Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
HOCANIN NOTU ALAN EĞİTİMİ <strong>ve</strong> ANLAMA ANLATMA<br />
TEKNİKLERİ<br />
Dilin İşlevi, Tanımı <strong>ve</strong> Dilin Bileşenleri<br />
2.1. Dilin Birey <strong>ve</strong> Toplum Yaşantısındaki İşlevi<br />
Pek çok bilim adamı insan iletişimini diğer iletişim sistemlerinden üstün kılan davranışın 'konuşma<br />
yoluyla dili kullanabilme' olduğu görüşünde birleşmektedir. Dil, insanların iletişimde bulunmak amacı<br />
ile geliştirdikleri bir anlaşma aracıdır. Başka deyişle, dilin birinci işlevi iletişimdir. Bu işlevi yerine<br />
getirmede dil, insanların düşünce, duygu, istek, deneyim v.b. yaşantılarını birbirlerine<br />
aktarabilmelerini; dış dünyayı yorumlayarak kendi dünyalarına getirebilmelerini sağlayan; "bu zaman<br />
<strong>ve</strong> bu yerden, o zaman <strong>ve</strong> o yer hakkında düşünerek bu düşünü yansıtabilmelerine" <strong>ve</strong> insanın "kendi<br />
kendini keşfetmesine" olanak <strong>ve</strong>ren bir araç olma özelliği taşımaktadır. Vardar (1982) dilin bu işlevini<br />
açıklarken şöyle demektedir: "İnsanın dış dünyayla <strong>ve</strong> öbür bireylerle ilişkilerini yansıtan <strong>ve</strong><br />
biçimlendiren, düşünceyle birlikte tüm ruhsal <strong>ve</strong> toplumsal kişiliğini oluşturan dil, gerçeklik ya da<br />
nesneler üstünde etki aracı olduğu gibi, kimi yönleriyle de başkalarını etkileme, yönlendirme,<br />
yöneltme aracıdır da...Nesnel gerçekliğin öznel biçimde algılanış <strong>ve</strong> anlatılışını sağlayan bir çerçe<strong>ve</strong>,<br />
bir tür düşünsel yapı sunar. Yansıtıcı olduğu kadar, yaratıcıdır da...." (s.13).<br />
Bu açılardan bakıldığında insanın dili kullanabilme becerisi, toplumsallaşmak için olduğu kadar insanın<br />
öz-benliğinin <strong>ve</strong> bilişsel gelişiminin en üst düzeyine ulaşabilmesi için de gerekli bir önkoşuldur.<br />
Wells'in (1983, s.87) anlatımıyla "dil dünyaya açılan pencerenin anahtarıdır". Birey olmanın en önemli<br />
göstergesi olan dil, toplumun da temel taşıdır. Toplum bireyin söylediği sözleri ortaya çıkarıcıdır.Birey<br />
ise, bir konuşma topluluğunun üyesi olmanın ona kazandırdığı, dili nasıl kullanacağını söyleyen örtük<br />
bir bilgi sahibidir. İnsan dil yetisini niçin <strong>ve</strong> nasıl kazanmaktadır? Bilim adamlarını anadili<br />
araştırmalarına yönelten bu soru hala güncelliğini korumaktadır. Kocaman'a göre (1991) bu yetiyi,<br />
insanın özüne, gücüne <strong>ve</strong> evrendeki yerine ilişkin merakı <strong>ve</strong> gereksinmelerini karşılamak amacıyla<br />
başkalarını etkilemek isteği doğurmuştur. Öyle ki, dil, kendini de aşan çeşitli amaçlara ulaşılabilmesi<br />
için, sosyal grubunun üyelerini paylaştıkları anlamları bir biçimde inşa etmeye zorlamış, zorunlu<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
kılmıştır. İnsanoğlunu bir kod kullanma zorunluluğuna itmiş olan bu temel neden iletişim amacıdır <strong>ve</strong><br />
çocuklar anadillerini iletişimde bulunmak için öğrenmektedir. Bu amaçla bir kod kullanma gereksinimi<br />
duyan çocuk, söyleşiler içine bizzat katılarak giderek kodun öğelerini tanır, düzenlenişini kavrar <strong>ve</strong><br />
kullanmayı öğrenir. Çoğu çocuk bu becerileri doğal koşullarda çok fazla zorlanmadan kazanır.<br />
Dilin Tanımı <strong>ve</strong> özellikleri<br />
Dil nedir? Dilin özellikleri nelerdir? Araştırınız.<br />
Dilin tanımını yaparken iletişim-dil-konuşma bağıntısını irdelemek yerinde olacaktır:<br />
Dil bir koddur: Konrot'a (1991) göre bireylerarası iletişimde temel amaç, bir bireyin (kaynak) zihninde<br />
düzenlediği mesajı aynen <strong>ve</strong>ya ona yaklaşık olarak başka bir bireyin (alıcı) zihnine aktarmaktır. Bu<br />
süreç, ilk bakışta basit gibi görünse de aslında karmaşık pek çok işlemi gerektiren bir süreçtir. Zihinler<br />
arasında ise bu aktarımı gerçekleştirecek doğrudan bir bağ yoktur. Diğer bir deyişle, bir arkadaşımızın<br />
kafasına parmağımızla bir dokunduğumuzda zihninden geçenleri anlayamıyor, okuyamıyoruz. İşte bu<br />
yüzden mesajımızı aktaracak öyle bir araç gerekmektedir ki, mesajımız aracı kullananlar tarafından<br />
aynı şekilde paylaşılmalı <strong>ve</strong> aynı anlamları çağrıştırabilecek türde algılanmalı, <strong>ve</strong> çözümlenmeli.<br />
Mesajın yerine geçecek, onu temsil edecek somut bir biçim olmalıdır. İşte bunun için çeşitli semboller<br />
<strong>ve</strong> işaretlerin kullanımı <strong>ve</strong> bunlar arasındaki ilişkilerin uzlaşımsal bir biçimde belirli <strong>ve</strong> sınırlı kurallarla<br />
örgütlenmesi, düzenlenmesi gereği vardır. Bu gereğin yerine getirilmesinde araç olan kod, herhangi<br />
bir şeyin (nesne, olay, ilişki v.b) bir başka şeyle temsil edilmesidir. Herhangi bir şey bir kişi tarafından<br />
düzgülü bir biçimde temsil edilebilir, böylece "o şey" üzerinde, düşünülebilir, saklanılabilir <strong>ve</strong><br />
paylaşılabilir. Bunlar, nesne, olay, ilişki olabilir <strong>ve</strong> resim, grafik, sözcük ya da tümce vs ile temsil<br />
edilebilir, böylece resim, grafik, sözcük ya da tümce temsil ettiği nesne, olay, ilişkinin yerini alır. Dil de<br />
bir temsil aracıdır. Bireylerarası iletişimde mesajın yerine geçebilecek temel bir araç olma özelliği<br />
taşıyan dil aynı zamanda bir kodlar sistemi olarak düşünülebilir.<br />
Peki kodu oluşturan nedir?<br />
Kodu oluşturan temel öğe göstergeler <strong>ve</strong> bu göstergelerin birbiriyle olan ilişkisidir.<br />
Gösterge, bir başka şeyin yerini alabilmesini sağlayan özellikler taşıdığından kendi dışında bir nesne,<br />
olgu varlık belirtebilen öğedir. Dilsel göstergelerin temsil ettikleri şeyle benzerlik ilişkileri yoktur.<br />
Varlıklarını toplumsal uzlaşımdan alırlar. Uzlaşım mantıklı bir nedene dayanmaz, tamamen<br />
rastlantısaldır. Hepimiz zaman zaman neden "masa" yerine "kapı" denmemiş diye düşünmüşüzdür.<br />
Diğer taraftan, "masa" <strong>ve</strong> "kapı" nesneleri tüm toplumlarda vardır, herkesçe aynı algılanır ama bunları<br />
temsil eden kodlar dilden dile değişir. Bu da farklı toplumlarda farklı uzlaşımlarla farklı sözel dillerin<br />
ortaya çıkmasına olanak sağlamıştır.<br />
Kısaca, kod, sınırlı sayıdaki göstergelerin rastlantısal bir biçimde sıralanarak sözcükler, işaretler<br />
biçiminde işlev görerek nesneleri <strong>ve</strong> olayları temsil ederek evrendeki bütün olası nesnelere <strong>ve</strong><br />
olaylara karşılık oluşturabilecek araç ya da yollardır. Dolayısıyla kod, herhangi bir dilin biçim unsurunu<br />
ya da yapısını oluşturur çıkarımını yapabiliriz.<br />
• Dil bir uzlaşmadır: Ne, neyi, nasıl temsil edecek? Aynı dili konuşan insanlar arasında belli biçimlerin<br />
belli içeriklere karşılık oluşturduğu <strong>ve</strong> aynı yollarla kullanılabilmesi hakkında uzlaşma vardır. Diğer bir<br />
deyişle, bilgileri başkalarıyla aynı şekilde paylaşmazsak anlaşma birliği olmaz, dizgeyi kavrayamazdık,<br />
o zaman da dil diye bir olgu olmazdı. Dil dizgesi, öyle bir olgudur ki, o dizgede uzlaşan bireyleri bir<br />
arada tutar, birlik kılar. Bu birliktelik ulus bilincini <strong>ve</strong> her ulusun bir dili olması gerektiğinin<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
kavranmasını sağlar. Söz konusu uzlaşma bir toplumda bölgesel farklılıklar, farklı toplumsal<br />
katmanlar, farklı kültürler nedeniyle çok sayıda değişik dil türü (lehçeler ağızlar) kullanan<br />
bireylerarasında iletişimi kolaylaştırmanın bir yolu olarak ölçünlü dil kullanımına olanak sağlar. Söz<br />
gelimi, ölçünlü dil kullanımı bir lehçeyi, bir ağzı diğer yörelere kıyasla daha sık kullandığı için; radyo,<br />
TV, basın gibi etkinliklerde kültürel <strong>ve</strong> sosyal nedenlerle hep o lehçe kullanıldığı için, o lehçeyi merkez<br />
almışlar, ölçünlü ağız olarak benimsemişlerdir. Türkçenin ölçünlü dil olarak benimsenmesinde<br />
İstanbul ağzı temel alınmıştır. Her ulusun dilbilimcileri kendi dillerinin yapısına, işleyişine ilişkin<br />
kuralları betimlerler.<br />
• Dil evren hakkındaki düşünceleri simgeler: Kod ya da bilginin simgelenmesini sağlayan aracın<br />
işleyebilmesi, konuşanın <strong>ve</strong> dinleyenin evrendeki nesne <strong>ve</strong> olaylar hakkında neler bildiği ile bağımlıdır.<br />
Zihnimizde nesnelerin, olayların kendilerini saklayabilmemiz elbette olası değildir. Bireyler dünyaya<br />
geldikleri andan itibaren bir yaşantı sürecine girmekte <strong>ve</strong> belirli deneyimler edinmektedirler.<br />
Bu, bebeklikten erişkinliğe gelişen bir süreçtir. Her aşamada gün <strong>ve</strong> gün duyular aracılığıyla evrendeki<br />
nesne, olgu, olay <strong>ve</strong> bunlar arasındaki ilişkiler hakkında çeşitli bilgi alınır, algılanır, öğrenilir. Bu<br />
ilişkilerin öğrenimi gelecekteki benzer nitelikteki nesne, olayların algılanıp tanınmasında temel<br />
oluştururlar. Tekrarlanan bu yaşantılar çocukların zihninde bir kayıt gibi biçimlenir, çocuk benzerlikler<br />
<strong>ve</strong> farklılıklardan anlam çıkarır. Giderek soyutlamalara ulaşır <strong>ve</strong> bellek için önemli kavramları, bilişsel<br />
yapıları oluşturur. Çevrede kullanılan dilin bu yaşantı sürecine katılmasıyla, sözcükler <strong>ve</strong>ya işaretlerin<br />
anlam kazanmaları, birbiriyle ilişkide bulunmaları zihinde bu algılanan, soyutlanan <strong>ve</strong> kurgulanan<br />
biçimleriyle bağımlı hale gelir. Böylece düşünce-sözcük ilişkisi doğar. Bütün bunların evrene ilişkin bilgiyi<br />
oluşturduğu <strong>ve</strong> bunlar hakkındaki düşüncelerin kodlandığı çıkarımını yapabiliriz. Böylece geçmişten, gelecekten,<br />
düşlerden, vardır. Bu kurallar sınırlı <strong>ve</strong> belirli sayıdadır. Buna karşılık, bu öğelerin olası birleşimleri sınırsızdır.<br />
Sınırlı sayıda öğelerin kullanılması ile sonsuz sayıda biçim üretmek dilin yaratıcı unsurunu oluşturur.<br />
Örneğin, Türkçede 29 ses parçasının belirli kurallar çerçe<strong>ve</strong>sinde birleşerek sonsuza yakın sözcük, bu<br />
sözcüklerin birleşimlerinden sonsuza yakın tümce kuruluşu elde edebiliyoruz. Seslerin bir araya<br />
gelerek sözcükleri, sözcüklerin bir araya gelerek tümceleri oluşturmaları belirli kurallarla olanaklıdır.<br />
• Dil iletişim için kullanılır: Bireyler günlük yaşantılarında birbirleriyle olan alış<strong>ve</strong>rişlerinde pek çok<br />
değişik amaçla dili kullanırlar: İlişki kurma, koruma, bilgi edinme, bilgi aktarma, istek belirtme,<br />
amaçlara ulaşma. Tüm bunlar değişik durum <strong>ve</strong> ortamlarda değişik anlatım yollarını gerektirir. Daha<br />
açık bir anlatımla, birey amacına, ortama <strong>ve</strong> duruma göre dinleyicinin koşul <strong>ve</strong> beklentilerini de<br />
dikkate alarak farklı dil kullanımları sergileyebilir. Aynı şeyi ayrı biçimlerde anlatma olanağı vardır. Söz<br />
gelimi, su gereksinimimizi gidermek için kullanacağımız dil evde, okulda, lokantada bulunuşumuza,<br />
buradaki kişilerin bize olan yakınlıkları, samimiyetleri <strong>ve</strong> konumlarına göre farklılaşacaktır. Her birey<br />
toplumsal durumu, konumu, yaşı, cinsiyeti, evreni algılayış biçimi, öğrenim düzeyi gibi etkenlere bağlı<br />
olarak belirli dil türü dağarcığına sahiptir. İşlevsel dil türü ya da deyiş biçimleri, işyerindeki koşullara,<br />
bilimsel bir toplantı v.b.resmi <strong>ve</strong> resmi olmayan ortamlara, meslektaşlarımızla kullandığımız dile göre<br />
farklılaşabilir. Bu farklılıklar politika dili, hukuk dili, tıp dili gibi farklı dil türleri kullanımını da olanaklı<br />
kılar. kurultulardan söz edebilir; hiç olmamış, yaşanmamış olayları sözlerle canlandırabiliriz. Bu bilgi<br />
dilin içerik unsurunu oluşturur.<br />
• Dil bir dizgedir: Ne, neyi, nasıl temsil edecek? Doğada her şey bir düzen içinde ortaya çıkar <strong>ve</strong> işler.<br />
Evrendeki bilgiyi temsil etmeleri beklenen dil göstergelerinin herkes tarafından aynı şekilde<br />
anlaşılabilmesi için, belirli kurallarla örgütlenmesi <strong>ve</strong> düzenlenmesi gereği bulunmaktadır. Her dilin<br />
kendine özgü kuralları vardır. Bu kurallar sınırlı <strong>ve</strong> belirli sayıdadır. Buna karşılık, bu öğelerin olası<br />
birleşimleri sınırsızdır. Sınırlı sayıda öğelerin kullanılması ile sonsuz sayıda biçim üretmek dilin yaratıcı<br />
unsurunu oluşturur. Örneğin, Türkçede 29 ses parçasının belirli kurallar çerçe<strong>ve</strong>sinde birleşerek<br />
sonsuza yakın sözcük, bu sözcüklerin birleşimlerinden sonsuza yakın tümce kuruluşu elde<br />
edebiliyoruz. Seslerin bir araya gelerek sözcükleri, sözcüklerin bir araya gelerek tümceleri<br />
oluşturmaları belirli kurallarla olanaklıdır.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
• Dil iletişim için kullanılır: Bireyler günlük yaşantılarında birbirleriyle olan alış<strong>ve</strong>rişlerinde pek çok<br />
değişik amaçla dili kullanırlar: İlişki kurma, koruma, bilgi edinme, bilgi aktarma, istek belirtme,<br />
amaçlara ulaşma. Tüm bunlar değişik durum <strong>ve</strong> ortamlarda değişik anlatım yollarını gerektirir. Daha<br />
açık bir anlatımla, birey amacına, ortama <strong>ve</strong> duruma göre dinleyicinin koşul <strong>ve</strong> beklentilerini de<br />
dikkate alarak farklı dil kullanımları sergileyebilir. Aynı şeyi ayrı biçimlerde anlatma olanağı vardır. Söz<br />
gelimi, su gereksinimimizi gidermek için kullanacağımız dil evde, okulda, lokantada bulunuşumuza,<br />
buradaki kişilerin bize olan yakınlıkları, samimiyetleri <strong>ve</strong> konumlarına göre farklılaşacaktır. Her birey<br />
toplumsal durumu, konumu, yaşı, cinsiyeti, evreni algılayış biçimi, öğrenim düzeyi gibi etkenlere bağlı<br />
olarak belirli dil türü dağarcığına sahiptir. İşlevsel dil türü ya da deyiş biçimleri, işyerindeki koşullara,<br />
bilimsel bir toplantı v.b.resmi <strong>ve</strong> resmi olmayan ortamlara, meslektaşlarımızla kullandığımız dile göre<br />
farklılaşabilir. Bu farklılıklar politika dili, hukuk dili, tıp dili gibi farklı dil türleri kullanımını da olanaklı<br />
kılar.<br />
Dili oluşturan nedir? Dilin yapı taşları nelerdir?<br />
Biçim bileşeni dilin yapısal düzenlenişini oluşturur. Geleneksel bir yaklaşımla dilin dilbilgisi düzlemini<br />
oluşturduğunu düşünebiliriz. Biçim sesbilgisi, biçimbirim bilgisi <strong>ve</strong> sözdizimi olarak üç katmandan<br />
meydana gelmektedir: sesbilgisi, bir dildeki konuşma seslerinin dizisel <strong>ve</strong> dizimsel ilişkisini belirleyen<br />
kuralları içerir. Sözgelimi, her dilde 40 ile 50 arasında değişen konuşma sesi kullanılmaktadır. Bu<br />
seslerin kendi başlarına anlamları yoktur. /a/, /t/, /k/ sesleri kendi başına anlam taşımazlar ama /tak/<br />
olarak birleştiklerinde bir anlamı simgelerler. Bu sesler değişik biçimlerde bir araya gelerek bir dizge<br />
oluşturabilirler ancak Türkçenin sesbilgisi kurallarına göre yalnızca iki biçimde /tak/, /kat/ dizilerek<br />
anlam kazanırlar. Biçimbirim bilgisi, sözcüklerdeki kök <strong>ve</strong> ekleri, bunların kurallı düzenleniş biçimleri<br />
ile türetilişlerindeki özellikleri içerir. Türkçenin türetme kuralları örnek gösterilebilir. Söz dizimi ya da<br />
tümce bilgisi, sözcüklerin kurallı bir biçimde sözce içinde diziliş kurallarını içerir. Türkçede tümce<br />
yapıları özne-tümleç-eylem sıralanışı temel alınarak kurulur.<br />
• İçerik evren hakkında deneyimler sonucu oluşan düşüncelerin, soyutlamaların, kavramların belirli<br />
biçimlerle simgelenmesidir. Diğer bir deyişle, nesne, olay <strong>ve</strong> bunlar arasındaki ilişkileri simgeleyen<br />
sözcüklere, tümcelere, sözcelere karşılık gelen anlam bilgisini içermektedir. Bir dilin sözvarlığı içeriğin<br />
göstergesidir. Söz gelimi Türkçenin sözvarlığından, İngilizcenin, Japoncanın sözvarlığından<br />
Söz edebiliriz.<br />
• Kullanım ise, dilin sosyal bağlamda belli bir amaca yönelik işlevi <strong>ve</strong> iletişim amacına uygun<br />
kullanımıdır. Söz gelimi, dilin kibarlık imlerinin nerede, ne zaman, nasıl kullanılacağına ilişkin bilgiyi<br />
içerir.<br />
<strong>Hoca</strong>nın notu:<br />
Anadili kazanımına ilişkin olarak aşağıdaki noktaların bilinmesinde yarar vardır.<br />
• Anadili kazanımı biyolojik, bilişsel, duyusal <strong>ve</strong> toplumsal gelişime koşut olarak gelişir.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
• Anadili kazanımı doğal <strong>ve</strong> aşamalı bir süreç içinde gelişir.<br />
• Anadili kazanım hızı <strong>ve</strong> seyri bireysel ayrılıklar gösterir. Her çocukta aynı gerçekleşmez.<br />
• Okul evrelerinde anadili kullanımı bireysel farklılıklar gösterir.<br />
• Anadilinin dört temel becerisinde (konuşma, dinleme, okuma, yazma) gelişim ilk yıllarda bireysel<br />
farklılık gösterebilir. Bazı çocuklar okuma anlama becerilerinde, bazıları ise konuşma becerilerinde<br />
daha iyi ilerleme gösterebilirler.<br />
• Anadili kazanımı ergenlik <strong>ve</strong> gençlik evrelerinde değişkenlik gösterir. Gençlerin bu dönemdeki<br />
duygusal <strong>ve</strong> fiziksel gelişimleri dil kullanımlarını da etkiler. Merak yönleri artar, hayali işlevlere önem<br />
<strong>ve</strong>rilir, değerlendirme <strong>ve</strong> eleştirme yönleri gelişmeye başlar. Bu gelişimi kendileri de anadillerinin<br />
gözlükleriyle fark ederler. İşte bu nedenle, bu dönemde dil kullanımına ağırlık <strong>ve</strong>ren bir<br />
Türkçe öğretimi önem kazanmaktadır.<br />
Türkçe öğretimin temel amacı öğrencileri bu anadillerinin beceri alanlarında yetkinliğe ulaştırmaktır.<br />
Tanımları, işlevleri, önemleri, öğretimleri ayrıntı ile <strong>ve</strong>rilmiş olan bu becerilerin iletişimdeki işlevlerine<br />
kısaca göz atmak yararlı olur.<br />
• Dinleme, işitsel olarak gelen mesajların yorumlanabilmesi amacıyla seçici dikkatin oluşturulması<br />
sürecidir. Dinleme iletişim sürecinin alıcı yönüne yönelik bir etkinliktir. İletişim sürecinde bireyler kimi<br />
zaman konuşan, kimi zaman okuyan, kimi zaman dinleyen durumundadır. Bu bağlamda, kaynak<br />
bireyin kendi söylediklerini de dinleyip dönüt aldığı dolayısıyla alıcı yönünü hedeflediği<br />
unutulmamalıdır.<br />
• Konuşma, bu bağlamda, kaynak birim tarafından mesajın tasarlanması, düzenlenmesi <strong>ve</strong> hedef<br />
birimin çözümleyip algılayabileceği sözel biçimle aktarılmasına yönelik beceridir. Konuşma<br />
düşüncelerimizin sözle anlatımıdır. Konuşma sürecinde sözcelerin sadece sesler aracılığıyla aktarımı<br />
söz konusu değildir, kendine özgü kural <strong>ve</strong> ilkeleri vardır. Doğru <strong>ve</strong> düzgün konuşarak etkili bir<br />
konuşmacı olabilmek için bu kural <strong>ve</strong> ilkeleri öğrenmek gerekir.<br />
• Okuma, yazı (görsel yolla) aracılığıyla gelen mesajların alınıp, çözümlenmesi, algılanıp<br />
anlamlandırılmasına dayalı karmaşık bir beceridir. İletişimin alıcı yönünde anlama gücüne yönelik bir<br />
etkinliktir. Okuma becerisi, düşünme, anadili edinimi <strong>ve</strong> konuşma ile yakından ilintili olan bir üstdil<br />
becerisi olarak tanımlanmaktadır.<br />
• Yazma, iletişim sürecinde kaynak bireyin mesajlarını yazı aracılığıyla göndermesine yönelik bir<br />
anlatım etkinliğidir. Yazma da okuma gibi, düşünme, anadil edinimi <strong>ve</strong> konuşma ile yakından ilintili<br />
olan üstdil becerisi olarak tanımlanmaktadır.<br />
Bu dört beceri alanının gelişimi öğrencinin tüm akademik <strong>ve</strong> yetişkinlik yaşantısını biçimlendirir.<br />
Bireyin iletişimsel yeterliği bu becerilerin kaynaşık gelişimiyle bağımlıdır. Öyle ki, yukarıda sözü edilen<br />
dilin biçim, içerik <strong>ve</strong> kullanım bileşenlerinin kaynaştırılması bu becerilerin aracılığıyla kazanılmaktadır.<br />
Bu da son yıllarda kaynaşık (tümleşik) beceri adı altında dört temel beceriyi bütünleştirme süreci<br />
olarak algılanmaktadır. Çünkü bir becerinin gelişimi öteki becerinin gelişimini etkilemektedir.<br />
Dilbilgisi öğretimi, bu öğretim sürecinin çalışma alanı olarak düşünülebilir.<br />
Türkçe Öğretiminde Sorunlar Nelerdir?<br />
Türkçe Öğretim programları hazırlanırken içerik düzenlemesi sürekli tartışıla gelen bir konu olmaktadır.<br />
Öğrencilere, hangi amaçlar doğrultusunda hangi bilgi <strong>ve</strong> becerilerin kazandırılması gerektiği açık seçik<br />
belirtilmemiştir. Program içerikleri, dilbilgisel kuralları <strong>ve</strong> tanımları ezberletmeyi amaçlamaktadır. Oysa,<br />
öğrencilere dilbilgisi yan ısıra öğrencilerin Türkçe bilgisini genişletmesi öğrenciye kuraldışı birim <strong>ve</strong> biçimleri fark<br />
etmesi için farklı yöntemlerle sunuş gerekmektedir.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
• Eğitim sistemimizde halen kullanılmakta olan pek çok ders kitabının Türkçe programının temel amaç <strong>ve</strong><br />
ilkelerine ters düştüğü, ders kitaplarının eksik <strong>ve</strong> yanlış bilgilerle dolu olduğu, metin seçiminde çocuğa göreliğin<br />
göz önünde bulundurulmadığı gibi anlaşılırlıktan yoksun oldukları görülmektedir. Ders kitaplarının içerikleri<br />
konu merkezli, dilbilgisi kurallarının da yapısalcı bir yaklaşımla düzenlendiği görülmektedir.<br />
• Sınıflardaki öğrenci sayılarının fazla olması, anadilinin beceri alanlarında uygulamalı çalışmalara yeterince yer<br />
<strong>ve</strong>rilememesine neden olmaktadır. Doğal olarak bu durum, öğrencilerin düşünebilme, yaratıcı olabilme <strong>ve</strong> etkili<br />
iletişimci olabilmelerine ket vurmaktadır.<br />
• Türkçe öğretiminde öğretmen merkezli bir yaklaşımın esas alındığı, eğitim ortamlarından, teknolojiden gereği<br />
gibi yararlanılmadığı görülmektedir.<br />
• Ölçme <strong>ve</strong> değerlendirmenin yalnızca bilgi yoklanmasıyla sınırlandığı dikkat çekmektedir.<br />
HOCANIN NOTU<br />
Dil, iletişimi gerçekleştirmek amacıyla evrene ilişkin düşüncelerin uzlaşımsal göstergelerle dizgelenerek<br />
kullanıldığı bir araç olarak tanımlanabilir. Konuşma eylemi ise, insanda işitme <strong>ve</strong> ses yolu kullanılarak konuşma<br />
işlevinde görev alan bazı organlar yardımıyla düşüncelerin sesli semboller ile kodlanmasıdır. İnsanın dili<br />
kullanabilme becerisi, toplumsallaşması yanı sıra öz-benliği <strong>ve</strong> bilişsel gelişimi için gereklidir.<br />
• Dili oluşturan temel öğeler biçim (sesbilgisi, biçimbirim bilgisi <strong>ve</strong> sözdizimi); içerik<br />
(anlam) <strong>ve</strong> kullanımdır (işlevleridir). Dilin biçim bileşenini öğrenmedeki sorunlar doğru <strong>ve</strong> düzgün anlaşılmayan<br />
bir Türkçe sergiler. Dilin içerik bileşenini öğrenmede bir sorun sınırlı bir sözcük dağarcığı kullanımı, deyim <strong>ve</strong>ya<br />
atasözlerinin yanlış kullanımlarını sergiler. Dilin kullanımını öğrenmede bir sorun ise, yeri <strong>ve</strong> zamanına göre<br />
konuşamamayı, konuşma kurallarına uymama durumları sergiler.<br />
• Bu bilginin temelini ya da dayanağını ise konuşma <strong>ve</strong> anlama davranışlarının gelişimi oluşturmaktadır. İnsanın<br />
konuşma <strong>ve</strong> anlama davranışlarını belirleyen, yönlendiren <strong>ve</strong> biçimlendiren bu bilginin kaynaşması koşulu ile<br />
yetişkin düzeyindeki dil yeterliliği oluşabilmektedir. Anadilinin dört temel becerisi (konuşma, dinleme, okuma,<br />
yazma) bu yetkinliğe ulaşmada araç olmaktadır. O halde, her birey bir iletişim, düşünme <strong>ve</strong> öğrenme aracı olan<br />
anadilini öğrenmek durumundadır.<br />
• Belli bir toplum <strong>ve</strong> kültür içinde öncelikle aile <strong>ve</strong> yakın çevrede kazanılan, daha sonra okulda pekiştirilen <strong>ve</strong><br />
geliştirilen dile anadili denir. Bu kazanım okulda kasıtlı kültürleme olarak tanımlanan öğretim ile üstdil<br />
becerilerinin kazandırılmasına dönüşür.<br />
• Anadili dünyaya gelişle birlikte okul çağına kadar doğal olarak kendiliğinden kazanılan, herhangi bir öğretim<br />
gerektirmeyen süreçtir. Aynı toplum içinde bireylerin birbirinden farklı dil kullanımları vardır. Bireylerin yaşa,<br />
eğitimlerine, yaşadıkları bölgelere, ilgi alanlarına göre farklı dil kullanımları dilin bireysel yönünü oluşturur.<br />
Ancak okullarda anadili öğretiminde temel alınan dil ölçünlü dildir. Ölçünlü Türkçenin konuşulan <strong>ve</strong> yazılan<br />
biçimleriyle öğrencilere kazandırılması gerekmektedir.<br />
• Etkili iletişim becerilerini kazanabilme dinleme, konuşma, okuma <strong>ve</strong> yazma olarak sınıflandırılan dört temel<br />
beceri alanı aracılığıyla gerçekleştirilir. Dinleme <strong>ve</strong> okuma anadilinde anlama gücüne yönelik (alıcı dil) beceriler,<br />
konuşma <strong>ve</strong> yazma ise anlatım gücüne yönelik (<strong>ve</strong>rici dil) becerilerdir. Türkçe öğretimin temel amacı öğrencileri<br />
anadillerinin bu beceri alanlarında yetkinliğe ulaştırmaktır.<br />
• Türkçe öğretimi için saptanan hedeflerin gerçekleştirilmesi büyük ölçüde öğrencinin çevreyle etkileşimine <strong>ve</strong><br />
iletişimine bağlıdır. Etkili bir öğrenme-öğretmenin gerçekleşebilmesi için, ortamın iyi düzenlenmesi, öğretim<br />
etkinliklerinin iyi desenlenmesi <strong>ve</strong> öğretmen niteliğinin iyi olması gereklidir.<br />
Günümüze değin okullarda Türkçe öğretimi değerlendirildiğinde uzun yıllar Türkçenin eğitim, edebiyat <strong>ve</strong> bilim<br />
dalı olarak rağbet görmediği görülmektedir. Tanzimat <strong>ve</strong> II. Meşrutiyet dönemlerinde Türkçe dil çalışmaları<br />
önem kazanmış ancak gelişmeler sınırlı kalmıştır.<br />
• Cumhuriyet Dönemi ile birlikte eğitim <strong>ve</strong> bilim dili olarak konuştuğumuz anadilimiz<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
Türkçe kabul edilmiştir. 1928 yılında Türkçe harflerinin kabulü ile temeli atılan Türkçe Öğretim programları<br />
giderek geliştirilmekle birlikte hala sorunlar bulunmaktadır. Bu sorunlar anadili öğretiminin öğretmen<br />
yetiştirme, program geliştirme, ders kitapları hazırlama <strong>ve</strong> öğretim yöntemleri boyutunda odaklanmaktadır.<br />
<strong>Anlama</strong> Gücüne Yönelik Özel Amaçlar (VI.-VIII. Sınıflar)<br />
• Öğrencilerin edindikleri dinleme, izleme alışkanlık <strong>ve</strong> becerisini, düzeylerine uygun duygu <strong>ve</strong> düşünce<br />
ürünlerini, konuşmaları güncel yayınları anlayabilecek, eleştirebilecek <strong>ve</strong> onlardan yararlanabilecek ölçüde<br />
geliştirmek;<br />
• Sesli <strong>ve</strong> sessiz okuma hızını arttırmak <strong>ve</strong> tekniğini kusursuz duruma getirmek;<br />
• Sözcük dağarcığını, Türk Dil İnkılâbı <strong>ve</strong> çağdaş gelişimi doğrultusunda zenginleştirmek;<br />
• Öğrencilere dipnot, dizin, sözlük, ansiklopedi, her türlü başvurma <strong>ve</strong> kaynak eserlerden yararlanma yeteneğini<br />
kazandırıp geliştirmek;<br />
• Kitap sevgisini geliştirerek boş zamanlarını kitap okuyarak değerlendirme alışkanlığını kazandırmak;<br />
• Dinleme, izleme, okuma <strong>ve</strong> anlama ile ilgili becerilerini, kaynaklara başvurarak<br />
içinde yaşadıkları yurdu, toplumu, dünyayı daha iyi tanımaları, sevmeleri için kullanabilme yöntemini<br />
kazandırmaktır.<br />
Anlatım Gücüne Yönelik Özel Amaçlar (VI.-VIII. Sınıflar)<br />
Öğrencilere kazandırılması amaçlanan beceri <strong>ve</strong> alışkanlıklar aşağıdaki gibi sıralanmıştır:<br />
• Herhangi bir konu üzerinde bir topluluk karşısında tekrarlara düşmeden <strong>ve</strong> yanlışlık yapmadan 5-10 dakika<br />
konuşabilme;<br />
• Gereğine uygun olarak bir tartışmaya katılabilme, bir toplantıyı yönetebilme;<br />
• Konunun gereğine göre türlü yapıdaki cümleleri doğru olarak kurabilme;<br />
• Yazım <strong>ve</strong> söz dizimi yanlışı yapmadan yazabilme, noktalama işaretlerini yerli yerinde kullanabilme;<br />
• Konuşmalarını <strong>ve</strong> yazılarını uygun bir plâna göre geliştirebilme;<br />
• Türkçe derslerindeki her türlü etkinliklere katılabilme, varılan sonuçları anlatabilme, açıklayabilme<br />
• Gördükleri, bildikleri bir yeri, bir olayı, bir canlıyı, bir kimseyi vb. anlatabilme, tanıtabilme, bunlar hakkındaki<br />
duygu <strong>ve</strong> düşüncelerini açıklayabilme;<br />
• Okunan bir kitap, dinlenen müzik parçası, gezilen bir sergi, izlenen bir film, bir oyun, bir maç vb. üzerine<br />
açıklamalarda, eleştirmelerde bulunabilme; yargıya varabilme;<br />
• Türlü konularda tasarladıklarını <strong>ve</strong> düşündüklerini anlatabilme; (ileriki öğrenimi ya da hayatı, yurt <strong>ve</strong> dünya<br />
sorunları ile ilgili).<br />
• Toplantı programlarını, düzenleyebilme kararlarını yazabilme, bu konularda bildiriler, duyurular<br />
hazırlayabilme, sonuçları rapora bağlayabilme;<br />
• Sözcük grupları, atasözü, özdeyiş, deyim vb. açıklayabilme;<br />
• Çeşitli derslerle ilgili açıklama <strong>ve</strong> raporları saptayabilme, özet çıkarabilme, not alabilme;<br />
• Günlük hayatta geçerli yazışmaları yapabilme;<br />
• Sözlü <strong>ve</strong> yazılı sanat etkinliklerine katılabilme, varsa bu alanlardaki yeteneklerini geliştirebilme;<br />
• Her zaman, her türlü kalemle okunaklı, işlek, güzel <strong>ve</strong> düzenli bir el yazısıyla yazabilme, beceri <strong>ve</strong><br />
alışkanlıklarını kazandırmaktır.<br />
Dilbilgisi Özel Amaçları (VI.-VIII. Sınıflar)<br />
Dilbilgisi alt başlığında öğrencilere bilinçle şu davranışların kazandırılması amaçlanmaktadır.<br />
• Anlamlarına göre cümleleri, cümle içinde sözcükleri doğru vurgulayabilme;<br />
• Sözcüklerin gerçek, mecaz <strong>ve</strong> terim anlamlarını kavrayabilme, deyimleri anlayabilme;<br />
• Sözcükleri gerçek, mecaz, terim anlamlarında <strong>ve</strong> sestaş, anlamdaş, karşıt anlamlı kelimeleri, deyimleri anlatma<br />
etkinlikleri içinde doğal olarak kullanabilme;<br />
• Büyük <strong>ve</strong> küçük ses uyumlarını kavrayıp uygulayabilme;<br />
• Sözcük türlerini cümle içindeki anlamlarına <strong>ve</strong> görevlerine göre tanıyabilme <strong>ve</strong> doğal olarak kullanabilme;<br />
• Sözcüklerin yapısı <strong>ve</strong> dilimizin özelliği olan kelime türetme yollarını kavrayabilme;<br />
• Sözcükleri, takıları doğru anlayabilme <strong>ve</strong> yazabilme;<br />
• Noktalama işaretlerini tam <strong>ve</strong> doğru olarak kullanabilme;<br />
• Fiil kiplerini, basit <strong>ve</strong> bileşik zamanlı biçimlerini, çatılarını, ek fiilleri, yardımcı bileşik fiilleri, fiilimsileri cümle<br />
içinde kavrama <strong>ve</strong> doğru kullanabilme;<br />
• Cümlelerde öğelerin sıralanışını, sıralanışa göre anlam değişikliğini kavrayabilme <strong>ve</strong> buna göre cümle<br />
kurabilme;<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
• Cümle türlerini (anlamlarına, yapılarına, yüklemlerine <strong>ve</strong> öğelerinin sıralanışına göre) öğrenebilme;<br />
• Cümlelerin görevlerini kavrayabilme; davranışlarını kazandırmak;<br />
Bir önceki sınıflarda kazandıkları davranışları pekiştirmektir.<br />
Yazı Özel Amaçları (VI.-VIII. Sınıflar)<br />
Yazı programları yeniden düzenleninceye kadar eski programlar, sınıf <strong>ve</strong> Türkçe öğretmenlerince amacına <strong>ve</strong><br />
yöntemine uygun olarak, öğrencilere, işlek (okunaklı, çabuk yazılabilen, güzel <strong>ve</strong> kişisel özellikleri olan) bir<br />
yazıyla yazma alışkanlığı kazandırılacak biçimde yürütülmelidir. Bu amaçlar şöyle ifade edilmektedir:<br />
• Öğrencilerin ilkokulda öğrendikleri el yazısını daha işlek, daha okunaklı, daha hızlı <strong>ve</strong> daha güzel kılmak.<br />
• Anlatım aracı olan el yazısı yanında bir sanat bölümü olan güzel yazıya da yer <strong>ve</strong>rmek, ilkokulda başlanan<br />
sanat yazısını geliştirmek <strong>ve</strong> çeşitlendirmek.<br />
Türkçe programında yer alan genel <strong>ve</strong> özel amaçlar incelendiğinde ortaya çıkan sonuç <strong>ve</strong> ulaşılmak istenen<br />
noktalar şunlardır:<br />
• <strong>Anlama</strong> gücünün geliştirilmesi,<br />
• Anlatım beceri <strong>ve</strong> alışkanlığının kazandırılması,<br />
• Dinleme <strong>ve</strong> okuma alışkanlık <strong>ve</strong> zevkinin <strong>ve</strong>rilmesi,<br />
• Sözcük dağarcığının geliştirilmesi,<br />
• Dilbilgisi kurallarının kavratılması,<br />
• Dil, sevgi <strong>ve</strong> bilincinin uyandırılması, olduğu görülmektedir.<br />
Türkçe programında amaçların dikey sınıflaması yapılırken Milli <strong>Eğitimi</strong>n, öğretim düzeyinin <strong>ve</strong> dersin amaçları<br />
belirlenmiş; ancak yatay sınıflamada dört temel dil becerisini geliştirmeyi ya da bilişsel, duyuşsal, devinişsel<br />
alana uygun sistematik bir yaklaşımı merkez alan bir sınıflamaya gidilmemiştir.<br />
Bunun yerine Türkçe öğretim programındaki amaçlar yatay sınıflama açısından anlama, anlatım, dilbilgisi <strong>ve</strong> yazı<br />
temellerine oturtulmuştur.<br />
Türkçe öğretiminde programda belirlenen amaçlara ulaşabilmek için öğretim etkinliklerinde uyulması gereken<br />
bazı temel ilkeler bulunmaktadır.<br />
Bu ilkeler aşağıdaki gibidir.<br />
• Dört temel dil becerisinin birlikte öğretilmesi,<br />
• Anadil öğretiminin doğal bir ortamda yapılması,<br />
• Türkçe öğretiminde bütün derslerden yararlanılması,<br />
• Anadilin kurallarını öğretirken tümevarım yaklaşımının izlenmesi,<br />
• Temel dil becerileri ile öğretim etkinlikleri arasında sıkı bir ilişkinin kurulması<br />
• Konuların seçiminde tematik bir yaklaşımın izlenmesi,<br />
• Dil becerilerini geliştirmede çoklu ortamın sağlanması<br />
Dil öğretimin ilkeleri şunlardır:<br />
Bu ilkeler sırasıyla aşağıdaki gibi özetlenebilir:<br />
• Öğrencilere öğrendikleri dil kalıplarını kullanma olanağının sağlanması,<br />
• Sınıf içinde bireysel farklılıkların dikkate alınması,<br />
• Okuma metinlerinin özgün, otantik olmasına dikkat edilmesi,<br />
• Dersi planlarken öğretme etkinliklerine çeşitlilik getirilmesi,<br />
• Dilin kurallarını öğretirken basitten karmaşığa, somuttan soyuta, bilinenden bilinmeyene doğru bir yaklaşımın<br />
izlenmesi,<br />
• Verilen bilgilerin günlük yaşama aktarılması,<br />
• Öğrencilerin derse etkin katılımının sağlanması <strong>ve</strong> dil becerilerini kullanması,<br />
• Dili doğru <strong>ve</strong> düzgün kullanmaları konusunda öğrencilerin güdülenmesi <strong>ve</strong> cesaretlendirilmesi,<br />
• Dil becerilerini test ederken sadece öğretilenlerin sorulması, öğretilmeyen konularla ilgili soruların<br />
sorulmaması.<br />
HOCANIN NOTU<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
• İlköğretim Türkçe programında yer alan amaçlar, Milli <strong>Eğitimi</strong>n amaçlarıyla tutarlı olarak, Türkçeyi düzgün<br />
kullanma <strong>ve</strong> günlük yaşamda sözlü <strong>ve</strong> yazılı iletişimi doğru kurabilmek için öğrencilere gerekli bilgi, beceri <strong>ve</strong><br />
alışkanlık kazandırmayı amaçlamaktadır.<br />
• Türkçe programında amaçlar genel <strong>ve</strong> özel amaçlar olmak üzere iki aşamada ele alınmıştır. Özel amaçlar<br />
anlama, anlatım, dilbilgisi <strong>ve</strong> yazı alt başlıkları altında sıralanmaktadır.<br />
• Özel amaçların davranış cinsinden ifade edilmesi öğrencilerin ne yapacakları, hangi bilgi <strong>ve</strong> becerileri<br />
kazanacakları açısından önemlidir.<br />
• Amaçları gerçekleştirebilmek için belli dil öğretim ilkelerine uyulması temele alınmalıdır. Bu ilkeler öğretim<br />
etkinliklerini düzenlerken sürekli dikkate alınmalıdır.<br />
• Türkçe derslerinde dil becerilerini öğrencilere kazandırırken öğretim etkinliklerinin planlanması, uygulanması<br />
<strong>ve</strong> değerlendirilmesi aşamalarında programda yer alan amaç <strong>ve</strong> ilkelere uygun hareket edilmelidir.<br />
Öğretim Yöntemleri<br />
Türkçe derslerinde kullanılması önerilen öğretim yöntemleri aşağıda açıklanmıştır.<br />
1. <strong>Anlatma</strong><br />
Kullanımı<br />
Bu yöntem, derse giriş yaparken konuyu özetlerken ya da bir konuyla ilgili bilgi aktarırken kullanılır. Daha çok<br />
sunuş yoluyla öğretme yaklaşımında <strong>ve</strong> bilgi düzeyindeki davranışların kazandırılmasında kullanılır.<br />
Özellikleri<br />
• Öğretmen merkezlidir,<br />
• Aynı anda çok sayıda kişiye bilgi aktarılır,<br />
• Dinleyenler konuyla ilgili organize bir görüş kazanır,<br />
• Öğrencilere kısa zamanda çok bilgi <strong>ve</strong>rilir.<br />
Dikkat Edilecek Noktalar<br />
• Basit, kısa <strong>ve</strong> tam cümleler kullanılmalı,<br />
• Doğru <strong>ve</strong> mesleki terimlerin kullanılmasına özen gösterilmeli,<br />
• Konuların ana başlıkları belirlenmeli,<br />
• Ses tonu iyi ayarlanmalı <strong>ve</strong> arka sıradakilerin duyabileceği bir şekilde olmalı,<br />
• Verbalizmi (laf salatası) önlemek için plan, kroki, grafik gibi görsel araçların kullanılmasına yer <strong>ve</strong>rilmeli,<br />
• Ara sıra sınıf tartışmalarına yer <strong>ve</strong>rilmeli,<br />
• Anlatırken espiri <strong>ve</strong> şakalara yer <strong>ve</strong>rilmeli,<br />
• Küçük grup çalışmaları ile anlatılanların tartışılması yapılmalıdır.<br />
2. Tartışma<br />
Kullanımı<br />
Tartışma, bir konu üzerinde öğrencileri düşünmeye yöneltmek, iyi anlaşılmayan noktaları açıklamak <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rilen<br />
bilgileri pekiştirmek amacıyla kullanılan bir yöntemdir.<br />
Bu yöntem daha çok bir konunun kavranması aşamasında karşılıklı olarak görüşler ortaya konurken, bir<br />
problemin çözüm yollarını ararken <strong>ve</strong> değerlendirme çalışmaları yaparken kullanılır. Bu açıdan bakıldığında<br />
buluş yoluyla öğretim yaklaşımında <strong>ve</strong> kavrama düzeyindeki davranışların kazandırılmasında kullanılır.<br />
Özellikleri<br />
• Öğretmen-öğrenci etkileşimi söz konusudur.<br />
• Öğrencilere geçmiş yaşantılarından örnekler <strong>ve</strong>rmesi için imkan sağlar.<br />
• Öğrencilerin bir konu üzerinde kendi düşüncelerini söylemesini <strong>ve</strong> yorum yapmasını sağlar.<br />
Dikkat Edilecek Noktalar<br />
• Öğretmen sınıfta tartışma ortamını hazırlarken soruları önceden liste halinde belirlemeli,<br />
• Sınıfta topluca tartışma yapılacaksa, öğretmen soruyu sorup bunu tüm sınıfın tartışmasını istemeli,<br />
• Grup tartışması yapılacaksa aynı konu sınıfta oluşturulacak küçük gruplar içerisinde tartışılmalı, daha sonra<br />
topluca tartışılmaya geçilmelidir.<br />
• Bir konu bölümler halinde ayrı ayrı gruplarda tartışıldıktan sonra toplu tartışma çalışması, ders sona ermeden<br />
muhakkak yapılmalıdır.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
• Bir konu ile ilgili okunacak kaynak kitapların listesi önceden <strong>ve</strong>rilmişse o konu üzerindeki tartışma sınıfta daha<br />
sonra hep birlikte yapılmalı,<br />
• Tartışma yapılırken önemli noktalar tahtaya yazılmalı,<br />
• Tartışmaya dersin tümü ayrılmamalı,<br />
• Öğrencilerin düşünce <strong>ve</strong> görüşlerini rahatça söylemelerine imkan sağlanmalı.<br />
• Bütün öğrencilerin tartışmaya katılmaları sağlanmalıdır.<br />
3. Gösterip Yaptırma<br />
Kullanımı<br />
Gösterip yaptırma yöntemi, bir işlemin uygulanmasını, bir araç gerecin çalıştırılmasını önce gösterip açıklama<br />
sonra da öğrenciye alıştırma <strong>ve</strong> uygulama yaptırarak öğretme yoludur. Bu yöntem, bir konuya ilişkin bilgilerin<br />
açıklanması <strong>ve</strong> bu bilgilerin beceriye dönüştürülmesi için gerekli uygulamaların yapılması aşamasında kullanılır.<br />
Bu yöntem daha çok uygulama düzeyindeki davranışların kazandırılmasında kullanılır.<br />
Özellikleri<br />
• Gösteri öğretmen merkezli, yapma işlemi de öğrenci merkezlidir.<br />
• Bu yöntem daha çok öğrencilerin psikomotor becerileri kazanmalarında etkilidir.<br />
• Öğrenciler, becerileri yaparak yaşayarak öğrenirler.<br />
Dikkat Edilecek Noktalar<br />
• Kazandırılacak beceriler önce öğretmen tarafından yapılarak öğrencilere gösterilmeli,<br />
• Her öğrenciye istenilen beceriyi kazanması için yeterli zaman <strong>ve</strong> tekrar yapma şansı <strong>ve</strong>rilmeli,<br />
• Gösteri anında kullanılacak şema, grafik, slayt <strong>ve</strong> film gibi araç gereçler önceden hazırlanmalı,<br />
• Beceriler sırayla <strong>ve</strong> aşamalı olarak öğretilmeli, bir beceri tam öğrenilmeden diğerine geçilmemeli,<br />
• Öğrencilere önce basit, kolay <strong>ve</strong> yapabilecekleri işler yaptırılmalı,<br />
• Derslik ya da atölyede her türlü sağlık tedbirleri alınmalı <strong>ve</strong> yeterli araç-gereç bulundurulmalı,<br />
• Dersin yapılacağı yer önceden kontrol edilip öğretime hazır hale getirilmelidir.<br />
• Yapılacak işler bir akış çizelgesinde ya da yazı tahtası üzerinde gösterilmelidir.<br />
Öğretim Teknikleri<br />
Öğretim yöntemlerinin yanı sıra ilköğretim okullarının 6. 7. <strong>ve</strong> 8. sınıflarında Türkçe derslerinde kullanılması<br />
önerilen öğretim teknikleri aşağıda açıklanmıştır.<br />
1. Gösteri<br />
Gösteri, izleyici grubun önünde bir işin nasıl yapılacağını göstermek ya da genel ilkeleri açıklamak için<br />
başvurulan bir tekniktir. Gösteri, sınıf içinde genellikle öğretmen ya da varsa kaynak kişilerce yapılabilir.<br />
Gerektiğinde öğrencilerden de yararlanılır. Gösteri tekniğini sınıf içinde etkili bir şekilde uygulayabilmek için<br />
dikkatli bir hazırlık gerekir. Bu hazırlık yapılırken aşağıdaki noktalar göz önünde bulundurulmalıdır.<br />
• Bu dersle ilgili gösterinin hedefleri nelerdir? Öğrencilere öğretilmek istenilen bir beceri mi yoksa sadece bir ek<br />
bilgi midir?<br />
• Gösteri için yeterli araç <strong>ve</strong> gereç var mıdır? Gösteri, gerçek araçlar kullanılarak yapılabildiği gibi modeller<br />
kullanılarak da yapılabilir. Bunlardan başka resim, slayt, film şeridi, hareketli filmler, basit çizimler ya da<br />
semboller kullanılarak da yapılabilir. Yapılan hazırlıkta bu araçlardan hangilerine ihtiyaç duyulduğu<br />
kararlaştırılmalıdır.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
• Gösteri için yeterli zaman ayrılmış mıdır? Bu arada öğrencilerin düşünceleri, sordukları sorular da göz önünde<br />
tutulmalıdır. Öğrencileri hazırlamada en önemli husus, onlara bu gösterinin hedeflerinin ne olduğunu iyice<br />
anlatmaktır.<br />
Öğrencilerin ilgisini çekebilmek için bu hedefler açık seçik ortaya konmalıdır. Ayrıca bunun önemini <strong>ve</strong> niçin<br />
öğrendiklerini de anlamalıdırlar. Öğrencileri hazırlamada şu sorulara cevap aranmalıdır.<br />
- Hangi hedeflere ulaşılacaktır. Bu hedeflere ulaşılmasında öğrenciler ne gibi bir rol oynayacaktır? Bu gösteriye<br />
öğrencilerin ilgisini çekecek hususlar nasıl sağlanacaktır?<br />
- Gösteri sırasında öğrenciler olaya nasıl katılacaklardır? Gösteri ilerledikçe öğrencilere hangi sorular<br />
sorulacaktır?<br />
- Gösteri sırasında öğrenciler not alacaklar mı, yoksa bazı önemli noktalar onlara teksir halinde mi <strong>ve</strong>rilecektir?<br />
Yapılan hazırlıklar tüm araç <strong>ve</strong> gereçler <strong>ve</strong> öğrenciler hazırsa, artık gösteriye başlanabilir.<br />
Tüm gösterilerde ana amaç, öğrenmeyi sağlamak olmalıdır.<br />
Gösteri sırasında dikkat edilecek noktalar:<br />
• Tüm öğrenciler iyi duyuyor <strong>ve</strong> görüyor mu? Gösteri ilerledikçe tahtaya bir taslak çıkartılıyor mu? Bu taslaktan<br />
amaç öğrenciye düşünmesine yol göstermek <strong>ve</strong> gösteriyi daha iyi anlamasını sağlamaktır.<br />
• Bilinmeyen yeni terimlere dikkat ediliyor mu? Gösteriye devam etmeden önce öğrenciler bunları anlıyor mu?<br />
• Kimi sorularla öğrencilerde merak uyandırılıyor mu? Öğrencilerin de öğretmenle birlikte tahmin yürütmesine<br />
izin <strong>ve</strong>riliyor mu?<br />
• Öğrenciler soru sormaları için cesaretlendiriliyor mu? Gerektiğinde gösteri için öğrencilerden yardım isteniyor<br />
mu? Gösteri tamamlandığında öğretmen kendine şu soruları sormalıdır.<br />
- Öğrenciler ne öğrendi?<br />
- Öğrendiklerinin uygulaması yapılabildi mi? Tüm gösterilerin öğretmen tarafından yapılması zorunluluğu<br />
yoktur. Gerektiğinde öğrenciler, bunu kendi aralarında da yapabilirler. Bu sayede kendi yeteneklerini geliştirme<br />
<strong>ve</strong> başkalarıyla iletişim kurma olanağını bulabilirler.<br />
Soru-Cevap<br />
Sınıf içi uygulamalarda en yaygın bir şekilde kullanılan tekniktir. Bu teknik, öğrencilere düşünme <strong>ve</strong> konuşma<br />
alışkanlıklarını kazandırma bakımından oldukça önemlidir <strong>ve</strong> her dersin öğretiminde kullanılır.<br />
Soru sorarken dikkat edilecek noktalar:<br />
• Bütün sınıfı ilgilendiren sorular, tüm sınıfa sorulmalı <strong>ve</strong> aynı anda herkes cevabı bulmak için düşündürülmeli<br />
daha sonra da soruyu cevaplandıracak kişi belirlenmelidir. Bu belirlemede cevap <strong>ve</strong>rmeye gönüllü öğrencilere<br />
öncelik <strong>ve</strong>rilmeli, kolay sorular gruba göre öğrenmesi yavaş olan öğrencilere sorulmalıdır.<br />
Yanlış cevap <strong>ve</strong>ren öğrenciler azarlanmamalı <strong>ve</strong> sınıf içinde küçük düşürücü davranışlardan kaçınılmalıdır. Diğer<br />
bir hususta soruların sınıftaki tüm öğrencilere adaletli bir şekilde yönetilmesini sağlamaktır.<br />
• Doğru cevaplar anında pekiştirilmelidir. Yanlış cevaplar doğrusu tekrar ettirilerek düzeltilmelidir. Doğru<br />
cevapların <strong>ve</strong>rilmesi için ipuçları kullanılmalı ya da yan sorular sorulmalıdır.<br />
• Sınıfta değil de öğrencilere tek tek sorular yöneltiliyorsa, oturma sırası, numara sırası gibi belli bir sıraya göre<br />
değil de seçkisiz (random) yolla sorulmasında yarar vardır. Böylece tüm sınıfın dikkatli <strong>ve</strong> ilgili olması sağlanmış<br />
olur. Soruları öğretmen sorabileceği gibi öğrencilerin öğretmene ya da öğrencilerin birbirine soru sormalarına<br />
olanak sağlanmalıdır.<br />
Soruların öğrenciler tarafından cevaplandırılmasında dikkat edilmesi gereken noktalar:<br />
• Soruyu sorduktan sonra, düşünmek için zaman bırakınız.<br />
• Öğrencilerin, soruya kendi sözcüklerini kullanarak cevap <strong>ve</strong>rmelerini sağlayınız.<br />
• Konuşma güçlüğü olan öğrencileri sabırla dinleyiniz <strong>ve</strong> diğer öğrencilerin de sabırla dinlemesini sağlayınız.<br />
• Yanlış cevap <strong>ve</strong>ren ya da cevap <strong>ve</strong>rmede güçlük çeken öğrenci ile alay etmekten, onu azarlamaktan ya da<br />
küçük düşürücü bir davranışta bulunmaktan kaçınınız.<br />
• Cevap <strong>ve</strong>rmek isteyen öğrencilere adlarını söyleyerek söz <strong>ve</strong>riniz. Böyle bir yaklaşımla soru-cevap tekniği sınıf<br />
içinde başarıyla uygulanabilir.<br />
3. Rol Yapma<br />
Rol yapma, öğrencinin kendi duygu <strong>ve</strong> düşüncelerini başka bir kişiliğe girerek ifade etmesini sağlayan bir<br />
öğretme tekniğidir. Öğrencinin iyi rol yapabilmesi için yaratıcı düşünce önemlidir. Rol yapma, sosyodrama<br />
olarak da adlandırılır. Diğer bir tanımla sosyodrama, öğrencilere, insan ilişkileri konusunda daha çok bilgi, beceri<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
<strong>ve</strong> anlayış kazandırmayı öngören <strong>ve</strong> oyun (drama) tekniklerinden yararlanma temeline dayalı deneysel bir<br />
eğitim tekniğidir (Oğuzkan, 1974:172).<br />
Bu tekniğin uygulanmasında, öğrencilere rol dağıtırken dikkatli olunmalı, özellikle ilk uygulama için gönüllü <strong>ve</strong><br />
başarılı öğrencilerin rol almasına özen gösterilmelidir.<br />
Roller <strong>ve</strong> oynayacak kişiler belirlendikten sonra sahne düzeni ya da durum öğrencilere açıklanır. Rol yaparken<br />
öğrencilerden öğrendikleri diyalogda ya da bir konuşma metninde geçen aynı cümleleri kullanma yerine o<br />
durumda söylenmesi gereken <strong>ve</strong> öğrendikleri cümle kalıbına uygun düşen kendi cümlelerini kullanmaları istenir.<br />
Aşağıda belirtilen aşamalar rol yapma için önerilen sınıf içi etkinliklerini yönlendirici olabilir:<br />
• Ortam yaratmak: Burada temel nokta doğal olmaktır. Öğrenmeye hazır duruma getirecek şekilde grubu<br />
güdülemek gerekir.<br />
• Rol yapmak için sahneyi hazırlamak: Eğer hangi sorun ya da olayın rolü oynayacağına karar <strong>ve</strong>rilmişse, roller<br />
paylaştırılır <strong>ve</strong> provalar yapılabilir. Kimlerin rol alacağı kararlaştırılmamışsa, sorun bütün sınıfla birlikte ele alınır.<br />
Bunu yapmanın bir yolu, sınıf liderinin (ki bu lider öğretmen ya da öğrenci olabilir) dört ya da beş öğrenciyi,<br />
sınıfın önünde sorunu tartışmaya da<strong>ve</strong>t etmesidir.<br />
Tartışma ilerledikçe sorunla ilgili ana noktalar tahtaya yazılır. Bu şekilde olayda yer alan karakterlerin<br />
özelliklerinin belirlenmesine <strong>ve</strong> tanımlanmasına yardımcı olunur.<br />
• Roller için öğrencilerin seçilmesi: Rollerin seçimi, önceden ya da sınıfın sorunu tanımlamasından sonra<br />
kendiliğinden yapılabilir. Öğrenciler, rollerinin genel özellikleri açısından aydınlatılır. Rol yapmanın bir uyarlama<br />
işi olduğu vurgulanır. Bu vurgulama özellikle ilk defa rol alacaklara bir katkı sağlayabilir. Rol dağıtımı öncelikle,<br />
konuyu iyi bilen <strong>ve</strong> kendilerini rolünü yapacakları kişiliğe iyice adapte edebilenler arasında yapılmalıdır.<br />
• Rollerin oynanması: Bu aşamada rol alan öğrenciler rollerini oynar durumda, sınıfın geri kalan öğrencileri de<br />
seyirci olarak olayı izlerler.<br />
• Olayın tartışılması: Oyunun sunuluşu tüm sınıf tarafından, ya da önce küçük gruplar halinde daha sonra da<br />
tüm sınıf tarafından tartışılabilir. Öğrencilerden, oyunun <strong>ve</strong> oyuncuların güçlü <strong>ve</strong> zayıf noktalarını söylemeleri<br />
istenebilir.<br />
Genel bilgileri olmadıkları konularda öğrencilerden rol yapmalarını istememek gerekir.<br />
Öğrenciye yapacağı rol hakkında önceden genel bir bilgi <strong>ve</strong>rilmesi yerinde olur. Örneğin, çevre kirliliği ile ilgili bir<br />
sorun ele alınacak ise öğrencinin çevre kirliliği hakkında genel bilgisi olması <strong>ve</strong> bu konuyla ilgili yeni sözcükleri<br />
bilmesi gerekir. Sınıf içinde birkaç çeşit grubun rol yapması yerine bir grupla çalışma yapmak daha etkilidir.<br />
Çünkü rol yaparken sınıfta dinleyici gerekir. Seyirci oyuncu etkileşimi kurulmalıdır. Basit roller ise kısa bir<br />
çalışma ile gerçekleşebilir.<br />
4. Drama<br />
Drama tekniği ile öğrenciler hangi durumlarda nasıl davranmaları gerektiğini yaşayarak öğrenirler. Problem<br />
çözme <strong>ve</strong> iletişim kurma yeteneğini geliştirir. Bu teknik, bilinen en eski öğretme tekniklerinden birisidir. Çok<br />
kullanışlı <strong>ve</strong> yararlı olduğu için günümüzde okullarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Drama tekniğinin yararları<br />
şöyle sıralanabilir.<br />
• Etkili <strong>ve</strong> dikkatli dinleme yeteneğini geliştirir.<br />
• Kişinin kendine olan gü<strong>ve</strong>nini arttırır.<br />
• <strong>Anlama</strong> yeteneğini <strong>ve</strong> yaratıcılığı arttırır.<br />
• Akıcı konuşmayı geliştirir.<br />
• Dile hakimiyeti <strong>ve</strong> iyi ifade yeteneğini geliştirir.<br />
• Bilgilerin etkin kullanımını sağlayarak onları pekiştirir.<br />
Bu teknik, tek taraflı olmayıp hem oyuncuya hem de seyirciye yöneliktir. Drama tekniğinin iki türü vardır, bunlar<br />
biçimsel <strong>ve</strong> doğal drama teknikleridir. Doğal drama adından da anlaşılacağı gibi doğal olmayı vurgular, bu şekil<br />
drama oyunlarında oyuncular kendilerini dilediği gibi ifade etme özgürlüğüne sahiptir. Bu drama tekniğinin<br />
amacı bireylere serbest konuşma alışkanlığı kazandırmak, onların duygu <strong>ve</strong> düşüncelerini kendi sözcükleriyle<br />
diledikleri gibi açıklama yapmalarına olanak sağlamaktır. Bu alışkanlıkların küçük yaşlarda daha etkili bir şekilde<br />
kazanıldığı belirtilmektedir. Biçimsel drama tekniği ise, daha çok yetişkin öğrencilere dönüktür. Bu drama<br />
türünde oyunlar daha ciddi <strong>ve</strong> planlıdır. Oynanacak oyun ya da hikaye oyuncular tarafından paylaştırılmış,<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
ezberlenmiş <strong>ve</strong> provası yapılmış durumdadır. Biçimsel <strong>ve</strong> doğal dramanın bir çok çeşidi vardır, genel olarak kesin<br />
bir ayırım yapılamamaktadır.<br />
Bunlar arasında serbest oyunlar, hikayeleri sahneleme, resimlerle hikaye sahneleme,radyo <strong>ve</strong> TV haberlerini ya<br />
da yayınlarını taklit etme <strong>ve</strong> gölge oyunları doğal dramaya, kuklalar, pantomim <strong>ve</strong> oyunlar da daha çok biçimsel<br />
dramaya birer örnek olarak gösterilmektedir.<br />
Dil öğrenme <strong>ve</strong> öğretme açısından bunlara bir göz atılacak olursa en önemlilerin, serbest oyunlar, kuklalar <strong>ve</strong><br />
hikayeleri sahneleme oyunları olduğu görülür. Örneğin, serbest oyunlar yoluyla çocuklar meramını iyi ifade<br />
etme <strong>ve</strong> konuşma yeteneklerini geliştirirler. Bu oyunların en büyük özelliği ise her zaman <strong>ve</strong> her yerde<br />
oynanabilir olmalarıdır. Fazla araç <strong>ve</strong> gereç gerektirmez. Örneğin, öğretmen masası bir bilet gişesi ya da, bir<br />
banka <strong>ve</strong>znesi yapılabilir. Bu oyun tipik bir doğal drama türüdür, ne bir sınırlama ne de bir zorlama söz<br />
konusudur. Öğrenci o anda aklına ne gelirse söyler, hatta şarkı bile söyleyebilir. Bu teknikte öğretmen çok az rol<br />
oynar, daha çok yönetici rolündedir <strong>ve</strong> oyunun kendi çizgisi üzerinden gelişmesine izin <strong>ve</strong>rir. Sadece herhangi<br />
bir engel ya da bir sorun çıktığında yardımcı olur. Bir diğer drama türü de hikayeleri sahnelemedir. Bu yaklaşım<br />
daha çok küçük öğrencilere uygulanan tekniktir. En basit tanımıyla bu, basit bir hikayenin bir kısmı ya da<br />
tamamı alınarak öğretmen ya da bir kaç öğrenci tarafından okunarak sınıfta sergilenmesidir.<br />
Burada en önemli nokta anahtar cümleler <strong>ve</strong> yabancı sözcüklerin liste halinde tahtaya yazılmasıdır. Yalnız<br />
öğretmenin dikkat edeceği bazı noktalar vardır.<br />
En başta bu küçük çocuklara uygulanıyorsa o zaman oyunların kısa <strong>ve</strong> basit seçilmesine dikkat edilmelidir.<br />
Bundan başka gerçekçiliği artırmak için rol yeteneği olan öğrenciler seçilmeli <strong>ve</strong> basit araç <strong>ve</strong> gereçlerden<br />
yararlanmalıdır.<br />
Kuklalar ise binlerce yıldır bilinen bir eğlendirme <strong>ve</strong> öğretme araçlarıdır. Günümüzde yabancı dil öğretimi de<br />
dahil olmak üzere bir çok ülkede yaygın olarak kullanılmaktadır. Kuklaların bir çok çeşidi vardır, en bilinenleri el<br />
kuklası, eldi<strong>ve</strong>n kuklası, ipli kuklalar <strong>ve</strong> gölge kuklasıdır. Kuklalardan diyalog öğretiminde <strong>ve</strong> hikaye anlatımında<br />
yararlanılabilir.<br />
5.Benzetim<br />
Benzetim, sınıf içinde öğrencilerin bir olayı gerçekmiş gibi ele alıp üzerinde eğitici çalışma yapmalarına olanak<br />
sağlayan bir öğretim tekniğidir. Diğer bir tanımla, öğrenmeyi desteklemek üzere gerçeğe uygun olarak<br />
geliştirilen bir model üzerinde yapılan bir öğretim yaklaşımıdır. Gerçek durumların önemli boyutları, ya bir<br />
modelde özel olarak, ya da diagram halinde, resimler <strong>ve</strong> diğer sembolik yollarla belirlenmektedir. Uygulamada<br />
zaman <strong>ve</strong> mekan genel olarak sınırlanmakta <strong>ve</strong> yaratılmak istenen gerçek durumun anlamlı yönleri<br />
seçilmektedir. Pilotların uçuş öncesi yapay koşullarda eğitim görmeleri, uçak bombardıman birlikleri <strong>ve</strong><br />
astronotların eğitimi, tıpçıların kadavra üzerinde çalışmaları benzetim tekniğine birer örnektir. Benzetim tekniği<br />
bir düşünce değil, bir hareket, bir olaydır. Öğrenciler bu olaya katılırlar <strong>ve</strong> ona şekil <strong>ve</strong>rirler. Rolleri, işlevleri,<br />
görev <strong>ve</strong> sorumlulukları vardır. Problem çözme <strong>ve</strong> karar <strong>ve</strong>rme durumundadırlar. Bu açıdan analiz, sentez <strong>ve</strong><br />
değerlendirme yapmak durumundadırlar (Küçükahmet, 1983).<br />
Öğretmen, bu tekniği uygularken öğrencilere rolleri dağıtır, olayı tanıtır <strong>ve</strong> bir kontrolör olarak olayların dışında<br />
kalır. Problem çözme <strong>ve</strong> karar <strong>ve</strong>rme sürecine katılmaz. Benzetim tekniğinin uygulamasında öğrencilerin iş<br />
görüleri gerçektir ancak öğretmen tarafından ortaya konan durum ya da olay yapaydır, gerçek değildir. Eğer<br />
öğretmen öğrencilere, sözgelimi, "siz şimdi bir okulun müdürüsünüz <strong>ve</strong> sene başında etkili bir açış konuşması<br />
yapacaksınız. Böyle bir konuşmayı düşünüp planladıktan sonra yazınız" derse, bu benzetim için bir örnek<br />
olamaz. Öğrencinin okul müdürü rolünde olayı bizzat yaşaması <strong>ve</strong> açış konuşmasını yazması ya da yazmadan<br />
konuşma yapması <strong>ve</strong> bununla ilgili rutin işleri yapması benzetim tekniği için bir örnek olabilir. Aynı şekilde, ilk<br />
yardım kursunda, manken üzerinde yapılan çalışmalar da buna örnek olabilir.<br />
Benzetim tekniğinin kullanılmasında öğretmen her zaman öğrenciye anında dönüt <strong>ve</strong>rebilmelidir. Araştırmalara<br />
göre benzetim tekniği öğrencilerin derse katılımlarını <strong>ve</strong> güdülenmelerini artırmakta; öğrenmeyi soyutluktan<br />
kurtarmakta, somut <strong>ve</strong> yaparak yaşayarak öğrenmeyi sağlamaktadır.<br />
Benzetim tekniği uygulamasını hazırlanırken:<br />
• Sınıf içinde uygulanan benzetim olayında öğretmenin kendisi de rol almalıdır.<br />
• Öğretmen, uygulamaya geçmeden önce benzetim tekniğinin genel noktalarını kısaca anlatmalı <strong>ve</strong> öğrencilerin<br />
anlayamadığı hususları açıklamalıdır.<br />
• Öğrencilere roller genelde yansız bir şekilde <strong>ve</strong>rilmelidir.<br />
• Benzetim tekniği ile ele alınan olay eğer birkaç aşamadan oluşuyorsa, olayı kontrol edecek kişi her aşamadan<br />
önce küçük bir açıklama yapmalıdır.<br />
• Uygulamaya başlamadan önce benzetimle ilgili tüm dökümanlar hazır olmalıdır.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
6. İkili <strong>ve</strong> Grup Çalışmaları<br />
Sınıftaki öğrenci sayısına göre en az iki <strong>ve</strong> en çok sekiz ile on kişinin bir araya gelerek aynı konu üzerinde ortak<br />
amaçlarla yaptıkları çalışmaya grup çalışması denir.<br />
Bu tekniğe, ikili çalışma <strong>ve</strong> soru-cevap tekniğini uygularken yer <strong>ve</strong>rilebilir. Sınıf içi etkinliklerde ikili çalışma<br />
gruplarını oluştururken <strong>ve</strong> çalışmaları yönlendirirken aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir.<br />
• Öğretmen yapılacak olan tüm etkinlikler hakkında öğrenciye bir ön bilgi <strong>ve</strong>rmelidir. Ayrıca öğrencinin belli bir<br />
etkinliğe yönelmesi sağlanmalıdır. Daha sonra konu hakkındaki bilgileri öğrencilere okutmalı <strong>ve</strong> öğrencilerin<br />
konuyu ne derece anladıklarını kontrol ettikten sonra çalışmayı başlatmalıdır.<br />
• Çiftler çalışmaya başlamadan önce karşılıklı oturtulmalıdır. Ancak birbirlerinin varsa ellerindeki kitap, resim ya<br />
da kartlarını görmemelidir.<br />
• Eşler sürekli değiştirilerek, öğrencilerin diğer kişilerle de teması sağlanmalıdır.<br />
Önceleri her öğrenci sağındaki öğrenci ile, sonra solundakiyle daha sonra arkasındaki <strong>ve</strong> çapraz oturan<br />
öğrencilerle eşleştirilmelidir.<br />
• Eşlerden biri tek kaldığında öğretmen onun eşi olabilmeli <strong>ve</strong> onunla çalışabilmelidir. Eğer bu durum böyle<br />
devam edecek olursa, öğretmen her defasında değişik öğrenciye eş olmalıdır.<br />
• Bu etkinliklerin uzunluğu 5 ile 20 dakikayı geçmemelidir. Bu etkinliklerin bir ders boyu sürmesi ya da<br />
sürmemesi öğretmen <strong>ve</strong> öğrencinin isteğine bağlı olmalıdır.<br />
• Bu etkinlikler esnasında öğretmen dıştan bir gözlemci olarak sınıfta dolaşmalı <strong>ve</strong> gördüğü hataları ders<br />
bittikten sonra tartışmalıdır.<br />
• Bu çalışmayı daha sonra bir çift, diğer çiftlerin önünde tekrarlamalı <strong>ve</strong> izleyenler de onların ne derece başarılı<br />
oldukları hakkındaki görüşlerini bildirmelidirler.<br />
Öncelik gönüllü olanlara <strong>ve</strong>rilmelidir.<br />
• Gruplar oluşturulduğunda, bir yakınlaşma olması amacıyla kişiler birbirlerine özel sorular yöneltebilirler. Bu<br />
durumda öğrencilerin bu sorulara cevap <strong>ve</strong>rmelerinin zorunlu olmadığı vurgulanabilir. • Tüm etkinlikler<br />
herkesin eşit süreyle <strong>ve</strong> katılımıyla yapılmalıdır.<br />
Sınıf içinde ikili çalışma gruplarının yanı sıra daha büyük gruplarla çalışmalar da yapılabilir. Burada temel amaç,<br />
grup üyelerinin birlikte düşünmelerine, karşılıklı fikir alış<strong>ve</strong>rişi içinde olmalarına <strong>ve</strong> rahat bir ortamda<br />
çalışmalarına olanak sağlamaktır.<br />
Çok kalabalık sınıflarla grup oluşturmada dikkat edilecek noktalar şunlar olabilir:<br />
• Bir sınıfta normal beş ya da altı grup oluşturulması ideal görülmektedir. Buna göre sınıf mevcudunun altıya ya<br />
da istenilen grup sayısına bölünmesiyle bir grupta yer alacak öğrenci sayısı ortaya çıkabilir.<br />
• En ideal grup çalışması üç kişiyle olabileceği belirtilmesine karşın, kalabalık sınıflarda bu sayı ona hatta on<br />
beşe kadar çıkabilir.<br />
• Gruplar arasındaki yarışı <strong>ve</strong> yapılan çalışmaların niteliğini belirleyebilmek için her gruba aynı konu <strong>ve</strong>rilmelidir.<br />
• Gruplar öğretmen tarafından seçkisiz (random) yoluyla oluşturulmalı ancak iyi öğrencilerin aynı gruplarda yer<br />
almamalarına dikkat edilmelidir. Bu amaçla:<br />
- Öğrenciler birden altıya en çok ona kadar bir sayı söylerler. Aynı sayıyı söyleyenler bir grupta toplanır.<br />
- Birbirine yakın oturan öğrenciler arkaya dönerek bir grup oluşturabilirler.<br />
- Öğrencilerin ilgilerine göre <strong>ve</strong> öğrencilerden gelen istekler dikkate alınarak grup oluşturulabilir.<br />
- Öğrencilerin yeteneklerine göre öğretmen tarafından grup oluşturulabilir.<br />
Öğretmen gözlem sonuçlarına göre iyi <strong>ve</strong> zayıf öğrencilerin durumlarını da dikkate alarak dengeli bir gruplama<br />
yapabilir.<br />
• Her grubun bir lideri ya da koordinatörü olmalıdır. Grup lideri öğretmen tarafından atanabileceği gibi grup<br />
üyeleri arasından da seçilebilir. Grup liderinin görevi grup çalışmalarını koordine etmek <strong>ve</strong> öğretmenle olan<br />
bağlantıyı kurmak olmalıdır. Gerekli görülürse her grubun bir adı ya da numarası olabilir.<br />
Öğretmen, grup çalışmalarını yakından izlemeli, çalışmaları kontrol etmeli <strong>ve</strong> grup üyelerine yardımcı olmalıdır.<br />
• Grup çalışmalarını sınıf içinde uygularken her grubun tartışma yapabilmesi için 10 ya da 15 dakikalık belli bir<br />
sürenin ayrılması, grup sözcüsünün konuyu sunması, sözcü grubunun görüşünü açıkladıktan sonra sınıftaki diğer<br />
öğrencilerin onlara sorular yöneltmelerini istemesi <strong>ve</strong> böylece sınıfta tartışmaya yer <strong>ve</strong>rilmesi <strong>ve</strong> bu çalışmaların<br />
diğer gruplar için de tekrarlanması gerekir.<br />
Dinleme <strong>ve</strong> Okuma Öğretimi<br />
Dinleme - Önemi <strong>ve</strong> Niteliği<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
Dinleme, konuşma ya da okunma yoluyla gönderilen bir bildirimin algılanıp kavranmasıdır. Dinleme aynı<br />
zamanda öğrenme yollarından biridir <strong>ve</strong> belli bir amaç için yapılır. Bir başka deyişle, işitilen şeylerin anlaşılıp<br />
öğrenilmesini sağlayan bir etkinliktir dinlemek. Bireysel <strong>ve</strong> toplumsal yaşamda okuma, konuşma, dinleme<br />
eşdeğerde önem taşırlar. Konuşma, okuma <strong>ve</strong> dinleme iletişim sürecinin birbirini tamamlayan yönleridir.<br />
İletişim sürecinde kişiler kimi zaman konuşan, kimi zaman okuyan, kimi zaman dinleyen durumundadır. Bu<br />
nedenle kişilerin iyi okuma, iyi konuşma <strong>ve</strong> iyi dinleme niteliklerini kazanmaları gerekir. Çağımız insanı, eğitim<br />
öğretim süresi içinde, iş yaşamında <strong>ve</strong> günlük yaşamda- buna görsel <strong>ve</strong> işitsel iletişim araçlarını da katarsak -<br />
zamanının büyük bir bölümünü izleme <strong>ve</strong> dinlemeye ayırır ya da ayırmak zorundadır. Ancak zaman ayırmak<br />
dinlemesini bilmek anlamına gelmemektedir.<br />
Düşünme, anlama, anlamlandırma, değerlendirme, kıyaslama, ayırt etme yetenekleri, belli ölçüde gelişmiş,<br />
geliştirilmiş bir dinleme yeteneğine bağlıdır.<br />
Dinleme sırasında kimi kurallar göz ardı edilirse, işitilenlerin anlaşılamadığı <strong>ve</strong> öğrenilemediği gerçeği ortaya<br />
çıkar. Dinleme, anlama, bilgilenme <strong>ve</strong> beğenmenin yanı sıra bir görgü kuralıdır da. Gerek günlük yaşamda, gerek<br />
iş yaşamında gerekse toplumsal yaşamda sağlıklı <strong>ve</strong> iyi bir ortamın oluşması dinlemesini bilen insanların<br />
varlığına bağlıdır. Dinlemenin kendine özgü bilgi, beceri <strong>ve</strong> alışkanlıkları vardır. Özellikle öğretim kurumlarında<br />
öğrencilere bu bilgi, beceri <strong>ve</strong> alışkanlığın kazandırılması <strong>ve</strong> dinleme yeteneklerinin geliştirilmesi gerekir.<br />
Dinleme Öğretiminin Amaçları<br />
Dinlemede amaç, kişinin istek, ilgi <strong>ve</strong> gereksinimine göre değişebilir. Konuşulanı ya da okunanı dinlemek, bilgi<br />
<strong>ve</strong> haber almak için dinlemek, bir oyun, film, belgesel, dizi vb. izlemek <strong>ve</strong> dinlemek, müzik dinlemek gibi.<br />
Saydığımız bu durumlarda, kişisel ilgi, beğeni <strong>ve</strong> amacın etkisi büyüktür. Ancak, bu amaç, Türkçe öğretimi için<br />
düşünüldüğünde durum değişir. Burada amaç; daha bilinçli davranarak yöntem <strong>ve</strong> planını saptayıp etkili<br />
dinlemeyi öğrenmektir.<br />
"Etkili dinleme" nedir?<br />
Etkili dinlemeyi öğrenmek için, dinleme beceri <strong>ve</strong> yetisini geliştirmek gerekir. Bu gelişim daha küçük yaşlarda<br />
ailede başlar <strong>ve</strong> yaşam boyu devam eder. Bunun için belirlenebilen kimi davranışlar şunlardır:<br />
• Dikkati konuşan kişiye yöneltme,<br />
• Dikkati konuşulan, anlatılan ya da okunan konu üzerinde toplama,<br />
• Dikkati konuşma, anlatma, okunma süresince sürdürebilme,<br />
• Dinlediklerinin içinden önemli düşünceleri seçip not alma,<br />
• Dinledikleri içinden farklı anlamlara gelebilecek sözleri bulup not etme,<br />
• Dinledikleri içinde, varsa konuyla ilgili olmayan sözleri bulup not etme,<br />
• Dinledikleri içinde, eğer varsa çelişki <strong>ve</strong> tutarsızlıkları bulup not etme,<br />
• Konuşmacının <strong>ve</strong> diğer dinleyicilerin dikkatini dağıtacak gereksiz konuşmalarla uyarılarda bulunma, fısıldaşma<br />
gibi davranışlardan kaçınma,<br />
• Konuşmayla ilgili soru yöneltmede, görüş ya da karşı görüş bildirmede önceden söz isteme,<br />
• Konuşmanın bitiminde konunun anlaşılmayan ya da yeterince açıklığa kavuşmayan yönleriyle ilgili olarak<br />
konuşmacıya soru ya da sorular yöneltme.<br />
(Konuşmacı konuşmasının kimi bölümlerinde ara <strong>ve</strong>rir <strong>ve</strong> bölümle ilgili görüş ya da soru olup olmadığını sorarsa,<br />
bu sorular konuşmacıya bu ara bölümlerde de sorulabilir.)<br />
Bu davranışları kazanan kişilerin ise aşağıda sıralanan becerileri kazandıkları düşünülebilir.<br />
• Söyleneni, anlatılanı, konuşulanı ya da okunanı tam anlamıyla <strong>ve</strong> tüm kavramlarıyla anlamak için<br />
dinleyebilme,<br />
• İş, arkadaşlık <strong>ve</strong> diğer insan ilişkilerinde karşısındakini saygılı bir biçimde dinleyebilme,<br />
• Dinlediklerinden yararlanmak için kesintisiz dinleyebilme,<br />
• Dinlediklerinin temel düşüncesini kavrayabilme,<br />
• Dinledikleri içinde sıra ya da neden-sonuç ilişkisi kurabilme,<br />
• Dinlediklerinin yararlı, gerçek, eksik, yanlış, abartılı, yönlerini seçebilme,<br />
• Dinlediklerini kısa süre içinde değerlendirebilme,<br />
• Dinledikleri kendi görüşlerine uymasa bile karşısındakine karşı hoşgörü duygusu geliştirebilme beceri <strong>ve</strong> yetisi.<br />
Etkili Dinleme <strong>ve</strong> Dinleme Becerisinin<br />
Geliştirilmesi<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
Etkili dinlemenin birinci koşulu "dinlemeye istekli olmaktır." İkinci koşulu ise "dinlemeye hazırlanmak"tır. Bunun<br />
için, dinlenecek konu ile ilgili ön bilgileri edindirme hazırlığının yapılması <strong>ve</strong> öğrencinin bedensel <strong>ve</strong> fiziksel<br />
olarak hazırlanmasının sağlanması gerekir.<br />
Dinlemede dikkatin önemi çoktur. Şu bir gerçektir ki dinleme sırasında insan ancak belirli sürelerde dikkatini en<br />
üst noktada toplayabilir. Bunun dışında dikkat değişkenlik gösterir <strong>ve</strong> dinleme süresi ile bağlantılı olarak azalıp<br />
çoğalabilir.<br />
Dikkati azaltıp çoğaltan etkenlerden bir diğeri de konuyla kişinin ilgi derecesidir. Kişi ilgili olmadığı bir konuya<br />
dikkatini fazlaca <strong>ve</strong>remez. Etkili dinlemeyi sağlamak <strong>ve</strong> dinleme öğretimini başarıya ulaştırabilmek için,<br />
öğretmenlerin öğrencilerini <strong>ve</strong> sınıf ortamını çok iyi tanımaları, kendilerinin de iyi bir dinleyici olmaları,<br />
öğrenciler konuşurken onları ilgi <strong>ve</strong> sabırla dinlemeleri gerekir. Dinleme öğretiminde etkinliğin sağlanabilmesi<br />
için radyo-televizyon-video-kasetçalar gibi araçlardan yararlanılmalıdır. Ayrıca öğrenciler çeşitli söyleşi,<br />
açıkoturum, konser vb. etkinliklerden <strong>ve</strong> tiyatro, film izleme olanaklarından yararlandırılmalıdır.<br />
Öğrencilere, sosyal, kültürel <strong>ve</strong> eğitsel çalışmalarda görev <strong>ve</strong>rilerek hem sorumluluk üstlenmeleri, hem de<br />
dinleme alışkanlığı edinmeleri sağlanmalıdır. Öğrencilere dinleyecekleri konuyla ilgili tanıtma niteliğinde genel<br />
bilgi <strong>ve</strong>rilmeli, görsel gereçlerle (resim, fotoğraf, poster, video-kaset gibi) daha iyi anlamalarına yardımcı<br />
olunmalıdır.<br />
Dinleme alışkanlığını edinebilmeleri için öğrencilere şunlar yaptırılabilir:<br />
Öğrencilerin dinleyeceği metinlerde anlamını bilemeyecekleri sözcüklerle yeni sözcükler varsa bunların<br />
anlamları en anlaşılır <strong>ve</strong> açık biçimde örneklerle <strong>ve</strong>rilmelidir.<br />
Sınıfta okunacak metin ya da yapılacak konuşma, herkesin duyabileceği bir ses tonuyla okunmalı ya da<br />
söylenmelidir. Okunan ya da söylenen her sözcük doğru <strong>ve</strong> anlaşılır olmalı, tonlama, tonlama farkları <strong>ve</strong> vurguya<br />
dikkat edilmelidir. Konuşma ya da okuma bitiminde öğrencilere konuyla ilgili sorular sorulmalı ya da birbirlerine<br />
soru yöneltmeleri istenmeli, soruların yanıtları alınmalıdır. Konuyla ilgili değişik düşünce <strong>ve</strong> görüşleri varsa,<br />
konuşulan konu ya da okunan metinle kıyaslama <strong>ve</strong> karşılaştırma yapmaları için bu düşünce <strong>ve</strong> görüşlerini<br />
açıklamaları istenmelidir.<br />
Dinleme gücü, kişiden kişiye değişkenlik göstermekle birlikte, çocukluktan başlayarak<br />
her dönemde artar. Örneğin ilköğretimin 1-5. sınıflarında 3-20 dakika olan dinleme gücü, 6-8. sınıflarda 30-40<br />
dakikaya çıkabilir.<br />
Dinlediği konunun en belirgin yönlerini kavrayan bir ilköğretim 1.,2.,3. sınıf öğrencisi, daha sonra 4. <strong>ve</strong> 5.<br />
sınıflarda dinlediklerinden bir şeyler öğrenebilir <strong>ve</strong> bunlarla ilgili sorular sorabilir. 6-8. sınıf öğrencisi ise<br />
dinlediklerinin neden sonuç ilişkisini anlayabilir, konuyu en iyi biçimde kavrayabilir.<br />
Dinleme becerisinin geliştirilmesi, kişinin tüm öğrenim dönemlerini kapsayan bir süreçtir. Öğrenim<br />
aşamalarında kazanılan bu alışkanlık <strong>ve</strong> beceri zamanla kişinin en belirgin özelliklerinden olmalıdır.<br />
Dinleme becerisinin geliştirilmesinde, konuların işlenmesinde kullanılan yöntemlerin etkisi çok büyüktür.<br />
Öğrenciye hem dinleme alışkanlığı kazandırılmalı hem konuşma olanağı <strong>ve</strong>rilmelidir. Öğrencilere yaptırılan<br />
kişisel ya da grup çalışmaları, sınıf içi tartışmaların da etkisi çoktur. Öğrencinin sorduğu bir soru ya da<br />
açıklanmasını istediği bir konuya öğretmenin <strong>ve</strong>receği yanıt ya da açıklamanın açık <strong>ve</strong> anlaşılır olması, dinleme<br />
yeteneğini geliştirmede etkilidir.<br />
Dinleme becerisini geliştiren etkenlerden biri de yukarıda da bir bölümüyle değindiğimiz gibi öğrencilere<br />
uygulama yaptırmaktır.<br />
Türü ne olursa olsun bir yazı okutulup (şiir, köşe yazısı, öykü, makale, fıkra, haber) öğrencilerin;<br />
• Yazıyla ilgili görüşlerini almak,<br />
• Yazıdan çıkardıkları sonucu söylemelerini istemek,<br />
• (Varsa) yazarın önerilerini bulup neler olduğunu saptamak<br />
• Yazarın görüşleriyle kendi görüşlerini karşılaştırmalarını istemek,<br />
• Ders dışında okuyacakları yazınsal yapıtları, dinleyecekleri ya da izleyecekleri radyo, televizyon, film, tiyatro <strong>ve</strong><br />
benzeri etkinlikleri değerlendirmelerini istemek,<br />
• Öğrencileri okul dışında çeşitli etkinliklere götürerek ya da göndererek öğrencilerden bu etkinliklerle ilgili bilgi,<br />
görüş, değerlendirme istemek dinleme yeteneğinin geliştirilmesinde, dinleme alışkanlığının kazanılmasında çok<br />
yararlı olur.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
Dinleme Durumları<br />
Kişi bireysel ya da toplumsal yaşamın bir gereği olarak değişik dinleme durumları ile karşılaşır. Öğrenim süresi<br />
içinde ise öğrenciler hem sınıf içi, hem de sınıf dışı çalışmalardaçok değişik dinleme durumları ile<br />
karşılaşabilirler. Şimdi bu durumları ayrı ayrı ele alalım:<br />
1. Ders İçi Dinleme<br />
Dinlemenin öğrenme sürecindeki yeri <strong>ve</strong> önemi çok büyüktür. Öğrenci bir konuyu en iyi, ders içinde izleyerek <strong>ve</strong><br />
dinleyerek öğrenebilir. Aynı konuyu ders dışında öğrenebilmesi için ders süresinin en az üç katı zaman ayırması<br />
gerekir. Bu nedenle öğrenciye ders içi dinlemenin yarar <strong>ve</strong> önemi anlatılmalı, uygulamalarla da kanıtlanmalıdır.<br />
2. Tartışmalı Toplantıları Dinleme<br />
Gerek sınıf ya da okul içinde, gerekse okul dışında çok çeşitli yerlerde açık oturum,<br />
panel, toplu çalışım (sempozyum), savlı tartışma (münazara) gibi öğrencilerin de ilgilerini çekebilecek toplantılar<br />
düzenlenmektedir. Hem sınıf <strong>ve</strong> okul içindeki bu tür çalışmalar, hem de okul dışındaki bu tür toplantılara<br />
öğrencinin katılması sağlanmalıdır. Tartışmalı toplantılara katılan öğrencilere, değişik konuşmaları dinleyip kısa<br />
notlar almaları istenerek, konuşmalarda ileri sürülen düşünce <strong>ve</strong> görüşleri anlama, konuşmaların ana<br />
düşüncesini bulma, konuşmalardaki değişik görüş <strong>ve</strong> düşünceleri saptama çalışmaları yaptırılmalıdır. Ayrıca<br />
öğrencilerden, konuşmaların dil <strong>ve</strong> anlatım özellikleri açısından değerlendirilmesi de istenmelidir. Bu tür<br />
çalışmalar, dikkatli dinleme alışkanlığı kazandırdığı gibi, öğrenciyi inceleme <strong>ve</strong> araştırmaya da yöneltir.<br />
3. Okunan Bir Yazıyı Dinleme<br />
Okuma, dil <strong>ve</strong> yazın (edebiyat) öğretimi izlencesinin temel öğesidir. Dinleme yeti, beceri <strong>ve</strong> alışkanlığının<br />
kazanılması için de en iyi yoldur. Türü ne olursa olsun, okunan bir yazının konusu, yazı başlığı ile içeriğin<br />
uygunluğu, savunulan düşünce ya da ileri sürülen görüşlerin sunuluşu, yazının kurgusu, sözcük <strong>ve</strong> cümle yapısı,<br />
anlatım tür, biçim <strong>ve</strong> biçemi(üslup) üzerinde öğrencilere görüşleri sorulmalı, sınıf içinde tartışma ortamı<br />
yaratılmalıdır.<br />
Bu tür çalışma öğrenciye yazınsal bir beğeninin yanında duygu <strong>ve</strong> düşünce gelişimi de sağlar. Ayrıca kıyaslama,<br />
karşılaştırma, değerlendirme nitelikleri kazandırır.<br />
4. Karşılıklı Konuşmalarda Dinleme<br />
Karşılıklı konuşmalar da değişik biçimlerde yapılabilir. Günlük yaşamımızda, bir söyleşi niteliği taşıyan<br />
konuşmalar, bir de herhangi bir konuyla ilgili görüş, bir soruya yanıt ya da ileri sürülen bir düşünceye karşılık<br />
almak için yapılan konuşmalar vardır.<br />
Türü ne olursa olsun karşılıklı konuşmada dinleyen kişi, konuşan kişiyi, yüzüne bakarak dinlemeli, sözünü<br />
kesmemeli, ancak, yeri geldiğinde (örneğin bir cümle bitiminde) izin isteyerek kısa soru ya da sözlerle görüş <strong>ve</strong><br />
düşüncelerini açıklamalıdır.<br />
Herhangi bir konuda görüş, sorulan bir soruya yanıt ya da ileri sürülen bir düşünceye karşılık almak için yapılan<br />
konuşmalarda, kişi alacağı karşılığı ilgi <strong>ve</strong> merakla bekler. Bu tür dinlemede kişinin anlamak ya da öğrenmek<br />
istediği şey, sorduğu soru, görüş ya da düşünce ile sınırlı olduğundan dinleyen durumunda olan kişi, dikkatini<br />
diğer dinleme durumlarındaki kadar yoğun <strong>ve</strong> uzun süreli tutmak zorunda değildir.<br />
5. Meslek <strong>ve</strong> <strong>Alan</strong> Konuşmalarını (Konferans-Bildiri) Dinleme<br />
Konferans; sanat, bilim, teknoloji vb. alanlarda kişinin açıklama <strong>ve</strong> öğretme amacıyla yaptığı, ayrıntılı <strong>ve</strong> geniş<br />
konuşma türüdür. Bildiri ise; bilimsel bir konuyu inceleyen <strong>ve</strong> yine bilimsel bir toplantıda okunup üzerinde<br />
tartışılan anlatım türüdür.<br />
Bu tür konuşmalar uzun süreli dinlemeyi gerektirir. Bunun için dinleyicinin kısa notlar alması, anlatılanları<br />
anımsama <strong>ve</strong> değerlendirme açısından uygun olur. Konuşma konusu <strong>ve</strong> konuşmacının kişiliği, alanı <strong>ve</strong><br />
yapıtlarıyla ilgili bilgi edinmenin de daha bilinçli dinleme açısından yararı vardır.<br />
Bu tür konuşmaların kimilerinde konuşmanın bitiminde dinleyicilerin görüş bildirmelerine, yorum yapmalarına<br />
ya da soru sormalarına olanak <strong>ve</strong>rilir. Bu tür konuşmalara tartışmalı konuşma, ( tartışmalı konferans) denir.<br />
Bu konuşmaların bitiminde belirtilen görüşler, yapılan yorumlar ya da sorulan sorular kısa, açık <strong>ve</strong> anlaşılır<br />
olmalıdır. Bu dinleme durumu (meslek <strong>ve</strong> alan konuşmalarını dinleme) 6 - 8. sınıf öğrencileri için ağır gelebilir.<br />
Ancak öğrencileri, bu dinleme durumlarına alıştırabilmek için, öğrencilerin ilgisini çekecek, onları bu tür<br />
konuşma durumlarını dinlemeye hazırlayacak ortamları aşama aşama düzenlemek gerekir. Bunların dışında,<br />
film, tiyatro, sanatsal gösteri, konser vb. izleme <strong>ve</strong> dinleme durumları da vardır. Bunlar için sınıf içi<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
etkinliklerden başlayarak öğrencileri hem bu tür etkinliklere alıştırmak, hem de öğrencilere bunları izleme <strong>ve</strong><br />
dinleme durumlarını öğretmek yerinde olur.<br />
6. Dinlemeyi Güçleştiren Etmenler<br />
Daha önce de söylediğimiz gibi, dinleme gücü kişiden kişiye değişkenlik gösterir.<br />
Bunun birincil nedeni kişinin istek, alışkanlık <strong>ve</strong> ilgisine bağlı dinleme alışkanlığının kazanılmış olmasıdır.<br />
Bunun dışında işitme gücünün yetersizliği ile sözvarlığının fakirliği de dinlemeyi güçleştiren etmenlerdir.<br />
Öğretmen sınıf ortamındaki <strong>ve</strong> öğrencideki dinlemeyi etkileyen etmenleri bilirse, bunları çözerek öğrencilere<br />
yardımcı olabilir.<br />
Yukarıda genel olarak açıkladığımız dinlemeyi güçleştiren etmenler maddeler halinde şöyle sıralanabilir:<br />
• Dinleme alışkanlığı kazanmamış olmak.<br />
• Konuya ilgi duymamak.<br />
• Konuşan kişiye <strong>ve</strong> konuşulana önem <strong>ve</strong>rmemek.<br />
• İlgisini başka yönlere <strong>ve</strong>rerek konuşulan konudan uzaklaşmak.<br />
• Ortama yabancı olmak.<br />
• İşitme gücü yetersiz olmak.<br />
7. Okuma, Önemi <strong>ve</strong> İşlevi<br />
Okumayı, değişik kaynaklar; bir yazıyı oluşturan simgesel imleri seslendirmek ya da o imlerin belirttiği<br />
düşünceleri anlamak eylemi, (Türkçe Sözlük, TDK, 1981); yazılı<br />
ya da basılı sözcüklere bakarak bunları seslendirmek ya da anlamak eylemi , (Demiray, Temel Türkçe Sözlük,<br />
1994); bir yazıyı, sözcükleri, cümleleri, noktalama imleri <strong>ve</strong> öteki öğeleriyle görme algılama <strong>ve</strong> kavrama süreci<br />
(Oğuzkan, 1987),diye tanımlar. Bir başka deyişle, okuma, dil kurallarına uyularak yazılmış iletişimleri, duyu<br />
organları yoluyla algılayıp, kavramak, anlamlandırmak, yorumlamak, düşünce yürütmek <strong>ve</strong> yargıya varmaktır.<br />
Bir bakıma bellekle duyu organlarının ortaklaşa yaptığı bir etkinliktir.<br />
Okumada iki aşama vardır: 1. Göz Etkinliği . 2. Beyin Etkinliği.<br />
• Göz Etkinliği: Duyu organları ile yazılı iletişimlerin tanınması.<br />
• Beyin Etkinliği: Tanınan <strong>ve</strong> duyu organları ile beyne gönderilen iletilerin beyinde çözülüp anlam kazanması.<br />
Göz etkinliği okumanın aracı, beyin etkinliği ise amacıdır.<br />
Okuma işlemini yaparken gözümüz, satır boyunca bir çizgi üzerinde gidip gelmez.<br />
Bir takım sıçrama <strong>ve</strong> duraklamalarla ilerler. Sözcükleri ya da sözcük kümelerini bir bütün olarak görür. Gözle<br />
görülen bu sözcük ya da sözcük kümelerini beyin anlar <strong>ve</strong> kavrar.<br />
Göz, yaptığı her sıçramada satırın belli bir bölümünü görür. Buna görme genişliği denir. Görme genişliği kişiden<br />
kişiye okuma niteliğine göre 6-20 harf arasında değişir.<br />
Gözün satır boyunca yaptığı duraklama <strong>ve</strong> sıçramaların sayısı okuma hızını gösterir.<br />
Göz, sözcük ya da sözcük kümelerine alışık ise, duraklama <strong>ve</strong> sıçramalar arasındaki süre azalır <strong>ve</strong> okuma hızı<br />
artar; tersi durum söz konusu ise, duraklama <strong>ve</strong> sıçramalar arasındaki süre artar <strong>ve</strong> okuma hızı düşer. Bilimsel<br />
çalışma <strong>ve</strong> ilerlemeler yalnızca belli alanlarda değil, tüm alanlarda bilgi yığılmasına yol açmaktadır. Çağdaş<br />
olmanın bir koşulu da bu bilgilere ulaşıp her alandaki gelişmelere ayak uydurabilmektir. Bilgi edinmenin ( söz,<br />
resim, okuma, radyo, televizyon, sinema, tiyatro vb.) çok çeşitli yolları olmakla beraber, en iyi bilgi edinme yolu<br />
okumaktır. Var olan çalışmalar <strong>ve</strong> gelişmeler, bugün olduğu gibi gelecekte de okuma yoluyla bilgi edinmenin<br />
geçerli olacağını göstermektedir. Bu da bizi doğal olarak etkili <strong>ve</strong> doğru okuma öğretimine götürmektedir.<br />
Okumanın toplum <strong>ve</strong> birey yaşantısındaki önemini tartışınız.<br />
Okuma yalnızca bilgi edinmeyi, öğrenmeyi sağlamaz. Bunun yanında, yaşamı değişik yönleriyle tanımayı öğretir.<br />
• Kişinin düşünüş, davranış <strong>ve</strong> başkalarıyla ilişkilerini yönlendirir.<br />
• Kişinin iç dünyasını zenginleştirir.<br />
• Kişinin görüş açısını genişletir.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
• Kişinin çevresine önyargısız, yansız <strong>ve</strong> hoşgörülü bakmasını sağlar.<br />
• Kişinin beğeni düzeyini yükseltir.<br />
• Kişiye düşünme <strong>ve</strong> yaratma özgürlüğü ile değerlendirme alışkanlığı kazandırır.<br />
Bu nedenle çağdaş <strong>ve</strong> düzeyli bir birey ya da toplum olmanın birincil koşulu, okuma yetenek <strong>ve</strong> alışkanlığını<br />
kazanmış olmaktır.<br />
8. Okuma Öğretiminin Amaçları<br />
Yukarıda okumanın önem <strong>ve</strong> niteliğinden söz ederken bir bakıma da amaçlara değinmiş olduk. Bu amaçları<br />
maddeler halinde sıralarsak:<br />
Okuma öğretimi, kişiye okuma becerileri dediğimiz;<br />
• Sözcükleri tanıma, anlama, anlamını öğrenme,<br />
• Sözvarlığını zenginleştirebilme,<br />
• Okuduğunu kavrayabilme, değerlendirebilme <strong>ve</strong> yorumlayabilme,<br />
• Okuduğunu anlamına uygun okuyabilme,<br />
• Okuduğu metne ya da okuma amacına uygun hızda okuyabilme,<br />
• Gerektiğinde sesli okuyabilme,<br />
• Kullanması gereken kitap <strong>ve</strong> kaynakları doğru <strong>ve</strong> yerinde kullanabilme, onlardan gerektiği gibi yararlanabilme,<br />
• Okumayı yaşantısının büyük bir parçası durumuna getirebilme,<br />
• Okudukları ile geniş bir duygu, düşünce dünyası <strong>ve</strong> düş kurabilme,<br />
• Okumayı beğeni <strong>ve</strong> alışkanlık durumuna getirebilme becerilerini kazandırır.<br />
Okuma Biçimleri<br />
1. Sesli Okuma<br />
Gözle izlenip bellekle kavranan yazının, konuşmada görev alan organlar ile seslendirilerek okunmasına sesli<br />
okuma denir. Sesli okumada görme-anlama-seslendirme bağlantısı vardır. Bu bağlantı için geçen süreye göz -<br />
ses genişliği denir.<br />
Sesli okumada asıl amaç, okunan yazıdaki bilgi, düşünce, görüş <strong>ve</strong> duyguların, başkalarına dil <strong>ve</strong> konuşma<br />
kurallarına uyularak doğru bir biçimde aktarılmasıdır.<br />
Bu nedenle sesli okuma becerisi kazanabilmek için;<br />
• Sözcükleri doğru okumaya,<br />
• Sözcükleri birbirine karıştırmadan tek tek, açık <strong>ve</strong> anlaşılır söylemeye,<br />
• Doğru vurgulama <strong>ve</strong> doğru tonlamaya,<br />
• Yazım kurallarına,<br />
• Noktalama imlerini doğru değerlendirmeye,<br />
• Sesinin yüksekliğini, yazının türü, konusu, anlatım özelliği <strong>ve</strong> okunan ortamın durumuna göre ayarlamaya,<br />
• Dinleyenlerin anlamalarını sağlayacak bir hızla okumaya,<br />
• Okurken duraklamamaya,<br />
• Konuşur gibi okumaya, dikkat edilmesi <strong>ve</strong> bunlarla ilgili sınıf içi uygulamalar yaptırılması gerekir.<br />
2.Sessiz Okuma<br />
Konuşmada görev alan organları hareketlendirmeden yalnız gözle izlenip bellekle kavranarak yapılan okumaya<br />
sessiz okuma denir. Sessiz okumada yalnızca görme - anlama bağlantısına gereksinim vardır. Bu nedenle sesli<br />
okumaya oranla daha hızlı bir okuma türüdür <strong>ve</strong> anlamı çabuk kavrama olanağı sağlar. Günlük yaşamda, iş <strong>ve</strong><br />
meslek yaşamında en çok gereksinim duyulan okuma sessiz okumadır.<br />
Sessiz okuma becerisi kazanabilmek için;<br />
• Sesli okuma beceri <strong>ve</strong> alışkanlığını tam olarak kazanmış olmaya,<br />
• Okunan yazıyı parmak, kalem vb. şeylerle izlememeye,<br />
• Gırtlak, dil, dudak gibi konuşmada görev alan organları hareket ettirmemeye,<br />
• Baş, gövde hareketleri yapmamaya,<br />
• Gereksiz duraklama <strong>ve</strong> geri dönüşler yapmamaya dikkat edilmesi gerekir.<br />
Sessiz okuma becerisi tam anlamıyla sesli okuma becerisinden sonra kazanılır.<br />
3. Hızlı Okuma<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
Okunması gerekenlerin sayısının çokluğu, buna karşılık zamanın azlığı, insanları daha hızlı okuma için<br />
araştırmaya <strong>ve</strong> buna çözüm bulmaya zorlamıştır.<br />
Kişinin bir dakikalık süre içinde okuyabildiği anlama ağırlıklı sözcük sayısı ,o kişinin okuma hız <strong>ve</strong> düzeyini<br />
gösterir. Bu hız <strong>ve</strong> düzeyin artırılması da hızlı okumayı sağlar. Bir başka deyişle, çabukluk, kavrama, anlama <strong>ve</strong><br />
belleme yeteneklerini geliştirip öncesine kıyasla, dakikada okunan anlama ağırlıklı sözcük sayısının artırılmasına<br />
hızlı okuma denir.<br />
Hızlı okumanın;<br />
• Aynı okuma süresi içinde daha çok okuma olanağı bulma,<br />
• Zaman kazanma,<br />
• Öğrenim ya da iş yaşamında daha başarılı <strong>ve</strong> daha bilgili olma,<br />
• Çağın gereklerine uygun bilgi-kültür düzeyine ulaşma,<br />
• Karar <strong>ve</strong>rme <strong>ve</strong> algılama yeteneğini artırma, gibi yararları vardır.<br />
4. Seçmeli Okuma<br />
Bir yazı ya da yapıttaki her sözcüğün, her satırın, her paragrafın okunmadığı; ancak gerekli olan önemli yer <strong>ve</strong><br />
düşüncelerin okunduğu yönteme seçmeli okuma denir. Bir yazı ya da yapıtı tanımak <strong>ve</strong> içeriği ile ilgili genel bilgi<br />
edinmek için başvurulan bir biçimdir. Bu okuma biçimiyle, ayırt edici <strong>ve</strong> seçici bir biçimde ana başlık, alt başlık,<br />
paragrafların ilk <strong>ve</strong> son cümleleri, (italik, siyah, altı çizili, büyük harf gibi) değişik yazı biçimleriyle yazılmış yerler,<br />
yazınsal yapıtlardan rastgele seçilmiş bir-iki sayfa; bilimsel yapıtlarda öncelikle önsöz, içindekiler <strong>ve</strong> kaynakça<br />
bölümleri okunur.<br />
Bu okuma biçimi;<br />
• Aranan bilgiyi kolay <strong>ve</strong> kısa sürede bulmayı,<br />
• Az zamanda çok bilgiye ulaşmayı,<br />
• Önemli düşünce <strong>ve</strong> görüşler arasında kıyaslama yapmayı,<br />
• İlgi alanı dışındakileri atarak kolay anlamayı, sağlayan bir biçimdir.<br />
5. Etkili Okuma<br />
Az zamanda daha çok <strong>ve</strong> kalıcı bilgi edinmeyi, özümlemeyi, edinilen bilgileri saklayıp yeri geldiğinde çağrıştırma<br />
ile anımsayıp kullanmayı sağlayan okumaya etkili okuma denir.<br />
Etkili okuma dolayısıyla etkili öğrenmeyi sağlar. Her türlü öğretim kitapları, meslek alanlarının kitapları bu yolla<br />
okunur.<br />
6. Yazınsal Metni Okuma (Uzokuma - İnşat)<br />
Yazınsal bir yapıtı (şiir, söylev, roman, öykü, vb.) yapıttaki düşünce <strong>ve</strong> duygu özelliklerini yansıtacak biçimde<br />
yüksek sesle, konuya uygun bir tonla, el, kol, yüz <strong>ve</strong> gövde hareketleriyle okumaya yazınsal metni okuma<br />
(uzokuma-inşat) denir. Yazınsal metinleri okuma, kişide güzel duygular geliştirir, çevresine <strong>ve</strong> olaylara sevgiyle<br />
bakmasını sağlar.<br />
Okuma Becerisinin Geliştirilmesi<br />
Okumayı tanımlarken yazılı bir iletişimi anlamak, kavramak, yorumlamak, düşünce yürütmek <strong>ve</strong> yargıya<br />
varmaktır, demiştik. Gerçekten okumada asıl amaç okunan yazıyı anlamak <strong>ve</strong> kavramaktır. Bu nedenle<br />
öğrencilerde öncelikle anlama yetisinin geliştirilmesi gerekir.<br />
• Öğrencilerin, ders dışı bilim, sanat <strong>ve</strong> yazın etkinliklerine gitmelerini sağlayarak bilgi, görüş, anlayış <strong>ve</strong><br />
beğenilerini zenginleştirmek,<br />
• Öğrencilere, okudukları yazı <strong>ve</strong> yapıtla ilgili, konu, ana düşünce, neden-sonuç ilişkileri, anlamları bilinmeyen<br />
sözcüklerin anlamını cümlenin yapısından çıkarabilme, sözcük türetme yoluyla sözvarlığını zenginleştirme, dil <strong>ve</strong><br />
anlatım özelliklerini belirleyebilme, çalışmaları <strong>ve</strong> değerlendirme yaptırmak,<br />
• Okuma öncesi, okuma sırası <strong>ve</strong> okuma sonrasında sorulacak sorularla, okunan yazı <strong>ve</strong> yapıtın daha iyi<br />
anlaşılmasını sağlamak,<br />
• Okuma öncesi sorularla öğrenciyi okumaya hazırlamak,<br />
• Okuma sırasındaki sorularla (cümle özellikle paragraf sonlarında) okunan yazının daha iyi anlaşılmasını<br />
sağlamak,<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
• Okuma sonrası sorularla yazının yorum, eleştiri <strong>ve</strong> değerlendirmesini yaptırmak, anlama yetisini geliştiren<br />
çalışmalardır.<br />
HOCANIN NOTU:<br />
Okuma becerisini geliştiren diğer çalışmaları da şöyle sıralayabiliriz:<br />
• Öğrencilerin okumaya karşı aşırı istek duymalarını sağlamak,<br />
• Sürekli uygulama yaptırmak,<br />
• Öğrencilerin ilgi <strong>ve</strong> dikkatle dinlemesi için okunacak metinleri güncel konu <strong>ve</strong> sorunlara yönelik olarak seçmek,<br />
• Öğrencilere sınıfta yazılı ya da sözlü olarak düşünce <strong>ve</strong> görüşlerini söyleme olanağı <strong>ve</strong>rmek,<br />
• Okuma ya da konuşma sırasında yapılan yanlışları hemen düzeltmek.<br />
Okumayı Güçleştiren Etmenler<br />
Okumayı güçleştiren etmenler çok çeşitlidir. Fizyolojik <strong>ve</strong> psikolojik etmenler, okul <strong>ve</strong> çevre koşulları bunlara<br />
örnek gösterilebilir.. Bunları maddeler halinde sıralarsak;<br />
• Zeka geriliği,<br />
• Kendine gü<strong>ve</strong>nsizlik,<br />
• Kendini okumaya hazır görmeme,<br />
• Okumaya karşı isteksizlik,<br />
• Çevreden utanma,<br />
• Ev <strong>ve</strong> yakın çevresindeki insanların tutum <strong>ve</strong> davranışları,<br />
• Aile içi sorun <strong>ve</strong> geçimsizlikler,<br />
• Eğitimsel <strong>ve</strong> kültürel yetersizlikler,<br />
• Eğitim - öğretim izlencesinin, anlama <strong>ve</strong> öğrenmeden çok ezbere dayalı olması,<br />
• Sınıf dışı okuma çalışmalarına yeterince zaman ayıramama gibi etmenler, okuma başarısını olumsuz yönde<br />
etkiler.<br />
HOCANIN NOTU:<br />
İletişim sürecinin birbirini tamamlayan yönleri olan okuma, dinleme, konuşma <strong>ve</strong> yazma bireysel <strong>ve</strong> toplumsal<br />
yaşamda eşdeğerdirler. Dinleme öğretimi, kişiye, dinlemeyi, neyi, neden dinlediğini, dinlediğini anlamayı <strong>ve</strong><br />
değerlendirmeyi, dikkatini herhangi bir konu üzerinde toplamayı öğretir.<br />
• Öğrencilere dinleme beceri <strong>ve</strong> alışkanlığı kazandırmak için çeşitli iletişim araçlarından, sosyal, kültürel <strong>ve</strong><br />
eğitsel etkinliklerden öğrenciler yararlandırılmalıdır.<br />
• Dinleme gücü kişiden kişiye değiştiğinden bu gücü artıracak çalışmalar yaptırılmalı; dinleme alışkanlık <strong>ve</strong><br />
becerisi kişinin en belirgin özelliklerinden biri durumuna getirilmelidir.<br />
• Değişik dinleme durumlarının neler olduğu bilinirse <strong>ve</strong> öğretilirse, öğrenci neyi, nasıl dinleyeceğini öğrendiği<br />
gibi, ileriye dönük çağdaş birey olmanın da ilk adımlarını atmış olur.<br />
• Dinlemeyi güçleştiren etmenleri bilen, bunları çözmeye çalışan öğretmen, öğrenciye dinleme alışkanlığını <strong>ve</strong><br />
becerisini kazandırabilir.<br />
• Çağdaş <strong>ve</strong> düzenli bir birey ya da toplum olmak okuma beceri <strong>ve</strong> alışkanlığına bağlıdır.<br />
Bilgi edinmenin değişik yolları olmasına karşın, en iyi bilgi edinme yolu okumaktır. Eskiden olduğu gibi, gelecekte<br />
de en geçerli yol yine okumaktır.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
• Okuma sırasında satır boyunca düz bir çizgi üzerinde gidip gelmeyen gözümüz, birtakım sıçrama <strong>ve</strong><br />
duraklamalar yapar. Bu duraklama <strong>ve</strong> sıçramaların sayısı okuma hızını <strong>ve</strong>rir.<br />
• Okuma öğretiminin amacı, okuma beceri <strong>ve</strong> alışkanlığını kazandırarak düşünme, anlama <strong>ve</strong> değerlendirme<br />
yeteneğini geliştirmiş, karşılaştırma <strong>ve</strong> kıyaslama yapabilen öğrenciler yetiştirmektir.<br />
• Değişik okuma biçimleri vardır. Öğrencilere bu okuma biçimlerinin yöntemleri öğretilmeli <strong>ve</strong> sınıf içi<br />
uygulamaları yapılmalıdır.<br />
• Okumanın başta gelen amacı, okunan yazıyı anlamak olduğuna göre, öğrencilerde öncelikle anlama yetisinin<br />
geliştirilmesi gerekir.<br />
• Okumayı güçleştiren etmenler, fizyolojik, psikolojik etmenler, okul <strong>ve</strong> çevre koşulları olarak çok çeşitlidir. Bu<br />
etmenleri yok etmek için genelden çok özel önlemler gerekir.<br />
Konuşma - Öğretimi <strong>ve</strong> Amaçları<br />
Konuşma, duygu, düşünce, bilgi ile görülen <strong>ve</strong> yaşananların sözle aktarılması, anlatılması etkinliğidir.<br />
Konuşmanın insan yaşamındaki önemi nedir?<br />
İnsanlar birbirleriyle iletişim kurabilmek için önceleri el, kol vb. hareketlerle, değişik seslenme biçimlerini<br />
kullanmışlardır.<br />
Daha sonra, doğa seslerini yansıtma ; beğeni, sevinç, sıkıntı, öfke gibi değişik duyguları belirtme için çıkardıkları<br />
sesler konuşmanın temelini oluşturmuştur. Bu nedenle konuşma insan yaşamı kadar eskidir, aynı zamanda<br />
günlük yaşamın, iş, uğraş <strong>ve</strong> meslek yaşamının ayrılmaz bir parçasıdır.<br />
Konuşma öğretiminin amaçları şöyle sıralanabilir:<br />
• Öğrencilere düşündüklerini, duyduklarını, gördüklerini, yaşadıklarını, öğrendiklerini, bildiklerini, açık, anlaşılır,<br />
doğru <strong>ve</strong> etkili bir biçimde sözle anlatma beceri <strong>ve</strong> alışkanlığı kazandırmak,<br />
• Konu, amaç <strong>ve</strong> bulunulan ortama göre konuşma <strong>ve</strong> konuşma türünü düzenleyebilmek, neyi, nerede, ne<br />
biçimde <strong>ve</strong> ne kadar söyleyeceğini öğretmek,<br />
• Düzgün, doğru, güzel, etkili konuşmanın özellik <strong>ve</strong> niteliklerini tanıtmak <strong>ve</strong> öğrencilere bunları kazandırmak,<br />
• Konuşurken konuyu dağıtmamak, söyleyeceklerini sıraya koyabilmek,<br />
• Konuşmayla birlikte çabuk düşünebilme yeteneğini edindirmek,<br />
• Topluluk önünde konuşabilme becerisini kazandırmak,<br />
• Topluluk içinde <strong>ve</strong> önünde konuşma <strong>ve</strong> tartışma yöntemlerini <strong>ve</strong> öğrendiklerini uygulatarak konuşabilmelerini<br />
öğretmek,<br />
• Konuşurken inandırıcı <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>n <strong>ve</strong>rici olma özelliklerini anlatmak,<br />
• Sözcükleri açık, anlaşılır söyleyebilme, vurgu <strong>ve</strong> tonlamayı yerinde <strong>ve</strong> doğru yapabilme yeteneğini<br />
kazandırmak,<br />
• Belli bir kültür diliyle konuşma alışkanlığı edindirmektir.<br />
Düzgün, Doğru <strong>ve</strong> Etkili Konuşmanın İlkeleri<br />
Öncelikle şunu belirlemek gerekir ki, düzgün, doğru <strong>ve</strong> etkili konuşma salt yetenek işi değildir. Yetenekten daha<br />
çok beceri işidir <strong>ve</strong> istenirse bu beceri de kazanılabilir.<br />
Herhangi bir fiziksel ya da biyolojik sorunu olmayan herkes istekli olur, çalışır <strong>ve</strong> ilgi duyarsa düzgün, doğru <strong>ve</strong><br />
etkili konuşabilir.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
İyi bir konuşmanın ilkelerini şöyle sıralayabiliriz:<br />
• Her konuşmanın belli bir amacı olmalı,<br />
• Konuşmada içtenlik, doğruluk, doğallık <strong>ve</strong> canlılık olmalı,<br />
• Dili açık, anlaşılır olmalı <strong>ve</strong> doğru biçimde kullanılmalı,<br />
• Konuşmacı ses tonunu ayarlayabilmeli, kullandığı sözcüklerin anlam farklılığı <strong>ve</strong> duygu yüklerini sesiyle<br />
<strong>ve</strong>rebilmeli,<br />
• Konuşurken sözcüklerin arasında gereksiz sesler çıkarmamalı, sözcük <strong>ve</strong> sözcük öbeklerinden sonra <strong>ve</strong>rilen<br />
durak seslerini iyi ayarlamalı,<br />
• Her şeyden önce kendi konuştuklarına kendi inanmalı,<br />
• Zengin bir sözvarlığına sahip olmalı, günlük sözcük sayısı ile konuşmamalı,<br />
• Konuşma beceri <strong>ve</strong> alışkanlığının, dinleme, okuma <strong>ve</strong> konuşmakla kazanılacağını bilerek bu alışkanlıkları<br />
edinmeye çalışmalı.<br />
Konuşma Beceri <strong>ve</strong> Alışkanlığının Geliştirilmesi<br />
Konuşma beceri <strong>ve</strong> alışkanlığını geliştirmede öğretmenlere önemli görevler düşmektedir.<br />
Bu görev "öğretmen konuşmaktan çok, konuşturmasını bilmelidir (Demirel,<br />
1996.59)" sözleriyle ifade edilebilir. Bu konuda öğretmenlerin aşağıdaki noktaları<br />
Göz önünde bulundurmaları yararlı olacaktır.<br />
• Öğrencilere, derslerin yanı sıra önceden hazırlık yapmadıkları güncel bir olay, sanatsal ya da kültürel bir<br />
etkinlik üzerinde kişisel görüş, gözlem, kanı değerlendirmelerine yönelik konuşmalar yaptırmak,<br />
Öğrencinin söyledikleri içinde yanlış ya da paylaşılamayan bir düşünce ya da görüşü saygı ile dinlemek, karşı<br />
görüş ya da görüş ayrılıklarını aynı saygı sınırları içinde belirtmek, öğrencileri de bu tür tutum <strong>ve</strong> davranışa<br />
alıştırmak,<br />
• Sınıf içinde yaptırılacak konuşma <strong>ve</strong> tartışmaların konularını öğrencilerin bilgi, birikim <strong>ve</strong> düzeylerine göre<br />
seçmek, (Bunun için, daha önce dinleme öğretiminde de belirtildiği gibi, öğretmenin öğrencilerini <strong>ve</strong> sınıf<br />
ortamını iyi <strong>ve</strong> yakından tanıması gerekir.)<br />
• Öğrencilerin hem dikkatle dinlemesini, hem konuşma <strong>ve</strong> tartışmalara katılmasını hem de konu üzerinde<br />
düşünce geliştirmesini sağlamak amacıyla onlara birtakım sorular sormak,<br />
• Yetişimleri, çevreleri, bilgi <strong>ve</strong> birikimleri , alışkanlıkları birbirinden farklı olan öğrencilerin, konuşma biçim <strong>ve</strong><br />
alışkanlıkları da birbirinden farklıdır. Bağırarak konuşma, abartma, heyecanlanma, kimi ses <strong>ve</strong> heceleri yutma,<br />
gereksiz sözcükler kullanma, ya çok ayrıntılı, ya çok kısa ayrıntısız konuşma vb. gibi, yanlışları konuşmaların<br />
sonunda düzeltmek,<br />
• Dinleme öğretiminde de sözü edildiği gibi, öğrencileri ilgi <strong>ve</strong> sabırla dinlemek, konuşmaya katılabilmelerini<br />
sağlayıcı bir tutum içinde olmak,<br />
• Değişik konuşma biçimlerini (günlük konuşma, tanıtma, tanışma,telefon konuşmaları açıklama konuşmaları,<br />
tartışma, söyleşme,dertleşme gibi) <strong>ve</strong> türlerini (münazara, açıkoturum, panel, forum gibi) öğrencilere tanıtmak,<br />
bunlarla ilgili uygulamalar yaptırmak,<br />
• Sınıf içinden başlayarak değişik toplantılarda öğrencilere konuşma <strong>ve</strong> tartışma olanağı sağlayarak onları<br />
topluluk önünde konuşturmak, konuşma beceri <strong>ve</strong> alışkanlığını kazandırmada yararlı olur.<br />
Türkçe öğretiminin en önemli hususlarından birisi de konuşma eğitimidir. Konuşma kavramı ile ilgili olarak<br />
yapılan tarifler genellikle bir başkası ile anlaşabilmede araç olma özelliği üzerinde kuruludur. Bu tariflere örnek<br />
<strong>ve</strong>recek olursak: “Konuşma, bir kimsenin başka bir kimseye <strong>ve</strong>ya bir dinleyici topluluğu karşısında söylediği<br />
sözlere denir”(1). Bir başka tanıma göre ise “Konuşma, bir insanın başka bir insana ya da topluluğa duygu <strong>ve</strong><br />
düşüncelerini sözle anlatmasıdır”(2). Diğer bir tanımda ise konuşma “duygu <strong>ve</strong> düşüncelerimizi, görüp<br />
yaşadıklarımızı karşımızdakilere sözle iletme işidir”(3).<br />
Tariflerden de anlaşıldığı gibi konuşma gündelik hayatın en önemli ihtiyaçlarından birisidir. Toplumdaki rolü <strong>ve</strong><br />
statüsü ne olursa olsun herkes iş <strong>ve</strong> uğraşısının gerektirdiği konuşmaları yaparak amacına ulaşmaya çalışır.<br />
Konuşmanın unsurları şunlardır:<br />
“1)Ses<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
2)Telâffuz<br />
3)Konuşma dinamiği (duygu, düşünce, istek)<br />
4)Kelime hazinesi<br />
5)Üslûp”(4)<br />
Bu unsurları kısaca inceleyecek olursak:<br />
1. Ses: “Hava titreşimlerinin kulakta duyulanı olan” ses diyafram, kaburga <strong>ve</strong> göğüs kafesi, ciğerler, nefes<br />
borusu, gırtlak, dil, dişler gibi organların katkısıyla kendiliğinden oluşan karmaşık işlemler sonucunda meydana<br />
gelir. Her sesin çıkışında bu organların gerilme, duraklama <strong>ve</strong> çözülme faaliyeti oluşur. Yapılan araştırmalar ses<br />
ile kişilik arasında bir ilişkinin bulunduğunu göstermektedir. Nitekim kendimiz görünmesek de sesimiz bizim kim<br />
olduğumuzu açıkça ortaya koymaktadır.Kaliteli bir seste şu unsurların bulunması gerekmektedir:<br />
“a)İşitilebilirlik b)Akıcılık c)Hoşa giderlik d)Anlamlılık”(5)<br />
2. Telâffuz: Birtakım simgelerin itibarî anlamlar yüklenerek ses hâlinden kelime hâline getirilmesine telâffuz<br />
diyebiliriz.Ses simgelerine yüklenen itibarî anlamların karşımızdakiler tarafından doğru <strong>ve</strong> tam olarak<br />
anlaşılabilmesinin ön şartı doğru telâffuzdur. Konuşma eğitiminde en çok üzerinde durulması gereken<br />
hususlardan birisi de telâffuzdur. Vücudda bulunan fizikî noksanlıklara dayalı telâffuz hatalarının hemen hemen<br />
tamamı iyi bir eğitimle düzeltilebilir. Telâffuz hataları ile dolu bir konuşmanın inandırıcı <strong>ve</strong> etkili olması mümkün<br />
değildir.<br />
3.Konuşma dinamiği (duygu, düşünce, istek): Dilin en büyük fonksiyonu “insanlar arasında anlaşma vasıtası”<br />
olmasıdır.İnsanların duygu, düşünce <strong>ve</strong> isteklerini kullanmada dil önemli bir araçtır.İşte bu unsurlar konuşmanın<br />
da dinamiğini oluştururlar.<br />
4. Kelime hazinesi: İnsanlar içinde bulundukları topluluğun maddî <strong>ve</strong> manevî değerlerini benimseyerek o<br />
topluluğa mensup olduklarını düşünürler.İnsanlara aidiyet duygusunu <strong>ve</strong>ren ise o insanların kelime<br />
ser<strong>ve</strong>tlerinde bulunan kelimelerin taşıdıkları anlamlardır. Bu kelimeler aynı zamanda insanların geçmişleri ile<br />
gelecekleri arasında bir köprüdür.<br />
5. Üslûp: Duygu <strong>ve</strong> düşüncelerin ifade şekli diye kısaca tanımlayabileceğimiz üslûp da konuşma eğitimi sırasında<br />
kontrol edilmesi gereken bir unsurdur. Konuşmanın amacı muhatabımıza derdimizi anlatmak ya da bir maksada<br />
erişmek olduğuna göre istediğimiz sonucu alabilmek için nasıl bir üslûp kullanmamız gerekeceğine de karar<br />
<strong>ve</strong>rebilecek durumda olmalıyız.<br />
Konuşma eğitimi esnasında şu hususlara dikkat edilmesi gerekir:<br />
1. Konuşma da diğer dil sanatları gibi eğitim yoluyla geliştirilebilir. Eğer eğitim ciddî <strong>ve</strong> sağlıklı değilse ileri<br />
yaşlarda konuşma yeteneğinin gelişmesi de güçleşmektedir.Yine konuşma eğitimi sadece bir öğretim şeklinde<br />
değil, yeri geldikçe oyun, uygulama <strong>ve</strong> eğitim şeklinde <strong>ve</strong>rilmelidir. Konuşma eğitiminde çok yaygın olan(K-Ö-K)<br />
formülü (Konu-Önemi-Konuşmacı) yeri geldiğinde çekinilmeden kullanılmalıdır (6).<br />
2. Konuşma eğitiminin asıl amacı kişinin duygu <strong>ve</strong> düşüncelerini rahatlıkla ifade edebilmesini sağlamıştır.<br />
Dolayısıyla konuşma ile sosyalleşme arasındaki doğrudan ilgi göz ardı edilmemelidir.<br />
3. Modern toplum yaşantısının gerektirdiği bütün konuşma tür <strong>ve</strong> şekilleri insanlara kazandırılmalıdır.<br />
4.Çocuk 4 yaşından itibaren aldığı konuşma eğitimi sonunda karşılaştığı değişik kitleler karşısında nasıl<br />
konuşacağı konusunda eğitilmelidir.Yani konuşma eğitimi tek <strong>ve</strong> standart değildir. Sosyal sınıflara <strong>ve</strong> yaş<br />
gruplarına göre değişir. Bu hususlara dikkat edilmeden <strong>ve</strong>rilecek genel bir eğitim formasyonu fertlerin normal<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
konuşma alışkanlığı kazanmalarını sağlamanın dışında başka birşey kazandırmayacaktır.Tekamül etmiş, gelişmiş<br />
bir dil zevkinin <strong>ve</strong> konuşma alışkanlığının kazanılmasında ferdî yeteneklerin <strong>ve</strong> sahip olunan kültürel yapının göz<br />
önünde bulundurulmasının büyük önemi vardır.<br />
5. Konuşma eğitiminde ulaşılacak nihaî hedef kişinin 15 yaşında ülkesinin parlementosundaki konuşma<br />
tekniklerini takip edecek, onları yorumlayabilecek <strong>ve</strong> duygularını bu düzeyde anlatabilecek hâle getirilmesidir.<br />
Kendi parlementosunda konuşulanları anlayıp, yorumlayabilen <strong>ve</strong> gerektiği zaman fikir yürütebilen bireyler<br />
konuşma eğitiminde istenilen seviyeye ulaşmış demektir.<br />
6. Konuşma eğitiminde yıkıcı değil yapıcı olunması gerektiği mutlaka öğretilmelidir. İlgi çekebilmek için bayağı<br />
<strong>ve</strong> sıradan şeyleri anlatmak gibi bir kolaycılığın içine kesinlikle girilmemelidir.<br />
7. Konuşma eğitimi sırasında konuşmaya mutlaka çok iyi hazırlanmanın gerektiği öğretilmelidir. Konuşmanın<br />
temel unsurları ile yan unsurları belirlenmeden, nerede ne kadar bahsedileceği tespit olunmadan yapılacak<br />
konuşmanın başarısız olacağı anlatılmalıdır. Bu eğitim sırasında konuşmacıya, hitab edilecek topluluğun eğitim<br />
seviyesini, özel ilgilerini vs. dikkate almalarının gerekliliği de öğretilmelidir.<br />
Günümüzde radyo <strong>ve</strong> TV kanallarının çoğalması, özel sektörde pek çok iş<strong>ve</strong>renin güzel <strong>ve</strong> doğru konuşan<br />
personel çalıştırmak istemesi gibi sebeplerle güzel konuşma eğitimi <strong>ve</strong>ren kurslar düzenlenmeye başlandı.<br />
Devlet okullarında <strong>ve</strong>rilemeyen bu eğitim tiyatro sanatçıları <strong>ve</strong> tecrübeli spikerler tarafından <strong>ve</strong>rilmektedir. Belli<br />
bir programı olmayan bu kurslarda düzenleyicilerin takdirine <strong>ve</strong> tercihine göre kurs programları<br />
uygulanmaktadır.<br />
Gençlerin toplum içinde sağlam bir yer edinebilmeleri <strong>ve</strong> mesleklerinde başarılı olmaları için konuşma<br />
eğitiminin istenilen seviyede <strong>ve</strong> amacına uygun olarak yapılması sağlanmalıdır. Orta dereceli okullarımızda<br />
okutulan Türkçe <strong>ve</strong> edebiyat derslerinin müfredat programlarında konuşma eğitimi ile ilgili herhangi bir bilgi<br />
yoktur. Kaldı ki böyle bir şey olsa bile bu dersi <strong>ve</strong>rebilecek yetişmiş öğretmen bulmak da mümkün değildir. Orta<br />
dereceli okullar için öğretmen yetiştiren okulların hiç birisinde de bu eğitim <strong>ve</strong>rilmemektedir.<br />
Doğru düşünen <strong>ve</strong> düşündüklerini iyi ifade edebilen gençleri yetiştirmek mecburiyetindeyiz. Bugün yaşadığımız<br />
fikir <strong>ve</strong> düşünce karmaşasının temelinde de bu vardır. Bir ihtiyaç olarak ortaya çıkan konuşma eğitimi dersi<br />
müstakil <strong>ve</strong> zorunlu bir ders olarak programa konulmalıdır. Bu imkân bulunamayacaksa Türkçe <strong>ve</strong> Türk Dili<br />
Edebiyatı dersi içinde kompozisyon dersiyle dönüşümlü olarak yapılmasına çalışılmalıdır.<br />
Metinsellik Ölçütleri<br />
Bağdaşıklık: Bir yazının metin olmasını sağlayan tümceler arasındaki ilişkiyi metin içi bir dille sağlayan<br />
özelliklerin tümüne <strong>ve</strong>rilen addır (Günay, 2007: 71-74).<br />
Tutarlılık: Bir metindeki cümleler arasındaki bağlantıların kurularak anlamsal <strong>ve</strong> mantıksal olarak<br />
düşüncelerde bir boşluk oluşturmadan metni bir bütün olarak ele alınmasıdır.<br />
Amaçlılık: Bir yazarın kafasındaki düşünceyi yazı vasıtasıyla okuruna iletebilmesidir (Çoşkun, 2005: 45). Yani<br />
yazarın metni oluşturmak için seçtiği her cümle ifade etmek istediği fikre hizmet etmelidir. Okuyucunun<br />
kafasında o mesajla ilgili bilinçli bir yapı oluşturmalıdır.<br />
Bilgisellik: Metnin okuyucuya en az bir yönden yeni bir bilgi <strong>ve</strong>rmesidir. Bilgi <strong>ve</strong>rme süreci bilinenden yola<br />
çıkılarak onun üzerine inşâa edilen <strong>ve</strong>ya eldeki bilgiye çeşitli yönlerden bağ kurularak gerçekleşebilir.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
‘‘Bilgisellik yönden ögeler içeren bir metin eski <strong>ve</strong> yeni bilgiler arasındaki dengeyi kurarak okuyucunun<br />
ilgisini metinde tutmayı başarabilir.’’ (Coşkun, 2005: 46).<br />
Durumsallık: Yazılan metnin amacına göre hitap ettiği kitlenin durumuna göre <strong>ve</strong> konusuna göre uyum<br />
içerisinde olmasıdır (Coşkun, 2007: 239).<br />
Kabuledilebilirlik: Metnin yazılış amacı ile metinde işlediği durumun uygunluk içerisinde olması <strong>ve</strong><br />
okuyucunun hayal dünyasında yeni ufuklar açarak onu esere bağlamasıdır (Çeçen, 2011: 137)<br />
Metinlerarasılık: Hiçbir metin tek başına bir anlam ifade edemez. Her metin kendisinden önce yazılmış olan<br />
metinlerden biçim <strong>ve</strong> içerik olarak değişik oranlarda etkilenerek bir durumu ifade etmeye çalışır. Bunu<br />
yaparken önceki metinlerden etki gücünden yararlanarak ele alınan bilgilerin üzerine yeni bilgiler kurmaya<br />
çalışır (Günay, 2007: 211). Metinlerarasılık okuyucun önceki bilgileriyle yeni bilgilerini bağdaştırma imkânı<br />
<strong>ve</strong>rdiği ölçüde başarılı olur.<br />
Yazma Öğretimi <strong>ve</strong> Amaçları<br />
Yazma, duygu, düşünce, bilgi ile görülen <strong>ve</strong> yaşananların yazıyla aktarılması, anlatılması etkinliğidir. Dilin dört<br />
temel beceri <strong>ve</strong> işlevinden biri olan yazma da konuşma gibi bir anlatım yoludur. Dilin dinleme-okuma-konuşma<br />
<strong>ve</strong> yazma diye adlandırılan bu dört temel becerisi aslında birbirine bağlıdır. Yazma öğretimi bu nedenle çok<br />
yönlü bir etkinliktir. Öğrencinin yazma becerisi, eğitim <strong>ve</strong> öğretimle geliştirilebilen düşünme <strong>ve</strong> konuşma<br />
yetilerine bağlıdır.<br />
Yazma öğretiminin amaçlarını şöyle sıralayabiliriz:<br />
• Öğrencilere, düşündüklerini, duyduklarını, öğrendiklerini, bildiklerini açık, anlaşılır, doğru <strong>ve</strong> etkili biçimde<br />
yazılı olarak anlatma beceri <strong>ve</strong> alışkanlığı kazandırmak,<br />
• Öğrencilere, düzgün, doğru, güzel, açık <strong>ve</strong> anlaşılır yazmanın özellik <strong>ve</strong> niteliklerini tanıtmak <strong>ve</strong> bunları<br />
kazandırmak,<br />
• Yazı <strong>ve</strong> söze dönüştürülemeyen düşünce, bilgi <strong>ve</strong> birikimin, yararı olmayacağını öğretmek,<br />
• Dilin iletimsel işlevinin yazı ya da sözle anlatmak <strong>ve</strong> aktarmak olduğunu öğretmek,<br />
• Öğrencilerin, düşünce, duygu, bilgi <strong>ve</strong> birikimlerini belirli amaç <strong>ve</strong> kendi değer ölçüleriyle bağdaştırarak yazılı<br />
olarak anlatmalarını sağlamak,<br />
• Öğrencilerin, ilgilerini çekecek konularda, yazmalarını isteyerek düşünce üretme <strong>ve</strong> yazma güçlerini<br />
geliştirmek,<br />
• Öğrencilerin kendi yazılarını, kağıt düzeni, konu, içerik, düzenleme, dil, anlatım, yazım <strong>ve</strong> noktalama<br />
açılarından incelemelerini, gerekli düzeltmeleri yapmalarını isteyerek onlara hem özeleştiri yapma, hem de bir<br />
konuya değişik açılardan bakma alışkanlığını kazandırmaktır.<br />
Yazma Beceri <strong>ve</strong> Alışkanlığının Geliştirilmesi<br />
Yazma beceri <strong>ve</strong> alışkanlığının geliştirilmesinde aşağıdaki noktaların göz önünde bulundurulması yararlı olur.<br />
• Yazma beceri <strong>ve</strong> alışkanlığı ancak yazmakla öğrenilip gelişeceğinden öğrencilere her fırsatta yazı yazdırmak,<br />
• Öğrencilere önceden hazırlık yaptıkları ya da yapmadıkları bir konuya yönelik yazı yazdırmak,<br />
• Yazı yazdırılacak konuları, genel, belirsiz, beylik konulardan değil, kişisel saptamalara, tartışma <strong>ve</strong> eleştirilere<br />
götürecek konulardan ya da ilgilerini çekecek güncel, sanatsal, kültürel konulardan seçmek,<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
• Yazılardaki yazım yanlışlarını düzeltmek, bunları düzeltmeyi sınıf içinde konuşarak, anlatarak, doğrularını<br />
göstererek düzeltmek,<br />
• Konu <strong>ve</strong> konu sınırlamasının ne olduğunu öğrencilere somut bir biçimde örneklerle anlatmak,<br />
• Konuyu hangi açıdan ele alıp, hangi açıdan işleyeceğini öğrenciye buldurmak, konuyla ilgili amacı ayırt etme<br />
yetisini kazandırmak,<br />
• Konuyla ilgili söylenecekleri saptamak <strong>ve</strong> sıraya koymayı öğretmek,<br />
• Sözcüğün, kavram birimi; cümlenin, yargı birimi; paragrafın da düşünce birimi olduğunu, paragrafla yazının<br />
bütünü arasında bir benzerlik bulunduğunu, örnekler üzerinden öğretmek.<br />
HOCANIN NOTU:<br />
Düşünceyi geliştirici, somutlayıcı <strong>ve</strong> yoğunlaştırıcı öğe <strong>ve</strong> yollar vardır. Bunlar,<br />
• Tanımlama,<br />
• Örnekleme,<br />
• Karşılaştırma,<br />
• Tanık gösterme,<br />
• Alıntı yapma olarak sıralanabilir.<br />
Düşünceyi geliştirici bu öğeleri örnekler üzerinde sınıfça konuşarak <strong>ve</strong> tartışarak öğretmek; yazma beceri <strong>ve</strong><br />
alışkanlığının geliştirilmesinde oldukça yararlı olur.<br />
Anlatım Kuralları<br />
Gerek konuşmada gerekse yazmada iyi bir anlatımın sağlanması için gereken Anlatım<br />
Kuralları da bulunmaktadır. Bu kurallar şöyle sıralanabilir:<br />
• Konuyu belirleme, anlama <strong>ve</strong> konu sınırlamasını yapabilmek.<br />
• Konu ile başlık arasındaki bağlantıyı kurabilmek.<br />
• Bu bağlantıyı kuran kavramlar arasındaki anlam ilişkisini anlayabilmek.<br />
• Amacı belirleyebilmek.<br />
• Dil-düşünce bağlantısını kurabilmek.<br />
• Düşünceleri önem <strong>ve</strong> ilgisine göre ayırabilmek <strong>ve</strong> sıralayabilmek.<br />
• Ana düşünceyi <strong>ve</strong> yardımcı düşünceleri saptayabilmek.<br />
• Anlatımda düşünceyi geliştirici, somutlayıcı <strong>ve</strong> yoğunlaştırıcı öge <strong>ve</strong> yollarını (tanımlama, örnekleme,<br />
karşılaştırma,tanık gösterme, alıntı yapma) kullanabilmek.<br />
• İşlenen konuyu sapmalardan koruyabilmek (Konu dışına çıkmamak).<br />
• Açık <strong>ve</strong> anlaşılır dil kullanabilmek.<br />
• Sözcük seçimine, cümle kuruluşuna, paragraf yapısına önem <strong>ve</strong> özen göstermek.<br />
• Yinelemelerden kaçınmak.<br />
• Dil yanlışlıkları yapmamak.<br />
• Yazım yanlışları yapmamak.<br />
• Yalın, dinleyende, okuyanda ya da izleyende beğeni yaratıp ilgi uyandırmasını <strong>ve</strong> konuya yönelmesini<br />
sağlamak.<br />
• Sözvarlığını zenginleştirmek<br />
HOCANIN NOTU:<br />
Anlatım sözlü yapılıyorsa;<br />
• Sesi ayarlamak,<br />
• Vurgu <strong>ve</strong> tonlamayı doğru yapmak,<br />
• Sözcükleri doğru söylemek,<br />
• El, yüz <strong>ve</strong> vücut hareketlerini abartmadan yerinde kullanmak.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
İster yazılı, ister sözlü olsun iyi bir anlatım için okunanlardan yararlanmanın, bilgilerin, birikimlerin payı çok<br />
büyüktür. Bunlar, konuya değişik yönlerden bakabilmeyi, konularla kendi yaşantıları <strong>ve</strong> değişik düşünceler<br />
arasında ilişki <strong>ve</strong> bağlantı kurabilmeyi sağlar. Bu nedenle öğrencilere yönlendirici sorular sorulmalı ya da<br />
<strong>ve</strong>rilmeli, inceleme, araştırma <strong>ve</strong> kaynak taraması yaptırılmalıdır.<br />
• Konuşma <strong>ve</strong> yazma bir iletişim etkinliğidir. Hem konuşma, hem yazma günlük yaşamın iş, uğraş <strong>ve</strong> meslek<br />
yaşamının ayrılmaz bir parçası <strong>ve</strong> gereğidir.<br />
• Konuşma <strong>ve</strong> yazma öğretiminde temel amaç, öğrencilere, düşündüklerini, duyduklarını, gördüklerini,<br />
yaşadıklarını, öğrendiklerini, bildiklerini, açık anlaşılır, doğru <strong>ve</strong> etkili bir biçimde sözlü ya da yazılı anlatma<br />
beceri <strong>ve</strong> alışkanlığını kazandırmaktır. Bu beceri <strong>ve</strong> alışkanlık değişik yöntemlerle kazandırılabilir.<br />
• Sınıf içinde yapılan konuşmalar, tartışmalar, yazdırılan, yazılan <strong>ve</strong> yazılar üzerindeki tartışma <strong>ve</strong> eleştiriler bu<br />
beceri <strong>ve</strong> alışkanlığın geliştirilmesinde yararlı olur.<br />
Dilbilgisi Öğretiminin Amaçları<br />
• Kişiler, daha küçük yaşlardan başlayarak öğretime gereksinme duymadan dili kullanabilmektedirler. Buna<br />
bilinçaltı dil yapısı diyoruz. Bu bilinçaltı dil yapısını bilinç düzeyine çıkartmak <strong>ve</strong> bunu kullanım boyutuna<br />
getirmek,<br />
• Öğrencilerin, etkili bir iletişim kurabilmeleri için dilin işleyiş biçim <strong>ve</strong> düzenini onlara kavratmak,<br />
• Öğrencilerin, anadillerini sözlü ya da yazılı olarak doğru <strong>ve</strong> etkili bir biçimde kullanmalarını sağlamak, dilbilgisi<br />
öğretiminin temel amaçlarıdır.<br />
Dilbilgisi Öğretiminin Yöntemi<br />
• Dilbilgisi, birtakım kuralların ezberletildiği bir ders değil, dil öğretiminin diğer bütün çalışmaları gibi<br />
öğrencilerin anadillerini sözlü ya da yazılı olarak, doğru <strong>ve</strong> etkili bir biçimde kullanmaları için bir araçtır.<br />
• Dilbilgisi öğretimi, okuma, yazma <strong>ve</strong> konuşma çalışmalarıyla koşut götürülmelidir. Dilbilgisi konuları işlenirken<br />
doğal, canlı örnekler üzerinde durulmalıdır. Bu örnekler, cümleler içinde <strong>ve</strong>rilmeli ancak cümleler kuru <strong>ve</strong><br />
basmakalıp olmamalıdır. Örneklerin <strong>ve</strong>rildiği cümleler günlük <strong>ve</strong> doğal konuşmalardan, çeşitli okuma<br />
parçalarından, öğrencinin daha çok ilgisini çekmesi bakımından öğrenci ödevlerinden seçilebilir. Bu tür öğretim<br />
uygulama <strong>ve</strong> çözümlemelere yer <strong>ve</strong>rdiğinden öğrencinin ilgisini çekme <strong>ve</strong> öğrenciyi geliştirme açısından yararlı<br />
olur.<br />
• Dilbilgisi öğretiminde yalnızca ad, sıfat, adıl, özne, nesne vb. leri tanım olarak <strong>ve</strong>rilmemeli, bunların<br />
kullanımları, kullanım farklılıkları belirtilmelidir.<br />
Örneğin güzel, sözcüğünü sıfat diye ezberleyen bir öğrenci, "güzeller güzeli geliyor" kullanımını çözemez. Bir<br />
başka örnek; öğrenci, "yararlı bir yöntem" ya da<br />
"bir yararlı yöntem" kullanımlarındaki ayırımı bilebilmelidir.<br />
• Dilbilgisi öğretiminde asıl yöntem, dilin kullanım boyutu olmalıdır. Öğrencinin karşılaştığı sorular, kural dışı<br />
durumlar, aykırılıklar, bilmediği ya da ikileme düştüğü konular öncelikle ele alınacak konular olmalıdır.<br />
• Anadili öğretiminin temel amacı, anadilin sözlü ya da yazılı olarak doğru <strong>ve</strong> etkili kullanım olduğuna göre,<br />
dilbilgisi öğretimi de bu işlevi yerine getirecek alanlardan biridir. Bu nedenle dilbilgisi dersi, anadili ders <strong>ve</strong><br />
etkinliklerinin hepsine bağlı olarak işlenmelidir. Ders işlenirken, sorun bulma, yanlışları düzeltme, alıştırma <strong>ve</strong><br />
uygulama yapılması <strong>ve</strong> yaptırılması yararlı olur.<br />
• Dilbilgisi öğretiminde sözcük <strong>ve</strong> cümle çözümlemelerinin önemli bir yeri vardır. Çözümleme için, daha çok dilin<br />
doğal kullanımını gösteren örnekler seçilmelidir. Çözümleme, sözcük ya da cümlenin yapı, kuruluş <strong>ve</strong> görev<br />
açısından incelenmesidir. Özellikle cümle çözümlemelerinde cümlenin yapısı, kuruluşu, belirtildikten sonra,<br />
varsa, cümle kuruluşundaki bozukluklar, eksiklikler <strong>ve</strong> yanlışlıklar ortaya çıkar. Bunlar anlam eksikliğini ya da<br />
belirsizliğini de ortaya çıkarır. Cümle çözümlemesinden sonra sözcük çözümlemesi yapılmalı, sözcüğün türü,<br />
aldığı ekler, nedenleriyle belirtilmeli, cümledeki görevi açıklanmalıdır. Bu tür çözümlemeler, öğrencinin kendi<br />
anlatımını geliştirmesine yardım eder.<br />
• Sözcük çözümünde öğrencinin bildiği ya da anlayabildiği sözcüklerin çözümü yaptırılmalı, bilmediği ya da yeni<br />
sözcüklerin çözümleri, örnekler üzerinde yapılmalı, yabancı sözcüklerin, yabancı olduğu vurgulanıp dilimizde<br />
kullanılış biçimi ile türleri, varsa aldığı çekim ekleri belirtilmelidir.<br />
• Dilbilgisi öğretiminde öğrencilere, sözlük, sözlük türleri <strong>ve</strong> yazım kılavuzu<br />
gibi kaynakları kullanma alışkanlığı kazandırılmalı, bu tür, değişik kaynaklardan karşılaştırmalı olarak yapılan<br />
araştırma <strong>ve</strong> incelemenin yararları anlatılmalıdır.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
• Dilbilgisi sınavları ayrı olarak yapılacağı gibi anadiliyle ilgili genel sınavlar içinde de yapılabilir. Dilbilgisi<br />
sınavlarının soruları salt kurallarla ilgili olmamalıdır.<br />
Bir yazıdan alınan parça, <strong>ve</strong>rilen bir paragraf üzerinde ya da öğrencinin kendi yazdığı bir yazının bir bölümü<br />
üzerinde sözcük <strong>ve</strong> cümle çözümlemesi, sözcüklerin birbirlerine göre görevleri, ilgileri <strong>ve</strong> cümle içinde taşıdıkları<br />
anlam <strong>ve</strong> anlam farklılıkları sorulabilir. Ayrıca, yazım yanlışları olan, noktalama<br />
imleri bulunmayan yazı ya da yazı parçaları <strong>ve</strong>rilerek bunların düzeltilmesi ya da uygun noktalama imlerinin<br />
uygun yerlere konulması istenebilir.<br />
Yazım <strong>ve</strong> <strong>Eğitimi</strong><br />
• Yazım, bir dilin kendi kurallarıyla yazıya geçirilmesidir. Bir sözcüğün yazımı, büyük harf, küçük harf<br />
kullanımı, bitişik <strong>ve</strong> ayrı yazılma, seslere konulacak imler vb. kurallara uyulmakla doğru yazım sağlanır.<br />
• Yazım yalnız bir biçim sorunu değildir. Doğru yazım doğru okumayı, doğru vurgulamayı, doğru<br />
anlamayı sağlar.<br />
• Yanlış yazım ise gözü aldatır, okumayı <strong>ve</strong> anlamayı zorlaştırır.<br />
• Bir sözcük, doğru söylenip, doğru okunup, doğru yazılıp, anlamı da doğru bilinince kazanılmış sayılır.<br />
• Yazımın anadili eğitiminde önemli bir yeri vardır.<br />
• Yazım yanlışı da anlatım yanlışı gibi bireysel farklılık göstergesi olabilir.<br />
• Türk dilinin yazımı sesçil ( fonetik ) yazımdır. Her ses bir harfle gösterilir.<br />
• Yazım eğitimi, sözcüklerin doğru yazılışını öğretmeyi, dolayısıyla doğru okumaya <strong>ve</strong> doğru söylemeye<br />
alıştırmayı, karşılaşılan yeni bir sözcüğü tanımayı, yazım kurallarını öğretmeyi, doğru yazma istek <strong>ve</strong><br />
alışkanlığını kazandırmayı amaçlar.<br />
• Yazım eğitiminde Türk dilinin belli başlı kuralları <strong>ve</strong> özellikleri <strong>ve</strong>rilmeli ; öncelikle yazım kılavuzu<br />
tanıtılarak hem buradaki kurallar işlenmeli, hem de öğrenci bu kılavuzu kullanmaya alıştırılmalıdır.<br />
Örneğin;<br />
• Özel adların yazımı,<br />
• Yabancı adların yazımı,<br />
• Gün <strong>ve</strong> ay adlarının yazımı,<br />
• Tarihlerin yazımı,<br />
• Ünlü uyumları,<br />
• Yapım <strong>ve</strong> çekim eklerinin eklendiği sözcüğün kök <strong>ve</strong> gövde ünlülerine uyması,<br />
• Ünsüzlerin birbirine etkisi,<br />
• Ünsüzlerin ünlülere etkisi,<br />
• Birleşik sözcükler <strong>ve</strong> yazımı,<br />
• Düzeltme imi,<br />
• Kesme imi,<br />
• Kısaltmalar,<br />
• Noktalama imleri vb. konular işlenmelidir.<br />
Bunlar örnek olarak <strong>ve</strong>rildiğinden öğretmen burada bulunmayan konuları da ele alıp işlemelidir.<br />
Doğru yazım alışkanlığı, bilgiyle birlikte çalışma <strong>ve</strong> alıştırma ile oluşur. Ağabey yerine abi, değil yerine diyil, diyl,<br />
diil, geleceğim yerine gelcem, gelecim gibi kullanımlara rastlanabilir. Bunlar alıştırma çalışmalarıyla<br />
düzeltilebilir. Yazılarda <strong>ve</strong> okuma parçalarında rastlanılan değişik yazım örnekleri, yazım <strong>ve</strong> sorunları konusunda<br />
tartışmalar yapmak (Hangi sözcüklerdeki hangi sesin üzerine<br />
(^) düzeltme imi koyarız ? Neden?), yazım konusunda kendi güçlüklerini sorup, tartışmak, yazım eğitimine ilgiyi<br />
artırır.<br />
HOCANIN NOTU:<br />
• Dilbilgisi, dilin işleyişini, düzenini <strong>ve</strong> dil kullanımının kurallarını inceleyen dil bilimidir.<br />
• Yeryüzündeki dillerin oluşumlarını, evrimlerini, gelişmelerini, dil olaylarını inceleyen bilim de dilbilimdir.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
• Dilbilgisi öğretiminin temel amacı, dil öğretiminin diğer bütün alan <strong>ve</strong> çalışmalarında olduğu gibi, öğrencilerin,<br />
anadillerini doğru <strong>ve</strong> etkili bir biçimde kullanmalarını öğretmektir.<br />
• Dilbilgisi öğretiminde ezberden uzak, işlevsel <strong>ve</strong> uygulamalı bir yöntem izlenmeli; okuma, yazma <strong>ve</strong> konuşma<br />
öğretimi çalışmalarıyla koşut götürülmelidir.<br />
• Dilbilgisi konularıyla ilgili sınavlar, anadili dersinin genel sınavları içinde yapabileceği gibi, ayrı olarak da<br />
yapılabilir. Ancak dilbilgisi soruları salt kurallarla ilgili olmamalı, uygulamaya da yönelik olmalıdır.<br />
Türkçe Öğretiminde Ortamlar<br />
İlköğretim düzeyinde Türkçe derslerinde kullanılması önerilen araçlar; görsel, işitsel <strong>ve</strong> görsel-işitsel olmak<br />
üzere genelde üç grupta toplanmaktadır. Bu araçları özelliklerine göre şöyle sınıflandırabiliriz.<br />
Görsel araçlar;<br />
• kitaplar <strong>ve</strong> basılı gereçler<br />
• yazı tahtası<br />
• projektörler<br />
• bilgisayar<br />
İşitsel araçlar;<br />
• radyo<br />
• kasetçalar<br />
Görsel-işitsel araçlar;<br />
• Televizyon<br />
• Videolar<br />
Türkçe Öğretiminde Kullanılan Görsel Araçlar<br />
Türkçe öğretiminde kullanılan görsel araçlar sırasıyla aşağıda tanıtılmaya çalışılmıştır.<br />
1. Kitaplar <strong>ve</strong> Basılı Eğitim Materyalleri<br />
İlkokulda çocuklarda okuma beceri <strong>ve</strong> alışkanlığının kazandırılmasında, kitap sevgisinin uyandırılmasında sınıf<br />
kitaplığının katkısı büyüktür. Çocuklara kitap sevgisi, okuma zevk <strong>ve</strong> alışkanlığı, onların ellerine nitelikli kitaplar<br />
<strong>ve</strong>rmekle kazandırılabilir.<br />
İyi bir çocuk kitabında bulunması gereken nitelikler nelerdir?<br />
İyi bir Türkçe kitabında bulunması gereken dört temel unsur vardır. Bunlar şöyle sıralanır;<br />
• İçerik<br />
• Biçim<br />
• Dil<br />
• Öğreticilik<br />
İçerik<br />
Nitelikli çocuk kitapları içerik yönünden öğrencilere;<br />
• Aile, yurt, ulus, insanlık, doğa <strong>ve</strong> yaşama sevgisi kazandırır.<br />
• İncelik, kahramanlık, hakka saygı, haksızlıkla savaşım, başkalarına yardım, mertlik, doğruluk <strong>ve</strong> öz<strong>ve</strong>ri gibi<br />
değerleri aşılar.<br />
• Doğru <strong>ve</strong> yanlış konusunda ölçümler geliştirmelerinde yardımcı olur.<br />
• Yeni ufuklar açar, onların anlayış <strong>ve</strong> düşünce yeteneklerini geliştirir.<br />
• Güzelliğe karşı hayranlık duygularının, şiir sevilerinin <strong>ve</strong> hayal güçlerinin artmasına olanak <strong>ve</strong>rir.<br />
• Cumhuriyetimizi, devrimlerimizi <strong>ve</strong> ulusal başarılarımızı tanıtır, anlatır <strong>ve</strong> benimsetmeye çalışır.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
Biçim<br />
Çocuk kitaplarında içerik kadar, biçimsel özellikler de önemlidir. Bu nedenle, iyi bir çocuk kitabında bulunması<br />
gereken biçimsel özellikler şunlardır:<br />
• Kapak resimleri kitabın konusuyla ilgili, canlı <strong>ve</strong> çekici olmalıdır.<br />
• Kitabın kağıdı olabildiğince sağlam <strong>ve</strong> en az ikinci hamurdan olmalıdır. Mat renkli kağıda öncelik <strong>ve</strong>rilmelidir.<br />
• Kitap, hacim bakımından ne çok küçük, ne de çok büyük olmalıdır.<br />
• Harfler, gözü yormayacak biçimde, çocuğun yaşı göz önünde bulundurularak seçilmelidir.<br />
• Kitap, bol resimli olmalı, bu resimler çocukların hoşlanacağı özellikleri kapsamalıdır.<br />
• Sayfa düzeni rahat <strong>ve</strong> çekici olmalı, satırlar arasındaki boşluklar, kenar boşlukları <strong>ve</strong> paragraflar iyi<br />
ayarlanmalıdır.<br />
• İlköğretim birinci kademede 12 puntodan küçük harflere yer <strong>ve</strong>rilmemelidir.<br />
İkinci devrede ise en küçük harf 10 punto olmalıdır.<br />
• Kitap, bez ya da mukavva ciltli <strong>ve</strong> cilt de sağlam dikişli olmalıdır.<br />
Dil<br />
İyi bir ders kitabı, iyi anlaşılır bir kitap demektir. Kullanılan dil, çocuğun dünyasında derhal anlaşılır bir nitelikte<br />
olmalıdır. Aynı zamanda Türkçe dersinde kullanılan bir kitap, yazım, noktalama <strong>ve</strong> cümle düzeni bakımından<br />
kusursuz olmalıdır.<br />
Öğreticilik<br />
İyi bir ders kitabı, bir konuyu sunar <strong>ve</strong> geliştirirken yeter derecede basit, anlaşılır bir metot uygulamalıdır. Ders<br />
kitabının amacı, öğretmektir. Bir ders kitabını gözden geçirirken ele alacağımız noktalar şunlar olmalıdır:<br />
• Kitapta baskı yanlışlıkları var mıdır?<br />
• Kitaptaki bilgi sınıf seviyesinin neresindedir?<br />
• Kitaptaki bilgiler, önceki derslerde <strong>ve</strong>rilen bilgilerle nasıl bir ilişki üzerine kurulmuştur?<br />
• Kitaptaki öğretim metodu ile öğretmenin öğretim metodu arasında bir ayrılık var mıdır?<br />
• Bizce önemli sayılan hususlara kitapta da aynı önem <strong>ve</strong>rilmiş midir?<br />
• Öğrencinin anlayamayacağı noktalar nelerdir?<br />
• Sorular iyi sorulmuş mudur?<br />
• Özet yeterli midir?<br />
• Çocukları tartışmaya götürebilmek için, kitapta ne gibi hususlar ele alınmalıdır?<br />
• Kitaplardaki bilgileri pekiştirecek kaynaklar nelerdir?<br />
2. Yazı Tahtası<br />
Geleneksel sınıf ortamında her öğretmenin en çok kullandığı araç kara tahtadır. Kara tahta üzerinde renkli<br />
tebeşirle yazılan yazı, çizilen şekil, resim <strong>ve</strong> diyagramlar öğrenmeyi somutlaştırmak<br />
için çok sık kullanılan görsel öğretme yoludur.<br />
Yazı tahtası;<br />
• Yeni sözcükleri tanıtmak,<br />
• Bir göre<strong>ve</strong> ilişkin işlem basamaklarını göstermek,<br />
• Konuları ana noktalarıyla özet olarak <strong>ve</strong>rmek,<br />
• Bilgi gruplarını <strong>ve</strong> bu gruplar arasındaki ilişkileri göstermek,<br />
• Bir sürecin aşamalarını mantıki bir sıra içinde sunmak,<br />
• Ev ödevi <strong>ve</strong> proje çalışmalarını açıklamak,<br />
• Kaynaklar listesini <strong>ve</strong>rmek,<br />
• Araçların çalışma ilkelerini açıklamak,<br />
• Grafik, tablo <strong>ve</strong> şemaları açıklamak,<br />
• Öteki eğitim yardımcılarını desteklemek amacıyla kullanılabilir.<br />
Kullanım Koşulları<br />
Yazı tahtasının kullanımında dikkat edilmesi gereken unsurlar şöyle sıralanabilir:<br />
• Dersten önce yeterli yazı aracı (tebeşir, kalem vb.) <strong>ve</strong> silgi hazır bulundurulmalı.<br />
• Tahtaya yazılan harfler sınıfın her tarafından kolaylıkla okunabilecek büyüklükte olmalı.<br />
• Yazılar düzgün <strong>ve</strong> okunaklı olmalı.<br />
• Tahta üzerinde sadece öğrencinin dikkatini çekmek istenilen konu bulundurulmalı.<br />
• Tahtada yer <strong>ve</strong>rilenlerle ilgili sunu <strong>ve</strong> tartışmalar bittiğinde tahta iyi temizlenmeli.<br />
• Gerektiğinde renkli yazıcılar kullanılmalı.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
• Tahtanın kenar çerçe<strong>ve</strong>leri ile yazılanlar arasında boşluk kalmasına özen göstermeli.<br />
• Genellikle tahtanın üst kısımları kullanılmalı.<br />
• Dışarıdan gelen ışığın tahtada yansıma yaparak öğrencinin görmesini engellememesi için gerekli önlemler<br />
alınmalı.<br />
• Tahta üzerindeki bilgiler sunulurken işaret çubuğu kullanılmalı.<br />
• Çizim yaparken cet<strong>ve</strong>l, pergel gibi gereçlerden yararlanılmalı.<br />
Sınırlılıkları<br />
Yazı tahtasının araç olarak kullanımında bazı sınırlılıklar da vardır. Bunlar şöyle sıralanabilir:<br />
• Öğretmenin tahtaya yazarak anlatması zamanını tahtayla konuşarak geçirmesine neden olur. Aynı zamanda<br />
öğrenci ile yüz yüze iletişim kurma olanağını da kaçırmış olur.<br />
• Yazı tahtasına düzgün <strong>ve</strong> okunaklı yazı yazmak beceri gerektirir.<br />
• Tebeşir tozu, tahtayı kullananın <strong>ve</strong> tahtaya yakın oturan öğrencilerin tozlanmasına neden olur.<br />
• Renk sınırlılığı vardır. Çeşitli renklerde tebeşir bulunsa bile hepsi koyu renk yüzey üzerinde aynı oranda iyi<br />
görünmeyebileceğinden bir kaç renk ile sınırlı kalınabilir.<br />
Türkçe öğretiminde yazı tahtasından nasıl yararlanılmalıdır?<br />
Türkçe öğretiminde yazı tahtasından nasıl yararlanabiliriz sorusu akıllara önce<br />
“güzel yazı yazma becerisinin kazandırılmasında” yanıtını akla getirir. Öğrencilere ana etkinlik olarak güzel yazı<br />
eğitiminin yazı tahtası aracılığıyla <strong>ve</strong>rildiği gerçektir.<br />
Ancak, yazı tahtası, örneğin eş <strong>ve</strong> zıt anlamların sunulmasında da rahatlıkla kullanılabilir.<br />
Uzun parçaların yazılması vakit aldığından okuma becerisinde kullanılması fazla ekonomik olmayan yazı tahtası<br />
dilbilgisi çalışmalarında da çok kullanışlı bir ortamdır. Yazı tahtası kelimeler arası ilişkiyi göstermek açısından<br />
rahatlıkla kullanılabilecek bir ortam özelliğini taşır.<br />
3. Tepegöz<br />
Tepegöz saydamı olarak bilinen şeffaf levhaları ekrana yansıtmaya yarayan araca tepegöz denir.<br />
Tepegöz görüntüyü büyük yatay bir yüzeye konulan saydam materyalden geçirerek yukarı doğru <strong>ve</strong>rirler.<br />
Saydam materyalden geçen ışık tepegözü aydınlık ortamda da kullanmaya olanak tanıyan parlak bir görüntü<br />
<strong>ve</strong>rir. Saydam materyalleri tepegözde kullanırken odanın ışıklarını açık bırakabilir <strong>ve</strong> öğrencilerinizle de yüz yüze<br />
iletişiminizi sürdürebilirsiniz.<br />
. Tepegözün eğitimde kullanılmasında birçok yararları vardır. Bunlar şöyle sıralanabilir;<br />
• Hem küçük gruplarla hem büyük gruplarla yapılan öğretim etkinliklerinde kullanılabilir.<br />
• Aydınlık ortamlarda karartmaya gerek kalmadan kullanılabilir.<br />
• Fazla karmaşık <strong>ve</strong> bozulacak parçası yoktur.<br />
• Saydamları uygun koşullarda saklandıklarında ömürleri de uzun olur.<br />
• Kullanımı en kolay projeksiyon makinasıdır.<br />
• Karmaşık kavramların öğrenilmesini kolaylaştırır.<br />
• Tahta yerine kullanılabilir.<br />
• Diğer görsel araçları destekleyici şekilde kullanılabilir.<br />
• Öğrencilerle yüz yüze iletişime olanak <strong>ve</strong>rir.<br />
• Zamandan ekonomiklik sağlar.<br />
• Görme duyusuna hitap ettiğinden etkili <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rimli öğrenme sağlar.<br />
Sınırlılıkları<br />
• Tepegöz saydamları uygun koşullarda saklanmaz ise çok çabuk yıpranabilir, bozulabilir.<br />
• Tepegöz, projeksiyon perdesine göre uygun bir konuma konulmazsa ya projektörün kendisi öğrencilerin<br />
görmesini engeller ya da öğretmenin gölgesi perdeye düşer.<br />
• Görüntüleri orantısız iletebilir.<br />
• Pahalı bir araç olarak da görülebilir.<br />
• Öğretmen tepegöz saydamlarını kendisi hazırlamak zorunda kalabilir.<br />
Tepegözü kullanırken öğretmenin dikkat etmesi gereken hususlar nelerdir?<br />
• Tepegöz bir sehpanın <strong>ve</strong>ya masanın üzerine konmalıdır.<br />
• Perdeye yakınlığı önemlidir. Perdeden uzaklaştıkça, görüntü büyür ancak netlik bozulabilir.<br />
• Perde ile yansıtıcı arasında 90 derecelik açı olmalıdır.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
• Saydam üzerindeki semboller kalem <strong>ve</strong>ya sopa yardımı ile anlatılmalıdır.<br />
• Kullanan kişinin gölgesi düşmemelidir.<br />
• Konu ile ilgili önemli noktalar gösterim sırasında farklı şekillerde gösterilmelidir.<br />
• Tek bir mesaj gösterilmelidir.<br />
• Saydamlar dikkatlice korunmalıdır.<br />
• Saydamların üzerindeki semboller mesaj düzenleme ilkelerine göre hazırlanmalıdır.<br />
• Herbir saydam için kimlik kartı düzenlenmelidir.<br />
• Kullanım planı yapılmalıdır.<br />
• Öğrenciler için uygun oturma, gözleme, izleme biçimleri kararlaştırılmalı <strong>ve</strong> uygulanmalıdır.<br />
• Konularla ilişkilendirilmelidir.<br />
• Tepegözün çalışırlığı kontrol edilmelidir.<br />
Türkçe öğretiminde tepegözden nasıl yararlanılabilir?<br />
Tepegöz, saydamların önceden hazırlanabilmesi <strong>ve</strong> bir kez hazırlanan ders materyalinin defalarca<br />
kullanılabilmesi açısından bulunmaz bir ortamdır. Türkçe öğretiminde tepegözden çok farklı amaçlarla<br />
faydalanabilirsiniz. Sizlerin kuşkusuz çok daha genişletebileceğiniz örnekleri şöyle sıralayabiliriz:<br />
• Önceden hazırlayabileceğiniz saydamları tepegözden yansıtarak, değişik cümle yapılarını, öğelerini <strong>ve</strong><br />
birbirleriyle bağlantılarını gösterebilirsiniz.<br />
• Parçalara başlık bulma, parçanın ana fikrini bulma ya da eksik bırakılan fikri tamamlama şeklinde çalışmalar<br />
yapabilirsiniz.<br />
• Saydamlara çizilmiş resimler aracılığıyla konuşma becerilerini istediğiniz dil becerisine göre<br />
yönlendirebilirsiniz, hatta sadece resmi yansıtarak öğrencilerinizden bir komposizyon yazmalarını<br />
isteyebilirsiniz.<br />
4. Slayt Projektörü<br />
Slaytların ekrana yansıtılmasına yarayan araca slayt projektörü denir. Slayt (dia), 35 mm'lik kameralarla çekilmiş<br />
renkli ya da renksiz filmlerin pozitif olarak banyo edilmiş <strong>ve</strong> kesilerek 5x5 cm'lik mukavva çerçe<strong>ve</strong>lere<br />
yerleştirilmiş olanlarına denilir.<br />
Bazı slayt projektörleri yalnızca iki slaydı taşıyan “elle yüklemeli”, bazıları ise çok sayıdaki slaydı taşıyan “kızaklı<br />
yüklemeli”dir. Slayt, taşıyıcısına, arkası perdeye dönük biçimde <strong>ve</strong> baş aşağı olarak yerleştirilir.<br />
Yararları<br />
• Bir sürecin aşamalar halinde öğretilmesi olanağını <strong>ve</strong>rir.<br />
• Küçük cisimlerin büyük olarak <strong>ve</strong> doğal renkleriyle incelenmesi olanağını <strong>ve</strong>rir.<br />
• Bir slayt dizisinde resimlerin sırası istenildiği gibi değiştirilebileceğinden<br />
birkaç dizi slayttan amaca uygun pek çok başka diziler oluşturulabilir.<br />
• Hem bireysel olarak hem de kalabalık gruplarca kullanılmaya el<strong>ve</strong>rişlidir.<br />
• Yansıtma süresi izleyicilerin algı hızlarına göre ayarlanabilir.<br />
• Az karatılmış ortamda kullanılabildiğinden öğrencilerin gösteri sırasında not tutmalarına olanak <strong>ve</strong>rir.<br />
Sınırlılıkları<br />
• Slayt dizisinin hazırlanması bilgi <strong>ve</strong> beceri isteyen <strong>ve</strong> zaman alıcı bir işlemdir.<br />
• Kullanım sırasında az da olsa odanın karartılması gerekir.<br />
• Özellikle elle yüklemeli slayt projektörlerinin kullanımı sırasında öğrencilerle göz göze gelme olanağı azalır.<br />
Türkçe öğretiminde slayt projektöründen nasıl yararlanılabilir?<br />
Türkçe öğretiminde slayt projektörler en yaygın kullanım alanını konuşma alıştırmalarında bulurlar. Öğrenciler<br />
art arda gösterilen slayt görüntülerine ilişkin konuşma yapabilecekleri gibi, tek bir görüntü üzerinde de<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
konuşabilirler. Örneğin, ardıl olayları yorumlamada gerekli bağlaçların öğretiminde slayt projektörün<br />
olanaklarından yararlanabilirsiniz.<br />
5. Bilgisayar<br />
Bilgisayar, belirli işleri, belirli düzendeki adımlara göre belirli komutlarla işleyen bir araçtır. Başka bir deyişle,<br />
bilgisayarın, belirli konulara ilişkin bilgileri toplayıp, işleyip, sınıflayıp, depolayan <strong>ve</strong> istenildiğinde hizmete<br />
sunabilen elektronik bilgi işlem makinaları olduğunu söyleyebiliriz. Bilgisayarlar etkileşime uygun yapıları<br />
nedeniyle eğitimde çok yararlı olabilmektedir doğru olarak görünür.<br />
Yararları<br />
• Öğrencilere kendi hızlarında öğrenme olanağı sağlar.<br />
• Hızlı öğrenenler için zaman tasarrufu sağlar.<br />
• Öğrenmeyi bireyselleştirir.<br />
• Çalışmalara renk, müzik <strong>ve</strong> canlandırılmış çizimlerle gerçekçilik <strong>ve</strong> çekicilik katar.<br />
• Kayıt saklama yeteneği vardır. Çok fazla bilgiyi depolayabildiği gibi, bu bilgilere istenildiği anda ulaşılmasını da<br />
olanaklı kılar.<br />
• Eğitimcilerin kendi bilgisayar destekli eğitim programlarını geliştirmelerine olanak <strong>ve</strong>rir.<br />
Sınırlılıkları<br />
• Oldukça pahalı bir araçtır.<br />
• Yazılımların üretimi zor <strong>ve</strong> masraflıdır.<br />
• İşletim sistemleri açısından farklılıklar vardır. Eğitim amaçlı geliştirilmiş bilgisayar programları her sisteme<br />
uymayabilir.<br />
Türkçe öğretiminde bilgisayardan nasıl yararlanabiliriz?<br />
Bilgisayar değişik programlama özelliklerinden dolayı Türkçe öğretiminde çok yararlı<br />
bir ortam olarak kullanılabilir. Bunları şöyle sıralayabiliriz:<br />
• Konuşma eğitiminde yanlış çıkartılan seslerin düzeltiminde kullanılabilir.<br />
Öğrenci kendi çıkarttığı sesin ekrandaki görüntüsünü düzeltmeye çalışarak düzgün <strong>ve</strong> doğru sese ulaşabilir.<br />
• Karışık cümle dizinleri <strong>ve</strong>rilerek öğrencinin düzgün cümle yapıları oluşturması istenebilir.<br />
• Metin içerisinde boşluklar bırakılarak uygun kelime seçimi istenebilir.<br />
• Yarım cümleler ya da kelimeler <strong>ve</strong>rilerek birebir eşleştirmeler yapılabilir.<br />
• Yeni bilgisayar programlarının imla kılavuzu biçiminde de programlanmasından dolayı öğrenciler yazdıkları bir<br />
kompozisyondaki dil yanlışlarını görebilirler.<br />
2.Türkçe Öğretiminde Kullanılan İşitsel Araçlar<br />
Türkçe öğretiminde kullanılan işitsel araçlar radyo <strong>ve</strong> kasetçalardır. Bu araçların özellikleri aşağıda sunulmuştur.<br />
Radyo<br />
Radyo, kulağa hitap eden <strong>ve</strong> büyük insan kitlelerini etkileyen bir iletişim aracıdır. Radyo, öğretimde sınıf içinde<br />
yaygın olarak pek kullanılmamaktadır. Buna karşın MEB tarafından dersler için hazırlanmış programlar mevcut<br />
olmakta <strong>ve</strong> okul radyosu saatinde yayınlanmaktadır. Ancak yayın saatleri ders saatlerine denk düşmediği için<br />
radyo programlarından yaygın bir şekilde yararlanılmadığı gözlenmektedir.<br />
Kasetçalar<br />
Öğretimde kasetçalarlar daha yararlı <strong>ve</strong> kullanışlı araçlardır. Öğrencilerin kendi konuşmalarını kendilerinin<br />
dinleyip değerlendirmesini sağlar. Genel olayları, radyo <strong>ve</strong> tv programlarını kaydetme <strong>ve</strong> sonra sınıfta<br />
öğrencilere dinletme olanağını <strong>ve</strong>rir. Kaydedilmiş seslerin istenmeyen kısımlarının silinmesi, düzeltilmesi ya da<br />
yerine başka kayıtların yapılması olasıdır.<br />
Kasetçalardan Türkçe öğretiminde nasıl yararlanabiliriz?<br />
Sizlerin de tahmin edebileceğiniz gibi kasetçalarlar Türkçe öğretiminde dinleme anlama <strong>ve</strong> konuşma<br />
etkinliklerinde kullanılabilir. Öğrencilerin belirli bir konuşmayı dinleyerek vurgu <strong>ve</strong> tonlama çalışmaları<br />
yapmaları istenebilir. Kasetçalarların kayıt özelliği sayesinde öğrencilerin bir konu hakkındaki kendi konuşmaları<br />
kaydedilerek <strong>ve</strong> bu kayıt sonradan öğrencilerin kendilerine dinlettirilerek düzeltme olanağı <strong>ve</strong>rilebilir. Yanlış<br />
kelime seçimleri, vurgu <strong>ve</strong> tonlamalarla doldurulmuş bir kaset dinletilerek, öğrencilerin yanlışları bulmaları<br />
istenebilir.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
Türkçe Öğretiminde Kullanılan Görsel-İşitsel Araçlar<br />
Öğrencilerin dikkat, ilgi <strong>ve</strong> duyuların en ileri dereceye kadar uyanık tutarak, özellikle görme <strong>ve</strong> işitme duyuları<br />
yoluyla öğrenciye sağlanan eğitim ortamlarıdır. Televizyon, video <strong>ve</strong> etkileşimli video görsel-işitsel araçların<br />
bugün kullanılanlarıdır.<br />
1.Televizyon-Video<br />
Televizyonun en güçlü yanı olgu <strong>ve</strong> olayların olduğu anda olduğu gibi <strong>ve</strong>rilmesidir.<br />
Her ne kadar televizyon kapalı devre yayınları sayesinde sınıf ortamına getirilse de, günümüzde kolaylığı<br />
açısından video, televizyona tercih edilmektedir. Video, televizyon teknolojisiyle bütünleşen bir ortam olarak<br />
öğrenmede yeni yöntemler oluşturmakta, uzaktan öğretim <strong>ve</strong> bireysel öğrenme süreçlerinde büyük potansiyele<br />
sahip bulunmaktadır. Eğitimde kullanılmalarında eğitime sağladığı yararlar pek çoktur.<br />
Yararları<br />
• Erişilmesi <strong>ve</strong>ya temini mümkün olmayan ya da çok zor olan işlemleri, gereçleri, olayları yer, hız <strong>ve</strong> zaman<br />
değişimlerini kolaylıkla sınıf içine getirirler.<br />
• Kazanılan bilgi kapsamını koruyarak, bilgilerin kısa sürede unutulmasını önlerler.<br />
• Hassas <strong>ve</strong> tartışmaya açık konuların etüdünde objektif görüş sağlarlar.<br />
• Araştırma <strong>ve</strong> okumaya karşı ilgi uyandırırlar.<br />
• Grup üyelerinin tamamına aynı olanakların tanınmasını sağlarlar.<br />
• Tutum <strong>ve</strong> davranış değişikliklerini kolaylaştırırlar.<br />
• Hemen bütün öğrencilerin ilgilerinin uyanmasına <strong>ve</strong> bu ilginin devam etmesine yardım ederler.<br />
• İşlenen konunun uzmanlarını <strong>ve</strong> konuyla ilgili sayısız kaynakları sınıfa getirirler.<br />
• Öğrencilerin, yaşanılan sosyal <strong>ve</strong> fiziki çevre ile temasını sağlarlar.<br />
• Yaşları <strong>ve</strong> yetenekleri değişik de olsa, bütün gruplar için el<strong>ve</strong>rişlidirler.<br />
Sınırlılıkları<br />
• Tek yönlü iletişim araçlarıdırlar.<br />
• Program üretmek güçtür <strong>ve</strong> ekip çalışmasının gerektirir.<br />
• Videoda kullanılacak filmin önceden izlenerek ayrıntılı notların çıkartılması gerekir.<br />
Türkçe öğretiminde Videodan nasıl yararlanabiliriz?<br />
Türkçe öğretiminde videolar sayesinde örnek olayları görüp, taklit ya da düzeltim olanağı vardır. Sessiz<br />
gösterilen bir video kasetle ise öğrencilerinizi görüntü üstüne konuşturabilirsiziniz. İllerdeki ders araçları<br />
merkezlerinde Türkçe öğretimine ilişkin çeşitli video kasetleri bulunmaktadır. Bu kasetleri rahatlıkla edinip,<br />
derslerinizde kullanabilirsiniz.<br />
2. Etkileşimli Video<br />
Son yıllarda adından oldukça fazla söz ettiren etkileşimli video teknolojisi gittikçe daha geniş bir kitlenin<br />
gereksinimlerine yanıt <strong>ve</strong>rmeye başlamıştır. Etkileşimli videonun en ilgi çekici özelliği araç <strong>ve</strong> kullanıcı arasında<br />
bir etkileşim sağlıyor olmasıdır. Kullananlar, araca istedikleri yer <strong>ve</strong> zamanda müdahale edebilir <strong>ve</strong> almak<br />
istedikleri bilgiyi ya da görüntüyü anında alabilirler.<br />
Etkileşimli video, video ile bilgisayarın tümleşik olarak kullanıldığı öğretme-öğrenme ortamıdır. İki aracı bir<br />
araya getirmekteki amaç bilgisayarın esnek, etkileşimli <strong>ve</strong> erişilebilir öğretim programlarını videonun iyi<br />
nitelikteki görsel <strong>ve</strong> işitsel özellikleriyle birleştirmektir. Video <strong>ve</strong> bilgisayar teknolojisinin bir araya gelişi, bugüne<br />
kadar geliştirilmiş en kuv<strong>ve</strong>tli <strong>ve</strong> bireyselleştirilmiş öğrenme ortamını yaratmıştır.<br />
Sonuçta tam ses kapasitesi ile desteklenen, yüksek kaliteli, durağan <strong>ve</strong> hareketli görüntüleri kullanıma açmıştır.<br />
Buna bağlı olarak da bilgisayar destekli <strong>ve</strong> bilgisayar temelli eğitimden türetilen bir yaklaşımla, bilgisayarın<br />
kullanıcıya <strong>ve</strong>rdiği etki-tepki mekanizması, etkileşim gücünü hizmete sunmuştur. Bilgisayar <strong>ve</strong> video disk bu<br />
sistemin en önemli iki öğesidir. Video diskler bugün CD olarak bilinen bir optik disk türüne dönüşmüştür.<br />
Bunların üzerine bir film, bir slayt serisi, bir video filmi <strong>ve</strong>ya TV programı kaydedilebilir, istenen görüntü ekrana<br />
getirilebilir. Etkileşimli video bilgisayar destekli eğitimin tüm olanaklarına sahiptir. Eğitime sağladığı pek çok<br />
yararları vardır.<br />
Yararları<br />
• Bireysel eğitim olanağı sunar. Zaman <strong>ve</strong> mekan farklılığı durumunda bile derslerin gü<strong>ve</strong>nilir bir tekrarını sunar.<br />
• Çok çeşitli uyarıcılar <strong>ve</strong> sunum şekilleri vardır. Buna bağlı olarak potansiyel olarak diğer araçlardan çok daha az<br />
monoton yapıya sahiptir.<br />
• Öğrencilerin beklentilerine doğru biçimde yöneltilebilme kapasitesi vardır <strong>ve</strong> hız, zaman, düzey gibi<br />
değişkenlerin kontrolü mümkündür.<br />
• Sistem taşınabilir bir yapıya sahiptir. Yani yüksek kaliteli bilgiler birbirinden ayrı bölgelere yıpranmadan<br />
ulaştırılabilir.<br />
• Sistemin bitmez tükenmez bir sabrı vardır, program <strong>ve</strong> performans konusunda bilgi <strong>ve</strong> öneriler <strong>ve</strong>rebilir.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
• Program materyali uzun bir kullanım <strong>ve</strong> geçerlilik süresi sağlar.<br />
• Yapılan araştırmalar, etkileşimli videonun öğrencilerin dikkat yoğunlaşması <strong>ve</strong> hatırlama sürelerinin<br />
geleneksel öğretim <strong>ve</strong> bilgisayar destekli öğretime göre arttığını, anlama süresinin kısaldığını göstermiştir.<br />
Sınırlılıkları<br />
• Çok pahalı bir sistemdir.<br />
• Teknolojinin yüksek tekniğe dayanması <strong>ve</strong> bu nedenle de etkileşimli videonun eğitimcilerden çok<br />
teknisyenlerin eline teslim edilmesi söz konusu olabilir.<br />
• Bir öğretim aracı olarak kullanılması alan uzmanlarınca yazılan senaryoların yetkinliğine bağlıdır.<br />
HOCANIN NOTU:<br />
• Ortamların kullanılması her derste olduğu gibi Türkçe derslerinde de etkiyi <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rimi arttıran bir unsurdur.<br />
• Günümüzde birçok çağdaş teknoloji bulunmasına karşın ülkemizdeki okullarda bulunabilecek teknolojiler göz<br />
önüne alınarak, Türkçe öğretiminde kullanılabilecek ortamlar üçlü bir sınıflama ile <strong>ve</strong>rilmeye çalışılmıştır; görsel<br />
araçlar, işitsel araçlar, görsel-işitsel araçlar. Bu araçların her birinin yararları <strong>ve</strong> sınırlılıkları ile birlikte, Türkçe<br />
öğretiminde nasıl kullanılabileceğine ilişkin örnekler <strong>ve</strong>rilmeye çalışılmıştır. Bu örnekleri <strong>ve</strong>rirken ortamların yani<br />
araçların özellikleri asla unutulmamalıdır.<br />
• Ortamları kullanmada dikkat edilecek nokta, <strong>ve</strong>rilecek konunun ortama uygunluğu olmalıdır.<br />
Plan <strong>ve</strong> Plan Yapmayı Gerektiren Nedenler<br />
Plan, bir amaca ulaşmak için tasarlanan işlemlerin düzenli sıralanışıdır. Yalnızca amacımızı belirlemiş olmak,<br />
buna ulaşmak için yeterli değildir. Bu amaca ulaşmak için hangi işlemleri, hangi sırayla, ne kadar zamanda<br />
yapacağımızı; bunları yaparken beklenmedik bir durumla karşılaştığımızda daha başka neler yapabileceğimizi<br />
önceden düşünüp belirlememiz gerekmektedir. Hangi alanda olursa olsun, amaca ulaşmayı tesadüfe<br />
bırakmamanın ön koşulu plan yapmaktır. Olağan bir güne başlarken bile, o gün yapacağımız işleri zihnimizde<br />
canlandırır, bir sıraya koyarız. Böyle yapmazsak, gün boyunca tutarsız davrandığımız; kararsız kaldığımız;<br />
gereksiz yere yorulduğumuz ya da başkalarını yorduğumuz; zaman kaybettiğimiz için yapmayı istediğimiz tüm<br />
işlere zaman yetiremediğimiz görülebilir. Eğitim yönünden bakıldığında da, etkinliklerin planlanması son derece<br />
önemlidir.<br />
En genel anlamıyla eğitim, bireyin davranışlarında istendik değişme meydana getirme sürecedir. Söz konusu<br />
davranış değişmeleri elbette tesadüflere bırakılamaz. Bunun için öğretim etkinliklerinin planlanması gerekir. Bir<br />
başka deyişle, öğretmen plan yapmak zorundadır.<br />
Plan Türleri<br />
İlköğretim okulları ikinci kademede Türkçe derslerine girecek bir öğretmenin iki tür plan yapması<br />
gerekmektedir. Bunlardan ilki yıllık plan, diğeri ders planlarıdır.<br />
1. Yıllık Plan<br />
Yıllık plan, bir öğretim yılı boyunca her sınıf düzeyinde, öğrencilere kazandırılacak davranışlarla ilgili amaçların;<br />
sürenin; kullanılacak yöntem <strong>ve</strong> tekniklerin; kaynakların; araç <strong>ve</strong> gereçlerin; konuların; sınavların <strong>ve</strong> ödevlerin;<br />
planın uygulanması ile ilgili düşüncelerin şema ile gösterilmesinden oluşmaktadır.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
2. Türkçe Dersi Yıllık Planının Hazırlanması<br />
İlköğretim okulları 6., 7. <strong>ve</strong> 8. sınıflar için, bir Türkçe dersi yıllık planının nasıl hazırlanacağını açıklayabiliriz:<br />
Milli Eğitim Bakanlığı Talim <strong>ve</strong> Terbiye Kurulu'nca tespit edilen <strong>ve</strong> Tebliğler Dergisi'nde yayımlanan, o öğretim<br />
yılının çalışma takvimine bakarak hangi ayda kaç hafta ders yapılacağı belirlenir. Milli Eğitim Bakanlığı İlköğretim<br />
Okulları Türkçe Programına bakarak o sınıf öğrencilerinin ulaştırılması düşünülen amaçlar belirlenir.<br />
Söz konusu amaçlar haftalara dağıtılır. <strong>Anlama</strong>, anlatım, dilbilgisi <strong>ve</strong> yazı ile ilgili kazandırılacak davranışlar da<br />
ilgili amaçlara paralel olarak dağıtılır. Bu dağıtım elbette rastgele yapılmamaktadır. Bu dağıtımın nasıl olacağı da<br />
çevrenin özellikleri, öğrencilerin özellikleri <strong>ve</strong> ihtiyaçları, daha önceki tecrübeler gibi ölçütler de göz önünde<br />
tutularak; zümre toplantısında diğer Türkçe öğretmenleriyle birlikte karar <strong>ve</strong>rilmelidir. Yine Türkçe programına<br />
bakarak Atatürk ile ilgili konular belirlenip bunların da haftalara göre dağıtımı yapılmalıdır.<br />
3. Ders Planı<br />
Ders planı, 6., 7. <strong>ve</strong> 8. sınıflarda bir branş dersine giren öğretmen tarafından bir, blok olarak yapıldığında iki ders<br />
saati için hazırlanması gereken plandır. Eğitim-Öğretim Çalışmalarının Planlı Yürütülmesine İlişkin Yönerge'nin<br />
esaslarına da uygun olarak, bir ders planı beş bölüm halinde hazırlanabilir: Biçimsel Bölüm, Giriş Bölümü,<br />
Geliştirme Bölümü, Sonuç Bölümü <strong>ve</strong> Değerlendirme.<br />
Biçimsel Bölüm<br />
Ders planının biçimsel bölümünde, dersin adı; sınıf; süre; öğretme <strong>ve</strong> öğrenme yöntem <strong>ve</strong> teknikleri; kaynaklar;<br />
araç <strong>ve</strong> gereçler; metnin başlığı; ana nokta <strong>ve</strong> yardımcı noktalar; amaçlar <strong>ve</strong> davranışlar belirtilmelidir. Bir<br />
Türkçe ders planında ana nokta her zaman aynıdır: Dört temel dil becerisi (dinleme, konuşma, okuma <strong>ve</strong> yazma)<br />
ile ilgili ders yüzeyinde belirlenen davranışların kazandırılması. Yardımcı noktalar, ele alınacak diğer konuları<br />
ifade etmektedir. Amaç <strong>ve</strong> davranışlar, yıllık planda o hafta için belirlenenler arasından seçilmelidir.<br />
Giriş Bölümü<br />
Ders planının giriş bölümünde sırasıyla, dikkati çekme; güdüleme; gözden geçirme; geçiş bölümlerine yer<br />
<strong>ve</strong>rilmelidir. Bir dersin işlenişindeki ilk basamak dikkati çekmedir. Öğretmen dersin başında, öğrencilerin<br />
dikkatlerini kazanacakları davranışlara çekmek zorundadır. Bunun için öğretmen, soru sorabilir; bir metnin<br />
tamamını okur ya da okumayı yarıda kesebilir; resim gösterebilir; olay, anı, fıkra anlatabilir; film seyrettirebilir.<br />
Öğretmen bu dikkat çekici unsurlardan birini ya da birkaçını seçer. Bu seçimi yaparken öğrencilerin özelliklerini<br />
<strong>ve</strong> kazandırılacak davranışların özelliklerini de dikkate almak gerekir. Güdüleme, öğrencilerin belirlenen<br />
davranışları kazanmaya istekli hale gelmelerini sağlayan etkinlikleri içermelidir. Öğrenmenin ön koşullarından<br />
biri öğrenmeyi istemektir.Bunun için öğretmen, örnekler sunacağı gibi tartışma ortamı da yaratabilir. Gözden<br />
geçirme, öğretmenin, öğrencileri o derste kazanacakları davranışlar konusunda bilgilendirdiği bölümdür.<br />
Öğrencilerin kendilerinden bekleneni bilmeleri öğrenmeye yön <strong>ve</strong>rir. Bunun için öğretmen, öğrencilere ana <strong>ve</strong><br />
yardımcı noktaların neler olduğunu bildirmelidir.Geçiş, geliştirme bölümündeki etkinliklere geçmek için,<br />
öğretmenin bir olayı, anıyı ya da fıkrayı anlattığı; bir şiiri ya da metni okuduğu; sorular sorarak kısa bir tartışma<br />
ortamı açtığı ya da dolaysız bir şekilde yapılacak etkinliği belirttiği bölümdür.<br />
Geliştirme Bölümü<br />
Bu bölüm, belirlenen davranışların öğrencilere kazandırılması için yapılacak etkinlikleri kapsar. Bu etkinlikler,<br />
kazandırılacak davranışlara uygun olarak seçilen yöntem <strong>ve</strong> tekniklere bağlı etkinliklerdir. Sorulan sorulara<br />
cevaplar <strong>ve</strong>rme, sorular sorma; tartışma; sunulan örnekleri inceleme; örnekler <strong>ve</strong>rme; araç <strong>ve</strong> gereçleri<br />
kullanma; sunulan görsel malzemeleri izleme, işitsel malzemeleri dinleme; varılan sonuçları açıklama bu<br />
etkinliklerden bazılarıdır. Öğretmen etkinlikler sırasında öğrencileri sürekli <strong>ve</strong> dikkatle izlemeli; yerinde <strong>ve</strong><br />
zamanında dönüt <strong>ve</strong>rmeli, ipucu <strong>ve</strong>rmeli, düzeltme yapmalı ya da yaptırmalı, pekiştireç sunmalıdır. Öğrencilerin<br />
tamamının derse etkin olarak katılımını da sağlamalıdır.<br />
Geliştirme bölümünde, etkinlikler ara özet <strong>ve</strong> ara geçişlerle sonuç bölümüne kadar sürer. Herbir yardımcı<br />
noktanın kapsadığı davranışların kazandırılması için yapılan etkinliklerden sonra, "Ara Özet"e yer <strong>ve</strong>rilmelidir.<br />
Ara Özet, yardımcı noktanın işaret ettiği davranışlara öğrencilerin tekrar dikkatlerinin çekilmesi için yapılan özeti<br />
ifade etmektedir. Her bir yardımcı noktanın kapsadığı davranışların kazandırılması için yaptırılacak<br />
etkinliklerden önce "Ara Geçiş"e yer <strong>ve</strong>rilmelidir. Ara Geçiş, Geçiş bölümünün özelliklerini taşır. Her Ara Geçiş,<br />
yeni bir yardımcı nokta ile ilgili yapılacak etkinliklerin habercisi olarak da ifade edilebilir.<br />
Sonuç Bölümü<br />
Sonuç bölümü Son Özet, Tekrar Güdüleme <strong>ve</strong> Kapanıştan oluşmaktadır.<br />
Son Özet, ana noktanın <strong>ve</strong> yardımcı noktaların son kez açıklanmasıdır. Bu, kazandırılan davranışların<br />
pekişmesini; eksiklerin giderilmesini <strong>ve</strong> yanlışların düzeltilmesini sağlar. Tekrar Güdüleme, kazandırılan<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
davranışların kalıcılığını <strong>ve</strong> sürekliliğini sağlar. Bu, kazandıkları davranışların önemini anlamaları için, öğrencilere<br />
bir fırsat daha <strong>ve</strong>rme olarak yorumlanabilir.<br />
Öğretmenin Dikkati Çekme Bölümünde sorduğu soruları tekrar sorması; yarım bıraktığı metnin devamını<br />
okuması; tartışma ortamı açması; dramatizasyon yaptırması Kapanış Bölümünde yaptırılabilecek etkinliklerdir.<br />
Elbette bu etkinliklerin içeriği kazandırılan davranışlarla ilgili olmalıdır. Bu etkinlikler, öğrencilerin kazandıkları<br />
davranışları göstermelerini, böylece pekiştirmelerini sağlamaktadır.<br />
Değerlendirme Bölümü<br />
Bir ders planı, öğrencilere kazandırılması amaçlanan davranışların tam <strong>ve</strong> doğru olarak kazandırılıp kazandırılmadığının<br />
belirlenmesiyle sona ermelidir. Aksi taktirde, bu bölüme kadar gerçekleştirilen etkinlikler boşa gitmiş olabilir. Söz konusu<br />
belirlemeyi yapmak için, her hedef davranışı yoklayan en az bir soru hazırlanmalıdır. Dersin bitimine 5-10 dakika kala,<br />
biçimlendirme <strong>ve</strong> yetiştirmeye dönük değerlendirme yapılmalıdır. Bu değerlendirmenin amacı not <strong>ve</strong>rmek değil; eksikleri <strong>ve</strong><br />
yanlışları belirlemek, daha sonra da bu eksiklerin tamamlamasını <strong>ve</strong> yanlışların düzeltilmesini sağlamaktır. Ayrıca, öğretmen<br />
bu değerlendirmenin sonucuna göre ders planında gerekli düzeltmeleri de yapabilir.<br />
HOCANIN NOTU:<br />
• Plan, bir amaca ulaşmak için tasarlanan işlemlerin düzenli sıralanışıdır. Her alanda olduğu gibi, eğitim<br />
alanında da plan yapma son derece önemlidir. Bireyin davranışlarında istendik değişiklik meydana getirme<br />
sürecinin planlanması gerekir.<br />
• Öğretim etkinliklerini planlayan öğretmen, hangi davranışları ne zaman kazandıracağını; bu davranışları<br />
kazandırmak için hangi etkinlikleri hangi sırayla yapacağını; bu etkinlikler sırasında hangi araç <strong>ve</strong> gereçleri<br />
kullanacağını; öğrencilerin bu davranışları kazanıp kazanmadıklarını nasıl kontrol edeceğini bilir. Buna bağlı<br />
olarak öğretmen bu süreçte kendine gü<strong>ve</strong>n duyarak çalışır. Böyle bir planlama, zaman kaybını önler;<br />
öğrencilerin etkinliklere hazırlanmasını sağlar. Öğretimin etkili, ekonomik <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rimli olması için plan yapmak<br />
zorunludur.<br />
Bir Türkçe öğretmeni, yıllık plan <strong>ve</strong> ders planı olmak üzere iki tür plan hazırlar.<br />
• Yıllık plan sınıf düzeyinin; amaç <strong>ve</strong> davranışların; sürenin; kullanılacak yöntem <strong>ve</strong> tekniklerin; araç <strong>ve</strong><br />
gereçlerin; kaynakların; konuların; sınavların <strong>ve</strong> ödevlerin; planın uygulanması ile ilgili düşüncelerin şema ile<br />
gösterilmesinden oluşur.<br />
• Ders planında Biçimsel Bölüm, Giriş Bölümü, Geliştirme Bölümü, Sonuç Bölümü <strong>ve</strong> Değerlendirme yer<br />
almaktadır.<br />
• Biçimsel Bölümde, dersin adı; sınıf; süre; öğretme <strong>ve</strong> öğrenme yöntem <strong>ve</strong> teknikleri; kaynaklar; araç <strong>ve</strong><br />
gereçler; metnin başlığı; ana nokta <strong>ve</strong> yardımcı noktalar; amaçlar <strong>ve</strong> davranışlar belirtilir.<br />
• Giriş Bölümünde, dikkati çekmeye, güdülemeye, gözden geçirmeye <strong>ve</strong> geçişe yer <strong>ve</strong>rilir.<br />
Geliştirme Bölümü, belirlenen davranışların öğrencilere kazandırılması için yapılacak etkinlikleri kapsar. Bu<br />
etkinlikler ara özet <strong>ve</strong> ara geçişlerle Sonuç Bölümüne kadar sürer.<br />
• Sonuç Bölümünde, Son Özet, Tekrar Güdüleme <strong>ve</strong> Kapanış yer alır.<br />
• Değerlendirme, belirlenen davranışların öğrenciler tarafından kazanılıp, kazanılmadığının kontrol edildiği<br />
bölümdür.<br />
Türkçe Öğretiminde Ölçme Teknikleri<br />
Türkçe öğretiminde kullanılan belli başlı ölçme teknikleri aşağıda açıklanmıştır.<br />
Buna göre Türkçe programında geliştirilmesi hedeflenen temel dil becerilerini ölçmede kullanılan teknikler sözlü<br />
<strong>ve</strong> yazılı yoklamalar olmak üzere iki aşamada ele alınmaktadır.<br />
1. Sözlü Yoklamalar<br />
Öğrencilerin sözlü anlatım becerilerini ölçmek için kullanılan ölçme tekniği, sözlü yoklamadır. Bu teknik, daha<br />
çok dinleme <strong>ve</strong> konuşma ağırlıklıdır. Sözlü anlatım, öğrenciye mantıklı düşünme alışkanlığı <strong>ve</strong>rmesinin yanı sıra<br />
duygu <strong>ve</strong> düşüncelerini doğru anlatma alışkanlığı da kazandırır. becerilerini ölçmeye dönük yapılmalıdır. Sözlü<br />
yoklamaları değerlendirmede objektif davranmak çok önemlidir. Sözlü anlatım öğrencilerin o dilin kurallarını<br />
bilmekten<br />
çok kuralları uygulamak açısından önemlidir; bu yüzden de psikomotor becerilerin kullanımı önemli olmaktadır.<br />
Sözlü yoklamalarda değerlendirmenin nesnel olabilmesi için aşağıdaki çizelgeden yararlanmak mümkün olabilir.<br />
2. Yazılı Yoklamalar<br />
Öğrencilerin yazılı anlatım becerilerini ölçmek için kullanılan ölçme teknikleri yazılı yoklamalardır. Bunlar:<br />
• Yazılı anlatım<br />
• Dikte<br />
• Çoktan seçmeli testtir.<br />
• Yazılı anlatım: Öğrencilerin düzeylerine uygun olarak <strong>ve</strong>rilen Türkçe sınavında sorulan sorulara ya da<br />
okudukları bir metinle ilgili sorulara kısa ya da uzun cevap <strong>ve</strong>rerek düşüncelerini yazıyla ifade etmeleridir. Bu<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
ölçme tekniği Türkçe derslerinde çoğunlukla kullanılmaktadır. Yazılı anlatım uygulamalarından yukarda<br />
açıklanan yazılı sınavların yanı sıra kompozisyon yazmalarında <strong>ve</strong> ödev hazırlamaya da yer <strong>ve</strong>rilmektedir. Bu<br />
çalışmalar, sadece Türkçe dersinde değil, tüm derslerde çok sık kullanılan bir ölçme aracıdır. Kompozisyon<br />
yazma <strong>ve</strong> ödev hazırlamanın sınıf içi etkinliklerde yer alması gerekirken pek çok öğretmen tarafından ders dışı<br />
etkinlikler olarak bu çalışmalara yer <strong>ve</strong>rmesi dikkat çekicidir. Yazılı anlatım çalışmaları ister sınıf içinde ister sınıf<br />
dışında olsun önemli olan öğrencinin Türk dilini doğru <strong>ve</strong> düzgün kullanmasını öğrenebilmesi <strong>ve</strong> bunu yazıyla<br />
ifade edebilmesidir. Yazılı anlatım çalışmalarında ödevler önemli bir yer tutmaktadır. Türkçe dersi ödevleri,<br />
öğrencilerin dil alıştırmaları yapmalarına olanak <strong>ve</strong>rmeli, onları gözlem, inceleme <strong>ve</strong> araştırmaya yöneltmeli, her<br />
şeyden önemli olarak da eleştirici <strong>ve</strong> yaratıcı düşünmelerini geliştirmelidir. Bu amaca dönük çalışmalar yapıldığı<br />
zaman ödevler etkili olur. Ödevlerin <strong>ve</strong>rilmesi, hazırlanması<br />
<strong>ve</strong> değerlendirilmesi aşamalarında öğretmenin yol gösterici olması <strong>ve</strong> her öğrenci ile ilgilenmesi önemlidir.<br />
İlköğretimin I. döneminde yani 1. ile 5. sınıf arasında daha çok dilin bilgilendirme <strong>ve</strong> betimleme (tasvir etme)<br />
işlevini yerine getirici ödevler; II. döneminde yeni 6. ile 8. sınıflarda<br />
da öyküleme (hikaye etme), tartışma, ikna etme <strong>ve</strong> yaratıcı düşünme gibi dil işlevlerini yerine getirici ödevlere<br />
ağırlık <strong>ve</strong>rilmelidir.<br />
3. Dikte<br />
Dikte, söyleneni ya da dinlediğini yazma amacıyla kullanılan bir ölçme tekniğidir. Dikte çalışmaları, dinlediğini<br />
anlama <strong>ve</strong> doğru yazabilme açısından çok önemlidir.<br />
Bu çalışmalara sınıf içinde yeri <strong>ve</strong> zamanı geldiğinde yer <strong>ve</strong>rilmeli, ayrıca bir sınav türü olarak da kullanılmalıdır.<br />
4. Çoktan Seçmeli Test<br />
Sorulan bir sorunun cevabını, <strong>ve</strong>rilen seçeneklerden doğru olanı bulup işaretlemeyle yapılan ölçme tekniğine<br />
çoktan seçmeli test denir.<br />
Son yıllarda eğitim sistemimizden öğrenci başarısını ölçmek için seçmeli test hazırlama yaygın hale gelmiştir.<br />
Ölçme teknikleri içinde önemli bir yeri olan çoktan seçmeli testlerin nasıl hazırlanacağı aşağıda özet bir şekilde<br />
<strong>ve</strong>rilmiştir.<br />
A. Test Hazırlamada İzlenen Aşamalar<br />
• Testin Amacı<br />
• Birlikte Tablosu<br />
- Davranışlar<br />
- Ünitenin Alt Bölümleri<br />
• Soru Tipi, Sayısı <strong>ve</strong> Süre<br />
• Test Maddesi Yazma ya da Seçme<br />
• Ön Deneme <strong>ve</strong> Madde Analizi<br />
- Teste Son Şeklini Verme<br />
- Çoğaltma<br />
• Uygulama<br />
• Puanlama <strong>ve</strong> Değerlendirme<br />
• Madde Analizi <strong>ve</strong> Testi Geliştirme<br />
• Kodlama <strong>ve</strong> Soru Bankası Oluşturma<br />
Daha sonra sarısıyla yukarıda belirtilen aşamalardan geçilir.<br />
• Testin Amacı: Her şeyden önce testi niçin <strong>ve</strong>receğimizin ortaya konması gerekir.<br />
Bu test, girişte mi, süreçte mi, yoksa çıkışta mı <strong>ve</strong>rilecek? Önce buna karar <strong>ve</strong>rilmelidir.<br />
Biz burada ağırlığı daha çok süreçte <strong>ve</strong>rilecek testlerin hazırlanmasına <strong>ve</strong>receğiz. Bu süreçte iki çeşit test<br />
üzerinde durulmaktadır.<br />
- Öğrencilerin ünitedeki öğrenme eksikliklerini belirlemek <strong>ve</strong> tam öğrenmeyi sağlamak için <strong>ve</strong>rilen<br />
biçimlendirme geliştirmeye dönük testler ki bu testlere not <strong>ve</strong>rilmemektedir, sadece öğrencilerin öğrenme<br />
güçlüklerini <strong>ve</strong> eksikliklerini ortaya çıkarmaya yöneliktir.<br />
- Birkaç üniteyi kapsayan <strong>ve</strong> öğrencilerin o ünitelerle ilgili başarılarını ortaya koyan kısa <strong>ve</strong> ara sınavlardır. Bu<br />
sınavlarla öğrencilerin öğrenme düzeyleri belirlenmekte <strong>ve</strong> sınavdaki başarıları notla değerlendirilmektedir.<br />
Okullarımızda daha çok bu ikinci tip sınavlara yer <strong>ve</strong>rilmekte <strong>ve</strong> testler bu amaçla hazırlanmaktadır.<br />
• Belirtke Tablosu: Test planlanırken testin amacına uygun test kapsamının <strong>ve</strong> ölçülecek davranışların bir<br />
matriks üzerinde (iki boyutlu bir tabloda) gösterilmesi gerekir. Bu amaçla hazırlanan tabloya belirtke tablosu<br />
denilmektedir. Belirtke tablosunun içerik boyutuna öğrenilen ünitelerde geçen konular yazılır. Eğer kavramlar<br />
öğretilmiş ya da her hangi bir cümle yapısına ağırlık <strong>ve</strong>rilmişse onlar yazılır. Örneğin, basit zamanlı cümlelerle<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
yol tarifi yapma, bir kenti ya da kasabayı tasvir etme (betimleme), bir kişiye yurt dışına çıkmadan önce öğütte<br />
bulunma gibi olabilir.<br />
• Soru Tipi: Soru tipleri, sayısı <strong>ve</strong> gerekli zamanın saptanması Çizelge 9.3'teki gibi hazırlanacak bir plan üzerinde<br />
gösterilmelidir.<br />
• Test Maddesi Yazma ya da Seçme: Test maddesi yazma önemli <strong>ve</strong> teknik bir konudur. Özellikle madde kökü<br />
<strong>ve</strong> çeldiricileri yazabilmek için genel ilkelerin <strong>ve</strong> tekniklerin çok iyi bilinmesi gerekir. Madde yazımında test<br />
planında belirtilen sayıdan daha çok madde yazılmasında yarar vardır. Daha sonra önerileceği gibi eğer okulda<br />
bir soru bankası sistemi oluşturulmuşsa bu bankadan uygun test maddelerinin seçimi yapılabilir. Soru<br />
bankasında yer alan test maddelerinden oluşturulan test daha gü<strong>ve</strong>nilir <strong>ve</strong> geçerli olabilir.<br />
Değerlendirme Teknikleri<br />
Değerlendirme, ölçme kavramı ile beraber açıklanırken "ölçme sonuçlarını bir ölçüte vurarak bir değer yargısına<br />
varma işi" olarak ifade edilmişti. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi değerlendirme sürecinde ölçüm, ölçüt <strong>ve</strong><br />
işlem olmak üzere üç temel öğe vardır. Örneğin, bir öğrencinin sınavlardan aldığı puanların ortalamasının sınıfı<br />
geçmek için gerekli ortalamayla karşılaştırıp sonunda "geçti" ya da "kaldı" biçiminde bir karar <strong>ve</strong>rmek<br />
değerlendirme yapmak demektir. Bu örnekte, sınav puanlarının ortalaması ölçüm, sınıf geçmek için gerekli alt<br />
sınır ölçüt, bu iki öğenin karşılaştırılması ise işlemdir (Demirel <strong>ve</strong> Ün, 1987:44).<br />
Ölçütlerin seçimi açısından değerlendirmenin mutlak <strong>ve</strong> bağıl olmak üzere ikiye ayrıldığı test hazırlama<br />
bölümünün sekizinci aşamasında açıklanmıştı. Burada değerlendirmenin amaca göre sınıflandırılması üzerinde<br />
durulmuştur. Bu değerlendirme, programa girişte, süreçte <strong>ve</strong> çıkışta olmak üzere üç aşamada yapılmaktadır.<br />
1. Tanılayıcı Değerlendirme<br />
Öğrencilerin programa başlamadan önce ön koşul niteliğindeki bilişsel davranış, duyuşsal özellik <strong>ve</strong> devinişsel<br />
becerilerini tanılamak için yapılan değerlendirmedir. Öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeylerini belirlemek üzere<br />
de tanılayıcı değerlendirme çalışmalarına yer <strong>ve</strong>rilmektedir. Bu değerlendirmede kullanılan test çeşitleri<br />
arasında yetenek, tanıma, yerleştirme <strong>ve</strong> muafiyet testleri yer almaktadır.<br />
2. Biçimlendirici Değerlendirme<br />
Öğretme-öğrenme sürecinde öğrencilerin öğrenme güçlüklerini ortaya çıkarmak <strong>ve</strong> gerekli düzeltmeleri yapmak<br />
için uygulanan değerlendirmeye, biçimlendirici değerlendirme denir. Bu değerlendirmede kullanılan test<br />
çeşitleri arasında izleme testleri, kısa <strong>ve</strong> ara sınavlar yer almaktadır.<br />
3. Düzey Belirleyici Değerlendirme<br />
Bir öğretim sürecinin sonunda öğrencilerin kazanmış olduğu bilişsel davranış, duyuşsal özellik <strong>ve</strong> devinişsel<br />
becerileri ölçmeye yarayan değerlendirmedir. Bu değerlendirmede kullanılan test çeşitleri arasında yeterlilik<br />
testleri ile başarı testleri vardır.<br />
Türkçe programında yer alan hedeflerin gerçekleşip gerçekleşmediğini ortaya çıkarma açısından programa<br />
girişte, süreçte <strong>ve</strong> sonuçta yapılan yukarda açıklanan değerlendirme çalışmaları öğretimin etkililiği açısından<br />
önemli görülmektedir.<br />
Sözlü <strong>ve</strong> yazılı anlatımın değerlendirilmesinde de kimi ölçütlerin kullanılması değerlendirme işleminin<br />
objektifliği açısından önemli görülmektedir.<br />
HOCANIN NOTU:<br />
Türkçe programında belirlenen hedeflere ulaşıp ulaşmadığımızı ya da bu hedeflere ne derece ulaştığımızı<br />
anlamak için ölçme <strong>ve</strong> değerlendirme çalışmalarına önem <strong>ve</strong>rmek gerekir.<br />
• Türkçe dersinde öğrencilerin ana dilini doğru <strong>ve</strong> düzgün kullanmaları önemlidir. Bu amaçla öğrencilere<br />
kazandırılan bilgi <strong>ve</strong> becerilerin ölçülmesinde farklı teknikler kullanılmaktadır.<br />
Bu teknikler sözlü <strong>ve</strong> yazılı yoklamalar olmak üzere temelde ikiye ayrılmaktadır.<br />
Yazılı yoklamalar da kendi içinde yazılı anlatım, dikte <strong>ve</strong> çoktan seçmeli testlere ayrılmaktadır.<br />
• Türkçe dersi için çoktan seçmeli bir test hazırlamada izlenecek aşamalar sırasıyla testin amacını belirleme,<br />
belirtke tablosu hazırlama soru tiplerini belirleme, test maddesi yazma ya da seçme, ön deneme yapıp madde<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
analizi yapma, test formatını düzenleme, testi uygulama, puanlama <strong>ve</strong> değerlendirmedir. Son aşamalar ise<br />
testin geliştirilmesi, soruların kodlanması <strong>ve</strong> soru bankasının oluşturulmasıdır.<br />
• Türkçe dersinde dört temel dil becerileri olan dinleme, konuşma, okuma <strong>ve</strong> yazma becerilerinin ölçülmesine <strong>ve</strong><br />
değerlendirilmesine önem <strong>ve</strong>rilmelidir. Yazılı <strong>ve</strong> sözlü anlatımları değerlendirmede objektifliği sağlamada<br />
ölçütlere dayalı değerlendirme yapmak en sağlıklı bir yaklaşımdır.<br />
• Değerlendirme, programa girişte tanılayıcı değerlendirme, süreçte biçimlendirici değerlendirme, sonuçta ise<br />
düzey belirleyici değerlendirme tekniklerine göre yapılabilir.<br />
Türkçe Ders Kitaplarının İncelenmesi<br />
Türkçe Ders Kitaplarını İnceleme Ölçütleri<br />
Ders kitabı, programda yer alan hedeflerle tutarlı konuların işlendiği, öğrencilere bilgi, beceri <strong>ve</strong> alışkanlıkların kazandırıldığı temel bir<br />
kaynaktır. Dil öğretiminde en çok kullanılan temel kaynak ders kitabıdır. Ders kitabı öğrencilerin ilgi, yetenek <strong>ve</strong> öğrenme hızlarını dikkate<br />
almaktan çok, o dersin programında yer alan hedeflere <strong>ve</strong> işlenecek konulara göre hazırlanır. Milli Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları<br />
Yönetmeliği, kitapların hazırlanması <strong>ve</strong> incelenmesi ile ilgili esas <strong>ve</strong> usulleri belirlemiştir.<br />
(Tebliğler Dergisi, 2434-3.7.1995).<br />
Buna göre, kitapların ders programlarına uygun olarak hazırlanması ilkesi temel alınmıştır. Bu nedenle, kitap incelemenin de program<br />
ağırlıklı olması gerekir.<br />
Türkçe ders kitaplarını incelerken temel aldığınız ölçütler nelerdir? Sıralayınız.<br />
Türkçe ders kitaplarını incelerken temel alınacak ölçütleri üç ana grupta toplayabiliriz.<br />
Bunlar sırasıyla:<br />
• Biçimsel görünüm<br />
• Bilimsel içerik<br />
• Dil <strong>ve</strong> Anlatım.<br />
Bu ana ölçütlerin altında daha ayrıntılı ölçütler yer almaktadır. Bu gruplama içinde yer alan her ölçütü irdelemekte yarar görülmektedir.<br />
1. Biçimsel Görünüm<br />
Ders kitaplarını incelerken işe biçimsel görünümden başlanabilir. Biçimsel görünümü<br />
değerlendirmek için ölçütler takımı geliştirilebilir; ya da M.E.B. kitap inceleme ile ilgili esas <strong>ve</strong> usullerde yer alan ölçütler kullanılabilir. Bu<br />
bölümde bir kitabın dış <strong>ve</strong> iç kapakları ile ön <strong>ve</strong> arka bölümlerine ait bilgiler bulunur.<br />
2. Bilimsel İçerik<br />
Ders kitabında yer alan metinler bilimsel açıdan incelenmesi, bilimsel hataların olmaması, programdaki hedeflerle tutarlı bilgi <strong>ve</strong> becerilerin<br />
aktarılması önemlidir. Özellikle Türkçe kitaplarında kullanılan kelime <strong>ve</strong> cümle yapıları, dilbilgisi kuralları <strong>ve</strong> dil becerilerini geliştirici<br />
alıştırmaların nitelikleri bilimsel içerik bağlamında ele alınıp incelenmelidir. Bu incelemelerde konu alanı uzmanlarının görüşlerine<br />
başvurulması uygun olabilir.<br />
3. Dil <strong>ve</strong> Anlatım<br />
Türkçe ders kitapları özellikle kullanılan dil <strong>ve</strong> anlatım özelliği açısından çok dikkatli bir şekilde incelenmelidir. Anadil bilincinin<br />
kazandırılmasında doğru <strong>ve</strong> düzgün<br />
Türkçe ile yazılmış ders kitapları çok önemli yer almaktadır. Yazılı anlatım sanatını en iyi kullanan yazarlardan örneklerin sunulması,<br />
Türkçenin zenginliklerini öğrencilere aktarmada <strong>ve</strong> kazandırmada önemlidir. Bu nedenle Türkçe ders kitaplarını ölçüt dayanaklı bir<br />
değerlendirme yaparak seçmek gerekir. Türkçe ders kitaplarını ölçüt dayanaklı değerlendirebilmek için hazırlanan bir ölçek aşağıda<br />
<strong>ve</strong>rilmiştir.<br />
2006 TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINDA YER ALAN<br />
YÖNTEM VE TEKNİKLER<br />
DİNLEME/İZLEME<br />
KATILIMLI DİNLEME<br />
Amaç: Dinleme sürecinde zihinde oluşan soruların konuşmacıya iletilerek dinlenilenlerin daha iyi kavranmasıdır.<br />
Dinlenilenlerin <strong>ve</strong> soruların konuşmacıya yansıtılarak karşısındakine dinlediğini hissettirme, konuşmacının<br />
rahatlamasını <strong>ve</strong> iletişimin amacına ulaşmasını da sağlar.<br />
Uygulama: Dinleme sırasında başka bir işle uğraşmamak <strong>ve</strong> konuşmacı ile göz teması kurmak gereklidir.<br />
Konuşmacıdan anlatılanlara açıklık getirmesini istemek, konuşmacının sözlerini <strong>ve</strong> duygularını geri yansıtmak,<br />
fikir <strong>ve</strong> duygularını özetlemek bu uygulamada yapılacaklardandır.<br />
Uygun yerlerde konuşmacının sözleri özetlenmeli <strong>ve</strong>ya söylenmek istenen geri bildirimle <strong>ve</strong>rilmelidir. Dinleyici,<br />
konuyu daha iyi anlamak, istekte bulunmak <strong>ve</strong>ya karmaşık bir probleme çözüm sunmak amacıyla da<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
konuşmacıya sorular sorabilir. Böyle durumlarda not alınarak <strong>ve</strong>ya araya girilerek “Söylediklerinizi tam olarak<br />
anlayamadım. Daha açık söyler misiniz? ”gibi açıklama soruları sorulabilir.<br />
KATILIMSIZ DİNLEME/İZLEME<br />
Amaç: Dinleme/izleme sürecinde öğrencilerin dinledikleri üzerinde düşünmelerini sağlayarak zihinsel<br />
faaliyetlerini etkin kılmaktır.<br />
Uygulama: Dinlenilen metnin bir süreçten mi bahsettiği, yoksa bir açıklama mı getirdiği belirlenir. Metnin<br />
türüne <strong>ve</strong> metinden elde etmek istenilenlere uygun olarak zihinde<br />
“Kim, ne, nereye, ne zaman, nasıl?” gibi sorulara cevap bulmaları için öğrenciler yönlendirilir.<br />
NOT ALARAK DİNLEME/İZLEME<br />
Amaç: Dinlenenlerin/izlenenlerin daha kolay anlaşılmasını <strong>ve</strong> hatırlanmasını sağlamaktır.<br />
Uygulama: Öğrencilerden dinleme/izleme amaçlarına göre notlar almaları istenir. Not alınırken dikkat etmeleri<br />
gereken noktalar (ana fikrin, önemli ifadelerin, güzel sözlerin not alınması; özgün ifadelerin kullanılması vb.)<br />
hatırlatılır. Öğrencilere not alabilecekleri çalışma kâğıtları <strong>ve</strong>rilir.<br />
KENDİNİ KONUŞANIN YERİNE KOYARAK DİNLEME/İZLEME (EMPATİ<br />
KURMA)<br />
Amaç: Dinleyicinin kendisini konuşmacının yerine koyarak onun neler hissettiğini, sözlerinin hangi deneyimleri<br />
yansıttığını, kendini <strong>ve</strong> dünyayı nasıl algıladığını anlamaktır.<br />
Uygulama: Öğrencilerden konuşmacının <strong>ve</strong>ya dinlediklerindeki/izlediklerindeki varlık <strong>ve</strong> şahıslardan birinin<br />
yerine kendilerini koyarak olayları, duygu <strong>ve</strong> düşünceleri anlamaları istenir. Bu yöntemle yapılan<br />
dinleme/izleme diğer kişi ile aynı fikri paylaşma anlamına gelmez. Bir süre için kendi duygu <strong>ve</strong> düşüncelerinden<br />
sıyrılarak olaylara <strong>ve</strong> durumlara karşısındakinin bakış açısıyla bakmayı <strong>ve</strong> onu anlamayı gerektirir. Öğrenci,<br />
kendini karşısındakinin yerine koyarken o kişiyi iyi-kötü, onun duygu <strong>ve</strong> düşüncelerini de doğru-yanlış olarak<br />
değerlendirmekten kaçınmalıdır; çünkü ön yargılı yaklaşım karşımızdakini anlamamızı engeller.<br />
YARATICI DİNLEME/İZLEME<br />
Amaç: Öğrencilerin dinlediklerini/izlediklerini yorumlaması <strong>ve</strong> bunlardan yeni fikirler üretmesidir.<br />
Uygulama: Bu yöntem iki şekilde uygulanabilir:<br />
1.Katılımsız dinleme/izleme yapılarak konuşmacının sözlerinden yeni düşünce <strong>ve</strong> hayaller üretilir.<br />
2.Katılımlı dinleme/izleme yapılarak konuşmacının sözlerinden üretilen düşünce <strong>ve</strong> hayaller ifade edilir.<br />
Konuşmacının daha rahat <strong>ve</strong> yaratıcı düşünmesini sağlamak için yönlendirici sorular sorulur <strong>ve</strong>ya cesaret <strong>ve</strong>rici<br />
sözler söylenir.<br />
SEÇİCİ DİNLEME/ İZLEME<br />
Amaç: Dinlenenlerin/izlenenlerin içinden ilgi <strong>ve</strong> ihtiyaca yönelik olanların seçilerek dinlenmesi/izlenmesidir.<br />
Uygulama: Seçici dinleme/izleme aşağıdaki şekillerde uygulanabilir:<br />
1. Önceden hazırlanmış sorular dağıtılarak öğrencilerden bunların cevaplarını bulmaya yönelik olarak<br />
dinlemeleri/izlemeleri istenir.<br />
2. Dinleme/izleme amacına <strong>ve</strong>ya ilgi alanına yönelik olarak dinlenenlerden/izlenenlerden bir <strong>ve</strong>ya birkaç bölüm/<br />
konu seçilerek yalnızca bu kısımlar dikkatle dinlenir/izlenir.<br />
Örneğin; hazırlanan bir karşılıklı konuşmada (öğretmen-öğrenci, doktor-hasta, satıcı-müşteri vb.) tarafların<br />
birbirlerinin konuşmalarından seçme yapmaları <strong>ve</strong> bunları sınıfta değerlendirmeleri istenir.<br />
ELEŞTİREL DİNLEME/ İZLEME<br />
Amaç: Öğrencilere dinledikleri/izledikleri hakkında soru sorma alışkanlığı kazandırarak konu hakkında<br />
düşünmelerini; konuyu olumlu <strong>ve</strong> olumsuz yanlarıyla, tarafsız bir bakış açısıyla değerlendirmelerini sağlayarak<br />
kendi doğrularını buldurmaktır.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
Uygulama: Sunulan bilginin konuşmacının kişisel duygu <strong>ve</strong> düşüncelerini mi yansıttığı, yoksa bilimsel <strong>ve</strong>rilere <strong>ve</strong><br />
gözlemlere mi dayandığı hızlı bir şekilde analiz edilmelidir. Bunun için öğrencilerin konuya yönelik olarak<br />
aşağıdaki soruları sorma becerisini kazanmış olmaları gerekmektedir.<br />
1. Konuşmacının amacı nedir?<br />
2. Konuşmacı konuyla ilgili yeterli bilgi <strong>ve</strong> birikime sahip mi?<br />
3. Verilen bilgiler güncel <strong>ve</strong> geçerli midir?<br />
4. Konu tarafsız bir bakış açısıyla mı ele alınıyor? Eleştiriler doğru mu?<br />
5. Alternatif çözüm önerileri sunuluyor mu?<br />
6. Çözüm önerileri bilimsel mi?<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
KONUŞMA<br />
İKNA ETME<br />
Amaç: Bir konu hakkındaki fikirlerin dinleyiciler tarafından kabul edilmesini <strong>ve</strong> benimsenmesini sağlamaktır.<br />
Uygulama: İkna etme yönteminde, fikirleri destekleyen kaynaklara, gü<strong>ve</strong>nilir delillere, sayısal <strong>ve</strong>rilere yer<br />
<strong>ve</strong>rmek; sesini <strong>ve</strong> beden dilini etkili kullanmak önemlidir. Bu yöntemin sınıf ortamında uygulanmasında seçilen<br />
öğrenciler ya da gruplar konu hakkında farklı fikirleri savunarak karşısındakileri savundukları fikirler konusunda<br />
ikna etmeye çalışırlar. Bu yöntem uygulanmadan önce kaynaklara ulaşmaları <strong>ve</strong> delilleri toplamaları için<br />
öğrencilere süre <strong>ve</strong>rilmelidir.<br />
ELEŞTİREL KONUŞMA<br />
Amaç: Belirli bir konuyu olumlu <strong>ve</strong> olumsuz yanlarıyla <strong>ve</strong> tarafsız bir bakış açısıyla değerlendirerek yorum<br />
yapma, fikir <strong>ve</strong> çözüm üretme becerilerini geliştirmektir.<br />
Uygulama: Konuşmacı, seçip sınırlandırmış olduğu konu ile ilgili konuşmasını hiçbir eksik kalmayacak şekilde<br />
dinleyicilerin bilgisine sunar. Beğeni <strong>ve</strong> tepkilerini tarafsız <strong>ve</strong> bilimsel <strong>ve</strong>rilere dayanarak ortaya koyar <strong>ve</strong><br />
alternatif çözüm önerileri teklif eder.<br />
KATILIMLI KONUŞMA<br />
Amaç: Dinleyicileri konuşma sürecine katarak konunun anlaşılmasını kolaylaştırmak <strong>ve</strong> konuya farklı bakış<br />
açıları getirmektir.<br />
Uygulama: Dinleyicileri konuşma sürecine katmak amacıyla konuşma yer yer kesintiye uğratılarak dinleyicilerin<br />
duygu, düşünce <strong>ve</strong> sorularını iletmeleri sağlanır. Bu amaçla konunun ilgi çekici yönleri üzerinde durulmalı,<br />
sorular sorularak dinleyicinin konu üzerinde düşünmeleri sağlanmalıdır.<br />
TARTIŞMA<br />
Amaç: Öğrencilerin bir konu üzerinde olumlu <strong>ve</strong>ya olumsuz fikirler yürüterek benimsedikleri fikirleri savunma<br />
becerisini geliştirmektir.<br />
Uygulama: Tartışılacak konu öğrenciler tarafından seçilir <strong>ve</strong> konuyla ilgili gerekli kaynaklar taranarak elde edilen<br />
bilgi <strong>ve</strong> görüşler düzenlenir. Seçilen konu, düşündürücü <strong>ve</strong> tartışmaya uygun nitelikte olmalı, belirli bir sürede<br />
ele alınmalıdır. Sınıfta herkesin düşündüğünü söyleyebileceği serbest bir ortam oluşturulmalıdır. Oluşturulan<br />
jüri tarafsız olmalıdır.<br />
Öğretmen sınıfça seçilecek bir başkan yönetiminde tartışmayı başlatır.<br />
Başkan;<br />
1. Tartışılan konunun nitelik <strong>ve</strong> sınırlarını dinleyicilere iyice açıklamalı,<br />
2. Tartışma sürecinde konu dışına çıkılmadan, tartışanların düşüncelerini rahatlıkla söyleyebilecekleri bir ortam<br />
oluşturmalı,<br />
3. Belirlenen yönteme uygun olarak ortaya çıkan fikirleri oylamaya sunmalı <strong>ve</strong> rapor hazırlatmalı,<br />
4. Yerine göre tartışmaya katılmalı, soru sormalı, zaman zaman konuşulanların özetini yapmalı.<br />
5. Uzun konuşanlara <strong>ve</strong> konunun dışına çıkanlara uyarılarda bulunmalı,<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
6. Kendi duygu <strong>ve</strong> düşüncelerini belirtmekten kaçınmalı; tartışan grupların fikirlerine önderlik ederek tarafsız<br />
kalmalıdır.<br />
Tartışmacı;<br />
1. Tartışma sırasında konuşmacının sözünü kesmemeli,<br />
2. Konu dışına çıkmamalı,<br />
3. Verdiği örnekler, fikirleri destekleyecek nitelikte olmalı,<br />
4. Tartışmanın, bir amaç değil, gerçeği bulmak için bir araç olduğunu akıldan çıkarmamalı, karşılıklı saygı <strong>ve</strong><br />
hoşgörü içerisinde olmasına özen göstermelidir.<br />
KENDİSİNİ KARŞISINDAKİNİN YERİNE KOYARAK KONUŞMA (EMPATİ<br />
KURMA)<br />
Amaç: Konuşmada, karşısındakinin değer yargılarını, duygu <strong>ve</strong> düşüncelerini anladığını hissettirerek etkili bir<br />
iletişim kurmaktır.<br />
Uygulama: Bir sorunu çözmek, doğruyu aramak <strong>ve</strong>ya karşısındakinin sevinçlerine <strong>ve</strong> sıkıntılarına ortak olmak<br />
gibi olumlu iletişim becerilerini geliştirmek için konuşma ortamı oluşturulur. Her hafta bir konu belirlenerek<br />
karşısındakini anlama etkinliği yaptırılır.<br />
GÜDÜMLÜ KONUŞMA<br />
Amaç: Öğrencilerin bir konu hakkındaki bilgilerini, duygularını <strong>ve</strong> düşüncelerini etkili bir şekilde anlatma<br />
becerilerini geliştirmektir.<br />
Uygulama: Öğretmen tarafından belli bir konu seçilerek sınıfın gündemine alınır. Konu hakkında öğrenciler<br />
bilgilendirilir. Sınıfta konuyla ilgili beyin fırtınası yapılır. Birkaç öğrenci seçilerek konu hakkındaki duygu, düşünce<br />
<strong>ve</strong> hayallerini iki dakika içinde ifade etmeleri sağlanır.<br />
KELİME VE KAVRAM HAVUZUNDAN SEÇEREK KONUŞMA<br />
Amaç: Öğrencilerin öğrendikleri kelime, kavram, atasözü <strong>ve</strong> deyimleri anlatımlarında kullanmalarını sağlayarak<br />
söz varlıklarını <strong>ve</strong> ifade güçlerini zenginleştirmektir.<br />
Uygulama: Öğretmen tarafından kelime <strong>ve</strong> kavramların yer aldığı bir havuz oluşturulur. Öğrenciler konuşma<br />
konularına bağlı olarak bu havuzdan seçtikleri kelime <strong>ve</strong> kavramları kullanarak bir konuşma yaparlar.<br />
SERBEST KONUŞMA<br />
Amaç: Öğrencilerin herhangi bir konudaki duygu, düşünce <strong>ve</strong> hayallerini sözlü olarak ifade güçlerini<br />
geliştirmektir.<br />
Uygulama: Öğrenciler seçtikleri konu hakkındaki duygu, düşünce <strong>ve</strong> hayallerini anlatırlar. Öğrencilere<br />
kendilerini ifade etme fırsatı <strong>ve</strong>rmek için haftalık ders saatinin bir kısmı serbest konuşmaya ayrılmalıdır.<br />
YARATICI KONUŞMA<br />
Amaç: Öğrencilerin konuşma yeteneklerini <strong>ve</strong> yaratıcılıklarını geliştirmektir.<br />
Uygulama: Öğrencilere bir konu <strong>ve</strong>rilir. Her öğrenci bir önceki arkadaşının konuyla ilgili söylediklerinden<br />
hareketle konuşarak konuya farklı bir bakış açısı getirir.<br />
HAFIZADA TUTMA TEKNİĞİ<br />
Amaç: Konuşmanın kesintiye uğratılmadan kurallarına uygun olarak yapılmasını sağlamaktır.<br />
Uygulama: Konuşmanın içeriği düşünce sıralamasına göre düzenlenir. Cümleler düşünce gruplarına göre<br />
sınıflandırılır <strong>ve</strong> oluşturulan kelime listeleri bir kâğıda yazılır. Hayal gücü, benzetme, abartma, mizah vb. den<br />
yararlanılarak seçilen kelimelerle küçük bir hikâye oluşturulur.<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
SESSİZ OKUMA<br />
OKUMA<br />
Amaç: Öğrencilerin akıcı <strong>ve</strong> hızlı okumalarını sağlamaktır. Sessiz okuma, göz hareketleri <strong>ve</strong> beyinde meydana<br />
gelen okuma sürecine dayanmaktadır. Sesli <strong>ve</strong> sessiz okuma arasındaki en önemli fark, sesli okumanın sadece<br />
anlamayı değil, anlatmayı da kapsamasıdır.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
Uygulama: Sessiz okuma, her gün <strong>ve</strong>ya haftada bir defa uygulanabilir. Öğrenciler, sınıfta okunacak olan<br />
herhangi bir metni <strong>ve</strong>ya kendi istedikleri bir kitabı öğretmenin belirlediği bir sürede okurlar. Bütün sınıf sessiz<br />
okuma sürecine katılırken, öğretmen de sessiz okuyarak öğrencilere örnek olur. Bu süreçte öğrencilerin<br />
başkalarını rahatsız etmeden okumalarına dikkat edilir. Sessiz okuma sürecinin sonunda, sınıfça <strong>ve</strong>ya grup<br />
içinde metinle ilgili tartışmalar yapılır. “Bu kitabı neden seçtiniz?”, “Kitapta ilginizi çeken noktalar nelerdir?”,<br />
“Bu kitabı arkadaşlarınıza tavsiye etmenizin sebebi nedir?” gibi sorular sorularak öğrencilerin kitapla ilgili<br />
görüşleri alınır. Öğrenciler, metinde ilgilerini çeken <strong>ve</strong>ya anlamadıkları bölümleri, metni okurken neler<br />
hissettiklerini yazılı <strong>ve</strong>ya sözlü olarak ifade ederler.<br />
SESLİ OKUMA<br />
Amaç: Öğrencilerin okunan metinde geçen kelimelerin nasıl telâffuz edildiğini <strong>ve</strong> hangi bağlamda kullanıldığını<br />
anlamalarını sağlamaktır. Sesli okuma, öğrencilerin okuma seviyesini belirlemeye yardımcı olurken,<br />
dinleyenlerin zihinsel faaliyetlerinin gelişmesine de katkı sağlar. Öğrencilerin düzgün konuşma yeteneğini<br />
geliştirir. Sesli <strong>ve</strong> güzel okuma, dinleyicilerin konuya ilgi duymasını sağlar <strong>ve</strong> okuma zevki uyandırır.<br />
Uygulama: Sesli okuma farklı şekillerde yapılabilir. Birinci yol, öğretmenin açık <strong>ve</strong> anlaşılır bir biçimde, herkesin<br />
duyacağı bir ses tonuyla örnek okuma yaptıktan sonra, öğrencilere metni kavramaya yönelik sorular sorması <strong>ve</strong><br />
etkinlikler yaptırmasıdır. İkinci yol, öğretmenin örnek okumasından sonra bir öğrencinin sesli okumasıdır.<br />
Üçüncü yol ise, yine öğretmenin örnek okumasından sonra öğrencilerin gruplara ayrılarak her gruptan bir<br />
öğrenci <strong>ve</strong>ya grubun tamamının sesli olarak okumasıdır. Sesli okumanın en önemli şartı, kelimeleri doğru<br />
telâffuz etmek, okuma zevki uyandırmak <strong>ve</strong> konuşur gibi okumaktır. Sesli okumada hızlı okumaktan çok, uygun<br />
yerlerde duraklama yapmak önemlidir. Ses tonu, metindeki duygu <strong>ve</strong> düşüncelere bağlı olarak ayarlanmalıdır.<br />
Okunan metin dikkatle dinlenmeli, okuma süreci kesintiye uğratılmamalı, düzeltmeler <strong>ve</strong> açıklamalar okumanın<br />
sonuna bırakılmalı, aynı parça sebepsiz yere tekrar okutulmamalıdır.<br />
GÖZ ATARAK OKUMA<br />
Amaç: Konunun ayrıntılara girilmeden, ana hatlarıyla kavranmasıdır.<br />
Uygulama: Metnin içeriğini anlamak <strong>ve</strong> istenen bilgiye ulaşmak için önce metnin başlığına bakılır; uzunluğu <strong>ve</strong><br />
biçimi incelenerek metin şekil bakımından değerlendirilir. Metnin konusunu anlamak için gözler hızla metin<br />
üzerinde gezdirilir. Zihinde oluşan soruların cevabı olabilecek cümleler bütün olarak okunur. Böylece ayrıntılar<br />
atlanarak ana fikre ulaşılmış olur. Öğretmen, <strong>ve</strong>rilen metnin ana fikrinin bulunması için belirli bir süre <strong>ve</strong>rir. Bu<br />
süre sonunda öğrencilerin <strong>ve</strong>rdikleri cevaplar tartışılır <strong>ve</strong> ana fikir söylenir.<br />
ÖZETLEYEREK OKUMA<br />
Amaç: Konunun ana hatlarının kavranmasını sağlamaktır.<br />
Uygulama: Metni okumaya başlamadan önce, tahtaya “Metinde geçen şahıs <strong>ve</strong> varlıklar kimlerdir?”, “Olaylar<br />
nerede <strong>ve</strong> ne zaman geçmektedir?”, “Metnin giriş <strong>ve</strong> sonuç bölümlerinde ne tür değişiklikler olmuştur?” gibi<br />
sorular yazılır. Öğrencilerden metni dinlerken <strong>ve</strong>ya okurken bu soruların cevaplarını bulmaya çalışmaları istenir.<br />
Okuma süreci zaman zaman kesintiye uğratılarak öğrencilere okunan bölümün özetini çıkarmaları için süre<br />
<strong>ve</strong>rilir. Okuma bittikten sonra, her bölümün özetini bir <strong>ve</strong>ya iki cümle ile yeniden ifade etmeleri <strong>ve</strong> bu cümleleri<br />
birleştirerek tek bir paragrafa dönüştürmeleri istenir. Metin ikinci kez okunur <strong>ve</strong> öğrenciler gerekli düzeltmeleri<br />
yaparlar.<br />
NOT ALARAK OKUMA<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
Amaç: Öğrencileri okuma sürecinde etkin kılmak, onların önemli bilgi, düşünce <strong>ve</strong> olayları hatırlamalarını<br />
sağlamaktır.<br />
Uygulama: Sesli <strong>ve</strong> sessiz okuma sırasında öğrencilerden, okuma amaçlarına göre not almaları istenir. Bunun<br />
için öğrencilere farklı çalışma kâğıtları <strong>ve</strong>rilebilir. Sesli okuma öncesinde öğrencilere, metnin türü <strong>ve</strong> konusu<br />
hakkında bilgi <strong>ve</strong>rilerek not alma sırasında dikkat etmeleri gereken noktalara değinilir. Öğretmen, önemli<br />
cümleleri <strong>ve</strong>ya bölümleri ikinci kez okuyarak öğrencilerin dikkatini çeker. Okuma sonunda öğrencilerin aldıkları<br />
notlar değerlendirilir. Sessiz okuma sırasında öğrenciler, kartlara <strong>ve</strong>ya kâğıtlara önemli gördükleri yerleri not<br />
ederler.<br />
İŞARETLEYEREK OKUMA YÖNTEMİ<br />
Amaç: Konuyu anlamaya yardımcı olacak anahtar kelime <strong>ve</strong> kavramlar ile önemli görülen yerlerin<br />
belirlenmesidir.<br />
Uygulama: Not alma yönteminden farklı olarak öğrenciler, önemli gördükleri yerleri metin üzerinde işaretler.<br />
Öğrenciler altını çizdikleri <strong>ve</strong>ya çeşitli işaretlerle belirledikleri bölümleri, kendi cümleleriyle ifade ederek anlamlı<br />
bir metin oluştururlar. Böylece, metin ana hatlarıyla kavranmış olur.<br />
TAHMİN EDEREK OKUMA<br />
Amaç: Öğrencileri okuma sürecinde etkin kılmak için metinde geçen duygu, düşünce <strong>ve</strong> olaylarla ilgili merak<br />
uyandırmaktır.<br />
Uygulama: Öğrencilere, metinde geçen bazı kelime <strong>ve</strong> ifadelerin metnin devamı hakkında fikir <strong>ve</strong>rebileceği<br />
açıklanır. Tahmin ederek okuma çeşitli yollarla yapılabilir:<br />
1. Metnin <strong>ve</strong>rilen kısmı öğrenciler tarafından okunur. Öğretmen, öğrencilerden<br />
“metinde gelişen <strong>ve</strong> gelişebilecek olayları” iki ayrı sütuna listelemelerini ister.<br />
Metnin kalan bölümü öğretmen tarafından okunduktan sonra metindeki olayların nasıl sonuçlandığı ayrı bir<br />
sütuna yazılır. Bunun için öğrencilere her bölümle ilgili düşüncelerini yazmaları için üç sütundan oluşan çalışma<br />
kâğıdı <strong>ve</strong>rilir.<br />
2. Öğretmen metnin bir kısmını sesli okur. Öğrencilerde merak uyandıran ifadeler <strong>ve</strong> bunlarla ilgili sorular<br />
tahtaya yazılır. Metnin devamında soruların cevapları bulundukça üstleri çizilir.<br />
3. Öğretmen, öğrencilerden metni okumaya başlamadan önce, metnin başlığı <strong>ve</strong> görsel unsurlardan hareketle<br />
metnin içeriğine yönelik tahminlerde bulunmalarını ister. Sesli okuma sırasında duraklamalar yaparak “Sizce<br />
bundan sonra ne olabilir?”, “Metnin devamında olayların tahmin ettiğiniz gibi gelişmesinin sebebi nedir?” gibi<br />
sorularla öğrencinin dikkatini metne yoğunlaştırır.<br />
SORU SORARAK OKUMA<br />
Amaç: Okuma öncesinde <strong>ve</strong> sürecinde öğrencilere sorular hazırlatılarak metin üzerinde düşünmelerini <strong>ve</strong> metni<br />
anlamalarını sağlamaktır.<br />
Uygulama: Bu yöntemin uygulanması iki şekilde gerçekleştirilir:<br />
1. Metin sesli <strong>ve</strong>ya sessiz okunduktan sonra öğrenciler, okuma sürecinde zihinlerinde oluşan soruları yazarlar.<br />
Gruplara ayrılarak bu sorulara cevap ararlar. Her gruptan <strong>ve</strong>ya sınıftan bir öğrenci, bir arkadaşına soru sorar.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
2. Öğrenciler metni okumadan önce <strong>ve</strong> okuma sırasında, metnin başlığı <strong>ve</strong> görsel unsurlarıyla ilgili zihinlerinde<br />
oluşan soruları tahtaya yazarlar. Cevaplandırılan soruların üstleri çizilir.<br />
SÖZ KOROSU<br />
Amaç: Öğrencilerin okuma <strong>ve</strong> birlikte çalışma becerilerinin geliştirilmesidir.<br />
Uygulama: Bir şiir <strong>ve</strong>ya düz yazı bölümlere ayrılarak bir grup öğrenci tarafından birlikte okunur. Öğrenciler<br />
gruplara ayrılır. Metnin, öğretmen tarafından okunarak anlaşılması sağlanır. Söz korosu dört şekilde yapılır:<br />
1. Hep birlikte okuma: Metnin tamamı, sınıf <strong>ve</strong>ya bir grup tarafından okunur.<br />
2. Grup olarak okuma: Metin bölümlere ayrılarak her grup bir bölümü okur.<br />
3. Karşılıklı okuma: Öğrenciler iki gruba ayrılarak metnin belirlenmiş bölümlerinden birini bir grup, diğer<br />
bölümlerini de ikinci grup okur.<br />
4. Nakaratlı metinleri okuma: Öğrenciler gruplara ayrılarak her bölümü bir grup <strong>ve</strong>ya bütün gruplar birlikte<br />
okur. Metin okunurken şahıs <strong>ve</strong> varlık kadrosu, karakter özelliklerini yansıtacak şekilde seslendirilir.<br />
OKUMA TİYATROSU<br />
Amaç: Öğrencilerin metnin yapısını, dilini <strong>ve</strong> metinde yer alan şahıs <strong>ve</strong> varlık kadrosunun özelliklerini<br />
anlamalarını sağlamaktır.<br />
Uygulama: Metin okunduktan sonra diyaloglara dönüştürülerek tiyatro metni hâline getirilir. Metnin içeriğiyle<br />
ilgili değişiklik yapılmaz, konuşma cümlelerinden <strong>ve</strong> olaylardan hareketle diyaloglar oluşturulur. Her öğrenci<br />
okuyacağı bölüme hazırlanır. Aynı zamanda metnin kavranması sağlanmalıdır. Öğrenciler, okudukları bölümde<br />
<strong>ve</strong>rmeleri gereken duyguyu, metnin bağlamından hareketle açıklayabilmelidir.<br />
EZBERLEME<br />
Amaç: Öğrencilerin hafızalarını güçlendirmek, kültürel <strong>ve</strong> edebî değere sahip metinlerdeki cümle yapılarını <strong>ve</strong><br />
söz varlığını kavrayarak Türkçeyi doğru, güzel <strong>ve</strong> etkili kullanmalarını sağlamaktır.<br />
Uygulama: Öğrencilerin seviyelerine, ilgi <strong>ve</strong> ihtiyaçlarına yönelik olarak belirlenen metinler (şiirler, kısa düz<br />
yazılar, güzel sözler vb.), belirli bir süre içinde öğrenciler tarafından ezberlenir. Ezberlenen metinler, sınıf içi<br />
<strong>ve</strong>ya sınıf dışı etkinliklerde sunulur. Böylelikle öğrencilerin söz varlığı zenginleşir, Türkçeyi kurallarına uygun<br />
kullanma becerileri <strong>ve</strong> öz gü<strong>ve</strong>nleri gelişir.<br />
METİNLERLE İLİŞKİLENDİRME<br />
Amaç: Öğrencilerin, okudukları metinle diğer metinler arasında ilişki kurmasını sağlayarak düşünme becerilerini<br />
geliştirmektir.<br />
Uygulama: Metin okunduktan sonra öğrencilere, daha önce okudukları diğer metinlerle ne gibi benzerliklerinin<br />
olduğu sorulur. Metinler arasında yer, zaman, şahıs <strong>ve</strong> varlık kadrosu, konu, düşünce <strong>ve</strong> olay bakımlarından<br />
ilişki kurmaları istenir. “Bu kitabın konusu ile daha önce okuduğumuz ‘.....’ adlı kitabın konusu arasında nasıl bir<br />
ilişki vardır?”, “Bu iki kitap arasında şahıs <strong>ve</strong> varlık kadrosu yönlerinden nasıl benzerlikler bulunmaktadır?” gibi<br />
sorularla öğrencilere yol gösterilir.<br />
TARTIŞARAK OKUMA<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
Amaç: Öğrencilerin, metinde işlenen konuyla ilgili bilgi, duygu <strong>ve</strong> düşüncelerini başkalarıyla paylaşmalarını <strong>ve</strong><br />
onların bilgi <strong>ve</strong> görüşlerinden yararlanarak farklı bakış açıları kazanmalarını sağlamaktır.<br />
Uygulama: Bu yöntem, metin bölümlere ayrılarak uygulanabileceği gibi metnin bütününe yönelik olarak da<br />
uygulanabilir. Tartışma sınıfça <strong>ve</strong>ya küçük gruplar hâlinde yapılabilir. Tartışma sonunda varılan ortak düşünceler<br />
not edilerek metin hâlinde sunulur. Bütün öğrencilerin tartışmaya katılması <strong>ve</strong> birbirlerinin düşüncelerine saygı<br />
duyması sağlanır.<br />
ELEŞTİREL OKUMA<br />
Amaç: Öğrencilere okudukları hakkında soru sorma alışkanlığı kazandırarak konu hakkında düşünmelerini<br />
sağlamak; konuyu olumlu <strong>ve</strong> olumsuz yanlarıyla <strong>ve</strong> tarafsız bir bakış açısıyla değerlendirerek kendi doğrularını<br />
buldurmaktır.<br />
Uygulama: Metin okunurken öğrenciler, katılıp katılmadıkları yerleri belirler <strong>ve</strong> zihinlerinde oluşan sorulara<br />
cevap ararlar. Duygu, düşünce <strong>ve</strong> olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurmaya çalışırlar. Kişisel<br />
deneyimlerinden hareketle okuduklarını anlamlandırırlar.<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
NOT ALMA<br />
YAZMA<br />
Amaç: Öğrencilerin okunan <strong>ve</strong>ya dinlenilenlerin önemli noktalarını seçebilmesini, bilgi <strong>ve</strong> düşüncelerini<br />
sınıflandırabilmesini <strong>ve</strong> sistemli çalışma becerisini kazanmalarını sağlayarak zaman kaybını önlemektir.<br />
Uygulama: Not almanın öncelikli işlevinin hatırlatmak olduğu, ayrıntılara girilmemesi gerektiği, dinlenilen <strong>ve</strong>ya<br />
okunulanın olduğu gibi değil de özgün ifadelerle yazılması gerektiği konusunda bilgi <strong>ve</strong>rilir. Herhangi bir konuya<br />
yönelik bir metin okutulur <strong>ve</strong>ya dinletilir. Öğrencilerden okurken <strong>ve</strong>ya dinlerken/izlerken önemli noktaları not<br />
almaları istenir.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
ÖZET ÇIKARMA<br />
Amaç: Öğrencilerin anladıklarını kısa <strong>ve</strong> öz bir şekilde anlatma becerilerini geliştirmek, onlara bilinçli <strong>ve</strong> düzenli<br />
çalışma alışkanlığı kazandırmaktır.<br />
Uygulama: Sınıf ortamında okunan <strong>ve</strong>ya dinlenen/izlenen bir konu öncelikle öğretmen tarafından özetlenir.<br />
Özet çıkarılırken dikkat edilmesi gereken hususlar konusunda (eserin iyice anlaşılmış olması, süslü ifadelere,<br />
tekrarlara yer <strong>ve</strong>rmemesi, ana fikri kapsayacak şekilde bütünlük içermesi, kişisel görüş <strong>ve</strong> düşüncelere yer<br />
<strong>ve</strong>rilmemesi, öğrencilerin kendi ifadelerinden oluşması) öğrenciler bilgilendirilir. Öğretmenin rehberliğinde sınıf<br />
ortamında yapılan birkaç özet çalışması sonrasında öğrencilere çeşitli metinler <strong>ve</strong>rilerek özet çıkarmaları istenir.<br />
BOŞLUK DOLDURMA<br />
Amaç: Öğrencilerin okuduklarını, dinlediklerini/izlediklerini anlamaları <strong>ve</strong> anladıklarını, konunun/metnin<br />
bağlamına uygun olarak anlatma becerilerini geliştirmektir.<br />
Uygulama: Öğrencilerin okuduklarına, dinlediklerine/izlediklerine yönelik olarak hazırlanan metinler, cümleler<br />
hâlinde boşluklar bırakılarak öğrencilere dağıtılır. Öğrenciler boşlukları metnin bağlamına uygun ifadelerle<br />
doldurur.<br />
KELİME VE KAVRAM HAVUZUNDAN SEÇEREK YAZMA<br />
Amaç: Öğrencilerin öğrendikleri kelime, kavram, atasözü <strong>ve</strong> deyimleri anlatımlarında kullanmalarını sağlayarak<br />
kalıcı kılmak <strong>ve</strong> böylece söz varlıklarını zenginleştirmektir.<br />
Uygulama: Öğretmen tarafından kelime, kavram, atasözü <strong>ve</strong> deyimlerden oluşan bir havuz oluşturulur. Bunlar<br />
kâğıda ya da tahtaya yazılarak öğrencilere <strong>ve</strong>rilir. Öğrenciler belirledikleri yazma konusuna <strong>ve</strong>ya yazacaklarının<br />
ana fikrine bağlı olarak bu kelime, kavram atasözü <strong>ve</strong> deyimlerden uygun olanlarını seçerek yazılarında<br />
kullanırlar.<br />
SERBEST YAZMA<br />
Amaç: Öğrencilerin herhangi bir konudaki duygu, düşünce <strong>ve</strong> hayallerini yazmalarını sağlayarak ifade güçlerini<br />
<strong>ve</strong> yazılı anlatım yeteneklerini geliştirmektir.<br />
Uygulama: Öğrenciler bir konu seçerler <strong>ve</strong> seçtikleri konu hakkındaki duygu, düşünce <strong>ve</strong> hayallerini tür (şiir,<br />
hikâye, tiyatro, masal vb.) sınırlaması olmadan yazarlar. Serbest yazma çalışmalarının sınıfta uygulanma<br />
zorunluluğu yoktur. Öğrenciler okul dışında yazdıklarını da öğretmen <strong>ve</strong> arkadaşlarıyla paylaşabilirler.<br />
KONTROLLÜ YAZMA<br />
Amaç: Kelimelerin, cümle yapıları <strong>ve</strong> ifade kalıplarının Türkçenin kurallarına uygun şekilde yazılmasıdır.<br />
Uygulama: Kelime, cümle <strong>ve</strong> paragraf düzeyinde yapılan kontrollü yazma çalışmaları, öğrencilerin seviyeleri<br />
dikkate alınarak cümle <strong>ve</strong> paragraf düzeyinde ele alınmıştır. Dil bilgisi çalışmalarını da pekiştirmeye yönelik olan<br />
bu yöntem farklı şekillerde uygulanabilir.<br />
1. Öğrencilere örnek bir metin <strong>ve</strong>rilir. Öğrenciler metinde geçen anahtar kelimeleri de kullanarak yeni bir metin<br />
oluştururlar.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
2. Bir paragrafı oluşturan cümlelerin yerleri değiştirilir. Öğrenciler, duygu <strong>ve</strong> düşüncenin akışına göre cümleleri<br />
mantıklı bir sıraya koyarak paragrafı yeniden oluştururlar.<br />
3. Belirli bir konuda öğretmen <strong>ve</strong>ya öğrenciler tarafından hazırlanan sorulara <strong>ve</strong>rilen cevaplar bütünlük içinde<br />
ele alınarak birkaç paragraflık metin oluşturulur.<br />
Öğrenciler, metni hemen yazabilecekleri gibi konu hakkında araştırma yapıp yeterli bilgi sahibi olduktan sonra<br />
da yazabilirler.<br />
GÜDÜMLÜ YAZMA<br />
Amaç: Öğrencilerin bir konu hakkındaki bilgilerini, duygularını <strong>ve</strong> düşüncelerini etkili bir şekilde anlatma<br />
becerilerini geliştirmektir.<br />
Uygulama: Öğretmen tarafından belli bir konu hakkında öğrenciler bilgilendirilir. Konu çeşitli yönleriyle sınıf<br />
ortamında tartışılıp değerlendirilir. Öğrenciler konu hakkında edindikleri bilgiler ışığında duygu <strong>ve</strong> düşüncelerini<br />
yazılı olarak ifade ederler.<br />
YARATICI YAZMA<br />
Amaç: Öğrencilerin yazma yeteneklerini <strong>ve</strong> yaratıcılıklarını geliştirmektir.<br />
Uygulama: Bu yöntemde konuyu <strong>ve</strong> yazılı anlatım türünü öğretmen <strong>ve</strong>rebileceği gibi öğrenciler de istedikleri<br />
konuyu seçerek yazma çalışması yapabilirler. Daha çok hikâye, şiir <strong>ve</strong> roman türlerinde kullanılan yaratıcı yazma<br />
çalışmalarında, belirlenen konu boş, beyaz bir kâğıdın ortasına yazılır. Çağrışım yoluyla bilinçaltında olan<br />
konuyla ilgili her şey, o konu etrafındaki boş kısımlara yazılır. Bilinçaltından çıkan kelimeler alt alta sıralanır <strong>ve</strong><br />
kelimeler arasında bağlantı kurulur. Herhangi bir noktaya gelindiğinde konunun hangi yönde ele alınacağına<br />
karar <strong>ve</strong>rilir. Öğrenciler yaşadıklarından, düşündüklerinden <strong>ve</strong> hayal ettiklerinden hareketle yazarlar.<br />
METİN TAMAMLAMA<br />
Amaç: Öğrencilerin okuduklarından hareketle duygu, düşünce <strong>ve</strong> hayal dünyalarını zenginleştirmek, onları etkin<br />
duruma getirerek yorum yapma <strong>ve</strong> fikir yürütme becerilerini geliştirmektir.<br />
Uygulama: Öğrencilere olay <strong>ve</strong>ya düşünce ağırlıklı herhangi bir metnin bölümlerinden birkaçı <strong>ve</strong>rilir.<br />
Öğrencilerden, okuduklarından hareketle duygu, düşünce <strong>ve</strong>ya olayların gelişimine yönelik fikirlerini yazmaları<br />
istenir. Metin tamamlamada esas, duygu, düşünce <strong>ve</strong> olayların metnin genel anlamına <strong>ve</strong> mantıksal<br />
bütünlüğüne bağlı kalınarak tamamlanmasıdır.<br />
TAHMİNDE BULUNMA<br />
Amaç: Öğrencilerin okuduklarından hareketle duygu, düşünce <strong>ve</strong> hayal dünyalarını zenginleştirmek, onları etkin<br />
duruma getirerek yorum yapma <strong>ve</strong> fikir yürütme becerilerini geliştirmektir.<br />
Uygulama: Metin tamamlamaya yakın olan bu yöntem, metnin yalnızca gelişimine <strong>ve</strong> sonucuna değil, metnin<br />
öncesine yönelik tahminleri de içerir. Bu yöntemle öğrenciler, yalnızca okuduklarının değil, dinlediklerinin <strong>ve</strong><br />
izlediklerinin öncesi, başlangıcı, gelişimi <strong>ve</strong> sonucuna yönelik tahminlerde bulunarak yazma çalışmaları yaparlar.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
BİR METNİ KENDİ KELİMELERİYLE YENİDEN OLUŞTURMA<br />
Amaç: Öğrencilerin kendilerine özgü ifade şekillerini <strong>ve</strong> üslûplarını geliştirmektir.<br />
Uygulama: Öğrencilere düşünceye <strong>ve</strong>ya olaya dayalı bir metin <strong>ve</strong>rilerek okutulur/dinletilir. Metindeki düşünce<br />
<strong>ve</strong> olayları kavrayan öğrenciler “Ben olsaydım nasıl yazardım?” düşüncesinden hareketle metni kendi<br />
ifadeleriyle yeniden kurgularlar.<br />
BİR METİNDEN HAREKETLE YENİ BİR METİN OLUŞTURMA<br />
Amaç: Öğrencilerin hangi türde yazmaya yatkın olduklarını belirleyerek yaratıcılıklarını o yönde geliştirmektir.<br />
Uygulama: Öğrencilere herhangi bir türde (hikâye, şiir, gazete haberi, fıkra, deneme vb.) bir metin <strong>ve</strong>rilerek<br />
okutulur/dinletilir. Öğrenciler okudukları metinden hareketle, metinde ele alınan duygu, düşünce, hayal <strong>ve</strong>ya<br />
olayları geliştirerek <strong>ve</strong> yaratıcılıklarını kullanarak farklı bir türde metin oluştururlar.<br />
DUYULARDAN HAREKETLE YAZMA<br />
Amaç: Öğrencilerin algılama güçlerini <strong>ve</strong> dikkatlerini geliştirmektir.<br />
Uygulama: Duyuların birini <strong>ve</strong>ya birkaçını harekete geçirecek etkinlikler yapılır. Örneğin, öğrencilere müzik<br />
dinletilerek kendilerinde uyandırdığı duygu <strong>ve</strong> düşünceleri yazmaları istenir. Sınıfa getirilen <strong>ve</strong>ya öğrencilerden<br />
birinin çizmiş olduğu resim hakkında konuşulur. Daha sonra öğrencilerden resimle ilgili duygu, düşünce, hayal<br />
<strong>ve</strong>ya izlenimlerini yazmaları istenir.<br />
GRUP OLARAK YAZMA<br />
Amaç: Öğrencilerin çevreleriyle iletişim kurmalarını, iş birliği yapmalarını <strong>ve</strong> birbirleriyle etkileşimde bulunarak<br />
grup bilinci kazanmalarını sağlamak, böylece kişisel gelişimlerine yardımcı olmaktır.<br />
Uygulama: Sınıf küçük gruplara ayrılarak her gruba farklı yazma konuları <strong>ve</strong>rilir. Grup üyeleri konunun belli bir<br />
yönünü ele alarak yazar. Gruplar konu hakkında yazdıklarını mantıksal düzen, dil <strong>ve</strong> anlatım yönünden<br />
birleştirerek tek bir metin hâline getirirler.<br />
ELEŞTİREL YAZMA<br />
Amaç: Öğrencilerin olay <strong>ve</strong> durumlara tarafsız bakma, yorum yapma, fikir <strong>ve</strong> çözüm üretme becerilerini<br />
geliştirmektir.<br />
Uygulama: Herhangi bir olay, durum <strong>ve</strong> düşünce, sınıfın gündemine alınarak tartışılır. Öğrenciler, konu<br />
hakkındaki düşüncelerini olumlu olumsuz yönleriyle <strong>ve</strong> tarafsız bir yaklaşımla anlatırlar.<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
2006 Türkçe Programı’nda Ye <strong>Alan</strong> Ara disiplinler<br />
• Sağlık Kültürü,<br />
• Girişimcilik,<br />
• İnsan Hakları <strong>ve</strong> Vatandaşlık,<br />
• Kariyer Bilinci Geliştirme,<br />
• Özel Eğitim,<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
• Rehberlik <strong>ve</strong> Psikolojik Danışma,<br />
• Spor Kültürü <strong>ve</strong> Olimpik Eğitim<br />
• Afetten Korunma <strong>ve</strong> Gü<strong>ve</strong>nli Yaşam<br />
alanlarından oluşur. Programda yer alan ara disiplin kazanımlarının Türkçe dersinde işlenecek<br />
tema/metinlerle ilişkilendirilmesi esastır.<br />
2006 Türkçe Öğretim Programı’nda 6, 7, 8. Sınıf amaç <strong>ve</strong> kazanımları şu şekildedir:<br />
Dinleme/İzleme Öğrenme <strong>Alan</strong>ı:<br />
1. Dinleme/izleme kurallarını uygulama<br />
1. Konuşmacının sözünü kesmeden sabır <strong>ve</strong> saygıyla dinler.<br />
2. Başkalarını rahatsız etmeden dinler/izler.<br />
3. Dinlenenle ilgili soru sormak, görüş bildirmek için uygun zamanda söz alır.<br />
4. Dinleme/izleme yöntem <strong>ve</strong> tekniklerini kullanır.<br />
2. Dinleneni/izleneni anlama <strong>ve</strong> çözümleme<br />
1. Dinlenenin/izlenenin bağlamından hareketle kelime <strong>ve</strong> kelime gruplarının anlamlarını çıkarır.<br />
2. Dinlediklerindeki/izlediklerindeki anahtar kelimeleri fark eder.<br />
3. Dinlediklerinin/izlediklerinin konusunu belirler.<br />
4. Dinlediklerinin/izlediklerinin ana fikrini/ana duygusunu belirler.<br />
5. Dinlediklerindeki/izlediklerindeki yardımcı fikirleri/duyguları belirler.<br />
6. Dinlediklerindeki/izlediklerindeki olay, yer, zaman, şahıs, varlık kadrosu <strong>ve</strong> bunlarla ilgili unsurları<br />
belirler.<br />
7. Dinlediklerinde/izlediklerinde sebep-sonuç ilişkilerini belirler<br />
8. Dinlediklerinde/izlediklerinde amaç-sonuç ilişkilerini belirler.<br />
9. Dinlediklerindeki/izlediklerindeki örtülü anlamları bulur.<br />
10. Dinlediklerini/izlediklerini kronolojik sıra <strong>ve</strong> mantık akışı içinde özetler.<br />
11. Dinlediklerine/izlediklerine ilişkin sorular oluşturur.<br />
12. Dinlediklerine/izlediklerine ilişkin sorulara cevap <strong>ve</strong>rir.<br />
13. Dinlediklerinde/izlediklerinde yer alan öznel <strong>ve</strong> nesnel yargıları ayırt eder.<br />
14. Dinlediklerine/izlediklerine ilişkin karşılaştırmalar yapar.<br />
15. Kendisini şahıs <strong>ve</strong> varlık kadrosunun yerine koyarak olayları, duygu, düşünce <strong>ve</strong> hayalleri<br />
yorumlar.<br />
16. Dinlediklerinde/izlediklerinde ortaya konan sorunlara farklı çözümler üretir.<br />
17. İpuçlarından hareketle dinlediklerine/izlediklerine yönelik tahminlerde bulunur.<br />
18. Dinlediklerinin/izlediklerinin öncesi <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya sonrasına ait kurgular yapar.<br />
19. Dinlediklerinin/izlediklerinin başlığı/adı ile içeriği arasındaki ilişkiyi ortaya koyar.<br />
20. Dinlediği/izlediği metne farklı başlıklar bulur.<br />
21. Görsel/işitsel unsurlarla dinledikleri/izledikleri arasında ilgi kurar.<br />
22. Şiir dilinin farklılığını ayırt eder.<br />
23. Şiirin kendisinde uyandırdığı duyguları ifade eder.<br />
24. Dinlediklerini/izlediklerini kendi hayatı <strong>ve</strong> günlük hayatla karşılaştırır.<br />
25. Dinlediği/izlediği kişi, konu ya da metnin yazarı/şairi hakkında bilgi edinir.<br />
3. Dinlediklerini/izlediklerini değerlendirme<br />
1. Dinlediklerini/izlediklerini dil <strong>ve</strong> anlatım yönünden değerlendirir.<br />
2. Dinlediklerini/izlediklerini içerik yönünden değerlendirir.<br />
3. Dinlediği/izlediği kişiyi sesini <strong>ve</strong> beden dilini etkili kullanma yönünden değerlendirir.<br />
4. Söz varlığını zenginleştirme<br />
1. Kelimeler arasındaki anlam ilişkilerini kavrayarak birbiriyle anlamca ilişkili kelimelere örnek <strong>ve</strong>rir.<br />
2. Aynı kavram alanına giren kelimeleri, anlam farklılıklarını dikkate alarak kullanır.<br />
3. Tekerleme, sayışmaca, bilmece <strong>ve</strong> yanıltmacaları ezberler/kullanır.<br />
4. Şiir, türkü, şarkı türlerinde metinler ezberler.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
5. Dinlediklerinde/izlediklerinde geçen kelime, deyim <strong>ve</strong> atasözlerini cümle içinde kullanır.<br />
6. Dinlediklerinden/izlediklerinden hareketle yeni öğrendiği kelimelerden sözlük oluşturur.<br />
5. Etkili dinleme/izleme alışkanlığı kazanma<br />
1. Yaşına <strong>ve</strong> seviyesine uygun sanat <strong>ve</strong> bilim etkinliklerine dinleyici/izleyici olarak katılır.<br />
2. Şiir, hikâye, masal dinletilerine katılır.<br />
3. Çok yönlü iletişim araçlarındaki yayınlardan ilgi, istek <strong>ve</strong> ihtiyaçlarına uygun olanlarını takip eder.<br />
4. Kaset, CD, film vb. kaynaklardan kişisel arşiv oluşturur.<br />
Konuşma Öğrenme <strong>Alan</strong>ı:<br />
1. Konuşma kurallarını uygulama<br />
1. Konuşmaya uygun ifadelerle başlar.<br />
2. Konuşma sırasında uygun hitap ifadeleri kullanır.<br />
3. Bulunduğu ortama uygun bir konuşma tutumu geliştirir.<br />
4. Standart Türkçe ile konuşur.<br />
5. Türkçenin kurallarına uygun cümleler kurar.<br />
6. Yabancı dillerden alınmış, dilimize henüz yerleşmemiş kelimelerin yerine Türkçelerini kullanır.<br />
7. Karşısındakinin algılamakta zorluk çekmeyeceği bir hızda <strong>ve</strong> akıcı biçimde konuşur.<br />
8. Konuşmasında nezaket kurallarını uyar.<br />
9. Olayları <strong>ve</strong> bilgileri sıraya koyarak anlatır.<br />
10. Konuşmasında sebep-sonuç ilişkileri kurar.<br />
11. Konuşmasında amaç-sonuç ilişkileri kurar.<br />
12. Tekrara düşmeden konuşur.<br />
13. Konuşmayı uygun ifadelerle bitirir.<br />
2. Sesini <strong>ve</strong> beden dilini etkili kullanma<br />
1. Konuşurken nefesini ayarlar.<br />
2. İşitilebilir bir sesle konuşur.<br />
3. Kelimeleri doğru telaffuz eder.<br />
4. Konuşurken gereksiz sesler çıkarmaktan kaçınır.<br />
5. Uygun yerlerde vurgu, tonlama <strong>ve</strong> duraklama yapar.<br />
6. Yapmacıktan, taklit <strong>ve</strong> özentiden uzak bir sesle konuşur.<br />
7. Sözleriyle jest <strong>ve</strong> mimiklerinin uyumuna dikkat eder.<br />
8. Canlandırmalarda, sesini varlık <strong>ve</strong> kahramanları çağrıştıracak şekilde kullanır.<br />
9. Dinleyicilerle göz teması kurar.<br />
3. Hazırlıklı konuşmalar yapma<br />
1. Konuşma konusu hakkında araştırma yapar.<br />
2. Konuşma metni hazırlar.<br />
3. Konuşmasını bir ana fikir etrafında planlar.<br />
4. Ana fikri yardımcı fikirlerle destekler.<br />
5. Konunun özelliğine uygun düşünceyi geliştirme yollarını kullanır.<br />
6. Atasözü, deyim <strong>ve</strong> söz sanatlarını uygun durumlarda kullanarak anlatımını zenginleştirir.<br />
7. Konuşmasını sunarken görsel, işitsel materyalleri <strong>ve</strong> farklı iletişim araçlarını kullanır.<br />
8. Konuşma öncesinde konuyla ilgili açıklamalar yapar.<br />
9. Konuşma sırasında sorulan sorulara açık, yeterli <strong>ve</strong> doğru cevaplar <strong>ve</strong>rir.<br />
10. Konuşmasında dikkati dağıtacak ayrıntılara girmekten kaçınır.<br />
11. Konuşmasını belirlenen sürede <strong>ve</strong> teşekkür cümleleriyle sona erdirir.<br />
12. Konuşma yöntem <strong>ve</strong> tekniklerini kullanır.<br />
4. Kendi konuşmasını değerlendirme<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
1. Konuşmasını içerik yönünden değerlendirir.<br />
2. Konuşmasını dil <strong>ve</strong> anlatım yönünden değerlendirir.<br />
3. Konuşmasını sunum tekniği yönünden değerlendirir.<br />
4. Konuşmasını, sesini <strong>ve</strong> beden dilini kullanma yönünden değerlendirir.<br />
5. Kendini sözlü olarak ifade etme alışkanlığı kazanma<br />
1. Duygu, düşünce, hayal, izlenim <strong>ve</strong> deneyimlerini sözlü olarak ifade eder.<br />
2. <strong>Anlama</strong>dıklarını <strong>ve</strong> merak ettiklerini sorar.<br />
3. Sorunlarına konuşarak çözüm arar.<br />
4. Yeni öğrendiği kelime, kavram, atasözü <strong>ve</strong> deyimleri kullanır.<br />
Okuma Öğrenme <strong>Alan</strong>ı:<br />
1. Okuma kurallarını uygulama<br />
1. Sesini <strong>ve</strong> beden dilini etkili kullanır.<br />
2. Akıcı biçimde okur.<br />
3. Kelimeleri doğru telaffuz eder.<br />
4. Sözün ezgisine dikkat ederek okur.<br />
5. Okuma yöntem <strong>ve</strong> tekniklerini kullanır.<br />
2. Okuduğu metni anlama <strong>ve</strong> çözümleme<br />
1. Metnin bağlamından hareketle kelime <strong>ve</strong> kelime gruplarının anlamlarını çıkarır.<br />
2. Metindeki anahtar kelimeleri belirler.<br />
3. Metnin konusunu belirler.<br />
4. Metnin ana fikrini/ana duygusunu belirler.<br />
5. Metindeki yardımcı fikirleri/duyguları belirler.<br />
6. Anlatımın kimin ağzından yapıldığını belirler.<br />
7. Olay, yer, zaman, şahıs, varlık kadrosu <strong>ve</strong> bunlarla ilgili unsurları belirler.<br />
8. Metindeki sebep-sonuç ilişkilerini fark eder.<br />
9. Metindeki amaç-sonuç ilişkilerini fark eder.<br />
10. Okuduklarındaki örtülü anlamları bulur.<br />
11. Okuduklarındaki öznel <strong>ve</strong> nesnel yargıları ayırt eder.<br />
12. Okuduklarını kendi cümleleriyle, kronolojik sıra <strong>ve</strong> mantık akışı içinde özetler.<br />
13. Metne ilişkin sorulara cevap <strong>ve</strong>rir.<br />
14. Metne ilişkin sorular oluşturur.<br />
15. Metnin türüyle ilgili özellikleri kavrar.<br />
16. Metnin planını kavrar.<br />
17. Metni oluşturan unsurlar arasındaki geçiş <strong>ve</strong> bağlantıları fark eder.<br />
18. Metindeki söz sanatlarının anlatıma olan katkısını fark eder.<br />
19. Metinde yararlanılan düşünceyi geliştirme yollarının işlevlerini açıklar.<br />
20. Metne ilişkin karşılaştırmalar yapar.<br />
21. Kendisini şahıs <strong>ve</strong> varlık kadrosunun yerine koyarak olayları, duygu, düşünce <strong>ve</strong> hayalleri<br />
yorumlar.<br />
22. Metinde ortaya konan sorunlara farklı çözümler üretir.<br />
23. Metindeki ipuçlarından hareketle metne yönelik tahminlerde bulunur.<br />
24. Metnin öncesi <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya sonrasına ait kurgular yapar.<br />
25. Şiir dilinin farklılığını ayırt eder.<br />
26. Şiirin kendisinde uyandırdığı duyguları ifade eder.<br />
27. Okuduklarını kendi hayatı <strong>ve</strong> günlük hayatla karşılaştırır.<br />
28. Metinle ilgili görsel ögeleri yorumlar.<br />
29. Metnin başlığı ile içeriği arasındaki ilişkiyi ortaya koyar.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
30. Okuduğu metne farklı başlıklar bulur.<br />
31. Metnin yazarı <strong>ve</strong>ya şairi hakkında bilgi edinir.<br />
3. Okuduğu metni değerlendirme<br />
1. Metni dil <strong>ve</strong> anlatım yönünden değerlendirir.<br />
2. Metni içerik yönünden değerlendirir.<br />
4.Söz varlığını zenginleştirme<br />
1. Kelimeler arasındaki anlam ilişkilerini kavrayarak birbiriyle anlamca ilişkili kelimelere örnek <strong>ve</strong>rir.<br />
2. Aynı kavram alanına giren kelimeleri, anlam farklılıklarını dikkate alarak kullanır.<br />
3. Okuduğu metinde geçen kelime, deyim <strong>ve</strong> atasözlerini cümle içinde kullanır.<br />
4. Okuduklarından hareketle öğrendiği kelimelerden sözlük oluşturur.<br />
5. Okuma alışkanlığı kazanma<br />
1. Okuma planı yapar.<br />
2. Farklı türlerde metinler okur.<br />
3. Süreli yayınları takip eder.<br />
4. Okuduğu kitaplardan kitaplık oluşturur.<br />
5. Kitaplık, kütüphane, kitap fuarı <strong>ve</strong> kitap evlerinden faydalanır.<br />
6. Okudukları ile ilgili duygu <strong>ve</strong> düşüncelerini arkadaşlarıyla paylaşır.<br />
7. Şiir ezberler, şiir dinletileri düzenler, ezberlediği şiirleri uygun ortamlarda okur.<br />
8. Ailesi ile okuma saatleri düzenler.<br />
9. Beğendiği kısa yazıları ezberler.<br />
Yazma Öğrenme <strong>Alan</strong>ı:<br />
1. Yazma kurallarını uygulama<br />
1. Kâğıt <strong>ve</strong> sayfa düzenine dikkat eder.<br />
2. Düzgün, okunaklı <strong>ve</strong> işlek “bitişik eğik yazı”yla yazar.<br />
3. Elektronik ortamdaki yazışmalarda biçim ile ilgili kurallara uyar.<br />
4. Standart Türkçe ile yazar.<br />
5. Türkçenin kurallarına uygun cümleler kurar.<br />
6. Yabancı dillerden alınmış, dilimize henüz yerleşmemiş kelimelerin yerine Türkçelerini kullanır.<br />
7. Olayları <strong>ve</strong> bilgileri sıraya koyarak anlatır.<br />
8. Yazısında sebep-sonuç ilişkileri kurar.<br />
9. Yazısında amaç-sonuç ilişkileri kurar.<br />
10. Tekrara düşmeden yazar.<br />
11. Yazım <strong>ve</strong> noktalama kurallarına uyar.<br />
2. Planlı yazma<br />
1. Yazma konusu hakkında araştırma yapar.<br />
2. Yazacaklarının taslağını oluşturur.<br />
3. Yazısını bir ana fikir etrafında planlar.<br />
4. Yazısının ana fikrini yardımcı fikirlerle destekler<br />
5. Konunun özelliğine uygun düşünceyi geliştirme yollarını kullanır.<br />
6. Atasözü, deyim <strong>ve</strong> söz sanatlarını uygun durumlarda kullanarak anlatımını zenginleştirir.<br />
7. Yazdığı metni görsel materyallerle destekler.<br />
8. Yazısına konunun <strong>ve</strong> türün özelliğine uygun bir giriş yapar.<br />
9. Yazıyı etkileyici ifadelerle sonuca bağlar.<br />
10. Yazıya, konuyla ilgili kısa <strong>ve</strong> dikkat çekici bir başlık bulur.<br />
11. Dipnot, kaynakça, özet, içindekiler vb. kısımları uygun şekilde düzenler.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
12. Yazma yöntem <strong>ve</strong> tekniklerini kullanır.<br />
3. Farklı türlerde metinler yazma<br />
1. Olay yazıları yazar.<br />
2. Düşünce yazıları yazar.<br />
3. Bildirme yazıları yazar.<br />
4. Şiir yazar.<br />
4. Kendi yazdıklarını değerlendirme<br />
1. Yazdıklarını biçim <strong>ve</strong> içerik yönünden değerlendirir.<br />
2. Yazdıklarını dil <strong>ve</strong> anlatım yönünden değerlendirir.<br />
3. Yazdıklarını yazım <strong>ve</strong> noktalama kurallarına uygunluk yönünden değerlendirir.<br />
5. Kendini yazılı olarak ifade etme alışkanlığı kazanma<br />
1. Duygu, düşünce, hayal, izlenim <strong>ve</strong> deneyimlerini yazarak ifade eder.<br />
2. Yeni öğrendiği kelime, kavram, atasözü <strong>ve</strong> deyimleri kullanır.<br />
3. İlgi alanına göre yazar.<br />
4. Şiir defteri tutar.<br />
5. Günlük tutar.<br />
6. Beğendiği sözleri, metinleri <strong>ve</strong> şiirleri derler.<br />
7. Okul dergisi <strong>ve</strong> gazetesi için yazılar hazırlar<br />
8. Yazdıklarını başkalarıyla paylaşır <strong>ve</strong> onların değerlendirmelerini dikkate alır.<br />
9. Yazdıklarından arşiv oluşturur.<br />
10. Yazma yarışmalarına katılır.<br />
6. Yazım <strong>ve</strong> noktalama kurallarını uygulama<br />
1. Yazım kurallarını kavrayarak uygular.<br />
2. Noktalama işaretlerini işlevlerine uygun olarak kullanır.<br />
Dil Bilgisi Öğrenme <strong>Alan</strong>ı<br />
6. Sınıflar:<br />
1. Kelimenin yapı özellikleriyle ilgili bilgi <strong>ve</strong> kuralları kavrama <strong>ve</strong> uygulama<br />
1. Kök <strong>ve</strong> eki kavrar.<br />
2. İsim kökü ile fiil kökünü ayırt eder.<br />
3. Yapım eki ile çekim ekini ayırt eder.<br />
4. Gövdeyi kavrar.<br />
5. Yapım eklerinin işlevlerini <strong>ve</strong> kelimeye kazandırdığı anlam özelliklerini kavrar.<br />
6. Birleşik kelimeyi kavrar.<br />
7. Basit, türemiş <strong>ve</strong> birleşik kelimeleri ayırt eder.<br />
2. Kelime türleriyle ilgili bilgi <strong>ve</strong> kuralları kavrama <strong>ve</strong> uygulama<br />
1. İsimlerin cümledeki işlevlerini kavrar, isimleri işlevlerine uygun olarak kullanır.<br />
2. Zamirlerin cümledeki işlevlerini fark eder, zamirleri işlevlerine uygun olarak kullanır.<br />
3. Hâl eklerinin işlevlerini kavrar.<br />
4. İyelik eklerinin işlevlerini kavrar.<br />
5. İsim tamlamalarının kuruluş <strong>ve</strong> anlam özelliklerini kavrar.<br />
6. Sıfatların cümledeki işlevlerini fark eder, sıfatları işlevlerine uygun olarak kullanır.<br />
7. Sıfat tamlamalarının kuruluş <strong>ve</strong> anlam özelliklerini kavrar.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
8. Edat, bağlaç, ünlemlerin işlevlerini <strong>ve</strong> cümleye kazandırdıkları anlam özelliklerini kavrar; bu<br />
kelimeleri işlevlerine uygun olarak kullanır.<br />
9. Kelimeleri cümlede farklı görevlerde kullanır.<br />
7. Sınıflar:<br />
1. Kelime türleriyle ilgili bilgi <strong>ve</strong> kuralları kavrama <strong>ve</strong> uygulama<br />
1. Fiillerin anlam özelliklerini kavrar.<br />
2. Kip <strong>ve</strong> çekimli fiili kavrar.<br />
3. Bildirme kipleriyle dilek kiplerini ayırt eder.<br />
4. Bildirme kiplerinin kullanım özelliklerini kavrar.<br />
5. Dilek kiplerinin kullanım özelliklerini kavrar.<br />
6. Fiillerin olumlu, olumsuz, soru <strong>ve</strong> olumsuz soru çekimleriyle ilgili uygulamalar yapar.<br />
7. Zarfların cümledeki işlevlerini fark eder, zarfları işlevlerine uygun olarak kullanır.<br />
8. Kelimeleri cümlede farklı görevlerde kullanır.<br />
2. Fiillerin yapı özellikleriyle ilgili bilgi <strong>ve</strong> kuralları kavrama <strong>ve</strong> uygulama<br />
1. Basit, türemiş <strong>ve</strong> birleşik fiillerin kuruluş <strong>ve</strong> anlam özelliklerini kavrar.<br />
2. Farklı yapı özelliklerinde fiilleri anlam özelliklerini dikkate alarak kullanır.<br />
3. Fiil kiplerinde zaman <strong>ve</strong> anlam kaymasıyla ilgili bilgi <strong>ve</strong> kuralları kavrama <strong>ve</strong> uygulama<br />
1. Cümlede zaman kavramını belirleyen/destekleyen zarfları fark eder.<br />
2. Fiil kiplerinde zaman <strong>ve</strong> anlam kaymasının nasıl gerçekleştiğini kavrar.<br />
3. Fiil kiplerini farklı zaman <strong>ve</strong> anlamları ifade edecek şekilde kullanır.<br />
4. Ek fiille ilgili bilgi <strong>ve</strong> kuralları kavrama <strong>ve</strong> uygulama<br />
1. İsim türünden kelimelerin kip <strong>ve</strong> kişi açısından biçimlenerek çekimlenebildiğini kavrar.<br />
2. İsimlerin kip eki almasında ek fiilin rolünü kavrar.<br />
3. İsimlerin ek fiil aracılığıyla hangi kiplerde çekimlenebildiğini kavrar.<br />
4. Ek fiili işlevine uygun olarak kullanır.<br />
5. Zaman <strong>ve</strong> kip çekimlerindeki birleşik yapıların özellikleriyle ilgili bilgi <strong>ve</strong> kuralları kavrama <strong>ve</strong><br />
uygulama<br />
1. Zaman <strong>ve</strong> kip çekimlerindeki birleşik yapıların oluşumunda ek fiilin işlevini kavrar.<br />
2. Zaman <strong>ve</strong> kip çekimlerindeki birleşik yapıların işlevlerini <strong>ve</strong> kullanım özelliklerini kavrar.<br />
3. Zaman <strong>ve</strong> kip çekimlerindeki birleşik yapıları özelliklerine uygun biçimde kullanır.<br />
8. Sınıflar:<br />
1. Fiilimsiler ile ilgili bilgi <strong>ve</strong> kuralları kavrama <strong>ve</strong> uygulama<br />
1. Fiilimsiyle, fiil <strong>ve</strong> isim soylu kelimeler arasındaki farkları kavrar.<br />
2. Fiilimsilerin işlevlerini <strong>ve</strong> kullanım özelliklerini kavrar.<br />
3. Fiilimsileri özelliklerine uygun biçimde kullanır.<br />
4. Cümlede, fiilimsiye bağlı kelime <strong>ve</strong>ya kelime gruplarını bulur.<br />
2. Cümleyle ilgili bilgi <strong>ve</strong> kuralları kavrama <strong>ve</strong> uygulama<br />
1. Cümlenin temel ögelerini <strong>ve</strong> özelliklerini kavrar.<br />
2. Cümlenin yardımcı ögelerini <strong>ve</strong> özelliklerini kavrar.<br />
3. Cümlede vurgulanmak istenen ifadeyi belirler.<br />
4. Cümledeki fiillerin çatı özelliklerini kavrar.<br />
5. İsim <strong>ve</strong> fiil cümlelerini, anlam <strong>ve</strong> kullanım özelliklerine uygun biçimde kullanır.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
6. Kurallı <strong>ve</strong> devrik cümleleri, anlam <strong>ve</strong> kullanım özelliklerine uygun biçimde kullanır.<br />
7. Cümlelerin yapı özelliklerini kavrar.<br />
8. Kalıplaşmış cümle yapılarının kuruluş <strong>ve</strong> kullanım özelliklerini kavrar.<br />
9. Cümlenin ifade ettiği anlam özelliklerini kavrar.<br />
10. Cümleler arasındaki anlam ilişkilerini kavrar.<br />
11. Cümleye hâkim olan duyguyu fark eder.<br />
3. Anlatım bozukluklarını belirleme <strong>ve</strong> düzeltme<br />
1. Cümlede anlatım bozukluğuna neden olan kullanımları belirler.<br />
2. Anlatım bozuklarını düzeltir.<br />
TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINDA YER ALAN ARA DİSİPLİN ALAN KAZANIMLARI<br />
Afetten Korunma <strong>ve</strong> Gü<strong>ve</strong>nli Yaşam Kazanımları<br />
7. Sınıf 15. Heyelan sırasında kapalı <strong>ve</strong> açık alanlarda yapılması gerekenleri nedenleriyle açıklar.<br />
Girişimcilik Kazanımları<br />
6. Sınıf 8. Başkalarıyla iletişim kurma <strong>ve</strong> geliştirmede sözlü <strong>ve</strong> sözsüz anlatım becerilerini kullanır.<br />
7. Sınıf 9. İçinde bulunduğu durumu her yönüyle değerlendirir <strong>ve</strong> fikirlerini belirtir.<br />
İnsan Hakları <strong>ve</strong> Vatandaşlık Kazanımları<br />
6. Sınıf 6. Yakın çevresindeki ortak miras ürünleri hakkında bilgi toplar<br />
6. Sınıf 12.Düşünce <strong>ve</strong> ifade özgürlüğünün önemini fark eder.<br />
7. Sınıf 11. Hakların ihlâl edildiği durumlar karşısında yetkili kurumlara başvurmanın bir vatandaşlık<br />
görevi olduğunu belirtir.<br />
8. Sınıf 17. Hakları ihlâl edilenlere karşı yardımcı olmanın insanî bir davranış olduğunu belirtir.<br />
Kariyer Bilinci Geliştirme Kazanımları<br />
6. Sınıf 3. Kendi değerlerini örneklerle ifade eder.<br />
8. Sınıf 16. Liderlerin davranışlarının <strong>ve</strong> aldığı kararların başkalarının yaşamını nasıl etkilediğini açıklar.<br />
Özel Eğitim Kazanımları<br />
6. Sınıf 1. Olumsuz tutum <strong>ve</strong> davranışlarla başa çıkabilme becerisi geliştirir.<br />
Rehberlik <strong>ve</strong> Psikolojik Danışma Kazanımları<br />
6. Sınıf 5. Etkili problem çözme yollarını açıklar.<br />
8. Sınıf 15. Verdiği kararın sorumluluğunu üstlenir.<br />
Sağlık Kültürü Kazanımları<br />
6. Sınıf 10. Duygu <strong>ve</strong> düşüncelerini paylaşma biçimlerini açıklar.<br />
Spor Kültürü <strong>ve</strong> Olimpik Eğitim Kazanımları<br />
7. Sınıf 6. Türk sporcularının olimpiyatlardaki başarılarının nedenlerini açıklar.<br />
<strong>Hoca</strong>nın Notu:<br />
Yukarıda yer alan ara disiplin kazanımları, işlenecek tema/metinlerle ilişkilendirilerek ele alınır<br />
PROGRAMIN UYGULANMASINDA ÖĞRETMENİN ROLÜ<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
Öğretmen;<br />
✓ Öğrenci merkezli etkinliklere yer <strong>ve</strong>rir. Belirleyeceği etkinliklerin uygulanmasında öğrenciyi etkin kılar.<br />
✓ Etkinlikleri değerlendirmek üzere çalışma kâğıtları hazırlar.<br />
✓ Öğrencileri ile yapıcı iletişim kurar.<br />
✓ Öğrencilerin yazılı <strong>ve</strong> sözlü ifadelerinden hareketle rehberlik servisi ile iş birliği yapar.<br />
✓ Öğrencilerin seviyelerine uygun kitaplardan oluşan bir liste düzenler <strong>ve</strong> listeyi günceller.<br />
✓ Dersine girdiği öğrenci grubunun gösterdiği gelişim ile ilgili bilgi edinir.<br />
✓ Öğrencilerin Türkçe dersinde başarılı olabilmesi için onlarla birlikte bir çalışma planı hazırlar,<br />
öğrencileri plana uyma konusunda okul içinde <strong>ve</strong> dışında takip eder.<br />
✓ Okuduğu kitaplardan kişisel <strong>ve</strong> kültürel gelişimi sağlayıcı nitelikte olanları tanıtmak, diğer<br />
öğretmen <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>lilerle paylaşmak amacıyla sunum yapar.<br />
✓ Okul içerisinde öğrencilerin iletişimlerinde, Türkçenin doğru, güzel <strong>ve</strong> etkili kullanılmasını<br />
takip eder.<br />
OKUMA METİNLERİNDE BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER<br />
1. Metinler, Türk Millî <strong>Eğitimi</strong>nin genel amaçlarına <strong>ve</strong> temel ilkelerine uygun olmalıdır. <br />
2. Metinlerde millî, kültürel <strong>ve</strong> ahlâkî değerlere, milletimizin bölünmez bütünlüğüne aykırı unsurlar<br />
yer almamalıdır. <br />
3. Metinlerde ayrımcılığa yol açacak bölücü, yıkıcı <strong>ve</strong> ideolojik ifadeler yer almamalıdır. <br />
4. Metinlerde öğrencilerin sosyal, zihinsel, psikolojik gelişimini olumsuz yönde etkileyebilecek<br />
cinsellik, karamsarlık, şiddet vb. ögeler yer almamalıdır. <br />
5. Metinlerde insan hak <strong>ve</strong> özgürlüklerine, demokratik değerlere aykırı ögeler yer almamalıdır.<br />
6. Metinler, dersin amaçları ile kazanımlarını gerçekleştirecek nitelikte olmalıdır.<br />
7. Metinler kitapların yanı sıra, dergi, gazete, ansiklopedi, ansiklopedik sözlük, resmî İnternet siteleri<br />
ile basılı materyallerin çevrim içi sunumlarından seçilebilir. Aynı kaynaktan ikiden fazla metin<br />
alınmamalıdır. <br />
8. Metinler, öğrencilerin ilgi alanlarına <strong>ve</strong> seviyesine uygun olmalıdır.<br />
9. Metinler, işlenecek süreye uygun uzunlukta olmalıdır.<br />
10. Metinler, Türkçenin anlatım zenginliklerini <strong>ve</strong> güzelliklerini yansıtan eserlerde seçilmelidir. <br />
11. Metinler; dil, anlatım <strong>ve</strong> içerik açısından türünün güzel örneklerinden seçilmelidir.<br />
12. Şiir türündeki metinler öğrenci seviyesine uygun, şiir dilinin özelliklerini yansıtan, söz varlığını<br />
zenginleştiren, türünün güzel örneklerinden seçilmelidir. <br />
13. Metinlerde tutarlılık <strong>ve</strong> bütünlük olmalıdır.<br />
14. Dünya edebiyatından seçilen metinlerin çevirilerinde, Türkçenin doğru, güzel <strong>ve</strong> etkili kullanılmış<br />
olmasına özen gösterilmelidir. <br />
15. Metinler, öğrencilerin dil zevkini <strong>ve</strong> bilincini geliştirecek, hayal dünyalarını zenginleştirecek<br />
nitelikte olmalıdır. <br />
16. Metinler, öğrenciye eleştirel bir bakış açısı kazandıracak özellikler taşımalıdır.<br />
17. Metinler, öğrencinin kişisel gelişimine katkıda bulunacak <strong>ve</strong> onlara estetik bir duyarlılık<br />
kazandıracak nitelikte olmalıdır. <br />
18. Metinler, öğrencilerin duygu <strong>ve</strong> düşünce dünyasını zenginleştirmek amacına yönelik olarak farklı<br />
yazar <strong>ve</strong> şairlerden seçilmelidir. <br />
19. Metinler, yazar <strong>ve</strong> şairlerin yalnızca edebî yönlerini ön plana çıkarmalıdır.<br />
20. Metinler, öğrenciye okuma sevgisi <strong>ve</strong> alışkanlığı kazandıracak nitelikte olmalıdır. <br />
21. Yıl boyunca işlenecek okuma metinlerinin 1/2’si bütün hâlinde alınmalıdır. Şiirlerin bütün hâlinde<br />
alınması esastır. Şiir dışında bütün hâlinde alınan metinlerde eğitsel yönden uygun olmayan ifadeler<br />
varsa -metnin bütünlüğünü bozmamak kaydıyla en fazla bir cümle, cümlelerin bütünlüğünü<br />
bozmamak kaydıyla en fazla beş kelime- çıkarılmalıdır. <br />
22. Yıl boyunca işlenecek okuma metinlerinin 1/3’ünde metnin özünü <strong>ve</strong> anlam bütünlüğünü<br />
bozmamak kaydıyla kısaltma ya da düzenlemeye gidilebilir. Düzenleme sırasında metne cümle ya da<br />
paragraf düzeyinde ekleme yapılamaz.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
23. Her metin, öğrencinin söz varlığını zenginleştirecek yeni öğrenilecek söz <strong>ve</strong> söz gruplarına yer<br />
<strong>ve</strong>rmeli; ancak bu oran metni oluşturan kelimelerin yüzde beşini geçmemelidir. <br />
24. Yıl içinde -dinleme metinleri de dâhil olmak üzere- bir yazardan ikiden fazla metin işlenmemelidir.<br />
25. Tek yazarlı ya da birden çok yazarlı ders kitaplarında yazarlar tarafından yazılan ya da hazırlanan<br />
metin sayısı ikiyi geçmemelidir. <br />
26. Ders kitabındaki metinler, içeriğe uygun çeşitli görsel materyaller (fotoğraf, resim, afiş, grafik,<br />
karikatür, çizgi film kahramanları vb.) in yanı sıra atasözü, özdeyiş, duvar yazısı <strong>ve</strong>ya sloganlarla<br />
desteklenebilir. <br />
27. Ders kitabında temaları destekleyen serbest okuma metinlerine yer <strong>ve</strong>rilebilir.<br />
28. Romandan, tiyatro metninden, biyografik <strong>ve</strong> otobiyografik eserlerden alınan bölüm kendi içinde<br />
bütünlük taşımalıdır.<br />
DİNLENECEK/İZLENECEK MATERYALLERİN İÇERİĞİNDE BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER<br />
1. Türk Millî <strong>Eğitimi</strong>nin genel amaçlarına <strong>ve</strong> temel ilkelerine uygun olmalıdır.<br />
2. Millî, kültürel <strong>ve</strong> ahlâkî değerlere, milletimizin bölünmez bütünlüğüne aykırı unsurlar yer<br />
almamalıdır.<br />
3. Siyasî kutuplaşmalara <strong>ve</strong> ayrımcılığa yol açacak bölücü, yıkıcı <strong>ve</strong> ideolojik ifadeler yer almamalıdır.<br />
4. Öğrencilerin sosyal, zihinsel, psikolojik gelişimini olumsuz yönde etkileyebilecek cinsellik,<br />
karamsarlık, şiddet vb. ögeler yer almamalıdır.<br />
5. İnsan hak <strong>ve</strong> özgürlüklerine, insanî değerlere aykırı ögeler yer almamalıdır.<br />
6. Dersin amaçları ile kazanımlarını gerçekleştirecek nitelikte olmalıdır.<br />
7. Öğrencilerin ilgi alanlarına <strong>ve</strong> seviyesine uygun olmalıdır.<br />
8. İşlenecek süreye uygun uzunlukta olmalıdır.<br />
9. Türkçenin anlatım zenginliklerini <strong>ve</strong> güzelliklerini yansıtmalıdır.<br />
10. Dinleme metinlerinde, metnin özünü <strong>ve</strong> anlam bütünlüğünü bozmamak kaydıyla kısaltma ya da<br />
düzenlemeye gidilebilir. Düzenleme sırasında metne cümle ya da paragraf düzeyinde ekleme<br />
yapılamaz.<br />
11. Aynı temada birden fazla dinleme/izleme materyaline yer <strong>ve</strong>rilecekse bunları türleri farklı<br />
olmalıdır.<br />
12. Öğrencilerin dil zevkini <strong>ve</strong> bilincini geliştirecek, hayal dünyalarını zenginleştirecek nitelikte<br />
olmalıdır.<br />
13. Öğrencinin kişisel gelişimine katkıda bulunacak <strong>ve</strong> onlara estetik bir duyarlılık kazandıracak<br />
nitelikte olmalıdır.<br />
6, 7 <strong>ve</strong> 8. SINIFLARDA YER VERİLMESİ GEREKEN TÜRLER<br />
6. Sınıfta; şiir, hikâye, anı, masal, fabl, deneme, tiyatro, mektup<br />
7. Sınıfta; şiir, hikâye, anı, deneme, tiyatro, sohbet (söyleşi), gezi yazısı, biyografi<br />
8. Sınıfta; şiir, hikâye, anı, makale, roman, deneme, sohbet (söyleşi), eleştiri, destan türlerinde<br />
metinlere mutlaka yer <strong>ve</strong>rilmelidir.<br />
<strong>Hoca</strong>nın Notu:<br />
Bu türler dışındaki türlerde de metinlere yer <strong>ve</strong>rilerek öğrencilerin farklı türden metinlerle karşılaşması<br />
sağlanmalıdır.<br />
Ders kitaplarında işlenişi <strong>ve</strong>rilen 4 metin dışında 2 ek metne yer <strong>ve</strong>rilmelidir. Bu metinler, öğretmenin<br />
isteğine bağlı olarak <strong>ve</strong> etkinlikleri öğretmen tarafından düzenlenerek işlenebilecektir. Temada <strong>ve</strong>rilen<br />
diğer metinlerle aynı türde olabilecek bu metinlerin türü birbirinden farklı olmalıdır. Her temada iki<br />
olaya, bir düşünceye dayalı metne yer <strong>ve</strong>rilmelidir. Altı temadan en az dördünde şiir türünde metin yer<br />
almalıdır.<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
2006 Türkçe Programı’na göre temalar:<br />
1. Her temada farklı türlerden en az üç okuma, bir dinleme/izleme metnine/materyaline yer <strong>ve</strong>rilir.<br />
Dinleme metinleri öğretmen kılavuz kitabında yer almalıdır.<br />
2. Seçilen konu <strong>ve</strong>ya temanın farklı yönlerinin ele alındığı metinler işlenir.<br />
3. Dinleme/izleme metni, okuma metinlerinde ele alınan alt temalardan biriyle bağlantılı olabilir.<br />
4. Her sınıfta biri zorunlu Atatürk teması olmak üzere 6 ana tema ele alınır.<br />
5. 6. sınıfta “Sevgi”, 7. sınıfta “Millî Kültür”, 8. sınıfta “Toplum Hayatı” zorunlu ana temalardır.<br />
Zorunlu temalar diğer sınıflarda da işlenebilir.<br />
6. Ana temalar altında belirtilen alt temalar zenginleştirilebilir.<br />
7. Temalara içeriği yansıtmak kaydıyla programda belirtilen adlar dışında özgün adlar <strong>ve</strong>rilebilir.<br />
Okumanın unsurları fiziksel <strong>ve</strong> zihinsel olmak üzere ikiye ayrılır:<br />
Fiziksel Unsurlar<br />
> Göz Hareketleri<br />
> Netlik <strong>Alan</strong>ı (Aktif görme alanı)<br />
> Netlik Açısı<br />
> Okuma Mesafesi<br />
> Ses organları<br />
Zihinsel Unsurlar<br />
> Görüntüleme merkezi<br />
> Görüntü tanıma merkezi<br />
> Görüntü yorum merkezi<br />
> Okuma merkezi<br />
(Prof. Dr. Murat ÖZBAY; <strong>Anlama</strong> Teknikleri: I. Okuma <strong>Eğitimi</strong> sf. 6,-8)<br />
Okuma öncesi etkinlikler şunlardır:<br />
- Ön bilgileri okuma ortamına getirme<br />
- Amaç belirleme<br />
- Anahtar kelimelerle çalışma<br />
Okuma sırası etkinlikleri şunlardır:<br />
- Anlamı bulma<br />
- Sorgulama<br />
- Bağlantılar oluşturma<br />
- Tahmin etme<br />
- Çıkarımlar yapma<br />
- Değerlendirme<br />
Okuma sonrası etkinlikler şunlar:<br />
- Ana <strong>ve</strong> yardımcı düşünceler<br />
- Yazarın amacı<br />
- Metnin yapısı<br />
- Yazarın üslubu<br />
✓ Yönergeleri karıştırır<br />
✓ Düşünceleri çarpıtır<br />
✓ Önemsiz ayrıntıları hatırlar<br />
✓ Kanıları yanlış anlar<br />
✓ Olayları yanlış yorumlar<br />
✓ Yetersiz notlar tutar<br />
✓ Ana düşünceyi bulamazlar<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
Kelime seçimi<br />
- Cümle yapıları<br />
Ekran okuma;<br />
- Çeşitli okuma tekniklerini uygulamak <strong>ve</strong> tam okuma yapmak bir hayli zor olmaktadır.<br />
- Gözün doğal hareketlerini <strong>ve</strong> soldan sağa sıçramalarını zorlaştırmaktadır.<br />
- Yazılarda çok farklı karakterler kullanıldığı için kelime tanıma işlemi yavaşlamakta <strong>ve</strong> güçleşmektedir.<br />
- Sayfaların ekrandan geçmesi, akması, metnin yapısını keşfetmeyi zorlaştırmaktadır.<br />
- Ekran penceresinden görünen bölümlerle görünmeyen bölümlerdeki bilgileri birleştirmek güç olmakta <strong>ve</strong> zihin<br />
daha fazla yorulmaktadır.<br />
- Özellikle yoğun dikkat, hatırlatma, kelimeleri çabuk tanıma, bilgileri birleştirme gibi beceriler daha fazla gerekli<br />
olmaktadır.<br />
- Metni derinlemesine okumayı <strong>ve</strong> anlamayı zorlaştırmaktadır.<br />
- Okuma süreci metnin dışındaki ögeler nedeniyle sürekli bozulmaktadır.<br />
(Prof. Dr. Murat ÖZBAY: <strong>Anlama</strong> Teknikleri: I. Okuma <strong>Eğitimi</strong>)<br />
Dinleme öncesi etkinlikler<br />
1) Tanıtma: Bilgi <strong>ve</strong>rme<br />
2) Kestirme: Konu hakkında tahminde bulunma<br />
3) Sahnenin oluşturulması: Olayların görsel olarak canlandırılması<br />
4) Yeni sözcüklerin öğretimi: Yeni sözcük ya da cümleler öğretilir.<br />
5) Amaçlı dinleme: Dinleme etkinleri amaçlı yapılmalıdır.<br />
Dinleme anındaki etkinlikler<br />
1) Öğretmen dinleme metnini yüksek sesle okur, öğrenciler dinler.<br />
2) Öğrencilerden metni dinlerken farklı tonlama <strong>ve</strong> vurgulamalara dikkat etmeleri istenir.<br />
3) İlköğretim 1,2,3. Sınıflarda öğrencilerin dinlediklerini tekrar etmeleri istenir.<br />
4) Öğrencilerin amaçlı dinleme sorularına cevap <strong>ve</strong>rebilmeleri için dinlediklerini not etmeleri istenir.<br />
Dinleme sonrası etkinlikler<br />
1) Dinlenen metinle ilgili ayrıntılı sorulara cevap <strong>ve</strong>rilir. Bu çalışmanın sınıf düzeyine göre paragraf<br />
paragraf yapılmasında yarar görülmektedir.<br />
2) Dinlenen metnin sözlü ya da yazılı özeti çıkarılır.<br />
3) Giriş <strong>ve</strong> gelişme kısmı dinlenen bir hikayenin sonuç kısmının tamamlanması istenir.<br />
4) Metni dinlerken ya da dinledikten sonra duyguları resimle ifade etmeleri istenir.<br />
5) Öğretmen okurken ya da okuduktan sonra öğrenciler resim ya da şekil çizer.<br />
6) Dinlenen metinle ilgili resimlerin ya da cümlelerin olay sırasına göre dizilmesi istenir.<br />
7) Dinlenenleri yazma ya da dikte etme etkinliklerine yer <strong>ve</strong>rilir.<br />
8) Duyulan metne uygun boşluk önerilir.<br />
9) Metinde boş bırakılan yerleri doldurma çalışmalarına yer <strong>ve</strong>rilir.<br />
(Özcan Demirel, İlköğretim Okullarında Türkçe Öğretimi sf. 36-37<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
2015 Türkçe Dersi Öğretim Programı<br />
Türkçe Dersi Öğretim Programı ile basılı <strong>ve</strong> elektronik ortamlarda dinlediklerini <strong>ve</strong> okuduklarını anlayan,<br />
kendilerini yazılı <strong>ve</strong> sözlü olarak ifade eden; eleştirel, yansıtıcı <strong>ve</strong> yaratıcı düşünen, millî, manevi <strong>ve</strong> evrensel<br />
değerlere duyarlı bireyler yetiştirilmesi amaçlanmıştır (T.T.K.B.,2015, s.4).<br />
Bilgi <strong>ve</strong> bilişim teknolojileri günümüzde hızla gelişmektedir. Artık okullarda akıllı tahtalarla, tablet bilgisayarla<br />
eğitim yapılması öngörülmektedir. Bu açıdan bakıldığında 2006 programının ihtiyaca cevap <strong>ve</strong>remeyecek<br />
duruma geldiği <strong>ve</strong> neticesinde 2015 programının dinleme <strong>ve</strong> okuma boyutuna elektronik ortamları da dâhil<br />
ederek eksik kalan kısmı çağın gereklerine uygun olarak tamamladığı tespit edilmiştir.<br />
2015 programının e-kitap, akıllı tahta, tablet bilgisayar gibi elektronik dinleme <strong>ve</strong> okuma ortamlarına uygun<br />
amaçlar doğrultusunda oluşturulması programın ihtiyaca cevap <strong>ve</strong>rebilme bağlamında son derece sağlıklı<br />
olduğunu göstermektedir.<br />
Her iki öğretim programı da öğretmenin rehber olarak süreci başlatan konumunda olduğu, gelişimsel özellikleri<br />
dikkate alan, öğrenciyi merkeze alan, öğrencinin bilgi, birikim <strong>ve</strong> deneyimlerinden hareket eden, etkinlik temelli<br />
bir yapısal yaklaşımla hazırlanmıştır. Her iki program da tematik yaklaşım esas alınarak hazırlanmış <strong>ve</strong><br />
hazırlanan temalar sınıf seviyelerine göre belirlenerek düzenlenmiştir.<br />
2006 programı, önceki programlarda yer alan öğretmen merkezli anlayışın öğrenmede yetersiz kalması üzerine<br />
öğrenci merkezli bir anlayışla öğrencideki zihinsel becerileri geliştirme <strong>ve</strong> bilginin öğrenci tarafından<br />
yapılandırılmasına ağırlık <strong>ve</strong>rmiştir.2015 programı ise bunlar ek olarak öğrenci merkezli anlayışın getirdiği bir<br />
uygulama olan bol etkinlik temelli uygulamalardan biraz sıyrılarak beceri merkezli bir yaklaşımla hazırlanmıştır<br />
(Karabay, 2012, s. 1730). 2015 programının, yoğun etkinlik anlayışı yerine daha çok beceri merkezli bir hale<br />
gelmesi günümüz koşullarının gittikçe karmaşıklaşması <strong>ve</strong> eğitilmiş insan sayısının çoğalması, beceri boyutu<br />
gelişmiş insanlara olan ihtiyacı arttırdığından çok yerinde bir yaklaşım olmuştur (Mutluer, 2013, s.356).<br />
2015 Türkçe Dersi Öğretim Programı Genel Amaçları<br />
1-Duygu <strong>ve</strong> düşünceleri ile bir konudaki görüşlerini <strong>ve</strong>ya tezini sözlü <strong>ve</strong> yazılı olarak etkili <strong>ve</strong> anlaşılır biçimde<br />
ifade etmelerini sağlamak,<br />
2- Bilimsel, yapıcı, eleştirel <strong>ve</strong> yaratıcı düşünme, kendini ifade etme, iletişim kurma, iş birliği yapma, problem<br />
çözme <strong>ve</strong> girişimcilik gibi temel becerilerini geliştirmek,<br />
3-Bilgiyi araştırma, keşfetme, yorumlama <strong>ve</strong> zihinde yapılandırma becerilerini geliştirmek,<br />
4-Basılı materyaller ile çoklu medya kaynaklarından bilgiye erişme, bilgiyi kullanma <strong>ve</strong> üretme becerilerini<br />
geliştirmek,<br />
5-Çoklu medya ortamlarında aktarılanları sorgulamalarını sağlamak (T.T.K.B., 2015, s.5).<br />
2015 Türkçe Dersi Öğretim Programının Öğrenme <strong>Alan</strong>ları<br />
Programın öğrenme alanları; sözlü iletişim, okuma <strong>ve</strong> yazma başlıkları adı altında üç bölümde belirlenmiştir.<br />
Öğrenme alanları bir önceki programda olduğu gibi sarmal yaklaşım anlayışıyla oluşturulmuştur. Bu yönüyle<br />
2006 yılında hazırlanan Türkçe Dersi Öğretim Programıyla benzerlik göstermektedir. 2015 Türkçe Dersi Öğretim<br />
Programının öğrenme alanları 2006 yılında hazırlanan programın aksine üç ana başlık altında topladığı tespit<br />
edilmiştir.<br />
2006 yılında hazırlanan Türkçe Dersi Öğretim programında yer alan konuşma, dinleme/izleme öğrenme<br />
alanlarının 2015 yılında hazırlanan programda sözlü iletişim başlığı altında toplandığı görülmektedir. Bu<br />
programın anlaşılırlık <strong>ve</strong> uygulanırlığını kolaylaştıracağı için çok yerinde bir değişiklik olmuştur. Program sade <strong>ve</strong><br />
daha anlaşılır olmuş bu yönüyle önceki programın karmaşıklığından kurtulmuştur. Ayrıca konuşma <strong>ve</strong> dinleme<br />
becerilerinin aynı alanda birleştirilmesi çok yerinde bir uygulama olmuştur. Dinleme <strong>ve</strong> konuşma becerileri aynı<br />
alan çatısında birleştirilmesi yani birbirlerini destekler nitelikte olmaları her iki becerinin de gelişmesine katkı<br />
sağlayacaktır. Dinlediklerimizden ne kadar öğrenme gerçekleştiğini ancak konuşunca ortaya koyabilmekteyiz.<br />
Bu iki alanın birleştirilmesi bu açıdan bakıldığında olumlu neticeler elde edilmesini sağlayacaktır.<br />
2015 yılında hazırlanan Türkçe Dersi Öğretim Programı sözlü iletişim öğrenme alanında. “ kazanımların<br />
işlenişinde öğretmenin yönlendirme <strong>ve</strong> desteği ile gerektiğinde tekrar dinleme, beyin fırtınası, 5N1K, empati<br />
kurma, hikâyeleştirme, bilmediği kelimeleri sorma, görsellerden yararlanma, not alma, sonucu tahmin etme gibi<br />
yöntem teknik <strong>ve</strong> stratejiler kullanılır.” (T.T.K.B., 2015, s.6). Sözlü iletişim öğrenme alanında kazanımların<br />
aktarılmasında kullanılması faydalı olabilecek teknikler somut bir şekilde sıralamıştır. Bu programı sınırlandırıcı<br />
bir uygulama olmuştur. Bunu yerine programda stratejilerin belirlenip yöntem <strong>ve</strong> tekniklerin uygulayıcılara yani<br />
öğretmenlere bırakılması programın esnekliği açısından oldukça yerinde bir uygulama olurdu. Çünkü öğretim<br />
programları esnek olma özelliğine sahip olmalıdır. Türkiye’nin her yerinde aynı uygulamaları yürütmek mümkün<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
olmayabilir. Okulun, öğrencilerin, öğretmenlerin çeşitli şartlarına göre öğretim programlarının yöntem <strong>ve</strong> teknik<br />
seçimlerinde esneklikler olmalıdır.Bu özelliğiyle öğrenme alanının hayata geçirilmesi net <strong>ve</strong> daha sağlam<br />
zeminlere oturtulmuştur.<br />
Yazma öğrenme alanında “yazma becerisinin geliştirilmesiyle;…öğrencilerin bir konuda görüşlerini <strong>ve</strong> tezlerini<br />
dilin imkânlarından yararlanarak yazılı anlatım kurallarına uygun şekilde anlatmaları…” (T.T.K.B., 2015,<br />
s.7).Program 2006 programının aksine öğrencilerden herhangi bir konuda düşünce üretmelerini,tez<br />
oluşturmalarını kazandırmaya yönelik amaçları net bir şekilde belirtmektedir.<br />
<strong>Hoca</strong>nın Notu:<br />
2015 Türkçe Dersi Öğretim Programında dilbilgisi konuları öğrenme başlığı<br />
olarak bağımsız bir şekilde planlanmamıştır. Bunun yerine programın diğer<br />
öğrenme alanlarının içersine serpiştirilerek <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />
2006 Türkçe Öğretimi Programı 2015 Türkçe Öğretimi Programı<br />
Öğrenme <strong>Alan</strong>ları Öğrenme <strong>Alan</strong>ları<br />
2006<br />
2015<br />
Okuma<br />
Sözlü İletişim<br />
Dinleme/İzleme<br />
Okuma<br />
Konuşma<br />
Yazma<br />
Yazma<br />
Dilbilgisi<br />
Toplam 5 Ana Başlık<br />
3 Ana Başlık<br />
2015 Türkçe Öğretim Programı Sınıf<br />
Zorunlu Olduğu Sınıf Düzeyi<br />
Düzeylerine Göre Temalar Tema Adı<br />
Biz <strong>ve</strong> Değerlerimiz<br />
5-8. sınıflar<br />
Dünya <strong>ve</strong> Çevre<br />
5-8. sınıflar<br />
Milli Kültürümüz<br />
5-8. sınıflar<br />
Milli Mücadele <strong>ve</strong> Atatürk<br />
5-8. sınıflar<br />
Vatandaşlık Bilinci<br />
5-8. sınıflar<br />
Sağlık, Spor <strong>ve</strong> Oyun<br />
5-8. sınıflar<br />
Sanat <strong>ve</strong> Toplum<br />
5-8. sınıflar<br />
Bilim <strong>ve</strong> Teknoloji<br />
5-8. sınıflar<br />
Toplam 8<br />
2015 yılında hazırlanan Türkçe Öğretim Programında ise toplam 8 ana tema yer almıştır. Her temanın da tüm<br />
sınıf düzeylerinde işlenmesi öngörülmüştür. 2015 programı 2006 programının aksine programda yer alan tüm<br />
temaların işlenmesini zorunlu kılmıştır.2006 programında ise Atatürkçülük teması <strong>ve</strong> belirli sınıflar düzeyinde<br />
zorunlu olan birkaç tema<br />
dışında en az altı tema olmak kaydıyla seçiminde bir esneklik vardır. Bu durum bazı<br />
temaların programda yer almasına rağmen hiç işlenmemesi gibi bir sorunu<br />
doğurmuştur.2015 yılında hazırlanan Türkçe Dersi Öğretim Programı bu belirsizliği<br />
ortadan kaldırmış <strong>ve</strong> işlenmesi gereken temaları net bir şekilde belirterek <strong>ve</strong>rmiştir.Bu<br />
durum her ne kadar olumlu gibi görünse de programın tema dağılımındaki yelpazesini<br />
daraltmış <strong>ve</strong> öğretmenin sınıfın kültür <strong>ve</strong> akademik düzeyine göre belirleyebildiği tema<br />
seçme esnekliğini ortadan kaldırmıştır.Bu açıdan 2015 programının tema dağılımı<br />
açısından 2006 programına göre esnekliğini önemli ölçüde yitirdiğini söyleyebiliriz.<br />
2015 Türkçe Öğretim Programında Metinlerin Tür <strong>ve</strong> Sınıflar Düzeyinde Dağılımları<br />
Dinleme/izleme Okuma Dinleme/izleme Okuma<br />
Metin Türleri 5 <strong>ve</strong> 6. Sınıflar 7 <strong>ve</strong> 8. sınıflar<br />
Hikâye Edici 8 14 8 14<br />
Bilgi Verici 4 14 4 14<br />
Şiir 4 8 4 8<br />
Toplam 16 36 16 36<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca
<strong>Hoca</strong>nın Notu<br />
İnstagram: @mihmandar_hoca<br />
<strong>Hoca</strong>nın Notu:<br />
Sözlü iletişim öğrenme alanında 5. Sınıf düzeyinde,16,6. Sınıf düzeyinde 17, 7. Sınıf düzeyinde 14,8.<br />
Sınıflar düzeyinde 15 kazanımın <strong>ve</strong>rildiği tespit edilmiştir. Okuma öğrenme alanında, 5. Sınıf<br />
düzeyinde,23 ,6. Sınıf düzeyinde 27 ,7. Sınıf düzeyinde 28,8. Sınıf düzeyinde 31 <strong>ve</strong>rildiği tespit<br />
edilmiştir. Yazma öğrenme alanında ise 5. Sınıf düzeyinde,27 ,6. Sınıf düzeyinde 27,7. Sınıf düzeyinde<br />
27,8. Sınıf düzeyinde 28 <strong>ve</strong>rildiği tespit edilmiştir.Toplam olarak 5. sınıf düzeyinde toplam 66, 6. sınıf<br />
düzeyinde 71;7. sınıf düzeyinde 69;8. sınıf düzeyinde 74 kazanımın hedeflendiği görülmüştür. Tablo<br />
incelendiğinde kazanım sayılarının 2006 programına göre azaldığı görülmektedir. Bu durum 2006<br />
programında 5 olan öğrenme alanın 3 başlık altında toplanması ile açıklanabilir. Ancak 2015 Türkçe<br />
Dersi Öğretim Programı 2006 programına nazaran daha sade, ayrıntıya fazla yer <strong>ve</strong>rmeyen özelliğiyle<br />
dikkat çekmektedir.2015 programının kazanımları azaltılmış <strong>ve</strong> öğrenmenin beceri temelli bir<br />
yaklaşımla gerçekleştirilmesi öngörülmüştür<br />
Hazırlayan<br />
<strong>Mihmandar</strong> <strong>Hoca</strong> (Murat KOÇ)<br />
<strong>Mihmandar</strong> hoca