11. sınıf dil ve anlatım ders notları

11. SINIF DİL VE ANLATIM DERS NOTLARI 

I. ÜNİTE 

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI 

Bilgi alanının genişlemesiyle birlikte bilimde 

sınıflandırmaya ihtiyaç duyulmuştur. Bu 

sınıflandırmayla konuların birbirine bağlanması ve 

anlaşılması kolaylaştırılmıştır. 

Edebiyatta gerçeklik: Somut olarak var olan bir 

durumun hiçbir müdahaleye uğramadan ifade 

edilmesidir. 

Kurmaca: Bu ifadeye duygu ve hayallerin 

katılmasıdır. 

NOT: Dil günlük hayatta göndergesel işlevde 

kullanılır. 

Öğretici ve sanatsal metinler: 

� Öğretici metinlerde amaç, okuyucuya bilgi 

vermektir. 

� Sanatsal metinlerde amaç, yazarın 

okuyucuya kendi dünyasını yansıtmak 

istemesidir. 

� Öğretici metinlerde üslup kaygısı ön planda 

değildir. 

� Sanatsal metinlerde üslup ön plandadır. 

� Öğretici metinlerde dil göndergesel işlevde 

kullanılır. 

� Öğretici metinlerde kelimeler gerçeklik 

anlamında kullanılmıştır. 

� Sanatsal metinlerde ise kelimeler daha çok 

yan ve mecaz anlamlarında kullanılır. 

NOT: Edebi metinlerde dil şiirsel işlevde kullanılır 

Anlatmaya ve göstermeye bağlı metinlerin ortak 

yönleri: 

� Metinlerin yapısının zaman, mekân, olay 

örgüsü ve kişiler unsurları üzerine kurulması 

� Hem anlatmaya hem de göstermeye bağlı 

metinlerin birer edebi metin olması. 

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI 

1. Sözlü anlatım: 

� Konferans 

� Açık oturum 

� Sempozyum 

� Forum 

� Münazara 

2. Yazılı anlatım: 

A) Öğretici metinler: 

� Mektup 

� Günlük 

� Anı 

� Biyografi 

� Gezi yazısı 

� Sohbet 

� Fıkra 

� Deneme 

� Eleştiri 

B) Sanatsal metinler: 

� Göstermeye bağlı metinler (tiyatro) 

� Anlatmaya bağlı metinler 

(fabl, masal, roman, hikâye) 

Metinler gruplandırılırken; 

� Gerçeklikle ilişkilerine, 

� Kullanılan dilin işlevine, 

� Yazılış amacına, 

� Kullanılan anlatım türüne bakılır. 

Öğretici metinlerin özellikleri: 

� Dilin daha çok göndergesel işlevde 

kullanılması 

� Hikâye öğelerine yer verilmesi 

� Kaynağını gerçek dünyadan alması 

� Anlatımın akıcı, duru, açık ve yalın olması 

� Kelimelerin gerçek anlamda kullanılması 

� Ağırlıklı olarak öyküleyici ve betimleyici 

anlatım türünün kullanılması. 

� Amacının bilgi vermek olması. 

Göstermeye bağlı metinlerin özellikleri: 

� Genellikle sahnede sergilenmek üzere 

yazılması 

� Amacının okuyanlara bilgi vermek olması 

� Monologlardan ve diyaloglardan oluşması 

� Kahramanlarının karakterlerinin parantez 

içinde verilen açıklamalar ile belirtilmesi 

1. MEKTUP 

II. ÜNİTE 

ÖĞRETİCİ METİNLER 

Uzakta bulunan herhangi dosta, arkadaşa 

gönderilen ya da kamu kuruluşları arasında 

haberleşmeyi sağlayan bir yazı türüdür. 

Mektuplarda dilek ve arzu bildiren duygu ve 

düşüncelere yer verilir. 

1


Mektupta kullanılacak anlatım, bunu okuyacak 

kişinin kültür düzeyine göre ayarlanır. Arkadaşa 

yazılacak bir mektupta kullanılacak dil, büyüğe 

yazılacak mektuptaki dilden elbette farklı 

olmalıdır. 

Edebiyatımızda mektup türü, Tanzimat Edebiyatı 

döneminde gelişmeye başlar. Özellikle Abdülhak 

Hamit TARHAN ile Namık Kemal'in birbirlerine 

yazdıkları mektuplar, bu gelişmenin önemli ve tipik 

örnekleridir. Bilim, edebiyat ve siyaset adamlarının 

mektupları, ayrıca çağının özelliklerini yansıttığı 

için, birer "belge" niteliği de taşırlar. 

Mektuplar, dört grupta sınıflanmaktadır: 

1. Özel Mektuplar 

2. Edebî Mektuplar 

3. Resmî ve İş Mektupları 

4. Açık Mektuplar 

1. Özel Mektuplar 

Akraba ve dost gibi yakın çevredeki insanlara 

yazılan mektup çeşididir. Bu tür mektuplarda doğal 

ve samimi anlatım ön plândadır. Sanatçı ve 

edebiyatçıların, daha çok genel konular üzerinde 

yazdıkları özel mektuplara "edebî mektup" da 

denmektedir. 

Özel mektupları yazarken dikkat edilecek 

özellikler şunlardır: 

a. Mektup yazılacak kâğıt, şekil yönünden düzenli 

ve temiz olmalıdır. 

b. Mektup, mürekkepli ya da tükenmez siyah renkli 

kalemle yazılmalıdır. 

c. Mektubun sağ üst köşesine "tarih", yanına da 

yazıldığı "yerin adı" konmalıdır. 

d. Mektubu göndereceğimiz kişinin genel 

özelliklerine göre (yaşı, kültür düzeyi, yakınlık 

derecesi vb.) "hitap cümlesi" bulunmalıdır. 

e. Mektubun sağ alt köşesine "ad-soyad" yazılmalı 

ve "imza" atılmalıdır. 

f. Mektubun sol alt köşesine "adres" yazılmalıdır. 

2. Edebî Mektuplar: 

Edebî mektuplar; yazarları, içerikleri ve ifade 

şekilleri ile özel mektuplar içinde ayrı yer tutar ve 

ayrı şekilde ele alınırlar. Edebî mektuplarda, 

mektubun yazıldığı dönemin edebiyat ve düşünce 

olayları yer alır. Yazar, karşısındakine öğüt verir, 

yol gösterir. Eski dönemlerde, bu tür kişisel edebî 

mektuplar, "Mektûbât = Mektuplar" adı altında 

toplanır ve geniş kitlelerin de okuyabilmesi için 

yayımlanırdı. 

Düşünce ve edebiyat alanındaki görüşleri 

sergilemeleri bakımından mektupları yayımlanan 

yazar ve şairlerimizden bazıları şunlardır: 

Ali Şir Nevaî (XV. yy.) 

Kınalızade Ali (XVI. Yy.) 

Veysî (XVII. yy.) 

Ragıp Paşa (XVIII. yy.) 

Namık Kemal (XIX. yy.) 

Ahmet Hamdi Tanpınar (XX. yy.) 

NOT: Ayrıca mektup tarzında eleştiri, 

seyahatname, roman, hikâye, şiir gibi yazılı 

kompozisyon türlerinin (edebî türler) de yazıldığı 

görülmektedir. 

3. Resmî ve İş Mektupları: 

a. Resmî Mektuplar: 

Resmî dairelerin ve tüzel kişilik taşıyan kuruluşların 

birbirlerine yazdıkları resmî yazılarla; bunların, 

vatandaşların başvurularına verdikleri yazılı 

cevaplara denir. İş mektuplarına benzerler. 

Bu mektupların hitap başlığı, yazılan dairenin ya da 

tüzel kişilik sahibi kuruluşun kanun ve tüzüklerdeki 

tam adıdır. 

Bu mektuplarda tarih ile birlikte mektubun sıra 

numarası ve konusu belirtilir. Mektup, cevap 

mahiyetinde ise "ilgi" hanesine cevabı olduğu 

mektubun sayı ve tarihi, "konu" hanesine de kısaca 

amaç yazılır. Bu yapıldıktan sonra iki ya da üç satır 

aralığı bırakılarak mektup yazılır. 

Resmî mektuplarda açık, kesin, anlaşılır bir dil 

kullanılır. Mektubun sonu, alt makama yazılıyorsa 

"... rica ederim.", üst makama yazılıyorsa "... arz 

ederim." şeklinde biter. 

Mektup metninin sağ altında ise mektubu yazanın 

makamı, adı ve soyadı ile imzası bulunur. 

b. İş Mektupları: 

Özel kişilerle iş kurumları ve iş kurumlarının kendi 

arasında, işle ilgili olarak yazılan mektuplara denir. 

Bu mektuplarda konusu ne olursa olsun bir iş ya da 

hizmet söz konusudur. Bu bir sipariş, satış, şikâyet, 

borç alıp verme isteği, tavsiye ya da bilgi isteme 

olabilir. İş mektuplarını, konularına göre altı başlık 

altında inceleyebiliriz: 

� Sipariş mektupları 

� Satış mektupları 

� Şikâyet mektupları 

� Alacak mektupları 

� Tavsiye mektupları 

� Başvuru mektupları vb. 

2


İş mektuplarına, kendisine mektup yazılan kişi ya 

da kurumun ad ve adresi ile başlanır. Kâğıdın sağ 

tarafına tarih yazılır. Adres ve tarihten sonra uygun 

bir aralık bırakılır, paragraf yapılarak doğrudan 

istek yazılır. Son bölüme saygı ifade eden bir söz 

eklenerek mektup bitirilir. Mektup metninin sağ 

altında mektubu yazanın adı ve soyadı ile imzası 

yer alır. 

İş mektuplarında şekil birliğini sağlamak için, son 

zamanlarda satır başı yapılmamakta, satır başları, 

satır aralıkları daha da açılarak gösterilmektedir. 

Böylece yazı, sol ve sağ yanlardan bir blok hâlinde 

ve aynı ölçüler içinde kalmaktadır. 

Resmî ve iş mektuplarında dikkat edilecek 

özellikler şunlardır: 

Mektup yazılacak kâğıt şekil yönünden düzenli ve 

temiz olmalıdır. 

Bu tür mektuplar, mümkünse daktilo ya da 

bilgisayarla yazılmalıdır. Mümkün değilse, özel 

mektuplarda olduğu gibi siyah mürekkep ya da 

tükenmez kalemle yazılmalıdır. 

Resmî mektuplarda yazının çıktığı kurumun adı, 

kâğıdın üstüne ortalanarak büyük harflerle 

yazılmalıdır. 

Kâğıdın sağ üst köşesine tarih yazılmalıdır. 

Mektubun gideceği makamın adı ve yeri ise kâğıdın 

orta üst yerine ortalanarak yazılmalıdır. 

Yazı metnine başlamadan hangi tarih ve sayılı 

yazının cevabı olduğu yazılmalıdır. 

Mektubun giriş paragrafında sorun ya da konu 

kısaca belirtilmelidir. Gelişme paragraflarında ise 

konu ve sorun açılmalıdır. Sonuçta ise, arz / rica 

ifadelerine yer verilmelidir. 

4. Açık Mektup: 

Her hangi bir düşünceyi, görüşü açıklamak, bir tezi 

savunmak için bir devlet yetkilisine ya da halka 

hitaben, bir kişi ya da kurum tarafından yazılan, 

gazete, dergi aracılığı ile yayımlanan mektuplardır. 

Açık mektuplarda sadece yazanı değil, geniş 

kitleleri ilgilendiren önemli konular ele alınır. 

Açık mektubun türü; makale, fıkra, inceleme 

yazılarından birine uygun olabilir. 

Açık mektup örneklerine zaman zaman gazete ve 

sanat dergilerinde rastlanmaktadır. 

NOT:” Halide Edip; Handan 

Hüseyin Rahmi; Sevda Peşinde 

Reşat Nuri; Bir Kadın Düşmanı 

Yakup Kadri; Bir Serencam” adlı eserler 

mektup tarzında yazılmıştır. 

DİLEKÇE 

Dilekçeler bir iş mektubu olarak da kabul edilebilir. 

Bir dileği, isteği, ihbar ve şikâyeti bildirmek üzere 

ya da her hangi bir konuda soru sormak için resmî, 

özel kurum ve kuruluşlara, gerçek ya da tüzel 

kişilere yazılan imzalı ve adresli bir çeşit iş 

mektubudur. 

Dilekçeler genellikle çizgisiz ve beyaz dosya 

kâğıdına dolma kalemle ya da daktilo / bilgisayarla 

yazılır. Kâğıdın üstünde üç, solunda üç, sağında bir 

santimetre boşluk bırakılır. 

Dilekçeler, ana hatlarıyla dört kısımdan ibarettir: 

Hitap: Dilekçeye gönderilen makamın adı ve yeri 

yazılarak başlanır. Hitaptaki kelimelerin tamamı ya 

da ilk harfleri büyük yazılır. 

Dilekçe Metni: İş mektuplarında olduğu gibi 

dilekçelerde de anlatılmak istenen ifadenin açık, 

anlaşılır, kesin, net ve öz olması gerekir. Yanlış 

anlaşılmalara meydan verilmemelidir. İfadeler 

bitirildikten sonra dilekçe, "... arz ederim" cümlesi 

ile bitirilmelidir. 

Tarih ve İmza: İmzasız dilekçeler dikkate 

alınmadığı için dilekçe metninin biraz altında 

kâğıdın sağ alt tarafında tarih ve imzanın mutlaka 

bulunması gerekir. Tarih kısmı, kâğıdın sağ üst 

köşesinde de bulunabilir. 

Gönderenin Adresi: Adres; tarih ve imza kısmından 

biraz aşağıda kâğıdın sol alt kısmına yazılmalıdır. 

Adresin ilk satırında ad ve soyad, ikinci satırında 

cadde, sokak ve apartman numarası yer alır. 

Üçüncü satırda ise ilçe ve ilin adı bulunur. 

Dilekçeye eklenmiş belge var ise adres kısmının 

altına EK ya da EKLER başlığı açılır ve belgelerin 

adları yazılır. 

NOT: Özel mektup, iş mektubu ve dilekçede dil 

daha çok göndergesel işlevde kullanılır; 

Ayrıca akıcılık, duruluk, yalınlık bakımından açık bir 

anlatım özelliği taşır. 

3

2. GÜNLÜK (GÜNCE): 


Bir kimsenin düzenli olarak, günlük olaylarla ilgili 

yorumlarını, bunlardan kaynaklanan o günkü 

anlayışlarını, düşüncelerini, üstüne tarih atarak 

kaleme aldığı kısa yazılara “günlük” veya “günce” 

denir. 

Günlükler ne gün yazıldığını belirtmek için tarih 

atılan, çoğu zaman her günün sonunda o gün olup 

bitenin sıcağı sıcağına anlatıldığı, olaylarla ilgili 

yorumlar, değerlendirmeler yapıldığı yazılardır. 

Günlükler her gün yazıldığı için kısadır. Bu yazılar 

yazarın yaşamından izler taşır. Bu bakımdan 

günlükler içten ve sevecendir. 

Günlüklerin anlatımı geliştirmede önemli bir yararı 

vardır. Özellikleri şunlardır: 

� Günlükler kısa, içten ve sevecen yazılardır. 

� Olayı yaşayan kişi tarafından yazılır. 

� Yazar günlükleri kendisi için yazmıştır. 

� Günlükler, tarih atıldığı için inandırıcı 

yazılardır. 

� Günlüklerde gözlem ve kişisel dikkatin 

önemi büyüktür. 

� Kısa yazılardır. 

� Günlükler; roman, gezi yazısı, hatıra gibi 

metin türlerinde kullanılabilir. 

Günlük - Anı farkı: 

Anı ile günlük çoğu zaman karıştırılmaktadır. 

Günlük adından anlaşılacağı üzere yaşanırken, günü 

gününe yazılır. Anı ise aradan zaman geçtikten 

sonra yazılır. Örneğin kişi günlüklerinden 

yararlanarak ileride bir anı kitabı kaleme alabilir. 

Günlük yazarı sadece kendisini ya da kendisini 

merkeze alarak çevresindekileri anlattığı halde; anı 

yazarları başkalarını anlatabilir. 

3. ANI (HATIRAT): 

Bir kimsenin kendi hayatını, yaşadığı devrede şahidi 

olduğu ya da duyduğu olayları edebî değer taşıyan 

bir dille anlattığı yazılara anı (hatırat) denir. 

Bir başka deyişle, özümüzde bir iz bıraktığı için 

unutulmayan ve anılmaya değer bulduğumuz 

olayları anlatan yazı türüdür. 

Edebiyat sahasının en yaygın türlerinden biridir. Bu 

türde verilen eserlerin çok değişik sahalarda oluşu, 

ona belli bir sınır çizme imkânını zorlaştırır. 

Anıların önde gelen özelliği, yazarının hayatının 

belli bir kesitini alması ve çok sonra yazıya 

dökülmesidir. 

İçlerinde anı türünün özelliği bulunabilecek 

seyahatname, sefaretname, muhtıra, tezkire, 

menkıbe, günlük, otobiyografi ve tarih türleri ile 

anı türünü karıştırmamak gerekir. Bu türlerin her 

birinin yazılış gayeleri ayrıdır. 

Ortak özellikleri ise yaşanmış olaylar üzerine 

kurulmuş olmalarıdır. Ancak bu özellik, onları 

birbirinin yerine koyma sebebi olamaz. 

Anıların, tarihî gerçeklerin açıklanması sırasında, 

önemli yardımları dokunur. Anı; tarih değilse de, 

tarihe yardımcıdır. Devirlerin özelliklerini anlatan 

anılar, o devrin tarihini yazacaklar için önemli birer 

belge niteliğindedir. 

Bundan ötürü, anı yazarı, anılarını yansıtırken tarihî 

gerçeklerin bozulmamasına çok dikkat etmelidir. 

Anı (Hatırat) ile günlük, en çok karıştırılan iki 

türdür. Bu iki türün en önemli ayrılığı günlüklerin 

yaşanırken, anıların ise hayatta ya da ömrün 

sonunda kaleme alınmalarıdır. 

Her ne sebeple kaleme alınırsa alınsın anı türünde 

dürüstlük, samimiyet ve sorumluluk duygusu ön 

plânda tutulmalıdır. 

Anı yazarken önce konu tespit edilmeli; sonra ya 

günü gününe tutulan notlar ya da hafızada saklanan 

olaylar zinciri, plâna göre düzenlenmelidir. 

Anı yazılırken süslü sanatlı bir anlatımdan 

kaçınmalı; açık, sade ve akıcı bir üslûp 

kullanılmalıdır. Duygu ve düşünceler, içtenlikle 

gerçeği yansıtmalıdır. 

Anılar, ya günü gününe tutulan notlar hâlinde ya da 

sonradan hatırlanmak suretiyle yazılır. Batı 

edebiyatında en ünlü anı yazarları; Sain-Simon 

(1675-1755) ve Rousseau (1712-1778)' dir. 

Batı edebiyatındaki ünlü anı yazarları ve eserleri 

şunlardır: 

Sain-Simon : "Hatıralar" 

Rousseau : "İtiraflar" 

4


Türk edebiyatındaki anı eserlerine örnekler ise 

şunlardır: 

Ziya Paşa : "Defter-i A'mâl" 

Muallim Naci : "Ömer'in Çocukluğu" 

Ahmet Rasim : "Falaka" ve "Muharrir, Şair, Edip" 

Halit Ziya UŞAKLIGİL :"Kırk Yıl" ve "Saray ve Ötesi" 

Hüseyin Cahit YALÇIN : "Edebî Hatıralar" 

Falih Rıfkı ATAY : "Çankaya" ve "Zeytindağı" 

Anılar, genellikle aşağıdaki nedenlerden dolayı 

yazılır: 

� Geçmişi bir kez daha yaşamak ve yazma 

alışkanlığı kazanmak. 

� Anıları unutulmaktan kurtarmak. 

� Yok olup gitmesini göze alamadığımız bir 

gerçeğe kalıcılık kazandırmak. 

� Anıyı oluşturan olayı, durumu, yerleri, 

kişileri söz konusu edip, başkalarının 

bilgisine, yararına sunmak. 

� Kamuoyu önünde aklanmaya çalışmak, 

pişmanlığı dile getirip içini boşaltmak, 

günah çıkarmak. 

� Gelecek kuşaklara geçmişten sonuçlar 

çıkarıp sunmak. 

� Gerektiği zaman bir eleştiride bulunmak. 

� İnsanoğlunun; yaşantılarını, deneyimlerini 

başkalarıyla paylaşmak gereğini duymak. 

Özellikleri: 

� Anılar ilgi çekici, bilinir nitelikte olmalıdır. 

� Anıların öğretici yanı vardır. 

� Anlatıcı yazarın kendisidir. 

� Yazar her türlü kaynaktan yararlanabilir. 

� Objektif eserlerdir ve dönemle ilgili belge 

niteliği taşırlar. 

Anı – Otobiyografi farkı: 

Anılar üslup yönüyle otobiyografilere de benzer; 

ancak anı otobiyografi içinde sadece bir bölüm 

sayılabilir. Yani otobiyografiler anıya göre daha 

geniş ve daha uzun bir dönemi içine alır. 

Anı- Gezi Yazısı farkı: 

Anılar, üslup yönüyle gezi yazısına benzese de 

yazarın dış dünyadan çok kendisinden söz etmesiyle 

gezi yazısından ayrılır. Gezi yazılarında özne dış 

dünyadır. Anılarda ise özne kişinin kendisidir. 

Anılarda çevreye ait bilgiler gezi yazısı kadar 

ayrıntılı değildir. 

4. BİYOGRAFİ (HAYAT HİKÂYESİ) 

Çeşitli bilim dalları ile güzel sanatlar ve spor 

alanlarında ün yapmış bir kişinin hayatının derlenip 

toparlanması ve sonunda yazıya geçirilmesidir. 

Biyografilerin yazılmasındaki amaç; tanınmış, 

yararlı olmuş kişilerin çektikleri sıkıntıları, 

karşılaştıkları güçlükleri nasıl yendikleri, başarıya 

nasıl ulaştıklarını anlatmaktır. 

Bu şekilde, okuyucuların "kıssadan hisse 

çıkarmaları" sağlanır; sabırlı, düzenli ve plânlı 

çalışmanın başarıya olan katkısı verilmek istenir. 

Biyografiler; sanata, edebiyata, tarihe ışık tutarlar. 

Anma ve kutlama günlerinde, sanat gecelerinde bu 

tür yazılardan yararlanılır. 

Ayrıca, biyografiler; belli bir dönemin olaylarını, 

toplumun yapısını ve sanatını da belgeler 

niteliktedir. 

Biyografiye, eski edebiyatımızda "Tercüme-i Hâl" 

(Hâl Tercümesi) denirdi. 

Divan edebiyatındaki "Şuara Tezkireleri", sadece 

şairlerin özelliklerini veren biyografi niteliğindeki 

eserlerdir. 

Biyografiler açık, sade bir dille, tarafsız bir görüşle 

yazılmalıdır. 

Biyografi türleri şunlardır: 

Otobiyografi: Yazarın kendisi tarafından yazılmış 

biyografiye denir. Kendi hayatını yazan kişi, 

doğumundan otobiyografisini yazdığı döneme kadar 

geçirdiği safhaları anlatır. 

Otobiyografik roman: Kişinin kendi hayatını 

roman şeklinde yazmasıdır. 

Biyografik roman: Ünlü kişilerin hayatlarını konu 

edinen romandır. 

Mehmet Süreyyâ'nın "Sicil-i Osmânî"si, 

Çeşitli kişiler tarafından kaleme alınmış "Şuarâ 

tezkireleri", 

5


Şevket Süreyyâ AYDEMİR'in "Tek Adam" ve "İkinci 

Adam"ı biyografik eserlere örnektir. 

NOT: Biyografi türüyle benzerlik gösteren eserlere 

Divan edebiyatında “tezkire” denir. 

Türk edebiyatında ilk biyografi örneğini (tezkire) Ali 

Şir Nevai 16. Yüzyılda “Mecalis’n- Nefais” adlı 

eseriyle vermiştir. 

5. GEZİ YAZISI (SEYAHATNAME) 

Yazarların yurt içinde ya da yurt dışında yaptıkları 

gezilerde, gördüklerini anlattıkları edebî eserlerin 

ortak adıdır. 

Bu eserlerde yazarlar; gezip gördükleri yerlerdeki 

insanların bütününün ya da belli bir kesiminin 

yaşayışını, gelenek ve göreneklerini, dikkatlerini 

çeken ve okuyucuların da ilgi duyacaklarına 

inandıkları özelliklerini anlatmaya çalışırlar. 

Gezi yazılarında ilginç bir anlatım vardır. Yazılarda 

anlatım, yeri gelir hikâyeye dayanır; yeri gelir bir 

portre çizilir, tasvir yapılır. Konuşmalar da 

bulunabilir. Yani anlatım, yer yer değişiklikler 

gösterir. 

Gezi; hayale değil, yazarının gözlemine ve doğru 

olarak duyduklarına dayandığı için tarih, coğrafya, 

toplum bilim, hukuk vb. bilim dallarına kaynaklık 

eder. 

Gezi; gazete ve dergilerde yayımlanacak ölçüde 

yazılabileceği gibi, kitap hâlinde de yazılabilir. 

Gezi türü, edebiyatımızda yeni değildir. Divan 

edebiyatı zamanından beri "Seyahatname" adı 

altında türlü eserler bulunmaktadır. 

Bazı sefaretnameler ile tarihî, coğrafî konularda 

yazılmış pek çok eser, bütünü ile olmasa da gezi 

yazısı özelliği gösteren bölümler taşırlar. 

Türk edebiyatında gezi türünde kaleme alınmış en 

büyük eser, Evliya Çelebi'nin (1611-1685) on cilt 

olarak yazdığı Seyahatname'dir. 

Evliya Çelebi, bu eserinde gezip gördüğü 

memleketlerin tarihi, insanları, âdetleri, yaşayış 

tarzları ve her türlü özellikleri hakkında geniş 

ölçüde bilgi vermiştir. 

Ayrıca, Seydi Ali Reis'in Mir'âtü'l-Memâlik 

(Ülkelerden Manzaralar), 

İzzet Molla'nın Mihnet Keşan adlı eserlerini, 

Tanzimat'tan önceki dönemde yazılmış gezi eserleri 

(seyahatnameler) arasında sayabiliriz. 

Gezi yazısı yazarken şu özelliklere dikkat etmek 

gerekir: 

NOT: 

� Gezilen yerlerin, hiç bir yere benzemeyen 

özelliklerini dile getirmek. 

� Gezilen yerlerde yaşayan insanların kültürel 

özelliklerini (ırk, dil, hayat tarzı, folklorik 

özellikleri vb.) belirtmek. 

� Gezilen yerlerin tarihî, mimarî ve uygarlık 

özelliklerini belirtmek. 

� Gezilen yerlerin teknolojik ve ekonomik 

alandaki gelişmelerini belirtmek. 

� Anılarda amaç yazarın yaşamındaki ilgi 

çekici olayları anlatmasıdır, 

� Gezi yazılarında ise amaç gezilip görülen 

yerleri okuyucuya tanıtmaktır. 

� Üslup olarak hem anı hem de gezi yazıları 

açık, sade, anlaşılır, içten bir anlatım 

vardır. 

� Gezi yazılarında gözlem önemli bir 

unsurdur. Anılarda ise yazarın kendi 

yaşamına dair izlenimleri önemlidir. 

� Her iki türde de dil göndergesel işlevde 

kullanılır. 

� Her iki türde de öyküleyici, betimleyici, 

açıklayıcı anlatım türleri kullanılır. 

6. SÖYLEŞİ (SOHBET) 

Söyleşi anlamındaki Arapçadan dilimize geçmiş olan 

sohbet kelimesi, iki anlam içerir: 

1. Arkadaşlık, yârenlik; 

2. Konuşma, görüşme, birlikte oturup söyleşme. 

Makalelerin bir konuşma havası içinde daha senli 

benli olarak yazılan tarzına Söyleşi (Sohbet) denir. 

� Gazete ve dergi yazılarındandır. 

� Bu tür yazılarda, samimiyet esastır. 

� Yazar, düşüncelerini muhakkak kabul 

ettirmek için okuyucularını zorlamaz. 

� O, daha çok kendi kişisel düşüncelerini ileri 

sürer. 

� Söyleşilerde, küçük fıkralar ve anılar da 

malzeme olarak kullanılır. 

� Herkesi ilgilendiren konular işlenir 

� Cümleler çoğu zaman konuşmadaki gibi 

devriktir. 

6


� İçtenlik, samimilik, doğallık sohbetin 

özelliklerindendir. 

� Yazar, sorulu-cevaplı cümlelerle 

konuşuyormuş hissi verir. 

Söyleşi türünün genel özelliklerini şöyle 

sıralayabiliriz: 

� Kompozisyon türü olarak söyleşi; makale 

plânıyla, fakat bir karşılıklı konuşma havası 

içinde yazılan yazılardır. 

� Söyleşiler, genellikle günlük sanat olaylarını 

konu olarak ele alır. 

� Gazete ve dergi yazılarındandır. 

� Yazarın, okuyucu ile bir sohbet havası 

içinde senli benli konuştuğu yazı türüdür. 

� Yazar, düşüncelerinin doğruluğunda ısrar 

edici olmaz. 

� Söyleşide, daha çok yazarın kişisel 

düşünceleri ağırlık kazanır. 

� Söyleşilerin en önemli özelliği, yazarın 

samimi, içten bir ifade tarzını ortaya 

koymasıdır. 

� Ayrıca, bu tür yazılarda anılar, fıkralar ve 

çeşitli güncel olaylar verilerek yazarın 

duygu ve düşünceleri desteklenebilir. 

İYİ VE ETKİLİ YAZABİLMEK VE KONUŞABİLMEK İÇİN 

GEREKLİ ÖZELLİKLER 

1. Gözlem yapmak 

2. Düşünmek 

3. Okumak 

4. Ana dili iyi kullanmak 

1. Gözlem Yapmak: 

İyi ve güzel bir yazı yazabilmek ve etkili 

konuşabilmek için her şeyden önce iyi bir gözlemci 

olmak gerekir. 

Gözlem; bakmak değil görmek, doğanın canlı cansız 

bütün unsurlarını, ayrıntılarıyla görmek demektir. 

Gözlem; doğru görmeyi, doğru tanımayı öğretir. 

Bir şeyi iyi anlayabilmek için onun kendi kendine 

ortaya çıkan türlü belirtilerini gözden geçirmek 

işine "Gözlem" denir. Gördüklerimizi anlamak ya da 

anlatmak için gözlem yapılır. 

İnsanların çoğu, kendilerinin iyi birer gözlemci 

olduğunu söylemelerine karşın, iyi yazı yazamaz ya 

da etkili konuşma yapamaz. Öz eleştiri yapıldığı 

takdirde görülecek ki, insanlar; başta aile olmak 

üzere, çevre, okul ve en yakın arkadaşları hakkında 

ayrıntılı bilgilere sahip değildir. 

Oysaki önceden derinlemesine yapılan gözlemler, 

çevre ve kişilerle uyumu kolaylaştıracak, iletişimi 

hızlandıracaktır. 

Bir dilencinin sokak aralarında, dolmuş 

kuyruklarında dilenmesini; hele hele dilenmekten 

utanan yoksul insanların toplumla ilişkilerini, ruh 

hâllerini gözlem yapmayan bir insan, nasıl 

"yoksulluk" konusunda yazı yazabilir, konuşma 

yapabilir? 

Öyleyse, hangi konuda yazı yazmak, konuşma 

yapmak istiyorsak; o konuyla ilgili önceden 

gözlemlere sahip olmalıyız. Bu düşüncelerden 

hareketle; siz de, ailenizi, çevrenizi, 

öğretmenlerinizi, arkadaşlarınızı kolay iletişim ve 

başarılı olmak için mutlaka gözlem yapmalısınız. 

2. Düşünmek (fikretmek = tefekkür): 

İyi ve güzel yazı yazmak, etkili konuşmak için 

gerekli olan özelliklerden biri de "düşünmek" tir. 

Yazı yazmanın temelinde düşünme yatar. 

Okuduğumuz bir eser ya da parça, kafamızda birçok 

düşünceler yaratır. Dış dünyamızda gördüğümüz 

canlı ve cansız bütün unsurlar, kafamızda birtakım 

düşünceleri ve hayalleri canlandırır. 

Görülen, duyulan, okunan, incelenen somut ve 

soyut bütün kavramların bağlantıları, düşünce 

içerisine girer. Düşüncelerimizi açık, ilgi çekici, 

canlı bir biçimde ortaya koymalıyız. Düşünme, iç 

gözlem ile elde edilir. Gözlem; dışarıyı görmek, 

düşünme ise içimizi incelemek ve görmek demektir. 

Doğal olarak, bütün insanlar düşünceye sahiptir. 

Ama düşünceden düşünceye fark vardır. Düşünce ile 

plân (tasarı) arasında sağlam bir bağ kurulmalıdır. 

İnsan, yaşamış olduğu ortam gereği; kişi, çevre, 

toplum, konu, olay vb. kavram ya da faaliyetlerde 

sağlıklı ve plânlı düşünmek zorundadır. 

Düşüncelerdeki dağınıklık ve plânsızlık, insanın 

çevreyle ve olaylarla bağlantısını bozar, uyumunu 

engeller. Bu durumda ise mutsuz ve başarısız bir 

kişilik ortaya çıkar. 

Sağlıklı düşünemeyen, düşüncelerinde plân 

yapamayan bir insan, nasıl iyi ve güzel yazı yazsın? 

Nasıl etkili konuşma yapsın? Öyleyse, bir konu ya da 

olay hakkında yazı yazmadan, konuşma yapmadan 

önce mutlaka düşünmeliyiz. 

7

3. Okumak: 


"Ben aydınım" diyebilen bir insan; en az günde bir 

gazete, haftada bir dergi, ayda bir kitap okumak 

zorundadır. Düzenli olarak ayda bir kitap okuyan 

birisi elli yılda altı yüz kitap okur. İnsanlık tarihinin 

başlangıcından günümüze kadar yazılmış 

milyonlarca kitap içinde altı yüz kitabın önemi ne 

kadardır? 

Her çeşit kitabı düzenli aralıklarla okuyanlarla, 

hayatında eline hiç kitap almamışlar arasındaki 

fark; beyaz renkle siyah rengin arasındaki fark 

gibidir. Birisi bilim ve aydınlık, diğeri ise cehalet ve 

karanlıktır. 

Her şeyden önce, okumayan insanın kelime hazinesi 

gelişmez. Bu durumda sınırlı sayıda kelimelerle 

hangi duygu ve düşünceler etkili bir şekilde 

anlatılsın? 

Yazarlar, şairler ve sanatkârların düşüncelerini 

daha iyi anlayabiliyoruz. Çünkü kelime hazineleri 

büyük. Çünkü onlar okumaya önem veren, 

okumanın insan için bir üstünlük olduğunu kavrayan 

kişilerdir. Bilgili ve bilinçli aydın olabilmenin 

yegâne yöntemi okumak, çok okumaktır. 

Doğal olarak, yazılı ve sözlü kompozisyonda 

başarının önemli sırlarından birinin de düzenli 

okumak olduğunu unutmamak gerekir. 

4. Ana Dili İyi Kullanmak: 

Günümüzde, insanların çoğunun dört yüz - beş yüz 

kelimeyle konuşup anlaştığı bir gerçektir. 

Aydınların pek çoğu ise ortalama üç bin - beş bin 

kelimeye işleklik verebilmektedir. Bu durum, ana 

dilini iyi kullanmakla ilgili önemli bir toplumsal 

kusur olarak görülmektedir. Çünkü toplumun 

yönlendirici ve yöneticisi durumundaki aydınlar, en 

az on beş bin - yirmi bin kelimeye işleklik 

kazandırmak zorundadır. 

Bu gerçekler ışığında; etkili ve güzel yazı yazmak ve 

konuşmak için ana dili iyi bilmek gerekir. Bu ise, dil 

bilgisi kurallarının ve anlatım bozukluklarının 

bilinmesini zorunlu kılar. 

Gözleme değer veren, plânlı düşünen, sağlıklı 

okuyan ve ana dilini iyi kullanan insan; üstün bir 

ifade yeteneğine sahip olur. Bu dört önemli özellik, 

birbirleriyle yakından ilgilidir. Birinin yokluğu, 

diğerlerinin yokluğuna yol açar. Bu nedenle, dört 

özelliğe de aynı şekilde önem verilmelidir. 

ANLAMLA İLGİLİ ANLATIM BOZUKLUKLARI 

Gereksiz Sözcük ve Ek Kullanımı: 

İyi bir cümlede yeterli sayıda sözcük kullanılır. 

Başka bir deyişle gereksiz sözcüklere yer verilmez. 

Çünkü gereksiz sözcük kullanımı cümlenin 

duruluğunu bozar ve anlatım bozukluğu yaratır. Bu 

anlatım bozukluğu şu şekillerde olabilir: 

Eş ve Yakın Anlamlı Sözcüklerin Aynı Cümle 

İçinde Kullanılması: 

Örnek: 

Atatürk’ün yaptığı yenilikçi devrimler, sosyal ve 

siyasal yaşamımızı kökünden değiştirmiştir. 

Atatürk’ün yaptığı devrimler, sosyal ve siyasal 

yaşamımızı kökünden değiştirmiştir. 

Yatmadan önce dişlerini fırçalamayı unutma. 

Yatmadan dişlerini fırçalamayı unutma. 

Giyimlerinde, konuşmalarında ve davranış 

biçimlerinde bir gariplik yoktu. 

Giyimlerinde, konuşmalarında ve davranışlarında 

bir gariplik yoktu. 

Yardımcı Eylemlerin Gereksiz Kullanılması: 

“Et, ol” yardımcı eylemlerinin yerini ad ve ad soylu 

sözcüklere gelen herhangi bir yapım eki tutuyorsa, 

ya da bunlar cümleden çıkarıldığında, bir anlam 

değişimi veya daralması olmuyorsa, yardımcı 

eylemlerin kullanılması gereksizdir. 

Örnek: 

Kendine iyi bakmadığı için sık sık hasta oluyor. 

Kendine iyi bakmadığı için sık sık hastalanıyor. 

Bu işin en kısa sürede biteceğini umut ediyordum. 

Bu işin en kısa sürede biteceğini umuyorum. 

Gereksiz Ek Kullanımı: Örnek: 

İhaleye birçok yerli ve yabancı firmalar katılmıştı. 

İhaleye birçok yerli ve yabancı firma katılmıştı. 

Bu bestesi onun en tanınmış eseridir. 

Bu beste onun en tanınmış eseridir. 

Yanlış Anlamda Kullanılan Sözcükler: 

Kimi sözcükler aynı kökten türediği için yazılış ve 

okunuş olarak birbirine benzer; ancak bunların 

anlamları farklıdır. Bu sözcükler karıştırılıp 

birbirinin yerine kullanılırsa, anlatım bozukluğu 

ortaya çıkar. Ayrıca kimi durumlarda cümlenin 

anlamıyla, o cümlenin içinde yer alan bir sözcük 

anlamaca uyuşmaz, çelişir. Sözcük yanlış anlamda 

kullanıldığı için de anlatım bozukluğu ortaya çıkar. 

8


Örnek: 

Güzelliğinin farkında olduğunu belirten davranışlar 

sergiliyordu. 

Güzelliğinin farkında olduğunu gösteren davranışlar 

sergiliyordu. 

Kimi uyarıcı ilaçlar, sporculara yarardan çok zarar 

sağlamaktadır. 

Kimi uyarıcı ilaçlar, sporculara yarardan çok zarar 

vermektedir. 

Yanlış Yerde Kullanılan Sözcükler: 

Bir cümlede her sözcüğün yerli yerinde, başka bir 

deyişle her sözcüğün kullanılması gereken yerde 

olması gerekir. Cümle içindeki bir tek sözcüğün bile 

yerini değiştirmek farklı anlamlar, farklı yorumlar 

ve yargılar oluşturur. Kimi zaman da mantıksal 

tutarsızlıklara yol açar. 

Örnek: 

Ekonomik ve sosyal yönden geri kalmış ülkemizin 

belli bölgelerine kalkınmada öncelik tanınacak. 

Ülkemizin ekonomik ve sosyal yönden geri kalmış 

belli bölgelerine kalkınmada öncelik tanınacak. 

Anlamca Çelişen Sözcükler: 

Anlamca, cümlenin yargısıyla uyuşmayan, cümlede 

iletilen yargıyla çelişen ya da karşıtlık yaratan 

sözlerin bir arada kullanılması önemli bir anlatım 

kusurudur. Cümlenin anlamında çelişki, genellikle 

“kesinlik” ve “olabilirlik” anlamı taşıyan sözlerin 

bir arada kullanılmasından kaynaklanır. 

Örnek: 

Kapının önünde tamı tamına üç beş nöbetçi vardı. 

Kapının önünde üç beş nöbetçi vardı. 

Eminim ki bunca gürültü patırtı en çok onu üzmüş 

olsa gerek. 

Bunca gürültü patırtı en çok onu üzmüş olsa gerek. 

Mantıksal Tutarsızlık: 

Bir cümlede, iletilmek istenen anlamın eksiksiz 

olabilmesi için düşünce ve mantık son derece 

önemlidir. İyi bir anlatımda sağlam bir düşünme ve 

mantık yürütme temel koşuldur. Mantıksal hataları 

ve tutarsızlıkları içeren cümleler, dil bilgisi 

kurallarına uygun olsalar bile anlamı ve yargıyı 

eksiksiz iletmezler. Bu tür yanlışlar genellikle 

dikkatsizlik sonucu ortaya çıkar. 

Örnek: 

Önümüzdeki haftanın önemli programlarından 

bazılarını sizlere hatırlatmaya çalıştık. 

Önümüzdeki haftanın önemli programlarından 

bazılarını sizlere tanıtmaya çalıştık. 

DİL BİLGİSİ KURALLARI İLE İLGİLİ ANLATIM 

BOZUKLUKLARI 

Yüklem Yanlışları: 

Yüklem Eksikliği: 

İki farklı yargının tek eylemsiye veya tek yükleme 

bağlanması, çoğu kez yargılardan birinin eylemsiyle 

ya da yüklemle uyumsuzluğuna neden olur ve bu 

durum anlatım bozukluğu yaratır. Bu durumda her 

farklı yargıyı ayrı bir yan cümleye (eylemsiye) ya da 

yükleme bağlamak anlatım bozukluğunu ortadan 

kaldırır. 

Örnek: 

Çok az veya hiç çalışmadan sınava girdiler. 

Çok az çalışarak veya hiç çalışmadan sınava 

girdiler. 

İş konusunda ben onu, o da beni etkilemek istemez. 

İş konusunda ben onu etkilemek istemem, o da 

beni etkilemek istemez. 

Yüklem Uyuşmazlığı: 

Sıralı cümlelerde yüklemlerin kip ve kişi ekleri 

yönünden uyumlu olmaları gerekir. Bu eklerin 

uyumsuzluğu anlatım bozukluğu yaratır. 

Örnek: 

Sabahları bana uğrar, okula birlikte giderdik. 

Sabahları bana uğrardı, okula birlikte giderdik. 

Badana boya bitmiş, evi yerleştirecektik. 

Badana boya bitmişti, evi yerleştirecektik. 

Özne Yanlışları: 

Sıralı ve bağlı bileşik cümlelerde ortak olarak 

kullanılan öznenin bütün yüklemlere uyması 

gerekir. Özne, bu eylemlerden birine uymazsa 

cümlede özne yüklem uyuşmazlığı ortaya çıkar. Bu 

tür anlatım bozuklukları, her farklı yargıya ayrı bir 

özne kullanılmasıyla giderilebilir. Ayrıca özneyle 

yüklem arasında, kişi yönünden ve tekillik çoğulluk 

yönünden bir uygunluk da olmalıdır. 

Örnek: 

Kitaptaki yanlışlar düzeltilecek ve ikinci baskıya 

girecek. 

Kitaptaki yanlışlar düzeltilecek ve kitap ikinci 

baskıya girecek. 

Nesne Yanlışları: 

Nesne-Yüklem Uyuşmazlığı: 

Bu uyuşmazlık, bileşik cümlelerde nesnenin, ilk 

cümlenin yüklemine uymamasından kaynaklanır. Bu 

bozukluk ikinci cümleye dolaylı tümleç, edat 

tümleci veya nesne eklenerek giderilebilir. 

9


Örnek: 

Beni hiçbir zaman unutmadı, her zaman mektup 

yazdı. 

Beni hiçbir zaman unutmadı, her zaman bana 

mektup yazdı. 

Çocuğun gözlerindeki yaşı silip, yerine oturttu. 

Çocuğun gözlerindeki yaşı silip, çocuğu yerine 

oturttu. 

Tümleç Yanlışları: 

Dolaylı Tümleç-Yüklem Yanlışları: 

Bileşik cümlelerde ortak olarak kullanılan dolaylı 

tümlecin, ilk cümlenin yüklemine uyarken ikinci 

cümlenin yüklemine uymadığı görülebilir. Böylece 

tümleç-yüklem uyuşmazlığı ile ilgili anlatım 

bozukluğu ortaya çıkar. 

Örnek: 

Kadına her fırsatta bağırıyor, sürekli aşağılıyordu. 

Kadına her fırsatta bağırıyor, kadını sürekli 

aşağılıyordu. 

Sana her konuda güveniyor ve yardım bekliyoruz. 

Sana her konuda güveniyor ve senden yardım 

bekliyoruz. 

Zarf Tümleci-Yüklem Yanlışları: 

Bileşik cümlelerde, zarf tümleci ortak olmadığı 

halde, bütün yüklemler için ortak öğe kabul 

edilirse, anlatım bozukluğu ortaya çıkar. Bu anlatım 

bozukluğu, ikinci cümleye bir zarf tümleci ilavesiyle 

giderilebilir. Bu nedenle bu anlatım bozukluğunun 

diğer adı, zarf tümleci eksikliğidir. 

Örnek: 

Her zaman senin yanındayım, seni yalnız 

bırakmayacağım. 

Her zaman senin yanındayım, hiçbir zaman seni 

yalnız bırakmayacağım. 

Hiçbir zaman kendini düşünmedi, ailesinin 

mutluluğu için çalıştı. 

Hiçbir zaman kendini düşünmedi, her zaman 

ailesinin mutluluğu için çalıştı. 

Edat Tümleci-Yüklem Yanlışları: 

Bileşik cümlelerde, edat tümleci durumundaki öğe, 

ortak olmadığı halde ortak kabul edilirse anlatım 

bozukluğu meydana gelir. Bu uyuşmazlık ikinci 

cümleye uygun bir tümleç ya da nesne eklenerek 

giderilebilir. Aynı şekilde bir dolaylı tümleç, nesne 

ya da öznenin yüklemle uyum sağlamayış nedeni bir 

edat tümleci eksikliği olabilir. 

Örnek: 

Akşamları kitapçıya uğrar, saatlerce sohbet ederdi. 

Akşamları kitapçıya uğrar, saatlerce onunla sohbet 

ederdi. 

Arkadaşımın babası geldi, bir süre sohbet ettik. 

Arkadaşımın babası geldi, bir süre onunla sohbet 

ettik. 

Tamlama Yanlışları: 

İsim Tamlaması Yanlışları: 

Bir ad tamlamasında; Tamlayan ya da tamlanan 

sözcüklerden birinin eksikliği, Tamlayan veya 

tamlanan eklerinden birinin kullanılmaması 

dolayısıyla tamlayan eksikliğinin anlam belirsizliği 

yaratması, ad tamlamasına ilişkin belli başlı 

yanlışlıklardır. 

Örnek: 

Onun böyle işlerle uğraşmaya ne vakti vardı ne de 

zamanıdır. 

Onun böyle işlerle uğraşmaya ne vakti vardı ne de 

bunun zamanıdır. 

Sıfat Tamlaması Yanlışları: 

Sıfat tamlamasına ilişkin yanlışlıklar şu şekilde 

oluşabilir; “Bir” den büyük sayı sıfatlarıyla kurulan 

sıfat tamlamalarında adın çoğul eki alması yanlışlık 

yaratır. Bu tür sıfat tamlamalarında adın tekil 

kullanılması gerekir. 

Örnek: 

Toplantıda üç ya da daha çok konuşmacılar söz 

alacakmış. 

Toplantıda üç ya da daha çok konuşmacı söz 

alacakmış. 

Yapıları Yanlış Olan Sözcükler: 

Kimi zaman yapım eklerinin sözcüklere, kurallara 

uygun olarak seçilmemesinden dolayı, kimi zaman 

da eklerin yanlış seçilmesi nedeniyle sözcüklerin 

yapıları bozuk olur. Yanlış yapılandırılmış sözcükler, 

dil bilgisi kurallarına uymaz ve anlatım bozukluğu 

yaratır. 

Örnek: 

Çocuğu iyi bir doktora bakıtmak gerekiyor. 

Çocuğu iyi bir doktora baktırmak gerekiyor. 

Alıkoyulan paketleri yarın postaya verelim. 

Alıkonulan paketleri yarın postaya verelim. 

Yanlış Ek Kullanımı: 

Bir sözcüğe, gelmesi gereken ekin dışında yanlış bir 

ekin getirilmesi de kimi zaman anlatım bozukluğuna 

yol açar. 

Örnek: 

Sorun arkadaşlarımızın bizi bu konuda iyi 

aydınlatmamış olduğundan kaynaklanıyor. 

10


Sorun arkadaşlarımızın bizi bu konuda iyi 

aydınlatmamış olmasından kaynaklanıyor. 

Noktalama Yanlışları: 

Noktalama işaretlerinin eksik ya da yanlış yerde 

kullanılması; cümleleri bir anlam belirsizliğine 

sürükleyebileceği gibi cümleden birden fazla anlam 

çıkmasına da yol açabilir. Bu nedenle noktalama 

işaretlerinin anlama etkileri ve kullanıldığı yerler 

iyi bilinmelidir. Yanlış kullanımlar ortaya çıkarsa 

amaçlanan anlama ulaşmak mümkün olmaz. Bu 

durumlar da cümlede bir anlatım bozukluğu yaratır 

Örnek: 

Kadın şoförü şöyle bir süzdü. 

Kadın, şoförü şöyle bir süzdü. 

"Kİ" NİN YAZIMI: 

"ki" eğer bağlaçsa; 

Genel olarak iki cümleyi bağlama görevi yapar. 

Örnek: 

Hava o kadar güzeldi ki kendimi hemen sokağa 

attım. 

1. cümle 2. Cümle 

Bir de baktım ki ortalıkta kimse kalmamış. 

1. cümle 2. Cümle 

Kişi ve işaret zamirlerinden sonra gelen "ki" de 

bağlaç olup ayrı yazılır. 

Örnek: 

Ben ki, Bizler ki, Durum o ki 

Kişi zamiri kişi zamiri işaret zamiri 

Bazı bağlaçlarla birlikte kullanılmasına karşı, 

kalıplaşmış "ki" ayrı yazılır. 

Öyle ki, yeter ki, kaldı ki 

UYARI : "ki", eğer bağlaçsa daima ayrı bir sözcük 

olarak yazılır. Ayrıca kendinden önce gelen 

sözcüğün ünlülerine uyum gösterip "kı" olmaz. 

Kendinden önce gelen sözcüğe bitişik yazılan "ki" 

ler ise şunlardır: 

"de" ekinden sonra gelip addan sıfat yapan "ki" : 

Evdeki hesap, kafamdaki plan, yoldaki insanlar 

İlgi zamiri olan "ki" 

Seninki, sınıfınki, bizimki 

Bazı bağlaçlarla kalıplaşan "ki" 

Oysaki mademki, hâlbuki sanki 

Zaman bildiren sözcüklerden sonra gelen "ki" 

Dünkü, akşamki, az önceki 

"DE, DA" BAĞLACININ YAZIMI: 

Genel olarak "dahi, bile" bağlaçlarıyla aynı 

anlamdadır. Bağlaç olup olmadığını anlamak için 

cümleden çıkarmayı deneriz. Cümleden 

çıkarıldığında, cümle yapısı bozulmazsa bağlaç 

olduğunu anlarız ve ayrı bir sözcük olarak yazarız. 

Örnek: 

Buraya kadar gelip de ona uğramamak olmaz. 

Sen de çok oldun artık! 

Bu bağlaç kendinden önce gelen sözcüğün 

ünlülerine kalınlık-incelik yönünden uyar. 

Gençliğimizle birlikte umutlarımız da uçup gitti. 

Onu gördüyse de görmezlikten geldi. 

Kendinden önce gelen sözcük, sert ünsüzle bitse 

bile, bu bağlaç sertleşerek "te, ta" biçiminde 

yazılamaz. Yazılırsa yazım yanlışı ortaya çıkar. 

Bu iş küçük te sen gözünde büyütüyorsun. (Yanlış) 

Bu iş küçük de sen gözünde büyütüyorsun. (Doğru) 

Bağlaç olan "de, da" ile, ad durum eki olan "-de, - 

da" karıştırılmamalıdır. 

"-de, -da" eğer ad ad durum ekiyse kendinden önce 

gelen sözcüğe bitişik yazılır. 

Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı da yapısı 

da bozulur. 

Örnek: 

Bir süre sessizce yolda yürüdük. 

Çiçeklerin kökünde bir hastalık var. 

İki "de, da" üst üste gelirse birincisinin ad durum 

eki, ikincisinin bağlaç olduğu dikkate alınmalıdır. 

Telefon ettim evde de yokmuş. 

"Mİ" SORU EDATININ YAZIMI: 

"mi" edatı, cümleye soru anlamı katsa da katmasa 

da kendinden önce gelen sözcükten ayrı yazılır 

Örnek: 

O da bizimle gelecek mi? 

Gördün mü şimdi yaptığını! 

Konuşmaya başladı mı susmaz. 

"mi" soru edatı, ayrı yazılmasına karşın kendinden 

önce gelen sözcüğe, kalınlık-incelik ve düzlükyuvarlaklık 

yönünden uyum sağlar. 

Okudun mu? 

Güzel mi? 

"mi" soru edatından sonra gelen zaman ve kişi 

eklentileri soru edatıyla bitişik yazılır. 

Onunla sık sık görüşüyor musunuz? 

Olanları bilir miydi de? 

11

11. sınıf dil ve anlatım ders notları

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?