Kud se dedoše Rumuni Tihomira Đorevića

Autor 

Slavoljub Gacović 

Recenzenti 

dr Ljiljana Gavrilović 

Etnografski institut SANU 

dr Mladena Prelić 

Etnografski institut SANU 

Prof. dr Čedomor Čupić 

Fakultet političkih nauka – Beograd 

Izdavač 

Nacionalni savet vlaške nacionalne manjine – Bor 

Za izdavača 

Živoslav Lazić 

Glavni i odgovorni urednik 

Ivica Glišić 

Lektor i korektor 

dr Ljubiša Rajković Koželjac 

Kompjuterska priprema 


Korice 

Zoran Pejović 

Štampa 

Čigoja štampa 

Tiraž 

500 primeraka 

Sva prava na objavljivanje ove knjige zadržava autor 

prema odredbama Zakona o autorskim i srodnim pravima


KUD SE DEDOŠE 

RUMUNI TIHOMIRA ĐORĐEVIĆA 

Kritički osvrt na knjigu Tihomira R. Đorđevića „Istina u 

pogledu Rumuna u Srbiji“ i na njen pogovor priređivača 

Radomira D. Rakića „Tihomir R. Đorđević i Vlasi“ 

Bor 

2008

„Savijte svaku rečenicu po deset puta preko kolena, 

stanite na svaku reč celom težinom, ispitajte njenu 

'nosivost', jer od tih kratkih reči i slabih rečenica 

treba da bude sagrađen most koji će nepogrešno i 

neprimetno preneti čitaoca preko ponora besmisla i 

nesvesti u zemlju života i stvarnosti...” 

(Iz teksta „Beleške za pisca”, Sabrana dela Ive 

Andrića, Istorija i legenda, knj. 12, Beograd, 1981) 

UVODNO IZLAGANJE 

UBoru je 2004. godine objavljeno drugo dopunjeno izdanje 

ovećeg članka dr Tihomira R. Đorđevića Kroz naše Rumune – 

putopisne beleške, i to dvojezično: na srpskom i rumunskom 

jeziku, u ediciji Zaboravljeni Rumuni. Izdavač je nevladina 

organizacija Društvo za kulturu Vlaha-Rumuna severoistočne Srbije 

„Ariadnae filum“. Knjigu kao priređivači potpisuju Marian Tudor i 

Vladica Roškanović, a odštampana je uz finansijsku pomoć 

Rumunske vlade – Departmana za Rumune van Rumunije. 

Ova knjiga predstavlja preuzeto srpsko izdanje objavljeno u 

Srpskom književnom glasniku 1906. godine u Beogradu i rumunsko 

izdanje objavljeno u antologiji tekstova o Rumunima istočne Srbije 

Românii din Timoc I 1943. godine u Bukureštu, u prevodu K. 

Konstantea. Osim napomene o intervencijama u novom izdanju, na 

žalost, nedostaju i te kako potrebni komentari, predgovor i pogovor 

čoveka iz struke, a ne samo priređivača. 

U jesen 2004. godine etnolog mr Radomir D. Rakić objavljuje u 

listu Beležnica 1 prikaz navedenog izdanja, naslovivši ga „Zaboravljeni 

Rumuni?“ s nadnaslovom „Mali ogled“ i podnaslovom „Povodom 

dopunjenog reprint-izdanja sa prevodom na rumunski putopisa 

Tihomira R. Đorđevića Kroz naše Rumune“. U ovom prikazu značaj 

1 R. D. Rakić, „Zaboravljeni Rumuni?“, Beležnica, Narodna biblioteka, Bor, br. 

11, god. 6 (jesen-zima 2004), 32-37.

4 


teksta akademika Tihomira R. Đorđevića objavljenog 1906. godine 

tendenciozno se umanjuje. 

Povodom iznetih zaključaka mr Radomira D. Rakića u listu 

Beležnica niko nije reagovao, iako je izazvao izvesno negodovanje u 

krugovima vlaške ili rumunske nacionalne manjine. Osnažen svojim 

„malim ogledom“ i ćutanjem onih koji se u njegovom članku 

„tretiraju“ isključivo kao vlaška etnička kategorija, nikako kao 

rumunska nacionalna manjina, Radomir Rakić je otišao korak dalje. 

Da bi „čitaocima“ izneo svoju istinu „radi poštenog i svestranog 

obaveštavanja“ (str. 8), priredio je članak 2 akademika Tihomira R. 

Đorđevića svojevremeno objavljen samo za potrebe srpske delegacije 

na Mirovnoj konferenciji u Parizu 1919. godine. Rakić navedeni 

članak objavljuje u izdanju Narodne biblioteke u Boru u knjizi pod 

naslovom Istina u pogledu Rumuna u Srbiji, sa pridodatim 

podnaslovom Prava istina o „zaboravljenim Rumunima“ u Srbiji u 

delu etnologa dr Tihomira R. Đorđevića i pogovorom Tihomir R. 

Đorđević i Vlasi (Etno-politikološki ogled). 

U svom nenaslovljenom predgovoru i u pogovoru Rakić zamera 

Tihomiru Đorđeviću što u svojim člancima i studijama govori o 

Rumunima severoistočne Srbije, a ne o Vlasima, koji su po njegovom 

mišljenju „jednostavno silom prilika povlašeni Srbi“ (str. 52). 

Na ovaj način Rakić je naveo na naknadna razmatranja teksta 

Tihomira Đorđevića iz 1919. godine. Želimo da naglasimo da 

Đorđevićev članak iz 1919. godine nikad nije u celini preveden sa 

francuskog ili engleskog jezika, kako za života samog autora tako ni 

za šezdesetpet godina nakon njegove smrti. To nisu učinili ni mnogo 

pozvaniji etnolozi Srbije, upravo da ne bi bio upotrebljen za 

dnevnopolitičke potrebe. 

Nakon svega što je preduzeo mr Radomir D. Rakić, njegova 

supruga Vera Stanisavljević-Rakić, etnolog (iza njenog imena je 

dopisano u zagradi Beograd, da bismo valjda znali da tekst ne dolazi 

iz provincije), objavljuje članak Aktuelno i vek kasnije... Nadnaslov 

ovog teksta Jedna sasvim drugačija knjiga o tzv. rumunstvu Vlaha i 

podnaslov „Tihomir R. Đorđević, Istina u pogledu Rumuna u Srbiji, 

preveo, priredio s komentarima i napisao pogovor ’Tihomir R. 

2 The Truth concerning the Rumanes in Serbia (Paris, 1919) ili La Verité sur les 

Roumains de Serbie (Paris, 1919).

Kud se dedoše Rumuni Tihomira R. Đorđevića 5 

Đorđević i Vlasi’ mr Radomir D. Rakić, Narodna biblioteka, Bor, 

2006“ 3 . Ovim tekstom ona naveliko hvali „naučna dostignuća“ do 

kojih je došao njen suprug. 

Svoju životnu karijeru posvetio sam proučavanju Vlaha ili, 

svejedno, Rumuna istočne Srbije, kojima i sâm etnički pripadam. 

Baveći se Vlasima ili Rumunima stekao sam drugačija saznanja o 

njima. Učiniću izvestan napor da pokažem tzv. aktuelnost i istinitost 

Đorđevićevog članka i Rakićevog zakasnelog etno-politikološkog 

ogleda 4 sasvim drugačijom knjigom – da parafraziram etnologa Veru 

Stanisavljević-Rakić – o takozvanom „srpstvu“ Vlaha ili Rumuna 

istočne Srbije. 

Mislio sam da bi bilo lepo da knjigu ponudim istom izdavaču, tj. 

Narodnoj biblioteci u Boru pa sam povodom toga, u konsultaciji sa 

direktorom Vesnom Tešović, dostavio joj „Siže publikacije“ u kojem 

je iznet kratak opis onoga što će u publikaciji biti prezentovano 

javnosti (Prilog IV). „Siže publikacije“ smo zajedno potpisali 07. 03. 

2007. godine. Na molbu direktora Vesne Tešović, naknadno 

dostavljam i prvu polovinu svoje knjige Kud se dedoše Rumuni 

Tihomira Đorđevića Izdavačkom odboru Narodne biblioteke Bor. 

Izdavački odbor na sastanku od 14. maja 2007. godine donosi sledeću 

odluku: „Ovom prilikom Vas obaveštavamo da nismo u mogućnosti 

da objavimo Vašu knjigu“ i pritom navodi sledeći razlog: „Kao 

izdavač imamo obaveze prema izdanju na koje je Vaša knjiga reakcija, 

te bi bilo neprofesionalno i neozbiljno da budemo izdavač publikacije 

koja će, sudeći po sižeu i prvoj polovini knjige koju ste nam dostavili, 

biti neka vrsta utuka“. Ovu odluku u ime Izdavačkog odbora Narodne 

biblioteke Bor potpisuje predsednik Odbora, književnik Milen 

Milivojević (Prilog V). 

Da li je knjiga koja se nudi čitaocima „vrsta utuka“ ili 

argumentovano potkrepljena istina o Vlasima ili Rumunima u Srbiji, 

prosudiće čitaoci i naučna javnost, a mi je svakako preporučujemo 

kako onima u struci tako i onima koji bi iz znatiželje da nešto više 

saznaju o Vlasima ili Rumunima u Srbiji. 

3 V. Stanisavljević-Rakić, Aktuelno i vek kasnije... Beležnica, Narodna biblioteka, 

Bor, br. 15, god. 8 (leto-zima 2004), 66-68. 

4 Etnolog Vera Stanisavljević-Rakić u pohvalama gde veliča preduzetnički duh 

svoga supruga, mr Radomira D. Rakića, iznosi da je to etno-politički ogled.

6 


Knjiga Kud se dedoše Rumuni Tihomira Đorđevića osim 

Uvodnog izlaganja ima još dva poglavlja: Kritički osvrt na članak 

Tihomira Đorđevića „Istina u pogledu Rumuna u Srbiji“, u kojem 

iznosim argumente kojima opovrgavam Đorđevićeve postavke 

iznesene pre svega samo za potrebe srpske delegacije na Mirovnoj 

konferenciji u Parizu 1919. godine, i Kritički osvrt na Rakićev 

pogovor „Tihomir R. Đorđević i Vlasi“, u kojem ukazujem na 

neopravdanost i neutemeljenost Rakićevog izlaganja. Nakon 

navedenih poglavlja slede Zaključna razmatranja, Češće korišćeni 

izvori i litertura, Prilozi i Recenzije.

KRITIČKI OSVRT NA ČLANAK TIHOMIRA R. 

ĐORĐEVIĆA „ISTINA U POGLEDU 

RUMUNA U SRBIJI“ 

Tihomir R. Đorđević je rođen 1868. godine u Knjaževcu, a 

potiče iz ugledne familije Kašmerovci, s područja Starog 

Vlaha, iz zapadne Srbije. Detinjstvo je proveo među 

Rumunima u selu Brestovcu kod Bora, gde je njegov otac kao 

sveštenik jedno vreme držao parohiju i gde mu se rodio sin Vladimir, 

muzikolog. Školovao se u Aleksincu, Nišu i Beogradu, gde je na 

istorijsko-filološkom odseku Velike škole diplomirao 1891. godine. 

Radio je kao nastavnik u Aleksinačkoj gimnaziji i Učiteljskoj školi, 

gde pokreće, uređuje i izdaje o sopstvenom trošku prvi etnološkofolkloristički 

časopis Karadžić. Ubrzo, već 1902. godine, doktorirao je 

u Minhenu sa tezom Cigani u Kraljevini Srbiji. Postao je član 

međunarodnog udruženja Cigansko učeno društvo (Gypsy Lore 

Society) u Londonu i bio je „jedan od prvih, visokocenjenih 

ciganologa u svetu, pre svega zahvaljujući poznavanju „vlaškog 

ciganskog govora“. 5 Odmah posle sticanja doktorske titule, ponudio je 

Srpskoj kraljevskoj akademiji da mu rukopis Cigani, prilog potpunom 

proučavanju naroda Kraljevine Srbije objavi na srpskom jeziku. 

Akademija ga je odbila, 6 pa je zato ovu svoju studiju morao da 

objavljuje u više članaka u više tadašnjih publikacija. 7 

5 S. Knežević, Profesor etnologije, Tihomir R. Đorđević i njegovo proučavanje 

medicinskih prilika u prošlosti, GEI XLIV, Beograd, 1995, 265. 

6 N. Ljubinković, Život i delo Tihomira R. Đorđevića, Naš narodni život 4, 

Beograd, 1984, 287. 

7 Die Zigeuner in Serbien, Ethnologische Firschungen von Tih. R. Gjorgjević, I 

Teil, Budapest, 1903; Tih. R. Đorđević, Običaji u Cigana Kraljevine Srbije, 

Godišnjica Nikole Čupića, knj. XXII; Ibid, O Ciganima uopšte i o nihovom doseljenju

8 


U kapitalnom delu Naš narodni život, osim Ciganima, 8 Tihomir 

Đorđević je dosta stranica posvetio i ostalim narodima koji žive na 

Balkanu, pre svega Arbanasima, 9 zatim Jermenima, 10 Čerkezima, 11 

Turcima 12 i drugima. 

Značajnije Đorđevićevo usmerenje je proučavanje problematike 

rumunskog folklora u Kraljevini Srbiji. Pre nego što je i sâm počeo 

pisati o Rumunima u Srbiji, preveo je 1902. godine sa francuskog 

članak L. Šajneana, a zatim se upoznao sa člankom F. Kanica, 13 koji, 

na žalost, još uvek nije dostupan čitaocima na srpskom jeziku, pa ga 

ovde donosimo u celosti (Prilog I). Poznavao je i dela G. Vajganda, 14 

E. Pikota, 15 F. Kanica 16 i drugih koji su se bavili Vlasima, odnosno 

Rumunima i Aromunima Balkanskog poluostrva. 

Članak F. Kanica kao i članci drugih autora koji su bili dostupni 

Đorđeviću, bili su svakako odlučujući u njegovim namerama da ceo 

školski odmor 1905. godine provede u Rumuniji radi upoznavanja 

rumunskog jezika, istorije i književnosti, kako bi se „posle toga sa 

boljim uspehom mogao odati proučavanju Rumuna Kraljevine Srbije i 

time učiniti još jedan prilog upoznavanju nesrpskog stanovništva naše 

na Balkansko Poluostrvo i u Srbiju, Srpski književni glasnik, 16. III 1904; Ibid, 

Fizičke i duševne osobine Cigana Kralj. Srbije, Srpski Književni Glasnik, 1. IX 1904. 

itd. 

8 Tako T. Đorđević u svojim delima naziva Rome. 

9 Bibliografske jedinice pod brojem 189, 190, 343, 345, 346, 468, 521, 580, 584, 

594, 640, 641, 644, 647, 648. Uporediti Spisak štampanih radova Tihomira R. 

Đorđevića, Bilten Instituta za proučavanje folklora 3, Sarajevo, 1955, 183-196 (= 

Bilten). 

10 T. Đorđević, Jermenska kolonija u Beogradu, Prilozi VII (1927). 

11 T. Đorđević, Čerkezi u našoj zemlji, Glasnik Skopskog naučnog društva (1927). 

12 Bilten, br. 59, 77, 102, 651, 533, 330, 336, 337. 

13 F. Kanitz, Serbien, Historisch–ethnographische Reise, Studien – aus der Jahre 

1859-1868, Leipzig, 1904. 

14 G. Weigand, Vlacho-Meglen, Leipzig, 1892; G. Weigand, Die Aromunen- 

Ethnographisch-philologisch-hystoriche Untersuchungen ueber das Volk der 

sogenannten Makedoromanen oder Cinzacer, Leipzig, 1894-1895; G. Weigand, 

Ethnographie von Makedonien, Leipzig, 1924, itd. 

15 É. Picot, Chants populaires des roumains de Serbie, Paris, 1889 (Recueil de 

textes et de traductions publié par les professeurs de l'École des langues orientales 

vivantes). 

16 F. Kanitz, Donau-bulgarien und der Balkan aus den Jahren 1866-1879, t. I, 

Wien, 1882.

Kud se dedoše Rumuni Tihomira Đorđevića 9 

zemlje“. 17 Pošto mu se želja usled objektivnih okolnosti nije ispunila, 

krenuo je Đorđević sa kolegom Dragutinom D. Marjanovićem, 

profesorom Učiteljske škole u Aleksincu, 20. juna 1905. godine 

„sredinom onih krajeva Srbije u kojima žive Rumuni, koje mi običnije 

zovemo Vlasima“. 18 Kao plod ovog putovanja nastale su njegove 

putopisne beleške naslovljene Kroz naše Rumune, objavljene najpre u 

Srpskom književnom glasniku (knj. XVI), a zatim i u posebnoj 

publikaciji već 1906. godine. U njima on iznosi svoje utiske, 

razmišljanja i zaključke. 

Nakon objavljivanja putopisnih beleški, Đorđević nastavlja rad 

na toj problematici i piše članke, Dve rumunske knjige o Rumunima u 

Bosni i Hercegovini (1907) i Iz života naroda rumunskog (1908). 

Zatim, prikazuje radove drugih autora o Rumunima u Makedoniji i 

Epiru (1910), daje rumunsku bibliografiju (1911), bavi se likom 

Aleksandra Makedonskog u rumunskoj literaturi (1911), piše članak 

Dositej Obradović i Rumuni (1916), itd. sve do članka Jedan primer 

doseljavanja Rumuna u Srbiju (1941). Svim ovim člancima je, prema 

svojoj idejnoj koncepciji da prouči „nesrpsko stanovništvo naših 

krajeva“, dotakao jedno od veoma osetljivih pitanja u ono vreme, 

koje, na žalost, i danas traje. 

* * * 

Kako prema Rumuniji nije bilo istorijskih graničnih linija koje bi 

se mogle koristiti kao osnov za novo povlačenje granica 1919. godine, 

formirana je Istorijsko-etnografska sekcija, koja je zasedala 4. oktobra 

u Parizu 1919. godine. Na predlog Jovana Cvijića, u njenom radu je 

učestvovao i Tihomir Đorđević. 19 

17 T. R. Đorđević, Kroz naše Rumune – putopisne beleške, Beograd, 1906, 3-4 (= 

T. R. Đorđević, Kroz naše Rumune). 

18 Ibid, 3-4. 

19 Istorijsko-etnografska sekcija je, na predlog Jovana Cvijića, donela odluku da se 

izradi memoar za sve buduće jugoslovenske zemlje, koji bi imao dva dela: opšti i 

posebni. Opšti deo poveren je: Vojinoviću, Beliću i Cvijiću, a posebni deo poveren je: 

Tresić-Pavičiću – Istra, Trst i Gorica; Vojinoviću – Rijeka; Cvijiću – Granice u 

karstu; Zeremskom, Radonjiću i Stanojeviću – Banat, Bačka i Baranja; Beliću, 

Markoviću i Đorđeviću – Šopluk; Zeremskom, Mačkovšeku i Đorđeviću – Statistika 

našeg stanovništva, koje neće ući u sastav Kraljevine SHS.

10 


Krajem 1919. godine Teritorijalnoj komisiji Mirovne konferencije 

u Parizu bila su podneta dva predloga projekta o razgraničenju 

Kraljevine SHS i Kraljevine Rumunije, i to rumunski projekat granice 

iznet od strane predsednika vlade Ioana I. C. Bracianua (Ioan 

Braţianu), koji se zasnivao na tajnom Bukureštanskom ugovoru iz 

1916. godine sa graničnom linijom na Tisi i Dunavu, i srpski projekat 

granice po etničkom principu, u kojem se bez karašovske tražila samo 

torentalska i tamiška županija. Međutim, oba predloga saveznici su 

okarakterisali kao preterana. Prilikom ponovnog saslušanja predloga o 

razgraničenju Bracianu je iskoristio priliku da pojača pritisak na 

Kraljevinu SHS pokretanjem pitanja Rumuna u Srbiji, koje „nije 

imalo svrhu da stvori nov sukob, naime da se traži priključenje 

Rumuniji doline Timoka, nego je trebalo da posluži kao kompenzacija 

za Srbe u Banatu, koji su trebali da podpadnu pod vlast Rumuna”, 20 

odnosno, po Vojinovićevom izlaganju, „Rumuni, kako bi dobili što 

veći deo Banata, tvrde i to da u Srbiji ima 400.000 Rumuna koje oni 

od Srba ne traže, ali na osnovu toga hoće da etnički srpski delovi u 

Banatu pripadnu njima“. 21 Uostalom, i T. Đorđević to zna, što se vidi 

iz teksta napisanog u njegovoj brošuri 1919. godine: „Nekolicina 

rumunskih šovinista i otpadnika počela je da preplavljuje svet 

pamfletima i člancima zahtevajući ili da Rumuni koji žive u 

severoistočnoj Srbiji ostanu u Srbiji kao protivteža Srbima u Banatu, 

koji bi bili priključeni Rumuniji ili da Srbija, u skladu sa principom 

nacionalnosti koju sama predlaže, prepusti Rumuniji deo svojih 

teritorija nastanjenih Rumunima“. U rumunske šoviniste i otpadnike 

Đorđević verovatno ubraja i predsednika rumunske vlade Ioana 

Bracianua, koji je takav predlog projekta o razgraničenju, pre svih, 

podneo Teritorijalnoj komisiji Mirovne konferencije u Parizu 1919. 

godine, nakon čega je ubrzo formiran i Nacionalni komitet Rumuna u 

Srbiji i bio poslat Memorandum Rumuna u Srbiji dr Atanasija 

Popovića (Prilog II) na adresu Mirovne konferencije u Parizu, kako bi 

se izvršio još jači pritisak na srpsku delegaciju. Zatim je formirana i 

Liga za oslobođenje Rumuna Timoka i Makedonije kako bi se dodatno 

20 M. Đukanović, Tihomir Đorđević na Konferenciji mira u Parizu 1919. godine – 

prilog bibliografiji, GEI SANU, XXIX (1980), 52. 

21 

Matica srpska, Zapisnici Istorijsko-etnografske sekcije pri Delegaciji za 

Konferenciju mira, VII zapisnik.


pritisla i bugarska delegacija u vezi s Dobrudžom, koju je Rumunija 

tražila od Bugarske u zamenu za Makedonske Aromune. 

Memorandum Rumuna u Srbiji dr Atanasija Popovića je bio 

razlog zbog čega je Đorđević napisao svoj članak objavljen najpre na 

francuskom Istina o Rumunima Srbije (La Verité sur les Roumains de 

Serbie), a zatim na engleskom Istina u pogledu Rumuna u Srbiji (The 

Truth concerning the Rumanes in Serbia). Članak je poslužio i Jovanu 

Cvijiću da pred Teritorijalnom komisijom istupi sa „stručnim i 

naučnim dokazima“ 22 kada je, na pitanje Andrea Tardijea (André 

Tardieu) o Rumunima u Srbiji, „izneo teoriju da je to grupa srpskog 

porekla a rumunske kulture, odnosno nekadašnji potomci Srba, koji su 

se posle oslobođenja Srbije od Turaka vratili u ovu zemlju“. 23 

Razmotrićemo sada izbliza navedeni članak o Rumunima u 

Srbiji, koji je – po dubokom ubeđenju Đorđevića – pisan „naučno i 

nepristrasno“. 

U jednom od podnaslova Zašto su Rumuni naseljavali Srbiju 

Đorđević, pored ostalog, iznosi sledeće: „Drevni rimski kolonizatori, 

kojih je nekada bilo u velikom broju na čitavom Balkanskom 

poluostrvu, potpuno su nestali iz Srbije još u XV veku, bez ikakvog 

traga, tako da nema nikakve veze između njih i sadašnjih Rumuna u 

Srbiji.“ Sa mnogim ovde iznesenim Đorđevićevim konstatacijama se 

ne možemo složiti. Najpre s onom da su „drevni rimski kolonizatori... 

potpuno nestali iz Srbije još u XV veku“, jer su oni nestali, ako ne 

ranije, a ono u vreme doseljavanja Slovena početkom VII veka. Zatim, 

makar i da su nestali pre četrnaest vekova, nije istina da su nestali 

„bez ikakvog traga“, jer tragova drevnih rimskih kolonista na tlu 

današnje Srbije ima u izobilju, posebno materijalnih, kao npr. 

imperijalne palate iz vremena tetrarhije, Felix Romuliana kod 

Zaječara, Mediana kod Niša, Šarkamen (palata Maksimijana Daje) 

kod Negotina, kao i mnoga druga rimska utvrđenja i gradovi, 

Sirmium, Viminacium, Timacum Minus, Diana, Naissus... Ona služe 

na čast i ponos Srbiji, a još u Đorđevićevo vreme bila su spomenuta, 

22 M. Đukanović, Tihomir Đorđević na Konferenciji mira u Parizu 1919. godine – 

priolog bibliografiji, GEI SANU, XXIX (1980), 52. 

23 Ibid, 52.

12 


recimo u delu Marsiglia, 24 Dragaševića, 25 J. Miškovića, 26 

Domaševskog, 27 F. Kanica, 28 K. Jirečeka 29 i drugih. To da „nema 

nikakve veze između njih (rimskih kolonista – nap. S.G.) i sadašnjih 

Rumuna u Srbiji“ opet je neistina, jer je, ako ništa drugo, veza između 

njih rumunski jezik, kojim i danas govore Rumuni u istočnoj Srbiji, 30 a 

koji je dobrim delom nastao na temeljima vulgarnolatinskog jezika, 31 

o čemu postoji obilje literature 32 i mnoštvo latinskih i vizantijskih/romanijskih 

izvora, od kojih ćemo navesti nekoliko. 

24 Aloysio Ferd. Com. Marsigli, Danubius pannonico-mysicus observationibus 

geographicis, astronomicis, hydrographicis historicis, phisicis perlustratus I, II, 

Hagae-Amstelodami, MDCCXXVI. 

25 Драгашевић, Археологијско-географијска истраживања, Гласник СУД 

XLV (1877). 

26 Ј. Мишковић, Неки стари градови и њихове околине у Краljевини Србији, 

Старинар 4 (1887). 

27 Domaszewski, Archaeologisch–Epigraphische Mittheilungen aus Österreich – 

Ungarn. XIII (1889). 

28 F. Kanitz, Römische Studien in Serbian, Denksehriften der Phil. - hist. Kl. 

Akademie d. Wissenschaften philolog. - hist. Cl. XLI, Wien, 1892. 

29 C. J. Jireček, Die handelsstrassen und Bergewerke von Serbien und Bosnien 

wahrend des mittelalters: Historisch-geographische Studien, Abhandlungen der 

konigl. bohm. Gesellschaft der Wissenschaften. VI. Folge, 10 Band Classe fur 

Philosophie, Geschichte und Philologie, Nr. 2, Prag, 1879. 

30 A. Rosetti, Istoria limbi române de la origine pînă în sec. al XVIII-lea, 

Bucureşti, 1978; Ibid, Histoire de la langue roumaine des origines au XVII e siècle, 

Cluj-Napoca, 2002; H. Mihăescu, La romanité dans le sud-est de l'Europe, Bucureşti, 

1993; O. Denunsianu, Histoire de la langue roumaine (I – Les origines, II – Le 

seizième siècle), Bucureşti, 1997. i drugi. 

31 Vulgarnolatinski se naziva još i Spättein, latin tardif, latino tardo, latino 

notarile, das latin, basso latino, latín arromanzado, latinum circa romançum, latino 

„circa romançum“ i rustica romana ligua. E. Löfstedt, Late Latin, Oslo, 1959. 

32 I. Fischer, Latina dunăreană, Introducere în istoria limbii române, Bucureşti, 

Editura ştiinţifică şi enciclopedică, 1985; A. Philippide, Originea românilor, I (Ce 

spun izvoarele istorice, Iaşi, 1925), II (Ce spun limbile română şi albaneză, Iaşi, 

1928); H. Mihăescu, Limba latină în provinciile dunărene ale imperiului Roman, 

Bucureşt, 1960, 47: „Latina literară n-a fost deci decît o parte a latinei vorbite“ 

(prevod: Književni latinski bio je dakle samo deo govornoga latiniteta), 49: „'Latina 

populară' a fost ... limba comună a Romei, limba vie, limba nereglamentată şi 

necatalogată de gramatici, limba de conversaţie a maselor largi populare“ (prevod: 

'Narodni latinitet' bio je ... zajednički jezik Rima, živ jezik što ga gramatičari nisu 

ispravljali ni katalogizirali, saobraćajni jezik širokih narodnih masa), 49: „... în 

realitate latina clasică a fost numai o parte, o 'selecţie' a limbei vorbite“ (prevod: ... u 

stvari, klasični latinitet je bio samo deo, 'izbor' govornoga jezika) ili 49: „Limba


Arhiepiskop Ioan de Sultanyeh nakon opisa Srbije (Servia) i 

Rusije (Russi) svoje delo Notitia Orbis iz 1404. godine završava 

rečima, da je „... bila dobra zemlja Vulgaria ili Bulgaria, koja je sada 

upropašćena od Turaka“ (Vulgaria sive Bulgaria et fuit bona patria, 

est modo devastata per Turcos) i da građani Vulgarije, tj. Bulgarije „... 

imaju jezik blizak latinskom“ (habent linguam propriam et quasi 

latinam) ili da „Vulgari govore vulgarni romanski jezik“ (Ideo 

vocantur Vulgari a lingua Vulgarica romana) i da „sami zato hvališu 

se(be) da su bili Rimljani i očito je da su zbog jezika istoga porekla 

kao Rimljani“ (Ipsi ideo jactant se esse Romanos et patet in linguam 

quia ipsi locuntur quasi Romani). 33 Ioan očigledno govori o 

Bugarskoj, zemlji koja se prostirala do Velike Morave u današnjoj 

Srbiji, i o Vlasima i njihovom jeziku u Bugarskoj, koji su još 1185/86. 

godine na čelu sa braćom Petrom i Asenom, i mlađim Kalojanom, 

digli ustanak protiv Vizantije/Romanije i uz pomoć Bugara i Kumana 

formirali Vlaško-Bugarsko ili Drugo bugarsko carstvo. 

U vezi s jezikom Vlaha zanimljivo je da 1426. godine Rinaldo 

degli Albizzi, ambasciatore Florentino presso la corte del Re 

d’Ungheria, beleži mnoge narode iz Schiavonie, odnosno sa 

celokupnog slovenskog prostora istočne Evrope, koji žive u obližnjim 

oblastima, a među njima i „Vlahe, koji imaju jezik Rimljana“ 

(Vallachi habent quasi Romanam linguam) 34 . 

O jeziku romanskog stanovništva u oblasti ranije rimske 

provincije Dacia Ripensis, koji se nazivaju Valachi, svedoči i veoma 

zanimljiv deo apela italijanskog humaniste i sekretara papske kurije 

Flavia Bionda (1392-1463), koji je poslat mnogim krunisanim 

slasică a fost deci numai un aspect al limbii latine în genere“ (prevod: Klasični jezik 

je bio dakle samo jedan aspekt latinskoga jezika uopšte), itd. 

33 Ş. Papacostea, Un călător în ţările române la începutul veacului al XV-lea, 

Studii, XVIII (1965), 1, p. 173: „Ultra ad aquilonem est Vulgaria sive Bulgaria et fuit 

bona patria, est modo devastata per Turcos. Ipsi habent linguam propriam et quasi 

latinam et, ut fertur, ipsi exiverunt de Romanis, quia cum quidam imperator Romanus 

obtinuisset illas terras, scilicet Macediniam, quaedam societas Romanorum videntes 

bonam patriam, recipientes uxores, remanserunt ibidem. Ideo vocantur Vulgari a 

lingua Vulgarica romana. Ipsi ideo jactant se esse Romanos et patet in linguam quia 

ipsi locuntur quasi Romani; et in spiritualibus sequerentur Latinos et (non) Grecos, 

nisi quia Grecos habent confines et cito convertuntur ad nos ut probavimus.“ 

34 V. Macuscev, Monumenta historica Slavorum meridionalium vicinorumque 

populorum e tabulariis et bibliothecis Italicis, I/1, Varsaviae, 1847, 530.

14 


glavama Evrope u oči pada Konstantinopolisa 1452/53. godine. 

Insistirajući na formiranju antiotomanske koalicije, u apelu se, pored 

ostalog, pominje: „i oblast Dunava, kojoj su susedi Pribrežni Dačani 

ili Vlasi, koji, kako se priča, ističu s ponosom da su rimskoga porekla“ 

(Et qui e regione Danubio item adiacenti Ripenses Daci, sive Valachi, 

originem, quam ad decus prae se ferunt praedicantque Romanam). 

Flavio Biondo za Vlahe bivše provincije Dacia Ripensis, tj. današnjeg 

prostora istočne Srbije, kaže da se služe lošom, prostom gramatikom 

koja podseća na latinsku (quae vulgari communique gentis suae more 

dicunt, rusticam male grammaticam redoleant latinitatem). 35 Na 

drugom mestu, Flavio Biondo nabraja narode koji uz pomoć sa 

Zapada mogu ratovati na Balkanu protivu Muhameda (Maumettus 

Ottomanus), a među njima su: „Epiroćani, Makedonci, Grci 

Peloponežani, Mezijci Dakije Ripensis (= „sa planine Hemus... a sada 

se zovu Vlasi“ 36 ), kako se sami među sobom imenuju, Albanci, 

Sloveni, Bosanci, Grci Moreje, i stanovnici Srbije, Bugarske i 

Romani, koji su po krvi vlaškoga roda“ 37 . 

Episkop iz Modruše (Modrussa) u Dalmaciji, Nicolaus 

Machinensis, piše delo De bellum Gothorum, u kojem ističe romanitet 

Vlaha: „Vlasi donose kao argument njihovog porekla činjenicu da... 

govore od postanka narodni jezik, naime latinski, čiju upotrebu nisu 

35 Al. Marcu, Riflessi di storia rumena in opere italiane dei secoli XIV e XV, 

Ephemeris Dacoromana, I (1923) (= Al. Marcu, Riflessi), 362-363: „Et qui e regione 

Danubio item adiacenti Ripenses Daci, sive Valachi, originem, quam ad decus prae se 

ferunt praedicantque Romanam, loquela ostendunt, quos catholice christianos Roman 

quotannis et Apostolorum lumina invisentes, aliquando gavisi sumus ita loquentes 

audiri, ut, quae vulgari communique gentis suae more dicunt, rusticam male 

grammaticam redoleant latinitatem.“ 

36 Nicetae Choniatae, Historia, recensuit I. Bekker, Bonn, 1835, p. 482, u: 

Izvoarele istoriei României III : Scriitori bizantini (sec. XI-XIV), Bucureşti, 1975, 255 

(= Izvoarele istoriei României III). 

37 Al. Marcu, Riflessi, 363; Ş. Bârsânescu, Conştiinţa latinităţii la români în 

lumina unui valoros document (sec. XV), Analele Ştiinţifice ale Universităţii Al. I. 

Cuza, Filozofie, Economice, Justifice, XII (1966), 85-91: „Epirotas Macedonas 

Peloponnenses Graecos Moesos Ripenses et, ut nostris utar nostrae aetatis vocabulis, 

Albanenses Sclavones Bosnenses Graecos More incolae et Serviae Bulgaros ac 

Romano ortos sanguine Ulachos“.


odmah zanemarili; i kada se susreću s tuđincima, koji pokušavaju da 

razgovaraju (s njima), pitaju (ih) ako znaju da govore romana“. 38 

Antonio Bonfini kaže: „Hvalili su se ... čuvanjem svog 

nenačetog jezika“ iako su bili pritisnuti „talasom varvara“, a 

Francesco della Valle, Jan Laski, Giovanandrea Gromo i Gáspar 

Héltai potvrdili su u XVI veku da se svi Vlasi smatraju „romanima“, 

povodom toga što „oni na njihovom jeziku sebe nazivaju romani i ako 

neko pita zna li neko da govori na njihovom vlaškom jeziku, oni kažu 

na ovaj način, stii rominesti, odnosno znaš li da govoriš na 

romanskom jeziku, iz razloga što se njihov jezik iskvario“. 39 Dva 

italijanska anonimna putnika XVI veka zabeležila su zanimljive 

impresije o jeziku i poreklu Vlaha: „Ovaj narod, iako je grčke 

veroispovesti, ipak je prijatelj romanskoga imena, koliko zbog 

iskvarenog jezika latinskog toliko i zbog mišljenja koje imaju da 

potiču od Romana i romanskim imenom se međusobno nazivaju“. 

Pored toga „smatraju uvredom naziv Vlah i ne vole da budu nazvani 

drugom rečju osim Romani“. 40 

Prvi italijanski humanista koji ističe rimsko poreklo rumunskog 

naroda je Poggio Bracciolini (1380-1459), koji u svom delu 

Disceptationes convivales, napisanom 1451. godine, kaže: „U gornjoj 

Sarmatiji doseljenici su od Trajana (rimskog imperatora – prim S.G.) i 

budući su odavna napušteni, oni su sada, još usred svih varvara, 

mnogo zadržali latinski govor... Imenuju oči, prst, ruku, hleb, i mnogo 

šta drugo rečima koje sačuvaše od Latina...“ i nastavlja „latinski po 

običaju govore“. 41 

Laonikos Halkokondiles (oko 1423 – oko 1490) jedan je od 

najpoznatijih vizantijskih istoričara XV veka, koji u svom delu 

Istorijska izlaganja (!B@*g4>4H 4FJ@D4@

16 


u Tesaliju, Vlasi se nazivaju i jedni i drugi. I ne bih mogao da 

objasnim i da kažem koji je od ovih kod kojeg došao“. „Jedni veruju 

da su ovi bili odvajkada Geti i da su živeli pod planinom Hemus (= 

Stara planina – prim. S.G.) a, pošto su bili napadnuti od Skita, krenuli 

su ka ovoj zemlji u kojoj žive i sada. Drugi još kažu da su oni bili 

Dačani. Ja sam ne bih mogao reći tako lako šta je na početku bio ovaj 

narod“. 42 

Kada govori o napadima koje su Turci preduzeli preko Dunava 

na Ugarsku i Ugrovlahiju, Halkokondiles daje detaljan opis zemalja na 

kojima žive Vlasi, a za njihov jezik kaže da je „blizak italijanskom, ali 

toliko iskvaren i različit, da Italijani s teškoćom razumeju nešto“. Još 

govori „odakle su stigli oni, koji imaju ovaj jezik i običaje Rimljana“, 

a u sledećem pasusu kaže: „… Dačani govore jedan jezik blizak 

italijanskom, ali toliko iskvaren i različit, da Italijani s teškoćom 

razumeju nešto, kad reči nisu izgovorene razgovetno, nego tek 

razabiru šta se htelo reći. Odakle su stigli oni, koji imaju ovaj jezik i 

običaje Rimljana, u ovu zemlju i nastanili se ovde, nikoga nisam čuo 

da kaže nešto jasno dajući objašnjenje, niti ja lično mogu da razjasnim 

kako su se nastanili ovde. Priča se, s jedne strane, da je na mnogo 

načina stigao da se nastani ovde ovaj narod, bez ijednog vrednog 

istorijskog dokaza iznetog za pamćenje. Sa druge strane, oni se 

upoređuju s Italijanima i u drugim pogledima i u uobičajenom načinu 

života i koriste još i danas isto oružje i isto odelo kao Rimljani“. 43 

Kada govori o jeziku Vlaha sa Pinda ili iz Tesalije uopšte, i o jeziku 

onih Vlaha sa Dunava, koje naziva antičkim imenom Dačani, 

Halkokondiles kaže: „I /ovi sa/ planine Pind, koju Vlasi nastanjuju, 

govore isti jezik kao i Dačani i isti su s Dačanima sa Istra ... “. 44 

U jednoj rečenici Đorđević kaže da „nikakvo sećanje na stare 

rimske kolonizatore nije ostalo, izuzev izvesnih imena mesta“, pa 

umesto da navede rimska imena koja su se do danas očuvala u 

ojkonimiji brdsko-planinskog području timočke zone, odnosno od 

42 

Laonici Chalcocondylae, Historiarum demonstrationes adfidem codicum 

recensuit, emendavit annotationibusque criticis instruxit Eugenius Darko, I-II, 

Budapesta, 1922-1927, 31 D (I), 35 B; 67 D (I), 72 B (= Laonici Chalcocondylae), u: 

Izvoarele istoriei României, IV, Bucureşti, 1982, 452-453. 

43 Laonici Chalcocondylae, 71 D (I), 77 B, u: Izvoarele istoriei României, IV, 452- 

455. 

44 Laonici Chalcocondylae, II, 1, 91, u: Izvoarele istoriei României, IV, 484-485.


Morave u Srbiji do Cibrice u Bugarskoj, kao što su: Aldanes 

(}!8*" Aldinac, Arsatza (}!DF"J.") > Rsovac, Arsena 

(}!DFg 

Kalna, Kandilar (5V Židaik, Novae > Nova, Ratiaria > 

Arčar, Almus > Lom, Bononia (prarumunsko Budūnia > stbug. 

*bãdã›nâ) > Vidin, Florentiniana (M8TDg Florentin, 

Bratzista (%DVJ.4FJ" < Braçi sta) > Bračin, Setlotes 

(G¦J8@JgH < vulgarnolat. Siculótae > Sglat) > Zlot, Timiana 

(I4:\"

18 


gde se Rumuni u Srbiji danas mogu naći pre njihovog dolaska je 

isključivo srpska“ (str. 16). To je, svakako, daleko od istine za koju se 

zalaže i Rakić u svom tekstu. Teritorija istočne Srbije i zapadne 

Bugarske, od Morave do Cibrice, posle raspada sistema odbrane 

limesa krajem VI – početkom VII veka, nalazila se pod upravom 

Drugog avarskog kaganata sve do njegove propasti 805. godine, 

nakon čega manje-više biva pod Bugarskim kaganatom i Prvim 

bugarskim carstvom sve do 1003. godine. Tada ova oblast ponovo 

biva priključena Vizantiji (Romaniji), u kojoj ostaje sve do 1185/86, 

kada pripada Vlaško-bugarskom, odnosno Drugom bugarskom, 

carstvu, pa dinastiji Tertera, Šišmana i Ugarskoj kraljevini 

naizmenično sve do dolaska Turaka 1396, odnosno 1439. godine i 

ostaje u njihovoj vlasti u okviru Vidinskog sandžaka i Braničevskog 

subašiluka sve do 1804-1812, odnosno do 1817-1833. godine kada 

ove oblasti prvi put bivaju pripojene Kneževini Srbiji. 

Sl. 1. Stari Vlah


Samo je oblast današnjeg Braničeva za neko vreme pripadala 

(1291/92) Srbiji kojom je vladao ugarski vazal kralj Dragutin, brat 

kralja Milutina, a Vidinsku despotovinu je nepunih godinu dana 

(1368) anektirao rumunski vojvoda Vlajku (Vladislav I, 1364-1377) 

prilikom njegove pomoći u oslobađanju Sracimira iz ropstva Ugarske 

kraljevine. Osim teritorija srednjovekovnog Braničeva i Petruške 

oblasti, nikada oblast timočkog sliva nije bila „sastavni deo starog 

srpskog carstva“, dakle, ni u vreme Dušana Silnog (1331-1355). 

Ni najveća ekspanzija države Nemanjića ili Despota Stefana 

Lazarevića „nije zahvatila timočki sliv, a ni gornje Ponišavlje“ pa 

kako drugačije objasniti čudnu koncentraciju izoglosa koje razdvajaju 

istočnu i zapadnu granu Južnih Slovena nego izvesnim etničkim 

klinom „u kojem je živelo – kako kaže holandski slavista N. van Vejk 

(van Wijk) – rumunsko stanovništvo“. 46 Na prostoru Timok – 

Osogovo – Šara, odnosno na području prizrensko-timočke dijalekatske 

grupe u Srbiji, belogračičko-brezničkih govora u Bugarskoj i 

severnomakedonskih govora u Makedoniji, nalazimo odavno već 

zabeležene toponime koje navodi akademik Pavle Ivić: „Berbatovo, 

Bukurovac, Bučum, Valuniš, 47 Korbevac, Maržini, Merdželat, Svrljig, 

Surdulica, Tumba, Džepa 48 i mnoga druga rumunskog (...) porekla“, 49 

koji, po rečima akademika Aleksandra Lome, „nesumnjivo dokazuju 

nekadašnje brojno prisustvo Rumuna u ovim predelima“. 50 Po Pavlu 

Iviću, na primer „u sofijskom kraju, znatan je deo rumunskog 

elementa u toponimiji oličen u imenima kao Banaiz, Banišora, Bov, 

46 N. van Wijk, Taalkundige en historiese gegevens betreffende de ondste 

betrekkingen tussen Serven en Bulgaren, Amsterdam, 1923, u: Saopštenjima 

Kraljevske Akademije nauka, Literarna sekcija, vol. 55, seria A, nr 3; Mathias 

Friedwagner, Uber die Sprache und Heimat der Rumanen in ihrer Fruhzeit, u: 

Sonderabdruck aus Zeitschrift fur Romanische Philologie, vol. LIV, fasc. 6, Halle, 

1934, 693 i d.; P. Ivić, Srpski narod i njegov jezik, Beograd, 1986, 26 (= P. Ivić, 

Srpski narod). 

47 Treba Valniš. 

48 Treba Džep. 

49 P. Ivić, Srpski narod, 29-30. 

50 A. Loma, Jezička prošlost jugoistočne Srbije u svetlu toponomastike, Govori 

Prizrensko-timočke oblasti i susednih dijalekata (Zbornik radova sa naučnog skupa 

Niška Banja, juna 1992), Niš, 1994, 110 (= A. Loma, Jezička prošlost jugoistočne 

Srbije).

20 


Vakarel, Gavnos, Pasarel, Ursul“ itd. 51 Kada govori o dešavanjima na 

ovom prostoru, Pavle Ivić iznosi: „Ako je tačno sve što smo ovde 

pretpostavili – misli na rumunski i albanski klin između zapadne i 

istočne grupe Južnih Slovena na prostoru Timok – Osogovo – Šara – 

docniji razvoj je morao kombinovati dva-tri procesa: postepenu 

emigraciju rumunskog i albanskog življa iz prostora o kojem je reč, 

prodiranje u taj prostor slovenskih naseljenika, i to onih zapadne 

grane, i asimilaciju ostataka zatečenog stanovništva (s izuzetkom dela 

Rumuna u severoistočnoj Srbiji i dela Albanaca u metohijskoj 

oblasti).“ 52 Ovde nije mesto da podrobno „razmatramo složen problem 

etnogeneze i prvobitne postojbine Albanaca i Rumuna. Uprkos 

autohtonizmu koji uporno zastupaju njihove nacionalne nauke, dobar 

deo nepristrasnih istraživača sa strane“ – kaže A. Loma – „sklon je da 

pretke jednih i drugih u vremenu od kraja antičkog doba do oko 

hiljadite godine traži u planinama današnje istočne Srbije i zapadne 

Bugarske, odakle bi se onda, prema toj hipotezi, Rumuni bili iselili na 

sever, preko Dunava, u staru Dakiju, a Albanci na zapad, u južno 

jadransko primorje.“ 53 U zoni razdvajanja o kojoj govorimo, a u prilog 

starosedelačkim romanizovanim precima Rumuna, Aleksandar Loma 

ukazuje na prelaz šć u št koji je, osim u srpskom i bugarskom jeziku 

zabeležen i u rumunskom, što „može biti u vezi sa nekadašnjom 

postojbinom Rumuna između Srba i Bugara“. 54 U vezi s tim je još 

Mutafčiev 55 zaključio da centre gde su se zadržali romanizovani 

Tračani vidi u oblasti Ibra i Lima, odnosno u oblastima današnje 

jugozapadne Srbije i Hercegovine, a njihove potomke je nazvao 

Vlasima, koji su se, po njegovom mišljenju, rasprostirali duž Morave i 

Timoka sve do transilvanskih Karpata. Sa ovim se u osnovi slažem, uz 

dopunu koju predlaže i Tibor Živković, 56 da centri okupljanja 

romanizovanog stanovništva nisu mogli biti oko Lima i Ibra, već 

severoistočno odatle u pravcu srednjovekovnog Rasa i Niša, i istočno 

51 P. Ivić, Srpski narod, 29-30. 

52 Ibid, 28. 

53 A. Loma, Neki slavistički aspekti srpske etnogeneze, Zbornik Matice srpske za 

slavistiku 43 (1993), 110 (= A. Loma, Neki slavistički aspekti). 

54 A. Loma, Neki slavistički aspekti, 111. 

55 П. Мутафчиев, История на българския народ (681-1323), София, 1986, 95. 

56 T. Živković, Sloveni i Romeji, Beograd, Istorijski institut SANU, Posebna 

izdanja, knj. 33, 2000 (= T. Živković, Sloveni), 128-129, nap. 404.


od Morave, mada je „zapaženo prisustvo ne malog broja vlaških 

toponima i na području zapadne Srbije“, odnosno u gornjem slivu 

Zapadne Morave. 57 

Evo nekoliko primera pisanih srednjovekovnih izvora na osnovu 

kojih se može videti da je romansko/rumunsko stanovništvo na 

prostoru današnje istočne Srbije i šire bilo prisutno pre Srba, pa i onih 

koji se pominju u delima srpskih „prosvetljenih novoromantičara“, 

kako ih naziva vizantolog Radivoj Radić. 58 

Jermenin Mojsej Horenski (Moise Chorenac e i, Mosis 

Chorenensis) 59 u uvodnom delu svoje Geografije, koja je nastala 

nakon 855, a pre 900. godine, piše da je ona sastavljena, po 

57 To su sledeći toponimi: Mačkat (Mačukat) na Zlatiboru, Negrišori u Donjem 

Dragačevu, Kondrišor u Gornjem Dragačevu, Kamidžora na utoku Ibra u Moravu, 

Kornet na više mesta, Loret kod Užičke Požege, Grušet u Guči (Gornje Dragačevo), 

Prijot u selu Dljinu (Donje Dragačevo), ali i drimonima (*D:`H „šuma” + Ð

22 


svedočanstvu autora, na temeljima Svetske geografije (OTD@(D"n\" 

@Æ6@:g


Valahia)“ sve do planine Rivbia, koja se može poistovetiti s 

Karpatima. Dakle, moja dopuna rumunskog istoričara Aurela Dečeja 

(Aurel Decei), koji dokazuje da se „nepoznata zemlja... Balak e (= 

Valahia)“ protezala na prostoru srednjovekovne Vlaške, bila bi u 

sledećem, da se „Balak e (= Valahia)“ prostire na celokupnom 

prostranstvu između planine Zaghure, tj. Hemusa „koja je (zemlja) 

Bugara“ i planine Rivbia, tj. Karpata, dakle na velikom prostranstvu, 

južno i severno od reke Donavisa, tj. Dunava. 

Anonymus P(etrus) dictus magister... Bele regis Hungariae 

notarius pripoveda kako su Ugri, ušavši u Panoniju, odnosno u Banat, 

naišli na jedan kaganat koji je bio pod bugarskom vlašću. On kaže: 

„Zemlja koja je doista između reke Moriša i tvrđave Oršava, 

okupirana je ranije od duksa po imenu Glad iz tvrđave Vidin, koji se 

iskrcao uz pomoć Kumana...“, 67 koje on nalazi sa leve strane, a Bugare 

i Vlahe sa leve i desne strane Dunava. Njih je Anonimus poznavao u 

vreme pisanja svoje hronike, odnosno, u vreme formiranja Vlaškobugarske 

države Asenida 1185/86. godine, kao i Vlahe u Panoniji, 

koje naziva pastirima Rimljana (Blachii ac pastores Romanorum). 68 

„Kada su [Ugri] hteli preći preko reke Timiš, izašao je pred njih Glad, 

iz roda iz kojeg potiče Ohtum, knez njihove zemlje, zajedno s velikom 

vojskom konjanika i pešaka uz pomoć Kumana i Bugara i Vlaha”, 69 

67 „Terram uero, que est a fluuio Morus usque ad castrum Vrcia preoccuppauisset 

quidam dux nomine Glad de Bundyn castro egressus adiutorio Cumanorum“. Kumani, 

koje pominje Anonimus, sigurno su Pečenezi, koji bejahu istoga roda i jezika sa 

njima, a koji su se pojavili mnogo ranije, jer Kumani stižu jedva u XI veku, i to je još 

jedan dokaz da Anonimus u svojoj hronici upotrebljava ime kumanskoga naroda koje 

je itekako bilo aktivno u formiranju Vlaško-bugarske države Asenida 1185/86. 

godine. 

68 Anonymus Bele regis notarius, Gesta Hungarorum, IX, ed. G. Popa-Lisseanu, 

Bucureşti, 1934 (= G. Popa-Lisseanu, Anonymus), 31-32: „... et laudabant eis terram 

Pannonie ultra modum esse bonum. Dicebant enim, quod ibi confluerent nobilissimi 

fontes aquarum Danubius et Tyscia et alii nobilissimi fontes bonis piscibus 

habundantes, quam terram habitarent Sclavi, Bulgarii et Blachii ac pastores 

Romanorum“. (prevod: ... i hvališe zemlju Panoniju da je izuzetno dobra. Jer, rekoše 

da tamo teku najpoznatiji izvori vode, Dunav i Tisa, i druge veoma poznate vode, 

pune s kvalitetnom ribom. Na ovoj zemlji žive Sloveni, Bugari i Vlasi, odnosno 

pastiri Rimljana.) 

69 G. Popa-Lisseanu, Anonymus, 57: „... cum [Hungarii] uellent transire amnem 

Temes, uenit obuiam eis Glad, a cuius progenie Ohtum descendit, dux illius patrie,

24 


ali je bio savladan, pa su u borbi s Ugrima „poginula dva kumanska 

kneza i tri bugarska kneza“. 70 Po svemu sudeći Kumana (= Pečenega), 

Bugara, Slovena i Vlaha je u vreme dolaska Ugara krajem IX i u prvoj 

polovini X veka bilo i s ove i s one strane Dunava, odnosno i u 

Panoniji, tj. Banatu, i u timočkoj zoni. 

Pored navedenog kneza u banatskoj ravnici, Anonimus pominje 

još jednog „kneza Vlaha“ (ducem Blacorum), 71 po imenu „neki Gelou 

Vlah“ (Gelou quidam Blacus). 72 Kneževstvo Geloua smešteno je u 

severozapadnom Ardealu i naseljeno je „Rumunima i Slovenima“ 

(„Blasii et Sclaui“). Iz ovog veoma važnog Anonimusovog podatka 

razabiremo dve stvari; prvo da se ovo Gelouovo kneževstvo ničim ne 

vezuje za Bugare, a drugo da i severno od Dunava, u Ardealu, žive 

Vlasi, odnosno Rumuni izmešani sa Slovenima. 

U delu Stretegikon, koje je napisao katakalon Kekaumenos 1078. 

godine, dobili smo potvrdu o nespornoj vezi Rimljana i njihovih 

potomaka Vlaha tokom XI veka u sledećoj rečenici: „Vlaški narod 

(#8VPT< (X


gde su ranije živeli Vlasi. O ovom događaju, Kekaumenos je mogao 

saznati iz kasnoantičkih i ranovizantijskih izvora, 76 ali ono što nije 

mogao saznati iz tih izvora jeste činjenica da su ovi Vlasi potomci 

Rimljana Trajanove ili Aurelijanove Dakije. 77 

Politička vlast Romanije tokom XI veka na prostorima timočke 

zone „sasvim sigurno nije mogla da pogoduje procesu slavizacije“ 78 i 

zato Kekaumenos, koji je živeo u XI veku, uzgred „pominje da su Srbi 

narod koji živi u pobrežju Save na prirodno zaštićenim i nepristupačnim 

mestima“, što se potvrđuje i kazivanjima prezbitera Dukljanina iz 

XII veka, koji kaže da je Časlavljev naslednik Belo bio prinuđen da 

ratuje sa Sremcima i Ugrima (Sermani congregantes se cum Ungaris) 

i da je u sukobu kod mesta Belina (Bellina), koje ja identifikujem s 

Bijeljinom, u Semberiji, odneo potpunu pobedu. 79 Ugri su tom 

prilikom zatražili mir, a ovaj im je obećao mir pod uslovom da 

ubuduće ne smeju da prelaze reku Savu, i to od mesta gde ističe do 

svoga ušća u veliku reku Dunav (...a loco unde surgit et sicut currit 

usque quo intrat in magno flumine Donavi). 80 Dakle, Kekaumenosov 

podatak u Strategikonu o Srbima, koji žive na obalama Save, gde su 

donedavna živeli Vlasi (#8VPT< (X

26 


A"D\FJD4@4 B`8g4H "Ê :XPD4 %*\


iste Sremljane, kao „Vlahe, odnosno pastire Rimljana“ (Blachii ac 

pastores Romanorum), 86 koje nalazimo u turskim popisnim defterima 

u nazivu sela Sremljane u Crnorečkoj nahiji Vidinskog sandžaka 

tokom XV-XVI veka. 87 

Sredinom XI veka dolazi nam još jedno precizno saznanje o 

poreklu rumunskog naroda, ovoga puta iz arapsko-persijskoga sveta. 

To je jedan spis persijskog geografa Gardīzīa naslovljen Ukras 

Istorije, (Hudud al Alam) pisan između 1049-1053. 88 ili 1094. 89 

godine. Opisujući etničku i političku stvarnost istočne Evrope, Gardīzī 

smešta između Slovena (Bugara), Rusa i Ugara „jedan narod iz 

Rimske Imperije (äz Rūm); i svi su hrišćani i njih nazivaju N-n-d-r. I 

njih ima više od Mađara, ali su slabiji“. 90 U analizi ovog citata, narod 

između Slovena, Rusa i Ugara, koji se nalazi u Rimskoj imperiji, a 

koji je bio brojniji, ali slabiji od Ugara, može biti onaj isti narod koji 

se kod Kekaumenosa naziva Vlaški narod (#8VPT< (X

28 


Choniatesa 1185. godine pojavljuju varvari „sa planine Hemus, koji su 

se ranije zvali Mižani, a sada se zovu Vlasi“. 91 

Na teritoriji koja se otrgla vlasti Vizantije/Romanije formirana je 

država Asenida 1185/86. godine, gde su se na političku scenu Balkana 

u prvom planu pojavili Vlasi sa područja između Hemusa (Balkan, 

Stara planina) i Dunava, iz čijih su redova bili utemeljivači carstva u 

Trnovu. Za latinske izvore onoga vremena formirana je jedna nova 

država „Bugara i Vlaha“ 92 ili samo „Vlaha“, 93 odakle proizilazi naziv 

Bulgaria et Vlachia 94 ili Vlachia (Blaquie) 95 i odatle se kod pojedinih 

latinskih autora „zemlja Vlaha“ (terra Blachorum) nalazi na tzv. 

području „Bugarska šuma“ (silva Bulgariae), „oblasti Bugarske“ 

(regiones Bulgariae), i „Bugarska pustinja“ (desertum Bulgariae), a 

da „je na kraju pustoši grad Sredec, početak Romanije“ (In fine deserti 

est civitas Stralis, caput Romanie...). 96 Iz ovoga je razumljivo da su te 

zemlje bile naseljene Vlasima (Blachi) 97 i tokom XII-XIII veka. 

U jednom delu prostrane zemlje između Haemus mons-a i Ripaei 

montes-a (= ‘C4B"Ã" ÐDg), odnosno Karpata (5"DBVJ0H ÐD@H), 

pominje Gervazije Tilburijski (Gervaius de Tilbury) 98 početkom XIII 

91 Nicetae Choniatae, Historia, recensuit I. Bekker, Bonn, 1835, p. 482, u: 

Izvoarele istoriei României III, 255. 

92 Gesta Innocentii III papae, ed. Migne, P.L., CCXIV, col. 17-228 ; Innocentii III 

papae Regesta sive Epistolae, P.L., CCXIV, col. 2-1194, CCXIV, col. 10-1612; И. 

Дуйчев, Преписката на папа Инокентий III с българите, София, 1942. 

93 Historia peregrinorum, u: Fontes Latini Historiae Bulgaricae, III, Sofia, 1965, 

226, 241; Ansbertus, Expeditio Friederici, p. 24; Genealogiae Comitus Continuatio 

Claromaricensis, MGH, SS, vol. IX, 330. 

94 Robert de Clari, La conquête de Constantinopole, ed. Lauer, Paris, 1924, 21, 63, 

102, 108 ; Geoffroy de Villehardouin, La conquête de Constantinopole, ed. Faral, 

Paris, 1939, 311, 335, 345; S. Brezeanu, Imperator Bulgariae et Vlachiae. În jurul 

genezei şi semnificaţiei termenului „Vlachia” din titulatura lui Ioniţă Asan, Revista 

de istorie, XXXIII, nr. 4 (1980), 651-674. 

95 Ansbertus, Expeditio Friederici, 24 i 48: „terra Blachorum“. 

96 Gervasius de Tilbury, Otia imperialia, MGH, SS, vol. XXVII, 370-371. 

97 Ansbertus, Expeditio Friederici, 20, 24, 26, 44, 48; Historia peregrinorum, 224, 

241. 

98 Gervasius de Tilbury, Otia imperialia, MGH, SS, vol. XXVII, 370-371: 

„exhinc, terram Gravati similiter pertransit, divisionem capiens apud 

Brandiz super Danubium. Illic versus septrentionem sunt Cumani, adorantes quidquid 

illis primo mane occurrit. Ilic Gete et Coralli. A divisione Danubii usque 

Constantinopolim sunt 24 dicti versus eurum. Primo enim occurit desertum Bulgariae,


veka, tačnije 1211. godine, „zemlju Vlaha“ (terra Blacti), koju smešta 

između „mesta Ravno i mesta Niš“ (vicus Ravana et vicus Nifa). 99 

Vicus Ravana, mesto koje se i u drugim latinskim izvorima pominje 

pod imenom civitas ili oppidum Rabinel , jeste 

srednjovekovni grad Ravno, 100 blizu današnje Ćuprije na Moravi, a 

vicus Nifa je iskvareni oblik grafije Nissa ili Nisse, 101 koja potiče od 

antičkog naziva Naissus (Niš). 102 

Tu je kao novi dokaz i činjenica da je na obalama reke Save i 

Dunava, po kazivanju Kekaumenosa iz XI veka, živeo „Vlaški narod 

(#8VPT< (X

30 


„neomeđena zemlja Dačana“. 106 Vlaha na prostoru timočke zone ima i 

tokom XIV veka, a dolaskom Turaka dolaze i romanofoni Vlasi sa 

juga Balkana, o čemu ćemo nešto kasnije. 

Sl. 2. Jermenski natpis manastira Vitovnice – 1218. godine 

Vratimo se ponovo Đorđeviću, koji, da bi dokazao da je srpstvo 

na prostoru današnje istočne Srbije uhvatilo korena pre dolaska 

Rumuna, nastavlja: „Tu su stari srpski manastiri: Gornjak, koji je 

podigao knez Lazar (1372-1389), Manasija koju je podigao Stefan 

Lazarević (1389-1427), Tumane, Bukovo, Vitovnica, Manastirica, 

Vratna“. Od svih nabrojanih manastira navodi o manastiru Gornjaku i 

Manasiji su izvesni, kao što bi bili i o manastiru Ravanici, da je kojim 

slučajem naveden, a o manastirima, Tumane, Bukovo, Vitovnica, 

Manastirica i Vratna navodi su u najmanju ruku problematični, jer o 

manastiru Tumane i Bukovo još uvek nema iole ozbiljnih članaka, 

osim diletantskih nagađanja, a kamoli objavljenih izvora na osnovu 

kojih bi bile napisane validne studije. 107 O manastiru Vitovnici 108 kod 

106 L. Previale, Un Panegirico inedito per Michele VIII Palaeologo. Byzantinische 

Zeitschrift, 42 (1942), f. 274v, p. 38. Previale na 98. strani za Dačane veruje da su 

Rumuni južno od Dunava, dok V. Laurent, op. cit., p. 188, vidi u njima Rumune 

severno od Dunava. Naše mišljenje je da su Dačani koje pominje Holobolos Rumuni i 

severno i južno od Dunava, odnosno sa prostora Trajanove i Aurelijanove Dakije. 

107 B. Knežević, Manastiri u Braničevu prema turskom popisu iz 1467. godine, 

Saopštenja XX-XXI (1988/89), 197-208. U ovom radu na osnovu navedenog turskog 

popisa naveden je Manastir Duhovnik (Gornjak), Manastir Sveti Nikola 

(„Mitropolija”), Manastir Ravanje, Manastir Sveti Stepan, Manastir Zlatarić, 

Manastir Zahova (Zaova), Manastir Ravan, Manastir Mirljevo, Manastir Sveti Jovan, 

Manastir Sveti Stepan, Manastir Gorilje (Rukumija?), Manastir nepoznatog imena,


Petrovca na Mlavi, čija je crkva, jedinstvena u nas, posvećena sv. 

Jakovu i sv. Petru, imamo članak Branke Knežević, relativno skorijeg 

datuma 109 u kojem ni pomena nema o srpskim vladarima, ali je zato 

obrađen lapidarni natpis ispisan dvojezično, najpre ćiriličkim 

pismenima srpske redakcije (imé ñca i s/á/na i s/ve/tago d/ou/ha azâ 

lado si‰nâŠ ° babougovâ postavih sié b/o/ì hram ° pamêtâ 

ap/o/s/to/la ïkova i petra vâ lït/o/ : ö : ù : kö 0 end/ikti/ñn 0 ö), a 

ispod njega isti sadržaj ponovljen na jermenskom jeziku nastao 1218, 

odnosno 667. godine po jermenskom kalendaru (Sl. 2. Jermenski 

natpis). 110 Dakle, ovaj natpis je nastao u vreme pre formiranja Srpske 

arhiepiskopije (1219/20) 111 i svakako u vreme kada je ujak bugarskoga 

cara Kalojana, Boril (1207-1218), uzurpacijom „postao gospodar“ 

((X(@

32 


polovine XIII veka, o čemu piše A. Stransky, 112 V. Lazarev, 113 S. 

Dufrenne, 114 V. J. Đurić 115 i drugi. 

Što se tiče manastira Manastirice, u članku B. Knežević, 116 koja 

je i o njemu pisala, nema pomena o srpskim vladarima, ali zato u 

knjizi Spomenica Timočke eparhije piše da je za ovaj manastir 

„vezano ime Radul-bega, onoga koji je poznat kao ktitor Lapušanske 

crkve“, jer se, po navodima M. Đ. Milićevića, „na vratima u oltaru 

moglo do skora pročitati...: Radôlbegã“, 117 a po tvrđenju sada 

pokojnog igumana Filareta Petrovića „sve dragocenosti i stvari od 

istorijske vrednosti, iz Manastirice prenesene su u Rumuniju, i nalaze 

se u Bukureškom muzeju“, što je navodno „video svojim očima 

sveštenik iz Jabukovca, kad je išao da vidi krunisanje kralja 

Rumunskog“. 118 Vreme podizanja manastira Vratne je takođe 

neizvesno, kao i ime njegovog osnivača, ali sigurno znamo da je 

„drugu polovinu podigao 1415. godine Šarban, vojvoda od Sturza iz 

Bukurešta“. 119 Natpis o ovom doziđivanju, pisan belom bojom u 

priprati crkve na zapadnom zidu, „prepisao je 1856. godine u jednom 

’Službeniku’ na listu 163 ondašnji starešina Genadije (Živko Ćurčić) 

iz Grgurevaca u Sremu“. 120 Zanimljivo je reći da se u ovom manastiru 

našao antimis, ispisan ćiriličnim pismenima na rumunskom jeziku, 

koji je poslao episkop Inokentije iz Rimničke episkopije 1722, 

odnosno 7230. godine od osnivanja sveta, koji glasi: a~6stâ 

dÔmn6z66sky antjmisâ pr6kar6l6 sâ sâvêr{aú6 dÔmn6z6êska ~ï 

fãrâ d6 sénџ6 sfi(n)cita tainã: saÔ sfi(n)citâ kÔ darÔlâ d6 

112 A. Stránský, Remarques sur la peinture du Moyen-Age en Bulgarie, en Grèce et 

en Albanie, Actes du IV e Congrès international des études byzantines, Sofia, 1936, 

38-40. 

113 V. Lazarev, Storia della pittura bizantina, Torino, 1967 (= В. Н. Лазарев, 

История византийской живописи, I-II, Москва, 1947-48), 291. 

114 S. Dufrenne, Une icône bizantine à Melnik en Bulgarie, Byzantion, XXXVIII 

(1968), 18. 

115 V. J. Đurić, Vizantijske freske u Jugoslaviji, Beograd, 1974, 184-185. 

116 B. Knežević, Manastir Manastirica – predanje i istorija, Saopštenja, XVII 

(1985), 161-165. 

117 Spomenica Timočke eparhije 1834-1934, Sremski Karlovci, 1934, 51 (= 

Spomenica Timočke eparhije). 

118 Ibid, 50. 

119 Ibid, 33. 

120 Ibid, 33-34.


viêcâ fâkâtorälÔè dÔhã: {i saÔ bl(â)goslovitâ pr(â)n ména 

äbitoälÔè d6 dÔmn6z6Ô 6pjskopÔl lÔè rimnikÔlÔi k r k 

inñk6nti7: zsl. 121 Iz novije istorije ovog manastira valja istaći, da 

ga je 1837. godine obnovio Jon Tajkulica, koji je došao iz Rumunije, 

na čijoj se nadgrobnoj ploči „mogu pročitati još samo reči: 'raby 

Boìè Èon'“. 122 Dakle, može se reći da je istorija ovog manastira 

tokom više vekova bila tesno povezana sa donatorima i ktitorima iz 

Vlaške, odnosno današnje Rumunije. Na stranu to što je Đorđević 

izostavio poznate manastire u Crnoj Reci kod Boljevca, kao što su 

Lozica, 123 Krepičevac 124 i Lapušnja, čiji su ktitori 125 bili vojvode 

ugrovlaških zemalja, Radul I, Radul IV Veliki (Radul cel Mare, 1495- 

1508) sa suprugom Katalinom (Cătălina), njegov ujak veliki parkalab 

Georgina (Gergina, castellanus castri de Poynar) 126 sa suprugom 

Zojom i knez Bogoje sa suprugom Marom, starešina Vlaha Crnorečke 

nahije, o čijem trošku je živopisana episkopska crkva manastira 

Lapušnje. O svemu tome govori i ktitorski natpis: ‰+ izvol6Šni6mâ 

ñca i posp6{6ni6mâ s(á)na i sâvr{6ni6mâ s(v6)tago d(ou)ha i 

si s(v6)ti ° ‰hramâ sv6tago arhi6rarŠha i ~ôd(o)tâvorca nikoli. 

sâzida ga i`6 vâ h(ri)s(ta) b(o)ga bl(agov6rni) ° i 

h(ri)stolä‰biváiŠ g(osp)d(i)nâ ‰›ñannâ raŠdôlâ vo°6voda 0 i 

g(ospo)d(i)nâ vâs6i zemli ougrovlahiskoi 0 i v6liki 0 parkalabâ 

121 Antimis se danas nalazi u vlasništvu rumunske crkve u selu Malajnica kod 

Negotina. 

122 Spomenica Timočke eparhije, 35. 

123 Ibid, 123; Д. Боянич-Лукач, Видин и Видинският санджак през 15-16 век, 

София, 1975, 82-83 (timar 147). 

124 J. Kovačević, Srednjovekovna nošnja balkanskih Slovena, Posebna izdanja 

SAN, CCXV, Istorijski institut, 4, Beograd, 1953, 77, sl. 42. Ovde valja naglasiti da je 

kapa koju nosi Zoјa u Krepičevcu skoro identična kapi kćerke župana Brajana sa 

fresaka u hramu Bela Crkva Karanska iz 30-tih godina XIV veka; D. Bojanić, 

Fragmenti zbirnog popisa vidinskog sandžaka iz 1466. godine, Fragmenti jednog 

zbirnog i jednog opširnog popisa vidinskog sandžaka iz druge polovine XV veka, 

Istorijski institut, Poseban otisak iz Micellanea 2 (1973), 5-77; B. Knežević, Delovi 

zbirnog popisa Vidinskog sandžaka iz 466. godine, Istorijski institut, Građa, 28, 

Mešovita građa (Miscellanea), 15 (1986), 11-12. 

125 B. Knežević, Ktitori Lapušnje, Zbornik za likovne umetnosti Matice srpske 7 

(1971), 40, nap. 9 

126 I. Bogdan, Documente privitoare la relaţiile Ţării Româneşti cu Braşovul şi cu 

Ţara Ungurească în sec. XV şi XVI, Bucureşti, 1905, 354.

34 


`ôpanâ g6rgi‰naŠ pri igômónô ›órmonahô gólasiä 0 vâ lït(o) 0 z® 0 

û 0 ° i poi(sa) s6 pri igôm6nô ›6rm‰onaŠhô û6ñ‰doŠrô 0 trôdomâ i 

podvihom(â) raba b(o)ìega kneza ° bogoë i gospo`dó ógo maró i 

~ód(â) ihâ vâ lït(o) 0 z® û›® 0 krôgâ s(â)lncô 0 û›® 0 lôni 0 i 0 

inâd(i)ktñn(â) 0 gi ° ópahto 0 v® 0 t6m6lä 0 a® 0 m(ï)s(ó)ca 

‰ñkŠtobr›a 0 ks 0 d®nâ (Sl. 3. Natpis Radula IV). 127 

Sl. 3. Natpis Radula IV Velikog 

Manastir Lapušnja kod Krivog Vira – 1501. godine 

Tihomir Đorđević nas u svom tekstu obaveštava da su na 

prostoru istočne Srbije „bili i važni srpski rudnici, koji se još uvek s 

ponosom pominju u narodnim pesmama“, a jasno je da se na osnovu 

stihova ispevanih u narodnim pesmama ne može pisati istorija. Po 

narodnim pesmama npr. o Kraljeviću Marku, koje su ispevane na 

skoro svim jezicima Balkana, može se govoriti kao o velikom junaku, 

ali nam istorijska vrela, na žalost, govore da je on bio samo turski 

vazal koji je poginuo na Rovinama u borbi na strani Turaka protivu 

hrišćanske vojske koju je predvodio vlaški vojvoda Mirča Stariji 

(Mircea cel Bătrîn, 1386-1418). 128 Uspomena na srpske rudnike, kaže 

Đorđević, „sačuvana je u lokalnoj topografiji (Rudna Glava, Zlatovo, 

127 M. Stanojević, Nekoliko natpisa i zapisa u manastiru Krepičevcu i Lopušanskoj 

crkvi, Nastavnik, 15, Beograd 1904, 409-412; G. Balş, O biserică a lui Radul-cel- 

Mare în Serbia la Lopuşnia, Buletinul Comisiunii Monumentelor Istorice, anul IV, 

Bucureşti, 1911, 194-199, fig. 14 (ktitorski natpis); Đ. Bošković, Srednjovekovni spomenici 

severoistočne Srbije, Starinar, Nova serija, I (1950), 206-207 

128 I. Negoiu, Mircea cel Bătrîn, Bucureşti, 1965.


Zlot, Majdan Kučajna, Šaška)“, ne obazirući se na istorijsku 

hronologiju, ko je i kada vladao ovim oblastima, posebno Timočkom 

krajinom, koja, ponavljamo, nikada nije bila u neposrednoj vlasti 

srpskih kraljeva ili udeonih kneževa sve do 1833/34. godine. Od pet 

navedenih toponima samo su dva slovenske osnove, Rudna Glava i 

Zlatovo, dok se naziv sela Zlot ima izvesti iz vulgarnolatinskog 

kasnoantičkog naziva kastela Siculotae 129 ili iz tračkog F"8*@, 

F@8*0< „pozlatiti“, 130 zatim naziv Majdan Kučajna iz tur. majdan 

„rudnik“ novijeg datuma i lat. cocceus „skrletan“ iz balkanskog 

latiniteta, dok naziv Šaška i sam Đorđević objašnjava imenom rudara 

Sasa. 

Posebno je za nas zanimljiva rečenica u kojoj Đorđević kaže da 

su Rumuni, naseljavajući se u severoistočnu Srbiju, tu zatekli Srbe i 

kao „najbolji dokaz da je ovaj proces zaista tekao kao što je ovde 

opisano potkrepljuju imena mesta koja su isključivo srpska na čitavom 

severoistoku Srbije, kao i imena oblasti (Krajina, Ključ, Poreč, Crna 

Reka, Zvižd, Homolje, Pek, Stig, Mlava), kao i imena planina (Crni 

Vrh, Sto, Miroč, Veliki Krš, Leskovik)... “ Prvo, imena oblasti kao što 

su Mlava (< Malva), Pek (< Pincus) 131 i Stig (< Stix) 132 nisu slovenska, 

a ona druga slovenska su novijeg datuma i svakako ne potiču iz 

duboke starine da bi se na osnovu njih argumentovano moglo govoriti. 

Drugo, među navedenim slovenskim nazivima planina potkralo se 

neslovensko ime planine Miroč, koje nije jedino, jer na prostoru 

timočke zone, u današnjoj istočnoj i jugoistočnoj Srbiji, postoji više 

rumunskih toponima/oronima kao Rnjos, Midžor, Merdželat, Batej, 

129 A. Loma, Toponomastika i arheologija, Onomatološki prilozi X (1989), 30 i 

nap. 238 i 239. 

130 S. Gacović, Etimologija neslovenskih osnova, 22-25. 

131 A. Škokljev, I. Skokljev, Bogovi Olimpa iz Srbije, Beograd, 1988, 88. 

132 Ibid, 87-88; D. Srejović, A. Cermanović-Kuzmanović, Rečnik grčke i rimske 

mitologije, Beograd, 1979, 393: EJb> je jedna reka Podzemlja, najstarija od tri 

hiljade Okeanovih i Tetijinih kćeri. Vode Stige su Okeanov rukavac, kojim otiče 

deseti deo njegovih voda. Titanu Palantu Stiga je rodila Zelosa, Kratosa, Biju i Niku. 

Sa svojom decom, prva je pohitala da pomogne Zevsu u borbi sa titanima. Da bi joj se 

odužio, Zevs je, posle izvojevane pobede, uzeo njenu decu za svoje nerazdvojne 

pratioce, a Stigi je dodelio počast da se bogovi zaklinju njenim vodama (Hes., Th., 

361). Neki kažu da je ona rodila Zevsu kćer Persefonu i da je bila majka strašne 

Ehidne (Apd., Bibl., I, 3, 1; Paus., VIII, 18, 1). Stiga stanuje u Tartaru, daleko od 

bogova, u dvorima čiji se srebrni stubovi dižu put neba (Hes., Th., 775).

36 


Bučum 133 , Bučumet, Valniš, Surdul, Surdulica, Mačkatica, što 

„nesumnjivo dokazuje nekadašnje brojno prisustvo Rumuna u ovim 

predelima, ali ne daje osnove da se ono hronološki opredeli; većina tih 

imena nije zabeležena pre ranog turskog doba (kraj XV-XVI v.), a u 

njihovom obliku nema crta koje bi odavale duboku starinu nastanka i 

slavizacije, tako da ona sama za sebe ne moraju predstavljati supstrat 

u odnosu na tamošnje slovenske govore i svedočanstvo o rumunskoj 

pradomovini, nego se mogu uzeti i za pozniji adstrat, za toponomastičke 

tragove nomadskih Vlaha iz punog srednjeg veka, kakvih ima i 

drugde po srpskim krajevima...“ 134 Ukoliko bi se ova sumnja o 

adstratu koju iznosi A. Loma dokazala, onda se može reći da su Vlasi, 

koji su na područje timočke zone došli sa juga Srbije, Makedonije i 

Bugarske, krajem XIV i tokom XV-XVI veka i koji se pominju u 

turskim popisnim defterima, bili još uvek Aromuni, tj. još se nisu 

slovenizovali, i da su svakako morali govoriti aromunski. Ukoliko bi 

se sumnja o adstratu A. Lome opovrgla, onda bi se moglo reći da 

navedeni toponimi/oronimi potiču iz supstrata koji ukazuje na 

pradomovinu Rumuna, koji su do kraja XIV veka već obitavali na 

prostorima istočne i jugoistočne Srbije. Dakle, navedeni toponimi/oronimi 

ukazuju na rumunsko stanovništvo timočke zone, bilo da 

su substrati bilo da su adstrati, odnosno bilo da su nastali pre dolaska 

Slovena ili u vreme „punog srednjeg veka“ kada su na ovim 

prostorima živeli u zajednici sa slovenskim stanovništvom. 

Pogledajmo izbliza npr. navedeni oronim Midžor (Midžur, 

Mindžur; 135 Midžur; 136 Minđur 137 ), koji predstavlja najviši vrh Stare 

planine (Hemus). Njegov naziv je svakako romanskoga porekla i 

potiče iz duboke starine, pa se o njemu kao adstratu ne može govoriti. 

133 P. Skok, Etimologijski rječnik hrvatskog ili srpskoga jezika I, Zagreb, 1971 (= 

P. Skok, Etimologijski rječnik), 226 (Bùčum). 

134 A. Loma, Jezička prošlost, 110. 

135 M. Đ. Milićević, Kraljevina Srbija, Beograd, 1884, 167. 

136 A. Sobolev, Sprachatlas Östserbiens und Westbulgariens III, Marburg an der 

Lahn (Habilitationsschrift), 1995, 223. 

137 

Rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, sv. 28 (micati – 1. mjesto), 

Jugoslovenska akademija znanosti i umjetnosti, Zagreb, 1909, 716: „Pančić mi piše, 

da se tako zove brdo u Srbiji između Pirota i Ćiprovca (na karti Medža). Đ. Daničić. 

Vidi Benđur, Miġur.” Vidi ovde i Minđure, f. pl. zaselak u Bosni u okružju 

sarajevskom.


U Oglednoj svesci budućeg Etimološkog rečnika srpskog jezika 

(ERSJ) akademik Pavle Ivić iznosi da je ovaj oronim „verovatno 

romanskoga porekla, od *Mə9Ár < vlat. (monte) maiore „veće (brdo)“, 

up. ital. Montemaggiore planina Učka u Istri, furl. Mòntmaiôr = 

Matajur planina na slovenačko-italijanskoj granici, Monte Mayor brdo 

blizu Valensije u Španiji.“ 138 Nakon svoje eksplikacije Ivić donosi niz 

primera geografskih naziva sa romanskog terena, kao npr. Insula 

major (1289) = Dugi otok kod Zadra i top. Remaur < Rivus major na 

Krku, koje preuzima od Skoka 139 i top. Valmaggia < Vallis maior u 

Toskani, koji preuzima od Finke 140 , kao i vrh Puig Mayor na Majorki i 

samo ime Malorca „veće ostrvo“ prema susednom Menorca „manje 

ostrvo“ itd. Nastavljajući, Ivić iznosi da „toponomastički tragovi 

romanskih stočara nisu retki u sh. visokoplaninskim područjima“ i, 

navodeći kao primere Durmitor i Visitor, nastavlja: „a posebno su 

brojni u ist. Srbiji i zap. Bugarskoj“. 141 

Rekao bih da je na navedenim prostorima u toponimiji/oronimiji 

koju sam naveo i koju ću navesti bilo i supstrata i adstrata. U 

toponimiji timočke zone, tj. istočne i jugoistočne Srbije, bilo je i pre i 

posle XIV veka rumunskih apelativa i antroponima, što je samo 

argument više kada govorimo o kontinuitetu rumunskog stanovništva, 

ali taj argument ne isključuje mogućnost čestih migracija rumunskog 

stanovništva sa Karpatskog gorja na jug ili sa Balkanskog poluostrva 

na sever počevši od III veka nove ere 142 do raspada Čaušeskuovog 

komunističkog režima. 

138 Ogledna sveska, Institut za srpski jezik SANU, Etimološki odsek Instituta za 

srpski jezik SANU, Biblioteka južnoslovenskog filologa, Nova serija, knj. 15, 

Beograd, 1998, 57 (= Ogledna sveska). 

139 P. Skok, Etimologijski rječnik II, Zagreb, 1972, 358. 

140 B. Finka, Porijeklo naziva Citorij, Radovi instituta Jugoslovenske akademije 

znanosti i umjetnosti u Zadru, II (1955), 407. 

141 P. Ivić, Jezik i njegov razvoj do druge polovine XII veka, Istorija srpskoga 

naroda, I, Beograd, 1981, 137. 

142 Po Eutropijevom kazivanju, „provinciju Dakiju, koju je Trajan s one strane 

Dunava sačinio, [Aurelian] je napustio, ne nadajući se njenom očuvanju, jer je cela 

Ilirija i Mezija bila opustošena; i evakuisao je Rimljane iz gradova i sa polja Dakije 

(Vl. Iliescu, Părăsirea Daciei în lumina izvoarelor literare, Studii şi cercetări de 

istorie veche, XXII, Bucureşti, 1971, 2), smestivši ih posred Mezije, s desne strane 

Dunava, nizvodno ka moru, kao što su nekad bili s leve” (Eutr. Breviarium ab urbe 

condita IX 15, 1: „Provinciam Daciam, quam Traianus ultra Danubium fecerat,

38 


Kao „najbolji dokaz“ da su Rumuni, naseljavajući se u 

severoistočnu Srbiju, tu zatekli Srbe, Đorđević navodi i nazive reka, 

među kojima: „Porečka Reka, Crna Reka, Krivovirski Timok, Pek“, 

od kojih, odmah da kažemo, dva hidronima, Krivovirski Timok i Pek, 

nisu slovenskoga porekla. Njih još Ptolemej i Plinije pominju u svojim 

Geografijama, kao i to da je u dolini reke Pek (Pincum) bilo smešteno 

pleme Pikenza, a u dolini reke Timok (Timacus) pleme Timaha. 143 

Slovenski pridev krivovirski u nazivu Krivovirski Timok skorijeg je 

datuma, jer se naselje (ojkonim) Krivi Vir pominje tek u drugoj 

polovini XVI veka u turskim popisnim defterima. 

Dakle, obrnuta je slika od one koju je Tihomir Đorđević 

prikazao 1919, a koju zdušno podržava Radomir D. Rakić 2006. 

godine. Pouzdana istorijska svedočanstva dokazuju da je enklava 

romanizovanog starosedelačkog stanovništva svakako postojala na 

prostoru istočne i jugoistočne Srbije (Timok – Osogovo – Šara) i 

nakon doseljavanja Slovena početkom VII veka na Balkansko 

poluostrvo, što se može zaključiti i na osnovu mnogih naziva reka 

(hidronimi = potamonimi), koji ubedljivo svedoče o viševekovnom 

kontinuitetu romanskog stanovništva na navedenom prostoru: Dunav 

< Danuvius, Sava < Savus, Drava < Dravus, Pek < Pincus, Timok < 

intermisit, vastato omni Illyrico et Moesia, desperans eam posse retineri: abductosque 

Romanos ex urbibus et agris Daciae, in media Moesia collocavit; et est in dextra 

Danubio in mare fluenti, cum antea fuerit in laeva“), pa se zato može govoriti o 

rimskom stanovništvu, koje je svojevremeno u Dakiju bilo dovedeno (Eutr. 

Breviarium ab urbe condita VIII 6, 1-2: „Defuncto Traiano, Aelius Hadrianus creatus 

est princeps ... et de Assyria ... revocavit exercitus ... Idem de Dacia facere conatum 

amici deterruerunt, ne multi cives Romani Barbaris traderentur, proptarea quod 

Traianus, victa Dacia, ex totoorbe Romano infinitas eo copias hominum transtulerat 

ad agros et urbes colendas; Dacia enim diuturno bello Decibali viris fuerat exhausta“) 

i o romanizovanim Dačanima, koji su samo pospešili proces romanizacije u provinciji 

Moesia Superior, odnosno u novoformiranim, Moesia Prima i Dacia Nova. 

143 Claudii Ptolomae Geographia, ed. C. Mullerus, vol. I, Parisiis, 1883, III, 9, 2 (= 

Ptol. III, 9, 2): 5"JXP@F4 *¥ J−H ¦B"DP\"H /sc. J−H –


Timacus, Mlava < *Malvus, Morava < Margus, Cibrica < Kiabros, 

Lom < Almus, Osem < Asemus, Jetra < Iatrus, a i na osnovu naziva 

reka sa šireg prostora kao što su: Drina < Drinus, Kupa < Colapis, 

Una < Oienus, Buna < Bunnos, Vrbas < Urbanus, Pliva < Pelva, 

Bosut < Basuntius, Tamiš < Tibissus, Tisa < Pathissus, Neretva < 

Narona, Bojana < Barbanna, Cijevna < Cinua, 144 i u hidronimima na 

prostoru timočke zone i šire, po mišljenju Zvezdane Pavlović, može se 

utvrditi „vidan rumunski uticaj“, 145 i to u slivu Južne Morave 

(Balinovačka reka, Baltijevačka reka, Barbarušinska reka, 

Barbatovačka reka, Barbeška reka, potok Barusa, potok Basara (= 

Basarski dol), Batulovački potok, Binačka reka, Binovska reka, Binč 

(= Binačka) 146 Morava, Binčanska reka, reka Blendija (= Blendijska), 

Bukurovačka reka, Bunuševački potok, potok Burada, Vlaška reka (x 

2), reka Vlasina, Vlaška padina, Vlaški potok, reka Vrmdža (= 

Vrmdžanska), Dudulajska reka, Jabulovski potok, Kopiljačka reka, 

Korbevačka reka, Korbulska reka, Kordinska reka, Kormanska reka, 

potok Kornet, potok Kukulovce, reka Kuculjčica, Labukovačka reka, 

Marganska reka, Musuljska reka, reka Surdulica (= Surdulska), 

Tumbanska reka i Džepska reka), Zapadne Morave (Basara Velika, 

Binićski potok, Braduljska (= Braduljička) reka, Burdeljski potok, 

Burin potok, Vrnčanska reka (X 2), potok Kukul, Mala Basara, 

Kamidžorski potok, Murgulska reka, Negrišorski potok, reka Plana (X 

2), potok Surduk, reka Surdulica, reka Funštica i reka Džepnica), 

144 P. Ivić, Jeik i njegov razvoj do druge polovine XII veka, Istorija srpskog naroda I, 

Od najstarijih vremena do Maričke bitke (1371), Beograd, 1981, 131. 

145 Z. Pavlović, Analiza imena reka u slivovima Srbije u kojima je vidan rumunski 

uticaj, Onomatološki prilozi XI (1990), 73-86. Navedena su imena reka u slivu Južne 

Morave, Zapadne Morave, Velike Morave, Mlave, Peka, Belog (= Svrljiškog) Timoka 

Crnog (= Krivovirskog) Timoka ili Crne Reke, Timoka, Porečke reke i Kolubare. 

146 Rumunski razvoj antičkih toponima nalazimo u gornjoj Moravi, u istoj povelji 

basileusa Vasilija II Bugaroubice iz 1019. godine, kod rano pomenutog naziva 

Binétzes = Binьčь danas Binač, takođe Binča Morava (od oko 1400), koji bez 

ubedljive slovenske etimologije, stoji u vezi sa drugim članom imena antičkog naselja 

pomenutog u II veku kod Ptolemeja Arri-bántion, koje se lokalizuje na istom mestu. 

Prelaz -bantio- u binč-, pretpostavlja, pored palatalizacije t>č, zatamnjenje glasa a 

pred nazalom u vokal boje i, pojavu karakterističnu za rumunski, gde lat. an daje in. 

Sloveni su preuzeto *bynč- osmislili kao padešku osnovu sa ispalim slabim 

poluglasom prisvojnog prideva na -jь od osnove sa sufiksom -ьk- ili -ьc- (A. Loma, 

Jezička prošlost, 111).

40 


Velike Morave (Bačinska reka, potok Bulutovac, Burdeljski potok, 

potok Valja Vrtešeliror, potok Valja Strež, Vlaška reka, Kormanska 

reka, Kračin potok, Mikulinski potok, potok Padura Frumosa i potok 

Čorugovac), Mlave (Reka Busur, potok Valja Mika, reka Valja Mori, 

reka Valja Strž, potok Jerk i reka Ogašu Rusim), Peka (Reka Albina, 

potok Boniš, potok Valja Grabova, potok Valja Lomnit, reka Valja 

Mare (X 2), potok Valja Mastak, potok Valja Miku, potok Valja 

Peščera, reka Valja Prvuli, potok Valja Saka, reka Valja Srbaska, 

potok Vražitore (= Vračarski), reka Dumetri, reka Lupiaska, potok 

Ogašu Bunar, potok Ogašu Marku, Srbačka reka, potok Falještane, 

potok Frenkulas i potok Džona), Belog Timoka (Aldina reka, 

Burdimska reka, potok Vlaški Dol, Mezin potok, Paješka reka, 

Pandiralski Timok, Prlitska reka i potok Satuluj), Crnog (= 

Krivovirskog) Timoka ili Crne Reke (Ariki potok, Baba Jonin potok, 

Balanov potok, potok Biguralu Džoda, potok Biđer, potok Valja 

Đemižlok, Valjakonjski potok, potok Valja Mikulj (= Mala Dolina), 

Vlaškopoljski potok, potok Vojala, Gurulov potok, potok Klencuš, 

Kornjetski potok, potok Kračun, potok Kršijor, potok Kupjatra, potok 

Larg (= Široki), potok Lubarel, potok Lukubužoru, potok Lupužoli, 

potok Mošuluj, Ogašu Božuruluj (= Božurski potok), potok Pojenje, 

potok Reo, potok Sak, Firulov potok i potok Fntina), Timoka 147 (Potok 

Bunj, potok Valja Mare, potok Velika Sekašćica, potok Dozuli, 

Jankucin potok, potok Kalafire, reka Kormaroš, potok Košule, potok 

Mala Sekašćica, Nikuličevska (Alapinska) reka, Paulov potok, potok 

Satuluj, Sikolska reka, potok Stanuluji, Trujkin potok, potok Urzukare 

i Džodin potok), Porečke reke (Reka Valja Crneši, Prvulov potok, 

Mavrin potok, Paulov potok i potok Pojenje) i Kolubare (Bačevačka 

reka i potok Surduk). Zvezdana Pavlović kaže da se na prostoru 

147 Nadalje u turskim popisima XVI veka potvrđen je top. Zina u Grdeličkoj 

klisuri, koji se poklapa s rumunskim mitološkim nazivom zînă od latinskog teonima 

Diana (A. Loma, Jezička prošlost, 111). Iste je osnove i porekla naziv Zan zabeležen 

tokom XVIII veka kao ime danas potopljenog ostrva Demir-Kapija na Dunavu, čiji je 

vulgarnolatinski oblik Zanes (upor. rum. zâne „vile“) posvedočen kod Prokopija u VI 

veku na Dunavu blizu današnjeg Karataša. Svi navedeni primeri imaju tipičan 

rumunski razvoj, a zapadno, na Kosovu, Priština bi mogla biti lat. *Prisciana 

/varijanta latinsko-tračkog hibrida Priskúpera potvrđeno oko 550. godine kao naziv 

utvrđenja u Dardaniji/ opet u rumunskom glasovnom ruhu (A. Loma, Jezička prošlost, 

111).


Timok – Osogovo – Šara, odnosno u jugoistočnoj i severoistočnoj 

Srbiji, „nalaze neslovenska imena među kojima dominiraju 

potamonimi koji u svom sklopu imaju romanske, preciznije 

rumunske“ elemente, pa nastavlja da je sasvim izvesno „da su Srbi po 

svom dolasku na ovu teritoriju i kroz srednji vek živeli u simbiozi sa 

vlaško-romanskim stočarskim slojem stanovništva“. 148 

Neko može reći da Tihomir Đorđević nije mogao imati u rukama 

rezultate proučavanja Zvezdane Pavlović, ali je o rumunskim elementima 

u hidronimiji istočne Srbije mogao saznati prilikom svojih 

terenskih istraživanja 1905. godine, proučavanjem Poljoprivrednih 

karata Srbije koje su bile objavljene tokom XIX veka, iz studija 

Stevana Mačaja Crnorečki okrug (1892) i Građa za topografiju 

okruga knjaževačkog, itd. Da ne pominjemo da je Radomr Rakić, na 

raspolaganju imao sva izdanja Etnografskog, Balkanološkog, 

Istorijskog i Vizantološkog instituta Srpske akademije nauka i 

umetnosti, zatim sva izdanja Topografskih karata Vojno-geografskog 

instituta JNA, sekcije Geografskog odeljenja Glavnog Generalštaba 

(Srbije) i mnoga druga izdanja širom Srbije. Da je makar i prelistao 

neka od tih izdanja, ne bi došao na ideju da prevede i pogrešno 

valorizuje Đorđevićev tekst napisan pre 88 godina. 

Pored iznetih hidronima, Đorđević nastavlja u svom maniru i 

kada su u pitanju nazivi sela, pa nabraja „Brestovac, Bor, Dubok 

[valjda Duboka – prim. S.G.], Rakova Bara, Boljetin, Kobišnica, 

Crnajka, Manastirica, Toponica, Slatina, Kamenica, Dubočani, 

Vrbica, Rečica, Glovica [valjda Glogovica – prim. S.G.], Podvrška, 

Grabovica, itd.“, kao argument da je srpsko stanovništvo obitavalo u 

istočnoj Srbiji pre Rumuna, koji su, po njegovom mišljenju, skoro 

došli. Međutim, u turskim popisnim defterima iz 1454/55, 1467, 

1478/81, 1530/35. i 1560. godine, koje su priredili Dušanka Bojanić- 

Lukač i Momčilo Stojković, nalazimo mnoge rumunske osnove 

148 Z. Pavlović, Nešto o rumunskim elementima u imenima reka sa terena Srbije, 

Zbornik referata i materijala V jugoslovenske onomastičke konferencije ANUBIH, 

Posebna izdanja, knj. LXX, Odeljenje društvenih nauka, knj. 13, Sarajevo, 1985, 109.

42 


ojkonima Vidinskog sandžaka koji su se očuvali u seoskim nazivima 

do danas i koji su naknadno etimološki obrađeni. 149 

Nazivi srednjovekovnih naselja timočke zone čiji nazivi imaju 

rumunske osnove očuvali su se u ojkonimiji, toponimiji, hidronimiji i 

oronimiji, ukazujući na rumunsko stanovništvo koje se najčešće bavilo 

vojničkom službom u turskoj vojsci (vojnuci), čuvanjem klanaca 

(derbendžije) i zemljoradnjom, o čemu svedoče mnogi turski zakoni i 

zakonski propisi. 150 Ovi se ojkonimi turskih popisnih deftera XV-XVI 

veka uglavnom nalaze na potesima danas postojećih naselja istočne 

Srbije, kao što su: Alboten (Nahija Šehirkej = s. Jalbotina, opština 

Pirot) od rum. l.i. Albotean, 151 Albotin (Krivina = top. Albotin, atar s. 

Delajne, Mihajlovgradski okrug, Bugarska) od rum. l.i. Albotin, 152 

Barbaš = Barbaševo (Krivina = top. Barbaševo, atar s. Mokranje, 

opština Negotin) od rum. l.i. Barbaş, 153 Periš (Svrljig = s. Periš, 

opštinaa Svrljig) od rum. periş „krušar; mesto zasađeno stablima 

kruške“, 154 Pričevce (Timok = s. Pričevac, opština Knjaževac) od 

rum. l.i. Prici(u) < rum. prici „krevet za jednu upotrebu“ 155 , Bučum 

(Svrljig = s. Bučum, opština Svrljig) od rum. apelativa bucium 

„panj“, 156 Sumarin – Sumarinovac (Timok = s. Marinovac, opština 

Zaječar) i G. Sumarin – D. Sumarinovac (Fetislam = s. 

149 S. Gacović, Etimologija neslovenskih osnova u ojkonimiji Vidinskog sandžaka 

XV i XVI veka, Zaječar, 1993; Ibid, Etimologija slovenskih osnova u ojkonimiji 

Vidinskog sandžaka XV i XVI veka, Zaječar, 1997. 

150 D. Bojanić, Turski zakoni i zakonski propisi iz XV i XVI veka za smederevsku, 

kruševačku i vidinsku oblast, Zbornik za istočnjačku istorijsku i književnu građu, knj. 

2, Beograd, Istorijski institut, 1974 (= Dušanka Bojanić, Turski zakoni). 

151 I. Iordan, Dicţionar al numelor de familie româneşti, Bucureşti, 1983, 24 (= I. 

Iordan, Dicţionar). 

152 I. Iordan, Dicţionar, 24; Ukoliko je grafija ALTOVIN pravilna mogla bi biti 

kontinuanta imena kastela (%@D(@) •8J@ (Procop. De aedif. IV 6, 21) < lat. prid.. 

altus „visok“ + ovin. 

153 I. Iordan, Dicţionar, 48; Uporedi naziv Prokopijevog kastela %"D$"DÊgH u delu 

„De aedificiis“. Svakako ovom ranovizantijskom primeru valja pridodati ojkonime 

koji se danas nalaze na prostoru Jugoslavije, kao npr. Barbaros, Barbaras, Barbarići, 

Barbarevo, Barbace, Barbarušince, itd. zabeleženih u Imenik naseljenih mesta u 

SFRJ, Beograd, 1985, 15 (= Imenik naseljenih mesta). 

154 P. Skok, Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, I, Zagreb, 1973, 

662 (= P. Skok, Etimologijski rječnik I). 

155 I. Iordan, Dicţionar, 379. 

156 P. Skok, Etimologijski rječnik I, 226.


Samarinovac, opština Negotin) od rum. l.i. Sumarin 157 < sanktorema 

Sumarin, Kalotine (Svrljig ? = top. Kalotina, opština Svrljig) od rum. 

pejorativnog l.i. Calota, 158 Karbulovce (Fetislam = s. Karbulovo, 

opština Negotin) od rum. l.i. Carbul, 159 Korbovo (Fetislam = s. 

Korbovo /i ostrvo Korbovo naspram s. Korbova na Dunavu/, opština 

Kladovo) od rum. l.i. Corbea, 160 Kopaj Košar (Svrljig = s. 

Kopajkošara, opština Svrljig) je hibridni kompozit od rum. copaii 

„pokrio krošnjom drveta“ i slov. košara „staja za stoku“, Kormar 

(Timok = top. Kormata kod Knjaževca) od rum. a curma „razdrobiti“ 

< vlat. *corrimare, 161 Milajnica (Fetislam = s. Malajnica, opština 

Negotin) od rum. malai „hmelj, kukuruzno brašno, proja“, nejasnog 

porekla, 162 Negotin (Fetislam = grad Negotin) od rum. l.i. Negot(a), 

Nikolice, 1455. (Banja = s. Nikolinac, opština Sokobanja) od rum. l.i. 

Nicoliţă m. (upor. l.i. tesalskog Vlaha, Nicoliţa m.), Nikolice (Crna 

Reka = s. Nikoličevo, opština Zaječar) od rum. l.i. Nicoliţă, 

Sumrakovce (Crna Reka = s. Sumrakovac, opština Boljevac) od 

sanktorema Sumrak, Tudorča (Krivina = top. Tudorča, atar s. Velike 

Jasikove, opština Zaječar) od rum. l.i. Tudorča, Šarbanovce (Timok = 

s. Šarbanovac, opština Knjaževac) od rum. l.i. Şarban 163 ili se nalaze 

na potesima danas postojećih naselja severozapadne oblasti Bugarske, 

kao npr. Falkovce (Polomje = bivše s. Falkovec, sada mahala s. 

157 D. Bojanić, Fragmenti opširnog popisa Vidinskog sandžaka iz 1478-81. godine, 

Mešovita građa (Miscellanea), 2, Beograd, 1973, 127 (= Miscellanea II, 1478-81). 

158 N. A. Constantinescu, Dicţionar onomastic romînesc, Bucureşti, 1963, 227 (= 

N. A. Constantinescu, Dicţionar). 

159 П. Хр. Илиевски, Неколку топоними и хидроними од основата *alb(h)- во 

Македонија, Onomastica Iugoslavica , 10 (1982), 63 (= П. Хр. Илиевски, Неколку 

топоними). 

160 Lično ime Corbea spominje se kao ime hajdučkog vođe u rumunskoj 

istoimenoj pesmi sa prostora Timoka; I. Iordan, Dicţionar, 146. 

161 P. Skok, Etimologijski rječnik I, 157. 

162 I. Iordan, Dicţionar, 485. 

163 V. Jakić-Cestarić, Raspored i onomastičko susjedstvo kalendarskih imena u 

predjelima dečanskog vlastelinstva pri njegovu osnutku, Zbornik šeste jugoslovenske 

onomastičke konferencije (Donji Milanovac, 9-12. oktobar 1985), SANU, Naučni 

skupovi, XXXVII, Odeljenje jezika i književnosti, 7, Beograd 1987 (= V. Jakić- 

Cestarić, Raspored), 356; S. Gashi, Albansko-vlaška simbioza u svetlu onomastike, 

Onom. Iugos. 10 (Zagreb, 1982) (= S. Gashi, Albansko-vlaška simbioza), 56; M. 

Grković, Rečnik imena Banjskog, Dečanskog i Prizrenskog vlastelinstva u XIV veku, 

Beograd, 1986, 193 (= M. Grković, Rečnik imena Banjskog).

44 


Janovec, Mihajlovgradski okrug) od rum. l.i. Falc 164 < lat. falco 

„sokol“, Gorne Čučule (Zagorje = s. Čičil, Mihajlovgradski okrug) 

od rum. l.i. Čučule < rum. ciuciu „pokvareno jaje, mućak“, Gramada 

(Zagorje = s. Gramada, Mihajlovgradski okrug) od rum. gramadă 

„hrpa kamenja“, Kotiga (Vidin = top. Kotiga, između s. Rajanovci, 

Rupci, Malali i Gradec, Mihajlovgradski okrug) od rum. l.i. Cotigă < 

rum. cotigă „karuca za konje s dva točka“, Kučerovce (Belgrad = s. 

Kučerovci, kolibe severozapadno od s. Salaš, Mihajlovgradski okrug) 

od rum. l.i. Cucera < ukr. kučer „kočijaš, vozač, fijakerista“ 165 , Mušat 

(Zagorje = s. Mušat, sada s. Kirilovo, Vračanski okrug) od rum. l.i. 

Muşatu < arum. muşat „lep“ 166 , Lupovce (Vidin = bivše s. Lupovec, 

Lupovsko hanče ili top. Lupovec, atar s. Gamade, Mihajlovgradski 

okrug) od rum. l.i. Lup(ul) < rum. zoonima lup „vuk, kurjak“ < lat. 

lupus, Makreš (Vidin = s. Makreš, Mihajlovgradski okrug) od rum. 

macrîş „kiseliš, kiseljak“ (možda ukazuje na migraciju sa Kosova, gde 

i danas postoji s. Makresh 167 ), Nikšor (Zagorje = hidr. Nišora, atar s. 

Bojnice, Mihajlovgradski okrug) od rum. l.i. Nicşor, itd. 

Svakako su zanimljivi nazivi etno-ojkonima zableženi u turskim 

popisnim defterima koji ukazuju na kontinuitet starosedelačkih 

Vlaha/Rumuna i novopridošlih Vlaha/Aromuna kao i starosedelačkih i 

novopridošlih Srba koji svojom starinom ukazuju na kontinuitet života 

rumunskog starosedelačkog i novopridošlog aromunskog stanovništva, 

kao što su: Efljak = L[ab]ukovo (< Ef[l]jak + [B]ukova) (Svrljig 

= s. Labukovo, opština Svrljig) od tur. Eflak, naziv za Rumune 168 , 

Efljakova = Vlahovo (Svrljig = s. Vlahovo, opština Svrljig) od tur. 

Eflak „naziv za Rumune“, 169 odnosno od etnonima Vlah „pastir 

164 D. Bojanić-Lukač, Negotinska Krajina i Ključ u vreme turske vladavine – na 

osnovu izvora iz XV i XVI veka, Glasnik Etnografskog muzeja, 31-32 (1968-1969), 

193 (= D. Bojanić – Lukač, Negotinska krajina). 

165 I. Iordan, Dicţionar, 159; Речник САНУ 11, 129. 

166 I. Iordan, Dicţionar, 321 (Мuşatu). 

167 

S. Gashi, Albansko-vlaška simbioza u svetlu onomastike, Onomastica 

Iugoslavica 10 (1982), 56, nap. 44. 

168 P. Skok, Etimologijski rječnik III, Zagreb, 1973, 606 (Vlah); D. Bojanić-Lukač, 

Negotinska krajina, 68 (тур. eflaklar „Власи”). 

169 Речник САНУ 2, 716 (Влах); P. Skok, Etimologijski rječnik III, Zagreb, 1973, 

III, 606 (Vlah); D. Bojanić-Lukač, Negotinska krajina, 68 (тур. eflaklar „Власи”).


romanske narodnosti, koji živi u katunima“ 170 , Vlahovo (Timok) od 

etn. Vlah, Vlaška (Gelvije, od 1530. Crna Reka) od slov. prid. vlaška 

„koji se odnosi na Vlahe, koji pripada Vlasima“, Efljakovce = 

Vlahovci (Zagorje = bivše s. Vlahovič, danas s. Podgore, 

Mihajlovgradski okrug) od tur. Eflak „naziv za Rumune“, odnosno od 

Vlah „pastir romanske narodnosti koji živi u katunima“, Ivlaški = 

Ivlaška Pole (Timok = s. Vlaško Polje, opština Knjaževac) je ojk. 

izveden od prid. vlaški kao i Vlaški Potok (Crna Reka = top. Vlaška 

Strana, atar s. Lubnice, opština Zaječar), zatim Romanja (Krivina = 

top. Romanov most, atar s. Mokranje, opština Negotin) od etnonima 

Române (Româńe) „Vlajne“ i na kraju etno-ojkonim Vlaj Istar 

(Timok = top. Vlajne; hidr. Vlajinska reka, atar s. Zorunovca, opština 

Knjaževac), koji predstavlja složenicu izvedenu od etnonima Vlaj < 

Vlah 171 i slov. prid. star „veteranus, mator“, koju možemo prevesti kao 

„naselje starih/starosedelačkih Vlaha“. Ovaj etno-ojkonim direktno 

ukazuje da je na prostoru timočke zone oduvek bilo starosedelačkog 

rumunskog i novopridošlog rumunskog i aromunskog stanovništva 

krajem XIV i početkom XV veka, a tu je i srpsko stanovništvo, koje se 

može prepoznati u etno-ojkonimu Sъrbovce Staro (= Srbovce-i 

Kadim, Crna Reka), koji možemo prevesti kao „naselje 

starih/starosedelačkih Srba“ još iz ranijeg perioda u odnosu na one 

Srbe koji su se, bežeći pred Turcima, doselili s juga takođe krajem 

XIV i početkom XV veka. 

Ima i ojkonima s rumunskim osnovama čiji se nazivi nisu 

očuvali u toponimiji i o kojima Tihomir Đorđević nije mogao znati 

bez turskih popisnih deftera, koje je tek pola veka kasnije objavila 

Dušanka Bojanić Lukač. 172 

170 P. Skok, Etimologijski rječnik III, 606 (Vlah). 

171 P. Skok, Etimologijski rječnik, III, 606: Etnonim Vlah je praslovenska 

posuđenica /?/ iz got. *walhs /stvnem. walah, walh, nvnem. welsch/. U germanske 

jezike ušla je ta reč od imena keltskog naroda Volce /Caesar/, ?ÛÏ86"4 /Strabon, 

Ptolomej/, a u slovenske jezike je došla po svoj prilici iz balkansko-gotskoga /Ulfila/ 

na donjem Dunavu, gde su Sloveni prvi put između IV i V veka upoznali Romane- 

Vlahe na donjodunavskom limesu. 

172 Evo i tih ojkonima: Babadice od rum. l. imena Babadiţa (I. Iordan, Dicţionar 

al numelor de familie româneşti, Bucureşti, 1983, 42), Balkovce od rum. l.i. Bal(ă), 

Banovce od rum. l.i. Ban(a)( M. Pešikan, Zetsko-humsko-raška imena na početku 

turskoga doba, Onomatološki prilozi, III, Beograd, 1982, 26), Bartusovce od rum.

46 


Kako bi svoju tezu potkrepio Đorđević kaže da „lokalna 

predanja vezana za izvesne oblasti, koje poštuju i Srbi i Rumuni, 

takođe dokazuju da su Rumuni došli i naselili se u čisto srpskim 

oblastima“ pa nastavlja da se ta „predanja odnose samo na srpske 

istorijske ličnosti i srpske istorijske događaje...“ (str. 17). Po njemu 

„ni Srbi ni Rumuni koji žive na severoistoku Srbije, nemaju nikakva 

predanja o rumunskim istorijskim ličnostima i događajima rumunske 

istorije“ (str. 17-18), a to isto na drugom mestu kaže rečima: „srpska 

istorijska predanja, koja su se očuvala kod Rumuna u Srbiji ništa 

manje nego kod samih Srba, takođe otkrivaju srpsko poreklo mnogih 

Rumuna u Srbiji. Njihove legende koliko i srpske čuvaju sećanje na 

istorijske ličnosti ili događaje stare srpske istorije... Rumuni u Srbiji 

ne znaju ništa o Rumuniji, njenim istorijskim ličnostima ili događal.i. 

Bartuş (I. Iordan, Dicţionar, 49), Bačilovce od rum. l.i. Băcilă (I. Iordan, 

Dicţionar, 51; N. Bogdanović, Jezik i govor, Kulturna istorija Svrljiga, Jezik, kultura i 

civilizacija, II, Niš – Svrljig, 1987, 329), Batince od rum. l.i. Batin(a)(M. Pešikan, 

Zetsko-humsko-raška imena, 26), Bobošovce od rum. l.i. Boboş, Guberovce od rum. 

l.i. Guber (M. Pešikan, Zetsko-humsko-raška imena, 26), G. i D. Galbince od rum. 

prid. galbin „žut“ < lat. galbinus (upor. galben „dukat“ u šatrovačkom govoru)(P. 

Skok, Etimologijski rječnik, I, 546). Zatim rumunski nazivi, kao što su: Dragulovce 

od rum. l.i. Dragul, Jorgovo selce od rum. l.i. Iorg(a)(Glasnik Etnografskog muzeja 

15, 165: JORGO, čobanin, koji zna da se rodio na zimovniku negde oko Leskovca, ali 

ne zna u kojem selu), Kokornica od rum. l.i. Cocor (M. Grković, Rečnik imena 

Banjskog, Dečanskog i Prizrenskog vlastelinstva u XIV veku, Beograd, 1986, 105; I. 

Iordan, Dicţionar, 138), Kračulovce od rum. l.i. Craciul (N. Gošić, Bogumilska lična 

imena u zapisima bosanskih srednjovjekovnih rukopisnih knjiga i u drugim istorijskim 

izvorima, Zbornik šeste jugoslovenske onomastičke konferencije, SANU, Naučni 

skupovi, XXXVII, Odeljenje jezika i književnosti, 7, Beograd, 1987, 308; P. Skok, 

Etimologijski rječnik, II, 125), Krčurevce od nepotvrđenog rum. l.i. Crciur < rum. 

crciur „kovrdža, lokna“ (upor. top. Krčolj u Vražogrncu, opština Zaječar), Kršatovce 

od rum. prid. crşiat „uvijen, zakrivljen“, Megurice od rum. magura (megura) „brdo, 

brežuljak, šumoviti proplanak“ (N. Draganu, Românii în veacurile IX-XIV pe baza 

toponimie şi a onomasticei, Bucureşti, 1933, 203; P. Skok, ZRPh, XXXVIII, 533; 

Slavia VIII, 621), Minulovce od rum. l.i. Minul, Mirila od rum. l.i. Mirila (Rečnik 

SANU 12, 603; Miscellanea II, 1478-81, 139), Mirior od rum. mirior (dial. mereor) 

„Flur-name, lieu-dit, odmorište, zastanak”, Mojnice od rum. l.i. Moină, Neguriče od 

rum. l.i. Neguriţă, Nekalice od rum. l.i. Necală, Otulovce od rum. l.i. Hotul (P. Skok, 

Pregled literature, 308), Porkar od rum. porcar „svinjar“, Radulovce od rum. l.i. 

Radul (Miscellanea II, 1478-81, 119, 123, 124, 139, itd), Rugovo od rum. l.i. Rug (M. 

Grković, O toponimu Rugova, Onomatološki prilozi, III, Beograd, 1982, 187-188), 

Sumarin od rum. l.i. Sumarin (Miscellanea II, 1478-81, 127), Turmak od rum. 

turmak „mladi bivol koji trči sa stadom“ (P. Skok, Etimologijski rječnik, III, 527), itd.


jima“ (str. 31). Uzgred, ovim on nesvesno potvrđuje da su i Srbi i 

Rumuni bili upućeni jedni na druge i da su vekovima obitavali na 

istom prostoru srednjovekovne Srbije, 173 pa otuda i kod jednih i kod 

drugih zajednička predanja. Međutim, pored toga što nije objasnio na 

osnovu kojih izvora tvrdi da su oblasti severoistočne Srbije nekada 

bile naseljene isključivo srpskim življem, mi kod njega otkrivamo i 

površno poznavanje rumunskog folklora Srbije, u kojem su se doista 

očuvala predanja o vojvodama ugrovlaških zemalja, koja srećemo i 

danas u baladama rumunskih (vlaških) lautara. Veliki broj balada 

očuvanih kod Rumuna Timočana očuvao se i kod Rumuna severno od 

Dunava. Tako je „Vojnik Stanislav“ (Stanislav Voinicu), poznat u 

baladama Rumuna Timočana zabeležen i u nekoliko varijanti iz 

Muntenije 174 i Moldavije, 175 a „Mokanu“ (Mocanu) je takođe 

zabeležen kako u varijantama iz Srbije tako i u varijantama iz 

Muntenije 176 i Moldavije. 177 Pominju se „Antofica Viorov“ (Antofiţă a 

lui Vioară) u varijantama iz Srbije, kao i u onima iz Oltenije 178 i 

Muntenije, „Mizalkuca Mizal kralj“ (Mizâlcuţă Mizâl craiu), 179 

ispevan u baladama Rumuna Timočana, pojavljuje se i u varijantama 

iz Muntenije. 180 Motivi kao što su: „Stari Starac“ (Moşnean bătrân) 181 

u varijantama iz Muntenije, 182 „Dinul i Vojkica“ (Dinu şi Voichiţa) 183 

173 S. Novaković, Zakonski spomenici srpskih država srednjega veka, knj. V, 

Beograd, 1912 (= S. Novaković, Zakonski spomenici). F. Miklošić, Monumenta 

serbica, Wien, 1858 (= F. Miklošić, Monumenta serbica); A. Solovjev, Odabrani 

spomenici srpskoga prava od XII do XV veka, I, Beograd, 1926; Dušanov zakonik, § 

34, 68 i 139; S. Novaković, Zakonik Stefana Dušana cara srpskoga 1349-1354, 

Beograd, 2004. 

174 Tocilescu, Materialuri folcloristice, Bucureşti, 1900, 80; Ion Creangă, 1913, 

36; Păsculescu, Literatură populară românească (edit. Academiei Române), 224. 

175 A. Vasiliu, Cântece, urături şi bocete de-ale poporului român (edit. Academiei 

Române), Bucureşti, 1909, 24. 

176 Gh. Dem. Teodorescu, Poesii popoarele, 296; Tocilescu, Ibid, 135, 136. 

177 Colecţia Giuglea; A. Vasiliu, Ibid, 24; Balaban, 30. 

178 Candrea, Denunsianu, Speranţia, Graiul nostru, 71. 

179 C. Sandu-Timoc, Poezia populară a românilor din Valea Timocului, Bucureşti, 

1943, 174-183 (= C. Sandu-Timoc, Poezia populară). Varijanta ove balade u kolekciji 

Giuglea-Vâlsan naziva se Mizilca (p. 98) 

180 Tocilescu, Ibid, 49, 52; N. Păsculescu, Ibid, 175. 

181 C. Sandu-Timoc, Poezia populară, 166-173. Varijanta ove balade u kolekciji 

Giuglea-Vâlsan naziva se Moşteanu ăl bătrân (p. 150). 

182 Tocilescu, Ibid, 126.

48 


u varijantama iz Muntenije, 184 Moldavije 185 i Maramureša, 186 ili 

„Oleaku“ (Oleacu) u varijantama iz Muntenije, 187 komitata Turdea 188 i 

Maramureša, 189 itd. pojavljuju se i u baladama Rumuna Timočana. 

Motivi, kao što su na primer: „Crni Vojvoda“ (Negru Vodă), 190 

„Ošišani“ (Tunsu), 191 „Žianu“ (Jianu), 192 „Ćerka Bana Magureanua“ 

(Fica lui Banu Măgureanu), 193 zatim „Janko Ugrin“ (Iancu 

Unguru 194 ), koga opkoljavaju: 

„Şapte sate jumătate 

Ţara Românească toată 

şi Craina jumătate,“ 195 

„Sedam sela i još pola 

Država Rumunija cela 

i Krajina jošte pola,“ 

zabeleženi u baladama Rumuna Timočana, predstavljaju još jedan 

183 C. Sandu-Timoc, Poezia populară, 229-238. Varijanta ove balade u kolekciji 

Giuglea-Vâlsan naziva se Voichiţa (p. 253). 

184 Tocilescu, Ibid, 49. 

185 N. Păsculescu, Literatură populară românească, 166; Tocilescu, Ibid, 139. 

186 A. Vasiliu, Ibid, 18. 

187 Ţiplea, Poezii populare din Maramureş, Bucureşti, 1906, 15. 

188 Colecţia Giuglea; Tocilescu, Ibid, 12, 61, 66, 69. 

189 S. Mândrescu, Literatură şi obiceiuri poporane din comuna Râpa de jos, 

comitatul Mureş-Turda, Bucureşti, 1892, 179. 

190 C. Sandu-Timoc, Poezia populară, 267-278; Negru Vodă je jedna legendarna 

ličnost, koja nije zabeležena u hronikama i zato je neobrađena u istorijskim delima. 

Pretpostavlja se da je mogao vladati oko 1290. godine i zabeležen je samo u nekim 

crkvenim zapisima. 

191 C. Sandu-Timoc, Poezia populară, 224. Baladu je ispevao Stan Vasilescu iz 

Crnomasnice kod Negotina. 

192 C. Sandu-Timoc, Poezia populară, 224: „Niste čuli o jednom lopovu, | O 

jednom Žianu (stanovnik grada Tirgu Žiu), | i o jednom Olteanu (stanovnik Oltenije)” 

(N’aţ auzât di-un oţoman, | Di-un Jian şi di-un Oltean). 

193 Colecţia Giuglea; Tit. Bud., Poezii populare din Maramureş, 13, 22, 24. 

194 

Jovan Hunjadi ili Sibinjanin Janko srpskih narodnih pesama (Ženidba 

Sibinjanin-Janka i dr.). János Hunyadi (h’unjôdi), ugarski vojskovođa. Rođen oko 

1387, umro 1456. Potomak velikaške porodice iz Erdelja. Kao erdeljski vojvoda 

uspešno je ratovao 1441-42. protiv Turaka. Godine 1443, u tzv. Dugom ratu, osvojio 

je Niš i prodro do Sofije. U novoj vojni pobeđen je kod Varne 1444. godine. Od 1446. 

do 1452. bio je regent za maloletnoga kralja Ladislava V Posthumusa. Poražen je od 

Turaka na Kosovu 1448, a razbio ih u borbi kod Kruševca 1454. godine. Umro je od 

kuge u Zemunu u toku borbi za Beograd protiv sultana Mehmeda II 1456. godine. 

195 C. Sandu-Timoc, Poezia populară, 13.


dokaz o Đorđevićevim paušalnim ocenama. 

Zanimljiva je i balada Rumuna Timočana „Hajduk Miu“ (Miu 

Aiducu), u kojoj se nalaze sećanja o „dvoru vojvode Stefana“ (curtea 

lui Ştefan Vodă), moldavskoga vladara s kraja XV i početka XVI 

veka, 196 kao i sećanja na „boljare države Moldavije“ (boerii ţăriei 

Moldoviei), takođe i balada „Majstora Manojla“ (Meşterul Manole), 197 

u kojoj se čuvaju reminiscencije i o „gradu Poenaru“ (cetatea 

Poenari), u kojem je stolovao veliki parkalab Georgina (Gergina, castellanus 

castri de Poynar), onaj isti koji je sa vojvodom ugrovlaških 

zemalja, Radulom IV Velikim (Radul cel Mare, 1495-1508), zidao 

crkvu manastira Lapušnja i Krepičevac u podnožju Rtnja. 

Mnogi od navedenih motiva prešli su iz rumunskih balada u 

srpske balade, kao na primer sećanja na rumunskog „vojvodu Dana“ 

(Dan Voevod) 198 s kraja XIV ili polovine XV veka, ili obrnuto iz 

srpskih u rumunske, kao što je balada o Bolanu Dojčinu (Doiecin), 199 

196 

Stefan III Veliki, moldavski knez od 1457. do 1504. Da bi sačuvao 

samostalnost Kneževine Moldavije, uspešno se borio protiv Mađara (1467), Tatara 

(1469), Turaka (1475. i 1486) i Poljaka (1497). Za vreme njegove vladavine 

Kneževina Moldavija se politički učvrstila i doživela znatan kulturni razvitak. Istorija 

rumunskog naroda, Uredio Akademik Andrej Ocetea, Novi Sad, 1979, 129-133. 

197 S. Gacović, Otkuda reč neimar u epici Balkana?, Glasnik Etnografskog 

instituta XLIX (2000), 155-160. Balada s istim motivom zabeležena je kod Cigana u 

Turskoj i kod Mađara. O ovome vidi: M. G. Obedenaru, Texte macedo-române – 

Basme şi poesii populare de la Cruşova, Bucureşti, 1891; P. Caraman, Studii de 

etnologie, Bucureşti, 1998, 181, 185, 192; C. Sandu-Timoc, Poezia populară, 135- 

150: „Dolinom Arđeša, | Vojvoda Negru prolazi, | Na lepom brežuljku, | S majstora 

deset. | Devet je majstora velikih, | Kalfa zidarskih, | Iz grada Poenara, | I Manojlo 

deseti, | On je od svih bolji“ (Pe Argeş în jos, | Negru Vodă trece, | Pe un mal frumos, 

| Cu meşteri zece. | Nouă meşteri mari, | Calfe de zidari, | Dila Poenari, | Cu Manolia 

zece,| Care-i şi întrece!). Varijanta u kolekciji Giuglea-Vâlsan ima naziv Manole 

Zidaru (p. 177, 182); S. Janković, Žrtva zidanja u eposu istočne Srbije (Jedna srpskovlaška 

paralela), Razvitak, god. IX, br. 3 (1969), 44-52. 

198 Rumunski vladar Dan I (oko 1383-1386) ili Dan II (I put 1420-21; II put 1421- 

23; III put 1423-24; IV put 1426-27; V put 1427-31). 

199 V. St. Karadžić, Srpske narodne pjesme, knjiga druga u kojoj su pjesme 

junačke najstarije, Beograd, 1958 2 , 65, 77; B. Petranović, Srpske narodne pjesme iz 

Bosne i Hercegovine, III, Sarajevo, 1870, 19; И. С. Ястребовъ, Обычаи и пïсни 

турецкихъ сербовъ (въ Призрïнï, Ипекï, Моравï и Дибрï), С. Петербургъ, 

1886, 60; G. Gezeman, Erlangenski rukopis srpskohrvatskih narodnih pesama, SKA, 

Sremski Karlovci, 1925, 110; Č. Brašanac, Bolani Dojčin ili apsolutni etički 

imperativ, Savremenik, 8-9 (1983), 161-171.

50 


koji je u varijantama severno od Dunava nazvan „Dončilo“ (Doncilă). 

Tako možemo navesti niz primera sve do balada u kojima se pominju 

junaci Prvog srpskog ustanka, kao što su: „Stojan Buljubaša“ (Stoian 

Bulibaşa), 200 koji se u rumunskim baladama pominje i severno od 

Dunava sve do oblasti Teleormana. U svim varijantama te balade 

sačuvane su sve lokalne pojedinosti srpske balade: „Beg iz Kladova“ 

(Begu din Cladova), Stojanov „kum Karapandža“ (Naşi-su 

Cărăpancea), „Pasmandži-Aga“ (Pasmangi-Aga), „Negotin“ (Nigotin 

oraş bogat), „Kapetan iz Krajine“ (Căpitanul din Craina) negotinske, 

„Beg iz Ada-Kalea“ (Begu din Ada), „Ninica iz Bregova“ (Niniţă din 

Bregova), zatim sela, kao što su: „Prahovo, Velika Jasikova, Čokonar, 

Veliki Jasenovac, Kobišnica“ (Prahova, Isâcova, Ciocănari, Isnovăţ, 

Cobişniţa). Pored Stojana Buljubaše, još poznatija je balada o Hajduk- 

Veljku (Aiduc Velco) i njegovom pobratimu Abrašu (Abraş), koja se 

takođe javlja u rumunskom folkloru severno od Dunava, itd. 

Kako bi ukazao na srpsko poreklo Rumuna u Srbiji, Đorđević 

kaže da su „mnoge rumunske porodice u Srbiji očuvale... sećanje na to 

da su nekdašnji Srbi, i da su prešli Dunav u begu pred turskim 

zulumom, da su u rumunskom okruženju prestali da koriste svoj 

maternji jezik i da su se zatim vratili u Srbiju kao Rumuni“ (str. 30). 

To svakako nije isključeno, ali to je argument iste jačine i validnosti 

kao kad biste rekli da su danas svi Rumuni u srpskom okruženju 

prihvatili srpski jezik i da su postali Srbi. Ovde јe zapravo reč o 

bilingvizmu, koji i danas postoji kod onih Srba u Rumuniji koji su 

tamo doista počeli da migriraju još krajem XIV i tokom XV veka, o 

čemu pišu rumunski istraživači, među kojima i Mile Tomić, 201 redovni 

200 S. Janković, Vlaška narodna pesma o Stojanu Bulibaši, Razvitak, god. IX, br. 6 

(1969), 48-55; C. Sandu, Poezia populară a românilor din Valea Timocului, 

Bucureşti, 1943, 

201 M. Tomić, Govor Sviničana, Srpski dijalektološki zbornik, XXX, Rasprave i 

građa, Beograd, 1984, 11-26-261. Dokaze za migracije s juga prema severu nalazimo 

i u: M. Tomić, Makedonski jazik, Makedonaski elementi u antroponimiji Sviničana, 

SR Rumunija, god. XXIII, Skopje, 1972, 271-278. Toponimija na tlu Istočne Srbije, 

pogotovu na tlu Crne Reke, veoma je bogata i sadrži elemente koji mogu pomeriti naše 

predstave o vremenu dolaska tzv. kosovske struje krajem 14. veka u istočnu Srbiju. 

Oko trideset naselja samo na tlu Crne Reke nose imena identična sa imenima na Kosovu 

(D. Bojanić-Lukač, Zaječar i Crna Reka u vreme turske vladavine /XV-XVIII 

vek/, Glasnik Etnografskog muzeja 42 /1978/, 58 /= D. Bojanić-Lukač, Zaječar i Crna 

Reka/). M. Tomić, Elementele lexicale româneşti în graiul sîrbesc din localitatea


profesor univerziteta u Konstanci, iz redova onih Srba koji su pre 

mnogo vekova migrirali na prostore današnje Rumunije. 

Međutim, Đorđević je kontroverzan, jer sam kaže da su mu u 

boljevačkoj osnovnoj školi „rumunčad iz okoline“ pevala na 

„maternjem jeziku“ sledeće stihove: 

Cum će strigă? – Mămăligă! 

Cum će cheama? – Surbi zamă!, 

Kako te nazivaju? – Kačamak! 

Kako te imenuju? – Srči čorba!, 

a na račun ovih stihova konstatuje sledeće: „Čudnovata stvar, i u 

Bukureštu pevaju deca istu pesmicu sa dodatkom još“: 

Cum te bate? – Peste spate! Kako te tuku? – Po leđima! 202 

Kada govori o uzroku seoba srpskoga življa preko Dunava na 

sever, Đorđević pominje i vreme: „Naročito je u drugoj polovini XVII 

veka veliki deo stanovništva severoistočne Srbije bio prisiljen da 

beži“, a nekoliko redova zatim kaže da „prva rumunska naseljavanja 

na severoistok Srbije padaju otprilike u to vreme“ (str. 18), tj. „u 

drugoj polovini XVII veka“. Pitamo se, kako je moguće da se u isto 

vreme iseljavanja Srba useljavaju Rumuni ako je život „pod turskom 

dominacijom“ bio podjedako težak i jednima i drugima i otkuda 

pojam „severoistok Srbije“ kada je taj prostor krajem XVII veka još 

uvek pripadao Smederevskom i Vidinskom sandžaku turske imperije, 

posebno ako tome pridodamo činjenicu da današnja Timočka krajina, 

odnosno istočni deo severoistoka Srbije, ni pre Turaka nikad nije bio 

„severoistok Srbije“, već je oduvek bio samo severozapad Vizantije, 

Bugarske i Vidinske despotovine ili jugoistok Ugarske. 

Đorđevićeva teorija koju je Jovan Cvijić prezentovao pred 

Komisijom za razgraničenje na Mirovnoj konferenciji u Parizu 1919. 

godine, da je srpsko stanovništvo bežeći pred Turcima migriralo u 

XIV-XV veku na prostor današnje Rumunije i da se odatle počinje 

Sviniţa (Judeţul Mehedinţi), Fonetică şi dialectologie, vol. IX (Extras - 1975), 165- 

175; M. Tomić, Antroponimija Karaševaca II, Zbornik za filologiju i lingvistiku, 

XVIII/1 (Poseban otisak - 1974), 207-239. 

202 Tih. R. Đorđvić, Kroz naše Rumune – putopisne beleške, Beograd, 1906, 23, 

nap. 2. Ovo je vrsta brzalice kojom bi se mališani naterali da sami sebe nazivaju 

kačamakom i srči-čorbom, odnosno nečim što se nije mnogo vrednovalo.

52 


vraćati od kraja XVII do početka XIX veka u severoistočnu Srbiju kao 

rumunsko stanovništvo, još uvek se pojavljuje u literaturi pojedinih 

srpskih autora, i pored toga što su u međuvremenu objavljeni mnogi 

izvori koji je čine bespredmetnom u daljim raspravama. 

O migraciji pre dolaska Turaka i o kolonizaciji Vlaha na 

prostoru severoistočne Srbije u vreme turske vladavine D. Bojanić- 

Lukač na osnovu istraženih turskih popisnih deftera iz 1454/55, 1466, 

1478-81, 1530, 1542, 203 1560. i 1586. godine, 204 kao i na osnovu drugih 

turskih zakona iz XV i XVI veka 205 , iznosi da su „Vlasi korišćeni 

za kolonizaciju na području između Morave i Poreča još u vreme 

Despotovine“, a malo zatim kaže da je „preka potreba za 

organizovanjem turske granice na Dunavu od Golupca do Vidina“ 

upućivala Ali bega (vidinskog sandžak-bega) „da zatečena rešenja“ u 

Braničevu „prihvati i široko primenjuje... na Ključ i Negotinsku 

Krajinu“. 206 Po njenom mišljenju, posle „1483. godine, kada su u 

Ključu i Krajini već kolonizirani Vlasi-vojnuci, vidinski sandžakbezi 

su produžili da uvećavaju svoj has Vlasima-filurdžijama i da njima 

zasnivaju ili obnavljaju sela“ i da su Vlasi filurdžije u toj „drugoj fazi 

procesa kolonizacije brojno nadmašili i preplavili vojnuke“, 207 a 

ukupni godišnji prihod vidinskog sandžakbega skočio je sa „371.156 

aspri u 1483. godini na 580.000 aspri 1521-22. godine“. Drugim 

rečima, „filuriju je davalo oko 2.500 vlaških domaćinstava, i to 

godinu-dve dana pre pada Severina i osnivanja Fethislama“. 208 U 

vreme između 1491. i 1530/31. godine „krajinski vojnuci [su] 

pretvoreni u filuridžije i time postali materijalno i društveno 

izjednačeni sa ostalim Vlasima“, a kako vidimo iz „popisa Vidinskog 

sandžaka, nahija Fethislam bila je naseljena isključivo vlaškim 

stanovništvom, a isto tako i nahija Krivina... Pretežno vlaško 

stanovništvo imala je i Crna Reka“, u kojoj su ugrovlaške vojvode 

203 Dušanka Bojanić-Lukač, Zaječar i Crna Reka, 45. 

204 D. Bojanić-Lukač, Mešovita građa (Miscellanea), II, Beograd, 1973; Душанка 

Боянич-Лукач, Видин и видинският санџак през 15-16 век, София, 1975. 

205 D. Bojanić, Turski zakoni i zakonski propisi iz XV i XVI veka za Smederevsku, 

Kruševačku i Vidinsku oblast, Beograd, 1974. 

206 D. Bojanić-Lukač, Negotinska Krajina i Ključ u vreme turske vladavine – na 

osnovu izvora iz XV i XVI veka, GEM, 31-32 (1968-1969), 73. 

207 Ibid, 73. 

208 Ibid, 73.


gradile i obnavljale manastire od kraja XIV do početka XVI veka. Na 

sledećem tabelarnom prikazu vidinskih Vlaha 1530/31-35. godine, 

koji su sa svojim naseljima sačinjavali veliki sultanski has u 

Vidinskom sandžaku, vidi se njihovo brojno stanje: 

nahija sela domaćinstva neoženjeni udovička 

dom. 

Krivina 148 3498 487 15 

Zagorje i 25 316 51 1 

Polomje 58 458 13 2 

Timok 140 2844 488 19 

Crna Reka 101 2140 209 9 

Fetislam 

manastiri 

6 

- 

1 

2 

- 

ukupno 472 9256 1248 46 9 

U poređenju sa 1530/31 – 1535. godinom, carski has se po 

popisu sastavljenom 1570-1572. godine povećao i sada ima 498 sela 

sa filuridžijskim stanovništvom, odnosno Vlasima, 18 selišta i čak 26 

manastira, raspoređenih prema nahijama na sledeći način: 

nahija broj sela broj selišta broj manastira 

Fetislam 

Krivina 

Crna Reka 

Timok 

Banja 

Svrljig 

Vidin 

Zagorje 

Polomje 

124 

141 

149 

52 

4 

4 

2 

17 

5 

1 

1 

12 

4 

- 

- 

- 

- 

- 

5 

8 

8 

1 

- 

1 

- 

3 

- 

ukupno 498 18 26 

Kao što se vidi iz priložene tabele, Vlasi su se proširili i na 

nahije Vidin, Banja i Svrljig, u kojima ih 1530/31-1535. godine nije

54 


bilo. Desetak filurdžijskih domova, koji su pripadali istom hasu, bilo 

je i u gradu Vidinu. 

Da su u tim prvim migracijama sa juga preko timočke zone 

migrirali i inače veoma migrativni Vlasi, koji su se dobrim delom 

ovde i zadržali, potvrđuju nam, pored turskih popisa, i zakonski 

propisi izdati za braničevske i vidinske Vlahe. 209 U svim turskim 

popisnim defterima XV-XVI veka nalazimo dosta toponomastičkog 

materijala za potkrepu ovakvih zaključaka o Vlasima. 210 Vlaha je 

svakako bilo na čitavoj teritoriji timočke zone, no izgleda da ih je 

ponajviše bilo u XIV-XVI veku na tlu Crne Reke i u kasnije 

formiranim nahijama, Fetislam i Krivina. Da su Vlasi došli kao 

bilingvisti sa juga, sudimo, pored ostalog, na osnovu njihovih imena 

koja su, pod srpskim kulturnim uticajem, distribuirana putem srpske 

209 Zakon za braničevske Vlahe iz 1467/68. godine koji glasi: „Od svake kuće 

/daju/ jednu filuriju i dve ovce, od kojih je jedna s jagnjetom, a druga ovan. Dvadeset 

kuća je jedan katun. Od svakog katuna daje se jedna čerga, jedan krug sira, tri 

konopca i šest ulara, mešina masla i jedan ovan. Od drugih rajinskih resuma ništa se 

ne daje. Na pet kuća ide /po jedan/ vojnik u vojni pohod“. Ovaj zakon je publikovao: 

B. Đurđev, Ispisi iz deftera za Braničevo iz XV veka, Istorijski glasnik 3-4 (1951), 97; 

H. Inalcik, Fatih Devri uzerinde Tetkkler ve Vesikalar, I, Ankara, 1954, 156 tekst 

kanuna transkribovan arapskim pismom; N. Beldiceanu et I. Beldiceanu-Steinherr, 

Quatre actes de Mehmed II concernant les Valaques des Balkans slaves, Sudost- 

Forschungen, Band XXIV, München, 1965, 112 sažeta interpretacija teksta na 

francuskom jeziku, na osnovu izdanja B. Đurđeva; D. Bojanić, Turski zakoni i 

zakonski propisi iz XV i XVI veka za Smederevsku, Kruševačku i Vidinsku oblast, 

Beograd, 1974, 12; D. Bojanić-Lukač, Vlasi u severnoj Srbiji i njihovi prvi kanuni, 

Istorijski časopis XVIII (1971), 256-257. Drugi jedan zanimljiv Zakon za braničevske 

i vidinske Vlahe ispisan 29. IX 1501. godine glasi: „Braničevski i vidinski Vlasi ne 

daju ušure, harač i spendžu. Oprošteni su i oslobođeni od svih avariza. Ne daju ni 

mladarinu. Novčane globe za manje prekršaje daju. Od novčanih globa za manje 

prekršaje, koje daju sandžak-begu, desetinu uzimaju knezovi. Spomenuti Vlasi na pet 

kuća daju jednog kopljanika. On čuva stražu na mestima gde treba biti predostrožan. 

Kada se pojavi neprijatelj, svi Vlasi sedaju na konje i postaju joldaši. Sandžak-begu 

daju godišnje osamdeset /tri/ aspre od svakog dima“. Ovaj zakon je publikovao: N. 

Beldiceanu et I. Beldiceanu-Steinherr, Quatre actes de Mehmed II concernant les 

Valaques des Balkans slaves, Sudost-Forschungen, Band XXIV, München, 1965, 

113-115 prevod na francuski jezik, faksimil I, II; D. Bojanić, Turski zakoni i zakonski 

propisi iz XV i XVI veka za Smederevsku, Kruševačku i Vidinsku oblast, Beograd, 

1974, 15. 

210 S. Gacović, Etimologija neslovenskih osnova u ojkonimiji Vidinskog sandžaka 

XV i XVI veka, Zaječar, 1993, 54 – 94; M. Stojaković, Braničevski tefter, Beograd, 

1987.


crkve, uglavnom slovenizovana. Tako su nastala u nauci poznata 

srpsko-vlaška imena koja su tipična za antroponimiju Vlaha. 211 

Kakva je antroponimija na prostoru Braničevskog subašiluka i 

Vidinskog sandžaka, odnosno u severoistočnoj Srbiji, tokom XV 

veka, na čijem području Đorđević smešta „rumunske porodice“ koje 

„nose imena koja ukazuju na njihovo srpsko poreklo“, a koje su, opet 

po njegovom mišljenju, došle tek od kraja XVII pa sve do početka 

XIX veka? U Braničevskom defteru iz 1467. godine zabeleženo je 

nekoliko sela za koja se izričito kaže da u njima žive Vlasi i u kojima 

su poimence zabeleženi. To je, kako piše u defteru, selo Neligovinje, u 

nahiji Resava, koje je bilo „nastanjeno Vlasima koji žive u katunu“. 

Pored zabeleženog sela, u defteru je zabeležen Zakon za Vlahe (jus 

valachicum), koji bi mogao biti isto što i Adet-i eflaki, tj. vlaški običaj, 

census Valachorum ili vigesima ovium. U nastavku je zabeležen i 

primićur Ivaniš, vlah, a zatim ostalih 13 imena koja sam, radi boljeg 

uvida, svrstao u grupe: romansko-vlaška (Kulmag, Marinko, Murgaš, 

Oliver = 4, odnosno 10,8%), srpsko-vlaška (Brajan, Radeš, Radič, 

Rahoje, Rajkat, Ražnat, Tajsil, Velejovaniš = 8, odnosno 21,6%), 

kalendarska (Dimitrij, Đorđi, Grgur, Ivaniš, Ivko /< Ivan/, Jovan 2, 

Lukač, Marko, Nikola, Pavli, Stepko = 13, odnosno 35,1%) i srpska 

imena (Brajko 2, Novak, Radohna 2, Radoš, Radovac, Radovan, 

Vlajko, Vlčerin, Vlkašin, Vukmir = 12, odnosno 32,4%). U defteru je 

211 V. Jakić-Cestarić, Raspored, 351-368: „Kod Vlaha se u istim obiteljima nalaze i 

slavenska, koja znatno prevladavaju“ (355), npr. KAPOR, brat BALDOVIN, brat 

Buckat, brat Nenad, ded im TROŠAN; Okoje, brat KOSTICA, sinovi njegovi Pružen, 

Rajan i Glьkoš; Dobrosin BUNILOVIĆ, sin mu Prvčin; HRČOR, brat Rade, otac mu 

PILIP; Brane i STEPOJE, sinovi mu Zavida i Rajko, ded im LUMŠA; Beloš, brat mu 

KRECUL... itd. Može se zaključiti da je vlaški živalj onomastički slaviziran od strane 

srpske crkve. Vidi: Skender Gashi, Slavenski antroponimi Albanaca u XIV i XV stoljeću, 

Onomastica Jugoslavica, Vol. 9, Zagreb 1982, 199-208, u kojoj izlaže sledeće: 

„Kako su ovi albanski oblici općekršćanskih antroponima i albanska imena i prezimena 

potvrđeni u doba kada je srpska crkva postigla gotovo potpunu onomastičku slavizaciju 

Albanaca, i kako ta imena potječu iz takvih regija za koje se ne može reći da nisu 

u to doba bile nastanjene Albancima, ima dostatno opravdanih činjenica da smatramo 

kako su Albanci u to doba nosili veliki broj slavenskih (srpskih) osobnih imena.... 

Njihova antroponimija je u to doba bila, dakle, toliko slavenska koliko je dva tri stoljeća 

kasnije, nakon njihove islamizacije, bila turska, orijentalna, odnosno oni su u to 

doba bili toliko Slaveni koliko su od XVII stoljeća i danas Turci.“; B. Hrabak, Vlasi 

starinci i doseljenici u porečju Zapadne Morave (do 1570. godine), Zbornik radova 

Narodnog muzeja, XX, Čačak, 1990, 5-46.

56 


zapisano da je bilo i onih Vlaha koji su nedavno nastanjeni u selima 

Neresnica, Cerovo, Ševica, Božane, Kruševica, u nahiji Zvižd, zatim u 

selima, Krivac, Jašikovica, Radulovac, Novac, Kušljevo i Novac drugi 

u nahiji Ždrelo. 

Sa već navedenim Vlasima iz sela Neligovinja u navedenim 

selima zabeležen je 221 antroponim, od kojih izdvajamo 13 (5,88%) 

romansko-vlaških imena: Bačuj, 212 Dančul, Drman 213 primićur, 

Kulmag, 214 Mačurat, 215 Marinko, 216 Murgaš, 217 Oliver 4, Šerun vlah i 

Šojan, zatim 61 (27,60%) ime iz srpsko-vlaške grupe: Brajan, 

Balačko, Bežan, Biljan vlah, Bogil, Bogoj, Bogoj(e), Bojil, Brajak, 

Brajil, Brajilo 218 , Brajoš, Crjen, Dobril, Dragaš 2, Dragoj 2, Dragojil, 

212 Ime Bačuj kao i Bačin nastalo je od rum. baci (izgovor bač) „pastir, čoban, 

planinar, glavar pastirskog stana u planini“, odatle bačilo u Makedoniji „obor, stan, 

mesto gde se muze i pravi sir u planini“, bačija u Srbiji „muženje ovaca; mesto gde to 

biva“, kao i oblast Bačka. Reč baci balkanskog je, tračkog, porekla, kao i reč 

stopanin. 

213 Ime Drman < grč. *D:`< „šuma“ i dodatka –an je takođe ime Vlaha u 

Dečanskoj hrisovulji, kao i ime jednog od dvojice velikaša (Drman i Kudelin – takođe 

ime Vlaha u selu Grmočel na Kosovu) Braničeva XIII veka, za koje se drži da su 

kumanskoga (?) porekla, a danas postoji familija alu Drmon u vlaškom selu 

Gradskovu, opština Zaječar. 

214 Ime Kulmag nastalo je od rum. culmea „vrh; vrhunac“ + -ug. 

215 

Ime Mačurat treba uporediti s imenom Mačut, zabeležen u popisu 

Smederevskog sandžaka iz 1476. godine. Uporedi s ovim ime Mačkat u Banjskoj 

hrisovulji (1313-1318) i top. Mačkat (Mačukat) od rum. măciucă „pastirski štap“ < 

lat. *matteuca (st.-port. masuca, fran. massue, pikard. machuque) na Zlatiboru, u 

gornjem slivu Zapadne Morave. Sufiks –ur (usp. ojkonim Busur) i –ut u imenu Mačut 

potiče od lat. –utus (A. Ciorănescu, Dicţionarul etimologic al limbi romane, 

Bucureşti, 2001, 481). 

216 Svetačko ime Marin nastalo je od lat. Marinus i često se nalazi u antroponimiji 

srednjovekovnih Vlaha (Usp. danas ime Marin i prezime Marinović – Marińeşći u s. 

Halovu). 

217 Ime Murgaš nastalo je od rum. murg „mrk“ + -aş i valja ga uporediti s rum. l.i. 

Murg, Murgu, Murgaş, Murgan, Murgăşanu, Murguleţ, Murguleţu, Murginul, 

Murgociu, Murguceşti, Murgoceni, itd. Vidi, N. A. Constantinescu, Dicţionar 

onomastic romînesc, Bucureşti, 1963, 329 (= N. A. Constantinescu, Dicţionar). 

218 Ime Brajilo usp. s imenom Braila u selu Niševce iz 1478/81. godine, kao i s 

ličnim imenom Braillo u Dalmaciji (K. Jireček, Romani u gradovima Dalmacije 

tokom srednjega veka, Zbornik Konstantina Jirečeka, II, SANU, Posebna izdanja, 

CCCLVI, Odeljenje društvenih nauka, Nova serija, 42, Beograd, 1962, 216 /= K. 

Jireček, Romani/) i s nazivom Justinijanovog kasnoantičkog kastela %D"\@8" u regiji 

Aquis.


Dragoš, Grujak 2, Leka (< Aleksandar), Lomaš, Milaš(in), Milošat, 

Mirčan, Mojimil, Moman, Momčil, Ostojan primićur, Pejan, Prodan, 

Račan, Rad 2, Radan, Radeš, Radeš(in) 2, Radič 4, Radič vlah, Radika 

vlah, Radina primićur, Radoje 3, Rahan, Rahoje, Rajak, Rajkat, 

Ražnat, Ruhac vlah, Sladoj, Stamil, Tajsil, Velejovaniš, Vitan zlatar, 

kao i 56 (25,34%) kalendarskih imena: Dimitar 2, Dimitar primićur, 

Dimitrij, Đorđi, Đuraš, Đuraš primićur 2, Džuraš 2, Đurašin, 

Džurdž, Džurič, Grgur, Ivan, Ivaniš, Ivaniš vlah (primićur), Ivko (< 

Ivan) 2, Jakov, Jovan 6, Kosta, Kostadin, Lukač, Marko 7, Matej 

primićur, Miha, Mihail, Nikola 2, Pavli, Petar 2, Petrij, Stepan 6, 

Stepan vlah 2, Stepko, Stevan, Todor. Pored njih ima i znatno više 

srpskih imena (91 – 41,2%) 219 , što ukazuje na to da je antroponimija 

Vlaha Braničevskog subašiluka 1467. godine već bila poprilično 

slovenizovana (srbizovana) pod uticajem Srpske pravoslavne crkve. 

To nam još uvek ne govori o etničkom nestajanju Vlaha na 

prostoru Braničeva, jer su mnoga imena vojnuka, raje i drugog 

stanovništva romansko-vlaška: Bratul 2, Dančul 6, Dojčul 2, Dragul, 

Mičul, Mikul 220 , Milul, Radul 25, Radul - knežev sin, Rajkul, zatim 

Alavanda 221 , Altoman 222 , Bač-ila, Bač-kat, Bala 4, Balina 4, Balša 2, 

219 Brajko 2, Bajčo, Bila 2, Bogavac, Bogdan 3, Bogdan primićur, Bogdan vlah, 

Bogoslav 2, Bogovac, Bogovac primićur, Borivoj 2, Boža, Božidar 4, Braja, Brajin 2, 

Brajko 2, Bran, Branislav 3, Branko, Cvetko, Dibka, Dobrivoj, Dobromir, Dobroslav 

3, Dragoslav, Draža, Duda, Dujka, Grbič, Hran, Hvalisav, Milanko, Milko, Milojin, 

Milovac, Milovac vlah, Milovan, Novak 2, Obrad, Ostoja 2, Ostojša vlah, Pamtivoj, 

Petko, Pokrajac, Prestupko, Priba, Puniša, Račič 2, Radenko, Radina, Radislav 2, 

Radislav primićur, Radivoj 9, Radivoje, Radohna 4, Radohna vlah, Radojko došlac, 

Radonja, Radoš 3, Radoslav 4, Radovac 2, Radovan 7, Radovan primićur, Rahovac, 

Raja, Rajča, Raša, Ruža 2, Šajko, Staniša primićur, Stanko 2, Starina, Stoja, Trubić, 

Uglješa, Vitomir, Vladislav, Vladislav vlah, Vlajko 5, Vlatko primićur, Vlčerin, Vlk, 

Vlkašin 6, Vlkosav, Vojihna, Vukmir i Vukoslav 2. 

220 Ime Mikul nastalo je od rum. mic „mali“ + -ul i valja ga uporediti s rum. ličnim 

imenima Mic (u ugarskim lat. dokumentima Micus), Micu, Micul (Vlah XIII veka, 

Vlah u Srbiji iz 1348. ), Mic/escu, Mic/eşti, Micul/escu, Micul/eşti, Micuţ, Micuş, itd. 

(N. A. Constantinescu, Dicţionar, 321). 

221 Ime Alavanda je tipa Alavanja, ukoliko nije nastalo od rum. a lu Vanda (< 

Vandal/achi), kao npr. imena Josim Albuga(r)aš (< a lu Bugaraş), Petre Abugar (< a 

lu Bugar/u/), Prvul Albugarul (< a lu Bugarul), Jon Alterjanča Stančo (< a lu 

Teriancea Stančo), Marin Alpop (< a lu Pop/a/), Dimitraško Albuleš (< a lu Buleş), 

Stojan Alvuc (< a lu Vuţă), Dragiš Aljon (< a lu Ion), Nikola Alfiroj (< a lu Firoi), 

Jankul Apredej (< a lu Predei), Jon Fečorujon (< fecioru /a lu/ Ion), Kalofir Aljon (< a

58 


Balta 5, 223 Balja, Batrin, 224 Bono, 225 Bon-ić, Bun-ojaš 4, Brenja 2, 

Bučin, Bučina, Drman 4, Drman primićur, Hrebelja 2, Jon-aš, 226 

Kalina 4, Kalman, Kaloper, Koporan, Kulam, Kulmag, 227 Laš, 228 Lunet, 

229 Man(u)il, Marin 6, Marin-ko 8, Markoš, Masta, Mataj, Matej 20, 

Matej primićur, Mihal 8, Mihan 6, Mihat 2, Mina, Mirila, Mirilo, 230 

Misa, Murgaš, Mona, Murga 3, Muša, 231 Negot, Negun, Nikoj 4, 

lu Ion), Nikuca Anedeljej (< a lu Nedeùei), Janja Aljon (< a lu Ion), Marin Almakdej (< 

a lu Macavei), Đorđe Aldorej (< a lu Dorei), itd. (R. Tričković, Popis harača Krajine i 

Ključa za 1153. godinu po hidžri i Katastarski popis Krajine i Ključa iz 1741. godine, 

Mešovita građa /Miscellanea/, knj. 2, Beograd, 1973, 201-241, 271-323). 

222 Ime Altoman potiče od germ. ald „star“ sa germ. suf. –mann, kao npr. Aldoman. 

Sufiks –mann je veoma produktivan u rum. onomastikonu i formira imena poput 

Beldiman, Cotroman, Petriman, Nicoman, Todorman itd. (N. A. Constantinescu, 

Dicţionar, LXIII) 

223 Ime Balta nastalo je od Baltazar, hebr. Bēlšasar < Bel-šar-ussur „neka Bog 

pomogne caru“, biblijsko ime vavilonskog cara. 

224 Ime Batrin potiče od rum. batrîn „star“ (Usp. srpsku paralelu imena Starac i 

prezime Starčević). 

225 Ime Bono kao i Bon-ić valja uporediti s rum. Bonea, Bonaş i lat. imenom Bonos 

< lat. Bonifatius ili Bonifacius < lat. bonifatus „sa srećnom sudbinom“ (N. A. 

Constantinescu, Dicţionar, 25). 

226 

Ime Jonaš potiče o rum. imena Ion < Ioan, odnosno od kal. imena 

z3T"


Nikšeta, Olivje, 232 Oton, 233 Periša, Peroš, Petran Gina, 234 Petrar, 235 

Rahela, 236 Roman 2, 237 Rušit, 238 Ruvin, 239 Stavrot, 240 Stavrota, Stepoš 

8, Strika, 241 Sumarin, 242 Tadet, 243 , Todoš, itd., i srpsko-vlaška: Brdan, 

Danoj, Dejan 23, Dejan-ko 3, Demeskij, 244 Dima 2, 245 Diman 4, 

Dimirašin, Dimjan 3, Đuroj, Džordžij, Džorkan, Đurman, Džuran, 

Džuril, Gujogovil, Krstjan 2, Lališ, Mataj, Vitač, Vitak, Vitalj, Vitan 

11, Vitoj, Vitoš 2, Bošnjak, Brajak 5, Pribak, Ruvak, Selak, Tucak, 

Vidak, Bojisal 3, Borisal, Gojisal 6, Kojisal, Miltošal, Pojisal, Radisal 

2, Vukal, Žuval, 246 Tajsil, Bogaj, Draj, Radej 8, Slavej, Dobrij 2, Batoj 

2, Bogoj 12, Bratoj 3, Dragoj 7, Duhoj, Dukoj, Dušoj 2, Mikoj, Miloj 

232 Ime Olivje je dobiveno od fran. Olivier (Došlo je u srednjem veku preko priča o 

Karlu Velikom) od Oliver < lat. olivifer „onaj koji daje masline“ (M. Grković, Rečnik, 

151). 

233 Ime Oton potiče od lat. imena Otho (usp. Oton, Marko Silvije, rimski imperator 

69.), a postoji i rum. ime Oton-oagă. 

234 Ime Gina potiče od rum. Ghin ili Ghinea (Usp. rum. ime Ghinu, Ghinoiu, 

Ghinuţ, itd.) ili od Geor-gină < nem. georgine „naziv cveta“ preuzet za lično ime. 

235 Ime Petrar potiče od kal. imena Petar (< grč. AXJD@H „kmen, stena”) i lat. suf. 

–arius (usp. ime Petrar-ka) ili od rum. radne imenice petrar(i) „onaj koji se bavi 

kamenom; kamenar“. 

236 Ime Rahela potiče od hebr. imena Rāhēl „ovca“ (M. Grković, Rečnik, 299). 

237 Ime Roman potiče od lat. Romanus „Rimljanin“ ili od etničke odrednice 

Român. 

238 Ime Rušit potiče od rum. a ruşit „pocrveneo je“, i predstavlja pre nadimak nego 

lično ime. 

239 Ime Ruvin je varijanta lat. imena Rufinus < rufus „zlatno žut“. 

240 Ime Stavrot kao i Stavrota potiče od grč. FJ"D`H „krst“ i suf. –ot, –otă (Usp. 

kalendarska imena Gogotă, Lomotă, Marcotă, Mănotă, Pancotă, Palotă, Pascotă, kao 

i rum. imena Albotă, Balotă, Barbotă, Başotă, Calotă, Cocotă, Iapotă, itd. – N. A. 

Constantinescu, Dicţionar, LXIV-LXV). 

241 Ime Strika potiče od rum. strică „krade“, pa bi pre moglo biti nadimak čoveka 

koji krade, nego lično ime. 

242 Ime Sumarin je složeno ime od lat. sanctus „sveti“ i lat. imena Marinus 

„morski“ (usp. ime Sumarin, s. Niševac 1478/81. i ojkonim Sumarin, 1454/55, 1466, 

nahija Zagorje, danas s. Marinovac kod Knjaževca i ojkonim Sumarinovce, 1483, 

danas s. Samarinovac kod Negotina) i valja ga uporediti sa rum. imenom Sumedru (I. 

Iordan, Dicţionar, 430), odakle ime gradu Smederevu. 

243 Ime Tadet je varijanta imena Tadija (< grč. 1"**"Ã@H < hebr. Taddē) i lat. suf. 

–et. 

244 Ime Demeskij je možda varijanta imena Damaskin. 

245 Ime Dima je istovetno s fran. imenom Dima. 

246 Ime Žuval je istovetno s franc. imenom Žuval.

60 


3, Mudroj, Nikoj, Ostroj, Radoj 35, Rahoj 20, Rakoj, Sladoj, Vidoj 2, 

Dragaš 13, Korobaš, Lomaš, Milaš 10, Varkaš, 247 Doleša, Beroš 2, 

Dragoš 17, Garoš, Goroš, Jandroš, Janeroš, Jeldoš, Kukoš, Mijoš 7, 

Miltoš 8, Miotoš 3, Mugoš, Peroš, Prudoš, Makuš, 248 Baškat, Bilat, 

Božat, Komat, Mihat, Mijat, Milošat, Mojat, Poljat 2, Rahat, Rajat, 

Rajkat 6, Ražnat, Žrnat, Maret, Radet x 2, Tinet, Bražut, Krlut, Okrut, 

kao i Havijar, 249 Ribar, Ručular, Strelar, Torobar, Maločer, 250 

Bogadir, 251 Čudor, itd. ili ona koja imaju odrednicu vlah: Bogdan 

vlah, Boja vlah, Ivaniš vlah (primićur), Milovac vlah, Radič vlah, 

Radik vlah, Radohna vlah, Radoje vlah, Radoslav vlah, Radota vlah, 

Radovan vlah, Ruhac vlah, Stepan vlah 2, Šerun vlah, Vladislav vlah, 

itd., pa čak i kalendarska, 252 koja se i u darovnicama srednjovekovne 

247 Ime Varkaš je izmenjeni oblik mađ. imena i prezimena Farkaš < mađ. farkas 

„vuk“. 

248 Ime Makuš potiče od rum. Măcă (Usp. ime familije a lu Măcă, s. Halovo kod 

Zaječara < grč. 9"6VD4@H „blaženi“) i suf. –uş (Usp. rum. Angheluş, Andruş, Burcuş, 

Dobruş, Lepăduş, Pielmuş, Trepăduş – N. A. Constantinescu, Dicţionar, LXVI). 

249 Ime Havijar valja uporediti sa špan. imenom Haviar (usp. Haviar Solana, 

portparol Evropske unije). 

250 Ime Maločer je varijanta imena planine i oblasti Miločer. 

251 Ime Bogadir je tipa brigadir. 

252 Andra, Andreta, Andrija 13, Damjan 42, Damjan knez, Danijel, David 12, 

Dimitar 68, Dimitar primićur, Dimitrašin 9, Dimitri 37, Dimitrij 12, Dimitrije, Đorđi 

19, Đorđi knez, Đorđij 16, Đorđilo, Đura 6, Đurac, Đurađ 17, Đurađin, Đuraš 21, 

Đuraš primićur 2, Đurašin 7, Đurđ 3, Đurđe 2, Đurešin 3, Đurić, Đurič 2, Đurin, 

Đuriša, Đurko 15, Džura 86, Džura - sin Batočanina, Džura Ciganin, Džurac 4, 

Džuradž 11, Džuraš 10, Džurašin 3, Džurdž, Džurdža 5, Džurdže 39, Džurdže 

Kotlovac, Džure, Džurešin, Džurić, Džurič 4, Džurica, Džurija, Džurina, Džurk, 

Džurka 8, Džurko 9, Džurman 2, Grgur 3, Ihvan 3, Ivanko 4, Ilija 18, Ivahan 9, Ivan 

20, Ivan iz Kučeva, Ivaniš 28, Ivaniš Bogovčić, Ivaniš vlah – primićur, Ivanka, Ivanko 

31, Ivanša 2, Ivaš 7, Ivašin, Ivaš Smilj, Ivič, Ivko 34, Ivo, Ivoš 2, Ivša 23, Ivša knez, 

Jaka 3, Jakoš, Jakov 23, Jakov Nikola, Jovadin, Jovan 305, Jovan Seničanin, Jovan 

Bašič, Jovan Bošnjanin, Jovan Damjan, Jovan Diva, Jovan lagator, Jovan Miomir, 

Jovanko 2, Jovaš 2, Jovča 5, Jovota, Kain, Kajin 2, Konstandin, Konstantin 3, Kosta 

5, Kostadin 16, Kostič 2, Kuzma 39, Kuzmić, Lazar 24, Leka 3, Luka, Lukač 9, 

Makarij, Marko 107, Marko knez, Marko vlah, Markoš, Marta, Marti, Martin 9, 

Matej 20, Matej primićur, Matko 2, Miha 4, Mihail 72, Mita(r) 2, Mitr(u), Nika 7, 

Nikašin, Niko 26, Nikoj 4, Nikola 226, Nikola Dimitar, Nikola Sremac, Nikola - 

lagator, Nikolin, Nikon 5, Nikša 11, Nikšeta, Oliver 97, Oliver - sin vlaha, Oliver knez, 

Oliver Petar - knez, Olivera 2, Oljac, Oljačko, Oljak 3, Oljan, Oljko, Pantelej, Pavek, 

Pavel 9, Pavil, Pavli 2, Pavlij, Pavlo 2, Pero 2, Petar 89, Petar Dejan, Petar lagator, 

Petar - sin kneza, Petar - sin vlaha, Peterka, Peterko, Petoj, Petre 6, Petri 10, Petrič,


Srbije XIII i XIV veka, mnogo češće nalaze u vlaškim katunima i 

među Vlasima koji se naseljavaju u selima župskih predela Dečanskog 

vlastelinstva, što je u svome radu dokazala Vesna Jakić-Cestarić. 253 

Svakako na Vlahe ukazuju i kalendarska ili čak srpska imena s 

patronimicima koji su romansko-vlaške ili srpsko-vlaške provenijencije: 

Dimitar Radan, Dimitri Leđan, Dimitri Vitač, Đurađ Češera, 

Jovan Bogoj, Jovan Grud, Jovan Leđan, Jovan Otin, Jovan Ivaniš, 

Jovan Stepaj(ić), Jovan Vasil, Jovan Žaroj(ić), Kajin Bogun, Mihail 

Seleš, Mihail Ugrin, Nikola Domoća, Nikola Kuč-evac, 254 Oliver 

Beglun(ić), Oliver Bogit(ič), Oliver Petroj, Oliver Radič Kajin, 255 

Petri Crepan, Stepan Bojil, Todor Bojoš, Bogdan Strika, 256 Božidar 

Bučin, 257 Miladin Brajil, Milman Ilija Stepan, Radič Makar, 258 Radič 

Murga, 259 Radin Bučina, Radivoj Bučina, Radivoj Mačurat, 260 

Petrij 3, Petrilo, Petro 2, Petrovac, Pilat, Simon 3, Stavra, Stavrot(a), Stefan, Stepa, 

Stepain, Stepam, Stepan 274, Stepan vlah 2, Stepan Bojil, Stepan Bošnjanin, Stepan 

Domazet, Stepan Jakov, Stepan Marko Matej, Stepan ciganin, Stepan - sin vlaha, 

Stepana, Stepaniš 3, Stepašin 6, Stepča, Stepka, Stepko 29, Stepko Vidač, Tanasko, 

Tanoš, Todor 86, Todor Arnaut, Todor ciganin, Todor Jovan, Todor Kuzga, Todor 

Vasil, Todoš, Toma, Tomac, Tomaš 10, Tometin, Toša, Vasil 9, Vasil-ko. 

253 V. Jakić-Cestarić, Raspored i onomastičko susjedstvo kalendarskih imena u 

predjelima dečanskog vlastelinstva pri njegovu osnutku, Zbornik šeste jugoslovenske 

onomastičke konferencije (Donji Milanovac, 9-12. oktobar 1985), SANU, Naučni 

skupovi, XXXVII, Odeljenje jezika i književnosti, 7, Beograd 1987, 351-368. 

254 Osnova kuč u patronimu Kučevac „čovek iz oblasti Kučeva“ u istočnoj Srbiji ili 

„čovek iz oblasti crnogorskog plemena Kuči“ potiče od lat. cocceus „skrletan“ iz 

balkanskog latiniteta. 

255 Ime Kajin potiče od hebr. imena Cain. 

256 Ime ili prezime Strika potiče od rum. strîca vt. „(po)kvariti“, a osoba koja nosi 

ovo ime je „iskvarena“, pa bi pre moglo biti nadimak. 

257 Vlaško ime Bučin i Bucina potiče od rum. bucină (bucium) s.n. „rog (za 

sviranje)“ < lat. buccinum. Stari duvački muzički instrument duge forme sačinjen od 

lipove kore ili od drveta. Njega najčešće koriste čobani radi dozivanja po planinskim 

masivima. I ovo ime bi pre moglo biti nadimak. 

258 U vlaškom selu Halovu, opština Zaječar i danas postoji familija alu Makar-ińi 

(Makar-inović) < Makar-ije, grč. 9"6VD4@H „blaženi“, ime hrišćanskog svetitelja. 

259 Vlaško ime Murga, danas u Vlaha postoji još kao nadimak Murga od rum. 

murg adj. „mrk“. Autohtona je reč, a u imenovanju ljudi označava čoveka mrkog 

pogleda ili crnokestenjaste kose i isto je što i srpsko ime Mrkša. 

260 Vidi objašnje imena Mačurat na 56. strani.

62 


Radohna Dologan, 261 Radohna Stančil, 262 Radivoj Povikura, Radoslav 

Mrčel, 263 Radovan Gladoš, Peterka Petre 3, Todor Kuzga, itd. 

Na prostoru Vidinskog sandžaka, u nahijama Svrljig, Banja, 

Zagorje i Timok, po popisu iz 1478/81. godine, koji, na žalost, nije u 

potpunosti sačuvan, u četrdesetšest naselja, koja se po turskom 

fiskalnom sistemu nisu vodila kao vlaška, živelo je 2989 žitelja. Među 

njima nalazimo romansko-vlaška imena, kao što su: Alan, 264 Aldin, 265 

Baldovin, 266 Boldovan, 267 Brad, 268 Bratul, 269 Bun(a), 270 Buniga, 271 

Dig(a), 272 Digu, Digan, Dilga, Dimitr(u), 273 Dina, 274 Dona, 275 Doniga, 

261 Ime Dologan nastalo je od srp. dol i dodatka –oga (–uga : măciugă, svîrlugă ) – 

an, kao i ime Maloga ili ime familije Boloagă u s. Halovu, opština Zaječar. 

262 Uporedi ime Stančul i prezime Stančulović u selu Halovo kod Zaječara. 

263 Ime Mrčel valja dovesti u vezu s imenom Marčelo zabeleženo u Dalmaciji i 

kod Rumuna u Banatu. 

264 Može biti: a) Lat. Alanus, “etnik Alan“, ime hrišć. svetitelja (Sveti otac Alano – 

Rječnik JAZU 1, 62); b). Keltsko poreklo, nejasno značenje. – Usp. Alanâ i 

Alanovi}â (S. Novaković, Srpski pomenici od XV-XVIII veka, Glasnik SUD, 42, 

Beograd, 1875, 40 /= S. Novaković, Srpski pomenici/). 

265 Ime Aldin sin Davida (s. Lalince) i Marka (s. Hrsovce) valja usporediti s rum. 

Ald, Alde, Aldeş, Aldişor od germ. Aldo (N. A. Constantinescu, Dicţionar, 180-181; Z. 

Pavlović, Analiza imena reka u slivovima Srbije u kojima je vidan rumunski uticaj, 

Onomatološki prilozi XI (1990), 81 /= Z. Pavlović, Analiza imena reka/) < germ. ald 

„star“. 

266 Ime Baldovin izvodi se od nem. imena Baldwin. 

267 Ime Boldovan (usp. Braşovan, Moldovan – I. Iordan, Dicţionar, 71, 315) je ili 

varianta imena Baldovin ili se može izvesti kontaminacijom rum. bold „(zašiljeni) 

vrh; fig. podstrek“ i rum. bolovan „veliki kamen, oblutak“, pa se nameće mišljenje da 

je ovo pre nadimak nego lično ime za krupnog čoveka nezgodne naravi. 

268 Ime Brad potiče od rum. brad „jela“ (usp. srpko ime Jelen). 

269 Ime Bratul valja usporediti s top. Bratul u Rumuniji (I. Iordan, Dicţionar, 78) i 

ličnim imenom Bratulin (K. Jireček, Romani, 217) s lat. nastavkom –ulinus (K. 

Jireček, Romani, 223). 

270 Ime Bun(a) je nastalo od rum. bun(a) „dobar, -a“ i valja ga usporediti s rum. 

imenom Bun (I. Iordan, Dicţionar, 87). 

271 Ime Buniga usporediti s rum. Bun i suf. –iga latinsko-grčkoga porekla (lat. 

nenaglašeni –icus = grč. –46`H) kojeg nalazimo u rum. imenima Durliga, Cotliga (I. 

Iordan, Dicţionar, 152, 187) ili u romanskim imenima Dalmacije srednjega veka, kao 

npr. Bisiga, Bissiga, Çavarnigo (K. Jireček, Romani, 247, 262, 356). 

272 Ime Dig(a), Digu i Digan valja dovesti u vezu s rum. imenima Digu, 

Digul(escu) (I. Iordan, Dicţionar, 172) i suf. –an.


Duč(a), 276 Dučin, 277 Đorg(u), Đurju, Džurg(u), 278 Genar, 279 Grku, 280 

Hris, 281 Janu, Likul(a), 282 Manko, 283 Mastura, 284 Mijaku, 285 Mirča, 286 

Mirču, 287 Negul, 288 Oliver, 289 Petru, Rad'ju, Rangul, Rasul, Stajču, 

273 Ime Dimitr(u) potiče od grč. )0:¯JD4@H „rod zemljin“, ime hrišćanskog 

svetitelja, a nastalo je od imena Demetre, boginje zemljoradnje i plodnosti u grčkoj 

mitologiji. 

274 Ime Dina valja usporediti s romanskim imenom Dina u Dalmaciji (K. Jireček, 

Romani, 162, 276), s rum. rodom Dina u s. Grabovici i rum. imenom u s. Koprivnici 

(Naselja i poreklo stanovništva, knj. 29, Beograd, 1940, 102, 144, 260 /= NPS 29/), s 

imenom Dinul u s. Mokranju i Dušanovcu (NPS 29, 172, 236) kao i s rum. imenom 

Dinu(l) i prez. Dinulović u s. Halovu. 

275 Ime Dona valja usporediti s rum. Dona (I. Iordan, Dicţionar, 178) i s 

romanskim Donno u Dalmaciji (K. Jireček, Romani, 277), kao i me Doniga, koje 

potiče od rum. imena Dona ili romanskog Donno i suf. –iga (usp. ovde ime Buniga). 

276 Ime Duča valja usp. s rum. imenom Ducea (I. Iordan, Dicţionar, 184) < lat. 

dux, ducis „knez“ (usp. prez. Dučić i srpske paralele imena Knez i prez. Knežević). 

277 Ime Dučin valja usporediti s rum. Ducină (I. Iordan, Dicţionar, 184). 

278 Imena Đorg, Đurju i Džurg valja dovesti u vezu s romanskim Žorgi, Žurg, 

Zorg(olus) (K. Jireček, Romani, 170), s grčkim Giorga, Girgas (I. Iordan, Dicţionar, 

259) i s imenom Gärgâ, koje je zabeleženo u Prizrenskoj povelji, u katunu Golubovac 

(katounâ Goloubovcâ), i koje je među srednjovekovnim Vlasima moglo biti 

izgovoreno Giorg, odnosno Đorg ili Đurg, a u turskom defteru ili u interpretaciji D. 

Bojanić zapisano kao Đorg, Đurju ili Džurg. 

279 Ime Radul je istovetno s rum. Radul (Vidi Radul cel Mare, rumunski vladar – I. 

Iordan, Dicţionar, 386) i romanskim Radula u Dubrovniku potvrđeno 1358, kao i kod 

Rumuna u Timočkoj zoni, npr. u Halovu, Srbovu, Maloj Jasikovi itd. (NPS 29, 363). 

280 Ime Grku potiče od etničkog imena Grk(u) i možda ukazuje na Vlaha koji je 

došao sa prostora Grčke. 

281 Ime Hris je ktetik grč. imena OD4F-J`*@8@H „Hristov sluga“ ili OD4F- 

J@n`D@H „onaj koji nosi Hrista“. Među Rumunima timočke zone sreće se i danas ime 

Hristea i prezime Hristović. 

282 Ime Likul(a) potiče od romanskog Lica (K. Jireček, Romani, 296) i suf. –ul(a). 

283 Ime Manko potiče od rum. imena Man, Manu ili grč. Manu, Manos (I. Iordan, 

Dicţionar, 289) i suf. –ko, a za usporedbu je i s romanskim Mancino, Manacea (K. 

Jireček, Romani, 301). Ime Manco (s. Šipikovo) i rod Maneşti (s. Korbovo – NPS 29, 

342) zabeleženo je i danas među timočkim Rumunima. 

284 Ime Mastura kao i ime Masta u Braničevskom subašiluku potiče od rum. imena 

Mastu (I. Iordan, Dicţionar, 294) i suf. –ură (N. A. Constantinescu, Dicţionar, LXVI). 

285 Ime Mijaku valja usporediti s imenom plemena Mijaci u Crnoj Gori. 

286 Ime Mirča kao i ime Mirčan u Braničevskom subašiluku je rum. ime Mircea (I. 

Iordan, Dicţionar, 308) i suf. –an. 

287 Ime Mirču kao i ime Mirčuta u Smederevskom sandžaku nastali su od rum. 

imena Mircea (Vidi Mircea cel Bătrîn, rumunski vladar – I. Iordan, Dicţionar, 308) i 

suf. –uta.

64 


Stanču, Stančul, 290 Stanul, Velul, 291 Bratul, Stavul, 292 Stunga, 293 

Sumarin, 294 Tenku, Tigu, Vigu, Vlad 295 i Vremec, 296 zatim srpskovlaška 

imena na –an, Baban, Brajan, Dejan, Dragoman, Dušman, 

Đuran, Gruban, Kuman, 297 Prodan, Rad'jan, Rajan, Smolan, Šišman, 

Šulan, 298 Uliman, 299 Vitan, na -en, Jarmen, na -in, Babin, Berin, 

288 Ime Negul i Negulin nastaju od rum. Neg i Negul (I. Iordan, Dicţionar, 

329,330) i identično je s romanskim imenom Negula na Krku zabeleženo u ispravi iz 

1198. godine (K. Jireček, Romani, 228). 

289 B. Hrabak (Vlasi starinci i doseljenici, 17) kaže da su „najtipičnija neslovenska 

imena bila... Oliver i Brajan, koja su, možda, stvar mode a nisu pokazivala tradiciju u 

porodici romanskog porekla”. 

290 Ime Stančul je zapravo rum. ime Stanciul (I. Iordan, Dicţionar, 423). U 

Rumuna Timočke zone ima rod a lu Stanciu i prez. Stančulović. 

291 Ime Velul valja dovesti u vezu s rum. imenom Velu, grč. Velu, Velos (I. Iordan, 

Dicţionar, 483) i suf. –ul. 

292 Ime Stavul potiče od grč. FJ"D`H „krst“ i suf. –ul (Vidi rum. ime Stavilă – I. 

Iordan, Dicţionar, 424) i ime Staver kod Vlaha u srpskim srednjovekovnim 

poveljama. 

293 Ime Stunga je identično s rum. Stînga (usp. Stîngă, Stîngeoiu, Stăngaci, 

Stîngaciu – N. A. Constantinescu, Dicţionar, 376). U s. Brestovcu kod Bora postoji 

rod Stîngaśilă kao i prezime Stangačilović. 

294 

Vidi napred objašnjenje imena Sumarin zabeleženo nešto ranije i u 

Braničevskom subašiluku, tj. 1467. godine. 

295 Ime Vlad je identično s rum. imenom Vlad (usp. Vlad Ţepeş, rumunski vladar), 

Vladu, koja su zabeležena i kod manastirskih stočara Fogaraša i Marmaroša u 

Rumuniji (I. Iordan, Dicţionar, 488; S. Georgijević, Balkanološke studije VII-VIII, 

Niš, 1985, 4 /= S. Georgijević, Balkanološke studije VII-VIII/). 

296 Ime Vremec se možda može dovesti u vezu s rum. imenom Vermice (I. Iordan, 

Dicţionar, 483) < lat. vermic(ulus) „crvenkast“. 

297 Ime Kuman, Kumanic i Kumaniče potiče od romanskog imena Cumanus kojeg 

srećemo u srednjovekovnoj Dalmaciji (K. Jireček, Romani, 273) i rum. imenom 

Kuman (Vidi danas prezime Kuman u Zadru) i Kumanic među Vlasima u srpskim 

srednjovekovnim poveljama (M. Pešikan, Zetsko-humsko-raška imena na početku 

turskoga doba, Onomatološki prilozi III, Beograd, 1982, 26 /= M. Pešikan, Zetskohumsko-raška 

imena/). Kuman je inače etnonim uzet za lično ime. Kumani su narod 

ugrofinskog porekla koji je u srednjem veku prodro na Balkan. 

298 Ime Šulan potiče od rum. imena Şula < mađ. sula „uvrnut“ (I. Iordan, 

Dicţionar, 438) i suf. –an, što ukazuje na to da bi moglo biti nadimak čoveku uvrnute 

naravi. 

299 Ime Uliman je istovetno s rum. Ulman (N. A. Constantinescu, Dicţionar, 400) 

< germ. Ulmann.


Dradlin, Dragin, Drajin, Dudin, 300 Đurin, Haratin, Kradin, Negul(in), 

Radin, Ralin, Rasin, Serain(a), 301 Ugrin, Velul(in), na -ič, Domanič, 302 

na -at, Milat, Stamat, 303 na -et, Milet, Momčet, Petret, 304 na -ta, 

Bratota, Marota, Radota, Subota, 305 na -al, Denal, 306 Miral(a), 307 na - 

el, Miš(e)l, 308 Pavel, Prisel, na -il, Bogil, Bučil, Črnil, Kovil, 309 

Manuil, 310 Momčil, Nagil, 311 Pribil, na -ej, Pantelej, na -ij, Dragij, 

Đurđij, Jorgij, 312 Pavlij, Petrij, na -oj, Bogoj, Bratoj, Desoj, Miloj, 

Negoj, 313 na -oje, Bogoje, na -uj, Dobruj, Pavluj, Raduj, na -aš, 

300 Ime Dudan je zabeleženo među Vlasima na Balkanu (N. A. Constantinescu, 

Dicţionar, 268; S. Dragomir, Vlahi din Pen. Balcanică ăn evul mediu, Bucureşti, 

1959). 

301 Ime Serain(a) je modifikovano ispadanjem konsonanta c ili f u rum. imenu 

Sera(c)in ili Sera(f)in (I. Iordan, Dicţionar, 412) < Serafim < hebr. s’ĕrāfīm 

„šestokrili anđeo“. 

302 Ime Domanič je stvoreno po ugledu na rum. ime Doman (I. Iordan, Dicţionar, 

177) ili romansko Doman(ei) (K. Jireček, Romani, 277) i suf. –ič. 

303 Ime Stamat od grč. imena GJ":VJ0H. 

304 Ime Petret potiče od rum. imena Petre (I. Iordan, Dicţionar, 363) < grč. 

AXJD@H „kamen, stena“ i suf. –et(e), kao npr. u rum. imenima Ionete, Mărculete, 

Nicorete, Sulete, itd. (N. A. Constantinescu, Dicţionar, LIX). U popisu Vidinskog 

sandžaka iz 1478/81. godine sreću se i sledeći oblici: Petre, Petri i Petrij. 

305 Ime Subota je naziv dana, uzet za lično zaštitno ime kao Utornik, a može biti i 

prevod biblijskog imena Šabběta®. 

306 Ime Denal potiče od rum. imena Dena (I. Iordan, Dicţionar, 170) i suf. –al. 

307 Ime Miral(a) usporedi s rum. imenom Mirălai i grč. Miralis (I. Iorda, 

Dicţionar, 308), kao i s imenom hercegovačkih Vlaha Mirilovića. 

308 

309 Ime Kovil je rum. ime Covilă < rum. covilă „kobilica“. 

310 Ime Manuil je prema rum. imenu Manuilă (I. Iordan, Dicţionar, 290) < grč. 

W::"

66 


Dragaš, Džuraš, Tomaš, na -eš, Beleš, Braneš, Dudeš, 314 Mileš, Radeš, 

Ugleš, na -iš, Ivaniš, Jovaniš, na -oš, Dragoš, i na -ša, Popša. 315 

Sveukupno ima 353 (11,82%) žitelja romanske provenijencije. Ako 

ovoj kategoriji stanovništva pridodamo 622 (20,80%) žitelja s 

kalendarskim imenima, kao što su: Andrija, Damjan, David, Dimitri, 

Dimitrije, Đurđo, Đura, Đurđe, Đurica, Džura, Filip, Genarij, Ignad, 

Ilija, Irina, Ivan, Jako, Jakov, Jovan, Jovanko, Kostadin, 316 Kuzma, 317 

Lala, Lazar, Luka, Marko, Mihail, Nikola, Pavli, Pavlo, Pero, Petar, 

Petre, Petri, Petro, Simion, 318 Stepan, Todor i Vasil (koja se inače 

nalaze i u vlaškim katunima srednjovekovne Srbije), dobićemo 

sveukupno 975 žitelja čija su imena romansko-vlaška, srpsko-vlaška i 

kalendarska, a koriste se među Vlasima, što je na uzorku koji imamo 

više od trećine stanovnika Vidinskog sandžaka, tačnije 32,62%. 

Tome možemo pridodati i niz drugih imena iz popisa 1478/81. 

godine koja se često sreću kod srednjovekovnih Vlaha, kao npr. 

Bala, 319 Bal'ja, 320 Ban-ča, Blad(inić), 321 Bobig(ić), Bošud, Brajla, 322 

314 Ime Dudeš potiče od rum. dudă „cev“ i suf. –eš, u prenesenom značenju 

označava pijanicu, pa bi mogao biti i nadimak. 

315 Ime Popša moglo je nastati od rum. imena Popşa < rum. popă i suf. –şa 

albanskog porekla po mišljenju S. Puşcariu-a kao u sledećim primerima Balşa, Bocşa 

(Usp. top. Bokša, atar s. Šipikova), Capşa, Dumşa, Focşa, Lupşa, Micşa, Popşa, itd. 

(N. A, Constantinescu, Dicţionar, LXVI). 

316 Ime Kostadin je identično s rum. imenom Kosta(n)din (I. Iordan, Dicşionar, 

150) i Kostadin, praded roda Buronja i Lazaronja u s. Glogovici i čukunded roda 

Popovića u s. Kobišnici (NPS 29, 336), kao i roda Kostadin-eşti u s. Vratni. 

317 Ime Kuzma valja uporediti s rum. imenom Cusma (I. Iordan, Dicţionar, 162) ili 

Kuzma među timočkim Rumunima, inače je to kalendarsko ime 5@F:H „svet, 

ukras“. 

318 Ime Simion je identično s rum. imenom Simion (I. Iordan, Dicţionar, 415). 

319 Ime Bala usporediti s rum. imenom Bala (I. Iordan, Dicţionar, 44) i s 

romanskim Bala, Balli, Ballius (K. Jireček, Romani, 209, 242). 

320 Ime Bal'ja potiče od pastirskog termina balja „mrlja na čelu“, a area svih izraza 

s osnovom balja upućuje na zajednički izvor, na balkansko pastirstvo ilirotračkoga 

porekla, ali postoji i izvan Balkana u Galiji, stfran. baille „šaren“. Starogrčki $"84`H 

„šaren“ je dalo ime konju #"8\@H, a u Makedoniji se ova reč ukrstila s tračkom 

*balios. Đ. Daničić je imao pravo kad je pridev baljast vezao s ie. korenom bhā- 

„sjati“. Osnovno tračko bala bez pridevskog suf. -®o potvrđeno je kod Prokopija. 

321 

Ime Blad(inić) valja usporediti s rum. imenom Blad (S. Georgijević, 

Balkanološke studije VII-VIII, 4)


Bratonja, Brija, Bukanac, 323 Buko, 324 Delčica, Dilga, Donča 325 

Dumča, Dragija, Đurinac, Džurica, Jana, 326 Kalibaba, Kumanič, 

Kumanic, Lala, 327 Lalinac, Rad, Radič, Ranga, 328 Rareva, 329 Šainac, 330 

Tenka, Viga, 331 Vina, 332 Vinik, itd. pored činjenice da je postojala ista 

tendencija da se u antroponimiji Vidinskog sandžaka, kao i u 

Smederevskom, „imena srbizuju dodavanjem čestog nastavka -ko 

muškim imenima“, kao npr. Bal-ko, Bač-ko, 333 Din-ko, Doj-ko, Donko, 

Jan-ko, Man-ko, itd. možemo posumnjati da je broj, odnosno 

procenat onih imena koja srećemo kod srednjovekovnih balkanskih 

Vlaha, a i današnjih stanovnika istočne Srbije i Rumunije na prostoru 

Vidinskog sandžaka, bio daleko veći tokom XV veka. 

Mnoga imena s etničkom odrednicom Srbin, kao što su npr. 

Stepan Srbin (Kopaj Košara), Džurg sin Srbina (Pozvizda), Bogdan 

Srbin (Đurci), Radohna Srbin (Gulihan - Strezište), Pop Srbin 

(Dudevlad – Davidovce), Radoslav Srbin (Lozana), Radoslav Srb 

(Hrsovac), Božidar Srbin (Brekunovo), Stale Srbin (Okolište), 

322 Ime Brajla valja usporediti s romanskim imenom Braillo (K. Jireček, Romani, 

216) ili s nazivom Justinijanovog kastela %D"\@8" u regiji Aquis (usp. grad Braila u 

Rumuniji). 

323 Ime Bukanac valja usp. s rum. Bucan < rum. bucă „obraz(ina)“ (< lat. bucca) 

(I. Iordan, Dicţionar, 82) i suf. –ac. 

324 Ime Buko valja dovesti u vezu s rum. imenom Bucos < rum. bucos „buckast“ (I. 

Iordan, Dicţionar, 83) i Buca (NPS 29, 308) u s. Vajugi kod Negotina. 

325 Ime Donča je dobiveno po ugledu na istovetno rum. ime Doncea (I. Iordan, 

Dicţionar, 178). 

326 Ime Jana je istovetno s rum. imenom Iana. U rumunskoj narodnoj pesmi sa 

Timoka pominje se Mesec pod imenom Iana Sînzîiana. 

327 Ime Lala i Lalinac valja usporediti s rum. imenima Lala i Lalin (I. Iordan, 

Dicţionar, 272) i suf. –ac. 

328 Ime Ranga i Rangul istovetno je s rum. imenima Ranga, Rangu i top. Rangul u 

Rumuniji (I. Iordan, Dicţionar, 387). 

329 Ime Rareva je nastalo od rum. Raru (I. Iordan, Dicţionar, 390) i suf. –eva. 

330 Ime Šainac ima za osnovu rum. ime Şain (I. Iordan, Dicţionar, 432) i suf. –ac. 

Usporedi naziv Šaini stočarskog naselja na ostrvu Pagu (P. Šimunović, 

Istočnojadranska toponimija, Split, 1986, 87). 

331 Ime Viga potiče od rum. imena Viga, Vigu, Vigas (I. Iordan, Dicţionar, 485). 

Usp. ime Vigan i Vigata u Smederevskom sandžaku iz 1476. godine. 

332 Ime Vina je s rum. imenom Vinea (I. Iordan, Dicţionar, 485) ili s romanskim 

Vinea u srednjovekovnoj Dalmaciji (K. Jireček, Romani, 352). 

333 Ime Bačko potiče od rum. baci „stanar, planinar, glavar pastirskog stana“ i suf. 

–ko.

68 


Radohan Srbin (Okolište), Velko Srbin (Okolište), Radohna Srbin 

(Okruglica), Miloš sin Srbina (Izvor), Radoslav Srbin (Zidna), Stojan 

Srbin (Lalince), Stanislav Srbin (Lalince), Stepan Srbin (Lalince), 

Lala Srbin (Burdin), Nikola Srbin (Gujsavce), Radivoj Srbin 

(Boruznica - Poružnica), Radota Srbin (Diverac), Radič Srbin 

(Gujbuce), Petak Srbin (Gujbuce), Radota Srbin (Kruševo), Vitan 

Srbin (Kruševo), Radota Srbin (Kruševo), Prijezda Srbin (Prest – 

Brest, nahija Banja), Radovan Srbin (Prest – Brest, nahija Banja), 

Radoš Srbin (Gorna Čačuna - Čučunje), Radoš Srbin (Gorna Čačuna - 

Čučunje), Novak Srbin (Orahovica) itd. još više ukazuju na 

stanovništvo koje u njihovom neposrednom okruženju nije srpsko. 

Verujem da je zbog razlikovanja vlaškog stanovništva postojala 

potreba za dodavanjem etničke odrednice Srbin ili Srb. Takvu tezu 

mogu potkrepiti sa doduše malo primera dodavanjem drugih etničkih 

odrednica uz imena, kao što su, npr. Balda Ciganin (Svrljig), Stanislav 

sin Grka (Kali Baba - Galibaba), Damjan sin Kumana (Belahuna - 

Beloinje), Radovan Blgarin (Belahuna - Beloinje), ali i one etničke 

odrednice koje su zadržane u imenima, kao što su, npr. Stojče sin 

Kumanice (Podgrad), Bogdan sin Kumaniče (Niševce), Doniga sin 

Kumaniče (Niševce), Branko sin Vlaje (Davidovce), Bačko sin Vlaje 

(Davidovce), Boja sin Vlajinca (Pozvizda), Udovica Vlaja 3 

(Gujsavce, Kruševo), Radin sin Ugrina (Lozana) i Stojan brat Ugrina 

(Lozana). 

Pored svega što smo izneli, u ovom uzorku imena imamo još 

uvek 2011 lica sa slovenskim ili srpskim muškim imenima, odnosno 

67,28%, kao i tri lica s muslimanskim imenima. Muslimani žive u 

nekoliko od četrdesetšest sela, što se svodi na neznatnih 0,10% od 

ukupnih 2989 stanovnika. Nisam uzeo u sistem obračunavanja imena 

onih muslimana posadnika tvrđave Svrljig koji uživaju timare, zatim 

one zajednice srodnika, rođaka i podložnika posadnika pomenute 

tvrđave Svrljig, koji stanuju u tvrđavi, kao i druge dve zajednice 

spahijskih srodnika koji žive u šeheru u području tvrđave Svrljig. 

Pored navedenih romansko-vlaških i srpsko-vlaških imena koje 

smo naveli po fragmentima opširnog turskog popisa iz 1478/81. 

godine, zanimljiva su i imena koja nalazimo u osnovi mnogih 

ojkonima svih turskih popisnih deftera Vidinskog sandžaka XV i XVI 

veka, koja su najbolji pokazatelj da su srednjovekovni etnički Vlasi na


prostoru Timoka živeli i pre dolaska Turaka (1396) kao i u vreme 

turske vladavine, a koja danas nalazimo u antroponimiji Rumuna, kao 

npr. Babadiţa (Baba Diţa), Bagaceanu, Băzăr, Baint, Bălan (< rum. 

băl „plav, svetao“), Bala (Balu), Boboş, Bocşa, Bunilă, Baz, Veza, 

Velu, Vetrin, Vineş, Vinţe, Vermice (ili Vrancea), Gînga (< rum. gîngă 

„mucav čovek“), Dala, Costiţa, Cruşila (< rum. cruşi „crveni“), Calan 

(< mađ. kalan „kašika“), Calota (< rum. calotă „kalota; kapica, 

ćelepuš“), Calu (< rum. cal „konj“), Cachită, Chipcea, Chilea (< rum. 

chilie „sobica“), Chilom?, Cleşu, Cloata, Covila (< rum. covilă 

„kobilica, krivina“), Coiman, Conete, Coşara (< rum. coşara „ograda 

od pruća za stoku“), Corbaci (rum. corbaci „bič isprepleten od više 

kaiševa“), Corbea, Corici, Creoleanu ?, Cubeica, Cruşevan Cucera, 

Ciungaru (< rum. ciungur „čovek bez jedne ruke ili noge“), Chipcea, 

Lopuşan, Muşatu, Necală, Orşea, Otul, Periş, Priciu (< rum. prici 

„krevet za jednu upotrebu“), Pal, Paniţa, Pleşa, Rez, Roşul, Ruşanu (< 

rum. a ruşi „crveni“), Saracu (rum. sărac „siromašan, ubog“), Secula 

(< rum. sec „suv; fig. glup“), Sibana, Sica, Şara, Trană, Trestian, 

Ulmanu, Haldan (rum. haldan „zasad konoplje između redova 

kukuruza“), Hinea, Humă i Hutu. Turski Katastarski popis Krajine i 

Ključa iz 1741. godine 334 sa mnoštvom zabeleženih rumunskih imena 

takođe ne potvrđuje tezu da „rumunske porodice u Srbiji... nose imena 

koja ukazuju na njihovo srpsko poreklo“, jer su, kako kaže Đorđević, 

došle među Srbe u Srbiji tek u XVIII-XIX veku. Naprotiv, Vlasi su 

vekovima na prostoru srdnjovekovne Srbije živeli među Srbima. 

Možda je čitaocima ovo navođenje velikog broja imena bilo suvišno i 

nepotrebno, ali smatramo da jednom zauvek treba stati na put 

navođenju paušalnih zaključaka kakvi su Đorđevićevi ili čitave 

plejade drugih srpskih autora koji se, na žalost, nisu ni upuštali u 

sveobuhvatna multidisciplinarna proučavanja Vlaha ili Rumuna 

severoistočne Srbije. 

O kontinuitetu življenja etničkih Vlaha na ovom prostoru 

svedoči nam i bezbroj leksičkih ostataka u jednome od najstarijih 

srpskih dijalekata (prizrensko-timočki), koji se prostire na liniji Timok 

334 R. Tričković, Katastarski popis Krajine i Ključa iz 1741. godine, Mešovita 

građa (Miscellanea), 2, Beograd, 1973, 243-323.

70 


– Osogovo – Šara, 335 svedoči nam mnoštvo rumunskih toponima 336 i 

zavidan broj sakralne arhitekture izgrađene i obnavljane, posve sigurno, 

za Vlahe/Rumune od strane donatora – vlaških vojvoda, od kraja 

XIV do početka XVI veka na tlu Crnorečke i Fetislamske nahije. 337 

Mišljenja pojedinih stručnjaka da su srednjovekovni balkanski Vlasi, 

koji su u migrativnim kretanjima krajem XIV i tokom XV veka bili 

slovenizovani još u svojoj matici i kao takvi došli u današnju istočnu 

Srbiju, nije doneto na osnovu podataka koji se još nude na terenu. Ako 

je tome verovati, zašto je rumunska nacionalna propaganda gradila 

više od stotinu škola i nešto crkava u Makedoniji krajem XIX i 

početkom XX veka, 338 ako su Vlasi kao što Đorđević kaže, „nestali iz 

335 Kao npr. albotin, brbat, budža, cuka, cuknut, džidnjuje, gramada, komonji se, 

kondilat, kormim (u Pirotu – koremo „stomak“), kulastra, kьndza, lastar, lastri, mandra, 

maren, moroputina, očagari, orata, pangalos, parasina, ploja, proluka, skara, 

skoba, skobi se, skopi, skube, sluti, soma (soman, somanje), spastri, sugare, sušina, 

šerbi se, štrvor, talason, trandorija, turta, urda, ursula, vada, vardi (vardište), vurda, 

vurka, zamanta se, itd. Ovde je korišćen Rečnik timočkog govora Jakše Dinića (Beograd, 

1988) i neobjavljeni materijal Ljubiše Rajkovića Koželjca. 

336 Dorin Gamulescu, Toponimi rumunskog porekla u Crnoj Reci, Zbornik za filologiju 

i lingvistiku XXX/2, Novi Sad, 1976, 105-141. 

337 B. Knežević, Ktitori Lapušnje, Zbornik za likovne umetnosti Matice srpske, 7 

(1971), 37-52; M. Đ. Milićević, Kneževina Srbija II, Beograd, 1876, 882; M. Dimić, 

Dopis iz Zaječara, Starinar VI-1 (1889), 28-30; Natpis je preuzeo Lj. Stojanović, Stari 

srpski zapisi I (br. 390, 391), Beograd, 1983; M. Stanojević, Nekoliko natpisa i zapisa 

u manastiru Krepičevcu i Lopušanskoj crkvi, Nastavnik, 15 (Bgd., 1904), 409-412; F. 

Kanic, Srbija, zemlja i stanovništvo II, Beograd, 1985, 400-401; Đ. Bošković, Srednjovekovni 

spomenici severoistočne Srbije, Starinar, Nova serija, I (1950), 206-207; 

G. Balş, O biserica a lui Radul-cel- Mare în Serbia la Lopuşnia, Buletinul Comisiunii 

Monumentelor Istorice, anul IV (Buc., 1911), 194-199, fig. 14 (ktitorski natpis); N. 

Iorga, Art et littérature des Roumains, Paris, 1929, 25. 

338 Rumunska nacionalna propaganda pojačala se u Makedoniji od 1865. godine, 

kada su počeli da deluju Ioan Radulescu i Dimitrie Bulintineanu, otvarajući rumunske 

škole po Makedoniji. Na njihovo zalaganje osnovano je u Bukureštu specijalno društvo 

za širenje rumunske nacionalne propagande u Makedoniji (Spomenica stogodišnjice 

Timočke krajine, 86, nap. 1, stoji: „Pre nešto više od pola veka“, u odnosu na 

štampanje ove monografije, 1933. godine, „rumunska propaganda činila je pokušaje 

na iseljavanju Rumuna iz Krajine: davate su im sve moguće povlastice, na pr. besplatno 

zemljište, ali se tako tamo naseljeno rumunsko stanovništvo vraćalo svome zavičaju 

– u Krajinu.“) koja od „1868. godine postaje... sve življa“. O uspesima rumunske 

nacionalne propagande u Makedoniji govori s ogorčenjem i dr Vladan Đorđević, 

tadašnji srpski poslanik u Carigradu, zato što su u to vreme oni bili veći od rezultata 

srpske nacionalne propagande. U poverljivom izveštaju srpskom ministru spoljnih


Srbije još u XV veku, bez ikakvog traga“ (str. 15). Ne zvuče li 

paradoksalno, Đorđevićeve tvrdnje, a i drugih stručnjaka, da su Vlasi 

istočne Srbije, tj. Rumuni Timočani, uglavnom povlašeni Srbi zbog 

čestih migracija u oblasti današnje Rumunije i nazad, pomešani tu i 

tamo sa Rumunima, kada znamo da su Srbi Timočani emigrirali u 

rumunske zemlje verovatno u prvim bežanijama od Turaka krajem 

XIV i početkom XV veka. Ima skoro 600 godina kako žive među 

Rumunima, a ipak su sačuvali identitet srpskog naroda do danas, 

pored bilingvizma na koji su upućeni toliko vekova unazad, 339 a koji 

utiče i na njihovu antroponimiju. 340 Uostalom, pogledajmo Vlahe u 

Istri, u okolini Rijeke ili one u Makedoniji, kao i Karavlahe u Podrinju 

blizu Bijeljine u Semberiji, koji su vekovima upućeni na bilingvizam, 

ali čuvaju svoje jezičko i etničko blago i pored izmenjene im antroponimije. 

Navešćemo kao primer članak Razmatranja o stanovništvu 

Resave 341 dvojice uvaženih srpskih etnologa, Miroslava Draškića i 

Nikole Pantelića, koji kažu da u Resavi ima doseljenih srpskih i 

vlaških rodova, ali da ima i takozvanih starinačkih rodova i onih 

nepoznatog porekla. Oni sebi postavljaju pitanje: „ko su ti starinci, da 

li su to Srbi ili Vlasi“, naglašavajući da „prema podacima koje (...) 

Mijatović daje (...) izlazi da tih starinaca ima i među srpskim i među 

vlaškim stanovništvom (...). Za vlaške rodove Mijatović smatra da su 

se kasnije doselili pa kaže: ’U oblasti žive Srbi i Rumuni. Srbi su u 

većini, pre su se doselili i zauzeli bolje položaje. Rumuni su se docnije 

poslova (Pov. br. 268 od 22. septembra 1896) on kaže: „... i treća narodnosna propaganda 

koja se javila u Makedoniji još nije srpska već – neverovatno je reći – 

rumunska!“ Doktor Vladan Đorđević, Srbija i Turska, Jilidiz–Porta Fanar, 1894-1897, 

Beograd, 1928, 57. Prema podacima Ivana Ivanovića, Maćedonija i Maćedonci, opis 

zemlje i naroda, II, Beograd, 1909, 413-415, bile su 3 rumunske gimnazije, i 48 

rumunskih osnovnih škola samo u Bitoljskom vilajetu. 

339 M. Tomić, Elementele lexicale româneşti în graiul sîrbesc din localitatea 

Sviniţa (Judeţul Mehedinţi), Fonetică şi dialectologie, vol. IX (Extras - 1975), 165- 

175; M. Tomić, Govor Sviničana, Srpski dijalektološki zbornik XXX, Rasprave i građa, 

Beograd 1984, 7-265 (= M. Tomić, Govor Sviničana). 

340 M. Tomić, Antroponimija Karaševaca II, Zbornik za filologiju i lingvistiku, 

XVIII/1 (Poseban otisak - 1974), 207-239. 

341 

M. Draškić, N. Pantelić, Razmatranja o stanovništvu Resave, Glasnik 

Etnografskog muzeja, 28-29 (1965-1966), 13-29.

72 


doselili i to ponajviše za vreme turske vladavine.’ 342 Kako su mogle 

vlaške porodice kasnije da se nasele od srpskih ako su došle za vreme 

turske vladavine, kad znamo da se većina današnjih srpskih 

naseljenika doselila pred kraj ili posle turske okupacije, krajem 18. i 

početkom 19. veka? Ovo svoje tvrđenje Mijatović je svakako 

zasnovao na mišljenju Tihomira Đorđevića, koji je Vlahe istočne 

Srbije nazvao Rumunima i pokušao njihovo poreklo da objasni dosta 

jednostrano, preseljavanjem Srba u Rumuniju gde su se oni 

romanizovali i ponovo vraćali u Srbiju.“ 343 Draškić i Pantelić su u 

svom članku izneli originalno rešenje u kojem kažu da se istočna 

Srbija „geografski i kulturno vezuje za karpatsko područje i obratno“ i 

da je „jedna od osnovnih karakteristika ovog područja (...) njeno 

stanovništvo koje je po genezi jednim delom svakako starinačko, jer 

vodi poreklo još iz rane trako-slovenske simbioze. 344 Pošto je Resava 

integralni deo tog šireg geografskog i kulturnog područja, to je njeno 

današnje vlaško stanovništvo, kao i deo srpskog, u stvari u njoj 

starosedelačko“ pa „prema tome, naseljavanje Vlaha u istočnoj Srbiji 

predstavljalo bi unutrašnje kretanje u okviru šireg karpatsko-balkanskog 

regiona uslovljenog istorijskim prilikama. Za ovo stanovništvo 

kod nas su upotrebljavana dva naziva: Vlasi i Rumuni.“ 345 

Navodi Draškića i Pantelića, koji su ovde izneseni u najkraćim 

crtama, ukazuju na jedino moguće rešenje u vezi sa vlaškim, odnosno 

rumunskim i srpskim življem u istočnoj Srbiji, ukazujući u isto vreme 

i na Đorđevićeve zablude, koje mnogi autori, među kojima i Radomir 

D. Rakić, preuzimaju bez kritičkog sagledavanja nespornih činjenica u 

kontekstu novih proučavanja. Vlasi, kao romanizovane skupine ostataka 

različitih starosedelačkih starobalkanskih plemena, 346 živeli su 

tokom srednjeg veka pored slovenskih plemena, i u ovim krajevima, 

kasnije obuhvaćeni vojno-feudalnim sistemom u južnoslovenskim 

342 St. Mijatović, Resava, Srpski etnografski zbornik, XLVI, Beograd, 1930, 167. 

343 Tih. R. Đorđević, Kroz naše Rumune – putopisne beleške, Beograd, 1906; Ibid, 

Iz Srbije kneza Miloša (Stanovništvo – Naselja), Beograd, 1924, 90 i d. 

344 Š. Kulišić, Niektoré zhody v kultúre Srbov a karpatských Slovanov, Slovenský 

Národopis XI, 4, Bratislava, 1963, 574-578; T. P. Vukanović, Les Valaques, habitants 

autochtones des pays balkaniques, L'Ethnographie, Paris, 1962, 11 i d. 

345 


Etnografskog muzeja, 28-29 (1965-1966), 23-25. 

346 M. Tomić, Govor Sviničana, 7-265.


državnim zajednicama, bugarskim i srpskim državama srednjeg veka, 

kao i pod vizantijskom/romanijskom ili ugarskom vlašću. 347 Prema 

tome, ni u turskim popisima Braničevskog subašiluka i Vidinskog 

sandžaka XV-XVI veka, ne možemo ih u potpunosti razlikovati od 

autohtonog srpskog stanovništva. Njihova se antroponimija u to vreme 

uveliko slovenizovala, kao što je i danas slučaj sa Vlasima, odnosno 

Rumunima Timočanima, čija su imena većim delom, pod jakim 

uticajem Srpske pravoslavne crkve, promenjena. 

Turska odrednica „Vlah“, koju često nalazimo u popisima i u 

turskim zakonima, ima svakako i fiskalno-pravni karakter – ona, 

zapravo, ne obuhvata sve stanovništvo vlaškog porekla, već samo one 

Vlahe–stočare koji ulaze u status posebne socijalne grupe sa 

položajem koji je regulisan zakonima, pravima i obavezama. Izuzev 

ovih institucionalizovanih Vlaha, turski popisi ne razlikuju ostalo 

stanovništvo vlaškog etničkog porekla, koje je ranije prešlo na 

zemljoradnju, ali je u osnovi ostalo vlaško, odnosno rumunsko. 348 To 

se vidi i na osnovu već iznete antroponimije. Uostalom, setimo se da 

je u turskim aktima sve rumunsko stanovništvo srednjovekovne 

Vlaške takođe nazvano Vlasima (tur. Iflak, Iflaklar), bez obzira kojem 

socijalnom statusu pripada. Više je nego sigurno da je npr. osim 180 

registrovanih vlaških porodica u Braničevu bilo još zatečenih ili 

doseljenih Vlaha, kao uostalom na čitavom području istočne Srbije. 

To se može videti iz detaljnih i sumarnih popisa Smederevskog 

sandžaka XV i XVI veka, 349 gde su Vlasi obrađivali svoje baštine i 

imali status „raje“, kao i srpsko zemljoradničko stanovništvo. Neki 

raniji poznati podaci, na primer, govore da je u krajevima 

Braničevskog subašiluka vlaško stanovništvo živelo u doba Despoto- 

347 V. Jakić-Cestarić, Raspored, 355. Kod Vlaha se u istim obiteljima, pored 

slovenskih, koja znatno preovladavaju, i kalendarskih, „...javljaju još i osobna imena 

drugačijeg podrijetla (supstratna, rumunjska i ostala)“. 

348 M. Stojaković, Braničevski tefter, Beograd, 1987, 12 (= M. Stojaković, Braničevski 

tefter). 

349 A. S. Aličić, Turski katastarski popisi nekih područja zapadne Srbije XV i XVI 

vek, I (Detaljni popis Smederevskog sandžaka iz 1476. godine; Detaljni popis 

Smederevskog sandžaka iz 1516. godine; Sumarni popis Smederevskog sandžaka iz 

1525. godine), Čačak, 1984, 7-640, II (Poimenični popis Vlaha Smederevskog 

sandžaka iz 1528. godine), Čačak, 1985, 29-231, III (Detaljni popis sandžaka 

Smederevo iz 1559/60. godine), Čačak, 1985, 7-556.

74 


vine kao i ranijih vekova. U povelji o vlastelinstvu velikog čelnika 

Radiča Postupovića, izdatoj 1428/29. godine kojom despot Đurađ 

potvrđuje posede dobijene još 1381. godine od despota Stefana, 

navode se dva sela u kučevskoj oblasti pod nazivom, Vlasi Radivoevci 

i Vlasi Košarna, 350 što je nesumnjiv dokaz da su u njima živeli Vlasi, 

tj. rumunsko stanovništvo. 351 Uostalom, zar ne podsećaju na Vlahe i 

ne ukazuju na pravce migracionih kretanja Vlaha, tj. Aromuna, ka 

severu naziv sela Zarvince (Nahija Banja = hidr. Zarvina i top. Zarvin 

kamen između planine Rtanj i Slemen) nastao od naziva katuna Vlahь 

Zarьvinьce koji Jovan Uglješa daruje Hilandaru 1381. godine, ili 

naziv sela Sremljane (Nahija Crna Reka = mahala Sremljana, deo s. 

Podgorca, opština Boljevac), nastao prema nazivu katuna Vlaha 

Srâmënó (= Đuraševski Vlasi = Kostadinovci + Gojilovci), 352 

pomenut u Dečanskoj hrisovulji 1330. godine, u oblasti Altina, južno 

od Đakovice na Kosovu i Metohiji, 353 kao i naziv sela Ipsoder 

(Zagorje = s. Psoderci, danas s. Kosta Perčevo, Mihajlovgradski 

okrug, Bugarska) nastao prema nazivu Vlaha Pьsoderьci, koje daruje 

Stefan Nemanja crkvi sv. Nikolaja u Vranji. 

Stanovništvo istočne Srbije je sve do „Dugog rata“ 1593-1605. 

godine, uz stalne unutrašnje migracije zbog zuluma Turaka, bilo bez 

većeg broja novih doseljenika, osim onih Vlaha sa juga Srbije i 

prostora Hercegovine. 354 U vezi sa „Dugim ratom“, zbog kojega je u 

Vlaškoj zavladala glad, počeo je veći broj seljaka Vlaha, tj. Rumuna, 

da se iseljava i nastanjuje u turskom Podunavlju. Turske vlasti, iz 

razumljivih razloga, nisu preduzimale nikakve mere da se ovi 

350 Selo Vlasi Košarna danas ne postoji, međutim top. Košarna je sačuvan u ataru 

sela Vlaški Do, na svilajnačkom putu, 13 km južno od Požarevca. Selo Košarna se 

pominje u povelji kneza Lazara manastiru Ždrelu, oko 1379. godine kao međnik sela 

Osanice, u Homolju, a u Braničevskom defteru iz 1467. godine selo Košarna nalazilo 

se u oblasti Lučice, koje je imalo 17 kuća. Vidi: G. Škrivanić, Vlastelinstvo velikog 

čelnika Radiča Postupovića, Istorijski glasnik 3-4 (1955), 128. 

351 M. Stojaković, Braničevski tefter, 12. 

352 M. Pešikan, Iz istorijske toponimije Podrimlja, Onomatološki prilozi, II (1981), 

6, 15 (= M. Pešikan, Iz istorijske toponimije Podrimlja). 

353 


Iugoslavica 10 (1982), 49. 

354 Danas postoji reka Sremljana, severozapadno od sela Boljevca u Boljevačkoj 

opštini. Д. Бојанич-Лукач, Видин и Видинският санџак през 15-16 век, София, 

1975, 71: Сремлан.


rumunski doseljenici iz tadašnje Vlaške vrate na imanja svojih boljara. 

Prvi izvori o prilivu rumunskog življa iz tadanje Vlaške izdati su 28. 

oktobra 1605. godine od strane osmanske centralne vlasti i govore o 

tome da je vlaški vojvoda Radul zamolio turske vlasti u Podunavlju da 

ne ometaju one Rumune koji kupuju ili zamenjuju prehrambene 

namirnice na turskim skelama, jer je u Rumuniji, usled rata u 

prethodnim godinama, zavladala glad. 355 Rumunski vojvoda molio je i 

da se ovi iseljenici, privučeni na turske čifluke, vrate u svoja mesta. 

Možemo pretpostaviti da je u navedene oblasti migracija Rumuna 

započela još u toku rata (1593-1603), ako ne i ranije, inače ne bi bilo 

razloga da se turski dokumenti o migraciji Rumuna upućuju sandžakbegovima 

i kadijama u Podunavlju, na prostoru od Braile do 

Fetislama. 

U vezi s tim migracijama i dopisom vlaškog vojvode Radula od 

28. oktobra 1605. godine, treba imati na umu i upad vojske 

kneževstava Vlaške, Moldavije i Transilvanije u jesen 1594. godine 

pod zapovedništvom vlaškog vojvode Mihaila Hrabrog (Viteazul). 

Tada napada tvrđave na Dunavu, kao i jače hajdučke čete koje 1595. 

godine deluju u Bugarskoj, 356 ili one koje su 1596. godine, pod 

vojvodom Deli Markom, prešle preko Dunava iz Vlaške i napale varoš 

Kladovo, gde su pobile mnogo Turaka. Tada su hajducima prišli 

mnogi hrišćani (gran numero de Christiani) koji su se sklanjali pred 

Turcima. 357 

Prvi upadi vlaške vojske u severozapadne bugarske oblasti sa 

dobrovoljcima iz Vidinskog sandžaka naveli su imućne bugarske 

trgovce, među kojima su bili i Dubrovčani braća Sorkočević i Pavle 

Đorđić, da se dignu na ustanak pregovarajući sa austrijskim 

imperatorom Rudolfom II, 1597. godine, i sa erdeljskim i vlaškim 

vojvodama. 358 Zbog izbijanja ustanka u Trnovu 1598. godine, vlaški 

vojvoda Mihailo Hrabri je sa velikom vojskom te iste godine prešao 

Dunav kod Nikopolja i razorio zemlju i varoši Nikopolj, Rahovo, 

Vidin i Kladovo, ali tvrđave nije zauzeo, već se pred turskom vojskom 

355 D. Bojanić-Lukač, Zaječar i Crna Рeka, 70. 

356 Istorija naroda Jugoslavije, II, Beograd, 1960, 468-470. 

357 Jov. N. Tomić, Novi Grad – Kladovo – Fetislam, Glas Srpske kraljevske 

akademije, LXX, drugi razred, 43 (1906), 21-23. 

358 D. Bojanić-Lukač, Zaječar i Crna Рeka, 69.

76 


povukao, vodeći sa sobom hrišćane u Vlašku – prema nekim izvorima 

oko 50 do 60.000 porodica. 359 

Ovi hrišćani su mogli biti samo nezadovoljni Vlasi, kojima je 

ukinut filurdžijski status još 1586. godine. O tome D. Bojanić-Lukač, 

kada govori o Crnoj Reci, kaže: „Treba pretpostaviti da su Crnorečani 

učestvovali u ovim događajima i da su, naročito prilikom pomenuta 

dva upada u Kladovo u većem broju, 1596. i 1598. godine, ne samo 

pomagali hrišćanske vojne jedinice već i da su se iselili u Vlašku“. 360 

Rekao bih, da to nisu činili samo Vlasi/Rumuni Crnorečke nahije, već 

i oni iz ostalih vlaških nahija, Krivine, Fethislama, Zagorja, Polomja, 

Timoka, i drugih pomenutih u popisima 1530/31-1535. i 1570-1572. 

godine. O tome u popisima govori i D. Bojanić-Lukač: „Ustanička 

delatnost pod vođstvom Mihaila Hrabrog uticala je i na život Crne 

Reke i ostalih nahija Vidinskog sandžaka“. 361 

Zbog velike gladi koja je nastala u Vlaškoj, ali i zbog premeštanja 

velikog zulumćara Ahmed-bega, koji je do 1. juna 1603. godine 

bio vidinski sandžak-beg, ti isti Vlasi se ponovo vraćaju u Vidinski 

sandžak. To se može videti iz pomenutog dopisa vlaškog vojvode 

Radula od 28. oktobra 1605. godine, u kojem je zamolio turske vlasti 

u Podunavlju, od Braile do Fetislama, da ne ometaju povratak onih 

Vlaha, koji žele da se vrate na imanja svojih boljara u Vlaškoj. 

Ovde je svakako prikazana drugačija slika mogućih dešavanja na 

prostoru severoistočne Srbije od one koju u nekoliko rečenica iznosi 

Đorđević bez navođenja validnih istorijskih izvora. 

Govoreći u svom članku iz 1919. godine da su Rumuni bežali iz 

Rumunije u Srbiju zbog svoje bede i izrabljivanja od strane boljara 

(ciocoi), Đorđević kaže da su oni „pobegli tako reći goli, bez ičega sa 

sobom“ (str. 19) ili „Rumuni su u Srbiju dolazili u stanju krajnjeg 

siromaštva, bez ičega, noseći samo svoju bedu“ (str. 25). Godine 

1924. na osnovu arhivske građe koju je poznavao i 1919. godine, 

naveo je u svojoj knjizi Iz Srbije kneza Miloša da je npr. sa Velikog 

Ostrva 1834. godine „prešlo 57 familija [Rumuna – dopuna S.G.] sa 

130 muških i 147 ženskih članova i prevezeno je 186 grla govedi, 70 

konja, 694 ovce i koze, 90 svinja velikih i malih, 70.000 oka kukuruza 

359 Ibid, 69. 

360 Ibid, 69. 

361 Ibid, 69.


[1 oka je 1.200 grama – prim. S.G.] i 3.000 oka pasulja“. 362 To je 

svakako suprotno od onoga što je rečeno da su Rumuni „tako reći goli, 

bez ičega sa sobom“. 

Česte seobe i Rumuna i Srba na tlu današnje istočne Srbije i 

Rumunije predstavljaju unutrašnja kretanja u okviru šireg karpatskobalkanskog 

regiona, koja su uslovljena istorijskim prilikama, najčešće 

ratnim događajima, gladnim godinama, poreskim opterećenjima, itd. 

To se može videti na primeru tzv. timočkih pečalbara, koji su krajem 

XIX i početkom XX veka, tačnije u vreme 1876–1914. godine, 

odlazili u argatovanje na imanjima rumunskih boljara (ciocoi) u 

današnjoj Rumuniji, odnosno u Vlaškoj i Karavlaškoj zemlji. O toj 

pojavi Svetislav Prvanović, u svom članku Timočki pečalbari, prenosi 

doslovno tekst koji je našao u Glasniku Srpskog učenog društva 

(1889), da seljaci od srpsko-turskog rata (1876) „svake godine s 

proleća, u masama odlaze u Rumuniju, u pečalbu“, 363 na prvom mestu 

iz Zaglavka, o čemu Marinko Stanojević u svom delu Zaglavak kaže 

da „najbolja radna snaga masama odlazi u Rumuniju (’u Vlaško’)“. 364 

Mada je, geografski i ekonomski, oblast Timoka u „mnogo 

povoljnijem položaju od Zaglavka, takođe je [i Timok – S. G.] bio 

pečalbarski kraj“. 365 Radničke novine iz 1912. godine beleže da je 

„timočki srez dao Vlaškoj oko 3.000 radnika“. 366 Pečalbarstvo je sa 

vremenom „postajalo najvažniji izvor zarade i za Crnu Reku, za 

seljake zaječarskog i boljevačkog sreza. Godine 1914, na primer, iz 

tadašnjeg timočkog okruga otišla su 5.244 pečalbara, od kojih je na 

srez zaglavski otpalo 1.500, na timočki 929, a na zaječarski i 

boljevački 2.815“. 367 Radi pečalbe u Rumuniju se išlo zbog velikog 

siromaštva koje je zavladalo u planinskim oblastima istočne Srbije, 

jer, kako kaže Prvanović, „svet još uvek pamti kad je s kukuruzom 

mešao i mleo za hleb cerovu i bukovu koru“. 368 Kako je rekao učitelj 

362 Tih. R. Đorđević, Iz Srbije kneza Miloša (Stanovništvo – naselja), Beograd, 

1924, 99. 

363 S. Prvanović, Timočki pečalbari, Razvitak, god. III, br. 2 (1963), 59 (= S. 

Prvanović, Timočki pečalbari). 

364 M. T. Stanojević, Zaglavak, Srpski etnografski zbornik XX (1913), 16-17. 

365 S. Prvanović, Timočki pečalbari, 60 

366 Ibid, 60. 

367 Radničke novine iz 1914, br. 137-141. 

368 S. Prvanović, Timočki pečalbari, 59.

78 


Lazar Bjelić na jednoj konferenciji socijalističke partije u Knjaževcu, 

juna 1914. godine, bilo je žalosno „videti dečicu od 12 do 13 godina 

koja svakoga proleća idu u pečalbu, i to čak u Rumuniju“. 369 Još je 

„žalosnija činjenica da su u pečalbu odlazila čak i deca iz osnovne 

škole“, o čemu nas obaveštavaju Radničke novine (br. 32), u kojima je 

objavljen dopis učitelja iz Ošljana: „Došavši meseca septembra u 

Ošljane, nisam naišao ni na pola upisanih đaka. Oni su svi otišli u 

Rumuniju, u pečalbu, a školu su napustili još 2. marta 1911. 

godine“ 370 da bi na imanjima rumunskih boljara i čokoja (ciocoi) 

čuvala stoku i radila druge lakše poslove. U svom članku Prvanović 

kaže da se „do Zaječara putovalo pešice, a zatim belgijskom 

rudničkom železnicom Vrška Čuka – Radujevac“, a odatle „po prelasku 

preko Dunava, za gornju Vlašku produžavalo se većinom pešice, a 

za donju, takozvanu karavlašku, prvo brodovima (šlepovima) niz 

Dunav, pa onda vozovima, kolima i pešice“. 371 Osim Timočana, 

kojima su se usput „pridruživali u velikom broju i Krajinci, za 

Rumuniju su Timokom prolazile i hiljade siromašnih seljaka sa juga, 

iz pirotskog, niškog i drugih okruga“. 372 To svakako pokazuje pravac 

čestih, usuđujemo se reći, viševekovnih migracija sa juga na sever i 

obratno. 

Sâm Đorđević u svom delu Iz Srbije kneza Miloša navodi 

bezbroj primera inversnih seoba Rumuna. Pošto su među ovim, kako 

ih Đorđević naziva, lakovernim Rumunima rumunske vlasti razvile 

„vrlo živu agitaciju, pozivajući ih na povratak i obećavajući im da će 

svaki ko se vrati ’tri godine od svakog danka i kuluka oslobođen 

biti’“, oni se vrate „između 26 i 27 juna 1834. godine... zajedno sa 

familijama“, pa „24 januara 1835. pobeže još jedan; 9 marta 1835 – 

šest familija; 28 marta – jedna; 25 aprila – opet jedna. Osim toga i 

drugi su se spremali da pođu istim putem“, što pokazuje ili da su 

Rumuni lakoverni, kako ih naziva Đorđević, ili da im u Srbiji nije bilo 

potaman. Đorđević takođe u istom članku iznosi da „Rumuni ni inače 

nisu bili u Srbiji vrlo stalni“ pa nastavlja da je vrlo „mnogo pomena o 

tome da su sa familijama dobegli u Srbiju, pa da su se posle nekog 

369 Radničke novine iz 1914, br. 137-141. 

370 S. Prvanović, Timočki pečalbari, 60. 

371 Ibid, 61. 

372 Ibid, 61.


vremena opet vratili u Rumuniju.“ Đorđević u spisima Kneževe 

kancelarije koji se tiču Negotinske nahije nalazi podatak da „9 oktobra 

1833. godine piše Stefan Stefanović Knezu Milošu da u Ključu imadu 

nekoliko vinograda bez gospodara svog, koji su kojekad u Vlašku 

isprelazili i tamo zaostali živeti“. 373 Takođe iz akata Kraljevske 

kancelarije „se vidi da su iz Krajine, za vlade Kneza Miloša, mnoge 

rumunske familije prebegle u Rumuniju. Za mnoge od njih stoji da su 

u Srbiji bile puka sirotinja“. To je takođe protiv-argument samom 

Đorđeviću koji iznosi da su Rumuni iz Rumunije „tako reći goli, bez 

ičega sa sobom“ dolazili u Srbiju. Đorđević kaže da „srpske vlasti nisu 

dopuštale odseljavanje u Rumuniju, zbog toga su Rumuni odlazili ili 

tajno, ili su, obmanuvši vlasti, kao da će privremeno, ili na kratko 

vreme, otići u Tursku, dobijali pasoše, pa, mesto u Tursku, odlazili u 

Rumuniju“, 374 što opet govori da je bilo i inversnih migracija Rumuna 

u Rumuniju iz Srbije kneza Miloša, koja nije bila Eldorado. 

Povezujući to sa teorijom skorašnjeg dolaska Rumuna u 

severoistočnu Srbiju, Đorđević preuzima tekst engleskog autora s 

početka XIX veka koji „opisuje kuće rumunskih seljaka kao ’prave 

pećine troglodita’“, 375 zatim francuskog autora iz sredine XIX veka 

koji kaže da su „seljačke nastambe bile... prosto jazbine, zvane bordei, 

rupe iskopane u zemlji, sa krovom od dasaka pokrivenih zemljom, i 

izdizale su se zastrašujuće iznad ravnice...“ 376 i francuskog autora s 

kraja XIX veka, koji kaže da je „’koliba nekog afričkog crnca prilagođenija 

životnim potrebama’, nego bedno prebivalište rumunskog 

seljaka“. 377 Bedan izgled seljačkih nastambi u delima engleskih i 

francuskih autora, koji gaze ulicama evropskih metropola, Londona i 

Pariza, svakako je morao biti poražavajući, ali nisu li opisi seljačkih i 

ponegde gradskih nastambi Srbije i drugih delova Balkana u delima 

evropskih uhoda bili poražavajući kako bi dodatno podstakli evropske 

373 Državni Arhiv, Kraljevska kancelarija, Nahija Negotinska; Tih. R. Đorđević, Iz 

Srbije kneza Miloša (Stanovništvo – naselja), Beograd, 1924, 104-105. 

374 Državni Arhiv, Kraljevska kancelarija, Nahija Negotinska 12 juni 1834, N o 17; 

Tih. R. Đorđević, Iz Srbije kneza Miloša (Stanovništvo – naselja), Beograd, 1924, 

105. 

375 W. Macmichael, Jurnal from Moscovy to Constantinople, London, 1819, 105. 

376 E. Regnault, Histoire politique et sociale des Principautes Danubiennes, Paris, 

1855, 284. 

377 E. de Laveley, La Peninsule des Balkans, t. II, Paris, 1888, 310.

80 


vladare da što pre krenu u nova osvajanja balkanskih provincija 

evropskog dela Turske imperije? 378 Uzmimo za primer Konstantina 

Josifa Jirečeka, Čeha po ocu i Slovaka po majci, rođenog Bečlije i 

redovnog profesora Bečkog univerziteta, koji u svom delu Srbija, 

zemlja i narod, 379 opisujući Šumadiju, srce Srbije, kaže da se „u 

unutrašnjosti Srbije... radoznali putnik... na svakom koraku sreće sa 

novim čudima. On tu čuje i vidi hiljadu dotle nečuvenih i neviđenih 

stvari... Ovde je svet drukčiji od onoga koji smo mi navikli da 

gledamo, jer ovde su ljudi i predeli sačuvali prastaro primitivno stanje 

– stanje koje je u našoj zemlji udaljeno od nas nizom uzburkanih 

vekova“. Jirečekov opis Srbije daje zapravo opštu žalosnu i jadnu 

sliku Balkana, koja ne zaostaje za opisom stanja Rumunije od strane 

navedenih francuskih i engleskih autora. 380 

Evo kako je, na primer, izgledao Zaječar u Memoarima Stojana 

Coke Simića krajem XIX veka, u kojem nije bilo „više od sto dvadeset 

kuća, a najviše da ih je bilo 150, sve same sniske, slamom pokrivene... 

Od velikih šljivara i drugog rodnog drveća ni jedna se kuća nije mogla 

videti, sem po koji dimnjak iz kojeg je dim kroz grane na više šljivara 

izbijao koliko bi se samo moglo reći da tu ima kuće i u njoj žive 

duše.“ 381 I, na kraju krajeva, zar loše materijalno stanje rumunskih 

seljaka u Rumuniji možemo dovesti u kakvu vezu sa kontinuitetom 

378 R. Samardžić, Beograd i Srbija u spisima francuskih savremenika: XVI-XVII 

vek, Beograd, 1961; Srbija u godini 1834: Pisma grofa Boa-le-konta de Rinji ministru 

inostranih dela u Parizu o tadašnjem stanju u Srbiji, priložio Stojan Novaković, 

Spomenik SKA, XXIV (1894); D. Pantelić, Uhođenje Srbije pred Kočinu krajinu, 

Glas SKA, CLIII; Ibid, Prilozi za raspravu Uhođenje Srbije pred Kočinu krajinu, 

Spomenik SKA, LXXIV. 

379 J. K. Jireček, Srbija, zemlja i narod, Zbornik Konstantina Jirečeka, I, Beograd, 

1959, 40. 

380 Detaljniji Jirečekov opis Šumadije nije nimalo bajkovit, naprotiv: „Najbliža 

okolina Beograda... – kaže Jireček – dočekuje stranca kao prava pustinja... ona 

ostavlja neverovatno žalostan i melanholičan utisak... vidi (se) nekoliko vinograda, 

nešto pšenice i kukuruza, a iza toga je naširoko i nadugačko pusto tle na kojem nema 

njiva, ni livada, ni vinograda, već svuda i na sve strane korov i šipražje... pastirima za 

skloništa služe t.zv. mandre, tojest krovovi spleteni od suvog pruća i izdignuti na 

nekoliko grana; one nemaju ni zidova, ni vrata, ni prozora”, a malo dalje o 

nastambama Jireček kaže da se „prisutnost ljudskih naselja primećivala po stubu dima 

ili po stadima stoke”, itd. 

381 M. Stanojević, Memoari Stojana Simića, Zbornik priloga za poznavanje 

Timočke Krajine, II, Beograd, 1930, 34.


rumunskog življa na prostoru seveoistočne Srbije? Svakako da ne, 

osim ukoliko nije u pitanju Đorđevićeva ideja o skorašnjem dolasku 

Rumuna u Srbiju. 

Đorđević kaže da „svi Rumuni u Srbiji nisu čisto rumunskog 

porekla. Mnogi su od njih izvorno Srbi, koji su pobegli u Rumuniju i 

istočni Banat pre turske invazije i zuluma. Živeći među Rumunima, 

oni su se porumunili i emigrirali kasnije u Srbiju kao Rumuni, bežeći 

od nasilja boljara zajedno sa pravim Rumunima“ (str. 30). I za Srbe u 

Srbiji se takođe može reći da nisu čisto srpskoga porekla, jer su 

asimilirajući romanizovano stanovništvo Balkana i sami podlegli 

etnogenetskim promenama. 382 

Kako bi zaokružio svoju teoriju o srpskom poreklu Rumuna 

Srbije, Đorđević tvrdi da „svi Rumuni u Srbiji upražnjavaju srpske 

običaje“, a da bi potvrdio svoju teoriju, nastavlja izjavom da „svi slave 

slavu, što je poseban srpski običaj“, koji Rumuni zovu „srpskim 

imenom – ’praznik’“, i nastavlja da „Rumuni u Rumuniji ne poznaju 

taj običaj“ (str. 31). Rumuni u Srbiji ne upražnjavaju srpske običaje, 

osim ako se pod tim ne podrazumevaju običaji sledeće nomenklature: 

Avrămeasa, Barba Pământului, Boboteaza, Bradoşi, Brânduşei, 

Colindreţi, Dragobete, Filipii de iarnă, Filipii de toamnă, Floriile, 

Joia Verde, Joimarică, Lumina raiului, Mânecătoarea, Marturia, Moş 

Ajun, Moş Craciun, Moşi de fragi, Moşi de piftii, Muma Păduri, 

Năproor, Noaptea Strigoilor, Nunta mortului, Paştele, Pomana Albă, 

Pomana Alilor, Priveghi, Ropotin, Rusalii, Sîngiorz, Sângiorzul 

Vacilor, Sântoaderii, Sîmedru, Sîmţi, Sînziene, Slobăzîtu api, itd. 

Suvišno je da ulazimo u opise ovih običaja, jer je o tome već 

pisano. 383 Uostalom, i sam Đorđević u svojoj knjizi Kroz naše Rumune 

382 P. Ivić, Srpski narod i njegov jezik, Beograd, 1971, 24-30. 

383 R. Vulcănescu, Mitologie română, Bucureşti, 1985, 13-705; I. Ghinoiu, 

Obiceiuri populare de peste an: Dicţionar, Bucureşti, 1997, 1-226; G. Kligman, 

Nunta mortului: Ritual, poetică şi cultură populară în Transilvania, Iaşi, 1998, 9-262; 

P. Caraman, Studii de etnologie, Bucureşti, 1998, 5-408; N. Panea – C. Bălosu – G. 

Obrocea, Folclorul românilor din Timocul bulgăresc, Craiova, 1996, 7-165; V. 

Nestorescu, Românii timoceni din Bulgaria, Bucureşti, 1996, V-XXII, 3-199; S. 

Gacović, Putevi istine: Polemika o vrednosti jednog naučnog rada, Zaječar, 1999, 1- 

202; S. Gacović, Petrecătura (pesma za ispraćaj pokojnika) u Vlaha Ungurjana, 

2000, 9-245; P. Es Durlić, Rajska sveća u kultu mrtvih kod Vlaha u istočnoj Srbiji, 

Razvitak, god. XLII, br. 209-210 (2002), 124-143; P. Es Durlić, Nebeska tela i obred

82 


– putopisne beleške (1906) nabraja neke rumunske običaje, kao npr. 

Krajica (Craiţa), Koljinda (Colindă), zatim Krljesat (Chiraleisa), koji 

se među Rumunima naziva još i Boboćeaze (Bobotează), 384 itd. 

Termin slava, koji je upotrebio Đorđević počeo je da se koristi 

među Srbima tek u XVIII-XIX veku. Vuk Karadžić recimo uopšte ne 

koristi termin slava, već kaže da „Svaki Srbin ima po jedan dan u 

godini koga on slavi, i to se zove krsno ime, sveti, sveto, i blag dan”. 

O krsnom imenu piše i S. Trifković u članku Krsno ime u okolini 

Sarajeva (Bosanska vila, 1877), zatim A. Mitrović u članku Krsno ime 

nije ni patarenskog, ni srpskog, ni pravoslavnog postanka (Glasnik 

Zemaljskog muzeja, 1912), M. Vasić u članku Slava – krsno ime 

(Beograd, 1901), S. Banović u članku O porijeklu slave krsnog imena 

(Glasnik Zemaljskog muzeja, 1912), itd. Petar Ž. Petrović u članku 

Krsno ime kaže da je to „prastari narodni običaj proslave domaćeg 

zaštitnika i davaoca, koji su, među Slovenima, najbolje održali Srbi.“ 

Međutim, „tragove tog običaja imaju ili su ga imali svi Sloveni, pa i 

Indoevropljani: Tračani, stari Grci, Dačani (sa ostacima u Maloj 

Vlaškoj), Iliri (sa ostacima kod Cincara i severnih Arbanasa), Rimljani 

(lar) i dr.“ 385 Milenko Filipović u članku Krsna slava pominje termin 

„krsna slava (slava, služba, krsno ime, itd.)“ i kaže da je to „običaj 

pravoslavnih Srba, do pre nekoliko decenija i svih Makedonaca, a 

sporadično je ima, ili je bilo, i kod Hrvata katolika (donja 

Hercegovina, srednja Bosna, Dalmacija, Lika, Slavonija). Značajno je 

da slave ima i kod katoličkih severnih Arbanasa, od kojih jedan deo 

živi u FNRJ“ 386 , dok u članku Slava, služba ili krsno ime u pisanim 

izvorima do kraja 18. veka Filipović kaže: „Slava, služba ili krsno ime 

– običaj da pojedini rodovi na naročit način proslavljaju jednog sveca 

kao svog zaštitnika, je opšti kod hrišćanskih Srba i stoga je smatran 

kao čisto srpsko obeležje. To je, međutim, zabluda romantičarskog i 

patriotskog građanstva i pisaca iz te sredine od koje je samo Srpstvo 

imalo više štete nego koristi. Slava, služba ili krsno ime susreće se i 

„marturija” u kultu mrtvih kod Vlaha severoistočne Srbije, Razvitak, god. XLIII, br. 

213-214 (2003), 122-146, itd. 

384 Tih. R. Đorđević, Kroz naše Rumune – putopisne beleške, Beograd, 1906, 25- 

27. 

385 P. Ž. Petrović, Krsno ime, O krsnom imenu – zbornik, Beograd, 1985, 17. 

386 M. Filipović, Krsna slava, O krsnom imenu – zbornik, Beograd, 1985, 15.


kod srpskih suseda: ima je kod zapadnih Bugara (...), kod 

pravoslavnih Rumuna, pa i kod naroda izvan Balkanskog poluostrva.“ 

387 Pomenuli bismo i mišljenje bugarskog antropologa Petka 

Hristova, koji kaže da regionalne i lokalne varijante praznika proštenje 

/ kirvaj / sbor / sobor / seoska slava mnogih zajednica na Balkanu, 

u Hrvatskoj, centralnoj Staroj planini, Bugarskoj, Makedoniji, i 

konačno, u Srbiji nisu u tolikoj vezi s etničkim razlikama koliko u 

vezi sa raznolikim socijalnim strukturama sela i s različitim matricama 

ritualnog procesa bilo koje crkve – katoličke i pravoslavne (Carigradske, 

Ohridske, Pećke i Trnovske). Svaka crkva je pokušala da postavi 

u istorijski promenljivim granicama svoje dijeceze, tj. u „kontaktnim“ 

zonama kao dominirajući model povrh jasno opipljive mnogobožačke 

osnove, kult predaka i karakterističnu ideologiju mišljenja utkanu u 

agrarni ritualni sistem. 388 * * * 

Na osnovu svoje tvrđnje da su Rumuni Srbije zapravo davno 

odseljeni Srbi koji su na tlu Rumunije prihvatili rumunski jezik, 

Đorđević kaže da se „rumunski šovinisti“ nisu „zadovoljili da 

zahtevaju onu zemlju koja je poklonjena njihovim sunarodnicima u 

egzilu, kao novim građanima Srbije... oni čak traže još 4 srpske 

oblasti, gde se stanovništvo sastoji od rumunske manjine i ogromne 

srpske većine!!!“. Podsetimo da je srpskim izbeglicama u Banatu bila 

„poklonjena zemlja“. Na žalost i srpski i rumunski narod, kao i mnogi 

drugi narodi Balkana, morali su zbog kojih god neprilika bežati nekud 

na nečiju zemlju i tamo od novih gospodara tražiti svoja prava, kao što 

su u više navrata to činili Srbi u Ugarskoj ili Austro-ugarskoj 

monarhiji. 

Istina je da se stanovništvo istočne Srbije „sastoji od rumunske 

manjine“, ali je neistina da se sastoji od „ogromne srpske većine“. 

Naime, po popisu iz 1859. godine u Crnorečkom, Ćuprijskom, 

Požarevačkom i Krajinskom okrugu ima svega 122.559 Rumuna i 

387 M. S. Filipović, Slava, služba ili krsno ime u pisanim izvorima do kraja 18. 

veka, O krsnom imenu – zbornik, Beograd, 1985, 151. 

388 П. Христов, Общности и празници: Служби, слави, събори и курбани в 

южнославянското село през първата половина на XX век, Етнографски 

институт с музей БАН, София, 2004, 17-224, sa literaturom u kojoj se raspravlja o 

postanku slave, obroka, sveca i drugo.

84 


159.783 Srba, pa bi dakle odnos izražen u procentima bio 43,41%, 

prema 56,59% u korist Srba. Samo četiri godine kasnije, po popisu iz 

1863. godine u ova četiri okruga ima svega 127.255 Rumuna, ali zato 

320.062 Srba, što se ne može pripisati posrbljavanju Rumuna u tako 

malom vremenskom periodu, niti nekoj bolesti od koje bi samo 

Rumuni umirali, kao ni veoma velikom broju novorođenih Srba. Biće 

da je statistika tu odigrala svoju ključnu ulogu, jer broj Rumuna 

neshvatljivo varira u svim statistikama XIX, XX i XXI veka. Po 

statistici iz 1884. godine, u navedena četiri okruga ima svega 149.559 

Rumuna i 236.793 Srba. Sada se neshvatljivo naglo povećao broj 

Rumuna, a uveliko opao broj Srba, da bi u narednom popisu iz 1890. 

godine u ova četiri okruga bilo 136.873 Rumuna i 369.945 Srba, što je 

opet velika disproporcija nastala u izvesno kratkom vremenskom 

periodu. Nakon samo pet godina, odnosno po popisu iz 1895, u četiri 

navedena okruga, upisano je 157.673 Rumuna i 387.917 Srba, da bi 

po popisu iz 1900. u biračke spiskove bilo upisano 116.812 Rumuna i 

501.012 Srba. Velike razlike u brojkama koje su iznete u navedenim 

popisima, ne mogu se objasniti ni teorijom brzog posrbljavanja 

Rumuna, ni teorijom velikog nataliteta samo među Srbima. Čak ni 

broj koji se iznosi u popisu iz 1900, da je 32.556 Rumuna „znalo 

pored rumunskoga još i srpski“, ne može objasniti veliki prirast Srba u 

odnosu na Rumune, i to samo u vremenu od 1895. do 1900. godine. 

Jedino prihvatljivo objašnjenje može se naći u krivotvorenju 

navedenih popisa ili u situacionom iskazivanju identiteta što je manje 

verovatno. Dakle, Đorđevićev zaključak da „ove brojke jasno 

pokazuju opadanje rumunskog elementa u Srbiji“ (str. 32) ne može 

biti validan, jer nije donet na osnovu kritičkog sagledavanja iznetih 

statističkih podataka. Sve ovo se očigledno pokazuje na popisu 

stanovništva Srbije, tačnije 1921. godine, kada su nestali Rumuni i 

rumunski jezik, ali se zato pojavilo 142.773 Vlaha, a sa njima i „vlaški 

jezik“. Rumuni su „po diktatu” morali nestati iz Srbije, a zbog toga je, 

valjda, odštampan Đorđevićev članak iz 1919. godine. Tek na popisu 

iz 1948. godine, posle Drugog svetskog rata, ponovo se pojaviše, 

rekao bih stidljivo, 3.489 Rumuna i rumunski jezik, ali i 93.440 Vlaha 

i vlaški jezik. Prvi put se u popisu iz 1948. godine rumunski entitet 

cepa u dva entiteta i ništa se do danas nije promenilo na bolje. Nakon 

samo pet godina, na popisu iz 1953, komunistička vlast u vreme


Informbiroa briše Rumune i prijavljuje samo 36.728 Vlaha, ali zato 

onih koji govore tzv. „vlaškim jezikom“ ima 198.728 osoba, što 

predstavlja deklatantan primer da je preko 160.000 Srba „verovatno 

progovorilo maternjim jezikom“ Vlaha. Drugog objašnjenja nema. 

Ovaj podatak bi mogao ući u Ginesovu knjigu rekorda u krivotvorenju 

popisa. 

Politika „ustanovljavanja novih država-republika, novih nacija i 

novih jezika“ koja je postojala u vreme Titove Jugoslavije, još nije 

dovršena. Politikom dvojnih naziva rumunski narod u Srbiji je na 

popisu iz 1991. i 2002. godine podeljen u dva entiteta, vlaški i 

rumunski, a zatim se po Zakonu o nacionalnim manjinama formirao 

Rumunski, a zatim i Vlaški nacionalni savet, koji je, i pored toga što je 

legalno konstituisan 4. marta 2006. godine, upisan u Registar 

nacionalnih saveta Ministarstva za državnu i lokalnu samoupravu 

Republike Srbije tek 30. jula 2007. godine. 

Po kazivanju Đorđevića, „Rumuni u Srbiji žive u čisto srpskom 

okruženju i pod stalnim su srpskim uticajem... Oni se posrbljuju i 

njihov broj opada iz dana u dan“, otkrivajući nam da su Rumuni otišli 

„tamo gde i Tračani antičke Dakije, Iliri iz Dalmacije, milioni Slovena 

koji su nekada naseljavali Nemačku, Srbi koji su emigrirali u Rusiju u 

XVIII veku i Srbi koji su živeli u istočnim delovima Banata...“ (str. 

32-33). Što bi se drugčije reklo, asimilirajući se sa Srbima, Rumuni su 

nestali u vrtlogu vremena. Pri tom se Đorđević brani da „srpske vlasti 

nisu nikada podvrgavale Rumune posrbljavanju“, jer, navodno, „nisu 

imale potrebe za tim“. On kaže i da se „Rumuni u Srbiji nisu nikada 

dičili svojim rumunskim poreklom“ i da su oni „pokazivali 

nezaintresovanost prema Rumuniji“, da „sa užasom pričaju o toj 

zemlji“. To što sa užasom pričaju o Rumuniji, nema veze sa tim kako 

se oni nacionalno osećaju. Mnogi Srbi danas sa užasom pričaju o 

Srbiji zbog nestabilne političke situacije i lošeg životnog standarda, ali 

se svejedno nacionalno osećaju Srbima. Da li je bila bolja situacija sa 

onim Srbima koji su za vreme velike svetske ekonomske krize od 

1929. do 1933. godine emigrirali npr. u zemlje Latinske Amerike? 

Običan, mali čovek s početka XX veka, kakav je bio i seljak 

rumunskoga porekla, gleda kako da preživi, da nahrani porodicu, i 

svakako je bio nezainteresovan za bilo šta drugo. U prilog tome mogu 

navesti da se neškolovani i nacionalno neosvešćeni Rumuni istočne

86 


Srbije i danas ne poistovećuju sa Rumunima iz Rumunije stoga što je 

njihov socijalni status, izgrađen na bogatstvu stečenom u zemljama 

zapadne Evrope, kudikamo bolji od statusa Rumuna iz Rumunije, koji 

kao najamnici obrađuju njihova imanja u istočnoj Srbiji, u vreme 

neposredno pre pada Čaušeskuovog režima i nekoliko godina posle 

toga. Zar i danas u siromašnim slojevima Srba, koji su na bilo koje 

meridijane zemljine kugle otišli „trbuhom za kruhom“, ne vlada 

„nezainteresovanost prema zemlji porekla ili prema matici“. 389 

* * * 

Kada govori o sveštenstvu u Srbiji, Đorđević kaže da su 

„rumunski sveštenici, bez ikakvog obrazovanja“ i da su zato 

„sujeverni koliko i njihovi parohijani seljaci“, pa navodi primer nekog 

popa po imenu „Jon iz Timoka“ koji je „davao seljacima koprivu kao 

hostiju“. Veli da je „jedan drugi pop ekshumirao vampire“ pa 

nastavlja: „Nije mi cilj da, spominjanjem ovih stvari, predstavim 

rumunske sveštenike u nepovoljnom svetlu“. Bilo kako bilo cilj je 

postignut, rumunski sveštenici su doista prikazani „u nepovoljnom 

svetlu“. Da bi ovo malo ublažio, iznosi da „za vreme Turaka ni srpski 

sveštenici nisu bili bolji“. Po pisanju Andre Gavrilovića, u jednom 

selu crnorečke (zaječarske) nahije jedan srpski učitelj je vodio seljane 

„u gluvo doba noći na groblje, raskopavao s njima grobove i probadao 

vampire glogovim kocem“. 390 U spomenutom radu Svetislava 

Prvanovića čitamo i sledeće redove: „Na Timoku narod i danas veruje 

u mađije i čarolije raznih vračara i nadrilekara, ali je verovanje u 

veštice gotovo iščezlo“, a zatim iznosi jedan primer spaljivanja 

veštice: „Početkom avgusta 1811. godine Karađorđe je poslao u 

Gurgusovac, današnji Knjaževac, svoga vojvodu i zeta Antonija 

Pljakića, koji je bio poznat kao zver čovek. Pljakić je dobio zadatak da 

sa lokalnim vlastima pohvata neke odmetnike i njihove jatake i uvede 

bolji red. Izveštavajući Karađorđa da je sve to sa uspehom izvršio, on 

389 Lj. Gavrilović, Matica između mita i stvarnosti, Međunarodni skup “Položaj 

nacionalnih manjina u Srbiji”, SANU, Međuodeljenski odbor za proučavanje 

nacionalnih manjina i ljudskih prava, 24-26 novembar 2005. Zbornik radova je u 

štampi. 

390 S. Prvanović, Naše stare praznoverice i običaji, Razvitak, god. I, br. 6 (1961), 

str. 56-57.


je dodao da je usred Gurgusovca živu ispekao neku babu – vračaru, 

zato što ju je narod optužio kao vešticu. Iz Vražogrnca, gde se tada bio 

zatekao, Karađorđe je 11. avgusta Pljakiću odgovorio: ’Pismo Vaše 

primio sam i razumeo... Što mi pišete za hajduke, za jatake njine i za 

vračaru, to si sve dobro učinio’“. Dakle, zbog nedovoljnog 

obrazovanja i slabog uticaja crkve, na Balkanu je kod svih naroda 

vladalo, a i danas vlada sujeverje. 

Što se tiče rumunskog sveštenstva u Srbiji, Đorđević je u svojoj 

knjizi Iz Srbije kneza Miloša i sam objavio dosta materijala, pominjući 

liturgiju na rumunskom jeziku i imena sveštenika od 1733. godine sve 

do crkvene samostalnosti Srbije, kada su „na njeno čelo počeli dolaziti 

učeni bogoslovi“ pa su „zajedno sa srpskim, neukim sveštenicima, 

postepeno iščezli i rumunski“, 391 što znači da, kako bih ja rekao, sa 

učenim srpskim bogoslovima izvesno počinje i srbizacija. To se vidi 

na primeru sela Lukova kod Boljevca, u kojem – po kazivanju Feliksa 

Kanica – „žive pomešani Srbi i Vlasi“, a da se „selo ne bi potpuno 

rumunizovalo, srpski pop već duže neće da venčava mladiće koji se 

žene Vlahinjama“. 392 Još žešći primer prisilne srbizacije i ujedno 

krivotvorenja državne statistike nalazimo u preporuci parosima 

Timočke eparhije pod naslovom Upisivanje narodnosti u crkvenim 

protokolima (Eparh. br. 1784 od 23. novembra 1927), u kojoj piše: 

„Povodom slučajeva da su pojedini sveštenici, naročito ruski, koji su u 

službi naše Eparhije, ne poznavajući narodnosne odnose stavljali u 

crkvene protokole narodnost rumunsku za pojedine rođene, venčane i 

umrle ili maternji jezik rumunski a s obzirom na to što u našoj 

Eparhiji ne postoji niti ima stanovništva koje govori isključivo stranim 

jezikom nego naprotiv srpskim jezikom, a u nekim krajevima naše 

Eparhije pored srpskog i kakvim domaćim dialektima zbog svojih 

istorijskih pograničnih veza, preporučuje se svemu sveštenstvu: da u 

buduće u crkvenim protokolima i listićima za državnu statistiku 

stavlja u odnosnim rubrikama da je dotična osoba srpske narodnosti i 

391 Tih. R. Đorđević, Iz Srbije kneza Miloša (Stanovništvo - naselja), Beograd, 

1924, 111. 

392 F. Kanic, Srbija – zemlja i stanovništvo od rimskog doba do XIX veka, II, 

Beograd, 1985, 401-402. Delo Feliksa Kanica (Felix Kanitz) je objavljeno u Lajpcigu 

(Leipzig) 1904. godine, a naslov originala glasi: Das Königreich Serbien und das 

Serbenvolk von der Römerzeit bis zur Gegenwart.

88 


srpskog materinskog jezika“. 393 

Đorđević u svom članku iz 1919. godine kaže da „prvo 

spominjanje rumunskih sveštenika u Srbiji pada u prvu polovinu XIX 

veka, u vreme austrijske okupacije“ (str. 35), što nije istina. Rumunskih 

sveštenika bilo je na prostoru Vidinske mitropolije, tj. na prostoru 

današnje istočne Srbije i zapadne Bugarske, i u vreme turske 

vladavine. To potvrđuje i Đorđević u sledećoj rečenici: „Dok je Srbija 

bila pod turskom upravom (...), sveštenstvo kao ovo gore opisano“, tj. 

neobrazovano i sujeverno, „moglo je da se toleriše; ali kada je Srbija 

povratila slobodu, Crkva autonomiju, i kad je na njeno čelo došao 

školovani mitropolit Petar, rumunsko sveštenstvo je postepeno nestajalo 

zajedno sa neobrazovanim i nepismenim srpskim sveštenicima, a 

zamenili su ih ljudi obrazovani u teološkim seminarima. Pošto Srbija 

nije imala nove rezerve rumunskog sveštenstva na raspolaganju, a 

kako i nije bilo izražene potrebe za njima, crkvene vlasti su počele da 

postavljaju sveštenike kakvima su raspolagali u severoistočnoj Srbiji“ 

(str. 37). I ove Đorđevićeve konstatacije nisu istinite, jer su u crkvama 

severoistočne Srbije dobili svoja namesništva parosi iz centralne i 

zapadne Srbije ili iz Vojvodine koji su službu božiju propovedali na 

srpskom jeziku, a sve „rumunske stare svete knjige (...) su bile 

povučene iz službe“ (str. 37). Đorđević pokušava dokazati da su 

rumunski sveštenici dolazili kad i Rumuni iz Rumunije tokom XVIII- 

XIX veka. Shodno tome, na prostoru severoistočne Srbije, po 

mišljenju Đorđevića, nije bilo rumunskih sveštenika i crkava u kojima 

se služba propovedala na rumunskom jeziku. 

Uložićemo malo truda i napora da sagledamo stanje hrišćanstva 

među Romanima, odnosno Rumunima, Vlasima na svim prostorima 

srednjovekovne i današnje Srbije i Bugarske, jer je hrišćanstvo 

prihvaćeno kod romanskog stanovništva još u vreme Rimske imperije, 

ako ne pre, sigurno nakon 313. godine, i to na svim prostorima 

Balkanskog poluostrva, i održalo se do današnjeg dana kod 

romanskog/rumunskog stanovništva na svim prostorima južno od 

Dunava. Hrišćanska vera se sve vreme svoga opstanka na Balkanu 

među Romanima/Protorumunima, a zatim i među Rumunima i 

393 Letopis Timočke eparhije, god. VI, Niš, 1928, 72-73; S. Gacović, Knjiga 

naredaba hrama Roždestva presvete bogorodice u Lukovu kod Boljevca (1929-1939), 

Arhivsko nasleđe, god. II, br. 2, Zaječar, 2004, 79, nap. 15.


Aromunima propovedala najpre na latinskom, a zatim sa prihvatanjem 

Ćirilo-Metodijeve slovenske liturgije i na staroslovenskom. Tek se u 

XVI veku, tačnije 14. jula 1582. pojavila na rumunskom jeziku „Palia 

iz Oraštije, prvi rumunski prevod prvih pet starozavetnih knjiga“ 

(Palia de la Orăştie cea din tâi traducere românească a primelor 

cinci cărţi ale Vechiului Testament) 394 . Ovome se može posvetiti 

čitavo poglavlje od stotinak strana, ali pošto nemamo dovoljno 

prostora, pokušaću da prikažem hrišćanstvo kod romanskog, odnosno 

rumunskog stanovništva Srbije navodeći nešto hagionima i istorijskih 

izvora preko kojih se ono može pratiti do dolaska Turaka i kasnije. 

Ovde sam već naveo dosta manastira koji se u turskim popisnim 

defterima Vidinskog sandžaka pominju u nahijama s vlaškim, 

odnosno rumunskim stanovništvom. 

Davne 680. godine papa Agaton je uputio poslanicu romanijskom/vizantijskom 

basileusu Konstantinu IV povodom održavanja VI 

Vaseljenskog sabora. U njoj papa kaže „da mnogi od nas (tj. episkopi 

– prim. S.G.) služe usred Langobarda, Slovena, Franaka, Gala, Gota, 

Britanaca“. 395 To je još jedna potvrda da se hrišćanstvo moglo širiti i 

na prostoru Balkana među Slovenima, gde još nije bila uspostavljena 

crkvena hijerarhija i to su svakako propovedali Romani na latinskom 

jeziku, na ondašnjem jeziku liturgije na Balkanu. Ne zaboravimo da je 

današnja oblast Timočke zone tokom VII i u prvoj polovini VIII veka 

bila pod jurisdikcijom pape, i to još od 545. godine kada je Justinijan I 

izdao svoju CXXXI novelu kojom se Ilirik ponovo vraća u „posed“ 

papske kurije. Da je misionarska delatnost Rimskih papa i 

Konstantinopoliskih patrijaraha prema varvarima na Balkanu i širom 

Evrope bila razvijena u VII i VIII veku, pokazuje i podatak sadržan u 

odlukama Trulskog sabora koji je Justinijan II (685-695; 705-711) 

održao 691/92. godine u Konstantinopolisu. Naime, XVIII kanon 

navedenog Sabora sadrži jasne i stroge odredbe koje se tiču sveštenika 

koji su usled varvarskih pustošenja napustili svoje gradove. Naglašeno 

je da su varvarska razaranja ili proterivanja sveštenika od strane 

varvara samo izgovori onih crkvenih lica koja ne žele da se vrate u 

394 S. Balan – N. Şt. Mihailescu, Istoria ştiinţei şi tehnicii în România : Date 

cronologice, Bucureşti, 1985, 68. 

395 S. Agathonis papae Epistolae, ed. J. P. Migne, Patrologia Latina LXXXVII 

(1851), col. 1224-1225.

90 


svoje episkopije, pa im zato basileus naređuje da se vrate u svoja stara 

sedišta. To pre svega znači da treba da se vrate zbog romanskog 

hrišćanskog stanovništva, svakako ne zbog slovenskog, kojem tek 

predstoji proces hristijanizacije. 396 Sličnu naredbu nalazimo u 

XXXVII kanonu, sa razlikom što iz nje sledi da pojedini episkopi još 

uvek obavljaju svoju dužnost i postavljaju sveštenike u svojim 

eparhijama, i to sigurno romanske, iako Carstvo ne vlada na tim 

prostorima. 397 U XXX kanonu stoji da se pojedine crkve nalaze „kod 

varvara“ i da u njima još uvek služe sveštenici, koji su takođe morali 

biti romanski, a služba je, razume se, bila na latinskom jeziku. 398 

Prema tome slovenska plemena su službu božju u severnom delu 

Ilirika morali slušati na latinskom jeziku, od romanskih sveštenika. 

Nije sasvim jasno da li se odredbe navedenih kanona odnose na 

balkanske ili azijske provincije, mada je sa Arabljanima vladao veoma 

postojan mir počev od 679. do 691. godine, pa su stoga odredbe jedino 

mogle važiti za prilike u unutrašnjosti Balkana. Basileus Justinijan II 

svakako nije mogao da zahteva od crkvenih lica ono što nije moglo 

biti izvodljivo. Crkvena lica proterana od varvara nedavno su 

napustila svoja crkvena središta, a „među njima su mogli da budu 

episkopi iz gradova Mezije koji su proterani od Bugara posle njihovog 

naseljavanja 680. ili posle vizantijsko-bugarskog sukoba 688. godine“ 

kaže Tibor Živković, i nastavlja da su neki „mogli da budu iz 

Makedonije koja je između 674. i 678. godine bila zahvaćena 

slovensko-vizantijskim borbama oko Soluna“ ili je „arabljanska 

opsada Carigrada (674-678) takođe (...) dovela do pustošenja delova 

Trakije odakle su pojedini episkopi zaista mogli da se povuku“. 399 

Episkopi gradova Mezije nisu morali biti proterani dolaskom 

Protobugara krajem VII veka, kako iznosi T. Živković, jer nam Ioan 

Malala, Teofan i Skilica-Kedrin saopštavaju da se još 528. godine 

„hunski“ (kutrigurski - prabugarski) vladar Grod (Gordas) pokrstio u 

396 Gb


Konstantinopolisu i da mu je sam imperator Justinijan I bio kum 

nakon čega je počeo da uništava paganske idole. 400 Dvadesetak godina 

kasnije, oko 547/48. godine Kozma Indikoplov nas obaveštava da i 

među Bugarima ima vernika, koji „objavljuju Hristovo evanđelje i 

ispovedaju vaskrsavanje mrtvih“. 401 Godine 619. unogondurski – 

prabugarski vladar Orhan (Organ) – Mohodu otišao je u 

Konstantinopolis s velikom svitom boljara, žena i kopljanika, koji su 

prihvatili hrišćanstvo i vratili se u otadžbinu. 402 U kontekstu priče o 

već hristijanizovanim hanovima i njihovoj dvorskoj sviti, Nikejski 

episkop Ioan sugeriše da je Kubrat, vladar Huna, tj. Unogondura, i 

rođak Orhana, još kao dete bio pokršten u Konstaninopolisu, gde je 

vaspitavan na dvoru uz Iraklija u krugu njegove porodice, a da su tek 

nakon smrti Kubrata i raspadanja „stare Velike Bugarske“ 

(º B"8"\" :g(V80 %@8("D\"), sredinom VII veka postepeno bili 

jasniji obrisi „tek posejanog hrišćanstva“ 403 na dvoru Kubrata tokom 

635. godine prilikom sklapanja mira sa Romanijom. Uz to nas i neki 

drevni autori, kao što su El. Balhi i Ibn-Haukal, obaveštavaju da su 

„unutrašnji Bugari“ bili hrišćani, 404 pa bi mišljenje Tibora Živkovića o 

proteranim episkopima sa prostora Mezije dolaskom Bugara bilo 

bespredmetno ukoliko su navedeni izvori verodostojni, odnosno, 

ukoliko su bugarski arhonti i boljarska aristokratija pre dolaska u 

Meziju bili pokršteni. Svakako, ostaje mnogo veća mogućnost 

proterivanja episkopa iz Mezije u toku i nakon romanijsko-bugarskog 

sukoba 688. godine. Najzad o Romanima hrišćanima i o prihvatanju 

hrišćanstva među Slovenima tokom VII veka nalazimo indirektno 

uputstvo u LXII kanonu Trulskog sabora, u kojem se opominju 

vernici, koji drugi do romanski, da se čuvaju slovenskih paganskih 

svetkovina i tradicija, 405 a tokom VIII veka prihvatili su hrišćanstvo, 

400 Т. Събев, Самостойна народностна църква в средновековна България, 

София, 1987, 103 (= Т. Събев, Самостойна народностна църква). 

401 Т. Събев, Самостойна народностна църква, 103. 

402 М. И. Артамонов, История хазар, Москва, 1962, 157. 

403 Ал. Бурмов, Въпроси из историята на прабългарите, ГСУ ИФф, т. 44, 2 

(1948), 70. 

404 Ибн-даста, Абу-Али Ахмед бен Омар, Известия о хозарах, буртасах, 

болгарах, мадьярах, славянах и руссах, изд. Д. Хвольсон, СПб, 1869, 83. 

405 Правилата на св. Православна църква с тълкуванията им, прев. и ред. 

свещ. Ст. Цанков, протод. Ив. Стефанов и П. Цанев, София, 1913, II, 271.

92 


po jednoj manastirskoj hronici sa Atosa, Rinhini, Vlaho-rinhini i 

Sagudati. 406 

Ali, sve su to mogućnosti na osnovu događaja koji su u izvorima 

zabeleženi i koji su danas dostupni naučnoj javnosti, a svakako treba 

verovati da se i na prostorima severno od Makedonije i Trakije, na 

prostorima bivše Gornje Mezije, nalazilo romansko i drugo 

hristijanizovano stanovništvo pod vlašću Avara koje, igrom slučaja, 

nije zabeleženo stoga što na tim prostorima nije bilo ratnih dejstava 

Romanije/Vizantije protiv varvara. 

Na osnovu pomenutih odredaba Trulskog sabora, možemo 

zaključiti da su se prilike nepunu deceniju pre isteka VII veka vidno 

popravile, i to po svoj prilici na Balkanu, i što je najvažnije, nisu bili u 

pitanju samo gradovi koji su tada bili pod romanijskom/vizantijskom 

vlašću, već i oni koji su se u to vreme nalazili usred varvarske zemlje, 

jer je samo tada bilo moguće razumeti zahteve basileusa od pojedinih 

crkvenih dostojanstvenika, ali i običnih sveštenika, da se vrate svojoj 

romanskoj pastvi. Uostalom, i pismo koje je papa Grigorijan II (715- 

731) uputio romanijskom basileusu Leonu III (717-741), u kojem ga 

podseća da su „divlji varvari postali milostivi, a on koji je bio milostiv 

postao je divalj“, misleći pritom na basileusovu ikonoklastičku 

politiku, koju je prvi put otvoreno zastupao 726. godine, na izvestan 

način ukazuje na širenje hrišćanstva i među varvarima Ilirika, 407 koji 

je ostao pod pontifikatom Rima do 751. 408 ili 756. 409 godine. Dakle, 

406 Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije I, SAN, Posebna izdanja 

CCXLI, Vizantološki institut 3, Beograd, 1955, 268, nap. 6 (= Vizantijski izvori I; Й. 

Иванов, Северна Македонија : Исторически издирвания. С образи и карти, 

София, 1906, 68. 

407 J. Goullard, Aux origines de l'iconoclasme. Le temoignage de Gregoire II, TM 

3, Paris, 1968, 268-269; G. Ostrogorski, Istorija Vizantije, Beograd, 1969, 170 (= G. 

Ostrogorski, Istorija Vizantije). 

408 G. Ostrogorski, Istorija Vizantije, 177-178. 

409 

T. Živković, Crkvena organizacija, 162, smatra da je Ilirik bio pod 

pontifikatom pape do oko 733. ili 756. godine; V. Grumel, L'annexion de l'Illyricum 

oriental, de la Sicile et de la Calabre au patriarcat de Constantinople, Recherches de 

sciences religieuses 40 (1952), 191-200 (= V. Grumel, L'annexion), smatra da je 

izdvajanje Ilirika bilo u vreme pape Stefana II (752-757); M. A. Anastos, The 

Transfer of Illyricum, Calabria and Sicily to the Jurisdiction of the Patriarchate of 

Constantinople in 732-733, Studi bizantini e neoellenici 9 (1957), 14-31; T. Živković, 

Crkvena organizacija, 149. stavlja izdvajanje Ilirika oko 756. godine.


supremacija rimske kurije nad Ilirikom nestala je u vreme vladavine 

Konstantina V (741-775) i pontifikata pape Stefana II. 

O suživotu Romana hrišćana i varvara od VII do IX-X veka 

svedoče i tzv. sanktoremi (hagionimi), odnosno najstariji sakralni 

objekti, čija su imena svetaca poslužila u imenovanju mnogih mesta 

na Balkanskom poluostrvu. Oni svedoče o mnogim oazama 

hrišćanskog, najpre neolatinskog, a potom i romanskog, odnosno 

rumunskog, stanovništva u moru slovenskog mnoštva. Ovaj hrišćanski 

svet Romana je svakako morao uticati na varvare, koji su se 

vremenom delimično hristijanizovali i pod uticajem lokalnih 

„samoukih propovednika“. 410 

Među hrišćanskim toponimima možemo navesti Prokopijev 

G"$4

94 


neki objekat hrišćanskog kulta. 411 Takođe, Justinijanov kasnoantički 

kastel 948XJ0H, koji beleži Prokopije na području Dardanije i koji se 

dovodi u vezi sa imenom sela Mlećane (XIV vek, danas Mlečane), 

upućivao bi na mogućnost tumačenja od prisvojnog genitiva vlat. 

Miletis < Militis od miles „vojnik“, što pretpostavlja ranovizantijsku 

baziliku u ataru toga sela koja je mogla biti posvećena nekom „svetom 

ratniku“, tj. hrišćanskom mučeniku iz vojnih redova, 412 kao što je, 

uostalom, i naziv z3FJ""(8V((" u povelji Vasilija II iz 1019. 

godine, koji je nastao pogrešnim čitanjem ćiriličkog predloška nekog 

ranijeg staroslovenskog dokumenta Ohridske arhiepiskopije, 

istaaglagga, umesto i staatlatë, a potiče od imena Sv. (Teodora) 

Stratilata (/1g`*TD@H/ GJD"JZ8"J0H), odakle ide naziv *Stlatlać > 

Stalać, što potvrđuju i legende o Todoru od Stalaća. Uostalom i crkva 

u stalaćkom gradu posvećena Sv. Duhu slavi Trojice, praznik koji 

pada blizu Prenosa moštiju Sv. velikomučenika Teodora Stratilata 21. 

juna, a pošto se ovaj praznik pomera, može se neke godine s njim i 

poklopiti. Ovaj hagionim valja datirati pre 1000. godine. 413 Kako je 

moglo doći do imenovanja ovog hagionima? Odgovor nalazimo u 

arheološkim nalazima i istorijskoj analogiji iz 971. godine, kada je 

basileus Jovan Cimiskije, osvojivši od Rusa utvrđeni grad Drster (lat. 

Durostorum = bug. Silistrija), nazvao Theodoropolis u čast svetog 

Teodora Stratilata, zaštitnika vizantijske vojske i njenih predvodnika. 

414 

Latinski sloj hrišćanske leksike zastupljen je najčešće u 

toponimiji jadranskog primorja, jer se u dalmatinskim gradovima 

„romansko stanovništvo održalo do poznog srednjeg veka“ gde se 

početni elemenat su(t)- < san(c)tu(s) održao npr. u nazivu Sutomore < 

411 A. Loma, Rani slojevi hrišćanskih toponima na starosrpskom tlu, Onomatološki 

prilozi XI, Beograd, Odeljenje jezika i književnosti, Odbor za onomastiku SANU, 

1990, 14 (= A. Loma, Rani slojevi hrišćanskih toponima). 

412 A. Loma, Rani slojevi hrišćanskih toponima, 14. 

413 A. Loma, Ibid, 3, 10, 14, 16. 

414 Leo Diaconus 1, IX, cap. 12: J` Jg )@DbFJ@8@< Ig@*TD@bB@84< ¦Bz 

Ï


Santa Maria 415 itd., a u nazivu Sutelica znak velike starine bio bi glas 

–e– od latinskog ē– u Sanctus Elias, ali su se karakteristični tragovi 

latinskog hrišćanstva održali i u kopnenoj zoni Balkanskog poluostrva 

što se vidi na sledećim primerima: Mo(j)stir < Molstir < molistirium i 

Koludra. Istočno od Dalmatinskog primorja sloj latinske hrišćanske 

leksike zabeležen je u slivu Bosne: Sutmar, Stomorine, Udrin, zatim u 

slivu Pive: Sutulija, Mratinje, kao i u slivu Lima: Sutivan, Mojstir, 

Koludra, Paskalica, Mratinja crkva, da ne govorimo o istočnoj 

disperziji pojedinih imena u Toplici, Koludra, u Požarevačkoj Moravi, 

u selu Žirovnici, Jelija, 416 u Timočkoj dolini, Sumarin (danas selo 

Marinovac), Sumarinovce (danas selo Samarinovac) < Sanctus 

Marinus ili Santa Marina, kao i Sumrakovce < Sanctus Marcus u XV 

i XVI veku, 417 koji pored stotine drugih romanskih ili rumunskih 

toponima zabeleženih u turskim popisnim defterima XV i XVI veka 

ukazuju na kontinuitet neolatinskog, odnosno romanskog/rumunskog, 

stanovništva od kasnoantičkog perioda do današnjih dana. 

Latinski uticaj na imena najranijih sakralnih objekata može se 

naći i na natpisima, kao što su: S. Petri de Campo kod Trebinja, S. 

Martinus u Konavlima 418 ili sancti Petro de Limo doduše iz XII 

veka. 419 Zanimljiv je i natpis: „ferre dignatus est at honorem beati 

Petri apostoli pro remedio anime sue...“ nađen u ruševinama crkve sv. 

Petra u Rapovini kod Livna koji je datiran u IX/X vek 420 ili civitas 

sancti Demetri odakle se tokom srednjega veka razvilo ime 

Dmitrovica i docnije (Sremska) Mitrovica, 421 pod uticajem 

starosedelaca Romana/Rumuna, kao i Prokuplje, koje se još 1395. 

godine zvalo grad sv. Prokopija (sancti Procopius), 422 po mučeniku 

415 V. Putanec, Refleksi starodalmatskog pridjeva sanctus u onomastici obalne 

Hrvatske, Slovo XIII, Zagreb, 1963, 137-175. Ovde se mogu navesti još Subriana < 

*Sutčubriana < sanctus Cyprianus, Sućekla, Suđurađ, Sufilip, Supetar, Superka 

(hipokoristik od Petronila), Sutrojice, Suvid, Sutilija itd. 


417 S. Gacović, Etimologija neslovenskih osnova, 88-89. 

418 K. Jireček, Istorija Srba I, Beograd, 1978, 98. 

419 K. Jireček, Hrišćanski elementi, 487. 

420 M. Vego, Zbornik srednjovjekovnih natpisa Bosne i Hercegovine, IV, Sarajevo, 

1970, N o 259. 


422 St. Novaković, Zakonski spomenici srpskih država srednjega veka, Beograd, 

1912, 518.

96 


poreklom iz Egipta koji je živeo u vreme Dioklecijana, 423 pa bi se 

moglo zaključiti da su i ovo ime grada Slovenima preneli Romani, 

odnosno Protorumuni. 

Od onih naziva sakralnih objekata koje smatramo adstratima sa 

područja bivšeg Ilirika, navešćemo nekoliko. To je, pre svega, 

toponim Kundelj u Metohiji, koji, po objašnjenju Mitra Pešikana, 

odražava romanski oblik latinskog prideva candidus „beo“, 424 mezra 

Bešičince u nahiji Polomje (Vidinski sandžak, 1560) 425 verovatno je 

deminutivni naziv od starobalkanskog bjeshkë u albanskom jeziku, 

koji potiče od lat. basilica, 426 kao i toponim Biserka kod ušća Toplice, 

koji se vezuje za crkvu Sv. Nikole, ili Biserka kod Plevalja (Gornje 

Podrinje), koji se vezuje za srednjovekovni manastir Sv. Trojice (oba 

toponima se pominju u XIV veku), a potiču od rumunskog refleksa 

biserică „crkva“ < lat. basilica, 427 kao i top. Đalu Biserca u ataru Brze 

Palanke u Negotinskoj Krajini. Po mišljenju Alekasandra Lome, glas z 

za meko grčko ( u nazivu visa Kutuzer na Zlatiboru (područje Stari 

Vlah), sela Kutuzero u istočnoj Bosni na Jadru i zaselka Kutezero na 

Glasinačkom polju, sva skoncentrisana oko srednjeg toka Drine, koja 

svedoče o nekadašnjem prisustvu bogumila, čiji je jedan od naziva bio 

kutugeri, ne može iz hronoloških razloga ići na račun slovenske druge 

palatalizacije, već se pre može „objasniti vlaškim posredstvom“. 428 

Veoma je zanimljiv i arhaičan slovenski oblik imena Kovilj u Starom 

Vlahu i Bačkoj < *Mьkovil-jь od lat. Michail (ch = k) 429 kao i toponim 

Smese u ataru sela Zagrađa kod Zaječara gde se nalaze ostaci katoličke 

bogomolje srednjovekovnih Sasa i koji potiče od lat. s(anctus) 

me(n)sa. Ime manastira Udrin u Bosni ukazivao bi, kaže Aleksandar 


424 M. Pešikan, O određivanju i smeštaju nekih imena iz dečanskih hrisovulja, 

Onomatološki prilozi II, Beograd, Odeljenje jezika i književnosti, Odbor za 

onomastiku SANU, 1981, 26, 81: Kundelj je u povelji međaš Tušilja (u međama 

susednog Gumništa pominje se kao Kundeđ), te tako svakako treba pročitati ime crkve 

KWNDL „Kondil”. 

425 Д. Боянич-Лукач, Видин и Видинският санджак през 15-16 век, София, 

1975, 122 (= Д. Боянич-Лукач, Видин). 

426 A. Loma, Rani slojevi hrišćanskih toponima, 5, 8, 14. 

427 A. Loma, Ibid, 5, 8, 14; A. Loma, Toponomastika i arheologija, Onomatološki 

prilozi X, Beograd, 1989, 22-23 (= A. Loma, Toponomastika). 


429 A. Loma, Ibid, 6-7.


Loma, na veoma ranu posvetu Sv. Andreji (lat. Andreas), a to je vreme 

„pre X-XI veka”(an- > ọ- > y-). 430 Dajući objašnjenje toponima 

soutâòulâ›ënâ, soudâèlënâ < Sanctus Julianus, Aleksandar Loma 

iznosi mišljenje da se „sa istom promenom lat. j- > dalm. ž- i sa 

drugom slovenskom palatalizacijom“ može objasniti „Žanjic ili 

Žanjice, uvala s ostacima starohrišćanske bazilike na poluostrvu 

Luštici naspram Herceg Novog“, a mi smatramo da je istoga porekla i 

toponim Zanjevačka crkva u ataru sela Zvezdan kod Zaječara, što se 

potvrđuje ostacima bogomolje iz XI-XII veka. 431 

U adstrate prvenstveno treba ubrajati i one toponime sa 

romanskim govorima proisteklim iz balkanskog vulgarnog latiniteta. 

Ovde ćemo navesti i toponim Smederevo, potvrđen 1019. godine u 

povelji Vasilija II (Gng

98 


komkanje, komkam i komkam se. 437 U vezi s imenom neslovenskog 

plemena Kričani u Crnoj Gori, Aleksandar Loma iznosi da potiče „od 

lat. Christiani, kao samonazvanje Romanâ hrišćanske vere u opoziciji 

prema paganskim Slovenima. Opoziciju paganus : christianus možda 

odražava predanje da se selo Pošćenje, u oblasti Kričima suparničkih 

Drobnjaka, nekad zvalo Pogana“. 438 Po mišljenju Lome, glasovni 

razvoj Christiani > Kričani je prihvatljiv sa gledišta romanske 

fonetike kako je objašnjavaju, Bursie (Bourciez) 439 i Puškariu 

(Puşcariu). 440 Loma u nastavku iznosi da „možda oblik Kričani 

odražava raniju fazu rumunskog razvitka zaustavljenog 

slavizacijom“. 441 

U vreme formiranja Prvog Bugarskog carstva, koje je 

obuhvatalo i prostore istočne Srbije sve do Morave, počela se 

upotrebljavati i Ćirilo-Metodijeva slovenska liturgija na 

staroslovenskom jeziku nakon dolaska Metodijevih učenika (Kliment, 

Naum, Angelarije i dr.) na dvor bugarskoga cara Borisa I Mihaila, i 

tako je krenula intezivna zamena latinske liturgije slovenskom i opšta 

slavizacija romanske duhovnosti krajem IX veka (886-893). 

Takvo stanje stvari na prostoru istočne Srbije, kao i na celom 

prostoru Bugarske, bilo je prekinuto ponovnim uspostavljanjem romanijske/vizantijske 

vlasti nakon 1003. godine. Vasilije II Bugaroubica 

je na teritoriji osvojenih bugarskih zemalja formirao Ohridsku 

arhiepiskopiju i svojim sigilionima 1019. i 1020. godine odredio 

poimence sve episkopije koje će njoj biti podređene. Sigilionom od 

1019. godine na prostoru današnje istočne Srbije zapovedio je „da ima 

episkop Braničevski u Braničevu (= Viminacium) i u Moravisku (= 

Margus) i u Sfenteromonu (= Smederevo) i u Gronši (= Gruža ili 

Grocka) i u Divisisku (= ?) i u Istaglangi (= Stalać) i u Brodarisku (= 

Veliki Gradac) 15 klirika i 40 parika“, 442 zatim „da ima episkop Niški 

437 M. Stanojević, Komka (Crkvena terminologija u narodnom govoru), Zbornik 

priloga za poznavanje Timočke krajine, III, Beograd, 1931, 98-99. 

438 A. Loma, Toponomastika, 22. 

439 É. Bourciez, Éléments de linguistique romane, Paris, 1956 4 , 210. 

440 S. Puşcariu, Die Rumanische Sprache, Leipzig, 1943, 288. 

441 A. Loma, Toponomastika, 22. 

442 S. Novaković, Ohridska arhiepiskopija u početku XI veka, Glas SKA LXXVI, 

drugi razred, 46 (1908), 36 (= S. Novaković, Ohridska arhiepiskopija): „5"Â JÎ< 

¦B4F6@B@< %D"


u samom Nišu i u Mokrome i u Komplu i u Toplici i u Sfeligovu (= 

Svrljig) 40 klirika i 40 paroha“, 443 a sigilionom iz 1020. godine je taj 

spisak dopunio Vidinskom episkopijom, gde je rečeno: „Zapovedamo 

da episkop Vidinski ima u gradovima svoga područja 40 klirika i 40 

parika“. 444 Navedene episkopije su se dobrim delom nalazile na 

prostoru današnje istočne Srbije, ali šta je sa Vlasima koji se, kako 

smo videli, pominju u izvorima na prostoru Braničeva i Timoka? 

Pored Vidininske episkopije, Vasilije II svojom poveljom iz 

1020. godine, nakon episkopije Rasa (‘CVF@

100 


Sl. 4. OHRIDSKA ARHIEPISKOPIJA – XI vek 

(Hrisovilja Vasilija II Bugaroubice – 1019) 1.1. Ohrid, 2. Prespa, 3. 

Kičevo, 4. Mokro; 2.1. Kastoria, 2. Gorica, 3. Koloneja, 4. Devol, Vojuša;


3.1. Glavinica, 2, Kanina; 4.1. Moglen, 2. Prosek, 3. Ostrovo, 4. Morihovo; 

5.1. Veles, 2. Prilep, 3. Pelagonia, 4. Bitolj; 6.1. Strumica, 2. Radovište, 3. 

Konča; 7.1. Morovižd, 2. Kozjak, 3. Slavište, 4. Zletovo, 5. Pijanec, 6. 

Maleševo; 8.1. Velbužd, 2. Stob, 3. German; 9.1. Trijadica, 2. Pernik, 3. 

Sukovo, 4. Znepolje; 10.1. Niš, 2. Mokro, 3. Kabl, 4. Toplica, 5. Svrljig; 

11.1. Stalać, 2. Brodarisk, 3. Braničevo, 4. Morava, 5. Grocka, 6. 

Smederevo; 12.1. Beograd; 13.1. Dmitrovica; 14.1. Skoplje, 2. Vinač, 3. 

Lukova; 15.1. Prizren, 2. Hvosno, 3. Leskovec; 16.1. Lipljan; 17.1. Servia. 

(Hrisovulja Vasilija II Bugaroubice – 1020) 18. Vidin; 19. Ras; 20. 

Černik; 21. Janjina; 22. Butrinto; 23. Himara; 24. Drinopolj; 25. Oreja; 

26 Koželj; 27. Petra (Sagudania); 28. Vlaška; 29. Stagi; 30. Grevena; 31. 

Veria; 32. Dristra. 

Organizacija se održala i usavršila nešto kasnije kada, u vreme 

vladanja Aleksija I Komnena (1081-1118), srećemo, u jednom spisku 

episkopija, episkopiju „Vlaha“ (º %8VPT

102 


prezbiter Vlaha“ (Crancus presbiter Blaccus). 449 U Hrvatskoj je bilo 

Vlaha pravoslavne vere, što se može videti iz pisma krbavskog 

episkopa Nikole, koje je upućeno splitskom arhiepiskopu 1396. 

godine (Murlachi nullam decimam solvunt, nec tempore meorum 

predecessorum solverunt), 450 ali i Morovlaha, koji su bili katoličke 

vere, kao što su npr. bili oni pri crkvi Sv. Ioana u Lici iz 1433. godine. 

Sl. 5. Katedralna crkva manastira Lapušnje 

kod Krivog Vira – XIV vek 

Vlaškoj episkopiji nestaje svaki trag, verovatno zato što se „pod 

Srbima nije više radovala jednom iznimnom postupku“, koji 

„predstavlja jedan izuzetak u odredbama kanonskih prava istočne 

crkve“ radi „formiranja jedne episkopije bez vlastitog teritorija“, što, 

pored ostalog, ukazuje na populaciju koja nema sopstvenu teritoriju. 451 

Na osnovu pisama arhiepiskopa Homatiana, Ohridska dijeceza je 

1218. godine imala 14 episkopija, među koje se ubraja i Vlaška, a 

449 

K. Jireček, Vlasi i Mavrovlasi u dubrovačkim spomenicima, Zbornik 

Konstantina Jirečeka, I, Beograd, 1959, 201. 

450 S. Dragomir, Vlahi, 137, 138. 

451 Ibid, 137, 138.


1223. godine, u vreme uspešne vladavine Ioana Asena II (1218-1241), 

Homatijan je uspeo pridodati svojoj arhiepiskopiji još dve episkopije, 

Verijsku i Servijsku, pa ih je, dakle, s Vlaškom episkopijom ukupno 

imala 16. 452 Ali, za vreme vladanja kralja Milutina (1282-1321), 

Vlaškoj episkopiji očigledno nije prijalo srpsko gospodstvo, jer se 

njeno sedište seli na jug, u Hlerin ili Prilep, gde se pominje 1335. 

godine. 453 

Sl. 6. Tlocrt katedralne crkve manastira Lapušnje 

kod Krivog Vira – XIV vek 

Do raspada Srpskog carstva 1366. godine Ohridska dijeceza 

imala je samo 11 episkopija, među kojima se pominje i Vlaška, 454 da 

bi kasnije – po mišljenju S. Dragomira – verovatno definitivno 

nestala, 455 mada postoje opravdane indicije da se sa seobom Vlaha ka 

severu u vreme pre i po dolasku Turaka sedište Vlaške episkopije 

moglo smestiti krajem XIV veka u crkvi manastira Lapušnje kod 

452 И. Снегаров, История I, 193. 

453 S. Dragomir, Vlahi, 137. 

454 И. Снегаров, История I, 339. 

455 S. Dragomir, Vlahi, 137.

104 


Boljevca, koju je sagradio vlaški vojvoda Radul I na prostoru 

Vidinske mitropolije. 456 O tome kakvo je bilo stanje pod turskom 

vlašću, spomenuli smo već ponešto na osnovu turskih popisnih deftera 

XV-XVI veka. O ovom problemu, inače, spremamo posebnu studiju, 

u kojoj ćemo izneti mnogo više detalja i izvora, na osnovu kojih ćemo 

dobiti objektivniju sliku o hrišćanstvu romanskog/rumunskog stanovništva 

Balkanskog poluostrva, pa samim tim i današnje severoistočne 

Srbije. 

* * * 

Kada je u pitanju upotreba rumunskog jezika u školama, Đorđević 

kaže da „upotreba rumunskog jezika nikada nije zabranjena u 

školama u Srbiji, iz jednostavnog razloga što je nije ni bilo“ (str. 37). 

Na pretpostavljeno pitanje, a zašto je nije bilo, Đorđević kaže: zato što 

„Rumuni nikada nisu imali potrebu za nastavom na rumunskom, pa je 

nisu ni tražili“. Rumuni, rekao bih, nisu imali potrebu za nastavom ni 

na srpskom jeziku, ali su je ipak dobili. Prema popisu iz 1900. godine 

u Srbiji je bilo 116.812 Rumuna, od kojih je samo 32.556 „znalo 

pored rumunskoga još i srpski“. Kako se onda nije došlo na ideju da 

im se u školama uvede maternji rumunski jezik? Po mišljenju 

Đorđevića, „srpske škole su ih u potpunosti zadovoljavale, kao i 

srpska nastava“, pa se stiče utisak da ih rumunska nastava ne bi 

zadovoljila. Srpska nastava za Rumune u Srbiji, po mišljenju 

Đorđevića, je „sasvim dovoljna da odgovori njihovim zahtevima na 

pijaci, u vojsci ili pak u poslovima sa vlastima“ (str. 37-38). 

Pretpostavljamo, iz navedenog, da Đorđević u njima nije video ljude 

koji imaju i svoje duhovne potrebe, ljude koji bi želeli da na svom 

maternjem jeziku razvijaju svoju duhovnu kulturu, već „prave divljake“, 

kako ih naziva u svojoj knjizi Iz Srbije kneza Miloša. 457 

456 Gh. Zbuchea, Românii timoceni – Rumuni u Timočkoj krajini, Timişoara, 2002, 

33: „Ne znamo tačno da li je timočka zona bila podložna episkopu iz Vidina ili 

novoosnovanoj episkopiji za Vlahe”, a nešto dalje na 37. strani kaže: „Prema tome, ne 

može se isključiti hipoteza da je tadašnji arhiepiskop Hariton Severinski imao u svojoj 

nadležnosti i crkvene ustanove Rumuna sa druge strane Dunava koji su služili 

liturgiju na istom jeziku kao i njihova braća koja žive na severnoj obali Dunava.“ 

457 Tih. R. Đorđević, Iz Srbije kneza Miloša (Stanovništvo - naselja), Beograd, 

1924, 112.

KRITIČKI OSVRT NA NENASLOVLJENI 

PREDGOVOR I POGOVOR RADOMIRA RAKIĆA 

„TIHOMIR R. ĐORĐEVIĆ I VLASI” 

Neposredan povod Rakićevog poduhvata bilo je, kako smo već 

istakli, dopunjeno izdanje Đorđevićevog putopisa iz 1906. 

godine uz „istaknuti podnaslov“ kojeg – kako kaže Rakić – 

nije bilo u originalu, Zaboravljeni Rumuni, a sa prevodom i na 

rumunskom (štampano obrnuto), s druge strane knjige: Dr. Tihomir R. 

Georgevici, Printre Românii noştri – Note de călătorie ...“ 458 u izdanju 

Ariadnae filum (2004). Rakić ima potrebu da istakne boldiranom 

grafijom da je ovde reč o „ponovljenom rumunskom prevodu (K. 

Konstante) objavljenom u Bukureštu 1943. godne“, i nastavlja, kao da 

je koga ulovio in flagranti u kakvom nedopustivom činu, rečima: 

„dakle u vreme Antoneskuove vojno-fašističke 459 vlade Kraljevine 

Rumunije, u veliko-rumunskoj nacionalističkoj antologiji Românii din 

Timok I (str. 47-109)“, 460 kao da u vreme kvislinške 461 Nedićeve vlade 

458 R. D. Rakić u predgovoru knjige Tihomira R. Đorđevića Istina u pogledu 

Rumuna u Srbiji, Bor, 2006, 5. 

459 Fašizam prema lat. fasces označava vladavinu reakcionarnih i imperijalističkih 

predstavnika krupnog kapitala, vlasnika fabrika oružja, velikih banaka i 

veleposednika, nastao je u Italiji, a kasnije u Nemačkoj i Japanu, a fašista je član 

fašističke stranke ili pristalica fašizma. 

460 Români din Timoc, Culegere de izvoare ingrijită de C. Constante şi A. 

Golopentia, Bucureşti, 1943. U ovom zborniku su objavljeni sledeći tekstovi: F. 

Kanitz, Serbien, Historisch – ethnographische Reisestudien – aus der Jahre 1859- 

1868. Cap. IV. Die Romänen, Leipzig, Verlag von Hermann Fries, 1904 (13-21); Tih. 

R. Đorđević, Kroz naše Rumune – putopisne beleške, Srpski Književni Glasnik, vol. 

XVI, Beograd, 1906 (str. 25-109); A. Popovici, Mémoire sur les Roumains des Serbie, 

adressée à la Confairence de la Paix, Paris, 1919 (str. 113-125) i T. R. Georghevitch, 

La Verite sur les Roumains de Serbie, Paris, 1919 (str. 129-149).

106 


u Srbiji, koju su postavile nemačke okupacione snage, nije bilo sličnih 

izdavačkih poduhvata, a kojih se, verujem – po mišljenju Rakića – 

treba da odreknemo, a možda i da ih spalimo. 

Sl. 7. Manastir Krepičevac kod Jablanice – XIV vek 

To priređivaču Rakiću, nije bilo dovoljno, pa nam u jednoj 

rečenici svoga predgovora otkriva svoje „dobre“ namere: po njemu su 

Vlasi Srbije etnička grupa „čiji se pripadnici inače i sami zovu Vlasi“ i 

da se „od vremena stvaranja rumunske države od kneževine Vlaške i 

Moldavije 1862. godine, nacionalno skoro stopostotno (Vlasi – prim. 

S.G.) smatrali (i smatraju) Srbima“. Na ovaj način Rakić zamera 

Đorđeviću što je „koristio tada službeni naziv ’Rumuni’“ i pokušava 

reći da je trebalo da Đorđević stanovništvo doseljeno iz Vlaške u 

Srbiju do 1862. godine zove Vlasima i u XX veku, a samo ono 

461 Kvisling, pl. kvislinzi prema Vidkunu Kvislingu (Quisling), predsedniku 

norveške vlade pod nemačkom okupacijom 1940-1945. godine i označava pomagača, 

saradnika, slugu okupatora.


stanovništvo koje je doseljeno u Srbiju nakon formiranja Rumunije 

(1862) može nazivati Rumunima, kao da nije reč o istom entitetu ili 

nacionalitetu. Pretpostavljamo, da se, po mišljenju Rakića, može reći, 

da srpsko stanovništvo Raške kralja Milutina nije istoga porekla s 

onim koje je živelo u Srbiji kralja Dragutina, odnosno da stanovništvo 

srednjovekovne Raške danas ne smemo zvati srpskim već raškim, što 

je, razume se, samo problem determinacije ili sinonimije, a ne suštine. 

To je u biti isto stanovništvo kako ga god mi danas nazivali. Na stranu 

neistina da se tobož pripadnici Vlaha u Srbiji „i sami zovu Vlasima“. 

Pripadnici Vlaha u Srbiji, u međusobnoj komunikaciji na rumunskom, 

sami sebe nazivaju Rumâńi, tj. Rumuni, a taj isti narod Srbi nazivaju 

Vlasima. To je isto kao kada npr. Srbi Germane nazivaju Nemcima, a 

Francuzi Alamanima, itd. Iz navedenog se može zaključiti da ti nazivi 

predstavljaju samo sinonime i da su Vlasi i Rumuni jedan narod, kao 

što su to Germani, Nemci i les Almans. 

Radomir Rakić svoju tezu o Vlasima, koji su nastali 

premeštanjem srpskoga stanovništva u jednoj od mnogih bežanija pred 

navalom Turaka na prostor današnje Rumunije, odakle su se, po 

oslobođenju Srbije od Turaka 1833. godine, vratili kao povlašeni Srbi, 

razrađuje, doduše veoma naivno i bez naučne akribije koja mu 

očigledno nije svojstvena, u pogovoru Tihomitr R. Đorđević i Vlasi – 

(Etno-politikološki ogled). Koje li ironije! Umesto da svoj pogovor 

naslovi Tihomir R. Đorđević i Rumuni, on, čoveka koji je celog života 

govorio o Rumunima u Srbiji, nemajući nikakvog respekta prema 

njemu ispravlja i dopunjuje, a reklo bi se, i podučava. Ali, teza da su 

Rumuni Srbije zapravo Vlasi, a da su Vlasi samo povlašeno srpsko 

stanovništvo, nije originalno njegova, već Jovana Cvijića, koju prvi 

put iznosi na Mirovnoj konfrenciji u Parizu 1919. godine, imajući pred 

sobom Đorđevićev članak o kojem sam ovde govorio. 

Govoreći o knjizi Đorđevića (Kroz naše Rumune, 1906), Rakić 

na više mesta u listu Beležnica 462 uporno ističe da je to „njegov 

neveliki rad“ ili da je „reč ... o članku ... od svega devedesetak strana“ 

ili da su „u pitanju ... ’putopisne beleške’, dakle ne naučni rad“, sve sa 

jednim ciljem, da se što je moguće više omalovaže premise do kojih je 

došao Đorđević 1906. godine. Radi omalovažavanja, Rakić nastavlja 

462 R. D. Rakić, „Zaboravljeni Rumuni”?, Beležnica – Narodna biblioteka, Bor, 

br. 11, god. 6 (jesen-zima 2004), 32-37.

108 


da je to bila „klasična etnografija koja se služila primerom Herodota...“, 

dajući dodatno objašnjenje (str. 50, nap. 9) da je Đorđevićev 

rad Kroz naše Rumune pisan „onako kako je Herodot, ’otac 

etnografije’, govorio za svoj rad, da je to ’istoria apodeksis’, što, 

prema Milošu Đuriću, znači: ’prikazivanje onoga što je doznao, 

doživeo i proučio’“. Prvo, moramo priznati da smo ovde prvi put 

doznali da je Herodot „otac etnografije”, a ne otac istorije, drugo, 

kojim činjenicama inače barataju etnolozi ako ne onim što su doznali 

od svojih kazivača, ili antropolozi ukoliko i sami ne dožive ono što 

proučavaju, 463 ili istoričari ukoliko ne onim podacima koje su najpre 

doznali, a zatim i proučili. 

Rakić zatim kaže da nakon statističkih podataka koje Đorđević 

iznosi, „sledi prikaz Đorđevićeve ekskurzije koji izlaže kao pravi 

putopisac“, kao da putopisi nisu prvorazredni istorijski izvori, ali mu i 

to nije dovoljno, pa nastavlja da „osim turističkih utisaka, beleži – gde 

više, gde manje – tek po koji etnografski podatak“. Kada daje opis 

sela Brestovca, Đorđević – po mišljenju Rakića – „iznosi nešto više 

etnografske građe, ali i to ovlašno i bez sistematičnosti“, što, dakle, 

znači, da Đorđević ni etnografiji nije dorastao. Dok ispisujemo ove 

redove, pitamo se da li je Rakić ikada sproveo neko svoje terensko 

proučavanje i, ako jeste, u kojim je studijama objavio svoje naučne 

rezultate. 

Na jednom mestu Rakić naziva Đorđevića „mladi naučnik“, a 

malo dalje njegovu knjigu Kroz naše Rumune od devedeset i više 

strana naziva „Đorđevićevo delce“, koje je – po njegovom mišljenju – 

ugledalo svetlost dana „sa nesrećnim naslovom“. On kaže da je 

Đorđević „naučno nedovoljno odmerenog pristupa i stava“ i još 

jednom, na kraju svoga osvrta u listu Beležnica, iznosi paušalnu ocenu 

Đorđevićevog putopisa Kroz naše Rumune, da je to „njegovo mladalačko 

shvatanje“. 

Rakić ovakvim ocenama želi minimizirati kvalitete Đorđevićevog 

putopisa Kroz naše Rumune i u predgovoru i u pogovoru 

napisanom povodom Đorđevićeve brošure Istina u pogledu Rumuna 

Srbije, koju on priređuje. To čini paušalnim ocenama, bez argumenata, 

govoreći da je to „njegov rani putopis“ i tome slično, samo sa 

463 B. Malinovski, Argonauti zapadnog Pacifika, Beograd, 1979.


ciljem da prikaže Đorđevića kao nedovoljno zrelog naučnika te, 1906. 

godine. Moramo naglasiti još jednom da je Đorđević 1891. godine 

diplomirao na istorijsko-filološkom odseku Velike škole u Beogradu, 

doktorirao 1902. godine u Minhenu, postao član međunarodnog 

udruženja Gypsy Lore Society u Londonu i već juna 1906. godine, na 

tada osnovanoj Katedri za etnologiju, postavljen je za profesora 

docenta Filozofskog fakulteta u Beogradu. Svejedno, to mu ne smeta 

da rečima omalovažavanja etiketira Đorđevićevu knjigu Kroz naše 

Rumune i da zatim omanji, rekao bih etno-politikološki ogled 

Đorđevića prikaže kao rad već zrelog naučnika. Ovaj Đorđevićev 

ogled je poslužio, ponavljamo, isključivo srpskoj delegaciji na 

Mirovnoj konferenciji u Parizu prilikom razgraničenja Kraljevine SHS 

i Kraljevine Rumunije. Dakle, imao je politički i čisto pragmatičan 

karakter. Ali zato, kada „nekolicina rumunskih šovinista i otpadnika“ 

(str. 12) citiraju Đorđevićeve putopisne beleške, po Rakićevom 

mišljenju, oni zloupotrebljavaju njegovo ime i povređuju njegov 

naučni ugled (str. 59). Kako kad zatreba, Đorđević čas ima naučno 

nedovoljno odmeren pristup i stav, čas ima naučni ugled. 

Đorđević je – po Rakićevom mišljenju – posle članka iz 1906. 

godine „već u ratnim, a pogotovo poratnim godinama, znatno ispravljao 

svoje bezrezervno tretiranje Vlaha kao Rumuna“, ali je navodno 

„tu štetu teško bilo ispraviti“. Razume se da je ovo još jedan neuspeo i 

veoma degutantan i nasumice izrečen sud koji pada u vodu pred 

navodima samog Đorđevića, koji u uvodnom izlaganju svoje brošure 

Istina u pogledu Rumuna u Srbiji (1919) kaže da donosi „sažetak ... 

saznanja vezanih za Rumune u Srbiji, i to na ’naučan i nepristrasan 

način’“, i nastavlja da njegove „studije nisu ni na kakav način 

promenile činjenice i utiske iz 1906. godine, već su, naprotiv, 

poslužile samo da ih potkrepe i iskristališu“. 464 Moj komentar je 

svakako suvišan. Na ovaj način, koliko mi je poznato, prvi put u 

istoriji je kritikovan rad jednog naučnika zato da bi se isticao drugi rad 

istoga naučnika, i to posthumno, nakon ravno sto godina! 

Pri samom kraju svoga Predgovora Rakić iznosi da se, „radi 

stvarne i pune istine o tzv. ’zaboravljenim Rumunima izvan 

Rumunije’, u ovoj knjižici štampa prvi put prevedena na srpski ’Istina 

464 T. R. Đorđević, Istina u pogledu Rumuna u Srbiji, Bor, 2006, 15 (u 

priređivačkom poduhvatu mr Radomira D. Rakića).

110 


u pogledu Rumuna u Srbiji’ s engleskog, odnosno francuskog, jezika“ 

(str. 7). 

Sl. 8. Tlocrt manastira Krepičevca kod Jablanice – XIV vek 

To nije istina. Ono što je Đorđević hteo iz svog članka objaviti 

na srpskom jeziku, objavio je sâm još 1924. godine u drugom 

poglavlju svoje knjige Iz Srbije kneza Miloša (stanovništvo – naselja). 

Tako je recimo Đorđevićev članak iz 1919. godine koji je ponovo 

objavljen u Rakićevom izdanju 2006. godine, na strani 16, 17, 18, 21- 

22, 24-25, 30 itd, bio već objavljen 1924. godine, na strani 91, 91-92, 

92, 92-93, 94, 94-95, 96 itd (Prilog III). 

Rakić nas u svom nenaslovljenom predgovoru u duhu Evropske 

konvencije o ljudskim pravima podučava: „Ako Vlah iz Vlaške, možda 

i bližeg ili daljeg porekla Srbin, ili Vlah iz stare Makedonije, iz


Moldavije, Galicije, ili bilo kojeg drugog kraja jugoistočne Evrope i 

sveta, želi da bude i da se iskazuje kao Rumun, to je njegovo ljudsko, 

političko, ustavno, moralno i svako drugo pravo. Kao što mu, s druge 

strane ne treba smetati ni braniti da se smatra Srbinom i tako 

izjašnjava. Pogotovo, ni jedno ni drugo ne nekom demagogijom, 

frazeologijom, ubeđivanjem, pritiscima, neistinama... Takva nenaučna 

i politikantska propaganda nipošto se ne sme dozvoliti i ova 

naša knjižica se nudi čitaocima upravo radi poštenog i svestranog 

obaveštavanja“ (str. 8). Poslednjom rečenicom aludira na Đorđevićevu 

knjigu Kroz naše Rumune, koja je, po mišljenju Rakića, verovatno 

„nenaučna” ili „politikantska propaganda” zato što je ponovo 

objavljena u izdanju Društva za kulturu Vlaha – Rumuna 

severoistočne Srbije „Ariadnae filum“ i svakako zato što je bila izdata 

uz finansijsku pomoć Departmana za Rumune van Rumunije. To je, 

po mišljenju Rakića, u najmanju ruku, teorija zavere protivu srpskoga 

naroda, kojom su se doskora služili i poklonici Miloševićevog 

totalitarnog režima. 

Gospodin mr Radomir D. Rakić u svom pogovoru Tihomir R. 

Đorđević i Vlasi (Etno-politikološki ogled) iznosi svoju teoriju da 

stanovništvo Srbije o kojem govori profesor Tihomir Đorđević nije 

rumunsko već vlaško, koje je zapravo poreklom, usled istorijskih 

okolnosti, povlašeno srpsko stanovništvo. Rakić u pogovoru kaže da 

se, „istina malobrojni rumunski nacionalisti, skoro sto godina nakon 

Đorđevićevog putopisa, pozivaju... na njegovo mladalačko shvatanje 

kao na, kažemo to bez ironije, svojevrsno ’Sveto pismo’ Vlaha koji su, 

po njima, Rumuni“ (str. 76). 

Rakić svojim pogovorom „Etno-politikološki ogled” verovatno 

želi dodatno da pojasni naslov svoga pogovora „Tihomir R. Đorđević 

i Vlasi“, a pojam Vlasi naglašava kurzivom iako je akademik 

Đorđević u svojim radovima dosledno koristio isključivo naziv 

Rumuni. Ali, šta Đorđević, akademik Srpske kraljevske akademije, 

može znati o tome? Rakić je svakako „najpozvanije stručno“ lice koje 

može stati na bastion srpstva, ispravljajući i dopunjujući Đorđevićevo 

delo makar to činio i posthumno. Pitamo se, nije li možda Rakićev 

„Etno-politikološki ogled“ jedna degutantna etno-politikantska 

propaganda kojom poziva čitaoce protiv demagogije „o tobožnjim 

navodnim prednostima i koristima od ovakvog ili onakvog

112 


izjašnjavanja“. 465 Rakić u svom tekstu naglašava da njegove „naučne 

odredbe striktno razdvajaju kategorije etniciteta i nacionaliteta“ i, kao 

što ćemo videti, u najmanju ruku, priprema nas za daljnju edukaciju, 

kako bismo umeli razaznati šta je etnos a šta nacija, jer tobože ta 

pitanja „ni u našoj etnološkoj nauci... u sociologiji, pravnoj nauci, 

demografiji, politikologiji, i politici... nisu shvaćena – a, naravno, ni u 

praksi prihvaćena pa se ti pojmovi zaista nepotrebno uveliko 

brkaju“. 466 Zato će on, na samo nekoliko stranica svoga pogovora, 

pretpostavljamo kao najpozvaniji, razrešiti i pojasniti čitaocima ove 

pojmove. 

U prvih nekoliko stranica svoga Pogovora Rakić upoznaje 

čitaoce sa Đorđevićevom biografijom i bibliografijom u više navrata, 

umanjujući značaj njegovih putopisnih beleški Kroz naše Rumune na 

taj način što kaže da je to njegov neveliki rad, knjižica ili samo oveći 

članak, ali svakako ne i ozbiljna knjiga koja ima svega devedesetak 

strana. On kaže: „Kao što i sam autor (= Đorđević – prim. S.G.)... 

podnaslovom ističe, u pitanju su ’putopisne beleške’, dakle, ne naučni 

rad“, i nastavlja da je to bila „klasična etnografija, u doslovnom 

smislu te reči“. Etnografija je, naprosto, rezultat svakog etnološkog i 

antropološkog rada i pitamo se, da li je Rakić ikada čuo za onoliku 

postmodernu raspravu o etnografijama i njihovim validnostima ako za 

Đorđevićev putopis veli da je „klasična etnografija”. Đorđevićev 

putopis je putopis, kao što je rečeno u podnaslovu njegovog dela, a ne 

„klasična etnografija”. Uostalom, Đorđević nije mogao pisati 

etnografiju pored ostalog i zato što je informacije, po svemu sudeći, 

dobijao od Srba, tj. iz druge ruke, kao što vidimo na primeru priče o 

batini koja se kod Rumuna stavljala u grob. 

Interesantni su komentari Radomira Rakića za Đorđevićeve 

tabele statističkih podataka zvaničnih popisa (1834, 1841, 1843, 1854, 

1859, 1863, 1884, 1890, 1895, 1900) o Rumunima. On kaže da su se 

„zasnivali na izjašnjavanju o maternjem jeziku pa na osnovu toga, 

budući da je on (= rumunski jezik – prim. S.G.), od stvaranja 

Rumunije, 1862, zvanično tretiran kao ’rumunski’ – mehanički su – 

kako smo već spomenuli – ubrajani u kategoriju ’Rumuni’“. Po njemu 

dakle, maternjim rumunskim jezikom su mogli – karikiramo – govoriti 

465 Ibid, 8. 

466 Ibid, 68.


i Srbi. Pa jeste, i danas mnogi u Srbiji odlično govore, recimo, 

engleski, ali niko od njih ne veruje da je Englez ili da je makar 

engleskog porekla. Nekada se i današnja Srbija zvala Raška, pa svejedno 

nikom ne pada na pamet da su Rasciani bili nešto drugo osim 

Srbi. Rakić kaže i da popisi koje Đorđević navodi nisu pouzdani. 

Moram priznati da se sa ovim u potpunosti slažem. On kaže da je to 

tako „pogotovo što se (popisi – prim. S.G.) oslanjaju samo na 

subjektivno izjašnjavanje“. Valjda je subjektivno svako izjašnjavanje 

koje zavisi od osećanja pojedinaca, koja se formiraju vaspitanjem i 

obrazovanjem unutar svakog nacionalnog kulturnog miljea? 467 

Da bi utemeljio svoje stavove, Rakić poseže za izjavom antropogeografa 

Mih. J. Miladinovića, koji, govoreći o etničkoj kompoziciji 

oblasti Požarevačka Morava, za isti i nešto kasniji period, kaže da „po 

jačini na treće mesto (posle timočko-braničevske i kosovske struje 

naseljavanja) dolaze vlaški doseljenici koji učestvuju sa 13,14% po 

broju rodova... Ni svi ovi Vlasi koje smo kao takve označili ne 

smatraju sebe za Vlahe već za Srbe. Kao Vlahe označili smo 20 

rodova sa 251 kućom više no što su se sami zapisali prilikom 

poslednjeg popisa stanovništva od 31. I 1921. god.“ To je još jedan 

dokaz više da su podaci sa popisa krivotvoreni. A to da „su se sami 

zapisali prilikom poslednjeg popisa“, ne može biti tačno, jer je mnoštvo 

Vlaha, i pored intenzivne srbizacije putem nastave na srpskom 

jeziku, bilo nepismeno. Miladinović još kaže da vlaških 20 rodova sa 

251 kućom „sebe smatraju za srpske i čak smatraju za uvredu da im 

se kaže da su Vlasi. I sam jezik kojim Vlasi govore nije čist rumunski 

jezik, no neka mešavina od rumunskih i srpskih reči, kakvom su 

mešavinom govorili i kad su se doselili.“ To je Rakiću bilo dovoljno 

da zaključi: „Bio je to, dakle, sasvim prirodan, spontan proces 

njihovog slobodnog srpskog nacionalnog osvešćivanja i normalne, 

ljudske, želje za integrisanjem u većinsku sredinu a nipošto asimilatorski 

proces prisilnog ’posrbljavanja’“ (str. 52). Đorđević u svojim 

delima kao i Miladinović u svom delu Požarevačka Morava nigde ne 

pominje prisilno posrbljavanje, pa ne razumem zašto se Rakić brani 

467 T. H. Eriksen, Etnicitet i nacionalizam, XX vek, Beograd, 2004; M. Prelić, Neki 

problemi proučavanja etniciteta/etničkog identiteta u kulturnoj antropologiji, 

Etnologija i antropologija: Stanje i perspektive, Zbornik Etnografskog instituta SANU 

21, Beograd, 2005, 199-207.

114 


da „asimilatorski proces prisilnog ’posrbljavanja’“ u Srbiji nije postojao. 

Braneći se, on zapravo razotkriva prisilno posrbljavanje. Proces 

posrbljavanja Miladinović je, u svom delu Požarevačka Morava, opisao 

sledećim rečima: „Velike su promene izvršene kod ovog stanovništva 

u međuvremenu od 1898. g, kada sam prvi put obilazio oblast, i 

1923. kada sam je poslednji put obišao. Pre 25 god. mogao se često 

čuti vlaški jezik i videti vlaška nošnja, a sad je svega toga vrlo malo, i 

to samo kod staraca i baba, dok su ostali posrbljeni.“ Dalje, on iznosi 

faktore posrbljavanja: „pored škole, crkve i vojske [to su] i sklapanje 

bračnih veza između Srba i Vlaha, pri čemu Srpkinja ovde posrbljava 

vlašku kuću i zavodi bolji red i čistoću (čega u vlaškim kućama 

nema)“. 468 Ovo samo govori o tadašnjem porastu srpskog nacionalizma 

u vremenu od popisa iz 1900. do popisa iz 1921. godine, posebno 

nakon pobede u Prvom svetskom ratu, kada Rumuni iz popisa stanovništva 

Srbije nestaju na račun Vlaha, koji su se pojavili i koji, po teoriji 

nastaloj u Cvijićevom loncu, a koja na žalost i danas ima svoje pobornike 

u naučnom i političkom establišmentu Srbije, predstavljaju samo 

rumunizovane ili povlašene Srbe. 

Zanimljiva je Miladinovićeva opaska, koju oberučke prihvata i 

podražava Rakić, da vlaške porodice „sebe smatraju za srpske i čak 

smatraju za uvredu da im se kaže da su Vlasi“. Rakić naprotiv kaže da 

se veliki broj ljudi „ovog kraja (tj. istočne Srbije – prim. S.G.) ... ne 

stide svog vlaškog identiteta“ valjda zato, što se oni „nikako ne 

smatraju Rumunima u nacionalnom smislu“. Iznosi i samo njemu 

poznate činjenice, da Vlasi zato „ne prihvataju ni rumunski jezik, ni 

Rumunsku pravoslavnu crkvu“. Na žalost, Rumunima ili svejedno 

Vlasima južno od Dunava, na prostoru od Morave do Timoka, niko 

nikad nije ponudio ili makar dozvolio rumunski jezik u nastavi i 

bogosluženju, već je, naprotiv, ceo svet upoznat sa problemima koje 

danas ima rumunska ili vlaška zajednica oko već izgrađene rumunske 

crkve u selu Malajnica. Protojerej ikonom stavrofor Bojan Aleksandrović, 

paroh malajnički i sveštenik rumunskog pravoslavnog protonamesništva 

Dacia Ripensis, ima velike probleme, poznate i međunarodnoj 

zajednici, sa lokalnim i republičkim vlastima Srbije, koje su, 

između ostalog, donele akt, potvrđen od strane Skupštine opštine 

468 Mih. J. Miladinović, Požarevačka Morava, Naselja i poreklo stanovništva, 25, 

Beograd, 1928, 47.


Negotin, o rušenju rumunske pravoslavne crkve u Malajnici, a zatim 

optužile i osudile pomenutog protojereja pred opštinskim sudom u 

Negotinu. 

Sl. 9. Donatori (Georgina – Zoja – Manojlo) 

Priprata manastira Krepičevac – XIV vek 

Kada je u pitanju jezik, Miladinović iznosi, a Rakić preuzima i 

podržava njegovo mišljenje, da „sam jezik kojim Vlasi govore nije čist 

rumunski jezik, no neka mešavina od rumunskih i srpskih reči, kakvom 

su mešavinom govorili i kad su se doselili“. Miladinoviću se nekako 

može oprostiti jer u vreme pisanja svoga rada Požarevačka Morava

116 


nije imao pri ruci etnografske zapise na rumunskom jeziku sa prostora 

istočne Srbije, ali se Rakiću ne može oprostiti, jer je 2000. godine na 

svetlost dana izašao zbornik takozvanih petrecătura – pesama za 

ispraćaj duše pokojnika u raj, 469 koje su zabeležene sistemom fonetske 

ortografije u selima Braničeva, Zvižda, Kučeva, Mlave, Homolja, Resave, 

Crne Reke i Pomoravlja, kao i 2002. godine zbornik bajanja 470 

koja se takođe koriste u kultu mrtvih Rumuna ili Vlaha severoistočne 

Srbije. Čitajući ih, i sâm se mogao uveriti da li je jezik kojim su 

pevane petrekature ili izgovarana bajanja „mešavina od rumunskih i 

srpskih reči“ ili je reč o banatskom i oltenskom govoru muntenskog 

dijalekta rumunskog jezika koji se protežu i na prostore današnje 

Rumunije. 

Ovde ću za primer navesti pedesetak stihova petrekature iz 

Ranovca (Mlava), koju mi je zapevala Dragina Mutuljević (Dragińa a 

lu Peroń, rođ. 23.02.1923 u Ranovcu) 1. oktobra 1997. godine: 

RĂNOĂŢ I 

La vaùe, la zavrńit, 

Mar®e Brad m®-a rasarit, 

Cu vîrvăr®u păn-la śer®, 

Şî cu pëaùe đospră măr®, 

5 Dî la vîrf păn-la pamînt, 

Tot ®e aur şî arźint, 

Dëamńe nu ®e pră pamînt. 

¬acă al mortu m®-aźunźa-re, 

Şî dă Brad s-apropi®a-re 

10 Şî-nśep®a dă să ruga-re: 

“Brađe, Brađe, fraća-Brađe, 

¬a pùacăţ vîrvăriùi-re, 

Dă să-m su®u spaćiùi-re”. 

Da şî Bradu aşa-® spuńa-re: 

15 “Nu poś, nu poś să ù-apùec, 

RANOVAC I 

Ka dolini, ka zalasku, 

Veliki je Bor nikao, 

Sa vrhom je sve do neba, 

Krošnjom je on sve do mora, 

5 A od vrha sve do zemlje 

Sav je od srebra i zlata, 

Na zemlji ga, Bože, nema! 

Evo pokojnika, stiže, 

Do Bora se približio 

10 I on poče da se moli: 

“Bore, Bore, brate Bore, 

Deder prigni vrhe svoje, 

Svoja pleća da ja dignem.” 

Bor mu tada ’vako reče: 

15 “Prignuti ih ja ne mogu, 

469 S. Gacović, Petrecătura (pesma za ispraćaj pokojnika) u Vlaha Ungurjana, 

Zaječar, 2000, 1-257. 

470 S. Gacović, Bajanja u kultu mrtvih kod Vlaha severoistočne Srbije, Beograd, 

2002, 1-185.


Că-n vîrvăriùi d-a mńaùe, 

Ńagră şo®ma m®-a pu®at. 

Şî şo®ma va iscońa-re, 

Tëaće-n ra® va dăşkiđa-re”. 

20 Da ®ar mortu proruga-re: 

“Brađe, Brađe, fraća Brađe, 

¬a pùacăţ miźlëaśiùi-re 

Dă să-n su®u braţîùi-re”. 

Da şî Bradu aşa-® spuńa-re: 

25 “Nu poś, nu poś să ù-apùec, 

Că miźlëaśiùi d-a mńaùe 

Galbin şŸarpe m®-a pu®at. 

Cîn şŸarpe va śu®era-re, 

Tëaće ra® s-va dăşkiđa-re”. 

30 Dar ş-al mortu proruga-re: 

“Brađe, Brađe, fraća Brađe, 

¬e va strînźeţ pëaùiùi-re 

Dă să-n su® piśëariùi-re 

Da şî tëaće ośëariùi-re”. 

35 Da şî Bradu aşa-® spuńa-re: 

“Nu poś, nu poś să ù-astrîngu, 

Că în pëaùiùi d-a mńaùe 

Ńagră vidră m®-a pu®at. 

Şî cîn vidra va latra-re, 

40 Tëaće ra® va đeşkiđa-re”. 

Jer u mojim vrhovima 

Soko crn se ispilio. 

Kada soko mi uzleće, 

Tada mi se Raj otvara.” 

20 Pokojnik se opet moli: 


Deder prigni grane svoje 

Da ja naručje pridignem.” 

Bor mu tada ‘vako reče: 

25 “Prignuti ih ja ne mogu, 

Jer u granama se mojim 

Žuta zmija okotila. 

Kada zmija ta zapišti, 

Tada mi se Raj otvara.” 

30 Pokojnik se opet moli: 


Der prikupi krošnje svoje 

Da ja noge svoje dignem 

I vascele kosti svoje.” 

35 Bor mu tada ‘vako reče: 

“Ne, ne mogu ih prikupiti, 

Jer u krošnjama se mojim 

Crna vidra okotila. 

Kada vidra mi zalaje, 

40 Tada mi se Raj otvara.” 

Evo i stihova basme za bolesnika na umoru ili za pokojnika koju 

mi je kazivala Jovana Jokšina (¬ovana a lu ¬ocşa – рођ. 1912) iz 

Podgorca (Crna Reka) 12. marta 1996. godine: 

Ur, ur, Mńaäa Nopţî, 

Тata cozî, 

A plecat al bolnau 

Pe drum la vaùe 

5 S-a-ntînùit cu al ńebun în caùe 

Şî-n cuţîće ù-a sprijunat. 

Rău a zberat şî s-a kirăńat. 

Hu, hu, Majko noći, 

Oče tajnovitog, 

Pošao je bolesnik 

Drumom ka dolini 

5 Susreo se s nevaljalim 

I na noževe je dočekan. 

Vrištao je i plakao.

118 

Đescîntătëar®a ùacu ®-a-dus 

Cum să ùagă cîńepa đe vară 

10 Aşa să să аùeĝe ®el đe aùiùeùa 

Đe prăpăđitur® đi pe capu lu®. 

Da® foc la cîńepă şî zîś aşa: 

Cu cîńepa vă pîrùi®, 

Cu lumănar®a vă ocoùi®, 

Cu bruśiùi vă bruśi®, 

15 Cu aţa roşîi®e vă lega®, 

Cu busu®ocu vă mătura®, 

Prăstă măr® vă arunca®, 

Acolo vă śina şî ođina 

Acolo vă b®er®a şî mîncar®a, 

20 Da-al bolnau să ramînă, 

Curat, luminat, 

Ca đe tată sămănat, 

Ca đe mumă fătat, 

Ca đe Dumńe-Äău lasat. 

Da® foc la cîńepă şî zîś ®ară: 

Cu cîńepa vă pîrùi®, 

25 Cu lumănar®a vă ocoùi®, 

Cu bruśiùi vă bruśi®, 

Cu aţa roşî®e vă lega®, 

Cu busu®ocu vă mătura®, 

Prăstă măr® vă arunca®, 

30 Acolo vă śina şî ođina, 

Acolo vă b®er®a şî mîncar®a, 

Da-al bolnau să ramînă, 

Curat, luminat, 

Ca đe tată sămănat, 

35 Ca đe mumă fătat. 

Ca đe Dumńe-Äău lasat. 


Bajalica je lek donela 

Kako se veže prolećna konoplja 

10 Tako da se razveže on od hala, 

Od propasti sa svoje glave. 

Zapališ konoplju i kažeš ovako: 

Konopljom vas oprlih, 

Svećom vas opkolih, 

Iverjem vas ubadah, 

15 Crvenim koncem vas zavezah, 

Bosiljkom vas očistih, 

Preko mora vas bacih, 

Tamo vam je večera i odmor, 

Tamo vam je piće i hrana, 

20 A bolesnik da ostane, 

Očišćen, prosvetljen, 

Kao od oca zasemenjen, 

Kao od majke rođen. 

Kao od Gospoda Boga sazdan. 

Zapališ konoplju i kažeš opet: 

Konopljom vas oprlih, 

25 Svećom vas opkolih, 

Iverjem vas ubadah, 

Crvenim koncem zavezah, 

Bosiljkom vas očistih, 

Preko mora vas bacih, 

30 Tamo vam je večera i odmor, 

Tamo vam je piće i hrana, 

A bolesnik da ostane, 

Očišćen, prosvetljen, 

Kao od oca zasemenjen, 

35 Kao od majke rođen. 

Kao od Gospoda Boga sazdan. 

Uostalom, i sam Đorđević je u svojoj knjizi Kroz naše Rumune


objavio po jednu pesmu koja se peva za Božić i Bogojavljenje, i to na 

jeziku Rumuna Timočana i na književnom rumunskom jeziku u 

kojima ne nalazimo srpske reči. 

Sl. 10. Crkva Lozica kod Krivog Vira – XIV vek 

U vezi sa (ne)nasilnim posrbljavanjem, o kojem govori Rakić, 

zanimljivo je prepričavanje Đorđevićevih putopisnih beleški u kojem 

kaže da su Tihomir Đorđević i njegov saputnik Dragutin Marjanović 

došli u selo Luka, gde su, po Đorđeviću „opet sami Rumuni“, ali „ovo 

je selo nekad ispod Tupanskog potoka bilo naseljeno samim Srbima, a 

iznad Tupanskog potoka behu Rumuni. Tokom vremena, ceo se srpski 

kraj porumunio“. Takav slučaj je Đorđeviću poznat i u selu Slatina 

kod Bora koje je „do pre 80 godina, pričaju, bila polovina srpsko, 

polovina rumunsko”, a danas je to „čisto rumunsko selo“. Na osnovu 

navedenih primera preuzetih iz Đorđevićevih putopisnih beleški, 

Rakić donosi zaključak da su Đorđeviću navodno „primeri ovih sela, 

poslužili (...) da detaljnije obrazloži upadljiv i nezanemarljiv proces 

povlašavanja, odnosno ’rumunizacije’“. Dakle, Rakić je govorio o

120 


procesu (ne)nasilnog posrbljavanja posluživši se tekstom Mih. J. 

Miladinovića, a potom, već nakon dve strane taj zaključak anulira 

govoreći o procesu povlašavanja. Da li on želi da predoči svojim 

čitaocima da su se Srbi vazda pretapali u Vlahe, a Vlasi u Srbe 

permanentnim procesima posrbljavanja i povlašavanja, što bi pretstavljalo 

svojevrstan circulus vitiosus, tj. zatvoren krug nestajanja i 

nastajanja naroda? Nakon ovakvih zaključaka Rakiću možemo 

slobodno reći da non est culpa vini, sed culpa bibentis. 471 Uz sve do 

sada navedeno, Rakić navodi i sledeće Đorđevićeve stavove iz 

putopisnih beležaka, među kojima jedan posebno ističe kurzivom: 

„Rumuni čak imaju nekakvu, ne znam otkuda, ako ne urođenu, 

plemensku ili nacionalnu mržnju prema drugim narodima, pa i prema 

Srbima“ i nastavlja, prepričavajući Đorđevićev primer, da su mu „u 

Brestovcu, Boru i okolnim selima govorili da u sanduk mrtvaca 

stavljaju batinu“ za koju „Srbi vele da su im Rumuni objašnjavali da 

to čine zbog toga da se umrli na onome svetu tom batinom brani od 

Srba!“ Ali u Đorđevićevom delu Kroz naše Rumune o batini/štapu u 

kultu mrtvih čitamo i sledeće: „Jedan od muških napravi štap, ako je 

umrli muško, malo jači i deblji, a ako je žensko, nešto slabiji i tanji, 

(...) na štap metnu kitu cveća“ i „štap se daje radi odbrane od zla na 

onome svetu“. Evo mog objašnjenja u vezi sa ovim štapom u kultu 

mrtvih kod Rumuna Timočana ili Vlaha. On je od leske, a leska je 

prema njihovom verovanju zmiji kuma. Prilikom vršenja običaja 

oslobađanja vode, niz vodu se najpre pusti deo tikve kružno obrađen u 

obliku dubljeg tanjira, na koji se smeštaju zapaljene sveće postavljene 

unakrsno u obliku svastike, što predstavlja sunce koje brodi po 

mitskim plavim nebeskim vodama, koje odasvud kruže oko zemlje. 

Kako Sunce na njegovom putu, u gluvo doba noći, napada vodena 

neman u obliku velike zmije, koja se u indoevropskim tradicijama 

pominje kao Azi-Dahaka, Levijatan, Vritra, itd., od koje Sunce valja 

odbraniti i sačuvati, onda Rumuni ili Vlasi istočne Srbije prilikom 

oslobađanja vode daruju i štap od leske duši svakog pokojnika, koja 

će pripomoći u borbi svetla protivu tame. Tako će Sunce ponovo 

zaruditi na istoku nakon teške borbe sa „Zaprjekom“, 472 koja se 

471 Nije krivo vino, nego onaj ko pije. 

472 M. Ježić, Rgvedski himni – Izvori indijske kulture i indoevropsko nasleđe, 

Zagreb, 1987.


ponavlja svake noći. Tako duše pokojnika na svom večnom putu 

pomažu ponovno rađanje Sunca i nastavak života svojih živih 

potomaka. Tu nema mesta trivijalnoj priči o tobožnjoj odbrani 

Rumuna ili Vlaha od Srba batinom ili štapom. Ova priča samo 

pokazuje dokle i nauka može da ode pod uticajem nacionalističkih 

ideja. Rakić naprosto veruje da Vlasi misle da je zlo oličeno u Srbima. 

Zašto? Osim ako ne misli da su Vlasi zlo? 

Vratimo se načas Đorđevićevoj rečenici da „Rumuni čak imaju 

nekakvu (...) urođenu, plemensku ili nacionalnu mržnju (...) prema 

Srbima“, koju Rakić prihvata, na osnovu priče o batini/štapu, koju je 

opet čuo ne direktno od rumunskih kazivača, koje je imao na 

raspolaganju, već na osnovu Đorđevićeve tvrdnje da „Srbi vele da su 

im Rumuni objašnjavali da to čine zbog toga da se umrli na onome 

svetu tom batinom brani od Srba!“ I umesto da se okrive Srbi za ono 

što su izneli laž o Rumunima/Vlasima, opet ovi potonji bivaju 

okrivljeni, i pored toga što su samom Đorđeviću u pero kazivali: „štap 

se daje (duši pokojnika – prim. S.G.) radi odbrane od zla na onome 

svetu.“ Rekao bih da postoji srpska matrica po kojoj se u istočnoj 

Srbiji vinovnik bilo čega lošeg mora naći među Rumunima/Vlasima. 

Ona je korišćena i u vreme Tihomira Đorđevića, a npr. u 

najnovijoj istoriji, u vreme vladavine Slobodana Miloševića, kada je 

Timočki region podeljen na Borski i Zaječarski okrug, u štampi su, 

posebno lokalnoj, za ovo bili okrivljeni opet Rumuni/Vlasi, koji će, po 

toj podmetnutoj priči, tobože u Borskom okrugu tražiti kulturnu 

autonomiju. 473 

Tihomir Đorđević, opterećen time da li je na liniji srpstva, kaže: 

„Ja znam da će ovo mnogi naš zabrinuti ’patrijota’ značajno zamahati 

glavom i reći da činim ’izdajstvo’ prema otađžbini, kad se usuđujem 

da govorim o Rumunima u Srbiji, koje po mišljenju mnogih valja kriti 

ili bar prećutkivati, jer svako isticanje Rumuna u Srbiji može odvesti 

tako zvanom ’rumunskom pitanju’ u Srbiji, od koga, po mišljenju 

mnogih, ’preti opasnost’. Može i to biti, ali i bez ovih mojih redova 

ceo svet zna da u Srbiji ima Rumuna. To ne odriče ni naša zvanična 

statistika. To se zna u Kraljevini Rumuniji, gde se vodi računa čak o 

473 N. Stojčević, „Nasilje“ nad celinom: Podelom Timočke krajine na Borski i 

Zaječarski okrug otvoren je put vlaškoj etničkoj grupi da traži kulturnu autonomiju – 

kaže dr Dragoljub Petrović, Politika ekspres, god. XXXIII, br. 11610 (19.07.1996).

122 


Cincarima u Makedoniji, Epiru i Albaniji i o Rumunima u Maloj 

Aziji, Moravskoj, Šleziji, poluostrvu Istri, Bosni i Hercegovini, itd., 474 

a da ne govorim o oblastima koje su joj u neposrednoj blizini kao 

Transilvanija, Bukovina i Besarabija, – a kamo li ne o Rumunima u 

Srbiji koji su im samo preko Dunava. O njima Rumuni istina nemaju 

nikakvih spisa, ali u svakom školskom udžbeniku gde se nabrajaju 

zemlje u kojima žive Rumuni, nikad se ne zaboravljaju ni ovi naši iz 

Srbije. U ostalom, preko sto hiljada Rumuna u tako maloj zemlji kao 

što je Srbija ne dadu se sakriti.“ 475 Ove reči prilično razgolićuju srpske 

nacionalističke dileme i opredeljenja kada su u pitanju Rumuni/Vlasi 

u istočnoj Srbiji. 

Radomir Rakić svoj „ogled“ počinje rečima, da već u „naslovu 

nailazi na problem nacionima/etnonima“ Vlasi. „Knjižica koju 

objavljujemo“ – kaže Rakić – „govori o ’Rumunima’ (i to u Srbiji)“, a 

onda se pita: „Jesu li to sinonimi ili nisu?“. Nakon toga počinje 

nepotrebno i čak suvišno nizanje autora koji su se bavili izvornim 

značenjem reči etnos (gh


(ljudske) zajednice uopšte, u tenisovskom smislu“ (str. 67). 478 

Sl. 11. Tlocrt crkve Lozice kod Krivog Vira – XIV vek 

Posle nekoliko strana nepotrebnog konfuznog teksta, on počinje 

priču „o poreklu samog imena ’Vlasi’ (...), koje se, osim sa raznim 

značenjima, javlja i u manje-više sličnim verbalnim oblicima kao 

sklonost ka revalorizaciji starih autorizovanih tekstva. 

478 Rakić ovde verovatno misli na delo Ferdinanda Tenisa nastalo krajem XIX 

veka (F. Tonnies, Gemeinschaft und Gesellschaft, Freu's Verlag, Leipzig, 1887).

124 


(izgovoreno srpski) Volsci, Volh(v)i, Valasi, Volasi, Vlohi, Velši, grčki 

$8"P@H, turski Iflaq i drugim, u nauci i pored nje (od strane amatera 

filologa) iznađeno je nekoliko desetina rešenja ali ni jedno od njih nije 

utemeljeno na definitivno pouzdanim dokazima“ (str. 68-69). Zato 

Rakić, suprotstavljajući se – kako sam kaže – možda najvećem 

srpskom etnologu uopšte, Milenku S. Filipoviću, 479 po čijem mišljenju 

„Vlasi predstavljaju ostatke staroga stanovništva (Balkana – prim. 

S.G.) delimično poromanjenog“, iznosi „utemeljeno na definitivno 

pouzdanim dokazima“ svoju teoriju o nastanku etnonima Vlah. Pita 

se: „zašto ne bi, prvobitno, u davna vremena, to ime nastalo, recimo, 

negde u istočnoevropskom planinskom području – Kavkaza ili 

Karpata ... – u srpskoslovenskom i keltskom supstratu kad još nisu bili 

sasvim razrođeni – za neke ’vlasate’, čupave stočare, ili one koji su 

nosili krznena pokrivala za glavu, a koji su, uz to, obožavali svog 

boga stada Volosa?“. 

Pozavideli bi i keltolozi kojim to naučnim metodama Rakić 

nalazi Kelte na Kavkazu. Bog Volos se kao bog stada javlja prvi put u 

Nestorovoj hronici Povest drevnih vremena (Повесть временных 

лет) iz druge polovine XI i početka XII veka, u kojoj su pomenuti i 

Vlasi i Vlaška zemlja. Bog Volos je daleko od vremena u kojem su 

živeli Kelti na zapadnim obroncima Karpata. Vremenski raspon od 

nekih petnaest vekova između pojave Kelta (III vek pre Hrista) na 

prostoru srednjeg Podunavlja i boga Volosa, pomenutog u Nestorovoj 

hronici (XI-XII veka posle Hrista), Rakiću ne smeta. U geografskoistorijskom 

uvodu hronike Povest drevnih vremena kaže se: „Afetovo 

koleno bejahu i Varjazi, Svei, Urmani, Goti, Rusi, Agnjani, Galičani, 

Vlasi, Rimljani, Nemci, Korljazi, Vendici, Grjagovi i drugi.“ Ovo daje 

osnovu za izdvajanje etničkih Vlaha u Podunavlju. 480 Uostalom, ako 

479 M. S. Filipović, Katun u našoj istoriografiji (Simpozijum o srednjovjekovnom 

katunu ...), Naučno društvo SR Bosne i Hercegovine, Posebna izdanja, II, Odeljenje 

istorijsko-filoloških nauka, 1, Sarajevo, 1963; Ibid, Struktura i organizacija 

srednjovekovnog katuna (Simpozijum o srednjovjekovnom katunu ...), Naučno 

društvo SR Bosne i Hercegovine, Posebna izdanja, II, Odeljenje istorijsko-filoloških 

nauka, 1, Sarajevo, 1963. 

480 Po mišljenju ruskog naučnika V. D. Koroljuka „termin Vlasi kod Nestora i kod 

mađarskog Anonimusa označava kontaminaciju triju pojmova: Vlasi – drevni 

Rimljani, Vlasi – Romeji, tj. podanici Istočno-Rimske imperije, i Vlasi – 

istočnoromansko pastirsko stanovništvo”.


su Vlasi – po Rakićevoj teoriji – bili samo vlasati, čupavi stočari sa 

Tatra i Karpata, a ne romanizovani Tračani, koje poistovećujemo s 

današnjim Rumunima širom Balkana, otkuda im latinska 

terminologija u domenu agrikulture koju kao stočari ne bi trebali 

imati, a koja je očuvana u njihovom jeziku, kao npr. lat. grana pl. > 

rum. grîne (u singularu granum > grîu „žito“; frumentum > frămînta 

vt. „/za/mesiti“), hordeum > orz (orä) „ječam“, milium > mei „proso“, 

secale > secară „raž“, milium > malai „proja“, alium > ai 

(regionalno) „beli luk“, caulic(u)lus > curechi „kupus“, cepa > ceapă 

„crni luk“, cicer > arom. ţeaţire „naut, lebleblija, bamlje“, cucurbita 

> cucurbetă (regionalno) „tikva“, faba > arom. fauă „bob“, rapa > 

rapiţă „repica“, lactuca > lăptucă „ločika“, lens > linte „sočivo“, 

napus > nap „bela repa“, pepo > pepene „dinja“, plantago > 

pătlăgină (pătlăĝan) „paradajz“, radic(u)la > ridiche „rotkv(ic)a“, 

uir(i)dia (n. pl.) „zeleniš“ > varză „kupus“ f. sg. (u starom rum. jeziku 

verzele f. pl. kaže se još i zărzăvaturi), itd. Takođe je dobro očuvana i 

latinska zemljoradnička terminologija kod Rumuna Timočana, kao 

npr. arare > ara „orati“, falx > falce „srp, kosa“, seminare > semăna 

„sejati“, colligere >culege „brati“, tribulare > treiera „(o)vršiti“, 

uentulare (varijanta ventilare) > vîntura „vejati (žito)“, machinari > 

măcina „(sa)mleti“, pinsare > pisa „(z)drobiti“, cernere > cerne 

„(pro)čistiti, (pro)sejati“; aratrum > arom. arat(ru) „plug“, sementia 

> sămînţa „seme“, sappa > sapă „motika“, palus > par „kolac“, 

sicilis > seceră „srp“, cos > cute „kremen“, furca > furcă „preslica; 

vile (rogulje)“, mola > moară „mlin“, pil(l)a > piuă „avan, pangija“, 

cribrum > ciur(el) „rešeto“, capisterium > căpistere (căpăstru) „ular“, 

iugium > jug „jaram“; ager > agru (staro i regionalno) „njiva, 

oranica“, area > arie „gumno, area(l)“ ili agrum > ogor „polje, njiva, 

ugar“, itd. 481 Za kulturu vinove loze navešćemo vinea > vie „vinograd, 

vinova loza“, vitis > viţă „(vinova) loza“, vinum > vin „vino“, poma > 

poamă „rod, plod (voćke)“, mustum > must „šira, (voćni) sok“, uva > 

auă „grozd, grožđe“, tryga > strugure „grožđe“, a za apikulturu: 

alveus > albină „pčela“, cera > ceară „vosak“, mellis > m(n)iere 

481 I. Fischer, Latina dunăreană. Introducere în istoria limbii române, Bucureşti, 

Editura ştiinţifică şi enciclopedică, 1985, 148-149.

126 


„med“, itd. 482 Sva ova terminologija ne ukazuje na vlasate čupave 

stočare već na stanovništvo koje je obrađivalo svoja imanja, sa kojih 

se pred najezdom Slovena definitivno povuklo tokom VII veka u 

planinske masive Balkana. 

Pošto su Rumuni/Vlasi tema i Đorđevićevog članka i Rakićevog 

pogovora, kao i mog odgovora na njihove stavove, pozabaviću se 

ozbiljnije poreklom etnonima Vlah. Po jednoj pretpostavci pojam 

Vlah je nastao od germanske reči blak, odnosno Bloek, što znači crn, 

jer su Germani sve južne narode zvali crnima zbog tamnije boje 

kože. 483 Ovu teoriju potkrepljuje to što se „u letopisu popa Dukljanina 

(glava V) govori o Makedoniji i o zemlji Latinskoj, koju su nekada 

držali Rimljani“ 484 (...) „a koji se sada zovu Nigri Latini“. 485 Postoji i 

pretpostavka da je reč Vlah, odnosno Voloh, nastala od slovenskoga 

glagola volo~itâ odnosno vlïkâ „vući“, što u prenosnom smislu 

označava nomada. 486 Jednom od najprihvatljivijih pretpostavki koju 

najčešće srećemo u literaturi, smatra se ona po kojoj slovenska reč 

Vlah potiče od imena galskoga plemena Volcae, zabeleženog kod Tita 

Livija i Gaja Cezara, 487 koje su preuzeli od Germana (upor. kod 

Strabona, Ptolemeja i drugih grafije: ?L`8P"4, ?ß4@86"\). 488 

482 A. D. Xenopol, Teoria lui Roesler. Studii asupra stăruinţei românilor în Dacia 

Traiana, Bucureşti, 1998, 105. 

483 K. Kadlec, Valaši a valašske pravo v zemnichslovanskych a uherskych, Praha, 

1916, 3, nap. 1. 

484 N. Vukčević, Etimologija pojma „Vlah“ i njegova razna značenja, Predmet i 

metod izučavanja patrijarhalnih zajednica u Jugoslaviji (Radovi sa naučnog skupa, 

Titograd, 23. i 24. novembra 1978. godine), CANU, Naučni skupovi, knj. 7, Odeljenje 

društvenih nauka, knj. 3, Titograd, 1981, 318 (= N. Vukčević, Etimologija pojma 

„Vlah“). 

485 I. Crnčić, Popa Dukljanina ljetopis po latinsku i toga nekoliko i još nešto 

hrvatsku, Kraljevica, 1874, V, 8: „...Post haec totam Provinciam Latinorum qui illo 

tempore Romani vocabantur, modo vero Moroulachi, hoc est Nigri Latini vocantur“. 

486 F. Miklošić, Die slavischen Elemente im Rumunischen, Denkschriften der 

Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften-Philosophisch historische Classe, Band 

XII, Wien, 1862, S. 2 (= F. Miklošić, Die slavischen Elemente im Rumunischen). 

487 Caesar, De belo galico VI, 24 i 59. 

488 G. Zeuss, Die Deutschen und die Nachbarstaemme, Heidelberg, 1925, S. 168; 

G. Bonfante, Latini e Germani in Italia, Bologna, 1977 4 , 22, 23.


Kod Germana pojam Walch, odnosno Velsch, označavao je 

čoveka keltskog, odnosno galskog porekla, 489 a zatim stanovnike onih 

oblasti gde su nekada živeli Kelti ili Gali, odnosno romanske narode, 

Italijane ili Francuze. 490 Kasnije su Germani, kao i Sloveni, ovaj 

etnonim proširili i na Rumune. Takvo gledište je izneo Šafarik, 491 koje 

je zatim prihvatio Miklošič, 492 a i Novaković, 493 koji uz to smatra da je 

ovaj termin na Balkanu postojao i pre dolaska Slovena, tj. da su Goti, 

ili neko drugo germansko pleme, tako zvali pastire Balkanskog 

poluostrva bilo koje narodnosti. Ova germanska etimologija doista 

dobro objašnjava slov. h u etnonimu Vlah (upor. kelt. k > germ. h, ch 

> slov. h – nem. Walach(e) > rus. valáh), ali se ona takođe ne može 

prihvatiti bez pogovora. Reč je o tome da su forme s krajnjim -h, -ch, 

u germanskim jezicima raspoređene na istočnoj periferiji germanskog 

sveta, upravo tamo gde po analogiji s drugim graničnim teritorijama s 

pravom očekujemo slovenske pozajmice etnonima V(a)lah. U prilog 

tome je činjenica da su na zapadu germanskog sveta uočene forme bez 

-h, -ch, kao npr. anglosaks. Wălas, engl. Wales, Conn-Well, srednjenem. 

i nem. Wale „inozemac“ itd. Pozajmljivanjem iz keltskog (starovisokonem. 

Walh, Walah) može se objasniti pojava mnogobrojnih 

formi, koje po hronološkim i prostornim karakteristikama izgledaju 

kao nastavak opšteslovenskog i, čak, praslovenskog izvora na veoma 

razuđenom prostoru. Postoje izvesne teškoće u objašnjenju slovenskih 

formi etnonima Vlah iz starovisokonemačkog jezika, pa su povodom 

toga stručnjaci skloni da iz svog ugla deus ex machina iznesu, u prilog 

svom hipotetičnom mišljenju, gotsku formu *Walhs, koja bi veoma 

dobro mogla objasniti slovenske forme, ali, na žalost, ona nije 

potrvđena u izvorima. 

489 

P. J. Šafarik, Slaviche Alterthuemer (Nemački prevod od Mosig von 

Achnenfeld, Leipzig 1843, Band I, S. 236)(= P. J. Šafarik, Slaviche Alterthuemer). 

490 L. Diefenbach, Voelkerkunde Osteuropes, Darmstadt, 1880, Ester Band, S. 228. 

491 P. J. Šafarik, Slaviche Alterthuemer, S. 236; F. Miklošić, Die slavischen 

Elemente im Rumanischen, Denkschriften der Kaiserlichen Akademie der 

Wissenschaften-Philosophisch historische Classe, Band XII, Wien, 1862, S. 1; L. 

Diefenbach, Voelkerkunde Osteuropas, S. 228. 

492 F. Miklosich, Etymologisches Wörterbuch der slavischen Sprachen, Wien, 

1886, 393. 

493 S. Novaković, Nekolika teža pitanja srpske istorije, Godišnjak Nikole Čupića 

31, Београд, 1912, 25-26.

128 


Ostavljajući po strani pitanjе о tome da li je slovenska ili 

germanska forma starija, treba ukazati na još jednu mogućnost 

objašnjenja etnonima Vlah, koju su izneli ruski istraživači Ivanov i 

Toporov. 494 Naime, po njima, pojam Vlah, kao i sve srodne forme 

koje su semantički ponekad dosta udaljene, dosežu do zajedničke 

indoevropske osnove *œel „livada, pašnjak“, koja je potvrđena u 

hetitskoj imenici œellu „pašnjak donjeg sveta“, 495 odakle bi, po 

analogiji formiranja etnonima od reči s odgovarajućom semantikom, 

mogao nastati naziv za pastirski narod *œols-oi > *volxi, kao npr. 

strus. поляне „Poljaci“ (Повесть временных лет), Польская земля 

„Poljska“ (Lavr. letop. 832. godine) ili npr. polj. polanie, tako 

prozvana plemena u Velikoj Poljskoj od praslov. *pol-jo (upor. stslov. 

pole “Bg*\@


bogovi će te opremiti“). 498 Sa istim značenjem upotrebljava se takođe 

starogrč. z/8LF4@< 8g4:f< (nadalje 8g4:f< kao obeležavanje 

„pašnjaka donjega sveta” kod Homera) i z/8bF4@H PäD@H. 

Najviše sličnosti sa navedenim starogrčkim i hetitskim primerom 

ima u starogermanskim, baltičkim i slovenskim jezicima, kao npr. 

staroisl. valhọll „boravište vojnika palih na bojnom polju“, 499 

srednjevisokonem. Walha’lla, skand. *Wal „donji svet“, Walha’ll 

„germanski raj, panteon“, nem. Walkira (Walkü’re) „germanska ratna 

devica“ i u engleskom govornom području „devojka koja kod 

Germana odvaja heroje među mrtvima na bojnom polju i sprovodi ih 

Odinu“ 500 (upor. kod Srba kosov/s/ka devojka) 501 , wa’lfeld 

„(raz)bojište, bojno polje, ratište“, valfọðr „otac palih na bojnom 

polju“, 502 Wa’l „razbojište“, wa’llen „ići na hodočašće, hadžiluk, 

poklonjenje“ itd. Navedeni termini su bez sumnje u vezi (možda 

dvojakoj) s korenom staroisl. valr „mrtvi na bojnom polju“, staroeng. 

wæl „onaj koji ostaje na bojnom polju, leš“, wðelstōw „bojno polje“, 

starovisokonem. walstatt „bojno polje“, tohar. A wäl „umirati“ (prošlo 

vreme walas, wälmäs, prič. walu), 503 luv. ulant „mrtvi“, lik. lati < 

*ulati „umirući“ itd., i čuvaju dovoljno jasan trag uzajamnosti s ie. 

*œellu u značenju „pašnjak donjega sveta = obitavalište mrtvih“. 504 

498 J. Puhvel, ’Meadow of Otherworld’ in Indo-European tradition, Zeitschrift fur 

vergleishende Sprachforschung (1969), Bd. 83. 

499 J. de Vries, Altermanische Religionsgeschichte, Berlin, 1957, Bd. I-II, S. 117, 

158, 380. 

500 

S. Ristić, J. Kangrga, Enciklopedijski nemačko-srpskohrvatski rečnik sa 

srpskofonetičnom oznakom izgovora književnoga nemačkoga, Beograd, 1936, 1669. 

501 V. St. Karadžić, Srpske narodne pjesme, II, Beograd, 1969, 228-231; A. Loma, 

Prakosovo – slovenski i indoevropski koreni srpske epike, Beograd, 2002, 142-143. 

502 Ovaj koren, kao i u drugim tradicijama, nalazimo u imenu mitološkog 

čarobnjaka kovača Veljunda (Volundr, staroeng., nem. Wēland, Wielant), a u jednom 

starom norveškom tekstu lavirint Dedala nazvan je Dom Veljunda. Ovo ime je 

poznato ne samo u Skandinaviji (upor. V˜lundarskviða u pesmama Starije Ede i Sage 

o Tidreku) nego i u zapadnih Germana (upor. staroeng. pesma Žaljenje Deora). Vidi: 

A. Kabell, Wieland, Beträge zur Namenforschung, 1974, Bd. 9, S. 102-114. 

503 W. Krause, W. Thomas, Tocharisches Elementarbuch, Heidelberg, 1960, Bd. I, 

S. 249; В. В. Иванов, В. Н. Топоров, Исследования в области славянских 

древностей, Москва, 1974, 72. 

504 В. В. Иванов, В. Н. Топоров, К вопросу о происхождении этнонима 

„Valahi”, АНСССР, Институт славяноведения и балканистики, Москва, 1979, 

69.

130 


Pored toga Stander krajem XVIII veka govori o Velsu (Wels), bogu 

mrtvih, kome su bili posvećeni istoimeni dani Weļļi, a Lasickij (Я. 

Ласицкий) pominje baltičku boginju Vielonu, boginju duše, kojoj se 

prinose žrtve paljenice, da bi čuvala, tj. napasala duše umrlih (mortui 

paskuntur). 505 Tako se ovaj problem usložnjava srazmerno svestranijim 

proučavanjima. Po saopštenju Ejngorna (Эйнгорн) iz XVII veka, 

Velsu je bio posvećen mesec oktobar – Wälla Mänes 506 (upor. 

litvanski Veļu māte – majka mrtvih), 507 a veza Vielone i Velsa sa 

stokom pojavljuje se u jasnoj formi, na primer, u slučaju litvanskog 

praznika Skerstuvės, kada su se ritualno ubijale svinje i izgovarali 

pozivi Vieloni da priđe za sto s mrtvima i uzme učešća u njihovoj 

trpezi. Istinitost tog svedočanstva potvrđuje se podacima u obredu o 

daćama mrtvih na dan pomena umrlih – litvanski vėlínes, veliaī (reč 

tog istog korena *vel-), letonski Veļu laiks „vreme Velsa, vreme 

mrtvih“. 508 

Karakteristično je za severnu Rusiju preplitanje kulta Velesa – 

sv. Vlaha s poštovanjem medveda kao gospodara životinja. U svojoj 

mnogobožačkoj funkciji Volos-Veles prihvaćen je u poznijoj pravoslavnoj 

tradiciji – u onoj meri, u kojoj se ona nije asimilirala i identifikovala 

sa sv. Vlahom, pokroviteljem domaćih životinja – kao „krvožedna 

zver, đavo“, odakle u kostrom. dial. ëls < *vol(o)s „šumski duh, 

đavo, nečastivi” dialektalno „kosmati, dlakavi, nečastivi duh, đavo“. 509 

Ovo već poznije značenje „đavo“ poznato je i slično staročeš. Veles 

„zao duh, demon“ (u tekstovima XV – XVI v.), koje se verovatno 

razvilo pod uticajem (kasnijeg) hrišćanstva. Staroanadolijsko ime 

boga Wall-iš obrazovano je od korena *œel- pomoću sufiksa *-(e)s-, i 

svedoči o mogućoj podudarnosti sa starorus. Veles(ъ)-Volos(ъ) ne 

samo u zapadnoslovenskoj stočarskoj tradiciji, nego i u južnoslovenskoj, 

gde se, kao i kod istočnih Slovena, s imenom toga božanstva 

505 Ibid, 70. 

506 W. Mannhardi, Letto-Preussische Götterlehre, Riga, 1936, S. 482; V.V. 

Ivanov, V. N. Toporov, A comparative study of the group of Baltic mythological terms 

from the root vel-, Baltistica (1973), IX (1); В.В. Иванов, В. Н. Топоров, 

Исследования в области славянских древностей, Москва, 1974, 67. 

507 H. Biezais, Die Hauptgöttinen der alten Letten, Uppsala, 1955. 


„Valahi“, АНСССР, Институт славяноведения и балканистики, Москва, 1979, 70. 

509 Ibid, 72.


povezuju nazivi sazvežđa Plejada, kao npr. u staroslov. Vlasežališti, 

Vlasoželišti, Vlasoželьci, Volosini (upor. kod Atanasija Nikitina: 

Volosini i kola, pskovski dial. volossini „die Souenstern“ XVII vek) 

Volosova žestina, Vlahovi pašnjaci itd. 510 , u bug. Vlascì „sazvežđa“, 

Vlàsi „sazvežđe Bika“ Vlahci, „sazvežđe sa šest ili sedam zvezda“, 

Vlàškovci „vrsta sazvežđa“ Vlaško/v/a kola, Vlaškovi zvezdi, u maked. 

Vlasi, Vlašići, Vlaščići „Plejade“, u srp. i hrv. Vlašići „Plejade“ 511 , itd. 

I u ruskom je zabeležen oblik Volosožari, pa se i u ovom imenu oseća 

ime starog slovenskog boga stada Volosa ili Velesa, koji je bio i bog 

donjeg sveta, bog duša. Na kraju koren vel- i vol- može se naći u 

srpskom i hrvatskom folkloru, u mitološkom nazivu Vila, kod Nemaca 

Wa’ldgötin „gorska vila“ i Wa’ldnymphe „šumska nimfa“, ali i u 

imenu vedskog demona Vali „proždrljivac stoke“, itd. 

Poimanje donjega sveta kod stočara je veoma slikovito. Donji 

svet, podzemno carstvo, kako je već rečeno, predstavlja pašnjak, gde 

je pastir bio poistovećen s bogom podzemnoga carstva, a njegova 

stoka predstavljala je duše umrlih. 512 Očigledno je da su svi ovde 

navedeni termini koji determinišu osnovne elemente zagrobnoga 

života (donji svet, pašnjak, pastir, stoka, duše pokojnika), izraženi 

jednim istim korenom *œel-s- : *œol-s- (*vel-s : vol-s- : volx-), koji 

sjedinjuje temu s m r t i s temom s t o č a r s t v a. Najzad, u Gornjem 

carstvu, na nebu, nebeski pastir Mesec, isto tako povezan sa smrću, 

napasa nebesko jato zvezda (upor. Vlasi, Vlašići, Volosini, Žar 

Vlašića, Vlahovi pašnjaci, itd.). 513 

Najkraće rečeno, po mišljenju Ivanova i Toporova, pojam Vlah u 

nazivima bogova i svetaca, kao što je npr. Vlas, Sveti Vlas, Vlasov 

den, Vlasin den „narodni praznik 11. februara, stari običaj domaćeg 

dobitka“ kod Bugara, sveti Vlaho (upor. Sveti Vlaho „patron grada 

Dubrovnika“) „pokrovitelj domaćih životinja“ kod Srba i Hrvata i 

510 

В. В. Иванов, В. Н. Топоров, Исследования в области славянских 

древностей, Москва, 1974, 49, 50; A. Scherer, Gestirnnamen bei den 

indogermanischen Volkern, Heidelberg, 1953, S. 117, 119, 139, 141-144. 

511 At. Petrović, Narodni život i običaji u Skopskoj Crnoj Gori, SEZ SKA, knj. 7, 

Običaji naroda srpskog, knj. I (1907), 505. 

512 

В. В. Иванов, В. Н. Топоров, Исследования в области славянских 

древностей, Москва, 1974, 67. 


„Valahi“, АНСССР, Институт славяноведения и балканистики, Москва, 1979, 75.

132 


Veles „paganski slovenski bog stada“ kod Rusa, kao i u nazivima svih 

drugih navedenih pojmova koji u svojoj osnovi imaju indoevropski 

koren *œel- „pašnjak“ (het. œellu- „pašnjak donjega sveta = donji 

svet“), govori u prilog teoriji o mitološkoj, a zatim i o socijalnoj 

kategoriji, odnosno da je termin Vlah najpre predstavljao pastira 

upokojenih duša na pašnjacima donjega sveta, a tek nakon toga i 

pastira, uzgajivača stoke, jer su navedeni hrišćanski sveci ili paganski 

bogovi, kao i svi drugi navedeni pojmovi usko povezani sa gajenjem 

stoke. 514 Tek nakon bliskih kontakata Slovena s romanizovanim pastirima 

Karpatskih planina tokom V veka i Balkanskog poluostrva 

tokom VI veka termin Vlah poprima etničku dimenziju. Slovenski 

pojam V(a)lah se kao takav nadalje širi ka zapadu sve do granica s 

germanskim svetom, gde je već postojala forma Walch, odnosno 

Velsch. 

Navedena teorija je dijametralno suprotna teoriji nastanka 

etnonima Vlah među Keltima i kasnije Germanima i njegovom 

razvitku koji se može podeliti u dva značajna perioda. Prvi obuhvata 

preko hiljadu godina, tačnije četiri stoleća pre Hristovog rođenja i 

prvih osam iz prvog milenijuma hrišćanske ere, na prostoru Kelta, 

Germana i Romana, gde je i nastao termin walch-walach. Drugi 

period obuhvata poslednja dva stoleća I milenijuma i prva četiri II 

milenijuma, do pojave rumunskih kneževina. 

Istorijsko-lingvistička istraživanja su fiksirala mesto i vreme 

nastanka etnonima u zoni kontakata između germanskih plemena i 

keltskog plemena Volcae, 515 koja je bila smeštena u gornjem toku 

514 

Pored mnogih pojmova koji semantički, jednom rečju, označavaju sve 

romanizovane narode Balkana i zapadne Evrope, u širokom spektru naziva, pojam 

Vlah nalazimo i u sledećim osnovama koje su u tesnoj vezi sa stočarstvom: 

srednjevisokonem. Wa’llach, Walache „uštrojen konj”, Wa’llachen „štrojenje, 

škopljenje“ kao i termin u starorus. volohъ, valohъ „kastrirani ždrebac“ (Словары 

русского язика XI-XVII века, Москва, 1975, 2, 14-15). Zanimljivi su i vlaški termini 

nomadskih pastira Rumuna u oblasti Karpata koji se tiču kastriranja životinja (О. Х. 

Трубачев, Происхождение названий домашних животных в славянских язьиках, 

Москва, 1960, 60). Iz nekoliko navedenih naziva nameće se zaključak da su etnički 

Vlasi, odnosno mnogi romanizovani narodi Balkana i zapadne Evrope, nužno postali 

(migrativni) stočari nakon što su izgnani iz svojih staništa, gradova i sela, od strane 

mnogih varvarskih plemena tokom V-VI veka. 

515 L. Weisgerber, Deutsch als Volksname. Ursprung und Bedeutung, Darmstadt, 

1953, 162 i d. (= L. Weisgerber, Deutsch als Volksname).


Dunava i jugoistočne Galije u IV-III veku pre Hrista. Pleme Volcae je 

obavljalo jednu stvarnu hegemoniju na prostoru Galije, a germanska 

plemena iz jugozapadne aktuelne Germanije proširila su ovaj naziv na 

sve Kelte u formi walha. 516 Nova faza u razviku pojma walha počinje 

osvajanjem Galije u vreme Cezara i romanizacijom Galije u vekovima 

nakon Hristova rođenja, kada se lingvistički sadržaj etnonima 

modifikuje, imenujući tim pojmom sve one koji govore latinskim 

jezikom, a sa vremenom se pod tim pojmom počinju da podrazumevaju 

svi oni koji govore latinski jezik u Rimskoj imperiji. 517 Prvo 

pouzdano svedočanstvo o upotrebi ovog etnonima u germanskom 

svetu susrećemo u delu Istoria Amijana Marcelina (Ammianus 

Marcellinus), koji povodom izveštaja o jednom događaju iz 365. 

godine pominje antroponim Blachobaudes, koji je na starogermanskom 

preveden kao „heroj Rimljana“. 518 

Početkom epohe migracije Germana ka zapadu počinje poslednja 

etapa razvoja pojma, kada se njime u mnogim rimskim provincijama, 

u Norikumu, Reciji, Galiji i Britaniji, imenuju mnogi germanski toponimi 

i antroponimi sa veoma značajnim oblicima etnonima Walha, 

koji imaju ovu osnovu: Walch-Walach na jugu Germanije, Welsche, 

kod Franaka, Val kod Germana sa severa ili Wealh-Welsh kod 

Anglosaksonaca u Britaniji. 519 Toponimi kao što su Walchenberg, 

Walchendorf, Walchenwald ili Wal(ch)ensee ilustruju razvoj 

stanovnika regija iz starih rimskih provincija Recia i Noricum, gde su 

Rimljani i Germani zajedno živeli u miru ili ratu, ali i istoriju pojma, 

putem evidentiranja oblika walch-walach, 520 koji se ilustruju u 

simbiozi između osvajača i osvojenih, npr. u antroponimiji: Walahild, 

Walcherich, Walcheri, Walahfrid i mnogi drugi, 521 dok se njihov 

516 L. Weisgerber, Deutsch als Volksname, 168 i d. 

517 S. Brezeanu, Valah. Originea şi evoluţia unui cuvânt, Romanitatea orientală în 

evul mediu de la cetăcenii romani la naţiunea medievală, Bucureşti, 1999, 102 (= S. 

Brezeanu, Valah). 

518 L. Weisgerber, Deutsch als Volksname, 177-178. 

519 Ibid, 195 i d. 

520 A. Helbok, Grundlagen der Volksgeschichte Deutschlands und Frankreichs, 

Berlin, 1937, 200 i d.; L. Weisgerber, Deutsch als Volksname, 180 i d.; Za 

Anglosaksonski prostor, vidi: R. E. Zachrisson, Romans, Kelts and Saxons in Ancient 

Britain, Uppsala, 1927. 

521 L. Weisgerber, Deutsch als Volksname, 182 i d.

134 


suživot i simbioza iz VII-VIII veka može videti u antroponimima, kao 

što su: Goswalh < Got-walch, Gebuwalochus < Gepid-walach, 

Saxwalo < Saxon-walach ili Suabalah < Suab-walach 522 , kao i imena 

koja sadrže etnonim walha, poput: Waliscus, burgundski konte iz VI 

veka, ili Walacus, episkop Tura iz 620. godine, a već oko 1000 godine 

bio je pripremljen teren pojave naziva Walholant „zemlja Vlaha“, 

kojim se imenuje prostor naseljen Neolatinima. 523 

Dakle, etnonim je najpre bio poznat germanskim plemenima na 

zapadu, otkriven u neposrednom kontaktu s Keltima, a kasnije, s 

Rimljanima. Tako se objašnjava njegovo potpuno odsustvo u 

kraljevinama formiranim od Gota na Zapadu, u Italiji (Ostrogoti) i 

Španiji (Vizigoti), 524 a po mišljenju eminentnog francuskog romaniste 

Gaston-a Paris-a, etnonim Walach je bio isključivo upotrebljavan od 

strane varvara, u vreme kada su Rimljani sami sebe nazivali 

Romanus, 525 jer nakon propasti Imperije, Romanus u varvarskim 

kraljevinama dobija smisao plemstva, čime se definiše rimsko poreklo 

i latinski jezik, izgubivši pri tom svoje staro političko značenje. 526 Ima 

i takvih razmišljanja da je etnonim Romanus, u uslovima etničke 

sinteze sprovedene u germanskim kraljevinama na Zapadu, postepeno 

napuštan od neolatinskih naroda u periodu VIII-X veka, da bi bili 

preuzeti prestižni etnonimi Franci, Langobardi ili Vizigoti. 527 

Postoji jedno mišljenje da je etnonim Walah došao od Gota 

Slovenima u jugoistočnu Evropu tokom III-V veka, ali zbog odsustva 

bilo kakvih tragova ovog ojkonima među Ostrogotima u Italiji i 

Vizigotima u Španiji, kao i zbog odsustva Slovena u basenu Dunava 

tokom III-V veka, takva mogućnost je isključena. Drugu mogućnost 

nalazimo u kontaktu germanskih elemenata iz Bavarske sa romanskim 

i slovenskim elementima iz Panonije i Karantanije tokom VII-VIII 

522 S. Brezeanu, Valah, 103. 

523 L. Weisgerber, Deutsch als Volksname, 204. 

524 E. Gamillscheg, Romania Germanica, I, 1934, 297 i d.; L. Weisgerber, Deutsch 

als Volksname, 171-172. 

525 G. Paris, Romania, I, 1872, 5. 

526 E. Zöllner, Die politiche Stellung der Völker im Frankenreich, Wien, 1950, 94- 

98. 

527 S. Brezeanu, Valah, 103.


veka gde je forma etnonima Walch-Walach mogla biti preuzeta od 

strane Slovena. 528 

Prvi pomen etnonima dokumentovan je početkom X veka među 

južnim Slovenima u formi Vlah, odakle je nastao i slovenski naziv 

Vlaška, regije koja je bila naseljena Romanima. Skoro dva veka 

kasnije etnonim je zabeležen i među istočnim Slovenima u formi 

Voloh, zatim kod Ugara u formi Olah i među Vizantincima/Romejima 

u formi Blachos. 529 Ugri su mogli preuzeti ovaj etnonim od Slovena u 

Panoniji gde su došli u kontakt i sa Romanima, dok su Grci, Romani i 

Sloveni mogli doći u kontakt na prostoru na kojem je bio prisutan 

bilingvizam ili trilingvizam, u južnoj Makedoniji i severnoj Grčkoj sa 

kulturnim centrima u Tesalonici (Solun) i na Atosu, u kojima je 

etnonim Blachos mogao biti asimilovan na lingvističko-kulturnom 

nivou u vizantijskom svetu nakon invazije Slovena u VII veku, 

tačnije, u vreme isavrijskih imperatora VIII veka. 530 Pomen Vlachorynchina 

u Istorijskoj pripoveci manastira Kastamonita koja povezuje 

događaje iz dokumenta inoklastičke epohe, dakle iz VIII-IX veka, 

jeste potvrda ove hipoteze, kojoj možemo pridodati informaciju iz 

Žitija Sv. Metodija vezanu za slanje Ćirila i Metodija u Veliku 

Moravsku od strane imperatora Mihaila III 863. godine radi pokrštavanja 

Slovena. 531 

Etnonim Vlachos je u opticaju duže vreme u grčkom narodnom 

govoru, u vreme kada učeni ljudi preferiraju etnonim Romanoi 

(Konstantin Porfirogenit), ili arhaične forme Dačani, Besi, Mizijci i 

Panoni. Na kraju drugi koriste paralelno toliko arhaične forme koliko 

i nov etnonim Blachoi (Kekaumenos, Nikita Honiat i drugi). 532 Prvi 

put se ovaj etnonim upotrebljava severno od Dunava oko 1200. 

godine, kod Anonimusa, kao i krajem XIII veka kod Simona de Keza 

u formi Blacus ili Blachi ili u formi Olah, koja je bliža ugarskom 

narodnom govoru, dok se u pontifikalnim ispravama tokom XIII veka, 

tačnije 1234. godine, koristi forma Valati, koja je mogla nastati iz 

528 Ibid, 103. 

529 L. Bârzu, S. Brezeanu, Originea şi continuitatea românilor, Arheologie şi 

tradiţie istorică, Bucureşti, 1991, 291-293. 

530 S. Brezeanu, Valah, 104. 

531 Ibid, 104. 

532 Ibid, 104.

136 


germanske forme Walach. U XIV veku, u vreme osnivanja rumunskih 

kneževina i njihovih mitropolija zavisnih od patrijaršije iz Konstantinopolisa, 

grčki etnonim Blachoi počinje biti korišćen u imenovanju 

Rumuna severno od Dunava i u vizantijskim /romanijskim izvorima, u 

principu u patrijaršijskim aktima. Ovim etnonimom se najzad imenuju 

dve kneževine, Ungrovlahia i Russovlahia/Moldovlahia, koje je 

formirao i u kojima je živeo rumunski narod. 533 

Koja je od navedenih, ponekad dijametralno suprotnih, teorija 

prihvatljiva ili makar prihvatljivija, teško je sa današnjeg aspekta 

razvoja nauke dokazati, jer su sve teorije iznete na bazi raznih 

dokumenata, zbog čega su, uostalom, i nastale mnoge rasprave, koje 

još uvek nisu iznedrile konačne zaključke, ali Rakićeva teorija o 

Vlasima, koji su dobili svoj naziv vlasati, čupavi stočari, samo zato 

što nose krznena pokrivala na glavi, svakako, u naučnom svetu, 

nikada neće biti u krugu prihvatljivih teorija o nastanku etnonima 

Vlah. 

Nakon desetak strana o poreklu i semantici etnonima Vlah, 

vratimo se ponovo Rakićevom Pogovoru. Po njemu, vlasati, čupavi 

stočari „pokretljivi a borbeni i dobro organizovani (...) stižu na Tatre i 

na Balkan i tu se stapaju sa tračkim Dačanima, ostacima Tribala, 

starih Makedonaca, Ilira i onda potpadaju pod rimsko carstvo. Bivaju 

– ne romanizovani nego površno poluromanizovani i to samo i 

prvenstveno ili jedino lingvistički, usvajajući zvanični jezik koji je bio 

’vulgarni latinitet (P. Skok), 534 a vrlo malo od ikakvih civilizacijskih 

dostignuća, jer nisu ni imali od koga da ih prime. Ovamo su, naime, 

dolazili činovnici, trgovci, isluženi veterani, prognanici, razni 

polusvet“ (str. 71). Još kaže da su tzv. vlasati, čupavi stočari od tog 

polusveta „usvojili (...) kakav-takav latinski jezik (...) pa se prozvali 

’Romejima’, tj. Romanima (posle su to, metatezom, preinačili u 

’Ar’mani’)“ ali, „ovi tek delimično naturalizovani ’Rimljani’ u duši su 

ostali Vlasi i kad su se kasnije masovno posrbljavali, pa islamizovali, 

odnosno pohrvaćivali ili pak rumunizovali“. Sve ovo teško može da 

razume i stručnjak, a kamoli običan čitalac. 

533 Ibid, 104. 

534 P. Skok, Osnovi romanske lingvistike, Svezak I. Kulturnohistorijski i opći 

lingvistički problemi i historijska fonetika naglašenih romanskih vokala, Zagreb, 

1940, 4.


Sve što stoji u literaturi, našoj i stranoj, u izvorima latinskih, 

grčkih i drugih autora, sve je pogrešno! Rakić u dve rečenice uspeva 

da kaže ono što nisu uspeli stotine drugih autora! Po njemu Vlasi stižu 

sa Tatra na Balkan umesto sa Balkana na Tatre, o čemu nam piše 

Kadlec 535 i mnogo drugih autora. Možda su, po mišljenju Rakića, 

romanofoni Vlasi postojali i pre nego su prihvatili latinski jezik, a 

možda su Latini i latinski jezik preuzeli od Vlaha (Aromuna), kao što 

tvrdi Branislav Stefanoski! 536 Da ne govorimo o ikakvim civilizacijskim 

dostignućima, kojih – po Rakiću – nije moglo biti među činovnicima, 

trgovcima, isluženim veteranima, prognanicima i drugima. On 

zaboravlja da je među tim izgnanicima bilo i pesnika poput Ovidija 

(Publius Ovidius Naso), 537 koji je u izgnanstvu napisao svoja čuvena 

dela, Poslanice iz Ponta (Epistulae Ex Ponto) i Tužaljke (Tristia), 538 ili 

da je među tim veteranima sa prostora današnje Srbije bilo nekoliko 

rimskih imperatora, kao što su Decije Trajan (Caius Messius Quintus 

Decius, 249-251), Klaudije II Gotski (Maecus Aurelius Claudius II 

Gothicus, 268-270), Aurelijan (L. Domitius Aurelianus, 270-275), 

Marko Aurelije (M. Aurelius Probus, 276-282), Maksimijan (M. 

Aurelius Maximianus, 285-305; 310), Konstancije Hlor (Caius 

Flavius Valerianus Constantius, 293-306), Galerije (Gaius Valerius 

Maximianus Galerius, 293-311), Maksimin Daja (Maximinus Daia, 

305-313), Konstantin I Veliki (Constantinus I Magnus, 306-337), i 

535 K. Kadlec, Valaši a valašske pravo v zemnichslovanskych a uherskych, Praha, 

1916. 

536 

C. B. Stefanovski, Pelasghyi (limbă, carte, numâ), Tetova, 1998; Б. 

Стефаноски, Трако-дачкиот јазик основа на евро-индиските јазици (дополнето 

издание), Скопје, 2000. 

537 Rimski pesnik rođen 20. III 43. godine pre Hrista u Sulmu, a umro 18. godine 

posle Hrista u Tomima (danas Constanţa, u Rumuniji), gde je od strane imperatora 

Augusta konfiniran 8. godine posle Hrista. Poticao iz rimske viteške porodice. U 

Rimu je učio retoriku. Ovidije je majstor stiha (sam izjavljuje: „Quidquid temptabam 

scribere, versus erat“ – „Što god sam pokušao pisati, bijaše stih“) i vrstan pripovedač. 

U Tomima je spevao i zbirke elegija Tužaljke (Tristia), u kojima opisuje varvarsku 

sredinu, žali za Rimom i moli za pomilovanje. Čak je na getskom jeziku ispevao 

danas izgubljenu pesmu u čast Augusta i njegove obitelji. 

538 Tristele. Ponticele. Traducere de Teodor Naum, Bucureşti, 1972; V. Crăciun, 

Dacia – Roma – România, Bucureşti, 2006, 97-101.

138 


drugi. 539 Rakić i činovnike rimske administracije smatra polupismenim 

svetom, kojima je – tobože po Skoku – „zvanični jezik (...) bio 

’vulgarni latinitet’“. Ta je administracija, mora se priznati, bila 

najažurnija i najsposobnija državna administracija uopšte viđena na 

prostorima Balkana sve do vremena turske administraije, koja je 

uspostavljena tek početkom XV veka. Rakić očigledno nije pročitao 

dela P. Petrovića, 540 M. Mirković, 541 S. Ferjančić, 542 koji su objavili 

korpuse latinskih natpisa sa nadgrobnih spomenika severoistočne 

Srbije, što svakako govori i o pismenosti zanatlija koji su ih uredno 

isklesali i onih koji su ih naručivali. 

Da bi pokazao da su „ovi tek delimično naturalizovani 

’Rimljani’ u duši ostali Vlasi“, Rakić navodi primer koji, po njegovom 

mišljenju, „dovoljno argumentuje“ svu „složenost procesa njihove 

etnogeneze“ (str. 72), tj. etnogeneze Vlaha. Primer koji navodi, 

preuzima od hrvatskog istoričara Milana Šuflaja, koji „u hronici 

naslovljenoj Pričanja monahâ Komnena i Prokla, 543 a koja govori o 

prilikama u području nekada bogatog grada Janjine“, pominje nekog 

Vonka, za koga se kaže da je „’Serb-alvanito-bulgaro-Vlah’: ’GgD$- 

"8j"


posmatrača“, odnosno da je to mozaik „jedne mnogo kompliciranije 

etničke smjese“ i dodaje da se i u „naše vreme sreće u nazivu 

„’Arvanitovlasi’ kojim Grci označavaju nomadske Faršeriote u 

Tesaliji“ (str. 72-73). 

Preuzimanjem Šuflajevog teksta radi uklapanja u svoju ideju 

Rakić pravi grešku. On najpre govori o formiranju vlasatih čupavih 

stočara sa Tatra i Karpata, koji su došavši na Balkan postali 

„delimično naturalizovani ’Rimljani’“, ali u „duši ostali Vlasi“, a 

zatim navodi da su ti Rimljani po provincijama Balkana ništa više do 

„razni polusvet“, što dokazuje Šuflajevim primerom. On zaboravlja da 

je od njegovog raznog polusveta antičkog perioda do Šuflajevog 

primera o miksovarvarima srednjovekovnog perioda proteklo najmanje 

hiljadu godina i da se sa primerom iz srednjega veka ne može 

dokazati nešto šta se možda moglo dogoditi u antici. Prvo, navodni 

miksovarvarin o kojem je reč nije se zvao Vongo, kako kaže Rakić, 

nego Bongois, što pokazuje njegovu neukost na polju čitanja izvora. 

Drugo, Grci su nadenuli nadimak GgD$-!8$"

140 


kazivanju Ioanisa Katraresa, Neofit ponekad govori nerazgovetno. 545 

Kad je porastao, prozvao se Matzukatos 546 i Porcarul 547 , igrao je 

svirajući frulu, svirao je i tamburu i pevao često „lero, lero platanica“ 

(8XD, 8XD 548 B8"J"

ZAKLJUČNA RAZMATRANJA 

Iz svega do sada rečenog jasno je da Rakićev pogovor 

Đorđevićevog članka, kao uostalom i sam članak, ne možemo 

smatrati naučnim doprinosom razrešenju problema Vlaha ili 

Rumuna severoistočne Srbije. Rakić nije naučno pripremljen da 

govori i piše o bilo čemu što se tiče Rumuna ili Vlaha severoistočne 

Srbije. Ja sam dao sebi slobodu da „čitaocima upravo radi poštenog i 

svestranog obaveštavanja“ (str. 8) ponudim i nešto drugačiju istinu od 

one koju nudi Đorđević u svom članku iz 1919. godine i Rakić u svom 

Predgovoru i Pogovoru povodom istog članka čitavih 88 godina 

kasnije. Na žalost, među onima koji pišu o etnonimu Vlah, o etnogenezi 

Vlaha ili Rumuna severoistočne Srbije, o njihovom kontinuitetu 

na prostoru između Morave u Srbiji i Cibrice u Bugarskoj, o čestim 

migracijama rumunskog stanovništva, a i o prežicima kulture tog 

življa koje nalazimo na prostoru Timok – Osogovo – Šara kao i na 

celokupnom prostoru Balkanskog poluostrva, ima dosta diletanata ili 

onih čija znanja ne dosežu njihove želje, a koji sebe smatraju velikim 

srpskim patriotama. U novije vreme ima, na žalost, takvih autora i 

među Vlasima ili Rumunima severoistočne Srbije koji dokazuju nešto 

suprotno. 550 Dakle, nepozvanih ima i među Srbima i među Vlasima ili 

550 Poreklom Vlah ili Vlaškinjorac iz Batinca, Bratislav Paunović je 2001. godine 

objavio knjigu Vlasi kroz vekove, u kojoj se, na primer, iznosi teorija da su Vlasi 

severoistočne Srbije poreklom romanizovani Iliri, koje on naziva Vlaškinjorci, i koji, 

razume se – po njegovom mišljenju – nemaju nikakvih dodirnih tačaka sa Rumunima, 

da bi već 2006. godine Vojislav Stojanović, profesor istorije u Negotinu, inače 

poreklom Rumun iz sela Srbova blizu Negotina, objavio knjigu Etnogeneza nastanka 

Vlaha – Vlasi i balkanski narodi, u kojoj se, na primer, iznosi nova teorija da su Vlasi 

severoistočne Srbije poreklom Kelti, koji takođe nemaju ništa zajedničkog sa 

Rumunima.

142 


Rumunima Srbije i svi se oni podjednako trude da ionako složeno 

pitanje Vlaha ili Rumuna severoistočne Srbije, svojim neznanjem 

učine složenijim i zamršenijim. Uz to politička elita provincije, koja 

oponaša onu iz političkih centara moći, ponekad i nesvesno podupire 

ovakve „politikološke oglede“ nadajući se kakvoj koristi na političkoj 

sceni Srbije. 

Mediokritetsko Rakićevo izdanje podupiru i tzv. „naučne 

recenzije“ Dušana Drljače, koji se takođe nije proslavio svojim 

Zanimljivo je navesti da knjiga Vojislava Stojanovića ima 273 numerisane strane, 

od kojih su 100 strana preuzetih karata i fotografija bez navođenja izvora otkuda su 

preuzete. Pored toga, i karte i fotografije nisu u korelaciji sa tekstom knjige. 

Kako bi autor dokazao teoriju po kojoj su Vlasi severoistočne Srbije direktni 

potomci romanizovanih Kelta, donosi na 46-47 strani tabelu vlaških – keltskih – 

francuskih reči i izraza, gde između ostalih nabraja: colin – kulmja – brdo – koljindă 

– stalno hodati (za stadima ovaca...) da bi nakon nekoliko redova iste reči naveo na 

sledeći način: colin – coljindă – stalno hodati (brdo) ili urs – urs – medved i opet 

malo dalje na istoj strani l'aurs – urs – medved ili recimo pule – puj – pile ili miel – 

mnjerja – med; vash – vaka – krava; large – larg – širok; soleie – suarje – sunce; 

magie – magija – magija; entre – ăntră noj – između; prouniers – prun – drvo šljive; 

lac – lak – stajaća voda itd. Svako ko iole zna latinski jezik, zna da su sve navedene 

reči iz latinskog vokabulara sa ponekom francuskom, koja je loše napisana, osim reči 

magie – magija – magija, koja potiče iz persijskog jezika. 

Zatim je npr. pri dnu 47. strane i na celoj 48 naveo neke tračke reči, kao npr. 

Đerdap – đer dă apă – hladno je zbog vode; gutui – dunja; gura – usta; trăndăfir – 

ruža (Makedonci preuzeli od Vlaha Cincara); grău – pšenica; sapa – motika; gajina – 

kokoška; nunta – svadba; berbjek – ovan; năkaz – muka; sat – selo itd. Sve navedene 

reči takođe potiču iz latinskog osim reči Đerdap, năkaz i trăndăfir koje potiču iz 

turskog vokabulara. 

Na 82-83. strani naveo je zajedničke rumunsko-južnoslovenske reči kao dokaz 

zajedničkog života i uzajamne asimilacije, kao npr.: bogat – bogat; mačină – 

mlesti; roade – rađa, rađati; sărac – siromašan; drumul – drum, put; satele – sela; 

sălaşe – salaš; livada – livada; mănăstiri – manastir; haiduci – hajduci; ctitor – 

ktitor; duşmani – dušmani itd, među kojima takođe ima dosta latinskih, grčkih, turskih 

i mađarskih reči koje su preuzete kako u jezike južnih Slovena tako i u rumunski 

jezik. 

Sve što se u ovoj knjizi moglo pogrešno napisati, napisano je pogrešno, a tek 

hronologija u izlaganju istorijskih činjenica pa i same istorijske činjenice su s brda s 

dola kao i literatura ili izvori, koje autor nije znao navesti, jer se osnovano sumnja da 

je malo šta od literature ili izvora uopšte koristio de visu. Pre će biti da je sa preuzetim 

tekstovima preuzeo i literaturu, kao što je i pojedine navode između navodnika naveo 

kako mu odgovara. To je galimatijas od knjige koju nikome ne bih preporučio. Zbog 

pogrešnih informacija, kojih, na žalost, ima na pretek, ova knjiga zaslužuje ozbiljan 

kritički osvrt.


člancima o Vlasima severoistočne Srbije, iako ih ima nekoliko, i 

Jovana Pejina, koji ne samo o Vlasima ili Rumunima severoistočne 

Srbije, već i o bilo kom segmentu složenih etničkih odnosa na 

Balkanu, nije napisao ni jedno slovo. 

Na ovaj način srpski „prosvetljeni novoromantičari“ utiru put 

vlaškim „diletantima“ da i oni iznose svoje novokomponovane 

kvazinaučne teorije o etnogenezi Vlaha. Dok oni koji idu stazama 

posvećeih imaju trnovit put do zvezda (per aspera ad astra), diletanti 

koji žive u neznanju objavljuju svoja dela često u glamuroznoj 

opremi, ne razmišljajući o posledicima koje ona donose budućim 

pokoljenjima. Takvih je bilo i biće. Žalosno je to što njihova (ne)dela 

lakše nalaze put do običnog čoveka iz naroda, jer oni uvek daju 

„gotova i celovita rešenja“, koja čitaoci ne nalaze u delima ozbiljnih 

autora, obazrivih u navođenju činjenica i u iznošenju svojih naučnih 

stavova. Do stručnih ili naučnih časopisa ili knjiga, u kojima 

objavljuju ozbiljni autori, širi krug čitalaca najčešće ne može doći i 

tako mu preostaju samo članci i knjige onih autora koji pišu 

populistički ili diletantski, onih autora koji svoje članke objavljuju 

najčešće u lokalnim časopisima, čiji urednici nemaju dovoljno znanja 

za objektivnu kritiku u odnosu na ponuđene radove. 

Ova knjiga je nastala kao odgovor na mnoge postavke koje su 

iznete u Đorđevićevom članku iz 1919. godine, a koji je, na žalost, 

nakon devet decenija ponovo objavljen uz Predgovor i Pogovor 

priređivača, mr Radomira D. Rakića. Priređivač, u nedostatku novih 

ozbiljnih etnoloških i istorijskih istraživanja Rumuna ili Vlaha istočne 

Sbije, prisvaja mnoge Đorđevićeve zablude i na njih „kalemi“ svoje. 

Đorđevićeve „zablude“ donekle i razumemo, jer su nastale u kontekstu 

političkih dešavanja na Mirovnoj konfrenciji u Parizu, ali 

Rakićeve ne razumemo, koliko se god on trudio da sebe i svoj priređivački 

„poduhvat“ prikaže u svetlu odbrane srpstva od „rumunizacije“ 

Vlaha, koji su etnogenetski nekada, navodno, bili Srbi. 

Da je mr Radomir Rakić uzeo u obzir sve Đorđevićeve omaške 

pre nego što je preveo njegov članak iz 1919. godine i da je iole imao 

poštovanja prema Đorđeviću, navedeni članak iz 1919. godine, verujem, 

ne bi nikad ugledao svetlost dana. Taj članak to svojim kvalitetom 

ne zaslužuje, kao što nije zaslužio ni sam Tihomir Đorđević da ga 

Radomir Rakić, koji, kako vidimo, nema dovoljno znanja, s jedne

144 


strane valorizuje, a s druge dopunjuje na način koji samo šteti ugledu 

uvaženog etnologa i, uopšte, ugledu srpske etnologije XX i XXI veka. 

Pored ostalog, u ovoj knjizi obiljem novih činjenica pokušao sam 

ukazati da je Đorđevićev članak sa današnjeg aspekta naučnih istraživanja 

prevaziđen u svakom pogledu, a Rakićev priređivački napor koji 

je uložen u Predgovoru i Pogovoru povodom Đorđevićevog članka 

kao i rezultati do kojih je došao mogu biti od koristi samo nekome ko 

poseduje znanja da razdvoji naučno od diletantskog i autentično od 

krivotvorenog. 

Naravno, ne manju odgovornost za ovaj izdavački „poduhvat” 

koji na žalost ima sve odlike naučnog manira s kraja XIX i početka 

XX veka snosi i urednik Dragan Stojmenović, direktor Narodne 

biblioteke u Boru, Vesna Tešović, kao i članovi Izdavačkog odbora na 

čelu sa književnikom Milenom Milivojevićem, utoliko više što su 

ponuđeni rukopis ove rasprave koja otvara dijalog za bolje 

razumevanje i tumačenje kako prošlosti tako i sadašnjosti odbili da 

štampaju u izdanjima Narodne biblioteke u Boru. I kao što kaže A. 

Loma u jednom svom osvrtu na knjigu Lore Taseve, ostaje da se 

nadamo da Rakićev priređivački napor „predstavlja samo individualno 

’iskliznuće’ (...) autora, a da ne odražava neku opštiju tendenciju” 551 u 

srpskoj etnologiji, koju inače veoma cenimo, jer dok nam jedini 

priručnici o Rumunima/Vlasima istočne Srbije budu oni s kraja XIX i 

početka XX veka, dešavaće nam se da čitamo knjige poput 

Đorđevićeve ili pogovore kao što je ovaj Rakićev, a ja ću, potom, biti 

prinuđen da pišem kritike poput ove. 

551 A. Loma, Kovanje lažnih imena (Лора Тасева, Блгарски топоними 

от грцки и србски средновековни документи, РИК „Литера“, София 1998), 

Onomatološki prikazi XVII (2004), 478.

CONCLUSIONS 

F 

rom all the above mentioned, it is clear that Rakić’s epilogue to 

Đorđević’s article, as well as, in fact, the article itself cannot be 

perceived as scientific contribution to solution of the issue of 

Valachs or Romanians of north-eastern Serbia. Rakić is not 

scientifically prepared to speak and write on anything that concerns 

Romanians or Valachs of north-eastern Serbia. I granted myself 

freedom to offer “readers, just for the sake of fair and complete 

information” (p. 8) a somewhat different truth from the one Đorđević 

is offering in his article from 1919 and Rakić in his Preface and 

Epilogue to the same article, whole 88 years later. Unfortunately, 

among those who write on ethnonym Valach, ethnogenesis of Valachs 

or Romanians of the north-eastern Serbia, on their continuity in the 

area between the Morava in Serbia and the Cibrica in Bulgaria, on 

frequent migrations of Romanian population and also on survival of 

culture of the population we find in the tract Timok – Osogovo – Šara, 

as well as in the whole region of the Balkan peninsula, there are a lot 

of dilettantes or those whose wishes surpass their knowledge, but who 

nevertheless consider themselves great Serbian patriots. 

Unfortunately, in more recent times there are those authors also 

among Valachs or Romanians of north-eastern Serbia, who are 

proving something entirely different. 552 Therefore, there are the 

552 A Valach or Vlaškinjorac from Batinac by origin, Bratislav Paunović published 

a book entitled Vlasi kroz vekove [Valachs through centuries] in 2001, in which, e.g., 

a theory is asserted that Valachs of north-eastern Serbia originate from romanized 

Ilyrians, which he calls Vlaškinjorci, and which, of course – in his opinion – do not 

have any connections with the Romanians. Already in 2006 Vojislav Stojanović, a 

history teacher from Negotin, and a Romanian from the village of Srbovo near 

Negotin by origin, published a book entitled Etnogeneza nastanka Vlaha – Vlasi i 

balkanski narodi [Ethnogenesis of Valachs’ origin – Valachs and the Balkan people],

146 


unbidden among Serbs and Valachs or Romanians of Serbia as well, 

and all of them are equally putting much effort, by their ignorance, to 

make the already complex issue of Valachs or Romanians of northeastern 

Serbia even more complex and muddled. Besides this, the 

provincial political elite, who is imitating the one from political 

centres of power, sometimes, even unconsciously, backs up 

“politicological experiments“ such as these, hoping to gain some 

benefits on the political scene of Serbia. 

Mediocre Rakić’s publication is also supported by so called 

“scientific reviews“ of Dušan Drljača, whose articles on Valachs of 

north-eastern Serbia also do not serve to his credit, although he wrote 

a few of those and by Jovan Pejin, who did not write a single word, 

not only about Valachs or Romanians of north-eastern Serbia, but also 

did not write about any segment of complex ethnic relations on the 

Balkans. 

In this way, Serbian “enlightened neoromantics“ are trailing a 

blaze to Valach “dilettantes” so that they, too, could assert their 

nouveau quasi-scientific theories on ethnogenesis of Valachs. While 

those who walk the paths of the enlightened walk to the stars through 

hardships (per aspera ad astra), dilettantes, who live in ignorance, 

publish their works often in glamorous equipment, not even thinking 

about the consequences which they would bring to the future 

generations. There has always been and will always be the likes of 

those. It is a pity that their (mis)deeds find easier their way to common 

folk, because they always give “ready and thorough solutions“, which 

readers do not find in the works of serious authors, who are careful in 

citing facts and asserting their scientific stands. Most often, wider 

public does not have access to professional or scientific magazines or 

books in which serious authors are published, and are therefore left 

only with articles and books of those authors who write in a populist 

or dilettante manner, of those authors who most often publish their 

articles in local magazines, the editors of which do not have sufficient 

knowledge for an objective critique related to the papers offered. 

This book has accrued in answer to many postulates asserted in 

Đorđević’s article of 1919, which has been, unfortunately, republished 

in which, e.g., a new theory is asserted that Valachs of north-eastern Serbia are of 

Celtic origin, who also do not have anything in common with the Romanians.


after nine decades, with a Preface and Epilogue of the editor, Radomir 

D. Rakić, M.A. The editor, lacking new and serious ethnologic and 

historic research of Romanians or Valachs of eastern Serbia, adopts 

many Đorđević’s misconceptions and “grafts” them with his own. 

Đorđević’s “misconceptions” are somewhat understandable, because 

they arose in the context of political happenings on the Paris Peace 

Conference, but Rakić’s are not understandable, no matter how much 

he labours to show himself and his editorial “endeavour” in the light 

of defending Serbianness from “romanianisation” of Valachs, which, 

allegedly, ethnogenetically were Serbs, a long time ago. 

Had Radomir Rakić, M.A., taken into account all Đorđević’s 

inadvertences before he translated his article of 1919 and had had 

respect for Đorđević at all, I believe that the mentioned article of 1919 

would have never been brought to light. By its quality, the article does 

not deserve this, just as, from one hand, Tihomir Đorđević does not 

deserve to be valorised by Radomir Rakić, who, clearly, does not 

possess sufficient knowledge, while, on the other hand, he 

supplements it in a way that only damages the reputation of the 

respected ethnologist and, in general, damages the reputation of 

Serbian ethnology of XX and XXI centuries. 

Among the rest, by using an abundance of new facts, I have tried 

to point in this book that Đorđević’s article is obsolete in every way 

from the current aspect of scientific research, and that Rakić’s 

editorial effort put into Preface and Epilogue of Đorđević’s article, as 

well as the results he reached, can be of use only to those who have 

sufficient knowledge to distinguish scientific from dilettante and 

authentic from counterfeited. 

Of course, the responsibility for this publishing “endeavour” 

which, unfortunately, has all the characteristics of the scientific 

manner of the end of XIX and beginning of XX century, is borne also 

by editor Dragan Stojmenović, Director of the National Library in 

Bor, Vesna Tešović, as well as members of the Editorial board, 

chaired by Milen Milivojević, writer, insofar as they refused the 

offered manuscript of this treatise, which opens a dialogue for a better 

understanding and interpretation of the past and the present as well, to 

be printed in edition of the National Library in Bor. As A. Loma said 

in his review of a book by Lora Taseva, we can only hope that

148 


Rakić’s editorial effort “represents only an individual ‘slip’ (...) of the 

author, and that it does not reflect a general tendency” 553 in Serbian 

ethnology, which we otherwise appreciate very much, because as long 

as we have only those reference books on Romanians/Valachs of 

eastern Serbia, written at the end of XIX and beginning of XX 

century, it will happen that we read books such as Đorđević’s or 

epilogues like this one by Rakić is, upon which I will be forced to 

write critiques such as this one. 

Translated by Saša Marjanović, philologist 

553 A. Loma, Kovanje lažnih imena [Forging of false names] (Лора 

Тасева, Блгарски топоними от грцки и србски средновековни 

документи, РИК „Литера“, София 1998), Onomatološki prikazi [Onomastic 

reviews] XVII (2004), 478.

IZVORI I LITERATURA 

A. S. Aličić, Turski katastarski popisi nekih područja zapadne Srbije 

XV i XVI vek, I-III, Čačak, 1984-1985. 

M. A. Anastos, The Transfer of Illyricum, Calabria and Sicily to the 

Jurisdiction of the Patriarchate of Constantinople in 732-733, 

Studi bizantini e neoellenici 9 (1957). 

Anonymus Bele regis notarius, Gesta Hungarorum, IX, ed. G. Popa- 

Lisseanu, Bucureşti, 1934. 

Ansbertus, Historia de expeditione Friderici imperatoris, u: Fontes 

rerum Austriacorum, Scriptores, vol. V. 

I. Arginteanu, Istoria maedoneni din timpurile cele mai vechi pănă în 

zilele noastre, Bucureşti, 1901. 

A. Armbruster, Romanitatea Românilor. Istoria unei idei, Bucureşti, 

Editura Enciclopedică, 1993 2 . 

S. Balan – N. Şt. Mihailescu, Istoria ştiinţei şi tehnicii în România : 

Date cronologice, Bucureşti, 1985. 

N. Beldiceanu et I. Beldiceanu-Steinherr, Quatre actes de Mehmed 

II concernant les Valaques des Balkans slaves, Sudost- 

Forschungen, Band XXIV, München, 1965. 

G. Balş, O biserica a lui Radul-cel- Mare în Serbia la Lopuşnia, Buletinul 

Comisiunii Monumentelor Istorice, anul IV (Bucureşti, 

1911). 

F. Barišić, Čuda Dimitrija Solunskog kao istorijski izvori, Posebna 

izdanja SAN, CCXIX, Vizantološki institut, 2, Beograd, 1953. 

Ş. Bârsânescu, Conştiinţa latinităţii la români în lumina unui valoros 

document (sec. XV), Analele Ştiinţifice ale Universităţii Al. I. 

Cuza, Filozofie, Economice, Justifice, XII (1966).

150 

L. Bârzu, S. Brezeanu, Originea şi continuitatea românilor, 

Arheologie şi tradiţie istorică, Bucureşti, 1991. 

H. Biezais, Die Hauptgöttinen der alten Letten, Upsala, 1955. 

I. Bogdan, Documente privitoare la relaţiile Ţării Româneşti cu Braşovul 

şi cu Ţara Ungurească în sec. XV şi XVI, Bucureşti, 1905. 

D. Bojanić, Fragmenti opširnog popisa Vidinskog sandžaka iz 1478- 

81. godine, Istorijski institut, Građa 11, Mešovita građa 

(Miscellanea), 2, Beograd, 1973. 

D. Bojanić, Fragmenti zbirnog popisa Vidinskog sandžaka iz 1466. 

godine, Istorijski institut, Građa 11, Mešovita građa (Miscellanea) 

2, Beograd, 1973. 

D. Bojanić, Turski zakoni i zakonski propisi iz XV i XVI veka za Smederevsku, 

Kruševačku i Vidinsku oblast, Beograd, 1974. 

D. Bojanić-Lukač, Negotinska Krajina i Ključ u vreme turske 

vladavine – na osnovu izvora iz XV i XVI veka, GEM, 31-32 

(1968-1969). 

D. Bojanić-Lukač, Vlasi u severnoj Srbiji i njihovi prvi kanuni, 

Istorijski časopis XVIII (1971). 

D. Bojanić-Lukač, Zaječar i Crna Reka u vreme turske vladavine 

/XV-XVIII vek/, Glasnik Etnografskog muzeja 42 (1978). 

G. Bonfante, Latini e Germani in Italia, Bologna, 1977 4 . 

Đ. Bošković, Srednjovekovni spomenici severoistočne Srbije, Starinar, 

Nova serija, I (1950). 

É. Bourciez, Éléments de linguistique romane, Paris, 1956 4 . 

Č. Brašanac, Bolani Dojčin ili apsolutni etički imperativ, 

Savremenik, 8-9 (1983). 

Gh. I. Brătianu, Tradiţia istorică despre voivodatele româneşti din 

Ardeal, Analele Academiei Române, Mem. secţ. ist. Seria III, 

tom. XXVII, 1944-1945. 

S. Brezeanu, Imperator Bulgariae et Vlachiae. În jurul genezei şi 

semnificaţiei termenului „Vlachia” din titulatura lui Ioniţă Asan, 

Revista de istorie, XXXIII, nr. 4 (1980). 

S. Brezeanu, Valah. Originea şi evoluţia unui cuvânt, Romanitatea 

orientală în evul mediu de la cetăcenii romani la naţiunea 

medievală, Bucureşti, 1999. 

P. Caraman, Studii de etnologie, Bucureşti, 1998.

151 

Laonici Chalcocondylae, Historiarum demonstrationes adfidem 

codicum recensuit, emendavit annotationibusque criticis instruxit 

Eugenius Darko, I-II, Budapesta, 1922-1927. 

A. Ciorănescu, Dicţionarul etimologic al limbi romane, Bucureşti, 

2001. 

Claudii Ptolomae Geographia, ed. C. Mullerus, vol. I, Parisiis, 1883. 

N. A. Constantinescu, Dicţionar onomastic romînesc, Bucureşti, 

1963. 

I. Crnčić, Popa Dukljanina ljetopis po latinsku i toga nekoliko i još 

nešto hrvatsku, Kraljevica, 1874. 

A. Decei, Asupra unui pasagiu din geograful persan Gardīzī (a. 

1050), Bucureşti, 1936. 

A. Decei, Românii din veacul al IX-lea pînă în al XIII-lea în lumina 

izvoarelor armeneşti, Bukureşti, 1932. 

O. Denunsianu, Histoire de la langue roumaine (I – Les origines, II – 

Le seizième siècle), Bucureşti, 1997. 

Die geographischen Bucher der Naturalis historia des C. Plinius 

Secundus, ed. D. Detlefsen, Berlin, 1904. 

L. Diefenbach, Voelkerkunde Osteuropes, Darmstadt, 1880. 

M. Dimić, Dopis iz Zaječara, Starinar VI-1 (1889). 

J. Dinić, Rečnik timočkog govora, Beograd, 1988. 

Documenta ad ecclesiam Blacorum spectantia, u: Izvoarele istoriei 

României, IV, Bucureşti, 1982. 

M. Dogaru, G. Zbuchea, O istorie a românilor de pretutindeni, 

Bucureşti, 2004. 

Dragašević, Arheologijsko-geografijska istraživanja, Glasnik SUD 

XLV (1877). 

S. Dragomir, Vlahi din nordul Peninsulei Balcanice în Evul Mediu, 

Iaşi, 2001. 


Etnografskog muzeja, 28-29 (1965-1966). 

S. Dufrenne, Une icône bizantine à Melnik en Bulgarie, Byzantion, 

XXXVIII (1968). 

P. Es Durlić, Nebeska tela i obred „marturija” u kultu mrtvih kod 

Vlaha severoistočne Srbije, Razvitak, god. XLIII, br. 213-214 

(2003).

152 

P. Es Durlić, Rajska sveća u kultu mrtvih kod Vlaha u istočnoj Srbiji, 

Razvitak, god. XLII, br. 209-210 (2002). 

T. R. Đorđević, Istina u pogledu Rumuna u Srbiji, Bor, 2006. 

T. R. Đorđević, Iz Srbije kneza Miloša (Stanovništvo – Naselja), 


T. R. Đorđević, Kroz naše Rumune – putopisne beleške, Beograd, 

1906. 

V. Đorđević, Srbija i Turska, Jilidiz–Porta Fanar, 1894-1897, Beograd, 

1928. 

M. Đukanović, Tihomir Đorđević na Konferenciji mira u Parizu 

1919. godine – prilog bibliografiji, GEI SANU, XXIX (1980). 

B. Đurđev, Ispisi iz deftera za Braničevo iz XV veka, Istorijski glasnik 

3-4 (1951). 

V. J. Đurić, Vizantijske freske u Jugoslaviji, Beograd, 1974. 

B. Ferjančić, Avtokefalnost Srpske crkve i Ohridska arhiepiskopija, 

Međunarodni naučni skup Sava Nemanjić – Sveti Sava (istorija i 

predanje), Beograd, 1979. 

S. Ferjančić, Naseljavanje legijskih veterana u balkanskim 

provincijama I-III vek n. e., Beograd, SANU, Balkanološki 

institut, Posebna izdanja 79, 2002. 

M. S. Filipović, Katun u našoj istoriografiji (Simpozijum o 

srednjovjekovnom katunu ...), Naučno društvo SR Bosne i 

Hercegovine, Posebna izdanja, II, Odeljenje istorijsko-filoloških 


M. Filipović, Krsna slava, O krsnom imenu – zbornik, Beograd, 

1985. 

M. S. Filipović, Slava, služba ili krsno ime u pisanim izvorima do 

kraja 18. veka, O krsnom imenu – zbornik, Beograd, 1985. 

M. S. Filipović, Struktura i organizacija srednjovekovnog katuna 

(Simpozijum o srednjovjekovnom katunu ...), Naučno društvo SR 

Bosne i Hercegovine, Posebna izdanja, II, Odeljenje istorijskofiloloških 


B. Finka, Porijeklo naziva Citorij, Radovi instituta Jugoslovenske 

akademije znanosti i umjetnosti u Zadru, II (1955).

153 

I. Fischer, Latina dunăreană, Introducere în istoria limbii române, 

Bucureşti, Editura ştiinţifică şi enciclopedică, 1985. 

Mathias Friedwagner, Uber die Sprache und Heimat der Rumanen 

in ihrer Fruhzeit, u: Sonderabdruck aus Zeitschrift fur 

Romanische Philologie, vol. LIV, fasc. 6 (Halle, 1934). 

S. Gacović, Bajanja u kultu mrtvih kod Vlaha severoistočne Srbije, 


S. Gacović, Etimologija neslovenskih osnova u ojkonimiji Vidinskog 

sandžaka XV i XVI veka, Zaječar, 1993. 

S. Gacović, Etimologija slovenskih osnova u ojkonimiji Vidinskog 

sandžaka XV i XVI veka, Zaječar, 1997. 

S. Gacović, Knjiga naredaba hrama Roždestva presvete bogorodice u 

Lukovu kod Boljevca (1929-1939), Arhivsko nasleđe, god. II, br. 2 

(Zaječar, 2004). 

S. Gacović, Otkuda reč neimar u epici Balkana?, Glasnik 

Etnografskog instituta XLIX (2000). 

S. Gacović, Petrecătura (pesma za ispraćaj pokojnika) u Vlaha 

Ungurjana, Zaječar, 2000. 

S. Gacović, Putevi istine: Polemika o vrednosti jednog naučnog rada, 

Zaječar, 1999. 

S. Gacović, Razgraničenje naisopoliske (niške) i akviske (prahovske) 

regije s ubikacijom gradova iz VI veka, Zaječar, 1997. 

D. Gamulescu, Toponimi rumunskog porekla u Crnoj Reci, Zbornik 

za filologiju i lingvistiku XXX/2 (Novi Sad, 1976). 


Iugoslavica 10 (1982). 

H. Gelzer, Ungedruckte und wenig bekannte Bistumverzeichnisse der 

orientalischen Kirche, BZ, 1 (1892). 

Geoffroy de Villehardouin, La conquête de Constantinopole, ed. 

Faral, Paris, 1939. 

T. R. Georghevitch, La Verite sur les Roumains de Serbie, Paris, 

1919. 

G. Gezeman, Erlangenski rukopis srpskohrvatskih narodnih pesama, 

SKA, Sremski Karlovci, 1925. 

G. Gerullis, Die altpress ischen Ortsnamen, Berlin-Leipzig, 

1922.

154 

Gervasius de Tilbury, Otia imperialia, MGH, SS, vol. XXVII. 

Gesta Innocentii III papae, ed. J. P. Migne, Patrologia Latina, 

CCXIV. 

I. Ghinoiu, Obiceiuri populare de peste an: Dicţionar, Bucureşti, 

1997. 

J. Goullard, Aux origines de l'iconoclasme. Le temoignage de 

Gregoire II, TM 3, Paris, 1968. 

M. Grković, Rečnik imena Banjskog, Dečanskog i Prizrenskog 

vlastelinstva u XIV veku, Beograd, 1986. 

M. Grković, Rečnik ličnih imena kod Srba, Beograd, 1977. 

V. Grumel, L'annexion de l'Illyricum oriental, de la Sicile et de la 

Calabre au patriarcat de Constantinople, Recherches de sciences 

religieuses 40 (1952). 

M. Gyóni, L’oeuvre de Kékauménos source d’histoire roumaine, 

Revue d’histoire comparée, III (1945) (cap. Les sources 

historiques de Kékauménos). 

A. Helbok, Grundlagen der Volksgeschichte Deutschlands und 

Frankreichs, Berlin, 1937. 

Historia peregrinorum, u: Fontes Latini Historiae Bulgaricae, III, 

Sofia, 1965. 

B. Hrabak, Vlasi starinci i doseljenici u porečju Zapadne Morave (do 

1570. godine), Zbornik radova Narodnog muzeja, XX, Čačak, 

1990. 

I. Ieşan, Românii din Bosnia şi Herţegovina în trecul şi în prezent, 

Bucureşti, 1905 (Extras din Analele Academiei române). 

Vl. Iliescu, Părăsirea Daciei în lumina izvoarelor literare, Studii şi 

cercetări de istorie veche, XXII (1971). 

P. Hr. Ilievski, Nekolku toponimi i hidronimi od osnovata *alb(h)- vo 

Makedonija, Onomastica Iugoslavica, 10 (1982). 

Innocentii III papae Regesta sive Epistolae, Patrologia Latina, 

CCXIV. 

I. Iordan, Dicţionar al numelor de familie româneşti, Bucureşti, 

1983. 

Istorija naroda Jugoslavije, II, Beograd, 1960.

155 

Istorija rumunskog naroda, Uredio Akademik Andrej Ocetea, Novi 

Sad, 1979. 

V.V. Ivanov, V. N. Toporov, A comparative study of the group of 

Baltic mythological terms from the root vel-, Baltistica IX (1) 

(1973). 

M. Ivanović, Ćirilski epigrafski spomenici iz Srbije, Crne Gore i 

Makedonije (odlivi), katalog Narodnog muzeja, Beograd, 1984. 

P. Ivić, Jezik i njegov razvoj do druge polovine XII veka, Istorija 

srpskog naroda I, Od najstarijih vremena do Maričke bitke (1371), 


P. Ivić, Srpski narod i njegov jezik, Beograd, 1971. 

P. Ivić, Srpski narod i njegov jezik, Beograd, 1986. 

V. Jakić-Cestarić, Raspored i onomastičko susjedstvo kalendarskih 

imena u predjelima dečanskog vlastelinstva pri njegovu osnutku, 

Zbornik šeste jugoslovenske onomastičke konferencije (Donji Milanovac, 

9-12. oktobar 1985), SANU, Naučni skupovi, XXXVII, 

Odeljenje jezika i književnosti, 7, Beograd 1987. 

M. Janković, Episkopije Srpske crkve 1220. godine, Međunarodni 

naučni skup Sava Nemanjić – Sveti Sava (istorija i predanje), 


S. Janković, Žrtva zidanja u eposu istočne Srbije (Jedna srpskovlaška 

paralela), Razvitak, god. IX, br. 3 (1969). 

S. Janković, Vlaška narodna pesma o Stojanu Bulibaši, Razvitak, 

god. IX, br. 6 (1969). 

M. Ježić, Rgvedski himni – Izvori indijske kulture i indoevropsko 

nasleđe, Zagreb, 1987. 

C. J. Jireček, Die handelsstrassen und Bergewerke von Serbien und 

Bosnien wahrend des mittelalters : Historisch-geographische 

Studien, Abhandlungen der konigl. bohm. Gesellschaft der 

Wissenschaften. VI. Folge, 10 Band Classe fur Philosophie, 

Geschichte und Philologie, Nr. 2, Prag, 1879. 

K. Jireček, Hrišćanski elementi u topografskoj nomenklaturi 

balkanskih zemalja, Zbornik Konstantina Jirečeka I, Beograd, 

1959. 

K. Jireček, Istorija Srba I, Beograd, 1978.

156 

K. Jireček, Romani u gradovima Dalmacije tokom srednjega veka, 

Zbornik Konstantina Jirečeka, II, Beograd, 1962. 

K. J. Jireček, Srbija, zemlja i narod, Zbornik Konstantina Jirečeka, I, 


K. Jireček, Vlasi i Mavrovlasi u dubrovačkim spomenicima, Zbornik 

Konstantina Jirečeka, I, Beograd, 1959. 

N. Iorga, Art et littérature des Roumains, Paris, 1929. 

A. Jovanović, Tlo Srbije zavičaj rimskih careva = Sertbia homeland 

of the Romqn emperors, Beograd = Belgrade, 2006. 

K. Kadlec, Valaši a valašske pravo v zemnichslovanskych a 

uherskych, Praha, 1916. 

J. Kalić, Crkvene prilike u srpskim zemljama do stvaranja 

arhiepiskopije 1219. godine, Međunarodni naučni skup Sava 

Nemanjić – Sveti Sava (istorija i predanje), Beograd, 1979. 

F. Kanitz, Donau-bulgarien und der Balkan aus den Jahren 1866- 

1879, t. I, Wien, 1882. 

F. Kanitz, Römische Studien in Serbian, Denksehriften der Phil. - 

hist. Kl. Akademie d. Wissenschaften philolog. - hist. Cl. XLI, 

Wien, 1892. 

F. Kanitz, Serbien, Historisch – ethnographische Reisestudien – aus 

der Jahre 1859-1868. Cap. IV. Die Romänen, Leipzig, Verlag von 

Hermann Fries, 1904. 

F. Kanic, Srbija, zemlja i stanovništvo II, Beograd, 1985. 

V. St. Karadžić, Srpske narodne pjesme, knjiga druga u kojoj su 

pjesme junačke najstarije, Beograd, 1958 2 . 

V. St. Karadžić, Srpske narodne pjesme, II, Beograd, 1969. 

Kekaumeni strategikon 9, u: Izvoarele istoriei României III : Scriitori 

bizantini (sec. XI-XIV), Bucureşti, 1975. 

G. Kligman, Nunta mortului: Ritual, poetică şi cultură populară în 

Transilvania, Iaşi, 1998. 

B. Knežević, Delovi zbirnog popisa Vidinskog sandžaka iz 466. 

godine, Istorijski institut, Građa, 28, Mešovita građa 

(Miscellanea), 15 (1986). 

B. Knežević, Ktitori Lapušnje, Zbornik za likovne umetnosti Matice 

srpske, 7 (1971).

157 

B. Knežević, Manastiri u Braničevu prema turskom popisu iz 1467. 

godine, Saopštenja XX-XXI (1988/89). 

B. Knežević, Manastir Manastirica – predanje i istorija, Saopštenja, 

XVII (1985). 

B. Knežević, Ploča sa dvojezičnim natpisom iz 1218. godine u 

Vitovnici, Saopštenja XX-XXI (1988/89). 

S. Knežević, Profesor etnologije, Tihomir R. Đorđević i njegovo 

proučavanje medicinskih prilika u prošlosti, GEI XLIV (1995). 

J. Kovačević, Srednjovekovna nošnja balkanskih Slovena, Posebna 

izdanja SAN, CCXV, Istorijski institut, 4, Beograd, 1953. 

W. Krause, W. Thomas, Tocharisches Elementarbuch, Heidelberg, 

1960. 

Š. Kulišić, Niektoré zhody v kultúre Srbov a karpatských Slovanov, 

Slovenský Národopis XI, 4, Bratislava, 1963. 

V. Lazarev, Storia della pittura bizantina, Torino, 1967. 

P. Lemerle, Les plus anciens recueils des Miracles de Saint 

Démétrius et la pénétration des Slaves dans les Balkans, I, 

Le texte, Paris, 1979. 

Letopis Timočke eparhije, god. VI, Niš, 1928. 

E. de Laveley, La Peninsule des Balkans, t. II, Paris, 1888. 

E. Löfstedt, Late Latin, Oslo, 1959. 

A. Loma, Jezička prošlost jugoistočne Srbije u svetlu toponomastike, 

Govori Prizrensko-timočke oblasti i susednih dijalekata (Zbornik 

radova sa naučnog skupa Niška Banja, juna 1992), Niš, 1994. 

A. Loma, Neki slavistički aspekti srpske etnogeneze, Zbornik Matice 

srpske za slavistiku 43 (1993). 

A. Loma, Prakosovo – slovenski i indoevropski koreni srpske epike, 


A. Loma, Rani slojevi hrišćanskih toponima na starosrpskom tlu, 

Onomatološki prilozi XI, Beograd, Odeljenje jezika i književnosti, 

Odbor za onomastiku SANU, 1990. 

A. Loma, Toponomastika i arheologija, Onomatološki prilozi X, 


N. Ljubinković, Život i delo Tihomira R. Đorđevića, Naš narodni 

život 4, Beograd, 1984, 287.

158 

W. Macmichael, Jurnal from Moscovy to Constantinople, London, 

1819. 

V. Macuscev, Monumenta historica Slavorum meridionalium 

vicinorumque populorum e tabulariis et bibliothecis Italicis, I/1, 

Varsaviae, 1847. 

B. Malinovski, Argonauti zapadnog Pacifika, Beograd, 1979. 

S. Mândrescu, Literatură şi obiceiuri poporane din comuna Râpa de 

jos, comitatul Mureş-Turda, Bucureşti, 1892. 

W. Mannhardi, Letto-Preussische Götterlehre, Riga, 1936. 

Al. Marcu, Riflessi di storia rumena in opere italiane dei secoli XIV e 

XV, Ephemeris Dacoromana, I (1923). 

Aloysio Ferd. Com. Marsigli, Danubius pannonico-mysicus 

observationibus geographicis, astronomicis, hydrographicis 

historicis, phisicis perlustratus I, II, Hagae-Amstelodami, 

MDCCXXVI. 

H. Mihăescu, La romanité dans le sud-est de l'Europe, Bucureşti, 

1993. 

H. Mihăescu, Limba latină în provinciile dunărene ale imperiului 

Roman, Bucureşt, 1960. 

St. Mijatović, Resava, Srpski etnografski zbornik, XLVI, Beograd, 

1930. 

F. Miklosich, Etymologisches Wörterbuch der slavischen Sprachen, 

Wien, 1886. 

F. Miklošić, Die slavischen Elemente im Rumanischen, Denkschriften 

der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften-Philosophisch 

historische Classe, Band XII, Wien, 1862. 

F. Miklošić, Monumenta serbica, Wien, 1858. 

Mih. J. Miladinović, Požarevačka Morava, Naselja i poreklo 

stanovništva, 25, Beograd, 1928. 

M. Đ. Milićević, Kneževina Srbija II, Beograd, 1876. 

M. Đ. Milićević, Kraljevina Srbija, Beograd, 1884. 

V. Minorsky, Hudud al Alam, London, 1938 (Gibb Memorial Series). 

M. Mirković, Viminacium et Margum, Inscriptions de la Mésie 

Supérieure, Vol. II, Beograd, 1986. 

J. Mišković, Neki stari gradovi i njihove okoline u Kraljevini Srbiji, 

Starinar 4 (1887).

159 

V. Mošin, Ljetopis popa Dukljanina, Zagreb, 1950. 

I. Negoiu, Mircea cel Bătrîn, Bucureşti, 1965. 

I. Neriţescu, De la Românii din Turcia Europeană, Bucureşti, 1895. 

V. Nestorescu, Românii timoceni din Bulgaria, Bucureşti, 1996. 

Nicetae Choniatae, Historia, recensuit I. Bekker, Bonn, 1835. 

S. Novaković, Nekolika teža pitanja srpske istorije, Godišnjak Nikole 

Čupića 31 (1912). 

S. Novaković, Ohridska arhiepiskopija u početku XI veka, Glas SKA 

LXXVI, drugi razred, 46 (1908). 

S. Novaković, Zakonik Stefana Dušana cara srpskoga 1349-1354, 


St. Novaković, Zakonski spomenici srpskih država srednjega veka, 

knj. V, Beograd, 1912. 

Odo de Deuil, Liber de via sancti sepulchri, MGH, SS, vol. XXVI. 

Ogledna sveska, Institut za srpski jezik SANU, Etimološki odsek 

Instituta za srpski jezik SANU, Biblioteka južnoslovenskog 

filologa, Nova serija, knj. 15, Beograd, 1998. 

G. Ostrogorski, Istorija Vizantije, Beograd, 1969. 

N. Panea – C. Bălosu – G. Obrocea, Folclorul românilor din 

Timocul bulgăresc, Craiova, 1996. 

D. Pantelić, Uhođenje Srbije pred Kočinu krajinu, Glas SKA, CLIII. 

D. Pantelić, Prilozi za raspravu Uhođenje Srbije pred Kočinu krajinu, 

Spomenik SKA, LXXIV. 

Ş. Papacostea, Un călător în ţările române la începutul veacului al 

XV-lea, Studii, XVIII (1965). 

P. Papahagi, Din literatura poporana a Aromunilor (Materialuri 

folcloristice culese şi publicate sub auspiciile Ministrului cultelor 

şi inveţiamintelui, vol. II), Bucureşti, 1900. 

P. Papahagi, Megleno-Români, studiu etnografico filologic, I-II, 

Bucureşti, 1902 (Extras din Analele Academiei române). 

P. Papahagi, Românii din Meglenia, Bucureşti, 1900. 

P. Papahagi – N. Vurduna, Jocuri copilarerii culese de la Români 

din Macedonia, Bucureşti, 1893 (Extras din Analele Academiei 

române).

160 

Z. Pavlović, Analiza imena reka u slivovima Srbije u kojima je vidan 

rumunski uticaj, Onomatološki prilozi XI (1990). 

Z. Pavlović, Nešto o rumunskim elementima u imenima reka sa terena 

Srbije, Zbornik referata i materijala V jugoslovenske onomastičke 

konferencije ANUBIH, Posebna izdanja, knj. LXX, Odeljenje 

društvenih nauka, knj. 13, Sarajevo, 1985. 

M. Pešikan, Iz istorijske toponimije Podrimlja: I – O određivanju i 

smeštaju nekih imena iz dečanskih hrisovulja, Onomatološki 

prilozi II, Odeljenje jezika i književnosti, Odbor za onomastiku 

SANU (1981). 

M. Pešikan, Zetsko-humsko-raška imena na početku turskoga doba, 

Onomatološki prilozi III, Beograd, 1982. 

B. Petranović, Srpske narodne pjesme iz Bosne i Hercegovine, III, 

Sarajevo, 1870. 

At. Petrović, Narodni život i običaji u Skopskoj Crnoj Gori, SEZ 

SKA, knj. 7, Običaji naroda srpskog, knj. I (1907). 

P. Petrović, Naissus – Remesiana – Horreum Margi, Inscriptions de 

la Mesie Superieure, Vol. IV, Beograd, 1979. 

P. Petrović, Timacum Minus et la vallee du Timok, Inscriptions de la 

Mesie Superieure, Vol. III/2, Beograd, 1995. 

P. Ž. Petrović, Krsno ime, O krsnom imenu – zbornik, Beograd, 

1985. 

A. Philippide, Originea românilor, I (Ce spun izvoarele istorice, Iaşi, 

1925), II (Ce spun limbile română şi albaneză, Iaşi, 1928). 

É. Picot, Chants populaires des roumains de Serbie, Paris, 1889 

(Recueil de textes et de traductions publié par les professeurs de 

l'École des langues orientales vivantes). 

A. Popovici, Mémoire sur les Roumains des Serbie, adressée à la 

Confairence de la Paix, Paris, 1919. 

L. Previale, Un Panegirico inedito per Michele VIII Palaeologo. 

Byzantinische Zeitschrift, 42 (1942). 

S. Prvanović, Naše stare praznoverice i običaji, Razvitak, god. I, br. 

6 (1961). 

S. Prvanović, Timočki pečalbari, Razvitak, god. III, br. 2 (1963). 

J. Puhvel, ’Meadow of Otherworld’ in Indo-European tradition, 

Zeitschrift fur vergleishende Sprachforschung (1969). 

S. Puşcariu, Die Rumanische Sprache, Leipzig, 1943.

161 

V. Putanec, Refleksi starodalmatskog pridjeva sanctus u onomastici 

obalne Hrvatske, Slovo XIII, Zagreb, 1963. 

R. Radić, Srbi pre Adama i posle njega, Beograd, 2003. i 2005. 

Dj. Sp. Radojičić, „Bulgaralbanitoblahos” i „Serb-albanito-bulgaroblahos”, 

Romanoslavica, 13 (1966). 

R. D. Rakić, O pojmovima „etnos”, „narod”, „nacija” (Prilog 

definisanju), Gledišta, god. XXIV, br. 1-2 (1983). 

R. D. Rakić, „Zaboravljeni Rumuni”?, Beležnica, Narodna 

biblioteka, Bor, br. 11, god. 6 (jesen-zima 2004). 

E. Regnault, Histoire politique et sociale des Principautes 

Danubiennes, Paris, 1855. 

M. St. Rizinić, Manastir Vitovnica, Starinar V (1888). 

S. Ristić, J. Kangrga, Enciklopedijski nemačko-srpskohrvatski rečnik 

sa srpskofonetičnom oznakom izgovora književnoga nemačkoga, 


Rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, JAZU, sv. 28. 

Robert de Clari, La conquête de Constantinopole, ed. Lauer, Paris, 

1924. 

Români din Timoc, Culegere de izvoare ingrijită de C. Constante şi A. 

Golopentia, Bucureşti, 1943. 

A. Rosetti, Histoire de la langue roumaine des origines au XVII e 

siècle, Cluj-Napoca, 2002. 

A. Rosetti, Istoria limbi române de la origine pînă în sec. al XVIIIlea, 


S. Agathonis papae Epistolae, ed. J. P. Migne, Patrologia Latina 

LXXXVII (1851). 

Jean de Saint-Martin, Mémoires historiques et géographiques sur 

l’Arménie, vol. II, Paris, 1819. 

R. Samardžić, Beograd i Srbija u spisima francuskih savremenika: 

XVI-XVII vek, Beograd, 1961. 

C. Sandu-Timoc, Poezia populară a românilor din Valea Timocului, 


C. Sathas, Mesaionike Bibliotheke, vol. VII, Paris-Venetia, 1894. 

A. Scherer, Gestirnnamen bei den indogermanischen Volkern, 

Heidelberg, 1953.

162 

P. Skok, Etimologijski rječnik hrvatskog ili srpskoga jezika I, Zagreb, 

1971-1974. 

P. Skok, Osnovi romanske lingvistike, Svezak I. Kulturnohistorijski i 

opći lingvistički problemi i historijska fonetika naglašenih 

romanskih vokala, Zagreb, 1940. 

A. Sobolev, Sprachatlas Östserbiens und Westbulgariens III, Marburg 

an der Lahn (Habilitationsschrift), 1995. 

A. Solovjev, Odabrani spomenici srpskoga prava od XII do XV veka, 

I, Beograd, 1926. 

A. Soukry, Géographie de Moïse de Chorène d'après Ptolémée, texte 

arménien traduit en français, Venise, 1881. 

Spomenica Timočke eparhije 1834-1934, Sremski Karlovci, 1934. 

D. Srejović, A. Cermanović-Kuzmanović, Rečnik grčke i rimske 

mitologije, Beograd, 1979. 

M. Stanojević, Iz narodnog života na Timoku. 2. Crkvari i crkvarke, 

Zbornik priloga za poznavanje Timočke krajine, III, Beograd, 

1931. 

M. Stanojević, Komka (Crkvena terminologija u narodnom govoru), 

Zbornik priloga za poznavanje Timočke krajine, III, Beograd, 

1931. 

M. Stanojević, Memoari Stojana Simića, Zbornik priloga za 

poznavanje Timočke Krajine, II, Beograd, 1930. 

M. Stanojević, Nekoliko natpisa i zapisa u manastiru Krepičevcu i 

Lopušanskoj crkvi, Nastavnik, 15, Beograd 1904. 

M. T. Stanojević, Zaglavak, Srpski etnografski zbornik XX (1913). 

C. B. Stefanovski, Pelasghyi (limbă, carte, numâ), Tetova, 1998. 

M. Stojaković, Braničevski tefter, Beograd, 1987. 

Lj. Stojanović, Stari srpski zapisi i natpisi, I, Beograd, 1982 2 . 

A. Stránský, Remarques sur la peinture du Moyen-Age en Bulgarie, 

en Grèce et en Albanie, Actes du IV e Congrès international des 

études byzantines, Sofia, 1936. 

P. J. Šafarik, Slaviche Alterthuemer. Nemački prevod od Mosig von 

Achnenfeld, Leipzig 1843. 

A. Škokljev, I. Skokljev, Bogovi Olimpa iz Srbije, Beograd, 1988, 88. 

G. Škrivanić, Vlastelinstvo velikog čelnika Radiča Postupovića, 

Istorijski glasnik 3-4 (1955).

163 

Jov. N. Tomić, Novi Grad – Kladovo – Fetislam, Glas Srpske 

kraljevske akademije, LXX, drugi razred, 43 (1906). 

M. Tomić, Antroponimija Karaševaca II, Zbornik za filologiju i 

lingvistiku, XVIII/1 (Poseban otisak - 1974). 

M. Tomić, Elementele lexicale româneşti în graiul sîrbesc din 

localitatea Sviniţa (Judeţul Mehedinţi), Fonetică şi dialectologie, 

vol. IX (Extras - 1975). 

M. Tomić, Govor Sviničana, Srpski dijalektološki zbornik XXX, Rasprave 

i građa, Beograd 1984. 

M. Tomić, Makedonski jazik, Makedonaski elementi u antroponimiji 

Sviničana, SR Rumunija, god. XXIII, Skopje, 1972. 

G. Tomović, Morfologija ćiriličkih natpisa na Balkanu, Beograd, 

1974. 

F. Tonnies, Gemeinschaft und Gesellschaft, Freu's Verlag, Leipzig, 

1887. 

R. Tričković, Katastarski popis Krajine i Ključa iz 1741. godine, 

Mešovita građa (Miscellanea), 2, Beograd, 1973. 

A. Vasiliu, Cântece, urături şi bocete de-ale poporului român (edit. 

Academiei Române), Bucureşti, 1909. 

M. Vego, Zbornik srednjovjekovnih natpisa Bosne i Hercegovine, IV, 

Sarajevo, 1970. 

Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije I, SAN, Posebna 

izdanja CCXLI, Vizantološki institut 3, Beograd, 1955. 

J. de Vries, Altermanische Religionsgeschichte, Berlin, 1957. 

T. P. Vukanović, Les Valaques, habitants autochtones des pays 

balkaniques, L'Ethnographie, Paris, 1962. 

N. Vukčević, Etimologija pojma „Vlah“ i njegova razna značenja, 

Predmet i metod izučavanja patrijarhalnih zajednica u Jugoslaviji 

(Radovi sa naučnog skupa, Titograd, 23. i 24. novembra 1978. 

godine), CANU, Naučni skupovi, knj. 7, Odeljenje društvenih 

nauka, knj. 3, Titograd, 1981. 

R. Vulcănescu, Mitologie română, Bucureşti, 1985.

164 

G. Weigand, Die Aromunen-Ethnographisch-philologisch-hystoriche 

Untersuchungen ueber das Volk der sogenannten 

Makedoromanen oder Cinzacer, Leipzig, 1894-1895. 

G. Weigand, Ethnographie von Makedonien, Leipzig, 1924. 

G. Weigand, Vlacho-Meglen, Leipzig, 1892. 

L. Weisgerber, Deutsch als Volksname. Ursprung und Bedeutung, 

Darmstadt, 1953. 

N. van Wijk, Taalkundige en historiese gegevens betreffende de 

ondste betrekkingen tussen Serven en Bulgaren, Amsterdam, 

1923. 

A. D. Xenopol, Teoria lui Roesler. Studii asupra stăruinţei românilor 

în Dacia Traiana, Bucureşti, 1998. 

R. E. Zachrisson, Romans, Kelts and Saxons in Ancient Britain, 

Uppsala, 1927. 

Gh. Zbuchea, Românii timoceni – Rumuni u Timočkoj krajini, 

Timişoara, 2002. 

G. Zeuss, Die Deutschen und die Nachbarstaemme, Heidelberg, 1925. 

E. Zöllner, Die politiche Stellung der Völker im Frankenreich, Wien, 

1950. 

T. Živković, Crkvena organizacija u srpskim zemljama, Beograd, 

2004. 

T. Živković, Sloveni i Romeji, Beograd, Istorijski institut SANU, 

Posebna izdanja, knj. 33, 2000. 

* * * 

М. И. Артамонов, История хазар, Москва, 1962. 

Д. Боянич-Лукач, Видин и видинският санџак през 15-16 век, 

София, 1975. 

И. Дуйчев, Български думи въф византийски стихове от XIV век, 

Сборник на Българската Академия на науките и изкуствата, 

XLI (София, 1945).

165 

И. Дуйчев, Преписката на папа Инокентий III с българите, 

София, 1942. 

П. Христов, Общности и празници: Служби, слави, събори и 

курбани в южнославянското село през първата половина на 

XX век, Етнографски институт с музей БАН, София, 2004. 

Ибн-даста, Абу-Али Ахмед бен Омар, Известия о хозарах, 

буртасах, болгарах, мадьярах, славянах и руссах, изд. Д. 

Хвольсон, СПб, 1869. 

Й. Иванов, Български старини из Македония, София, 1931. 

В. В. Иванов, В. Н. Топоров, Исследования в области 

славянских древностей, Москва, 1974. 

В. В. Иванов, В. Н. Топоров, К вопросу о происхождении 

этнонима „Valahi”, АНСССР, Институт славяноведения и 

балканистики, Москва, 1979. 

Й. Иванов, Северна Македонија : Исторически издирвания. С 

образи и карти, София, 1906. 

П. Мутафчиев, История на българския народ (681-1323), София, 

1986. 

Правилата на св. Православна църква с тълкуванията им II, 

прев. и ред. свещ. Ст. Цанков, протод. Ив. Стефанов и П. 

Цанев, София, 1913. 

Т. Събев, Самостойна народностна църква в средновековна 

България, София, 1987. 

Словары русского язика XI-XVII века, Москва, 1975. 

И. Снегаров, История на охридската архиепископия, т. 1: От 

основаването й до завладяването на Балканския полуостров 

от турците, София, 1995 2 . 

Б. Стефаноски, Трако-дачкиот јазик основа на евро-индиските 

јазици (дополнето издание), Скопје, 2000. 

О. Х. Трубачев, Происхождение названий домашних 

животных в славянских язьиках, Москва, 1960.

PRILOG I 

F. Kanitz, RUMUNI 

Poreklo Rumuna, jezik, muškarci, žene, duhovno vaspitanje, 

poljoprivreda, duhovnost, običaji i navike, praznoverja 

P 

oreklo Rumuna ili Vlaha, uprkos svim naporima istorijske 

nauke, nije u potpunosti rasvetljeno do današnjeg dana. Nibur 

(Niebuhr) ih naziva zagonetnim narodom. Drugi istraživači su 

se utrkivali u hipotezama koje su opet vodile još protivurečnijim 

zaključcima. Kasnije se Miklošič (Miklosisch) podrobnije bavi 

rumunskim jezikom i tako baca pravo svetlo na poreklo ovog 

interesantnog naroda. Smatra neutemeljenim mišljenje Šafarika 

(Schafarik), koji kaže da su Rumuni nastali tek u petom ili šestom veku 

mešavinom Geta, Rimljana i Slovena. Isto smatra i Kopitar, koji 

poreklo jezika smešta u vreme kada su Rimljani prvi put kročili na 

istočnu obalu Jadranskog mora. 

Po Miklošiču poreklo, rumunskog jezika datira od početka 

drugog veka, kada su se rimski kolonisti naselili na levoj obali 

Dunava. On istražuje i istorijski dokazuje da su Rumuni iz petog i 

šestog veka bili romanizovani Dačani i Geti i da njihov prodor iz 

Dakije koju je osnovao Aurelijan u Meziju na desnoj obali Dunava 

(Dacia Ripensis) i na sever treba tumačiti osvajanjem istočnih zemalja 

od strane Slovena u petom veku. Upravo u to doba izvršena je i dačkorimska 

kolonizacija Makedonije te nas stoga jedan isti jezik sprečava 

da smatramo da su makedonski Vlasi (Cincari) različitog porekla od 

dačkih Rumuna.

168 

Felix Kanitz 

Vlasi su banatsku visoravan kolonizirali još pre hiljadu godina. 

Bili su nomadi i tek u XVIII veku su se nastanili u selima; nazivaju se 

Fraduci. Mnogobrojni Vlasi su u XVII veku pod Kantakuzinima 

emigrirali u Mađarsku. Prebivali su u planinskim oblastima kao 

radnici, čobani, rabadžije i drvoseče i zvali su se Bufani. Od Fraduka 

se razlikuju po nošnji, a od 1848. se kao i prethodni nazivaju Rumuni. 

O starim Dačanima i Getima znamo jedino iz rimskih spisa, 

naime da su negovali kult Zalmoksisa, čije su glavne dogme bile: 

besmrtnost duše, borba protiv materijalizma, sklonost ka monaštvu, 

čednost žena – činjenice koje ukazuju na nordijski uticaj. Verovanje u 

selidbu duše u drugi svet posebno je raspirivalo junaštvo ratnika. 

Julijan ih naziva najborbenijim žiteljima koji su ikada postojali i 

tu požrtvovanost pripisuje njihovim verovanjima. Sa Rimljanima su 

došla i njihova božanstva, čiji kult je prikazan u umetnosti. Ostaci 

spomenika – u svakom slučaju samo šematski – pokazuju da su 

Rumuni Dakije u toku samo nekoliko vekova postigli dosta visok 

stepen kulture. Pouzdane istorijske podatke o prekodunavskim 

Rumunima dobijamo tek početkom XIII veka. Treba pretpostaviti, 

međutim, da je masa romanskih Dačana nakon varvarskih osvajanja 

Dakije izbegla na Karpate gde se i nastanila. 

Invazijom Mađara, Pečenega i Kumana, vlast Bugara na levoj 

obali Dunava bila je prekinuta. U XII ili XIII veku došli su 

transilvanski Vlasi i, pod Nigerom, kolonizovali zemlju. Oni su 

osvojili i obnovili Trgovište, Bukurešt i druge gradove. Njihove 

predvodnike birao je narod. U to vreme su priznavali vrhovnu vlast 

Mađarske. Galicijski kneževi vladali su u XII veku Vlasima, 

Slovenima i Pečenezima, koji su živeli u jednom delu Besarabije i u 

Moldaviji. Tatarska najezda je tome učinila kraj. Zemlja je potpuno 

opustošena. Ugarski kralj Ludovik je u XIV veku ponovo potisnuo 

varvare preko Dunava. Vlasi, koji su vodili miran život iza krševitog 

masiva Transilvanije, pohrlili su sada u primamljivu prostranu 

ravnicu. Pod vodstvom Dragoša i Bogdana, nastanili su se u oblastima 

od Moldavije pa sve do reke Prut. Izmešali su se sa slovenskim 

življem – izgleda da su Sloveni bili aktivni u njihovom pokrštavanju – 

primivši tako pojedine njihove običaje i navike. Neke su napustili, 

neke odbacili, a zatim krenuli u osvajanje starih gradova i pod 

Bogdanovim naslednicima osnovali nezavisnu kneževinu Moldaviju.

Rumuni 169 

Stara slovenska shvatanja su se, međutim, zadržala u obe zemlje i 

slovenski jezik je do XVII veka ostao zvanični jezik kao i jezik crkve. 

Dokumenti vlaških i moldavskih kneževa do Đorđa Rakocija I 

(George Rakoczy) svedoče o tome. Šafarik (Schafarik) kaže da su sve 

titule i sudski činovi imali slovenske nazive, npr. Veliki Ban, Veliki 

Dvornik, Veliki Vizičar, Veliki Stolnik, itd. Slovenski uticaji na 

rumunski jezik Miklošič dokazuje na dva načina: kroz upotrebu 

slovenskih sufiksa u formiranju reči kao i kroz značajan broj starih 

slovenskih reči u rumunskom lingvističkom blagu. Uzalud se današnji 

Rumuni trude da očiste jezik od starih slovenskih reči i da ih zamene 

drugim iz romanskih jezika, npr. reč crai sa rege „kralj”, dobitoc sa 

animal „životinja” itd. Slovenski nazivi koje narod koristi stotinama 

godina će se, sudeći po zakonima istorije jezika, održati. 

Gramatička forma rumunskog jezika pozajmila je iz latinskog ne 

samo pravila, već i najveći deo leksičkog blaga. Sa druge strane, 

rumunski pokazuje lingvističke fenomene koje treba pripisati 

elementima starosedelaca. Prema interesantnom tumačenju Miklošiča, 

reč je o srodstvu sa današnjim albanskim, dakle sa starim ilirskim. I 

dan-danas rumunski pokazuje neke srodnosti sa albanskim i poseduje 

mnoge zajedničke reči. Jezičko blago uključuje još i mađarski, dok u 

aromunskom dijalektu (cincarski) postoje i grčki elementi. 

* * * 

U našem opisivanju Rumuna posebno ćemo se pozabaviti 

Rumunima iz Srbije. Muškarci su uglavnom srednjeg rasta. Oni 

niskog rasta su izuzetak. Telo im je gipko, udovi pravilni, profil često 

čist i plemenit, oči – pod emocijama – živnu, ponekad sa lukavim 

sjajem i uglavnom crne, usta finih linija pokazuju bele zube ispod 

gustih brkova. Kosa gusta, crna i duga uokviruje mrku i izražajnu 

glavu. Leti Rumuni nose letnju odeću od lanenog platna. Često oblače 

široke pantalone, ispod kolena podvezane širokim i šarenim trakama, 

a dole čvrsto obavijene kaišima opanaka. Široka košulja sa naborima i 

šarenim vezom oko vrata i na rukavima i visokom i uskom kragnom 

pada preko pantalona sve do kolena, a po sredini je pritegnuta manjeviše 

širokim pojasom ukrašenim kopčama od mesinga. U Austriji ovi 

pojasevi su ponekad teški nekoliko kilograma. Rumuni tamo nose i 

šešire od filca širokih oboda, dok u Srbiji i Rumuniji skoro isključivo

170 

Felix Kanitz 

šubare od vune, bele ili crne. Zimi, međutim, umesto pantalona od 

lanenog platna nose se vunene pantalone, a odelo od krzna štiti gornji 

deo tela od mraza. Debelo odelo od belog ili braon platna sa šarenim 

vezom upotpunjuje odeću za loše vreme. 

Rumunska žena lepotom i gracioznošću tela kao i pokretima 

podseća na klasičnu Rimljanku. Oblik glave i lica, linija nosa i usta su 

nalik na antičke statue koje se u velikoj meri nalaze u staroj Dakiji. 

Oči obično crne pokrivene dugim trepavicama i uokvirene gustim 

obrvama daju licu idealan izraz, koji prerasta u uzbuđenje naročito u 

plesu. Loš običaj nanošenja bele i crvene šminke na obraze, kao i 

bojenje obrva, monotonizuje svež i prirodan ten mladih devojaka. 

Duga kosa koja ravno pada, predstavlja osobit ukras. Nezi kose 

posvećuje se posebna pažnja. Grupa mladih Rumunki koje se vraćaju 

sa izvora pruža upečatljivu sliku. Gipke i elastične forme tela 

poprimaju divnu plastičnost ispod duge, bele odežde, koja ipak nije i 

preduga kako bi se moglo diviti punoći nogu i malom i finom stopalu. 

Prsnici i naramenice na košulji ukrašeni su šarenim vrpcama. Kopča 

širine 6-8 cm ističe se na struku. Ova kopča drži dve kecelje koje se 

protežu do kolena, napred i pozadi, tako da je košulja koja slobodno 

pada jedini odevni predmet na kukovima. Prirodno cveće u 

pletenicama, kao i zlatni i srebrni novčići nanizani u đerdane oko 

vrata, upotpunjuju ukrase lepotica, koje nose ćupove antičkih oblika, 

njišući se sa pouzdanjem Rimljanki. 

Rumunska žena se u velikoj meri ne neguje. Ponekad uzalud 

tražite tragove minule lepote. Sa najmanjim detetom u korpi koju nosi 

na glavi, sa još nekim drugim teretom na leđima, koračajući brzo sa 

vilom u ruci i ritmično mašući levom rukom, ona samo svojim lakim i 

gipkim korakom svedoči o svom rumunskom poreklu. Ona takođe 

čuva neokaljanu čistotu običaja po kojoj su hvaljene rumunske 

devojke. Vreteno je pratilac Rumunke od najmanjeg uzrasta. 

Rumunka je, kao i Srpkinja, potčinjena svom suprugu. Najveći deo 

poslova u domaćinstvu, rad u vrtu, polju i šumi, tkanje i bojenje 

tkanine i domaćinstvo za nju je njena briga. Osim toga, jako je 

marljiva u ispunjavanju svojih majčinskih obaveza. Ovde stalno 

govorim o seoskom stanovništvu. Sasvim drugačija je slika koja se 

stiče o rumunskoj ženi iz viših klasa. Ko ne poznaje žene južnjačkog 

tipa, kokete i obožavateljke luksuza koje iz godine u godinu pune


banje na Rajni, uspešno se noseći sa Parižankama! Ipak i u 

gospodskim krugovima postoje izuzeci, koji rečito govore o prirodnosti 

rumunske žene – da pomenem samo jednu – Kneginja Dora od 

Istrije, koju obožava cela kulturna Evropa, jedna izuzetna žena kako 

po svom duhu tako i po sentimentu. 

Mnogo gore stojimo u Rumuniji sa duhovnim vaspitanjem 

omladine. Kao i u Bugarskoj, jedva da postoje prvi elementi osnovne 

škole. U Srbiji, međutim, vlada se brine o otvaranju škola za sve 

nacionalnosti – naravno na srpskom jeziku kao nastavnom jeziku. Pod 

boljarskom administracijom u Rumuniji i austrougarskim vlastima u 

Transilvaniji i Banatu, rumunski etnički karakter se dobrim delom nije 

mogao formirati. Potomci Geta i Dačana, čije pokoravanje je Rim 

koštalo silnih napora i kojima su antički pisci pridavali herojske 

vrline, danas su većinom prepredenjaci, kukavice, sirovi i lenji. 

Rumun otvoreno izbegava borbu i svađu. Sa druge strane, međutim, 

vreba da opljačka ili ubije. Uobičajena kazna batinanjem koja mu je 

određivana i za najmanji prestup – uništila mu je osećanje časti. U 

tome da ne radi ništa i da pije rakiju, sastoji mu se svekolika radost 

života. Trgovinom i prevozom voća – prevoz, tj. rabadžisanje, 

omiljeno mu je zanimanje – zarađuje za život. Novac koristi za 

kupovinu drva, odeće, stoke za vuču i za još neke sitne potrebe koje 

žena ne može da mu ispuni. Potreba za kapitalom mu je strana. 

Rumun je jako skroman u svojim potrebama. Njegovo prirodno 

dobročinstvo je izuzetno i lako bi se moglo ostvariti samo da je 

koncepcija crkve i škole bolja. Rumun ima puno talenta za mehaničke 

poslove u izgradnji vodenica, kuća itd, koje spolja ukrašava 

svakojakim drangulijama. Na vratima i prozorima koji gledaju na 

ulicu veoma često se pojavljuju skulpture, što ukazuje na jako 

osećanje forme. Rumunu ponos zabranjuje prosjačenje. Predusretljiv 

je prema strancima i sa zadovoljstvom prima poklon – ukoliko veruje 

da ga zaslužuje – i prijateljski zahvaljuje bez prethodnog razgledanja 

poklona. Usled povoljne činjenice što je izjednačen sa drugim 

nacijama u Srbiji i života u slobodi, karakter Rumuna u Srbiji počinje 

da se modifikuje u dobrom pravcu. Suprotno svojoj braći nomadima i 

čobanima iz Transilvanskih Alpa, on se vezao za zemlju i tako se 

otarasio lenjosti, svog glavnog nedostatka. Vredan je i njegova letina

172 

Felix Kanitz 

je mnogo puta bolja od one o kojoj se brine Srbin, dostižući tako nivo 

rođenih poljoprivrednika – Bugara. 

Poljoprivreda se svodi na gajenje kukuruza, nešto pšenice i 

ječma. Racionalno đubrenje, moderne poljoprivredne alatke, Rumun 

iz Srbije uopšte uzev, ne poznaje. Uzgoj žitarica se obavlja uz pomoć 

konja. Među voćkama naročito se ističe šljiva. Vinova loza se gaji bez 

neke posebne nege. Stoka, posebno svinje i ovce, hranu nalazi u šumi 

i polju, u toku zime se hrani šašom i senom. Nomadski život čobana u 

toku leta, obilaženje polja i noćenje pod vedrim nebom najviše 

odgovara skromnoj prirodi Rumuna. Kukuruz je glavni prehrambeni 

proizvod Rumuna, i stoga ga skoro isključivo i gaje. Od kukuruza se 

pravi hleb, slane pogače koje se peku na ulju sa slaninom i zovu se 

mămăligă, koja je njegovo omiljeno jelo. Ovčji sir, crni luk, slanina, 

voće i riba predstavljaju glavni repertoar njegove kuhinje. Vino i 

rakija – koje konzumira ponekad više nego što treba – njegovo su 

piće. Mleko se koristi jako malo zbog višednevnog posta istočne 

crkve, kojega se strogo pridržava. Rumun je sujeveran. Njegova 

religija – usled relativno niske kulture svojih sveštenika – jeste 

striktno spoljašnja potreba za ispunjenjem formi ceremonijala, a ne 

prodiranje u moralnu suštinu hrišćanstva, i kao takva za njega 

predstavlja glavnu stvar. 

Poput laičkih sveštenika Bugara i Srba, i rumunski pop je više 

seljak nego bogoslov. Sva njegova nauka svodi se na mehaničko 

čitanje liturgije i njegov odnos sa narodom je isti onakav koji sam 

pokušao da opišem kod Srba. 

Slavljenje kućnog sveca kao i kod južnih Slovena igra glavnu 

ulogu u kalendaru Rumuna. Biti izabran za kuma na krštenju deteta 

predstavlja osobitu čast. Kum od gostiju sakuplja razne darove, a isto 

čini i kum na svadbi. Svadba se proslavlja sa posebnom pompom. Sve 

se potroši da bi se zadovoljili zahtevi svatova. Nevesta se pojavljuje 

bogato okićena. Sve svoje bogatstvo u novčićima nosi u kosi ili oko 

vrata. U nekim rumunskim krajevima nevesti se na dan venčanja 

odseca pletenica. To se događa u kućnoj pivnici i nakon toga mlada 

stavlja maramu udate žene. Slavlje traje tri dana, pa i duže. Svirka, 

igra i pesma traje bez prestanka. Svirači su kao i kod svih naroda 

evropskog Istoka, Cigani. Pesma Rumuna je melanholična i ne previše 

melodična. Poezija im je bez osobitog elana, i kao i književnost, na


jako primitivnoj lestvici. Vlaška igra se pomalo razlikuje od slovenske 

igre zvane Kolo. Naziv joj je horă. Postoji još i jedna vrsta valcera 

koji se igra poskakujući udvoje. 

Čudno, ali i rumunske sahrane u mnogim elementima liče na 

pogrebne običaje u gotovo celoj istočnoj Evropi. I kod Rumuna se 

pojavljuju odmah nakon smrti ili još i pre smrti plaćene narikače koje 

24 sata ili čak nekoliko dana svojim tužbalicama i naricaljkama 

stvaraju posebnu atmosferu sve do groba. Rođaci pokojnika prihvataju 

njihove bolne tužbalice, koje su često veoma poetične na ovom 

tužnom koncertu. Pokojniku se u sanduk stavljaju tri predmeta: kolac 

za prelaz reke Jordana, jedna marama za njega samog i druga za Sv. 

Petra na vratima raja. U raku se stavlja vino i hleb da pokojnik ni u 

čemi ne oskudeva ni na onom svetu. Parastos se obavlja sa velikom 

pompom. On se ponavlja nakon šest nedelja, posle godinu dana, kao i 

za pet godina. Tu i tamo je rašireno verovanje u vampire. To je 

naročito vezano za riđe muškarce koji bi se mogli pojaviti u bilo kom 

obliku, u liku psa, žabe, miša, stenice, i sa uživanjem sisati krv lepih 

devojčica. Okivanjem kovčega ekserima ili snažnim ubodom 

pokojnika kocem smatra se da su mrtvaci učinjeni bezopasnim. 

Sujeverje Rumuna uvodi u život kao što ga iz života i izvodi. To je 

njegov stalni pratilac tokom celom zemaljskog života. 

U veoma zanimljivom članku „Godina i dani u običajima i 

navikama Rumuna iz Transilvanije” profesora Šmita nalazi se mnogo 

interesantnih zaključaka o njima. Na osnovu velikog broja, od kojih je 

Vitez od Borga mnoge saopštio u članku „Sa Istoka austrijske 

monarhije”, str. 119. uviđa se ista stvar. Mnoge od izreka rumunskog 

naroda imaju sličnosti sa izrekama germanskih naroda. Polazeći od 

naših zapažanja o karakteru Rumuna treba neosporno konstatovati da 

će njihovi mnogo kuđeni stari običaji nestati onoga trenutka kada 

njihovo potpuno zaostalo obrazovanje bude od strane raznih vlada 

podignuto na viši nivo u skladu sa zahtevima našeg vremena. Srbija je 

u tom pravcu pre dosta godina napravila uspešan početak dajući 

Rumunima ista prava kao i etničkim Srbima, za razliku od Rumuna 

plemića i boljara, koji prema Rumunima u svojoj zemlji postupaju 

nedostojno, kao prema robovima, kao i za razliku od Rumuna iz 

Transilvanije, gde oni uzalud traže politička prava od ugarskih 

gospodara.

PRILOG II 

Dr. Atanasie Popovici (Atanasije Popović - Predsednik 

Nacionalnog odbora Rumuna u Srbiji), Memorandum 

Rumuna Srbije upućen Mirovnoj Konferenciji u Parizu 

1919. 

TIMOČKI RUMUNI: Rumuni između Dunava, 

Timoka i Morave 

MEMORANDUM RUMUNA SRBIJE 

Mirovna Konferencija se sastala u Parizu sa ciljem da u 

Evropi uspostavi novo ustrojstvo zasnovano na pravdi i na 

principu nacionalnosti. Nacionalni odbor Rumuna u Srbiji, 

čiji je predsednik dole potpisani, zadužio me da podnesem članovima 

Konferencije žalbu i legitimnu težnju ovog stanovništva. 

U skladu s tim imam čast da izložim sledeće činjenice: Donja 

dolina Timoka i Morave, sa severo-istoka Srbije, i plato koji razdvaja 

ove dve reke, nastanjenjeni su značajnom masom rumunskog 

stanovništva. Ona zauzima teritoriju četiri okruga: Krajina, Požarevac, 

Timok i Morava. U tom smislu evo i dokaza jednog srpskog 

profesora, koji ne može biti zanemaren, a koji je istraživao položaj 

Rumuna u Srbiji i koji je objavio o ovima brošuru, napisanu u 

naučnom i nepristrasnom maniru: 

„Na površini od 12.240 kvadratnih km, naime na jednoj trećini 

Kraljevine Srbije (1912. godine) prostiru se 4 okruga severo-istočne 

Srbije: Krajina, Morava, Požarevac i Timok. Od ova 4 okruga, dva su 

– Krajina i Požarevac – nastanjena skoro u celini rumunskim

176 

Atanasije Popović 

stanovništvom, dok u preostala dva okruga – Morava i Timok – žive i 

Srbi, naročito u srezovima Zaglavak i Timok (Okrug Timok)” 1 . 

Poreklo rumunskog stanovništva u Srbiji je veoma dobro 

poznato. Ono je nastalo od ostataka rimskih kolonista i romanizovanih 

Tračana, koji su se našli u ovoj zemlji onda kada su se Srbi 

doselili na ove prostore, a koji nisu mogli biti slovenizirani, osim 

malog broja i samo delimično. Rumunsko stanovništvo sačuvalo se, 

najčistijim, u visokim dolinama i u gustim šumama ovog planinskog 

kraja. U XIV veku njihovi tragovi se mogu naći u više zvaničnih akata 

srpskih kraljeva. Na ovu etničku strukturu priključili su se makedorumunski 

elementi iz Pinda i sa Balkana. U etničkim kretanjima koje 

je izazvala Otomanska Imperija, oko ovog etničkog jezgra okupljali su 

se ostaci Rumuna, koji su se kretali između Karpata i Balkana. Tokom 

XVII - XVIII i XIX veka, stigli su novi slojevi smestivši se kraj prvih 

naseljenika i ovoga puta oni su došli iz Male Vlaške (Oltenije) i iz 

temišvarskog Banata. I danas se razlikuju razni slojevi ovog stanovništva, 

po karakterističnim osobinama – nošnjama i navikama – koje su 

sačuvali i koje se mogu pronaći u skupini njihovog porekla. 

Veliki broj rumunske populacije u Srbiji nikako nije zanemarljiv. 

Ona broji danas više od 340.000 duša, a njena je težnja danas da se 

proširi i da se razmnožava. 

Čak je 1859. godine francuski geograf G. Lejean, koji je 

upoznao ovu populaciju i koji ju je pobliže proučavao, tvrdio da su 

Rumuni u Srbiji „dostojni, radni ljudi i bolji organizatori od Srba i da 

njihov broj stalno raste” 2 . 

Prvi statistički podaci o Rumunima u Srbiji datiraju iz 1846. 

godine. U to vreme broj Rumuna dostigao je cifru od 97.215. 

Deset godina kasnije gore pomenuti francuski geograf naveo je 

cifru od 104.215 Rumuna koji su živeli u Srbiji. 

U to vreme, stanovništvo Srbije nije prevazilazilo 900.000 duša; 

tako da su Rumuni sačinjavali nešto više od devetog dela ukupnog 

stanovništva srpske države. Ovo stanovništvo se sačuvalo do danas, 

ukoliko se nije i povećalo, uprkos naporima srpske statistike da ga 

prikrije. Na taj način su, 1890. godine, nakon 30 godina, ove statistike 

prikazale samo cifru od 149.713 Rumuna, a 1895., 139.510, da bi nam 

1 Tih. R. Đorđević: „Kroz naše Rumune”, Beograd, 1906. 

2 Etnografija evropskih Turaka, 17.

Memorandum Rumuna Srbije 177 

1900. iskazale brojku od 122.425 duša, pokazajući na taj način 

značajan pad, bez ikakvog komentara i opravdanja ovog nazadovanja. 

Ni emigracije ni epidemije nisu bile te koje su uticale na smanjenje, 

pogotovu rumunske populacije ovih krajeva, dok je istovremeno 

srpsko stanovništvo nastavilo da raste – u skladu sa istim statistikama 

– u sasvim preteranoj i arbitrarnoj razmeri. 

Zaista, stanovništvo 4 srpska okruga koje je 1859. godine brojalo 

282.398 duša, 1900. godine je dostiglo značajnu cifru od 635.286 

duša. 

Imajući u vidu činjenicu da se Rumuni brže razmnožavaju od 

Srba, nemoguće je da 1900. godine broj Rumuna ostane isti kao 1859. 

dok je u istom periodu broj Srba porastao 4 puta i da je od 159.785 

duša dostiglo cifru od 513.386 duša. 

Ako imamo u vidu veoma štedljiv karakter, dobro poznat, 

pogotovu populacije Rumuna u Srbiji, kao i celokupnog rumunskog 

naroda, argument da se rumunsko stanovništo „srbizovalo” ne stoji. 

Ako bismo izračunali da je broj Rumuna od 1859. godine do 

sada porastao isto kao i broj Srba, mi bismo danas trebali da imamo, u 

odnosu na onih 700.000 stanovnika, koliko ih ima u ona četiri srpska 

okruga, nešto više od 300.000 Rumuna i blizu 400.000 Srba. A ako na 

cifru Rumuna u okruzima Požarevac i Krajina (261.588 duša), čije je 

stanovništvo u velikoj meri rumunsko (80 %), dodamo onu iz ova dva 

okruga (81.871), gde je rumunska populacija porasla za najmanje 20- 

30%, stiže se čak do cifre od 340.000 Rumuna. 

Ali dok se zvanična statistika starala da prikrije pravi broj 

Rumuna, vlast se pozabavila radom na njihovoj „srbizaciji”. 

Rumunski jezik izbačen je iz crkve, a svete rumunske knjige spaljene. 

Upotreba rumunskog jezika u školama za rumunsku decu bila je 

zabranjena. I dok je u srpskim okruzima broj osnovnih škola bio manji 

od zadovoljavajućeg, srpske osnovne škole u selima i zaseocima 

rumunskih okruga umnožile su se više nego što je trebalo. 3 

Vlast se takođe postarala da prekine bilo kakvu vezu između 

Rumuna u Srbiji i njihove braće u Rumuniji. Ona nije, u prvom redu, 

dozvolila rumunskim poljoprivrednicima u Srbiji da pređu u 

Rumuniju, osim pod veoma teškim okolnostima, ono što nije činila za 

3 „Rumuni i balkanski narodi”, Prvan, Papahagi, Bukurešt, 1913.

178 


srpske radnike; zatim oni koji su, bez obzira na sve prepreke, uspevali 

da pređu granicu, nisu imali pravo, ni po koju cenu, da prenesu u 

Srbiju novine, časopise i rumunske knjige. 4 

Beogradski mitropolit ne dozvoljava sveštenicima da, prilikom 

krštenja, daju novorođenoj rumunskoj deci rumunska imena. 5 

Spisak sa srpskim imenima okačen je u svakoj crkvi, i ona su 

jedino bila dopuštena. Srpske vlasti idu sa svojim nedostatkom 

tolerancije dotle, da su izbacile jednog profesora rumunskog porekla, 

Nikolića iz Negotina, samo zato što je sa roditeljima, sa svojim 

prijateljima i poznanicima pričao rumunski. Godine 1909, jedan 

sveštenik rumunskog porekla, u jednom čisto rumunskom selu, bio je 

predat sudu, okrivljen za propagiranje rumunizma u svojim govorima i 

zbog podele rumunskih kalendara i knjiga. Proces se odvijao u Sudu u 

Negotinu (Predmet 9695). 

Bez obzira na sve to, rumunsko stanovništvo u Srbiji nije 

prestalo da se širi, da se umnožava i da postaje imućnije. Neću izneti 

kao dokaz ništa drugo osim sledeće redove, iz jednog članka 

objavljenog u listu „Pravda”, u broju 375 iz 1909. godine: „Zajedno sa 

nekoliko prijatelja, planirali smo – kaže autor članka – jednu 

ekskurziju, pešice – u odlasku i povratku – od Beograda do Negotina. 

Pri našem polasku zahvatila nas je velika radost kao svakog čoveka 

koji putuje iz zadovoljstva kroz svoju zemlju. Ali smo putem imali 

osećaj da putujemo kroz stranu državu; osećali smo se kao stranci. 

Iz Petrovca, kroz tesnac Gornjak i odande do Zaječara i 

Negotina, prelazeći Homoljske planine, susrećeš samo veliku masu 

Rumuna. 

Njihov jezik u ovim okruzima toliko je rasprostranjen, da se 

teško možeš služiti srpskim jezikom. Kao dokaz, trgovci koji stupaju u 

vezu sa ovim divljacima primorani su da nauče njihov jezik. 

Grozna je stvar kada razmišljaš o tome da jedan trgovac, jedan 

sveštenik ili učitelj, ili čak i knez mesta, treba da priča rumunski sa 

svojim zemljacima. 

4 Čak i u poslednje vreme, koliko u Jašiju, toliko i u Bukureštu, cenzura je 

zabranjivala bilo kakvu publikacuju koja ide u prilog Rumunima u Srbiji i koja bi 

mogla naljutiti srpske rukovodioce. 

5 Tih. R. Đorđević, „Kroz naše Rumune”, Beograd, 1906.


Da bi neko stekao utisak do koje su tačke dogurali Rumuno- 

Srbi, dovoljno je da vam pokažem da naredbe ili administrativne 

uredbe u više srezova treba da budu odštampane i istaknute na 

rumunskom. (Na prim. u Brzoj Palanci, u Tekiji, itd)”. 

Ovoj politici ugušivanja i „srbizacije” Rumuni u Srbiji nisu 

mogli da se suprotstave, osim jednim ogorčenim i nemim otporom. 

Nisu se povlačili ni sa koje tačke gledišta. Ako suprotstavljanjem nisu 

išli do ustanka bilo je zbog toga što su uvek bili savetovani da to ne 

rade od strane njihove braće iz Kraljevine (Rumunije – prim. S.G.), 

uvek kada su išli u Bukurešt da traže prijateljsku podršku u 

razgovorima sa rukovodiocima u Beogradu. U dva navrata, 1904. i 

1906, Rumuni iz okruga Požarevac poslali su u Bukurešt opunomoćenika 

sa jednom predstavkom, potpisanom od strane svih čelnika 

Rumuna iz okruga, kojom su toplo molili rumunsku Vladu da 

interveniše kod srpske Vlade da im ona prizna pravo na nacionalnu 

školu i crkvu. Stanovnici okruga Krajina podneli su Bukureštu 

identičnu molbu 1913. godine. Vlada u Bukureštu, lakog srca, nije 

vodila računa o opravdanim željama preko 300.000 Rumuna u Srbiji, 

samo da bi sačuvala prijateljstvo. 6 

Inaće, srpska netolerancija o kojoj smo mi izneli samo nekoliko 

primera, ne bi dozvolila nikakav nacionalistički, religiozni, školski 

pokret, itd. 

U Srbiji su smatrani izdajnicima svi oni koji ističu Rumune. 

„Oni (Rumuni) moraju da budu neprimećeni ili podvedeni pod šutnju. 

Jer sve ono što bi privuklo pažnju upućenu njima, moglo bi proizvesti 

rumunske probleme u Srbiji, probleme koje bi, po shvatanjima 

mnogih, bili veoma opasni” 7 . 

Vlada koja ne dozvoljava najelementarniju školsku i crkvenu 

slobodu svojih podanika – Rumuna – sigurno je da bi jedino mogla da 

priguši ili da spreči, sa najrigoroznijom tvdoćom, bilo kakav 

iredentistički pokret, bilo kakvo odvažnije suprotstavljanje koje bi 

moglo odjeknuti u inostranstvu. 

6 Čak i u poslednje vreme, koliko u Jašiju, toliko i u Bukureštu, cenzura je 

zabranjivala bilo kakvu publikacuju koja ide u prilog Rumunima u Srbiji i koja bi 

mogla naljutiti srpske rukovodioce. 

7 Tih. R. Đorđević, „Kroz naše Rumune”, Beograd, 1906.

180 


Međutim, Rumuni u Srbiji gaje nadu da će se ubuduće prestati sa 

običajima iz prošlosti. 

Wilsonovi principi koje je odobrio ceo svet i naročito srpski 

narod – u ime kojih svi Jugosloveni – onoliko koliko ih ima, traže da 

budu pripojeni srpskoj Kraljevini, moraju da se ostvare i u našem 

slučaju. 

Nisu Srbi oni koji bi mogli da nas zaustave u pogledu naših 

zahteva. Zato mi tražimo od Mirovne Konferencije, na osnovu 

Wilsonovih principa, pravo da budemo pripojeni našoj slobodnoj braći 

u Kraljevini. Ovo je za nas jedini način da sebi osiguramo slobodan 

razvitak kao i razvitak naše kulture na maternjem jeziku i jemstvo da 

nas više niko neće sprečiti na putu ka slobodnom školstvu, religiji i 

politici. Mi hoćemo i tražimo da nam se dâ ono što je dato i drugim 

pripadnicima jugoslovenskih naroda. 

Mi živimo na samoj granici koja razdvaja Srbiju od Rumunije i 

teritorija koju nastanjujemo čini izvesnu vrstu oaze usred rumunskih 

teritorija. Ova činjenica opravdava naše težnje i daje snagu našem 

legitimnom pravu koji proizilazi iz Wilsonovog principa. 

Mi smo prolili krv za Srbiju bez kalkulacija u balkanskim 

ratovima 1914. godine. Rumunska timočka divizija bila je navedena 

među najhrabrijim u očajničkoj borbi protiv zajedničkog neprijatelja. 

Sa svoje strane, srpski narod nam duguje slobodu i nezavisnost koju 

smo stekli zajedničkim naporima, u kojima su učestvovala naša braća 

koja su poginula i ona koja su preživela: ona koja su se borila i 

poginula u Srbiji, u Rumuniji kao i u Austro-Ugarskoj. Svojim teškim 

žrtvama oni su otkupili pravo na slobodu. 

U ovom ratu proliveno je mnogo krvi i umrlo je previše miliona 

ljudi boreći se protiv ugnjetavanja, da bi, jedanput sklopljenim mirom, 

narodi ili delovi naroda i dalje ostali, bez osnovanih razloga potčinjeni, 

kao što smo mi. 

Ako još postoji ista pravda za ceo svet, mi, po toj osnovi, 

tražimo od Mirovne Konferencije da nam je dodeli i ubeđeni smo da 

naša molba ne može biti odbijena.


STATISTIČKA TABELA 

Naslja naseljena Rumunima i broj naseljenih Rumuna. 

A. Sela naseljena samo Rumunima. 

I Oblast Krajina: Čokonar (205 duša), Manastirica (380), Tabakovac 

(405), Velesnica (535), Vratna (540), Kostolac (540), Koroglaš – 

Miloševo (580), Mosna (690), Kupuzište (620), Sip (645), Kladušnica 

(670), Samarinovac (680), Mala Jasikova (695), Tanda (745), 

Srbovlah – Srbovo (750), Vajuga (825), Topolnica (865), Slatina 

(930), Bordei (985), Kamenica (1.015), Malajnica (1.035), Dubočane 

(1.080), Velika kamenica (1.090), Klokoćevac (1.090), Tekija (1.130), 

Dupljana (1.155), Velika Vrbica (1.170), Brloaga (1.180), Rečica 

(1.280), Crnajka (1.280), Glogovica (1.365), Podvrška (1.385), 

Džedžerac (1.430), Rtkovo (1.480), Korbovo (1.490), Mala Vrbica 

(1.530), Milanovac (1.565), Grabovica (1.585), Plavna (1.695), Velika 

Jasikova (1.770), Rudna Glava (1.795), Prahovo (1.880), Bluvanovac 

(1.900), Koprivnica (1.980), Mokranje (2.120), Kobišnica (2.210), 

Gornjane (2.280), Bukovča (2.475), Džanova – Dušanovac (2.520), 

Radujevac (2.560), Urovica (2.925), Jabukovac (4.075). 

II Oblast Požarevac: Magudica (75), Majdan-Kučajna (140), 

Slivovac (305), Srbce (320), Cerovica (325), Svinjarevo (360), 

Breznica (370), Barniva (385), Lešnica (460), Leskovo (460), Siga 

(530), Krivača (545), Čičevac (565), Zagreba (570), Vitovnica (615), 

Leskovac (620), Kočetin (670), Alindova (675), Vukoviče (730), 

Kudrež (795), Osanica (910), Veliko Vlaole (930), Doljašnica (970), 

Bukovča (980), Rečica (1.000), Dvorište (1.065), Voluja (1.080), 

Mirjevo (1.120), Žitkovica (1.120), Kaona (1.150), Kladurovo 

(1.200), Vrbnica (1.200), Đurakovo (1.220), Češljeva Bara (1.250), 

Orlevo (1.250), Busur (1.340), Dubočka (1.340), Starčevo (1.347), 

Jasikovo (1.460), Sena (1.490), Mustapić (1.550), Snegotin (1.597), 

Ždrelo (1.610), Manastirica (1.695), Kobile (1.770), Stamnica (1.935), 

Topolovnik (2.015), Rašanac (2.275), Neresnica (2.710), Melnica 

(2.420), Laznica (3.610), Ranovac (3.665), Porodin (3.775), Duboka 

(4.445),.

182 


III Oblast Timok: Prlita (635), Topla (735), Šljivar (750), Savinac 

(825), Oštrelj (905), Gamzigrad (1.055), Dobro Polje (1.075), Bor 

(1.120), Nikoličevo (1.205), Podgorac (1.350), Bučje (1.365), 

Metovnica (1.550), Slatina (1.650), Brestovac (1.755), Krivelj (2.000), 

Valakonje (2.235), Osnić (2.255), Šarbanovac (2.550), Zlot (4.530). 

IV Oblast Morava: Lipovica (70), Mačevac (320), Židilje (605), 

Resavica (680), Rašinac (950), Isakovo (1.040), Subotica (1.050), 

Gladna (450), Vlaška (570), Jasenovo (1.350), Viteževo (1.615), 

Belajka (1.720), Bigrenica (2.165), Bobova (2.450). 

B. Sela sa mešanim stanovništvom (Srbi i Rumuni). 

I Oblast Krajina: Petrovo selo (65), Štubik (95), Reka (280), Miroč 

(340), Boljetin (395), Golubinje (835), Donji Milanovac (835), 

Majdanpek (765), Kladovo (950), Karbulovo (980), Luka (1.350), 

Brza Palanka (varoš, 1370), Negotin (varoš, 1420). 

II Oblast Požarevac: Klenovac (35), Batuša (40), Bradarac (50), 

Burovac (65), Batovac (65), Topolnica (65), Krupaja (85), Petrovac 

(85), Mileševo (90), Kurjače (95), Veliko Crniće (105), Vošanovac 

(105), Ponifka (120), Suvodol (130), Zabrđe (150), Žabari (180) 

Oreškovica (180), Kusiče (190), Mali Vlade (200), Nabrđe (205), 

Klikavac (245), Malo Crniće (245), Ram (275), Mišlenovac (280), 

Kostolac (340), Sibnica (340), Golubac (350), Lučica (365), 

Salakovac (370), Pankovo (370), Bošnjak (380), Kučajna (385), 

Dobrane (390), Petka (430), Milević (450), Bliznjak (460), Arnaut – 

Popovac (475), Dobra (505), Trnjane (585), Kušljevo (635), 

Požarevac (varoš, 780), Veliko Selo (830), Turija (925), Rakova Bara 

(975), Rašinac (1.005), Prahova (1.030), Brežane (1.305), Vlaška – 

Dol (1.430), Žagubica (varoš, 1450), Krepoljin (1.650), Milantovac 

(2.005), Poljana (2.005). 

III Oblast Timok: Rgotina (75), Veliki Izvor (370), Lukovo (450), 

Zaječar (varoš, 1.240), Bačevica (1.145), Bogovina (1.350), Grljana 

(1.710), Mali Izvor (1.885), Lubnica (1-905).


IV Oblast Morava: Brestova (50), Popovna (75), Svilajnac (varoš, 

75), Duboka (140), Ćuprija (varoš, 230), Dubnica (305), Subska 

(305), Proštinac (405), Troponje (520), Ezero (520).

PRILOG III 

Uprvoj koloni se nalazi Đorđevićev tekst iz 1919. godine 

objavljen u Rakićevom izdanju 2006. godine, a u drugoj 

koloni se nalazi Đorđevićev tekst iz 1919. godine koji je on 

objavio još 1924. godine u drugom poglavlju svoje knjige Iz Srbije 

kneza Miloša (stanovništvo – naselja). 

1919 

„Teritorija gde se Rumuni u 

Srbiji danas mogu naći pre 

njihovog dolaska bila je 

isključivo srpska. Bila je sastavni 

deo starog srpskog carstva. Tu su 

stari srpski manastiri: Gornjak, 

koji je podigao knez Lazar (1372- 

1389), Manasija koju je podigao 

Stefan Lazarević (1389-1427), 

Tumane, Bukovo, Vitovnica, 

Manastirica, Vratna. Tu su bili i 

važni srpski rudnici, koji se još 

uvek s ponosom spominju u 

narodnim pesmama, i uspomena 

na njih sačuvana je u lokalnoj 

topografiji (Rudna Glava, 

Zlatovo, Zlot, Majdan Kučajna, 

Šaška – poslednji naziv izveden 

je od imena nemačkih rudara, 

1924 

„Zemljište, koje su Rumuni u 

Srbiji zauzeli, bilo je pre 

njihovog dolaska samo srpsko. 

Ono je bilo sastavni deo stare 

srpske države. Na njemu su stari 

srpski manastiri: Gornjak 

(zadužbina kneza Lazara), 

Manasija (zadužbina Stefana 

Lazarevića), Tuman, Bukovo, 

Vitovnica, Mana-stirica, Vratna. 

Na njemu su bili znatni srpski 

rudnici, koji se još i danas 

pominju u narodnim pesmama ili 

inače u tradiciji, ili im se 

uspomena čuva u geografskim 

nazi-vima (Rudna Glava, 

Zlatovo, Maj-dan Kučajna, Šaška 

[reč izvedena od nemačkih rudara 

Sasa, koji su radili u srpskim

186 

Sasa, koji su radili u tim 

rudnicima – Timok, ’zlatna reka’ 

srpske narodne epike, itd.).” 1 

Tihomir R. Đorđević 

rudnicima], Timok, ’zlatni potok’ 

srpskih narodnih pesama, i tako 

dalje).” 2 

1919 

„Kada su Rumuni počeli da se 

1924 

„Doseljavajući se, Rumuni su u 

naseljavaju u severoistočnu Srbiji zatekli Srbe, bilo 

Srbiju, zatekli su Srbe, od kojih starosedeoce, bilo nove 

su neki bili domaći, dok su drugi 

došli iz jugoistočnih provincija i 

doseljenike iz jugoza-padnih i 

južnih srpskih krajeva...” 4 

1919 

„Najbolji dokaz da je ovaj proces 

zaista tekao kao što je to ovde 

opisano potkrepljuju imena mesta 

koja su isključivo srpska na 

čitavom severoistoku Srbije, kao i 

imena oblasti (Krajina, Ključ, 

Poreč, Crna Reka, Zvižd, 

Homolje, Pek, Stig, Mlava), kao i 

imena Planina (Crni Vrh, Sto, 

Miroč, Veliki Krš, Leskovik), 

reka (Porečka Reka, Crna Reka, 

Krivovirski Timok, Pek) kao i 

skoro svih sela (Brestovac, Bor, 

Duboka, Rakova Bara, Boljetin, 

Ko-bišnica, Crnajka, Manastirica, 

Topo-nica, Slatina, Kamenica, 

1924 

„Da su Rumuni došli među Srbe, 

najbolje se vidi iz geografskih 

imena na zemljištu, koje su 

zauzeli. Ona su srpska – i za 

oblasti: Krajina, Ključ, Poreč, 

Crna Reka, Zvižd, Pek, Stig, 

Mlava; i za planine: Crni Vrh, 

Sto, Miroč, Veliki Krš, 

Krivovirski Timok, Pek; i 

gotovo 6 za sva sela: Brestovac, 

Bor, Duboka, Rakova Bara, 

Boljetin, Kobišnica, Crnajka, 

Manastirica, Toponica, Slatina, 

Ka-menica, Dubočani, Vrbica, 

Rečica, Glogovac, Podvrška, 

Grabovica i tako dalje” 7 

1 Tih. R. Đorđević, Istina u pogledu Rumuna u Srbiji, Bor, 2006, 16. 


1924, 91. 

3 Tih. R. Đorđević, Istina u pogledu Rumuna u Srbiji, Bor, 2006, 16-17. 


1924, 91.

Istina u pogledu Rumuna u Srbiji | Iz Srbije kneza Miloša 187 

Dubočani, Vrbica, Rečica, 

Glogovica, Pod-vrška, Grabovica, 

itd.).” 5 

1919 

„Ni Srbi ni Rumuni koji žive na 

1924 

„O rumunskim istorijskim 

severoistoku Srbije, nemaju ličnostima i događajima ne znaju 

nikakva predanja o rumunskim 

istorijskim ličnostima i događajima 

rumunske istorije. Šta više, 

Rumuni u Srbiji su i sami svesni 

ništa ni Srbi ni Rumuni u 

severoistočnoj Srbiji. U ostalom 

o svome skorašnjem dolasku 

znaju i sami Rumuni” 9 

1919 

Zbog turske invazije i bedne 

sudbine kojoj je stanovništvo pod 

turskom dominacijom bilo 

prepušteno u čitavim oblastima 

današnje Srbije, to stanovništvo 

je bilo primorano da izbegne s 

one strane Save i Dunava. 

Naročito je u drugoj polovini 

XVII veka veliki deo stanovništva 

severo-istočne Srbije bio 

prisiljen da beži... Prava 

rumunska naseljavanja na severo- 

1924 

Usled zlog stanja pod Turcima, 

kao što smo videli, stanovnici 

čitvih oblasti Srbije bili su 

prinuđeni da beže preko Save i 

Dunava. Naročito je mnogo 

stanovništva severoistočne Srbije 

otišlo iz nje u drugoj polovini 

XVII veka... U isto vreme, od 

prilike, padaju i početci naseljavanja 

Rumuna iz Rumunije i 

Banata u severoistočnu Srbiju. 11 

6 Napomena Tih. R. Đorđevića: Kad kažemo „gotovo”, to činimo s toga, što ima 

sela, u kojima žive Rumuni i sa turskim imenima: Tabakovac, Džanjevo, Jakubovac, 

Mustapić. Samo je nekoliko sela sa rumunskim imenima (Valakonje, Klokočevac i još 

neka). 


1924, 91-92. 




1924, 92.

188 


istok Srbije padaju otprilike u to 

vreme. 10 

1919 

Jedan pisac s početka XIX veka 

opisuje kuće rumunskih seljaka 

kao „prave pećine troglodita”, 

dok je jedan drugi autor, pišući u 

drugoj polovini XIX veka, kaže 

da je „koliba nekog afričkog 

1924 

Jedan pisac iz početka XIX veka 

veli za kuću rumunskog seljaka 

da je „prava trogloditska pećina”, 

a drugi čak iz kraja XIX veka 

kaže da „koliba afričkog Negera 

bolje zadovoljava potrebe života”, 

crnca prilagođenija životnim 

od stana rumunskog seljaka. 13 

potrebama”, nego bedno prebiva- 

1919 

Posle zakona donetog 5. avgusta 

1746, koji je trebalo da poboljša 

sudbinu seljaka, na hiljade njih 

napustilo je svoje domove i 

izbeglo u šume, tražeći spas u 

hajdukovanju i uzimajući na silu 

ono čega su na silu i bili lišeni. 

Posle dekreta iz 1775, kojim je 

takođe trebalo da se popravi 

položaj seljaka, 10.000 njih otišlo 

je u hajduke i pobunilo se vi et 

armis protiv nepravde čije su 

žrtve bili... Već 1775. talas 

emigracije iznova je krenuo u 

1924 

Posle zakona od 5. avgusta 1746. 

godine, koji je imao da popravi 

seljačko stanje, hiljadama je 

seljaka napustilo svoje domove i 

odmetnulo se u hajduke. Posle 

Dekreta od 1775, koji je takođe, 

tobož, popravio seljačko stanje, 

deset hiljada seljaka je oišlo u 

planine, da sa oružjem u ruci, 

protestuje protivu zlog položaja i 

nepravde... Već 1775 godine emigracije 

se ponovo nastavljaju u 

svima pravcima. Posle 

Organičkog Regulamenta od 


1924, 92-93. 




1924, 94.

Istina u pogledu Rumuna u Srbiji | Iz Srbije kneza Miloša 189 

svim pravcima. Posle propisa iz 

1831, hiljade rumunskih seljaka, 

ne mogući da podnesu njihovu 

surovost, potražili su sklonište 

van zemlje. „Moldavski seljaci 

kreću se ka Bukovini, Besarabiji i 

Dobrudži, a vlaški ka Transilvaniji, 

Srbiji i Bugarskoj.” 14 

1831 godine hiljadama rumunskih 

seljaka, nemoćnih da 

rezistiraju njegovim teškim 

odredbama, potražilo je utočište 

van svoje zemlje. Seljaci iz 

Moldavije odlazili su u Bukovinu, 

Besarabiju i Dobrudžu, a iz 

Vlaške u Transilvaniju, Srbiju i 

Bugarsku. 15 

1919 

Svi Rumuni u Srbiji nisu čisto 

rumunskog porekla. Mnogi su od 

njih izvorno Srbi, koji su pobegli 

u Rumuniju i istočni Banat pre 

turske invazije i zuluma. Živeći 

među Rumunima, oni su se 

porumunili, i emigrirali kasnije u 

1924 

Svi Rumuni severoistočne Srbije 

nisu Rumuni po poreklu. Mnogi 

su od njihovih predaka bili 

nekada Srbi, koji su usled turske 

najezde, ratova i nasilja prebegli 

u Rumuniju i istočni Banat, tamo 

se rumunizirali, pa docnije, kao 

Srbiju kao Rumuni, bežeći od Rumuni, zajedno sa pravim 

nasilja boljara zajedno sa prvim 

Rumunima, dobegli u Srbiju. 17 



1924, 94-95. 



1924, 96.

PRILOG IV 

S 

IŽE PUBLIKACIJE, 

povodom knjige Istina u pogledu Rumuna u Srbiji Tihomira R. 

Đorđevića i povodom pogovora priređivača Tihomir R. 

Đorđević i Vlasi (Etno-politikološki ogled) objavljene u izdanju 

Narodne bivlioteke - Bor, koja nosi naslov: 

JOŠ JEDNOM O „ISTINI U POGLEDU RUMUNA U 

SRBIJI”, u četiri poglavlja: 

1) Komentar o nenaslovljenom predgovoru mr Radomira D. 

Rakića. 

U Komentaru o nenaslovljenom predgovoru mr Radomira D. 

Rakića izneću dodatna objašnjenja i faktografiju o istorijskim 

okolnostima u vezi s nastankom članka La Verité sur les Roumains de 

Serbie, odnosno The Truth concerning the Rumanes in Serbia (Paris, 

1919), koji je, skoro u celosti, naknadno bio objavljen (od reči do reči) 

u njegovoj knjizi Iz Srbije kneza Miloša (Beograd, 1924). 

Komparacijom tekstova pokazaću svu izlišnost poduhvata i «dobrih» 

namera mr Radomira D. Rakića. 

2) Prikaz rada na proučavanju Rumuna Srbije akademika prof. 

dr Tihomira Đorđevića. 

U ovom poglavlju prikazaću u sažetoj formi rad akademika prof. 

dr Tihomira R. Đorđevića, nakon sticanja doktorske titule 1902. 

godine, koji je bio posvećen ostalim narodima koji žive na

192 


Balkanskom poluostrvu, pre svega Arbanasima, zatim Jevrejima, 

Jermenima, Turcima i Rumunima, a i Grcima, Rusima, Česima i 

Nemcima u Srbiji za vreme vlade kneza Miloša itd. 

Prikazaću radnje koje je poduzeo Tihomir R. Đorđević pre nego 

je započeo proučavanje problematike rumunskog folklora, tako što je 

1902. godine sa francuskog preveo članak L. Šajneana, a zatim se 

upoznao sa člankom F. Kanica Die Romanen, objavljenim u knjizi 

Serbien, Historisch–ethnographische Reisestudien – aus der Jahre 

1859-1868 (Leipzig, 1904), da bi, ubrzo, posle putovanja 1905. 

godine, objavio u Srpskom književnom glasniku putopisne beleške, 

svoje utiske i razmišljanja, koje je preštampao i izdao kao posebnu 

knjigu Kroz naše Rumune već 1906. godine, posle čega, nastavlja rad 

na toj problematici, pa piše rad Dve rumunske knjige o Rumunima u 

Bosni i Hercegovini (1907), Iz života naroda rumunskog (1908), 

prikazuje radove o Rumunima u Makedoniji i Epiru (1910), daje 

rumunsku bibliografiju (1911), bavi se likom Aleksandra 

Makedonskog u rumunskoj literaturi (1911), piše članak Dositej 

Obradović i Rumuni (1916), itd. sve do članka Jedan primer 

doseljavanja Rumuna u Srbiji (1941), čime je, prema svojoj idejnoj 

koncepciji da prouči «nesrpsko stanovništvo naših krajeva», dotakao 

jedno od veoma osetljivih pitanja u ono vreme. 

3) Prikaz literature i izvora o Vlasima ili Rumunima Srbije. 

Ovde ću dati prikaz osnovne savremene literature domaćih i 

inostranih autora, kao i objavljenih istorijskih izvora, koji će čitaocu 

ukazati na mnoge «lakune» u članku La Verité sur les Roumains de 

Serbie Tihomira R. Đorđevića, koji je napisan «na istorijsko-etničkim 

principima i kulturnom nasleđu, ali je prema zahtevima i s obzirom na 

karakter zadataka nastojao da uskladi sa političkim ciljevima cele 

mirovne konferencije» u Parizu održane 1919-20. godine, i kao 

odgovor na članak Atanasija Popovića i rumunske propagande koja je 

nastala u vezi sa povlačenjem srpske vojske iz aradske i temišvarske 

oblasti i u vezi sa razgraničenjem prema Srbiji, odnosno Kraljevini 

SHS, o čemu piše V. Strugar, A. Mitrović, D. Todorović i drugi.

Siže publikacije 193 

4) Zadocnelo čitanje teksta Tihomira Đorđevića „Istina u 

pogledu Rumuna u Srbiji” 

U četvrtom i ujedno završnom poglavlju, izneću svoj sud o 

anahronom zadocnelom čitanju teksta „Istina u pogledu Rumuna u 

Srbiji” Tihomira R. Đorđevića u pogovoru Tihomir R. Đorđević i 

Vlasi (etno-politikološki ogled) priređivača mr Radomira D. Rakića, 

koji predstavlja neuspešan pokušaj nepotrebnog „mirenja” nekoliko 

opcija gledanja na Rumune ili Vlahe istočne Srbije u kontekstu 

etničke ili nacionalne opcije sagledavanja istine. 

Publikacija će biti opremljena kompletnim naučnim aparatom i 

istorijskim kartama pripremljenim za ovu priliku. 

*** 

Obim rukopisa imaće najviše sedam štamparskih tabaka A 5 

formata. Autor će pribaviti dve recenzije, sa Etnografskog instituta 

SANU i Instituta političkih nauka SANU. Rukopis u prelomu za 

štampu biće predat izdavaču, Narodnoj biblioteci u Boru, najkasnije 

septembra – oktobra meseca 2007. godine. Autor se odriče svoga 

honorara, a svi ostali troškovi štampe i predstavljanja publikacije 

padaju na teret Izdavača. 

*** 

Ovaj SIŽE PUBLIKACIJE je sačinjen u dva primerka od kojih 

se po jedan nalazi kod Autora i Izdavača. 

U Zaječaru, 

07.03.2007. 

Za Izdavača 

PhD Slavoljub Gacović, 

bibliotekar savetnik

PRILOG V 

P 

oštovani g. Gacoviću, 

Na sastanku Izdavačkog odbora Narone biblioteke Bor, 

održanom 14. maja 2007. razmatran je Vaš predlog da Biblioteka bude 

izdavač knjige Kud se dedoše Rumuni Tihomira Đorđevića. 

Ovom prilikom Vas obaveštavamo da nismo u mogućnosti da 

objavimo Vašu knjigu. kao izdavač imamo obaveze prema izdanju na 

koje je Vaša knjiga reakcija, te bi bilo neprofesionalno i neozbiljno da 

budemo izdavač publikacije koja će, sudeći po sižeu i prvoj polovini 

knjige koju ste nam dostavili, biti neka vrsta utuka. 

Bilo bi nam drago ako biste prihvatili da svoje reagovanje 

objavite u Beležnici (koju uredno dobijate), a što se tiče objavljivanja 

knjige, verujemo da će ona svojim kvalitetom naći zasluženo mesto u 

produkciji nekog izdavača kome je to primarna delatnost. 

U ime Izdavačkog odbora Narodne biblioteke Bor 

Milen Milivojević 

predsednik Odbora

Dr Ljiljana Gavrilović, Etnografski institut SANU, Beograd 

Recenzija rukopisa Slavoljuba Gacovica, KUD SE DEDOŠE 

RUMUNI TIHOMIRA ĐORĐEVIĆA: Kritički osvrt na knjigu 

Tihomira R. Đorđevića „Istina u pogledu Rumuna u Srbiji” i na njen 

pogovor priređivača Radomira D. Rakića „Tihomir R. Đorđević i 

Vlasi” 

EMOCIJE, POLITIKA I NAUKA ILI: TIHOMIR ĐORĐEVIĆ 

PONOVO MEĐU RUMUNIMA 

Ispitivanja porekla naroda, etničkih i kulturnih grupa bilo je, tokom 

romantičarskog perioda, jedna od okosnica definisanja veze 

između prostora koji "pripada" narodu/grupi i vice versa, naročito 

u nacionalnim naukama Volkskunde/Völkerkunde tipa, što je, u tom 

trenutku, bio jedan od osnova uspostavljanja realnih političkih granica 

između novostvaranih nacionalnih država. U tom smislu se, za mnoge 

radove objavljivane u periodu formiranja nacionalnih država i/ili 

definisanja njihovih granica na međunarodnim mirovnim kongresima, 

može reći da su bili deo političkih projekata. (Najbolji primer je, 

verovatno, Cvijićevo Balkansko poluostrvo, objavljeno prvi put na 

francuskom 1918, a tek zatim na srpskom jeziku 1921. godine. Za 

drugi deo knjige, Psihičke osobine Južnih Slovena, već između dva 

rata konstatovano je da je delovao "kao naučno, geopolitičko i 

etnografsko fundiranje političkih težnji Srbije". 1 Neki autori – Maria 

Todorova, Karl Kaser – iznose, čak, ideju da je Cvijić svoju knjigu 

1 M. Kosić, Problemi savremene sociologije, Beograd 1934, 103-140, navedeno 

prema: I. Kovačević Istorija srpske etnologije II, Beograd 2001, 21.

198 

Ljiljana Gavrilović 

zapravo namenio isključivo za spoljnu upotrebu 2 ). Jedan od takvih 

radova bio je, nesumnjivo, i tekst Istina u pogledu Rumuna u Srbiji 

Tihomira Đorđevića, iz 1919. godine, sve do sada objavljen u celini 

samo na francuskom i engleskom jeziku. 

Re-konstrukcija lokalnog/nacionalnog identiteta na Balkanu, čiji 

je jedan od ključnih markera – tokom poslednje dve decenije 20. veka 

– bilo i "poreklo", proizvelo je niz "istraživanja" prošlosti (istorijskih, 

etnografskih, lingvističkih i sl.), koja su za cilj imala dokazivanje ko 

(narod, nacija, etnička grupa) je bio "pre" na kom prostoru, kao i ko je 

od koga "stariji". Suština tog dokazivanja bilo je utvrđivanje "prava" 

na teritoriju, pre svega u političkom smislu, opet u kontekstu 

političkih projekata – bilo formiranja novih država, bilo zadržavanja 

postojećeg (danas prethodnog) stanja. Sva slična "istraživanja" 

nesumnjivo su bila otvaranje vrata mogućnostima kreiranja predteksta 

za agresivni nacionalizam. To se može videti kako u nacističkoj 

ideologiji "krvi i tla", gde su mitologija i geografija povezane u 

konstruisanju etnički/nacionalno adresiranog prostora, tako i u mitu o 

Divljem Zapadu i/ili mitologiji cionizma, ali i u balkanskim 

zbivanjima tokom raspada Jugoslavije. Doslovna identifikacija mesta i 

ličnog/nacionalnog identiteta bila je jasno izražena čak i u političkoj 

upotrebi termina "ognjište", koja implicira s jedne strane tradiciju 

(fizički prostor ognjišta kao centar tradicionalnih kuća svih tipova), a 

sa druge izjednačavanje osobe (podrazumevajući pod time sve vrste 

njenih identiteta) sa prostorom koji je – ličnom, porodičnom i 

nacionalnom istorijom – na nju adresiran. Tako je napuštanje "svog 

ognjišta" (= svog nacionalnog/etničkog prostora) u političkom, ali i 

javnom diskursu postalo gubitak sebe. 

Deceniju kasnije, iako je u javnom diskursu takva retorika 

manje-više napuštena, i dalje ima pokušaja da se reaktiviraju slični 

(kvazi)naučni pristupi. Naime, Radomir Rakić je 2006. godine objavio 

prevod teksta Istina u pogledu Rumuna u Srbiji Tihomira Đorđevića, 

koji je tako prvi put predstavljen domaćoj javnosti na srpskom jeziku 

u celini (delovi tog teksta bili su inkorporirani u neke druge 

Đorđevićeve radove), uz dodatak nenaslovljenog predgovora i 

2 K. Kaser, Anthropology and the Balkanization of the Balkans: Jovan Cvijić and 

Dinko Tomašić, Ethnologia Balkanica 2, Sofia 1998, 89-100.

Recenzija 199 

pogovora pod naslovom „Tihomir R. Đorđević i Vlasi“. 

Preispitivanje/ponovno čitanje starijih naučnih tekstova potpuno je 

legitimna tema ozbiljnog naučnog rada. U tom smislu bi tekst Istina u 

pogledu Rumuna u Srbiji Tihomira Đorđevića mogao da bude povod 

za preispitivanje odnosa između političkog diskursa autora i ciljeva 

zbog kojih je rad pisan (u opštem političkom kontekstu svoga 

vremena) s jedne strane i izabrane građe, načina njenog 

reprezentovanja i zaključaka, sa druge. No, Rakićev predgovor i 

pogovor ostali su u postpunosti u okvirima naučnog manira kraja 19. i 

početka 20. veka (ili, bolje rečeno, političke nacionalne "etnografije" 

iz poslednje decenije 20. veka), uz nastojanje da se zaključci i građa iz 

Đorđevićevićevog rada usmere dalje prema tvrdnji da su Rumuni iz 

istočne Srbije, koje Rakić dosledno naziva isključivo Vlasima, prvo 

bili Srbi, a tek kasnije postali ono što su bili početkom 20. veka, uz 

prećutno podrazumevanje da su oni to i danas (bez obzira, naravno, na 

to kako oni doživljavaju sami sebe). 

Rukopisom KUD SE DEDOŠE RUMUNI TIHOMIRA 

ĐORĐEVIĆA, Slavoljub Gacović polemiše sa oba teksta, iznoseći 

obimnu građu iz istorijskih izvora, ali i savremene rezultate 

istraživanja različitih nauka – lingvistike, filologije, istorije, 

folkloristike, etnologije. U svom tekstu on obuhvata dug period od 

kasnog rimskog carstva do 19. veka, pokazujući kontinuitet postojanja 

romanofonog stanovništva na tlu istočne Srbije. Iako nije neutralan, 

nego jasno emotivno obojen, Gacovićev tekst je dosledan i 

argumentovan, te tako izrazito emotivni stav nije mana, nego – 

naprotiv – vrednost: jasno pokazuje stavove i opredeljenja autora i, 

istovremeno, ne zamagljuje zaključke koji se u tekstu iznose. Time 

Gacović pravi metodološki korak napred – izlazi iz sterilne, ex 

catedra pozicije, i postaje zagovornik jasne i argumentovane istorije 

naroda kome i sam pripada. Dakle, njemu poneko može staviti 

primedbu da je pristrasan, ali se ta zamerka ne može staviti izvorima, 

građi i zaključcima drugih autora koje on citira. U tom smislu Gacović 

pravi veliki korak napred u odnosu na radove sa kojima polemiše, jer 

oni nastoje da, simuliranjem naučne neutralnosti, svoje zaključke, koji 

direktno proističu iz ideoloških premisa, učine nespornim. Ako je 

takav pristup i bio potpuno normalan u vreme Tihomira Đorđevića, 

postmoderno preispitivanje reprezentacije učinilo ga je, u Rakićevom

200 


slučaju, potpuno besmislenim, što Gacovićev rukopis jasno pokazuje, 

iako se tim aspektom Đorđevićevog/Rakićevog rada uopšte ne bavi. 

Ovim rukopisom Gacović nastavlja sa dobrom praksom 

otvaranja naučne polemike (inače tako nedostajućom u domaćoj 

nauci). To je naročito značajno u ovakvim slučajevima – kada se 

"naučnim" jezikom priča o političkom viđenju sveta, koje ma koliko u 

ovom trenutku izgledalo benigno, može da izazove ozbiljne posledice 

po svakodnevni život današnjih ljudi, bili oni Vlasi, Rumuni ili Srbi, i 

to ne samo u istočnoj Srbiji. 

Zbog toga sa zadovoljstvom preporučujem ovaj rukopis za 

štampu, uz nadu da će takvih u budućnosti biti više. Za dobro nauke, 

ali i za miran i stabilan život, makar on bio i na Balkanu. 

dr Ljiljana Gavrilović

Dr Mladena Prelić, Etnografski institut SANU, Beograd 

Recenzija rukopisa Slavoljuba Gacovica, KUD SE DEDOŠE 

RUMUNI TIHOMIRA ĐORĐEVIĆA: Kritički osvrt na knjigu 

Tihomira R. Đorđevića „Istina u pogledu Rumuna u Srbiji” i na njen 

pogovor priređivača Radomira D. Rakića „Tihomir R. Đorđević i 

Vlasi” 

R 

ukopis koji je pred nama predstavlja dvostruku polemiku – 

autor, Slavoljub Gacović, u isto vreme raspravlja sa dva teksta 

od kojih se svaki može takodje odrediti kao polemičan – 

Istina u pogledu Rumuna u Srbiji Tihomira Đorđevića, iz 1919. 

godine, objavljenom do sada u celini samo na francuskom i 

engleskom jeziku i Radomira Rakića, koji je 2006. godine preveo 

Đorđevicev tekst i predstavio ga naučnoj javnosti prvi put u ovoj 

verziji na srpskom jeziku (mada su delovi tog teksta inkorporirani u 

neke druge Đorđevićeve radove, kako je i Gacović primetio), dodavši 

mu nenaslovljeni predgovor i pogovor pod naslovom „Tihomir R. 

Đorđrvić i Vlasi “. 

Rasprava o “vlaškom pitanju” (pitanju porekla i etničke 

pripadnosti stanovništva Istočne Srbije koje govori romanskim 

jezikom, koji se može klasifikovati kao dijalekt rumunskog) moze da 

se označi kao veoma složena i osetljiva, tim više što ima i političku 

pozadinu i kontekst, posebno od formiranja zajedničke države Južnih 

Slovena i izvlačenja granice prema susedima. Ovaj istorijski događaj 

bio je i povod Tihomiru Đorđeviću da formulise svoj tekst – može se 

stoga pretpostaviti da je on bio u funkciji tadašnjih političkih 

dogadjaja i Đorđeviceve uloge u njima kao člana zvanične delegacije 

na Mirovnoj konferenciji u Parizu. Govoreci o poreklu 

romanizovanog stanovnistva današnje Istocne Srbije, Đorđevic u

202 

Mladena Prelić 

svom tekstu nastoji da relativizuje prisustvo neslovenske komponente 

i da postavi ideju o srpskom poreklu bar jednog dela ove populacije, 

pretpostavlja se, vodjen nacionalnim interesima sopstvenog naroda i 

drzave. Rakić u svom pogovoru dalje razvija ovu ideju do krajnosti 

(sledeći Cvijića, koji je to učinio takodje na Mirovnoj konferenciji u 

Parizu), ali, kako pokazuje Gacovic, prilicno neuverljivom 

argumentacijom i tvrdi da je najveći deo ove populacije zapravo 

srpskog porekla. 

Polemišući sa oba ova teksta, Gacović zastupa tezu da ova 

populacija danas treba da se smatra rumunskom nacionalnom 

manjinom, ali i tezu o dugotrajnom, vekovnom kulturnom prožimanju 

nekadašnjih Tračana, današnjih Vlaha ili Rumuna sa okolnim 

Slovenima, odnosno kasnije, Srbima. Da bi ovo dokazao, autor koristi 

brojne izvore i argumentuje na polju više nauka – lingvistike, 

filologije, istorije, folkloristike, etnologije. Recenzent se ne oseća 

kompetentnim da sudi o tačnosti argumentacija u svakom od brojnih 

primera koje Gacović koristi, ali s obzirom na složenost “vlaškog 

pitanja”, posebno na pokušaje potiskivanja i stigmatizacije njihovog 

nesrpskog identiteta, s obzirom na tvrdnje ili pretpostavke iznete u 

tekstovima T. Đorđevica i R. Rakića, koje odslikavaju određene 

dileme koje već dugo vremena traju u našoj naučnoj javnosti, s 

obzirom na političku osetljivost i naučnu kompleksnost ovog pitanja 

smatra da Gacović ima pravo na javni odgovor, o kome drugi 

stručnjaci i zainteresovani čitaoci mogu da stvore sopstevno misljenje 

ili takodje da sa njim javno polemišu, tim pre što autor pokazuje da 

vlada raznovrsnim izvorima i da je kompetentan u naučnom 

raspravljanju. 

Na kraju bih iznela i jedan načelni stav u vezi ove problematike, 

a to je da pitanje porekla i osećanje etničke i nacionalne pripadnosti ne 

moraju biti u direktnoj vezi – niko ne bi trebalo nikome da negira 

pravo na slobodno izjašnjavanje o pripadnosti, takođe i na negovanje 

sopstvene kulture – poreklo, etnička samosvest i nacionalna 

pripadnost u načelu su razlicite kategorije. Stvarno ili navodno 

poreklo često je predmet manipulacija i esencijalizacija “etnosa”, ali 

upravo zbog toga to ne znaci da (etničku) istoriju pojedinih naroda ne 

treba rasvetljavati. Javna i otvorena rasprava i razgovor korišćenjem 

argumenata i bez izbegavanja neprijatnih istina, bez odbrane “svog” 

po svaku cenu je dobrodošla o ovom problemu. Gacovićev tekst nije

Recenzija 203 

neutralan, jer je u ovoj problematici teško ostati neutralan, ali je 

ozbiljan i utemeljen na brojnim izvorima. Zbog toga ga preporučujem 

za štampu. 

dr Mladena Prelić

Prof. dr Čedomir Čupić, Fakultet političkih nauka – Beogradski 

univerzitet, Beograd 

Recenzija Rukopisa knjige Slavoljuba Gacovića, KUD SE DEDOŠE 

RUMUNI TIHOMIRA ĐORĐEVIĆA 

Knjiga Slavoljuba Gacovića „Kud se dedoše Rumuni Tihomira 

Đorđevića“ je polemičko-kritička studija. Autor izazvan 

objavljivanjem knjige Tihomira Đorđevića „Istina u pogledu 

Rumuna u Srbiji“ sa pogovorom Radomira D. Rakića „Tihomir 

Đorđević i Vlasi“, koji je i priređivač, otvorio je i suočio se s nizom 

problematičnih tvrdnji, argumenata, tumačenja i dilema vezanih za 

prostore i stanovništvo današnje Istočne Srbije. U polemičkom i 

kritičkom preispitivanju stavova, tvrdnji i argumenata koje je Tihomir 

Đorđević izložio u tektsu „Istina u pogledu Rumuna u Srbiji“ iz 1919. 

godine, objavljenom na francuskom i engleskom jeziku, a koji autor 

za života nije štampao na srpskom jeziku, Gacović pokazuje 

nedoslednosti tog teksta u poređenju s ranijim Đorđevićevim 

putopisnim beleškama objavljenim u knjizi „Kroz naše Rumune – 

putopisne beleške“ iz 1906. godine. Takođe, Gacović je ukazao i na 

ublažene Đorđevićeve tvrdnje objavljene u knjizi „Iz Srbije kneza 

Miloša (stanovništvo – naselja)“ u odnosu na tekst iz 1919. godine. 

Autor je u osnaživanju svojih tvrdnji i zaključaka ponudio 

raznovrsnu i bogatu građu i literaturu. I ako mu je pretenzija bila 

polemička i kritička ona je u rukopisu prevazišla te početne namere. U 

tekstu je dat veliki broj etnoloških, lingvističkih i istorijskih podataka 

sa literaturom iz ovih naučnih disciplina. Značaj rukopisa je ne samo 

kritički već i istraživački. On će poslužiti budućim istraživačima kao 

dobro uputno štivo. Knjiga će biti i izazovna i podsticajna.

206 

Čedomir Čupić 

Ono što autor posebno akcentuje jeste namera i upotreba 

određenih tekstova u dnevne svrhe. Naime, Gacović je otvorio 

probleme vezane za upotrebu nauke za ideološke i političke potrebe. 

On u rukopisu nije doveo u pitanje naučni opus i ugled jednog od 

srpskih velikana etnologije – Tihomira Đorđevića. Osvrnuo se samo 

na ono što smatra da je u Đorđevićevom delu dnevno-političkog 

karaktera. Na osnovu toga postavio je pitanje: čemu isticanje jednog 

teksta pisanog za posebne namene (Mirovnu konferenciju u Parizu iz 

1919. godine) i njegovo oživljavanje posle 87 godina, koji je imao 

dnevno-političku svrhu. Za to pitanje našao je i potvrdu kod Tihomira 

Đorđevića koji je bio svestan šta ga sve može snaći kada bude objavio 

knjigu „Kroz naše Rumune - putopisne beleške“ iz 1906. Tako je na 

početku objavljene knjige zapisao „Ja znam da će ovo mnogi naš 

zabrinuti ’pitrijota’ značajno zamahati glavom i reći da činim 

’izdajstvo’ prema otadžbini, kad se usuđujem da govorim o 

Rumunima u Srbiji, koje po mišljenju mnogih valja kriti ili bar 

prećutkivati, jer svako isticanje Rumuna u Srbiji može odvesti tako 

zvanom ’rumunskom pitanju’ u Srbiji, od koga, po mišljenju mnogih, 

’preti opasnost’. Može i to biti, ali i bez ovih mojih redova ceo svet 

zna da u Srbiji ima Rumuna. To ne odriče ni naša zvanična statistika.“ 

Ovakve knjige potpomažu razvoju kulture suočavanja s 

činjenicama, razlikama i različitima, otvaraju dijalog koji može da 

dovede do boljeg razumevanja i tumačenja kako prošlosti tako i 

sadašnjosti, i na kraju, podstiču traganje u nauci za snažnijim i „boljim 

argumentom“. 

Ovaj kritički, polemički, istraživački i korisni tekst treba 

štampati da bi s njim bila upoznata naša stručna, naučna i kulturna 

javnost. 

Beograd 20. jul 2007. godine 

Prof. dr Čedomir Čupić 

___________________

REGISTAR GEOGRAFSKIH IMENA 

(Originalne grafije inostranih imena date su kurzivom) 

}!8*"

208 

G¦J8@JgH (danas selo Zlot), 

ranovizantijski kastel 17 

Gng


Barbatovačka reka 39 

Barbeška reka 39 

Bartusovce, selo 45 

Barusa, potok 39 

Basara (Basarski dol), potok 

39 

Basara Velika, reka 39 

Basuntius, reka Bosur 39 

Batej, top. 35 

Batinac, selo 141 

Batince, selo 46 

Batulovački potok 39 

Bela Crkva Karanska, manastir 

33 

Bellina), grad u Semberiji 25 

Benđur, vrh Stare Planine 36 

Beograd, 

- grad 3, 4, 7, 8, 31, 32, 34, 

35, 43, 47, 49, 51, 58, 61, 

69, 70, 79, 81, 82, 92, 93, 

104 

- sedište ohridske episkopije 

XI veka 101 

Berbatovo, top. 19 

Berlin, grad u Nemačkoj 38, 

128, 129 

Besarabija, kneževia 122, 168 

Bešičince, selo 96 

Biđer, potok 40 

Biguralu Džoda, potok 40 

Bijeljina, grad u Bosni 71, 

Binač, sedište ohridske 

episkopije XI veka 101 

Binačka reka 39, 

Binčanska reka 39, 

Binétzes (Binьčь, Binač, Binča 

Morava) 39, 

Binićski potok, 

Binovska reka 39, 

Biserka, top. kod Pljevalja 96 

Biserka, top. kod ušća Toplice 

96 

Bithinia, oblast u Maloj Aziji 

122 

Bitolj, sedište ohridske 


Blendija (Blendijska), reka 39, 

Bobošovce, selo 46, 

Bojnice, selo 44, 

Boljetin, selo 41, 

Boljevac, varošica 17, 33, 74, 

87, 104 

Bologna, grad u Italiji 126 

Boniš, potok 40, 

Bonn, grad u Nemačkoj 14, 28, 

29, 

Bononia, grad Vidin u 

Bugarskoj17, 

Bor, grad 3, 5, 7, 17, 41, 109, 

119, 144, 193, 195 

Bosna, 

- kraljevina 82 

- reka 95 

Bosna i Hercegovina, 

republika 9, 95, 122, 192 

Bov 19, 

Božane, selo 56, 

Braduljska (Braduljička) reka 

39, 

Braila, grad u Rumuniji 76, 

Braničevo (%DV

210 

- vizantijski kastel 98 

Braničevski subašiluk 18, 

Bratislava, grad u Slovačkoj 

72, 

Bregovo, selo 50, 

Brekunovo, selo 58, 67 

Brestovac, selo 41, 

Brezet, top. u oblasti Zlatibora 

21, 

Brodarisk (%D@*VD4F6@


Dalmatinsko primorje 95 

Danuvius, reka Dunav 10, 14, 

16, 20, 29, 37, 38, 40, 47, 

51, 52, 75, 78, 88, 114, 122, 

175 

Dardanija, oblast 40, 94 

Dečansko vlastelinstvo 61 

Delajna, selo 42 

Desertum Bulgariae, oblast 

današnjeg Pomoravlja 28 

Devol, sedište ohridske 


Diana, antički kastel 11 

Divisisk ()4$\F4F6@

212 

G. i D. Galbince, selo 46 

G. Sumarin (D. Sumarinovac), 

selo 42 

Galicija, kneževina 111 

Gavnos, top. 20 

Gelvije, nahija 45 

German, sedište ohridske 


Glasinačko polje 96 

Glavinica, sedište ohridske 


Glovica (Glogovica), selo 41 

Golubac, srednjovekovni grad 

na Dunavu 52 

Gorica, 

- oblast 9 


XI veka 100 

Gorilje (Rukumija?), manastir 

30 

Gorne Čučule (Čičil), selo 44 

Gornja Mezija (Moesia 

Superior) 92 

Gornjak, 

- klisura 178 

- manastir 30, 185 

Gornje Podrinje, oblast 96 

Grabovica, selo 41 

Gramada, selo 44 

Grdelička klisura 40 

Grevena, sedište ohridske 


Grgurevci, selo 32 

Gronša ('D@JF@


Istaglang (z3FJ""(8V(("

214 

Kolubara, reka 40 

Koludra, top. 95 

komlëgâ (Komljag, danas 

Komnjiga, Komiga), crkva 

97 

Komplo (5@:8Î


Kutezero, zaselak na 

Glasinačkom polju u Bosni i 

Hercegovini 96 

Kutuzer, top. na Zlatiboru 96 

Kutuzero, selo na Jadru u 

Bosni i Hercegovini 96 

Labukovačka reka 39 

Lajpcig (Leipzig) 87, 105, 123, 

127, 128, 192 

Lalince, selo 62 

Lapušnja, 

- manastir 33, 34, 70, 102 

- sedište Vlaške episkopije 

XIV-XV veka 103 

Leskovac, selo 46 

Leskovec, sedište ohridske 


Leskovik 35 

Libija (Afrika), kontinent 22 

Lika, oblast u Hrvatskoj 82 

Lim, reka 17, 20, 95 

Lipet, top. u selu Kozelju 

(Kačer) 21 

Lipljan, sedište ohridske 


Livno, grad u Bosni i 


Lom (Almus), varošica u 

Bugarskj 39 

London, grad u Engleskoj 21, 

79, 109 

Loret, top. kod Užičke Požege 

21 

Lozica, crkva 33, 119, 123 

Lubarel, potok 40 

Lubnica, selo 45 

Luka, selo 119 

Lukova, sedište ohridske 


Lukovo, selo 87 

Lukubužoru, potok 40 

Lupiaska, reka 40 

Lupovce (Lupovec, Lupovsko 

hanče), selo i top. 44 

Lupužoli, potok 40 

Maćedonija, južna srpska 

pokrajina i republika 71 

Mačkat (Mačukat), top. na 

Zlatiboru 21 

Mačkatica, top. 36 

Majdan Kučajna 35, 185 

Majorka 37 

Makedonija, južna srpska 

pokrajina i republika 9, 11, 

19, 36, 70, 71, 83, 90, 92, 

110, 122, 192 

Makreš (Makresh), selo 44 

Mala Basara, reka 39 

Mala Sekašćica, potok 40 

Maleševo, sedište ohridske 


Malorca 37 

Manasija, manastir 30, 185 

Manastirica, 

- manastir 30, 32, 185 

- selo 41 

Maramureš (Maramureş), 

oblast u Rumuniji 48 

Marganska reka 39 

Margum, antički kastel 138 

Margus, reka Morava 17, 18, 

20, 21, 39, 52, 114, 141, 

175 

Marinovac, selo 42

216 

Marsej, grad u Francuskoj 21 

Maržini top. 19 

Mavrin potok 40 

Mediana, antička villa rustica; 

mesto rođenja imperatora 

Konstantina Velikog 11 

Megurice, selo 46 

Melnik, grad u Bugarskoj 31, 

32 

Menorca 37 

Merdželat, top. 19, 35 

Metohija, oblast 96 

Mezija 37, 90, 91, 167 

Mezin potok 40 

Midžor (Midžur, Mindžur; 

Minđur), vrh na Staroj 

Planini 35, 36 

Miġur, vrh na Staroj Planini 36 

Mikulinski potok 40 

Milajnica (Malajnica), selo 43, 

114, 115 

Minđure, vrh na Staroj Planini 

36 

Minhen (München), grad u 

Bavarskoj 54, 109 

Minulovce, selo 46 

Mirila, selo 46 

Mirior, selo 46 

Mirljevo, manastir 30 

Miroč, planina 35 

Mlava, oblast 116 

Modruša (Modrussa), mesto u 

Dalmaciji 14 

Moesia, rimska provincija 22 

Moglen, sedište ohridske 


Mojnice, selo 46 


Mojstir, top. 95 

Mokranje, selo 42, 45 

Mokro (9`6D@


Negotin, grad 11, 29, 42, 43, 

50, 115, 141, 178 

Negotinska Krajina 35, 52, 69, 

79, 96 

Negrišori, top. u Donjem 

Dragačevu 21 

Negrišorski potok 39 

Neguriče, selo 46 

Nekalice, selo 46 

Neligovinje, selo 55, 56 

Nemačka, kneževina, 

kraljevina i carevina 85 

Neresnica, selo 56 

Nikolice (Nikolinac), selo 43 

Nikoličevo, selo 43 

Nikopolj, grad u Bugarskoj 75 

Nikšor, selo 44 

Nikuličevska (Alapinska) reka 

40 

Niš (;\F@

218 

Petra (Sagudania), sedište 

ohridske episkopije XI veka 

101 

Petrovac na Mlavi 31, 178 

Petruša, oblast 19 

Pijanec, sedište ohridske 


Pincum, reka Pek 35, 38 

Pind, oblast u Grčkoj 15, 16 

Pirot, grad 36, 42 

Piva, reka 95 

Plana, reka 39 

Pljevlja, grad u Crnoj Gori 96 

Podgorac, selo 74, 117 

Podrinje, oblast 71 

Podunavlje, oblast 17, 75, 76, 

124 

Podvrška, selo 41 

Poenaru (cetatea Poenari), 

srednjovekovni grad u 

Rumuniji 49 

Pojenje, potok 40 

Poljska, kneževina i kraljevina 

22 

Polomje, nahija 43, 53, 76, 96 

Pomoravlje, oblast 116 

Poreč – grad 35 

– oblast 52 

Porečka Reka 38, 40 

Porkar, selo 46 

Požarevačka Morava, oblast 

95, 113, 114, 115 

Prahovo, selo 50 

Prečiste Vavedenje (Miljkov 

manastir), manastir kod 

Gložana 31 


Prespa, sedište ohridske 

episkopije 100 

Pričevce (Pričevac), selo 42 

Prijot, top. u selu Dljinu 

(Donje Dragačevo) 21 

Prilep, 


XI veka 101 

- sedište Vlaške episkopije 

XIV veka 103 

Priskúpera, kasnoantički 

kastel 40 

Priština, grad 40 

Prizren, sedište ohridske 


Prlitska reka 40 

Prokuplje (sancti Procopius) 

95 

Prosek, sedište ohridske 


Prut, reka u Ukrajini 168 

Prvulov potok 40 

Puig Mayor 37 

Radovište, sedište ohridske 


Radujevac, selo 78 

Radulovac, selo 56 

Radulovce, selo 46 

Rakova Bara, selo 4 

Ranovac, selo 116 

Rapovina, selo kod Livna 95 

Ras (‘CVF@


Ravanica, manastir 30 

Ravanje, manastir 30 

Ravno, srednjovekovni grad 

kod Ćuprije na Moravi 29 

Rebreta, top. u selu Cerju 21 

Rečica, selo 41 

Regiones Bulgariae, oblast 

današnjeg Pomoravlja 28 

Reka Busur 40 

Remaur (Rivus major) 37 

Remesiana (danas varošica 

Bela Palnka), antički kastel 

138 

Resava, 

- nahija 55 

- oblast 71, 72, 116 

Riga, grad u Litvaniji 130 

Rijeka, grad u Hrvatskoj 9, 71 

Rim, grad u Italiji 92 

Rimska Imeprija (äz Rūm) 27, 

88 

Ripaei montes (‘C4B"Ã" ÐDg), 

planina 22, 28 

Rivbia (Rivpia), planina 22, 23 

Rnjos, top. 35 

Romanija (Romania), carevina 

25, 28, 91 

Romanja, selo 45 

Romanov most, top. 45 

Rtanj, planina 74 

Rudna Glava, selo 34, 35, 185 

Rugova, top. 46 

Rugovo, selo 46 

Rumunija, kneževina, 

kraljevina i republika 8, 9, 

10, 11, 32, 33, 50, 51, 67, 

77, 78, 79, 86, 105, 112, 

171, 176 

Rusija, carevina i republika 13, 

85, 88, 130 

Russovlahia, kneževina 

Moldavija 136 

Samarinovac, selo 43 

Saos (EV@L), reka Sava 24 

Sarajevo, grad u Bosni i 

Hercegovini 8, 41, 49, 95, 

124 

Sava (EV$"

220 

Slavonija, oblast u Hrvatskoj 

82 

Smederevski sandžak 51, 63, 

73 

Smese, top. u ataru sela 

Zagrađa kod Zaječara 96 

Sokobanja, oblast 17 

Solun, grad u Grčkoj 90, 136 

soudâèlënâ (Sanctus 

Julianus), top. 97 

soutâòulâ›ënâ (Sanctus 

Julianus), top. 97 

Srbačka reka 40 

Srbija (Servia), kneževina i 

kraljevina 3, 4, 5, 6, 7, 8, 

10, 11, 13, 14, 17, 18, 20, 

30, 35, 26, 38, 46, 50, 51, 

52, 61, 67, 69, 80, 83, 84, 

85, 86, 87, 88, 99, 101, 104, 

106, 121, 141, 175, 176 

Srbovce Staro (Srbovce-i 

Kadim), selo 45, 

Srbovo, selo 63, 141 

Srem, oblast 32 

Sremljane, selo 27, 74 

Sremska Mitrovica (civitas 

sancti Demetri, 

Dmitrovica), grad 95 

Sremski Karlovci 32 

Stagi, sedište ohridske 


Stari Vlah, oblast 7, 17, 96 

Stig, oblast 35 

Sto, planina 35 

Stob, sedište ohridske 


Stomorine, top. 95 


Stralis (Sofija), vizantijski 

kastel 28 

Strumica, sedište ohridske 


Sukovo, sedište ohridske 


Sumarin, 

- selo Marinovac 95 

- selo Sumarinovac 42 

Sumarinovce (danas selo 

Samarinovac), selo 95 

Sumrakovce (Sanctus 

Marcus), selo 43, 95 

Surduk, potok 39, 40 

Surdul, potok 36 

Surdulica (= Surdulska), 

- reka 39 

- varošica 19, 36 

Sutelica (Sanctus Elias), top. 

95 

Sutivan, top. 95 

Sutmar, top. 95 

Sutomore (Santa Maria), top. 

94-95 

Sutulija, top. 95 

Sveti Ioan, crkva u Lici 102 

Sveti Kliment, crkva u Ohridu 

101 

Sveti Jovan, manastir 30 

Sveti Nikola („Mitropolija”), 

manastir 30, 31 

Sveti Stepan, manastir 30 

Svetoduhna (Manasija), 

manastir 31 

Sviniţa, selo u Rumuniji 51 

Svrljig, 

- grad 19, 42, 68


- nahija 42, 53, 62 

Šara, planina 19, 38, 70, 97, 

141 

Šarbanovce (Šarbanovac), selo 

17, 43 

Šarkamen, selo 11 

Sarmatija, oblast naseljena 

Sarmatima 15 

Šaška, reka 35, 185 

Šehirkej, grad i nahija 42 

Ševica, selo 56 

Šlezija, oblast u Nemačkoj 122 

Šopluk, olast u Srbiji, 

Bugarskoj i Makedoniji 9 

Španija, kraljevina i republika 

37, 134 

Šumadija, oblast 80, 

Tatre, planinski masiv u 

Zapadnim Karpatima 136 

Teleorman, oblast u Rumuniji 

50 

Terra Blachorum, oblast 

između srednjovekovnog 

grada Ravno i Niša 28 

Terra Blacti 29 

Tesalija, oblast u Grčkoj 16 

Tesalonike (Solun), grad u 

Grčkoj 136 

Tetova, grad u makedoniji 137 

Theodoropolis 94 

Tibissus, reka Tamiš 39 

Timacum Minus ( selo Ravna), 

antički kastel 11, 138 

Timiš, reka 23 

Timişoara (Temišvar), grad u 

Rumuniji 104 

Timočka krajina, oblast 35, 51, 

70, 80, 93 

Timok, 

- nahija 42, 43, 53, 62, 76 

- oblast 3, 19, 38, 69, 93, 

99, 105, 141 

Timok (Timacus), reka 10, 20, 

38, 175 

- Beli 1, 40 

- Crni 40 

- Krivovirski 38 

- Pandiralski 40, 114 

Titograd, grad u republici 

Crnoj Gori 126 

Toplica (I`B84J."

222 

Tudorča, selo i top. 43 

Tumane, manstir 30, 185 

Tumba, top. 19 

Tumbanska reka 39 

Tupanski potok, top. sela Luke 

119 

Turmak, selo 46 

Turska, carevina 49, 80 

Učka, planina 37 

Udrin, 

- manastir u Bosni i 


- top. u slivu reke Bosne 95 

Ugarska, kraljevina 16, 83 

Ugrovlahija (Ungrovlahia), 

kneževina 16, 136 

Uppsala, grad u Švedskoj 130 

Urbanus, reka Vrbas 39 

Ursul, top. 20 

Urzukare, potok 40 

Vakarel, top. 20 

Valahija (Vlaška) 22, 23, 33 

Valensija, oblast u Španiji 37 

Valja Crneši, reka 40 

Valja Đemižlok, potok 40 

Valja Grabova, potok 40 

Valja Lomnit, potok 40 

Valja Mare, reka 40 

Valja Mare, potok 40 

Valja Mastak, potok 40 

Valja Mika, potok 40 

Valja Miku, potok 40 

Valja Mikulj (Mala Dolina), 

potok 40 

Valja Mori, reka 40 

Valja Peščera, potok 40 

Valja Prvuli, reka 40 


Valja Saka, potok 40 

Valja Srbaska, reka 40 

Valja Strež, potok 40 

Valja Strž, reka 40 

Valja Vrtešeliror, potok 40 

Valjakonjski potok 40 

Valmaggia (Vallis maior) 37 

Valniš, top. 36 

Valuniš (Valniš), top. 19 

Vardar, reka u Makedoniji 99 

Varna, grad u Bugarskoj 48 

Varsaviae, grad Varšava u 

Poljskoj 13 

Velbužd, sedište ohridske 


Veles, sedište ohridske 


Velika Bugarska 

(:g(V80 %@L8("D\") 91 

Velika Moravska, kneževina 

135 

Velika Sekašćica, potok 40 

Veliki Jasenovac, selo 50 

Veliki Krš, top. 35 

Veliko Ostrvo 76, 

Venetia, grad Venecija u Italiji 

29 

Veria, sedište ohridske 

episkopije XI veka 101, 103 

Vicus Nifa (Nissa), grad Niš 29 

Vicus Ravana (Ravno kod 

Ćuprije na Moravi) 29 

Vidin (Bononia), grad u 

Bugarskoj 23, 25, 52, 75 

Vidinska despotovina 19 

Vidinski sandžak 18, 42, 51, 

53, 62, 67, 68, 76, 89, 96


Viminacium, antički kastel 11, 

138 

Visitor, planina u Crnoj Gori 

37 

Vitovnica, selo i manastir 30, 

31, 185 

Vizantija/Romanija 18, 25, 92, 

99 

Vlachia (Blaquie) 28 

Vlahovo, selo 45 

Vlaj Istar, selo 45 

Vlajinska reka 45 

Vlajne, top. 45 

Vlasina, reka 39 

Vlaška padina, reka 39 

Vlaška reka 39, 40 

Vlaška Strana, top. 45 

Vlaška, 

- kneževina 73, 74, 75,76, 

77, 78, 106, 110 

- Mala (Oltenija), 82, 176 

- ohridska episkopija XI 

veka sa sedištem u Vreanoti 

(danas grad Vranje) 101, 

102, 103 

- selo 45 

Vlaški Dol, potok 40 

Vlaški potok 39 

Vlaški Potok, selo 45 

Vlaško Polje, selo 17 

Vlaškopoljski potok 40 

Voden, grad u Makedoniji 139 

Vojala, potok 40 

Vojuša, sedište ohridske 


Vojvodina, oblast 88 

Vranje, grad 93 

Vratna, manastir 30, 32, 185 

Vražitore (Vračarski), potok 

40 

Vražogrnac, selo 46, 87 

Vrbet, top. u selu Viči (Gornje 

Dragačevo) 21 

Vrbeta, top. u Gruži 21 

Vrbica, selo 41 

Vreanoti ((Ò %Dg"

224 

Zanes, ranovizantijski kastel 

40 

Zanjevačka crkva, top. u ataru 

sela Zvezdana kod Zaječara 

97 

Zarvin kamen, top. 74 

Zarvina, potok 74 

Zarvince, selo 74 

Zemun 48 

Zina, top. 40 

Zlatarić, manastir 30 

Zlatibor, 

- oblast 56 

- planina 96 

Zlatovo, selo 34, 35, 185 

Zletovo, sedište ohridske 


Zlot 35, 185 

Znepolje, sedište ohridske 


Zorunovac, selo 45 

Zvezdan, selo 97 

Zvižd, 

- nahija 56 

- oblast 35, 116 

Žanjic (Žanjice), uvala na 

poluostrvu Luštici naspram 

Herceg Novog 97 

Ždrelo, 

- manastir 74 

- nahija 56 

Žiča, manastir 99 

Žirovnica, selo 95 


Польская земля (Poljska), 

kraljevina 128 

С. Петербургъ, grad u Rusiji 

49 

Скопје, grad u BJR 

Makedonija 137, 167 

София 20, 74, 83, 91, 99, 140 

* * * 

Москва 91, 128, 129

REGISTAR ETNIČKIH IMENA 


#8VPT< (X

226 

Grjagovi 124 

Hrvati 82 

Iflaklar 73 

Iflaq 124 

Iliri 82, 85, 136 

Italijani 16, 127 

Jermeni 8 

Karavlasi 71 

Kelti 127, 132, 134, 141 

Korljazi 124 

Kričani (Christiani – Romani 

hrišćanske vere) 98 

Kumani (Pečenezi) 24 

Kumani 13, 16, 23, 168 

Langobardi 89, 134 

Maćedonci 71 

Mađari 27, 49 

Makedonci (Macedonas) 14, 

82, 136 

Mavrovlasi 102 

Megleno-Români 122 

Mezijci Dakije Ripensis 

(Moesos Ripenses) 14 

Mijaci 63 

Mižani (Misieni) 28, 29 

Moesi 38 

Nemci 107, 124 

Nigri Latini 126 

Olah 135 

Ostrogoti 134 

Panoni 135 

Pečenezi 29, 168 

Pelasghyi 137 

Pikenzi 38 

Poljaci 49 

Поляне (Poljaci) 128 

Protoromani 88 


Protorumuni 96 

Rimljani 13, 23, 25, 37, 82, 

126, 134, 139 

Rinhini 92 

Ripenses Daci sive Valachi 

(Pribrežni Dačani ili Vlasi) 

14 

Romani 13, 14, 15, 88, 89, 91, 

93, 96, 132, 135 

Românii 3, 46, 59, 81, 105, 

122 

Romanoi 135 

Romanus 134 

Romeji 135 

Rumuni 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 

11, 17, 18, 20, 24, 30, 35, 

38, 41, 44, 46, 47, 62, 69, 

70, 71, 75, 76, 83, 84, 85, 

88, 104, 107, 108, 110, 111, 

112, 114, 120, 121, 141, 

167, 168, 169, 172, 173, 

175, 176, 178, 186, 191, 

193, 195 

- Timočani (Românii 

timoceni) 47, 48, 49, 71, 

104, 119, 120 

Rusi (Russi) 13, 27, 94, 124 

Sagudati 92 

Sarmati 22 

Sasi 35, 96 

Sermisiani (GD:0F4


76, 84, 85, 87, 102, 107, 

114, 120, 139, 140, 172, 

176, 180, 186 

- Timočani 71 

Sremci 25 

Sremljani (Sermani) 25, 26 

Svei 124 

Tatari 49 

Thraces 38 

Timahi (Timachi) 38 

Torlaci 93 

Tračani 20, 82, 85 

Tribali (Triballi) 38, 136 

Turci (Turcos) 8, 13, 16, 30, 

48, 49, 52, 71, 75, 99, 103, 

107 

Ugri 23, 24, 25, 27 

Urmani 124 

Uzi 29 

Valachi, vidi Ripenses Daci 

Valasi 124 

Valati 135 

Vallachi 13 

Varjazi 124 

Velsch 127, 132 

Velši 124 

Vendici 124 

Vizantinci 135 

Vizigoti 143 

Vlachos 135 

Vlaho-Rinhini 92 

Vlasi 3, 4, 5, 6, 9, 13, 14, 15, 

16, 20, 23, 24, 25, 28, 30, 

36, 44, 52, 53, 54, 56, 61, 

67, 69, 70, 71, 73, 74, 76, 

84, 85, 87, 88, 99, 101, 102, 

103, 106, 107, 110, 111, 

113, 114, 115, 120, 121, 

123, 130, 139, 140, 141, 

143, 167, 191, 193 

- Đuraševski 74 

- filurdžije 52 

- Košarna 74 

- Psoderci 74 

- Radivojevci 74 

- Sremljani 26, 74 

- Ungurjani 81 

- vojnuci 52 

Vlaškinjorci 141 

Vlohi 124 

Volasi 124 

Volcae 126 

Volce 45 

Volh(v)i 124 

Voloh 135 

Volsci 124 

Vulgari 13, 

Walach 134 

Walache 127 

Walah 134 

Walch 127, 132

REGISTAR LIČNIH IMENA 


#"8\@H 66 

z3T"

230 

Antonije Pljakić 86, 

87 

Antonio Bonfini 15 

Arsen Soukry 21 

Asenidi, bugarska 

dinastija 23 


10, 11, 175 

Aurelijan (L. 

Domitius 

Aurelianus), 

rimski imperator 

35, 37, 137, 167 

B. Đurđev 54 

B. Ferjančić 31 

B. Finka 37 

B. Hrabak 55 

B. Malinovski 108 

B. Petranović 49 

Babadiţa (Baba 

Diţa) 45, 69 

Baban 64 

Babin 64 

Băcilă 46 

Bačila 57 

Bačkat 57 

Bačko 67 

Bačuj 56 

Bagaceanu 69 

Baint 69 

Bal(ă) 45 

Bala (Balu) 66, 69 

Bala 57, 66 

Balačko 56 

Bălan 69 

Balda Ciganin 68 

Baldovin 55, 62 

Baldovin 62 

Baldwin 62 

Balina 57 

Balja 58 

Bal'ja 66 

Balko 67 

Balli 66 

Ballius 66 

Balotă 59 

Balša 57 

Balta 58 

Baltazar 58 

Ban(a) 45 

Banča 66 

Barbaş 42 

Barbotă 59 

Bartuş 46 

Baškat 60 

Başotă 59 

Batin(a) 46 

Batoj 59 

Batrin 58 

Baz 69 

Băzăr 69 

Beldiman 58 

Beleš 66 

Belo, srpski knez 25 

Beloš 55 

Bēlšasar 58 

Berin 64 

Beroš 60 

Bežan 56 

Bilat 60 

Biljan vlah 56 

Bisiga 62 

Bissiga 62 

Bladinić 66 


Bobigić 66 

Boboş 46, 69 

Bocşa 69 

Bogadir 60 

Bogaj 59 

Bogdan, vojvoda 

Vlaške 168 

- Srbin 67 

- Strika 61 

- Vlah 60 

Bogil 56, 65 

Bogoj 56, 59, 65 

Bogoje 56, 65 

- knez Vlaha 

Crnorečke nahije 

33 

Boja vlah 60 

Bojan Aleksandrović, 

paroh 

Malajnički 114 

Bojil 56 

Bojisal 59 

Bolani Dojčin 

(Doiecin) 49 

Boldovan 62 

Bonaş 58 

Bonea 58 

Bonić 58 

Bonifacius 58 

Bono 58 

Bonos 58 

Boril, gospodar 

Bugarske 31 

Borisal 59 

Bošnjak 59 

Bošud 66 

Božat 60


Božidar Bučin 61 

- Srbin 67 

Brad 62 

Braillo 67 

Brajak 56, 59 

Brajan 55, 56, 64 

Brajan, župan 33 

Brajil 56 

Brajilo 56 

Brajko 55 

Brajla 66 

Brajoš 56 

Braneš 66 

Branka Knežević 

30, 31, 32, 33, 70 

Braşovan 62 

Bratislav Paunović 

141 

Bratoj 59, 65 

Bratonja 67 

Bratota 65 

Bratul 57, 62, 64 

Bratulin 62 

Bražut 60 

Brdan 59 

Brenja 58 

Brija 67 

Bucan 67 

Bučil , 58, 65 

Bučina 58 

Bucina 61 

Buckat 55 

Bugarul 57 

Bukanac 67 

Buko 67 

Buleş 57 

Bun 62 

Buna 62 

Buniga 62 

Bunilă 69 

Bunojaš 58 

Burcuş 60 

C. B. Stefanovski 137 

C. Bălosu 81 

C. Mullerus 38 

Crstea Sandu-Timoc 

47, 48, 50 

C. Sathas 29 

Cachită 69 

Cain 61 

Caius Plinius 

Secundus, antički 

pisac 38 

Calan 69 

Calota 43, 69 

Calotă 59 

Calu 69 

Carbul 43 

Chilea 69 

Chilom 69 

Chipcea 69 

Cimpoiaş 58 

Ćirilo, vizantijski 

misionar 135 

Ciungaru 69 

Cleşu 69 

Cloata 69 

Cocor 46 

Cocotă 59 

Coiman 69 

Conete 69 

Constantin Josif 

Jireček 12, 56, 62, 

80, 95, 102 

Corbaci 69 

Corbea 43, 69 

Corici 69 

Coşara 69 

Costiţa 69 

Cotigă 44 

Cotliga 62 

Cotroman 58 

Covilă 65 

Covila 69 

Craciul 46 

Crciur 46 

Creoleanu 69 

Crjen 56 

Cruşevan 69 

Cruşila 69 

Cubeica 69 

Cucera 44, 69 

Cumanus 64 

Č. Brašanac 49 

Časlav, srpski knez 

25 

Čaušesku, 

predsednik 

Rumnije 86 

Çavarnigo 62 

Črnil 65 

Čučule 44 

Čudor 60 

D. Todorović 192 

Dala 69 

Damaskin 59 

Damjan 60, 66 

- knez 60 

Dan, rumunski 

vojvoda 49 

Dančul 56, 57

232 

Danijel 60 

Danoj 59 

David 60, 66 

Decebal, kralj 

Dačana 24 

Decije Trajan (Caius 

Messius Quintus 

Decius), rimski 

imperator 137 

Dejan 59, 64 

Dejanko 59 

Delčica 67 

Deli Marko, vlaški 

vojvoda 75 

Demeskij 59 

Denal 65 

Desoj 65 

Diga 62 

Digan 62 

Digu 62 

Digul(escu) 62 

Dilga 62, 67 

Dima 59 

Diman 59 

Dimirašin 59, 

Dimitar 57, 60 

- primićur 57, 60 

- Radan 61 

Dimitr(u) 62 

Dimitrašin 60 

Dimitraško Albuleš 

57 

Dimitri 60, 66 

- Leđan 61 

- Vitač 61 

Dimitrie Bulintineanu 

70 

Dimitrij 55, 57, 60 

Dimitrije 60, 66 

- sveštenik Vlaha 

Banjskog 

(Svetostefanskog) 

manastira 101 

Dimjan 59 

Dina 62 

Dinko 67 

Dio Cassius, antički 

pisac 24 

Dioklecijan, 

imperator Rimske 

imperije 96 

Dj. Sp. Radojičić 139 

Dobrij 59 

Dobril 56 

Dobrosin Bunilović 

55 

Dobruj 65 

Dobruş 60 

Dojčul 57 

Dojko 67 

Doleša 60 

Doman 65 

Domanei 65 

Domanič 65 

Dona 62 

Donča 67 

Doncea 67 

Doniga 62 

Donko 67 

Dora, kneginja od 

Istrije 171 

Đorđe Aldorej 58 

Đorđe Bošković 34, 

70 


Đorđe Rakoci I 

(George 

Rakoczy), 

erdeljski vojvoda 

169 

Đorđi 55, 57, 60 

- knez 60 

Đorđij 60 

Đorđilo 60 

Dorei 58 

Đorgu 63 

Dorin Gamulescu 70 

Dositej Obradović 9, 

192 

Dradlin 65 

Dragan Stojmenović 

144 

Dragaš 56, 60, 66 

Dragašević 12 

Dragij 65 

Dragija 67 

Dragin 65 

Dragina Mutuljević 

(Dragińa a lu 

Peroń) 116 

Dragiš Aljon 57 

Dragoj 56, 59 

Dragojil 56 

Dragoljub Petrović 

121 

Dragoman 64 

Dragoš 57, 60, 66 

- vojvoda Vlaške 

168 

Dragoslav Srejović 

35 

Dragul 46, 57


Dragutin D. 

Marjanović 9,119 

Dragutin, kralj 

Srbije 19, 107 

Draj 59 

Drajin 65 

Drman 58 


Duč(a) 63 

Dučić 63 

Dučin 63 

Dudeš 66 

Dudin 65 

Duhoj 59 

Duke, vizantijska 

dinastija 27 

Dukljanin, prezbiter 

i letopisac 25, 

126 

Dukoj 59 

Dumča 67 

Dumitraş 58 

Durliga 62 

Đura 60, 66 

Đurac 60 

Đurađ 60 

- Češera 61 

- despot Srbije 74 

Đurađin 60 

Đuran 64 

Đuraš 57, 60 


Đurašin 57, 60 

Đurđ 60 

Đurđe 60, 66 

Đurđij 65 

Đurđo 66 

Đurešin 60 

Đurić 60 

Đurič 60 

Đurica 66 

Đurin 60, 65 

Đurinac 67 

Đuriša 60 

Đurju 63 

Đurko 60 

Đurman 59 

Đuro Daničić 36 

Đuroj 59 

Dušan Drljača 142 

- Pantelić 80 

- Silni, kralj i car 

Srbije 19 

Dušanka Bojanić- 

Lukač 41, 42, 43, 

44, 50, 52, 54, 75, 

76 

Dušman 64 

Dušoj 59 

Džordžij 59 

Džorkan 59 

Džura 60, 66 

- Ciganin 60 

Džurac 60 

Džuradž 60 

Džuran 59 

Džuraš 57, 60, 66 

Džurašin 60 

Džurdž 57, 60 

Džurdža 60 

Džurdže 60 

- Kotlovac 60 

Džure 60 

Džurešin 60 

Džurgu 63 

Džurič 57, 60 

Džurić 60 

Džurica 60, 67 

Džurija 60 

Džuril 59 

Džurina 60 

Džurk 60 

Džurka 60 

Džurko 60 

Džurman 60 

É. Bourciez 98 

E. de Laveley 79 

E. Gamillscheg 134 

E. Regnault 79 

E. Zöllner 134 

El. Balhi, arapski 

pisac 91 

Emil Pikot 8 

Eutropije, 37 

F. Miklosich 127 

F. Barišić 26 

F. Kanitz 12, 105, 

167 

F. Miklošić 47, 126 

F. Tonnies 123 

Falc 44 

Farkaš 60 

Feliks Kanic 8, 87 

Filaret Petrović 32 

Filip 66 

Firoi 57 

Flavio Biondo, 

sekretar papske 

kurije 13 

Fluieraş 58

234 

Francesco della 

Valle, 

srednjovekovni 

pisac 15 

Frăţilă 139 

G. Balş 70 

G. Bonfante 126 

G. Gerullis 128 

G. Gezeman 49 

G. Kligman 81 

G. Lejean 176 

G. Obrocea 81 

G. Paris 134 

G. Popa- 

Lisseanun23, 24 

G. Škrivanić 74 

G. Tomović 31 

G. Zeuss 126 

Gaj Julije Cezar, 


126 

Galerije (Gaius 

Valerius 

Maximianus 

Galerius), rimski 

imperator 137 

Gardīzī, persijski 

pisac 27 

Gärgâ 63 

Garoš 60 

Gáspar Héltai 15 

Gebuwalochus (< 

Gepid-walach) 

134 

Gelou Vlah (Gelou 

Blacus), knez 

Banata 24 

Genadije (Živko 

Ćurčić) 32 

Genar 63 

Genarij 66 

Geoffroy de 

Villehardouin, 

francuski hroničar 

28 

Georgas 65, 

George Whiston 21 

Georgije Ostrogorski 

92 

Georgina (Gergina, 

castellanus castri 

de Poynar), 

parkalab Vlaške 

33, 49 

Georgină 59 

Gervazije Tilburijski 

(Gervaius de 

Tilbury) 28 

Gh. I. Brătianu 27 

Gheorghe Balş 34 

Gheorghe Zbuchea 

15, 104 

Ghin 59 

Ghinea 59 

Ghinoiu 59 

Ghinu 59 

Ghinuţ 59 

Gînga 69 

Giorga 63 

Giovanandrea 

Gromo 15 

Girgas 63 

Glad, bugarski knez 

23 


Glkoš 55 

Gogotă 59 

Gojisal 59 

Goroš 60 

Goswalh (< Gotwalch) 

134 

Grgur 55, 57, 60 

Grigoraş 58 

Grigorijan II, papa 

92 

Grku 63 

Grod (Gordas), 

kutrigurski vladar 

90 

Gruban 64 

Grujak 57 

Guber 46 

Gujogovil 59 

Gustav Vajgand 8 

H. Biezais 130 

H. Inalcik 54 

H. Mihăescu 12 

Hajduk-Veljko 

(Aiduc Velco) 50 

Haldan 69 

Haratin 65 

Hariton, arhiepiskop 

severinski 104 

Haviar Solana 60 

Havijar 60 

Herodot, antički 

pisac 108 

Hinea 69 

Hlutwig 58 

Homatian, 

arhiepiskop 

Ohridske


arhiepiskopije 

102, 103 

Homer, antički pisac 

128 

Hotul 46 

Hrčor 55 

Hrebelja 58 

Hris 63 

Humă 69 

Hutu 69 

I. Arginteanu 122 

I. Bekker 14, 28, 29 

I. Beldiceanu- 

Steinherr 54 

I. Bogdan 33 

I. Crnčić 126 

I. Fischer 12, 124 

I. Ieşan 122 

I. Iordan 42, 43, 44, 

46, 62, 65 

I. Negoiu 34 

I. Neriţescu 122 

Iapotă 59 

Ibn-Haukal, arapski 

pisac 91 

Ignad 66 

Ihvan 60 

Ilija 60, 66 

Inokentije, episkop 

rimnički 32 

Ioan (z3T"

236 

Jonaš 58 

Jorgij 65 

Jorgo 46 

Josim Albuga(r)aš 

57 

Jov. N. Tomić 75 

Jovadin 60 

Jovan 55, 57, 60, 66 

- Bašič 60 

- Bogoj 61 

- Bošnjanin 60 

- Cimiskije, 

basileus Vizantije 

94 

- Cvijić 9, 51, 

107, 114 

- Damjan 60 

- Diva 60 

- Grud 61 

- Ivaniš 61 

- lagator 60 

- Leđan 61 

- Miomir 60 

- Mišković 12 

- Otin 61 

- Pejin 142 

- Seničanin 60 

- Stepajić 61 

- Vasil 61 

- Žarojić 61 

Jovana Jokšina 

(¬ovana a lu 

¬ocşa) 117 

Jovaniš 66 

Jovanka Kalić 31 

Jovanko 60, 66 

Jovaš 60 

Jovča 60 

Jovota 60 

Justinijan I, 

imperator Rimske 

imperije 89 

- II, basileus 

Vizantije 89, 90 

K. Kadlec 126 

K. Konstante (C. 

Constante) 3, 105 

Kain 60 

Kajin 60 

- Bogun 61 

Kalibaba 67 

Kalina 58 

Kalman 58 

Kalofir 57 

Kalojan, car 

Bugarske – XII 

vek 13, 31 

Kaloper 58 

Kapor 55 

Karađorđe, vožd 

Srbije 86, 87 

Katalina (Cătălina), 

supruga Radula IV 

33 

Kekaumenos, 

vizantijski pisac 

24, 25, 27, 29, 135 

Klaudije II Gotski 

(Maecus Aurelius 

Claudius II 

Gothicus), rimski 

imperator 137 

Kliment, učenik 

Metodija 98 


Kojisal 59 

Komat 60 

Komnen, monah 138 

Komnini, vizantijska 

dinastija 27 

Konstancije Hlor 

(Caius Flavius 

Valerianus 

Constantius), 


137 

Konstandin 60 

Konstantin 60 

Konstantin I Veliki 

(Constantinus I 

Magnus), rimski 

imperator 137 

- IV, basileus 

Vizantije 89 

- VII Porfirogenit, 


135 

Koporan 58 

Korobaš 60 

Kosta 57, 60 

Kostadin 57, 60, 66 

Kostič 60 

Kostica 55 

Kovil 65 

Kovilj 96 

Kozma Indikoplov, 

ranovizantijski 

pisac 91 

Kradin 65 

Kranko (Crancus), 

prezbiter Vlaha 

101-102


Krecul 55 

Krlut 60 

Krstjan 59 

Kubrat, 

unogondurski 

vladar 91 

Kučevac 61 

Kukoš 60 

Kulam 58 

Kulmag 55, 56, 58 

Kuman 64 

Kumanic 67 

Kumanič 67 

Kustodije, sveštenik 

Vlaha Banjskog 

(Svetostefanskog) 

manastira 101 

Kuzma 60, 66 

Kuzmić 60 

L. Bârzu 135 

L. Diefenbach 127 

L. Previale 30 

L. Šajnean 8 

L. Weisgerber 132, 

134 

Ladislav V 

Posthumus, kralj 

Ugarske 48 

Lajos 58 

Lala 66, 67 

- Srbin 68 

Lalinac 67 

Lališ 59 

Laonikos 

Halkokondiles, 


15, 16 

Laš 58 

Laša 58 

Lauš 58 

Lazar 58, 60, 66 

- Bjelić 78 

- knez Srbije 30, 

74, 185 

Leka 57, 60 

Leon III, basileus 

Vizantije 92 

Lepăduş 60 

Likula 63 


85 

Ljubomir Stojanović 

31 

Lomaš 57, 60 

Lomotă 59 

Lopuşan 69 

Lora Taseva 144 

Ludovik, kralj 

Ugarske XIV veka 

168 

Luka 60, 66 

Lukač 55, 57, 60 

Lumša 55 

Lunet 58 

Lungaş 58 

Lupul 44 

M. A. Anastos 92 

M. Dimić 70 

M. Đukanović 10, 11 

M. G. Obedenaru 49 

M. Gyóni 25, 

M. Ivanović 31 

M. Janković 31 

M. Ježić 120 

M. Stojaković 73 

Măcă 60 

Macavei 58 

Mačurat 56 

Makarij 60 

Makarije 61 

Makarińi 

(Makarinović) 61 

Maksimijan (M. 

Aurelius 

Maximianus), 


137 

Maksimin Daja 

(Maximinus 

Daia), rimski 

imperator 11, 137 

Makuš 60 

Maločer 60 

Manuil 58 

Manko 63, 67 

Mănotă 59 

Manuel Holobolos, 


29 

Manuil 65 

Mara, supruga kneza 

Bogoja 33 

Marčelo 62 

Marcotă 59 

Mărculete 65 

Maret 60 

Marian Tudor 3 

Marin 58 

- Almakdej 58 

- Alpop 57 

Marinko 55, 56, 58

238 

- Stanojević 34, 

70, 77, 80, 93 

Marinus 59 

Marko 55, 57, 60, 

66 

- Aurelije (M. 

Aurelius Probus), 


137 

- knez 60 

- Kraljević 34 

- Vego 95 

- Vlah 60 

Markoš 58, 60 

Marota 65 

Marta 60 

Marti 60 

Martin 60 

Mărtinaş 58 

Masta 58 

Mastu 63 

Mastura 63 

Mataj 58, 59 

Matej 58, 60 

- primićur 57, 58, 

60 

Matko 60 

Matzukatos 140 

Maumettus 

Ottomanus 14 

Mehmed II, turski 

sultan 48 

Metodije, vizantijski 

misionar 135 

Mic 57 

Micu 57 

Micul 57 

Mičul 57 

Miculescu 57 

Miculeşti 57 

Micus 57 

Micuş 57 

Micuţ 57 

Mih. J. Miladinović 

113, 120 

Miha 57, 60 

Mihail 57, 60, 66 

- Seleš 61 

- Ugrin 61 

Mihailo Hrabri 

(Viteazul), 

vojvoda Vlaške 75 

- III, basileus 

Vizantije 135 

- St. Riznić 31 

Mihal 58 

Mihan 58 

Mihat 58, 60 

Mijaku 63 

Mijat 60 

Mijoš 60 

Mik, sveštenik Vlaha 

manastira Žiče 

101 

Mikoj 59 

Mikul 57 

Miladin Brajil 61 

Milan Đ. Milićević 

32, 36, 70, 97 

- Šuflaj 138 

Milaš 60 

Milašin 57 

Milat 65 


Mile Tomić 50, 51, 

71 

Milen Milivojević 5, 

144, 195 

Milenko S. Filipović 

82, 83, 124 

Mileš 66 

Milet 65 

Milica Grković 43, 

46, 58, 59 

Milman Ilija Stepan 

61 

Miloj 59, 65 

Miloje Vasić 82 

Miloš (Obrenović), 

knez Srbije 72, 

76, 79, 87, 104, 

110 

Milošat 57, 60 

Milovac vlah 60 

Miltoš 60 

Miltošal 59 

Milul 57 

Milutin, kralj Raške 

19, 103, 107 

Mina 58 

Mîndraş 58 

Minul 46 

Miotoš 60 

Mirala 58, 65 

Mirălai 58 

Miralis 58 

Mirča 63 

- Stariji (Mircea 

cel Bătrîn), 

vojvoda Vlaške 

34, 63


Mirčan 57, 63 

Mircea 63 

- Dogaru 15 

Mirču 63 

Mirčuta 63 

Mirila 46 

Mirila 58 

Mirilo 58 

Mirjana Mirković 

138 

Miroslav Draškić 

71, 72 

Mišel 65 

Misa 58 

Mitar 60 

- Pešikan 26, 64, 

74, 96 

Mitru 60 

Moină 46 

Mojat 60 

Mojimil 57 

Mojsej Horenski 

(Mosis 

Chorenensis), 

jermenski geograf 

21 

Moldovan 62 

Moman 57 

Momčet 65 

Momčil 57, 65 

Momčilo Stojković 

41, 54 

Mona 58 

Mrkša 61 

Mudroj 60 

Mugoš 60 

Muhamed, turski 

sulatan 14 

Murg 56 

Murga 58, 61 

Murgan 56 

Murgaš 55, 56, 58 

Murgaş 56 

Murgăşanu 56 

Murginul 56 

Murgoceni 56 

Murgociu 56 

Murgu 56 

Murguceşti 56 

Murguleţ 56 

Murguleţu 56 

Muša 58 

Muşatu 44, 58, 69 

N. A.Constantinescu 

43, 56, 58, 59, 62, 

65 

N. Draganu 46 

N. Gošić 46 

N. Panea 81 

N. Păsculescu 48 

N. Şt. Mihailescu 89 

N. Stojčević 121 

N. van Wijk 19 

N. Vurduna 122 

Naghi 65 

Nagil 65 

Naum, učenik 

Metodija 98 

Necală 46, 69 

Nedeùei 58 

Neg 64, 65 

Negoj 65 

Negot 58 

Negota 43 

Negul 63 

Negulin 65 

Negun 58 

Neguriţă 46 

Nenad 55 

- Ljubinković 7 

Neofit, kaluđer 139 

Nestor, ruski 

letopisac 124 

Nicheta Choniates, 


14, 27-28, 29, 

Nicoară Beldiceanu 

54 

Nicolae Iorga 70 

Nicolaus 

Machinensis, 

episkop Modruše 

14 

Nicoliţă 43 

Nicoman 58 

Nicorete 65 

Nicşor 44 

Nika 60 

Nikašin 60 

Nikita Honiates, 


135 

Niko 60 

Nikoj 58, 60, 

Nikola 55, 57, 60, 66 

- Alfiroj 57 

- Čupić 7, 127 

- Dimitar 60 

- Domoća 61

240 

- episkop Krbave 

u Hrvatskoj 102 

- Kučevac 61 

- lagator 60 

- Pantelić 71, 72 

- Srbin 68 

- Sremac 60 

- Vukčević 126 

Nikolin 60 

Nikon 60 

Nikša 60 

Nikšeta 59, 60 

Nikuca Anedeljej 58 

Novak 55 

- Srbin 68 

Odo de Deuil 29 

Ohtum, bugarski 

knez 23 

Okoje 55 

Okrut 60 

Oliver 55, 56, 59, 

60, 63 

- Beglunić 61 

- Bogitič 61 

- knez 60 

- Petar, knez 60 

- Petroj 61 

- Radič Kajin 61 

Olivera 60 

Olivier 59 

Olivje 59 

Oljac 60 

Oljačko 60 

Oljak 60 

Oljan 60 

Oljko 60 

Orhan (Organ) 

Mohodu, 

unogondurski 

vladar 91 

Orşea 69 

Oskan „iz Erevana“, 

jermenski episkop 

21 

Ošljane, selo 78 

Ostojan, primićur 57 

Ostroj 60 

Otho 59 

Oton 59 

Otul 69 

Ovidije (Publius 

Ovidius Naso), 

antički pisac 137 

P. Caraman 81 

P. Lemerle 26 

P. Papahagi 122 

P. Ž. Petrović 82 

Pal 69 

Palotă 59 

Pancotă 59 

Paniţa 69 

Pantelej 60, 65 

Papus „iz 

Aleksandrije“, 

sledbenik čuvenog 

antičkog geografa 

Ptolemeja iz III 

veka n.e. 22 

Pascotă 59 

Paun Es Durlić 81 

Pavek 60 

Pavel 60, 65 

Pavil 60 


Pavle Ivić 19, 20, 

37, 81 

Pavli 55, 57, 60, 66 

Pavlij 60, 65 

Pavlo 60, 66 

Pavluj 65 

Pejan 57 

Periş 69 

Periša 59 

Pero 60, 66 

Peroš 59, 60 

Petak Srbin 68 

Petar 57, 60, 66 

- Dejan 60 

- lagator 60 

- Petrović 138 

- Skok 36, 42, 43, 

44, 45, 46, 65, 

136, 138 

- Ž. Petrović 82 

- car Bugarske – 

XII vek 13 

- mitropolit srpski 

88 

Peterka 60 

- Petre 62 

Peterko 60 

Petko Hristov 83 

Petoj 60 

Petran Gina 59 

Petrar 59 

Petre 60, 66 

- Abugar 57 

Petret 65 

Petri 60, 66 

- Crepan 61 

Petrič 60


Petrij 57, 61, 65 

Petrilo 61 

Petriman 58 

Petro 61, 66 

Petrovac 61 

Petru 63 

Pielmuş 60 

Pilat 61 

Pilip 55 

Pleşa 69 

Plinije, antički pisac 

38 

Poggio Bracciolini, 

italijanski 

humanista 15 

Pojisal 59 

Poljat 60 

Pop Srbin 67 

Popa 57 

Popša 66 

Porcarul 140 

Predei 57 

Pribak 59 

Pribil 65 

Priciu 42, 69 

Prijezda Srbin 68 

Prisel 65 

Prodan 57, 64 

Proklo, monah 138 

Prokopije, 

ranovizantijski 

pisac 40, 94 

Prudoš 60 

Pružen 55 

Prvčin 55 

Prvul Albugarul 57 

Ptolemej, antički 

pisac 38, 126 

Puşcaş 58 

R. Vulcănescu 81 

Račan 57 

Rad 57, 67 

Radan 57 

Rade 55 

Radej 59 

Radeš 55, 57, 66 

Radešin 57 

Radet 60 

Radič 55, 57, 67 

- Makar 61 

- Murga 61 

- Postupović, 

veliki čelnik Srbije 

74 

- Srbin 68 

- Vlah 57, 60 

Radik Vlah 60 

Radika Vlah 57 

Radin 65 

- Bučina 61 

Radina, primićur 57 

Radisal 59 

Radivoj Bučina 61 

- Mačurat 61 

- Povikura 62 

- Srbin 68 

Radivoje Radić 21 

Rad'jan 64 

Rad'ju 63 

Radmila Tričković 

58, 69 

Radohan Srbin 68 

Radohna 55 

- Dologan 62 

- Srbin 67, 68 

- Stančil 62 

- Vlah 60 

Radoj 60 

Radoje 57 

- Vlah 60 

Radomir D. Rakić 3, 

4, 5, 17, 18, 38, 

41, 72, 105, 107, 

108, 110, 111, 

112, 113, 119, 

120, 122, 136, 

138, 141, 143, 

191, 193 

Radoš 55 

- Srbin 68 

Radoslav Mrčel 62 

- Samardžić 80 

- Srb 67 

- Srbin 67, 68 

- Vlah 60 

Radota 65 

- Srbin 68 

- Vlah 60 

Radovac 55 

Radovan 55 

- Blgarin 68 

- Gladoš 62 

- Srbin 68 

- Vlah 60 

Raduj 65 

Radul 46, 57, 63 

- I, vojvoda 

Vlaške 33, 104 

- IV Veliki (Radul 

cel Mare),

242 


33, 49, 63 

- vojvoda Vlaške 

75, 76 

Radula 63 

Radul-beg 32 

Rahan 57, 60 

Rāhēl 59 

Rahela 59 

Rahoj 60 

Rahoje 55, 57 

Rajak 57 

Rajan 55, 64 

Rajat 60 

Rajkat 55, 57, 60 

Rajkul 57 

Rakoj 60 

Ralin 65 

Ranga 67 

Rangu 67 

Rangul 63, 67 

Rareva 67 

Rasin 65 

Rasul 63 

Ražnat 55, 57, 60 

Rez 69 

Ribar 60 

Rinaldo degli 

Albizzi, 

ambasador 

Firence 13 

Robert de Clari, 

francuski pisac 28 

Roman 59 

Romanus 59 

Roşul 69 

Ručular 60 

Rufinus 59 

Rug 46 

Ruhac Vlah 57, 60 

Ruşanu 69 

Rušit 59 

Ruvak 59 

Ruvin 59 

S. Balan 89 

S. Banović 82 

Ş. Bârsânescu 14 

S. Brezeanu 28, 134 

S. Dragomir 99, 102 

S. Dufrenne 32 

S. Ferjančić 138 

S. Janković 49, 50 

S. Mândrescu 48 

Ş. Papacostea 13 

S. Puşcariu 66, 98 

S. Ristić 129 

S. Trifković 82 

Šainac 67 

Samuilo, car 

Bugarske 99 

Şara 69 

Saracu 69 

Şarban 43 

Šarban, vojvoda od 

Sturza 32 

Sava Nemanjić – 

Sveti Sava 31 

Saxwalo (< Saxonwalach) 

134 

Secula 69 

Selak 59 

Seracin 65 

Serafin 65 

Seraina 65 


Šerun Vlah 56, 60 

Sibana 69 

Sica 69 

Simion 66 

Simon 61 

- de Keza, ugarski 

hroničar 135 

Šišman 64 

- rodonačelnik 

Bugarske dinastije 

18 

Skender Gashi 43, 

44, 55 

Skilica-Kedrin, 


90 

Sladoj 57, 60 

Slavej 59 


17, 26, 35, 42, 49, 

54, 81, 88, 95, 

116, 193, 195 

Slobodan Milošević, 


Socijalističke 

Republike 

Jugoslavije i 

Republike Srbija i 

Crna Gora 121 

Smolan 64 

Šojan 56 

Špiro Kulišić 72 

Sracimir, despot 

Vidniske 

despotovine 19 

Srebrica Knežević 7 

St. Mijatović 72


Stajču 63 

Stale Srbin 67 

Stamat 65 

Stamil 57 

Stana 139 

Stanciu 64 

Stanču 64 

Stančul 64 

Stančulović 64 

Stanislav Srbin 68 

Stanul 64 

Staver 64 

Stavilă 64 

Stavra 61 

Stavrot 59 

Stavrota 59, 61 

Stavul 64 

Stefan 61 

- II, papa 92, 93 

- III Veliki, 

moldavski knez 

49 

- Lazarević, 

despot Srbije 30, 

74, 185 

- Prvovenčani, 

kralj Srbije 99 

Stepa 61 

Stepain 61 

Stepam 61 

Stepan 57, 61, 66 

- Bojil 61 

- Bošnjanin 61 

- Ciganin 61 

- Domazet 61 

- Jakov 61 

- Marko Matej 61 

- Srbin 67, 68 

- Vlah 57, 60, 61 

Stepaniš 61 

Stepašin 61 

Stepča 61 

Stepka 61 

Stepko 55, 57, 61 

- Vidač 61 

Stepoje 55 

Stepoš 59 

Stevan 57 

- Mačaj 41 

Stojan Alvuc 57 

- Buljubaša 

(Stoian Bulibaşa) 

50 

- Coka Simić 80 

- Novaković 47, 

62, 95, 99, 127 

- Srbin 68 

Strabon, antički pisac 

126 

Strelar 60 

Strika 59 

Stunga 64 

Suabalah (< Suabwalach) 

134 

Subota 65 

Suidas, vizantijski 

pisac 22 

Şula 64 

Šulan 64 

Sulete 65 

Sumarin 43, 59, 64 

Sumedru 59 

Sveti Sabin 93 

Sveti Teodor 

Stratilat 

(1g`*TD@H 

GJD"JZ8"J0H) 

94 

Svetislav Prvanović 

76, 78, 86 

T. H. Eriksen 113 

T. T. Burada 122 

Taddē 59 

Tadet 59 

Tadija 59 

Tajsil 55, 57, 59 

Tanasko 61 

Tanoš 61 

Tenka 67 

Tenku 64 

Teodor Naum 137 

Teofan, vizantijski 

pisac 90 

Teriancea 57 

Terter, rodonačelnik 

Bugarske dinastije 

18 

Tibor Živković 20, 

90, 91, 92 

Tigu 64 


(Tihomir R. 

Georgevici, 

Tihomir R. 

Georghevitch) 3, 

4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 

11, 16, 17, 33, 34, 

35, 38, 41, 46, 51, 

55, 69, 72, 77, 78, 

82, 84, 86, 88,

244 

104, 105, 107, 

108, 110, 111, 

112, 113, 119, 

120, 121, 141, 

143, 191, 193, 

195 

Tinet 60 

Tit Livije, antički 

pisac 126 

Todor 57, 61, 66 

- Arnaut 61 

- Bojoš 61 

- Ciganin 61 

- Jovan 61 

- Kuzga 61, 62 

- Vasil 61 

Todorman 58 

Todoš 59, 61 

Toleagă 58 

Toma 61 

Tomac 61 

Tomaš 61, 66 

Tometin 61 

Torobar 60 

Toša 61 

Traianus 37 

Trajan 15 

Trană 69 

Trepăduş 60 

Trestian 69 

Trošan 55 

Tucak 59 

Tudorča 43 

Ugleš 66, 

Ugrin 65 

Uliman 64 

Ulman 64 

Ulmann 64 

Ulmanu 69 

V. Grumel 92 

V. I. Popović 97 

V. J. Đurić 32 

V. Laurent 30 

V. Macuscev 13 

V. Minorsky 27 

V. Mošin 25 

V. Nestorescu 81 

V. Putanec 95 

V. Strugar 192 

Vanda 57 

Vandalachi 57 

Varkaš 60 

Vasil 61, 66 

Vasilije II 

Bugaroubica, 


39, 98, 99, 100 

Vasilko 61 

Velejovaniš 55, 57 

Velko Srbin 68 

Velu 69 

Velul 64 

Velulin 65 

Vera Stanisavljević- 

Rakić 4, 5 

Vermice 64, 69 

Vesna Jakić-Cestarić 

43, 55, 61, 73 

Vesna Tešović 5, 

144, 193 

Vetrin 69 

Veza 69 

Victor Crăciun 137 

Vidak 59 


Vidkun Kvisling 

(Quisling), 


norveške vlade 

pod nemačkom 

okupacijom 106 

Vidoj 60 

Viga 67 

Vigas 67 

Vigu 64, 67, 

Vina 67 

Vineş 69 

Vinik 67 

Vinţe 69 

Vitač 59 

Vitak 59 

Vitalj 59 

Vitan 59, 64 

- Srbin 57, 68 

Vitoj 59 

Vitoš 59 

Vl. Iliescu 37 

Vlad 64 

Vladan Đorđević 70 

Vladica Roškanović 

3 

Vladimir Đorđević 7 

Vladislav Vlah 60 

Vlajko 55 

Vlajku (Vladislav I), 


19 

Vlčerin 55 

Vlkašin 55 

Vojislav Stojanović 

141 

Vrancea 69


Vremec 64 

Vuk Stefanović 

Karadžić 49, 82, 

129 

Vukal 59 

Vukmir 55 

Vuţă 57 

W. Krause 129 

W. Macmichael 79 

W. Mannhardi 130 

W. Thomas 129 

Walacus, episkop 

Tura 134 

Waliscus, 

burgundski konte 

134 

Wilhelm de Tyr 29 

Zoja, supruga 

prkalaba Georgine 

33 

Žorgi 63 

Zorgolus 63 

Žrnat 60 

Žurg 63 

Žuval 59 

Zvezdana Pavlović 

39, 40, 41, 62 

* * * 

Ал. Бурмов 91 

В. В. Иванов 127 

В. Н. Лазарев 32, 

В. Н. Топоров 127 

Д. Боянич-Лукач 27, 

33, 74, 96 

Д. Хвольсон 91 

И. Дуйчев 28, 149 

И. С. Ястребовъ 49 

И. Снегаров 103 

Ив. Стефанов 91 

Й. Иванов 99 

Ј. Ковачевић 33 

М. И. Артамонов 

91 

О. Х. Трубачев 132 

П. Мутафчиев 20 

П. Хр. Илиевски 4 

П. Цанев 91 

Ст. Цанков 91 

Т. Събев 91 

Я. Ласицкий 130

REČ O AUTORU 

Slavoljub Gacović je rođen 01.01.1956, Halovo, Zaječar. 

Osnovnu školu završio je u Halovu i Zaječaru, srednju Ekonomsku 

školu u Zaječaru, Filozofski fakultet (Povijest – Arheologija) u Zadru 

Sveučilišta u Zagrebu, magistrirao na Filozofskom fakultetu u Zadru 

Sveučilišta u Splitu (Hrišćanstvo na tlu timočkog sliva od IV do XIV 

veka) i doktorirao na Istorijskom fakultetu Univerziteta u Bukureštu 

(Românii timoceni de la romanizare la începuturile turcocraţiei). 

Objavio je sledeće knjige: 

Neslovenske osnove u ojkonimiji Vidinskog sandžaka XV-XVI veka, 

Zaječar, 1993; 

Ratni dnevnik Todora Srbovića, Zaječar, 1995; 

Razgraničenje naisopoliske (niške) i akviske (prahovske) regije s 

ubikacijom gradova iz VI veka, Zaječar, 1997; 

Etimologija slovenskih osnova u ojkonimiji Vidinskog sandžaka XV i 

XVI veka, Zaječar, 1997; 

Putevi istine : Polemika o vrednosti jednog naučnog rada, Zaječar, 

1999; 

Petrecătura (pesma za ispraćaj pokojnika) u Vlaha Ungurjana, 

Zaječar, 2000; 

Narodne pesme o Marku Kraljeviću iz rukopisne zbirke Luke 

Bervaldija Lucića, Zaječar – Bor, 2001; 

Od čitališta do narodne biblioteke u Zaječaru (1866-1996), Zaječar, 

2001; 

Bajanja u kultu mrtvih kod Vlaha severoistočne Srbije, Beograd, 2002. 

Uređivao je i recenzirao više knjiga. Učestvovao je na naučnim 

skupovima i objavljivao u časopisima i zbornicima u zemlji i 

inostranstvu radove iz oblasti lingvistike, filologije, istorije, 

folkloristike i etnologije. 

Spoljni je saradnik na projektima Etnogrfskog instituta SANU od 

2006. godine.

SADRŽAJ 

UVODNO IZLAGANJE 3 

KRITIČKI OSVRT NA ČLANAK TIHOMIRA R. 

ĐORĐEVIĆA „ISTINA U POGLEDU 

RUMUNA U SRBIJI” 7 

KRITIČKI OSVRT NA PREDGOVOR 

I POGOVOR RADOMIRA RAKIĆA 

„TIHOMIR R. ĐORĐEVIĆ I VLASI” 105 

ZAKLJUČNA RAZMATRANJA 141 

CONCLUSION 145 

IZVORI I LITERATURA 149 

PRILOG I 167 

PRILOG II 175 

PRILOG III 185 

PRILOG IV 191 

PRILOG V 195 

RECENZIJA LJILJANE GAVRILOVIĆ 197 

RECENZIJA MLADENE PRELIĆ 201 

RECENZIJA ČEDOMIRA ČUPIĆA 205 

REGISTAR GEOGRAFSKIH IMENA 207 

REGISTAR ETNIČKIH IMENA 225 

REGISTAR LIČNIH IMENA 229 

REČ O AUTORU 247

Kud se dedoše Rumuni Tihomira Đorevića

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?