GACOVIĆ Od Rimljana do rumunskog jezika

Slavoljub Gacović 

Odabrana dela 

o istoriji Vlaha istočne Srbije 

u pet knjiga

TN, 

Autor 

dr Slavoljub Gacovi¢ 

Recenzenti 

prof. dr Ileana Magda 

prof. dr Gligorije Zaječaranović 

Jzdavač 

Matična biblioteka „Svetozar Marković“ 

19000 Zaječar, Kumanovska 2 

+381.19.422.045; 442.109; 442.110 

libris@tsbest.net 

wwyw.bibliotekazajecar.rs 

Za izdavaca 

Borivoje Dordevi¢ 

Tehnicki urednik 

Miroljub Niki¢ Manja 

Unos teksta 

Darinka Gacovié 

Lektor i korektor 

dr Ljubia Rajković Kozeljac 

Priprema za štampu 

Slavoljub Gacovié 

Resenje korica 

Zoran Pejovi¢ 

Stampa i povez 

TERCIJA DOO 

19210 Bor, 7. juli 58 

+381.30.432.244 

ter or@yvahoo.com 

Tiraz 

500 primeraka 

Slavoljub Gacovi¢ 

OD RIMLJANA I LATINSKOG 

DO RUMUNA TIMOCANA 

I RUMUNSKOG 

Sva prava na objavljivanje ove knjige zadrzava Autor 

prema odredbama Zakona o autorskim i srodnim . 

pravima : Zaječar 2014.

| 

A BMBRMOTEKA 

KA E --pA 

UPRAVA GRADA ZAJEČARA 

FAKULTET ZA MENADŽMENT ZAJEČAR 

CREDIT AGRICOLE BANKA 

AD IMLEK BEOGRAD 

i 

CDES DOO INTEREX ZAJECAR 

omogućili su objavljivanje ovog izdanja 

ODABRANA DELA 

O ISTORIJI VLAHA ISTOCNE SRBIJE 

Slavoljuba Gacoviéa 

g 

PREDGOVOR 

Prošlost teritorije Timok — Osogovo — Sara i naroda koji na njoj 

žive, ukljutujuéi i Vlahe/Rumune, nije moguée objektivno i celovito 

sagledati bez naučno zasnovanog promišljanja o uticaju latinskog, 

odnosno romanskog i rumunskog, jezika na ostale jezike, posebno na 

srpski i bugarski jezik. Dugo istorijsko razdoblje od dolaska Rimljana 

i formiranja provincije Mezije do dolaska slovenskih plemena je 

ujedno i razdoblje romanizacije tratkih plemena, tj. formiranja 

Romana i romanskog, koji su na spomenutom prostoru pretece 

Rumuna i rumunskog. 

Ambicija Autora je da srpskom čitaocu pruzi skicu istorije 

nastajanja rumunskog naroda i njegovog jezika na prostoru timocke 

zone, jer je nastajanje Vlaha/Rumuna Timočana svakako plod, kao što 

rekosmo, viSevekovne romanizacije srednjobalkanskih, uglavnom 

tračkih plemena, a jezik je u osnovi nastao iz podunavskog latiniteta 

sa ne tako malim fondom reči sačuvanih iz supstrata obogacen grékom 

i slovenskom leksikom posebno u razdoblju njegovog srednjovekovnog 

razvoja. 

Ova knjiga je i plod višegodišnjih autorovih napora da prikaZe 

rumunski jezik sa prostora timočke zone u korelaciji, gde je to bilo 

moguée, sa drugim romanskim jezicima, i posebno da ukaZe na jezik, 

koji je isti s onim koji se čuje severno od Dunava, u srpskom i 

rumunskom Banatu i Olteniji, kao i da istorija njegovog nastanka iz 

latinskog jezika u ni¢emu nije drugačija od one koju je imao rumunski 

jezik na levoj obali Dunava, npr. u Olteniji i Transilvaniji. 

ViSevekovna simbioza Vlaha/Rumuna Timotana sa srpskim i 

bugarskim narodom, kao i njihova zajednicka istorija uspona i padova, 

na prostoru Timok — Osogovo — Sara, dovela je i do uzajamnih 

jezičkih preplitanja, što je u ovoj knjizi, nadam se uspesno, prikazano 

u poglavlju Uticaj rumunskog jezika na prizrensko-timocke, 

belogracicko-breznicke i severnomakedonske govore, dok je 

neposredno prisustvo Vlaha/Rumuna Timo¢ana na navedenom 

prostoru prikazano etimologijom pojedinih toponima rumunskih 

osnova u poglavlju Rumunska leksika u toponimiji prizrenskotinzockih 

govora. i

6 Slavoljub Gacović 

Knjiga koja je stavljena na uvid čitalačkoj, stručnoj i naučnoj 

javnosti je plod ne samo mojih napora već i plejade onih autora, da ne 

pominjem imena, koji su se decenijama bavili argoima, stočarskom 

leksikom i uopšte balkanizmima koji su na prostoru Timok – Osogovo 

— Šara nastali pod uticajem Vlaha/Rumuna Timočana. 

Autor 

SKRAĆENICE U TEKSTU 

ak. akuzativ 

alb. albanski 

arap. arapski 

arb. arbanaški 

arh. arhaični 

arum. arumunski 

augm.-pej. augmentativno – 

pejorativni 

bug. 

bugarski 

istar. 

ital. 

istarski 

italijanski 

itd.itako dalje 

kal. kalendarsko 

kalab. kalabrijski 

kum. kumanski 

lat. latinski 

lukan. lukanijski 

| 

| 

cig. ciganski 

dalmatorom. 

dalmatoromanski 

dat. dativ 

drum. dakorumunski 

etn. etnonim 

f. femiininum 

f. pl. femininum plurala 

f.sg. femininum singulara 

fig. figurativno 

fran. francuski 

m. masculinum 

meglenorum. 

‘meglenorumunski 

n. neutrum 

n. pl. neutrum plurala 

nom. nominativ 

ojk. 

ojkonim 

peč. pečeneški 

pl. plural 

prim. primedba 

pris. prisvojni 

gen. 

grč. 

genitiv 

greki 

reg. regionalno 

rom. romanski 

rum. rumunski 

hipok. hipokoristik 

ilir. -ilirski 

itir.-mesap. ilirsko-mesapski 

s. selo 

sicil. sicilijanski 

slov. slovenski 

srp. srpski

8 Slavoljub Gacovié 

stfran. 

starofrancuski 

stslov. staroslovenski 

stsrp. starosrpski 

suf. sufiks 

tj. tojest 

trač. tracki 

tur. turski 

tzv. takozvani 

upor. uporedi 

v. vidi 

venet. venetski 

vlat. vulgamolatinski 

vok. vokativ 

vt. verbum tranzitiv 

jednako 

UVODNE NAPOMENE 

1 TERITORLJIA FORMIRANJA JEZIKA 

VLAHA/RUMUNA TIMOCANA 

Mnoga jo§ otvorena pitanja o Vlasima — pitanje etnickog pore- 

Kla, njihove postojbine i etnogeneze, njihove socijalne ili etničke kategorije, 

pitanje njihove proslosti i njihovog jezika, posebno onih na 

prostoru isto¢ne Srbije — nužno imaju jak aktualno-politicki naboj. Neka 

pitanja se, po mom ubedenju, na ovom stupnju sveopstih znanja ne 

mogu u celini i konačno razresiti, ali se pojedina jednom svestranom, 

produbljenom i objektivnom analizom mogu rasvetliti. 

Lomila su se pera vrsnih istraživača i ispisane su stranice mnogih 

članaka i knjiga, ali su ova pitanja iznova iskrsavala i uvek bi iznova 

bila pretresana potvrdivanjem bivsih ili iznosenjem u svet nauke novih 

teza, koje su posebno bujale dobivši na teZini raspadom Otomanske 

imperije i formiranjem novih nacionalnih drzava tokom XIX veka. 

Usled nedostatka istorijskih i arheoloskih izvora i antropoloskih, 

etnoloskih i drugih prou¢avanja, smatram da je jedno od klju¢nih mesta 

u raspravi o etnogenezi Vlaha severoistotne Srbije bilo i još uvek 

jeste njihov jezik. 

Prostor na kojem danas Zive Vlasi severoistočne Srbije, koji se u 

medusobnoj komunikaciji nazivaju Rumdi (= Rumuni), proteze se od 

Dunava do nesto juznije od Rtnja i od Morave do nesto istoénije od 

Timoka, a njihov maternji jezik je banatski govor dakorumunskog dijalekta 

kod Vlaha Ungurjana i oltenski govor dakorumunskog dijalekta 

rumunskog jezika kod Vlaha Carana, mada se u novije vreme, u vezi 

sa aktualno-politi¢kom situacijom, u srpskoj štampi često pominje 

„Vlaški jezik“. 

Naime, Rumuni (Rumđni) severoistočne Srbije na matemjem jeziku 

svoj jezik nazivaju /imba rumdrnasca (= rumunski jezik); Rumuni 

sa prostora Rumunije /imba romdnd; Bugari pybncku, Englezi Romanien, 

Rumanian ili Roumanian; Francuzi roumain, Nemci 

Rumčinisch, ltalijani romeno ili rumeno; Madari romdn; Portugalci romeno; 

Rusi pywtnckuit; Srbi, Hrvati i Bošnjaci rumunski ili rumunjski; 

Španjolci rumano; Ukrajinci pyatyHcbki. 

! M. Avram, M. Sala, Facefi cunostintd cu limba romdna, Cluj, 2007, 15.

B 


U prošlosti je jezik Rumuna među strancima nazivan i vlaški, 

eng. Wallachian, fran. valaque, nem. Walachisch, ital., port., špan. valaco, 

srp., hrv., bos., bug. viaski itd. 

Po genealoskoj Klasifikaciji, rumunski jezik (/imba rumanasca), 

koji se formirao u unutra3njosti Balkana uglavnom na prostoru romanizovanih 

trackih plemena od Karpata do Pinda, pripada indo-evropskom 

jeziku, odnosno grupi romanskih jezika ili neolatinskom, i potiče 

od latinskog, stoga je blizak francuskom, italijanskom, provansalskom, 

katalanskom, Spanskom, portugalskom, sardskom i retoromanskim 

i furlanskim govorima®. 

Pre nego poénemo raspravu o jeziku, valja reći da je prarumunski/rumunski 

blizak i starodalmatskom romanskom, koji se može deliti 

na juznodalmatski, tzv. raguzejski, koji se govorio u Dubrovniku do 

sredine XV veka, srednjodalmatski od Splita do Raba, koji je priliéno 

rano nestao iz upotrebe, krajem XII veka, krcki ili veljotski, koji se na 

Krku sačuvao do XIX veka?, i istriotski, koji se zadržao do danas u zapadnoj 

Istri juzno od Rovinja.* 

Dalmatoromanski je bio u „daljoj lingvistickoj vezi s istroromanskim 

govorima u Pulju, Rovinju, Fazani, Galezanu, Vodnjanu, Balama, 

Šišanu i na sjeveru u Piranu.* Ti su se govori dalje nastavljali u 

? Proucavanjem ovih romanskih jezika, osim rumunskih naučnika, bavili su se: M. 

G. Bartoli, Das Dalmatische, Schriften der Balkancommission, Lingu. Abt. IV /Wien, 

1906, I-11/; H. Bari¢, O uzajamnim odnosima balkanskih jezika I, Bibl. Arhiva za arb. 

starinu, jezik i etnologiju 1V, svezak | /Beograd, 1937/; P. Skok, Slavenstvo i romanstvo 

na jadranskim otocima 1-11, Zagreb, 1950; M. Deanovié, Avviamento allo studio 

del dialetto di Rovigno d' Istria, Zagreb, 1954; B. Meyer-Liibke, G. Weigand i drugi. 

O problemima romanske stratigrafije pored P. Skoka pisali su V. Vinja, Romanski elementi 

u govorima i toponomastici otoka Korcule, Zagreb, 1951 /disertacija/; Z. Muljačić, 

Dalmatski elementi u mletacki pisanim dubrovackim dokumentima X1V st., Rad 

JAZU, 327 /1962/, 237-280; P. Tekaveié, O kriterijima stratifikacije i regionalne diferencijacije 

jugoslovenskog romanstva u svjetlu toponomastike, Onomastica jugoslavica, 

V1 /Zagreb, 1976/, 35-56 i drugi. 

3 Njegov poslednji govornik bio je Tuone Udaina Burbur, a njegova smrt 10. juna 

1898, u 6 sati i 30 minuta ujutru, svojevrstan je podatak po kojem do u minut znamo 

za smrt jednoga jezika. 

+ P. Simunovi¢, Istocnojadranska toponimija, Split, 1986, 19 (= Simunovi¢, Istocnojadranska 

toponimija). Posebno u gradiéima Vodnjanu, Fazani, Balama, Galezanu i 

Sisnjanu. 

¥ Stanje jezika prikazao je Antonio Ive u radu / dialetti ladino-veneti dell'Istria, 

Strasburgo. 1900, a veze ovih govora sa starim dalmatoromanskim utvrduje P. Skok u 

Od Rimljana i latinskog 11 

furlanjske, koji su, kao dio retoromanskih dijalekata, pripadali zapacflnoj 

Romaniji iberogaloromanskoga tipa. Fi urlanski govor direktno je 

potvrden za Milje i Trst“.* -. 

Pre nego i počnemo raspravu o jeziku, moramo sebi postaviti pitanje 

na kojoj teritoriji se formirao rumunski jezik i da li se VIasi{Ru· 

muni pominju u izvorima srednjovekovnog razdoblja na tom prostoru, 

kao i pitanje koje iz toga proizlazi, pominju li se Vlasi/R_umum srednjega 

veka na prostoru severoistočne Srbije i ima li ikakvih pomena o 

njihovom jeziku. - 

O prostoru na kojem je nastao rumunski jezik navešćemo misljenje 

jednog od najboljih poznavalaca istorije rumunskog jezika Al. Rosetti-a: 

,,Rumunski jezik se formirao na jednom Sirokom prostoru severno 

i juzno od Dunava koji je obuhvatao, na jugu, prostor zapadno 

od Drine, juzno od Skoplja i jugo-zapad Bugarske, prostor duž_purfa·- 

va prema moru, Banat, romanizovani prostor -Erdelja i Olt·enue. 11·1, 

drugim rečima: provincije Moesia Superior i Inferior, Dacia ı Panonia 

Inferior. 

Po Skoku je od VII do IX veka bila faza stvaranja starodalmatskog 

romanskog jezika iz balkanskog latiniteta, a prolm‘umlmski/.n{- 

munski koji je, po mišljenju Fišera, nastao iz tzv. pvduna\/s_lff:·g latiniteta, 

podelio se na dakorumunski®, koji se govori u Rumuniji, Mpldaviji, 

Besarabiji, Transnistriji, Srbiji, Bugarskoj i Hrvatskoj, tačnije, po 

mišljenju Skoka: „Velebit je imao do 15. vijeka, pored hrvatskoga stanovnistva, 

i pastirske Vlahe, koji su Zivjeli po vlaškom zakplj·_u, a bili 

dvojezicnjaci (bilingues) i emografski pripali Rumunjima. Njih Fran-_ 

kopani naseljuju na Krku, odakle se oni dalje kreću pod Ucku u Istru i 

dalje u Ciéariju, i tu se dijelom pohrvac’uju‘@‘ Protorumunski se, pored 

studiji Considérations générales sur le plus ancien istro-roman, in: Sache, Ot und 

Wort Jacob Jud zum sechzigsten Geburtstag, Ziirich, 1943, 472. 

© P. Skok, Slavenstvo i romanstvo na Jadranskim otocima – Toponomsticka ispitivanja, 

Zagreb, 1950, 14 (= Skok, Slavenstvo i romanstvo). · 

7 AL Rosetti, Istoria limbi romane, 11, Limbile balcanice, Bucuresti, 1938, 38. 

* M. Avram, Gramatica pentru fofi, Bucuresti, 2002, 15-592 (= Avram, Gramaticay; 

G. Brancus, A. lonescu, M. Saramandu, Limba romdnd, Bucuresti, 2001, 6-445; 

Graiuri romanesti din Basarabia, Transnistria, nordul Bucovinei si nordul Maramuregului 

– Texte dialectale si glosar (M. Marin, 1. Margžrit, V. Neagoe, V. Pavel). Bucuresti, 

2000, IX-XXXIX, 1-531. P > 

9 P. Skok, Slavenstvo i romanstvo na Jadranskim otocima – Toponoms®a ispje-. . 

vanja, Zagreb, 1950, 14 (= Skok, Slavenstvo i romanstvo).


dakorum}mskog, podelio još na armanski ili makedorumunski,'® koji 

se govori u Bugarskoj, Grčkoj, Albaniji (Faršeroti)!! i Makedoniji, dellmgčno 

i u Rumuniji, na meglenorumunski (meglenitski)"", koji se govori 

među bilingvistima u Grčkoj, Makedoniji, Turskoj i Rumuniji, i 

na istrorumunski!ž, koji se govori među bilingvistima u Istri, na obal’ama 

Jadranskog mora, u Hrvatskoj. 

* ok ok 

. U ovoj knjizi se, osim skracenica u tekstu, može naci i kratak 

ppkaz ngziva rumunskog jezika i sinonima viaski jezik u drugim jezicima, 

zatim genealoska klasifikacija rumunskog jezika i kojoj porodici 

JćZ}ka pripada, odnosno sa kojim jezicima je srodan, na kojem prosto- 

Tu i kada je nastao, kao i na kojim prostorima danas ima govornika rumunskog 

jezika. 

. Ukratko su prikazani izvori i bibliografija o Vlasima/Rumunima 

Tlmn_zčanima i njihovom jeziku od XI veka do danas, kao i istorijski 

izvori o podunavskom latinitetu i nastanku rumunskog jezika odakle 

su navedeni primeri iz svakog izvora, na osnovu kojih se, smatram, 

može videti i kontinuitet od latinskog do rumunskog jezika. | 

Teško je bilo šta reći o fonetskom sistemu iz vremena vulgarnog, 

latiniteta ili iz vremena nastajanja romanskih jezika, među kojima i rumunskog, 

a da to već nije rečeno u mnogim delima kasnoantičkih i 

sfednjovekovnih pisaca, po kojima se donose nebrojeni zaključci u de- 

!lm_a savremenih autora. Ipak, ukoliko se govori o fonetici rumunskog 

jezika, smatram da, kolikogod malo bilo, valja nesto reéi o razvoju naglfl_éenih 

i nenaglasenih samoglasnika i suglasnika u odnosu na latinski 

jezik 7 čitaoce koji još nisu imali prilike da se upoznaju sa fonetskim 

razvojem rumunskog jezika. 

10 Th. Capidan, 

i 4romđni 

—: 

dan, dialectul aroman (studiu lingvistic igvistic), Bucuresti, 20057, 2 

3-577; Th. Capidan, Limba si cultura, Craiova, 20057, 9-338; I, Tanachissch ~ Viah, 

Grallln%i‘cfi armaneascad – simpld §i practicd, Crushuva, 1993, 5-120. 

oo T . Capidan, Farserofii — studii lingvistice g romđnilor manilor din Albania, i Craiova, 

i 

o | Bucuresti, 2002, V-XII, 1-400. 

S. Puscariu, Studii istro-romane (in colaborare cu: M. Bartoli, A. Belulovici si 

A. Byhan). Craiova, 2005", 13-391; . Maiorescu, ltinerar in Istria si vocabularul istriano-romdn, 

Craiova, 2001 5-161. 

j 


Izlišno je govoriti i o morfologiji iz vremena vulgamog latiniteta 

do nastajanja romanskih jezika, medu kojima i rumunskog, ali smatram 

da valja nesto reéi o morfologiji u rumunskom, odnosno o deklinaciji 

i konjugaciji imenica, odredenih i neodredenih ¢lanova, prideva, 

brojeva, zamenica i glagola, tek toliko da mozemo shvatiti njihov razvoj 

iz latinskog jezika, kao što valja reci i o specifičnosti razvoja oltenskog 

i banatskog narečja dakorumunskog dijalekta na prostoru istočne 

Srbije. 

U nastavku je izneta rasprava o leksici satuvanoj, pre svega, u 

jeziku Vlaha/Rumuna Timočana koja potiče iz supstrata, zatim o leksici 

nasledenoj iz klasi¢nog, eventualno iz vulgamog latinskog jezika, 

i to od veznika i predloga preko priloga i zamenica do prideva, imenica, 

brojeva i glagola koji su priloZeni u posebnoj koloni, sistematizovani 

abecednim redosledom. Prikazane su specifiéne lekseme podunavskog 

latiniteta, kao i rekonstruisane lekseme latinskog jezika koje 

su potvrdene samo u rumunskom jeziku. 

Posveéena je posebna paZnja učestalosti leksema u rumunskom 

nasledenih iz latinskog jezika. Povodom toga su izneseni zaključci do 

kojih je dosao Sekstil Puskariu (Sextil Puycariu) obradivši prvu strofu 

poznate Emineskuove (M. Eminescu) pesme Uspavane ptice (Somnoroase 

pasdrele). Obradena je i semantika leksema u rumunskom nasledenih 

iz latinskog jezika, a prikazano je i formiranje leksema – nasledenih 

i izvedenih prefiksima i sufiksima. Ovde su iznete grčke i 

slovenske pozajmice u latinskom i rumunskom jeziku, dok. su druge 

pozajmice spomenute simboliéno. 

Sve je to, razume se, bilo od pomoći u raspoznavanju uticaja rumunskog 

leksičkog supstrata i adstrata na prizrensko-timotke, belogračičko-brezničke 

i severnomakedonske govore, i to najpre sa aspekta 

formiranja balkanizama, iznose¢i primere i misljenja pojedinih uvaenih 

lingvista, a zatim i sa aspekta leksičkih pozajmica iz oblasti gradevinarstva 

i pokućstva, stočarstva (nazivi Zivotinja i njihove patologije), 

obrade mleka (nazivi mlečnih proizvoda) i odevanja. Bilo je tu i 

drugih termina koji se odnose na pastirski Zivot, na geografske predele. 

Veoma je značajna leksika flore, kao i leksika koja se, pre svega, 

sreée u argoima srpskog i makedonskog jezika na teritoriji Timok- 

Osogovo-Sara. Time se ukazuje na prostor od ušća Timoka preko istočnih 

podnoZja planina duz srpsko-bugarske granice do Osogova, zatim 

na prostor u Sirokom luku kroz severoistotnu Makedoniju do Ov-


čeg polja i Skoplja, i dalje južno od Tetova do albanske etničke granice 

oko Šar planine', u kojem nalazim da je vlaški/rumunski živalj oduvek 

obitavao kao romanizovano stanovništvo Balkana još od poznorimskog 

perioda. 

U ovoj knjizi će se prvi put naći toponimi romanske i rumunske 

osnove na prostoru Timok — Osogovo — Šara koji su omogućili da se, 

u_nedostalku pisanih istorijskih izvora, govori o suživotu najpre romanizovanog, 

a zatim rumunskog i slovenskog življa tokom viševekovnog 

razdpblja. Najpre su navedeni toponimi sa prostora biviih južnoslgvenghh 

prostora o kojima su svoje misljenje izneli poznati lingvisti, 

zatim nazivi kastela koji su spomenuti u Prokopijevom delu De 

ae_dificiix polovinom VI veka, ojkonimi, odnosno nazivi naselja iz turskih 

popisnih deftera XV i XVI veka, kao i mikrotoponimi seoskih 

atara od Timoka i Zaglavka, preko Svrljiga i Sokobanje do onih sa atara 

be?lopalanačk.ih naselja i staroplaninskih oblasti Gornjeg, Srednjeg i 

Donjeg Visoka, koji ukazuju na prebivalište rumunskih stočara. 

. Posebno su izložena zaključna razmatranja povodom svega što je 

izneto, zatim su navedeni korišćeni izvori i literatura, kao i nekoliko 

registara, pre svega, registar leksema, toponima i ličnih imena. 

" P. Ivić, Srpski narod i njegov jezik, Beograd, SKZ, 1971, 1986, 18 (= Ivić, Srpki 

narod). 

j 

| 

| 

|| 

ISTORIJSKI 1ZVORI 1 KRATKA BIBLIOGRAF] IJA 

O VLASIMA/RUMUNIMA TIMOĆANIMA 

I NJIHOVOM JEZIKU 

U istorijskim i etnografskim raspravama najčešće se govori da su 

Vlasi/Rumuni Timočani doseljeni na prostor severoistočne Srbije iz 

današnje Rumunije nakon 1718. godine, a da ih pre toga nije bilo. 

Ukoliko se i pominju, oni u delima istoričara i etnografa predstavljaju 

najčešće socijalnu kategoriju, ako ne i isključivo socijalnu, posebno 

oni u turskim popisnim defterima XV-XVI veka, za razliku od 

lingvista koji, kada pominju severoistočnu ijugoistočnu Srbiju i Vlahe 

na tom prostoru, govore gotovo isključivo o romanskom stanovništvu 

i rumunskom jeziku. Šta o tome kažu izvori? 

Vlasi se na prostoru istočne Srbije prvi put pominju u 

romanijskom/vizantijskom izvoru druge polovine XI veka. Naime, 

vizantijski katakalon Kekaumenos u svom delu Strategikon, koje je 

završeno 1078. godine, govori o neospomoj vezi Rimljana i njihovih 

potomaka Vlaha, koji se i tokom XI veka nalaze na obalama Savc i 

Dunava: „Vlaški narod (BAdywv Yévog),'s — kaze Kekaumenos — 

pobeden u borbi od strane imperatora Trajana i slomljen u celosti bio 

je pokoren [od ovoga], a njihov kralj, nazvan Decebal, bio je ubijen i 

glava mu je nabodena na koplje usred rimskoga grada,' jer su ovi 

takozvani Dacani (A&kot), [nazvani] i Besi (Béoov), obitavali najpre 

pored reke Dunava (Aavoufiov) i Saosa (Zdov), reke koju sada 

nazivamo Sava (noroov ZdBav), gde od skora Zive Srbi (žičppou), 

na mestima utvrđenim i teško pristupat':nim“.‘7 Dakle, 

15 Na žalost, u delu Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, 11i, Beograd, 

Vizantološki institut, Posebna izdanja, 10, 1966, na strani 217, podatak o Vlasima u 

Kekaumenosa nije preveden od J. Ferluge. 

1 Nasred Rima. 

17 K ekaumeni strategikon 9, p. 268, u: [zvoarele istoriei Romdniei III : Seriitori bizantini 

(sec. XI-XIV), Bucuresti, 1975, 41 (= Izvoarele istoriei Romdniei 111). Ako je, 

kako izgleda, izvor Kekaumenosovih informacija o osvajanju Dakije, Dio Cassius, bio 

dostupan iz komentara loan-a Xiphilinos-a ili iz drugih vizantijskih komentara, ova 

činjenica nije dokaz o nepostojanju jedne Zive tradicije u pogledu rimskog porekla 

Vlaha. Poreklo Vlaha kod Kekaumenosa predstavlja jednu vekovima zatomljenu tradiciju 

o poreklu Dako-Rumuna, koja je nastala u vreme Trajanovih osvajanja Dakije 

krajem | i početkom II veka.

16 Slavoljub Gacović. 

najkraće rečeno, po Kekaumenosu, Srbi su odskora, tj. tek od XI veka, 

počeli živeti na obalama Save, odnosno tamo gde je doskora živelo 

romansko stanovništvo. 

Politička vlast Romanije tokom XI veka na prostorima istočne 

Srbije „sasvim sigurno nije mogla da pogoduje procesu slavizacije*'* i 

zato Kekaumenos, koji je živeo u XI veku, uzgred „pominje da su Srbi 

narod koji živi u pobrežju Save na prirodno zaštićenim i nepristupačnim 

mestima“, što se potvrđuje i kazivanjima prezbitera Dukljanina iz 

XII veka (verovatno 1172), koji kaže da je srpski knez, Časlavljev 

naslednik Belo, bio prinuđen da ratuje sa Sremcima i Ugrima (Sermani 

congregantes se cum Ungaris) i da je u sukobu kod mesta Belina 

(Bellina), koje ja identifikujem s Bijeljinom, u Semberiji, odneo 

potpunu pobedu.” Ugri su tom prilikom zatražili mir, a ovaj im je 

obec¢ao mir pod uslovom da ubuduće ne smeju preći reku Savu, i to od 

mesta gde ističe do svoga ušća u veliku reku Dunav (...a loco unde 

surgit et sicut currit usque quo intrat in magno flumine Donavi).*® 

Dakle, Kekaumenosov podatak u Strategikonu o Srbima, koji žive na 

obalama Save, gde su donedavna živeli Vlasi (BAdxwv yévoc), može 

se vezati za podatak koji iznosi prezbiter Dukljanin da su Srbi mogli u 

to vreme doći duz obala Save do njenog utoka u Dunav, pa ih istoéno 

od ušća Save u Dunav ne treba olekivati, jer su uz obale Dunava 

nastavili da Zive Vlasi, tj. romansko stanovnitvo. Srba nema ni 

severno od Save posto ratuju i sa Sremcima, koji se nalaze pod vlaséu 

Ugara sve dok ih Romanija/Vizantija nije osvojila i formirala temu 

Sirmium, koja se prostirala do Vidina (... TĐ Zppiov kel TQ mepl 

Tov ZdPrav motapdv xwpie kel ai Hepiotplor méAeic ai péxpt 

Bubtvng...)"" i Niša, i koja je samim tim, obuhvatala i oblasti današnje 

timocke zone od Morave do Cibrice. 

Nepune dve decenije nakon Kkazivanja prezbitera iz Duklje, 

nemački hroni¢ar Ansbertus piše o vojsci od preko 60.000 ratnika u 

sluzbi Fridriha Barbarose sastavljenu od Srba i Vlaha/Rumuna 

'® T. Zivkovi¢, Sloveni i Romeji, Beograd, Istorijski institut SANU, Posebna izdanja 

33, 2000, 159 (= Živković, Sloveni i Romeji). 

!? V. Mosin, Ljetopis popa Dukljanina, Zagreb, 1950, 72. 

% Ibid, 72. 

2! Nicćphore Bryennios, Histoire, 100.20-21, Introduction, texte, traduction et notes 

par P. Gautier, Bruxelles, 1975. 


(Exercitum auxiliariorum Servorum et Blacorum ultra sexaginta 

millia)” sa prostora Braničeva. 

U jednom delu prostrane zemlje izmedu Haemus mons-a, 

odnosno Stare planine i Ripaei montes-a (= ‘Pinaie 6pe), odnosno 

Karpata (Kapmdtng 6poc), Gervazije Tilburijski (Gervaius de 

Tilbury)* početkom XIII veka, ta¢nije 1211. godine, pominje ,,zemlju 

Vlaha* (terra Blacti), koju smesta izmedu „mesta Ravno i mesta Niš“ 

(vicus Ravana et vicus Nifa).** Vicus Ravana, mesto koje se i u drugim 

latinskim izvorima pominje pod imenom civitas ili oppidum Rabinel, 

jeste srednjovekovni grad Ravno,” blizu danasnje Cuzprije na Moravi, 

a vicus Nifa je iskvareni oblik grafije Nissa ili Nisse,* koja potiče od 

antickog naziva Naissus (Niš).” Dakle, Vlasi se pominju krajem X1 

veka na obalama Dunava, a krajem XII i početkom XIII veka locirani 

su na prostoru Brani¢eva. 

Kada govorimo o jeziku Vlaha, treba navesti da arhiepiskop loan 

de Sultanyeh, nakon opisa Srbije (Servia) i Rusije (Russi) svoje delo 

Notitia Orbis iz 1404. godine završava rečima, da je „... bila dobra 

zemlja Vulgaria ili Bulgaria, koja je sada opustoSena od Turaka“ 

(Vulgaria sive Bulgaria et fuit bona patria, est modo devastata per 

Turcos) i da gradani Vulgarije ili Bulgarije „... imaju jezik blizak 

latinskom* (habent linguam propriam et quasi latinam) ili da ,,Vulgari 

govore vulgarni romanski jezik“ (Ideo vocantur Vulgari a lingua 

Vulgarica romana) i da „sami zato hvalisu se(be) da su bili Rimljani i 

2 Ansbertus, Fontes rerum austricarum 1, Abteilung, scriptores, Vol. V, p. 44. 

3 Gervasius de Tilbury, Ofia imperialia, MGH, SS, vol. XXVIL, 370-371: „exhinc, 

terram Gravati similiter pertransit, divisionem capiens apud Brandiz 

super Danubium. IIlic versus septrentionem sunt Cumani, adorantes quidquid illis 

primo mane occurrit. Ilic Gete et Coralli. A divisione Danubii usque Constantinopolim 

sunt 24 dicti versus eurum. Primo enim occurit desertum Bulgariae, quod est terra 

Blacti, ubi vicus Ravana et vicus Nifa. In fine deserti est civitas Stralis, caput Romanie. 

Exhinc Philoppopolis; post quam Andrianopolis; exhinde Constantinopolis®. 

! Ibid, 370-371. 

* Historia peregrinorum, u: Fontes Latini Historiae Bulgaricae, 11, Sofia, 1965, 

226; Ansbertus, Historia de expeditione Friderici imperatoris, u: Fontes rerum 

Austriacorum, Scriptores, vol. V, 21. 

2 Chronicon Magni Preshyteri, MGH, SS, vol. XVL, 509; Odo de Deuil, Liber de 

via sancti sepulchri, MGH, SS, vol. XXVI, 62; Wilhelm de Tyr, Historia rerum in 

partibus tranmarinis gestarum, u: Recueil des historiens des croisandes, Historiens 

occidentaux, 1, 52,76, T7; Ansbertus, Historia. V, 22. 

7 Odo de Deuil, Liber de via sancti sepulchri, MGH, SS. vol. XXVI, 62.

— 


očito je da su zbog jezika istoga porekla kao Rimljani“ (Ipsi ideo 

_actant se esse Romanos et patet in linguam quia ipsi locuntur quasi 

Romani).* Toan de Sultanyeh očigledno govori o bugarskoj zemlji 

koja se ranijih vekova prostirala do Velike Morave u današnjoj Srbiji, 

i o Vlasima i njihovom jeziku u Bugarskoj. Verujem da su to isti Vlasi 

koje pominje i Gervazije Tilburijski, koji su još 1185/86. godine na 

čelu sa braćom Petrom i Asenom, i mlađim Kalojanom, digli ustanak 

na prostoru severno od Hemusa protiv Vizantije/Romanije i uz pomoć 

Bugara i Kumana formirali Vlaško-Bugarsko carstvo ili kako se u 

literaturi češće pominje Drugo bugarsko carstvo. Spomenuti Vlasi sui 

početkom XV veka, po kazivanju arhiepiskopa loana de Sultanyeha, 

još uvek imali „jezik blizak latinskom“, ili još bolje rečeno, oni 

„govore vulgarni romanski jezik“ zato što su „istoga porekla kao 

Rimljani*. Ovaj izvor dovoljno govori jesu li Vlasi/Rumuni na 

prostoru nekadašnjeg severozapadnog dela Bugarske ili današnje 

severoistočne Srbije bili socijalna ili etnička kategorija stanovništva. 

Nekoliko decenija zatim, Rinaldo degli Albizzi, ambasador 

Firence na dvoru kralja Ugarske (ambasciatore Florentino presso la 

corte del Re d'Ungheria), 1426. godine belezi mnoge narode iz 

Schiavonie, odnosno sa celokupnog slovenskog prostora istočne 

Evrope, medu kojima i ,,Vlahe, koji imaju jezik Rimljana“ (Vallachi 

habent quasi Romanam linguam)”, §to otigledno govori o romanitetu 

Vlaha i o tome da su oni u delima srednjovekovnih autora bili narod 

romanskoga porekla i jezika i da kao takvi nisu smatrani socijalnom 

kategorijom. 

O jeziku romanskog stanovniitva u oblasti ranije rimske 

provincije Dacia Ripensis (dobar deo današnje istoéne Srbije i 

zapadne Bugarske), koji se nazivaju Valachi, svedoči i veoma 

% S. Papacostea, Un calator in {arile romdne la inceputul veacului al XV-lea, Studii, 

XVIII (1965), 1, p. 173:.,Ultra ad aquilonem est Vulgaria sive Bulgaria et fuit bona 

patria, cst modo devastata per Turcos. Ipsi habent linguam propriam et quasi latinam 

ct, ut fertur, ipsi exiverunt de Romanis, quia cum quidam imperator Romanus obtinuisset 

illas terras, scilicet Macediniam, quaedam socictas Romanorum videntes bonam 

patriam, recipientes uxores, remanserunt ibidem. Ideo vocantur Vulgari a lingua 

Vulgarica romana. Ipsi ideo jactant se esse Romanos et patet in linguam quia ipsi locuntur 

quasi Romani; et in spiritualibus sequerentur Latinos et (non) Grecos, nisi quia 

Grecos habent confines et cito convertuntur ad nos ut probavimus.* 

V. Macuscev, Monumenta historica Slavorum meridionalium vicinorumque populorum 

e tabulariis et bibliothecis halicis, /1, Varsaviae, 1847, 530.. 


zanimljiv deo apela italijanskog humaniste i sekretara papske kurije 

Flavia Bionda (1392-1463), koji je poslat mnogim krunisanim 

glavama Evrope uoti pada Konstantinopolisa 1452/53. godine. 

Insistirajuéi na formiranju antiotomanske koalicije, u apelu se, pored 

ostalog, pominje: „i oblast Dunava, kojoj su susedi Pribrezni Dačani 

ili Vlasi, koji, kako se priča, ističu s ponosom da su rimskoga porekla* 

(Et qui e regione Danubio item adiacenti Ripenses Daci, sive Valachi, 

originem, quam ad decus prae se ferunt praedicantque Roma{mm), 

Flavio Biondo za Vlahe bivše provincije Dacia Ripensis, koja je, 

ističemo, obuhvatala i deo današnje istočne Srbije, kaze da se sluze 

lošom, prostom gramatikom koja podseca na latinsku (quae vulgari 

communique gentis suae more dicunt, rusticam male grammaticam 

redoleant latinitatem).>* Razume se da jezik Vlaha istočne Srbije još u 

vreme VI-VIII veka prestaje da bude latinski i da je već u XV veku 

uveliko bio rumunski jezik, koji je samo podsećao na latinski. Zašto 

rumunski jezik, a ne vlaški? Zato što na drugom mestu Flavio Biondo 

nabraja narode koji uz pomoć sa Zapada mogu ratovati na Balkzm\{ 

protiv Muhameda (Maumettus Ottomanus), a medu njima su navedeni 

„(...) i Romani (= Romđni — prim. S.G.), koji su po krvi vlaškoga 

roda, 

O tome govori i episkop iz Modruše (Modrussa), u Dalmaciji, 

Nicolaus Machinensis, koji u svom delu De bellum Gothorum, ističe 

romanitet Vlaha u sledećoj rečenici: „Vlasi donose kao argument 

njihovog porekla činjenicu da... govore od postanka narodgi jezik, 

naime latinski, &iju upotrebu nisu odmah zanemari kada se susrecu 

Al Marcu, Riflessi di storia rumena in opere italiane dei secoli X1V e XV, Ephemeris 

Dacoromana, 1 (1923) (= Marcu, Riflessi). 362-363: „Et qui e regione Danubio 

item adiacenti Ripenses Daci, sive Valachi, originem, quam ad decus prae se ferunt 

praedicantque Romanam, loquela ostendunt, quos catholice christianos Roman quotannis 

ct Apostolorum lumina invisentes, aliquando gavisi sumus ita loquentes audiri, 

ut, quac vulgari communique gentis suae more dicunt, rusticam male grammaticam 

redoleant latinitatem.“ 

31 Marcu, Riflessi, 363; S. Bérsanescu, Constiinta latinitaii la romdni in lumina 

unui valoros document (sec. XV), Analele Stiintifice ale Universitatii Al 1. Cuza, Filozofice, 

Economice, Justifice, XII (1966), 85-91: , Epirotas Macedonas Peloponnenses 

Graecos Moesos Ripenses et, ut nostris utar nostrae aetatis vocabulis, Albanenses 

Sclavones Bosnenses Graecos More incolae et Serviae Bulgaros ac Romano ortos sanguine 

Ulachos.


s tuđincima, koji pokušavaju da razgovaraju (s njima), pitaju (ih) ako 

znaju da govore romana**2, odnosno (limba) romand ili rumunski. 

Još bolje o tome govori Antonio Bonfini, koji o 

Vlasima/Rumunima u drugoj polovini XVI veka kaže: „Hvalili su se 

... čuvanjem svog nenačetog jezika“ iako su bili pritisnuti „talasom 

varvara“, a Francesco della Valle, Jan Laski, Giovanandrea Gromo i 

Gaspar Hćitai potvrdili su u XVI veku da se svi Vlasi smatraju 

„romanima“, povodom toga što „omi na svom jeziku sebe nazivaju 

romani (= Roméni – prim. S.G.) i ako neko pita zna li neko da govori 

na njihovom vlaškom jeziku, oni kažu na ovaj način, sti rominesfi, 

odnosno znaš li da govoriš na rumunskom jeziku, iz razloga što se 

njihov jezik iskvario®** O rumunskom jeziku, nastavljajući, Antonio 

Bonfini kaže: „imajući u vidu česte upade Sarmata, Gota, Vandala i 

Gepida, čete Germana Langobarda, kako da se ne čudimo, 

konstatujući da se rumunski jezik sačuvao do današnjeg dana među 

Dačanima i Getima?**! 

Dva italijanska anonimna putnika XVI veka zabeležila su takođe 

zanimljive impresije o jeziku i poreklu Vlaha: „Ovaj narod, iako je 

grčke veroispovesti, ipak je prijatelj romanskoga imena, koliko zbog 

iskvarenog jezika latinskog toliko i zbog mišljenja koje imaju da 

potiču od Romana i romanskim imenom se međusobno nazivaju“. 

Pored toga ,,smatraju uvredom naziv Vlah i ne vole da budu nazvani 

drugom rečju osim Romani' i“**, odnosno Romdni ili Rumđni (Rumuni), 

kako se oni u istočnoj Srbiji međusobno nazivaju na maternjem 

jeziku 

* A. Armbruster, Romanitatea Romanilor. Istoria unei idei, Bucuresti, 19932, 64 

(= Armbruster, Romanitatea); M. Dogaru, G. Zbuchea, O istorie a romdnilor de pretutindeni, 

Bucuresti, 2004, 56 (= M. Dogaru, G. Zbuchea, O istoric). 

*M. Dogaru, G. Zbuchea, O istorie, 56. 

* A. Bonfini, Rerum hungaricarum decades quotuor, c. 1568, preuzeto iz knjige: 

F. Copcea, Istoriografia romanilor din Serbia de sud-est, Craiova, 2008, 15. 

3 M. Dogaru, G. Zbuchea, O istorie, 56. 

% Vlasi Dalmacije u XVI veku govorili su romanski, što se jasno vidi – kaze Konstantin 

Jireček — „iz jedne vesti u mletatkog geografa Domenika Negrija (Dominici 

Marii Nigri Veneti Geographiae commentariorum libri XI, Basileae, 1557, 103). In 

Coruatia, jednoj 'regio montana', koja "Turcorum crebris incursionibus descrta iacet' i 

prostire se do reke Cetine, stanovahu po Negriju 'homines proceri corporis ac ualidi, 

uenusti facie et qui latina, licet corrupte, inter loquendum non pauca proferant uocabula, 

seque Romanos fuisse ibique prioribus temporibus in coloniam deductos perti- 


Ista je situacija i u XVII veku kada Lorenz Téppelt sa prostora 

Transilvanije iznosi: ,Jedno znam pouzdano, naime, nasi Vlasi do 

današnjeg dana sebe nazivaju Rumunima*?" 1denti¢na situacija je i sa 

Vlasima istočne Srbije, koji sebe na maternjem jeziku nazivaju 

Rumunima i govore rumunski, što se moZe videti po kazivanju 

poznatog geografa Marsigli-a, koji 1696. godine putuju¢i Dunavom 

govori i o Rumunima koji Zive na prostoru a Ramis montis Aemi a 

Carpati i koji govore: corruptogue nomine Ruminest vocant; et lingua 

est. 

Johannes Thunmann, govore¢i o prostoru severoistočne Srbije i 

severozapadne Bugarske u XVIII veku, kaze: „I Valahi s one gnane 

Dunava (...) su jedan veliki narod i u velikom broju (...) poznati pod 

imenom Vlasi i nalazimo i tragove njihovog govora iz VI veka; medusobno 

se nazivaju Rumani ili Rumuni*. . 

O poreklu jezika kojim govore Vlasi/Rumuni Timočani Johann 

- Troster u drugoj polovini XVII veka iznosi da ,rumunski jezik potiče 

iz starog i rustičnog (provincijskog) latinskog jezika, u prvom redu iz 

"actus Latinitatis’ (...), a neke rumunske reči koje se razlikuju od kla·- 

sičnoš ciceronovog latinskog ne trebaju biti shvaćene kao varvarie 

39 

zmi“. 

Krajem XVIII veka o jeziku Vlaha/Rumuna Mađar Huszt·i Andras 

kaže da „nijedna nacija nema jezik toliko blizak latinskom jeziku 

naciter asseuerant'. Potomci Vlaha ili Murlaka (Murlachi), koje su Frankapani preselili 

1450-1480. sa kopna na ostrvo Krk (list. 1465, 1468 Mon. hist. jur. 6, 244-246, 

254-255), biće da su u selima Dubačnici i Poljici zaboravili svoj rumunski (po via- 

') tek u XIX veku. Miklošić je objavio dve molitve na rumunskom, navodno iz Poljica 

(Wanderungen der Rumunen, str. 8-9, isp. i 5); te iste molitve (in lingua Poglizana) 

objavio je tu skoro i Jagić po nekoj starijoj zabelešci oko 1824. u AslPh. 22 

(1900), 621-622. S ovim su u vezi kolonije Rumuna na istoku Istre" (Vidi: K. Jireček, 

Romani u gradovima Dalmacije tokom srednjega veka, Zbornik Konstantina Jirečcka, 

knj. 11, Bcograd, 1962, 47). . 

3 L Toppelt, Origines et occasus Transylvanorum, Lyon, 1667, preuzeto iz knjige: 

F. Copcea, Istoriografia roménilor din Serbia de sud-est, Craiova, 2008, 17, 

% J. Thunmann, Untersuchungen iiber die Geschichte der ostlichen Volker, Lcipzig, 

1774, preuzeto iz knjige: F. Copcea, Istoriografia romanilor din Serbia de sudest, 

Craiova, 2008, 22. · 

9 J, Troster, Das Altung Neu-Teutsche „Dacia“, Nimberg, , 1666, preuzeto iz 

knjige: F. Copcea, /storiografia romđnilor din Serbia de sud-est, Craiova, 2008, 29.


kao jezik Vlahfl"'", a u XIX veku takode Madar Joissef Szabo kaže da 

su ,,Vlasi Srbije vredni hrišćani tvrdoglavo se držeći nošnje i svog jezika* 

i pored toga §to „imaju dva puta vise škola i crkava od Srba* kao 

i to da je „jezik nastave u ovim Skolama — isključivo — srpski“.“! 

Sa konstatacijama o poreklu rumunskog jezika, koje iznosi Johann 

Troster, slaže se i Vlad Georgescu, koji krajem XX veka iznosi, 

da gledano „genealoški, rumunski jezik jeste nastavak latinskog narodnog 

jezika koji je bio u upotrebi na prostoru izmedu provincije Dakije, 

balkanskih planina i Crnog mora“®, a Sextil Puscariu, objasnjavajuéi 

nastanak rumunskog jezika kaze: „...govorilo se da je latinski 

jezik samo jedan od roditelja rumunskog jezika, drugi je, po jednima, 

trački jezik, po drugima, slovenski jezik, ¢ije tragove nalazimo na svakom 

koraku u rumunskom...* 

Svojevremeno je, govoreći o stanju jezika Vlaha Srbije u XIII 

veku, Silviu Dragomir izneo misljenje da su ,,Vlasi Srbije (...) govorili 

jezik svojih pradedova®,* dok su u novije vreme o jeziku Vlaha/Rumuna 

Timočana izneli svoje misljenje mnogi autori, medu kojima C. 

Constante, koji krajem treće decenije XX veka kaže: ,Jezik ovih iz 

Krajine (Negotinske — prim. S.G.) blizak je ovom koji se govori u Olteniji 

(...) Kod Rumuna Srbije prime¢uju se neke male fonetske promene 

— što je svakako nastavak srednjovekovnog uticaja u kojem je 

ovaj ogranak našeg naroda živeo i razvio se odvojen od (rumunskog — 

prim. S.G.) stabla više vekova (...) Fonetska promena je sledeća: d je 

promenjen u gh (d); / u / (meko); / u ch; m u m (meko); n u n (meko)“,* 

dok George Murnu stanje jezika među Vlasima Srbije ocenjuje 

”9‘;' 1-11.3 ;\ndns_ O 

és iijj Dacia azaz Erdelynek régi és mostani dllpotjirol, Bécsben, 

31 J, Szabo, Note de calđtorie din Serbia, din punct de vedere geografic si etnogra- 

Jic, Budapesta, 1875, preuzeto iz knjige: F. Copcea, Istoriografia romdnilor din Serbia 

de sud-est, Craiova, 2008, 36, 44. 

V. Georgescu, Istoria romdnilor, ed. Humanitas, Bucuresti, 1992, preuzeto iz 

knjige: F. Copcea, Isoriografia romdnilor din Serbia de sud-est, Craiova, 2008, 27. 

S. Puscariu, Snudii istroromdne, Craiova, 2005, preuzeto iz knjige: F. Copcea, 

Jstoriografia romđnilor din Serbia de sud-est, Craiova, 2008, 59. 

P ‘3‘55. Dragomir, Viahii din nordul Peninsulei Balcanice in Evul Mediu, lasi; 2001, 

5 C. Constante, Romanii din Valea Timocului si a Moravei, ed. Institutul de Arte 

Grafice , Eminescu®, 1929, preuzeto iz knjige: F. Copcea, Istoriografia romđnilo" ain 

Serbia de sud-est, Craiova, 2008, 32. 


sledeéim rečima: ,,Premda je jezik Vlaha ostao po strukturi rumunski, 

ipak je pretrpeo odredene fonetske promene i, asimilirajuéi značajan 

deo riznice slovenskih jezika, dobio novi izgled, pun autentiénosti, 

razlika i bujnosti u porodici romanskih jezika...“.““ Stojan Romanski 

kaže da „istočni dijalekt (tj. oltenski – prim. S. G.) obuhvata iskljucivo 

seosku populaciju Timočke doline i obale Dunava, a onaj zapadni (tj. 

banaaški — prim. S. G.) planinske oblasti na Zapadu (Srbije – prim. S. 

Gy 

Na kraju bih naveo i mišljenje Dragomira Dragi¢a®, koje je izneto 

u listu Libertatea iz Pančeva 19. novembra 2005. godine o Vlasima 

i vlaskom jeziku: „Rumuni istocne Srbije Five u 154 rumunska sela i 

još 48 izmesanih naselja. Tamo, kod nas, u pojedinim oblastima skoro 

sva sela su rumunska: to je rumunsko „more“ sa srpskim „Ostrvima“ 

(...) Mi (iz istočne Srbije — S.G.) smo arhaični Rumuni i nepismeni 

smo na maternjem jeziku (...) i nazivamo se – Rumuni. Tako mi sebe 

tamo nazivamo. Rumunija je za nas zemlja-majka duhovnosti (...), a 

naš jezik je rumunski jezik. Zašto? Mi smo se, uopšte gledano, formirali 

tamo gde se danas nalazimo. Mi smo autohtoni, a ne alogeni element 

u Srbiji (...) Naš maternji jezik je arhaični rumunski jezik. Mi ne 

izlazimo iz njegovog okvira. Problem je prelazak od govornih narečja 

ka literarnoj normi (...) mnogi pokušavaju da nas zavedu ili da nam 

nametnu termin vlaški jezik. Kod nas ima osoba koje su predložile nove 

abecede: te paunica, te vlaolica, te batulica (...), ali nas to neće odvući 

iz okvira romanskog i rumunskog · jezika i njegovog izražavanja s 

rumunskom latinskom abecedom...“*, dok Lia Magdu u listu Tibiscus 

itorice pri 

* G. Mumu, Sfudi joare la trecutul roménilor de peste Dundre, Bucuresti, 

1984, 169. 

15, Romanski, Rumuni između Timoka i Morave, Novi Sad, 2003, 108. 

* Diplomirani inzenjer maSinstva Dragomir Dragi¢ je predsednik nevladine organizacije 

Forum za kulturu Vlaha sa sedistem u Boru. 

9| ibertatea, 19. noiembrie 2005: „Noi suntem romani arhaici si iliterati dc limba 

matemš invatata la scoald si ne zicem — rumšni. Asa noi nc numim acolo. Roménia, 

pentru noi, este {ara mama spirituala, din cauza mostenirii spirituale waditionale comune 

excelent pastrats in partile noastre, iar limba noasira este limba ruméneasca. De 

ce? Noi, in genere, ne-am format acolo unde suntem astazi. Suntem element autohton, 

nu alogen in Serbia (...) Limba noastra matern este limba roianeascd, la nivel ari 

Nu jesim noi din cadrul ei. Problema este tranzitia de la graiurile vorbite la norma litera:5, 

adica de la nivelul intelegerii poporului nostru de jos, la cel lingvistic dezvoltat. 

Asta ın conditiile in care multi incearcš sš ne introducš sau sš ne impund termenul de

T 


iz Uzdina izričito kaže: „Jezik kojim govore Rumuni istočne Srbije je 

jedna varijanta rumunskog jezika i nipošto nije poseban jezik koji bi 

se nazvao vlaški (...) naši zemljaci u Timoku govore jedan manje razvijen 

jezik, koji je pod uticajem srpskog jezika*“.0 

Zaključio bih da se na današnjem prostoru istočne Srbije u vizantijskim, 

latinskim i drugim izvorima, kao i u obimnoj literaturi, koje 

sam se tek dotakao, Vlasi/Rumuni Timočani pominju od XI veka do 

danas, ali se i „u susednoj Dakiji, današnjoj Rumuniji, neosetno (...) 

obrazovalo romansko etničko jezgro u Karpatima gde hronike pominju 

*Viahe’ još u X veku...**", ili kao što „već u X veku istorijski izvori 

zatiču veliku skupinu Vlaha u današnjoj Tesaliji u Grčkoj...“,”* što 

donekle govori u prilog tezi da je prvobitna postojbina Rumuna mogla 

biti na prostoru od Karpata do Timok-Osogovo-Šara.” Bilo da se pominju 

na levoj ili desnoj obali Dunava, Vlasi su sebe u međusobnoj 

limba valaha. La noi sunt persoane care au propus noi alfabete: ba paunita, ba vlaolita, 

ba bštulita (...) dar aceasta nu ne va abate de la cadrul romanic si roman al limbii noastre 

si exprimarea ei cu alfabetul romšn latin. De fapt, prin povestea cu "alfabetele" 

avem dovadš cž starea fara limbš scrisa nu se poate continua...““ 

* Lia Magdu, Exista limba viaha?, Tibiscus, nr. 177, octombrie 2006. 

! P. Ivić, Srpski narod, 10. 

*2 Ibid, 26. 

55 Ibid, 25-26: ..U samoj stvari, pitanje prvobitne postojbine Rumuna spada u sporne 

probleme istorijske i jezičke nauke. Jasno je toliko da su Rumuni potomci romanizovanog 

stanovništva koje je preživelo slovensku invaziju, i to u nekom regionu koji 

nije odveć prostran, jer se sve rasute grane rumunskog etnikuma u 

odnosu na druge 

romanske jezike odlikuju vrlo izrazitim zajedničkim jezičkim osobinama koje su mogle 

nastati samo u tesnoj zajednici. Međutim, nije sasvim izvesno koje je to područje 

bilo kolevka rumunskog naroda. Na prvi pogled izgleda sasvim logično da je to bila 

sama Rumunija. Takvo mišljenje, uostalom, postoji u nauci, naročito među rumunskim 

istraživačima. Pa ipak, tom se shvatanju suprotstavlja argument da su Rimljani 

vladali Dakijom srazmerno kratko, oko 165 godina (106-271. naše ere), dok su današnja 

Srbija i Bugarska provele više od pet stoleća pod rimskom vladavinom, što je davalo 

daleko bolju mogućnost za potpuniju romanizaciju. Naročito je kompaktarı morao 

biti živalj latinskog jezika u limesu duž Dunava, posle gubitka Dakije. Vrlo su bogata 

svedočansta o postojanju mnogobrojnih rimskih gradova i tvrđava u toj oblasti, 

od Beograda pa sve do Dobrudže. S druge strane, nije verovatno da je Dakija ikada bila 

temeljito romanizovana, a ni da je stanovništvo latinskog jezika, ukoliko ga je bilo 

u njoj, ostalo tamo i posle povlačenja legija na južnu stranu Dunava 271. godine. 

Zbog svega toga većina nerumunskih ispitivača sklona je tome da poreklo Rumuna 

traži u rimskoj provinciji Meziji koja je zahvatala pored ostalog istočnu Srbiju i severnu 

Bugarsku. Činjenica da Rumuni stvarno žive u Dakiji, a ne u Meziji, tu ne dol=zi u 

obzir kao protivargument.“ 


ikaciji na maternjem jeziku uvek nazivali Rumup!, a'!ulhqv malt?:i‘i‘?‘ezik 

Jbio je mmujnskijjezik kojim su se }(ori§tnh i 1?_|1hov1 p:lecl 

još od VIII-IX veka, kako kaze rumunski lsgontar i vel_|k1 poznaval a;:‘ 

balkanskih Vlaha/Rumuna i Arumuna Silv1u Dragomir. Zavrsio bil 

rečima Pavla Ivića: ,,Sloveni nisu zatekli Balkansko poluostrvo nenaseljeno, 

a nisu mogli ni istrebiti starosedeoce be_š ostatka. ls!(ustvo ne 

samo tih najstarijih vremena nego i mnogo noyulh, potvrdu_]g da Še u 

slučajevima velike kolektivne opasnosti svet sllya u‘zbego_ve, ito \;\?- 

jake: ili iza tvrdavskih zidova, ili u nepristupatne Sume 1 gudu\·elisl a 

tim stranama treba da tražimo kontinuit·et egzistencije naših predslovenskih 

predaka, čiji je udeo u našem biološkom poreklu vrio znatan, 

možda čak i veći od slovenskog.“ 

___ _ ____ _— ___ —— 

% Ibid, 23-24.

ISTORIJSKI IZVORI 

O PODUNAVSKOM LATINITETU 

I NASTANKU RUMUNSKOG JEZIKA 

Saznali smo u latinskim i romanijskim/vizantijskim izvorima 

XV-XVI veka da Romani ,,smatraju uvredom naziv Vlah i ne vole da 

budu nazvani drugom rečju osim Romani* i da se oni međusobno ,,na 

svom jeziku (...) nazivaju romani“, što bi na rumunskom rekli Romdni, 

a „kada se susreéu s tudincima, koji pokusavaju da razgovaraju (s njima), 

pitaju (ih) ako znaju da govore romana", $to bismo na rumunskom 

rekli (limba) romand. Taj tzv. jezik „romaha“ kojim govore 

Viasi nije mogao biti neki sveopsti romanski jezik, jer se on ve¢ odavna 

raspao na italijanski, francuski i druge romanske jezike u zapadnoj 

Romaniji, a u istočnoj je on postao prarumunski, odnosno rumunski 

jezik. Tako je jezik „romana“ kojim su govorili Vlasi XV-XVI veka 

svakako rumunski jezik. Flavio Biondo iznosi da se oni sluze ,,prostom 

gramatikom koja podse¢a na latinsku“, a Rinaldo degli Albizzi, 

belezi „Vlahe, koji imaju jezik Rimljana“. Samo na osnovu ovih navoda 

jasno je da su Vlasi, makar oni XV-XVI veka, a ne vidim prepreku 

da su i oni koji se u izvorima pominju ranije, bili Romani, odnosno 

današnji Roméni (= Rumuni), kao i to, da je njihov jezik nastao iz latinskog, 

odnosno iz jezika kojim su govorili Rimljani. 

Jasno je svima, da ne postoji ni jedan jezik koji je sasvim homogen, 

posebno kada je reč o jednom rasprostranjenom idiomu, kao što 

je latinski. Pored supstrata, latinski klasiéni jezik se sa vremenom, kao 

što je rečeno, i vulgarizovao, a „vulgarni latinitet” treba smatrati jezikom 

primitivne zajednice, u kojem dijalekatske razlike ne postoje, 

osim nekih speciflčnasti.” Ova teorijska polazna osnova je potvrđena 

___ 

__-—- 

55 H. Mihžescu, Limba latind in provinciile dundrene ale imperiului Roman, Bucuregti, 

1960, 47 (= Mihdescu, Limba latind): Latina literard n-a fost deci decit o parte 

= latinei vorbite (stp. prevod: Književni latinski bio je dakle samo dco govomoga latiniteta); 

49: 'Latina populara' a fos! . . limba comund a Romei, limba vie, limha nereglamentatši 

i necatalogatd de gramatici, limba de conversatie a maselor largi poptr- 

{are (stp. prevod: 'Narodni latinitet bio je ... zajednički jezik Rima, živ jezik što ga 

gramatičari nisu ispravljali ni katalogizirali, govor širokih narodnih masa); 49: in 

realitate latina clasicči a fost numai o parte, o 'selectie’ a limbi vorbite (srp- prevod: 

| stvari. klasični latinitet je bio samo deo, 'izbor' govornoga jezika) ili 49: Limba


u antičkim izvorima i u ovom smislu često se navodi Kvintilijanov 

spis Institutio oratoria (1,5,29) iz druge polovine I veka nove ere.® 

Kuvintilijanova konstatacija da dijalekatskih razlika nema u latinskom 

jeziku, dovela je do zanosne formule o ,jedinstvenom vulgarnom 

latinitetu”, o kojem Mihaesku kaze: „Taj jezik (tj. svakidasnji jezik, 

kotvij) sluzio je kao sredstvo sporazumevanja na vrlo Sirokom 

području i svi su ga razumeli”,”’ zato što su „(...) funkcioneri, čete, trgovei, 

robovi, kolonisti i ideje mogli (...) nesmetano kruziti s kraja na 

kraj imperije”,” a po svedočanstvu koje je ostavio Prisk 472. godine, 

službeni i privatni jezik od Jadrana do Crnog mora bio je latinski,” 

odnosno Rimljani su uspeli romanizovati veći deo stanovnistva na severnom 

delu Balkanskog poluostrva, koje je zatim prosarano stanovništvom 

razliitog porekla iz raznih krajeva Rimske imperije — ex pro 

toto orbe Romano® — i nametnuti mu latinski jezik i kulturu. 

Tek nakon VI veka, kada je politicko jedinstvo nestalo i kada su 

migracije naroda dovele do nesigurnosti, pojedine latinofone grupe su 

raspriene i sa njima je nestala jedinstvenost latinskog govora, a jedinstvena 

norma nije više imala moguénosti da se nametne. Medutim, jedinstvo 

latinskog jezika je nestajalo i pre nestajanja politickog jedinstva 

koje je trajalo do VI veka. Ne zaboravimo napade varvara koji su 

počeli u III veku i Aurelianus-a (270-275), politickog i vojnog obnovitelja 

Imperije, koji je s administracijom i vojskom napustio Dacia 

clasica a fost deci numai un aspect al limbii latine in genere (srp. prevod: Klasični jezik 

je bio dakle samo jedan aspekt latinskoga jezika uopste). 

* 1. Fischer, Latina dundreand, Introducere in istoria limbii romane, Bucuresti, 

Editura stiintificš si enciclopedica, 1985, 50-51 (= Fischer, Latina dundreand): „Postovanje 

ovoga [= knjizevne upotrebe] je teže kod Grka, budući da oni imaju vise načina 

govora, koje nazivaju dijalektima, i ono 3to je na jednom mestu pogresno, ispravno 

je u isto vreme na drugom mestu; kod nas je pravilo veoma jednostavno (cuius 

difficilior apud Graecos obseruatio est, quia plura illis loquendi genera, quas dialecus 

wocant, et quod alias itiosum, interim alias rectum est; apud nos uerum breuissima 

ratio). 

57 Mihaescu, Limba latin, 52: (aceastd limhd /adicči limba comuna, ko a slujit 

ca mijloc de comunicare pe wn spai foarte intins ši a fost infeleasa de toli. 

¥ Mihaescu, Limba latind, 51: (... functionarii, armatele, negustorii, sclavii, colost 

ideile au putut circula in mod nestingherit de la un capdt la altul al imperiului). 

'W. Tomaschek, Die alten Thraker, Sitzungsberichte der Akademie der Wissenschaften, 

Band 128, Wien, Tom I, 78. 

% N. lorga, Geschichte der Rumaenen und ihrer Kultur, Sibiu, 1929, 36; Eutropius 

VIII,6. 


Traiana i prešao na desnu obalu Dunava formirajući provinciju Dacia 

Nova ili Dacia Aureliana, kasnije Dacia Ripensis, na prostoru današnje 

istočne Srbije i zapadne Bugarske. Uostalom, i ceo IV vek je obelezen 

borbama s mnogobrojnim migrativnim narodima, a 395. godine 

imperator Theodosius je sluzbeno podelio Rimsku imperijuy dve Imperije, 

s dve prestonice, Roma i Constantinopolis, pa bi se moglo reći 

da je jo§ u ovo vreme norma jedinstvenog latiniteta pocela da nestaje! 

Ipak, Istočna Romanija (= Vizantija) nastavlja Rimsku imperiju 

tako što joj je sluzbeni jezik komunikacije latinski, održavajući vezu 

sa svim provincijama, &ak i sa onima koje je napustila rimska administracija, 

? dok u zapadnom delu Imperije nijedan drugi jezik civilizacije 

nije uspeo da zameni latinski pre IX veka,” naprotiv, latinski ne sa- 

! Fischer, Latina dundreand, 52. Nesto drugačije mišljenje iznosi o ovom problemu 

B. E. Vidos, Manuale di linguistica romanza, Firenze, 1959, 278 (= Vidos, Manuale), 

koji fazu vulgarnog latiniteta stavlja u period izmedu 476. godine i IX veka. 

% Tek su 534. godine prestali izbori konzula u Rimu, koji su počeli jos od početka 

Republike. 

% Kai inška renesansa značila je u izvesnoj meri povratak na čisti latinski jezik, 

pa je taj restaurirani latinski jezik uvela i Crkva. Posledice nisu mogle izostati. Ako je 

prethodni „notarski” latinski narod još nekako razumevao, obnovljeni klasični latinski 

narodne mase gotovo uopste više nisu razumevale, pa 813. godine koncil u Turu (= 

Tours u Francuskoj) donosi odluku: Visum est unanimitati nostrae ut quilibet episcopus 

habeat omelias continentes necessarias ammonitiones, quibus subiecti erudiantur 

—. Et ut easdem omelias quisque aperte transferre studeat in rusticam Romanam linguam 

aut Thiotiscam, quo facilius cuncti possint inteligere quae dicuntur (Citirano 

po: Vidos, Manuale, 269), odnosno, da se s latinskoga treba prevoditi na „rusrica romana 

lingta” zato da bi narod mogao lakše razumeti šta se govori, i time je bilo službeno 

priznato da postoji „seoski” jezik, što ga narod jedino govori i Zaista razume. 

Neće proći mnogo od koncila u Turu i pojaviće se tzv. Strazburške zakletve (franc. 

Serments de Strasbourg). Naime, da bi okončali međusobne rasprave sa svojim bratom 

Lotarom (Luther), Karlo Celavi i Luj Germanski, sinovi Luja Pobožnog, a unuci 

Karla Velikog, sastali su se u blizini Strazbura 14. februara 842. godine i sklopili ugovor 

o uzajamnom pomaganju, pri čemu su se zakleli da će poštovati zadanu re¢. Da 

ih njihovi vojnici razumeli, Luj Germanski j izgovorio zakletvu na romanskom (lingua 

romana), a Karlo na germanskom jeziku (lingua teudisca). Takode su, ali svako na 

svom jeziku, položili zakletvu i njihovi vojnici, 1j. Lujevi vojnici na germanskom, a 

Karlovi na romanskom. Dakle, odluku koncila iz Tura možemo smatrati „službenim” 

početkom romanskih jezika, t. „rodnim listom” pojedinih rusticae romanae linguae. 

Tekstove ovih zakletvi hroničar Nithard (790-843) uneo je u svoju Istoriju o sinovima 

Luja Pobuznog (Historia)rum libri tres). Godinu dana kasnije, tzv. Verdenskim sporazumom 

(843), podeljeno je carstvo Karla Velikog na tri države.


mo da je ostao jezik zapadne crkve, nego i najnovijih autoriteta germanske 

politike. 

Ipak, nestajanje jedinstva latinskog jezika, koje je odredilo romansku 

podelu, ne može biti datirano pre, već samo nakon VI veka. 

Do tada ne postoje dijalekatske inovacije, zato što je delovanje norme 

vodilo do njihovog gašenja. Međutim, i nakon VI, pa sve do VIII veka, 

dijalekatske razlike nisu mogle biti velike, posebno između starih 

regija, one ne prekoračuju, kako izgleda, one razlike koje danas nalazimo 

npr. između banatskog govora tzv. Ungureana i muntenskog govora 

tzv. Carana istočne Srbije. Navešćemo ovde Lofstedt-a, koji svoje 

mišljenje o latinsko-romanskoj granici izražava sledećim rečima: 

završetak šestoga veka označava jednu od velikih prelomnica u 

iji”, jer „kasnolatinski” (/ate latin)* traje otprilike do 600. godine.® 

Komentarišući mišljenje Norberga, koji na temelju merovinških 

dokumenata iznosi mišljenje da se do 600. godine može govoriti o latinskom, 

a od 800. godine dalje o romanskom, Lofstedt kaže da „za 

period između tih granica mogu poslužiti oba naziva, pod uslovom da 

imamo na pameti da nikakva vremenska granica ne deli govorni latinski 

od najranijeg romanskog idioma”.“ 

Jedan dokument koji po većem broju istraživača potiče iz IV veka, 

a po manjem broju iz VII veka, jeste tzv. Appendix Probi, koji se 

nalazi na kraju jednog manuskripta jedne rasprave o gramatici, koju je 

izgleda napisao izvesni Probus, i koja predstavlja jednu vrstu ortoepskog 

i ortografskog priručnika sa 227 reči bez ikakvog reda, u kojem 

se najpre daju ispravni oblici latinskih reči, a potom kude pogrešni. Na 

taj način njegov autor, ustvari, potvrđuje kako se u narodu doista govorilo. 

Navešću nekoliko primera pogrešnih oblika koji su se održali u 

svim ili u skoro svim romanskim jezicima, a rumunske oblike navodim 

u zagradi: 

wetulus non ueclus (rum. vechi), 

% Kasnolatinski se naziva još i Spéttein, latin tardif, latino tardo, latino notarile, 

das latin, basso latino, latin arromanzado, latinum cirea romangum, latino „circa 

romancum” i rustica romana ligua. 

5 E, Lofstedt, Late Latin, Oslo, 1959, 9,11 (= Lofstedt, Late Latin): 

the sixth century marks one of the great watersheds in history. 

..) the end of 

| sfstedt, Late Latin, 2: „For the intervening period.cither name will serve, provided 

that we bear in mind the fact that no firm frontier in time separates spoken Latin 

from the carliest Romance idiom.“ 


tristis non tristus (rum. trist), 

auris non oricla (rum. ureche), 

palumbes non palumbus (rum. porumb), 

oculus non oclus (rum. ochi), 

socrus non socra (rum. soacra, 

uiridis non uirdis (rum. verde). 

Evo i nekoliko fragmenata iz dela nazvanog Reci iz Rajhenaua 

(Reichenau), koje je bilo redigovano u VIII veku i smatra se uglavnom 

kao izvor za latinski jezik Galije. Medutim, mnoge inovacije potvrdene 

u Recniku iz Rajhenaua nalazimo u velikom broju i u latinskom sa 

prostora podunavskog latiniteta, da ne govorimo o primerima u k 

ma rumunski jezik ima jedan poseban položaj u odnosu na francuski i 

u kojem je rumunski jezik, a ne francuski, onaj koji baštini inovacije 

posvedočene u Rečniku iz Rajhenaua. Ovde iznosim nekoliko primera, 

tako što navodim latinsku reč razjašnjenu drugom, a potom odgovarajuéu 

rumunsku i francusku: 

femur : coxa (rum. coapsd, fran. cuisse), 

seuit : seminauit (u perfektu, rum. semdna, fran. semer), 

emit : comparauit (u perfektu, rum. cumpdra, a fran. acheter iz 

*accaptare, koji potiče od comparare i nalazi se na jugu Galije), 

flare : suflare (rum. sufla, fran. souffler), 

concidit : taliauit (u perfektu, rum. tčiia, fran. tailler), 

iecore : ficato (rum. ficat/e/, fran. foie), 

catulus : catellus (rum. cdfdl, st-fran. chael), . 

uocaui : clamaui (u perfektu, rum. chema, a franc. appeler iz appellare), 

detegere : discooperire (rum. descoperi, fran. découvrir), 

fissura : crepatura (rum. crapdturd, st.-fran. creveure mozda dolazi 

odatle). 

___________— 

*! Lofstedt, Late Latin, 55; W. Meyer-Liibke, Romanisches etymologisches Worterbuch, 

Heidelberg, 1935, 8133. 

** Fischer, Lafina dundreand, 53-54. Bez sumnje da sc u Vili veku latinski diferencirao, 

ali su autori Rećnika pribegavali, zbog objašnjenja, i knjiškim primerima, 

prevođeći uzastopno teže latinske primere latinskim, među kojima svakako postoje i 

forme koje mogu biti interpretirane kao specifičnosti severne Francuske, među kojima 

su mnoge germanskoga porekla, kao npr. dem : donem („daju sc” fran. domner, a rum. 

da), opilio : [...] berbicarius (fran. berger, a rum. pacurar iz pecorarius).


Karakteristične fonetske promene u latinskom jeziku koje su zabeležene 

u Prokopijevim delima, a potom zapažene u romanskim jezicima, 

posebno u rumunskom, jesu: 

vokal a izgovoren kao 4 i 4 (upor. Ztéveg - Stenas, rum. stđncđ; 

ZGveG - Zanes, rum. zdne), 

vokal o izgovoren kao w (CepeAdopdvre / TepeAdopodvreg – 

Gemellomunte, rum. munte), 

konsonant s u § i // u /'(KaoteAAdva - Castellona, rum. cag/a), 

konsonant c u č (Movt{inape - Mučipara), 

konsonant g u ¢ (Tćppac - Germas, rum. germd), 

konsonant (¢ ili ©¢) u f (Tévtlag - Pontzas, rum. Punti), 

konsonant d u z kod Prokopija (Diana > Z&vec - Zanes, upor. dies 

> zi), 

konsonant s u Š (kacobAo - casula, rum. casuld, upor. 

Kaootdav adtd T Aativev qoovfi kedobot ' Popotio „Romeji je 

nazivaju u latinskom govoru keoodAa®), itd. 

Pored Prokopija u &ijim delima se mogu naći latinske reči, naveo 

bih najpre Jordanesa, koji je bio &ovek kulture i koji je pretendovao da 

pise klasi¢nim jezikom Cicerona i Vergilija. Medutim, jezik kojim je 

pisao bio je jako blizak vulgarnom (narodnom) latinskom govoru. Navešću 

i nekoliko primera iz njegovog dela Getica, koje je nastalo sredinom 

VI veka, u kojima se vidi koliko je evoluirao latinski jezik i kako 

se lisen deklinacija pripremao njegov put ka romanskim jezicima: 

Romano iurae umesto iure, 

utriusque generi umesto generis, 

foedus inito umesto initum, 

cum paucis satellitibus et Romanos umesto Romanis, 

a Lupicino Maximoque Romanorum ducum umesto Romanorum 

ducibus, 

ob decorem umesto ob decus, 

ob nimium frigorem umesto frigus, 

gaudium feliciorem umesto felicius, 

desinet umesto desinit, 

dolum quod umesto qui, 

fluvium quod umesto qui, 

flumine qui umesto quod, 

in Ravena umesto Ravennae, 


omnisque genera tormentorum umesto omnia genera, 

longo per tempore umesto longum per tempus, 

de origine actusque Getarum umesto actibusque Getarum, 

dum umesto cun, 

pos umesto post, itd.* 

U hronici Teofilakta Simokate s pocetka VII veka, koja je pisana 

grekim, takode, sre¢emo dosta uobicajenih latinskih reci (provolens — 

provolens, carta – charta, cavalarii — cabalarii itd.), a ja ¢u izneti samo 

nekoliko onih iz vulgarnog (narodnog) latinskog govora: 

‘Petépva, (torna) čnixopto) Ti yAdty 

OKOUAKoO: — sculca T TaTpie) (povT| 

T00Ad0v – tuldum Tj Emixwpiw PWVH 

gkp{Bova — scribon (scribum) tTi AeTividt povi 

Siotpre — distria – maciuci TT| ‘Popaiov eovi 

kAero0Upe — clausura tfj Tetpie) oV itd. 

U grčkom tekstu hroni¢ara Teofana iz VIII veka, pored reči forna 

i firatre iz vulgarnog (narodnog) latinskog govora, nalazimo i reči 

klasi¢nog latinskog jezika: 

campos – campus (rum. cdmp), 

laccos — lacus (rum. lac), 

manicia – manicae (ram. manici), 

muston — mustum (rum. must), 

numeros – numerus (rum. numar), 

palos — palus (rum. par), 

scala — scala (rum. scard), 

Jurca – furca (rum. furca), 

corda – corda (rum. coardd), 

porta – porta (rum. poarta), itd.” 

Pojedine latinske reči koje su ispisane grčkim u delima imperatora 

Konstantina Portirogenita sredinom X veka (De administrando imperio, 

De thematibus i De caerimoniis), takođe ukazuju na gubljenje 

* Vidi detalje u Mon. Ger. Hist. lordanes, cd. Mommsen i u Pauly-Wissowa, Real 

“1. u studiji Kappelmacher-a, kao i u Font. hist. Daco-Rom., vol. XIV, 9; G. Pocanu, 

Limba romdnd in izvoarele istorice medievale, Memoriile sectiuni literare, 

seria 11, tomul 1X, mem. 10, Bucuresti, 1940, 266. 

Theophylactus, Hist.. p. 323, ed. Bonn: Niži slojevi stanovnistva po običaju kažu: 

scribona. 

" Theophanes, Chronographia 1. p. 286, ed. De Boor.


gramatičkih normi latinskog jezika, pa su na taj način bliže izgovoru 

rumunskog jezika, kao npr.: 

corte – cohors (rum. curte), 

mesa — mensa (rum. masa), 

loc — locus (rum. loc), 

inger – angelus (rum. inger), 

Jrintza – frondes (rum. frunzđ), 

tablia — tabula (rum. tablči), 

fusaton – fossatum (rum. sat), itd.” 

U delu Alexiada Ane Komnene, spisateljice koja je Zivela u XI 

veku, sreéemo takode veći broj latinskih reči ubagenih u njen tekst ispisan 

na grčkom jeziku: 

bucina — bucina (rum. bucina), 

porta – porta (rum. poartd), 

fossaton — fossatum (rum. sat), 

furmae — turma (rum. turma), itd. 

Ana Komnena govori (mart 1091) u svom delu Alexiada i o jednom 

vulgarnom (narodnom) jeziku, bilo da pod tim ona podrazumeva 

greki ili latinski jezik. Naime, Aleksije I Komnen jc naredio cezaru 

Nikiforu Melisenu da mobilide radi borbe s Petenezima ,koliko mu 

god vise ljudi stoji na raspolaganju, ne od onih koji su već bili pridru- 

Ženi vojsci — jer će ove rasturiti svuda u gradove Zapada” (...) – već 

da mobi . nove regrute i među Bugarima (BovAydpwv) i medu 

onima koji imaju zivot nomada (vop&da. Blov) – ove na narodnom jeziku 

nazivaju Viasima (BAéxovg TOUTOUG T| KOLVI| Kogiv oide 

SrdAextog)” . 

Latinske reči i tehnički termini u delima ispisanim grčkim jezikom 

sa vremenom su zamenjeni odgovarajuéim grčkim rečima, kao 

što je npr. u delu Tacfica, koje je posvećeno imperatoru Mauricius-u, 

termin pevddte - mandata zamenjen terminom TPOCTAYPOTE, 


#umetoc - impetus terminom Ketadpopti, obATLROG - ultimus terminom 

čox&tov, tpilovvo) - fribuno terminom képMTL, itd.” 

Latinitet je nestankom romanijske/vizantijske vlasti sa prostora 

Podunavlja nestajao iz romanijskih/vizantijskih izvora, a narodni latiski 

govor je evoluirao u prarumunski, odakle i dakorumunski dijalekt 

današnjeg rumunskog jezika na prostoru severoistočne Srbije. 

Sve što je izneto o podunavskom latinitetu, pomaZe u relativnoj i 

apsolutnoj hronologiji nastajanja nekih lingvistickih fenomena, a samim 

tim i odredivanju vremenskog razdoblja u kojem je mogao nastati 

rumunski jezik na prostoru Podunavlja. 

___ 

” Phorphyrogenitus, De caerim., p. 385, ed. Boon; Phorphyrogenitus, De acm. 

imp., p. 152, ed. Boon. 

73 pod Zapadom se podrazumevaju evropski predeli Vizantije/Romanije. 

fzvoarele istoriei Romaniei 111, 108-109. 

7 Zachariae von Lingenthal, Wissenschafi und Recht, Byzantinische Zeizschrift, 

III (1894), 446.

FONETSKI RAZVOJ I MORFOLOGIJA 

DAKORUMUNSKOG DIJALEKTA 

RUMUNSKOG JEZIKA TIMOĆKE ZONE 

Za one čitaoce koji još nisu imali prilike da se upoznaju sa izgovorom 

i ortografijom, fonetskim razvojem rumunskog jezika, odnosno 

sa nastajanjem naglašenih i nenaglašenih samoglasnika i suglasnika, 

ovde to činim, dajući latinsko-rumunske primere kojima posredno 

ukazujem na bogatu rumunsku leksiku nastalu iz latinskog jezika, a 

zatim na isti način prikazujem čitaocima i morfologiju, odnosno deklinacije 

i konjugacije imenica, određenih i neodređenih članova, prideva, 

brojeva, zamenica i glagola. 

Izgovor i ortografija 

Da bismo razlikovali glasove — i zvučni aspekt reči – od slova – i 

od aspekta pisanja reči — prvo će biti prikazan fonetski alfabet, u 

uglastim zagradama. 

• Fonetski (fonološki) sistem književnog rumunskog jezika 

sadrži 33 glasa (fonema), od kojih: 

7 vokala: [a], [], [i], [e], [i], [o]. [u] 

2 semivokala: [e], [o] 

2 semikonsonanta: [j], [w] . 

22 konsonanta: [b], [p], [d], [t], [g}, [k], [&1, [K], [V]. [f], [z], 

[s], [5], [/], [ds], [tf1, [ts], [h], [m], [n], [1], [r} 

• Abeceda rumunskog jezika ima 31 slovo, koja su smeštena 

na sledeći način (između zagrada su označeni nazivi svih 

slova i njihovo čitanje): 

a, A (a{a]} i@ [izi]) 5 S (se[se]) 

4, A([2]) j.J(jeBel) 1, T(te [te]) 

a4, 4(4{iiza]) k, K (ka [ka]) 1. T (te [tse]) 

b, B (be [be]) 1, L (le[le]) u, U (u [u]) 

7 O izgovoru, ortografiji i fonetici rumunskog jezika koristili smo: G. Brincus, A. 

lonescu, M. Saramandu, Limba romdnd : Manual pentru studen i, Bucuresti, 

2801, 7-85; M. Avram, M. Sala, Facefi cunogtin cu limba romandi, Cluj, 2007*, 95- 

107 (= M. Avram, M. Sala, Facefi cunostintd).


¢, C(ce [tfe]) m, M (me [me]) V. V (ve [ve]) 

d, D (de [de]) n, N (ne [ne]) W, W (dublu ve 

e E(e[e]) 0, 0 (o [o]) [duplo ve]), 

J F(fe [fe]) 

2 Gghe[ge) 

P, P (pe [pe]) 

¢ Q(chiulki) 

x, X (ics [iks]) 

» Y(igrecli 

h, H (ha [ha}) r, R (re [re]) grek]) 

i, I(i [i]) s, S (se [se]), 

z, Z (ze [ze]) 

• Dijakriticki znaci piSu se i na majuskuli, ponekad s izuzetkom 

npr. majuskule i, 1. 

• Van abecede rumunskog jezika zbog pisanja nekih stranih 

naziva kao i novih neadaptiranih reči, koriste se i druga slova 

iz latinske abecede, kaonpr. d, 4 ¢, č, ¢, 6, ., š, ii. 

• Imenovanje slova se koristi u skra¢enicama i slovnim simbolima, 

kao npr. S.N.C.F.R. [senetfere're], TPR [teve're], S.R.I 

[sere'i]. U sličnim situacijama neka slova imaju varijantu to- 

lerantnijeg čitanja: 

f (ef [ef]), g (ge [dsel), h (has [haf]), / (el 

[el]), m (em [em]), n (en [en]), r (er [er]), s (es [es]), z (zet 

[zet]). 

• Slova najčešće imaju po jednu fonetsku vrednost i veéi deo 

je identi¢an sa vrednostima u drugim jezicima koji koriste latinicu. 

Postoje slova sa dve ili više fonetskih vrednosti i slova 

koja u nekim situacijama nemaju fonetsku vrednost. 

Fonetske vrednosti svih grafema: 

Samoglasnici ili vokali su: 

A = srednje otvoreni vokal [a]: npr. an, carne. 

A = srednje otvoreni vokal [3], na prelazu izmedu a i e, sli¢an albanskom 

č, bugarskom » i engleskom over ili word: npr. barbat, fatd. 

A = najzatvoreniji vokal iz centralne serije [4], koji ne postoji u 

mnogim evropskim jezicima. Zatvoreniji je od [5]. Distribucija ovog 

vokala zavisi od pozicije u reči: npr. cdnd, Romđn, péne. 

E = srednje otvoreni vokal iz prednje serije koji neznatno ide ka 

zatvorenom [e]: ima više fonetskih vrednosti: 1) Vokal [e] kada se nalazi 

iza konsonanta i, najviše u neologizmima, na početku sloga kada 

se iza njega ne nalazi neki drugi vokal: npr. dens, date, ecou, eminent. 

2) Semivokal [e] kad mu prethodi konsonant, a iza njega se u istom 


slogu nalaze vokali a, o: npr. mea, vreo. 3) Semikonsonant [j ili i] na 

pocetku sloga iza kojeg se nalazi a: npr. ea, ideea. 4) Diftong [je] u 

ličnim zamenicama ex (1 sg.), e/ (3 sg. m.), ei (3 pl. m.), ele (3 pl. f.), 

takode u glagolskim oblicima a fi u indikativu prezenta esti (2 sg.), 

este ili e (3 sg.) i u imperfektu eram, erai, era, eram, erati, erau. 5) 

Predstavlja samo pomoćno slovo bez fonetskih vrednosti, u kombinacijama 

ce, ge kada su u istom slogu praceni vokalom: ceard, ceai, 

ceatd, geam. 

I = vokal sa minimalnim otvorom iz prednje serije [i]: ima različite 

vrednosti, od kojih je polovina paralelna sa vrednostima e: 1) Kao 

i u drugim jezicima, ima vrednost vokala [i]: npr. familie, a veni. 2) 

Kad mu prethodi ili ga prati vokal u istom slogu, predstavlja semikonsonant 

[j ili i, koji se u éirilici belezi grafemom 4, u srpskom, nemackom, 

madarskom, poljskom grafemom j: npr. ia, piatd, doi, a incheia, 

iei. 3) Predstavlja samo pomoéno slovo bez fonetskih vrednosti u 

kombinacijama ci, gi praćeno s jednim vokalom koji se nalazi u istom 

slogu: npr. ciorapi, cioc, cioban, ciund, ciupercd, ciubar, giubea, 

giulgiu. 4) Jedna specifiéna fonetska vrednost jeste vrednost finalnog 

zvuka u istom slogu koji se prilikom izgovora gubi, tj. nema fonetsku 

vrednost (nalik onom koji je zabelezen kao • u ćiriličnom alfabetu ili 

kao engl. [j]), kojem prethodi jedan konsonant ili dva konsonanta od 

kojih drugi nije / ili r: npr. Carpati (dva sloga), Bucuregti (tri sloga), 

lagi (jedan slog). 

= vokal 7 je već opisan pod 4. Koristi se uvek na potetku i na 

kraju re¢i, retko u sredini kod pojedinih ličnih imena ili u 

složenicama: npr. in, fnger, a uri, Topirceanu, neintelegere, 

neinsemnat, neinceput, neimpdcat. 

O = srednje otvoreni zadnji vokal koji neznatno ide ka zatvorenom 

[o]: ima različite vrednosti od kojih je polovina paralelna sa vrednostima 

slova e: 1) Na početku sloga i nakon konsonanata, u mnogim 

primerima pod uslovom da za njim u istom slogu ne bude vokal a, 

označava vokal [o]: npr. orchestrd, fosfor, arheologie. 2) Semivokal 

[o] je kad mu prethodi consonant i prati a u istom slogu: npr. soare, 

71 M. Avram, M. Sala, Facefi cunogtinfći, 97. 

7% M. Avram, M. Sala, Faceri cinogtinja, 98.


scoald, moard. 3) Semikonsonant [w] na početku sloga u kojem iza 

njega sledi a: npr. oare, oameni.” 

U = najzatvoreniji vokal iz srednje serije [b]: ima tri vrednosti: 

1) Vokal [u], zapisuje se u francuskom ou (jour), u engleskom ponekad 

0o (t00): npr. unghi, uniune, usd, ajutor, nume. 2) Semikonsonant 

[w] je kada se ispred ili iza vokala u istom slogu nalazi vokal: npr. 

eu, iau. 3) Nema fonetsku vrednost kada se ispred vokala w nalazi q a 

iza se nalazi e ili i: quipn. 

b 

a. 

Suglasnici ili konsonanti su: 

B = zvučni bilabijalni okluziv [b]: npr. barbat, bun, bob, ban, so- 

C = bezvuéni velarni okluziv [b]: ima razli¢ite vrednosti, kao u 

ortografiji italijanskog jezika: 1) Kada se iza njega nalaze konsonanti 

(izuzevsi #) ili vokali i semivokali a, 4, d, 7, o, a i na kraju reči oznacava 

konsonant [k]: npr. club, casd, camaga acasa, sac, pare. 2) Kada je 

ispred e, i označava konsonant koji ima vrednost [tf}, zabelezen u ćiriličnom 

alfabetu v, hrvatskom č, u nemackom rsch, u francuskom fch, u 

engleskom takode tch (match), ali i ch (check) i t (narure): npr. cec, 

pace, civie, meci. 3) U grupu slova ch ispred e, i oznatava consonant 

[K]: npr. orchestrd, chimie, veche, vechi. 

D = zvučni dentalni okluziv [d]: npr. dinte, brad, drum. 

F = bezvuéni labiodentalni frikativ [f] zapisan u nekim jezicima 

ne samo f' već i ph: npr. familie, afarda. 

G = zvuéni vclarni okluziv [g]: ima paralclne vrednosti sa ¢, kao 

u italijanskom: 1) Kada se nalazi isped konsonanta (izuzevsi #) ili vokala 

i semivokala a, 4, 4, f, o, v na kraju re¢i označava konsonant [g]: 

npr. gard, grund, gogonet, gurd, hmg. 2) Kada je ispred e, i, oznacava 

konsonant [d3], zapisan u azbuci j, u hrvatskoj abecedi d, u vise jezika 

dg (engl. edge), opet u engleskom i g (general) ili j (job): npr. general, 

gigantic, agent, agitafie, lungi. 3) U grupi slova gh ispred e, i, označava 

konsnant [g ]: npr. Gheorghe, unghie, unghi. 

H = bezvucni laringalni frikativ [h]: ima dve vrednosti: 1) Na 

početku i na kraju reci uvek, a u sredinu kada mu ne prethodi c, g, i u 

isto vreme kada se iza njega ne nalazi e, i, oznatava konsonant [h], 

kao u engleskom: npr. hangar, hol, arheologie, monarh, hotari. 2) U 

" Ibid, 99. 


grupi slova ch, gh iza kojeg ide e, i nema fonetsku vrednost, posluzivši 

obelezavanju slova specijalnih vrednosti ¢, g: vidi primere orchestrd, 

chimie, veche za C, ghetou, spaghete, Gheorghe, unghie, unghi, 

ghem, inghetat za G, cheamd, urechea, gheatč, veghea za E i chior, 

vechi(ul) za 1. 

J = palatoalveolami frikativ [3] kao u francuskom i retko u engleskom 

(jabof), gde je češće zapisano konsonantom s (measure, vision) 

ili sa z (azure), ne sa vrednostima slova j iz španskog ili sa onim 

iz spomenutih jezika pod /; u azbuci mu odgovara slovo ac: npr. joc. 

ajutor, curaj. 

K = bezvuéni okluzivni velar [k]: ima dve vrednosti; kao u drugim 

jezicima sa drugim grafemima c ig: 1) Kada se iza njega ne nalazi 

e, i, oznacava konsonant [k]: npr. karate, kurd. 2) Kada se iza njega 

nalazi i označava konsonant [k]: npr. kilogram. 

L = alveolarni lateral [[]: npr. lac, model, lucru. 

M = bilabijalni nazal [m]: npr. pom, mar, mama, gram, martu- 

rie. 

N = dentalni nazal [n]: npr. nume, lung, an, in, nas. 

P = bezvuéni bilabijalni okluziv [p]: npr. pat, apd, cap, pace, piatd, 

lup. 

R = treperavi krajnji alveolar [r] se pojavljuje u bilo kojoj poziciji. 

Npr. radacind, pard, mard, republicd, radio, doctor. 

S = bezvučni dentalni frikativ [s] korespondira u drugim jezicima 

i slovu ¢ + e, i (engl. fran. centre). Nema nikad vrednost [z], koja 

postoji u francuskom, italijanskom i nematkom, ili [3] i [[]: npr. casa, 

sandtos, soare, saldmazdrd, gras, sald. 

§ = bezvučni palatoalveolarni frikativ /1, kao u turskom, pise se 

u ćirilici u, dok u drugim jezicima s latinskim alfabetom piše se na 

različite načine: u francuskom ch, u engleskom najéesce sh, ali i ci, ssi 

i ti, u nemačkom sch. u italijanskom sci, u madarskom s: npr. sah, 

scoald, si, maginči, cos, sarpe, usd. 

T = bezvuéni dentalni okluziv [t]: npr. telegrama, transport, turist, 

tare, tindrd, pentru, bate. 

TT = bezvučna dentalna afrikata [ts] zapisana u engleskom i francuskom 

sa s (tsar) ili 2z (tzigane), u madarskom i poljskom sa grafemom 

¢, a u azbuci sa y: npr. fdrdnd, inghetat, protap, pifdgoi, fard, 

cutit, brat.


¥ = zvučni labiodentalni frikativ [v] je kao u mnogim jezicima, 

ali ne kao u nemačkom: npr. vorbd, vedere, avere, brav. 

W se retko upotrebljava, osim u neadaptiranim neologizmima, a 

oznacava konsonant [v]: npr. kilowatt, watt, weber, wolfram. 

X ima, kao i u drugim jezicima (engleski, francuski), dve vrednosti: 

1) Po običaju kad je na početku ili na kraju re¢i ili u sredini kada 

se nalazi ispred konsonanta, a retko kada se nalazi izmedu vokala 

označava gluvi konsonant [ks]: npr. xilofon, box, oxid. 2) Ponekad. 

samo izmedu vokala, grafema x se u nekim rečima čita [gz]: examen, 

exemplar, exil, exotic. 

Y se retko upotrebljava, osim u neadaptiranim neologizmima, i 

ima, kao i u engleskom i francuskom, dve vrednosti: 1) Vokal [i] kada 

se nalazi ispred konsonanta ili kada se nalazi na kraju re¢i iza konsonanta: 

npr. yfriu, story. 2) semikonsonant [j] kada se ispred ili iza nalazi 

vokal u istom slogu: npr. yoga, boy. 

Z = zvuéni dentalni frikativ [z] u francuskom, engleskom, nemačkom 

i italijanskom se piše grafemom s: npr. zdr, zond, azot, vizitd, 

viegure, barzd. 

Celovit sistem fonetske ortografije kojim se belezi lingvisticki 

materijal sa terena timocke zone ukljucuje i: 

Ć= bezvučna alveopalatalna afrikata &iji je frikativni elemenat §, 

identiéna sa srp. é: npr. moarde. 

Č = bezvučna palatoalveolarna afrikata, identi¢na srp. č: npr. bu- 

cum. 

D = zvučna dentalna afrikata, identi¢na bugarskom, makedonskom 

i prizrensko-timotkom d: npr. Dumrieddu. 

Đ = zvučna alveopalatalna afrikata &iji je frikativni element ž koji 

korespondira sa bezvučnim &: unde. 

L= palatalni lateral, identi¢an srp. Jj: npr. /emn. 

N = palatalni nazal, identičan srp. nj: npr. bine. 

Š = bezvučni alveopalatalni frikativ koji ima pribliznu ili skoro 

istu fonemsku vrednost ruskog mekog š [š']: npr. še fus. 

Ž = meki alveopalatalni frikativ koji zvučno korespondira sa š: 

Zer, Zaman. 

U tabeli koja prikazuje fonetsku vrednost grafema nije receno: 


a) izgovori koji su bili obavezni (u čemu se ogleda zvuénost, mesto 

i modalitet izgovora) s bliskim glasovima, kao npr. b izgovoren [p] 

u absorbtie, nijanse izgovaranja [n] ispred mnogih konsonanata, kao 

npr. [n] ispred [k] ili [g], kao u Jung [lung], nijanse izgovaranja [h]; 

b) vrednosti pojedinih slova ili kombinacije slova, koja, u neadaptiranim 

neologizmima i u ličnim imenima stranog porekla, predstavljaju 

primenu pojedinih pravila autenti¢nih jezika, kao npr. ch = [1} 

u cha-cha, []] u shalon, [h} u brechtian ili [k] u loch, j = [h] u juntd, s 

= [z] u minnesang, u = [u} u tul, eu = [6] u bleu, sh = [}| u shetland, tz 

= [ts] u hertz, a ponekad sa dve ili više stranih partikula u istoj reči, 

kao npr. chartreuse, design, diesel, show.0 

Objašnjenja s osvrtom na odnos između pisanja i izgovora 

Ortografija rumunskog jezika je uglavnom fonetska, ali ima i etimoloških 

ortografskih elemenata (e = [je]; posebno upotreba dva slova, 

d i i, zbog vokala [i]; najčešće slova i kombinacije upotrebljene u 

neologizmima) i gramatičkih pravila koja evidentiraju jedinstvo reči i 

nekih formacija kojc vode računa o unutrašnjoj strukturi reči i njihovoj 

pripadnosti jednoj morfološkoj kategoriji. 

Rumunski jezik ima veliki broj diftonga (kombinacija jednog vokala 

i jednog semivokala ili semikonsonanta) i triftonga (kombinacija 

jednog vokala i dva semikonsonanta ili jednog vokala, semivokala i 

semikonsonanta), što se pripisuje postojanju semivokalnih i semikonsonantnih 

glasova kao i raznovrsnosti vokala. 

Uzlazni diftonzi su: ea [ea] (dimineatd), eo [eo] (vreodatd), oa 

[oa} (0ald), ia [ia] (iarb), ie [je] (iesi, femeie), io /7o]} (iod) i iu [fu] 

(iute). 

Silazni diftonzi su: ai [aj] (tramvai), ei /e/} (chei), oi [of] 

(poiméne), ii [uf] (cuib. pui), ii [if] (apropii), či [af] (rši), đi [df] 

(intdi), va [ua] (steaua), ud [ud] (noud), du [ay] (ržu), au [ay] 

(cantau), eu [eu] (greu), iu [iy] (stiu), ou [ou] (nou) i du [du] (rdu). 

* Ibid, 101.


Triftonzi su: eai /ea;} (cždeai, citeai, vedeai), eau /{eau} (puneau, 

tšceau), iai [jaj] (suiai, tžiai), iei [Jei] (iei), oui foax} (frantuzoaici) 

i ioa [foa] (inimioarš).* 

Mnogobrojne su i konsonantske grupe, kao npr. optsprezece, medu 

kojima su neke totalno nepoznate, recimo engleskom i francuskom, 

ili su koriséene u ovim pozicijama: grupe realizovane sa / i drugim 

konsonantom, kao u hrand, autohton; grupe [stf], [Jk], [It], [ftr], kao u 

scend, ascet, basci, puscd, mugc, a sti, nostri. 

Rumunski jezik nema konsonante (interdentalne frikative) kao 

engleski [6] (thin), [8] (then) ili kao španski jezik. 

Kao i u mnogim drugim jezicima, veéina konsonanata se grupise 

u parovima koji su formirani od jednog bezvučnog i jednog zvuénog 

konsonanta, koji uostalom imaju ove artikulisane osobine: labijali 

[p}/[b], labiodentali [f}/[v}, dentali [s]/[z], [t}/[d], prepalatali [t]}/[ds], 

palatali [K])/[¢] i velari [k}/[g]; samo dva konsonanta – nemi dental [ts] 

i laringal [h] — nemaju zvuénu korelaciju, a nazalni konsonanti [m], 

[n], i likvidni suglasnici [1], [r], buduéi su sonanti, ne poznaju opoziciju 

zvuénih suglasnika. 

Fonetski razvoj* 

Valja početi sa nagladenim samoglasnicima, koji se dele na one u 

zatvorenom i one u otvorenom slogu, zatim ¢u navesti izvesna odstupanja, 

kao i nenaglaSene samoglasnike — antetoniku, intertoniku, penultimu 

i ultimu, i suglasnike, koji se dele na proste i slozene i sve ¢u 

to prikazati latinsko-rumunskim paralelama. 

Naglageni vokali ili samoglasnici u zatvorenom slogu su: dugo i 

— 7 (lat. mille > rum. mie, scriptum > scris, argillam > argila, villa > 

vila), dugo e — č (lat. illam > rum. ea, siccum > sec, viridem > verde, 

lignum > lemn), kratko e — č (lat. ferrum > rum. fier, cervum > cerb, 

Ibid, 103. 

* Za prikaz fonetskog razvoja rumunskog jezika posluzila mi je prirucna literatura: 

V. Draskovié, Uporedna gramatika romanskih jezika : Fonetski razvoj, morfologi- 

Jja, tekstovi, Sremski Karlovei, Novi Sad, 1994, 15-44 (= Draskovié. Uporedna gramatika): 

A. Rosetti, Histoire de la langue roumaine (de origines au XVile siccle). 

Cluj-Napoca, 2002, 109-158 (= Rosetti, Histoire de la langue roumaine); O. Densusianu, 

Histoire de la Langue roumaine, Bucuresti, 1997, 391495 (= Densusianu, Histoire 

de lu Langue roumainc). 


certum > cert), kratko ili dugo a — č/a (lat. arborem > rum. arbor, carrum 

> car, partem > parte, caballum > cal), kratko o — O (lat. grossum 

> rum. gros, mortuum > mort, portam > poartd, costam > coastd), kratko 

u — ii (lat. cohortem > rum. curte, bucca > bucži, curtum > scurt, 

surdum > surd) i dugo u — i (lat. fustem > rum. fuste, sursum > sus, 

lumen > lume, nullum > nui/e/). 

Naglageni vokali ili samoglasnici u otvorenom slogu su: dugo i — 

T (lat. sic > rum. si, diem > zi, ripam > réipa, vitam > vitd, filum > fir), 

kratko č i dugo e — & (lat. sitem > rum. sete, pilum > par, velum > 

/val/), kratko i (lat. mel > rum. miere, fel > fiere, petram > piatra), 

kratko ili dugo a — @/a (lat. mare > rum. mare, pratum > prat, caput > 

cap, nasum > nas), kratko o — O (lat. novum > rum. nou, novem > nouž, 

molam > moara, dolum > dor, bovem > bou), dugo o — 6 i kratko u 

— ši (lat. florem > rum. floare, gulam > gurž, duo > doi) i dugo u — @ 

(lat. durum > rum. /dur/, tu > tu, pulicem > purice). 

Prosti vokali ili samoglasnici i diftonzi na kraju reči u rumunskom 

jeziku dati su na primerima jednosloznih reci: rom. sic > rum. si, 

ad > a, quid > ce, per > p(r)e, nos > noi, vos > voi, i na primerima vi- 

Sesloznih reci: rom. cantas > rum. cénti, vendes > vinzi, caballos > cai, 

montes > munti, magis > mai. 

Odstupanja od osnovnog zakona — metafonija (umlaut) na primerima 

za promenu e, o pod uticajem finalnog 7, y (lat. feci > rum. facui, 

rubeum > roib,* pluvia > ploaie, ostium > usa). Metafonija u rumunskom 

jeziku gde je finalno a i e izazvalo refrakciju samoglasnika ¢, ¢, 

0, o zasluzuje posebnu paznju. Promena je došla posle romanske diftongacije. 

što se očigledno može zaključiti na osnovu rezultata dobijenog 

iz otvorenog romanskog e u odredenim polozajima. Naime, ako u 

rumunskom imamo oblik piatrd, on pokazuje da je razvoj re¢i iao od 

lat. petra > pietra > pieatra > piatrd redukcijom triftonga. Bice 

opravdano ako ovaj rezultat metafonije nazivamo refrakcijom. Primeri 

su: petram > piatrd, directum > dreaptd, portam > poartd, formosam 

> frumoasd (m. frumos), potet > poate. Prema ovome bice jasno da je 

razvoj reči fard, iapd i sapte tekao na sledeći način: terram > tiera > 

tieara > tyard > fard, equa > iekwa > ieapa > iapd; septem > siepte 

> sieapte > syapte > sapte. 

% Znaci konj ride boje. Ova reč se često pominje u narodnim pesmama.


Nenaglašeni vokali ili samoglasnici — antetonika vide se na sledećim 

primerima: lat. mirare > rum. mira, minare > ména, pensare > 

apšisa(re), portare > purta, tornare > turna, bat(t)uere > bate, submittere 

> sumete, mutare > muta; inferfonika na sledećim: lat. bonitate > 

rum. bunžitate, armatura > armžtura, ononare > onor; penultima — primarna 

sinkopa penultime na sledećim: lat. dom(i)nu > rum. domn, 

ver(i)de > verde, oc(u)lu > ochi, auric(u)la > ureche i sekundarna sinkopa 

penultime na slede¢im primerima: pulverem > pulbere, cannabim/cannapim 

> cšnepž, leporem > iepure, itd. 

Nenaglageni vokali ili samoglasnici — ulfima mogu se ogledati u 

tome da su latinski samoglasnici u finalnom slogu i, e, a, u u rumunskom 

dali i, e, č, u, kao npr. heri > ieri, viridem > verde, portam > poartd 

i lupum > lup(u). 

Konsonanti ili suglasnici se dele na proste i slozene. Prosti suglasnici 

se nalaze: na početku reči, u intervokalnom polozaju i na kraju 

reči, a slozeni: na potetku reči, u sredini reči i u slučaju —suglasnik 

+y. 

Prosti konsonanti ili suglasnici na početku reči su b (lat. bonum 

> rum. bun), d (duo > doi), f(feci > facui), g (gulam > gurd), z (jacere 

> ziicea), k (coronam > cununž), / (lanam > lana), m (mel > miere), n 

(novum > nou), p (petram > piatra), r (ripam > rapa), s (suum > sšu), f 

(tu > tu), v (vitam > vita), itd. 

U rumunskom je poznata palatalizacija k, g ispred e, i, kao npr. 

lat. cervum > rum. cerb, civitatem > cetate, generum > ginere, genuculum 

> genunchi, gingiva > gingie, ali u rumunskom postoji i izvesno 

odstupanje, odnosno postoji palatalizacija konsonanata ili suglasnika f, 

d, s ispred i/ie (< e). Ova palatalizacija je nešto starija od galske, tj. 

one koja se dešava u francuskom jeziku tokom VIII veka na prostoru 

severne Galije, pošto se slovenske reči koje su mogle ući u rumunski 

već u VII veku ne pokoravaju datoj promeni. Evo primera za inicijalni 

konsonant: lat. decem > rum. zece, dicere > zice, sedere > sedea, sic > 

si, septem > sapte sa napomenom da pred suglasnicima m, n nema palatalizacije: 

lat. dente > dinte, tempus > timp, teneru > tanšr, sentire > 

simti. 

Prosti konsonanti ili suglasnici u intervokalnom položaju u rumunskom 

jeziku jesu: d (rom. laudare > rum. lauda), /. (*afundare > 

afunda), g (plaga > plagd), j (mulier > muiere), k (mika > mica), m 


(klamare > chema), n (luna > luna), p (pira >para), r (ripa > répa), s 

(mesura > masurd), f (vita > vita), v (abere > avea), itd. 

U rumunskom jeziku složene konsonante ili suglasnike mozemo 

deliti na slozene suglasnike na pocetku reci, na slozene suglasnike u 

intervokalnom polozaju i u slučaju – suglasnik + y. Slozeni suglasnici 

na početku reči vide se na slede¢im primerima: br (rom. brachiu > 

rum. brat), dr (dragone > drac), fi- (fronte > frunte), gr (greko > grec), 

kr (kredere > crede), pr (prendere > prinde), fr (tragere > trage), sk 

(skamnu > scaun), skr (skribere > scrie), b/ (blastimare > blestema), /7 

(flamma > flama), p/ (plenu > plin), sp (spika > spica), s¢ (stare > sta), 

str (striktu > stramt). Kao $to se vidi iz navedenih primera, uglavnom 

se okluzivi k, g, #, d, p, b i jedan frikativ mogu naći u kombinaciji s likvidama 

/ i r, koje su delimično vokalske/samoglasni¢ke prirode. 

Slozeni konsonanti ili suglasnici u intervokalnom poloZaju su 

sledeci: 

Likvida + suglasnik: r + suglasnik (lat. herba > rum. iarba, perdere 

> pierde, orphanum > /orfan/, virginem > vargurd, largum > larg, 

porcum > porc, furca > furca, dormire > dormi, furnus > furnž, corpus 

> /corp/, ursum > urs, portare > purta, corvum > corb), / + suglasnik 

(lat. alba > rum. alba, caldum > cald, palmam > palma, falsum > /fals/, 

altare > altar, pulverem > pulbere, multum > mult). 

Nazal + suglasnik: m + suglasnik (lat. ambulare > rum. umbla, 

combattuere > /combate/, campum > cdmp, comparare > cumpžra), ” 

+ suglasnik (quando > cšnd, longum > lung, frangere > frange, montem 

> munte). 

Suglasnik + likvida: suglasnik + r (lat. nigrum > rum. negru, acrum 

> acru, capram > capra, petram > piatra), suglasnik + [ (lat. sufflare 

> rum. sufla, implere > imple/umple, auric/u/la > ureche, coag/u/lare 

> inchega). 

Grupa s + suglasnik (lat. muscam > rum. muscd, crescere > cregte, 

hospitem > oaspe, asperum > aspru, fustem > fuste, itd.). 

Grupa okluziv + suglasnik: ks (fraxinum > frasin, coxa > coapsd), 

ps (lat. rupit > *rumpsit > rum. rupse), p/ (septem > sapte). 

Slozeni konsonanti ili suglasnici - jotovanje iza samoglasnika: by 

(rubeum > roib), my (*diffamia > defaima), ny (vinea > vie), py (ap- 

* Glagol je nastao iz prefiksa in + coagulare, gde je prefiks verovatno dosao po 

ugledu na slovenski prefiks u- kao npr. u srp. ukiseliti mleko.


propiare > apropia), y (area > arie), fy (pretium > pret), vy (*nivea > 

nea) i jotovanje iza suglasnika: Ity (*altiare > inžita), /vy (salvia > salbie), 

mny (somnium > somn), nfy (linteolum > linte), pf (captiare > 

agita), rdv (hordeum > orz), rtv (martium > mart), sty (christianum > 

crestin) i sky (fascia > fasa). 

Na osnovu istraZivanja Petra Nejeskua (Petru Neiescu), Eudena 

Beltekija (Eugen Beltechi) i Nikolaja Mokanua (Nicolae Mocanu) saznajemo 

da se na širokom prostoru istoéne Srbije satuvalo intervokalno 

latinsko m u re¢ima kao rdne, capdtdre, cune; sufiks on u recima 

poput matugon, kojeg naročito u dakorumunskim subdijalektima ima 

jedino banatski; ¢ u latinskim supstratnim elementima kao: Dumhediu, 

bugi, mand, damd, gir;, očuvanje krajnjeg i u recima ok, 

albu itd.; očuvanje diftonga ja u re¢ima i pozicijama kod kojih je trebalo 

da postane e kao što bi bilo pjasce, fiace, vorbjasée, urjake itd. 

Medu potpuno novim fonetskim &injenicama nepotvrdenim u dijalekatskim 

istrazivanjima koja su do sada vriena na celokupnom dakorumunskom 

prostoru, ukazuje se jedino na zatvaranje naglasenog o u u 

(upor. buy, uy itd., za bou, ou itd.). Suzivot sa slovenskom populacijom, 

u ovom slučaju srpskom, normalno je ostavio traga na rumunske 

subdijalekte severoistoéne Srbije. Tako se kod nekih govora pojavljuje 

velarno / ili silabiéno r, koja su nepoznata kod ostalih rumunskih subdijalekata. 

Podvlačim takode da se ovaj fenomen pojavljuje sporadicno, 

buduéi da nije ni opsti ni kolektivni. Vidna su omekšavanja suglasnika 

/ > ¢, d > d, n > n (nj), | > I'(lj) isključivo pod uticajem srpskih 

govora, §to ću pokazati u poglavlju Leksikon Viaha/Rumuna Timoca- 

na.“ 


Morfologija 

U rumunskom jeziku ima Sest vrsta promenljivih reči (članovi, 

imenice, zamenice, pridevi, brojevi i glagoli) i četiri vrste nepromenljivih 

(prilozi, predlozi, veznici i uzvici). 

I Clanovi stoje uz imenice, zamenice, prideve i brojeve. Postoji 

odredeni ¢lan, koji moze stajati ispred ili iza reči čiji smisao odreduje 

i neodredeni ¢lan koji se nalazi samo ispred reči i ne odreduje precizno 

o ¢emu ili o kome se radi. Menjaju se po rodu, broju i padezu. 

I 1. Odredeni član u rumunskom je nastao od latinske zamenice 

ille što se moZe videti na slede¢im primerima: 

muski rod 

Zenski rod 

jednina mnozina Jjednina množina 

lat. ille illi illa illae 

rom. illu illos illa illas 

rum. Lle i a le 

Rumunski jezik je očuvao i izvesne padežne oblike, a potpun padežni 

sistem određenog člana u rumunskom izgleda ovako: 

muški rod 

ženski rod 

jednina množina jednina množina 

nom./ak. Lle i a le 

gen./dat. lui lor ei lor 

. U rumunskom jeziku određeni član je postponiran. Evo nekoliko 

primera njegove promene u sastavu s imenicom (domnul „gospodin“ i 

Jratele „brat“): 


nom. domnul domnii Jratele Jratii 

gen. domnului domnilor Jratelui Jratilor 

dat. domnului domnilor fratelui Jratilor 

ak. domnul domnii Jratele Jratii 

¥ P. Neiescu, E. Beltechi, N. Mocanu, Arlas Lingvistic al Regiunii Valea Timocu- 

Iui – Contributii la atlasul lingvistic al graiurilor roménesti dintre Morava, Dundre si 

Timoc, Cluj-Napoca, 2006, 9-80, harta A-B. harta 1-49. 

* O morfologiji rumunskog jezika poslužila mi je priručna literatura: Drašković, 

Uporedna gramatika, 41-63; Rosetti, Histoire de la langue roumaine, 159-193; Densusianu, 

Histoire de la Langue roumaine, 496-690; Avram, Gramatica, 29-295.


čin: 

1 2. Neodređeni član u rumunskom jeziku nastaje na sledeći na- 

muški rod ženski rod 

jednina množina jednina mnozina 

rom. unu unos una unas 

rum. un m';/e’” o niste 

Padežni sistem neodređenog člana u rumunskom jeziku videće se 

iz dva sledeća primera (bdrbat „muškarac“ i vulpe „lisica“): 


nom. un barbat nigte barbati o vulpe nigte vulpi 

gen wnuibdrbat aniste barbati unei vilpi a niste vulpi 

dat. mwnmuibčrbat niste barbati unei vulpi nigte vulpi 

ak. un barbat nigte barbati o vulpe niste vulpi 

II Imenice se u rumunskom dele na zajednicke ili opste, koje 

označavaju mnostvo bica iste vrste (om, pui, porc, foaie, piatrd) ili opšte 

osobine (dreptate, libertate, dragoste), i na Vlastite imenice, koje 

su imena liénosti ili odredenih objekata (Dumitrasco, Marioncu, lordachita, 

Gherdacioaia, Buor, Deli-lovan). Imenice mogu biti u jednini 

(scaun „stolica“*, buor „bivol“, muiere „žena“, parč „kruška“, noapte 

„noć“), množini (doi oameni „dva čoveka“, zece vaci „deset krava“, 

multi copii „mnogo dece“, sate „scla“), po rodu mogu biti muškog 

(masculin = m.), ženskog (feminin = f.) i srednjeg roda (neutru = n.). 

Neke imenice zvane zbirne, iako su u obliku jednine, označavaju 

množinu bića ili stvari (armata „vojska“, popor „narod“, porumbiste 

„kukuruz/ište“, peris „krušar“), a imenice nekih materija (fier 

„gvožđe“, /čisui „pasulj“, grđu „Žito“, sare „so“) i nekih prirodnih fenomena 

(aer „vazduh“, ceatd „magla“, lumind „svetlost“, caldura „toplota“) 

nemaju množinu. Neke imenice nemaju jedninu (ochelari „naočari“, 

cioareci „pantalone“), a neke imaju dva oblika množine (miroase 

— mirosuri „mirisi“, boale — boli „bolesti“), dok neke imaju isti 

oblik u jednini i u množini (ochi „oči“, arici „jež“, mugchi „mišić“), 

¥ Prema dosadašnjem shvatanju, oblik potiče od lat. nescio, odnosno od njegovog, 

3. lica sing. prez. nescit. 


a 

kao i kod drugih imenica muskoga (copoi „ker“), ženskoga (luntre „lađa“) 

i srednjega roda (foarfece „makaze“). 

Promena imenica po padežima vrši se uz pomoć neodređenog ili 

određenog člana, i, kao što je već rečeno, neodređeni član je ispred 

imenice, a određeni je u samom završetku imenice. Pet vrsta latinske 

deklinacije svedeno je na tri deklinacije u rumunskom jeziku. 

Prva deklinacija — promena imenica ženskog roda koje se završavaju 

na: 4, ea, a, i, kao primer dajemo imenicu casa „kuća“ (< lat. 

casa). 

nom. casa cagile o casd nigte casi 

gen. casei cagilor unei cdgi unor cđsi 

dat. casei cagilor unei cagi unor c 

ak. casa casile o casd nigte casi 

vok. casč cagilor casd cagi 

Druga deklinacija — promena imenica muskog i srednjeg roda 

koje se završavaju suglasnikom ili samoglanikom u, i, a kao primer dajemo 

imenicu lup(ul) „vuk“ (< lat. lupus). 

nom. /uwpul lupii un lup nigte lupi 

gen. lupului lupilor unui lup unor lupi 

dat. · lupului lupilor unui lup unor lupi 

ak. lupul lupii un lup niste lupi 

vok. upule lupilor lup lupi 

Imenica /iu „sin“ s neodredenim članom glasi isto u svim\padeži— 

ma jednine, a u svim padežima množine glasi /ii, dok se s odredenim 

članom u jednini menja: fiul, fiului, fiului, fiul, fiule, odnosno u množini: 

/iii, fiilor, fiilor, fiii, fiilor. 

Treća deklinacija — promena imenica muškog, ženskog i srednjeg 

roda koje se završavaju na e, a kao primer dajemo imenicu iepure 

m. „zec“ (< lat. lepus, -oris m.) i pasđre f. „ptica“ (< lat. passer, -eris 

m. „vrabac“). 

nom. iepurele iepurii un iepure nigte iepuri 

pasčrea pasdrile o pasdre nigte pasdri 

gen. iepurelui iepurilor unui iepure unor iepuri 

pdsarii pasarilor unei pdsari unor pasdari 

dat. iepurelui iepurilor unui iepure unor iepuri


pasarii pasarilor unei pasdri unor pdsari 

ak. iepurele iepuri un iepure nigte iepuri 

pasdrea pdsarile o pasdre nigte pdsdri 

vok. iepure iepurilor iepure iepuri 

pasdre pasarilor pasdre pdsdri 

Slično se menja imenica femeie f., a drukéije se menja imenica 

nume 1., koja s neodredenim članom u jednini i mnoZini zadrzava isti 

oblik, dok se s odredenim ¢lanom u jednini menja: numele, numelui, 

numelui, numele, nume, a u mnozini: numele, numelor, numelor, numele, 

numelor. 

III Pridevi ukazuju na svojstva, osobine ili odnose stvari o kojima 

se govori, kao npr. ruptd ,,pocepana“, negru „crno“, cald „toplo“, 

gdunos „truo“, salbatic/sdrbatic „divlji“, nou „nov“ itd. 

III 1. Pridevi su muskog i Zenskog roda, zavisno od konteksta 

imenice koju odreduju, kao npr. galben — galbend „žut“, acru — acra 

„kiseo“, greu — grea „težak“, rdu — rea „rđav“, frumos — frumoasa 

„lep“, sdrac — saracči „siromašan“, fricos – fricoasd „plašljiv“, mdrunt 

— mdruntd „sitan“, itd. 

III 2. Pridevi su, što se tiče broja, u jednini ili u mnoZini i zavise 

od imenice ili druge reči koju odreduju, kao npr. mare – mari „veliki“, 

mic — mici „mali“, tare — tari „tvrd“, verde — verzi „zelen“, alb — albi 

„beo“, dulce — dulci „slatko“, itd. za jedninu i mnoZinu muskoga roda, 

a pridevi Zenskoga roda jednine i mnozine su npr. albd — albe „bela - 

bele“, realra — rele/rale „zla - zle*, neagrd — negre „crna - crne*, rogie 

— rogii „crvena - crvene“, mdricicd — maricele ,,velika - velike®, itd. 

III 3. Komparacija prideva pokazuje kao i u srpskom dva stupnja: 

komparativ i superlativ. Glavni način na koji se obrazovao komparativ 

u latinskom potisnut je u rumunskom latinskom perifrazom 

magis > mai „Još (tezi)", a relativni superlativ se u rumunskom posti- 

Ze preponiranjem partikule cel, cea „naj(teži)“ ili foarte „veoma (težak)“, 

kao u slede¢im primerima (greu „težak“, frumos „lep“, mare 

„veliki“, bun „dobar“, putin „malo“): 

nom. greu— mai greu — cel mai greu 

grea mai grea cea mai grea 

ili foarte greu, -ea 


gen. fiumos— mai frumos — cel mai frumos 

Jrumoasč mai frumoasd cea mai frumosd 

ili foarte frumos, -a 

dat. mare mai mare cel mai mare 

cea mai mare 

ili foarte mare 

ak. bun— mai bun — cel mai bun 

buna mai bund cea mai bund 

ili foarte bun, -č 

vok. putin— mai putin — cel mai putin 

putind mai pufind cea mai putind 

ili foarte putin, -a 

111 4. Pridev frumos – frumoase „lep — lepe“ po pravilu stoji iza imenice, 

osim ako je naročito naglasen, pa se zato stavlja ispred, od čega 

zavisi i njegova promena, kao u sledeéem primeru: 

' 

nom. fiumoasd Jatč Jrumoasele | fetele 

Jatč Jrumoasč Jete frumoase 

gen. frumoasei Jetei Jrumoaselor fetelor 

Jete Jrumoase Jete Jrumoase 

dat. jfrumoasei Jetei frumoaselor fetelor 

Jete frumoase Jete frumoase 

ak. . frumoasa Jata Srumoasele fetele 

Jatč Jrumoasč Sete frumoase 

vok. frumoasd Jata frumoaselor fetelor 

Jatd frumoasa Sete Sfrumoase 

Odredeni ¢lan ide ili uz pridev ili uz imenicu, pa ako ¢lan ide uz 

pridev, onda se imenica u mnoZini ne menja, a ako ide uz imenicu, onda 

se ne menja pridev. Pridev s imenicom prieten bun m. „dobar prijatelj* 

menja se s neodredenim i odredenim &lanom, kao npr.: 

nom. i prieten nigte prieteni prietenul prieteni 

bun buni bun buni 

gen. unuiprieten unor prieteni prietenului prietenilor 


dat. unui prieten unor prieteni prietenului prietenilor 


ak. un prieten nigte prieteni prietenul prieteni



vok. prieten prieteni prietene prietenilor 


1V Brojeve delimo na osnovne i redne. Osnovni brojevi izrazavaju 

koli¢inu ili veličinu nečega o čemu se govori i blize odreduju imenice, 

kao npr. w om ,jedan čovek“, doud femei ,dve žene“, trei fete 

„tri devojke“ i mogu se navoditi do u beskonacno, jer nema broja kojem 

se ne moZe dodati nova jedinica. Osnovni brojevi su npr.: lat. 

unus — una — unum > rum. unu — una ,jedan, jedna*; duo -– duae ~ duo 

> doi — doud ,,dva, dve®; tres – tria > trei „tri*; quattuor > patru „četiri“; 

quinque > cinci „pet“, sex > gase „šest“; septem > sapte „sedam“; 

octo > opt „osam“; novem > noud „devet“; decem > zece „deset“;, undecim 

> unsprezece „jedanaest“... viginti > doudzeci „dvadeset“... centum 

> (sutd) „sto“, mille > mie „hiljadu“, itd. Za rumunski jezik je dobrim 

delom karakteristi¢na simbioza romanskog i slovenskog sistema 

u brojanju od 11 do 19, kao i za iskazivanje desetica. Pri tom treba 

znati da je latinski predlog super dalo u rumunskom spre (upor. srp. 

Jjedanaest < jedan + na + deset), a broj sutd je pozajmljen iz staroslovenskog 

¢z To. 

Sto se tiče rednih brojeva u odnosu na latinski veliko je odstupanje 

u rumunskom jeziku. U njemu se redni brojevi obrazuju preko prostih 

uz pomo¢ člana i partikule a, kao npr. doilea ,drugi®, treilea „tre- 

Ći“, itd. Pored latinizma primul u rumunskom na prostoru severoistoéne 

Srbije zastupljen je samo oblik intdi „prvi“, intdul koji je izveden 

od lat. ante preko *antaneu. U rumunskom se uz redne brojeve upotrebljava 

odredeni ¢lan, a broj stoji posle imenice: omul al doilea „drugi 

čovek“, femeia a doua „druga zena“. Njihova promena po padeZima 

vrši se za muski rod uz pomoć izraza cel de (cel de-al doilea „Onaj 

drugi“), a za ženski rod uz pomoć izraza cea de (cea de-a doua „ona 

druga“). 

Kao izraze za brojeve spomenimo razlomke: o jumdtate „polovina“, 

trei jumatati „tri polovine“, un sfert ili un fartal’ „četvrtina“ itd., 

zatim izrazi cdte doi „po dva“, cdte zece „po deset“ itd. nazivaju se distributivnim 

brojevima, izrazi odatd „jedanput“, de doud ori „dvaput“, 

de trei ori „triput“ itd. priloškim, a izrazi multi „mnogi“, putini „malo“, 

cdfiva „nekoliko“ za muški rod i izrazi multe „mnoge“, putine 


„malo“, cdteva „nekoliko“ za ženski rod nazivaju se neodredeni brojevi. 

V Zamenice delimo na licne, prisvojne pridevske, pokazne pridevske, 

odnosne i upitne. . 

V 1. Lične zamenice u rumunskom dajem u komparaciji sa latinskim: 

lat. ego > rum. ewfieu „ja“ (Dat. mie, imi, mi; Ak. pe mine, mđ, 

m); lat. tu > tu „ti“ (Dat. fie, ifi, fi, Ak. tine, te; Vok. tu); lat. ille > el 

„on“ (Gen. lui; Dat. lui, il, -i; Ak. el, il, -I); lat. illa > ea/ia „ona“ 

(Gen. ei; Dat. ei; Ak. ea, o); lat. nos > noi „mi“ (Dat. noud, m_z, ”f'; Ak. 

/pe/ noi, ne, ni, Vok. noi); lat. vos > voi „Vi“ (Dat. voud, vd, vi; Ak. 

voi, vđ, vi, v-; Vok. voi); lat. *illos > ei/iei „oni“ (Gen. lor; Dat. lor, le; 

Ak. ei, fi); lat. *illas > ele/iel'e „one“ (Gen. lor; Dat. lor, le; Ak. ele, 

le). . 

) V 2. Prisvojne pridevske zamenice su za sva tri lica jednine i 

množine zajedno s odgovarajućim članovima: lat. meus > rum. al meu 

— a mea / ai mei – ale mele (moj — moja / moji — moje); lat. tuus > al 

ču — a ta / ai tči — ale tale (tvoj — tvoja / tvoji — tvoje); lat. suus > al 

sđu — a sa / ai sđi – ale sčle (njegov – njegova / njegovi — njegove); 

lat. noster > al nostru – a noastra / ai nogtri — ale noastre (naš – naša / 

naši — naše); lat. vester (> *voster) > al vostru – a voastra / ai vostri — 

ale voastre (vaš — vaša / vaši — vaše); lat. illorum > al lor- alor/ai 

lor — ale lor (njihov – njihova / njihovi – njihove). -. i 

V 3 Pokazne pridevske zamenice su različite za muški i ženski 

rod u jednini i u množini: lat. iste > rum. acest — acestia, lat. ista > 

aceastči — acestea (ovaj — ova / ovi - ove), lat. istud > o; lat. ille > 

acel/cel i lat. illa > ac(e)ealceea (onaj — ona / oni - one), zatim cestđi 

lalt - cestčlaltči / cestialalti — cestelalte (ovaj drugi — ova druga / ovi 

drugi — ove druge), celalalt – cealaltči / ceilalti — celelalte (onaj drugi 

— ona druga / oni drugi – one druge), acelasi – aceeasi / aceiagi — aceleasi 

(isti — ista / isti — iste), dsta — asta / astia – astea (ovaj —ova / ovi 

— ove), čla — aia / čia — alea/adla (onaj — ona / oni – one) i na kraju 

(alalalt – (al)alaltči / ai(la)lalti – (al)alalte (onaj drugi — ona druga / 

oni drugi – one druge). . 

Njihove padežne promene pokazuju iste oblike u aku_zanvu kflq u 

nominativu, a drukčije oblike zajednicke za genitiv i dativ: acestuia, 

aceluia, cestuilalt, celuilalt, aceluiasi za muski rod i acesteia, aceleia, 

cesteilalte, celeilalte, acelea za 7enski rod. Samo u nekim sluéajevima


za pokazne zamenice ženskoga roda u množini postoji isti oblik za genitiv 

i dativ, kao npr.: acestora, acelora za muški rod, a u drugim slučajevima 

različiti oblici: cestor/a/ri, ce/orlalti za muški rod, a cesforlalte, 

celorlalte za ženski rod. 

V 4 Odnosno-upitne zamenice su: lat. quam > rum. ce (ta); quem 

> cine (ko); quid > cdt (koliko) i qualem > care (ko, koji). 

Zamenica care ima isti oblik za muski i Zenski rod u jednini i 

mnozini, a ima padežnu promenu: al (a cdrei, ai cdror, ale) cčrei 

(cdror), carui. Zamenica cine ima u genitivu i dativu jednine oblik cui 

- (al cui, a cui, ai cui, ale cui, cui) samo za muski rod, dok zamenica cđr 

ima za Zenski rod oblik cdtd (cdtei), a u mnozini cđfi (cdtor) za muski 

i cdte (cdtor) za Zenski rod. 

V 5 Neodredene zamenice su: unul „prvi“, altul „drugi“, atare 

„takav“, atdt „toliko“, cdtva „neko(liko)“, cutare „onaj“, cineva „neko*, 

ceva „nešto“, flecare „svaki“, fiecine „bilo ko“, nimeni (nima) 

„niko“, niciunul „ni jedan“, nimic (imic) „ništa“, destul (đestul, dčistul) 

„dosta“, oarece „bilo šta“, orice „nešto, bilo šta“, oricare „ma koji; 

svaki, bilo koji“, itd. One mogu imati i pridevsku funkciju, kao npr. 

nigte, niscaiva, vreun, vreo i druge. 

Ukoliko su složene iz dva dela, menja se po padežima samo prvi 

ili samo drugi deo: Nom./Ak. cineva, fiecare, oricine, oarecine, fiecare, 

oricare, vreun i Gen./Dat. cuiva, fiecui, oricui, oarecui, fiecdrui, 

oricdrui, vreunui. 

Za promenu jednostavnih zamenica navešćemo primere: 

Nom/Ak. unul, una, unii, unele, altul, alta, alfii, altele i Gen./Dat. 

unuia, uneia, unora, unor, altuia, alteia, altora, altora. 

Neke imaju padene promene samo u mnoZini za oba roda: 

Nom./Ak. mult, multd, multi, multe, tot, toatd, tofi, toate i Gen./Dat. -, 

=, multor, multor, —, — tuturor, tuturor. Na isti način menjaju se i zamenice 

arđf, putin, destul i druge. 

VI Glagolski oblici se dele na nasledene i novostvorene. Nasledeni 

oblicu su: infinitiv prezenta aktiva, prezent (indikativ), prezent 

(konjunktiv), aorist, imperfekt,* perfekt, pluskvamperfekt, imperativ, 

glagolske imenice kao i glagolski pridevi, a novostvoreni oblici su: fitur, 

kondicional. Pored ova dva oblika koji su postali sinteticki još u 

su dosli od latinskog konjunktiva pluskvamperfekta. 


romanskoj fazi, poznat je veoma rasprostranjen sistem slozenih glagolskih 

oblika nastalih od perifraza habeo + particip per/ekta i tu spadaju: 

a) prezent (indikativ), aorist, imperfekt, perfekt, futur, kondicional, 

imperativ, infinitiv i participi od pomoćnog latinskog glagola habere, 

zatim: b) prezent, aorist, imperfekt, pluskvamperfekt, futur, kondicional, 

imperativ, infinitiv i participi od pomoénog latinskog glagola 

sum, esse, fui. 

. 

Krenuéemo sa nasledenim glagolskim oblicima. 

Infinitiv prezenta aktiva: lat. cantare > rum. cdntare, a canta 

„pevati“; habere > avere, a avea „imati“; vendere > vindere, a vinde 

„prodati“; dormire > durmire, a dormi/durmi „spavati“. 

Prezent (indikativ): lat. canfo > rum. cdnt(u) „pevam“, cantas > 

canti „pevaš“, cantat > cdntd „peva“, cantamus > cdntdm „pevamo“, 

cantatis > cdntati „pevate“, cantant > cdntd „pevaju“. 

Prezent (konjunktiv): lat. cantem > rum. sa cdnt „da pevam“, 

cantes > sd cdnti „da pevaš“, cantet > sč cdnte „da peva“, cantemus > 

sč cdntdm „ da pevamo®, cantetis > sč cdntati „da pevate®, cantent > 

sd cdnte „da pevaju“. 

Perfekt: rum. am cdntat ,pevao sam“, ai cdniat „pevao si“, a 

cdntat „pevao je“, am cantat „pevali smo“, ati cdntat „pevali ste“, au 

cdntat „pevali su“. 

Imperfekt: lat. cantabam > rum. cdntam „pevah“, cantabas > 

cdntai „pevaše“, cantabat > cdnta „pevaše“, cantabamus. > cdntam 

„pevasmo“, cantabatis > cdntafi „pevaste“, cantabant > cdntau „pevahu“. 

Aorist: lat. cantavi > rum. cđntai „pevah“, cantavisti > cdntasi 

„pevaše“, cantavit > cdntč „pevaše“, cantavimus > cdntaram 

„pevasmo“, cantavistis > cdntardti „pevaste“, cantaverunt > cantard 

„pevahu“. 

Pluskvamperfekt: lat. cantarem > rom. cantasse – rum. cdntasem 

„bejah pevao“, cantares > cantasses — cdntasesi „bejaše pevao®, cantaret 

> cantasset – cdntase „bejaše pevao“, cantaremus > cantassemus 

- cdntaserdm „bejasmo pevali®, cantaretis > cantassetis — cantaserdti 

„bejaste pevali®, cantarent > cantassent – cantaserd ,bejahu pevali“. 

Imperativ: lat. canta > rum. cdntd, (cantet) > sd cdnte, (cantemus) 

> sd cantdm, cantate > cdntati, cantanto > sa cdnte. 

Glagolske imenice i glagolski pridevi su:


Gerundij: lat. cantandum > rum. cdntđnd. 

Particip perfekta: lat. cantatum > rum. cdntat. 

Novostvoreni glagolski oblici u romanskim jezicima predstavljaju 

rezultat analitickih tendencija. Futur i kondicional su još pre stvaranja 

pojedinih romanskih jezika prerasli u sinteticke oblike, izuzev u 

rumunskom jeziku, gde je zastupljen poseban nacin gradenja. Navešću 

najpre rumunski futur koji je obrazovan pod uticajem staroslovenskog 

sadašnjeg vremena glagola voi „hoću“ + infinitiv glagola koji se menja. 

Futur: lat. cantabo > rum. voi canta „pevaću“, cantabis > vei 

canta „pevaćeš“, cantabit > va cdnta „pevaće“, cantabimus > vom 

cnta „pevaćemo“, cantabitis > veli cdnta „pevaćete“, cantabunt > 

vor cdnta „pevaće“. 

Kondicional: fran. chanterais – rum. ag cdnta ,,pevao bih“, chanterais 

– ai cdnta ,,pevao bi“, chanterait – ar cdnta „pevao bi“, chanterions 

— am cénta „pevali bismo“, chanteriez — ati cdnta ,,pevali biste", 

chanteraient – ar canta „pevali bi“. 

Pored dva navedena oblika, koji su postali sinteticki još u romanskoj 

fazi, kao npr. futur salvarai i prindrai u Strazburskim zakletvama, 

poznat je veoma rasprostranjen sistem slozenih glagolskih oblika nastalih 

od perifraza habeo/sum + particip perfekta. 

a) Pomoéni glagol habere. 

Prezent (indikativ): lat. habeo > rum. am „imam“, habes > ai 

„imaš“, habet > are / a „ima*, habemus > avem / am „imamo*, habetis 

> aveli „imate“, habent > au „imaju“. 

Perfekt: rum. am avut „imao sam“, ai avut ,imao si“, a avut 

„imao je*, am avut „imali smo*, afi avut „imali ste“, au avut „imali 

su“. 

Imperfekt: lat. habebam > rum. aveam „imah“, habebas > aveai 

„imaše“, habebant > avea „imaše“, habebamus > aveam „imasmo“, 

habebatis > aveati „imaste“, habebant > aveau „imahu". 

Aorist: lat. habui > rum. avui „imadoh“, habuisti > avusi „imade“, 

habuit > avu „imade“, habuimus > avurdm „imadosmo“, habuistis 

> avurdfi ,imadoste", habuerunt > avurd „imadoše“. 

Futur (latinsko-romanska perifraza habere + habeo): lat. habebo 

> rum. voi avea „imaću“, habebis > vei avea „imaćeš“, habebit > va 


avea „imaće“, habebimus > vom avea „imaćemo', habebitis > vefi 

avea „imaćete“, habebunt > vor avea „imače“. 

Kondicional: fran. aurais — rum. asi avea, aurais — ai avea, 

aurait – ar avea, aurions — am avea, auriez — afi avea, auraient — ar 

avea. 

Imperativ: fran. aie – rum. ai, ayons – sč avem, ayez — avefi. 

Infinitiv: fran. avoir – rum. a avea. 

Gerundij: fran. ayant – rum. avdnd. 

Particip: fran. eu — rum. avut. 

b) Pomoćni glagol sum, esse, fui. 

Prezent: lat. sum > rum. sunt .„jesam“.“ es — egti „jesi“, est — este 

„jeste“, sumus — suntem „jesmo“, estis — suntefi „jeste“, sunt — sunt 

„jesu“. 

Perfekt: rum. am fost „bio sam“, ai fost „bio si“, a fost „bio je“, 

am fost „bili smo*, ati fost „bili ste“, au fost „bili su. 

Imperfekt: lat. eram > rum. eram „bejah“, eras > erai „bejaše“, 

erat > era „bejaše“, eramus > eram „bejasmo“, eratis > erafi „bejaste“, 

erant > erau „bejahu“. 

Aorist: lat. fui > rum. fui (fusei) „bih“, fuisti > fusi (fusesi) „bi“, 

fuit > fu (fuse) „bi“, fuimus > furdm (fusem) „bismo“, Suistis > furčti 

(fuseti) „biste“, fuerunt > furd (fuserd) „biše“. 

Pluskvamperfekt: lat. fueram > rum. fusesem „bejah bio“, fueras 

> fusesesi „bejaše bio®, fuerat > fusese „bejaše bio“, fueramus > fuseseram 

„bejasmo bili“, fueratis > fusesereti „bejaste bili“, fuerant > fuseserd 

„bejahu bili. 

Futur: lat. ero > rum. voi fi „biću“, eris > vei fi „bićeš“, erit > va 

Ji „biće“, erimus > vom fi „bićemo“, eritis > vefi fi „bićete“, erunt > 

vor fi „biće“. 

Kondicional : fran. serais > rum. ag fi, serais > ai fi, serait > ar 

fi, serions > am fi, seriez > ati fi, seraient > ar 

fi. 

Imperativ: fran. sois > rum. fii, soyons > sd fim, soyez > fifi. 

Infinitiv: fran. étre > rum. a fi. 

Gerundij: fran. étant > rum. fiind. 

Particip: été > fost. 

® Do 1993. godine u knjizevnom rumunskom jeziku pisalo se: sdni, sdntem, 

santefi, a sada se piSe: sunt, suntem, suntefi.


Iz oblasti morfologije sa prostora timočke zone zaslužuje pomen 

očuvanje prostog perfekta u kratkoj formi kod glagola kao što su (ma) 

rđg (= rasei) scog (= scosei); negativni imperativ glagola na osnovu 

dugog infinitiva (nu cdntaret, nu spuriaref), itd. 

LEKSIKA VLAHA/RUMUNA TIMOCANA 

Najpre ¢emo navesti supstratne elemente, zatim elemente koji 

ujedinjuju sve romanske jezike, pa one specifi¢ne, inovativne elemente, 

kao i one koji ukazuju na latinsko-greki suzivot, elemente slovenske 

intracije, specifi¢ne elemente o ekonomiji, čuvanju stoke i pastirstvu, 

socijalnoj organizaciji, elemente iz podrucja intelektualne i duhovne 

sfere, hriséanstva itd. koji se podjednako koriste medu Rumunima 

u Rumuniji i Vlasima/Rumunima timocke zone. 

Sta se sačuvalo u jeziku Viaha/Rumuna Timočana 

iz supstrata? 

Dolaskom na Balkan, Rimljani su, osim na civilizovane Helene, 

naišli na mnoga ilirska i tračka plemena koja su se vremenom romanizovala. 

Prihvatajuéi jezik osvajača, Traani i lliri su sačuvali izvestan 

broj svojih leksema koje danas bastini rumunski jezik i koje donekle 

mogu rasvetliti prošlost na prostoru kasnije formirane provincije Mezije. 

Taj romanizovani sloj stanovnistva predstavlja u etnickom smislu 

konstituitivni elemenat u formiranju rumunskog naroda, koji je, 

kao i u drugim oblastima Imperije, na prostoru Balkana satuvao nekih 

80 do 100 leksema kojima se imenuju specifiéne realije u vezi s prirodom, 

konfiguracijom terena, vodom, vegetacijom, faunom, stogarstvom 

i produktima pojedinih profesija. 

Identifikovati te supstratne lekseme koje se danas nalaze u rumunskom 

jeziku, veoma je tezak zadatak za istraZivace u oblasti trakologije, 

romanistike i uopste indoevropeistike, a postupci kojima se 

one mogu izdvojiti su: komparacija rumunskih leksema s albanskim i 

rekonstrukcija pojedinih trackih elemenata u komparaciji sa nekim 

starim indoevropskim jezicima. 

Prvim postupkom, odnosno komparacijom rumunskih i albanskih 

leksema bavili su se Fr. Miklosich, G. Weigand, C. Treimer, Kr. 

Sandfeld, S. Puscariu, A. Philippide, Al. Rosetti, Gr. Bréncusi i drugi. 

Treba naglasiti da medu njima ima neslaganja oko nekih reči. 

U prvu grupu rumunskih i albanskih leksema iz supstrata Al. Rosetti 

izdvaja 86, a Gr. Brancusi izdvaja 89 sigurnih i 43 verovatnih,


kao npr. rum. buzd = alb. buzč „usna“, calbeazd/chelbeazd/galbeazd 

= kčlbazč „metilj“,” ciucči = cukč „čuka“, koje, po mišljenju Al Rosetti-a, 

ne potiču iz rumunskog ili albanskog, već iz tračkog jezika, kojije 

bio u upotrebi na Balkanskom poluostrvu i koji je ujedno supstrat 

i rumunskog i albanskog jezika. 

Druga grupa je konstituisana od sličnih reči koje se nalaze u oba 

jezika bez obzira što im forma i/ili značenje nije identično. Zapaženo 

je da jednom albanskom glasu odgovara u rumunskom više glasova, 

kao npr. alb. th, odgovara u rumunskom s (tharbét = searbad ,/pokvareno/ 

mleko bez ukusa“), f (thark = farc ,ograden prostor /pašnjak, 

posed/; tor, trljak; zabran“), ¢ (thump = ciump „deo, parče“), f 

(thérrimé = fardma „liz/mrviti; zdrobiti“), ili npr. alb. sh odgovara u 

rumunskom s (moshé = mos „deda“), s (shkrumb = scrum „pepeo“), ¢ 

(shut = ciut „šut, bez rogova“), itd.?! 

Drugim postupkom kojim su se koristili A. Philippide, G. Pascu, 

Th. Capidan, G. Giuglea, L L Russu, G. Reichenkron, A. Vraciu, G. 

Ivšnescu i C. Poghirc jeste metoda rekonstrukcije, koja polazi od leksema 

nasleđenih u albanskom jeziku. Vršene su komparacije i sa starobalkanskim 

jezicima (makedonskim /jezik Aleksandra Velikog/, ilirskim 

i starogrčkim), baltickim (litvanskim) i jermenskim, kao i sa indoevropskim 

jezicima, starim ili savremenim, iz kojih rumunski nije 

mogao imati ni direktnih ni indirektnih pozajmica. Ovom metodom bile 

su identifikovane od 80 do 100 leksema iz supstrata. 

Najviše rumunskih termina, razume se, tračkoga porekla ima u 

vezi s prirodom, konfiguracijom: terena (ciuca „čuka; vršak planine 

/okruglog, oblika/, curma „usecati, prodirati (u meso)“; curmatura 

„deo zemlje (na planini)“; curmezig „popreko“; groapč „jama; rov; 

grob*, mal „obala“, magura „brežuljak, humak“, noian „mnoštvo, gomila, 

masa“), vodom (bdlc „močvama livada“, pdrdu „mala tekuća 

voda, potok“), vegetacijom (brad „jela“, bunget „gusta šuma“, copac 

„drvo“, druete „kolac, toljaga, batina“”; curpen /curpin /= alb. 

kuljpér/ „lijana, Clematis vitalba itd.“; mdzdre „grašak, Pisum sati- 

“ Najčešće oboli stoka koja u proleće pase na močvarnom terenu. 

91 Sala, De la latind, 83. 

% A. Cioršnescu, Dictionarul etimologic al limbi romdne, Bucuresti, 2001, 303 (= 

Cioršnescu, Dicfionarul etimologic). 


vum; pasulj; bob, Lens culinaris”,” mđrar „Anethum graveolens; mi- 

rođija“; spdnz „Helleborus purpurascens* /možda iz lat. spongia/, gorun 

„hrast /lužnjak/“, brusture „Veronica Beccabunga®, leurda „beli 

luk /divlji/, Allium ursinum“, spdnz „Helleborus purpurascens“; ciump 

„deo biljke /bez vrha/“, coacđzđi „ribizla /plod/, vrsta /divljeg/ grožđa, 

Viburnum Lantana“ /= alb. kokjé „zmo“/; ghimpe „Pyrrhula europaea“, 

mugur „pupoljak“ /možda iz lat. *muculusl,”* sambure „jezgro“, 

strugure „grožđe“ /mozda iz lat. *trugus/®) i faunom (mdagar „magarac“, 

mdnz/at/ „zdrebe/june“, muscoi ,,mazga, mula“, fap ,jarac®; viezure 

„jazavac“; baligd „balega“, cčilbeazči „bolest ovaca i goveda *, ciut 

„šut, bez rogova®, murg „mrk“, stird „neplodna, jalova“; balaur 

(balaur) „zmaj, natprirodno Eudoviste, jak čovek, sazveZde Drakona, 

velika zmija”, ndpdrcd „poskok“, sopdrld „gušterica“, strepede 

„mlečni crv, larva Piophila casei*; ratd „plovka“; barzd „roda“, cioard 

„vrana“, pupdzd „pupavac“; cioc „kljun; vrh, šiljak“)." Po mišljenju 

Gr. Bréncus-ija, lista navedenih leksema iz supstrata može se prosiriti 

sledeéim terminima: bolovan „veliki kamen“; negurd „mrak”; codru 

„najbolje parče hleba, zemlje, polja, šume”; pdstaie/postaje „mahuna/paprika”, 

scorburči „duplja, šupljina”, bal „bco”; cref „kovrdža; 

lokna: nabor; faltna”, sterp/starp „jalov, nerodan, neplodan, sterilan”; 

murd „kupina”; brdncd „ruka” (može biti i iz lat. branaa)”; Jluture 

„leptir”, itd. Ovim terminima možemo pridodati i druge, kao što su: 

ceafh „potiljak, zatiljak”, ciuf „čuperak; sova“, grumaj „Vrat”, gusd 

„guša”, rdnza „želudac (ptica)”, koji su prvobitno morali biti povezani 

s telom Životinja, zatim one termine u vezi s oblačenjem, kao npr. 

brđu „p(oj)as, opasač; struk”, cdciuld „šubara, kapa; šešir (pečurke)”, 

saricč „dugi seljački ogrtač” (može biti i iz lat. sarica),”® cama- 

53 Cioranescu, Dicfionarul etimologic, 498. 1dentifikovana je s dačkom leksemom 

poCovAa kod Dioscorides-a. 

4 Cioranescu, Dictionarul etimologic, 527. 

9 Cioranescu, Dictionarul etimologic, 754. 

% W, A. Kanyxckas, /TaneoGascanckue peliukmbi 6 ćodpeveHbix Gumkancrix 

sserkax (K_npoGneMe pybiHo-anGaickux neKcMueckux napanneneii), MockBa, W~ 

apik, 2001, 71-91, 91-93, 105-118, 118-122, 130-138, 139-142, 142-144 (= Kanyxckas, 

/laneo0ankanckue petukmbt). 

% V. Breban, Dicfionar general al limbii romdne, Bucuresti, 1991, 116 (= Breban, 

Di(·u'onar). 

Breban, Dicrionar, 910.


se/kimjasa „košulja”, itd., kao i one u vezi sa primitivnim sezonskim 

stanovima u planini, poput cdrun „stočarsko naselje”, vatrd „ognjište, 

dom”, gard „ograda“ ili onim terminima u vezi s prehrambenim proizvodima, 

kao: brdnzd „sir“, zard/zdr „kisela beličasta tečnost koja ostaje 

nakon vađenja masla iz pavlake; surutka“; bu/z „grumen (zemlje); 

parče kačamaka“, arichitd „surutka; serum” ili iz poljoprivrede: grapč 

„drljača”, gresie/greasd „brus”, itd.” 

Ako govorimo o prehrambenim proizvodima koji su proizasli iz 

odgoja ovaca, potvrdujemo da su termini u generalnom smislu nasledeni 

iz latinskog: rum. lapte „mleko“ < lat. lactem, cas „kačkavalj“ < 

lat. caseum, a specijalizovani su iz supstrata: zard ,,obrano mleko*, 

branza „sir“, urda ,trop od mleka, sli¢an siru“. Takode je searbad sinonim 

za acru „kiselo“ < lat. acrus, ali se koristi samo u vezi s mlekom 

ili čorbom, ili strepede „crv u siru, larva Piophila casei* je samo 

delimi¢no sinonim za vierme „crv“ < lat. uermis. Termini koji se odnose 

na osobu koja se bavi čuvanjem stoke su latinski: pdstor „pastir“ 

< lat. pastorem ili pdcurar „čobanin“ < lat. pecorarius, a iz supstrata 

se satuvao poznati termin za pastira, obanina: baci „starešina Gobana“. 

Dakle, po mišljenju E. Coseriu-a, novi termin je obelezen u korelaciji 

sa starim terminom. Na primer, osnovnim terminima latinskog 

porekla tipa lac ,jezero; močvara“ (< lat. lacus), apd „voda“ (< lat. 

aqua), os „kost“ (< lat. ossum), arbore „drvo*“ (< lat. arbor), ai „beli 

luk“ (< lat. alium); sarpe „zmija“ (< lat. serpens), viperd ,,poskok; mala 

zmija* (< lat. uipera), cal „konj“ (< lat. caballus), aprinde „(za)pali* 

(< lat. apprendere), ldnd ,,vuna* (< lat. lana), rdu „reka“ (< lat. rivus) 

odgovaraju termini iz supstrata se značenje specijalizovalo: 

balta ,bar(ic)a, močvara, mesto stajace vode, veštačko jezero, ribnjak, 

bdlc „močvama livada®, sdmbure ,kostica, jezgro“, copac „drvo“, 

leurdd „beli (divlji) luk“, balaur ,zmaj, azdaha; velika zmija®, 

ndpdrcd „zmija (otrovnica); poskok*, mu.;coi „mula, mazga“, scapdra 

„kresati, iskriti, varničiti“, brascč „vuna“, pdrdu „mala tekuća voda, 

potok.'® 

U vokabularu Vlaha/Rumuna Timočana, pored veé navedene 

leksike preuzete iz trackog jezika, navešćemo i sledeée: abur „para“, 

bucurie „radost“, brincš ,(zarazna) bolest“, brdu „pojas“, buzd 

? Sala, De la latind, 85. 

' Sala, De la lutind. 86. 


„usne“, copil „dete“, fardmd „drobi“, fluier „frula“, fluiera „svirati 

(frulom)“, rraistd „džak sa gajtanima koji se nosi preko ramena“, bdr 

„uzvik kojim se teraju ovce“, ciupi ,,k.ljucatl, ustinuti (kljunom)*, daltč 

„dleto“, dardma „(raz)rušiti, razarati®, dardmdturd „ruševina“, 

Jarđma(turč) „mrv(ic)a“, gata „završeno“, grumj ,grumen (soli)“, jumatate 

„polovina“, mosnean „slobodan seljak; baštinik“, spuzž „žeravica, 

pepeo“, strungd „suženje tora gde se muzu ovce“, teapd „kolac”, 

2garda „ogrlica“, itd.'"! 

Oblasti u delovanju supstrata su one gde se poznavanje latinskih 

termina od strane domorodaca suočilo s teškoćama, kao što smo videli 

u flori i fauni u prvom redu, ali i u oblicima reljefa malih dimenzija, u 

veoma specijalizovanim elementima pojedinih profesija, posebno u 

stozarstvu'® itd. Tako je spomenuti apelativ mal „obala“, često zabelezen 

u antičkim i ranovizantijskim izvorima na prostoru Balkana (4d 

Malum, Dimallon, Trimalia, Malua = Mlava, Malontum — Maluntum 

= Molunat, Malata, Malauicum, KondpeBe, Malontina, Maletum, 

Maleventum, zatim Dacia Maluensis = Dacia Ripensis)," koji Aleksandar 

Loma nalazi u oronimu Maljen, &iji naziv nastaje od imena mu– 

nicipium Maluesatium u zapadnoj Srbiji, mada ga drugacue tumadi," 

Nedeljko Bogdanovi¢ u ojkonimu Maléa'® kod Niša, a ja ga nalazim 

u hidronimu Mlava < *Malva i oronimu Maljenik u severoistoénoj Srbiji. 

Zatim, poreklom autohtona re¢ kao što je mdturd „metla“ ima 

' Sala, De la latind, 87. 

192 [vić, Srpski narod, 21: Karakteristicno je i to da u romanskim elementima albanskog 

jezika ima mnogo specificnih spona sa rumunskim, a da su u oba jezika prisutni 

mnogi izrazi pastirske terminologije koji ocigledno vode poreklo iz nekog starog 

predrimskog balkanskog jezika... preci Rumuna primajuéi latinski jezik zadržali [su] 

iz svog ranijeg jezika upravo one izraze koji su bili najprisniji njihovom načinu života 

iza koje u latinskom možda nije ni bilo dobrih ekvivalenata. 

1oy Ka.ny)xcm Jlaneo6ankanckue penukmubi, 125-129. 

“* A. Loma, Imenski par Maljen : Povlen, Onomatološki prilozi 11I, Beograd, 

1982, 155-167 (= Loma, Imenski par Maljen : Povlen). Ovde Loma navodi i oronim 

Mole (XIV vek) > Mlié severno od Tuzle, oronim Malié u Bosni i imc scla u Hrvatskoj, 

oronim Mali¢ iznad sela Draksin u užičkoj Crnoj Gori i u selu Dobrače na levoj 

obali Moravice, oronim Maljevac u Polimlju i Pešteru, oronim Malovan (planina u 

Bosni, brdo u Hrvatskoj, vis Kosmaja, brdo u Levču), itd. 

!' N. Bogdanović, Mikrotoponimija Svrljiga, Onomatološki prilozi XVIII, Beograd, 

2005, 102, a u napomeni 49 upućuje na rad Z. Pavlović, Hidronimski sistem s/iva 

Jušne Morave, Biblioteka Južnoslovenski filolog X, Beograd, 1994, 88: Malcanska 

reka.



sličnu strukturu sa rečju lingure đ/lingmč „kašika“, koja potiče iz lat. 

lingula, zatim brdnza/branda „Slir“ i rđnza/rdndči ,,zeludac“ sa osdnzd 

„Ssalo“ koja potiče iz lat. axungm, kao i viezure ,Jazavac , koja ima 

istu strukturu sa iepure „zec“ iz lat. leporem, itd."®; terminologija u 

vezi sa stočarstvom: caier „svežanj (vune)“, strungd ,,ogradeno mesto 

za ovce, tor, obor; uzak prolaz iz tora gde se muzu ovee*; delovi tela: 

burtd „trbuh“ (posebno nastaje od lat. pantex > pamece/pancece zeludac* 

i uenter > vintre „trbuh“, sa evoluiranim znacenjem), itd.'” 

U balkanski supstrat ubra_]amo i ilir. (?) BdArog, PaAidg = trač. 

(2) BéAog = alb. balash, balosh = rum. bal, balan „Svetli, plavi”, 108 

koje nalazimo i u poznolatinskom izrazu balane, izrazenom u de equo 

badeo et balane iz Enodijevih epigrama (oko 500. godine n.e.) i st.- 

fran. pridevu balanie, koji se nalazi o fragmentu teksta on roncin 

bron, la teste balanie (1354. godine).'” Ovu germansku h|potezu je 

izneo Zuhir'"’, a podmo Roseti!!! i Levi!!?, koji je smatrao ovaj izraz 

primerom ranih pozajmica u latinski ]321k iz balkanskogermanskog. 

Razume se, navedene lekseme nisu ni izbliza sve lekseme koje 

nalazimo u rumunskom jeziku. 

Leksika nasleđena iz latinskog jezika 

Fond latinskih reči koje nalazimo u rumunskom jeziku je impozantan 

i podjednako se koristi na levoj i desnoj obali Dunava, odnosno 

leksika je podjednako zastupljena među Vlasima/Rumunima severoistočne 

Srbije, severozapadne Bugarske, Istre, Moldavije, Rumunije, 

itd., mada smo u ovom radu posebno obracali pažnju samo na one lek- 

seme koje se koriste u govoru Vlaha/Rumuna Timočana.!!? U posebnim 

odeljcima prikazali smo nesto veznika, predloga, priloga i zamenica, 

dok smo prideve, imenice, brojeve i glagole dali u abecednom 

nizu. 

Veznika nasledenih iz latinskog nema mnogo: cdnd „kad” < lat. 

quando; cum „kako” < como < quomodo i sč „da“ < lat. si. Panromanskim 

veznicima za uskladivanje (aut, et, neque) i podredenost (quando, 

quomo/do/, si) treba prikljugiti: cd „jer“ (sa mnogobrojnim upotrebama) 

< quod >; ca (uporedni) „kao“ < quam i ca (završni, ukoliko 

nije reč o proirenju znacenja ca koji dolazi iz quam) < qua < quia; 

predlog sic „tako; dakle, prema tome, slično” dobio je status veznika 

ši „i“, postavši (još u poznolatinskim tekstovima) sinonim za ef „i“. U 

modernom rumunskom staro e < ef bilo je totalno eliminisano najpre 

od iar/i/ „opet, i* nepoznatog porekla, prisutnog i u drugim romanskim 

jezicima, a zatim od i < sic. 

Obnavljanje veznika je veoma rasprostranjen fenomen u mnogobrojnim 

jezicima, imajuéi kao rezultat promenu funkcije: de + quantum 

> decdt/decdt „jedino, samo, osim“; de + quam > daca „ako“ sa 

razligitim vremenskim, zatim pogodbenim, koncesivnim i drugim 

vrednostima. 

Predlozi su takode malobrojni: a „je“ < lat. ad; langa „do“ < longum; 

(in)aintel(in)ainée ,,(w)napred, pre, (is)pred* (upor. fran. avant) 

< ab ante (u sastavljenoj formi) < ante; catre/cdtrd „prema, ka“ < contra, 

de „od“ < de; in „u, sa“ < in; p(r)e „na, za“ < per; pdna „do“ < 

paene-adi spre „k(a), prema* < super „(iz)nad”. 

Na listi panromanskih predloga treba dodati jedan znacajan broj 

rasprostranjenih romanskih predloga najmanje rasutih, jednostavnih ili 

1% Densusianu, Histoire de la langue roumaine, 33-60. 

197 Eischer, Latina dundreand, 138-142; Rosetti, Histoire de la langue roumaine, 

253-265, 301-328. j 

198 A Cioršnescu, Dictionarul etimologic, 71-72. 

199 Kanyxckax, /Taneo0ancanckue penukmi, 98. 

19 H. Suchier, Chlothars des 11. Sachsenkrieg und die Anféinge des Franzé: 

Volksepos, ZtPh XVIII (1894), 189. 

!! A, Rosetti, Istoria limbii romdne de la origine pir 

resti, 1978, 242 (= Rosetti, Istoria limbi romdne). 

ischen 

n sec. al XVIII-lea, Bucu- 

W2 R. Loewe, Aligermanische Elemente der Balkansprachen, KZ XXXIX (1904), 

299-302. 

"3 O leksici smo koristili sledece studije: 1. Fischer, Latina dundireand, Introducere 

in istoria limbii romdne, Bucuresti, Editura stiintificš si enciclopedica, 1985, 130- 

134, 146-152 (= Fischer, Latina dunireana); M. Sala, De la latind la romdnd, Bucuresti, 

Institutul de lingvistica lorgu lordan-Al. Rosetti (univers enciclopedic), 2006%, 

37-81 (= Sala, De la latin); C. Tagliavini, Storia di parole pagane e cristiane attraverso 

i fempi, Brescia, 1963, 512-514; G. Rohlfs, Romanische Sprachgeographie, 

Miinchen, 1971, 192-196; O. Densusianu, Histoire de la langue roumaine (1 Les origines, 

11 – Le seizieme siecle), Bucuresti. 1997, 327, 391-417, 586, 588, 590, 601, 

603, 604, 605, 613, 619, 793-801; A. D. Xenopol, Teoria lui Roesler. Studii asupra 

staruinfei romanilor in Dacia Traiana, Bucuresti, 1998, 105.


slozenih, koji su nastali od priloga: fntrd „između“ < inter; dngč „pored“ 

< longo (poreklom ablativ prideva); supt i sub „(is)pod“ < subtus 

i dupd „iza“ (upor. ital. dopo) < de post. 

Prilozi su: incoaci „ovamo“ < lat. in eccum hocce; indardt „nazad, 

natrag" < in-de-retro; incotro „kuda, kamo“< in contra ubi; acolo 

„tamo“ < eccum illoc; incd „još“ < unquam; acum „sad“ < eccum modo: 

sus „gore“ < susum (= sursum); numai „samo, tek, jedino“ < non 

magis; aici „ovde“ < ad-hicce, apoi < ad-post; tdrziw/tdrzdu „kasno, 

pozno“ < lat. tordivus; incet „polako“ < lat. in + quietus; aproape 

„blizu“ < ad-prope; aga „tako“ < eccum-sic; atunci < *ad-tuncce; 

cdlare „jašući“ < lat. caballaris; azi „danas“ < hac die; poiméne „prekosutra* 

< post-mane; chiar „baš, upravo“ < clarus; destul „dosta, dovoljno“ 

< lat. de + satullus; mai „više, još“ < magis; pufin „malo“ < 

lat. *putinus (= puttinus); nu „ne“ < nom, §i „i“ < sic „drugačije”; 

inainte „napred“ < in ab ante; unde/unđe „pde“ < unde „odakle”, cdt 

„koliko“ < quantus; cdte „po“ < cata. Izdvojićemo i nekoliko primarnih 

priloga među kojima one jednostavne ili složene, manje rasprostranjene, 

kao npr. atunci „tada“ (jednostavan predlog func je sačuvan 

u nekim italijanskim dijalektima) < ad *funcce; acum „sad“ < eccum 

modo i ad modo; apoi „posle, zatim, potom“ < ad post; aci „tu“ i aici 

„ovđe“ < ecce hic i ad hicce; acolo „tamo“ < eccum illoc; a(std)zi „danas* 

< ha(c) die; cum „kako“ < quomo [do] i ieri „juče“ < heri. 

Izdvojili smo i nešto zamenica: acel „onaj“ < lat. ecce-illu, ecceilla; 

acest „ovaj“ < ecce-istu, ecce-ista, al, a, ai, ale < illum, illa, 

alt(u), altd „drugi, -a“ < alter, alta; čla, aia „onaj, ona“ < illum, illa; 

eu/ieu „ja“ < ego; el/iel/ieal „on“ < ille; čsta, asta „ovaj“ < istum, ista; 

nostru, noastrd < noster, nostra, atđt, atdta < lat. eccum-tantum: cutare 

„ne(t)ko, ovaj, onaj; bilo ko“ < lat. eccum-talis, noi „mi“ < nos; 

vost(r)u „vaš“ < voster; nost(r)u „naš“ < noster, ci(ne) „ko“ < qui(s); 

care „koji“ < qualis; iei „oni“ < hic-ce; se/sči „se“ < se; fu „ti“ < fu i 

voi „Vi“ < uos; vostru „vaš“ < vester (voster). 

Navedeni pridevi, imenice, brojevi i glagoli nasleđeni (bastinjeni) 

iz latinskog u jezik Vlaha/Rumuna Timočana nisu dati ni izbliza u 

celosti. Svakako, nisu date ni izvedenice (derivati) koje su nastale u 

rumunskom jeziku, a koje u osnovi potiču iz latinskog. Ovde je npr. 

dat pridev cald „topao“ < lat. calidus, a nisu derivati caldurd „toplota“ 


incdlzi „utopliti“; data je imenica cerb ,jelen” < lat. cerbus, a nije derivat 

cerboaicč „srna“; data je imenica cercel „minđuša“ < lat. circe/- 

lus, a nije derivat cercelus „minđušica“; data je imenica cerc „krug; 

obruč“ < lat. circus, a nisu derivati cerculef „obručić“ i cercui „opasati 

obručem“; dat je glagol cere „tražiti“ < lat. guaerere, a nije derivat cerere 

„molba“; data je imenica frate „brat“ < lat. fi-ater, a nisu derivati 

frčtie „bratstvo, pobratimstvo“, frdfesc „bratski“, fratior „bratić“; data 

je imenica frunzd „list“ < lat. frondia, a nisu derivati frunzar „lisnik“, 

Jrunzig „lišće“, frunzos „lisnat“, frunzulitd „listić“, itd. 

A 

abate „skrenuti“ < lat. abbattere, 

absida „apsida“ < lat. absida, 

absolut „apsolutan“ < lat. absolutus, 

absurd „apsurdno“ < lat. absurdus, 

ac „igla“ < lat. acus, 

acapard „zalog; kaparisati“ < lat. caparra, 

acoperi „pokriti“ < lat. co(o)perire, 

acru „kiselo“ < lat. acrus (narodni oblik od acer „zašiljen, početan 

adapa „(na)pojiti“ < lat. adaquare, 

addpost „sklonište“ < lat. ad + depositum, 

adevar „istina“ < lat. *ad + de + verum, 

addnc „duboko“ < lat. aduncus, 

administrator „upravljač“ < lat. administrator, 

adormi „uspavati, zaspati“ < lat. addormire, 

adresd „adresirati“ < lat. *direcfiare < directus „pravo*, 

aduce „donosi(ti)“ < lat. adducere, 

aduna „skupljati“ < lat. adunare, 

adurmi v. adormi, 

aer „vazduh“ < lat. aer, 

afard „napolje“ < lat. ad foras, 

afla „saznati“ < lat. afflare, 

afuma „dimiti, pušiti“ < lat. affumare, 

agent „agent“ < lat. agens, -tis < agere „činiti“, 

agitatie „komešanje, nemir“ < lat. agitatio, 

agresor „zavojevač, napadač“ < lat. aggressor 

agru (staro i regionalno) ,,njiva, oranica” < lat. ager, 

a1 {regionalno) „beli luk” < lat. alium,


ajuna „praznovati“ < lat. ieiunare (adiunare),,postiti”, 

ajunge „stići, dosezati“ < lat. aliungere (adiungere „ujediniti, zalepiti“), 

ajuta „pomoći“ < lat. adiutare, 

ajutor „pomagač“ < lat. adiutorium, 

aldturi „pored nečega ili nekoga“ < lat. ad + lature, 

alb „beo“ < lat. albus, 

albie „korito“ < lat. alvea, 

albind „pčela“ < lat. alveus, 

album „spomenar (slika)“ < lat. album, 

alege „birati“ < lat. allegere, 

alerga „pobeći, bežati (od koga), trčati (za kim)* < lat. allargare (< 

largus), 

altar „oltar“ < lat. altare (termin korišćen i u paganskom kultu), 

alund „lešnik“ < lat. abellona, 

aluneca „skliznuti“ < lat. lubricare, 

alunga „goniti, juriti* < lat. *allongare (< ad- + longus), 

am „imam“ < lat. habeo, 

amara „gorko“ < lat. amarus, 

ambitie „častoljublje, slavoljublje* < lat. ambitio (< ambire „častoljubiv“), 

ambitios „častoljubiv, slavoljubiv < lat. ambitiosus, 

ambulantd „ustanova (za pružanje prve i hitne pomoći“ < lat. ambulans, 

amesteca ,(pro)mesati* < lat. ammixticare, 

amic „prijatelj“ < lat. amicus, 

amnar „ocilo* < lat. ad manuale, 

amorti „utrnuti“ < lat. ammortire (ad- + mort/u/us), 

amurti v. amorti, 

an „godina“ < lat. annus, 

anghina „gušobolja“ < lat. angina (< angere ,stezati /grlo/“), 

antend ,,antena* < lat. antenna, 

aparat „sprava“ < lat. apparatus, 

apd „voda“ < lat. aqua, 

apdra ,braniti (se)“ < lat. apparare, 

apdsa ,pritisnuti (svom snagom na posao)” < lat. appensare, 

aperitiv „piće“ < lat. aperitivus (< aperire „otvoriti“), 

apleca „sagnuti (glavu), nagnuti (predmete)* < lat. applicare, 


aprinde ,,(za)paliti < lat. apprendere,, 

apropia „(pri)bližiti, zbliZiti, primaknuti se“ < lat. appropiare, 

apuca ,uhvatiti, dohvatiti* (samo u rumunskom) < lat. aucupare, 

ara „{uz)orati“ < lat. arare, 

aramd „bakar“ < lat. aeramen, 

arat(ru) (arum.) „plug” < lat. aratrum, 

ardturd „oranica“ < lat. artura, 

arc „luk (za strele)“ < lat. arcus, 

arde „(iz)goriti, (za)paliti, upaliti“ < lat. ardere, 

arete/areće (stari i regionalni naziv) „ovan” < lat. aries, 

argint „srebro“ < lat. argentum, 

argument „dokaz“ < lat. argumentum, 

arie „gumno, area(l)” < lat. area, 

armđ „oružje“ < lat. arma, 

armasar „pastuv“ < lat. (equus) admissarius, 

armatura „(gvozdena) konstrukcija“ < lat. armatura, 

aromd „miris“ < lat. aroma, 

arsurd „opekotina“ < lat. arsura, 

arunca ,(do)baciti < lat. eruncare, 

asan v. asin, 

asculta(re) „slušati“ (panromanska) < lat. a(u)scultare, 

ascultdtor „poslušnik“ < lat. a(u)scultatorius, 

ascunde ,(sa)kriti < lat. abscondere, 

asemdna „(po)sejati“ < lat. assimilare, 

asfalt „asfalt“ < lat. asphaltus, 

asin (star naziv) „magarac“ < lat. asinus, 

aspru „hrapav“ < lat. asper, 

asurzi „(o)gluveti* < lat. *assurdire (surdescere), 

aschie „iver“ < lat. ascula, 

asterne „rasprostrti“ < lat. adsternere, 

atare „takav, sli¢an* < eccum-talem, 

atinge „dodimuti“ < lat. attingere, 

atd „konac“ < lat. acia, 

august „avgust (mesec)“ < la. augustus (< augur), 

aud ,,grozd, grozde” < lat. uva, 

aur „zlato“ < lat. aurum, 

cutomobil „automobil“ < gré. autos „prisvojiti, steći“ + lat. mobilis 

„pokretan“,


auzi „čuti“ (panromanska) < lat. audire, 

avea (am, ai, are, avem, avefi, au) „imati, posedovati“ < lat. habere, 

avion „avion“ (gran. avion) < lat. avis „ptica“, 

B 

baierd „gajta, traka“ < lat. baiula, 

barba „brada“ (panromanska) < lat. barba, 

bate „tući, (pre)biti (panromanska) < lat. battuere, 

baiat „dečak, mladi¢, momak“ (najverovatnije iz latinskog, sa mnogo 

etimoloskih rasprava), 

bdrbat „muškarac“ (postoji i u drugim romanskim jezicima, u etimoloskom 

smislu „/čovek/ sa bradom“) < lat. barbatus, 

bagicd „bešika, mehur“ < lat. ues(s)ica, 

bataie „bitka, borba, boj“ < lat. battalia, 

barator „malj“ < lat. batt(u)atorium, 

bdtrdn (postoji i u drugim romanskim jezicima; smisao u rumunskom 

je posvedogen i u latinskim tekstovima) < lat. betranus (= ueteranus), 

bea „piti“ (panromanska) < lat. bibere, 

beat „pijan“ < lat. bibitus, 

berbec(el) „ovan“ < lat. ueruex ,kastrirano jagnje”, 

bine/bire „dobro“ < lat. bene, 

biserica „crkva“ (satuvan u dalmatskom i u nekim severno-italijanskim 

dijalektima, kao i u retoromanskom; francuski ima pored 

lat. ecclesia > église i basilica > basoche) < lat. basilica, 

besi „prdeti“ < bissire < lat. uissire, 

blastama v. blestema, 

bldnd „blag, dobroćudan“ < lat. blandus, 

bomba „bomba“ < lat. bombus „zaglušujuća buka®, 

boteza/boéeza „(po)krstiti“ < lat. baptizare, 

bou ,,vo* < lat. bovus (bos, bovis), 

bour „bivol“ < lat. bubalus, 

brat „naručje“ (panromanska) < lat. bracchium, 

braciri „pojas“ < lat. bacile, 

broatec „gatalinka (= žaba zelene boje); (fig.) komad“ < lat. brotachus, 

bruma „slana“ < lat. bruma, 

Od Rimljana i latinskog. 73 

bucč „zalogaj“ (panromanska; latinski smisao „usta“ je postojao i u 

rumunskom — npr. imbuca) < lat. bucca, 

bucium/bucinči „stari duvački instrument za međusobno dozivanje čobana“ 

< lat. bucinum „truba”, 

bun „dobar“ < lat. bonus, 

bunatate „dobrota, dobrodušnost, ljubaznost“ (panromanska) < lat. bonitatem, 

burete, burefi „pečurka“ < lat. boletus, 

buric „pupak“ (panromanska leksema sa fonetskim promenama) < lat. 

umbilicus, 

c 

cad „padam“ < lat. cado, 

cal „konj“ < lat. caballus, 

calculafie „obračun“ < lat. calculatio, 

cald „toplo“ < lat. calidus, 

cale „putanja“ < lat. callis, 

calendar „kalendar“ < lat. calendarium, 

calindari v. calendar, 

canal „kanal, jaruga“ < lat. canalis, 

candidat „kandidat“ < lat. candidatus (< candidus „beo“ budući da su 

kandidati za javne funkcije u Rimu bili obučeni u belo), 

canurči „kratki konci koji ostaju nakon grebenanja koji se koriste pri 

debljem tkanju“ < lat. cannula, 

cap „glava“ (panromanska) < lat. caput, 

capat „kraj, svršetak“ < lat. capita, 

caprd „koza“ < lat. capra, 

car „kola (volovska)“ < lat. carrus, 

carne „meso“ (panromanska) < lat. caro, carnis, 

carpen/carpin „dren“ < lat. carpinus, 

carpin v. carpen, 

carte „pismo”, zatim „knjiga” < lat. charta, 

casa „kuća” < lat. casa, 

cas „Sir“ < lat. caseus, 

cagla „pribežište, skloniste” < lat. castellum, 

cdca „srati“ (panromanska) < lat. cacare, 

cddea „pasti“ < lat. cadere, 

cdlca „(u)gaziti, zgaziti“ < lat. calcare,


calcdi „peta“ < lat. calcaneum, 

calcamu v. calcdi, 

cdldare „vedro, kofa“ < lat. caldaria, 

caldura ,toplota* < lat. caldura, 

camasa/kimjaga „košulja“ < lat. camisia, 

capatdi/capatan „jastuk” < lat. capitaneum, 

cdpistere/capastru „ular“ < lat. capisterium, 

cdprioard „srna“ < lat. capriola, 

caprior „srndać“ < lat. capriolus, 

cdrare „staza, putanja“ < lat. carare, 

carbune „ugalj“ < lat. carbo, -onis, 

cdrnos „mesnat“ < lat. carnosus, 

cdrunt „sed“ (i u drugim romanskim jezicima) < lat. canutus, 

cdsare (arum.), krdo” < lat. casearia, 

cdtea „kučka“ < lat. catella, 

cafel „kuče“ < lat. cattelus, 

ceapd „crni luk“ < lat. cepa, 

ceard „vosak“ < lat. cera, 

cearcan „podočnjak“ (upor. cearcdn pingd oichi) < lat. circinus, 

cead „magla; zamagljeni vid“ (sačuvana samo u rumunskom) < lat. 

caecia, 

celar „odaja” < lat. cellarium, 

cep „zapušač“ < lat. cippus, 

cer „nebo“ < lat. caelum, 

cer „tražim“ < lat. quaero, 

cerb/šerb ,jelen” < lat. ceruus, 

cerbice ,,potiljak, zatiljak; vrat* < lat. ceruix, 

cerc „krug; (gvozdeni) obru¢ (oko bureta) < lat. circus, 

cerca „probati“ < lat. cercare, 

cercel „minđuša, nausnica* < lat. circellus, 

cerceta „ispitivati“ (samo u rumunskom) < lat. circitare, 

cere „tražiti, zahtevati; moliti“ (panromanska) < lat. quaerere, 

ceri „nebo“ < lat. cellarium, 

cerne/cerrie „proseja(va)ti“ < lat. cernere, 

certa ,(po)svadati se, grditi“ (ima je još u sardskom i provansalskom) 

< lat. certare, 

cetate/cetace ,tvrdava, utvrdenje” < lat. ciuitas, 

cheag „sirište“ < lat. coagulum, 


cheie „ključ“ < lat. clavus, 

chem „pozivam“ < lat. clamo, 

chema „(po)zvati“ (panromanska) < lat. clamare, 

ciment/tament „cement“ < lat. caementum „parče kamena za zidanje", 

cina „večera(va)ti“ < lat. cenare, 

cind „večera“ < lat. cena, 

cinci „pet“ < lat. quinque, 

cireasd „trešnja (plod)“ < lat. ceresia, 

ciucure „kićanka, kita“ < lat. cicculum (< ciccum „grozd“), 

ciuma „čuma“ < lat. cyma „otok, oteklina“, 

ciur(el) „rešeto“ < lat. cribrum, 

cdmp „polje“ < lat. campus, 

cdne „pas“ < lat. canis, 

cdnt „pevam“ < lat. cantus, 

cdnta „pevati“ < lat. cantare, 

cdntec „pesma“ < lat. canticum (sačuvan samo u rumunskom i albanskom), 

sdrbatic „divlji“ < lat. silvaticus, 

cdđrpčtor/cčrpdtori „lopata (za hleb)“ < lat. coopertorium, 

cdstiga „dobiti, zaraditi“ < lat. castigare, 

coace „(is)peći“ < lat. cocere, 

coadd „rep“ (panromanska) < lat. (narodni) coda (< cauda), 

coamd „griva; greben“ < lat. coma ,kosa; trava; vuna; dlaka*, 

coardd „struna“ < lat. chorda, 

coarnči , drenjina® < lat. corna (pl. od cornum), 

coase „šije“


corp „telo“ nije se sačuvala u Vlaha/Rumuna Timočana < lat. corpus, 

coscru „prija(telj)“ (i u drugim romanskim jezicima) < lat. consocer, 

cot „lakat“ (panromanska) < lat. cubitus, 

craciun „Božić“ < creatio „stvarati“ (etimologija Arona Densusianua 

_ koju su podržali O. Densusianu, Al. Rosetti i Al. Graur), 

crčpa „puknuti“ < lat. crepare, 

crapdturd „pukotina, napuklina“ < lat. crepatura, 

creastd „kresta, greben, vrh“ < lat. crista, 

cred „verujem“ < lat. credo, 

crede „(po)verovati“ (panromanska) < lat. credere, 

crede/cređe „(po)verovati“ (panromanska) u hrišćanskom smislu < 

lat. credere, 

credinfđ „vera“ < lat. credentia (potvrđen u kasnom latinitetu), 

creier „mozak“ (i u drugim romanskim jezicima) < lat. cerebellum ili 

cerebrum, 

cresc „rastem“ < lat. cresco, 

creste „raste“ < lat. crescere, 

cregtin „hrišćanin“ < lat. christianus, 

cref kovrdza, lokna; nabor; faltna* < lat. cricius (< cricus < grč. 

'Kpikoc „krug“), 

cruce „krst“ < lat. crux, 

crud „presan; sirov“ < lat. crudus, 

crunt „žedan krvi“ (leksema se sačuvala i u retoromanskom) < lat. 

cruentus „krvaV“, 

cubic „kubik“ < lat. cubicus, 

cuc „kukavica“ < lat. cucus, 

cucurbetd (regionalno) „tikva” < lat. cucurbita „krastavac“, 

cui/cun „klin“ < lat. cuneus, 

culca „leći, ležati“ < lat. collocare, 

culeg/culeg „berem“ < lat. colligo, 

culege/culege „s(a)kupljati“ < lat. colligere, 

culme „vrh; vrhunac* < lat. culmen, 

culmina , kulminirati“ < lat. culminare, 

culturd „kultura“ < lat. cultura, 

cumineca „pričestiti se” (sa starim derivacijama cuminecdturd, a u starim 

tekstovima cuminecdciune) < lat. communicare (postao comminicare), 


cumđnd (cumdndare, comdndare; /pomana da/ cumdnd) „pričest“ < 

lat. comandare, 

cumnat „šurak, dever, pašenog“ (i u drugim romanskim jezicima) < 

cognatus, 

cumpđra „(na)kupovati, kupiti“ < lat. comparare, 

cunostintč „poznanstvo“ < lat. cognoscens, 

cununa „Venčati“ < lat. coroana, 

cuprinde „obuhvatiti“ < lat. comprehendere, 

cuptor „peć; juli (mesec)” < lat. cocforium, 

cur „dupe“ (panromanska) < lat. cu/us, 

cura „očistiti“ < lat. curare „brinuti (o bolesniku)“, 

cura „curiti“ < lat. currere, 

curea/cura,,oputa, kaiš, remen od obuće“ < lat. corrigia, 

curechi „kupus” < lat. caulic(u)lus, 

curge „curiti“ < lat. currere, 

curte/curée(a) „dvorište” < lat. cohors (curtis), 

cuscru „prijatelj“ < lat. consocer, 

cute „kremen” < lat. cos, cotis, 

cuteza „smcti“ (satuvan u rumunskom i italijanskim dijalektima) < lat. 

cottizare, 

cuvdnt „reč“ (satuvana i u retoromanskom i staro§panskom; rumunsko 

značenje nalazi se i u albanskom) < lat. conventus ,razumevanje“, 

D 

damasc „platno (iz Damaska)“ < lat. (a)damascus, 

damna (damnd) „(o)suditi, kazniti“ < lat. damnare, 

dator „dužan“ < lat. debitor, 

dau „dajem“ < lat. do, 

ddoagd „duga“ < lat. doga, 

deget/đesć(u) „prst“ < lat. digitus, 

departe „daleko“ < lat. de + pars, partes, 

des/đes „gust, čest“ (sačuvana i u dalmato-romanskom) < lat. densus, 

descdlta „izuvati se“ < lat. discalciare, 

descdrca „istovari(va)ti“ < lat. discarricare, 

descuia „otključati“ < lat. disclavare, 

descinge „oslobađa se kaiša“ < lat. descendere, 

descanta „odbajati“ < lat. discantare,


descoperi „otkri(va)ti“ < lat. discoperire, 

descuia/descuna „otključati“ < lat. discuneare, 

desface „otvoriti, razvezati, rastaviti“ < lat. disfacere, 

desfasura „odmotati (bebu)“ < lat. dis/aciolare, 

desfira „razmrsiti (konce)“ < lat. disfilare, 

desfunda „otčepiti, izbiti dno“ < lat. des + fundus „dno*“, 

deschide „otvori“ < lat. discludere, 

desela „slomiti leda (kome)“ < lat. de + sella „leđa“, 

desira „rastrviti“ < lat. diserrare, 

destepta „(pro)buditi se, razbuditi se; opametiti se“ < lat. de-excifare, 

dezgheta/đejgheta „odmrzavati se; topiti se, otkraviti se“ < lat. disglaciare, 

dezlega „odvezati, (o)drešiti“ < lat. disligare, 

dinte/đinće „zub“ (panromanska) < lat. dens, 

doftor „lekar“ < lat. doctor, 

domn „posednik, vlasnik, gospodar; domaćin” < lat. dom(i)nus, 

dor „čežnja“ (panromanska leksema koja ima značenje bola) < lat. dolus, 

dormi/durmi „spavati, počivati“ (panromanska) < lat. dormire, 

dos „poleđina, naličje, naopako; šuma na osojnoj strani“ < lat. dorsum 

(= dossum), 

drac (u rumunskom značenju ga ima i u albanskom i u francuskom di- 

_jalektu) < lat. draco grčkoga porekla, 

drege „popravlja“ < lat. dirigere, 

drept/đirept ,pravi; desni; uspravan“ (panromanska) < lat. directus, 

duc „idem“ < lat. duco, 

duce „nosi“ < lat. ducere, 

dulce/dilše „slatko“ < lat. dulcis, 

dumica ,,(na)drobiti* (samo u rumunskom) < lat. demicare (dimikare), 

duminicđ „nedelja“ < lat. [dies] dominica, 

Dumnezeu/Dumneddu < lat. dom(i)ne deus „Gospode Bože” (Deus > 

Deus > Zeus „Gospod-Bog“ /zču/dču „bogami“/), 

dur „tvrd“ < lat. durus (upor. Dur, dur, duruian, dupd casa lu Stoian, 

ale mici pin urzdci, ale mari pin Ičistari...), 

durea „boleti, osećati bol* (panromanska) < lat. do/ere, 

dureros „bolan; izaz(i)vati bol“ < lat. dolorosus, 


F 

fac „pravim, činim“ < lat. facio, 

Jace „činiti, praviti“ < lat. facere, 

fag „bukva“ < lat. fagus, 

Jalcč „vilica“ < lat. falcem (panromanska; latinski smisao srp očuvao 

se u romanskim jezicima. Semantički preobražaj u rumunskom 

verovatno se objašnjava karakterističnim izgledom vilice.), 

far „automobilski reflektor“ < lat. pharus (< Pharos, ime ostrva blizu 

Aleksandrije), 

farmec/fermece „čarolija, čini, vračanje, čaranje* (samo u rumunskom) 

< lat. pharmacum, 

fatd „devojka, kćerka“ < lat. Seta, 

fatd „lice“ < lat. (narodnog) facia (< facies), 

faind „brašno“ < lat. farina, 

fainos „brašnast“ < lat. farinosus, 

fiita „roditi“ < lat. fetare, 

fasie „pelena“ < lat. fascia, “ 

femeie/fameie „žena, supruga“ (semantički razvoj je karakterističan u 

rumunskom; ctimološki smisao se sačuvao u arumunskom i dakorumunskom 

iz XVI veka; leksema je preuzeta u italijanskom i 

retoromanskom) < lat. familia „porodica“, 

fereast(r)d „prozor” < lat. fenestra, 

ferice „sreća“ (sačuvana je samo u rumunskom) < lat. felicem, 

Ji „biti, postojati“ < lat. fleri, 

fiara „(reg.) zamka (gvozdena za divljač“ < lat. Jera, 

ficat/e „jetra“ (panromanska) < lat. ficatum, 

fier „gvožđe“ < lat. ferrum, 

fierbe „kuvati, variti; ključati, kipteti* < lat. Sfervere, 

fierbinte „vreo, kipući“ < lat. fervens, -ntis, 

fiesa „ćerka“ < lat. filia, 

fiori „jeza, uzbuđenje“ (panromanska) < lat. Sfebris, 

fir „konac“ < lat. filum, 

fire „priroda; narav; karakter* (upor. face fire – fire la obraz de rusine 

„menja boju u obrazima od stida*) < lat. Sieri, 

fiu „sin“ (i u drugim romanskim jezicima) < lat. filius, 

fan „seno“ < lat. fenum, 

fantdna „izvor“ < lat. fontana, 

floare „cvet“ < lat. flos,

T 


floc „stidna dlaka oko genitalija“ < lat. flocus, 

Joaie „list“ < lat. folia, 

Joale „meh“ < lat. /ollis, 

Joame „glad“ < lat. fames, 

Jfoarfece „makaze“ < lat. forfex, -icis, 

Joc „vatra, oganj“ < lat. focus, 

Joios „lisnat“ < lat. foliosus, 

fragd „jagoda“ < lat. fraga, 

Jfrasin/frasan „jasen“ < lat. fraxinus, 

Jfrate/frace „brat“ < lat. frater, 

Jrčca „trljati“ (panromanska) < lat. fricare, 

Sfracaturd „trljanje“ < lat. fricatura, 

frig „hladnoća, zima“ (satuvana i u sardskom) < lat. fiigus, 

frige „(is)peći, (is)prZiti“ < lat. frigere, 

friguri ,temperatura (o bolesti)“ (samo u rumunskom) < lat. frigora, 

Jriguros „hladan, leden; zimogroZljiv* < lat. frigorosus, 

frdnge „(s)lomiti“ < lat. frangere, 

franghie/fringhie ,konopac, uze“ < lat. fimbria, 

fréuffrdnd „uzda“ < lat. frenum, 

frumos „lep“ < lat. formosus, 

Jfrunte „čelo“ (panromanska) < lat. frontem (< frons, -tis), 

frunza „lišće“ < lat. frondia (< frons, -ndis), 

frunzos „lisnat“ < lat. frondosus, 

fug „bežim“ < lat. fugio, 

fugad „bežanje, trčanje“ < lat. fuga, 

fugi „bežati“ (panromanska) < lat. fugire, 

Jfulger „munja“ < lat. fulger (= fulgur), 

Sfulgera „sevati“ < lat. fulgerare (= fulgurare), 

Sum „dim“ < lat. fumus, 

fuma „dimiti, pusiti“ < lat. fumare, 

fumos „zadimljen“ < lat. fumosus, 

fund „dno“ < lat. fundus, 

fundament ,temelj, osnova“ < lat. fundamentum, 

funie ,ular; konopac, uze* < lat. funis, 

funingind „čađ“ < lat. fuligo, -inis, 

Sfur(Gturd) „krađa, lopovluk“ < lat. fur, furis, 

fura „krasti“ < lat. furare, 

Sfurcd „vile; preslica“ < lat. furca, 


JSurculita „viljuška“ < lat. furcilla, 

furnica/furniga „Vvrveti (od mrava)“ < lat. formicare, 

furnica/furniga „mrav“ < lat. formica, 

Sur(@)t „krađa“ < lat. furtum, 

fus „vreteno“ < lat. fusus, 

Juste(ica) „koplje“ < lat. fustis, 

Jute „imati snošaj“ < lat. futuere, 

Sutil/futel(as) „bezvredan“ < lat. futilis, 

G 

galben „žut“ < lat. galbinus, 

gaina „kokoška“ < lat. gallina, 

gadleatd/galatd „vedro, kofa“ < lat. galleta, 

geamdn „bliznački, dvojni, udvojeni* (i u drugim romanskim jezicima) 

< lat. geminus, 

geamđt „stenjanje, jecanje, jadanje“ (ima je i u italijanskom) < lat. gemitus, 

gemdnat „dupliran“ < lat. geminatus, 

geme „stenje“ (panromanska) < lat. gemere, 

genunchi „koleno“ (panromanic) < lat. genuculum, 

ger „velika hladnoéa (zimi)“ < lat. gelu, 

gheatd „led“ < lat. glacia, 

ginere „zet“ (panromanska) < lat. gener, 

gingie „desni (kod zuba)“ (panromanska) < lat. gingiua, 

grangure „Oriolus galbula“ < lat. galgulus, 

gras ,,gojazan, debeo* (panromanska) < lat. grassus, 

grdsun „punačak“ < lat. grassonem, 

greu „teško“ < lat. grevis (= grauis), 

grdne/grane „žitarice“ < lat. grana pl., 

grđu „žito“ < lat. granum „zrno” (grdne/grdre „žitarice“), 

gros „debeo“ < lat. grossus, 

gurd „usta“ < lat. gula, 

gust „ukus“ < lat. gustus, 

gusta „okusiti, (o)probati* (panromanska) < lat. gustare, 

gusd „guša“ < lat. geusiae, 

1 

iapad „kobila“ < lat. equa, 

iarbđ „trava“ < lat. herba,


iarnd „zima“ < lat. hiberna, 

iasca „trud (vrsta gljive koja služi za potpalu vatre s ocilom)“ < lat. 

esca, 

ied „jare“ (korespondira s rumunskim fap „jarac“, koji egzistira u nekoliko 

srednjeitalijanskih dijalekata, zzapo, u dalmatoromanskom 

zapo, u albanskom zap, u novogrékom dijalektu sa Epira, 

Todmog: mogao bi biti jedan originalni tracki element) < lat. haedus, 

iederd „bršljan“ < lat. hedera, 

iepure „zec“ < lat. lepus, 

ierna „prezimiti“ < lat. hibernare, 

ierta ,(o)pratati* < lat. libertare, 

ies „izlazim“ < lat. exeo, 

iegi „izaći, izlaziti“ < lat. exire, 

imos, -oasd „prljav, -a“ < lat. limosus, 

in „lan“ < lat. linum, 

inel/inel „prsten“ < lat. anellus, 

inimd „srce; duša“ (panromanska) < lat. anima, 

intra „ulaziti, u¢i* (panromanska) < lat. intrare, 

itd „nit (u tkanju na razboju)“ < lat. licia, 

|| 

impadrat „car” < lat. imperator, 

fmpčirčtie „imperija, carevina“ < lat. imperium, 

imparti „deliti“ < lat. impartire, 

impiedeca „sapleti, podmetnuti (nogu), spotaknuti, ometati“ < lat. 

pedicare, 

impinge ,,gurnuti, gurati se“ < lat. impingere, 

implđnta „zabosti, zabi(ja)ti“ < lat. implantare, 

imprumut „pozajmica“ < lat. in promutum, 

imprumuta „(po)zajm(lj)i(va)ti“ < lat. impromutuare, 

inalt/nalt „visok“ (panromanska) < lat. in alto (altus), 

inalta/nalta ,(po)dizati, uzdignuti“ < lat. *inaltiare, 

impunge „ubosti“ < lat. impungere, 

incdleca „uzjahati“ < lat. in + caballicare (< caballus „konj“), 

incdlta ,obuvati* < lat. incalceare, 

incaltaminte „obuća“ < lat. calciamentum, 

incepe „počinje“ < lat. incipere, 

im- 


incerca „(po)kušati“ < lat. in-circare, 

inchega „usiriti se, zgruša(va)ti“ < lat. incoagulare, 

incheia „zaključati“ < lat. inclavare, 

inchide „zatvoriti“ < lat. includere, 

inchina „pokloniti se (pred svetim); prekrstiti“ < lat. inclinare, 

inchindciune „molitva“ < inclinatio, -onis, 

incinge „opasati“ < lat. incingere, 

incuia „zaključati“ < lat. incuneare, 

indesa „zbiti, nabiti, sabiti; (na)trpati“ < lat. in-de(n)sare, 

ineca/neca „(u)topiti, udaviti“ (panromanska) < lat. necare, 

infasa „zaviti, poviti u pelene“ < lat. infasciare, 

infasura „uviti se, zamotati se“ < lat. in-fasciolare, 

infige „ubosti“ < lat. infigere, 

fnflori „procvetati“ < lat. in-florire, 

infidna „zauzdati“ < lat. infrenare, 

ingemana „udvojiti; blizančiti“ < lat. ingeminare, 

ingenunchea „kolenčiti; klečati; pokoriti* < lat. ingenuculare, 

inger „anđeo“ < lat. angelus, 

inghird „(pro)gutati* < lat. ingluttire, 

ingina „imitirati“ < lat. ingannare, 

imgrasa „udebljati“ < lat. in + grassiare (< grassus = crassus „debeo)“, 

ingust „uzak, uzan, tesan“ (i u iberoromanskim jezicima) < lat. angustus, 

ingusta „sužiti se; stesniti“ < lat. angustare, 

injura „grditi, psovati“ < lat. injuriare, 

inota „plivati“ < lat. innotare, 

(in)peti „zaprositi (nevestu)* < petire „tražiti“ < lat. petere, 

insemnalinsamna „označavati“ (u rumunskom je najbliza znacenju etimona; 

u drugim romanskim jezicima evoluirala je i ima značenje 

učiti) < lat. insignare, 

insanina ,razvedriti < lat. inserenare, 

ingela „osedlati; prevariti“ < lat. in-sellare (< sella „sedlo“), 

Intinde „ispružiti, nategnuti, rasprostirati (u rumunskom je najbliza 

značenju etimona; u drugim romanskim jezicima ima značenje 

razumeti, Čuti) < lat. intendere, 

intinge „umakati“ < lat. intingere, 

intoarce „zaokretati, (po)vratiti“ < lat. inforquere,


intreba „(u)pitati“ (i u drugim romanskim jezicima) < lat. interrogare, 

intreg „ujedno, (u)celo“ < lat. infeger, 

intuneca „zamračiti, potamniti“ < lat. in + funicare, 

intelege/intčlege „razumeti“ (postoji i u retoromanskom) < lat. intelligere, 

invenina „otrovati“ < lat. in-venenare, 

invia „oživeti, vaskrsnuti“ < lat. in-vivere, 

inviora (invioneazd, invioreazd) „posta(ja)ti živahniji“ (latinska reč, 

ali sa više etimoloških rešenja), 

J 

Jjoc „igra“ < lat. iocus, 

_joi „četvrtak“ < lat. Jovis, 

_jos „nizak“ < lat. deo(r)sum, 

_uca „igrati“


margine „ivica, rub, kraj* < lat. margo, -inis, 

marfđ „utorak“ < lat. martis [dies], 

masd „sto“ < lat. mensa, 

may „crevo“ < lat. matia, 

mdcina „(sa)mleti“ < lat. machinari, 

maduva/moduvd ,kostana srž“ < lat. medulla, 

(ma) nasc „rađam (se)* < lat. nascor, 

mar „jabuka (drvo)* < lat. malus, 

mar „Jabuka (plod)* < lat. malum, 

margea „đinđuva“ < lat. margella, 

mdritd „udavati“ < lat. maritare (= maritus), 

mdrunt „sitan“ < lat. minutus, 

mdsea „kutnjak“ (smisao je sačuvan i u jednom francuskom dijalektu) 

< lat. maxilla „vilica“ (smisao je sačuvan u nekim romanskim jezicima), 

madsura „meriti, izmeriti“ < lat. mensurare, 

mdsurd „mera“ < lat. mensura, 

matasa „svila“ < lat. metaxa, 

miitugd „tetka, strina® < 

lat. amita (sa suf. -uga), 

maf „crevo“ (satuvana leksema u sardskom i italijanskom; oblik may 

je singular dobiven od mad u pluralu od lat. matia) < lat. matia, 

mei „proso“ < lat. milium, 

merge „ići“ (sačuvana u staroitalijanskom i retoromanskom) < lat. 

mergere, 

mesteacdn „Betula alba“ < lat. mastichinus, 

mesteca „(iz)mešati“ < lat. masticare, 

miazd/mnaz „podne“ < lat. media, 

miazdnoapte/mriazanopti „ponoć“ < lat. mediam noctem, 

micu v. amicu, 

mie „hiljadu“ < lat. milia, 

miel/mriel „jagnje“ < lat. agnellus, 

miere/miiere „med“ < lat. mellis, 

mierld „kos“ < lat. merula, 

miez/mrez „sredina (hleba, voćke)“ < lat. medius, 

minciund „laž“

. 


naste „(po)roditi, rađati“ < lat. nascere, 

neg/el „mladež, bradavica“ (sačuvana u sardskom i u italijanskim dija- 

lektima) < lat. naeuus, 

negot „trgovina“ < lat. negotium, 

negreatd „crnina“ < lat. nigritia, 

negruffiegru crn(o) < lat. niger, 

negurd „mrak“ < lat. nebula, 

negutdtor/negustor „trgovac“ < lat. negotiator, 

nepot „unuk“ < lat. nepos, -tis, 

nepoatd „unuka“ < lat. nepota, 

neted „gladak“ < lat. nitidus, 

noapte/noapée „noć“ < lat. nox, 

nou „nov“ < lat. nouus, 

noud ,devet < lat. novem, 

nucd „orah (plod)* < lat. nux, -cis, 

nucet „mesto zasadeno orasima“ < lat. nucetum, 

nuia „prutić“ < lat. novella, 

nuld „nula“ < lat. nulla, 

numdra „(iz)brojiti, izbroja(va)ti“ < lat. mumerare, 

nume „ime“ < lat. nomen, 

nuntd ,,svadba (i u drugim romanskim jezicima) < mupriae, 

o 

oaie „ovca“ < lat. ouis, 

oald „lonac“ < lat. olla, 

oameni „ljudi“ < lat. homines, 

oard „put“ (upor. de cdte ori „koliko puta*) < lat. hora, 

ochi „oči“ (panromanska) < lat. oculus, 

ogor „polje, njiva, ogar“ < lat. agrum, 

om/uom „čovek“ < lat. homo, 

opt „osam“ < lat. octo, 

hord/ord „kolo“ < lat. hora, 

orb „slep“

90 i Slavoljub Gacović 

pčros „kosmat“ (sačuvana u mnogim romanskim jezicima) < lat. pilosus, 

pdsa „brinuti se, mariti“ < lat. pensare, 

pastor „pastir“ < lat. pastor, 

pdsturd „ispaša“ < lat. pastura, 

pdsune/pdsurie „pašnjak“ < lat. pastio, -onis, 

patlagind/patlagean/platagean ,,paradajz < lat. plantago, 

patul „koš“ < lat. patubulum (= patibulum), 

pati (postoji u italijanskom i $panskom) < lat. patire (= pati), 

pecingind „kožna bolest, lišaj (na kozi)* < lat. petiginem (= petigo, - 

ginis), 

pereche/pareiche „par“ < lat. peric(u)la, 

perete/pdrece „zid (kuće)“ < lat. parietes, -tis, 

pepene/pepene „dinja*“ < lat. pepo, 

peste/pešće „riba“ < lat. piscis, 

petec „parče (tkanine)“ < lat. pittacium, 

peti „(za)prositi (ruku), brak“ < lat. petere, 

piatrd „kamen“ < lat. petra, 

picior „noga“ (deminutiv od pes „noga“ sačuvan u drugim romanskim 

jezicima sa značenjem „peteljka“) < lat. petiolus, 

piedica/piedecd „prepreka“ < lat. pedica, 

piele/pcele „koža“ (panromanska) < lat. pellis, 

piept „grudi“ (panromanska) < lat. pectus, 

pieptana/pepéena „(o)češljati“ < lat. pectinare, 

pieptene/piepcen „češalj“ < lat. pecten, 

pierde „(iz)gubiti“ < lat. perdere, 

pieri „poginuti“ < lat. perire, 

piersic/piarsdc ,breskva (drvo)“ < lat. persicus, 

piersicd/piarsaca ,breskva (plod)“ < lat. persica, 

pisa „tucati, drobiti“ < lat. pinsare, 

piud „stupa, avan“ < lat. pil(l)a, 

pdine/pdrie „hleb“ < lat. panis, 

pantece „trbuh, stomak“ < lat. panticem (= pantex, -icis), 

plac(e) „ukus(no)“ < lat. placeo, 

pldcea (panromanska) < lat. placere, 

placintd „pita (sa sirom i jajima), burek“ < lat. placenta, 

plamdn „pluća“ < lat. plumonem, 


plapdnd „nežan, slab* (satuvan samo u rumunskom) < lat. palpabundus, 

pleca „otići, odlaziti“ < lat. plicare, 

plimba „(pro)šetati“ < lat. perambulare, 

plin/plin „pun“ < lat. plenus, 

plange „plakati, kukati* (panromanska) < lat. plangere, 

ploia „kišiti, pada kiša“ < lat. plovere, 

ploios „kišovit“ < lat. pluviosus, 

plumb „olovo“ < lat. plumbum, 

poama „rod, plod (vocke)* < lat. poma, 

poarcd „svinja“ < porca, 

poartd „kapija” < lat. porta, 

pom „voće“ < lat. pomus, 

porc „svinja“ < lat. porcus, 

porcar „svinjar” < lat. porcarius, 

port „nošnja“ < lat. porto, 

porumb „kukuruz“ < lat. palumbus, 

prealung „predugačak, duguljast, izdužen“ putui „mogao sam“, prezent rum. pot 

„mogu“) < lat. pono, 

pune „staviti“ (panromanska) < lat. ponere,


punte „uzani most, most(ić)“ < lat. pons, -fis, 

purcea „prasica“ < lat. porcella, 

purcel „prase“ < lat. porcellus, 

purica „(is)trebiti (buve)* < lat. pulicare, 

purice „buva“ < lat. pulex, -icis, 

purta „nositi“ < lat. portare, 

putoare „smrad“ < lat. putor, -is, 

putred „truo, gnjio“ < lat. putridus, 

puti „smrdeti“ < lat. pufere, 

R 

rade „brijati; strugati“ (panromanska) < lat. radere, 

rapitd „repica“ < lat. rapa, 

rar „redak“ < lat. rarus, 

razd „zrak (svetla)“ < lat. radia, 

rabda „trpeti, podnositi; tolerisati (verovatno latinska leksema sa 

mnogo etimoloskih re3enja), 

rdce „hladan“ < lat. recens ,jedar, mlad*, 

rddacind ,koren < lat. radicina, 

rdmdne ,,0staje < lat. remanere; 

rdpede, -zi „brz(i)“ < lat. rapidus, 

rdposa (rdposatu „upokojeni“) „umreti“ < lat. repausare ,,odmarati se, 

spavati“, 

rarunchi/rinichi „bubreg“ < lat. reniculus, 

raspund „odgovaram“ < lat. respondeo, 

rdspunde „odgovoriti“ (panromanska) < lat. respondere, 

raspuns „odgovor“ < lat. responsum, 

rdsuna „odjekivati“ < lat. resonare, 

ratdci „izgubiti se, zalutati“ < lat. erraticus, 

rdu, r(e)a „zao, rdav, loš“ < lat. reus (u Rumuna Timočana označava i 

davola umesto lekseme drac), 

rece v. rdce, 

reumatism/reumatiz „kostobolja“ < lat. rheumatismus, 

ridica ,,podizati; ustati* (sigurno latinska leksema sa mnogo etimoloških 

reSenja) < lat. eradicare , iskoreniti*, 

ridichie „rotkv(ic)a” < lat. radicula, 

rdde „smejati se“ (panfomanska) < lat. ridere, 

rdie „šuga, svrab* < lat. aranea „pauk“, 


réma „riljati“ < lat. rimare, 

rdpd ,urvina, jaruga“ < lat. ripa, 

rdu „reka“ < lat. rivus, 

rds „smeh“ < lat. risus, 

roade ,(iz)gristi < lat. rodere, 

roatd „točak“ < lat. rota, 

roib „konj sa zagasito crvenom dlakom“ < lat. robeus, 

rost „red; smisao, značenje“ < lat. rostrum, 

rosu „crven“ < lat. roseus, 

rotund „okrugao“ (panromanska) < lat. rotundus, 

roud „rosa“ < lat. ros, roris, 

rug „kupina (stablo)* < lat. rubus, 

ruga „moliti, traZiti < lat. rogare, 

rugdciune „molitva“ < lat. rogatio, -onis, 

rugind „rđa“ < lat. aerugo, -inis, 

ruina „(po)rušiti, razrušiti“ < lat. ruinare, 

ruind „ruševina“ < lat. ruina, 

Rumdn „Rumun“ < lat. Romanum, 

rumega „prcživati“ < lat. rumigare, 

rupe ,(ras)kidati, (po)cepati* (panromanska) < lat. rumpere, 

rugine „sram“ < lat. roseus, 

s 

sac „vreća, džak“ < lat. saccus, 

salcč „vrba“ < lat. salix, -icis, 

salt „skok“ < lat. saltus, 

sapd „motika“ < lat. sappa, 

sapun „sapun“ < lat. sapo, -onis, 

sare „so“ < lat. sal, salis, 

sat „selo” < lat. fossatum „mesto ograđeno šancem”, 

satrap „čovek grube naravi“ < lat. satrapes, 

satura „zasititi“ < lat. saturare, 

sageatd ,strela < lat. sagitta, 

sageta „ustreliti“ < lat. sagittare, 

sdlta „skočiti, skakati“ (panromanska) < lat. saltare, 

sdmantd „seme“ < lat. sementia, 

sdndtate „zdravlje“ < lat. sanitas, -atis,


sdndtos „zdrav" (ima je u italijanskim dijalektima i u sardskom) < lat. 

sanitosus, 

sdpa „kopati“ < lat. sappare, 

sdptamadna „sedmica, nedelja“ < lat. septimana(m), 

sdpun „sapun“ (panromanska) < lat. saponem, 

sdra „(po)soliti“ < lat. salare, 

sdrbdtoare „praznik“ < lat. servare, 

sari „(pre)skočiti“ < lat. salire, 

sdruta „(po)ljubiti se“ < lat. salutare, 

satul „sit“ < lat. satullus, 

sdtura ,zasititi, najesti se“ < lat. sarurare, 

scamn/scaun „stolica” < scamnum, 

scard „lestvice, merdevine” (fran. échelle) < lat. scala, 

scalda „(o)kupati“ (panromanska) < lat. excaldare, 

scdrpina „češati se“ (postoji u italijanskim i retoromanskim dijalektima) 

< lat. scarpinare, 

schimba ,menjati < lat. excambiare, 

scdlcia „iskriviti petu (na obući)“ < lat. calx, calcis „peta“, 

scandura „daska*“ < lat. scandula, 

scanteie „iskra, varnica“ < lat. scintilla, 

scoartd ,kora, ljuska“ < lat. scortea, 

screme „napinjati se, naprezati se* < lat. exprimere, 

scrie „pisati“ < lat. scribere, 

scroafd „krmača“ < lat. scrofa, 

scura „(is)cediti, (is)te¢i* < lat. excurrere, 

scurta „skratiti“ < lat. excurtare, 

scutura „otres(a)ti“ (postoji u sardskom i italijanskom) < lat. excutulare, 

seard/sard „veče“ fran. épaule) < lat. spatha, 

spic „klas žita“ < lat. spicum, 

spin „tm (stablo)* < lat. spinus „divlja šljiva“, 

spind „trn, zagiljen vrh* < lat. spina, 

spinare „grbača, leđa“ < lat. spinalis, 

spinos „trnovit, bodljikav* < lat. spinosus, 

splind „slezina“ < splinem, 

spulbera „kovitlati; razvejati“ < lat. expulberare, 

spumd „pena“ < lat. spuma, 

spune „reći, kazati“ < lat. exponere, 

spurca „ukaljati, uprljati < lat. spurcare, 

spuriu „vanbračni, nezakonito dete, kopile“ < lat. spurius,

96 Slavoljub Gacovi¢ 

sta „stati“ (panromanska) < lat. stare, 

stau „stojim“ < lat. sto, 

staul „staja“ (u ovom domenu doprinos substrata je značajniji: burduf 

„mešina, meh“, strungd, tarc) < lat. stab(u)lum, 

stea „zvezda“ < lat. stella, 

stinge/stdnge „ugasiti“ < lat. stinguere, 

stoarce ,stisnuti < lat. extorquere, 

strat „mesto uredeno za spavanje; leja (u basti)” < lat. stratus, 

stramurare „dugačak, tanak i fleksibilan štap“ < lat. stimularia, 

strica/strdca „(po)kvariti“ < lat. extricare, 

striga/straga „(po)zvati“ < lat. striga, 

strdmb kriv, savijen, grbav“ < lat. strambus, 

strdnge „stezati, zatezati, stisnuti < lat. stringere, 

strugure „grozd“ < lat. tryga, 

stupd „kučina koja ostaje u grebenu prilikom grebenanja“ < lat. stuppa, 

sturz „Turdus musicus, Turdus viscivorus* < lat. turdus, 

subtia ,stanjiti < lat. subtiliare, 

subtioard ,,pazuh* (satuvana samo u rumunskom) < lat. subala, 

subtire/subfdre ,tanak, vitak* < lat. subtilis, 

suferi „patiti, stradati* < lat. sufferire, 

sufla „duvati, disati < lat. sufflare, 

suge „sisati“ < lat. sugere, 

sughita „štucati“ < lat. subgluttire, 

sui „popeti se, penjati se, vinuti se“ (u staro§panskom) < lat. subire, 

sul ,valjak; svitak (papira); vratilo“ < lat. sub(u)lum, 

suld „šilo“ < lat. subula, 

sumete „zavrnuti (rukav)“ < lat. summittere, 

suna „odjeknuti“ < lat. sonare, 

sunet „odjek, eho, zvuk“ < lat. sonitus, 

supdra „(na)ljutiti“ < lat. superare, 

surd „gluv“ (panromanska) < lat. surdus, 

suspina ,uzdisati, Ceznuti < lat. suspirare, 

susura „curiti“ < lat. susurrare, 

sa „sedlo“ < lat. sella, 

sale/sele ,slabine, krsta, leđa“ < lat. sella, 

Od Rimljana i latinskog. 97 

sapte „sedam“ < lat. septem, 

sarpe/serpe „zmija“ < lat. serpens, 

sase/sasd „šest“ < lat. sex, 

sed „sedim“ < lat. sedeo, 

sedea „sesti“ < lat. sedere, 

serb „rob“ < lat. servus, 

sterge „brisati“ < lat. extergere, 

sti/séi „znati“ < lat. scire, 

T 

talar „dugi mugki kaput “ (upor. u rajskim pesmama: talari si talaritd) 

< lat. talaria, 

tare „tvrd“ < lat. talis, 

tatd „otac“ (i u drugim romanskim jezicima) < lat. tata, 

taur „bik (nekastriran)“ < lat. taurus, 

tdcea „ćutati“ < lat. tacere, 

taciune „ugarak“ < lat. titio, -onis, 

tdia „seći“ < lat. taliare, 

teacd ,kanija, korice, futrola; mahuna“ < lat. theca, 

tei „lipa“ < lat. tilium, 

teme „bojati se, strahovati“ < lat. timere, 

timp „vreme“ < lat. tempus, 

tindd ,trem" < lat. tenda, 

tampld „slepoočnica“ < lat. templa (= tempula), 

tdndr/éindr „mlad“ (panromanska leksema) < lat. tener, 

toarce „prede“ < lat. forquere „navi(ja)ti“, 

toartd ,,drika" < lat. torta, 

tort „predivo“ < lat. tortus (< torquere), 

torturd „muka, kazna“ < lat. fortura, 

tot, toatd „sav, Sva“ < lat. totus, 

trage „Vvuče“ < lat. trahere, 

trece „prolaziti, proéi, preći“ (u katalonskom) < lat. traicere, 

trei „tri“

98 Slavoljub Gacović Od Rimljana i latinskog 99 

fun/a „top; zagrm ?(in.< lat. fonare, 

unghie „nokat“ (panromantska) < lat. ungula, 

mnde//und_e „{(o)šišati se, strići, strizati (ovce)“ (panromanska) < lat. unu, una „jedan” < lat. unus, una, 

tondere, 

unt „maslac“ < lat. unctum, 

turba „pobesneti“ < lat. turbare, unturd „mast“ < lat. unctura, 

turmd „stado (ovaca)“ < lat. rurma, ura, urez(a) „(po)želeti (dobro)” < lat. orare, 

Iurn? ,slgfit}“ < lat. tornare, 

urdciune „mržnja“ < lat. oratio 

turtd „lepinja“ < lat. turta, urcior „krčag“ < lat. urceolus, 

turturea/turturicd „grlica“ < lat. turtur ella, urdina „kretati se (tamo amo)* (samo u rumunskom) < lat. ordinare, 

tus@ ,,ka§ill_|"‘ (panromanska) < lat. tussis, ureche „uavo“ (panromanska) < lat. oricla (= auricula), 

tugi „kašljati“ (panromanska) < lat. tussire, urđ „(na)mrziti“ < lat. horire < horrescere, 

T urla „urlikati“ < lat. ululare, 

urma „trag“ < lat. urma, 

tard „zemlja” < lat. terra, 

tdrand (izvedenica) ,,usitnjena zemlja” < lat. ferra, urs „medved“


var, vard „bratanac, bratanica“ < lat. [consobrinus] verus, [consobrinus] 

vera, 

varsa „povraćati“ < lat. versare, 

vatdma „(na)škoditi, (o)štetiti“ (samo u rumunskom) < lat. victimare, 

v(d)ier ,nerast < lat. verres, 

vecin/vesin „sused, komsija“ < lat. vicinus, 

vecindtate „susedstvo“ < lat. vicinitas, -atis, 

vedea „videti“ (panromanska) < lat. videre, 

veghea „bdeti“ < lat. vigilare, 

veni „doći, dolaziti“ < lat. venire, 

venin „otrov (Zivotinjski); (fig.) jed, Zug, pakost, gorčina“ < lat. vene- 

num, 

verde/verde „zelen(o)“ < lat. viridis (virdis), 

verme „crv“ < lat. vermis, 

vers „stih, melodija“ < lat. versus, 

vespe „osa“ < lat. vespa, 

via „živeti“ (po misljenju S. Puskariua, zamenjena je rečju frđi) < lat. 

vivere, 

vie „vinograd“ < lat. vinea, 

vier/vder ,nerast < lat. verres, 

viermdnos „crvljiv“ < lat. verminosus, 

vierme „crv“ < lat. vermis, 

viers „melodija” < lat. versus „napisani red, stih”, 

viespe „osa“ < lat. vespa, 

vin „Vino“ < lat. vinum, 

vin „dolazim“ < lat. venio, 

vinde/vinde „proda(va)ti“ < lat. vendere, 

vindeca „(iz)lečiti“ < lat. vindicare „zaštititi“, 

vineri „petak“ < lat. Veneris [dies], 

vioard® „ljubičica“ < lat. viola, 

vis „san“ < lat. visum, . 

visa „sanjati“ (postoji i u sardskom) < lat. visare, 

vitd „životinja“ < lat. vita „živež“ 

vitreg ,,maéeha, otuh, pastorak (sauvana leksema u sardskom iuitalijanskim 

dijalektima srednje Italije) < lat. vitricus, 

vitd „vinova loza“ < lat. vitea, 

vitea „žensko tele“ < lat. vitella, 

vitelpvital „tele“ < uitellus, 

viu „živ“ (panromanska) < lat. vivus, 

vdnd „vena“ (panromanska) < lat. vena, 

vénat ,tamnoplav, plavičast“ < lat. venetus, 

vdnos „snažan, jak, krepak“ < lat. venosus, 

vant „vetar“ < lat. uentus, 

vdntura ,vejati* < lat. ventulare (varijanta ventilare), 

voi' „hteti, želeti“ < lat. volo, 

voi® „ljubiti“ < lat. volere, 

vorbd „reč“ < lat. verbum, 

vulpe „lisica“ < lat. vulpes, 

vultur „orao“ < lat. vultur „jastreb“, 

FA 

zdcea „bolovati; ležati, mirovati“ (panromanska) < lat. iacere, 

zdu „bogme, bogami, veremi,“ < lat. deus, 

zeamđ „čorba“ < lat. zema, 

zece „deset“ < lat. decem, 

zi/zd „dan“ < lat. dies, 

zic/ddc „kažem“ < lat. dico, 

zice/zdce „kazati, reći“ (panromanska) < lat. dicere, 

zdnd „vila; boginja* < lat. Diana „boginja lova i vegetacije®, 

Rekonstruisane lekseme latinskog jezika 

Postoje tzv. rekonstruisane lekeme koje su potvrdene samo u rumunskom 

jeziku: 

A 

actim „sad, ovog časa”, arum. ati, megl. (a)sto, istr. acmo(fe) < lat. 

*eccum hiic modo'"*, 

adevar „istina“ < lat. *ad(de)ueram, 

afédnat ,rastresit (o zemlji)“ < lat. *affenare, 

afunda (a se cufunda = scufunda) < lat. *affundare (< ad- + fundus), 

alde „krupnik (pšenica)“ < lat. alica"?, 

albastru „plavičast“ < lat. *albaster, 

4 S. puscariu, Enymologisches Worterbuch der ruménischen Sprache, 1. Lateinisches 

Element, Heidelberg, 1905, 18 (= Puscariu, Etymologisches); Philippide, Origizea 

romđnilor 11, 695. 

!? Cioranescu, Diccionario, 16.


alina, alin „umiriti, smiriti < lat. *allenare, 

alior, aridr, aior „vrsta biljke koja u korenu i listovima ima otrovnog 

mleca, Euphorbia cyparisias L. < lat. aureolus „Zlaćan, zlatan; 

krasan”!" ili od lat. helleborus"® ili *aliolum'""”, 

aluat „kvasac“ < lat. *allevatum, 

amari, amdrdsc (amard) „zagorčiti (gorko)“ < lat. *amarire, 

ameti „onesvestiti“ < lat. *ammattire, 

amortiza, amortizez „amortizovati“ < lat. *admortire (< mors, mortis 

„Smrt“), 

amuti, amufesc „(za)nemeti“ < lat. *ammutire (< ad- + mutus ,nem"), 

anin „Joha“ < lat. *alninus (< alnus), 

ardta „pokazati“ < lat. *arrectare, 

arichitd „surutka, serum” < lat. deminutiva *aricula (< lat. alica 

„krupnik /pšenica/)“m, 

ascufi „naoštriti“ < lat. *acutiare (< acutus „naoštren“}, 

astupa „zapušiti, začepiti“ < lat. *asstupare, 

ageza „(po)sesti, posaditi“ < lat. *assediare, 

agtepta „(do)čekati“ < lat. *astectare (< ad-spectare), 

atipi „(za)drcmati“ < lat. *atrepire, 

atđta „(pot)paliti (vatru)* < lat. *aritiare (< titio ,ugarak"), 

B 

baie „banja“ < lat. *banneam, 

bauturd/beuturd „piće“ < lat. *bibitura, 

beyit „pijani“ < lat. *bibiticius, 

befiu „pijanac“ < lat. *bibitivus, 

blestema „đavolisati“ < lat. *blastimare, 

bldnzi „(biti) blag“ < lat. *blandire, 

broasca „žaba*“ < lat. *brosca, 

bucatd „parče (hrane)* < lat. *buccata, 

c 

caier „rukovet (vune)“ < lat. 

*caiulus, 

!' Philippide, Originea romdnilor 11, 696. 

!? [. A. Candrea, Grai i suflet 111, 423. 

"8 Hasdeu, Etymologicum magnum Romaniae 1, 892. 

!'? G. Meyer, Etymologisches Warterbuch der albanesischen Scprahe, StraBburg, 

1891, 366 (= Meyer, Etvmologisches Worterbuch). 

' Hasdeu, Etymologicum magnum Romaniae 11, 351. 

cardmb „motka“ < lat. *calamulus (< calamus), 

cdpadta „dobiti“ < lat. *capitare, 

capatdna „glavica (kupusa); glava (Zivotinja)* < *capitina, 

cdra „(pre)voziti“ < lat. *carrare, 

casdtoriu „kućevan“ < lat. *casatorius, 

cdsca „zevati“ < *cascare, 

cdscdnd „zevajući“ < lat. *cascabundus < grč. XGOKo), 

cduta „tražiti“


F 

Jecioara „kćerka“ < lat. *fetiola, 

fecior „sin“ < lat. *fetiolus, 

fereca(t) „okovan; (fig.) osoba vezana činima“ < lat. *felicare (< fabricare), 

fin „kum, kumče“ < lat. *filianus, 

fldmand „gladan“ (samo u rumunskom) < *flammabundus, 

floacan „pramen vune“ < lat. *floccinus, 

fi‘aged/gaget „jedar, zelen; svež, taze; mlad (o biljkama)“ < lat. *fragidus, 

framanta vt. „Iza/mesiti; usitniti” < lat. *fragmentare (< 

Jfripturč „pečenje“ < lat. */rictura, Fragm (< Jrumentm), 

fuior ,,povesmo (lana ili kučine)“ < lat. *folliolus (< follis), 

Sfurnicar/furnigar „mravinjak“ < lat. *formicarium, 

Juscel/fascel „prut(ić); komad(ić)“ < lat. *fusticellus, 

G 

gaurd „rupa“ < lat. *cavula (< cavus „izdubljen“), 

ghem „klupko“ < lat. *glemus, 

ghindd „žir“ < lat. *glanda (< glans), 

ghioc(el) „ljuštura; puZeva kuéica; visibaba“ < lat. *cloca (= cochlea), 

grdunte „zrno; bobica“ < lat. *granuceum, 

greatd „muka, gadenje” < lat. *grevitia, 

i 

imbdta „napiti, opiti se < lat. *imbibitare, 

imbrdca „oblačiti“ < lat. *imbracare (< in- + bracae), 

imbuca „zagristi“ < lat. *imbuccare, 

impdca „pomiriti“ < lat. *impacare, 

implini „(is)puniti“ < lat. *implenire, 

indlta ,(po)dizati, uzdignuti“ < lat. *altiare (< altus), 

inchepealinclepja „stati, imati mesta“ < lat. *incapere, 

incdrea ,(na)tovariti; (na)puniti < lat. *incarricare (< carrus „kola 

Ivolovska/*), 

fncura „trčati“ < lat. *incurrare, 

romdnilor 11); 3 A. Cioranescu, c , Diccionario etimolégico rumano, , Tenerif Tenerif-Mad";d, i 

1958-1966, 3-4 (= Cioranescu, Diccionario). ¢ riMadia 

IE 


fncurca „zamrsiti“ < lat. *incolicare, 

indemna „pobuditi, podsticati“ < lat. *indeminare, 

fndulci „zasladiti“ < lat. *indulcire (< in- dulcis), 

infoia „rasprostrti, rasplinuti, vinuti se“ < lat. *infolliare (< in + folis 

„meh“), 

infrumusa „prolepšati“ < lat. *informosiare, 

infrunta „posramiti; prekoriti“ < lat. *infrontare (< frons „čelo“), 

inghefa „(za)mrznuti, (s)lediti se“ < lat. *inglaciare, 

insura „oženiti“ (i u italijanskim dijalektima) < lat. *inuxorare (< in- 

+ uxor „Supruga“), 

intdrdta „(raz)dražiti, podbadati, huškati“ < lat. *interritare, 

intdi „najpre“ < lat. *antaneus, 

intampla „dogoditi se“ < lat. *intemplare, 

invčia „učiti” < lat. *inuitiare „dobiti ili nadahnuti loše navike (= uitium)”, 

J 

Jjugastru „klen“ < lat. *iugaster, 

_junghieturč „mesto pripajanja glave i tela“ (upor. iugulare > junghia 

„žiganje, probadanja usled reume“) < lat. *iugulatura, 

L 

laf „omča“ < lat. *laceus (= laqueus), 

lapada „baciti“ (nijedan od navedenih Iatinskih etimona nije prenesen 

u druge romanske jezike) < lat. *ligwidare (*lepidare ili lapidare), 

Ičturi „pomije“ < lat. *lavaturae (< lavare „isprati“), E 

legana „ljuljati“ (samo u rumunskom sa interesantnim semantickim 

razvojem; *liginare je izvedeno od ligare > rum. lega „vezati“ 

što je u vezi s tradicijom da se ljuljka vezuje za tavansku gredu u 

sobi) < lat. *liginare, 

lesina „onesvestiti se“ (samo u rumunskom) < lat. */qesionare, 

luni „ponedeljak“ < lat. *lunis, 

luntre „čamac“ < lat. *lunter, -tris, 

M 

mdciucd „budža, toljaga“ < lat. *matteuca, 

mardcine „drača (kupine), Crataegus; crni tm (drvo), Prunus spinosa“ 

< lat. *marrucina ili *marricina, 

mic „mali“ < lat. *miccus,


mifč „kratka vuna (strigana sa jagnjeta)“ < lat. *agnicius, -a, 

mdngdia „milovati“ < lat. *manganeare, 

mustafč „brkovi“ < lat. *mustacea, 

P 

papurd „rogoz“ < lat. *papura, 

pdducel „Crateagus oxyacantha“ < lat. *peducellus, 

pčturč „pokrivač (vuneni)“ < lat. *pittula (dem. od pitta), 

petrece ,provoditi vreme; pratiti, ispracati < lat. *pertraicere, 

pisa „pišati“ < lat. *pissiare, 

ploaie „kiša“ < lat. *plovia (= pluvia), 

plop „topola “< lat. *ploppus (= populus), 

prunc „odojče, malo dete < lat. *puerunculus, 

pupa „(po)ljubiti“ < lat. *puppare, 

putea „moći“ < lat. *potere, 

putind „bačva“ < lat. *putina, 

puti „smrdeti, zaudarati“ < lat. *putire, 

R 

rdsdri „svanuti“ < lat. *resalire, 

rasufla ,disati, udisati; ispustati vazduh“ < lat. *resufflare, 

rancheza „frktati“ < lat. *rhonchizare, 

rdschia „motanje (prede)* < lat. *rasclare, 

s 

sdcui „torba“ < lat. *sacculeus (< sacculus), 

scddea „smanjiti, umanjiti“ < lat. *excadere, 

scdpa „pobeći, umaéi; izbaviti se“ < lat. *excappare, 

scdpdta, scapdt ,,zalaziti (sunce), spustati se“ < lat. *excapitare, 

scoate „izvući, izvaditi, izbaviti“ < lat. *excotere, 

scufunda „potopiti, zagnjuriti“ (kalab. skuffundare) < lat. *ex-con-fundare, 

scula „ustati“ < lat. *excubulare, 

scurma ,(iz)orati, (pre)kopati, riti, prevrtati (zemlju)* < lat. *excorrimare, 

scurt „kratak“ < *excurtus, 

secetd „suša“ < lat. *siccita, 

smulge „(is)čupati; izmoliti“ < lat. *exmulgere, 

sorbi „srkati“ < lat. *sorbire (= sorbere), 


spaimd „preplašenost, strah“ < lat. *expavinem, 

spčla „(o)prati“ < lat. lauare (*ex-per-lavare, *expellauare ili superlauare), 

spamanta „(u)plašiti“ < lat. *expavimentare, 

spinteca „rasporiti (trbuh)“ < lat. *expanticare, 

spdnzura „obesiti“ < lat. *expendiolare, 

spranceand „obrva, veđa“ < lat. *supercina (= supercilia), 

stang(a) „levi, -a“ < lat. *stancus, 

stanpdra „ugasiti“ < lat. *extemperare, 

strepezi „trnuti (o zubima kada se konzumira kiselo voée)* < lat. *extorpidire 

(torpidus), 

stup „košnica“ < lat. *stypus, 

suflet „duša“ < lat. *sufflitus (< sufflare), 

surupa „srinuti se, survati se, odroniti se“ < lat. *subrupare, 

s 

schiop, -oapd „ćopav“ (sačuvana i u katalonskom) < lat. *excloppus 

(scloppus), 

schiopa „ćopaviti“ < lat. *excloppare, 

schiopčta „hodati uz pomoć štake; hramati“ < lat. *excloppitare (cloppicare), 

schiupea „pljunuti“ < lat. *scupire, 

T 

tamdie „tamnjan“ < lat. *thimanea, 

taune „obad, Tabanus bovinus* < lat. tabanus (vulgarna forma *tabonem), 

timpuriu „rani, prcvremeni“ < lat. *temporivus, 

tindč/ćindč „trem” < lat. *tenda „šator”, 

toamnd „jesen“ < lat. *automna (< autumnus), 

toca „seckati“ < lat. **?nccare, 

treaptd „prečanka (reg.)“ < lat. *fraiecta, 

tulbura „(za)mutiti“ < lat. *urbulare, 

tulbure „mutan; nerazumljiv“ < lat. *turbulus, 

fest/rčist „crepulja, sač” < lat. 

U 

uita „zaboraviti” < lat. *oblitare, 

*testum,


umbla „ići, hodati; kretati se“ < lat. *ambulare, 

urdoare „krmelj; sekret očiju žute boje“ < lat. *horridor, -oris (= horridus), 

v 

vergea „prut(ić), štapić, šiba“ < lat. *virgella, 


dan veoma snažan sloj jezika koji pretpostavlja kontinuitet rumunskog 

jezika kao i njegovih korisnika na prostoru severoisto¢ne Srbije.'?* 

Specifine lekseme podunavskog latiniteta 

Lekseme koje predstavljaju situaciju iz faze podunavskog latiniteta 

su npr. latinski izrazi pater i mater, koji imenuju „oca” i ,,majku”, 

a u isto vreme drugi par takvih izraza koji dolaze iz dečijeg govora je 

tata i mamma. U vremenu koje ne može biti odredeno, podunavski latinitet 

ili njegova romanska faza izgubila je par pater i mater, konzervirajuéi 

samo par fata i mamma (tata je sačuvan i u dijalektima srednje 

i juzne Italije, u dalmatoromanskom i prelazi u albanski i slovenske 

jezike Balkana). Takode, izraz ,platem” u latinskom je fleo, sa 

ekspresivnim sinonimima ploro ,jadikujem, urličem” i plango „žalim, 

jaučem, udaram se u grudi u znaku Zalosti”. Izraz fleo je bio eliminisan 

iz svih regija, a oba sinonima su bila odelito odabrana za romanske 

jezike: ploro se održao u zapadnim romanskim jezicima, a plango 

dobivši značenje izraza fleo u sardskom, italijanskom i rumunskom 

pldng „plačem“. Da bi označio radnje vezane za mlevenje Zitarica, latinski 

ima jedan veoma komplikovan sistem: molo „meljem”, jedan 

stari imenski derivat bez sufiksa, mola „stupa, mlin”, a „mlinar” se nazivao 

pistor od pinso „meljem, drobim” > rum. pisdz ,,drobim”. U kasnijem 

periodu iz mola dolazi pridev molinus, poimeničen u molinum 

»mlin”, a odatle molinarius „mlinar”. Podunavski latinitet ne sudeluje 

u ovom restrukturiranju, ve¢ se čuva izraz mola > moard „mlin“, iz 

kojeg proizilazi, u jednoj nedeterminisanoj epohi, izraz kojim se imenuje 

zanatlija *molarius > morar „mlinar“, a glagol molo otuvan u 

123 Rezultati naučnog istraZivanja govora rumunske populacije, koja je do danas 

skoro u celini ostala neistrazéna, ne samo po pitanju jezika, već i 

ma, bice, nadam se, krajem 2008. godine objavljeni u izdanju In 

zik (Cluj-Napoca) Rumunske akademije. Prilikom istrazivanja alekatske lingvističke 

grade koja su obavili poznati lingvisti iz oblasti dijalektologije i lingvisticke geografije 

Petru Neiescu, Eugen Beltechi i Nicolac Mocanu, sa kojima sam delimično radio 

u selima Zaječarske opštine, korišćena je metodologija identična onoj kojom je raden 

Veliki lingvisticki atlas subdijalekata (muntenski, moldavski, banatski, krisanski i 

maramureški) dakorumunskog dijalekta rumunskog jezika na prostoru Republike Rumunije. 

.- 


preostaloj Romaniji je zamenjen starom grékom pozajmilczc:m machino(r) 

„radim s jednom masinom” > rum. macin „meljem”. 

Podunavski latinitet čuva stare reči u vreme kada drugi regioni 

pokazuju novine. Tiče se običnih reči, a njihovo nestajanje na Zapadu, 

ukoliko im se ne nađe traga u nekom neistraženom govoru, može se 

pripisati slučaju koji može biti značajan u istoriji lingvistike, kao npr. 

scio > sti/sći „znaš“, sačuvan i u sardskom, koji je inače svugde zamenjen 

sa sapio (autentično „imao je ukus”), agilis „brz, agilan” > ager 

okretan, brz”, canticum > cdntec/cđnčec „pesma“, felix > ferice „sreća“, 

hospitium „odnos prema gostoprimljivosti” > ospat/oaspet „gost“ 

(reč postoji i u modemom grčkom „kuća”), iudicium > judef „sud, razum, 

zaključak” (stari smisao), lingula > lingura „kašika“, ovis > oaie 

„ovca“, perambulo > primblu > plimb/plimb „šetam“, itd.1%5 

Sa druge strane, mnoge obične reči u latinskom koje su sačuvane 

u svim drugim romanskim jezicima nisu potvrđene u rumunskom jeziku. 

Sigurno je da nisu sve nestale još u vreme podunavskog latiniteta, 

mada precizna datacija njihovog nestanka nije moguća, a za neke od 

njih može se govoriti o njihovom ranom nestajanju iz govorne upotrebe. 

Nalazimo se, dakle, pred jednom inovacijom specijalnog tipa, konstatujući 

karakterističnu zamenu nekih reči njihovim bliskim latinskim 

derivatima samo u podunavskom latinitetu. Tako deminutivi nadomeštaju 

neke stare reči, kao npr.: muscus „mišić” (biljka) je zamenjena sa 

musculus > mugchi „mišić“, poimeničeni pridevi su pretpostavljene 

imenicama od kojih proizilazi npr: radix sa radicina > rđdđcinč „koren“, 

itd.'* 

Svakako da su se neke reči očuvale u latinskom, a nestale u podunavskom 

latinitetu, u zavisnosti od onoga čime se stanovništvo bavilo 

i na kojim prostorima je živelo nakon dolaska mnogih varvarskih 

plemena. Navigacioni termini se nisu održali, osim npr. lunter (literarno 

linter) > luntre „čamac“, od termina vodenih Zivotinja održao se 

samo termin opšteg karaktera piscis > peste/pesce „riba“, a sve ostale 

reči, u prvom redu morska terminologija, uglavnom je nestala (ancora 

> ancord „sidro”, nauis „lađa, brod”, portus > port „luka“, ballaena 

124 Fischer, Latina dundreand, 135. 

2 Ibid, 136. 

1% 1bid, 136.

i 


> balend, ostreum „ostriga, kamenica” itd.) kao i ona iz oblasti crkvene 

organizacije.’”’ 

Učestalost leksema nasleđenih iz latinskog jezika!?* 

Puškariu (Sextil Puscariu) je konsultovao knjigu Košbuka (G. 

Cosbuc) Balade si idile i, na jednoj strani slučajnog uzorka, od 117 reči 

koje postoje, 102, tj. 88%, bejahu latinske provenijencije. Nasao je 

identiénu situaciju na jednoj stranici i u knjizi Ispireskua (P. Ispirescu) 

Legendele sau basmele romdnilor, gde od 363 reči samo 30, tj. 9%, 

- bejahu strane, kao i na jednoj stranici u knjizi Kreangua (I. Creangž) 

Povegti, gde od 233 reči samo 18, tj. 8%, ne bejahu latinske. 

Potvrdiéemo zakljutke do kojih je dosao Puskariu prvom strofom 

iz poznate Emineskuove (M. Eminescu) pesme Somnoroase pčsdrele: 

Somnoroase pasdrele 

Pe la cuiburi se adund, 

Se ascund in ramurele. 

Noapte bund! 

Pospane ptice se 

Pored gnezda okupljaju, 

Pritaje se na grancicama. 

Dobra noé (= Laku noc)! 

Da li ove reči potiču iz latinskog ili su nastale u rumunskom od 

nasledenih latinskih re¢i? 

Reč somnoros „pospan“ nastala od somn „spavanje; san“ < lat. 

somnus preuzet u svim romanskim jezicima sa lat. suf. —osus > rum. — 

os, isto kao kod reči frunzos „lisnat“ nastale od frunza „list“ < lat. 

frondia; 

pdsdrele „ptice“, plural deminutiva pdsdrea od pasdre „ptica“ < 

lat. passer, sauvan u svim romanskim jezicima. Znacenje latinske reči 

passer „vrabac“ sačuvano je u dijalektu u Transilvaniji, a u rumunskim 

narečjima kod Vlaha/Rumuna Timočana ima značenje prica. Sufiks 

—ea (-el) je takođe iz lat. —ellus, —ella, kao npr. u reči purcel — 

purcea „prase — prasica“. Morfološki element —le je takođe iz latinskog, 

kao npr. u stea – stele „zvezda – zvezde“; 

pe „na“ < lat. per (panromanska); 

la „kod“ < lat. illac ad; 

"7 Ibid, 137. 

"% Sala, De la lating, 64-66. 

Od Rimljana i latinskog · 113 

cuiburi „gnezda“, plural sa morfoloskim elementom —uri < lat. — 

ora (ranije -ure) reči cuib „gnezdo“ < lat. cubium, termin satuvan u 

rumunskom i u italijanskim i retoromanskim dijalektima, formiran od 

lat. cubare „leći, spavati“. Drugi romanski jezici čuvaju kontinuitet reči 

nidus ,,gnezdo*; 

se „se“ < lat. se (panromanska); 

aduna „okupljati“ < lat. adunare, preuzet i u drugim romanskim 

jezicima, italijanskom, starofrancuskom, katalonskom, Spanskom i 

portugalskom; 

ascunde „(sa)kriti“ < lat. abscondere (panromanska); 

in „u“


a) apprehendere, koji u klasičnom latinitetu znači a prinde, a 

apuca „uhvatiti, dohvatiti“, poprimio je još u narodnom latinitetu značenje 

a aprinde „(za)paliti, upaliti“; semantički razvoj u rum. aprinde 

„(za)paliti, upaliti* srećemo i u dalmato-romanskom, italijanskim dijalektima 

i u starofrancuskom jeziku; 

caballus, upotrebljen u radovima klasičnih autora u značenju cal 

„konj (niskih kvaliteta); mrcina“, nalazi se kod pojedinih latinskih pisaca 

(Lucilius, Horatius) i u opštem značenju cal „konj“, koji postoji u 

svim romanskim jezicima; caballus sa novim značenjem nadomestio 

je equus, stari latinski termin za konja (upor. nem. Pferd „konj“ < lat. 

paraveredus, koji je na početku označavao konja koji je upregnut s leve 

ili desne strane); 

cernere „odvojiti; razdvojiti ima specijalizovano znaenje a 

cerne ,proseja(va)ti (brašno)“ jos kod Katona i Ovidija, značenje koje 

danas ima u rumunskom, $panskom i portugalskom; 

currere znači a fugi „pobeći“; u klasičnom latinskom, kod Ovidija 

i Vergilija, poprima i značenje a curge (curd) „curiti, (is)teći“, značenje 

koje danas postoji u retoromanskom, italijanskom, starofrancuskom 

i rumunskom curge/curd „curi“, i to u vreme kada drugi romanski 

jezici ¢uvaju originalno značenje a fugi „pobeći“ (upor. rum. 

incura „trčatit; goniti“ car „kola“ poprimio je u vulgarnom latinskom i znacenje 

Ursa „Usud“, sazvezde Carul-Mic „Mala kola“, Carul-Mare „Velika 

kola®, egzistirajuci i u §panskom, portugalskom, francuskom i u 

italijanskim dijalektima; 

cognatus „rod“ ima suzeno značenje u narodnom latinskom, a u 

rumunskom je dalo cumnat ,dever, šurak“, što dokazuju kontinuante 

reči i u italijanskom, starosardskom, provansalskom, katalonskom, 

španskom i portugalskom; 


collocare „smestiti, namestiti; posesti ima saZeto znalenje a 

(se) culca „(po)leći“, koje postoji u italijanskom, francuskom, provansalskom, 

katalonskom i §panskom; 

costa ,planinski obronak, brezuljak“ nalazimo u rumunskom, 

italijanskom, francuskom, provansalskom, katalonskom, $panskom i 

portugalskom. 

leuare „(po)dđići, dizati; olakšati“ promenjeno je znaenje još u 

narodnom latinskom gde označava „uhvatiti, uzeti“ (upor. rum. lua 

„uzeti“) kako dokazuju neki romanski jezici, italijanski, francuski, 

provansalski, $panski i portugalski; staro značenje čuva se u pojedinim 

situacijama, kao md duc la fard ca sd md mai iau „da se olakšam, da 

se rasteretim briga®; 

orbus „koji je lišen (nečega)“ ima promenjeno znaenje u rumunskom 

orb „slep“, retoromanskom, italijanskom, starofrancuskom; 

novi smisao je zabeleZen u II veku kod Apuleius-a, a klasičan termin 

za orb „slep“ caecus je satuvan u iberoromanskim jezicima; 

stratus ,rasprostranjen; rastavljen“, particip glagola sternere 

(upor. sternere lectus ,namesta krevet) u narodnom latinskom ima 

znacenje pat „krevet“, dok je značenje u rum. strat ,,posteljina“ kao i u 

drugim romanskim jezicima. 

Navedeni su malobroni primeri po kojima se vidi da neujednacenost 

značenja izmedu jedne romanske lekseme nasledene iz latinskog i 

klasi¢nog latinskog nije uvek motiv zbog kojeg se odbacuje ideja jednog 

internog romanskog semantickog razvoja, koji mozda ima poreklo 

opet u narodnom latinskom jeziku. 

Pored navedenih primera evolutivnih semantickih promena pojedinih 

rumunskih leksema nasledenih iz latinskog jezika koje se mogu 

uporediti sa promenama u drugim romanskim jezicima, postoje evolutivne 

semanti¢ke promene, koje, osim u rumunskom, nisu poznate u 

drugim romanskim jezicima. O leksemama ove vrste govore u svojim 

radovima S. Pugcariu, Al. Rosetti, l. Fischer i M. Sala i sva njihova 

nova značenja su rumunske inovacije: 

albastru < lat. albaster „beo“ ima u dijalektima srednje Italije 

značenje „beo i crn“; 

bérbat < lat. barbatus „bradat čovek“ ima značenje „čovek, suprug“ 

samo u rumunskom, dok drugi romanski jezici čuvaju originalno 

značenje;

T 


bucd „obraz“ < lat. bucca, sačuvano u inicijalnom značenju „gutljaj* 

u zapadnim romanskim jezicima, a u značenju „usta“ u nekim 

francuskim i provansalskim dijalektima; značenje „obraz“ postoji tui 

tamo i u vulgarnom latinskom, na natpisima; 

inimd < lat. anima „duša; dah, disanje“, sačuvano u svim romanskim 

jezicima sa istim značenjem; staro značenje dusa postoji u izvedenici 

inimos „onaj koji radi srcem, srčat“ i u izrazima kao npr. om fard 

inimđ, nu-fi face inimči rea „čovek bez duše, ne može te sekirati“; 

sat, arom. fusat < lat. fossatum „opkoljen šančevima“; na početku 

je značenje u rumunskom bilo „utvrđeno mesto“; 

scalda < lat. excaldare „(po)staviti u toplu vodu“ prešao u zapadne 

romanske jezike s etimološkim značenjem, dok je u rumunskom 

dobilo značenje „okupati“; 

tare < lat. talis je u rumunskom dobilo značenje „moćan“, koje 

je veoma udaljeno od lat. zalis „jednak, isti, nalik, sličan“ u vreme kada 

su drugi romanski jezici sačuvali etimološko značenje koje postoji 

u fran. tel; 

tđnđr < lat. tener ,svez, jedar* sačuvano sa istim značenjem u 

zapadnim romanskim jezicima (upor. fran. zendre), a u rumunskom je 

dobilo i znagenje „mlad“; 

vindeca „izlečio se; zacelila rana“ < lat. uindicare ,,ponovo izle- 

&iti, spasiti, izbaviti, a korespondentne zapadno-romanske lekseme 

imaju znacenje „{(o)svetiti se“. 

Nova značenja latinskih etimona prezentuju pojedine lekseme 

samo u rumunskom jeziku i stoga je razumljivo da u ovim slu¢ajevima 

nema komparacije s drugim romanskim jezicima: 

auferire „uzeti“ > rum. feri „(za)štititi, Guvati, braniti“ (upor. Doamne 

fereste „Bože sačuvaj“) &ije je prvo znacenje bilo „sklonio sa 

strane“, sa razvojem koji se lako može objasniti; 

hospitium ,,gostoljublje, gostoprimstvo* > rum. ospdf „gozba“ sa 

razvojem koji se lako može objasniti; 

mas, maris „mužjak“ > ram. mare ,,veliki, -a, -o“. 

Ovde su prikazane lekseme nasledene iz latinskog čija se značenja 

ne slažu s onima iz klasi&nog latinskog i može se doći do zaključka 

da se često nalaze u kasnolatinskim tekstovima, a veoma retko u 

delima klasi¢nih autora. 

Postoje latinske lekseme čija su značenja promenjena kod hrišćanskih 

autora: 


communicare ,(raspo)deliti; udruziti se“ u hrišćanskoj epohi dobilo 

je značenje a cumineca „saopštiti (blagu vest), pricestiti se, komkati“ 

ragireno u skoro svim romanskim jezicima. Treba podvući da je 

u mnogim romanskim jezicima hrišćanski smisao „uzeti učešća; podeliti 

s kim svete tajne* nasleden, kao §to upravo pokazuju oblici leksema 

koje predstavljaju jedan istovetan aspekt fonetskih pravila romanskih 

jezika (fran. communier, prov. comengar, $pan. comulgar, port. 

commungar, rum. cumineca). Leksema je naknadno bila pozajmljena 

iz latinskog zbog njenog izvornog smisla a comunica „Saopštiti, javiti; 

druziti se, biti u vezi (s nečim)“ (fran. communiquer, prov. comunicar, 

špan. comunicar, port. comungar, ram. comunica), 

dominica u dies dominica ima prvobitno značenje dan Gospodnji, 

a u epohi hrišćanstva dobija smisao duminicd „nedelja“ koje je 

sveopšte značenje u svim romanskim jezicima; 

paganus, u početku „meštanin jednog sela (= pagus)“, a u hrišćanskoj 

epohi značenje se menja u pdgdn „paganin“, pojava koja ima 

više objašnjenja; 

quadragesima „četrdesetodnevica“, a pod uticajem hrišćanstva 

dobila je ova leksema značenje „Uskršnji post od šest nedelja“ u svim 

romanskim jezicima; u rumunskom se sačuvala forma pdresimi, a u 

francuskom caréme). 

Postoje lekseme samo u rumunskom jeziku &iji smisao duguju 

hri§¢anstvu: 

draco, na potetku ima smisao dragona (zmaja), mitske zmije koju 

je utelovio zli dub; nalazi se samo u rumunskom i albanskom gde 

označava davola. Zanimljivo je da se na terenu gde se govori rumunski, 

ne koristi grčki termin diabolus „đavo“; 

creatio „stvaranje“ se verovatno nalazi u osnovi rum. Crdciun 

„Božić“; 

calendae, u jednini calenda, dobilo je znaćenje u rum. colindđ, 

štap i pesma koju nose i pevaju colindrefi „koledari“ dan u oči Božića; 

inclinare „sagnuti (glavu)“ ima u rum. inchina religiozno značenje, 

dok se u drugim romanskim jezicima sačuvalo staro značenje. 

U rumunskom jeziku postoje lekseme koje su doživele semantičku 

evoluciju u vreme kada su balkanske provincije bile napuštene od 

rimske vojke. V. Parvan je objasnio razvoj lat. pavimentum „kaldrma, 

nločnik, mozaik“ u rum. pamdnt „zemlja“ činjenicom da je gradsko 

stanovništvo bilo prinuđeno, nakon razaranja gradskog života, da živi


u naseljima koja nisu bila sređena po rimskom modelu i koje je moralo 

u nuždi primeniti gradsku terminologiju na seosku stvamost. S obzirom 

ma to da je lat. pavimentum dobilo značenje pamant „zemlja“, 

lat. ferra je u rumunskom dobilo suZeno značenje farč „zemlja, država“, 

odakle i izvedenica fdrdnd „usitnjena zemlja“. 

Istorijsko-socijalni uslovi u oblastima u kojima je bio u upotrebi 

rumunski jezik bile su često spomenute od S. Puscariu-a kako bi objasnio 

pojedina značenja u rumunskom: 

pons „most“, postala je punte „uzani most preko jaruge načinjen 

od jedne grede“ u rumunskom, za razliku od svih drugih romanskih jezika 

koji čuvaju značenje „most“ (fran. pont, špan. puente); objašnjava 

se činjenicom da u planinama gde su živeli preci Rumuna nisu tekle 

velike vode, preko kojih je trebalo graditi mostove, već potoci preko 

kojih se prelazilo tako što se obori neko stablo sa jedne obale na drugu 

po kojem se prelazilo (= puntea); 

paludem koja označava baruštinu, močvaru je u rumunskom 

označavala, kako pokazuje B. P. Hasdeu, pddure „mesto pokriveno 

stablima, šuma“ nastalo verovatno u podunavskim provincijama gde 

se i danas nalaze velike šumskc površinc; 

mergere ,(za)gnjuriti se; (za)roniti se; potapati se“ stigla je do 

rum. merge ,,i¢i, hodati“. 

Ovde sam prikazao nesto leksema nasledenih iz latinskog u rumunskom 

i drugim romanskim jezicima, lekseme koje su imale mnoga 

znacenja koja nisu postojala u latinskom jeziku. 

Formiranje leksema — izvedenih ili nasledenih'® 

Izmedu vokabulara i gramatitke strukture nalazi se domen formiranja 

leksema, bilo da su imenice bilo da su glagoli. Izvedene lekseme 

kao i one bastinjene, mogu biti izvedene s prefiksima i sufiksima. 

Koje kriterijume treba imati da bismo mogli razjasniti izvedenicu bastinjenu 

iz latinskog? U žavisnosti od situacije, kada je reč o terminima 

kod kojih postoji fonetska i semanti¢ka podudarnost izmedu latinskih 

i rumunskih oblika, obraćam pažnju na druga dva kriterijuma, tj. 

na rasprostranjenje re¢i u romanskim jezicima i na njihovu potvrdu u 


latinskom. U vezi sa ova dva kriterijuma, izvedenice nasledene iz latinskog 

mogu biti pouzdane i mozda nasledene, tj. nepouzdane. Prema 

tome, ardtura < lat. aratura, arboret < lat. arboretum, arma < lat. armare, 

koje su u osnovi potvrdene u latinskom i u kontinuitetu se nalaze 

u vise romanskih jezika, mogu biti pouzdano bastinjene iz latinskog. 

U suprotnom, lekseme potvrdene u latinskom koje postoje samo 

u rumunskom, kao npr. cepar < lat. ceparius i curdturd < lat. curatura, 

manje su pouzdane. Ovde mogu navesti primere koji bi hipotetički 

mogli biti bastinjeni iz latinskog, a potvrdeni su u romanskim jezicima, 

kao npr. ingrdsa < lat. *ingrassiare ili nepotvrdeni termini u latinskom 

i slabo potvrdeni na romanskim prostorima, kao npr. paduros 

< lat. *padulosus, albeatd < lat. *albitia, itd. 

Izvedenice s prefiksima. Velike transformacije na prelazu iz latinskog 

u romanske jezike postojale su i u domenu formiranja leksema. 

Sa tatke gledišta leksema zanimljivo je šta se dogodilo sa sistemom 

latinskih prefiksa koji su najčešće korišćeni u formiranju glagola 

za koje se može reéi da su panromanski: 

ad-: rum. a- (adormi, apleca), ital. a(d)- (adombrare), fran. a- 

(allonger), $pan. a- (abordar), port. a- (abastecer); 

de-: rum. de(s/z)- (desface, dezlega), ital. dis- (disonorare), Span. 

des- (descalbagar), port. des- (desabrigar); 

ex-: rum. s/z (scufunda, zbate), ital. s- (scontento), fran. é- (ćlancer), 

špan. es- (esbarar), port. es- (escabelar); 

in-: rum. in- /im- (imparti), ital. in- / im- (imbocare), f:_an. en-/ 

em- (emballer), špan. en- / n- (encaminar), port. em- / en- (encaligar); 

re-: rum. rd- (rapune), ital. ri- (visentire), fran. re- (reprendre), 

špan. re- (recargar), port. re- (recatar); 

trans-: Tum. trđ- (trdda), ital. tra(s)- (trasandare), fran. trć-, 

tres- (tressaillir), špan. tras- (trasbalsar), port. tras- (lrasmnnrar).'” 

Rumunski jezik ima prefikse koji su nestali u drugim romanskim 

jezicima, kao npr. extra- (rum. strčbate, ital. stravecchio, odsutan u 

francuskom) i sub- (rum. supune, ital. sorridere, ali odsutan u francuskom, 

gde je bio zamenjen sa subtus-). Među približno 100 latinskih 

leksema nasleđenih u svim romanskim jezicima samo u rumunskom 

postoji preko 20 prefiksalnih oblika, najviše sa a- (*addepositum > 

' Sala, De la lating, 103-112; Fischer, Latina dundreand, 155-190; M. Avra=i, 

Formarea cuvintelor in limba romdnd, vol. lI, Bucuresti, 1978, 300-304. 

E 

191 1. Vasiliu, Enciclopedia limbilor romanice, Bucuresti, 1989, 250-252.


addpost, adsternere > agterne, *attepire > afipi itd.), ex- (*expauimen 

> spčmdnta , *extemperare > stdmpdra itd.) i in- (*intemplare > 

intdmpla, *intenuare > infina itd.), a među približno 200 panromanskih 

leksema nestalih iz rumunskog imaju veoma malo prefiksalnih 

oblika, kao npr. infans, praestare, transversus. Nešto jednostavnih 

leksema bilo je zastupljeno u rumunskom sa svojim proizašlim prefiksima 

(tingere: intingere > intinge; uicere: inuincere > invinge).'** 

Treba podvući da postoje i prefiksi kojih nije bilo u romanskim 

jezicima, ali su kasnije pozajmljeni iz latinskog, kao npr. ab- (rum. 

abjudeca, ital. abnegazione, fran. abjurer, špan. abjurar, port. abnegar), 

circum- (rum. circumscrie, ital. circo/n/scrivere, fran. circonlocution, 

špan. circunscribir). Katkad su pozamljeni prefiksi upravo u 

jezicima u kojima su bili nasleđeni, stvarajući tako etimološke dublete, 

odnosno pozajmljeni prefiksi imaju drugi oblik u odnosu na one nasledene: 

rum. con- / cu-: complđcea — cuprinde, rum. extra- / strđ-: extraplat 

– strčibun itd." 

Navešću i nešto prefiksa grčkoga porekla koji su veoma produktivni 

u romanskim književnim jezicima, kao npr. rum. arhi- (arhidiacon), 

ital. arc(h)i- (arcangelo), fran. arc(hi)- (archeveque), špan. 

arc(h)i- (arcipreste) ili rum. hiper- (hipersensibil), ital. iper- (ipercritico), 

fran. hyper- (hypersensible), špan. hiper- (hipercritico) i koji su 

. veoma korišćeni u naučnoj i tehničkoj terminologiji, a kojih nema u 

govoru Vlaha/Rumuna Timočana.!% 

Rumunski jezik je pozajmio prefikse i iz staroslovenskog ili iz 

modđemih slovenskih jezika, mada su neproduktivni ili slabo produktivni 

i imaju neliterarni karakter, kao npr. do- (dofierbe), zđ- (zduita) 

itd., ali njih ima u govoru Vlaha/Rumuna Timočana. Najprisutniji slovenski 

prefiksi su oni koji su pretrpeli uticaj od strane latinskih prefiksa: 

ne- (neadormit, neacinsti) preplavljeni s latinskim leksemama koje 

imaju prefiks ne- (nemicd); prea- (preabun, preaslavi) < lat. per- i 

prae- itd. Moguće je da i prefiks rdz- pozajmljen iz staroslovenskog 

(raz-: rdzboli), po mnogim lingvistima (A. Philippide, O. Densusianu, 

1922 M. Avram, Formarea cuvintelor in limba romand, vol. I, Bucuresti, 1978, 300- 

304. 

'3 Sala, De la latind, 108-109. 

!% Ibid, 109. 


1. Tordan, Al. Graur) ima dvojno poreklo, kao npr. lat. re- > rum. rd- 

(rdscoc, rizbat) učvršćen kasnije slovenskim prefiksom.'** 

Izvedenice sa sufiksima. Jednostavna sagledavanja mogu se 

učiniti i u vezi sa sistemom sufiksa, koji su u sustini nasledeni iz latinskog 

i pored toga što su obogaceni tokom vekova serijom poza:irpl_ienih 

sufiksa iz jezika sa kojima je rumunski imao dodira. Pojedini sufiksi 

su nastali u kasnom latinskom jeziku i svejedno su postali panromanski, 

kao §to éemo videti na sledeéim primerima: 

sufiksi imenica: lat. —ia: rum. —ie (fidtie, omenie), ital. —ia allegria), 

fran. —ie (courtoisie), špan. —ia (falsia); lat. —ittia: rum. —eatd 

(negreatd), ital. —ezza (bellezza), fran. —esse (jeunesse), špan. eza (alteza); 

lat. —tas: rum. —dtate (bundtate), ital. ~ita (bonita), fran. —ete 

(bonete), špan. ~dad (bondad); circellus > cercel 

sufiksi glagola: lat. —ura: rum. —urd (arsurd), ital. —ura (arsura), 

fran. —ure (blessure), špan. —dura (cocedura), port. ~dura (rompedura); 

lat. —mentum: rum. —mdnt (jurdmant), ital. —mento (movimento), 

fran. —ment (aboiment); 

sufiksi kolektiva: lat. —(e)tum: rum. —et (afinet; nucetum > nucet, 

pometum > pomet, fraxinetum > frdsinet), ital. —eto (pineto), fran. 

_gie satuvan samo u Zenskom rodu (prunaie), špan. —edo (avellanedo), 

port. —edo (arvoredo); lat. _men: rum. —ime (brostime), ital. —a /i/ 

ume (bestiame), fran. —ain / -in (fretin), špan. —imbre (urdimbre), port. 

—ame (balame); lat. -(t)ura: rum. —turd (albiturd), ital. —urd (ossatura), 

fran. —ure (shevelure), špan. —dura (cabelladura), port. —dura 

(dentadura); . 

sufiksi deminutiva su se mnogo razvili u vreme kasnog latiniteta; 

situacija koja se ogleda u romanskim jezicima, gde ih ima dosta: 

lat. —ellus: rum. —el (degetel, cercel < circellus), ital. —ello (asinello), 

fran. —eau, -elle (serpenteau, ruelle). špan. —illo (asnillo); lat. ~(e / 

i)olus: rum. —ior (frdfior), ital. —(w)olo (poesiolo), fran. —euil (chevreuil), 

$pan. —uelo (abejuelaj; 

sufiksi titula, uz pomo¢ kojih se formira Zenski rod od muskog 

roda: lat. —issa: rum. easd (impdrdteasd), ital. —essa (duchessa), fran. 

—esse (madtresse), špan. —esa (alcaldesa), port. —eza (princeza); 

135 Ibid, 109.


sufiksi zanimanja: lat. —arius: rum. —ar (argintar), ital. —aio 

(calzolaio), fran. —ier (argentier), špan. —ero (carbonero), port. —eiro 

(carvoeiro). 

Navedimo još nekoliko sufiksa sa primerima: lat. —eolus, —iolus 

> rum. —ior (malleolus > mdior „čekić“, *agnelliola > mioard ,/neojagnjena/ 

ovca“, Yolliolus > fuior „pramen“, *fetiolus > fecior „sin“), 

lat. —ellus > rum. —el (circellus > cercel „naušnica“, digitellus > degefel 

„prstić“); lat. —cellus > rum. —cel (monticellus > munticel „/mala/ 

planina“), zatim sufiks —()lus koji je još u latinskom izgubio deminutivnu 

vrednost postavši sinonim baznih leksema, koje su vremenom 

eliminisane: lat. vef(u)/ws > rum. vechi „star“ (koja je eliminisala vetus), 

lat. auricula > oricla > rum. ureche „uvo“ (na mesto auris), genuculum 

> genu(n)chi „koleno“ (koja je eliminisala genu), misellus > 

miyel „podao, nizak, kukavički; /oguljeni/ klip /kukuruza/“ (zadržavši 

miser) itd. 

Jedna druga vrsta sufiksa je sufiks —ina, koji je priključen latinskom 

u gallus ,,petao, pevac“, koji je doveo do gallina, odakle rum. 

gdind ,.kokoska", ital., špan. gallina, port. galinha (u francuskom poule 

je davalo prvenstvo imenici gallina), ali, koji u romanskim jezicima 

ne stvara izvedenice. 

Mnogobrojni su nasledeni sufiksi iz latinskog koji su se, na isti 

način kao u sluéaju vokabulara ili prefiksa, očuvali samo u pojedinim 

romanskim jezicima, kao npr. latinski sufiks —ura > rum. —0 (*caldura 

> caldurd) koji je produktivan samo u španskom i portugalskom. 

Na isti na¢in deminutivni sufiks —iccus je sačuvan samo u rumunskom 

(-icd: mdturicd), špan. i port. (-ico). 

Poznat je fenomen da se sufiksi pozajmljeni, po običaju, iz latinskog 

pojavljuju u malo drugagijim oblicima. Na primer, panromanski 

sufiks —itia bio je u rum. —efe (suplefe), u ital. —izzia, igia (grandigia), 

u fran. —ice (avarice). U sli¢noj situaciji je suf. ~tas, prenet svim romanskim 

jezicima, a potom pozajmljen u rum. —itate (legalitate ili bonitas 

> bundtate, plenitas > plindtate, sanitas > sandtate), fran. —ité 

(légalité), Span. ~idad (civilidad). U rumunskom je poloZaj nekih sufiksa 

nasledenih iz latinskog bio učvršćen sufiksima pozajmljenim iz 

slovenskog. Na primer, suf. —ar (lat. ferrarius > fierar) je uévrséen 

staroslovenskim suf. —ar7 (pdndar), ali i putem latinsko-romanskog 

uticaja u leksemama, kao što je bibliotecar. 


Ovim poslednjim primerom došli smo do konstatacije gaje, kao 

i u vokabularu, broj sufiksa nasledenih i pozajmljenih iz latinskog relativno 

veliki. Sistem izvedenica sufiksima je bogatiji u rumunskom 

nego u drugim romanskim jezicima. Pored nasledenih i preuzet?h sufiksa 

treba pomenuti sufikse sastavljene na terenu rurqunskog jezika 

tipa —drie koji je naslednik lat. —arius (dulcegdrie) + ie, itd. 

Grčke pozajmice u latinskom i rumunskom jeziku 

Pored napred navedenog supstrata, jezik Ballgapslgog·poluostfv? 

koji je sasvim sigurno imao veliki uticaj na latm.skl je%lh jeste grčki. 

Taj uticaj potiče iz najstarijih vremena i veoma je snažan u svim QOmenima 

leksike na celom prostoru Romanije. Pored grekog iz Vel{ke 

Gréke (Magna Graecia), koji je bio u dodiru _s(lat{inskim na Apeninskom 

poluostrvu i uveliko uticao na albanski JBZlk' pre_ko.Otranslth 

vrata, urbana i ruralna latinofona sredina u Podunavlju bila je u dodiru 

sa helenofonom zonom koja je išla linijom od Jadranskog mora u A!- 

baniji, pa juzno od Skoplja i kroz okolinu leggendila i Sofije na plgmnu 

Balkan i dalje ka crnomorskom primorju. ~ Zato n'!ožemo očqhyati 

u rumunskom jeziku s obe strane Dunava neke specifične' pozajmice 

koje se mogu analogno prezentovati sa onima koje su sačuvane u srednjovekovnim 

italijanskim govorima ili u alba·nskom. ·Izmg_đu o;(alqg, 

postoje reči koje korespondiraju sa navedenim očelavan_]}lma i koje, 

svojom formom i značenjem, svedoče o usmenim kontakuma·naroda, 

o grčko-latinskim jezičkim kontaktima, a i o gl·čko–mmunshm kontaktima 

na području istočne i jugoistočne Srbije t_okp}·n X!–)·(ll \_re}ca. 

Ti kontakti su najčeće ostavili traga u nomenklaturi bllja!(.a i žl,votm_]a: 

Bpéraoc (dijalekatska varijanta uobičajenog naziva Batpuxp; 

> rum. broascd „žaba”) > lat. *broficus > rum. broatec „žaba gatalinka” 

(upor. kalab. vroticu, lukan. vrotica), 

paotiyivog (prid.) „od mastike” > lat. mastic(h)inus > rum. mesteacdn/mdstduc 

„breza”, 

mdmupoc „papirus” > lat. papyrus (sa y izgovaran u, po narsdnom 

običaju, a po učenom izgovoru bio je ) > rum. papurd „TOBOZ”, 

otUmoc „trupac; stablo” > lat. stupus > rum. stup „košnica”. 

1% [vić, Srpski narod, 24.


u 

u 

Takode, kontakti su očigledno ostavili traga i nomenklaturi poljoprivrednih 

i stočarskih termina: 

mac(h)ino(r) „meljem”, derivat od machina „mašina, dizalica” < 

grč. dorski poyevd (u atičkom dijalektu pnyevr) ili potiče direktno 

iz grč. glagola payavdope „fabrikovati, proizvoditi” odakle dolazi 

rum. mdcina ,,(sa)mleti” (upor. iransku pozajmicu mécan „mlin”), 

wutivn > lat. *putina > rum. putind/puéing „bačva, kaca” (upor. 

friulanski podine), 

XUAGG „sok” > lat. *c(h)ylus > rum. cir „žitka masa od kukuruznog 

brašna za kačamak” (upor. alb. qull „sok”). 

Na kraju ¢u navesti nekoliko primera iz uobi¢ajenog re¢nika: 

*ammagire formiran iz gré. pdyog „mag, vračar, bajalnik” sa 

lat. pref. ad- > rum. amdgi ,,obmanjivati se” (upor. sard. ammajare 

„Očarati, omadijati”), 

y0pog „krug” > lat. gyrus > rum. jur „oko, (una)okolo” (sačuvan 

u italijanskom i provansalskom, ali sa kasnim izgovorom y u i: ital. giro), 

péptup „svedok” > lat. martyr > rum. martur/martor(e) i marturia 

,;svedocenje” (u drugim romanskim jezicima znacenje je hriséanski 

,,svedok”, a grč. y izgovora se i), 

HiK(K)Gc, narodna i dijalektalna varijanta od pikpéc „malo” > 

lat. *mic(c)us > rum. mic „mali” (upor. sicil. nicu), 

npbo@etoc > lat. *prospitus (sa latinskim starim i narodnim izgovorom 

p umesto gré. ¢ i sa zatvaranjem kratkog neinicijalnog vokala) 

> rum. proaspait „svež” (upor. pdne proaspdiči „svež hleb“), 

otdAog ,kolona, stubac” > lat. *stylus > rum. stur „ledenjak, ledenica; 

rese” (sa izgovorom y u; upor. alb. shiyl, shtillé „stub”)!?7, 

y6yyvAog „okrugao“ (gunguluni „velike okrugle stene zaravnjene 

na onim mestima gde se gazi* i južnoital. ngongulu „grumo di 

pasta“ na Koréuli)'® > rum. gogoléi „mali objekat sferi¢ne forme“!?, 

Ovde mogu navesti i grčku leksiku vizantijske i novovekovne 

epohe: 


d&yovičo (@ywvilopel) > agonisire/agonisdre ,,mukom stečeni 

dobitak“, 

&pyding > argat „(seoski) sluga, nadničar“, 

&ppov (&ppoBovoc) > arvund „predujam, avans“, 

KApatog > camdtd/camatd „kamata““, 

'&junAoc > camild „kamila“, 

xepapide > cardmida „čeramida, crep“, 

KovSuAL > condei/condei „pisaljka, drzalje (pem?j‘: 

k6pTIg (K6ptn) > cort „šator“, kpivov > crin „ljiljan“, 

'xoUkoupov > cucurd „torba (za strele)“, 

'KOTTIČO) > cufezare/cučezare „Smelost“, 

Šibđkiov > desagi/bisagi „bisazi“, 

g#00uvfic > ieftin/ieféin „jeftino“, 

Čqe2oc > folos „dobit, korist“, 

qp(kn > fricd „strah“, i “ 

xopdc > hord/ord „kolo“, Ae{no > lipsire/lipsdre „nemaština, 

siromaštvo“, 

jucv(o > manie/mdrie „ljutnja“, 

jup{čo > mirosirelmirosđre „mirisanje“, 

o pidag > omidd „gusenica“, 

mepeae > pdrdsire/pdrdsdre „napuštanje“, 

m{0nkoc > pitic/pićic „nizak“, i 

Ootpđkivoc > strachind/stranchind „činija, tanjir“, 

Bepédrog > femei/teme!' „temelj“, 

wi{yocvov > figaie/ćigaie „tiganj“, 

+dyio+pov > traistd „torba“, itd.“0 - . 

Navedeni primeri ne obuhvataju sve grčke pozajmice već samo 

one koje se nalaze u podunavskom latinitetu i; }fojeg je ?Folstekao današnji 

rumunski jezik, koji se, osim u Rumuniji, govori ı na prostoru 

timočke zone, od Morave u Srbiji do Cibrice u Bugarskoj, a odatle uz 

levu obalu Dunava u uskom pojasu do Crnog mora. 

'3 Fischer, Latina dundreand, 142-144, 

15 V. Vinja, Le grec et le dalmate, ZfBalk V/2, 1967, 203-223. 

!? Gh. Bulgar, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar, 122. 

10 Rosetti, Histoire de la langue roumaine, 266-270; Densusianu, Histoire de la 

langue roumaine, 332-336, 837-842. Tu je i rum. fistanel/fistan < ngrč. fustanella, 

rum. fustd/fistd < ngrč. fusta itd.


Slovenske pozajmice u latinskom 

i rumunskom jeziku i obratno 

Postojao je i slovenski uticaj na podunavski latinitet koji datira iz 

vremena prvih kontakata slovenskih plemena i romanizovane populacije 

sa prostora timočke zone krajem VI i početkom VII veka. Samo 

jedna reč van sumnje ukazuje na veoma rane kontakte, ali ne pretpostavlja 

neizostavno direktni lingvistički kontakt, a to je naziv Slovena, 

lat. sclauus > rum. schiau (svi drugi romanski jezici zadržali su reč sa 

značenjem „rob”, a albanski sa značenjem „Bugarin”). Zanimljivo je 

navesti nekoliko slovenskih reči baštinjenih iz latinskog jezika: 

calendae „prvi dani u mesecu” > st.-slov. koleda „Nova godina”, 

odakle docnije rum. colindd; 

communicare „pričestiti se” > st.-slov. kom»kati (priz.-tim. dijalekt 

komkanje); lat. paganus „pagan” > slov. poganin», kao i one latinske, 

odakle potiču rumunske koje su baštinjene iz slovenskog: 

*šupanb (opšti naziv) > lat. *g ‘upanus > rum. jupdn „župan”, 

*stepan > lat. *stepanus > rum. stdpdn „gazda, posednik”, 

*stana > lat. *stana > rum. stđnči „obor, bačija (za ovce)”, 

*svmetana > lat. *smentana > rum. sméntdnd „(kisela) pavlaka, 

skorub”, itd.'"*! 

Broj staroslovenskih reči u rumunskom jeziku je veliki i nalaze 

se u najrazliitijim semantickim podru&jima. Mnoge reči imaju vazno 

mesto u rumunskoj leksici, a 233 reči postoje čak i u reprezentativnom 

vokabularu rumunskog jezika: bici „bič“, boald „bolest“, bogat „bogat“, 

boier ,boljar, veleposednik“, brazd „brazda“, ceatd „četa“, ciocan 

„čekić“, citi „čitati“, cladi „(sa)graditi“, clei „lepak, tutkalo®, cleste 

„klešta“, clipi „trepnuti“, coajđ „koža“, cobori , silaziti*, cocoy „petao“, 

comoard „komora“, cosi „kositi“, cog „koš“, croi „(is)krojiti“, 

cumpand „đeram, ravnoteža“, drag „drag“, iubi „ljubiti“, nevastd „nevesta“, 

clacči „klaka, moba“, rđzmerifči „razmirica“, rđs „smeh“, lebada 

„labud“, prilej „prilika“, pricind „uzrok, povod“, vrajbd „nesloga, 

razdor“, pravild „pravilo“, stolnic „onaj koji stoluje = vlada (srednjovekovna 

dvorska titula)“, vornic „dvomik“, zapis „zapis (sveto drvo), 

miro“, sldnind „slanina“, hrand „hrana“, nisip „nasip“, besčdui „besediti“, 

blagodarenie „blagodarenije“, bldzni „blazniti“, cđdi „kaditi“, 

141 Fischer, Lafina dundreand, 144. 

\ 

{ 

| 

! 

|| 

|| 


cadild „kadilo“, ciudi „čuditi se“, comornic „komornik (srednjovekovna 

dvorska titula)®, crov „krov“, dosadd „dosada“, jupan „župan“, mahéi 

„mahati“, ndmesti „namestiti“, obori „oboriti“, pocrov ,,pokrov (na 

licu pokojnika)*, pristani „pristati“, Rimlean „Rimljanin“, sablaznd 

„sablazan“, viddui „vladati“ itd. U novije vreme sve češće čujemo srpske 

reči koje Rumuni Timočani koriste u svakodnevnoj medusobnoj 

komunikaciji, a koje nastaju dodavanjem rumunskih prefiksa i sufiksa. 

Medutim, zanimljivo je navesti primedbu Puskariua (Sextil Puscariu), 

koji je ukazao na pozajmljene imenice slovenskog porekla, kao 

što su: plug „plug“, sitd „sito“, razboi (de fesut) „razboj (za tkanje)“, 

brici „britva“, dok se u isto vreme upotrebljavaju odgovarajući rumunski 

glagoli: ara „orati“, cerne „proseja(va)ti“, fese „tkati“, rade „brijati“ 

latinskog porekla. Puškariu iznosi još jednu zanimljivu primedbu 

ukazujući da su, ukoliko se upoređuje molitva Očenaš na rumunskom 

sa onom na francuskom, sve lekseme u francuskoj molitvi baštinjene 

iz latinskog, kao npr. sanctifier „(po)svetiti“, volonté „volja“, offense 

„greh“, tentation „iskušenje“, delivrer „izbaviti“, dok su u rumunskoj 

molitvi termini slovenskog porekla: sfinfi „(po)svetiti“, voie „volja“, 

greseald „greh“, ispitd „iskušenje“, izbčvi „izbaviti“, ili tcrmini kao 

što su: iad „pakao“, duh „duh“, rai „raj“, sfant „svetac“ takođe korišćeni 

u ispovedanju hrišćanstva, ali i drugi termini, kao vdzduh „vazduh“, 

nđduf „znoj“, praf „prah“, vdrf „vrh“, puf „paperje“, zaduf 

Lvruéina®, sdvdrsi „izvršiti“, sobor „sabor“ itd. "2 

Druge leksičke pozajmice 

Pored trackoga supstrata i grékog i staroslovenskog adstrata koji 

sam naveo, leksički uticaj na latinofone grupe timotke zone od strane 

nelatinofonih i kontakti Romana/Rumuna, čiji se jezik formira već u 

VI-VII veku, sa drugim narodima, doveli su i do prihvatanja leksema 

nevelikog broja od Petenega i Kumana, kao npr. dusman i beci ili ime 

Basarab kumanskoga porekla, zatim od Madara, kao npr. cheltui, ciocan/ciocdnel, 

fel, gdnd, (Wotar, ogaslogdsel, oras/ordsel itd. preko 

150 leksema. 

Posebno valja prougiti više etapnu intraciju turskih leksema u 

vokabular Rumuna Timočana. Najstariji sloj iz XV-XVII veka su na- 

12 Sala, De la lating, 88-97.


zivi biljaka: arbagic, dud, patlagean, salcdm, nazivi životinja: catđr, 

termini u vezi s kućom i pokućstvom: odaie, tavan, saltea, dulap, odećom: 

basma, ciorap/cerapi, fotd, ishranom: ciorbd, halva, sarma, zanatima: 

dulgher i trgovinom: amanet, cdtar ili termini kao što su: cazan, 

chef, cioban, geam, para, perdea, sobd, tutun itd., dok je turska 

leksika intelektualnog i duhovnog Zivota ostala bez uticaja. 

Modemi slovenski jezici takode ostavljaju veliki trag u vokabularu 

Rumuna timočana, i to najviše bugarski i srpski, putem $kole, medija 

i Stampe, kao i moderni romanski jezici, italijanski i francuski ili 

germanski i anglosaksonski, nemacki i engleski, koji na govor Rumuna 

Timočana najčešće utiču posredno, preko srpskog i bugarskog jezika. 

U oblasti leksike, osobito kada je reč o elementima koji pripadaju 

administrativnoj ili sluZbenoj terminologiji, pribegava se terminima 

srpskog porekla, kao što su dom kulture, sud, sudija, svedok, porez, 

razred (u školi), itd.' 

UTICAJ RUMUNSKOG JEZIKA 

NA PRIZRENSKO-TIMOCKE, 

BELOGRACICKO-BREZNICKE 

1SEVERNOMAKEDONSKE GOVORE 

u 

— 

Šta o tome kazu najpozvaniji lingvisti? Jesu li Rumuni, obitavajući 

na prostoru severoistoéne i jugoistoéne Srbije, odnosno na prostoru 

Timok – Osogovo — Sara, ostavili za sobom bilo kakvog traga, pre 

svega u srpskom, a i u bugarskom i makedonskom jeziku? O tome 

Van Vejk, Aleksandar Beli¢, Ivan Popovi¢, Svetozar Georgijevi¢, 

Pavle Ivi¢, Aleksandar Loma i drugi isti¢u da je rumunsko stanovništvo 

na prostoru Timok — Osogovo — Sara ostavilo za sobom dubokog 

traga u toponimiji i u prizrensko-timockim govorima u Srbiji, belogra- 

Cicko-breznickim govorima u Bugarskoj i u severnomakedonskim govorima. 

Ti su govori puni tzv. balkanizama, koji su nastali u vreme 

suzivota rumunskog i slovenskog stanovnistva. 

Ivan Popović u svojoj Istoriji srpskohrvatskog jezika iznosi da su 

u kontinentu ,,romanizovana tratka plemena formirala začetak današnjeg 

rumunskog jezika” pa nastavlja da se danas „u nauci uglavnom 

smatra da je rumunski jezik formiran na sadasnjoj teritoriji istocne Srbije, 

zapadne Bugarske i možda severne Makedonije*, pa nastavlja: 

„Na tome terenu pre dolaska Slovena, a mozda i izvesno vreme posle 

toga romanizovani balkanski stanovnici govorili su ‘prarumunskim’ 

jezikom, koji se tek docnije raspao na dakorumunsku i makedonsko-rumunsku 

grupu.”* Ove Rumune „srpske srednjovekovne povelje pominju 

(...) u Metohiji (...) Crnoj Gori, progli su kroz Bosnu, Dalmaciju, 

i zajedno sa Hrvatima otigli da nastane neka sela u Istri (...) druga 

jedna grupa Rumuna — verovatno iz duboke starine još — naselila je 

velike oblasti Makedonije i Greke” i na kraju „glavna grupa Rumuna 

je, izgleda, tokom Srednjeg veka, presla na levu obalu Dunava i brzo 

romanizovala slovensku Dakiju. To je teritorija uglavnom danasnje 

Rumunije.”145 

13 P, Neiescu, E. Beltechi, N. Mocanu, Arlas Lingvistic al Regiunii Valea Timocului 

– Contribugii la atlasul lingvistic al graiurilor romdnesti dintre Morava, Dundre si 

Timoc, Cluj-Napoca, 2006, 9-80, harta A-B, harta 1-49. 

" 1. Popović, Istorija srpskohrvatskog jezika, Novi Sad, 1955, 19 (= Popović, 

Istorija). 

5 1bid, 20-21.


U vreme međusobnih kontakata Rumuna i slovenskog stanovništva 

na prostoru istočne i jugoistočne Srbije najtipičnije pojave nazvane 

balkanizmima koje srećemo u šopskim i torlačkim govorima su 

„Svođenje imenske fleksije na jedan ili dva padeža (nominativus i accusativus) 

i upotreba predloga za funkcije ostalih padeža; upotreba 

udvojene lične zamenice u izvesnim slučajevima; propuštanje sveze 

da u budućem vremenu i nekim sintaktičkim konstrukcijama; upotreba 

postpozitivnog člana; gubljenje kvaliteta“, 14 zatim skraćivanje dugih 

vokala, redukczje nenaglašenih vokala, itd. Takve pojave su uglavnom 

morfološkog i sintaksičkog porekla. Verovatno je „da se najveći deo 

ovih pojava duguje onome starom romanskom sloju koji je nekada živeo 

u istočnoj i južnoj Srbiji i susednim oblastima”. 1 

Postoji u tzv. torlačkim i Sopskim govorima: 1) upotreba jednog 

istog, nekada akuzativnog, padeZnog oblika za sve kose padeze: od 

majku, sbs ruku, svs nož itd., zatim 2) udvajanje lične zamenice u rečenici: 

da mu kažeš njemu, vidi ga njega. Takode dolazi do 3) potpune 

zamene infinitivnog oblika prezentom sa svezom da: moram da dojdem, 

oću da vidim” kao i do 4) delimične upotrebe postpozitivnog člana: 

čovek-bt, žena-ta, dete-to” ili do 5) skraćivanja svih dugih vokala: 

mlekć, deté, glavd, itd. Došlo je i do 6) delimične ili potpune redukcije 

(slcracwanja) neakcentovanih vokala: ,,dzv’mi (< zvoni), sr’motd, des*tinu, 

g·ozda (< gazda), zabrdvi (< zaboravi), itd. 14 Makedonski jezik 

ima iste pojave: 1) 00 aicena, coc paka, coc Hodc; 2) Quepa ja auood) 

onaja desojia, Mere He Mu ce Gatbam; 3) dojoe da eudu, Heke da jade; 

4) vosex-om, dcena-ma, deme-mo; S) zna(e)a, pdka, 6pdoa; 6) adcny- 

Oun, aynan (< golub) mdaky (< toliko) i dr. 

Rumuni su uneli fonemu 3 u prizrensko-timotke govore Torlaka 

i Sop(ov)a: sinsulj¢a, svoni, kao i u Banat: varsilo, bronza, itd. „Za banatsku 

sintaksu je takode karakteristiéno mešanje akuzativa sa instrumentalom 

i lokativom, §to je opet rumunski uticaj. Up.: držu mleko u 

ladnu vodu;, voda je bila oma pod breg; doso u Kikindi* i tome sli¢no.' 

Zanimljive su inverzije u rečenicama koje nalazimo „u primorju 

146 A. Beli¢, Dijalekti istocne i juzne Srbije, Beograd, SKA, 1905, LXVII (= Beli¢, 

Dijalekti). 

M7 Popović, Istorija, 134. 

¥ Ibid, 61. 

19 Ibid, 61. 

150 Ibid, 134. 


(...) i u nekim govorima na istoku Banata“ koje se ,javljaju – pod rumunskim 

uticajem”, a istu pojavu nalazimo i kod Rumuna timocke zone 

koji govore srpkim jezikom, kao npr. „sam krpila čarape“ (rum. am 

cdrpit cerapi), „su radili i su kosili“ (= a lucrat si a cosđf), „se opije 

pa ni ne večera“ (= sd-mbatd si nici nu mandncd), „ne se muču“ (= nu 

sd ndcdjesc), ,/mene/ mi se čini“ (= /mie/ mi se pare), itd. 

Ove pojave, kao što rekosmo, nazvane su balkanizmima zbog toga 

§to se javljaju u svim ostalim, neslovenskim, balkanskim jezicima, 

kao što je npr. &lan u rumunskom jeziku: fecior „dečak” — feciorul „taj 

dečak”, u arbanaskom: mik „prijatelj” — miku „taj prijatelj”, u bugarskom: 

npusmen — npunmenbm, i u prčkom jeziku, ali nije postpozitivan: 

6 &oepqdc „brat”, T xdpa „zemlja” i sl. Takođe se u svim ovim 

jezicima javlja i udvojena lična zamenica: rum. mama mđ ceartči pe 

mine (doslovno „mama me grdi mene”), arb. mdma mč qčrton mua 

(isto značenje), bug. wene mu ce cmpyaa (doslovno „meni mi se čini”), 

novogrčki: čučva pe @aivetar (isto značenje). Infinitiv je u ovim 

jezicima potpuno, ili gotovo potpuno, iščezao i zamenjen je prezentom: 

rum. dd-mi sd beau „daj mi da pijem” umesto „daj mi piti”, arb. 

a-mé tč pi (isto značenje), bug. dail mu da nus (isto značcnjc), nOVO~ 

grč. 80¢ pov v& muiO (isto značenje). Gube se i padežni oblici sa redukcijom 

nenaglašenih vokala: rum. pddure < palude, arb. mbret < 

imperator; novogrč. aatu < ooucdpt, Htpć < popé i slično, pored 

drugih pojava ove vrste. 

Poreklo ovih balkanizama je manje ili više razjašnjeno zahvaljujući 

radovima K. Sanfelda i drugih koji kažu da je podsticaj za ovaj 

razvitak „potekao iz neslovenskih balkanskih jezika, jednim delom iz 

novogrčkog (...), a drugim (...) iz rumunskog jezika i iz onog narodskog 

latinskog jezika iz kojeg se rumunski kasnije razvio. Uostalom 

još pre dolaska Južnih Slovena na istočni Balkan nalazimo ovakve pojave 

u latinskim tekstovima. U svakom slučaju, ovi procesi su se kod 

istočnih Južnih Slovena razvili mnogo posle IX-X veka, jer u 

staroslovenskom, koji je inače južnoslovenski dijalekat sasvim blizak i 

bugarskom jeziku i današnjim makedonskim govorima — nema ni 

traga ovim ’balkanizmima'*?, odnosno dugi proces asimilacije 

rumunskog stanovništva na prostorima Torlaka i Šop(ov)a počeo je 

151 Ibid, 61. 

!% Ibid, 61-62.


tek nakon X veka i trajao do dolaska Turaka Osmanlıja krajem XIV 

veka. Njihovim dolaskom asimilacija Vlaha/Rumuna je znatno 

usporena zahvaljujući doseljenju novog romanskog stanovništva 

(Vlasi, Kucovlasi, Cincari, Aromuni) iz Grčke, Makedonije, sa 

Kosova, Hercegovine, itd, a i sa prostora Srema i srednjovekovne 

Male i Velike Vlaške, koje je tokom XV-XVI veka zabeleženo u 

turskim popisnim defterima, pre svega Vidinskog sandžaka i 

Braničevskog subašiluka, a potom i u defterima Smederevskog 

sandžaka. 

Van Vejk „smatra da su Šopovi nekadašnji Rumuni, koji su se u 

doba širenja srpske srednjevekovne države na istok (u XIV veku) 

srbizirani i primili srpskohrvatski jezik, ali mu nametnuli 'balkanizme” 

o kojima je bilo reči“,!55 

Međutim, zbog opravdanih razloga koje iznosi Margulies 

srbizacija šopskih krajeva je mogla biti „baš u vreme kad oni nisu bili 

u sastavu srpske feudalne države, dakle najdalje do XII-XIII veka”.154 

Ipak „mišljenje van Vejka, i ne samo njega, o romanskoš' podlozi 

ovoga srpskohrvatskog dijalekta ostaje sasvim prihvatljivo”.1% 

Balkanizmi su i po mišljenju Aleksandra Bclića „neslovenskog, 

porekla, i došli su u ove govore... od Romana"*, odnosno, srpski 

jezik se proširio „još u Srednjem veku... i na račun neslovenskih 

jezika”, tj. „do XII ili najdalje do XIII veka — srpsko-hrvatski jezik se 

u istočnoj i južnoj Srbiji raširio na račun rumunskog jezika”!?” što bi 

ujedno trebalo da predstavlja i početak tzv. forlanja (upor. Torlak < 

tor + vlach kao i Morlak < moro + vlach),** odnosno poodmakle faze 

asimilacije rumunskog stanovništva na ovim prostorima. 

Po mišljenju Ovida Densusianua, dakisko-rumunski, makedonsko-rumunski, 

istarsko-rumunski i megleno-rumunski govor'” imaju 

155 Ibid, 65. . 

54 A, Margulies, Historische Grundlagen der siidslawischen Sprachgliederung, 

Arch, fir slav. Phil. XL (1925), 202-212. 

!5 Popovié, Istorija, 65, 91, 92; N. van Wijk, Taalkundige en historiese gegevens 

betreffende de ondste betrekkingen tussen Serven en Bulgaren, Amsterdam, 1923 (= 

Wik, Taalkundige). 

!% popavi¢, Istorija, 62. 

197 Ibid, 103. 

1% Presbyter Diocleatis, Regnum Sclavorum, y: 1. G. Schwandtner, Scriptores rerum 

Hungaricarum veteres ac genuini, 111, Viennae, 1748, 478. 

159 0. Densusianu, Histoire de la langue roumaine, | - Les origines, Paris, 1902. 

zajednickih tipičnih pojava (balkanizama) koje su se razvile na temeljima 

vulgamog latinskog jezika u balkanskim provincijama još u LI 

111 veku nove ere (str. 40-203) i ostale su u Zivoj upotrebi do VI veka 

u romanskim dijalektima irom Balklana (str. 236). Medu tim pojavama 

Densusianu pominje upotrebu predloga za padezne funkcije (str. 

173-174), upotrebu postpozitivnog ¢lana (str. 176-177) i glagol volo 

sa infinitivom u značenju buduéeg vremena.'® Densusianu se, kaZe 

Belié, „u opste ne zadrzava na uticaju rumunskoga jezika na ostale 

balkanske govore. Medutim, taj je uticaj u celoj istočnoj polovini 

Balkanskog Poluostrva bio jak“, i nastavlja da su sve pojave koje 

Densusianu pominje, kao i ,udvojena zamenica o kojoj se ovde ne 

govori, a koja je takode poznata i rumunskim govorima, prodrle iz 

romanskih dijalekata, &iji su se predstavnici morali od VII v. do XIII 

(...) u velikoj količini asimilisati sa Slovenima Bugarske, Makedonije i 

jednog dela Srbije i Stare Srbije“!*!, odnosno proces asimilacije Rumuna 

o kojima govori Beli¢ odvijao se na prostoru Torlaka i Sop(ov)a. 

Po misljenju Svetislava Prvanovi¢a, romanizama koji ukazuju na 

asimilaciju Romana/Rumuna tokom srednjega veka ima širom nase 

zemlje, ali su oni u „timočkim krajevima satuvani i za pojmove iz 

svakodnevnog Zivota. Najviše ih je sa latinskim, ali ih ima i sa rumunskim 

korenom”, pa pored top. Aldinac, Bandol, Bucum, Kandalica, 

Merdzelat, Midzor, Svrljig, Sarbanovac, Timok, Tumba, Tumbar, 

Urdes, Ursulica i Vinisor, navodi i sledece lekseme: 

alis „slično; kao da je to, ali malo drugatije” < lat. alias; 

valuga ,,plitka dolinica”®® < lat. vallis (upor. fran. vallée, eng. 

valley); 

vdrdim „čuvam, strazarim, pazim” < lat. gvardia; 

vdša „komad isečene suve kože” < rum. fasa"”; 

i Dijalekti istocne i juine Srbije (Beograd, 1905) na 646 strani o 

tome kaze: ,Na objasnjenju gubljenja infinitiva zadrzali su se mnogi (Suhart, Miklošić, 

Falmerajer, Gaster i dr.), ali je ipak najbolje ono što je izneo Dr. Kr. Sandfeld- 

Jansen u svojoj raspravi Der Schwund des Infinitivs im Rumanischen und den Balkansprachen 

(IX Jahresbericht des Instituts fur rumanische Sprache zu Leipzig 1902, str. 

75-131) koja predstavlja izvod iz njegova većega dela, napisanog danski, Rumunske 

studije i Infinitiv i njegova zamena u rumunskom i balkanskim jezicima Kopenhagen 

1900. 

! Beli¢, Dijalekti, LXXII-LXXIII. 

192 Yalyga je pre mogla nastati iz rum. vdle „dolina“. 

'* Pravilnije je /dgđ.



nije je fiircd. 

opet objašnjava rekonstruisanim lat. suf. *-asceus, *.isceus, *-usceus 

1% Žagla je pre mogla nastati iz rum. jiigul „jaram“, 

= -ascus, -iscus, -uscus, bez navođenja ubedljivih argumenata. Skok 

' Kérmim je pre mogla nastati iz rum. corm < grč, kormos „stablo, deblo; trup 

je opet rumunsko poreklo, sa više opravdanja, pripisao srp. suf. -enda 

(telo)* ili iz rum. cormdnč < mad. kormdny „deo pluga koji okreée brazdu® (upor. 

uporedivši ga s rum. -andru, -eandru,” a po mišljenju Puškariua, srp. 

rum. cormanaza brazda mđi bine „okreni bolje brazdu“, nu s cormanegće brazda bine 

„ne okrece se dobro brazda®). 

"8 U nastavku Prvanovi¢ navodi rum. kulasta, a pravilno je trebalo navesti cordsla 

1 Svi ovde navedeni primeri preuzeti su iz knjige S. Prvanovića, Timocke starine 

ili dijalektalno cordsta < lat. *colastra „kravlje mleko pomuzeno prvih dana nakon te- 

ijezik, Zaječar, 1973, 79-80. 

ljenja koje nije dobro za upotrebu“, 

133, Prvanović, Timočke starine i jezik, Zaječar, 1973, 81. 

' Parastina je pre mogla nastati iz rum. parsit ili dijalektalno pardsit „napušteni 

1% Skok, Etimologijski rječnik 1, 567 (s.v. gldva); D. Gamulescu, Influente 

ljudi; napustena mesta, kuée®. 

romanesti in limbile slave de sud, Bucuresti, 1983, 94 (= Gamulescu, Influenfe 

' Na zalost, u rumunskim reénicima koje imam na raspolaganju nisam nasao reč 

romanegti). 

sugar, koju Prvanovié nalazi, osim prid. sugdr, -a, sugari, -e < rum. suge < lat. suge- 

15 C, CronHos, [pavamuxa na Guneapckus knudicosen esux, Codus, 1980°, 192- 

re „sisati (majčino mleko)". 

193. 

7 Spdstrim je pre moglo nastati iz rum. (@) pdstram „da čuvamo“ < rum. (prela- 

!” T,, Mareti¢, O narodnim imenima i prezimenima u Hrvata i Srba, Rad JAZU, 81 

znog gl.) pastra „čuvati“. Umesto lat. reči pastor Prvanovié je mogao navesti rum. p* 

(1896), 127. 

stor, ali se od ove reči ne moze objasniti inicijalno s u reči spdstrim. 

177 (Gamulescu, Influente romanegti, 95. 

, 

vurdd „Vrsta posnog sira“ < rum. urda!“; 

Timočani imaju s Rumunima još dosta zajedničkih reči (bale, 

viirka „najprostija preslica” < rum. furca!%; 

bačija, burdelj, guša, kanura, ker, čuma, čutura) i ličnih imena sa 

žeogld „zavoranj”' < *jugula < lat. iugium; 

rumunskim nastavkom —4/ (Radul, Prvul, Zivul) – nastavlja Prvanović 

_jurija „zajednička seoska zemlja, utrina” < lat. area; 

— a da bi se istaklo „da je nešto iste vrste, ali raznoliko, upotrebljava se 

komin „odžak” < lat. communis „opšti, javni”; 

komka „pričešće“ < lat. communion; 

kondildt ,ko ima jake, nezgrapne noge, osobito u zglobovima” < 

lat. condilatus „zglob”; 

rumunski nastavak —or: Zenstor (žene), pilistor (pilići), decor (deca), 

ciganstér (Cigani)*."” Ovome bih dodao oronim Glavicor (okolina 

Čačka, Srbija) i toponim Glavicorka (Istra), &iji suf. —icor (ukoliko se 

analizira Glavičor) ili —(j)or (ukoliko se analizira Glav-i¢-or) ne moze 

kondildna ,kondilata žena“ < lat. condilatus ,,zglob; 

biti razjašnjen osim kao pozajmica iz rum. —icior (upor. rum. 

kormim ,,otvaram nožem stomak neke Zivotinje radi vadenja utr- 

mullicior, bolnavicior) ili —ior (upor. rum. bdnicior < banitd ,.gibaobe”” 

< lat. cor „srce, pluća”: 

nica“)."” Još uverljivije primere zbirnih imenica navešću iz govora 

kuldstra ,,prvo mleko posle porodaja“ < lat. colostrum'®; 

sela Makocevo u okolini Sofije, koje se formiraju suf. —or, o kojem je 

marazljika „bolest, oronulost, uvelost” < lat. marasmus; 

govorio Prvanovié: slamor (< slama), plevor (< pleva), klecor 

moroputina „tragovi negdašnjeg puta” < lat. mortus „mrtav”; 

(klečka), slivor (< sliva), čirepor (< &irep), apašor (< apaš), hvslakor 

parasina „zemljište zaraslo u korov'® < lat. parasitus „parazit, 

(< b»šlak) itd. i, kao što se vidi, nijedna imenica nije pozajmljena iz 

gotovan”; 

rumunskog, ali se suf. —or, svejedno, objasnjava rum. suf. —uri (za 

sugaré ,malo jagnje, ojagnjeno kasno, čak u proleée < rum. 

oblik plurala).' 

sugar „jagnje“!”0; 

Sto se tiče liénih imena sa nastavkom -u/, o kojem je govorio 

spdstrim „sklanjam, čuvam”!! < lat. pastor „čuvar, čobanin“; 

Prvanovi¢, prikazujuéi hrvatska i srpska li¢na imena formirana suf. - 

tumbér „humka, mogila“ < lat. tuber „grba, kvrga“ (upor. fran. 

ul, -ulo, -ula, Tomo Mareti¢ primecuje još 1886. godine da se ovi sufitombelle 

„grobna humka“" „ itd. 

ksi ne nalaze ni u jednom slovenskom jeziku osim u bugarskom i 

povodom to?a zaključuje da su ovi sufiksi bili pozajmljeni iz rumunskog 

jezika.* Kada smo kod sufiksa, spomenuo bih i Hasdeu-a, koji 

slov. suf. -aš, -iš, -uš smatra pozajmljenim iz rum. -ag, -is, -us, a ove


suf. -(i)šor je nastao od rum. -igor, dok je -el i -ul, prisutan u pojedinim 

ličnim imenima, nastao od rum. -ul."”* 

Vratimo se ponovo terminologiji. Niz pastirskih termina sa prostora 

Torlaka i Šop(ov)a „koji su u srpski, bugarski i makedonski jezik 

u!(šizili ) iz rumunskog jezika“, takođe ukazuje na rumunsko stanovništvo: 

bešika < rum. bđsicđi (< lat. vessica);'” 

Jurka „preslica“ < rum. furcd (< lat. furca); 

180 

i brinza (st.-dubr.), rum. (banat.) brinza „sir” < rum. brdnza (H. 

Barić je pokazao da je reč poreklom albansko-tračka: *bhrondja 'ono 

što je uskisnulo”;!*! 

barza „bela ovca“ < rum. barzd (< alb. i bardh ,,beo“);m 

buye „usne“ < rum. bu(d)zd (< alb. buzé);' 

sten „bačija” < rum. stand;' 

šiljeg — šilježe < lat. selectum (upor. agnus selectus „odabrano 

/za rasplod/ jagnje”);!85 

sugare „pozno jagnje; jagnje sisanče (kod Vuka)”, sugarac 

Šsug·f.rnc) „mu·ško . jagnje pozno ojagnjeno” i sugarence „Žensko 

jagnje pozno ·OJagnJenf)X: < rum. sugdr „sisavac“ < lat. sugale (< lat. 

sugo, -are, -xi, -ctum); 

. {capiliak „vanbračno dete”, kopilarka „ovca koja se pre vremena 

o_yagn_;i“, kopile „jagnje koje je okopilila kopilica”, kopilica „kad se 

šll_]e?e ojagnji”, iskopil se „iscvetao struk luka, koji se ne jede nego 

ostaje 'za seme””, kopiljača „devojka koja rodi kopile” < rum. copil (< 

lat. copilis „dete koje je rodila krémarica” < lat. copa) ili od alb. gla- 

'8 S. Puscariu, Studii istroromđne, 11, 1926, 274-296; Al. Rosetti, Istoria limbii 

romdne de la origini pind in secolul XVI-lea, P, Bucuresti, 1968, 447. 

Popović, Istorija, 147 

j 

180 Ibid, 147. 

18! Ibid, 147. 

!% [hid, 147. 

3 Ibid, 147. 

!% Ibid, 147. 

" Ibid, 147; S. Georgijevic, Balkanoloske studije 1-IL, Niš, 1967-1968, 75-77 (= 

Georgijevic, Balkanoloske studije). 

Popovic, Istorija, 147; Georgijević, Balkanoloske studije, 79-82. 


gola pjell „rađam” s pref. ko- = sanskrt. ka- „rđavo”, pa prema tome 

*ko- + *pelnos „rđavorođeni””” itd. 

Na prostoru istoéne Srbije u stofarsku leksiku rumunskog porekla 

očuvanu u prizrensko-timockom dijalektu ubrajamo'® i sledeće 

lekseme: 

dvize (dvizak, dvizac, dviska, dvizica, dvizorka, dvizarka, zviskla 

i ziska) „ovca, Zensko šilježe, mlada ovca u drugoj godini, mlada ovca 

koja se nije ojagnjila” od *duise < lat. duis dvaput”'®; 

strpla ,mlada ovca počevši od drugog proleca, neplodna od 

ranog proleća do rane jeseni” < rum. strp ,neplodan” (arom. i 

meglen. stirpar „pastir neplodnih ovaca”, venet. anjela sterpa „pecora 

vergine... che non ha fruttato” < *sterpula);' 

štira, štirka, Stirkinja „Žena nerotkinja; krava nerotkinja” ili 

glagol ostureti u Kletvi osturelo ga, da Bog da potiče od rum. stir(@) 

„neplodna Zena ili Zivotinja” (< lat. sterillis); 

pikurar „stado“ (staro dubrovatko prez. Pikurarevi¢i) < rum. 

pdcurar (< lat. pecurar „čobanin”);!91 

bara „ime kozi crno-bele dlake”;1% 

barza „koza crno-bele dlake”;1% 

birka, birova „ovca kudrave vune“ < lat. billis „žuč”, a prelaz / 

> r ukazuje na jedan rumunski ili bolje reći dakorumunski dijalekat u 

kojem je postojao rotacizam;'* 

¥ Georgijevié, Balkanoloske studije, 82-86; P. Skok, Osnovi romanske lingvistike 

1, Zagreb, 1940, 56 (= Skok, Osnovi); N. Bogdanovi, Govor Bucuma i Belog Potoka, 

SDZb XXV, Beograd, 1979, 1-178 (= Bogdanovié, Govor); M. Grkovié, Rečnik imena 

Banjskog, Decanskog i Prizrenskog viastelinstva u XIV veku, Beograd, 1986, 105 

(= Grković, Recnik imena Banjskog); Skok, Etimologijski rjecnik 11, 147-148. 

18 N, Jocić, Stocarska terminologija u recniku timockog govora, in: Dijalektoloska 

istraživanja 11, Niš, 2007, 65: baretina, barla, vardi, vardiste, privardi, privarkue, klašnje, 

klašnjen, -a, -0, ku'astra, mratinjak, nakara, nakarue, prokara, ukarue, pujka, 

pujsk, ćeruša, bisađe, bisazi, disazi, brabonka, vasa, sugare, sugaran, sugarence, pakanica, 

pakanina, kantulj itd.; Z. Bosnjakovié, Pastirska terminologija Srema, Novi Sad, 

1985, 1-174. 

1 Georgijevié, Balkanoloske studije, 86-87; H. Bari¢, llirske jezicke studije, Zagreb, 

1958, 7. 

10 Georgijevié, Balkanoloske studije, 89-90. 

! Ibid, 96. 

9 Ibid, 98. 

19 Ibid, 98. 

!% Ibid, 99.


biza „ovca koja blizni; koza dugačkog tela; golicava ovca, koja 

ne trpi mužu” (s. Donja Kamenica kod Knjaževca, s. Koprivnica, 

Budžak) može se dovesti u vezu sa vizle koje potiče od lat. vighitor 

„čuvar”;!? 

čora, džora „krava ili ovca koja visoko drži glavu; žensko dete; 

žensko nekršteno dete” (istočna Srbija) koje potiče od rum. fecioara 

.devojka, ćerl ”;m 

čoka „ovca sa malim ušima“, što upućuje na ital. ciocco „kljast”, 

ali će pre biti od rum. cioc „kljun”;!”? 

Čulja „ovca sa malenim ušima” (Lika - Hrvatska), culj „čovek 

bez’ \fga“ (Negotin) < grč. KiAA6c „odrezanog vrha” i rum. ciul, 

ciuli; 

laba, ljaba „potpuno bela ovca” (u Kučima — Crna Gora) potiče 

iz lat. albus;'"” 

murgeSa, murga (murgast, murgovast) „ime kravi ili volu* 

(Budzak - Srbija) < rum. murg „mrk, murgast*;*® 

pika „bela ovca s crnim tatkama na glavi” (Istra) < rum. pic „kap 

(nefega)” (< lat. pico ,,namazati smolom);*"' 

vakli (vaka, vakle, vakesa, vaklusa „ovca sa povijenom kičmom 

na dole“ /Budzak/) ovce ili ovnovi su Zivotinje koje imaju „crno oko 

otiju”, a potiče iz lat. oculus ,,0ko; vid (očinji)“ preko vaches (upor. 

dalmatorom. vaklo „oko /čovečje/”, vakli „oči”: el vaklo lokativ = ital. 

il mal occhio)"" ili, po mišljenju Gamuleskua, od rum. oaches, anim. 

oacl’isu, budući da je lako objasniti formalnu i semanti¢ku povezanost 

srpskih i rumunskih termina, posebno ako se ovome doda i €injenica 

da je rum. oaches bio pozajmljen kao pastirski termin u svim susednim 

slovenskim jezicima, a potvrde koje ću niže navesti poticu 

„sa jednog podrucja (N8, Pirot, Vranje, Srednji Timok), gde su konta- 

1% Ibid, 9. 

19 Ibid, 99. 

"7 Ibid, 100. 

1% Ibid, 100. 

% Ibid, 101. 

20 Ibid, 101-102. 

0 Ibid, 102. 

2 Ibid, 103-104. 

% |’influence roumaine sur le lexique des langues slaves, Rsl, XVI, Bucuresti, 

1968, 91-92 (= L influence roumaine). 


kti izmedu rumunske i srpske populacije pozmati jedan duzi period 

vremena®®, Primera sa navedenim terminima sa prostora severo-istočne 

i jugo-istotne Srbije ima napretek: vaka reg. „ime ovci“ (okolina 

Pirota), vakica reg. „bela ovca sa crnim kapcima na očima i ime takvoj 

ovci“ (Pirot), vaklest, -a, -o reg. „1. koji je crnook a u licu beo, crnomanjast; 

2. mrkusast, crn“ (upor. vakli, vakljast — Dok bejahu mome 

jevtin': | Plava moma za hiljadu | A vaklesta za dve hiljad® (Ni). 

Vaklesta moma rod nema! — Svrljig i pirotski okrug), vakli, -a, -o reg. 

„1. v. vaklest (upor. Ja ucenih dva pudara | Vakle momée, rusu momu | 

Da čuvaju lan po goru – s. Mokra kod Bele Palanke); 2. jagnje koje 

ima cmu prugu iznad očiju (Pirot); 3. debeo, ugojen (Pa naklade do 

dva ognja, | Pa pripeče vaklo jagnje – Resava; Vakle ovce polje zamrežile 

- Timok)“, vaklo, -leta reg. „crno jagnje ili tele“ (Pirot), vaklusa 

reg. „crna ovca“ (upor. Jedan venac za ovcu vaklusu, | Drugi venac za 

jagnje Durdevsko — s. Mokra kod Bele Palanke, Srednji Timok) i 

vakljast, —a, —0 reg. „V. vaklest (s. Korbevac kod 'Vranja)“.205 

kulastra (kulostra u plemenu Kuča) „prvo mleko od ovaca posle 

jagnjeta” < rum. curastra, arum. culastra (< lat. colostra „prvo mleko 

materino“);m 

sera (sjera „mast vune, ovčiji znoj”) „neprana vuna” < lat. serum 

„Surutka” (upor. ital. siero „surutka”, rum. ser, zar ,surutka; tekući 

ostatak pošto se istisne sir”;2" 

mandra < rum. manddrd „mesto ili koliba gde se leti muzu ovce, 

stan, bačija; mlekara” grékoga porekla;® . 

kaser katkavalj” < rum. casarie ,fromagerie”, arom. casare 

„Schaf-hiirde” — caseria ,Kasehiirde (Kžisehutte)”;209 

struga „tor, obor, vratnice na kojima se muzu ovce” < rum. 

strungd „Sužene vratnice kroz koje prolazi svaka ovca za mužu” (upor. 

rum. slrđnše „steže”), koju Henrik Barić izvodi iz alb. $trungé 

(strounge);2"% 

2% Gamulescu, Influente romđnesti, 86-87. 

25 Rečnik SANU 11, 361, 362. 

% Georgijević, Balkanoloske studije, 106. 

27 Ibid, 107-108. 

2% Ibid, 108-109. 

9 Ibid, 109; J. Exdeljanovié, Stara Crna Gora, Beograd, 1978, 525. 

21 Georgijevié, Balkanoloske studije, 110; H. Bari¢, Lingvisticke studije, Sarajevo, 

1959, 110.


grušavina „prvo mleko (upor. kulastra, sjera) < rum. ingrosa 

„Zgusnuti, zgušnjavati se“ (upor. progrusati se, ugrusati se);"!! 

priceti „začeti (o Žživotinjama)“ < rum. pricepe (priceput) 

„umešan (u nešto), biti vešt“;”!? 

vurda (urda) „trop od mleka, sličan siru; gusti ostaci surutke” 

(okolina Kalne, Budžak, s. Pusta Reka kod Leskovca) < rum. wrdč 

autohtonog porekla,”” itd. 

Rumunske pozajmice na teritoriji jugoistoéne Srbije u prizrensko-timo&koj 

zoni srpskoga jezika mogu se, imajuéi u vidu etimologke 

potrebe, raslojiti na prave pozajmice, zabeleZene u oblastima u kojima 

danas ne postoji direktan kontakt govornika dva jezika, rasute „u široj 

oblasti istočne Srbije, u obliku klina, zbog izuzetno velike koncentraci_ie 

rumunskih toponima, po teoriji Van Vejka® koja pretpostavlja 

prisustvo rumunskog stanovništva u ranom srednjem veku i 

recentne lokalne pozajmice na prostoru današnjeg direktnog kontakta 

dva jezika (npr. u istočnoj Srbiji, Banatu, Istri). Pozajmicama iz ove 

dve grupe, po misljenju Biljane Sikimi¢, odgovarali bi sledeéi termini: 

maracin „ograda od trnja”; 

malaj ,,vrsta jela od kukuruznog brasna, kadamak; proja”;*'’ 

batatura ,dvor”;" 

varzarija „mesto gde se sadi kupus, kupusnica, kupusara;*'* 

krlig (srp. krljug) „ovčarska tojaga s kukom”; 

rakanel „žaba kreketuSa, hyla viridis” < rum. rdcdnel 

,,Laubfl'osch“;m 

j“ Georgijevi¢, Balkanoloske studije, 111. 

22 Ibid, 111-112. Georgijevié iznosi mišljenje da je re¢ „čisto srpskohrvatska®. 

3 1bid, 113-114. 

Ž; Ivić, Srpski narod, 26. 

B. Sikimić, Slojevi rumunskih pozajmljenica u jugoistoénoj Srbiji, Govori prizrensko-timočke 

oblasti i susednih dijalekata, Niš, 1994, 458. 

21 Rečnik SANU XII, 120. Uporedi ovde i prezime Maracin. 

;'Z Rečnik SANU XII, 13. 

!Š K. Jovanović, Negotinska krajina i Ključ, Stpski etnografski zbornik LV, Prvo 

odeljenje, Naselja i poreklo stanovnistva, Beograd, SKA, 1940, 34 (= Jovanovic, Negotinska 

krajina). . 

2% Jovanovié, Negotinska krajina, 44. 

2 Benzapeku emuuonozuuen pewnu, 1L, Cofpun, 1986, 209 (s.v. Kope). 

Skok, Etimologijski rjecnik 111, 102. 

, 


ljagana „drvena dečja nosiljka (kolevka) koju žene vlaškog dela 

crnorečkog Zivlja nose na ledima (..), pošto srpski živalj ne 

upotrebljava ovu vrstu nosiljke, reč ljagana je ušla u crnorečki govor 

iz rumunskog jezika., ljagamuš „kanate u obliku velikog 

pravougaonog koša, isprepletenog od jakog vrbovog pruća...” u Crnoj 

Reci””, a u Banatu /aganus „ljuljaška””“4; 

pomana „daća, parastos kod 'Vlaha”**5; 

kalcunje (calfurie) „čarape od belog sukna”?%; 

kracan (cratan),kratka ženska vunena suknja, sitno nabrana, 

koju su preko duge košulje nosile Vlahinje”""; 

šestor/šistor „fkanice, pojas” u Crnoj Reci, mada je u vlaškoj 

nošnji u okolini Bora potvrđeno Sistor „isto””9, a u Banatu ima sistori 

pl. „bršciri late pe din jos””9; 

patul „plast sena ili šaše ili lisnik sadenuti na drvetw”®', 

potvrden u Boljetinu , plast sena odignut od zemlje”, u Sipikovu „koš” 

i u Negotinskoj Krajini u značenju „najobičnija zgrada 'koš", koga ima 

skoro u svakom dvoru...”””. Tu je i leksema kukunješće „vrsta plesa, 

kolo“ < rum. coconeascd „vrsta plesa“ (supstantivirani ženski rod pridjeva 

coconesc),”5 žok (< rum. joc „igra, kolo®),” skronfica „vrsta 

22 M. Marković, Recnik narodnog govora u Crnoj Reci, Srpski dijalektološki 

zbomik XXXII, Beograd, 1986, 358 (= Marković, Recnik). 

22 Markovi¢, Recnik, 358. 

24 R. Flora, Rumunski banaiski govori u svetlu lingvisticke geografije, Beograd, 

1969, 275. 

5 | Popović, Contributie la studierea cuvintelor romanesti in limba sirbo-croata, 

Lumina IX/3-4, Pancevo, 1955, 80; S. Nita-Armas i dr., L ‘influence roumaine sur le 

lexigue des langues slaves, Romanoslavica XVI, Bucuresti, 1968, 94. 

226 Markovié, Recnik, 335; O etimologiji i rasirenosti rumunskog calfuni „vrsta čizama" 

v. Z. Mihail, Terminologia portului popular romdnesc, Bucuresti, 1978, 153- 

27 Markovié, Recnik, 349; B. Cirié, Viaska i srpska nosnja u Boru i okolini, Razvitak 

3, Zajecar, 1963, 50, navodi krecan „kratka vunena futarka, sitno plisirana” kao 

deo vlaške narodne nosnje. 

2 Marković, Rechnik, 488. 

7 B. Ćirić, Vlaska i srpska nosnja u Boru i okolini, Razvitak 3, Zaječar, 1963, 48. 

20| Costin, Graiul bandjean, Timisoara, 1926, 193. 

! Markovié, Recnik, 396. 

2 Jovanovié, Negotinska krajina, 41. 

3 P, Tekavčić, O rijeci kukunjesée, Jezik XVI/S, Zagreb, 1969, 148-151: kukunješće 

(Vrbnik, Dalmacija; Bizovac, Slavonija), kukunjeske (Unešić, Dalmacija), kukulje-


ptice koja gradi gnezdo u kamenu” u Crnoj Reci**® koja je potvrđena u 

Banatu kao scrofifd ,,Grasmiicke. 

Još jedno polje na kojem su Rumuni ostavili zanimjive tragove u 

srpskom jeziku su basme koje je zabelezio Lj. Radenkovic u kojima 

se pominje i naziv bolesti: 

spurkat ,uprljan; bolest jetre, dalak” (potvrde iz Brestovatke 

banje, Planinice, Vrbovca, KnjaZevca, Zaječara i Jagodine); 

Jaka ,stara, mršava krava” iz Crne Reke od rum. vacd „krava“;m 

paralija „stari šešir koji je ve¢ izgubio oblik” iz Timoka® < 

rum. palaria „šešir“. 

U građi za Rečnik SANU u srpskim dijalekatskim govorima 

potvrđeno je: . 

fizul „imenjak” u Planinici, u Vrbovcu, na Tupižnici iz srednje 

Timočke Krajine, dok je u Homolju zabeleženo éizul „pašenog”m; 

vičorak (-orka) m. pokr. „malo muško dete, mališan” (selo Rupje 

u Zaplanju) !, makedonsko ficur „ovčarski pomoćnik” (Debar i 

Mijaci) ili fecur „mladi pastir” i srpsko ficor „momak koji sluša i čisti 

šće (uz dangubu i uzvikivanje teksta — Brusani, Lika), kukulesée (muklo kolo – Zemu- 

nik kod Zadra), itd. Prilog coconeste izveden je od prideva coconesc (cuconesc) < 

rum. imenice cocon (cucon) „dete, dete gospodara, dete feudalca, mladi gospodin®, a 

u Zenskom rodu ona glasi cocoand „gospođa“, 

34 1. Popović, Contribufie la studierea cuvintelor romanegti in limba sirbo-croatd, 

Lumina IX/3-4, Pancevo, 1955, 83; S. Nita-Armas i dr., L ‘influence roumane sur le 

lexigue des langues slaves, Romanoslavica XVI, Bucuresti, 1968, 88; E. Scarlatoiu- 

Mihéila, Emprunts roumains dans le lexique serbo-croate, Revue des études sud-est 

eurgpéennes, XI/2, Bucuresti, 1973, 341. 

% Markovié, Rečnik, 443. 

% B, Sikimić, Slojevi rumunskih pozajmljenica u jugoistoénoj Srbiji, Govori prizrensko-timočke 

oblasti i susednih dijalekata, Niš, 1994, 461. 

571 j. Radenkovié, Narodne basme i bajanja, Nis-Pristina-Kragujevac, 1982, 174. 

2% Markovic, Recnik, 472; O etimologiji vidi: J. Viajié-Popovié, B. Sikimić, Some 

additional facts about lexical contacts between the Balkan Languages, Balcanica 

XXI, Beograd, 1990, 253. · 

* J, Dinié, Recnik timockog govora, Srpski dijalektoloski zbomik XXXIV, Beograd, 

1988, 194 (= Dinic, Recnik). U gradi za Rečnik SANU zabelezen je oblik paralija 

„šešir” u Pirotu, i palarija „šešir kad se govori u podsmehu” u Negotinskoj Krajini. 

Inače Rumuni timocke zone od Morave do Timoka koriste i danas naziv palariie 

za Šešir”, 

08, Milosavljević, Običaji srpskog naroda iz sreza homoljskog, Srpski etnografski 

zborik XIX, Beograd, 1913, 311. 

21 Rečnik SANU IL, 681. 


posude” (Vranje) moZe pretpostaviti arumuns’ko poreklo, mada može 

biti i rumunsko ficior „sin”.““” Prezime Viéur*® zabelezeno je u Karloveu 

(Hrvatska) 1883. godine i potiče od srp. imena Fedor (< rum. 

Fecior < fecior „sin“), a potvrdeno je u imenoslovu još u XII veku?* 

Prelaz konsonanta /- u v- je česta pojava u srpskim narodnim govorima 

(srp. vaca < ital. faccia, srp. vaculet < ital. fazzoletto, stp. vurka < 

rum. furca)® 

Termini za rumunske bogatase, kao čokoj „spahija iz Vlaske”, 

bojer/bujer „isto”, mosija „imanje od starine, dedovina”, može se 

pretpostaviti da su uneti putem pealbarenja po Rumuniji, mada su oni 

sa istom semantikom u upotrebi i kod Rumuna timočke zone (upor. 

familiju Cocojorii iz Homolja i prezime Cocojevi¢ iz Halova kod 

Zajetara)*. Posebno valja istraziti apelative rumunskog porekla u 

prizrensko-timotkoj zoni, kao što su burdelj (bordei, burdei), carina, 

dos, arsica, itd. . 

Sto se tice rumunskih pozajmica sa prostora jugoistočne i severoistoéne 

Srbije posebno je zanimljiv rad Gordane Dragin i Zarka 

Bosnjakoviéa", zatim Nadezde Petrovié*®, Maje Vuki¢*®, Dragoljuba 

Petrovica®, i drugih. 

22 1. Popović, Valacho-serbica. L influence de la langue roumaine sur le serbocroate 

et la geographie, Godisnjak, Balkanoloski institut, I, Sarajevo, 1960, 101 (= 

Popovié, Valacho-serbica). 

243 Reénik SANU 11, 677; Gamulescu, Influente romdnesti, 88. 

24 N. A. Constantinescu, Dicfionar onomastic romdnesc, Bucuresti, 1963, 273. 

5 Rečnik SANU I1, 439. 

% P. Simić, Grada o narodnom životu, jeziku i obicajima u Homolju i nekim drugim 

predelima istoéne Srbije, Athiv SANU, E 405. 

%7 G. Dragin, Z. Bošnjaković, Lingvogeografski pogled na ratarsku leksiku jugoistocne 

Srbije, Govori prizrensko-timotke oblasti i susednih dijalekata, Nis, 1994, 377- 

404, 

248 N, Petrovi¢, Romanizmi u pirotskom govoru, U svetlu carskih gradova, Niš, 

1994, 64-72. 

9 M. Vuki¢, Romanizmi u ,,Recniku timockog govora” Jakse Diniéa, U svetlu 

carskih gradova, Niš, 1994, 73-84. i 

20 D. Petrović, O nekim karpato-balkanskim leksičkim reliktima u srpsko-hrvatskim 

dijalektima, Govori prizrensko-timočke oblasti i susednih dijalekata, Niš, 1994, 

415-424.


O rumunskim pozajmicama sa teritorija južnoslovenskih zemalja 

piše Dorin Gamulesku®', Elena Mihaila-Skarlateiu’ 2 G. Pascu, 

Ivan Popoviém, Radu Flora®, P. Tekavčić"“, Emil Petrović”” i drugi, 

iz &ijih ćemo radova navesti nesto primera: 

bacija „locus et casa mulgendis aestate ovibus“ < rum. baci;** 8 

bacuga „toljaga koja na jednom kraju ima budzu‘** je po mišljenju 

Gamuleskua istovetna sa srp. macuga, mocuga ,budza“*® < 

rum. maciuca (< lat. *matteuca) " Tnicijalno b- u bacuga je mozda 

nastalo: 1) kontaminacijom srp. macuga (b- umesto m-) i sinoma batina, 

baketa, buc*” i u tom slučaju srp. bačuga bi bila varijanta nastala 

na srpskom terenu, a srp. macuga bila bi pozajmljena iz rumunskog; 

2) oblik s inicijalnim b- je moguće postojao u rumunskim govorima, 

odakle je bio pozajmljen srpskim govorima, kao varijanta umesto one 

gde je normalno m- (upor. rum. bdciulie < rum. mdciulie).**® Ukoliko 

prihvatimo objasnjenje pod brojem 2), onda je poreklo i osnovno značenje 

reči rum. dial. *bdciucd; 

251 D, Gamulescu, fmprumuturi roménesti si aroménesti in argourile sud-slave, 

SCL XVI (1965), nr. 4, 531-540; D. Gamulescu, Elemente de origine sirbocroatd ale 

vocabularului - dacoromdn, Bucuresti-Pantevo, 1974; D. Gamulescu, Influenfe 

romđnesti i limbile slave de sud, Bucuresti, 1983. 

% E. Mihaila-Scarlateiu, Emprunts roumains dans le lexique serbo-croate, Revue 

des études sud-est européennes, X (Bucuresti, 1972), nr. 1, 99-101. 

G, Pascu, Rumdnische Elemente in den Balkansprachen, Geneva, 1924. 

5 1. Popović, Geschichte der serbokroatischen Sprache, Wiesbaden, 1960, 477- 

482. 

5 R, Flora, Relafiile sirbo-romdne. Noi contributii, Panciova, 1968. 

6 p. Tekavei¢, Due voci romene in un dialetto serbo-croato dell'isola di Veglia, 

Studia romanica et anglica Zagrebiensis, 7 (1959), 35-38. 

-7 E, Petrovici, Cuvinte argotice sud-slave de origine romaneascd, DR VII (1931- 

1933), 175-176. 

8 Gamulescu, Influente romanegti, 34. 

2% Rečnik SANU 1, 350. Ova reč je preuzeta u Rečnik SANU iz L. Grđić-Bjelokosić, 

Zbirka reči iz Bosne i Hercegovine, 1896. 

0 Rečnik SANU II, 332. 

! L influence roumaine sur le lexique des langues slaves, Rsl, XVI, Bucuresti, 

1968, 90 (= L influence roumaine); Dictionarul limbii romdne moderne, Bucuresti, 

1958, 484 (= DLRM). 

22 Rečnik SANU II, 332 (s.v. budza). 

23 Dictionarul limbii romdne, Bucuresti, Academia roménd, tom. I, deo I-a (A-B), 

1913, 410 (= Dictionarul limbii romdne). 

% Gamulescu, Influente romanesti, 71. 


. .. » . . 276265 

bdda „termin kojim Zena imenuje mlade muskarce u kući' 

por.ičs6 f,ocl rum. bade „termin iz milja kojim se Zene obraéaju muzevima“;ž 

bale < rum. bale (< lat. *baba); % 

baluca „dobro crno negotinsko vino*?®, U Rečniku SANU sugeriše 

se komparacija sa srp. balej „vrsta vina nazvanog po brdu Balej 

kraj Negotina“, koji se, opet, dovodi u vezu sa vrstom vina pod nazivom 

baluca, balucan” sa istog područja i potiču, po mišljenju Gamuleskua, 

od rum. baluta,”’ dok bi, po mom mišljenju, ovaj termin 

mogao doći od onih koji konzumirajući kvalitetno negotinsko crno v- 

ino u većim količinama počnu da baluckaju (< baluckati „peniti“) u 

pijanom stanju (upor. baluckao ne baluckao, kupio sam te za sir, pojeséu 

te kao sir u priči o seljaku koji je u gradskom dućanu kupio beli 

sapun misleći da je feta sira); 


barbatesc, fem. bčirbčiteascči „(kolo) za muškarce“. Srpska forma berbatovka 

je rezultat morfološke adaptacije rum. prideva pozajmlieuog u 

srpskom i imao bi značenje „živahno kolo; kolo za muskarce®;"* 

bčrbeč „malj kojim se zabijaju kolčevi, stubovi“ na području 

Timoka i srpskog Banata® < rum. berbéce „mehanička ili ručno izradena 

naprava od jednog teškog komada drveta koja deluje padom, a 

koristi se u zabijanju stupova, nabijanju zemlje, lomljenju velikih 

komada tuča ili gvožđa, itd“ < lat. berbex, -ecis (= vervex).2% 

bračir, brašir „tkana (pojas) traka s gornje strane pregače“ (okolina 

Boljevca — istočna Srbija)®” < rum. brdciri „uzani pojas tkan od 

vune kojim se muškarci i žene opasuju“. Srpski oblik braši”" je 

nastao od jedne rumunske subdijalektalne banatske varijante braši 

identičan je s bračir. Rumunsko poreklo i jednog i drugog oblika je 

potvrđeno činjenicom da su navedeni pojmovi nastali iz lat. bracile; 

brazar, bizak, brzar, brzdar, brznar, brnzar „mešina od štavljene 

kozje ili jagnjece koZe u kojoj čobani ili kiridZije nose sir, smetanu i 

dr.*? je objašnjeno u Rečniku SANU ital. borsa „torba“. Medutim u 

srpskom jeziku postoji i termin brnza „sir“”“! < rum. brdnza?, a značenje 

svih navedenih termina jeste mešina u kojoj se cuva sir (= brnza). 

Srpski termin branzar < rum. *brdnzar „mešina za čuvanje sira“ 

je verovatno postojao u govoru srednjovekovnih rumunskih pastira na 

Balkanskom poluostrvu, a mogao je nastati od rum. brdnza „sir“ + suf. 

—ar tim viSe što je na prostoru Rumunije zabeleZen termin brinzar 

„fromager; onaj koji pravi sir ili ono u &emu se čuva ili prodaje sir“ i u 

tom slu¢aju mogli bismo objasniti prvo —a— u branzar kao rezultat 

jedne fonetske adaptacije (-4— > —a-), dok bi drugi primeri, bfzak (- 

ak umesto —ar i ispadanjem —»n-), b/zar (ispadanjem —n-) i brzdar (< 

epenteti¢no -d-), pretrpeli fonetske adaptacije tipa rum. —rd- > srp. 

vokalno —r—, osim forme brznar koja je nastala metatezom od 

l;rnzar;m 

burag „stomak u Zivotinje* < rum. buric ,,pupak, puptana vrpca“ 

(potvrđen u meglenorumunskom sa značenjem frbuh, želudac, stomak) 

< lat. umbulicus (= umbilicus). Termin sadrži rum. —r— umesto lat.—|—— 

i rum. —a— umesto lat. —u—/~i—, čime se dokazuje jedna stara pozajmica 

pre X-XII veka; 

burfan „proždrljiv čovek“.%5 U srpskom ne postoji suf. —fan, kao 

ni osnova burf-, pa se srp. termin burfan treba pripisati rum. burduhan 

„panse, gros ventre, estomac, entrailles, tripe; burag, prvi želudac u preživara, 

mešina, trbušina, škembe, utroba“”*® burduf „veliki želudac 

u čoveka; veliki trbuh“”” ili, još preciznije, kod varijante burfan navodi 

se i burduhčini, osim varijante bor/čni „ćventrer“, izve-dene evidentno 

od imenice *borfan koja još nije potvrđena, a semantička evolucija 

od „čoveka s velikim stomakom“ do „halapljivog čove-ka“ je 

lako objašnjiva;m 

burta „veliki trbuh*®® < rum. burtd „stomak“, burtice pl. (reg.) 

„rubovi na govedem Žželucu“ (okolina Negotina)290 takode potiče od 

rum. burtd, a leksema burtati „bosti rogom“ (Koza me je burtala — 

Hvar, Hrvatska),”' bice izvedenica od srp. burta i trebalo bi oznacavati 

,,ubosti u stomak“;m 

butorka „drvo prevrieno, okresano i obi¢no šuplje što nije ni za 

kakvu građu“ (Okrug Krajinski)*®® < rum. butoarcd „panj“. 

butuk „trup, direk“ (srednji Timok) < rum. butuc „iseč_eno stablo 

očišćeno od granja i kore“ nepoznatog porekla;” 

,rupa“'m 

butura!, buturnica „zatvor, hapsana“ (Lika) < rum. buturd 

28 Gamulescu, Influente roménesti, 81-82. 

Gamulescu, Influenfe roménesti, 13-75. 

5 Rečnik SANU I, 472, 

76 DLRM 77; Gamulescu, Influenfe romanesti, 75. 

7" Rečnik SANU I, 125. 

7% Rečnik SANU I1, 126. 

> Gamulescu, Influenfe romdnegti, 80-81. 

0 Recnik SANU 11, 105, 156, 157, 158; Lj. Milićević, Zivot i obicaji Popovaca, 

SEZ, LXV, Beograd, 1952, 65; 

! Rečnik SANU 11, 191. 

22 | “influence roumaine, 16-77. 

% Dictionarul limbii romdne 1, 698. 

%7 Dictionarul limbii romdne 1, 697. 

28 Gamulescu, Influente romdnesti, 82-83. 

25 Rečnik SANU I1, 308. 

% Ibid, 308. 

21 Ibid, 308. 

22 Gamulescu, Influenfe romdnegti, 83-84. 

23 Rečnik SANU 11, 317. 

4 Ibid, 84.


_ 

buturka, buturika „stabljika od kukuruza, suncokreta, duvana i 

slično“ (Leskovac, Pčinja, Vranje) je leksema dobijena kontaminacijom 

prvog sloga rum. bufoarcč i drugog sloga rum. reg. boturi pl. 

„Stabljike“ + suf. —ka. 

čuma „kuga“ je termin potvrden nakon XVI veka i objašnjava se 

posredstvom rum. ciumd < lat. cyma;”®’ 

Cutura ,drvena ploska (za vino)“ < rum. ciuturd < lat. *cytola. 

Srpsko —u—, —— umsto lat. —y—/~0—, —— (intervokalno) ukazuje na 

rumunske osobine;"* 

frula < rum. fluier (upor. alb. floere, gré. Aorapiov);” 

gurica „rupa na svirali“ (Timok) je u Rečniku objasnjena rum. 

gaura „rupa“, ali ¢e pre biti od rum. dem. guritd „ustašca; otvor na 

nekom objektu“ ili rum. dem. gauritd „rupica““” gde rum. —gu- daje 

srp. —u- fonetskom adaptacijom; 

ugrusati se ,ugrusalo se (mleko)* < rum. se (in)grosa. Po mišljenju 

Th. Capidana, pozajmica je veoma stara, jer srp. u- iz svrienog 

glagola predstavlja rum. pref. in- prikazan nazalom , koji je posle X 

veka prešao u ;"' 

guša < rum. gugd < lat. geusiae; 

302 

kanura „drvo na koje se namotava preda” < canurd < lat. 

cannula „trščica”, 303 

katun „naselje stočara“ < rum. cđfun. I pored toga što je etimologija 

rumunske reči diskutabilna, njena rasprostranjenost na Balkanskom 

poluostrvu je, i pored toga što je nalazimo u srpskom, bugarskom 

i gčkom, povezana sa kretanjem srednjovekovnih rumunskih 

pastira;" 

25 Rečnik SANU II, 318, 319. 

2 Ibid, 318, 319. 

27 Popović, Istorija, 147; Gamulescu, Influente romđnesti, 35. 

28 Popović, Istorija, 147; Gamulescu, Influenfe romanegti, 35. 

2 Gamulescu, Influénte romdnesti, 35. 

% Ibid, 84-85. 

2 Ibid, 35. 

22 Ibid, 35. 

33 Popović, Istorija, 147; Gamulescu, Influente romanesti, 36. 

3% E. Mihaila-Scarlitoiu, Emprunts roumains dans le lexigue serbo-croate, Revue 

des ćtudes sud-est européennes, X1 (Bucuresti, 1973), 327. 


ker „(lovački) pas* je reč rasprostranjena u Vojvodini, Srbiji, 

Dalmaciji i Bosni i pretpostavlja izvornu rotacizovanu formu < rum. 

(dijalektalno) cdre (knjiz. rum. cdine) < lat. cane (< lat. canis) ;308 

krecav „kovrdžav, naboran® je reč koja se najčešće koristi u vezi 

sa vunom od rum. cref < lat. cricius = cricus < gré. KpIKog ,,krug“;’o6 

urlati (urlikati) „zavijati“ < rum. (@) urla < lat. ululare®’ 

Kao što je ve¢ nagladeno svi gore navdeni termini su u tesnoj 

vezi sa Zivotom pastira, tačnije u vezi s odgajanjem stoke. U ovoj 

oblasti nalazimo mnoge pozajmice koje ne pripadaju domenu srpskog 

knjizevnog jezika, a potiču iz rumunskog. Evo najkarakteristi¢nijih 

koje su grupisane po semazioloskim kriterijumima: 

a) termini u vezi s gradevinarstvom i pokućstvom; burdelj „vrsta 

zemunice“ (Srbija, Bosna) < rum. bordei (upor. kastel Bospdwneg, 

Boupdbpive, Bovpdinape s osnovom bord/burd); kustura „nožina, 

culter, vilis culter, convicium in cultrum® < rum. custurd (< cufiturd < 

cufit „nož“), macuga, bacuga ,pastirski štap“ (Srbija, Kosovo, Crna 

Gora) < rum. mdciucd (< lat. *matteuca); stina „stado“ (srpski Banat) 

< rum. stdnd (autohtona reg);*® 

b) zivotinje i njihova svojstva: barzast „ni beo, ni šaren (o kozama)“ 

< rum. barz (autohtona reč); blanda „blaga, dobro¢udna, mila (o 

ovcama)“ < rum. bldndd (< lat. blandus); kocan, kocenica „imena 

ovaca® < rum. coacin „ime ovce s crvenom njuskom*; lgje „krava sa 

Zutim šarama oko očiju; ime ovce* < rum. /ai (autohtona reč); 

(Wrnkas „bik rdavo kastriran“ < rum. rdncaci; trze, trzjak „kasno 

ojagnjeno jagnje* (Bosna) < rum. tdrziu (< lat. tardivus);’® 

c) patologija (Zivotinja): brnka „gljivično oboljenje na pregibima 

izmedu nogu (ovaca)* < rum. brdncd (< lat. branca); guntura, 

guntz;lr“)ac „virusno oboljenje grla“ < rum. gutunar (< lat. *gutturalium; 

39 popovic, Istorija, 147; Gamulescu, Influente romdnesti, 36. 

%% Gamulescu, Influente romdnesti, 36. 

397 AL Rosetti, Istoria limbii romdne, I: De la origini pind la secolul al XVil-lea, 

Bucuresti, 19782, 445-447. 

3% Gamulescu, Influenfe romdneti, 36-37. 

399 1hid, 37. 

31 ibid, 37.


d) delovi tela: berikat ,.grkljan, larynx* (Crna Gora), berikata 

(Istra) < rum. beregatd, dial. bericatd; kopsa „ovčiji but” (Dubrovnik) 

< rum. co(a)psd < lat. coxa 

e) mlečni i drugi proizvodi: brence „sir“ (od XV veka) < rum. 

branzd; kaš (u Podunavlju i srpskom Banatu) < rum. cas (< lat. caseus); 

kulizdra „običan sir“, kunuzdra ,,prvo mleko u majke, colostrum 

(Crna Gora), konastra, kunastra (zapadna Srbija, Crna Gora, Lika, 

Dalmacija) < rum. colastrd (= corasld, corastd < lat. *colastra); 

mamaliga, mamaljuga „kačamak, pura, palenta“ < rum. mamaligd; 

strgljata ,usireno mleko“ (na planini Velebit) < rum. dial. striglata (< 

lat. extragulata); zarica „sir iz kojeg nije iscedena surutka“ (okolina 

Sarajeva) < rum. zard/zdr „surutka“ (< arb. dhallé) + srp. suf. —ica;’? 

f) geografski termini: karara ,staza, putanja“ (Hrvatska) < rum. 

cdrare (< lat. carraria); plaj „zaravan na planini; pašnjak“ < rum. plai 

(


ovie i drugi, a posebno ističem knjigu D. Gamuleskua Rumunski 

uticaji u južnoslovenskim jezicima,”* koja mi je bila uzor u ovom 

poslu: 

albuša „rakija“ (u argou lončara — s. Čipulić, Bosna)** < rum. 

alb (rum. albus „belanjac“) „beo“ + srp. suf. —usa; 

barba „brada“ (u argou muzičara)”” ili „tata“ (u argou zidara iz 

Šlegova)”* < rum. barbđi (prvo značenje), a od ital. barba „Stariji 

čovek“ (drugo znacenje)**® pozajmljeno i u srpskom jeziku??; 

barbos, brbos*! „Stariji čovek“ < rum. ili 

arum. bdrbos „bradat“ 

sa adaptacijom -dr- u makedonskom fonetskom sistemu -r- (vokaino); 

biserka „crkva“ u zidarskom argou iz Sirinića (Sar-planina)* < 

rum. bisericd „crkva“ < lat. basilica; 

brnza, briza, brndza „sir“ je veoma frekventan termin u argou 

konopljara, lončara i trgovaca jugo-istočne Srbije” i u argoima make- 

donskih zanatlija (Kriva Palanka, Slegovo, Bracigovo)* < rum. 

brđnza „sir“ (dial. brdndza - H. Barić je pokazao da je reč poreklom 

albansko-tračka: *brondja 'ono što je uskisnulo”); 

burta „želudac“““* < rum. burtd „trbuh, stomak“; 

cujka „rakija“ u argou makedonskih zanatlija iz Krive Palanke i 

zidara iz Šlegova*“ od rum. fuicđ „rakija“ nepoznatog porekla; 

% J. Hamm, Dvije-fri o govoru zagrebačkih srednjoškolaca, Nastavni vjesnik, 

XLVIII, 1930-1940, br. 4, Zagreb, 247 (= Hamm, Dvije-tri o govoru). 

¥4 M. Sahinovié, Rjecnik jugoslavenskih Satrovaca, Zagreb, [sine ano], 24 (= Sahinović, 

Rjecnik). 

35 Gamulescu, Influente romdnegti, 58-69. 

3% N. F., Kaladzija, Bosanska vila, Sarajevo, 1886, 56 (= N. F., KaladZija). 

7 A. Aprupo, Koar 6bnzapckume maiinu esuiju, CGopuik ha Benrapckoro kHH- 

»%oano apy:ecrao, I (1901), 30 (= Aprupos, Ko Gbnzapcicume mašinu estuyu). 

B. Mapkos, /Ipuroz kon maiinume ssuyu, Makenoncxi ssik, VI (1955), kt. 1, 

15 (= Mapkos, lpuoz l). 

3 C. Battisti, G. Alessio, Dizionario etimologico italiano, 1, Firenze, 1950, 229- 

230 (= . Battisti, G. Alessio, Dizionario). 

30 Rečnik SANU 1, 301. 

3! Mapkon, Mpunoz I, 15 

327, Petković, Jezik nasih Satrovaca, Beograd, 1928, 33 (= Petkovi¢, Jezik). 

38 M. Đ. Milićević, Dr Vatroslav Jagić u Srbiji i u Sofiji, Godisnjica Nikole Cupi- 

¢a, XV, Beograd, 1895, 88 (= Milićević, Dr Vatroslav Jagic). 

34 B, Mapkon, [lpuroz kon maiinume a3uu, Maxenonckn ssuk, V (1954), ku. 2, 

218, 224 (= Mapkon, [Tpiroz l). 

%5 popovi¢, Valacho-serbica, 102. 


čapa ,cmi luk“ u argou iz Vukovara®’ od rum. ceapd „cri luk“ 

< lat. caepa; - . " 

čerešar ,maj (mesec)“ u argou zanatlija iz SmllP\_/B < rum. 

ciresar „maj i jun (mesec)“ i dolazi odatle što maja i juna meseca 

dozrevaju trešnje (rum. cireasd ,,tre§nja“)9. i . . 

čomaga „štap“ u argou drvodelja*” od rum. dial. ciumag ili od 

arum. ciumagd (< tur. tchomac); 550 — 

fakatura „glava“ u argou muzikanata od rum. _fčcatura „činjenica, 

fakat; delo“ možda kontaminacijom sa, fapturd _„l.\ce, obraz‘;;5 ı 

fljaska „prostituisana“ u argou špekulanata leBeogradal _od 

rum. /leagcči korišćeno u Banatu i Timoku sa značenjem ,,nepristojna 

žena, kurva“; || 55 

fintulja „prostituisana“ u argou špekulanata iz Beograda od 

rum. frdnt, - „polomljen, —a; zgaZen, -a; probugen, -a“ + srp. suf. - 

ulja; . . 

galben, galbin, galban „dukat“ (poznato u mnogn?:_arg·o@) < 

rum. galbin (Timok), galbdn, galbdn „dukat“, a moZe biti objasnjeno 

preko cig. galbeno; 554 . 

jarba „trava“ u argou slepih u Vukovaru od rum. iarbč 

whv 3 P ooyl 

kal „konj“ i kalica „kobila“ u argou drvodeij_a iz Braugg;/a od 

rum. ili arum. cal „konj“ < lat. caballus, axnazm kaljan,”* kaljac 

„konj“ i kaljče „ž·;l\·ebetbm


kamaša „košulja“ u argou zidara iz Krive Palanke® < rum. 

cdamaga „košulja“ (upor. alb. kémiché); 

kandovam „čitam“ u argosu zanatlija iz Bracigova* 

360 

od rum. a 

cđnta „pevati“, možda aludira na crkveno čitanje = pevanje (upor. 

spevam „kažem“, spevala „usta“ u argou zidara iz Šlegova*! od 

(s)pevam „pevam“), 

karne „meso“ je rasprostranjen šatrovački termin zabeležen u 

mnogo varijanata: karmja, karmjie u argou lončara i trgovaca iz 

Aleksinca,*? karnje u šatrovačkim govorima severo-istočne Srbije’® i 

dolazi od rum. carne „meso“ (dial. u Timoku carne); 

kasarina „kuća“ u argou zanatlija iz severo-istoéne Srbije** od 

rum. casd „kuća“ + srp. augmentativni suf. —arina; 

krculja „polica; (vučena) menica, obveznica“ u argou zanatlija iz 

Paraćina* od rum. cdrpulie „knjižurina“ (< carte „knjiga“) sa adaptacijom 

-Gr- > -r- (vokalno); 

lapte „mleko“ u argou slepih iz Bitolja** od rum. ili arum. /apre 

„mleko“; 

lingura „kašika“ u argou zidara iz Krive Palanke*” i slepih iz 

Bitolja,”* /ingurka u argou zidara iz Slegova® i Krive Palanke,’” 

ljongarka „kašika; lopata“ u argou zanatlija iz Bracigova,”! lingur 

„hrana“ u argou prosjaka iz Prilepa? ” potiče od rum. i arum. lingura 

„kašika“, a termin ljamga „hrana, gozba“ u argou drvodelja iz 

Bracigova potice od alb. /‘uge + rum. lingurd; 


ljuvam „Ženim se, udajem se“ u argou zanatlija iz Bracigoyam_ 

ima kao etimon verovatno rum. ili arum. leau (leau) „građevinski 

bjekat“ korišćen i sa značenjem „skućiti se“; i . 

i đ mamaljuga „kačamak“ u argou zidara iz Krive Palanke od 

rum. mamaligd „kačamak“; “ i 5 

muska „supruga“ u argou drvodelja iz ·Braclgova 

arum. muscči „muva“ s pejorativnim konotacijom; i 

nafiraca „košulja“ u argou iz Krive Palanke_ potiče od slo\(._ 

pref. na- + rum. fir „nit, konac* + rum. afa ,,qnt, k?nac, vlgkno 

(odnosno konac na konac) imajuéi u vidu odeću !coa%z; se &esto krpi; · 

okuj „govori“ u argou trgovaca iz Skoplja' rreha' poyemn“s 

rumunskim izrazom „namignuti“, odnosno u argou „govori (migom)“; 

- i 

panje; 

Op 

panja, 

a 

panjota, 

3O8 

· pana, 

379 

pan, 

380 

panit 

et 

», 

„hleb“ < rum. 

pđine „hleb“ (pdrie — Banat u Vojvodini i Krajina), dok su u argo:l 

učenika iz Zagreba zabeleZeni termini panja „hrana; komad hlgllJa L 

panjati „jesti“, panjoka „hleb težine jedno%šllngrama < rum. pđne + 

srp. oka „1,250-1,280 grama (< tur. okka)“ "; i i i 

pene „pero kojim se svira violina“ u argou muzikanata iz Bracigova®® 

od rum. pand (pl. pene „pera“); . as 

pordek „pas“ u argou zanatlia iz “Paracma. . od rum. 

porcdecdine ,podao; podiac, nitkov, hulja***® promenivii znacenje 

zbog pogresnog razumevanja; 

376 

od rum. ili 

35 Mapkos, /7punoz 1, 225. 

3 Aprupos, Kwva 6bazapckume maiinu esuyu, 16. 

5! Mapkos, punoz 1, 225. 

*% Đorđević, Beleske, 159. 

3 Milicevi¢, Dr Vatrosiav Jagić, 88, 92. 

34 Ibid, 89. 

5 Ibid, 92. 

36 IL Uunes, Tainuam esux na crenyume 6 Bumoncko, CGHY, XVI-XVII (1900), 

876-878 (=). 

" Mapxos, [lpuaoz 1, 226. 

Yunes, Taiinunm esux, 876-878. 

3 Mapkos, puroe 11, 18. 

37 Mapkon, flpuroz 1, 226. 

' Aprupon, Kua 6bazapckume maiinu exuyu, 18. 

[. Lienenxos, Taen npocsuku paszosop, CGHY, XIII (1896), 271-273 (= LleneHkon, 

Taen npocsiuku paszoeop). 

373 Apripos, Kot Gbazapckume maiinu esut, 18. 

3% Mapkon, [Tpunoz 1, 218. 

375 Nas jug, god. 1 (Skoplje, 1929), br. 4,9. 

” 1,227. 

e e a nputoza kow MakeĐocku mašnu A, MasenoHcku 

s3HK, 1L, (1951), Hom. 9-10, 210. 

37 [aGiiya, Mpunoc, 864. 

37 Petković, Jezik, 33. 

380 ||eneHkoB, Taen npocsuxu paszo6op, 211-273. 

38 Gamulescu, Influenfe romdnesti, 68. 

32 Hamm, Dvije-tri o govoru, 247. 

383 Šahinović, Rjecnik, 24. 

384 Aprupos, Kum 6aazapckume maiiiu esuju, 35. 

35 Milićević, Dr Vatroslav Jagié, 91. 

% DLRM, 643.


porkam se „opijati se“ u više šatro-govora jugoistoči ij 

Makedonije i zapadne Bugarske®® od r\u:r·g porc Žsčinja“ ilzlžeŽŽ:JieŽ 

izraza „opio se kao svinja“; 

skytum „krasti“ u argou kazandžija iz Prizrena®®® od arum. 

scutur ili rum. a scutura „istresti“ (upor. kod Rumuna Timočana /-a 

l:(c:;tw;at ddn izmearie ,otres’o ga iz gaéa“ tj. „pokrao ga do gole 

ože“); 

sokotela „račun(ica), obračun; mišljenje“ u argou zidara iz Krive 

Palanke®® od rum. socoteald „idem“ (upor. sokoćalo „neka dotrajala 

sprava“ u govoru Torlaka i Sopova)®; 

varza „pop“ u argou slepih"! od rum. varzd „kupus“ u 

metaforičkom izražavanju, itd. 

Svi navedeni termini uglavnom su zabeleženi u šatrovačkim 

govorima sa prostora Timok-Osogovo-Šara, odnosno sa prostora 

Torlgka i Sop(ov)a, gde smo i u toponimiji obradili dosta rumunskih 

termina | izraza koji nisu tako česti na drugim prostorima bivše 

Jugoslavue što opet ukazuje na rumunsko stanovniitvo koje je 

obitavalo na ovim prostorima.** 

::; Gamulescu, Influente romanegti, 69. 

s S. Trojanovié, Prilog tajnim jezicima, Juznoslovenski filolog, V (1925-1926), 

Š: Mapxos, /7piunoz 1, 228. 

o Zahvaljujem se kolegi Ljubisi Rajkoviéu Koželjcu na ovoj informaciji 

(1877)1—‘;,7 S. Kuhac, Prilog za povjest glasbe juznoslavenske, Rad JAZU, tom 38 

), 37. ~ 

o 

U materijalu 

.. 

koji je naveden 

P 

izdvojio bih nekoliko pojava. Najpre, tipičnu rumunsku 

pojavu prelaza meduvokalskog -I- > -r- u epohi koja se ne može vremenski 

od_:edm: lat. sole(m) > rum. soare, lat. masculus > 

rum. mascur. Zatim, u okolini Sa- 

rajeva srp. zarica „vrsta sira” < rum. zard (< arb. dhallé), u Dalmaciji glindura „otečena 

žlezda u stoke” < rum. dial. glindurd < lat. glandula ali i srp. cutura (slovenat. 

wiara, cotara) < rum. ciuturd < lat. *cytola, kanura „drvo na koje se namotava pre- 

đa” < rum. canurd < lat. cannula „trščica”, sugare „jagnje sisanče” kod Vuka < rum. 

sugar < lat, sugale, itd. 

i 

Rumunski dijalekatski prelaz -n- > -r- nalazimo u srpskom i hrvatskom ker ,(lovacki) 

pas” < rum. dijalektalno cdre (knjiž. rum. cdne < lat. cane, a rumunsku promenu 

lat. x > ps nalazimo u dubrov. kopsa „ovčiji but” < rum. co(a)psd < lat. coxa, itd. 

RUMUNSKA LEKSIKA U TOPONIMIJI 

PRIZRENSKO-TIMOČKIH GOVORA 

Na prostoru severoistočne i jugoistočne Srbije bila su mnogobrojna 

raskršća prometnih i trgovačkih puteva, raskoli vera i civilizacija, 

sudari i preklapanja različitih kultura i naroda. Odnosi tih zbivanja 

sadržani su i u toponimiji kao fragmenti jezika nestalih naroda. U 

vremenskim vertikalama na ovom prostoru smenjivali su se narodi i 

jezici, ali su se održali toponimi koji su nastajali u viševekovnom prisnom 

dodiru čoveka i prostora. 

Toponimi romanske i rumunske osnove na prostoru Timok — 

Osogovo — Šara omogućavaju mi da, u nedostatku pisanih istorijskih 

izvora, argumentovano, makar i indirektno, govorim o suživotu najpre 

romanizovanog, a zatim rumunskog i slovenskog življa, tokom viševekovnog 

razdoblja. 

Šta su znacajniji autori rekli o toponimiji u kojoj nalazim vidan 

rumunski uticaj? Ivan Popović npr. iznosi da je „rumunskog porekla 

ime planinc Vasiéa (Stbija), Romanije (Bosna), Durmitora (lat. dormitorium 

*plandiste’ — Cra Gora)“, % kao i Visitora (rum. visdtorie 

„mesto snivanja“)”* i Cipitora (rum. Atipitor „dremalo“) „ 5 a da su u 

„istočnoj Srbiji ostala (...) mnoga rumunska geografska imena kao 

Barbatovo (barbat), Korbevec (corb), Romanovce, Viaova i drjtakoi 

u zapadnoj Bugarskoj: Valelunga (vale + lungd *duga, dolina”), 

Ursulov dol (ursul *medved”), Pičor (ficior *sin")" % i dr, 

Po iznetim primerima „očigledno je – kaže Ivan Popović — da je 

romansko stanovništvo, nastanjeno u relativno kompaktnim masama“,”” 

i to „na prostoru Zaječar – Rtanj – Stalać – Prokuplje – Tetovo 

— Kratovo – Kočane — Ćustendil – Sofija – Belogračik — Vidin – Zaje- 

3% Popović, Istorija, 24. 

354 Naziv planine Visitor može biti od rum. visdtor „sanjar, onaj koji sanja“) u Crnoj 

Gori. 

39 S, Georgijevié, Plasi u srednjovekovnoj srpskoj drzavi, Niski zbornik, 6 (1978), 

126 (= Georgijević, Vlasi). 

3% popovié, Istorija, 24; lordan, Toponimia, 115: Valea Lunga, Valea Lunga- 

Cricovitd. u Rumuniji. 

*7 Ibid, 59.


čar”,* gde se susrećemo sa pouzdanim istorijskim svedočanstvima 

koja dokazuju da je enklava romanizovanih starosedelaca nakon doseljavanja 

Slovena na Balkansko poluostrvo svakako postojala, što se 

može zaključiti i na osnovu naziva kasnoantičkih kastela iz VI veka 

očuvanih u današnjoj ojkonimiji, kao što su: Aldanes > Aldinac, Arsatza 

> Rsovac, Arsena > Ražanj, Brarkedon > Brakinova, Burdopes 

> Burdimo, Garkes > Grkinja, Gurvikon > Kurvingrad kod Niša, Kalis 

> Kalna, Kandilar > Kandilica, Mucianikastelon > Mučibaba, Mutzipara 

> Mučkovce, Judaios > Židaik, Novae > Nova, Setlotes (< vulgarnolat. 

Siculétae > Sglat) > Zlot, Timiana > Tamjanica, ali i na 

osnovu znatno starijih naziva, kao Ratiaria > Arčar, Almus > Lom, 

Bononia (prarumunsko Budiinia > stbug. *ssAnis) > Vidin, Florentiniana 

> Florentin, itd- u delu zapadne Bugarske, koji ubedljivo 

svedoče o viševekovnom kontinuitetu romanskog stanovnitva i njegovom 

suZivotu sa slovenskim stanovnistvom na navedenom prostoru. 

Na kontinuitet romanskog stanovnistva takode ukazuju i nazivi reka 

(hidronimi = potamonimi): Danuvius > Dunav, Savus > Sava, Dravus 

> Drava, Pincus > Pek, Timacus > Timok, *Malvus > Mlava, Margus 

> Morava, Kiabros > Cibrica, Almus > Lom, Asemus > Osem, latrus 

> Jetra®, kao i hidronimi u slivu Južne Morave, Zapadne Morave, 

Velike Morave, Mlave, Peka, Crnog (= Krivovirskog) Timoka ili Crne 

Reke, Timoka i Poretke reke, koji, Eo mišljenju Zvezdane Pavlović, 

ukazuju na „vidan rumunski uticaj*.*" Ona kaže da se na prostoru Timok 

— Osogovo — Šara „nalaze neslovenska imena među kojima dominiraju 

potamonimi koji u svom sklopu imaju romanske, preciznije 

rumunske, elemente“, pa nastavlja da je sasvim izvesno „da su Srbi po 

svom dolasku na ovu teritoriju i kroz srednji vek živeli u simbiozi sa 

vlagko-romanskim stočarskim slojem stanovništva“.“ 

% Ibid, 60. 

'S, Gacovié, Razgranicenje naisopoliske (niske) i akviske (prahovske) regije s 

ubikacijom gradova iz VI veka, Zajetar, 1997, 17-55. 

499 P, Ivić, Jezik i njegov razvoj do druge polovine XII veka, Istorija srpskog naroda 

1, Od najstarijih vremena do Maricke bitke (1371), Beograd, 1981, 131. 

401 7. Pavlović, Analiza imena reka u slivovima Srbije u kojima je vidan rumunski 

uticaj, Onomatološki prilozi XI (1990), 73-86 (= Pavlovié, Onomatoloski prilozi XI). 

402 7. Pavlović, Nesto o rumunskim elementima u imenima reka sa terena Srbije, 

Zbomik referata i materijala V jugoslovenske onomastitke konferencije ANUBIH, 

Posebna izdanja, knj. LXX, Odeljenje drustvenih nauka, knj. 13, Sarajevo, 1985, 109. 


Ni najveća ekspanzija drzave Nemanji¢a ili despota Stefana Lazareviéa 

„nije zahvatila timočki sliv, a ni gornje Ponišavlje“, pa kako 

drugagije objasniti čudnu koncentraciju izoglosa koje razdvajaju istočnu 

i zapadnu granu Juznih Slovena nego izvesnim etni¢kim klinom „u 

kojem je Zivelo rumunsko stanovništvo“? 5 Na prostoru Timok — 

Osogovo — Sara, odnosno na podrugju prizrensko-timocke dijalekatske 

grupe u Srbiji, belogračičko-brezničkih govora u Bugarskoj i severnomakedonskih 

govora, akademik Pavle Ivi¢ beleži sledece toponime: 

„Berbatovo, Bukurovac, Bucum, Valunis, Korbevac, Marzini, Merdzelat, 

Svrljig, Surdulica, Tumba, Džepa i mnoga druga rumunskog (...) 

porekla“ kao što su ,,Banaiz, Banisora, Bov, Vakarel, Gavnos, Pasarel, 

Ursul*** ili toponimi Rnjos, Niksor, Midzor (< vlat. monte maiore 

„veće brdo”),'* Batej, Bucumet, Surdul, Mackatica, zatim Svrljig (< 

rum. zvirlugd ,jegulja),"® Bracin < Bpdtčioo (< vulgamolat. Bragi 

sta/tio/ VI vek), Bino¢s = Bina¢ (< Binétz€s 1019. godine < Arribéntion 

II vek), Zan (< vulgarnolat. Zanes VI vek < lat. Diana), Pristina 

(< *Prisciana latinsko-tratkog hibrida Priskipera VI vek ili od 

slov. *pryščina „izvor“), Mili potok (< Millareka VI < lat. /statio ad/ 

milliarem XXI), i drugi, koji, po rcčima Aleksandra Lome, „nesumnji- 

vo dokazuju nekada$nje brojno prisustvo Rumuna u ovim predelima“.*’ 

Na prostoru belogračičko-brezničkih govora u jugozapadnom 

93 Wijk, Taalkundige; M. Friedwagner, Uber die Sprache und Heimat der Rumanen 

in ihrer Fruhzeit, Sonderabdruck aus Zeitschrift fir Romanische Philologie, vol. 

LIV, fasc. 6, Halle, 1934, 693; Ivi¢, Srpski narod, 26. 

4% 1vi¢, Srpski narod, 29-30. 

95 Uporedi ital. Montemaggiore planina Učka u lstri, furl. Montmaidr = Matajur 

planina na slovenatko-italijanskoj granici, Monte Mayor brdo blizu Valensije u Spaniji" 

%5 Nakon svoje eksplikacije Pavle Ivić (Ogledna sveska, Institut za srpski jezik 

SANU, Etimološki odsek Instituta za srpski jezik SANU, Biblioteka juznoslovenskog 

filologa, Nova serija, knj. 15, Beograd, 1998, 57 /= Ogledna sveskal) donosi niz primera 

geografskih naziva sa romanskog terena, kao npr. Insula major (1289) = Dugi 

otok kod Zadra i top. Remaur < Rivus major na Krku, koje preuzima od Skoka (Skok, 

Etimologijski rjecnik 11, 358) i top. Valmaggia < Vallis maior u Toskani, koji preuzima 

od Finke (B. Finka, Porijeklo naziva Citorij, Radovi instituta Jugoslavenske akademije 

znanosti i umjetnosti u Zadru, II /1955/, 407), kao i vrh Puig Mayor na Majorki 

i samo ime Malorca „veće ostrvo” prema susednom Menorca ,manje ostrvo” itd. 

4% A. Loma, Jezicka proslost jugoistocne Srbije u svetlu toponomastike, Govori 

prizrensko-timocke oblasti i susednih dijalekata, Niš, 1994, 110 ( = Loma, Jezicka 

prošlost). 

97 Loma, Jezicka prošlost, 110-111.


delu Bugarske, a i šire, Romanski, koristeći se radovima Vajganda i 

Jirečeka, navodi toponime: Banišor, Bukurovci, Bukor, Pakarel, Gurguljat, 

Krecul, Mošino, Murgaš, Pasarel, Pelišat, Petrlaš, Pičor, Purčenica, 

Cercel, kao i nekoliko oronima: Čerčelal Murgaš, Moša, Kornica, 

Ursulica, Cerbul, Diboki Val, Merul, Gurgulejka, Magurista, 

«Fenac i Čungulj, i još nekoliko njemu sumnjivih toponima: Jarbata, 

Erul, Erišorski dol, Krnul, Lupovski, Pašunci, Cincovci, itd., kao siguran 

d&kaz o prisustvu Rumuna na prostoru Timok — Osogovo — 

Šara.“ 

Mnogobrojni su i ojkonimi latinske i rumunske osnove zabeleženi 

u turskim popisnim defterima XV-XVI veka na prostoru Vidinskog 

sandzaka,® koji se jednim delom prostire i na područje prizrensko-timočkih 

govora. To su npr. 4/bofen (< rum. imena Albotean),*'® 4/botin 

(< rum. imena Albotin),"" Asnice (< lat. asinus „magarac“), Babadice 

(< rum. imena Babadita),"? Bačilovce x 2 (< rum. imena Baci- 

18), ” Balanovac x 3 (< rum. imena Balan < bal, bilan „svetao, sjajan; 

vidan; jasan; veseo“)," Balej (< rum. imena Bilei), Balul/Palul (< 

rum. imena BflIuVPalul), Balusovce (< rum. imena Balus), Bar- 

“0 Cr, PoMaHcku, Bracume u yunyapume 6b Benzapus (Rumanen und Aromunen 

in Bulgarien. Mit 16 Bildem und einer Karte von Prof. Dr. G. Weigand. Leipzig. 

1907. 8°. VIII, 104), Tlepaoauuko cnHcanue, ku. LXIX, Coipna, 1908, 12. 

“ D, Bojanié, Fragmenti zbirnog popisa Vinindkog sandsaka iz 1466. godine, 

Mesovita grada (Miscellanea), knj. 2, Beograd, 1973, 17-70; D. Bojanić, Fragmenti 

opsirnog popisa vidinskog sandzaka iz 1478-81. godine, MeSovita grada (Miscellanea), 

knj. 2, Beograd, 1973, 117-241; JL Boaunu-Jlykau, Budun u Budunciusm cano- 

2icak npes 15-16 eex, Codus, 1975, 57-159. 

419 lordan, Dictionar al numelor de familie romdnesti, Bucuresti, 1983, 24 (= 

lordan, Dicfionar); 1. lordan, Toponimia romineased, Bucuresti, 1963, 140 (= lordan, 

Toponimia: Albota de Jos, Albota de Sus u Rumuniji 

“!! ordan, Dictionar, 24. 

412 Jordan, Dictionar, 49. 

45 Kanywckas, laneobankanckue penuxmer, 21: drum. bdci „Stariji pastir, onaj 

koji spravlja sir", arum. baci, meglenorum. baciu, istar. bdfe, alb. bac, bdcč „stariji 

brat“ < pet. ili kum. bakichi „nadzomik“ (B. P. Hasdeu, Etymologicum magnum Romaniae, 

Dicionarul limbii istorice si poporoane a romđnilor, I-IV?, Bucuresti, 1972 

1978 = 111, 2298); lordan, Dictionar, 51. 

! ckas, [aneobankanciue perukmet, 96-104. 

415 M. Pesikan, Zetsko-humsko-raska imena na pocetku turskoga doba, Onomatološki 

prilozi 11, Beograd, 1982, 31, 32 (= Pesikan, Onomatoloski prilozi 111). Ime Pal 

iz 1485. (str. 31) i iz 1571. (str. 32) Pesikan identifikuje kao arbanasko, ali ime Pal 

nalazim i kod Rumuna (lordan, Dicfionar, 349) i objašnjava se ugarskim Pdl „Paul“ i 


bas/Barbasevo (< rum. imena Barbag < barba ,,brada*) “ Bartusovce 

(< rum. imena Bartus/ica/),!! Batince, Batna (< rum. imena Batina),"m 

Berilovce (< rum. imena Berila < alb. berr ,,ovcfl“),"lg Blivanac 

(< lat. bilium /bilis/ „žuč“), BoboSovce (< rum. imena Bobos < bobos 

„šaren, rošav“), Bratulevce (< rum. imena Bratul), Bucinac (< rum. 

bucini ,,pastirski rog“ < lat. bucina), Bucince, Bucum (< lat bucium 

„panj“), Bunilovce (< rum. imena Bunild < bun „dobar“), Burudino 

(< rom. osnove burd-/bord- „potleušica, kućerak koliba“ %ermauskoga 

porekla), ! Čertovce (< rum. ceret „cerak“ + ov + ce), — Čiči ikovce 

(< rum. imena Cicic < cicic „ime jednog crvenog cveta),"” Cingurus/Cungurus 

(< rum. imena Cnmgam < rum. dial. ciung/ar/aste „sakat/i/; 

kresati /drva/*),"* Gornji i Dolnji Cucule/Cucil (< rum. ciuciul 

„mućak“),”' Dragulovee (< rum. imena Dragul), Effjak (< etn. Eflak 

„Rumun“ turskoga porekla),?”* Efljakova, Efljakovce, Falkovce (< 

rum. imena Falc < lat. falco „soko“),” Gajtanino (< rum. gaitan < lat. 

kod Vlaha/Rumuna Srbije, kao npr. u selu Sipikovu porodicni nadimak ai lu Pala (= 

jevci) čiji se predak zvao Pal, a objasnjava se imenom Pavel. 

*1° lordan, Dicfionar, 48; lordan, Toponimia, 315 (Barbosi, Bérbos/ull, Barboasa, 

Barba Alba, Barba Lata, Barba Rasd, Barboiul, Barbusa itd. u Rumuniji). 

“1 Yordan, Dicfionar, 49. 

318 pegikan, Onomatoloski prilozi 111, 26. 

419 Uporedi ime Beguao kod trojice žičkih Vlaha. Đ. Daničić, Rjecnik iz knjizevnih 

starina:srpskih, 1-1V, Beograd, 1973 = 1, 36. Zabelezen je i ojk. Berilje, top. Berilovci 

i prez. Berilovié kao zanimljiv primer slovenske paralele prez. Ovčarević. ·. 

2 {ordan, Toponimia, 316 (Buna, Buni, Bunoaica itd. u Rumuniji). 

2 Banzapcku emumonozunen pewnux 1, Codus, 1971, 68, 91. 

2 Jordan, Toponimia, 338 (Cerditul, Ceratul de Copicioasa < ceret (zbima imenica 

od cer). 

“3 [ordan, Dictionar, 121. 

% Tordan, Toponimia, 21 (Ciungi, Valea Ciungii, Ciungii lui Marcu, Dealul 

Ciungilor, Valea Ciungilor, Ciungetul, Ciungitura, Ciunga, Ciungari, Dealul 

Ciungarilor itd. u Rumuniji, koje Tordan objasnjava rumunskim pridevom ciung — 

upotreblien metaforiéno /Ciungu Mare, Ciunghey/, imeicom ciung „panj“, derivatom 

ciungar „drvo bez vrha, sa slomljenim ili uvenulim vrhom“ ili ci/u/ngiturd „šuma 

puna panjeva“). 

Uporedi nadimke Ciuciuleagd, Ciuciulece i prez. Čučulović kod Vlaha istočne 

Srbije, kao i lična imena splitske vlastele Chuchula i Chuchiula u XIV-X(V veku. 

426 Skok, Etimologijski rječnik 111, 606; D. Bojanić-Lukač, Negotinska krajina u 

vreme turske vladavine — na osnovu izvora iz XV i XVI veka, GEM 31.32 (1968- 

1969), 68 (= Bojanić-Lukač, GEM 31-32). 

27 [ordan, Dictionar, 193.


gaitanum „pas, /zemaljski/ pojas* koji Du Cange nalazi kod Marcela 

Empirika),"”® Ginguc (< rum. imena Ginga/Gangu < ginga/gingie 

„mucav /čovek/“),'29 Gorne i Dolne Galbince (< rum. galbin „žut“ < 

lat. galbinus), “? Gramada (< rum. gramada „gomila, hrpa kamenja“ < 

lat. grimus),”! Guberovce (< rum. imena Guber),"? Gurgusevec (< 

vlat. gurgus ,dolina, vrtača, plodna ziratna zemlja“),"” Hrsovce (< 

rum. imena Hrs),m Hutova (< rum. imena Hutu < grč. Hutos),m Nlaški, 

Jorgovo selce (< rum. imena Torga),”® Kalanik x 3 (< rum. imena 

Calana),” Kalotine (< rum. imena Calota),”® Karbince (< lat. carbo 

„ugljen“),”” Karbulovce (< rum. imena Carbul)," Kipicevo (< rum. 

% Skok pretpostavlja da je re¢ gayran „tkanje (širit) za ukras haljine“ balkanski 

turcizam nepoznatog porekla (?) iz oblasti nošnje, dosla preko grčkoga iz italijanskoga 

prideva gaetano od imena grada Gaeta. 

2 Jordan, Dicfionar, 225. 

43 Jordan, Toponimia, 167: Galbeni u Rumuniji. 

43! Uporedi gramazuica (Rumuni istoéne Srbije), gramazo (Romani na Krku), 

gérmadhé (Albanci), grumade (kod kotevaljskih Nemaca), grumada (Mleci), grumade 

(Furlanci), sve u znatenju „hrpa, gomila, pogranični kamen“ (Skok, Etimologijski 

rječnik 1. 606). 

432 pesikan, Onomatoloski prilozi I1I, 26. 

53 Sa terena istočne Srbije u atarima rumunskih sela zabelezio sam top. Gurgumeu 

< gurgu(s) meu(s) (s. Halovo), Gurgul i Ogasu Gurgului (s. Krivelj), a sa istočnojadranske 

obale, sa ostrva Krka, Skok je zabeleZio: apud gurgum de Gamayla (1318), 

gurgelus Favilus (1326), gurgelus de Fane (1398), itd. U rumunskom jeziku imamo i 

gurgii „vih brda ili planine“* < lat. gurgulio „grkljan“ (Breban, Dicfionar, 424). 

V. Jakić-Cestarić, Raspored i onomasticko susjedstvo kalendarskih imena u 

predjelima decanskog viastelinstva pri njegovu osnutku, Zbomik Seste jugoslovenske 

onomastitke konferencije, SANU, Naučni skupovi knj. XXXVII, Odeljenje jezika i 

knjizevnosti, knj. 7, Beograd, 1987, 356 (= Jakic-Cestaric, Raspored): Od ,neslovenskih 

imena s kojima se u vlaskim obiteljima kalendarska nalaze u sprezi zanimljivo je 

istaknuti ime Baldovin, Hrs, Staver, Altoman, Lale, Bal, Buckat (...) ali se neka od 

njih nalaze kao imena Vlaha u Banjskoj i Prizrenskoj povelji.“ 

35 Jordan, Dictionar, 250-251. 

3 Skok, Etimologijski rjecnik 1, 559; M. MiloSevi¢, Cincarsko „horjo“ selo na 

Kopaoniku, GEM 15 (1940), 165: , Jorgo, čobanin, koji zna da se rodio na zimovniku 

negde oko Leskovea, ali ne zna u kojem sclu“, 

37 Pesikan, Onomatoloski prilozi 111, 26; M. Grkovié, Recnik imena Banjskog, Dečanskog 

i Prizrenskog vlastelinstva u XIV veku, Beograd, 1986, 103 (= Grkovié, Rećnik 

imena Banjskog). 

9 Constantinescu, Dicfionar, 227. 

9 Jordan, Toponimia, 224. Upor. top. Cérbunari, La Carbunari, Valea 

Cérbunarilor, Carbunar, Carbunarul, Lacul Carbunarului, Cérbundiria, Carbundrita 

u Rumuniji (= Iordan, Toponimia). 


imena Chipcea), Kirbulovce, Kovilovce (< rum. imena Covild < covila 

„krivina“), ! Kokornica (< rum. imena Cocor < cocor ,divlja guska*),“? 

Korbovo (< rum. imena Corbea < corbu gavran**?), Kopaj 

'Košar (< rum. copai „pokrio krošnjom drveta < copac „drvo“), 

Kopilovee (< rum. imena Copil < copil „dete“), ” Kormar (< rum. a 

curma „razdrobiti“ < vlat. *corrimare /corrimštus/),“ Kotiga (< rum 

imena Cotigž < cotig „karuca za konje s dva ločka“),447 'Kračulovce 

(< rum. imena Craciul), Krnafovce (< lat. coronatus „ovenčani, krunisani“), 

Krčurevce (< rum. crciur „kovrdža, lokna“), Kršatovce (


lai „hmelj, kukuruzno brašno, proja“),” Minulovce (< rum. imena 

Minul < minš ,,rudni.k“),455 Mireva (< slov. mir „zid“ < lat. murus),m 

Mirila (< rum. imena Mirilš),“7 Mirior (< rum. mirior/mereor ,,Flur- 

name, lieu-dit, odmorište, zastanak*),** Mokranje (< lat. ma/lum/ gra 

ne/um/ ,,§ipak“),‘59 Gorne i Dolne Musnik (< balkansko-lat. primitivum 

*muscus „n·lazga“),“'o MuSadovee (< osnove mus/mu§ < lat. 

*muscus i nastavka zbirne imenice -ad),*' Musat (< rum. imena Musatu 

< arum. musat ,lep*),* Negotin (< rum. imena Negota),*> Negurice 

(< rum. imena Neguriti < rum. negurš „mrak“), Nekalice (< rum. 

54 lordan, Dictionar, 485; lordan, Toponimia, 443, 

55 M. Grkovi¢, Recnik licnih imena kod Srba, Beograd, 1977, 136 (= Grković, 

Rečnik). 

% P. Šimunović, Istocnojadranska toponimija, Split, 1986, 66-67, 69, 75, 77, 79 

(= Šimunović, Istocnojadranska toponimija); S. Mačaj, Crnorečki okrug, Glasnik 

SUD 73 (1892), 98, 103; P. Skok, Slavenstvo i romanstvo na jadranskim otocima, Zagreb, 

1950, 15: toponim ,,Stinica (g. 1070. u pluralu Stenice) na kopnu naprama 

Rabu nosi u doba narodnih vladara i romansko ime Murula* (V. Racki, Dokumenta, 

80: iuppam que fuit sub Alpibus /= Velebit/ a castro latine Murula 

uocitato sclauonice Stenige usque flumen Copriue /= Zrmanja/.). 

47 Rečnik SANU 12, 603 (s. v. Mirilo); D. Bojani¢, Fragmenti opsirnog popisa 

Vidinskog sandzaka iz 1478-81. godine, MeSovita grada (Miscellanea) 2, Beograd, 

1973, 139 (s.v. Miral) (= Bojani¢, Fragmenti 1478-81); Jaki¢-Cestaié, Raspored, 342. 

% 8, Gacovié, Etimologija neslovenskih osnova u ojkonimiji Vidinskog sandzaka 

XV i XVI veka, Zaječar, 1993, 81. 

49 Simunovi¢, Istocnojadranska toponimija, 78: Mogranjac < lat. malum graneum; 

P. Skok, Slavenstvo i romanstvo na jadranskim otocima – Toponomasticka ispitivanja, 

Zagreb, 1950, 63: „Mogranj i Mogranjac od lat. naziva za šipak malum graneum®; 

K. Jireček, Romani u gradovima Dalmacije tokom srednjega veka, Zbomik Konstantina 

Jirečeka 11, SANU, Posebna izdanja, knj. CCCLVI, Odeljenje drustvenih nauka 

– Nova serija, knj. 42, Beograd, 1962, 171 (= Jireček, Romani). 

469 Skok, Etimologijski rječnik 1, 490. 

1 Riecnik JAZU 30, 168 (Musad); Skok, Etimologijski rjecnik 1, 490. 

2 Jordan, Dictionar, 321 (Musatu). 

3 Georgijevié, Balkanološke studije, 102: „U srednjovekovnoj Srbiji Njegota i 

Negota su imena Vlaha, a Negotin — grad (koji je u vezi s ličnim imenom Negota 

/upor. Negotin stan — toponim/)*; R. Trickovié, Popis haraca Krajine i Kljuéa za 

1153. godinu po hidzri, Mešovita grada (Miscellanea) 2, Beograd, 1973, 224 (= Tričković, 

Popis 1741); M. Stojković, Branicevski tefier, Beograd, 1987, 58, 152; M. Camaj, 

O slovenskim toponimima u Titogradskoj Malesiji, Zbomik Seste jugoslovenske 

onomastitke konferencije, SANU, Nauéni skupovi, knj. XXXVII, Odeljenje jezika i 

književnosti, knj. 7, Beograd, 1987, 541: „Njegotin – selo blizu Fundine“ u Crmoj Goi. 


imena Necala), Nikšor x 2 (< rum. imena Nic/a/ + sor),** Nikolice x 3 

(< rum. imena Nicolicea),*® Nikoliceva, Osljan/Osljan (< stslov. osl < 

lat. aselus ,,magarac*),"® Otulovce x 2 (< rum. imena Hotul < rum. houl 

, kradljivac®),*” Peris (< rum. peris „krušar, teren obrastao kruskama“ 

< par , kruska < lat. pirus),'® Petrus/Petrusa (< rum. imena Pštrusu 

ili rum. pietris ,pesak pomeSan sa sljunkom®),"® Petrusnice, 

Plana (< rum. plan „za/ravan“ < ilir.-mesap. plana ,,visoravan za ispašu, 

pasnjak*),*”® Planinice (< ilir-mesap. plana „visoravan za ispašu, 

pašnjak“ + in + ice),?! Porkar (< rum. porcar „svinjar* < porc 

,,svinja“),‘72 Gornji i Dolnji Prevalac/Prevalce (< rum. prevale „udoli- 

% Uporedi s. Srbišor < etn. Srb(i) + šor zabeleženo u XV u Lici, top. Banišor < 

Ban(e) + šor kod Sofije u Bugarskoj, Petrišor < Petar + šor, itd. Takođe s. Negrišori 

u Donjem Dragačevu i top. Kondrišor (< rum. codru < lat. quadrus) u s. Kaona u Gornjem 

Dragačevu (A. Loma, Iz toponimije Srbije, OP VI, Beograd, 1985, 110) ili top. 

Negrigori i Codrigor(ul) u Rumuniji (lordan, Toponimia, 86, 456). 

Jireček, Romani, 187: Coliga seu Nicoleta; M. Šimundić, Značenje nekolikih 

starih osobnih imena tuđega podrijetla, Onomatološki prilozi II, Beograd, 1981, 114 

(= Šimundić, Onomatološki prilozi II); Skok, Etimologijski rječnik II, 518; Bojanić, 

Turski zakoni, 15, 80. 

46 Da je s. Ošljana dobila svoj naziv od lat. aselus potvrđuje i dubleta Magarac za 

brdo nadomak sela. Skok, Erimologijski rječnik II, 569; Cr. Mnanenoa, Emustonozuwecku 

u npasonucen peukuk na Gunzapcku knuscosen eaux, Codus, 1941, 93. 

467 p_Skok, Pregled literature, Iz rumunske literature o balkanskim vlasima, Glasnik 

Skopskog naučnog društva 11, 1-2, Skopje, 1928, 301: ,,Vlasko ime Horul navodi 

se u hrisovulji cara Dušana, kao top. Otulje zabeleZeno je u okrugu vranjskom“. 

48 Skok, Etimologijski rječnik 11, 662 (pirula). Upor. fiionim Periy.,Krusar < 

rum. pere pl. „kruške“ je zabelezen u ataru Donjeg Milanovca, Dusanovea, Jabukovca, 

Malog Jasenovea, itd., Frasenis < rum. frasdn „jasen“ na Miroč planini i KuZaj 

planini, Gorunis < rum. gorun „granica“ u ataru Milatovca, Plopis < rum. plop ,topola“ 

u ataru Klokogevca, Cracu Vunturis < rum. cracu véntului „vetrovita čuka“ u ataru 

Majdanpeka, itd. 

4 Gh. Bulgdr, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar de arhaisme si regionalisme, 

Bucuresti, 2000, 274 (= Gh. Bulgšr, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar). 

Upor. top. Petross – Petrara (XIV vek) na Braču (Šimunović, Toponimija otoka Brača, 

136); lordan, Toponimie, 90 (Piatra Cécatd, Piatra Detunatd, Piatra Riioasa, 

Pietrdria, Pietrei, Pietrele, Pietrelor, Petriceaua, Pietricelele, Pietricica, Pietrisul, 

Pietroasa itd. u Rumuniji). 

M Georgijevié, Balkanoloske studije, 21; Pavlovi¢, Onomatoloski prilozi XI, 77: 

„Latinska re¢ planus 'ravan, zaravnjen* ušla je preko romanizovanog sloja Vlaha, kao 

pastirsk termin, u naš jezik.“; Rjecnik JAZU 42, 957. 

411 Georgijevié, Balkanoloske studije, 21; Georgijevié, Vlasi, 127; K. Jireček, Isto- 

Srba 111, Beograd, 1923, 181. 

? Jordan, Toponimia, 333 (Piciorul Porcului, Ritul Porcului).


na“ < lat. prae + valis), ” Pričevce (< rum. imena Priciu < prici „krevet 

za jednu upotrebu“, što upućuje na stočare koji se bave transhumanskim 

stočarstvom),“* Radulovce x 2 (< rum. imena Radul),?” Re- 

Sulovce (< rum. imena Resul/Rosul), Romanja (< rum. Roménia 

,,Rumunija“),m Rugovo (< rum. imena Rug < rum. ruga ,,lm)litvx-x“),"77 

‘Rusan (< rum. imena Rusanu < rusi „/po/crveni“), ' Sepince (< rum. 

imena Sepie < mad. szép „lep, krasan“ + in + ce), ” Sremlan/Sremljane 

(< etn. Gokmamne, Sermisiani /Zeppunorevoi/, Sermani „Srem- 

¢i*),® Sumarin — Sumarinovac x 2 (< rum. imena Sumarin < sank. 

sanctus Marinus), ! Sarbanovce x 5 (< rum. imena Sarban/Serban < 

4 Rječnik JAZU 50, 782. 

“ lordan, Dicfionar, 379. 

475 Skok, Etimologijski rjecnik 111, 540-541. 

476 Rječnik JAZU 59, 150-151; Pesikan, Onomatološki prilozi 11, 33-34. 

77 pešikan, Onomatoloski prilozi I11, 187-188; Iorđan, Dicfionar, 400. 

% Yordan, Dictionar, 401; Simundi¢, Onomatoloski prilozi 11, 120. 

Jordan, Dictionar, 412. 

% S. Gashi, Albansko-vlaska simbioza u svetlu onomastike, Onomastica lugoslavica 

10, Zagreb, 1982, 49; F. Papazoglu, Srednjobalkanska plemena u predrimsko doba, 

ANUBIH, Djela, knj. XXX, Centar za balkanoloska ispitivanja, knj. 1, Sarajevo, 

1969, 59; P. Lemerle, Les plus anciens recueils des Miracles de Saint Démétrius et la 

pénétration des Slaves dans les Balkans, 1, Le texte, Paris, 1979, 284-287; V. Mošin, 

Ljetopis popa Dukljanina, Zagreb, 1950, 72; A. Loma, Sloveni i Albanci do XII veka svetlu toponomastike, Zbornik naucnog skupa „Stanovništvo slovenskog porijekla u 

Albaniji“, Titograd, 1991 (= Loma, Sloveni i Albanci), 319-321: U Deganskoj hrisovulji 

na području Altina zabeleZeni su Baacu Cykmanne (M. Pedikan, Iz istorijske toponimije 

Podrimlja, Onomatološki prilozi 11, Beograd, 1981, 2; Ibid, Stara imena iz 

donjeg Podrimlja, Onomatološki prilozi VII, Beograd, 1986, 41) &ji naziv „znači doslovee 

Romani iz Sirmija, a u anticko doba je u danasnjem Sremu, oblasti rimske metropole 

Sirmija na mestu današnje Sremske Mitrovice, bilo mesto Altina, koje se locira 

oko ušća potoka Surčina u Savu (A. Mayer, Die Sprache der alten Illyrier I-11, 

Schriften der Balkankommission 15-16, Wien, 1957-59, I 40). Posredi je latinsko (altus 

„visok“?) ili moZda keltsko topografsko nazvanje, karakteristicno za anticko Podunavlje: 

postojala je jos jediia Altina u Donjoj Meziji na Dunavu, koju belezi Prokopije 

de aed. IV 11, jedan Altinum u Gornjoj Panoniji. No oblasno ime Altin 

poznoantitke Prevalitane, koja se tu javlja tek od srednjeg veka, najbolje se obj 

va prenosom imena donjopanonske — sremske Altine, s obzirom na dokumentovano 

prisustvo Romana doseljenih iz Srema u Altinu.“ 

! Bojani¢, Fragmenti 1478-81, 127; V. Putanec, Refleksi starodalmatskog pridjeva 

sanctus u onomastici obalne Hrvatske, Slovo XIII, Zagreb, 1963, 137-175. Uporedi 

sanktoreme Subtiana, Sucekla, Sudurad, Sufilip, Supetar, Superka, Sutrojica, S-:vid, 

Sutilija, itd. 


rum. serb „kmet, sebar, rob*),* Trane (< rum. imena Tran), Tudoréa 

(< rum. imena Tudor/cea/), Turmak (< rum. turmac ,,mladi bivol koji 

trči sa stadom“ < turma , krdo, stado®)," Valuga (< rum. vale „dolina“ 

+ srp. lug „gaj /obično na nizem ili podvodnom zemljistw=)," Vine/Vina 

(< rum. imena Vinea), Vlahovo (< etn. Viah + ovo),*® Viaska, 

Vlaski Potok, Viaj Istar (= Stari Vlah), Vlgjinica (< etn. Vlajnica „Vlahinja“), 

Gorne, Sredne i Dolne Vrmdze (< rum. imena Vermice® < 

lat. vermiculus ,,crvenkast“m), Vrsova (< rum. imena *Vrs < urs 

„medved“ + ova),"® Zarvince (< rum. z4rva „buka, galama, graja, darmar, 

gungula, halabuka“),‘" itd. i uglavnom se nalaze na gotesima danas 

postojećih naselja istočne Srbije i zapadne Bugarske.“ 

% lordan, Dicfionar, 432. 

83 Skok, Etimologijski rječnik 111, 527. Uporedi trački božanski epitet Touppn „tr- 

Katica* grčke boginje Here, koji je zabeležen na votivnom spomeniku iz Trnova u Bugarskoj. 

Reč zurmae koja se često pojavljuje kao zadnji član tračkih dvosloznih ličnih 

imena, kao npr. Acxpouv-tovppe, Doro-turma, Dotu-turma, Rescu-turme (Parokoovpjie, 

Pnoxo-topun), žopŠo-ropjoc, Ti-tuppog, potiče možda iz ie. *drmo-s 

„trka” (Vidi: V. L. Georgiev, Die trakischen Gčtternamen : Ein Beitrag zur Religion 

der Thraker, Balkansko ezikoznanie XVIII 1, Sofia, 1975, 9, 55). - 

“% Rečnik SANU 11, 598-599; Georgijević, Balkanološke studije, 54: velika, krupnagora. 

¥ lordan, Toponimia, 304-305 (Vlaha, Vlahii, Viahei, Viasca Mare, Vlasca Mica, 

Corul Vlasca itd. u Rumuniji). 

% Jordan, Dicfionar, 483. . 

397 Uporedi fran. vermeil i naziv Justinijanovog obnovljenog kastela Vermezium u 

Dardaniji koji je zabelezio Prokopije Cesarijski u svom delu De aedificiis. 

488 M. Šimundić, Nepoznata osobna imena u ,, Prilogu onomastici šibenskog kra- 

_ja“ Ivana Ostojića (VIII), Zbomik Seste jugoslovenske onomastičke konferencije, SA- 

NU, Naučni skupovi knj. XXXVII, Odeljenje jezika i književnosti, knj. 7, Beograd, 

1987, 317: „Bochillo Prsula"; V. Jakić-Cestarić, Raspored i onomastičko susjedstvo 

kalendarskih imena u predjelima dečanskog vlastelinstva pri njegovu osnutku, Zbornik 

šeste jugoslovenske onomastičke konferencije, SANU, Naučni skupovi knj. 

XXXVII, Odeljenje jezika i književnosti, knj. 7, Beograd, 1987, 361 (= Jakić-Cestarić, 

Raspored): „ime Presale (čitaj Vrsalj) nastalo od Ursus". Upor. prez. Vrsalovié 

(Hrvatska). 

489y, Breban, Dictionar general al limbii romdne, Vol. II, Bucuresti, 1991, 1137 

(= Breban, Dicfionar). Uporedi katun Vlaha Zarvince koji Jovan Ugljesa daruje 

landaru 1381. godine (S. Novakovié, Zakonski spomenici srpske srednjovekovne 

ve srednjeg veka, Beograd, 1912, 446). 

4 Navedeni ojkonimi i najnuznija objasnjenja sa prosirenom literaturom za ovu 

priliku preuzeti su iz knjige: S. Gacovié, Etimologija neslovenskih osnova u ojkonimiji 

Vidinskog sandžaka XV i XVI veka, Zajetar, 1993, 3048, 54-94, 103-115, 120-137.


Prelistavajući Onomastiku Timoka Ljubiše Rajkovića Koželjca“! 

nailazim na mnoge toponime rumunskog porekla, kao npr. Alude (< 

rum. /v/ale „dolina“ + srp. lug „gaj /obično na nižem ili podvodnom 

zemljištu“),”? Baldnica (< rum. bal, bžlan „beo, svetao, sjajan“; upor. 

alb. balash, balosh, trač. B&Aoc, ilir. B4Atoc, BoA6c), ? Bdlcina 

padina (< rum. imena Balcea),* Bdljin kamen (< rum. imena Balea), 

Batéj (< rum. batži „bitke, bojevi“),”5 Bradis (< rum. reg. bradis „mesto 

zasađeno jelama“ < rum. brad „jela“),'* Burdelji, Bučdnsko, Bučina 

(< rum. bucinš „panj“ < lat. bucinum), Cerdk (< lat. cerrus 

„hrast“), Cuciirina Zljebiira (< rum. imena Tutura®’ < rum. tugur/tirtur 

„mlaz vode; ledenica“**® i srp. žleb + rum. suf. —urš?? < lat. ura®® 

„udubljenje, ulegnuće, usek u zemlji ili na nekoj drugoj podlozi, jarak, 

rov“), Cuciirina padina, Cickévac < rum. imena Cicic < cicic „ime 

jednog crvenog cveta“”! /= ojk. Čičikovce XV-XVI vek/), Cungiirsée 

bare (< rum. imena Ciungaru < rum. dial. ciung/ar „stablo bez vrha ili 

sa slomljenim vrhom** /= ojk. Cungurus XV-XVI vek/), Čimgursći 

. Lj. Rajković Koželjac, Onomastika Timoka, Onomatološki prilozi XI, Beograd, 

1990, 109-363. 

2 Rečnik SANU 11, 598-599; Georgijević, Balkanoloske studije, 54. 

493 Kalužskan, Paleobalkanskie penukmbi, 22, 96-104. 

U svom radu Onomastika Zaglavka Jakša Dinić daje objašnjenje top. Bdića 

padina od „tračke pastirske reči *balios", koji je pre mogao nastati od rum. imena 

Balcea (= izgovor Balča). 

4% Upor. u srpskim govorima istočne Srbije lekseme barlé/butlo, bdrtlak, bdtur, 

baturika, buturika, butirka koje imaju izvesne sličnosti s osnovom bat- koju srećemo 

u rumunskom jeziku: bat < lat. battuo, bšte < batt(u)ere, batatator < batt(u)atorium, 

itd. Vidi: D. Petrović, O nekim karpato-balkanskim leksičkim reliktima u srpsko-hrvatskim 

dijalektima, Govori prizrensko-timočke oblasti i susednih dijalekata, Niš, 

1994, 420 (= Petrović, O nekim karpato-balkanskim leksičkim reliktima); lordan, 

Toponimia, 306 (Bétaia, Béitaia Mare, Bétdioasa, Bétdiosului, Batélia u Rumuniji). 

% Tordan, Toponimia, 61: Brad(ul), Braduri, Brazi, Bradéfelul, Bradetul, Bradefii, 

Bradisorul, Braditul, Bradulépul, Braduj, Brédesti itd. u Rumuniji. 

? Constantinescu, Dicfionar, 399. 

% Gh. Bulgar, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar, 512; Breban, Dicfionar, 

1088. Uporedi rumunski naziv česme Jufur na putu Zaječar — Halovo, koju na srpskom 

imenuju Ledena voda. 

9 Constantinescu, Dicfionar, LXVI. 

3% Sala, De la lating, 110. 

! Jordan, Dictionar, 121. 



kraj, Ciika (< rum. ciuca „vršak; kijun®), Cukdr, Cukér, Cuturilo (< 

rum. ciuturd ,drvena ploska za vino i rakiju“ < lat. cotyla® < gré. 

Kć•tuhoc)f"s Čućer, Čuču'lj (< rum. ciuciul „mućak“ /= ojk. Gomji i 

Dolnji Cucule/Cucil XV-XVI vek/), Ddndulovi bukovci (< rum. imena 

Dandul),'** Ddndulovséi kladenac, Dél (< rum. deal „breg“ < lat. delus),sm 

Drmanska preslap (< rum. ime Darman ili rum. džarim4 „odron/iti),*® 

Drmdlj (< rum. daram4 „odron/iti“ + rum. suf. —olj formiran 

od glagolskog završetka -oli),*”, Dukdč (< rum. imena Duca < 

grč.-viz. d6uka akuzativ < lat. dux „vojvoda“ + ač),'! Gldma (/veliko 

brdo/ < %lama „čukast osamljen vrh“ /kod KnjaZevca/ < rum. 

glamnie),?!! Gramdde (< rum. gramada ,,gomila, hrpa kamenja“ < lat. 

grfimus),"Z Grbulovac (< rum. imena Grbul), Kdpicovo (< rum. reg. 

copitd „glavica/kupica sena“), Kdpovsc (< rum. cap/ul/ „glava“),!? 

503 Apelativ ćuka i drugi oblici koji se odatle izvode je po mišljenju Pavla Ivića verovatno 

starobalkanskog porekla (P. Ivić, Jezik i njegov razvoj do druge polovine XII 

veka, Istorija srpskog naroda 1, Beograd, 1981, 130), a Petar Skok smatra da je mediteranskog 

porekla (Skok, Erimologijski 1, 340). Upor. slov. paralelu top. Kljun vis (s. 

Radičeva) u Timoku. i i 

W Rječnik JAZU 5 (ceta-dali), 111: Čururilo, m. mjesto u Srbiji u okrugu knjaže- 

'vačkom; Cuturilo, m. prezime u naše vrijeme. 

505 Skok, Etimologijski rječnik 11, 248 (kutal): „Posuđenica iz balkanskog latinitetacotylus 

< gr. kovd\oc, egejskoga podrijetla. Ta riječ postojala je i u metatezi cyfufts 

sa y > ju, odatle rum. ciufurč, koja zbog kretanja srednjovjekovnih nomadskih Viaha 

postade svebalkanska riječ...“. i 

50 Sa ovim imenom valja uporediti ime mletačkog dužda-pisca Andrije Dandola 

(r. 1307-10 – u. 1354) i naslov njegovog dela Annales (Chronicon Danduli). 

7 Jordan, Toponimia, 26. Upor. top. Deal(ul), kao i Dal, Djal (= Đal), Dala, 

Dallen, Dallia, Dzjal itd. 

508 Torđan, Dicfionar, 174; Breban, Dictionar, 247 (dérdmd, dardmatiird). 

509 Tordan, Dicfionar, 174; Constantinescu, Dictionar, LXIV (npr. pšrjoli). 

510 Constantinescu, Dictionar, 267. Upor. imperator Ducas (1059-1067). 

1 Georgijevié, Plasi, 127; Petrović, O nekim karpato-balkanskim leksickim reliktima, 

419. 

12 Uporedi gramazuicd (Rumuni istočne Srbije), gramazo (Romani na Krku), 

‘gérmadhé (Albanci), grumade (kod kotevaljskih Nemaca), grumada (Mleci), grumade 

(Furlanci), sve u značenju „hrpa, gomila, pogranicni kamen“ (Skok, Etimologijski 

rječnik 1, 606). 

513 Tordan, Toponimia, 19-20 (Capul, Capul Cimpului, Capul-Coastei, Capul- 

Codrului, Capul-Corbului, Capul-Dealului, Capul Dracului, Capul Gradinii, Capul 

Jadului, Capul Luncii, Capul Mielului, Capul Mosiei, Capul Muncelului, Capul 

Padurii, Capul Piscului, Capul Plaiului, Capil Satului itd. u Rumuniji).


Kdrdosovséi kladenac (< rum. cardas „ortak“ /Ortački kladenac/),?! 

'Kataruga (< rum. reg. catir „mula“ turskoga porekla + rum. suf. - 

ugž),” ” Klisiira (< vlat. clausura „usek, uzani prolaz“), Kérbulova padina 

(< rum. imena Corbul < corbul „gavran“), Korddnovséi kladanac 

(< rum. imena Cordan”* < cord „sablja“ + rum. suf. -an < lat. - 

anus),”"” Krćiš (< rum. reg. crćis „mesto gde krtica mnogo radi“ slovenskoga 

porekla), Mandarinséi potok (< rum. mandra „tor, obor, bačija“ 

/ rum. reg. mandara „mlekara“ grčkoga porekla),**® Marditino (< 

rum. hipokoristika Margit < lat. maršarita, grč. pepyapitng „biser“ 

ili rum. margarit „sitan kamenjar“), '' Marinovac (/selo/ < rum. imena 

Marin < lat. Marinus /= ojk. Sumarin XV vek/), Martinica (< rum. 

imena Martin < lat. Mam'nus),520 Mikolica (< rum. mic „malen“ + 

rum. -ol < lat. olus + ica), Minisor, Miréjina (< rum. imena Mirei), 

Osljane (/selo/ < stslov. ecwan < lat. aselus „magarac“ + jane /= ojk. 

Osljan/Oslan/Oljan XV-XVI vek/),? ! Osljdnska reka, Pdljin breg (< 

rum. imena Palea),” Pangdrsći kladanac (< rum. imena Péngar /= familija 

Ppngarci u timočkom s. Jelašnici/ < rum. pangar „prljavština“),? 

5 Pesulinséi rt (< rum. imena Pesul), Petrusa (/selo/ < rum. imena 

Patrusu ili rum. pietras ,;,gcsak pomešan šljunkom“”*” /= ojk. Petrus/Petruša 

XV-XVI vek/),*” PJjés (< rum. plostinš „lug, rit; pašnjak 

* Gh. Bulgar, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar, 36. 

*'5 Breban, Dictionar1, 145. 


*'" lordan, Toponimia, 389 (Corduna, Chea Cordunului); Gh. Bulgar, Gh. Constantinescu-Dobridor, 

Dicfionar, 76. 

*'* [ordan, Dictionar, 289 (imena Mandrea, Mandriu, Mandru). Upor. top. Mdndra 

< mandra „tor, obor, bačija“ u ataru sela Dejanovca. 

51 Ch. Tonescu, Micd enciclopedie onomastica, Bucuresti, 1975, 199-200 (= Ionescu, 

Mica enciclopedie onomastica). 

lordan, Dictionar, 294; Constantinescu, Dicionar, 103. 

! Gacovié, Etimologija rieslovenskih osnova, 44-45; Upor. top. Osljane, Oslari i 

slov. ekvivalent top. Magdrica (s. Brlog - Gomji Visok kod Pirota). 

2 Upor. prez. ai lu Pala u selu Sipikovu kod Zaječara. 

5 Gh. Bulgar, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dictionar, 260. 

** Gh. Bulgšr, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dictionar de arhaisme si regionalisme, 

Bucuresti, 2000, 274 (= Gh. Bulgar, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dictionar). 

Upor. top. Petross – Petrara (XIV vek) na Braču (Šimunović, Toponimija otoka Brača, 

136). 

32 Gacovié, Etimologija neslovenskih osnova, 45. 


/na podvodnom zemljišm/“),s" Popuša (< rum. papgsš/popu;š :,lu!- 

ka“),?” Prevalsc (< rum. pre + vale „podolje; udolina“), Pripor (< 

rum. pripér „uspon; zimsko skloniste za ovce sagradeno od ple!ešžgpa— 

kriveno slamom“),”* Pricel (< prici „krevet za jednu \}potrebu* + 

rum. suf. -el), Prporovac (< rum. reg. pdrpor „pripek; vatra od 

slame“),m Rddulov dol (< rum. imena Radul), Rddulova padm, 

Rpinje (< rum. rapi pl. „urvine“), ! Soguljdn (< rum. sugul + Jan..”šš; 

savče“), Sérbino (< rum. imena Serb/u/ < serb „kmet, Ššeba'r, rf:b i 

Skédrino polje (< alb. Shkodér < lat. Scodra „Skadar“), Tolelj_a (/Y[lnogrdi, 

njive, baste/ < rum. toate-el'a „svega /ima/; svašta /ima/“), 

Trdnski potok (< rum. imena Tran),”* Trdnci, Tiigle (< rum. tugle pl. 

„cigle“ < lat. tegula), Tidorica (< rum. imena Tudorit), Tddorovski 

potok (rum. imena Tudor < grč. Tedooppoc), Timba (< lat. tuber „grba, 

kvrga“),”° Tumbér, Valevac (selo), Valévsko (< rum. vali,,do 

na“), Valiga (< rum. vale „dolina“ + srp. lug „gaj /obl_čno na nižem ll: 

podvodnom zemljišm/“),w Valide, Vardiste (< stp. dial. varn‘!l „Čuva' 

< ital. gvardia „straža“), Pimišdr (< rum. vinisor „dolggjmo, vince*),”** 

Zaplainje (< stp. /i/za + rum. plai „proplanak“),”” i Žokenjski 

526 Gh. Bulgžr, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dictionar, 289. - 

527 Upor. slov. (bug.) paralelu top. Kukla (s. Boljevdol), Kukla (s. Dolnji Krivodol), 

Kukla (s. Izatovci), Kukla (s. Kamenica), Kukla (s. Senokos), Kukla (s. Gostusa), 

Mala i Golema Kukla (s. Nišor), itd. 

28 Gh, Bulgér, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar, 333. 

*® Jordan, Dictionar, 379. 

530 Gh, Bulgar, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar, 262. . 

' lordan, Toponimia, 4243 (Ripa, Ripa Ciramizi, Ripa Sori, Ripa Leului, Ripa 

Fetei, Ripa lepei, Ripa de Jos, Ripa de Sus, Ripa de Lupoaia itd., La Ripd, Ripi, 

Ripile, Ripas, Ripdnest itd. u Rumuniji). BIB 

59 Tordan, Dicfionar, 433; Gh. Bulgar, Gh. -Dobridor, Dicfionar, 462. i 

59 A. Loma, Sloveni i Albanci, 283, 284, 285, 286-287. Ovaj top. je nastao još u 

vreme suživota Vlaha i Albanaca na planinskim prevojima Timok — Osogovo — Šara. 

Upor. prez. Škodrić u Velikum Selu kod Beograda. · 

5 Tordan, Dictionar, 459; Upor. prezime ai /u Trand (Tranović — s. Halovo kod 

Zaječara). 

335 M. Grković, Rečnik imena Banjskog, 182. 

5% S Prvanović, Timočke starine i jezik, Zaječar, 1973, 80. 

7 Rečnik SANU 11, 598-599; Georgijević, Balkanoloske studije, 54. 

33 Gh, Bulgžr, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar, 519. i . 

53 Toponim Zaplainje mogao bi se prevesti iza proplanka (upor. naziv oblasti Zaplanje 

< plana „neplodna zaravan"). Pored reči plana na Braču su zabeleženc i reči 

planjevje „proplanak“ i plaj „strmina“ (Šimunović, Toponimija otoka Brača, 277) po-


Od Rimljana i 

latinskog 

potok (< rum. joacšne „igrajmo“ /upor. iacšne „evo nas“/ < joc „igra, 

ples“).540 

U Toponimiji sliva Grliške reke Jakše Dinića (Vratarnica, Vrb-ovac, 

Grlište, Zagrađe, Lasovo, Lenovac, Leskovac, Planinica), takođe 

ima toponima rumunskog porekla. 

Bogata je i Onomastika Zaglavka Jakše Dini¢a>* 

542 

toponimima rumunskoga 

porekla, kao npr. 4/bdtovci (< rum. imena Albat < al lui 

Bata < slov. BATk „tata“),” Aldinac (/selo/ < rum. imena Ald/ea), ““ 

Aldin potok, Aldina kosa, Aldina reka, Aldinokés, Aldinséi deél, 

Baldnsko braniste,”* Balinac (/selo/ < rum. imena Balin),**® Balinska 

sve sigumo pod uticajem Dalmatoromana; lordan, Toponimia, 42 (Plai/ul/, Plaiul 

Batrin, Plaiul Birgčului, Plaiul Cimpinei, Plaiul Cornului, Plaiul Lung, Plaiul Mare, 

Plaiul Nucului itd., Plaiuri, Pičiierul, Plaisorul, Plaiu, Plai ili Suplai, §. ispod plai-a, 

u Rumuniji). 

40 Yordan, Dictionar, 268, 269. Upor. top. Recinovo drište (s. Beziste kod Bele Palanke? 

< grč. (Woro ,kolo, igra“ + iši 

11 J. Dinić, Toponimija sliva Grliške reke, Onomatološki prilozi XVIII, Beograd, 

2005, 181-275: 4idina padina, Aninséi kamen, Aninséi kladenac, Aninska reka, 

Bdčevska reka, Bačija, Bačijište, Bačište x 5, Bddin breg, Bdljin jaz, Bdljina vodenica, 

Bdrdin kladanac, Bardnovac x 2, Bojadžijska Aluga x 5, Boturdk, Cdrina, Cdrine, 

Cerdk x 5, Cérje/Cérovi, Ciganelovei, Cambiira, Čika x 10, Čukdr x 8, Dél x 16, 

Dončulovsći čukdr, Dirmanovica, Frtinsće kolibe, Gdninsći breg, Gdninsći cukdr, 

Gdninska padina, Gdninsko brdo, Garda, Gldma x 9, Grapindel, Grapindelski potok, 

Grgiirica, Grmdda, Grmđdski kamen, Gurlica, Joncin kravarnik, Jonov cukdr, Jotin 

čukdr, Kapiila x 2, Klisiira x 5, Kopita, Kračinovica, Krćiš, Kdrvin grad, Kiirvin kraj, 

Kiirvin potok, Latinska kula, Latinska lavica, Latinsko, Liinka, Manovsći dol, 

Madnovsko imanje, Mdrina padina, Marinova gldmica x 2, Mdvrova padina, 

Mdvrovsči dol, Mindrin kamen, Paljev breg, Pdljev kamen, Paljev potok, Padljev šumak, 

Periš, Piskdvica, Planinica, Planinička jaz, Planinička reka, Rddulov vr, 

Rddulovo, Ramdnsči vr x 2, Rugilj, Sandtor, Sokuldnsko, Stankov cerdk, Sugarilovo, 

ldšći dol, Vidska granica, Vidska strana, Vidski kamen, Pldški kladanac, Živulova vodenica. 

2 J. Dini¢, Onomastika Zaglavka, Onomatoloski prilozi XVII, Beograd, 2004, 5- 

402. 

59 Constantinescu, Dicfionar, 192 (Bat), kao npr. ime Albala < al lui Balé (str. 

187), Alupei < al lui Lupu ili Alvoicii < al lui Voicu, itd... 

-4 Constantinescu, Dicfionar, 180; lordan, Dictionar, 24. Upor. u turskom popisnom 

defteru iz 1478/81. godine lično ime Aldin sin Davida (s. Lalince) i 4/din sin 

Marka (s. 

Hrsovce). 

% Vidi objašnjenje top. Balanica u Timoku. 


reka, Bdlinci, Bdltina livada (< rum. imena Balta* < rum. baltš „mesto 

stajaće vode, bara”),**® Baljikdrci (/mahala/ < rum. baliga),“” 

Badljča (< rum. imena Balcea), Bardnica (< rum. imena Baran < rus. 

baran „ovan“),” Bdrma padina (< rum. imena Bama < mad. bama 

„bivol, bubalus“),”' Bdrni do, Bdrnice, Bdsara (< rum. imena Basara),' 

Batej (< rum. batai pl. „bitke, borbe“), Bećeš (< rum. reg. betes 

/fig./ „mesto iskrčene šume“ < betes/ug/ „bolest; ozleda, telesna povreda“), 

Biljdr (< srp. bilje + rum. suf. -or),'? Bokdtica (< rum. bucata 

„usevi, hrana“), Béta (< rum. bot „vrh; njuška“), Binsći dél (< rum. 

bun „dobar“), Burdim6, Burdimsk6, Cdrina (< rum. \šršnši „njiva, oranica, 

ziratna zemlja“ < tard „zemlja“ < lat. terra), Cér, Cerdk, Cérje, 

Ciika, Čukdr, Čukdrci, Čućer, Ćutdci (< rum. reg. chiutuc „panj“ ),” 

Ddskalov 1t (< rum. dascal „učitelje < grč., Siddokahog),’” 

Ddskalova padina, Dél, Dinina dloga (< rum. hipok. Dinu < 

7 Constantinescu, Dictionar, 189. 

8 Tordan, Toponimia, 52: Balta, Balta Albd, Balta, Neagrd, Balta Verde, Balta 

Vie, Cetatea de Baltd, Baltele, Baltile, Baltacul, Baltina, Bčltana, Baltani, Baltanul, 

Baltasi, Baltécaciul, Baltdria, Baltoaicd itd. u Rumunij 

9 Na 36 strani Onomastike Zaglavka Jakša Dini¢ daje objašnjenje top. £ 

(mahala) i Baljikirska vodenica od „tračke pastirske reči *balios" oslanjajuci se r 

Skokovo objašnjenje (Skok, Etimologijski 1, 103-104). Jednostavnije bi bilo objasnjenje 

top. Baljikdrci (mahala) i Baljikdrska vodenica od rum. baliga „đubre“ (arum. baligd, 

meglenorum. baligd, istrorum. /am/balig, alb. bdječ, balge, bdgčl, bdigč ,dubre“, 

ital. bagola, bagula „kozji izmet"), pa bi odatle naziv mahale bio Baljigdrci, tj. 

oni koji su poznati po dubrenju svojih njiva (Vidi: Kaluzskas, Paleobalkanskie 

reliktet, 21). 


35! Jordan, Dictionar, 49. 

52 paylovié, Onomatoloski prilozi X1, 74: „BASARA p. = BASARSKI DOL p. 

(...) Oronim se zove isto tako Basara, a po njemu mikrotoponim Basarski Dol (...). 

Onimi su od vlaskog ličnog imena Basara (...) Upor. . l. i. Basarab“. Constantinescu, 

Dictionar, 192: Ime je zabelezeno još u XIII veku u jugo-zapadnom Ardealu. Preuzela 

ga je dinastija Basaraba iz Muntenije. D. Onciul iznosi hipotezu ovog imena od 

trač. Bessapara, a O. Densusianu od kum. bas + aru „najbolji“ + aba „tata“. 

53 Constantinescu, Dicfionar, LXII: Albisor, Badisor, Bunisor, Onisor, Petrisor, 

Radisor, Stanisor, Stancisor, ali rum. suf. —or nalazimo i u srpskim rečima kao što su: 

ženštor, pilistor, decor, ciganstor itd. na području Timoka. 

%4 Uporedi u Timoku naziv éutuklije za starosedelatko stanovnitvo. 

55 lordan, Toponimia, 241. Upor. top. Dascalul, Dascalul-Creata, Piscul 

Dascalul, Poiana-Dascalifa, Dascalesti u Rumuniji.


Co/n/standin/u/),?*** Dždmenje (< rum. reg. geametie f. pl. „račve; bliznakinje*),”’ 

Gramddje, Grgulica (< rum. imena Grgul),”® Grđt (< 

rum. grotd „pećina“), Guljdrséi dél (< rum. imena Guler < rum. guler 

„okovratnik“ < lat. collarium ,,0kovratnik),*® Girla.(< rum. imena 

Gurld < Gurlina < gurš lina ,,blaga usta; blago ždrelo, ušće“), “ Giirle, 

Jankulov trap (< rum. imena Iancul), Jorddnova koliba (< rum. imena 

Tordan < hebr. Jardén — naziv reke u Palestini koja se pominje u Bibliji),**! 

Kandalica (/selo/ < lat. candelaber „svećnjak“ /= Kdvéidap VI 

vek = ojk. Kandalce/Kandalice/ XV-XVI vek),’ Kaldmkovsko bučje 

(< lat. calamus „trska“),** Kalindérci (< imena Calinderu < gré. Ka- 

Ienderis),’® Karandtac (< rum. imena Caran + rum. suf. —at latinskog 

porekla),”® Karapilovci (/mahala/ < rum. imena Carapul, koje predstavlja 

tautolosku slozenicu od tur. kara „crn“ + lat. pullus „crn“),*6 

Klisurica, Kurtulinovci (/mahala/ < rum. imena Curtul < rum. curt < 

lat. curtus „kratak“ ili tur. kurt „vuk“ + rum. suf. -ul),'” Lisdndrijina 

vodenica (< rum. ime Lisandru),®® Magdlj (< rum. imena Mag + rum. 

suf. —olj formiran od glagolskog završetka -oli),® Mandtica (/pasnjak 

prema s. Šarbanovcu/ < rum. ménat ,,oteran, gonjen“), Mangusi (/ma- 

%6 Jordan, Dictionar, 173. 

35 Upor. ime a lu Geamdnu (s. Halovo). 

3% Uporedi top. Gurgumeu < gurgu(s) meu(s) „moja zemlja“ (s. Halovo), Gurgul, 

Ogasu Gurgului (s. Krivelj) i gurgum de Gamayla, gurgelus Favilus, gurgus Favilus, 

gurgus de Coltelo i gurgus de Fane na ostrvu Krku (Hrvatska). U rumunskom jeziku 

imamo i gurgii „vrh brda ili planine“ < lat. gurgulio „grkljan“ (Breban, Dicfionar, 

424). 

59 Tordan, Dicfionar, 232; Breban, Dicfionar 1, 423. 


3! Jordan, Dicfionar, 259; M. Grkovi¢, Recnik, 108. 

62 Skok, Etimologijski rjecnik 11, 33 (kandel); Gacovié, Etimologija neslovenskih 

osnova, 25-26. 

58 Upor. prez. Kalamkovié (s. Avramica kod Zaječara). 

1 lordan, Dictionar, 96. 

5 Upor. top. Karanovac (= Kxaljevo), s. Karan i hagionim Karanovacka crkva 

kao i imena Karan medu Vlasima Hercegovine i onih sa Zapadne Morave. Hrabak, 

Viasi, 30 (primicur Vučihna Karanov), 31 (Karan). 

6 A Škaljić_ Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Sarajevo, 1989, 394; M. Žepić, 

Latinsko-hrvatskosrpski rječnik, Zagreb, 1961, 290. 


** Ime Lisandru (< Aleksandar) ili prezime Lisandroni (Aleksandrovic) je zabele- 

ženo kod Viaha/Rumuna u selu Malajnica kod Negotina. 

Constantinescu, Dicionar, LXIV (npr. pirjoli), 314 (Mag). 


hala/ < rum. imena Mangu < rum. mangi ,tvrdoglav/jogunast čovek*),” 

Mandarica (< rum. reg. mandara „mlekara“), Mandarié¢i potok/rt, 

Méndra (< ram. mandra , tor, obor, bačija“),?! Marapiitine (< 

moroputina „tragovi nekada$njeg puta“ < lat. mortus „mrtav“),?” 

Mačak (< rum. maciucž „štap, motka“),573 Narédin (< rum. imena 

Naréd < rum. reg. nžrod „lud, blesav“),574 Pdljin potok (rum. imena 

Palea /= čitaj Palja/),?* Perkds (< rum. imena Perca + rum. dem. suf. - 

as),” Pipdr (< rum. prip6r „uspon /na brdu/; zimsko sklonište za ovce 

sagrađeno od pletera pokriveno slamom“),? ” Pljostine (< rum. plostinž 

„lug, rit“), Prvulov bair (rum. imena Prvul), Prévalac (< rum. pre + 

vale „podolje“ < lat. prae + valis), Priča/ (< rum. imena Priciu < rum. 

prici „krevet za jednu upotrebu“m + rum. suf. -al), Pricel, Pricevac 

(selo), Pri¢ibabd, Pricovska padina, Pricovska reka, Romdnovac (< 

rom. imena Roman < etn. Romén ,,Rumun* < lat. Romanus),579 Runka 

(< rum. runc „njiva ili livada dobivena krčenjem; krčevina, laz“),m 

Sakuldvska mala (< rum. sacul „vreća“), Sakuljica, Sdndina vodenica 

(rum. hipok. Sandu < Aleksand/r/u), Sarisa (< rum. sar/e/ + rum. suf. 

Constantinescu, Dictionar, 316; Gh. Bulgar, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar, 

181. 

Gh. Bulgar, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar, 181. 

57 S, Prvanović, Timocke starine i jezik, Zajetar, 1973, 80. 

5 A. Loma, Iz toponimije Srbije, Onomatološki prilozi VI, Beograd, 1985, 110. 

Ovde Loma navodi naziv sela Mackatica na Zlatiboru koje u turskim popisima XV- 

XVI veka ima naziv Macukat i objašnjava ga rum. maciucat < maciuca „štap, motka“, 

5 Uporedi prez. Narodović u s. Šipikovu i Zaječaru. 

575 Constantinescu, Dicfionar, 341 (Pal/a/). 

7 Constantinescu, Dictionar, LVI. Upor. ime Perca a lu Pugč (s. Halovo). 

57 Gh. Bulgdr, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar, 333. 

5% Gh. Bulgžr, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar, 329; lordan, Dicfionar, 

379. 

57 Grkovi¢, Recnik imena Banjskog, 167: „U primorju je bilo poznato, a došlo je 

iz Italije, gde je bilo naročito rasireno izmedu IV i VI v., a kasnije poznato ime mnogih 

crkvenih velikodostojnika®; K. Jireček, Romani, 197: „U Baru: Laurentius Elic de 

Romano oko 1280; U Kotoru: filii Romani 1221; U Trogiru: Romanus Stoche iudex 

1259 (...) Jedan bolonjski episkop 752, jedan ravenski arhiepiskop oko 885. Kasnije 

češće u Rimu i u Apuliji.“; lordan, Dicfionar, 397 (Roman, Romant, Romđn/u/); 

lordan, Toponimia, 299301 (Roman. Romanul, Romina, Rominasi, Fundul 

Rominesci, Romini, Rominii de Jos, Rominii de Sus, Rominesti itd. u Rumuniji). 

¥ Jordan, Dictionar, 400 (top. Runc u Ardealu – Rumunija).


-usa „mesto slane vode; slanište; slatina; solila“),”' Sarušdnsći potok, 

Singurica (< rum. si.ugur „Sam, jedinstven, redak, neobičan“), S;;plska 

padina (< rum. surpis „mesto gde se roni zemlja ili kamen“” 

kovac (< rum. imena Sucu < rum. reg. suc „reč za dozwa.rge jaganjaca“),' 

Šarapčn (< rum. sarpori „velika zmija“), Sarbdnovac x 2 

(/selo, selište/ < rum. imena Sarban < serb „kmet, sebar, rob“), 

Sarbdnovska reka, Šarbdnovsko ravnište, Solda (< rum. sold „kuk, be- 

dro, bok“ + top. suf. —a ili od rum. reg. soldan „/o ovcama/ ubosti“ gde 

je krajnje n otpalo),m Siigrinci (< sugare „jagnje pozno ojagnjeno” < 

rum. sugdr „sisavac“ < lat. sugo, -are, -xi, -ctum) S Sutdci (< rum. 

imena Sutu < sut „bez rogova; /fig./ siromasi®),*’ Trivulova vodenica 

(< rum. imena Trivul < Trif/u/ + ul < grč, Tpbwvog),® Timba, 

Tumbar, Tumbas, Urdeš (< rum. urdes ,,mesto gde se proizvodi urda“ 

< urdš „trop od mleka, sli¢an siru; gusti ostaci surutke“), Urdeséi dol, 

Valode, Valiga, Valuzdk, Paluždnci, Vidjina striga, Vldšći dél (pašnjaci), 

VIdséi dol, Viaskodolci (mahala), Vunije (< rum. funie „levak®), 

Vunijica, Vunijée i Zivitlov kladanac (< rum. imena Jivul). 

Mikrotoponimija Svrijiga Nedeljka Bogdanovi¢a je takode 

prepuna toponima rumunskog porekla, kao npr. Alude, Aluga x 8, 

Ardinsko branište (< rum. imena Ardan < grč. Mapddproc),” Bacevina 

(< rum. baci „čoban“ + srp. pris. suf. —ev + ina), Baciste, Baljina 

stava (< rum. imena Balea = ¢itaj Balja + ina),”? Baljino braniste, Ba- 

3% Uporedi top. Slaniste (s. Beloinje, Varo, Lukovo, Pluzina, NiSevac) u oblast 

Svrljiga (N. Bogdanovié, Mikrotoponimija Svrljiga, Onomatoloski prilozi XVIII, Beograd, 

2005, 163), Slaniste (s. Topli Do) i top. Solila (s. Zavoj) u Pirotskom kraju. 

**2 Gh. Bulgšr, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dictionar, 456. 

%3 Jordan, Dictionar, 429. 

3 Gh. Bulgar, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dictionar, 449 

5 Gh. Bulgr, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar, 471. 

3% Breban, Dictionar, 1004. 

87 Uporedi familiju ai /u Sutu (prez. Sutovié – s. Halovo). 

*%8 Jordan, Dicfionar, 461. 

9 N. Bogdanovié,. Mikrotoponimija Svrljiga, Onomatoloski prilozi XVIII, Beograd, 

2005, 39-175. 

% Vidi objasnjenje ojk. Valuga zabelezeno u turskim popisnim defterima XV- 

XVI veka. 

! Constaninescu, Dicfionar, 15, 102; lordan, Dictionar, 35 (varijanta imena Mar- 

darg). Upor. top. 4rden (Erde; - Rumunija). 

lordan, Dictionar, 45. 


593 

ljino vretence, Barda (< rum. imena Barda),” Basara,® Bolvan (< 

rum. bolovan ,,veliki kamen, oblutak“ bugarskog porekla),”* Bolvanski 

del, Bonina duvka (< rum. imena Bon/u/ < grč. Bonos),”* Bucum 

(< rum. bucium/ = čitaj bučum/ „deblo ili panj*),*”’ Bucumska reka, 

Bucumski vrh, Burdimo,”* Burdimska reka, Businci (< rum. reg. 

bušea/bučea „glavina ili tulac volovskih kola u koju se umeéu spice i 

osovina“ + in + ci), Bušinska vodenica, Butulan (< rum. imena Butul 

+ an),sgg Buza (< rum. imena Buza < buzi ,,usna; ušće“, a u toponimiji 

ovaj naziv predstavlja ivicu, kraj ili rub netega),® Buzina omica, Carina 

(< rum. taréna „njiva, oranica, ziratna zemlja“ < tard „zemlja“ < 

lat. terra), Cer, Cerak, Cerje, Cerova glava, Cerova padina, Cerova 

poljana, Cerska strana, Cuéulija (< imena Ciuciul < rum. ciuciu „mladunče 

šarana“ + ul),'! Cabura/Cobura (/izvor/ < srp. čub- nastalo metatezom 

od početnog sloga rum. buci/um/ = buč/um/ „deblo ili koren 

stabla“ + rum. suf. -urš),” Čigrej (stena), Čordarovo (< rum. imena 

*Ciordar/u < rum. ciordi „krasti sitnice“ < cig. cior /sa participom 

ciordiom/ + suf. —ar + ovo), Cuka x 26, Čukalica, Čukar, Čuker, Čukin 

kladanac, Del x 71, Dinino kamenče (< rum. hipok. Din/u < 

Co/n/standin/u/),*® Dodina padina (< rum. imena Dodž),'* Dolnja 

%3 lordan, Dicfionar, 48; Constantinescu, Dicfionar, 341 (Barda). 

% Vidi objašnjenje top. Basara u Zaglavku. 

% Breban, Dictionar, 109. 

% 1ordan, Dictionar, 72. 

-7 Gh. Bulgar, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar, 30; lordan, Toponimia, 

164: Buciumeni, Bucium(ul), Buciumi itd. u Rumuniji. 

-% Vidi napred objasnjenje ojk. Burdimo zabelezeno u turskim popisima XV-XVI 

veka. 

* [ordan, Dictionar, 91 (top. Butulan u Rumuniji). 

lordan, Toponimia, 19. Upor. top. Buza, Buza-Bogolinului, Buza-Piscului, 

Buza-Plaiului, Buza-Sdrbei, Buza-Toplicioarei, Buza-Turcului itd. u Rumuniji; Uporedi 

familiju ai /u Buzč al Mustagi (s. Halovo), ai lu Buzan (Zaječar) ili nadimak Bu- 

zatu al Patri iz familije ai lu Cioboti (prez. Čobotović – 

s. Halovo). 

! Gh. Bulgar, Gh. Constantinescu-Dobridor; Dicfionar, 61. 

23, Georgijević, Etimologija imena mesta SR Srbije, Niš, 1985, 41. 

603 0, Tordan, Dicfionar, 173. 

“* Uporedi ime Dodd a /u Radu Cioboti (s. Halovo) i ime Doda (B. Hrabak, Viasi 

starinci i doseljenici u porecju Zapadne Morave /do 1570. godine/, Zbomik radova 

narodnog muzeja, XX, Čačak, 1990, 42, n. 21 /= Hrabak, Vlasif).



plam‘na,605 Durlan (< rum. imena Durlan < rum. reg. durlan „momak, 

mladić“),”* Digos, Gandići (< rum. imena Gandi indijskoga porekla 

/Gandhi/),*" Ganija (< rum. Ganž),' Golokordina (< stp. golo + 

rum. cord4 „padati na gomilu /o stablima/*),*® Gornja planina, Gramada 

(< rum. gramadš „gomila, hrpa kamenja“), Grujina valuga, 

Gusti čukar, Jankula (< rum. imena Jancul), Jerdan, Kalanderov grob 

(< rum. imena Calander < rum. calandru ili srp. kalandar „mašina za 

valjanje tkanine; valjavica, valjarica® < fran. calandre),”"® Kapilija (< 

rum. copil „dete“ /mesto gde su se najčešće kopilile = poradale 

ovce),'!! Kormati del (< rum. a curma „razdrobiti“ < vlat. *corrimare 

Jeorrimatus/),"? Klisura (< vlat. clausura „usek, uzani prolaz; tesnac, 

sutjeska*), Kokojina/Kokorina glava (< rum. imena Cocoi/u/ < rum. 

reg. cocoi „čvoruga;”? /fig/ uzdignuće terena“ ili Cocor/w/ < rum. 

605 rešenje ojk. Planinice zabeleženo u turskim popisnim defterima XV-XVI 

veka. 

% Jordan, Dictionar, 187; Gh. Bulgar, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar, 

99. % Jordan, Dicfionar, 214. U vlaškom selu Halovu kod Zaječara Gandi je nadimak 

za čoveka izuzetno tamne puti i neuhranjenog izgleda. 

%8 Jordan, Dicfionar, 214. Upor. porodiéno ime ai lu Gand (prez. Popovic – s. Halovo); 

Iordan, Toponimie, 179: lično ime Ganea. 

9 Gh. Bulgar, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dictionar, 76. Georgijevié, Vlasi, 34 

(Kordan). 

10 Breban, Dicfionar, 127. 

61 Georgijevié, Vlasi, 126 (kopilica „ovca ojagnjena pre vremena®). Upor. top. 

Kopilisée i Kopila koji su navedeni u Povaljskoj listini 1184 (prepis 1250) na Braču, a 

potvrdeni su 1270. godine u Splitu: erram positam ad Copeliste i 1350. godine u nekadasnjoj 

Vrbaskoj Zupaniji Kopeelaaz i 1216. godine: inter montes Copile pole. U Istri 

kopila i kopilisée znače ,stog trave, zemlje ili kamenja blizu kuće“; to znacenje navodi 

i Rjecnik JAZU V, 298, s napomenom da se govori u južnoj Dalmaciji. Kopilu je 

Skok doveo u vezu s lat. capella s promenom protonickog a u o, ali je takvu vezu te- 

3ko prihvatiti – kaze Petar Šimunović -- jer je capella do nas dosla prilično kasno (Simunović, 

Toponimija otoka Braca, 238). Simunovi¢ navodi Kopilisée „proplanak“ i 

Kopila „brdo s grtkom goniilom“ (str. 238). 

612 Skok, Etimologijski rjecnik 11, 157; Skok, Etimologijski rjecnik 1, 50, 152; Dinić, 

Recnik, 126. 

613 Jordan, Dicfionar, 138. Upor. top. Cocorul u Rumuniji. Pre ée biti da je po sredi 

oronimski naziv od rum. cocoj ,(fig) uzdignuće terena® koji se moze dovesti u vezu s 

kukla „golo kamenito brdo* (Visok kod Pirota), kukulj „ćuba“, cuculjok „ćuba“ < lat. 

cucullus, cuculla „glavica“ = glama „čukast osamljen vrh* (kod KnjaZevca) < rum. 

glamnie. Vidi: Petrovié, O nekim karpato-balkanskim leksickim reliktima, 419. Upor. 

top. Kukuljka u oblasti Sokobanja. 

cocor „divlja guska®), Komin, Kopajkosara, Kopajska reka (< rum. 

copši ,,pokriti krošnjom“ < copac „stablo“), Kordina padina, Kostol 

(/stenovit predeo na planinskoj kosi/ < rum. coastd ,,uzbrdica; prevoj, 

rebro),*"* Kostolov kamen, Kovilov del (< rum. imena Covila < rum. 

covila ,kobilica /za vodu/“), Krivo cerje, Kučavac, Labukovo (< Vlah 

+ buk , slap, bna.k“),""s Labukovsko, Latinska grobista, Madile, Magdalenin 

kamen, Magdin trap (< rum. hipok. Magda < Magdalena), 

Magile, Magovac, Maksimov breg (< rum. imena Macsim < lat. 

Maximus „najveći“), Mala aluga, Mala Vlava (= Vlahova), Marina 

padina (< rum. imena Marin < lat. Marinus ,,morski®),""® Marine 

granice, Marinkovo tmje, Matejovo (< rum. imena Matei < lat. 

Mathaeus < hebr. matitjahi, matitiah- „dar boga Jehove“),‘” Mateova 

struzina, Merdzanova bara/Merdzanovo blato (< rum. imena Mergea + 

augm.-pej. suf. -an < lat. —anus ili srp. MerdZan < tur. mercan < arap. 

margan ,,koral“),m Merdselat (< rum. reg. margelat ,ukraSen; 

obavijen ogrlicom* < rum. margel ,dinduva, ogrlica“ turskoga 

porekla), Mikulov del (< rum. imena Micul < rum. mic „malen“),Š19 

Mirosandino (< rum. sloZenog imena Mirosand/u/ < Miros < miros 

„miris“ + Sandu < Alcksand/r/u), Mirosin cer (rum. imena Miros < 

rum. miros „miris“),' Murdzin potok (rum. imena Murgea < rum. 

murg ,,mrk“),“' Murdzinci (zaselak), Mutino branište (< rum. imena 

Mut/u/ < rum. mut „nem“), Na cukar, Nada Cigrej, Nestorova padina 

(< rum. kal. imena Nestor), ” Nikuljac (rum. imena Nicul < Nicu + 

ul), » Paljin potok (< rum. imena Palea = &itaj Palja),?* Paljino, 

Parastura (< rum. parasit „napušten, /zap/ostavljen; zapu§fen, zane- 

¥ Yordan, Toponimia, 49: Coasta Afinisului. 

15 N, Bogdanovi¢, Jezik i govor, Kulturna istorija Svrljiga II, Niš – Svrljig, 1992, 

335 (= Bogdanovic, Jezik): Plah-Bukova > Viabukova > Labukova. 

% Mozda je nekada tu bio zapis posveéen Sv. Marini. Upor. top. Marina glavica 

(bio zapis) u oblasti Sokobanje. 

417 Grković, Recnik, 128. 

Ž“; Tordan, Dicfionar, 303; Grkovi¢, Recnik, 130. 

, \ Grković, Rečnik, 131; Grković, Rečnik imena Banjskog, 120 (Upor. top. Mikulovce). 

2 Jordan, Dictionar, 309 (Mirosi i polj. ime Mirosz). 

! Jordan, Dicfionar, 320. 


“j’ lordan, Dicfionar, 334. 

% Jordan, Dicfionar, 350; Constantinescu, Dictionar, 341 (Pal/a/).


maren“ + rum. suf. -ura), Pasarelo (rum. pasšrel „ptičica“), Periš, 

Perišanka, Perišći krs, Perivoj (< grč. mepiDoAoc „bašta“),?* Planenica/Planinica, 

Planina, Poda Čigrej, Pribulovac, Prostruga 

(Golema, Mala), Prvulov trap, Prvulova padina, Radulov kamen, 

Radulov kladanac, Radulov trljak, Radulov trnjak, Radulovac, Radulovo, 

Ramnište,”* Randžulova vodenica, Ravna planina, Sajtarski potok 

(< vlat. saettarius „strelac“ < vlat. saetta „strela“ > Zaječar),627 Sandina 

padina, Smederevo polje (< rum. imena SAmedrea < lat. Sanctus 

Demetrius ,,Sveti Dimitrije“),”* Stara struga (< rum. strunga = alb. 

shtrungg „tor za muzu ovaca“),' ” Svinak (/Sumica/ < rum. reg. svifiac 

„grab“), Svrljig, Sarbanovac, Siljegar (< šiljeg — šilježe < lat. selectum 

/upor. agnus selectus ,,odabrano — za rasplod — jagnje”/),“m 

Siljegarnik (pasnjak), Sljegarnik/Sljegarnik, Trendevilova vodenica (< 

rum. Trandafil < ngré. trantafyllon „vrsta ruže“ 5! Tribulovac (< rum. 

imena Tribul < grč. Trib/os/ + ul), Tudorova Suma (< rum. imena Tudor 

< gré. ©e650wpog),? Tumba, Valuga/Valude** Valuge, Vasuljica/Vasiljica 

(< rum. fasui < ngré. qo6Ai „pasulj“),”* Vital, Vlahovo 

(< etn. Vlah), Plašći dol,” Viaska Dubrava, Viasko polje, Viava 

5 Skok, Etimologijski 11, 640. Upor. arum. ojk. Perivole (Epir – Grčka). 

% Fonema m u Ramnište = Ravniste je pod rumunskim uticajem kao npr. pimnice 

= pivnice, glamnja (< rum. glamnie) = glavnja, glama = glava, gumno = guvno. 

€7 . Bojanié-Lukag, Zajecar i Crna Reka u vreme turske viadavine (XV-XVIII 

vek), GEM 42 (1978), 40; V. Mazuranié, Prinosi za hrvatsku pravnopovijesni rjecnik, 

Zagreb, 1908-1922, 1280 (s.v. saetta). 

% [ordan, Dicfionar, 301 (s.v. Medrea); Constantinescu, Dicfionar, 42 (s.v. Dimitrie 

f*Simedru < Sinmedru napisan i Smederevo – 43/). 

69 A. Loma, Sloveni i Albanci, 108: (...) toponim Stronges, zabelezen sredinom VI 

veka u oblasti Remesijane, danasnje Bele Palanke, najstarije je zabelezena starobalkanska 

leksema vezana za nomadsko stotarenje koja spaja rumunski i albanski, pa bi 

se odatle pradomovine Protorumuna i Protoalbanaca morale nalaziti jedna do druge, 

u nekoj visokoplaninskoj oblasti (...) 

89 Georgijevié, Balkanoloske studije, 15-76. 

6! Breban, Dictionar 11, 1063; lordan, Dicfionar, 460 (rum. Triandafil < grč. Triandgfils). 

632 Jordan, Dicfionar, 158-159; Constantinescu, Dicfionar, 158. 

3 Vidi objasnjenje ojk. Valuga zabelezeno u turskim popisnim defierima XV- 

XVI veka. 

%4 J, Servini-Perisié, Recnik srpsko-grcki – grcko-srpski sa izgovorom i prirucnikom 

za turiste, Beograd, 1995, 84, 334 (= Servini-Perisic, Recnik). 

5 Upor. top. Vlajéa punta, Vlaska, Vlaško strona na Braču (Simunovi¢, Toponimija 

otoka Braca, 223). 


(narodski naziv sela Vlahova),® Viavica, Vunija, Zljebure (< slov. 

#leb „ manja jaruga“ + rum. suf. —ura).®”’ 

Kako u toponimiji Svrljiga tako i u Mikrotoponimiji Sokobanjske 

kotline Vilotija Vukadinoviéa izdvajamo one toponime rumunskog 

porekla koji se manje-vide pcuavljaju."3 

'Navešćemo i nešto toponima rumunskoga porekla iz Onomastike 

belopalanačkog kraja Ljubisava Ciriéa, kao što su: Akalova struga 

(< rum. strungé ,.,ogradeno mesto za ovce, tor, obor; uzak prolaz iz 

tora gde se muzu ovce“), Aluga, Arnjosa, Astrika (< rum. a strica 

„/po/kvariti“), Avrdmulka (< rum. imena Avramul /grč. ' ABpdprog/ < 

hebr. ' Abram + ul),*® Bddulica (< rum. imena Badul < rum. bade“! 

636 Bogdanovi¢, Jezik i govor, 335: Via-h-ova > Vlaova > Viava. 

7 Upor. na Braču Zlibovi „omanje jaruge na strminama® (Simunovi¢, Toponimija 

otoka Braca, 277). 

8 V. Vukadinovié, Mikrotoponimija Sokobanjske kotline, Onomatoloski prilozi 

XI, Beograd, 1990, 367-396: Baciste x 3, Bacviste, Baran, Barane, Blendija (/selo/ < 

rum. bldnd „blag“), Burdelj x 2, Burdelji, Cerak x 2, Cerina, Cerje x 3, Cerovac x 2, 

Cerovacka reka, Cerovacki potok, Cincarska Mala, Cuculjaja, Cambura x 4 (izvor), 

Cuka, Cukar x 5, Curganovica, Cutora, Dea x 8 (brdo izmedu dva sela), Dela, Deja, 

Del x 14, Delnica, Delnice, Dinin potok, Donina butina, Duples, Durmin, Glamej 

(Georgijevié, Vlasi, 127: Glama MNovo Korito, Bela Palanka, Gornja Bela Rekal, 

Glamski del [Crvengevol, s. Donja Glama), Golemi de'a (< rum. deal m.), Golemi del, 

Jarmin (< gré. Epim/pe. „pustinjačka naseobina®), Jodin bunar, Kalinova, Katunske 

kočine (obori za svinje), Klisura x 3, Komariste, Komin potok, Kornet, Kukuljka (< 

kukulj „ćuba“, cuculjok „ćuba“ /kod Knjazevea/ < lat. cucullus, cuculla „glavica“), 

Kurvaja (deo sela), Lagusevac x 2, Latin grad, Latinski grad, Latkovska vodenica, 

Levierija (Svodi se, neposredno ili preko litnog imena, na ime svetitelja 

6 čytoc "EdevBéproc, mutenika pod Septimijem Severom, koga pr 

crkva slavi 15. decembra), Ljiljače (/pećina/ < rum. reg. fifac „slepi miš koj 

ćinama“), Marina glavica (bio zapis), Marinkovo, Motrunja (izvor), Mućea (/kamenjar/ 

< rum. munée/munte „planina“), Petruska (/kamenjar/ < rum. petrus/petris „kamenjar"), 

Prevalac x 4, Radulovaca, Salkova čuka, Saramandin kamen, Smederevski 

potok, Sarbanovac, Sarbanovacka reka, Sliegariste x 2, Tumba, Urdes, Vardiste, Vasiljevac 

(pasnjaci), Vlasina, Viaska mala (zaselak), Viasko polje, Plaško Selo (zaselak), 

Frmdža (selo). 

9 Ćirić, Onomastika belopalanačkog kraja, Onomatološki prilozi XIII, Beograd, 

1997, 41-271. 

0 Grković, Rečnik, 27. 

! Srp. bdda „termin kojim neveste dozivaju mlađe muškarce u kući“ (Rečnik SA- 

NG 1, 232) je pozajmica iz rum. bade „termin prijateljskog poštovanja kojim žene dozivaju 

supruge".


„brat“ + rum. suf. -ul),642 Badulov del (< rum. imena Badul < bade 

„termin koji na selu žene upućuju voljenom“ + ul),*® Bdndulica (< 

rum. imena Bandu + ul)** Bandulska padina, Basarevo lozje, 

Basarica, Batéj, Bobokdnina (< rum. imena Bobocan < boboc ,,pupoljak; 

gušče“ + an < lat. -anus), Botin trap (< rum. imena Boata < boatd 

„pastirski štap sa loptastim zadebljanjem na kraju“),* Bubulinséi rid 

(rum. imena Bubul < lat. bubalus „bivol“), “ Budurova pojata (< rum. 

imena Budur < rum. reg. budur ,,velika stena),*” Bukurovac (/selo/ < 

rum. imena Bucur®® < bucurie „radost“), Bukurovséi del, Bundvica (< 

rum. imena Bun < bun ,,dobar*),*** Bunisévac (< rum. imena Bunisa < 

rum. bun „dobar“ + suf. -is), Buzalb’k (< rum. buzi ,usne; ušće“), 

Cdrina (/ledina/ (< rum. tžranž ,,usitnjena zemlja; obradena zemlja“ < 

tara < lat. terra), Cér, Cerdk, Cerje, Cerovik, Crvulska padina (< rum. 

cerbul „jelen“ < lat. cervus), Cunculija (< rum. imena Tutulea < gré. 

Tsutsulis),*° Crika, Cukdr, Cukdrje, Cumdga (< rum. ciumag „štap“), 

Cungari (< rum. ciung/ar „stablo bez vrha ili sa slomljenim 

vrhom®),%*! Ciide (< rum. ciuci pl. „čuke“), Čućer, Ddnculica (< rum. 

imena Danciul),%2 Danculovsko pojatiste, Dél, Délnice, Dinov kamen, 

Dzadzulov del, Glamséi ošlji pmon, Golema/Mala Zljebiira, 

Gomja/Donja Glama, Gomji BalaSevac (< rum. imena Balag), 

Gornji/Donji Kostelj (/kamenjar/ < rum. coastd ,uzbrdica; prevoj, 

rebro“ + -elj < lat. -ellus), Grmdde, Jonino braniste (< rum. imena 

Tona/loana f. < grč. 'Ioivva), ” Jénka (< rum. imena Ion < loan + 

2 Grkovié, Recnik, 32. 

3 Jordan, Dictionar, 43 (Badea); Breban, Dicfionar, 86 (bade). 

4 Jordan, Dictionar, 47 (top. Bandu u Ardealw/Erdelju - Rumunija). 

5 Uporedi Toader a lu Boatd (s. Sipikovo kod Zaječara). 

846 Uporedi prez. Bubalo u Srbi 

7 Gh, Bulgar, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar, 30. 

8 M. Grkovié, Recnik imena Banjskog, 48. Uporedi naziv familije a Bucuroal i 

hidronim Féntdna Bucuroai (s. Halovo). 

9 M. Grkovié, Recnik imena Banjskog, 49. 



52 Uporedi ime rumunskog vojvode Danciul zabelezeno u Pšinjskom pomeniku i 

ime Dančul medu Vlasima u porečju Zapadne Morave (B. Hrabak, Viasi starinci i doseljenici 

u porecju Zapadne Morave do 1570. godine, Zbornik radova narodnog muzeja, 

XX, Catak, 1990, 23). 

€ Grković, Rechik, 107, 262, 263. 


c8),' Jordanova vrtača, Jorddnovica (/izvor/ < rum. imena lordan < 

hebr. Jardén — naziv reke u Palestini koja se pominje u Bibliji),“’ 

Kaldmkovica, Kalankovi oresi (< rum. imena Calan/Calorm),‘”6 Kamenita 

struga, Kdpes (< rum. cap ,glava®), Klimenta (< rum. imena 

Climente < grč. KArjpevtog < lat. Clemens milostiv


Magura, Magurska ornica, Maxosay (< pyM. uMeHa Mižcš < grč. 

Maxkdprog „blaženi“),'* Mdfocina (< rum. miticina „matičnjak“), 

Matrina (< rum. motrun „vrsta kruške /plodonosna voéka/“),“‘ 

Meérila (< rum. mérla „kos“), Miirdine (< rum. imena Murgea < mug 

„mrk“ + prisv. suf. -ine),*” Musina padina (< arum. imena Musa < 

arum. Musat < musat „lep“),'* Musino braniSte, Musina vrvina, 

Négra (< rum. negru/neagri ,taman/tamna, crn/crna“), Nisor, 

Osljdnac, Oslji dol (< stslov. ocka% „magarac“ < lat. aselus 

„magarac“),' Paje (/selo/ < rum. paie „slama“ + ež), Pajeska reka/kamen/potok, 

Panajotova livada (< arum. imena Panaiot < grč. 

Tevastng ,presveti®), Pardlovo (< priz.-tim. dial. paralija ,trpeza; 

/fig./ izdužena zaravan na planini“””’ < grč, mepaiie „ono što je uz 

more, priobalje*), Parasina (< rum. parasi ,,napusti/ti, zanemari/ti* < 

lat. parasitus), Pasarélo (< rum. pasarél „pti/či/ca“),? Pasarelska dolina, 

Pasarelska mrtvina, Pasarélci, Periska padina, Piskdvica (< rum. 

pisc/ul/ ,uzbrdica; zasiljeni kameniti vrh planine; vis*),"” Planinica 

(/padnjak/ < rum. plan „ravan“ < ilir.-mesap. plana ,,visoravan za ispa- 

3u, pašnjak“ + in + ica), Pjéstina (< rum. reg. plosting „vlažan teren; 

močvara, barustina®),"” Pogance ivore (< rum. reg. pogan „loš 

/čovek/; prljav* < lat. paganus ,,neznaboZac, nevernik, mnogobozac*), 

5 Grković, Recnik, 125. Upor. a lu Mica. 

% ordan, Dicfionar, 318. 

%7 Jordan, Dictionar, 320. Ovom top. kao da nedostaje imenica, npr. livade (Murdine 

livade) ili tome slično. 


%9 Ovaj toponim bi se mogao prevesti kao Magareéi dol. 

[orđan, Dictionar, 351; Grkovié, Rečnik, 154; Upor. ime Panaiotu a lu Cioboti 

(s. 

Halovo). 

7! Po kazivanju Dragoljuba Zlatkovića paralija „trpeza; /fig./ izduZena zaravan na 

planini je zabeleZena u selima Gomjeg Visoka na Staroj planini kod Pirota. 

2 Ivić, Srpski, 29-30: top. Pasarel. 

" lordan, Toponimia, 39, 310 (Piscul, Piscul Calului, Piscul Cinelui, Piscul 

Corbului, Piscul cu Nisip, Piscul de Cimpie, Piscul Dracului, Piscul Holmul, Piscul 

Inalt, Piscul Tutuiat, Piscul Lat, Piscul Zaverei itd., zatim Pisculeni, Pisculesti, 

Piscurile, Pisculeful, Pisculifa itd. u Rumunij 

" Georgijevi¢, Balkanoloske studije, 21; Pavlovié, Onomatoloski prilozi XI, 77: 

„Latinska reč planus 'ravan, zaravnjen* ušla je preko romanizovanog sloja Vlaha, kao 

pastirski termin, u nas jezik.“; Rječnik JAZU 42, 957. 

75 Gh. Bulgšr, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar, 289. 


Pérta (< rum. pdartd „kapija“ < r6pta „vrata“),m Potina parasina, 

Prévalac, Priplat, Pripor, Puljine vrtače, Punce (< rum. pince/pinte 

„most/ić/*), Ravna planina, Ravulica (< rum. imena Ravul < lat. Rabula 

„brbljivac“),7” Rddulovac (< rum. imena Radul), Rdjculovac 

(rum. imena Raiciul),*”® Péman (/Gornji, Donji/ < rum. imena Roman 

< etn. Romén ,,Rumun“< lat. Romanus „Rimljanin“),m Roskan (/$uma, 

painjak/ < rum. roscan „crvenkast, rumen“),' Sdrdino (< rum. 

imena Sardu < gré. Sardu + prisv. suf. -ino),'! Stara struga, Struzni 

del, Su padina (/v. pod padina/ < rum. sub/supt „/is/pod“ < lat. sub), 

Svrlig (< rum. zvirlugd Ljegulja®), Svrliska cuka, Sarbiitovica (< 

rum. Serbu < serb , kmet, rob“ + ut + ov + ica),%® Sundrin del (< rum. 

imena *Sundrea),“‘ Sundrina padina, Tabanov del, Tribulovac (< 

rum. imena Tribul < lat. tribulus ,,babini zubi /biljka/*), Tudorova bara 

(< rum. imena Tudor < gré. ©e68wpoc),* Tumba, Turuléja (< rum. 

imena Tur/w/ < gré. Turos + ul + ej),"“ Urma (< rum. urmi „trag, 

ostatak /nečega/), Ursulica (< rum. ursul/ifa ~medved/ica), Valugécxl; 

Valide, Vital (< lat. imena Vitalis), Vitel (< rum. vitel „tele“), 

Vunija, Vunije (< rum. funie „levak; pletenica /belog ili crnog lulgxa){“ < 

lat. funis), Pdrnjište (< rum. fuma „peć“ < lat. fumus) iebira. 

Zahvaljujuéi Dragoljubu Zlatkoviu, Jovanu Vasiéu i drugim zapisivačima, 

mogu navesti i nesto toponima rumunskoga porekla pirotskoga 

kraja, odnosno sa Stare planine, iz sliva Temstice i Toplodolske 

reke, Visotice — Srednji Visok® i Gomji Visok (od Slavinje do 

76 Uporedi top. Vratnica (s. Kosmovac). 

77 Grkovié, Recnik, 164. 

% Jordan, Dicfionar, 386. Uporedi top. Valea Raiciului u Rumuniji. 

M Grkovié, Recnik, 173; lordan, Dictionar, 397. 



6821 oma, Jezicka prosicet, 110. 

Jordan, Dicfionar, 433. 

% ordan, Dictionar, 438 (Sundreac). 


% [ordan, Dicfionar, 464. 


6% Autor daje sledece objašnjenje, da je to ,uzan planinski put, prozvan po useku, 

kao žlebu, kojim se prolazi“, ali je zato rum. suf. —ura. 

i 

% Mikrotoponimija sliva Temštice i Toplodolske reke, Pirotski zbornik 22, Pirot, 

1996, 119-123 (s. Bazovik — zapisao Ivko Jovanović), 125-134 (s. Zaskovci – zapisao 

Nikola V. Nikolić), 137-139 (s. Kumanovo – zapisao Časlav Ristić), 141-143 (s. Mir-


Vladikine ploče i od Braćevaca do Vikovije i Šugrin),”! kao i sa desne 

obale Nišave": dldina gradina (rum. imena Aldea < germ. Aldo), 

Arbino brdnište, Arbinje (/pašnjak/ < rum. iarba „trava“), Badijina 

čuka (< rum. imena Badea), Balabiicov vrtop (< rum. slož. imena Balabutž 

/< Bala < bšl „beo“ + Buta < mad. butsa „vuk“/ 5 Balavirov 

kamik (< rum. imena Balaur < rum. balaur/e/ „zmija“) ,W Balavurova 

padina, Bdlta (< rum. balta „livada; močvara, blato“), Baltac (livade), 

Baltej, Bdltin del (< rum. imena Balta < baltš „livada; močvara, blato“), 

' Bdléina lukd, Balj (< rum. imena Bal),”* Bdljin dol (< rum. 

imena Balin),”' Bdljina gradina, Basdra (< rum. imena Basara),”* 

Basdrska korita, Basdrska livdda, Basdrsko virče, Basdrséi dol, 

Basdrséi put, Basdrséi rid, Batdj (< rum. batži pl. „bitke, bojevi®), 

Batéin dol (/,,Tam su bila ajducka skloni§ta*/ < rum. batai pl. „bitke, 

bojevi*), Batéj (< rum. batii „bitke, bojevi), Bolovdn (< rum. bolovan 

„veliki kamen, oblutak*), Bélvan, Boté (< rum. boate pl. „turski 

karanfili), Boturdk (/štiče visoki panjevi/ < rum. boturi pl. (fig.) „pa- 

kovci – zapisao Gojko Petrovic), 145-148 (s. Oreovica – zapisali: Predrag Manić, Ivko 

Jovanovié), 149-154 (s. Ragodes — zapisali: Kaja Pančić-Milenković, Dusan Zivković), 

155-164 (s. Rudinje – zapisao Drgoljub Zlatkovic), 165-170 (zapisao Ivko Jovanovic), 

171-181 (s. Topli Do – zapisao Zvonimir Nikolic), 183-189 (s. Cerova – zapisao 

Ivko Jovanovic). 

%0 D. Zlatković, Mikrotoponimija sliva Visocice – Srednji Visok, Pirotski zbornik 

23-24, Pirot, 1998, 185-246. 

1 D. Zlatković, J. Vasié, Mikrotoponimija sliva Visocice – Gornji Visok od Slavinje 

do Vadikine ploce, Pirotski zbomik 25-26, Pirot, 2000, 107-168; D. Zlatković, 

Mikrotoponimija Stare planine – Gornji Visok od Bracevaca do Vikovije i Sugrin, Pirotski 

zbornik 27-28, Pirot, 2003, 113-157. 

2D, Zlatkovié, Mikrotoponimija desne obale Nisave od Milojkovea i Obrenovea 

do Gradasnice i Nisora, Pirotski zbomiik 31, Pirot, 2006, 126-205. 

% [ordan, Dicfionar, 44 (Bala), 92 (Bufd). 

6% Constantinescu, Dicfionar, 188. Za fonemski par vu 

< karaulište. . 


6% Constantinescu, Dicfionar, 187. 


% Pavlovié, Onomatoloski prilozi XI, 74: „BASARA p. = BASARSKI DOL p. 

(...) Oronim se zove isto tako Basara, a po njemu mikrotoponim Basarski do/ (...). 

Oronimi su od vlaskog liénog imena Basara (...) Upor. r. |. i. Basarab*. Constantinescu, 

Dicfionar, 192: Ime je zabelezeno još u XIII veku u jugo-zapadnom Erdelju. Preuzela 

ga je dinastija Basaraba iz Muntenije. D. Onciul iznosi hipotezu ovog imena od 

trač, Bessapara, a O. Densusianu od kum. bas + aru „najbolji“ + aba „tata“. 


njevi < bot „vršak; njuška“), Botusdn (< rum. imena Botugan < rum. 

botus ,jedna vrsta turske obuće“),?” Braiil, Brdjul/Brdjil (< rum. imena 

Braiu + ul),® Bizina padina (< rum. imena Buzd < buzš 

„usna“), ! Buluvdn, Buluvadnsći dol, Bukur/Bikur (< rum. imena Bucur 

< bucurie „radost, veselje“), Binavac (< rum. bun „dobar“), Bičim 

(< rum. bucium = čitaj bučum „deblo ili koren stabla“), Bičim, 

Busurdto, Bembulj, Cdrina (< rum. tčršnši „usitnjena zemlja; obrađena 

zemlja“ < rum. tarši < lat. terra), Cekulinova kula (< rum. imena Tecul 

/< Tecu < gré. Tsekos/ + ul),/” Cer (< lat. cerrus „hrast“), Cerdk, 

Cérje, Cerdv del, Cérove, Cercelj (< rum. cercel „minđuša“; ffig./ 

„nešto beznačajno, malo“),"” Čičdrmik (pašnjak), Cortina livada (< 

rum. reg. ciort „lopov“)”“, Čdrtina padina, Čuljino branište (< rum. 

imena Ciul/u/ < rum. ciul „/o ljudima i životinjama/ male uš_i“),ms 

Čika (< rum. ciucž „vrh brda ili planine“),’"6 Cukdr, Čuće, Čućer, 

Čingul (< rum. imena Ciungu”” + ul < rum. ciung/ul/ „(o ljudima i životinjama) 

sakat, bez jedne ruke, noge; (fig.) panj, deblo, trupac“),m 

Čungulj, Čunguljsći del, Čučuljdnov trap (< rum. imena Ciuciulean < 

rum. ciuciulean „šarančić“ i rum. /reg./ frap „alov, pojilo za stoku“), % 

Ceciilovo bršnište (rum. imena Chetu + ul),”® Del (/greben/ < rum. 

deal „brdo“ < lat. delus), Dimitrdskov lug (< rum. imena Dimitrasco), 

Dodino (< rum. imena Dodž),"' Durmiš (< rum. durmis „počivalište, 

mesto za spavanje“), Džajina kopita (< srp. kopito „poreklo” < lat. coepi, 

coepisse, coeptus „začeti“),!? Dad (/Isto kako da je ghdano/ < 

9 [ordan, Dicfionar, 16 (Botugan). 

7 [ordan, Dicfionar, 77. 

! Uporedi familiju ai /u Buzd al Mustéfi (s. Halovo), ai lu Buzan (Zaječar) ili nadimak 

Buzatu al Patri iz familije ai lu Cioboti (prez. Čobotović – s. Halovo). 

"2 Jordan, Dicfionar, 468. 

9 Uporedi rum. fdrfaricd „Sitna ledena kiša“. 

% Uporedi ai /u Ciortan (piez. Čortanović) kod Vlaha istočne Srbije. 

95 Yordan, Dicfionar, 131. 

7% Tordan, Dicfionar, 130. 

77 Uporedi nadimak Ciungu lu Trand (s. Halovo). 

"% Jordan, Dicfionar, 131. 

Gh. Bulgar, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicionar, 61; lordan, Dictionar, 

130 (rum. ime Ciuciu, top. Ciuciul). 

7190 Yordan, Dictionar, 114. 

" Uporedi Dod4 a lu Radu Cioboti (s. Halovo). 

2 Georgijevi¢, Balkanoloske studije, 84.


rum. did „zid“ slov. porekla), Golemi de/, Golémi durmis, Golémi 

Jjarisor, Golémi kornét, Gornja/Délnja rinkul, Gomji/Déljnji jarišdr, 

Grvaljés, Grmdda (/gomile kamenja/ < rum. gramadi ,,gomila, hrpa 

kamenja“), Grmdde (kamenjar), Grosur (/Suma/ < rum. grosuri pl. 

(fig.) »panjevi; debela stabla; velika gusta šuma“ < grosu ,,panj na kojem 

seku drva za ogrev“ < gros „debeo; krupan, velik®), Ispod 

Korbulu, Jankulova padina (< rum. imena lancul), Jankulica, Jarisor 

(< srp. jari/¢i/ + rum. suf. —sor), Jerbandčći kladenac (< rum. reg. iearba 

„trava“), Jon (< rum. imena Ion < hebr. [ohanan „bog se smilovao“),""* 

Jona (< rum. imena loana < hebr. Ione „golub“), Jénina voden}ca, 

Jénina njiva, Jonina padina, Jonisini vrtopje (< rum. imena 

Ionis), Joncino tmje (/pasnjak/ < rum. imena loncea),”* Jotin lug 

(rum. hipok. Iota < Panaiot < gré. Mlavagtng „presveti“),!* Jétino, 

Kdmena striga, Kaminska rudina (< lat. communis „opšti, javni"): 

'Kapuč (< rum. cžput „glavica /brda/“), K/djća (< rum. claie „plast /sena/“ 

bugarskog porekla), Klistira, Klopét (/pašnjak/ < rum. reg. clopšt 

„zvono, medenica“), ” Kljokofiš (< rum. clocotis „mesto gde burlja 

voda“), Kolopét (/utrina/ < rum. reg. clopšt „zvono, medenica“), 

Kdm{n (/padnjak/ < lat. communis „opšti, javni”), Komin-dol, Kominat 

(šuplje stene), Kopdjčina padina (< rum. copdie, copši reg. „korito /i 

rečno/“), Kopilovo orničje (< rum. imena Copil < copil „dete“), 

'Kopitnica (< srp. kopito „poreklo“ < lat. coepi, coepisse, coeptus „začeti“),m 

Korbula, Kornét (< rum. comnet „drenjak“ < rum. ;om 

7 [orđan, Toponimia, 317 (Grogi, Groyii Noi, Valea Grogilor, Grosul, Grosul 

Igarz, Grosul Mic, Grosiori, Grosani, Groseni, Grosesti, Grogani, Grosarea, 

Grogeni va‘k::ieml, Grogovul itd. u Rumuniji). Upor. slov. paralelu top. Panjino (/šu- 

4 Grkovié, Recnik, 106, 107. 

;: lordan, Dicfionar, 258. 

lorđan, Dicfionar, 351; Grković, Rečnik, 154. Upor. ime lota a !u Barbu (s. 

Halovo – Zaječar), prez. Jotovié (Zaječar) i ime Panaioru a lu Cioboti (s. Halovo). 

713 Uporedi top. Klepdio. 

š Georgijević, Balkanoloske studije, 84: Objašnjavajući reč copi! < lat. coepio, 

coepi, coeptum „počeo sam“ Georgijević navodi i reč kopito „poreklo" i upoređuje s 

top. Kopito Pe_!rovića, selo u Cmoj Gori, potom gl. kopitiri se, koptisati „razmnožiti 

se"* (Hercegovina, s. 

bilja, a onda ljudi. 

Rastovača), kojima se uopšte iskazuje razmnožavanje životinja i 


„dren“< lat. corn/us/ + et < lat. —etum),-”9 Kornétul, Késtol (/stena, šuma/ 

< rum. cbasta „uzbrdica; prevoj, rebro“ + -ol < lat. -olus), Latinac 

(< etn. Latinus), Latinovac, Latinska vodenica, Latinska crkva, 

Latinska čuka, Latinsko givno (na Durmis), Latinsko kale, Latinséi 

manastir, Latinséi put, Lipula (< rum. lup/ul „vuk“), Liipura (/često se 

vidaju vukovi/ < rum. lup + rum. suf. -ura), Mddin jaretdrnik (< rum. 

imena Mada < lat. Madius), Mddin jarédrnik, Madina bara, Madina 

livada, Mddino vrelo, Mali durmiš (< rum. durmis ,,mesto za spavanje“), 

Mali kornét, Mandkovo braniste (< arum. imena Manaki < grč. 

Mavdxng), Manddrina padina (< rum. reg. mandard „mlekara“), 

Mandcrska vodenica, Mérgaret (< rum. imena Margaret < lat. margarita, 

gré. papyepitng „biser“ ili rum. mérgarit „sitan kamenjar“), % 

Marđina bgrenja (/na gornjem kraju sela/ < rum. marginž „kraj /nečega/, 

meda; periferija” < lat. margo, -inis), Maridnćin grob (< rum. imena/nadimka 

Mrunt < marunt „sitan; fig. nizak, mali“), Macuklin (< 

rum. maciuca „štap, motka“ + srp. klin), Minikov trap (< rum. imena/nadimka 

Minicu < rum. arh. minic”! „mališa“ < mic „mali“), 

Midžur/Midžor (/Mindžurm; Midzur?; Mindur/ < vlat. /monte/ 

maiore „veće /brdo/”),”> Momcélj (pagnjak), Moroputina (< srp. mo- 

M9 A. Loma, Iz toponimije Srbije – 11 Drimonimi na —et u zapadnoj Srbiji, Onomatoloski 

prilozi VI, Beograd, 1985, 110-112; lordas, Toponimia, 64: Corn, Corna, 

Cornaiči, Cornatelele, Cornčtel(ul), Cornea, Comnetul, Piscul Cornetului, Corni, 

Valea cu Corni, Cornisor itd. u Rumuniji. 

20 [onescu, Micd enciclopedie onomastica, 199. g 

72\ Izrazom minic nazivaju se svi psi malog rasta. U selu Halovu je zabeleZen nadimak 

Vand (< lovan) a lu Mini(nchi iz familije Badulesti (prez. Hristovié), koji je nadenut 

zbog niskog rasta. 

2 M. Đ. Milicevié, Kraljevina Srbija, Beograd, 1884, 167. 

3 A Sobolev, Sprachatlas Ostserbiens und Westbulgariens 1lI, Marburg an der 

Lahn (Habilitationsschrift), 1995, 223. 

T4 Rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, sv. 28 (micati — 1. mjesto), Jugoslovenska 

akademija znanosti i umjetnosti, Zagreb, 1909, 716: „Pančić mi piše, da sc tako 

zove brdo u Srbiji izmedu Pirota i Ćiprovca (na arti Medza). Đ. Daničić. Vidi Bendur, 

Migur.” Vidi ovde i Mindure, f pl. zaselak u Bosni u okružju sarcjevskom. 

5 Uporedi ital. Montemaggiore planina Učka u Istri, furl. Montmaiér = Matajur 

planina na slovenatko-italijanskoj granici, Monte Mayor brdo blizu Valensije u Spaniji"25 

Nakon svoje eksplikacije, Pavle Ivié (Ogledna sveska, Institut za srpski jezik 

SANU, Etimološki odsek Instituta za srpski jezik SANU, Biblioteka juznoslovenskog 

filologa, Nova serija, knj. 15, Beograd, 1998, 57 /= Ogledna sveskal) donosi niz primera 

geografskih naziva sa romanskog terena, kao npr. Insula major (1289) = Dugi


roputina „tragovi nekadašnjeg puta“ < lat. mortus „mrtav“),”' Murdin 

kladensc, Miirdina ciika, Murdža (< rum. imena Murgea < rum. murg 

„taman“), ” Mitija (< rum. imena/nadimka Mutu < rum. mut 

„nem“), . Musdti vrfop (< arum. musat „lep“),” Muškdt (< rum. 

muscét „ujeden“), Nddgura (< rum. gurži „rupa, ušće, ždrelo“), ? Naplanin, 

Pdlmanica, Pdltina/Pdltinje (< rum. paltinš „mesto stajaće vode, 

bara* + ina),”" Pditinje, Pdljin breg, Pdljina padina, Parali, 

Paralija (< priz.-tim. dial. paralija „trpeza; /fig./ izdužena zaravan na 

planini* < grč, mapadie „ono što je uz more, priobalje“), Paraminica 

(< Stsrp. nagamoys „Straža“ < grč, mepepévn),” Paramunka, 

Paramunska čuka, Parasina (< rum. parasi „napusti/ti, zanemari/ti“ 

< lat. parasitus), Parasine, Parasinka (pašnjak), Parasinje, 

Pdrta (< rum. partea „strana“), ” Paskašisći del (< rum. imena Pascas 

< lat. Paschalis < hebr. pasah /grč. ndoye/ „svetkovina Isusove osude 

na smrt),” Periš (< rum. peris „krušar, mesto zasadeno kruškama“), 

Periška livdda, Petrldško (< rum. imena Petrlas), Peškopej (/zaselak/ 

otok kod Zadra i top. Remaur < Rivus major na Krku, koje preuzima od Skoka (Skok, 

'Etimologijski rječnik 11, 358) i top. Valmaggia < Vallis maior u Toskani, koji preuzima 

od Finke (B. Finka, Porijeklo naziva Citorij, Radovi instituta Jugoslavenske akademije 

znanosti i umjetnosti u Zadru, I /1955/, 407), kao i vrh Puig Mayor na Majorki 

i samo ime Malorca „veće ostrvo” prema susednom Menorca „manje ostrvo” itd. 

7 S. Prvanović, Timocke starine i jezik, Zaječar, 1973, 80. 

7 lordan, Dicfionar, 320. 

8 Llorđan, Toponimia, 318 (Mutul, Mutesti, Piriul Mutulichii). 

Grković, Rečnik, 142 (Mušat). 

0 lordan, Toponimia, 318 (Gurani).Top. Nddgura bi u prevodu označavalo mesto 

iznad ždrela, ušća ili rupe. 

! lordan, Toponimie, 85 (Paltin, Paltina, Paltini, Paltin/ul/, Paltenul, Virful 

Paltinului, Paltinasul, Neagra Péltinasului, Péltinata, Paltinata de Jos, Paltinata de 

Sus, Paltinetul, Paltinis(ul), Paltinia, Paltinoasa itd. u Rumuniji). 

Po kazivanju Dragoljuba Zlatkovića, paralija „trpeza; /fig./ izdužena zaravan 

na planini* je zabeležena u selima Gomjeg Visoka na Staroj planini kod Pirota. 

Upor. selo Paramun u.prisoju planine Povlen (1346 m) u zapadnoj Srbiji (Loma, 

Imenski par Maljen : Povlen, 167). Toponimi Paraminica, Paramiinka, Paramninska 

čuka ukazuju na ime grada koji je morao čuvati kakav značajniji put tokom 

XI-XII veka, najverovatnije via miliaris, jer se i anticka stanica Turris (Turibas), da- 

imena Banjskog, 141; lordan, Dicfionar, 354. Uporedi ime Paseu 

lu Magu (s. Sipikovo). 


< alb. ojk. Peshkopia u podnožju planine Korab na pritoci Cmog Drima 

u Albaniji),” Peskopéjsko polje, Pinét (< rum. reg. pinet”’ „borova 

šuma, borik“ < pin „bor“ < lat. pinus + et < lat. -etum),m Piskilka 

(< rum. reg. pisc/ul/ „uzbrdica“), Pis¢i dol (< pisc uzbrdica“), 

Pldnina (pasnjaci), Planinica (pasnjak), Pogacdnovo (< rum. pogice 

„lepinja“ < ital. foccacia), Pordjiste (< alb. poroj ,,vododerina“ < alb. 

pérroi „potok“),”” Pértica (< rum. portitd ,vratnice, kapijica“), 0 

6 Top. Škddrino polje u Timoku, Peškopćj (zaselak) i Peskopéjsko polje u Pirotu 

i top. Špaj u okolini Bele Palanke sigumo ukazuju na prisustvo albanskog stanovništva 

koje treba dovesti u vezu sa transhumanskim stočarstvom Vlaha, Aromuna iRumuna, 

na prostoru istočne i jugoistočne Srbije. Lj. Rajković Koželjac u delu Mučno 

svitanje (str. 14, nap. 19) navodi da je mesto dobilo ime po skadarskom Mutafi Škodra-paši. 

7 Gh. Bulgšr, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar de arhaisme si regionalisme, 

Bucuresti, 2000, 275 (= Gh. Bulgžr, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar: pinigor, 

pinos, pinuf); lordan, Toponimie, 92 (Pinet, Pinul, Dealul Pinului, Piriul 

Pinului, Vatra Schitului-Pinul, Pini, Virful Pinilor, Virful Pinisorului itd. u Rumuniji). 

738 Rumunskih top. na —et < lat. —efum ima i u zapadnoj Srbiji: Kornet na više mesta, 

Loret kod Užičke Požege, Gruset u Guči (Gornje Dragačevo), Prijot u selu Dljinu 

(Donje Dragačevo), ali i drimouima (8pvpds „šuma” + čvoj.a „ime") na —ef < lat. — 

etum izvedenih od slovenskih naziva za vrste drveća, kao što su: Brezef u oblasti Zlatibora, 

Prbet u selu Viči (Gomje Dragačevo), Jelet u selu Krivoj Reci (Kačer), Lipef u 

selu Kozelju (Kačer) ili Vrbeta u Gruži, Rebreta u selu Cerju i Grošeta (Groxeta 30- 

tih godina XV veka, danas Groseto) u selu Dragancu, koji „potiču iz mešovitog vlaško-slovenskog 

govora Vlaha u ovom delu Srbije, nastalog u razdoblju koje je prethodilo 

njihovom potpunom i konačnom posrbljenju.” Vidi: A. Loma, Jezička prošlost, 

110-112. Uporedi i slovenske paralele, top. Bor (s. Zavoj), Smreka (s. Špaj), naselje 

Borik (Zadar – Hrvatska). 

79 P. Skok, Toponomasticki problemi, Istorijski časopis, III, Beograd, 1952, 12. 

Uporedi hidronim Poroj kod Skočivira u Makedoniji; J. Dinić, Recnik timockog govora, 

SDZ, XXXIV, Beograd, 1988, 217: „poroj m bujica, plahi potok koji pravi nanose"; 

A. Azami – M. Bardhi – S. Drini – L. Mulaku – G. Luboteni – S. Imami, Fjalor 

serbokroatisht shqip = Srpskohrvatsko albanski recnik, Prishtine, 1989, 593. Iste 

osnove je rum. naroj „blato, kaljuga“ (< na + roj) i neroj „potok nastao za jakih kiša“ 

i nerati „teći“ na Braču (Šimunović, Toponimija otoka Brača, 277); V. Stanišić, Srpsko-albanski 

jezički odnosi, Beograd, 1955, 36: ,(...) istarski toponim Peroj, koji su 

osnovali crnogorski preseljenici iz Crmnice 1657, predstavlja vezu sa starobalkanskim 

nazivom za 'potok' očuvanim u istočnim oblastima Balkanskog poluostrva (upor. 

mnogobrojne Poroje, Poroišta i Poroištata u makedonskoj toponii 

tč folmen shiqipe tč rrethinčs sé Tuhinit tč Kércovés 1, Gja 9, 1979 (1980), 247-273; 

Elementet e gjuhčs shqipe nč gjuhčt slive jugore (Prishting 1990)], kao i istoznačne 

bugarske i rumunske apelative nopoit i pardu, koji po Skoku predstavlja određeni vid 

albanskog apelativ pčrrua (: pčrroi pored pčrroni ) 'potok' [Skok, Arhiv II, 1924, 27]


Poskurica (/pasnjak/ < rum. pascura „napasati“), ! Potkostolje (/Ispod 

stene Kdstol/ < rum. coastd ,uzbrdica; prevoj, rebro“ + -ol < lat. - 

olus), Pripor (< rum. pripér ,,uspon /na brdu/; zimsko sklonište za ovce 

sagradeno od pletera pokriveno slamom“), Priul/Privul (< rum. 

imena Prvul), Prokar (/pasnjak/ < rum. porcar „svinjar“ /upor. ojk. 

Porkar u Vidinskom sandzaku — XV vek/), Piljanica, Puturés (< rum. 

puturos „smrdljiv“), ” Picul (< rum. imena Putš < rum. reg. pufa 

„mladić“ + ul), ” Pučds (/pojila/ < rum. pucios /= čitaj pucés/ „smrdljiv; 

sumpor/ovit izvor/“), ““ Pučuvdijće, Poskašisko polje, Romanija 

(< rum. Roménia „Rumunija“), Rigovac (/Obrok svetom Nikoli/ < 

rum. ruga „moliti“)”“, Rinka (< rum. runc „njiva ili livada dobivena 

krčenjem; krčevina, laz“), * Rinkul, Runkula, Runkulj, Runćula, Reor 

(< rum. ršori/ršuri pl. „reke” < rdu < lat. rivus), Sadikovica (< rum. 

imena Sadic/u/ albanskog porekla), ” Sdndin vir (< rum. hipok. Sandu 

< Aleksandru),”* Sdndin lug, Simijdnove pojšte (< rum. imena Simiion), 

” Skapét (< rum. scapa „upasti; skliznuti; umaći“ + et < lat. - 

etum),” Skrakiiljéa, Stanulov dol (< rum. imena Stanul), Sramilov 

trap, Strmbul (< rum. stramb/ul/ „iskrivljen; savijen; grbav“), Strmdlj, 

Sugarvc (< rum. sugar „sisavac“), Sugorbc, Sitkovsko prudište (< rum. 

imena Sucu < suc „reč kojom se mame jaganjci*),”' Surupdta (< rum. 

— mada će pre biti da albanski određeni vid predstavlja samo oblik Préni, koji u pomenutom 

značenju G. Elezović beleži u imenima nekih potesa u arbanaskim opštinama 

na Kosovu (upor. Proni mad *Veliki potok’, Proni voglj 'Mali potok', Proni Radovanit 

"Radovanov potok' [SDZb V). 

0 Upor. slov. paralelu s. Pratarnica kod Zaječara i top. Vratnica (/uzani prolaz u 

steni/ s. Kosmovac) kod Pirota. 

! Top. Poskurica se može prevesti kao „pašnjak, mesto ispaše“. 

72 ordan, Toponimia, 332 ([zvorul Puturos). Uporedi slov. paralelu top. Smrdan. 


¥ Upor. slov. paralelu top. Srpiste (< rum. surupis) (s. Drenovac) u Timoku. 

745 Zlatković nas obaveštava da je ovde postavlien Obrok svetom Nikoli. 

" lordan, Dictionar, 400 (ton. Runc y Epaemy — Pysmynuja); Jireček, Romani, 

106: ,runchus na Krku u XIV veka, *valicellam a sorbo cum suo runcho usque ad 

lactellum* 1318. i d. (...) U Dikanža runchus: senticetum, rubetum.“ 

7 Poznata je u selu Halovu porodica ai lu Badea /u Sadic. 

8 Uporedi top. Fantdna lu Sanda (s. Halovo kod Zajetara). 

Uporedi ai /u Simijon (s. Halovo). 

759 To je liskun koji se roni, i veoma je nepovoljan za čuvanje stoke zbog klizišta. 

5! Jordan, Dicfionar, 429; Gh. Bulgdr, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar, 

449, 


reg. surupat/d/ ,survan/a, odronjen/a /zemlja ili kamen/*),” 

Surupdtséi dol, Surusšzis: (< rum. reg. surupis „strmo mesto gde se roni 

zemlja ili kamen“), ” Sitina padina (< rum. imena Sutu < sut „bez rogova“), 

Todordéina pojšta (< arum. imena Todoraki < grč. Theodorakis), 

7dorova dupka (< rum. imena Tudor < grč. Qedoopoc), 

Tumba, Tumber, Umos (/izvor/ < rum. reg. umos „vlažno“ < um/ed/ < 

lat. humidus + 0s),”* Surdil (verovatno od alb. shurdh /čitaj: šurd/ 

,,gluv““6 ili od rum. surd „gluv“ < lat. surdus),.'s7 Pagul, Vakléste dupće 

(za Kaminu), Vdlode, Valiga, Valisa, Vindzine padine, Pundzine 

pojdte, Vunija (< rum. funie „levak“), Vunije, Vurddn (/pasnjak/ < 

vurda < rum. urdž ,trop od mleka, sličan siru®), Virdina padina, 

Virnja (< rum. furna „peć“), Vembul (< rum. imena Vamvu < gré. 

Vamvos + ul čitanjem b/v),”* Zljebiira, itd. || 

Pored rumunske leksike koju smo naveli u prethodnim poglavljima, 

mogu argumentovano reći da je svugde gde je bilo slovensko-rumunskog 

bilingvizma, posebno na prostoru Torlaka i Šop(ov)a, došlo i 

do građenja tautoloških složenica u toponimiji, odnosno do ukrštanja 

npr. srpskih reči sa rumunskim rečima istoga značenja, kao npr. Prška 

čuka < srp. vrh, vršak + rum. ciucš „vrh brda ili planine®),”® Caka 

Kuka < rum. cioacš „kuka” + srp. kuka, Ruizvor < rum. ršu „potok, 

izvor” + srp. izvor, ili do takozvanih hibridnih kompozita: Potkomje 

< srp. pod + rum. coamž „planinski greben”, Obajgora < rum. hobai 

,uska dolina” + srp. gora ili ojkonim Kopaj Košara < rum. copai „po- 

7% Gh. Bulgžr, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar, 456: surpdcios „koji se 

lako survava“, surpezeald, surpéturd, itd. Uporedi slovenske paralele, top. Sipak „stena, 

kamenjar, sitan odron kamena® (s. Rsovci), Sipiste „kamenjar“ (s. Viosočka Ržana), 

itd. 

53 Gh. Bulgar, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar, 456: surpis. Upor. slov. 

paralelu top. Sipdk (stena, sitan odron kamena) u Pirotskom kraju, top. Sipak (/kamenjar/ 

s. Rsovei) u sokobanjskom kraju i top. Sipiste (kamenjar/ s. Visotka Ržana) u 

Pirotskom kraju. 

54 Uporedi ai Iu Sutu (prez. Sutovié - s. Halovo). 

75 Uporedi umezs < umedos „vlažan (o zidovima)“. Nije isključena moguénost 

da top. Umos potice od slov. uma „ilovača“ < grč. @pe i rum. prid. suf. -os. 

7% V. Stanišić, Srpsko-albanski jezicki odnosi, Beograd, 1995, 117 (Surlan/sirla). 

57 Uporedi rum. surdicd „gluva žena“ (Gh. Bulgdr, Gh. Constantinescu-Dobridor, 

Dicionar, 455) i prez. Surdilovié. 


Gh. Bulgar, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dicfionar, 61. 

0 Skok, Etimologijski 111, 167-168 (= Constantinescu, Dictionar).


kriti krošnjom drveta” < rum. copac „drvo” + srp. košara „iStaja za stoku” 

ne ulazeći u dalje etimološko poreklo ove reči,“! ili hidronimi kao 

Bunibrod < rum. bun „dobar” + srp. brod „prelaz preko reke”, Secareka 

< rum. sec „suh” + srp. reka, Laškobare < (v)laške (< Vlah) + bare, 

itd. 

Svi navedeni toponimi su pouzdani tragovi istorije koji ukazuju 

na viševekovni život Vlaha/Rumuna još pre njihove asimilacije u današnje 

Torlake i Šop(ov)e na prostoru Timok – Osogovo — Šara. 

Pored toponima rumunskog porekla sa navedenih prostora prizrensko-timočkih 

govora, kao što su Timok, Zaglavak, Sokobanja, 

Svrljiš, Bela Palanka i Pirot, možemo navesti i toponime Prekoru- 

plia, " južne Metohije,’ Detana, Sirinicke zupe, Gnjilana, ““ Iz- 

mm'nika,767 Vranja i okoline,m8 Jablanice, “? Poljanice,m Bujanovea i 

761 N. Bogdanović, Jezik i govor, Kulturna istorija Svrljiga, knj. 11, Jezik, kultura i 

civilizacija, Niš-Svrljig, 1987, 366. 

762 M. Bukumirié, Onomastika dela Prekoruplja omedenog rekama Mirusom, Belim 

Drimom i Klinom, Onomatoloki prilozi I, Beograd, 1981, 339-402. 

763 M. Bukumirié, Iz onomatike juzne Metohije, Onomatoloki prilozi V, Beograd, 

1984, 413-603. 

6 A. Džogović, Onomastika Decana i okolnih sela, Onomatolo3ki prilozi V1, Beograd, 

1985, 439-506. 

765 M. Bukumirié, Onomastika Sirinicke župe, Onomatološki prilozi IX, Beograd, 

1988, 253-467. 

76"/, Cvetanovié, Iz onomastike Grjilana, Onomatoloski prilozi 1X, Beograd, 

, Onomastika Izmornika, Onomatološki prilozi X, Beograd, 1989, 365- 

494, 15 M. Zlatanovié, Toponimi vranjske kotline (Leva sirana Južne Morave), Poseban 

otisak iz godiénjaka Vise škole za obrazovanje radnika, Zbornik 1, Vranje, 1975, 145- 

170; M. Zlatanovic, Toponimija grada Vranja, Poseban otisak iz Priloga proucavanju 

Jezika, 12, Novi Sad, 1976, 87-93; M. Zlatanović, Mikrotoponimi Vranjske kotline 

(Naselja u slivu Klenicke reke), Poseban otisak iz Priloga proucavanju jezika, 16, Novi 

Sad, 1980, 39-58; M. Zlatanović, Mikrotoponimija Vranjske kotline (Naselja u slivu 

Banjske reke), Poseban ofisak iz Priloga proucavanju jezika, 18, Novi Sad, 1982, 

109-123; M. Zlatanovié, Mikrotoponimija Vranjske kotline, Poseban otisak iz Priloga 

proucavanju jezika (Naselja u slivu Preobrazanjske i Trebesinjske reke), 21, Novi 

Sad, 1985, 83-95; J. Marinkovié, Mikrotoponimija Vranja i okoline, Onomatoloski 

prilozi X, 1989, 67-164. 

75 R. Žugić, Mikrotoponimija sliva donjeg toka Jablanice motivisani prirodnim, 

oblikom, položajem i izgledom tla (semanticki aspeki), Onomatoloski prilozi XV, Beograd, 

2002, 215-223. 


okoline,”! l.nc·gošta,"2 Preševske Moravice i ceo hidronimski sistem 

sliva Južne Morave”" u kojima nalazim vidan rumunski uticaj, 

ali o tome više u radu Toponimi rumunskog porekla na prostoru prizrensko-timočkih 

govora, koji će predstavljati jednu celinu sa radom O 

etnonimu Torlak i o romanskoj i turkmenskoj osnovi etnogeneze Torlaka 

i Šop(ov)a, koji je takođe u pripremi. 

Zanimljive su duboke veze koje su otkrivene među severno-dunavskim 

i južno-dunavskim dakorumunskim subdijalektima istražene 

oblasti, a koje se reflektuju u toponimiji. Kontinuitet formi na obe 

obale dokazuje da Dunav nije bio prepreka među Rumunima sa severa 

ijuga i osnažuje zaključak da su se rumunski narod i njegov jezik formirali 

na jednoj zajedničkoj teritoriji kako severno tako i južno od pomenute 

reke, odnosno u Podunavlju, o čemu sam ponešto rekao u poglavlju 

Podunavski latinitet i nastanak rumunskog jezika. Svedočanstvo 

koje se može navesti u ovom slučaju jeste i toponomija koju ovde 

obilato iznosim. Značajna su imena planinskih masiva istražene oblasti, 

kao što je Cornul Caprei (Rtanj), a zanimljiva je i paralela identičnih 

toponima, kako onih severno tako i onih južno od Dunava. 

77 M. Zlatanović, Toponimi Poljanice, Poseban otisak iz Priloga proučavanju jezika 

10, Novi Sad, 1974, 109-140. 

7 J. Marinković, Mikrotoponimija bujanovačkog i preševskog kraja, Onomatološki 

prilozi XV, Beograd, 2002, 35-75. 

M. Zlatanović, Mikrotoponimija Inogosta, Poseban otisak iz Priloga proučavanju 

jezika 19, Novi Sad, 1983, 179-194; M. Zlatanovié, Mikrotoponimija osam naselja 

u Inogostu, Poseban otisak iz Priloga proucavanju jezika 20, Novi Sad, 1984, 157- 

169. 

5 M. Zlatanovié, Toponimija Presevske Moravice, Poseban otisak iz Vranjskog 

glasnika XX, Vranje, 1987, 115-137. 

4 Z. Pavlovié, Hidronimski sistem sliva Južne Morave, Institut za srpski jezik SA- 

NU, Biblioteka Juznoslovenskog filologa, Nova serija, 10, Beograd, 1994, 1-195.

___ ___ ___ 

ZAKLJUČNA RAZMATRANJA 

Saznalo se, po kazivanju Kekaumenosa, Ansbertusa, Gervaziusa 

de Tilburya, Ioana de Sultanyeha, Rinalda degli Albizzia, Flavia Bionda, 

Nicolausa Machinensisa, Antonia Bonfinia, Francesca della Vallea, 

Jana Laskia, Giovanandrea Grome, Gaspara Héltaia, nešto o Vlasima/Rumunima 

timočke zone i o genezi i prirodi njihovog jezika. 

Kekaumenos prvi u svom delu s kraja XI veka (1075-78) pominje 

„Vlaški narod (BA6Xoyv Yčvoc)“ na obalama Save i Dunava, Gervaius 

de Tilbury početkom XIII veka, tačnije 1211. godine, pominje 

„zemlju Vlaha“ (ferra Blacti), koju smešta između „mesta Ravno i 

mesta Niš“ (vicus Ravana et vicus Nifa), Ioan de Sultanyeh u svom delu 

Notitia Orbis iz 1404. godine pominje zemlju ,,Vulgaria ili Bulgaria* 

(Vulgaria sive Bulgaria), čiji gradani „imaju jezik blizak latinskom“ 

(habent linguam propriam et quasi latinam) ili da ,,Vulgari govore 

vulgarni romanski jezik“ (Ideo vocantur Vulgari a lingua Vulgarica 

romana), a Rinaldo degli Albizzi, 1426. godine beleZi mnoge narode 

iz Schiavonie, medu kojima i ,,Vlahe, koji imaju jezik Rimljana“ 

(Vallachi habent quasi Romanam linguam). Flavio Biondo (1392- 

1463), takode, pominje ,,oblast Dunava, kojoj su susedi Pribrezni Dačani 

ili Vlasi, koji, kako se pri¢a, ističu s ponosom da su rimskoga porekla* 

(Et qui e regione Danubio item adiacenti Ripenses Daci, sive 

Valachi, originem, quam ad decus prae se ferunt praedicantque Romanam) 

i koji se sluZe lošom, prostom gramatikom koja podseca na 

latinsku (quae vulgari communique gentis suae more dicunt, rusticam 

male grammaticam redoleant latinitatem). Nabrajaju¢i mnoge narode, 

on navodi i ,,Romane (= Romani — prim. S.G.), koji su po krvi viaskoga 

roda“, a Nicolaus Machinensis, u svom delu De bellum Gothorum, 

ističe romanitet Vlaha u slede¢oj recenici: ,,Vlasi donose kao argument 

svog porekla &injenicu da (...) govore od postanka narodni jezik, 

naime latinski (...) i kada se susreću s tudincima, koji pokusavaju da 

razgovaraju (s njima), pitaju (ih) ako znaju da govore romana“, odnosno 

(limba) romdna ili rumunski jezik. Jo§ bolje o tome govori Antonio 

Bonfini, koji o Vlasima/Rumunima u drugoj polovini XVI veka 

kaze: ,Hvalili su se (...) čuvanjem svog nenacetog jezika“ iako su bili 

pritisnuti „talasom varvara“, a Francesco della Valle, Jan Laski, Giovanandrea 

Gromo i Gaspar Héltai potvrdili su u XVI veku da se svi


Vlasi smatraju „romanima“, povodom toga što ,,oni na njihovom jeziku 

sebe nazivaju romani (= Roméni — prim. S.G.) i ako neko pita zna 

li neko da govori na njihovom vlaskom jeziku, oni kažu na ovaj nacin, 

sti rominesti, odnosno znaš li da govori§ na rumunskom jeziku, iz razloga 

§to se njihov jezik iskvario“. Dva italijanska anonimna putnika 

XVI veka zabelezila su, takode, zanimljive impresije o jeziku i poreklu 

Vlaha: ,,Ovaj narod, iako je gréke veroispovesti, ipak je prijatelj 

romanskoga imena, koliko zbog iskvarenog jezika latinskog toliko i 

zbog misljenja koje imaju da potiéu od Romana i romanskim imenom 

se medusobno nazivaju.“ Pored toga ,,smatraju uvredom naziv Viah i 

ne vole da budu nazvani drugom rečju osim Romani“, odnosno 

Romđni ili Rumđni (= Rumuni), kako sebe u istočnoj Srbiji medusobno 

nazivaju na maternjem jeziku. O Vlasima/Rumunima Timo&anima 

i njihovom rumunskom jeziku govore tokom XVII, XVIII, XIX i XX 

veka na isti način Lorenz Téppelt, Marsigli, Johannes Thunmann, Johann 

Troster, Huszti Andras, Joissef Szabo, Vlad Georgescu, Sextil 

Puscariu, Silviu Dragomir, George Murnu i mnogi drugi. 

Zaključak je da se na današnjem prostoru istočne Srbije u vizantijskim, 

latinskim i drugim izvorima, kao i u obimnoj literaturi koje 

sam se tek dotakao, Vlasi/Rumuni Timo&ani pominju od XI veka do 

danas, ali se i „u susednoj Dakiji, danasnjoj Rumuniji, neosetno (...) 

obrazovalo romansko etni¢ko jezgro u Karpatima gde hronike pominju 

*Vlahe’ jo§ u X veku*, ili kao što „već u X veku istorijski izvori 

zatiču veliku skupinu Vlaha u danasnjoj Tesaliji u Grčkoj“ što donekle 

govori u prilog tezi da je prvobitna postojbina Rumuna mogla biti na 

prostoru od Karpata do Timoka-Osogova-Sara. Bilo da se pominju na 

levoj ili desnoj obali Dunava, Vlasi su sebe u medusobnoj komunikaciji 

na maternjem jeziku uvek nazivali Rumuni, a njihov matemyji jezik 

bio je rumunski jezik, kojim su se koristili i njihovi preci još od VIII- 

IX veka, kako kaZe rumunski istori¢ar i veliki poznavalac balkanskih 

Vlaha/Rumuna i Arumuna Silviu Dragomir. Poglavlje Istorijski izvori 

i kratka bibliografija o Vlasima/Rumunima timocanima i njihovom jeziku 

zavrsio sam rečima Pavla Iviéa: „Sloveni nisu zatekli Balkansko 

poluostrvo nenaseljeno, a nisu mogli ni istrebiti starosedeoce bez 

ostatka. Iskustvo ne samo tih najstarijih vremena nego i mnogo novijih, 

potvrduje da se u sluajevima velike kolektivne opasnosti svet sliva 

u zbegove, i to dvojake: ili iza tvrdavskih zidova, ili u nepristupacne 

šume i gudure. Na tim stranama treba da trazimo kontinuitet ¢gzi- 


stencije naših predslovenskih predaka, čiji je udeo u nasem biološkom 

poreklu vrlo znatan, mozda &ak i veći od slovenskog.“ 

Pored navedenih izvora i nešto malo literature o Zivotu i jeziku 

Vlaha/Rumuna Timočana, zanimljive činjenice kojima se ukazuje na 

prostor formiranja podunavskog latiniteta nadene su u dokumentu Appendix 

Probi, koji po većem broju istrazivaca potiče iz IV veka, a po 

manjem broju iz VII veka, zatim iz dela nazvanog Re¢i iz Rajhenaua 

(Reichenau), koje je bilo redigovano u VIII veku i smatra se uglavnom 

kao izvor za latinski jezik Galije. Medutim, mnoge inovacije potvrdene 

u Recniku iz Rajhenaua nadene su u velikom broju i u latinskom sa 

prostora podunavskog latiniteta, da ne govorim o primerima u kojima 

rumunski jezik ima jedan poseban poloZaj u odnosu na francuski i u 

kojem je rumunski jezik, a ne francuski, onaj koji bastini inovacije posvedočene 

u Recniku iz Rajhenaua. Primecene su fonetske promene u 

latinskom jeziku koje su zabeleZene u Prokopijevim delima iz VI veka, 

De bellis, Historia arcana i De aedificiis, dok se u Jordanesovom 

delu Getica iz VI veka vidi kako je latinski jezik evoluirao i kako se, 

lišen deklinacija, pripremao njegov put ka romanskim jezicima. U delu 

Historia Teofilakta Simokate s početka VII veka koja je pisana grékim, 

takode sre¢emo dosta uobicajenih latinskih reči (provolens – provolens, 

carta — charta, cavalarii — cabalarii itd.), posebno onih iz perioda 

vulgarnog (narodnog) latinskog govora, kao i iz grékog teksta 

Teofanovog dela Chronographia, koja je nastala tokom VIII veka ili 

iz dela imperatora Konstantina Porfirogenita De administrando imperio, 

De thematibus i De caerimoniis, koja su nastala sredinom X veka, 

gde je, pored toga, primeceno gubljenje gramatickih normi latinskog 

jezika i, samim tim, pribliZavanje izgovoru prarumunskog jezika. Ana 

Komnena govori krajem XI veka (1091) u svom delu Alexiada i o jednom 

vulgarnom (narodnom) jeziku, bilo da pod tim ona podrazumeva 

grčki ili latinski jezik, a nestankom romanijske {vizantijske) vlasti sa 

prostora Podunavlja nestajao je iz romanijskih (vizantijskih) izvora i 

latinski jezik, dok je narodni latinski govor evoluirao u prarumunski, 

odakle i dakorumunski dijalekt današnjeg rumunskog jezika na prostoru 

severoistoéne Srbije. 

Prikazana je fonetika i njen razvoj, kao i morfologija rumunskog 

jezika sa prostora istočne Srbije, od Morave do Timoka, gde je potvrdeno 

oltensko i banatsko narečje dakorumunskog dijalekta rumunskog 

jezila, kao i inovacije koje su paralelne sa onima u maramureskom


subdijalektu. Prilikom istraživanja dijalekatske lingvističke građe koju 

su obavili poznati lingvisti iz oblasti dijalektologije i lingvističke geografije, 

Petru Neiescu, Eugen Beltechi i Nicolae Mocanu, sabrana je 

obimna građa o jeziku bogata arhaizmima koji su potvrđeni ili nepotvrđeni 

u drugim rumunskim subdijalektima. 

Na osnovu njihovih istraživanja saznaje se da se na širokom prostoru 

istočne Srbije sačuvalo intervokalno latinsko m u rečima kao 

rdrie, capđtđn, cun; sufiks on u rečima poput matuson, kojeg u dakorumunskim 

subdijalektima ima jedino banatsko narečje; d u latinskim 

supstratnim elementima, kao: Dumreddu, budda, mđnd, damđ, dčr, 

očuvanje krajnjeg u u rečima okju, jungju, albu itd., očuvanje diftonga 

Ja u rečima i pozicijama kod kojih je trebalo da postane e kao što bi 

bilo pjasće, fiace, vorbjasće, uriake itd. Među potpuno novim fonetskim 

činjenicama koja su bila nepotvrđena u dijalekatskim istrazivanjima 

koja su do sada vršena na celokupnom dakorumunskom prostoru 

ukazuje se jedino na zatvaranje naglašenog o u u (upor. buu, uu itd., 

za bou, ou itd.). Iz oblasti morfologije zaslužuje pomen očuvanje prostog 

perfekta u kratkoj formi kod glagola kao što su (md) rđg (= rasei) 

scog (= scosei); negativni imperativ glagola na osnovu dugog infinitiva 

(nu cdntaref, nu spunaref). Iz oblasti vokabulara uočeno je prisustvo 

nekih reči koje su drugde nestale, kao i nekih sa drevnom semantikom: 

fiastru, duroare, fantdnć, cum, ljamne, a acera, arete/areće, 

mascur itd. U drugom pogledu neki od ovih poddijalekata pokazuju 

inovacije, bilo paralelne sa zastarelim severno-dunavskim narečjma: 

Jfer, vd'er, ojki, ureike, strankind, šinš, gana itd., bilo sa prostorno 

udaljenim subdijalektima kao što su maramureški (tvrd karakter afrikata 

i velarizacija prethodnih vokala u oblicima kao čđnč itd.) Rezultati 

navedenih istraživanja ukazuju na veoma značajne momente za 

istoriju rumunskog jezika pošto obelodanjuju jedan veoma snažan sloj 

jezika koji pretpostavlja kontinuitet rumunskog jezika kao i njegovih 

govornika na prostoru severoistočne Srbije. 

Zanimljive su i duboke veze koje su otkrivene među severno-dunavskim 

i južno-dunavskim dakorumunskim sudijalektima istražene 

oblasti. Kontinuitet formi na obe obale dokazuje da Dunav nije bio 

prepreka među Rumunima sa severa i juga i osnažuje zaključak da su 

se rumunski narod i njegov jezik formirali na jednoj zajedničkoj teritoriji 

kako severno tako i južno od pomenute reke, odnosno u Poduna- 

vlju, o čemu sam ponešto rekao u poglavlju Podunavski latinitet i nastanak 

rumunskog jezika. Svedotanstvo koje se moze navesti u ovom 

slučaju jeste i toponomij, koju ovde obilato iznosim u poglavlju Rumunski 

jezik u toponimiji na prostoru prizrensko-timockih govora. 

Značajna su imena planinskih masiva istraZene oblasti kao što je Cornul 

Caprei (Rtanj), a zanimljiva je i paralela identi¢nih toponima, kako 

onih severno tako i onih juzno od Dunava. 

Suzivot sa slovenskom populacijom, u ovom slučaju srpskom, 

normalno je ostavio traga na rumunske govore severoistotne Srbije. 

Tako se kod nekih govora pojavljuje velamo / ili silabi¢no 7, koja su 

nepoznata kod ostalih rumunskih govora. Podvlatim takode da se ovaj 

fenomen pojavljuje sporadiéno, buduci da nije ni opsti ni kolektivni. 

Vidna su omekšavanja suglasnika ¢ > ć, d > đ, n > i (nj), | > I'(lj) is- 

Kljugivo pod uticajem srpskih govora, o čemu će biti reči u poglavlju 

Leksikon Viaha/Rumuna severoistocne Srbije. U oblasti leksike, osobito 

kada je reč o elementima koji pripadaju administrativnoj ili službenoj 

terminologiji, pribegava se terminima srpskog porekla kao što 

su dom (kulture), sud, sudija, svedok, porez, razred, itd. 

Što se tide Vlaha/Rumuna Timogana i njihove leksike, prikazano 

je najpre ono što se do danas zadrzalo u njihovom vokabularu iz substrata, 

odnosto iz tračkog jezika, zatim je navedena leksika nasledena 

iz latinskog jezika: veznici, predlozi i prilozi, zatim zamenice i, na 

kraju, pridevi, imenice, brojevi i glagoli, uvek uz latinske lekseme ka- 

Ko bi se doslovno mogle pratiti fonetske, morfoloske i druge promene. 

Prikazane su i rekonstruisane lekseme latinskog jezika koje se javljaju 

samo u rumunskom jeziku i posebno one koje su panromanske, a zatim 

je navedeno i nesto specifičnih leksema iz podunavskog latiniteta 

uz prikaz njihovog razvoja u rumunskom jeziku, kao i ugestalost leksema 

nasledenih iz latinskog jezika. Prikazana je i semantika leksema 

nasledenih iz latinskog u rumunski jezik, kao i formiranje leksema — 

izvedenih i nasledenih — @ rumunskom jeziku, a uloZen je i dodatni napor 

da se prikazu prefiksi i sufiksi nasledeni iz latinskog u poredenju 

sa italijanskim, francuskim, španskim i portugalskim. Na kraju poglavlja 

o leksici navedene su gréke pozajmice u latinskom i rumunskom 

jeziku i slovenske pozajmice u latinskom i rumunskom jeziku, kao i 

druge leksicke pozajmice koje su tek neznatno prikazane. 

Po svemu sudeéi, na osnovu iznesenih leksickih primera moZe se 

reéi sledeée: 1) latinski fond rumunskog recnika je izgubio, u vreme


od VII do XV veka, neke elemente i, budući da ne predstavlja u potpunosti 

rečnik podunavskog latiniteta, konstatuje se da varijetet i veliki 

značaj reči čine, i u ovoj situaciji, jedan moguć proces složene komunikacije, 

bez značajnijih stranih elemenata; 2) kultura koja se odrazava 

u leksici podunavskog latiniteta je ruralna, sa izrazitom ravnotezom 

između poljoprivrede i stočarstva, koja donosi (pored relativno slozene 

kućne terminologije) dominaciju stalnih naselja nad jedinstvenim 

sistematskim pomeranjima transhumanskih pastira; 3) povodom izveštaja 

u vezi sa drugim prostorima Romanije, prva konstatacija koja se 

nameće jeste da su jedinstveni elementi nedvosmisleno preovlađujući 

pored razlika. Jedinstveni fond obuhvata skoro sve gramatičke forme i 

skoro sve uobičajene termine svakodnevnog života; 4) leksičke individualne 

osobine odnose se na tri aspekta: a) odsustvo pojedinih reči iz 

podunavskog latiniteta sačuvanih u drugim regijama; reč je o terminologiji 

jedne posebne kulture, koja se više ne nalazi u zadnjoj fazi podunavskog 

latiniteta. Brojni elementi pomorske i vojne terminologije 

skoro su nestali, kao i nazivi raskošne robe koja je došla iz egzotičnih 

zemalja, a druga terminologija je postala siromašnija, kao npr. ona iz 

domena religije, metalurgije itd. b) raznorodan je izbor između sinonima 

i raznorodnih ograničenja polisemije, ali nijedan izbor sam po sebi 

nema veći smisao kako bi mogao definisati jedan dijalekt na prostoru 

podunavskog latiniteta. c) prisustvo u podunavskom latinitetu pojedinih 

reči koje nisu sačuvane u drugim regijama. Reč je, pored novih 

formi koje su savršeno normalne sa gledišta latinskih derivacija, i o 

nešto malo arhaizama, o jednom leksičkom fondu koji dolazi iz jezika 

sa kojim je podunavski latinitet imao jedan bliži kontakt, trački supstrat 

u prvom redu, iz domena flore i faune, iz terminologije ruralnih 

zanimanja, na primer stočarstva, itd., ali i narodne pozajmice iz drugih 

balkanskih jezika, pre svih iz grčkog (starogrčkog, srednjegrčkog), a 

tokom VI-VII veka tu je i slovenski adstrat, kao i pozajmice iz drugih 

jezika (kumanski, pečeneski, mađarski itd.). 

Posvećeno je jedno poglavlje uticaju rumunskog jezika na prizrensko-timočke, 

belogračičko-brezničke i severnomakedonske govore, 

u kojem se, po Belicu, ukazuje na: 1) upotrebu jednog istog, nekada 

akuzativnog, padeinog oblika za sve kose padeze, zatim 2) udvajanje 

licne zamenice u recenici, a dolazi i do 3) potpune zamene infinitivnog 

oblika prezentom sa svezom da, kao i do 4) delimicne upotrebe 

postpozitivnog člana ili do 5) skraćivanja svih dugih vokala, itd. Do- 


šlo je i do 6) delimicne ili potpune redukcije (skraćivqnja) neakcen{o· 

\S/Žnžž vokalz, kao što se zapaža i u makedonskom jez:kl!. Takve pojave, 

nazvane balkanizmima, uglavnom su moffološžkog i slnfakSlčkog 

porekla i verovatno je „da se najveći deo ovih Apo_lavaAd}u·glžje onome 

starom romanskom sloju koji je nekada Ziveo u istočnoj i južnoj Sl’bl_!l 

i susednim oblastima”. Razvitak navedeqih pojava potekao je, po mišljenju 

mnogih autora, „iz rumunskog j?_uka iiz gnog narofiskf)g la'tmskog 

jezika iz kojeg se rumunski kasnije razvio”. Balkqmzmz su i po 

mišljenju Aleksandra Belića, koje je ovde dato po navodima Popoxxc(?, 

„neslovenskog porekla, i dosli su u ove govore ( _od Ron_uana A g: 

„do XII ili najdalje do XIII veka — srpsko»h:vatsklv Jezt!c seu istočnoj i 

južnoj Srbiji raširio na račun rumunskog jezika”, što bi ujedno trebalo_ 

da predstavlja i početak tzv. torlanja (upor. Torlak < for + vlach kao i 

Morlak < moro + vlach). -. 

Prikazano je niz romanizama, koji se i danas nalaze u govoru 

Torlaka i Šop(ov)a, posebno iz nomenklature s·tošarstvg. U obl?sll T}- 

mok-Osogovo-Sara zabeležene su mnoge pozajmice koje ne pnptfdaju 

domenu srpskog, književnog jezika i potiču iz @mskog, a koje su 

grupisane po semaziološkim lcr·iterijumigl:·x_: termini u vezi s građeyl· 

narstvom i pokućstvom, termini Zivotinja i n]lh·ovgh svo!stava,A zatim, 

iz oblasti patologije (životinja), termini mlečl·nl] i dmgll? pyolzyoqa, 

geografski termini, imena biljaka, kao i termini verovanja i _oblčaja. 

Obrađeno je posebno područje rumunsko-srpslflh lmgv1sr:|ék1h veza, 

tj. mnogobrojna leksika rumunskog porekla koja se nalazi u srpskim 

argoima, tj. šatrovačkim govorima itd. o L | 

U poglavlju Rumunska leksika u toponimiji prizrensko-timočkih 

govora obrađeni su toponimi romanske i rumunske osnove sa prostora 

Timok–Osogovo–Šara koji omogućavaju d? se, u nedost?tku pxsam·h 

istorijskih izvora, makar i indirektno, govori o s·uzwotu najpre romanizovanog, 

a zatim rumunskog i slovenskog ŽlVljž tgk?m v1§§vequn9g 

razdoblja. Navedeni su najpre nazivi kasnoa.ntlftlflh i ranqvnza_mus}uh 

Kastela, zatim nazivi srednjovekovnih gradova ili utv·rdc·%njzf, ojkonimi 

turskih popisnih deftera i već objavljeni milfrqloponlnu T{moka, Zaglavka, 

Svrljiga, Sokobanje, belopalanatkog i Plrotskog kmja‘ 

Kada su u pitanju kalendarska imena korišćena u toponimiji, poput 

imena Avramul /grč. ' APpépiod/ (< hebr. '{%bri‘.m), Ion (< hebr. 

Iohanan „bog se smilovao*), Iona/loana (< grč. 'Iodvvq), Jordan (


hebr. Jardén — naziv reke u Palestini, koja se pominje u Bibliji), Magij 

(< Magdalena), Margit (< lat. margarita, grč. papyepitng „biser“ 

ili rum. margarit „sitan kamenjar*) ili Margaret (< lat. margarita, grč. 

popyapitng „biser“ ili rum. margarit „sitan kamenjar®), zatim Marlf'n 

(< lat. Martinus), Matei (< lat. Mathaeus < hebr. matitiahii, mat{tiž.h- 

„dar boga Jehove“), Jota (< Panaiot < grč. Havmštn·;_ „presveti“), 

Panaiot (< pgrč. Havefng „presveti“), Tudor (< grč. 

©e68wpog), itd, svestan sam Einjenice da njima moze biti imenovano 

-ne samo rumunsko stanovni§tvo već i srpsko i bugarsko, posebno na 

ovom terenu, mada je nadevanje tih imena medu Vlasima/Rumunima 

mnogo verovatnije. 

Naix!le, o tome da Vlasi svojoj ,,deci daju Zidovska imena, zbog 

čega jedni kažu da su jevrejskoga roda i da Jevreje nazivaju svojom 

braćom“ govori rabin Benjamin iz Tudele jo§ 1150. godine. Doduše, 

to se odnosilo na Vlahe Tesalije, ali, i pored toga, imena kao $to Sl; 

ona gore navedena ne sreću se kod srpskog stanovnistva, a veoma su 

česta kod rumunskog, što je, opet, pokazatelj više da sam na dobrom 

putu u „dešifrovanju“ toponima koriste¢i se ličnim imenima rumunskf)g 

onomastikona. Pored toponima rumunskog porckla sa prostora 

pflzrensko-timoékfli govora, osim ve¢ navedenih, mogu navesti i toponime 

P;ekoruplja, južne Metohije, Dečana, Sirinicke Zupe, Gnjilana, 

Izmornika, Vranja i okoline, Jablanice, Poljanice, Bujanovca i okoline, 

I.n?gošta, Preševske Moravice i sa celog hidronimskog sistema inv; 

Južne Morave, Velike Morave, Timoka, Crne reke, Peka i Resave, u 

kojima nalazim vidan rumunski uticaj. 

j 

CONCLUDING REMARKS 

Something was known, according to Kekaumenos, Ansbertus, 

Gervazius de Tilbury, loan de Sultanyeh, Rinaldo degli Albizzi, 

Flavio Biondo, Nicolaus Machinensis, Antonio Bonfini, Francesco 

della Valle, Jan Laski, Giovanandrea Gromo, Géspar Héltai, about 

Wallachians/Romanians of the Timok region, and about the origin and 

nature of their language. 

Kekaumenos was the first to mention “the Wallachian people 

(BAdywv Ydvoc)“ on the banks of the Sava and the Danube in his 

work from the 11th century (1075-78), Gervazius de Tilbury , in the 

early 13" century, i.e. in 1211, mentions “the Wallachian land” (terra 

Blacti), which is situated between “the settlements of Ravno and Nis” 

(vicus Ravana et vicus Nifa), loan de Sultanyeh in his work Notitia 

Orbis from 1404 mentions a country called “Vulgaria or Bulgaria” 

(Vulgaria sive Bulgaria), whose citizens “speak a language similar to 

Latin” (habent linguam propriam et quasi latinam) or that “the 

Vulgarians speak a vulgar Romanian language” (Ideo vocantur 

Vulgari a lingua Vulgarica romana), and Rinaldo degli Albizzi 

records in 1426 many peoples from Schiavonia, among whom “the 

Wallachians, who speak the language of the Romans” (Vallachi 

habent quasi Romanam linguam). Flavio Biondo (1392-1463) also 

mentions “the Danube region, whose neighbours are Dacians or 

Wallachians, who are, as it is said, proud of their Roman origin” (Ef 

qui e regione Danubio item adiacenti Ripenses Daci, sive Valachi, 

originem, quam ad decus prae se ferunt praedicantque Romanam) and 

who use a poor, simple grammar which resembles the Latin (quae 

vulgari communique gentis suae more dicunt, rusticam male 

grammaticam redoleant latinitatem). Talking about many peoples, he 

also mentions “the Romani (= Romdni – prim. S.G.), who are of the 

Wallachian blood”, and Nicolaus Machinensis, in his work De bellum 

Gothorum points out the Romanity of the Wallchians in the following 

sentence: “As an argument in favour of their origin, the Wallachians 

stress that (...) they speak their native language from the beginning, 

i.e. Latin (...) and when they meet foreigners, who try to speak (to 

them), they ask (them) whether speak Romana”, i.e. (limba) romana 

or the Romanian language. Antonio Bonfini says even more about


that, mentioning that the Wallachians/Romanians in the second half of 

the 16" century “took pride in their preserved language” although they 

were under a “barbarian siege”, and Francesco della Valle, Jan Laski, 

Giovanandrea Gromo and Géaspar Héltai confirmed in the 16% century 

that all Wallachians consider themselves to be “Romani”, because 

they “call themselves Romani in their own language (= Romani — . 

S.G.) and if someone asks whether anyone speaks their Wallachian 

language, they reply sti rominesti, meaning “do you speak Romanian”, 

because their language is tainted.” Two anonymous Italian travellers 

from the 16" century noted some interesting impressions about the 

language and the origin of the Wallachians: “This people, although of 

Greek religion, is friendly towards Romans, both because of their 

tainted Latin language and their opinion that they originate from the 

Romans and this is also how they call themselves.” Moreover, “the 

name Wallachian is an insult to them and they don’t like to be called 

other names than Romani.” i.e. Romdni or Rumdri (= Romanians), as 

they call themselves in Eastern Serbia in their native language. In a 

similar manner, the Wallachians/Romanians of the Timok region are 

mentioned in the 17"', 18“', 19"', and 20" centuries by Lorenz Toppelt, 

Marsigli, Johannes Thunmann, Johann Troster, Huszti Andras, Joissef 

Szabo, Vlad Georgescu, Sextil Puscariu, Silviu Dragomir, George 

Murnu and many more. 

It can be concluded that the Wallachians/Romanians of the 

Timok region, in today’s Eastern Serbia, had been mentioned from the 

11" century to these days in Bysantian, Latin and many other sources, 

as well as in the sources that I have just touched upon, but “in the 

neighbouring Dacia, today's Romania, a Romanian ethnical core was 

gradually formed in the Carpathians where chronicles mention 

“Wallachians” as early as in the 10" century”, or as “the historical 

sources from the 10% century witness a large population of 

Wallachians in today’s Thessaly in Greece”, which supports the thesis 

that the original homeland of the Romanians could have been in the 

region from the Carpathians to Timok-Osogovo-Sara. No matter 

whether they inhabited the left or the right bank of the Danube, the 

Wallachians always called themselves Romanians in their mutual 

communication, and their native language was Romanian, which their 

ancestors had used as early as in the 8" and the 9" centuries, 

according to the Romanian historian and an expert on Balkanian 


Wallachians/Romanians and Aromanians Silviu Dragomir. I ended the 

chapter Historical sources and a brief bibliography on the 

Wallachians/Romanians of the Timok region with the words of Pavle 

Ivic: “The Slavs did not find the Balkan peninsula uninhabited, and 

they also could not have exterminated the natives without a trace. The 

experience of those early times, as well as that of the more recent 

periods, shows that, in cases of collective danger, people take refuge 

in two ways: either in fortifications, or in deep forests and gorges. 

This is where we should be searching for the continuity of our pre- 

Slavic ancestors’ existence, who had a considerable influence on our 

biological origin, maybe ever greater then the Slavic.” 

Apart from the mentioned sources and scarce references about 

the life and language of Wallachians/Romanians of the Timok region, 

some interesting facts proving the formation of Danubian Latin culture 

were found in a document called Appendix Probi, which, according to 

a majority of researchers, dates from the 4" century, and according to 

some from the 7" century, but also from a work called Dictionary 

from Reichenau, which was revised in the 8" century and is 

considered to be a referential source of the Gaulish Latin language. 

However, numerous innovations found in the Dictionary from 

Reichenau were also found in Latin of the Danubian region, not to 

mention the examples in which the Romanian language has a special 

position in relation the French, in which the Romanian language, and 

not French, keeps the innovations mentioned in the Dictionary from 

Reichenau. Some phonetic changes were noticed in Latin, as noted in 

Procopius’s works from the 6th century De bellis, Historia arcana and 

De aedificii, while in Jordanes’s work Getica from the 6" century it 

can be seen how Latin evolved and how it, without declinations, made 

its way towards Roman languages. In Teofilakt Simokata’s work 

Historia dating from the beginning of the 7" century, written in Greek, 

we can also find many common Latin words (provolens — provolens, 

carta — charta, cavalarii — cabalarii etc.), especially those from the 

period of vulgar (people’s) Latin, just like in the Greek text of 

Theophanes’s Chronographia, written in the 8" century, or in 

Constantine Porphyrogenitus’s works De administrando imperio, De 

thematibus i De caerimoniis, written in the mid-10" century, where 

we can also notice a loss of grammar norms of proper Latin, coming 

close to the pre-Romanian dialect. In her work Alexiada, from the end


of the 11" century (1091), Anna Komnene speaks about a certain 

vulgar (people’s) language, uncertain whether Greek or Latin, and 

with the departure of Byzantian rule from the Danubian region, the 

Latin language disappeared as well, while the vulgar Latin evolved 

into pre-Romanian, which is the ancestor of the Daco-Romanian 

dialect in Northeastern Serbia. 

There is a presentation of phonetics and its development, as well 

as the morphology of Romanian spoken in Eastern Serbia, from the 

Morava to the Timok, where the Oltenic and Banat dialects of Daco- 

Romanian were confirmed, as well as the innovations parallel to those 

in the Maramures subdialect. While doing dialect research, the wellknown 

linguists, experts on dialectology and linguistic geography, 

Petru Neiescu, Eugen Beltechi and Nicolae Mocanu collected lots of 

material, full of archaisms, some of which were confirmed in other 

Romanian subdialects. 

On the basis of their research, it becomes known that the 

intervocalic Latin m is preserved in the words such as rdre, cdpatan, 

cun; the o suffix in the words such as matuson, which is present only 

in the Banat dialect, of all Daco-Romanian dialects; d in Latin 

substratum elements, such as: Dumrieddu, buda, ménd, dama, dar; 

preservation of final y in words okzu, jungiu, albu etc.; preservation of 

diphthong ja in words and in positions where it should have turned 

into e, such as pjaste, fiale, vorbjasće, urjake etc. Among the 

completely new phonetic properties, previously unconfirmed in the 

research done in the entire Daco-Romanian region, the only thing 

pointed out is the closure of the stressed o into w (compare buu, uu 

etc., for bou, ou etc.). As far as morphology is concerned, the only 

thing worth mentioning is the preservation of the short form of the 

simple perfect, as in verbs such as (md) rds (= rasei) scos (= scosei); 

the negative imperative of the verb based on the second infinitive (nu 

cdntaref, nu spuraref). As far as vocabulary is concerned, there is 

evidence of certain words which are extinct in other dialects, as well 

as of some with an ancient semantics: flastru, duroare, fantdnd, cun, 

Tiamne, a acera, arete/arece, mascur etc. On the other hand, some of 

these subdialects show certain innovations, either parallel to the 

ancient North-Danubian dialects: ft'er, vd'er, oki, ureike, stranking, 

šinš, gand etc., or to some geographically distant subdialects, such as 


the Maramures subdialect (hard affricates and the velarisation of the 

precedian vowels as in édnc etc.) The results of the research indicate 

some very important moments for the history of the Romanian 

language, showing an important linguistic layer which proves the 

continuity of this language and its speakers in Northeastern Serbia. 

The connections between the North-Danubian and South- 

Danubian Daco-Romanian subdialects make another interesting point. 

Continuity of certain forms on both banks of the Danube shows that 

the river was not a barrier between the two groups, and supports the 

thesis that the Romanian people and its language initially emerged in a 

single territory, both to the North and to the South of the Danube, i.e. 

in the Danubian region, the point which I have briefly discussed in the 

chapter Danubian Latinity and the Emergence of the Romanian 

Language. A proof that can be used in this case is toponymy, which I 

minutely discussed in the chapter The Romanian Language in the 

Toponymy of Prizren-Timok Dialects. The names of mountains are 

very suggestive, such as Cornul Caprei (Rtanj), and the parallels 

between identical toponyms, both south and north of the Danube, are 

also interesting. 

Cohabitation with the Slavs, in this case, Serbs, made an impact 

on the Romanian language in Northeastern Serbia. Therefore, in some 

subdialects we can find the velar / or the syllabic », unknown to other 

Romanian dialects. I also stress that this phenomenon appears only 

sporadically, since it is neither general nor collective. Softening of the 

t consonant is also evident > ć, d > d, n > # (nj), | > I'(lj) under the 

influence of Serbian, which will be discussed in the chapter Lexicon of 

Wallachians/Romanians in Northeastern Serbia. As far as lexicology 

is concerned, especially with administrative or official terms, Serbian 

words are normally used, such as dom (kulture), sud, sudija, svedok, 

porez, razred, etc. 

As far as the Wallachians/Romanians of the Timok region and 

their lexics are concerned, I presented that which is kept in their 

vocabulary from the Trakian substrata, and then the lexics inherited 

from Latin: conjunctions, prepositions and adverbs, then pronouns, 

and finally adjectives, nouns, numerals and verbs, always together 

with Latin lexemes so that the phonetic, morphological and other 

changes could easily be followed. I also presented some reconstructed 

Latin lexemes which exclusively appear in Romanian, especially those


pan-Romanian, followed by some specific lexemes from the Danubian 

Latinity, with a presentation of their development in the Romanian 

language, as well as the incidence of the lexemes inherited from Latin. 

The semantics of Romanian lexemes inherited from Latin is also 

presented, as well as the formation of lexemes in Romanian — both 

derived and inherited — and I also made some effort to present the 

prefixes and suffixes inherited from Latin, as compared with Italian, 

French, Spanish and Portuguese. At the end of the chapter dealing 

with lexicology, I mentioned the loanwords from Greek, and some 

other loanwords. 

Judging by the mentioned lexical examples, we can make the 

following conclusions: 1) the Latin part of the Romanian language had 

lost some elements in the period from the 7" to the 15" century, and, 

since it is not a typical representative of the Danubian Latinity, it can 

be concluded that the lexical importance and variety make the process 

of complex communication possible, without significant foreign 

elements; 2) the culture which is reflected in the lexics of Danubian 

Latinity is rural, with a prominent balance between agriculture and 

farming, which brings (apart from relatively complex household 

terminology) a domination of permanent settlements over unique 

systematic movements of shepherds; 3) as far as the report dealing 

with other regions of Romania is concerned, the first conclusion that 

comes to mind is that common elements vastly outnumber the 

differences. The common corpus includes almost all grammar forms 

and almost all common everyday life terms; 4) The individual lexical 

characteristics relate to three aspects: a) absence of certain words from 

the Danubian Latinity which are present in other regions; it is about 

the terminology of a unique culture, which is not in the last phase of 

Danubian Latinity. Numerous elements of naval and martial 

terminology have almost disappeared, as well as the names of 

luxurious merchandise .from exotic countries, while some other 

terminologies became reduces, as in the areas of religion, metallurgy 

etc. b) the choice of synonyms and polysemic limitations is various, 

but neither choice has an important meaning itself, so that it could 

define a unique dialect of Danubian Latinity. c) presence of certain 

words in Danubian Latinity which are not preserved in other regions. 

Those are, apart from the new forms, which are perfectly normal from 

the aspect of Latin derivations, and some archaisms, a lexical corpus 


which comes from the languages with which the Danubian Latinity 

had a close contact, Trakian, first of all, the areas of flora and fauna, 

rural occupations, such as farming etc., but also loanwords from other 

Balkan languages, first of all Greek (ancient Greek and middle 

Greek), and during the 6" and 7" centuries this was the Slavic 

adstratum, and also the loanwords from some other languages 

(Kumanian, Pecenian, Hungarian etc.). 

There is a chapter dealing with the influence of the Romanian 

language on the dialects used in Prizren-Timok, Belogradcik-Breznica 

and North Macedonian regions, in which, according to Belic, the 

following can be noticed: 1) the use of only one case, sometimes the 

accusative, for all relative cases, then 2) duplication of the personal 

pronoun in a sentence, and also 3) substitution of the infinitive with 

the present form preceded by conjunction da, 4) partial use of the 

post-positive article or 5) shortening of all long vowels etc. Also, there 

was 6) a partial or a complete reduction (shortening) of unaccented 

vowels, as it can be noticed in Macedonian as well. Such phenomena, 

called balkanisms, usually deal with morphology and syntax and in all 

likelihood “most of these phenomena come from the old Romanian 

population that once lived in Eastern and Southern Serbia and the 

neighbouring areas”. According to many experts, the development of 

these phenomena came from “the Romanian language and the vulgar 

Latin from which it had previously developed”. According to 

Aleksandar Belic, quoted here through Popovic’s statement, 

balkanisms are “of non-Slavic origin, and they made their way into 

these languages (...) from the Romanians.” i.e. “until the 12" or 138 

centuries – the Serbo-Croatian language in eastern and southern Serbia 

had spread to the detriment of the Romanian language”, which marked 

the beginning of so called “forlanje” (compare Torlak < tor + vlach 

and Morlak < moro + vlach). 

Some romanisms used by Torlaks and Shops are mentioned, 

especially farming terminology. In the Timok-Osogovo-Sara area 

many loanwords were noticed which do not belong to the domain of 

the Serbian language and take roots in Romanian, which are grouped 

according to semasiological criteria: terms dealing with masonry and 

household, animals and their characteristics and properties, then 

animal pathology, dairy products, geographical terms, names of 

plants, and terms dealing with customs and beliefs. The links between


Serbian and Romanian have also been dealt with, i.e. abundant lexics 

of Romanian origin found in Serbian jargons etc. 

In the chapter Romanian lexics in the toponymy of Priyren- 

Timok dialects there was a discussion on toponyms of Romanian 

origin in the Timok-Osogovo-Sara region which indicate, although 

there are no written historical documents, that first romanized, and 

then Romanian and Slavic peoples had lived in this area for many 

centuries. First I mentioned the names of Late Antique and early 

Bysantian castles, then towns or fortifications from the Middle Ages, 

oikonyms of Turkish survey defters and already mentioned 

microtoponyms from Timok, Zaglavak, Svrljig, Sokobanja, areas 

around Bela Palanka and Pirot. 

‘When it comes to theophoric names used in toponymy, such as 

Avramul /Greek 'ABpćuioc/ (< Hebrew 'Abram), Jon (< Hebrew 

I6hanan “God had mercy”), Jona/loana (< Greek 'Iwdvve), lordan 

(< Hebrew larden — name of a Palestinian river, mentioned in the 

Bible), Magda (< Magdalene), Margit (< Latin margarita, Greek 

pepyapitng “pearl” or Romanian margarit “pebbly ground”) or 

Margaret (< Latin margarita, Greek popyapitng “pearl” or 

Romanian mérgdrit “pebbly ground”), then Martin (< Latin Martinus), 

Matei (< Latin Mathaeus < Hebrew matitjahii, matitiah- “Jehovah’s 

gift”), Jota (< Panaiot < Greek Ilaveétng “holy”), Panaiot (< Greek 

Taveétng “holy”), Tudor (< Greek ©£65wpog), etc., I am aware that 

they could be used in naming not only Romanian population, but also 

Serbian and Bulgarian, especially in this region, although giving such 

names among Wallachians/Romanians is more probable. 

As early as in 1150. Rabbi Benjamin from Tudela said that 

Wallachians “give their children Jewish names, and that is why some 

say that they are of Jewish origin and they call Jews their brothers”. 

True, this was said about Thessalian Wallachians, but nevertheless, 

the names like those mentioned above cannot be found among Serbian 

population, while they are very common among the Romanian, which, 

again, indicates, that I am on a good way to “decode” toponyms using 

personal names of Romanian onomastikon. Apart from the already 

mentioned toponyms from the Prizren-Timok region, I can also 

mention some from Prekoruplje, South Metohija, Decani, Sirinicka 

Zupa, Gnilane, Izmomik, Vranje and its surroundings, Jablanica, 


Poljanica, Bujanovac and its surroundings, Inogoste, Presevska 

Moravica and the entire hydronymic system of Juzna Morava, Velika 

Morava, Timok, Crna Reka, Pek and Resava in which I found an 

obvious Romanian influence.

ODABRANI IZ.VORI I LITERATURA 

A 

Ansbertus, Historia de expeditione Friderici imperatoris, u: Fontes 

rerum Austriacorum, Scriptores, vol. V. 

A. Armbruster, Romanitatea Romanilor. Istoria unei idei, Bucuresi, 

1993% 

P. Atanasov, Meglenoromana astdzi, Bucuresti, 2002. 

M. Avram, Formarea cuvintelor in limba romdnd, vol. II, Bucuresti, 

1978. 

M. Avram, Gramatica pentru toti, Bucuresti, 2002. 

A. Azami – M. Bardhi – S. Drini — L. Mulaku – G. Luboteni – S. 

Imami, Fjalor serbokroatisht shqip = Srpskohrvatsko albanski recnik, 

Prishtine, 1989. 

B 

H. Bari¢, llirske jezicke studije, Zagreb, 1958. 

H. Bari¢, Lingvisticke studije, Sarajevo, 1959. 

H. Barić, O uzajamnim odnosima balkanskih jezika I, Bibl. Arhiva 

za arb. starinu, jezik i etnologiju IV, svezak 1 /Beograd, 1937/. 

S. Barsanescu, Congtiinta latinitdtii la romdni in lumina unui valoros 

document (sec. XV), Analele Stiintifice ale Universitatii Al. L Cuza, 

Filozofie, Economice, Justifice, XII (1966). 

C. Battisti, G. Alessio, Dizionario etimologico italiano, I, Firenze, 

1950. . 

M. G. Bartoli, Das Dalmatische, Schriften der Balkancommission, 

Lingu. Abt. IV /Wien, 1906, I-II/. 

A. Beli¢, Dijalekti istocne i juzne Srbije, Beograd, SKA, 1905. 

N. Bogdanovi¢, Govor Bucuma i Belog Potoka, SDZb XXV, Beograd, 

1979. 

N. Bogdanovi¢, Jezik i govor, Kulturna istorija Svrljiga, knj. II, Jezik, 

kultura i civilizacija, Nis-Svrljig, 1987. 

N. Bogdanovi¢, Mikrotoponimija Svrljiga, Onomatoloski prilozi 

XVIII, Beograd, 2005. 

D. Bojani¢, Fragmenti opSirnog popisa vidinskog sandžaka iz 

1478-81. godine, MeSovita grada (Miscellanea), knj. 2, Beograd, 

1273,


D. Bojanić, Fragmenti zbirnog popisa Vinindkog sandžaka iz 1466. 

godine, MeSovita grada (Miscellanea), knj. 2, Beograd, 1973. 

D. Bojani¢-Luka¢, Negotinska krajina u vreme turske vladavine — 

na osnovu izvora iz XV i XVI veka, GEM 31-32 (1968-1969). 

D. Bojani¢-Luka¢, Zajecar i Crna Reka u vreme turske viadavine 

(XV-XVIII vek), GEM 42 (1978). 

Z. Bosnjakovié, Pastirska terminologija Srema, Novi Sad, 1985. 

G. Bréncus, A. lonescu, M. Saramandu, Limba romdnd : Manual 

pentru studentii strdini, Bucuresti, 2001. 

V. Breban, Dictionar general al limbii romđne, Vol. TI, Bucuresti, 

1991. 

M. Bukumiri¢, Iz onomatike juine Metohije, Onomatoloski prilozi 

V, Beograd, 1984. 

M. Bukumiri¢, Onomastika dela Prekoruplia omedenog rekama 

Mirusom, Belim Drimom i Klinom, Onomatolo3ki prilozi II, Beograd, 

1981. 

M. Bukumiri¢, Onomastika Sirinicke Zupe, Onomatoloki prilozi 

IX, Beograd, 1988. 

Gh. Bulgir, Gh. Constantinescu-Dobridor, Dictionar de arhaisme i 

regionalisme, Bucuresti, 2000. 

c 

M. Camaj, O slovenskim toponimima u Titogradskoj Malesiji, 

Zbornik šeste jugoslovenske onomasticke konferencije, SANU, Naučni 

skupovi, knj. XXXVII, Odel_|en_|e jeZIka i knjiZevnosti, knj. 7, Beograd, 

1987. 

Th. Capidan, Aromdni — dmlectul aromdn (studiu lingvistic), Bucuresti, 

20052 

Th. Capidan, Farserofii – studii lingvistice romđnilor din Albania, 

Craiova, 20032 

Th. Capidan, Limba si cultura, Craiova, 2005% 

Chronicon Magni Presbyteri, MGH, SS, vol. XVI, XXVI. 

A. Cioranescu, Diccionario etimoldgico rumano, Tenerif-Madrid, 

1958-1966. 

A. Cioranescu, Dictionarul etimologic al limbi romdne, Bucuresn 

2001. 

N: A. Constantinescu, Dictionar onomastic romdnesc, Bucuresti, 

1963. 

Od Rimljana i latinskog · 217 

F. Copcea, Ixtarzografia romdnilor din Serbia de sud-est, Craiova, 

2008. 

L. Costin, Graiul bandtean, Timisoara, 1926. 

V. Cvetanovié, Iz onomastike Gnjilana, Onomatoloski prilozi IX, 

Beograd, 1988. 

Ć 

Lj. Ćirić, Onomastika belopalanačkog kraja, Onomatološki prilozi 

'XIII, Beograd, 1997. 

Lj. Ćirić, Onomastika Izmornika, Onomatološki prilozi X, Beograd, 

1989. 

B. Čirić, Plaška i srpska nošnja u Boru i okolini, Razvitak 3, Zaječar, 

1963. 

D 

Đ. Daničić, Rječnik iz književnih starina srpskih, 1-IV, Beograd, 

1973. 

M. Deanović, Awiamento allo studio del dialetto di Rovigno d' Istria, 

Zagreb, 1954. 

O. Densusianu, Histoire de la langue roumaine, | - Les origines, 

Paris, 1902. 

O. Densusianu, Histoire de la langue roumaine (I — Les origines, II 

— Le seizieme siecle), Bucuresti. 1997. 

Dicfionarul limbii romđne moderne, Bucuresti, 1958. 

Dictionarul limbii romdne, Bucuresti, Academia romanž, tom. I, 

deo I-a (A-B), 1913. 

J. Dinić, Onomastika Zaglavka, Onomatološki prilozi XVII, Beograd, 

2004. 

J. Dinić, Rečnik timočkog govora, Srpski dijalektološki zbornik 

XXXIV, Beograd, 1988. 

1. Dinić, Toponimija sliva Grliške reke, Onomatološki prilozi XVI- 

11, Beograd, 2005. 

M. Dogaru, G. Zbuchea, O istorie a romđnilor de pretutindeni, Bucuresti, 

2004. 

N. Draganu, Romdnii in veacurile IX-XIV pe baza toponimiei si a 

onomasticei, Bucure;tx, 1933. 

G. Dragin, Ž. Bošnjaković, Lingvogeografski pogled na ratarsku 

leksiku jugoistočne Srbije, Govori prizrensko-timočke oblasti i susednih 

dijalekata, Niš, 1994.


S. Dragomir, Plahii dm nordul Peninsulei Balcanice in Evul Mediu, 

Iasi, 2001. 

V. Draskovi¢, Uporedna gramatika romanskih jezika : Fonetski 

razvoj, morfologija, tekstovi, Sremski Karlovci, Novi Sad, 1994. 

Đ 

T. Đorđević, Beleške o tajnim jezicima, Karadžić, 8-9, Aleksinac, 

1900. 

T. Đorđević, O tajnim jezicima, Glasnik Skopskog naučnog društva 

TH (1928). 

DŽ 

A. Džogović, Onomastika Dečana i okolnih sela, Onomatološki 

prilozi V1, Beograd, 1985. 

E 

J. Erdeljanović, Stara Crna Gora, Beograd, 1978. 

F 

N. F., Kaladžija, Bosanska vila, Sarajevo, 1886. 

M. S. Filipović, Tajni jezici u Velesu, Glasnik Skopskog naučnog 

društva XI, 1932. 

B. Finka, Porijeklo naziva Citorij, Radovi instituta Jugoslovenske 

akademije znanosti i umjetnosti u Zadru, II (1955). 

1. Fischer, Latina dundreand, Introducere in istoria limbii romane, 

Bucuresti, Editura stiintifica si enciclopedica, 1985. 

R. Flora, Relatiile sirbo-romdne. Noi contributii, Panciova, 1968. 

R. Flora, Rumunski banatski govori u svetlu lingvisticke geografije, 


M. Friedwagner, Uber die Sprache und Heimat der Rumanen in 

ihrer Fruhzeit, Sonderabdruck aus Zeitschrift fiir Romanische Philologie, 

vol. LIV, fasc. 6, Halle, 1934. 

G . 

S. Gacovié, Etimologija neslovenskih osnova u ojkonimiji Vidinskog 

sandzaka XV i XVI veka, Zaječar, 1993. 

S. Gacovi¢, Razgranicenje naisopoliske (niSke) i akviske (prahovske) 

regije s ubikacijom gradova iz VI veka, Zaječar, 1997. 

D. Gamulescu, Elemente de origine sirbocroatd ale vocabularului 

dacoroman, Bucuresti-Pancevo, 1974. 


D. Gamulescu, fmprumuturi romdnesti si aromdnesti in argourile 

sud-slave, SCL XVI (1965), nr. 4. 

D. Gamulescu, Influente romdnesti in limbile slave de sud, Bucuresti, 

1983. 

S. Gashi, 4/bansko-vlaška simbioza u svetlu onomastike, Onomastica 

Jugoslavica 10, Zagreb, 1982. 

V. 1. Georgiev, Die trakischen Gotternamen : Ein Beitrag zur Religion 

der Thraker, Balkansko ezikoznanie XVIII 1, Sofia, 1975. 

S. Georgijevi¢, Balkanoloske studije I-11, Ni§, 1967-1068. 

S. Georgijevi¢, Etimologija imena mesta SR Srbije, Niš, 1985. 

S. Georgijevié, Plasi u srednjovekovnoj srpskoj drZavi, Niski zbornik, 

6 (1978). 

Gervasius de Tilbury, Ofia imperialia, MGH, SS, vol. XXVIL 

L. Grdi¢-Bjelokosi¢, Banalacki jezik, Glasnik Zemaljskog muzeja, 

XII, Sarajevo, 1900. 

Graiuri romanesti din Basarabia, Transnistria, nordul Bucovinei si 

nordul Maramuresului – Texte dialectale si glosar (M. Marin, 1. Margarit, 

V. Neagoe, V. Pavel), Bucuresti, 2000. 

M. Grkovié, Recnik imena Banjskog, Decanskog i Prizrenskog viastelinstva 

u XIV veku, Beograd, 1986. 

M. Grkovié, Recnik licnih imena kod Srba, Beograd, 1977. 

H 

K. Halimi, Arbanaske reci u srpskim tajnim govorima, GEM XVII, 


J. Hamm, Dvije-ri o govoru zagrebackih srednjoskolaca, Nastavni 

vjesnik, XLVIII, br. 4, Zagreb, 1930-1940. 

B. P. Hasdeu, Etymologicum magnum Romaniae, Dicfionarul limbii 

istorice si poporoane a romđnilor, 1-] IV”, Bucuresti, 1972-1978. 

Historia peregrinorum, u: Fontes Latini Historiae Bulgaricae, 111, 

Sofia, 1965. 

B. Hrabak, Plasi starinci i doseljenici u porečju Zapadne Morave 

/do 1570. godine/, Zbornik radova narodnog muzeja, XX, Čačak, 

1990. 

1 

1. lanachieschi — Vlahu, Gramaticd armdneascd – simpla si practicd, 

Crushuva, 1993. 

Ch. lonescu, Micd enciclopedie onomasticd, Bucuresti, 1975.


1. lordan, Dicfionar al numelor de familie romđnesti, Bucuresti, 

1983 

1. Tordan, Toponimia romineascd, Bucuresti, 1963. 

N. lorga, Geschichte der Rumaenen und ihrer Kultur, Sibiu, 1929. 

P. Ivić, Jezik i njegov razvoj do druge polovine XII veka, Istorija 

srpskog naroda I, Od najstarijih vremena do Maričke bitke (1371), Beograd, 

1981. 

P. Ivić, Srpski narod i njegov jezik, Beograd, SKZ, 1986 

Izvoarele istoriei Romdniei III : Scriitori bizantini (sec. XI-XIV), 

Bucuresti, 1975. 

J 

V. Jagi¢, Die Geheimsprachen bei den Slaven, Sitzungsberichte der 

kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, philosophisch-historische 

Classe, CXXXIII Band, Jahrgang 1895, Viena, 1896. 

V. Jakié-Cestarié, Raspored i onomasticko susjedstvo kalendarskih 

imena u predjelima decanskog viastelinstva pri njegovu osnutku, 

Zbornik šeste jugoslovenske onomasticke konferencije, SANU, Naučni 

skupovi knj. XXXVII, Odeljenje jezika i knjiZzevnosti, knj. 7, Beograd, 

1987. 

K. Jireček, Istorija Srba 111, Beograd, 1923. 

K. Jiretek, Romani u gradovima Dalmacije tokom srednjega veka, 

Zbornik Konstantina Jirečeka, knj. II, Beograd, 1962. 

N. Joci¢, Stocarska terminologija u recniku timockog govora, in: 

Dijalektoloska istraZivanja II, Niš, 2007. 

K. Jovanovié, Negotinska krajina i Ključ, Srpski etnografski zbornik 

LV, Prvo odeljenje, Naselja i poreklo stanovniitva, Beograd, 

SKA, 1940. 

K 

Kekaumeni strategikon 9, p. 268, u: Izvoarele istoriei Romaniei II 

: Scriitori bizantini (sec. XI-XIV), Bucuresti, 1975. 

Fr. S. Kuhac, Prilog za povjest glasbe juznoslavenske, Rad JAZU, 

tom 38 (1877). 

L 

P. Lemerle, Les plus anciens recueils des Miracles de Saint 

Démétrius et la pénétration des Slaves dans les Balkans, 1, Le texte, 

Paris, 1979. 

L’influence roumaine sur le lexique des langues slaves, Rsl, XVI, 


R. Loewe, Altgermanische Elemente der Balkansprachen, KZ 

XXXIX (1904). 

A. Loma, Imenski par Maljen : Povlen, Onomatoloaki prilozi III, 


A. Loma, Iz toponimije Srbije – I Drimonimi na —et u zapadnoj Srbiji, 

Onomatologki prilozi VI, Beograd, 1985. 

A. Loma, Jezicka proslost jugoistocne Srbije u svetlu toponomastike, 

Govori prizrensko-timotke oblasti i susednih dijalekata, Niš, 1994. 

A. Loma, Sloveni i Albanci do XII veka u svetlu toponomastike, 

Zbornik naučnog skupa ,,Stanovnistvo slovenskog porijekla u Albaniji“, 

Titograd, 1991. 

E. Lofstedt, Late Latin, Oslo, 1959. 

M 

V. Macuscev, Monumenta historica Slavorum meridionalium vicinorumque 

populorum e tabulariis et bibliothecis Italicis, 1/1, Varsaviae, 

1847. 

S. Mataj, Crnorecki okrug, Glasnik SUD 73 (1892). 

1. Maiorescu, Itinerar in Istria si vocabularul istriano-romdn, Craiova, 

20012, 

Al Marcu, Riflessi di storia rumena in opere italiane dei secoli XIV 

e XV, Ephemeris Dacoromana, I (1923). 

T. Maretié, O narodnim imenima i prezimenima u Hrvata i Srba, 

Rad JAZU, 81 (1886). 

A. Margulies, Historische Grundlagen der siidslawischen Sprachgliederung, 

Arch. fiir slav. Phil. XL (1925). 

1. Marinkovi¢, Mikrotoponimija bujanovackog i preSevskog kraja, 

Onomatoloski prilozi XV, Beograd, 2002. 

J. Marinkovi¢, Mikrotoponimija Vranja i okoline, Onomatoloki 

prilozi X, 1989. 

M. Markovi¢, Rečnik narodnog govora u Crnoj Reci, Stpski dijalektoloski 

zbornik XXXII, Beograd, 1986. 

A. Mayer, Die Sprache der alten Illyrier I-11, Schriften der Balkankommission 

15-16, I, Wien, 1957-59. 

V. Mazuranié, Prinosi za hrvaisku pravnopovijesni rjecnik, Zagreb, 

1908-1922.


G. Meyer, Etymologisches Worterbuch der albanesischen Scprahe, 

StraBburg, 1891. 

W. Meyer-Liibke, Romanisches etymologisches Worterbuch, Heidelberg, 

1935°. 

H. Mihžescu, Limba lating in provinciile dundrene ale imperiului 

Roman, Bucurest, 1960. 

Z. Mihail, Terminologia portului popular romdnesc, Bucuresti, 

1978. 

E. Mihdila-Scarliteiu, Emprunts roumains dans le lexique serbocroate, 

Revue des études sud-est européennes, X (Bucuresti, 1972), 

or. 1. 

E. Mihdila-Scérldtoiu, Emprunts roumains dans le lexique serbocroate, 

Revue des études sud-est européennes, XI (Bucuresti, 1973). 

M. D. Miliéevié, Dr Vatroslav Jagié¢ u Srbiji i u Sofiji, Godišnjica 

Nikole Cupica, XV, Beograd, 1895. 

M. P. Mili¢evié, Kraljevina Srbija, Beograd, 1884. 

Mikrotoponimija sliva Temstice i Toplodolske reke (grupa autora), 

Pirotski zbornik 22, Pirot, 1996. 

Lj. Mili¢evié, Zivot i obicaji Popovaca, SEZ, LXV, Beograd, 1952. 

B. Milojevié, Juzna Makedonija, Naselja i poreklo stanovnistva 

XX, 1925. 

S. Milosavljevi¢, Obicaji srpskog naroda iz sreza homoljskog, Srpski 

etnografski zbornik XIX, Beograd, 1913. 

M. Milo3evié, Cincarsko „horjo“ selo na Kopaoniku, GEM 15 

(1940). 

V. Moéin, Ljetopis popa Dukljanina, Zagreb, 1950. 

Ž. Muljačić, Dalmatski elementi u mletacki pisanim dubrovackim 

dokumentima XIV st., Rad JAZU, 327 /1962/. 

G. Murnu, Studii istorice privitoare la trecutul romdnilor de peste 

Dundre, Bucuresti, 1984. 

N . 

P. Neiescu, E. Beltechi, N. Mocanu, 4rflas Lingvistic al Regiunii 

Valea Timocului — Contributii la atlasul lingvistic al graiurilor 

romdnegti dintre Morava, Dundre si Timoc, Cluj-Napoca, 2006. 

Nicćphore Bryennios, Histoire, 100.20-21, Introduction, texte, traduction 

et notes par P. Gautier, Bruxelles, 1975. 


S. Nita-Armas i dr., L influence roumaine sur le lexique des langues 

slaves, Romanoslavica XVI, Bucuresti, 1968. 

S. Novaković, Zakonski spomenici srpske srednjovekovne države 

srednjeg veka, Beograd, 1912. 

o 

Odo de Deuil, Liber de via sancti sepulchri, MGH, SS, vol. XXVL 

Ogledna sveska, Institut za srpski jezik SANU, Etimoloski odsek 

Instituta za srpski jezik SANU, Biblioteka juznoslovenskog filologa, 

Nova serija, knj. 15, Beograd, 1998. 

P 

S. Papacostea, Un caldtor in tarile roméne la inceputul veacului al 

XV-lea, Studii, XVIII (1965), 1. 

F. Papazoglu, Srednjobalkanska plemena u predrimsko doba, 

ANUBIH, Djela, knj. XXX, Centar za balkanoloska ispitivanja, knj. 1, 

Sarajevo, 1969. 

G. Pascu, Rumdnische Elemente in den Balkansprachen, Geneva, 

1924. 

Z. Pavlovié, Analiza imena reka u slivovima Srbije u kojima je vidan 

rumunski uticaj, Onomatoloski prilozi XI (1990). 

Z. Pavlovi¢, Hidronimski sistem sliva Juzne Morave, Institut za srpski 

jezik SANU, Biblioteka juznoslovenskog filologa, Nova serija, 10, 


Z. Pavlovié, Nesto o rumunskim elementima u imenima reka sa terena 

Srbije, Zbornik referata i materijala V jugoslovenske onomastičke 

konferencije ANUBIH, Posebna izdanja, knj. LXX, Odeljenje društvenih 

nauka, knj. 13, Sarajevo, 1985. 

M. Pesikan, Iz istorijske toponimije Podrimlja, Onomatoloski prilozi 

lI, Beograd, 1981. 

M. Pesikan, Stara imena iz donjeg Podrimlja, Onomatoloski prilozi 

V11, Beograd, 1986. 

M. Pesikan, Zetsko-humsko-raska imena na pocetku turskoga doba, 

Onomatologki prilozi I1I, Beograd, 1982. 

Ž. Petkovi¢, Jezik nasih Satrovaca, Beograd, 1928. 

E. Petrovici, Cuvinte argotice sud-slave de origine romdneasca, 

DR VII (1931-1933).


D. Petrović, O nekim karpato-balkanskim leksičkim reliktima u srpsko-hrvatskim 

dijalektima, Govori prizrensko-timočke oblasti i susednih 

dijalekata, Niš, 1994. 

N. Petrović, Romanizmi u pirotskom govoru, U svetlu carskih gradova, 

Niš, 1994. 

A. Philippide, Originea romđnilor, I: Ce spun izvoarele istorice, 

Tasi, 1925, II: Ce spun limbile romdna gi albaneza, lasi, 1928. 

Phorphyrogenitus, De caerim., ed. Boon. 

Phorphyrogenitus, De adm. imp., ed. Boon. 

G. Popa-Lisseanu, Limba romdnd in izvoarele istorice medievale, 

Memoriile sectiuni literare, seria III, tomul IX, mem. 10, Bucuresti, 

1940. 

1. Popovié, Contributie la studierea cuvintelor romdnesti in limba 

sirbo-croatd, Lumina IX/3-4, Pančevo, 1955. 

L Popovié, Geschichte der serbokroatischen Sprache, Wiesbaden, 

1960. 

1. Popović, Istorija srpskohrvatskog jezika, Novi Sad, 1955. 

L Popovi¢, Valacho-serbica. L’influence de la langue roumaine sur 

le serbocroate et la geographie, Godišnjak, Balkanoloki institut, II, 


Presbyter Diocleatis, Regnum Slavorum, in: 1. G. Schwandtner, 

Scriptores rerum Hungaricarum veteres ac genuini, 1lI, Viennae, 

1748. 

S. Prvanovié, Timocke starine i jezik, Zaječar, 1973. 

S. Puscariu, Etymologisches Worterbuch der rumdnischen Sprache, 

1. Lateinisches Element, Heidelberg, 1905. 

S. Puscariu, Studii istro-romdne (in colaborare cu: M. Bartoli, A. 

Belulovici si A. Byhan), Craiova, 20052, 

V. Putanec, Refleksi starodalmatskog pridjeva sanctus u onomastici 

obalne Hrvatske, Slovo XIII, Zagreb, 1963. 

R . 

Lj. Radenković, Narodne basme i bajanja, Niš-Priština-Kragujevac, 

1982. 

Lj. Rajković Koželjac, Onomastika Timoka, Onomatološki prilozi 

XI, Beograd, 1990. 

Reénik SANU L, II, XI, XII 

Rjecnik JAZU 5, 28, 30, 42, 50, 59. 


G. Rohlfs, Romanische Sprachgeographie, Miinchen, 1971. 

S. Romanski, Rumuni izmedu Timoka i Morave, Novi Sad, 2003. 

A. Rosetti, Histoire de la langue roumaine (des origines au XVIle 

siécle), Cluj-Napoca, 2002. 

A. Rosetti, Istoria limbi romdne de la origine pind in sec. al XVIIIlea, 


lea, P, Bucuresti, 1968. 

s 

M. Sala, De la latinč la romdnd, Bucuresti, Institutul de lingvistica 

Torgu Tordan-Al. Rosetti (univers enciclopedic), 20062 

E. Scarlatoiu-Mihaila, Emprunts roumains dans le lexique serbocroate, 

Revue des études sud-est européennes, X1/2, Bucuresti, 1973. 

L G. Schwandtner, Scriptores rerum Hungaricarum veteres ac genuini, 

11, Viennae, 1748. 

1. Servini-Perigi¢, Recnik srpsko-gréki – gréko-srpski sa izgovorom 

i prirucnikom za turiste, Beograd, 1995. 

B. Sikimi¢, Slojevi rumunskih pozajmljenica u jugoistocnoj Srbiji, 

Govori prizrensko-timocke oblasti i usednih dijalekata, Niš, 1994. 

P. Simi¢, Grada o narodnom Zivotu, jeziku i obicajima u Homolju i 

nekim drugim predelima istoéne Srbije, Arhiv SANU, E 405. 

P. Skok, Osnovi romanske lingvistike 1, Zagreb, 1940. 

P. Skok, Etimologijski rjecnik hrvatskoga ili srpskoga jeyika, I-IV, 

Zagreb, 1971-1974. 

P. Skok, Pregled literature. Iz rumunske literature o balkanskim 

vlasima, Glasnik Skopskog nau¢nog drustva II, 1-2, Skopje, 1928. 

P. Skok, Slavenstvo i romanstvo na jadranskim otocima I-11, Zagreb, 

1950. 

P. Skok, Toponomasticki problemi, Istorijski časopis, III, Beograd, 

1952. 

A. Sobolev, Sprachatlas Ostserbiens und Westbulgariens I, Marburg 

an der Lahn (Habilitationsschrift), 1995. 

V. Stanišić, Srpsko-albanski jezicki odnosi, Beograd, 1955. 

V. Stef. Karadzi¢, Srpski rjecnik, istumacen latinskijem i njemacki- 

_jem rijecima, Viena, 1851. 

M. Stojkovié, Branicevski tefter, Beograd, 1987.


H. Suchier, Chlothars des II. Sachsenkrieg und die Anjdnge des 

Franzdsischen Volksepos, ZrPh XVIII (1894). 

š 

M. Šahinović, Rječnik jugoslavenskih šatrovaca, Zagreb, [sine 

ano]. 

M. Šimundić, Nepoznata osobna imena u „Prilogu onomastici šibenskog 

kraja“ Ivana Ostojića (YI), Zbornik šeste jugoslovenske 

onomastičke konferencije, SANU, Naučni skupovi knj. XXXVII, 

Odeljenje jezika i književnosti, knj. 7, Beograd, 1987. 

M. Šimundić, Značenje nekolikih starih osobnih imena tuđega podrijetla, 

Onomatološki prilozi II, Beograd, 1981. 

P. Šimunović, Istocnojadranska toponimija, Split, 1986. 

P. Šimunović, Toponimija otoka Brača, Supetar, 1972. 

A. Škaljić, Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Sarajevo, 1989. 

A. Šoljan – L. Slamnig, O šarrovačkom, Krugovi, Zagreb, 1955. 

T 

C. Tagliavini, Storia di parole pagane e cristiane attraverso i tempi, 

Brescia, 1963. 

P. Tekavčić, Due voci romene in un dialetto serbo-croato dell 'isola 

di Veglia, Studia romanica et anglica Zagrebiensis, 7 (1959), 35-38. 

P. Tekavčić, O kriterijima stratifikacije i regionalne diferencijacije 

jugoslovenskog romanstva u svjetlu toponomastike, Onomastica jugoslavica, 

VI /Zagreb, 1976/. 

P. Tekavčić, O rijeci kukunjesée, Jezik XVI/5, Zagreb, 1969. 

D. Tesi¢, Prilog proucavanju Satrovackog govora, GEM, XVII 

(1954). 

Theophanes, Chronographia 1, ed. De Boor. 

Theophylactus, Hist., ed. Bonn. 

W. Tomaschek, Die alten Thraker, Sitzungsberichte der Akademie 

der Wissenschaften, Band 128, Wien, Tom I. 

S. Tomislav, Opaske u Satrovackom, Knjizevnik 14, sv. 2, Zagreb, 

1960. 

R. Tričković, Popis haraca Krajine i Kljuéa za 1153. godinu po 

hidzri, MeSovita grada (Miscellanea) 2, Beograd, 1973. 

S. Trojanovié, Prilog tajnim jezicima, Juznoslovenski filolog, V 

(1925-1926). 


U 

R. Uhlik, Ciganizmi u šatrovačkom argou i u sličnim govorima, 

Glasnik Zemaljskog muzeja, Istorija i etnografija, nova serija, sv. IX, 


ii 

v 

L. Vasiliu, Enciclopedia limbilor romanice, Bucuresti, 1989. 

B. E. Vidos, Manuale di linguistica romanza, Firenze, 1959. 

V. Vinja, Le grec et le dalmate, ZfBalk V/2, 1967. 

V. Vinja, Romanski elementi u govorima i toponomastici otoka 

Korcule, Zagreb, 1951 /disertacija/. 

Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, 111, Beograd, Vizantoloski 

institut, Posebna izdanja, 10, 1966. 

1. Vlaji¢-Popovié, B. Sikimi¢, Some additional facts about lexical 

contacts between the Balkan Languages, Balcanica XXI, Beograd, 

1990. 

V. Vukadinovi¢, Mikrotoponimija Sokobanjske kotline, Onomatološki 

prilozi XI, Beograd, 1990. 

M. Vukié, Romanizmi u ..Rečniku timockog govora” Jakše Diniéa, 

U svetlu carskih gradova, Niš, 1994. 

W 

N. van Wijk, Taalkundige en historiese gegevens betreffende de 

ondste betrekkingen tussen Serven en Bulgaren, Amsterdam, 1923. 

Wilhelm de Tyr, Historia rerum in partibus tranmarinis gestarum, 

in: Recueil des historiens des croisandes, Historiens occidentaux, 1. 

X 

A. D. Xenopol, Teoria lui Roesler. Studii asupra stdruintei 

romanilor in Dacia Traiana, Bucuresti, 1998. 

FA 

Zachariae von Lingenthal, Wissenschaft und Recht, Byzantinische 

Zeizschrift, 1T (1894). 

G. Zaječaranović, Rumunsko-srpski i srpsko-rumunski recnik, Zaječar, 

2003. 

M. Zlatanovi¢, Mikrotoponimija Inogosta, Poseban otisak iz Priloga 

proucavanju jezika 19, Novi Sad, 1983. 

M. Zlatanovié, Mikrotoponimija osam naselja u Inogostu, Poseban 

otisak iz Priloga proucavanju jezika 20, Novi Sad, 1984.


M. Zlatanović, Mikrotoponimija Vranjske kotline (Naselja u slivu 

Banjske reke), Poseban otisak iz Priloga proučavanju jezika, 18, Novi 

Sad, 1982. 

M. Zlatanović, Mikrotoponimija Vranjske kotline, Poseban otisak iz 

Priloga proucavanju jezika (Naselja u slivu PreobraZanjske i trebe- 

Sinjske reke), 21, Novi Sad, 1985. 

M. Zlatanovié, Toponimi Poljanice, Poseban otisak iz Priloga proučavanju 

Jezika 10, Novi Sad, 1974. 

M. Zlatanovié, Toponimija PreSevske Moravice, Poseban otisak iz 

Vranjskog glasnika XX, Vranje, 1987. 

M. Zlatanovié, Toponimi vranjske kotline (Leva strana Juzne Morave), 

Poseban otisak iz godišnjaka Vise škole za obrazovanje radnika, 

Zbornik I, Vranje, 1975. 

D. Zlatkovié, Mikrotoponimija desne obale Nišave od Milojkovea i 

Obrenovca do Gradasnice i NiSora, Pirotski zbornik 31, Pirot, 2006. 

D. Zlatkovi¢, Mikrotoponimija sliva Visocice – Srednji Visok, Pirotski 

zbornik 23-24, Pirot, 1998. 

D. Zlatkovi¢, Mikrotoponimija Stare planine — Gornji Visok od 

Bracevaca do Vikovije i Sugrin, Pirotski zbornik 27-28, Pirot, 2003. 

D. Zlatkovié, J. Vasić, Mikrotoponimija sliva Visocice ~ Gornji Visok 

od Slavinje do Vladikine ploce, Pirotski zbornik 25-26, Pirot, 

2000. 

Z 

M. Žepić, Latinsko-hrvatskosrpski rječnik, Zagreb, 1961. 

T. Živković, Sloveni i Romeji, Beograd, Istorijski institut SANU, 

Posebna izdanja 33, 2000. 

R. Žugić, Mikrotoponimija sliva donjeg toka Jablanice motivisani 

prirodnim oblikom, položajem i izgledom tla (semantički aspekt), 

Onomatološki prilozi XV, Beograd, 2002. 

P 

A 

A. Aprupos, KeM Gvreapckume matinu esuyu, C60pHuK Ha bbjirapcKOTO 

KHIXOBHO ApYxecTso, I (1901). 

B 


J Bosiuuy-Jlykay, Buoun u Budunckusm candocak npes 15-16 sex, 

Coduns, 1975. 

Benaapcku emumonozuyen peunuk 1, Codns, 1971. 

Benzapcku emumonozuyen peuhuk, 111, Copus, 1986. 

r 

T1. rs6itya, [Ipunoc KoM 6bnzapckume maiinu esuyu, CGHy, XVI- 

XVII (1900). 

H 

TI. Xp. Hnuencku, Hexonxy monoHuMu u XuOpoHuu oO ocHosama 

*an6(x)- 80 Make0onuja, Onomastica Iugoslavica 10, Zagreb, 1982. 

K 

H. A. Kamyxckas, JJaneo0ankaHckue pelnukmbi 6 COBDEMEHHbIX 

GankaHckux 3bikax (K mpoGneMe pyMBIHO-aJIGaHCKHX JIČKCHHCCKHX 

napanneneii), Mocksa, Hunpsk, 2001. 

. KoucraHrHHon, Taiien #3uk na ciunoscku neuan6apu, Npunosu, 

H. 1, Hayuno apywtso, butona, 1960. 

M 

B. Mapkos, Jlpwioz kon maiinume s3uiju, Makenoucku 134K, V, KH. 

2 (1954). 

B. Mapkon, Ilpunoz koH maiinume n3uyu, Makenouckh s3BK, VI, 

kn. 1 (1955). 

A: Mumes, Mamepununu 3a 206opume 6 Bpayuzoso, C6HY, XI 

(1894). i 

Cr. Mnazenos, Emuonozuuecku u npaeonuceH peuHuk Ha 6bizapcKu 

KHusicoeen e3uk, Copus, 1941. 

H 

X. INonenakoBuk, Yume 06a npunoza KoH Mar_ceđoncxu maiHu 83uyu, 

MakenoHcku a3BK, 1T, Hom. 9-10 (1951). 

P 

Cr. PoMaHcku, Bracume u yunyapume 6b Bonzapun (Rumanen und 

Aromunen in Bulgarien. Mit 16 Bildern und einer Karte von Prof. Dr. 

G. Weigand. Leipzig. 1907.


c 

ı C.JCTOXHOB, Tpamamuxa na Objzapckun Kuuxcosen e3uK, Copus, 

980°. 

I 

TI. UenenkoB, Taen npocauku paszosop, C6HY, XIII (1896). 

u 

I1. Yunes, Taiinuam e3uk Ha cnenyume 6 Bumoncko, C6HY, XVI- 

XVII (1900). 

REGISTAR GEOGRAFSKIH POJMOVA 

Boupdinapa 149 

Bovpddpive 149 

Botpdwneg 149 

Bpérfiota 159 

Téppog 32 

KanéparPo 65 

KoaoteAddve 32 

Movt{inapa 32 

Tévilag 32 

*smABING 158 

*Malvus 158 

*Prisciana 159 

Dbd 187 

Jarden 174, 183, 204 

Ad Malum 65 

Akalova struga 181 

Albanija 12, 123, 191 

Albitoveil72 

Albotean. 160 

Alboten 160 

Albotin 160 

Aldanes 158 

Aldin potok 172 

Aldina gradina 186 

Aldina kosa 172 

Aldina reka 172 

Aldinac 133, 158, 172 

Aldinokés 172 

Aldinséi dél 172 

Aleksandrija 79 

Aleksinac 154 

Almus 158, 158 

Alude 168 

Alude 176 

Aluga 176 

Aluga 181 

Apeninsko poluostrvo 

123 

Arbinje 186 

Arbino branište 186 

Arčar 158 

Ardinsko branište 176 

Arnjosa 181 

Arribantion 159 

Arsatza 158 

Arsena 158 

Asemus 158 

Asnice 160 

Astrika 181 

Atipitor 157 

Avramulka 181 

Babadice 160 

Babadita 160 

Bacevina 176 

Bacila 160 

Batilovce 160 

Batiste 176 

Badijina čaka 186 

Bédulica 181 

Badulov del 182 

Balabucov vrtop 186 

Balame 10 

Balan 160 

Balanica 168 

Balanovac 160 

Balénsko branite 172 

Balavirov kamik 186 

Balaviirova padina 186 

Bal¢ina luka 186 

Balčina padina 168 

Balei 160 

Balej 145, 160 

Balinac 172 

Balinci 173 

Balinska reka 172 

Balj 186 

Baljča 173 

Baljikérci 173 

Baljin dol 186 

Baljin kamen 168 

Baljina gradina 186 

Baljina stava 176 

Baljino braniste 176 

Baljino vretence 176 

Balkan 10, 14, 19, 

61, 65,110,131, 

183, 

Balkansko poluostrvo 

25, 28,62, 

123, 133, 146, 

148, 158,198 

Bilta 186 

Baltat 186 

Baltéj 186 

Baltin del 186 

Baltina livada 173 

Balul/Palul 160 

Balus 160 

Balušovce 160 

Banaiz 159 

Banat 5, 11, 131, 

140, 141, 142, 

146, 150, 153, 

155 

Bandol 133 

Bandulica 182 

Bandulska padina 

182 

Banisor 160 

Banišora 159 

Baranica 173


' 

i 

Barbaš 160 Biljér 173 Braul 187 “ 

Barbas 161 Binač159 Brestovačka banja \ 

Barbaševo 161 Binćtzes 159 142 

Barbat 145 Binbčb 159 Bubulinsci rid 182 

Barbatovo 157 Bitolj 154 Bučansko 168 

Barda 177 Blivanac 161 Bučim 187 

Barna padina 173 Bobokanina 182 Biicin 187 

Bami do 173 Bobos 161 Bučina 168 

Barnice 173 Bobošovce 161 Bučinac 161 

Bartus/ica/ 161 Bokatica 173 Bučince 161 

Bartusovce 161 Boljevac 146 Bučum 133, 159, 

Basara 173 Bolovan 186 161,177 

Basara 177 Bolvan 177 Bucumet 159 

Baséra 186 Bolvan 186 Bugumska reka 177 

Basarevo lozje 182 Bolvanski del 177 Bučumski vrh 177 

Basarica 182 Bonina duvka 177 Bucuresti 39 

Basérsci dol 186 Bononia 158 Budunia 158 

Basdrs¢i put 186 Bor 141 Budurova pojata 182 

Basarscirid 186 Bosna 129, 149, 150, Budzak 138, 140 ' 

Basarska korita 186 152,157 Bugarska 11, 12, 18, 

Basdrska livada 186 Bota 173 21,29, 66 125, 

Basdrsko virče 186 Botć 186 129, 133, 156, 

Bat4j 186 Botin trap 182 157, 158, 159, 

Batéin dol 186 Boturak 186 160, 167, 

Batej 159 Botusan 187 Bujanovac 194, 204 

Batéj 168 Bov 159 Bukor 160 

Batéj 173, 182, 186 Bracevac 186 Bukur 187 

Batina 161 Bragi sta/tio/ 159 Bukur 187 

Batince 161 Bracigova 154, 155 Bukurovac 159, 182 

Batna 161 Bracigovo 152, 153 Bukurovci 160 

Becés 173 Bračin 159 Bukurovs¢i del 182 ' 

Bela Palanka 139,194 Bradiš 168 Bulgaria 17, 197 

Belina 16 Brajil 187 Buluvaénséi dol 187 

Bellina 16 Brijul 187 Buluvan 187 

Belogratik 157 " Brakinova 158 Bunavac 187 

Beograd 153 Braniéevo 17 Bunévica 182 

Berbatovo 159, 145 Braničevski subagiluk Bunibrod 194 

Berila 161 132 Bunila 161 | 

Berilovee 161 Brarkedon 158 Bunilovecel61 

Besarabija 11 Bratul 161 Buni§évac 182 

Bijeljina 16 Bratulevce 161 Bunsći dći 173 


Buor 50 Cincovci 160 Čukar 169, 173, 182, 

Burdelji 168 Cipitora 157 187 

Burdimo 158, 177 Constantinopolis 29 (_Čukar 177 

Burdim6 173 Cornul Caprei 195,201 Cukérci 173 

Burdimska reka 177 Cma Gora 129, 138, Cukirje 182 

Burdimské 173 149,150, 157 Cukér 169 

Burdopes 158 Cma Reka 141, 142, Cuker 177 

Burudino 161 142, 158,204 Cukin kladanac 177 

Bušinci 177 Crni Timok 158 Citljino braniste 187 

Businska vodenica Crni Drim 191 Cuméga 182 

177 Cmo more 22, 28, 125 Cungari 182 

Busurato 187 Crnomorsko primorje Čungul 187 

Butulan 177 123 Cungulj 160 

Buza 177 Crvulska padina 182 Ciingulj 187 

Buzalb'k 182 Cuctirina padina 168 Čunguljsći det 187 

Buzina ornica 177 

Buzina padina 187 

Bmbulj 187 

Carina 177 

Carina 173, 182, 187 

Carpati 21 

Carpati 39 

Castellona 32 

Cekulinova kula 187 

Cér 173, 182 

Cer 177, 187 

Cerak 168, 173, 182, 

187 

Cerak 177 

Cercel 160 

Céreelj 187 

Cérje 173, 187 

Cerje 177, 182 

Cer6v del 187 

Cerova glava 177 

Cerova padina 177 

Cerova poljana 177 

Cérove 187 

Cerovik 182 

Cerska strana 177 

Cibrica 16, 125, 158 

Cuctirina 7ljebira 168 

Cunculija 182 

Cabura 177 

Čačak 135 

Caka Kuka 193 

Cerbul 160 

Ceréelat 160 

Certovee 161 

Cicamik 187 

Čičikovce 161, 168 

Čičkovac 168 

Cigrej 177 

Cingurus161 

Cipuli¢ 152 

Cobura 177 

Cordarovo 177 

Cortina livida 187 

Coértina padina 187 

Čuće 182, 187 

Čuććr 169, 173, 182 

Čućer 187 

Čučulj 169 

Cutuljénov trap 187 

Ciika 169, 173, 182, 187 

Cuka 177 

Cukalica 177 

Cungursce bare 168 

Čungursći kraj 168 

Cungurus 161, 168 

Cuturilo 169 

Cectilovo braniste 

187 

Ćićarija 11 

Cuéulija 177 

Cuprija 17 

Custendil 123, 157 

Ćutaci 173 

Dacia 11 

Dacia Aureliana 29 

Dacia Maluensis 65 

Dacia Nova 29 

Dacia Ripensis 18, 

19,29, 65 

Dacia Traiana 28 

Dakija 129, 198 

Dakija 22, 24 

Dalmacija 19, 129, 

149, 150 

Damask 77 

Déntulica 182 

Dančulovsko pojatište 

182


Dandulovi bukovci Duklja 16 Glavičorka 135 

. 169 Dunav 5, 9, 11, 15, 17, Gnjilane 194, 204 

Dandulovsći kladenac 19, 21, 23, 24, 29, Golema/Mala 

169 

Danubio 197 

Danuvius 158 

Daskalov rt 173 

Déskalova padina 173 

Debar 142 

Dečani 194, 204 

Dél 169, 173, 182 

Del 177, 187 

Deli-lovan 50 

Délnice 182 

Diana 159 

Dimallon 65 

Dimitraskov lug 187 

Dinina šloga 173 

Dinino kamenče 177 

Dinov kamen 182 

Diboki Val 160 

Dodina padina 177 

Dodino 187 

Dolne Galbince 162 

Dolne Musnik 164 

Dolne Vrmdže 167 

Dolnja planina 177 

Dolnji Čučule/Čučil 

161, 169 

Dolnji Prevalac/Prevalce 

165 

Donja Kamenica 138 

Donji Visok 14 

Dragulovce 161 

Drava 158 

Dravus 158 

Drina 11 

Drmanska preslap 169 

Drmolj 169 

Dubrovnik 10, 150 

Dukač 169 

66, 123, 125, 129, 

158, 195, 197, 198, 

200, 201, 

Durlan 178 

Durmis 187, 189 

Durmitor 157 

Dzadzulov del 182 

Dzajina kopita 187 

Dzamenje 174 

Dzepa 159 

Đigos 178 

Efljak 161 

Efljakova 161 

Efljakovce 161 

Epir 82 

Erdelj 11 

EriSorski dol 160 

Erul 160 

Evropa 18, 19 

Falkovce 161 

Fazana 10 

Fenac 160 

Firenca 18 

Florentin 158 

Florentiniana 158 

Gajtanino 161 

Galezan 10 

Galija 31, 46, 199 

Gandići 178 

Ganija 178 

Garkes 158 

Gavnos 159 

Gemellomunte 32 

Germas 32 

Ginguc 162 

Gldma 169 

Glams¢i ošlji non 182 

Glavi¢or 135 

Zljebira 182 

Golemi del 188 

Golémi durmis 188 

Golémi jarisor 188 

Golémi kornét 188 

Golokordina 178 

Gorne Galbince 162 

Gorne Musnik 164 

Gome Vrmdze 167 

Gornja planina 178 

G6rnja/Delnja rinkul 

188 

Gornja/Donja Glama 

182 

Gornji BalaSevac 182 

Gornji Čučule/Čučil 

161, 169 

‘Gornji Prevalac/Prevalce 

165 

Gornji Visok 185 

G6rnji/Deljnji jarišor 

188 

Gornji/Donji Kostelj 

182 

Gramada 162, 178 

Gramade 169 

Gramadje 174 

Grbulovac 169 

Grčka 12, 24, 129, 

132,198 

Grgulica 174 

Grkinja 158 

Grliska reka 172 

Grliste 172 

Grmada 188 

Grmade 182, 188 

Grésur 188 

Grot 174 


Grujina valuga 178 Jankulova padina 188 Kandilar 158 

Grvaljés 188 Jarbata 160 Kandilica 158 

Guberovee 162 Jarisor 188 Kapes 183 

Guljarséi dél 174 Jelagnica 170 Kapicovo 169 

Gurgulejka 160 Jerbanaééi kladenac 188 Kapilija 178 

Gurguljat 160 Jerdan 178 Képovsc 169 

Gurgusevec 162 Jetra 158 Kapuč 188 

Gurla 174 Jon 188 Karanitac174 

Gurle 174 Jéna 188 Karapulovci 174 

Gurvikon 158 Jéngino trnje 188 Karbince 162 

Gusti Sukar 178 Jénina njiva 188 Karbulovce 162 

Haemus mons 17 Jénina padina 188 Kardogovsci klade- 

Halovo 143 Jénina vodenica 188 nac 170 

Hemus 18 Jonino braniste 182 Karlovac 143 

Hercegovina 132 Jonišini vrtopje 188 Karpati 10, 17, 24, 

Homolje 142, 143 Jonka 182 198 

Hrsovee 162 Jordanova koliba 174 Katariiga 170 

Hrvatska 11, 12, 138, Jordanova vrtaca 183 Kiabros 158 

143,147, 150 Jordanovica 183 Kikinda 130 

Hutos 162 Jorgovo selce 162 Kipicevo 162 

Hutova 162 Jotin lug 188 Kirbulovee 163 

Hvar 147 Jétino 188 Klajca 188 

Iatrus 158 Jugoslavija 156 Klimenta 183 

Inogoste 195, 204 Juzna Morava 158, 195, Klisra 170, 188 

Ispod Kérbulu 188 204 Klisura 178 

Romanija 29 Kaldmkovica 183 Klistrica 174 

Istra 10, 11, 12, 66, Kaldmkovsko bučje 174 Klisurka 183 

129, 135, 138, Kalanderov grob 178 Klisurséi put 183 

140, 150 Kalanik 162 Kljokotis 188 

Italija 110 Kalankovi oresi 183 Klopét 188 

ludaios 158 Kalindérci 174 KnjaZevac 138, 142, 

Ivlaški 162 Kalis 158 169 

Tzmornik 194, 204 Kalna 140, 158 Kočane 157 

Jablanica 194, 204 Kalotine 162 Kokojina 178 

Jadran 28 Kémena striga 188 Kokorina glava 178 

Jadransko more 12, Kamenita struga 183 Kokornica 163 

123 Kamin 193 Kolopét 188 

Jagodina 142 Kaminska rudina 188 Komatina čuka 183 

Jankula 178 Kandalce 174 Komin 179 

Jénkulica 188 Kandalica 133, 174 Komin 183 

Jankulov trap 174 Kandalice 174 Komin 188

236 Slavoljub Gacović ‘ Od Rimljana i latinskog 237 

| 

| ‘ 

| 

‘ 

i 

1 

, 

| 

' 

Kominat 188 Kréurevce 163 Lisandrijina vodeni- Mali kornćt 189 Merdžanovo blato 179 Moša 160 

Komin-dol 188 Krecul 160 ca 174 Maljen 65 Merdzelat 133, 159, 179 Mošino 160 

'Konstantinopolis 19 Kriva Palanka 152, 154, Lom 158 Maljenik 65 Mérila 184 Mucianikastelon 158 

Kopaj Kosar 163 155, 156 Lupovce 163 Malontina 65 Merul 160 Mucibaba 158 

Kopaj Kosara 193 Krivo cerje 179 Lupovski 160 ‘Malontum 65 Metohija 129, 194, 204 Mučipara 32 

Kopjtina padina 188 _Krivovirski Timok 158 Lupula 189 Malua 65 Mezija 5, 61 Muskovee 158 

Kopajkosara 179 Krk 10, 11 Lupura 189 Maluesatium 65 Midžor 133, 159 Murdža 190 

Kopajska reka 179 Kmatovce 163 Mičak 175 Maluntum 65 Midžor 189 Murdžin potok 179 

Kopilšš 183 Kmul 160 Mačkatica 159 Maiva 65 Midžur 189 Murdžinci 179 

Kopilov dol 183 Kršatovce 163 Mačuklin 189 Manškovo branište Midžur 189 Murđin kladensc 190 

Kopilovce 163 'Kučavac 179 Mađile 179 189 Mijaci 142 Murđina ¢ika 190 

Képilovo omičje 188 Kučerovce 163 Madin jarčimik 189 Manitica 174 Mikolica 170 Mardine 184 

Kopita 183 Kučevac 183 Madin jaretamik 189 Mandarica 175 Mikulov del 179 Murgas 160 

Kopitnica 188 Kuči 138 Madina bara 189 Mandaričći potok/rt Milajnica 163 Mušadovce 164 

Koprivnica 138 Kurtulinovci 174 Madina livada 189 175 Mili potok 159 Mušat 164 

Korab 191 Kurvingrad 158 Madino vrelo 189 Mandérina padina 189 Milje 11 Mugiti vrtop 190 

Korbevac 139, 159 Kormati del 178 Magdalenin kamen Mandarinsći potok Millšreka 159 Mušina padina 184 

Korbevbc157 Labukovo 179 179 | 170 Minđur 189 Mušina vrvina 184 

Korbovo 163 Labukovsko 179 Magdin trap 179 Mandarska vodenica Mindzur 189 Mušino braniste 184 

Koérbula 188 Laskobare 194 Magile 179 189 Minikév trap 189 Muskét 190 

Korbulova padina 170 Lasovo 172 Magna Graecia 123 || Mandra 175 Minišćr 170 Mutija 190 

Kordénovséi kladanac | Latinac 189 Magdlj 174 Mangsi 174 Minulovce 164 Mutino braniste 179 

170 Latince 163 Magovac 179 || Marapttine 175 Mi Mutzipara 158 

Kordina dolina 183 Latinj¢ina duvka 183 Magiira 184 Mardina 6grenja 189 Mireva 164 Na čukar 179 

'Kordina padina 179 Latinovac 189 Magurišta 160 Marditino 170 Mirila 164 Nada Cigrej 179 

Kormar 163 Latinsći manastir 189 Magurska ornica 184 Mérgarct 189 Mirior 164 Nadgura 190 

Kornét 188 Latins¢i put 189 Makedonija 12, 13, Margus 158 Mirosandino 179 Naissus 17 * 

Kornćtul 189 Latinska crkva 189 129, 132, 133, Marina padina 179 Mirosin cer 179 Na-planin 190 

Kornica 160 Latinska čuka 189 156 || Marine granice 179 Mlava 65, 158 Nar6din 175 

Kosovo 132, 149 Latinska grobista 179, | Makocevo 135 ) Marinkovo trnje 179 Modruša 19 Negotin 145, 164 

Kostol 179 183 Makosau 184 Marinovac 170 Modrussa 19 Negotinska Krajina 

Kostol 183 Latinska vodenica 189 Makreš 163 Martinica 170 Moesia Inferior 11 141 

'Kostol 183, 189, 192 Latinska vrvina 183 Maksimov breg 179 H Marinćin grob 189 Moesia Superior 11 Negra 184 

Kostolov kamen 179 . Latinsko gavno 189 Mala aluga 179 Marini 159 Mokra 139 Negurice 164 

Kotiga 163 Latinsko kale 189 Mala Vlava 179 Matejovo 179 Mokranje 164 Nekalice 164 

Kovilov del 179 Lenovac 172 Malata 65 Mateova struzina 179 Moldavija 11, 66 Nestorova padina 

Kovilovee 163 Leptérovac 183 Malauicum 65 Mitočina 184 Molunat 65 179 

Kračulovce 163 Leskovac 140, 148, 172 Malča 65 { Matrina 184 Momcélj 189 Nifa 17, 197 

Krajina 155, 22 Lika 138, 147, 150 Maletum 65 Megurice 163 Morava 9, 16,17, 125, Nikolice 165 

Kratovo 157 Linevo 163 Maleventum 65 Merdžanova bara 179 158, 199 Nikoliceva 165 

Krćiš 170 Mali durmis 189 Moropiitina 189 Niksor 159, 165

238 Slavoljub Gacovié Od Rimljana i latinskog 239 

Nikuljac 179 Paltina 190 Pesulinséi rt 170 Porgjiste 191 Pulj 10 Poman 185 

i3 16, 17, 65, 138, Paltinje 190 Petrla3 160 Porta 185 Puljanica 192 Roménia 192 

139, 145, 158, Panajotova livada 184 Petrlasko 190 Portica 191 Puljine vrtače 185 Romanija 27, 111, 

197 Pancevo 23 Petrus 170 Poskurica 192 Pince 185 123, 157,202 

Nišava 186 Panonia Inferior 11 Petrus/Petruša 165 Potina parasina 185 Punti 32 Romanija 192 

Nišor 184 Paraćin 154, 155 Petruša 170 Potkomje 193 Purčenica 160 Romanja 166 

Nissa 17 Parali 190 Petrušnice 165 Potkostolje 192 Pusta Reka 140 Romanovac 175 

Nisse 17 Paralija 190 Pharos 79 ! Prekoruplja 194 Puturos 192 Romanovce 157 

Vova 158 Parilovo 184 Picor 157, 160 Prekoruplje 204 Pengérséi kladanac 170 Roskan 185 

Novae 158 Paraminica 190 Pincus 158 Presevska Moravica P»skašisko polje 192 Rovinj 10 

Dbajgora 193 Paramiinka 190 Pind 10 195,204 Rab 10 Rpinjel71 

Dltenija 5, 11,22 Paramunska čuka 190 Pinćt 191 Prévalac 175, 185 Rabinel 17 Rsovac 158 

drtacki kladenac 170 Parasina 184, 190 Pip6r 175 Prevdibc 171 Radulov dol 171 Rtanj 9, 157, 195, 

Dsem 158 Parasine 190 Piran 10 Pribulovac 180 Radulov kamen 180 201 

Oslan 170 Parasinje 190 Pirot 138, 139, 194 Prical 175 Radulov kladanac 180 Rugovac 192 

Dsljan 170 Parasinka 190 Pisći dol 191 „Pričel 171, 175 Radulov trljak 180 Rugovo 166 

sljan/Ošljan 165 Parastura 179 Piskavica 184 Prigevac 175 Radulov trnjak 180 Ruizvor 193 

Ošljan 170 Paris 113 Piskulka 191 : Pričevce 166 Radulova padina 171 Rumunija 5, 9, 11, 

šljanac 184 Pirta 190 Plana 165 Pri¢ibabé 175 Radulovac 180 12, 15,23,24, 

)šljane 170 Pasarel 159, 160 Planenica 180 Pritovska padina 175 Radulovac 185 61, 66, 125, 129, 

3ljanska reka 170 Pasarélci 184 Planina 180 Pričovska reka 175 Radulovce 166 143, 146, 192, 

lji dol 184 Pasarelo 180 Plénina 191 Prilep 154 Radulovo 180 198 

sogovo 5, 6, 13, 14, Pasarélo 184 Planinica 142, 172, Priplat 185 Rajculovac 185 Runćula 192 

24, 129, 156, Pasarelska dolina 184 180 Pripor 185 Rajhenau 31, 199 Rinka 175, 192 

157, 158, 159, Pasarelska mrtvina 184 Planinica 184, 191 Pripor 171, 192 Ramniste 180 Rinkul 192 

160, 194, 198, Paskasisci del 190 Planinice 165 | Priskiipera 159 Randzulova vodenica Riinkula 192 

203 Pasunci 160 Pljoš 170 Pristina 159 180 Runkulj 192 

transka vrata 123 Pčinja 148 Pljo3tina 184 Priul 192 Ratiaria 158 Rupje 142 

tulovee 165 Pek 158,204 Pljostine 175 Privul 192 Ravana 17, 197 Rušan 166 

vée polje 13 Pelišat 160 Poda Čigrej 180 || Prizren 156 Ravena 32 Rusija 17 

ajeska reka/ka- Periš 165, 180 Podunavlje 35, 123, | Prokar 192 Ravna planina 180, 185 Russi 17 

men/potok 184 Periš 190 150, 195, 199, Prokuplje 157 Ravno 17, 197 Reor 192 

ajež 184 Perišanka 180 200 i Prostruga Golema 180 · Révulica 185 Sadikovica 192 

*alestina 174, 183, Perišći krs 180 Pogaténovo 191 Prostruga Mala 180 Razanj 158 Sajtarski potok 180 

204 Periska livada 190 Pogance ivore 184 | Prporovac 171 Reichenau 31 Sakulévska mala 175 

aljin breg 170, 190 Periška padina 184 Poljanica 194, 204 | Prvulov bair 175 Resava 139, 204 Sakuljica 175 

4ljin potok 175 Perivoj 180 Ponišavlje 159 ! Prvulov trap 180 Rešulovce 166 Sandin lug 192 

»aljin potok 179 Perkaš 175 Pontzas 32 || Prvulova padina 180 Rimska imperija 29 Sandin vir 192 

4ljina padina 190 Peshkopia 191 Popuša 171 i Pučos 192 Ripaei montes 17 Sandina padina 180 

aljino 179 Peskopéj 190 Porečka reka 158 Puacul 192 Rnjos 159 Séndina vodenica 

*&lmanica 190 Peskopéjsko polje 191 Porkar 165, 192 Pucuvaljée 192 Roma 29 175


Saos 15 

Sarajevo 150 

Sérdino 185 

Saruša 175 

Saruš4nsći potok 176 

Sava 15, 16, 158, 197 

Savus 158 

Schiavonia 197 

Scodra 171 

Secareka 194 

Semberija 16 

Sepincel66 

Servia 17 

Setlotes 158 

Sglat 158 

Shkodér 171 

Siculotae 158 

Simijénove pojate 

192 

Singurica 176 

Sirini¢ka Zupa 194, 

204 

Sirmium 16 

Skadar 171 

Skapét 192 

Skoplie 11, 14, 123, 

155 

Skrakiljéa 192 

Slavinje 185 

Sljegarnik 180 

Smederevo polje 180 

Smederevski sandzak 

132 

Smilovo 153 

Sofija 123, 135, 157 

Soguljan 171 

Sokobanja 14, 194, 

203 

Sokobanjska kotlina 

181 

Split 10 

Srbija 9, 11, 13, 15,17, 

18, 19,20, 21,22, 

23,24, 29,30, 35, 

48, 54, 65, 66, 109, 

110, 123, 125, 129, 

130, 132, 133, 135, 

138, 139, 140, 143, 

145, 146, 149, 150, 

151, 152, 154, 156, 

157, 159, 167, 198, 

199, 200, 201, 203 

Sredne Vrmdze 167 

Srednji Timok 138 

Srednji Visok 185 

Srem 132 

Sremlan/Sremljane 166 

Srpiska padina 176 

Stala¢ 157 

Stanulov dol 192 

Staniilov trap 192 

Stara planina 17, 185 

Stara struga 180, 185 

Stari Vlah 167 

Strmbul 192 

Strmolj 192 

Struzni del 185 

Su padina 185 

Sugarsc 192 

Sugbrbc 192 

Sukovac 176 

Sukovsko prudiste 192 

Sumarin 166, 170 

Sumarinovac 166 

-Surdul 159 

Surdulica 159 

Surupita 192 

Surupatséi dol 193 

Surupiš 193 

Svinak 180 

Svrlig 185 

Svrliska čuka 185 

Svrljig 14, 133,139, 

159, 176, 180, 

181, 194,203 

Sar planina 14 

Šara 5,6, 13,24, 

129, 156, 157, 

158, 159, 160, 

194, 198, 203 

Šarap6n 176 

Sarbanovac 133, 174, 

180 

Sarbanovac 176 

Sarbanovce 166 

Sarbanovska reka 

176 

Sarbanovsko ravniste 

176 

Sarbittovica 185 

Sar-planina 152 

Sérbino 171 

Siljegar 180 

Siljegamnik 180 

Sipikovo 141 

Sisan 10 

Skadrino polje 171 

Slegovo 152, 154 

Sljegarnik 180 

Š6lda 176 

Sugrin 186 

Šagrinci 176 

Sumadija 150 

Sundrin del 185 

Sundrina padina 185 

Surdil 193 

Šutaci 176 

Sutina padina 193 

Tabanov del 185 

Tamjanica 158 

Temitica 185 

Tesalija 24, 198, 204 


Tetovo 14, 157 Tumbar 133 

Timacus 158 Tumbar 176 

Timiana 158 Timbas 176 

Timočka dolina 23 Tumbér 171 

Timočka Krajina 142 Tumber 193 

Timok 5, 6,9, 13, 14, Tupižnica 142 

24,129,133, Turmak 167 

139, 142, 146, Turska 12 

147, 148, 153, Turuléja 185 

154, 156,157, Učka 11 

158, 159, 160, Ugarska 18 

168,194,198, ‘Umos 193 

199, 203, 204 Urdes 133, 176 

Todoraćina pojšta 193 Urdešći dol 176 

Toplodolska reka 185 Urma 185 

Tételja 171 Ursul 159 

Tranci 171 Ursulica 133, 160, 185 

Trane 167 Ursulov dol 157 

Transilvanija 5, 21, Uzdin 24 

112 VaAgul 193 

Transki potok 171 Vakarel 159, 160 

Transnistrija 11 Vakléste dupce 193 

Trendevilova vodeni- Valelunga 157 

ca 180 Valevac (selo) 171 

Tribulovac 180 Valévsko 171 

Tribulovac 185 Valode 176 

Trimalia 65 Vilode 193 

Trivulova vodenica Valide 171, 185 

176 Valude 180 

Trst 11 Valuga 167, 180, 185 

Tudela 204 Valiga 171, 176, 193 

Tudorča 167 Valuge 180 

Tadorica 171 Valuni§ 159 

Tudorova bara 185 Valtsa 193 

Tudorova dupka 193 Valuzak 176 

Tudorova šuma 180 Valuzanci 176 

Tudorovski potok 171 Vardiste 171 

Tigle 171 Vasiljica 180 

Tumba 133, 159, 180 ‘Vasuljica 180 

Tumba 171, 176,185, “Velebit 11, 150 

193 Velika Grčka 123 

Velika Morava 18, 

158, 204 

Velika Vlaska 132 

Vidin 16, 157, 158 

Vidinski sandzak 

132, 160, 192 

Vine/Vina 167 

ViniSor 133 

Visogica 185 

Vital 180 

Vital 185 

Vitel 185 

Vizantija 29 

Vladikina ploča 186 

Vlahova 179 

Vlahovo 167, 180, 

181 

Vlaj Istar 167 

Vlajina striiga 176 

Vlajinica 167 

Vlaova 157 

VIašći dél 176 

'VIAšći dol 176 

Vlaséi dol 180 

Vlašić 157" 

Vlaska 167 

Vlaska Dubrava 180 

Vlaski Potok 167 

Vlasko polje 180 

Vlaskodolci 176 

Vlava 180 

Vlavica 181 

Vikovija 186 

Vodnjan 10 

Vojvodina 149, 155 

Vranje 138, 139, 

143, 148, 194, 

204 

Vratarnica 172


Vrbovac 142, 172 

Vrska čuka 193 

Vrsova 167 

Vukovar 153 

Vulgaria 17, 197 

Viindzine padine 193 

Vindzine pojate 193 

Vunija 181 

Vunija 185, 193 

Vunijée 176 

Vunije 176, 185, 193 

Vunijica 176 

Vurdan 193 

Viirdina padina 193 

Virnja 193 

Vimjiste 185 

Vembul 193 

Zaglavak 14, 172, 

194,203 

Zagrade 172 

Zagreb 155 

Zaječar 142, 143, 157, 

180 

Zan 159 

Zanes 159 

Zapad 34 

Zapadna Morava 158 

Zaplainje 171 

Zaplanje 142 

Zarvince 167 

Zlot 158 

Zidaik 158 

Zivilov kladanac 176 

Zljebiira 185, 193 

Zljebure 181 

Zoksnjski pétok 171 

REGISTAR LICNIH IMENA 

' ABpdpiog 181,203 

"EevBéprog 183 

"Twdvve 182,203 

Khtjpevtog 183 

Maxdprog 184 

Mavdkng 189 

Mapddprog 176 

Tavaétng 184, 188, 

203 

Tebdwpog 171 

Tpogwvog 176 

BOe6dwpog 180, 185, 

193,203 

*Ciordaru 177 

*Sundrea 185 

*Vrs 167 

A. Beli¢ 151 

A. Philippide 61, 62, 

120 

A. Soljan 151 

A. Vraciu 62 

Al Graur 76, 121 

Al Rosetti 61, 62, 76, 

115 

Abram 181, 203 

Albat 172 

Albotean 160 

Albotin 160 

Aldea 172, 186 

Aldo 186 

Aleksand/r/u 179, 192 

Aleksandar Beli¢ 129, 

132,203 

Aleksandar Loma 65, 

129, 159 

Aleksandar Veliki 62 

Aleksije I Komnen 34 

Ana Komnena 34, 199 

Ansbertus 16, 197 

Antonio Bonfina 20, 

197 

Apuleius 115 

Ardan 176 

Aron Densusianu 76 

Asen 18 

Aurelianus 28 

Avramul 181,203 

B. Milojevi¢ 151 

B. P. Hasdeu 118 

Babadita 160 

Bacila 160 

Badea 186 

Badul 181, 182 

Bal 186 

Bala 186 

Balabuti 186 

Balan 160 

Balas 182 

Balaur 186 

Balcea 168, 173 

Balea 168, 176 

Balei 160 

Balin 172, 186 

Balta 173 

Balt 186 

Balul 160 

Balus 160 

Bandu 182 

Baran 173 

Barbas 161 

Barda 177 

Bama 173 

Bartusica 161 

Bésara 173, 186 

Basarab 127 

Batina 161 

Beli¢ 133,202 

Belo 16 

Benjamin 203 

Berila 161 

Biljana Sikimi¢ 140 

Boatd 182 

Bobocan 182 

Bobos 161 

Bonos 177 

Bonu 177 

Botusan 187 

Braiu 187 

Bratul 161 

Bubul 182 

Bucur 182, 187 

Budur 182 

Bun 182 

Bunila 161 

Bunisa 182 

Butul 177 

Buza 177, 187 

C. Constante 22 

C. Poghirc 62 

C. Treimer 61 

Calan 183 

Calana 162 

Calander 178 

Calinderu 174 

Calona 183 

Calota 162 

Caran 174 

Carapul 174 

Carbul 162 

Chetu 187 

Chipcea 163 

Ciceron 32


Cicic 161, 168 

Ciuciul 177 

Ciuciulean 187 

Ciulu 187 

Ciungaru 161, 168 

Ciungu 187 

Clemens 183 

Climente 183 

Cocoiu 178 

Cocor 163 

Comata 183 

Constandinu 177 

Copil 163, 188 

Corbea 163 

Corbul 170 

Corda 183 

Cordan 170 

Cotiga 163 

Covila 163 

Covila 179 

Craciul 163 

Cucera 163 

Curtul 174 

Caslav 16 

Cocojevié 143 

Čocojoni 143 

D. Gamulesku 152 

Danciul 182 

Dandul 169 

Darman 169 

Decebal 15 

Densusianu 133 

Dimitragco 187 

Dinu 177 

Dodi 177, 187 

Dorin Gamulesku 144 

Dragoljub Petrovi¢ 

143 

Dragoljub Zlatkovi¢ 

185 

Dragomir Dragi¢ 23 

Dragul 161 

Du Cange 162 

Duca 169 

Dukljanin 16 

Dumitragco 50 

Durlan 178 

Đ. Tešić 151 

E. Coseriu 64 

E. Petrović 151 

Elena Mihaila-Skarlateiu 

144 

Emil Petrovi¢ 144 

Eminesku (M. Eminescu) 

13, 112 

Enodije 66 

Euden Belteki (Eugen 

Beltechi) 48, 200 

Falc 161 

Fecior 143 

Fegorl43 

Flavio Bionda 19, 27, 

197 

Fr. Miklosich 61 

Francesco della Valle 

20,197 

Fridrih Barbarosa 16 

G. Giuglea 62 

G. Ivanescu 62 

G. Pascu 62, 144 

G. Reichenkron 62 

G. Weigand 61 

Gangu 162 

Gamulesku 138, 145 

Gandi (Gandhi) 178 

Gaspar Héltai 20, 197 

George Murnu 22, 198 

Gervazije Tilburijski 

(Gervaius de 

Tilbury) 17, 18, 197 

Gheorghe 41 

Gherdacioaia 50 

Ginga 162 

Giovanandrea Gromo 

20, 197 

Gordana Dragin 143 

Gr. Bréancusi 61, 63 

Grbul 169 

Grgul 174 

Guber 162 

Guler 174 

Gurla 174 

Hasdeu 135 

Henrik Bari¢ 139, 

152 

Horatius 114 

Hotul 165 

Hrs 162 

Huszti Andras 21, 

198 

Hutos 162 

Hutu 162 

L Fischer 115 

1. Grđić-Bjelokosić 

151 

L L. Russu 62 

1. Tordan 121 

l. Popovi¢ 151 

Tancul 174, 188 

Ioan 182 

Ioan de Sultanyeh 

17,18,197 

Ioana 188 

lon 182, 188, 203 

Iona/loana 182, 203 

loncea 188 

lonis 188 

lordachita 50 

Tordan 174, 183,203 

ITorga 162 

Iota 188, 203 

Ispiresku (P. Ispirescu) 

112 

Od Rimljana i latinskog do Rumuna Timocana i rumunskog 245 

Ivan Popovié 129, 

144 

larden 183 

Iohanan 188, 203 

Ione 188 

J. Hamm 151 

Jaksa Dini¢ 172 

Jan Laski 20, 197 

Jancul 178 

Jivul 176 

Johann Tréster 21, 22, 

198 

Johannes Thunmann 

21,198 

Joissef Szabo 22, 198 

Jonka 182 

Jordanes 32, 199 

Jovan Vasi¢ 185 

K. Halimi 151 

K. Sanfeld 131 

Kalojan 18 

Katon 114 

Kekaumenos 15, 16, 

197 

Komatas 183 

Konstantin Porfirogenit 

33, 199 

Kordas 183 

Kosbuk (G. Cosbuc) 

112 

Kr. Sandfeld 61 

Kreangu (I. Creanga) 

112 

Kvintilijan 28 

Levi 66 

Lia Magdu 23 

Linu 163 

Lisandru 174 

Lofstedt 30 * 

Lorenz Toppelt 21, 

se 

Lucilius 114 Mirei 170 

Lupicino Maximo 32 Mirila 164 

Lupul 163 Miros 179 

Lj. Radenkovi¢ 142 Mirosandu 179 

Ljubisav Cirié 181 Muhamed 

Ljubiša Rajkovié Ko- 

(Maumettus 

Zeljac 168 Ottomanus) 19 

M. 8. Filipovi¢ 151 Murgea 179, 184, 

M. Sala 115 190 

M. Šahinović 151 Musa 184 

Macš 184 Musat 184 

Macsim 179 Musatu 164 

Mida 189 Mutu 179, 190 

Madius 189 

Nadezda Petrovi¢ 

Mag 174 143 

Magda 179, 203 Nar6d 175 

Magdalena 179, 203 Necali 165 

Maja Vukić 143 

Nedeljko Bogdanovi- 

Manaki 189 

Mangu 175 

£65,176 

Negota 164 

Marcel Empirik 162 Neguritd 164 

Marcial 114 Nemanjici 159 

Margaret 189, 203 Nestor 179 

Margit 203 Nicš 165 

Margulies 132 Nicolae Mocanu 200 

Marin 170, 179 

Marinus 170, 179 

Marioncu 50 

Marsigli 21, 198 

Martin 170, 203 

Martinus 170, 203 

Mirunt 189 

Matei 179, 203 

Mathaeus 179, 203 

Mauricius 34 

Maximus 179 

Mergea 179 

Micul 179 

Mihaesku 28 

Minicu 189 

Minul 164 

Nicolaus 

Machinensis 19, 

197 

Nicolicea 165 

Nicu 179 

Nicul 179 

Nikifor Melisen 34 

Nikolaj Mokanu (Nicolae 

Mocanu) 

48 

Norberg 30 

0. Densusianu 76, 

113, 120 

Ovidije 114 

P. Tekavčić 144 

Palea 170, 175, 179


Palul 160 

Panaiot 184, 188, 203 

Pangar 170 

Pascas 190 

Paschalis 190 

Pitrugu 165, 170 

Pavle Ivić 25, 129, 

159, 198 

Perca 175 

Pesul 170 

Petar 18 

Petar Nejesku (Petru 

Neiescu) 48, 200 

Petrlag 190 

Papovié 203 

Priciu 166, 175 

Prisk 28 

Prob 199 

Probus 30 

Prokopije 14, 32, 199 

Prvanovic 135 

Prvul 135, 175, 192 

Puskariu (Sextil Puscariu) 

112, 127, 

135 

Putš 192 

Pungarci 170 

R. Uhlik 151 

Rabula 185 

Radu Flora 144 

Radul 135, 166, 171, 

185 

Raiciul 185 

Ravul 185 

Resul 166 

Rinalda degli Albizzi 

18, 27,197 

Roman 175, 185 

Roseti 66 

Rosul 166 

Rug 166 

Rusanu 166 

S. Pugcariu 61, 115, 118 

S. Tomislav 151 

Samedrea 180 

Sadicu 192 

Sandu 179, 192 

Sardu 185 

Sekstil Puskariu (Sextil 

Puscariu) 13, 22, 198 

Sepie 166 

Septimije Sever 183 

Sarban 166, 176 

Serban 166 

Serbu 171 

Silviu Dragomir 22, 25, 

198 

Simijon 192 

Skok 11, 135 

Stanul 192 

Stefan Lazarevi¢ 159 

Stoian78 

Stojan Romanski 23 

Sucu 176, 192 

Sumarin 166 

Svetislav Prvanovié 133 

Svetozar Georgijevi¢ 

129 

Sutu 176, 193 

Tecu 187 

Tecul 187 

Teofan 33, 199 

Teofilakt Simokata 33, 

199 

- Th. Capidan 62, 148 

‘Theodorakis 193 

Theodosius 29 

Tih. Đorđević 151 

Todoraki 193 

Tomo Maretić 135 

Trajan 15 

Tranš 167, 171 

Tribos 180 

Tribul 180, 185 

Trivul 176 

Tsekos 187 

Tsutsulis 182 

Tudor 171, 180, 185, 

193,203 

Tudorcea 167 

Tudorifa 171 

Turos 185 

Turu 185 

Tutulea 182 

V. Parvan 117 

Vamvos 193 

Vamvu 193 

Van Vejk 129, 132, 

140 

Varon 114 

Vatroslav Jagi¢ 151 

Vergilije 32, 114 

Vermice 167 

Viéur 143 

Vilotije Vukadinovi¢ 

181 

Vinea 167 

Vitalis 185 

Vlad Georgescu 22, 

198 

Vuk Karadzi¢ 151 

Zuhir 66 

Zvezdana Pavlovi¢ 

158 

Zarko Bošnjaković 

143 

Zivul 135 

REGISTAR LEKSEMA 

dlotpra 

33 

Eunetog 

35 

£oydtov 

35 

'KOOODAG 

32 

xetadpop 

35 

KAguooUpa 

33 

'djmnti 35 

pavddTo 

34 

oBATIHOG 

35 

TPOOTEYI 

ote 34 

OKOUAKG 

33 

okpiBova 

33 

ToDAŠov 

33 

+piBovva 

35 

*accaptare 

31 

acasa 40 

acheter 31 

ad45 

afard 40 

agent 40 

apropii 43 

arbor 45 

arborem 45 

argild 44 

argillam 44 

arheologie 

39,40 

ascet 44 

auris31 

avere 42 

azure 41 

ban 40 

barbat 38, 

40 

barza 42 

basci 44 

bate 41 

bife 42 

bleu 43 

bob 40 

bou 45 

bovem 45 

box 42 

boy 42 

brad 40 

brat 41 

brechtian 

caballos 45 

caballum 

campus 33 

cand 38 

cantas 45 

cantau 43 

canti 45 

cap 41,45 

caput 45 

car 45 

carne 38 

carrum 45 

carta 33 

casd 40, 41 

casla 32 

casula 32 

casuld 32 

catal 31 

catellus 31 

catulus 31 

cavalarii 

chei 43 

chimie 40, 

cioban 39 

cioc 39 

ciorapi 39 

citeai 44 

ciubšr 39 

ciund 39 

ciuperca 39 

civic 40


clamaui 31 decus 32 eminent 38 flare 31 

clausura 33 dens 38 emit 31 floare 45 

club 40 descoperi equa 45 florem 45 

coapsd 31 31 era 39 foie 31 

coarda 33, design 43 erai 39, formosam 

45 desinet 32 eram 39 45 

cohors 34 desinit 32 erati 39 fosfor 39 

cohortem detegere 31 erau 39 fossaton 34 

45 diem 45 este 39 fossatum 

comparauit dies 32 esti 39 34 

31 diesel 43 eu 39, 40, frantuzoaiconcidit 

31 dimineatd 43 ca 44 

corda 33 43 examen 42 fratre 33 

corte 34 dinte 40 exemplar frigorem 

cos 41 directum 42 32 

costam 45 45 exil 42 frigus 32 

coxa 31 discooperi- exotic 42 frintza 34 

crapaturd re 31 facui 45 frondes 34 

31 distria 33 familie 39, frumoasd 

crepatura doctor 41 40 45 

31 doi 39, 45 fas 42 frumos 45 

creveure dolum 45 fatd 38 frunzi 34 

31 dor 45 feci 45 furca 33 

cuib 43 dreapti 45 fel 45 furcd 33 

cuisse 31 drum 40 feliciorem fusaton 34 

cum 33 ducibus 32 32 fuste 45 

cumpira ducum 32 felicius 32 fustem 45 

31 dugo 44 femeie 43 gard 40 

curaj 41 dum 33 femur 31 geam 39 

curte 34, duo 45 ferrum 44 genera 33 

45 dur 45 fi 39 general 40 

curtum 45 durum 45 ficate 31 generi 32 

cutit 41 ea 39 ficato 31 generis 32 

date 38 ecou 38 fier 44 germa 32 

decorem edge 40 fiere 45 gheatd 41 

32 ei 39 filum 45 ghem 41 

dćcouvrir el 39 fir 45 ghetou 41 

31 ele 39 fissura 31 gigantic 40 


giubea 39 incheia 39 mara 41 neinceput 

giulgiu 39 inger 34, mare 45 39 

gogonet 40 39 marturie 41 neinsemnat 

gram 41 inghetat 41 masž 34 39 

gras 41 intši 43 masin 41 neinteleger 

greu 43 jabot 41 match 40 e39 

gros 45 job 40 mea 39 noi 45 

grossum 45 joc 41l measure 41 non 30, 31 

grund 40 jour 40 meci 40 nos 45 

gulam 45 juntd 43 mel 45 nostri 44 

gura 40, 45 kilogram mensa 34 nou 43, 45 

hangar 40 41 mesa 34 noud 43, 

hertz 43 kilowatt 42 mie 44 45 

hol 40 kurd 41 miere 45 novem 45 

hotari 40 lac 33,41 mille 44 novum 45 

hrana 44 laccos 33 minnesang nuie 45 

iapa 45 lacus 33 43 nullum 45 

iarba 43 lemn 44 moarš 40, numar 33 

iau 40 lignum 44 45 nume 40, 

ideea 39 loc 34 moarce 42 41 

ieapa 45 loch 43 model 41 numeros 

iecore 31 locus 34 molam 45 33 

iei 44 lucru 41 monarh 40 numerus 

iekwa 45 lume 45 montes 45 33 

iesi 43 lumen 45 mort 45 oala 43 

illam 44 lung 40, 41 mortuum oameni 40 

impetus 35 lungi 40 45 oare 40 

in 41 lup41 munte 32 ochi 31 

inimioarš Temn 42 munti 45 oclus 31 

44 miciuci 33 musc 4 oculus 31 

inito 32 magis 45 must 33 orchestrd 

initum 32 mai 45 muston 33 39, 40, 

iod 43 mami 41 mustum 33 41 

iurae 32 mandata 34 nas 41, 45 oricla 31 

iure 32 manicae 33 nasum 45 ostium 45 

fute 43 manici 33 nature 40 over 38 

inger 34 manicia 33 neimpécat oxid 42 

in 39 mar 41 39 p(r)e 45


pace 40, 41 

palos 33 

palumbes 

piatrš 45 

pieatra 45 

pietra 45 

pilum 45 

pitagoi 41 

ploaie 45 

pluvia 45 

poartd 33, 

portam 45 

porumb 31 

pos 33 

post 33 

potet 45 

prat45 

pratum 45 

protap 41 

provolens 

33 

pui 43 

pulicem 45 

puneau 44 

purice 45 

pusci 44 

qui 32 

quid 45 

quipu 40 

quod 32 

radicing 41 

14i 43 

rau 43 

rapš 45 

ršu 43 

radio 41 

republica 

sanatos 41 

sat 34 

scala 33 

scard 33 

scend 44 

scribon 33 

scribum 33 

scriptum 

44 

scris 44 

sculca 33 

scurt 45 

sec 44 

semana 31 

semer 31 

seminauit 

31 

septem 45 

sete 45 

seuit 31 

shalon 43 

shetland 43 

show 43 

sic 45 

siccum 44 

sieapte 45 

siepte 45 

sitem 45 

soacra 31 

socrus 31 

souffler 31 

spaghete 

41 

stancš 32 

steaua 43 

story 42 

sufla 31 

suflare 31 

suiai 44 

surd 45 

surdum 45 

sursum 45 

sus 45 

syapte 45 

sah 41 

tablia 34 

tabula 34 

tailler 31 

taliauit 31 

tare 41 

tempore 33 

tempus 33 

terram 45 

tieara 45 

tiera 45 

tinšrš 41 

too 40 

torna 33 

tramvai 43 

tristis 31 

tristus 31 

tsar 41 


- 

tu 45 veghea 41 

tul 43 velum 45 

tuldum 33 vendes 45 

turist 41 verde 31, 

turma 34 44 

turma 34 viezure 42 

turmae 34 vild 44 

tyard 45 villa 44 

tzigane 41 vinzi 45 

tarš 41,45 viridem 44 

tardna 41 vision 41 

ueclus 30 

vita45 

uetulus 30 vitam 45 

uirdis 31 vizitd 42 

uiridis 31 voi 45 

ultimus 35 vorba 42 

umlaut 45 vos 45 

unde 42 vreo 39 

unghi 40, 

vreodata 

41 43 

unghie 40 watt 42 

unghie 41 weber 42 

uniune 40 wolfram 42 

uocaui 31 word 38 

ureche 31 xilofon 42 

urechea 41 yoga 42 

urf 39 ytriu 42 

usd 40,41, Zamén 42 

45 zar 42 

val 45 zine 32 

veche 40, zi 32,45 

41 zond 42 

vechi 30, 

40 

vechi(ul) 

41 

vedeai 44

SADRŽAJ 

PREDGOVOR 

SKRAĆENICE U TEKSTU 

UVODNE NAPOMENE 

I TERITORIJA FORMIRANJA JEZIKA 

VLAHA/RUMUNA TIMOCANA 

ISTORIJSKI IZVORI I KRATKA BIBLIOGRAFIJA 

O VLASIMA/RUMUNIMA TIMOCANIMA 

INJIHOVOM JEZIKU 

ISTORIJSKI IZVORI O PODUNAVSKOM 

LATINITETU I NASTANKU RUMUNSKOG JEZIKA 

FONETSKI RAZVOJ I MORFOLOGIJA 

DAKORUMUNSKOG DIJALEKTA 

RUMUNSKOG JEZIKA TIMOCKE ZON 

Izgovor i ortografija 

15 

Fonetske vrednosti svih grafema 

Objašnjenja s osvrtom na odnos izmedu 

pisanja i izgovora 

Fonetski razvoj 

Morfologija 

LEKSIKA VLAHA/RUMUNA TIMOCANA 

Sta se satuvalo u jeziku Vlaha/Rumuna Timo¢ana 

iz supstrata? 

Leksika nasledena iz latinskog jezika 

Rekonstruisane lekseme latinskog jezika 

101

Specifine lekseme podunavskog latiniteta 

Učestalost leksema nasleđenih iz latinskog jezika 

Semantika leksema nasleđenih iz latinskog jezika 

Formiranje leksema — izvedenih ili nasleđenih 

110 

112 

113 

118 

Izvedenice s 

prefiksima 

119 

Izvedenice sa sufiksima 

Grčke pozajmice u latinskom i rumunskom jeziku 

Slovenske pozajmice u latinskom i rumunskom 

jeziku i obratno 

Druge leksičke pozajmice 

UTICAJ RUMUNSKOG JEZIKA NA PRIZRENSKO- 

TIMOČKE, BELOGRACICKO-BREZNICKE 

ISEVERNOMAKEDONSKE GOVORE 

RUMUNSKA LEKSIKA U TOPONIMIJI 

PRIZRENSKO-TIMOCKIH GOVORA 

ZAKLJUČNA RAZMATRANJA 

CONCLUDING REMARKS 

ODABRANI IZVORI I LITERATURA 

REGISTAR GEOGRAFSKIH POJMOVA 

REGISTAR LICNIH IMENA 

REGISTAR LEKSEMA' 

121 

123 

126 

127 

129 

157 

197 

205 

215 

231 

243 

247 

CIP - Karanorusauuja y myGnukaumju 

Hapozua 6aGnuoreka Cp6uje, Beorpan 

811.135.1'282.4(497.11-11)(091) 

TAJIOBHT, Cnasomy6, 1956- 

Od Rimljana i latinskog do Rumuna 

Timočana i rumunskog / Slavoljub Gacović. - 

Zaječar : Matična biblioteka "Svetozar 

Markovié", 2014 (Bor : Tercija). - 356 str. : 

tabele ; 21 cm. - (Odabrana dela o istoriji 

Vlaha istočne Srbije : u pet knjiga / 

Slavoljub Gacović ; 2) 

TiraZ 500. - Skracenice u tekstu: 7-8. - 

Napomene i bibliografske reference uz tekst. 

- Bibliografija: str. 210-225. - Summary. - 

Registri. 

ISBN 978-86-86305-33-6 

a) PyMyHcku jesuk - T oBopH - HcrouHa Cp6uja 

COBISS.SR-ID 205660940

GACOVIĆ Od Rimljana do rumunskog jezika

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?