Sanat, insanlığın var olduğu zamandan günümüze kadar varlığını sürdürmüş ve süreç boyunca birçok sanat akımı, anlayışı ve tekniği gelişmiştir. Kolaj ya da diğer adıyla kesyap da sanatın uzun yolculuğunu incelerken karşılaşacağımız nispeten yeni tekniklerden biridir. Kolaj kelimesi Fransızca kökenli olup, yapıştırmak anlamına gelmektedir.
Kolaj Nedir?
Birbirinden farklı malzemelerin düz bir yüzeye yapıştırılarak, isteğe bağlı olarak boya ile de karıştırılıp bir bütün haline getirilen sanat tekniğidir.
Kolaj Nasıl Yapılır?
Kolaj tekniği basit bir sanat tekniği olarak düşünülebilir ancak dikkat edilmesi gereken birçok önemli detayı vardır. İlk olarak kolaj yapılacak yüzeyin uygun bir şekilde seçilmesi gerekmektedir. Kişinin isteğine göre; tuval, kağıt veya kanvas, kolajın yapılacağı zemin olarak seçilebilir. Kolaj yapmak için malzeme olarak gazete kağıdı, düğme, dergiden kesilen fotoğraflar, kumaş çeşitleri, çiçek veya yaprak, çakıl taşı, sticker ve kesilmiş kitap sayfaları kullanılabilir. Kolaj yapacak kişi kolajı nasıl tasarlamak istediğine veya belirlediği temaya göre hazırladığı malzemeleri yüzeye yapıştırır ya da boyar. Kolaj oluştururken kullanılacak malzemeler uygun bir şekilde seçilmeli ve kesilmelidir. Kolajda kullanılacak malzemelerin kalitesi oldukça önemlidir. Kaliteli malzemeler, ortaya çıkacak eserin renklerini daha canlı, kullanılan malzemenin dokusunu ve yapısını daha iyi gözler önüne serer. Tuval ya da resim kağıdı üzerine resmedilen bir eser tek boyutluyken, kolaj çalışmalarının iki boyutlu olması hedeflenir.
Kolajın Tekniğinin Tarihi
Resim sanatının ortaya çıkmasından beri birçok resim tekniği de beraberinde ortaya çıkmıştır. Kolaj tekniği de tahmin edilen verilere göre Çin’de kağıdın bulunmasından sonra ortaya çıkmıştır. Bir başka tahmin edilen veriye göre de kolaj 10. yüzyılda, Japon hattatlarında görülmüştür. Daha sonraları Orta Çağ‘da kolaj olarak adlandırılmasa da teknik olarak dini resimlerde, farklı malzemeler eklenerek yapılan eserler oluşturulmuştur. Kolajın bir sanat tekniği olarak anılması, 20. yüzyıla girildiğinde karşımıza çıkar. Kolaj 20. yüzyılın önemli sanat akımlarından olan Kübizm ve Modernizm dolayısıyla ortaya çıkmıştır.
20. yüzyıl tüm dünya için savaşların, yeniliklerin ve mücadelenin yüzyılı olmuştur. 20. yüzyılın ilk çeyreğinde başlayan I. Dünya Savaşı tüm dünya için çok önemli bir gelişmeydi. Savaşın yıkımından etkilenen ülkeler değişimler geçirmeye başladı, yaşanan yıkım ve değişim elbette sanata da yansıdı. Tüm Avrupa ve çevresinde değişmeye başlayan düşünceler ile sanatta geleneksel sanata ve eski kalıplara karşı karşıt bir yaklaşım başlattı.
Modernleşme hareketleriyle modernizm akımı, geleneğe karşı gelişiyle kübizm akımının gelişmesine ortam hazırladı. Bu iki sanat akımı geleneksel sanatta uygulanan kuralları, oranları ve bütünsel uyumu reddediyordu. Bireysel özgürlüğün artmasıyla sanattaki duygunun dışarı aktarımında kurallar azaldı. Daha soyut ve öznel resimler yapılmaya başlandı ve bu özgürleşmeyle yapılan eserlerle Pablo Picasso ve Georges Braque etkisiyle kolaj tekniği önemli bir hale geldi. Kübistler daha çok natürmort ile kolaj tekniğini karıştırarak bir eser oluştururken, Dadaist sanatçılar daha soyut olarak rüya anını andıran eserler ortaya koymuştur.
Kolajın Formları
Kolaj tekniğinin kendi içinde soyut kolaj ve figüratif kolaj olarak ayrılan iki adet formu bulunmaktadır.
- Soyut Kolaj: Soyut kolajda genellikle sanatsal anlam kaygısı yoktur. Kolaj yapılacak yüzeyin üstüne basit bir şekilde yırtılmış resimler yapıştırılabilir. Esere uygulanacak boya ya da çizilecek resim düzgün bir resim yerine parça parça yapılabilir. Soyut kolaj çalışmasına ilk bakıldığında elle tutulur bir obje ya da resim görülmez, eseri daha ayrıntılı incelemek gerekir.
- Figüratif Kolaj: Figüratif kolaj adından da anlaşılacağı şekilde insan figürü, hayvan figürü, bir nesnenin figürü ya da mimari bir yapının figürü kullanılarak tasarlanan bir tekniktir. Orijinal fotoğrafların ya da resimlerin üzerine tekrardan kolaj yapıp değiştirilerek oluşturulan bir tekniktir.
Avrupa Sanatında Kolaj
Avrupa, I. Dünya Savaşı öncesi derin bir kapitalizm krizi yaşamıştı. Bu krizle beraber ekonomik sıkıntılar ve entelektüel sınıfta problemler yaşanmaya başlandı. Avrupalı avangart sanatçılar bu kriz ile beraber var olan toplumun değişip, yerine yeni bir toplum yaratılmasını savundular. Fütürizm, Dadaizm, Kübizm, Sürrealizm, Avangart ve Modernizm gibi akımlar ve bu akımların sanatçıları Avrupa’da özellikle Almanya, Fransa ve İspanya’da büyük adımlar atmış, geleneği bırakıp yeni olana geçmişlerdi. Avrupa’daki bu özgürleşme adımlarıyla birlikte toplumsal alanda kadınlar güçlenmiş ve etki bırakmaya başlamışlardı. Bu dönemde feminizm kelimesi hem daha çok büyümüş hem de daha fazla tepki almaya başlamıştı. Avrupa’da kübist kolajda cinsiyetçilik devam eden ve kabul gören bir olaydı. Kolaj resimlerindeki pipo ve içkiler erkeklere özgüydü. Resimlerdeki çiçek desenleri ve natürmort tarzı da daha çok kadınlara özgü kabul ediliyordu.
Rus Sanatında Kolaj
1920’lerde gelişen Rus Konstrüktivizmi ve Rus Avangart sanatı Picasso’nun kolaj çalışmalarından etkilenmiştir. 20. yüzyılın başları Rusya için hem iç politika hem de dış politika olarak yeniliklerin ve değişimlerin yılıydı. Tüm dünya ile birlikte I. Dünya Savaşı’nı yaşayan Rusya, aynı zamanda kendi içinde de yüzyıllardır hüküm süren Çarlık Rejimi’nin bitişini, devrimi ve yeni bir hükümetin gelişini yaşadı.
Sanat, tarih ve insan ile iç içedir. Bu sebeple bu kadar önemli gelişmeler yaşayan Rusya ve Rus insanı elbette değişecek, yaşanan olaylara ayak uyduracaktı ve bu değişim de sanatın her alanına yansıyacaktı. Rusya’da kolaj tekniğinde Vladimir Tatlin öncülüğünde, endüstriyel döneminin de etkisiyle kolaj tekniğinde ahşap, metal, tel ve tutkal gibi malzemeler kullanılmaya başlandı.
Türk Sanatında Kolaj
Türkiye’de kolaj tekniği Avrupa ve Rusya’ya kıyasla daha geç kullanılmaya başlanmıştı. 1950’li yıllarda soyut resim tekniğiyle çalışan Türk sanatçılar tarafından denenmişti. 60’lı ve 70’li yıllarda büyük oranda yaygın bir hale gelmeye başladı. Osmanlı Dönemi’nde sanatta kullanılan minyatür ve mozaik teknikleri de kolaj tekniğine benziyordu. Bu iki teknik, kolaj tekniğinin Türk sanatçılar tarafından geliştirilmesine yardımcı oldu.
Özetle Kolaj, 20. yüzyılda yaşanan ulusal ve evrensel olayların sonucu olarak başlayan özgürlükçü düşünce ile insanların daha rahat bir şekilde hayal güçlerini yansıtabilmeleriyle oluşmuş bir sanat tekniğidir.
Kaynak
Ergün, C., Temel Sanat Eğitiminde ve Çağdaş Sanatta Kolaj-Fotomontaj, Sanat – Tasarım Dergisi 1 (2012 ): 5-19. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1209
Kolaj Sanatı Nedir?, web, https://www.artopol.com/sayfa/kolaj-sanati-nedir
