Slavoljub Gacović POREKLO I POSTOJBINA RUMUNA (VLAHA)

UVODNE NAPOMENE 

„Najbolji biće od svih ko sam sve može da shvati 

Dobar je, zatim, i onaj ko prihvata savete dobre, 

Ali ko niti šta sam razume, nit ono što čuje 

Usvaja u duši, to beskoristan je čovek.” 

Hesiod (VIIIVII vek pre Hrista) 

„Dela i dani” 

Prostor i stanovništvo. Rumunofonih Vlaha je bilo na svim 

meridijanima Balkana i u svim vremenskim razdobljima, od njihovog 

pomena u izvorima do danas; u istorijskim izvorima od VI veka do 

danas pominju se s nazivom Vlasi, kao i drugim nazivima, 2 a „vlaško 

pitanje” u istočnoj Srbiji identifikovano je tek pre nešto više od jednog 

veka. Ja se ovom prilikom neću baviti Vlasima sa prostora Balkana, 

već Vlasima sa prostora istočne Srbije (Rumâń timočeń). Ovde valja 

naglasiti da je etnonim Vlah eksterni, a etnonim Rumun (Rumân) 

interni naziv istovetnog naroda sa navedenog prostora. 

Teme i vremenski raspon. Teme kojima je ovde posvećena 

pažnja biće prikazane u jednom uzročno-posledičnom nizu, u jednom 

logičnom sledu tako što će se svaka naredna tema naslanjati na 

prethodnu. Najpre ću razmotriti nastanak, poreklo i identitet Vlaha 

(eksterni naziv), odnosno Rumuna (interni naziv) sa prostora istočne 

Srbije i, s tim u vezi, samo ću nagovestiti etničke stereotipe o njima u 

Srbiji. 

2 Romani /Romanus, Romanoi, /, Gotovlasi /Goswalh < Got-walch/, 

Gepidovlasi /Gebuwalochus < Gepid-walach/, Saksovlasi /Saxwalo < Saxon-walach/, 

Švabovlasi /Suabalah < Suab-walach/, Vlahorinhini /Vlachorynchini/, Sremci 

/Srermisi-ani, 

, Sermani/, Vlasi Sremljani, Vlasi, odnosno pastiri 

Rimljana (Blachii ac pastores Romanorum), Vlasi /Blachi-Vlachi, Valachi, Blasii, 

Blackis, Ulahis, Blazi, , Ūlāgh, Ūlākūt/, Donji Vlasi /Vlachi inferiores/, 

Karavlasi ili Crni Vlasi /Kara Ūlāgh/, Maurovlasi /Morovlachi, Moroblachi, 

Morlachi/ ili Crnovunci /Nigri latini/, Vlasi Čiči /Valachi quos vulgo Zytschy vocant/, 

Vlaški narod / /, Romani koji su po krvi vlaškoga roda /Romano ortos 

sanguine Ulachos/, Mižani Vlasi /Misieni/, Geti Vlasi /Vlahogeti/, Vidinski Vlasi, 

Braničevski Vlasi itd.

14 Slavoljub Gacović 

Sledi poglavlje o migraciji Rumuna (Vlaha) u svim pravcima, 

sa leve obale Dunava na desnu i obratno, kao i iz jugozapadnih 

predela ka severoistočnim u kasnom srednjem veku i turskom periodu 

i inverzivno ka prostoru Kneževine i Kraljevine Srbije, prve i druge 

Jugoslavije. 

Poglavlje o povlašavanju Srba na prostoru Banata, 

Transilvanije, Vlaške, Moldavije i istočne Srbije i/ili posrbljavanju 

Vlaha, tj. Rumuna istočne Srbije biće predstavljeno sa više 

podnaslova, kao npr. povlašavanje ili posrbljavanje sklapanjem 

mešovitih brakova, pod uticajem crkve i škole, putem administracije, 

vojske i medija, itd. 

Biće i poglavlja o jeziku kojim govore Vlasi, tj. Rumuni istočne 

Srbije gde će biti iznesena mišljenja mnogih lingvista i drugih autora, 

uglavnom istoričara i etnologa, kako domaćih tako i inostranih. 

Svakako, ovde će biti izneti stavovi onih koji zastupaju tezu o tzv. 

vlaškom jeziku (limba vlaha) i onih koji zastupaju tezu o rumunskom 

jeziku (âimba rumâüască, rumâüeșće) Rumuna (Vlaha) istočne Srbije, 

a biće govora i o uticajima rumunskih govora na srpske govore istočne 

Srbije, što zbog srbizacije i agresivne asimilacije rumunskog (vlaškog) 

življa istočne Srbije, što zbog viševekovnog zajedničkog života na 

istom prostoru. 

Vremenski raspon će biti sagledan u zavisnosti od pojava koje 

se u svakom poglavlju pojedinačno razmatraju. Tako će u poglavlju o 

nastanku, poreklu i identitetu Vlaha, tj. Rumuna istočne Srbije, biti 

razmotreno vreme od prvog pomena Vlaha u izvorima do danas, a 

opet, u poglavlju o povlašavanju Srba ili posrbljavanju ili, još bolje, o 

agresivnoj asimilaciji Rumuna (Vlaha) biće posebno naglašen period 

od druge polovine XIX veka do početka druge decenije XXI veka. 

Viševekovni proces nestajanja romanizovanog stanovništva Balkana 

koje je kao rudimentarno opstalo u moru slovenskog sveta nastojaću 

da prikažem u celosti, ali bez većih ambicija za prostor celog 

Balkanskog poluostrva. O problemima u vezi s nastajanjem alfabeta 

kojima su se mnogi autori služili u raznovrsnim izdanjima ili kojima 

se danas služe pobornici „vlaškog jezika” u okviru Nacionalnog saveta 

Vlaha govorićemo samo u vremenu od XIX veka do druge decenije 

XXI veka.

Od povlašenih Srba do vlaškog jezika 15 

Cilj i rezultati. Moj cilj je da dokažem da je teorija o 

povlašavanju (rumunizovanju) Srba koji u istočnoj Srbiji predstavljaju 

Vlahe neodrživa, jer se u nedostatku validne argumentacije iznose 

neodržive pretpostavke koje nemaju snagu bilo kakvog dokaza. Ono 

na šta se najčešće pozivaju autori teze o Vlasima kao povlašenim 

(rumunizovanim) Srbima jeste da kada jedna Vlahinja kao snaja uĎe u 

srpsku kuću, uspeva da povlaši celu porodicu, a njih dve-tri povlašuju 

celo selo. Ako se tome pridoda i nekoliko vlaških slugu, poneki 

šnajder koji uskoro za Srbe počne šiti odela vlaškog kroja i svemu 

tome se priključi i vlaški pop koji će u srpskim kućama vršiti službu 

na „vlaškom”, srpsko selo je u jednoj generaciji, tj. u kratkom 

vremenskom periodu sasvim sigurno već povlašeno (rumunizovano), 

kažu svi koji podržavaju tezu o Vlasima kao povlašenim Srbima. O 

svemu tome pretpostavki ima napretek, a dokaza nimalo. Suprotno 

tome, dokaza ima da su pojedinačne srpke porodice povlašene, kao i 

to da su pojedinačne rumunske (vlaške) posrbljene. Naime, ukoliko se 

jedna do dve ili tri srpske porodice dosele odnekuda u selo s 

rumunskim (vlaškim) življem, one se u vremenu od nekoliko 

generacija povlašuju, ali se to isto dogaĎa i vlaškim porodicama koje 

se dosele u sela sa srpskim življem. MeĎutim, na pojedinačnim 

primerima teza o Vlasima koji su ništa drugo do povlašeni 

(rumunizovani) Srbi ne može se održati. Nasuprot tome, materijala o 

voĎenju agresivne asimilacione politike prema Rumunima (Vlasima) 

istočne Srbije u velikom vremenskom rasponu, od Kneževine Srbije 

pa sve do Republike Srbije, putem državne administracije, vojske, 

škole, crkve i medija ima napretek, što se može videti u objavljenim i 

neobjavljenim arhivskim dokumentima koje sam predstavio čitaocima 

na kraju svakog poglavlja, kao i u poglavlju Prilozi. 

Metodološki pristup. Unutar tematski obraĎenih celina 

hronološki sam prikazao razvoj odreĎenih procesa koji predstavljaju 

glavne činioce nastajanja, porekla i postojbine rumunskog (vlaškog) 

naroda tokom njegovih viševekovnih migrativnih kretanja u 

karpatsko-balkanskom arealu. Istorijski razvoj rumunskog naroda, kao 

i njegovo postepeno nestajanje, tekao je uporedo s razvojem i 

nestajanjem njegovog jezika usled žestoke asimilacione politike koja 

je prema njemu voĎena u Srbiji. U prikazivanju tog asimilacionog


procesa iznosim i kritički sučeljavana mišljenja mnogih autora, koliko 

onih iz XIX toliko i onih iz XX i s početka XXI veka, i to iz oblasti 

istorije, arheologije, lingvistike, istorije jezika i drugih naučnih 

disciplina. Kako bih što argumentovanije sagledao asimilacione 

procese, pored naučne literature i arhivskih dokumenata koristim i 

informacije o najrecentnijim dešavanjima u istočnoj Srbiji, kao i 

rezultate sopstvenog terenskog rada. Pored toga, tematske celine su 

prošarane istorijskim izvorima, od srednjovekovnih do savremenih, 

koji se neretko prvi put iznose pred lice javnosti, a prikazani su i 

pojedini faksimili kako bi se pojačala autentičnost i verodostojnost 

mojih iskaza. U tu svrhu korišćeni su i izvesni internetski blogovi, TV 

emisije i novinski članci, ne bi li slika o žestoko voĎenom 

asimilacionom procesu nad rumunskim (vlaškim) narodom bila bolje 

predočena čitaocima. Pokušao sam dati sveobuhvatno objašnjenje 

istorijskog i socijalnog konteksta u kome su sprovedeni popisi 

Rumuna (Vlaha) istočne Srbije, što doprinosi boljem razumevanju 

njihovih rezultata koji su takoĎe bili u funkciji asimilacione politike. 

U svom istorijskom pripovedanju preplićem mnoge istorijske periode i 

naučne discipline, koristeći istovremeno najnoviju literaturu i 

najstarije dokumente, kao i precizno iznete argumente s najoštrijom 

ironijom kako bi ukazao na nekompetentnost pojedinih autora. 

Unosim objektivnost neutralnog posmatrača fenomena a ujedno i 

subjektivnost pripadnika zajednice. Istovremeno iznosim kritičko 

mišljenje i saosećanje prema sopstvenoj zajednici čiju sudbinu delim, 

da bih što slikovitije predočio dramatične trenutke kroz koje je prošao 

rumunski (vlaški) narod na prostoru istočne Srbije. Uz stil, koji će 

čitaocima biti prepoznatljiv iz mojih ranijih radova, intrigantne 

naslove, koje i ovom prilikom koristim, i angažovani ton u iznošenju 

argumenata, nadam se da će čitaocu knjiga biti sočno i pitko štivo, 

bazirano na solidnim istraživanjima i originalnim dokumentima.

O POREKLU I POSTOJBINI 

RUMUNA (VLAHA) 

„Odakle su u ovu zemlju stigli i u njoj se nastanili oni koji 

imaju jezik i obiĉaje Rimljana, nikoga nisam ĉuo da kaţe 

nešto jasno dajući objašnjenje, niti ja liĉno mogu razjasniti 

kako su se nastanili ovde.” 

Laonik Halkokondil (XV vek) 

„Istorijska kazivanja” 

O poreklu, tj. nastanku Rumuna (Vlaha) vekovima se 

postavljaju pitanja i isto se toliko dugo daju odgovori koji se mogu 

svesti u dve opreţne celine. Najkraše reţeno, jedni donose argumente 

da su Rumuni (Vlasi) nastali juţno od Dunava, a drugi pak da su 

nastali severno od Dunava. Mada, ima i onih, doduše malobrojnih 

autora, ali zato ne manje znaţajnih, koji poreklo, tj. nastanak ovog 

balkanskog naroda vide istovremeno i severno i juţno od Dunava. Ja 

šu u glavnim crtama zabeleţiti znaţajnije autore i jedne i druge 

teorije, a svakako šu navesti i one malobrojne koji se u mnogo ţemu 

ne slaţu s iznetim argumentima prethodna dva ţvrsto suprotstavljena 

tabora. O pitanju porekla i kontinuiteta ovog romanizovanog naroda sa 

prostora istoţne Romanije iznešu svakako svoje argumente koji idu u 

korist onih autora s tezom da su Rumuni (Vlasi) nastali na 

celokupnom podruţju Balkana ili, odreŤenije, na teritoriji koja se 

prostire od antiţkog Hemusa (Haemus mons) do Karpatskih gora 

( ) ili, još bolje reţeno, na celokupnom podruţju koje 

nikad nije bilo pod neposrednim uticajem helenske kulture. 

Kako bih što iscrpnije i, nadam se, verodostojnije prikazao sve 

teorije, posluţišu se svim do sada objavljenim pisanim istorijskim 

izvorima i materijalnom kulturom iz dosadašnjih arheoloških 

istraţivanja koja se imalo dotiţu izabrane teme. Biše mi od koristi 

studije vrsnih autora sa polja istorije, lingvistike i fiziţke antropologije 

koji su se bavili ili makar dotakli porekla i kontinuiteta Vlaha, kao i 

objavljeni materijali toponomastiţkih prouţavanja, posebno sa 

podruţja Timok – Osogovo – Šara.


Buduši da sam skuţen prostorom zbog obilja tema o kojima 

treba raspravljati u ovoj studiji, sveššu materijal na razumnu meru, 

svakako, ne na štetu iznetih pretpostavki i zakljuţaka. Pri tome šu 

pokušati da mi istorijsko štivo ne bude „zatrovano ideologijom i 

opterešeno partikularnim interesima”, da povijest o procesima dugog 

trajanja pišem „uz pomoš sadašnjeg jezika, sadašnjeg sistema znanja”, 

ali da ne tumaţim i donosim zakljuţke „u skladu sa trenutnim 

odnosima i procesima” savremenog društva, kako pojedini antropolozi 

misle da se inaţe ţini u pisanju istorije. 3 Posebno šu raditi na tome da 

zakljuţke ne donosim „u skladu sa trenutnim odnosima i procesima” u 

ispolitizovanom društvu Srbije. 

Novovekovni i savremeni istoričari i filolozi 

o poreklu i postojbini Rumuna (Vlaha) 

Sibinjanin Johanes Trester (Johannes Tröster), autor dela 

Dacia. Das ist die neue Beschreibung des Landes Siebenbürgen 

(1666), bio je ubeŤen u ţinjenicu da „današnji Rumuni koji ţive u 

Rumunskoj zemlji, Moldaviji i u Transilvanskim planinama nisu samo 

potomci rimskih legija za ţuvanje; ... po svom poreklu oni su 

najplemenitiji Rimljani, najstariji ţitelji ovih zemalja” (aber ihrem 

herkommen, nach sind sie die edlen Römer, die ältesten Bewohner 

dieses Landes). Trester je prvi autor koji je svoje konstatacije 

utemeljio na ţinjenicama iz domena etnografije: nošnja, pre svega 

opanke, pogrebni obiţaji i narodne igre, sve rimskog porekla, u 

kontinuitetu saţuvano od Rumuna. 4 

Sliţnost rumunske narodne nošnje s daţkom s Trajanovog 

stuba, mnogobrojni natpisi i kameni spomenici koji se još nalaze u 

Transilvaniji dali su jednom drugom Sibinjaninu iz XVII veka, 

Valentinu Franku fon Frankenštajnu (Valentin Frank von 

3 

Saša Nedeljkoviš, Prilog za prouĉavanje identiteta Vlaha u Boru u 

antropološkoj perspektivi, u: Dobro je za mišljenje, ali je komplikovano za jelo: 

Nedovoljno jasni pojmovi i pojave našeg zaviţaja, tumaţeni iz ugla etnologije i 

antropologije, Bor 2013, 113134. 

4 C. Göllner, Mărturii ale umaniștilor sași despre continuitatea și unitatea 

politică a poporului român, u: Apilum, VII, 1969, 8081.


Frankenstein), evidentne dokaze da su Rumuni direktni potomci 

rimskih doseljenika (existimamus tamen, variorem esse illam 

sententiam qua statuitur, e colonis eos Romanis, Trajani imperatoris 

... supermanisse: sicuti idem, Romae columna Trajana et in 

Transilvania, multae Romanae inscriptiones et monumenta lapidea 

testantur). Po njegovom mišljenju, meŤu svim ţiteljima Transilvanije 

„najstariji su Rumuni, koji su se nekada na latinskom nazivali 

Romani/Rumuni”. 5 

U delu Origines et occasus Transsilvanorum autora L. Tepelta 

(Töppelt) objavljenom 1667. godine, na osnovu prouţavanja antiţkih 

autora i humanista koji su se bavili problemom porekla rumunskog 

naroda, iznosi se zakljuţak da su Rumuni potomci Romana/Rimljana 

(Atque istorum Romanorum reliquias esse Valachos et Moldavos 

certum esse). 6 

Nakon svih navedenih autora pojavljuje se delo Ivana Luĉića 

(Iohannes Lucius) objavljeno u Amsterdamu 1666. godine, kojim je 

dao veliki doprinos u rešavanju pitanja porekla i kontinuiteta 

Rumuna. 7 Poznajuši istoriju nastanka Trajanove Dakije poţetkom II 

veka i njenog napuštanja u drugoj polovini III veka od strane 

Aurelijana, kada je na desnoj obali Dunava u provinciji Moesia 

Superior formirana nova provincija Dacia Nova (Dacia Ripensis i 

Dacia Mediterranea), Luţiš dolazi do zakljuţka da današnji Rumuni 

nisu mogli nastati na levoj obali Dunava, tj. da nisu rezultat mešavine 

Daţana i rimskih kolonista, nego su oni docnije, pomešani sa 

Bugarima, prešli na levu obalu Dunava. 

Krajem XVII veka Pal Lisnjai Kovaţ (Lisznyai Kóvács Pál), 

poreklom Sekuj, navodi da se u Trajanovoj Dakiji formirao jedan nov 

narod mešavinom rimskih doseljenika i domaših Daţana. 8 TakoŤe je 

5 V. Frank von Frankenstein, Breviculus Originum Nationum et praecipue 

Saxonicae in Transsilvania, 1666, 2122; C. Göllner, op. cit., 81. 

6 G. Togan, Zur Frage der Herkunft und Sprache der Rumänen bei Laurentius 

Toppeltinus, u: Forschungen zur Volks- und Landeskunde, XI, 1968, nr. 2, 5558. 

7 Ioannis Lucii, De regno Dalmatiae et Croatiae libri sex, Amstelaedami 1666, 

284286. 

8 Nicolae Stoicescu, O falsă problemă istorică – discontinuitatea poporului 

român pe teritoriul strămoșesc, București, Editura Fundației Culturale Române, 1995, 

17.


jedan anonimni autor u svom delu De origine, conditione, religione 

gentis Valachicae koje je objavljeno 1697. godine, istakao da rimski 

velikodostojnici nisu bili povuţeni od imperatora Galijena, veš su 

ostali na prostoru Dakije i od latinskog jezika ovih, izmešan s jezikom 

Daţana, nastao je rumunski jezik. 9 

MaŤarski istoriţar Andraš Husti (Andras Huszti) 1740. godine 

izjavljuje da „nijedan narod nema jezik toliko blizak starorimskom 

kao vlaški narod, što jeste siguran znak koji ne moţe prevariti da su 

oni u Transilvaniji potomci starih rimskih doseljenika”. 10 

Zatim bismo naveli J. Tunmana (Ioan Thunmann), uţenog 

profesora Univerziteta u Haleu, koji je na indirektan podsticaj studenta 

istog univerziteta, Arumuna Konstantina Hadţi Ţehanija iz 

Moskopolja, prouţio pristupaţne vizantijske izvore i svojim delom 

koje je objavljeno u Lajpcigu 1774. godine prvi zainteresovao nauţni 

svet zapadne Evrope za poreklo rumunskog naroda. Ovaj istoriţar i 

filolog u jednom radu o istoriji naroda Istoţne Evrope kaţe: „Vlasi s 

ove strane Dunava (na levoj obali reke – S.G.) jesu braša onih iz 

Makedonije, potomci Traţana, koji su, pod imenom Geta i Daţana, 

imali tako vaţnu ulogu... Pod vlaššu Rimljana primili su jezik i 

obiţaje rimske i, kada su pod Karakalom dobili graŤansko pravo, 

prozvaše se Romani. Ne moţe se prihvatiti da je imperator Aurelijan 

premestio preko Dunava sve ţitelje Dakije; bez sumnje je da ih je još 

mnogo ostalo u jednoj zemlji tako velikoj i tako brdovitoj. U vreme 

navale Vandala, Gota, Huna, Gepida, Slovena, Avara i Bugara, oni 

potraţiše sklonište u njihovim planinama... Navala Ugara 896. godine 

našla ih je u Transilvaniji i u Ugarskoj s ove strane Dunava. O ovome 

govori notar Anonimus kralja Bele IV, koji je dostojan paţnje... Vlasi 

su ţiveli odvajkada i u Vlaškoj i u Moldaviji, gde nisu došli po prvi 

put u vreme Negrua (Vodă) i Bogdana u XIII–XIV veku”. 11 

U jednoj istoriji Transilvanije J. Benke (Iosif Benkö) 1778. 

godine piše: „Vlasi vuku poreklo od Rimljanа, koje su Trajan i drugi 

imperatori doveli u Dakiju”. Benke dopušta da je u vreme napuštanja 

9 Nicolae Stoicescu, op. cit., 17. 

10 A. Hiszti, O és ujj Dácia, az az Erdélynek régi és mostani állapotjáról való 

Historia…, Viena 1791, 135. Peuzeto od: Nicolae Stoicescu, op. cit., 18. 

11 

Ioan Thumman, Untersuchungen über die Geschichte der östlichen 

europäischen Völker, Leipzig 1774, 240, 324, 360.


Dakije „jedan dobar deo Rimljana napustio Dakiju”, ali podrţava 

ideju da su „mnogi Rimljani zajedno s autohtonim Daţanima ostali na 

istom mestu”, gde su se sklonili u planine. Pored ovoga, Benke 

dopušta da Vlasi vuku poreklo i od naseljenih juţno od Dunava koji su 

se, namnoţivši se, „proširili polako, polako ka severu sve do granica 

Podolije i Rusije i sve do Transilvanije”. 12 

Godine 1780. je u Beţu ugledala svetlost dana istorija 

Temišvarskog Banata od italijanskog autora Franţeska Grizelinija (Fr. 

Griselini). Impresioniran sliţnoššu italijanskog i rumunskog jezika, on 

dopušta da su oni samo „dva dijalekta ... jednog istovetnog jezika 

obiţnog naroda, koriššenog u isto vreme u Italiji i Dakiji”. Ovog 

autora impresionira i stanje u kojem se nalaze „ovi potomci slavnog 

naroda koji vladaše u isto vreme i sabljom i plugom”. On donosi i 

etnografske argumente govoreši o praznicima banatskih Rumuna u 

vreme ţetve i berbe vinograda. Njemu su ovi praznici „veoma sliţni s 

obiţajima Rimljana kada ovi sveţano obavljahu obrede cerealija i 

bahanalija”. 13 

Rešavanju porekla, pa samim tim i kontinuiteta Vlaha ili 

Rumuna, prikljuţio se i F. J. Sulcer (Franz Joseph Sulzer) 

objavljivanjem svoje studije u Beţu 1781. godine. 14 On je na poziv 

vladara Aleksandrosa Ipsilantisa došao u Rumuniju 1776. godine. 

Proveo je zatim kao auditor mnogo godina u Erdelju gde je dobro 

upoznao jezik i obiţaje Rumuna. U svojim radovima je prikazao sve 

manifestacije ţivota rumunskog naroda: istoriju, geografiju, 

etnografiju, jezik i knjiţevnost. 

Prouţivši latinske izvore o preseljenju rimskih kolonista iz 

Trajanove Dakije na desnu obalu Dunava i obrativši paţnju na veliku 

sliţnost makedorumunskog i dakorumunskog jezika, Sulcer je izneo 

teoriju da su oba dijalekta mogla nastati samo na Balkanu. Takav 

12 Iosephus Benkö, Transilvania sive magnus Transsilvaniae Principatus, I, 

Vindobonae 1778, 474, 476478. 

13 Fr. Gríselíni, Geschichte der Temescher Banates, Viena 1780; cf. „Țara Bîrsei”, 

1936, 413414. 

14 Franz Joseph Sulzer, Geschichte des transalpinischen Daciens das ist: der 

Walachey, Moldau und Bessarabiens, im Zusammenhange des übrigen Daciens als 

ein Versuch einer allgemeinen dacischen Geschichte, Wien 1781, naroţito vol. II, §§ 

101114.


zakljuţak donosi na osnovu istorijskih izvora koji ne spominju 

Rumune u Trajanovoj Dakiji pre XIII veka. Rumuni su se smestili u 

Transilvaniju posle provale Ugara, ţime se moţe objasniti ţinjenica da 

su lišeni svojih prava. 15 

Zatim, Rumuni pripadaju pravoslavnoj veroispovesti koju su 

mogli prihvatiti samo na prostorima juţno od Dunava, a ne meŤu 

katolicima ili protestantima na levoj obali Dunava. 16 Kao potvrdu 

svoje teze Sulcer navodi da se u dakorumunskom jeziku opaţa silan 

uticaj slovenskog jezika i da se zato rumunski jezik mogao obrazovati 

na prostoru Balkanskog poluostrva gde su Sloveni mogli doši u dodir 

s narodima koji su govorili latinski, što se za Erdelj ne moţe reši. 

Sulcer po svemu zakljuţuje da su Vlasi prešli u Dakiju, na levu obalu 

Dunava, iz zemlje Kucovlaha u dva navrata: krajem XII veka, kada su 

bili pritisnuti od Isaka AnŤela, tj. u vreme formiranja Drugog 

bugarskog carstva i poţetkom XIII veka posle navale Tatara 1241. 

godine, kad je Kumanija bila raseljena od svih njenih ţitelja. Sulcer se 

u korist svoje teze, pored ostalog, pita: Ako su Vlasi sve vreme ţiveli 

u Dakiji, zašto nisu oţuvali naziv Dakije? 

Nekoliko godina nakon objavljivanja Sulcerovog dela nalazimo 

ponovo istu teoriju istoriţara Engela (I. Chr. Engel), najpre u delu 

Comentatio, 17 a potom u delu Geschichte, 18 gde navodi da je imperator 

Aurelijan, videvši da se Dakija ne moţe braniti od navale Gota, 

povukao sa njenih teritorija Rimljane (vojnike i stanovnike provincije) 

koje je smestio u Meziju, gde osniva dve nove Dakije, jednu pored 

obale Dunava (Dacia Ripensis), a drugu u unutrašnjosti Balkana 

(Dacia Mediterranea), gde su njihovi potomci nastradali od Slovena, 

a potom bili pod vlaššu Bugara sa Volge, koji im nametnuše njihovo 

15 Teza o Rumunima koji su bez svojih prava zato što su došli posle Ugara je 

neodrţiva. Zašto bi se Rumuni sa teritorije Drugog bugarskog carstva, ţiji su 

utemeljivaţi, odselili na teritoriju Ugara gde bi postali robovi bez ikakvih prava? 

Verujem da se dogodilo obrnuto: Rumuni, najstariji ţitelji Transilvanije, bili su 

pobeŤeni u borbi i pretvoreni u sluge od mošnijih Ugara. O tome nekoliko decenija 

kasnije piše Fredericus Phleps, De Valachorum origine dissertatio, Cibinii 1829, 23. 

16 A. Mureșanu, u: „Foaia pentru minte, inimă și literatură”, 1846, 236240. 

Preuzeto od Nicolae Stoicescu, op. cit., 26. 

17 I. Chr. Engel, Commentatio de espeditionibus Traiani ad Danubium et origine 

Valachorum, Vindobonae 1794. 

18 I. Chr. Engel, Geschichte der Moldau und Valachei, Halle 1804.


ime (Woloch – Wolga). Bugari nakon malo vremena proširiše vlast i 

na levu obalu Dunava, podvrgnuvši svojoj vlasti tzv. Vlašku, Banat i 

Transilvaniju. Jedan njihov kralj, Krum, poţeo je premeštati veliko 

mnoštvo vlaških familija, „i na taj naţin, gle, nauţi ovaj narod put ka 

svojoj staroj otadţbini”. Razlika je izmeŤu Sulcera i Engela što je ovaj 

potonji pomerio migraciju Rumuna na levu obalu Dunava sa XIII veka 

bliţe 811–813. godini, pa bi zato oni bili stariji doseljenici u Erdelju 

od Ugara i Sasa. 19 

Na Sulcerovo i Engelovo mišljenje da Rumuni nisu mogli dobiti 

slovenski element koji bi mogao biti utkan u formiranje rumunske 

narodnosti jer Transilvanija nije nikada bila naseljena slovenskim 

ţivljem, reagovao je Pavle Šafarik (Paul Ioseph Schafarik), koji se 

uglavnom slagao sa Tunmanom, a protivio Engelu, za ţije mišljenje 

veli da je „istorijski neutemeljeno”. Šafarik je svojim prouţavanjima 

izneo na svetlost dana mnogobrojne nazive slovenskog porekla iz 

Transilvanije. Svoj rad je potkrepio i svedoţanstvima vizantijskih 

autora da su i Transilvanija i desna obala Dunava bile naseljene 

Slovenima u V veku naše ere. Mišljenje ovog slaviste podrţano i od 

drugih nauţnika jeste da: „ova dva stabla vlaškog plemena, koliko 

onaj preko Dunava toliko i ovaj s ove strane reke, imaju sliţno 

poreklo, buduši da je proizašlo u ono vreme mešavinom Traţana, 

Slovena i Rimljana; od VII pa sve do X veka oni obitavahu u 

planinama Dakije, Makedonije, Tesalije, Albanije itd., a kada su se 

vremena smirila, oni se naseliše na obliţnjim prostorima”. 20 Šafarik ne 

govori o odreŤenom prostoru na kojem je nastao rumunski narod, a što 

se tiţe velike sliţnosti izmeŤu makedorumunskog i dakorumunskog 

dijalekta, drţi da su se oba razvila u isto vreme na raznim mestima. 

Mladi Aleksandar I. Turgenjev poslao je iz Moskve mitropolitu 

Stefanu Stratimiroviću jedno pismo 1805. godine u kojem mu 

postavlja pitanje o poreklu Vlaha. Na taj naţin je Turgenjev stekao 

zaslugu što je mitropolit u svom pismu iz 1806. godine napisao i 

raspravu o poreklu Vlaha. Po Stratimiroviševom mišljenju, Vlasi su 

autohtoni u današnjoj Vlaškoj i Erdelju; oni su direktni potomci 

19 A. D. Xenopol, Teorija lui Rösler: Studii asupra stăruinței românilor în Dacia 

Traiană, București 1998, 9. 

20 Paul Ioseph Schafarik, Slavische Alterthümer, Deutsche von Mosig von 

Achrenfeld, Leipzig 1844, II, 205, n. 1.


Trajanovih kolonista u Dakiji, sliţni Italijanima, samo što su u 

rumunski jezik prodrli mnogi elementi stranih naroda, a ponajviše 

slovenskih. Rumunski jezik je po Stratimiroviševom mišljenju, pored 

makedorumunskog i retorumunskog, najviše sliţan italijanskom, i 

upravo mu to jasno govori da su Rumuni direktni potomci Trajanovih 

kolonista. 21 Stratimiroviš navodi da „dobri istoriţari ili bolje reţeno 

osrednji, koliko i loši, svi podjednako ... izvode poreklo sadašnjih 

Vlaha od rimskih kolonista koje je imperator Trajan smestio u Dakiju” 

i nastavlja da je nemoguše da su svi kolonisti povuţeni iz Trajanove 

Dakije, odakle su pošli vojska, funkcioneri i bogataši, a „veši deo 

stanovnika” ostao. 22 

Nauţna kontroverza o poreklu Rumuna i nacionalne teţnje 

rumunskih rodoljuba izazvale su Savu Popovića Tekeliju, prvog 

predsednika Matice srpske, da objavi u Haleu 1823. godine raspravu 

za koju se „moţe reši da je potpuno promašila cilj”, 23 jer je tvrdio da 

Rumuni nisu direktni potomci Rimljana, veš su, naprotiv, slovensko 

pleme. Tekelija piše: „naredbom je nastalo i ime, a ne krvlju, tako da u 

imenu Roman nalazimo naredbu rimskog cara, a ne koren ili poreklo 

Vlaha iz rimske krvi”. 24 Tekelija tvrdi da ime Vlah nikada nije 

oznaţavalo narodnost, nego nomada, i to slovenskog, a ne rimskog, jer 

Rimljani nikada nisu bili nomadi, i nastavlja „da su svi narodi kojima 

je dato ime Vlah ili im se isto delimiţno daje slovenskog porekla”. 25 

Prema Tekeliji, Rimljani su slovenskim Vlasima nametnuli svoj jezik, 

odakle je nastala „slavo-italijanska” mešavina, današnji rumunski 

21 J. Radoniš, Pismo A. I. Turgenjeva mitropolitu Stratimiroviću i odgovor 

mitropolitov s prilogom njegove raspravice o Vlasima, Letopis Matice srpske, knj. 

223228, sv. IVI za godinu 1904, Novi Sad 1904, 92. 

22 Silviu Anuichi, Mitropolitul Ștefan Stratimirovici de Carloviț (17901836) 

despre valahi. Vechimea și statornicia poporului român, u: „Bis. ort. română”, 1975, 

nr. 44, 419. 

23 J. Radoniš, op. cit., 7475. 

24 Sava Tekelija, Erweis, dass die Walachen nicht römischer Abkunft sind, und es 

nicht aus ihrer italienisch-slavischen Sprache folgt von k. Rath v., Halle 1823, 70: 

„Durch Befehl also ist der Name aufgedrungen, und nicht durch Blut erwerbt, folglich 

in den Namen Roman finden wir den Befehl des römischen Kaisers, und nicht die 

Wurzel, oder Abkunft des Walachen aus dem römischen geblüte”. 

25 Sava Tekelija, op. cit., 56: „dass alle Völker, denen der Name Wlah gegeben 

worden und zum Theil gegeben wird, alle slawische Stämme sind”.


jezik. Na osnovu Tekelijine rasprave za koju se moţe reši da je 

„potpuno promašila cilj” nastala je teorija srpskih etnologa i istoriţara 

o Vlasima kao povlašenim Srbima. 

Poreklom Vlaha bavili su se i osnivaţi slovenske filologije, 

poput Dobrovskoga (Dobrovsky), koji je u mnogo ţemu podrţavao 

Sulcerovu teroriju, te tako 1814. godine piše on Jerneju Kopitaru 

sledeše: „Ono što u vlaškom nije rumunsko jeste grţko, slovensko, 

ţak ugarsko, tursko, a ono što nije ni jedno od pomenutog mora biti 

bugarsko. Iz Hemusa su se Vlasi doselili u Bugarsku gde su se raširili, 

a odatle preko Dunava, itd.” 26 O rumunskom jeziku pisao je Kopitar 

1829. godine u 40 knj. Wiener Jahrbücher der Literatur, a kasnije ga 

je posebno zanimalo pitanje rumunske ortografije o ţemu je objavio 

ţlanak u 46 knj. Wiener Jahrbücher der Literatur. Taj ţlanak je 

preveo Jovan Hadţiš u Сербскiй Лѣтописъ, knj. 2123 za 1830. 

godinu. 27 

Nasuprot Šafariku, još jedan lingvista i filolog, Franc Miklošiĉ, 

nije olako prešao preko velike sliţnosti oba rumunska dijalekta, 

iznevši zakljuţak da je proces nastanka rumunskog jezika otpoţeo i u 

Trajanovoj Dakiji i u Meziji i da je proces bio potpomognut 

preseljavanjem rimskog provincijskog ţivlja iz Dakije u Meziju 

krajem III veka. Dakle, Rimljani su iz Dakije bili u celosti premešteni 

na prostor Mezije u vreme imperatora Aurelijana, da bi se potom pitao 

kada i kako su se oni vratili i smestili na prostorima na kojima se i 

danas nalaze. „Ţini nam se verovatno da uzrok ovih dešavanja treba 

traţiti u osvajanju balkanskih zemalja od strane Slovena krajem V 

veka. 28 U isto vreme treba staviti i migraciju Vlaha ka severnim 



28 Polovinom V veka poznati su upadi Huna, zatim nemirnih Ostrogota, Herula, 

Langobarda, Gepida i drugih plemena na Balkan. Protobugari se javljaju u izvorima 

upadom na Balkan 517. godine. Znamo da pre 531533. godine Sloveni ne 

uznemiravaju granice Romanije/Vizantije na donjem Dunavu, stoga smatramo da 

Slovena pre druge/treše decenije VI veka u Meziji nije ni bilo. Prvi najpoznatiji talas 

Slovena koji su upali u Ilirik i prodrli do Draţa bio je 548. godine sa srednjeg Dunava 

iz pravca Panonije (Procopii BG, III 29, 423.8/10; Vizantijski izvori za istoriju naroda 

Jugoslavije I, 38). Prema tome, balkanske zemlje nisu mogle biti osvajane od Slovena 

tokom V veka da bi se, navodno zbog toga, Dakorimljani vratili u Trajanovu Dakiju 

koju su, po mišljenju Miklošiţa, napustili krajem III veka.


stranama jer, buduši da je njihov jezik istovetan, ne moţemo prihvatiti 

da su se Vlasi Makedonije razvili odvojeno od onih iz Dakije”. 29 

Daroviti saski istoriţar R. Resler (Robert Roesler), koji je svoje 

studije o Rumunima otpoţeo 1860. godine napisavši studiju o 

Anonimusu maŤarskog kralja Bele, a potom i rasprave o turskim 

elementima u rumunskom jeziku, o Getima, Daţanima itd., izdao je u 

Lajpcigu 1871. godine svoje znamenito delo 30 koje je izazvalo ţestoku 

kontroverzu o poreklu Rumuna. Za mene je interesantan treši odeljak 

njegovog dela Die Wolmsitze der Romänen im Mittelalter gde on u 

izvorima traga za pouzdanim podacima o Romanima u Dakiji tokom 

srednjovekovnog razdoblja, ali ih ne nalazi sve do poţetka XIII veka. 

On smatra da nema drugog izlaza no da u celosti prihvati kazivanja 

više izvora da je imperator Aurelijan 271. godine, usled opasnosti od 

Gota, sa celokupnog prostora Dakije na desnu obalu Dunava preselio 

rimsku administraciju i celokupno vojno ureŤenje. 31 

Najstariji trag o jeziku balkanskih Romana Resler nalazi u delu 

Teofilakta Simokate iz VII veka ( ) i u delu Teofana iz IX 

veka ( , ), dok najstariji spomen o Vlasima nalazi 

u delu Kedrina iz 976. godine, a zatim se vesti o Vlasima mnoţe sve 

do 1186. godine kada doŤoše do tolike snage da su igrali veliku ulogu 

u stvaranju Drugog bugarskog carstva s dinastijom Asenida. MeŤutim, 

„ţesto primorani da traţe spas na levoj obali Dunava, Vlasi nisu 

odugovlaţili s uveravanjem u pogodnosti koje im za pastirski ţivot 

nude prostrana polja Muntenije, i više familija, više seoskih zajednica 

ubrzo izabra smeštaj na levoj obali reke pre nego izlaganje otimaţini i 

ratu koji su vladali u njihovoj bivšoj zemlji”. 32 Dakle, u vreme njihove 

borbe s Romejima Vlasi poţinju, po mišljenju Reslera, prelaziti na 

29 Franz Miklosich, Die slavischen Elemente im Rumanischen, Wien 1862. 

30 Robert Roesler, Romanische Studien, Untersuchungen zur älteren Geschichte 

Romaeniens, Leipzig 1871. 

31 Izvori koji govore o sveukupnom povlaţenju kolona i romanizovanih Daţana 

su: Flavius Vopiscus u Vita Aureliani poţetkom IV veka, Eutropius iz IV veka u delu 

Breviarium historiae Romanae, Sextus Rufus, Jordanes iz VI veka u svojoj svetskoj 

istoriji De summa temporum vel origine actibusque gentis Romanorum seu de 

regnorum et temporum successione, Malala u delu 

iz VI veka, 

Georgie Sinkelos u delu 

poţetkom IX veka i Suidas u svom 

reţniku pod iz X veka. 

32 Robert Roesler, op. cit., 117.


levu obalu Dunava, ţime se ujedno i tumaţi da se oni tek poţetkom 

XIII veka spominju na prostorima severno od Dunava. To potkrepljuje 

jeziţkim elementima, a posebno topografskim nazivima današnjeg 

Erdelja. Resler tvrdi da nema germanskih elemenata u jeziku i pored 

toga što su Goti vladali Dakijom, 33 takoŤe nema ni tragova 

peţeneškog i kumanskog u rumunskom jeziku, a mali je i uticaj 

maŤarskog jezika. Istovremeno se opaţa jak uticaj staroslovenskog, 

što upušuje na to da poreklo rumunskoga jezika treba traţiti juţno od 

Dunava. O tome svedoţi mnoštvo grţkih i arbanaških reţi. Uzevši sve 

u obzir, današnji Rumuni nisu, po mišljenju Reslera, mogli nastati 

severno od Dunava, veš juţno od ove reke na Balkanskom poluostrvu 

u tesnom dodiru sa juţnim Slovenima, Romejima i Arbanasima. 

Resler ne nalazi ni jedne stare varoši koja je saţuvala svoje prvobitno 

romansko ime na prostoru Erdelja, nekadašnje stare Dakije, i delu 

Banata, pa ni na prostorima Vlaške i Moldavije, što bi, da ih ima, 

svakako ukazalo na kontinuitet rumunskog ţivlja. Resler je u odeljku 

Die Dacier površno pisao o rimskoj kolonizaciji, ali je naslušivao 

pravu istinu, da je Dakija bila kolonizovana preteţno romanizovanim 

Traţanima, Galima, Ilirima, NumiŤanima itd., a manje Italicima. 

Reslerova teorija o poreklu Rumuna u staroj Meziji i o 

njihovom kasnijem naseljavanju Vlaške i Erdelja izazvala je senzaciju 

u nauţnim krugovima, meŤutim, znaţajniji nauţnici tog vremena, 

poput Rankea (Leopold von Ranke) i Momzena (Theodor Mommsen), 

ostadoše pri starom mišljenju da je Dakija bila slabo naseljena samim 

Daţanima, zbog ţega je romanizovanje Daţana brzo napredovalo. 

Reslerova teorija se, zbog politiţke konotacije, veoma svidela 

MaŤarima i Sasima iako je on u ţetvrtom odeljku svoje studije Die 

Anfänge der Ungaren und der Anonyme Notar odrekao svaku 

vrednost omiljenom izvoru maŤarskih patriota. 

Protivu Reslerove teze piše Julijus Jung, profesor Univerziteta 

u Pragu, u radu Die Anfänge der Romänen in Zeitschrift für 

Österreichische. Gymn. 1876 sa manje uspeha, a zatim u svom 

opseţnijem delu koje je ugledalo svetlost dana u Inzbruku 1877. 

33 Robert Roesler, op. cit., 123.


godine on je s uspehom prikazao postanak i razvoj romanizma u 

Dakiji uporedo s onim u dunavskim provincijama. 34 

Nekoliko godina pre Junga, na Reslerovu teoriju je prvi 

reagovao Tomašek (Wilhelm Tomaschek), profesor Univerziteta u 

Gracu. On u svojoj kritici Reslera navodi da kolevku Dakorumuna 

treba traţiti u Erdelju (Dakiji), a Makedorumuna na Balkanu meŤu 

romanizovanim Besima, i da ih, zbog sliţnosti u njihovim dijalektima, 

ne treba pošto-poto traţiti na jednom mestu. 35 Tomašek je u prikazu 36 

Jungovog dela napustio svoje ranije mišljenje o kontinuitetu 

bivstvovanja Dakorumuna u Dakiji i o zasebnom razvitku 

dakorumunskog i makedorumunskog dijalekta. TakoŤe, napušta svoje 

ranije mišljenje da arbanaški elementi u rumunskom potiţu od 

kolonista ilirskoga porekla. Traţani, po Tomašeku, govore iranskim 

dijalektom, a ilirski je srodan etrursko-latinskoj, odnosno grţkopelaškoj 

grani jezika. „Vaţna sintaktiţka osobina ilirskoga 

(arbanaškoga) jeste postponovani ţlan koji je prodro u jezik susednih 

Romana, a preko njih došao bugarskim Slovenima”. Prema tome, 

kolevku Rumuna Tomašek vidi u centralnim krajevima Balkana, gde 

se u V i VI veku temeljno konsolidovala romanizacija, odakle je deo 

romanizovanog traţkog plemena Besa krenuo prema Heladi, usled 

napada Bugara na njihova staništa, a deo na severoistok preko 

Dunava. 

Veliku sliţnost izmeŤu oba rumunska dijalekta koji upušuju na 

zajedniţki prostor i vreme njihova nastanka, što se protivi njegovoj 

teoriji, Tomašek tumaţi ovako: „Na istim temeljima nacionalnog 

ţivota sama romanizacija se morala izvršiti na prostorno odvojenim 

oblastima, u Trajanovoj Dakiji, kao i traţkoj centralnoj oblasti, ali pod 

sliţnim okolnostima, barem što se tiţe jezika i narodnog ţivota.”. 37 

34 Julius Jung, Römer und Romanen in den Donauländern, Innsbruck 1877, 239, 

n. 2. Jung je pored navedenog dela objavio i sledeša: Die Anfänge der Romaenen in 

Zeitshrift für Oester. Gymn. 1876. i Die romanischen Landschaften der roemischen 

Reichs, Innsbruck 1881, 314381. 

35 Wilhelm Tomaschek, Zeitschrift für Österreich. Gymnasien, 1872, 141157. 

36 Wilhelm Tomaschek, Zeitschrift für Österreich. Gymnasien, 1877, 445453. 

37 Wilhelm Tomaschek, Über Brumalia und Rosalia, nebst Bemerkungen über den 

besischen Volksstamm, Wien 1869. Citat je preuzet iz dela Jos. L. Piţ, Übbstammung 

der Rumänen, Leipzig 1880, 1112.


Pitanje o poreklu Vlaha Tomašek je dodirnuo i u svojoj raspravi 

Zur Kunde der Hämus-Halbinsel, objavljenoj u Beţu 1887. godine, 

gde navodi: „Crkveni izrazi u vlaškom jeziku još uvek podsešaju na 

bivšu postojbinu na jugu, štaviše izrazi za pojedine daţbine u naturi 

direktno nose karakter Komnenovog doba” 38 , ţime iznova podrţava 

svoju teoriju o poreklu Rumuna od romanizovanih Besa. 

Herman Ignjac Biderman (Hermann Ignaz Bidermann), novinar 

i austrijski statistiţar, profesor univerziteta u Pešti, Inzbruku i Gracu, 

predlaţe jednu novu teoriju po kojoj su Rumuni, koliko ovi iz Dakije 

toliko i ovi iz Makedonije, nastali na Balkanu, ali ne od 

romanizovanih Traţana, veš od jednog kelto-ligurskog elementa, koji 

je bio mnogobrojan na Balkanu; razliţiti ogranci ovog plemena 

kasnije su se rasprostrli na ovim prostorima. 39 

Posle veš navedene Jungove teze da „masa Daţana, koja nije 

poznavala koristi osim poteškoša od rimske vladavine, ostade da ţivi, 

plašajuši novim gospodarima porez koji plašaše od davnina, i ništa joj 

ne ostade u pamšenju iz rimske epohe osim njenog dijalekta, roditelja 

današnjeg rumunskog jezika”, 40 javljaju se kao suparnici njegovog 

dela Gaston Paris (francuski filolog i lingvista, specijalista francuske 

srednjovekovne knjiţevnosti i dobar poznavalac rumunskog jezika, 

inaţe profesor na College de France), 41 J. H. Šviker (Johann Heinrich 

Schwicker) (nemaţki pisac i pedagog) 42 i K. de la Berţ (C. de la 

Berge). 43 

Pomenušu ugarskog lingvistu, univerzitetskog profesora i ţlana 

Ugarske akademije nauka Pala Hunfalvija (Pál Hunfalvy), koji u 

svom delu objavljenom u Beţu 1877. godine svedeno, u nekoliko 

38 Wilhelm Tomaschek, Zur Kunde der Hämus-Halbinsel, Wien 1887, 15: „Noch 

jetzt erinnern die kirchlichen Ausdrücke der wlachischen Sprache an die vormalige 

Heimat im Süden, ja die Ausdrücke für die einzelnen Abgaben und Naturalleistungen 

tragen direct den Charakter der Komnenen-Zeit”. 

39 Hermann Ignaz Bidermann, Die Romanen und ihre Verbeitung in Österreich, 

Graz, 1877. 

40 A. D. Xenopol, op. cit., 14. 

41 U ţasopisu Romania, recueil consacré à l‟étude des langues et des littératures 

Romanes, 7-ème année 1878, p. 608 et suiv. 

42 Das Ausland, Ueberschau der neuesten Forschungen auf dem Gebiet der 

Natur-Erd-und Völkerkunde, Stuttgart 1877, no. 39, 1878, no. 10 i 1879, no. 12 i 15. 

43 C. de la Berge, Essai sur le règne de Trajan, Paris 1877, 48.


reţenica, piše sledeše: prilikom doseljavanja Ugara na prostor 

današnje Ugarske, oni zatekoše samo Slovene, koji su zatim nestali 

apsorbovani od Rumuna. Inaţe, Rumuni su se doselili u Transilvaniju 

i Ugarsku mnogo kasnije. Ruteni, kaţe Hunfalvi, nisu mogli siši u 

Ugarske zemlje, eventualno tek posle dinastije Rjurika. Srbi su se 

mogli naši u Ugarskoj još iz vremena njihove doseobe u srednju 

Evropu, ali se nisu namnoţili u ovoj zemlji sve do vremena turskih 

osvajanja Balkanskog poluostrva. Ista je stvar i sa Slovacima ţiji se 

broj u Ugarskoj smanjio posle Husitskog ustanka. Germani u Ugarskoj 

su novijeg datuma. Zakljuţak je da su Sloveni jedini koji se mogu 

sporiti s Ugarima još od vremena doseljavanja Ugara, ali, buduši da su 

nestali u naruţju Rumuna, koji su, kako iznosi Hunfalvi, došli kasnije, 

Ugari su po istorijskom pravu jedini zakoniti vladari u zemlji u kojoj 

oni ţive zajedno sa drugim narodima. 44 

O istom pitanju J. L. Piĉ (Iosif Ladislau Piĉ), ţeški istoriţar i 

profesor Univerziteta u Pragu, objavljuje knjigu u Lajpcigu 1880. 

godine. 45 U njoj dokazuje da u ranom srednjovekovnom periodu nije 

bilo Vlaha u današnjoj podunavskoj Bugarskoj i da zato nisu bili od 

znaţaja u formiranju Drugog bugarskog carstva krajem XII veka, kako 

tvrdi Resler. 

Uzevši u obzir hroniku Miracula sancti Demetri, Piţ drţi da su 

romanizovani Traţani krajem VII veka pod ţestokim pritiscima 

Slovena napustili prostrane oblasti Mezije. Zbog toga je mnoštvo 

romanizovanog ţivlja probilo granicu koja je delila rimsku govornu 

oblast od helenske, 46 ţiji su potomci današnji Makedorumuni i 

Aromuni, ali je bez sumnje mnoštvo Romana ostalo na prostoru 

44 Paul Hunfalvy, Etnographie Ungarn‟s übertragen, Wien 1877. 

45 Iosif Ladislau Piţ, Über die Abstammung der Rumänen, Leipzig 1880. 

46 Jireţek je povukao jednu granicu podelivši Balkansko poluostrvo na uticaj 

latinskog i grţkog jezika. Ona ide od Lješa (Lissus) na sever duţ istoţne granice 

provincije Dalmacije (Dalmatia), a na jug do provincije Makedonije (docnije Epirus 

Nova), dok je prema istoku dopirala preko provincije Dardanije (Dardania) i grada 

Skoplja (Scupi) sve do Niša (Naissus, Naisopolis) i Bele Palanke (Remesiana), 

ostavljajuši Sofiju (Serdica) pod uticajem grţkog jezika i helenske kulture. Od Niša 

na sever išla je zona pod uticajem latinskog jezika sve do Dunava (Danubius) i dalje 

tokom ove reke formirala jedan latinski pojas sve do ušša u Crno more (Pontus 

Euxinus). Vidi: Konstantin Jireţek, Romani u gradovima Dalmacije tokom srednjeg 

veka, Zbornik Konstantina Jireţeka II, ured. G. Ostrogorski, Beograd 1962, 16.


Mezije meŤu Slovenima, o ţemu svedoţe mnogobrojni romanski 

termini u crkvenoslovenskom, bugarskom i srpskom jeziku, a osim 

toga i silna rumunska topografska nomenklatura u zapadnoj 

Bugarskoj, Srednjoj gori i u planinama oko Trna. 47 

Nemoguše je, veli Piţ, da je celokupno romanizovano 

stanovništvo napustilo Trajanovu Dakiju sklanjajuši se pred varvarima 

u Meziju, kada znamo da je i ova provincija bila na isti naţin 

opustošena od varvara. TakoŤe, nemoguše je da su Vlasi u Erdelj došli 

tek u XIII veku, jer se na osnovu nekoliko maŤarskih listina dâ 

zakljuţiti kako su veš u to vreme Vlasi u Erdelju bili znaţajan 

politiţki faktor, u istoj ravni s MaŤarima i Sasima. Piţ dalje navodi da 

Rumuni nisu mogli doši do ovih politiţkih tekovina u roku od 

nekoliko decenija da su se oni doista doselili iz Mezije krajem XII ili 

poţetkom XIII veka, kako drţi Resler u svom delu. Piţ nadalje tvrdi 

da formiranje politiţkih institucija u Erdelju, koje imaju 

severnodunavski Rumuni, kao i njihovo socijalno ureŤenje, nije moglo 

da potekne od makedonskih Vlaha. 48 

Nedugo nakon Reslerove knjige pojavljuje se A. D. Ksenopol 

(Alexandru Dimitrie Xenopol) sa knjigom koja je objavljena u Jašiju 

1884. godine. Ksenopol u mnogim podnaslovima poput Părăsirea 

Daciei, Remigrarea românilor în Dacia, Biserica română de rit slav, 

Cronicari și istorici, Documentele, Toponimia, Limba itd. 

argumentovano ukazuje na Reslerove propuste, nedostatke i, pre 

svega, na politiţku konotaciju knjige. Ovom knjigom se postavljaju 

temelji buduših istraţivanja o autohtonosti porekla Rumuna u 

Trajanovoj Dakiji. 49 

Razume se da Ksenopolova knjiga nije ostala neopaţena u 

redovima rumunskih patriota koji su veoma oštro kritikovali njegove 

47 Konstantin Jireţek je sa tih prostora prvi izneo rumunsku topografsku 

nomenklaturu u ţlanku Archäologische Fragmente aus Bulgarien in Archäol. 

epigraph. Mitth. X, 51, zatim u delima Cesty po Bulharsku, Praha 1888, 292293, 

368; Fürstenthum Bulgarien, Wien 1891, 123; Archiv für slav. Phil. 15, 100. Što se 

tiţe termina u crkvenoslovenskom, bugarskom i srpskom, Jiriţek ih je prikupio u delu 

Die Romanen in den Städten Dalmatiens während des Mittelalters, Wien 1901, I, 

3638, koje ima nemerljiv doprinos u vezi s temom o kojoj se ovde raspravlja. 


49 A. D. Xenopol, Teoria lui Rösler: Studii asupra stăruinței românilor în Dacia 

Traiană, Iași 1884. i reprint izdanje iz 1998. koje koristim de visu.


stavove. MeŤu njima je i latinista O. A. Densusianu (Ovidiu Aron 

Densusianu), koji u svojoj raspravi objavljenoj u ţasopisu „Țara 

nouă” (br. 2 i 3) iz 1885. godine kaţe: „napis gospodina Ksenopola 

nije usmeren samo protiv Reslerove teorije, veš je mnogo više protiv 

rumunskih istorijskih škola... Ono što nam govori g. Ksenopol nije 

rumunska istorija. Naša prošlost ... je mnogo lepša ... Prema tome, 

napis g. Ksenopola je samo delo ţiste imaginacije. Napis se ne obraša 

toliko prošlosti Rumuna koliko prošlosti Slovena u Dakiji. Napis ne 

pobija Reslerovu teoriju, veš unosi slovensku teoriju u rumunsku 

literaturu”. 50 

Te iste 1885. godine belgijski istoriţar C. de Harlez u svom 

delu podrţava Ksenopolovu knjigu povodom Reslerove teorije. On je 

saţinio jedan izveštaj za Belgijsku kraljevsku akademiju o 

Ksenopolovom delu istiţuši da je autor prezentovao zadovoljavajuše 

argumente za podršku ideje da su Rumuni direktni potomci 

Dakorimljana. Ksenopolova studija moţe biti preporuţena kao „jedna 

dobra i nauţna kontrateza aktuelnog sistema u najboljem smislu protiv 

istorijskog porekla rumunskog naroda”. 51 

Laslo Reti (Réthy László) u raspravi koja je objavljena u 

Budimpešti 1896. godine iznosi novu teoriju po kojoj su na Balkanu 

bile tri vrste romanizama. Dolaskom Rimljana na istoţnu obalu 

Jadranskog mora bilo je veoma brzo asimilovano ilirsko stanovništvo i 

tako je nastao staroitalijanski jezik identiţan onom u Italiji. Druga 

vrsta balkanskog romanizma je poluromanizovan ilirski jezik koji je 

preteţa današnjeg arbanaškog jezika. Treši balkanski romanizam 

nastao je, po Retijevom mišljenju, tako što su u VII ili VIII veku 

mnogobrojni italijanski pastiri krenuli iz Romanje preko Frijaula, 

Akvileje i Kranjske gore na Balkansko poluostrvo, gde su se pomešali 

sa slovenskim i arbanaškim pastirima i tako stvorili podlogu za treši, 

najmlaŤi romanizam, odnosno nastanak rumunskog jezika. 52 

50 O. A. Densusianu, Note critice asupra scrierii domnului A. D. Xenopol „Teoria 

lui Rösler” (broșură), București 1885, 9. 

51 C. de Harlez, Un énigme historique. Les Roumains dans le Moyen Age, u: Al. 

Zub, Junimea. Implicații istoriografice, Iași 1976, 206. 

52 Réthy László, A Romanismus Illyricumban, Budapest 1896. Vidi: J. Radoniš, 

op. cit., 87.


U rešavanje pitanja o poreklu Vlaha ukljuţio se i Konstantin 

Josef Jireĉek, profesor Univerziteta u Pragu i Beţu, svojom raspravom 

iz 1879. godine na osnovu neobjavljenih dokumenata dubrovaţkog 

arhiva. 53 U prikazu knjige Gustava Vajganda o Vlasima u Moglenu 54 

Jireţek istiţe da poreklo prarumunskog jezika treba traţiti na Balkanu, 

severno od granice koja je delila latinsku govornu zonu od grţke. 

Svoju teoriju o poreklu Rumuna izneo je u voluminoznom delu Die 

Romanen…. 55 Centar prarumunskog je, po Jireţeku, tamo gde je na 

donjem Dunavu bila najšira govorna zona latinskog govora, odnosno 

„na jugozapadu Panonije, u Gornjoj Meziji, Obalskoj Dakiji, u 

latnskom delu Unutrašnje Dakije (kod Naisa i Remezijane) i u 

Dardaniji, ili prema današnjim oblasnim nazivima, u Sremu, u 

Kraljevini Srbiji, u zapadnom delu podunavske Bugarske i u 

Kosovskom vilajetu”. 56 

Po Jireţekovom mišljenju, u srednjem veku izmeŤu Jadrana i 

Ponta, izmeŤu Podunavlja i Dalmacije, potomci Romana iz 

poznorimskog vremena govorili su dvojakim govorom: 

starodalmatinskim i rumunskim, a poţeci ovih govora bili su 

obrazovani pre VII veka. 57 IzmeŤu Romana u Podunavlju i onih na 

Jadranu ţiveli su na prostoru današnje Bosne, zapadne Srbije, Crne 

Gore i severne Albanije poluromanizovani Iliri, preci današnjih 

Albanaca. Zato Jireţek izvodi zakljuţak da se zbog toga današnji 

albanski u mnogo ţemu slaţe s rumunskim jezikom, ali da je veza 

53 Constantin Jireţek, Die Wlachen und Maurowlachen in den denkmälern von 

Ragusa, Sitzungsberichte der Königl. böhmischen Gesellschaft der Wissenschaften in 

Prag, 1879. Vidi: Konstantin Jireţek, Vlasi i Mavrovlasi u dubrovaĉkim spomenicima, 

u: Zbornik Konstantina Jireţeka I, Beograd 1959, 193204. 

54 

Gustav Weigand, Vlacho-Meglen: Eine etnographisch-philologische 

Untersuchung, Leipzig 1892; Pre ove studije Vajgand je objavio još jednu: Die 

Sprache der Olympo-Walachen nebst Einleitung über Land und Leute, Leipzig 1888. 

55 Constantin Jireţek, Die Romanen in den Städten Dalmatiens während des 

Mittelalters, Wien 1901, 1903, 1904. Vidi: Konstantin Jireţek, Romani u gradovima 

Dalmacije tokom srednjega veka, u: Zbornik Konstantina Jireţeka II, ured. Georgije 

Ostrogorski, prevod Stojana Stojanoviša, Beograd 1962, 1366. 

56 Konstantin Jireţek, Romani, 25. 

57 Konstantin Jireţek, Romani, 24.


albanskog sa starodalmatskim jezikom bila tešnja, jer su mnogi 

latinski elementi u albanskom mnogo stariji od rumunskih formi. 58 

Sve Romane izmeŤu Ponta i Jadrana Sloveni su nazvali 

Vlasima. Rumunske pastire su u srednjovekovnom razdoblju po 

planinama Dalmacije, tj. Dalmatinske zagore nazivali Morovlasima, 

za razliku od romanizovanog ţivlja u gradskim naseljima Dalmacije. 59 

Rumunski pastiri su se, po mišljenju Jireţeka, postepeno slovenizirali, 

a po mišljenju Luţiša krajem XVII veka su u Dalmaciji zaboravili 

svoj maternji jezik. Otada je ime Vlah izgubilo svoje etnografsko 

znaţenje, te ono u XIX veku u Hrvatskoj, Dalmaciji i Bosni oznaţava 

pastira, seljaka i ţoveka pravoslavne vere. 60 

Od rumunskih nauţnika s Reslerovom teorijom su se uglavnom 

sloţili E. Hurmuzaki (Eodoxiu Hurmuzaki) u delu objavljenom u 

Bukureštu 1878. godine 61 i J. Nadeţde (Ion Nădejde) koji u kritici dela 

A. D. Ksenopola 62 smešta poreklo Rumuna juţno od Dunava i smatra 

da su oni tek oko 1000. godine poţeli naseljavati svoja današnja 

sedišta severno od Dunava. Po mišljenju Nadeţdea, makedorumunski 

se razvio u Trakiji i Makedoniji, dakorumunski u današnjoj Staroj 

Srbiji u okolini Skadarskog blata, a rumunski na podruţju Istre je 

takoŤe juţnoga porekla. 

Ne manje ktitiţan prema Ksenopolu bio je i rumunski lingvista 

O. A. Densusianu (Ovidiu Aron Densusianu), koji je drugim, 

nezavisnim putem došao do istih rezultata kao i Jireţek. On u svom 

kapitalnom delu 63 iznosi da je rumunski jezik nastao juţno od Dunava, 

ali se ne slaţe sa Reslerom da je kolevka rumunskog Mezija, veš su to 

morali biti krajevi bliţe Jadranu. 

58 Konstantin Jireţek, Romani, 25. O odnosima arbanaškog i rumunskog vidi: 

Franz Miklosich, Die slavischen Elemente im Rumunischen, Wien 1861, 810 

(Denkschriften der phil.-hist. Classe der kais. Akademie, Bd. 12), M. Gaster und 

Gustav Meyer u: Gröbers Grundriss der romanischen Philologie I, 407409, 805806. 

59 Konstantin Jireţek, Romani, 4041. 

60 Konstantin Jireţek, Romani, 47, 48. 

61 Eudoxiu de Hurmuzachi, Fragmente zur Geschichte der Romänen, II, Bucarest 

1878. 

62 A. D. Xenopol, Istoria Romanilor din Dacia Traiană, vol. IVI, Iași 1888. 

63 Ovidiu Densusianu, Histoire de la roumaine, Paris 1901( I, II), 1902 (III). O 

njegovim tezama govorišu više u podnaslovu Maternji jezik Vlaha ili Rumuna istoĉne 

Srbije.


O poreklu Rumuna zanimljivo je i delo E. Fišera objavljeno u 

Bambergu 1904. godine u kojem kaţe da „rumunski jezik koji se 

danas govori u Gornjoj Dakiji (severno od Dunava) nije mogao da 

nastane tamo, štaviše, svoje poreklo ima juţno od Dunava. Mora se 

meŤutim dodati da je on nakon odvajanja od balkanskog 

prarumunskog u izmenjenom okruţenju išao svojim posebnim 

putem”. 

Ni najveša ekspanzija drţave Nemanjiša ili despota Stefana 

Lazareviša „nije zahvatila timoţki sliv, a ni gornje Ponišavlje”, pa 

kako drugaţije objasniti ţudnu koncentraciju izoglosa koje razdvajaju 

istoţnu i zapadnu granu Juţnih Slovena nego izvesnim etniţkim 

klinom „u kojem je ţivelo – kaţe holandski slavista N. van Vejk (van 

Wijk) – rumunsko stanovništvo”. 64 Iznevši svoju tezu da su Šopovi 

„nekadašnji Rumuni, koji su se u doba širenja srpske srednjovekovne 

drţave na istok (u XIV veku) srbizirali i primili srpskohrvatski jezik, 

ali mu nametnuli balkanizme”, koji su, i po mišljenju Aleksandra 

Belića, „neslovenskog porekla, i došli su u ove govore ... od 

Romana”, 65 N. van Vejk indirektno smešta postojbinu Rumuna na 

teritoriju gde se prostiru Šopovi, tj. na teritoriju istoţne i juţne Srbije, 

zapadne Bugarske i severne Makedonije. 

I pored toga što Margulije (Margulies) 66 iznosi mišljenje da je 

srbizacija šopskih krajeva mogla biti u vreme kad oni nisu bili u 

sastavu srpske feudalne drţave, dakle, najdalje do XIIXIII veka, 

„mišljenje van Vejka, i ne samo njega, o romanskoj podlozi ovoga 

srpskohrvatskog dijalekta ostaje sasvim prihvatljivo”. 67 Zakljuţak je 

da se srpski jezik proširio „još u Srednjem veku... i na raţun 

64 N. van Wijk, Taalkundige en historiese gegevens betreffende de ondste 

betrekkingen tussen Serven en Bulgaren, Amsterdam, 1923, in: Saopštenjima 

Kraljevske Akademije nauka, Literarna sekcija, vol. 55, seria A, nr 3; Mathias 

Friedwagner, Uber die Sprache und Heimat der Rumanen in ihrer Fruhzeit, in: 

Sonderabdruck aus Zeitschrift fur Romanische Philologie, vol. LIV, fasc. 6, Halle, 

1934, 693 i d.; P. Iviš, Srpski narod, 26. 

65 I. Popoviš, Istorija srpskohrvatskog jezika, Novi Sad, Matica srpska, 1955, 62. 

66 A. Margulies, Historische Grundlagen der südslawischen Sprachgliederung, 

Arch. für slav. Phil. XL (1925), 202212. 

67 I. Popoviš, op. cit., 65, 91, 92; N. van Wijk, Taalkundige en historiese 

gegenvens betreffende de oudste betrekkingen tussen Serven en Bulgaren, 

Amsterdam, 1923.


neslovenskih jezika”, odnosno „do XII ili najdalje do XIII veka – 

srpskohrvatski jezik se u istoţnoj i juţnoj Srbiji raširio na raţun 

rumunskog jezika”, 68 odnosno na teritoriji gde i Van Vejk smešta 

formiranje rumunskog naroda. 69 

Sve do kraja XIX i poţetka XX veka mnogi rumunski autori 

oboriše se svom snagom protiv Reslerove teorije kako bi odbranili 

autohtonost Rumuna u Trajanovoj Dakiji. MeŤu njima su, pored A. D. 

Ksenopola, D. Onĉul (D. Onciul), G. Toĉilesku (G. Tocilescu), B. P. 

Hašdeu (B. P. Hasdeu) i drugi, o ţemu postoje podaci u delu Emila 

Fišera. 70 Mnogo je rumunskih autora, istoriţara, arheologa, filologa, 

epigrafiţara, numizmatiţara i etnologa, koji tokom XX veka novim 

dokazima jaţaju teoriju o autohtonosti Rumuna na levoj obali 

Dunava. 71 Ali, razume se da je sva argumentacija u knjizi koju je 

68 I. Popoviš, op.cit., 103. 

69 P. Iviš, Srpski narod i njegov jezik, Beograd, Srpska knjiţevna zadruga, 1986 2 , 

26. 

70 Emil Fischer, Die Herkunft der Rumänen. Eine historisch-linguistischethnographische 

Studie, Bamberg 1904, 9. 

71 I. E. Torouțiu, Studii și documente literare, vol. IV, Institutul de arte 

grafice „Bucovina”, București 1933; Aurelian Sacerdoțeanu, Considerații asupra 

istoriei românilor în Evul Mediu. Dovezile continuității și drepturile românilor 

asupra teritoriilor lor actuale, București 1936; Ion Cornea, Destinul istoric al 

Carpaților, Editura „Țara și neam”, București 1937; Aurelian Sacerdoțeanu, Studiile 

lui D. Onciul, în: D. Onciul, Scrieri istorice, vol. II, Editura științifică, 1968; C. C. 

Giurescu, Formarea poporului român, Craiova 1973; Vasile Pârvan, Începuturile 

vieții romane la Gurile Dunării, București 1974; G. I. Brățianu, Tradiția istorică 

despre întemeierea statelor românești, Ediție, studiu și note de Valeriu Râpeanu, 

Editura Eminescu, 1980; I. I. Russu, Etnogeneza românilor. Fondul autohton tracodacic 

și componența latino-romanică, București 1981; Al. Zub, Biruit-au gândul, Iași, 

Junimea, 1983; T. Maiorescu, Opere, Minerva, 1984; B. P. Hasdeu, Istoria critică a 

românilor, ediție îngrijită, studiu introductiv și note de Grigore Brâncuși, studiu 

introductiv și note de Manole Neagoe, București, Editura Minerva, 1984, glava Epoca 

formațiunii limbei române; Al. Zub, Sinteza xenopolitană, u: A. D. Xenopol, Istoria 

românilor din Dacia Traiană, vol. I, Editura științifică și enciclopedică, 1985; V. 

Mihăilescu-Bârlibă, postfață la A. D. Xenopol, Istoria românilor din Dacia Traiană, 

vol. I, studiu introductiv de Al. Zub, ediție de V. Mihăilescu-Bârlibă, Editura 

științifică și enciclopedică, 1985; Simion Mehedinți, Civilizație și cultură, prefață, 

ediție, note, indice de nume Gheorghiță Geană, Iași, Junimea, 1986; A. Armbruster, 

Romanitatea românilor. Istoria unei idei, ediția a II/a revăzută și adăugată, București, 

Editura Enciclopedică, 1993; Ioan Slavici, Românii de peste Carpați, ediție 

Constantin Mohanu, Editura Fundației Culturale Române, 1993; Nelu Zugravu,


objavio Resler, makar ona bila i u sluţbi ugarske politike, imala za 

istoriju korist, kao što je alhemija imala za hemiju, zato što je iznela 

na svetlost dana mnoštvo istorijskih ţinjenica koje bi bez toga moţda 

ostale nepoznate nauţnoj javnosti. Rekao bih da je Resler bio manje 

kritikovan zbog onoga što je napisao, a više zbog onoga što nije 

napisao. 

Spomenušu uzgred i nekoliko autora sa prostora bivše 

Jugoslavije. Porekla Rumuna dotiţe se Jovan Radonić u svojoj 

raspravi izdatoj u Novom Sadu 1904. godine u kojoj, izmeŤu ostalog, 

kaţe da su se makedonski Rumuni odselili u VII veku od podunavskih 

i da su otpoţeli ţiveti zasebnim ţivotom, dok su „Rumuni u severnim 

krajevima Balkana meŤu bugarskim Slovenima, za ţiju egzistenciju 

govore … romanski termini i romanska topografska nomenklatura, 

došli do tolike snage, da su imali znamenita uţešša u stvaranju 

drugoga bugarskog carstva. Ti Rumuni za koje se ne moţe odluţno 

reši da su baš poţetkom XIII veka prešli na levu obalu Dunava, nego 

je migracija prema severu mogla otpoţeti ranije (tokom XI v.) poneli 

su iz starih svojih sedišta, gde su ţiveli pod drugim uslovima nego 

makedonski Rumuni, veš gotovu socijalnu organizaciju sa jakim 

uticajem slovenskih institucija.” 72 

Potom valja spomenuti Aleksandra Belića, lingvistu i filologa, 

profesora Beogradskog univerziteta, koji u svom kapitalnom delu 

Dijalekti istoĉne i juţne Srbije objavljenom u Beogradu 1905. godine, 

govoreši o uticaju rumunskog jezika na govore istoţne i jugoistoţne 

Srbije, zapadne Bugarske i severne Makedonije, indirektno podrţava 

teoriju o poreklu Rumuna na tim prostorima. Ipak, nakon navoŤenja 

zajedniţkih elemenata koji se javljaju u sva ţetiri rumunska dijalekta 

(dakisko-rumunski, makedonsko-rumunski, istarsko-rumunski i 

meglenski), Beliš kaţe da su oni mogli nastati na „osnovu razvitka 

Istoria romanității nord-dunărene (secolele IIVII). Contribuții la etnogeneza 

românilor, Iași 1994; Nicolae Stoicescu, O falsă problemă istorică – discontinuitatea 

poporului român pe teritoriul strămoșesc, București, Editura Fundației Culturale 

Române, 1995; M. Macrea, Viața în Dacia Romană, București 1996; B. P. Hasdeu, 

Studii de lingvistică și filologie, II, ediție îngrijită, studiu introductiv și note de 

Grigore Brâncuși, Editura Minerva, 1998; George Panu, Amintiri de la „Junimea” din 

Iași, Ediția, prefață și tabel cronologic de Z. Ornea, Editura Minerva, 1998. 

72 J. Radoniš, op. cit., 86.


narodnoga (vulgarnog) latinskog jezika koji se upotrebljavao na 

Balkanskom Poluostrvu za vreme rimske vladavine i docnije”, i 

nastavlja da je za njega „dovoljno da su se te crte, do VI veka, 

nahodile u romanskim dijalektima koji su se pruţali širom celog 

Balkanskog Poluostrva, da li u to vreme i severno od Dunava ili samo 

juţno od njega – ostavljam pristalicama i protivnicima Reslerove 

hipoteze da o tom raspravljaju”. 73 Reklo bi se, na osnovu navedenog 

citata, da Beliš iznosi validne argumente o nastanku rumunskog 

naroda na prostoru Balkana, ali se deklarativno ne opredeljuje. 

MeŤutim, Beliš nešto dalje iznosi da je nesumnjivo da se 

„makedonsko-rumunski dijalekat širio više na sever nego danas ...; šta 

više, on se širio ţak do Dunava, u današnjoj Srbiji i Bugarskoj... 

Docnije, pod uticajem invazije srpsko-bugarske, elemenat je romanski 

bio na Balkanu ne samo podeljen na tri grupe (severoistoţnu, juţnu i 

zapadnu) nego je i potisnut više na jug, u Epir i Tesaliju.” 74 Beliš na 

osnovu ovde navedenog citata govori o velikoj seobi rumunskog 

naroda sa Balkana na tri strane usled invazije Srba i Bugara, po ţemu 

bi se moglo shvatiti da je to bilo tokom VII veka. Beliš i ovom 

prilikom ne govori o nastanku Rumuna na prostoru Dakije, a u 

nastavku kaţe da je rumunski „uticaj u celoj istoţnoj polovini 

Balkanskog Poluostrva bio jak” i da bi prouţavanje tog uticaja 

„osvetlio zasada moţda mnogu nejasnu stranu iz uzajamnog ţivota i 

odnošaja osnovnih rumunskih govora na Balkanskom Poluostrvu” 75 , 

što opet, doduše posredno, ukazuje na prostor nastanka rumunskog 

naroda, a to su razliţiti delovi istoţne polovine Balkanskog 

poluostrva. 76 

Ivan Popović, lingvista i filolog, profesor Novosadskog 

univerziteta, navodi da su „u kontinentu ... romanizovana traţka 

plemena formirala zaţetak današnjeg rumunskog jezika. Danas se u 

nauci uglavnom smatra da je rumunski jezik formiran na sadašnjoj 

teritoriji istoţne Srbije, zapadne Bugarske i moţda severne 

Makedonije, dakle otprilike u prostoru oko Niša, Sofije i Skoplja. Na 

tome terenu, pre dolaska Slovena, a moţda i izvesno vreme posle toga 

73 Aleksandar Beliš, Dijalekti istoĉne i juţne Srbije, Beograd 1905, LXXLXXI. 

74 Aleksandar Beliš, op. cit., LXXI. 

75 Aleksandar Beliš, op. cit., LXXII. 

76 Aleksandar Beliš, op. cit., LXXIII.


romanizovani balkanski stanovnici govorili su ‟prarumunskim‟ 

jezikom, koji se docnije raspao na dakorumunsku i 

makedonorumunsku grupu.” 77 Popoviš navodi da su „Rumuni ... lutali 

kroz Srednji vek po raznim planinskim delovima Balkana. Srpske 

srednjovekovne povelje pominju ih u Metohiji: bilo ih je i u Crnoj 

Gori, prošli su kroz Bosnu, Dalmaciju, i – zajedno sa Hrvatima – otišli 

da nastane neka sela u Istri... Druga jedna grupa Rumuna – verovatno 

iz duboke starine još – naselila je velike oblasti Makedonije i Grţke. 

To su, takoŤe pastiri, Aromuni ili Makedonski Rumuni ... ima ih i u 

Albaniji. Naposletku, glavna grupa Rumuna je, izgleda, tokom 

Srednjeg veka, prešla na levu obalu Dunava i brzo romanizovala 

slovensku Dakiju. To je teritorija uglavnom današnje Rumunije.” 78 

Navedenim tekstom Popoviš se naţisto opredeljuje da poreklo 

rumunskog naroda valja traţiti na Balkanu, a ne na prostoru Trajanove 

Dakije, za koju tvrdi da je pre doseljenja Rumuna bila slovenska. 

Naravno, u prilog tezi da Rumunima poreklo valja traţiti na prostoru 

Timok – Osogovo – Šara, Popoviš navodi mnoštvo rumunskih 

toponima sa ovog podruţja, 79 a kako je „pokazao istaknuti rumunski 

lingvista T. Capidan, u svim rumunskim dijalektima ima oko 70 

jednakih slovenskih pozajmica, što znaţi da su one ušle pre ... rascepa 

[rumunskog jezika na dakorumunsku i makedonskorumunsku grupu] 

ili, drugim reţima, u vreme oko VI veka svakako.” 80 

Popoviš navodi pojmove najrazliţitije vrste koji kod Rumuna 

imaju slovenske nazive, zatim navodi da je rumunska poljoprivredna 

terminologija preplavljena slovenskim nazivima, kao i deo ostale 

materijalne kulture koja nosi slovenski peţat, drţavno i društveno 

ureŤenje koje se kod predaka današnjih Rumuna razvilo pod silnim 

uticajem Juţnih Slovena, a i religiozni ţivot Rumuna koji nosi peţat 

snaţnog slovenskog uticaja itd. 81 

Na drugom mestu Popoviš još decidiranije iznosi da „na 

teritoriji današnje rumunske drţave – Rumuna, kako se do danas misli, 

u doba dolaska Juţnih Slovena nije bilo: oni su se tek docnije doselili 


78 I. Popoviš, op. cit., 20. 



81 I. Popoviš, op.cit., 4344.


u Dakiju sa Balkana i brzo romanizovali slovensku Dakiju, onda od 

vizantijskih pisaca nazivanu Sklavinia ( ). Razume se, 

Popoviš nigde ne navodi vreme doseljenja Rumuna u Dakiju, ali u 

prilog tezi da su „daţki” Sloveni ţiveli u Dakiji pre doseljenja 

Rumuna sa Balkana, navodi mnoštvo slovenskih toponima koji se 

„odlikuju dubokom starinom ... jer oni potiţu iz dublje prošlosti no što 

je to VI vek n. e.” 82 

Napokon, Popoviš na samom kraju IV poglavlja svoje knjige 

navodi i odreŤenije vreme doseljenja Rumuna u Dakiju: „Rano u 

Srednjem veku Rumuni prelaze sa Balkana na levu obalu Dunava i 

ubrzo vrše potpunu romanizaciju ove nekada verovatno ţisto 

slovenske zemlje.” 83 

Moţda bi trebalo navesti neke slovenske elemente u 

rumunskom jeziku koji še još bolje odrediti poreklo Rumuna na 

prostoru centalnog Balkana. Navedimo najpre daţku toponomastiku 

slovenskog porekla, koja nesumnjivo pripada najstarijem sloju, barem 

u vešini sluţajeva. Izuzimajuši malo srpskih elemenata u današnjem 

rumunskom Banatu, onda „slovenska toponomastika u Dakiji nosi 

makedonsko-bugarski karakter, što se, uostalom, slaţe sa veš 

konstatovanom ţinjenicom da je i današnja istoţna MaŤarska 

pokazivala nekad taj isti slovenski tip. Up. u Rumuniji șt, jd sa prasl. 

*ť, *ď: Peștera, Zlaști; Grajdeni, Grajdeanu; izrazito juţnomaked.- 

bug. ě > 'a, ä: Predeal, Breaza, Breazova, Pleaș /up. hrv. Pļešivica/; 

zatim o, ъ > rum. o, ă /poluglasn/: Bozeș, Bozovici; Măhaciu; ь > e: 

Cameneț, Praveț; moţda i oţuvano ĉr /srpskohrv. štokavski odavno je 

dobio cr za ĉr/: Cerna, Cernavoda itd. Moguše je da i zamena îm za ǫ 

ukazuje na poznije makedonsko-bugarski ъм, ъ: Glîmboca, 

Glîmboaca, Dîmbrovița, Dîmbovița i dr.” 84 

Popoviš dalje kaţe da „makedonsko-bugarski tip nalazimo i u 

rumunskim apelativima (najstariji sloj je primljen još na Balkanu, 

istina): maștehă, moștean „naslednik” = моштьнь (srp. moćan): grajd 

(up. i arb. grazhd); zatim ĕ > ea: deal, pleavă, leac, treabă, mreajă, 

veac, țeavă, streahă; pa onda ъ > o i ь > e: dobitoc, tocma „taţno” < 





tъkъmo, а tocmi; temniță; naposletku în (i î?) za ǫ: mîndru „lukav” < 

mǫdrъ, gînscă (gîscă) < gǫsьka.” 85 

MeŤu apelativima slovenskog porekla nalazimo – kaţe Popoviš 

– i „stare srpske elemente, kako je, uostalom, pretpostavio Kapidan. 

Takvi bi, po njemu, bili oni sluţajevi gde mesto în za ǫ nalazimo rum. 

un (um), koje kao da ukazuje na srpskohrvatsko potonje u: muncă, 

luncă, poruncă, scump... logiţno (je) da Rumuni u Srbiji i Bugarskoj 

prime i srpske i bugarske elemente, bar u ta prva vremena. Tako se 

dogodilo sa rumunskim susedima Arbanasima: oni su od prvih dana 

pretrpeli i srpski i makedonski uticaj.” 86 

U nastavku Popoviš ponovo citira Kapidana koji „istiţe da i 

jedna vaţna rumunska reţ: grai „govor” nalazi svoje objašnjenje u 

srpskohrv. graja „galama”. Što se, pak, tiţe pojave rumunskoga e, i 

mesto ea za ě (vétrilă, vreme; bileală = belilo, plivesc = pleviti) i sl., 

to ne mora biti srpskohrvatsko ... a nije ni inaţe presudno.” 87 

Jednom reţju, kaţe Popoviš „u Dakiji su u prvo vreme bili 

nastanjeni preci današnjih Makedonaca i Bugara, sem, verovatno, 

sasvim na zapadu, gde je moralo biti Srba; ali na Balkanu (u 

današnjem Šopluku) Rumuni su bili svakako na zapadu u kontaktu sa 

Srbima, a na istoku sa Bugarima.” 88 

Navedeni toponomastiţki primeri i apelativi veoma su 

dragoceni, ali ne mogu da „pripada(ju) najstarijem sloju”, tj. vremenu 

pojave Bugara i Slovena u Dakiji a da Rumuna nije bilo. Moguše je 

prihvatiti da je Bugara i makedonskih Slovena bilo u „najstarijem 

sloju” (VVI veku) na prostoru Dakije, ali Bugari su bili poslovenjeni 

tek u IX veku. Zbog toga je teško prihvatiti mišljenje Popoviša da 

„slovenska toponomastika u Dakiji nosi makedonsko-bugarski 

karakter”. Bugari su u to vreme, na kojem god prostoru bili, govorili 

starobugarskim jezikom, tj. nisu govorili jezikom makedonskih 

Slovena koji se pominju u Makedoniji još u vreme velike slovenskoavarske 

opsade Soluna 586. godine. Oni se u vreme Konstansa II (658. 

god.) i kasnije (677. god.) pominju pod imenom Droguvita, 

Velegezita, Sagudata, Vajunita, Verzita, Rinhina i Strimonaca, u 






svojim Sklavinijama ( ) na prostoru Makedonije, kao i 

Jezeriti i Milinzi na Peloponezu, koji se pominju u Monemvasijskoj 

hronici. 89 

Naveššemo mišljenje filologa i lingviste meŤunarodnog ugleda 

Pavla Ivića, redovnog profesora Univerziteta u Novom Sadu i 

Beogradu. U svom delu Srpski narod i njegov jezik, neizvesno je, kaţe 

Iviš, da „posle naseljavanja obeju grana Juţnih Slovena na Balkan, 

izmeŤu njih zadugo nije bilo prisnijeg kontakta... Sloveni nisu zatekli 

Balkansko poluostrvo nenaseljeno, a nisu mogli ni istrebiti 

starosedeoce... Jedan njegov deo je našao utoţište u utvrŤenim 

primorskim gradovima, dok su se drugi povukli u šume... Mašta lako 

moţe pomoši da shvatimo šta je znaţilo napustiti ureŤene gradove i 

sela... Ali uprkos svemu potomci tih stanovnika šumskih zbegova 

uspeli su da preţive; oţito je da u tom ambijentu treba traţiti zaţetak 

rumunskog naroda... Pitanje prvobitne postojbine Rumuna spada u 

sporne probleme istorijske i jeziţke. Jasno je toliko da su Rumuni 

potomci romanizovanog stanovništva koje je preţivelo slovensku 

invaziju, i to u nekom regionu koji nije odveš prostran, jer se sve 

rasute grane rumunskog etnikuma u odnosu na druge romanske jezike 

odlikuju vrlo izrazitim zajedniţkim jeziţkim osobinama koje su mogle 

nastati samo u tesnoj zajednici. MeŤutim, nije sasvim izvesno koje je 

to podruţje bilo kolevka rumunskog naroda.” 90 Zatim navodi mišljenje 

rumunskih istraţivaţa da bi kolevka rumunskog naroda mogla biti 

sama Rumunija, ali se tom shvatanju, po mišljenju Iviša, 

„suprotstavlja argument da su Rimljani vladali Dakijom kratko, oko 

165 godina (106271. naše ere), dok su današnja Srbija i Bugarska 

provele više od pet stoleša pod rimskom vladavinom, što je davalo 

daleko bolju mogušnost za potpuniju romanizaciju. Naroţito je 

kompaktan mogao biti ţivalj latinskog jezika na limesu duţ Dunava, 

posle gubitka Dakije... S druge strane, nije verovatno da je Dakija 

ikada bila temeljno romanizirana, a ni da je stanovništvo latinskog 

jezika, ukoliko ga je bilo u njoj, ostalo tamo i posle povlaţenja legija 

89 Theophanis Chronographia, ed. C. de Boor, Lipsiae 1883, 347.6; VINJ I, 222; 

Elias Nisib. Script. Syri VII, 64 i Anonim u Corpus Script. christ. orient. Chr. min. 

1903, 55 (navedeno prema VINJ I, 221, nap. 8); Miracula sancti Demetri II, 4, 257, 

215.1117; VINJ, I, 205. 

90 Pavle Iviš, op. cit., 23, 24, 25.


na juţnu stranu Dunava 271. godine. Zbog svega toga vešina 

nerumunskih ispitivaţa sklona je tome da poreklo Rumuna traţi u 

rimskoj provinciji Meziji koja je zahvatala pored ostalog istoţnu 

Srbiju i severnu Bugarsku. Ţinjenica da Rumuni stvarno ţive u Dakiji, 

a ne u Meziji, tu ne dolazi u obzir kao protivargument.” 91 Prodiranjem 

slovenskih plemena u taj prostor poţinje postepena emigracija 

„rumunskog ... ţivlja iz prostora o kojem je reţ” i asimilacija „ostatka 

zateţenog stanovništva (s izuzetkom dela Rumuna u severoistoţnoj 

Srbiji...)”. 92 

U prilog tome da je kolevka rumunskog naroda doista istoţna 

Srbija Iviš navodi toponime „Berbatovo, Bukurovac, Buĉum, Valuniš, 

Korbevac, Marţini, Merdţelat, Svrljig, Surdulica, Tumba, Dţepa i 

mnoga druga rumunskog porekla... Uostalom i na bugarskoj strani 

granice, na primer u sofijskom kraju, znatan je udeo rumunskog 

elementa u toponimiji oliţen u imenima kao Banaiz, Banišora, Bov, 

Vakarel, Gavnos, Pasarel, Ursul. 93 S druge strane, u mnogim našim 

krajevima ... ima takoŤe rumunskih tragova u toponimiji, ali nigde u 

tolikoj meri kao u istoţnoj Srbiji.” 94 Pored toponima, u prilog svojoj 

91 Pavle Iviš, op. cit., 25 

92 Pavle Iviš, op. cit., 28. 

93 Na prostoru belograţiţko-brezniţkih govora u jugozapadnom delu Bugarske 

duţ granice sa Srbijom a i šire, Romanski, koristeši se radovima Vajganda i Jireţeka, 

navodi toponime: Banišor, Bukurovci, Bukor, Vakarel, Gurguljat, Krecul, Mošino, 

Murgaš, Pasarel, Pelišat, Petrlaš, Piĉor, Purĉenica, Cercel, kao i nekoliko oronima: 

Ĉerĉelat, Murgaš, Moša, Kornica, Ursulica, Ĉerbul, Dlboki Val, Merul, Gurgulejka, 

Magurišta, Fenac i Ĉungulj, i još nekoliko njemu sumnjivih toponima: Jarbata, Erul, 

Erišorski dol, Krnul, Lupovski, Pašunci, Cincovci itd., kao siguran dokaz o prisustvu 

Vlaha/Rumuna srednjovekovnog perioda na prostoru Timok – Osogovo – Šara, ali ne 

govori o tom prostoru kao o njihovoj postojbini. Vidi: Ст. Романски, Власите и цинцарите 

въ България (Rumanen und Aromunen in Bulgarien. Mit 16 Bildern und 

einer Karte von Prof. Dr. G. Weigand. Leipzig. 1907. 8 0 . VIII, 104), Периодичко 

списание, кн. LXIX, София, 1908, 12. 

94 Pavle Iviš, op. cit., 2930. U prilog Iviševe konstatacije naveššu niz toponima 

sa prostora Timok – Osogovo – Šara: Aluša/Aljuša, Alvaneš, Arbinje, Arnjósa, 

Astríka, Badulov del, Balabúcov vrtop, Balavúrov kamik, Bálta, Baltaĉ, Baltéj, Báltin 

del, Balj, Báljin dol, Bándulica, Básara, Basaríca, Batéj, Bećéš, Biljór, Bobokánina, 

Bolvan, Bóta, Boturák, Botušán, Bradíš, Bubulinsći rid, Budurova pojata, Búkur, Bunišévac, 

Búnsći dél, Burdimó, Bušuráto, Butulan, Buza, Búzina padína, Bьmbúlj, 

Cárina, Cekulínova kula, Cucúrina ţljebúra, Cunculíja, Ĉigrej, Ĉordarovo, Ĉórtina 

liváda, Ĉuĉúlj, Ĉumága, Ĉungarí, Ĉúngul, Ĉungúrsće bare, Ćućulija, Ćutáci,


tezi Iviš navodi tragove u današnjim dijalektima istoţne Srbije i 

direktne pomene Vlaha u pisanim dokumentima. 

Najpozvaniji filolog i lingvista u Srbiji koji moţe o ovom 

pitanju govoriti najkompetentnije jeste Aleksandar Loma, akademik 

SANU i profesor Univerziteta u Beogradu. On je u svom radu Iz 

toponimije Srbije donekle pomerio granice prostora na kojem se mogu 

traţiti Rumuni navodeši toponime iz zapadne Srbije: Maĉkat, selo na 

Dánĉulica, Dándulovi bukovci, Dáskalov rt, Derekul, Dínina áloga, Dinino kamenĉe, 

Dinov kamen, Dodina padina, Dódino, Drmanska preslap, Drmólj, Dukáĉ, Durlan, 

Durmíš, Dţadţulov del, Dţajina kopíta, Dţámenje, Đigos, Glamsći ošlji дол, Golokordina, 

Górnja rúnkul, Gornji Balaševac, Gornji/Donji Kostelj, Gramada, GramáĊe, 

Grgulica, Grósur, Grót, Grvaljós, Gska, Guljársći dél, Gúrla, Jalbotina, Jankula, 

Jánkulica, Jarišór, Jón, Jóna, Jónĉino trnje, Jónina padina, Jonino branište, Jónišini 

vrtopje, Jónka, Jordánova koliba, Jótin lug, Jótino, Kámena strúga, Kamínska rudina, 

Kápeš, Kapilija, Kápovьc, Kapúĉ, Karapúlovci, Klájća, Klímenta, Klisúra, Klokoteš, 

Klopét, Kljokotíš, Kokorina glava,Komatina ĉuka, Komil, Komín, Kómin, Komínat, 

Kopájĉina padina, Kopajkošara, Kopajska reka, Kopiláš, Kopílov dol, Kopíta, 

Kopítnica, Kórbula, Kórbulova padina, Kordina padina, Kornét, Kornétul, Kóstol, 

Kоrmati del, Labukovo, Latínac, Latínsći manastir, Latínsći put, Latínska crkva, 

Látinska ĉúka, Latínska vodenica, Latínsko gúvno, Latínsko kale, Leptérovac, 

Lisándrijina vodenica, Lúpula, Lúpura, Maĉuklín, Mádin jaretárnik, Magólj, Magúra, 

Manákovo bránište, Manática, Mandarínsći potók, Mándra, Mangúsi, MárĊina 

ógrenja, Márgaret, Marúnćin grob, Mátoĉina, Matrúna, Merdţelat, Mérila, Mídţur 

Mikulov del, Minikóv trap, Minišór, Mirosandino, Moropútina, Múrdţa, Murdţin potok, 

MúrĊine, Mušáti vrtop, Mušina padina, Muškát, Mútija, Négra, Nišór, Ošljane, 

Paješka reka, Pajeţ, Pálmanica, Páltina/Páltinje, Páljin breg, Paljin potok, Panajotova 

livada, Paralíja, Parálovo, Parasína, Parastura, Párta, Pasarélo, Paskašija, 

Paskašísći del, Períš, Perivoj, Perkáš, Petrlaš,Petrláško, Petruša, Pinét, Piskávica, 

Piskúlka, Planinica, Planina, Pljóš, Pljóština, Pogaĉánovo, Popúša, Pórta, Pórtica, 

Pótkostolje, Pripór, Prókar, Prostruga, Prporovac, Prvulov trap, Púcul, Puĉós, 

Púljanica, Puljine vrtaĉe, Puturós, Pьngársći kladanac, Rádulov trljak, Rádulovac, 

Radulovo, Rájĉulovac, Ramnište, Rávulica, Róman, Romaníja, Románovac, Ropot, 

Roškán, Rpínje, Rúnćula, Rúnka, Rúnkul, Rúnkula, Rúnkulj, Rьor, Sadíkovica, 

Sakúljica, Sándin vir, Sándina vodenica, Sárdino, Sarúša, Singuríca, Skapét, Smederevo 

polje, Sogulján, Srpíška padina, Stara struga, Strmbul, Strmólj, Surupáta, 

Surupíš, Svinak, Svrljig, Šarapón, Šarbánovac, Šérbino, Šiljegarnik, Šúgrinci, Šundrin 

del, Šurdíl, Šútina padína, Tabanov del, Todoráćina pojáta, Tótelja, Tríbulovac, 

Túdorica, Tudorova šuma, Túgle, Turuléja, Umos, Urdeš, Urma, Ursulica, Vágul, 

Vakléste dupće, Valúša, Várdište, Vinišór, Vlahovo, Vlájina strúga, Vlášći dél, 

Vurdán itd. Vidi: Slavoljub Gacoviš, Romanizacija i romansko stanovništvo Timoĉke 

zone XV i XVI veka, IIII, Bor, Muzej rudarstva i metalurgije, NVO Ariadnae filum, 

2012, 245271.


Zlatiboru; Negrišori, selo u Donjem Dragaţevu; Kondrišor, šuma u 

selu Kaona u Gornjem Dragaţevu; Kamidţora, brdo na utoku Ibra u 

Moravu; Kornet (Kornjet, Karnet) na više mesta; Loret, selo kod 

Uţiţke Poţege; Grušet, zemljište u Guţi (Gornje Dragaţevo); Prijot, 

zemljište u selu Dljinu (Donje Dragaţevo) i drimonime na -et (< lat. – 

etum) izvedenih od slovenskih naziva za vrste drveša, kao što su: 

Brezet, zaselak u oblasti Zlatibora; Vrbet, njive u selu Viţi (Gornje 

Dragaţevo); Jelet, brdo u selu Krivoj Reci (Kaţer); Lipet, brdo u selu 

Kozelju (Kaţer); Vrbeta, selo u Gruţi; Rebreta, brdo i utrina u selu 

Cerju i Grošeta (Groxeta 30-tih godina XV veka, danas Grošeto), 

njiva u selu Dragancu, koji „potiţu iz mešovitog vlaško-slovenskog 

govora Vlaha u ovom delu Srbije, nastalog u razdoblju koje je 

prethodilo njihovom potpunom i konaţnom posrbljenju”. 95 

Skoro deceniju kasnije, u radu Jeziĉka prošlost jugoistoĉne 

Srbije u svetlu toponomastike Loma o pitanju postojbine rumunskog 

naroda navodi sledeše: „upravo na planinske predele današnje istoţne 

Srbije i zapadne Bugarske pada sumnja da su se tamo mogli u 

latinskom, a zatim u slovenskom okruţenju najduţe odrţati i 

naposletku preţiveti jedan predrimski idiom, ţiji je izdanak današnji 

albanski jezik, i istoţnobalkanski romanski dijalekat, predak 

današnjeg rumunskog jezika... Uzima se da su se pradomovine 

Protorumuna i Protoalbanaca morale nalaziti jedna do druge, u nekoj 

visokoplaninskoj oblasti: meŤu pokazateljima koji upušuju na 

današnje srpsko-bugarsko pograniţje je i toponim Strónges, zabeleţen 

sredinom VI veka u oblasti Remesijane, današnje Bele Palanke, kao 

najranija potvrda jedne reţi iz pomenute skupine: alb. shtrungë = rum. 

strungă ‟tor za muţu ovaca‟”. 96 Ovakvih refleksa u „antici potvrŤenih 

toponima, ţiji bi glasovni oblik svedoţio da su se pre prelaska 

Slovenima razvijali u ustima Protoalbanaca ili Protorumuna”, 

naţalost, ima veoma malo. 97 

95 Aleksandar Loma, Iz toponimije Srbije, u: Onomatološki prilozi, VI, Beograd, 

SANU, Odeljenje jezika i knjiţevnosti, Odbor za onomastiku, 1985, 110112. 

96 Aleksandar Loma, Jeziĉka prošlost jugoistoĉne Srbije u svetlu topoomastike, u: 

Govori prizrensko-timoţke oblasti i susednih dijalekata, Niš, Filozofski fakultet u 

Nišu, Institut za srpski jezik SANU Beograd, Centar za nauţna istraţivanja SANU i 

Univerziteta u Nišu, 1994, 108. 

97 Aleksandar Loma, Jeziĉka, 108.


U podnaslovu Protorumuni u navedenom radu Loma navodi da 

„što se tiţe rumunskog jezika, on se, kao jedan romanski dijalekat, 

mogao obrazovati samo s ovu stranu takozvane Jireţekove granice... u 

pozno doba ona je presecala sredozemnu Dakiju, dok se isprva 

podudarala sa granicom izmeŤu provincije Gornje Mezije i Trakije”, 

dakle, na prostoru u kojem je „sluţbeni jezik bio latinski” 98 , tu se mora 

traţiti i kolevka rumunskog naroda. Loma iz jugoistoţne Srbije navodi 

„jedan sloj rumunskih toponima kao Rnjos, Nikšor... Midţor, 99 

Merdţelat, Buĉum, Buĉumet, Valuniš, Surdul, Surdulica, Maĉkatica, 

koji nesumnjivo dokazuju nekadašnje brojno prisustvo Rumuna u 

ovim predelima”, ali je hronološko odreŤenje ovih naziva gotovo 

nemoguše taţno utvrditi. Kao ranu potvrdu rumunskog supstrata 

moţemo navesti i toponim Svrljig s poţetka XI veka ako bismo za 

njega prihvatili uvreţenu etimologiju od rum. zvirlugă „jegulja”, ali je 

pobija upravo najraniji pomen imena iz 1019, Sfeligovos – bez -r-, – 

na osnovu kojeg se moţe predloţiti slovenska etimologija (up. polj. 

toponim Swielugowo potvrŤen u XV veku) ili izvoŤenje iz imena 

Justinijanove tvrŤave u oblasti Remesiane Spelónka (lat. spelunka 

„pešina”). 100 Rumunski razvoj antiţkih toponima nalazimo u gornjoj 

Moravi, u povelji iz 1019. godine, kod rano pomenutog naziva 

Binétzes = Binьĉь danas Binaĉ, takoŤe Binĉa Morava (od oko 1400), 

koji bez ubedljive slovenske etimologije stoji u vezi sa drugim ţlanom 

imena antiţkog naselja Arri-bántion pomenutog u II veku kod 

Ptolemeja, koje se lokalizuje na istom mestu. Prelaz -bantio- u binĉpretpostavlja, 

pored palatalizacije t>ĉ, zatamnjenje glasa a pred 

nazalom u vokal boje i, pojavu karakteristiţnu za rumunski, gde lat. 

an daje in. 101 Nadalje, u turskim popisima XVI veka potvrŤen je top. 

Zina u Grdeliţkoj klisuri, koji se poklapa s rumunskim mitološkim 

98 Aleksandar Loma, Jeziĉka, 109110. 

99 U Oglednoj svesci budušeg Etimološkog reĉnika srpskog jezika (ERSJ) 

akademik Pavle Iviš navodi da je oronim Midţor (Midţur) „verovatno romanskoga 

porekla, od *Mə9Ár < vlat. (monte) maiore ‟veše (brdo)‟, up. ital. Montemaggiore 

planina Uţka u Istri, furl. Mòntmaiôr = Matajur planina na slovenaţko-italijanskoj 

granici, Monte Mayor brdo blizu Valensije u Španiji.” Vidi: Ogledna sveska, Institut 

za srpski jezik SANU, Etimološki odsek Instituta za srpski jezik SANU, Biblioteka 

juţnoslovenskog filologa, Nova serija, knj. 15, Beograd, 1998, 57. 

100 A. Loma, Jeziĉka prošlost, 110. 

101 A. Loma, Jeziĉka prošlost, 111.


nazivom zînă od latinskog teonima Diana. 102 Iste je osnove i porekla 

naziv Zan zabeleţen tokom XVIII veka kao ime danas potopljenog 

ostrva Demir kapije na Dunavu, ţiji je vulgarnolatinski oblik Zanes 

(upor. rum. zâne „vile”) posvedoţen kod Prokopija u VI veku na 

Dunavu blizu današnjeg Karataša. Svi navedeni primeri imaju tipiţan 

rumunski razvoj, a zapadno, na Kosovu, Priština bi mogla biti lat. 

*Prisciana (varijanta latinsko-traţkog hibrida Priskúpera potvrŤenog 

oko 550. godine kao naziv utvrŤenja u Dardaniji), opet u rumunskom 

glasovnom ruhu. 103 Uostalom, na celom ovom prostoru, po mišljenju 

A. Lome, ima sluţajeva gde je takav doslovenski razvoj a pred n 

izostao (upor. Ulpiana > Lьpljanь XIII vek = danas Lipljan), a 

jugoistoţno od Pirota istovetnu formaciju *Prisciana (pogrešno 

zabeleţeno kod Prokopija Triskiana: P/T) Sloveni su ţuli u klasiţnom 

latinskom obliku i preuzeli kao *Priscьjanъ, a odatle disimilacijom 

Pristjan (tako i 1576), docnije Prisjan sa dijalektalnim stj > sj. 104 

Loma u jednom od svojih radova, Neki slavistiĉki aspekti srpske 

etnogeneze, ukazuje na to da je prelaz šć > št, osim u srpskom i 

bugarskom jeziku, zabeleţen i u rumunskom, što moţe biti u vezi sa 

nekadašnjom postojbinom Rumuna na prostoru izmeŤu Srba i 

Bugara. 105 Ovde nije mesto da podrobno „razmatramo sloţen problem 

etnogeneze i prvobitne postojbine Albanaca i Rumuna. Uprkos 

autohtonizmu koji uporno zastupaju njihove nacionalne nauke, dobar 

deo nepristrasnih istraţivaţa sa strane – kaţe Aleksandar Loma – 

sklon je da pretke jednih i drugih u vremenu od kraja antiţkog doba do 

oko hiljadite godine traţi u planinama današnje istoţne Srbije i 

zapadne Bugarske, odakle bi se onda, prema toj hipotezi, Rumuni bili 

iselili na sever, preko Dunava, u staru Dakiju, a Albanci na zapad, u 

juţno jadransko primorje.” 106 

U vezi sa postojbinom Rumuna još je Mutafĉijev zakljuţio da se 

poluromanizovano stanovništvo zapadnog dela Balkanskog poluostrva 

zadrţalo oko Kroje, Skadarskog jezera i dela Crne Gore, i da od njega 




105 Aleksandar Loma, Neki slavistiĉki aspekti srpske etnogeneze, u: Zbornik 

Matice srpske za slavistiku, 43, 1993, 111. 

106 A. Loma, Neki slavistiĉki aspekti, 110.


potiţu Albanci, a centre gde su se zadrţali romanizovani Traţani on 

vidi u oblasti Ibra i Lima, odnosno današnje jugozapadne oblasti 

Srbije i Hercegovine, a njihove potomke naziva Vlasima. Vlasi su se 

po njegovom mišljenju rasprostirali i duţ Morave i Timoka sve do 

Transilvanskih Karpata, 107 sa ţime se slaţe i Tibor Ţivkoviš, uz 

dopunu da centri okupljanja romanizovanog stanovništva nisu mogli 

biti oko Lima i Ibra, veš severoistoţno odatle u pravcu 

srednjovekovnog Rasa i Niša, i istoţno od Morave. 108 

Po mišljenju istoriţara Tibora Ţivkovića, na osnovu 

antropološke analize brojnih skeleta sa lokaliteta Karataš, Vajuga I, 

Viminacijum i Pesak/Korbovo u istoţnoj Srbiji i lokaliteta Đonaj na 

Kosovu, starosedelaţko, odnosno romansko stanovništvo, slabo se 

mešalo sa Slovenima od VII do X veka. Proces brahikranizacije 

ukazuje Ţivkovišu na spajanje dve etniţke grupacije tek posle XI 

veka. Taj proces ukazuje na to da „oblasti Balkana, pre svega Srbije, 

nisu bile ni izdaleka opustele i da se romansko stanovništvo, istina u 

brdskim predelima, oţuvalo sve do XI veka, kada dolazi do njihove 

migracije. Jeziţke pozajmice u rumunskom i albanskom jeziku, koje 

se odnose na poljoprivredu, preuzete od Slovena, ukazuju na promene 

naţina ţivota dotadašnjih stoţara [Vlaha i Albanaca – S.G.] i njihove 

bliţe kontakte sa Slovenima. Samim tim, preostalo romansko 

stanovništvo, upuštajuši se u bliţe dodire sa brojnijim Slovenima, 

tokom XI, XII i XIII veka, postepeno se slaviziralo.” 109 

Na osnovu dosad izloţenog, kolevka rumunskog naroda je po 

jednima bila na prostoru današnje Rumunije, Transilvanije, Muntenije 

i Moldavije, a po drugima na prostoru velike skupine „davnašnjih 

izoglosa koje idu uglavnom zajedno od ušša Timoka preko istoţnih 

podnoţja planina duţ srpsko-bugarske granice do Osogova, a zatim u 

širokom luku kroz severoistoţnu Makedoniju do Ovţeg polja i 

Skoplja, i dalje juţno od Tetova ka albanskoj etniţkoj granici oko Šarplanine”. 

110 

95. 

107 П. Мутафчиев, История на българския народ (6811323), София, 1986, 

108 Tibor Ţivkoviš, op. cit., 128129, nap. 404. 

109 Tibor Ţivkoviš, op. cit., 143. 

110 Pavle Iviš, op. cit., 18.


Teorija da se kolevka Rumuna (Vlaha) nalazila na pojasu 

izmeŤu „vlaških” Slovena i „panonskih” Slovena razvila se i na 

osnovu romanskih/rumunskih toponima. Od Konstantina Jireţeka pa 

do Aleksandra Lome navodi se tridesetak rumunskih toponima u 

okolini Sofije, Svrljiga, Bele Palanke, Vranja itd. Na stotine 

rumunskih toponima sa podruţja prizrensko-timoţkih govora srpskog 

jezika naveo sam u svojim knjigama kako bih ukazao na kontinuitet 

Rumuna (Vlaha) na tom prostoru, 111 ali sam, prouţavajuši pisane 

izvore u kojima se Rumuni (Vlasi) srednjovekovnog razdoblja 

pominju od Erdelja i Galicije do Grţke i od jadranske do crnomorske 

obale, došao do zakljuţka da su Rumuni (Vlasi) nekad manje, nekad 

više spominjani na ovom ili onom podruţju, ali svakako ne treba 

sumnjati da ih je uvek bilo na celokupnom karpatsko-balkanskom 

prostoru. 

Manje-više isto mišljenje ima i rumunski istoriţar i filolog P. 

Panaitesku (Petre P. Panaitescu). On iznosi mišljenje da se romansko 

stanovništvo iz kojeg je nastao rumunski narod prostiralo od Karpata 

do Pinda i Salone kao jedno „platno (satkano) od naroda” u simbiozi s 

jednim drugim „platnom (satkanim) od naroda” slovenskog porekla. U 

vreme kada se romanizovano stanovništvo severno od Dunava opiralo 

slovenskoj asimilaciji i, dapaţe, uspešno asimilovalo Slovene sa tog 

prostora, ono juţno od Dunava nije uspelo da se suprotstavi 

slovenizaciji i vešim delom se asimilovalo u slovenskom moru; nije 

reţ o reciproţnom transferu populacije, veš o jednom reciproţnom 

procesu asimilacije, svakako pobedonosnom na levoj obali Dunava za 

romanizovano stanovništvo koje je konstituisalo rumunski narod. 112 

Jedan znaţajan momenat u ovom procesu predstavlja VII vek, 

kad je, nakon razaranja dunavskog limesa 602. godine, 113 sedam 

111 Slavoljub Gacoviš, Od Rimljana i latnskog do Rumuna Timoĉana i rumunskog, 

Bor, Nacionalni savet vlaške nacionalne manjine, 2008, 159198; Slavoljub Gacoviš, 

De la cetățenii romani la populația română în zona Timocului (Sec. IXIV), 

București, Editura etnologică, 2014, 648691. 

112 P. P. Panaitescu, Introducere în istoria culturii românești, 120121. 

113 Jovan Kovaţeviš, Contributions archéologiques à la précision de la 

chronologie de l‟instalation des Slaves dans les Balkans, u: Publications spéciales, 

Sarajevo, 1969, 5783; Maria Comșa, Directions et étapes de la pénétation des Slaves 

vers la Péninsule Balcanique aux VI-e – VII-e siècles, Balcanoslavica, 1, 1972, 928;


slovenskih plemena prešlo juţno od Dunava i postepeno gurnulo 

romanizovano stanovništvo odatle ka Hemusu, Pindu i Jadranu, 

razbijajuši jedinstvo romanizovane populacije sa obala Dunava, o 

ţemu K. Đuresku (Constantin C. Giurescu) kaţe: „Smeštanje Slovena 

juţno od Dunava imalo je jedan znaţajan efekat na romanizovano 

stanovništvo istoţne Evrope. Pored toga što ga je smanjilo, u borbama 

koje prate njihove ţeste ekspedicije, dislociralo ga je i podelilo u dve 

velike grupe: jednu prema severu, koja obuhvata Dakorumune, i jednu 

114 

prema jugu, koja obuhvata Makedorumune”. Pod takvim 

okolnostima moguše je da je jedan deo romanskog stanovništva juţno 

od Dunava prešao severno od Dunava. Naime, po mišljenju pojedinih 

istoriţara i filologa, preci Rumuna su najpre obitavali desno od 

Dunava u romanizovanim provincijama Scythia Minor, Moesia, Dacia 

Aureliana, Dardania, Dalmatia i Pannonia odakle su se u VIVIII 

veku prebacili na teritoriju levo od Dunava pod pritiskom slovenske i 

bugarske invazije. 115 Ovu ideju su prihvatili filolog A. Filipide (Al. 

Philippide) 116 i arheolog K. Dajkoviĉu (C. Daicoviciu) 117 . 

Po mišljenju Dajkoviĉua dve su faze formiranja rumunskog 

naroda: prva faza do VI veka, kad je proces romanizacije bio aktivan, 

zaţetak rumunskog naroda nastao je na širokom balkanskokarpatskom 

prostoru. Poţevši od sledešeg stoleša, taj proces zaţetka 

suţava se na prostor nekadašnje provincije Dakije. Dajkoviţu pravi 

jednu jasnu razliku izmeŤu prve faze i druge faze: romanitet kao 

rezultat romanizacije do VI veka i rumunski narod s rumunskim 

jezikom formiran u VIIIX veku prvog milenijuma. 118 

Maria Comșa, Unele considerații privind situația de la Dunărea de Jos în secolele 

VIVII, AMN, 12, 1974, 300318. 

114 C. C. Giurescu, Formarea poporului român, Craiova 1973, 128. 

115 D. Onciul, Scrieri istorice, ed. A. Sacerdoțeanu, București 1968, I, 45; II, 

163164. 

116 Al. Philippide, Originea românilor, București 1923, I, 857. 

117 C. Daicoviciu, Der Ursprung des rumänischen Volkes im Lichte der neuesten 

Forschungen und Augrabungen, u: Forschungen zur Volks/ und Landeskunde, 10, nr. 

2, 1967, 14. 

118 C. Daicoviciu, Observații privind romanizarea și continuitatea, u: Tribuna, 5. 

nov. 1970, 5. Daicoviţu je pokazao da se do VII veka moţe govoriti o jednom 

rumunskom jeziku dako-mezijske zajednice i da se u VIIVIII veku jeziţka zajednica 

rasula u balkanski romanitet (Makedorumuni) i karpatski romanitet (Dakorumuni).


Svi autori koje smo naveli izneli su svoje teorije na osnovu 

liţnih zapaţanja i prouţavanja koristeši se raznovrsnim istorijskim 

izvorima. Jedni su izneli mišljenje da je kolevka rumunskog naroda na 

prostoru stare Dakije, a drugi da njegovu postojbinu treba traţiti na 

Balkanu juţno od Dunava. Ja šu, za razliku od njih, izneti argumente 

koji ukazuju na to da je rumunski narod nastao koliko severno toliko i 

juţno od Dunava, tj. na celokupnom karpatsko-staroplaninskom 

arealu. 

Postojbina Rumuna (Vlaha) 

nastala je na karpatsko-staroplaninskom arealu 

Jedinstvo romanizovanog stanovništva severno i juţno od 

Dunava potvrŤeno je, rekao bih, i rezultatima arheoloških iskopavanja. 

Pre svega, kultura Dridu, koja je „romanska i autohtona u svojoj 

suštini ... pokriva skoro ceo rumunski prostor, kao i pojedine regije 

juţno od Dunava, buduši da je sama lokalna materijalna kultura 

potvrŤena na karpatsko-dunavskom prostoru od VIII do XI veka” 119 i 

koja na taj naţin pripada platnu rumunskog (vlaškog) stanovništva 

koje se razvija i severno i juţno od Dunava. 120 

Moguše je da se meŤu mnogobrojnim „gentes” ili „nationes” 

kojim vladahu Huni mogu u prešutnom obliku razumeti i autohtone 

mase koje obitavahu u bivšoj Dakiji i Meziji, kao što nam potvrŤuju 

arheološka iskopavanja i izvori srednjega veka da je rumunsko 

stanovništvo bilo prozvano nazivima antiţkih naroda: 

Geti, Daţani, koji su sada nazvani Peţenezi ( 

), Romani, Daţani Peţenezi ( 

), Sirmiani, Sermisiani, Peţenezi, koji su se ranije nazivali 

Daţani ( ), Besi, Moesi itd., da 

bi u drugoj polovini X veka u jednom dokumentu vizantijskog 

119 Dan Gh. Teodor: Contribuții la cunoașterea culturii Dridu pe teritoriul 

Moldovei. – u: SCIV, 19 (1968), S. 248 Abb. 7; Wanda Wolski, Moșteniri preistorice 

în arta populară românească, u: Apulum, 7 (1969), 479. 

120 Dumitru Protase: Problema continuității în Dacia în lumina arheologiei și 

epoca sa, Bukarest, 1966 (= Biblioteca de arheologie, 9), 65 ; Dumitru Protase, La 

population Daco-Romaine en Transilvanie et dans le Banat. Depus l‟abandon de la 

Dacie jusqu‟à la venue des Slaves, u: Dacoromania. Jahrbuch für östliche Latinität, 3 

(19751976), 53.


basileusa Vasilija II Bugaroubice nova etniţka realnost jugoistoţne 

Evrope bila zapisana pod univerzalnim nazivom Vlasi (Balak, Blazi, 

Ulahis, Ulak, Blakumen, Volohi, Blachi, Volochi, Walati, Vallachi, 

Moldovlahi, Kara-Ulaghi, Ungrovlahi, Ulaghi, Balachi, Walati itd.); 

naziv koji ukazuje na svršetak etnogeneze rumunskog naroda. 

Arhaizovani nazivi za neolatinske populacije ţesto se pominju u 

latinskim i vizantijskim izvorima, a savremenim istraţivaţima 

preostaje da prouţe koja se etniţka realnost skriva iza tih naziva. 121 

Moravţik (Moravcsik) još napominje da se upotreba ovih 

arhaizovanih etnonima ne koristi samovoljno, veš ukazuje na to da 

vizantijski autori dobro poznaju etniţke osobine i naţin ţivota 

migratornog stanovništva. Skiti su po njima narodi tursko-mongolskog 

porekla, koji vode ţivot nomada. 122 Svi etnotermini bili su uţenog 

porekla, ali na nivou narodnih govora kruţili su etnonimi koji su na 

odreŤenom etniţkom prostoru u vezi s realnom populacijom (Huni, 

Avari, Bugari, Ugri, Peĉenezi, Uzi, Kumani, Tatari). Zanimljivo je 

spomenuti da termini poput Skiti, Huni i Turci oznaţavaju ove narode 

samo u vreme njihovog nomadskog naţina ţivota, a kada prestaju biti 

nomadi, nestaju i termini. Bugari su, na primer, imenovani etnonimom 

Skiti ili Huni samo u VIIIX veku, dok se Ugri pojavljuju pod 

etnonimom Turci ili Skiti u IXX veku. 

Druga vrsta arhaizovanih etnonima potiţe od naziva bivših 

provincija u koje su se smestili odreŤeni narodi. Recimo, Ugri 

nastanjeni u bivšoj provinciji Panonia pojavljuju se u vizantijskim 

izvorima pod imenom Pannoni (Paioni) od XII veka, dok se Bugari 

nazivaju Moesi u X veku pošto su smešteni na prostoru bivše 

provincije Moesia. 

Najmanje su istraţene sklonosti vizantijskih i latinskih autora 

koji su romansko stanovništvo imenovali nazivima starih antiţkih 

naroda. Sklonost postaje veoma jasna u uţenom svetu karolinškog 

zapada. Latinski intelektualci VIIX veka ne prihvataju jednakost 

izmeŤu Rimljana i romanskih potomaka koji se sluţe „varvarskim 

121 V. Tъpkova-Zaimova, Quelques remarques sur les noms ethniques chezles 

auteurs byzantins, u: Studien zur Geschischte und Philosophie des Altertums, 

Budapest 1968, 400405. 

122 Gy. Moravcsik, Byzantinoturcica II, 1318.


jezicima”, zbog ţega su neolatinski etnosi nazivani Galli, Itali, Rhaeti, 

Hispani i Norici. To su nazivi onih ţija imena nastaju od naziva 

germanskih klanova koji su upravljali ovim teritorijama (Franci, 

Longobardi) ili od etnonima narodnog postanja koji su Germani 

koristili za sve romanske narode (Walchen, Welschen). 

Ova sklonost je pothranjena rimskom tradicijom i potiţe još od 

poţetka vizantijske istorijske literature u kojoj su govornici latinskog 

jezika iz Italije nazvani Itali, a iz Galije Galli (Galatai) i Kelti. 123 

Valja istaši da latinski i vizantijski autori ţesto imaju potrebu 

ustanoviti razgraniţenje na nivou teritorijalne i etniţke ravni. Na isti 

naţin i jedni i drugi autori imaju jasnu predstavu o posebnim etnosima 

koji se takoŤe jasno razlikuju od germanskih ili turanskih etnosa koji 

su zaseli na teritorije nekadašnjih provincija Rimske imperije. Dakle, 

vizantijski izvori na jedan naţin prave razliku npr. izmeŤu Itala i Gota 

ili Langobarda, a na drugi naţin izmeŤu Gala i Franaka. MeŤu 

mnogim primerima sa Balkana koji se nalaze u vizantijskim izvorima 

analizirašu etnonim Moesi, koji je predmet mnogih rasprava, i 

etnonime Daĉani i Besi. 

Sermisiani, Moesi, Dačani, Besi, Geti. Po mišljenju Mirjane 

Mirkoviš, koja se oslanja na istraţivanja Dušaniša 124 i Moţija 125 , kao i 

na osnovu sopstvene analize antiţkih izvora i epigrafske graŤe, u 

oblasti Sirmijuma bila je smeštena peregrinska zajednica civitas 

Sirmiensi još u I veku nove ere, koja je tokom sledeših vekova bila 

romanizovana. 126 Zatim se u osamdesetim godinama VII veka to 

romanizovano stanovništvo pominje u delu Miracula Sancti Demetri 

pod imenom Sermisiani, a ne pod imenom Romani, koje Porfirogenit 

u svom delu De administrando imperio pominje u gradovima 

Dalmacije sredinom X veka. Zbog poodmaklog procesa varvarizacije 

romansko stanovništvo Srema krajem VII veka ne naziva se 

123 Etnonimi koji se odnose na latinsko stanovništvo na zapadu koji se pojavljuju 

kod svih vizantijskih autora od Prokopija iz Cezareje do istoriţara XV veka 

(Halkokondila, Kritobula s Imbrosa). 

124 S. Dušaniš, Novi i revidirani rimski natpisi iz istoĉnog Srema, Ţiva antika 

XVII, Skopje, 1967, 198, 199. 

125 A. Mócsy, Pannonia und Upper Moesia, London, 1974, 5370. 

126 M. Mirkoviš, Sirmium – Its History from the I Century A. D. to 582 A. D., 

Sirmium I, Beograd, 1971, 10


Romanima, veš po imenu antiţkog domorodaţkog plemena 

Sermisiani. 

Da je Sermisiana na prostoru današnjeg Srema još uvek bilo i 

nakon njihove seobe na Keramezijsko polje (verovatno danas 

Bitoljsko polje) krajem VII veka, 127 potvrŤuju kazivanja prezbitera 

Dukljanina s kraja XII veka (verovatno 1172), koji kaţe da je srpski 

knez, Ţaslavljev naslednik Belo, bio prinuŤen da ratuje sa Sermani-ma 

i Ugrima (Sermani congregantes se cum Ungaris) i da je u sukobu kod 

mesta Bijeljina (Bellina) na prostoru današnje Semberije (< sëmbër 

„kmet” < сęбъръ „Srbin”) 128 u Bosni odneo potpunu pobedu. 129 Ugri 

su tom prilikom zatraţili mir, a Belo im je obešao mir pod uslovom da 

ubuduše ne smeju preši reku Savu, i to od mesta gde istiţe do svoga 

ušša u veliku reku Dunav (... a loco unde surgit et sicut currit usque 

quo intrat in magno flumine Donavi). 130 

Dakle, Kekavmenov podatak u Strategikonu (Sovety i rasskazy) 

o Srbima koji ţive na obalama Save gde je donedavna ţiveo „narod 

Vlaha” ( ) moţemo potvrditi onim što iznosi prezbiter 

Dukljanin, da su Srbi mogli u to vreme doši duţ obala Save do njenog 

utoka u Dunav. Shodno Dukljaninovom kazivanju, Srbe ne oţekujemo 

istoţno od ušša Save kao ni severno odatle, pošto ratuju i sa Sermanima, 

tj. Sremcima, koji se nalaze pod vlaššu Ugara sve do njihovog 

osvojenja od strane Romanije (Vizantije) i formiranja teme Sirmium, 

koja se prostirala do Niša i Vidina (... 

...), 131 odnosno, obuhvatala је veši deo današnje istoţne 

Srbije i severozapadne Bugarske, i to je, najverovatnije po etniĉkom i 

jeziĉkom principu formirana tema, jer je tu preovladavalo rumunofono 

stanovništvo. 

Uostalom, Sremljane (Sermani), koje pominje prezbiter 

Dukljanin, a koje nalazimo veš krajem VII veka u drugoj knjizi 

127 F. Barišiš, Ĉuda, 126136 

128 I. Popoviš, Istorija srpskohrvatskog jezika, Novi Sad, Matica srpska, 1955, 49, 

51. Rum. sâmbri®e „isplata nadniţaru, najamniku”. 

129 V. Mošin, Ljetopis popa Dukljanina, Zagreb, 1950, 72. 

130 V. Mošin, op. cit., 72; T. Ţivkoviš, Sloveni i Romeji, Beograd, Istorijski institut 

SANU, Posebna izdanja, knj. 33, 2000, 156. 

131 Bryennios, 100.2021.


Miracula sancti Demetri pod nazivom Sermisiani ( ), 

pominju i srpske srednjovekovne povelje u katunu Vlaha Sremljana, 

koji je prvi put zabeleţen 1330. godine. Naime, Vlahe Sremljane valja 

smatrati potomcima spomenutih Sermana ili Sermisiana, tj. 

Sremljana, koji su nastali davno minulom deportacijom (685. godine) 

romanskog stanovništva sa podruţja Sirmijuma na podruţje Altina, 

juţno od Đakovice na Kosovu i Metohiji, 132 odakle su, sklanjajuši se 

pred Osmanlijama krajem XIV veka, utekli na prostor Vidinske 

despotovine, gde se u prvom turskom popisu Crnoreţke nahije od 

1454/55. godine pominju u nazivu sela Sremljan. Da ponovimo. 

Makar i u jednom segmentu svojih kazivanja takozvani Anonimus iz 

XII veka 133 pominje u Panoniji iste tzv. Sremljane sada kao „Vlahe, 

odnosno pastire Rimljana” (Blachii ac pastores Romanorum). 134 

Etnonim Moesi nalazimo u istoriji Nikite Honijata i on se 

poistovešuje s etnonimom Vlasi sa planine Hemus. 135 Savremeni 

istoriţari identifikuju etnonim Moesi sad s Rumunima juţno od 

Dunava, sad s Bugarima, a pod terminom Vlah imaju u vidu socijalnu 

kategoriju, podrazumevajuši bugarske stanovnike teme Paristrion ili 

bugarske pastire s Hemusa. Po Moravţiku se identifikacija etnonima 

sa Bugarima ţini utoliko verodostojnijom ukoliko Moesia i Moesi iz 

vizantijskih izvora XIIIXV veka oznaţavaju Trnovsko carstvo i 

njegove stanovnike. 136 

Nalazimo se pred oţiglednom greškom vizantijskog istoriţara ili 

pred jednom idejom s ambivalentnim znaţenjem. 137 Po rimskovizantijskoj 

tradiciji termin Moesi ima teritorijalno znaţenje, imajuši u 

132 S. Gacoviš, Etimologija neslovenskih osnova, 130132; S. Gashi, Albanskovlaška 

simbioza u svetlu onomastike, Onomastica Iugoslavica 10 (1982), 49. 

133 A. D. Xenopol, Teoria lui Roesler. Studii asupra stăruinţei românilor în Dacia 

Traiană, Bucureşti, 1998, 75, 8283. 

134 Anonymus Bele regis notarius, Gesta Hungarorum, IX, ed. G. Popa-Lisseanu, 

Bucureşti, 1934, 32; Analizu veznika ac vidi u S. Brezeanu, „Români” şi „Blachi” la 

Anonymus. Istorie şi ideologie politică, Revista de istorie, XXXIV (1981), 7, 

13131340. 

135 N. Choniates, op. cit., 368 : 

. 

136 Gyula Moravcsik, Byzantinoturcica, II, 207208. 

137 Ph. Malingoudis, Die Entstehung des 2. bulgarischen States, u : Byzantina, 

XII, 1980, 94100.


vidu nekadašnje stanovnike provincije Mezije. Znaţenje pojma Moesi 

zabeleţili su mnogi vizantijski autori XIIIXV veka u periodu kada je 

vizantijski svet sasvim ignorisao etniţke odnose u Carstvu. Kod 

Honijata, koji je neposredno poznavao etniţku stvarnost tih prostora, 

znaţenje je razliţito. Po njemu termin Moesi ima jedno rodovsko 

znaţenje, pomešano sa znaţenjem pojma Vlah, odakle potiţe i njihova 

ekvivalentnost, i zato on definiše romanizovane potomke Traţana 

homonimom nekadašnje rimsko-vizantijske provincije. 138 

Kod tesalijskog pisca Kekavmena Vlasi severne Grţke (Tesalije) 

poistovešuju se s Daĉanima i Besima koji nekada obitavahu na 

obalama Dunava i Save. 139 Za Kekavmena su Vlasi Tesalije identiţni 

sa ţiteljima provincije Dakije, koju je Aurelijan osnovao s Daĉanima i 

Besima. Ovi nazivi oznaţavaju staro jedinstvo traţkih plemena koja su 

u antiţkom razdoblju ţivela na levoj i desnoj obali Dunava i Save i ţiji 

su potomci romanizovani Vlasi. Ako etnonim Vlah ima jedno narodno 

poreklo, ostala dva, Daĉani i Besi, potiţu iz pera uţenih ljudi. 

Prvi pomeni Daĉana i Dakije severno od Dunava nalaze se u 

latinskim izvorima VIIIIX veka. Postoje mnogobrojni razlozi da se 

upitamo, makar hipotetiţki, da li su pojedini autori bili svesni da se u 

pozadini politiţkih fasada koje oznaţavahu „imperije” nomada Gepida 

nalaze etniţke realnosti koje nastavljaju one iz stare Dakije. Argument 

u prilog tome jeste i ţinjenica da oni eksplicitno pominju vlast 

migrativnih naroda nad teritorijom i narodima koji tu obitavaju. 140 

Najzanimljivije su, u tom smislu, napomene u delu Cosmographia 

geografa iz Ravene koje se tiţu „domovina Daţana” (Dacorum 

patriae), kao jedne realnosti njegova vremena, 141 severno od Dunava, 

u kojoj su nazivi reka i gradova smeštenih na tom prostoru preuzeti iz 

antiţkih izvora. Nasuprot tome, najverodostojniji argument koji 

138 S. Brezeanu, Les „Vlaques” dans les sources byzantines concernant les débuts 

de l'Etat des Asênides. Terminologie éthnique et idéologie politique, I–II, 

“R.E.S.E.E.”, 25, 1987, nr. 3, 209214. 

139 Kekaumenos, op. cit., 268: < < 

. 

140 Iordanes, Getica, 74 : „daciam dici antiquam, quam ninc Gepidarum populi 

possidere noscuntur”. 

141 Cosmographia, ed. Schultz, IV, 14: „... in quas Dacorum patrias antiquitus 

plurimas fuisse civitates legimus ... Per quas Dacorum patrias transeunt plurima 

flumina...”.


podrţava realnost Dakije i njenih ţitelja nalazimo kod anglosaksonskog 

kralja Alfreda Velikog (871899). U dotiţnom fragmentu 

anglo-saksonske verzije dela Pavla Orozija Historia adversum 

paganos („... ab oriente Alania est, in medio Dacia, ubi et Gothia, 

deinde Germania”), u vezi s politiţkom terminologijom severno od 

Dunava vidi se sledeše rešenje: „Zatim, istoţno od zemlje Karantanije 

poţinje pustoš, koja je Bugarska, istoţno od nje je Grĉka; istoţno od 

zemlje Moravske je zemlja Visla (Vistula) i istoţno je Dakija, koja je 

svojevremeno bila Gotia”. 142 Kod Alfreda Velikog se istiţe, u 

komparaciji s originalnim tekstom Pavla Orozija, relacija izmeŤu 

Dakije i Gotije. Gotija je u anglo-saksonskom prevodu termin koji 

predstavlja Dakiju, tj. izraţava savremenu etnopolitiţku realnost. 

Ozbiljna istorijska kritika gorenavedenog citata ukazuje na sešanja iz 

antiţkih tekstova nepoznatih Oroziju, koja su identifikovana s delom 

Agripe i Plinija. 143 U anglosaksonskom tekstu Alfreda Velikog 

sublimirana je politiţka realnost – Karantanija, Bugarska, Grĉka, tj. 

Romanija (Vizantija), i Moravska – nepoznata antiţkim autorima. 144 

Naziv Dakija u anglosaksonskom tekstu ukazuje na velike etniţke 

promene koje su u VIIIIX veku bile dovršene i koje su dovele do 

formiranja neolatinskog rumunskog etnosa. Na isti naţin su latinski 

karolinški autori IX veka koristili nazive starih rimskih provincija, 

Gallia, Rhaetia, Noricum, Aquitania, kako bi ukazali na romansku 

populaciju transformisanu u neolatinske narode Zapada, Franke, Itale 

i druge, koji, posle nekoliko vekova varvarske dominacije izlaze na 

politiţku scenu Evrope. 145 Raspadom Avarskog haganata zajednica u 

142 Źródla skandynawskie i anglosaskie do dziejów słowianszczyzny, ed. G. 

Labuda, I, Varšovia 1961, 66: „Ona ponne be eastan Carendron londe, begeondan 

paem westenne, is Pulgara land. Ond be easton paem is Greca land. Ond be easton 

Moroara londe is Wisle lond be easton paem sint Datia, pa be in waeron Gotan”. 

Prevod preuzet od: R. E. Ekblom, Alfred the Great as Geographer, u: Studia 

Neophilologica XIV, 19411942, 117. 

143 J. Lindersky, Alfred the Great and Ancient Geography, u: Speculum, 39, 1964, 

nr. 3, 435 i dalje. 

144 Adolf Armbruster, Evoluția sensului denumirii „Dacia”. Încercare de analiză a 

raportului între terminologia politico-geografică și realitatea și gîndirea politică, în 

„Studii”, tom XXII, 1969, nr. 3, 432. 

145 

Erich Zöllner, Die politische Stellung der Völker in Frankenreich 

(Veröffentlichungen des Instituts für Österreichische Geschichtsforschung, XIII),


panonsko-karpatsko-dunavskoj regiji nalazi se u IX veku na kraju 

jednog dugog perioda relativnog zatišja koje se podudara s 

formiranjem neolatinskog rumunskog naroda, ţime je pripremljen 

teren za formiranje prvih politiĉkih tvorevina na prostoru severno od 

Dunava, a koje su zabeleţene nekoliko vekova kasnije u delu 

Anonimusa, hroniţara ugarskoga kralja Bele. Dakle, termin Dakija, 

koji se ţesto beleţi u delima autora IX veka, predstavlja realnu 

politiţku situaciju severno od Dunava, koja se formirala upravo u 

skladu s novim politiţkim tvorevinama koje su zaţete na ovom 

podruţju. 

Drugi talas velikih migracija koji su zapoţeli Ugri i Peĉenezi 

krajem IX – poţetkom X veka brutalno je obustavio politiţku 

evoluciju u karpatsko-staroplaninskom arealu, kao i proces sazrevanja 

rumunskog naroda, tj. etniţka realnost neolatinskog rumunskog 

naroda ostaje skrivena nekoliko vekova iza etnonima Daĉani i Geti, 

koje perom ispisuju romanijski (vizantijski) autori. 

Prva u seriji ovih napomena nalazi se u reţniku Suida (Suidas), 

koji predstavlja anonimno enciklopedijsko delo i datira se u zadnje 

dve decenije X veka. U ovom delu, pored nekih saznanja preuzetih iz 

antiţkih izvora koja se odnose na staru Dakiju, nalazi se i jedan 

odlomak s vrednim izveštajem: „Daĉani, koji su sada nazvani 

Peĉenezi” ( 

). 146 U ovom 

kontekstu su zabeleţene još dve napomene sa margina pariškog 

manuskripta iz XI veka dela Konstantina Porfirogenita De 

administrando imperio, u kojem postoje i oblici „Daĉani Peĉenezi” 

( ) i „Peĉenezi, koji su ranije bili imenovani 

Daĉani” ( 

). 147 U tekstu Jordanesa, 

krajem antiţkog i poţetkom srednjovekovnog perioda, ţitamo: „... ova 

Gotia, koju su oni stari nazivali Dakia, a sada se zove ... Gepidia” 

(haec ... Gotia, quam Daciam appelavere maiores, quae nunc ... 

Gepidia dicitur) – tekst obuhvata prva tri stepena evolucije politiţkoetniţkih 

termina karpatsko-dunavske oblasti: Dakia, Gotia i Gepidia. 

Vienna, Universum Verlagsgesellschaft, 1950, 99; S. Brezeanu, „Romani” și 

„Blachi” la Anonymus. Istorie și ideologie politică, u: RI, 34, nr. 7, 1981, 1330. 

146 Suidae Lexicon, ed. A. Adler, II, 2. 

147 Gy. Moravcsik, Byzantinoturcica, II, 116.


Sledeši stepeni ove evolucije zabeleţeni u srednjovekovnim izvorima 

jesu Sclavinia, Avaria, Patzinakia i Kumania. 148 Da bismo poduprli 

ovu tezu, iz reţnika Suide naveššemo jednog Zerkona, drţavljanina 

Rimske imperije, „Maura poreklom”, koji je u V veku bio odveden u 

zarobljeništvo kod „kraljevskih Skita”; naziv pod kojim se 

podrazumevaju Huni, gde je trebalo da ţivi do kraja ţivota. Ulaskom 

Zerkona u Barbaricum, anonimni autor X veka zarobljenog Maura 

definiše: „drugaţije nazvan Skit, a poreklom Maur” 

( , ). 149 Dakle, 

anonimni autor pravi razliku izmeŤu etniţkog porekla navedene osobe 

i politiţkog okruţenja, tj. rimski graĊanin Zerkon, koji je poreklom 

Maur, pod politiţkom dominacijom Skita biše prozvan Skit. Isto še 

biti s Daĉanima koji su ušli u drţavnu tvorevinu Patzinakia – biše 

prozvani Peĉenezima. Ko su Daĉani koji u XXI veku naseljavahu 

karpatsko-staroplaninski areal i bejahu prozvani Peţenezi? Po mom 

mišljenju, vizantijski pisac, koji ignoriše velike etniţke promene 

nastale severno od Dunava tokom I milenijuma n.e., romanizovane 

potomke antiţke populacije imenuje etnonimom Daĉani koji je 

homonim, kao što su na Balkanu Vlasi bili imenovani etnonimom 

Daĉani i Moesi, a na Zapadu Francuzi i Italijani etnonimima Galli i 

Itali. 150 Krajem XI veka Ana Komnina u svom delu Alexiada spominje 

Gete kao jedan znaţajan faktor u izveštaju o snagama koje su se 

sukobile u oblasti Dunava. Po nekim autorima je vrlo moguše da su 

ovi Geti Rumuni severno od Dunava. 151 Zbog analogije valja navesti i 

tekst J. Kantakuzina (Ioan Cantacuzino) koji spominje „Gete s one 

strane Istra”, tj. Rumune, a zasebno Skite, tj. Kumane. 152 Ana 

Komnina spominje, podjednako, u nekoliko redova, i Vlahe 

Balkanskog poluostrva. 153 

148 Originea și continuitatea românilor, II, 333. 

149 Suidae Lexicon, ed. A. Adler, II, 501. 

150 Originea și continuitatea românilor, II, 335. 

151 E. Stanescu, Les „mixobarbares” du bas-Danube au XI-e siècle: Quelques 

problèmes de terminologie des textes, u: Nouvelles études d'histoire, III, 5051. 

152 Fontes historiae Daco-Romanae, III, București 1975, 485. 

153 Fontes historiae Daco-Romanae, III, București 1975, 85 (1083. godine), 109 

(1091. godine), 115 (1096. godine).


Krajem XII veka Nikita Honijat „varvare koji su se ranije 

nazivali Misieni, a sada se zovu Vlasi” smešta na planinu Haemus. 154 

Na isti prostor u isto vreme Teodor Skutariot smešta „varvare sa 

Haemus-a, koji su se ranije nazivali Misieni, a sada se nazivaju Vlasi i 

Bugari”. 155 To je zapravo nepoznata zemlja Vlaha, koja se po 

kazivanju Mojseja Horenskog krajem IX veka pre dolaska Ugara, 

Peţenega, Uza i Kumana prostirala sve do Karpata, a koju u drugoj 

polovini XIII veka Manojlo Holobol naziva „neomeĊena zemlja 

Daĉana” ( ). 156 

Zanimljiv je izvor u kojem se navodi komentar dela Dionizija 

Periegeta, koji se pripisuje Evstatiju (Eustathios), mitropolitu 

Tesalonike (11251198?). „Istorija – beleţi visoki prelat – prenosi da i 

juţno od Istra ima Daĉana. Jer se govori da je Aurelijan zbog 

opasnosti u pokrajini s one strane Istra izvukao iz Dakije Rimljane, 

koji su tamo bili kolonizovani, i naselio ih usred Mezije, nazvavši 

pokrajinu Dakija”. 157 Ova istorijska tradicija se, površno gledano, 

oslanja na Eutropija (Eutropius), 158 i odnosi se na napuštanje 

Trajanove Dakije od strane kolonizovanih Rimljana i na njihovo 

premeštanje juţno od Dunava 271. godine, ali paţljivije ţitanje teksta 

ukazuje na to da se mitropolit Evstatije po pitanju Daĉana i Dakije na 

desnoj obali Dunava oslanjao na Kekavmena (1075/78), koji govori o 

154 Nicetae Choniatae, Historia, recensuit I. Bekker, Bonn, 1835, p. 482, in: 

Izvoarele istoriei României, III, 254255. 

155 C. Sathas, Mesaionike Bibliotheke, vol. VII, ParisVenetia, 1894, p. 370, in: 


156 L. Previale, Un Panegirico inedito per Michele VIII Palaeologo. Byzantinische 

Zeitschrift, 42 (1942), f. 274v, p. 38, in: Izvoarele istoriei României III : Scriitori 

bizantini (sec. XIXIV), Bucureşti, 1975, 454455. LuiŤi Previale na 98. strani za 

Daţane kaţe da su Rumuni juţno od Dunava, dok Loran (V. Laurent), op. cit., p. 188, 

vidi u njima Rumune severno od Dunava. Naše mišljenje je da su Daţani koje 

pominje Holobol Rumuni i severno i juţno od Dunava, odnosno sa prostora Trajanove 

i Aurelijanove Dakije. 

157 Geographi Graeci Minores, II, Paris, 1882, 271: , 

, 

. 

158 Vl. Iliescu, Părăsirea Daciei în lumina izvoarelor literare, Studii şi cercetări 

de istorie veche, XXII/3 (1971), 425442.


Daţanima na obali Dunava i Save, kao i na znanja koja Ana Komnina 

iznosi o Daĉanima koji su ţiveli na severnim obroncima Hemusa sve 

do obale Dunava. 159 

Laonik Halkokondil (Laonikos Chalkokondyles – oko 1423–oko 

1490) jedan je od najpoznatijih vizantijskih istoriţara XV veka, 

Atinjanin poreklom, koji u delu Istorijska izlaganja ( 

), izmeŤu ostalog, govori i o jedinstvu vlaškog naroda, 

pored ostalog i zbog njegovog jedinstvenog jezika: „Kao i narod koji 

ţivi od Dakije sve do Pinda i koji se prostire u Tesaliju, Vlasi se 

nazivaju i jedni i drugi. I ne bih mogao da objasnim i da kaţem koji je 

od ovih kod kojeg došao”. „Jedni veruju da su ovi bili odvajkada Geti 

i da su ţiveli pod planinom Hemus (= Stara planina – prim. S.G.) a, 

pošto su bili napadnuti od Skita, krenuli su ka ovoj zemlji u kojoj ţive 

i sada. Drugi još kaţu da su oni bili Daĉani. Ja sam ne bih mogao reši 

tako lako šta je na poţetku bio ovaj narod”. 160 

Pored autohtonih Vlaha i novopridošlih sa Kosova i Metohije, 

kada nas Dimitrije Halkokondil (Demetrios Chalkokondiles) (1423 

1511) obaveštava o borbi Muse na podruţju današnje Srbije protivu 

svoje braše Sulejmana i Mehmeda uz pomoš rumunskih vladara, kao i 

o borbi Ugarske i Srbije protiv Otomanske imperije, pominje Vlahe, tj. 

Rumune iz Ugrovlahije nazivajuši ih antiţkim imenom Daĉani. 161 

Zatim, povodom opsedanja Kroje u Albaniji tokom septembra 

1447. godine, Halkokondil beleţi da je Turcima stigla vest „od 

Georgija (= despot ĐuraŤ Brankoviš), voŤe Tribala (= Srba), da je 

Ioan (= Janko Hunjadi) okupio Peone (= Ugre) i prelazi Istar (= 

Dunav) i da je poveo i Daĉane (= Rumune – S.G.)...”, a predvodi ih 

159 L. Bârzu, S. Brezeanu, Originea şi continuitatea românilor. Arheologie şi 

tradiţie istorică, Bucureşti, 1991 (Premiul Academiei Române) Ideea imperială 

bizantină şi universul politic medieval european, “S.A.I”, 1991, 337. 

160 Laonici Chalcocondylae, Historiarum demonstrationes adfidem codicum 

recensuit, emendavit annotationibusque criticis instruxit Eugenius Darko, III, 

Budapesta, 19221927, 31 D (I), 35 B; 67 D (I), 72 B (= Laonici Chalcocondylae), u: 

Izvoarele istoriei României, IV, Bucureşti, 1982, 452453. 


recensuit, emendavit annotationibusque criticis instruxit Eugenius Darko, II, 1, 91, in: 

Izvoarele istoriei României, IV, 462469


vlaški vojvoda Dan, tj. Vladislav II (14471456). 162 O napadima koje 

je Ugarska preduzela protivu Turaka govori se i u hronici 

Mediolanense iz Ambrozijanske biblioteke u Milanu, gde je zapisano 

da je „1448. godine Ioan [= Janko Hunjadi] ... ponovo prešao Dunav 

zajedno sa Vlasima, ali su bili savladani od Turaka, pa se Ioan opet 

povukao”. 163 Dakle, sredinom XV veka u jednom izvoru Rumuni se 

nazivaju Daĉanima, a u drugom Vlasima. 

Etnonim Geti je takoŤe naziv pod kojim se podrazumevaju 

Rumuni u srednjovekovnim izvorima. Ovaj etnonim je bio poznat u 

grţkim antiţkim izvorima i pod njim se podrazumevalo jedno od 

znaţajnijih traţkih plemena severno od Dunava. 

Posle mnogo vekova zaborava etnonim Geti kod vizantijskih 

autora ponovo ulazi u upotrebu u XI veku oznaţavajuši populaciju 

severno od Dunava. Prvi put je zabeleţen kod Mihaila Psela (M. 

Psellos), a zatim i kod Ane Komnine, povezan s poznatom vojnom 

ekspedicijom imperatora Isaka Komnina na Dunavu iz 1059. godine, 

koja je bila uperena protivu Ugara i Peţenega. Nakon povlaţenja 

Romeja severno od Dunava zapoţela je masovna migracija Peţenega 

ka balkanskim provincijama Imperije zbog „naroda Geta” koji ţive na 

obliţnjim teritorijama Peţenega, koje su opljaţkali i razorili. 164 Ne 

upuštajuši se u kontroverzne detalje, Geti su bili identifikovani s 

Kumanima, 165 Uzima 166 i Rumunima. 167 Da Gete bez rezerve treba 

identifikovati s Rumunima severno od Dunava, nalazimo potvrdu u 

delu Otia imperialia, engleskog autora Gervazija Tilburijskog 


recensuit, emendavit annotationibusque criticis instruxit Eugenius Darko, II, 1, 124, 

in: Izvoarele istoriei României, IV, 494495. 

163 Izvoarele istoriei României, IV, 562563. Janko Hunjadi je vodio borbe sa 

Turcima 1443, 1444, 1447. i 1448. godine kada je stigao do Sofije. 

164 M. Psellos, Chronographie, ed. E. Renaud, vol. II, Paris 1928, 128; A. 

Comnena, Alexiade, ed. B. Leib, I, 127. 

165 N. Iorga, Les premières cristallisations d'Etat des Roumains, București 1927, 

128. 

166 M. Gyoni, Zur Frage der rumänischen Staatsbildungen im XI. Jahrhundert in 

Paristrion, Budapesta 1944, 91; P. Diaconu, Les Petchénègues au Bas-Danube, 

București 1970, 59, nap. 166. 

167 E. Stănescu, La crise du Bas/Danube byzantin au cours de la seconde moitié 

du XI e siècle, u : Zbornik radova Vizantološkog instituta, IX, 1966, 5354.


(Gervase de Tilbury), koje je napisano 1211. godine. U sedmom 

poglavlju svoga dela nakon opisa Ugarske zemlje Gervazije nastavlja: 

„exhinc, terram Gravati (Crobatiam) similiter pertransit, divisionem 

capiens apud Brandiz super Danubium. Illic versus septrentionem sunt 

Cumani, adorantes quidquid illis primo mane occurrit. Illic Gete et 

Coralli. A divisione Danubii usque Constantinopolim sunt 24 dieti 

versus eurum. Primo enim occurrit desertum Bulgarie, quod est terra 

Blacti, ubi vicus Ravana et vicus Nifa...” 168 Beleška o Koralima pored 

Geta podseša na dva ţuvena fragmenta iz Ovidijevog dela Pontica, u 

kojem se ova dva antiţka naroda pojavljuju zajedno smeštena u 

Scythia Minor, gde je pesnik bio u egzilu. Premeštanjem „getske” 

zemlje s juţne strane Dunava na severnu i predstavljanjem „getskog” 

naroda na politiţkom horizontu vizantijskog sveta u XIXV veku 

severno od Dunava formira se jedan vaţan dokaz za podršku hipoteze 

da je Gervazije prikupio informacije iz vizantijskog izvora moţda o 

egzistenciji Geta na poljima kraj Dunava pored Kumana poţetkom 

XIII veka. 169 Gervazije Tilburijski je romansko stanovništvo poţetkom 

XIII veka iz Bugarske imperije na ţelu s Asanom, Petrom i 

Kalojanom nazvao Vlasi (Blacti), a romansko stanovništvo severno od 

Dunava u istom delu nazvao je Geti. 170 

Vlasi. Etnos walch-walach je u antici meŤu Germanima 

oznaţavao keltsku populaciju, zatim romanizovane Kelte i, na kraju, 

sve Romane, Francuze, Italijane, Rumune itd. Od Germana su termin 

u VIVII veku preuzeli zapadni i juţni Sloveni u jednom regionu u 

kojem su obe populacije došle u kontakt s Romanima. Dati region se 

moţe identifikovati, u svetlu mojih saznanja, sa gornjim i srednjim 

tokom Dunava. Formu koja je posvedoţena kod juţnih Slovena, Vlah 

(Vlasi), preuzeli su Romeji (Vizantinci) tokom X veka da bi njome 

imenovali Rumune (Vlahe) Makedonije i Tesalije, na teritoriji gde 

ţive Rumuni (Vlasi), Romeji (Grci) i Sloveni. 

MeŤu izvorima koji su prvi zabeleţili neolatinske etnose na 

karpatsko-staroplaninskom arealu jeste Geografija jermenskog pisca 

168 Gervasius de Tilbury, Otia imperialia, M.G.H., SS., vol. XXVII, 370371. 

169 S. Brezeanu, „Blachi” and „Getae” on the Lower Danube in the Early 

Thirteenth Century, u: R.E.S.E-E, XIX, 1981, nr. 3, 602604. 

170 S. Brezeanu, „Blachi” and „Getae”, 595604.


Mojseja Horenskog (Mosis Chorenensis), koja je po A. Deţeju 

(Decei) nastala 10491053, a po V. Minorskom (Minorsky) 1094. 

godine. 171 U njoj se, u redakciji Sent Martena, daje opis istoţnih 

predela Evrope koji glasi: „Zemlja Sarmata, od koje je jedan deo 

istoţno od Zagure, 172 koja je zemlja Bugara germanskih, (pruţa se) 

prema Severnom okeanu do nepoznate zemlje, koja se naziva 

Balak e , 173 i do planine Rivbia 174 , odakle izvire reka Donavis”. 175 Nju je 

rumunski autor Aurel Deţej identifikovao sa srednjovekovnom 

Vlaškom, blizu planine Rivbia (= „ = Ripaei montes) koju 

identifikuje s Karpatima ( ), imajuši u vidu navedene 

dogaŤaje IX veka. 176 

171 Ovu Geografiju prvi put šampa u Amsterdamu 1668. jermenski episkop 

Oskan, zvani Erevanţ e i „iz Erevana”, a ponovljeno izdanje bilo je u gradu Marseju 

1683. godine pod naslovom Girk e aşcharhaţ e ev aras pelak e anut e eanţ e or ē 

Aluesagirk e „Knjiga geografije i basni, koja je Knjiga Lisice”. Zanimljivo latinsko 

izdanje pripremila su braša William i George Whiston u Londonu 1736. godine pod 

naslovom: Mosis Chorenensis Historiae Armeniacae libri III. Accedit eiusdem 

scriptoris Epitome Geographiae. Koristeši se izdanjem iz Marseja i onim iz Londona 

braše Winston, Jean de Saint-Martin je na francuskom izdao prvo kritiţko izdanje, 

Mémoires historiques et géographiques sur l‟Arménie III, Paris, 1819 (u drugoj 

knjizi od 301. do 394. strane objavljena je Geografija Mojseja Horenskog u 

francuskom prevodu s komentarima). Prvo rusko izdanje publikovao je K. P. 

Patkanov (Patkanian) pod naslovom Армянская География II вïка по р. X. 

приписывавшаяся Моисею Хоренскому. Текстъ и переводъ съ 

присовокупленіамъ картъ и объяснительныхъ примïчаний, Санктпетербургъ, 

1877, in: Монографія Императорской Академіи Наукъ, Nr. 12. Patkanov je 

pripisuje Ananiju Sirakaciju (Anania Şirakaţ e i), jermenskom matematiţaru i 

astronomu koji je ţiveo u VII veku. Zanimljivo izdanje u kojem se pojavio jedan novi 

manuskript objavio je Arsen Soukry, Géographie de Moïse de Chorène d'après 

Ptolémée, texte arménien traduit en français, Venise, 1881. 

172 Zagora ( ) je geografski naziv veoma poznat u istoriji Romanije. Ulazi 

pod vlast Bugara još u vreme hagana Tervela (702719). 

173 Ili Balak e h. 

174 Ili Rivpia. 

175 A. Decei, Românii din veacul al IX-lea pînă în al XIII-lea în lumina izvoarelor 

armenești, u: Relații româno-orientale, București 1978, 32: „Sarmaţ e oţ e aşcharhn, 

oroy hasarakn i-areveliţ e kalov Zaghura, or ē Bulghark e Germanaţ e oţ e , ar hivsisayin 

Ovkeanosiv, minţ e ev ţ e -andzanot e erkir, zor Balak e koţ e en, ev Rivbia learn, i-ormē 

elanē Donavis get.” 

176 A. Decei, op. cit. 21 i dalje.


MeŤutim, skoro dva veka kasnije Kedrin (Kedrenos) pominje 

Bugarsku Zagoru ( ), tj. ono što Mojsej naziva 

„Zaghura, koja je zemlja Bugara” i to bi mogao biti srednjovekovni 

naziv planine koja se naziva i Zigos, a u antiţkom periodu Haemus (= 

Balkan ili Stara planina). 177 Pa bi se „nepoznata zemlja, koja se naziva 

Balak e (= Valahia)”, prostirala od planine Zaghura (= Haemus) sve do 

planine Rivbia, koja je poistovešena s Karpatima. Dakle, „nepoznatu 

zemlju koja se naziva Balak e (= Valahia)” treba locirati na 

celokupnom prostoru izmeŤu planine Zaghure, tj. Hemusa (Stara 

planina) i planine Rivbia, tj. Karpata, na prostoru juţno i severno od 

reke Donavis, tj. Dunava, a ne samo na prostoru srednjovekovne 

Vlaške, koja u to vreme još nije nastala, a sasvim je prihvatljivo da je 

na prostoru kojim je vladao hagan Krum, od Hemusa do Karpata, 

obitavalo rumunsko stanovništvo. Diskutabilna je i Deţejeva hipoteza 

da je vizantijski (romanijski) naziv modifikovan u Balak. 178 

U nauţnim krugovima Konstantinopolja narodni naziv etnonima 

Vlah tokom IX veka nije bio u upotrebi. Konstantin Porfirogenit 

sredinom X veka za romanizovano stanovništvo Dalmacije još uvek 

koristi termin Romani, a ne Vlasi. 179 Pre bi se moglo reši da je 

germansku formu etnonima Balak-Walach jermenski autor preuzeo iz 

germanskog izvora. Moţda i etnonim Balakayê u hronici jakobitskog 

patrijarha Antiohije Mihaila Sirijskog (11661199), koju je objavio 

Deţej da bi podupro svoju tezu, ima germansko poreklo. U bilo kom 

sluţaju, jermenski autor u francuskoj verziji navodi tekst: „Zaghoura, 

qui est le pays de Bulgares selon les Allemands”, koji, ţini mi se, 

opravdava tezu o mogušem germanskom izvoru. Drugo, etnonimima 

Balachi i Walati iz latinskih izvora XIII veka nastalim iz iskvarene 

germanske forme Walach imenuju se Rumuni severno od Dunava. 

Još je zanimljiviji drugi pomen naveden u orijentalnim izvorima 

na koje nam je skrenuo paţnju Mehmet Ali Ekrem. Reţ je o „zemlji 

177 A. Decei, op. cit. 38. Deţej pojam Zaghura objašnjava kao slov. za + gora „iza 

gore, iza planine”, pa odatle izvlaţi zakljuţak da je to prostor iza planine Haemus, 

odnosno prostor izmeŤu Haemus i Donavis (Dunav) ili prostor nekadašnje provincije 

Moesiae. 

178 A. Decei, op. cit. 7071. 

179 S. Brezeanu, De la populaţia romanizată la vlahii balcanici, „Revista de 

istorie”, 29, 1976, nr. 2, 217218.


Ulak” iz Oguzname, prve turske hronike koja izveštava o dogaŤajima 

iz perioda od VII veka do 1035. godine, a pisana je pribliţno 

10351040. godine. 180 Autor hronike pominje „zemlje Urus (ruske)”, 

Ulak (rumunske), Matcear (maŤarske) i Basqurd (baškurdske), 

smeštene u istoţnoj Evropi, sa kojima su Kumani (Kipceak) 

ratovali. 181 Kumani su sa MaŤarima u Panoniji mogli ratovati tek 

nakon svog doseljenja u istoţnu Evropu, dakle u prvoj polovini XI 

veka. TakoŤe, etnonim Ulak je naziv pod kojim se podrazumeva 

podunavski rumunitet u orijentalnim izvorima potonjih vekova. 

Naveo bih i Nestorovu hroniku iz XII veka, nazvanu i Ruski 

anali, gde je rumunsko stanovništvo spomenuto pod imenom Volohi. 

Pominju se, po mišljenju rumunskih istoriţara, u vreme kada su pali 

pod upravom Ugara severno od Dunava. MeŤutim A. Loma u radu 

Podunavska prapostojbina Slovena: legenda ili istorijska realnost(?) 

iznosi tezu da su Volohi Nestorove hronike zapravo crkveni prelati 

papske kurije. 182 

Pomen Vlaha nalazi se i u hronici Jovana Kinama (Ioan 

Kinnamos) koja je napisana u zadnje dve decenije XII veka. Tiţe se 

jednog dogaŤaja vezanog za ekspediciju vizantijskog (romanijskog) 

generala Leona Vataca (Vatatzes) protivu Ugara severno od Dunava u 

ţijim se trupama nalazilo „mnoštvo Vlaha” ( 

), 183 koji su imali veliki znaţaj u romanijskoj (vizantijskoj) 

vojsci. Vlahe iz Leonove vizantijske vojske su pojedini rumunski 

istraţivaţi smatrali Rumunima severno od Dunava, meŤutim, kontekst 

u kojem su oni spomenuti ne dopušta ovakvu mogušnost, pa se, prema 

tome, oni imaju smatrati Rumunima juţno od Dunava. 184 

180 Mehmet Ali Ekrem, O mențiune inedită despre români din secolul al IX-lea în 

„Oguzname” – cea mai veche cronică turcă, u: SCIVA 31 (1980), nr. 2, 287294. 

181 Mehmet Ali Ekrem, op. cit., 289290. 

182 A. Loma, Podunavska prapostojbina Slovena: legenda ili istorijska realnost? 

(осврт на књигу: О. Н. Трубачев, Этногенез и культура древнейших Славян. 

Лингвистические исследования, Москва 1991), u: Јужнословенски филолог 49: 

187–220. 

183 Ioan Kinnamos, Epitome, ed. Bonn., 260; F.H.D.R., III, 238. 

184 P. Ș. Năsturel, Valaques, Coumans et Byzantins sous le règne de Manuel 

Comnène, u: Byzantina I (1969), 177180.


U hronici Nikite Honijata, pisanoj prvih godina XIII veka, 

prikazano je beţanje budušeg imperatora Andronika Komnina iz 

zatvora svog bratanca Manojla I Komnina (1164/65), ali je na putu, u 

današnjoj Moldaviji, uhvašen od nekih lovaca Vlaha do kojih je stigao 

glas o njegovom bekstvu, i ponovo vrašen u Konstantinopolj. 185 Po 

mišljenju mnogih istraţivaţa, V. Tomašeka, A. D. Ksenopola, D. 

Onĉula, K. Đureskua i drugih, reţ je o Rumunima severno od Dunava, 

zapravo onih iz severne Moldavije kuda je Andronik prošao na svom 

putu ka Galiciji, 186 mada, po mišljenju Litavrina, postoje dobre 

indicije da se ova drama dogodila i s Vlasima juţno od Dunava. 187 

Izveštavajuši o borbama koje su se odvijale 1199. godine izmeŤu 

Kalojana, vlaško-bugarskog monarha iz Trnova, u savezu sa 

Kumanima i Vizantincima, hroniţar Honijat izveštava kako „Skiti (= 

Kumani) s ţetom Vlaha, prešavši Istar, pljaţkaju pre svega ... gradove 

Trakije”. 188 Pojedini autori kaţu da se radi o Vlasima severno od 

Dunava, a drugi opet da je reţ o Vlasima juţno od Dunava. 

Istina je da se romansko stanovništvo po svom univerzalnom 

imenu Vlasi, na osnovu istorijskih literarnih izvora srednjovekovnog 

razdoblja mogu locirati i severno i juţno od Dunava tek od X veka. 

Povuţeni u svoje planine, Vlasi su u srednjovekovnom razdoblju bili 

zaboravljeni od istorije, koja ih pominje onda kada administracija ili 

vojska Vizantije, Ugarske, Bugarske, Srbije, Hrvatske itd., doŤe u 

dodir s njima. No, i pored toga, neki srednjovekovni literarni izvori 

govore o „maxima Valachorum ingenti multitudine”. 189 

Nakon vizantijskih pisanih izvora koji pominju Vlahe sredinom i 

u drugoj polovini X veka na prostoru Bugarske navodim latinsku 

hroniku anonimnog notara ugarskog kralja Bele, poznatog kao 

185 N. Choniates, Istoria, ed. van Dieten, 130131; F.H.D.R., III, 250. 

186 Fontes historiae Daco-Romanae, III, București 1975, 351, nap. 20; P. Diaconu, 

Despre situația politică la Dunărea de Jos în sec. XII, u: SCIV, 1976, nr. 3, 299301. 

187 Г. Г. Литаврин, Влахи византијских источников XXIII вв., Юговосточная 

Рвропа в средние века, Кишинев 1972, 102104; P. Diaconu, Les 

Coumans au Bas-Danube aux XIe et XIIe siècles, București 1978, 105107. 

188 N. Choniates, Istoria, ed. van Dieten, 499: „ 

… “. 

189 Sextil Pușcariu, u: Dacoromania, 19341935, 307. Preuzeto iz: Nicolae 

Stoicescu, ob. cit., 184.


P(etrus) dictus magister quondam regis Bele notarius, poznatijeg kao 

Anonimus, koji prvi pominje Rumune (Vlahe) severno od Dunava u 

vojvodstvima IX veka. Ugri su, po njegovom kazivanju, ušavši u 

Panoniju, naišli na vojvodu Salana (Salanus), potomka bugarskog 

magnus Keanus-a, koji je poistovešen s bugarskim haganom Krumom 

s poţetka IX veka. Sliţno vojvodstvu Salana bilo je vojvodstvo 

Menumoruta (Menumorout), 190 koji je vladao u „tvrŤavi Bihor” 

(castrum Byhor) 191 i vojvodstvo Glada u Banatu o kojem Anonimus 

pripoveda sledeše: „Zemlja koja je doista izmeŤu reke Moriš i tvrŤave 

Oršava, okupirana ranije od vojvode po imenu Glad iz tvrĊave Vidin, 

koji se iskrcao uz pomoš Kumana 192 ...” pa nastavlja, a „kada su [Ugri] 

hteli preši preko reke Tamiš, izašao je pred njih Glad, iz roda odakle 

potiţe Ohtum, vojvoda njihove zemlje, zajedno s velikom vojskom 

konjanika i pešaka uz pomoš Kumana, Bugara i Vlaha”, 193 ali je bio 

savladan od Ugara. 194 Po svemu sudeši, Kumana (= Peţenega), 

190 N. Drăganu, Românii în veacurile IXXIV pe baza toponimiei şi a onomasticii, 

Academia Română, Studii şi cercetări, XXI, Bucureşti, 1933, p. 280 i d. 

191 G. Popa-Lisseanu, Anonymus, 40 

192 Kumani, koje pominje Anonimus, sigurno su Peţenezi, koji bejahu istoga roda 

i jezika sa njima, a koji su se pojavili mnogo ranije, jer Kumani stiţu tek u XI veku, i 

to je još jedan dokaz da Anonimus u svojoj hronici upotrebljava ime kumanskoga 

naroda, koji je i te kako bio aktivan u formiranju vlaško-bugarske drţave Asenida 

krajem XII veka. 

193 G. Popa-Lisseanu, Anonymus, 57: „Terram uero, que est a fluuio Morus usque 

ad castrum Vrcia preoccuppauisset quidam dux nomine Glad de Bundyn castro 

egressus adiutorio Cumanorum ... cum [Hungarii] uellent transire amnem Temes, 

uenit obuiam eis Glad, a cuius progenie Ohtum descendit, dux illius patrie, cum 

magno exercitu equitum et peditum adiutorio Cumanorum et Bulgarorum atque 

Blacorum”. 

194 G. Popa-Lisseanu, Anonymus, 58. Vlaha, tj. Rumuna je svakako bilo i na 

prostoru Transilvanije (Arheološki lokalitet Caga 18 km severoistoţno od grada Gerla 

u regionu Kluţ-Napoka) gde su najnovija arheološka istraţivanja ukazala na 

romansko stanovništvo od IV do VI veka i na protorumunsko VIIVIII veka, o ţemu 

više u knjizi: D. Protase, Ţaga. Două aşezări din perioada finală a etnogenezei 

românilor (sec. IVVI şi sec. VIIVIII, Cluj-Napoca, 2003. ili prikaz knjige: Ioan 

Mitrea, Carpica XXXII, Iaşi, 2003, p. 249250. Istraţivanja Protasea na lok. Caga 

dopunjuju kulture tipa Costişa-Botoşana-Hansca (VVII vek), Lozna-Borniş 

(VIIVIII vek), Dridu (IXXI vek), kao i kulture Răducăneni (XIXII) i Prodana- 

Bârlad (XIIXIII vek), sve sa prostora jugoistoţno od Karpata u kojima je prouţena 

dako-rimska i starorumunska civilizacija, o ţemu više u knjizi Dan Gh. Teodor,


Bugara i Vlaha je u vreme dolaska Ugara krajem IX i u prvoj polovini 

X veka bilo i s ove i s one strane Dunava, odnosno i u Panoniji, taţnije 

u Banatu i juţno od Dunava, na prostoru tadašnje Bugarske. Ugri su, 

po kazivanju Anonimusa, krajem IX veka u Panoniji naišli na Slovene, 

Bugare i „Vlahe, odnosno pastire Rimljana” (Blachii ac pastores 

Romanorum), 195 a poznavao ih je i iz vremena formiranja vlaškobugarske 

drţave Asenida krajem XII veka, odnosno iz vremena 

pisanja svoje hronike. Pored navedenih vojvoda (dux), Anonimus 

pominje još jednog „vojvodu Vlaha” (ducem Blacorum), 196 po imenu 

„neki Gelou Vlah” (Gelou quidam Blacus). 197 Vojvodstvo Geloua, 

smešteno je u severozapadnom Erdelju i naseljeno je „Vlasima i 

Slovenima” (Blasii et Sclaui). 

Jedan veoma zanimljiv persijski izvor Ukras istorije autora 

Gardizija, koji meŤu Slovene (Bugare), Ruse i Ugare smešta „jedan 

narod iz Rimskog carstva (äz Rūm), i svi su hriššani i njih nazivaju N- 

n-d-r. Njih ima više od Ugara, ali su slabiji” (razume se u politiţkom 

smislu, onako kako izjavljuje i Anonimus). Po navedenom kazivanju 

Gardizija, u XI veku je postojao mnogobrojan rumunski narod i 

severno od Dunava. 198 

Postoji još jedna beleška koja dolazi iz jedne daleke regije. Reţ 

je o natpisu iz druge polovine XI veka u kojem se pojavljuje narod 

Blakumen. Specijalisti su povezali ovaj narod s nazivom „zemlje 

Blökumannaland”, koji se pojavljuje u mnogim skandinavskim 

izvorima sledeših vekova. Istorijska istraţivanja nisu dala identiţne 

rezultate povodom identifikacije naroda i zemlje spomenute u oba 

navedena naziva. Po mišljenju jednih istoriţara, reţ je o „crnim 

Spaţiul carpato-dunăreano-pontic în mileniul marilor migraţii, Buzău, 2003. ili 

prikaz knjige: Lăcrămioara Marin-Stratulat, Carpica XXXII, Iaşi, 2003, p. 251252. 

195 G. Popa-Lisseanu, Anonymus, 3132: ... et laudabant eis terram Pannonie ultra 

modum esse bonum. Dicebant enim, quod ibi confluerent nobilissimi fontes aquarum 

Danubius et Tyscia et alii nobilissimi fontes bonis piscibus habundantes, quam terram 

habitarent Sclavi, Bulgarii et Blachii ac pastores Romanorum. (prevod: ... i hvališe 

zemlju Panoniju da je izuzetno dobra. Jer, rekoše da tamo teku najpoznatije reke, 

Dunav i Tisa i druge veoma poznate vode pune kvalitetne ribe. Na ovoj zemlji ţive 

Sloveni, Bugari i Vlasi, odnosno pastiri Rimljana.) 

196 G. Popa-Lisseanu, Anonymus, 45. 

197 G. Popa-Lisseanu, Anonymus, 44. 

198 Nicolae Stoicescu, op. cit., 196.


Kumanima” i zemlji koja se u izvorima ţesto naziva Cumania na 

prostoru današnje Rumunije, 199 a drugi naginju ideji da u oba 

navedena naziva vide Rumune/Vlahe (ugarski naziv Kara-Ulaghi = 

Karavlasi = Crni Vlasi) i njihovu zemlju Vlašku, današnju 

Rumuniju, 200 mada nije iskljuţeno da skandinavske napomene imaju u 

vidu Rumune (Vlahe) na desnoj obali Dunava – kaţu LiĊija Brzu 

(Ligia Bârzu) i Stelian Brezeanu – na prostoru od utoka Save u Dunav 

do obale Ponta. 201 

Na „neomeĊenoj zemlji Daĉana”, koju spominje Manojlo 

Holobol, izmeŤu Haemus mons-a, odnosno Stare planine i Ripaei 

montes-a (= „ ), odnosno Karpata ( ), 

Gervazije Tilburijski je (Gervsaius de Tilbury) 202 u svom delu Otia 

imperialia, koje je nastalo za potrebe imperatora Otona IV (Otto 

Braunschweig) 1211. godine radi njegove borbe s papom Inokentijem 

III, opisao deo antiţkog puta via militaris (Singidunum – Naissus – 

Serdica – Philippopolis – Hadrianopolis – Constantinopolis) i naveo 

„Braniţevo kraj Dunava” (Brandiz super Danubium), koje je 

spomenuto u delima mnogih latinskih autora XIIXIII veka. 203 Zatim 

pominje „zemlju Vlaha” (terra Blacti), koju smešta izmeŤu „mesta 

Ravno i mesta Niš” (vicus Ravana et vicus Nifa). 204 Mesto vicus 

Ravana, koje se i u drugim latinskim izvorima pominje pod imenom 

199 P. Diaconu, Les Coumans au Bas-Danube aux XI e et XII e siecles, Bucureşti, 

1978, 35. 

200 V. Spinei, Informaţii despre vlahi în izvoarele medievale nordice, SCIVA, 

XXIV/1 (1973), 5781; 24/2, 287294. 

201 L. Bârzu, S. Brezeanu, Originea şi continuitatea românilor: Arheologie şi 

tradiţie istorică, Bucureşti, 1991, 323 (= L. Bârzu, S. Brezeanu, Originea şi 

continuitatea românilor). 

202 Gervasius de Tilbury, Otia imperialia, MGH, SS, vol. XXVII, 370371: „exhinc, 

terram Gravati similiter pertransit, divisionem capiens apud Brandiz 

super Danubium. Illic versus septrentionem sunt Cumani, adorantes quidquid illis 

primo mane occurrit. Ilic Gete et Coralli. A divisione Danubii usque Constantinopolim 

sunt 24 dicti versus eurum. Primo enim occurit desertum Bulgariae, quod est terra 

Blacti, ubi vicus Ravana et vicus Nifa. In fine deserti est civitas Stralis, caput Romanie. 

Exhinc Philoppopolis; post quam Andrianopolis; exhinde Constantinopolis”. 

203 Odo de Deuil, Liber de via sancti sepulchri, MGH, SS, vol. XXVI, 63; 

Chronicon Magni Presbyteri, MGH, SS, vol. XVI, 509; Iohannes de Piscina, De 

Transfretatione Friderici I, MGH, SS, vol. XVII, 339. 

204 Gervasius de Tilbury, Otia imperialia, MGH, SS, vol. XXVII, 370371.


civitas ili oppidum Rabinel , jeste srednjovekovni grad 

Ravno 205 blizu današnje Šuprije na Moravi, a vicus Nifa je iskvareni 

oblik grafije Nissa ili Nisse, 206 koji potiţe od antiţkog naziva Naissus 

(Niš). 207 Dakle, Rumuni (Vlasi) se pominju krajem IX veka u 

Transilvaniji (Erdelj) i Banatu, u XI i tokom XII veka na obalama 

Dunava, a krajem XII i poţetkom XIII veka locirani su taţnije, na 

prostoru Braniţeva. Rumuni (Vlasi) se pominju ţas severno od 

Dunava, ţas bliţe Balkan-planini. Rekao bih da je reţ o istoj zemlji 

Rumuna (Vlaha), ţiji su krajevi u izvorima spomenti sad ovde, sad 

onde jer je, naţalost, nijedan izvor ne pominje u njenoj celovitosti, tj. 

nijedan se izvor ne bavi celokupnim prostorom te velike, po kazivanju 

Manojla Holobola, neomeĊene zemlje Daĉana. 

Stiţe se utisak da politiţka vlast Romanije (Vizantije) na 

prostorima severno od Hemusa „sasvim sigurno nije mogla da 

pogoduje procesu slavizacije”, 208 a Kekavmen u delu Strategikon 

(Советы и рассказы Кекавмена = Saveti i priĉe Kekaumena), koje 

je nastalo u periodu od 1075. do 1078. godine, govori o nespornoj vezi 

Daţana i Besa i njihovih potomaka Vlaha (Rumuna), koji se i tokom 

XI veka nalaze na obalama Dunava i Save: „Vlaški narod ( 

), 209 – kaţe Kekavmen – pobeŤen u borbi od strane imperatora 

Trajana i slomljen u celosti, bio je pokoren [od ovoga], a njihov kralj, 

po imenu Decebal, bio je ubijen i glava mu je nabodena na koplje 

usred Rima, 210 jer su ovi takozvani Daĉani ( ), [nazvani] i Besi 

( ), obitavali najpre pored reke Dunava ( ) i Saosa 

205 Historia peregrinorum, in: Fontes Latini Historiae Bulgaricae, III, Sofia, 

1965, 226; Ansbertus, Historia de expeditione Friderici imperatoris, u: Fontes rerum 

Austriacorum, Scriptores, vol. V, 21. 

206 Chronicon Magni Presbyteri, MGH, SS, vol. XVI, 509; Odo de Deuil, Liber 

de via sancti sepulchri, MGH, SS, vol. XXVI, 62; Wilhelm de Tyr, Historia rerum in 

partibus tranmarinis gestarum, u: Recueil des historiens des croisandes, Historiens 

occidentaux, I, 52, 76, 77; Ansbertus, Historia, V, 22. 

207 Odo de Deuil, Liber de via sancti sepulchri, MGH, SS, vol. XXVI, 62. 

208 T. Ţivkoviš, Sloveni, 159. 

209 Naţalost, u delu Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, III, Beograd, 

Vizantološki institut, Posebna izdanja, 10, 1966, na strani 217, podatak o Vlasima u 

Kekavmena nije preveden od J. Ferluge. 

210 Nasred Rima.


( ), reke koju sada nazivamo Sava ( ), gde 

odskora ţive Srbi ( ), na mestima utvrŤenim i teško 

pristupaţnim”. 211 

Zašto bi se Srbi, po Kekavmenovom kazivanju, na obale Save 

doselili tek sredinom XI veka? Koje su to migracije stanovništva bile i 

kojim povodom, a da nisu bile spomenute u romanijskim (vizantijskim) 

izvorima? Ne treba li te migracije Srba povezati s nekom 

prisilnom migracijom stanovništva sa obala Save i, ako je do toga 

došlo, pitam se, kojim povodom? 

Prvo što se nameše jeste doseljavanje Peţenega, koji su se 

nakon prodora 10321036. godine 212 nastanili i na desnoj obali 

Dunava, i to je neosporna ţinjenica koja se moţe naši u mnogim 

romanijskim/vizantijskim izvorima. Drugo je ustanak Petra Deljana, 

koji je poţeo 1041. godine u novoformiranoj temi Sirmium (Srem), 

koja je teritorijalno obuhvatala Beograd i Braniţevo, verovatno do 

Niša, i oblasti do Vidina (... 

...). 213 

Postavlja se pitanje: zašto je Petar Deljan iz Vizantiona 

(Konstantinopolis) pobegao u Beograd? Da li samo zato da odatle 

zapoţne ustanak protiv Romanije ili je nešto drugo u pitanju? Zašto je 

prešao celu nekadašnju Bugarsku drţavu ukoliko je bugarskog porekla 

kao što kaţu izvori? Ako i jeste Bugarin, kako to da nije u Bugarskoj 

našao saborce za ustanak, veš je zbog toga morao doši u Beograd, 

odnosno u daleki severozapadni deo Romanije? Tek kada je ubedio 

tamošnje stanovništvo, krenuo je u osvajanja preko Niša i Skoplja. 

211 Кекавмен (Советы и рассказы Кекавмена), 9, 268270, u: Izvoarele istoriei 

României III, Kekaumenos, Sfaturi şi povestiri, 3941. Ako je, kako izgleda, izvor 

Kekavmenovih informacija o osvajanju Dakije Dio Cassius bio dostupan iz komentara 

Jovana Ksifilina ili iz drugih vizantijskih komentara, ova ţinjenica nije dokaz o nepostojanju 

jedne ţive tradicije u pogledu rimskog porekla Vlaha. Poreklo Vlaha kod 

Kekavmena u XI veku predstavlja jednu vekovima zatomljenu tradiciju o poreklu Dakorumuna, 

koja je nastala u vreme Trajanovih osvajanja Dakije krajem I i poţetkom II 

veka nove ere. 

212 Scylitzes, 385.5657, 397.4344, 399.36, 710; Zonaras, III, 579.1516, 

590.68. 

213 Bryennios, 100.2021.


Moţda je razlog dizanja ustanka na prostorima teme Sirmijum, koja je 

teritorijalno obuhvatala Beograd i Braniţevo, verovatno do Niša i 

oblasti do Vidina, rumunsko (vlaško) stanovništvo koje se potencijalno 

moglo diši na ustanak protivu Romeja (Grka), 214 kao što su to uţinili 

sa više uspeha 1186. godine, 215 ili, kao što se protivu Romeja diglo 

romansko stanovništvo tokom VI veka pod voŤstvom Vitalijana. 216 

Naţalost, istorijski izvori, poput Skilice i drugih, ne govore ništa 

o etniţkom sastavu Deljanovih ustanika koji su krenuli iz Beograda, 

niti što govore o ratnim dejstvima uţesnika pobune Petra Deljana na 

putu od Beograda do Skoplja, verovatno i zato što nije bilo 

suprotstavljenih romejskih vojnih snaga na tim prostorima niti je bilo 

Romeja (Grka). Ali, ne zaboravimo i to da Vlahe na tom prostoru 

pominju veš navedeni latinski izvori i tokom XIIXIII veka i da su 

„varvari s planine Haemus, koji su se ranije nazivali Misieni, a sada se 

zovu Vlasi”, 217 po kazivanju Nikite Honijata, 218 digli ustanak 1186. 

godine u zajedništvu s Bugarima upravo na prostoru Podunavske 

Bugarske, obuhvatajuši planinu Haemus i zemlje do Dunava, uz 

veliku pomoš Kumana koji su pristizali sa prostora tadašnje 

Kumanije, a današnje Rumunije. 

Zapoţeti ustanak Petra Deljana završen je njegovim oslepljenjem 

krajem 1041. godine, tj. u vreme smrti basileusa Mihaila IV 

(10341041). Tako bi se navedeni Kekavmenov navod u kojem se 

pominje „narod Vlaha” na obalama Dunava i Save „gde odskora ţive 

Srbi”, mogao odnositi na neku vešu migraciju ili prisilnu deportaciju 

rumunskog (vlaškog) stanovništva. O tome Kekavmen kaţe da su 

„Romeji krenuli … protivu njih i uništili ih. A oni su se, beţeši odatle, 

rasprostrli po celom Epiru 219 i celoj Makedoniji, 220 a najviše njih se 

214 Slavoljub Gacoviš, Romanizacija i romansko stanovništvo Timoĉke zone od I 

do XVI veka, Bor, Muzej rudarstva i metalurgije Bor, Ariadnae filum, 2012, 213. 

215 Slavoljub Gacoviš (2012), op. cit., 214. 

216 Mircea Dogaru, Gheorghe Zbuchea, O istorie a românilor de pretutindeni, 

București, Editura DC Promotion, 2004, 4549 (Secesiunea lui Vitalian 513520). 

217 Nicetae Choniatae, Historia, recensuit I. Bekker, Bonn, 1835, p. 482, in: 


218 Nichita Choniates I, 4, 482, in: Izvoarele istoriei României III, 254255. 

219 Epir je u celosti bio deo Bugarskog Samuilovog carstva, a nakon ponovnog 

pripajanja Romaniji 1018. godine on je podeljen u dve teme: Dyrrhachium i 

Nicopolis.


smesti u Heladu”, 221 što se, dakle, odnosi, sasvim izvesno, na vreme 

nakon ugušenja ustanka Petra Deljana krajem 1041. godine. 

Nepune dve decenije nakon kazivanja prezbitera iz Duklje 

nemaţki hroniţar Anzbert piše o vojsci od preko 60.000 ratnika u 

sluţbi Fridriha I Barbarose (= RiŤobradi) sastavljenoj od Srba i Vlaha 

(Exercitum auxiliariorum Servorum et Blacorum ultra sexaginta 

millia) 222 sa prostora Braniţeva. Naime, do bugarskih predela, taţnije 

u Beograd, nakon formiranja Carstva dinastije Asenida (1186), stigla 

je 1189. godine vojska Fridriha I Barbarose, koja je bila noseša snaga 

Trešeg krstaškog pohoda. 223 Nakon krašeg zadrţavanja krenula je ka 

Braniţevu (antiţki Viminacium), gde ju je doţekao vizantijski vojni 

zapovednik, koji, i pored lepih reţi dobrodošlice, nije bio oduševljen 

dolaskom krstaša. To je bilo oţigledno po uputstvima koja su stizala iz 

Konstantinopolisa. 224 U „bugarskoj šumi (silva Bulgariae)” „napadoše 

na zaštitnicu i komoru (krstaške vojske) vizantijski najamnici, Grci, 

Bugari, Srbi i Vlasi otrovnim strelama”, i to po zapovesti 

braniţevskog duksa. 225 

Jula meseca 1189. godine u Nišu sklopljen je savez izmeŤu 

Barbarose i Kalopetra, „gospodara Vlaha i velikog dela Bugara, koji 

se naziva imperator i koji je zatraţio od rimskog imperatora da mu 

obeša imperatorsku krunu grĉkog kraljevstva” (coronam imperialem 

regni Grecie). Kalopetar mu je za to ponudio svoju pomoš od „40.000 

Bugara, Vlaha i Kumana” 226 u borbi protiv Romeja (Anzbert beleţi da 

220 Kekavmen ima u vidu ne temu Macedonia veš geografsku oblast tog imena. 

221 Kekavmen pod Heladom podrazumeva Tesaliju, koja je u celosti bila u okviru 

teme Helada. 

222 Ansbertus, Fontes rerum austricarum I, Abteilung, scriptores, Vol. V, p. 44. 

223 В. Н. Златарски, История на Българската държава, III, 359; Св. 

Георгиев, Иператор Фридрих Барбароса на Балканския полуостров и 

българските земи, Българска историческа библиотека, III (1930), 2, 103149; 

Стр. Мишев, Третият кръстоносен поход и българите, Известия на Института 

за (българската) история, 7 (1957), 205240. 

224 Ansbert, Historia 2728; Historia peregrinorum, ed. A. Chroust, o.c. 132; 

Arnoldi Lubecensis Chronica, MGH, SS XXI, 172; M. Diniš, Braniĉevo u srednjem 

veku, Poţarevac, 1958, 12. 

225 K. Jireţek, Istorija Srba – Prva knjiga do 1537. godine, Beograd, 1952, 

155156 (= K. Jireţek, Istorija Srba I). 

226 K. Jireţek, Istorija Srba I, 156.


je ţeleo diademam regni Grecie). 227 Ovde valja istaši da se meŤu 

spomenutim Vlasima Kalopetra misli na iste one Vlahe koji su 

prilikom prelaska krstaša dolinom Morave odapinjali na njih otrovne 

strele, što je dokaz bez premca da su Vlasi, „koji se ranije nazivahu 

Mizijci”, 228 na prostoru nekadašnje Mezije bili spomenuti krajem XII 

veka i u latinskim izvoriama. 

Latinski izvori XIXII veka su za teritoriju izmeŤu Beograda i 

Sredeca (Sofija) najţešše koristili termin Bulgaria ili desertum 

Bulgariae, silva Bulgariae, regiones Bulgariae, imenujuši na taj naţin 

drţavnu teritoriju Bugarske. Jedino se tako moţe shvatiti i nemaţki 

prelat Arnold iz Libeka (Lübeck), koji u svojoj hronici nastaloj krajem 

XII – poţetkom XIII veka opisuje put vojske Fridriha Barbarose ka 

Istoku, izveštavajuši da se nalazi kod Serdike, odnosno da „se nalazi 

na granici izmeŤu Grţke (terra Graecorum) i Bugarske”. Naime, na 

teritoriji koja se otrgla vlasti Romanije formirano je Drugo bugarsko 

carstvo Asenida 1186. godine, gde su se na politiţku scenu Balkana u 

prvom planu pojavili lokalni Vlasi sa podruţja izmeŤu Hemusa (Stara 

planina) i Dunava, iz ţijih su redova bili utemeljivaţi Carstva u 

Trnovu. Po latinskim izvorima onoga vremena formirana je jedna 

nova drţava „Bugara i Vlaha”, 229 koju pominju i romanijski 

(vizantijski) autori Jerfrem (Efrem), Skutariot (Scutariotes) i Pseudo- 

Bodin (Pseudo-Bodinos), 230 ili samo „Vlaha”, 231 odakle u izvorima 

potiţu nazivi Bulgaria et Vlachia 232 i Vlachia (Blaquie). 233 Odatle se 

227 Historia peregrinorum, ed. A. Chroust, MGH, SS, Nova series, V, 135; 

Historia de expeditione Friderici imperatores, ed. A. Chroust, MGH, SS, Nova series, 

V, 33. 

228 Nichita Choniates I, 4, 482, in: Izvoarele istoriei României III, 254255. 

229 Gesta Innocentii III papae, ed. Migne, P.L., CCXIV, col. 17228 ; Innocentii 

III papae Regesta sive Epistolae, P.L., CCXIV, col. 21194, CCXIV, col. 101612; 

И. Дуйчев, Преписката на папа Инокентий III с българите, София, 1942. 

230 S. Brezeanu, Les „Vlaques” dans les sources concernant les débuts de l‟Etat 

des Asênides, R.E.S.E.E., XXV, 1987, nr. 4, 315327. 

231 Historia peregrinorum, in: Fontes Latini Historiae Bulgaricae, III, Sofia, 

1965, 226, 241; Ansbertus, Expeditio Frederici, p. 24; Genealogiae Comitus 

Continuatio Claromaricensis, MGH, SS, vol. IX, 330. 

232 Robert de Clari, La conquête de Constantinopole, ed. Lauer, Paris, 1924, 21, 

63, 102, 108; Geoffroy de Villehardouin, La conquête de Constantinopole, ed. Faral, 

Paris, 1939, 311, 335, 345; S. Brezeanu, Imperator Bulgariae et Vlachiae. În jurul


kod pojedinih latinskih autora „zemlja Vlaha” (terra Blachorum) 

nalazi na tzv. podruţju „bugarska šuma” (silva Bulgariae), 234 

„bugarska pustinja” (desertum Bulgariae), 235 ili „oblast Bugarske” 

(regiones Bulgariae), koja, po Di Kanţu (Du Cange), predstavlja 

jednu slabo naseljenu i neobraŤenu teritoriju. 236 Tu teritoriju moţemo 

poistovetiti s oblaššu Pustinja nad pustinjama, 237 tako prozvanu i zbog 

pustinoţitelja, anahoreta, koja se krajem XII veka pominje u okviru 

ţupe Krušilnica, na desnoj obali Morave izmeŤu Šuprije i Parašina. 238 

U toj oblasti Stefan Nemanja nalazi spas od basileusa Isaka II AnŤela 

(1185–1195; 1203–1204) nakon bitke na Moravi 1190. godine. 239 Ista 

oblast se 1355. godine pominje kao Pustoš Petrus, koju je car Dušan 

darovao svom vlastelinu Vukoslavu u baštinu, 240 i kao Pustoš u 

povelji koju knez Lazar daruje svom vlastelinu Crepu 1380. godine. 241 

Razumljivo je da su te zemlje naseljene Vlasima (Blachi), 242 koji su sa 

svojim stadima obitavali na metosima mnogih manastira jer im je 

genezei şi semnificaţiei termenului „Vlachia” din titulatura lui Ioniţă Asan, Revista 

de istorie, XXXIII (1980), nr. 4, 651674. 

233 Ansbertus, Expeditio Friederici, 24 i 48: terra Blachorum. 

234 Casus Monasterii Petrishusensis, MGH, SS, vol. XX, 674: per Pannonia et 

Bulgariam silvam... ; Annales Austriae, MGH, SS, vol IX, 547: silva Bulgariae... ; 

Annales Pegavienses, MGH, SS, vol. XVI, 266. 

235 Odo de Deuil, Liber de via sancti sepulchri, MGH, SS, vol. XXVI, 61, 65 : ... 

in desertis Bogarie. 

236 Du Cange, Glossarium Mediae et Infimae Latinitatis: desertum dicitur de agro 

inculto. 

237 K. Jireţek, Istorija Srba I, 157. 

238 R. Prokiš, Srednjovekovna arhitektura Petruške oblasti, Kragujevac, Zavod za 

zaštitu spomenika kulture, 1986, 8. 

239 Toponim Nemanje i Isakova koji se nalaze severoistoţno od Šuprije, izmeŤu 

Grze i Izvorskog jaza, dovodimo u vezu s bitkom na Moravi izmeŤu Stefana Nemanje 

i Isaka II AnŤela, a severno od Babe i Vidinskog puta nalazi se toponim Margarita, 

koji podseša na ime Isakove ţene Margarite koja je ovaj kraj dobila u miraz. 

240 R. Mihaljţiš, Prilog srpskom diplomataru, darovnice vlasteoske porodice 

Vukoslavića, Istorijski glasnik, 12, Beograd, 1976, 100 (= R. Mihaljţiš, Prilog 

srpskom diplomataru). 

241 Ibid, 101, 104, 105. 

242 Ansbertus, Expeditio Friederici, 20, 24, 26, 44, 48; Historia peregrinorum, 

224, 241.


pusta, neobraŤena zemlja pogodovala za ispašu stoke. 243 Oni su veš u 

XIV veku postali sesilni na spomenutom prostoru, jer se 1380. godine 

pominje selo Golubovac-Vlase (= danas s. Golubovac) koje je 

pripadalo proširenom metohu manastira Lešje. 244 O Vlasima Pustinje 

nad pustinjama XII–XIII veka svedoţi i deo teksta iz veš navedenog 

dela Otia imperialia Gervazija Tilburijskog, u kojem se kaţe da je 

„zemlja Vlaha” (terra Blacti) smeštena na drţavnoj teritoriji 

Bugarske, izmeŤu „mesta Ravno i mesta Niš” (vicus Ravana et vicus 

Nifa), a da „je na kraju pustoši grad Stralis (= 

Sredec/Triadica/Serdika) poţetak Romanije” (In fine deserti est civitas 

Stralis, caput Romanie...). 245 

Tokom XIII veka, nekoliko decenija nakon Gervazija, papska 

kancelarija u Jovanu Asenu II vidi dominus Bulgarorum et 

Blachorum, a u njegovom kraljevstvu Bulgaria et Blachia, u kojem su 

Blachi i Blachia ţitelji i teritorija juţno od Dunava, dok su u isto 

vreme Rumuni na levoj obali Dunava, smešteni na prostor buduših 

rumunskih kneţevina, nazvani Walati. 246 

U orijentalnim izvorima XIV–XV veka Carstvo sa sedištem u 

Trnovu je „zemlja Vlaha”, a najpoznatiji izvor s poţetka XIV veka 

meŤu njima je onaj Rašida el Dina, u kojem piše da na desnoj i levoj 

obali Dunava ţive Vlasi/Rumuni (Ūlāgh), tj. na severu su „Karavlasi 

ili Crni Vlasi” (Kara Ūlāgh), što je aluzija na njihov poloţaj pod 

ugarskom krunom, a na jugu su Rumuni/Vlasi (Ūlākūt) sa njihovim 

gradovima Trnovo (Tirnin) i Kila (Kilia). 247 

Prvi italijanski humanista koji istiţe rimsko poreklo rumunskog 

naroda jeste PoŤo Braţolini (Poggio Bracciolini, 1380–1459), koji u 

svom delu Disceptationes convivales napisanom 1451. godine, kaţe: 

„U gornjoj Sarmatiji doseljenici su od Trajana i buduši odavna 

243 Odo de Deuil, Liber de via sancti sepulchri, MGH, SS, vol. XXVI, 63; 

Chronicon Magni Presbyteri, MGH, SS, vol. XVI, 509; Iohannes de Piscina, De 

Transfretatione Friderici I, MGH, SS, vol. XVII, 339. 

244 R. Mihaljţiš, Prilog srpskom diplomataru, 104, 105. 

245 Gervasius de Tilbury, Otia imperialia, MGH, SS, vol. XXVII, 370371. 

246 Hurmuzaki, Documente, I, 1, 132, 159, 164, 165. 

247 A. Decei, Invazia tătarilor din 1241/42 în ţinuturile noastre după Djami‟ot – 

Tevārǐkh a lui Fäzl ol-lah Räšid ad-Din, Relaţii româno-orientale, Bucureşti, 1978, 

199200; L. Bârzu, S. Brezeanu, Originea şi continuitatea românilor, 323.


napušteni, oni su sada, još usred svih varvara, mnogo zadrţali latinski 

govor... Imenuju oţi, prst, ruku, hleb, i mnogo šta drugo reţima koje 

saţuvaše od Latina...”, i nastavlja, „latinski po obiĉaju govore”. 248 

Ove ideje o narodu rimskoga porekla nastalom iz jedne rimske 

kolonije antiţkog perioda nalazimo i u delu uţenog pape Eneje Silvia 

Pikolominija. 249 

Spomenimo ovde drugog italijanskog pisca, Flavia Bionda, koji 

izveštavajuši i o bici kod Hadrijanopolja (Jedrene) iz 1205. godine, 

kaţe da su u njoj uţestvovali i Rumuni (Vlasi) severno od Dunava, 

koji su bili potomci Rimljana (valachi gens olim romana, ultra 

Danubium ripam sita, Bulgari vicina). Od njega je ovo preuzeo 

Bartolomeo Platina koji u Vitae pontificum podrţava takvo mišljenje: 

valachos olim Romanos, ulteriorem Danubii ripam incolentes, et 

vulgaros vicinos. 250 

Piscima XV veka pridruţuje se i humanista Antonio Bonfini, 

koji ţivi na dvoru kralja Matija Korvina. On podrţava mišljenje 

drugih hroniţara da su Rumuni potomci kolonista i rimskih legionara 

Dakije; ţinjenica posvedoţena njihovim latinskim jezikom, natpisima 

u rimskim ruševinama, rimskim toponimima i imenom Vlah. On 

iznosi mišljenje da u vreme varvara „naselja i rimske legije koje su 

nedavno nastale nisu mogle biti uništene”. 251 

Oko 1534. godine je Italijan Franĉesko dela Vale (Fancesco 

della Valle), putujuši srednjovekovnom Vlaškom, zapisao ono što je 

ţuo, da Rumuni sebe smatraju potomcima rimskih kolonista (dicono 

esser venuti anticamente da Roma ad habitar in quel paese). 252 

Sibinjanin G. Rajherstorfer (Georg von Reicherstorffer), dobar 

poznavalac Moldavije u vreme Petrua Rareša, izjavljuje da su „dakle, 

Rumuni italskog porekla i potiţu (kako kaţu) od starih Rimljana” 

248 Al. Marcu, Riflessi, 359360: „Apud superiores Sarmatas colonia est ab 

Traiano ut aiunt derelicta, quae nunc etiam inter tantam barbariem multa retinet latina 

vocabula... Oculum dicunt, digitum, manum, panem, multaque alia quibus apparet ab 

Latinis... latino sermone usam”. 

249 Ion Dumitriu-Snagov, Papa Pius al II-lea – cronicar al istoriei medievale a 

românilor, u: Omagiu lui Iosif Constantin Drăganu, I, Roma, 1977, 227238. 

250 C, Șerban, O știre privind pe românii din nordul Dunării în 1205, u: R. Ist., 

1979, nr. 10, 19491957. 




(igitur Valachi Italicum genus a veteribus /ut aiunt/ Romanis 

derivatum). Reţi ut aiunt – kako kaţu, zapisane od samog 

Rajherstorfera ukazuju na to da su Rumuni u XVI veku imali svest o 

latinskom poreklu, smatrajuši sebe potomcima rimskih kolonista. 253 

Godine 1542. drugi autor saskog porekla Johanes Lebel u pesmi 

De oppido Thalmus kaţe da su Rumuni u Transilvaniji potomci 

savladanih kolonista koje je Trajan doveo u Dakiju; posle „teških 

borbi” kolonisti nisu napustili Dakiju, buduši da su do ovog vremena 

(XVI vek) stanovnici Transilvanije: Hi post tam duras, iam quas 

superaverant pugnas | Mansere in Dacia et nunc sunt tellure coloni. 

Lebel je izneo jednu autohtonu teoriju, da je u svesti Rumuna ostala 

misao da su potomci kolonista dovedenih u vreme Trajanove 

Dakije. 254 

Humanista J. Dubravijus (I. Dubravius), autor dela Historica 

Bohemica, podrţava mišljenje da su Vlasi direktni potomci Daţana 

tvrdnjom da je Janko Hunjadi bio Vlah „daţkog porekla”. 255 

Veoma je zanimljiva i diploma o uvoŤenju u viši feudalni rang 

koju je 1548. godine humanisti rumunskog porekla Nikoli Olahu 

(Nicolaus Olahus) dodelio Ferdinand Habzburški, u kojoj se 

Rumunima priznaje ne samo rimsko poreklo veš i ţinjenica da oni 

zauzimaju staru Dakiju kao pravi potomci svojih predaka: „Takvi su 

poţeci svih naroda koji su veoma hvaljeni, meŤu kojima i Rumuni, 

tvoj narod koji nije na zaţelju. O njemu se zna da je nastao u Romi, 

gospodarici i vladarici imperija, i da je naselio jedan deo prebogate 

Dakije, koja se naziva Muntenija ili Vlaška”. 256 

Nedugo zatim, godine 1552, general Gastaldo, komandant 

austrijskih trupa u Transilvaniji, zapisao je u jednom pismu da su 

Rumuni potomci rimskih kolonista; ţinjenica je posvedoţena 

mnoštvom latinskih antikviteta koji se ovde nalaze, kao i njihovim 

jezikom koji je sliţan italijanskom. 257 Iste godine Italijan Paolo Đovio 

253 C. Göllner, Mărturii ale umaniștilor sași despre continuitatea și unitatea 

politică a poporului român, u: Apilum, VII, 1969, 77. 

254 C. Göllner, op. cit., 7778. 

255 A. Armbruster, „Transilvania”, nr. 78, 1943, 594. 

256 Gh. Șincai, Opere, II, București 1969, 254255. 



(Giovio) potvrŤuje starinu Rumuna u Transilvaniji, kao i ţinjenicu da 

su saţuvali rimske obiţaje i zakone. 258 

Italijan Đ. Gromo (Giovanandrea Gromo), koji je u vreme 

vlasti Jovana Ţigmonda (Ioan Sigismund) proveo nekoliko godina u 

Transilvaniji, pisao je 1571. godine da Rumuni tvrde da potiţu od 

rimskih kolonista koje je u Transilvaniji ostavio imperator Hadrijan, 259 

a drugi Italijan, Đ. RuĊero (Giulio Ruggiero), nekoliko godina ranije 

(1568. god.) kaţe: „sono questi Vallachi per antica origine Italiani, 

per esser colonia de Romani”. 260 

Jedan Francuz, P. Leskalopje (Pierre Lescalopier), koji je 

posetio Transilvaniju, 1574. godine piše: „Cela ova zemlja (Vlaška) i 

Moldavija, kao i veši deo Transilvanije, bila je naseljena rimskim 

kolonijama u vreme cara Trajana... Kaţe se da su ove dve zemlje 

prave naslednice Rimljana, a govor im je romanechte (românește – na 

rumunskom – S.G.), odnosno romain (rumunski – na francuskom)”. 261 

Lescalopje je bio meŤu prvim kolekcionarima latinskih natpisa iz 

Transilvanije. 262 

Od prvih antiţkih naziva iza kojih se krije romansko, a potom 

rumunsko stanovništvo, preko naziva Vlah (Vlasi), germanskog 

porekla, pa do najnovijih vremena, Rumuna (Vlaha) je oduvek bilo i 

na levoj i na desnoj obali Dunava, i na prostoru današnje Rumunije i 

na prostoru Balkanskog poluostrva, kako ţitam u navedenim izvorima, 

tako da kolevku ovog naroda nalazim na celokupnom karpatskobalkanskom 

prostoru, misleši pritom na prostor koji je oiviţen 

vencima Karpata na severu i Stare planine na jugu. 

Naţalost, u srpskoj istoriografiji još uvek ima autora koji u 

svojim delima podrţavaju tezu da su Vlasi istoţne Srbije nastali 

asimilacijom Srba sa romanskim stanovništvom prihvatajuši njihov 




261 Nicolae Stoicescu, op. cit., 14: „Tout ce pays (la Valachie) et Moldavie et la 

plus part de Transilvanie a eté peuplé des colonies romaines du temps de Traian 

l'empereur... Ce du pays se disent vray successeurs de Romains et nomment leur 

parler romanechte, c'est à dire romain.” 

262 I. I. Russu, Introducere la Inscripćiile Daciei romane, I, București 1875, 

3840; Edmond Cleray, “Le Voyage de Pierre Lescalopier „Parisien‟ de Venise à 

Constantinople, L‟an 1574.” u: Revue D‟histoire Diplomatique 35 (1921).


jezik i obiţaje na prostoru Almaša i Erdelja. Kao primer takve teze 

iznešu mišljenje Miladina Ţ. Vesiša, koji kaţe: „Za Vlahe se dugo 

verovalo da su potomci rimskog stanovništva, koje se pod najezdom 

Slovena u VII veku naše ere povuklo iz ravniţarskih u teško 

pristupaţne delove Istoţne Srbije, oţuvavši svoje obeleţje do danas. 

Ove pretpostavke opovrgavaju novija istraţivanja koja ukazuju da su 

Vlasi u Istoţnoj Srbiji u prošlosti bili Srbi, koji su pred najezdom 

turskih osvajaţa prešli u Rumuniju i naselili Almaš i Erdelj, gde su se 

asimilovali sa romanskim stanovništvom primajuši njihov jezik i 

obiţaje. Inversnim migracijama, kada su se stabilizovale prilike na tlu 

Istoţne Srbije, oni se vrašaju i ponovo naseljavaju ove krajeve, zatiţu 

osveţeno srpsko stanovništvo doseljeno preteţno sa Kosova, koje ih 

ne prihvata kao Srbe, veš kao Vlahe.” 263 

Naravno, na osnovu navedenog Vesiševog navoda postavljaju se 

mnoga pitanja i otvaraju mnoge dileme. Recimo, koje izvore i koje 

argumente navode autori u svojim istraţivanjima na koje Vesiš aludira 

da Vlasi nisu potomci Rimljana, jer u svim pisanim izvorima upravo 

to piše, da su Vlasi potomci Rimljana i da govore iskvarenim 

latinskim, po nekima italijanskim jezikom. Na kraju, šta šemo sa 

mnoštvom toponima, hidronima, oronima, sanktorema itd., i to ne 

romanskog, kako navodi Vesiš, veš rumunskog porekla i to bilo kao 

supstrata bilo kao adstrata na prostoru Timok – Osogovo – Šara, koji 

poput kakvog klina razdvaja istoţnu („sa prostora vlaške nizije”) i 

zapadnu („sa Panonske nizije”) grupu juţnoslovenskih plemena. Zna 

se da je romanskih Vlaha pre dolaska Turaka još uvek bilo na prostoru 

srednjovekovne Srbije, Crne Gore, Hrvatske i Bosne i Hercegovine, 

ali ih na prostoru tzv. Bugarske pustoši (danas istoţna Srbija) po 

mišljenju Vesiša nije bilo. Vesiš se poput mnogih autora koji 

podrţavaju ideju o srpskoj etnogenezi Vlaha nikad nije upitao zašto bi 

se asimilovani Srbi koji su otišli u Almaš i Erdelj u vreme dolaska 

Turaka vratili nakon viševekovnog ţivota iz tih zemalja u istoţnu 

Srbiju gde ih „osveţeno srpsko stanovništvo” ne vidi kao Srbe. O 

svemu tome autor ovih redova govori u poglavlju Povlašavanje Srba 

ili posrbljavanje Rumuna (Vlaha) istoĉne Srbije. 

263 Miladin Ţ. Vesiš, Stanovništvo i migracije u Istoĉnoj Srbiji, Beograd, SANU, 

Geografski institut „Jovan Cvijiš”, Posebna izdanja, knj. 31, 1011.

MIGRACIJE RUMUNA (VLAHA) 

UNUTAR KARPATSKO-BALKANSKOG PROSTORA 

„Kao i narod koji je naseljen od Dakije do Pinda i koji se 

prostire u Tesaliju. Vlasi se nazivaju i jedni i drugi. I nebih 

mogao da objasnim i da kaţem ko je od ovih kod kojih 

došao.” 

Laonik Halkokondil (XV vek) 

„Istorijska kazivanja” 

Migracije stanovništva postoje od kada je sveta i veka; to je 

pojava stara koliko i ljudska vrsta, uslovljena mnogobrojnim 

ĉiniocima, svojstvena ĉoveku u njegovom sociokulturnom razvoju i 

teţnji za promenom naĉina ţivota. Mnogi pojavni oblici, faktori i 

uzroĉno-poslediĉne veze, demografske, etniĉke, geografske, 

ekonomske, socijalne i politiĉke posledice ukazuju na kompleksnu 

prirodu migracija, ispoljavaju se u svim istorijskim epohama i deluju 

na razvitak svake populacije. 

Istorijski posmatrano, migracije traju vekovima uz pojavu 

povremenih velikih migracija koje su uzrokovane ratovima i bunama, 

lošim ekonomskim, politiĉkim i klimatskim uslovima. „Mi smo – kaţe 

Cvijić – jako skloni da beţanije pred zavojevaĉkom vojskom 

smatramo kao glavne seobe, tim pre što tada svet odjedanput u 

masama krene. MeĊutim, pri seobama usled ekonomskih i psiholoških 

uzroka retko kad odjednom krenu velike grupe stanovništva; mahom 

manje grupe, najĉešće pojedine porodice (kakve su najĉešće bile 

migracije Rumuna /Vlaha/ – S.G.); njihova kretanja su spora. Ali su 

ove migracije stalne, traju vekovima, prolaze mirno, mahom 

neopaţeno i njima se u stvari najviše izmeni etniĉki sastav 

stanovništva pojedinih oblasti”. 264 

Migracije stanovništva na karpatsko-balkanskom prostoru bile 

su ĉeste od najstarijih vremena. Smenjivale su se razne civilizacije i 

narodi koji su se vremenenom asimilovali, spajali i proţimali. O tim 

264 Jovan Cvijić, Balkansko poluostrvo i juţnoslovenske zemlje : osnovi 

antropogeografije, Beograd, Zavod za izdavanje udţbenika, 1966.


praistorijskim pokretima stanovništva danas se moţe govoriti samo na 

osnovu arheoloških istraţivanja. Na karpatsko-balkanskom prostoru 

prve migracije traĉkih plemena zabeleţene su u antiĉkim izvorima tek 

nekoliko vekova pre nove ere. Za vreme rimske vlasti polovinom I 

veka nove ere na prostoru Mezije u više navrata je premeštano na 

desetine hiljada ratobornih Daĉana sa leve na desnu obalu Dunava. O 

uzrocima i samim migracijama antiĉkog perioda moţe se napisati 

obimna studija. Ja ću pokušati da u osnovnim crtama ukaţem na one 

najznaĉajnije, od Julijanove deportacije romanskog stanovništva 

Dakije 271. godine nove ere, pa preko ranovizantijske i 

srednjovekovne do savremene epohe, koje su dobrim delom povezane 

sa migracijama romanizovanog/rumunskog stanovništva na karpatskobalkanskom 

prostoru. 

Izvori koji govore o migracijama, odnosno o sveukupnom 

povlaĉenju kolona i romanizovanih Daĉana su: Flavius Vopiscus u 

Vita Aureliani poĉetkom IV veka, Eutropius iz IV veka u delu 

Breviarium historiae Romanae, Sextus Rufus iz IV veka, Jordanes iz 

VI veka u svojoj svetskoj istoriji De summa temporum vel origine 

actibusque gentis Romanorum seu de regnorum et temporum 

successione, Malala u delu 

iz VI veka, Georgie 

Sinkelos u delu 

poĉetkom IX veka i Suidas 

u svom reĉniku pod iz X veka. 

Migracija iz 271. godine poĉinje zapisima Flavija Vopiska, koji 

kaţe da nisu samo legije bile povuĉene iz Dakije već i stanovništvo 

koje je bilo smešteno u Meziji. 265 Sekst Ruf govori ukratko o istim 

dogaĊajima, tj. da su Rimljani bili premešteni iz Dakije, koja je bila 

napuštena u vreme imperatora Galijena. 266 Eutropije dodaje: 

„(Aurelijan) je napustio Dakiju videvši opustošen Ilirik i Meziju i ne 

mogavši ih braniti, a Rimljane, dovedene iz gradova i sa njiva Dakije, 

smestio je usred Mezije, koju je prozvao Dakija i koja sada odvaja one 

265 Vita Aureliani, c. 39: „Quum vastatum Illyricum ac Moesiam desperditam 

videret, provinciam trans Danubium Daciam a Trajano constitutam, sublato exercitu et 

provincialibus reliquit, desperans eam posse retiner: abductosque ex ea populos in 

Moesiam collocavit appellavitque suam Daciam, quae nunc duas Moesias dividit.” 

266 Breviarium, c. 8: „Dacia Gallieno imperatore ammissa est; et per Aurelianum 

translatis exinde Romanis duae Daciae in regionibus Moesiae ac Dardaniae factae 

sunt.”


dve Mezije”, koje su nazvane Moesia Superior i Moesia 

Mediterranea. 267 

Pitanje je da li treba da se drţimo gore navedenih pisanih izvora 

bez imalo kritiĉkog sagledavanja onoga što u njima ĉitamo. Ukoliko 

bismo tako postupili, onda bismo morali prihvatiti da su Rimljani 

napustili provinciju Reciju, o ĉemu Evgipij (Eugyppius) u delu Vita 

sancti Severini govori opširno, a u skladu sa sveĉevim proricanjima 

svi ţitelji navedene provincije bili su premešteni unutar granica 

Rimske imperije. 268 To se zasigurno nije dogodilo, jer da jeste, ne bi u 

delu današnje Švajcarske (Retia) bilo Retoromana i njihovog jezika. 

Uostalom, navala Germana na Dakiju poĉela je mnogo ranije, 

pre 271. godine, i da je narod imao potrebe da se pred varvarima 

skloni u sigurnije krajeve, on ne bi ĉekao Aurelijanovo nareĊenje. 

Naprotiv, od Laktancija (Lactantius) znamo da je majka imperatora 

Maksimijana, koji je seo na tron u zrelim godinama svog ţivota, tj. 

285. godine, pobegla iz Dakije oko 250. godine. Ona je u to vreme u 

svojoj utrobi nosila budućeg imperatora, 269 što se moţe dovesti u vezu 

s navalom Germana 251. godine od ĉijih trupa je poginuo i sam 

imperator Decije. Hoću reći da je pojedinaĉnih ili masovnih migracija 

uvek bilo kad god je navala varvara bila izvesna. 

Po Eutropijevom izlaganju, Dakija u ratovima protivu rimskih 

legija nije izgubila svoje varvarsko stanovništvo, već je ostala bez 

muških glava (Dacia enim diuturno bello Decebali viris erat 

exhausta). MeĊutim, i ovakvu konstataciju pobijaju tolike ale i 

kohorte koje su nakon osvojenja Dakije saĉinjene od Daĉana: Ala I 

Ulpia Dacorum u Kapadokiji, Cohors II Aurelia Dacorum i Cohors II 

Augusta Dacorum pia fidelis veterana milliaria equitata u Panoniji, 

Cohors III Dacorum equitata u Makedoniji, Vexillatio Dacorum 

Parthica kraj Tigra i Eufrata da ĉuva limes od Parćana, Cohors I 

Ulpia Dacorum u Siriji, Cohors I Aelia Dacorum u Britaniji itd. 270 

267 Hist. rom., 9, 15: „Provinciam Daciam, quam Trajanus ultra Danubium fecerat 

intermisit, vestato omni Illyrico et Moesia, desperans eam posse retineri: abductosque 

Romanos ex urbibus et agris Daciae in media Moesia, collocavit, appelavitque eam 

Daciam, que nunc duas Moesias dividit.” 

268 A. D. Xenopol, op.cit., 17. 

269 Lactantius, De mortibus persecutorum, c. 9. 

270 N. Stoicescu, op. cit., 94.


Da je Daĉana bilo i pod rimskom vlašću, dokazuje se i na 

mnogim arheološkim lokalitetima: Cașolț-Sibiu, 271 Soporul de 

Cîmpie, 272 Ocna Sibiului, 273 Brețcu i Comalău-Covasna, Dedrad, 

Lechința de Mureș i Iernut/Mureș, Obreja, 274 Ciunga i Nișlac-Alba, 

Mehadia i Vărădia – Caraș-Severin, Mugeni-Harghita, Orheiul 

275 

Bistrița – Bistrița-Năsăud, Stolniceni-Vîlcea, Bucium-Sălaj, 

Bologa-Cluj, 276 Slimnic 277 itd. 

Uostalom, kada u II veku n. e. ĉuveni geograf Ptolemej 

(Ptolomaeus) daje geografski opis Dakije, nabraja potonja plemena 

koja se, doduše, ne mogu smatrati samo daĉkim: „u severnom delu 

Dakije stanuju, poĉevši sa zapada: Anarci, Teurisci i Cistoboci; ispod 

ovih Prendavensi, Ratacensi i Kaucensi; ispod ovih u istom poretku 

Biefi, Buridensi i Kotensi i još niţe Albocensi, Potulatensi i Sensi; 

ispod ovih ka severu: Saldensi, Ciagisi i Piefigi”. 278 

Ovaj geograf navodi nazive 36 gradova, Ruconium, Docidava, 

Porolissum, Arcobadara, Marcodava, Ziridava, Singidava, Zermigira, 

Tiriscum, Sarmizagethusa Regia, Netindava, Tiasum, Triphilum, 

Patridava, Carsidava, Petrodava, Napoca, Patruissa, Sandava, 

271 Nicolae Lupu, Istoricul cercetărilor necropolei de la Cașolț-Sibiu, u : Studii și 

cercetări științifice, Cluj, Științe sociale, 6, 1955, nr. 34, 97/126. 

272 D. Protase, Cimitirul de la Soporul de Cîmpie și importanța lui pentru 

problema persistenței în Dacia romană, u : Omagiu lui C. Daicoviciu, București 

1960, 455465. Vidi i Materiale și cercetări arheologice, V, 1959, 425434 i VI, 

1959, 383395 ; D. Protase, Le cimetière de Soporul de Cîmpie un nouveau 

temoignage de la présence des Daces en Dacie Romaine, u : Dacia, 13, 1969, 

291318 ; D. Protase, Un cimitir dacic din epoca romană la Soporu de Cîmpie. 

Contribuție la problema continuității în Dacia, București 1976. 

273 D. Protase, O așezare dacică și daco/romană de la Slimnic (jud. Sălaj), u : 

SCIV, 21, 1970, nr. 2, 299311. 

274 D. Protase, Așezarea și cimitirul daco-roman de la Obreja (Transilvania). O 

nouă dovadă despre permanența populației autohtone în Dacia romană și 

postromană, u : AMN, VIII, 1971, 135160. 

275 N. Gudea, Ceramica dacică din castrul roman de la Bucium (jud. Cluj), u : 

SCIV, 21, 1970, nr. 2, p. 299311. 

276 N. Gudea, Ceramica dacică din castrul roman de la Bologa (jud. Cluj), u : 

AMN, 10, 1973, 503508. 

277 I. Glodariu, Așezarea dacică și daco-romană de la Slimnic, u : AMN, 9, 1972, 

119140. 

278 Claudii Ptolomaei, Geographiae libri octo, Essendiae 1842, III, 8.


Utidava, Comidava, Ramidava, Pirum, Zusidava, Paloda, Zurobara, 

Lizizis, Argidaba, Tibiscum, Zeugma, Dierna, Acmonia, Druphegis, 

Arcinna, Amutrium i Sornum, koji su dačkog porekla i ĉije bi 

postojanje u Dakiji tokom II veka n. e. bilo neobjašnjivo ako bi se 

prihvatila ideja da je daĉki narod nestao iz svoje zemlje. Pored 

navedenih gradova daĉkog porekla, Ptolemej navodi samo osam s 

nazivima latinskog porekla: Ulpianu, Salinae, Praetoria, Augusta, 

Apulum, Aquae, Angustia, Frateria i dvostruki naziv Ulpia Traiana. 

Prema tome, biće da su Daĉani nazive svojih gradova preneli 

Rimljanima. 

Romanizacija Daĉana u Trajanovoj Dakiji ĉesto se dovodi u 

pitanje. Pritom se kaţe da Trajan nije doveo u Dakiju doseljenike iz 

Italije već iz drugih provincija: Ilirije, Panonije, Dalmacije, Sirije i 

Male Azije, pa u vremenu od 106. do 271. godine Daĉani nisu mogli 

da se romanizuju. Doista, Trajan je naselio Dakiju raznorodnim 

stanovništvom, ali verujem da su meĊusobno komunicirali jezikom 

Imperije, a to je mogao biti samo latinski. Rimske legije su takoĊe 

formirane od Latina ili od latiniziranog stanovništva, a pomoćne ĉete, 

ale i kohorte prihvatale su i strance. Legionari su u sluţbi bili 

stacionirani dvadeset, a oni iz pomoćnih jedinica dvadeset pet godina, 

što je olakšalo vojnicima vezu s Daĉankama i dovelo do raĊanja 

mnogobrojne dece koja su odgojena u logorima i sigurno kulturološki 

uticala na osvajaĉe. Znamo da su u vreme ratovanja u provinciji 

Hispania vojnici rimskih trupa povećali natalitet s lokalnim ţenama 

koje su rodile mnoštvo dece, koja su bila vaspitavana u logorima i od 

kojih je Republika kasnije osnovala grad na molbu njihovih 

roditelja. 279 Ovo je bilo moguće u svim provincijama Imperije ukoliko 

znamo da je svaki vojnik mogao imati do ĉetiri konkubine. Zatim, 

kada su rimski legionari bili osloboĊeni sluţbe, dobijali su zemlju i 

bili smešteni u provinciji gde su sluţbovali, odakle su im bile ţene i 

gde su im se deca rodila. Po toj logici, Daĉani i Mezi sposobni za 

279 Th. Mommsen, Röm. Gesch. II, 4. Comp. W. Harster, Die nationen des 

Römerreches in den Heeren der Kaiser, Speier 1877, 26 : „Daneben aber kommt nicht 

weniger als 81 mal die Bezeichnung castris statt des Vaterlandes vor, was nicht 

anderes bedeuten kann als im Lager geborenes Soldatenkind, so dass also nach diesem 

Verhält nisse drei achtel der gesammten Manschaft unter den Waffen geboren und 

aufgezogen war”.


vojnu sluţbu nisu bili smešteni u Dakiji i Meziji, a po isteku vojne 

sluţbe retko se ko vraćao u Dakiju i Meziju. Na taj naĉin su i Dakija i 

Mezija, poput drugih provincija, romanizirane i latinizitrane jaĉanjem 

rimskog i slabljenjem autohtonog dako-traĉkog elementa. Ta 

mešavina naroda formirana putem vojnih trupa i administracije stoţer 

je romanizacije i latinizacije ne samo Dakije i Mezije, o kojima je 

ovde reĉ, već svih provincija Rimske imperije, i zato je, smatram, 

dako-traĉki element u rumunskom jeziku siromašan kao što je 

siromašan keltski element u francuskom ili iberijski u španskom itd. 

Vreme potrebno za romanizaciju i latinizaciju svih provincija 

nigde nije bilo duţe od onoga u Dakiji (106271), a za neke provincije 

je, moţemo reći, bilo mnogo kraće. Strabon ( 64/63. p. n. e. 

– 24. n. e.) nam u svom delu govori da je u njegovo 

vreme 280 provincija Hispania bila ucelo romanizovana, jer su španski 

starosedeoci zaboravili svoj jezik i prisvojili upotrebu latinskog i nisu 

se ni po ĉemu razlikovali od Rimljana. 281 Organizacija ove provincije 

pada 197. godine p. n. e., a prva njena kolonija Carteia bila je 

osnovana već 171. godine p. n. e. Provinciju Galia Narbonensis 

zauzeo je Julije Cezar 52. godine p. n. e., a u vreme Plinija (Plinius 

†79. godine n. e.) bila je „više jedna Italija nego li jedna provincija” 

(breviterque Italia quam provincia). 282 Valej Paterkul (Valleius 

Paterculus 19. p. n. e. – 31. n.e.) svedoĉi da u Panoniji, u ĉijem je 

osvajanju uĉestvovao, nije bio rasprostranjen samo latinski jezik, već 

se i rimska literatura uvukla u nedra narodna (in omnibus Panoniis 

non disciplinae tantum modo, sed linguae quoque notitia Romanae, 

plerisque etiam literarum usus et familiaris animorum est 

exercitatio). 283 

Dakle, smatram da je imperator Julijan deportovao samo gornji, 

bogati sloj romanizovanog stanovništva, rimske legije i administraciju 

sa prostora Trajanove Dakije 271. godine na prostor Gornje Mezije, a 

da je veliki deo donjeg sloja romanizovanog daĉanskog stanovništva, 

kao i onog iz drugih provincija Rimske imperije koje se bavilo 

280 U vreme Isusovog roĊenja. 

281 Strabo, III, 15. 

282 Plinius, H. N. III, 4. 

283 Hist. rom., II, 110.


trgovinom ili rudarstvom, ostalo na prostoru bivše Trajanove Dakije. 

Kontinuitet stanovništva Trajanove Dakije potvrĊuje nam mnoštvo 

arheoloških artefakata dako-rimske i rimsko-vizantijske provenijencije 

u sledećim kulturama: Ipotești-Cîndești, Ciurelu-Brateiu ili Costișa- 

Botoșana II, koje su istraţene na prostoru antiĉke Dakije. 284 Seobe 

koje su krenule negde sredinom III veka nove ere, taĉnije invazijom 

Karpa 245. i ubistvom imperatora Decija 251. godine kod Abritusa u 

bici sa Ostrogotima, pa sve do turskih osvajanja Balkanskog 

poluostrva, koja su zapoĉeta osvajanjem Galipolja 1352. godine, išle 

su iz severnih ka juţnim provincijama Rimske i Vizantijske imperije, 

mada ima dosta autora, meĊu kojima i rumunskih istoriĉara i filologa, 

koji kaţu da je posebno u milenijumu velikih migracija bilo i onih 

seoba romanskog stanovništva koje su išle sa balkanskog na 

karpatsko-dunavski prostor u VIVII, u VIVIII, u VIIIIX, u IXX, 

pa ĉak i u XIIXIV veku. 285 

Vizantijski narativni izvori o sudbini romanskog stanovništva u 

oĉigledno ĉestim migracijama i deportacijama iz Ilirika i u Ilirik 

tokom V, VI, VII i VIII veka veoma su oskudni. Ipak, i na osnovu 

284 Kalupi za livenje nakita, komadi opasaĉa ili krstova bili su otkriveni na 

lokalitetima: Cristur (oblast Covasna), Botoșana (oblast Suceava), Costești (oblast 

Iași), Lozna (oblast Botoșani), Parincea (oblast Bacău), Budureasca (oblast Prahova), 

București (oblast Străulești-Lunca i ulica Soldat N. Chivan), Olteni (oblast Teleorman 

itd. Vidi: Dan Gh. Teodor, Teritoriul est-carpatic î n veacurile VXI e. n. : contribuții 

arheologice și istorice la problema formă rii poporului româ n , Iași, Junimea, 1978, 

164 (fig. 5), 165 (fig. 6); Dan Gh. Teodor, Natives and slavs in the east-carpathian 

regions of Romania in the 6th10th centuries. – u: Relations between the 

autochthonous population and the migratory populations on the territory of Romania, 

Bukarest, 1975, 158; P. Diaconu: Românii și populațiile în migrație, u: Independența 

României, Bukarest, 1977, 40: „U završnoj etapi etnogenetskog procesa rumunski 

narod je stvorio vlastitu materijalnu kulturu, koja je – u svojim osnovnim 

komponentama – reflektovala daĉku i rimsku lokalnu provincijsku tradiciju.” 

285 A. Balogh, Histoire démythifiée de la Roumaine, Paris, 1979, 40, 84 ; Endre 

Haraszti, The Ethnic History of Transylvania, Florida, 1971, 3467 ; E. Horvath, The 

Early History of Transylvania, u: Transylvania and the Hungarian-Rumanian 

Problem, 5860; В. Д. Королюк, Термин „волошская земля” в 

раннесредневековых писъменных источниках, u: Eтническая история 

восточниых романцев, Древностъ и средние века, Москва, 1979, 517 ; J. 

Peisker, Die Abkunft der Rumänen wirtschaftsgeschichtlich untersucht, u: Zeitschrift 

des historischen Vereines für Steiermark, XV, 1977, 160205.


oskudnih izvora imamo priliku da uporedimo ponašanje Huna prema 

romanskom stanovništvu sa ponašanjem Avara i Slovena. Moţemo 

dobiti priliĉno celovitu sliku odnosa varvara prema romanskom 

stanovništvu severnog i srednjeg Ilirika. 

Huni su 441. godine u svom naletu zauzeli Viminacium i 

Margum 286 i razrušili Sirmium i Naissus, 287 pa se postavlja pitanje šta 

je sa stanovništvom. U vezi sa zauzećem Marguma imamo podatak 

više u Priska, koji izjavljuje sledeće: „Snaga varvara se povećala”. 288 

Pojam „snaga” moţe se primeniti iskljuĉivo na romansko stanovništvo 

odvedeno u oblasti pod stalnom vlašću Huna, odnosno u Panoniju. 

Pretpostavljam, na primeru stanovnika Sirmijuma, da je stanovništvo 

moglo biti otkupljeno i vraćeno na svoja staništa. Naime, još pre 

osvojenja gradskih zidina episkop Sirmijuma je razmatrao mogućnost 

otkupa graĊana od Huna ukoliko se grad ne uspe odbraniti. Novac za 

to je imao pribaviti pisar Konstancije prodajom crkvenog posuĊa, ali 

kako on to nije uradio, Huni su zarobljeno romansko stanovništvo 

verovatno deportovali u Panoniju. 289 Zamisao episkopa Sirmijuma da 

novcem otkupi graĊane oslanjala se, po svoj prilici, na ustaljen 

varvarski odnos prema zarobljenicima, odnosno moglo je biti učestalo 

kretanje romanskog stanovništva u pravcu severno od Dunava da bi 

otkupom bilo vraćeno svojim domovima ili barem zaviĉaju juţno od 

Dunava, pošto su gradovi bili razrušeni, što se moţe videti na primeru 

Naisusa. 290 

Srećom, gradsko stanovništvo u V veku nije ĉinilo većinu 

ţitelja severnog i srednjeg Ilirika, već je to moralo biti seosko 

stanovništvo, jer je ono, ĉini se, preţivelo hunsku najezdu, što se moţe 

pojasniti i sledećim primerom. Atila je 447/48. godine, poslavši 

imperatoru Teodosiju II (408450) poslanstvo sa zahtevom da Romani 

286 Prisc. frg. 2, 280.1114. 

287 Prisc. frg. 8, 291.915, in: Vizantijski izvori I, 9.11. 

288 Prisc. frg. 8, 291.915, in: Vizantijski izvori I, 9.11. 

289 Prisc. frg. 8, 302.1421. Vizantijski retor ( ) i sofista ( ) Prisk 

( ili ) je, prema Suidi, napisao delo 

u šest knjiga, koje je saĉuvano u fragmentima, 

odnosno obuhvata razdoblje 432472, dok se za celo delo pretpostavlja da je bilo 

nastavak Zosimove Istorije i, prema tome, da je obuhvatalo vreme 411472. 

290 Prisc. frg. 1 b, 278.22 – 280.2.


prestanu obraĊivati zemlju koju su Huni zauzeli kopljem, i to, od 

Panonije pa tokom Dunava do traĉkog grada Novae (Svištov u 

Bugarskoj) po duţini, a pet dana hoda od Dunava unutar Ilirika. 291 

Granica bi se na ovaj naĉin pomerila sa bivše teritorije Singidunuma 

na teritoriju Naisusa, pa otuda i zakljuĉak da se romansko stanovništvo 

koje obraĎuje zemlju nalazilo na tom prostoru sve do Atiline smrti. 

Nakon povlaĉenja Gepida i Herula pred Gotima i njihove 

provale u provinciju Moesia Superior 528. i upada Protobugara 540. 

godine u Ilirik, Trakiju i Heladu, pre no što su Sloveni zapoĉeli 

znatnija razaranja na prostoru Ilirika 548, 550. i 551. godine, 

Justinijan I zapoĉeo je izgradnju novih i dogradnju starih kastela i 

utvrĊenih gradova. U to vreme obnavlja se sâm grad Singidunum, kao 

i njegove zidine, a nedaleko od kastela Octavium izgradio je iznova i 

stari Viminacium. Oba grada, kao i njihove bedeme koji su još od 

razaranja Huna leţali u ruševinama, obnovio je, i to nije sporno, ali je 

pitanje koje stanovništvo ga obnavlja, kojim stanovništvom su oni 

naseljeni i odakle ono dolazi. Da su sva naselja u blizini navedenih 

obnovljenih gradova bila potpuno pusta, imperator bi morao vršiti 

preseljavanja stanovništva iz udaljenih oblasti Imperije, kao što je bilo 

u kasnijim vremenima iz Male Azije, ali o takvim preseljenjima 

stanovnika unutar Vizantije nema podataka u narativnim vizantijskim 

izvorima. Zato se kao jedino moguće rešenje nameće da romansko 

stanovništvo obnovljenih gradova, po svoj prilici, potiĉe iz seoskih 

naselja koja su bila smeštena u okolini. Setimo se, naime, napada 

Avara na Singidunum 584. godine, kada su njegovi stanovnici bili 

zateĉeni van gradskih zidina zbog ţetve, 292 što ukazuje na to da se 

gradsko stanovništvo ne bavi samo zanatstvom, trgovinom i drugim 

poslovima uobiĉajenim za urbanu sredinu već i poljoprivredom, jer je 

to u biti ruralno stanovništvo. Na isti naĉin mogli su biti naseljeni i 

novi gradski centri, koje je Justinijan I sagradio, kao npr. Iustiniana 

Prima, Iustinianopolis ili bivša Ulpiana, obnovljena pod imenom 

Iustiniana Secunda, ili manji gradovi izmeĊu Serdike, Naisusa, 

Germanije i Pautalije, kao što su Cratiscara, Quimedava i Remesiana 

unutar provincije Dacia Mediterranea ili Timatohiom u dolini Timoka, 

291 Prisc. frg. 7, 286.31 – 287.7. 

292 Simocattae Hist. I, 46/47, in: Vizantijski izvori I, 106.


kao i poimence navedeni kasteli u Aquiskoj regiji i u regiji grada 

Naisusa, koji su se oĉuvali do danas u nazivima naselja: Aldanes – 

Aldinac; Arsatza – Rsovac; Arsena – Raţanj; Brarkedon – Brakinova; 

Burdopes – Burdimo; Garkes – Grkinja; Gurvikon – Kurvingrad kod 

Niša; Kalis – Kalna; Kandilar – Kandilice; Mucianikastelon – 

Muĉibaba; Mutzipara – Muĉkovce; Iudaios – Ţidaik; Novae – Nova; 

Ratiaria – Arĉar; Almus – Lom; Bononia /prarum. Budūnia/ – Vidin; 

Florentiniana – Florentin; Bratzista < Braçi sta – Braĉin; 

Setlotes < vulgarnolat. Siculótae > Sglot – Zlot; Timiana – Tamjanica 

itd., 293 baš kao i u ostalim regijama Ilirika. 294 

Justinijanovo obnavljanje gradova i izgradnja novih u prvoj 

polovini VI veka ukazuje upravo na suprotstavljanje ustaljenoj praksi 

deportacije romanskog stanovništva i mogućeg naknadnog otkupa 

293 S. Gacović, Razgraničenje naisopoliske (niške) i akviske (prahovske) regije sa 

ubikacijom gradova iz VI veka, Zajeĉar, 1977, 1755. 

294 Po mišljenju Tibora Ţivkovića, graditeljska delatnost izraţena u trouglu 

Naissus – Serdica – Iustiniana Secunda izdvaja se po broju novosagraĊenih gradova i 

varoši zbog slivanja stanovništva iz severnog dela u srednji deo Ilirika. Naprotiv, u 

severnom delu Ilirika, tj. na prostoru današnje Timoĉke zone fortifikacioni objekti bili 

su deo ranijeg strateškog sistema koji je „verovatno izgraĊen u vreme Antonina Pija, a 

moţda, delimiĉno, finalizovan za vreme njegovog naslednika Marka Aurelija” (A. 

Jovanović, Prilog proučavanju antičkih utvrĎenja u okolini Knjaţevca, Razvitak 200, 

Zajeĉar 1998, 139.) 294 i zato nije bilo potrebe za izgradnjom novih kastela. Rekli 

bismo da je pojaĉana graditeljska delatnost u trouglu Naissus – Serdica – Iustiniana 

Secunda bila za potrebe seoskog romanskog stanovništva iz bliţe i dalje okoline 

novosagraĊenih gradova, kako bi se moglo sklanjati iza gradskih zidina u vreme 

uĉestalih varvarskih prodora. To je bilo vreme kada rimska vojska nije više vodila 

osvajaĉke ratove već samo odbrambene unutar gradskih bedema, vreme nestajanja 

utvrĊenih antiĉkih garnizona s rimskim elitnim jedinicama, legijama i kohortama, i 

nastajanja „burgova” i „kastela”, s jedinicama formiranim od okolnog seoskog, 

odnosno domorodaĉkog romanskog stanovništva. To je vreme laganog ali sigurnog 

prelaza iz kasnoantiĉkog u rano srednjovekovno razdoblje. Kastele i burgove 

srednjovekovnog razdoblja koji su iznikli na imanjima krupnih feudalnih poseda, 

odnosno na znaĉajnijim raskršćima puteva, oko trgova i rudnika u zapadnom delu 

nekadašnje Rimske imperije, sagradila je već sredinom VI veka u istoĉnom delu 

Imperije drţavna administracija na ĉelu s imperatorom Justinijanom I. Naţalost, ti 

kasteli u unutrašnjosti Balkana najĉešće nisu imali kontinuitet u srednjovekovnom 

razdoblju i nikad nisu imali svoju autonomiju poput dalmatinskih gradova i onih na 

bivšem prostoru zapadnog dela Imperije (S. Ćirković, Neostvarena autonomija: 

gradsko društvo u Srbiji i Bosni, Rabotnici, vojnici, duhovnici – Društva 

srednjovekovnog Balkana, Beograd, 1997, 259276).


crkvenih velikodostojnika, pa i familija deportovanih uz finansijsku 

pomoć samih imperatora. Bilo je ĉestih primera i samootkupa 

obraĊivanjem zemlje za potrebe varvara, koji su se odrţali i u Slovena, 

o ĉemu nas obaveštava Pseudo-Mavrikije u svom delu , 

odnosno 

. Pseudo-Mavrikije nas obaveštava da 

Sloveni tokom VI veka zarobljeno romansko stanovništvo ne drţe u 

ropstvu neograniĉeno vreme, već su im posle odreĊenog vremena 

omogućavali da se za izvesnu otkupninu vrate u svoj zaviĉaj ili da 

ostanu meĊu njima kao slobodni ljudi. 295 Dok Prokopije daje zbirni 

izraz za opljaĉkanu imovinu Romana, dotle Simokata donosi detalje 

po kojima se izvesno vidi da Sloveni kradu stoku, ali i „sve drugo što 

je imalo vrednosti, poĉev od zarobljenika, koji su otkupom donosili 

novac”. 296 Dakle, i pored toga što Sloveni krajem VI veka ne ţive u 

robovlasniĉkom sistemu, ipak odvode zarobljenike radi otkupa, a to 

je, kako kaţe Tibor Ţivković, „posredan dokaz da je romejsko 

stanovništvo moglo biti odvoĊeno preko Dunava, ali i da se moglo 

vraćati u svoja stara staništa”. Time se potvrĊuje gorepomenuta 

pretpostavka da su mogle postojati ĉeste seobe, rekao bih, gotovo 

neprekidno kretanje romanskog stanovništva severno i juţno od 

Dunava i da Prokopijev podatak od 200.000 pobijenih i zarobljenih 

posle svakog varvarskog upada u Ilirik ne moţemo potpuno 

odbaciti. 297 

Izdvojio bih nekoliko migracija romanskog stanovništva koje su 

zapoĉete krajem VI poĉetkom VII veka, a bile završene tek u 

XVXVI veku. U tom dugom istorijskom procesu koji je trajao blizu 

hiljadu godina moţemo pratiti permanentne migracije manje-više istog 

romanskog stanovništva koje se u svojim ĉestim seobama formiralo na 

tzv. panonsko-balkanskom prostoru. Naime, u vreme avaro-slovenske 

opsade Tesalonike (Solun) anonimni autor Miracula S. Demetri 

obaveštava nas da je u gradu Svetog Dimitrija Solunskog bilo 

romanizovanih izbeglica iz Dakije Mediterranea, taĉnije „iz Naisa i 

Serdike,” 298 što ukazuje na migraciju romanskog stanovništva u vezi s 

295 Strategicon, XI 4, 372.1314; Vizantijski izvori I, 131. 

296 T. Ţivković, Sloveni, 74. 

297 Procopii Hist. arc. 18, 115.12, in: Vizantijski izvori I, 52. 

298 P. Lemerle, Le plus anciens recueils de Miracles de Saint Démétrius et la 

pénétration des Slaves dans les Balkans, I : Le texte, Paris, 1979, 185, 186 ; F. Barišić,


ranijim napadima Avara i/ili Slovena (578, 585, 614615, 616) na 

prostoru Balkana. Nakon opsade Tesalonike koja je zabeleţena u 

Miracula S. Demetri II 2 i koja se po mišljenju Franje Barišića 

odigrala 618. godine 299 , Avari i Sloveni „opustošiše skoro ĉitav Ilirik, 

odnosno njegove provincije, mislim obe Panonije, isto tako obe 

Dakije, Dardaniju, Meziju, Tribaliju, Rodope i sve ostale, pa još i 

Trakiju i podruĉje uz vizantijski Dugi zid, te druge gradove i naselja i 

celokupno stanovništvo (sc. odvedoše) u zadunavski kraj prema 

Panoniji, kojoj je provinciji metropola nekad bio grad zvani 

Sirmijum” 300 , tj. u nekadašnju provinciju Pannonia Sirmiensis”, 301 gde 

je Mirjana Mirković, oslanjajući se na istraţivanja Dušanića 302 i 

Moĉija 303 , kao i na osnovu sopstvenih analiza antiĉkih izvora i 

epigrafske graĊe, u oblasti Sirmiuma smestila peregrinsku zajednicu 

civitas Sirmiensi još u I veku nove ere, koja je tokom sledećih vekova 

bila romanizovana. 304 Potĉinjeno romansko stanovništvo iz skoro svih 

provincija Ilirika koje je hagan doveo u Panoniju, mešajući se sa 

Grcima, Latinima, Slovenima i Bugarima „oĉuvalo je svoju 

hrišćansku veru kao i ĉeţnju za ostavljenom domovinom” 305 , ali 

„pošto je oko šezdeset i više godina prošlo otkad su njihove oĉeve 

varvari bili zarobili, oni su tamo postali ĉitav jedan nov narod”. 306 

Za imenovanje ovog naroda anonimni autor koristi termin 

ethnos koji vizantijski autori koriste za imenovanje varvara ali, budući 

da je to jedan nov narod, mogao bi se razumeti kao narod na putu 

varvarizacije, izmeĊu ethnos-a i laos-a. Hagan je ovom 

Čuda Dimitrija Solunskog kao istorijski izvori, Beograd, SAN Posebna izdanja, knj. 

CCXIX, Vizantološki institut, knj. 2, 98, nap. 56. 

299 Franjo Barišić, Čuda Dimitrija Solunskog kao istorijski izvor, Beograd, 1953, 

139144; P. Lemerle, La composition et la chronologie de Miracula S. Demetrii, u: 

Byzantinische Zeitschrift, 46, 1953, 349361. 

300 F. Barišić, op. cit., 100. 

301 Miracles I, 284–287. 

302 S. Dušanić, Novi i revidirani rimski natpisi iz istočnog Srema, Ţiva antika 

XVII, Skopje, 1967, 198, 199. 

303 A. Mócsy, Pannonia und Upper Moesia, London, 1974, 5370. 

304 M. Mirković, Sirmium – Its History from the I Century A. D. to 582 A. D., 

Sirmium I, Beograd, 1971, 10 

305 Miracles I, 285.6–14. 

306 F. Barišić, op. cit., 126.


romanizovanom konglomeratu naroda, koji se poimao kao nov narod, 

dodelio poglavara po imenu Kuver ( ). Narod s nazivom 

Sermisiani ( 

) pod voĊstvom Kuvera na prostoru 

Panonije dodatni je pokazatelj da anonimni autor u njima ne 

prepoznaje Romane, ali ih isto tako ne naziva imenom poznatih 

varvarskih plemena. Nakon više decenija provedenih u Panoniji taj 

evoluirani romanski etnos napustio je 685. godine Panoniju i Avarski 

haganat na ĉelu s Kuverom i doselio se u Makedoniju na 

Keramezijsko polje ( Bitoljsko polje). 307 

Dolaskom u Makedoniju, Kuver je došao na ideju da sâm vlada tzv. 

Kermesiancima ( , , ) i 

da osvoji Tesaloniku okoristivši se jednim potomkom onih 

zarobljenika iz 618. godine po imenu Mauros ( ), koji je, kako 

nas uverava izvor, „bio ugledan i ĉuven u svemu i znao je naš jezik i 

jezik Romana, Slovena i Bugara” ( 

, ). 308 Iz 

konteksta se vidi da je „naš jezik” bio grĉki kojim je pisao autor 

Miracula, dok jezik Romana nije mogao biti latinski, već je, u 

kontaktu s romanskim stanovništvom Panonije mogao biti jedino 

romanski jezik (lingua romana) VII veka. Da spomenuti Maur nije 

izmišljena liĉnost u Miracula S. Demetri, potvrĊuje, i u izvesnom 

smislu koriguje jedan peĉat ĉiji natpis u prevodu glasi: „Maurov, 

patricij i arhont Sermisiana i Bugara”. 309 Ovaj veoma znaĉajan peĉat 

ukazuje na dva etniĉka naziva, na Bugare i Sermisiane, koje smatramo 

romanskim stanovništvom iz oblasti „kojoj je provinciji metropola 

nekad bio grad zvani Sermium” ( ). Rekao bih da se 

romansko stanovništvo Srema, tj. Sermisiani nisu u celosti izmestili na 

prostore Makedonije, jer Anonimus, koji ţivi u XII veku na dvoru 

ugarskoga kralja Bele III, kada piše o upadu Ugara u Panoniju krajem 

IX veka, to isto romansko stanovništvo sa prostora Srema i Banata 

naziva „Vlasi, odnosno pastiri Rimljana” (Blachii ac pastores 

307 F. Barišić, op. cit., 126. 

308 P. Lemerle, Les plus anciens recueils de Miracles de Saint Démétrius et la 

pénétration des Slaves dans les Balkans, I : Le texte, Paris, 1979, 229. 

309 И. Божилов – В. Гюзелев, История, 95.


Romanorum), 310 koji se sada ponovo, ali ne definitivno u celosti, zbog 

Ugara poĉinju seliti na jug. Da je Anonimusova tvrdnja o Vlasima 

krajem IX veka na prostoru današnjeg Srema taĉna, potvrĊuju 

kazivanja prezbitera Dukljanina s kraja XII veka (verovatno 1172), 

koji kaţe da je srpski knez Belo, naslednik Ĉaslava Klonimirovića 

(933960), bio prinuĊen da ratuje sa Sermani-ma i Ugrima (Sermani 

congregantes se cum Ungaris) i da je u sukobu kod mesta Bijeljina 

(Bellina) na prostoru današnje Semberije (< sëmbër „kmet” < сęбъръ 

„srpski kmet”) 311 u Bosni odneo potpunu pobedu, 312 najverovatnije 

krajem X ili poĉetkom XI veka. Ugri su tom prilikom zatraţili mir, a 

Belo im je obećao mir pod uslovom da ubuduće ne smeju preći reku 

Savu, i to od mesta gde istiĉe do ušća u veliku reku Dunav (... a loco 

unde surgit et sicut currit usque quo intrat in magno flumine 

Donavi). 313 Shodno Dukljaninovom kazivanju i Kekavmenovom 

podatku u Strategikonu (Sovety i rasskazy) o Srbima, koji ţive na 

obalama Save, gde su donedavna ţiveli Vlasi ( ), Srbe 

ne oĉekujemo istoĉno od ušća Save, kao ni severno odatle, pošto 

ratuju sa Sermani-ma, tj. Sremcima, koji se nalaze pod vlašću Ugara 

sve do njihovog osvojenja od strane Romanije i formiranja teme 

Sirmium, koja je obuhvatala gradove Paristriona do Vidina (... 

310 G. Popa-Lisseanu, Anonymus, 31-32: ... et laudabant eis terram Pannonie ultra 

modum esse bonum. Dicebant enim, quod ibi confluerent nobilissimi fontes aquarum 

Danubius et Tyscia et alii nobilissimi fontes bonis piscibus habundantes, quam terram 

habitarent Sclavi, Bulgarii et Blachii ac pastores Romanorum. (prevod: ... i hvališe 

zemlju Panoniju da je izuzetno dobra. Jer, rekoše da tamo teku najpoznatije reke, 

Dunav i Tisa i druge veoma poznate vode, pune kvalitetne ribe. Na ovoj zemlji ţive 

Sloveni, Bugari i Vlasi, odnosno pastiri Rimljana.) 

311 I. Popović, Istorija srpskohrvatskog jezika, Novi Sad, Matica srpska, 1955, 49, 

51. Rum. sâmbri®e „isplata nadniĉaru, najamniku”. 

312 V. Mošin, Ljetopis popa Dukljanina, Zagreb, 1950, 72. 

313 V. Mošin, op. cit. 72; Bogumil Hrabak u svojoj raspravi (Bogumil Hrabak, op. 

cit., 39) navodi da ih je „još poĉetkom XVI veka bilo ... i u njihovoj staroj postojbini”, 

odnosno u Sremu. 

313 Bryennios, 100.2021.


...), 314 odnosno, veći deo 

današnje Timoĉke zone. 315 

Kada Bogumil Hrabak govori o Vlasima severozapadne Srbije, 

kaţe da su oni pripadali „Vlasima Posavine i Podunavlja”, koji su se 

pre svega „zbog pritiska ugarske drţave, nalazili u stadiju 

raseljavanja” i da se „u Deĉanskoj povelji pominju dva katuna 

Ċuraševskih Vlaha ... koji su se zvali Vlasi Sremljani”. 316 Hrabak u 

nastavku kaţe da je „u prvoj polovini XV veka Vlaha Sremljana bilo i 

u Hercegovini, što znaĉi da su se selili iz Posavine preko poreĉja 

Zapadne Morave u Metohiju, gde su ti odnosi u toku XIV veka bili 

dosta labilni.” 317 Hrabak govori o katunu Vlaha Srïmlënó (= 

Đuraševski Vlasi = Kostadinovci + Gojilovci) 318 „Sremci”, koji je 

spomenut u navedenoj Deĉanskoj hrisovulji 1330. godine u oblasti 

Altina, 319 juţno od Đakovice na Kosovu i Metohiji. 320 U imenu katuna 

Vlaha Sremljana Šuflaj (Šufflay) vidi viševekovno, s uspehom 

oĉuvano ime Srema, nastalo metatezom likvida od poznoantiĉke 321 i 

vizantijske grafije 322 Sermium, odakle su oni, zapravo, i doseljeni 323 , 

gde se u izvorima pominju s nazivom Sermisiani ( 

) ili 

314 Bryennios, 100.2021. 

315 Tema Sirmium je najverovatnije formirana po etniĉkom i jeziĉkom principu, 

jer je tu preovladavalo romansko/rumunsko stanovništvo. 

316 Bogumil Hrabak, Vlasi starinci i doseljenici u porečju Zapadne Morave (do 

1570. godine), u: Zbornik radova Narodnog muzeja XX, Ĉaĉak, 1990, 10. 

317 Bogumil Hrabak, op. cit., 10 

318 M. Pešikan, Iz istorijske toponimije Podrimlja, Onomatološki prilozi, II 

(1981), 6, 15 (= M. Pešikan, Iz istorijske toponimije Podrimlja). 

319 A. Loma, Sloveni i Albanci do XII veka u svetlu toponomastike, Zbornik nauĉnog 

skupa „Stanovništvo slovenskog porijekla u Albaniji”, Titograd, 1991 (= Loma, 

Sloveni i Albanci), 319–321. 

320 S. Gashi, Albansko-vlaška simbioza u svetlu onomastike, Onomastica 

Iugoslavica 10 (1982), 49. 

321 SERMIUM (Polemije Silvije), SERMIENSIUM CIVITAS (Enodije) itd., što je 

metatezom dalo današnji naziv SREM. 

322 SERMIO (Jordanis), (Hijerokle), SERMENSIS (u natpisu iz 612. 

godine iz Salone), (Konstantin Porfirogenit), što je metatezom takoĊe dalo 

današnje Srem (Vidi: F. Papazoglu, Srednjobalkanska plemena, 59), a zabeleţene su i 

mnoge druge srednjovekovne slovenske grafije (Vidi: Zbornik Konstantina Jireĉeka I, 

165166). 

323 S. Gaschi, Serbët dhe Shqiptarët, Prishtinë, 1968, 168.


Sermani („Sremci”). 324 Po mišljenju Hrabaka „sremski Vlasi, mada su 

se naselili u blizini dubrovaĉkih meĊa, ostali (su) i dalje u nadleţnosti 

ugarskog kralja, jer ih je (1451) herceg Stjepan Vukĉić Kosaĉa oteo 

ugarskom kralju, zajedno sa Sladojem Stankovićem, o ĉemu su 

Dubrovĉani javljali vladaru u Ugarskoj”. 325 MeĊutim, Vlasi Sremljani 

su iz oblasti Altina na Kosovu migrirali dolaskom Turaka krajem XIV 

veka ne samo u Hercegovinu već i u Vidinsku despotovinu, jer se u 

turskim popisnim defterima pominje selo s nazivom Sremlan 1455. i 

1466, odnosno Siremljan 1560. u nahiji Crna Reka, a danas je to 

mahala Sremljana u selu Podgorcu u opštini Boljevac. 326 Ali, Vlasi 

Sremljani i sa ovog prostora nisu u celosti migrirali na sever. Stojan 

Novaković u delu Selo nalazi oronim Cuka Sermiani na austrijskoj 

generalštabnoj karti „na severoistok od Đakovice ukraj Drima”, a na 

juţnom delu tog oronima nalazi se i „selo Sermiani”, što je „bez 

sumnje mesto ovih Vlaha Sremljana”, navodi Novaković. 327 

Sermisiani ili Sermani su u svojim migracijama krajem VII i/ili IXXI 

veka, pored svog naziva koji ukazuje da im je poreklo iz oblasti grada 

Sermium-a, poneli iz nekadašnje provincije Pannonia Sirmiensis i 

naziv antiĉkog mesta Altina. O tome Aleksandar Loma u jednom 

svom radu 328 kaţe da su u „Deĉanskoj hrisovulji na podruĉju Altina 

zabeleţeni ... Vlasi Srïmlënó” 329 ĉiji naziv „znaĉi doslovce Romani 

iz Sirmija, a u antiĉko doba je u današnjem Sremu, oblasti rimske me- 

324 F. Papazoglu, Srednjobalkanska plemena u predrimsko doba, ANUBIH, Djela, 

knj. XXX, Centar za balkanološka ispitivanja, knj. 1, Sarajevo, 1969, 59; P. Lemerle, 

Les plus anciens recueils des Miracles de Saint Démétrius et la pénétration des Slaves 

dans les Balkans, I, Le texte, Paris, 1979, 284287; V. Mošin, Ljetopis popa Dukljanina, 

Zagreb, 1950, 72. 

325 J. Gelcich – L. Tháloczy, Ragusa és Magyarország oklevéltára, Budapest, 

1887, 513; St. Novaković, Selo, 4041, 42. 

326 Д. Боянич-Лукач, Видин, 71, 105; Miscellanea II, 1466, 25, nap. 44. 

327 Stojan Novaković, Selo, Beograd, SKZ, knj. 301, kolo XLIV, u redakciji 

Dragutina Kostića, 1943, 33, nap. 50. 

328 A. Loma, Sloveni i Albanci do XII veka u svetlu toponomastike, Zbornik nauĉnog 

skupa „Stanovništvo slovenskog porijekla u Albaniji”, Titograd, 1991 (= Loma, 

Sloveni i Albanci), 319321. 

329 M. Pešikan, Iz istorijske toponimije Podrimlja, Onomatološki prilozi II, Beograd, 

1981, 2; M. Pešikan, Stara imena iz donjeg Podrimlja, Onomatološki prilozi 

VII, Beograd, 1986, 41.


tropole Sirmija na mestu današnje Sremske Mitrovice, bilo mesto Altina, 

koje se locira oko ušća potoka Surĉina u Savu. 330 Posredi je latinsko 

(altus „visok”?) ili moţda keltsko topografsko nazvanje, karakteristiĉno 

za antiĉko Podunavlje: postojala je još jedna Altina u Donjoj 

Meziji na Dunavu, koju beleţi Prokopije 331 i jedan Altinum u Gornjoj 

Panoniji. No oblasno ime Altin na tlu poznoantiĉke Prevalitane, koja 

se tu javlja tek od srednjeg veka, najbolje se objašnjava prenosom 

imena donjopanonske – sremske Altine, s obzirom na dokumentovano 

prisustvo Romana doseljenih iz Srema u Altinu.” 

Dakle, na osnovu narativnih vizantijskih izvora moţemo reći da 

je zarobljavanje i deportovanje romanskog stanovništva, kojem se 

omogućavalo vraćanje u zaviĉaj ustaljenom praksom otkupa i 

samootkupa, na prostorima Balkanskog poluostrva trajalo još od prvih 

decenija V veka i da otkup kao instituciju srećemo i u drugoj polovini 

VIII veka na osnovu kazivanja Nikifora. 332 Migracija romanskog 

stanovništva iz Panonije, tj. Srema i Podunavlja, odnosno sa obala 

Save i Dunava išla je ka jugu u više navrata od VII veka i takav pravac 

migracija imamo sve do uspostavljanja turske vlasti na jugu Balkana. 

U ove migracije svakako ne podrazumevam one inverzivne migracije 

zbog otkupa i samootkupa, jer su to, rekao bih, bila više deportovanja 

nego li migracije stanovništva. 

Stiĉe se utisak da politiĉka vlast Vizantije na prostorima istoĉne 

Srbije i zapadne Bugarske „sasvim sigurno nije mogla da pogoduje 

procesu slavizacije”, 333 a Kekavmen, vizantijski strateg, u delu 

Strategikon (Советы и рассказы Кекавмена = Saveti i priče 

Kekaumena), koje je nastalo u periodu izmeĊu 1075. i 1078. godine, 

govori o nespornoj vezi Dačana i Besa i njihovih potomaka Vlaha, 

koji se i tokom XI veka nalaze na obalama Dunava i Save, što se moţe 

zakljuĉiti iz sledećeg navoda: „Vlaški narod ( ), 334 

330 A. Mayer, Die Sprache der alten Illyrier I-II, Schriften der Balkankommission 

15-16, Wien, 195759, I 40. 

331 De aed. IV 11. 

332 Niceph. 163, 86.815, in: Vizantijski izvori I, 243. 

333 T. Ţivković, Sloveni, 159. 

334 Naţalost, u delu Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, III, Beograd, 

Vizantološki institut, Posebna izdanja, 10, 1966, na strani 217, podatak o Vlasima u 

Kekavmena nije preveden od J. Ferluge.


pobeĊen u borbi od strane imperatora Trajana i slomljen u celosti bio 

je pokoren [od ovoga], a njihov kralj, nazvan Decebal, bio je ubijen i 

glava mu je nabodena na koplje usred rimskoga grada, 335 jer su ovi 

takozvani Dačani ( ), [nazvani] i Besi ( ), obitavali najpre 

pored reke Dunava ( ) i Saosa ( ), reke koju sada 

nazivamo Sava ( ), gde od skora ţive Srbi ( ), 

na mestima utvrĊenim i teško pristupaĉnim”. 336 Po 

Kekavmenu, Srbi su odskora, tj. tek od XI veka poĉeli ţiveti na 

obalama Save, odnosno tamo gde je doskora ţivelo vlaško/rumunsko 

stanovništvo. Ovoj doseobi Srba na obale Save do njenog utoka u 

Dunav morala je prethoditi migracija „vlaškog naroda” ( 

). Uzroci migracije Vlaha mogu biti provale Peĉenega 

10321036. godine, 337 koji su se nastanili i juţno od Dunava sve do 

Meglena. Drugo je ustanak Petra Deljana ( , ), 338 

koji je trajao od 1040. do 1041. godine 339 u novoformiranoj temi 

Sirmium, koja je teritorijalno obuhvatala Beograd i Braniĉevo, 

verovatno do Niša, i oblasti do Vidina (... 

...). 340 Zapoĉeti ustanak Petra Deljana završen je njegovim 

oslepljenjem i internacijom u Konstantinopolis krajem 1041. godine, 

tj. u vreme smrti Mihaila IV (10341041). Tako bi se ovaj 

Kekavmenov navod u kojem se pominje „narod Vlaha” na obalama 

Dunava i Save „gde odskora ţive Srbi”, mogao odnositi na neku veću 

deportaciju vlaškog/rumunskog stanovništva. Moţda je to jedan vid 

335 Nasred Rima. 

336 Кекавмен (Советы и рассказы Кекавмена), 9, 268270, in: Izvoarele istoriei 

României III, Kekaumenos, Sfaturi şi povestiri, 3941. Ako je, kako izgleda, izvor 

Kekavmenovih informacija o osvajanju Dakije Dio Cassius bio dostupan iz komentara 

Jovana Ksifilina ili iz drugih vizantijskih komentara, ova ĉinjenica nije dokaz o nepostojanju 

jedne ţive tradicije u pogledu rimskog porekla Vlaha. Poreklo Vlaha kod Kekavmena 

u XI veku predstavlja jednu vekovima zatomljenu tradiciju o poreklu Dakorumuna, 

koja je nastala u vreme Trajanovih osvajanja Dakije krajem I i poĉetkom II 

veka nove ere. 

337 Scylitzes, 385.5657, 397.4344, 399.36, 710; Zonaras, III, 579.1516, 

590.68. 

338 Scylitzes, 409.89; Psellos, I, 76.XL 77.19. 

339 Scylitzes, 409.91. 

340 Bryennios, 100.2021.


kaţnjavanja zbog njihovog uĉešća u samom ustanku. Bilo koji uzrok 

da je u pitanju, Vlasi Podunavlja su se, po Kekavmenovom kazivanju, 

„rasprostrli po celom Epiru 341 i celoj Makedoniji, 342 a najviše njih se 

smesti u Heladu”. 343 Kada Kekavmen kaţe da se jedan deo Vlaha 

Podunavlja odselio u Heladu, misli na Tesaliju, oko Tebe i 

Demetrijade, 344 jer je to oblast koja je u izvorima od X veka poznata 

po starešini Vlaha iz Helade ( ) 

koji se zove Nikulica, a od XII veka oblast je nazvana Vlahija iz 

Helade, 345 Velika Vlahija ili Vlahija ( , 

, ), kojom upravlja toparh ( ), 

što ukazuje na to da su preci spomenutih Vlaha-Aromuna zapravo bili 

Vlasi-Rumuni Podunavlja. Kekavmen nam ovim navodom samo 

ukazuje na pravac mogućih migracija iz Podunavlja ka Epiru, 

Makedoniji i Heladi, jer se u izvorima Vlasi Helade pominju već u X 

veku. 346 

341 Epir je u celosti bio deo Bugarskog Samuilovog carstva, a nakon ponovnog 

pripajanja Romaniji 1018. godine on je podeljen u dve teme: Dyrrhachium i 

Nicopolis. 

342 Kekavmen ima u vidu ne temu Macedonia, već geografsku oblast tog imena. 

343 Kekavmen pod Heladom podrazumeva Tesaliju, koja je u celosti bila u okviru 

teme Helada. 

344 Miracula II 4, 254, 214.1112, in: Vizantijski izvori I, 204. 

345 Pod imenom Helada ne podrazumeva se više klasiĉna Grĉka, već vizantijska 

tema ( , provincia) koja je obuhvatala severnu Grĉku (bez Etolije i Akarnanije, 

nazvane i Mala Vlahija) ujedno s Tesalijom i Eubejom. 

346 Romansko stanovništvo pod univerzalnim imenom Vlasi pominje se, po 

mišljenju Henrika Barića, prvi put na Balkanskom poluostrvu u VI veku kod 

Prokopija u De aedificiis (IV 3), kao Vlachorihinoi ( 

), (H. Barić, 

Istorija arbanaškog jezika, Nauĉno društvo NR Bosne i Hercegovine, Djela, knj. XII, 

Balkanološki institut, knj. 1, Sarajevo, 1959, 42), tj. Vlasi sa reke Rynchos ( ), 

a po mišljenju Tomašeka (W. Tomaschek, Zur Kunde der Hämus-Halbinsel, 

Topographische, archeologische und ethnologische Miscellen – Izvod iz 

Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 

Bd., XCIX, II Heft, 1881, Wien, 1882, 43): , 

. . . 

, 

, u Makedoniji. Tomašek 

je preštampao po Uspenskom (Успенский, История А она, Киевъ, вол. III; 

Востокъ христіанскій 1877, p. 311, n. 16, a Uspenski podatak o Vlahorinhinima 

našao u manastiru Kastamonitu u jednom zborniku iz XII veka). W. Tomaschek u


Zbog toga migracija Vlaha Podunavlja ka Epiru, Makedoniji i 

Heladi moţe biti inicirana ne samo ustankom Petra Deljana u XI veku, 

već i upadima Peĉenega u X, a potom i njihovim naseljavanjem u XI 

veku. Prvi pomen o tome nalazimo u Hronici ( ) 

Mihajla Glike (Mihail Glykas) gde je reĉeno da „Peĉenezi prelaze 

Istar i pustoše Meziju (... 

.)” 943. godine, odnosno u 

vreme kada „Arabljani pustoše Mesopotamiju sve do Melitene 

( )”. 347 

Zatim nas Jovan Skilica (Ioanis Skylitzes) u delu Kratka istorija 

( ) obaveštava o Peĉenezima ( ), koji 

1026. godine „upadoše u Bugarsku i pobiše i zarobiše mnogo naroda i 

stratega i tagmatarha” pa zato „basileus Konstantin postavi za duku 

[vizantijske teme – prim. S. G.] Bugarske arhonta Sirmijuma Konstantina 

Diogena ( 

gorenavedenom delu na 44. strani beleţi: Neu und eigentümlich in jener Notiz ist nur 

die vulgäre Namensform 

, welche darauf hindeutet, dass das (nach 

dem Flusse ‘ , , in der nördlichen Chalkidike genannte) Volk 

der 

ausser dem herrschenden slowenischen Bestandteile auch noch das 

einheimische wlachische Volkselement umfasst hat, das sich mit der Zeit stärker 

erwies. Pored toga, jedna atoska manastirska hronika govori o pokrštavanju Rinhina, 

Vlahorinhina i Sagudata „za vreme careva ikonoboraca”, ali taj dokument P. Lemerle, 

Philippes et la Macédoine orientale à l'époque chrétienne et byzantine, Bibl. des 

Ecoles françaises d'Athènes et de Rome 158, Paris, 1945, 115, smatra 

nepouzdanim. 346 Vlahorinhinoi se pominju u VIII veku u zborniku Istorijsko 

pripovedanje manastira Kastamonita, koje je nastalo u navedenom manastiru blizu 

Halkidike (Chalcidica), o ĉemu piše i S. Brezeanu, Valah. Originea şi evoluţia unui 

cuvânt, Romanitatea orientală în evul mediu de la cetăţenii romani la naţiunea 

medievală, Bucureşti, 1999, 104. Romanski Vlasi mogli su se doseliti na prostor 

helenske kulture nekom migracijom tokom VI veka, iznosi A. Sacerdoţeanu, Vlahii 

din Calcidica, In memoria lui Vasile Pârvan, Bucureşti, 1934, 7 i d. Premda su 

istorijske ĉinjenice veoma moguće, ĉini se da ih je dokument iz XII veka rasvetlio, 

unevši ime 

i situaciju iz svoga vremena u informaciju iz VIII veka, 

kada su doista bili poznati samo sa reĉice ‘ . 

347 Michaelis Glycae Annales, recognovit Io. Bekker, Bonn, 1886, 584; Izvoarele 

istoriei României III. Scriitori bizantini (sec. XI – XIV), Editura Academiei 

Republicii Socialiste România, Bucureşti, 1975, 167 (= Izvoarele III).


), koji ih porazi i natera nazad preko Dunava”. 348 MeĊutim, 

u drugom pokušaju, „prešavši Dunav, Pečenezi opljaĉkaše celu 

Meziju do Soluna”. 349 Po kazivanju Jovana Zonare (Ioannis Zonaras) 

„Arapi su osvojili Mesopotamiju, Pečenezi [vizantijsku temu – prim. 

S. G.] Bugarsku, a Agareni obalu Ilirika” i 1032. godine. 350 Po kazivanju 

Skilice, u vreme „vatrenog stuba”, septembra 6543. godine od 

osnivanja sveta, tj. 1034. godine od Hristovog roĊenja, „prešavši D- 

unav, Pečenezi opljaĉkaše celu Meziju do Soluna”. 351 Zonara je 

fragmentarniji i kaţe da su „tada Pečenezi opljaĉkali Mizijce”, 352 tj. 

celokupno stanovništvo Mezije, a 1035. godine „kada je nastala nepodnošljiva 

zima i Dunav se zaledio, Pečenezi ga preĊoše i velika zla 

uĉiniše Meziji i Trakiji sve do Makedonije”. 353 Ţestoki napadi 

Peĉenega koji se, po kazivanju Zonare, nastavljaju u leto 1036. godine 

„doneli su velike štete zemlji Romeja, ubijajući uhvaćene u cvetu 

mladosti” 354 , pa u tom kontekstu treba razumeti i 

romanijske/vizantijske voĊe koji su smatrali da Peĉenezi treba da 

„nasele zapuštene ravnice [teme – prim. S. G.] Bugarske ( 

)”. Intelektualac XI veka Jovan 

Mauropije (Ioannis Mauropus), roĊen u Paflagoniji, pominje Peĉenege 

koji 29. decembra 1047. godine pomaţu pobunjenika Lava Tornikija, 

nanevši velike štete Trakiji. Oni su pod voĊstvom Kegena 1048/49. 

godine bili poraţeni, pa su jedni prihvatili „blagu vest”, tj. hrišćanstvo, 

a drugi prešli na stranu imperatora. 

348 Ioannis Scylitzae ope ab I. Bekkero suppletus et emendatus II. Bonnae, 1839, 

483,1823 (= Ioannis Scylitzae); Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, tom 

III, Vizantološki institut, Posebna izdanja, knj. 10, Beograd, 1966, 162163 (= 

Vizantijski izvori III). 

349 Ioannis Scylitzae, 512, 23; Vizantijski izvori III, 163. 

350 Ioannis Zonarae epitomae historiarum, ed. Th. Büttner-Wobst, Bonnae, tomus 

III, libri XVII, 1897, 12, 9 (= Ioannis Zonarae III/XVII); Izvoarele III, 220221. 

351 Ioannis Scylitzae Synopsis historiarum, Editio princeps, Rec. I, Thurn, Berolini 

et Novi Eboraci, 1973, 512, 23; Vizantijski izvori III, 163 (= Ioannis Scylitzae 

Synopsis). 

352 Ioannis Zonarae III/XVII, 14, 26; Izvoarele III, 220221. 

353 Ioannis Scylitzae Synopsis, 514,1719; Vizantijski III, 163. 

354 Ioannis Zonarae III/XVII, 14, 30; Izvoarele III, 220221.


Kekavmen kaţe da su „Pečenezi proţeli Romaniju”, 355 a 

Mihailo Atalijat (Attaliates) donosi veoma dragocene podatke o borbi 

i pobedi Peĉenega 1053. godine. Naime, imperator Konstantin IX 

Monomah (1042–1055) zaduţuje duksa Paristriona (oblast Podunavlja), 

Romana Diogena (april 1050–1054) 356 i satrapa [vizantijske 

teme – prim. S. G.] Bugarske 357 Vasilija Monaha 358 da se suprotstave 

Peĉenezima. Povodom opisa borbe s Peĉenezima Atalijat navodi da 

„...ovaj potonji sa znatnom vojskom preĊe preko planine koja se tu 

uzdiţe i koja leţi kao granica izmeĊu Makedonije i oblasti kraj 

Dunava [= Paristrion], i koju zbog toga meštani nazivaju Zygos 

( na rumunski se prevodi kao jug(ul) „jaram” < lat. 

iugium), 359 a ona ima i mnoge tesnace koji se odavno jezikom meštana 

360 

[tj. Vlaha] nazivaju klisure ( )”. Tako, nakon 

višedecenijskih borbi, „Vasilije Monah, arhont [vizantijske teme – 

prim. S. G.] Bugarske, primivši ogroman broj Pečenega, naseli ih po 

ravnicama Serdike, Niša i Ovĉeg polja ( 

, ), rasporedivši ih raštrkano 

i bez ikakva oruţja da ne bi nešto pokušali”, 361 odnosno u juţnom delu 

teritorije Timok – Osogovo – Šara, gde je, kako smo naveli, u 

kontinuitetu ţivelo najpre romansko, a potom rumunsko stanovništvo, 

koje je ovom prilikom dobrim delom migriralo u Tesaliju, oblast koja 

se u izvorima XIXV veka naziva Velika Vlahija ( 

355 Советы, 150, 162, 164. 

356 N. Bănescu, Les duches byzantins de Paristrion (Paradounavon) et de 

Bulgarie, Bucureşti, 1946, 8184 (= Bănescu, Les duches); P. Diaconu, Les 

Petchenegues au Bas-Danube, Bucureşti, 1970, 8299. 

357 Satrap ( ) = guvernator. Atalijat koristi ovaj arhaiĉni 

termin preuzet iz grĉke klasiĉne literature umesto termina duks ( ) ili katepan. 

358 Bănescu, Les duches, 139–140. 

359 В. Н. Златарски, История на българската държава през средните векове 

II, София, 1934, 9; Izvoarele III, 118–119 (= Златарски, История II). 

360 Michaelis Attaliotae Historia, Opus a W. Bruneto de Presle Instituti Gallici 

socio inventum descriptum correctum recognovit I. Bekkerus, Bonnae, 1853, 37, 9– 

21; Izvoarele III, 66–69. 

361 Ioannis Scylitzae Synopsis, 587,4–10; Vizantijski izvori III, 164.


, , ), 362 zatim na prostor jednog 

dela Akarnanije, Agrafe i Epira, koji se u izvorima naziva Gornja 

Vlahija ( ), ili na prostor preostalog dela Akarnanije, 

Doride, Esperije i Lokride, koji se u izvorima naziva Mala Vlahija 

( ). 363 Peĉenezi, koji su vremenom „nazvani Pečenezi 

Mogleni, po kazivanju Jovana Zonare, 1091. godine bili su 

kolonizovani od Aleksija Komnina i juţnije, sve do u oblast 

Moglena”. 364 

Na osnovu ovih ĉinjenica rasuĊujemo da je Kekavmen, koji u 

zadnjoj ĉetvrtini XI veka u Strategikonu piše da je romansko 

stanovništvo, tj. „Vlaški narod” ( ) ţiveo na mestima 

pored Dunava i Save „gde odskora ţive Srbi”, 365 tj. u vreme pisanja 

Strategicona, u pravu, jer deo reĉenice „gde odskora ţive Srbi” reĉito 

govori da su se Vlasi, odnosno njihovi davno romanizovani preci 

Daĉani i Besi, još uvek mogli sresti tokom XI veka na obalama Save i 

Dunava, odakle su krenuli na jug usled upada Peĉenega. 

Poslednji autor koji koristi hronike Anonimusa kralja Bele III i 

Simona de Kezea u svojoj hronici Decsriptio Europae Orientalis, 

napisane verovatno 1308. godine, jeste jedan francuski anonimni autor 

– kaluĊer dominikanskoga reda. 366 Ovo delo je zamišljeno kao vodiĉ 

za kralja Roberta Anţujskog i Karla Valoe. Prvi je pretendent 

Ugarske, a drugi Latinske imperije u Konstantinopolisu. U ovom delu 

Vlasi su rimski pastiri, odnosno potomci Rimljana u Panoniji: „Ovde 

valja zabeleţiti da usred Makedonije, Ahaje i Tesalonike postoji jedan 

veoma veliki i rasprostranjen narod koji je nazvan Blazi, koji su 

nekada bili pastiri Rimljana i koji su ranije ţiveli u Ugarskoj, gde su 

bili pašnjaci Rimljana i plodne zemlje pune zelenila. MeĊutim, pošto 

su oni kasnije proterani odavde od Ugara, pobegli su u one krajeve; 

362 Советы и рассказы Кекавмена. Сочинение византийского полководца XI 

века. Подготовка текста, въведение, перевод и комментарии Г. Г. Литаврина, 

Москва, 1972, 270 (= Советы). 

363 V. Diamandi-Aminceanul, Românii din Peninsula Balcanică, Bucureşti, 

reprint 1999, 31. 

364 Ioannis Zonarae III/XVIII, 23,1; Izvoarele III, 228229. 

365 Izvoarele III, 41 

366 G. Popa-Lisseanu, Descriptio Europae Orientalis, Bucureşti, 1934 (Izvoarele 

istoriei Românilor, II).


oni u izobilju imaju vrlo dobrog sira, mleka i mesa, više od svih 

naroda...”. 367 U ovom odlomku se prepoznaje preuzimanje ideje iz 

navedenih maĊarskih hronika o Vlasima (Blazi) koji su romanorum 

pastores. Oni su, prema mišljenju francuskog anonimnog autora, 

pobegli iz Panonije u vreme dolaska Ugara krajem IX – poĉetkom X 

veka, i to bi, pored metanastaziĉke migracije Sermisiana iz 685. 

godine bila prva migracija Vlaha, tj. Rumuna na prostor Makedonije, 

Ahaje i grada Tesalonike sa panonskog prostora, pored one migracije 

Vlaha ka Makedoniji, Epiru i Heladi (Tesaliji) koja se dogodila u 

vreme upada Peĉenega tokom XXI veka ili pak one migracije ili 

deportacije Vlaha nakon svršetka ustanka Petra Deljana 1041. godine 

sa obala Save i Dunava, tj. sa prostora bivše provincije Pannonia 

Sirmiensis, Dacia Traiana, Moesia Superior i Dacia Ripensis, negde 

sredinom XI veka, koju pominje Kekavmen. 

Migracije manjih amplituda koje se dešavaju u vremenu od XI 

do XIV veka pokreću Albance i Vlahe/Aromune iz Epira u njihovim 

migracijama ka jugu, u kontinentalnu Grĉku sve do Peloponeza, i ka 

jugozapadu preko Crne Gore, Hercegovine i Dalmacije 368 do Istre. 

Uzroci ovih migracija su krstaški pohodi koji idu preko Balkanskog 

poluostrva, latinski pohodi XIIIXIV veka, borbe Stefana Dušana 

Silnog i drugi. Valja reći da su Vlasi „od XIII do sredine XV veka 

potiskivani sa krajnjeg dela severozapadne Srbije, tj. iz Maĉve. Za 

vreme ugarske vladavine tamo su naseljeni ratari katolici, pored 

postojećeg domaćeg zemljoradniĉkog ţivlja.” 369 

Pljaĉkaški pohodi i osvajanja balkanskih prostora od strane 

Otomanske imperije doveli su do velikih demografskih kretanja na 

367 G. Popa-Lisseanu, Descriptio Europae Orientalis, IV, Bucureşti, 1934, p. 17: 

„Notandam /est hic/ quod inter machedoniam, achayam et thesalonicam est quidam 

populus ualde magnus et spatiosus qui uocantur blazi, qui et olim fuerunt romanorum 

pastores, ac in ungaria ubi erant pascua romanorum propter nimiam terre uiriditatem 

et fertilitatem olim morabantur. Sed tandem ab ungaris inde expulsi, ad partes illas 

fugierunt; habundant enim caseis optimis, lacte et carnibus super omnes nationes...”; 

Anonymi Descriptio Europae Orientalis, ed. O. Górka, Cracovia, 1916, 13. 

368 Ante Milošević, Stećci i Vlasi. Stećci i vlaške migracije 14. i 15. stoljeća u 

Dalmaciji i jugozapadnoj Bosni, Split, Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture 

Split, 1991, preuzeto od Andrej Ĉebotarev, Ocjene i prikazi, u: Povijesni prilozi, br. 

14, 321 (1995). 

369 Bogumil Hrabak, op. cit., 13.


Balkanu. Još u prvoj polovini XIV veka vizantijski izvori beleţe 

egzodus hrišćana iz Male Azije s ove strane Bosfora. 370 U drugoj 

polovini XIV veka turski pohodi su prouzrokovali masovne migracije 

stanovništva koje su pokrenute, bez razlike, meĊu Grcima, Bugarima, 

Vlasima, Albancima i Srbima prema Grĉkoj i ka severozapadnim 

teritorijama Balkanskog poluostrva. 371 Te migracije nisu prestajale ni 

u XV ni u XVI veku, a sve u zavisnosti od samih turskih osvajanja 

koja su išla u pravcu severozapada, preko bugarskih i srpskih zemalja 

prema rumunskim kneţevinama, Ugarskoj kraljevini i uopšte ka 

zapadnim zemljama srednje Evrope. 372 

Zapravo, s propašću srednjovekovnih balkanskih drţava 

raspada se i srednjovekovno društvo. Dinastije nestaju ili se s 

vlastelom iseljavaju, ginu i turĉe. Zato je seljaštvo u vreme turske 

vlasti postalo glavni nosilac narodne svesti bilo kog naroda na 

Balkanu. Ono je u Turskoj najpre tlaĉeno kao raja, a zatim nacionalno 

pa zato poĉinje da „(se) iseljava krajem XV i poĉetkom XVI veka i 

naseljava u priliĉnom radijusu od Bele krajine i Jadranskog mora do 

Vlaške i Erdelja.” 373 O migraciji toga vremena Miroslav Draškić i 

Nikola Pantelić kaţu: „Iz turskih deftera i ugarskih izvora obraĊenih u 

našoj istoriografiji utvrĊeno je da se krajem 15. i poĉetkom 16. veka 

stanovništvo iz severne Srbije poĉelo masovno preseljavati u Ugarsku. 

Istovremeno se u zemljoradniĉke krajeve severne Srbije i Pomoravlja 

naseljavaju vlasi, srednjovekovno stoĉarsko stanovništvo iz oblasti 

Starog Vlaha, sa Drine, iz Hercegovine i iz crnogorskih Brda. 374 Tako 

je na primer u smederevskom sandţaku, koji je obuhvatao skoro 

ĉitavu severnu Srbiju, oko 1516. godine, moralo biti već preko 12.000 

stoĉarsko-vlaških kuća.” 375 

370 G. Ostrogorsky, Quelques problèmes d’histoire de la paysannerie byzantine, 

Bruxelles, 1956, 3740 ; A. E. Laiou-Thomadakis, Peasant Society in the Late 

Byzantine Empire. A Social and Demographic Study, Princeton, New-Jersey, 1977, 

223266. 

371 S. Dragomir, Vlahii din nordul Peninsulei Balcanice, Iași, 2001, 101 i dalje. 

372 S. Dragomir, Vlahii din nordul Peninsulei Balcanice, Iași, 2001, 101107. 

373 St. Stojanović, Istorija srpskog naroda, Beograd, 1926, 315. 

374 Istorija naroda Jugoslavije II, Beograd, 1960, 77. i 78. 

375 Istorija naroda Jugoslavije II, Beograd, 1960, 81.


Naţalost, na osnovu turskih popisnih deftera došlo se do 

pogrešnog zakljuĉka da su Arumuni (Vlasi) u severnu Srbiju 

(severozapadnu i severoistoĉnu) došli tek u prvim decenijama turske 

vladavine, i to najviše iz Novopazarskog sandţaka. Istina je sasvim 

drugaĉija, jer je Rumuna (Vlaha) u severozapadnoj Srbiji bilo mnogo 

ranije. Aleksandar Loma je u svom radu Iz toponimije Srbije donekle 

pomerio granice prostora na kojem se mogu traţiti Rumuni navodeći 

toponime iz zapadne Srbije: Mačkat, selo na Zlatiboru; Negrišori, selo 

u Donjem Dragaĉevu; Kondrišor, šuma u selu Kaona u Gornjem 

Dragaĉevu; Kamidţora, brdo na utoku Ibra u Moravu; Kornet 

(Kornjet, Karnet) na više mesta; Loret, selo kod Uţiĉke Poţege; 

Grušet, zemljište u Guĉi (Gornje Dragaĉevo); Prijot, zemljište u selu 

Dljinu (Donje Dragaĉevo) i drimonime na -et (< lat. -etum) izvedenih 

od slovenskih naziva za vrste drveća, kao što su: Brezet, zaselak u 

oblasti Zlatibora; Vrbet, njive u selu Viĉi (Gornje Dragaĉevo); Jelet, 

brdo u selu Krivoj Reci (Kaĉer); Lipet, brdo u selu Kozelju (Kaĉer); 

Vrbeta, selo u Gruţi; Rebreta, brdo i utrina u selu Cerju i Grošeta 

(Groxeta 30-ih godina XV veka, danas Grošeto), njiva u selu 

Dragancu, koji „potiĉu iz mešovitog vlaško-slovenskog govora Vlaha 

u ovom delu Srbije, nastalog u razdoblju koje je prethodilo njihovom 

potpunom i konaĉnom posrbljenju”. 376 

Bogumil Hrabak je u raspravi Vlasi starinci i doseljenici u 

porečju Zapadne Morave (do 1570. godine) nastojao da se „pitanje 

Vlaha u severnoj Srbiji pomeri i na vreme pre poĉetka XIII veka, 

ulaţenjem u problematiku panonsko-peripanonskih Vlaha, koji su se 

pod pritiskom MaĊara selili na jug ili iz Male Vlaške, a moţda i iz 

istoĉnog Banata i severoistoĉne Srbije osamdesetih godina XIII veka u 

Moldaviju.” 377 

Vlahe u severnoj Srbiji ne treba traţiti, poput Hrabaka, „pre 

poĉetka XIII veka”, jer ih je, videli smo na prethodnim stranicama i u 

poglavlju O poreklu i postojbini Vlaha ili Rumuna u ovoj knjizi, tu 

oduvek bilo; uostalom, taj prostor je deo njihove postojbine koja se 

prostire na karpatsko-balkanskom arealu. Hrabak razvija dalje svoju 

376 Aleksandar Loma, Iz toponimije Srbije, u: Onomatološki prilozi, VI, Beograd, 

SANU, Odeljenje jezika i knjiţevnosti, Odbor za onomastiku, 1985, 110112. 

377 Bogumil Hrabak, op. cit., 39.


tezu, pitajući se „Ako je tako u severoistoĉnoj Srbiji”, tj. ako je Vlaha 

bilo i pre dolaska Turaka „zašto bi se u severozapadnoj Srbiji Vlasi 

morali doseliti tek u drugoj polovini XV veka, i to poglavito iz 

Sandţaka i sa Drine?”. 378 Budući da je u Srbiji Vlaha bilo prema 

turskim popisnim defterima u drugoj polovini XV veka oko 12.000, 

kako je moguće da se toliki svet u kratkom vremenskom periodu 

doselio iz Sandţaka i sa Drine? Doduše, Branislav ĐurĊev pored 

Vlaha iz Sandţaka i sa Drine ostavlja mogućnost da je dobar deo 

Vlaha doseljenih u severnu Srbiju poticao i iz Hercegovine i iz 

crnogorskih Brda, ali je veliko mnoštvo Vlaha, prema njegovom 

mišljenju, ipak došlo iz Sandţaka. 379 Hrabak u svojoj raspravi 

pokazuje da je mnoštvo Vlaha u prvim decenijama turske vlasti, oko 

1471. godine, došlo iz Hercegovine istoĉno od Neretve, a bilo ih je i 

sa Moraĉe (Kriĉci) i iz Drobnjaka i sa Durmitora. 380 S druge strane, o 

hercegovaĉkim Vlasima kaţe da su doseljeni iz Tesalije, Epira i 

Makedonije, a da je autohtonih Vlaha Despotovine, koje su Turci 

popisali 14441446. godine, bilo oko Kruševca, u Toplici i 

Duboĉici. 381 Dakle, Vlasi Despotovine, po mišljenju Hrabaka, nisu 

došli ni iz Starog Vlaha ni iz Hercegovine, a isto vaţi i za Vlahe 

popisane u Braniĉevu 382 ili u Vidinskom sandţaku. 

Dolaskom Turaka Osmanlija na prostor Vidinske despotovine 

nakon 1396. godine uspostavljen je Vidinski sandţak s upravom u 

Vidinu, 383 a nakon osvajanja Braniĉeva formiran je Braniĉevski 

subašiluk 1460. godine s upravom u Golupcu. 384 Na ovim prostorima 

pored autohtonih Vlaha/Rumuna dolaze i Vlasi/Aromuni sa juga 

Balkana beţeći pred Turcima, a potom ih i Turci dovode i naseljavaju 

378 Bogumil Hrabak, op. cit., 39. 

379 B. ĐurĊev, O naseljavanju Vlaha stočara u sjevernu Srbiju u drugoj polovini 

XV vijeka, Godišnjak Društva istoriĉara BiH, XXXV, Sarajevo, 1984, 9 32. 


381 Popis oblasti Kruševca, Toplice i Dubočice u vreme prve vladavine Mehmeda 

II (14441446), prir. O. Zirojević i I. Eren, u: Vranjski glasnik, IV, Vranje, 1968, 

377416. 


383 Душанка Боянич-Лукач, Видин и видинският санджак през 1516 век : 

Документи от архивите на Цариград и Анкара, София, наука и изкуство, 1975, 

5. 

384 A. Olesnicki, Mihailo Szilagyi i srpska despotija, Rad 276, Zagreb, 1943, 17.


u opustela naselja. Tako je bilo sve do „dugog rata” (15931603), 

kada zbog gladi u Vlaškoj poĉinju inverzivne migracije 

Vlaha/Rumuna na prostor Vidinske kneţevine. 

U prilog Hrabakovoj tezi o autohtonosti Vlaha/Rumuna u 

severnoj Srbiji (severoistoĉna i severozapadna) pre dolaska Turaka 

navešću 14. odredbu povelje despota Stefana Lazarevića (2. XII 1405) 

kojom se Dubrovĉanima potvrĊuju povlastice Vlaha (Rumuna i 

Aromuna – S. G.) i Srba: „I ko ţeli iz zemlje mojega gospodstva ići u 

Dubrovnik bilo Srbin bilo Vlah ili koji god ĉovek u kupovinu, svaki 

da ide slobodno…” (I kto läbi izâ gospodâstva mi zemlí iti 

ou Doubrovnik ili Srâbinâ ili Vlahâ ili ~i gode ~lovïkâ na 

kouplä, vsakâ da grede svobodno…). 385 Vlasi Despotovine u 

navedenoj povelji nisu stočari već trgovci. TakoĊe, u 14. odredbi 

povelje koju je despot ĐuraĊ iz svog letnjikovca Nekudima, nedaleko 

od današnje Smederevske Palanke, dao dubrovaĉkom poslanstvu 27. 

decembra 1428. i ponovio 17. septembra 1445. godine, potvrĊuje 

povlastice Dubrovčanima: „I ko ţeli iz zemlje mojega gospodstva ići 

u Dubrovnik bilo Srbin bilo Vlah ili koji god ĉovek u kupovinu, svaki 

da ide slobodno, da ga ne zaustavlja ni moje gospodstvo ni kefalija 

mojega gospodstva, i koji je zakon bio u cara Stefana i u roditelja 

mojega gospodstva svetog kneza Lazara…” (I kto läbi izâ 

gospodâstva mi zemlí iti ou Doubrovnik ili Srâbinâ ili 

Vlahâ ili ~i gode ~lovïkâ na kouplä, vsakâ da grede 

svobodno, da ga ne oustalë gospodâstvo mi ni kífalša 

gospodâstva mi, i {to í bilâ zakonâ pri cari Stefaná i pri 

roditelá gospodâstva mi svetïmâ knezi Lazari…). 386 Dakle, u 

ovim poveljama piše da se svaki ĐurĊev podanik, Srbin ili Vlah, moţe 

slobodno baviti trgovinom u Dubrovniku 387 kao u vreme njegovih 

roditelja, tj. i u vreme preĊašnjih srpskih kraljeva pre nastanka 

385 St. Novaković, Zakonski spomenici, 220. 

386 Ibid, 234. 

387 Fr. Miklosich, Monumenta Serbica spectantia historiam Serbiae, Bosnae, 

Ragusii, Vindobonae, 1858, 352355; Lj. Stojanović, Stare srpske povelje i pisma, 

(I/1, 1929) I/2, Beograd – Sr. Karlovci, 1934, 1121; St. Novaković, Zakonski 

spomenici srpskih drţava srednjeg veka, Beograd, SKA, peta knjiga, 1912, 231236 

(= St. Novaković, Zakonski spomenici); S. Ćirković, Udava, Zbornik Filozofskog 

fakulteta, XI/1 (1970), 345351; M. Spremić, Despot ĐuraĎ, 130.


Despotovine 1402. godine, što potvrĊuje i povelja (1349) kralja, a 

potom cara Stefana Dušana u kojoj piše: „da ne uzima Dabiţiv 

Dubrovĉanima ni carine, ni bilo kojeg dohotka ni Dubrovčaninu, ni 

Vlahu, ni Srbinu, nikome, i ko ide u Dubrovnik i iz Dubrovnika” (da 

ne ouzima Dabi‘ivâ Doubrovââ~anomâ ni carine, da ni koega 

dohodâka ni trâgovcou doubrovâ~âkomou, ni Vlahou, ni 

Srâbinou, da nikomou, i kto grede ou Doubrovnikâ, i izâ 

Doubrovnika). 388 Dakle, uspostavljena je slobodna trgovina u kojoj 

su, pored drugih naroda, uĉestvovali i romanofoni Vlasi. 

Da je romanofonih Vlaha na prostoru Despotovine, odnosno 

Braničeva bilo neposredno i pre dolaska Turaka, vidimo na osnovu 

povelje koju je 7. indikta 1428/29. godine izdao „gospodar Srblja 

ĐuraĊ” (gospodin Srbqem Gärg) velikom ĉelniku Radiĉu 

Postupoviću, kojom mu potvrĊuje posede dobijene još 1381. godine 

od despota Stefana. 389 U istoj ĐurĊevoj povelji u oblasti Kuĉeva se 

pominju dva sela pod nazivom „Vlasi Radivoevci (selo Vlasi 

Radivoevci) i Vlasi Košarna (selo Vlasi Košarna)”. 390 Ostaje otvoreno 

pitanje „da li su se oni s prelaskom na zemljoradnju i mešanjem sa 

Srbima stvarno ’srbizirali’, kao što se dogaĊalo kasnije, naroĉito u 

XIX i XX veku...” 391 Pored navedenih vlaških sela u oblasti Kučeva, 

tj. u istoĉnoj Srbiji, u istoj povelji se pominje i selo Vlasi Vojkovci 

(selo Vlasi Voikovci) 392 u oblasti Rudnika (ou Roudnikou 

metohou), tj. u severozapadnoj Srbiji, gde je bila poznata rudarska 

delatnost još u rimsko doba. 393 


389 M. Stojaković, Braničevski tefter, 12. 

390 St. Novaković, Zakonski spomenici, 334; G. Škrivanić, Vlastelinstvo velikog 

čelnika Radiča Postupovića, Istorijski ĉasopis, knj. XX (1973), 128 (= G. Škrivanić, 

Vlastelinstvo). Danas postoji top. Košarna u ataru sela Vlaški Do na svilajnaĉkom 

putu, 13 km juţno od Poţarevca. Selo Košarna se pominje i u povelji kneza Lazara 

manastiru Ţdrelu, oko 1379. godine kao meĊnik sela Osanice u Homolju, a prema 

podacima iz Braniĉevskog deftera (1467) selo Košarna se nalazilо u oblasti Luĉice u 

Braniĉevu i imalo je 17 kuća. 

391 M. Stojaković, Braničevski tefter, Beograd, 1987, 13. 


393 G. Škrivanić, Vlastelinstvo, 131. Danas postoji selo Vojkovci, severoistoĉno od 

Rudnika; S. Rizaj, Uloga Vlaha primićura u rudarstvu Kosova i Srbije u XV i XVI


Veliki migracioni talas Vlaha u pravcu Smederevskog sandţaka 

kretao se pedesetih i šezdesetih godina XV veka iz oblasti starog 

Vlaha, Podrinja i stare Hercegovine. Prema istraţivanjima Dušanke 

Bojanić-Lukaĉ posle zauzeća Braniĉeva od strane Turaka 1467. 

godine bilo je popisano stanovništvo. U Braniĉevu (Zviţd, Pek, 

Luĉica, Homolje, Ţdrelo, Ravanica i Resava) onda je ţivelo samo 179 

vlaških porodica, 394 mada je bilo i onih koji su popisani kao Vlasi 

vojnuci 395 u uţoj oblasti Pek, u selima Dragoševac, Dragulovac, 

Pobreţe, Gornja Bresnica, Vojilovo, Duboka i Krankovac gde je 

zabeleţeno 53 vojnuka, 116 jamaka i jedan lagator. U oblasti Zviţd 

registrovano je pet sela (Neresnica, Cerovo, Ševica, Boţane i 

Kruševica) u kojima su ţivele 62 porodice Vlaha, dva vojnuka i ĉetiri 

jamaka. 396 Sandţak-beg i drugi turski velikodostojnici naseljavali su 

Vlahe u opustela sela na svojim hasovima i zeametima, iz kojih se 

stanovništvo u strahu od Turaka sklonilo u zbegove ili migriralo u 

veku, Radovi knj. LXXIII, Odjeljenje društvenih nauka knj. 22, urednik Desanka 

Kovaĉević Kojić, Sarajevo 1983, 135139. 

394 Dušanka Bojanić-Lukaĉ, Vlasi u severnoj Srbiji i njihovi prvi kanuni, Beograd, 

Istorijski ĉasopis, knj. XVIII, 1971, 256, 263. 

395 Istorija naroda Jugoslavije : Od početka XVI do kraja XVIII veka, knj. II, 

Beograd, Prosveta, 1960, 75 „U Srbiji je bilo u svim sandţacima u drugoj polovini 

XV veka i u prvoj polovini XVI veka mnogo vojnuka. Iako je poreklom vojnučki red 

vlaško-stočarski, ipak je u našim zemljama u vojnuĉki red ušao dobar deo sitnih 

baštinika. Za neke vojnuke, iako retko, stoji oznaĉeno da su ’bivše spahije’. U Srbiji u 

ovo vreme vojnuci nisu bili samo konjušari nego i dţebelije (oklopni konjanici).” 

Ovde su Vlasi prikazani kao stoĉari, tj. kao socijalni sloj stanovništva, meĊutim, u 

srpskoj istoriografiji nigde nije objašnjeno kako vlasi-stočari postaju vojnuci-oklopni 

konjanici. Na koji naĉin su Turci uspeli od stočara napraviti vojnuka-oklopnika? 

Ukoliko bismo prihvatili tu soluciju kao sasvim moguću, onda bismo morali da 

prihvatimo da je ĉitav jedan staleţ staočara nestao na raĉun formiranja novog staleţa 

vojnuka. Moje mišljenje je da Vlasi predstavljaju etniĉku kategoriju stanovništva kao 

Srbi, Albanci, Bugari, Latini, Grci itd., meĊu kojima moţemo naći stoĉare, 

zemljordnike, vinogradare, rudare, vojnike, trgovce, zidare itd., kao što sam izneo u 

svojoj doktorskoj tezi: Slavoljub Gacović, Romanizacija i romansko stanovništvo 

Timočke zone od I do XVI veka, knj. II, Bor, Muzej rudarstva i metalurgije Bor, NVO 

Ariadnae filum, 2012, 180300. Uostalom, balkanske Vlahe kao vojnike nalazimo još 

u vizantijskoj vojsci pa nije ĉudo da ih kao vojnike nalazimo i u turskoj vojsci. 

396 Momĉilo Stojaković, Braničevski tefter: Poimenični popis pokrajine Braničevo 

iz 1467. godine, Beograd, Istorijski institut, Zbornik za istoĉnjaĉku istorijsku i 

knjiţevnu graĊu, knj. 3, 1987.


Ugarsku. U popisu Vlaha Smederevskog sandţaka iz 1476. godine 

upisana je beleška: „Po naredbi Isa-bega došli su od Trebinja. Stanuju 

zajedno sa onima što su došli od Nikšića”. Sedamdesetih godina XV 

veka Vlasi su se selili i unutar granica Smederevskog sandţaka. Sele 

se iz nahije Lepenica koja je bila izloţena ugarskim upadima sa severa 

u nahije Resava i Ravanica, koja je, iako graniĉna, ipak bila izvan 

glavnih puteva kojim su se kretale i ugarska i turska vojska. 

Braniĉevski subaša Ali-beg Mihaloglu naselio je do 1467. godine 

Vlahe u pet spomenutih sela svoga hasa u Zviţdu, jednom u Resavi i u 

šest sela svoga ĉitluka u Ţdrelu. 397 Tihomir Stanojević takoĊe piše: 

„Nakon pada srpske despotovine, uz veoma povoljne i privlaĉne 

uslove, mase vlaških rodova naseljavaju Negotinsku krajinu ... Turski 

izvori nazivaju ove doseljenike Vlasima. To je bio prvi veći talas 

stanovništva s juga posle kosovske bitke, odnosno posle turske 

okupacije naših zemalja.” 398 Po mišljenju Stanojevića „za masovno 

koloniziranje vlaškog stanovništva s juga u zapadni deo Vidinskog 

sandţaka društveno-ekonomski uslovi su bez sumnje bili primarni. 

Krajina pod Turcima predstavlja ’granicu prema Vlaškoj na severu i 

hrišćanima na zapadu’, ona kao takva uţiva poseban interes lokalnih 

turskih vlasti u Vidinu... U prvoj fazi kolonizacije doseljeni [Vlasi] 

vojnici su naseljavani pored Dunava kao ĉuvari turske granice; u 

drugoj fazi naseljavanja su ostali predeli Krajine, Timoka, Crne Reke, 

ĉak do Svrljiga, vlaškim stanovništvom, zemljoradnicima, tzv. 

filurdţijama. Vlaško zemljoradničko stanovništvo naseljeno na 

sandţakbegovom hasu dobijalo je baštinu...” 399 

397 M. Stojaković, Braničevski tefter, Beograd 1987, 467, 8693; D. Bojanić- 

Lukaĉ, Vlasi u severnoj Srbiji i njihovi prvi kanuni, IĈ 18 (1971), 256; B. ĐurĊev, O 

naseljavanju Vlaha – stočara u severnu Sriju u drugoj polovini 15. vijeka, Godišnjak 

društva istoriĉara BiH 35 (1984), 1819, 22; A. Krstić, Čitluk Ali-bega Mihaloglua u 

Ţdrelu, BG 1 (2002), 41. Vlahe su na svoje posede naseljavali i beglerbeg Rumelije, 

te zaimi Lepenice, Levĉa i Magliĉa. 

398 Tihomir Stanojević, Negotin i Krajina od prvih tragova do 1858. godine, 

Negotin 1972, 35. 


Negotin 1972, 3536. Stanojević u svom delu uvek istiĉe da se „u srednjem veku 

vlasima … nazivaju pastiri-stočari na Balkanu” (str. 56), odnosno smatra ih 

socijalnom kategorijom, a ovde su Vlasi navedeni kao zemljoradničko stanovništvo. 

Rekao bih da su Vlasi etnička kategorija i da kao i drugi narodi pripadaju svim


MeĊutim, ubrzo je došlo do promene u kolonizacionoj politici, 

jer su Vlasi u vreme popisa iz 1476. godine naseljavani na carskom 

hasu, pa su i daţbine koje su davali pripadale sultanu. Pravci migracije 

socijalnim strukturama srednjovekovnog društva. Mišljenje pojedinih autora je da su 

srednjovekovni balkanski Vlasi bili slovenizirani još u svojoj matici i kao takvi u 

migrativnim procesima XIVXV veka došli u današnju istoĉnu Srbiju. MeĊutim, ako 

je tome verovati, postavlja se pitanje za koga je rumunska nacionalna propaganda 

gradila više od stotinu škola i nešto crkava u Makedoniji krajem XIX i poĉetkom XX 

veka (Rumunska nacionalna propaganda pojaĉala se u Makedoniji od 1865. godine, 

kada su poĉeli da deluju Jon Helijade Radulesku (Ion Heliade Rădulescu) i Dimitrije 

Bolintinjanu (Dimitrie Bolintineanu), otvarajući rumunske škole po Makedoniji. Na 

njihovo zalaganje je u Bukureštu osnovano specijalno društvo za širenje rumunske nacionalne 

propagande u Makedoniji. O uspesima rumunske nacionalne propagande u 

Makedoniji govori s ogorĉenjem i dr Vladan ĐorĊević, tadašnji srpski poslanik u 

Carigradu, zato što su u to vreme oni bili veći od rezultata srpske nacionalne 

propagande. U poverljivom izveštaju srpskom ministru spoljnih poslova /Pov. br. 268 

od 22. septembra 1896/ on kaţe: „... i treća narodnosna propaganda koja se javila u 

Makedoniji još nije srpska već – neverovatno je reći – rumunska!” Doktor Vladan 

ĐorĊević, Srbija i Turska, Jilidiz–Porta Fanar, 18941897, Beograd, 1928, 57. Prema 

podacima Ivana Ivanovića, Maćedonija i Maćedonci, opis zemlje i naroda, II, Beograd, 

1909, 413415, bile su 3 rumunske gimnazije i 48 rumunskih osnovnih škola 

samo u Bitoljskom vilajetu. Ako su Vlasi, kao što Tihomir ĐorĊević kaţe, „nestali iz 

Srbije još u XV veku, bez ikakvog traga” (Tih. R. ĐorĊvić, Kroz naše Rumune – 

putopisne beleške, Beograd, 1906, 15), kome je bila namenjena rumunska propaganda 

krajem XIX – poĉetkom XX veka? Ne zvuĉe li paradoksalno ĐorĊevićeve, pa i 

tvrdnje drugih autora, da su Vlasi istoĉne Srbije, tj. Rumuni (Rumâńi) uglavnom 

povlašeni Srbi zbog ĉestih migracija u oblasti današnje Rumunije i nazad, pomešani tu 

i tamo sa Rumunima, kada znamo da su Srbi sa Timoka migrirali u rumunske zemlje 

verovatno u prvim beţanijama od Turaka krajem XIV i poĉetkom XV veka i da skoro 

600 godina ţive meĊu Rumunima, a ipak su saĉuvali identitet srpskog naroda do 

danas, pored bilingvizma na koji su upućeni toliko vekova unazad (M. Tomić, Govor 

Sviničana, Srpski dijalektološki zbornik, XXX, Rasprave i graĊa, Beograd, 1984, 

1126261. Dokaze za migracije s juga prema severu nalazimo i u radu: M. Tomić, 

Makedonski jazik, Makedonaski elementi u antroponimiji Sviniĉana, SR Rumunija, 

god. XXIII, Skopje, 1972, 271278. M. Tomić, Elementele lexicale româneşti în 

graiul sîrbesc din localitatea Sviniţa /Judeţul Mehedinţi/, Fonetică şi dialectologie, 

vol. IX (Extras 1975), 165175, a koji utiĉe i na njihovu antroponimiju (M. Tomić, 

Antroponimija Karaševaca II, Zbornik za filologiju i lingvistiku, XVIII/1 (Poseban 

otisak 1974), 207239). Uostalom, pogledajmo danas Vlahe u Grĉkoj i Makedoniji, 

odakle su pokrenute navedene migracije ka istoĉnoj Srbiji tokom XIVXV veka, koji 

su vekovima upućeni na bilingvizam, ali i danas ĉuvaju svoje jeziĉko i etniĉko blago. 

Vidi: Slavoljub Gacović, Romanizacija i romansko stanovništvo od I do XVI veka, 

knj. II, Bor, Muzej rudarstva i metalurgije; Ariadnae filum, 2012, 180300.


Vlaha bili su definisani pre svega vojnim ciljevima pa je zato 

naseljavanje opustošenih oblasti postao jedan od prioriteta drţavne 

politike. 400 Vlasi su u Braniĉevu preteţno naseljeni u nahijama Zviţd, 

Homolje, Ţdrelo, Resava, Ravanica i Luĉica, dok ih u nahiji Pek u ovo 

vreme nije uopšte bilo. Odgovor na pitanje zašto Vlaha skoro da i 

nema u Podunavlju daje beleška u defteru koja se odnosi na one 

preseljene iz nahije Lepenica u nahije Resava i Ravanica: „Većina 

Vlaha ove nahije digli su se sa svojih mesta i nastanili u Braniĉevu po 

ravnici, zato što su bili izloţeni gaţenju od neprijatelja”. 401 

Vlasi u Smederevskom sandţaku ţiveli su na tzv. „vlaškoj 

zemlji” koju su dobijali za naseljavanje. Vlaška sela nisu pripadala 

timaru već su ulazila u sastav carskog hasa. 402 Popis Smederevskog 

sandţaka iz 1476. godine sadrţi detaljne podatke o 533 vlaških sela u 

oblastima: Ţdrelo, Zviţd, Jagodina, Kuĉevo, Levaĉ, Lepenica, Luĉica, 

Ljubostinja, Magliĉ, Morava, Omolj, Osat, Ravanica, Resava, Rujno i 

Sivridţe Hisar (Ostrovica) koja su bila deo hasa smederevskog 

sandţak-bega. 403 

U periodu izmeĊu dva popisa (14671476) Smederevskog 

sandţaka sela s vlaškim stanovništvom su narasla sa 11 (1467) na 83 

(1476). 404 Popisom iz 1476. godine u Braniĉevu je zabeleţeno 66 

naselja naseljenih iskljuĉivo Vlasima, dok je u 17 stanovništvo bilo 

mešano: srpsko (Srbi-raja) i vlaško (Vlasi-filurdţije i Vlasi-vojnuci). 

Tako su Srbi i Vlasi zajedno ţiveli u nahiji Homolje, Pek, Luĉica, 

Ţdrelo, Resava i Ravanica, a u nahiji Zviţd samo Vlasi. 405 

U Smederevskom sandţaku je tridesetih godina XVI veka 

ukinut vlaški status i vlaško stanovništvo je „upisano pod haraĉ”, te je 

moralo da plaća sve rajinske daţbine. Ovo menjanje socijalnog statusa 

Vlaha (1516. godine u Smederevskom sandţaku bilo je 12.000 vlaških 

400 B. ĐurĊev, O naseljavanju Vlaha, 245; E. Miljković-Bojanić, Smederevski 

sandţak 14761560. Zemlja. Naselja. Stanovništvo, Beograd 2004, 216, 229. 

401 BBA TTD 16 (1476); E. Miljković-Bojanić, Smederevski sandţak, 229. 

402 D. Bojanić, Jadar u XVI i XVII veku, Jadar u prošlosti, Loznica 1985, 81. 

403 E. Miljković, Prilog proučavanju migracija vlaškog stanovništva na srpskom 

etničkom prostoru u drugoj polovini XV veka: primer vlaha nahije Kukanj, BG 3 

(2006), 8593. 

404 M. Stojaković, Braničevski tefter, 46, 47, 86, 87, 9092. 

405 E. Miljković Bojanić, Smederevski sandţak, 193195, 232.


domaćinstava) 406 svakako je posledica širenja teritorija Osmanskog 

carstva, usled ĉega Smederevski sandţak gubi znaĉaj krajišta. 

Istovremeno, Vlasi su upisani pod haraĉ i u kruševaĉkom, vidinskom, 

zvorniĉkom i bosanskom sandţaku. Ova odluka sultana Sulejmana II 

revidirana je 1540. godine za Vlahe vidinskog i bosanskog sandţaka, 

kojima je vraćen preĊašnji status. 407 Novi uslovi ţivota i nove daţbine 

primorali su Vlahe Smederevskog sandţaka da migriraju ka novim 

krajištima, gde su im bile priznavane povlastice. U drugoj polovini 

XVI veka brojne skupine Vlaha su migrirale na teritoriju Habzburške 

monarhije. 

O migraciji i kolonizaciji Vlaha na prostoru Vidinskog i 

Smederevskog sandţaka u vreme turske vladavine D. Bojanić-Lukaĉ 

iznosi da su „Vlasi korišćeni za kolonizaciju na podruĉju izmeĊu 

Morave i Poreĉa još u vreme Despotovine”, a nešto zatim kaţe da je 

„preka potreba za organizovanjem turske granice na Dunavu od 

Golupca do Vidina” upućivala Ali bega, vidinskog sandţak-bega, „da 

zateĉena rešenja” u Braniĉevu „prihvati i široko primenjuje... na Kljuĉ 

i Negotinsku Krajinu”. 408 Po njenom mišljenju, posle „1483. godine, 

kada su u Kljuĉu i Krajini već kolonizirani Vlasi-vojnuci, vidinski 

sandţakbezi su produţili da uvećavaju svoj has Vlasima-filurdţijama i 

da njima zasnivaju ili obnavljaju sela” i da su Vlasi-filurdţije u toj 

„drugoj fazi procesa kolonizacije brojno nadmašili i preplavili 

409 

vojnuke”, odnosno „filuriju je davalo oko 2.500 vlaških 

domaćinstava, i to godinu-dve dana pre pada Severina i osnivanja 

Fethislama”. 410 U vreme izmeĊu 1491. i 1530/31. godine „krajinski 

vojnuci [su] pretvoreni u filuridţije i time postali materijalno i 

društveno izjednaĉeni sa ostalim Vlasima”, a kako vidimo iz „popisa 

Vidinskog sandţaka, nahija Fethislam bila je naseljena iskljuĉivo 

vlaškim stanovništvom, a isto tako i nahija Krivina... Preteţno vlaško 

406 Istorija naroda Jugoslavije : Od početka XVI do kraja XVIII veka, knj. II, 

Beograd, Prosveta, 1960, 81. 

407 D. Bojanić, Jadar u XVI i XVII veku, 85. 

408 D. Bojanić-Lukaĉ, Negotinska Krajina i Ključ u vreme turske vladavine – na 

osnovu izvora iz XV i XVI veka, GEM, 3132 (19681969), 73. 

409 D. Bojanić-Lukaĉ, Negotinska Krajina, 73. 

410 D. Bojanić-Lukaĉ, Negotinska Krajina, 73.


stanovništvo imala je i Crna Reka”, 411 u kojoj su ugrovlaške vojvode 

gradile i obnavljale manastire od XIV do XVI veka. 412 

U poreĊenju sa 1530/31–1535. godinom carski has se po popisu 

sastavljenom 1570–1572. godine povećao i sada ima 498 sela sa 

filuridţijskim stanovništvom, odnosno Vlasima filurdţijama, 18 selišta 

i ĉak 26 manastira, rasporeĊenih prema nahijama (Fethislam, Krivina, 

Crna Reka, Timok, Banja, Svrljig, Vidin, Zagorje, Polomje). 

Da su u tim prvim migracijama sa juga preko Vidinskog i 

Smederevskog sandţaka migrirali i inaĉe veoma migrativni 

Vlasi/Arumuni, koji su se dobrim delom ovde i zadrţali, potvrĊuju 

nam, pored turskih popisa, i zakonski propisi izdati za Braničevske i 

Vidinske Vlahe. 413 U svim turskim popisnim defterima XVXVI veka 

nalazimo dosta toponomastiĉkog materijala rumunskog porekla za 

potkrepivanje ovakvih zakljuĉaka o Vlasima. 414 Vlaha je svakako bilo 

na ĉitavoj teritoriji Vidinskog i Smederevskog sandţaka, no izgleda da 

ih je ponajviše bilo u XIVXVI veku na tlu Crne Reke i u kasnije 

formiranim nahijama, Fethislam i Krivina. 

Vlasi se u turskim defterima XVXVI veka pominju i juţno od 

Vidinskog sandţaka. Naime, u prvom saĉuvanom defteru niškog kraja 

411 D. Bojanić-Lukaĉ, Negotinska Krajina, 73. 

412 Slavoljub Gacović, Sakralni objekti ugrovlaških vojvoda na prostoru Timočke 

zone = Obiecte sacrale ale voevozilor ugrovlahi în spațiul zonei Timocului, Bor 2010, 

551. 

413 Zakon za braniĉevske Vlahe iz 1467/68. godine. Ovaj zakon je publikovao: B. 

ĐurĊev, Ispisi iz deftera za Braničevo iz XV veka, Istorijski glasnik 34 (1951), 97; H. 

Inalcik, Fatih Devri uzerinde Tetkkler ve Vesikalar, I, Ankara, 1954, 156; N. 

Beldiceanu et I. Beldiceanu-Steinherr, Quatre actes de Mehmed II concernant les 

Valaques des Balkans slaves, Sudost-Forschungen, Band XXIV, Munchen, 1965, 112 

D. Bojanić, Turski zakoni i zakonski propisi iz XV i XVI veka za Smederevsku, 

Kruševačku i Vidinsku oblast, Beograd, 1974, 12; D. Bojanić-Lukaĉ, Vlasi u severnoj 

Srbiji i njihovi prvi kanuni, Istorijski ĉasopis XVIII (1971), 256257. Zakon za 

braniĉevske i vidinske Vlahe ispisan 29. IX 1501. godine. Ovaj zakon je publikovao: 

N. Beldiceanu et I. Beldiceanu-Steinherr, Quatre actes de Mehmed II concernant les 

Valaques des Balkans slaves, Sudost-Forschungen, Band XXIV, Munchen, 1965, 

113115; D. Bojanić, Turski zakoni i zakonski propisi iz XV i XVI veka za 

Smederevsku, Kruševačku i Vidinsku oblast, Beograd, 1974, 15. 

414 Slavoljub Gacović, Etimologija neslovenskih osnova u ojkonimiji Vidinskog 

sandţaka XV i XVI veka, Zajeĉar, 1993, 54–94; M. Stojaković, Braničevski tefter, Beograd, 

1987.


od 1498. godine popisano je selo Vlasi, što govori o tome da je „Vlaha 

u niškoj regiji bilo i pre uspostave turske vlasti”, mada po istom 

popisu „selo Vlasi nije imalo vlaško stanovništvo”, jer su se Vlasi, po 

mišljenju Dušanke Bojanić, još pre navedenog popisa „izjednaĉili sa 

ostalim domorodaĉkim stanovništvom i da su izgubili svoje 

posebnosti zbog kojih su i nazivani Vlasima” 415 ili su se krajem XIV i 

poĉetkom XV veka i oni u velikoj migraciji s juga odselili preko 

Dunava u Vlašku. 

Prema popisu iz 1498. godine Vlaha u samom Nišu i u selima 

hasovine smederevskog sandţak-bega nije bilo, kao i u selima velikih 

zeameta Ibrahim-bega, roĊaka Ali-paše i Jakuba Ĉelebije, ali ih je bilo 

na timarima niških spahija. Tako je prema popisu iz 1498. godine na 

jednom timaru u selu Selĉanica upisano da u njemu stanuju Vlasi, kao 

i prema popisu iz 1516. godine, u kojem je zapisano „da su se Vlasi 

nastanjeni u njemu uzorno bavili zemljoradnjom”. Zatim su na 

drugom timaru u mezri Gornja i Donja Studena prema popisu iz 1498. 

takoĊe stanovali Vlasi, a prema popisu iz 1516. godine iz sela 

Popšinice (današnje Popšice), raselili su se rajetini i „u njemu sada 

stanuju Vlasi koji gospodaru timara daju pune ušure” od ţitarica. U 

selu Donji Barbeš i Čačine rajetini su se rasturili, a „sada su došli 

izvana Vlasi, koji se bave zemljoradnjom i daju ušure”. Nikakve druge 

daţbine „od ovih Vlaha nisu zabeleţene”. U popisu iz 1516. godine 

„vlaško je i selo Punoš”, u kojem su takoĊe ţiveli „Vlasi koji se bave 

zemljoradnjom i daju ušure”. Najzad, „Vlasi su stanovali na mezri 

Lipovnici i davali ušure” itd. 416 Iz svega izloţenog, Vlasi se nazivaju 

Vlasima i kada se bave zemljoradnjom, tj. i kada su uvedeni u status 

rajetina i ne moţemo ih smatrati socijalnom kategorijom. 

Proces naseljavanja Vlaha u nišku regiju trajao je tokom celog 

XVI veka jer su u popisu iz 1564. godine oni upisani kao „trajno 

nastanjeni stanovnici nekih sela sa rajinskim statusom i rajinskim 

obavezama”, a moguće ih je „sagledati kroz primićursku organizaciju 

koju su nosili sa sobom”. Naime, u tim selima (Cerje, Jelenkovac /= 

Berbad/, Radikina Bara /= Koritar/, Crveni Breg, Leskovik, 

415 Istorija Niša I: Od najstarijih vremena do osloboĊenja od Turaka 1878. godine, 

Niš, 1983, 154 (= Istorija Niša I). 

416 Istorija Niša I, 155


Sredogošna, Crvena Jabuka, Berduj, Vlah i Lipovnica) „narodne 

starešine su bili ili primićuri ili primićurski sinovi”, a kako primićuri 

nisu plaćali rajinske daţbine od baštine niti ispendţu, za ta sela se 

„moţe reći da su imala potpuno vlaško ili preteţno vlaško 

stanovništvo”, kaţe Dušanka Bojanić. 417 

Nazive naselja zabeleţene u poveljama srpskih vladara 

Vlasi/Aromuni, koje Hrabak naziva „Vlasi ’Grci’”, sa sobom donose 

prilikom doseljavanja s Kosova i Metohije i iz okoline Dubrovnika na 

prostor Vidinske despotovine krajem XIV i Vidinskog i 

Smederevskog sandţaka tokom XVXVI veka. Oni su popisani u 

turskim popisnim defterima Vidinskog sandţaka i Braniĉevskog 

subašiluka i oĉuvali se u ojkonimiji, toponimiji, hidronimiji i 

oronimiji, kao npr., ojkonim Baraleva (top. Paralovo u ataru sela 

Valakonje kod Boljevca), koji je u Svetostefanskoj hrisovulji 

(13131318) zabeleţen jugoistoĉno od Prištine na putu prema 

Gnjilanu kao katun Vlaha Baralevski. 418 Tu su još ojkonimi Zarvince 

(hidr. Zarvina i top. Zarvin kamen izmeĊu planine Rtnja i Slemena), 

nastao prema nazivu katuna Vlaha Zarvince, koji Jovan Uglješa daruje 

Hilandaru (1381); Dragilovce (kod Svrljiga) = katun Vlaha 

Dragoljevci (1330), Sremljan (mahala Sremljana u selu Podgorcu kod 

Boljevca), nastao prema nazivu katuna Vlaha Sremljana pomenutom u 

Deĉanskoj hrisovulji (1330), koji se nalazi u oblasti Altina, juţno od 

Đakovice na Kosovu i Metohiji; 419 Tudorča (top. Tudorĉa u ataru sela 

Velike Jasikove kod Zajeĉara) = katun Vlaha Tudoričevci (1330), 

Huhurovica (selo Urovica kod Negotina) = cathone Radoslavi 

Hurovich (1404) spomenut u okolini Dubrovnika; Ipsoder (selo 

Psoderci kod Mihajlovgrada, Bugarska) nastao prema nazivu katuna 

417 Istorija Niša I, 155156. 

418 S. Gashi, O ubikaciji katuna Barelev'ski iz Svetostefanske hrisovulje 

13131318. godine, Onomastica Iugoslavica VII, 1977, što posredno govori o 

migraciji Vlaha s juga krajem XIV i poĉetkom XV veka na prostoru Vidinskog 

sandţaka. 

419 

S. Gashi, Albansko-vlaška simbioza u svetlu onomastike, Onomastica 

Iugoslavica 10 (1982), 49.


Vlaha Pьsoderьci koji Stefan Nemanja daruje Crkvi Sv. Nikolaja u 

Vranju. 420 

Zatim, naselja koja se pominju u srpskim poveljama XIV veka 

u okolini Prištine, Glogovice, Kamenice i drugde nalazimo sredinom 

XV veka u Vidinskom sandţaku. Tako je Čučulaga na Kosovu 

pomenuta verovatno kao Gornje i Donje Čučule, danas selo Čičil u 

bugarskom Zagorju; Magura pomenuta kao Megurice u ataru sela 

Radujevca kod Negotina; Makreš kao selo Makreš blizu Vidina; 

Šarban kao selo Šarban kod Sokobanje; Kopilovce pomenuto kao selo 

Kopilovci kod Vidina; Kračor kod Đakovice je verovatno Kračulovce 

u nahiji Timok itd. 421 Ukoliko navedeni nazivi naselja ne ukazuju na 

migraciju Vlaha/Arumuna ka severu, ukazuju na to da su Vlasi kao 

nosioci ovih naziva postojali istovremeno kako na prostoru današnjeg 

Kosova tako i na prostoru istoĉne Srbije i zapadne Bugarske. 

Uostalom, o kontinuitetu ţivota etniĉkih Vlaha/Rumuna na ovom 

prostoru svedoĉi i bezbroj leksiĉkih ostataka u jednom od najstarijih 

srpskih dijalekata, prizrensko-timoĉkom, koji se prostire na liniji 

Timok – Osogovo – Šara, onda mnoštvo rumunskih toponima na 

istom prostoru 422 i zavidan broj sakralne arhitekture izgraĊene i 

obnavljane, posve sigurno, za Vlahe Rumune i Aromune od strane 

donatora – ugrovlaških vojvoda, od Radula I do Radula IV, tj. od kraja 

XIV do poĉetka XVI veka na tlu Crnoreĉke i Fetislamske nahije, 423 

420 St. Novaković, Zakonski spomenici, 414: Imena Vlahom’: Boleslavâ prïmikärâ, 

sinâ mou Daboulâ i Raäl…, 415: A se vlasi P’soder’ci: Ra~änâ, Hranica, Romanâ… 

421 S. Gacović, Etimologija slovenskih osnova u ojkonimiji Vidinskog sandţaka 

XV i XVI veka, Zajeĉar, 1997, XXVXXVI, XXIXXXX. 

422 Dorin Gamulescu, Toponimi rumunskog porekla u Crnoj Reci, Zbornik za 

filologiju i lingvistiku XXX/2, Novi Sad, 1976, 105141; Slavoljub Gacović, 

Romanizacija i romansko stanovništvo Timočke zone od I do XVI veka, Bor, Muzej 

rudarstva i metalurgije Bor, 2012, 196271. 

423 B. Kneţević, Ktitori Lapušnje, Zbornik za likovne umetnosti 7, Novi Sad, 

1971, 3752; M. Đ. Milićević, Kneţevina Srbija II, Beograd, 1876, 882; M. Dimić, 

Dopis iz Zaječara, Starinar VI1, Beograd, 1889, 230; Natpis je preuzeo Lj. Stojanović, 

Stari srpski zapisi I (br. 390, 391), Beograd, 1983; M. Stanojević, Nekoliko 

natpisa i zapisa u manastiru Krepičevcu i Lopušanskoj crkvi, Nastavnik 15, Beograd, 

1904, 409412; F. Kanic, Srbija, zemlja i stanovništvo II, Beograd, 1985, 400401; 

Đ. Bošković, Srednjovekovni spomenici severoistočne Srbije, Starinar, Nova serija, I, 

Beograd, 1950, 206207; G. Balş, O biserica a lui Radul-cel-Mare în Serbia la Lopuşnia, 

Buletinul Comisiunii Monumentelor Istorice, Bucureşti, anul IV, 1911,


kao i mnoštvo ojkonima (naseljenih mesta) rumunskih osnova koje 

nalazimo u turskim popisnim defterima XVXVI veka. 424 

Obratimo paţnju na Hrabakovu raspravu u kojoj navodi da „i 

danas u severoistoĉnoj Srbiji ... ima više vrsta Vlaha: ’Carani’ su kasni 

preseljenici iz Male Vlaške (18151839) i oni govore jezikom koji je 

sasvim blizak savremenom rumunskom jeziku, jer su uĉestvovali u 

etnogenezi Vlaške; drugu kategoriju ĉine Vlasi ’Grci’, doseljeni 

svakako iz Tesalije, koji govore dosta razliĉito od ’Carana’, pa se 

jedva razumeju”, o kojima sam nešto kazao na prethodnim stranicama, 

i „treću vrstu predstavljaju Vlasi ’Ugri’, došli ne samo iz Transilvanije 

(Erdelja) nego i iz ostalih ugarskih krajeva, pa svakako i Vlasi 

Sremljani”, 425 koji su takoĊe prethodno spomenuti. 

Sve vreme tokom velikih nemira u trećoj deceniji XV veka bila 

je pustošena i severozapadna i istoĉna Srbija od ĉestih upada Ugara i 

Turaka, tako da se stanovništvo dosta proredilo migracijama u 

Ugarsku i Vlašku, pa su turske vlasti na prostor istoĉne Srbije naselili 

Vlahe Aromune (Vlasi 'Grci'), priznajući im stare beneficije i 

povlastice koje srećemo u poveljama srpskih vladara. Tokom 1435, 

1436 i 1437. godine turske provale u Ugarsku su nastavljene, a srpski 

letopisi i Grk Duka „beleţe da su Turci, u leto 1437. godine, sa 

doseljenim Vlasima 426 prešli preko Dunava sve do Sibinja,” 427 odakle 

194199, fig. 14 (ktitorski natpis); N. Jorga, Art et littérature des Roumains, Paris, 

1929, 25. 

424 Latinče, Romanja, Vlaj Istar „Vlasi s Istra, tj. Dunava, ili Stari Vlasi”, Alboten, 

Albotin, Babadice, Bobošovce, Barbaš, Bučum (danas selo Buĉum), Vlainica, 

Vlahovo, Vlaška, Vlaški potok, Guberovce, G. i D. Galbince, Gorne Čučune, 

Gramada (danas selo Gramada u Bugarskoj), G. Sumarin (danas selo Marinovac), D. 

Sumarinovac (danas selo Samarinovac), Efljak Bukova (danas selo Labukovo < tur. 

Efljak „Vlah”), Efljakova, Efljakovce, Ivlaški, Jorgovo selce, Kokornica, Karbulovce, 

Korbovo (danas selo Korbovo), Kopaj Košar (danas selo Kopaj Košara), Kormar, 

Kotiga, Makreš (danas selo Makreš u Bugarskoj), Milajnica (danas selo Malajnica), 

Megurice, Mirila, Mirior, Mušat, Neguriče, Otulovce, Periš (danas selo Periš), 

Porkar, Rugovo, Radulovce, Turmak, Tudorča, Falkovce, Šarbanovce (danas selo 

Šarbanovac) i drugi nazivi. 

425 Bogumil Hrabak, op. cit., 39; I. Muţić, Podrijetlo Hrvata, Zagreb, 1989. 

(citirano pismo Bogumila Hrabaka od 24. maja 1989). 

426 O. Zirojević, Tursko vojno ureĎenje, 41; U detaljnom popisu Smederevskog 

sandţaka iz 1476. godine zabeleţen je Vlaški zakon kao i Dţemat Vlaha live, 

Smederevo sa knezom po imenu Maloga, koji je bio sin Nikole i koji je, kako piše u


su, kao u svakom pohodu, prilikom povlaĉenja dovukli mnoštvo 

zarobljenika iz ugrovlaških zemalja. 

Naredne godine (u leto 1438), po svedoĉanstvu srpskih letopisa, 

turske ĉete su pored razaranja u Erdelju, plenile i palile Kuĉevo i 

Braniĉevo, Boraĉ u Gruţi i Ostrovicu na Rudniku, a gradove Ţdrelo i 

Višesav ustupio je sâm ĐuraĊ ne bi li zaustavio turska razaranja. Ali, 

uskoro je i cela Despotovina, poharana i opljaĉkana, dospela u turske 

ruke padom Smedereva 27. avgusta 1439. godine. 428 U vreme pada 

Smedereva na prostoru Despotovine sreću se turske ordije i ugarske 

ĉete Janka Hunjadija, u kojima srećemo i mnoštvo Vlaha (Rumuna) 

ugrovlaških zemalja. 

Bile su to uĉestale migracije, kako sa desne na levu tako i sa leve 

na desnu obalu Dunava. O dogaĊajima koji su sredinom XV veka 

pogodili Stracimirovu (= Saradţovu) zemlju, tj. Vidinsku despotovinu 

i oblast Timoka ĉitamo u delu anonimnog autora pod nazivom Knjiga 

o pobedonosnim ratovanjima (Gazavat-nama) sultana Murata, sina 

Mehmeda-hana. Anonimni autor kaţe da je krstaška vojska Vladislava 

Jagelonskog i Janka Hunjadija došla do Oršave, a odatle nastavila do 

Severina (tur. Savarina). Od (Turnu) Severina je, prošavši kroz 

Ţanovo polje, 429 tj. deo Vlaške nizije, stigla u pravcu današnjeg 

Prahova gde je prešla Dunav i utaboriila se kod Dţanjeva 

(Dušanovac). 430 Ovaj veoma vaţan detalj pokazuje pravac kretanja 

krstaške vojske, koja nije prešla Dunav kod Severina. 431 Kada se 

izvoru, bio „voĎa Vlaha i na osnovu berata našeg uzvišenog sultana poseduje timar 

od 8.000 akči”. Knez Maloga je imao u svojim rukama mnoga sela sa primićurima, 

ratajima, teklićima u oblasti Kosjerića, Brvenika, Poţege itd. Vidi: A. S. Aliĉić, 

Turski katastarski popisi nekih područja Zapadne Srbije XV i XVI vek I, Ĉaĉak, 1984, 

2864 (= A. S. Aliĉić, Turski katastarski popisi I). Ovde bismo naveli od istog 

prireĊivaĉa „Poimenični popis Vlaha sandţaka Smederevo iz 1528. godine”, Turski 

katastarski popisi nekih područja Zapadne Srbije XV i XVI vek II, Ĉaĉak, 1985, 

31230. 

427 J. Radonić, Zapadna Evropa, 78. 

428 K. Jireĉek, Istorija Srba, I, 362363; M. Spremić, Despot ĐuraĎ, 246249. 

429 U današnjoj Rumuniji, jugozapadno od ostrva Korbovo, a istoĉno od Velikog 

ostrva na Dunavu postoje toponimi: Ţiana veke, Ţiana mare, Balta Ţiana (Jiana 

veche, Jiana mare, Balta Jiana). 

430 D. Bojanić Lukaĉ, Nova saznanja o Krajini, 36, nap. 21. 

431 F. Thiriet, Régestes des délibérations du Sénat de Venise concernant la 

Romanie, III, Paris, 1961, No 2670, No 2671.


vojska zaustavila, „kralj je prokletnika zvanog Crni Mihal (tur. Cirin 

Mihal) 432 poslao u zemlju po imenu Timok, a pomenuti prokletnik je 

otišao i udario na zemlju Timok i, ne ostavivši ništa, pšenicu, jeĉam, 

slamu, goveda, ovce, svinje i odevne predmete od sukna, sve je 

poterao i doveo do kralja. Videvši to, rajetini te zemlje shvatili su da 

se ne mogu suprotstaviti, pa su svi prešli u mesto po imenu Severin 

(tur. Savarin) i tu se nastanili” 433 potĉinivši se bednim nevernicima, tj. 

krstaškoj vojsci. Ova prisilna migracija stanovništva iz oblasti Timoka 

ukazuje na verovatno češće migracije u ovom pravcu i tokom ranijih 

decenija, ako ne i vekova, a „nije iskljuĉeno i da su se mnogi od njih 

vratili docnije u rodni kraj” 434 i ponovo migrirali kada je bilo nuţno. 

Kao što se moţe zakljuĉiti iz navedenog, rekao bih da su se i 

Vlasi ’Carani’ i Vlasi ’Ugri’ (Ungurjani), kao i Vlasi ’Grci’ 

(Aromuni) nalazili na prostoru istoĉne Srbije nekoliko vekova ranije 

od onoga što pominje Bogumil Hrabak. Migracije Rumuna, tzv. 

Ungurjana (Vlasi ’Ugri) iz Transilvanije ka predelima juţno od 

Karpata potvrĊene su u istorijskoj tradiciji već krajem XIII i sredinom 

XIV veka utemeljenjem dve rumunske drţave; jedna tradicija je u vezi 

sa vojvodom Negru Voda, koji kreće iz Fagaraša „sa celom svojom 

kućom i mnoštvom naroda” 1290. godine i smešta se juţno od 

Karpata, gde je „poĉeo formirati novu zemlju”, Vlašku, 435 a druga 

tradicija je u vezi s vojvodom Dragoš Voda, koji je krenuo iz 

Maramureša preko Karpata, gde je utemeljio Moldaviju 1359. godine, 

kako ĉitamo u najstarijim moldavskim hronikama i dokumentima 

432 A. A. Olesnicki, Mihajlo Szilágyi srpska despotija, Rad HAZU, knj. 276 (125), 

Zagreb, 1943, 1943, 2040; T. Maretić, Naša narodna epika, Beograd, 1966, 

227229. Reĉ je o Mihajlu SilaĊeju (Isfilac-oglu, Svilojević), znamenitoj liĉnosti, 

kojeg narodne pesme ponekad nazivaju „crni ban Mihail”, turske hronike „Kara 

Mihal”, a u trećem pevanju „Osmana” Gundulić navodi Mihajla Svilojevića zajedno 

sa Kraljevićem Markom. 

433 D. Bojanić Lukaĉ, Nova saznanja o Krajini, 36, nap. 25. 

434 Ibid, 36. 

435 I. Conea, Pe urmele descălecatului din Sud, Buletinul S.R.R. de Geografie, 58, 

1940, 24; R. Popa, Țaraa Maramureșului în veacul al XIV-lea, București, 1970, 

240/247; G(heorghe). I(oan). Brățianu, Tradiția istorică despre întemeierea statelor 

românești, Ediție, studiu și note de Valeriu Râpeanu, București, Rditura Eminescu, 

1980, 99.


436 

ugarske kancelarije. MeĊutim, još uvek nemamo sigurne 

pokazatelje da je val migracije Rumuna s kraja XIII i sredine XIV 

veka zapljusnuo predele juţno od Dunava. 

Ipak, valja ispraviti mišljenje Bogumila Hrabaka koji kaţe da su 

’Carani’ iz Male Vlaške poĉeli dolaziti na prostor istoĉne Srbije tek u 

prvoj polovini XIX veka (18151839). Po mišljenju Dragoljuba K. 

Jovanovića, „Carani, Vlasi u Krajini, zovu se s toga, što su se doselili 

iz Vlaške... Oni su stariji doseljenici u Srbiji od svojih sunarodnika u 

Crnoj Reci. Po njihovom kazivanju izgleda, da su došli nekako odmah 

posle nesrećne bitke na Varni”, 437 tj. nakon 1444. godine. Ovaj 

Jovanovićev citat svakako valja dovesti u vezu s napred navedenim 

upadom krstaške vojske Vladislava Jagelonskog i Janka Hunjadija 

preko Dunava kod Dţanjeva (Dušanovac). Dušanka Bojanić navodi da 

o masovnijem preseljavanju Rumuna na desnu obalu Dunava postoje 

podaci „iz 1585. godine. Tad se vlaški vojvoda Mihna ţalio Porti da 

su se njegovi podanici iselili u Vidinski sandţak iz Vlaške zbog 

nasilja bivšeg vojvode Petra i zbog prekomernih kuluka na popravci 

tvrĊave Bender. Na to je turska vlast naredila vidinskom kadiji da 

takve iseljenike – ako ih ima – vrati u Vlašku, ali da ne uznemiruje 

raju tih krajeva tvrdnjama da su Vlasi (iz Vlaške, Eflaklu). Ko se 

naselio pre više od deset godina nije podlegao obavezi da se vraća.” 438 

U navedenom tekstu pored informacije o doseljenju Rumuna (Vlaha) 

neposredno pre 1585. godine saznajemo da se Vlasi, koji su u prvoj 

polovini XVI veka dobili status raje, ne uznemiravaju tvrdnjama da su 

Vlasi iz Rumunije, tj. „(iz Vlaške, Eflaklar)”, ĉime se potvrĊuje da je 

rumunofonih stanovnika na prostoru Vidinskog sandţaka bilo i u 

prethodnim decenijama, ako ne i prethodnog stoleća. U navedenom 

tekstu se nalazi i opomena upućena vidinskom kadiji da Vlahe koji su 

u Vidinskom sandţaku doseljeni iz Vlaške pre više od deset godina ne 

436 G. I. Brățianu, Tradiția istorică despre întemeierea statelor românești, Ediție, 

studiu și note de Valeriu Râpeanu, București, Editura Eminescu, 1980, 121133. 

437 Dragoljub K. Jovanović, Crna Reka. Prilog za istoriju i etnografiju Srbije, u: 

Glasnik Srpskog uĉenog društva, knj. 54, Beograd 1883, 197198. 

438 Dušanka Bojanić-Lukaĉ, Zaječar i Crna Reka u vreme turske vladavine 

(XVXVIII vek) : Zaječar i okolina, Glasnik Etnografskog muzeja u Beogradu, br. 42, 

Beograd, 1978, 64 i nap. 58 gde navodi izvor: BBA, Istanbul, Mühimme Defteri No 

58, Hüküm 873, 3 X 1585.


uznemirava vraćanjem na imanja u Vlašku, što opet posredno govori 

da je takvih doseoba bilo i prethodnih decenija. Pored ovoga treba 

navesti i upad vojske kneţevine Vlaške, Moldavije i Transilvanije u 

jesen 1594. godine pod zapovedništvom vlaškog vojvode Mihaila 

Hrabrog (Viteazul), koja napada tvrĊave na Dunavu, kao i jaĉe 

hajduĉke ĉete koje 1595. godine deluju u Bugarskoj 439 ili one koje su 

1596. godine pod vojvodom Deli Markom prešle preko Dunava iz 

Vlaške i napale varoš Kladovo, gde su pobile mnogo Turaka. Tada je 

hajducima prišao „veliki broj hrišćana” (gran numero de Christiani) 

koji su se sklanjali pred Turcima. 440 

U vezi s izbijanjem ustanka u Trnovu 1598. godine, vlaški 

vojvoda Mihailo Hrabri je iste godine prešao Dunav kod Nikopolja 

(Nicopolis) s velikom vojskom i razorio zemlju i varoši Nikopolj, 

Rahovo, Vidin i Kladovo, ali tvrĊave nije zauzeo, već se pred turskom 

vojskom povukao, vodeći sa sobom hrišćane u Vlašku – prema nekim 

izvorima oko 50 – 60.000 porodica. 441 Masovna migracija koja se 

ovde pominje usled ratnih dejstava ka severu preko Dunava jeste 

jedna u nizu migracija koje su se dešavale tokom XV i XVI veka. 

Ko su mogli biti spomenuti hrišćani do nezadovoljni 

Vlasi/Rumuni kojima je status vojnuka i filuridţija ukinut 1560. 

godine, 442 tj. više od tri decenije pre upada hajduĉkih ĉeta iz današnje 

Rumunije. O tome Dušanka Bojanić-Lukaĉ, kada govori o Crnoj Reci, 

kaţe: „Treba pretpostaviti da su Crnoreĉani uĉestvovali u ovim 

dogaĊajima i da su, naroĉito prilikom pomenuta dva upada u Kladovo 

u većem broju, 1596. i 1598. godine, ne samo pomagali hrišćanske 

vojne jedinice već i da su se iselili u Vlašku”. 443 Rekli bismo da to nisu 

ĉinili samo Vlasi Crnoreĉke nahije, već i oni iz ostalih vlaških nahija, 

Krivine, Fethislama, Zagorja, Polomja, Timoka, i drugih spomenutih 

iz popisa 1530/311535. i 15701572. godine, o ĉemu i Dušanka 

439 Istorija naroda Jugoslavije, II, Beograd, 1960, 468470. 

440 Jov. N. Tomić, Novi Grad – Kladovo – Fetislam, Glas Srpske kraljevske 

akademije, LXX, drugi razred, 43 (1906), 2123. 

441 Dušanka Bojanić-Lukaĉ, Zaječar i Crna Reka u vreme turske vladavine 

(XVXVIII vek) : Zaječar i okolina, Glasnik Etnografskog muzeja u Beogradu, br. 42, 

Beograd, 1978, 69. 

442 Dušanka Bojanić-Lukaĉ, op. cit., (1978), 56. 

443 Dušanka Bojanić-Lukaĉ, op. cit., (1978), 69.


Bojanić-Lukaĉ kaţe: „Ustaniĉka delatnost pod voĊstvom Mihaila 

Hrabrog uticala je i na ţivot Crne Reke i ostalih nahija Vidinskog 

sandţaka” 444 zato što su te oblasti bile naselejene Vlasima/Rumunima. 

Zbog velike gladi koja je nastala u Vlaškoj u vezi s „dugim 

ratom” (15931603), a i zbog premeštanja velikog zulumćara Ahmedbega, 

koji je do 1. juna 1603. godine bio vidinski sandţak-beg, ti isti 

Rumuni (Vlasi) u metanastazičkim migracijama ponovo će se doseliti 

na prostor Vidinskog sandţaka, što se moţe videti iz pomenutog 

dopisa vlaškog vojvode Radula iz 28. oktobra 1605. godine, u kojem 

je zamolio turske vlasti u Podunavlju od Braile do Fetislama da ne 

ometaju one Rumune koji kupuju ili zamenjuju prehrambene 

namirnice na turskim skelama, jer je u Rumuniji usled rata u 

prethodnim godinama zavladala glad, 445 kao i da ne spreĉavaju 

povratak onim Vlasima/Rumunima koji ţele da se vrate na imanja 

svojih boljara u Vlaškoj. Moţemo pretpostaviti da je migracija 

Vlaha/Rumuna zapoĉela još u toku „dugog rata”, ako ne i ranije, u 

oblastima koje su navedene, inaĉe ne bi imalo razloga da se turski 

dokumenti o migraciji Rumuna upućuju sandţak-begovima i kadijama 

u Podunavlju, od Braile do Fetislama. 

O tome Tihomir Stanojević u svom delu kaţe sledeće: 

„Demografski pad [srpskog stanovništva – prim. S.G.] javlja se u 

vreme kada masa rumunskog stanovništva napušta Vlašku i prelazi 

Dunav, da bi upravo naselila opustela mesta na desnoj obali Dunava, u 

prvom redu u Negotinskoj krajini. Turci nisu energiĉno spreĉavali 

preseljavanja rumunskih porodica na podruĉje Vidinskog sandţaka, 

jer im je ono bilo dobrodošlo posle iseljavanja stanovništva na sever i 

severozapad – u Vlašku i Banat. Tako je došlo krajem XVI veka do 

prvog većeg mešanja prepolovljenog krajinskog stanovništva sa 

novim rumunskim doseljenicima iz Vlaške…” 446 

O doseljavanju romanizovanog stanovništva sa prostora 

današnje Rumunije i romanizovanom autohtonom stanovništvu na 

prostoru današnje istoĉne Srbije Monika Hucanu (Monica Huțanu) i 

Anemari Soresku-Marinković (Annemari Sorescu-Marinković) 




Negotin 1972, 36.


navode sledeće: „u istoĉnoj Srbiji je kolonizacija obavljena prirodno i 

spontano, kada su skupine stanovništva pridošle sa razliĉitih prostora 

današnje Rumunije i smestile se, poĉev od XVII veka, a posebno u 

XIX veku na teritoriju na kojoj se i danas nalaze. Moguće je, takoĊe, 

da su se u uĉestalim migracijama te novopridošle skupine stanovništva 

smestile na istom prostoru s romanizovanim autohtonim slojem 

stanovništva koje je u tom momentu ţivelo juţno od Dunava, duţ 

reĉnih dolina Timoka, Mlave, Morave i Peka, i u brdima izmeĊu 

navedenih reka.” 447 

Moje mišljenje je da su Rumuni (Vlasi) iz rumunskih (vlaških) 

kneţevina, tj. Vlasi ’Carani’ iz Male Vlaške, kao i Vlasi ’Ungurjani’ 

(’Ugri’) iz Transilvanije (Erdelja) migrirali u turskom periodu na 

prostor Smederevskog, Vidinskog i Nikopoljskog sandţaka još tokom 

XVI veka, ako ne i ranijih vekova, usled mnogih razaranja prilikom 

upada stepskih naroda. Pritom u migracije većih razmera ne ubrajam 

ona unutrašnja kretanja stanovništva koja su, po mišljenju Draškića i 

Pantelića, uĉestala u „okviru šireg karpatsko-balkanskog regiona”. 448 

Razume se da su migracije srpskog naroda ka severu krenule od 

XIV veka. Migracije su poĉele odmah nakon Mariĉke (1371) i 

447 Monica Huțanu, Annemarie Sorescu-Marinković, Graiul vlah în școlile din 

Serbia răsăriteană : provocări și perspective, u: Philologica Jassyensia, An. XI, Nr. 2 

(22), 201: „în Serbia răsăriteană colonizarea s-a realizat natural și spontan, când 

grupuri de populație provenind din diverse părți ale României de azi s-au așezat, 

începând cu secolul al XVII-lea și în special în secolul al XIX-lea, pe teritoriul pe care 

se găsesc și astăzi (Gustav Weigand, Dialectele românești ale Valahiei mici, ale 

Serbiei și ale Bulgariei, u: Românii din Timoc /urednik Nicoleta Mușat, predgovor 

Otilia Hedeșan, pogovor Danda Golopenția/, vol. I, Timișoara, Marineasa, 1900 

/2008/, 8587). E posibil, de asemenea, ca migrațiile succesive să se fi suprapuse pe 

un strat de populație romanizată autohtonă existentă încă la acel moment la sud de 

Dunăre, de-a lungul văilor râurilor Timoc, Mlava, Morava și Pec și al zonelor 

montane adiacente acestora (Delatimoc [pseudonim C. Constante-a], Românii din 

Serbia, u: Românii din Timoc /urednik Nicoleta Mușat, predgovor Otilia Hedeșan, 

pogovor Danda Golopenția/, vol. I, Timișoara, Marineasa, 1907 /2008/, 112114; 

Georgee Vâlan, Românii din Craina [Krajina] Serbiei, u: Românii din Timoc /urednik 

Nicoleta Mușat, predgovor Otilia Hedeșan, pogovor Danda Golopenția/, vol. I, 

Timișoara, Marineasa, 1912 /2008/, 137/138).” 

448 M. Draškić, N. Pantelić, Razmatranja o stanovništvu Resave, Glasnik 

Etnografskog muzeja, 28 29 (1965 1966), 23 25.


Kosovske bitke i trajale su do XIX veka, 449 ali su na tim novim 

prostorima Srbi naišli na već naseljene Rumune (Vlahe). U svim tim 

manjim ili većim migracijama ka severu uĉestvovali su i Vlasi Grci’ 

(Aromuni) iz Grĉke, Makedonije i s juga Srbije, a u povratnim 

migracijama Vlasi ’Ugri’ (Ungurjani) iz Transilvanije i Vlasi ’Carani’ 

iz Vlaške. Đokić kaţe da je „Doseljavanje Rumuna u s.i. Srbiju bilo ... 

sasvim slobodno… To doseljavanje pada većinom u ono vreme, kada 

su se iz Srbije u masama poĉeli iseljavati iz svoje porobljene 

otadţbine, traţeći sebi mirniji i spokojniji ţivot, begajući od turskog 

zuluma.”, 450 a na drugom mestu navodi da je „Doseljavanje Rumuna u 

napuštene krajeve s.i. Srbije poĉelo ... krajem XVII veka i ono se 

produţava kroz ceo XVIII vek i prve polovine XIX veka.” 451 

Šta je do toga dovelo? Razvojem turskog timarskog sistema 

došlo je do sve većeg antagonizma izmeĊu domaćeg stanovništva i 

turskih feudalaca koji se najviše odraţava krajem XVII i poĉetkom 

XVIII veka zbog ĉega poĉinju katastrofalne migracije srpskog naroda, 

odnosno „selidbe pod Patrijarhom Arsenijem Ĉarnojevićem (1690 – 

S.G.), posle koje je ostala pusta i Stara Srbija i pećska 

patrijaršija”, 452 kao i dobar deo istoĉne Srbije, gde su se vremenom 

doselili Rumuni (Vlasi) iz Transilvanije i Vlaške, razume se, ne 

svojom voljom. Njih je ovamo dovela austrijska vlada „za vreme 

449 Jovan Đokić, op. cit., 87, 120, 122 123, 125. „O doseljavanju Srba u Banat i 

Ugarsku znamo iz jedne povelje ugarskog kralja Ţigmunda izdate 1404. godine. U 

njoj se pominju povlastice Srbima doseljenicima u Ugarskoj, u Kovinu na Dunavu. 

Despot Stevan Lazarević dobio je 1411. godine Satmar, Nemet, NaĊ i Felšebanj i 

postao je ţupan Torontalske ţupanije. Ugarski kralj Ţigmund daje 1428. godine 

izvesne povlastice srpskim doseljenicima, a u Sremu je 1437. godine bilo toliko Srba 

da je papa Eugen VI izdao nalog da se šizmatici Srbi proteraju iz Srema i Slavonije. 

Migracije srpskog naroda s juga na sever nastavljene su i posle pada Despotovine 

1459. godine, posle pada Bosne 1465. godine i posle pada Hercegovine 1482. godine. 

Seobe iz Srbije bile su pokrenute i pod Zmajem Despotom Vukom 1481. godine. Tada 

je preko Dunava prešlo oko 50.000 duša većinom iz poţarevaĉkog okruga da bi se 

uglavnom naselilo oko velikog Temišvara. Da su se Srbi gonjeni od Turaka tokom 

XV veka preselili preko Save i Dunava većinom u Ugarsku svedoĉi i jedno pismo 

ugarskog kralja Matije Korvina koje je poslao papi 12. januara 1485. godine u kojem 

javlja da se izmeĊu 1479. i 1485. godine u Ugarsku doselilo više od 200.000 Srba.” 

450 Jovan Đokić, op. cit., 207. 


452 Jovan Đokić, op. cit., 286.


JevĎenija i Laudona po poznatoj sistemi kolonizacije ... kojom se ide 

na to da se ubiju narodnosti za koje drţava ne mari ili od kojih se boji. 

Sa Vlasima pak nije Austrija mogla biti tako brzo na ĉisto. Ona ih je 

raselila da utisne svoj nemački elemenat u njihovu staru postojbinu i 

to joj je izišlo za rukom.” 453 MeĊutim, postavlja se pitanje da li je 

1690. godine doseljeno stanovništvo sa juga pored srpskog zateklo i 

rumunsko (vlaško) stanovništvo, tj. „ono koje potiĉe još iz vremena 

srednjovekovne Srbije”. 454 Kakav god odgovor imali, u etiogenezi 

stanovništva istoĉne Srbije „zastupljena je i vlaška komponenta, koja 

ne mora biti samo autohtona već i preneta doseljavanjima sa juga”. 455 

MeĊutim, mnoštvo rodova tzv. starinaca koje su zabeleţili mnogi 

autori na prostoru od Morave do Timoka i meĊu srpskim i meĊu 

vlaškim stanovništvom u ediciji Naselja i poreklo stanovništva pod 

rukovodstvom Jovana Cvijića svakako potvrĊuju, pored brojnih i 

ĉestih migracija stanovništva, da postoji kontinuitet stanovništva u 

mnogim naseljima. 456 Ipak, Mijatović smatra da su se „vlaški” rodovi 

kasnije doselili kada kaţe: „U oblasti ţive Srbi i Rumuni. Srbi su u 

većini, pre su se doselili i zauzeli bolje poloţaje. Rumuni su se docnije 

doselili i to ponajviše za vreme turske vladavine.” Povodom ovog 

Mijatovićevog iskaza Miroslav Draškić i Nikola Pantelić se osnovano 

pitaju: „Kako su mogle vlaške porodice kasnije da se nasele od srpskih 

ako su došle za vreme turske vladavine”, a malo zatim iznose svoje 

mišljenje da je „Ovo svoje tvrĊenje Mijatović ... svakako zasnovao na 

mišljenju Tihomira ĐorĊevića, koji je Vlahe istoĉne Srbije nazvao 

Rumunima i pokušao njihovo poreklo da objasni dosta jednostrano, 

preseljavanjem Srba u Rumuniju gde su se oni romanizovali i ponovo 

vraćali u Srbiju.” 457 Draškić i Pantelić kaţu da „meĊu Vlasima ... kao i 

meĊu Srbima ima starijih doseljenika i verovatno starinaca kao i 

453 Kosta Popović, Put licejskih pitomaca (jestastveničkog odeljenja) po Srbiji 

godine 1863, Beograd 1867, 83. 

454 Miroslav Draškić, Nikola Pantelić, Razmatranja o stanovništvu Resave, 

Glasnik Etnografskog muzeja, 2829 (19651966), 21. 

455 Miroslav Draškić, op. cit., 21. 

456 Stanoje Mijatović, Resava, Srpski etnografski zbornik XLVI, Beograd, 1930, 

185. i dalje. 

457 Tih. ĐorĊević, Kroz naše Rumune, Beograd, 1906; Tih. ĐorĊević, Iz Srbije 

kneza Miloša (stanovništvo naselja), Beograd 1924, 90. i dalje.


novih doseljenika koji znaju svoje poreklo... Ali problem njihovog 

porekla i etnogeneze nije ni izdaleka tako jednostavan kako se to 

ranije mislilo”, 458 gde Draškić i Pantelić u napomeni upućuju na 

neprihvatljivo mišljenje koje iznosi Tihomir R. ĐorĊević u svojim 

studijama. 459 

Srpska migraciona struja stanovništva je nakon 1690. godine 

postepeno „naseljavala Banat, Baĉku, Srem i deo Slavonije 460 ... Ti su 

doseljenici prešli i reku Moriš i naselili se u okolini grada Arada, 

Vilagoša, Batanje, Pećske itd., zatim u Lugošu, Karansebešu, 

Boţoviću i Almašu.” 461 Mada, treba reći da je pored Srba bilo i drugih 

narodnosti u mnogim migracijama na tlu Slavonije, što se moţe videti 

„Iz popisa onih slavonskih graniĉara, koji su dobijali vojniĉku platu ... 

mesto prezimena stavljena je oznaka zemlje i narodnosti ... Matija 

Bugarin ... Vujica Sremac ... Pavle Usorac ... Ivan Turčin ... Ivica 

Srbin ... Rajić Vlah ... Petar Rac ...” 462 S tim u vezi, „slavonske Srbe 

su u drugoj polovini 16. veka zvali najĉešće pribezima ... i kalauzima. 

Krajem 16. i poĉetkom 17. veka otima sve više maha naziv Vlasi...” 463 

Hrvatski plemići su, meĊutim, dokazivali da „slavonski Srbi 

nisu jedna nacionalna celina nego su ih delili na: Original vnd 

natürliche Inwohner, Praedauzen, Sclauen, Priuat Wallachen”, tj. na 

prave Srbe i Vlahe. 464 O distinkciji izmeĊu Srba i Vlaha, povodom 

novih migracija koje su preplavile Istru, nalazimo pomena i u pismu 

hrvatskog barona Nikole Jurišića (Senj 1490 – Köszeg 1545), koji je 

još 22. oktobra 1538. godine pisao kralju Ferdinandu I Habzburškom 

„o Vlasima, koji se kod nas nazivaju stari Rimljani (Walächen, welche 

bei uns allt Römer genennt sein)”, na šta mu je kralj otpisao da treba 

napraviti razliku izmeĊu „Rašana ili Srba i Vlaha, koji se narodnim 

imenom Ĉiĉi nazivaju” (Rasciani sive Serviani atque Valachi, quos 

458 Miroslav Draškić, Nikola Pantelić, op. cit., 24. 

459 Tih. ĐorĊević, op. cit., 1906; Tih. ĐorĊević, op. cit., 1924, 90. i dalje. 

460 Aleksa Ivić, Migracije Srba u Slavoniju tokom 16., 17. i 18. stoleća, Prvo 

odeljenje – Naselja i poreklo stanovništva po arhivskim dokumentima, knj. 21, 

Subotica, SKA, SEZ, knj. XXXVI, 1926, 5. 


462 Aleksa Ivić, op. cit., 9. 

463 Aleksa Ivić, op. cit., 13. 

464 Aleksa Ivić, op. cit., (1926), 13. Mogući prevod bi bio: „Prvobitne i prirodne 

starosedeoce, preteĉe Slovena, odnosno Vlahe”.


vulgo Zytschy vocant). 465 U daljem tekstu Đokić navodi da je „pored 

ovih iseljenika, bila ... i jedna grupa vrlo starih srpskih doseljenika, 

poreklom iz Crne Reke u Srbiji, doseljeni u Banatu, koja se je odrţala 

na istoku od Temišvara, takozvani Krašovani.” 466 Iako su danas 

Krašovani ili Karaševci katoliĉke veroispovesti, „brojni njihovi obiĉaji 

svedoĉe o tome da su oni u prošlosti bili pravoslavne vere (kao što 

neki najnovije otkriveni dokumenti iz Vatikana to potvrĊuju). Jedan 

od indikativnih obiĉaja u tom smislu jeste praznovanje kućne slave, 

koju Karaševci nazivaju slavenje, odnosno svetilj ili svetac. 467 Ovde 

treba još napomenuti da su Karaševci u XVI veku drţali stari 

pravoslavni kalendar, a po nekog sveca još i danas praznuju po tom 

kalendaru.” 468 Zakljuĉak se sam nameće da su Krašovani/Karaševci 

(Srbi Timoĉani) migrirali u rumunske zemlje u više navrata od XIV do 

XVIII veka sa podruĉja prizrensko-timoĉkog dijalekta srpskog jezika. 

Tim jezikom se i danas meĊusobno sporazumevaju i smatraju ga 

svojim maternjim jezikom, pa prema tome nisu rumunizovani ni posle 

500 i više godina. Povodom jezika kojim govore Krašovani/Karaševci 

iznosim mišljenje Ţiva Milina i Mihaja Radana koji kaţu da „danas 

velika većina lingvista opravdano smatra da su Karaševci, sa etniĉkog 

stanovišta, srpskog porekla i da su karaševski govori arhaiĉni srpski 

govori, spora ima jedino oko toga da li karaševski govori pripadaju 

kosovsko-resavskim ili timočko-prizrenskom dijalektu.” 469 

Novi talasi doseljavanja srpskog stanovništva sa Kosova i 

Metohije i dinarskih oblasti (Kosovsko-metohijska migraciona struja – 

Kosta Jovanović) nastavljeni su, prema mišljenju Tihomira 

465 Silviu Dragomir, Vlahii din nordul Peninsulei Balcanice în Evul Mediu, Iași, 

Do-MinoR, 2001, 99. 

466 Jovan Đokić, op.cit., 120; U kontkstu teorije Tihomira ĐorĊevića o Srbima 

koji su prešavši „Dunav... u rumunskom okruţenju prestali da koriste svoj maternji 

jezik i da su se zatim vratili u Srbiju kao Rumuni” (str. 30), pitam se kako onda 

objasniti navedene Krašovane, „poreklom iz Crne Reke u Srbiji” koji su i nakon skoro 

600 godina na rumunskoj zemlji ostali Srbi. O tome više u sledećem poglavlju O 

povlašavanju Srba ili posrbljavanju Rumuna (Vlaha). 

467 Slava se u prizrensko-timĉkom dijalektu meĊu Torlacima istoĉne Srbije i meĊu 

Torlacima zapadne Bugarske i danas naziva светъц. 

468 Ţiva Milin, Mihaj Radan, O zajedničkom poreklu arhaičnih srpskih govora sa 

područja rumunskog Banata…, u: Romanoslavica XXXVIII, București 2002, 43. 

469 Ţiva Milin, Mihaj Radan, op. cit., (2002), 42.


Stanojevića, „tokom XVII veka, ali se i rumunski uticaj na vlaško 

stanovništvo novom strujom rumunske emigracije krajem XVII, tokom 

XVIII i poĉetkom XIX veka takoĊe nastavljao. Glavna masa 

rumunskog stanovništva dolazila je sa severa i severoistoka... Jedan 

deo rumunskog stanovništva koji je prešao Dunav sa severa i 

severoistoka, tzv. Carani … naselili (su) niziju pored Dunava i donjeg 

toka Timoka; druga grupa koja je dolazila preko Braniĉeva sa zapada, 

tzv. Ungurjani … naseljavaju brdovite krajeve Krajine, baveći se 

uglavnom stoĉarstvom.” 470 Sreten Vuĉković se slaţe sa navodima 

Tihomira Stanojevića i povodom migracija kaţe „da su Vlasi poĉeli 

krajem XVII veka da naseljavaju ove krajeve, jer se vidi iz nekih 

podataka zbog teškog stanja u Vlaškoj, a Rumunija je tada bila 

podeljena na Vlašku i Moldaviju, da su zbog teţine feudalnog sistema 

u Rumuniji poĉele priliĉno velike migracije u ove krajeve. Ja izvodim 

zakljuĉak, da su ova prva naselja naseljena stanovnicima koji su došli 

iz Vlaške”. 471 Pod prvim naseljima Vuĉković podrazumeva ona u 

Negotinskoj Krajini i Kljuĉu. Da bi potvrdio svoje mišljenje, navodi 

Iliju Pĉelara „koji je bio okruţni naĉelnik ovde u Negotinu i koji piše 

1870. godine o tome, pominje i Vlahe i kaţe da su doseljeni oko 1700. 

godine. [Milan Đ.] Milićević govori da su Vlasi doseljeni za vreme 

Evgenija Savojskog. Vi znate da je 1718. godine Srbija onda bila u 

sastavu Austrije, a sadašnji srez Krajinski, od prilike taĉno teritorija na 

kojoj su naseljeni Vlasi pripadala je tzv. Temišvarskoj administraciji” 

472 i nastavlja: „General Melski bio je šef administracije, ove 

Temišvarske administracije. U jednom pismu … iz Oršave 1722. 

godine izveštava Evgenija Savojskog da je obišao ove krajeve i našao 

preko 2400 porodica, a dok je prošle godine bilo 800 porodica,” što 

govori o velikoj migraciji Rumuna (Vlaha), „koji su za vreme Mersija 

doseljavani u ove krajeve, … iz ovih krajeva preko Dunava, a to je 

Banat i tzv. Mala Vlaška. Tako i odnos, meni se ĉini, izmeĊu Srba i 


Negotin 1972, 37. 

471 Vlasi u dokumentima, 93. 

472 Vlasi u dokumentima, 94. Sreten Vuĉković greši kada navodi da je Ilija Pĉelar 

svoje delo napisao 1870. godine, jer je ono objavljeno 1857. godine.


Vlaha u ovim krajevima je od prilike kao što on govori u svom pismu 

1720. godine jedan prema dva ili jedan prema 3 u korist Vlaha.” 473 

Evo celovitog izveštaja generala Mersija, komandanta tadašnje 

Temišvarske administracije, princu Eugenu Savojskom 20. oktobra 

1722. godine, pisanog u Oršavi po povratku iz inspekcije po 

Poţarevaĉkoj i Krajinskoj nahiji: „Već sam dva dana ovde nakon 

povratka iz posete granicama Timoka i Kuĉaja. Sve sam tamo zatekao 

u dobrom stanju, a naroĉito me je obradovalo raspoloţenje tamo na 

istoku, jer ova zemlja poĉinje da se naseljava, tako da sada ima više od 

2400 porodica, a prošle godine ne više od 800 porodica. Svi Kuĉajci 

su se okupili oko mene uveravajući me da su doveli sve svoje 

roĊake.” 474 Nema sumnje da se ovde radi o doseljavanju Rumuna 

(Vlaha) iz rumunskih krajeva u istoĉni deo današnje Srbije, odnosno u 

Homolje, Zviţd, oblasti oko Golupca, Kljuĉ i Krajinu. 475 U radu 

Mitropolija beogradska Dimitrija Ruvarca, pored ostalog, stoji: 

„Parohija zviţdska sve Vlasi”, 476 dok je Ilija Pĉelar 1857. godine u 

svom delu zabeleţio narodno predanje da je „pola naroda iz Vlaške 

pre 160 godina pobeglo”, 477 a Dragoljub S. Petrović je, u prilog 

migraciji koju on smešta u 1721/1722. godinu, zabeleţio stihove lirske 

narodne pesme iz okoline Donjeg Milanovca u kojoj se pelinom 

(Artemisia adhsintium) alegorijski iskazuje gorak i ĉemeran ţivot 

Rumuna (Vlaha) doseljenih na desnu obalu Dunava, tj. u oblastima 

današnje Srbije: 


474 Popis pograničnih nahija Srbije posle Poţarevačkog mira, za štampu spremio 

Dušan Pantelić, Spomenik XCVI, Drugi razred 75, SAN, Beograd, 1948, 12, nap. 29: 

„Il y a deux jours que je suis ici de retour de la visite des frontières du Timock et de 

Kutschein. J y ai trouvé tout en bon estat et ce qui m’a fait plaisir c’est la réussite des 

dispositions faites l’estée, puisque’à présent ce pays commence à se peupler, y ayant 

plus de 2400 familles, au lieu que l’année il n’y avait pas plus de 800; tous les Knées 

généralement ont astré auprès de moi et m’ont assuré d’attirer tous leurs parents.” 

475 Dragoljub S. Petrović, Vlasi severoistočne Srbije kao etnički entitet, u: Poloţaj 

manjina u Saveznoj republici Jugoslaviji, Zbornik radova sa nauĉnog skupa odrţanog 

11, 12. i 13. januara 1995, SANU, Nauĉni skupovi, knj. LXXXIV, Odeljenje 

društvenih nauka, knj. 19, Beograd, 1996, 801. 

476 Dimitrije Ruvarac, Mitropolija beogradska, Spomenik, knj. XLII, Beograd, 

1905, 133. 

477 Ilija Pĉelar, Okruţie Krainsko, Beograd, 1857, 201.


Peùin b®au, p®eùin mănânc, 

Pe p®eùin sara mă culc. 

P®eùiüasar iüima, 

Car-mă tr®ecu Dunăr®a. 

Răsfacăće p®atră lată 

Să mă® tr®ec Dunăr®a odată. 478 

Pelin pijem, pelin jedem, 

Na pelin uveĉe legnem. 

Opelinilo se srce onome, 

Koji me prevede preko Dunva. 

Raširi se steno široka 

Da još jednom preĊem Dunav. 

Posle zakona donetog 1746. godine veliki broj rumunskih 

seljaka prebegao je iz Vlaške i Moldavije. Popis koji je naĉinjen 

nakon tih reformi pokazao je pravo stanje stvari. Umesto 147.000 

porodica koje su bile poreski obveznici u Vlaškoj, popisano je samo 

70.000, a umesto 110.000 porodica koje su bile poreski obveznici u 

Moldaviji, popisom je zabeleţeno samo 50.000. 479 Stanovništvo u 

Vlaškoj se iseljavalo takvim intenzitetom da je Porta uz pretnje 

naredila knezu Karlu Giki da ograniĉi poreske obaveze koje su 

naterale stanovništvo na seobe. Uplašen pretnjama Porte, Gika je samo 

pomoću velikodušnih obećanja na kratko uspeo da zaustavi veliki talas 

migracija ka današnjoj istoĉnoj Srbiji i severnoj Bugarskoj. 480 

MeĊutim, Tihomir ĐorĊević kao uzrok iseljavanja rumunskog 

(vlaškog) ţivlja iz Erdelja, Vlaške i Moldavije u Srbiju navodi samo 

teţak ţivot u feudalnom sistemu tih kneţevina, a ne pominje da je 

najpre srpski „Narod … u masama napuštao svoja ognjišta i selio se u 

tuĎe drţave, preko Save i Dunava” , 481 tj. u navedene rumunske 

kneţevine. Đokić povodom toga kaţe da „Ne treba gubiti iz vida i tu 

okolnost, da su naši susedi Vlasi, uvek posle velikih seoba srpskih, 

kako iz Srbije, tako i iz ostalih srpskih krajeva počeli u masama da se 

doseljavaju u ona mesta, koja su Srbi napustili.” 482 Dakle, Rumuni 

(Vlasi) su se doselili u srpske zemlje, tj. u napušena sela i zbog mase 

srpskih migranata koja je navalila u njihovu zemlju. 

Imajući u vidu Najpergov popis nakon Poţarevaĉkog mira 

1718. godine, Epšelvicovu kartu, austrijski popis iz 1730. godine i 

478 Dragoljub S. Petrović, op. cit., 801, nap. 32: „Po sećanju Srete Vuĉković (III 

1960) pesmu su pevale Vlahinje iz okoline Donjeg Milanovca oko 1920. godine.” 

479 Tihomir R. ĐorĊević, op. cit., 2006, 2425. 

480 Tihomir R. ĐorĊević, op. cit., 2006, 25. 




crkvene popise pojedinih parohija u Poţarevaĉkom, Groĉanskom i 

Beogradskom egzarhatu iz 1733, 1734. i 1735. godine, kao i 

monografije koje se odnose na pojedine mikroregije, moţemo dobiti 

priliĉno taĉan pregled etniĉkog stanja na prostoru današnje 

Braniĉevske eparhije u vreme naseljavanja Rumuna (Vlaha) od 1718. 

do 1750. godine. Dakle, na osnovu iznetih izvora sela naseljena 

rumunskim (vlaškim) ţivljem na prostoru Braniĉeva bila su: 

Oreškovica, Mosna, Jastrebica (po pola Srbi i Vlasi), Zelenike (po 

pola Srbi i Vlasi), Ĉešljeva Bara, Mustapići, Mišlenovci (izmešani 

Srbi i Vlasi), Srednjevo (Vlasi i Srbi), Marijani (Srbi i Vlasi 

pomešani), Kliĉevac (Srbi i Vlasi), Biskupije (Srbi i Vlasi), Kalište 

(Srbi i Vlasi), Kusić (Srbi i Vlasi), Voluja („Vlasi ĉina komorskago”), 

Duboka, Neresnica, Zatonje (pola Srbi i Vlasi), Kisiljevo (Srbi i 

Vlasi), Topolovnik, Ţdrelo (Vlasi vojniĉkog reda), Bobovo („Bobova 

Vlasi ako se ne odsele”), Rahanovac (= Ranovac), Melnica, 

Majdanpek (Vlasi rudari imali sveštenika Šarbana koji nije znao 

srpski, a bio je rukopoloţen 1728), Rudna Glava, Zlatovo, Busur, 

Veziĉevo, Ćavdin, Šetonje, Burovac, Tabanovac, Oreškovica, 

Vošanovac, Lopušnik, ZabrĊe, Pankovo, Veliki Popovac, Rašanac, 

Duboĉka, Trnovĉe, Kamenovo, Kneţica, Leskovac, Veliko Laole, 

Malo Laole, Ţdrelo, Bistrica, Stamnica, Vitovnica, Kladurovo, 

Crljenac, Aljikovo, Kobilje, Manastirica, Starĉevo i Dobrinje. Rumuni 

(Vlasi) su se u svim navedenim naseljima doselili u vremenu od 1718. 

do 1750. godine, ali su se doseljavanja nastavila i u drugoj polovini 

XVIII i prvoj polovini XIX veka. 483 Što se tiĉe podruĉja istoĉno od 

Miroĉ planine, Tihomir Stanojević o migracijama Rumuna (Vlaha) u 

vreme austrijske okupacije kaţe: „Ako je poĉetkom XVIII veka 

Negotinska krajina bila retko naseljena, u toku austrijske okupacije 

(17181739) broj domaćinstava se skoro upetostruĉio. Pada u oĉi 

porast domaćinstava u vlaškim naseljima i stagnacije u selima srpskog 

stanovništva…” 484 Isti je sluĉaj kao u Braniĉevu, najpre su se iz 

483 Nebojša Đokić, Etnički sastav stanovništva na prostoru današnje Braničevske 

eparhije u XVIII veku, Braniĉevski glasnik 7, Poţarevac, 2010, 82132; Antonije 

Lazić, Naseljavanje i razvitak naselja u srednjem i gornjem Peku, Glasnik 

Geografskog društva, sv. XXV, Beograd 1939, 1617. 


Negotin 1972, 37. Ovde je oĉigledna aluzija na doseobu rumunskog stanovništva u


Negotinske Krajine odselili Srbi, pa su se tek onda doselili Rumuni 

(Vlasi). 

Samo je u Rumunsku zemlju (Țara Românească), prema 

popisima u periodu od 1739. do 1831. godine, migriralo iz 

Transilvanije 16.710 familija „Ungureana” juţno od Karpata, što 

ukupno biva oko 80.000 duša. 485 Tokom XVIII veka, taĉnije 1771. 

godine, a posebno nakon dekreta iz 1775. godine, koji je trebalo da 

poboljša poloţaj seljaka, 10.000 njih je otišlo u hajduke, a talas 

migracije je iznova krenuo u svim pravcima van zemlje. „Moldavski 

seljaci kreću se ka Bukovini, Besarabiji i Dobrudţi, a vlaški ka 

Transilvaniji, Srbiji i Bugarskoj. Uzalud se reke budno nadgledaju, 

kao da je stanje opsade; emigranti prelaze tamo gde nema vojske. 

Emigracija je zimi naroĉito velika, kada je smrznuti Dunav uvek 

otvoren most.” 486 Nakon ustanka u Transilvanji 1784. godine na ĉelu 

sa Horeom (Horea) nastavljaju se migracioni procesi. Samo tokom 

jedne godine (1786) u migrcijama sa teritorije ustanka kojim je 

obuhvaćeno 330 sela migrira ka jugu preko deset hiljada duša, 487 

odakle se naseljavaju uglavnom u Homolju. Na primer, ime Krišćan 

postoji u Gornjanima, a jedan od voĊa ustanka u Erdelju bio je Krišan 

(Crișan). 488 U jednom izveštaju poslatom vlastima u Beĉu od 

zastupnika ujedinjenog sveštenstva Transilvanije zaprepašćeno se 

ukazuje na mnogobrojnu populaciju koja je obuhvaćena migracijama: 

„Cela Transilvanija dolazi kod nas!” (tota Transylvania ad nos 

venit), 489 tj. seli se na prostor Banata, ĉiji jugozapadni deo danas 

vlaška naselja, pa je zanimljvo postaviti pitanje: Zašto bi se Rumuni naseljavali u 

vlaškim naseljima ako oni nisu istoga porekla sa Vlasima? 

485 Șt. Meteș, Emigrări românești din Transilvania în secolele XIIIXX, București, 

1935, 156157. 

486 E. Regnault, Histoire politique et sociale des Principautes Danubiennes, p. 

319, preuzeto od: Tihomir R. ĐorĊević, op. cit., 2006, 25. 

487 Șt. Meteș, p. cit., 146. 


489 Ion Conea, Tota Transylvania ad nos venit, u: Geopolitica și Geoistoria, II, 

1942, 1123: „Si quidem a tempore illo, quo episcopus non unitus hancce provinciam 

subingressus et, atque exinde Ecclesia dei discissa et dismembrata tanta ex hoc populo 

millia ad exterras regionis subinde transmigrabant, ut ipsi Moldavi Valachique populi 

hominum ad se venientium turmis stupefacti vociferari auditi sint: tota Transylvania 

ad nos venit”.


pripada Srbiji, odakle su migrirali pod imenom „Ungurjani” na prostor 

Braniĉeva i zapadnog (planinskog) dela Timoĉke Krajine. Austrijske 

vlasti na prostoru Banata vrlo rado naseljavaju Rumune, jer su se od 

1751. godine pod voĊstvom svojih narodnih oficira Srbi selili „iz 

Banata i drugih krajeva Ugarske u juţnu Rusiju”, gde su se doselili u 

velikoj migraciji Srba 1690. godine. Đokić nadalje kaţe da je, po 

priĉanju Save Tekelije, u poĉetku prve migracije Srba u Rusiju 

mitropolit Pavle Nenadović uspeo zadrţati srpski narod da se „sav ne 

odseli iz Vojvodine u Rusiju. Ali kad je došlo do druge seobe 1752. i 

1763. narod se nije mogao od seobe da zadrţi. Tada se u Rusiju 

odselilo do 100.000 duša.” 490 

Nakon „velike seobe Srba u Rusiju, etniĉki odnosi u Banatu 

menjaju se na štetu srpskog ţivlja. Rumuni se spuštaju sa planina u 

banatske ravnice i u masama zauzimaju sva ona mesta, koja su Srbi 

napustili i u kojima su oni do seobe u Rusiju stanovali… Ostala su 

čitava sela pusta, u koja se za kratko vreme tuĊi elemenat, većinom 

Vlasi iz Vlaške i Erdelja naseliše i mnoga srpska napuštena naselja u 

sebe pretopiše.” 491 Kako je moguće da Vlasi iz Vlaške i Erdelja u sebe 

pretope mnoga srpska napuštena naselja u Banatu, odnosno kako je 

moguće povlašiti ih ukoliko su ta naselja u celosti bila napuštena od 

strane srpskog ţivlja u njegovim seobama u Rusiju. To je moguće 

samo u science fiction romanima i filmovima, pa je prava šteta što ih 

Đokić nije pisao ili reţirao. 

Mnogo hiljada rumunskih familija iz Transilvanije odselilo se 

koliko u Moldaviju toliko u Munteniju, odnosno u Veliku i Malu 

Vlašku, a isto toliko se odselilo i u neke administrativno-teritorijalne 

jedinice pod turskom vlašću juţno od Dunava u vreme vladavine 

Marije Terezije i Josifa II. 492 Dakle, dogaĊaju se „reciproĉne” 

490 Jovan Đokić, op. cit., 174175. Ako je teorija o rumunizaciji ili povlašivanju 

Srba tačna, onda je paradoksalno da se deo Srba za kratko vreme potpuno 

rumunizovao/povlašio i kao takav se vraća u Srbiju, a deo Srba, koji ostaje duţe pod 

uticajem rumunskog/vlaškog etničkog „atavizma” u Banatu, uspeo je da saĉuva srpski 

etnički identitet i kao takav odlazi u Rusiju. Ovo je svakako veliki problem za 

inverzivnu teoriju Tihomira ĐorĊevića. 


492 G. Barițiu, Material pentru istoria Regimentului I de grăniceri din 

Transilvania, u: Transilvania, XVI, 1885, 411.


migracije rumunskog i srpskog stanovništva. Doseljavanja je najviše 

bilo u Smederevskom, Vidinskom i Nikopoljskom sandţaku, a 

nastavila su se i tokom XIX veka na prostoru Kneţevine Srbije, 

posebno u vreme vladavine kneza Miloša Obrenovića. 

Prema mišljenju Đokića, u jesen 1790. silan svet se iz „okruga 

poţarevačkog iselio u Austriju i tada su u okrugu mnoga sela ostala 

pusta… Ove mnogobrojne seobe ĉinile su na austrijskog generala 

takav utisak, kao da će ‘srpski narod ako ne sav, a ono veći njegov deo 

napustiti svoju otadţbinu Srbiju i preseliti se u ovamošnje krajeve’... 

Od znaĉaja je, da je veliki broj našega naroda tada ostao na zemljištu 

Rumunije... Kao i uvek tako i sada Vlasi iz Vlaške, Banata i Erdelja 

iskoristiše i ovu za njih zgodnu priliku, u koju srpski narod u Srbiji 

beše zapao i u znatnom broju naseliše napuštene krajeve s.i. Srbije, 

naročito Krajinski krug u kome se mnoga srpska sela u toku vremena 

povlašiše.” 493 Ovde Đokić ponavlja ono što je rekao na prethodnim 

stranama o povlašavanju napuštenih srpskih sela. Na drugom mestu 

svoje knjige Đokić ponavlja da „Rumuni iz Vlaške … s radošću 

primiše glase, da je silna i plodna zemlja sa divnim šumovitim 

planinama u severo istočnoj Srbiji pusta ostala. Na te napuštene 

krajeve … nagrnuše Rumuni…” 494 Po Dragoljubu Pavloviću iseljenika 

je moglo biti do 100.000 duša. 495 Dakle, veliki broj Srba je iselivši se 

„ostao na zemljištu Rumunije” i to Đokiću nije smetalo, ali kada 

Rumuni „u znatnom broju naseliše napuštene krajeve s.i. Srbije” i 

mnoga srpska sela koja su ostala pusta pritom povlašiše, e to se 

Rumunima ili Vlasima ne moţe oprostiti. 

U isto vreme, po mišljenju Vidosave Stojanĉević, „Vlasi iz 

naselja tzv. ‘vlaško-ilirske regimente’ na levoj obali Đerdapa, jednim 

delom su se povukli sa Turcima u Srbiju. Po završetku rata izgleda da 

su oni u većem broju prebegavali iz Austrije (Banata) u Tursku 

(Srbiju), uglavnom da bi izbegli vojniĉku sluţbu u austrijskoj vojnoj 

granici, naroĉito otkako je 1790-tih godina Austrija bila uvuĉena u 

Napoleonove ratove. Ti vlaški emigranti, uglavnom izbeglice iz 

jugoistoĉnog Banata (pod austrijskom vlašću od 1718), a naroĉito oni 

493 Jovan Đokić, op. cit.,193, 194. Prema Dragoljubu Pavloviću iseljenika moglo 

je biti do 100.000 duša. 


495 Jovan Đokić, op. cit., 193, 194.


iz ţupanijskih sela, gde su feudalne obaveze bile vrlo teške, dolazili su 

u Srbiju pod imenom ‘Ungurjani’, doseljenici iz ugarskih krajeva pod 

austrijskom vlašću.” 496 

Migracije Rumuna (Vlaha) na prostor Braniĉeva poĉele su, po 

mišljenju Olivere Dumić i Nebojše Đokića, nakon potpisivanja 

Poţarevaĉkog mira 1718. godine. Tada je Rumuna (Vlaha), prema 

njihovom mišljenju, bilo „samo u Homolju i Zviţdu”. Naime, tek 

„posle 1718. godine dolaze Vlasi iz Banata i naseljavaju se na 

prostoru Ram – Veliko Gradište – Poţarevac – Ram (pribliţno) kao i 

prostoru od Golupca do doline Peka.” 497 MeĊutim, migracije 

rumunskog (vlaškog) stanovništva ka današnjoj istoĉnoj Srbiji i iz 

Srbije ka rumunskim zemljama bile su redovna pojava nakon svake 

bune i ustanka bilo protivu turske vlasti na prostoru Današnje Srbije 

bilo protivu saskih velikaša u Transilvaniji ili protivu boljara u 

Vlaškoj i Moldaviji tokom celog srednjeg veka. Doseljavanje 

rumunskog (vlaškog) stanovništva sa prostora Transilvanije, Vlaške i 

Moldavije ka prostoru Smederevskog i Vidinskog sandţaka u periodu 

od 1718. do 1739. godine jedno je u nizu mnogih doseoba, tako da 

mišljenje Olivere Dumić i Nebojše Đokića o Rumunima (Vlasima) 

koji se ranije nisu doselili u istoĉnu Srbiju ostaje bez osnova u 

istorijskim izvorima. Uostalom, uporeĊivanjem naselja u pojedinim 

distriktima iz Najpergovog popisa sa onima iz crkvenih popisa koje je 

nešto kasnije saĉinio beogradski egzarh Maksim Radković, kao i na 

osnovu sadašnjeg rumunskog (vlaškog) ţivlja u tim naseljima, moţe 

se zakljuĉiti da je Rumuna (Vlaha) na prostoru današnje Braniĉevske 

eparhije bilo i u vreme turske vlasti, tj. pre 1718. godine. Ono je u 

znatnom broju nastavilo da dolazi u istoĉnu Srbiju iz rumunskih 

zemalja sve vreme tokom prve vladavine kneza Miloša. 

U toku i nakon svih manjih buna, kao i u vreme one poznatije 

pod imenom Kočina krajina (17881791), došlo je do mnogo manjih i 

496 Vidosava Stojanĉević, Etno istorijski procesi u istočnoj Srbiji u 19. veku, 

Negotin 2003, 210; T. R. ĐorĊević, Rumuni u Srbiji za vreme prve vlade kneza 

Miloša, Godišnjica Nikole Ĉupića XXXV, 171. 

497 Olivera M. Dumić, Nebojša D. Đokić (Centar za politiĉke studije Beograd), 

Etnički sastav stanovništva u Homolju u XVIII i prvoj polovini XIX veka, Homolje u 

mitu i istoriji, u: Mitološki zbornik 30, Ţagubica, Centar za mitološke studije Srbije, 

2013, 293.


većih seoba srpskog i rumunskog (vlaškog) stanovništva iz oblasti pod 

turskom upravom u oblasti pod austrijskom vlašću, a nakon 

zakljuĉenja Svištovskog mira (1791) nastale su znaĉajne promene – 

sloboda trgovine i proširenje lokalne samouprave u Smederevskom 

(Beogradskom) sandţaku – obe proizašle iz fermana sultana Selima III 

iz 1793. i 1794. godine. MeĊutim, i pored sloboda koje su 

proklamovane turskim fermanima, ţivot pod upravom turskih aga i 

begova bio je veoma teţak pa je poĉetkom XIX veka došlo još i do 

Seĉe knezova, što je dovelo do Prvog srpskog ustanka (18041813). 

Nakon njegove propasti 1813. godine, kao i Hadţi-Prodanove bune 

1814. godine stanovništvo je ponovo krenulo u zbegove i seobe 

severno od Dunava, u Srem i Banat. MeĊutim, za vreme Drugog 

srpskog ustanka, koji je poĉeo u Takovu 1815. godine, a posebno po 

završetku vojnih dejstava, srpsko i rumunsko (vlaško) izbeglo 

stanovništvo i novo doseljeniĉko rumunsko (vlaško) stanovništvo 

sjatilo se u napuštena naselja na opustelom zemljištu istoĉne Srbije 

gde je bilo favorizovano „naročito od doba Kneza Miloša”, kako 

iznosi Tihomir ĐorĊević. 

Rumunsko (vlaško) stanovništvo u Srbiji je za vreme Prvog 

srpskog ustanka takoĊe nastradalo u Smederevskom (Beogradskom) i 

u delu Vidinskog sandţaka zapadno od Timoka zajedno sa srpskim 

stanovništvom, neretko predvoĊeno svojim knezovima (Paulj Matejić, 

Hajduk Veljkov pobratim Abraš i dr.), meĊutim, Miloš Obrenović se u 

Drugom srpskom ustanku, nakon sukoba s Turcima kod Ĉaĉka, 

Poţarevca i drugde opredelio za stvaranje i jaĉanje srpske drţavnosti 

kroz diplomatske metode i postepeno osvajanje drţavnih ovlašćenja 

od Osmanske imperije. 

Nekako u to vreme poĉelo je vraćanje naroda iz Rumunije, 

odnosno „posle Drugog srpskog ustanka, kad je objavljena turska 

amnestija i kada je Srbija osloboĊena. Samo u Bukureštu, 1818. 

godine, bilo je 26.000 i više familija pod imenom Serbalja, koji su 

ĉekali svoj povratak kući.” 498 To su Srbi koji su svesni svog naciona i 

ne predstavljaju povlašene Srbe, kako se u etnografskoj i istorijskoj 

literaturi najĉešće prikazuju. Mnogo je tih srpskih, kao i rumunskih 

porodica ţivelo u krajnjoj bedi, te su po dolasku u Srbiju molili knjaza 

498 Vukova prepiska I, 599; Tih. ĐorĊević, op. cit., 1924, 39.


da im pomogne, meĊutim, „narod u Srbiji nije blagonaklono gledao na 

povratnike (Srbe i Rumune /Vlahe/ – S.G.), doseljenike (Rumune 

/Vlahe/ – S.G.) uopšte.” 499 Ĉak i Tihomir ĐorĊević radi srpske koristi 

u razgraniĉenju sa Rumunijom na Pariskoj konferenciji 1919. godine u 

svom politiĉkom pamfletu piše da je u mnogo sluĉajeva to bila 

„raspuštena banda, koja nije znala tačno šta hoće, koja je zahtevala 

mnogo, koja je traţila ugodnosti i širine, kakve im se ili uopšte nisu 

mogle dati, ili im se nisu mogle dati bez štete po starosedeoce”, 500 a ja 

bih rekao da nisu mogli dobiti parĉe sopstvene zemlje na kojoj bi se 

mogli prehraniti i poreze plaćati zbog sveopšte pljaĉke u meteţu rata 

za vreme ustanka i od srpskih „aga i begova” posle rata. 

Vidosava Stojanĉević navodi da, zbog masovnog iseljenja Srba 

u Austriju posle propasti Prvog srpskog ustanka 1813. godine, „Turci 

su na opustelim ustaničkim područjima pomagali imigraciju Vlaha iz 

Vlaške i Banata, pre svega iz razloga politiĉke bezbednosti i 

ekonomskih (poreskih) interesa turske carevine”. 501 Zbog teškog 

društveno-pravnog poloţaja i ekonomskih obaveza stanovništva „u 

maloj Vlaškoj, rumunsko seljaštvo je beţalo sa feudalnih poseda 

vlaških bojera. Sliĉno stanje vladalo je i ... u Banatu, a zbog vojnih 

obaveza u banatskoj vojnoj granici vlaško stanovništvo je ĉesto 

prebegavalo preko Dunava. Otuda mase rumunskih seljaka prelaze 

preko Dunava u Tursku, gde su obaveze seljaka prema Turcima bile 

znatno povoljnije. Na doseljavanje Vlaha, Turci u politiĉkom pogledu 

nisu gledali kao na doseljavanje Srba, pa su turske vlasti prema njima 

imale blaţi odnos”. 502 Po navedenim reĉima Stojanĉevićeve, Turci su, 

dakle, imali naĉina da razlikuju prave Vlahe/Rumune od tzv. 

povlašenih/rumunizovanih Srba, pa su prve rado primali u Tursku 

(Srbiju), a ove druge kao i prave Srbe nisu hteli u svojoj zemlji. 

499 Olivera M. Dumić, Nebojša D. Đokić (Centar za politiĉke studije Beograd), 

Etnički sastav stanovništva u Homolju u XVIII i prvoj polovini XIX veka, Homolje u 

mitu i istoriji, u: Mitološki zbornik 30, Ţagubica, Centar za mitološke studije Srbije, 

2013, 295. 

500 Tih. ĐorĊević, op. cit., 1924, 39. 

501 Vidosava Stojanĉević, Etno istorijski procesi u istočnoj Srbiji u 19. veku, 

Negotin 2003, 213. 

502 Vidosava Stojanĉević, op. cit., 2003, 214.


Na prvim stranicama svoje knjige Vidosava Stojanĉević piše: 

„Veliki deo vlaškog stanovništva u Kljuĉu, delom i u Krajini, tzv. 

Carani, bili su skorašnji doseljenici izmeĊu 1813. i 1832. godine, pa i 

u periodu do kraja prve vlade kneza Miloša. Oni su se uglavnom ... 

doseljavali u Kljuĉ i Krajinu... Posle 1833. godine vlaški doseljenici u 

istoĉnoj Srbiji uţivali su sva prava graĊana Srbije... Kao etniĉka 

grupa, Carani doseljenici razlikovali su se u obiĉajima i tradiciji od 

starosedelačkog sloja, vlaških starosedelaca.” 503 Po mišljenju 

Stojanĉevićeve, „migracije rumunskog stanovništva, za razliku od 

ranijih vlaških migracija, spuštale su se dublje u Tursku, do predela 

Timoka i Crne Reke, prelazivši i u beogradski pašaluk, koji je u to 

vreme bio pod upravom knez Miloša, zatim u predele Poreĉa, Peka, 

Homolja i Resave... Ove najnovije imigracije sastavljene od pravih 

Rumuna iz kneţevine Vlaške, tzv. Carana, nadovezuju se na stariji sloj 

vlaškog stanovništva, u osnovi formiranog amalgama romanskoslovenskog, 

i manji broj Rumuna, mlaĊih doseljenika iz jugoistoĉnog 

Banata, tzv. Ungurjana. To je ono stanovništvo koje se pod imenom 

Carani, doselilo iz kneţevine Vlaške”. 504 Dakle, ovde se pored 

„pravih Rumuna iz kneţevine Vlaške” naglašava da postoji stariji sloj 

vlaških starosedelaca koji predstavlja romansko-slovenski amalgam na 

prostoru Braniĉeva i Timoĉke Krajine, za razliku od ĐorĊevićeve 

teorije o tzv. povlašenim/rumunizovanim Srbima koji se vraćaju u 

svoju domovinu. MeĊutim, Marinko Stanojević ne ostavlja mogućnost 

postojanja starijeg sloja vlaških starosedelaca, tj. romanskoslovenskog 

amalgama. On „prema svojim osmatranjima i 

prouĉavanjima rumunskih naselja”, zakljuĉuje da „meĊu našim 

Rumunima–Vlasima – nema ni malo starinskog stanovništva”, ali mu 

„pada u oĉi jaka pokretljivost rumunskog stanovništva. Za njega 

Dunav nije nikakva smetnja u komuniciranju izmeĊu Vlaške i 

Krajine... Svakodnevno prebegavanje stanovništva preko Dunava iz 

Rumunije u Krajinu, i obratno, bila je najobiĉnija pojava. Knez Miloš 

je ... energiĉno nastojavao da se begunci iz Rumunije što lepše 

prihvataju i njima naseljava ova zapustela pokrajina... Naprotiv, sa 

rumunske strane činjene su sve moguće teškoće ovom prebegavanju 

503 Vidosava Stojanĉević, op. cit., 2003, 4243. 



rumunskog stanovništva u Krajinu.” 505 Ovde Marinko Stanojević 

takoĊe razotkriva da je knez Miloš beguncima iz Rumunije naseljavao 

zapustelu pokrajinu i time posredno dolazimo do saznanja da proces 

tzv. rumunizacije nije postojao. 

Miroslav Draškić i Nikola Pantelić su u ĉlanku Razmatranja o 

stanovništvu Resave 506 izneli originalno rešenje u vezi s tim tzv. 

svakodnevnim prebegavanjem o kojem govori Marinko Stanojević, u 

kojem naseljavanje Rumuna (Vlaha) u istoĉnoj Srbiji predstavlja 

„unutrašnje kretanje u okvirima šireg karpatsko-balkanskog regiona 

uslovljenog istorijskim prilikama. Za ovo stanovništvo kod nas su 

upotrebljavana dva naziva: Vlasi i Rumuni.” 507 

Sliĉno je vaţilo, po mišljenju Stojanĉevićeve, i za „region 

timoĉke doline sa Krajinom i Kljuĉem, s tom razlikom što je udeo 

novije vlaške migracione struje bio brojno jači i što se, oslanjajući se 

na ranije ’vlaške doseljenike’, zadugo posle osloboĊenja Krajine i 

Kljuĉa 1833. godine, ona teško asimilovala sa zateĉenim srpskim 

etniĉkim slojem. Spoljne karakteristike etnografskog obeleţja srpske 

etničke grupacije i vlaškog sloja najduţe su se odrţale u svojim 

različitostima i specifiĉnostima (uprkos što se kod vlaškog 

stanovništva razlikuju varijeteti Ungurjana, Carana i starijih vlaških 

stanovnika ... iz prvih vekova turske vladavine izmeĊu Timoka i 

Dunava).” 508 Drugim reĉima, Stojanĉevićeva kaţe da do tzv. 

vlahizacije/rumunizacije nije moglo doći upravo zbog, kako je navela, 

„spoljnih karakteristika etnografskog obeleţja srpske etničke 

grupacije i vlaškog sloja” koje su se „najduţe ... odrţale u svojim 

različitostima”. 

Sve do osloboĊenja „Krajine i Kljuĉa 1833. godine oni [Vlasi – 

S.G.] daju glavno obeleţje u Ċerdapskim vlaškim naseljima i 

njihovom zaleĊu kao nesumnjiva rumunska etnička grupa. Izgleda da 

je ta najnovija migracija vlaškog stanovništva, koje već moţemo 

nazvati Rumunima, bila brojno jaĉa i teritorijalno šira od prethodnih 

505 Marinko Stanojević, Antropogeografski pregled Timočke Krajine, Zbornik 

priloga za poznavanje Timoĉke Krajine, knj. IV, Zajeĉar 1937, 63. 

506 M. Draškić, N. Pantelić, Razmatranja o stanovništvu Resave, Glasnik 

Etnografskog muzeja, 2829 (19651966), 1329. 

507 Miroslav Draškić, Nikola Pantelić, op. cit., (19651966), 2325. 



vlaških migracija i naseljavanja. Šta više, ona se nastavlja i posle 

osloboĊenja istoĉne Srbije 1833. godine, kada se primećuje vrlo 

intenzivan, mada kratkotrajan, period doseljavanja rumunskih seljaka 

iz pograniĉnih predela Male Vlaške”. 509 

Dakle, „veliki broj prebeglica iz Vlaške na podruĉju kapetanije 

kljuĉke, u nahiji krajinskoj, obrazovao je flotantnu populacionu masu 

na ovom delu istoĉne-severoistoĉne etniĉke limitrofne zone Srbije, 

koja je postala karakteristiĉna po uĉestalim seljakanjima sa jedne na 

drugu stranu prigraniĉnih srpsko-turskih i srpsko-vlaško-austrijskih 

teritorija. Ovo pokretno pograniĉno stanovništvo naseljavalo je mesta: 

Dţedţerac, Vlasenicu, Grabovicu i Radujevac, sa srpske pograniĉne 

strane, a Korbovo, Šimijan Ostrvo, Oršavu, Veliko Ostrvo, Černjec, 

Urzićan, Brzu Palanku, „Fromosu”, „Brebelju” i „Kordon kalafat”, 

prema turskoj strani.” 510 Na drugom mestu Stojanĉevićeva kaţe da su 

samo „jedan deo negotinskih (krajinskih) sela nastanili ... stariji i 

mlaĎi vlaški” doseljenici, a u nastvku kaţe da su ta ista krajinska sela 

delom naseljavali i „porumunjeni srpski doseljenici (Srbovlaš, 

Čokonjar), kao i mlaĊi vlaški došljaci (Bukovče, Kobišnica, 

Radujevac, Koroglaš, Samarinovac, Bljuvanovac, Mokranja, 

Tabakovac, Glogovica, Luka, Velika i Mala Jasikova), a bilo ih je 

gotovo i u svim selima kapetanije kljuĉke.” 511 Na ovom mestu 

Stojanĉevićeva pominje porumunjene srpske doseljenike, tj. 

povratnike, zasigurno pod uticajem teorije Tihomira ĐorĊevića, ali ne 

ostavlja mogućnost da su svi Vlasi porumunjeni Srbi, već ih 

decidirano smešta samo u dva sela Timoĉke Krajine, dok u ostalih 

dvanaest sela smešta mlaĊe vlaške došljake koje, po njenom mišljenju, 

„moţemo nazvati Rumunima”. Mada, u tekstu Stojanĉevićeve nema ni 

jednog navedenog argumenta bilo da se radi o porumunjenim srpskim 

doseljenicima bilo da se radi o mlaĎim vlaškim došljacima. 

Migracije Rumuna (Vlaha) zapljusnule su i Braniĉevo. 

Stojanĉevićeva kaţe da su se u „novoformiranom poţarevaĉkom 

okrugu, od 1830. godine, ukrštale ... migracione struje srpskog 

stanovništva iz prigraniĉnih prekodunavskih oblasti Austrije, Turske i 





Vlaške, sa Poţarevcem kao središtem, preko koga su u srpsku 

kneţevinu pristizali doseljenici iz ’vlaškog Banata‘, Rama, i 

pograniĉnih vlaških naselja (Kajtasova, Vranjuca, Šurće)... Preko ove 

etniĉke pograniĉne zone vršio se intenzivan proces naseljavanja 

vlaškog stanovništva u naseljima poţarevaĉkog okruga (naroĉito u 

Vlaolu i Gornjanu)”. 512 

Sredinom XIX veka „etniĉku osnovu ĉinilo je srpsko 

stanovništvo sa vlaškim doseljeničkim slojem...; najviše ih je bilo na 

podruĉju sreza krajinskog (u 15 sela), poreĉko-reĉkog (11), kljuĉkog i 

brzopalanaĉkog (14), a naroĉito u srezovima poţarevaĉkog okruga, u 

srezu moravskom (27), mlavskom (18), u srezu Pek (10), homoljskom 

(9) i u srezu Zviţd (17). Najmanje je bilo vlaških doseljenika u srezu 

crnoreĉkom (2), a u srezu zajeĉarskom (25), ukupno u 27 sela 

crnoreĉkog okruga... To se odraţavalo u procesima etniĉke i jeziĉke, 

kao i kulturne srpsko-vlaške simbioze, koja je zapoĉela još u periodu 

turske vladavine u ovom kraju.” 513 Tu su se našli Rumuni (Vlasi) 

nakon masovnih migracija iz Vlaške, Rumunskog Banata i Erdelja 

posle 1848. godine, 1850, 1855. i 1856. godine. 

Po mišljenju Stojanĉevićeve, sredinom XIX veka procesi 

etniĉke i jeziĉke, kao i kulturne srpsko-vlaške simbioze, koji su 

zapoĉeli u periodu turske vladavine, još nisu bili dovršeni. Naţalost, 

sredinom druge decenije XXI veka znamo da je proces srpsko-vlaške 

simbioze zapravo proces posrbljavanja rumunskog ţivlja na prostoru 

istoĉne Srbije uveliko potpomognut drţavnom administracijom i 

crkvom, a danas i Vlaškim nacionalnim savetom. 

Rumunsko (vlaško) stanovništvo koje se, prema mišljenju 

Antonija Lazića „selilo iz Banata na jug, prešlo je Dunav i naseljavalo 

se u srednjem i izvorišnom delu Peka. Ono je išlo i uz dolinu Mlave, 

ali samo do Gornjaĉke klisure. Vlasima je bilo lakše i sigurnije preći u 

homoljsku kotlinu iz doline Peka i preko prevoja Homoljskih Planina i 

naseliti se tamo u nekoliko grupa. Najveću takvu grupu ĉine sela: 

Laznica u kotlini i Vlaole, Jasikovo i Leskovo u izvorišnom delu Peka, 

koji glavnim svojim krakom zalazi u Homolje. Druga grupa Vlaških 

sela u homoljskoj kotlini je izolovana i ĉini oazu u masi srpskog 

512 Vidosava Stojanĉević, op. cit., 2003, 81; T. R. ĐorĊević, Arhivska graĎa, 373. 



stanovništva. U nju spadaju sela: Sige, Bliznak i Milanovo (Magudica) 

u jugozapadnom delu kotline. Treća grupa vlaških naselja u Homolju 

je najmanja i nju ĉine samo dva sela: Osanica i Breznica, koja leţe u 

severozapadnom delu. Vlaškog stanovništva ima u Homolju još u 

Krepoljinu i Ţagubici, gde su naseljeni u zasebnim krajevima i čine 

manjine, dok je u ostalim selima stanovništvo srpsko.” 514 

Kao „vlaška naselja bila su zapisana: Mustapić, Češljeva Bara, 

Voluja, Topolovik, Ram, Melnica, Ranovac i Ţdrelo, gde su ţiveli 

’komorski Vlasi‘, osim onih u Ţdrelu koji su bili zapisani kao 

’vojnici‘. Postojala su mešovita srpsko-vlaška sela, od kojih su 

popisana: Zelenike, Mišljenovci, Srednjevo, Kličevac, Kaljište, Kusići, 

Voluja, Zatonje, Kiseljevo, u kojima su se opet izdvajali i Vlasi i Srbi 

na ’vojniĉki i komorski red‘, što svakako upućuje na to da su 

naseljavani za vreme austrijske vladavine, kao stanovništvo sa vojnom 

obavezom.” 515 Ako je takav zakljuĉak Vidosava Stojanĉević donela na 

osnovu arhivskih dokumenata, na osnovu ĉega je Tihomir ĐorĊević 

utvrdio da je rumunsko stanovništvo sela Ranovca nekada bilo 

srpsko? Nebojša Đokić u svom radu u vezi s etniĉkim poreklom 

stanovništva Ranovca kaţe sledeće: „Gotovo sva srpska sela se 

pominju 1718. godine, ali oba vlaška sela Melnica i Rahanovac tj. 

Ranovac ne. Dakle ĉak i u okolini manastira Vitovnice Vlasi su došli 

posle 1718. godine”. 516 Nebojša Đokić na ovom mestu ne koristi 

ĐorĊevićevu teoriju po kojoj u Ranovcu ţive rumunizovani Srbi. 

Prema Tihomiru ĐorĊeviću (15) naseljavanje Rumuna poĉinje 

od druge polovine XVII veka. Ilija Pĉelar piše da su se Rumuni 

krajinskog okruga doselili „nešto pre sto i pedeset godina”, pa se s 

obzirom na vreme kada piše to slaţe sa prethodnom ĐorĊevićevom 

konstatacijom. U nastavku kaţe da su se Rumuni doselili „nešto i u 

ovom stoletiju”, tj. tokom XIX veka i nastavlja da je „pre 1833. 

godine, dakle pre osloboĎenja Krajine, Crne Reke i Timoka, bilo ... 

514 Antonije Lazić, Etničke promene u Homolju i Zviţdu, Glasnik Geografskog 

društva, sv. XXIV, Beograd 1938, 85. 


516 G. Vitković, Izveštaj napisao Maksim Radković eksarh beogradskog mitropolita, 

Glasnik SUD 56, Beograd, 1884, 153–154; Nebojša Đokić, op. cit., 118.


doseljavanja Vlaha u Poreč i iz tih delova Srbije.” 517 Ukratko, Stevan 

Vujadinović ovde ukazuje i na tzv. unutrašnje migrativne procese 

rumunskog (vlaškog) stanovništva koji su bili uĉestali na relaciji 

Braniĉevo – Timoĉka Krajina. Zapravo ponavlja ono što je nekoliko 

decenija pre njega rekao Jovan Đokić da „Pre osloboĊenja novih 

krajeva s.i. Srbije (1834 god), pod Knezom Milošem mnogi su 

Rumuni dobegavali u Srbiju iz ’Timoka i Crne reke’ za ĉije se je vlade 

takoĊe masa Rumuna doselila u Srbiju iz Banata. Napominjemo da je 

Rumuna iz Banata tada mnogo više bilo nego onih, koji su se doselili 

iz Vlaške.” 518 Jakšić u svom radu O plemenskom sastavu Kneţevine 

Srbije krajem osme decenije XIX veka piše da „pored naroda ĉisto 

slovenske pripadnosti, ima u Srbiji i pripadnika drugih, neslovenskih 

narodnosti, meĎu kojima su najmnogobrojniji Vlasi ...” i da ne bi bilo 

zabune ko su Vlasi, nastavlja: „Vlasi su povezani sa svojim 

jednoplemenicima, koji ţive u Vlaškoj i Banatu i zbog toga 

naseljavaju uglavnom one delove kneţevine koji su okrenuti ka tim 

zemljama”, 519 dok Grujić kaţe da „u kraljevini Srbiji dolazi od 

stanovnika tuĎe narodnosti, najveći deo na Rumune, kojih ima samo u 

ĉetiri okruga.” 520 Oĉigledno je da su Jakšićevi Vlasi isto što i 

Grujićevi Rumuni i da je u pitanju isti narod. 521 O narodima koji ţive 

u Srbiji u devetoj deceniji XIX veka Nikola Stojanović izjavljuje da „u 

našoj malenoj Srbiji imamo uglavnom dva ţivlja narodna, koji se 

razlikuju jedan od drugog. Ta je razlika dosta osetna. Jedan je ţivalj 

narodnosti srpske, a drugi narodnosti rumunske. Jedino što ih, ko 

bajagi, vezuje, to je vera, koja je za oba ţivlja jedna – hrišćanska. Ali 

517 Stevan Vujadinović, Poreč. Privredno-geografske odlike i saobraćajne veze 

(Primljeno na V skupu, od 12. maja 1961, Odeljenje prirodno-matematiĉkih nauka), 

Beograd 1962, 22. 


519 В. Якшич, О племенном составе населенj в Кн'жестве Сербском, С. 

Петербург 1872, 8. 

520 St. Grujić, Statistika drţava Balkanskog poluostrva. I. Kraljevina Srbija, U 

Beogradu, 1890. 

521 Dragoljub Petrović, Iredenta fašističke Rumunije u severoistočnoj Srbiji 

19411944. godine, u: Jugoslovenski istorijski ĉasopis, br. 34, Beograd 1966, 31, 

napomena 1: „Vlaško stanovništvo severoistoĉne Srbije je nastalo doseljavanjem iz 

rumunskih zemalja uglavnom u eposi poznog feudalizma.”


što se tiče jezika, ţivota, običaja i t.d. u tome se mlogo razlikuju. 

Razlika u jeziku već je svakome poznata.” 522 

Kada Momĉilo Savić govori o vlaškom narodnom stavaralaštvu i 

jeziku, on kaţe da je ono „sazdano na tlu na kome se suĉeljavaju 

rumunski, srpski i bugarski uticaji, dakle, na tromeĊi, vlaško narodno 

stvaralaštvo kao prirodni nastavak rumunskog jezika, sa kojim je 

imalo skoro uvek iskljuĉivo periferne dodire, nosi uglavnom – što se 

tiĉe ruha u kome je sazdano – sve one osobenosti po kojima se 

odlikuje narodno stvaralaštvo na rumunskom jeziku severno od 

Dunava ... Što se tiĉe spoljnog ruha vlaških balada, u prvom redu onih 

koje nas na ovom mestu interesuju, treba reći da su one – shodno 

gipkosti rumunskog stiha ... mnogo elastičnije...” 523 I da završimo ovo 

poglavlje reĉima Jovana Đokića: „Kao što vidimo u s.i. Srbiji ima 

dakle dvojakih rumunskih naselja, od kojih su jedni ’Ungurjani’ t.j. 

oni koji su došli iz ugarskog Erdelja i ’Carani’, oni koji su prebegli iz 

kneţevine Rumunije i Moldavije...” 524 Svakako valja reći i to da 

„Rumuni iz Vlaške i drugih krajeva nisu se samo u Srbiju doseljavali. 

Oni su se nastanjivali i u Bugarskoj i većinom su dolazili iz Vlaške… 

A najviše ih ima u predelima pored Dunava gde oni ţive u 

kompaktnim masama. Rumunske naseobine u Bugarskoj najjaĉe su 

bile u okrugu vidinskom, zatim dolazi Vrace, Pleven, a najslabije su 

naseobine rumunske u krajevima juţno od Balkana…”, 525 gde se sreću 

naseobine Arumuna. 

Sâm ĐorĊević u svom delu Iz Srbije kneza Miloša navodi 

bezbroj primera i inverzivnih migracija Rumuna. Pošto su meĊu ovim, 

kako ih ĐorĊević naziva, lakovernim Rumunima rumunske vlasti 

razvile „vrlo ţivu agitaciju, pozivajući ih na povratak i obećavajući im 

da će svaki ko se vrati ’tri godine od svakog danka i kuluka osloboĊen 

biti’”, oni se vrate „izmeĊu 26 i 27 juna 1834. godine... zajedno sa 

familijama”, pa „24 januara 1835. pobeţe još jedan; 9 marta 1835 – 

522 Srbiziranja i organizacija škola, Nikola Stojanović, učitelj Jasikovački čitao na 

zboru „omoljskih učitelja” 27 decembra 882, u: Uĉitelj, god. II, Beograd 1883, 87. 

523 Momĉilo Savić, Poslednji Obrenovići u narodnoj poeziji na vlaškom jeziku 

istočne Srbije, U: Timoĉka buna 1883. i njen društveno politiĉki znaĉaj za Srbiju..., 

Beograd 1968, 285. 

524 Jovan Đokić, op. cit., 210 



šest familija; 28 marta – jedna; 25 aprila – opet jedna. Osim toga i 

drugi su se spremali da poĊu istim putem”, što pokazuje ili da su 

Rumuni lakoverni, kako ih naziva ĐorĊević, ili da im u Srbiji nije bilo 

potaman. ĐorĊević u istom radu navodi i da „Rumuni ni inaĉe nisu 

bili u Srbiji vrlo stalni” i nastavlja da je vrlo „mnogo pomena o tome 

da su sa familijama dobegli u Srbiju, pa da su se posle nekog vremena 

opet vratili u Rumuniju.” ĐorĊević u spisima Kneţeve kancelarije koji 

se tiĉu Negotinske nahije nalazi podatak da „9 oktobra 1833. godine 

piše Stefan Stefanović Knezu Milošu da u Kljuĉu imadu nekoliko 

vinograda bez gospodara svog, koji su kojekad u Vlašku isprelazili i 

tamo zaostali ţiveti”. 526 TakoĊe se iz akata Kraljevske kancelarije 

„vidi da su iz Krajine, za vlade Kneza Miloša, mnoge rumunske 

familije prebegle u Rumuniju. Za mnoge od njih stoji da su u Srbiji 

bile puka sirotinja”. ĐorĊević kaţe da „srpske vlasti nisu dopuštale 

odseljavanje u Rumuniju, zbog toga su Rumuni odlazili ili tajno, ili su, 

obmanuvši vlasti, kao da će privremeno, ili na kratko vreme, otići u 

Tursku, dobijali pasoše, pa, mesto u Tursku, odlazili u Rumuniju”, 527 

što opet govori da je bilo i inverzivnih migracija Rumuna u Rumuniju 

iz Srbije kneza Miloša. 

ĐorĊević kaţe da „svi Rumuni u Srbiji nisu ĉisto rumunskog 

porekla. Mnogi su od njih izvorno Srbi, koji su pobegli u Rumuniju i 

istoĉni Banat pre turske invazije i zuluma. Ţiveći meĊu Rumunima, 

oni su se porumunili i emigrirali kasnije u Srbiju kao Rumuni, beţeći 

od nasilja boljara zajedno sa pravim Rumunima” (str. 30). MeĊutim, 

po mišljenju akademika Pavla Ivića, i za Srbe u Srbiji se moţe reći da 

nisu čisto srpskoga porekla, jer su asimilirajući romanizovano 

stanovništvo Balkana i sami podlegli etnogenetskim, kulturnim i 

jeziĉkim promenama. 528 MeĊutim, o povlašavanju/rumunizovanju 

Srba ili o posrbljavanju Rumuna (Vlaha) biće nešto više reĉi u 

poglavlju Povlašavanje Srba ili posrbljavanje Rumuna (Vlaha) 

istočne Srbije. 

526 Drţavni Arhiv, Kraljevska kancelarija, Nahija Negotinska; Tih. R. ĐorĊević, 

op. cit., 1924, 104105. 

527 Drţavni Arhiv, Kraljevska kancelarija, Nahija Negotinska 12 juni 1834, N o 17; 

Tih. R. ĐorĊević, op. cit., 1924, 105. 

528 P. Ivić, Srpski narod i njegov jezik, Beograd, 1971, 2430.


Kao što moţemo zakljuĉiti na osnovu do sada izloţenog 

materijala, migrativni proseci romanskog stanovništva (Vlaha ili 

Rumuna) unutar karpatsko-balkanskog prostora odvijaju se uĉestalo sa 

manjim ili većim intenzitetom od antiĉkog preko srednjovkovnog i 

turskog perioda do današnjih dana u svim kriznim vremenima. Zato se 

za migracije bilo kojeg etnosa unutar navedenog prostora ne moţe reći 

da su pokrenute tek u vreme turskih osvajanja u XIVXV veku, ili u 

vreme austrijsko-turskih ratova u XVIXVII, ili za vreme mnogih 

buna i ustanaka u XVIII ili za vreme oslobodilaĉkih ratova u XIX 

veku, kao što se najĉešće i pominje u literaturi, jer su mnoge migracije 

romanskog i rumunskog stanovništva postojale i pre i posle navedenih 

dogaĊaja u minulim vekovima.

POVLAŠAVANJE SRBA ILI POSRBLJAVANJE 

RUMUNA (VLAHA) ISTOĈNE SRBIJE 

„Ja znam da će na ovo mnogi naši zabrinuti 'patriota' 

značajno zamahati glavom i reći da činim 'izdajstvo' prema 

Otadţbini, kad se usuĎujem da govorim o Rumunima u 

Srbiji, koje po mišljenju mnogih valja kriti ili bar 

prećutkivati, jer svako isticanje Rumuna u Srbiji moţe 

odvesti tako zvanom 'rumunskom pitanju' u Srbiji, od koga, 

po mišljenju mnogih, 'preti opasnost'.” 

Tih. R. ĐorŤeviš (XIX-XX vek) 

„Kroz naše Rumune : putopisne beleške” 

Zapoţeo bih poglavlje kratkom konstatacijom Antonija Laziša: 

„Srbi i Vlasi se pretapali jedni u druge …”, da bi zatim naveo drugu u 

kojoj kaţe da su: „Vlaški doseljenici bili (…) mnogobrojniji, pa ipak 

su oni podlegli uticaju srpskog ţivlja vrlo brzo i lako se pretapali u 

Srbe…” i trešu da „vlaško stanovništvo ovog kraja govori nekom 

mešavinom srpsko-rumunskog jezika, koji je pravom Rumunu teško 

razumljiv.” 529 U tri kratke ali jezgrovite reţenice Laziš iznosi 

konstatacije koje pobornicima teorije o masovnom povlašavanju ili 

rumunizovanju Srba, kako na teritoriji današnje Rumunije tako i na 

teritoriji istoţne Srbije, ne idu u prilog. 

Prva konstatacija je sasvim prihvatljiva, jer se u prilog tome 

mogu navesti mnogi primeri koji pokazuju da su se pojedine porodice 

ili familije Srba pretapale u vešinsko rumunsko (vlaško) stanovništvo, 

kao što su se pojedine porodice ili familije Rumuna (Vlaha) pretapale 

u vešinsko srpsko stanovništvo i to sasvim spontano. 

Druga konstatacija da su vlaški doseljenici iako mnogobrojniji 

ipak „podlegli uticaju srpskog ţivlja i vrlo brzo i lako se pretapali u 

Srbe” ukazuje na sveopštu asimilaciju Rumuna (Vlaha) na prostoru 

istoţne Srbije putem srpske drţavne administracije, školstva, srpske 

vojske, policije, sudstva i putem Srpske pravoslavne crkve, a nakon 

529 Antonije Laziš, Naseljavanje i razvitak naselja u srednjem i gornjem Peku, 

Glasnik Geografskog društva, sv. XXV, Beograd 1939, Glasnik Geografskog društva, 

sv. XXV, Beograd 1939, 3334.


Drugog svetskog rata i putem medija, najpre radija, a potom i 

televizije. 

Treša konstatacija koju iznosi Laziš da „vlaško stanovništvo … 

govori nekom mešavinom srpsko-rumunskog jezika, koji je pravom 

Rumunu teško razumljiv” ukazuje na velike i skoro nepopravljive 

posledice drţavne asimilacione politike od vremena Kneţevine Srbije 

pa do današnjih dana. Doduše, na ovom mestu valja navesti da su 

Rumuni (Vlasi) Srbije govorili jezikom „koji je pravom Rumunu 

teško razumljiv” ne samo zbog asimilacione politike srpskih vlasti veš 

i zbog velikih promena u rumunskom jeziku izbacivanjem slavizama 

nakon formiranja Kraljevine Rumunije. 

Primera koje su srpski autori naveli o pretapanju pojedinih 

srpskih porodica ili familija u vešinsko vlaško/rumunsko stanovništvo 

i o pretapanju pojedinih porodica ili familija Vlaha/Rumuna u srpsko 

stanovništvo ima napretek, ali šu i povodom druge Laziševe 

konstatacije o mnogobrojnim vlaškim doseljenicima koji su ipak 

„podlegli uticaju srpskog ţivlja vrlo brzo i lako se pretapali u Srbe” 

izneti argumente koji ukazuju na osmišljenu sveobuhvatnu 

asimilacionu politiku srpskih vlasti. Pre toga šu navesti nešto 

materijala iz objavljenih studija srpskih autora koji na stereotipan 

naţin prenose niţim potkrepljenu tezu o tzv. povlašenim Srbima, jer 

je, kako navode Olivera M. Dumiš i Nebojša D. Đokiš, „pitanje Vlaha 

u savremenoj Srbiji … slabo obraŤivano u srpskoj nauci” i da je 

maltene „ono što je napisao Tihomir ĐorŤeviš pre gotovo jednog veka 

u publikaciji ’The Truth concerning The Rumanes in Serbia’ 530 i 

gotovo doslovno ponovio (na srpskom) u poglavlju o Vlasima u 

monografiji ’Iz Srbije kneza Miloša’ 531 ostalo … i danas na snazi kao 

zvaniţni stav srpske nauke”, 532 što je više nego poraţavajuše. 

530 T. R. Georgevitch, The Truth concerning The Rumanes in Serbia, Paris, 1919. 

531 T. R. ĐorŤeviš, Iz Srbije kneza Miloša, Beograd, 1924. 

532 Olivera M. Dumiš, Nebojša D. Đokiš, Etnički sastav stanovništva u Homolju u 

XVIII i prvoj polovini XIX veka, Nauţni skup „Homolje u mitu i istoriji”, Mitološki 

Zbornik 30, Ţagubica Raţa, Centar za Mitološke studije Srbije, 2013, 280.


O povlašenim Srbima i drugim pitanjima 

Po mišljenju Petra Vlahoviša „Proces etniţke simbioze imao je 

duge i duboke korene. Stanovništvo koje se u turskim popisima XV 

veka pominje, verovatno je već bilo dvojezično vlaškog i srpskog 

govora. To je zapravo, po Jovanovišu (1940), ĐurŤevu (1951) i 

Bojaniš-Lukaţ (1969) srpsko stanovništvo koje je u odreŤenim 

istorijskim prilikama prelazilo s jedne na drugu obalu Dunava, 

izbegavalo tako odreŤene obaveze i vraćalo se natrag sa već 

primljenim vlaškim govorom.” 533 Pitanje je kako stanovništvo s 

vlaškim govorom moţe biti srpsko ako se govori o XV veku. Koja je 

to seoba srpskog stanovništva u Banat bila i u koje vreme i kada se to 

stanovništvo moglo vratiti pa je veš u XV veku bilo bilingvalno? Ako 

Vlahoviš na prethodnim stranama svoga rada pominje seobu Srba u 

Banat iz 1481. godine, pitanje je za koje vreme su mogli primiti vlaški 

govor i vratiti se na teritoriju istoţne Srbije kao povlašeno 

stanovništvo u XV veku. Jedino rešenje ove enigme moţe biti da su u 

Banatu upriliţeni kursevi brzog savladavanja vlaškog govora za 

srpske izbeglice, da bi se potom odmah vratili u Srbiju kao dvojeziţno 

stanovništvo – doista neukusno. Ja mislim da dvojeziţno stanovništvo 

/vlaškog i srpskog govora/ u istoţnoj Srbiji o kojem je reţ tokom XV 

veka ne moţe biti srpsko veš vlaško (rumunsko i arumunsko) 

stanovništvo koje je bilo autohtono i dovedeno sa juga, sa prostora 

Kosova i Metohije, koje je bilo zabeleţeno na manastirskim imanjima 

u srpskim darovnicama XIIIXIV veka. 534 Vlahoviš dalje kaţe da o 

533 Petar Vlahoviš, Etnički procesi, Glasnik Etnografskog muzeja u Beogradu, knj. 

57, Beograd‚ 1993, 49. 

534 Slavoljub Gacoviš, Romanizacija i romansko stanovništvo Timočke zone od I 

do XVI veka, knj. IIII, Bor, Muzej rudarstva i metalurgije Bor, Ariadnae Filum, 

2012, knj. II, 151152: „Sa dolaskom Turaka pored autohtonih Rumuna (Vlaha) 

dolaze i Aromuni (Vlasi) sa juga Balkana, pa ih u turskim popisnim defterima 

XVXVI veka najviše srešemo u nahijama Crna Reka, Krivina i Fetislam. O 

naseljima autohtonih Vlaha u spomenutim defterima svedoţe i nazivi njihovih naselja, 

kao npr. Latinče, Romanja, Vlaj Istar ’Vlasi s Istra, tj. Dunava, ili Stari Vlasi’, Efljak 

Bukova (< tur. Efljak ’Vlah’), Efljakova, Efljakovce, Vlainica, Vlahovo, Vlaška, 

Vlaški potok, Ivlaški itd., a i oni koji dolaze sa podruţja srednjovekovne Srbije, taţnije 

sa Kosova i Metohije, kao npr. ojkonim Baraleva = Paraleva, koji je u 

Svetostefanskoj hrisovulji (13131318) zabeleţen jugoistoţno od Prištine, na putu 

prema Gnjilanu, kao katun Vlaha Baralevski (S. Gashi, O ubikaciji katuna Barelev'ski


tome: „... po Barjaktarovišu (1973), svedoţe mnogi elementi iz 

tradicionalne narodne kulture (slava, vez identičan onom na Kosovu, 

istorijska srpska tradicija o Kosovu, kosovskim junacima, M. 

Kraljeviću, M. Obiiliću, knezu Lazaru i drugom) koje grupa – kojoj je 

to strano – ne bi lako usvojila.” 535 Sasvim je razumljivo da je vlaško 

(arumunsko) bilingvalno stanovništvo dobro poznavalo srpsku 

istorijsku tradiciju jer je ţivelo u sastavu srednjovekovne Srbije do 

njene propasti, a onda je, ukoliko veš nije emigriralo ka crnogorskim 

brdima i Hercegovini, pod turskom vlaššu deportovano za potrebe 

formiranja krajina, a sve u cilju novih osvajanja ugarskih i rumunskih 

zemalja. 

Nakon iznetih stavova Petra Vlahoviša o navodno povlašenim 

Srbima-povratnicima iz Banata na prostor istoţne Srbije u XV veku, 

iznešemo stavove Tihomira Stanojeviša koji kaţe da „masa 

rumunskog stanovništva napušta Vlašku i prelazi Dunav, da bi upravo 

naselila opustela mesta na desnoj obali Dunava, u prvom redu u 

Negotinskoj krajini. Turci nisu energiţno spreţavali preseljavanja 

rumunskih porodica na područje Vidinskog sandţaka, jer im je ono 

bilo dobrodošlo posle iseljavanja stanovništva na sever i severozapad 

– u Vlašku i Banat. Tako je došlo krajem XVI veka do prvog vešeg 

mešanja prepolovljenog krajinskog stanovništva sa novim rumunskim 

iz Svetostefanske hrisovulje 13131318. godine, Onomastica Iugoslavica VII, 1977, 

što posredno govori o migraciji Vlaha sa juga krajem XIV i poţetkom XV veka na 

prostoru Vidinskog sandţaka). Tu su još ojkonimi Zarvince = katun Vlaha Zarvince 

(1381), Dragilovce = katun Vlaha Dragoljevci (1330), Sremljan = katun Vlaha 

Sremljana (1330), Tudorča = katun Vlaha Tudoričevci (1330), Huhurovice = cathone 

Radoslavi Hurovich (1404) spomenut u okolini Dubrovnika, Ipsoder = katun Vlaha 

Psoderci (katounâ Vlahâ imenemâ Psoder’ci) u okolini Vranja, itd. (St. Novakoviš, 

Zakonski spomenici, 415: A se vlasi P’soder’ci: Ra~änâ, Hranica, Romanâ…). Zatim, 

naselja koja se pominju u srpskim poveljama XIV veka u okolini Prištine, Glogovice, 

Kamenice i drugde nalazimo sredinom XV veka u Vidinskom sandţaku. Tako je 

Čučulaga na Kosovu pomenuta verovatno kao Gornje i Donje Čučule, danas selo 

Ţiţil u bugarskom Zagorju, Magura pomenuta kao Megurice u ataru sela Radujevca 

kod Negotina, Makreš kao selo Makreš blizu Vidina, Šarban kao Šarban kod 

Sokobanje, Kopilig kao Kopilovce u ataru današnjeg sela Kopilovci kod Vidina, 

Kračor kod Đakovice je verovatno Kračulovce u nahiji Timok, itd.” (S. Gacoviš, 

Etimologija slovenskih osnova u ojkonimiji Vidinskog sandţaka XV i XVI veka, 

Zajeţar, 1997, XXVXXVI, XXIXXXX). 

535 Petar Vlahoviš, op. cit. (1993), 49.


doseljenicima iz Vlaške… Došljaci iz Vlaške uklapali su se najpre u 

vlašku vojnu organizaciju, a zatim u novu etniţku sredinu i postepeno 

su se identifikovali sa etničkim Srbima koji su prodirali s juga.” 536 

Ovde Stanojeviš iznosi svoje mišljenje o srbizaciji/asimilaciji Rumuna 

koja se odvijala tako što bi se rumunski doseljenici iz Vlaške ili 

došljaci, kako ih još naziva, najpre uklapali u „vlašku vojnu 

organizaciju”, imajuši na umu razmišljanja koja je izneo Branislav da 

su Vlasi-vojnuci u turskom periodu bili zapravo etnički Srbi. Prvo, o 

Srbima kao klasi vojnika koji u srednjovekovnom razdoblju ratuju 

bilo kao najamnici bilo kao posednici zemlje u korist Vizantije ili 

Osmanskog carstva nemamo podataka, dok o romanofonim Vlasima 

kao plašenicima koji ratuju za Vizantince ili Turke Osmanlije podatke 

nalazimo i u vizantijskim i u turskim izvorima i literaturi. 537 Uostalom, 

536 Tihomir Stanojeviš, Negotin i Krajina od prvih tragova do 1858. godine, 

Negotin 1972, 36. 

537 M. S. Filipoviš, Struktura i organizacija srednjovjekovnih katuna (Simpozijum 

o srednjovjekovnom katunu), Nauţno društvo SR Bosne i Hercegovine, Posebno 

izdanje, knj. II, Odjeljenje istorijsko-filoloških nauka, knj. 1, Sarajevo, 1963, 97; F. 

Chalandon, Histoire de la domination normande en Italie et en Sicile, I, Paris, 1907, 

XXVIIXXIX, 1111; Й. Иванов, Богомилски книги и легенди, София, 1925, 41; 

Извори за българската история VII, Латински извори за българската история II, 

София, БАН, 1960, 358; Советы и рассказы Кекавмена. Сочинение 

византийского полководца XI века. Подготовка текста, введение, перевод и 

комментарии Г. Г. Литаврина, Москва, 1972, in: Izvoarele istoriei României III – 

Scriitori bizantini (sec. XIXIV), Bucureşti, 1975; Românii de la sud de Dunăre : 

Documente, ed. S. Brezeanu, Gh. Zbuchea, Bucureşti, 1997, 105; Ioan Kinnamos, 

Epitome, ed. Bonn, p. 260; Ş. Năsturel, Valaques, Coumans et Byzantins sous le règne 

de Manuel Comnène, Byzantina, I (1969), 177180; Anne Comnène, Alexiade (Règne 

de l’Empereur Alexis I Comnène 10811118), texte établi et traduit par Bernard Leib, 

Paris, (1937, 1943, 1945), VIII, III, 4, in: Izvoarele istoriei României III (1975), 109; 

L. Bârzu, S. Brezeanu, Originea şi continuitatea românilor : Arheologie şi tradiţie 

istorică, Bucureşti, 1991, 324 (= L. Bârzu, S. Brezeanu, Originea); Г. Г. Литаврин, 

Болгари и Византи в VIXII вв., Москва, 1960, 427465; Nichetas Choniates, 

Istoria, ed. Van Dieten, p. 499; L. Bârzu – S. Brezeanu, Originea şi continuitatea 

românilor, Arheologie şi tradiţie istorică, Bucureşti, 1991, 325; Miloš Cvetkoviš, 

Uključivanje Slovena i Vlaha u sistem vizantijske provincijske organizacije na jugu 

Balkana do XI veka. Sličnosti i razlike, Zbornik radova Vizantološkog insituta XLIX, 

Beograd, Vizantološki institut SANU, 2012, 3036. Dušanka Bojaniš-Lukaţ, Turski 

popisi naselja Negotinske Krajine u XV i XVI veku, Razvitak, god. IX, Zajeţar, 

novembardecembar, 1969, br. 6, 6465: „Kljuţ i Krajina i jedan deo Crne Reke 

saţinjavali su u 15. veku specifiţno vojno krajište … u kome nije ţivela


kako bi Srbi mogli ratovati na strani Vizantinaca i Turaka kada su 

stalno, od Stefana Nemanje do despota ĐurŤa Brankoviša, bili u 

ratnim sukobima sa njima? Drugo, što je moţda bitnije, Vlasima 

Negotinske Krajine je 1524. godine uporedo sa izgradnjom Fetislama 

bio ukinut status vojnuka i filuridţija sve do 1542, kada je ponovo 

uspostavljena filurija do konaţnog ukidanja filuridţijskog statusa 

Vlaha 1586. godine, 538 pa uklapanje Rumuna (Vlaha) u vlašku vojnu 

organizaciju krajem XVI veka, o ţemu piše Tihomir Stanojeviš, nije 

bilo moguše, jer nje više nije bilo, a kao treše, zašto bi se Rumuni, 

mešajuši se sa Vlasima vojnucima identifikovali sa Srbima, a ne sa 

sebi bliskim romanofonim Vlasima vojnucima (Rumunima i 

zemljoradniţka raja. U ovom krajištu ţiveli su iskljuţivo Vlasi i to tzv. vidinski Vlasi 

… kao što su svi Vlasi bivše Despotovine nazivani smederevskim, a Vlasi oblasti 

Braničeva braničevskim Vlasima. Vidinski Vlasi … sa svojim starešinama, knezovima 

i primišurima … su obavljali vojne i graničarske sluţbe turskoj drţavi. Pod 

zapovedništvom vidinskog sandţakbega, vršili su s vremena na vreme, na konjima, 

provale i upade na neprijateljsku teritoriju”, tj. vršili su upade i „osvajanja u susednim 

rumunskim kneţevinama Vlaškoj i Moldaviji, u susednoj Ugarskoj i u srpskoj 

Despotovini.” Turska administracija ih je nazivala „filuridţijama, odnosno 

dukatnicima. Pošto su Vlasi pripadali vojnom staleţu, njihovi vojni zapovednici, 

sandţakbeg i knezovi, odgovarali su za red i poredak meŤu njima…” Razume se, 

„poloţaj, prava i obaveze vidinskih Vlaha bili su identiţni sa poloţajem, pravima i 

obavezama braničevskih Vlaha, o ţemu govori poseban vlaški zakon…”; Adem 

Nahdţiš, Tuzla i njena okolina u XVI vijeku, Sarajevo, 1975, 97: „Vlasi – koji su zbog 

karaktera svoje osnovne privrede, stoţarstva, bili pokretni i u poţetku ţinili 

poluvojničku organizaciju, od kojih su regrutovani brojni martolosi koji su vršili 

zanaţajne sluţbe: kao pogranične posade, zatim vojnuci i derbedţije koji su 

obezbjeŤivali uglavnom sigurnost na putevima u pozadini – predstavljali su elemenat 

koji su Turci proteţirali i njihovu kolonizaciju usmjeravali, kako prema potrebama 

samog tog stanovništva u brdske i stoaţarstvu pogodne krajeve, tako i mnogo više, da 

čuvaju pogranične oblasti.” 

538 Dušanka Bojaniš-Lukaţ, Turski popisi naselja Negotinske Krajine u XV i XVI 

veku, Razvitak, god. IX, Zajeţar, novembardecembar, 1969, br. 6, 6468: „Uporedo 

sa izgradnjom Fetislama, tvrŤave i naselja, došlo je do potharačivanja vidinskih 

Vlaha… Odlukom sultana, odnosno centralne vlasti, njima su ukinute povlastice i 

raniji status filuridţija. Nametnut im je harač, svedeni su na podloţnu raju. Zemlja na 

kojoj su ţiveli postala je drţavna, ali je u celosti pripala carskom hasu”. Vlasi su otada 

poţeli plašati carsku hasovinu koja se pominje kao carski danak u pismu poslatom 

knezu Milošu 3. jula 1832. godine od Rumuna (Vlaha) sa Velikog ostrva koji su 

nekada plašali za zemljišne posede na gorespomenutom carskom hasu u Negotinskoj 

Krajini.


Aromunima). To je valjda opet zato što je i Stanojeviš Vlahe smatrao 

porumunjenim ili povlašenim Srbima ili socijalnom kategorijom (vlasi 

stoţari srpskog porekla) poput mnogih srpskih autora. 539 Da Vlasi nisu 

socijalna kategorija – stoţari srpskoga porekla, veš etniţka kategorija 

rumunskog i arumunskog porekla sa mnogim zanimanjima, moţemo 

naši potvrde i u turskom popisnom defteru iz 1586. godine gde se 

Vlasi filuridţije (kao i vojnuci i derbendţije), koji pripadaju vojnom 

staleţu pominju kao narod u sledešoj reţenici: „Kada se popisivao 

Vidinski sandţak, podnet je izveštaj Porti o postoješem filuridţijskom 

narodu, pa je nareŤeno (nakon tog izveštaja) da se ukine filurija, a da 

(Vlasi) daju ušure i haraţ.” Vlasi su se nazivali Vlasi i pored toga što 

su ukidanjem filurije prestali biti socijalna kategorija – stoţari, 

odnosno davanjem ušura i haraţa postali socijalna kategorija – 

zemljoradnici. 

Sliţno mišljenje Vlahoviševom o ekspresnom povlašavanju 

Srba u Banatu, samo ovom prilikom krajem XVIII veka, iznosi i 

Vidosava Stojanţeviš: „Kada su Austrijanci 1788. godine zapoţeli 

novi rat... izbegli Srbi u Banatu su po liţnom nastojanju cara Franca i 

imali da se nasele ’u celom Almašu, Klisuri i Mehadeji’... i mesta 

Moldava, Svinjica i Ţupanek... Tako na pr. meŤu stanovnicima 

539 Sima M Širkoviš, Srbi meĎu europskim narodima, Zagreb 2008, 5: „Iz 

dokumenata od 13. do 15. stolješa vidljivo je da Srbi Vlahe, potomke starosjedilaca, 

doţivljaju kao 'druge', različite od sebe. Dokumentacija je veoma oskudna, pa se ne 

moţe vidjeti kako su percepirane razlike. Sigurno je da se poloţaj i reţim za njih 

odreĎuju posebnim propisima, koji se nazivaju 'Zakon Vlahom', nasuprot kojemu stoji 

'Zakon Srbljem'. Isto tako je sigurno da drţavna vlast nameće segregaciju, najrjeţitije 

iskazanu propisom 'Srbin da se ne ţeni u Vlahe...' (1330). Smisao tih izričitih 

podataka nisu, meĎutim, shvaćali tumači izvora iz 19. i 20. stoljeća (osim rijetkih 

iznimaka), a još manje čitatelji povijesnih knjiga. Ţinjenica da u drţavi srpskih 

vladara postoji, i to masovno, drugi etnički element, teško se dala pomiriti s 

'genealoškom' hipotezom, prema kojoj su stanovnici srpske drţave bili potomci Srba 

doseljenih na Balkanski poluotok. Unaprijed se zaključivalo da nazivom Vlasi nije 

opisivan etnos nego status; točno se zapaţalo da su Vlasi stočari, a Srbi 

zemljoradnici, ali iz toga nije slijedilo da su Vlasi Srbi koji se bave stočarstvom. Kada 

je dokumentacija iz primorskih gradova, a zatim i popisnih deftera osmanskih vlasti 

pokazala razmjere vlaške prisutnosti, kada je postalo jasno i da je široko 

rasprostranjena plemenska organizacija jedno od preostalih obiljeţja njihove 

individualnosti, nakon što su se u velikoj mjeri asimilirali u slavenskoj sredini, 

problem je dobio na vaţnosti, ali se stajalište u srpskoj historiografiji nije 

promijenilo.”


Ťerdapskih naselja, popisanim u kasnijim godinama (posle 1815), 

nailazimo i na stanovnike čija prezimena podsećaju na njihovo 

moguće poreklo iz Almaša, Moldave i Ljupkove, što nesumnjivo 

navodi na pretpostavku (?) da su to doseljenici-povratnici verovatno 

posle svištovskog mira 1791. godine, a moţda i kasnije, posle drugog 

srpskog ustanka. MeŤu stanovnicima Mosne 1828. godine bili su 

zapisani Jovan Almaši i Adam Almaši; u Boljetinu – Nikola, Pavle i 

Ţurka Almašan; u Ljupkovi – Stojan Almaš, Stojan Almašan ...; u 

starom Poreţu – ĐorĎe Moldovljanin; u Kladovu – Jovan 

Moldovljanin. MeĎu ovim povlašenim i vlaškim stanovnicima u 

navedenim Ďerdapskim naseljima verovatno (?) je bilo i onih koji 

potiču od srpskih doseljenika iz Almaša i Moldave.” 540 Verovatnoša da 

je bilo i onih koji potiţu od srpskih doseljenika iz Almaša i Moldave 

jeste ţista spekulacija i „pretpostavka” bez ikakvih hvale vrednih 

argumenata. Po mišljenju Stojanţeviševe, Srbi koji su izbegli u Banat 

1788. i liţnim nastojanjem cara Franca bili naseljeni u celom Almašu, 

Klisuri i Mehadeji bili su posle Svištovskog mira 1791. ili posle 

Drugog srpskog ustanka (1815), svakako pre 1828. godine kada su 

zabeleţeni u Mosni, povlašeni/rumunizovani, i to za samo 4 ili 27 ili 

40 godina. Dakle, i u ovom sluţaju su Srbi morali pohaŤati ubrzani 

kurs „vlaškog jezika”. MeŤutim, pitanje je kako su Srbi-Timoţani 

(Srbi-Karaševci) timoţko-luţniţkih govora sa podruţja jugoistoţne 

Srbije, kao i Srbi sa drugih podruţja koji su sukcesivno migrirali na 

podruţje rumunskog Banata od XIV do XVIII veka, ostali do danas 

Srbi, tj. kako se oni nisu povlašili/porumunili, veš su još uvek 

govornici staroštokavskih govora srpskog jezika u Rumuniji? 

Suprotno mišljenju Petra Vlahoviša i Vidosave Stojanţeviš da 

su Vlasi istoţne Srbije isto što i Rumuni, govori Predrag Mutavdţiš u 

svojoj knjizi Balkan i balkanologija gde kaţe da Vlah na srpskohrvatskom 

govornom podruţju krije u sebi nekoliko razliţitih 

tumaţenja (shvatanja), a ja šu izneti samo ona koja se tiţu Rumuna 

(Vlaha) istoţne Srbije. Dakle, Vlah je „ţovek iz Vlaške (tj. ţitelj 

rumunske pokrajine Vlaške); pripadnik romanskog stanovništva na 

540 Vidosava Stojanţeviš, Etno istorijski procesi u istočnoj Srbiji u 19. veku, 

Negotin 2003, 209210; Arhiv Srbije. PO K-121/31, Araţki tefter za Poreţ i Poreţku 

Reku iz 1828. godine.


levoj obali Dunava (Homolje, Stig, Negotinska krajina). 541 Ovi Vlasi 

sebe nazivaju Caranima (Țarănii), a to su potomci Rumuna koji su, 

tokom XVXVII veka, sistematski prelazili Dunav iz Oltenije i 

Banata, sklanjajuši se od turskih odmazdi, i tako se naselili u Istoţnoj 

Srbiji; u rumunskom jeziku odrednica valah oznaţava srednjovekovno 

ime pripadnika romanskog (tj. rumunskog) stanovništva sa leve i 

desne obale Dunava; u grţkom izvorno znaţi ’Rumun’...”. 542 

Mile Tomiš, redovni profesor Univerziteta u Konstanci, roŤen 

meŤu Srbima u Rumuniji, u svom radu Srpski i hrvatski govori u 

Rumuniji koji je objavljen u zajeţarskom ţasopisu Razvitak piše da u 

„Rumuniji ima danas oko 11.000 Srba-Timoţana, koji ţive u sledešim 

mestima: Vodnik, Jabalţa, Karaševo, Klokotiš, Kraljevac, Lukarevac, 

Lupak, Hermed, Petrovaselo, Rafnik, Rekaš, Svinica i Stanţevo.” 543 

Kada govori o doseljenju Srba-Timoţana, Tomiš piše da je „Dolazak 

Srba u rumunski Banat povezan (...) za razliţite istorijske dogaŤaje, 

poţevši naroţito posle 1371. godine (bitka na Marici) i 1389. godine 

(bitka na Kosovu) 544 ... Najveši deo Srba naselio se u Rumuniji krajem 

XVII veka povodom Velike seobe Srba pod rukovodstvom patrijarha 

Arsenija Ţarnojeviša. 545 Poţevši od druge polovine XVIII veka, a 

naroţito u XIX veku, broj Srba u Rumuniji neprestano opada, bilo 

zbog njihovog povratka u Srbiju, bilo zbog njihovog asimilovanja i 

pretapanja u Rumune.” 546 

Što se tiţe Srba-Timoţana iz Rumunije „ima autora koji 

smatraju da je bilo više kolonizacija: prva u periodu 13661396; 

druga u XV veku, a treša u XVIII veku ... Da li su Srbi-Karaševci ili 

541 Ovde je posredi lapsus calami jer se navedena podruţja istoţne Srbije 

(Homolje, Stig i Negotinska Krajina) nalaze na desnoj obali Dunava. 

542 Predrag Mutavdţiš, Balkan i balkanologija : uvod u studije jugoistočne 

Evrope, Beograd, Ţigoja, 2013, 241. 

543 Mile Tomiš, Srpski i hrvatski govori u Rumuniji, Razvitak, god. XII, br. 45, 

84. 

544 Istorija naroda Jugoslavije, knj. I (do poţetka XVI veka), Beograd, Prosveta, 

1953, 443450; Istorija naroda Jugoslavije, knj. II, Od poţetka XVI do kraja XVIII 

veka, Beograd, Prosveta, 1960, 168192, 470472, 497506, 10431127, 

12561299. 

545 Dušan Popoviš, Velika seoba Srba 1690, Beograd, 1954. 


79.


Srbi-Timoţani došli u XIII, XIV ili XV veku, teško je ustanoviti... 

Prema našem mišljenju (tj. po mišljenju Mileta Tomiša – S. G.), Srbi- 

Timoţani imali su u poţetku tri glavna centra: Karaševo (1333), 

Petrovaselo (1359) i Svinicu (1443). Nakon nekoliko godina u 

dokumentima se javljaju i ostala sela: Stanţevo 1456; Lukarevac 

1471; Srbi u Rekašu 1552; Jabalţa 1564; Lupak 1598; Klokotiš i 

Rafnik 1690. i najzad, Vodnik, Hermed i Kraljevac 1723. godine.” 547 

Mile Tomiš odluţno tvrdi da su se Srbi-Timoţani sukcesivno 

doseljavali u Rumuniju. Navodi i godine kada su pojedina naselja prvi 

put navedena u izvorima, tj. neposredno posle njihovog nastanka. 

Tomiš navodi da Srba-Timoţana koji govore najstarijim srpskim 

dijalektom, starijim i od prizensko-timoţkog koji se danas moţe 

zabeleţiti na terenu, 548 ima sve manje, što „zbog njihovog povratka u 

Srbiju”, razume se, onih koji se nisu povlašili i porumunili, što „zbog 

njihovog asimilovanja i pretapanja u Rumune”, koji su svakako ostali 

u Rumuniji. Prema tome, nema mesta za kojekakve teorije sveopšteg 

povlašavanja ili porumunjavanja Srba u Rumuniji koji se toboţe kao 

povlašeni ili porumunjeni Srbi vrašaju u Srbiju. To je teza niţim 

dokazana i nepotkrepljena iole vrednim dokumentima ili 

lingvistiţkim, etnografskim i drugim terenskim istraţivanjima. Teza je 

doista prazno slovo na papiru njenih promotera, ali je pogodna da bi se 

opravdala agresivna asimlaciona politika srpskih vlasti voŤena prema 

Vlasima (Rumunima) istočne Srbije, koji su navodno 

povlašeni/porumunjeni Srbi. 

Nešto što je po mom mišljenju indikativno jeste da se u Srbiju, 

po mnogim srpskim autorima, uvek vrašaju oni Srbi koji su se u 

meŤuvremenu povlašili ili porumunili, a oni koji su saţuvali srpski 

jezik i kulturu ostaju u Rumuniji, tj. ne vrašaju se u otadţbinu da bi se 

tek sredinom XVIII veka odselili u Rusiju. Simptomatiţno je da se 

nikad, ama baš nikad ne pominju oni Srbi povratnici koji su uspešno 

odoleli asimilaciji u Banatu, Erdelju, Vlaškoj, Transilvaniji ili 

Moldaviji. Srpski istoriţari i etnolozi koji su se bavili ili se bave ovom 


85. 

548 Mile Tomiš, Govor Sviničana, Srpski dijalektološki zbornik, knj. XXX, 

Rasprave i graŤa, Beograd, SANU, Institut za srpskohrvatski jezik, 1984, 11261.


problematikom verovatno imaju odgovor i na ova pitanja, pa me ţudi 

kako to da se u njihovim radovima ne moţe naši nijedan redak o 

Srbima povratnicima. 

Ţini se da su mnogi srpski autori razvili tezu o 

povlašavanju/porumunjavanju Srba kao što su „razvili tezu o 

navodnom srpskom poreklu velike većine, ili čak svih Albanaca – bar 

u severnim krajevima koje su oni nastanjivali (Kosovo, Metohija, 

severna Albanija), koja je trebalo da opravda proširenje Srbije.” 549 

Ovu teoriju „zastupali su Miloš Milojeviš, Spiridon Gopţeviš, Toma 

Oraovac, Jovan Hadţi-Vasiljeviš, Branislav Nušiš, Jovan Tomiš, 

Vladan ĐorŤeviš, Ljuba Jovanoviš, Stojan Protiš i drugi.” 550 

Zoran Janjetoviš kaţe da su mnogi jugoslovenski pisci 

„nastavili sa pisanjem u istom tonu kao pre balkanskih ratova i Prvog 

svetskog rata. Jovan Hadţi-Vasiljević je pisao o ‘muslimanima naše 

549 Zoran Janjetoviš, Nacionalne manjine u očima srpske elite 19181941, u: Srbi 

i Jugoslavija. Drţava, društvo, politika, Beograd, Institut za noviju istoriju Srbije, 

2007, 119; Uzgred reţeno, Albanaca je bilo, nalazimo u radu Vidosave Nikoliš- 

Stojanţeviš, i na podruţju Bojniţke, Lebanske i Leskovaţke opštine, tj. u 

Jablaniţkom okrugu, gde je naveden „Spisak ţisto arnautskih sela (ukupno 53 – S. G.) 

u kojima sada nikoga nema” (Vidosava Nikoliš-Stojanţeviš, Leskovac i osloboĎeni 

predeli Srbije 18771878. godine. Etničke, demografske, socijalno-ekonomske i 

kulturne prilike, Leskovac, 1975, 96), tj. nakon srpsko-turskih ratova koje su vodile 

18761878. godine Kneţevina Srbija i Kneţevina Crna Gora protiv Osmanskog 

carstva „a u cilju osloboŤenja teritorija sa srpskim stanovništvom” 

(https://sr.wikipedia.org>Srpsko-turski...). OsloboŤeno podruţje „gde su prethodno 

ţiveli Albanci” nazivalo se još neko vreme Arnautluk. Sva je prilika da je na 

novoosloboŤenoj teritoriji pre 1878. godine ţivelo i albansko stanovništvo, a ne samo 

srpsko. O tome moţemo ţitati i u znamenitom putopisu Iz Nove Srbije tadašnjeg 

ţinovnika srpskog Ministarstva finansija Mite Rakiša, koji nabraja mnoga napuštena 

„arnautska sela” (Mita Rakiš, Iz Nove Srbije, u: Otadţbina IV, Beograd, 1880, 355, 

358, 362) u kojima je umesto Arnauta/Albanaca doseljeno (od 18781879 – do kraja 

XIX veka) srpsko stanovništvo uglavnom „sa šireg podruţja: Vlasine, Dobrog Polja – 

Masuriţkog sreza i iz Crne Gore” (Stanimir A. Nikoliš, Boško A. Nikoliš, Slišane 

/18781995/, Leskovac, 1998, 1516), ţime se menjala etniţka struktura 

stanovništva. Ovde valja napomenuti da je Rista Nikoliš u svojim istraţivanjima 

(Krajište i Vlasina. Antropogeografska prouţavanja, Srpski etnografski zbornik, VIII, 

Beograd, 1912) podrobno razmotrio poreklo i kompoziciju stanovništva Vlasine i 

prisustvo posebnih etniţkih grupa na tom prostoru (Latini, Ţegligovci, Vlasi, Juruci, 

Ašani). 

550 Zoran Janjetoviš, Nacionalne manjine, 2007, 119.


krvi u Juţnoj Srbiji’ – tj. o turcizaciji i albanizaciji islamskog 

slovenskog ţivlja, što je bio nastavak i proširenje stare arnautaške 

teze, 551 koja je sada dobila funkciju oţuvanja steţenih teritorija i 

pravdanja manjinske politike.” 552 Sliţno je bilo i krajem tridesetih 

godina XX veka kada je „Rista T. Nikolić pisao o arnaućenju. 553 Po 

njemu, sledeši veš poznatu šemu, Albanci na Kosovu, Metohiji i u 

zapadnoj Makedoniji su ili doĎoši ili Arnautaši (naziv za poarnaušene 

Srbe – S. G.).” 554 TakoŤe, zbog nepovoljne etniţke strukture 

priţeljkivanih krajeva u Srbiji graŤena je slika albanskog 

„naseljavanja na Kosovu, Metohiji i drugim krajevima koji su viĎeni 

kao ’istorijski srpski’”, 555 a njihovo naseljavanje je „predstavljeno 

iskljuţivo kao nasilan prodor prašen ... albanizacijom domorodnog 

srpskog stanovništva. Sve se to, prema mišljenju srpskih autora, 

dešavalo od kraja XVII i objašnjavalo je etniţku strukturu 

stanovništva tih krajeva krajem XIX i poţetkom XX veka. 556 Sledeši 

isti šablon, srpski pisci koji su se bavili tezom 

povlašavanja/porumunjavanja Srba govorili su da su se na prostor 

istoţne Srbije Povlašenjaci naselili poţetkom XVIII veka, tj. nakon 

1718, nakon Srba Kosovaca, koji su došli krajem XVII veka, tj. nakon 

1690, a neretko su izraţavali nadu da še tzv. Povlašenjake uspeti da 

vrate srpstvu kao i nadu koja se nalazi u Spomenici 

dvadesetpetogodišnjice osloboĎenja Juţne Srbije, „da će se 

‘Arnautaši’ (poarnaućeni Srbi – S.G.) ‘vratiti srpstvu’”. 557 Tako je 

pisano i o MaŤarima Asimilantima, koji su toboţe maŤarizovani Srbi. 

Dok sam listao literaturu o toboţnjoj asimilaciji Srba u Rumune 

(Vlahe), Albance i MaŤare svugde i u svako vreme, proţitao sam i deo 

teksta Jovana Đokiša u kojem, navodeši Jovana Cvijiša, piše da „od 

551 Jovan Hadţi-Vasiljeviš, Muslimani naše krvi u Juţnoj Srbiji, Bratstvo, XIX, 

1925, 2294. 

552 Zoran Janjetoviš, Nacionalne manjine, 2007, 136137. 

553 Rista T. Nikoliš, Širenje Arnauta u srpske zemlje, Beograd, 1938. 


555 U njih je iz politiţkih razloga, pre svega zbog ţelje za izlazom Srbije na more, 

ukljuţivana i severna Albanija. U prilog opravdanosti srpskih zahteva u toj oblasti 

navoŤeni su toponimi, navodno poreklo stanovništva i još postoješe srpske enklave. 




svih Jugoslovena, Srbi ... najteţe menjaju svoju narodnost, ali kad 

preŤu u katoliţku veru ili kad priznaju uniju, tada oni brzo gube i 

svoju nacionalnu svest”, 558 a u gore odabranim navodima ţitamo da se 

jedino Srbi i uvek samo Srbi ţas posla meŤu Rumunima (Vlasima) 

pravoslavne vere porumune (povlaše) bilo da su na levoj obali Dunava 

u rumunskim zemljama, bilo da su na desnoj obali u srpskim i 

delimiţno u bivšim bugarskim oblastima. Namerno kaţem jedino Srbi 

i uvek samo Srbi, jer nijedna druga nacionalna istorija meŤu juţnim, 

zapadnim i istoţnim Slovenima ne poznaje ovaj fenomen ekstremno 

brzog povlašavanja ili rumunizovanja, arnautašenja ili maĎarizovanja 

kao što biva meŤu Srbima. Što je još ţudnije, Srbi na prostoru Srbije 

nikada nisu prihvatili katoliţku veroispovest ili uniju, ali bez obzira na 

to što su, ponavljam, iste pravoslavne vere s Rumunima (Vlasima), 

oni se brzo povlaše ili rumunizuju kao da im je to u genima zapisano. 

Đokiš nastavlja u svom maniru da su „tokom vremena, a naroţito 

posle XVII veka, onda kad je slovenofilska struja prestala biti, 

društvena sila u Rumuniji i Moldaviji, mnogi starosedioci i izbegli 

Srbi koji su sa svojim familijama u Vlaškoj, Moldaviji i Erdelju ţiveli, 

primiše rumunski jezik i običaje rumunske i pretopiše se u masu 

rumunsku, ali su od njih ostali ne samo mnogi srpski nazivi naseobina 

i mesta, 559 u kojima su Srbi ţiveli, kako u Vlaškoj tako u Moldaviji i 

558 Jovan Đokiš, Kroz naselja s.i. Srbije, Banata i susednih krajeva: istoriska 

etnografska opaţanja, Beograd 1934, 121; O promeni vere i narodnosti pri 

migracijama srpskog stanovnštva sam Cvijiš iznosi da se to zbiva „u onim 

sluţajevima kad iseljenici (Srbi – S. G.) odu daleko od zemlje matice i od svoje 

kompaktne narodne i verske celine... Naposletku, ovaj proces („promena vere i 

narodnosti pri migracijama” – S. G.) najbrţe se dešava ako su doseljenici došli u 

istina srodnu ili unekoliko drukţiju narodnu sredinu, kao na primer, kad Srbi doŤu 

meŤu Slovence ili kad Bugari doŤu meŤu Srbe. Najteţe, i jedno i drugo (veru i 

narodnost – S. G.), menjaju doseljenici jake nacionalne svesti, dakle, najsporije Srbi; 

oni od svih Jugoslovena najteţe promene narodnost, ali kad prime katoliţku ili 

unijatsku veru, onda mahom i brzo izgube i nacionalnu svest.” (Jovan Cvijiš, 

Balkansko poluostrvo i juţnoslovenske zemlje : osnove antropogeografije, Beograd, 

Marso, 2011, 189). Ovde sam u celosti preneo Cvijiševo mišljenje o tome da Srbi od 

svih Jugoslovena najsporije menjaju veru i narodnost, a ukoliko im se to i dogodi 

onda to bude meŤu srodnim Slovenima, a ne meŤu Rumunima (Vlasima) pravoslavne 

veroispovesti. 

559 Doista, slovenske toponime na teritoriji današnje Rumunije koji odišu starinom 

valja dovesti u vezu s uspostavljenim Sklavinijama (slovenske voŤe Ardagast,


Erdelju, nego i mnoga porodiţna imena i prezimena. Ostali su mnogi 

srpski obiţaji, mnoge srpske igre i neka srpska jela, od kojih se jedno 

od tih jela zove ’srbuška’, a oni Srbi koji su se posle naših narodnih i 

drţavnih katastrofa, prinuŤeni nevoljama odselili bili u Rumuniju, 

Moldaviju i Transilvaniju i posle duţeg vremena vratili se ponovo na 

svoja stara ognjišta, ti se Srbi sada nisu više smatrali za Srbe, nego za 

Rumune, jer su oni boraveći dugo meĎu Rumunima, sa ovima se 

saţiveli, od njih naučili rumunski jezik, primili sve rumunske običaje i 

kao porumunjeni Srbi, vraćali se ponovo u svoju opustošenu 

otadţbinu, da i sami u njoj rumunstvo šire”. 560 

Dakle, po mišljenju koje iznosi Đokiš, Srbi su se porumunili 

primivši rumunski jezik i obiţaje naroţito posle XVII veka. Zatim su 

jedni ostali na svojim imanjima u Vlaškoj, Moldaviji, Erdelju ili 

Transilvaniji, a drugi su se vratili „u svoju opustošenu otadţbinu, da i 

sami u njoj rumunstvo šire”. Đokiš nam otkriva dve kategorije 

porumunjenih Srba. Navodno, porumunjeni Srbi napuštaju Rumuniju 

samo zato da bi ţiveli u opustošenoj srpskoj otadţbini i da bi sami 

rumunstvo širili meŤu Srbima. Da su nekada bili Srbi, vidi se, dakle, 

po mnogim porodiţnim imenima i prezimenima, po nazivima 

naseobina i mesta, po srpskim obiţajima, po srpskim igrama i jelima, 

ali naţalost, od silnih argumenata u prilog svojoj tezi Đokiš navodi 

samo naziv jednog jela, srbuška. No, šta še Đokišu argumenti kada se 

teza o porumunjenim Srbima i bez toga evo veš dugi niz decenija 

odrţala u srpskoj literaturi, a sve u korist srpske politike posrbljavanja 

Rumuna (Vlaha) istočne Srbije. 

Musokija, Piragast) u vreme Prvog avarskog haganata (od 568. do osamdesetih godina 

VII veka) i protiv kojih ratuje Vizantija od 594. do 602. godine (strateg Prisk, Petar, 

Komentiol) (Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, tom I, Beograd, Posebna 

izdanja SAN, knj. CCXLI, Vizantološki institut, knj. 3, 1955, 113121, 124126, 

130141; Jovan Kovaţeviš, Avarski kaganat, Beograd, 1977, 5761, 145147). 

Zatim, u vezi sa Slovenima koji su se u vreme drugog Avarskog haganata, a posle 

njegove propasti (Jovan Kovaţeviš, Avarski kaganat, Beograd, 1977, 82100) i u 

vreme Bugarskog haganata i carstva (od Kruma do Samuila) nalazili na prostoru 

današnje Bukovine, Maramureša, Transilvanije, Banata, Vlaške, Moldavije i 

Besarabije tokom IXXI veka (Петър Коледаров, Политическа география на 

средновековната българска държава : Първа част : От 681 до 1018 г., София, 

Издателство на Българската академия на науките, 1979, 758). 

560 Jovan Đokiš, op. cit., 6667.


Ono što je veoma zanimljivo jeste da svi autori koji podrţavaju 

tezu o povlašenim/rumunizovanim Srbima nikada ne navode na koji 

naţin, kojim putem se obavlja taj proces asimilacije. Mi u njihovim 

radovima i delima ne nalazimo instrumente tog famoznog 

povlašavanja, osim onoga što moţemo proţitati u radu ĐorŤa 

Natoševiša Zašto naš narod u Austriji propada (1866). Evo i 

Natoševiševih navoda o uzrocima ili instrumentima povlašavanja Srba 

u Austriji: ţenidba Vlahinjom, zapošljavanje vlaškog sluge, vlaški pop 

i učitelj i vlaška bogomolja. Natoševiš kaţe da „Vlajinja volije 

srpskog momka nego vlaška derana i njegova oca, koji je do skora 

ţenio sina od 13 godina. Ona volije srpsku kušu, jer je ovde ne vivaju 

onako na rad, kao u vlaškoj... Ona je radljivija od naše, sama tka i šije 

sebi i svojima košulje i sve aljine; pa onda Vlajinja polazi za badava, a 

našu moraš od njenih kupiti...”, 561 pa nastavlja: „Vlajinja je i 

štedljivija, i ţuvarnija, i manje treba, te tako se i dopadne pre, i 

nametne pre, osobito našemu; a ovamo je do zla boga tvrdoglava, neše 

srpske reţi na svoja usta pustiti, pošto je na njoj vlaške glave, pre sva 

kuća od nje nauči vlaški i povlaši se, nego što će se ona posrbiti. Da 

ţudnija tvrdoglavstva u nje, ţudnija li neponosa u nas!” 562 

Razume se, tolike pohvale upušene Vlahinji i pokuda njene 

tvrdoglavosti da „neše srpske reţi na svoja usta pustiti” jeste samo 

jedan od mnogih etniţkih stereotipa. On veruje da „isto ovako proŤe 

srpska kuša sa vlahom slugom, pa bio on ţobanin, svinjar, govedar ili 

odadţija, svejedno; svaki je tvrdoglav i tupoglav tako da mora svaki 

da nauči vlaški, ako še s njim da govori, gazda i cela kuša”. 563 Ţini se 

da Natoševiš i ovde pravda vlaškog slugu, jer on zbog svoje 

tvrdoglavosti i tupoglavosti ne nauţi srpski, a ne zbog jogunstva 

vlaškog kako veli Jovan Đokiš (1934). Vlasi su dakle tvrdoglavi i, što 

je bitnije u ovoj priţi, tupoglavi. U svom referatu za Oznu Milovan 

Pejanoviš (19481949?) potvrŤuje takav etniţki stereotip o 

Rumunima (Vlasima) sledešim reţima: „bilo je pojava potcenjivanja i 

nipodaštavanja Vlaha kao primitivnih i zaostalih ljudi. Takvih 

primera je bilo naroţito dosta u staroj Jugoslavenskoj vojsci, gde je 

561 Đ(orŤe). Natoševiš, Zašto naš narod u Austriji propada, u: Srbski letopis za 

godinu 1865, god. XXXIX, knj. 110, U Novom Sadu, 1866, 109. 

562 Đ. Natoševiš, op. cit., 110. 

563 Đ. Natoševiš, op. cit., 110.


veći deo Vlaha bio izloţen potsmehu i maltretiranju, zbog zaostalosti, 

slabog vladanja srpskim jezikom itd. Bilo je takoŤe izvesnog 

omalovaţavanja Vlaha od strane pojedinih ljudi iz gradova, srpskih 

mesta i srpskih sela.” 564 

Natoševiš veruje da na isti naţin „proŤe srpsko selo sa vlahom 

popom i učiteljem ... koji gotovo ništa srpski ne znaju; a naši ljudi – 

nastavlja Natoševiš – i mirni i truli i nemarni nit viţu, niti se tuţe, 

nego poštujuši mantiju i odeţdu slušaju iz nje i vlaški govore i 

primaju vlašku molitvu i bogomolju, i postanu Vlasi, po onoj vlaškoj 

reţi: tot un drak („isti Ťavo” ili „svejedno” – S. G.); a Srbin paroh ako 

ga i ima tu, nit ume nit oše, da rekne šta, i da svoje pouţi, nego gledi 

brţe bolje, da i sam vlaški nauči.” 565 Vlaška bogomolja je takoŤe 

„velika nevolja, jerbo je na jeziku prostom, svaki je razume, a naša na 

staroslavenskom; pa bud je ni deseti ne razume, tud ni paroh bar 

evanŤelije i one najglavnije molitve da istumaţi, te ovako ko malo 

vlaški zna volije slušati vlašku, jer razume, i slušajući je, tek vlaški 

nauči. Tako šemo se za ljubav razumljive molitve i bogomolje pre svi 

povlašiti” 566 i u tom stilu pouţno nastavlja da je bolje „ne videti crkve 

ni škole, nego na njiovu (rumunsku – S. G.) nauku i molitvu iši; i 

bolje nam se i s Turcima drţati, jer i tamo šemo se duţe kao Srbi 

odrţati!” 567 Zbog svega što je naveo, Natoševiš veruje da „uza sve ovo 

564 Vlasi u dokumentima, 2009, 6970. 



567 Đ. Natoševiš, op. cit., 112; Dragan Milosavljeviš, predsednik Društva srpskoturskog 

prijateljstva „Inat” iz Beograda otkriva da u Turskoj danas ţivi ţak devet 

miliona Srba muslimanske veroispovesti koji su apsolutno svesni svog porekla, koji i 

danas govore srpski i svako od njih zna koje je prezime porodica nosila i koja je krsna 

slava kuše bila. Nekimа od njih su preci još pre 300, pа i 400 godinа nаselili te 

prostore. Jednom sam rekao, kaţe Dragan Milosavljeviš, jednom profesoru iz Ankare 

da je dovoljno što su nas jahali više od 400 godina, a on mi je odbrusio: „Pitanje je ko 

je koga tu jahao, vi Srbi ste imali izvršnu vlast kao veliki veziri, kakvi sultani!” Tako 

je samo u periodu od 1543. do 1612. godine Srbija doprinela voŤenju carstva s 13 

velikih vezira, sedam njihovih zamenika, 23 vezira, osam admirala (kapudin-paša), 

brojnim guvernerima provincija i s bezbroj velikih defterdara (šefova finansija) i 

najviših administrativnih sluţbenika (www.ekapija.com/website/sr/page/5349/2005- 

U-Beogradu-osnovan; www.balkanspress.com/index.php/komentar/prica-o/3248-uturskoj; 

http://www.balkanspress.com/index.php/komentar/prica-o/3248-u-turskojdanas-zivi-9-miliona-srba-koji-i-dan-danas-govore-srpski-i-svako-od-njih-zna-koje-


još je vlaški jezik ţasom nauţen, dok se oţešeš. I opet kako što nije 

ovo po druge škodljivo, tako nebi ni po nas bilo, da je samo i u nas 

svesti, kao što je kod drugih; ali kako videsmo ozgo tako i ovde, nas to 

ubija, što nema ponosa i svesti, pa čim ko nauči vlaški, odma se broji 

u Vlaje, jer mu ovamo neše ni popa ni uţitelj da kaţu šta je. I Madţar 

nauči vlaški, ali se ne povlaši, nauči i Slovak i Čeh i Nemac i Čivut, al 

nikome ne padne ni na um drţati se za Vlaha.” 568 Dakle, i tu provejava 

misao da se Srbin meŤu drugim narodima ne bi tako brzo asimilovao 

kao što to ţini meŤu Rumunima. 

Natoševiševi navodi ukazuju na to da nije bilo moguše i Srbina 

povlašiti samo zato što je nauţio tzv. vlaški, to su samo bajke ne bi li 

se rumunsko stanovništvo Banata, a u delima drugih autora i 

rumunsko stanovništvo istoţne Srbije prikazalo kao srpsko 

stanovništvo koje se toboţe povlašilo, jer nema svesti i ponosa. Tome 

ne treba verovati, jer kako bi Srbin bez tih osobina toliko puta digao 

bune i ustanke protivu Turaka radi osloboŤenja svoje otadţbine? 

Uostalom, kome guslari pevaju junaţke pesme o srpskim velmoţama, 

junacima i junaštvu srpskom nego Srbima; ta neše Vlasima ili 

Rumunima guslama pevati o knezu Lazaru, o devet Jugoviša i 

desetom Starom Jug-Bogdanu, o Boju na Kosovu polju, 569 pa makar 

je-prezime-porodica-nosila-i-koja-je-krsna-slava-kuce-bila). Bez imalo ironije, 

ukoliko su izneti podaci o broju Srba muslimanske veroispovesti, koji i nakon 

300400 godina provedenih u Turskoj još uvek govore srpski jezik upola taţni, pitam 

se kako je onda moguše da su se Srbi izbegli u Rumuniju u krašem vremenskom 

periodu porumunili, nakon ţega su se od 1719. godine u velikom mnoštvu poţeli 

vrašati u istoţnu Srbiju, ali ne kao Srbi, veš kao Rumuni (Vlasi) i, naravno, 

meŤusobno komunicirali samo na rumunskom jeziku. Pritom, potomci tog rumunskog 

ili vlaškog stanovništva još uvek ţive u istoţnoj Srbiji, a da im u porodici niko nikada 

nije makar i nagovestio da su srpskog porekla, ali zato pojedini srpski autori o tome 

naveliko pišu u svojim radovima. 


569 Dušan Boškoviš, Tradicija i Poraz, u: Integracija i tradicija = Integration and 

tradition, Prir. Mile Saviš, Beograd, Institut za filozofiju i društvenu teoriju, 2003, 

353354: „Nesumnjivo je da se poezija bavila porazom... Kosovski mit je sjajan 

primer za to: na osnovu vojniţkog poraza, sitnim vezom je izvezena povest o carstvu 

nebeskom, uz uţešše mnogobrojnih generacija, i u više vekova. Negde na poţetku 

poslednje decenije dvadesetog veka zaokruţeno je priţom o nebeskom narodu. Dakle, 

to bi bila više nego klasiţna pobeda, a sve na osnovu prozaiţnog poraza, koji je,


sva ta srpska epika bila samo indoevropski mit, 570 i kako bi se onda 

srpstvo tako lako dalo izgubiti u korist rumunstva? Zato, u svom radu 

Natoševiš svu krivicu povlašavanja svaljuje na Srbe, koji nemaju 

ponosa ni svesti, i na srpskog popa i uţitelja koji ih ne podrţavaju u 

odbrani srpstva. „Ja ne znam – kaţe Natoševiš – da ima još ljudi, koji 

ovako ne znaju i ne mare za svoje ime, jezik, veru, koji su tako bez 

svoje narodne svesti kao mi, poţevši od Banata pa do kraja Hrvatske i 

gornje krajine.” 571 

Ţesto se u literaturi pominju „povlašeni” ili etapni krajevi 

odakle, pored Vlaha ili Rumuna iz Vlaške, Transilvanije i Moldavije, 

dolazi povlašeno ili rumunizovano srpsko stanovništvo, a o kojim je 

krajevima reţ govori Kosta Jovanoviš: „’Povlašeni’ ili etapni krajevi 

su: Banat, Poreţ, poţarevaţki i timoţki kraj ili kraj preko Timoka u 

Bugarskoj.” 572 MeŤutim, to ni u kom sluţaju nisu etapni krajevi tzv. 

povlašavanja ili rumuniziranja srpskog stanovništva. Naprotiv, to su 

krajevi u kojima je uvek bilo rumunskog (vlaškog) ţivlja. Navedimo 

samo nekoliko izvora: Geografija jermenskeg pisca Mojseja 

Horenskog, turska hronika Oguzname, vizantijske hronike Jovana 

Kinama, Nikite Honijata, Kekavmena, Manojla Holobola, latinske 

hronike Anonimusa s ugarskog dvora, prezbitera iz Duklje, Gervazija 

Tilburijskog, Anzberta, Arnolda iz Libeka (Lübeck), orijentalna 

hronika Rašida el Dina (Räšid ad-Din), italijanski autori PoŤo 

Braţolini, Flavio Biondo, Antonio Bonfini, Franţesko dela Vale, 

Đovanandrea Gromo i mnogi drugi autori i hronike u kojima se 

pominju Rumuni (Vlasi) u tzv. „povlašenim” ili etapnim krajevima od 

IX/X do XVIII veka, a o kojima ovde nešto više u poglavlju O poreklu 

i postojbini Rumuna (Vlaha) i u poglavlju Da li je maternji jezik 

Rumuna (Vlaha) istočne Srbije vlaški jezik. 

meŤutim, dokazao svu svoju dalekoseţnost, tako temeljitu da je ušao i u osnove 

dominantnog identiteta srpske nacije, kao simbol nacionalnog otpora.” 

570 A. Loma, Prakosovo : slovenski i indoevropski koreni srpske epike, Beograd, 

Balkanološki institut SANU, Posebna izdanja 78, Centar za nauţna istraţivanja 

SANU i Univerziteta u Kragujevcu, 2002, 11253. 


572 Kosta Jovanoviš, Negotinska krajina i Ključ, naselja i poreklo stanovništva, 

knj. 29, Beograd 1940, 103.


Uţitelj Dragoslav D. Petkoviš i nazive sela u Rumuniji koja su 

srpskog porekla smatra pokazateljima povlašavanja Srba. On kaţe: 

„ova imena najbolji su svedok da su to čisto srpska sela, i da su 

pradedovi današnjih stanovnika u tim selima bili Srbi – a njihovi 

potomci povlašeni Srbi.” 573 Uţitelj bi morao znati da ojkonimi, 

toponimi, hidronimi, oronimi ili bilo koji drugi geografski nazivi 

ukazuju samo na stanovnike koji su nekada davno tu obitavali, a ne 

ukazuju na to da današnji stanovnici rumunske nacionalnosti 

neizostavno moraju biti potomci tih davnašnjih srpskih stanovnika 

koji su nestali u procesu asimilacije. Drugim reţima, to znaţi da su 

stanovnici u selima sa srpskim nazivima bili Srbi dok se nisu odselili 

npr. u Rusiju, a sa prostora Banata, Erdelja ili Vlaške došli su Vlasi, 

odnosno Rumuni ţije prisustvo u selima sa srpskim nazivima ne 

ukazuje automatski na to da su potomci povlašenih ili rumunizovanih 

Srba. Da su stanovnici tih sela o kojima govori uţitelj Petkoviš 

srpskoga porekla, oni bi u svom vokabularu saţuvali podosta srpskih 

reţi, a u tradicionanoj kulturi ponešto od srpskih obiţaja i odevnih 

predmeta iz srpske tradicionalne nošnje, ali on o tome ne govori ništa. 

Jovan Đokiš nastavlja u istom maniru: „U Vlaškoj i dan danas 

ima čitavih sela, čiji su stanovnici pravi Srbi. Od tih sela jedno se zove 

Srbica. Ali danas u tim selima svi govore vlaški. Danas stanovnici tih 

sela niti znaju da su srpskog porekla, niti znaju srpski jezik…”. 574 Po 

ţemu su onda oni Srbi? Kakvi su to Srbi u Srbiji koji znaju da su 

srpskog porekla i ne znaju srpski jezik? Zato ne moţemo govoriti o 

rumunskom stanovništvu Vlaške kao o pravim Srbima, barem ne o 

onima koji govore rumunski (vlaški), a ne znaju srpski jezik, niti znaju 

da su srpskog porekla. Đokiš zatim nastavlja: „Bilo je Srba, koji su 

ţiveši u vlaškim krajevima i sasvim poprimali: vlaške običaje, vlaško 

odelo i vlaški jezik, a svoj srpski jezik sasvim zaboravili. Ali su ipak 

znali, da su oni srpskog porekla.” 575 Po Đokišu Srbi ţas znaju, ţas ne 

znaju da su srpskog porkla, prema potrebi. Koji su to Srbi i kako je 

moguše da ništa ne znaju o svom srpskom poreklu, osim – imam ideju 

573 Dragoslav D. Petkoviš (uţitelj). Narodno predanje o mestima, u: Karadţiš: list 

za srpski narodni ţivot, obiţaje i predanja, Aleksinac, god. II, br. 5, maj 1900, 87. 

574 Jovan Đokiš, op. cit., 286287. 



– da to nisu moţda bili posrbljeni Vlasi (Rumuni i Aromuni) 

srednjovekovne Srbije ili Bugarske, pa su se, kad su došli u kontakt sa 

Rumunima, vratili svom maternjem jeziku koji im je svakako bliţi od 

srpskog. Da je Đokiš rekao da se Srbi, pored toga što su poprimili sve, 

od jezika i odeše do rumunskih obiţaja, osešaju Srbima, kao što se i 

danas mnogi Rumuni u istoţnoj Srbiji osešaju Srbima ili Vlasima, 

pošto je to mnogim ţelnicima Nacionalnog saveta Vlaha „svejedno” 

ili „isti Ťavo” (tot un drac), to bih nekako i razumeo u skladu sa 

savremenim antropološkim teorijama, ali Đokiševi Srbi „niti znaju da 

su srpskog porekla, niti znaju srpski jezik.” Da bi te povlašene Srbe 

nekako doveo na tlo Negotinske Krajine, Đokiš nas obasipa novim 

saznanjima: „Pa kada su oni (tj. povlašeni Srbi – S. G.) ţuli da je 

njihova stara domovina Srbija postala slobodna, da su Turci iz nje 

isterani, onda se je mnogo tih Srba povrašalo u Srbiju i naselili se u 

najbliţim krajevima srpskim – u Veljkovoj Krajini. Te jadne Srbe, koji 

su se povratili u svoju Otadţbinu, nije mogao čovek da pozna da su 

Srbi. Oni su se odevali po vlaškoj nošnji, govorili su vlaški, pevali su 

vlaški, igrali vlaški i t.d. Mnogi naši Šumadinci kada doŤu u 

severoistoţne krajeve Srbije i vide tamošnje Srbe u vlaškom odelu, s 

velikim šubarama i kad ţuju da oni govore vlaški, oni ih ne zovu 

drukčije već Vlasima i ako ti Srbi drţe Slavu.” 576 Ako „Te jadne Srbe, 

koji su se povratili u svoju Otadţbinu, nije mogao čovek da pozna da 

su Srbi”, sasvim je logiţno da ih Šumadinci „zovu Vlasima i nikako 

drukčije”, jer su se „odevali po vlaškoj nošnji, govorili su vlaški, 

pevali su vlaški, igrali vlaški i t.d.” i po svoj prilici bili su doista Vlasi, 

tj. Rumuni. Otkud bi u svakom pogledu devastirani Srbi mogli znati 

da im je Srbija „Otadţbina” ako „niti znaju da su srpskog porekla, niti 

znaju srpski jezik.” Da bi Šumadinci gledali Vlahe a videli Srbe, kao 

što ih Đokiš vidi, morali bi da potraţe pomoš kremanskih vidovnjaka 

Miloša i Mitra Tarabiša. Na kraju krajeva, moţda su Vlasi srpska raja 

koja se radi zakona vidinskih i braniţevskih Vlaha pred Turcima 

kamuflirala u vlaška odela i govorila vlaški ili su Srbi bili omaŤijani 

„vlaškom magijom” pa su zato oblaţili vlaška odela s velikim 

šubarama i govorili vlaški! Drugog opravdanja nema. Đokišu je 

posebno drag element slava kao siguran marker srpskog naciona, pa 



ukoliko je nalazi meŤu Rumunima (Vlasima), odmah ih proglašava 

povlašenim Srbima bez obzira na govor, odelo, obiţaje. Njemu je u 

odreŤenju etnosa ili nacije bitnija slava od svega drugog i po tome 

jedino i rasuŤuje. Uz to Đokiš veli da „Potomci iseljenih Srba u vlaške 

krajeve, nisu znali da su oni srpskog porekla, niti su znali, odakle su 

stari njihovi došli i smatrali se za Vlahe i samo vlaški govorili, nosili 

samo vlašku nošnju.” 577 Opasni su to Srbi koji ne znaju da su srpskog 

porekla, a ne znaju ni odakle su njihovi stari došli, potpuno komirani, 

ali su ipak odluţili da se vrate u svoju Otadţbinu, u zemlju Srbiju. 

Đokiš smatra da su Srbi toliko bespomošan narod da se svi moramo 

upitati da li je srpsko junaštvo ispevano u srpskim narodnim pesmama 

uopšte postojalo meŤu Srbima ili je to, reklo bi se na osnovu 

Đokiševih navoda, samo njihova potreba za epskom fantastikom. 

Moţda su Srbi dizali bune i ustanke, a moţda su guslari bili samo 

dobri pesnici i velike patriote? Đokišu i to nije dosta, pa kaţe da su 

povlašeni Srbi „ţuli da je njihova stara domovina Srbija postala 

slobodnom (i – S. G.) onda se je mnogo tih Srba povrašalo … u svoju 

Otadţbinu”. Mora da su Rumuni (Vlasi) povlašenjacima na uvo 

došapnuli da je njihova otadţbina Srbija postala slobodna, ko bi 

drugi. Potom nastavlja: „Povlašavanje srpskog ţivlja bilo je u vešoj 

meri u Banatu, naroţito u ono doba, kada se je sto hiljada duša Srba 

Graničara, nehoteši da doŤu pod pritisak maŤarskih ţupanijskih vlasti 

iselili u Rusiju. Tada su ostala mnoga pusta sela u Banatu, koja su 

Rumuni zauzeli. Raţuna se, da je ta seoba u Rusiju ostavila najmanje 

180 sela.” 578 Ponovo se iznose besmislice da se srpski ţivalj povlašio u 

Banatu sredinom XVIII veka kada se 100.000 Srba graniţara iselilo u 

Rusiju i kada su „ostala mnoga pusta sela … koja su Rumuni zauzeli”. 

Na koji naţin se „najmanje 180” 579 pustih sela bez stanovnika moţe 

povlašavati/rumunizovati, to ni Đokišu nije jasno, ali je bitno da 

pošto-poto podrţava teoriju povlašavanja Srba od strane Rumuna, a 

zaboravlja da kaţe da su Srbi u seobi 1690. godine došli na podruţje 

Banata zahvaljujuši austrijskim vlastima i da su se ti isti Srbi, njih 

100.000, odselili u Rusiju, gde su podlegli asimilacionim procesima 





prihvativši ruski jezik i kulturu. Dakle, nisu Srbi krivi što su se navikli 

na ţeste seobe, razume se, iz nuţde, veš Rumuni, koji su po mišljenju 

Đokiša morali ţuvati 180 napuštenih srpskih sela da bi se Srbi, 

ukoliko poţele, imali gde vratiti. Đokiš nastavlja sa iznošenjem 

neistina kada kaţe: „U svojoj knjizi Kneţevina Srbija M. Miliševiš 

pominje, da u selu Ranovcu sreza mlavskog okruga poţarevaţkog 

postoji predanje, da su stanovnici tog sela kao Srbi od Turaka begali u 

Rumuniju, tamo se povlašili i otuda se kao povlašeni Srbi vratili natrag 

na svoja stara ognjišta u Ranovcu.” 580 Takvu domišljatu priţu podrţao 

je i Tihomir ĐorŤeviš, ali, što bi rekli Rumuni, tot un drac (isti Ťavo 

ili svejedno). On to iznosi na takav naţin da ţitalac ima utisak da su 

Srbi Ranovčani išli u Rumuniju na kratak kurs savladavanja 

rumunskog jezika i tradicionalne kulture, a u meŤuvremenu im je neko 

ţuvao imanja i kuše pa su se brţe-bolje sada veš kao Vlasi Ranovčani 

ponovo vratili u svoje selo svojim imanjima i svojim kušama. 

Zanimljiva priţa. Đokiš bi se mogao oprobati u pisanju bajki jer bi u 

tome, verujem, bio uspešniji od Hansa Kristijana Andersena, a zašto 

da ne i od srpskih guslara koji su korene srpske epike nalazili u 

sveslovenskoj i indoevropskoj mitologiji. 581 Ali to nije sluţaj samo s 

Ranovcem, jer kako kaţe Đokiš, „Neprestanim pridolaţenjem novih 

rumunskih doseljenika u selo (Neresnicu – S. G.), Srbi su morali u 

toku vremena podleći rumunštini, jer o njima niko nije vodio raţuna, a 

doseljenim Vlasima uvek se je gledalo „kroz prste”. 582 Đokiš ne pravi 

razliku, ţas pominje nove rumunske doseljenike zbog kojih su Srbi 

Neresniţani toboţe podlegli rumunštini, ţas doseljene Vlahe kojima se 

uvek „kroz prste” gledalo. Njemu je svejedno (tot un drac „isti Ťavo”), 

valjda zato što izmeŤu ta dva naziva istog naroda Đokiš stavlja znak 

jednakosti, što bi danas trebalo reši i ţlanovima Nacionalnog saveta 

Vlaha. No, šta je to što se Rumunima (Vlasima) gledalo „kroz prste” 

moţemo samo nagaŤati. Recimo da je nastava u školi bila na srpskom 

jeziku, tumaţ je u sudskim procesima uvek prevodio kako mu drago u 


581 A. Loma, Prakosovo : slovenski i indoevropski koreni srpske epike, Beograd, 

Balkanološki institut SANU, Posebna izdanja 78, Centar za nauţna istraţivanja 

SANU i Univerziteta u Kragujevcu, 2002, 11253. 



korist sudskih vlasti, 583 odnosno srpske strane, u vojsci se mogla ţuti 

samo srpska komanda, što je i normalno, ali, ukoliko se nije razumela, 

pouţna mera za Rumune (Vlahe) bilo je šamaranje, dok su oni morali 

stajati u stavu mirno, ţistiti klozete i stajati na jednoj nozi, 584 dok su u 

administraciji sluţbena akta samo srpskim jezikom bila pisana. 

Rumunska (vlaška) nacionalna nošnja bila je zabranjena, 585 a kada su 

na javnom mestu meŤusobno komunicirali na rumunskom, bili su 

ţesto podvrgavani podsmehu i ruglu. Ipak, to gledanje „kroz prste” je 

dodijalo Rumunima (Vlasima) pa su se brţe-bolje posrbili, kao što 

šemo imati prilike da vidimo u ovom poglavlju. Đokiš je neverovatan, 

iznosi da „Srbin voli Vlaha i sa njim se rado šali, a Vlah respektira 

Srbina.” 586 Da, moţe se i tako reši: Srbi vole Rumune (Vlahe) i s 

njima se rado šale, razume se, na njihov raţun, najţešše zbog lošeg 

znanja srpskog jezika ili njihove tradicionalne nošnje, a Rumun (Vlah) 

mora da respektira Srbina, jer se zbog gore navedenog osešao 

graŤaninom drugog reda. Na prethodnim stranama svog dela Đokiš 

kaţe i ovo: „Za stanovnike sela Podgorca, sreza boljevaţkog okruga 

timoţkog, kao i za mnoga druga sela srpska, priţa se, da su Srbi 

begajuši od Turaka… ţas u Vlašku ţas u Erdelj … U tom begstvu oni 

su se pomešali sa Rumunima, od njih primali rumunski jezik i 

583 Vlasi u dokumentima, 2009, 189. U anonimnom izveštaju za selo Kobišnicu 

piše: „Ako nisi rekao da si Vlah dobro si prošao, a ţim su ţuli onda su te ugnjetavali. 

Slično je bilo i na sudovima i u sreskim organima u Srezu i dr.”; Ibid, 190191. U 

istom izveštaju za selo Mokranje piše: „U Sudovima se išlo preko tumača te su iskazi 

menjani.” 

584 Vlasi u dokumentima, 2009, 120. Milenko Stojanoviš kaţe da „Vlasi koji su 

sluţili vojsku u zapadnoj Srbiji imaju mnogo rĎav(ij)u uspomenu na vojsku nego oni 

koji su bili u Hrvatskoj, Sloveniji, Makedoniji i Bosni.”; Ibid, 6970, „pojava 

potcenjivanja i nipodaštavanja Vlaha kao primitivnih i zaostalih ljudi… je bilo 

naročito dosta u staroj Jugoslavenskoj vojsci, gde je veći deo Vlaha bio izloţen 

potsmehu i maltretiranju, zbog zaostalosti, slabog vladanja srpskim jezikom itd.” Ibid, 

189. U anonimnom izveštaju za selo Kobišnicu piše: „Naročito je teško bilo u vojsci. 

Gledalo se na njih kao na stoku; Ibid, 190191. U istom izveštaju za selo Mokranje 

piše: „Poloţaj Vlaha je bio teţi. Bili su maltretirani naročito u vojsci „Vlauco, mucaj 

Vlauco”. Psovali. Osešali su se poniţenima u odnosu na Srbe.” 

585 Vlasi u dokumentima, 2009, 104: „Vlasi su tada nosili one „čapce” kao 

obeleţja. To je zabranjeno da se nosi.” 



rumunske običaje i tako se povlašili.” 587 On se nikad neše prevariti da 

iznese neki arhivski dokument kojim bi potkrepio svoja kazivanja, ali 

zato bajki ima napretek. Šteta što nije shvašen kao pisac bajki. Ne 

razumem, kako to primaju rumunski jezik i obiţaje, a povlašuju se? 

Valjda se rumunizuju, osim ako etnonim Vlah nije sinonim za 

etnonim Rumun, a ako jeste, to treba reši i ţlanovima Nacionalnog 

saveta Vlaha u Petrovcu na Mlavi, jer je sinonimija na relaciji Rumun 

= Vlah prisutna i u srpskim šalama (vicevima) iz etniţke stereotipije: 

Kako je postao Vla „uz interpoliranje dijaloga na vlaškom”. 588 

Jedna od šala, da parafraziram, glasi: Bog u društvu Sv. Jovana 

nailazi na konjsku fuškiju (balegu) i udarivši je nogom reče: „Skola 

Romnju (= ustani Vlau)” gde je sinonimija, izmeŤu reţi Romnju 

(Româńe) na rumunskom (vlaškom) i Vlau na srpskom oţigledna. U 

drugoj šali Sv. AranŤel je u prisustvu Boga od medveda stvorio Vlaha, 

pa mu se zatim obraša: „Skoluće Romunje!” (Diţi se, Rumune), a 

kazivaţ objašnjavajuši kaţe: „Vla’ skoči i kaţe: - Adu, mošu, p’nje!” 

(Vla’ se digao i rekao: Daj mi, Boţe, ’leba.). 589 Ovde je sinonimija 

izmeŤu reţi Romunje i Vla’ takoŤe oţigledna. Prva šala je zabeleţena 

1906. u srpskoj sredini od kazivaţa u Kragujevcu, a druga 1969. 

godine od Srbina, šefa ţelezniţke stanice u Kobišnici kod Negotina. 

To je, bilo u srpskom, bilo u rumunskom (vlaškom) narodu i danas 

svakom poznata sinonimija, koja je oţigledno neprihvatljiva samo za 

ţlanove Nacionalnog saveta Vlaha, koji naţalost nisu predstavnici 

rumunskog (vlaškog) naroda istoţne Srbije, veš predstavnici „Vlaha 

na oroţeno vreme” iz redova srpskog naroda, jer im je, od strane 

pojedinih partijskih mošnika na vlasti reţeno da svako ima pravo da se 

danas oseša Vlahom, a sutra opet Srbinom, i da pritom nije duţan 

pokazati bilo kakakv dokument. 590 Tako su se mnogi predstavnici 


588 Biljana Sikimiš, Etnički stereotipi o Vlasima u Srbiji, Kulturni i etniţki 

identiteti u procesu globalizacije i regionalizacije Balkana, Niš, Centar za balkanske 

studije, Jugoslovensko udruţenje za nauţno istraţivanje religije, 2002, 191. 

589 Zabeleţeno u Kragujevcu, a objavljeno u ţasopisu Kića 1906 № 40; 

Magnetofonski snimak Biljane Sikimiš, povodom zapisivaţevog komentara o lepim 

vlaškim torbicama, u Kobišnici, priţao Srbin, šef stanice, 1969. godine. 

590 O tome je govorio Miletiš Mihajloviš Tiša na RUF televiziji u predizbornoj 

kampanji za Nacionalni savet Vlaha. Preuzeto sa sajta: http://www.paundurlic.com


srpskog naroda upisali na izbornu listu tzv. vlaške nacionalne manjine 

i na taj naţin preuzeli Nacionalni savet Vlaha u svoje ruke. 

Nakon ove digresije s primerima sinonimije u šalama srpskih 

kazivaţa o tome kako su Vlasi postali, vratimo se Đokiševom 

povlašavanju Srba, da vidimo da li u tome ima istine. Buduši da i 

danas ima na desetine hiljada Srba, meŤu njima i Srba-Timoţana 

(Karaševci), koji ţive u Rumuniji, a odlazili su se sukcesivno, od XIV 

do XVIII veka, pitanje je kako su se oni vekovima odrţali u srpstvu, a 

i danas ţive meŤu Rumunima. U isto vreme Srbi, koji su se oţigledno 

kraše zadrţali meŤu Rumunima, prihvatili su rumunski jezik i kulturu, 

vratili se potom u svoju otadţbinu – Srbiju, gde se vekovima 

odrţavaju kao Rumuni, koje u istoţnoj Srbiji još i Vlasima nazivaju. 591 

Što se tiţe srpske nacionalne svesti, ona se u Rumuniji odrţala 

zahvaljujuši srpskim crkvama i školama u kojima se i danas propovedi 

i nastava odvijaju na srpskom jeziku, a Rumuni (Vlasi) istoţne Srbije 

još uvek nemaju škole na maternjem rumunskom jeziku. Kako i sam 

pripadam rumunskoj (vlaškoj) nacionalnoj manjini u istoţnoj Srbiji, 

sešam se da sam u Ťaţkoj knjiţici tamo gde stoji maternji jezik uvek 

morao da upisujem srpski jezik. Valjda je zato srpski jezik sluţbeni 

jezik Vlaha sve dok ţlanovi Nacionalnog saveta Vlaha ne budu 

standardizovali tzv. vlaški jezik uz pomoš nauţnog saradnika iz Ruske 

akademije nauka dr Maksima Maksimoviţa Makarceva. U 

meŤuvremu je Makarcev bio recenzent knjige Jezik i kultura Vlaha 

(Вуорба шй култура Влаха) koja predstavlja Udţbenik iz predmeta 

Vlaški govor sa elementima nacionalne kulture za prvi razred osnovne 

škole, autorke Milene Goluboviš. 592 Udţbenik je štampan na tzv. 

591 U ovom poglavlju nešto kasnije navodim i primer migracije Srba iz Crne Gore 

i Hercegovine u mletaţku Istru (naselja Peroj i Pulj) 15381539. godine, koji se još 

nisu poitalijanili ili pohrvatili. 

592 Милена Голубовић, Вуорба шй култура Влаха, Београд: Завод за 

уџбенике, Петровац на Млави: Национални савет Влаха, 2014. Kao recenzenti, 

pored navedenog ruskog slaviste Makarceva, potpisali su se Saša Nedeljkoviš – 

redovni profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu (uţa nauţna oblast: Etnologija i 

Antropologija), Miloš Antonoviš – vanredni profesor Filozofskog fakultetu u Bogradu 

(uţa nauţna oblast: Opšta istorija srednjeg veka i Pomošne istorijske nauke), mr 

Daniela Pejţiš – profesor razredne nastave u OŠ „Stevan Mokranjac” u Kobišnici i mr 

Tatjana Draţiloviš – profesor razredne nastave. Nisu svi navedeni recenzenti


vlaškom jeziku koji (ni)je standardizovan po Rešenju br. 650-02- 

22/2014-06 od 10. 6. 2014. godine, koji je potpisao ministar prosvete 

gospodin dr SrŤan Verbiš. 

Valjda zbog griţe savesti što je nebrojeno puta Rumunima 

stavljao na teret silna povlašavanja srpskog ţivlja ili moţda da bi 

opravdavao slabosti srpskog ţivlja ka rumunizaciji, Đokiš izjavljuje 

da „Rumuni nisu gotovo nikada napuštali svoja pradedovska 

ognjišta” 593 i da zato „Rumuni imaju jaku asimilacionu i ekspanzivnu 

moš, koja dolazi od njihove etniţke starine na Balkanskom 

poluostrvu”, 594 mada on nije jedini koji to kaţe, jer kod „Rumuna 

skoro svi autori ističu veliku asimilacionu snagu”. 595 Neshvatljivo je 

da u istoj knjizi Đokiš iznosi dve opreţne teze: prva da su Rumuni 

(Vlasi) okupirali srpske zemlje u Banatu i istoţoj Srbiji nadiruši sa 

Karpata, iz Vlaške, Transilvanije itd. u XVIII veku, a druga je da 

Rumuni (Vlasi) nikada nisu napuštali svoja pradedovska ognjišta na 

Balkanskom poluostrvu. 

Ako je verovati pojedinim srpskim i inostranim autorima, pre 

svega mislim na Aleksandra Beliša, Ivana Popoviša, Matijasa 

Fridvagnera, Pavla Iviša, N. van Vejka, Asima Pecu, Aleksandra 

Lomu i druge, rumunski narod se formirao na prostoru Timok – 

Osogovo – Šara pa je u mnogim seobama naselio današnji prostor 

Rumunije. 596 MeŤutim, po drugim autorima, uglavnom istoriţarima i 

poznavaoci tzv. vlaških dijalekata koje promoviše „struţni tim” Nacionalnog saveta 

Vlaha u Petrovcu na Mlavi. 




596 

Aleksandar Beliš, op. cit., LXVIILXXIII; I. Popoviš, Istorija 

srpskohrvatskog jezika, Novi Sad, Matica srpska, 1955, 19, 20, 24, 4244, 6869, 

9192, 103; N. van Wijk, Taalkundige en historiese gegevens betreffende de ondste 

betrekkingen tussen Serven en Bulgaren, Amsterdam, 1923, u: Saopštenjima 

Kraljevske Akademije nauka, Literarna sekcija, vol. 55, seria A, nr 3; Mathias 

Friedwagner, Uber die Sprache und Heimat der Rumanen in ihrer Fruhzeit, in: 

Sonderabdruck aus Zeitschrift fur Romanische Philologie, vol. LIV, fasc. 6, Halle, 

1934, 693 i dr.; Aleksandar Loma, Jezička prošlost jugoistočne Srbije u svetlu 

topoomastike, u: Govori prizrensko-timoţke oblasti i susednih dijalekata, Niš, 

Filozofski fakultet u Nišu, Institut za srpski jezik SANU Beograd, Centar za nauţna 

istraţivanja SANU i Univerziteta u Nišu, 1994, 108110; Pavle Iviš, Srpski narod i 

njegov jezik, Beograd, Srpska knjiţevna zadruga, 1986 2 , 1830.


etnolozima, Rumuni su se na Balkanu slovenizirali do kraja XIII veka. 

Dakle, po mišljenju tih autora naziv Rumun ili Vlah, kako se na 

Balkanu najţešše ţuje, postao je naziv za stoţara, tj. oznaţavao je 

socijalnu kategoriju slovenskog porekla. 597 Istorijski udţbenici u Srbiji 

puni su tih vlaha-stočara koji su veš u XIII veku izgubili svoj 

rumunitet i pod tim nazivom se nadalje podrazumevala socijalna 

kategorija najčešće srpskog ţivlja. Postavlja se pitanje otkuda u 

potonjim vekovima na Balkanu tih Vlaha, koji ne samo da su Rumuni 

(Vlasi) veš i Srbe ţas posla, dok udariš dlanom o dlan, 

povlašuju/rumunizuju. Pa zar nije reţeno da su Rumuni došli u Banat i 

istoţnu Srbiju tek u XVIII veku, tj. nakon 1718. godine. U vezi s tim 

Janjetoviš tvrdi da je Jovan Cvijić i u „usmenm diskusijama isticao da 

su Rumuni doĎoši u Banatu, dok je Jovan Radonić bio najagilniji 

propagator te teze.” 598 Janjetoviš tvrdi da je tadašnji srpski 

establišment poţeo da „priprema teren za svoje teritorijalne zahteve 

još tokom Prvog svetskog rata, a u sklopu argumentacije veš je tada 

razvijana teza o naknadnom useljavanju Rumuna.” 599 U prilog svojim 

tvrdnjama Janjetoviš navodi „jedan anonimni dokument, verovatno od 

20. oktobra 1916, oznaţen sa ’samo za nas’, u kome se kaţe da su prvi 

stanovnici bili Daţani koji su romanizovani za vreme cara Trajana 

(sic !). Po tom dokumentu oni su se za vreme invazije varvara povukli 

u Karpate, da bi se u ravnom Banatu u vešem broju pojavili tek od 

poţetka XVIII veka.” 600 Janjetoviš na osnovu navedenog dokumenta 

zakljuţuje „da u najboljem sluţaju ni svi srpski eksperti nisu delili isto 

mišljenje o tome gde su se nastanili Rumuni i o tome ko su bili prvi 

stanovnici Banata. U najgorem sluţaju, on bi dokazivao da srpski 

propagandisti nisu ni sami verovali u verziju koju su širili. U osnovi, 

srpski autori su prihvatali maŤarsku tezu o kasnijem useljavanju 

Rumuna ” 601 u Banatu, koju su oni proširili i na istoţnu Srbiju. 

597 Petar Vlahoviš, op. cit. (1998), 105. 

598 Jovan Radoniš, The Banat and the Serbian-Romanian Frontier Problem, Paris, 

1919, 8. 

599 Jov(an) Radonitch, Le droit historique des Roumains et des Serbes sur la 

Banat, Revue des Études Historiques, OctobreDécembre 1916, 7, 10. 

600 AJ, F. 336, f. 5. preuzeto iz rada: Zoran Janjetoviš, Nacionalne manjine, 2007, 

126, nap. 54. 



Teza „o relativno kasnom useljavanju Rumuna je ostala stalno 

mesto kod mnogih autora iz meŤuratnog razdoblja, postavši neka vrsta 

’sluţbene verzije’”. 602 Tako se po mišljenju Radivoja Simonoviša 

„Rumuni … u Banat useljavaju tek u XIII veku, a po njemu više šire 

posle proterivanja Turaka 1716”, odnosno i na prostor istoţne Srbije. 

Sliţno je i Mita Klicin, pozivajuši se na maŤarskog istoriţara 

Sentklarija (Szentklary), tvrdio „da su se Rumuni pred Turcima 

povukli u Transilvaniju, da bi poţetkom XVIII stoleša sa Srbima bili 

jedini stanovnici Banata.” 603 Dobrivoj Nikoliš je pred poţetak Drugog 

svetskog rata takoŤe dao zanimljivu sliku Banata tvrdeši „da su Srbi 

jedino autohtono stanovništvo u Banatu. Po njemu Rumuni su kasniji 

doĎoši – uglavnom posle 1718 ”, 604 mada njihovu pojavu u Banatu 

stavlja i „u XIII vek pozivajuši se na maŤarskog etnologa Pala 

Hunfalvija”, prihvatajuši „uopšte maŤarsku tezu da su Rumuni kao 

narod nastali na Balkanu i da su se u svoju sadašnju domovinu uselili 

tek tokom srednjeg veka. Dobrivoj Nikoliš kaţe da su i u istoţnom 

delu Banata Rumuni bili starije stanovništvo – ne precizirajuši da li su 

bili starije stanovništvo u odnosu na Srbe ili samo da su tamo duţe 

ţiveli nego u drugim delovima pokrajine.” 605 

Skoro svi srpski autori mesto rumunske „etnogeneze, zajedno sa 

velikom vešinom maŤarskih autora, na koje se puno oslanjaju, 

stavljaju na Balkan – jer je jugoslovenskoj politici odgovaralo da 

Rumune prikaţe kao (skore) došljake kako u Banatu, tako i u 

severoistočnoj Srbiji.” 606 

Mnogi srpski autori ţesto pišu da Rumuni (Vlasi) nisu starinci u 

istoţnoj Srbiji, da su došli nakon Velike seobe Srba 1690. godine i da 

imaju veliku asimilacionu moš koja dolazi od njihove etniţke starine 

na Balkanskom poluostrvu, a s druge strane iznose tezu da su ti Vlasi 

(Rumuni i Aromuni), poslovenivši se, nestali u XIII, najkasnije u XIV 

veku. Uz sve to, Đokiš dodaje da „Nekulturni Rumuni i Arbanasi 

602 Vojvodina, I. Od najstarijih vremena do Velike seobe, Novi Sad, 1939, 129. 

603 Mita Klicin, Kratka istorija srpskog Elzasa od VIXX veka, Beograd, s.a., 16, 

20. 

604 Dobrivoj Nikoliš, Srbi u Banatu u prošlosti i sadašnjosti, Novi Sad, 1941, 132, 

141, 152. 




pokazuju veću etničku snagu prema kulturnijim J. Slovenima…” 607 , a 

obiţno se nekulturniji narodi, tj. društvo na niţem stupnju razvoja 

utapa, asimiluje u naprednije društvo sa kulturom na vešem stupnju 

razvoja. Ali, kada su u pitanju Srbi – e sa njima je sve naopako, njih 

nekulturni Rumuni i Arbanasi ţas posla povlaše ili porumune i 

poarbanaše. Ţudi me kako to da današnji Srbi sa Kosova, koji tu 

obitavaju toliko vekova, nisu veš poarbanašeni/poarnaušeni. Naţalost, 

Đokiš nije jedini autor koji istiţe stereotipe o nekulturnim Rumunima 

i Arbanasima. Toša Iskruljev, uz „ponavljanje stereotipa o velikoj 

asimilacionoj moši, tvrdi da su Rumuni lenji i prljavi” 608 , a nacionalni 

radnik Grigorije Boţović je Albance npr. „smatrao za divlje, ali za 

izuzetno ljubazne i gostoljubive – reprodukujući tako po ko zna koji 

put evropski stereotip o ‘plemenitim divljacima’ koji je od Tacitove 

Germanije bezbroj puta ponavljan.” 609 Đokiš navodi da tu „etniţku 

snagu Rumuna g. Dr J. Erdeljanoviš objašnjava tako, što ovi narodi 

imaju u svome sastavu prastare balkanske elemente i usled tih 

elemenata imaju osobitu asimilacionu moć prema J. Slovenima 

došljacima.” 610 Taţno je da Jovan Erdeljanoviš na jednom mestu 

„ponavlja stereotip da su Srbi uglavnom bili skloni da nauţe i sa 

Rumunima govore rumunski, dok ovi uglavnom nisu mogli i hteli da 

govore srpski, potkrepljujuši time stereotip o jačoj asimilatorskoj 

sposobnosti Rumuna”, 611 meŤutim, Đokiš ne piše da je taj isti 

Erdeljanoviš u graŤi koju je sakupio (19221928) i predstavio u svom 

delu o Srbima u Banatu naveo primere „više mesta u kojima se 

asimilacija odigrala preteţno u korist Srba”, 612 pa je na taj naţin 

„praktiţnim rezultatima svog terenskog istraţivanja pobio stereotipna 

uverenja, koja je izgleda i sam delio.” 613 


608 Toša Iskruljev, Raspeće srpskog naroda u Sremu 1914. godine i Madţari. Sa 

madţarske granice. Bajski trokut. Sent Andrija, Novi Sad, 1936, 192193; AJ, F. 398, 

f. 1. 




612 Jovan Erdeljanoviš, Srbi u Banatu. Naselja i stanovništvo, Novi Sad, 1992 2 , 

71, 85, 95, 130, 242, 290, 334. 



Pored Đokiša, i Svetislav Bradvareviš se ţali da „Rumuni, koji 

su ‘na mnogo niţem stupnju razvitka’, potiskuju Srbe zahvaljujući 

boljoj organizaciji i velikoj ‘asimilacionoj moći’”. 614 TakoŤe, o 

„navodnoj ‘asimilacionoj moći’ Rumuna (Vlaha) u istočnoj Srbiji 

pisao je i Tihomir ĐorĎević početkom XX veka, 615 baš kao i o njihovoj 

otpornosti na asimilaciju. On je Vlasima pripisivao i ‘uroĎenu mrţnju 

prema drugim narodima, pa i Srbima’”. 616 Rumuni (Vlasi) su, mora 

biti, zbog posedovanja prastarih balkanskih elemenata bili posebno 

pripremljeni, tj. genetski predodreŤeni za asimilaciju došljaka, Juţnih 

Slovena. Oni su, iako na niţem stupnju kulture, uspešno izvršili 

asimilaciju naprednijih došljaka, Juţnih Slovena, koji su bili na višoj 

kulturnoj lestvici. Pitam se samo kako su onda mnoga rumunska 

(vlaška) naselja XVIII veka u istoţnoj Srbiji vremenom postala 

srpska, odnosno posrbljena, ako je Đokiševa teza o povlašavanju, tj. 

porumunjavanju Srba taţna. Satanizaciju Rumuna (Vlaha) Đokiš 

iskazuje u svakoj reţenici. Rumuni i Arbanasi su po njemu nekulturni 

u poreŤenju sa kulturnijim Juţnim Slovenima, ali mu to nije dovoljno, 

pa dodaje da je rumunizacija srpskog ţivlja mogla „imati uspeha 

naroţito zbog toga … što su Rumuni grublji, suroviji, i nekulturniji, a 

fiziţki snaţni, zdravi i prema tome ţvršši od Srba.” 617 Ja bih rekao da 

se romanizacija (kasnije i rumunizacija) ili asimilacija bilo kojeg 

naroda ne vrši grubom, sirovom snagom mišiša i nekulturom. 

Naprotiv, ona se vrši ikljuţivo pomošu viših duhovnih vrednosti i 

ugodnijim naţinom ţivota koji su romanizovani narodi Balkana mogli 

pruţiti slovenskim „došljacima” nakon doseljavanja. 

Definitivno se u godinama posle Prvog svetskog rata nastavlja 

još ţešša asimilacija Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije, ali se, kao 

pokriše za takvo nedelo, u delima srpskih autora vazda iznosio 

stereotip da su oni „ne samo otporni na asimilaciju, već da i oni 

614 Svetislav Bradvareviš, Naše hijerarhijsko-deobne parnice sa Rumunima u 

vršačkoj i temišvarskoj eparhiji, Novi Sad, 1913, 7, 20. 

615 Tih(omir) R. ĐorŤeviš, Kroz naše Rumune. Putopisne beleške, Beograd, 1906, 

65, 66. 

616 Zoran Janjetoviš, Nacionalne manjine, 2007, 121122. Srbi su pak prema 

Rumunima navodno osešali samo izvesno nipodaštavanje koje su izraţavali šalama i 

vicevima (str. 67). 



asimiluju okolne Srbe šireći rasprostranjenost svoje etničke grupe”. 618 

Razume se „Iz politiţkih razloga im je odricana rumunska nacionalna 

svest”, 619 dok je „Tihomir ĐorĎević … ukazivao da oni navodno nikad 

nisu traţili škole na svom jeziku”. 620 MeŤutim, zna se, ako ništa drugo, 

za interpelaciju Jovana Popoviša, kafedţije iz sela Mihajlovca u 

Brzopalanaţkom srezu. On je kao „narodni poslanik za vreme 

naprednjačke vladavine bio podneo Narodnoj skupštini i jednu 

interpelaciju, sa kojom je traţio da Vlasi dobiju svoje škole i crkve”. 621 

MeŤutim, „ministar Milutin Garašanin je u oţi diskusije o toj 

interpelaciji pozvao Popoviša u svoj stan i sa pištoljem mu pripretio 

da se okani veze sa Rumunima, pa je sutradan Popoviš povukao 

interpelaciju.” 622 Tihomir ĐorŤeviš je za potrebe jugoslovenskog 

nastupa na Mirovnoj konferenciji u Parizu „ustvrdio i to da mnoge 

rumunske porodice imaju tradiciju da su srpskog porekla, da su se 

davno iselile iz Srbije, a potom u XIX veku rumunizovane vratile. U 

prilog ovome naveo je da Rumuni u Srbiji slave slavu („praznik”), 

imaju legende o srpskim junacima (Marko Kraljeviš, Starina Novak) a 

ne i o rumunskim, kao i da neke porodice imaju srpska prezimena.” 623 

618 Zoran Janjetoviš, Nacionalne manjine, 2007, 123, nap. 34: Mi i Rumuni, 

narodna odbrana, 27, od 5. jula 1936. U jednom dopisu Ministarstva unutrašnjih 

poslova Ministarstvu prosvete 30. avgusta 1932. anonimni autor se ţali da je od 21 

opštine boljevaţkog sreza 12 rumunskih i da se Srbi asimiluju u Vlahe („Vlahinja 

udata u srpsku kušu povlaši celu kušu”), (AJ, 66 /pov./, 71/85). Sliţno je septembra 

1925. tvrdio predsednik Komisije za razgraniţenje pukovnik Neškoviš koji je za 

rumunizaciju Srba najviše optuţivao rumunske sveštenike (AJ, 66 /pov./, 71/85). 

Neuspelu asimilaciju u Homoljskim planinama konstatuje 24. maja 1938. i Sreten 

Janiš u jednom poduţem referatu o Rumunima u Banatu i severoistoţnoj Srbiji (AJ, 

38, 109/247). 

619 Zoran Janjetoviš, Nacionalne manjine, 2007, 123124, nap. 35; Jovan Cvijiš, 

Jovan Radoniš, Stanoje Stanojeviš, Ilarion Zeremski, La question du Banat, de la 

Batchka et de la Baranya. Le Banat, Paris, 1919, 11. 

620 Zoran Janjetoviš, Nacionalne manjine, 2007, 124, nap. 36; Tihomir ĐorŤeviš, 

The Truth Concerning the Rumanes in Serbia, Paris, 1919, 31; Tihomir R. ĐorŤeviš, 

Istina u pogledu Rumuuna u Srbiji, Bor, Narodna biblioteka Bor, 2006, 37: „Upotreba 

rumunskog jezika nikada nije zabranjena u školama u Srbiji, iz jednostavnog razloga 

što je nije ni bilo. Rumuni nikada nisu imali potrebu za nastavom na rumunskom, pa 

je nisu ni traţili.” 



623 Zoran Janjetoviš, Nacionalne manjine, 2007, 124, nap. 37.


Povodom „argumenata” koje navodi ĐorŤeviš u prilog tezi o 

porumunjenim Srbima, Zoran Janjetoviš u jednoj napomeni (37) 

svoga rada kaţe da ĐorŤeviš nije u svom „propagaandnom spisu ni 

pretpostavio da su slava i predanja o srpskim junacima mogli biti 

preuzeti u Srbiji, kao ni to da srpska prezimena svakako potiču od 

mešanja sa Srbima.” 624 Drugim reţima, Janjetoviš kaţe da su 

argumenti koje navodi ĐorŤeviš samo posledica asimilacije Rumuna 

(Vlaha), a „Što se navodnog davnog srpskog porekla nekih porodica 

tiče, moţda se radilo o svojevrsnom umiljavanju vlastima”, 625 tj. 

prikrivanju identiteta, mimikriji. Cvijiš je otišao toliko daleko, kaţe 

Janjetoviš, da je „proglašavao Vlahe za Srbe rumunske kulture, 

tvrdeši takoŤe da su se oni u XIV veku iselili iz Srbije, a u XIX u nju 

vratili”, 626 a „šef jugoslovenske delegacije Nikola Pašić je išao 

najdalje tvrdeći da su se Vlasi potpuno stopili sa Srbima.” 627 

Ali sve to nije ţudno ako se zna da su srpski autori (Jovanoviš, 

Milojeviš, Ţujoviš, Ivaniš) u poslednjoj trešini XIX veka i „MaŤare 

optuţivali da su ‘uljezi u srpske zemlje’, divlji i obesni, te da su 

civilizaciju primili od Slovena”, a korak dalje je otišao opet Jovan 

Cvijiš, koji je tvrdio da je maŤarska „kultura imitatorska, a mentalitet 

megalomanski.” 628 To nije sve o MaŤarima jer „prve maŤarske 

doseljenike srpski autori vide kao divlje pljačkaše, koje su Sloveni 

civilizovali. Iako je ova slika dobrim delom taţna, srpski autori su na 

njoj insistirali da bi parirali stvarnoj kulturnoj prevlasti MaĎara do 

koje je došlo tokom kasnijih vekova. Ona je moţda otkrivala i 

nesvesni osešaj kulturne inferiornosti” 629 Srba u odnosu na MaŤare. 




627 

Zoran Janjetoviš, Nacionalne manjine, 2007, 124; Andrej Mitroviš, 

Razgraničenje Jugoslavije sa MaĎarskom i Rumunijom 19191920. Prilog 

proučavanju jugoslovenske politike na konferenciji mira u Parizu, Novi Sad, 1975, 

99. 

628 Zoran Janjetoviš, Nacionalne manjine, 2007, 120121, nap. 16: Zanimljivo je 

da su maŤarski autori tog doba Srbe videli kao lenje, temperamentne u ljubavi i 

mrţnji, sklone pišu i psovanju, prljave, sujeverne i rastrošne. Od dobrih osobina 

pripisivali su im velikodušnost, poboţnost, privrţenost porodici i gostoljubivost. 



U delima srpskih autora „nalazimo i (…) tezu o tome da za 

vreme turske vlasti u juţnoj Ugarskoj gotovo da nije bilo MaŤara, te 

da su njima savremeni MaŤari bili ili potomci kolonista iz XVIII i 

XIX veka ili asimilanti” 630 (tj. maŤarizovani Srbi – S. G.), što 

predstavlja „severnu varijantu arnautaške teze” o tzv. Arnautašima, 

koji predstavljaju poarnaušene Srbe ili istoţnu varijantu o tzv. 

Povlašenjacima, koji predstavljaju povlašene Srbe. Najdalje je otišao 

Lazar Stipiš koji je, „tendenciozno birajuši citate iz dela maŤarskih 

istoriţara i etnografa, dokazivao da pravi MaŤari u stvari i ne postoje, 

veš je ‘ono što se danas zove MaŤar, to je i Sloven i German i Roman, 

samo MaŤar nije’. On je poricao da postoji bilo šta maŤarsko: ni 

maŤarska rasa, ni narod, ni jezik, ni kultura, ni plemstvo, ni velikani – 

sve sa pozivom na maŤarske autore. Ovakav stav je dobrim delom 

odslikavao tadašnje razumevanje šta je to nacija, ali svakako i uskost 

autorovih pogleda koji su zanemarivali da je svaki narod (pa i juţni 

Sloveni) asimilovao tuŤe etniţke i kulturne elemente. 631 On je takoŤe 

previŤao da je veza koja najţvršše vezuje pripadnike jednog naroda 

svest o zajedništvu („zamišljena zajednica”), 632 a ne nuţno zajedniţko 

etniţko poreklo.” 633 

Lazar Stipiš je „maĎarskoj nacionalnoj manjini proricao 

nestanak putem (dez)asimilacije, odnosno putem vraćanja 

pomaĎarenih (Slovena, Germana, Romana – S. G.) svojim izvornim 

narodnostima”. 634 To bi zapravo trebalo da opravda posrbljavanje 

MaĎara, kao i posrbljavanje tzv. Povlašenjaka ili tzv. Arnautaša na 

drugim prostorima višenacionalne Srbije. Mita Klicin je, štaviše, 

„‘prisvajao’ jednog od najveših maŤarskih srednjovekovnih junaka, 

oca najvešeg maŤarskog kralja Matije Korvina, Janoša Hunjadija, 

630 Zoran Janjetoviš, Nacionalne manjine, 2007, 129; Jovan Cvijiš, Jovan 

Radoniš, Stanoje Stanojeviš, Ilarion Zeremski, La question du Banat, de la Batchka et 

de la Baranya. Le Banat, Paris, 1919, 611, 21. 

631 Zoran Janjetoviš, Nacionalne manjine, 2007, 129, nap. 85; Milorad Ekmeţiš je 

skrenuo paţnju na veliki doprinos asimilanata istoriji jugoslovenskih naroda (M. 

Ekmeţiš, Internacionalni i interkontinentalni migracioni pokreti iz jugoslovenskih 

zemalja od kraja XVIII vijeka do 1941, Godišnjak Društva istoriţara BiH, XX, 1974, 

110). 

632 Antoni D. Smit, Nacionalni identitet, Beograd, 1998, 3771, 115155. 




tvrdeši (s pozivom na Sentklarija) da je ovaj bio srpskog porekla”. 635 

MeŤutim, „Enciklopedija Jugoslavije govori o ‘vlaško-slovenskom 

poreklu’”, a „rumunska istoriografija je Hunjadija proglašavala za 

Rumuna – ţini se sa ipak više osnova. 636 Taj stav je ostao 

preovlaŤujuši i posle Drugog svetskog rata.” 637 

Nakon diskursa o maĎarskim Asimilantima u juţnoj Ugarskoj, 

koje treba (dez)asimilacijom vratiti srpstvu, a koji predstavljaju 

pandan Arnautašima na Kosovu i Metohiji i Povlašenjacima u 

istoţnoj Srbiji, koji bi takoŤe (dez)asimilacijom trebalo da se vrate 

srpskom rodu, nastavimo s nizom Đokiševih uzroka „koji su u znatnoj 

meri pripomogli, da se Srbi lako u Rumune pretapaju”. Tu spadaju i 

„česti ratovi koje su Srbi vodili, posle kojih su redovno dolazile 

beţanije i velike seobe srpskog naroda iz svoje otadţbine u tuĎe 

drţave. U tim teškim vremenima mirni domaši familijarni ţivot kod 

Srba bio je propao.” 638 Taţna je samo konstatacija da su Srbi usled 

ţestih buna i ratova koje su vodili morali ţesto iši u zbegove ili se 

seliti, ali to ne moţe biti uzrok njihove sveopšte rumunizacije, koja 

postoji samo u Đokiševoj glavi. Ţas govori o ţestim ratovima Srba, 

ţas o tome da su provodili miran domaši familijarni ţivot. Njihova 

„draga ognjišta i imanja bila su napuštena i tada je nastao bio jedan 

muţan skitniţki ţivot po drugim zemljama, pun bola, bede i tuge za 

svojim starim zaviţajem i svojom muţnom tekovinom na koju su 

dolazili bojerski robovi – Rumuni.” 639 Zato Srbi brţe-bolje zbog 

muţnog skitniţkog ţivota punog bola, bede i tuge prionuše na uţenje 

rumunskog jezika. Sada su opet, razume se, krivi „bojerski robovi – 

Rumuni” što su se zbog navalice Srba u njihovoj zemlji, u Erdelju, 

doselili na toboţe srpska ognjišta u istoţnoj Srbiji. Najgore od svega 

je što Rumuni nisu prvi nagrnuli na srpske zemlje, nego su Srbi 

nagrnuli na rumunske, pa su tek onda Rumuni „naselili puste, 

635 Zoran Janjetoviš, Nacionalne manjine, 2007, 130, nap. 88. 

636 Zoran Janjetoviš, Nacionalne manjine, 2007, 130, nap. 88; Nicloae Iorga, 

Histoire des Roumains et de la Romanie orientale, Vol. IV. Les Chevaliers, Bucarest, 

1973, 8896, 203211. 

637 Zoran Janjetoviš, Nacionalne manjine, 2007, 130, nap. 88; Andrei Oțetea, 

Storia del popolo romeno, Roma, 1981, 163, 166167. 




šumovite krajeve … koje su Srbi ostavili bili”, kako izveštava 

Dragoljub K. Jovanoviš, 640 a istina je da su ih na srpsku zemlju gde 

„petao nije kukuriknuo sedam godina” nakon velike seobe Srba (1690) 

dovele austrijske vlasti (1718–1739). 

Ţalopojkama Đokiša pridruţuje se i Filaret Petroviš, iguman 

manastira Vratne, zbog rumunskih došljaka u vezi s kojima navodi da 

je „Vratna postala iz patriotskog razloga”, kao i drugi manastiri u 

ovom kraju da „budu otporne taţke i predstraţe, suprot rumunskog 

prozelitizma iz preko Dunava, da se Rumunština ne naseljava ni 

utvrŤuje na srpsko zemljište”, 641 i nastavlja da su u tursko vreme „bili 

toliko ravnodušni (aludira na srpske velikaše kojih nikada nije ni bilo 

u Timoţkoj Krajini – S. G.), da dozvole velikašima susedne nam 

Rumunije (…), da obnavljaju i podiţu naše (srpske – S. G.) bogomolje 

na našoj zemlji (zemlja je bila bugarska, na kratko ugarska 

/13651369/, a zatim turska od 1396. do 1833 – S. G.), na oţevidnu 

štetu našu (srpsku – S. G.) a u korist njihove (rumunske – S. G.) 

narodnosti.” 642 Filaret drţi da su Rumuni naseljavali istoţnu Srbiju 

organizovani od rumunskih vojvoda i kneţeva tako što su „najpre 

šiljali amo svoje ljude pod imenom pastira i radnika; pa se potom tu 

ovi zadrţavali, plodili i umnoţavali pomagani iz Rumunije svim 

sredstvima… A da bi se pri tom odrţali u nacionalnoj svesti, da su u 

neraskidnoj zajednici sa ostalim Rumunima, potrebno je bilo dati im 

za to vidljiva dokaza, a to je bilo i najlakše i najsigurnije uţiniti 

posredstvom svetih bogomolja… Zbog toga je Radulbeg obnovio i 

izmalao manastir Manastiricu… Zbog toga i Šarban od Sturza 

640 Dragoljub K. Jovanoviš, Crna Reka. Prilog za istoriju i etnografiju Srbije, u: 

Glasnik Srpskog uţenog društva, knj. 54, Beograd 1883, 196197: „Severni, i to po 

vešoj ţesti planinski, šumoviti kraj ovog okruga, zapremaju Vlasi... Oni se zovu 

Unguranima, za razliku od onih Vlaha, što ţive u Krajini, koji opet sebe zovu 

Caranima. MeŤu njima postoje i razlike u jeziku, kao ono meŤu Srbima, recimo, u 

Rgotini, i Krivom Viru. Unguranima se zovu za to, što su se po tradiciji doselili pre 

120 godina iz Ugarske i to iz Erdelja... oni su prešli preko Dunava, i naselili puste, 

šumovite krajeve ovog okruga, koje su Srbi ostavili bili.” 

641 Ranko Jakovljeviš, Put svetog Nikodima, Beograd, Beoknjiga, 2007, 96, 

preuzeto od: Iguman Filaret Petroviš, Manastir Vratna, u: „Vesnik Srpske crkve” za 

1891. godinu. 

642 Ranko Jakovljeviš, op. cit., 9697.


produţuje manastir Vratnu … i on na srpskoj zemlji 643 zapisa svoje 

ime kao ktitora.” 644 Ako je to, po mišljenju Filareta, bila prorumunska 

propaganda na „tlu Srbije”, zašto se onda „U crkvi ’Curtea de Argeș’, 

koju je osnovao Njagoje Besaraba i obnovio vojvoda Radul, javljaju 

…, na primer, pored ktitora Njagoja, Radula i Vladislava i slike 

srpskog kneza Lazara i njegove supruge Milice, koji su veš vlaškom 

vojvodi Vladu I pomogli da sagradi crkvu u Vodici i Radu Besarabi da 

ukrasi onu u Tismani.” 645 Da li je to bila prosrpska propaganda u 

rumunskim zemljama? Razume se da nije. Filaret bi, da je znao, 

verovatno zamerio i despotu Stefanu Lazarevišu što je „vlaškom 

manastiru Vodici, a isto tako i Tismani (1407.), ne samo pismeno 

potvrdio dobra koja im je poklonio njegov otac, knez Lazar 

Hrebeljanoviš (13291389), veš je nastojao da njihov prinos poveša 

oslobaŤanjem od daţbina i intenzivnijim naseljavanjem Vlaha” 646 na 

prostoru Braniţeva. Nasuprot Filaretovom, iznosim mišljenje dobro 

obaveštenog Feliksa Kanica da „pojava vlaškog vojvode kao graditelja 

crkve u Srbiji ne mora da bude ništa neobiţno, utoliko pre što je 

osešanje nacionalne pripadnosti u srednjem veku bilo toliko slabije od 

osešanja verskog zajedništva da su vlaški plemiši sagradili nekoliko 

crkava ţak kod dalekog Trnova” gde je, moram reši, još uvek bilo 

potomaka onih Vlaha koji su na ţelu s Asenom, Petrom i Kalojanom 

digli ustanak protiv Vizantije 1186. godine, a „osim toga treba imati 

643 Filaret ţesto pominje da su se Rumuni doseljavali, zidali i doziŤivali manastire 

na srpskoj zemlji, ali za Timoţku oblast se moţe reši da je postala srpska zemlja tek u 

vreme Kneţevine Srbije, nakon 1833. godine, a pre dolaska Turaka ta oblast je 

pripadala bugarskoj Vidinskoj despotovini, osim u vremenu od 1365. do 1369. godine 

kada su je Ugri bili zauzeli. Zato nema opravdanog razloga da Filaret Timoţku oblast 

naziva srpskom zemljom ukoliko govori o XIV i XV veku kada su manastiri koje 

pominje obnovljeni ili podignuti od strane vlaških vojvoda, jer je to sasvim sigurno 

bilo u vreme bugarske Vidinske despotovine, kojom je vladao Ioan/Ivan Stracimir 

oţenjen rumunskom princezom Anom, kao i u vreme turske vlasti nakon 1396. 

godine. 

644 Ranko Jakovljeviš, op. cit., 97. 

645 Feliks Kanic, Srbija : zemlja i stanovništvo, Druga knjiga, Beograd 1987 3 , 

400401. 


400401.


na umu da je oko 1501. Krajina već bila jako rumunizovana”, 647 kaţe 

u nastavku Kanic. Moţda je za Filareta „uţešše pomošne vojske na 

Kosovu, koju je caru Lazaru poslao moldavski vojvoda Petar 

Masutin” (Petar IV Mušatin oţenjen „despotovnom” Jelenom 

Brankoviš – S. G.), 648 a koja je ovekoveţena „jednom, naţalost slabo 

oţuvanom freskom na juţnom zidu crkve u Lopušnji”, 649 koju je 

Kanic u drugoj polovini XIX veka još mogao razaznati, samo 

prorumunska srednjovekovna propaganda. 

Filaret ništa ne zaboravlja da navede, onako znalaţki zasoljeno i 

zabibereno, na štetu rumunskog naroda, ali še mu srpske patriote – 

parafraziram Tihomira ĐorŤeviša – danas silno zameriti zašto, pored 

Rumuna, koji dolaze iz Rumunije, nije imenom pomenuo i povlašene 

Srbe, koje pominju mnogi srpski pisci, i koje je trebalo 

(dez)asimilacijom vratiti srpskom rodu. Ti nazovi povlašeni Srbi su 

zapravo bili temelj „opravdanog” posrbljavanja Rumuna (Vlaha) uz 

pomoš srpske vojske, administracije, škole i crkve. 

Filaret nastavlja kritiţkim tonom i kaţe da je Srbulje „rumunska 

propaganda istisla iz crkve” i da je „utrapila svoje vlaške knjige, 

širilicom peţatane”, kao što je proturila „po crkvama svoje popove, a 

po manastirima svoje kaluŤere, koji su na zadatku rumuniziranja 

revnosno i briţljivo radili”. Pa zar Rumune da rumuniziraju – pitam 

se kako? Kako im je to samo uspevalo – da se moţda magijom nisu 

okoristili jer je to Rumunima, pardon, Vlasima, kaţu, uroŤeno. 

Rumunska propaganda je takoŤe po selima imala „svoje uţitelje, koji 

su … znali još i krojaţki rad, za širenje forme rumunskog odela” i 

crtaţe „za slikanje svetaca u veoma nezgrapnom izrazu”, kaţe Filaret. 

Po njegovom mišljenju, „ni docnije Rumuni iz preko Dunava, 

nisu stojali skrštenih ruku”, pa nastavlja da je opravku izgorele Vratne 

1804. godine izvršio „Vlah iz Rumunije (valjda Rumun iz Rumunije – 

S. G.), udovi sveštenik Jon Tejkuljica … a svoju familiju naselio u 

Jabukovcu”, i to nije sve, jer i „knez Miloš, za vreme prve svoje vlade, 


400401. 

648 http://www.poreklo.rs/2012/08/28/veze-srpskih-i-rumunskih-vladarskihporodica/ 

petar-iv-rares/ 


400401.


naseljava Rumune iz preko Dunava u ovaj kraj”, što Filaretu nije 

odgovaralo. Nastavljajuši s primerima, on navodi kako je na nekoj 

„prošloj vanrednoj skupštini” neki poslanik „našao u 1889. godini, da 

u crkvi jabukovaţkoj sveštenici, naši bogoslovi, čate na vlaškom 

jeziku! … Danas – kaţe Filaret – moţete naši u selu Jabukovcu preko 

stotinu samo večitih kalendara na vlaškom jeziku, koji su štampani u 

Bukureštu 1889. godine crkvenom ćirilicom, a od tog vremena unijati 

u MaŤarskoj i u Erdelju otpoţnu novaţiti, da poremećenom latinicom 

pišu, što se ubrzo rasprostrani i po svoj Moldo-Vlaškoj, i sad je ta 

ortografija u sluţbi u Rumunskoj.” 650 

Sve je Filaretu smetalo što nije srpsko, pa bi da se Srbija ugleda 

na Austrougarsku monarhiju gde „na 38 miliona ţivlja, dolaze Nemci 

17,5%, MaŤari 9,75%, a Slovenski ţivalj 43,5%”, ali Nemci i MaŤari 

za svoju narodnost „hoše prosto da ponemţe i pomadţare sve koji to 

nisu, iako ... tu bezobzirnost ostvariti ne mogu”, a malo dalje kaţe 

„zašto da se i mi ne potrudimo, da svoje ne povratimo u narodnost 

svoju Srpsku, koji su propagandom rumunskom odroŤeni”. 651 

On u navedenom radu o manastiru Vratni (1891) pominje 

Rumune, koje pogrdno naziva „Rumunština” i koji su, po njegovom 

uverenju „pomagani iz Rumunije svim sredstvima”, zatim pominje 

ktitore, velikaše Rumunije, koji diţu manastire ne za potrebe vernika, 

veš zato da bi se Rumuni utvrdili na srpskoj zemlji, a u korist 

rumunske narodnosti, kao i da bi se odrţali u nacionalnoj svesti da su 

u neraskidnoj zajednici sa ostalim Rumunima. Za Filareta je rumunska 

propaganda iz crkve istisla Srbulje i utrapila vlaške knjige, popove i 

kaluŤere koji nisu tu zbog vernika veš su revnosno radili „na zadatku 

rumuniziranja”, zatim uţitelji, a i krojaţi koji su onako usput širili 

formu rumunskog odela. Sve je to Filaret napakovao rumunskoj 

propagandi srednjovekovnog i novovekovnog razdoblja koja je, ţini 

se, bila bolja od Ţaušeskuove Sekuritateje (Securitatea), KGB-a 

Sovjetskog Saveza, istoţnonemaţke Štazi, izraelske Šin Bet, ameriţke 

Cije i drugih belosvetskih drţavnih agencija. Svakako, pri kraju svog 

teksta ispisanog u slavu srpstva Filaret poziva rodoljube srpske da 

toboţe sve Srbe koji su „propagandom rumunskom odroŤeni” povrate 

650 Ranko Jakovljeviš, op. cit., 9798. 

651 Ranko Jakovljeviš, op. cit., 98.


srpskoj narodnosti i da se u tom neţasnom poslu ugledaju na Nemce i 

MaŤare, koji hoše sav slovenski ţivalj da ponemţe i pomaŤare. 

U svemu što je naveo iguman Filaret jedno je zaboravio reši, da 

su u manastirima koje pominje na tlu Timoţke Krajine, kao i u onima 

na tlu Rumunije tokom srednjovekovnog razdoblja popovi ţatali na 

starocrkvenoslovenskom jeziku, koji, uveren sam, nije išao u korist 

rumunskoj narodnosti, a još manje odrţanju rumunske nacionalne 

svesti o kojoj u srednjovekovnom razdoblju nije bilo ni pomena. 

Knjige su se ţatale na rumunskom u crkvama i manastirima istoţne 

Srbije gde je bilo rumunskog ţivlja tek od doseobe Rumuna (Vlaha) u 

prvoj polovini XVIII veka do druge polovine XIX veka i to u 

naseljima gde ih je bilo, a u naseljima sa srpskim ţivljem ili u 

mešovitim naseljima Srbi su zahtevali srpske popove. Dokaz za to 

nalazimo u izveštaju povodom vizitacije poţarevaţkog egzarha Jovana 

(Janišija) Mihailoviša za 1735. godinu koju je na svetlost dana izneo 

Dimitrije Ruvarac da u Majdanpeku (Маиданпекь) люди нашего 

српскаго рода вѣл’ми просетъ и молет’ за единаго свящтеника 

над Срби имати, желають са контетаціωм примити како и 

Власи имають. 652 U ovom primeru se vidi da Srbi, u naseljima gde ih 

je bilo, nisu sedeli skrštenih ruku i slušali popove i sluţbu na 

rumunskom (vlaškom) jeziku, veš su, naprotiv, bili veoma 

preduzimljivi i traţili srpske popove. 

Filaretu je kasno ukazati na to da su rumunski popovi, kaluŤeri, 

uţitelji, šnajderi i crtaţi samo pratili svoje sunarodnike koji su imali 

potrebe za njima, 653 ali se nadam da nije kasno reši istinu mnogima u 

Nacionalnom savetu Vlaha, koji se danas ne bi postideli da se 

Filaretima nazovu, buduši da su i sami stali na branik srpstva i sve 

mere preduzeli radi konaţnog utapanja Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije 

u srpski narod. 

Nakon isţitavanja srpske literature iguman Filaret se napokon 

teoriji povlašavanja Srba prikljuţuje smelo i ţestokom retorikom u 

652 Dimitrije Ruvarac, Mitropolija beogradska oko 1733. godine, Spomenik SKA 

XLII, Beograd, 1905, 116117. 

653 Tihomir R. ĐorŤeviš, Naš narodni ţivot, knjiga ţetvrta, Izdavaţka knjiţarnica 

Gece Kona, 1931, 129: „Svi sveštenici nisu dolazili na zemljište Srbije samo parohija 

radi, kao što je sluţaj sa Milutinom, sveštenikom u Oseţini i ĐorŤem u Pranjanima, 

već su dolazili zajedno sa novim doseljenicima, isto onako kao i oni.”


svom radu napisanom šest godina kasnije (1897), u kojem tvrdi da „U 

severoistoţnom kraju Srbije srpska je narodnost postradala! U 

krajinskom okrugu ... od preko 70 sela srpskih, ostalo je samo još 

nekih 20 u kojima ţive ţisti Srbi, ostalo je sve povlašeno, odroĎeno! I 

to povlašavanje napreduje! ... taj parazit, povlašavanje Srba, 

opetujem: napreduje... svojim oţima gledamo: kako po neki sin ovoga 

okruga, u Srbiji roĎen i školovan, i srpskim hlebom uhlebljen, smelo 

podiţe glavu kao Rumun, pa propagira nacionalno jedinstvo 

povlašenjaka sa Rumunima preko Dunava!” 654 

Ovom prilikom kod Filareta nema više pomena o Rumunima i 

rumunskoj propagandi, sada su to povlašenjaci. To su toboţe bili sve 

sami srpski junaci koji su u beţaniji pred Turcima našli spas preko 

Dunava meŤu Rumunima i tako se povlašili, a kada su se vratili u 

Srbiju diţu glavu kao Rumuni i još propagiraju jedinstvo sebe samih, 

povlašenjaka, sa Rumunima preko Dunava i sve to ţine u srpskoj 

zemlji roŤeni i školovani, srpskim hlebom uhlebljeni. Opet kaţem, 

ţudni neki Srbi-povlašenjaci, koji se još nisu vratili srpstvu iako veš 

nekoliko vekova ţive pod reţimom agresivne asimilacije u Srbiji. 

Nakon igumana Filareta i Tihomir Stanojeviš u istom maniru 

ţalopojki navodi prodor „nove struje vlaških doseljenika” sa severa, 

istoka i juga, ali ne propušta priliku da kaţe kako se sa njima, nakon 

iseljavanja srpskog stanovništva na sever u Vlašku i Austriju, 

naseljavaju u Negotinsku Krajinu i srpski povratnici „koji su u tuĎini 

prihvatili ’tuĎinski’ jezik”. 655 Naravno, i po Stanojevišu „je poţetkom 

XVIII veka Negotinska krajina bila retko naseljena”, ali se „u toku 

austrijske okupacije (17181739) ... broj domašinstava u vlaškim 

naseljima skoro upetostruţio.” Vaţnije od svega je što Stanojevišu 

„Pada u oţi porast domašinstava u vlaškim naseljima i stagnacije u 

selima srpskog stanovništva”. 656 Konstatacija je na mestu, ali kako to 

da nije pokušao naši odgovor na pitanje zašto se srpski povratnici koji 

su na prostoru rumunskog Banata i drugde toboţe prihvatili tuĎinski 

jezik ne doseljavaju u srpska naselja, ako su svesni svoga srpskog 

654 P. Dobroljub (iguman Filaret), Srpski odzarci iz rumunske istorije, u: Vesnik 

Srpske crkve I, Beograd 1897, 1415. 

655 Tihomir Stanojeviš, Negotin i Krajina od prvih tragova do 1858. godine, knj. 

1, Negotin 1972, 37. 

656 Tihomir Stanojeviš, op. cit., 37.


porekla, pa da i ona napreduju, nego se doseljavaju u rumunska 

(vlaška). Bilo bi još zanimljivije naši odgovor na pitanje zašto Srbi- 

Timoţani, koji vekovima ostaju u Rumuniji, kao npr. Karaševci, 

zadrţavaju srpski maternji jezik 657 iako su prihvatili katoliţku 

veroispovest, što je po mišljenju Cvijiša garant gubljenja srpske 

nacionalne svesti, a srpski povratnici iz Rumunije vrašaju se u Srbiju s 

prihvašenim tuŤinskim jezikom bez obzira na to što su pravoslavne 

vere. Stanojeviš u ime viših interesa srpskog naroda mora reši da su se 

Srbi u ovom sluţaju odrekli svog srpskog jezika kako bi se potom 

moglo reši da su Vlasi istoţne Srbije zapravo porumunjeni Srbi. To je 

svakako lakše izneti na svetlost dana iako bez ijednog validnog 

argumenta negoli reši da su Vlasi zapravo Rumuni. Zašto da bude 

jednostavno kada moţe komplikovano. Uostalom, na taj naţin se 

prikriva posrbljavanje i asimilacija Rumuna (Vlaha) na svakojake 

naţine, putem administracije, vojske, sudstva i crkve. 

Zanimljivo je štivo koje iznosi Tihomir Stanojeviš navodeši 

najpre mišljenje Draškiša, a potom svoje. Ova dva navoda se 

meŤusobno potiru, a nalaze se na istoj stranici Stanojeviševog dela. 

Najpre kaţe da „Po mišljenju dr M. Draškiša današnje stanovništvo 

potiţe od trako – dačko – slovenske simbioze koja je vremenom 

izgubila posebne etničke crte svojih predaka i prerasla u posebnu 

socijalnu grupu slovenskih stočara – vlaha, nastanjenih uglavnom u 

planinskim naseljima. To bi znaţilo, da u Negotinskoj krajini pre 

dolaska Turaka nije bilo etničkih Vlaha, u smislu nesloveniziranih 

Romana, ili poromanjenih starosedelaca. Ali dok za vlaško 

stanovništvo ne postoje uverljivi istorijski izvori o autohtonosti, za 

srpsko stanovništvo postoje evidentni podaci o njegovom prisustvu na 

tlu Krajine u srednjem veku.” 658 Dakle, po Draškoviševom mišljenju 

od kasne antike do srednjeg veka u Negotinskoj Krajini nema etniţkih 

Vlaha pošto nema istorijskih izvora. Na njegovu ţalost, istorijskih 

izvora ima, ali ih treba znati, a potom i navesti ili je posredi 

prešutkivanje tih izvora da se Vlasi ne dosete. Po mišljenju drugih 

autora, Vlasi su u XI, XII ili XIII veku došli sa Balkana na prostor 


84. 



današnje Rumunije, a ovde kod Draškiša ţitamo o nekakvoj simbiozi 

trako-daţko-slovenskoj koja je vremenom postala socijalna grupa 

slovenskih stočara – vlaha. Postavlja se pitanje odakle onda danas 

toliko Vlaha ili Rumuna, kao što su Arvanitovlasi, Faršerioti 

Meglenorumuni, Aromuni, Istrorumuni, Rumuni (Vlasi) itd., bilo da 

se nalaze na tlu današnje Rumunije bilo na tlu Balkana. 

Drugo mišljenje koje Stanojeviš navodi kao svoje, a koje je 

suprotno mišljenju Draškiša jeste sledeše: „Do nedavno se mislilo da 

su srpska i vlaška naselja uglavnom nastala u XVIII veku, dok se za 

neka pretpostavljalo na osnovu predanja da su ’moţda stara do 300, 

400 ili više godina’. Danas se zna da je vešina naselja Negotinske 

krajine nastala krajem XV veka, a ’moţda i daleko ranije’. Postojanje 

vlaških i srpskih naselja na tlu Krajine poţetkom XVI veka samo su 

dokaz više da su zajedno sa srpskim starincima zatečeni i vlaški 

starinci.” 659 

Suprotno navedenom štivu Tihomira Stanojeviša, Petar 

Vlahoviš kaţe da se na osnovu „jednog izveštaja egzarha Maksima iz 

1773. godine zakljuţuje ... da u severoistoţnoj Srbiji nema vlaškog 

ţivlja.” 660 MeŤutim, na osnovu svojih novijih istraţivanja Petar 

Vlahoviš iznosi novu tezu, razume se, opet niţim potkrepljenu, da 

„Vlasi u severoistoţnoj Srbiji, koji su se kasnije formirali, 

predstavljaju specifičnu etničku zajednicu neutvrĎene etničke geneze, 

koja je formirana tokom vremena u zoni jedne izrazite limitrofne i 

bilingvalne oblasti.” 661 Od silnog prouţavanja Vlaha istoţne Srbije 

Vlahoviš je jedva stigao do zakljuţka da ne zna koje su etnogeneze. 

Na narednim stranicama Vlahoviš iznosi svoja „epohalna otkriša” da 

„Vlasi u severoistoţnoj Srbiji predstavljaju relativno mlad etnički 

supstrat. Razvili su se – objašnjava Vlahoviš – u specifiţnim 

društveno–istorijskim uslovima koji su tokom XVIII, XIX i XX veka 

vladali na prostorima izmeŤu Velike Morave i Timoka, juţno i 

severno od Dunava.” 662 Nastavljajuši u svom naniru, on vešto 

659 Tihomir Stanojeviš, op. cit., 34. 

660 Petar Vlahoviš, Etnički procesi i etnička simbioza stanovništva severoistočne 

Srbije, Etniţki odnosi Srba sa drugim narodima i etniţkim zajednicama, Posebna 

izdanja, knj. 44, Beograd 1998, 104. 

661 Petar Vlahoviš, op. cit. (1998), 104. 

662 Petar Vlahoviš, op. cit. (1998),106.


izbegava da u istoţnoj Srbiji pomene prisutne Rumune i rumunski 

jezik veš „Stanovništvo vlaškog govora” koje je „vremenom ... dobilo 

ime Vlasi”. Ako je stanovništvo vlaškog govora vremenom dobilo ime 

Vlasi, kako se zvalo pre tog vremena, verovatno Rumuni, ali tu reţ 

neše Vlahoviš prevaliti preko svojih usta. U nastavku reţenice 

izjavljuje da „ime nema nikakve neposredne veze sa starobalkanskim 

Vlasima, ostacima romanizovanog, odnosno jelinizovanog 

starobalkanskog etniţkog sloja, ţiji se razvoj moţe pratiti od prodora 

Rimljana u ove krajeve.” Vlahoviš nije odoleo ni poigravanju s 

velikim i malim inicijalnim V- u nazivu „vlah” za koji kaţe da su ga 

„Turci ... upotrebljavali i za Srbe, koji su se bavili stoţarenjem.” 

Vlahoviš je jedini autor koji izjavljuje da je „ime Vlah međutim, 

došlo ... i postalo uobičajeno posle doseljavanja iz Vlaške, odnosno 

današnje Rumunije.” 663 Ovde nije jasno da li Vlahoviš ţeli reši da je 

etnonim Vlah nastao od imena srednjovekovne drţave Vlaške, a ako 

jeste šta sa autorima koji kaţu da je etnonim Vlah nastao od imena 

romanizovanog galskog plemena Volcae, zabeleţenog kod Tita Livija 

i Gaja Julija Cezara 664 (up. kod Strabona, Ptolemeja i drugih grafije: 

, ), 665 koje su preuzeli od Germana. Šta naposletku 

uţiniti sa tezom koju su Ivanov i Toporov izneli i dobrano utvrdili da 

etnonim Vlah potiţe od hipotetiţke indoevropske osnove *œel- 

„pašnjak pogodan za stočarstvo” 666 koju su, izmeŤu ostalog, potkrepili 

i hetitskom imenicom œellu- u znaţenju „pašnjak donjeg sveta”, 667 da 

ne pominjem manje znaţajna i veš odbaţena razmišljanja o poreklu 

etnonima Vlah. 668 Uostalom, ako je „ime Vlah ... postalo uobičajeno 

663 Petar Vlahoviš, op. cit. (1998),105. 

664 Caesar, De bello gallico VI, 24 i 59. 

665 G. Zeuss, Die Deutschen und die Nachbarstaemme, Heidelberg, 1925, S. 168; 

G. Bonfante, Latini e Germani in Italia, Bologna, 1977 4 , 22, 23. 

666 В. В. Иванов, В. Н. Топоров, К вопросу о происхождении этнонима 

„Valahi”, АНСССР, Институт славяноведения и балканистики, Москва, 1979, 

64. 

667 J. de Vries, Altermanische Religionsgeschichte, Berlin, 1957, Bd. III, S. 117, 

158, 380. 

668 Po jednoj tezi, pojam je nastao od germanske reţi blak, odnosno Bloek, što 

znaţi crn, jer su Germani sve juţne narode zvali crnima zbog tamnije boje koţe (K. 

Kadlec, Valaši a valašske pravo v zemnichslovanskych a uherskych, Praha, 1916, 3, 

nap. 1) i ona bi mogla naši opravdanja – po mišljenju Nikole Vukţeviša – jer se „u


posle doseljavanja iz Vlaške, odnosno današnje Rumunije”, pitam se 

otkuda toliki pomeni Vlaha u srpskim srednjovekovnim darovnicama 

ili hrvatskim poveljama, latinskim i vizantijskim pisanim izvorima 

koji su, kako tvrde mnogi srpski autori, nestali, asimilovani tokom 

XIIXIII veka. Mora da su svekoliki Vlasi, po mišljenju Vlahoviša, 

još pre IX veka proneli svoje ime na Balkan, jer se Vlahorinhini 

pominju na Halkidikiju još u VIII veku, a vizantijski izvor Kedrenos 

pominje Vlahe 976. godine nešto severnije, izmeŤu Kastorje i Prespe 

u Makedoniji, gde je od njihove ruke poginuo bugarski princ David, 

brat cara Samuila, koji je stolovao u Ohridu. 669 Kekavmen pominje 

pobunu Vlaha u Tesaliji 1066. godine koju su predvodili Vlasi: 

Berivoj, Ioan Gremianitul, Grigore Bambakan, Toader Skribon 

Pestatis i Slavota Carmalak. 670 

U poglavlju O Poreklu i postojbini Rumuna (Vlaha) sam veš 

predstavio mnoge izvore u kojima se Vlasi pominju kao 

protorumunsko/rumunsko stanovništvo na prostoru Banata, Erdelja, 

Vlaške, istoţne Srbije i zapadne Bugarske od IX/X do XVIII veka, a o 

njihovom jeziku govorim u poglavlju Da li je maternji jezik Rumuna 

(Vlaha) istočne Srbije vlaški jezik i ne bih da se ponavljam. Ti 

spomenuti Vlasi su morali imati svoja naselja u kojima su ţiveli, da ne 

pominjem opet autore, meŤu kojima i mnoge srpske, koji iznose 

argumente u prilog tezi da se kolevka rumunskog naroda nalazi 

upravo u istoţnoj Srbiji i zapadnoj Bugarskoj, taţnije na prostoru 

Timok – Osogovo – Šara. Prema tome, protorumunskog/rumunskog 

letopisu popa Dukljanina (glava V) govori o Makedoniji i o zemlji Latinskoj, koju su 

nekada drţali Rimljani”(N. Vukţeviš, Etimologija pojma „Vlah”, 318) pa nastavlja 

reţima popa Dukljanina, „a koji se sada zovu Nigri Latini” (I. Crnţiš, Popa 

Dukljanina ljetopis po latinsku i toga nekoliko i još nešto hrvatsku, Kraljevica, 1874, 

V, 8: ... Post haec totam Provinciam Latinorum qui illo tempore Romani vocabantur, 

modo vero Moroulachi, hoc est Nigri Latini vocantur). Postoji i teorija da je reţ Vlah, 

odnosno Voloh nastala od slovenskoga glagola volo~itâ odnosno vlïkâ „vuši”, što u 

prenosnom smislu oznaţava nomada (F. Miklošiš, Die slavischen Elemente im 

Rumunischen, Denkschriften der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften- 

Philosophisch historische Classe, Band XII, Wien, 1862, S. 2 (= F. Miklošiš, Die 

slavischen Elemente im Rumunischen)). 

669 Ion I. Nistor, Originea românilor din Balcani și Vlahiile din Tesalia și Epir, 

București, Domino, 2003, 3940. 

670 Ion I. Nistor, op. cit., 41.


ţivlja je oduvek bilo, od kasne antike do dolaska Turaka na prostor 

Srbije i Bugarske, pa ih i oni pominju u svojim kanunamama i 

popisnim defterima XVXVI veka, na koje se oslanja Tihomir 

Stanojeviš kada kaţe da su srpska i vlaška naselja Negotinske Krajine 

vešinom nastala u XV i XVI veku, ako ne i ranije. 

U vezi s naseljima koja su, po mišljenju Stanojeviša, nastala 

najkasnije u XVXVI veku na tlu Negotinske Krajine, zanimljivo je 

navesti prevod jednog pisma s rumunskog jezika koje su ţitelji 

Velikog ostrva poslali Knezu Milošu 3. jula 1832. godine, a u kojem 

„klanjajuši se plaţevno”, izjavljuju: „Dobra naša koja smo uţivali u 

Krajini, vinograde, pivnice, vodenice, livade i branike rodne, koje smo 

od dedova i pradedova naših nasledili i naše je bilo od kako je sveta i 

zemlje i to je sve naše dobro bilo (...) I po skazaniju naših starih sedam 

puta bili smo robljeni i opet nismo bili od naših dobara u Krajini 

odvojeni, niti su nas carstva do kraja upropaššala, no ako smo i 

rasturani bivali, opet smo se u naše selište Ostrovo sakupljali, sedeši u 

Ostrovu i ţiveši s Krajinom... I ako nas liše od Krajine i naših dobara, 

niti smo ţivi ni mrtvi, za(to) što smo mi s Krajinom ţiveli i odande 

carski danak plaćali... po skazivanju stari naši od kako je sveta i 

zemlje i koliko je vera prešlo preko nas nisu ne od Krajine 

odvajali...” 671 

U pismu Rumuna (Vlaha) Ostrovljana istiţe se da su oni uţivali 

svoja dobra u Negotinskoj Krajini koja su nasledili od svojih dedova i 

pradedova „od kako je sveta i zemlje”. Kako bi ukazali na svoj 

viševekovni habitus u Krajini, pominju, po kazivanju njihovih starih, 

da su „sedam puta bili ... robljeni” i da je mnogo „vera prešlo preko” 

njih. Dakle, Ostrovljani su, moţe biti, na svojim imanjima u Krajini 

bivstvovali još u vreme srednjovekovnih osvajanja i razaranja Romeja, 

Bugara, Rusa, Ugara, Kumana, Peţenega, Uza, Krstaša, Tatara i 

drugih. 672 Nastavljajuši kazivanje o svom viševekovnom prisustvu i na 

desnoj obali Dunava, Ostrovljani Knezu Milošu kao argument navode 

da su vazda „carski danak plaćali” iz Krajine, ţime su ţeleli ukazati i 

671 Arhivska graŤa za naselja u Srbiji, T. ĐorŤeviš, u: Naseljavanje Srbije : 

naselja, poreklo stanovništva, obiţaji, Priredio Borisav Ţelikoviš, Beograd, Sluţbeni 

glasnik, SANU, 2011, 132 (150) – 133 (151). 


do XVI veka, knj. II, Bor, Muzej rudarstva i metalurgije Bor, 2012, 8107.


na period Otomanske imperije kada je Negotinska Krajina bila carski 

has u kojem su Turci prevashodno naseljavali Vlahe vojnuke, a potom 

i Vlahe filurdţije. 673 

U tekstu koji sledi Tihomir Stanojeviš, objašnjavajuši sveopšte 

povlašavanje Srba, svuda i na svakom mestu kaţe da je „Pred tihom 

’invazijom’ rumunskih i povlašenih srpskih rodova, popuštala ... 

kompaktna srpska masa i brzo se otvarala uticaju vlaških govornih 

tradicija. Postoje ubedljivi dokazi da su brojni srpski rodovi 

’povlašeni’ na tlu Krajine; nekada čisto srpska sela vremenom su sva 

’povlašena’... ’Povlašavanje’ (romanizovanje) srpskih rodova vršilo 

se, dakle, i u ’tuŤini’ i na tlu Krajine.” 674 Opšta konstatacija jeste da je 

to pogrom srpskog naroda. Gde god se nalazili, Srbi bi podlegli 

„uticaju vlaških govornih tradicija”. Ukoliko i prihvatimo suludu 

Stanojeviševu tezu da se Srbi pod uticajem Vlaha lako povlašuju 

(rumunizuju), onda je takoŤe lako izneti tezu da su to zapravo Srbi 

koji su nastali od posrbljenih Vlaha još od XIII veka, o ţemu pišu 

pojedini srpski etnolozi, istoriţari i lingvisti, koji kaţu da se od tog 

vremena moţe govoriti samo o socijalnom staleţu vlaha-stočara 

srpskog porekla. Ako je to taţno, onda moţemo reši da se ti davno 

posrbljeni Vlasi u kontaktu s rumunskim masama veoma lako vrašaju 

svom romanskom stablu, i oni sada, po Stanojeviševom mišljenju, 

Srbe povlašuju. A što se tiţe čisto srpskih sela koja su na prostoru 

Negotinske Krajine vremenom „povlašena” to su ona ista sela koja 

su srpski ţitelji napustili i otišli na tlo današnje Rumunije, što je 

„posledica ratova, nesigurnosti, nasilja i drugih razloga”, o ţemu piše 

Tihomir Stanojeviš na sledešoj, 39. strani. Tako da ne vidim na koji 

naţin su pridošli Rumuni mogli da rumunizuju prazna sela jer, po 

navodima srpskih autora, Srba u njima nije bilo. 

Kao što sam maloţas naveo, Stanojeviš dovodi u uzroţnoposlediţnu 

vezu iseljavanje srpskog stanovništva iz Negotinske 

Krajine s tim da „Mnoge vlaške porodice i danas ne znaju svoje 

poreklo, ali su spremne da kaţu da su njihovi preci ’beţali u Vlašku’, 

ili da su došli iz Vlaške.” Na osnovu kojih dokumenata i fakata 

Stanojeviš rasuŤuje da u Vlašku beţe samo Srbi, a ne i Rumuni 

673 Slavoljub Gacoviš, op. cit., 294298. 



(Vlasi) sa prostora istoţne Srbije ili po ţemu rasuŤuje da se iz Vlaške 

vrašaju povlašeni Srbi, a ne Rumuni (Vlasi)? „U ’tuŤem svetu’ – 

nastavlja Stanojeviš – pod uticajem sredine, i meĎusobnim mešanjem 

sa vlaškim ili rumunskim stanovništvom, gubili su vremenom svoje 

etniţke osobine i prihvatali tradicije sredine u kojoj ţive. Tako su na 

prvom mestu ’izgubili’ jezik.” 675 To se neumitno dešava i rumunskom 

narodu u kontaktu sa srpskim, tj. prihvatanjem tradicije sredine u kojoj 

ţive, gube svoje etniţke osobine i jezik. To je obostrani proces 

davanja svog i prihvatanja tuŤeg. Ukoliko govorimo o nepoznavanju 

sopstvenog porekla meŤu Vlasima, rekao bih da svoje poreklo ne 

znaju takoŤe mnoge srpske porodice, ali Stanojevišu to ne smeta i ne 

pada na um da ih zato prozove posrbljenim Rumunima (Vlasima). 

Za razliku od Stanojeviša, Natoševiš kaţe da „Za naše 

dostojnike, izuzevši crkvene, i za ţinovnike odavno se kaţe: što je koji 

veši, da se tim vešma osvoji tuŤi, da vešma zakljanja nego svoje, da 

se za sve vešma zauzimlje, i da je sve pre nego Srbin; mnogi neće ni 

da se kaže, da je Srbin, kao da se stidi sebe i svoga, - pa dal je ovo 

drugčije i bolje nego što se oni po Banatu zovu Vlasima!” 676 Dakle, 

Natoševiš veli da po Banatu ima onih Srba koji „neše ni da se kaţe, da 

je Srbin” i onih koji se „zovu Vlasima”. On ne dopušta mogušnost da 

se Vlasima na srpskom jeziku nazivaju pravi Vlasi, tj. Rumuni, a da se 

mnogi Srbin koji „neše ni da se kaţe da je Srbin” najverovatnije 

pripada posrbljenom korpusu srednjovekovnih Vlaha. Ovde je prosto 

naglašeno da Vlasi u Banatu nisu Vlasi, tj. Rumuni, veš su to 

povlašeni Srbi – a argumenata za ovu teoriju nema. Uostalom, ako su 

Vlasi doista Srbi, koji se ţas posla vrlo rado povlašavaju, ţemu onda 

tolike cike i vike u medijima kada je Reisu-l-ulema, tj. „poglavar 

Islamske zajednice u BiH Husein Kavazoviš na nedavnom (24. V 

2016 – S. G.) skupu u Švajcarskoj odrţao (toboţe – S. G.) 

skandalozan govor prepun uvreda, zato što je pripadnike srpskog 

naroda nazvao ’Vlasima’”. 677 Stiţe se dojam da je danas za Srbe naziv 

vlah (stoţar) ili Vlah (povlašeni Srbin) velika uvreda, ali zato kada 


676 Đ. Natoševiš, Zašto naš narod u Austriji propada, u: Srbski letopis za godinu 

1865, god. XXXIX, knj. 110, U Novom Sadu, 1866 , 115. 

677 http://rs.n1info.com/a163182/Svet/Region/Husein-Kavazovic-odrzao-uvredljivgovor.html


Srbin Rumuna (Rumân) istoţne Srbije naziva vlahom ili Vlahom, ovaj, 

u najmanju ruku, taj naziv valja prihvatiti ozarena lica. 

Suprotno tom uverenju, naveššu dva italijanska Anonimusa iz 

XVI veka koji su zabeleţili zanimljive impresije o jeziku i poreklu 

Rumuna (Vlaha) sa nekadašnjeg podruţja Pribreţne Dakije (Dacia 

Ripensis – od Miroţ planine u Srbiji do reke Cibrice u Bugarskoj) i 

koji kaţu da: „Ovaj narod, iako je grţke veroispovesti ... zbog 

iskvarenog jezika latinskog ... i zbog mišljenja koje imaju da potiču od 

Romana (Roma/ni = Rim/ljani – S. G.) i romanskim imenom se 

meĎusobno nazivaju ... smatraju uvredom naziv Vlah i ne vole da 

budu nazvani drugom reţju osim Romani”, 678 odnosno Români 

(Rumâńi = Rumuni), kako su sami sebe u XVI veku nazivali, a i danas 

se identiţno nazivaju na maternjem jeziku. 679 

ĐorŤe Natoševiš u sedmoj deceniji XIX veka navodi još jedan 

naţin povlašavanja, iznoseši da „Ako je jedan tuĎin onde, ono svi 

drugi (Srbi – S. G.) i meĎu sobom onim tuĎim jezikom govore, isto kao 

ono u Banatu uz Vlajinju, pa kojim povodom da onaj i uči srpski, kad i 

ovi (Srbi – S. G.) sami srpski govor ne poštuju.” 680 MeŤutim, skoro sto 

pedeset godina kasnije Mirjana Maluckov, sa istog prostora, u svom 

radu iznosi suprotnu sliku, a to je da se „Srbi i Rumuni meŤusobno ... 

678 M. Dogaru, G. Zbuchea, O istorie a românilor de pretutindeni, București, 

Editura DC Promotion, 204, 56. 

679 Vlasi Dalmacije u XVI veku govorili su romanski, što se jasno vidi – kaţe 

Konstantin Jireţek – „iz jedne vesti u mletaţkog geografa Domenika Negrija 

(Dominici Marii Nigri Veneti Geographiae commentariorum libri XI, Basileae, 1557, 

103). In Coruatia, jednoj 'regio montana', koja 'Turcorum crebris incursionibus deserta 

iacet' i prostire se do reke Cetine, stanovahu po Negriju 'homines proceri corporis ac 

ualidi, uenusti facie et qui latina, licet corrupte, inter loquendum non pauca proferant 

uocabula, seque Romanos fuisse ibique prioribus temporibus in coloniam deductos 

pertinaciter asseuerant'. Potomci Vlaha ili Murlaka (Murlachi), koje su Frankapani 

preselili 14501480. sa kopna na ostrvo Krk (list. 1465, 1468 Mon. hist. jur. 6, 

244246, 254255), biše da su u selima Dubaţnici i Poljici zaboravili svoj rumunski 

('po vlašku') tek u XIX veku. Miklošiš je objavio dve molitve na rumunskom, 

navodno iz Poljica (Wanderungen der Rumunen, str. 89, isp. i 5); te iste molitve (in 

lingua Poglizana) objavio je tu skoro i Jagiš po nekoj starijoj zabelešci oko 1824. u 

AslPh. 22 (1900), 621622. S ovim su u vezi kolonije Rumuna na istoku Istre” (Vidi: 

K. Jireţek, Romani u gradovima Dalmacije tokom srednjega veka, Zbornik Konstantina 

Jireţeka, knj. II, Beograd, 1962, 47). 

680 Đ. Natoševiš, op. cit., 115.


sporazumevaju srpski” i nastavlja: „Rumuni su poznati po tome što u 

prisustvu onih koji ne znaju rumunski, bolje reći onih koji nisu 

Rumuni, ne govore rumunski. Nije bitno da li je prisutna jedna ličnost 

koja ne govori rumunski, a dva ili pet Rumuna – oni neizostavno 

prelaze na razgovor srpskim jezikom.” 681 Zapaţanja koja je iznela 

Maluckov za Rumune u Banatu istovetna su i za Rumune (Vlahe) 

istoţne Srbije. Natoševiš bi za ovo rekao da je posredi posrbljavanje 

rumunskog ţivlja, a Maluckov naglašava da je posredi „lepota i tuga 

tog zajedničkog ţivljenja.” 682 

Rekao bih da nije ţudo što za Natoševiša na prostoru juţnih 

Slovena nema mesta za Rumune (Vlahe) jer on i u drugim narodima 

vidi samo Srbe, po onoj Vukovoj krilatici „Srbi svi i svuda” 

(nastaloj u vezi sa štokavcima), a njihova narodna imena smatra 

lokalnim imenima srpskog naroda. Evo celovitog Natoševiševog 

teksta o tome: „U nas ima čitavih krajeva, koji ni svoga narodnoga 

imena ne znaju, nego se drţe i kaţu Slavonci, Hrvaćani, Dalmatinci i 

drugo, samo ne Srbi. Ja ih znam tako sramotnih, da se uvreĎeni 

nalaze, kad im ko kaţe da su Srbi, a Srbi su.” 683 Za Natoševiša svi 

Slavonci, Hrvašani (= Hrvati) i Dalmatinci su Srbi, a to su zapravo 

regionalni narodni nazivi za Hrvate nastali po nazivima provincija. 

Taţno je, moţda u Dalmaciji i Slavoniji ţive i dobegli Srbi iz srpskih 

krajeva krajem XV i tokom XVI i XVII veka koje su zauzeli Turci. 684 

Pritom ne mislim na prostor Dalmacije sve do reke Cetine gde se i 

ranijih vekova pored Hrvata i Cetinskih Vlaha (XIVXV vek) 685 u 

istorijskim izvorima pominju i Srbi. 686 

681 Mirjana Maluckov, Etnički odnosi Srba i Rumuna u Banatu, Etniţki odnosi 

Srba sa drugim narodima i etniţkim zajednicama, Posebna izdanja, knj. 44, Beograd 

1998, 149. 

682 Mirjana Maluckov, op. cit., 149. 


684 Aleksa Iviš, Migracije Srba u Slavoniju tokom 16., 17. i 18. stoleća, Prvo 

odeljenje – Naselja i poreklo stanovništva po arhivskim dokumentima, knj. 21, 

Subotica, SKA, SEZ, knj. XXXVI, 1926. 

685 Ante Miloševiš, Stećci i Vlasi. Stećci i vlaške migracije 14. i 15. stoljeća u 

Dalmaciji i jugozapadnoj Bosni, Split, Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture 

Split, 1991, 163; Ante Miloševiš, O problematici stećaka iz dalmatinske perspektive, 

Godišnjak/Jahrbuch, 42, Split, 2013, 90: „U povijesnim ispravama srednjeg vijeka 

etniţka zasebnost Vlaha dobro je potvrŤena mnogim podruţjima Balkana, a posebno


Poput ĐorŤa Natoševiša, i Miloš Milojeviš u svom delu 

stanovništvo Banata, ili od Alte do Dunava smatra povlašenim Srbima 

kada kaţe: „Tako je i sa Vlasima, koji u malom Banatu, ili od Alte do 

Dunava, pre 60 god. govoriše srpski, a sada svi vlaški.” 687 Ovde je 

Milojeviš prevršio svaku meru. Koji to Vlasi govore srpski, osim ako 

ne misli na Vlahe Miroslava Draškiša i Tihomira Stanojeviša koji 

potiţu od trako – dačko – slovenske simbioze koja je vremenom 

izgubila posebne etničke crte svojih predaka i prerasla u posebnu 

socijalnu grupu slovenskih stočara – vlaha ili na one posrbljene 

Vlahe koji su toboţe nekad bili Srbi pa su zato govorili srpski. U 

nastavku teksta Milojeviš kaţe da „Ovi i naši u dan. Srbijici strašno 

povlašavaju Srbe, a da i ne spominjemo u Austriji šta se radi. Dosta je 

da se navede samo ovo: da jedna devojka vlaška, dovedena u 

zadruţnu srpsku kušu, za nekoliko godina povlaši svu kuću, a nekoliko 

desetina, pa često i dve tri, povlaše svo selo.” 688 Samo da razjasnim da 

su Milojeviševi „Ovi” verovatno pravi Rumuni (Vlasi), a „naši” su 

verovatno porumunjeni Srbi, koji nastavljaju daljnju rumunizaciju 

Srba. Normalno, u prilog tezi o povlašavanju Srba i ovde je prikazan 

je jasna u cetinskoj regiji. U tome smislu, pored nekoliko drugih povijesnih podataka, 

posebno upozoravamo na tzv. Zakon za Cetinske vlahe iz 1436. godine koji u 

pisanom obliku kodificira dotadašnje njihovo obiţajno pravo. Pored niza drugih 

odredbi, prvenstveno sudbene i pravne naravi, spomenuti zakon jasno odreŤuje 

njihova prava i odnose prema drugim etniţkim skupinama tadašnje Cetinske 

kneţevine, s Hrvatima i Srbima.”; Radoslav Lopašiš, Cetinski i lički Vlasi, u: Vlasi u 

starijoj hrvatskoj historiografiji, prir. Ivan Muţiš, Split, Muzej hrvatskih arheoloških 

spomenika, 2010, 1930. O socijalnom statusu i društvenoj organizaciji Cetinskih 

Vlaha te o njihovom odnosu prema drugim ondašnjim stanovnicima Cetine up.: N. 

Klaiš, Društvo u srednjovjekovnoj Hrvatskoj s posebnim obzirom na njegov razvitak u 

Cetinskoj krajini, u: Cetinska krajina od prethistorije do dolaska Turaka, izd. HAD-a 

8, Split 1984, 265271, te posebno M. Anţiš, Gospodarski aspekti stočarstva 

ceninskog komitata u XIV. st., Acta historico-oeconomica Iugoslaviae 14, Zagreb 

1987, 6998. 

686 Relja Novkoviš, Gde se nalazila Srbija od VII do XII veka (istorijskogeografsko 

razmatranje), Beograd, Istorijski institut – Narodna knjiga, 1981; 

Slavoljub Gacoviš, O izgubljenom srpstvu Dalmacije svedoče i narodne pesme, u: 

Reţ i misao, List Timoţkog knjiţevnog kluba, god. I, br. 1, Zajeţar, jun 1988, 1011. 

687 Miloš S. Milojeviš, Odlomci istorije Srba i srpskih – jugoslovenskih zemalja u 

Turskoj i Austriji, tom I, Beograd 1872, 83. 

688 Miloš S. Milojeviš, op. cit., 83.


stereotip, po ko zna koji put, da desetak vlaških snaja, a ţesto i dve- tri 

mogu da „povlaše svo selo”. 

Kako bi ukazao na srpsko poreklo Rumuna u Srbiji, Tihomir 

ĐorŤeviš kaţe da su „mnoge rumunske porodice u Srbiji oţuvale... 

sešanje na to da su nekdašnji Srbi, i da su prešli Dunav u begu pred 

turskim zulumom, da su u rumunskom okruţenju prestali da koriste 

svoj maternji jezik i da su se zatim vratili u Srbiju kao Rumuni” (str. 

30). To svakako nije iskljuţeno, ali to je argument iste jaţine i 

validnosti kao kad biste rekli da su danas svi Rumuni u srpskom 

okruţenju prihvatili srpski jezik i da su postali Srbi. Ovde јe zapravo 

reţ o bilingvizmu, koji i danas postoji kod onih Srba u Rumuniji koji 

su tamo doista poţeli migrirati još krajem XIV pa sve do kraja XVIII 

veka, o ţemu pišu rumunski istraţivaţi, meŤu kojima i Mile Tomiš, 689 

redovni profesor Univerziteta u Konstanci, iz redova onih Srba koji su 

pre mnogo vekova migrirali na prostore današnje Rumunije. 

MeŤutim, ĐorŤeviš je kontroverzan, jer sam kaţe da su mu u 

boljevaţkoj osnovnoj školi „rumunţad iz okoline” pevala na 

„maternjem jeziku” sledeše stihove: 

Cum še strigă? – Mămăligă! 

Cum še cheamă? – Surbi zamă!, 

Kako te nazivaju? – Kaţamak! 

Kako te imenuju? – Srţi-ţorba!, 

a na raţun ovih stihova konstatuje sledeše: „Ţudnovata stvar, i u 

Bukureštu pevaju deca istu pesmicu sa dodatkom još”: 

Cum te bate? – Peste spate! Kako te tuku? – Po leŤima! 690 

Kada govori o uzroku seoba srpskoga ţivlja preko Dunava na 

689 Toponimija na prostoru istoţne Srbije, pogotovu na tlu Crne Reke, veoma je 

bogata i sadrţi elemente koji mogu pomeriti naše predstave o vremenu dolaska tzv. 

kosovske struje krajem 14. veka u istoţnu Srbiju. Oko trideset naselja samo na tlu Crne 

Reke nose imena identiţna sa imenima na Kosovu (D. Bojaniš-Lukaţ, Zaječar i 

Crna Reka u vreme turske vladavine /XVXVIII vek/, Glasnik Etnografskog muzeja 

42 /1978/, 58). M. Tomiš, Elementele lexicale româneşti în graiul sîrbesc din 

localitatea Sviniţa (Judeţul Mehedinţi), Fonetică şi dialectologie, vol. IX (Extras 

1975), 165175; M. Tomiš, Antroponimija Karaševaca II, Zbornik za filologiju i 

lingvistiku, XVIII/1 (Poseban otisak 1974), 207239. 

690 Tih. R. ĐorŤviš, Kroz naše Rumune – putopisne beleške, Beograd, 1906, 23, 

nap. 2. Ovo je vrsta brzalice kojom bi se mališani naterali da sami sebe nazivaju 

kačamakom i srči-čorbom, odnosno neţim što se nije mnogo vrednovalo.


sever, ĐorŤeviš pominje i vreme: „Naroţito je u drugoj polovini XVII 

veka veliki deo stanovništva severoistoţne Srbije bio prisiljen da 

beţi”, a nakon nekoliko redova kaţe da „prva rumunska naseljavanja 

na severoistok Srbije padaju otprilike u to vreme” (str. 18), tj. „u 

drugoj polovini XVII veka”. Pitamo se, kako je moguše da se u vreme 

iseljavanja Srba useljavaju Rumuni ako je ţivot „pod turskom 

dominacijom” bio podjedako teţak i jednima i drugima i otkuda 

pojam „severoistok Srbije” kada je taj prostor krajem XVII veka još 

uvek pripadao Smederevskom i Vidinskom sandţaku Turske imperije, 

posebno ako tome pridodamo ţinjenicu da predeo istoţno od Miroţ 

planine tj. današnja Timoţka krajina, ni pre Turaka nikada nije bio 

„severoistok Srbije”, veš je bio severozapad Vizantije, Bugarske i 

Vidinske despotovine ili jugoistok Ugarske. 

ĐorŤeviševa teza koju je Jovan Cvijiš prezentovao pred 

Komisijom za razgraniţenje na Mirovnoj konferenciji u Parizu 1919. 

godine da je srpsko stanovništvo beţeši pred Turcima migriralo u 

XIVXV veku na prostor današnje Rumunije i da se odatle poţinje 

vrašati od kraja XVII do poţetka XIX veka u istoţnu Srbiju kao 

rumunsko stanovništvo, još uvek se pojavljuje u ponovljenim 

izdanjima pojedinih srpskih autora, 691 i pored toga što su u 

meŤuvremenu objavljeni mnogi izvori koji je ţine bespredmetnom u 

daljim raspravama. 

U vreme vlaškog doseljavanja srpski element je na području 

Banata veoma ţiv, i to toliko da je masa srpskog naroda sa tih prostora 

krenula ka Rusiji nakon 1751. godine. Da je teorija o rumnizaciji ili 

povlašavanju Srba tačna, imali bismo paradoks da se deo Srba za 

kratko vreme potpuno rumunizovao/povlašio i potom dolazio u Srbiju 

kao Rumun/Vlah, a deo Srba, koji je ostajao duţe pod uticajem 

rumunskog/vlaškog etničkog „atavizma” na području Banata, sačuvao 

je srpski etnički identitet da bi se kao takav odselio u Malu Rusiju 

(nakon 1751) i da bi se tek nakon sto i više godina (krajem XIX veka) 

u celosti asimilovao u rusku masu. 

691 Tihomir R. ĐorŤeviš, Istina u pogledu Rumuuna u Srbiji : Prava istina o 

„zaboravljenim Rumunima” u Srbiji u delu etnologa dr Tihomira R. ĐorĎevića, prir. 

mr Radomir D. Rakiš, Bor, Narodna biblioteka Bor, 2006, 1142 s pogovorom 

prireŤivaţa: Tihomir R. ĐorĎević i Vlasi (Etno-politikološki ogled), 4578.


Postoje i pozvaniji autori, poput Skoka, Erdeljanoviša, Kulišiša 

i drugih koji iznose upravo suprotno mišljenje od navedenih, a to je da 

se Rumuni (Vlasi) Balkana potpuno utapaju u juţnoslovenske narode 

najkasnije tokom XIVXV ili tokom XVIXVIII veka. Ali lako je 

njima govoriti, jer na prostorima Crne Gore, Hercegovine i Hrvatske, 

osim ono malo u Istri, nema više Rumuna (Vlaha), dok ih u Srbiji ima, 

i mora biti da „predstavljaju opasnost” za Srbiju. Na primer, Špiro 

Kulišiš u svom radu O nekim problemima etničkog razvitka našeg 

dinarskog stanovništva i njihovih odnosa sa balkanskim starincima 

navodi: „Proces slavizacije romanskih Vlaha, imao je rano zapoţeti, a 

uglavnom je dovršen u 14. i 15. vijeku, kako pokazuju slavenska 

imena katuna Vlaha u spomenicima tog vremena”. O prostoru na 

kojem se nalazi matica romanskih Vlaha Kulišiš u svojoj studiji kaţe: 

„Najkompaktnija vlaška populacija je bila u staroj Srbiji, na Kosovu, i 

na izvorištu Morave, Ibra i Lima, odakle se Vlasi preseljavaju u 

Bosnu, zatim u Hrvatsku i dalje na zapad”, mada na osnovu nekoliko 

podataka iz Dubrovaţkog arhiva Skok ocenjuje da je na zemljištu 

Ţabljaka i Stoca „i u Crnoj Gori, u XV vijeku, postojala posebna 

oblast koja se zvala Donji Vlasi, Vlachi inferiores.” 692 Skok „iz toga 

zakljuţuje da su se negdje morali nalaziti i Gornji Vlasi, ... pa 

pretpostavlja da se Gornjim Vlasima moţe smatrati oblast zvana Stari 

Vlah. Nije, meŤutim, iskljuţeno ni to ... da se ti Gornji Vlasi imaju 

traţiti u današnjoj Katunskoj nahiji u Crnoj Gori”. 693 Kulišiševo 

mišljenje dele i drugi autori, ali ukoliko prihvatimo Đokiševo 

mišljenje da Vlasi na sve naţine povlašavaju juţnoslovenske došljake, 

pitam se gde onda nestadoše toliki „povlašenjaci” (povlašeni Srbi, 

Hrvati itd.) na spomenutom prostoru. Nestali su kao da ih je zemlja 

progutala. Kulišiš u nastavku svoga rada kaţe: „Hrvatski su Vlasi 

istog porekla kao i srpski i bosanski Vlasi”, a ja se opet pitam, kako to 

da ovi Vlasi ne povlašiše Hrvate i Bosance nego su i na prostoru 

Hrvatske i Bosne vremenom nestali. Hrvatski istoriţar Franjo Raţki 

daje nam odgovor da je poţev od XIV veka na podruţju hrvatske 

zemlje bio „dovršen proces asimilacije”, odnosno da „hrvatski Vlasi 

nisu više bili po jeziku i narodnosti Romani”. Mišljenje Raţkog o 

692 Petar Skok, Češka knjiga o vlaškom pravu, Sarajevo, GZM, 1918, 305 i nap. 2. 

693 Špiro Kulišiţ, O etnogenezi Crnogoraca, Titograd, Pobjeda, 1980, 2425.


dovršenoj asimilaciji romanskih Vlaha je što se tiţe hronologije 

neprihvatljivo, jer je asimilacija bila završena nekoliko vekova 

kasnije. Naime, Mikiš na osnovu svojih antropoloških prouţavanja 

kaţe da na prostorima od Alpa do reke Mati u Albaniji nije bilo 

mešanja starosedelaţkog dinarskog stanovništva sa novopridošlim 

Slovenima „sve do 12, 13. veka” i da „do znaţajnih populacionih 

mešanja dolazi tek sa osmanlijskom okupacijom”, 694 tj. mešanja 

domašeg romanskog stanovništva sa slovenskim pridošlicama poţela 

su tek nakon XIIXIII, tj. u XIV veku, da bi se intenzivirala tek tokom 

XV veka dolaskom Turaka. Samim tim, asimilacija romanskih Vlaha 

nije mogla biti dovršena poţetkom XIV veka, kako veli Franjo Raţki, 

veš se mora pomeriti nekoliko vekova kasnije. Recimo, „u kotorskim 

izvorima XIVXVI veka, po istraţivanjima Kovijaniša, naziv Vlah 

ima etniţko znaţenje jer se uvek piše velikim slovom (Nos Vlaci, cum 

Vlachis, dictorum Vlacorum), kao i etniţki nazivi Turci (Quod si 

Turci) ili Sloven – Sciavo (capo Thomasio Schiavo).” 695 Kulišiš 

navodi i mišljenje Alberta Fortisa 696 i Ivana Lovriša, 697 koji kaţu da 

„krajem XVIII veka cetinske Vlahe smatraju Slovenima”, a potom 

donosi i mišljenje Skoka, koji kaţe da od „cetinskih Vlaha, koji se 

spominju u izvorima, nijedan ne nosi rumunsko ime i iz toga 

zakljuţuje da su ovi Vlasi već sasvim poslovenjeni.” 698 Na drugom 

mestu Kulišiš kaţe: „Skok primešuje da i od Vlaha Cetinske krajine, 

koji se spominju u izvorima, ni jedan ne nosi rumunsko ime, pa iz 

toga zakljuţuje da su ovi Vlasi veš sasvim poslovenjeni, 699 iako to po 

694 Ivan Muţiš, Vlasi u starijoj hrvatskoj historiografiji, Split, Muzej hrvatskih 

arheoloških spomenika, 2010, 240, nap. 536. 

695 R. Kovijaniš, Pomeni crnogorskih plemena u kotorskim spomenicima 

(XIVXVI vijek), I, Cetinje, 1963, 189; Ibid, Pomeni crnogorskih lemena, II, Titograd, 

1974, 60. 

696 Glasnik zemaljskog muzeja u Sarajevu, Nova serija, sv. XIII (1958), 

Etnologija, 7797. 

697 Ivan Lovriš, Bilješke o putu po Dalmaciji opata Alberta Fortisa, Zagreb 1948. 

698 Špiro Kulišiţ, O nekim problemima etničkog razvitka našeg dinarskog 

stanovništva i njihovih odnosa sa balkanskim starincima, Godišnjak, knj. V, Centar za 

balkanološka ispitivanja, knj. 3, Sarajevo, Akademija nauka i umjetnosti Bosne i 

Hercegovine, 1967, 204205. 

699 Petar Skok, Iz rumunske literature o balkanskim Vlasima, Glasnik Skopskog 

nauţnog društva, Skoplje, 1928, III, 294; Iz jednog drugog izlaganja Petra Skoka


nekim vijestima, kako še se dalje vidjeti, moţemo zakljuţiti tek za 

kraj XVI i za XVII i XVIII vijek, barem za cetinske Vlahe.” 700 Dakle, 

i Kulišiš poslovenjivanje Vlaha pomera nekoliko vekova kasnije. 

Ovde se, naime, moţe govoriti samo o poslovenjivanju njihovog 

romanskog/vlaškog onomastikona u XIVXV veku, ali oni su i dalje 

bili dvojeziţni (bilingues), tj. u meŤusobnoj komunikaciji su koristili 

svoj romanski/rumunski govor, koji nije imao odlike 

dalmatoromanskog, 701 i koji je pored hrvatskog bio u opštoj upotrebi u 

primorskim gradovima Dalmacije. To se posredno moţe dokazati na 

osnovu onomastikona Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije, koji je danas 

skoro stopostotno posrbljen, ali oni u meŤusobnoj komunikaciji još 

uvek upotrebljavaju rumunske govore i upraţnjavaju svoju specifiţnu 

rumunsku tradicionalnu kulturu. Po navodima Kulišiša: „Humanista 

Tubero, u isto vrijeme ( 14901522), veli za bosanske Vlahe da su oni 

Nomades Illyrici, quos Valachos vulgo dicunt.” 702 U svom delu Put po 

Dalmaciji (Viaggio in Dalmazia, 1774) Alberto Fortis još krajem 

XVIII veka piše kako „dalmatinski Zagorci sami sebe, svojim 

jezikom, zovu imenom Vlasi, dok su im naziv Morlaci dali gradski 

stanovnici Dalmacije... Ovdje, dakle, naziv Vlasi ne oznaţava ljude 

odreŤenog zanimanja, srednjovekovne stoţare, kiridţije i vojnike. 

Zagorci su u Fortisovo vrijeme potpuno nastanjeni, bave se 

zemljoradnjom, stoţarstvom i domašim zanatima ... a potkraj XVII 

proistiţe da se dugo u primorskim gradovima Sloveni i Romani nisu mešali, a da su 

Romani tek krajem XV veka nestali i to ne zbog toga što su ih Sloveni asimilovali, 

veš zato što su ih uništile teške zarazne bolesti koje su u toj oblasti vladale od XIV 

veka pa nadalje (Petar Skok, O simbiozi i nestanku starih Romana u Dalmaciji i na 

Primorju u svijetlu onomastike, u: Rasprave IV, Ljubljana, Znanstveno društvo za 

humanistiţne vede, 1928, 6). 

700 Špiro Kulišiš, O etnogenezi Crnogoraca, Titograd, Pobjeda, 1980, 24. 

701 Špiro Kulišiš, O etnogenezi Crnogoraca, Titograd, Pobjeda, 1980, 3738; 

Jovan Erdeljanoviš, Kuči, SEZ VIII, 227: „Reţ KOMUN ... bez sumnje nasleŤe od 

negdašnjih pastira vlaških”; Petar Skok, Etimologijski rjeţnik, I, 50455, II, 63, 136, 

III, 569; G. Valentini, La famiglia nel diritto tradizionale albanese, Annali 

lateranensi, X, 1945, 112113; M. Divkoviš, Latinsko-hrvatski rječnik, Zagreb, 1900, 

curia; K. Jireţek, Istoria Srba, Beograd, 1922, I, 13; Jovan Erdeljanoviš, Stara Crna 

Gora, SEZ, XXXIX, 120; Ivan Popoviš, Neki gentilni i njima srodni termini kod 

Crnogoraca i Arbanasa, Radovi Nauţno društvo BiH, Sarajevo, 1954, II. 

702 Petar Skok, Iz rumunske literature o balkanskim Vlasima, Glasnik Skopskog 

nauţnog društva, Skoplje, 1928, III, 298.


vijeka dobro su sluţili i kao grenadiri u mletaţkoj vojsci.” 703 O pitanju 

jezika dalmatinskih Zagoraca ili Morlaka Fortis piše: „Ali i Vlasi su 

govorili jezik mnogo polatinjen i upitani zato odgovaraju, da su oni 

poreklom Romani...”, odnosno Români (Ma i Valachi parlano una 

lingua, che latineggia moltissimo, e interrogati del perche rispondano 

d’ essere orginariamente Romani...). 704 Zatim, geograf „Domeniko 

Negri istiţe još 1557. da cetinski Vlasi 705 govore iskvarenim latinskim 

govorom i da sami sebe nazivaju Romani-ma”, tj. Rumuni-ma 

(Români na rumunskom) na srpskom, buduši da se govori o XVI 

veku. Moglo bi se reši da je to bilo „stanje dvojeziţnosti, u kome je 

slovenski jezik polako nadvlaŤivao, te je rumunski najzad 

isţeznuo”, 706 konstatuje Jireţek. Dakle, romanski Vlasi nisu mogli 

nestati krajem XIII veka, bez obzira na to što su bili „okruţeni 

slovenskim stanovništvom” i bili „upušeni na saradnju s njim ... u 

srpskoj drţavi”, kako piše D. Diniš-Kneţeviš, 707 kao ni u XIV ili XV 

veku na prostoru Hrvatske 708 , Bosne i Hercegovine i Crne Gore 709 , jer 

703 Špiro Kulišiš, Iz putopisa Alberta Fortisa, Sarajevo, GZM, 1958, 77, 83. 

704 Nikola Vukţeviš, Etničko porijeklo Crnogoraca, Beograd, 1981, 107. 

705 Dominici Marii Nigri, Veneti geographie commentariorum libri XI, Basileae, 

1557, 103; Radoslav Lopašiš, Cetinski i lički Vlasi, u: Vlasi u starijoj hrvatskoj 

historiografiji, prir. Ivan Muţiš, Split, Muzej hrvatskih arheoloških spomenika, 2010, 

1930. 

706 K. Jireţek, Istorija Srba, Beograd, 1923, III, 41; Petar Skok, Iz rumunske 

literature o balkanskim Vlasima, Glasnik Skopskog nauţnog društva, Skoplje, 1928, 

III, 298. 

707 Leksikon srpskog srednjeg veka, priredili Sima Širkoviš, Rade Mihaljţiš, 

Beograd, Knowledge, 1999, 87: „Okruţeni slovenskim stanovništvom i upušeni na 

saradnju s njim, vlaški katuni u srpskoj drţavi nisu uspeli da saţuvaju svoje prvobitno 

etniţko obeleţje, veš su vremenom slavizirani”. 

708 Franjo Raţki, Hrvatska prije XII vijeka, Rad JAZU LVII, 144. 

709 Frensis S. Stivenson, Istorija Crne Gore, Podgorica, CID, 2001, 5152: 

„Interesantna je ţinjenica da dok su Vlasi, ili Rumuni, povešavali i umnoţavali svoje 

stanovništvo u Rumuniji, Temišvarskom Banatu, Transilvaniji, u Bukovini i 

Besarabiji, njihova populacija se smanjivala u zemljama juţno od Dunava... Da li su 

Rumuni došli sa sjeverne ili juţne strane Dunava, ili ih, u stvari, moţemo smatrati 

potomcima romanizovanih Daţana ili romanizovanih Traţana, više je pitanje 

interesovanja nego vaţnosti. Biše dovoljno ako kaţemo da su bili veoma brojni u 

srpskim zemljama, i stoga u Zeti, gdje su hranili svoja stada ... ili se bavili trgovinom 

na malo... Ma koliko da su romanski elementi nekada bili prisutni u zemlji koja se


su sredinom XVI veka još uvek govorili iskvarenim latinskim, tj. 

rumunskim ili aromunskim dijalektom rumunskog jezika, ali su, moţe 

biti, tokom XVII ili poţetkom XVIII veka na prostorima gde nije bilo 

kontakata sa rumunskim (vlaškim) stanovništvom koje je stalno 

dolazilo s Karpata, veš bili asimilovani od Srba, Hrvata i drugih 

naroda Balkana. Franjo Miklošiš smatra da se rumunska narodnost 

vidi iz mnogobrojnih nesumnjivo rumunskih imena Vlaha (Die 

rumunische Nationalitaet der Wlachen ergibt sich aus den zahlreichen 

unzweifelhaft rumunischen Namen von Wlachen), a potom navodi 

jedan vrlo zanimljiv podatak koji pokazuje da se na ostrvu Krku 

rumunski jezik delimiţno zadrţao do sedamdesetih godina XIX 

veka. 710 Franjo Raţki pak na osnovu podataka koje nalazimo kod 

Miklošiša tvrdi da je u Poljicama „vernik Mate Bajţiš oko 1870. 

godine ţitao molitve ’otţe naš’ i ’zdravu Mariju’ na rumunskom, ali sa 

dosta izmiješanim hrvatskim rijeţima.” 711 Bajţiš je Miklošišu tvrdio 

još i da su njegovi roditelji govorili „po vlaški”. 712 Da je u kontinuitetu 

do XVIII veka još uvek bilo rumunofonih Vlaha, tj. da se govorilo 

nekim rumunskim dijalektom, sudimo indirektno i na osnovu imena 

starovlaškog kneza Jerkula Bratula, koji se pominje krajem XVII i u 

prvoj polovini XVIII veka. Zato se pouzdano moţe govoriti o 

etniţkim rumunofonim Vlasima tokom XVIII veka i na podruţju 

Starog Vlaha, odnosno u zapadnoj Srbiji. 713 

Uostalom, da su Rumuni (Vlasi) imali u sebi tolike etniţke 

snage da Srbe, Hrvate i druge ţitelje Balkana porumunjuju 

(povlašavaju) i asimiluju, na naţin koji su spomenuti autori, poput 

Jovana Đokiša, ĐorŤa Natoševiša, Tihomira ĐorŤeviša, Tihomira 

Stanojeviša, igumana Filareta, Petra Vlahoviša, Miloša S. Milojeviša, 

Dragoslava D. Petkoviša, Antonija Laziša, Koste Jovanoviša, 

danas zove Crna Gora, oni su u meŤuvremenu potpuno nestali, jer ih je upio srpski 

elemenat.” 

710 

Franjo Mikloschich, Ueber die Wanderungen der Rumenen in den 

dalmatinischen Alpen und den Karpaten, Wien 1879, 3 i 8. 

711 Nikola Vukţeviš, Etničko porijeklo Crnogoraca, Beograd, 1981, 107. 

712 Franjo Raţki, Hrvatska prije XII vijeka, Rad JAZU LVII, Zagreb 1881, 144, 

nap. 2; Franjo Mikloschich, Ueber die Wanderungen der Rumenen in den 

dalmatinischen Alpen und den Karpaten, Wien 1879, 89. 

713 J. Radoniš, Prilozi za istoriju Srba u Ugarskoj, I, Novi Sad 1909 (prilog 161).


Vidosave Stojanţeviš i dugih, naveli u svojim radovima, danas bismo 

na Balkanu umesto Bugarske, Srbije, Bosne i Hercegovine, Hrvatske, 

Crne Gore i drugih zemalja sasvim sigurno imali jednu prostranu 

zemlju pod imenom Romanija/Rumunija (Vlaška). 

Pojedinaĉni primeri povlašavanja i posrbljavanja 

Povlašavanje. Asimilacija pojedinaţnih srpskih ili 

vlaških/rumunskih porodica sa primerima koje su u svojim radovima 

ili delima prikazali pojedini autori sasvim je razloţno i argumentovano 

prihvatljiva. MeŤutim, uzroke pojedinaţnih primera asimilacije ne 

nalazim u ţenidbeno-udadbenim odnosima ili bilo kojim drugim koje 

su najţešše navodili Natoševiš i Đokiš, ali i drugi srpski autori, veš 

utapanjem manjine u vešinu. Da bih to i dokazao, naveššu sijaset 

primera. 

Marinko Stanojeviš, recimo, na primeru sela Podgorca navodi 

da su „Od starih stanovnika sela Podgorca ostale ... samo dve 

porodice: Arsenijevići i Kovačevići, koje su pobegle pod planinu 

Malinik i zasnovale selo Podgorac”, ne navodeši u koje vreme se to 

dogodilo, ali u nastavku svog teksta kaţe da „Poţetkom devetnaestoga 

veka doŤe više od 50 porodica iz Rumunije, te oni povlašiše i onaj 

zaostatak srpskih porodica.” 714 Stanojeviš nam je upravo otkrio naţin 

na koji je vešina, pedeset rumunskih porodica, povlašila zaostatak 

srpskih, tj. dve srpske porodice koje predstavljaju manjinu, što je vrlo 

moguše. 

Još jedan primer povlašavanja manjine od vešine donosi nam 

Stojan Vujadinoviš iz Poreţa. On, naime, kaţe da je „Stanovništvo 

Poreţa etniţki ... razliţito” uz objašnjenje da „Po selima uglavnom 

ţive Vlasi, a u Donjem Milanovcu Srbi”, navodeši bez ikakvih 

objašnjenja ili argumenata da „Vlasi nisu starije stanovništvo” jer su 

se, kako kaţe, „Oni ... ovde naselili u novije doba”, 715 što je potpuno 

suprotno istorijskim izvorima u kojima se Rumuni (Vlasi) pominju na 

714 Marinko Stanojeviš, Antropogeografski pregled Timočke Krajine. Crna Reka – 

Antropogeografski prilozi, Zbornik priloga za poznavanje Timoţke Krajine knj. III, 

Beograd 1931, 60. 

715 Stevan Vujadinoviš, Poreč. Privredno-geografske odlike i saobraćajne veze 

(Primljeno na V skupu, od 12. Maja 1961, Odeljenje prirodno-matematiţkih nauka), 

Beograd 1962, 22.


podruţju istoţne Srbije i u susednim oblastima, severno i juţno od 

Dunava od IX/X veka pa nadalje, o ţemu ovde pišem u sledešim 

poglavljima: O poreklu i postojbini Rumuna (Vlaha) i Da li je 

maternji jezik Rumuna (Vlaha) istočne Srbije vlaški jezik. 

Vujadinoviševo naseljavanje Vlaha „u novije doba” moţe 

predstavljati samo jednu etapu ţestih migracionih kretanja rumunskog 

(vlaškog) stanovništva sa prostora današnje Rumunije tokom XVIII ili 

XIX veka, ali to nipošto ne iskljuţuje kontinuitet Rumuna (Vlaha) na 

podruţju Poreţa. 

Prostor sa kojeg su se Vlasi doselili je Vlaška („Carani”), i 

istočni Banat („Ungurjani”), kako navodi Vujadinoviš, pa je 

„malobrojno srpsko stanovništvo brzo ... primilo vlaški jezik i 

povlašilo se (a) lokalana tradicija vezana ... za dogaĎaje i ličnosti su 

716 

iz srpske istorije”. Brzo pretapanje malobrojnog srpskog 

stanovništva u vešinsko rumunsko (vlaško) stanovništvo o kojem 

govori Vujadinoviš jeste prihvatljivo, a dogaŤaji i liţnosti iz srpske 

istorije samo ukazuju na ono što piše u izvorima, a to je da su Vlasi i 

Srbi tokom više vekova koegzistirali na prostoru Morava – Timok i 

šire. Vujadinoš kaţe da su „Zapustele poreţke planine ... bile ... vrlo 

privlaţne ne samo za srpske, veš i za rumunske seljake.” 717 Naţalost, 

on ne navodi nikakve vremenske okvire tih doseljavanja Srba i 

Rumuna, jer zasigurno znamo da je u turskom periodu podruţje 

Poreţa bilo skoro bez naselja zbog hajduţkih ţeta koje su ţesto 

prelazile preko Dunava iz današnje Rumunije i nazad. 718 Doseljavanje 

srpskog i rumunskog stanovništva „u novije doba” u Poreţ moţe 

jedino biti u vreme austrijske vlasti (17181739) 719 i za vreme 

vladavine Miloša Obrenoviša. 

716 Stevan Vujadinoviš, op. cit., 22. 

717 Stevan Vujadinoviš, op. cit., 22. 

718 Sreta Pecinjaţki, Podaci o seobi Golubinja u Banat 1771. godine, Razvitak, 

god. XVII, br. 45, 112116. 

719 Sreta Pecinjaţki, Različiti podaci o Braničevu i Timočkoj Krajini iz 

17181738. godine, Razvitak, god. XII, br. 6, 7179; Sreta Pecinjaţki, Sitne vesti o 

Braničevu i Timočkoj Krajini u 1717. godini, Razvitak, god. XIII, br. 1, 7081; Sreta 

Pecinjaţki, Sitni prilozi za istoriju severoistočne Srbije pod austrijskom vladavinom 

17181739. godine, Razvitak, god. X, br. 45, 8188.


No, vratimo se još jednom navodima Jovana Đokiša, Tihomira 

Stanojeviša i Antonija Laziša. Đokiš nalazi da su „Jedan od glavnih 

uzroka povlašavanja srpskog ţivlja, ... seobe iz svoje postojbine preko 

Save i Dunava, koje su nastupile posle ratova… Tada je narod begao 

… napuštajući svoju kuću i grobove svojih predaka.” Dakle, uzroci 

asimilacije ili povlašavanja srpskog ţivlja, po mišljenju Đokiša, mogu 

biti i same seobe, pa se pitam, zar se Vlasi/Rumuni nisu nalazili u 

vrtlogu seoba kao i Srbi, i kako se oni u Đokiševom radu nikad ne 

posrbljuju ili se moţda i oni posrbljuju kada se kao male grupe naŤu u 

velikom mnoštvu srpskog ţivlja, ali se o tome ne sme govoriti. Đokiš 

još istiţe da su „U tako napuštenim selima nagrnuli ... Vlasi, koji su 

u toku vremena blagodareši svojoj rasnoj osobini zaostalu manjinu 

srpsku lako povlašili.” 720 Ovde je Đokišu promaklo priznanje da se u 

napuštenim selima zaostala srpska manjina lako utapa u Vlahe koji su 

nagrnuli u velikom mnoštvu, što je prihvatljivo, ali zar se to isto ne 

dogaŤa Vlasima kada se kao manjina naseljavaju u selima sa 

vešinskim srpskim stanovništvom ili kada se u napuštenim vlaškim 

selima zaostala rumunska (vlaška) manjina lako utapa u Srbe koji su 

nagrnuli u velikom mnoštvu krajem XVII veka. 

Sledeši primer prizešivanja u vlašku kušu koji navodi Đokiš 

ukazuje na to da se na pojedinaţnim primerima gradi teorija o 

sveopštem povlašavanju srpskog stanovništva, što je metodološki 

neispravno, pa samim tim i neprihvatljivo. Dakle, „Neki Milisav 

Pavloviš seljak, rodom iz srpskog sela Štubika okruga krajinskog 

ţenio se – kaţe Đokiš – iz jedne vlaške kuće. Uzimajući Vlahinju za 

ţenu, on je morao da pristane na to, da se odrekne svoga starog 

familijarnog prezimena i da primi prezime svoje mlade, t.j. prezime 

dotične vlaške familije, iz koje on devojku sebi za ţenu uzima. A to 

novo prezime glasilo je: ’Ungurjanin’ – što znaţi: doseljenik iz 

Ugarske, Rumun ili Srbin. I naravno Milisav je svoje staro 

pradedovsko srpsko familijarno prezime Pavloviš napustio i primio 

prezime svoje neveste ’Ungurjanin’.” 721 To je deklarativan primer 

pojedinaţnog povlašavanja. Pored svih nemoguših uzroka koje Đokiš 

navodi sa ciljem formiranja što nepovoljnijeg mišljenja o Rumunima 




(Vlasima) jeste i nerazumevanje rumunske (vlaške) tradicije, u ovom 

sluţaju institucije domazetstva, zbog koje i Rumuni (Vlasi) menjaju 

svoje dotadašnje prezime. Gotovo sam siguran da je izostavljen 

kljuţni detalj ovog mešovitog braka: Štubiţanin se prizetio u vlašku 

kušu, a kazivaţ je to izostavio jer je smatrao nebitnim ili je Đokiš taj 

detalj namerno izostavio. Rumuni (Vlasi) to ne rade u okviru nekog 

svog „nacionalnog programa”, kako izgleda iz teksta kojim Đokiš 

prikazuje sluţaj, veš da se odrţi imanje u svojini porodice kada u njoj 

nema muških potomaka. Pošto se u domazetstvo 722 prelazi samo kada 

je mlada imušna, a zet siromašan, jasno je zašto je Štubiţanin 

„ţrtvovao” svoje „srpstvo”. 

Evo i drugog primera koji Đokiš navodi u prilog svojoj teoriji o 

sveopštem povlašavanju Srba: „Jedan Srbin iz ţisto srpskog sela 

Rgotine kod Zajeţara, po imenu Coka, oţenio se Vlahinjom iz sela 

Krivelja. Njegov sin Jon Coka ima u školi unuka koji ne znajući 

srpski jezik mora godinu dana da ostane u pripravnom razredu da 

nauţi srpski jezik, da bi mogao predavanje da sluša u školi... U 

Krivelju nema kuše po imenu Cokiša. Prema tome to su povlašeni 

Srbi...”, a ja bih se izrazio u jednini i rekao da je to povlašeni Srbin 

treće generacije u vlaškom selu. Đokiš nastavlja da su „ovi primeri 

koje nam g. Ţivko saopštio dokazuju ... kako se pojedine naše familije 

lako u Rumune pretapaju.” 723 Upravo tako, „pojedine (srpske – S. G.) 

familije lako (se) u Rumune pretapaju”, ali da jedna vlaška snaja moţe 

povlašiti celu srpsku familiju u srpskom selu, a ponekad i celo selo 

misterija je koja se u celom slovenskom svetu dogaŤa samo Srbima. 

Đokiš, meŤutim, pedesetak stranica pre navedenih primera 

pojedinaţnih povlašavanja kaţe da mu je najviše „padalo u oţi, što 

tako zvani Vlasi neše da govore drugi jezik, niti se rado mešaju s 

kim.” Ţudni neki Vlasi još su i „tako zvani”, što bi se u ţargonu reklo, 

ko bajagi Vlasi, a pritom sve sami baksuzi i ugursuzi, koji neše da 

govore drugi, tj. srpski jezik, osim svog vlaškog, tj. rumunskog jezika, 

„niti se rado mešaju s kim”, tj. sa Srbima, pa ih, mora biti, telepatskim 

putem tzv. Vlasi povlašuju, odnosno „pretapaju u Vlahe”, jer kao što 

722 Nikola Panteliš, Domazetstvo u Timočkoj krajini, Razvitak, god. 8, br. 1 

(1968), 7779. 



kaţe: „Naša drţava (Srbija – S. G.) ni najmanje nije činila pritisak 

(kao što radi Grţka, MaŤarska i druge drţave sa njinim manjinama) da 

se govori srpski, niti je išta uţinila da se i dalje narod ne pretapa u 

Vlahe.” 724 

Zakljuţak u vezi s Đokiševim navodima jeste, kao prvo, da se 

tzv. Vlasi nerado mešaju sa Srbima, ali se bez obzira na to Srbi 

uveliko pretapaju u tzv. Vlahe, a kao drugo, Srbija „ni najmanje nije 

ţinila pritisak” na tzv. Vlahe „da se govori srpski”, kao što ţine Grţka 

sa Aromunima ili MaŤarska sa svojim Rumunima. O tome da li je 

Srbija uţinila pritisak na svoje Rumune (Vlahe) u istoţnoj Srbiji ili 

nije, prosudišemo na osnovu podataka koji se mogu naši u delima 

drugih srpskih autora. Što se tiţe Grţke, Đokiš je u pravu, jer je Grţka 

uţinila sve, ama baš sve, da se Aromuni nakon osloboŤenja Grţke od 

turskoga iga u velikom mnoštvu isele u druge balkanske i evropske 

zemlje. Đokiš je u pravu i što se tiţe MaŤarske, koja je uz pomoš 

saskih feudalaca u Transilvaniji uţinila sve da se Rumuni koji su u nas 

poznati pod imenom Vlasi Ungurjani iz nje isele preko Karpata u 

Vlašku, Banat i istoţnu Srbiju. 

Da bi opravdao svoju tezu o povlašavanju srpskog stanovništva 

putem braţnih veza s Vlahinjama, Tihomir Stanojeviš kaţe: 

„Ţenidbeni i braţni odnosi postajali su sve ţešša pojava, iako su 

ţuvane tradicije da se Srbin ţeni Srpkinjom, a Vlah Vlahinjom”, 725 a 

kada znamo da su i srpski popovi zabranjivali mešovite brakove, 726 

teško nam je verovati u takav naţin povlašavanja. MeŤutim, „Kako su 

ubrzo narasla vlaška naselja u niţim, plodnijim oblastima Krajine, to 

je potreba za radnom snagom bila veša”, kaţe Stanojeviš, pa navodno 

„Zbog toga su ţesto Srbi iz planinskih, pasivnih sela ’prizešivani’ u 

vlaške kuše, jer su oni rado prihvatali brak sa Vlahinjom i ’dolazili u 


725 Tihomir Stanojeviš, Negotin i Krajina od prvih tragova do 1858. godine, 

Negotin 1972, 39. 

726 F. Kanic, Srbija – zemlja i stanovništvo od rimskog doba do XIX veka, II, 

Beograd, 1985, 401402. U selu Lukovu kod Boljevca – „ţive pomešani Srbi i Vlasi”, 

a da se „selo ne bi potpuno rumunizovalo, srpski pop veš duţe neše da venţava 

mladiše koji se ţene Vlahinjama”. Delo Feliksa Kanica (Felix Kanitz) objavljeno je u 

Lajpcigu (Leipzig) 1904. godine, a naslov originala glasi: Das Königreich Serbien 

und das Serbenvolk von der Römerzeit bis zur Gegenwart.


kušu’. Tu bi obiţno brzo savladali ’vlaški’ jezik i prihvatili vlaške 

tradicije, koje se, osim jezika, nisu mnogo razlikovale od srpskih 

narodnih tradicija.” 727 Pa nije valjda Stanojeviš oţekivao da cela 

vlaška kuša zbog jednog srpskog domazeta savlada srpski jezik i 

srpske tradicije. Problem povlašavanja je „vlaški” jezik, a vlaške 

tradicije se navodno nisu mnogo razlikovale od srpskih. Naprotiv, 

vlaški obiţaji i tradicija se mnogo razlikuju od srpskih pa ih srpsko 

stanovništvo nije moglo lako prihvatiti, a što se tiţe srpskih zetova, 

oni su se u svakom selu mogli izbrojati na prstima jedne ruke. Srpski 

zetovi su jedino kao bezemljaši iz pauperizovanih siromašnih familija 

bili prizešivani u vlaške bogate kuše i to samo iz nuţde, kada nije bilo 

vlaških momaka u selu koji bi se prizetili kod miraţdţike, tj. kod 

naslednice imanja. Stanojeviš dalje iznosi da su „Deca iz ovakvih 

brakova iskljuţivo ... govorila ’vlaškim’ maternjim jezikom.” 728 što 

nije istina. Uvek su deca iz takvih brakova u kuši uţila i jezik majke i 

jezik oca, tj. i rumunski i srpski. Ako ni zbog ţega drugog, deca bi 

morala pre škole nauţiti srpski da se ne osramote prilikom ţestih 

poseta babi i dedi u oţevoj kuši u srpskom selu, a odlaskom u školu i 

vlaška i srpska deca su nastavu slušala samo na srpskom jeziku, tako 

da pojam „rumunsko-srpska struja” ili tzv. srbo-vlaško stanovništvo o 

kojem Stanojeviš govori nije osnovano na materijalu prikupljenom u 

narodu, a tzv. „ekspanzija ’vlaškog’ jezika” 729 se upravo odvija pod 

patronatom Nacionalnog saveta Vlaha sa sedištem u Petrovcu na 

Mlavi uz podršku srpske vlasti koja je, toboţe u cilju demokratizacije 

srpskog društva, primorana Vlasima izaši u susret i uvesti „vlaški 

jezik” u škole koji še predavati dobri poznavaoci bez ikakvih diploma, 

ţak i onih kupljenih. 

O problemu povlašavanja raspravljali su i visoki partijski 

funkcioneri posleratnog perioda na svojim sastancima. Na jednom 

takvom sastanku u svom referatu koji je saţinjen za Oznu 

(19481949?) Milovan Pejanoviš navodi stereotipe koje su izneli 

autori velikosrpske burţoazije Jovan Cvijiš, Tihomir ĐorŤeviš, Milan 

Đ. Miliševiš i drugi da „Sa Vlasima koji su dolazili u Srbiju bilo je i 


728 Tihomir Stanojeviš, op. cit,, 39. 



mnogo Srba koji su u raznim vremenima beţeši od Turaka prelazili u 

Vlašku i Erdelj. Većina od njih za vreme dugog boravka u tuĎini bila 

se povlašila.” 730 Uzroci povlašavanja Srba su, po Pejanovišu, 

rumunski sveštenici „koji su sluţili sluţbu u crkvama na rumunskom 

jeziku”, zatim „vlaški jezik (koji se – S. G.) lako uči, jer je siromašan 

sa rečima i nema gramatičkih pravila” i, svakako, „napred 

navedenom treba dodati i to da su Vlahinje koje su se udavale za 

Srbe, što ranije nije bio redak slučaj, uticale na povlašavanje 

Srba.” 731 MeŤutim, Pejanoviševi partijski drugovi, oslanjajuši se na 

terensko prikupljanje informacija sa prostora istoţne Srbije, pobijaju 

stereotipe da jedna Vlahinja udajom za Srbina moţe celu kušu, pa ţak 

i selo da povlaši. Primera radi, Sreten Vuţkoviš kaţe da „Do prvog 

svetskog rata nijedan momak nije se ţenio Vlahinjom. Koliko ja znam 

kosovski elemenat nije se ni ţenio ni udavao torlaţkim elementom. 

Pošto je Mihajlovac postao od srpske varoši Poreţa i vlaškog sela 

Poreţkovca, obiţno je bio nepisani zakon da su na izborima birani 

predsednik i dva kmeta, jedan je bio obavezno Srbin a drugi kmet 

Vla”. 732 Malo dalje Vuţkoviš nastavlja: „Ta diferencijacija je sporije 

išla kod Vlaha zbog slabe mešavine… (daje primer sela Kobišnice – 

S. G.) To je pitanje kulture koju nosi ţena. To je ono što se duboko 

razlikuje izmeĎu Srba i Vlaha i zato se oni ne mešaju.” 733 Na sledešoj 

strani Vuţkoviš daje primer nemešanja Srba sa Vlasima u drugom 

selu, gde kaţe: „U Miloševcu imaš vlaški i srpski deo. Ranije dok je 

bila kulturna razlika, slaba je bila mešavina, upravo uopšte nije je ni 

bilo do prvog svetskog rata. Posle prvog svetskog rata kada se znatan 

deo uzdigao sada je ta mešavina normalna”, 734 i daje jednu opasku da 

„u selu gde je seljak konzervativniji u naţinu ţivota, tu se teţe 

mešaju”. Vuţkovišev partijski drug Slobodan Uroševiš misli da 

„Jabukovac i Vidrovac nemaju tako velike razlike, a samo je jedan 

jedini sluţaj da je vidrovţanin uzeo ţenu iz Jabukovca.” 735 Povodom 

etniţki mešovitih brakova Nada Gostuški u svojoj studiji navodi da 






735 Vlasi u dokumentima, 2009, 112.


oni „imaju poseban znaţaj za ispitivanje kvaliteta meŤunacionalnih 

odnosa u jednom društvu. Oni su pokazatelj usklaŤenosti i srodnosti, 

sliţnosti i razlika izmeŤu pojedinih nacionalnosti, ali ţesto i ogledalo 

politiţkih prilika u jednoj zemlji”, 736 a nešto dalje, iznoseši podatke iz 

popisa iz 2002. godine kaţe: „Vlasi beleţe 13 homogena braka što čini 

0,05% od ukupnog broja homogenih bračnih zajednica u Centralnoj 

Srbiji. Ukupan broj brakova koje su Vlahinje sklopile sa Srbinom (5) i 

Vlaha sa Srpkinjom (8) čine 0,4% od ukupnog broja mešovitih 

brakova.” 737 Dakle, teorija povlašavanja Srba uz pomoš rumunskih 

(vlaških) snaha neodrţiva je snagom argumenata, jer oni ne postoje ni 

poţetkom trešeg milenijuma (popis 2002), kada je asimilacija Rumuna 

(Vlaha) veš uveliko završena, a nekmoli tokom XIX i u prvoj polovini 

XX veka, kada je diferencijacija izmeŤu dveju kultura, srpske i 

rumunske (vlaške), bila neuporedivo veša. Upravo je u to vreme, 

taţnije u drugoj polovini XIX i u prvoj polovini XX veka bujala 

literatura srpskih autora o toboţnjem povlašavanju ili porumunjavanju 

Srba uz pomoš vlaških snaha. Milorad Stojanoviš, zaduţen za 

informacije o selima boljevaţkog kraja, kaţe da je „U nekim selima 

bilo … razlike u tim svetkovinama. Posebno srpsko kolo, posebno 

vlaško kolo, posebni dućani i trgovina, ali oko vlasti nije bilo razlike. 

Na primer jednom prilikom je bio predsednik Srbin, drugom prilikom 

Vlah. Sada veš ima više tih sluţajeva ţenidbe i udadbe”, misleši na 

period pedesetih godina XX veka. Iz svih obaveštenja koje smo naveli 

vidi se da je bila stroga diferencijacija izmeŤu vlaške i srpske kulture, 

pa i u udadbeno-ţenidbenih odnosa izmeŤu Vlaha i Srba. Samim tim, 

svekoliko povlašavanje Srba ranijih vekova uz pomoć vlaških snaha 

nije bilo moguće; to je samo stereotip koji su srpski autori ponavljali 

kako bi opravdavali posrbljavanje Rumuna (Vlaha) istočne Srbije 

koje je vršeno putem vojske, administracije, škole i crkve. 

Upravo o tome Milovan Pejanoviš u izveštaju u kojem 

predstavlja i vremenske okvire, tj. do kada traje povlašavanje Srba, 

kao i od kada poţinje posrbljavanje Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije, 

kaţe: „Mi smo napred naveli da su Vlasi ranije uspeli da nametnu 

736 Nada Raduški, Nacionalne manjine u Centralnoj Sbiji : Etniţke promene i 

demografski razvoj, Beograd, Institut društvenih nauka, 2007, 167. 

737 Nada Raduški, op. cit., 2007, 170.


vlaški jezik mnogim srpskim selima, a i naveli smo neke razloge koji 

su po našem mišljenju do toga doveli. Uporedo s tim procesom širenja 

vlaškog jezika išao je i proces probijanja sve većeg broja srpskih reči 

u vlaški govor. Taj proces moţe se pratiti u ţitavom kraju kroz zadnjih 

stotinu godina. U prvo vreme sve do pred kraj XIX veka prva 

tendencija (povlašavanja Srba – S. G.) je preovlaĎivala. Od tada pod 

uticajem na prvom mestu škole, zatim crkve, sluţenja vojnog roka u 

srpskim krajevima, obavezne upotrebe srpskog jezika u kontaktu sa 

organima vlasti, jačanja ekonomike i sve većeg kretanja van oblasti u 

kojima se isključivo govori vlaški, druga tendencija (tj. posrbljavanje 

Vlaha – S. G.) sve više preovlaĎuje.” 738 Pejanoviš je dobro uoţio da se 

krajem XIX veka dogaŤaju velike promene, ali to nije bio kraj 

tendencije povlašavanja Srba u srpskom društvu, jer njega nije nikada 

bilo, veš se naprotiv u to vreme krenulo s intenzivnijim i 

osmišljenijim procesom posrbljavanja Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije 

uz pomoš crkve, vojske, škole i administracije. Da istaknem još 

jednom: to nije bio ţin svršetka povlašavanja Srba, veš krešendo 

osmišljenog i agresivnog procesa posrbljavanja koji je predvodila 

crkva na ţelu s episkopom Melentijem Vujišem i vojska na ţelu s 

generalom Đukinišem i pukovnikom Jankovišem s odobrenjem kralja 

Aleksandra Obrenoviša i uz veliku podršku i zalaganje kralja Petra 

KaraŤorŤeviša, koji je bio naloţio da se u vezi s posrbljavanjem „na 

području Timočke eparhije koncentriše rad sveštenika, učitelja i 

policije.” 739 


739 Naime, krajem XIX veka zaseo je na tron Timoţke eparhije Melentije 

Vujiš (18911911), koji je traţio od svojih potţinjenih „da se stane ’na put širenju 

vlaizma’”. Kralju Aleksandru Obrenovišu 1895. „predlaţe ţitav niz mera” u vezi s 

tim, a kralj Petar KaraŤorŤeviš mu daje podršku svojim zalaganjem „da ’tu (na 

podruţju Timoţke eparhije – S.G.) treba koncentrisati rad ne samo sveštenika nego i 

učitelja i policijskih vlasti. Eto, čak i u vojsci ti Vlasi neće da govore srpski, nego im 

traţe podoficire koji znaju rumunski’” (Dragoljub R. Ţivojinoviš, Kralj Petar I 

KaraĎorĎević ţivot i delo: U Otadţbini 1903-1914. godine, Beograd 1990, 130). U to 

vreme je izvršena i reforma srpske vojske (18971900) posebnim zalaganjem 

pukovnika Jankoviša i generala Đukiniša 1898. godine „da se meŤu regrutima ne 

dozvoli upotreba rumunskog, veš samo srpskog jezika”, dok je „starešinskom kadru 

skrenuta (...) paţnja da u ophoŤenju regrute ne nazivaju Rumunima ili Vlasima, veš 

da ih tretiraju iskljuţivo kao Srbe.” Ipak, glavna mera bila je razmeštanje, jer su


Kako bi potvrdio svoje mišljenje, Milovan Pejanoviš navodi da 

su „Po dolasku u ove krajeve Vlasi … primili mnoge običaje od Srba. 

Svi slave slavu i to bolje nego što to čine Srbi. Oni danas slave slavu 

onako kako su je ranije slavili Srbi. Retko da koja kuća ne slavi po 

nekoliko slava, pa čak i ţeninu slavu. Pogrebni običaji, svadbeni i 

drugi su takoĎe primljeni od Srba.” 740 Nakon pedesetak strana u istom 

dokumentu o zavoŤenju slava od strane srpske crkve kod Rumuna 

(Vlaha) Sreten Vuţkoviš kaţe: „Vlasi, burjani, 741 svi su slavili, i to 

najviše Petkovicu, svetog Nikolu i svetog Jovana, dok kod svih Vlaha 

u Ključu i Krajini stvar stoji drukčije. Jedan deo slava je prilično 

starog porekla. Dok jedan deo kod Brze Palanke nije slavio do pre 

5070 godina. To je bila jedna od akcija za srbizaciju i tada su popovi 

zaveli slave.” 742 Prema tome, ukoliko se slava prihvati kao marker 

srpske kulture, ona je Rumunima (Vlasima) putem srpske crkve 

nametnuta tokom XIX veka i ni u kom sluţaju ne moţe biti pokazatelj 

da su Rumuni (Vlasi) istoţne Srbije povlašeni Srbi. 

Pejanoviš u nastavku kaţe da je „Crkva … učinila dosta kod 

Vlaha na primeni srpskih običaja, jezika itd. Od polovine XIX veka 

srpski sveštenici vršili su bogosluţenje na staroslovenskom. Pod 

njihovim uticajem davana su i srpska imena.” 743 Prema tome, i srpska 

imena kod Rumuna (Vlaha), na koja se pobornici teze o povlašenim 

Srbima ţesto pozivaju, ne mogu biti marker da su to doista nekada bili 

regruti iz „XIII (Krajinskog) pukovskog okruga prebacivani (...) u XIV i V gardijski 

pešadijski puk”, pa je tako „broj rumunskih regruta po pukovima pribliţno (...) 

izjednaţavan. Aktivnosti preduzete od generala Đukiniša i još više pukovnika 

Jankoviša nisu bile bez znanja njihovih nadreŤenih. Komandant Aktivne vojske, kao i 

sam kralj Aleksandar razmeštaje su odobravali, pa ţak i proširivali. Regruti poreklom 

Vlasi, ne samo da su slati van svog pukovskog okruga nego i van svoje divizijske 

oblasti. Umesto njih u pukove Timoţke divizijske oblasti su „ţisti” srpski regruti iz II 

(Niškog) i IV (Uţiţkog) pukovskog okruga (Miliš J. Miliševiš, Reforma srpske vojske 

18971900. godine (magistarska teza), Beograd, Univerzitet u Beogradu, Filozofski 

fakultet – Odsek za istoriju, 1996, 101107). Škole su takoŤe intenzivnije krenule u 

posrbljavanje Rumuna (Vlaha), otvarana su i nova odeljenja u rumunskim (vlaškim) 

selima istoţne Srbije, a u sudskim procesima rumunski nije više bio u upotrebi.” 


741 Etnonim Vlasi Burjani je nepoznat u narodu. Najverovatnije je greška u 

stenografskim beleškama gde je umesto Ungurjani zabeleţeno Burjani. 




Srbi, veš naprotiv, srpska ili posrbljena imena Rumuna (Vlaha) 

istoţne Srbije samo ukazuju na proces posrbljavanja istih putem 

srpske crkve. 

Kako bi potvrdio svoju teoriju o masovnom povlašavanju Srba 

putem brakova, Đokiš kaţe da „Sem mnogobrojnih primera na taj 

naţin (brakom) povlašenih srpskih porodica, tvrdi kao što smo videli i 

poznata izreka dr Feliksa Kanica o tome.” Na koji naţin izreka moţe 

da tvrdi, ne znam, valjda je hteo reši da Feliks Kanic tvrdi, što je još 

veši problem, jer on to nigde i nikakvom izrekom ne tvrdi! Kako to 

nije dovoljno, Đokiš piše da „to potvrŤuje i dr. Stevan Maţaj fizikus 

okruga crnoreţkog, koji kaţe: ’da braţne veze izmeŤu Srba i Rumuna 

mnogo doprinose, da se Srbi u Crnoj Reci povlašavaju.’” Nakon 

navedenih autora Đokiš nastavlja s navoŤenjem dokumenata srpskih 

srednjovekovnih vladara koji su „zabranjivali Srbima da se ţene 

Vlahinjama” i nabraja: „Tako Dušanov Zakonik oštro odvaja Vlahe, 

kao i Arbanase od Srba. A u povelji Stevana Deţanskog od 1330 

godine strogo se zabranjuje Srbima da Vlahinje uzimlju za ţene, pa 

ţak ni u dodir sa Vlasima da ne dolaze.” 744 Koliko sam ja ţitao srpske 

istoriţare, svi se oni ponaosob slaţu ili jedni druge prepisuju da su te 

zabrane srpskih srednjovekovnih vladara došle otuda kako bi se 

oţuvali socijalni staleţi, tj. da se sebri-zemljoradnici ne bi utopili u 

vlahe-stoţare, koji su takoŤe srpskoga porekla, ali su imali bolji 

socijalni status. 745 To i sam Đokiš zna, ali mu darovnice srpskih 

vladara srednjovekovne Srbije ovom prilikom odgovaraju u kontekstu 

priţe o povlašavanju Srba. Istina je da sam u svojim radovima oduvek 

argumentovano zastupao tezu koju je ovde izneo i Đokiš, da su to 


745 S. Novakoviš, Selo, Beograd 1965, 2953; K. Jireţek, Vlasi i Mavrovlasi u 

dubrovačkim spomenicima, Zbornik KJ I, 193204; K. Jireţek, Istorija Srba II, 

9697; T. Taranovski, Istorija srpskog prava I, 7176; M. Diniš, Dubrovačka 

srednjovekovna karavanska trgovina, JIŢ 14 (1937), 119145; M. Filipoviš, 

Struktura i organizacija srednjovekovnih katuna, Simpozijum o srednjovekovnom 

katunu, Sarjevo 1963, 45112; D. Kovaţeviš, Srednjovekovni katun po dubrovačkim 

izvorima, Simpozijum o srednjovekovnom katunu, Sarjevo 1963, 121140; B. 

ĐurŤev, Teritorijalizacija katunske organizacije do kraja XIV veka, Simpozijum o 

srednjovekovnom katunu, Sarajevo 1963, 143169; Leksikon srpskog srednjeg veka, 

Priredili: Sima Širkoviš, Rade Mihaljţiš, Beograd 1999, 8687.


oduvek bili etniţki Vlasi, ali, naţalost, još i danas u demokratskom 

društvu Srbije opstaju mnogi istoriţari i etnolozi koji pomenute Vlahe 

iz srednjovekovnih srpskih darovnica vide iskljuţivo kao socijalnu 

kategoriju. Po principu, ako se neistina ponavlja, ona postaje istina, 

koju bi Rumuni (Vlasi) vremenom postepeno prihvatili. 

Đokiš u svom radu najţešše navodi primere pojedinaţnih 

povlašavanja, ali na osnovu njih donosi zakljuţke o sveopštem 

povlašavanju srpskog stanovništva. On, recimo, navodi primer 

porodice „Panšikonji iz sela Duboke” koji su poreklom „sa Kosova, 

ali su veš skoro povlašeni. To je – kaţe Đokiš – jedna velika divna i 

mnogobrojna zadruga koja zna od kuda je, ama i ona je prema 

srpskom jeziku ravnodušna i umesto da se zove Pantiši primila je 

prekršteno ime na vlaški Panšikonji i u kuši govore vlaški.” 746 Đokiš 

navodi mnoge primere povlašavanja porodica koje potiţu sa Kosova, a 

pritom ni u jednom trenutku ne pomišlja da su ti Kosovci upravo Vlasi 

(Aromuni) sa Kosova koji su se manje ili više posrbili tokom vekova, 

o ţemu pišu srpski istoriţari, etnolozi i filolozi, a sada se, dolazeši u 

kontakt sa svojim saplemenicima Vlasima (Dakorumunima), ponovo 

vrašaju svom romanskom stablu, pa lako prihvataju rumunski (vlaški) 

govor. Neshvatljivo je da Đokiš kaţe da su Pantiši primili „prekršteno 

ime na vlaški Panšikonji” u vreme sveopšte svima poznate pomame 

posrbljavanja rumunskih imena i prezimena od strane Srpske 

pravoslavne crkve, prilikom upisa u knjige roŤenih i krštavanja 

novoroŤenţadi. 747 


747 https://www.youtube.com/watch?v=EMo6BK7ggFw&feature=player_embedde 

d#t=0 (preslušano i preuzeto 10. IX 2015). Transkript sa Jutjuba glasi: „Od 1833. 

prostor Timoţke Krajine bio je prikljuţen Srbiji. Od tada za Rumune juţno od 

Dunava poţinje proces prirodne (valjda prisilne – S. G.) asimilacije koji traje do 

danas. Crkva, škola i vlasti posrbljuju liţna imena. Crkvenim ukazom br. 765 od 18. 

avgusta 1899. episkop timoţki (Melentije Vujiš – S. G.) daje nalog sveštenicima iz 

svoje eparhije da se na krštenju deci daju samo ţisto nacionalna imena po spisku sa 

srpskim imenima obaveznim za sve stanovnike oblasti koji je bio okaţen o svakoj 

crkvi. Rumunskom porodiţnom prezimenu dodaje se sufiks -iš ili -oviš. Primeri da 

prezimena budu kao, Ursuloviš, Kraţunoviš, Lupuloviš ili Lapadatoviš. U to vreme 

se takoŤe popisna kategorija Rumun zanemaruje sa terminom Vlah izvedena od toga 

kako su Srbi nazivali drţavu sa leve obale Dunava, Vlaška, dok su je njeni stanovnici


Ţak je i Jovan Đokiš, veliki pristalica teze o sveopštem 

apokaliptiţnom povlašavanju srpskog stanovništva, u svom delu 

morao priznati da povlašavanja putem bračnih veza nije nipošto 

moglo biti i pored toga što drţavna vlast ništa nije radila na 

„odrţavanju narodne svesti” Srba, ali, i pored toga se „retko uzimalo 

Srbi i Vlahinje ili obratno i tako je svaki ostao na svome.” 748 

MeŤutim, pored iznesene konstatacije gde su Srbi ostali pri 

svome, a Vlasi pri svome, Đokiš je na prethodnim stranama svoje 

knjige izneo jednu tezu, po reţima Blagoja Nediša, o sveopštem 

povlašavanju Srba, ali ne meŤu Rumunima u rumunskim zemljama, 

veš u srpskim zemljama. Naime, Srbi su – kaţe Đokiš – beţali „ispred 

turske sile u tuĎi svet, da bi svoje srpsko ime, svoj jezik i svoju veru 

sačuvali” i nastavlja, „pa smo ga donekle i sačuvali u tuĎem svetu. A 

kada smo se vratili na svoja stara ognjišta u svoju Domovinu, zadrţali 

smo tuĎi jezik i tuĎe običaje. A što je najgore, zaboravili smo da smo 

Srbi. [Po reţima Blagoja Nediša, uţitelja i knjiţevnika.]” 749 Da 

svedemo: Srbi su pobegli od Turaka meŤu Rumune, gde su donekle 

uspeli saţuvati srpsko ime, jezik i veru, meŤutim, kada su se vratili u 

Srbiju, oni su zadrţali rumunski jezik i obiţaje i zaboravili da su Srbi, 

ili još kraše reţeno, meŤu Rumunima su se odrţali kao Srbi, a meŤu 

Srbima su postali Rumuni?! Ovo je sam vrh apsurdnih ili nelogiţnih 

ideja koje je Đokiš izneo u svom radu. 

Sveopšteg povlašavanja nije moglo biti, osim pojedinaţnih, jer 

„Vlasi su se nastanjivali na skoro pustim ili napuštenim mestima i 

zatekli vrlo retko staro stanovništvo, kome su lako nametnuli svoje 

osobine, prilagodili svom naţinu ţivota i brzo asimilovali u Vlahe”, 750 

ţitamo u radu Antonija Laziša što se doista moglo dogoditi nakon 

Velike seobe Srba 1690. godine. Svakako, priţe o totalnom 

povlašavanju ili rumunizovanju srpskog naroda svuda, bilo da se 

nalaze u Rumuniji bilo da se nalaze u Srbiji, priţe su za malu decu u 

koje ni ona ne veruju. 

nazivali Cara Rumunjaska (Țara Rumânească – S. G.). Ovaj termin je saţuvan u 

kolektivnom pamšenju timoţkih Rumuna, tzv. Vlaha do današnjeg dana, ţesto ne 

znajuši pravo znaţenje.” 



750 Antonije Laziš, Etničke promene, 1938, 85.


Zanimljivo je navesti deo teksta iz rada Antonija Laziša u 

kojem kaţe sledeše: „Neresnica je naseljena mahom vlaškim 

stočarskim stanovništvom iz Almaša”, a zatim nabraja pojedine 

familije: „Marojoci, Bulutonji, Prijonji, Paskaronji, Dobriconji, 

Ruţonji, Ţuţilonji, Šoldonji i Ristonji … starinom su iz Almaša i 

doseljeni su kao vlaški stočari”, tj. kao Rumuni (Vlasi) koji se bave 

stoţarstvom i nastavlja da su „Srbolji … takoŤe ... iz Almaša, ali su 

doseljeni kao Srbi i ovde se pretopili u Vlahe.” 751 Naţalost, Laziš nije 

objasnio fenomen kako je porodica Srbolji oţuvala svoj srpski 

identitet meŤu Rumunima u Almašu i na koji naţin su se „pretopili u 

Vlahe” u Srbiji. Ja liţno verujem da je porodica Srbolji u Almašu 

ţivela u vešoj srpskoj zajednici pa je tako uspešno odolela prirodnoj 

asimilaciji, a u Neresnici je bila okruţena Rumunima (Vlasima) pa se 

zato u njih „pretopila” kako kaţe Laziš, što još jednom potvrŤuje 

moju tezu da su se pojedinaţne porodice uvek lako asimilovale u 

vešinu, bilo da su Srbi, bilo da su Vlasi, i ta asimilacija je tekla u oba 

pravca. 

Da je moja teza o mogušoj asimilaciji manjine u vešinu jedino 

moguša i prihvatljiva, potvrŤuje i Antonije Laziš, jer kako kaţe: 

„Vlaški doseljenici nisu došli iz dalekih krajeva i nisu ostali bez veze 

sa zemljom maticom, te su zbog toga i mogli oţuvati svoje etniţke 

osobine kroz dugi niz godina; njihova snaga nije mogla da podlegne 

uticaju malobrojnog srpskog starosedelaţkog stanovništva. Ovo se 

stanovništvo pretopilo u Vlahe.” 752 Dakle, ukoliko su Rumuni (Vlasi) 

ţiveli u kompaktnoj masi, oni nisu podlegli uticaju malobrojnog 

srpskog starosedelaţkog stanovništva, ali se to malobrojno srpsko 

stanovništvo moglo pretopiti u Vlahe. 

Bogosav Pejiš, poreklom Šumadinac, u svojoj brošuri pripoveda 

o Poreţanima, tj. poreţkim Rumunima (Vlasima) kao o odliţnim 

srpskim patriotama, poput Šumadinaca. On izriţito kaţe: „Porečani 753 

su odlične patriote i odlični Srbi. Baš kao što smo i mi u Šumadiji. 

Slave slavu i goste se po nekoliko dana. Praznuju sve praznike koji 

naroţito odlikuju našu rasu i naš narod. Govore maternjim jezikom – 

751 Antonije Laziš, Naseljavanje, 1939, 23. 

752 Antonije Laziš, Etničke promene, 1938, 8586. 

753 Poreţani su ţitelji poreţke oblasti, a ne samo varoši Poreţ, kako se tada zvao 

Donji Milanovac.


srpskim i gramatički ne greše. Istina, znaju, „vlaški” jer su ţiveli pod 

takvim prilikama i okolnostima da su njihovi stariji mogli naučiti. Ţive 

u susedstvu drţave u kojoj se govori vlaški, ali i u toj drţavi govori se 

i srpski. Jedna uzajamnost u poznavanju jezika kojoj moraju podleći 

sva granična mesta.” Zašto je Bogosav Pejiš naglasio da su Poreţani 

odliţni Srbi? Ukoliko ima i loših Srba, onda je konstatacija da su 

Poreţani odliţni Srbi na mestu, ali koju potrebu je imao uporediti ih sa 

Šumadincima? Moţda su mu Šumadinci bili primer kakvi bi trebalo 

da budu Poreţani, a nisu. Zbog ţega naglašava da Poreţani „govore 

maternjim jezikom – srpskim i gramatički ne greše”, ako su, kako 

kaţe, „odlične patriote i odlični Srbi” poput Šumadinaca? Zar se ne 

podrazumeva da Srbi govore srpski i da gramatiţki ne greše? To ne 

treba posebno naglašavati, to je najmanje što se od Srba oţekuje. 

MeŤutim, povod za sve što je Pejiš rekao o Poreţanima je upravo taj 

da oni mogu biti sve samo ne što i Šumadinci. Zašto je morao naglasiti 

da Poreţani govore maternjim srpskim i gramatiţki ne greše ako su 

oni doista što i Šumadinci? Ipak, biše da nisu što i Šumadinci, biše da 

ne govore maternjim srpskim i biše da su u govoru „gramatiţki” 

koristili dva do tri padeţa umesto sedam koje koriste Šumadinci. Ali 

sve što je naglasio treba naglasiti, jer Poreţani znaju „vlaški”, tj. 

rumunski, pa da sluţajno ne bude zabune i da ih, nedajboţe, zli jezici 

nazovu Vlasima ili, još gore, Rumunima. 

Po mišljenju Bogosava Pejiša, ako ga dobro razumem, oni koji 

govore srpski u Vlaškoj nisu Srbi (Timoţani) veš Rumuni (Vlasi), koji 

su nauţili srpski za vreme svojih migracija na tlo Srbije i obratno, u 

Srbiji nema Rumuna (Vlaha), veš su to Srbi koji su nauţili da govore 

rumunski (vlaški) za vreme svojih seoba u Rumuniju. Drugim reţima, 

u Srbiji ţive Srbi, jedni znaju „vlaški” pored „svog maternjeg jezika – 

srpskog”, a drugi ne znaju, dok u Vlaškoj (Rumuniji) ima Rumuna 

(Vlaha) koji znaju i onih koji ne znaju srpski pored svog maternjeg 

jezika – rumunskog ili još bolje, u Srbiji ţive samo Srbi, a u Vlaškoj 

samo Vlasi, odnosno Rumuni. Ovo je, kako Pejiš kaţe „onako 

formalno uzeto. Inaţe, kad se ovo pitanje posmatra i sa nauţne strane, 

njegov problem dovoljno je rešio i objasnio naš uvaţeni nauţnik Dr. 

Tihomir ĐorŤeviš”. Tako dakle – sve što je Pejiš do sada izneo nije 

naučno, a uvaţeni nauţnik Tihomir ĐorŤeviš kaţe: „pre 200300 

godina mnoge porodice iz Vlaške i Moldavije emigrirale su sa


zadrugama i svom imovinom na našu (srpsku – S. G.) stranu. Ovamo 

su favorizirane, naročito od doba Kneza Miloša. Narod se izmenio, 

sprijateljio, pa nije nikakvo čudo što svet pored svog maternjeg jezika 

– srpskog zna da govori i vlaški, koji u sebi ima mnogo reči iz našeg 

jezika.” Ovo je Pejiševa interpretacija ĐorŤeviševih zakljuţaka pa je 

sada meni sasvim jasno otkud Pejišu potreba da naglasi kako Poreţani 

„govore … srpskim … i gramatiţki ne greše”, da kojim sluţajem 

Poreţani ne budu Rumuni (Vlasi), koji su u svoj maternji uneli 

„mnogo reţi iz našeg (srpskog – S.G.) jezika”. Za svaki sluţaj Pejiš 

još jednom ponavlja: „Porečani su odlični Srbi i Jugosloveni. 

Smatraju za veliku uvredu kad ih neko nazove Vlasima.” 754 Naravno, 

Poreţani ne ţive samo u Srbiji pa da su samo „odliţni Srbi”, oni od 

1929. godine ţive i u Moravskoj banovini Kraljevine Jugoslavije pa su 

zato i odliţni Jugosloveni. Pejiš je u pravu kada kaţe da se Poreţani 

osešaju uvreŤenima „kad ih neko nazove Vlasima”, ali ne zato što su 

Srbi, veš zato što naziv Vlasi predstavlja eksterni naziv koji je uvreda 

za Rumune. Da Rumuni ne ţele da ih nazivaju tim imenom, moţemo 

se informisati u zapisima dva italijanska Anonimusa XVI veka koji su 

zabeleţili zanimljive impresije o jeziku i poreklu Rumuna (Vlaha): 

„Ovaj narod – kaţu oni – iako je grţke veroispovesti, ipak je prijatelj 

romanskoga imena, koliko zbog iskvarenog jezika latinskog toliko i 

zbog mišljenja koje imaju da potiču od Romana i romanskim imenom 

se meĎusobno nazivaju”. Pored toga „smatraju uvredom naziv Vlah i 

ne vole da budu nazvani drugom reţju osim Romani”, 755 odnosno 

Români (Rumâńi = Rumuni), kako se oni i danas meŤusobno nazivaju 

na rumunskom maternjem jeziku i u istoţnoj Srbiji, o ţemu više u 

poglavlju Da li je maternji jezik Rumuna (Vlaha) istočne Srbije vlaški 

jezik. 

Još zanimljiviji je tekst Radivojeviša koji Srbe vidi svugde i 

svagda, pre i posle Adama. Gde god ţuje, vidi i sretne Vlaha, zapravo 

vidi Srbina, koji je, sram ga bilo, „zaboravio, napustio lepi srpski jezik 

i zamenio ga vlaškim”, a pritom „da ni reţi srpske ne razumeju ili 

neše da razumeju”. Koliko samo moţe ljudski um da zastrani 

754 Bogosav Mlad. Pejiš, Porečka krajina: U spomen stogodišnjice Donjeg 

Milanovca, Beograd 1932, 4950. 

755 M. Dogaru, G. Zbuchea, O istorie, 56.


prihvatajuši nebulozne teorije o sveopštem povlašavanju Srba bilo da 

se nalaze u Vlaškoj bilo u istoţnoj Srbiji, videšemo na primeru sela 

Jabukovca kod Negotina: „ ... Jabukovac (Krajina) je uţinio na nas 

vrlo prijatan, ali ţalostan utisak – kaţe Radivojeviš i nastavlja – 

prijatan s toga što je neobiţno lepo i ţivo mesto; ţalostan pak zato, što 

smo ovde imali prilike da vidimo da je sve do skora čisto srpsko 

stanovništvo povlašeno, kao što je slučaj sa najvećim brojem sela u 

celom dunavskom Ključu”. 756 Dakle, sve sami povlašeni Srbi ţive u 

Jabukovcu – pravih Vlaha, odnosno Rumuna nigde nema. Autor je 

prolazeši „kroz lepa srpska sela” 757 video samo posrbljene Vlahe – 

doţiveo je verovatno pomraţenje uma – zbog tuge koja ga je 

obuzimala videvši i ţuvši „da je ovde naš (srpski – S. G.) narod 

zaboravio, napustio lepi srpski jezik i zamenio ga vlaškim. Ili zar nije 

bol za svakog Srbina, – nastavlja Radivojeviš – kada čuje svoju braću, 

koja slavu slave, pa mestimice i kosovsko odelo nose, da govore Vlaški 

i da ni reči srpske ne razumeju ili neće da razumeju. U koliko sam na 

ovom kratkom putu mogao saznati uzroci svemu ovome leţe u 

nemarnosti naše policijske i prosvetne vlasti”. 758 Uzroci povlašavanja 

Srba leţe, po mišljenju Radivojeviša, u nemarnosti policijskih i 

prosvetnih vlasti. Trebalo je valjda da oni bukvarom i batinom poduţe 

tzv. povlašene Srbe da se ostave šorava posla, tj. vlaškog govora i 

brţe-bolje vrate svom „maternjem srpskom” jeziku. Drugim reţima, 

policija i prosveta bi trebalo milom ili silom da uteraju srpski jezik i 

brţe bolje da posrbe Rumune (Vlahe) u istoţnoj Srbiji. Otvoreniji 

poziv na linţ Rumuna (Vlaha) ako progovore svoj maternji jezik – 

rumunski, mislio sam, ne mogu naši drugde, ali avaj, toga ima i u 

drugim spisima. Radivojeviš misli da je „za osudu kad se dopušta, da 

sveštenici, koje plaća srpski narod i srpska drţava ... u ponosnoj i 

slobodnoj Kraljevini Srbiji ... krštavaju, ispituju, venčavaju, opevaju, 

756 T. Radivojeviš, Jugoslavija u slici i reči I, Beograd 1927, 103, 104. preuzeto iz 

knjige: Jordan J. Pavloviš, Glogovica. Jordanovi zapisi i sećanja, Zajeţar 2013, 61. 

757 T. Radivojeviš, (1927) 103, 104. preuzeto iz knjige: Jordan J. Pavloviš, (2013) 

61. 


61.


pa i misu drţe na vlaškom jeziku”. 759 Trebalo bi, dakle, da popovi 

Rumune (Vlahe) krštavaju, venţavaju, opela da im pevaju i misu drţe 

na srpskom jeziku pa da ih i na taj naţin brţe i bolje „vrate” srpstvu, 

odnosno posrbljuju i asimiluju. On izgleda nije dovoljno upušen u sve 

ono što je crkva preduzela u vezi s posrbljavanjem Rumuna (Vlaha) pa 

zato tako i govori. Što se tiţe plašanja sveštenika, rekao bih da je 

pored srpskog naroda sveštenike zasigurno plašao i rumunski (vlaški) 

narod u istoţnoj Srbiji pa je i oţekivano da im se sluţba boţja obavlja 

na maternjem rumunskom jeziku. Za Radivojeviša je „stidno da se 

srpski učitelji sa srpskim narodom vlaški sporazumevaju i da se u 

srpskim opštinskim sudnicama na vlaškom jeziku sudi?” 760 On bez 

uvijanja Rumune (Vlahe) smatra Srbima i nijednog trenutka ne 

pomišlja da to moţda doista i jesu Rumuni (Vlasi), koji ni reţ srpskog 

jezika ne znaju. Zašto je inaţe u školama uveden pripravni razred 

godinu dana pre poţeka škole nego da se Vlašţiši pripreme za bukvar 

i nastavu na srpskom jeziku u prvom razredu, što še valjda doprineti 

njihovoj još brţoj asimilaciji. „Jednom za svagda treba odluţiti – kaţe 

Radivojeviš – da se u te krajeve ne šalju činovnici, sveštenici i učitelji, 

koji su u njima roĎeni i koji su u mogućnosti da sa narodom vlaški 

govore...”, 761 odnosno, treba raditi na tome da se Rumuni (Vlasi) 

putem administracije, tj. uz pomoš ţinovnika, sveštenika i uţitelja što 

pre, tim bolje za njih, posrbe i asimiluju. 

Na isti naţin razmišlja i Tihomir Stanojeviš kada kaţe: 

„Povlašavanje” srpskih rodova na tlu Krajine je teklo neprekidno i 

uporedo sa mešanjem vlaškog i srpskog stanovništva”. Donekle 

razumem da su se u rumunskoj sredini Srbi u pojedinaţnim 

sluţajevima, svakako ne masovno, rumunizovali, ali da ih Rumuni 

masovno „povlašuju” u srpskoj sredini, to ne razumem, jer niko ne 

daje ozbiljna argumentovana objašnjenja, osim ukoliko prihvatim 

stereotip da jedna Vlahinja udajom moţe povlašiti celo selo, a moţda i 

dva-tri. Stanojeviš vidi problem u crkvi: „Kako je za obe grupe 


61. 


61. 


61.


postojala zajednička crkva i zajedniţka istočno-pravoslavna vera, to 

je vera imala znaţajni udeo u širenju vlaškog jezičkog područja u 

srpskim naseljima. Prema podacima iz XVIII veka sluţba boţja i 

ostali crkveni obredi obavljani su na „vlaškom” jeziku, jer su 

sveštenici mahom bili iz Vlaške ili povlašenih krajeva koji nisu znali 

srpski jezik. Ţak su i knjige bile „vlaške”, kaţu neki podaci. U takvim 

uslovima srpski verski podanici brzo su prihvatali ’vlaški’ jezik, 

pogotovo ako su bili u manjini.” 762 Ukoliko prihvatimo Stanojeviševe 

navode o povlašavanju Srba uz pomoš vlaških popova i sluţbe boţje 

na „vlaškom”, tj. rumunskom jeziku, onda se to isto, verujem, dešava 

Rumunima (Vlasima) pod uticajem srpskih popova i sluţbe boţje na 

srpskom jeziku. Ipak, verujem da tada nije bilo povlašavanja, kao ni 

sada posrbljavanja putem crkve. Mislim da je sluţba boţja na 

rumunskom udaljila Srbe od takve crkve, isto kao što je sluţba boţja 

na srpskom, tj. crkvenoslovenskom jeziku uţinila da se Rumuni 

(Vlasi) udalje od srpske crkve i da zahvaljujuši tome zadrţe svoje 

tradicionalne obiţaje kojih se zadivljujušom upornoššu drţe do danas. 

Ali im se, naţalost, onomastika (ime i prezime) promenila pod 

prisilom srpske crkve. Zahvaljujuši rezultatima prouţavanja Nenada 

Makuljeviša i njegovih saradnika, znamo da su krajem XIX veka 

episkop Timoţke eparhije Melentije i njegovi saradnici preduzeli 

molovanja mnogih crkava u kojima su potom prikazani istorijski 

ciklusi srpskih vladara, i sklanjali mnoge ikone sa natpisima na 

rumunskom, ne bi li i na taj naţin uticali na posrbljavanje Rumuna 

(Vlaha) istoţne Srbije. 763 

„Još smo bili u opasnosti od ljudi, koje smo sretali”, izjavljuje 

Kosta Popoviš u svom ţlanku Odlomak iz putovanja po Srbiji. „To su 

bili Vlasi ili povlašeni Srbi, gotovo polu divlji narod, tvrdoglav i 

manit.” 764 Takve izjave še zauvek odzvanjati u istoriji i one mu ne 

sluţe na ţast. Pa nisu li ti Vlasi samo povlašeni Srbi koji su primili 

„vlaški” jezik? Po ţemu se mogu razlikovati jedni od drugih? Nije 


763 Sakralna topografija Negotinske Krajine, priredio Nenad Makuljeviš, Negotin, 

2012. 

764 Kosta Popoviš, Odlomak iz putovanja po Srbiji pitomaca kneţ. srbskog liceja u 

godini 1863, u: Danica: list za zabavu i knjiţevnost, izdaje i ureŤuje ĐorŤe Popoviš, 

god. V, br. 31, Novi Sad 1864, 494-495.


moguše da su samo zbog prihvatanja „vlaškog” jezika ti Srbi postali 

„gotovo polu divlji narod”, koji je još i „tvrdoglav i manit”! U zanosu 

blašenja Rumuna (Vlaha) Popoviš nastavlja: „Za jedno sjajno dugme 

mogao bi ţovek poginuti, ako bi Vlah pomislio, da je zlato, ili ako bi 

posumnjao, da nema novca. Fala Bogu, naša kultura nije još dotle 

stigla, da i Vlahe posvećuje, dosta nam je i naših poslova; nego je tako 

postupano s Vlasima za pređašnje vlade, koja ih je htela dovesti u 

nekakav red, da su oni, hteli nehteli, morali postati ovaki, kaki su 

sad. Sila je proizvela u njima lukavstvo, podmuklost, tvrdoglavost sve 

pod robskom pokornosti.” 765 Naša (srpska – S. G.) kultura, kaţe 

Popoviš, nije još dotle stigla da i Vlahe posvešuje, tj. posrbljuje, 

pored nagomilanih problema sa Srbima. Popoviš se zato i dragom 

Bogu zahvaljuje, a Vlasi bi trebalo da mu prinose ţrtve na oltaru što ih 

nisu p(r)osvet(l)ili srpskom kulturom. Kako Popoviš objavljuje svoj 

ţlanak u vreme kada je na ţelu srpske vlade Ilija Garašanin 

(18611867), on prebacuje krivicu na vladu njegovog prethodnika 

Filipa Hristiša (18531861) „koja je (Vlahe) htela dovesti u red”, tj. 

nametnuti im srpska imena i prezimena, maternji srpski jezik u 

školama, srpske popove koji su ţatali srbulje u crkvama itd., pa je to 

„uterivanje reda silom” proizvelo u Rumunima (Vlasima) „lukavstvo, 

podmuklost, tvrdoglavost sve pod robskom pokornosti.” 766 MeŤutim, 

istina je da se Rumuni (Vlasi) istoţne Srbije nisu bolje proveli ni u 

vreme vlade Ilije Garašanina, ni u vreme njegovog sina Milutina 

Garašanina. Naime, u njegovo vreme bio je „Neki Jova Popović, 

kafedţija iz sela Mihajlovca, okruga krajinskog koji je bio narodni 

poslanik. On je za vreme naprednjaţke vladavine podneo Narodnoj 

skupštini jednu interpelaciju, sa kojom je traţio da naši Srbo-Vlasi 

dobiju svoje škole i crkve. Kad je poţ. Milutin Garašanin ministar to 

doznao, on pozove Jovu kod svoje kuše, pa ga ovako upitao? 'A jeli ti 

Jovo? Šta si ti ono traţio od Skupštine za naše Srbo Vlahe?'. Poslanik 

Jova videši da je Garašanin uzbuŤen i ljut na njega našao se bio u 

ţudu, poţeo se izvinjavati, ali nije znao šta še da mu odgovori. 'Čuješ 

ti Jovo' – rekao mu je ministar Milutin Garašanin – 'Ako još danas ne 

trgneš u Skupštini onu tvoju ludu interpelaciju, znaj Jovo' i u tom 

765 Kosta Popoviš, (1863), u: Danica (1864), 494495. 

766 Kosta Popoviš, (1863), u: Danica (1864), 494495.


trenutku Garašanin je izvadio svoj revolver iz fijoke i rekao Jovi da će 

ga on ovim revolverom na mestu ubiti. 'Jovo dobro upamti.' Posle tog 

sastanka sa ministrom Milutinom Garašaninom, Jova se opametio, 

digao je ruke od njegove 'rumunske propagande' i prekinuo je sve 

veze sa tajnim propagandističkim rumunskim komitetom, jer je video, 

da mu se iz glavnog propagandističkog odbora vlaškog slabo odzivaju 

i Komitetu je vlaškom vratio sve propagandistiţke knjige i spise koje 

je iz Vlaške dobio.” 767 Naţalost, daleko drastiţnije mere prema 

Rumunima (Vlasima) bile su preduzete poţetkom XIX veka još u 

vreme Prvog srpskog ustanka. Naveššu samo KaraŤorŤeva pisma s 

naredbama Antoniju i Lazaru Mutavu, Joksimu Karamarkovišu i 

Dimitriju Kulundţiji, koja je poslao iz Topole (oktombrija 26-go) da 

novembra 1809. godine sa svojim ustaniţkim vojskama doŤu kod 

Šuprije kako bi otišli „[Hajduk] Veljku vojvodi u pomoš na neka sela 

vlaška” s dodatnim objašnjenjima da „Imaju u Crnoj Reki 13 sela 

vlaški[h] pa se neše s nama da okrenu, no se s Turcima okrenuli pa 

Veljku dosaŤuju. Zato sada s vojskom [h]ošemo da idemo da ona sela 

da rasteramo i što gode naŤemo da oplenimo i da [ov]amo k nama 

preteramo a sela da im popalimo da onde ne sede više.” 768 

Kosta Popoviš nas, meŤutim, uverava da su Vlasi opasni po 

ljudski ţivot, odnosno da „Od takvih ljudi (Rumuna/Vlaha – S. G.), 

gde nema svedoka, treba da se ţovek dobro ţuva. Mi smo to znali i 

zato smo išli u gomili. Gde smo koga sreli, pa pitali za put, bez oštre 

reči i puške u ruci (Rumun/Vlah – S. G.) nije hteo da govori, i ako svi 

znaju srbski. Srešom nije došlo do ozbiljnih stvari. Naše oruţje 

odrţalo nam je vaţnost.” 769 Dakle, uništavanje staništa Rumuna 

(Vlaha) i njihovo proterivanje, prisila i njihovo zastrašivanje bilo je 

prisutno na svakom koraku tokom novovekovne srpske istorije, ne bi 

li ih naterali da sa Srbima dele iste vrednosti, imaju ista etiţka naţela i 

što je vaţnije od svega, da progovore „svoj maternji” jezik – srpski, 

umesto „tuŤeg” jezika rumunskog. 


768 KaraĎorĎe : dokumenti, knj. 1, 18041809, prir. Velibor Berko Saviš, Gornji 

Milanovac, Deţje novine, 1988, 625626, br. dokumenta 412. 

769 Kosta Popoviš (1863), u: Danica (1864), 494495.


Veš u sledešem citatu Vasa Ţivkoviš, paroh poţarevaţki, sve 

nas, i Rumune (Vlahe) i Srbe, ţeli poduţiti i p(r)osvet(l)iti nam um, da 

„U istoţnom kraju Srbije (u poţarevaţkom, krajinskom i još nekim 

okruzima) ţive povlašeni Srbi, koje mi (Srbi – S. G.) neumesno 

nazivamo ’Vlasima’.” Nakon konstatacije o mestu prebivanja i 

upotrebe neumesnog naziva „povlašeni Srbi”, koji po mišljenju 

Popoviša „nisu Vlasi”, jer „Vlasi su u Vlaškoj t.j. Rumuniji, tamo 

preko Dunava.” 770 Dakle, Rumuni (Vlasi) mogu ţiveti samo u 

Vlaškoj, tj. u Rumuniji, nikako u Srbiji, pa se pitam zašto to ne vaţi i 

za Srbe u Rumuniji ili oni imaju ekskluzivno pravo da ţive gde hoše. 

Popoviš pravi razliku izmeŤu povlašenih Srba i Vlaha na osnovu 

jezika: „Ovi što ţive u Srbiji, da nisu Vlasi već povlašeni Srbi, poznaje 

se po tome, što ne govore vlaškim jezikom a ni čisto srpskim, već 

izmešanim i nakaraĎenim rečima i srpskim i vlaškim, ali više srpskim 

nego vlaškim.” 771 Za njega je „vlaški jezik” oţigledno rumunski, jer 

povlašeni Srbi ne govore rumunskim (vlaškim) jezikom, veš 

„nakaraŤenim reţima i srpskim i vlaškim” i umesto da u tome 

prepozna posrbljavanje Rumuna (Vlaha) koji gube svoj rumunski 

maternji jezik u procesu asimilacije sa Srbima, Popoviš u tome vidi 

povlašavanje Srba. Zlo i naopako, sarkastiţno do Boga! On kaţe da 

„Seljaci iz Ranovca i Mustapića ili drugog kog sela, ništa ne razumeju 

šta govori pravi Rumun. Od kuda su onda oni Vlasi?” 772 Ovde se još 

jednom potvrŤuje da Popoviš Vlahe poistovešuje s Rumunima i da se 

oni navodno ne razumeju sa meštanima sela Ranovca i Mustapiša, jer 

su, toboţe, samo povlašeni Srbi. To je notorna laţ jer meštani 

pomenutih sela kao i drugih u Homolju, Zviţdu, Peku, Resavi i Crnoj 

Reci govore banatskim dijalektom rumunskog jezika kojim govore i 

meštani sela u rumunskom Banatu i Transilvaniji i u potpunosti se 

razumeju na dijalektalnom nivou. Ponovišu da se Rumuni (Vlasi) 

Carani istoţne Srbije razumeju na dijalektalnom nivou s onima iz 

Oltenije, a Rumuni (Vlasi) Ungurjani s onima iz Banata i 

Transilvanije. 

770 Vasa Ţivkoviš (paroh poţarevaţki, uţitelj u penziji). O srpskoj slavi i danima 

koji se slave, Poţarevac, 1908, 11. 

771 Vasa Ţivkoviš, op. cit., 11. 

772 Vasa Ţivkoviš, op. cit., 11.


Povodom povlašavanja pedeset sela u krajinskom okrugu 

iguman Filaret u Vesniku Srpske crkve krajem XIX veka piše: „U 

severoistočnom kraju Srbije srpska je narodnost nastradala! U 

krajinskom okrugu... od preko 70 sela srpskih, ostalo je samo još 

nekih 20 u kojima ţive čisti Srbi, ostalo je sve povlašeno, odroĎeno! I 

to povlašavanje napreduje!... – taj parazit, povlašavanje Srba, 

opetujem: napreduje... doţivljujemo nemile pojave da svojim oţima 

gledamo: kako neki sin ovoga okruga, u Srbiji roĎen i školovan, i 

srpskim hlebom uhlebljen, smelo podiže glavu kao rumun, pa 

propagira nacionalno jedinstvo povlašenjaka sa Rumunima preko 

Dunava!” 773 Ovo su, mora biti, neka mirakula, što bi rekli Dalmatinci, 

ali še pre biti da su to ţiste spekulacije jednog igumana da Srbin, tzv. 

povlašenjak „podiţe glavu kao rumun” pa da uz to još „propagira 

nacionalno jedinstvo ... sa Rumunima preko Dunava”. Boţe, pomiluj 

grešnog Filareta! Izgleda da je oduvek svim vlastima u Srbiji smetalo 

što su tako prozvani Vlasi etnogenetski isto što i Rumuni, samo što su 

za razliku od Rumuna u Rumuniji ovi u istoţnoj Srbiji bezmalo dve 

stotine godina bili pod presijom svih srpskih drţavnih struktura radi 

što brţe i potpunije asimilacije. 

Po ko zna koji put opet Jovan Đokiš, koji ovom prilikom kaţe 

da „Ne treba gubiti iz vida, da su Rumuni sa nekim planom postepeno 

slovenske oblasti rumunizirali. Prvo su kao što smo videli 

rumunizirali slovenske Karpate, na kojima je pored Rumuna ţivelo 

mnogobrojno slovensko stanovništvo. Posle Karpata došao je u Erdelj 

u kome se Rumuni javljaju tek god. 1279, i kad je Erdelj povlašen, 

Rumuni se krešu dalje i prolaze u severoistoţni Banat i zatim prelaze 

u istoţnu Srbiju. S pogledom na širenje Rumuna, vaţno je 

napomenuti, da su doseljeni Rumuni vazda dobijali iz svoje Karpatske 

Matice nova osveţavanja...” 774 Zanimljivo je zapaziti da Đokiš najpre 

izjavljuje kako su „Rumuni … rumunizirali slovenske Karpate”, a 

potom u sledešoj reţenici da su ti isti „Rumuni … dobijali iz svoje 

Karpatske Matice nova osveţenja”. Ako sam dobro shvatio, slovenski 

Karpati su Matica Rumuna. To je, izgleda, u Đokiševoj science fiction 

773 P. Doboljub (iguman Filaret), Srpski odzraci iz rumunske istorije, u: Vesnik 




produkciji neki novi genetski inţenjering kojim Sloveni generišu 

Rumune. Ovim je Đokiš otišao daleko od ideje kojom se samo 

protaţira povlašavanje Srba od strane Rumuna. 

Đokiš nas obaveštava da je Tihomiru ĐorŤevišu prilikom 

putovanja kroz crnoreţki okrug 1905. godine priţao „jedan seljak u 

selu Valjakonju, da je 1864 godine bio u Boljevcu učitelj neki Petar 

Pavlović rodom iz Karavlaške, koji je imao vlaških knjiga i koji je na 

silu terao svoje Ďake da ih čitaju i onoga je Ťaka kaznio, koji ne bi 

hteo i ne bi mogao da nauţi vlaški da čita.” 775 Najpre valja objasniti 

pomenute pojmove, kao što su Karavlaška, vlaške knjige i vlaški da 

čitaju. Karavlaška je isto što i srednjovekovna Vlaška (Mala Vlaška ili 

Oltenija u današnjoj Rumuniji), kao što je recimo Karabogdanska 

današnja Moldavija. Vlaške knjige su zapravo rumunske knjige, a 

vlaški da čita je isto što i rumunski da čita. Uţitelj srpskoga imena i 

prezimena Petar Pavloviš uţio je, dakle 1864. godine decu rumunski 

da čitaju iz rumunskih knjiga. Naţalost, ne znamo da li samo 

vlašku/rumunsku decu iz boljevaţkih vlaških/rumunskih sela ili i 

srpsku decu, jer ako je poduţavao samo vlašku/rumunsku decu onda je 

to u redu s obzirom na to da ih je, pored ostalog gradiva, poduţavao i 

maternjem rumunskom jeziku, ali ako je uţitelj srpskoga roda došao iz 

Karavlaške da poduţava i srpsku decu rumunskom jeziku, smatram da 

to nije ţinio s nekim unapred osmišljenim planom rumunizacije, veš s 

dobrom namerom da se jezički jaz koji je postojao izmeŤu vlaške i 

srpske dece i koji je verovatno generisao ţeste nesporazume i 

svakodnevne zaŤevice, takoreši „izbriše” i da na taj naţin pribliţi 

jedne drugima radi bolje meŤusobne komunikacije bilo na srpskom 

bilo na rumunskom jeziku. 

Lekar po profesiji, Đokiš je 1887. godine bio „kao vojni lekar 

sa pukovnikom poţ. Ljubom Jovanovišem u regrutnoj komisiji po 

crnoreţkom okrugu” 776 kada mu se „jedan seljak iz srpskog sela 

Sumrakovca”, kako kaţe, poţalio, a mi mu moramo verovati na reţ, 

da „okruţni naţelnik iz Zajeţara premešta opštinu iz srpskog sela 

Sumrakovca u vlaško selo Šarbanovac u kome se selu samo vlaški 

govor čuje. I sad mi Srbi starosedeoci ţiji su pretci sa Kosova došli u 




ove krajeve… moramo ... da idemo u vlaško selo Šarbanovac, da 

uţimo pod starost vlaški jezik i da nam Vlasi sude na vlaškom jeziku u 

opštini…” 777 Pritom se Đokiš dobro seša, a mi mu moramo verovati 

na reţ – druge nam nema „da je on (Ljuba Jovanoviš, pukovnik – S. 

G.) tada klimnuo glavom i smešeši se rekao je: ‘To se ide Vlasima na 

ruku da se Srbi rumuniziraju’. Uzgred napominjem da je poţ. Ljuba 

pukovnik dugo vreme ţiveo u Vlaškoj, tamo je izuţavao pirotehniku, 

vlaški je dobro znao da govori, ţena mu je bila Vlahinja i on je Vlahe 

dobro poznavao.” 778 Rumuniziranje uz pomoš srpskih sudova u 

vlaškim/rumunskim selima istoţne Srbije o kojem je pukovnik 

Jovanoviš govorio Đokišu, ako je doista govorio, jeste zamena teze. 

Na koji naţin Srbi Sumrakovţani, ţiji su preci došli sa Kosova, mogu 

biti rumunizirani premeštanjem srpskih institucija, tj. sudova u 

vlaška/rumunska sela istoţne Srbije, ako su se sporovi vodili na 

srpskom jeziku i ako je sudija bio Srbin, a ne Vlah/Rumun, što je više 

nego sigurno. Prebacivanje sudstva u vlaška sela je još jedan vid 

povešavanja srpske administracije u vlaškim/rumunskim selima da bi 

uz školstvo, crkvu, vojsku, policiju i drugih vidova administracije 

posrbljavanje vlaškog/rumunskog ţivlja bilo brţe i prisutno u svim 

porama društva. Rekao bih da svako prisustvo srpskih vlasti u 

vlaškim/rumunskim selima i neminovni kontakti Vlaha/Rumuna sa 

njima doprinosi brţem i boljem posrbljavanju i asimilaciji. Na kraju 

krajeva, kakve veze ima rumunizovanje Srba sa tim što je pukovniku 

Ljubi Jovanovišu ţena Vlahinja, što je on liţno proveo dosta godina u 

Rumuniji i što dobro poznaje Vlahe? 

TakoŤe, kada Đokiš navodi priţu „Poţ. protojereja Mihaila 

Markoviša ... da je on g. 1863 kad je došao za uţitelja u selo 

Dţanjevo, zatekao u selu vlaškog popa, koji je u crkvi na vlaškom 

jeziku sluţio liturgiu”, 779 samo govori o širenju školske mreţe i 

nastave na srpskom jeziku u rumunskim (vlaškim) selima istoţne 

Srbije i o proterivanju „vlaških popova iz vlaških sela koji su u 

crkvama sluţili liturgiju ’na vlaškom jeziku’”. To je jedna od 

prelomnih godina kada su tzv. vlaški popovi i njihove knjige na 





rumunskom u vlaškim selima istoţne Srbije zamenjeni knjigama na 

srpskom ili, bolje reţeno, na crkvenoslovenskom. Koju godinu-dve 

pre toga bila je formirana Kraljevina Rumunija spajanjem Vlaške i 

Moldavije. Tada se krenulo sa izbacivanjem slovenizama iz 

rumunskog jezika i unošenjem novih reţi u vokabular saţinjenih na 

latinskoj i francuskoj osnovi, pa su, u strahu od delovanja rumunskih 

vlasti meŤu Rumunima (Vlasima) istoţne Srbije, srpske vlasti krenule 

frontalno u sveopštu i u svakom segmentu društva prisutnu srbizaciju. 

Uostalom, u selu Dţanjevu (Dušanovac od 1890) ţive Rumuni 

(Vlasi), pa je sasvim oţekivano da protojerej Mihailo Markoviš u 

njemu zatekne „vlaškog popa”, a bilo bi valjda normalno da im doŤe i 

uţitelj koji bi Vlašţad uţio maternjem rumunskom jeziku, a ne 

protojerej Mihailo koji še nastavu drţati samo na srpskom jeziku, 

ţime se uveliko sprovode srbizacija i asimilacija putem škole. Pored 

toga, treba reši da je bilo i rukopoloţenih sveštenika srpskog porekla u 

selima s rumunskim (vlaškim) ţivljem još od 1804. pa nadalje u 

vreme Vidinske mitropolije, što se moţe videti u Popisu Timoţke 

episkopije iz 1836. godine sprovedenom nakon što je Vaseljenska 

patrijaršija priznala novo stanje posle pripajanja podruţja Šest nahija 

Kneţevini Srbiji i stvaranja nove pomenute episkopije. 780 

Porumunjavanje. U nastavku šu doslovce navesti pojedina 

mesta iz radova Antonija Laziša gde govori o „porumunjavanju” 

srpskog ţivlja meŤu vlaškim doseljenicima, a ne o povlašavanju, ali 

svejedno ti primeri potvrŤuju moju tezu o asimilaciji pojedinaca ili 

pojedinih porodica najţešše sa Kosova (sic!) u vlaškim/rumunskim 

selima na prostoru istoţne Srbije koji uzgred, pored Srba, mogu biti i 

Vlasi (Aromuni) koji su zadrţali svoj romanski identitet ili su to 

moţda oni Vlasi (Aromuni) sa Kosova koji su tokom vekova manje ili 

više podlegli posrbljavanju i asimilaciji pa kao takvi dolaze na prostor 

istoţne Srbije. Citati še biti navedeni bez mojih komentara. 

„Predak Kalušanja... doselio se iz sela Ristovca kod Vranje, a 

preci Ljiskonja, VlaŤijonja i Kaprijonja... pobegli su od Turaka iz 

Vlasotinca. I ove poslednje familije smatrane su kao rumunske u selu 

780 Nedeljko Radosavljeviš, Popis Timočke episkopije iz 1836, u: Mešovita graŤa 

(Miscellanea), Nova serija, knj. XXVIII (2007), 3160; Nedeljko Radosavljeviš, 

Timočka episkopija po popisu iz 1836, u: Istorijski ţasopis, knj. LII (2006), 257272.


Mustapiću. U bliskom selu Srpcima dugo se smatrala kao rumunska i 

familija Mozgova... čiji je predak došao iz sela Mozgova kod 

Aleksinca u prvoj polovini 19.veka.” 781 

„U Homolju su, meŤutim, reŤi sluţajevi porumunjivanja 

srpskog ţivlja. U ovoj oblasti vlaški doseljenici su se nastanjivali na 

mestima koje je napustilo srpko stanovništvo... ” 782 

„Od doseljenog srpskog stanovništva u Homolju se mogu 

zabeleţiti samo dva slučaja porumunjavanja. U selu Vlaolu 

porumunjeni su Grekonji... i Srbulovići. Njihovi su preci došli u prvoj 

polovini 19 veka iz okoline Zajeţara.” 783 

„U Radenku (najvešem kotunu sela Duboke – S. G.) su prvi 

došli preci Panšikonja. Oni su poreklom iz okoline Prizrena i ovde su 

se pretopili u Vlahe. Ostale porodice u Gornjoj i Donjoj Radenki i 

Derezni (kotuni Duboke – S. G.) vlaškog su porekla i to doseljene 

poglavito iz Almaša u Banatu. Ključata (kotun Duboke – S. G.) 

naseljena je vlaškim stočarima iz Almaša…. U kotunu Ponoru (kotun 

Duboke – S.G) Bosiokoviši i Šojani … su srpskog porekla … s 

Kosova. Ruţani…, Cukani-Dregiši…, Kršijani… i Turkulji- 

Damjanoviši … poreklom su Vlasi iz Almaša… Vukosava je takoŤe 

kotun Radenke i po imenu se vidi da su je osnovali Srbi, ali je sada 

naseljena vlaškim, stočarskim stanovništvom… iz Almaša u Banatu. 

Zabare je kotun sela Duboke i naseljen poglavito Kosovcima… Ove 

su se porodice pretopile u Vlahe, ali se uspomena na njihovo poreklo 

oţuvala ne samo u srpskom imenu kotuna, veš … i predanje da su 

njihovi preci došli davno s Kosova. U Zabaru ima još nekoliko 

porodica vlaškog porekla doseljenih iz Almaša. I Valja Repiće je kotun 

sela Duboke u kome ţive i Srbi s Kosova i Vlasi preseljeni s nekog 

kotuna. „Valja Mare je veliki kotun Duboke, naseljen vlaškim 

stočarima iz Almaša… Gornja i Donja Ševica je posle Radenke 

najveši kotun Duboke… Naseljena je poglavito vlaškim stočarskim 

porodicama iz Almaša u Banatu.” 784 




784 Antonije Laziš, Naseljavanje, 1939, 2021.


„Rakova Bara je novijeg porekla, ali je po predanju ţinila sa 

Turjom selo Dajšu koja je leţala na putu za Gornju Kruševicu 

(Kuţevo). Dajša je bila naseljena iskljuţivo Kosovcima koji su se … 

meĎu vlaškim doseljenicima izgubili i porumunili… Grujonji i 

Lopašonji … su nesumnjivo stare srpske familije, preseljene iz Stare 

Dajše i takoŤe porumunjene među vlaškim doseljenicima… Iz 

Banata („iz preka”) su doseljeni preci vlaških porodica…” 785 

„Srpci su danas selo sa vlaškim ţivljem, ali njegovo ime 

pokazuje da su ga osnovali Srbi. Po predanju selo je bilo raseljeno i 

obnovio ga je poţetkom XVIII veka Stevan Kosovljanin koji se 

doselio iz sela Boţevca. To je predak današnjih Pavonja … koji su se 

porumunili među vlaškim življem… Vušonji … su Carani, doseljeni 

iz Rumunije. Kostiši … su Vlasi iz bliskog sela Mustapića… Iz 

Čiklove u Banatu prizetio se u kušu Radula Martinoviša-Angelonja 

Jon Njamc(u) … Birovešši … su Vlasi, doseljeni iz mlavskog sela 

Manastirice.” 786 

„Ceremošnja (1818) je susedno selo Bukovske… Na mestu gde 

je današnje selo bili su salaši srpske familije Klašišonja … iz Kučajne. 

Oni su se stalno preselili na svoje salaše, i u masi vlaških doseljenika 

porumunili.” 787 

„Lješnica je na izlazu Peka iz klisure koja vezuje zviški basen 

sa Braniţevom... Vladonji-Vladiši, Paconji … i Burgijašonji-Ţeţonji 

… starinom su Kosovci; njihovi preci su došli za vreme vlade kneza 

Miloša iz Gamzigrada kod Zaječara. Njihovi potomci su se pretopili u 

Vlahe. Trajiloviši … su preseljeni iz susednog sela Mustapiša oko 

1880. godine. Njihova familija u Mustapišu zove se Ljiskonji; ona je 

pobegla od Turaka u drugoj polovini XVIII veka od Vlasotinaca u 

Mustapiše gde se porumunila. Od familije Pešonja iz bliskog sela 

Srpaca doselili su se oko 1874 godine Laziš Mijuca i Pavloviš Toma, 

a oko 1894 godine Jovanoviš Jovica… Ova familija starinom iz sela 

Vranjeva u Moravi i u Srpcima je porumunjena.” 788 

„Mustapiće je susedno selo Mišljenovcu i naseljeno je vlaškim 

ţivljem… Starijeg je nastanka, ali je raseljeno kada i Mišljenovac oko 






1720 godine; ubrzo je obnovljeno te je veš 1733 godine brojalo 26 

vlaških porodica… U porodici Đisagonja Đisage doselio se sa sinom 

Janošem oko 1725 godine iz Saske u Erdelju i obnovio selo. Gotovo u 

isto doba doselio se iz Almaša u Banatu u Cer, predak današnjih 

Markonja. Stankonji starinom su takoŤe iz Almaša. Ljiskonji- 

VlaŤijonji i Kaprionji su srpske porodice ţiji su preci pobegli od 

turskog zuluma u drugoj polovini XVIII veka od Vlasotinaca; njihovi 

potomci živeći u masi vlaškog življa, primili su vlaške osobine i 

jezik… Srbovići doseljeni su pri kraju XVIII veka iz sela Brestovika 

kod Peši; i oni su porumunjeni, ali im ţene nikad nisu napuštale 

srpsku nošnju… Kalušanji takoŤe su srpska porodica; njihovi su se 

preci doselili iz okoline Ristovca kod Vranja, a njihovi potomci su 

porumunjeni.” U drugoj polovini XVIII veka vlaških doseljenika ima 

„iz Moldave na Dunavu… iz Bregova na Timoku… iz sela Bošnjaka 

kod Moldave na Dunavu… iz Novog Sela u Banatu… iz mlavskog sela 

Kladurova… iz Mlave, iz sela Ranovca… Manastirice… iz 

Besarabije… od Vidina… Turije… iz sela Čokonjara u Krajini… od 

Rama na Dunavu … iz sela Oštrelja kod Zaječara… iz zviškog sela 

Duboke… iz sela Vlaškog Dola u blizini Aleksandrovca (u Moravi)… 

U slivu gornjeg Peka … postoje svega tri sela: Jasikovo, Leskovo i 

Vlaole.” 789 

„Jasikovo leţi na uššu Jagnjila u Veliki Pek. Nalazimo ga kao 

pusto mesto 1723. godine, a kao naseljeno prvi put 1818 godine; u 

njemu je tada bilo 15 domova, što pokazuje da obnavljanje ovog sela 

nije bilo davno pre te godine… Današnje Jasikovo obnovljeno je 

vlaškim stočarima iz bliskih sela, a reŤi su doseljenici iz udaljenijih 

mesta Krajine i Banata...iz Almaša… iz Erdelja.” 790 

Paţljivom ţitaocu iz navedenih citata neše promaši zakljuţak 

koji se nameše da su pojedine porodice koje uglavnom potiţu sa juga 

Srbije i sa Kosova bile porumunjene. Postavlja se pitanje na koje, 

naţalost, nikada nešemo dobiti odgovor, da nisu moţda te srpske 

porodice koje se lako porumunjuju zapravo Vlasi koji su u 

srednjovekovnom ili turskom periodu bili manje ili više posrbljeni ili 

su to pojedinaţni primeri prirodne asimilacije srpske manjine u 




rumunsku (vlašku) vešinu. Laziš pominje Vlahe iz Erdelja meŤu 

kojima se Srbi porumunjuju, pa iz toga proizlazi da Vlasi govore 

rumunski jezik. 

Posrbljavanje i povlašavanje. U radovima mnogih srpskih 

autora ima nagoveštaja o unutrašnjim preseljavanjima stanovništva 

istoţne Srbije koja su, kako kaţe Tihomir Stanojeviš, još više 

„ubrzavala proces ’povlašavanja’ srpskog stanovništva, ali su u isto 

vreme stvarani uslovi i za’posrbljavanje’ doseljenika rumunsko-srpske 

struje.” Pojedinaţni sluţajevi povlašavanja ili posrbljavanja su sasvim 

moguša i prihvatljiva opcija sa stanovišta prirodnog asimilacionog 

procesa, ali je Tihomir Stanojeviš ostao, naţalost, pod jakim uticajem 

Koste Jovanoviša koji je u svom delu Negotinska krajina i Ključ prvi 

izneo tezu o rumunsko-srpskoj struji stanovništva koje zapravo 

predstavlja rumunsko stanovništvo u poodmaklom procesu asimilacije. 

Stanojeviš nam objašnjava kako je tekao proces posrbljavanja i 

povlašavanja. Obiţno se, kaţe Stanojeviš, „ova pojava zapaţa u 

srpskim selima gde Srbi imaju vešinu ili u srpskim porodicama koje 

„prizešuju” Vlahe... Najinteresantnija pojava u toj specifiţnoj masi 

stanovnika je intimno osešanje i izjašnjavanje da se svi osešaju 

Srbima, iako vlaški govore.” 791 Ta najinteresantnija pojava o 

intimnom osešanju i izjašnjavanju da se „svi osešaju Srbima, iako 

vlaški govore” o kojoj piše Stanojeviš, ukazuje upravo na poodmakli 

proces asimilacije Rumuna (Vlaha) u Negotinskoj Krajini. Ovde bih 

naglasio da su i intimna subjektivna osećanja morala nastati pod 

objektivnim uticajima crkve, vojske, škole, administracije, medija i 

drugih institucija kulture. 

Suprotno navodima Tihomira Stanojeviša, Kosta Popoviš kaţe: 

„Ovo selo [Krepoljin] ima po jaţe od dvesta kuša. Stanovnici su Srbi i 

Vlasi, kuće im nesu izmešane nego se zna srpsko a zna se vlaško; 

jedna reţica teţe kroz selo koja ih savršeno razdeljava, s jedne su 

strane jedni a s druge drugi. – Narod je raden i dobrog stanja. 792 

Dakle, mešanja udajom i ţenidbom meŤu Vlasima i Srbima nije bilo. 

O tome piše i Đokiš, da se u srezu Homoljskom „retko uzimalo Srbi i 


792 Kosta Popoviš, Put licejskih pitomaca (jestastveničkog odeljenja) po Srbiji 

godine 1863, Beograd 1867, 47.


Vlahinje ili obratno i tako je svaki ostao na svome.” 793 Sliţan primer 

Đokiš donosi iz Crne Reke gde je „Dobar poznavalac Rumuna dr. 

Feliks Kanic” pomenuo „u svojoj knjizi da je putujuši kroz Srbiju u 

selu Lukovu okruga crnoreţkog našao jednog uviŤavnog srpskog 

sveštenika, koji je zabranjivao Srbima da stupaju u brak sa 

Vlahinjama, iz bojazni, da se srpske porodice ne bi povlašile.” 794 

Vratimo se opet Kosti Popovišu koji krajem sedme decenije XIX veka 

iznosi da „U Vlaha do skora nije bilo odive 795 za Srbinom ili 

Bugarinom, i ako su oni uzimali Srpkinje i Bugarke. Tek u najnovije 

vreme odustaje se malo po malo od tog obiţaja.” 796 Ovde je reţeno da 

se vlaška nevesta nije udavala za Srbina ili Bugarina, a da su se 

Srpkinje i Bugarke udavale za Vlaha, što opet ukazuje na to da nije 

moglo biti povlašavanja srpskih kuša uz pomoš vlaških snaha, veš 

suprotno, posrbljavanja vlaških kuša uz pomoš srpskih snaha. Popoviš 

u nastavku kaţe da se „Tek u najnovije vreme odustaje ... malo po 

malo od tog obiţaja”, 797 tj. poţela se i pokoja vlaška snaha udavati u 

srpsku ili bugarsku kušu, ali tu nema ni pomena o masovnom 

povlašavanju putem udaje Vlahinja u srpske kuše. 

Ljubica S. Jankoviš u svom radu o narodnim igrama u Homolju 

1940. godine piše: „U Krepoljinu igra se još na zavetine i Spasovdan, 

kada je glavna zavetina. Srbi igraju kod svoga, Vlasi kod svoga 

zapisa.” 798 Opet nema mešanja Srba i Vlaha, a verujem ni toliko 

proklamovanog povlašavanja odlaţenjem vlaških snaha u srpske kuše 

o kojima pišu Natoševiš, Đokiš i ostali vajni autori. 

U tekstu Koste Jovanoviša ţitamo da je „U Krajini i u Kljuţu 

bilo ... i posrbljavanja doseljenika rumunsko-srpske struje, ali znatno 

manje nego porumunjavanja.” Koji su parametri posluţili Jovanovišu 

u zakljuţivanju da je porumunjavanja bilo više u odnosu na 

posrbljavanja ne moţemo znati, ali je lepo naglasio da se „Obiţno ... 



795 Odiva je udata ţena, snaja, u odnosu na rod odakle potiţe. 

796 Kosta Popoviš, Put licejskih pitomaca (jestastveničkog odeljenja) po Srbiji 

godine 1863, Beograd 1867, 82. 

797 Kosta Popoviš Put licejskih pitomaca, 1867, 82. 

798 Ljubica S. Jankoviš, Narodne igre u Homolju, u: Etnologija, Ţasopis 

Etnološkog društva u Skoplju, god. 1, sv. 2, Skoplje 1940, 112.


posrbljavalo stanovništvo u naseljima u kojima su Srbi bili u 

vešini.” 799 Zašto taj parametar nije mogao biti isti i u porumunjavanju 

stanovništva u naseljima u kojima su Rumuni bili u vešini, takoŤe ne 

znamo. Jovanovišu, meŤutim, nije promaklo da iznese nešto što 

posredno govori da brakovi Srba s Vlahinjama nisu lepo prihvatani u 

narodu, jer „Nazivom ’katiri’ označavaju Srbe koji su od oca Srbina a 

od majke ’Vlahinje’”, 800 a katir (catîr) 801 na rumunskom oznaţava 

mazgova (mazgu) koji se raŤa ukrštanjem magarca (Srbina) i kobile 

(Vlahinje). Kada Jovanoviš kaţe da su se „U ’Vlahe’, odnosno u Srbe, 

obiţno ... brzo pretapali doseljeni pojedinci ili mali rodovi.”, 802 on 

nam dakako otkriva da se manjina, bilo srpska bilo rumunska (vlaška) 

mogla jedino u srpsku ili rumunsku (vlašku) vešinu pretapati, što je sa 

stanovišta prirodne asimilacije sasvim prihvatljivo. U svojim 

razmatranjima o stanovništvu Resave Miroslav Draškiš i Nikola 

Panteliš su, na osnovu podataka koje je posredno pruţio Stanoje 

Mijatoviš, naveli „niz primera o etniţkom mešanju srpskog i vlaškog 

stanovništva”. 803 

Najpre su predstavili pojedinaţne primere o posrbljavanju 

Rumuna (Vlaha): „U selu Brestovu porodica Kumriša ili Kumbriša 

bila je vlaška, ali je potpuno posrbljena. U Brestovo su se doselili iz 

Subotice u 19. veku. Sa porodicom Kumriša u Subotici, koji su Vlasi, 

799 Kosta Jovanoviš, op. cit., 1867, 116117. 


801 Pojam catâr m. „mazgov” u rumunskom jeziku oznaţava porod koji nastaje 

ukrštanjem magarca i kobile (rum. Pe ·apă o duc la magar¸ ș-atunča să nașće catâr = 

Kobilu vode kod magarca i tada se rodi mazga ili mazgov. Kazivaţ je moj otac Petar 

Gacoviš, rodom iz Šipikova, opština Zajeţar). U tekstu Koste Jovanoviša pogrdni 

naziv za sina catâr „mazgov” nastao ukrštanjem Srbina i Vlahinje posredno ukazuje 

na to da je otac Srbin poistovešen s magarcem, a majka Vlahinja poistovešena s 

kobilom. Naziv catâr posredno ukazuje na to da su brakovi izmeŤu Srba i Vlahinja 

bili neprihvatljivi. To još ukazuje da je takvih brakova bilo, ali svakako neznatno, jer 

da ih je bilo masovno, ne bi imalo smisla nazivati pogrdnim imenom, recimo, svako 

drugo dete u selu. I danas nisu uobiţajeni brakovi izmeŤu Srba i Vlaha, osim ako su 

fakultetski obrazovani ili ne ţive u seoskoj sredini. Vlah ili Vlahinja u srpskom selu, 

kao i Srbin ili Srpkinja u vlaškom selu obiţno sluţe za sprdnju zbog govora koji, bilo 

srpski bilo rumunski, nikad ne uspeju pravilno savladati. 


803 Miroslav Draškiš, Nikola Panteliš, Razmatranja o stanovništvu Resave, 

Glasnik Etnografskog muzeja, 2829 (19651966), 26.


smatraju se za jedan rod. U Bikovcu rod Stojkoviša susedi smatraju 

Vlasima, mada oni za sebe smatraju da su Srbi. U selu Vitanci rod 

Jankuljeviša-Bugarţiša, koji su se doselili iz Timoka, nekada je bio 

vlaški. U selu Dvorištu porodica Jojkiša preseljena iz Homolja bila je 

vlaška, pa se posrbila. U istom selu je i rod Stefanoviša, doseljen iz 

Homolja, takoŤe bio vlaški, danas potpuno asimilovan. Trešina sela 

Dvorišta bili su Vlasi. MeŤutim, danas malo ko zna koje su porodice 

bile vlaške. U Lipovici je rod Raduloviša – Novakoviša, doseljen iz 

Homolja, svojevremeno bio vlaški. U istom selu vlaškog porekla su i 

Milikovci. U MedveŤi rod Prediša koji se doselio iz Porodina 

poţarevaţkog bili su Vlasi. U Panjevcu starinaţki rod Uješevci bio je 

vlaški, meŤutim danas je posrbljen. U istom selu Petroviši – Beţunari, 

naseljeni iz Crne Reke, posrbili su se. ĐorŤeviši iz Roande, poreklom 

iz Homolja, primili su sve srpsko. U selu Roševcu porodica Iliša, 

doseljena iz Homolja, i Radivojeviši, ţiji je predak prizešen iz 

Proštinca, bili su Vlasi. Porodica Vlaškoviša danas je srpska, a 

poreklom je vlaška iz Proštinca. U MedveŤi postoji vlaška mala. 

Naziv je došao po Vlasima koji su danas posrbljeni. Vlahinje iz sela 

Subotice rado se udaju za Srbe u druga okolna sela. U 1963. godini 

dve su se udale u selo Roanda, a jedna u MedveŤu. U selo Sedlare u 

toku nekoliko poslednjih godina prizetila su se ţetiri Vlaha. U selu 

Lukovici ima nekoliko Vlahinja iz Bobova. Sliţnih primera ima u 

drugim selima.” 804 

Razume se da su posle iznetih primera posrbljavanja izneti i 

primeri povlašavanja Srba: „U Subotici rod Srbuloviša, za koje se ne 

zna odakle su, verovatno su bili Srbi pa su se povlašili. Rod ĐorŤeviša 

doseljen kao srpski iz Kovanice potpuno je povlašen. Iliši – 

Tufegdţiši doselili su se ţak iz vranjske okoline i kao Srbi takoŤe su 

povlašeni. Gavrilo Mišiš iz Sedlara oţenio se Vlahinjom 1900. 

godine. Sin mu se takoŤe oţenio Vlahinjom iz Subotice, a i šerka mu 

se udala za Vlaha. Gavrilo ne govori vlaški, ali mu zato deca i unuci 

sasvim dobro govore vlaški. Ljuba i Milan Gligorijeviš Srbi iz 

Troponja došli su na miraz u Suboticu. Njihovi potomci se odevaju 

kao Vlasi. Ljubomir Bariš iz MedveŤe oţenio se u Subotici 

Vlahinjom, sin mu se potpuno povlašio i oţenio Vlahinjom. Rod 

804 Miroslav Draškiš, Nikola Panteliš, op. cit., (19651966), 2627.


Šosiša u Bobovu, koji je doseljen kao srpski iz Timoka, takoŤe je 

povlašen. U selu Viteţevu rod Pušnjaci doseljen iz Kušiljeva kao ţisto 

srpski kasnije se povlašio.” 805 

Svi navedeni primeri posrbljavanja i povlašavanja idu u prilog 

mišljenju da je pojedinaţne prirodne asimilacije bilo u oba smera. 

Istog je mišljenja i Antonije Laziš: „Ovde [u Homolju i Zviţdu] su se 

zbila ukrštanja izmeĎu vlaškog stanovništva doseljenog iz Banata, 

poglavito iz Almaša, zatim Krajine, Crne Reke i Rumunije, i srpskog 

stanovništva, doseljenog sa Kosova, od Prizrena, od Sjenice, od Peći, 

iz Vasojevića, iz dolina Morave i Vardara, od Timoka, od Bitolja i na 

posletku malog broja starinaca, te su se jedni pretapali u Vlahe, a 

drugi u Srbe. Ali asimilacija ovih raznih etniţkih grupa zavisila je – 

kaţe Laziš – ne samo od socijalne sredine, veš i od broja 

doseljenika.” 806 Svojevremeno je i Cvijiš napisao da su se „Vlasi 

pretapali u Srbe, a Srbi u Vlahe.” 807 Ovde su Antonije Laziš i Cvijiš 

izneli istinu samo u sluţaju prirodne asimilacije, a to je da su se 

malobrojni Vlasi pretapali u vešinsko srpsko stanovništvo, kao i 

malobrojni Srbi u vešinsko vlaško stanovništvo, a ukoliko je srpsko ili 

vlaško stanovništvo ţivelo u naseljima gde su jedni ili drugi bili 

apsolutno homogeni, prirodnog pretapanja/asimilacije nije moglo 

biti. Kao potvrdu za to naveššu Karaševce (Srbi-Timoţani) koji su se 

u više navrata iseljavali sa prostora istoţne Srbije u Rumuniju od XIV 

do XVIII veka i koji su ţiveli i ţive u homogenim naseljima i na taj 

naţin su uspešno odrţali svoj maternji srpski jezik u rumunskom 

okruţenju. 808 

Sliţnog je mišljenja i Miroslav Draškiš da „U današnjim 

srpskim selima ima pretopljenih Vlaha, (a) u vlaškim selima 

pretopljenih Srba”, koji ţive u 38 sela Negotinske opštine („22 

805 Miroslav Draškiš, Nikola Panteliš, op. cit., (19651966), 27. 


807 Jovan Cvijiš, Balkansko poluostrvo i juţnoslovenske zemlje : osnove 

antropogeografije, Beograd, Marso, 2011, 182. 


84.


kompaktna vlaška i 16 kompaktnih srpskih sela”). 809 Da Srbi teško 

gube etniţke odlike srpstva, jezik, kulturu i pravoslavnu veru i nakon 

bezmalo 500 godina u tuŤem svetu druge vere, kulture i jezika, moţe 

nam posvedoţiti Boško Desnica o iseljenim Srbima u Istri: „Srbi 

presaŤeni u Istru, iako odseţeni od tela svog naroda i ostavljeni sami 

sebi, bez potpore i oslona, ipak su odoleli svim iskušenjima i odrţali 

se sve do danas, savršeno svesni u svojim oazama, koje predstavljaju 

naša najmanja, ali najdostojnija paţnje etniţka ostrva.” 810 Oni su, piše 

Desnica, naseljeni u Istri prvi put 1657. i drugi put 1671. godine u 

mestu Peroj i Pulj, mada Gligor Stanojeviš i Jorjo Tadiš u svojoj 

knjizi govore o naseljavanju Srba u Istri 1538. i 1539. godine, takoŤe 

pod mletaţkim nazorom. 811 

Završio bih ovo potpoglavlje tekstom Antonija Laziša koji daje 

najbolji opis onoga što se u stvarnosti jedino i doista moglo dogoditi: 

„Ukrštavanja su se zbivala naroţito izmeŤu vlaškog i srpskog 

stanovništva, te su se jedni pretapali u Srbe a drugi u Vlahe… Vlaški 

doseljenici bili su mnogobrojniji, pa ipak su oni podlegli uticaju 

srpskog ţivlja vrlo brzo i lako se pretapali u Srbe… Danas vlaško 

stanovništvo ovog kraja govori nekom mešavinom srpsko-rumunskog 

jezika, koji je pravom Rumunu teško razumljiv”, 812 što ukazuje na 

asimilaciju Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije i posrbljavanje rumunskog 

jezika koji predstavlja jedan od stoţera njihovog etniţkog obeleţja u 

borbi za oţuvanje rumunskog (vlaškog) etniţkog i nacionalnog 

identiteta. 

Posrbljavanje. Davne 1959. godine, samo dve godine pre 

popisa 1961. godine, na kojem je popisano svega 1368 Vlaha, Sima 

Širkoviš u knjiţici Srednjovekovna srpska drţava objavljuje izabrane 

darovnice i hrisovulje srpskih vladara u kojima se pominju 

srednjovekovni Vlasi i njihovi zakoni. On u tom radu iznosi, rekao 

809 Miroslav Draškiš, Narodna kultura uţe Srbije u svetlosti etničkog mešanja 

poromanizovanog (vlaškog) i slovenskog stanovništva, Radovi XI savetovanja 

etnologa Jugoslavije, Zenica, Muzej grada Zenice, 1970, 88. 

810 Boško Desnica, Stojan Janković i uskočka Dalmacija : Izabrani radovi, 

priredio SrŤan Volareviš, Beograd, SKZ, 1991, 11. 

811 Gligor Stanojeviš, Jorjo Tadiš, Jugoslovenske zemlje u mletačko-turskim 

ratovima XVIXVIII vijeka, Beograd, Istorijski institut, 1970, 62, 63. 



bih, ne samo svoje mišljenje veš i mišljenje srpske historiografije koja 

se do danas ni u ţemu nije promenila. Tako on o Vlasima kaţe 

sledeše: „Vlasima su prvobitno nazivani ostaci romanizovanih 

starosedelaca Balkanskog poluostrva. U toku vekova oni su se stopili 

sa slovenskim stanovništvom i izgubili svoje posebno etniţko 

obeleţje. Ime vlaha tada se prenelo na sve stoţare, bez obzira na 

etniţko poreklo i karakter...” 813 Zatim predstavlja zakon Vlaha iz 

Svetostefanske hrisovulje, u kojoj piše da Vlasi „nemaju veliki 

desetak veš mali. Da daju svake godine od 50 ovaca jednu ovcu s 

jagnjetom i jednu jalovu... Oni koji imaju sela da kose seno ... i da 

donose godišnje jedan tovar ţita i drugi tovar vina...” 814 Zatim 

prikazuje zakon Vlaha iz ArhanŤelovske hrisovulje, u kojoj piše da 

Vlasi treba „da daju jednu ovcu s jagnjetom i jednu jalovu... gradove 

da popravljaju i jagnjila da grade...” 815 

Dakle, Vlasi su se „stopili sa slovenskim stanovništvom”, tj. 

poslovenili su se, a to je suprotno od onoga o ţemu pišu mnogi srpski 

autori, da su Srbe Rumuni (Vlasi) povlašavali. Doduše, prireŤivaţ 

Sima Širkoviš je oţigledno zapao u neposrednu kontradikciju kada je 

ustanovio da su se Vlasi tokom vekova stopili sa slovenskim 

stanovništvom i izgubili svoje etniţko obeleţje, jer u nastavku piše da 

se njihovo ime prenelo na sve stoţare, bez obzira na njihovo etniţko 

poreklo i karakter. Znaţi li to da se meŤu stoţarima koji se samo 

nazivaju vlasi nalaze Srbi, Bugari, Albanci i drugi etnosi? Zašto se 

onda u izvorima Vlasi pominju s velikim poţetnim slovom, kao i 

Bugari, Srbi i Arbanasi, koji su se takoŤe bavili stoţarstvom ali se 

pritom ne nazivaju Vlasi? Na kraju krajeva, zašto bi Vlasi izgubili 

etniţku kategoriju kada se meŤu njima sada nalaze kao stoţari svi 

narodi Balkana? Uostalom, zar te stoţare koji su poreklom 

miksovarvari vizantijski izvori ne nazivaju Serb-albanito-bulgaro- 

813 Srednjovekovna srpska drţava : Izabrani izvori, priredio Sima M. Širkoviš, 

Zagreb, Školska knjiga, 1959, 24. 


Zagreb, Školska knjiga, 1959, 25. Zakon Vlaha iz Svetostefanske hrisovulje 

(13131318). 


Zagreb, Školska knjiga, 1959, 25. Zakon Vlaha iz ArhanŤelovske hrisovulje (1348).


blahos ili Bulgar-albanito-blahos? 816 Ako su Vlasi samo stoţari i ne 

bave se zemljoradnjom i vinogradarstvom, zašto im se u zakonu 

nalaţe, barem onima koji imaju sela, da pored stoke vladaru, 

vlastelinu ili manastiru donose ţito i vino, ili še biti da su Sloveni 

doneli vinovu lozu iz svoje postojbine, gde god se ona nalazila. Kako 

to da vlasi, tj. stoţari, znaju bolje od Srba da zidaju gradove svojih 

gospodara koji nisu pleterom, veš kamenom ozidani? To su samo neka 

od pitanja, koja, doduše, nagoveštavaju da su i rumunofoni Vlasi 

pripadali svim socijalnim kategorijama, kao i drugi narodi Balkana, na 

koja srpska istorija nije spremna dati odgovore. Razume se, ovde nije 

mesto za navoŤenje svih srednjovekovnih izvora koji govore u prilog 

etniţkoj kategoriji rumunofonih Vlaha jer je to uţinjeno na drugom 

mestu. 817 

Draškiš je u opseţnom delu Stojana Novakoviša naišao na 

podatak da se u Ţiţkoj povelji kralja Prvovenţanog (12221228) 

spominju Vlasi s „liţnim imenima vlaškog (Bun, Bukor, Njeţ, Radul, 

Grd) i srpskog porekla.” 818 Prema Draškiševom mišljenju, „ta rana 

stoţarska vlaško-srpska kretanja svakako su dovodila u zapadnu 

Srbiju stanovništvo takvog etniţkog karaktera.” Citirajuši 

Novakoviša, Draškiš takoŤe navodi da se „u povelji kralja Milutina iz 

1300. godine spominju ... Vlasi manastira Moraţe, Mileševa i 

Studenice”, 819 a da su u svojim kretanjima po Balkanu „Poţetkom 14. 

veka Vlasi stoţari zauzeli ... mnoga pasišta po staroj Raškoj, 

Romaniji, Rogozni i Kopaoniku.” To vidimo otuda, kaţe Draškiš, što 

je „na tom prostoru saţuvan ... znatan broj njihovih (rumunskih – S. 

G.) toponima” i nastavlja da „pored imena Rumanija (Romanija – S. 

G.), koje samo po sebi govori, mnoga imena izvedena su od korena 

cer (Surdulica).” Koristeši se Pavloviševim radom Kulize, Draškiš 

navodi da i „danas prema antropo-geografskim ispitivanjima ima 

njihovih rodova po kopaoniţkim selima, zatim, po Goliji i Starom 

816 Dj. Sp. Radojiţiš, „Bulgaralbanitoblahos” i „Serb-albanito-bulgaro-blahos”, 

Romanoslavica, 13 (1966), 7779. 


do XVI veka, Bor, Muzej rudarstva i metalurgije u Boru, NVO Ariadnae filum, 2012, 

knj. II, 180300. 

818 St. Novakoviš, Zakonski spomenici, Beograd 1912, 619. 

819 St. Novakoviš, op. cit., 919.


Vlahu”, 820 a imajuši u vidu rad Petra Petroviša Stari Vlah, Draškiš 

piše da su „ti rodovi ... naravno, potpuno posrbljeni a nazivaju se: 

Kulize, Kurepi, Kapori, Gabori, Draksenići, Turomani”, naglasivši da 

se „Kapori ... čak pominju u Dečanskoj povelji.” 821 Prihvatajuši 

zakljuţke do kojih je došao Branislav ĐurŤev u svom radu O 

knezovima, Draškiš govori da se upravo zahvaljujuši tim doseljenim 

Vlasima „za vreme turskog feudalizma i u zapadnoj Srbiji stvaraju ... 

autonomne oblasti sa kneţevskom samoupravom.” 822 Imajuši u 

rukama delo Jovana Radoniša, Draškiš u prilogu pod rednim brojem 

161 nalazi berat Atanasa Raškoviša, starovlaškog kneza iz 1722. 

godine, u kojem saznaje da se Atanasov otac, „takoŤe, starovlaški 

knez, nazivao Jerkul Bratul, a da je poticao od Raškoviša.” 823 

U veoma saţetom tekstu Draškiš iznosi nekoliko vlaških imena 

manastira Ţiţe romanskog porekla s poţeka XIII veka, što še reši da 

ih po tome smatra etniţkim bilingvalnim Vlasima. Zatim etniţke 

rumunofone Vlahe nalazi poţetkom XIV veka u zapadnoj Srbiji, rekli 

smo, na imanjima manastira Moraţe, Mileševe i Studenice. Da se još 

uvek radi o etniţkim Vlasima, moţe se zakljuţiti po mnogim 

rumunskim (vlaškim) toponimima, koje poimence nalazimo u radu 

Aleksandra Lome (Iz toponimije Srbije). 824 Draškiš kaţe da se i danas, 

tj. kad je pisao svoj rad, prema antropo-geografskim ispitivanjima 

njihovi rodovi, poput Kuliza, 825 Kurepa, 826 Kapora, Gabora, 

Draksenića i Turomana mogu naši po Kopaoniku, Goliji i Starom 

820 Rad. Lj. Pavloviš, Kulize, Glasnik Etnografskog instituta, I, 1952; Mil. S. 

Filipoviš, Glasinac, Srpski etnografski zbornik, knj. 60, 1950, 252. 

821 Petar Ţ. Petroviš, Stari Vlah, Glasnik Etnografskog muzeja, knj. 24, Beograd, 

1961, 2829. 

822 Branislav ĐurŤev, O knezovima pod turskom upravom, Istorijski ţasopis, 1, 

12 (1948), 141. 

823 Miroslav Draškiš, Narodna kultura, 1970, 100101; J. Radoniš, Prilozi za 

istoriju Srba u Ugarskoj, I, Novi Sad, 1909 (prilog 161). 

824 Aleksandar Loma, Iz toponimije Srbije [II Drimonimi na -et u zapadnoj Srbiji], 

Onomatološki prilozi 6, 105–118. 

825 http://www.poreklo.rs/2013/07/13kulize-rodovi-koji-slave-sv-mratu/; 

826 http://www.montenegro.org.au/M.html. Mazalica (Kurep), ogranak Kurepa u 

Crljenici.


Vlahu, ali da su „potpuno posrbljeni”. 827 Da su ti Vlasi u veme turskog 

feudalizma doprineli tome da se i u zapadnoj Srbiji stvaraju 

autonomne oblasti s kneţinskim samoupravama, neosporno je, veli 

Draškiš prihvatajuši prouţavanja Branislava ĐurŤeva. 828 Da se još 

uvek radi o etniţkim Vlasima (Aromunima) u toj oblasti, sudimo i na 

osnovu spomenutog imena starovlaškog kneza Jerkula Bratula s kraja 

XVII i poţetka XVIII veka, koje Draškiš preuzima iz dela Jovana 

Radoniša. 829 U XVII veku je bilo još romanskih Vlaha, koji su leti 

vodili svoja stada na pašnjake Vitorog planine i Kupresa, a zimi 

odlazili u Makarsko primorje. Oni su govorili „vlaškim” jezikom i bili 

su katoliţke veroispovesti. 830 

Govoreši o vojnucima, Branislav ĐurŤev iznosi tezu nadasve 

prihvašenu meŤu srpskim istoriţarima koju Draškiš zdušno podrţava 

govoreši da je „na Balkanskom poluostrvu u srednjovekovnim 

feudalnim drţavama vršena ... asimilacija starijeg preslovenskog, na 

zapadu ilirskog, na istoku dakotraţkog romanizovanog stanovništva, 

koje je vremenom u tadašnjim društveno-ekonomskim uslovima, 

preraslo od etniţkih Vlaha u posebnu socijalnu grupu slovenskih 

stočara vlaha, nastanjenih u veš stalnim, uglavnom, planinskim 

naseljima.” 831 Etniţki Vlasi su, dakle, asimilovani, posrbljeni, kako 

kaţe Sima Širkoviš na poţetku ovoga potpoglavlja, meŤutim Draškiš 

u tome nije kategoriţan i kaţe da „S obzirom na nejednake društveno- 

827 

„Neki potomci hercegovaţkih Vlaha doseljenih iz Tesalije, Epira i 

Makedonije, koji su govorili aromunski, mogu se po svojim imenima ili prezimenima 

i danas prepoznati: Banjani, Balac, Bilbija, Boban, Bokan, Banduka, Bencun, Belen, 

Bender, Besara, Bovan, Čokorilo, Darda, Doman, Drečo, Đerman, Gac, Gala, 

Jarakula, Kalin, Kešelj, Keser, Kočo, Kalaba, Kokoruš, Kosor, Lopar, Macura, 

Mataruga, Pačen, Palavestra, Punja, RiĎan, Šola, Šolaja, Šabat, Šurla, Šatra, 

Škipina, Špira, Tubin, Taor, Tintor, te konaţno razni Kecmani, Šikmani, Toromani, 

Šumani, Karani, Šurlani, Servani. Sva ta imena skroz su neslovenska, a mogao bi ih 

protumaţiti samo dobar romanista; ali se i ona slaviziraju u novije vreme nastavkom 

iš ili oviš, eviš.” (Š. Truhelka, Studije o podrijetlu. MH, Zagreb, 1941, 41). 

828 Branislav ĐurŤev, O knezovima pod turskom upravom, Istorijski ţasopis, 1, 

12 (1948). 

829 J. Radoniš, Prilozi za istoriju Srba u Ugarskoj, I, Novi Sad 1909 (prilog 161). 

830 Miroslav Dţaja, Sa Kupreške visoravni. Otinovci Kupres, 1970, 2021. 

831 Miroslav Draškiš, Narodna kultura, 1970, 9394; Branislav ĐurŤev, O 

vojnicima, Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, nova serija, društvene nauke, sv. 

II, Sarajevo 1947, 108112.


ekonomske uslove u raznim krajevima Balkana, što je bilo naroţito 

karakteristiţno kako za srpski tako i za kasniji turski feudalizam, ovaj 

proces, kako kaţe B. ĐurŤev, nije morao biti svuda podjednak” 832 i 

nastavlja, a „Ja smatram da svuda nije morao niti mogao biti 

završen.” Drugim reţima, ĐurŤev smatra da posrbljavanje i 

asimilacija etničkih Vlaha nije na svim prostorima Balkana 

podjednako završena balkanska priţa. Draškiš ne ostaje samo na tome, 

veš naglašava da posrbljavanje nije ni moglo biti završeno, posebno 

ne „U severnim krajevima Srbije, gde srpski feudalizam nije imao onu 

moć kao u svojim drţavnotvornim centrima na jugu” i da se „ovaj 

proces (posrbljavanja i asimilacije – S. G.) ... nastavio i u turskom 

feudalizmu” 833 sve do kraja XVI (1585) i poţetka XVII veka (1605), 834 

kada je taj vlaški rumunofoni sloj osveţen novim doseobama 

rumunskog ţivlja iz Vlaške, Transilvanije i Moldavije. Iz svega 

navedenog sledi zakljuţak da Rumuni (Vlasi) istoţne Srbije nikada 

nisu bili slovenski stočari. 

U istom radu u vezi s još nedovršenom asimilacijom rumunskog 

(vlaškog) stanovništva istoţne Srbije Draškiš ponavlja: „Moţe se 

ustvrditi da je narodna kultura uţe Srbije, zaista, zasnovana na 

brojnim starim etniţkim mešanjima doseljenog slovenskog (srpskog) i 

zateţenog ilirsko-traţkog stanovništva koje je, romanizovano kasnije, 

poznato pod nazivom Vlasi. Brojni primeri upravo dokazuju da ti 

procesi na teritoriji Srbije još nisu svuda ni danas završeni.” 835 

Na osnovu studije Milana Vasiša 836 o martolozima i na osnovu 

vlastitih istraţivanja u selu Dupljanu, Draškiš navodi sledeše: „vlaško 

stanovništvo, ... turska vlast zatiţe na ... asimilacijonoj etniţkoj 

granici, ... u sluţbi je direktno sultanovoj i kao takvo ima odreŤene 

duţnosti (martolozi, vojnuci i sl.) ali i prava... O tome imamo za 

Negotinsku krajinu još ţivu tradiciju u selu Dupljane, inaţe, dosta 

arhaičnom selu sa relativno dosta starinačkih rodova. Za Hrkuloviće i 

832 Miroslav Draškiš, Narodna kultura, 1970, 9394; Branislav ĐurŤev, op. cit., 

108112. 

833 Miroslav Draškiš, Narodna kultura, 1970, 9394. 

834 Dušanka Bojaniš-Lukaţ, op. cit., 1978, 64, 70. 

835 Miroslav Draškiš, Narodna kultura, 1970, 103 

836 Milan Vasiš, Martolosi u jugoslovenskim zemljama pod turskom vladavinom, 

Akademija nauka BiH, Djela XXIX, knj. 17, Sarajevo 1967, 35, 94, 117.


Floriće, koji su, inaţe, ’domoroci’ u selu, kaţe se da su bili ’saradnici 

Turcima, da su im pokazivali put, čuvali narod po torovima ili 

salašima (planinskim imanjima na kojima se i danas ţivi preko čitave 

godine) i zbog toga primali nagrade od Turaka’”. Na osnovu toga 

Draškiš zakljuţuje: „Kao što je poznato, to bi otprilike bile duţnosti 

martologa u turskom feudalizmu.” 837 Ako su Hrkulovići i Florići 

domoroci i ako su bili martolozi, kako zakljuţuje Draškiš, onda ja 

mogu reši na osnovu njihovih prezimena da su po etniţkoj pripadnosti 

sigurno pripadali rumunskom (vlaškom) narodu, a ne posebnoj 

socijalnoj grupi „slovenskih stočara vlaha” kako zakljuţuje 

Draškiš. 838 

U vezi s migracijama rumunskog stanovništva u istoţnu Srbiju, 

Draškiš u svojim prouţavanjima dolazi do validnog zakljuţka „da se 

oblast severoistoţne Srbije nalazila u blizini tzv. severnog romanskog 

etničkog jezgra u današnjoj Rumuniji, proces potpunog vlaškog 

etniţkog izjednaţavanja sa srpskim stanovništvom biva usporen 

kasnijim doseljavanjem sveţeg stanovništva romanskog govora 

(Ungurjani i Carani) tokom 17, 18. i 19. veka sa severa, a moguše i sa 

juga (Arumuni – S. G.), naroţito u prvim decenijama vladavine 

Turaka, koji u ove krajeve donose termin ’katun’.” 839 Po mišljenju 

Draškiša, „istoţna Srbija se, zaista, i geografski i kulturno vezuje za 

karpatsko podruţje, kome je jedna od osnovnih karakteristika upravo 

njeno stanovništvo koje po genezi jednim delom, svakako vodi 

poreklo još iz veoma rane trako-dačko-slovenske simbioze.” 840 

Zbog ţega Draškiš koristi izraze romansko etničko jezgro u 

Rumuniji kada znamo da je to rumunsko etničko jezgro, zašto 

upotrebljava opštu frazu romanski govor umesto da kaţe rumunski 

govor, zašto upotrebljava lokalne nazive Ungurjani i Carani u 

identifikaciji rumunskog stanovništva, ne mogu argumentovano 



839 Miroslav Draškiš, Narodna kultura, 1970, 94; Istorija naroda Jugoslavije, I, 

92; T. P. Vukanović, Les Valaques, habitants autochtones des pays balqaniques 

L'Etnographie, Paris 1962, 11. 

840 Miroslav Draškiš, Narodna kultura, 1970, 94; Istorija naroda Jugoslavije, I, 

92; T. P. Vukanović, Les Valaques, habitants autochtones des pays balqaniques 

L'Etnographie, Paris 1962, 11.


prosuditi. Postavlja se pitanje koje bi drugo stanovništvo osim 

Rumuna moglo doši sa severa tokom XVII, XVIII i XIX veka u 

istoţnu Srbiju a da se pritom vezuje za karpatsko podruţje. Na 

postavljeno pitanje, koristeši se prouţavanjima Vladimira 

Stojanţeviša i Tihomira ĐorŤeviša, Draškiš daje odgovor da su to 

Vlasi, koji u srpskoj etnologiji predstavljaju porumunjene Srbe, i koji 

nisu isto što i Rumuni. Evo i Draškoviševog teksta: „naseljavanje 

Vlaha u severoistočnu Srbiju pretstavljalo bi, u stvari, (unutrašnje) 

kretanje u okvirima šireg karpatsko-balkanskog područja uslovljeno 

istorijskim prilikama.” 841 Za njega, dakle, naseljavanje Vlaha (nipošto 

Rumuna) u istoţnu Srbiju predstavlja kretanje stanovništva u okvirima 

šireg karpatsko-balkanskog podruţja zato što se, nastavlja Draškiš, 

„na takvu etniţki veš izmešanu teritoriju (sa srpskim i vlaškim, tj. 

porumunjenim stanovništvom – S. G.) u tursko doba tokom 17, 18. i 

19. veka naseljava i srpsko stanovništvo s juga”, pa se zatim „tokom 

19. veka dešavaju burna etniţka previranja koja još i danas traju, a 

koja se u našoj istoriografiji smatraju ’veoma interesantnom 

sociološkom i kulturno-istorijskom pojavom’”, 842 koju „u srpskoj 

etnologiji tumače teorijom procesa porumunjavanja Srba u 

današnjem rumunskom Banatu i Vlaškoj i njihovom ponovnom 

vraćanju u Srbiju (inversnim porumunjenim) povratnim 

metanastazičkim strujama.” 843 Ovde je sve postavljeno naglavaţke, 

umesto da se govori o procesu asimilacije i posrbljavanju Rumuna 

(Vlaha) u istoţnoj Srbiji, koji i danas traje uz pomoš Ministarstva 

kulture i Ministarstva prosvete Republike Srbije na ţelu s 

Nacionalnim savetom Vlaha, Draškiš piše ono što se ţesto ponavlja u 

srpskoj istoriografiji i tumaţi u srpskoj etnologiji, tj. o seobi Srba u 

Banat i Vlašku odakle nakon kratkog vremena dolaze kao Vlasi. Tako 

„zateţeno ilirsko-traţko stanovništvo ... poznato pod nazivom Vlasi” 

to više nije, jer su Vlasi „u spskoj etnologiji” zapravo porumunjeni 

Srbi. Na drugom mestu u svom radu Draškiš kaţe da „Današnji 

etniţki procesi na teritoriji severoistoţne Srbije, ţije je stanovništvo 

nacionalno potpuno izjednačeno, mogli bi, zaista, biti kljuţ za 


842 Vladimir Stojanţeviš, Knez Miloš i istočna Srbija, Beograd, 1957. 

843 Miroslav Draškiš, Narodna kultura, 1970, 94; Tih. ĐorŤeviš, op. cit., 1906; 

Tih. ĐorŤeviš, op. cit., 1924.


objašnjenje sliţnih procesa koji su se veš odigrali drugde na 

Balkanskom poluostrvu u prošlosti.” 844 Pod stanovništvom koje je 

nacionalno potpuno izjednačeno Draškiš sigurno podrazumeva 

Rumune (Vlahe), koji se u procesu asimilacije nacionalno 

poistovešuju sa Srbima. To bi – kaţe on – moglo objasniti sliţne 

procese, tj. asimilaciju Kriţa, Banjana, Mataruga, Luţana, Mugoša, 

Bukumira, Bjelica i drugih na Balkanskom poluostrvu u prošlosti, što 

se detaljno moţe pratiti u studijama J. Erdeljanoviša, 845 S. Tomiša i A. 

Joviţeviša. 846 

Momţilo Saviš u referatu Poslednji Obrenovići u narodnoj 

poeziji na vlaškom jeziku istočne Srbije piše o baladi koja sadrţi refren 

o Timoţkoj buni u kojoj se peva o „mladišu, inaţe pismenom ţoveku, 

Vlahu, koga kralj Milan mobiliše.” Ta balada, kaţe Saviš, „odliţno 

ilustruje kako se stanovništvo severoistoţne Srbije vlaškog govora 

zalagalo za iste ideale za koje i stanovništvo srpskog govora. Dakle, 

iako drugaţijeg govora, ono je veš bilo integrisano, zahvaljujući 

zajedničkim borbama protiv stranog zavojevača, u drţavnu zajednicu 

kojoj je pripadalo.” 847 Mišljenje Saviša o integraciji bilo bi 

prihvatljivo da nije bilo agresivne asimilacione politike u Srbiji putem 

vojske, aministracije, škole i crkve. 

Suprotno mišljenju Draškiša, Saviša i drugih, Tihomir ĐorŤeviš 

je svojevremeno rekao da „Rumuni u Srbiji ţive u ţisto srpskom 

okruţenju i pod stalnim su srpskim uticajem... Oni se posrbljuju i 

njihov broj opada iz dana u dan”, otkrivajuši nam da su Rumuni otišli 

„tamo gde i Traţani antiţke Dakije, Iliri iz Dalmacije, milioni Slovena 

koji su nekada naseljavali Nemaţku, Srbi koji su emigrirali u Rusiju u 

XVIII veku i Srbi koji su ţiveli u istoţnim delovima Banata...” (str. 

3233). Što bi se drukţije reklo, asimilirajući se, Rumuni su nestali u 


845 Špiro Kulišiš, Naučno delo Jovana Erdeljanovića (povodom dvadesete 

godišnjice smrti), Zbornik Matice srpske, društvene nauke, sv. 45, Novi Sad, 1966, 

97. 

846 S. Tomiš, Drobnjak, Srpski etnografski zbornik, IV, Beograd, 1902; A. 

Joviţeviš, Plavsko-gusinjska oblast, Polimlje, Velika i Šekular, Srpski etnografski 

zbornik, XXI, Beograd, 1921. 

847 Momţilo Saviš, Poslednji Obrenovići u narodnoj poeziji na vlaškom jeziku 

istočne Srbije, u: Timoţka buna 1883. i njen društveno-politiţki znaţaj za Srbiju XIX 

veka, Beograd, 1986, 287.


vrtlogu vremena. Pritom je ĐorŤeviš izneo neistine da „srpske vlasti 

nisu nikada podvrgavale Rumune posrbljavanju”, jer, navodno, „nisu 

imale potrebe za tim”, o ţemu šemo više govoriti na stranicama koje 

slede. On kaţe i da se „Rumuni u Srbiji nisu nikada diţili svojim 

rumunskim poreklom” i da su oni „pokazivali nezaintresovanost 

prema Rumuniji”, da „sa uţasom priţaju o toj zemlji”. 848 MeŤutim, 

ukoliko je taţno da Rumuni sa uţasom priţaju o Rumuniji zbog 

teškog ţivota u feudalizmu koji je u njihovoj matici opstao do XIX 

veka, to nikome ne daje za pravo da ih smatra Srbima. Mnogi Srbi, 

meŤu njima mnoštvo fakultetski obrazovanih, danas odlaze iz Srbije i 

sa uţasom priţaju o Srbiji zbog nestabilne politiţke situacije i lošeg 

ţivotnog standarda, ali svejedno se nacionalno osešaju Srbima. Da li 

je bila bolja situacija sa onim Srbima koji su za vreme velike svetske 

ekonomske krize od 1929. do 1933. godine emigrirali u zemlje 

Latinske Amerike? Zar i danas u siromašnim slojevima Srba koji su na 

razliţite meridijane zemljine kugle otišli „trbuhom za kruhom” ne 

vlada „nezainteresovanost prema zemlji porekla ili prema matici”? 849 

Svejedno, teško je poverovati u ĐorŤeviševu priţu da se Rumuni 

„nisu nikada diţili svojim rumunskim poreklom” jer da je tako, ne 

bismo danas nalazili Rumune od Belizea do Rusije, od Švedske do 

Juţnoafriţke Republike, koji su iz svoje matice otišli i u migracionim 

procesima naselili navedene prostore tokom XIX i XX veka. 

Miladinoviš iznosi podatak da u Poţarevaţkoj Moravi ima 122 

roda vlaškog stanovništva, „što u odnosu na celokupno stanovništvo 

iznosi 13,14% sa ukupno 1225 kuša ili 11,39% od ukupnog broja. 850 

Prema istraţivanjima Marinka Stanojeviša, i „u dolini Timoka, u 

oblasti Zagorja koje se danas nalazi u Bugarskoj, ima 24 vlaška 

naselja, ali o njima nemamo brojţane podatke.” 851 Vlaškog 

848 S. Gacoviš, Kud se dedoše Rumuni Tihomira ĐorĎevića…, 8889. 

849 Lj. Gavriloviš, Matica izmeĎu mita i stvarnosti, MeŤunarodni skup „Poloţaj 

nacionalnih manjina u Srbiji”, SANU, MeŤuodeljenski odbor za prouţavanje 

nacionalnih manjina i ljudskih prava, 2426. novembar 2005. Zbornik radova je u 

štampi. 

850 Mih. J. Miladinoviš, Poţarevačka Morava, Srpski etnografski zbornik, knj. 

XLIII, Beograd 1928, 46. 

851 M. Stanojeviš, Timok, Srpski etnografski zbornik, knj. LV, Beograd 1940, 394, 

426; M. Stanojeviš, Antropogeografski pregled Timočke Krajine, Spomenica 

stogogodišnjice osloboŤenja Timoţke Krajine 18331933, Beograd 1933, 7680.


stanovništva, prema Marinku Stanojevišu, „ima i u srpskom delu 

Timoka, gde je izmešano sa „šutuklijskim” – starinaţkim srpskim ili 

ranodoseljenim slovenskim stanovništvom”, 852 a u oblasti Mlave, po 

istraţivanjima Jovanoviša, „sa svojih 27 sela potpuno je izmešana 

vlaškim i srpskim stanovništvom. U 9 sela se više govori vlaški, dok 

se u ostalim više govori srpski.” 853 MeŤutim, o mnoštvu Vlaha u 

oblasti Mlave saznajemo samo iz konteksta, jer autor studije o Mlavi 

ne izdvaja i ne razmatra posebno ovu etniţku i nacionalnu grupu. 

Prema sopstvenim ispitivanjima, Draškiš u Crnoj Reci nalazi da 

„u 9 kompaktnih vlaških sela ima najveši procenat vlaških starinaca 

kao i pretopljenih Srba”, a u „velikim vlaškim selima, Zlotu i 

Podgorcu, poznat je termin ’katun’ 854 za zaseoke u kojima ţive 

pojedine porodice, što bi, moguše, ukazivalo na vlaško doseljavanje sa 

jugozapada naše zemlje”, kaţe Draškiš i zakljuţuje, „Time bi se 

potvrdili u još postoješem stanovništvu oni istorijski podaci po kojima 

su se Vlasi, posle dolaska Turaka, u velikom broju naselili u severnu 

Srbiju”. 855 Ja bih rekao da se onda na prostoru istoţne Srbije ne moţe 

govoriti o slovenskim stočarima vlasima, kako navode Branislav 

ĐurŤev, Dušanka Bojaniš i drugi autori, veš o etničkim Vlasima. U 

viševekovnom procesu asimilacije nestali su tokom XVII i u prvim 

decenijama XVIII veka Vlasi Crne Gore, Hercegovine, Hrvatske i 

Bosne, tj. sa prostora koji nisu bili u neposrednoj vezi s uţestalim 

doseljavanjem Rumuna (Vlaha) sa Karpatskih planina, o ţemu su 

pisali Erdeljanoviš, Skok, Kulišiš, Jireţek, Vajgand i drugi. 

Onomastikon Vlaha je, doista, u juţnim krajevima eks-Jugoslavije bio 

852 M. Stanojeviš, Timok, 427428. 

853 Lj. Jovanoviš, Mlava, Srpski etnografski zbornik, knj. V, Beograd 1903, 295. 

854 MeŤu Ungurjanima u mnogim rumunskim (vlaškim) selima i zapadno od 

Miroţa zabeleţio sam naziv kotun kojim nazivaju pojedine zaseoke u predelima 

Mlave, Homolja, Zviţda i Resave. 

855 Miroslav Draškiš, Narodna kultura, 1970, 8990, nap. 13: „U zemljoradniţke 

krajeve Srbije i Pomoravlja naseljavaju se Vlasi, srednjovjekovno stoţarsko 

stanovništvo iz oblasti Starog Vlaha, sa Drine, iz Hercegovine i crnogorskih Brda. 

Tako je u severnoj Srbiji oko 1516. godine moralo biti veš preko 12000 stoţarskovlaških 

kuša.” u: Istorija naroda Jugoslavije, II, Zagreb, Školska knjiga, 1959, 84; B. 

ĐurŤev, O naseljavanju Vlaha stočara u sjevernu Srbiju u drugoj polovini XV vijeka, 

Godišnjak društva istoriţara BiH, XXXV, Sarajevo, 1984, 932; D. Bojaniš, Radovi 

ANU BiH, knj. 73, Odeljenje društvenih nauka, knj. 22, Sarajevo, 1983, 163 i dalje.


sloveniziran ranijih vekova (XIVXV vek), ali su oni opstali kao 

bilingvalni još nekoliko vekova (XVIIXVIII vek), o ţemu svedoţe 

istorijski izvori koji pominju njihov jezik. Tako su i Rumuni (Vlasi) 

istoţne Srbije, ţija su imena i prezimena uveliko posrbljena još krajem 

XIX veka usled agresivne asimilacione politike, do danas zadrţali 

rumunski (vlaški) govor i tradicionalnu kulturu. 

Kada Dušan Popoviš govori o stanovništvu Srbije od 

Poţarevačkog do Beogradskog mira (17181739), on navodi da „U 

tadašnjoj Srbiji … Osim Srba ţiveli su u kraju oko Krajine Vlasi... Od 

etniţkih grupa koje su veš izranije ţivele na teritoriji današnje Srbije, 

dolaze na prvo mesto Vlasi. Oni su ţiveli, kao i danas, u Krajini i 

poreţkom (današnjem donjopalanaţkom) kraju. Ovde su ubeleţena 

samo vlaška naselja iz poreţkog kraja. 1735. ubeleţena su kao vlaška 

naselja: Voluja sa 47 domova, Dajša 30, Dvorište 37, Duboka 35, 

Ţdrelo 10, Kruševica 15 (posrbljeno – S. G.), Kučajna 8 (posrbljeno – 

S. G.), Laznice 24, Melnice 10, Mosna 11, Mustapić 26, Neresnica 48, 

Oreškovica 22, Rahanovac (Ranovac) 60, Češljeva Bara 61, 

Topolovik 67, Crnjašnica 16. – Ukupno 17 naselja sa 507 domova, od 

kojih su Kruševica i Kučajna sa 23 doma posrbljena. Kao mešovita 

srpsko-vlaška naselja ubeleţena su: Biskuplje sa 31 domom, Zatonja 

40, Zelenike 16, Jastrebica (danas Jastrebina, zaselak Topolnice) 14, 

Kalište 14, Kisiljevo 30, Kličevac 40, Kusić 25 (posrbljeno – S. G.), 

Majdanpek (posrbljeno – S. G.) 14, Marijana (danas toponim – S. G.) 

37, Mišljenovac (-ci) 17, Srednjevo 20. Ukupno 12 naselja sa 288 

domova, odnosno polovina od toga, recimo oko 150. Broj vlaških 

domova iznosio je oko 650, ali svakako da je i van ovih mesta bilo 

Vlaha po susednim i vešim mestima (kao po Poţarevcu, Trnjanima i 

d.). Broj vlaških domova iznosio je najviše do 1000. Da li su Vlasi veš 

u to doba ţiveli u istim naseljima u kojima danas ţive, ili su se kasnije 

naselili, ili su moţda od svoje etniţke teritorije što izgubili, ne ulazi u 

okvir ovog rada. (Tako je na pr. selo Vlaški Do koje je, verovatno, 

nekad imalo vlaško stanovništvo, tada /tj. 1735 – S. G./ imalo 20 

srpskih domova).” 856 

Popoviš navodi da su 1735. godine pored Srba jedino Rumuni 

856 Dušan J. Popoviš, Srbija i Beograd od Poţarevačkog do Beogradskog mira 

(17181739), Beograd, SKZ, 1950, 3233.


(Vlasi) „izranije” ţiveli na teritoriji (Negotinske i Poreţke Krajine) na 

kojoj ţive i u vreme objavljivanja njegove knjige (1950). Zatim 

poimence nabraja 17 naselja koja su 1735. bila kompletno rumunska 

(vlaška), od kojih su dva, Kruševica i Kučajna, 1950. bila kompletno 

posrbljena. Poimence navodi 12 naselja koja su 1735. godine bila 

mešovita, srpsko-vlaška, od kojih je 1950. deset, Biskuplje, Zatonja, 

Zelenike, Kalište, Kisiljevo, Kličevac, Kusić, Marijana (danas 

toponim), Mišljenovac i Srednjevo, bilo kompletno posrbljeno, osim 

Jastrebice (danas Jastrebina, zaselak Topolnice), koje je kompletno 

povlašeno/rumunizovano. Takva saznanja samo govore u prilog 

posrbljavanju i opštoj asimilaciji Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije, a ne 

u prilog teoriji o sveopštem povlašavanju Srba, bilo da su na teritoriji 

Rumunije bilo na teritoriji Srbije. 

O posrbljavanju i asimilaciji Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije 

moţe se nešto reši i na osnovu popisa iz 1850. godine. Draškiš kaţe 

da „Prema navedenim podacima 1850. godine u samom Smederevu je 

govorilo vlaški 50 kuša sa 250 duša; u selu Kuliču govorilo je vlaški 

54 kuše sa 273 duše; u Radincu 25 kuša sa 188 duša; u Lipi 50 kuša sa 

293 duše itd. Iz ovog izlazi da je u Kuliţu u to doba govorilo vlaški 

celokupno stanovništvo; u Radincu 1/3; u Lipi ¼. Dr Drobnjakoviš je 

zapazio taj proces etniţkog mešanja i stapanja, pa navodi da su se 

vremenom ovi timočko-braničevski doseljenici vlaškog govora 

potpuno pretopili u Srbe.” 857 Ako šemo ni po babu ni po striţevima, 

„timočko-braničevski doseljenici vlaškog govora” su zapravo tzv. 

vidinski i braničevski Vlasi (Rumuni) spomenuti u turskim popisnim 

defterima i u turskim zakonima još u XVXVI veku, a njihov 

asmilacioni proces u Srbe (i Bugare – S. G.) još uvek traje, i to ne 

zbog loše asimilacione politike srpskih i bugarskih vlasti, veš zbog 

ţestih doseljavanja novog rumunskog stanovništva iz supkarpatskog 

podneblja današnje Rumunije. 

U oblasti Lepenice, po istraţivanjima Radivojeviša, na drugo 

mesto po jaţini dolaze stanovnici iz timoţke oblasti, Crne Reke i 

Negotinske Krajine (228 porodica sa 1633 kuše). Pregledajuši sela iz 

kojih su došli, jasno je da je pored srpskog u znatnoj meri tokom XIX 

veka pridošlo i vlaško stanovništvo. Danas se ovo stanovništvo 

857 Miroslav Draškiš, Narodna kultura, 1970, 91.


potpuno pretopilo u Srbe. 858 Po Nikolišu je ţak i okolina Beograda 

dobijala vlaško stanovništvo tokom XVIII i XIX veka. Za pojedine 

stanovnike okolnih sela postojali su nazivi oblasti iz kojih su došli, a 

stanovništvo iz istočne Srbije nazivano je Vlasima. 859 Bušetiš u svojim 

istraţivanjima Levţa nalazi „tragove vlaškom stanovništvu … u 

oblastima Srbije sa preteţno kosovskim i dinarskim stanovništvom. Za 

veliku porodicu Zlatić u Levču znalo se da su poreklom Vlasi.” 860 

Draškiš na osnovu pojedinih toponima zakljuţuje da u 

„prekomoravskim oblastima (koji – S. G.) potsešaju na ove 

doseljenike (selo Vlaška u Kosmaju 861 , Vlaško polje kod Mladenovca i 

sl.). To znaţi da nije bilo samo pojedinaţnih doseljavanja Vlaha, veš i 

u vešim skupinama”, 862 a danas se u navedenim krajevima od tolikih 

Vlaha niko ne moţe sresti, jer su doslovno svi kao posrbljeni nestali u 

asimilacionom procesu. 

U svom radu o naseljima u srednjem i gornjem Peku Laziš iznosi 

svoj stav da su se „Srbi i Vlasi ... pretapali jedni u druge. Vlasi 

mnogobrojni se pretapali u Srbe”, što se smatra asimilacijom Vlaha ili 

Rumuna koja se, naţalost, danas nalazi u završnoj fazi. Bije se 

poslednja bitka u agresivnom asimilacionom procesu Rumuna (Vlaha) 

koji, gle ţuda, vode srpske vlasti, ali se u prvim redovima te bitke, tj. 

perfidne asimilacione politike sada nalaze „Vlasi konvertiti” ili 

ketmani iz carstva ţivih senki, koji še biti upotrebljavani dokle budu 

potrebni, okupljeni unutar Nacionalnog saveta Vlaha i oko njega, sa 

sedištem u Perovcu na Mlavi. Laziš ne kaţe da Vlasi govore jezikom 

koji je Rumunima „teško razmljiv” kao što je veš rekao, veš da „Vlasi 

govore srpsko-rumunskim jezikom, ali ih Rumuni ne razumeju”, 863 što 

je delimiţno taţno, jer „Vlah”, tj. Rumun u Rumuniji pohaŤa školu na 

rumunskom jeziku, a „Vlah”, tj. Rumun u istoţnoj Srbiji pohaŤa školu 

na srpskom jeziku, pa je u poodmaklom procesu posrbljivanja donekle 

858 T. Radivojevš, Lepenica, Srpski etnografski zbornik, XIV, Beograd 1903, 185. 

859 R. T. Nikoliš, Okolina Beograda, Srpski etnografski zbornik, V, Beograd 

1903, 971. 

860 T. Bušetiš, Levač, Srpski etnografski zbornik, V, Beograd 1903, 483. 

861 B. Drobnjakoviš, Kosmaj, Srpski etnografski zbornik, XLVI, Beograd 1930, 

57. 




razumljivo „nerazumevanje” izmeŤu Rumuna (Vlaha) sa desne i onih 

sa leve obale Dunava. Što se tiţe Zviţda i Homolja „Vlasi su se pored 

stoţarstva poţeli baviti i zemljoradnjom i primili su ne samo obiţaje i 

nov naţin ţivota zemljoradniţkog stanovništva, veš su postepeno 

gubili i jezik, najkarakteristiţniju svoju etniţku osobinu. Danas ovo 

stanovništvo govori nekom mešavinom srpsko-rumunskog jezika, 

koji je za pravog Rumuna teško pristupaţan”, kaţe Antonije Laziš. 864 

MeŤutim, Dragoljub K. Jovanoviš u svom delu koje je nastalo 

krajem XIX veka ne odustaje od sveopšteg, rekao bih, virtuelnog 

povlašavanja Srba promatrajuši ţinjenice u ogledalu. Naime, 

Jovanoviš piše da „pretapanje Srba u Vlahe, nalazimo svuda, gde ţive 

Vlasi u susedstvu sa Srbima, osim krajeva, gde su u znatnoj manjini” i 

povodom toga donosi argument da i „danas ima u mnogim vlaškim 

selima u Crnoj Reci tragova od Srba”, a tragove u vlaškim selima 

Crne Reke Jovanoviš nalazi u vokabularu Vlaha ţija je „svaka deseta 

reč srpska, samo što je izgovaraju vlaškim akcentom.” 865 Dakle, 

Jovanoviš svaku desetu srpsku reţ u govoru Vlaha ne prepoznaje kao 

siguran dokaz da je rumunski jezik u govoru Vlaha ozbiljno narušen 

pod uticajem srpskog jezika, veš naprotiv, to je za njega ostatak 

porumunjenog srpskog jezika u govoru Rumuna (Vlaha), koji su zato 

ništa drugo do porumunjeni ili povlašeni Srbi. Naopaka retorika koja 

vodi u još agresivniju politiku asimilacije Rumuna (Vlaha), ali o 

jeziku više u sledešem poglavlju Da li je maternji jezik Rumuna 

(Vlaha) istočne Srbije vlaški jezik. 

Za razliku od Dragoljuba K. Jovanoviša, nakon iznošenja 

mnoštva primera, Laziš kaţe: „Videli smo da su se malobrojni 

starosedeoci u masi vlaških doseljenika morali pretopiti u Vlahe, a 

isto tako su se pretopili u Vlahe i novi doseljenici, ako su se naselili u 

masu vlaškog ţivlja. Ali su se ipak Vlasi u Homolju i Zviţdu kroz 

generacije i psihički menjali, što je uticalo na njihov karakter i na 

formiranje nove etničke grupe. Oni su postepeno preinaţavali svoje 

osobine i prilagoŤavali se naţinu ţivota srpskog ţivlja, te su primili i 

slavu; njihovo glavno etniţko obeleţje, jezik, nije mogao potpuno da 


865 Dragoljub K. Jovanoviš, Crna Reka. Prilog za istoriju i etnografiju Srbije, u: 

Glasnik Srpskog uţenog društva, knj. 54, Beograd 1883, 197.


iščezne ni posle više generacija.” 866 Dok je u radovima Natoševiša, 

posebno Stanojeviša, Dragoljuba Koste Jovanoviša, Đokiša i drugih 

autora slava jedinstven marker za oznaku srpskog ţivlja koji je, eto, 

povlašen ili porumunjen, prema Laziševom mišljenju, Vlasi su primili 

slavu od Srba, ţime on valjda ukazuje na posrbljavanje tradicionalne 

kulture Vlaha, tj. Rumuna, jer ne razumem kako bi Vlasi, ukoliko su 

povlašeni Srbi, mogli primiti slavu od Srba. 

Suprotno mišljenju Dragoljuba K. Jovanoviša, Laziš kaţe da 

„ako su vlaški doseljenici upali u masu srpskog stanovništva ili 

obrnuto, ako se masa srpskog stanovništva naselila u mesto sa 

rumunskim ţivljem, Vlasi su brzo i lako asimilovani”, i to samo zato 

što se „Srpsko stanovništvo … odlikovalo razboritoššu, te je 

asimilaciona snaga Vlaha morala da podlegne njihovom uticaju”, a ne 

zbog osmišljenog rada na asimilaciji Vlaha od strane crkvenih vlasti, 

vojske i drţavne administracije, školskog sistema, sudstva itd. Prema 

Lazišu, „Vlaški doseljenici u srpskim selima brzo su preinačavali 

svoje etničke osobine”. Verujem da to mora biti zbog preduzetniţkog 

duha i samoinicijative Vlaha da se što pre posrbe. No, i pored toga 

Laziš primešuje da im to ne polazi za rukom kada je u pitanju 

„njihova najizrazitija etnička osobina, jezik”, jer je, kako kaţe, 

„iščezavao … tek posle nekoliko generacija, reĎe u drugoj ili 

trećoj.” 867 Natoševiš i Đokiš bi taj vlaški neuspeh pripisali njihovoj 

tvrdoglavosti i tupoglavosti, a ne neuspehu srpskih vlasti u nametanju 

srpskog jezika u procesu asmilacije. 

U nastavku šu iz radova Antonija Laziša bez komentara navesti 

nekoliko primera pojedinaţnog posrbljavanja vlaških porodica u 

Homolju, Zviţdu i srednjem i gornjem Peku. 

„U zviškom selu Mišljenovcu, koje čini oazu u rumunskoj masi, 

doseljene vlaške porodice pretopile su se u Srbe. Preci Srejiša... 

Rakiša, Koţiša, Jojiša i Markoviša došli su kao Vlasi iz Almaša u 

Banatu, a predak Golubiša... doselio se takoŤe kao Vlah iz nekog sela 

u Banatu; danas su njihovi potomci Srbi.” 868 





„Petroviši i Prvuloviši u Kučajni su Carani... Njihovi preci su 

došli poţetkom 19 veka iz vidinskog kraja kao Vlasi i u ovom selu su 

veš odavno posrbljeni. Po narodnom predanju bilo je više takvih 

sluţajeva u Kuţajni i Kuţevu, ali im se uspomena izgubila, jer ovakve 

porodice nerado govore da su njihovi preci nekada bili Vlasi. U 

Homolju, meŤutim, saţuvala se uspomena kod više vlaških porodica 

koje su se pretopile u Srbe.” 869 Naravno da nakon višedecenijskog 

podsmevanja i omalovaţavanja zbog ne(po)zna(va)nja ili slabog 

(po)zna(va)nja srpskog jezika, kao i zbog procesa prisilne asimilacije 

Rumuni (Vlasi) nerado govore da su nekada bili Vlasi, odnosno 

graŤani drugog reda. Da bi bili prihvašeni u srpskom društvu, oni su 

rado postali „pritajeni” Rumuni (Vlasi) pa bi se od popisa do popisa 

stanovništva upisivali te kao Srbi sa rumunskim (vlaškim) maternjim 

jezikom, te kao Rumuni (Vlasi). 

„U selu Vukovcu preci Brskoniša, Stepanoviša, Vasiljeviša, 

Nestoroviša i Jankoviša... došli iz Almaša u Banatu kao Vlasi i ovde 

se posrbili… Jovanoviši u istom selu su takoŤe doseljeni kao Vlasi iz 

Crne Reke, a Vespari... su starinom iz Almaša; ovde su došli kao Vlasi 

iz homoljskog sela Siga i posrbili se. Preci Trajiloviša... došli su u 

Vukovac kao Vlasi iz sela Brestovca kod Zajeţara (sic!) pa su se ovde 

posrbili... U susednom selu Milatovcu preci Gogiša... doseljeni su iz 

sela Krivelja ispod Velikog Krša kao Vlasi i ovde su posrbljeni. U 

selu Krupaji porodica Trujkiša... starinom je iz Crne Reke, a ovde je 

došla iz susednog vlašog sela Milanovca (Magudice) i posrbljena. 

Raduloviši ... u istom selu su se seljakali iz Breznice u Bliznak; ovde 

su došli kao Vlasi a danas su Srbi. Druga porodica Raduloviša ... 

preseljena je iz bliskog sela MedveŤice kao vlaška i ovde se posrbili... 

I Prvulani ... u Krupaji doseljeni su iz bliskog sela MedveŤice kao 

Vlasi pa su ovde posrbljeni... Predak Daniša... u selu Jošanici, doselio 

se iz Rumunije i posle nekoliko generacija je i ova porodica 

posrbljena. Ovi primeri ukazuju na ţinjenicu da se u Homolju i 

Zviţdu formirala naroţita etniţka grupa koja se razlikuje od 

stanovništva susednih oblasti i koja še vremenom dobijati sve više i 



više srpska etniţka obeleţja, te še na taj naţin i ove oblasti postati 

sastavni deo srpskog ţivlja” 870 itd. 

Što se tiţe posrbljavanja u srednjem i gornjem Peku, ista je 

situacija: „Kučajna je najstarije selo u srednjem Peku i pominje se u 

IX veku kao naseljeno mesto… Prvuloviši-Petroviši … su Carani iz 

vidinskog kraja; oni su ovde posrbljeni kao i Mikuljevići … koji su 

kao Vlasi preseljeni iz bliskog sela Bukovske.” 871 „Mišljenovac leţi na 

izlazu klisure i izvan zviškog basena, ali administrativo pripada 

Zviţdu i ekonomski je upušen na Kuţevo… Preci Marinkoviša … 

doseljeni su s Kosova izmeŤu 1720 i 1733 godine. U isto doba 

doselilo se i nekoliko vlaških porodica iz Banata… Ove su vlaške 

porodice upale u srpsku sredinu i pomešale se sa srpskim ţivljem… 

Postepeno su preinaţavali svoje osobine i prilagoŤavali se naţinu 

ţivota i obiţajima srpskog ţivlja. Primili su prvo slavu… a 

postepeno su usvajali i druge srpske običaje. Kroz generacije su 

zaboravili svoj maternji jezik, te im je time išţezla najkarakteristiţnija 

osobina; danas jedino predanje, vezano za ove porodice, ukazuje na 

njihovo vlaško poreklo.” 872 

„Neprekidnim doseljavanjem pojedinih porodica iz bliskih 

zemljoradniţkih oblasti sa srpskim ţivljem, ovaj period je imao 

najveši znaţaj i naroţiti uticaj na stoţarsko vlaško stanovništvo 

srednjeg Peka koje je primilo naţin ţivota i obiţaje srpskog 

zemljoradniţkog stanovništva.”, 873 što še reši, nalaze se na dobrom 

putu posrbljavanja i sveopšte asimilacije. 

Navodeši ove primere posrbljavanja Vlaha bez svojih 

komentara, hteo sam napraviti paralelu sa navedenim primerima iz 

istih radova Antonija Laziša koji govore o pojedinaţnim primerima 

porumunjavanja Srba, odnosno o prirodnoj asimilaciji koje god 

manjine u vešinu. No, i pored agresivne asimilacione politike 

rumunsko (vlaško) stanovništvo istoţne Srbije „je sve do 1878. 






godine, do Berlinskog kongresa, ţinilo 12% stanovništva Kneţevine 

Srbije”, navodi Saviš. 874 

Posrbljavanje i asimilacija Rumuna (Vlaha) 

putem vojske, administracije, škole i crkve 

Kao što se moglo videti iz prethodnih redova, o sveopštem 

povlašavanju ili porumunjavanju srpskog stanovništva svagda i na 

svakom mestu, u Rumuniji ili Srbiji, o kojem se toliko trumbeta nije 

bilo ni pomena. Time se jedino htelo reši, a i sada se isto govori, da su 

Vlasi povlašeni ili porumunjeni Srbi koje treba distancirati od 

Rumuna i na svakojake naţine ih valja vratiti srpstvu. Pre bi se moglo 

reši da se pod uticajem drţavne administracije Kneţevine Srbije, a 

potom i Kraljevine Srbije, SHS-a i Jugoslavije vršila osmišljena 

sveobuhvatna i dobro organizovana srbizacija i asimilacija rumunskog 

(vlaškog) stanovništva istoţne Srbije. Asimilaciona politika prema 

Rumunima (Vlasima) eksplicitno je nastavljena i posle Drugog 

svetskog rata, taţnije nakon 1948. godine u Titovoj Jugoslaviji, u 

reţiji partijskih komesara i njihovih aktivista, 875 a uz pomoš medija, 

radija, 876 televizije, štampe i drţavne administracije koja se nastavljala 

na onu iz vremena Moravske banovine u Kraljevini Jugoslaviji. 

Posrbljavanje i agresivna asimilacija Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije 

putem vojske, drţavne administracije (ministarstava, okruţnih, sreskih 

i opštinskih vlasti, policije, sudstva), školstva i crkvenih vlasti biše 

razmotrena u sledeša ţetiri potpoglavlja. 

Posrbljavanje i asimilacija putem vojske. Jovan Đokiš iznosi 

mišljenje da se rumunski (vlaški) ţivalj, koji on uporno naziva Srbo- 

874 Momţilo Saviš, Poslednji Obrenovići u narodnoj poeziji na vlaškom jeziku 

istočne Srbije, u: Timoţka buna 1883. i njen društveno-politiţki znaţaj za Srbiju XIX 

veka, Beograd, 1986, 286. 

875 Vlasi u dokumentima, 2009, 189. U anonimnom izveštaju za selo Kobišnicu 

piše: „Ako nisi rekao da si Vlah dobro si prošao, a ţim su ţuli onda su te ugnjetavali. 

Slično je bilo i na sudovima i u sreskim organima u Srezu i dr.”; Ibid, 190191. U 

istom izveštaju za selo Mokranje stoji: „U Sudovima se išlo preko tumača te su iskazi 

menjani.” 

876 Stevan M. Veljkoviš, Radio televizija Zaječar 19442009: 65 godina Radio- 

Zajeţara: 15 godina Timoţke televizije, Zajeţar, Akcionarsko društvo „Radiotelevizija 

Zajeţar”, 2009, 1519.


Vlasi, ipak uveliko posrbljuje putem škola i vojske: „Danas se škole i 

crkve podiţu u Srbiji na sve strane. Danas se očito primećava, da 

srpski jezik sve više meĎu našim Srbo-Vlasima terena zadobija. Naša 

hrabra vojska pored odbrambene uloge vrši i jednu prosvetnu ulogu 

kod naših vojnih regruta. Novo doba nameše svakom podaniku naše 

otadţbine ma koje narodnosti on bio duţnost, da vlada drţavnim 

jezikom … A tradicije i istorija kao što smo videli kaţu: da je većina 

naših domaćih Vlaha srpskog porekla. Naši drţavni interesi zahtevaju 

da se naši Vlasi vrate svojoj srpskoj matici iz koje (su) oni kao što 

smo videli sticajem teških istorijskih prilika nevoljno izašli.” 877 

U istom tonu Đokiš na drugom mestu kaţe: „Naši Vlasi koji 

nigde u našoj drţavi ne predstavljaju čist rumunski elemenat (ako o 

čistoti rumunskog elementa moţe biti govora) veš koji su u većini kao 

što smo napred videli srpskog porekla ili u najgorem slučaju, jedna 

mešavina dveju rasa, srpske i rumunske izvršene u toku vekova, 

moraju se u interesu drţave u što krašem vremenu potpuno 

nacionalisati,” 878 što še reši, moraju ţim pre da se posrbe i nestanu u 

asimilacionom procesu podrţanom od drţavnih institucija Srbije. „U 

tom pogledu – nastavlja Đokiš – mi moţemo da konstatujemo, da se 

već sada opaţa znatan napredak u našoj drţavi. Naši „s. Vlasi” koji 

stanuju u ravnicama mahom svi znaju srpski jezik, jer je većina od 

njih prošla kroz školu i vojsku”, 879 odnosno posrbljavanje je najţešše 

vršeno nastavom na srpskom jeziku i služenjem vojnog roka u 

trajanju od tri godine gde su rumunski (vlaški) regruti maltretirani i 

ismevani na svakojake naţine zbog ne(po)zna(va)nja ili lošeg 

(po)zna(va)nja srpskog jezika. 

O drastiţnijim merama posrbljavanja i potpune asimilacije koje 

su preduzele vojne vlasti na prostoru Timoţke divizijske oblasti 

moţemo se detaljnije obavestiti u magistarskom radu Miliša J. 

Miliševiša pod nazivom Reforma srpske vojske 18971900. godine, 

objavljenom u izdanju Filozofskog fakulteta – Odsek za istoriju 

Univerziteta u Beogradu 1996. godine. 





Naime, pod komandu Timoţke divizijske oblasti potpali su 

krajevi istoţne Srbije gde je bio „problem nacionalno mešovitog” 

stanovništva, gde „broj vojnika bugarskog, a naroţito rumunskog 

porekla meŤu regrutima ove oblasti, nikada nije bio zanemarljiv niti je 

mešovita nacionalna struktura bila novina.” 880 U vreme reforme 

vojske poţela se obrašati paţnja na nacionalnu strukturu stanovništva, 

pa se shodno tome poţelo traţiti i rešenje. General Ilija Đukiniš, bivši 

komandant bivše Timoţke divizijske oblasti je poţetkom 1898. godine 

ukazivao na to da je „stvorena jaka agitacija i propaganda za bugarsku 

i rumunsku nacionalnu stvar”, potkrepljujuši to primerima vojnika 

izbeglih u Bugarsku. On je zato bugarsku propagandu smatrao 

opasnijom, jer su „Rumuni prema njegovom mišljenju bili element 

bez nacionalnog osešaja i samosvesti, a sam poloţaj seljaka u toj 

kraljevini više je pogodovao srpskoj nego rumunskoj agitaciji.” 881 

Protiv bugarske ili rumunske propagande general Đukiniš je 

„predlagao razmeštaj bugarskih i rumunskih regruta u garnizone sa 

iskljuţivo srpskim ţivljem, trogodišnji rok sluţenja za one koji ne 

znaju srpski, kao i kurseve uţenja jezika”, što se prevashodno 

odnosilo na rumunske regrute koji nisu znali srpski jezik, a predlagane 

su i drastiţnije mere, kao npr. „potraga za obveznicima do pedesete a 

ne tridesete godine starosti, kao što je to zakon predvideo, pa ţak i 

konfiskacija imanja u sluţaju bekstva i primanja stranog 

podaništva”. 882 U jednom dokumentu iz pedesetih godina XX veka o 

maltretiranju Rumuna (Vlaha) u vojsci, sudstvu, ţandarmeriji, 

zanatstvu i drugde ţitamo, pored ostalog, sledeše: „Poloţaj Vlaha je 

bio teţi. Bili su maltretirani naroţito u vojsci ’Vlauco, mucaj Vlauco’. 

Psovali. Osešali su se poniţenima u odnosu na Srbe. U Sudovima se 

išlo preko tumaţa te su iskazi menjani. Nisu smeli da kaţu da su 

Vlasi… Ţandarmi su ih gonili. Srbska sela su … potcenjivala … 

Vlahe. Na zanatu u Negotinu Vlašţiše više su maltretirali i smatrali ih 

niţima.” 883 

880 Miliš J. Miliševiš, Reforma srpske vojske 18971900. godine (magistarska 

teza), Beograd, Univerzitet u Beogradu, Filozofski fakultet – Odsek za istoriju, 1996, 

101. 

881 Miliš J. Miliševiš, op. cit., 101. 

882 AVJ, Popisnik 14, k. 3, f. 1, d. 13/1-8. 



Pukovnik Boţa Jankoviš, dobar poznavalac prilika na teritoriji 

Timoţke divizijske oblasti, bio je u svojstvu novog komandanta, ţiji 

izveštaj o problemu nacionalno mešovitog stanovništva nije bio ništa 

povoljniji. „Rumuni, odnosno njihovi regruti, bili su prema njegovom 

mišljenju ’element vrlo ţilav, slabo pristupaţan kulturi, na niskom 

stupnju obrazovanja, bez ikakvih vrlina, viših ideala, svetlih tradicija, 

patriotizma – uopšte bez ikakvih dobrih duševnih osobina, veš 

naklonjen kraŤi i bekstvu’. Za razliku od Đukiniša, Jankoviš je prema 

bugarskim regrutima bio znatno manje podozriv”, jer je njih „smatrao 

mešavinom Srba i Bugara, koji osim jezika, neke vrste iskvarenog 

bugarskog, u obiţajima potpuno nalikuju Srbima”. 884 

Zato je pukovnik Jankoviš još marta 1898. godine, tokom prvog 

obilaska jedinica svoje oblasti, a u kontekstu gore navedenog 

mišljenja, naredio „da se meŤu regrutima ne dozvoli upotreba 

rumunskog, veš samo srpskog jezika”, a „malobrojnim, regrutima koji 

jezik ne znaju odmah je pridruţen jedan ’ţist’ Srbin radi njegovog 

uţenja”, 885 dok je „starešinskom kadru skrenuta (...) paţnja da u 

ophoŤenju regrute ne nazivaju Rumunima ili Vlasima, veš da ih 

tretiraju iskljuţivo kao Srbe.” 886 Ipak, glavna mera bila je razmeštanje, 

jer su regruti iz „XIII (Krajinski) pukovskog okruga prebacivani (...) u 

XIV i V gardijski pešadijski puk” pa je tako „broj rumunskih regruta 

po pukovima pribliţno (...) izjednaţavan. Aktivnosti preduzete od 

generala Đukiniša i još više pukovnika Jankoviša nisu bile bez znanja 

njihovih nadreŤenih. Komandant Aktivne vojske, kao i sam kralj 

Aleksandar razmeštaje su odobravali, pa ţak i proširivali. 887 Regruti 

poreklom Vlasi, ne samo da su slati van svog pukovskog okruga nego 

i van svoje divizijske oblasti. Umesto njih u pukove Timoţke 

divizijske oblasti su „ţisti” srpski regruti iz II (Niški) i IV (Uţiţki) 

888 

pukovskog okruga. I pored oţiglednih poteškoša koje je 

884 Miliš J. Miliševiš, op. cit., 101102; AVJ, Popisnik 14, k. 11, f. 1, d. 40, 51/1- 

30. 

885 Miliš J. Miliševiš, op. cit., 102. Prema izveštaju pukovnika Jankoviša u tada 

ţetiri puka Timoţke divizijske oblasti bilo je samo 124 vojnika koji nisu potpuno, ili 

su vrlo slabo govorili srpski jezik. AVJ, Popisnik 14, k. 11, f. 1, d. 40, 51/1-30. 


887 Miliš J. Miliševiš, op. cit., 102; AVJ, Popisnik 14, k. 4, f. 4, d. 56/1. 

888 SVL od 21. III 1898. br. 14, 289290.


priţinjavalo obuci, u Kladovu, vlaški kompaktnom mestu, drţana je 

kao i ranije jedna ţeta.” Zapravo, ta ţeta je odvojena „stalno, na 

godinu dana iz sastava Negotinskog garnizona (XIII puk)”, a pored 

toga, bilo je „naznaţeno, da u njenom sastavu ne sme biti ni jedan 

Vlah.” 889 

O svemu tome Miliš J. Miliševiš u vidu zakljuţka kaţe: 

„Nacionalna propaganda, koju je vojska putem jezika i razmeštaja 

nesrpskih regruta u trupama preduzela, sigurno se nije mogla smatrati 

blagom. Njen domet, sliţno kao i u sluţaju podoficirskih škola, izuzev 

u pogledu boljeg znanja jezika, takoŤe je bio ograniţen”. 890 

Pored Vojske, sprovoŤenje „nacionalne propagande, odmah 

nakon pada Oktobarskog reţima, poţele su zagovarati i civilne vlasti. 

Mada su i one, isto kao i vojne, naglašavale da nema ni zvanične ni 

privatne agitacije od strane Kraljevine Rumunije, istovremeno su se 

zalagale da se sluţenje Rumuna u vojsci obavlja van njihovog okruga, 

u mestima sa čisto srpskim stanovništvom”. 891 

Na kraju Miliš J. Miliševiš naglašava da se „dogodilo (...) ono 

ţega ni sama vojska u poţetku nije bila svesna. Strah od bugarske 

propagande na mali broj bugarskih regruta, stvorio je po inerciji strah 

od nepostojeće propagande na mnogo veći broj rumunskih regruta. Po 

istoj inerciji problem se preneo na civilne vlasti, koje su zajedno s 

njim prihvatile i vojniţke metode njegovog rešavanja”, o ţemu 

opširnije na sledešim stranicama. 892 

Posrbljavanje i asimilacija putem administracije. Biljana 

Sikimiš u raspravi s naslovom Etnički stereotipi o Vlasima u Srbiji 

889 Miliš J. Miliševiš, op. cit., 102; AVJ, Popisnik 14, k. 3, f. 3, d. 13/16-20. 


891 Miliš J. Miliševiš, op. cit., 103; AS, MPS, 1900, XLV, 125. 

892 Miliš J. Miliševiš, op. cit., 107. Dobri odnosi su vladali izmeŤu srpske i 

rumunske vojne vlasti o ţemu Miliš Miliševiš kaţe: „Kada je komandant Timoţke 

divizijske oblasti sugerisao da rumunski oficiri u uniformama dolaze u Kladovo i 

druga pograniţna mesta, komandant Aktivne vojske nije reagovao. Pukovniku Boţi 

Jankovišu naznaţeno je da ovakav obiţaj postoji još od vremena vladavine kneza 

Mihaila, pa je zbog toga to pitanje vrlo delikatno. Stoga, da na ovu pojavu 

jednostavno zatvori oţi. (AVJ, Popisnik 14, k. 3, f. 5, d. 58) Kao što smo ranije 

napomenuli, ovo ’zatvaranje očiju’ nije se odnosilo i na rumunske, odnosno vlaške 

regrute u vojsci Srbije.


ukazuje na „Terenska istraţivanja mlaŤih poţarevaţkih etnologa i 

istoriţara iz 1994” koja „bacaju drugaţije svetlo na stereotip 

’povlašavanja’ i pokazuju ubrzani proces asimilacije Vlaha u dolini 

Mlave”, 893 i citira tekst Đokiševe i Jacanoviša u kojem piše: „Proces 

asimilacije je brţe tekao u selima sa mešovitim stanovništvom na taj 

način što su se Vlasi posrbili. Svoj etnički identitet Vlasi su sačuvali u 

selima u kojima su samo oni nastanjeni.”, 894 a u devetnaestoj 

napomeni svoga rada B. Sikimiš iznosi podatke koji ilustrativno 

govore o posrbljavanju Rumuna (Vlaha): „Stanovnici s. Breţana su 

srpskog i vlaškog porekla, meštani vlaškog porekla su potpuno 

posrbljeni, ali o njima svedoţe mikrotoponimi: Vlaška mala, Pomana, 

Čentrevilj, Čorbolanska mala (D. Đokiš, D. Jacanoviš, 1994: 171). 

Stanovnici s. Petka čine Srbi, Cigani i Vlasi koji su se prilično 

asimilovali sa Srbima, up. mikrotoponim: Vlaška mala (D. Đokiš, D. 

Jacanoviš 1994: 176). U s. Aleksandrovac stanovnici su većinom Srbi, 

jednu trećinu stanovnika čine Vlasi koji su u današnje vreme 

uglavnom posrbljeni, ali postoje mikrotoponimi: Vlaška mala, Vlačići, 

Pljošta (D. Đokiš, D. Jacanoviš 1994: 192). U s. Polatna prvi su se na 

današnji poloţaj naselili Boţori, vlaškog porekla; danas u Polatni ţivi 

srpsko stanovništvo, dok se vlaško potpuno asimilovalo i izgubilo 

svest o svom vlaškom poreklu. Ipak, zabeleţeni su brojni rumunski 

mikrotoponimi: Boţori, Vlaška mala, Dutar, Ljovijska bara, Mrkulja, 

Oprilov potok, Purkan, Rumunovo ili Rumunsko brdo, Staro vlaško 

groblje, Strova, Čokordin (D. Đokiš, D. Jacanoviš 1994: 203). 

Današnje stanovništvo s. Sibnica je srpsko, postojanje rumunskih 

mikrotoponima ukazuje da su tu nekada ţiveli i Vlasi: Burdelje, 

Vezurina, Vlaška mala, Gronča (D. Đokiš, D. Jacanoviš 1994: 205). 

Na osnovu mikrotoponimije rumunskog porekla sliţno bi se moglo 

zakljuţiti i o selima Ţetereţe i Brzohode.” 895 

U svom izlaganju o stereotipima u vezi s Vlasima istoţne Srbije 

B. Sikimiš kaţe da je „Vrlo ... ilustrativan i sledeši citat iz studije M. 


identitet u procesu globalizacije i regionalizacije Balkana, Niš 2002, 189. 

894 D. Đokiš, D. Jacanoviš, Topografska graĎa Poţarevačkog Pomoravlja, 

Viminacium 89, Poţarevac 1994, 161162. 


identitet u procesu globalizacije i regionalizacije Balkana, Niš 2002, 189, nap. 19.


Vesiša: ‘Vlasi predstavljaju mešavinu stanovništva sa vlaškim oralnim 

jezikom, koja je naseljavala komunikaciono nepovezane i ekonomski 

potpuno nerazvijene, a kulturno-prosvetno sasvim zaostale krajeve 

Severoistoţne Srbije. Otuda nije došlo do formiranja sopstvenog 

knjiţevnog jezika, a ni prihvatanja rumunskog. Vlasi su se sami 

dobrovoljno opredelili za jezičnu asimilaciju u odnosu na srpski 896 (pa 

i bugarski jezik), a time i za srpsku kulturu. Intenzivan komunikativni 

i ekonomski razvoj Severoistoţne Srbije i njeno integrisanje u 

socijalno-ekonomske i obrazovno-kulturne procese Srbije, doprineli su 

postepenom uklapanju u srpsku naciju, bez obzira što zadrţavaju 

vlaški oralni jezik (uglavnom starije generacije). Praksa dosadašnjih 

popisa stanovništva pokazuje da se Vlasi prilikom popisivanja ţešše 

deklarišu za vlaški maternji jezik, ali za srpsku narodnost, kada su u 

popisnici postavljena oba pitanja. MeŤutim, u popisu 1948. godine, 

kada je bilo postavljeno samo pitanje o narodnosti, oni su kao 

odgovor upisivali *vlaški*, jer su tim odgovorom ţeleli da istaknu 

svoj maternji jezik. U narednim popisima su u pogledu maternjeg 

jezika uglavnom zadrţali isti odgovor, ali su se na pitanje o 

narodnosti, subjektivno, po svom slobodnom opredeljenju izjašnjavali 

za srpsku narodnost’. 897 Kao posledica takvih naučnih postavki u istoj 

studiji se konsekventno došlo do sledećih zaključaka o Vlasima kao 

nesklonim radu u inostranstvu: ‘Despotovac, Ţabari, Veliko Gradište i 

Kladovo. Odlazak Vlaha nije brojan i oni uţestvuju sa nešto više od 

1%, odnosno 468 lica. Vlasi na radu u inostranstvu su uglavnom iz 

okoline Petrovca 219, dok iz Negotina, Šuprije, Kladova, Kuţeva i 

896 Rumuni (Vlasi) itoţne Srbije nisu došli do „formiranja sopstvenog knjiţevnog 

jezika”, jer je to rumunski jezik, a nije došlo ni do „prihvatanja rumunskog” jezika, jer 

im i to nije bilo omogušeno školskim sistemom Srbije. Uţenicima u rumunskim 

(vlaškim) selima istoţne Srbije ne samo da nije bila omogušena nastava na maternjem 

rumunskom jeziku, kao što je to bilo omogušeno u rumunskim (vlaškim) selima 

srpskog dela Banata, veš im je u školama kao maternji jezik bio nametnut i još uvek 

se nameše srpski jezik. Komunikaciono nepovezani i ekonomski potpuno nerazvijeni, 

a kulturno-prosvetno sasvim zaostali krajevi Istoţne Srbije nisu nikad bili razlog za 

neprihvatanje rumunskog jezika, a još manje da se zbog toga Rumuni (Vlasi) na 

popisima deklarišu „za srpsku narodnost”, kako navodi Vesiš, veš je to zbog 

asimilacione drţavne politike prema njima. 

897 Miladin Ţ. Vesiš, Stanovništvo i migracije u istočnoj Srbiji, Beograd, SANU, 

Geografski institut „Jovan Cvijiš”, Posebna izdanja, knj. 31, 1978, 31.


Ţabara su zastupljeni u znatno manjem broju’. 898 Na sliţnim 

pozicijama je i autor o vlaškoj etniţkoj zajednici 899 u Negotinskoj 

Krajini,” zakljuţuje Biljana Sikimiš u trinaestoj napomeni svoje 

rasprave. 900 

Zakljuţcima Vesiša pridruţuje se i Vidosava Stojanţeviš, koja 

navodi da „u drugoj polovini i krajem 19. veka vlaški i rumunski 

doseljenici na podruţju Đerdapa, pa i severoistoţne Srbije u celini, 

smatraju se u osnovnim etnografskim i govornim obeleţjima za Vlahe 

– ’vlaški varijetet’, ali u politiţkom pogledu, o nacionalnoj pripadnosti 

sebe smatraju za Srbe.” 901 Bez obzira na to što Vidosava Stojanţeviš 

svoju studiju objavljuje poţetkom XXI veka, u njoj se osešaju recentni 

ostaci razmišljanja XIX veka u tome što se doseljenici na podruţju 

Đerdapa još uvek dele, po njenom mišljenju, na Vlahe (verovatno 

posrbljene Srbe) i Rumune. Koriššenje sloţenice za stanovnišvo koje 

po etnografskim i jeziţkim obeleţjima ima „vlaški varijetet”, ali u 

politiţkom pogledu pripada srpskoj naciji ukazuje na rumunsko 

(vlaško) stanovništvo koje je pod viševekovnom presijom srpskih 

vlasti gotovo posrbljeno, asimlovano. 

Vidosava Stojanţeviš na istoj strani svoje studije navodi ko je 

odgovoran za asimilaciju rumunskog ţivlja, pa kaţe da je 

karakteristiţno „da su Rumuni prebegavali u Srbiju” i njihov 

„ravnopravan graŤanski poloţaj u društvu, sloboda liţnosti i poseda... 

uţinili su da se i ova najnovija migracija Vlaha-Rumuna poţela 

prilagoŤavati... noseši najţešše svoje ime, koje im je obeleţavalo 

poreklo, po ţemu su se razlikovali od svih ostalih (nadimak „Caran”, 

„Ungurjan”, „Vlah”), veš od druge polovine 19. veka poţinju 

postepeno, ali stalno da se asimiluju sa zateţenim stanovništvom. 

Ovaj najnoviji proces simbioze vršio se pod uticajem srpske državne 

uprave, crkve i škole, vojne službe ... u pravcu uključivanja 

(integracije) vlaško-rumunskih doseljenika u društveno-političku 

898 Miladin Ţ. Vesiš, op.cit., 115 

899 M. Marjanoviš, Društvene i kulturne promene u selima vlaške etničke 

zajednice Negotinske Krajine, Posebna izdanja knj. 22, Beograd 1981. 

900 Biljana Sikimiš, op. cit., 189, napomena. 13. 


Negotin 2003, 215.


zajednicu srpskog naroda.” 902 Vidosava Stojanţeviš gubitak 

identiteta i nestajanje Rumuna (Vlaha) sa prostora istoţne Srbije vidi 

iskluţivo pozitivno, kao uključivanje (integraciju) tog stanovništva u 

društveno-političku zajednicu srpskog naroda, a ne kao asimilaciju 

„pod uticajem srpske drţavne uprave, crkve i škole, vojne sluţbe”. 

Biljana Sikimiš u svojoj raspravi povodom asimlacije Rumuna 

(Vlaha) kaţe da „Razmišljajuši o konstatacijama Tihomira ĐorŤeviša 

o „slabom moralu” i „sujeverju” Vlaha, francuski teoretiţar Dejan 

Dimitrijeviš citira mišljenje jednog monaha iz manastira Vitonica koji 

’nikad nije video narod koji tako malo poštuje religiju i Crkvu kao što 

su to okolni Vlasi’ i zapaţa da je ’komunizam učinio uslugu 

Rumunima (Vlasima) jer je u svojoj borbi protiv crkve osnaţio 

domaću religioznost’. 903 Ovaj autor – kaţe Sikimiš – smatra da se 

srpski identitet Vlaha ne konstituiše preko Crkve – prisutne na 

lokalnom nivou. Crkva se smatra za previše opasnu po tradicionalnu 

društvenu i religijsku praksu – koja inače garantuje rumunski (vlaški) 

identitet u lokalnoj zajednici. Pripadanje srpstvu zapravo je izvršeno 

putem Države.” 904 

U prilog osmišljenoj asimilaciji Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije 

koju su vodile drţavne vlasti Srbije u drugoj polovini XIX veka 

naveššemo tekst Jordana Pavloviša: „Zabranili su seljacima nošnje: 

bele zubune, gunj i ţakšire, bele šubare, pa i crne, zvane brsanje. 

Ţandarmerija je nosila makaze u dţepovima, pa, kad vide Vlaha sa 

velikom šubarom, zaustave ga, skinu mu šubaru i ošišaju je, još ako je 

bela oni je povaljaju malo po kanalu. Ili, kad vide Vlaha sa belim 

ţakširama i u belom zubunu i gunju, oni ga obore i povaljaju u kanalu 

pored ploţnika, da mu zacrne odešu. To se najviše dešavalo u 

Zajeţaru sa Crnoreţanima. Plakali su Vlasi, škripali zubima, niko se 

nije našao da ih zaštiti. Jedino su znali za Adama Bogosavljeviša iz 

Koprivnice, poslanika u Skupštini, koji je imao razumevanja za 


Negotin 2003, 215. 

903 D. Dimitrijevic-Rufu, Rites de passage, identité ethniljue, identité nacionale, 

Le cas ďune communité roumaine de Serbie, Terrain 22, 131132. 

904 D. Dimitrijevic-Rufu, op. cit.,, 133; Biljana Sikimiš, op. cit., 189.


seljaţke nevolje... Kad je 1880. godine umoren u zatvoru, oţalili su ga 

Vlasi iz cele Timoţke krajine.” 905 

Da neko ne bi došao na ideju kako je Pavloviš sam osmislio 

takvu sramotu srpskih vlasti, naveššu Naredbu Načelnika sreza 

Boljevačkog od 23. novembra 1883. godine (Faksimil 1) i Naredbu 

Načelnika sreza Boljevačkog od 24. aprila 1884. godine (Faksimil 2), 

koje je on predstavio u svojoj monografiji, a koju bez ikakve izmene i 

izostavljenog retka ponovo izlaţem (u kurzivu) sudu srpske javnosti. 

NAREDBA 

Za sve opštinske Vlasti u srezu Boljevačkom 

„Prema naredbi glavnog komandanta, preporučujem sudu, da izda najstroţu 

naredbu stanovnicima svoje opštine, da od nove godine ne smeju nositi ovakve 

šubare – kačule kakve sada nose, jer koji bi se našao, da ovakvu šubaru i posle 1. 

januara 1884. god. nosi, biće najstroţe kaţnjen. 

Ovo se čini stoga, što su ove sadašnje šubare vrlo nepraktične, i što se mnogi 

odaju na kraĎu samo da skinu koţu od ovce i šubaru napravi. 

Da je sud naredbu ovu primio, i prepis od nje za se zadrţao, neka se Kmet na 

ovoj naredbi potpiše. A da je naredbu ovu saopštio stanovnicima, izvestiće me aktom 

u roku od deset dana.” 

Br. 3820, 23.eg novembra 1883. godine, 

Boljevac 

Načelnik sreza Boljevačkog 

Đ. Branković 

Načelnik Sr. Boljevačkog, No. 1557 

24. Aprila 1884. god. Boljevac 

„U svezi moga predpisa od 23. novembra t.g. No 3820 preporučujem tome 

sudu, da on kazni svakog onog, koji nosi vlasnatu šubaru, a kaznu će izricati po &326 

Krivičnog zakona. 

MeĎutim i ja ću svakog onog kazniti, koga uhvatim da nosi takvu šubaru neka 

sud još jednom na zboru opštinskom obznani ovu naredbu, a da je to učinio da mi 

odma javi.” 

Načelnik Sreski Č. Savić (AZ-NOC-1) 

905 Jordan J. Pavloviš, Glogovica. Jordanovi zapisi i sećanja, Zajeţar 2013, 59.


MeŤu Rumunima (Vlasima) istoţne Srbije nije nedostajalo 

inicijative za oţuvanje identiteta, jezika, duhovnosti i tradicionalne 

kulture, ali ni presija drţavne vlasti nije prestajala, što se, izmeŤu 

ostalog, vidi iz interpelacije podnesene Narodnoj skupštini Srbije za 

vreme naprednjaka i iz ţestoke reakcije na nju. Sve se to lepo vidi u 

priţi koju sam preuzeo iz knjige Jovana Đokiša: „Neki Jova Popović, 

kafedţija iz sela Mihajlovca, okruga krajinskog koji je bio narodni 

poslanik, on je za vreme naprednjaţke vladavine podneo Narodnoj 

skupštini jednu interpelaciju, sa kojom je traţio da naši Srbo-Vlasi 

dobiju svoje škole i crkve. Kad je poţ. Milutin Garašanin ministar 906 

to doznao, on pozove Jovu kod svoje kuše, pa ga ovako upitao? 'A jeli 

ti Jovo? Šta si ti ono traţio od Skupštine za naše Srbo Vlahe?'. 

Poslanik Jova videši da je Garašanin uzbuŤen i ljut na njega našao se 

bio u ţudu, poţeo se izvinjavati ali nije znao šta še da mu odgovori. 

'Čuješ ti Jovo' – rekao mu je ministar Milutin Garašanin – 'Ako još 

danas ne trgneš u Skupštini onu tvoju ludu interpelaciju, znaj Jovo' i u 

tom trenutku Garašanin je izvadio svoj revolver iz fijoke i rekao Jovi 

da će ga on ovim revolverom na mestu ubiti. 'Jovo dobro upamti.' 

Posle tog sastanka sa ministrom Milutinom Garašaninom, Jova se 

opametio, digao je ruke od njegove 'rumunske propagande' i prekinuo 

je sve veze sa tajnim propagandističkim rumunskim komitetom, jer je 

video, da mu se iz glavnog propagandističkog odbora vlaškog slabo 

906 RoŤen je 10/22. februara 1843. godine od oca Ilije, pisca „Načertanija” i 

predsednika srpske vlade u dva navrata, i majke Sofije, roŤene Daniš. Završio je 

artiljerijsku školu u Mecu u Francuskoj, a posle toga ţiveo na oţevom imanju u 

Grockoj i bavio se mlinarskom industrijom. U srpsko-turskom ratu 1876. uţestvovao 

je u ţinu artiljerijskog kapetana, a u ratu sa Turskom 1877/78. bio je pomošnik 

naţelnika Javorske vojske u ţinu majora. Vojnu karijeru je završio u ţinu pukovnika. 

Od 1881. do 1883. godine bio je ministar unutrašnjih dela. U januaru 1881. 

godine sa grupom mladokonzervativaca osnovao je Srpsku naprednu stranku i postao 

njen predsednik. Saradnik je njenog ţasopisa „Videlo” i osnivaţ ţasopisa „Pogled”. 

Godine 1883/84. odlazi na diplomatsku sluţbu u Beţ u svojstvu poslanika, a 1. 

marta 1884. postaje predsednik vlade i ministar spoljnih poslova do 23. marta 1886. 

godine, a od tada uzima i resor unutrašnjih poslova do 25. juna 1887. kada je razrešen, 

a kabinet sastavljaju liberali na ţelu sa Jovanom Ristišem. Od tada do 1889. godine 

urednik je stranaţkog ţasopisa „Videlo”, a 1894. godine odlazi za poslanika Srbije u 

Parizu gde ostaje do 1895. godine kada postaje predsednik Narodne Skupštine 

Kraljevine Srbije. Umro je u Parizu 21. februara / 5. marta 1898. godine.


odzivaju i Komitetu je vlaškom vratio sve propagandistiţke knjige i 

spise koje je iz Vlaške dobio.” 907 

Ovde je oţigledno da su povlašeni Srbi, koji su, zapravo, ništa 

drugo do Rumuni (Vlasi), nazvani Srbo-Vlasi kako bi s punim pravom 

srpske vlasti prionule na njihovo posrbljavanje, a interpelacija u kojoj 

se traţi da tzv. Srbo-Vlasi dobiju svoje škole i crkve nazvana je luda 

interpelacija koja je trebalo da bude povuţena pod pretnjom jednog 

ministra i to ni manje ni više veš pištoljem. Nakon toga je Jova 

Popoviš, narodni poslanik iz rumunskog (vlaškog) sela Mihajlovca 

digao ruke od toboţnje „rumunske propagande” i vratio knjige i spise 

koje je navodno dobio iz Vlaške. Kaţem, toboţnje propagande, jer niti 

je bila rumunska propaganda niti je u vreme nemilog dogaŤaja 

postojala Vlaška. Ono što se naziva rumunskom propagandom jeste 

zapravo buŤenje nacionalne svesti meŤu Rumunima (Vlasima) istoţne 

Srbije, što je valjda bilo uobiţajeno za XIX vek, a što se tiţe Vlaške, 

ona više ne postoji na karti Evrope, jer se nekoliko godina pre 

navedenih pretnji ujedinila sa Moldavijom pod nazivom Rumunija 

(România). 

U cilju što bolje i brţe srbizacije rumunskog (vlaškog) 

stanovništva istoţne Srbije glasnogovornik te ideje, Jovan Đokiš, 

predlaţe masovnu deportaciju srpskog stanovništva iz dinarskih 

krajeva radi mešanja sa, kako ih i on naziva, „našim Srbo-Vlasima”, 

sledešim reţima: „Da bi naš narod u severo istoţnoj Srbiji i Banatu 

postao homogen u onim mestima, u kojima je on izmešan sa našim 

Srbo-Vlasima, i da bi se u ta naselja usavršile i sve dobre rasne 

osobine našeg naroda, kao i da bi se postiglo jače nacionalno i 

duhovno izjednačenje kao što kaţe Dr. Jovan Cvijiš, potrebna je jedna 

dobro organizovana unutrašnja kolonizacija iz dinarskih krajeva naše 

drţave, sa snaţnom kulturnom propagandom u krajevima koji su 

ugroţeni od stranih rasa. Toga je mišljenja kao što smo videli i 

uvaţeni Dr. J. Erdeljanoviš.” 908 

Pitam se, kako to da se Đokiš nije bojao vlahizacije ili 

rumunizacije tog dinarskog stanovništva koje je sa sobom, po 

uverenju Branislava ĐurŤeva, Skoka, Kulišiša i drugih autora, donelo 




kneţevsku organizaciju hercegovaţkih Vlaha i mnogo rumunskih 

toponima na podruţje zapadne Srbije. Zar su oni pelcovani protiv 

povlašavanja samo zato što u svojim ţilama imaju vlaške/romanske 

krvi Donjih Vlaha (Vlachi inferiores) iz okoline Ţabljaka, Stoca, 

Ljubinja, Bileća 909 i drugih prostora Hercegovine i Crne Gore, 910 kao i 

Hrvatske Zagore, poznati u izvorima i pod imenom Mavrovlasi ili 

Morlaci? 911 Da je u tim krajevima bilo romanskih Vlaha, dokazano je 

genetskim osobinama, jer je „starosjedilaţka I2a haplogrupa 

najzastupljenija kod Bošnjaka, Hercegovaca, Moldavaca i Rumuna” 

(Prilozi, Karta 1), 912 a ja bih dodao i kod starinaca srednje Dalmacije, 

današnje istoţne Srbije i severozapadne Bugarske. 

Oţigledno je da Đokiš nema poverenja u autohtono šutuklijsko 

stanovništvo istoţne i jugoistoţne Srbije kao što ima u dinarsko 

stanovništvo, saznavši verovatno da i Šutuklije u svojoj etnogenezi 

imaju romanski supstrat. Moţda je u pravu, jer je još poţetkom XX 

veka Aleksandar Beliš u svom voluminoznom delu Dijalekti istočne i 

juţne Srbije pisao da se u prizrensko-timoţkim govorima srpskog 

jezika nalaze mnogi balkanizmi, koji su nastali pod uticajem 

rumunskog autohtonog stanovništva sa prostora jugoistoţne Srbije 

(Timok – Osogovo – Šara) ili pod uticajem romanskog elementa iz 

koga je ono nastalo. 913 Zato je Đokiš i verovao u ekstremno brzo 

povlašavanje srpskog stanovništva prizrensko-timoţkih govora 

909 Petar Skok, Češka knjiga o vlaškom pravu, Glasnik Zemaljskog muzeja u 

Bosni i Hercegovini, knj. XXX, Sarajevo, Zemaljska štamparija, 1918, 305; Špiro 

Kulišiš, O etnogenezi Crnogoraca, Titograd, Pobijeda, 1980; Vojislav Nikţeviš, O 

nekim proučavanjima etnogeneze crnogorskog naroda, Cetinje, 1994. 

910 Istoriţar Marko Vego na velikoj karti gde su prikazani delovi Hrvatske, Bosne, 

Hercegovine i Zete/Duklje beleţi meŤu katunima Donjih Vlaha (Vlachi inferiores) 

sledeše: Vlasi Pribinovići, Vlasi Vojnići, Vlasi Hardomilići, Vlasi Hrabreni, Vlasi 

Rudinjani, Vlasi Boljuni, Vlasi Borjani, Vlasi Vlahovići, Vlasi Banjani, Vlasi Bobani, 

Vlasi Kojavići, Vlasi Ţurovići, Vlasi RiĎani, Vlasi Burmazi, Vlasi Nikšići, Vlasi 

Zotovići, Vlasi Pješivci, Vlasi Predojevići, Vlasi Mirilovići, Vlasi Maleševići i Vlasi 

Marušići (http://www.dodaj.rs/f/1J/De/3sWzLVRD/velika-karta.jpg). 

911 Alberto Fortis, Put po Dalmaciji, priredio Josip Bratuliš, Zagreb, Globus, 1984 

(Alberto Fortis je svoje delo Viaggio in Dalmazia objavio u Veneciji 1774. godine); 

Drago Roksandiš, The Dinaric Vlachs/Morlachs in the Eastern Adriatic from the 

Fourteenth to the Sixteenth Centuries: How Many Identities?, VeneziaWien, 2009. 

912 http://img90.imageshack.us/img90/5174/haplogroupi2a.gif. 

913 Aleksandar Beliš, Dijalekti istočne i juţne Srbije, Beograd 1905.


jugoistoţne Srbije koje i danas koristi tri do ţetiri padeţa sa dosta 

romanskih i ţisto rumunskih reţi prilagoŤenih srpskom jeziku. 

U radu Ljubice S. Jankoviš pod naslovom Narodne igre u 

Homolju ţitamo da „A. Spajiš iznosi i to da su ovaj običaj (Priveg – S. 

G.) u Istoţnoj Srbiji vlasti zabranjivale čistim Srbima, i da je ostao 

samo kod Srbovlaha,” naglašavajuši da se „U Krepoljinu … obiţaj 

odrţao i kod Srba i kod Vlaha.” 914 

Ovde se vidi kako su se srpske vlasti dovijale na svakojake 

naţine da zabrane makar i ostatke rumunske (vlaške) tradicionalne 

kulture koja je bila na putu potpunog nestajanja meŤu uveliko 

posrbljenim i asimilovanim Rumunima (Vlasima), koji se u 

navedenom tekstu veš zovu ţistim Srbima, kao i to da je obiţaj priveg 

ostao samo meŤu onima koji se nalaze na po puta svog asimilacionog 

procesa koji traje i danas. 

Priveg se i pored zabrane odrţao u Krepoljinu i meŤu Srbima i 

meŤu Vlasima, kaţe Ljubica Jankoviš, a ja bih dodao da se odrţao i 

meŤu „srpskim” i meŤu „vlaškim” Jelinima u Krepoljinu i okolnim 

selima (romansko stanovništvo pod jakim uticajem jelinske kulture, 

koje se vremenom delimiţno posrbilo). 915 Da bi pokazala da zabrana 

srpskih vlasti nije urodila plodom, Ljubica na sledešoj strani svoga 

rada donosi sledeši podatak: „O Velikim pokladama se loţe velike 

vatre, kod Vlaha jedna, kod Srba više njih, oko kojih se igra.” 916 

Vidimo da se asimilanti na prethodnim stranicama u delima 

pojedinih srpskih autora nazivaju Srbo-Vlasi (Srbovlasi), što pomalo 

podseša na pogrdne nazive Bulgaralbanitoblahos i Serbalbanitobulgaroblahos 

koji po mišljenju vizantijskog autora Jovan Katrar 

(Iohannes Katrares) iz XIV veka predstavljaju miksovarvare 

Vizantijskog carstva prema kojima su Grci oduvek imali averziju. 917 


Etnološkog društva u Skoplju, god. 1, sv. 2, Skoplje 1940, 113. 

915 Slavoljub Gacoviš, The term of the ethnos Greeks as an identifier of the Vlach 

ethnos in the Balkans, u: Македонски фолклор = Macedonian folklore, br. 61, 

Скопје, Институт за фолклор „Марко Цепенков” = Institute of folklore „Marko 

Cepenkov”, 2002, 511. 


Etnološkog društva u Skoplju, god. 1, sv. 2, Skoplje 1940, 114. 

917 Dj. Sp. Radojiţiš, „Bulgaralbanitoblahos” et „Serbalbanitobulgaroblahos”, 

Romanoslavica, 13 (1966), 7779.


Koliko je nepoznanica i opreţnih mišljenja bilo povodom toga 

jesu li Vlasi srpskog ili rumunskog porekla i koliko su se drţavne 

vlasti od ministarskih preko okruţnih, sreskih i opštinskih do crkvenih 

trudile da se Vlasi asimiluju u Srbe moţemo proţitati u njihovoj 

prepisci koja je nastala od marta 1913. godine u vreme Pašiševe vlade 

krajem Prvog balkanskog rata do decembra iste godine. Naime, sukob 

dvojice zvaniţnika sela Rudne Glave (opštinskog delovoŤe Milana Ţ. 

Miciša i paroha rudnoglavskog Jordana Miletiša), sreza poreţkog, 

okruga krajinskog, povodom pitanja jesu li meštani sela Vlasi ili Srbi, 

prerastao je opštinske okvire i dospeo do nadleţnih ministarstava. U 

tom sukobu pozvani su radi arbitraţe Duhovni sud Eparhije timoţke i 

nadleţna ministarstva. 

Ovde še u prepisu biti prikazano svih dvanaest dokumenata koji 

su nastali u ovom sporu na relaciji opštinskog delovoŤe Milana Ţ. 

Miciša, Ministarstva unutrašnjih dela, Ministarstva prosvete i crkvenih 

poslova, paroha Rudne Glave Jordana Miletiša, Timoţkog Duhovnog 

suda i Ministarstva narodne privrede u vremenskom rasponu od 21. 

marta do 10. decembra 1913. godine, a potom i faksimili originalnih 

dokumenata, br. 1, 5, 6, 7 i 13 (Arhiv Srbije, MPs-c, F II R 

29/914). 918 

Dokument br. 1 (21. III 1913) 

Gospodinu ministru unutr. dela 

Beograd 

Ponizno molim Gospodina Ministra da mi izvoli izdati uverenje u sledećem: 

GraĎane opštine Rudnoglavske u srezu Porečkom okr. Krajinskog – srpska 

drţava za kakve smatra; za Vlahe ili Srbe? 

Povod za ovo dao mi je paroh Rudnoglavski – sveštenik g. Jordan Miletić koji 

u svojim sedmodnevnim izveštajima o umiranju – zvanično naziva graĎane ove 

opštine – „Vlasima”! Srbin sam i roĎen ovde pa me boli kad nas jedan došljak koji je 

roĎen u sred „Ferizovića” – gde je naša slavna konjica najviše krvi prolila, a šta će na 

ovo reći zvanična Rumunija koja odavno naziva istočnu Srbiju – svojom. 

Blanket za uverenje pod % učtivo prilaţem. 

21. marta 1913. g. Ponizan 

Rudna Glava 

Milan Ţ. Micić 

918 www.paundurlic.com (preuzeto 23. VIII 2015).


Sr. Porečki, okr. Krajinski 

[Na poleđini] 

Kralj. (nečitko) 

Timočki Duhovni Sud 

4. V. 1913 

S Br. 2008 

Zaječar 

delovoĎa opštinski 

Izvestiti G. Ministra da nije primljen prilog i umoliti da se isti naknadno pošalje. 

6. maja 1913 Predsed. Suda Prota Mih. S Nikolić, Sudije: ?. Ţivković, Đ. T. 

Petrović 


Ministar unutr. dela – Ministru Prosvete i crkv. poslova 

KRALJ. SRP. 

MINISTARTSVO UNUTRAŠNJIH DELA 

Policijsko odeljenje 

P. Br. 3097 

26. Marta 1913. g. 

Beograd 

Gospodine Ministre 

Čast mi je dostaviti Vam ovaj akt delovoĎe opštine rudno-glavske, u Srezu 

Porečkom, zajedno sa taksenim blanketom od 2 dinara s molbom da izvolite izviditi 

navode iznete u istom i sa odgovornim sveštenikom dalje po Zakonu postupiti. 

Primite, Gospodine Ministre, uverenje moga odličnog poštovanja. 

27. marta 1913. god. Ministar Unutrašnjih Dela, 

U Beogradu [potpis nečitak] 

[U dnu akta] 

Gospodinu 

Ministru Prosvete i Crkveni. Poslova. 


Beleška Ministartva prosvete i crkvenih poslova 

KRALJ. SRP. 

MINISTARSTVO PROSVETE 

I CRKVENIH POSLOVA


Br. 330 

29. marta 1913 g. 

Beograd 

Duhovnom Sudu Eparhije Timočke 

Preporučuje se Sudu da ovu stvar briţljivo isledi i uveri se o istinitosti iznetih 

navoda u tuţbi, pa sa odgovornim sveštenikom postupi po zakonu, a o rezultatu 

izvesti i ovo Ministarstvo u povratku akta i priloga. 

17. aprila 1913. 

U B[e]ograd[u]. 

Dokument br. 4 (8. IV 1913) 

[Štambilj] 

Po naredbi Ministra prosvete i crkvenih poslova 

referent, 

?. Pećanac 

Milan Micić ponavlja zahtev Min. unutr. dela 

Gospodinu Ministru Unutr. Dela 

Beograd 

U vezi moje molbe od 21. marta ove god. ponovo molim Gospodina Ministra 

da mi izvoli izdati traţeno uverenje, pošto sam blanket za isto uz prvu molbu priloţio. 

Dokaze mojih navoda u ranijoj molbi naćiće Gospodin Ministar u 

sedmnodnevnim izvešćima u umiranju graĎana opštine Rudnoglavske od početka 

januara mca do danas, koja podnosi sveštenik ovd. preko načelnika sr. porečkog – 

sanitetskom odelenju područnog Vam ministarstva. 

8. aprila 1913 g Ponizan 

Rudna – Glava 

Milan Ţ. Micić 

delovoĎa 

[Ispod: štambilj] 

KRALJ. SRP. 

MINISTARSTVO UNUTRAŠNJIH DELA 

Policijsko odeljenje 

P. Br. 3778. 

13. Aprila 1913. g. 

Ministarstvu Prosvete i Crkv. Poslova 

s molbom za postupka, u vezi akta ovoga Ministarstva P. Br. 3097. od 26. pr. 

meseca


Dokument br. 5. (16. VIII 1913) 

[Štambilj] 

Po Naredbi 

Ministra Unutrašnjih Dela 

Inspektor 

D. Todorović [?] 

Odgovor rudnoglavskog sveštenika na tužbu delovođe 

(delovi teksta podvučeni su u Ministarstvu) 

PAROH RUDNOGLAVSKI 

Br. 195 

16. avgusta 1913 

Timočkom Duhovnom Sudu 

Zaječar 

Na tuţbu Milana Micića delovoĎe ovd. oštinskog suda, dostavljene mi pod 

SBr. 2840., dajem ovaj svoj odgovor: 

Kao što nema zemljopisa ili atlasa Kraljevine Srbije, bio on drţavnog ili 

privatnog izdanja, da u njemu, kad je govor o narodnosti, ne stoji napisano: ... „Vlaha 

ima u istočnoj Srbiji”, i da „Vlasi i veliki broj Cigana govore vlaški” tako isto, osim 

tuţioca, nema drugog čoveka koji će o graĎanima ovd. opštine, izuzimajući meĎu 

njima vrlo neznatan broj, reći da oni nisu Vlasi. 

Od kako sam na ovoj parohiji navršiće se skoro 7. godina i za sve ovo vreme 

duţnost seoskog birova vršio je Dimitrije Balan, čovek, koji ne zna ni rečenicu srpski. 

U selima naseljenim srpskim ţivljem, naredbe vlasti saopštava birov na srpskom 

jeziku, a samo među Vlasima na vlaškom jeziku, kao što je slučaj ovde. 

O Flori ţeni Manojla T. Galbina umrloj 13. juna tek. god. zar sam mogao u 

svome sedmodnevnom izveštaju a tako isto i u listiću za Upravu Drţ. Statistike u 

odgovarajućoj rubrici u mesto Vlahinja zabeleţiti da je Srpkinja, kad je za 50. god. 

koliko je ţivela stalno odgovarala u datoj prilici: „Nušču srbešče, spunje 

rumunješče” (neznam srpski, kaţi mi vlaški). Zar sam o venčanom Marjanu i Brnduši 

mogao u listiću za statistiku reći da su Srbin i Srpkinja, kad sam se prilikom bračnog 

ispita i obručenja posluţio tumačem pošto ja mimo srpskog jezika drugi neznam, a i 

oni mimo vlaškog drugi jezik ne. 

Za decu u Štubiku i Jasenici, selima daleko odavde 5-6 sahati, ne postoji pri 

školi pripravni razred, jer im je maternji jezik srpski, meĎutim ovde, po Tandi, Crnajci 

i dr. selima gde je deci maternji jezik vlaški, bez pripravnog razreda ne može se 

zamisliti škola. 

Ako su ovd. graĎani po narodnosti Srbi, onda se nameće pitanje, zašto taj 

Milan Micić u rekrutnom spisku br. 769. od ove godine što ga je kao delovoĎa ovd.


opštine izradilo i prema [propisu?] potpisao, u odreĎenoj rubrici o svakom mladiću 

kaţe, da mu je maternji jezik rumunski. 

Ovde bih mogao da završim svoj odgovor na tuţbu, ali kako se tuţioc 

razmeće nekim svojim patriotizmom, to nalazim da mi valja još koju reći. 

Ne stoji da sam roĎen u Ferizoviću, čega se, sve i da sam roĎen, ne bih stidio 

jer se i on od sada poput Dublja, Mišara, Ravnja, Štubika idr. ima spominjati u našoj 

istoriji. RoĎen sam u Prizrenu odakle su dva moja ujaka pošli i pridruţili se srpskoj 

vojsci u prvom turskom ratu, kao junaci se borili i kao takvi izginuli. Njima se ponosim 

u toliko više što sam i sam stupio u red dobrovoljaca i kao takav bio kod Vidina u 

poslednjem ratu s Bugarima – nisam se kao Micić ili njegov brat učitelj Ţarko 

Stojimirović ovim i onim izgovarao i bečio oči da što nesposobniji izgledam. – Otac mi 

je bio siromah čovek, ali se njegovim prezimenom ponosim; Micić je sin Ţivojina 

Stojimirovića, ali njegovo prezime ne nosi pošto je uz njega skopčano bankrotstvo, 

utaja drţavne poreze a s njome uporedo i moj bir. 

Imam petoro nejake dece, svečarina mi se ne prikuplja, bir ne pribira, ostali 

prihodi slabi, pa muka da se ţivi, ali mi ne pada na pamet da kradem, kao što je Micić 

u nekoliko maha proneverio drţavni novac, zbog čega je otpušten iz drţavne sluţbe, 

te se sada kao delovoĎa pribio kod svoga oca. Da po treći put ne puca iz levorvera na 

sebe, molim Boga. 

Milan Micić ima brata Ţarka Stojimirovića koji je jedva 1907 god. dobio za 

učitelja ovde, ali je već početkom 1909 god. po kazni premešten, jer se uvidelo da je 

ovom vrlom Srbinu mnogo u volji da govori vlaški i da školske račune dobro čuva. 

Kako je rok od pet godina što ga zak.[on], o narod.[nim] školama predviĎa, protekao 

te Ţarko sada konkursom moţe dobiti učiteljsko mesto ovde, a kako njegov brat Milan 

i otac mu Ţivojin uviĎaju da njihov Ţarko ne moţe onako tečno i jasno iskazivati svoje 

misli na srpskom jeziku, već isključivo na vlaškom, to je potrebno da G. Ministar 

Unutrašnjih dela izda Miciću uverenje da je vlaški jezik ravan srpskom, da onaj koji 

ne ume beknuti srpski bude ravan Uţičaninu i prirodno da posle toga moţe u školi 

nastava otpočeti na vlaškom jeziku kao što se u sudnici vrši suĎenje. 


Timočki Duhovni sud 

br. 3203 

21. avgust 1913. god. 

Zaječar 

paroh Rudnoglavski 

svešten. Jord. Miletić 

Gospodinu Ministru Prosvete i Crkv. poslova


Po nareĎenju g. ministra, od 17. aprila t. god. CBr. 330, Sud je postupio i 

dostavljajući pod % akta - tuzbu i odgovor, - G. Ministru na nadleţnost Sud učtivo 

izveštava G. Ministra: da u ovoj eparhiji svi sveštenici, čije se parohije sastoje 

iz žitelja koji govore rumunskim jezikom, u protokolima odgovarajućih rubrika 

beleže da su narodnosti rumunske, što se i popisom stanovnika u 1910. god. 

upoređuje. 

Prema ovome sud nalazi da do optuţenog jereja Jordana Miletića, paroha 

rudno-glavskog nema krivice, što je u sedmo-dnevnom izveštaju umrle po 

narodnosti označio da su Vlasi. 

Ako gosp. Ministar nalazi, da je ovaka radnja ovoga sveštenika kao i ostalih 

nepravilna, sud učtivo moli Gosp. Ministra za uputstvo po ovome pitanju, kako bi se 

za ubuduće znali sveštenici upravljati. 


Upustvo znalo u buduće 

da se upravlja 

21.avgusta 1913. 

Predsed. Suda 

pravnik 

Mih. S. Nikolić 

Sudije: 

?. ?. Milović (?) 

Đ. T. Petrović (?) 

J. Miletić 

Predsednik suda 

pravnik 

Mih. S. Nikolić 

[Na pečatu s leve strane stoji] 

Kraljevina Srbija 

Timočki Duhovni Sud 

20.VIII 1913. 

S Br. 3203 

ZAJEČAR 

Sa povratkom tuţbe poslati G. Ministru u odgovor optuţenom sa izveštajem 

da svi sveštenici čije se parohije sastoje iz žitelja koja rumunskim jezikom 

govore, beleže u odgovarajućim rubrikama u protokolima da su narodnosti 

vlaške, a to se potvrĎuje i popisom stanovništva u Kralj. Srbiji od 31. decembra 1010.


god. prema ovome Duh. Sud nalazi da do optuţenog nema krivice. Nu, ako G. 

Ministar nalazi, da je ovaka radnja nepravilna, onda ga umoliti za potrebno upustvo 

po ovom (nečitko) kako (nečitko). 

Đ 3179. 


[Štambilj] 

KRALJ. SRP. 

MNISTARSTVO PROSVETE 

I CRKVENIH POSLOVA 

C. Br. 887 

26 avgusta 1913. god. 

Beograd 

Beleška Min. prosvete i crkv. poslova 

Pitati Duhovni Sud na osnovu čega i čije naredbe su sveštenici Timočke 

eparhije beležili u odnosnim rubrikama za parohijane, koji govore rumunski, da 

su rumunske narodnosti. 

26. VIII 913 Ref. 

[Potpis nečitak] 


CBr. 887 

26. avgusta 1913 god. 

Beograd 

Beleška Min. prosvete i crkv. poslova 

Duhovnom Sudu Eparhije Timočke 

Ministarstvao prosvete i crkvenih poslova preporučuje tome sudu da pošalje 

svoj izveštaj o tome: na osnovu čega i čije naredbe su sveštenici beležili, u 

odnosnim rubrikama crkvenih knjiga, beležili za parohijane koji govore 

rumunski, da su rumunske narodnosti. 

SBr. 3203 

[Potpis nečitak] 

Dokument br. 10. (10. IX 1913) 

Timočki Duhovni sud – Ministru prosvete 

(delovi akta podvučeni u Ministasrtvu)


Kralj. Srp. 

DUGOVNI SUD PRAVOSLAV. 

EPARHIJE TIMOČKE 

Br. 3436 

10. Septembra 1913 g. 

u ZAJEČARU 

Gospodinu Ministru Prosvete i crkvenih Poslova 

Na osnovu nareĎenja G. Ministra CBr. 887. od 26. avgusta t. god. Sud učtivo 

podnosi izveštaj: Ovome sudu nije poznato da postoji kakva naredba od ma koje 

vlasti, da se za lica, koja govore rumunskim jezikom, u protokolima beleži ili ne 

beleži da su narodnosti rumunske. 

Sveštenstvo ovo beleţi prema svome nahoĎenju i tumačenju, imajući u vidu 

drţavnu statistiku, a naročito mesečne listiće roĎenih, umrlih i venčanih, u kojima je i 

rubrika za upisivanje narodnosti – maternji jezik – stavljena. 

Sud moli G. Ministra za oabaveštenje po ovome predmetu za ubuduće. 

Šalju se i listići na uviĎaj. 

Predsednik Suda, 

Prota 

Mih S. Nikolić 

Dokument br. 11. (13. IX 1913) 

Ministarstvo prosvete – Ministarstvu narodne privrede 

[U vrhu akta] 

Jordan Miletić, svešt. rudno-glavski uvodio je izvesna lica u protokole crkvene 

sa naznakom: da su rumunske narodnosti. 

Referat G. Ministru 

KRALJ. SRP. 

MINISTARSTVO PROSVETE 

I CRKVENIH POSLOVA 

CBr. 1034 

13. septembra 1913 god. 

BEOGRAD 

G. Ministru Narodne privredne saopštiti suštinu ove stvari i predočiti mu 

potrebu da se formulari drž. statistike za popis žiteljstva udese tako da se ne 

mora utvrđivati u zvaničnim aktima postojanje žitelja rumunske narodnosti u 

Srbiji. Ovo stim manje, što je u susednim krajevima Rumuniji (istočni deo Srbije) 

narod, i ako govori vlaški svestan o svom pripadanju srpskom narodu i što već


u većim masama zna srpski. Ovo predati G. Ministru Narodne privrede povernjivim 

aktom. 

12. Nov. 1913 Ministar 

Beograd [Nečitak paraf] 

Dokument br. 12. (10. XII 1913) 

Pov. CBr. 1034 

10. XII 1913 

Ministru Narodne privrede 

Beograd 

Ministar prosvete – Ministru narodne privrede 

(prvi koncept dopisa) 

G. Ministre, 

Min. Un. Dela aktom PBr. 3778 od 13. aprila ove godine sprovelo mi je ţalbu 

delovoĎe opštine Rudno-glavske (sr. porečki, okr. krajinski), kojom energično 

protestvuje protiv postupka sveštenika njegove parohije, koji u sedmodnevnim 

izveštajima umrlih lica ove naziva „Vlasima”. 

Povodom ovoga naredio sam nadleţnom druhov. sudu, da ovu stvar isledi i 

da me o rezultatu izvesti. Činjenim isleĎenjem utvrĎeno je, da do paroha nema 

nikakve krivice, jer u timočkoj Eparhiji svi sveštenici, čije se parohije sastoje iz 

žitelja, koji govori rumunskim jezikom, u protokolima odgovarajućih rubrika 

beleže, da su narodnosti rumunske, što se i popisom stanovništva 1880. god. 

utvrđuje. 

Kako ne postoji nikakva naredba ma od koje vlasti, da se za lica, koja 

govore rumunskim jezikom beleži ili ne beleži da su narodnosti rumunske, – to 

sveštenstvo čini ovo prema svome nahoĎenju i tumačenju imajući u vidu drţavnu 

statistiku, a naročito mesečne listiće roĎenih, umrlih i venčanih, u kojima je i rubrika 

za upisivanje narodnosti (maternji jezik) stavljena. 

Dostavljajući Vam sve ovo, a imajući u vidu naše džavne interese, čast mi 

je predočiti Vam potrebu, da se formulari državne statistike za popis žitelja 

udese tako da se ne mora utvrđivati u zvaničnim aktima postojanje „rumunske” 

narodnosti u Sbiji , pošto je u sednim krajevima Rumuniji (istočni deo Srbije) 

narod, i ako govori vlaški, svestan je o svome pripadanju srpskom narodu i šta 

više u većim masama zna srpski. 

Primite i t.d. 

Ministar. 

Pov. CBr. 1034


Dokument br. 13 (10. XII 1913) 

Ministar prosvete – Ministru narodne privrede 

(drugi koncept dopisa, sa ispravkama ministra) 

SRPSKO KRALJEVSKO 

MINISTARSTVO PROSVETE I CRKVENIH POSLOVA 

CRKVENO ODELJENJE 

CBr. 1034 Zavesti u pov. protokol 

10. decembar 1913 nastaviti prazno 

Beograd 

Gospodine Ministre, 

Ministarstvo Unutrašnjih Dela aktom PBr. 3778 pd 13. aprila pve godine 

sprovelo mi je ţalbu delovoĎe opštine Rudno-glavske (sr. porečki, okr. krajinski), 

kojom energično protestvuje protiv postupka sveštenika njegove parohije, koji u 

sedmodnevnim izveštajima umrlih lica ove naziva „Vlasima”. 

Povodom ovoga naredio sam nadleţnom druhov. sudu, da ovu stvar isledi i 

da me o rezultatu izvesti. Činjenim isleĎenjem utvrĎeno je, da do paroha nema 

nikakve krivice, jer u timočkoj Eparhiji svi sveštenici, čije se parohije sastoje iz 

živelja, koji govori rumunskim jezikom vlaškim, u protokolima odgovarajućih 

rubrika beleže, da su narodnosti „rumunske”, što se i popisom stanovništva 

1880. god. utvrđuje. 

Kako ne postoji nikakva naredba ma od koje vlasti, da se za lica, koja 

govore rumunskim jezikom vlaškim beleži ili ne beleži da su narodnosti 

rumunske, – to sveštenstvo čini ovo prema svome nahoĎenju i tumačenju imajući [a 

s obzirom] u vidu drţavnu statistiku [na rubrike formulara drţavne statistike] a naročito 

mesečne listiće roĎenih, umrlih i venčanih, u kojima je i rubrika za upisivanje 

narodnosti [po] maternjem jeziku stavljena. 

Dostavljajući Vam sve ovo, a imajući u vidu naše državne interese, čast mi 

je predočiti Vam potrebu, da se formulari državne statistike za popis žitelja 

udese tako, da se ne mora utvrđivati u zvaničnim aktima postojanje 

„rumunske” narodnosti u Srbiji , pošto je u susednim krajevima Rumuniji 

(istočni deo Srbije) narod, i ako govori vlaški, svestan o svome pripadanju 

srpskom narodu i šta više u većim masama zna srpski. 

Primite Gospodine Ministre, i ovom prilikom uverenje mog osobnog 

poštovanja. 

Gospodonu Ministru Ministar 

Narodne Privrede Prosvete i crkvenih poslova


Ovome ne treba nikakvo objašnjenje, samo bih marljivom 

ţitaocu skrenuo paţnju na pismo br. 5 u kojem paroh Rudne Glave 

Jordan Miletiš iznosi ţinjenice koje premašuju potrebu njegove 

odbrane pred Timoţkim Duhovnim sudom. On navodi da nema 

zemljopisa ili atlasa Srbije u drţavnom ili privatnom izdanju u kojima 

ne stoji napisano da „Vlaha ima u istočnoj Srbiji” i da „Vlasi i veliki 

broj Cigana govore vlaški” i da osim tuţioca Miciša nema nikog koji 

še za Rudnoglavţane reši da su Srbi, a ne Vlasi. 

Miletiš navodi ime i prezime seoskog birova Dimitrija Balana, 

koji ni reţenicu na srpskom nije znao, pa je naredbe vlasti meŤu 

Vlasima saopštavao na „vlaškom jeziku”, pa se zato pita kako takvog 

ţoveka iko moţe upisati u listiš za Upravu drţavne statistike drugaţije 

osim kao Vlaha. 

TakoŤe navodi da ţena Manojla Galbina po imenu Flora za 

vreme svog ţivota stalno odgovara u datoj situaciji: „Nušču srbešče, 

spunje rumunješče (Ne znam srpski, kaţi vlaški)”. Navodi i primer 

izvesnog Marjana i Brnduše za koje ne moţe reši da su Srbin i 

Srpkinja, jer se prilikom sklapanja njihovog braka posluţio 

prevodiocem, pošto osim srpskoga drugog jezika ne zna, a dabome, i 

braţni par osim „vlaškog” drugi jezik ne razume. 

Miletiš kaţe da za decu u Štubiku i Jasenici ne postoji pri školi 

pripravni razred, jer im je maternji jezik srpski, ali zato u Tandi, 

Crnajci i drugim selima gde je deci maternji „jezik vlaški”, bez 

pripravnog razreda škola se nije mogla zamisliti. Nakon svega 

reţenog Miletiš postavlja i kljuţno pitanje: „Ako su ovd. graŤani 

(Rudnoglavţani – S. G.) po narodnosti Srbi … zašto taj Milan Miciš u 

rekrutnom spisku br. 769. od ove godine što ga je kao delovoŤa ovd. 

opštine izradilo i prema [propisu?] potpisao, u odreŤenoj rubrici o 

svakom mladišu kaţe, da mu je maternji jezik rumunski”. 

Svakako, Miletiš ne propušta priliku da kaţe kako se Miciš 

odriţe svog rumunskog (vlaškog) porekla predstavljajuši se laţnim 

srpkim patriotom, koji je, uzgred reţeno, nasamario i regrutnu 

komisiju prikazavši se nesposobnim za vojsku, a promenio je i svoje 

prezime Stojimiroviš, jer je ono povezano s bankrotstvom, 

proneverom i utajom poreza, zbog ţega je on neko vreme bio otpušten 

iz drţavne sluţbe. Miletiš govori i o Miciševom roŤenom bratu Ţarku 

Stojimirovišu, koji je 1907. godine jedva dobio dozvolu da se bavi


uţiteljskim zanatom, pošto „ne moţe onako teţno i jasno iskazivati 

svoje misli na srpskom jeziku, veš iskljuţivo na vlaškom” i da je zato 

delovoŤi Micišu bilo preko „potrebno da G. Ministar Unutrašnjih dela 

izda … uverenje da je vlaški jezik ravan srpskom, da onaj koji ne ume 

beknuti srpski bude ravan Uţiţaninu i prirodno da posle toga moţe u 

školi nastava otpočeti na vlaškom jeziku kao što se u sudnici vrši 

suŤenje.” 

Pismo paroha rudnoglavskog Jordana Miletiša bremenito je 

faktografijom koja ne samo da optuţuje Miciša za novţane 

malverzacije veš ukazuje i na celokupno srpsko društvo duboko 

naţeto nemoralom i koruptivnim radnjama u vreme kada Srbija krvari 

u balkanskim ratovima. Ukazuje na pojedince meŤu Rumunima 

(Vlasima) koji su tada bili, kao što su i sada, kadri „trgovati” etniţkim 

i nacionalnim identitetom radi koristi i dobijanja drţavnih sluţbi. 

Kamo sreše da sadašnji etniţki i drugi konvertiti nisu slika i prilika 

tadašnjih, ali, obrni-okreni, izgleda da ni po ţemu ne zaostaju za 

ondašnjima jer su se na „demokratski” nedozvoljen naţin okupili 

unutar i oko Nacionalnog saveta Vlaha 2010 i 2014. godine. Oni se uz 

to ništa bolje ne ponašaju od onih s poţetka prošloga veka (1913) i 

obraza nemaju zarad povlastica i javnih funkcija kojima su potkupljeni 

od ionako potkupljive i korumpirane drţavne vlasti. 

Mišljenje drţavnih vlasti o Rumunima (Vlasima) istoţne Srbije 

kao o porumunjenim (povlašenim) Srbima nije promenjeno ni u vreme 

Drugog svetskog rata. U izveštaju Rumunska propaganda u Istočnoj 

Srbiji iz 1941. godine, koji se ţuva u arhivu Vojnoistorijskog instituta 

u Beogradu, saznajemo kako su u „pojedinim selima (Ranovcu i 

Kladurovu) pronaŤeni rumunski bukvari i ţitanke, a u mnogim 

kušama na vidnim mestima istaknute su slike rumunskog Kralja i 

Maršala Antoneska.” 919 Kako bi se „ova rumunska propaganda u 

Istoţnoj Srbiji” suzbila, naloţeno je rasturanje raznih „brošura o 

nacionalitetu, istoriji i t. sl., i to po mogušstvu, na tamošnjem 

dijalektu, odnosno jeziku (vlaškom), zatim, upušivanjem oprobanih 

propagatora i govornika, koji še taj narod izvesti iz zablude ’da je 

919 Arhiv V. I. Instituta, reg. br. 75/1-1, kut. 21, u: Izveštaji i naredbe komesarske 

uprave i Nedićeve vlade za Okrug Zaječarski: 19411942. godina (= Izveštaji i 

naredbe), priredio Boţidar Blagojeviš, Negotin – Zajeţar, Istorijski arhiv – Istorijski 

arhiv Timoţke krajine, 2006, 163.


rumunskog porekla i da kao takav treba da traţi da se prisajedini majki 

Rumuniji’. Jednovremeno bi trebalo pristupiti osnivanju narodnih 

čitaonica i knjiţnica u svim onim selima gde je rumunska propaganda 

uzela maha.” 920 

Na osnovu ovog izveštaja, reklo bi se da su meštani Ranovca i 

Kladurova znali ţitati na rumunskom jeziku ukoliko su imali bukvare i 

ţitanke koje su srpske vlasti u mnogim pretresima i racijama 

konfiskovale i zakljuţile kako bi ih trebalo instruisati brošurama da su 

srpske nacionalnosti „ali na tamošnjem dijalektu, odnosno jeziku 

(vlaškom)”. Da u nastavku reţenice koja glasi „na tamošnjem 

dijalektu” nije naveden jezik (vlaški), pomislio bi svako ko ţita 

izveštaj da se radi o tamošnjem (kosovsko-resavskom) dijaleku 

srpskog jezika. Na ovaj naţin se nameše zakljuţak da bi pored 

knjiţevnog rumunskog meštani sela Ranovca i Kladurova znali ţitati i 

brošure na dijalektalnom nivou (banatski poddijalekt) rumunskog 

(vlaškog) jezika. Naravno, trebalo je narod u navedenim selima 

„upušivanjem oprobanih propagatora … izvesti iz zablude ’da je 

rumunskog porekla‘” i osnivanjem „narodnih ţitaonica i knjiţnica” 

gde bi se raznim kursevima Rumunima (Vlasima) pomoglo u 

njihovom brţem posrbljavanju. U izveštaju stoji da rumunski (vlaški) 

narod „kao takav treba da traţi da se prisajedini majki Rumuniji”, 

meŤutim takvih zahteva nikada nije bilo od strane meštana rumunske 

(vlaške) nacionalne manjine u istoţnoj Srbiji. 

Što se tiţe pismenosti i poznavanja rumunskog (vlaškog) jezika 

od strane Rumuna (Vlaha), u jednom strogo poverljivom izveštaju o 

stanju rumunske propagande u srezu golubaţkom, okrugu 

poţarevaţkom i Timoţkoj Krajini piše povodom jezika da je svaki 

pušteni vojnik iz nemaţkog logora u Rumuniji dobio „materijal u vidu 

letaka i brošura, ali koji nije mnogo koristio namenjenom cilju, pošto 

ti naši vojnici ne znaju da govore pravim (knjiţevnim – S. G.) 

rumunskim jezikom, a da ţitaju, još manje.” Pa kako bi mogli znati 

kada se školska nastava odvijala iskljuţivo na srpskom jeziku bez 

ijednog ţasa na njihovom maternjem rumunskom jeziku. Što se tiţe 

publikacije Nadeţda, posebno se istiţe da je ona bila „namenjena 

jednom polukulturnom stanovništvu, koje ne zna dobro ni srpski ni 

920 Arhiv V. I. Instituta, reg. br. 75/1-1, kut. 21, u: Izveštaji i naredbe, 163.


rumunski jezik, i kod koga tek treba da se probudi patriotsko 

rumunsko osešanje”. 921 Dakle, Rumuni (Vlasi) istoţne Srbije su 

polukulturni zato što nisu u celosti posrbljeni. Njihov jezik se razvio 

toliko koliko je mogao da se razvije „u njihovom primitivnom 

elementu”, a zapravo „Njihov jezik u stanju u kome se nalazi jeste jezik 

koji se razvijao srbizacijom” pa zato „svim drugovima koji dolaze iz 

drugih krajeva Vlasi izgledaju priglupi”. 922 

MeŤutim, ako je stanje poznavanja maternjeg jezika i 

patriotskog osešanja Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije doista takvo 

kakvim se opisuje, postavlja se pitanje zašto su onda srpske vlasti 

redovno vršile racije sa ciljem pronalaţenja i oduzimanja rumunskog 

propagandnog materijala. Materijal u vidu bukvara i ţitanki je ţesto 

bio zaplenjen u pošti, a neretko prilikom dostavljanja na kušnom 

pragu. Nepoznavanje maternjeg rumunskog jezika i slabo patriotsko 

osešanje nije išlo bez pritisaka, za šta su bile zasluţne srpska vojska, 

administracija, škola i crkva, koje su do Drugog svetskog rata vek i po, 

ako ne i duţe, veoma uspešno radile na zajedniţkom zadatku, 

posrbljavanju i asimilaciji Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije. 

U istom strogo poverljivom izveštaju reţeno je sledeše: 

„Rumunske pretenzije na ‘rumunsku manjinu’ u našoj zemlji pruţaju 

se na celu Timoţku oblast i jedan deo Poţarevaţkog okruga, sve do 

Svilajnca” 923 i to zato što su „Zvaniţni rumunski predstavnici ove 

akcije u to doba smatrali … da je bolje da naši krajevi u kojima ţivi 

jedan deo romanizovanih Srba, koje oni u Bukureštu smatraju 

Rumunima, pripadnu Rumuniji u sluţaju deobe i raspada Srbije.” 924 

Dakle, zvaniţni Bukurešt je smatrao da zbog rumunskog ţivlja krajevi 

istoţne Srbije treba da „pripadnu Rumuniji”, a ne Bugarskoj, i to 

„samo u sluţaju deobe i raspada Srbije”, a u isto vreme zvaniţni srpski 

predstavnici rumunsku manjinu u istoţnoj Srbiji smatraju delom 

romanizovanih Srba. Kako dalje stoji u izveštaju, rumunska „Akcija te 

propagande sprovoŤena je i vezivana je samo za jednu eventualnost. A 

to je, za sluţaj totalne propasti i deobe Srbije izmeŤu MaŤara, Hrvata, 

Arnauta, Bugara i Rumuna. Ovaj plan za najgori naš srpski sluţaj ne 

921 Arhiv V. I. Instituta, reg. br. 79/1, kut. 21, u: Izveštaji i naredbe, 209. 



924 Arhiv V. I. Instituta, reg. br. 79/1, kut. 21, u: Izveštaji i naredbe, 207.


skrivaju ţak i neki naši viŤeni graŤani, koji bi se pre opredelili za 

Rumune, nego za Bugare ili MaŤare, ako bi došlo do neke 

nepredviŤene katastrofe u Srbiji.” 925 

Prema tome, stereotip o ţelji rumunskih vlasti da pošto-poto 

zauzmu istoţnu Srbiju u vreme Drugog svetskog rata nije prihvatljiv 

bez dodatnih prouţavanja i objavljivanja graŤe iz rumunskih drţavnih 

arhiva. Uostalom, Ministarstvo unutrašnjih poslova – Odeljenje 

uprave drţavne bezbednosti za okrug Zajeţarski (Pov. br. 4832) 1. 

novembra 1946. godine šalje Upravi drţavne bezbednosti – za 

Narodnu Republiku Srbiju dopis u kojem pominje samo nekoliko 

imena ljudi koji su se aktivno bavili rumunskom propagandom u 

istoţnoj Srbiji. To su pop ĐorŤe Suvejkiš, roŤen u Slatini kod Brze 

Palanke i pop ĐorŤe Popoviš iz Jabukovca koji ga je školovao. 

Suvejkiš je bio sveštenik u Rajcu kod Negotina i Grabovici u Kljuţu. 

Bio je povezan s izvesnim generalom Dragalinom u Turnu Severinu i 

Aleksandrom Butorkom, koji je širio propagandu u srpskom Banatu. 

On je bio povezan sa šefom rumunske graniţne policije Prvuleskuom, 

kao i sa dr Lukom i MaŤaruom, koji su pripadali caristiţkoj stranci, 

dok je Vasa Bajiš bio njegov sekretar. Popa ĐorŤa Suvejkiša je 

nasledio Krsta Sanduloviš (Sandu Cristea Timoc), koji je 1946. 

godine bio sekretar Rumunske ambasade u Beogradu. 926 To su prema 

izveštaju koji je potpisao Naţenik odeljenja u Zajeţaru, major 

Dragoljub Vasoviš, sva imena aktivnih uţesnika rumunske 

propagande u Srbiji. 

U jednom dopisu Naţelstva sreza Kljuţkog (br. 963) od 13. 

juna 1941. godine koji je upušen iz Kladova Ministarstvu unutrašnjih 

poslova – Odeljenju za Drţavnu zaštitu u Beogradu, izmeŤu ostalog, 

piše: „Veliki broj tih zarobljenika koji govore vlaški puštaju se iz 

zarobljeniţkih logora snabdeveni sa objavama u kojima stoji da je 

takvo lice poreklom Rumun. MeŤutim, to su sve Srbi koji govore 

vlaški, a takoŤe su naši vojnici koji dolaze u našim vojničkim 

uniformama.” 927 Iz ovog dopisa saznajemo da ima Srba koji govore 

vlaški, i da zato ne mogu biti Rumuni, da su Srbi i zato što su naši (tj. 



927 Arhiv V. I. Instituta, reg. br. 90/2-1, kut. 19, u: Izveštaji i naredbe, 173.


srpski) vojnici, pa na kraju krajeva i zato što nose naše (tj. srpske) 

vojničke uniforme. Dakle, ako biste kojim sluţajem govorili kineski, 

komesarska uprava ili Nediševa vlada u Srbiji mogla bi vas lako 

proglasiti Kinezom ili ako biste obukli SS uniformu nemaţkog vojnika 

zbog neke diverzije koju pripremate na njih, morali biste biti na 

oprezu da vas ne proglase SS-ovcem. Manje-više, sva dubioza i logika 

razumevanja problema Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije moţe se svesti 

na šalu s gorkim ukusom. 

Nepoznavanje situacije na terenu nije umanjilo pritiske i pretnje 

srpskih vlasti Rumunima (Vlasima) istoţne Srbije. Naprotiv, oni su 

nastavljeni, rekosmo veš, i u vreme Drugog svetskog rata, o ţemu 

ţitamo u raspravi Dragoljuba Petroviša: „Ravnogorski pokret… nije 

imao snage da se uhvati u koštac sa iredentom. MeŤutim, od početka 

1943. godine, kada poţinje intenzivnije da prodire i organizuje 

severoistoţnu Srbiju, rumunska iredenta dobija opasnog neprijatelja. 

Razoruţavanjem i rasturanjem graniţnih i poljskih jedinica SDS u 

1943/4. godini funkciju ’legalnih’ vlasti preuzimaju ’ilegalne’ jedinice 

ravnogorskih ţetnika.” 928 Iz arhivskih dokumenata Petroviš u svojoj 

raspravi iznosi namere i postupke ravnogorskih ţetnika prema tzv. 

rumunofilima istoţne Srbije: „U štabu Krajinskog korpusa bila je 

predviŤena strašna odmazda za stanovnike sela Mihajlovca: ’Za 

postupak sa rumunofilima u Mihajlovcu za dati momenat upoznat je 

komandant sreza i isti će prikupljati podatke u sporazumu sa 

komandantom brigade. Čišćenje po Hitlerovom sistemu izvršiće u 

datom momentu brigada.’ Pismo komandanta Krajinskog korpusa 

Velimira Piletiša komandantu štaba Brzopalanaţke brigade 24. IX 

1943. 929 U jednom drugom dokumentu štaba Krajinskog korpusa od 

maja 1943. stoji: ’Sela Mihajlovac, Radujevac i Prahovo treba 

proterati jer se osećaju Rumunima, i kod njih se ništa nije uspelo za 

našu stvar do danas.’” 930 Ideja o proterivanju i etniţkom ţiššenju sa 

928 Dragoljub Petroviš, Iredenta fašističke Rumunije u severoistočnoj Srbiji 

19411944. godine, u: Jugoslovenski istorijski ţasopis, br. 34, Beograd 1966, 47. 

929 AVII – DM-SV-15976; Dragoljub Petroviš, Iredenta fašističke Rumunije u 

severoistočnoj Srbiji 19411944. godine, u: Jugoslovenski istorijski ţasopis, br. 34, 

Beograd 1966, 48, napomena 91. 

930 AVII – 141-Bileše 12/186; Dragoljub Petroviš, op. cit., (1966), 48, napomena 

91.


prostora Srbije poznata je još 1939. godine kada je Ţedomil 

Mitrinoviš otvoreno pisao da su Albanci uzurpatori na srpskoj zemlji i 

da zato otvoreno ţali „što nije izvršeno njihovo etničko čišćenje posle 

balkanskih i Prvog svetskog rata.” 931 Dakle, u vreme nemaţke 

invazije na Poljsku 1939. godine u Srbiji se veš otvoreno ţalilo što 

nije izvršeno etniţko ţiššenje Albanaca nakon 1918. godine. 

Neko še pomisliti da se neuspeh ţetnika odnosi na 

neprihvatanje ravnogorskog pokreta od strane Rumuna (Vlaha) u 

navedenim naseljima. Moţe biti i to, ali se njihov neuspeh odnosi i na 

to da Rumune nisu uspeli preves(la)ti makar u Srbo-Vlahe, ako ne u 

Srbe, odnosno srbizacija i asimilacija u predratnom periodu nije dala 

ţeljene rezultate, iako je, neosporno, imala velikog uspeha. 

Dragoljub Petroviš zakljuţuje da su „Drakonska četnička 

sredstva ostavila … svoje posledice, što je razumljivo kada se ima u 

vidu, s jedne strane, njihova surovost, a s druge, nepopularnost 

iredente. Pod okolnostima četničke strahovlade 1943-44. godine za 

ovu nepopularnu akciju ostajalo je sve manje mesta na teritoriji 

Srbije.” 932 Zbog ţega je iredenta meŤu Rumunima bila nepopularna, 

Petroviš iznosi sledeše: „Pored uništavanja novina i knjiga, još na 

pošti ili prilikom pretresa, pravljeni su proskripcioni spiskovi 

sumnjivih lica, kojima su slata preteća pisma.” 933 Pored toga 

„Nekoliko ljudi je likvidirano pod sumnjom da su imali veze sa 

iredentom.” 934 

Ali za Rumune (Vlahe) istoţne Srbije surovost drţavnih vlasti, 

pretresi po kušama, maltretiranja ţandarma i ţetnika i svakojake 

pretnje nisu bili novina, jer su i u predratnoj Srbiji velikosrpske 

burţoaske vlasti to isto ţinile, o ţemu nas obaveštava u svom referatu 

Ozni (19481949?) Pejanoviš reţima Jovana Đokiša koji „navodi 

priţanje pukovnika Milana Isakoviša po kome su godine 1878. srpske 

vlasti u okrugu krajinskom vršile pretres po kućama radi pronalaţenja 

propagandnog materijala. Tom prilikom su pronaŤeni ţitavi sanduci 

ţitavih knjiga pisanih širilicom, sve su te knjige bile poslate iz 

931 Zoran Janjetoviš, Nacionalne manjine, 2007, 137; Ţedomil Mijatoviš, 

Kolonizacija juţnih krajeva, Beograd, 1939, 27. 

932 Dragoljub Petroviš, op. cit., (1966), 48. 

933 AVII – Mf-Bileše 12/122; AVII – Nda-22-1-32. 

934 Dragoljub Petroviš, op. cit., (1966), 48.


Rumunije da se rasture po krajinskom okrugu. U tim knjigama mnogi 

naši junaci i znamenitiji ljudi prikazani su kao Rumuni. Takve knjige 

nalaţene su i po kasarnama kod vojnika 13 puka u Negotinu, a zatim 

kod nekih učitelja, kod nekih sveštenika i trgovaca u Negotinu kao i po 

selima. Bila je oformljena komisija koja je skupila taj materijal i 

poslala ga Ministarstvu prosvete. I kasnije je ubacivana rumunska 

knjiga. Đokić navodi da su takve knjige pronaĎene (i – S. G.) 1896. 

godine.” 935 

Stiţe se utisak da je pretresa vazda bilo u rumunskim (vlaškim) 

selima Timoţke Krajine sa ciljem zaplenjivanja knjiga na rumunskom 

jeziku, a navedeni pretres iz 1896. biše, svakako, podsticaj za Reformu 

srpske vojske o kojoj piše Miliš J. Miliševiš, a koja je sprovoŤena od 

1897. do 1900. godine, kada su regruti rumunskog (vlaškog) porekla 

dislocirani sa podruţja istoţne Srbije u druge vojne oblasti sa srpskim 

stanovništvom, recimo u Šumadiju i drugde. 936 

Po mišljenju Dragoljuba Petroviša, ništa bolje se nije ponašala 

ni Komunistiţka partija Jugoslavije prema rumunskom (vlaškom) 

stanovništvu istoţne Srbije u vreme Drugog svetskog rata i posle 

uspostavljanja vlasti: „Rumunska iredenta izazvala je preduzimanje 

mera pogodnih za njeno suzbijanje i od strane revolucionarnih snaga 

Jugoslavije. Okruţni komitet KPJ zaječarskog i poţarevačkog okruga 

aktivno su delali u smislu raskrinkavanja iredente i njenog 

rukovodioca Suvejkića.” 937 Na osnovu arhivskih dokumenata Petroviš 

kaţe da „Do samog ustanka juna 1941. jedan od glavnih problema koji 

je stajao pred komunistiţkim organizacijama dva okruga u 

severoistoţnom delu Srbije bila je prorumunska aktivnost. Okruţni 

komitet u Zaječaru izradio je polovinom juna proglas narodu svog 

okruga u cilju razobliţavanja ove aktivnosti.” 938 

Razume se, posle svakojakih pretnji, maltretiranja, uništavanja 

knjiga na rumunskom jeziku i likvidiranja pojedinaca koji se „osešaju 

Rumunima”, Petroviš kaţe da „Raspoloţenje srbijanskih Vlaha 


936 Miliš J. Miliševiš, Reforma srpske vojske 18971900. godine (magistarska 

teza), Beograd, Univerzitet u Beogradu, Filozofski fakultet – Odsek za istoriju, 1996. 

937 AZRPS-M. OKZa – 41-s. 21. 

938 AZRPS-M. OKZa – 41-s. 22.


predstavlja istorijski primer nezainteresovanosti jednog stanovništva 

za ideju iredente.” 939 

Vladimir Kariš u svom delu Srbija – opis zemlje, naroda i 

drţave, koristeši se popisom iz 1846. godine navodi da „Osem 

srpskoga jezika u Srbiji je još jedino vlaški, kao narodni govor, u 

upotrebi. Ovim jezikom govore Vlasi, kojih se oko 140.000 duša 

nahodi u severoistočnoj Srbiji, izmeĎu Velike Morave, Dunava i 

Timoka. U Moravi, Mlavi, donjem Peku, Podunavlju, i tamo prema 

Timoku, dakle sve u predelima, u kojima Vlasi ne samo da ne ţine 

jednostavnu gomilu, jer su izmešani više manje sa Srbima, nego su i 

osem toga izloţeni jačem uticaju srpskog govora i običaja, jezik, kojim 

oni govore, tako je pun srpskih reči, da slušajući ga, nije ga neki put 

teško razumeti ni čoveku, koji samo srpski zna. U svima tim 

krajevima, Vlasi, a naroţito muškarci meŤu njima, govore priliţno a 

kadšto i dosta dobro i srpski. Ali u onome sklopu od planina, koji je 

izvorište Mlave, Peka, Poreţke Reke i Crnoga Timoka, gde je srpsko 

stanovništvo ograniţeno na veoma neznatan broj, Vlasi ne samo da ne 

umeju govoriti srpski, nego ga i ne razumeju.” 940 

Kariš iznosi istinu o govoru i obiţajima Rumuna (Vlaha), koji 

se nalaze u poodmaklom stadijumu asimilacije. Posebno treba 

naglasiti posrbljavanje govora na nivou vokabulara. Ta bilingvalnost 

rumunskog (vlaškog) stanovništva mogla je biti, po Kariševom 

mišljenju, samo na podruţju Morave, donjeg Peka i Podunavlja, gde je 

ono toliko uzelo maha da ga nije bilo „teško razumeti ni ţoveka, koji 

samo srpski zna.” MeŤutim, asimilacija, koja poţinje posrbljavanjem 

govora nije ni poţela na planinskom podruţju gde izviru Mlava, Pek, 

Poreţka Reka i Crni Timok zato što „Vlasi ne samo da ne umeju 

govoriti srpski, nego ga i ne razumeju”, kaţe Kariš. Ta oţuvanost 

rumunskih (vlaških) govora i obiţaja u navedenim oblastima, razume 

se, vaţi za drugu polovinu XIX veka, a danas je proces srbizacije i 

asimilacije poodmakao i u ovim oblastima. Ţitajuši Kariša, reklo bi se 

da je posrbljavanje rumunskih (vlaških) govora išlo spontano, putem 

svakodnevne komunikacije srpskog i rumunskog (vlaškog) ţivlja, ali 

939 Dragoljub Petroviš, op. cit., (1966), 52. 

940 Vladimir Kariš, Srbija: opis zemlje, naroda i drţave, Beograd Novi Sad, 

1997, 210. Vladimir Kariš, Srbija: opis zemlje, naroda i drţave, Beograd, Kraljevskasrpska 

drţavna štamparija 1887.


da se posrbljavanje svakako ne priţeljkuje, ne oţekuje. Kada na 

sledešoj stranice Kariš kaţe: „Nije se nikada imalo na umu to, da bi 

Vlasi, govoreći jednom oba jezika, i vlaški i srpski, morali na posletku 

zanemarivati svoj maternji jezik i u toliko jače prianjati za srpski”, 

stiţe se isti dojam nenamernog, spontanog posrbljavanja. MeŤutim, 

kada u nastavku kaţe da im je srpski jezik „svakako korisniji, i koji bi 

im, jednom veš uobiţajen, olakšao pretapanje u Srbe”, 941 otkriva se 

zadnja namera autora, jer je toboţe srpski jezik korisniji. Sloţio bih se 

s Karišem da je srpski jezik doista korisniji jedino u lakšem 

pretapanju Rumuna (Vlaha) u Srbe, tj. korisniji u procesu asimilacije 

rumunskog (vlaškog) ţivlja koja nije plod spontanosti, veš nametanja 

tuŤeg umesto maternjeg jezika deci rumunske (vlaške) nacionalnosti u 

školama istoţne Srbije. 

Povodom asimilacije i Milovan Pejanoviš u veš spomenutom 

izveštaju za Oznu saţinjenom (19481949?) posle Informbiroa iznosi 

da je „Očigledno … da je u nacionalnom pogledu već odavno počeo 

proces asimilacije Vlaha, koji se sporo razvija jedino u pogledu jezika 

koji se još odrţao.” 942 Kako se nakon posleratnih godina tokom 

19451948. komunistiţka vlast dobrano potrudila da formira novu 

vlašku naciju, pa samim tim i vlaški jezik, ali kako u tome nije uspela, 

poţinje sa asimilacijom Rumuna (Vlaha), pre svega putem škole. U 

tom duhu Pejanoviš kaţe „da nema nikakvog smisla iši protiv 

ovakvog istorijskog razvitka, jer bi svaki pokušaj rumuniziranja bio 

korak nazad koji ni sami Vlasi neće da prihvate čak ni u pogledu 

jezika, jer je za njih rumunski knjiţevni jezik teţak i nerazumljiv i 

daleko bi ga teţe učili nego srpski jezik.” 943 Dakle, po mišljenju 

komuniste Pejanoviša, Rumunima (Vlasima) je srpski jezik lakše uţiti 

od maternjeg rumunskog jezika, meŤutim, taj isti Pejanoviš na 

drugom mestu svog referata za Oznu piše da se „kao uzrok 

povlašavanju Srba (navodi – S.G.) i to što se navodno vlaški jezik lako 

uči, jer je siromašan sa rečima i nema gramatičkih pravila.” 944 Ţovek 

na kraju ne zna kom delu Pejanoviševog referata da veruje. 

941 Vladimir Kariš, op. cit., 1997, 210211. Vladimir Kariš, op. cit., 1887. 





Pejanoviš takoŤe nije siguran kako bi se trebalo ponašati prema 

Rumunima (Vlasima), pa kaţe: „Ukoliko se prihvati postavka da se 

Vlasi osećaju Srbima i da trebaju u tom pravcu da se razvijaju, nuţno 

bi bilo pojačati prosvetni rad. Tendencija potpunog izjednačavanja 

Vlaha sa Srbima, posebno u Boru trebalo bi u tom slučaju 

organizovano i smišljeno ubrzati. To bi bila samo pomoć razvitku koji 

manje ili više stihijski teče preko stotinu godina. Pojačanjem mreţe 

škola, naročito osmoljetke, zatim organizovanjem prosvetnog kadra 

mnogo bi se učinilo u tom pravcu”, 945 tj. mnogo bi se uţinilo u pravcu 

asimilacije Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije. Ţivan Vasiljeviš se nakon 

napuštanja ideje da se Rumuni (Vlasi) razvijaju u svom nacionalnom 

duhu kao Vlasi, seša „da je jedan od zadnjih stavova … bio da treba 

traţiti sada nekakve puteve, jer smo se odrekli toga da gledamo da je 

to neka posebna grupa, ali da treba naši puteve i naţine za pojaţanje 

našeg (srpskog – S.G.) uticaja na taj ţivalj u vlaškim selima... U to 

vreme, ja ne znam ko je izneo, samo znam da je bilo u malo dirljivoj 

formi postavljeno kako Vlasi treba dalje da se razvijaju i sve više 

primaju srpski jezik, i polako razvijaju sa Srbima i polako se istorijski 

pretope”, 946 što še reši, da se asimiluju u Srbe. 

U Stenografskim beleškama sa partijskih sastanaka na kojima se 

vodila rasprava o vlaškom pitanju tokom 19521953. zabeleţeno je, 

pored ostalih, i mišljenje Milenka Stojanoviša da „Pre rata partija nije 

imala neki poseban stav prema Vlasima ... Vlaško pitanje se istiţe tek 

poţetkom 1945. godine ... Poţetkom 1945. godine primenom nekih 

staljinistiţkih postavki na nacionalno pitanje, prvo se postavilo da su 

Vlasi nacija za sebe. Nacionalno vlaško pitanje treba rešiti na taj 

način što bi im trebalo dati škole, štampu, jezik i sve ono što pripada 

naciji, čak eventualno i autonomiju. MeŤutim, praksa je pokazala da je 

to nemoguše i da to ne stoji, pa se onda pošlo natrag da to nije nacija 

nego narodnosna grupa koja treba da se formira u naciju. I u tom 

smislu u Zajeţaru je formiran neki odbor sa zadatkom da prvo osnuje 

list koji še da se širi u vlaška sela. Drugo, da ta grupa izradi vlašku 




gramatiku, azbuku i pismo i da pokrene pitanje otvaranja vlaških 

škola.” 947 

U listu „Naša reţ” (Ворба ноастра) koji je štampan u Zajeţaru 

(Зајшјерј) 13. septembra 1946. godine o ţlanovima odbora i drugim 

dešavanjima zabeleţeno je: „Jedan korak napred u nаšem ţivotu, 

Konferencija Rumuna (Vlaha) iz našeg okruga – 'Izabran je odbor 

(izostavljena su imena odbornika – S. G.) koji še voditi brigu o 

unapreŤenju naše kulture; Iz celog Zajeţarskog okruga okupilo se na 

konferenciji preko 50 Rumuna (Vlaha) da se dogovore kako da 

unaprede kulturu naših Rumuna da bi mogli da budu na nivou sa 

drugim narodima koji su obrazovaniji. Na Konferenciji su 

prisustvovali, pored seljana i obrazovani /tj. intelektualci/'” – preveo 

S. G. („Ун паш инаинће ин вијаца ноастра, Конференција 

Румањилор (Влашилор) ђин округу ностру – ’Је аљес одбор (Таса 

Радуловић, Бора Димитријевић, Светозар Цукановић, Гина 

Ружић-Трокић, Димитрије Филиповић, Драгиша Недељковић, 

948 

949 

Јанко Симеоновић, Љубица Патлиџановић, Милорад 

Белићевић, Миленко Станојовић, Александар Станковић, Зарија 

Богдановић ши Теодор Бећирић) каре o са поарће грижа ђе 

инаинтала култури ноастре; Ђин тот округу Зајшјеарјулуј с-а 

астранс ла конференције писта 50 ђе Румањ (Влаши) са са 

ворбјаска кум са риђишје култура ла Румањи ностри ђе са поата 

са фије ин ранд ку лумја аилалта каре је мај инвацата. Ла аста 

Kонференције а фост пе ланга саћењ ши ђе ај инвацац 

(интелектуалц).'”). 

Što se tiţe lista Vorba noastra, Milenko Stojanoviš navodi da je 

„List ... bio nerazumljiv zbog jezika i azbuke i sluţio je za podsmeh, 

imao je uglavnom onaj burjanski (ungurjanski – S. G.) dijalekt”, dok o 

jeziku i pismu kaţe: „Sam vlaški jezik bio je siromašan, pokušavalo se 

sa stvaranjem jedne azbuke od ćirilice sa izvesnim dodatkom, 

uzimajući kao osnovicu rumunsku 'Libertatea'”. Povodom drugih 

pitanja kojima je trebalo da se bavi Odbor, Stojanoviš kaţe, a „Što se 

tiče gramatike, osim odluke da se napravi, niko po tome nije ništa 


948 Njegovog brata, narodnog heroja ĐorŤa Simeonoviša, Nemci su obesili na 

Kraljevici 1943. godine. Danas se na tom mestu nalazi spomenik nazvan Vešala. 

949 Verovatno u rodu s narodnim herojem Patlidţanovišem iz Krajine.


radio”, ali se prikupljao „folklor i pesme”, doduše „ne na onoj osnovi 

po kojoj su se poţele da prikupljaju radi podizanja jezika i stvaranja 

nacije”, veš da bi se oţuvale od zaborava. 

Dakle, u posleratnoj Srbiji „primenom nekih staljinistiţkih 

postavki” radilo se na formiranju „vlaške nacije”, etnonima „Vlaši” i 

„vlaškog jezika”, ali, koliko god to zvuţalo paradoksalno, od tog se 

monstruoznog plana odustalo, zahvaljujuši suprotstavljanju Ozne IB-u 

poţev od 1948. do 1953. godine, kada je odluţeno da se umesto 

formiranja vlaške nacije svim sredstvima zapoţne još rigorozniji 

proces posrbljavanja i sveobuhvatne asimilacije Rumuna (Vlaha) 

istoţne Srbije. U to vreme su nastali referati koji su objavljeni u knjizi 

Vlasi u dokumentima Zaječarskog istorijskog arhiva. To je vreme 

Staljinovih pritisaka na Jugoslaviju i suprotstavljanju Ozne na ţelu s 

Aleksandrom Rankovišem, njenim prvim predsednikom (19481953), 

koji je odigrao kljuţnu ulogu u izolaciji prosovjetskih snaga na Golom 

otoku. Zanimljivo je navesti da se na popisu 1948. godine, kada se 

krenulo u odluţnu borbu protiv Informbiroa i kada je bila na pomolu 

ideja da se odustane od formiranja vlaške nacije, popisalo 93.440 

„Vlaha”, a da se na popisu 1953. godine, kada se konaţno odustalo od 

ideje formiranja vlaške nacije, a odluţno prihvatila ideja o 

posrbljavanju i asimilaciji Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije, deklarisalo 

samo 28.047 Rumuna (Vlaha), da bi konaţno na popisu 1961. godine 

bilo popisano samo 1.368 Rumuna (Vlaha). Dakle, u periodu od 

trinaest godina (19481961) od 93.440 popisanih Rumuna (Vlaha) 

stiglo se do 1.368 popisanih Rumuna (Vlaha), što veoma grubom 

asimilacionom politikom, što nameštenim popisnim rezultatima. 

Kakav je bio odnos velikosrpske burţoazije prema Rumunima 

(Vlasima) istoţne Srbije u predratnoj Jugoslaviji, takav je donekle bio 

i odnos komunista srpskog porekla prema onima rumunskog (vlaškog) 

porekla u posleratnoj Jugoslaviji. Srbi se nisu mogli osloboditi svoje 

nadmenosti u kontaktu s Vlasima, a Vlasi svog poltronstva u kontaktu 

sa Srbima. I jedni i drugi su u posleratnom periodu radili na 

formiranju „vlaške nacije”, uspostavljanju etnonima „Vlaši” i 

kreiranju „vlaškog jezika”, sve do zahlaŤenja odnosa sa Sovjetskim 

Savezom. U formiranju „vlaške nacije” kao i drugome nije se uspelo i 

zato što se nije dovoljno ţelelo doši do uspeha, toboţe zbog toga što 

im je formiranje novih nacija nametnuto po staljinistiţkom modelu pa


su posle sukoba sa Informbiroom brţe-bolje zajedniţkim snagama 

prionuli na potpunu asimilaciju Rumuna (Vlaha), u ţemu su dobrim 

delom i uspeli. Tamo gde su komunisti i socijalisti stali, nastavili su 

„Vlasi-asimilanti” i „Vlasi na odreŤeno vreme”, koji su pod okriljem 

„demokratskih” institucija Srbije na „slobodnim” izborima izabrani da 

formiraju Nacionalni savet Vlaha 2010. godine. Pomoš srpskim 

vlastima pruţa i Evropska komisija svojim izlaganjem u Stručnom 

izveštaju o stanju manjinskih prava u Republici Srbiji iz 2012. i 2015. 

godine i preporukama o potpunom poštovanju načela slobodnog 

izjašnjavanja svakog pojedinca prilikom formiranja „vlaške nacije” i 

etnonima „Vlah/Vlahi”, koji inaţe ne postoji u internoj upotrebi na 

maternjem jeziku Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije. Oţigledno je da 

preporuka Evropske komisije (2012, 2015) o formiranju regionalnih 

jezika ide u prilog srpskim vlastima u formiranju regionalnog 

„vlaškog jezika” (limba vlahă/limba vlaha) i njegove standardizacije. 

Razume se, raznovrsni pritisci koji se vrše na rumunsko (vlaško) 

stanovništvo u vreme izbora Nacionalnog saveta Vlaha 2010. i 2014. 

godine nisu nikada razmatrani od strane Evropske komisije. O tome 

nema ni pomena u Stručnom izveštaju o stanju manjinskih prava u 

Republici Srbiji, koji je predat srpskim vlastima krajem 2015. godine. 

Uţenicima rumunske (vlaške) nacionalnosti uvoŤenje vlaškog 

jezika umesto rumunskog jezika sa elementima nacionalne kulture 

takoŤe je zloţin sa nemerljivim posledicama koje su u uzroţnoposlediţnoj 

vezi s delovanjem Nacionalnog saveta Vlaha ţiji se 

ţlanovi neretko izjašnjavaju Srbima. Toj paradi na ţelu s Nacionalnim 

savetom Vlaha u formiranju „vlaškog jezika”, kome bi i Frankenštajn 

pozavideo, u konstituisanju nove etnogeneze Vlaha istoţne Srbije, koji 

na Balkanu kao takvi postoje i pre dolaska Rimljana, u falsifikovanju 

nove istorije Vlaha, kojima je matica zemlja Srbija, nipošto Rumunija, 

a sve u cilju formiranja svesti nove vlaške nacije koju valja izdvojiti iz 

okrilja rumunskog naroda, zdušno pomaţe Republika Srbija svojim 

projektima, meŤu kojima izdvajam „Ponosni Vlasi (Vlahi maroš) – 

interkulturalno Braniţevo”, sufinansirano iz kase Ministarstva kulture 

i informisanja Republike Srbije, ţija je realizacija poţela 

objavljivanjem tekstova Gordana Bojkoviša, doktora istorijskih


nauka, 950 i Dragana Andrejeviša, ţlana Nacionalnog saveta Vlaha, 

publiciste (?) i istoriţara umetnosti (?), 951 u poţarevaţkom nedeljniku 

950 Reč naroda, God. LXX, br. 3382 (utorak 18. avgust 2015), str. 10. Gordan 

Bojkoviš navodi „da je sam izraz ’vlah’ vremenom izgubio svaki nacionalni prizvuk i 

do 12. veka postao, pre svega, pravni status i zanimanje, kojim su se bavili poglavito 

Srbi... O tome svedoţe i teritorije koje su u srednjem veku ponele ime vlaha” i onda 

nabraja i poistovešuje naziv „Stari Vlah ... u srcu srednjovekovne Srbije; ... 

vojvodstvo Vlaška, današnja juţna Rumunija; ili Velika Vlaška, kako su ... Srbi 

nazivali prostranu Tesalijsku ravnicu u današnjoj Grţkoj.” Bojkoviš oţigledno deli 

mišljenje svojih uţitelja da su srednjovekovni Vlasi Balkana bili samo socijalna 

kategorija, tj. stoţari srpskoga porekla; naţalost, geografski naziv Starih Vlah ne 

povezuje s geografskim nazivom Romanija, ali ga povezuje s nazivom 

srednjovekovne Vlaške u kojoj su ţiveli Rumuni (Vlasi), ako se ne varam, ili je 

moţda i taj naziv u vezi s vlasima koji su socijalna kategorija srpskoga porekla; 

Bojkoviš nije na per-tu ni sa bogatom literaturom o tesalijskim Vlasima, ţiju su 

teritoriju Grci nazvali Megale Vlahia (Velika Vlaška), a ţiji preci još uvek ţive u 

Grţkoj, ali i u Makedoniji, Albaniji i Bugarskoj, danas poznati kao Aromuni itd., itd. 

Bojkoviš je u ovom ţlanku pokazao samo svoje veliko neznanje o Vlasima 

srednjovekovnog razdoblja i ništa više. O stanovništvu „koje se danas naziva Vlasima 

na prostoru istoţne Srbije” on zna samo da ono „u vešem broju stiţe iz Vojvodstva 

Vlaške (danas juţna Rumunija), od 1735. godine i Druge seobe Srba pod Arsenijem 

IV Šakabendom”. On ne zna da se srednjovekovna Vlaška prostirala na teritoriji 

današnje Oltenije u Rumuniji pa je zato u dva navrata naziva juţna Rumunija. On ne 

zna ništa o rumunskom jeziku Rumuna (Vlaha) sa prostora istoţne Srbije koji se 

pominje u izvoru iz 1404. godine. On je samo naveo geografa i etnologa Vladimira 

Kariša koji je pisao o tim doseljenicima, ali „Kao što to obiţno biva kad se 

stanovništvo meša, neke srpske porodice su se romanizovale (ne sme reši 

rumunizovale – S. G.), neke vlaške (makar da su romanske, ako ne sme reši rumunske 

– S. G.) su se srbizovale i nastala je ona mešavina stanovništva koja se i danas moţe 

naši na prostoru Kuţaja, Homolja, Zviţda, Stiga, Timoţke krajine”, aludirajuši ovim 

da su Vlasi mešanci, tj. nisu plemenita roda ili, što bi se reklo, nemaju pedigre 

nebeskog naroda. 

951 Reč naroda, God. LXX, br. 3382 (utorak 18. avgust 2015), str. 11. Drugi autor 

na navedenom projektu, Dragan Andrejeviš, idejni tvorac teorije autohtonosti, koji 

piše da su Vlasi „autohtoni narod (u odnosu na Rumune – S. G.) koji je nastao na 

teritoriji cele Srbije, delu Bugarske, Makedonije, Albanije i Grţke” i da navodno „Car 

Konstantin Sedmi Porfirogenit ... kaţe da u Vizantiji ţive Rhomajoni (koji govore 

grţki) i Romanjoni (dobro je da nisu Kromanjoni – S. G.) ili Rumilji-Ruminji koji 

govore latinskim jezikom”, pa na osnovu toga on donosi sledeše zakljuţke: 

„Vizantijsko carstvo koje se nazivalo i Romanija i Rumelija, a njeni stanovnici 

govornici latinskog narodnog jezika Rumilji/Rumini, jasno ukazuje na današnji naziv 

Vlaha na svom vlaškom – Rumînj”. Moram reši da je Vizantija u pisanim izvorima 

uvek Romania, a da je Rumelija, bolje reši Rumelijski beglerbegluk sa sedištem u 

Sofiji postojao u vreme turske vlasti. I u jednom i u drugom sluţaju Rimljana odavna


„Reţ naroda” od 18. avgusta (god. LXX, br. 3382) 2015. godine na 

srpkom i na „vlaškom jeziku” u latiniţkoj transkripciji i u prevodu 

(tulmaśu) Slobodana Goluboviša. 952 

To što su autori pokazali ogromno neznanje o etnogenezi Vlaha 

i njihovoj istoriji nije problem, jer su oni u svetu nauke u vezi s bilo 

kojom istorijskom temom in cognito. Nije problem ni to što se oni 

nalaze u poodmaklim godinama ţivota pa nemaju vremena da bilo šta 

nauţe o Vlasima Balkana (Aromunima, Faršeriotima, 

Meglenorumunima, Istrorumunima itd.) ili o Rumunima (Vlasima) 

istoţne Srbije. Problem postoji zato što še mnogima koji o etnogenezi, 

istoriji i jeziku Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije malo šta znaju ili 

gotovo ništa, stiši do ruku poţarevaţki list Reč naroda, gde še pre 

saznati o nekakvim RHOMAJONI-ma koji govore grţki i o 

ROMANJONI-ma ili RUMILI-ma/RUMINJI-ma koji govore latinski, 

umesto da saznaju nešto o svom nastanku, o svojoj istorijskoj prošlosti 

i svom maternjem jeziku. 

Svikli smo na to da svako moţe predati svoj tabak s kojekakvim 

temama lokalnim novinama, i donekle postali imuni, jer je to manjeviše 

postala uobiţajena praksa, ali da Ministarstvo kulture i 

informisanja finansijski podrţava kvaziprojekat zasigurno sumnjivog 

kvaliteta, nepojmljivo je. S kojim pravom Ministarstvo troši novac iz 

republiţke kase za gorenavedeni projekat kojim se u regionalnom listu 

veš nema na tim prostorima. Najgore od svega je to što je svu papazjaniju od teksta 

potpisala Andrijana Maksimoviš obaveštavajuši se, pretpostavljam, o svemu u 

razgovoru koji je vodila s vajnim publicistom i istoriţarem umetnosti Andrejevišem, 

kojeg viŤeniji graŤani Negotina ne znaju ni kao publicistu ni kao istoriţara umetnosti, 

a o ostatku Srbije da i ne govorim. Dakle, to nije Andrejevišev autorski tekst pa še, po 

svemu sudeši, Andrejeviš reši da je pogrešno interpretiran od Andrijane Maksimoviš. 

952 Slobodan Goluboviš potiţe iz sela Duboke kod Kuţeva. Ţivi i radi kao 

profesor fizike u Beogradu. Jedan je od glasnogovornika ideje formiranja „vlaške 

nacije” i standardizacije „vlaškog jezika”. Autor je pod pseudonimom dPasujoni 

slikovnice pod naslovom Панда йнвацă кунг фу (Panda uţi kung-fu – S. G.) na 

nestandardizovanom „vlaškom jeziku”, koja je izdata u Beogradu 2013. Izdavaţ je 

Nacionalni savet Vlaha sa sedištem u Petrovcu na Mlavi i Udruţenje za očuvanje 

identiteta, jezika, kulture i tradicije Vlaha „Gergina” iz Negotina, dok je pokrovitelj 

izdanja Fondacija za otvoreno društvo, Srbija. Iste godine u Beogradu pojavljuje se 

isti autor pod istim pseudonimom sa istim izdavaţima i knjigom koja nosi naslov 

Vuorbarj : vlaško – srpski rečnik. O dometima ovih izdanja kazašu nešto više u 

poglavlju Nacionalni saveti Rumuna (Vlaha) i njihova izdavačka politika.


Reč naroda šire dezinformacije i neznanje na tzv. vlaškom jeziku koji 

ne postoji, koji nije standardizovan, koji je meŤunarodnoj nauţnoj 

javnosti nepoznat i koji neše prihvatiti, kao uostalom i sve jezike koji 

su nastali na prostoru eks-Jugoslavije (bosanski, crnogorski itd.), jer 

še tzv. vlaški jezik vazda biti samo pokriše za ţlanove Nacionalnog 

saveta Vlaha i za njihove „prijatelje” u srpskom narodu koji su tu da 

„pomognu”, po nalogu svojih partijskih voŤa, da sramota Rumuna 

(Vlaha) istoţne Srbije bude veša i da se Vlasi nikad ne osećaju svoji 

na svome, a sve radi brţe asimilacije, koju sada, zamislite samo, ne 

predvode srpska administracija, škola, crkva i mediji, veš Nacionalni 

savet Vlaha, tj. „Vlasi na odreŤeno vreme” okupljeni oko ideje da 

oforme „vlašku” nacionalnu manjinu koja nema nikakvih dodirnih 

taţaka sa rumunskom, i „vlaški” jezik koji nije isto što i rumunski 

govori istoţne Srbije. 

Posrbljavanje i asimilacija putem školstva. Još u vreme Prvog 

srpskog ustanka, veš 1807. godine, poţela je sa radom škola u Poreţu 

u kojoj je nastavu drţao Simeun Kračun iz Banata, koji je 18101812. 

poduţavao i Mišu Anastasijeviša, docnije poznatog dunavskog 

kapetana i zaduţbinara. Ubrzo zatim, 1819. godine, pominje se i škola 

u rumunskom (vlaškom) selu Crnajki, u kojoj se nastava odvijala na 

srpskom jeziku, dok su za to vreme „Tekija, Kladovo i Brza Palanka 

bili ... pod vlaššu Turaka, što je onemogušavalo bilo kakvu javnu 

nastavu na srpskom jeziku.” 953 MeŤutim, po osloboŤenju Kljuţa 1833. 

godine situacija se izmenila, pa se u tadašnjem Kladovu, naselju s 

rumunskim (vlaškim) ţivljem, u drţavnoj („praviteljstvenoj”) školi 

kao uţitelji srpskoga porekla pominje Antonije Damjanoviš i Pavle 

Atanackoviš 1835/36. godine, poreklom NovosaŤanin; škole su 

takoŤe otvarane u Mihajlovcu i Gornjanima, naseljima s rumunskim 

(vlaškim) ţivljem iste 1835/36. godine; u Kladušnici, naselju s 

rumunskim (vlaškim) ţivljem nastavu na srpskom jeziku obavlja Đura 

Dimitrijeviš; u Tekiji, naselju s rumunskim (vlaškim) ţivljem, 

zapoţela je s radom „opštestvena”, tj. opštinska škola 1835/36, s 

nastavom na srpskom jeziku koju je obavljao uţitelj Stojan Petroviš; u 

953 Vladimir Stojanţeviš, Ključ i Porečka krajina od kraja 18. veka do 

osloboĎenja 1833. godine, Beograd, SANU, Posebna izdanja, knj. DCXXVI, 

Odeljenje istorijskih nauka, knj. 20, 1994, 80.


Milanovcu (Donji Milanovac od 1859) postojala je drţavna 

(„praviteljstvena”) škola, a uţitelj je najpre bio Isak Obluţareviš, 

Slavonac iz Velike Pisanice; u Negotinu gde je postojala i Vlaška 

mala ureŤena je takoŤe drţavna („praviteljstvena”) škola sa nastavom 

na srpskom jeziku 1835/36. godine. Zakonom o osnovnoj školi 

(Ustrojenija javnog učilišnog nastavljenija) 1844. godine otvorene su 

nove škole u Timoţkoj Krajini: u srpskim selima, Štubiku, Rogljevu i 

Karbulovu i rumunskim (vlaškim) selima, Dušanovcu, Jabukovcu i 

Brzoj Palanci, a u poreţkoj oblasti otvorene su škole u sledešim 

rumunskim (vlaškim) selima, Gornjanu 1860, Klokočevcu 1864, 

Rudnoj Glavi 1867, Golubinju 1870, Mosni 1881, Boljetinu 1888, 

Tandi 1897, Topolnici 1898. i Miroču 1920. godine. 954 Škole u 

naseljima s rumunskim (vlaškim) ţivljem otvarane su još u Zlotu i 

Radujevcu 1841/42. i Podgorcu 1851. godine. Prema popisu iz 1866. 

godine zabeleţene su osnovne škole u sledešim rumunskim (vlaškim) 

selima: Crnajka je imala 1351 stanovnika, a 127 uţenika; Majdanpek 

1605 stanuovnika, a 149 uţenika; Klokočevac 1287 stanovnika, a 118 

uţenika; Topolnica 1285 stanovnika, a 92 uţenika; Tanda 660 

stanovnika, a 69 uţenika; Boljetin 974 stanovnika, a 87 uţenika; 

Golubinje 1388 stanovnika, a 137 uţenika; Mosna 747 stanovnika, a 

79 uţenika i Miroč 540 stanovnika, a 46 uţenika. 955 

O posrbljavanju i asimilaciji Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije 

putem nastave na srpskom jeziku u rumunskim (vlaškim) naseljima 

pisao je i rumunski istoriţar K. Konstante (C. Constante) u svom delu 

„Rumuni u timoţkoj i moravskoj dolini” (Românii din Valea 

Timocului și a Moravei). O zateţenom stanju 1900. godine kaţe: „Dok 

je u ţetiri najnaseljenije srpske oblasti, u Vranju, Uţicu, Ţaţku i 

Toplici u 791 selu bilo samo 105 škola sa 206 uţitelja, u one ţetiri 

oblasti u kojima ţive i Rumuni za 509 sela nije bilo manje od 397 

škola sa 716 uţitelja. Sa 397 škola i 716 srpskih uţitelja bez ijedne 

rumunske škole i bez ijedne rumunske crkve, s jedne strane nije ni 

ţudo što se rumunski jezik kojim govore ovi Rumuni ne podudara s 

našim, kako oni kaţu, opet, s druge strane poţeše da nestaju nošnja, 

954 Jovica Orloviš, Vene Stojmenov, Kulturno-prosvetne prilike u Porečkoj 

opštini, Razvitak, god. XIII, br. 3, Zajeţar (1973), 95. 

955 Jovica Orloviš, Vene Stojmenov, op. cit., (1973), 96.


obiţaji i verovanja, kao što su poţele neke narodne pesme.” (Pe când 

în patru dintre cele mai populate județe sârbești și anume: Vrania, 

Ujița, Ciaciac și Toplița, în 791 sate nu erau decât 105 școli cu 206 

învățători, în cele patru județe în care locuiesc și români, pentru 509 

sate nu erau mai puțin de 397 școli cu 716 învățători. 397 școli și 716 

învățători sârbi fără nicio școală românească și nicio biserică 

românească, nu e de mirare dacă pe de o parte limba românească 

vorbită de acești români nu se va mai lovi cu a noastră, cum zic ei, iar 

pe de alta, vor începe să dispară portul, datinele și credințele, cum au 

început să dispară unele cântece populare.). 956 Manji broj škola (105) i 

uţitelja (206) u vešem broju naselja (791) u oblastima sa ţisto srpskim 

ţiteljima naspram vešeg broja škola (397) i uţitelja (716) u daleko 

manjem broju naselja (509) u kojima pored srpskog ţivi i rumunsko 

(vlaško) stanovništvo oţigledno ukazuje na nameru srpskih vlasti da 

se što brţe i uspešnije izvrši posrbljavanje i asimilacija rumunskog 

(vlaškog) stanovništva istoţne Srbije. 

Naspram iznetih podataka o mnogobrojnim školama koje su 

radile 1900. godine u rumunskim (vlaškim) naseljima istoţne Srbije 

iznešu podatak da je za period od 1960. do 1965. godine samo u 

Timoţkoj Krajini radilo 164 ţetvororazrednih škola u svim manjim 

naseljima, petorazrednih 23, šestorazrednih 7, a osmorazrednih 55 

škola, pa je u osnovnim školama nastavom na srpskom jeziku bilo 

obuhvašeno 35.886 uţenika, dok je u Poreţkom srezu evidentirano 9 

osnovnih škola sa 1046 uţenika i jedna osmogodišnja škola sa 503 

uţenika, ukupno 1549 uţenika. 957 

Tako je bilo s otvaranjem škola, i to najpre u rumunskim 

(vlaškim) naseljima, a potom i u srpskim u vreme kneza Miloša u 

Kneţevini Srbiji, tako je bilo u Kraljevini Srbiji i Jugosalviji, isto je 

bilo i u vreme posleratne komunistiţke Jugoslavije, pa je tako i danas. 

Sela sa rumunskim (vlaškim) stanovništvom imala su prvenstvo u 

otvaranju škola, u kojima se nastava odvijala iskljuţivo na srpskom 

jeziku. Ne bih rekao da Rumuni (Vlasi) nisu nikada traţili nastavu na 

956 C. Constante, Românii din Valea Timocului și a Moravei, u: Românii din 

Timoc, Vol. I, Timișoara, Marinesa, 1929 [2008], 240, preuzeto iz: Monica Huțanu, 

Annemarie Sorescu-Marinkoviš, Graiul vlah în școlile din Serbia răsăriteană : 

provocări și perspective, u: Dosar : Românistica – stare de fapt (XII), 203/204. 

957 Jovica Orloviš, Vene Stojmenov, op. cit., (1973), 96.


maternjem, rumunskom jeziku, 958 kao što kaţe Tihomir ĐorŤeviš, veš 

im to nikada nije omogušeno. Tolike škole nisu bile tu da bi se 

Rumuni (Vlasi) istoţne Srbije izvukli iz zaostalosti i „da se u njih 

usadi obrazovanost”, veš da se „Vlasi posrbe, osveste i pripitome”, i 

da se „Vlasi oduţe od njihovog maternjeg jezika”, kako kaţe uţitelj 

Nikola Stojanoviš u svom referatu 1882. godine. 959 

Rekao bih da je u osloboŤenoj Srbiji od Drugog srpskog 

ustanka do danas postojala osmišljena asimilacija Rumuna (Vlaha) 

istoţne Srbije, koja je voŤena svim sredstvima, posebno nakon Prvog 

svetskog rata u multinacionalnoj Jugoslaviji, i to od najviših organa 

srpskih vlasti do opštinskih i seoskih sluţbenika i poltrona koji su 

neretko bili iz redova rumunskih (vlaških) asimilanata, a koje mnogi 

intelektualci iz redova Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije danas 

poistovešuju s vešinom ţlanova Nacionalnog saveta Vlaha sa 

sedištem u Petrovcu na Mlavi. 

Potvrdu mog mišljenja o posrbljavanju i asimilaciji putem 

školstva nalazim u spomenutom referatu koji je uţitelj jasikovaţki 

Nikola Stojanoviš ţitao na zboru „omoljskih uţitelja” 1882. godine: 

„Najveću prepreku da se u njih (Rumune/Vlahe/ – S. G.) usadi 

obrazovanost, čini im jezik – govor. Da se toj najvećoj prepreci stane 

na put, da se dakle Vlasi oduče od njihovog maternjeg jezika i da 

nauče srpskome zavedene su i po njiovim selima narodne škole. Time 

se hoće srbiziranje rumunizma.” 960 U navedenom tekstu je uţitelj 

Stojanoviš bez ikakve zadrške rekao kako bi u interesu obrazovanja 

Vlaha bilo dobro da se „oduče od njihovog maternjeg jezika i da (se) 

nauče srpskome”, a da bi se u tome uspelo, „zavedene su i po njiovim 

958 Gheorge Zbuchea, Cezar Dobre, Românii timoceni: destin istoric și documente, 

București, Editura DC Promotions, 2005, 60: „Noi nu suntem sârbi, tocmai precum 

românii din Ungaria nu sunt unguri și cei din Rusia, ruși... Ei nu ne lăsau să învățăm 

în școli limba noastră, nu ne lăsau să ne facem biserici românești, să avem gazete 

românești și alte de acestea.” (Mi nismo Srbi, kao što Rumuni iz Ugarske nisu Ugri i 

oni iz Rusije nisu Rusi... Oni nam ne daju da u školi uţimo svoj jezik, ne dopuštaju 

nam da gradimo rumunske crkve, da štampamo rumunske novine i sliţno – u prevodu 

S. G.) 

959 Srbiziranja i organizacija škola, Nikola Stojanović, učitelj Jasikovački čitao na 

zboru „omoljskih učitelja” 27 decembra 882, u: Uţitelj, god. II, Beograd 1883, 88, 

90. 

960 Srbiziranja i organizacija škola, op. cit., 88.


selima narodne škole”, ţime se „hoće srbiziranje rumunizama”. 

Drugim reţima, školskom politikom htela se izvršiti potpuna 

asimilacija Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije. MeŤutim, kako uţitelj 

Stojanoviš nije zadovoljan onim što je za posrbljavanje rumunskog 

(vlaškog) ţivlja istoţne Srbije uţinila prosvetna politika Kraljevine 

Srbije, on postavlja pitanje na koje sam daje odgovor: „Ţime i kako 

naši organizatori šire prosvetu? Po najviše školom i školovanjem. Oni 

zavode kako po srpskom, tako po vlaškom ţivlju škole. Šalju – upravo 

gone – uţitelje, da tamo onako isto obrazuju kako srpţiše tako i 

vlašţiše. E lepo. Uţitelj mora iši za lebom, mora iši u Vlahe.” 961 Po 

njegovom mišljenju, politici posrbljavanja Rumuna (Vlaha) školom ne 

poklanja se potrebna paţnja, pa kaţe: „Više se pazi na srpske škole, a 

manje na vlaške. To je nepravda a i netaktičnost. Oće se školom 

posrbljavanje, a ne poklanja joj se paţnja. Zar to nije velika 

pogreška?”, 962 pita se uţitelj jasikovaţki i nastavlja, „Zar je pravo ne 

obiši školu (misli se na školske vlasti – S. G.), koja je svojim vrletnim 

poloţajem u vrletnom mestu; školu koja je pastorţe prosvete: školu 

kojoj je zadatak da posrbi tri sela – Jasikovo, Vlaole i Leskovo – koja 

su zaboravljena, zabaţena, izuzetak u okrugu i t.d… Nikome (od 

uţitelja) se ne mili lutati po ovim vrletima, kao poklonik sa ovoga 

sveta na onaj. A gornjim naţinom … neše se nikad doši do cilja: da se 

Vlasi posrbe, osveste i pripitome. Kao što rekoh, krivi su organizatori, 

što se Vlasi teško srbiziraju i što prosveta u njiovom ţivlju slabo 

napreduje.” 963 

Ovo su reţi uţitelja jasikovaţke škole Nikole Stojanoviša, ali 

one predstavljaju javno mnjenje intelektualne elite Srbije druge 

polovine XIX veka. Ko bi deklarativnije mogao navesti šta 

školovanjem vlaščića valja postiši od jednog uţitelja koji ţivi ţivot 

posvešenika po vrletnim mestima „kao poklonik sa ovoga sveta na 

onaj” s jednim jedinim ciljem, „da se Vlasi posrbe, osveste i 

pripitome”, jer su Vlasi, po njegovim svetonazorima, neosvešćena i 

podivljala bića. Uţitelji su ţivotnu sredinu Rumuna (Vlaha), po 

961 Srbiziranja i organizacija škola, op. cit., 88. 


963 Srbiziranja i organizacija škola, op. cit., 90.


kazivanju uţitelja Nikole Stojanoviša, doţivljavali kao onostrani 

(donji) svet u koji po kazni moraju poši. 

Nakon kritika dotadašnjoj organizaciji škola koja je malo šta 

uţinila u vezi s utapanjem vlaškog ţivlja u srpstvo, uţitelj Stojanoviš 

navodi svoje predloge koji bi uz sveobuhvatnu podršku srpskih vlasti 

dali bolje rezultate u brţem i boljem posrbljavanju: „Ja sam sadanjoj 

organizaciji škola protivan – kaţe Stojanoviš – a to iz ovih razloga : 

1. Što se nije pazilo na narodnost; 

2. Što je isti broj godina učenja i vrlo mali za obe narodnosti ; 

3. Što su isti predmeti i isti način obučavanja za obe narodnosti” i 

nastavlja: „Da bi ovo dokazali i da bi se Vlasi posrbili predloţio 

bi ovo: 

1. Za izvesno vreme odvojiti organizaciju po narodnosti; 

2. Produţiti broj godina; 

3. Zavesti prema godinama više razreda; 

4. Neke predmete izbaciti; 

5. Postaviti više učitelja u jedno selo; 

6. Smanjiti broj škola; 

7. Zavesti još sada svuda nedeljne škole i 

8. Zakonom zabraniti da se vlaški govori bar u zvaničnim 

poslovima kao: opštinskim, sreskim i okružnim 

kancelarijama; u školi; u crkvi (pri svima drugim poslovima); 

u narodnoj vojsci kad je u logorima i t.d.” 964 

Uţitelj je, zapravo, naveo sve institucije vlasti preko kojih su se 

vršili posrbljavanje i asimilacija Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije. 

Predlaţe još, pošto su „meĎu Vlasima crkve retke, to neka se i crkveno 

pevanje izostane; a neka se obrati više paţnje narodnom pevanju, jer 

će ono omekšati srca ovog ţivlja, melanholiju prirodom darovanu”, 965 

pa nastavlja: „Ja sam još i za to, da se svuda po vlaškim selima 

pošalju po dva i više učitelja kako bi oni više uticali na srbiziranje; 

jer, sem škole, bila bi veša komunikacija prosvete, a to pomaţe celom 

selu – celome ţivlju. Učitelji stupajući u dodir s Vlasima razgovorom 

samim, gonili bi ih da govore sve srpski. Pa i za same uţitelje bolje 

je, da su njih više u jednome mestu. Onda se ne bi plašili Jasikova, 


965 Srbiziranja i organizacija škola, op. cit, 103.


Bliznaka, Duboke – Omolja, Zviţda – veš bi rado drug drugu išli i 

utehe drug drugome davali.” 966 

Razume se, po ko zna koji put navodim Đokiša, koji kaţe da su 

Rumuni Ungurjani tokom vremena primili srpski jezik, prilagodili se 

srpskim običajima i srpskim navikama, ali najbolje je da ţitaocu ovde 

prezentujemo tekst u celosti: „Ungurjani … kako su se malo uporni i 

jogunasti mešali sa Srbima to su ovi ’Ungurjani’ saţuvali svoj jezik… 

Ali to jogunstvo vlaško znatno popustilo i u novije vreme retko je 

naći Vlaha u Srbiji koji ne govori srpski. Pa kako su u blizini tih 

rumunskih naselja bila i srpska sela, to su Srbi u opštenju sa 

Rumunima naučili vlaški jezik. Otuda je došlo to, da u nekim mestima 

ima više sveta koji govori vlaški, a nije rumunske narodnosti, jer 

sam broj doseljenika iz Erdelja nije bio veliki … Isto tako i 

’Ungurjani’ požarevačkog okruga koji su sišli u ravnicu takoĎe su se 

prilagodili srpskim običajima i srpskim navikama. U toku vremena 

mnoge njihove naseobine primiše srpski jezik i smatraju se danas za 

Srbe i ako su Srbi prema njima tolerantni bili i sa srpske strane na 

njih nikakve presije nije bilo da prime srpski jezik.” 967 Ja bih liţno 

ţeleo da upoznam Srbina koji je u komunikaciji sa Vlasima iz 

susednih naselja nauţio „vlaški jezik”. Takvi se, ukoliko ih uopšte 

ima, mogu prebrojati na prstima jedne ruke od Morave do Timoka. 

Istina je samo da su stanovnici mnogih rumunskih (vlaških) naseobina 

poţarevaţkog okruga primili „srpski jezik i smatraju se danas za 

Srbe”, te je proces srbizacije i asimilacije za njih uspešno okonţan. 

O sveopštem procesu posrbljavanja svugde i svagda svedoţi i 

Đokišev primer sela Barovice koji preuzima od Erdeljanoviša: „U selu 

Barovici Vlasi su sasvim posrbljeni, a u drugim selima oni su 

dvojezični t.j. govore i srpski i vlaški. Da nije grčke propagande, taj bi 

proces posrbljavanja išao znatno brţe – veli Dr. Erdeljanoviš.” 968 

Na drugom mestu Đokiš se povodom tzv. povlašenih Srba, koje 

njihova „roĎena braća Srbi trpaju u Vlahe”, zaţuŤeno pita: „Zar 

potomci Dobrnjca Petra, Milenka Stojkoviša ništa bolje nisu zasluţili, 

nego da ih roŤena braša Srbi trpaju u Vlahe… Eto kako se mudro 

966 Srbiziranja i organizacija škola, op. cit, 103. 

967 Jovan Đokiš, op. cit., 210, 211. 

968 Jovan Đokiš, op. cit., 375; Jovan Erdeljanoviš, Cincari i Meglenski Vlasi, u: 

Nova Evropa, Beograd, 1924, 471.


upravljalo i radilo! Crkva i škola suzbilo je dosta ovo i sada je i tamo 

drukčije stanje. Malo više patriotizma kod graĎanskih vlasti pa će sve 

doći u svoj red i pravi Vlasi ostaće što su, a Srbi će se vratiti srpstvu 

veli poč. protojerej Mihajlo Stojaković.” 969 Dakle, crkva i škola su 

dosta suzbile vlauštinu, kako bi rekao iguman Filaret u svom radu 

Srpski odzarci iz rumunske istorije krajem XIX veka, ali bi i 

graĎanske vlasti mogle malo više da uteraju patriotizam pa bi sve bilo 

u redu, tj. Vlasi bi ostali Vlasi, a Srbi bi se vratili srpstvu. Pitam se 

samo, ako su veš Srbi, kako se mogu vratiti srpstvu? Uostalom, na 

koji naţin se moţe raspoznati ko je pravi Srbin meŤu Rumunima 

(Vlasima), da bi se uz malo patriotizma vratio srpstvu, a ko nije? Što 

ja ne znam, nije ţudno, ali nas i Đokiš ostavlja u neznanju, jer o 

naţinu raspoznavanja jednih i drugih ništa ne piše. 

Na drugom mestu svoga dela Đokiš nas obaveštava o 

poodmaklom procesu posrbljavanja tzv. „vlaškog jezika” za šta 

navodi dokaze: „Da u vlaškom jeziku ima mnogo srpskih reči, dokaz je 

i ovaj. G. Ţivko sa svojim sinom Brankom došao u selo Brestovac 

(okrug crnoreţki) i pita jednu staru ţenu: ’Ej babo gde je ovde 

sudnica?’ A baba mu odgovara ovakvim vlaškim dijalektom: ’Tamo 

peste reka’ – tamo preko reke. U ovom vlaškom odgovoru kao što se 

vidi dve su reči čisto srpske, a jedna je vlaška.” 970 Biše obrnuto – baba 

je upitana na srpskom pa je babin odgovor dat na „srpskom”. Ovde se 

radi o srpskom odgovoru, a ne o vlaškom, jer da jeste, baba bi 

odgovorila Acolo peste râu (ogaș), i uzgred reţeno, babin odgovor 

ukazuje na prihvatanje srpskog jezika u komunikaciji, ali pošto ga nije 

dobro poznavala, upotrebila je rumunsku reţ peste „preko” umesto 

srpske koju nije znala. 

U Rakovoj Bari ţive Rumuni (Vlasi), ali, prema kazivanju neke 

uţiteljice AnŤelije Đokiš, u tom selu ţive Srbo-Vlasi: „Pre više od 

trideset godina (krajem XIX veka – S. G.) – veli g-Ťa AnŤelija 

(Stanţiševa), bila sam postavljena za uţiteljicu u Rakovoj Bari sreza 

zviţdskog okruga poţarevaţkog. Kako sam svršila školu, to nisam 

imala ni pojma o tim Srbo-Vlasima u i. Srbiji.” 971 Uţiteljica AnŤelija 





na nastavi nije mogla ţuti za tzv. Srbo-Vlahe u Zviţdu, kao ni u 

ostalim oblastima poţarevaţkog okruga, jer taj naziv u srpskom 

narodu nikada nije postojao. Profesori su eventualno, onako uzgred, 

mogli spomenuti Rumune ili Vlahe i svakako Srbe. Đokiš u ovoj priţi 

termin Srbo-Vlasi stavlja uţiteljici AnŤeliji u usta kako bi izgledalo da 

ga je ona njemu saopštila i da ga je ona mogla ţuti od meštana Rakove 

Bare. MeŤutim, meštani navedenog sela su na maternjem rumunskom 

jeziku sebe oduvek nazivali samo Rumâńi (Rumuni), a na srpskom 

jeziku samo Vlasi i nikako drugaţije. 

„Mislim da nešu pogrešiti – kaţe Miroslav Draškiš – ako se na 

ovom mestu potsetimo Banjske povelje kralja Milutina iz 1316. 

godine, a u kojoj se nareŤuje: ’Srbin da se ne ţeni u Vlasjeh’. 972 Ova 

odredba o zabrani ţenidbe Srbina s Vlahinjom nije se odnosila 

očigledno na ţenidbu Vlaha sa Srpkinjom da bi se i na taj način 

pojačalo posrbljavanje Vlaha. Posrbljavanje je teklo najlakše kad 

Srpkinja u svom selu, udata za Vlaha, uči svoju decu da govore 

srpski i predanjima iz srpske prošlosti. U Negotinskoj krajini, i bez 

ikakve naredbe, ovakakav proces danas postoji: Vlasi muškarci rado i 

veoma ţesto odlaze u srpska sela. Ako se tome doda ţinjenica da ţene, 

takoŤe, prenose tvrdokorno svoje tradicije, onda je jasna uloga srpskih 

snaha u vlaškim selima.” 973 Draškiš je izgleda kratkog pamšenja, jer je 

na mnogim mestima u svojim radovima naveo mnoštvo primera gde 

su se i snahe i zetovi srpskoga porekla u rumunskim (vlaškim) selima 

istoţne Srbije zaţas povlašavali ili rumunizovali, a da ne govorimo o 

drugom ili trešem kolenu, tj. o njihovim sinovima i unucima. Kako 

mu kad zatreba, ţas se posrbljuju, ţas se povlašuju. A ţesti odlasci 

srpskih zetova i snaha u vlaška sela su samo mislena imenica, jer je to 

i danas veoma retko, a kamoli pedesetih i šezdesetih godina prošloga 

veka u vremenu kada je Draškiš istraţivao. Bilo je retkih sluţajeva, a i 

danas je sliţno, da pokoja snaha ili zet iz veoma siromašne srpske 

kuše doŤe u vlašku dobrostoješu na miraz ili zbog mogušnosti odlaska 

na tzv. privremeni rad u inostranstvo – proces koji je zahvatio manjeviše 

sva vlaška sela tokom šezdesetih i sedamdesetih godina XX veka. 

972 St. Novakoviš, Selo – narod i zemlja u staroj srpskoj drţavi, Glas, XXIV, 

1881, 35. 

973 Miroslav Draškiš, Narodna kultura, 1970, 91.


Pravilo da se Rumuni (Vlasi) ţene Rumunkama (Vlahinjama) unutar 

svoje etniţke zajednice poštuje se manje-više i danas. Ukoliko doŤe 

do odstupanja, najţešše je reţ o ljudima koji su pohaŤali visoke škole 

u velikim univerzitetskim centrima u zemlji Srbiji ili van nje, gde su 

sebi našli ţivotnog saputnika druge nacionalnosti, a nakon toga, zbog 

prirode posla, nastavili ţiveti u gradskoj sredini koja je mnogo 

liberalnija u odnosu na seosku. Tako se ţesto dogaŤa da druga ili treša 

generacija Vlaha i Vlahinja završava studije u gradovima zapadne 

Evrope i pritom nalaze sebi supruţnike drugih nacionalnosti 

(nemaţke, francuske, švedske, austrijske itd.), a Rumuni (Vlasi) 

istoţne Srbije koji su studirali u bivšoj Jugoslaviji (Skoplje, Niš, 

Zagreb, Zadar, Sarajevo, Novi Sad itd.) ili pak danas studiraju na 

fakultetima širom Srbije, ţivotne partnere nalaze meŤu Makedoncima, 

Bugarima, Hrvatima, Bosancima, Crnogorcima, Srbima i drugima. 

U studiji koju je objavio u Peterburgu u drugoj polovini XIX 

veka o odnosu Vlaha i Srba, o Vlasima koji govore jezik vešine, tj. 

srpski i o drugim stvarima, Jakšiš piše otvoreno: „Na devetom opštem 

popisu stanovništva, izvršenom 1866. godine, u tabele je uvedena 

posebna rubrika za nesrpske narodnosti. U popisnim knjigamа 

posebno su oznaţavani Vlasi ... i dr., bez obzira na to što ponegde i ne 

koristi svoj jezik, već prema prilici govore jezikom većine ... samo 

Srbi govore uvek srpski, jedino oni koji ţive van Srbije koriste strane 

jezike.” 974 Dakle, Jakšiš ovde pominje Srbe koji uvek samo srpski 

govore i Vlahe, koji prema prilici govore jezikom vešine, tj. srpski, i 

tu nema ni pomena o nekakvom povlašavanju Srba, veš obratno. 

Nasuprot Jakšišu, šezdesetak godina kasnije (1934) Đokiš piše 

da „Današnja Srbija nije više ona od XVIII veka i poţetka XIX veka, 

u severo-istočnoj Srbiji nema više rumunskih sveštenika, kojih je u 

XIX veku mnogo u narodu bilo, a koji ni reči srpske nisu hteli da 

progovore, koji su sve crkvene obrede na vlaškom jeziku vršili i koji su 

u ostalom sudeši po njihovim imenima … bili mahom u Vlaškoj ili 

Erdelju povlašeni Srbi.” 975 Zapazio sam da su, kako veli Đokiš, 

rumunski sveštenici bili povlašeni Srbi, „sudeši po njihovim 

974 В. Якшич, О племенном составе населенj в Кн'жестве Сербском, С. 

Петербург 1872, 9. 



imenima”, pa mi ništa ne preostaje veš da imena navedenih rumunskih 

sveštenika, kao npr. Barbul, Šerban, Jon Vladu, Nikola Kazimirović, 

Dinul, Marin, Jon Matejić, Jovan Florić itd. smatram srpskim 

imenima. Ja ipak mislim da su navedena imena uglavnom rumunska, 

poneka kalendarska i posrbljena, kao što su i imena zasluţnih lica za 

podizanje hramova: Jovan Jordanijević, Mile Jordačijević, Jovan 

Soldatović, Radul, Trujko Mihajlović, Jon Kazimirović, Gica 

Njegoica, Nikola Komica, Jon Belić, Gica, Stan, Stanoje Rakulović, 

Marin Prvujkić, Dimitrije Končat, Atanasije Jon Stanču, Boris 

Pistolović itd., a koji pritom „ni reči srpske nisu hteli da progovore”. 

Nakon ove male digresije o tzv. povlašenim popovima rekao bih da na 

ţalost Đokiša i njemu sliţnih autora, a na srešu rumunskog (vlaškog) 

naroda u istoţnoj Srbiji, ne postoji tradicija u srpskom narodu da su 

Vlasi srpskoga porekla, osim u istoriji koju pišu srpski intelektualci, 

poput Đokiša i drugih, sa ciljem da se Rumuni (Vlasi) prikaţu kao 

povlašeni Srbi ili Srbo-Vlasi ne bi li na taj naţin pred svetom 

opravdali svoju agresivnu asimilacionu politiku. 

U periodu komunistiţke vlasti, u vreme nakon Informbiroa 

(nakon 1848), nastavljena je asimilacija u Ťaţkim klupama. Pejanoviš 

u vezi s tim kaţe da je veliki broj „opismenjenih posle osloboĎenja. 

Otvoren je veći broj osmogodišnjih škola u većim vlaškim selima (u 

Timočkoj oblasti od 30 osmogodišnjih škola 20 je u većim vlaškim 

selima).” 976 On navodi da je „U Timočkoj oblasti od osloboĎenja … 

opismenjeno 17.399 Vlaha, od toga 12.507 ţena.” Reţeno je da „za 

vlaška sela stoji ne samo zadatak opismenjavanja preostalih analfabeta 

veš i borba da opismenjeni kao i drugi organizovanije čitaju štampu i 

druge stvari i ujedno da na taj način uče i jezik”, 977 pa je zato u vlaška 

sela poţela pristizati srpska štampa koju su seoski poštari jedanput ili 

dvaput nedeljno distribuirali klubovima mesnih zajednica i seoskim 

knjiţnicama i ţitaonicama. 978 Đaci rumunskih (vlaških) sela pohaŤali 



978 Slavoljub Gacoviš, Stevan Veljkoviš, Od čitališta do Narodne biblioteke u 

Zaječaru (18661996), Zajeţar, Matiţna biblioteka „Svetozar Markoviš”, 2001, 220: 

„Valja naglasiti da od 24 knjiţnice i ţitaonice u opštini Zajeţar radio-aparata nije 

bilo u Gradskovu, Zvezdanu, Leskovcu, Nikoliţevu i Šipikovu, a televizora nema 

samo u Prliti. Ova audio-vizuelna sredstva bila su najţešše smeštena u ţitaonicama...”


su pripravne/pripremne razrede „gde uţe najpre jezik”, ali se na tome 

nije stalo u posrbljavanju, veš je predloţeno „da se priĎe 

organizovanju dečjih zabavišta u većim vlaškim selima gde bi … 

učitelji pored rada sa pripremnim razredom, učili jeziku i decu u 

zabavištu.” 979 Mile Stojanoviš (Boljevac) kaţe da su u periodu posle 

rata „imajuši u vidu… zaostalog Vlaha” bili „organizovani raznorazni 

tečajevi, kursevi, podizane su škole. Na primer na terenu Boljevca 

osnovane su dve osmogodišnje škole, dok ih u srpskim selima tada još 

nije bilo... U Podgorcu je podignuta jedna škola i pored toga 3 – 4 

reonske ţetvororazredne osnovne škole, tako da su sada sva deca 

obuhvašena. Nasuprot tome, pre rata je bilo 3 – 4 uţitelja u Podgorcu 

a sada ih ima 10, 7 u osmogodišnjoj školi a 3 u ţetverorazrednoj. U 

tim vlaškim selima … sa znanjem školskog nadzornika donose se 

rešenja s tim da su … obavezni da pohaŤaju školu.” 980 

Potvdu o uspesima posrbljavanja, tj. o zatiranju maternjeg jezika 

Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije u srpskim školama, dobijamo i od 

aktiviste Rajka Đokoviša, koji kaţe: „Imamo priliţno masovnu pojavu 

da ţene i stari ljudi u kuši razgovaraju vlaški, ali ima pojava da se 

roditelji obrate na vlaškom jeziku a deca odgovaraju na srpskom. 

Očito je da su sve osmogodišnje i šestogodišnje škole napravile 

revoluciju u tome.” 981 MeŤutim, to nije bilo dovoljno komunistiţkim 

vlastima u Srbiji, veš je, kako navodi Mile Stojanoviš, „u svim 

školama (bila – S. G.) zabranjena … upotreba vlaškog jezika”, „u 

pripravnim razredima takoŤe”. 982 

Strahinja Popoviš, koji je bio zaduţen za Negotinsku Krajinu i 

Kljuţ, navodi koliko je Ťaka Rumuna (Vlaha) pohaŤalo nastavu koja 

se iskljuţivo odvijala na srpskom jeziku: „Studenata sada ima 40, u 

uţiteljskoj školi sada 60 uţenika Vlaha, u srednjoj poljoprivrednoj 7, u 

Gimnaziji u Negotinu 107, u Srednjotehniţkoj školi 26, u Srednjoj 

ekonomskoj školi 12, u srednjim medicinskim školama 22. I ova cifra 

nije taţna. U osmogodišnjim školama 4.505 dece, u šestogodišnjoj 

školi 2.422, u osnovnim školama uţi u selima 3.240 Ťaka Vlaha.” 983 







On kaţe da je samo „Zdravstvene kurseve završilo 811 omladinki, i to 

je samo za biv. krajinski srez. Opismenjeno prema podacima 5.118 

(Vlahinja – S. G.) u srezu krajinskom, raţunajuši od osloboŤenja.” 984 

Paun Šerbanoviš, zaduţen za borsku opštinu, kaţe: „Mi veš 

imamo osmogodišnje škole u svim vlaškim selima”, 985 gde se takoŤe 

odvijalo posrbljavanje rumunske (vlaške) dece putem školskog 

programa na srpskom jeziku. Kako je Ţivan Vasiljeviš, zvani Marko, 

na sastanku komunista Timoţke Krajine gde se raspravljalo o 

problemima u radu sa Rumunima (Vlasima), ukazao na to da se meŤu 

Rumunima (Vlasima) uglavnom sluša program Radio Bukurešta, 

Sreten Vuţkoviš predlaţe „da se vidi ko sve barata sa radio aparatima 

po ţitaonicama. Drugo i ţitaonice bi trebale da primaju programe 

Radio Beograda… Radio Bukurešt ima baš priliţno narodnih pesama 

u obradi i ja ne verujem da to odgovara ukusu Vlaha primitivnog 

ţoveka… a s druge strane da se organizuje u čitaonicama da primaju 

redovno program (Radio Beograda – S. G.) i da se vidi ko barata 

(radio-aparatima – S. G.), mogli bi uvek da slušaju naše (srpske – S. 

G.) narodne pesme.” 986 Dakle, po mišljenju Sretena Vuţkoviša, 

rumunske narodne pesme u obradi ne odgovaraju „ukusu Vlaha 

primitivnog ţoveka”, ali bi mu svakako odgovarale srpske narodne 

pesme za koje, verovatno, nije bio primitivan. 

Denacionalizacija ili, još bolje, asimilacija Rumuna (Vlaha) 

istoţne Srbije vršena je na sve moguše naţine. Pored škola, u te svrhe 

koriššene su i narodne knjiţnice i ţitaonice u rumunskim (vlaškim) 

selima snabdevene iskljuţivo srpskom literaturom i srpskom dnevnom 

i nedeljnom štampom (Timok, Komunist, Borba, Socijalizam, Front, 

Zadrugar, Reč mladih, Sport itd.), a kako radio-aparat Kosmaj B nije 

bio dostupan, nije bio u slobodnoj prodaji sve dok se ustanove kulture 

u Srbiji ne opskrbe njime, bilo je moguše na radiju u seoskim 

knjiţnicama i ţitaonicama, 987 pod budnim okom ţlanova partije, 

honorarnih knjiţniţara, slušati srpske programe i srpsku muziku koja 

je, takoŤe, dala svoj doprinos politici sveopšteg posrbljavanja i 

asimilacije Rumuna (Vlaha). Sreša u nesreši bila je u tome što je 




987 Slavoljub Gacoviš, Stevan Veljkoviš, op. cit., 220.


elektrifikacija rumunskih (vlaških) sela u razdoblju od 1909. do 1953. 

godine išla sporo (Gamzigrad 19091918, Gradskovo 19501953, 

Grljan 19191940, Lubnica 19091918, Prlita 19461949, Tabakovac 

1960) ili nikako (Velika Jasikova, Veliki Jasenovac, Mala Jasikova, 

Mali Jasenovac, Nikoliţevo, Halovo, Ţokonjar, Šipikovo, Šljivar) pa 

radio nije mogao biti u funkciji, a i tamo gde je mogao da se koristi, 

nije bilo radio-aparata (Gamzigrad 7 pretplatnika, Gradskovo 7, Grljan 

68, Lubnica 18, Nikoliţevo 2, Prlita 40). Pored toga, krajem aprila 

1954. godine Narodni odbor gradske opštine donosi odluku o ukidanju 

Radio Zajeţara, tako da je prestala mogušnost posrbljavanja i 

asimilacije Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije ili formiranja nove vlaške 

nacionalne svesti putem radija. 988 

Posrbljavanje i asimilacija putem crkve. Bilo je više faktora 

koji su uticali na posrbljavanje i asimilaciju Rumuna (Vlaha) tokom 

XIXXX veka unutar crkve: a) liţno angaţovanje crkvenih 

velikodostojnika u kreiranju procesa asimilacije, u sprezi s vojskom, 

policijom, školom i administracijom, i u podizanja novih hramova; b) 

posrbljavanje nadevanjem srpskih liţnih imena, promenom prezimena 

dodavanjem -ov, -iš i njihovim upisivanjem u knjige roŤenih, 

venţanih i umrlih od strane paroha Eparhije timoţke i braniţevske; c) 

asimilacija putem vizuelne crkvene umetnosti, kojom se „isticanjem 

nacionalnih svetitelja delovalo ... na formiranje i odrţavanje srpske 

nacionalne svesti u Timočkoj eparhiji i suzbijanju vlaškog uticaja na 

ovoj teritoriji.” 989 Ova tri faktora su se preplitala i ţinila „sveto” 

trojstvo u asimilacionom procesu Rumuna (Vlaha) pod okriljem 

Srpske pravoslavne crkve. 

U vreme pre uspostavljanja (od 1831) pomesne autonomne 

Beogradske mitropolije bilo je naredaba od strane „milostivog 

gospodara” kneza Miloša Obrenoviša da Vlasi moraju pohaŤati crkvu. 

988 Stevan M. Veljkoviš, Radio televizija Zaječar : 1944–2009 : 65 godina Radio- 

Zajeţara : 15 godina Timoţke televizije, Zajeţar, Akcionarsko društvo „Radiotelevizija 

Zajeţar”, 2009, 47: „Od 11. marta ‘Radio Zajeţar’ je prestao sa radom ... 

Odluku o obustavljanju rada ‘Radio Zajeţara’ doneo je Narodni odbor gradske 

opštine”. 

989 Vuk Nedeljkoviš, Crkva Vaznesenja gospodnjeg u Jasenici, u: Sakralna 

topografja Negotinske Krajine, priredio Nenad Makuljeviš, Negotin 2012, 87–88.


Jedna od tih naredaba je ona od „24. nojembra” 1827. godine o kojoj 

saznajemo iz dokumenta N o 464 pod naslovom „Vlasi moraju 

pohaĎati crkve” koji je potpisan u Poreţu (Donji Milanovac – S. G.) 

29. novembra 1827. godine od „pokornejših slugu” Dimitrija 

Radoviša i Stefana Stefanoviša, a odnosi se na rumunske (vlaške) 

ţitelje sela Crnajke u opštini Majdanpek. U navedenom dokumentu 

izmeŤu ostalog piše: „Osobito trudišemo se da Vlase prinudimo u 

cerkvu odlaziti...” 990 Povodom navedene naredbe knezu Milošu stiţe i 

drugo obaveštenje da je „Narodu Poreţke Reke protumaţen raspis o 

crkvama” koje su u Poreţu potpisali 6. decembra 1827. godine takoŤe 

„pokornejše sluge, Dimitrij Radoviš i Stefan Stefanoviš” i u kojem 

stoji: „Pod ţislom 1. i 2. dekembra sego goda, primili smo 

visokoţitajema vašego sijateljstva pisma, iz kojih izvestno soderţaniju 

razumeli smo, na koja odgovarajuši, javljamo vašemu sijateljstvu, da 

je otac Panta namestnik ovde prispeo preţde 4 dana, s kojime smo 

kako Poreţu, ravneţe i obliţnjim selima Boletinu, Oreškovici i Mosni 

pouţitelno slovo s tolkovanjem proţitali i izjasnili izvestno, koji su 

teplejše blagodarili vašemu sijatelstvu i gospodinu i obvezavajuši se 

da šedu se truditi toţno ispolnjavati pouţitelnaja, ako su dosada i 

prezirali ono što je najdragocenije svakomu hristijaninu bilo”. 991 U 

navedenom tekstu je reţeno da Rumuni (Vlasi) iz navedenih obliţnjih 

sela, Boljetina, Oreškovice i Mosne, ubuduše „moraju pohaŤati crkve” 

u kojima bi hteli ne hteli slušali liturgiju na novocrkvenoslovenskom 

jeziku i gledali freske i ikone na kojima je neizostavno bila prikazana i 

loza Nemanjiša, a sve u cilju njihovog brţeg posrbljavanja i konaţne 

asimilacije. 

Po osloboŤenju šest nahija 1833. godine, knez Miloš Obrenoviš 

je zajedno sa novim beogradskim mitropolitom Petrom Jovanovišem 

ustanovio novu Eparhiju timoţku, kojoj su, pored nahija u dolini 

Timoka i Sokobanje, pripali i predeli Negotinske Krajine, Kljuţa i 

Poreţa. Za prvog episkopa je izabran Dositej Novakoviš, arhimandrit 

990 AS – KK XXI – 624, u: Branko Peruniţiš, Grad Poţarevac i njegovo upravno 

područje, Beograd, Skupština opštine Poţarevac, Novinsko-izdavaţka organizacija 

„Braniţevo”, 1977, 477. 

991 AS – KK XXI – 628, u: Branko Peruniţiš, Grad Poţarevac i njegovo upravno 

područje, Beograd, Skupština opštine Poţarevac, Novinsko-izdavaţka organizacija 

„Braniţevo”, 1977, 478.


manastira Gornjaka. Kako je Dositej vaţio za dobrog crkvenog 

organizatora i verskog pastira ubrzo su sreska mesta Kladovo, Poreţ, 

Brza Palanka, Tekija, Kladušnica i još neka veša seoska naselja 

postali parohijski centri, a knez Miloš je naredio da se o njegovom 

trošku sazidaju nove crkve, od kojih se isticala ona u Mihajlovcu, 

zatim u Kladušnici i Brzoj Palanci. U Kljuţu se ubrzo pominju 

parohije u naseljima Vajuga, Velesnica, Kladovo, Kladušnica, 

Korbovo i Mihajlovac „u teţnji da se potru posledice turske uprave, 

rŤavih društvenih obiţaja i praznoverica”, piše Vladimir 

Stojanţeviš. 992 U svim navedenim naseljima, osim u Poreţu, ţivelo je 

rumunsko (vlaško) stanovništvo, a kao što se iz priloţenog moţe 

videti, crkve su po naredbi kneza Miloša odmah nakon osloboŤenja 

podignute najpre u rumunskim (vlaškim) naseljima, navodno radi 

rŤavih društvenih obiţaja i praznoverica, kako navodi Stojanţeviš. 

Naravno, nameše se zakljuţak da rŤavih obiţaja i praznoverica nije 

bilo u srpskim veš samo u rumunskim (vlaškim) naseljima. MeŤutim, 

praznoverica je bilo i biše, kako meŤu Rumunima (Vlasima) tako i 

meŤu Srbima, ali su crkve, pored širenja verske duhovnosti, imale i 

ulogu prosvešivanja i nametanja srpske nacionalne svesti Rumunima 

(Vlasima) Kneţevine Srbije. 

Kada Tihomir ĐorŤeviš govori o sveštenstvu u Srbiji, kaţe da su 

„rumunski sveštenici, bez ikakvog obrazovanja” i da su zato 

„sujeverni koliko i njihovi parohijani seljaci”, pa navodi primer nekog 

jereja po imenu „Jon iz Timoka” koji je „davao seljacima koprivu kao 

hostiju”. Veli da je „jedan drugi pop ekshumirao vampire” pa 

nastavlja: „Nije mi cilj da, spominjanjem ovih stvari, predstavim 

rumunske sveštenike u nepovoljnom svetlu”. Bilo kako bilo, cilj je 

postignut, rumunski sveštenici su prikazani „u nepovoljnom svetlu” 

kako bi se opravdala njihova zamena parosima srpske nacionalnosti. 

U Spomenici Timočke eparhije prireŤivaţ Milan Cvijetinţanin, 

rukovodeši se ĐorŤeviševim istraţivanjem arhivske graŤe, navodi da 

je „MeŤu rumunskim doseljenicima bilo ... štaviše i takvih sveštenika 

koji su bili sasvim neuki i nisu znali ni priţeššivati. Mnogi od njih su 

992 Vladimir Stojanţeviš, Ključ i Porečka Reka od kraja 18. veka do osloboĎenja 

1833. godine, Beograd, SANU, Posebna izdanja, knj. DCXXVI, Odeljenje istorijskih 

nauka, knj. 20, 1994, 81.


priţeššivali koprivom i raskopavali vampire. Još 1838. godine poslao 

je episkop Dositej (18341854) 993 na epitimiju 994 ţak protu 

negotinskog (srpskog porekla – S. G.) i jereja Jona Matejića iz 

Radujevca (rumunskog porekla – S. G.) zato što su dopustili da seljaci 

raskopaju ’mrtvo telo koje su za vampira proglasili’.” 995 Dakle, 

vampire su raskopavali parosi i srpskog i rumunskog porekla, ali se 

crkve grade radi rŤavih društvenih obiţaja i praznoverica – kako kaţe 

Stojanţeviš – najpre u naseljima s rumunskim (vlaškim) 

stanovništvom. Naţalost, spaljivanje veštice u Knjaţevcu 1813. 

godine koje je sproveo Antonije Pljakiš, vojvoda u Prvom srpskom 

ustanku i zet KaraŤorŤev, u vreme KaraŤorŤevog boravka u 

996 

Vraţogrncu (1. avgusta), nije bilo vredno spomena u 

Stojanţeviševom delu. 

ĐorŤeviš u svom ţlanku iz 1919. godine Istina u pogledu 

Rumuna u Srbiji kaţe da „kada je Srbija povratila slobodu, Crkva 

993 Dositej Novakoviš (oko 1774 1854) bio je srpski duhovnik i episkop 

timoĉki od 1834. do 1854. Rodio se u selu Dabnici kod Prilepa oko 1774. Kao mladiš 

boravio je u manastiru Treskavcu kod Prilepa. Ubrzo odlazi na Svetu goru u Manastir 

Zograf gde prima monaštvo. Tu biva rukopoloţen za jeroŤakona, a zatim i za 

jeromonaha. Sa Svete gore odlazi u Pirot, a zatim i u Niš, gde ga tadašnji episkop 

Meletije postavlja za svog protosinŤela. Posle ubistva episkopa Meletija 31. maja 

1821. godine od strane Turaka koji su zbog Grţkog ustanka zatvarali i ubijali 

pravoslavno sveštenstvo, Dositej uspeva da prebegne za Srbiju gde ga knez Miloš 

Obrenoviš prima i daje mu duţnost starešine manastira Svete Petke, a potom i 

manastira Gornjaka. Nešto kasnije je unapreŤen u ţin arhimandrita. Kada je 1833. 

osloboĎena Timočka Krajina, i pripojena Kneţevini Srbiji knez Miloš i mitropolit 

beogradski Petar odlučuju da obrazuju Timočku eparhiju. Mitropolit Petar je u 

dogovoru sa ostala dva srbijanska episkopa, uţičkim Nikiforom i šabačkim 

Gerasimom, predloţio tri arhimandrita od kojih je jedan bio Dositej. Godine 1834. 

nakon izbora rukopoloţen je za episkopa timočkog. Od 1846. je bio poţasni ţlan 

Društva srpske slovesnosti. Episkop Dositej je upravljao Timoţkom eparhijom 20 

godina. Umro je 2. aprila 1854. godine u Negotinu. Njegov grob se nalazi u kripti 

stare negotinske crkve. 

994 Epitimija je kazna kojom više crkvene vlasti kaţnjavaju neko svešteno lice za 

uţinjenu krivicu. 

995 Spomenica Timočke eparhije. Priredio Milan Cvetinţanin, Sremski Karlovci 

1934, 56. 

996 Rad. N. Kazimiroviš, Tajanstvene pojave u našem narodu, Beograd 1940, 72; 

Svetislav Prvanoviš, Timočki zapisi (iz narodnog ţivota, verovanja i predanja), 

Zajeţar, Novinska ustanova „Timok”, 1964, 4748.


autonomiju, i kad je na njeno čelo došao školovani mitropolit Petar, 997 

rumunsko sveštenstvo je postepeno nestajalo zajedno sa 

neobrazovanim i nepismenim srpskim sveštenicima... Pošto Srbija nije 

imala nove rezerve rumunskog sveštenstva na raspolaganju, a kako i 

nije bilo izraţene potrebe za njima, crkvene vlasti su poţele da 

postavljaju sveštenike kakvima su raspolagali u severoistoţnoj Srbiji” 

(str. 37). To su uglavnom bili sveštenici poreklom sa Kosova, iz 

zapadne Srbije, Bosne ili Vojvodine, koji su predano radili na 

asimilaciji posrbljavanjem Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije. 

Kao primer prisilnog posrbljavanja i ujedno krivotvorenja 

drţavne statistike u Srbiji naveššu i preporuku ministra prosvete i 

crkvenih poslova, koja je poslata Ministarstvu narodne privrede (CBr. 

1034, Zavesti u pov. protokol, 10. decembar 1913), u kojoj, izmeŤu 

ostalog, piše: „imajući u vidu naše drţavne interese, ţast mi je 

predoţiti Vam potrebu, da se formulari drţavne statistike za popis 

ţitelja udese tako, da se ne mora utvrĎivati u zvaničnim aktima 

postojanje ’rumunske’ narodnosti u Srbiji”. MeŤutim, nameštenja u 

Timoţkoj eparhiji dobijali su, pored srpskih sveštenika, nakon 

Oktobarske revolucije, tj. nakon 1918. godine, i ruski emigranti koji 

su, ne poznajuši asimilacionu politiku crkvenih vlasti u Srbiji, u 

crkvene protokole za pojedine roŤene, venţane i umrle upisivali 

rumunsku narodnost i rumunski maternji jezik, što je, razume se, 

smetalo episkopu Timoţke eparhije Emilijanu Piperkovišu 

(19221970), koji je, uzgred reţeno, bio nosilac ordena Rumunska 

kruna I stepena. Emilijanova preporuka sveštenicima Timoţke 

eparhije s naslovom Upisivanje narodnosti u crkvenim protokolima 

997 Petar (svetovno Pavle Jovanoviš; Ilok, 18. februar 1800 Sremski Karlovci, 

22. septembar 1864) bio je mitropolit beogradski 18331859. Od 1819. do 1829. 

godine je bio profesor Karlovaţke gimnazije, a od 1830. godine sekretar najvišeg 

narodnog suda u Kragujevcu, pa sekretar kneţeve kancelarije. Na molbu kneza Miloša 

Obrenoviša zakaluŤerio se i postao mitropolit. U taj ţin hirotonisao ga je Carigradski 

patrijarh Grigorije. Uredio je crkvu u Srbiji i njenu upravu. Bio je prvi predsednik 

školske komisije, radio je na organizovanju osnovne nastave u Srbiji i starao se o 

pisanju udţbenika. Godine 1836. je osnovao bogosloviju u Beogradu, a iste je godine 

donet i crkveni ustav. Kada je knez Miloš krajem 1858. po drugi put došao na vlast, 

mitropolit Petar je bio prinuŤen da podnese ostavku (1859. godine). Posle toga je bio 

episkop gornjokarlovaţki. Umro je 1864. godine i sahranjen je u manastiru 

Krušedolu.


(Eparh. br. 1784, 23. novembar 1927) glasi: „Povodom sluţajeva da 

su pojedini sveštenici, naroţito ruski, koji su u sluţbi naše Eparhije, ne 

poznavajuši narodnosne odnose stavljali u crkvene protokole 

narodnost rumunsku za pojedine roĎene, venčane i umrle ili maternji 

jezik rumunski, a s obzirom na to što u našoj Eparhiji ne postoji niti 

ima stanovništva koje govori iskljuţivo stranim jezikom nego naprotiv 

srpskim jezikom, a u nekim krajevima naše Eparhije pored srpskog i 

kakvim domaćim dialektima zbog svojih istorijskih pograniţnih veza, 

preporučuje se svemu sveštenstvu: da u buduće u crkvenim 

protokolima i listićima za drţavnu statistiku stavlja u odnosnim 

rubrikama da je dotična osoba srpske narodnosti i srpskog 

materinskog jezika”. 998 Moglo bi se reši da Emilijan ponavlja u 

kudikamo oštrijoj formi ono što je reţeno u preporuci ministra 

prosvete i crkvenih poslova iz 1913. godine. Taţnije, u preporuci 

Ministarstva stoji da treba da se izbegne upisivanje rumunske 

narodnosti i rumunskog maternjeg jezika, dok u preporuci episkopa 

Emilijana iz 1927. godine stoji da se u crkvenim protokolima i 

listišima drţavne statistike imaju upisivati samo osobe srpske 

narodnosti i srpskog materinskog jezika. To je neoboriv dokaz o 

„brisanju” rumunskog (vlaškog) ţivlja sa prostora istoţne Srbije i o 

krivotvorenju drţavne statistike u Srbiji, o ţemu opširnije u poglavlju 

O popisivanju Rumuna (Vlaha) istočne Srbije. 

Što se tiţe rumunskog sveštenstva u Srbiji, Tihomir ĐorŤeviš je 

u svojoj knjizi Iz Srbije kneza Miloša objavio dosta materijala, 

pominjuši imena sveštenika od 1733. godine sve do crkvene 

samostalnosti Srbije, kada su „na njeno ţelo poţeli dolaziti uţeni 

bogoslovi” pa su „zajedno sa srpskim, neukim sveštenicima, 

postepeno išţezli i rumunski”, 999 što znaţi da sa učenim srpskim 

bogoslovima izvesno poţinje i rad na posrbljavanju i asimilaciji 

Rumuna (Vlaha) istočne Srbije. 

MeŤutim, nacionalno delovanje Srpske pravoslavne crkve na 

prostoru istoţne Srbije, rekli smo veš, krenulo je ranije, tj. 

998 Letopis Timočke eparhije, god. VI, Niš, 1928, 7273; Slavoljub Gacoviš, 

Knjiga naredaba hrama Roţdestva presvete bogorodice u Lukovu kod Boljevca 

(19291939), Arhivsko nasleŤe, god. II, br. 2, Zajeţar, 2004, 79, nap. 15. 

999 Tih. R. ĐorŤeviš, op. cit., 1924, 111.


prisajedinjenjem šest nahija Kneţevini Srbiji i formiranjem Timoţke 

eparhije, posebno sa višim teološki obrazovanim sveštenstvom koje 

dolazi iz Karlovaţke mitropolije, meŤu kojim je i episkop Timoţke 

eparhije Gerasim Stojkoviš (18541865), koji je poţeo smenjivati 

staro srpsko i rumunsko sveštenstvo novim srpskim teološki 

obrazovanim. Na taj je naţin uz pomoš njih stvoren siguran oslonac za 

još intenzivniji rad na podizanju mnogih bogomolja u rumunskim 

(vlaškim) selima radi što boljeg ostvarenja srpske nacionalne politike 

koju su zdušno protaţirali njegovi naslednici Evgenije Simeonoviš 

(18651880) i posebno Melentije Vujiš (18911911), kao i spomenuti 

Emilijan Piperkoviš (19211970). 

U vreme spomenutog Gerasima Stojkoviša poţelo je 

prikupljanje crkvenih knjiga na rumunskom jeziku i njihova zamena 

knjigama na srpskom, što inaţe pada u vreme ujedinjenja Kneţevine 

Vlaške sa Moldavijom i formiranja jedinstvene Rumunije 1859/62. 

godine. Nekako u isto vreme parosi Timoţke i Braniţevske eparhije 

istakli su spisak srpskih imena na vratima svojih hramova koja su se 

novoroŤenim Rumunima (Vlasima) mogla davati, upisivati u knjige 

roŤenih, a potom i krštenih i venţanih. 

U izveštaju Rad Milovana Pejanovića koji je pisan za potrebe 

Ozne (19481949?) na poţetku njene borbe protiv IB-a, a objavljen u 

knjizi Vlasi u dokumentima Zaječarskog istorijskog arhiva, izmeŤu 

ostalog, piše: „Crkva je uţinila dosta kod Vlaha na primeni srpskih 

obiţaja, jezika itd. Od polovine XIX veka srpski sveštenici vršili su 

bogosluţenje na staroslovenskom. Pod njihovim uticajem davana su i 

srpska imena.” 1000 

Asimilacija posrbljavanjem liţnih imena sprovodena je od 

strane srpskih sveštenika tako što su rumunskoj (vlaškoj) 

novoroŤenţadi prilikom krštavanja dodeljivali srpska imena umesto 

rumunskih, a prezimena su dobijena dodavanjem -ov- i/ili -iš na oţeva 

liţna imena. Ţesto su jednostavnim prevoŤenjem liţnih imena i 

prezimena, kao npr. Florika, Florea i Floroviš dobivena imena poput 

Cvetana, Cvetan ili Cvetko i prezime Cvetkoviš. 1001 Crkva je na taj 


1001 Moj deda-teţa (suprug roŤene sestre moje babe po majci) prilikom krštenja je 

od kuma dobio ime Florea (Varalungoviš) i tako su ga zvali svi meštani sela Halova


naţin sprovodila nasilnu asimilaciju tokom XIX i u prvoj polovini XX 

veka. 

Jedni smatraju da je utapanje imena Rumuna (Vlaha) u srpski 

onomastikon poţelo nakon odluke koju je donela Carigradska 

vaseljenska patrijaršija 1819. godine po kojoj su „sve pravoslavne 

crkve, duţne da na teritoriji svoje eparhije krste sve parohijane koji toj 

eparhiji pripadaju, pravoslavnim imenima koja su svojstvena za tu 

eparhiju i da se deca ne krste ’imenima novogrţkim i stranim’ 

[...]”, 1002 a drugi da je taj proces zapoţeo nakon uredbe episkopa 

Melentija za Timoţku eparhiju tek 1899. godine. 

Rekao bih da je proces posrbljavanja liţnih imena u nekim 

krajevima zapoţeo ranije, a u nekim kasnije. Sumnjam da je to bilo u 

vezi s odlukom Carigradske vaseljenske patrijaršije. Rekao bih da je to 

vezano za obnavljanje Braniţevske eparhije 1921, ali pre svega za 

formiranje autonomne Beogradske mitropolije 1831. i Timoţke 

eparhije 1833/34. godine. Posredno je to bilo u vezi i s hatišerifom iz 

1833. godine kojim su Kneţevini Srbiji bile pripojene oblasti 

Krajina, Kljuţ i Crna Reka, ţime su stvoreni uslovi da rumunsko 

(vlaško) stanovništvo bude pod jedinstvenom administrativnom 

upravom Kneţevine Srbije i autonomne Beogradske mitropolije. 

Povodom mišljenja da je posrbljavanje liţnih imena poţelo po 

uredbi Vaseljenske patrijaršije nakon 1819. godine, valja naglasiti da 

je rumunsko stanovništvo Banata i Transilvanije u okviru Habzburške 

monarhije u crkvenom pogledu pripadalo Karlovaţkoj mitropoliji sve 

do 1864. godine kada je osnovana samostalna rumunska pravoslavna 

mitropolija sa sedištem u Sibinju. S tim u vezi, umesno je postaviti 

pitanje zašto srpski mitropoliti Karlovaţke mitropolije sa svojim 

sveštenstvom nisu u periodu do 1864. godine posrbljavali liţna imena 

rumunskog (vlaškog) stanovništva na prostoru Banata i Transilvanije. 

A odgovor je sledeši zato što su Rumuni još 1816. godine postavili 

pitanje crkvenog otcepljenja od Srba na ţelu s Andrejom Šagunom 

(Andrei Șaguna), arhimandritom manastira Kovilja, a potom i 

tokom celog ţivota (bliski prijatelji meŤu Srbima bi ga zvali Floro), ali ga je pop u 

knjigu krštenih upisao pod imenom Cvetko (Varalunkoviš). 

1002 http://www.paundurlic.com/forum.vlasi.srbije/index.php?topic=1606.0; Vidi: 

Mirela Luminița Murgescu, Nacije i drzave u jugoistočnoj Evropi (rumunska edicija), 

izdavaţ: Evropski centar za demokraciju, 2005.


utemeljivaţem rumunskog nacionalnog pokreta u Transilvaniji i zato 

što je Srpska pravoslavna crkva mogla zapoţeti proces posrbljavanja 

liţnih imena samo meŤu Rumunima (Vlasima) koji su ţiveli na 

teritoriji pod neposrednom svetovnom vlaššu kneza Miloša u 

Kneţevini Srbiji i nakon proglašenja autonomne Beogradske 

mitropolije pod jurisdikcijom Carigradske patrijaršije. Samim tim, 

uredba vaseljenskog patrijarha iz 1819. godine nije mogla imati 

neposrednog uticaja na posrbljavanje liţnih imena u današnjoj istoţnoj 

Srbiji s obzirom na to da je došla pod neposrednu srpsku svetovnu i 

crkvenu vlast tek formiranjem autonomne mitropolije i 

prisajedinjenjem Kneţevini Srbiji po hatišerifu iz 1833/34. godine. 

Proces posrbljavanja liţnih imena u Braniţevskom okrugu 

mogao je biti dovršen u prvoj polovini XIX veka, što se moţe videti u 

popisu vlasnika ovaca i koza sela Ranovca kneţine mlavske iz 1827. 

godine, gde su liţna imena i patronimi bili uveliko karakteristiţni za 

rumunski (vlaški) ţivalj, 1003 i u popisu liţnih imena stanovnika istog 

sela iz 1863. godine, gde su imena rumunskog (vlaškog) ţivlja veš 

uveliko bila posrbljena. 1004 

1003 Branko Peruniţiš-Perun, Petrovac na Mlavi, Beograd, 1980, 6568: Paun 

Draţilo, Milisav Rajuca, Jovan Skobotan, Negroe Petrov, Ilija Makulj, ĐorŤe Mošu, 

Paun Taflaga, Janko Taflaga, Trailo Serbu, Ilija Markov, ĐorŤe Sandulj, Petar 

Taflaga, Paun Pulan, Janko Petrika, Lazar Stojkica, Ilija Radu, Jovan Buta, Famijan 

Zgriţa, Jovan Rotunda, Jevta Katalina, Pau Petrika, Ilija Soldatu, Bogdan Floro, Janko 

Krina, Mijailo Pavlov, Mijailo Kamenjanac, Paun Krina, Paun Serbu, Pau Milja, Paun 

Jankov Suru, Janko Katalina, Milosav Katalina, Gavrilo Mijailov, Jovan Mutulj, Paun 

Ţurţ, Bogdan Straina, Petar Barbu, Janko Radulov, Jovan Karaman, Trajko Njagu, 

Janko Strain, Pana Kostadin, Pun Buta, Trailo Jankuljasa, Truja Radulj, Petar Ciganer, 

Vasilije Muju, Ilija Budimirov, Ilija Ciganer, Jova Suru, Ţurţ Jon, Jovan Kolera (< 

Coùeră), Nedeljko Kokori, Raja Astojni (< Al Stojni), Zdravko Soldat, Janoš ĐorŤev 

Miu, Pau Rnji (


Proces posrbljavanja poţeo je kasnije u današnjem zajeţarskom 

i borskom okrugu zbog rumunskih (vlaških) popova koji su prestali 

drţati sluţbu na rumunskom jeziku kako gde, u zavisnosti od naselja, 

tek tokom druge polovine XIX veka, što se moţe zakljuţiti na osnovu 

liţnih imena na primeru sela Korbova, koja su navedena u turskom 

popisu haraţa 1741 1005 i u popisu Kneţevine Srbije 1863. godine. 1006 

Mileta Strainoviš, Jovan Grku, Strain Trailoviš, Stanoje Ratunda, Novak 

Kamanjanac, Zdravko Ţivkoviš, ĐorŤe Goluboviš, Janko Traiš, Jena Traiš, Spasoje 

Rotund, Janko Zariš, Ilija Negovanoviš, Janoš Piculjan, Mitar Raiš, Paun Dema, 

Kalin Rajkoviš, Dimitrije Srbulj, Petar Sandulj, Marko Gicu, Atanasije Zariš, Adam 

Paunoviš, Adam Jankuca, Trailo Ţut, Truja Zgrţa, Nikola Janoševiš, Ilija Paunoviš, 

Andreja Mijuciš, Trailo Brusa, Jeremija Jovanoviš, Janko Vinija, Trailo Taflaga, 

Simeon Taflaga, Pavle Novakoviš, Filip Blagojeviš, Ilija Anoka, David Petrika, 

Stevan Soldatu, Jovan Mitu, Ilija nedeljkoviš, Petar Suliman itd. 

1005 Radmila Triţkoviš, Popis harača Krajine i Ključa za 1153. godinu po hidţri, 

Beograd, Poseban otisak iz Miscellanea 2, 1973, 207209: Jon Franca, Jon Burta, 

Dimitre Ošuz, Petre Rotar, Petre Surdul, Jon Mika, Jovan Karadţa, Nikola Bululuka, 

Nikola Trastar, Jon Pakola, Prvul Pakola, Dţorka Jon, Radul Udra, Jovan Trkala, 

Stefan Petre, Prvul Bogosav, Angel Andrej, Petre Mona, Radul Furuka, Mihaj Furuka, 

Radul marin, Stan magdalija, Trandafil Barbu, Jovan Bada, Mihaj Spatar, Jon 

Aldrjanţe, Nikola Trjanţe, Stan Grkul, Stanţul Kaluš, Stanţul Kodţaman, Vasilije 

Sprinšar, Stanţul Buša, Stanţul Firdiš, Kraţun Caran, Petre Sprinšan, Petraško Surda, 

Prvul Fila, Marin Roša, Stojka Vulpa, Prvul Hajta, Nikola Latina, Lupul Stojka, Albul 

Toma, Prvul Mosija, Matej Stamadi, Vasilije Mršumaja, Jon ĐoŤa, Lupul Gikoja, Jon 

Rgula, Bada Bukata, Preda Mana, Dragota Burmaz, Petre Burmaz, Nika Burmaz, 

Preda Top, Lupul Lutun, Dimitre Alapaţa, Mihaj Balaur, Barbul Mihaj, Petre Isak, 

Lupul Ţoka, Prvul Kalaneš, Mihuca Sul, Krsta Caran, Aleksand Rtkovo, Mihuca Isak, 

Jankul Isak, Jon Unguran, Jon Pejka, Jon Duruz, Jonaško Korţ, ĐuraŤ Micul, Micul 

Kodţaman, Radul Korinda, Albul Batušan, Dimitre Šušila, Todosija Batušan, Petre 

Kurta, Cveta Dijak, Kalin Ragar, Jon Dimitraško, Aleksa Nagoje itd. 

1006 Popis stanovništva i imovine sreza ključkog iz 1863. god., priredio Boţidar 

Blagojeviš, Negotin, Istorijski arhiv u Negotinu, 2005, 276305: Nikola Popoviš, 

Dumutru Vice, Prvu Stikoviš, Jon Dumitru, Ilija Ruţoj, Ilija Dinu, Jon Piciš, Jon 

Ivaško, Marinko Popoviš, Vasilje Stojko, Dumitru ĐorŤe, Petar Popoviš, Jovan 

Ţabar, ĐorŤa Popoviš, Jon Popoviš, Dumitru Albu, Lapadat Šoigot, ĐorŤe Balone 

Stojan Dumitru, Dumitraško Jankoviš, Krsta Vulpi, Petar Kišej, Nikola Caran, Gica 

Dinu, Petko Mica, Jovan Dumitru, Lapadat Barbu, Petru Bebi, Dumitar Dumitroviš, 

Lapadat Nikola, ĐorŤe Konstandin, Jon Šišu, Jon. I. Vulpi, Jon Radu, Radukan 

Jovanoviš, Jon Gligorijeviš, Jon Ţonpa, Jon Mamaliga, Jon Usturoj, Jon Mijailo, Ilija 

Mjeu, Petar Lapadatoviš, Krsta Mica, Petar Janko, Dumitru Vulpi, Ilija Matesal, 

Janko Musa, Jon Sava, Lapadat Buzdoka, Nikola Mokan, Ispal lapadat, Mijaj Kokoil, 

ĐorŤa Graša, Nikola Frencu, Lapadat Barajtar, Barbu Šeleu, Petru Popa, Jon


Liţna imena su u navedenom periodu manje-više ostala 

karakteristiţna za rumunski (vlaški) ţivalj, s tim da se u popisu iz 

1863. godine veš nalaze prezimena kao što su Popoviš, Jankoviš, 

Jovanoviš, Gligorijeviš, Stojanoviš, Saviš, Andrejiš itd., koja ukazuju 

na poţetak procesa posrbljavanja liţnih imena i prezimena 

dodavanjem -ov- + -iš. MeŤutim, buduši da se proces asimilacije 

putem posrbljavanja liţnih imena odvijao sporo, episkop Melentije 

donosi uredbu 1899. godine s popisom srpskih liţnih imena koja 

parosi Timoţke eparhije moraju dodeliti novoroŤenţadi prilikom 

krštavanja. 

Takvom politikom crkvenih vlasti muška liţna imena uobiţajena 

meŤu Rumunima (Vlasima), kao što su: „Jovan-Jon, Ilija, Paun, Pavle 

(Pavel – S. G.), Janko (Iancu – S. G.), Novak, Gruja, Patraniko 

(Patranică – S. G), Simon (Simion – S. G.) itd” ili prezimena, kao što 

su: „Burćan, Ursu, Ţurka, Stojkan, Dragu, Simon, Mocan, Moskal, 

Trujelaš, Petrimor, Bisorkan, Panjika, Furfoka (Forfoacă – S. G.), 

Bakajur, Togojan, Angelan, Ljiku, Krcija, Meresko, Trujkan, Puncu, 

Grama, Picu, Kokan, Zagan, Darabanc, Firan, Janoš (danas 

Janošević – S. G.), Dragija, Bajin, Frfalan (danas Frfalanović – S. 

G.), Trailuca (danas Trailović), Balač, Predan, Mijucan, Škoprda, 

Vidu, Babev, Racar, Truronja, Jokan, Birov, Petrujka, Bora, 

Podgorčan, Tala, Zabeće, Burku, Muleš itd.”, koja je zabeleţio 

Marinko Stanojeviš u selu Zlotu kod Bora, zauvek su nestala. On 

beleţi da su prezimena kod zlotskih Rumuna (Vlaha) ili „stara 

plemenska imena koja se i danas ţuvaju, ili su data po nekom 

zanimanju kog pretka”, a neko je imao u „prezimenu više imena...: 

Pavle Panjika Forfoka, Janko Sima Pavle Srbu, Gruja Jovan Todor 

Stojanoviš, Danilo Marinkoviš, Barbul BaŤa, Petar Krancara, Jon Mititeiju, Jon 

Dumitru, Jonaško Jankoviš, Jon Gošan, Jovan Ţeţa, Todor Praša, ĐorŤa Buka, Jon 

Falţa, Jon BonŤa, ĐorŤa Malţa, Jon Jonoviš, Stanţul Nikoliš, Jon Dumitraško, Jon 

Geran, Trailo Ššopul, Krsta Ţurjebe, Nikola Borak, Radukan Genţa, Nikola Mogri, 

ĐorŤa Ţonpa, Prvu Bongel, Krsta Petroviš, Lapadat Radu Puru, ĐorŤa Ţorovan, 

Stanoje ĐorŤeviš, Jon Genţu, Oprica, Petar Merkal, Jon Teštran, Jon Gaina, Jon 

Preda, Barbu Petru Šeneu, Jon Ţiţika, Jon Popoviš, Firu Ţonpa, Nica Grama, Jon 

Šalkot, Jovan Lazar, Jon Dodonete, Nikola J. Jonoviš Korn, Nastas Stojanoviš, Barbul 

Ţaušan, Krsta Matesai, Jordaše Dumitru, Janko Guca, Dimitrije Prţu, Dinul, Nikola 

Dodoneše, Jon Andrejiš, Nikola Saviš, Lapadat Florika itd.


ĐorĎesi, itd.”, 1007 koja su zauvek nestala iz imenoslova Rumuna 

(Vlaha) istoţne Srbije tako što su prevedena (Florea > Cvetko), 

zamenjena (Joana > Jovana, Jon > Jovan), ţak i ona slovenskog 

porekla (Slavejţa > Slavoljub) ili posrbljena dodavanjem veš 

spomenutih sufiksa -ov- + -ić (Floriš, Janoševiš, Furfulanoviš, 

Trailoviš) itd. 

Da su rumunska (vlaška) imena, patronimi i prezimena nestajali i 

da su preinaţavani na naţin koji smo prethodno naveli, potkrepišu 

mišljenjem Vidosave Stojanţeviš: „Od tada (od 1833 – S. G.) pa sve 

do kraja 19. veka stanovništvo Ďerdapskih naselja prolazilo je kroz 

snaţan proces etničkih proţimanja i asimilacije, ali ne više 

posredstvom istorijsko-politiţkih prilika, ratova i prebegavanja, nego 

u novim uslovima... značajan je uticaj crkve, prosvete i 

administrativne uprave, na nove meŤuetniţke odnose srpsko-vlaškog 

stanovništva Ťerdapskih naselja... u kojima su mnoga stara vlaška i 

srpska prezimena već dobila novu formu, u kojoj je ujedno odraţeno i 

etničko stapanje... Na pr. u Donjem Milanovcu veš 1863, a i kasnijih 

godina, i u drugim Ťerdapskim naseljima, sve su brojnija imena 

’Prvul, Dinul i Jon Jovanoviš’, ili ’Ilija, ĐorŤe i Jovan Barbuloviš’, a 

stara vlaška prezimena ’Lungu, Cucul, Flora’ i druga, postala su 

’Lungulović, Cuculović, Florić’ i slično.” 1008 Ovde se sa mišljenjem 

Vidosave Stojanţeviš ne bih sloţio samo u delu teksta koji govori da 

su „i srpska prezimena ... dobila novu formu” i da je to išlo naruku 

obostranom etniţkom stapanju srpskog i vlaškog stanovništva. Pre bi 

se moglo reši da je bilo utapanja, odnosno asimilacije rumunskog 

(vlaškog) ţivlja u srpsko stanovništvo koje još i danas traje, ali ne 

samo pod uticajem crkve veš i putem prosvete, medija, tj. radija, 

televizije i štampe. 

MeŤutim, asimilacija Rumuna (Vlaha) današnje istoţne Srbije 

nije se odvijala samo posrbljavanjem liţnih imena veš i bugarizacijom 

najţešše dodavnjem -ov, -ev za muški i -ova, -eva za ţenski rod na 

1007 Marinko Stanojeviš, Antropogeografski pregled Timočke Krajine. Crna Reka 

– Antropogeografski prilozi, Zbornik priloga za poznavanje Timoţke Krajine knj. III, 

Beograd 1931, 52. 


Negotin 2003, 219220; Arhiv Srbije, Min. fin. Promišljenost, popisna knjiga okruga 

poţarevaţkog, sreza golubaţkog i sreza poreţko-reţkog, za 1863. godinu.


oţevo ime, kao što je bilo na primer u rumunskim (vlaškim) selima, 

Halovu (18931894, Faksimili dokumenata, 14, 15, 16, 17, 18), 1009 

Šipikovu, Velikom i Malom Jasenovcu (1893), 1010 i Šipikovu 

1009 Държавен архив – Видин, ф 545К, оп.1, а.е. 55. Imena i prezimena iz knjige 

roŤenih, venţanih i umrlih sela Halova za 18931894. godinu: Georgij Jon Georgiev 

(Gheorghie Ion Gheorghe), Jon Prvulov (Pîrvu), Jon H. Varalungov (Varalungă), Jon 

V. Mavrov (Mavru), Jon Dinulov (Dinu), Jon Todorov (Tudor), Marin Jonov (Ion), 

Marija Stojan V. Bucov (Buță), Marin Stojan Nikov (Nică), Matej Stan Mitrov 

(Mitru), Petar Kalinov (Petru Calin), Prvu Marinov (Marin), Prvu R. Gligorov 

(Gligorie), Prva M. Florova (Florea), Pena Gajdarova (Gaidaru), Mihael Predov 

(Preda), Stana Dinova (Dinu), Stanko Epurov (Stancu Iepure), Stanka Bzzova (Stanca 

Bîzova), Florja Prvulov (Florea Prvul), Florja Kalinov (Florea Calin), Florja Ţobotja 

(Florea Ciobotea), Vana Marinov (Vană Marin), Dinu Stanov (Stan), Jon Dinulov 

(Dinu), Ivana Marinova (Marin), Jon Stanţov (Stanciu), Matej Ivanov (Ivan), Marija 

Todorova (Tudor), Marija Lapaducova (Lapaduță), Marin Prvulov (Prvul), Petar 

Marinov (Petru Marin), Prva Njikanova (Nicanu), Pauna Jonova (Ion), Petar Serakov 

(Petru Seracu), Ţivan Kovaţov (Jivan Covaci), Jona Kalinova (Calin), Jon Petrov 

(Petru), Jon Radov (Radu), Kalin Nika (Calin Nică), Marin Gelov (Gelu), Mitra 

Didanova (Didan), Naida Stanova (Stan), Naida Prvova (Prvu), Stanko Stojanov 

(Stancu Stoian), Stan Jonov (Ion), Stanka Kalinova (Stanca Calinu), Stanka Hristova 

(Stanca Hristea), Stanka Petraškova (Stanca Petrașcu), Stanka Stojanova (Stanca 

Stoian), Stanka Todorova (Stanca Tudor), Stanka Marinova (Stanca Marin), Todor 

Hristov (Tudor Hristea), Floro Predov (Florea Preda), Florija Marinov (marin), Florija 

Predova (Preda), Florija Stojanova (Stoian), Prva Petraškova (Petrașcu), Prvu 

Ivanikov (Ivanică), Janko Petrikov (Iancu Petrică) itd. 

1010 Държавен архив – Видин, ф 545К, оп.1, а.е. 54. Imena i prezimena iz knjige 

roŤenih sela Šipikova, Velikog Jasenovca i Malog Jasenovca za 1893. godinu: 

Marijan Florov, Prvu Milošov Kolov, Florija Stankova Dula, Jon Stankov Kalin, Jon 

Marinov Florov, Todor Stankov Ţabuk, Gergina Georgieva Stankova, Ivan Gog 

Kolov, Jona Petrova Jonova, Stanko Prvov Stankov, Jona Prvova Prvucova, Georgi 

Nicov P. Dinu, Stanko Kolov Ţokoj, Angelina Stankova Luca, Stanko Petrov 

Georgiev, Jon Stojanov Stojanov, Paraskeva Marinova Paunova, Dina Jonova G. 

Petrova, Jona Petru, Nika Petrov, Vana Petrov Georgiev, Vana Kol Truca, Jona 

Gogova Badja, Jona Vanova Nica, Jona Stanova Krvov, Marija Georgova Radova, 

Nica Iliev Badja, Gergina Milenkova Stankova, Jon Petrov Narod, Florja Stojanova 

Ivanova, Kalin Stojanov Ivanov, Stana Nikova Nicova, Kalina Nikova Nicova, Petru 

Georgiev Nicov, Ilija Todorov Stojanov, Stanku Dumitrov Pirka, Stana Jonova 

Marinova, Stana Jonova Karabulja, Stan Petrov Marinov, Gergina Florova, Stan 

Nicov Jonaško, Prva Prvulova, Marija Badja Gica, Stanko Jonov Firov, Gog Florov 

Gic, Nica Georgiev Jonov, Jona Georgiev S. Nika, Jona Stanova D. Kălja (Ioana 

Stanu Căla), Pătru Bădeov G. Nedelko, Aleksandru Pătru Bobošik, Nika Gog N. 

Andrej, Gergina Petrova Kovaţ, Stana Georgieva Pirka, Vana Stankov, Marijan Radu 

I. Kolin, Stanko Nicov Georgiev, Gergina Jonova Bojadţija, Prva Prvulova Stanova,


(1895), 1011 koja su po osloboŤenju od Turaka (1878) bila u sklopu 

Kneţevine Bugarske do Prvog svetskog rata (1918), kada su pripojena 

Srbiji, da bi nakon toga poţeo proces posrbljavanja prethodno 

bugarizovanih liţnih imena i prezimena rumunskog (vlaškog) 

stanovništva. 

Nenad Makuljeviš u svojoj knjizi Crkvena umetnost u 

Kraljevini Srbiji kaţe da je „Nacionalnu delatnost u Crkvi, što je 

izgleda u potpunosti odgovaralo duhu epohe i mladoj srpskoj 

nacionalnoj drţavi, sprovodio ... mitropolit beogradski Mihailo” 

Jovanoviš (18591881. i 18891898), rodom iz Sokobanje, i njegov 

naslednik Inokentije (18981905), rodom iz Šapca, 1012 tako da je 

nacionalna delatnost u crkvi za vreme ove dvojice beogradskih 

mitropolita, kao što je reţeno, u duhu epohe i mlade srpske nacionalne 

drţave, manje-više povezana s nacionalnim radom dvojice timoţkih 

episkopa, Evgenija Simeonoviša (18651880), ţiji je „dugogodišnji 

pridvorni Ťakon, kasnije arhimandrit m(anasti)ra Vratne Filaret 

Petroviš” 1013 pisao raspravu o Vlasima, i Melentija Vujiša 

(18911911). 1014 

Jon Radov G., Stanka Radu Stankov, Prvo Kolov, Gina Nic Stojan, Nik Pătru, Georgi 

Stankov Stankov, Stan Pătru Pulja, Paska Stojan Jonaško, Jona Belja Georgi, Prva 

Mijan Matej, Jon Florov Jonov, Stojan Velkov Georgiev, Gergina Prvulova 

Georgieva, Florija Georgieva S. Mihaj, Jona Prvulova Stankova, Gog Radu Stanko, 

Mitrana Ivanova Ivanova, kalin Pătru Nica, Floro Prvu Buţa, Miloš Vana Bobica, 

Marija Gog P. Stanţov, Nina Pătru vana, Paun Badja Nikola, Kalina Prvu Truca, Jona 

Marinova Andrej, Trifu Marin S. N. Ţupka itd. 

1011 Държавен архив – Видин, ф. 545К, оп.2, а.е. 23. Imena i prezimena iz 

knjige roŤenih sela Šipikova za 1895. godinu: Prva Radu Ţortan, Petru Mitar 

Ţortanov, Prva Petru Narodu, Stanka Marinova Dimitrova, Jon Florja, Paun Stanov 

Prvov, Todor Stanko Georgijev, Klementina Radulova Kalinova, Prvu Petrov 

Ţolakov, Kola Stanov Trucov, Miloš Petrov Ivanov, Floro Badja Petrov, Georgi 

Florov Georgiev, Ilana Radu Sandu, Marija Nicu Ionova, Gog Petru Petru, Floro Dino 

Dimitrov, Marija Prvu Kuku, Jon Georgiev Surdu, Milan Petru Stankov, Florija 

Georgijeva Preda, Kalin Kola Nicov, Georgi Florov Dimitru, Kalin Paun Ţakomu, 

Jona Georgieva Patrucova, Marin Stan Petru i Florija Stankova Trucova itd. 

1012 Nenad Makuljeviš, Crkvena umetnost u Kraljevini Srbiji (18821914), 

Beograd 2007, 78. 

1013 Spomenica Timočke eparhije: 18341934, priredio Milan Cvetinţanin, 

Sremski Karlovci, 1934, 11. 

1014 Melentije Hilandarac (svetovno Ljubomir Vujić; Oseţenica kod Valjeva, 27. 

jul 1857 Sveta gora, 7. novembar 1921) bio je episkop timočki, hilandarski


Zauzimanjem i staranjem episkopa Evgenija podignuta je 

katedralna crkva u Negotinu i mnogi hramovi u drugim naseljima sa 

rumunskim (vlaškim) ţivljem, npr. u Boljevcu, Krivelju, Slatini kod 

Bora, Kobišnici, Mokranju, Prahovu, Kladovu, Jabukovcu, Brzoj 

Palanci, Tekiji, Plavni itd., 1015 a „od dolaska episkopa Melentija 

preduzeta je velika nacionalna aktivnost u Timočkoj eparhiji. 

Nacionalni rad je postao, izgleda, dominantna delatnost Crkve u toj 

oblasti i kao takav imao je snaţnog uticaja na razvoj crkvenog 

slikarstva te oblasti.” 1016 On je stigao u „eparhiju, ţije se središte 

nalazilo u Zajeţaru, 10. novembra 1891”, ali „zateţeno stanje mu nije 

odgovaralo”, pa je „u borbi za ostvarenje srpske nacionalne politike” 

traţio od svojih potţinjenih „da se stane ’na put širenju vlaizma’”, a 

potom piše „1895. kralju Aleksandru Obrenoviću i predlaţe čitav niz 

mera. 1017 Episkop Melentije je imao podršku i od kralja Petra 

KaraĎorĎevića, koji se zalagao da se na području Timočke eparhije (u 

vezi sa srbizacijom i asimilacijom Rumuna /Vlaha/) koncentriše rad 

sveštenika, učitelja i policije.” 1018 

Naime, „U junu 1910, delegacija Duhovnog suda posetila je 

kralja, koji se ţudio zašto se oni sastaju usred leta, kad se ostali 

podviţnik i srpski bogoslovski pisac. Osnovnu školu završava u Krţmaru, a gimnaziju 

u Beogradu. Odmah posle gimnazije se zamonašio (25. juna 1877) u manastiru 

Vraševšnici i dobio monaško ime Melentije. Kao monah završava Beogradsku 

bogosloviju 1883. godine. Na poziv mitropolita Mihaila, tada izgnanog u Rusiju, 

odlazi kao pitomac u Kijevsku duhovnu akademiju, koju završava 1887. Po povratku 

postavljen je za rektora u Prizrenskoj bogosloviji. Na predlog mitropolita Mihaila, 

Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve u Kraljevini Srbiji izabrao ga je za 

timoţkog episkopa i posvetio 10. oktobra 1891. godine. Kao timoţki vladika 

preosvešeni Melentije radio je više od 20 godina. Uprkos slabom zdravlju, neumorno 

se je radio na podizanju duhovne svesti u narodu, naroţito protiv praznoverica. 

Osobito se trudio da poboljša duhovno, prosvetno i materijalno stanje svoga 

sveštenstva. Posle 22 godine rada zatraţio je umirovljenje (penzionisanje), što mu je 

odobreno 15. juna 1913, pa odlazi na Svetu goru. 

1015 Spomenica Timočke eparhije: 18341934, priredio Milan Cvetinţanin, 

Sremski Karlovci, 1934, 12. 

1016 Nenad Makuljeviš, Crkvena umetnost u Kraljevini Srbiji (18821914), 

Beograd 2007, 78. 

1017 AS, P.O.K. 30/44. 

1018 Nenad Makuljeviš, op. cit., 2007, 75; Dragoljub R. Ţivojinoviš, Kralj Petar I 

KaraĎorĎević ţivot i delo: U Otadţbini 19031914. godine, Beograd 1990, 130.


odmaraju. Posebno se raspitivao kod episkopa Melentija o prilikama u 

njegovoj episkopiji i raspoloţenju meĎu tamošnjim Vlasima. Izrazio je 

mišljenje da ’tu treba koncentrisati rad ne samo sveštenika nego i 

učitelja i policijskih vlasti. Eto, čak i u vojsci ti Vlasi neće da govore 

srpski, nego im traţe podoficire koji znaju rumunski’”. 1019 

MeŤutim, nacionalno delovanje crkve na teritoriji Kraljevine 

Srbije, posebno u njenom istoţnom delu, u Timoţkoj eparhiji, izgleda 

nije javno odobravano od strane vlasti jer je igumanu Vratne, Filaretu, 

na svešteniţkom zboru u Nišu bio oduzet pripremljen tekst „o 

Vlasima” i nije mu dozvoljeno da ga proţita „iz viših obzira”. 1020 Ipak, 

na teritoriji istoţne Srbije, „koju u velikom broju naseljava vlaško 

stanovništvo” 1021 u vreme „Kraljevine Srbije, sa autokefalnom 

Crkvom, (srpski – S. G.) nacionalni program se slobodno razvija i u 

funkciji je aktivnog nacionalnog rada koji je Crkva vodila”, 1022 

odnosno sprovodila prema Rumunima (Vlasima) u cilju njihove 

potpune asimilacije. 

Nenad Makuljeviš u svom radu Umetnost i nacionalna ideja u 

XIX veku iznosi mišljenje da se „Jedan od vidova aktivnog 

nacionalnog rada odvijao ... u pravoslavnim hramovima Srbije, 

krajem XIX veka i početkom XX veka. Kako je nacionalno 

opredeljenje etnički mešovitog stanovništva istočnih i jugoistočnih 

delova Srbije bilo u velikoj meri neizgraŤeno, u ovim podruţjima 

odvijala se aktivna nacionalna akcija. Likovni programi trebalo je da 

odgovaraju zvaničnim namerama srpske drţave i crkve, što je i 

naglašavano u arhivskim dokumentima. Osnovni vid delovanja bilo je 

isticanje srpskih svetitelja, kao i dogaĎaja iz srpske istorije. To je 

uslovilo potpunu dominaciju nacionalne tematike u pravoslavnim 

hramovima na ovom podruţju. Tako u crkvama na području Krajine, 

u Negotinu, manastiru Bukovu i Radujevcu, potpuno dominiraju srpski 

1019 Dragoljub R. Ţivojinoviš, op. cit., 1990, 130. 

1020 P. Doboljub (iguman Filaret), Srpski odzarci iz rumunske istorije, Vesnik 


1021 Nenad Makuljeviš, op. cit., 2007, 75; Dragoljub R. Ţivojinoviš, op. cit., 1990, 

130. 

1022 Nenad Makuljeviš, op. cit., 2007, 81.


nacionalni ciklusi.” 1023 

Razvijajuši svoju ideju, Makuljeviš u raspravi Srednjovekovne 

teme u srpskom crkvenom slikarstvu XIX veka piše da su „Scene iz 

srednjovekovne istorije imale ... angaţovan karakter na pojedinim 

podruţjima gde je bio naglašen srpski nacionalni rad” i ponavlja da je 

„Jedan od istaknutih nacionalnih radnika bio ... episkop timočki 

Melentije” i da je zahvaljujuši njemu „na teritoriji Timočke eparhije 

ostvaren ... jedan od najreprezentativnijih nacionalnih programa u 

Kraljevini Srbiji.” U prilog tome kaţe da „Na zidovima Saborne crkve 

u Negotinu Steva Todoroviš, zajedno sa suprugom Poleksijom slika 

niz scena iz srpske istorije... U Bukovu on slika niz srpskih svetitelja i 

ponavlja istoriografska rešenja iz Negotinske crkve. U formulaciji 

ovih programa istaknuto mesto zauzima crkvena jerarhija Timočke 

eparhije. U prednacrtu ugovora za Bukovo bilo je traţeno da se slika i 

car Dušan. Timoĉki episkop Melentije došao je u sukob sa ĐorŤem 

Krstišem povodom rasporeda ikona za crkvu u Mihailovcu. On je 

zahtevao da se iz nacionanih razloga naslikaju ličnosti srpske 

srednjovekovne istorije.” 1024 

Da je episkop Melentije zaista preduzeo sve kako bi stao „na put 

širenju vlaizma”, pokazuje i dogaŤaj prilikom konaţne vizitacije crkve 

u selu Mihajlovcu 1892. godine. On je tada naišao na ikonostas na 

kome su se nalazile ikone na „tuŤem jeziku” (vlaškom). 1025 Tokom 

1896, kada je došlo do polemike sa ĐorŤem Krstišem povodom 

rasporeda ikona na ikonostasu, episkop Melentije je u obrazloţenju 

svog plana istakao da „ne samo ikonu Svetog Simeona no i Svetog 

Save s lepim srpskim (podvuţeno) natpisom treba staviti gde god na 

drugom za narod pristupačnijem i uočljivijem mestu. Ovo zbog naših 

nacionalnih (podvuţeno) interesa jer imamo u vidu narod u kome se 

Mihajlovačka crkva nalazi”. „Ovaj predlog bio je i usvojen – iznosi 

1023 Nenad Makuljeviš, Umetnost i nacionalna ideja u XIX veku: Sistem evropske i 

srpske vizuelne kulture u sluţbi nacije, Beograd 2006, 319320. 

1024 Nenad Makuljeviš, Srednjovekovne teme u srpskom crkvenom slikarstvu XIX 

veka : Prilog recepciji nacionalnog srednjovekovnog nasleĎa u srpskom slikarstvu 

XIX veka, u: Postvizantijska umetnost na Balkanu, I tom, ZLUMS 3233, Novi Sad 

2003, 209. 

1025 AS-MPs-c, g. 1900, B-3256.8


Makuljeviš – od predstavnika Ministarstva prosvete.” 1026 

Prvobitni ikonostas mihajlovaţke crkve na koji je naišao episkop 

Melentije ţinila je „konstrukcija tradicionalne forme, s ikonama 

oslikanim od strane zografa vlaškog porekla.” Nakon episkopovog 

negodovanja stari ikonostas s ikonama na „tuđem jeziku” (vlaškom) 

je „uklonjen, a njegovi delovi deponovani u pokretni crkveni fond”. 

Potom je „Za rad na novom ikonostasu uposlen … Milisav Markoviš, 

jedan od najangaţovanijih slikara u Timoţkoj eparhiji. Usvojivši 

njegov plan za ikonostas, episkop Melentije je poslao 1896. nacrt na 

odobrenje u Ministarstvu prosvete i crkvenih dela. Predloţeni plan, 

meĎutim, nije usvojen bez zadrške. Naţelnik crkvenog odeljenja 

ministarstva zatraţio je mišljenje slikara ĐorŤa Krstiša. Potom su 

usledili Krstićevi komentari ikonografskog programa, uz insistiranje 

na izmenama kojima bi ikonostas bio više usklađen sa „duhom 

pravoslavlja” … Polemika je zakljuţena 8. avgusta 1896, uz 

prihvatanje nekoliko Krstićevih predloga. Sa konaţnim odobrenjem 

plana Milisav Markoviš je prionuo na rad, te je novi ikonostas u 

Mihajlovcu postavljen 1900. godine.” 1027 

MeŤutim, pokazatelj da ikone sa prethodnog ikonostasa zbog 

kojih je negodovao Melentije nisu nastale za „ikonostas u Mihajlovcu 

jeste datum izrade 13. septembar 1819, zapisan na ikoni Hrista. 

Godina rada ukazuje da ikone potiču iz crkve hronološki starije od 

mihajlovačkog hrama, te se moţe pomišljati da su ih pri doseljavanju 

meštani Velikog Ostrva doneli sa sobom”, 1028 a zograf koji je izradio 

„sve navedene ikone ostavio je potpis na prestonoj ikoni Hrista 

velikog arhijereja. U donjem desnom uglu zapisan je datum izrade, 

kao i ime slikara sa odrednicom „zograf” (zôgrafô), na ţalost 

nedovoljno ţitljivo. Na vlaško poreklo slikara ovog ikonostasa 

ukazuju natpisi ikona, kao i zografski slikarski rukopis. Samouk u 

slikarskoj izvedbi, sa karakteristiţnim osloncem na tradicionalne 

ikonografske modele, ovaj majstor pripada struji brojnih vlaških 

1026 Nenad Makuljeviš, op. cit., 2007, 76; AS-MPs-c, g. 1900, B-3256. 

1027 Irena Široviš, Crkva Svetog ArhanĎela Mihaila u Mihajlovcu, u: Sakralna 

topografja Negotinske Krajine, priredio Nenad , Negotin 2012, 116117. 


topografja Negotinske Krajine, priredio Nenad , Negotin 2012, 122.


zografa koji su radili na ovom području” 1029 istoţne Srbije. 

Uz episkopa Melentija, i iguman manastira Vratne Filaret se 

javno zalagao za aktivnu nacionalnu politiku na podruţju Timoţke 

eparhije. On je u Vesniku Srpske crkve negativno pisao o slikarstvu 

Manastirice za koje je smatrao da je „to drljanje – mazanje, postalo u 

prošlom veku (XVIII vek – S. G.) ... kad je severoistočni kraj Srbije, 

crkvenom upravom bio podčinjen Rimničkom episkopu” (U manastiru 

Vratna naŤen je antimis koji je poslao episkop Inokentije iz Rimniţke 

episkopije 1722. godine), 1030 odnosno „kad su Vlasi komotno mogli ne 

samo svog Sv. Nikodima u pozituri vlauštine namalati u Manastirici, 

nego i po svim crkvama, Krajinskog i Crnorečkog okruga, knjige 

svoga jezika naturiti da budu dugo vreme svedoci njihove najezde u 

srpskoj zemlji s političkim ciljem...” 1031 I sveštenstvo je s razlogom 

prihvatilo pravac episkopovog rada, kako u svojoj Besedi kaţe 

knjaţevaţki jerej Lazar Petroviš, zato što je Timoţka eparhija „na 

tromeĎi triju tuĎih narodnosti, koje teţe i delaju suprotno našem 

duhovnom i nacionalnom jedinstvu dakle suprotno našem (srpskom – 

S. G.) opstanku”. 1032 

To da su Rumuni (Vlasi) „knjige svoga jezika” (rumunskog – S. 

G.) naturali „u srpskoj zemlji s politiţkim ciljem” ţista je demagogija 

igumana Filareta, jer „stare rumunske liturgijske knjige”, po 

mišljenju Tihomira ĐorŤeviša, „nije unela u s.i. Srbiji nekakva 

propaganda, već su ona ostatak iz onog doba, kada se nije gledalo 

na narodnost, već na hrišćanstvo. Iz ovih knjiga rumunski su 


topografja Negotinske Krajine, priredio Nenad , Negotin 2012, 123124. 

1030 Antimis u prevodu sa rumunskog glasi: „Ovaj Boţji antimis kojeg načini 

boţjom milošću bez krvi posvećene tajne, blagosloven je darom ţivota svemogućeg 

duha, i blagosloven je rukom od Boga ljubljenoga episkopa rimničkog gospodina 

Inokentija 7230.” (a~6stâ dÔmn6z66sky antjmisâ pr6kar6l6 sâ sâvêr{aú6 

dÔmn6z6êska ~ï fãrâ d6 sénџ6 sfi(n)cita tainã: saÔ sfi(n)citâ kÔ darÔlâ d6 viêcâ 

fâkâtorälÔè dÔhã: {i saÔ bl(â)goslovitâ pr(â)n ména äbitoälÔè d6 dÔmn6z6Ô 

6pjskopÔl lÔè rimnikÔlÔi k r k inñk6nti7: zsl). 

1031 P. Doboljub (iguman Filaret), Srpski odzarci iz rumunske istorije, Vesnik 


1032 Lazar R. Petroviš (sveštenik knjaţevaţki), Beseda kojom je jerej Lazar R. 

Petroviš pozdravio episkopa timoţkog Gospodina Melentija u crkvi knjaţevaţkoj, 

prilikom kanoniţne posete, u: Vesnik Srpske crkve VI, Beograd 1896, 536; Nenad 

Makuljeviš, op. cit., 2007, 75.


sveštenici vršili službu na vlaškom jeziku.” 1033 Kao i drugde, Đokišu 

je i ovom prilikom promaklo da kaţe da su rumunski sveštenici vršili 

sluţbu na rumunskom jeziku. Da li zato što je vlaški jezik za njega bio 

sinonim za rumunski jezik ili su moţda rumunski sveštenici pored 

rumunskog znali i vlaški (?), koji danas Ministarstvo prosvete uz 

pomoš svojih saradnika u Vlaškom nacionalnom savetu nameše 

Rumunima (Vlasima) kao fakultativni predmet u školama istoţne 

Srbije pod nazivom Vlaški govor sa elementima nacionalne kulture, 

ne bi li se dokazalo da Vlasi istoţne Srbije nisu isto što i Rumuni 

istoţne Srbije, tj. ne pripadaju istom narodu. 

U sprovoŤenju srpske nacionalne politike da Rumuni (Vlasi) u 

Timoţkoj eparhiji izgube svoj etniţki i nacionalni identitet istakao se i 

Radenko AnŤelkoviš, koji je 1897. bio postavljen za namesnika sreza 

kljuţkog okruga krajinskog. Kako je srez „bio neureĎen”, episkop 

Melentije je zahtevao da se „sve u red dovede”. Tada je Radenko 

AnŤelkoviš pokupio „zaostale neke vlaške Antinimise” po kljuţkom 

srezu. Zato je bio izveden pred Duhovni sud, ali nije bio kaţnjen. 

Sledeši korak „preduzimljivog” namesnika bio je da se na 

ikonostasima promene ikone. „Po nareĎenju Gospodina Episkopa, 

preduzeo sam, da se sve vlaške ikone izbace iz srpskih crkava sreza 

ključkog … Stare ’vlaške’ ikone su skidane i nove, rad Milisava 

Markovića, nameštene su u crkvama Sipskoj, Kladušničkoj, 

Grabovičkoj, Velikovrbičkoj, Malovrbičkoj, Urovačkoj i Vajuškoj”. 1034 

U ovome nalazim da su vaţna dva momenta. Jedan je zamena 

rumunskih antimisa srpskim za šta je „preduzimljivi” namesnik 

izveden pred Duhovni sud, ali nije kaţnjen, a i kako bi bio ako je to 

uradio po nareŤenju episkopa Melentija. Drugi momenat je 

izbacivanje starih „vlaških” ikona i njihova zamena novim „srpskim” 

ikonama, takoŤe po nareŤenju episkopa, iz sela Sipa, Kladušnice, 

Grabovice, Velike Vrbice, Male Vrbice, Urovice i Vajuge u kojima je 

tada ţivelo, a i danas ţivi, rumunsko (vlaško) stanovništvo, koje je, 

valja naglasiti, sopstvenim sredstvima sagradilo svoje hramove, ali su 

oni svejedno prozvani srpskim crkvama. 

Dakle, crkve su sagradili Rumuni (Vlasi) u svojim selima 

1033 Jovan Đokiš, op. cit., 220, 221. 



sopstvenim sredstvima, ali su one sada u srpskoj zemlji i zato se u 

njima mora vršiti sluţba boţja na „srpskom”, taţnije na 

novocrkvenoslovenskom koji ni Srbi nisu razumeli, a kamoli Rumuni 

(Vlasi). Ako ovo nije oţigledan primer prisilne asimilacije predvoŤene 

crkvom, onda ne znam šta drugo moţe biti. 

Ova zamena antimisa i ikona rumunskih (vlaških) sa srpskim 

pomalo me podseša na tekst Nenada Makuljeviša u vezi s 

uznemiravanjem srpske javnosti vestima „o preslikavanju 

srednjovekovnih portreta srpskih vladara” ili, konkretnije, „o 

’uništavanju’ portreta cara Dušana i carice Jelene u Seru”, 1035 o ţemu 

su srpsku javnost, svojevremeno, obaveštavali Branislav Nušiš i Pera 

Todoroviš kao o pravom vandalizmu. 

Ali Jovan Đokiš bi i posle ovoga jednako rekao da su „mnogi 

vlaški sveštenici bili postavljeni u čisto srpskim selima, a koji su sa 

srpskim stanovništvom samo vlaški govorili i u crkvi na vlaškom jeziku 

sluţbu drţali.” 1036 Ako su za Đokiša gorenavedena sela srpska, onda u 

njima, po njegovom uverenju, moraju ţiveti Srbi, pa i crkve zato 

moraju biti srpske. Otuda potreba za novim srpskim ikonama i 

srpskim popovima koji še pojati na novocrkvenoslovenskom da ih 

parohijani mogu bolje „razumeti”. Ovo je ţist sarkazam, jer na 

Đokiševu ţalost u napred navedenim selima, ponavljam, ţiveli su, a i 

danas ţive ţisti Rumuni (Vlasi), mada on vazda sumnja da Vlasi 

„predstavljaju čist rumunski elemenat” i dodaje „ako o čistoti 

rumunskog elementa moţe biti govora”, jer su Vlasi, po njegovom 

dubokom uverenju, vešinom „srpskog porekla”. 1037 

Suprotno mišljenju Đokiša, Stevan Maţaj u svom delu navodi da 

Rumun Crnoreţkog okruga „rado ima lepu crkvu, što svedoči crkva 

Kriveljska, Slatinska, koje su čisto rumunskim novcem ozidane, i 

Boljevačka, gde su takoĎe neke rumunske opštine učestvovale u 

podizanju Boţjeg hrama”, 1038 ali koristi od toga nema, jer su one preko 

noši naredbom preosvešenog episkopa Melentija sve do jedne 

proglašene srpskim crkvama na braniku srpstva. 

1035 Nenad Makuljeviš, op. cit., 2007, 80. 



1038 Stevan Maţaj, Crnorečki okrug, u: Glasnik Srpskog uţenog društva, knj. 73, 

Beograd 1892, 148.


Tako su tokom XIX veka pravoslavni hramovi „predstavljali ne 

samo mesta bogosluţbenih obreda već i sedišta javnih delatnosti 

srpskog naroda”, a jedna od bitnih poruka „bila je u znaku 

nacionalnog.” 1039 Repertoar srpskih svetitelja i kompozicija iz srpske 

nacionalne istorije u crkvama sagraŤenim u rumunskim (vlaškim) 

selima istoţne Srbije izveden je u monumentalnim dimenzijama, a 

srpski natpisi su jasno istaknuti. Makuljeviš kaţe da je „Namera 

naruţioca (episkopa Melentija – S. G.) sigurno bila aktivno dejstvo na 

posetioca kome je srpska istorija, prikazana kroz nacionalne svetitelje 

i najznaţajnije dogaŤaje, vizuelno prezentovana i verbalno isticana 

prilikom beseda na bogosluţenjima”, poput ove Laze Kostiša, paroha 

knjaţevaţkog: „’Mi, koji smo imali u našoj istoriji i velike umove i 

čvrste karaktere, kao što su: Stevan Nemanja, Sv. Sava, Kralj Milutin, 

Car Dušan Silni, Kara-ĐorĎe, Miloš i Mihailo Obrenovići, koji su 

svojim radom učinili te je Srbija bila moćna i viĎena u Evropi’.” 1040 

Makuljeviš je u pravu kada kaţe: „Slika i reč zajedno su delovali i 

sluţili formiranju i odrţavanju (srpske – S. G.) nacionalne svesti” 1041 

meŤu Rumunima (Vlasima) istoţne Srbije. 

Srpski nacionalni program „u zidnom slikarstvu Timoţke 

eparhije formulisan je u katedralnoj negotinskoj crkvi” 1042 , a jedan od 

„istaknutih nacionalnih radnika bio je episkop timočki Melentije”, koji 

je zasluţan što je „na teritoriji Timočke eparhije ostvaren ... jedan od 

najreprezentativnijih nacionalnih programa u Kraljevini Srbiji.” 1043 

U tom poslu nije bio sam, što se moţe videti iz Besede kojom je 

Lazar R. Petroviš, paroh knjaţevaţki, pozdravio episkopa Melentija 



XIX veka, u: Postvizantijska umetnost na Balkanu, I tom, ZLUMS 3233, Novi Sad 

2003, 206. 

1040 Lazar R. Petroviš (sveštenik knjaţevaţki), Beseda na proglas Kraljevine, od 

Laze Petroviša sveštenika Knjaţevaţkog, Vesnik Srpske crkve VII, Beograd 1897, 

653. 

1041 Nenad makuljeviš, op. cit. 2007, 7677. 

1042 Nenad Makuljeviš, op. cit. 2007, 76; 



XIX veka, u: Postvizantijska umetnost na Balkanu, I tom, ZLUMS 3233, Novi Sad, 

2003, 209.


prilikom njegove kanoniţne posete: „Preosvešeni Vladiko. Ustanovi 

timočke eparhije cilj je: da učvršćava i gaji Pravoslavlje; da neguje i 

širi srpsku misao i pismenost kako u granicama Kraljevine Srbije tako 

isto i van granica njenih, jer i tamo ima naše braće Srba... Tim pre, 

što je ova Eparhija na tromeĎi triju tuĎih narodnosti, koji teţe i deluju 

suprotno našem duhovnom i nacionalnom jedinstvu.” 1044 MeŤutim, da 

nisu svi sveštenici išli stopama episkopa Melentija, saznajemo od 

Jovana Đokiša, koji se, tokom ekskurzije na koju je krenuo 1930. 

godine kroz krajinski okrug, uverio „da naši sveštenici svi do jednog 

rado se sa svojim parohijanima na vlaškom jeziku sporazumevaju, 

pa bili oni Srbi ili Vlasi” i na taj naţin, po njegovom uverenju, 

„krajinski sveštenici srpski jezik svesno ili nesvesno zapostavljaju”, tj. 

„krajinski sveštenici negirajući srpski jezik otvoreno idu na ruku 

povlašavanju srpskog elementa u tim krajevima.” 1045 Uverenje koje 

Đokiš iznosi o sveštenicima koji „idu na ruku povlašavanja srpskog 

elementa” od vremena episkopa Melentija (1891) do današnjeg dana 

priţa je bez pokriša, nemoguša misija, ali se to uverenje svakako 

uklapa u njegovu misiju da su Vlasi povlašeni Srbi, nikako Rumuni. 

Istina je, naime, sasvim drugaţija, a to je da su u rumunskim 

(vlaškim) naseljima postavljani rumunski (vlaški) popovi koji sa 

svojim parohijanima, a ţesto i sa svojim seljanima, govore rumunski 

(vlaški) i da sluţbu boţju ţinodejstvuju na tom jeziku. Potvrdu za ovo 

nalazim u pismu iz 3. avgusta 1899. godine, u kojem „paroh 

Ţabarski”, inaţe bivši paroh Korbovski, kritikuje gospodina ministra 

prosvete i crkvenih poslova 1046 zbog toga što „podpomaţe vlašeizam” 

u istoţnoj Srbiji. Ovde donosim prepis pisma bez ikakvih ispravki, a 

potom i original (Faksimil dokumenta, 19. Arhiv Srbije, MPS-c, F 

V P 83/1899): 

Parohija Ţabarska 

Br. 57. 

1044 Lazar R. Petroviš (sveštenik knjaţevaţki), op. cit., (1896), 535536. 


1046 U Vladi Vladana ĐorŤeviša Kraljevine Srbije (od 11/23. oktobra 1897. do 

8/21. jula 1900) bio je ministar prosvete i crkvenih dela Andrija ĐorĎević Andra 

(Kragujevac, 28. mart/ 9. april 1854 – Kragujevac, 22. oktobar / 4. novembar 1914), 

srpski pravnik, politiţar i profesor Velike škole u Beogradu.


3 avgusta 1899 god. 

Ţabare 

G. Ministru Prosvete i Crkvenih Poslova 

Na prošlogodišnjoj skupštini vi ste G Ministre imali dobrotu baciti jednu mrlju 

na sveštenike Krajinske da oni podpomaţu vlašejizam da čitaju na vlaškom jeziku 

molitve da govore vlaški i t. d. 

U Svom prekoru niste se hteli ograničiti na pojedince već ste onako 

nemilosrdno bacili na sve u opšte i ako mi nismo krivi već neko drugi što pojedinci 

govore vlaški što oni čak i ne znaju dobro srpski čak i deca njihova i ţene neznajuu 

dobro srpski ipak vi baciste mrlju na sve sveštenike koji su bili u Krajini i koji se nalaze 

u Krajinskom okrugu. 

Ja kao sveštenik 14. god. u Krajinskom okrugu odbacujem od sebe taj prekor 

pa oću da upozorim G Ministra da vidi od kud je to da se u Krajini govori vlaški i da 

pojedini sveštenici na vlaškom jeziku čitaju molitve i koje kriv tome. 

Eto Gosp. Ministre od kuda, što se vlasi postavljaju u vlaška mesta pa i u 

svoje roĎeno mesto za sveštenika, kao što ima mnogo primera u Krajinskom okrugu. 

Eno prvo u Jabukovcu postavljen je Nikola Kazimirović koji je rodom iz Jabukovca 

govori svuda i u varoši vlaški deca dok ni su mu pošla u školu ni su znala srpski ţena 

ni danas nezna srpski dobro jer je uzeo vlajnu istina po[po]va ćerka, ali je odrasla u 

Jabukovcu, kod oca što je vaspitan i zapopljen u vlaškoj koji se do smrti sluţio 

vlaškim knjigama, i zbog njega je sva ta vika i još nekolicina njemu podobnim. 

Drugi je primer Dinul postavljen je u svoje selo meĎu vlasima koji dobro nezna 

srpski niti njegova familija. 

Treći je primer Marin postavljen u Prahovu ovejano vlaško selo i pravi vlasi 

ima još malo primera da vam navedem iz kojih će te uviditi grešku samo da ste kao 

ministar krivi što ne vodite računa gde se ko postavlja pa onda nebi bilo primera da se 

čitaju knjige na vlaškom jeziku i da se vlaški govori. 

Sada na završetku oću da vam skrenem paţnju i da za g. Episkopa upozorite 

da on ne postavlja u vlaška mesta vlase pa će se izbeći sva zeblja u podpomaganju 

vlašijizma, već srbijizam da krene napred, a to je sa postavljanjem sveštenika na 

Korbovskoj parohiji. 

Ja sam 14 god. bio u Korbovu, tu su sami ovejani vlasi zaslepljeni vlasofili 

koji su slučaju bolesti idu u vlašku i čitaju na vlaškom jeziku molitve kod vlaških 

sveštenika i na takoj parohiji i na takom mestu oće Njegovo Preosveštenstvo da 

postavi domorodca ĐorĎa Popovića svešt. Tekiskog koji se kao učitelj u Korbovu 

ponašao kao i obično njegovi sunarodnici, on je išao s njima u ribolov govorio i sada 

kad doĎe kod svoje familije koji ima na 60 kuća govori vlaški, njega sam ja i optuţio 

kod biv. Ministra kad je bio učitelj u Korbovu što je u svojoj besedi kazao ja se 

smatram za srećnog što sam svršio srpske škole i srpski učitelj a vi braćo čuvajte 

vaše običaje narodne i jezik ja čim sam ovo čuo ni sam sačekao ni koljivo ni


posluţenje već sam odma napustio školsku slavu jer je to bilo o sv. Savi i takvog sad 

oće G. Episkop za sveštenika da postavi. 

Njegov roĎen brat za vreme mog boravka na parohiji išao je tri puta u vlaškoj 

u selu Batoc sa bolesnom decom da im sveštenik na vlaškom jeziku čita molitve, i 

ako dozvolite da se i ovakav sveštenik postavi u Korbovu to onda nemojte prekore 

baciti na sveštenike no primite na vas jer ste vi odobrali da se vla postavi u vlaškom 

mestu za sveštenika i da vi baš idete da se vlašeizam podpomaţe; - ako ne 

upozorite Njegovo Preosveštenstvo na ovakav njegov postupak pri postavljanju 

sveštenika na parohije. 

Ja kao biv. sveštenik ni sam mogao otrpeti a da vama i G. Episkopu ne 

skrenem paţnju za korbovsku parohiju, što treba da je načelo za sve parohije, pa 

svršene bogoslove iz vlaškog mesta i onda će i postići što svaki Srbin želi a 

ovakim rado[m] nikad. 

Ja učinih svoje a na vami ostaje dalje. 

Molim vas izvinite me što vam oduzeh malo vremena, al me goni interes 

Srbizma. 

[Na poleĎini] 

[Štambilj] 

KRALJ. SRP. MINISTARSTVO 

PROSVETE I CRKV. POSLOVA 

4. AVG 99 

CBr. 912 

Rumunizam u krajinskom okrugu 

G. Ministru na uviĎaj. 

Referent 

T. Petković 

Ponizan jesam 

Mijailo ... Tović 

paroh Ţabarski 

Jesu li sveštenici podrţavali rad episkopa Melentija u širenju 

srbizma ili nisu, svejedno je, „srednjovekovne slikane teme na 

zidovima negotinskog hrama postale su metafora sadašnjosti, (a – S. 

G.) istorizacija drţave, nacije, pa i crkve, nije mimoišla ni strukturu 

prostora negotinskog hrama. Crkveni prostor je postao aula slave, 

nacionalni prostor integracije zasnovan na vizuelno-verbalnom 

narativu ... Jedinstvo reţi i slike u funkciji vere i nacije, ali i dinastije,


zbilo se upravo u negotinskoj crkvi 1901. godine.” 1047 TakoŤe, po 

mišljenju Igora Borozana, „Dinastička lojalnost postala je nuţnost. 

Liţnost aktuelnog suverena kralja Aleksandra Obrenovića, postala je 

na indirektan naţin i deo uobličavanja verbalno-vizuelnog narativa 

negotinske crkve. Slike svetih Nemanjiša tipološki su definisale novu 

lozu Obrenoviša, drevni kraljevi postali su otelotvorene slike novih 

vladara, dok je crkva postala dinastički agitacioni prostor.” 1048 

U Crkvi Svete Trojice u Negotinu nije izostavljena srpska 

nacionalna tematika ikonostasa. „Velike istorijske kompozicije bile su 

jasne i razumljive. Hor srpskih arhiepiskopa i srednjovekovnih 

vladara bio je prepoznatljiv. Slike su vizuelizovale jedinstvo trona, 

(srpske – S. G.) nacije i vere.” 1049 Snaţan kult koji se tokom XIX veka 

formirao „oko liţnosti prvih Nemanjiša, na negotinskom ikonostasu 

doţiveo je svoju punu vizuelnu afirmaciju.” 1050 Tako je „sveta istorija 

nacije i crkve postala ... jedna priča. Sveti put nacije postao je 

vizuelni album slika, predmet psihofiziţke veţbe, angaţovane 

meditacije s ciljem produbljivanja i održavanja patriotskog 

zanosa.” 1051 

Slikarski program sa punim srpskim nacionalnim obeleţjima 

formulisan u negotinskoj crkvi postao je uzor i drugim crkvama 

Timoţke eparhije. Tako je u crkvi manastira Bukovo „nacionalno 

dominantno u ikonografskom repertoaru... naslikani su Sveti Simeon i 

Sava... Sveti Evstatije, Joanikije Patrijarh Srpski i Danilo Arhiepiskop 

Srpski... Sveti Stefan Prvovenčani, Knez Lazar i Stevan Visoki Despot 

Srpski... Sveti Stevan Kralj Dečanski... Car Uroš... Sveta majka 

Angelina... Sveti Kralj Milutin... Sveti Nemanja I” itd. 1052 Uz obiman 

nacionalni program, episkop Melentije se sloţio sa arhimandritom 

Gavrilom da „pozadi nad zapadnim vratima, koja su samo prost ulaz i 

nisu deo crkve ... da (se – S. G.) s jedne strane car Dušan, a da se sa 

1047 Igor Borozan, Crkva Svete Trojice u Negotinu, u: Sakralna topografja 

Negotinske Krajine, priredio Nenad Makuljeviš, Negotin 2012, 162. 

1048 Igor Borozan, op. cit., 2012, 162. 






druge strane knez Mihailo naslika ali samo bez nimba”. 1053 

Jednostavno reţeno, gledajuši zidno slikarstvo koje je prikazano 

u hramu Svete Trojice u Negotinu i u hramu manastira Bukovo, vernik 

srpskog porekla mogao je vizuelno primiti k znanju sve o srpskim 

vladarima, nacionalnim svecima pa i uopšte uzev o istoriji srpskog 

naroda, ali ukoliko je bio rumunskog (vlaškog) porekla iz okolnih 

sela, nije mogao dobiti ni nagoveštaj o svojim vladarima i svojoj 

nacionalnoj istoriji. Toliko o bratskoj ljubavi u hriššanstvu koje se 

negovalo u hramovima Timoţke eparhije poţev od druge polovine 

XIX veka do danas. 

U hramu Svetog ArhanŤela Mihaila u Mihajlovcu na zidovima 

središnjeg traveja nalaze se figure svetih srpskih vladara. Na 

severnom su predstavljeni Sveti Stefan Dečanski i Sveti knez Lazar. 

Nasuprot su smešteni Sveti kralj Milutin i Sveti car Uroš. Na red 

srpskih svetitelja nadovezuju se predstave kneza Miloša i Mihaila 

Obrenovića, smeštene na boţnim zidovima zapadnog traveja. Na 

juţnom zidu je medaljon sa poprsjem kneza Miloša, dok je njegov 

pandan na severu knez Mihailo. Moţe se reši da je „Uvrštavanje prvih 

Obrenoviša u slikani program prvenstveno … imalo povod u istoriji 

nastanka samog naselja i njegove crkve. Knez Miloš Obrenoviš, 

zajedno sa sinom Mihailom, imao je u tome glavnu pokroviteljsku 

ulogu, što je i memorisano njihovim predstavama na zidovima 

hrama.”, 1054 ali to svakako nije bila prepreka da se i stare „vlaške” 

ikone koje su Rumuni (Vlasi) sa Velikog ostrva prilikom selidbe 

poneli sa sobom postave na ikonostas hrama u naselju koje je dobilo 

ime po Mihajlu Obrenovišu, sinu kneza Miloša. Jedna od tih tzv. 

„vlaških” ikona bila je ikona sa predstavom Hrista iz 1819. godine i 

potiţe iz „crkve hronološki starije od mihajlovačkog hrama”, 1055 ali je 

svejedno bila sklonjena sa ikonostasa po naredbi episkopa Melentija 

prilikom njegove kanoniţne vizitacije samo zato što je natpis na njoj 

bio na „vlaškom”. Jednom je episkop Melentije „došao ... u sukob sa 

ĐorĎem Krstićem povodom rasporeda ikona za crkvu u Mihailovcu. 

On je zahtevao da se iz nacionalnih razloga naslikaju ličnosti srpske 

1053 Nenad Makuljeviš, op. cit., 2007, 76; AS-MPs-c, g. 1900, B-3248. 


topografja Negotinske Krajine, priredio Nenad Makuljeviš, Negotin 2012, 121. 

1055 Irena Široviš, op. cit., 2012, 122.


srednjovekovne istorije”, 1056 verujem kako bi se Rumuni (Vlasi), 

meštani sela Mihajlovca, prilikom posete hramu bolje upoznali sa 

srpskom srednjovekovnom istorijom gledajuši ikone srpskih 

srednjovekovnih vladara. 

Srpski nacionalni program je i u zidnom slikarstvu hrama 

vaznesenja gospodnjeg u Radujevcu izbio u prvi plan. 1057 Paško 

Vuţetiš je na istoţnom zidu predoltarskog prostora do ikonostasa 

naslikao „stojeće figure Svetog Save... U gornjoj zoni severne pevnice 

su stojeće figure kralja Stefana Prvovenčanog i kralja Stefana 

Nemanje, prikazanih u vladarskom ornatu, dok je u polukaloti 

prikazana istorijska kompozicija Sveti Sava miri braću nad moštima 

Simeona Nemanje. U gornjoj zoni juţne pevnice su stojeće figure cara 

Uroša i cara Lazara, dok je u polukaloti predstavljena istorijska 

kompozicija Krunisanje Stefana Prvovenčanog. Na zapadnom zidu 

naosa, juţno i severno, predstavljene su stojeće figure kralja Stefana 

Dečanskog i kralja Milutina, obučenih u vladarsko ruho, sa krunama 

na glavi i skiptrom u rukama.” 1058 U radujevaţkom hramu je Paško 

Vuţetiš uglavnom „ponovio izbor svetitelja i pojedinih istorijskih 

kompozicija iz negotinske crkve... Repertoar srpskih svetitelja i 

kompozicije iz nacionalne prošlosti imali su aktivno dejstvo na vernike 

kojima je srpska istorija, osim što je vizuelno predočena, isticana i 

verbalno kroz propovedi na bogosluţenjima. Tako su slika i reč 

ujedinjeno delovale na formiranje i odrţavanje (srpske – S. G.) 

nacionalne svesti u toj oblasti.” 1059 Da li su silne istorijske 

kompozicije srpskih srednjovekovnih vladara i svetaca uspešno 

delovale na formiranje, a potom i odrţavanje srpske nacionalne svesti 

meŤu Rumunima (Vlasima) u selu Radujevcu, vreme še pokazati. Da 

li je trebalo da kompozicije u Hramu Vaznesenja Gospodnjeg pokaţu 



XIX veka, u: Postvizantijska umetnost na Balkanu, I tom, ZLUMS 3233, Novi Sad, 

2003, 209. 

1057 Nenad Makuljeviš, op. cit., 2007, 77. 

1058 Ana Kostiš, Crkva vaznesenja gospodnjeg u Radujevcu, u: Sakralna 


1059 Ana Kostiš, Crkva vaznesenja gospodnjeg u Radujevcu, u: Sakralna 

topografja Negotinske Krajine, priredio Nenad Makuljeviš, Negotin 2012, 197198.


ţiteljima Radujevca da je zemlja na kojoj se nalaze oduvek bila 

srpska, ne znam, moguše je da su i to hteli reši, meŤutim, znam da je 

to uticalo na devastaciju njihove svesti o etniţkoj i nacionalnoj 

pripadnosti rumunskom narodu. Stali su na pola puta do potpune 

asimilacije. Rumuni nisu više ono što su bili, a ni Srbi nisu postali. 

Oni su – kaţu – Vlasi, koji nemaju veze sa Rumunima i zato se za 

njihovu decu u školama istoţne Srbije u nastavu uvodi „vlaški jezik”. 

Hoše li politiţka elita Srbije preko svojih prijatelja u Nacionalnom 

savetu Vlaha uspeti u svojim namerama ili še u Srbiji napokon 

prevladati razum, ostaje da vidimo u vremenu koje predstoji. 

Vuk Nedeljkoviš takoŤe piše da „Crkva Vaznesenja 

Gospodnjeg u Jasenici predstavlja hram koji po svojoj arhitektonskoj 

koncepciji i likovnom programu ikonostasa, pored svoje primarne 

bogosluţbene funkcije, predstavlja primer vizuelnog uobličavanja 

srpske nacionalne ideje u crkvenoj umetnosti na području Timočke 

eparhije pred kraj XIX veka.” 1060 Uobliţavanje srpske nacionalne ideje 

u crkvenoj umetnosti Timoţke eparhije krajem XIX veka zapravo je 

potiranje rumunske nacionalne svesti rumunskog stanovništva istoţne 

Srbije ţije rezultate danas vidimo na popisima. 

Nedeljkoviš kaţe da je „Program nacionalnih svetitelja ... u 

crkvenoj umetnosti Timočke eparhije bio uobičajen u vreme episkopa 

Melentija, a njegov uzor pronalazimo u Sabornoj srkvi Negotina, u 

ţijem oslikavanju je ... uţestvovao i Milisav Markoviš. On je u 

Jasenici prikazao četiri srpska srednjovekovna vladara” (Stefan 

Prvovenţani, Simeon Nemanja, Stefan Deţanski i knez Lazar u 

viteškom odelu), a da se „Isticanjem nacionalnih svetitelja delovalo ... 

na formiranje i odrţavanje srpske nacionalne svesti u Timočkoj 

eparhiji i suzbijanju vlaškog uticaja na ovoj teritoriji.” 1061 Ovome se 

doista nema šta dodati ili oduzeti. Cilj je bio formirati i odrţavati 

srpsku nacionalnu svest meŤu Rumunima (Vlasima) i istovremeno 

suzbijati rumunsku svest u ţemu se dosta uspelo i ţiji su rezultati 

danas vidljivi. 




topografja Negotinske Krajine, priredio Nenad Makuljeviš, Negotin 2012, 8788.


Zanimljivo je napomenuti da je Crkva Svete Trojice „u Plavni 

projektovao ... 1867. godine Mihailo Valtroviš, jedan od 

najistaknutijih zagovornika obnove stare srpske arhitekture”. 1062 

Naravno, crkva u selu Plavna kod Negotina, koja je arhitekturom 

trebalo da podseša na staru srpsku crkvenu arhitekturu i u kojoj su 

oslikani srpski nacionalni svetitelji i kraljevi loze Nemanjiša („Ikona 

Svetog Save ističe … njegov značaj kao prvog srpskog arhijereja i 

utemeljivača srpske crkve, (dok se – S. G.) na vladarskom tronu … 

nalazi stojeća predstava prvog srpskog kralja Svetog Stefana 

Prvovenčanog.” 1063 ) „sazidana je dobrovoljnim i dogovornim 

prilozima meštana”, koji su rumunskoga (vlaškoga) porekla i, što je 

još paradoksalnije, prilozi su prikupljeni „po predlogu ondašnjeg 

predsednika opštine Radula Jovanovića”, 1064 rodom iz sela Plavne. 

Plavnjani su, dakle, poput meštana drugih naselja s rumunskim 

(vlaškim) ţivljem, zbog svoje ljubavi prema Bogu podizali hramove 

sopstvenim sredstvima, ne sluteši da še time još više pomagati svoju 

denacionalizaciju i postati ţrtve srpskog nacionalnog programa 

asimilacije koji je nad njima perfidno sproveden putem crkve, kao što 

se moţe proţitati u navedenim navodima Makuljeviša i drugih autora. 

Ista priţa se ponavlja i u rumunskom (vlaškom) selu Jabukovcu 

kod Negotina. Zasluţna lica za podizanje Hrama Vaznesenja 

Gospodnjeg jesu sami meštani: Jon Kazimirović, Gica Njegoica, 

Nikola Komica i dr. Crkva ima zvono i na njemu priloţniţki zapis: 

Jon Belić i supruga Ilina za spomen roditeljima Gici i Stani. 1065 

MeŤutim, i Jabukovţani su poput Plavnjana na zidovima svoje crkve 

za svoj trud i novac mogli videti na arhijerejskom tronu ikonu Svetoga 

Save (Nemanjića), prvog srpskog arhijereja i ikonu Svetog Stefana 

1062 Vuk Nedeljkoviš, Crkva Svete Trojice u Plavni, u: Sakralna topografja 






1065 Ana Kostiš, Crkva vaznesenja gospodnjeg u Jabukovcu, u: Sakralna 

topografja Negotinske Krajine, priredio Nenad Makuljeviš, Negotin 2012, 76, 81.


Prvovenčanog pod baldahinom, sa vladarskim insignijama, koji 

predstavlja oliţenje srpske svetovne vlasti. 1066 

Na triodu štampanom 1868. godine pronaŤenom u Crkvi Svetih 

apostola Petra i Pavla u rumunskom (vlaškom) selu Kobišnici kod 

Negotina piše da su priloţnici njegovi meštani: Stanoje Rakulović, 

Marin Prvujkić i Dimitrije Končat, da bi zauzvrat od svoje srpske 

braše u veri na zidovima crkve, koju su podigli svojim trudom i 

novţanim prilozima, umesto rumunskih (vlaških) srednjovekovnih 

vladara dobili srpske svece i vladare loze Nemanjiša: Sveti Stefan 

Visoki, Sveta carica Milica, Sveti car Lazar, Sveti kralj Milutin, Sveti 

arhiepiskop Arsenije Srpski i Sveti Sava Srpski. 1067 

Na ikonostasu Hrama Vasnesenja Gospodnjeg u rumunskom 

(vlaškom) selu Srbovu (srednjovekovni naziv je Srbovlah) kod 

Negotina nalazi se natpis priloţnika za izgradnju hrama: „U spomen 

Atanasije Jon Stanču predloţio Jona 1915. godine”, 1068 a zasluţna lica 

za izgradnju Crkve Sošestvija Svetog duha i Crkve Svete Ane u 

rumunskom (vlaškom) selu Glogovici blizu Salaša kod Zajeţara 

pominju se meštani, zemljoradnici Jovan Soldatović, Jovan 

Jordanijević, Radul J/?/ikirica (nečitko) i predsednik opštine Trujko 

Mihajlović. 1069 

Praksu donatora rumunskoga (vlaškoga) porekla koji svojim 

sredstvima podiţu hramove u naseljima s rumunskim (vlaškim) 

ţivljem koje postaju vlasništvo Srpske pravoslavne crkve u kojima se 

prikazuju srpski vladari i svetitelji blagorodne loze Nemanjiša 

nalazimo i danas, kao na primeru Crkve Uspenija Presvete Bogorodice 

u Dušanovcu kod Negotina, koju je osveštao srpski patrijarh Irinej 21. 

aprila 2014. godine, a „zasluţnim donatorima za podizanje i 

ukrašavanje hrama ..., g-dinu Borisu Pistoloviću i g-dinu Miletu 

1066 Ana Kostiš, Crkva vaznesenja gospodnjeg u Jabukovcu, u: Sakralna 

topografja Negotinske Krajine, priredio Nenad Makuljeviš, Negotin 2012, 76, 81. 

1067 Vuk Tautoviš, Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Kobišnici, u: Sakralna 


1068 Vuk Dautoviš, Crkva Vaznesenja Gospodnjeg u Srbovu, u: Sakralna 


1069 Nenad Makuljeviš, Crkva sošestvija svetog duha i crkva Svete Ane u 

Glogovici, u: Sakralna topografja Negotinske Krajine, priredio Nenad Makuljeviš, 

Negotin 2012, 51.


Jordačijeviću iz Dušanovca, uruţeni su ordeni Sv. Kralja 

Milutina.” 1070 

Štaviše, i hramovi sagraŤeni u selima s rumunskim (vlaškim) 

ţivljem koja su se nalazila u sastavu Bugarske, kao što su Halovo 

(Sveta Petka), Gradskovo (Sveti ĐorŤe), Mali Jasenovac, Šipikovo 

(Sveti Ilija) i Kovilovo (Sveti Prorok Ilija) posle Prvog svetskog rata i 

jugoslovenskog ujedinjenja pripali su Timoţkoj eparhiji. Od tada se u 

navedenim hramovima sluţba vrši iskljuţivo na srpskom jeziku, jer su 

crkvene knjige na rumunskom, po zapovesti episkopa timoţkog, bile 

povuţene iz upotrebe. Na osnovu kazivanja starih meštana iz 

navedenih sela znamo da se za vreme turske i bugarske vladavine 

sluţba u navedenim hramovima vršila na rumunskom jeziku, a što se 

tiţe sela Šipikova, u Spomenici Timoţke eparhije to i piše: „Za vreme 

turske vladavine i pod Bugarima sluţba se vršila najviše na 

rumunskom jeziku... Od 1896. do 1920. bio je sveštenik Jovan 

Florić”, 1071 koji je, sudeši po prezimenu, bio rumunskog (vlaškog) 

porekla. 

Dejan Krstiš i Dragan Kokoviš su u radu Dva zvonika a crkve 

nema : Jedna savremena drama o religiji, politici i etničkom identitetu 

Vlaha izneli sledeše: „Ideja da se u selu odrţava bogosluţenje na 

rumunskom jeziku ima potkrepu i u prošlosti. Realizatori ove ideje 

znaju za podatak iz ’Spomenice Timoţke eparhije’ da je sve do posle 

Prvog svetskog rata, dok je njihovo selo bilo u Turskoj, a potom u 

Bugarskoj (od 1878. godine), ovde vršena sluţba na rumunskom” 1072 i 

da je tek od tada uvedena sluţba na srpskom. Razume se da episkop 

Eparhije timoţke Justin Stefanoviš (19922014) nije imao sluha i 

razumevanja za potrebe rumunskog (vlaškog) ţivlja u ovom i u 

drugim selima da se sluţba odrţava i na rumunskom jeziku iako hram 

Svetog Ilije u Šipikovu u vreme izgradnje 1905. i posvešenja 1907. 

godine nije pripadao ili, još bolje, nije bio u vlasništvu Eparhije 

1070 

http://eparhija-timocka.org/njegova-svetost-patrijarh-srpski-u-timoţkoj-eparhiji/ 

1071 Spomenica Timočke eparhije : 1834-1934, Sremski Karlovci, 1934, 253. 

1072 Zbornik od vodešeg nacionalnog znaţaja Odrţivost identiteta Srba i 

nacionalnih manjina u pograničnim opštinama istočne i jugoistočne Srbije 

pripremljen je u okviru projekta 179013 na Univerzitetu u Nišu – Mašinski fakultet, a 

finansiran je od Ministarstva prosvete i nauke Republike Srbije.


timoţke nego u vlasništvu Vidinske mitropolije. Hramovi u selima s 

rumunskim (vlaškim) ţivljem u kojima se sluţba odrţavala na 

rumunskom jeziku, a koji su bili u vlasništvu Vidinske mitropolije 

pripali su nakon 1833. ili 1918. godine Eparhiji timoţkoj na podruţju 

Zajeţarkog, Boljevaţkog, Krajinskog, Negotinskog, Brzopalanaţkog, 

Kljuţkog i Poreţkog namesništva i veš polovinom XIX veka u 

mnogim hramovima nije se mogla obavljati sluţba na rumunskom 

jeziku. 

Teorija o Vlasima kao povlašenim Srbima je, kao što se moţe 

videti na osnovu prikazanog materijala, samo pokriše kako bi se 

opravdalo osmišljeno posrbljavanje i agresivna politika asimilacije 

Rumuna (Vlaha) putem vojske, drţavne administracije (ministarstava, 

okruţnih, sreskih i opštinskih vlasti, policije, sudstva), škole i crkvenih 

vlasti do Drugog svetskog rata, a nakon njega agresivnoj politici 

asimilacije prikljuţuju se i mediji na podruţju Timoţke i Braniţevske 

eparhije. Uostalom, da stanovništvo u rumunskim (vlaškim) naseljima 

od Velike Morave do granice sa Bugarskom sebe ne smatra 

Rumunima, kako bi onda jerej Milorad R. Popoviš, paroh radujevaţki, 

u Letopisu Radujevaţke parohije mogao opisati opšte veselje 

pripadnika „rumunske nacije” sledešim reţima: „[...] 1941, god. [...] 

Na Spasovdan, 29. maja, stiţe jedna laŤa sa zarobljenicima našim koji 

su pušteni (iz nemaţkih logora smeštenih u Rumuniji – S. G.) kao 

pripadnici rumunske nacije (’kao Rumuni’). Ţalosna slika naše 

nacionalne svesti... Ţim stiţe brod sa zarobljenicima (’Rumunima’) 

zaorila se rumunska pesma, poklici Rumuniji, Antanesku, pop Đoki... 

Na rukama i prsima trake sa rumunskom trobojkom. Pod utiskom tog 

osloboŤenja, rumunske propagande, materijalne pomoši iz Rumunije, 

u selima, pa i u Radujevcu, razvi se ţiva agitacija u korist 

Rumunije...” 1073 I u ovom tekstu su „pripadnici rumunske nacije”, a 

zatim je u zagradama zabeleţeno („kao Rumuni”) pod navodnicima, 

što bi, po mišljenju jereja Milorada Popoviša, imalo istu semantiţku 

vrednost „kao Vlasi”, odnosno povlašeni Srbi, što potvrŤuje 

reţenicom „Ţalosna slika naše nacionalne svesti”, misleši pritom na 

1073 Jerej Milorad Popoviš, paroh radujevaţki, Letopis Radujevačke parohije – 

Sreza Negotinskog, Oblasti Timočke, u: Baštinik, Godišnjak Istorijskog Arhiva 

Negotin, br. 14, Negotin, 2011, 268, 277, 278.


ţalosnu sliku nacionalne svesti Srba, koji su eto pod okriljem 

„rumunske propagande” i zbog „materijalne pomoši iz Rumunije” ţas 

posla postali „Rumuni”. 

* * * 

Nakon višedecenijskog odsustva sluţbe boţje na rumunskom 

jeziku u hramovima Timoţke eparhije pojavili su se prvi nagoveštaji 

da bi do nje moglo doši demokratizacijom srpskog društva. Tako se 

Mitropolit Banata Nikolaje Kornjanu (Nicolae Corneanu) 1992. 

godine obratio patrijarhu Pavlu s molbom da se Rumunima (Vlasima) 

istoţne Srbije omoguši sluţba na maternjem jeziku u okviru Srpske 

pravoslavne crkve, ali, naţalost, nije naišao na razumevanje (Faksimil 

dokumenta 20. Pismo mitropolita banatskog Nikolaja Kornjanua 

patrijarhu Pavlu). 1074 

(Štambilj) 

Mitropolia Banatului Timișoara, 4.VIII 1992. 

Vaša Svetosti, 

Verovatno će Vas iznenaditi, u jednom smislu, ovo pismo koje šaljem Vama, a 

to sada i u uslovima ne baš najpovoljnijima na lokalnom i svetskom nivou. 

Predomislio sam se da Vam pišem ipak sada, dok nije prekasno, ispovedajući Vama 

ono što me gnjavi, kao od jednog pravoslavnog vladike prema svom višem sabratu. 

Vaša Svetlosti, lokalni i medjunarodni dogadjaji, tako kako se ni dešavaju, 

tresnuju brof naše Pravoslavne Crkve kojoj preti opasnost smanjivanja i desetkovanja 

u sudaru sa „laţnim profetima”. Moramo, prema tome, da se sve više zbliţavamo, da 

sakupimo naše redove, da učvrstimo jedinstvo naše Apostolske Pravoslavne Crkve, 

sada dok nije prekasno, prevazilazimo preko naše male nacionalne interese, kojima 

smo ponekad davali, a davamo još, preteţni značaj – ne uvek opravdani. 

Za inat ovim sirovim okolnostima koje nas suočavaju, čak i mučnim – u kojima 

ţivi u ovim mesecima sestrinska Srpska Pravoslavna Crkva – potpuno znamo da 

Crkva prevazilazi vreme, a Pravoslavlje se duboko prodrlo u duhovnost svih naroda 

koji su nju primili, podizajući njih tako da se osećaju „jednako u Hristu Bogu”. Zato, u 

jednom smislu, smatram da pojam „Nacionalna Crkva” više ne odgovara današnjem 

razvitku ţivota, koji zahteva povratak na formu organizovanja stare Hrišćanske Crkve, 

razume se u drugim koordinacijama. 

1074 Faksimil pisma preuzet iz knjige: Cristea Sandu Timoc, Români: documente 

inedite, Timoșoara, Editura Astra Română, 1997, [tabela 1213].


Polazeći sa ovih gledišta, kao Mitropolit jednog susednog područja sa 

Srpskom Patrijaršijom, pomislio sam se da podčinim Vašoj Svetosti jedan problem 

koji mi je došao na znanje, a koji rešenje ne stoji u mojim nadleţnostima: problem 

balkanskih vlaha sa Timočke Krajine. Kao što sigurno znate, ovi ljudi govore drugi 

jezik, bili su dobri pravoslavci u toku vekova, ali sada rizikujemo da ih izgubimo, 

nestajući u svetu neoprotestanata, ako ih ignorišemo i ne damo njima dotičnu paţnju. 

Prirodno je da ţele i oni svojstvene sveštenike, Bogosluţenja u njihovom jeziku, 

drugačije se otudjivaju od naše Pravoslavne Crkve, sa i bez naše volje. Podvlačim da 

nije nikako reč da se oni izvuču iz jurisdikcije sestrinske Srpske Pravoslavne Crkve, 

nego samo da im se da veća duhovna podrška, da im se prizna osobiti identitet, što 

moţe da dodeli njima više poverenje u Crkvu i eparhiju u kojoj sredini oni ţive, tako 

da prodire boţanska zahvalnost u njihovoj duši. 

Ovim mišljenjima završavam ovo pismo, izvinjavajući se prema Vašoj 

Svetlosti zbog toga što ne raspolaţemo pisaćom mašinom ćirilskim pravopisom i 

poveravajući se svetim molitvama Vaše Svetosti. 

Vaše Svetosti sasluţitelj, 

Prepis originala sačinio S.G. 

MITROPOLIT BANATSKI 

I.P.S. Dr. Nicolae Corneanu 

Mitropolitul Banatului 

† Nicolae 

Nerazumevanje Srpske pravoslavne crkve odrţalo se na 

prostoru istoţne Srbije i poţetkom XXI veka. Naime, 2002. godine 

„pred popis, navodno zbog podele ’ţutih listiša’ kojima su se graŤani 

pozivali da se izjasne kao Vlasi-Rumuni, patrijarh SPC Pavle uputio je 

’apel srpskom stanovništvu u Timoţkoj krajini’ da se ne odriţe ’svog 

porekla i svoje krsne slave jer su ţuti listiši kojima im se nameše da se 

u tekušem popisu izjasne kao Vlasi-Rumuni, delo zlonamernih 

ljudi’. 1075 Iz ovog poteza patrijarha videlo se da SPC smatra da je 

stanovništvo Timoţke krajine i severoistoţne Srbije srpsko ili srpskog 

porekla, te da je nuţna reakcija na ’prorumunsku agitaciju’.” 1076 

1075 „Apel patrijarha srpskom stanovništvu u Timoţkoj krajini”, internet portal 

Blic online, 5. 4. 2002, internet [pristupljeno 2. 12. 2014] 

http:/www.blic.rs/stara_arhiva/naj-novijevesti/23259/Apel-patrijarha-srpskomstanovništvu-u-Timoţkoj-krajini. 

1076 Igor Novakoviš, Nenad ĐurŤeviš, Srpsko-rumunski odnosi i status vlaške 

nacionalne manjine u Srbiji : Studija praktične politike, Beograd, ISAC fond, 2015, 

6162.


Rumunska pravoslavna crkva „sve Vlahe u ’dolini Timoka’ i 

uopšte u istoţnoj Srbiji vidi kao etniţke Rumune pod pritiskom 

asimilacije. Rumunima, tzv. Vlasima, u istoţnoj Srbiji se, izmeŤu 

ostalog, ne dozvoljava da slušaju bogosluţenje na maternjem jeziku, 

pa sa tim delovanjem SPC vrši njihovo ’odnaroĎivanje’”. 1077 

Zato je Rumunska pravoslavna crkva reagovala, odnosno 

episkop-administrator Danil Partošanu (Partoșanu) sa sedištem u 

Vršcu podrţao je 23. januara zahtev Bojana Aleksandroviša da na 

svom imanju podigne hram u kojem še sluţiti liturgiju na maternjem 

jeziku vernicima sela Malajnice. Zatim ga je dana 4. juna 2005. 

hirotonisao za Ťakona, a u sveštenika 5. juna iste godine u svetom 

manastiru Prislop i Retezat u ţupaniji Hunedoara u Rumuniji 

(Faksimil dokumenta, 22 – Hirotonisanje Bojana Aleksandrovića). 

Usled eskalacije odnosa izmeŤu Srpske i Rumunske pravoslavne 

crkve crkvenosudski tuţilac Eparhije timoţke protojerej stavrofor 

Borivoje Radojiţiš optuţuje „prezvitera Bojana Aleksandroviša” 

Crkvenom sudu Srpske pravoslavne Eparhije timoţke za sledeše 

prestupe: 

„1. Kao klirik Srpske Pravoslavne Crkve rukopoloţen od strane 

Episkopa Rumunske Pravoslavne Crkve, Dr Danila, bez saglasnosti. 

2. Ţinodejstvovao kao sveštenik RPC, bez blagoslova nadleţnih 

Episkopa na teritoriji timoţke i braniţevske Eparhije. 

3. Ţinodejstvovao pod zabranom sveštenodejstva. 

4. Izvršio opelo nad nekrštenim licem. 

5. Organizovao parasinagogu na etnofiletistiţkim osnovama. 

Ovim prestupima optuţeni je prekršio sledeše sveštene kanone: 

1. – 12. kanon svetih Apostola, 20. kanon Ţetvrtog 

vaseljenskog sabora, 17. kanon Trulskog sabora, 6. i 7. kanon 

Antiohijskog pomesnog sabora, 54. kanon Kartaginskog sabora. 

2. – 15. kanon svetih Apostola, 15. i 16. kanon Prvog 

vaseljenskog sabora, 5. i 10. kanon Ţetvrtog vaseljenskog sabora. 

3. – 12, 13. i 32. kanon svetih Apostola, 5. kanon Prvog 

vaseljenskog sabora, 6. kanon Antiohijskog sabora, 13. kanon 

Sardiţkog sabora, 11. kanon Kartaginskog sabora, kao i ţl. 17. 

Kriviţnog pravila SPC. 

1077 Igor Novakoviš, Nenad ĐurŤeviš, op. cit., 64.


4. – 31. kanon svetih Apostola, 5. kanon Antiohijskog sabora, 

kao i ţl. 15 Kriviţnih pravila SPC i time stvorio krivicu za koju je 

vešina pomenutih sveštenih kanon kao i ţl. 17. Kriviţnog pravila 

SPC, predviŤaju kaznu LIŠENJA SVEŠTENOG ŢINA.” 

Nakon toga Crkveni sud u optuţnici navodi dokaze tuţbenih 

navoda da je Bojan Aleksandroviš primljen u Beogradsku bogosloviju 

aktom Ebr. 147 od 12. avgusta 1992. godine blagoslovom episkopa 

timoţkog, a upisao se na isti fakultet u Beogradu školske 1997/98. 

godine; da je na osnovu izveštaja Episkopa braniţevskog optuţeni 

ţinodejstvovao i na njegovoj teritoriji bez njegovog znanja i 

blagoslova; da se uprkos brojnim upozorenjima optuţeni nije uzdrţao 

od ţinodejstvovanja itd., itd., te ga na osnovu svega toga Crkveni sud 

Srpske pravoslavne Eparhije timoţke lišava sveštenog čina. 

Danil Stojenesku (Stoenescu), episkop Daciae Felix, po 

ovlaššenju koje ima od sinoda Rumunske pravoslavne crkve od 29. 

oktobra 2008. godine, Bojana Aleksandroviša, paroha i protopopa 

Daciae Ripensis (iz Timoka), imenovao je 9. novembra iste godine u 

ţin patrijaršijskog i njegovog liţnog savetnika za odnose sa srpskim 

drţavnim i crkvenim vlastima (Faksimil dokumenta 23. Imenovanje 

Bojana Aleksandrovića za paroha malajniĉkog i protopopa 

Daciae Ripensis (iz Timoka) u svojstvu liĉnog i parohijskog 

savetnika), a sveti sinod Rumunske pravoslavne crkve je dan kasnije, 

10. novembra 2008. godine, konstatovao da akt o oduzimanju 

sveštenog čina (act de caterisire) Bojanu Aleksandrovišu nije validan 

zato što optuţeni nije sveštenik Srpske pravoslavne crkve, veš 

Rumunske pravoslavne crkve (Faksimil dokumenta 24. Lišavanje 

Bojana Aleksandrovića svešteniĉkog ĉina od strane Crkvenog 

suda Eparhije timoĉke Srpske Pravoslavne Crkve nije validno). 

Istraţivaţki tim ISAC fonda iz Beograda smatra da „vlast u 

Srbiji mora da reformiše zakonodavni okvir i dozvoli slobodu 

veroispovesti u punoj meri za sve graŤane, kako je to predviŤeno 

Okvirnom konvencijom o ljudskim pravima i drugim meŤunarodnim 

dokumentima koje je Srbija prihvatila”. Time bi vlast u Srbiji, što se 

Rumuna (Vlaha) tiţe, ukinula viševekovnu asimilaciju koju je nad 

njima vršila i još uvek vrši Srpska pravoslavna crkva. 

Istini za volju, Okvirnu konvenciju za ljudska prava i druge 

meŤunarodne dokumente Srpska pravoslavna crkva nije potpisala, pa


najverovatnije smatra da ih se ne mora pridrţavati, ali bi trebalo da ih 

drţava Srbija sprovodi na svojoj teritoriji. Na udaru ţestoke 

asimilacione politike, koja se i danas sprovodi u okrilju Srpske 

pravoslavne crkve, pored Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije, nalaze se i 

druge nacionalne manjine, kao i oni sa drugim verskim 

opredeljenjima. Vidimo da SPC i danas u sprezi s vojskom i 

prosvetom protaţira srpsko pravoslavlje, a u vojsci i prosveti, 

verujem, ima agnostika, ateista, katolika, protestanata i ljudi ostalih 

vera, manjih verskih zajednica ili, po poimanju crkve, sekti, kao i 

vernika drugih pravoslavnih sestrinskih crkava, Grka, Rumuna, 

Bugara, Roma i drugih. Ukoliko znamo da Srbija danas nije 

jednonacionalna drţava u kojoj ţive samo Srbi i da je uz to 

višekonfesionalna, „vojska bi, na primer, morala pustiti i druge religije 

da doŤu do reţi, ravnopravno, kad je veš tako širokogrudo otvorila sva 

vrata pravoslavlju. Ili prosveta, što je kudikamo osetljivije pitanje, 

buduši da je reţ o deci u formativnom periodu: kako danas nauţe, tako 

še im, mahom, biti za ceo ţivot. Nije primešeno da ima suprotnih 

tendencija. A na takvim osnovama teško da se mogu graditi temelji 

stabilnog društva”, 1078 jer je ţinjenica, kaţe Dušan Boškoviš sa 

Instituta za filozofiju i društvenu teoriju u Beogradu, citirajuši tekst B. 

Jakšiša, da postoji nesumnjivi „deficit u demokratskom potencijalu 

društva, ako (Srpska pravoslavna – S. G.) crkva i drţava (faktiţki – S. 

G) nisu odvojene. Demokratska drţava je laiţka drţava. Teokratske 

drţave eo ipso nisu demokratske, što ne znaţi da je svaka laiţka 

drţava demokratska”. 1079 

Vlast u Srbiji je donela i Zakon o zaštiti prava i sloboda 

nacionalnih manjina (2002) kojim obezbeŤuje: 

1. slobodu nacionalnog opredeljenja i izraţavanja, 

2. zabranjuje svaku diskriminaciju, 

3. predviŤa mere afirmativne akcije, 

4. zabranjuje asimilaciju, podstiţe duh tolerancije i obezbeŤuje 

zaštitu od pretnji ili diskriminacije, 

1078 Dušan Boškoviš, Tradicija i poraz, u: Integracija i tradicja = Integration and 

tradition, Prir. Mile Saviš, Beograd, Institut za filozofiju i društvenu teoriju, 2003, 

358. 

1079 B, Jakšiš, Nacionalna drţava i drţavna crkva, str. 4, rukopis; tekst je 

objavljen u zborniku Vere manjina i manjinske vere, Niš, Zograf, 2001, 3135.


5. pravo na izbor i upotrebu liţnog imena, 

6. pravo na upotrebu maternjeg jezika i sluţbenu upotrebu 

jezika i pisma, 

7. pravo na negovanje nacionalne kulture i tradicije, 

8. javno obaveštavanje na jezicima nacionalnih manjina, 

9. pravo na školovanje na maternjem jeziku itd., 1080 pa su se pod 

okriljem demokratije posrbljavanje i asimilacija Rumuna (Vlaha) 

istoţne Srbije sa drţavne administracije i drugih institucija drţave 

preneli i na odbore Nacionalnog saveta Vlaha smeštenog u Petrovcu 

na Mlavi, koji Rumune (Vlahe) severoistoţne Srbije proglašava 

Vlasima, tj. posebnom nacionalnom manjinom koja toboţe nema 

niţeg zajedniţkog sa Rumunima, a srpski jezik proglašava sluţbenim 

jezikom Vlaha, dok se u školama uvodi tzv. vlaški govor (jezik) sa 

elementima nacionalne kulture kako bi se tzv. Vlasi što pre udaljili od, 

kako istiţu njihovi promoteri, njima strane rumunske kulture i jezika. 

Srpska pravoslavna crkva Rumune (Vlahe) istoţne Srbije i dalje 

smatra porumunjenim/povlašenim Srbima, koje na svaki naţin 

procesom (dez)asimilacije ili tzv. resrbizacije toboţe pokušava vratiti 

srpstvu. To se moţe zakljuţiti i na osnovu ţina sabornog krštavanja 

Rumuna (Vlaha) u selu Lubnica – grad Zajeţar, koji je obavljen 4. 

aprila 2015. godine sa „Blagoslovom njegovog preosveštenstva g.g. 

Ilariona, u saradnji sa savetom mesne zajednice sela ’Lubnica’” i u 

selu Rašanac – opština Petrovac na Mlavi gde „MZ Rašanac 

obaveštava svoje graŤane da 11.10. 2015. godine /nedelja/ u crkvi ’Sv. 

Trojice’ u Rašancu organizuje grupno krštenje po ceni od 2.500,00 

RSD.” Nakon krštavanja Srpska pravoslavna crkva izdaje krštenice 

svim vernicima u kojima ih naziva pravoslavni Srbi, pa pitanje 

Odbora za ljudska prava Negotin „da li dolazi do asimilacije i 

menjanja nacionalne strukture meštana ovih sela”, koje postavlja u 

svom Obaveštenju najpozvanijim institucijama i orgnizacijama 

Evropske unije u Srbiji (Zaštitnik graĎana Republike Srbije – 

Ombudsman, kancelarija za ljudska i manjinska prava Vlade 

Republike Srbije, Delegacija Evropske unije u Republici Srbiji, Savet 

Evrope – kancelarija u Beogradu, Misija Organizacije za evropsku 

bezbednost i saradnju u Srbiji – OEBS, Konsultant Visokog komesara 

1080 Igor Novakoviš, Nenad ĐurŤeviš, op. cit., 4041.


za nacionalne manjine – OEBS-a) sasvim je opravdano, a rad 

Konsultativnog odbora Nacionalnog saveta Vlaha za saradnju sa 

Srpskom pravoslavnom crkvom, koji se nalazi u rukama „Vlaha na 

oroţeno vreme”, doista „ohrabruje lokalne vlasti i svesno menja 

nacionalnu strukturu graŤana severoistoţne Srbije.” 

Obaveštenje Odbora za ljudska prava (zavedeno pod br. 

106/10/15 od 09. 10. 2015.god.) navedenim institucijama i 

organizacijama Evropske unije u Srbiji glasi: 

„Poštovani, Odboru za ljudska prava Negotin (članica Mreţe Odbora za 

ljudska prava u Srbiji CHRIS) obratili su se zabrinuti graĎani kao i meštani dva 

vlaška/rumunska sela (Lubnica - grad Zaječar i Rašanac - opština Petrovac na Mlavi) 

zbog čudnih odluka rukovodstava svojih mesnih zajednica. 

Naime prvo je Mesna zajednica Lubnica organizovala u saradnji sa crkvenom 

opštinom Zaječar uz blagoslov lokalnog crkvenog velikodostojnika saborno krštenje 

dana 04. aprila 2015. godine. Krštenje (kolektivno) je obavljeno u Zaječaru (Lubnica 

nema crkvu) uz organtzovan prevoz od strane Mesne zajednice Lubnica i Grada 

Zaječara. Ovaj dogadaj je propraćen plakatima (Plakat „Saborno krštenje” 

meštana Lubnice). 

Sledeći dogaĎaj za koji imamo sazranja, a moţda ih je bilo još u 

meĎuvremenu, je takoĎe aktivnost jedne mesne zajednice (ovakve aktivnosti nisu u 

oblasti njihovog delovanja). Ovog puta je predsednik Mesne zajednrce Rašanac, 

gospodin Radovanče Aleksić istakao obaveštenje - plakat (Obaveštenje „Kolektivno 

krštenje” meštana Rašanca) u kome sledi citat: ’Mesna zajednica Rašanac 

obaveštava svoje gradane da 11.10.2015. godine (nedelja) u crkvi 'Sv. Trojice' u 

Rašancu organizuje grupno krštenje...’ 

Ovaj dogadaj je kao vaţno obaveštenje na društvenoj mreţi Facebook 1081 

istakao i izvesni Ilija Florić iz Poţarevca gde je kao pokrovitelja ovog čina naznačio 

Nacionalni savet Vlaha (u prilogu fotografija sa društvene mreţe). 

Imajući u vidu da Srpska pravoslarma crkva izdaje krštenicu u kome svoje 

vernike označava kao pravoslavni Srbi (u prilogu fotografija krštenice), a da su 

Lubnica i Rašanac vlaška/rumunska sela (Lubnica oko 34 izjašnjenih Rumuna i oko 

57 Vlaha, a u Rašancu oko 10 izjašnjenih Rumuna i oko 400 Vlaha) pitanje je da li 

dolazi do asimilacije i menjanja nacionalne strukture meštana ovih sela. 

Da li Nacionalni savet vlaške nacionalne manjine stoji iza ovoga ili ne, trebaju 

nadleţni organi da ispitaju. Moţemo samo da potvrdimo da Nacionalni savet Vlaha 

(kako oni sebe nazivaju) ima svoj Konsultativni Odbor za saradnju sa Srpskom 

1081 https://www.facebook.com/ilija.floric?fref=ts


pravoslavnom Crkvom, 1082 a da je predsednik ovog Saveta, gospodin Radiša 

Dragojević u prilogu televizije F-tv Zaječar u l:26 minutu 1083 najavio formiranje 

Alternativnog odbora za verska pitanja i odnosima sa Srpskom pravoslavnom crkvom. 

Ovakvim radom Nacionalnog saveta vlaške nacionalne manjine ohrabruju se 

lokalne vlasti i svesno menjaju nacionalnu strukturu graĎana severoistočne Srbije. 

Molimo vas da u okviru svojih nadleţnosti reagujete. 

Odbor za ljudska prava Negotin istrajaće u rasvetljavanju ovih dogaĎaja.” 1084 

Ţitaocima prepuštam izvoŤenje zakljuţaka u vezi s 

predstavljenim materijalom o povlašavanju Srba ili o agresivnom 

posrbljavanju Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije, kao i o regularnosti 

postupaka kojima su se sluţile vlasti. Neko še reši da za posrbljavanje 

i asimilaciju Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije ne snose krivicu samo 

pojedinci i srpske drţavne institucije. Naravno da ne. U posrbljavanju 

i asimilaciji Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije, pored navedenih liţnosti 

srpskog naroda i srpskih i jugoslovenskih drţavnih institucija, bilo je i 

kratkovidih i neukih poltrona ili ketmana iz rumunske (vlaške) 

zajednice, kao što ih i danas ima, koji su vazda rame uz rame išli i idu 

na ruku drţavnim institucijama u odnaroŤavanju svoga roda radi liţne 

koristi. To zasluţuje posebnu studiju sa stavljanjem obimnog 

materijala na znanje ţitaocima, a ja šu u prilog tome za kraj ovog 

ionako opširnog i bremenitog poglavlja navesti samo jedan primer 

iako je takvih bilo napretek. 

Reţ je o plakatu (58 x 39,5 cm) 1085 Akcionog odbora za izbornu 

listu Stanka Šosiša iz Krivelja, koji se kandidovao za narodnog 

poslanika u Skupštini Kraljevine Jugoslavije, na kojoj, izmeŤu 

ostalog, piše: „Celokupnom graŤanstvu opštine Kriveljske, kako 

pravnim glasaţima tako i onima koji nemaju pravo glasanja kao i 

ţenama, uţenicima i maloj deci, oba pola iznosi se na javnost sledeša 

tuţba Koste Grujiša protivu osnovne škole u ’Cerovu’ radi ţitanja” 

1082 https://www.nacionalnisavetvlaha.rs/onamaodbori.html 

1083 https://www.youtube.corn/watch?v:FLLgloUy4a8 

1084 dusan.prvulovic@chris-network.org 

1085 Overena je fotokopija originalnog plakata u pisarnici Opštine Bor (Ov. br. 

27703, dana 17. novembra 2014. godine) i ţuva se u Zaviţajnom odeljenju Narodne 

biblioteke u Boru i u Zaviţajnom odeljenju Matiţne biblioteke „Svetozar Markoviš” u 

Zajeţaru. Overene fotokopije poklonio je Dragomir Dragiš, poreklom iz Krivelja s 

prebivalištem u Boru, u ţijem se vlasništvu nalazi originalni plakat štampan u 

štampariji M. Despotoviša u Zajeţaru.


koja je upušena „Gospodinu Banu Moravske Banovine” u Nišu. 

„Gospodine Bane, (...) II. Nove generacije ovakvih sela, kao što je 

Krivelj treba da se što energičnije srbizuju, pošto je ovo ’Vlaški 

Elemenat’, na ţemu treba da rade sigurne i odabrane snage...” koje 

verovatno treba da budu iz redova rumunskih (vlaških) „poturica”. Na 

plakatu je štampana sva prepiska tuţilaca i optuţenih, Naţelstva sreza 

Zajeţarskog, suda opštine Kriveljske, Banovinskog školskog odbora i 

Kraljevske Banske uprave, gde je prikazan spor oko izgradnje nove 

škole u naselju Cerovo, zaseoku sela Krivelja, koji je trajao od 5. 

marta do 4. maja 1934. godine. Na tuţbu Koste Grujiša, bivšeg 

narodnog poslanika, oblasnog poslanika i dugogodišnjeg predsednika 

kriveljske opštine, naţelniku Sreza zajeţarskog gospodinu Markovišu, 

otpisuje predsednik opštinske uprave u Krivelju gosp. M. Jankuciš 

koji u pismu, izmeŤu ostalog, piše da „Navodi ţalioca Koste izloţeni u 

taţ. II pod izrazom da je ovd. graĎanstvo ’Vlaški Elemenat’ uvreda su 

i kleveta za ovd. graŤanstvo zato ih uprava odbija kao neistinite sa 

najvešim gnušanjem”, a u sledešem pasusu nastavlja da „Ovdašnje 

graĎanstvo nije ’Vlaški Elemenat’ kako ga Kosta naziva već su svi 

pravi Srbi, i kao takvi u prošlim ratovima dali za odbranu Srbije i 

proširenje današnje Kraljevine Jugoslavije 222. ţrtve – grobova.” 

Iz navedenog teksta je svima jasno da Kosta Grujiš svoje 

poltronstvo prema jugoslovenskim vlastima gradi na ideji da su 

stanovnici Cerova, odnosno Krivelja „Vlaški Elemenat” koji treba što 

energičnije srbizovati, a M. Jankuciš svoje poltronstvo gradi na ideji 

da stanovništvo Cerova, odnosno Krivelja nije „Vlaški Elemenat” već 

su pravi Srbi, a kao zalog svojih uverenja navodi 222 meštana, tj. 

grobove meštana Krivelja, koji su svoje ţivote dali za Otadţbinu. 

Naţalost, Jankucišu nije bilo jasno da su meštani Krivelja i kao 

Rumuni (Vlasi) mogli poloţiti svoje ţivote za Otadţbinu ili 

Domovinu Srbiju i da zbog toga nisu morali pošto-poto biti pravi Srbi. 

Dokaz za to nalazimo na mnogim spomenicima ili spomen-ploţama u 

svakom rumunskom (vlaškom) selu istoţne Srbije ţiji su ţitelji branili 

svoju rodnu grudu u otadţbinskom ratu od austrougarskih okupacionih 

snaga. 

Jankucišev tekst s plakata me neodoljivo podseša na izjavu g. 

Dušana Firoviša koju je dao Radio-televiziji „Fira” (Zajeţar) nakon 

Treše sednice Izvršnog odbora Nacionalnog saveta Vlaha odrţanog u


Petrovcu na Mlavi: „Vlasi su uvek bili Srbi i mi (Vlasi – S. G.) smo 

mnogo krvi prolili za ovu našu Srbiju, i mi smo samo ovde Vlasi, 

samo da ne bismo sutra bili, nedajboţe (koluta oţima – S. G.), 

Rumuni.” 1086 Zanimljivo je kako se poltronstvo gradi na istim 

„vrednostima”, iskazuje istim patetiţnim frazama koje se ne razlikuju 

od onih pre nekoliko decenija; zanimljivo je da su to ljudi sa margine, 

koji niţim progresivnim ne mogu zaduţiti društvo u kojem ţive, ali 

koji uvek štite svoj poloţaj u društvu, steţen uglavnom tzv. 

„snalaţenjem”, uzreţicom koja se ţesto ţuje u srpskom društvu, a koja 

je sinonim za vanzakonska rešenja. Tu ima onih bez ikakvog 

obrazovanja, kao i onih s fakultetskim diplomama, ţesto i kupljenim, 

koji su krenuli uhodanim stazama sluţenja reţimu najţešše na štetu 

društva u kojem ţive, a posebno na štetu svog naroda. Što je još 

ţudnije, kakav god reţim bio, ma i najdemokratskiji, takvih še ljudi 

uvek biti. Bilo ih je i biše u svim društvima na svim meridijanima, pa 

ih evo ima podosta i meŤu Rumunima (Vlasima) istoţne Srbije, koji, 

naţalost, to što rade ne rade da bi unapredili demokratsko društvo 

moralnim, kulturnim i drugim vrednostima, veš naprotiv, da svojim 

delovanjem zadrţe status quo jednog društva s nagomilanim 

recidivima iz prošlosti. 

U posrbljavanju i asimilaciji Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije ima 

velikog udela i njihovo slabo obrazovanje, pa otuda i nizak nivo svesti 

da pripadaju korpusu rumunskog naroda. O tome Nada Raduški kaţe: 

„Vlasi, posle romske nacionalnosti, imaju najviše neškolovanih – 

gotovo svako drugo lice (55,1%). Kod ove etničke grupe najviše je lica 

koja imaju 4-7 razreda osnovne škole”, 1087 a posmatrano po 

nacionalnosti, sa završenom srednjom struţnom spremom najmanje 

lica ima meŤu Romima (8,6%), Vlasima (13,9%) i Albancima (16,3%) 

„sa jasnom polnom distinkcijom (oko tri puta je više muškaraca nego 

ţena sa završenom srednjom školom).” 1088 Što se tiţe fakultetskog 

1086 Izjava Dušana Firoviša koja je data u ime Nacionalnog saveta Vlaha bila je 

postavljena na Jutjub 14. 7. 2011. godine od strane Nacionalnog saveta Vlaha, a 

preuzeta je 21. 7. 2011. godine: https://www.youtube.com/watch?v=8b1rsFhCW_Y; 

https://www.youtube.com/channel/UCCkYQLnYUFtRhJjEKVlCEag 

1087 Nada Raduški, Nacionalne manjine u Centralnoj Srbiji : Etniţke promene i 

demografski razvoj, Beograd, Institut društvenih nauka, 2007, 138. 



obrazovanja meŤu nacionalnim manjinama, Raduški iznosi sledeše: 

„Najmanje udela lica sa najvišom stručnom spremom imaju Romi, 

Vlasi, Albanci i Bošnjaci/Muslimani. Kod Roma samo 0,3% ima višu 

školu ili fakultet (ţene 0,2% i muškarci 0,5%), Vlasi 1,7% (0,9% ţene 

i 2,4% muškarci), Albanci 4,3% (ţene 1,9%, a muškarci 6,7%), 

Bošnjaci/Muslimani 5,5% (ţene 3,8%, a muškarci 7,3%).” 1089 Ukoliko 

znamo da je i tako mali procenat školovanih Rumuna (Vlaha) slušalo 

nastavu od osnovne škole pa do fakulteta iskljuţivo na srpskom jeziku 

bez ijedne nastavne jedinice na maternjem rumunskom jeziku, onda je 

jasno otkuda tako uspešno posrbljavanje i kao krajnji rezultat njihova 

asimilacija. 

TABELA ŠKOLOVANIH / NEŠKOLOVANIH VLAHA 2002. 1090 

Nacionalnost Ukupno Bez škole 13 razreda 47 razreda 

VLASI 34.968 4.452 1.357 13.461 

Osnovna Srednja Viša Visoka Nepoznato 

9.398 4.856 310 276 858 

Pored toga, po popisnim podacima iz 2002. godine, i ono malo 

obrazovanih Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije ima „izuzetno nepovoljan 

kvalifikacioni sastav zaposlenog stanovništva. Tako, preko polovine su 

’radnici zaposleni u poljoprivredi, šumarstvu i ribarstvu’ (56,5%), a 

nešto značajni udeo imaju još samo ’rukovodioci mašinama i 

ureĎajima i monteri’ (11,3%). Kod muškaraca posle poljoprivrednika 

(45,5%), značajni procenat čine ’zanatlije’ (14,5%) i ’radnici na 

mašinama i ureĎajima i monteri’ (16,7%). Kod Vlahinja, tri četvrtine 

zaposlenih lica (75%) obavlja neko poljoprivredno zanimanje, 

relevantan udeo imaju još ’usluţni radnici i trgovci’ (5,7%), kao i oni 

sa najjednostavnijim zanimanjem (5,2%).” 1091 To su, dakle, ljudi koji 

nemaju nikakvu moš odluţivanja u društvu. Oni se nalaze na 

marginama, njih nema u organima odluţivanja i kreiranja znaţajnih 

poduhvata u vlastitoj sredini. 

Sve što sam naveo govori u prilog tezi da je Rumune (Vlahe) 

istoţne Srbije bilo lako posrbljavati i asimilovati, a kada se tome 

1089 Nada Raduški, op. cit., 2007, 144. 

1090 Nada Raduški, op. cit., 2007, 141. 



pridoda „uvoĎenje obaveznog osmogodišnjeg školovanja (1952. 

godine)” uz bezbrojne kurseve „za opismenjavanje odraslih”, posebno 

ţena koje su nosioci tradicionalne rumunske (vlaške) kulture, u tzv. 

veţernjim školama koje su otvarane pri radniţkim univerzitetima 

bezmalo u svakoj varoši, „kao i sve razvijenija infrastrukturna mreţa 

školskih institucija” 1092 u rumunskim (vlaškim) naseljima istoţne 

Srbije i uz pomoš srpskih medija, radija i televizije, posebno 

poslednjih decenija XX i u dve decenije XXI veka, rezultati takve 

asimilacione politike nisu mogli izostati. 

Rumunski (vlaški) entitet je poţetkom trešeg milenijuma 

doveden pred svršen ţin višedecenijskom agresivnom asimilacionom 

politikom srpskih vlasti tako što mu se umesto rumunskog maternjeg 

jezika nameše „vlaški”, i to uz pomoš „znalaca” iz redova rumunskog 

(vlaškog) naroda koji su za malo vlasti i sopstvenog interesa uz 

pomoš partijskih mošnika srpskog naroda preuzeli Nacionalni savet 

vlaške nacionalne manjine. U naţinjenim „naporima” Nacionalni 

savet Vlaha podrţavaju viŤeniji ljudi iz svih socijalnih struktura 

srpskog društva, zatim ustanove od lokalnog do nacionalnog znaţaja, 

od onih akademskih koje to podrţavaju šutanjem, do ministarstava 

koji ţine sve što je u njihovoj moši kako bi se asimilacija ostvarila u 

potpunosti, a da bi se to postiglo i da bi se relativizovala posebnost 

Rumuna (Vlaha) istoţne Srbije u mnogim segmentima, prisvaja se i 

njihova tradicionalna kultura. 1093 

1092 Nada Raduški, op. cit., 129; B. Radivojeviš, Obrazovna struktura 

stanovništva, Stanovništvo i domašinstva SR Jugoslavije prema popisu 1991, 

Beograd, Savezni zavod za statistiku, Centar za demografska istraţivanja, Institut 

društvenih nauka, 1995. 

1093 Vlasi u dokumentima, 2009, 54; Slobodan Zeţeviš, Kult mrtvih kod Srba, 

Beograd, „Vuk Karadţiš”, Etnografski muzej, 1982; Bojan Jovanoviš, Magija srpskih 

obreda, Novi Sad, Svetovi, 1992.


Faksimil 1.


Faksimil 2.


Faksimil dokumenta, br. 1 (Arhiv Srbije, MPs-c, F II R 29/914)

Od povlašenih Srba do vlaškog jezika 361

362 Slavoljub Gacović


Faksimil dokumenta, br. 5. (Arhiv Srbije, MPs-c, F II R 29/914)




Faksimil dokumenta, br. 7 (Aрхив Србије, MPs-c, F II R 29/914)




Faksimil dokumenta, br. 14. SPISAK VENĈANIH U SELU HALOVU 

1893. GODINE


Faksimil dokumenta, br. 15. SPISAK UMRLIH U SELU HALOVU 

1893. GODINE


Faksimil dokumenta, br. 16. SPISAK VENĈANIH U SELU HALOVU 

1894. GODINE



Faksimil dokumenta, br. 17. SPISAK ROĐENIH U SELU HALOVU 

1894. GODINE


Faksimil dokumenta, br. 18. SPISAK UMRLIH U SELU HALOVU 

1894. GODINE





Faksimil dokumenta, br. 19. PISMO MIJAILA TOVIĆA, paroha 

Korbovskog, u kojem kritikuje „vlašeizam / rumunizam” 

u krajinskom okrugu



Faksimil dokumenta, br. 20. PISMO MITROPOLITA 

BANATSKOG NIKOLAJA KORNJANUA PATRIJARHU PAVLU


Faksimil dokumenta, br. 21 – Podrška podizanja hrama u Malajnici


Faksimil dokumenta, br. 22 – Hirotonisanje Bojana Aleksandrovića


Faksimil dokumenta, br. 23 – Imenovanje Bojana Aleksandrovića 

za paroha malajniĉkog i protopopa Daciae Ripensis (iz Timoka) u 

svojstvu liĉnog i parohijskog savetnika


Faksimil dokumenta, br. 24 – Lišavanje svešteniĉkog ĉina Bojana 

Aleksandrovića od strane Crkvenog suda Eparhije timoĉke 

Srpske pravoslavne crkve nije validno


Obaveštenje „Kolektivno krštenje” meštana Rašanca

Slavoljub Gacović POREKLO I POSTOJBINA RUMUNA (VLAHA)

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?