oldurulen101sairbaski

ÖLDÜRÜLEN 101 ŞAİR 

Araştırma - İnceleme 

Mustafa CEYLAN 

Gelişim Sanat

1. Baskı / Şubat 2013 

Dizgi ve Baskı Öncesi Hazırlık: Gelişim Sanat Kültür Merkezi 

Haşim İşcan Mahallesi 1304 sk. No.34 Antalya // 0 242 247 66 58 

Baskı ve Cilt: Sözkesen Matbacılık İvedik Organize Sanayi 1518 

Sokak Matbaacılar İş Merkezi No: 2/40 ANKARA 

ISBN: 978-975-96050-6-3 

*5846 sayılı yasaya göre eserin tüm yayın hakları yazara aittir. 

Haberleşme : 

0535 622 43 16 

ceylanmustafa_07@hotmail.com 

Gülce Edebiyat Akımı 

2012 Projelerinden 

Baskı :1

ÖLDÜRÜLEN 101 ŞAİR 

Araştırma -İnceleme 


Gelişim Sanat

4 

Mustafa CEYLAN

Öldürülen 101 Şair 

ÖNSÖZ 

“Yeniçağın yeni edebiyat akımı GÜLCE” nin 2012 yılı 

projelerinden olan “Öldürülen Şairler”, Türk edebiyatı 

için önemli bir çalışmadır. Sahasında büyük bir boşluğu 

dolduracağına inandığımız bu eser, bıkmadan-usanmadan 

çalışan “Gülce Edebiyat Akımı”nın kurucularından araştırmacı 

şair-yazar Mustafa CEYLAN’ın çalışmaları sonucunda 

ortaya çıkmıştır. 

“Gülce Edebiyat Akımı” projelerinden önce “Türk Dünyası 

Efsâneleri” ni başarıyla tamamlayan araştırmacı şairyazar 

Mustafa Ceylan, ayrıca, “Divan-ı Lügâti’t Türk” de 

bulunan efsâneler ve menkıbeleri şiirleştirmiştir. Ceylan’ın 

“Öldürülen 101 Şair” den sonra hangi çalışmayla karşımıza 

çıkacağı merak konusu. 

Bu çalışmada, öldürülen 101 şairin kısa biyografik tanıtımlarından 

sonra, şiirlerinden örnekler verilmiş, bilâhare, 

şairin öldürülüş sebebi etraflıca ele alınarak, yazar tarafından 

günümüze ve geleceğe göndermeler yapılmış. Ardından, 

konuya “Gülce Edebiyat Şiir Türleri” ile şiirin 

efsunkâr çiğdem kokusu sürülmeye çalışılmıştır. 

Gülce’nin ve Ceylan’ın diğer çalışmalarında buluşmak 

umudu ile… 

5 

Gelişim Sanat


6 

“Eşime, evlâtlarıma, torunlarıma 

Ve 

Yeniçağın yeni edebiyat akımı Gülce’nin mimarlarına”


ÖLDÜRÜLEN 101 ŞAİR ÜZERİNE BİR ANALİZ 

Türk Edebiyatında haklarında bilgi bulabildiğim 101 Şair 

üzerine detaylı bir çalışma yapmış ve bunu edebiyat dünyasında 

paylaşmıştım. 

Tespitlerimize göre; 

7 

XIV. Yüzyılda 3 Şair 

XV. Yüzyılda 15 Şair 

XVI. Yüzyılda 29 Şair 

XVII. Yüzyılda 26 şair 

XVIII. Yüzyılda 26 şair 

XIX. Yüzyılda 16 şair 

XX. Yüzyılda 22 şair olmak üzere toplam 137 şairimiz çeşitli 

sebeplerle öldürülmüştür. 

Çalışmamızda bu şairlerimizden, hakkında kaynak bulabildiğim 

101 şairi ele aldık.


A-Boğularak Öldürülen Şairler 

(1): NEF’Î 

İşte boğularak öldürülen şairlerimizden birisi: Nef’î... 

Nef’î, 17. yüzyıl Osmanlı şairlerinden. Divan Edebiyatı 

şiir türlerinden olan Kaside’nin piri sayılır. Kendi zamanında 

ve kendinden sonraki yüzyıllarda kaside yazan bütün şairlere 

etki etmiştir. Divan Edebiyatımızın Fuzulî, Bâkî, Nedim, Şeyh 

Galip diye devam eden altın zincirinin, önemli bir halkasıdır. 

8 

Ölümüne kadar Osmanlı Sarayına ve bilhassa Padişahlık 

makamına da yakın yaşamış olan şair, 4 ayrı padişah döneminde 

hayatını sürdürmüş ki bunlar Bahtî mahlaslı 1. Ahmet, 

Farisî mahlaslı 2. Osman ve Muradî mahlaslı 4. Murat’tı ve 

şair padişahlardı… Bu üç şair padişah döneminden başka, 

hakkında ve dönemine ait hiçbir şiir kaleme almadığı 1. Mustafa 

dönemi de O’nun yaşadığı dönemleri kapsar. 

Övgülere ve hediyelere gark edildiği, edebî şöhretinin en 

yüksek derecesine ulaştığı devir 4. Murad dönemidir. Fakat 

taşlamacı dili sebebiyle, sürgün yediği, kıyıma uğradığı, azledildiği, 

musibete ve eziyete uğradığı devir de gene 4.Murad 

dönemidir. Padişahtan övgü üstüne övgü aldığı bir zaman diliminde, 

günlerden bir gün aynı Padişah’a bundan böyle kimseye 

hicviye yazmayacağına söz vermek durumunda kalmıştır. 

Evet, Osmanlı padişahı 4.Murad, kendisi de ‘şiir’le uğraştığı 

için şairleri, bilginleri ve sanatkârları koruyan zeki bir padişahtır. 

Nef’i’nin kasidelerini ve Sihamı Kazasındaki hicviyelerini 

beğeniyordu. Edebiyat tarihinde şair bir padişahtan 

şiirle övgüler alan yegâne şairdir diyebiliriz. Padişah’ın övgüsü 

şöyle:


“Gelin insaf idelüm, fark idelüm mikdârı 

Şairüz biz de diyü laf ü güzâfı koyalum. 

İdelüm bî-meze söz söylemeden istiğfâr 

Dâmen-i Nef’î-i pâkize edayı tutalum. 

Biz kelâm nâkiliyüz nerde o sahib-i güftâr? 

Ona teslim idelüm emrine münkâd olalum.” 

1572 yılında Erzurum’un Hasankale ilçesinde doğdu. Asıl 

adı Ömer... Erzurum, âşıklar ve ozanlar diyarı olan bir Anadolu 

şehridir. Bundan dolayı devrin kaynakları Nef’i’den 

“Erzenü’r-Rumî” diye söz ederler. Dedesi Mirzâ Ali Paşa’dır. 

Babası Kars-Micingird sancak beylerinden Sipahi Mehmed 

Bey’dir. 

Küçük yaşlardan itibaren güçlü bir eğitim gören şair, ilköğrenimini 

Hasankale’de yapmış, sonra Erzurum’a gelerek öğrenimini 

devam ettirmiştir. Arapça ve Farsça öğrenmiş, genç 

yaşında şiir yazmaya da başlamıştır. İlk mahlası, zararlı anlamına 

gelen ( “Zararî “)”Darrî”. O tarihlerde Erzurum defterdarı 

olan Gelibolulu Müverrih Ali, şairin şiirlerini görmüş, 

beğenmiş ve bu genç şaire, zararlı-Zararî mahlasının aksine 

Nef’i “nafi, yararlı” mahlasını vermiştir. 

Padişah 1. Ahmet zamanında İstanbul’a geldi ve orada tam 

30 yıl, öldürüldüğü ana kadar yaşadı. Saraya yakınlığı şairin 

devlet kapısında iş bulmasını sağlamış ve farklı memurluklarda 

görev yapmıştır. Saray ve Padişah tarafından çok beğenilen 

şair, o dönemde yaşayan şairler; Kaf-zâde, Fâizî, Nev’i-zâde, 

Hâtâyî, Gâni-zâde, Nadirî, Veysî ve Riyâzî gibi çoğu yüksek 

mevkilerde bulunan devrinin şairleri tarafından hiç sevilmiyordu. 

Çünkü şiirlerinin fahriyelerinde kendisini zirvede, ulaşılmaz, 

rakipsiz, tek olarak övüyor ve kendisini ulaşılmaz bir 

dehası olan söz sultanı olarak görüyor, rakiplerini de aşağılı- 

9


yordu. Sadece şairler değil, dönemin diğer idarecileri, âlimleri 

bile Nef’î nin kırbaç gibi şaklayan korkusuz dilinden çekinmişler 

ve o yüzden de onu hiçbir şekilde sevmemişlerdir. Hayatta 

iken, şairlik yönü, şiirleri takdir edilmiş, şöhrete ulaşmış, 

ancak sivri dili ve hicviyeci kalemi sebebiyle etrafına kendisine 

düşman bir çember yerleştirmiştir. 

Hicviye öyle bir taş yığınıdır ki, kendisini kaleme alan şairinin 

bile kafasında patlar. Hiciv şairi olmak ayrı bir maharet 

ve ayrı bir yürek sahibi olmayı gerektirir. Dili ve edebî sanatları 

muhteşem bir şekilde kullanmasını bilmeyen hicviyeci, 

kendi attığı taş altında kendisi kalabilir. Öldürülen şairler ve 

ozanların geneline bakacak olursanız, hepsinin de dil ve edebî 

sanatlarda çok ileri derecede usta olduklarını göreceksiniz. 

10 

Nef’î yazdığı hicivlerle dönemin birçok isminin nefretini 

ve öfkesini üstüne çekti. Dönemin müftüsü Nef’i yi öven, ancak 

içerisinde Nef’i ye kâfir diyen bir beyit söylemiştir. 

“Şimdi hayli sühanveran içre, 

Nef’i mâ’nendi var mı bir şair, 

Sözleri Seb’a-i Muallakadır, 

İmre-ül Kays kendidür kâfir.” 

Nef’i de buna karşılık olarak; 

“Müftü efendi bize kâfir demiş 

Tutalım ben O’na diyem müselman 

Lâkin varıldıktan ruz-ı mahşere 

İkimiz de çıkarız orda yalan” diyerek seslenmiştir. 

Yine bir başka dörtlüğünde kendisine kelp (köpek) diyen 

Tahir Efendi’ye karşılık verir;


Der ki: 

“Tahir Efendi bana kelp demiş 

İltifadı bu sözde zahirdir 

Maliki mezhebim benim zira 

İtikadımca kelp tahirdir” 

Yine de uzunca bir süre Padişah IV. Murat tarafından korundu, 

daha sonraları Padişah kendisinden hiciv yazmamasını 

istedi. Padişah’a bu konuda söz verse de, kalemini durduramayıp 

Vezir Bayram Paşa hakkında bir hicviye kaleme aldı. Çarşıda, 

pazarda halk arasında bu hicviye dilden dile dolaşmaya 

başlayınca Vezir Bayram Paşa, itibarının zedelendiğini 

Padişah’a ileterek şairin katli için yalvararak izin istemiştir. 

Padişah, hiciv yazmayacağına dair söz vermesine rağmen sözünde 

duramayan şairin katli için Vezirine izin vermiştir. 

Nef’î, 1635 yılında, Çavuşbaşı Boynu Eğri tarafından 26 

Ocak 1635 tarihinde, hicivci dili sebebiyle, sarayın odunluğunda 

kementle boğularak öldürüldü. Cesedi İstanbul 

Boğazı’ndan denize atıldı. Kimi tarihçiler O’nun ölümüne sebep 

olan hicviyesini vezir Bayram Paşa’ya değil de, adeta 

dostu olan Padişah’a yazdığını ve o yüzden öldürüldüğünü not 

düşerler. 

Edebiyat araştırmacılarının tespitine göre Türkçe divanında: 

2 adet naat, 1 adet Mevlâna’yı öven Kaside, 60 adet ayrı 

devlet büyüğü için kaleme alınmış kaside, terkib-i bend tarzı 

bir sâkinâme, 2 adet müseddes, 4. Murad’ı öven kısa bir mesnevi, 

4. Murad’ın ok atışı, Kandilli’de yaptırılan kasır ve 

Padişah’ın yaptırdığı bir çeşme için düşürülen tarih kıtaları, 

Canıbek Girây, Tabibâz, Esat Efendi, Yahya Efendi, İsmail 

Ağa, Musa Çelebi ve kendini anlatan fahriye kıtalar, 143 gazel, 

2 Genç Osman kıtası, 1 adet Halil Paşa’ya rübai, 13 matla, 

5 rübai bulunmaktadır. 

11


Nef’î, Siham-ı Kaza isimli eserinde: 

Kıt’a ve terkibi bend ile önce babasından başlayarak Gürcü 

Mehmet Paşa, Kemankeş Ali Paşa, Ekmekçizâde Ahmet Paşa, 

Veysî, Nev-i zâde Atâyî, Kafzâde, Faizî’, Urus-zâde, Baki 

Paşa, Fırsatî, Bahşî, Mantıkî, Gani-zâde. Nadirî, Riyazî, Azmizâde 

Haletî, Halil paşa gibi pek çok kişiyi hicvetmiştir. 

Naima’nın tarihinden: 

12 

Bir gün padişah Nef’i’nin “Sihamı Kaza” adlı hiciv mecmuasını 

okurken fırtına çıkmış ve sarayın civarına bir yıldırım 

düşmüş. Bunu uğursuz sayan Sultan, mecmuayı yırtıp attıktan 

sonra Nef’i’ye bundan sonra hiciv söylememesi için emretmiş. 

Nef’i güya bu yıldırım hadisesinden sonra padişahın gözünden 

düşmüştü. Hattâ onu çekemeyen meslektaşlarından 

bir şair bu münasebetle: 

“Gökten nazire indi Sihamı Kazasına 

Nef’i dilile uğradı Hakk’ın belâsına” beytini söylemiştir. 

Kendine güven ve cesaret… 

İşte bu ikisi arasından yola çıkar katledilen şairler ve ozanlar. 

Nef’î de aynı noktadan yola çıkmıştır. Padişah’a yakınlığı 

dahi, padişah fermanı ve özel ricası bile onun kalemini susturmaya 

yetmemiştir. Vezin ve kafiyeye hâkim olan şair, 

Farsça’dan kullanılmamış yeni kelimelerle, temiz ve sağlam 

bir Türkçe ile lirik bir şiir dokusu ortaya koymaya çalışmıştır. 

Şiirde anlam ve anlaşılır olmak şairin değişmez ilkesi olmuş, 

teşbih, telmih, istihare ve mübalâğa’dan azami derecede istifade 

etmiştir. Kasidelerde, medhiyeye giriş kısımlarında aliterasyonlardan 

faydalanmıştır. Kasidelerin nesib kısımlarında 

da baharın güzelliğini, bayram sabahlarının sevincini, at sevgisini, 

aşk ve şarap zevkini, savaş tasvirlerini, Boğaz’daki ka-


sırların güzelliklerini dile getirmiştir. Kasidelerinde anlatılarını 

tek beyitte tamamlamamış, anlatısını diğer beyitlere de 

taşımıştır. Överken dövme taktiğini en iyi kullanan şairlerimizdendir. 

Söylemlerinde günceli yakalamış, günlük olayları 

ustalıkla işlemiştir. 

Gazellerinde ise, mübalâğa yerine, aşikâne ve tasavvufî derinlikli 

ince ve zarif bir söylem tercih etmiştir. Sebk-i Hindi 

tesiriyle zincirleme Farsça terkipler kullanmasına rağmen 

söylemlerinde açık ve anlaşılır bir ifade görülmektedir. 

Baki gibi ilmiye sınıfından değil, kâtipler zümresindendi. 

Memuriyette yüksek makamlar görmemişti. Hicivleri yüzünden 

ara sıra azledilmiş, sonra tekrar göreve dönmüştü. Bir seferinde 

Edirne ye sürülmüş, tekrar İstanbul’a vergi memuru 

(Cizre) olarak dönmüştür. 

13 

Şiir böyledir işte. 

Ne makam dinler, ne zaman… 

Girdiğinde insan yüreğinde, çeldiğinde akıl denen ışığın 

yönünü gönül dehlizlerine, mantığı bile yok eder. Sarar, sarmalar 

ruhuna şairini ve paramparça eder, duman eder, yedi kat 

göğe çıkarır veya yedi kat yerin dibine sokar. Kelâm marka 

silahıyla atomdan ağır kurşunlar sıkar, sıktırır şiir. Yakar, yıkar; 

ya yüreğe şekil verir ya yüreğin şeklini alır. 

Hele ki hicviyeci–taşlamacı bir şairin tuttuğunda iki yakasından, 

şairin vah ki haline… 

Pervasız, hırçın, atak, mağrur, cesur ve mücadeleci bir çizgide 

yürütür şairi… İdam sehpasına, kılıca, ölüme kadar sürükler… 

Zalim- acımasız ve despot idarelerin vezirleri var 

oldukça, şiirin Nef’îleri de hep var olacaklardır.


Tevfik Fikret Nef’i için; 

Öyle bir nehr-i muazzam gibi cuş etmişsin, 

Fakat eyvah! Çorak yerde akıp gitmişsin. 

Sana bir başka zemin, başka zaman lâzımdı, 

Sana bir âlem-i lâhut, nişan lâzımdı. Demiştir. 

Nef’i bugün Türk Sanat müziği olarak okunan bir şiirinde 

diyor ki: 

14 

Tûtî-i mu’cize-gûyem ne desem lâf değil 

Çerh ile söyleşemem âyînesi sâf değil. 

Ehl-i dildir diyemem sînesi sâf olmayana 

Ehl-i dil birbirini bilmemek insâf değil. 

Yine endîşe bilir kadr-i dürr-i güftârım 

Rüzigâr ise denî dehr ise sarrâf değil. 

Girdi miftâh-ı der-i genc-i ma’ânî elime 

Âleme bezl-i güher eylesem itlâf değil. 

Levh-i mahfûz-ı suhandir dil-i pâk-i Nef’î 

Tâb’-ı yârân gibi dükkânçe-i sahhâf değil.


Ve Nef’î’ den bir gazel okuyalım: 

Gazel 

Ağyâre nigâh etmediğin nâz sanırdım 

Çok lutf imiş ol âşıka ben az sanırdım 

Gamzen dili rüsvâ-yı cihân eyledi 

Billâh ben ol âfeti hem-râz sanırdım 

Seyr eylemesem âyînede aks-i cemâlin 

Hüsn ile seni meh gibi mümtâz sanırdım 

Ma’mûr idügin bilmez idim böyle harâbât 

Mestâneleri hâne-ber-endâz sanırdım 

Sihr etdiğini senden işitdim yine Nef’î 

Yoksa sözünü hep senin i’câz sanırdım. 

15


SON SÖZ: 

EY NEF’Î (Gülce-Üçgen) 

Yerle yeksan hak, hukuk ve adalet 

Emrindeymiş bölücünün her alet 

Ne kadar ararsan ara, nihayet 

Bulamazdın haysiyeti, şerefi 

Yaşasaydın bu devirde ey Nef’î! 

16 

Çözülürdü hile, üç beş arşında 

Kelam, kurşundan ağırdı çarşında 

Korkusundan titrer idi karşında 

Duramazdı yolsuzluğun son şefi. 

Yaşasaydın bu devirde ey Nef’î 

Nice Bayram Paşa var ki mühür var ellerinde 

Gemicikler geçiyor boğazın seherinde 

Dağlarım kor ateş, şehirlerimde yangın.. 

Açılım diye diye tümden açıldık 

Kırk parçaya bölündük de saçıldık, 

Korkusuzlar şairi sen, nerdesin? 

Yankılansın bize doğru sesin 

İstanbul Boğazı’ mı nere? 

De bilelim son adresin?


Eğri, doğru birbiriyle karışık 

Sermayeyle esrarkeşler barışık 

Zindan rahat, caddeler hep sıkışık 

Görür idin Silivri’de gergefi 

Yaşasaydın bu devirde ey Nef’î 

Nice Bayram paşa var ki, ellerinde mühürler 

Bu millete dudak büker, eser, yağar, gürler 

Çık gel göğsünden Divan Edebiyatının 

Acılaştı şarkı, zehroldu türküler… 

Korkusuzlar şairi sen, nerdesin? 

Yankılansın bize doğru sesin 

Halâ Dördüncü Murat mıdır, 

De bilelim son adresin? 

17 

Planları işliyor inceden ince 

Saplanır sırtıma kanlı bir pençe 

Bölünürken aziz vatan haince 

Şerefsizler çalardı yorgun tefi 

Yaşasaydın bu devirde ey Nef’î! 

Mustafa CEYLAN


( 2 ): ŞEHZADE KORKUD (Harîmî) 

“Kondu dil milkine aşkın ey peri cânum gibi 

Otur up tahtına hükm itdi Süleymânum gibi 

Bağlarum başına gamzen şöyle neşter urdu kim 

Ayn-ı çeşmümden bu dem hûnâb akar kanum gibi 

Aşkının derdine dil ol hadde mûnîs oldu kim 

Almak içün cân virür derdini dermânum gibi 

18 

Gönlünü târâca virür bu Harîmî’ nin şehâ 

Dağıtan aklını ol zülf-i perîşânum gibi” 

Şehzdade Korkud, boğularak öldürülen şairlerimizdendir. 

Harîmî mahlasıyla şiirler yazan şairin eserleri şunlardır: 

1- Türkçe Divan: Çeşitli araştırma ve bitirme tezlerine 

konu olan Divanında 52 gazel, 1 Arapça manzume, Türkçe de 

2 beyit bulunmaktadır. Eser, Millet Kütüphanesi’ndedir. 

2- Kitabü’l Harîmî: Ayasofya Kütüphanesinde bulunan 

eser “Kitap fi’t-Tasavvuf” adıyla kayıtlıdır. 

3- Hâfızu’l-İnsan an Lafzı’l-İman veya Şerh-i Elfaz-ı 

Küfr: Bu eser de Ayasofya Kütüphanesi’nde bulunmaktadır. 

Bir sureti de Millet Kütüphanesi’ndedir. 

4- Fetevâ-yı Korkûdiyye: Bu eser henüz gün ışığına çıkmamıştır. 

Kâtip Çelebi ve Sehi Bey bu eserden bahsetmişlerse 

de eser, bulunamamıştır.


5- Vesîletü’l-Ahbâb: Ayasofya Kütüphanesi’nde bulunan 

bu eser, yedi bölümden meydana gelmiş ve Arapça’dır. 

Mısır’da kaleme alınmıştır, ahlâki konuları içermektedir. 

6- Hallü Eşkâli’l-Efkâr fi Halli Emvâli’l-Küffar: Arapça 

yazılmış, ganimet paylaşımına dair bir fıkıh eseridir ve Ayasofya 

Kütüphanesi’ndedir. 

Akının deryâsının çün düşmüşem girdâbına 

Vaktidir bu teşne-dil ire visâlin âbına 

Komadı nâlem rübâbı râhat-ı cân bir nefes 

Her yana devrân ider dönüp yaşım seylâbına 

Saltanat deyrine âlemde revân ola mı şol 

Dil ki bir rek’at namâz ide kaşın mihrâbına 

19 

Göz ki ol nûr-ı tecelline nazar kılup senün 

İltifât ide cihâna gark ola ko hâbına 

Bu Harîmî cânına cevrîn bıçağı kâr ide 

Nefsini teslîm kıldı aşkınun kassâbına. 

Hattat, musikinaş, şair ve bilgin… “Gıday-ı Ruh” isimli bir 

sazın mucididir. Bestelerinden bazıları günümüze kadar gelmiştir. 

Türkçe’nin dışında Farsça ve Arapça’da bilen şair, 

Ebu’l Hayr Mehmed Korkud adıyla anılmıştır. 

Osmanlı şehzadelerinin saltanat mücadeleleri tarihin önemli 

olaylarından sayılır. İktidardakiler yönettiklerinin düşüncelerini 

öğrenebilmek için, inanılmaz bir şekilde taktikler kullanmışlardır 

ki gücü elinde bulunduran ötekini hep öldürmüştür.


20 

İkinci Bayezid’in Amasya Valisi olduğu günlerde Dünyaya 

gelen Korkud, Amasya’da iken hat sanatını, din ilimlerini ve 

musikiyi ustalardan öğrenmiş ve kendisini yetiştirmiştir. İkinci 

Bayezid’in cülusundan sonra önce Amasya’ya, sonra 

Saruhan(Manisa)ya Vali olarak atanır. Bir süre sonra da Antalya 

(Teke) sancağına nakli çıkar. Teke sancağına çıkan bu tayinden 

Şehzade Korkud memnun değildir. Çünkü İstanbul’dan 

uzaklaşmış, uzaklaştırılmıştır. Babası ve amcası Cem arasında 

geçen taht mücadelesini çok iyi bilen Şehzade Korkud, amcasına 

benzemek istemiyordu. Ancak, babası şehzede Korkud ve 

şehzade Selim’e değil de daha çok şehzade Ahmet’e ilgi gösteriyordu. 

İstanbul’a yakın olmak, sarayın içinden haberler 

almak demekti. Önce Mısır yolculuğuna çıktı. Tahtın I. 

Selim’e geçeceğini anlayan bazı kişiler, Korkud’un İstanbul’a 

gelmesini istediler. Korkud İstanbul’a geldi ama yeniçerilerin 

gönlünün Selim’den yana olduğunu anladı. Yeniçeriler, o’nun 

erkek çocuğu yok diye o’na itibar etmiyorlardı. 

İkinci Bayezid, Selim lehine tahttan feragat ettiğinde 

Korkud’da Manisa sancağına Midilli adasını eklemiş, 

İstanbul’da, sarayda bulunmaktaydı. Sultan Selim, iç işlerinde 

kendisine karışmayacağına, hattâ masraflarının da saraydan 

karşılanacağına dair söz vererek kardeşini Manisa’ya yolcu 

etti. 

Araya zaman girdiğinde, zamanla beraber kara haberciler, 

ayrılıkçılar tüm dedikodularını büyüte büyüte arayı doldurmaya 

çalışırlar. İşte Selim ile şehzade Korkud arasına da bu tür 

bir kumkuma iklimi girmiş ve acımasız ağını örmekteydi. 

Saray, Sultan Selim, yanında bulunan bazı Devlet adamlarına 

bizzat kendisi mektup yazdırarak, kardeşinin saltanat ve 

taht konusundaki düşüncesini öğrenmeye çalışmıştır. Mektuplarda 

İstanbul’a gelmesi ve tahta çıkması için ne gerekiyorsa 

yapacaklarını yazıyordu. Bir çeşit kandırmaca, bir çeşit hile 

mektuplarıydı…


Şehzade Korkud’un tahta talip olduğunu anlayan padişah 

Sultan Selim, ordusuyla Manisa üstüne yürüdü. Şehzade Korkud 

ve nedimi Piyale Bey, Manisa’dan Teke (Antalya)’ya kaçtılar. 

Takipden kurtulmak için de kılık değiştirdiler. Yolculuk 

sırasında küçük bir mağarada gizlendiler. 

Mağarada geçen sıkıntılı günlerin birinde, Piyale bey, yiyecek 

temini için bir köylü ile görüştü. Köylüden yardım istedi 

ve yanlarında bulunan bir atı da köylüye bu yardımlar karşılığında 

hediye etti. Köylünün elinde bulunan bu at, diğer köylüler 

tarafından şüphe ve dikkat çekmeye başlamıştı. Durumdan 

Teke Sancak Beyi Kazım Bey’e haber iletildi. At sahibi köylü 

sorguya alındığında gerçek ortaya çıktı ve şehzade Korkud ve 

Piyale Bey yakalandılar. Bunu haber alan Sultan Selim, şehzade 

Korkud’un İstanbul’a gelmeden öldürülmesini emretti. Yakalanan 

Korkud Bursa’ya getirildi. Bir konuk evine yerleştirildi 

ve saygı gösterildi. Günlerden bir gün Piyale Bey’in 

bulunmadığı bir anda şehzade Korkud, boğarak öldürüldü. 

Tarihler 17 Mart 1513’ü gösteriyordu. Bursa’da Sultan Orhan 

Gazi civarına defnedi. Türbedarı da en yakın arkadaşı, sırdaşı, 

nedimi Piyale Bey’dir. 

21 

Tâc ü kabâyı terk idüb uryân olayım bir zaman 

Gurbetde seyrân eyleyüb pûyân olayım bir zaman 

Çeng ü rebâbın sohbeti mutrib temâm oldı heman 

Bezm-i belâda ney gibi nâlân olayım bir zaman 

Gâhi düşüp gâhi gülüb gâh ağlayub 

Ki kan yutub serhoş olup hayran olayım bir zaman


SON SÖZ: 

ÖLDÜREMEZSİN(Gülce-Buluşma) 

22 

Ey kirli saat, pas tutmuş yelkovan 

Ve ey taş yürekli pehlivan 

Duy beni, işit beni: 

Şairim, şairim dedim ya sana 

Gücün yetmez, bilemezsin ozan yüreğimi 

Anlamaz, anlayamazsın 

Bebeklerin avucundan 

Düş uçurtmalarımın iplerini alamazsın 

Alamazsın sonsuzluğun türküsünü 

Güneşe uzanan bakışlarımın hasret ıslığını 

Çalamazsın şiirime hayat veren 

Kalemimin ucundan… 

“Karadır kaşların ferman yazsa da” 

Ben seni yazarım, gülüm ben seni. 

Kapkara kaderim ağıt düzse de 

Ben seni yazarım ölüm ben seni 

Ey kirli saat, kırık akrep 

Ve ey güzelliğin katili 

Duy beni, işit beni: 

Şairim, şairim dedim ya sana

Yok üstümde bir şehzade kaftanı amma 

Deli toynaklarım var duyguların harmanında 

Ölümün öldüğü, şiirin yaşadığı an bu an 

Kafesten uçacak kuştur bilesin bu can, 

Bir hicaz bestedir şu dilime dolanan 

Notasız, fırtınalı sözdür şiir denen sultan 

Tutamazsın… 

Söyle de bilelim: 

Doruktan en dibe nasıl iner son yılan? 

Seninkisi 

Heykelin vitrinden konuşmasıdır 

Ürkek, yavan… 


“Karadır kaşların ferman yazmıyor” 

Üzüm gözlü bağban, bağı bozmuyor 

Arılar baharda çiçek gezmiyor 

Ben seni yazarım, balım ben seni, 

Ben seni yazarım, zalım ben seni. 

23 

Mustafa CEYLAN


(3): ŞEHZADE MUSTAFA (Muhlisî) 

Şair, Cihan İmparatoru Kanuni’ nin oğlu olan Şehzade 

Mustafa, Muhlisî mahlası ile şiirler yazardı. 

24 

28 Ağustos 1553’ de Nahçivan Seferine çıkan Osmanlı Ordusu, 

Konya Ereğlisi’nde Aktepe adıyla anılan yere geldiğinde 

Şehzade Mustafa’ da babasına yetişir. günlerden Cumadır. 

Ezan okunmadan evvel babasının elini öpmek ister. Otağ-ı 

hümayuna girdiğinde karşısına yedi dilsiz cellât çıkıverir. Boğuşur 

onlarla Şehzade. Babasının bulunduğu bölümün perdesini 

aralayacakken saray hademelerinden Azman Mahmut tarafından 

yere düşürülür ve boğularak öldürülür. Cenazesi 

Bursa’ya gönderilir. II. Murat türbesi yakınına defnedilir. 

“Meded meded bu cihânun yıkıldı bir yanı 

Ecel celâlîleri aldı Mustafa Hânı. 

Tolundı mihr-i cemâli bozuldı divânı 

Vebâle koydılar âl ile Âl-i Osmân 

Geçerler idi geçende o merd-i meydânı 

Felek o cânibe döndürdi şâh-ı devrânı 

Yalancınun kurı bühtânı buğz-ı pinhânı 

Akıtdı yaşumuzı yakdı nâr-ı hicrânı 

Cinâyet itmedi cânı gibi anun cânu 

Boğuldı seyl-i belâya tağıldı erkânı 

N’olaydı görmeye idi bu mâcerâyı gözüm 

Yazuklar ana revâ görmedi bu râyı gözüm” 

Taşlıcalı Yahya


Bir baba, cihan imparatoru bir baba… Eşiğinde öz oğlu 

yedi cellat elinde can vermede… Düşünebiliyor musunuz 

manzarayı? 

Tarihler ve tarihçiler; gelişen olayları ve ekranda görünenleri 

resmederler. Bir fotoğrafçı edasıyla anı geleceğe taşırlar. 

Asırlardır Turan ve İran kavgası yapılmıştır. Biz Turanîler 

koşmaktan, iklim değiştirmekten, göçmekten dinlenmeye, eğlenmeye 

fırsat bile bulamamışız. Bilmem kaç yüz yıl İran’ı 

dahi bizim Turanîler yönettiği halde, İranlı Firdevsî’nin çoğunu 

uydurduğu, hayâl dünyasından çıkardığı Zal, Zaloğlu Rüstem 

hikâyeleriyle dolu “Şehnamesi”nden kopyala yapıştır yoluyla 

bizim destanlarımıza ulaşmaya çalışan tarihçilere 

üzülüyorum. Yazık!!! 

Şah İsmail ölmüştür, yerine Şah Tahmasb geçmiştir. 

Tahmasb’ın kardeşi Elkas Mirza, ona isyan ederek Osmanlıya 

sığınmış, Kanuni’yi İran’a savaş açması için sürekli teşvik etmektedir. 

Bu esnada da Erciş Kalesini İranlılar yerle bir etmişlerdir. 

25 

Bir süre sonra, İran şahından elçiler İstanbul’a gelerek bir 

barış anlaşması yapılmasını isteyerek Kanuni’nin İran’a sefere 

çıkmasını engellemeye çalışırlar. 

Saraya Hürrem Sultan ve Rüstem Paşa ikilisi hâkimdir. Gelen 

İran elçilerine “cevabımızı Halep’te vereceğiz” diye kapıyı 

gösterirler. 

Kumkuma başlar. Entrika ayyuka çıkar. Bir yandan Şehzade 

Mustafa’ya “Baban-padişah çok yaşlı, yeniçeriler seni seviyor. 

Rüstem Paşa ve Hürrem yönetiyor koca imparatorluğu” 

derler. Öte yandan, üretilen bu sözler, en güvendiği kişiler vasıtası 

ile mektuplarla padişaha ulaştırılır. Eklemeler 

yapılır.”şehzade Mustafa padişah tahtına göz dikmiş. Yeniçeriler 

onu istiyor. Üstelik İran’la Tahmasb ile de anlaşacakmış,


hattâ İran Şahının kızıyla evlenecekmiş, ardından saraya karşı 

isyan edecekmiş…” 

Olan olur… Hile ve desise ustası bir ekip, şehzadenin mührünün 

benzerini kazıtıp, kopya mühürle İran’a Tahmasb’a 

mektuplar yazar. Aynı sözler, şahın kızıyla evlenme talebi, isyan 

aynı şekilde yazılan mektuba yansıtılır. Şehzadenin böyle 

bir talebi karşısında şüphe dahi etmeyen iran Şahı hemen cevabını 

verir. 

Elbette gelen cevap da, geciktirilmeden Padişah’a sunulur… 

Oğlunun isyan edeceği, iran şahının kızını alacağı vb… 

Böylece, üretilen dedikodu belgelenmiş de olur. 

26 

İşte bu… Evlâdı atadan ayıran düşmanca hile ve taktik. 

Şehzade Mustafa babasının yerine tahta oturacağına, Hürrem 

Sultan’ın oğullarında birisi oturmalıdır. Sırf bu gaye için, otağı 

hümayun kapısının önünde evlâdı boğulup öldürülürken, 

cihan sultanı bir babanın içerde habersizmiş gibi durmasının 

manzarası resmedilmiştir tarihe… 

Şehzade Mustafa, şairdi… Şairlerden meydana gelmiş bir 

arkadaş grubu da vardı. Onun bu şekilde acımasızca öldürülüşü, 

çok sayıda şair arkadaşını acılara gark etmiş ve çok sayıda 

tarih düşürülen acılı şiirler kaleme alınmıştır. 

Eylül ayının son Cumasında, ezan vaktinde boğularak öldürülmüştür 

şair Şehzademiz… 

Sonra ne mi olur? 

Şehzadeyi öldürten ekip içindekilere bakalım. 

Padişaha ihbar mektuplarını getiren Şemsi Ahmet Paşa, sipahi 

ağasıyken Rumeli valisi olur. Padişahın en yakını, musahibi 

olur. Rüstem Paşa, azledildikten iki yıl sonra yeniden sadrazamlığa 

getirilir. Cinayeti işleyen Azman Mahmut Ağa da 

hanedan damadı olur ve sonra Anadolu Beylerbeyliği görevine 

atanır.


Şairler, bu ekibe özellikle Rüstem Paşa’ya iğneleyici sözlerle 

hicviyelerini yazmaya devam ederler, Rüstem Paşa’ da 

şair düşmanı kesilir. 

Şehzadenin katli için bir fetva dahi uydurulur, gerekçe hazırlanır. 

Kanuni’nin sütkardeşi Mehmed Çelebi, şehzadeyi öldürtmesi 

sebebiyle padişahın yüzüne çok ağır sözler söyler ve son 

nefesine kadar padişahla görüşmez. 

Demiştir ki; 

GAZEL 

“Rif’at istersen eğer mhr-i cihân-ârâ gibi 

Sür yüzün her gün yere eyle tenezzül mâ gibi 

27 

Hoş kabâildir değil bâkî bu nakş-i rüzigâr 

Fi-l-mesel dünyâ misâl-i âlem-i rü’yâ gibi 

Sûzen-i müjgânlarında geçmedi dil-rîştesi 

Yolda kaldın ey Mesîhâ Hazret-i İsâ gibi 

Pehlivân-ı âlem olmuş kalb-i istiğnâ ile 

Top-i çerhi dehr elinde oynadır elma gibi 

Katreden kemdir vücudun Muhlisî ammâ aceb 

Nazm idüb dürler döker tab’ın senin deryâ gibi.”


SON SÖZ: 

BİR ŞEHZADE ÖYKÜSÜ (Gülce-Akrostik) 

Konya Ereğli’ sinde son Eylülün son Cuması 

Yedi dilsiz cellât havasında bağdaş kurmuş 

Zamanın göğsüne otağ-ı hümâyun. 

Bir çılgın akrepdir yapışmış zembereğine saatin 

Sürgülenmiş kapısı sevginin 

Kara bahtı eşiklerde besbelli kapatılmış 

Bu sebep yüzünden oy Hatun anam oy ! 

Karalar giyinsin söyleyin 

Bir baştan bir başa 

Yer, gök 

Büsbütün acun… 

28 

Kıyar mı, deyin hele kıyar mı 

Bir baba evlâdına? 

Hele ki bu baba cihanın sultanı 

Sultan Süleyman Han ise 

Ne derler tarihi yazan yazgaçlar 

Ne derler acaba? 

Deyin hele, susmayın, deyin! 

Genç yaşıma doyamadan 

Gidiyorum dünyadan 

Ey kara zindan ruhlular! 

Varın ölümümü, durmayın varın 

Haremlere müjdeleyin!.. 

Şehzadeler şehri Amasya 

Ferhad’ ına yanar biliyorum 

Bir de bana yansın bundan sonra 

Kınalı Şirinler, üzüm gözlüler 

Ağlasınlar siyim siyim 

Cumbalarında evlerinin..


(Ş)ok geçirdi askerler, kışlalar da bin öfke 

N(E)rde, nasıl ve neden bu anlaşılmaz ölüm? 

Şa(H)ın mektubu varmış, öyle diyorlar 

Bir (Z)alimin uydurması, bir hainin oyunu 

İn de (A)h, hakikatin güneşi ufkumuza 

Doğ ve (D)urma bir an evvel ulaştır ruhumuzu sonsuza 

Rabbim (E)lem vermesin gene de kahraman ordumuza!.. 

(Ş)imdi açsın mor lâleler saray bahçelerinde 

V(E) salınsın Sadabat’da, Boğaz’da sandal sandal rüzigâr 

Ta(H)sis ettim yüreğimi lepiska saçlı Anadolu kızına 

Nur (Z)ulmü devirdiği gün giyecekti gelinlik 

Bir y(A)nda yedi tepe İstanbul yedi renge bürünürken 

Ötede (D)üşlerimizi saklayacaktı Kız kulesi ah annem! 

Rabbim (E)lem vermesin, mavi suların ülkesine, tek ben ölem!.. 

(Ş)u gelen şehzadenin kardeşiyim ben 

V(E)rmeyin haberimi, babam öldürdü diye. 

Sa(H)i suçum ne, onu da bilmiyorum 

Bir (Z)indan karası vakitteyiz ah kardeşim ah! 

Mutl(A)ka gelecek beklenen aydınlık gün 

Sakın (D)urmasın, bakmasın ardına kardeşim, yürüsün sabahlara 

Kabrim(E) gül getirsin ve su; unutmasın bir ara… 

29


30 

Konya Ereğli’ sinde son Eylülün son Cuması 

Yedi dilsiz cellât havasında bağdaş kurmuş 

Zamanın göğsüne otağ-ı hümâyun. 

Ölüm, sonsuza giden yola açılan kapı 

O kapıda son bulmakta bilirim 

Hayat denen bu oyun, 

Ey dipsiz tarih, ey tuğlar, tuğralar, surlar 

Ben çekip giderken bu genç yaşta; 

Çözülecek mi sandınız 

Çözülecek mi atılan düğüm, bilinecek mi sırlar? 

Hazır edin gözyaşlarınızı 

Veya yeniden kurun bir saray düğünü 

Hem ağlayın, hem gülün 

Ağlayın bahtsızlığıma, gülün zamaneye 

Ve destanımı okuyun. 

Yaklaşın şöyle, usulca gelin yanıma, 

Kimsenin bilmediği bir şehzade öyküsünü 

Benden duyun… 

Mustafa CEYLAN


(4): SARI MEMİ(Hıfzî) 

İstanbul’da mülâzımken, zamanının siyasî sebepleri yüzünden, 

gece uykuda iken boğularak öldürülmüş ve hırsızlık 

süsü verilmek istenmiş bir şairimizdir. Güya, hırsızlar tarafından 

öldürülmüş olduğuna inanılsın diye, evinde ve üstünde ne 

varsa çalınmıştır. Kanunî dönemi şairlerimizdendir. 

“Nergis ü ruhsâra nakd-i kalbi yandurdum yine 

Sînede mihrün çerâğını uyandurdum yine. 

Ben ki ateş-bâz-ı aşkum dûd-ı ahum oklarını 

Asümâniler gibi göğe boyandurdum yine.” 

31 

Asıl adı Mehmed. Sarı Memi adıyla tanınmıştır. Şiirlerinde 

Hıfzî mahlasını kullanmıştır. Edirne doğumludur. Öğrenimini 

müteakip Vardar Yenicesi’nde müderrislik yapmıştır. Kabri İstanbul 

Galata’dadır. 

Bend-i zülfün olmasun boynunda bâğı kimsenin 

La’l-i haddin yakmasun bağrında dâğı kimsenin 

Nâr-ı firkat yerim ot itdi behişt-â ârâ iken 

Yâ ilâhi olmasun dûzah durağı kimsenin 

Ten şu haddile zâîf ü nâle şu denlü nahîf 

Ne görür gözü ne işidür kulağı kimsenin 

Sâğar-i mey bana geldikde düşüb oldu şikest 

Devr elinden sınmasun hergiz ayağı kimsenin


Hıfziyâ sînem ocağı dutdı âteş sû-be-sû 

Aşk ile böyle dutuşmasun ocağı kimsenin.” 

Kaynaklar, kendisi son derece zarif, şiirleri lâtif, hoş tabiatlı, 

gönül ehli bir şair olarak bahsederler. Belagat sanatında 

mükemmel olduğu ifade edilir. 

Bir Gazel’inde der ki: 

“Ey güneş evc-i felek olmazdı yirin senin 

Olmasa ol mihr da’vâsında tezvîrin senin 

32 

Câmi-i hüsnünde zahir oldu çok ruşen-dil 

Kâşif-i esrâr-ı Hak oldu meğer yirin senin 

Kâbza-i yâyın kodu kavs-i kuzahda şekl-i mâh 

Asdı arş üzre duâ-yı seyf-i şimşîrin senin 

Nice tîr endâzler sînemde dikdiler nişân 

Âkıbet başım ucuna taş diker tîrin senin 

Yoğ iken deyyâr olmadın dahi dâr ü diyâr 

Deyr-i dilde ey sanem var idi tasvîrin senin 

Var tabîbâ sende yokdur hasta gönlüme ilâç 

Ey ecel irsün meded var ise tedbîrin senin 

Hıfziyâ sûz-i dilinden nâmeler yanar oda 

Hâmeler ağzından odlar saçmasa tîrin senin”


SON SÖZ: 

ŞİİR VE SİYASET 

Girdiğinde güneş sohbet burcuna 

Usuldan ay şafağı bastığında gökyüzünü 

Üç ihtilâl, bir isyân yapmak için 

İneriz ya sahile 

Bizimkilerle; 

Buyurun siz de geliniz, 

Vaktidir her şeyi düzlemenin, 

Çekinmeyin, 

Masamızda hazırdır yeriniz. 

33 

En çok uykudayken biz 

Seferberlik ilânı yapılır hırsızlara 

Uyandığımızda sabaha 

Azalmıştır Pazar filemin içi 

Zayıflamıştır yorgun cüzdanım 

Ve sofrayı kurarken hanım 

Söyleniyordur gelen güne… 

Şiir olmasa ne yapardım? 

Nasıl yaşardım bilemiyorum. 

Okusam yazdıklarımı 

Parlamenter olur muyum acaba? 

Mustafa CEYLAN


(5): FÂRİSÎ(Osman II-Genç Osman) 

“II. Osman ya da Genç Osman, (Divan Edebiyatı’ndaki 

adıyla Farisi) (d. 3 Kasım 1604, İstanbul - ö. 20 Mayıs 1622, 

İstanbul), 16. Osmanlı padişahı ve 95. İslam halifesidir. 

34 

Babası I. Ahmed, annesi Mahfiruz Haseki Sultandır. Mahfiruz 

Haseki Sultan Rum’dur. Sultan Genç Osman 14 yaşında 

iken, amcası Sultan I. Mustafa’nın tahttan indirilmesi üzerine 

Osmanlı tahtına oturdu. Annesi onun yetişmesi için çok titiz 

davrandı. Sultan Genç Osman iyi bir terbiye ve tahsil gördü. 

Arapça, Farsça, Latince, Yunanca ve İtalyanca gibi doğu ve 

batı dillerini klasiklerinden tercüme yapabilecek kadar güzel 

öğrendi. Genç Osman; zeki, enerjik, atılgan, cesur ve gözüpek 

bir padişahtı. 

Sultan Genç Osman, Fatih Sultan Mehmed devrine kadar 

yapıldığı gibi saray dışından, Şeyhülislam Es’ad Efendinin ve 

Pertev Paşa’nın kızları ile evlendi. Yavuz Sultan Selim devrinden 

itibaren padişah saray dışından evlenmediği için bu davranış 

önemli bir değişiklik oldu. Kendisine planlarını uygulayacak 

bir sadrazam bulamadı. 

Tarihte eşine az rastlanır bir şekilde tahtan indirilerek, Yedikule 

zindanlarında boğularak öldürülen Sultan Genç Osman, 

babası Sultan Birinci Ahmed’in Sultanahmet Camii’nin 

yanındaki türbesine defnedildi. Tahta çıkar çıkmaz devlet 

erkânı içindeki üst düzey yetkilileri değiştiren, müderris ve 

kadıların atanma yetkilerini şeyhülislamdan alan Sultan Genç 

Osman çok yenilikçi bir padişahtı.


İRAN İLİŞKİLERİ 

Sultan Genç Osman tahta çıktığı sırada Sadrazam Halil 

Paşa, İran seferindeydi. Osmanlı ordusu Pul-i Şikeste’de yenilmesine 

rağmen, İranlılar, mukaddes saydıkları Erdebil şehrinin 

Osmanlılar’ın eline geçme ihtimali üzerine barış istediler. 

Serav sahrasında, daha önce iki devlet arasında imzalanan 

Nasuh Paşa Antlaşması baz alınarak imzalanan Seray 

Antlaşması’yla barış tekrar sağlandı. (26 Eylül 1618). 

İTALYA VE AKDENİZ SEFERİ 

Halil Paşa komutasındaki Osmanlı donanması 1620 yazında 

Akdeniz seferine çıktı. İstanbul’dan ayrıldıktan sonra 

Navarin’e gelen donanma, buradan da kuzeye, Adriyatik’e 

doğru yöneldi. Dıraç’da iki İtalyan gemisini ele geçirdikten 

sonra İtalya’ya asker çıkardı ve İspanyollara ait olan liman 

şehri Manfredonia’yı işgal etti. 

35 

LEHİSTAN SEFERİ 

Osmanlı Devleti ile Lehistan arasında bir dostluk mevcuttu. 

Dinyester ırmağı iki ülke arasında sınır oluşturuyordu. Osmanlı-Avusturya 

savaşlarında Lehistan ilişkileri gerginleştiyse 

de barış bozulmamıştı. Fakat askeri birliklerin geçimini 

Lehistan’a yaptığı akınlarla sağlayan Kırım Hanı, barışa aykırı 

hareket ediyordu. Bunun yanı sıra Lehliler Boğdan işlerine 

müdahaleden geri kalmadıkları gibi, Boğdan’a ait Hotin kalesini 

işgal etmişlerdi (1617). Ayrıca Eflak ve Erdel’in içişlerine 

müdahale etmeye devam ediyorlardı. Bu olaylar üzerine Sultan 

Genç Osman, kendisine yapılan muhalefetlere rağmen Lehistan 

seferine karar verdi. Bu arada Özi Beylerbeyi İskender 

Paşa komutasındaki birlikler, Purut kıyısında bulunan Yaş’ta,


Lehlileri bozguna uğratmıştı (20 Eylül 1620). 

36 

Sultan Genç Osman, 1621 yılının Nisan ayında Lehistan 

Seferine çıktı. Lehler yeni ve daha büyük bir ordu meydana 

getirme çabasındaydılar. Avusturya’dan yardım alarak ordularını 

takviye ettiler. Osmanlı Ordusu 2 Eylül 1620’de Hotin 

önlerine geldi. Kale kuşatıldı ve Hotin kalesi önlerinde yapılan 

meydan savaşında, düşman siperlerinin ele geçirilememesi, 

askerlerin şevk ve heyecanını oldukça yıprattı. Yeniçerilerin 

de kendilerini tam olarak savaşa vermemeleri, bu savaşın 

kesin bir netice ile sonuçlanmamasına yol açtı. Lehistan elçilerinin 

savaşa kendilerinin neden olduklarını bildirmesi üzerine 

Hotin Antlaşması yapılarak sefere son verildi (29 Eylül 

1621). Antlaşmaya göre Lehler ve Osmanlılar birbirlerinin 

topraklarına saldırmayacak Lehistan eskiden olduğu gibi Kırım 

Hanına 40.000 düka altın verecekti. 

YENİLİK HAREKETLERİ 

Sultan Genç Osman, Lehistan seferindeki başarısızlığının 

sebebi olarak askerin gayretsizliğini görüyordu. Askeri alanda 

bazı yenilikler yapma fikri böylece gelişti. İşe Kapıkulu Ocakları 

ile başladı. Yaptırdığı sayımda, asker sayısının maaş defterindeki 

kişi sayısından az olduğunu anlayınca fazladan para 

vermeyi kesti. Bu durum da, daha önce fazladan gelen paraları 

kendi ceplerine atan zabitlerin, Sultan Genç Osman’a düşman 

olmalarına yol açtı. 

Sultan Genç Osman; her şeyin farkındaydı, ancak tecrübesiz 

olması yüzünden istediği yenilikleri yapamıyordu. Anadolu, 

Mısır ve Suriye askerlerinden oluşacak yeni bir ordu kurmak 

istiyordu. Aynı zamanda saray, harem ve ilmiye 

teşkilatlarını yeniden kurmak, yeni kanunlar çıkarmak gibi 

yenilikçi düşünceleri de vardı. Kapıkulu Ocakları bu durumdan 

rahatsızdı ve bunu belli etmekten kaçınmıyorlardı. Şeyhü-


lislam Es’ad Efendi’nin başında bulunduğu ilmiye sınıfı ise 

fikir belirtmiyordu. 

Sultan Genç Osman’ın Halep, Erzurum, Şam ve Mısır beylerbeylerine 

asker yazdırmak için gizli bir irade gönderdiğinin 

sarayda adamları olan yeniçeriler tarafından öğrenilmesi, bardağı 

taşıran son damla oldu. Sultan Genç Osman asker toplamak 

için Anadolu’ya bizzat kendisi gitmek istiyordu. Bu arada 

İstanbul’a, Dürzî lider Maanoğlu Fahreddin’in Lübnan’da 

bir isyan çıkardığı haberi geldi. Sultan Genç Osman bunu bir 

fırsat bilerek, isyanı bastırmak için Anadolu’ya gideceğini 

söyledi. Ancak Sadrazam Dilaver Paşa ve Şeyhülislam Es’ad 

Efendi, koskoca padişahın küçük bir isyan için Anadolu’ya 

gitmesine gerek olmadığını söyleyerek, Sultan Genç Osman’ın 

Anadolu’ya geçmesini engellemeye çalıştılar. Başka bir çaresi 

kalmayan Sultan Genç Osman, hacca gideceğini ilan etti. 

Daha önce hiçbir padişah hacca gitmemişti. Sadrazam Dilaver 

Paşa ve Şeyhülislam Es’ad Efendi çok uğraştılarsa da Sultan 

Genç Osman fikrinde kararlıydı. Padişahın geçeceği güzergâh 

üzerindeki vilayetlerin beylerbeyleri haberdar edildi ve hazırlık 

yapmaları istendi. Sultan Genç Osman’ın yanında 500 yeniçeri 

ve sipahi olacak, geri kalan asker İstanbul’un korunması 

için İstanbul’da kalacaktı. Sadrazam, defterdar, nişancı, 

rikab ümerası, gedikliler, 40 müteferrika ve 40 divan kâtibi 

hac kafilesinde yer alıyordu. 

37 

ÖLDÜRÜLMESİ 

Padişah otağının Üsküdar’a kurulacağı günden bir gün 

önce Yeniçeriler Süleymaniye’de toplandılar. Ayaklanan yeniçeriler 

saraya girip bazı devlet adamlarını öldürdüler. Yeniçeri 

ve sipahileri ikna etmek isteyen Sultan Genç Osman, yeniçeri 

ağalarını merhamete getirmeye çalıştı. Ancak bunda başarılı 

olamadı. Yerine amcası Sultan Birinci Mustafa ikinci kez tah-


ta çıkarıldı. İsyancılar o an için Sultan Genç Osman’ı öldürülmesini 

düşünmüyorlardı. Ancak Sultan Genç Osman’ın ne 

kadar dirayetli bir padişah olduğunu bilen isyanın elebaşları, 

padişahın Yedikule zindanlarına götürülüp orada öldürülmesini 

istediler. Sultan Genç Osman sekiz tane cellata kahramanca 

karşı koymasına rağmen katledilmiştir. (20 Mayıs 1622 Cuma 

günü) 

38 

O gün ikindiden sonra, Sultan Osman’ı bir Pazar arabasına 

bindirerek Yedikuleye götürdüler. O gece yatsı vakti, sadrazam, 

kethüdası ve cebecibaşı Sultan Osman’ı öldürmek istediler. 

Sultan Osman’ı boğmak için kemend attılar. Sultan Osman 

bu canilerle uğraşmakta iken Davutpaşa’nın kethüdası 

bulunan ve Kilindir Uğrusu adıyla anılan uğursuzun saldırısına 

uğrar. Sultan Osman’ın husyelerini tutarak bayıltıncaya kadar 

sıkar, sonra kement atarak boğarlar. Bir padişahı öldürmek 

için, onun erkeklik organına yapışacak kadar alçalan bu caniler, 

işledikleri cinayeti ispatlamak için Sultan Osman’ın bir 

kulağını keserek Sultan Mustafa’ nın annesine götürler. Sultan 

Genç Osman’ın naaşı, ertesi gün Sultanahmet Camii’nde kılınan 

cenaze namazında sonra Sultan Ahmed Camii’nde babasının 

türbesine defnedildi. Sultan Genç Osman’ın öldürülmesi 

Anadolu’da bazı isyanların çıkmasına sebep oldu. Osmanlı 

halkı padişahın öldürülmesini hiçbir zaman hazmedemedi. 

Sultan Genç Osman, gençliğinin en güzel günlerinde tahta 

çıkmış ve hep milletinin iyiliği için çalışmış, azim ve irade 

sahibi bir padişahtı. Ancak gençliği ve tecrübesizliği kendisine 

bu hazin sonu hazırladı. 

Genç Osman, gerçekten de adı gibi gençti. 26 Şubat 1618 

günü, 14 yaşında iken tahta çıkmıştır. Zamanını ve zeminini 

iyi kollayamadan ıslahat hareketlerine başladığından canından 

olmuştur. Yeniçeriler ve sipahilerin başlarına buyruk hareketlerini 

önlemek için onlara karşı çıkmıştır. Kendi ırkından,


Şeyhülislâm Esad Efendi’nin kızıyla evlenmek istemiştir, hacca 

gitmek istemiştir. 

Genç Osman, Fârisî mahlasıyla şiirler yazan bir şairimizdi. 

Şiirlerinin yer aldığı Divan Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesindedir.” 

(Kaynak: http://tr.wikipedia.org) 

GAZELLERİNDEN İKİ ÖRNEK 

“Nedir bu hatt-ı muanber 

Gören der:”Allahü ekber” 

Gönlümü aldı bir dilber 

Ruhlarıdır verd-i ahmer. 

39 

Eyleme bana çok cefâ 

Eyle figânımdan hazer. 

Cemâlin mâh-ı enverdir 

Leblerinse şehd ü şeker. 

Kimseye etmezsin vefa 

Fârisi’ye it bir nazar.”


Ol civânı sevmek ile buldum âlemde şeref 

Cân ü başı iderem yolunda bî-minnet telef 

Âşık-ı bîçâreye ta’n edici çokdur aceb 

Şimdi bana görünen ta’n ü belâdır her taraf 

Böyle bir mahbûb-i zibâ yâri kim sevmez bugün 

Dişleri dürr-i yetîm ağzı ana olmuş sedef 

Bir kadem bassan ne var gam-hâneme ey serv-kad 

Ol rakîb-i dîv duymaz sevdiğim sen lâ tehaf 

40 

Fârisî mâildir ol mecliste kim ola serâ 

Sâkisi yârim ola hem çalına nây ile def.


(6): III. SELİM (İLHÂMÎ) 

24 Aralık 1761 günü İstanbul’da doğdu. Babası Sultan III. 

Mustafa, annesi Mihrişah Sultan’dır. Enderun’un musiki üstadı 

Kırîmî Ahmed efendi’den müzik dersleri aldı ve ney çalmaya 

başladı. Ortaköylü İshak’tan da tanbur dersleri aldı. Müziğin 

yanı sıra edebiyat, sanat ve tarih dersleri de alarak 

kendisini yetiştirdi. Osmanlı’ nın Rusya ve Avusturya ile savaşta 

olduğu bir dönemde tahta çıktı. 

Alemdar Mustafa Paşa, Babıâliyi basarak, kendisini sevmeyen 

sadrazamdan mührü alır. Maksadı III. Selim’i tekrar 

tahta çıkarmaktır. Şeyhulislâm’a, bilgin ve devlet adamlarının 

ve Anadolu ricâlinin Sultan selim’i istediklerini söyler. Bu durumu 

Sultan Mustafa kabullenmez, III. Selim’in ve şehzade 

Mahmud’un öldürülmelerini emreder. 

41 

Gürcü kölesi Abdülfettah, Sırp kölesi Ebe Salim, hazine 

vekili Nezir, Başmirahor Kör Mehmed, Bağdatlı Hacı Ali, 

Bostancı deli Mustafa peşlerine taktıkları 20 haydutla birlikte 

Selim’in bulunduğu yeri basarlar. Selim, elinde bulunan ney 

ile kensini savunmaya çalışır. Aldığı darbeler sonucunda 28 

Temmuz 1808 günü öldürülür. Kanlı cesedi bir yana, elinde 

tuttuğu ney bir yana düşer.


Demiştir ki: 

“Ben belâ-yı aşk-ı yâri sevmeyince bilmedim 

Dilberin cevr ü cefâsın çekmeyince bilmedim. 

Söz işitmek pek mukarrib dosttan müşkil imiş 

Ben de ol mehden anı işitmeyince bilmedim. 

Azm-i seyr-i sünbülistân-ı safâ eylerdi dil 

Gam nedir devr-i felek zulmetmeyince bilmedim. 

Rûz u şeb gerçi şitâb ile gelüb geçmektedür 

Hâl-i gurbet nidüğün kesbetmeyince bilmedim. 

42 

İbret al her berg-i nahli sebze irmekde hazân 

Der ki İlhâmî cefâsın çekmeyince bilmedim.” 

Gene demiştir ki: 

“Hevâ-yı aşkı ta’lîm eyleyüb mürğ-i çemenden sor 

Vefâsızlık rüsûmun tâze gülden yâsemenden sor. 

Ne hâcet gayriden tahsîle fenn-i aşkı ey âşık 

O ilmin hâce-i üstâdıyım gel anı benden sor. 

Benim külhan gibi nâr-ı gam ile yandığım her şeb 

Eğer öğrenmek istersen dil-i sâhib-mihenden sor. 

Murâdın zülf-i hoş-bûye nizâm ise eğer ömrüm 

O hâli sünbül-i şûride-i bâğ-i Hoten’den sor.

Lehîb-i şem-i aşka yanmanın keyfiyet-i hâlin 

Gice bin cân ile suzân olan pervânelerden sor 


Düşersen derd-i aşkına eğer bir âfet-i cânın 

İlâcın var anın İlhâmi-i sâhib-suhândan sor. 

Tanbur çalmış, ney üflemiş, zaman zaman Galata 

Mevlevihânesinde âyinleri izlemiş ve arada bir de mevlevihanenin 

şeyhi büyük şair Şeyh Galib ile görüşmüştür. Büyük bir 

musikişinas ve bestekârımız olan III. Selim, “Sûz-i dilâra” 

makamının da mucididir. Bestelerinin büyük bir bölümü günümüzde 

dahi söylenmektedir. Küçük yaşlarda şiir yazmaya 

başlamış olup, İstanbul kütüphanelerinde Divanı’ndan çeşitli 

nüshalar vardır. 

“III. Selim babası ve amcasının eğitimine verdiği önemden 

dolayı bilgili ve kültürlü bir şehzade olarak yetişti. Bir yandan 

doğu kültürüne ilgisini devam ettirirken batı kültürüne de ilgi 

duyuyordu. İlk defa 1797 yılında III. Selim zamanında 

İstanbul’a Avrupa’dan gelen bir grup opera gösterisi sergiledi. 

Fransız mimar ve ressam Antoine Ignace Melling İstanbul’da 

birçok yapılar inşa etti. 

[ İstanbul’un çeşitli manzaralarını gösteren gravürler çizdi. 

III. Selim’in kızkardeşi Hatice Sultan’ın Melling tarafından 

Ortaköy semtinde inşa edilen sarayı İstanbul halkı ve Avrupalılar 

arasında çok ün kazandı. Bir yandan da eleştirilere neden 

oldu. III. Selim sık sık kızkardeşinin sarayına uğramaktan büyük 

zevk alırdı. 

III. Selim şiir ve müziğe çok meraklıydı. İlhami mahlasıyla 

birçok şiirler yazdı ve çok sayıda şarkı besteledi. Klasik Türk 

Müziğindeki suzidilara, şevkefza, şevk-u tarab, Arazbarbûselik 

ve nevakürdi makamları III. Selim’in buluşlarıdır. Dini müzik 

olarak ayin, durak, nat, ilahi formunda, din dışı müzik olarak 

43


Kâr, beste, semai, şarkı, köçekçe, peşrev, saz semaisi formunda 

64 civarında eser bestelemiştir “ 

44 

III. Selim, 24 Aralık 1761 tarihinde babası III. Mustafa’nın 

saltanatı döneminde dünyaya geldi. Babası 1774 yılında öldüğünde 

sadece 13 yaşında olduğu için amcası I. Abdülhamit 

tahta çıktı. I. Abdülhamit şehzade Selim’e kendisinden önceki 

padişahların tersine, oldukça iyi davrandı. Kafes (oda hapsi) 

hayatı yaşamasına rağmen Selim’in iyi bir eğitim almasına 

izin verdi. Şehzade Selim müzik ve edebiyatla ilgilendi. 

Fransa’nın Fransız Devrimi öncesindeki son kralı olan XVI. 

Louis’le mektuplaştı. Daha tahta çıkmadan Osmanlı 

Devleti’nde köklü bir yapısal değişikliğe gerek olduğu inancına 

vardı. I. Abdülhamit 7 Nisan 1789 yılında ölünce, III. Selim 

Avrupa’yı temelinden sarsacak olan Fransız Devriminin 

eşiğinde tahta çıktı. 

III. Selim tahta çıktığında Osmanlı Devleti hem Avusturya 

hem de Rusya’yla savaş halindeydi. Başarısızlıkla sonuçlanan 

bu savaşlar 1792 yılında Avusturya’yla yapılan Ziştovi Antlaşması 

ve 1792 yılında Rusya’yla yapılan Yaş Antlaşmasıyla 

son buldu. Böylece III. Selim Osmanlı ordusunda çoktandır 

yapmak istediği yenilikleri yapma fırsatı buldu. 1793 yılında 

Nizam-ı Cedid ordusunu kurdu. Bu sırada Napolyon 

Bonapart’ın komutası altındaki Fransız orduları bütün 

Avrupa’ya üstünlüğünü kabul ettirmiş, Osmanlı Devleti’ne ait 

olan Mısır’a saldırmıştı (1798). Osmanlı ordusu Mısır’ı başarıyla 

savundu. 1801 yılında yapılan El-Ariş Antlaşmasıyla 

Fransa Mısır’daki emellerinden vazgeçti. 

1807 yılında Nizam-ı Cedid ordusunun kaldırılmasını isteyen 

yeniçeriler Kabakçı Mustafa’nın önderliği altında ayaklandılar. 

III. Selim Nizam-ı Cedid ordusunu dağıtmak ve 29 

Mayıs 1807 tarihinde de tahttan çekilmek zorunda kaldı. III. 

Selim’in yerine geçen amcaoğlu IV. Mustafa III. Selim’i tekrar 

kafese geri gönderdi. 28 Temmuz 1808 tarihinde III.


Selim’i tekrar tahta çıkarmak amacıyla Rusçuk ayanı Alemdar 

Mustafa Paşa saraya yaklaşırken III. Selim padişah IV. 

Mustafa’nın emriyle boğduruldu. III. Selim’le onu idam etmeye 

gelen yeniçeriler arasında büyük bir boğuşma geçtiği bilinmektedir. 

III. Selim’in cenazesi Laleli Camii’nin avlusunda 

babası III. Mustafa Türbesine defnedildi. 

“III. Selim Avusturya ve Rusya’yla Ziştovi ve Yaş Antlaşmalarıyla 

barışı sağladıktan sonra çok uzun zamandır planladığı 

yenilik hareketlerini 1793 yılında Nizam-ı Cedit ordusunu 

kurarak başlattı. Yeni ordu Levent çiftliğinde talimlere 

başladı. Fransa ve Prusya’dan getirilen uzman ve danışmanlar 

bu yeni ordunun kurulmasında yardımcı oldular. Nizam-ı Cedit 

ordusu Mısır’ın savunmasında başarılı oldu. Ancak 1806- 

1812 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Ruslara karşı fazla bir başarı 

gösteremedi. 

Bu arada yeniçeriler arasında Nizam-ı Cedit’e karşı olan 

rahatsızlık git gide büyümekteydi. 1807 yılında yeniçeriler 

Nizam-ı Cedit ordusunun kaldırılması talebiyle Kabakçı 

Mustafa’nın liderliği altında ayaklandılar. III. Selim Nizam-ı 

Cedit ordusunu dağıtmak ve 29 Mayıs 1807 tarihinde de kendisi 

tahttan çekilmek zorunda kaldı. III. Selim’in yerine tahta 

geçen IV. Mustafa’nın döneminde Osmanlı başkentinde büyük 

bir kargaşa yaşandı. Yeniçeriler şehirde bir terör ortamı 

yarattılar. Eski Nizam-ı Cedid askerlerini kapı kapı dolaşarak 

bulup öldürdüler. Padişahın hiçbir otoritesi kalmadı. Eski 

Nizam-ı Cedid taraftarlarından Rusçuk ayanı Alemdar Mustafa 

Paşa bu kargaşaya son vermek ve III. Selim’i tekrar tahta 

geçirmek amacıyla bir ordu oluşturarak İstanbul’a yürüdü. 

Alemdar Mustafa Paşa saray kapısında ordularıyla bekleyerek 

IV. Mustafa’yı tahttan inmeye zorlamaktayken IV. Mustafa 

kendisi yerine tahta çıkarılabilecek iki Osmanlı hanedanı üyesini 

boğdurtmaya karar verdi. Böylece hanedanın tek üyesi 

olarak kaldığı için kendisinin tahtta bırakılacağını hesaplamış- 

45


46 

tı. III. Selim kendisini boğmak için saraydaki odasına gelen 

cellâtlarla büyük bir mücadele verdi. Ama sonunda can verdi. 

IV. Mustafa’nın adamları padişahın kardeşi şehzade Mahmut’u 

da öldürmek istediler ancak Mahmut saklanarak ölümden kurtuldu. 

Bu sırada sabrı taşan Alemdar Mustafa Paşa askerleriyle 

saraya girdiğinde III. Selim’in naaşıyla karşılaştı. Bu esnada 

şehzade Mahmut can güvenliğinin sağlandığını görünce 

ortaya çıktı ve IV. Mustafa’nın yerine tahta çıkarıldı. Böylece 

III. Selim yapmak istediği yeniliklerin uğruna yaşamını kaybetmiş 

oldu. Ancak yerine geçen II. Mahmut III. Selim kadar 

yenilik yanlısı olmakla beraber siyasi bakımdan çok daha kurnaz 

davrandı. III. Selim’in yapmak istediği yenilikleri yapmakla 

kalmadı, III. Selim’in canına mal olan yeniçerileri de 

ortadan kaldırmayı başardı” (Kaynak:tr.wikipedia.org/wiki/ 

III._Selim)


(7): HÂLET EFENDİ 

Asıl adı Mehmed Said, Kırımlı Kadı Hüseyin’in oğlu, Şeyh 

Galib izinde mevleviliğie bağlı XIX. Yüzyıl şairlerimizden. 

1822’de Bursa’ya, oradan da Konya’ya sürgün edilmiştir. 

Konya’da iken Mehmet Arif Ağa, kılıç kaytanı ile şairimizi 

boğarak öldürmüştür. 

Demiştir ki: 

“O tatlı lebleri alsa hayâle dîdelerim 

Kumâş-ı ekşimi şerbetler âle dîdelerim. 

Şarâb-ı aşkına meyhâne olalı gönlüm 

Dolar dolar boşalur çün piyâle dîdelerim. 

47 

O nev-nihâli arar Gülşen-i temâşâda 

Konar hevesle o dala bu dala dîdelerim. 

Nigâh-ı hışmile hûn itdi gamzeler bağrım 

İder o da’vayı bak bi’l-vekâle dîdelerim. 

O kâmetin göremez bir nzîrini Hâlet 

İrişse dahi mâh-ı visâle dîdelerim.” 

1802’de Paris Büyükelçiliğine atanır. Strazburg’a vardığında 

askerî bir heyet tarafından top atışı ile karşılanır. Bir 

hafta sonra Paris’e geldiğinde Strazburg’da gösterilen ilgiyi 

göremez, onu kimse karşılamaz. Paris’de bulunduğu sırada


parasızlıktan şikâyet eder olmuştur. Ve beraberinde götürdüğü 

şalları satar. Bu arada Rusya Elçisi’nden ve Napolyon’dan 

borç alır. Paris’ten 1806’da döner dönmez Divan-ı Hümayun 

Beylikçisi olur. Ardından Beylikçilikten reisliğe terfi eder. 

Fransız Elçisi, Halet Efendi’nin İngilizlerle haberleştiğini saraya 

jurnalleyince Kütahya’ya sürgün edilir. Bir yıl sonra affedilir 

ve İstanbul’a döner. Dönüşünde Rikab-ı Hümayun Kethüdalığı 

görevine atanır. 1813-14’ de Kethudalıktan ayrılır, bir 

yıl sonra Nişancı olur. Galata Mevlevihânesine bir sebil ve bir 

kütüphane yaptırmıştır. 

Demiştir ki: 

48 

“Bulunmaz bir gühersin hiç bahâ vü kıymetin yokdur 

Ve lîkin teşnelerde sîr-âb ü vuslatın yokdur. 

Perîsin bî-bedelsin tarz u tavrın hep müsellemdir 

Ne çare bî-vefâsın âh insâniyyetin yokdur. 

Sen ey tîğ-i tegâfül gamzeden gaddârı kâfirsin 

Niçün pek zulm ü bî-dâd ile bilmem şöhretin yokdur. 

Terahhum mihribânlık şöyle dursun sevdiğim cânım 

Budur zannım hafîce bir nigâha niyetin yokdur. 

Tabîb-i cân ü dilsin mihribânsın netleyim amma 

Mürüvetsiz dil-i bîmâra asla şefkatin yokdur. 

Niçün terk eyleyüp zâr ü perîşân eyledin böyle 

Senin Hâlet’le ey bîgâne-hû az ülfetin yokdur. “

(8): AHİZÂDE HÜSEYİN(HÜDÂYÎ) 

“İLÂHİ 

Cümle eşya uykusundan uyandı, 

Uyan, hey gözlerim, gafletten uyan! 

Zikr ü tesbihünü kana boyandı… 


Uyan uykusu çok gözlerim, uyan! 


Seller cuş eyleyüp bulanıp çağlar 

Cennet misâl olmuş bahçeler bağlar 

Seherde bülbüller ah edip ağlar… 



Dosttan gel olduğun haber almışlar, 

Şükûfe meclis-i bezme gelmişler, 

Güller ele zerrin kadeh almışlar… 



49 

Nedir bu şöhret ü nedir bu izzet? 

Nedir bu işret ü nedir bu lezzet? 

Aç gözünü, kopısardır kıyâmet… 



Hüdâyi! Bilirsin fânî cihânı, 

Bâd üzre imiş eşk’âşiyânı, 

Erişir her bahârın bir hazânı… 


Uyan uykusu çok gözlerim, uyan!”


Öldürülen üç Osmanl’ı şeyhülislâmından biri (İstanbul 

1572-1634). XVII. Yüzyıl şairlerimizden. Fitnenin, fesadın ve 

hasedin kurbanı olmuş, padişah fermanıyla boğularak öldürülmüş 

bir şairimizdir. 

Selim II devri bilginlerinden Ahizade Mehmed bin Nureddin 

Efendinin oğlu. Şeyhülislâm Hoca Sadeddin Efendiden 

ders gördü. Papazoğlu, Osman Pasa, Ali Paşa, Ismihan Sultan, 

lskenderzade, Şehzade gibi önemli medreselerde görev aldı. 

Ocak 1605’te Bursa kadılığına gönderildi. Hızla terfi ettirilerek, 

buradan İstanbul kadılığına getirildi (1606). Sonra Anadolu 

kazaskeri, üç defa İstanbul kadısı, Rumeli kazaskeri tayin 

edildi (1623). 

50 

Nihayet, Hafız Ahmed Paganın katline sebep olan yeniçeri 

isyânı sonunda, Yahya Efendinin yerine şeyhülislâmlığa getirildi 

(12 Şubat 1632). Fakat İstanbul’da meydana gelen bu 

hâdiseler sırasında yeniçeriler, şehzadeleri padişaha emniyet 

edemeyerek, hayatlarına dokunulmayacağına dair, Recep Paşa 

ile Ahizade’nin kefil olmalarını istediler. Bu istek Murad IV’ü 

şüpheye düşürdü. Bu sebeple sefer sırasında ve İznik yolu ile 

Bursa’ya giderken İznik kadısını astırdı. Bunun üzerine 

Şeyhülislâm Ahizade Hüseyin Efendi, Valide Kösem Sultan’a 

bir mektup yazarak, padişahın ilmiye ricaline karşı biraz daha 

hürmetkâr davranmasını tavsiye etti. Bu mektup Ahizade’nin 

düşmanları tarafından padişaha hemen bildirildi; Murad IV 

mektubun mahiyetini öğrenir öğrenmez İstanbul’a döndü, 

Ahizade Hüseyin Efendiyi, oğlu İstanbul kadısı Mehmed Çelebi 

ile birlikte, Kıbrıs’a sürdürdü. Hüseyin Efendinin bindiği 

gemi henüz Marmara’ya çıkmadan, Bostancıbaşı Duçe Mehmed 

Ağa vasıtasıyle ikinci bir ferman gönderdi. Bu fermanda, 

Şeyhülislâm’ın katli yazılı bulunduğu için, Mehmed Ağa, Hüseyin 

Efendiyi, Yedikule açıklarında karaya çıkardı ve 

Yeşilköy’ü geçtikten sonra Florya (Kalikratiya) köyünde, bir 

yeniçeri menziline indirip, orada boğdurdu (7 Ocak 1634).


Cenazesi sahilde kumluğa gömüldüğü için, ölüsünü deniz 

aldı: 

İstanbul’da, evinin civarında yaptırdığı Çukur Medrese bakımsız 

ve yanında bulunan türbesi de boş kaldı. Ayrıca Balat 

civarında bir kiliseyi cami haline getirmişti. Halk arasında bu 

camie sonradan Şüheda mescidi adı verildi. Hüseyin Efendi 

şiir yazar ve Hüdâyî mahlasının kullanırdı. 

“Zülfünle ârızın göreli dilberâ senin 

Bir yerde itmez oldu dil-i mübtelâ karar. 

Saldım bu zevrak-ı dili deryâ-yı aşka ben 

Girdâb-ı gamda kaldı gönül nice rüzigâr.” 

51


SON SÖZ 

HÜDÂYÎ ZİNCİRİ 

Düşeriz bir kumluğa suların sohbetinde 

Sohbetine dalganın vurduğu kıyılarda 

Kıyılarda gezinen gölgeler benim değil; 

Değil ki; Hüdâyî’nin zincirine tutundum. 

Dergâhın kapısında destan olup okundum. 

52 

Yedikule yedi yerden yedi kere kanasın 

Kanasın su kuşlarının kurşun yemiş kanadı 

Kanadı göğsümüzde gizli duran acılar 

Acılara alıştım, yüzbin kere yutkundum. 

Hüdâyî zincirine “imdat deyip” tutundum. 

Mustafa CEYLAN


B-Zehirlenerek öldürülen Şairler 

(1):ÇILDIRLI ÂŞIK ŞENLİK 

Şairin şairi, ozanın ozanı öldürdüğü; hem de zehirleyerek 

öldürdüğünü biliyor musunuz? 

Bilmiyorsanız, duymadıysanız; Çıldırlı Âşık Şenlik’i bulacaksınız. 

Öldürülen Şairler çalışmamız içerisinde Çıldırlı Âşık 

Şenlik’in ayrı bir yeri vardır. Bunun sebebi de, şiir ve söz kudretinden 

öteki ozanların korkması sebebiyle Şenlik’i ölsün 

diye zehirlemiş olmalarıdır. Nitekim sonunda usta ozan Şenlik, 

memleketine-ana yurduna varamadan yolda Hakk’a yürümüş, 

zehirlendiği için ölmüştür. 

53 

Şiir böyledir işte. Biz o’na, şiire feryât figân kelam yağdırıyorsak 

işte bu acımasız tavrından, bu sevenini, sevdalısı ozanını 

ve şairini koruyamamasından. 

Günümüzde de birbirini çekemeyen, kıskanan, hattâ rakibine 

çelme atan, iftira atan, kara çalan, elinden gelse rakibini 

boğup öldürecek derecede sinirlenenlere ve hicivlerinde edep 

sınırlarını aşarak, belden aşağı vuran şair ve ozanlarımızı çoğumuz 

okuyoruz değil mi? 

Bu rekabet, bu saldırı ve bu hazımsızlık, iyiyi-güzeli-başarılıyı 

takdir edememe anlayışı yüzyıllar öncesinden bugünlere 

aka aka gelmiş işte… 

Çıldırlı Âşık Şenlik, korkusuz, mert, sözünü esirgemeyen


cesur yürek bir ozandır; ama onu atışma meydanında yenemeyenler, 

yemeğine zehir katarak yenmeye çalışmışlardır. 

Şiirlerini mahallî şive Terekeme/Karapapak ağzıyla söyleyen 

Şenlik, Türk Ozanlık geleneğinin altın zincirinin çok 

önemli bir halkasıdır. O’nun izinden gidenler, ŞENLİK GE- 

LENEĞİ’ ni devam ettirmeye çalışmaktalar. ŞENLİK KOLU, 

Anadolu ozanlığı içinde müstesna bir yere sahiptir. 

54 

Âşık Şenlik döneminin en ünlüsü ve en güçlü ozanıdır. 

Âşıkların piriydi, halen de öyledir; çünkü o halk edebiyatındaki 

en güzel örnekleri yazmış halk edebiyatına yeni şekiller kazandırmış, 

ustalar ustası bir aşığımızdır. “Çıldır divanisi, Çıldır 

güzellemesi, şekil sicilleme, hayatı cigali tecnis” Türk 

Halk Şiirine kazandırdığı tarzlardan bazılarıdır. Azeri Türkçe’sinin 

bütün güzelliklerini eserlerinde ustaca kullanmıştır. 

Bugünkü şiir dünyamızın kısırlığı, yeni arayışlara kapalı 

ve eskiyi tekrardan ve kötü taklitten öteye adım atamayan büyük 

çoğunluğa bakarak; iyi ki Âşık Şenlik gibi yeniliğe koşan 

ve onları başarılı bir şekilde eserleriyle ortaya koyan ozanlarımız 

yaşamışlar diyesim gelmekte. Çünkü bugün bizlerin 

“Gülce Edebiyat Akımı” ile yapmak istediğimiz de âşık Şenlik 

gibi, yeni bir nefes alanı, yeni bir çıkış yolu ortaya koymak, 

şiirimizi kanat kanat yükseltmektir. Bugün bizi çekemeyenlerin 

bize saldırıları neyse, dünkü zamanlarda da Âşık 

Şenlik’i zehirleyip öldürmeye kadar varan hazımsızlık da aynıdır. 

Âşık Şenlik, koca yüreğini şiirinin ruhuna nakışlamıştır. O 

yüzden sade bir ozan değil, aynı zamanda bir okuldur. Yanında 

birçok kimse âşıklık öğrenmiştir; usta-çırak geleneğine 

bağlı olarak meydana gelen ve “Şenlik Kolu” olarak bilinen 

âşık kolunun kurucusu olmuştur. Oğlu Âşık Kasım başta olmak 

üzere; Bala Kişi, Âşık Kurban, Âşık Haanbalı, Âşık Mehemmed, 

Âşık Asker, Âşık Süleyman, Âşık Demirkaya, Âşık


Emrah, Âşık Balıbey, Âşık Mevlüt, Calalı Âşık Hüseyin Ural, 

Pekreşenli Âşık İbrahim, Revanlı Bala Mehemmed, Revanlı 

Âşık Ali, Bayram, Âşık Kasım ve Gülistan Çobanlar onun yetiştirdiği 

usta âşıklardandır. 

Şiirlerinde halk âşığı olarak Yunus’un, mutasavvıf olarak 

ise Hallac-ı Mansur’un adı geçen Şenlik, yaşadığı dönemin ve 

coğrafyanın en meşhur söz sultanıdır. Yetiştiği dönem, Anadolu 

ve Azerbaycan sahalarında usta âşıkların yetiştiği dönemdir 

ve Narmanlı Sümmanî, Posoflu Zülalî, Göyçeli Âşık Elesker, 

Feryadi, Mazlumi, Âşık Abbas ve İzanî gibi önemli ozanlar 

yaşamaktadır. 

Hatta derler ki: “Sümmani ile bütün hayatları boyunca bir 

kardeş gibi yaşamışlar. Söylentiye göre bir karşılaşmalarında 

uzun boylu çaba sarf edip, yorulunca Şenlik’in annesi içeri 

girerek her ikisine de kardeşsiniz anlamına gelmesi için göğüslerini 

göstererek ve ozanları ayırmıştır.” 

55 

“Karabağ’dan Batum’a, Erzurum’dan Tiflis’e kadar nam 

salmıştı. İrticali ve hayal gücü kuvvetli bir âşık olan Şenlik, 

çağının ünlü âşıklarıyla meydan olmuş, onlarla atışmalar yapmıştır. 

“ 

Kaynaklara göre: “Kuzey Azerbaycan kazak Borça’lı bölgesinde 

Şemsettin hanlığına bağlı olarak yaşayan Karapapaklar, 

bu bölgenin 1828 yılında yapılan Türkmençay anlaşmasıyla 

Rusya’ya bırakılmasıyla göç etmişler ve Çıldır bölgesine 

yerleşmişlerdir.” 

Kadir Ağa da onbeş aile ile birlikte gelip Çıldır’ın Karasu 

denilen bölgesine yerleşmiştir. Karasu daha sonraları (kara susu 

kara- Suğara)Yakınsu olarak isim değiştirmiş, şimdi ki adı 

Aşık Şenlik Beldesi’dir. 

Şenlik, 1850 yılının yaz aylarında bu beldede dünyaya gelmiştir. 

Babası, köyün yerli ailelerinden çiftçilikle uğraşan,


orta halli bir köylü olan, Kadir Ağanın torunu, Kadirgillerin 

Molla Kadir’dir. Annesi Zeliha, okuma yazma bilen, görgülü 

ve bilgili, zeki bir kadındır. 

Derler ki: “Sabah namazında evine dönmekte olan Molla 

Kadir’i kapıda karşılayan köyün ebe kadını, bir oğlunun olduğunu 

müjdeleyerek, “hasene”(hayır) vermesini söyler. Ebe 

kadının hasene sözünü heyecandan Hasan şeklinde anlayan 

Molla Kadir, çocuğuna “Hasan” diye seslenir. Böylece çocuğun 

adı Hasan kalır.” 

56 

Hasan bir köy çocuğudur. Anadolu köy çocuklarının alın 

yazısı onun da değişmez yazgısıdır. Çift-çubuk, dere-bayır, 

harman, çamur… Yoksul Anadolu’nun yoksul köy çocukları, 

duyguları yaşadıkları coğrafyadan, ufukları özgür dağların ve 

bulutların ötesinde, umutları tozlu yollarda, alnı akıtmalı doru 

tay yelelerinde; sevdaları ekin tarlası kenarlarında, çayırlarda 

kendiliğinden yetişen al-kırmızı-siyah giysili gelincikler kadar 

nazik, nezih ve ince… Yiğitlik, bükülmez bileklik, korkusuzluk 

ve ataklık; sözünde durma, mertlik vaz geçilmezleri. 

Bizim Anadolu köy çocukları böyledir işte. Şenlik de böyleydi. 

Şenlik’de, Azerbaycan Borçalı bölgesinden göçüp gelmiş 

atalarının dilinden dil, Çıldır yaylalarından hız ve ilham almış 

bir köy çocuğudur… 

Anlatırlar: Aradan yıllar geçer, küçük Hasan büyür, 11-12 

yaşlarına gelir. Sabahın ilk ışıklarıyla beraber önüne kattığı 

koyunlarla köyden çıkar, akşama kadar dağlarda çayırlarda 

cümle köy çocuklarının yaptığı gibi koyun otlatır. 

Gelelim Çıldır’a… 

Çıldır uzun yıllar Sovyet işgalinde kalmış, iki devlet arasında 

sınır olmuş bir bölge… Birçok savaşa sahne olmuş. Savaş 

ve göç; felâketler, halk dilinde nice yanık destan ve türkülerin 

oluşmasına sebep olur elbette. Genç yaşta şehit düşen 

yiğitler, muradını alamayan genç kızlar, babalar, analar, dede-


ler, yetim yavrular, bu deyişlerin hüzünlü nağmeleri ve bitimsiz 

konularıdır. Dağlar ve ovalar isimsiz şehit mezarlarıyla; 

Çıldırlının yüreği, aklı ve gönlü de nice şehit menkıbesi, nice 

sonsuz efsâneyle dopdoludur. Bunlara ilâveten köy imamının 

anlattığı, okuduğu Battal Gazi destanları, Hazreti Ali’nin 

cenkleri, Yunus Emre ilâhileri, dinî ve millî kahramanlık öyküleri… 

İşte bizim Anadolu çocuklarını yoğuran esaslar bunlar… 

Bunlara varın siz uzun havaları, ağıtçı kadınların ağıtlarını, 

türküleri, yanık havaları ekleyin olmaz mı? 

Şenlik, badeli âşıklarımızdandır. 

Pir elinden bade içen Şenlik’e rüyasında sevgilisinin suretinin 

yanı sıra Hazreti Muhammed’in cemali de gösterilmiştir 

derler. Anlatılana göre, Şenlik, hem halk şairi hem de Hak 

âşığıdır. 

Peki, “Bâde içme” olayı nasıl gerçekleşmiştir diyecek olursanız, 

gene kaynaklara kulak vereceğiz. 

Buyurun: 

Hasan 14 yaşına geldiğinde, babasının av tüfeğini alır, 

Karasu’nun geçtiği “Kulaklar” denilen yerde pusuya yatar, saatlerce 

yabani ördek bekler. Çünkü av tutkusuna yakalanmıştır. 

Yine bir ikindi vakti pusuya yatar. Bir kaç saat sonra, üzerine 

bir ağırlık çöker, uyur-uyanık bir halde rüyalar âlemine 

dalar. İkinci günün akşamına kadar öylecene kalır. Eve dönmediğini 

gören babası, köy halkı ile birlikte aramaya başlar ve 

baygın bir halde bulurlar. 

57


Derler ki: 

Yaşadığı âlemden uyandığına pişman bir halde, etrafına 

toplanan halkı süzer. Köyün imamı’nın, “Oğlum Hasan sana 

ne oldu, neden böyle duruyorsun, niçin konuşmuyorsun?” demesi 

üzerine, Hasan, Şu sözlerle cevap verir; 

“Rüya-yı âlemde yattığım yerde 

Neçe yüzmin hayal güşuma geldi 

Üğbe üç cismine saldı ateş 

Sevdiğim salâtın düşuma geldi 

58 

Aynına geymişti gaflet lüzumu 

Kör oluban açmayaydım gözümü 

Bir tagayyır keyfte gördüm özümü 

O kadar möhübbeti hoşuma geldi 

Şenlik’em hakine gettim yüzünen 

Bir kelme danıştım şiirin sözünen 

Hayıf ki bakmadım kıyar gözünen 

Sürahi gameti karşıma geldi.” 

Hasan’ın sözleri bitince köy imamı şaşırır kalır. Eskilerin 

deyimiyle mektep-medrese görmemiş bu köy delikanlısı, 

Arapça-Farsça karışımı ve mahallî şiveyle şiir söyleyivermiştir. 

Hani, saz çalmasını bilse, ozan, âşık diyecek; amma, Hasan 

onu da, saz çalmasını da bilmiyordu. Bunda ilâhî bir sebep 

var diye düşündü imam efendi ve sevinçle gözleri ışıdı. 

Kadir Ağa’nın kulağına eğilerek: 

-“Gözün aydın, dili çözüldü Hasan’ın” der. Köylüler bundan 

bir şey anlamazlar, Hasan’ı eve getirirler. 

Bilgili bir zat olan köy imamı Hasan’ı karşısına alarak,


-“Hasan, biraz önce bize bir türkü söyledin, sevdiğin 

Salât’ından bahsettin. Bunu bize anlat bakalım, nasıl gördün, 

türkünün sonunda tapşırdığın “Şenlik” kimdir?”” deyince, 

evde bulunan köylülerin hayretli bakışları önünde ikinci, 

Hasan’ın açılan dili yeni bir türküyü daha söyler: 

“Yığılın ahbaplar yaren yoldaşlar 

Bir sağalmaz derde düştüm bu gece 

Hikmet-i pir ile ab-ı zülâlden 

Kevser Bulağından içtim bu gece 

Kudret mektebinden verdiler dersi 

Zahirde göründü arş ile kürsü 

Hıfzımda zapt oldu Arabî Farsi 

Lügat-i İmrani seçtim bu gece 

59 

Sefil Şenlik Hak’tan buldu kemali 

Bu fikirle vasf-ı halin demeli 

Bedirlenmiş gördüm güzel cemali 

Tagayyır hal oluf şaştım bu gece” 

Hasan, bu sözlerle pir elinden bade içtiğini, Arapça, Farsça 

ve İbranice öğrendiğini, cemâl gördüğünü ve bundan böyle 

adının da Âşık Şenlik olduğunu söylemiştir. İşte bu olaydan 

sonra, ünü hızla etrafa yayılmaya başlar.


Vurduğu kartalın ciğerlerinin parçalandığını görünce Âşık 

Şenlik, çok içlenmiş, üzülmüş ve o acıyla bir deyiş söylemiş: 

Ne bakarsın melul melul yüzüme 

Yüreğime koydun veremi kartal 

Kanat çaldın pervaz ettin uçmağa 

Zalim gülle kesti aranı kartal 

Zehmin ağır yapın aslan yapısı 

Gören kuşlar seni titrer hepisi 

Öldürürdün ele geçen hapisi 

Atardın karanlık yere mi kartal 

60 

Yüksek yüksek yığınlara çıkardın 

Uzak uzak menzillere bakardın 

Yüz sıçanı bir deliğe sokardın 

Keserdin ağzını hara mı kartal 

Sarıdır gözlerin yekedir başın 

Çaynaklıdır pençen keskindir dişin 

İnsafsız zulümkar zabit yoldaşın 

Öldürmektir seni meramı kartal 

Sefil Şenlik zulüm eyledi sana 

Çalardın çırpardın batardın kana 

Derdin hadden aştı gelmez hesaba 

Lokman Hekim sarmaz yaranı kartal 

Ve bu deyişten sonra, tüfeği atmış, avı ve avcılığı bırakmış.


Ve askerliği: 

“1873-1875 yılları arasında Kars’ta askerlik yapmış; askerlik 

sonrası Arpaçay, Revan, Gümrü, Ardahan, Ahıska, Posof, 

Şavşat, Tiflis ve Borçalı ve çevresini dolaşmıştır. “Tarih bin üç 

yüz on dört senede/Seyhat etdim gezdim diyar gurbeti...” diye 

başlayan ve Ahıska, Posof ve Şavşat seyahatini dile getiren 

kırk hanelik seyahat destanı, onun en seçkin eserlerinden birisidir.” 

“Önce, 1854’te başlayan Kırım Harbi hercümerci, sonra da 

1877’de cereyan eden yeni bir Osmanlı-Rus savaşı… Şenlik’in 

memleketini de Türkiye’den koparmıştı. Şenlik’ in yaşı 27 idi. 

Esaret yıllarında, halkımızın millî duygularını diri tutarak düşmana 

karşı uyanık olmasını sağlayan genç bir önderdi.” 

Ve Âşık Şenlik’in Rus generaline söylediği şiir: 

Çıldır, Rus işgalindedir ve Kaymakam da Ermeni asıllı Andon 

diye birisidir. Kaymakam, Halk aşığı Şenlik’in namını 

duyar. Aşığı davet ederek, Rus yetkililer heyeti huzurunda şiir 

okumasını ister. Aşık Şenlik başlar okumaya: 

61 

Hulusi kalbimden bilsen fikrimi 

Men Allah’tan Al Osman’ı isterem 

Merhamet sahibi rahmani gani 

Nesil Mürsel Hükmü hanı isterim 

Süleyman mülkünde ber karar duran 

Muhammet vekili makamı Nuran 

Hıfzının ezberi Ayeti Kuran 

Salâvatı ol süphanı isterim.


Emri hak yedinden çekilmiş kalem 

Varmış bir ettiğim yetişti belam 

Hükmünde saltanat mülkünde âlem 

Divanı şevketi şanı isterim. 

Sultan Hamit-Şahım şahlar serveri 

Dilinde selavat zikiri ezberi 

Kaftan kafa zikri zeminden beri 

Hüküm etmeye birce onu isterim 

62 

Gam günüdür bu sefil Şenliği’in şadı 

Çıkmıyor gönlümden Al-Osman adı 

Gitmiş de dünyanın lezzeti tadı 

Mahşer günü bi mekânı isterem 

Âşıklığının ilk dönemlerinde yalnızca türkü söyler. Sonra 

da ünlü ozan Hasta Hasan’ın çırağı olan Âşık Nuri’den saz 

öğrenir. Ve bütün ozanlar gibi, Anadolu ozanları gibi sever 

Şenlik de… Gizlice sever. Gizlice sevdiği Huri adlı kızın başka 

bir köye gelin gitmesi Şenlik’i çok etkiler, yakar, yıkar duman 

eder... Ayrılık acısını yaşamayana şair denmez, ozan denmez; 

denemez. İllâki bir ayrılık, bir gurbet ve hasret olacak. 

Zira bunlar aşığı yaşatan gıdadır. Âşığı âşık eden ayrılıktır, 

içten arıtan, sözünü renklendiren sesine inceden bir hüzün zarı 

yükleyen ayrılıktır. Ayrılığın acısı Şenlik’in şiirlerinde açık bir 

şekilde görülür. Bir süre sonra aynı köyden Abdullah’ın kızı 

Mürüvet’le evlenir. Çocukları olmayınca üç yıl sonra ikinci 

defa, yine Suhara’dan eski sevgilisi Huri’ye benzettiği, Kral 

Hasan’ın kızı Huri ile evlenir. Fakat âşık gönlü bu ikinci evliliğinde 

de huzuru bulamaz. Eşlerinin kavgaları, evde yarattıkları 

huzursuzluklar, Şenlik’i canından bezdirir. Devamlı olarak 

mutluluğu arar, fakat asla bulamaz. Ve kızının kendi izni


olmadan bir gençle kaçıp evlenmesini bir türlü içine sindiremez 

Şenlik, yirmi üç dörtlükten oluşan bu şiirinde kızını 

Allah’a şikâyet ederek ona beddua eder. 

Ve zehirlenerek öldürülmesi: 

“En ünlü beylerin, ağaların, hanların düğünlerin baş konuğu 

olmuş ve dönemin ünlü âşıklarını mat etmiştir. Âşıklıktaki 

kudreti onun hayatına mal olmuştur. Hikâye tasnif etme, atışma 

ve hele hele âşıklar için çok kolay bir hadise olmayan muamma 

asma ve muamma indirme gibi hususiyetleri muhteşem 

olan bir âşıktı… Hikâyeler tasnif ediyor ve anlatıyordu. Yusuf, 

Kerem, Nergiz ve Salman şiirlerinde adı geçen kahramanlarını 

mutlu ediyordu öykülerinde. Kendisi mutlu olamamıştı ama 

ele aldığı kahramanlarını mutlu etmeye çalışıyordu. Ayrıca 

simya ilminde eşsiz bir usta olan Ebali Sinan da insanları aldatan 

oyunlarıyla onun şiirlerinde yerini alıyordu. Ve İranlıların 

ünlü destan kahramanı Zaloğlu Rüstem, Köroğlu ve Battal 

Gazi de onun dilinde yeniden mesajlar veriyordu mısra mısra… 

Biçare Şenlik, Çıldırlı Şenlik, Dertli Şenlik, Fağır Şenlik, 

Kul Şenlik, Şenliğ’em, Sefil Şenlik, Sergerdan Şenlik’ti mahlasları…” 

63 

Revan’da karşılaşıp yendiği âşıklardan onu çekemeyenler, 

yemeğine zaman geçtikçe etkisi görülen bir ağu koyarak zehirlemişlerdi. 

Olay şöyle anlatılır: 

Âşık Şenlik’in erken ölümüne sebep olan Revan yolculuğu 

şöyledir; 1913 yılı yaz aylarında, Revan Hanlarından birinin 

büyük bir düğünü olur. 40 gün 40 gece derler ya, hah işte o 

düğünlerden birisi… Bu düğüne çeşitli yörelerden birçok âşık 

katılır.


Töreye göre, Hanlardan birinin “Toy Babası” olması gerekiyordu. 

Çok şerefli ve gösterişli bir unvan olan toy babalığı 

için Hanlar arasında büyük çekişmeler olur. 

Bu hanların her birinin himayesinde bir veya birkaç 

hikâyeci usta âşık bulunur. Sonunda, hangi Hanın aşığı hiç duyulup 

işitilmemiş yeni bir hikâye anlatırsa, o Hanın toy babası 

olmasına karar verilir. 

Bala Mehmet, Âşık Şenlik’in çırağıdır. Sıra ona geldiğinde 

ustasından öğrendiği “Latif Şah” hikâyesini anlatır. Ve böylece 

birinci gelen aşığın hanı da “toy babası” olur. 

64 

Genç bir aşığın birinci gelmesine şaşıran diğer âşıklar olayı 

hazmedemezler ve bu genci sıkıştırırlar. Hikâyenin asıl sahibini 

öğrenirler ve Çıldırlı Âşık Şenlik’i Revan’a getirmesi için 

kendisine bir aylık süre verirler. Aksi takdirde kendisini öldüreceklerini 

söylerler. 

Bala Mehmet, Çıldır’a gelir ve ustasına durumu anlatır. 

Yalvarır, yakarır ve ikna eder. 

Bunun üzerine Âşık Şenlik, çırağı ile birlikte Revan’a gider. 

Revan Hanlarının âşıklarından bazıları, Şenlik’in daha 

önceleri Gümrü, Tiflis ve Borcalı’da görüşüp, tanıştığı ve yarışıp 

üstün geldiği âşıklardır. Bu nedenle Şenlik’ten çekiniyorlardı. 

Şenlik Revan’da Hanlar’ın en ünlü âşıklarıyla karşılaşıp, 

üstün gelir. 

Âşıkları yenilen ve dolayısıyla kendi itibarları da azalan 

Hanlar ve perişan olan, yenilen, gelirleri sıfıra inen diğer 

âşıklar, bu Osmanlı Aşığının yemeğine zehir katarlar. Revan’da 

hastalanan Şenlik, Gümrü’ye kadar trenle, oradan da öküz arabasıyla 

Çıldır’a gelirken, Arpaçay’ın Dalaver köyünde eniştesinin 

evinde yatağa düşer ve ölür. Cenazesi Suhara’ya(Yakınsu)


getirilir. Mezarı Suhara-Yakınsu (Aşıkşenlik Beldesi)’ndedir. 

Tarih:1912 veya 1913’ tür. 

Şiirlerinde çok değişik konuları işleyen Âşık Şenlik, yaşadığı 

dönemin toplumsal sorunları ve çalkalanmaların da etkisiyle 

özellikle »koçaklama« dalında birçok şiir/türkü söyledi. 

Öldürülen ozan-şairlerimizden birisi olan Çıldırlı Âşık 

Şenlik, “Salman bey ile Turnatel Hanım Hikâyesi, Sevdakâr 

Şah ile Gülenaz Sultan Hikâyesi ve Lâtif Şah Hikâyesi” isimlerinde 

üç önemli hikâyeyi edebiyatımıza armağan etmiştir. 

Demiş ki: 

Gönül her gaflete inme 

Ya dalınır ya dalınmaz 

Muhabbet bir armağandır 

Ya bölünür ya bölünmez. 

65 

Ad bednam eyleme beter 

Töhmeti âlemi tutar 

Deftere yazılan gader 

Ya silinir ya silinmez. 

Şenlik der Sıtkı dost olan 

Hoş söyleyip yüze gülen 

Daim bir hulüste galan 

Ya bulunur ya bulunmaz.


Demiş ki: 

Ehli İslâm olan eşitsin bilsin 

Can sağ iken yurt vermeniz düşmana 

İsterse Uruset ne ki var gelsin 


Guşanın gılıcı giyinin donu 

Gavga bulutları sardı her yana 

Doğdu koç yiğidin şan alma günü 


66 

Asker olan bölüh bölüh bölünür 

Sandınız mı Gars galesi alınır 

Boz atlar üstünde gılıç çalınır 


Kavga gönül namert sapa yer arar 

Er olan göğsünü düşmana gerer 

Cemi Ervah bizle meydana gider 


Hele Al-Osmanın görmemiş zoru 

Din gavreti olan tedarik görün 

At tepin, baş kesin, kazağ’ın kırın 

Can sağ iken yurt vermeyiz düşmüna


Ben esferdir bilin Urus’un asli 

Orman yabanisi balıkçı nesli 

Hınzır sürüsüne dalıp kurt misli 


Şenlik ne durursun atlara minin 

Sıyırak gılıç düşman üstüne sürün 

Artacaktır şanı bu Al’Osman’ın 


Demiş ki: 

İster ihtiyar ol ister nevcivan 

Bu dünyada bâkî kalan öğünsün 

Meraksız fikirsiz gamsız her zaman 

Her zaman şâd olup gülen öğünsün 

67 

Müddet ki Hazret-i Âdem’den beri 

Okunmaz defteri bilinmez sırrı 

Bu dünyadan gitti nice bin biri 

Ahretten dünyaya gelen öğünsün 

Sefil Şenlik der ki bu dünya fâni 

İskender Ürüstem Süleyman hani 

Ecel pazarından kurtaran canı 

Azrail’den mühlet alan öğünsün


Demiş ki: 

Ol kadir-i kayyum feyyaz-i celal 

Salıp vücudumu nara ağlarım 

Arş ile kürsüne çalanda kalem 

Yazıp yığvalımı kara bağlarım 

Hürüyü kılmandı melek misali 

Tavuzdan cilveli ibrişim teli 

Aklımı yitirip olmuşum deli 

Ala gözlü nazlı yâre ağlarım 

68 

Şenlik’im artıyor efkârım gamım 

Bilmem neye varır benim encamım 

Deryaya gark olup yelkensiz gemim 

Elim yetmez bir kenara ağlarım 

Demiş ki: 

Mevlayı seversen konak et beni 

Bu gece eğlenir yatar giderem 

Gözden ırak olup gönülden cüda 

Derbeder olurum iter giderem 

Çıra yakıp yanımızda oturma 

Burda olan sözü köye götürme 

Bir parça ekmekle su da getirme 

Niyet edip oruç tutar giderem


Sabahtan kalkan da han pulu iste 

Eğer vermez isem sen beni kıtsa 

Atı koy mezada müşteri seste 

Değere değmeze satar giderem 

Mevlayı seversen tan etme bize 

Hak kulun ayıbın vurmadı yüze 

Bu yıl tahsirliydim göründüm göze 

Bıldır yağan kardan beter giderem 

Çıldırlı Şenlik’im aşk hevesinde 

Üryan gönlüm gezer abdal postunda 

Kahve ocağında peyke üstünde 

Yorgansız döşeksiz yatar giderem 

69 

Demiş ki: 

Hulus-i kalp ile bil sen fikrimi 

Ben mevladan Al’Osman’ı isterim 

Merhamet sahibi ol gazi hünkâr 

Bize hükmetmeye onu isterim 

Sultan Hamit Şahım şahlar serveri 

Zikrimde Kurandır dilim ezberi 

Kaftan kafa zirr ü zeminden beri 

Nefs-i Mürsel hükmü hanı isterim


Süleyman tahtında bey karar duran 

Muhammet vekili mekânı nuran 

Ezler hıfsı furkan ayet-ül Kuran 

Salâvatı ol süphanı isterim 

Ezelden alnıma çekilmiş kalem 

Ettiğim var idi yetişti belam 

Vaktinde saltanat hükmünde âlem 

Divanında şevket sanı isterim 

70 

Gam gündür Şenlik’in gönlünün şadı 

Fikrimden çıkmıyor Al’Osman adı 

Gidiyor dünyanın lezzeti tadı 

Ben ne binde bir mekânı isterim 

Demiş ki: 

Yığılın ahbaplar yaren yoldaşlar 

Gamlı gönlüm vatanından yad olur 

Kahpe felek beni sürgün eyledi 

Dostlar ağlar düşmanlarım şad olur 

Daha geçti devran sürmek sırası 

Aşk okunun merhem bulmaz yarası 

Hiç kimsenin başa yanmaz çırası 

Çoklar bu sevdadan na-murad olur


Ustasından ders almayan pirsizdi 

Bir gül gördüm dört tarafı harsızdı 

Koy desinler Kul Şenlik’e arsızdı 

El içinde bu iş mana ad olur 

Demiş ki: 

İçip aşkın badesini vücud-i nar olmuşam 

Divane derviş misali feryad-i zar olmuşam 

Perişan bülbül kan ağlar ah u nalemden menim 

Dil hasta gönül şikeste hem tarumar olmuşam 

Bin yıl ömür verdi Âdem’i saldı aha 

Yedi yüz elli Şit yaşadı dokuz yüz elli Nuh’a 

Erenleri hak edeni fani kılar mı raha 

Düşüp de dünya şerrine kara efkâr olmuşam 

71 

Şenlik’im hizmet etmedim daim bir tarikata 

Uyup iblis yığvasına çok ettim cürm ü hata 

Şefaat ya resulullah muhtacım marifete 

İsyanın hadden aşıptır çok günahkâr olmuşam 

Ve Yine Demiş ki: 

Düşmüşüm gam deryasına ummanda yüzen benim 

Rüyada çark-ı âlemi devredip gezen benim 

Dersim aldım pünhandan ayana çıkmaz sırrım 

Ehl-i marifet hoş nasihat cevahir lisan benim


Semada mahlûkat gördüm nezmider nur danesi 

Çıkmaz arşa inmez hakka müğelladır binası 

Yigirmi dört sahat bin dört yüz kırktır manası 

Birinde bin kerre hakka şükreder insan benim 

Ne layık ki beni deyip arzulayıp gelesin 

Divan-ı âlem içinde imtihana salasın 

Deseler ki Sefil Şenlik sen bir azim kalasın 

Rütbem arşa direk olsa hak ile yeksan benim 

72 

Ve eklemiş: 

Manasız mantıksız sözü bilmenin faydası ne 

Az anlayıp çok söyleyip gülmenin faydası ne 

İtibar dediğin elde bir muhalif şişedir 

Kaldırıp beyhude taşa çalmanın faydası ne 

Dipte tekbir kabul olmaz niyaz-ı marifete 

Kalpte tasdik eylemektir sıtk ile itikada 

Ab-ı umman kenarında baş eğip ibadete 

Türaptan teyemmüm alıp kılmanın faydası ne 

Biçare pervane bilmez kastı sitem olanı 

Garaz-ı gazzap şamına başı candan dolanı 

İste seni isteyeni tanı kadir bileni 

Hürmetsiz teklifsiz yere gelmenin faydası ne

İlacı na-mümkün olur başa gelen kaderin 

Haşre dek acısı gitmek ihtiyacı kederin 

El içinde şöhret bulan şerafetli pederin 

Mülkünde ne halef evlat kalmanın faydası ne 


Sefil Şenlik aşk ucundan düşüp gaflet habına 

Derununda mülhezayı derc eyler hesabına 

Reyisi nadan sefine düşer gam girdabına 

Dalgası şaşkın deryaya dalmanın faydası ne 

Ve devam etmiş: 

Dinleyin ağalar size söyleyim 

Ürüşan gönlümün intizarı var 

Et yiyip at binip dilber sevmiyem 

Ne bilir dünyadan ne haberi var 

73 

Ellerim doymadı elvan kınadan 

O beyaz buhaktan billur sineden 

İki sevda birbirine binadan 

Değmeyin hatırına ikrarı var 

Huri-yüi gılmandı salâtın soyu 

Selviden seçilmez yücedir boyu 

Livane sancağı Sirya’dır köyü 

Çıldırlı Şenlik’in yadigârı var


ŞENLİK‘TEN MANZUM BİR ÖYKÜ: 

“Rivayet şöyle gelişmektedir. İbrahim peygamber efendimiz 

oğlu İsmail’i kurban etmesinden gelmektedir. 

74 

Musa peygamber kâinattaki bütün canlıların dilini bilen tek 

peygamberdi. İbrahim peygamber efendimiz oğlu İsmail’i 

kurban etmeye götürürken İsmail’e durumu anlatmış İsmail’de 

babasına mademki öyle bir Rabbimize sözün var tamam baba 

demiş. Yanlız benim gözümü bağlarsan yeter. Gitmişler bir 

çölün ortasına İsmail eğmiş kafasını İbrahim aleyhisselam 

elindeki bıçağı çektiğinde bıçağın İsmail’in boynunu kesmediğini 

görmüş. O heyecanla taşa bıçağı vurmuş. Taş ikiye ayrılmıştır. 

Olduğu yerde İbrahim peygamber donmuş kalmış. Bu sadakatten 

dolayı yüce Rabb meleklere emir ederek Musa aleyhisselam 

Tur dağında koyun otlatırken 4 kurt geliyor. Çoban 

diyor bize kısmetimizi ver. Çoban da diyor ki “bu sürü benim 

değil bunun sahibi var.” 

Kurtlar diyor ki “biz sürüne bakalım sen git sahibinden izin 

al gel.” 

Musa (a.s) düşünüyor. Kurda koyun emanet edilir mi? 

“Ben size güvenmiyorum” diyor. Kurtlar dile gelip yemin 

ediyorlar. Hz. Musa’ nın hakkı için Muhammet Mustafa’nın 

dişi hakkı için yemin edince Musa peygamber bakıyor ki kurtlar 

benim ismime yemin etti. Tamam diyor siz burda sürüye 

bakın ben gidip sahibine söyleyip geleceğim diyor. Musa sürünün 

sahibine söylediğinde gök ala koyunu ver diyor.Kurtlar 

gök ala koyunu götürüyor.İçindeki kuzuyu çıkarıp İbrahim 

peygamber efendimize götürüyorlar.Cebrail (a.s.) Hz. 

İbrahim’e geliyor. Kaldır başını diyor gök yüzüne bak İbrahim


peygamber gök yüzüne baktığında bir koçun geldiğini görüyor.İşte 

diyor İsmail’in yerine kurban bu koçu keseceksin.Allah 

rızası için kesilen bu kurbanlar bu şiirin Çıldırlı Aşık Şenlik 

baba tarafından yazılmasına neden olmuştur.Torunu 

Necmettin Şenlik dahi bu hikayeden Şenlik dedesinin esinlendiğini 

söylemektedir. “ 

Tur Dağında Musa (AS.) Hikâyesi 

Musa Tur dağında koyun güderken, 

Allah için ibadetini ederken, 

Cebrail geldi kurtlar şeklinde, 

İki cihan serveri hemen dur dedi. 

Musa dedi kurtlara, arzunuz neyidi, 

Davarları ürkütmeyin, bir kenarda durun dedi, 

Bu sürünün bir sahibi var dedi, 

75 

Sahipsiz sürüden koyun verilmez dedi. 

Kurtlar dedi başka çaresi yoktur nidelim, 

Başımızı alıp bu diyardan nereye gidelim, 

Musa sen git Ağana söyle, biz koyunları güdelim, 

Git Ağana selam söle Pir dedi.


Musa dedi ki kurtlara: 

Yaradan Mevlanın yolları ince, 

Ona turap olan kulları nice, 

Ben neylerem, Siz sürüyü kırınca, 

Bu hizmet de bana zor, dedi. 

Kurtlar başladılar yemin etmeye, 

Yusuf(as) ın düşü hakkı için, 

Veysel Karani’nin başı hakkı için, 

Gel sürünü sal, selamet gör; dedi. 

76 

Musa vedalaştı, yollara düştü, 

Melekler önüne bir bayrak açtı, 

Musa varıp Ağasına danıştı, 

Ağası dedi: git kurtların kısmetini ver, dedi. 

Musa Ağa’sından geri dönünce, 

Kurtlar hemen kısmetini alınca, 

Koyunu tutup, kurtlara verince, 

Allah senden razı olsun Pir, dedi. 

O koyuna yeşil bir bayrak gerildi, 

Melekler hemen etrafına sarıldı, 

Kuzuyu alınca hemen, koyun dirildi, 

Hani benim körpe balam nerede: Dedi.


Cebrail (as) der ki koyuna, 

Eğer sen kuzunu sorarsan, 

İsmail (as) inen koçu gör, dedi, 

Cennet’i alada, onu gör, dedi. 

Sefil Şenlik muradına erersen 

mihraçtaki o nebiyi sorarsan 

Eğer koyun sen kuzunu sorarsan, 

Cennet’i alada, onu gör, dedi. 

Ve SÖZ ÂŞIK ZÜLALİ DE: 

Ağası gedesi cümlesi birlik, 

Hürmet muhabbetle ederler dirlik, 

Ne zaman ki ölmüş babanız Şenlik, 

O zaman bozulmuş ziynetin Çıldır. 

……………………………………. 

77 

Zülâlî, burdadır erenler hâsı, 

Ehli dil ocağı pirler ülkesi, 

Güzeldir âhengi hoştur şivesi, 

Yahşıdır lisanın sohbetin Çıldır.


SON SÖZ: 

EY HASRET ŞOFÖRÜ !(Gülce-Buluşma) 

Çözdün mü ömrün boyunca bir kere 

Tek bir kere muamma, de bana?! 

Yoksa askıda mı kaldı hayat bilmecen 

Ve sustu mu gönül sazın köy odalarında… 

78 

Yarım kalan şiirlerin yarım sultanı 

Çıldır nerededir bilir misin acaba? 

Duydun mu, işittin mi ey ham manzumeci? 

Kimdir, ne demiştir Çıldırlı Şenlik Baba? 

Ve 

Başparmağı niye göğü gösterir? 

Beldesinin yol ağzına bağdaş kurup oturanda 

Düşündün mü hiç? 

Sen ki uyakların tahta bacaklı süvarisi 

Yaralı, kırık ve şiş iskeletli manzumelerin 

Yorgun kalemli sahibi, 

İmgelerin ruhsuz ve şekilsiz, 

Duygu mimarına çırak bile olamadın 

Baden zehir zıkkım, dilin kilitli 

Sürgüde ve sürgündesin 

Sözcüklerin en utangaç efendisi… 

Haydi, çek arabanı ey hasret şoförü 

Çalıştır, bas gaza, yürü doğuya… 

Kars’a, Ardahan’a uzan da görelim 

Görelim Anadolu yollarında seni de 

İçimiz rahat, evlerimize dönelim…


Yolda bir kaset at dinle 

Çıldır divanını 

Çıldır koşmasını 

Ve 

93 koçaklamasını Şenlik Baba’dan… 

Unutma, tamam mı? 

Ey düzayak koşmanın 

Altıbeş onbirlik meftunu dostum, 

Bilir misin cigalı tecnis nedir? 

Ya tuyuğu, varsağıyı ?... 

İşittin mi hiç? 

Öldük, öldürüldük 

Bin kez öldürdüler, milyon kere dirildik 

Şenlik babamızı zehirlediler 

Gitti zehirleyenler, yok adları-sanları 

Şenlik Baba yaşamakta işte 

Daha kaç bin yıl yaşayacak içimizde 

Bizde, bizimle… 

79 

Sazımın sinesinden arşa yükselir içim 

Parmaklarım ufukta dolanır hilâl çizer. 

Acım, öfkem, hüznüm ve en mükemmel sevincim 

Bir anda mısralaşır söz sultanıyla gezer 

Coğrafyayı yurt yapan bayram yeri, şenliğim 

Halkımın yüreğidir, dilidir ozanlarım. 

Ermeni’ye, Moskof’a kafa tutan Şenliğim 

Gül açar Ardahan’da, o gün onu anlarım. 

Mustafa CEYLAN


(2): CEM SULTAN 

Fatih’in en küçük oğludur. 23 Aralık 1459’da Edirne’de sarayda 

doğmuş olan Cem Sultan, kardeşi II. Bayezid ile süren 

iktidar mücadelesi sonucunda Rodos, Mısır, İtalya ve 

Fransa’da sürgün hayatı yaşadıktan sonra, 300.000 altın karşılığında 

Papa tarafından etkisini yavaş yavaş gösteren bir zehirle 

zehirlenir ve 25 Şubat 1495 tarihinde ölen bir şairimizdir. 

Henüz çok küçük yaşlarda iken Arapça ve farsça öğrenen 

Cem, aldığı eğitim ve yeteneği sayesinde çocukluk dönemlerinde 

şiir yazmaya başlamıştır. 

80 

Cem Sultan’ın Türkçe ve Farsça iki Divanı bulunmaktadır. 

Ayrıca, Fal-ı Reyhan-ı Sultan Cem isimli 48 beyitten oluşan 

bir mesnevisi, İran şairlerinden Selman Saveci’nin Cemşid ü 

Hurşid isimli eserini şiirleştirilmiş bir şekilde tercüme etmiş 

olup, tarihçiler bu esere Hurşid u ferahşad adı da verirler. 

Demiştir ki: 

“Gitmeğe azm itme şahım gitme gel 

Çün yiğitsin alma âhım gitme gel 

Sen sefer azmin kılıcak cân ü dil 

Çağrışur kim âh şâhum gitme gel 

Sînem üzre ger güzer kılsan sana 

Dil uzadur her giyâhum gitme gel 

Çün yanıldum secde-i sehv ola mı? 

Kaşlarındur secde-gâhım gitme gel


Cem kulun sensiz olamaz rahm kıl 

Gel kerem kıl pâdişâhum gitme gel. 

Sağlığında, özellikle Konya’da bulunurken, çevresine çok 

sayıda şair, sanatçı, kültür ve fikir adamlarından bir halka ören 

Cem Sultan, ömrü boyunca kendisini seven ve ona bağlı kalan 

şairlerle kader birliği etmiş, onlarla yaşamıştır. Edebiyat tarihçileri 

“Cem Şairleri” diye bir edebiyat topluluğundan bahsederler, 

işte o topluluk, Fatih’in en küçük oğlu olan ve ömrü 

gurbette, yâdellerde sürgünde geçen Cem Sultan’ın sevenlerinden 

meydana gelen bir topluluktur. 

Divan Edebiyatı’na gurbet temasını ilk olarak sokan ve 

onu gayet mahirane bir şekilde işleyen Cem Sultan’dır. Hem 

Avrupa’da esarete benzer sürgünde bir hayat yaşaması, hem 

çok küçük yaşta oğlu Oğuz Han’ın öldürülmesi Cem’in şiir 

dünyasını çok hassas yapmıştır. Ayrıca, Ahmed Paşa, Necatî, 

Şeyhî, Hâfız, Nizamî ve Salman’ın da Cem şiirlerinin mayalanışında 

etkisi olmuştur. 

81 

Anlatırlar; 

-“Papa’ya karşı dikkatli davranmalısın. Bütün padişahlar, 

Papayla karşılaştıklarında Papa’nın ayaklarını öperler. Sadece 

Alman bey’i dizini öper. Siz de Papayla karşılaştığınızda mutlaka 

ayağını öpünüz veya hiç olmazsa dizini öpünüz.” 

-Madem öyle, beyleriniz birbirleriyle buluşunca küçük 

beyler, büyüklerin ayaklarını niye öpmezler? Papadan daha 

ulu beyleriniz var.” 

Cevap verirler: 

-“Bu bir saygı işaretidir. Bundan bir mağfiret umulur.” 

Kardeşi Osmanlı Sultan’ına bile boyun eğmemiş olan Cem, 

bu söz karşısında hiddetlenir


Ve der ki: 

-“Ben, mağfireti ancak ve ancak Allah ü Telâlâ’dan umarım. 

Bu konuda Papa’ya ihtiyacım yoktur ve olamaz da! Ölümüme 

razı gelirim amma, dinime, imanıma ve inancıma ihanet 

yapmam, asla yapamam!” 

Dahi anlatırlar: 

“Cem, eline geçen parayı, din ve milliyet farkı gözetmeksizin 

Roma’da fakir ve fuaraya dağıtmaktadır. Bunu gören Papa, 

“Mısır’dan oğlunu getir, ona kardinallik verelim, bizim dinimize 

dönsün, olmaz mı?” der. 

Cem, bu sözlerden incinir ve bunarı çok ağır bulur. Der ki: 

82 

“Ne günlere kaldık ki, bizi dininize dahi davet eylersiz. 

Ben sizden Mısır yolunu isterdim, siz bana batıl yol mu göstersiz? 

Bilirsiz hod her kişiye kendi dininden gayrisi batıldır. 

İtikadımca şimdi Muhammed dini haktır, siz, kendi dininizden 

vaz geçip hak din olan Muhammed dinine geçer misiniz? Kardinallik 

değil, papalık değil, bütün Dünyanın imparatorluğunu 

da verseniz ben ve oğlum dinimizden dönmeyiz. Bu türlü sözler 

bize ezâdır. Eğer bu su-i zan bizim Nasara fukarasına merhametimizden 

vaki oldu ise, bizim dinimizde fukaraya sadaka 

vardır. İster Müslüman, ister kâfir olsun; kim olursa olsun 

yoksula sadaka verilir.” 

Ölümünden duyulan üzüntü sebebiyle üç gün yas ilân edilir. 

Fakirlere sadaka dağıtılır. Gıyabî cenaze namazı kılınır. 

Konuşan bir Papağanı vardır Cem’in. Bu cenaze merasimleri 

sırasında papağan 

-“Allah’ım Cem Sultan’a rahmet et” deyiverir.


Cem, Papa tarafından para karşılığı zehirlenerek öldürülmüştür, 

ama ölümü de siyasî olaylara konu olmuştur. Bayezid, 

kardeşinin cenazesini ülkesine getirmek isterken, çıkar hesapları 

peşinde koşmakta olan Papa’ da Cem’in kabrinin kendi 

ülkelerinde olmasını istemekteydi. Uzun süren yazışmalar sonunda 

1499 yılında Cem’in cenazesi Mudanya yoluyla 

Bursa’ya getirilip kardeşi Mustafa’ nın ve Sultan Murad 

Han’ın yanına defnedildi. 

Bir Şiirinde: 

“Cefâların bana bildüm vefâyımış ey dost 

Bu fikri kim ben iderdüm hatâyımış ey dost 

Irağa salma kapundan beni ki Merve hakı 

Tavâf-ı Ka’be-i kûyun safayımış ey dost 

83 

Düşümde zülfüni gördüm diyu sevinmiş idüm 

Gözüme hod görinen ejderhâyımış ey dost 

Ümîdi zülfüne tutmuş idüm velî bildüm 

O dahî ömr gibi bî-vefâyımış ey dost 

İrişmek ister idi hân-ı vasfına lîkin 

Hemen nâsib-i Cem âhir duâyımış ey dost.


SON SÖZ CEM SULTAN’DAN OLSUN: 

“Dün gice ol mâh-ı mihr-ârâyı mihmân eyledüm 

Hüsnini dil mülkinin tahtında sultân eyledüm 

Yaşlar akıtdum yüzüme yâr meyl itsün diyu 

Sîm ü zer arz eyleyüp tezyîn-i dükkân eyledüm 

Şol kadar kan ağladum kim dâr-ı dil dîvârınun 

Bir taşın yâkut ü bir taşını mercân eyledüm 

84 

Alnına sür bâri gel boynuna alma kanımu 

Canumı çün kaşların yasına kurbân eyledüm 

Sen aziz-i Mısr-ı hüsn olalı ey Yusuf-cemâl 

Ben zenehdânun çehin gönlüme zindân eyledüm 

Olamaz cevher ayarı hâk-i pâyuna ayâr 

Hüsnüne çün kefe-i çeşmümi mîzân eyledüm 

Yâr geldi kim göre Cem gönlinün vîrânesin 

Bir ciğer kalmışdı anı dahi biryân eyledüm.


CEM SULTANA (Gülce-Triyolemsi) 

Biliyorum sen hâlâ Rodos’tan 

Bakıyorsun yaşlı gözlerle cennet Anadolu’ya. 

Kardeş kamasıdır sırtındaki 

Emirgân bahçelerinde yüzü yanmış güllerin 

Hıçkırmasıdır kulaklarındaki. 

Manâ kıblede, kıble içinin içinde Cem 

Yönel ona, bırakma ve aç avuçlarını semâya 

Sıyır kara bulutları mora çalan düşlerinden 

Yüzyılın sancısı vurmakta bak şakaklarını 

Kopart gönül uçurtmalarının şiirden iplerini 

Ölüme dost, 

…………Ayrılığa can, 

………………Gurbete yâran ol Cem… 

85 

Biliyorum sen hâlâ Roma’da ya da Nis’tesin 

İçi kan kırmızı, dışı simsiyah bir sistesin 

Biliyorum şehzâde kaftanın yerlerde sürünmekte 

Yâdeller içinde ağlamaklı bir vaziyettesin. 

İyi bak Cem, iyi bak çeşmelere 

Çeşmelerden dolan testilere iyi bak! 

İçlerinde irin mi var, nur mu var? 

Mecnun ol es yürek çölünde, Kerem ol yan 

Dadaloğlu, Köroğlu ol, çal kılıcı haksıza 

Fakat Yunus olmayı unutma asla e mi? 

Yunus olmayı Cem?!..


Altın işlenmiş kama, çıkar mı hiç kınından? 

Şehzâdeler geçende tarih aralığından 

Bu şehr-i İstanbul ki, Yaradan’dan hediye 

Serpilmiş pul pul işte, tepelerle vadiye. 

Çekilir mi kılıçlar, kardeşlik bitsin diye? 

Altın işlenmiş kama, çıkar mı hiç kınından? 

Yalı bahçelerine bahar yağdır bakışla 

Seferden dönsün gayri, metrisle, yedi kışla 

Mahzun bir tebessümle, şiirini nakışla 

Şehzâdeler geçende tarih aralığından 

86 

Çelebiler geçende ufkumun çizgisinden 

Sen gelirsin aklıma, melil mahzun, yetim sen 

Yaradılmış canlının cümlesi Allah kulu 

Dünya gelip geçici, acemiler okulu. 

Mehterbaşı yeniden çalıversin davulu 

Çelebiler geçende ufkumun çizgisinden 

Yeditepe İstanbul, yedi göğe yükselir 

Boğazda rüzgârımsın, gönül dağlarıma gir 

Bir yâr sevsem Beykoz’dan, menekşe kokar gelir 

Sen gelirsin aklıma, melil, mahzun yetim sen. 

Biliyorum sen hâlâ konuksun 

İstemeden yaban elde 

Mecburi konuk.


Kır aynaların çılgın bakışlı yüzlerini 

Parçala İstanbul kokmayan gecelerin 

Esaret dolu gündüzlerini… 

Çağ açıp çağ kapatan bir sultanın 

En küçük oğlusun Cem, balasısın… 

Öfke, nefret ve de şüphe 

Sardı ise boydan boya sarayı 

Kardeş kaması derin açar 

Sırtındaki yarayı. 

Bükme boynunu Cem, bükme 

Mısraların dert ortağın, yâr zülfünde gül kokusu 

Topla şairlerini çepeçevre, ör halkayı 

Kaç okka yüreği Papaz efendinin? 

Ve kaç para alır kefeninin cebi, oy anam?! 

Osmanlı sultanına eyvallahın yok iken 

Çan sesine değişmezsin ezanı 

Değişmezsin biliyorum Cem, değişmezsin… 

Adalardan gelen o yosun gözlü kızla 

Seni bekliyorum hâlâ seni Cem, 

Neden gelmezsin? 

87 

Mustafa CEYLAN


(3): PÎRÎ MEHMED PAŞA(Remzî) 

Sadrazamlıktan emekli edildikten sonra, Padişahla dostluğu 

devam eden Piri Mehmet Paşa, Pargalı Damat İbrahim 

Paşa’nın kandırdığı oğlu Mehmet Efendi tarafından zehirlenerek 

öldürülmüş bir şairimizdir. 

Silivri’de yaptırmış olduğu cami yanında bulunan türbede 

yatmaktadır. 

GAZEL 

88 

Hüsrevâ didi görenler beni Ferhâd ancak 

Aşk işin başa iletmişse bu üstâd ancak 

Adını âşık idüb nâm u nişân güzelinin 

Sakınun adını anman yaramaz ad ancak 

Seni terğîb idüp ey dil güzele mürşid-i aşk 

Eteğini koma elden güzel irşâd ancak 

Zulm ile gönlüm evin yıkdı sanurdum gam-ı yâr 

Nice vîrânedür ol ser-be-ser âbâd ancak 

Yine mektûbıla şeh bendesini yad itmiş 

Bend-i gamdan dil-i mihmet-zede âzâd ancak 

Vasf-ı la’l-i leb-i şîrîn-ter dilber variken 

Remzi’yâ dilde şükür namı kuru âd ancak. 

Yavuz ve Kanuni döneminde beş yıl beş ay iki gün sadrazamlık 

yapmış olan Piri Mehmet Paşa, birçok hayır eseri yaptırmıştır. 

İstanbul’da Haliç’de Halıcıoğlu ile Hasköy arasında


kendi adını taşıyan bir semt bulunmaktadır. Bu semtte yaptırdığı 

mescit ve hamamı bulunur. Yine İstanbul’da Zeyrek semtinde 

Halvetî Tekkesi, Soğükkuyu Camii ve Medresesi, 

Mercan’da Terlikçiler Mescidi, Molla Gürânî Camii civarında 

Körüklü Tekkesi olarak anılan Halvetî Zaviyesi ve Camcı Ali 

semtinde bir sibyân mektebi vardır. Emekli olup vefat ettiği 

Silivri’de cami, imaret, mektep ve medreseden oluşan bir kulliyesi 

vardır, türbesi de buradadır. Osmanlı ülkesinin birçok 

yerinde de hayır eserleri bulunur. Bunlar arasında Belgrad’da 

bir imaret, Konya’da bir mescit, imaret ve tekke, Aksaray’da 

bir mektep, Gülek Kalesi yakınlarındaki zaviye ve ribât sayılabilir. 

“Aksaray İli’nde Zinciriye Medresesi müderrislerinden 

meşhur Cemaleddin Aksarayî torunlarından olup babası 

ülemâdan Mehmed Çelâleddin b. Ahmed Çelebi’dir. Ana tarafından 

soyu Larende (Karaman)’de medfun Mevlâna 

Hamzatüddin’dir. Şehzadeler şehri Amasya’da, yetişmiş, 

medrese tahsili görmüş, kadılık etmiş ve daha sonra devlet 

hizmetine girip II. Beyazıt zamanında Anadolu defterdarı olmuştur. 

89 

Pirî Mehmed Çelebi, başdefterdarlıkla Çaldıran seferine 

iştirak etti. Bir harp meclisinde beklenmeden hemen hücuma 

geçilmesi hususundaki söylemiş olduğu sözler ile Sultan 

Selim’in takdirini kazandı. Şah İsmail’e karşı zafer sonrasında 

ikinci vezir Dukakinoğlu Ahmed Paşa ile birlikte Tebriz’in 

zapt edip muhafazasıyla görevlendirildi. Bu seferden dönüşünde 

Nahçıvan’a gelindiği zaman Ekim 1514’te azlolunan 

Mustafa Paşa’nın yerine üçüncü vezir yapıldı. Amasya’da 

Mart 1515 yeniçeri isyanı sonunda görevinden alındıysa da üç 

gün sonra tekrar aynı göreve iade edildi. 

Hersekli Ahmed Paşa’nın son defa vezir-i âzamlıktan azlinden 

sonra, Mısır seferine karşı geldiği için, Pirî Mehmed 

Paşa da azil ve emekli edildi.


Yavuz Sultan Selim’in Osmanlı ordusu ile 1516 (hicri 

922’de) Mısır seferine hareketi üzerine İstanbul muhafızı ve 

sedaret kaymakamı tayin olundu. 

90 

Mısır’ın fethedilmesinden sonra Mısır’da bulunan Osmanlı 

ordusuna İstanbul’dan iaşe, tedarik ve mühimmat getirmesi 

ve Mısır’dan geri dönüşte elde edilen ganimetin İstanbul’a taşınması 

için Yavuz Sultan Selim İstanbul’dan bir donanma filosu 

istemişti. İstanbul muhafızı olan Piri Mehmed Paşa 

İskenderiye’ye sevk edilecek donanmayı büyük bir titizlikle 

donattı. Galata ve Gelibolu’da hazırlanan altı yüz parçadan 

ziyade ve padişahın istediği sayıdan fazla olan bu donanmadaki 

gemiler altısı top ve beşini de at gemisi olarak tanzim edilmişti. 

Ama 1517 başındaki çok şiddetli kış dolayısıyla bu donanma 

ancak 26 Mart 1517’de İstanbul’dan ayrıldı. 

İskenderiye’ye gelen gemilere hazineler ve ganimet yüklendi 

ve bu filo 15 Temmuz 1517’de İstanbul’a geldi. Piri Mehmed 

Paşa’nın bütün bu çalışma ve gayretleri, Yavuz Sultan Selim 

gözünde, onu, veziriazamlığa hazırlamaktaydı. 

Mısır Seferi dönüşünde ani bir kararla Yavuz Sultan Selim 

sadrazam olan Yunus Paşa’yı 13 Eylül 1517’da idam ettirdi. 

Yerine hemen sadrazam tayin edilmedi ve İstanbul’da bulunan 

Piri Mehmet Paşa acele Suriye’ye çağrıldı. Piri Mehmed Paşa 

24 Ocak 1518’de Şam’daki ordugâha ulaşıp bir gün sonra da 

vezir-i azam görevine getirildi. Mısır’dan dönüşte sadrazam 

Yunus Paşa’nın îdamı üzerine İstanbul’dan getirtilerek Şam’da 

pâdişâhla buluşup vezir-i âzam tayin edildi (924 Muharrem 

1518 Ocak) ve Yavuz Sultan Selim’in vefatına kadar mevkiini 

muhafaza ettiği gibi oğlu Sultan Süleyman’a da üç sene vezir-i 

âzamlık yaptıktan sonra 1523’te vezaret haslarıyla emekli 

edildi. 

Dönemindeki önemli olaylar: 

1521-Belgrad’ın fethi 

1522-Rodos’un fethi


Kişiliği ve cesaretiyle Yavuz Sultan Selim’in gözüne girmiştir. 

Hatta Belgrad’ın fethi için Kanunî Sultan Süleyman’ı 

ikna etmiş ve Yavuz Sultan Selim döneminden itibaren denizciliği 

ve donanmayı geliştirmeye çabalamıştır 

İkinci Vezir Ahmet Paşa sadrazam olabilmek için Piri Mehmet 

Paşa’nın yaşlılığını bahane edip Kanunî Sultan Süleyman’a 

onu görevden almaya ikna etmeye çalışmış ve sonuçta başarılı 

olmuştur. Ancak II. Vezirin yerine sadrazamlığa Hasodabaşı 

İbrahim Ağa’yı getirtmiştir ve Piri Mehmet Paşa’ya maaş bağlayarak 

onu emekli etmiştir. 

Padişah Kanuni Sultan Süleyman geleneğe göre ikinci vezir 

olan Hain Ahmed Paşayı sadrazamlığa getirmesi gerekirken, 

Mısır valiliğine atadı ve sadrazamlığa 4. vezir Pargalı 

İbrahim Paşa’yı getirdi. Beylerbeyi olarak Mısır’a vardıktan 

sonra Ahmet Paşa Memlüklü devlet adamlarını çevresinde 

toplayarak isyan etti. Bağımsızlığını ilan ederek ve yeni bir 

devlet kurmak için para bastırarak hutbe okuttu. Sadrazam İbrahim 

Paşa isyanı bastırmak ile görevlendirilip Mısır’a gitmişse 

de, Hain Ahmed Paşa sarayında kendi adamları tarafından 

öldürüldu. Pargalı İbrahim Paşa Mısır eyaletinin idarî ve 

malî kurumları ile işlerini büyük bir reforma tabi tuttuktan 

sonra İstanbul’a döndü. Sadrazamlıktan emekli edildikten 

sonra Silivri’deki çiftliğine çekilen Piri Mehmet Paşa’nın saraya 

pek sık gidip geldiği, hatta Kanunî Sultan Süleyman ile 

arasının oldukça iyi olduğu rivayet edilir. Buradan hareketle, 

Pargalı Damat İbrahim Paşa’nın sadrazamlığının geri alınacağından 

korktuğu ve 1532’de Mehmet Paşa’nın oğlu Mehmet 

Efendi ile anlaşarak babasını zehirlettiği rivayet edilir. 

Silivri’de yaptırmış olduğu cami yanında bulunan türbeye 

gömülmuştür.”(kaynak:wikipedia.org) 

91


Derler ki: 

Oğlu tarafından zehirlendiğini anlayan Pîrî Mehmet Paşa: 

-“Beni yakdın oğlum, Allah’da seni yakar inşallah!” demiştir. 

Demesine demiş ama baba intizarını alan elbet de yeşermezmiş. 

Aradan henüz iki yıl geçmiş, bir kış günü, bir ocak 

kenarında uyuklayan oğul Mehmed’in elbisesi tutuşur ve yanarak 

ölür… 

Lâtifî Tezkiresi’nde hem adıyla, ham de Remzî mahlasıyla 

şiirler yazdığı belirtilir. Akıllı, bilgili, sözü dinlenir, vakur bir 

kişiliği vardı. 

92 

Gam-ı zülfünde kalanlar zulumât ile yürür 

İrişen leblerüne âb-ı hayat ile yürür. 

Hüsn ser-nâmesine kaşları olalı nişân 

Hükmi der âşıkına sanki berât ile yürür. 

Zâhidi hasret-i mey şöyle zaîf eyledi kim 

Elde tesbîh ü asâsı salavât ile yürür. 

Yüzlerin Hakk’a dutup nâliş ider hur u melek 

Ki göreydin anı yâ Râb ne sıfât ile yürür. 

Remzi’yâ kaddüne benzer nice serv ola kim ol 

Salınur şiveler eyler harekât ile yürür.


SON SÖZ: 

EVLÂT, BABA KATİLİ 

Silivri’de bir cami, cami yanında türbe; 

Silivri’de bahar türkü söyleyip gezer 

Dal uçlarında tövbekâr dualar 

Avuçlasan toprağı 

İçinden nursuz bir çağ çıkar 

Sen elleri böğründe şaşkın 

Ben basarım kahkahayı dipsiz göğe… 

Babalık kürsüsü çok kalablık 

Kabalık modası müptezel siyah 

Mavinin sol yanında kurşun 

Eğrinin doğruya galip geldiği 

Bir sarı ölüm bestesidir söylenen 

Katil su kıyısında, 

Mazlum bileğinde kelepçe 

Baba mezarda… 

93 

İbrahim Paşa dirilmiş mi ne? 

Figânî’ye yağlı urgan 

Bebek katili köpek caniye af 

Piri Mehmet Paşa’m korkulu rüyâlarda 

Kan, ter içinde sabahlar


Silivri’de bir cami, cami yanında türbe 

Gözü sulu bir yavru geçti şimdi burdan 

Yaşı yüzyetmiş sanki 

İçinde bin bulut söylencesi 

Dışında gün ışığı giysiler 

Ver elini, tut bırakma beni bende 

Küfre dönüşecek yoksa 

Dilimdeki türküler… 


94

(4): SA’YÎ 


Müsrifliği yüzünden, hizmetkârları tarafından zehirlenerek 

öldürülen XVI. Yüzyıl şairlerimizden birisidir. 

Yoluna şunlar ki ömrüm hânumânlar dökdüler 

Gam meta’ın aldılar nakd-i revânlar dökdüler. 

İtlerin meyl eylesün deyu ten-i fersûdeye 

Geldiler kûyunda yer yer üstühânlar dökdüler 

Sunmanız na’l ü elifler sinemin meydânına 

Leşker-i hicrân gelüp tîr ü kemânlar dökdüler 

Nûş-i cân anlara kim aşkın meyinden mest olup 

Dîde câmından şarâb-ı arguvânlar dökdüler 

95 

Kâtip Çelebi’ye göre Sa’yî’ nin babasının adı Mehmed, dedesinin 

adı Selman’dır. Merhaba Efendinin mülazımı, musahibi, 

kâtibi ve danişmendi olarak görev yapmıştır. Ayrıca kadılık 

görevi de yapmıştır. Otuz beş akçe ile Eşkinoz kadılığı 

yaparken hizmetçileri tarafından öldürülür. 

Neden mi? 

Anlatalım: 

Aldığı bütün maaşını bile eşine-dostuna, aşk-meşk yaptığı 

insanlara harcayan, devamlı veren el olan birisi, kaynak bittiğinde, 

deniz tükendiğinde, o sürekli alanlar tarafından “cimri” 

diye vasıflandırılır, öyle değil mi? Alanlar, hep alışmıştır almaya, 

ama bilemezler ki verende de ancak kaynak kadar vericilik 

vardır.


Kadı Sa’yî, “mübtelay-ı imsak olduğu cihetten hizmetkârları 

elinde şerbet-i şehadetle iftar idüp” , cimriliği sebebiyle öldürülür. 

Oysa, şair cimri değildir ve aksine müsriftir. Eline ne 

geçerse doatlarıyla yer, içer, paylaşır cinsindendir 

Bu vericiliği sebebiyle iki yakası bir araya gelmemiş, saçına 

sakalına ak düştüğü halde sırtındaki gömleğini dahi değiştirmeye 

vakit bulamamış birisidir. Hangi makamda, hangi ünvan 

ve yerde olursa olsun, müsrif olduğu halde, cimri olarak 

vasıflandırılmış ve fakirlikten kurtulamamıştır. 

Müsrifliği biraz da “işret âlemine düşkün olmasındandır. 

En çok da kendisine hizmet etsin diye seçtiği çift cinsiyetli 

kişiler yüzündendir. 

96 

Zira; 

Yanında memuriyete başlayan Merhaba Efendi, bu şairimizin 

sorumsuzca para harcamasına sinirlenmiştir. Merhaba 

efendi, şairin, hamam sefalarında dellak oğlanlarıyla zevk ü 

sefa yaparken son derece müsrif davranmasına bir anlam veremez 

ve ona kızar. “Bari bir oğlan gönderelim hamama, o 

da- kendi hizmetçisi olan Ali’yi işaret ederek- Ali olsun, hiç 

olmazsa masraf, ikram edilen akçeler, gerisin geri bize, kendimize 

döner” der. 

Evet, 

Hamam eğlencelerine pek düşkün olan bu şairimiz, gene 

hamam eğlencesini yaptığı oğlanlar-çift cinsiyetliler tarafından 

öldürülür. 

İlim sahibi, Arabî, Farisî ve Türkî dillerine vakıf olan şair, 

bir divan teşkil edecek kadar şiire imza atmıştır. Kâtip, hattat 

ve hukukçudur. Zevkine düşkün olması yüzünden, dostlarına 

ve yakınlarına harcamada sınır tanımadığından, üstelik “cimri” 

diye lâkap almış birisidir.


Böyledir işte hayat… Böyledir insanoğlu… Devamlı verirsen, 

verirsin; hiç ses çıkmaz, teşekkür bile etmezler. Ne zaman 

ki, vermediniz, veremediniz; ne zaman ki “sırtımdan inin gayri, 

yeter” dediniz. İşte o zaman yandınız demektir. Bol kese ve 

bol kepçe dağıtırken, çok güzel gözükürsün gözlere. Kaynağın 

kuruduğunda da çok kötü. 

Hamam oğlanlarına, çift cinsiyetli tellâklara düşkün olan 

öldürülen bu şairimize bakalım bizim vatandaş Osman ne diyecek? 

Söylediğimde nasıl da güzel ve içten gülmüş, “Ceylan 

hoca neler de buluyorsun?” demişti. 

Buyursun vatandaş Osman, olayın içinde olay var. Şair, 

hem müsrif, hem cimri. Bu nasıl oluyorsa?! Kadı üstelik. İşret 

ve saz âlemi onu gördüğü hizmetlerde de elini uzun tutmasına 

sebep olur. Sağa sola, zevk âlemlerine, travestilere para yetiştirmek 

için her yolu dener. Musluğun, benzin pompasının yanına 

çekmek ister aracını. Padişahım, devletlüm sen çok yaşa 

diyenlerden olur çıkar. Bir makama gelebilmek için, bol paralı 

bir göreve atanabilmek için, şairimiz denemedik çare bırakmaz. 

97 

“Gördü kim etfal-i eşkim hânesin eyler harâb 

Âşiyân-ı dîdemi terk itdi uçdu mürğ-ı hâb 

Döne döne inleyüp dolâb-veş döksem nola 

Pâyine bir serv-kaddin yaşımı mânend-i âb” 

SON SÖZ DE GENE ŞAİRİMİZDEN OLSUN : 

“Fenâ gülzârıdır âlem bahârından hazân kalmış 

Meh-i nev sanma andelîbi uçmuş âşiyân kalmış.”


(5): TÂİB 

“Çeşmimden o meh ta’lat-i dîdâr nihândır 

Ağûş-i serâ-perdede ol yâr nihândır. 

Firkatle çıkar dûd-i dilim sîneden ammâ, 

Sûziş-ger olan dem-be-dem ol nâr nihândır. 

Zülfü dökülür ârız-ı pîşânına gâhî 

Cevr itmek içün turre-i tarrâr nihândır. 

98 

Mansûr’uyam ol silsile-i zülfünde ammâ, 

Meydân-ı muhabbetde velî dâr nihândır. 

İtmektedir ol gûşe-i çeşminde penâhî 

Tâib hazer it gamze-i mekkâr nihândır.” 

Mısır Valisi’nin nereli olduğunu sorar. Kayserili olduğu 

söylenir. Şakacı bir mizaca sahip olan şairimiz, “Eya! Emir 

midir, Ermeni midir?” diye takılır. Bu sözden alınan Mısır Valisi, 

onun zehirlenerek yok edilmesini ister. Şairimizin kendi 

elemanı olan Abdürrahim Ziyaeddin İbn-i Arap eliyle zehirlenerek 


XVIII. Yüzyıl şairlerimizden, asıl adı Ahmed, Osmanzâde 

Tâib Ahmed adıyla da bilinir. İstanbul doğumlu. Her önüne 

geleni hicveden bir kişiliğe sahip olduğundan sıkça tenzil-i 

rütbe edilmiştir. Tâib, tövbe eden anlamına gelir. Şairimiz, 

daha önce Hamdî mahlasını kullanırken, sivri dilli oluşunun 

cezasını çekmiş, bu nedenle de “tövbe eden” anlamına gelen 

Tâib mahlasıyla şiirler yazmaya devam etmiştir. Hattâ bir ara,


öyle yılmış ki, Kadıköy’deki konağına ve Demirkapı’daki 

çiftliğinde inzivaya çekilmiştir. İnzivada iken, sosyal, toplumsal 

acılar ve geçirdiğimiz felâketlere, yangınlara değinen eserler 

vermiştir. Ekonomik sorunları nüktelerle hicveder. Kahvenin 

pahalılaşması üzerine; 

“Olalı kahve-i Rumî nümâyân 

Nohûdî meşreb oldu cümle yârân.” 

Demiştir. 

Türkçe Divânı’ndan başka, Münşeât, Hadikatü’l Mülûk, 

Hadikatü’l Vüzera, Ahlâk-ı Ahmedî, Hülâsatü’l Ahlâk, hadis-i 

Erbain şerhi, Mehâsinü’l-Edep Telhisi, Simârü’l-Esmâr, 

Ahmedü’l Âsâr fi Tercüme-i Meşâriku’l Envar isimli eserlerin 

de yazarıdır. 

99 

Müderris olarak birçok medresede görev yapar. Rus seferinin 

zaferle sonuçlanması üzerine padişaha kasideler sunar. Padişaha 

ve Sadrazam Şehit Ali Paşa’ya sunduğu övgünamelerle 

2000 altın ve önemli medreselerde müderris olarak göreve 

atanır. 1720’ de Sultan Ahmed’in İbrahim adında bir şehzadesi 

dünyaya gelince yazdığı manzume çok beğenilir ve hatt-ı 

hümayun ile “Reis-i Şairan” ilan edilir. Halep ve Kahire kadılıkları 

görevlerinde bulunur.


Bilmem niçin o şûh niyâzımdan incinür? 

Nâz eylesem niyâzda nâzımdan incinür. 

Şevk-i cemâle yanmada pervâne-meşrebim, 

Ol mâh-rû ki sûz u gudâzımdan incinür. 

Vasfında ta’bım eylese men-güdâzlık 

Ol hurde-bîn nükte-tırâzımdan incinür. 

Arz itme şöyle dursun o ter-tab’a hâlimi 

Şâyed nühüfte-i dil-i râzımdan incinür. 

100 

Nâlân-ı bezm-i işvesi olmak diler gönül 

Ammâ o şûh zümre-i sâzımdan incinür. 

Tâib niyâza başlasam âzürde-dil olur 

Nâz eylesem niyâzda nâzımdan incinür.


(6): ŞÂKİR 

XVIII. Yüzyıl şairlerimizden, İstanbul’da doğmuş, asıl adı 

Hüseyin, zulme engel olmak istemesi yüzünden Halep valisi 

ile araları açılır ve zehirlenerek öldürülür. Şiirin dışında hüsn-ü 

hat sanatıyla da iştigal etmiştir. 

Demiştir ki: 

“Hevâ hevâ güzelim seyre gel yetiş günüdür, 

Çemen çemen salın ey serv kad reviş günüdür. 

Kenara doğru salındır o serv-i âzâdı 

Gel ey nesîm –i sabâ hizmetin var iş günüdür. 

101 

Yeridir eyleyelim gâhvâre sînemizi 

Tamam o tıfl-ı nev-âmûzu perveriş günüdür. 

Mey-i neşât ile sermest iken hemân cânân 

Ayağına düşelim sâkiyâ yetiş günüdür. 

Zer-i kabûl ile terhîb olur bu hüsn-i edâ, 

Kitâb-ı nazmını arz it alış veriş günüdür. 

Bu feyz-i vakt-i server ü neşât ol âgâh 

Dem-i adâlet-i hâkân Cem-meniş günüdür.” 

Sultan III. Mehmed’e, Veziriazam İbrahim Paşa’ ya, 

Şeyhülislâm Abdullah Efendi’ ye övgünameler sunar. Sunduğu 

bu kasidelerle müderrislikle taltif edilir. Derece ve kademesi 

yükseltilir.


1732 yılında Arpa Eminizade Sami Efendi’nin yerine vakanüvis 

olarak tayin edilir. 1742-43 yılında Halep’e atanır. 

Türkçe Divanı’nın yanı sıra, vakanüvis olarak kaleme aldığı 

Tarih isimli bir eseri daha bulunmaktadır. 

Demiştir ki: 

“Nâz itmekle dilberi meh-veş bahâsına, 

Aldı kettân sabrımı âteş bahâsına. 

Yağma edince gamze-i tâtâr dilleri, 

Verdim o şâha cânımı tirkeş bahâsına. 

102 

Çıkmazsa alma hatt-ı siyeh rûy-i âline 

Değmez metâı sâde munakkaş bahâsına. 

Çokdur ümmîd-i visâl ider nakd-i cân be kef 

Nâz eylesem o Yûsuf-ı serkeş bahâsına 

Sûk-i hünerde bu gazeli penç beyt ile 

Şâkir metâ-ı nazmını vir beş bahâsına.”


(7): SÜRÛRÎ 

Padişah huzurunda saz çalarak kendi eserlerini icra eden 

Halk ozanımız Sürûrî, kendisini çekemeyen halk ozanı-âşıklar 

tarafından zehirlenerek öldürülmüş bir şairimizdir.(1855-56) 

“Nice bir yaş döker ağlarsın kanlar 

Garip öksüz melil yârsız Süruri 

Gönül bahçesinde taze fidanlar 

Meyvası tükenmiş narsız Süruri 

Ezelden kârımız bizim bu yanmak 

Mihnet şarabını nuş edüp kanmak 

Ehli aşka göre n’olsun utanmak 

Ko desinler bana arsız Süruri” 

103 

“Süruri, 19 uncu yüzyılının başlarında, Sillenin Karhane 

şimdiki «Subaşı» mahallesinde doğmuş; ilk tahsilini Sille 

medresesinde yapmış, 19 uncu asrın yarısında İstanbula gitmiş, 

Saraya intisap ve yüksek bir mevki işgal etmiştir. 

Sururi’nin bu kudretini çekemiyen diğer halk şairleri onu 

genç yaşında zehirliyerek ve bu suretle daha önemli eserler 

vermesine mani olmuşlardır. 

Zehirlendiğini anlayan Süruri : 

“Süruriyim vatanım yok, 

Eğlenecek mekânım yok, 

Ölürsem bir nişanım yok, 

Mezarım gurbet illerde…”


Feryadını kopararak 1272 hicri yılında gözlerini ebediyyen 

kapamıştır. Süruri’ nin sülalesine Kurt Mehmet Oğulları denmektedir. 

Asıl adı Osman’dır. Kör Bekir «Zehri», Haci Musa, 

Berber Mustafa adında üç kardaşı vardır. Bu dört kardaştan 

Süruri, Zehri, Berber Mustafanın oğlu Nigari şairdirler. 

Süruri henüz medrese hayatında iken şiirlerini sazile terennüm 

ederdi. İlk eserlerinde üstadlarının, bilhassa Şemi’ nin 

takdirini kazanmış ve muhitteki halk şairlerinin alâkasını celbetmeye 

muvaffak olmuştu.” 

104 

-1- 

Düşürme sevdiğim beni dillere 

Sırrımı âleme ifşadan sakın 

Varupda meylini verme ellere 

Sevdalı başımı kavğadan sakın 

Derdü aşkın gibi bir müşkül beter 

Var mıdır dünyada ey kalbi hacer 

Hatıra gelmez mi ol havali mahşer? 

Huzur-u divanda davadan sakın 

Bir âh etsem arşı alaye çıkar 

Korkarım ki çarhı gerdunu yıkar 

Nar-i aşkım benim dünyayı yakar 

A kuzum kendini cefadan sakın 

Felekten başıma yağsa gam taşı 

Dutarım daima açarım başı 

Süruri’dir durmaz gözlerim yaşı 

Akar deryalanır dalgadan sakın


-2- 

Yine allar geymiş şahi hubanım 

Günde yüzbin türlü elvan gösterir 

Mestane bakışlı ahu ceranım 

Gözleri bağdadı kalkan gösterir 

Geyme güzel geyme telli kumaşlar 

Aşıkın görürde fığana başlar 

Seyfi acem gibi ol siyah kaşlar 

Kalemdir katlime ferman gösterir 

Aklımı şaşırdı bir hüsnü melek 

Sarsılır yüzünü görse ne felek 

Sırmalı sim düğme ilikli yelek 

Geçer karşımızda pistan gösterir 

105 

Süruri derdine nice dayasun 

Hicri firakınla game boyansun 

Layıkmıdır böyle kül olsun yansın 

Her bir edan günde bin kan gösterir 

-3- 

Selâm eylen varın söylen o dosta 

Garip halim gelsin seyran eylesin 

Mihnet firaşında yatarım hasta 

Çaresiz dertliyim derman eylesin


Feleğin sillesi eyledi sersem 

İflah olman derler her kime sorsam 

Beni bir ağlar yok eğer ölürsem 

Meğer nazlı yârim figan eylesin 

Bir nefri gam benim düştü tabrıme 

Görse Lokman tahsin eder sabrıma 

İhtimaldır bile gider kabrime 

Başıma taş deyü nişan eylesin 

106 

Süruri der dilber konup göştükce 

Unutmasın beni gelüp geştikce 

Ziyaret etmiye yolu düştükce 

Ruhuma Fatiha ihsan eylesin” 

“Sürurinin kendi el yazısı ile yazılmış bir cönkünü, Silleli 

Abdülcelil efendiden merhum Babalık sahibi Mazhar bey almış 

geri vermemiştir. Bu cönk, hali hazırda kimde olduğu malum 

olmamakla beraber neşredilmemiş, gizli olarak kalmıştır. 

Bu kıymetli şair hakkında değerli Folklorcularımızdan M. 

Ferit Uğur, Sadettin Nüzhet Erğun, Konya halk harsiyatında 

ve yine Sadettin Nüzhet Erğun «19 uncu asır şairlerinden Silleli 

Süruri» eserlerinde kıymetli fikirler, vesikalar, şiirler neşretmekle 

beraber; Abdülkadir Erdoğan da Konya mecmuasında 

neşretmişlerdir. 

Gerek M.Ferit Uğur, Sadettin Nüzhet Erğun ve gerekse 

M.Zeki bu kıymetli halk şairini Türk gençliğine tanıtmak için 

takdire şayan mesailerde bulunmuşlardır. Bilhassa, M.Ferit ile 

M.Zeki Dalboyun arasında (1) bir münakaşa cereyan etmiştir.”


Ben burada Sürurinin kendi el yazıları ile (1250) hicri yılında 

yazdığı divanında mevcut olan Koşma, Divan, Semai, 

Kalenderi şiirlerini ve şimdiye kadar müteaddit mecmua ve 

kitaplarda neşredilen şiirlerini bir araya toplayarak neşredeceğim. 

Bu suretle Türk halk ve hersiyatına ufak bir yardım yapabilirsem 

bana ne mutlu...”(Kaynak:A.Kemal Akça, Sillenin 

Halk Şairleri, Konya, 1940) 

Kadir Mevlam beni düşürdün derde 

Bu derdime sen dermanı yetiştir 

Beni muhtaç etma olur bir derde 

İnayet et şol lokmanı yetiştir 

Bahri sevmekten ilacın gönder 

Dertli vücudumu sıhhata dönder 

Ayni hayat şerbetin sen bana sundur 

Hızır elidden şol peymanı gönder 

107 

Ecel hırhasını egnime aldım 

Ömrüm sefinesin engine saldım 

Girdabı gam içre firkatte kaldım 

Nuh gibi bir keşt-i bani yetiştir 

Haşa kudretinden bahsetmek mehal 

Bahri himmetinden olurmu süal 

Hazreti Eyyub’e olursa misal 

Süruri’ye sabrı ihsanı yetiştir


-8- 

Dinlen hey ağalar derdimi bugün 

Sözü şeker lebi bale vuruldum 

Hatırımdan gitmez lalei gülgun 

Ruylarında olan ale vuruldum 

Eğnine geymiş mücevher diba 

Maarif sadelik mahbubi ziba 

Yaktı vücudumu kameti tuba 

Boyu servi gibi dale vuruldum 

108 

Mecnun gibi daim gezerim sahra 

Cihane gelmemiş böyle Dilara 

Kemandır ebruler ruhları hamra 

Zenehdinde olan hale vuruldum 

Süruri der aşkın bahrı boşandı 

Beyaz gerdanına benler döşendi 

Kırmızı levharı kuşak kuşandı 

İnce belde olan şale vuruldum” 

----------- 

(Kaynak: http://www.turkuler.com/ozan/sururi.asp)


(8): ÂŞIK FERKÎ 

İşte Prizrenli bir şairimiz daha. Adı İbrahim, soyadı: Sipahi, 

mahlası Ferkî… 1867 doğumlu ama 41 yaşında kendisini 

çekemeyen şairler tarafından zehirlenerek öldürülmüştür. 

Destan-ı Mamuşa eseri pek meşhurdur. Destanları ile tanınmış 


Demiştir ki: 

“Bak âlemde esnâf olanlar 

Söylemekte nâhak yere yalanlar 

Ben tüccârım diye göksün uranlar 

Gerdük nice müflisi hasır yakanı. 

109 

Gitsen dükkânına bir gedâ kemter 

On gurş ise malı, otuz gurş ister 

Yahudiler gidişi cümlesi gider 

Kalktı alışveriş şöhreti, şânı. 

Bütün esnaf oldu paraya yangın 

Açar dîdelerim misal-i maymun 

Şeker sair nevâl alırsın satın 

Destin tanır, bilir eksik mizânı. 

Yeter çok söyledim geldikçe elden 

Kendimde bulundum böyle amelden 

Dünya kurulmadan tekrar temelden 

Düzülmez çâr köşe menzil meydânı.”


Küçük yaşta yetim kaldı ve üvey anne elinde büyüdü. İlkokuldan 

sonra belediye kâtipliği görevine atandı. 80 yaşındaki 

babası, diğer memurlar gibi onun da alafranga elbise giyeceğinden 

endişe ederek, şairimizi baskı ile belediyedeki kâtiplik 

görevinden istifa ettirdi. İşinden ayrılınca, bütün Anadolu 

âşıklarının yaptığı gibi, kahvelerde ve düğünlerde çalıp söyledi, 

il il dolaştı. 1887’de “Çelebi” adlı bir kızla evlendi. 

Kosova şehirleri dışında Üsküb’de, Selânik ve İstanbul’da 

çalıp söyledi. Gezileri sırasında çokça şair-ozan-halk aşığı ile 

dost oldu. 

Başarısını şair-ozan dostları çekemiyordu. 

110 

Nihayet, kıskanç ozanlardan birisi ona “abdülselat” adı verilen 

bir ilâcı yedirdi. Bu ilâç ishal ilâcı idi. Şairimiz bunun 

üzerine yataklara düştü. Bu durum, babası tarafından devlete 

intikal ettirilince, şairimiz hapsedildi. 

Ve içtiği zehirli ilâçlar sebebiyle öldü.


C-Yakılarak Öldürülen Şairler 

(1): NESİMİ ÇİMEN 

Nesimi Çimen (d. 1931 - ö. 2 Temmuz 1993), Alevi Bektaşi 

halk ozanı. 

1931 yılında Adana’nın Saimbeyli ilçesinde doğdu. Daha 

sonra tüm ailesiyle birlikte Kayseri’nin Sarız ilçesine yerleşti 

ve bir köy ağasının yanında maraba olarak çalışmaya başladı. 

Ağanın kızı Dilber’e âşık olunca, birlikte Kayseri’den kaçıp 

Elbistan’ın Sevdili Köyü’ne yerleştiler. Anadolu Aleviliği’nin 

yoğun yaşandığı bu bölgede uzun süre kaldıktan sonra 

İstanbul’a taşındı. İşçi olarak Almanya’ya gitmek için çabaladı, 

fakat nefes darlığı olduğu için başaramadı ve ailesiyle beraber 

Osmaniye’nin Kadirli ilçesine göç etti. Bu dönemde yazar 

Yaşar Kemal ile tanıştı ve onun da yardımıyla bir fabrikada 

işe başladı. Greve çıkan işçilerin başına geçince işten altıldı ve 

ailesinin geçimini sağlamak için ozanlığa başladı. 1967 yılında 

Tunceli’de sergilenen bir Pir Sultan Abdal oyununda oynayan 

ve deyişler söyleyen Nesimi, salonda olay çıkınca gözaltına 

alındı ve bıyığının yarısı tek tek yolunmuş bir vaziyette 

serbest bırakıldı. Ailesiyle birlikte Zeytinburnu’nda bir gecekonduya 

yerleşti. Evinde konaklayanlar arasında Yaşar Kemal, 

Atıf Yılmaz, İlhan Selçuk, Behice Boran, Mehmet Ali 

Aybar, Harun Karadeniz, Yılmaz Güney, Mahzuni Şerif, Âşık 

İhsani, Emekçi ve Ali Özgentürk gibi isimler vardı. 

111 

Küçük yaşta türkü derlemeleri yapan Nesimi, topladığı 

folklor değerlerini radyo arşivlerine kazandırdı. Hatayi, Pir 

Sultan Abdal ve diğer usta ozanların nefeslerini söyleyerek


kendisini tanıttı. Nefeslerini, türkülerini bağlama ile değil, 

göğsünde taşıdığı cura eşliğinde söyledi ve cura çalmada ün 

kazandı. Kendi yazdığı deyişlerini de okuyup söylemiştir. 

2 Temmuz 1993 günü Sivas’ta, Madımak Oteli’nin yakıldığı 

ve 35 kişinin öldürüldüğü Sivas Katliamı’nda hayatını kaybetti. 

Cenazesi İstanbul Karacaahmet Mezarlığı’na defnedildi. 

Balet ve müzisyen Mazlum Çimen’in babasıdır. 

15.Mart.2012 / Hürriyet Gazetesi 

Yılmaz ÖZDİL 

112 

“Halk ozanıdır. Koca yürek... Anadolu’nun bağrından kopar, 

yolu Paris’e düşer. Bi başına. Karnı aç. Elleri cebinde dolaşırken, 

bakar ki, sokak çalgıcıları var, müzik yapıyorlar, para 

topluyorlar. Çöker bi köşeye, cura’sını tıngırdatmaya, yanık 

yanık söylemeye başlar: 

“Aç kulaklarını dinle sözümü, yalan söz gerçeğe tuzak değil, 

insan hakkını hak bilen kişi, özünde nur doğar yalan ateşi, 

kâmili taşlamak cahilin işi, cahilden kötülük hiç uzak değil...” 

Tesadüfen ordan geçerken, durup, dinleyenler arasında 

Abidin Dino da vardır. Çağdaş Türk resminin öncülerinden, 

ressam, karikatürist, yazar, yönetmen... Entelektüel çevrede 

büyüyen, Robert Kolej mezunu, bizzat Mustafa Kemal tarafından 

resim ve sinema eğitimi için Rusya’ya gönderilen... 

ABD’de Fransa’da sergiler açan, Fransa Plastik Sanatlar Birliği 

Onursal Başkanı olan, Fransa Kültür Bakanlığı’ndan Altın 

Şövalye Nişanı alan, New York Dünya Sanat Sergisi Danışmanlığı 

yapan... Siyasi görüşleri nedeniyle ordan oraya sürgüne 

gönderilen Abidin Dino.


Tanışırlar... Kasketli, pala bıyıklı, buram buram Anadolu 

kokan ozan’ın kalacak yeri olmadığını öğrenir, koluna girer, 

evine davet eder. Dilbilimci, yazar, Paris Ulusal Bilim 

Merkezi’nde görev yapan, öğretim üyesi doçent eşi Güzin 

Dino, sofrayı kurar. Otururlar, sohbete koyulurlar. Laf lafı 

açar, ozan der ki, beni yarın çarşıya götürür müsünüz? Hayrola 

derler, ne lazımsa biz sana alalım... “Bale ayakkabısı alacağım” 

der! Dino’lar şoke olur. Kara yağız ozan, o şahane şivesiyle 

devam eder: “Benim oğlan balet de... Ona göndereceğim.” 

Çünkü... 

Nesimi Çimen’dir o. 

Türkü derleyen, ilk plak çalışmasını 1964’te yapan, 

Almanya’da Fransa’da İsveç’te albümler çıkaran, dünyanın en 

önemli müzikhollerinde sahne alan, Türkiye’de ha bire gözaltına 

alınan, işkence gören, sürüm sürüm süründürülen, yılmayan, 

ömrünün sonuna kadar hiç sosyal güvencesi olmayan, 

yurtdışından gelen teliflerle mütevazı yaşamını sürdürmeye 

gayret eden... Sazın sözün, üç telli cura’nın ustası. 

113 

Aslen Tunceli Hozatlı. Kayseri’de ırgatlık yaparken, aşiret 

ağasının kızı Dilber’e âşık olur, Dilber de ona, kaçarlar, 

Adana’ya... Evlatları olur. Almanya’ya işçi yazılır, nefes darlığı 

olduğu için kabul edilmez. Kalaycılık filan yaparken, Yaşar 

Kemal’le tanışır. Onun yardımıyla İstanbul’a göçer, gecekondu 

kiralar, mozaik fabrikasında işe girer. Fabrika greve 

gider, Nesimi’yi kovarlar. Ayazda kalır. Dokuz yaşından beri 

çalıp söylediği cura’sına bakar, ekmeği senden çıkaracağız 

der, ozan’lığa başlar. Tek kelimeyle, müthiştir. Anında tanınır. 

Efsane haline gelmeye başlayan bu gariban’ın tek göz oda gecekondusuna 

gelip gidenler arasında, Yaşar Kemal’in yanısıra, 

gazeteci İlhan Selçuk, sosyolog siyasetçi Behice Boran, 

caz-pop divası Tülay German, Yılmaz Güney, heykeltıraş


Kuzgun Acar, yönetmen Atıf Yılmaz, Âşık Mahsuni Şerif vardır... 

Ve kurban olduğum, Can Yücel. 

Yurtdışında eğitim için devlet bursunu bileğinin hakkıyla 

kazandığı halde “torpil yaptı dedirtmem, seni 

gönderemem”diyen Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel’in 

oğlu... Biriktirdiği harçlıkları, kendi yerine gönderilen ve beyin 

cerrahisinde çığır açan, canciğer arkadaşı Ordinaryüs Profesör 

Gazi Yaşargil’e veren... Alnı açık yürüyen, Cambridge 

Üniversitesi’ne gitmeyi başaran, zırt pırt içeri tıkılan, oralı 

bile olmayan, tınmayan... Bana göre, Türkiyemin en heyecan 

verici şairi Can Yücel. 

Bi gün, Nesimi’nin henüz bebekken eline cura verdiği oğluna 

bakar şöyle Can Yücel... 

114 

“Bu çocuğu Konservatuara göndersene birader” der. Nesimi 

de “peki” der. 

Girer sınava oğlan, doğuştan kabiliyet, İstanbul Devlet 

Konservatuarı’nı birincilikle kazanır. Keman bölümüne yazarlar. 

Yazarlar ama keman alacak parası yok. Okul hediye 

eder... Hediye kemanla dört sene okur. Öbür masrafları Can 

Yücel tarafından karşılanır. Ancak... Ciddi bir sorun vardır. 

Akşamları evde ders çalışması mümkün değildir. Tam eline 

kemanı aldığında, sofra kurulur, eş dost, türkü başlar, oğlan da 

mecburen cura’sına sarılır, babasına eşlik eder. E böyle olmayacak, 

sonunda karar verir, ev ödevi olmayan bir bölüme geçmelidir... 

14 yaşında giyer taytını, Bale bölümüne geçer. Önceleri 

gizler babasından... Sonra öğrenir baba... Dedim ya, 

koca yürek, gülümser, evladına şöyle der: “Nerde mutluysan, 

orda yaşa!”


Geceleri pavyonlarda bağlama çalarak cep harçlığını çıkarır, 

babasıyla köy köy dolaşır, derleme çalışmalarına katılır, 

Orhan Gencebay’ın arkasında çalar, neticede Konservatuar’dan 

mezun olup, İstanbul Devlet Opera ve Balesi’ne girer. 

Mazlum Çimen’dir o. 

Nesimi’nin, zulüm görmüş, haksızlığa uğramış manasında 

“Mazlum” adını koyduğu oğlu... 

Adının hakkını verircesine, henüz sekiz yaşındayken babasıyla 

birlikte gözaltına alınan, babasının işkence görmesine 

şahit olan Mazlum. 

20 sene klasik eserlerde, Yedi Kocalı Hürmüz’den Hisseli 

Harikalar Kumpanyası’na sayısız müzikalde dans etti. Edip 

Akbayram’a Fatih Kısaparmak’a besteler verdi. Film müzikleri 

yaptı, Altın Portakal ve Altın Koza’nın yanısıra, 

Almanya’dan Fransa’dan İsviçre’den ödüller kazandı. Dizi 

film müzikleri yaptı, mesela, Orhan Kemal’in ölümsüz eseri 

Hanımın Çiftliği gibi... Kendisinin çalıp söylediği, albümler 

çıkardı. Oğluyla birlikte Çimen Müzik’i kurdu. 

115 

Oğul da, Saki Çimen... 

Nesimi’nin torunu. 

Piyanist. 

Dedesinin türküleriyle büyüdü, 13 yaşındayken ilk bestesine 

imza attı. Kendisine ait 11 besteyle Rastgele albümünü çıkardı. 

Saki piyano çaldı, Cem Yılmaz bateriyle, Kürşat Başar 

saksafonla, Cahit Berkay yaylı tamburla, Nebil Özgentürk 

bağlamayla, Erdem Akakçe gitarla, Sırrı Süreyya Önder cümbüşle 

eşlik etti.


Bale ayakkabısına dönersek... 

Paris’ten geldi Nesimi, bale ayakkabılarını oğluna verdi, 

orda biriyle tanıştım dedi, gitar çalıyor, çok önemsiyorlar adamı... 

Kim acaba? Bilmiyorum dedi, yağmurlu bi havaydı, curamı 

ceketimin içinden çıkardım, adam çok şaşırdı bunu mu 

çalıyorum diye, ben çaldım, o adam sanki küçüldü küçüldü 

curanın içine girdi, ööyle dinledi. 

116 

Senelerce bunu anlattı. 

Gel zaman git zaman... 

Paris bavulunun içinde bir fotoğraf buldu Mazlum... Babası 

cura çalıyor, “o adam” adeta büyülenmiş gibi, nefesini tutmuş 

dinliyor. Vayyy dedi, koştu babasına, fotoğrafı gösterdi... 

-O adam, bu adam mıydı? 

-Evet dedi Nesimi... 

Peter Gabriel’di. 

Progressive rock denince ilk akla gelen, Genesis’in kurucusu... 

Grup ve solo albümleri 250 milyon satan, altı 

Grammy’si ve Oscar adaylığı bulunan, İngiliz kült müzisyen. 

Ve... 

Yaktılar o Nesimi’yi! 

Sivas’ta yakılanlardan biri. 

Ve, değerli gençler... 

Ne salt Alevilerdir kıyılan aslında, ne hukuk garabetidir, ne 

de güvenlik zafiyeti... Hepsi sığmayacağı için, sadece bir örnek 

verdim, yukarda adı geçenleri sıralayın lütfen alt alta. 

Anadolu kültürünü muhafaza ederek, müzikle baleyle resimle 

sinemayla, akılla bilimle eğitimle, Batı’ya yelken açan 

yolculuk’tur asıl önlenmek istenen... Yobazlığı hâkim kılmaktır.


NE ACAİP BİR HALDEYİZ 

Ne acaip bir haldeyiz 

Suçlu suçsuzu yargılar 

Nice başta kan akarken 

Sağlam kafada sargılar 

File kafa tuttu atlar bugün atlar 

Yolda amir oldu itler aman kurtlar 

Devlet çayırında otlar 

Kara yüzlü pis kargalar 

Bu gidişat ne acı hal 

Birliğe fetva verir lal bugün lal 

Kör gözlüye gösteriyor 

Hastanın emrinde sağlar 

Nesimi yesin karalar 

Ah bu dert beni yaralar (dost yaralar) 

Aslan avlıyor kediler 

Meydanda gezer fareler 

Söz ve müzik: Nesimi Çimen 

117 

Demiştir ki: 

““Beni fraksiyonlara bölünmüş sol sevmedi bir türlü. Öyle 

kendimi beğendirme şirin gösterme derdim de yok... Alevi 

dernekleri de... Sol sevmedi, çünkü ben hiç bir fraksiyona girmedim. 

Sanatçının fraksiyonu olur mu? Ben halkın ozanıyım, 

ezilen biriyim ve elbette ezilenlerden yanayım, ama şu 

“Sol’un” ve bu “Sol’un” sazını çalamam Alevilik de öyle. Bizim 

kültürümüzün zenginliği oradan geliyor, ama ben Alevili-


cilk de yapamam. Çağı geçti bunların. Hem sınıflardan, emekçiden 

söz ediyoruz. Hem de Alevicilik yapıyoruz. Bana bu da 

ters geliyor. Ama şu var: Türkiye’de ilk Şah İsmail gecesini 

ben düzenledim. Güçlü bir halk ozanı olduğu için, bir kültür 

eri olduğu için düzenledim.” 

Ankara’daki Can Yücel ve Yaşar Kemal’in katkılarıyla düzenledim. 

Alevi kitlesine yaslanarak yapmadım bunu kültür 

olayı olduğu için yaptım o’nun içindir ki Alevi derneklerinin 

toplantılarına pek çağırmazlar beni, Pir Sultan’a da bu yıl çağırdılar, 

yol param da yoktu ama 500 bin lira bir yerden bulup 

geldik. Yokluk, yoksulluk içinde bile olsam Türkiye’de yaşamayı 

seviyorum… 

NESİMİ ÇİMEN” 

118 

Demiştir ki: 

“Dinle beni kulağın aç 

Sev insanlığı sev gardaş 

İnsan Kâbe insan miraç 

Sev insanlığı sev gardaş. 

İnsanlar Hakk’ın mekânı 

İnanmazsan aç Kuran’ı 

Sakın hor görme insanı 

Sev insanlığı sev gardaş 

Meleklerin secdegahı 

Orda gördüler insanı 

Bırak kusuru, günahı 

Sev insanlığı sev gardaş


Nesimi der her yaşında 

İnsan sevdası başında 

Kötü huylunun dışında 

Sev insanlığı sev gardaş” 

Gene Demiştir ki: 

“Dostluklar kurulsun insanlar gülsün 

Barış güvercini uçsun Dünya da 

Yok olsun kötülük düşmanlık ölsün 


Dostluklar kurulsun insanlar gülsün 

Son bulsun savaşlar kimse ölmesin 

Dünya cennet olsun yaşasın insan 

Gelin barışalım dökülmesin kan 

Son bulsun savaşlar kesilsin figan 




119 

İnsancıl insanlar barıştan yana 

Ancak zalim olan kıyar insana 

Barış aşkı yayılmalı cihana 




Nesimi der ki ey füze yapanlar 

Acımasız zalim cana kıyanlar 

Bırak ey yaşasın bütün insanlar 



Son bulsun savaşlar kimse ölmesin”


Nesimi Çimen’den derlenen bazı türküler: 

-Ayrılık hasreti kar etti cana 

-Bin derdim var idi bin daha oldu 

-Daha senden gayrı âşık mı yoktur 

-Deli gönül yine ah-ü zar oldu 

120


(2): METİN ALTIOK 

Demiştir ki: 

“KAR 

Kar yağdı durmadan üç gün üç gece, 

Tıkandı geçitler yollar kapandı. 

Yalnızlığın buzdan çetelesinde 

Kimseler umursamadı karı. 

Yüzlerinde iğreti bir kibirle 

Hep düşürmekten korktukları, 

Dalıp gittiler günlük işlerine. 

Diz boyu birikmiş kar içinde 

Yürürdük uzatarak açtığımız kanalı, 

İki kar güvesi gibi sokaklarda seninle 

Anardık bütün yitik aşkları 

Bu karlı kış gününde. 

Güngörmüş dağlara karşı 

Sımsıcak öpüşürdük sarılıp birbirimize. 

121 

-Sevgilim, yanımda olsaydın keşke! 

Şölensiz, sevinçsiz yaşıyoruz şimdilerde, 

Bir iğdiş ve buruşuk zamanı. 

Kimsenin türküsü yok dilinde 

Karşılayacak yağan karı 

Coşkulu ve sarhoş sesiyle. 

Bıçak açmıyor ağızları; 

Acı, yalnız acı var yüreklerde.


Kar yağdı durmadan üç gün üç gece, 

Yaslandı duvarlara, kapıları zorladı, 

Pencerelerden baktı ev içlerine. 

Kar hiç böyle kimsesiz kalmadı 

Kendi özgül tarihinde. 

Çıngırakların, kızakların karı 

Yağdı herşeyin üstüne sessiz bir öfkeyle. 

122 

Birikti bir çamaşır ipine bile. 

Saçaklardan sarktı, 

Attı kendini gürültüyle yere, 

Kimse sahip çıkmadı; 

Yığıldı kaldı duvar diplerine. 

Yalnız kuş ayakları 

Bastılar incelikle göğsüne. 

-Sevgilim, yanımda olsaydın keşke! 

Kar var yaşadığımız günlerde. 

Umutsuzluk çevremizi kuşattı, 

Kıtlık kıran gündemde. 

Yine de ele güne karşı, 

Özenle saklıyorum yüreğimde 

Sana duyduğum aşkı, 

Dört yanım kar içinde.”


14 Mart 1940 tarihinde Bergama’da doğdu. Karşıyaka Lisesi 

ve Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi 

Felsefe bölümünü bitirdi. Bingöl Lisesi’nde Felsefe Grubu 

Öğretmenliği ve daha sonra sürgün olduğu Bingöl’ün Genç 

ilçesinde, ayrıca Karaman Lisesi’nde felsefe öğretmenliği 

yaptı. İşçi Partisi üyesiydi.[1] [2] 

Sivas katliamından (2 Temmuz) ağır yaralı olarak kurtuldu 

ancak komadan çıkamayarak 9 Temmuz 1993’te Ankara’da 

vefat etti. 

Şiirleri 70’li yıllarda yayımlanmasına karşın Metin Altıok, 

şiirlerinin kaynakları bakımından 60’lı yılların geç ürün veren 

(ya da geç yayınlanan) şairlerinden biri olarak nitelendirilebilir. 

Gezginde Servet-i Fünun’dan, Ahmet Haşim’den, Dranas’dan, 

İkinci Yeni’ye, ve 60’lı yıllar şiirinin bazı ortak söyleyişlerine kadar 

çeşitli etkilenmeler bulunmaktadır. Bu kuşağın en romantik, 

duygucu şairleri arasında olan sanatçının dili yalındır. Benzetme 

yapmayı, anlaşılması güç olmayan simgeler kullanmayı sevdi. 

Bu kitabında halk şiiri biçimlerinden de yararlandı. 

123 

Yerleşik Yabancı’da tüm şiirleri tek bir şiirmiş izlenimi 

uyandırmakta, söyleyişte ve konularda benzerlikler bulunmaktadır. 

Buna karşın, Kendinin Avcısında kendine özgü bir 

ses, romantik, acılı ve yalın bir söyleyiş gözlenir. Simge, alegori 

ve mecazlardan ölçülü bir tutumla yararlandığı bu şiirleriyle 

Türk şiirinin lirik geleneklerine bağlanmaktadır.


Demiştir ki. 

ÖLÜMDEN KONUŞACAKTIK 

124 

Evet sırasıdır, ölümden konuşacaktık, 

İntiharın ebruli ipliğiyle 

Bir düğün gecesinde senin 

Yakası işlemeli giysinden. 

Kapı kapı dolaşıp, etamin ve goblen 

Örtüler satan bohçacı ölümden. 

Boynuna taktığın eğri taneli 

İki sıra inciden konuşacaktık, 

Seni ürküten tren sesinden 

Ayı gölgeleyen tekinsiz gecede 

Karşımıza apansız çıkıveren 

O ihtiyar dilenciden. 

Gel ölümden söz etmeden önce 

Bir şeyler içelim seninle. 

Buğulu bir bardağın içinde, 

Buzlu ve limonlu votkayla birlikte 

Konuşalım ölümden, 

Bir samanyolu olsun masamızın üstünde. 

Hadi gel konuşalım, 

Sulanmış bir taşlığın serinliğinde. 

Akşamsefaları içinde, 

Bir masa, birkaç sandalye 

Ve ikimiz ölümden konuşalım, 

Senin ağzında gül, benimkinde menekşe.


Yarına var mısın söyle? 

Doğacak çocuğa, çığlığa, ishak kuşuna, 

Rüzgârın savurduğu tohuma, 

Kavağın pamuğuna var mısın, 

Bir ağacın kavına, 

Deri değiştirmesine yılanın, 

Kozadan çıkan kelebeğe, 

Hatmiye, atkestanesine? 

Hadi gel öyleyse ölümden konuşalım. 

Belki de tümüyle aykırıdır gerçeğe, 

Ama ne olursa olsun biz yine 

Ölümden konuşalım seninle 

125 

Ölüm de vardır yaşadığımız her şeyde. 

Bir bardak çatlarsa durduğu yerde, 

Bir aşk ansızın biterse, 

Ayna kırılırsa yüzünle birlikte, 

Zamanıdır konuşmanın ölümden. 

Bir çiçek olağanüstü güzellikte 

Açıvermişse bir sabah, 

Bir topal aksamadan yürümüşse, 

Hadi gel ölümden konuşalım; 

Yüzünü al basmış hasetçiden 

Ve onun elindeki kuru değnek bile 

Filizlenir sevgimizden.”


126 

Eserleri: 

Yerleşik yabancı (1978) 

Kendinin avcısı (1979, Ahmet Telli ile 1980 Ö. F. Toprak 

şiir ödülü) 

Küçük tragedyalar (1981) 

İpek ve klabtan (1987) 

Gerçeğin öte yakası (1990, Cemal Süreya şiir ödülü) 

Dörtlükler ve desenler (1990) 

Süveyda (1991) 

Alaturka şiirler (1992) 

Şiirin ilk atlası (1992) 

Hesap işi şiirler (1993) 

Bir acıya kiracı (1998-Bütün Şiirleri) 

Demiştir Ki: 

“EKSİLEN 

Öyle yıpranmış ki 

Bir forması eksik içinden, 

Sahafa düşmüş bir kitap 

Gibi sararmış üzüntüsünden. 

Bir ay doğuyor usul usul 

Karanlığın göğsüne, 

Dünden bugüne kendini 

Biraz daha eksilterek getiren 

Küsmüş göğüne besbelli 

Geleceği göremediğinden 

Taşıyor oysa hüzünlü bitişinde 

Doğuşunu yeniden”


(3): BEHÇET AYSAN 

Demiştir ki: 

“BEYAZ BİR GEMİDİR ÖLÜM 

Sen bu şiiri okurken 

Ben belki başka bir şehirde olurum 

Kötü geçen bir güzü 

Ve umutsuz bir aşkı anlatan 

Rüzgarla savrulan 

Kâğıt parçalarına 

Yazılmış 

Dağıtılmamış 

Bildiriler gibi 

Uzun bir yolculuğa hazırlanan 

Yalnız bir yolculuğa. 

Çünkü beyaz bir gemidir ölüm 

Siyah denizlerin hep 

Çağırdığı 

Batık bir gemi 

Sönmüş yıldızlar gibidir 

Yitik adreslere benzer 

ölüm 

Yanık otlar gibi. 

Sen bu şiiri okurken 

Ben belki başka bir şehirde 

Ölürüm.” 

127


128 

1949 yılında Ankara’da doğan Behçet Aysan ilkokuldan 

sonra eğitimine Selimiye Askeri Orta-okulu ve Kuleli Askeri 

Lisesi’nde devam etti. 1968 de Ankara Tıp Fakültesine askeri 

öğrenci olarak giren şair burada öğrenci olaylarına katıldı, 

1973 yılında tutuklandı, ancak 5 ay sonra beraat etti. 1979 yılına 

kadar Yankı Dergisi, Türk Haberler Ajansı’nda gece sekreterliği, 

Sendika eğitimciliği yapan, zaman zaman da işsiz 

kalan Aysan 1979 yılında tıp öğrenimine 4. sınıftan devam 

etti. Aynı yıl mart ayında ilk şiiri Türk Dili Mart sayısında 

yayınlandı. 

1979-1982 yılları arasında Türk Dili, Yusufçuk, Yarın, Tan, 

Yazın dergilerine şiirler yazdı.1984 yılında Tıp Fakültesini bitirerek 

İzmit ve Ankara’da hekimlik yaptı. Ardından Ankara 

Numune Hastanesi’nde psikiyatri ihtisası yapan şair 1991 yılında 

ihtisasını tamamlayarak SSK Yenişehir Dispanseri’nde 

psikiyatrist olarak hekimlik yapmaya başladı. 2 Temmuz 1993 

tarihinde Sivas’ta Madımak Oteli’nin yakılması sonucunda 37 

aydınımızla birlikte yanarak yaşama veda etti. 

Behçet Aysan’ın şiirleri İngilizce, Çekçe, Almanca, Macarca, 

Yunanca ve İsveççe’ye çevrilmiş, bazıları da popüler müzik 

grupları tarafından bestelenmiştir.


Demiştir ki: 

“BİR EFLATUN ÖLÜM 

Kırgınım, saçılmış 

Bir nar gibiyim. 

Sessiz akan bir ırmağım 

Geceden, 

Git dersen giderim, 

Kal dersen kalırım. 

Git 

Dersen, 

Kuşlar da dönmez, güz kuşları 

Yanıma kiraz hevenkleri alırım. 

129 

Ve seninle yaşadığım 

O iyi günleri, 

Kötü 

Günleri bırakırım. 

Aynı gökyüzü, aynı keder 

Değişen bir şey yok ki 

Gidip 

Yağmurlara durayım. 

Söylenmemiş sahipsiz 

Bir şarkıyım. 

Belki 

Sararmış 

Eski resimlerde kalırım. 

Belki esmer bir çocuğun dilinde..


Bütün derinlikler sığ, 

Sözcüklerin hepsi iğreti. 

Değişen bir şey yok hiç, 

Ölüm hariç. 

Aynı gökyüzü, aynı keder...” 

130 

Eserleri: 

Karşı Gece (1983) 

Sesler ve Küller (1984) 

Eylül (1988) 

Deniz Feneri (1987) 

Düello (1993- Katledilmesinden sonra yayınlandı) 

ÖDÜLLERİ 

1984 Yaşar Nabi Nayır Şiir Ödülü (Sesler ve Küller ile) 

1988 Ceyhun Atuf Kansu Şiir Ödülü (Eylül ile) 

1987 Abdi İpekçi Barış ve Dostluk Ödülü (Deniz Feneri 

ile)


Demiştir ki: 

“AY DÜŞÜNCE 

Ay düşünce denize 

Seni hatırlarım. 

İnce ince yağan yağmur, 

İskeleye yanaşan vapur 

Haydarpaşa garı 



Kalbim çarpar, telaşlı 

Bir kuş olur, siyahlar içinde bir kadın 

Ve yakasında ipiri kırmızı bir gül 



Söylenmemiş sessiz 

Bir şarkıydım, tozup 

Giden bir ilk kar 

Solgun begonya 

Kalkmak üzere bir tren 

Seni hatırlarım...” 

131


(4): UĞUR KAYNAR 

Demiştir ki: 

“MÜSVETTE AŞKLAR 

132 

Ah benim yaka cebim 

Yaka cebimde kaybettiklerim 

Şiir müsvetteleri 

Müsvette aşklar 

Ve köstekli bir saatin kurma kollarına mecbur edilen 

Zamanın arşı endam yüzü 

Endamına kurban olup 

Yaylı keman diline düşürdüğümün gecesi 

Gecesi ayaz sevgili 

Ey sevgili 

İçimdeki köşelerine kırmızı mumlar dikip 

Yakıyorum geceleri 

Geceler ateş müsvettesi 

Bizim akşamcıya 

Ama hiçbir akşamcıya 

Kumkapı meyhanelerinde 

Balıkla rakı içmedi denilemez 

İçti de denilemez tabi 

Ama bilseniz 

Bir bilseniz 

Ekmek arası balık 

Balık arası rakıyla 

İki tek çatılan çadır aleminin keyfini 

Kimler 

Ah kimler kaçırdı 

Kaçan balık büyüklüğünde kendini


İşte kumkapıdasın 

Meyhanedesin 

Ve balıkla rakı içiyorsun 

Kapı açık 

Kapı azıcık açık 

Bir küçük nokta giriyor içeri 

Koca bir dizenin sonunda 

Ardında büyük bir harf 

Bir sıkıntının baş harfi 

Sonra çekimser hayat 

Ve sıkıntılar 

Bizlik 

Bize göre 

Bizden yana sıkıntılar 

Örneğin 

Sıkıntıdan öptüğün bir kadın 

Bakarsın âşık olur sana 

Bakarsın rüya gibi kayar ellerinden 

O senin 

Sen rüyanın sıkıntısı olursun birden 

Ve şaşarsın bu işe 

133 

Uğur Kaynar 

1956 yılında Sivas-Zara’da dünyay geldi. Yer yer ironik şiiri 

öne çıkardı. El Yazıları yayıncılık’ın yönetmenliğini yaptı. 

“Çiçekler Halaya Durdu, Gizemya, Aşkınam” şiir kitaplarını 

yayınladı. Sivas-Madımak Oteli yangınında yakılarak öldürülen 

şairlerimizdendir.


Demiştir ki: 

“YİNE DE GÜL 

134 

Gecenin kör vaktidir 

Fırtınalar yedeğimde yürürüm 

Ayakta ve perişan, 

Ocağım, 

Köz rengine ısıtır ellerimi. 

Tutarım, 

Bir acı zeytin yerim, 

Tadı damağımda söyleşir durur. 

Dilimde onlarca söz aç/açıktır. 

Ak kâğıttan yapraklıdır isyânım. 

Sağılır gelir mavi uçuşlarıyla martılar, 

Sözcükler süzülür de 

kanat tutar 

Kıraç toprağına dizenin.” 

“Öldüğünde / doğduğum yere gidiyorum / yıllarca süren 

bir hasret ve bilinmezliği / işte böylesine yeniyorum.” 

Uğur Kaynar’dan geriye, askılı deri çantasının kalacağını; 

çantadan, üzerinde yukarıdaki dizelerin çiziktirildiği beyaz bir 

peçetenin çıkacağını; hayatıyla şiiri arasındaki trajik ilişkinin 

Uğur Kaynar’ın ölümünü anlamlandıracağını bilmiyoruz henüz. 

“Uğur, hep tek başınaydı. Bilinçli olarak yanlız kalmayı 

isteyen, yanlız olmayı seçen bir insandı. Hep yalnızdı. Ve o 

yanlızlığını bir oya gibi işledi şiirlerine”


Uğur çok hüzünlü bir adamdı. Şiirlerinin teması sevmektir, 

sevdadır... Sevmeyen insanlara, sevmeyi bilmeyen, daha doğrusu 

öğrenemeyen insanlara yönelik, çok ciddi eleştiriler vardır. 

Her kitabı, yüklü bir hüzün anlatımıdır. Zorlu ve Kavgalı 

yıllar. Ülke, politik bir kaosu yaşıyor, Uğur Kaynar’ı da fazlasıyla 

etkileyen ve belirleyen politik mücadeleler dönemi. Sürekli 

içeri alınıp bırakılmalar... 12 Eylül döneminde, iki yıla 

yakın Mamak’ta yatan Uğur Kaynar, şiir yazmanın, Uğur için 

bir yaşama biçimine dönüşmesi de o yıllara rastlıyor. “İlk kitabının 

naif, çocuksu havasından Gizemya ile sıyrılmıştır 

Uğur... Okuyan, rahatlıkla fark eder. Daha kentli duyarlığa dönüşmüştür 

şiiri... Alabildiğine bir hüzün vardır gene de, Hep 

bir hüznü yazardı ve bu hüznü şiirlerine yoğun olarak yansıtırdı.” 

Edebiyat çevresine rağmen çok yanlız bir adamdı... Duygulu 

ve yaralı bir insandı... Çoçuk yaşta annesinin ölümü, ailenin 

dağılması ve benzeri olgular, Uğur’u fazlasıyla etkilemişti. 

Uğur’da diyor Serap Kaynar; “Hayatı boyunca hep 

çekti kendini insanlardan, kendi kabuğunun içine girmeyi tercih 

etti... Kendini zorlayan bir insandı Uğur... Uyum sağlamıyordu 

ve bunu istemiyordu da... Her zaman kaygılı ve sıkıntılıydı. 

Hiçbir ortamda varlığını bütünüyle ifade edemiyordu... 

Sivas’taki ölümü de bir tekbaşınalıktık!” 

135 

Ölümünden sonra, Serap Kaynar’a bir torba içinde teslim 

ediliyor Uğur’un kalan eşyaları. Yanından hiç ayırmadığı, 

adeta kişiliği ile özdeşleşen askılı deri çantası ise bulunamıyor. 

Katliamdan birkaç gün sonra çanta, mucizevî bir biçimde 

bulunarak Serap Kaynar’a ulaştırılıyor; sapasağlam, ne bir yanık, 

ne bir koku... Peçeteler çıkıyor ortaya... “Dizelerini ilk 

olarak peçetelere yazardı, “Öldüğümde / doğduğun yere gidiyorum 

/ yıllarca süren bir hasret ve bilinmezliği / İşte böylesine 

yeniyorum”.


“Madımak’tan sağ çıkamayacağını biliyordu Uğur... Otelin 

merdivenlerinde Behçet ve Metin ağabey ile birlikte çekilen 

fotoğraflarından anlıyorum bunu” Uğur Kaynar’ın ölümü bile, 

sancılı hayatına karşı elde ettiği bir yengi değil mi?”(kaynak: 

http://www.gelincanlar.com/) 

2 Temmuz 1993’te Sivas Madımak Oteli’nde katledilen aydınlardan 

biri olan şair Uğur Kaynar’ın kardeşi ağabeyini anlattı. 

Uğur Kaynar’ın yaşam ve şairlik serüvenine birinci elden 

tanıklık ettiğini söyleyen ve kendisi de şair olan Soner 

Kaynar, “36 yıllık kısacık ömrüne beş kitap sığdırdı, çalışkan 

bir şairdi” sözleriyle tanımladığı ağabeyini, “günün 24 saatini 

şiirle yaşardı. Sivas’a da şairlik misyonu gereği kitaplarını imzalamak 

için gitmişti” sözleriyle andı. 

136 

İşte Sivas katliamının 18. yılında Soner Kaynar’ın tanıklığıyla 

2 Temmuz ve sonrası.. 

3 TEMMUZ SABAHI SİVAS’TAYDIK 

“Katliam haberini alır almaz gece yola çıktık. 3 Temmuz 

1993 sabahı Eşi Serap Kaynar, Metin Altıok’un eşi Nebahat 

Altıok ve Uğur Kaynar’ın bacanağı İrfan Demirkol’la birlikte 

Sivas’ taydık. Şehrin girişi ağır silahlarla donatılmış komandolarca 

kuşatılmıştı. Valiliğe ulaşana kadar üç kez arama 

kontrol noktasında durdurdular, askerlerin başında ki bir yüzbaşı 

Genelkurmay Başkanı Doğan Güreş’in burada olduğunu 

sıkıyönetimden de öte bu durumun bundan kaynaklandığını 

açıklama ihtiyacı duymuştu.


CEBİNDEN ELLİ LİRA VE BAFRA SİGARASI ÇIKTI 

Savcı teshiş için beni çağırdı. Üst üste istiflenmiş cesetlerin 

arasından çıkardım ağabeyimi. ‘Evet’ dedim, ‘bu Uğur 

Kaynar’dır.’ Eşyalarını getirdiler. Otopside parçalanmış giysilerini 

ve sağ kolu yanmış gömleğini. Cebinde bugünkü parayla 

50 lira, yeni açılmış bir paket Bafra sigarası ve ağızlık hepsi 

bu kadar. Acaba gözü dönmüş yobaz katiller yaktıkları 

adamın hemşehrileri olduğunu biliyor muydu? Günler sonra 

bulduğum meşhur çantası içerisinde bir peçeteye yazılmış son 

dörtlüğünde şöyle sesleniyordu: “…öldüğümde / doğduğum 

yere gidiyorum / yıllarca süren bir hasret ve bilinmezliği / işte 

böyle yeniyorum…” 

YAKANLARDAN MISINIZ, YAKILANLARDAN MI? 

Uğur Kaynar’ın kardeşi veya ülkemizin demokrasi mücadelesinde 

öldürülen diğer aydınların yakını olmak ağır bir 

yüktür. Bunu taşıyanlar bilir. Örneğin Sivaslı olduğunuzu bilen 

komşunuz “…yakanlardanmısınız? yakılanlardanmısınız?...” 

diye sorar size. Dilinizin ucuna çok şey gelir söyleyemezsiniz. 

Acınızı saklayarak susmak en iyisidir. 

137 

KATLİAMDAN BEŞ SAAT ÖNCE ÇEKİLEN 

FOTOĞRAF 

1979 yılında yattığı Mamak Cezaevine görüşmecisi iki haber 

getirdi. Babası ölmüştü birde kızı olmuştu. Cezaevi koşullarında, 

insan yaşamındaki önemli bu iki olgunun iç içe geçtiği 

bu haber Uğur Kaynar’ın iç dünyasında derin izler 

bırakmıştı. Ne zaman Madımak Otelinde merdivende oturan 

üç has şairin fotoğrafını görsem, yüzlerindeki derin hüzün 

bana bu ölüm acısını ve doğum müjdesini hatırlatır. Madımak


otelinin merdivenlerinde saat 3 sularında çekilen bu fotoğrafta 

5 saat sonra yaşanacak katliamı şair sezgisiyle hissettiklerine 

inanırım. 

ŞAİRLİĞİNİ BESLEYEN DAMAR, KEDERLİ ANA- 

DOLU TOPRAKLARIYDI 

138 

Uğur Kaynar, 1978, 1979 ve 1980 sonrası çeşitli aralıklarla 

Mamak Cezaevinde yattı. 12 Eylül öncesi verilen anti-faşist 

mücadelenin önemli figürlerindendi. Şentepe direnişinde, 

ODTÜ işgalinde, Çorum olaylarında, Tuzluçayır’da, 

Piyangotepe’de nerede bir faşist saldırı varsa Uğur Kaynar ve 

arkadaşları ordaydı. 1983 yılında cezaevinden çıktı. 1988’den 

itibaren kendini şiire adadı. Şiirini ve şairliğini besleyen ana 

damar büyük acılara tanıklık etmiş kederli Anadolu topraklarıydı.” 

Soner Kaynar’ın, ağabeyi Uğur Kaynar’ın ardından yazdığı 

şiir: 

KARDEŞİME TÜRKÜ 

Buruk bir sessizlik saklardın 

Dağıtırdı saçlarını Mayıs 

Saklardım geceyi gözlerine 

Gelirdin 

Geldiğin yerden 

Dağ kokulu öpüşler getirirdin 

CİNATINA binerdin 

Sen ki 

Sokağın yangına ateşle koşan şairiydin 

Ekmeğin yoktu 

Tuzun da 

Tütünün de.


Yürüdük 

Bir sevdayı yüreğimize basarak 

Ayak izlerimizden 

Sokaklarda 

Kaygılı yüzler karşılardı bizi 

Ben yalnızlık 

Derdim adına 

Sen hüzün 

Sen ki 

Sokağın yangına ateşle koşan şairiydin 


Tuzun da 

Tütünün de. 

Sahi biz seninle 

Hiç türkü söylemedik mi? 

Alınlarımızı güneşe de mi vermedik 

Sahi biz seninle 

Hiç bahara da mı çıkmadık 

“…bahar annemizin yemenisinde solgun bir çiçek miydi?...” 

Kent varoşlarında 

Fabrika yollarından 

Bu ihanet yangınından 

Dağlar daha mı yüceydi 

Yani dağlar mı ürküttü yüreklerimizi. 

139 

Sen ki 

Sokağın 

Menekşe yüzlü çocuklarının 

Yüreklerine 

Vurgundun 

Ve gecesinde 

Oynaşan yıldızlarla


Sancıyan 

Bir sessizliği kuşanıyordu bedenin 

Şiirse 

Yaralı bir ceylan gibi 

Dolanıp dururdu damarlarında 


Tuzun da 

Tütünün de. 

140 

Aşkınam 

Aşkınam 

Aşkınam 

Bir şair ölür 

Ekmeksiz 

Tuzsuz 

Ve tütünsüz 

Artık 

Yalnızlığıma yürüyorum bu sokaklarda 

Acıyla kanıyor 

Bastığım kaldırım taşları 

Hoşça kal şair dostum 

İnsan kardeşim. 

Soner KAYNAR 

Odatv.com


(5): HÂLİM EFENDİ 

Demiştir ki: 

“Bâde-i saf ile aklım nice ünsiyet eder 

Tevsen-i serkeşi zabteyleyemez tıfl-ı zaîf.” 

Hafız, Mora doğumlu, Mora Müftüsünün oğlu, eğitim ve 

öğretimini tamamlayınca babası gibi müftülük görevine atandı. 

1821’ de Trapoliçe şehrini isyân eden Rumlar’a teslim etmemek 

için kasabanın Müslüman halkıyla direnen şairimiz, 

yaralanır ve Rumlar tarafından yakalanır; üzerine gaz ve reçine 

dökülerek yakılır, öldürülür; eşi ve baldızının da birer gözleri 

çıkartılır. 

141 

Şairimizin 4 yaşındaki oğlu Yahya Sezai yetim kalır. Yıllar 

sonra, bu evlât İstanbul’a taşınır. Ahmet Hikmet Müftüoğlu’ 

nun dedesi o yetim kalan çocuktur işte… 

Demiştir ki: 

“Aynı ibretle bak ey cân âleme 

Gör neler gördün, irişdin ne deme. 

Kimse bilmez gerçi kâr encâmını 

Lîk saymak farzdır fercâmını 

Akl ü dîn ehli olur ehl-i yâr 

Âkibet ahvâlini eyler şumâr


Düzme koşma söz bulup da söyleyen 

Kendini herkesle yeksân eyleyen 

Gerçi artar rağbetin inde’l-kibâr 

Lâkin olur hayme-i dîn rahnedâr 

Bir musîbetdir vefât-ı fâzılan 

Göçdü bu günlerde nice kâmilân. 

Fakr ile şimdi kimi hayrândır 

Gaflet ile kimisi şükrândır 

Eyleyen aslanları rûbeh mizâç 

İhtiyâç oldu cihânda ihtiyâç 

142 

Didi: Etdim kâre erbâb ihtiyâr 

Etmedim mâ-ehle asla îtibâr. 

Anın içün var mülkümde nizâm 

Söylenür nâmım ile yevmi’l-kıyâm.”


(6): MACUNCUZÂDE(Bekâyî) 

1595 Yılının Ocak ayında karısı ve karısının sevgilisi tarafından 

boğazı sıkılarak öldürülür ve “sarhoşlukla yanarak ölmüş” 

desinler diye de öldürdükten sonra kasden yangın çıkarılmış 

ve yakılmış bir şairimizdir. 

XVI. Yüzyıl şairlerimizden olan Macuncuzâde, Cimri Cingan 

adında bir İznikli macuncunun oğludur. Kaynaklar esas 

adının Abdülbaki veya Mehmet çelebi olduğunu belirtirler. 

Babası macuncudur ve babasının mesleğine yönelmez, ilim 

öğrenmek için Hocazade Kurt çelebi ve III. Murad’ın hocası 

İbrahim efendi’den dersler alır. Manisa medreselerinden birinde 

müderris olarak görevlendirilir. Ramazan ayında III. 

Murad’ın cülusu sebebiyle ona bir arzuhâl sundu ve kırk akçe 

ile İstanbul Merdümiyye Medresesine atandı. Bundan sonra, 

saraya yakın olmaya devam eden şairimiz, her yıl ücret artışı 

ile bir başka yere makamı yükseltilerek tayin edildi. Galata ve 

Üsküdar kadılıklarına getirildi, azledildi ve bir yıl geçmeden 

tekrar atandı. 

143 

Böyledir işte… Şiirin maharetleri bunlar. Ne demiştik? 

Yaşa, Varol padişahım diye övgünameler düzüp makama sunduğunda, 

yaşadın demektir. Şiir kulağa hoş gelen o söz güzelliği 

ile allar pullar seni, ceplerini doldurur, makamdan makama 

kelebek gibi yükseltir, kazancını arttırır, hayatın değişir, 

süslü kaftanların, şahane konakların, arazilerin, bağların ve 

bahçelerin olur. Benzin pompasının ve süslü koltuğun yanında 

iken, hak, hukuk, adalet ve garibanlar, ezilen halk dediğinde; 

makam sahibin hışımına ve koltuğun öfkesine düçar olursun. 

Sürülürsün ilden ile, makamından olur, perişanları oynarsın. 

Sonra, aynı sivri dilliliğe devam edersen, ferman çıkartılır 

hakkında katli vaciptir deyu.


Demiştir ki: 

“Murâdını veren merde Hüdâ’dır 

Hüdâ’dan istemek râh-ı Hüdâ’dır. 

Hidâyet idicek lûtfundan Allâh 

Kişiyi sevk ider maksûda her gâh 

Çü bülbül gördi ol ziynetle dehri 

Çıkup seyr eyledi etrâf-ı şehri 

144 

Temâşâ kıldı herkes âleminde 

Şarâb-ı nâb ile kendi deminde 

Velî kendü kalup tenhâda bî-yâr 

Ne gül andan ne ol gülden haberdâr 

Belâ vü mihnetini yâd kıldı 

Figâna başlayup feryâd kıldı 

Meğer ol yerde kim zâr-idi bülbül 

Karîb idi ana sohbet-geh-i gül 

Gülün kulağına girüp ol efgân 

Nesîm-i subha fermân itdi ol ân 

Sevindirdi varup ol nâ-tuvânı 

Alup gül sohbetine geldi anı


Çü gördü bezm-i bülbül oldu şâdân 

Yakın kaldı ferahdan vermeğe cân 

Varup âdâb ile kıldı kıyâmı 

Rükû idüp ana verdi selâmı 

Zemîn-i hidmeti bûs itdi bî-had 

Güle medh ü senâlar kıldı bî-âd” 

Böyledir sevda. Ve sevda sınır tanımaz. Ve sevda ölümü 

göze alır. Ölür ve öldürür. Hele hele yasak sevda, amansız, 

dermansız bir hastalıktır. Sonu hüsrân denizinde yok oluştur. 

Şairimizin eşi, bir başka kişiye sevdalanır. Sevgilisiyle beraber 

şairi ortadan kaldırma planları yaparlar. Ve o menfur 

olay cereyan eder. Şairimiz karısı ve onun sevgilisi tarafından 


145 

Mahkeme sorar, derler ki: 

-“İçkiye müptelâ idi. Girdi kütüphaneye, kilitledi kapıyı 

içeriden. Kütüphanenin tandırı-ocaklığı yanına sarhoş ya sızıvermiş. 

Uyuyup kalıvermiş. Tandırdan sıçrayan ateşle tutuşmuş 

elbisesi, yanmaya başlamış çevresi. İçeriden sesler gelince 

kütüphane kapısını kırıp girdik içeri. Her taraf yangın 

yeriydi. Masanın üzerinde şişeler vardı. Su sandık, döktük 

şairin üstüne, maksadımız onun yanmasını önlemekti. Meğer 

onlar, su değil, içki imiş. Ateşin üstüne gaz dökmüşüz sanki. 

Hata eyledik. Yangın arttı ve söndürmemiz imkânsızlaştı.” 

Şairimizin “Gül ü Bülbül Mesnevisi” adlı eseri bulunmaktadır. 

“Şirvan Şah ve Şemayil Banu” adında bir eserinin daha 

bulunduğu söylenirse de, bu eserin varlığı ve ona ait olduğu


doğrulanamaz. 935 beyitten meydana gelen Gül ü Bülbül 

Mesnevisi’nin İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulunduğunu 

kayıtlar zikreder. 

ŞAİRİMİZDEN İKİ BEYİT SUNALIM : 

“Nola her dem nikâb ile çıkarsa yollara zenler 

Ki bağlar yüzlerini kasd-ı gâret itse rehzenler 

Eylerse hezâr efgân kulak mı kabardır gül 

Ey gonca gülistânda bilmem ne öter bülbül.” 

146 

SON SÖZ: 

MACUNCUZÂDE 

Saat kulesi dibindeyim İznik’de 

Cimri Cingan oğlu Macuncuzâde 

Bal kaymak macun katar şiirine 

Kelâm alır dillerden 

Kelâm satar gelene geçene 

Tel teldir pişmaniyesi gâvurun 

Azında çiğ düşmüş gül yaprağıdır sanki 

Yetmiş çeşit macun dolar çubuklara 

Bedavasına vermez nedense 

Boynu bükük çocuklara… 

Mustafa CEYLAN

D-İdam edilerek Öldürülen Şairler 


(1): KADI BURHANEDDİN 

Şiir, sen çok ciddiye alınacak bir şeysin. Öyle çalakalem 

yazılıverecek, lâf olsun diye söyleniverecek bir edebiyat ürünü 

değilsin. Devirleri, dönemleri, ulusları, toplulukları olan 

büyük bir olaysın. Yoldan geçerken görülüp sevilecek bir güzel 

değil, uğrunda, sevdası yolunda bir ömür ve nice ömürler 

tüketilecek ve hattâ can verilecek bir hakikatsin. 

Yazık, seni ciddiye almayıp; yolda-otobüste yazıverdim diyenlere. 

147 

Doğar doğmaz çocuğunu çağın azgın dişlilerine bırakan ve 

internet denilen ortamda yayınlayan şairlere yazık. Sen, demlenecek 

ve üzerinde çok ciddi çalışmalar yapılacak, nakışlanacak 

bir sanatsın. 

Senden korkmak gerek şiir. 

Senden korkmayanı kül edersin, toz edersin, zindanlara 

atarsın. Seni ciddiye almayanlar, aslında ÖLÜ ŞİİR DOĞU- 

RANLARDIR ki, şiirleri gibi kendi İSİMLERİNİ DE DO- 

ĞAR DOĞMAZ ÖLDÜREN ŞAİRLERDİR. 

O yüzden, 

Seni ciddiye almayana şair mi denilir ki? 

Seni sevdiğimiz kadar senden çekinir ve korkarımda ben. 

Yüzyıllar ötesine adımızı götürecek-taşıyacak sensin.


Ya da daha şimdiden adımızı silecek, yok sayacak yine 

sensin. 

Uzat ellerini şiir. Uzat bana! 

Hazır ellerim, kalemim, yüreğim sana. 

Canevimin en güzel odalarını sana hazır ettim. Dol içime, 

bahar misali gir yüreğime ve beni sevdan ile sonsuzluğun göklerine 

mısra mısra nakışla. 

Ya sev beni şiir, ya da zulmetmeden öldür beni. 

Ölüm senin ellerinle, ölüm senin sevdanla güzeldir şiir… 

Ey Şiir !... 

148 

14. Yüzyılda, çok hareketli bir hayat yaşayan Kayseri doğumlu 

Kadı Burhanettin’ i yakaladın. Babası Kayseri kadısı 

Şemsettin Mehmet’ ten gördüğü özel eğitim sonucu Türkçe, 

Arapça, Farsça öğrenen ünlü bilginle beraberdin. Mısır, Hicaz 

ve Halep’te çağının ünlü bilginlerinden ders görmesini istedin. 

O da ders gördü. Babası ölünce, Kayseri’ ye dönen ve 

kadı olan, daha sonra Ertana Beyliği’ ne Kadı olan Burhanettin’ 

e Azeri Lehçesiyle yazmasını söyledin. “Tuyuğ” adını verdiği 

dörtlükleri yazarken, iç karışıklıklardan faydalanıp, kendini 

Sivas Emiri ilân etmişti ve adına hutbe okutmuştu. 

Sonra ne oldu? Ne oldu? Neden susuyorsun? Sen anlat bakalım! 

Susma! Susuyorsun halâ! Bak, ben anlatayım. 

Kadı Burhanettin, Akkoyunlularla yaptığı savaşta yenildi 

ve şehir surlarında idam edildi.


Ey Şiir !... 

Türk tarihi, hele ki Osmanlı dönemi şair padişahlar, sultanlar, 

hakanlar ve şehzadelerle doludur biliyorsun. Ve gene biliyorsun 

ki, cihana hükmetmiş hakanlarımız şiir yazdıklarında 

kendi isimlerini bile sen değiştirdin. 

KADI BURHANETTİN ‘i de kadılığına bakmadan TÜRK 

EDEBİYATININ ÖNEMLİ BİR NAZIM TÜRÜ olan TU- 

YUĞ ile hemhâl ettin. 

Peki TUYUĞ ne ? 

TUYUĞ, Türk şairlerinin hattâ HALK ŞAİRLERİ nin Dİ- 

VAN EDEBİYATI’na, ARUZ’a kazandırdıkları, TÜRK PA- 

TENTLİ bir ŞİİR TÜRÜDÜR. Kafiye yapısının temeli 

MANİ’dir. 

Bu sebeple; 

Maninin Divan edebiyatındaki karşılığı sayılabilir. Klasik 

Türk Edebiyatında aruzun fâilâtün fâilâtün fâilün kalıbıyla yazılan 

dört dizelik milli bir nazım biçimidir. Tek dörtlükten oluşur. 

Kafiyelenişi rubaiyle aynıdır: (aaxa.) Genellikle lirik tarzda 

olan ve (aaaa) şeklinde kafiyelenen tuyuğlara “Musarra 

Tuyuğ” denir. Manide olduğu gibi, cinaslı uyak kullanılır. 

Halk şiirinde 11′li kalıpla söylenen mani biçimindeki şiirlere 

de tuyuğ denir. 

Rubaide işlenen konular tuyuğda da işlenir. 

14. yüzyıl Azerî şairi Kadı Burhanettin bu türün kurucusu, 

TUYUĞ’un mucidi sayılır. Çağdaşı Azerî şairi Nesimi ve 15. 

yüzyıl Çağatay şairi Ali Şir Nevai bu türde çokça ürün vermişlerdir. 

149


Özellikleri: 

1. Divan Edebiyatına Türklerin kazandırdığı bir nazım şeklidir. 

2. Kafiye düzeni aaxa ya da aaaa şeklindedir. (manide de 

öyle) 

3. Dört dizeden oluşur. 

4. Tuyuğlarda genellikle cinaslı kafiye kullanılır. 

5. Tuyuğda, mani ve rubaide olduğu gibi önemli bir fikir 

söylenmeye çalışılır. Bu nedenle zor söylenen şiirlerden sayılır. 

150 

6. Mahlassız bir şiirdir. 

KADI BURHANETTİN( Gülce-Buluşma) 

Ağ gülüm 

Ah gülüm 

Duy beni, işit beni. 

Nasıl severim bir bilsen 

Nasıl severim seni… 

Çevir sayfalarını şu tarihin 

Yeniden, yeni baştan gör zamanı 

Ve oku, doku olayları usanmadan 

Ya sen anlat ben susayım 

Ya ben anlatayım sen dinle 

Ağ gülüm e mi? 

Ah gülüm he mi?


Bin üç yüz kırk dört de gelmiş dünyaya 

Kadıdır babası, oğlu da kadı 

Daha dört yaşında bir çocuk iken 

Arapça Farsçayı kökten kavradı 

Lügat, nahif, beyan, hesap, mantık sarf 

Ve aruz içredir ses getiren harf 

Öğrendi, öğretti; öğretmen oldu 

Madde, mânâ ilmi yüreğe doldu. 

Yaş ondört, babası gitti Mısır’a 

Oğlu Burhanettin erdi son sır’a 

Fıkıh, hadis, tefsir; ferâizle tıp 

Mezhep ilmini de içine katıp 

Ordan geçti Şam’a devam derslere 

Mevlânâ Kutbeddin Râzi’yle yere, 

Göğe sığmadı da tuttu Hac yolun 

Dönüşte göç etti babası onun 

Ve bir yıl Halep’te kaldı ilm’için 

Öğrendi her şeyi, nedendir, niçin? 

………………………..Yıkılmış gitmişti Büyük Selçuklu 

……………….Döndü Kayseri’ye bin üç yüz altmış dörtte 

…....Kayseri… Evet Kayseri… 

……………….Sivas ve çevresinde kurulmuştu 

………………….Eratna Beyliği 

…………………….Ve Gıyasettin Mehmed Bey’di 

………………………..Beyliğin hükümdarı. 

…………………………….Atadı Burhanettin’i 

………………………………….Atadı Kayseri kadılığına. 

151


Kısa süre sonra 

Öldürüldü Giyasettin Mehmed 

Geçti Beyliğin başına 

Oğlu Alâeddin Ali Bey… 

Geçti ki 

Eniştesi Kadı Burhanettin’in. 

Giderek 

Politik güç kazandı bizim Kadı 

Ve 1378’ de vezirlik görevin aldı. 

Çok haksever tutumu, başarılı hükümleri 

Ve adaletli idaresi sayesinde 

Kendini sevdirdi halka. 

152 

Yıl 1381 

Hakk’a yürüdü Alâeddin Ali Bey 

Kaldı mı taht yedi yaşındaki oğluna? 

Emirlerden Kılıç Aslan 

Oldu devlet naipi 

Başladı siyaset 

Başladı iç kargaşa… 

……………………Bir devleti yıkan tefrikadır ah gülüm! 

…………Nifak tohumlarından büyür boz toprağın sancısı 

………Sen bunları biliyorsun değil mi? 

……Can gülüm 

…Ah gülüm ah !... 

Halkın sevdiği, 

Güvendiği, göz bebeği 

Kadı Burhanettin,


İstek ve ısrarlar üstüne 

Öldürdü naip Kılıç Aslan’ı 

Ve 

Yerine oldu naip… 

………………………………………Aynı yıl 

………………………İân etti Sivas’ta istiklâlini 

………………….Hutbe okuttu kendi adına 

…………….Geçti sultanlık makamına 

…………Ve 

……..Bir devlet kurdu 

“Kadı Burhaneddin Devleti” 

……...Bu devletin hükümdarlık makamında 

……………Tam 18 yıl oturdu. 

Bir yandan 

Sağlarken kendi devletinin 

İç bütünlüğünü 

Diğer taraftan 

Komşuları 

Akkoyunlular, Osmanlılar ve Memlûklular ile 

Uğraşmak zorunda kaldı. 

Kastamonu seferinde 

Yıldırım Bayezıt’ın eyalet askerleri 

Şehzade Ertuğrul komutasında… 

Kırkdilim mevkii derler bir yer 

Hem de Çorum ili yakınında 

Tutuştular savaşa… 

Ve yenik düştü Osmanlı 

Şehid oldu Şehzade Ertuğrul 

153


Yıl 1398 

…….Akkoyunlu hükümdarı Kara Yülük 

…………Ve Kadı Burhaneddin 

………………Bir amansız savaştalar… 

…………………….enildi, esir düştü ve öldürüldü 

………………………Bizim Kadı 

…………………………Ölümünden sonra 

………………………………Yıkıldı kurduğu devlet… 


154 

EDEBÎ KİŞİLİĞİ 

“Kadı Burhaneddin, siyasi kişisel özelliklerinin yanı sıra, 

edebiyat ve şiirle uğraşmayı da ihmal etmemiştir. 600 sayfa 

tutan bir divanı dolduracak kadar şiir yazmıştır. Bu divanında 

1500 gazel, 119 tuyuğ ve 20 rubai bulunmaktadır ama hiç kasidesi 

bulunmamaktadır. Kadı Burhaneddin gazelleri ve tuyuğları 

ile ün kazanmıştır. Tuyuğ şeklini Divan edabiyatına 

getiren Kadı Burhaneddin olmuştur. Gazellerinin gayet içten 

ve aşkane oldukları görülür. Lirik şiirlerinde cesaret göze çarpar 

ve bu yönüyle de klâsik şiirden ayrılır. Aşk şiirlerinin yanı 

sıra din ve tasavvuf ile ilgili şiirleri de vardır. Şiirlerinde ne 

mahlası ne de adı bulunmaktadır. 

İran şiirini çok iyi bilen Kadı Burhaneddin divan şiirinin 

öğelerini Türkçe’ye mal etmede emeği geçen baş Türk şairlerdendir. 

Divan şiirinin ilk Türkçe örneklerini veren bir şair olarak 

Türkçe’yi aruza uydurmakta güçlük çektiği görülür. Bu 

aruz vezin eksikliği o kadar önemlidir ki Kadı Burhaneddin’in 

şiirlerinin çoğunda kullanılan vezini tayin etmek güç ve hatta


bazılarında imkânsız olur. Ancak bu eksiklik XIV. yüzyıl Türk 

divan edebiyatına katkısı bulunan şairlerin nerede ise hepsinde 

görülmektedir. Kadı Burhaneddin bu müşkülatını, canlı ve 

samimi edası ile giderir. Günlük konuşma dilini de şiirlerinde 

kullanması onun şiirlerine ayrı bir özellik verir. Edebi sanatlara, 

özellikle cinasa, düşkündür. Doğup, büyüyüp yaşadığı yerlerde 

Azeri lehçesi kullanılmamakla beraber, Kadı 

Burhaneddin’in şiir dilinde Azeri lehçesi özellikleri barizce 

görüldüğü için, Azeri lehçesi edebiyatında olduğu iddia edilebilmesine 

rağmen, Kadı Burhanedin’i bir Anadolu şairi olarak 

kabul etmek daha yerinde olur. Bazı şiirlerinde tasavvuf izleri 

gayet açıkca görülmekle beraber Kadı Burhaneddin’i bir sûfî 

ve mutasavvıf bir şair olarak dünya işlerinden el etek çekmiş 

bir kişi saymak doğru olmaz. Kadı Burhaneddin’in gerçek yaşamında 

zevk ve safa âlemleri düzenlediği bilinmektedir. Kadı 

Burhaneddin esas itibarı ile beşeri, maddi aşkı işlemiş ve maceracı, 

döğüşcü, savasçı hayatının ve ruhunun izleri çok bariz 

olarak şiirlerinde yansımıştır. Genellikle hayatını anlatmıştır. 

155 

Eserlerinden bazı örnekler 

Beyit; 

Er odur Hak yoluna baş oynaya 

‘Döşekte ölen insan senin babandır


Tuyuğ ; 

Hakka şükür koçlarun devrânıdur. 

Cümle âlem bu demün hayrânıdur. 

Gün batardan gün toğan yire değün. 

Işk erinün bir nefes seyrânidur. 

156 

Gazel ; 

Gönülüme ben didüm ki kandesin, 

Gamzesinün oklarıyla kandesin 

Gisusiyle bende düşdüm dir gönül, 

Didüm ana nola çünki bendesin 

N’ola öpdüm gözüme sürdüm seni, 

Sen dahi âlemde bir turvendesin 

Bendesin sen bendeyim ben tapuna, 

Bendeyim ben nice ki sen bendesin 

Gözlerüm giryan ü biryândur gönül, 

Leblerüm şekker özün pür-handesin 

Bir Mısra 

“Bunca ki yandım yanarım, billah ki usanmamışım. 

(Kaynak: http://tr.wikipedia.org)


SON SÖZ : 

AÇIL EY KÖHNE KİLİT 

Korkut Ata çıka geldi tarihten 

Kopuzunu konuşturdu 

Dinledi yer gök 

İnledi eşya, doğa, insan 

O söyledi, biz dinledik 

Görelim neler söyledi : 

İlk tuyuğdur Burhanettin Kays eri 

Koç yürektir surlarda şehr-î Kayseri 

Şimdi mevsimlerden kaygan takvime 

Kayma hiç tek tek diyorlar: kay, seri… 

Varsınlar ne derlerse desinler, 

Halep, Bağdat yok şimdi, üzgünüm. 

Mühr-ü kadı bilinmez eldedir 

Bu yüzden işkencede her günüm. 

157 

Açıl ey köhne kilit! 

Kop ey sürgü! 

Yıkıl ey örümcek tutmuş duvar! 

Çekil ufkumdan kara bulut, 

Kan kusan dağlar, yerle yeksan ol! 

Anamın ak sütü kadar 

Helâl ve berrak dilim 

Sen çık ortaya gül kokulu kalemlerle 

Yeniden 

Yeniden yaz alınların şiirini, olur mu?


Ve de ki: 

El ele tutuşup ayağa kalkın 

Bölünmesin aman bu güzelim yurt 

Muştulu seherler o kadar yakın 

Erisin demir dağ, yol göstersin kurt. 

Kadı, âlim, şair; bir dudak üç dil 

Azerî lehçesi bal damlatan dut. 

Tuyuğlu, tuğralı ipekli mendil 

Koklasam dost kokar gönüldür hudut. 

158 

Hutbeler okunsun, dua edilsin 

Ay yıldız var iken niye o çaput? 

Diyor ki analar: Bu tarih bilsin 

Şehit taşımaktan yoruldu tabut. 

Yoruldu 

Yorulduk 

Güneşi tam ortasından vurdular bugün 

Biz de vurulduk… 

Mustafa CEYLAN


(2):PİR SULTAN ABDAL 

O, öldükten sonra da yaşayanlardan… Tarihin belirli bir 

zaman diliminden başladığı yolculuğu sonsuzlara doğru çoğala 

çoğala devam ettiren bir yolcu. Bizde gelenektir zaten, sağlığında 

elimizden geleni ardımıza koymayız, ne kadar zulüm, 

işkence, eziyet, kıyım ve sürgün varsa ışık adamlarımıza, düşünce 

adamlarımıza, başta ozanlarımıza uygularız. Kaçını zindanlara 

attık, kaçını sürdük ilden ile ve kaçını ipde sallandırdık? 

Derisini yüzdüklerimiz bile var, öyle değil mi? Biz, 

onları sağlığında değil, öldükten sonra kahraman yapmakta 

pek maharetliyiz. Sağlığında değerini bilmeyiz. Sağlığında 

biz onlara hiçbir şey vermediğimiz gibi elinde ne varsa onları 

da almaya çalışırız. Onları, yeri geldiğinde sosyal güvenceden 

bile yoksul bırakırız ki, çoluk çocuğu ve kendisi hasta olduğunda 

ilâç bile alamasın. Biz böyleyiz işte. İçimizdeki pırlantanın 

ışığından istifade etmeyiz de, farkına bile varmayız da, 

yadın-yabanın mumunu güneş sanırız. 

159 

Evet, 

Pir Sultan Abdal, halkın içinden, halk için çıkmış bir sonsuzluk 

yolcusu. İdam edilmesinin üzerinden 400 küsur yıl 

geçmiş olmasına rağmen halkın belleğinde, dilinde, yüreğinde 

halâ canlı ve diri. Hem etkisini de gün geçtikçe arttırmaya devam 

etmektedir. 

Pir Sultan, sade bir ozan olsaydı, belki etkisi bu kadar uzun 

sürmez veya sadece edebiyatın efsunkâr bahçesinde kalırdı. 

Ama, o, başkaldırının, “yeter, ne hakkın var deyip isyânın ve 

derin tasavvufî düşünceleriyle bütün ezilen ve inananların yol 

göstericisidir”. Anadolu’yu yoğuran ve Anadolu’ yu nice yüzyıllar 

ötesine taşıyan ışık adamlarından birisi olması nedeniyle, 

edebiyat dışındaki diğer alanlarda; özellikle toplumsal di-


renç ve baş kaldırı alanlarında da oldukça etkindir. 

Güç karşısında eğilip, bayrağı teslim etmeyen; doğru bildiğini, 

sevdiği ve inandığını idam sehpasında bile söyleyen bir 

korkusuz ozandır. 

160 

Göz radarlarımızı mâzinin söz sultanlarına, ışık kervanlarına 

çevirecek olursak; iki türlü hareket görürüz… Birisi “aşağıdan 

yukarıya” doğru yapılan hareket, ötekisi de “yukarıdan 

aşağı” doğru” yapılan hareket. Aşağıdan yukarı doğru hareket, 

halktan-tabandan tavana doğru yürür. Halkın dili, gözü, kulağı, 

eli, yüreği olan bir harekettir. Yukarıdan aşağı hareket se, 

sarayın, otağın, yönetenlerin kontrol ve güdümündeki hareket 

olup; çeşmeye yakın olması nedeniyle bir eli yağda olan ve 

tabandakilere hüküm-emir ve kararlar altında tutabilmek için, 

yukarıyı öven, aşağıya emir veren bir harekettir. Yukarıdan 

aşağıya hareketin dili ve yapısı saraylıdır, onu tabandakiler 

pek anlamaz; anlasalar da sevmediklerinden es geçerler, kayda 

değer bulmazlar. 

Bizim Pir Sultan aşağıdan yukarıya hareketin korkusuz bir 

ozanı ve lideridir. 

Öldürülen ozan ve şairlerimizin hepsi de aşağıdan yukarıya 

hareket eden, tavanı eleştiren, tavanın dipsiz ve karanlık dehlizlerine 

halkça ve Hakça ışık tutanlardır. 

Pirsultan’ın, yaşadığı 1500’lü yıllardan günümüze 345 deyişi 

kalmışsa da, halkın gücü onu menkıbelere dönüştürmüş, 

onu mukaddes yapmış, onu yüreğinde dilediğince şekillendirmiştir. 

Zaten halkın gücü böyledir. Halk özlerse kahramanını, aradan 

geçen yüzyılları bir çırpıda siler de kahramanını diriltiverir. 

Sıkıntıya düştüğünde, ufkunu kaplayan kara zindan geceleri, 

gökleri dolduran kara bulutları, dirilttiği o kahramanının 

mânevî ışığı ile siler süpürür. Güneşe, ışığa ve esenliğe getirir


ulusu, toplumu, memleketi. 

Acımasızlaşan şiirin rüzgârı Azrail’ le sırdaş, içli dışlı, dost 

gibidir sanki. Şiir rüzgârının ve zalim idarelerin öldürdüğü 

ozan ve şairlerin hayatları etrafında, halkımız efsâneler, menkıbeler 

üretmiştir hep. 

Siz bakmayın ve asla umutsuzluğa düşmeyiniz ki, bugün 

yaşananlar, bu anlaşılmaz hukuk, yönetim, asker, siyaset çemberinde 

meydana gelen olaylara. Halk neden sessiz diye şaşırmayınız 

da. Yeri ve zamanı geldiğinde, sinesinden nice ışık 

adamlar çıkarır bu halk. Zaten, günümüzde iftiralar ve düzmece 

sanıklarla idam sehpasına dipçikle yürütülmeye çalışılanlar 

da günümüzün Pir Sultanları değil mi? 

Pir Sultan Hızır Paşa tarafından idam edildikten sonra, 

göğe mi uçtu, yere mi geçti bilinmez; ama, zulümden korkan 

halk, onun ipe çekilen bedenine sahip çıkamamış, 

161 

-Çok sayıda Pirsultan kabri yaratmış 

-Çok sayıda yeni Pirsultanlar-ozanlar doğurmuş 

-Kâh Horosan’da, Kâh Merzifon’da, kâh Erdebil’de, kâh 

Sivas’ da kanlı Pazar yanındaki tümülüste ona mekân yakıştırmaya 

çalışmış ve bunda da başarılı olmuştur. 

Bugün, Pirsultan bir gelenek olmuştur. 

Türkü olmuştur, deyiş olmuştur. Dilden dile, gönülden gönüle 

akan ırmak, gönül kalelerinde dalgalanan bayrak olmuştur. 

16’ ncı yüzyıldan bugüne, her geçen gün biz, Pirsultan’ı 

yeniden keşfetmekteyiz. 

Adil yargılama özlemimiz, hak arayan ve konuşan toplum 

yapısı arzumuz, inandığını ve sevdiğini söyleyen, yaşayan bireyler 

talebimiz, baskı, zulüm ve tepeden inmeciliğin sona ermesi 

isteğimiz; bütün bunların özünde, usaresinde Pirsultan


hareketi vardır. 

Bu özlemlerimizi taşıyan Pirsultan kimdir, esas adı nedir 

diye soracak olursanız, deyişlerinde: 

“Pir Sultanım Haydar diye anıldı”, “İsmim Koca Haydar 

aslım Yemen’de”, “O ruh girdi bana Haydar dost dedi” gibi 

mısralarına başvurmak zorundayız. Çünkü Pir Sultan hakkında 

bugüne kadar detaylı bir bilgi-belge ve kaynak bulunamadığı 

gibi, araştırmacılar da Pir Sultan’a ulaşmak için, onu idam 

eden Hızır Paşa’ ya ulaşıp oradan Pir Sultan belgeleri elde etmeye 

çalışmışlar, gene de pek başarılı olamamışlardır. 

162 

Deyişlerinden asıl adının “Haydar” olduğu, “Koca Haydar” 

diye anıldığı anlaşılmaktadır. Yine bir deyişinde bu adı da 

ona Hacı Bektaş-ı Veli’ nin verdiğini söyler. Haydar, aslan yürekli, 

yiğit anlamına gelmekte olup; Hazreti Ali’ nin adlarından 

biridir de… Bir deyişinde: “Pir Sultan Abdalım destim 

damanda/İsmim Koca Haydar aslım Yemen’de” diyerek soyunu 

Yemen’e bağlamıştır. Söylentilere göre de Hz Ali’ nin torunlarından 

Zeynel Abidin soyundan gelen ağu içip ölmediği 

için “ağuçen” diye anılan Karadonlu Can Baba koluna mensuptur. 

Der ki: 

“Sultan Ağuçen serçeşme gözü 

Elimde kalemim dilimde yazı” 

Der ki: 

“Benim aslım Horasan’dan Hoy’dandır.” 

Horasan, İran’ın doğusunda Türklerin yoğun olarak yaşadığı 

bir bölge, Hoy ise İran Azerbaycanında br kasaba. Muh-


temeldr ki, ataları Horasan’dan Hoy’a, oradan da Anadolu’ya 

geçip Sivas’a yerleşmişlerdir. 

Pir Sultan’ın soy kökü, bana göre de Horasan’a dayanmaktadır. 

Anadolu erenlerinin çoğunluğunun kökü de Horosan’dır. 

Horosan ve Hoy’dan Sivas Yıldızeli İlçesinin Banaz 

Köyü’ne uzanan ve 

“Uzundu uzundu dedemin boyu/Yıldızdır yaylası Banazdır 

köyü” veya “Bize de Banaz’da Pir Sultan derler/Banaz’dan 

sürdüler bizi Sivas’a” diyerek adresini vermektedir… 

Pir Sultan’ın halk söylentilerine göre 3 oğlu ve 1 kızı vardır. 

Oğullarından Seyit Ali Sultan’ın makamı köye 15-20 dakika 

mesafede Çamlık tepede bulunmaktadır. Pir Mehmet 

Tokat’ı Daduk Köyünde, Er Gayıp ise Dersim’ de yatmaktadır. 

Kızının adı Senem’dir. Kızı Senem, babasının idamı üzerine 

“Pir Sultan kızıydım ben de Banaz’da” diyen deyişini 

söylemiştir. 

163 

Deyişlerinden Pir Sultan’ın okuma-yazma bildiğini ve alevi-bektaşi 

eğitimi olan “yol eğitimi” aldığını bilmekteyiz. Onu 

yoğurup pişiren cem isimli “halk okulu” dur. 

Diyor ki: 

“Pir Sultan’ım okuyaban yazarım 

Turab oldum ayaklarda tozarım” 

Diyor ki: 

“Ben bend oldum şu meydana atıldım 

İkrar verdim ikrarıma tutuldum.”


Diyor ki: 

“Enel Hak dedik de çekildik dara 

Adap erkan bize doğru yol oldu.” 

Diyor ki: 

“İrehber pişirir tâlibin çiğin 

Ahiri bu imiş pişmeğe geldim.” 

“Halk isterse ağustosta yağar kar”, “Halk isterse olmaz 

olur, Beydağları Palandöken’i kucaklar ve halk isterse taş kesilir 

düşmanlar, çiçekler dile gelir, bulutlar saçın çözüp yaşın 

yaşın ağlar.” 

164 

Halk, kendi söyleyeceğini Pir Sultan’a söyletir. O halde, 

Pir’imizin menkıbevi hayatını bir kenara bırakmadan, ondan 

istifade ederek hayata, olaylara, dünyaya, kurulu düzene, yönetene, 

yönetilenlere, paşalara, beylere bakışını anlatmaya ve 

şiirlerinin ruh köküne inerek, oradan çıkarabildiğimiz inci danelerini 

sunmaya çalışalım. 

Hafik İlçesinin Sofular Köyünden Hızır adında bir gençin 

Banaz’a gelip Pir’imize talebe oluşuna ne diyelim? Yedi yıl 

boyunca o kapıda eğitim almasına ve sonra da “Sen herkese 

himmet veriyorsun, verdiklerin çeşitli makamlara yükseliyor. 

Ne olur bana da himmet eyle ben de bir makama yükseleyim” 

sözlerine karşılık, “Ben dua ederim Hızır. Ederim etmesine de 

ya duamız tutar, sen paşa olur gelir çekersen ipimizi? ”deyişine 

ne diyelim? 

Ne diyelim, adalet dağıtacakken, adalet yerine zulüm dağıtan, 

haklıyı haksız, haksızı da haklı çıkaran, nice ocaklar söndüren 

Sarı Kadı’ya, Kara Kadı’ya? ... Haramı yemeyen köpeklerine, 

hattâ halkın anlatımında haksızlık yapanı, haram 

yiyeni köpekten aşağı dereceye düşüren menkıbeye ne diyelim?


“İyi köpek kötü kadıdan efdâldir” diyen Pir Sultanımız alır 

sazını ele ve der ki: 

“Koca başlı koca kadı 

Sen de hiç din iman var mı? 

Haramı helâli yedi 

Sende hiç din iman var mı? 

Fetva verir yalan yulan 

Domuz gibi dağı dolan 

Sırtına vururum palan 

Senin gibi hayvan var mı? 

İman eder amel etmez 

Hakkın buyruğuna gitmez 

Kadılar yaş yere yatmaz 

Hiç böyle kör şeytan var mı? 

165 

Pir Sultan’ım zatlarınız 

Gerçektir şöhretleriniz 

Haram yemez itlerimiz 

Bu sözümde yalan var mı? ” 

Kadılar böyledir de ya paşaların emir ve görüşlerine göre 

fetva veren müftüler nasıl? Sivas’a saraydan vali olarak dönen 

Hızır Paşa çağırır Kör Müftüyü yanına ve dikte ettirir fetvayı: 

“Şah adını anmak yasaktır. Her kim ki Şah adını anar, dili kesilip 

öldürüle…” 

Susar mı ozan dili? Fetva değil, hangi emri verirlerse versinler, 

hangi kuralı koyarlarsa koysunlar susmaz elbet… Bildiğini, 

inandığını, sevdiğini “söyleme” diyecekler de o da 

“emredersiniz efendim, baş üstüne diyecek ha? ”


Demiş: 

“Fetva vermiş koca başlı Kör Müftü 

Şah diyen din keseyim deyü. 

Satır yaptırmış, Allah’ın lâneti 

Ali’yi seveni keseyim deyu 

Şer kulların örükünü uzatmış 

Müminlerin baharını güz etmiş 

Onikiler bir arada söz etmiş 

Âşıkların yayın yasayım deyu. 

166 

Hakk’ı seven âşık geçmez mi candan? 

Korkarım Hak’tan, korkum yok senden 

Ferman almış Hızır Paşa sultandan 

Pir Sultan Abdal’ı asayım deyu. ’ 

Evet; 

Tarih güç olgusunu işlerken, tozlanmış sinesinde, halka 

rağmen halkı yönetim olayında, askerle-paşayla din adamını, 

müftü veya şeyhülislâmı hep yan yana sunmuştur. Omuzlarındaki 

rütbelerden güç alanların hâkimiyetlerini sürdürebilmek 

için, öncelikle dn-diyanet işlerine hükmettiklerini ve sonra 

oradan aldığı destek ile halkın tepesinde kılıç salladıklarını 

anlatmıştır. Hızır Paşa ve Kör Müftü olayımızın iki önemli 

kahramanı. Bir de bu ikisinin arasında kadılık kurumunu temsilen 

Sarı ve Kara kadılar… Ne zaman ki, bir ülkede, yönetim, 

askeriye, hukuk ve diyanet tek elde toplanmıştır, o ülkede özgürlük 

ve özgür düşünceden bahsedilmesi mümkün değildir. 

Siyasi otorite askeriye, hukuk ve diyaneti çürütür, güçsüz kılar, 

artık elinde oyuncak gibi oynatmaya kalkışırsa, o ülkeyi 

karanlık çağlar bekliyor demektir. Yöneten, sırf kendi şahsi 

çıkarı için, kendi ve yandaşlarının menfaati için veya emir al-


dığı güç ve odakların çıkarları doğrultusunda hukuk-ordu ve 

diyaneti kullanmaya başladıysa yandınız demektir. 

Pir Sultanımızın karşısında Vali Paşa, kadı-mahkeme ve 

kör müftü vardır. Sistemin dişli çarkları kurulmuş ve Pirimizin 

canından çok sevdiği Şah sözcüğünü deyinde söylememesi 

emrolunmuştur. Çağırılır huzura ve içinde Şah sözcüğü geçmeyen 

üç deyiş söylemesi emrolunur. 

Anadolu Ozanı emir almaz. Anadolu ozanı emir de vermez. 

Gönüldür makamı bizim ozanlarımızın. Adaleti ehil hukukçuların, 

din ve diyaneti de ehil hoca ve aydın dedelerin 

yürütmesini ister. Hattâ dinle devlet işlerin, hukukla siyasetin, 

kışla ile particiliğin asla karıştırılmasını istemez. 

Ama, Hızır Paşa istemiştir isteyeceğini. İçinde ŞAH sözcüğü 

geçmeyen üç deyiş. Pir Sultan sazının telleri arasına koyar 

yüreğini seslenir: 

167 

“Hızır Paşa biz berdar etmeden 

Açılın kapılar Şah’a gidelim. 

Siyaset günleri gelip yetmeden 


Gönül çıkmak ister Şah’ın köşküne 

Can boyunmak ister Ali müşküne 

Piri, On iki imam aşkına 


Her nereye gitsem yolum dumandır 

Bizi böyle kılan ahd ü amandır 

Zincir boynum sıktı halim yamandır 

Açılın kapılar Şah’a gidelim.


Yaz selleri gibi akar çağlarım 

Hançer aldım ciğerciğim dağlarım 

Garp kaldım şu arada ağlarım 


168 

Ilgın ılgın eser seher yelleri 

Yâre selâm eylen Urum erleri 

Bize peyik geldi Şah bülbülleri 


Çıkarım bakarım kale başına 

Mümin Müslümanlar gider işine 

Bir ben mi düşmüşüm can telaşına? 


Pir Sultan’ım eydür, Mürvetli Şah’ım 

Yaram baş verdi sızlar cigergâhım 

Arşa direk direk olmuştur âhım 


Hızır Paşa şaşkındır. Zaman donup kalmış buz kalıbıdır 

sanki. Pir Sultan ikinci deyişine geçer: 

“Kul olayım kalem tutan eline 

Kâtip ahvalimi Şah’a böyle yaz. 

Şekerler ezeyim şirin dine 

Kâtip ahvalimi Şah’a böyle yaz.


Allah’ı seversen kâtip böyle yaz 

Dün ü gün ol Şah’a eylerim niyaz 

Umarım yıkılsın şu kanlı Sivas 


Sivas illerinde zilim çalınır 

Çamlı beller bölük bölük bölünür 

Ben dosttan ayrıldım bağrım delinir 


Münafıkın her dediği oluyor 

Gül benzimiz sararuban soluyor 

Gidi mervan şad oluban gülüyor 


169 

Pir Sultan Abdal’ım ey Hızır Paşa 

Gör ki neler gelir sağ olan başa 

Hasret koydu bizi kavim kardaşa 

Kâtip ahvalimi Şah’a böyle yaz.” 

Sıra üçüncü deyişe gelmiştir. Dokunur sazına, yine Şah 

vardır telinde; 

“Karşıdan görünen ne güzel yayla 

Bir dem süremedim giderim böyle 

Ala gözlü pirim sen himmet eyle 

Ben de bu yayladan Şah’a giderim.


Eğer göğerüben bostan olursam 

Şu halkın dinle destan olursam 

Kara toprak senden üstün olursam 

Ben de bu yayladan Şah’a giderim. 

Bir bölük turnaya sökün dediler 

Yürekteki derdi dökün dediler 

Yayladan ötesi yakın dediler 


170 

Dost elinden dolu içmiş deliyim 

Üstün kan köpüklü meşe seliyim 

Ben bir yol oğluyum, yol sefiliyim 


Alınmış abdestim aldırırlarsa 

Kılınmış namazım kıldırırlarsa 

Sizde Şah diyeni öldürürlerse 


Pir Sultan Abdal’ım dünya durulmaz 

Gitti giden ömür, geri dönülmez 

Gözlerim de Şah yolundan ayrılmaz 


Pir Sultan her deyişinde adeta meydan okur Hızır Paşa’ya. 

Her deyişinde şahtır geçen dilinden, telinden. Hızır’ın tüm uzlaşma 

umutları suya düşmüştür. Piri yolundan döndürme ikna 

etme hayalleri toz olmuştur. Kızgınlığı had safhaya varır. 

“Atın zindana” diye emir verir.


Başlar zindan günleri…Toprakkale zindanı Pirsultan’ın 

mekânıdır gayri. Davasından dönmesi, pişman olduğunu söylemesi 

istenir. Ama elbette inanan davasından asla vaz geçmez. 

“Kadılar müftüler fetva yazarsa 

İşte kement işte boynum asarsa 

İşte hançer işte kellem keserse 

Dönen dönsün ben dönmezem yolumdan.” 

Dönmez yolundan. O sebeple ölülerin konulduğu mahzene 

atılır. Kale surlarından atacağız denir. 

“Çıkardılar ağ bedenden atmaya 

Şimdi indirdiler yine dahmaya 

Kanrıldım çevrildim baktım zahmaya 

Duysun canlar diye bizi asarlar.” 

171 

Kış, kar… Baskı, işkence… Kelepçe, zindan… 

“Bizi böyle kılan ahd u zamandır 

Zincir boynum sıktı halim yamandır.” 

“Kalenin kapısı taştan demirden 

Yanlarım çürüdü yaştan yağmurdan.” 

Beklenen ferman nice zaman sonra gelmiştir Saraydan. 

İdama giderken zerre kadar ölümden korkmadığı, çekinmediği 

bir hakikattir. Dostlara, yoldaşlara, evdekilere, müsahip Ali 

Baba’ ya selamlar yollamaktadır. Üzülmemelerini, al çıkarıp 

kara giymemelerini, karalar bağlamamalarını, ele güne karşı 

ağlamamalarını söyler. 

İdam edilirken ellerinin bağlanmamasını dilemekte, Ali 

Babadan da darağacında cesedinin eğlenmemesini istemektedir…


“Bize de Banaz’ da Pir Sultan derler 

Bizi kem kişi bellemesinler. 

Paşa hademine tembih eylesin 

Kolum çekip elim bağlamasınlar. 

Ala gözlüm zülfün kement eylesin 

Döksün mâh yüzüne nikâb eylesin 

Ali baba haktan dilek dilesin 

Biben de bu yayladan Şah’a giderim. 


Bizi dâr dibinde eğlemesinler. 

172 

Ali baba eğer söze uyarsa 

Emidır beyler kıyarsa 

Ala gözlü yavrularım duyarsa 

Al’ın çözüp kara bağlamasınlar” 

Evet… 

İdam sehpasına yürümekte Pir Sultan… 

Hızır Paşa onun sehpada halk tarafından taşlanmasını ister. 

Emir serttir, kesindir. K i taşlamayan öldürülecektir. Pir 

Sultan’ın musahibi Ali Baba kalabalığın arasındadır. O da 

buyruğa uymak zorunda kalır. Ne var ki yol kardeşine taş atmaya 

eli varmaz. Tutup bir gül atar. Başına yağan taşlardan 

canı yanmaz da dostu, yol kardeşi Ali Baba’ nın gülü incitir 

Pirimizi… Hemen oracıkta, darağacının dibinde der ki;


Şu kanlı zalimin ettiği işler 

Garip bülbül gibi zareler beni 

Yağmur gibi yağar başıma taşlar 

Dostun bir fiskesi yareler beni 

Pir Sultan Abdal’ım can göğe ağmaz 

Haktan emr’olunmazsa irahmet yağmaz 

Şu ellerin taşı hiç bana değmez 

İlle dostun gülü yareler beni. 

Özetle: 

Öldürülen şairlerin çoğu öldükten sonra da yaşayan şairlerdir. 

Hele ki, halkın ozanı olursa bu öldürülen, halk onu kendisiyle 

beraber mahşere kadar yaşatır da yaşatır… 

Pir Sultan Abdal, halk arasında “Yedi Ulular” olarak bilinen 

Yedi Ulu Ozan’dan biridir. 

Alevi gelenekleri ile dergâh ortamında yetişti. Hak, Muhammed, 

Ali izinde yürüdü. 

Ana konuları, : Deyişler, nefesler, Hakk sevgisi, Ehl-i Beyt 

sevgisi, duazimam, ilahi aşk, tasavvuf ve sosyal uyarı niteliğindedir. 

Dolayısıyla bir derviş olarak toplumu (İlmiyle ve 

aklıyla bilgilendirmiştir). 

Tekke ve tasavvufun kalıplarını aşıp geniş bir halk kesimine 

seslenebilmiştir. Medrese öğrenimini Erdebil’de görmesine 

rağmen, diğer bazı halk şairlerinin tersine, Divan 

Edebiyatı’ndan hiç etkilenmemiştir. 

Klasik Anadolu Alevîliğinin ideasını eserlerinde işleyen 

Pir Sultan Abdal, 16. yüzyıl Türk edebiyatının en önemli şairlerindendir. 

173


174 

Yazmış olduğu sözler bugün, bir çok sanatçı tarafından hâlâ 

şarkı ve türkülerle icra edilmektedir. Pir Sultan Abdal hem yaşamı, 

hem de şiirleriyle bir okul ve misyon sahibi olmuştur. İdamıyla 

da insanlardaki haksızlığa ve zulme karşı adalet duygularını 

harekete geçirmiştir16. Yüzyılda Osmanlı’da baş gösteren birçok 

ayaklanmayı desteklemiş, sosyal hareketlenmeler ile ilgili fikirlerini 

şiirlerine yansıtmıştır. Bazı tarihçiler şiirlerinde geçen “Şah” 

kelimesinin İran Şahı’nı değil Anadolu Bektaşi Postnişinini temsil 

ettiğini belirtirler. Pir Sultan, ağır idari uygulamalar altında 

ezildiğini düşündüğü Türk Toplumunun yeni bir yönetime de ihtiyaç 

duyduğunu çoğu kez şiirlerinde dile getirmiştir. Bu nedenle 

dönemin Sivas Valisi Hızır Paşa tarafından pek sevilmemiş, eskiden 

dost olan bu iki insan arasındaki ilişki zamanla husumete 

dönerek, Pir Sultan Abdal’ın Hızır Paşa tarafından idam edilmesiyle 

sonuçlanmıştır. 

SON SÖZ: 

ÖLDÜRSELER ÖLMEYİZ 

Biziz biz, ışıklarla karanlığı kürüyen… 

Biziz biz, Pir Sultan’la sehpalara yürüyen 

Korku nedir bilmeyiz, Köroğluyuz meydanda 

Öldürseler ölmeyiz, namımız var her yanda 

Ahdımız, hiç bir zaman kalmaz şahta, sultanda 

Biziz biz, ışıklarla karanlığı kürüyen… 

Halk için yerden göğe, semah döner bu canım 

Taht kurduk gönüllere, susmaz, dilde destanım 

Yakılan biz, yanan biz; ölmek ne ki fidanım? 

Biziz biz, Pir Sultan’la sehpalara yürüyen 

Mustafa CEYLAN

(3): FİGÂNÎ 

Ey Şiir!!! 


Biliyorsun ki, eşeğe ters bindirip sokak sokak gezdirdiğin 

ve sonra öldürdüğün Figâni, son kurbanın değildi. O, Osmanlı 

döneminin ilk kurbanıydı... 

Figânilerin bitip tükeneceğini mi sanıyorsun? Figâniler bitmez, 

tükenmez elbette... Vezirler, krallar, despot idareler, halkın 

rızasının hilâfına karar vericiler, düzen-intizam dağıtmak 

adına zulüm, işkence ve eziyet dağıtıcılar yaşadıkça, Figâniler 

de yaşayacaktır. İbrahim Paşaların icraatları ayyuka çıktıkça, 

Figânilerin söylemleri de çoğalacak. Çoğaldıkça da gündemin 

birinci sırasına oturacaktır. Çünkü, arada sen varsın. 

Figâni’ yi ölüme sürükleyensin. 

Alnına silinmez yazıyla mıhlanmışsın. 

Ne yaptı Figani? Söyler misin? Suçu ne idi?.. 

175 

Figâni… 

1505 yılında Trabzon da doğdu. Kendi gayretiyle Arapça 

ve Farsçayı öğrendi. Genç yaşta seninle tanıştı. Seni yazmaya 

başladı. Ona Hüseynî mahlasını taktın. Ama bir süre sonra o 

mahlastan vaz geçti. Yine Figâni adını kullandı. 

İstanbul ve sen… Şiir ve İstanbul yani… Ayrılmaz ikilisiniz. 

Ayığı sarhoş edersiniz, başını döndürürsünüz bütün insanlığın 

ve kendinize âşık edersiniz. Boğazıyla İstanbul, Boğaz 

suyu ışıltısına uzanan kasırların, servilerin, köşklerin serin 

gölgeleriyle, yedi tepesinde yedi minaresiyle, tarihiyle bir 

efsunkâr güzel olan İstanbul ve sen şiir, kaç şairin kanına girdiniz… 

Sayısını siz dahi bilemezsiniz…


Ulu hakan Kanuni Sultan Sultan Süleyman döneminde yaşayan 

Figâni, İstanbul’un baygın gözlerinin içinde seninle sarhoş 

oldu hep ve sonunda içkiye müptelâ oldu. Toplumun kurallarına 

ters düştü. Saraya ve Osmanlı paşalarına yakındı. Sen 

yakın ettin ey şiir onu saraya, sen!! Seninle senin dilinle bazan 

methiyeler düzdü ihsanlar aldı. Bazan hicvetti sağı solu!.. 

Genç yaşta şöhrete ulaştı… Edebiyat sohbetlerinin en parlak 

yıldızıydı. 

176 

Kanuninin şehzadeleri, MUSTAFA, MEHMET ve 

SELİM’İN 1530 yılındaki sünnet düğününde yazdığı “SÜ- 

RİYYE” kasidesiyle ününü daha da artırdı. Ne oldu artırdı 

da?... Kıskançlıklar arttı. Kavgacı mizacı insanların düşmanlığını 

kazanmasına sebep oldu. Şairin, ozanın kavgacısını seversin 

sen, korkusuzunu. Gözünü budaktan sözünü makamdan 

esirgemeyeni; Hakk’ı ve hakikatı sonunda ölüm bile olsa 

haykıranı seversin… Öldürülen şairler-ozanlar hep bu haykırıştan 

hep feryat-figân oluşlarından can verdiler. Susmadılar, 

susturmak için öldürüldüler… 

Bu sırada Kanuni’nin Veziri Azam’ı Pargalı İbrahim paşa, 

Mohaç zaferinden dönüşünde Budin’den getirdiği heykelleri, 

kendi sarayının karşısına, At Meydanına diktirmişti. Bu heykellere, 

halk tepki göstermiş, eskiden beri gelen İslâm ve putheykel 

anlayışını, bu heykellere getirtip oturtmuştu. Elbette 

ki, toplumsal düzeni bozmak isteyenler de bu durumu tahrik 

etmişler, bunu fırsat bilip içten içe ayrık otlarını insanlar içine 

atmaya başlamışlardı. 

Sarayda, çarşıda güncel konuydu Pargalı’ nın heykelleri… 

Şair, ozan günceli yakalamalı. Yaşamak ve gelecek çağlara 

adını taşımak istiyorsa bir şair günü ve günceli yaşamalı, yakalamalı. 

Şair, liderdir; düşünce adamıdır. Şairlerdir devrimlerin 

önderi. Şairi olmayan devrime devrim denemez. Şair devrimin 

motor gücüdür. Bugünü yaşamayan, bugünü şiir dilinde 

çağdaş bir anlayışla ve orijinal yepyeni imgelerle nakışlaya-


mayan şair, ölü doğmuş şairlerin anasıdır. Bu bakımdan şairle 

tarihçi arasında bir benzerlik vardır. Şu kadarla ki, tarihçi taş 

gibidir, karton dillidir; tadı-tuzu yoktur yazdıklarının; anın soğuk 

resmini yazıp geleceğe aktarırken; şair-ozan onun içine 

ruhunu, yüreğini ve halkın ortak aklını, nabzını, halkın can 

evini nakışlamıştır. Şairin geleceğe taşıdığı olaylar mısraların 

süslü kaftanı arasındadır. Şairin tarihçiliği daha bir hoş ve 

daha bir güzel ve gizemlidir. 

Pargalının heykelleri… 

Resime, heykele ve şiire İslâm’ı karşı imiş gibi gösterenlere 

yazıklar olsun. 

İslâm güzelliği tercih eder, en güzel ve en mütekâmil din 

oluşunda sanata ve sanatçıya evliyâlar mertebesine yakın bir 

makam verişindendir. Ona, art niyetli “yobaz” ve “karanlık 

kafalar” sanatı ve sanatçıyı yaklaştırmamak için asırlarca cahil 

toplumlarda ellerinden geleni yaptılar. Sanata “gâvurluk”, 

sanatçıya “gâvur” diyen anlayış İslâmî anlayış olamaz. 

177 

“Taş, mermer, bronz, ağaç vb. gibi malzemeler kullanılarak 

yapılan üç boyutlu düzenlemelere heykel deniyorsa, yani heykelin 

figüratif olması bir zorunluluk değilse, Osmanlı dünyasında 

da mezar taşlarından dikilitaşlara, çeşmelerden sebillere, 

selsebillere kadar aynı zamanda heykel niteliği taşıyan 

binlerce düzenleme -üstelik fonksiyonel- göstermek mümkündür. 

Bir ressama poz vererek portresini yaptıran ilk Osmanlı padişahı 

Fatih’tir. İstanbul’a davet ettiği sanatçılar arasında heykeltıraşların 

da bulunduğu biliniyorsa da, heykelini yaptırıp 

yaptırmadığı hakkında bir bilgimiz yok. 

Bildiğimiz, heykelini yaptıran ilk padişahın Abdülaziz olduğudur. 

Fransa seyahati sırasında bir büstünü, İstanbul’da da 

at üzerinde bir heykelini yaptırarak Beylerbeyi Sarayı’na koy-


durmuştur. Bu heykel oradan Topkapı Sarayı’na, daha sonra 

son halife Abdülmecid’in Bağlarbaşı’ndaki köşküne götürülür. 

Bir süre sonra tekrar Beylerbeyi Sarayı’na taşınan heykel, 

Cumhuriyet’ten sonra Topkapı Sarayı Müzesi’nde karar kılacaktır. 

Heykel sanatı bizde Sanayi-i Nefise Mektebi açıldıktan 

sonra yaygınlaştı. Bu mektebin heykeltıraşlık hocası Yervant 

Oskan Efendi adında, Roma ve Paris’te eğitim görmüş Ermeni 

bir sanatçıydı. Sanayi-i Nefise’nin Heykeltıraşlık Şubesi’ne 

kaydını yaptıran ilk Müslüman öğrenci, dolayısıyla ilk Müslüman 

heykeltıraş İhsan Bey’dir. 

178 

Bir gün Barbaros Parkı’na yolunuz düşerse orada bir heykel 

göreceksiniz: Yahya Kemal heykeli... Hüseyin Gezer’in 

eseri olan bu heykel bir zamanlar Maçka Parkı’nın kuytu bir 

köşesindeymiş, fakat başına olmadık işler geldiği için buraya 

nakledilmiş. 

Hüseyin Gezer’in “Yahya Kemal Anıtı” başlıklı yazısında 

anlattığına göre, Maçka Parkı’ndaki kaidesine oturtulmak 

üzere heykelin ceraskal’la kaldırıldığı sırada civardaki apartmanlardan 

birinde oturan bir “muhbir” vatandaş durumdan 

vazife çıkararak telefona sarılıp “Atatürk heykelini ipe çekiyorlar!” 

diye polisi arar. Derhal olay yerine intikal eden polisler 

işin aslını öğrenince ihbarcı vatandaşa söylene söylene çekip 

giderler. Aradan zaman geçer; heykeli gören bazı dostları, 

şairin bir harekette bulunacakmış gibi boşlukta duran sol elinin 

ne anlama geldiğini Hüseyin Gezer’e sormaya başlarlar. 

Bundan bir şey anlamayan sanatçı, gidip eserini görünce hayretler 

içinde kalır: Hırsızlar şairin bastonunu demir testeresiyle 

kesip götürdükleri için sol el anlamsız bir şekilde boşlukta 

kalmıştır. Yerine önce bakırdan, sonra ağaçtan bastonlar yapılarak 

konur, fakat hepsi çalınır. Sonunda çare heykeli Barbaros 

Parkı’na nakletmekte bulunur. “(1)


İbrahim Paşa’nın heykelleri, koskoca İstanbul’un, İstanbulluların 

dilindeydi… 

Figâni durur mu? 

Günü ve günceli yakalayıp, halkın ortak nabzı olmalıydı. 

Dedi ki : 

“Dü İbrâhîm âmed be-dâr-ı cihân 

Yekî büt şiken şûd yekî büt nişân.” 

Yani: İki İbrahim geldi cihana, biri putları kırdı, Öbürü put 

dikti. 

Bu mısralar dilden dile dolaşmaya başladı. 

Herkes Figâni’ye atfediyor ve bu iki mısraı Figânî yazmıştır 

diyordu. Figanî ise, bunu kendisinin yazmadığını, ancak, 

“beyitteki dar-ı cihan terkibindeki dar kelimesi yerine ikinci 

mısrada put kelimesi geçtiği için “deyr” dense daha iyi olur” 

diyordu. 

Hattâ, bu beytin Gazneli Mahmut zamanında söylendiğine 

dair de rivayetler vardı. 

Her ne ise, halk böyle istemişti. Figânî’ ye yakıştırmıştı. Bu 

yüzden, Pargalı İbrahim paşaya gammazlanan Figâni’yi İstanbul 

Subaşısı Tahtakale’de tutuklatmış, eşeğe ters bindirip, ibret 

olsun diye, sokaklarda dolaştırılmış sonunda iskeleye götürüp 

dövülmüş ve 1532 baharında asılarak öldürülmüştü. 

179


SON SÖZ: 

İKİ HEYKEL DİKTİM 

İki heykel diktim, tam iki heykel 

Yüreğimin ortasına; gel de yık. 

Toz et, parçala, savur küllerini 

Olmaz olsun Itırbanu ayrılık… 

Aramıza okyanuslar dizmişsin 

180 

Giyin gel, karanlığın ışığını 

Gayri türkülerde yak âşığını 

Koyma önüme sultan eşiğini 

Olmaz olsun Itırbanu ayrılık. 

Belli, sen de bu hayattan bezmişsin. 

Yaralıyım biliyorsun kuş misal 

Son bulmasın şom dağlarda bu masal 

Çek kılıcın işte boynum gel de çal 

Olmaz olsun Itırbanu ayrılık. 

Gurbetleri alnına mı çizmişsin?..

İbrahim ol, 

Ver kararın, 

Derimi yüz. 

……Nasıl olsa her ikimiz zeytin dalı bülbülüyüz. 


İki heykel diktim, tam iki heykel 

Yüreğimin ortasına; gel de yık. 

Tut ellerimi tut, bırakma sakın 

Sokul bana Itırbanu birazcık. 

Canını da boş yere sen üzmüşsün. 

Bak ki Figâniler kanımda yürür 

Durağan mendilde su bile çürür 

Biliyorsun âşık, gözsüzken görür 

Sokul bana Itırbanu birazcık. 

181 

Sere serpe saraylarda gezmişsin… 


---------------------------------------------------------------------- 

(1)AYVAZOĞLU, Beşir; Zaman Gazetesi, Heykel Hikâyeleri.


(4): HAYÂTÎ 

182 

15.Yüzyılda yaşayan ve vezir Mahmut Paşa’ nın divan 

kâtibi Yazıcı Tursun’a söylediği bir beyit sebebiyle öldürülen 

şairimizdir. 

Yazıcı Tursun ki “Tevârih-i Âli Osman” adlı eserin yazarı. 

Peki, nasıl olmuş da, bir şair, bir yazara kendisini ölüme 

götürecek mısralarla seslenmiştir? 

Evet, şiirin efsunkâr yanı bu işte… Bilinmezin bilinmezi 

olan şiir bu… Sözün kılıçtan keskin yanı şiirle parlar… Şiirde 

söz, şairin ağzından veya kaleminden döküldüğü anda, şairin 

imzasını taşısa da şairin değil, umumundur; okuyucunundur. 

Bu yüzden Bizim Yunus “Söz ola kese savaşı/Söz ola kestire 

başı” demiştir. İşte, öldürülen şairlerin sözleri, baş kestiren 

sözlerdir. 

Gelelim Hayâtî’ye… 

Mevlâna Ulvî, o dönemin ünlü şairidir. Yaşlıdır ve geçimini, 

yazdığı kasidelerden temin etmektedir. Devlet erkanını, 

padişahı öven sözlerle dokuduğu şiirlerini, talebesi olan 

Hayâtî ile saraya göndermekte ve sarayın ihsanlarından yararlanmaktadır. 

Mahmud Paşa sarayda Padişahtan sonra gelen kişidir. Zaman 

zaman topladığı şairlerle sarayda sohbetli toplantılar düzenlemekte 

ve şairlerin lâtife olması kabilinden söylediği beyitleri 

dinledikçe kahkahalar savurmaktadır. Mevlâna Ulvî’ 

nin talebesi olan Hayâtî’yi de sohbet kadrosuna dahil etmiştir. 

Dikkat ettiniz mi bilmiyorum? 

Osmanlı döneminde Padişahların birçoğu şairdir. Saray ve 

çevresinde, padişah’ın en yakınında sürekli şairler ve bilginler 

yer almaktadırlar. Yönetim kademesinde bulunanlar söz sultanlarına, 

gönül sultanlarına gereken önemi vermişlerdir.


Ya bugün nasıl? 

Bugün, maalesef sanata ve sanatçıya gereken değer verilmemektedir. 

Yönetenler gündelik meşgaleler ve meselelerle 

haşır neşir olmaktan, kültür ve sanata zaman ayıramamaktadırlar. 

Sanat ve sanatçının değeri bilinmemekte, meselâ halk 

ozanlarımızın sosyal güvenceden yoksun olmalarına çare 

aranmamakta, sanat ve sanatçı gündemin en alt sıralarında 

bile kendine yer bulamamaktadır. 

1470’li yıllar… 

Vezir Mahmut Paşa, sarayda şairleri ve devleti yönetenleri 

toplamıştır. Şairlere yöneticiler hakkında eleştirel beyitler 

söyletmektedir. 

Mahmud Paşa; Sırbistan seferinde nazır olan, 1461’ de ki 

Trabzon seferinde divan kâtibi olan, kendisi de aynı zamanda 

bir yazar olan, “Tevârih-i Âli Osman”ı yazan Yazıcı Tursun’u 

işaret ederek, Hayâtî’ye şiirle eleştirmesini ister. Hayâtî o 

anda doğaçlama olarak: 

183 

“Kuşkunun kılıcıdır Yazıcı Tursun 

Gerek tursun, gerek ise otursun” deyivermiştir. 

Bu söz, Yazıcı Tursun’un çok ağrına gider. Mahmud 

Paşa’dan bu sözü söyleyen şairin cezalandırılmasını ister. 

Hattâ günlerce, Paşa’ nın etrafında dolanır, gereğinin mutlaka 

yapılmasını talep eder. 

Bir hafta sonra, sarayda yapılan şairler buluşmasında, vezir 

Mahmud Paşa, Hayâlî’ ye geçen hafta Yazıcı Tursun hakkında 

söylediği sözü tekrar etmesini ister. Korkusuz, gözü pek bir 

şair olan ve o güne kadar enfes gazelleriyle göz dolduran 

Hayâtî, bir hafta önce söylediği beyiti tekrar eder. Eder etmesine 

ama, Mahmud Paşa, bir anda döner Yazıcı Tursun’a ve


“bu söz için istediğin izini veriyorum” der. Bunun anlamı, şairin 

öldürülmesidir. Ve Hayâtî, bu iki dize için saray duvarları 

arasında katledilir. 

Saray koridorlarının loş ışıklarında anadan üryan dolaşan 

şiir, konuk edilen şair dilinde kırbaç ve bıçak sivrisi olup çıkıverir. 

Kelam bıçağının keskinliğini saraya ve saraya yakın kişilerde 

denemeye kalkarsan, ipi göze alman lâzım. Ağız zindanından 

çıkan taş ve kaya saray pençerelerinde ses çıkardıysa, 

buyruk çabuk gelir. Taşlamanın cevabı teşekkür olmaz. İdam 

sehpası, cellat, zindan ve boğulma olur, kılıç olur… 

Hayâtî’nin öldürülmesine imza koyan Vezir Mahmud Paşa’ 

da fazla uzun yaşamaz. 1474 yılında onun da öldürüldüğünü 

tarihçiler yazmakta. 

184 

Der ki : 

BEYİTLER 

Kulağı midye ve kuyruğu ahtapot balığı 

Çapak yerine gözünden müdâm akar havyar. 

Biz ki cisim içre senün mihrüni cân eylemişüz 

Yoluna terk-i dil ü cân ü cihân eylemişüz. 

Yine rindâne mey-i sâfiyi nûş itmek içün 

Yüzimüz hâk-i der –i pîr-i mügân eylemişüz.


SON SÖZ: 

FİKRET’İN SİSİ VAR ZİRVELERDE (Gülce-Buluşma) 

....................................Dün, 

....................................Övgülere altın yağarken kese kese 

....................................Ayırdımsız eleştirel herkese 

....................................İki mısracık kelama ip... 

....................................Ah bu dünya yalan dünya 

....................................Garipler içinde garip... 

Hani nerde, bul bulabilirsen o sultanları, 

Sarayda baş köşede konuğudur sanatçı. 

Şimdi öyle mi ya? 

.....................................Bugün 

.....................................Evet bugün: 

Demoklesin kılıcında parça parça demokrasi 

Gündelik alkışlarda, al gülüm ver gülüm medya 

Heccav global sermayenin esiri sanki 

Oh ya, oh ya…! 

185 

Fikretin sisi var zirvedeki koltuklarda 

Su yürütülür saman altından sessiz 

Halkın musluğundan akmaz damlası 

Hukuk almış başını özgür havalarda 

Başlar ayak, ayaklar başa dönmüş neyleyim 

Füze kalkanı taşlamacı şiire 

Kafiyeler kimsesiz, 

Baklavanın en hası Padişahım çok yaşaya


Oh ya, Oh ya….! 

Bu, şu, o… O o o o ! 

Yandan yırtmaçlı ekonomi 

Ne güzelsin diloylo…! 

Sen, öteki, başkası, aynısı, ben, o, siz 

Karşılıksız senetlere kefiliz; 

Derdim derdin değil, 

Gündemin de yok ya, 

Oh ya, oh ya…! 

186 

Hayatînin hayatı söz konusu 

Hay atına binemeyen süvari hay, 

Hayatiyi ne bilsin, öyle değil mi? 

Nasıl olsa karnı tok ya...! 

Mustafa CEYLAN


(5):KEMAL ÜMMÎ 

15.Yüzyıl tasavvuf şairlerimizden Kemal Ümmî’ de öldürülen 

şairlerimizden birisidir. Asıl adı İsmail’dir. Muhammed 

Bahaeddin Erzincanî’ nin halifelerindendir. Lâtifî tezkiresinde 

askerlik yaparken, asılarak öldürüldüğü belirtilir. 

Derler ki: 

“Nesimî ile Kemal Ümmî, Şüca Sultan Tekkesi’nde iken 

Baba Sultan’ın bir koçunu gereksiz yere kurban ederler. Baba 

Sultan buna incinir. Nesimî’ nin önüne bir ustura, Kemal 

Ümmî’nin önüne bir urgan bırakır. Böylece, ölümlerinin ne 

şekilde olacağını işaret etmiştir. 

Böyle der halkın muhayyilesi. 

Halk isterse Ağustos’ta kar yağdırır. Halk isterse Toroslar 

yürür, gök yere iner, yer göğe çıkar. Halk isterse olmazlar olur. 

Halkın yüreği böyledir, sınırsız ve sonsuz işte. 

Halkın gönlü 1475 yılında idam edilen Kemal Ümmî’yi 

kendisinden 60-70 yıl önce yaşamış ve derisi yüzülerek öldürülmüş 

Nesimî ile aynı dergâhta talebe yapar... 

Halk gönlü, çok sevdiği kişilerin doğum ve ölüm tarihlerini 

sisler, bulutlar arasına gizler. Kişiyi efsâneleştirdikce, dilden 

dile aktardıkça çoğaltır, damıtır, değiştirir; o’nu arzuladığı yapıya 

kavuşturur. Kemal Ümmî’nin doğum yeri olarak kimisi 

Karaman(Lârende) derken, kimisi de Niğde der. Hattâ seyyahlar, 

gezginci veliler veya tezkireciler de çoğunlukla halkın bu 

belleğinden ilhamla notlarını alırlar. (1) 

Yine derler ki : 

“Anadolu’da yasayan ilk mutasavvıf Türk sairlerinden biridir. 

Şiirde muhteva yönünden Yunus takipçilerinden olmuş, 

az sayıda hece veznini kullanmakla birlikte, XV. yüzyılda ge- 

187


nellikle aruz vezniyle kaside, gazel, mesnevi gibi klâsik nazım 

şekilleri ile şiirler söylemiş; tekke şiirinde kendinden sonraki 

bazı sairlere örnek teşkil etmiş şöhretli bir şahsiyettir. Hayatı 

tıpkı Yunus Emre’de olduğu gibi menkıbelerle süslüdür. Şiirlerinde 

sade bir Türkçe kullanmış, aruz vezniyle yazmış olmasına 

rağmen halkın dilinden uzaklaşmamış, usta bir şairdir. 

İlâhî tarzındaki şiirleri ile şöhreti Anadolu sınırlarını aşmış 

Kırım, Kazan, Taşkent ve Özbek Türkleri arasında da tanınmıştır(2). 

Kemal Ümmî’nin altı eseri vardır, bunlardan biri de Divan’ıdır. 

Bugüne kadar yapılmış çeşitli araştırmalardan anlaşıldığına 

göre Kemal Ümmî’nin Divan’ına ait ellibir değişik 

yazma belirlenmiştir.(3) 

188 

Bir şiirinde: 

“Bakın ey cân u dil gözün açanlar 

Bakâ mülki fenâ evden geçenler 

Kani şol dünyeye mağrur olanlar? 

Kani şol menzile konup göçenler? 

Kani şol illere bizim diyenler? 

Kani şol yollara gelüp geçenler? 

Kani şol bağları diküp gidenler? 

Kani şol yerleri eküp biçenler?


Kani şol kal’alar burçlar yapanlar? 

Kani anda durub yiyüp içenler? 

Kani şol baylara hürmet kılanlar? 

Kani yoksulları yırup yiçenler? 

Kani şol cem’olup tez dağılanlar? 

Kani şol şem’olup yanıp uçanlar? 

Kani şol işret idüp raks uranlar? 

Kani şu başlara saçu saçanlar? 

Kani şol biş oluban kem satanlar? 

Kamu halkın hakkın bilüp biçenler? 

189 

Kemal Ümmî sen ol Hak’dan yana kaç 

Kaçan kurtulur ölümden kaçanlar. 

Bu dûzahda dutulmaz dâne içün 

Safâ şevkıyle uçmağa uçanlar. 

Hacı Bayram-ı Veli hakkında uzun yıllar yaptığım araştırmalardan; 

Kema Ümmî’ nin bir Hacı Bayram sevdalısı olduğunu, 

hattâ büyük Veli’nin talebelerinden birisi olduğunu burada 

ifade etmeliyim. 

Divanı’nda Hacı Bayram-ı Veli’ nin hocası Somuncu 

Baba(Şeyh Hamidüddin Aksarayî)’ye ve onunda hocası Şey 

Ali Erdebilî’ye mersiyeleri de bu sufî şairimizin Hacı Bayram 

erenlerinin altın halkasından bir zincir halkası olduğunu orta-


ya koyar. 

Hayatı hakkında menakıbnameler yazılan şair, aruzla yazmıştır 

şiirlerini. Aşk, vecd ve heyecan dolu ifadelerle nakışlamıştır 

şiirlerini. 

190 

“Kemal Ümmî’nin manzumelerini iki grupta toplamak 

mümkündür. Birinci grupta tevhid, münâcaat ve naatlar, ikinci 

grupta ise nutuk tarzı dinî ve tasavvufî telkinlerde bulunan şiirler 

yer alır. İkinci gruptaki şiirlerde temel düşünce mutlak 

yaratıcıya kavuşmaktır. Bunun yolu olarak da “ölümden önce 

ölmek” prensibi göste¬rilir. Kemal Ümmî’nin şiirlerindeki dil 

ve ifade tarzında da yine bu iki grup şiirine göre farklılık vardır. 

Birincilerde Arapça ve Farsça sözlerle yüklü ağır bir dil 

kulla¬nılmışken, ikinci grup manzumelerde Türkçe kelimeler 

ve sade bir söyleyiş hâ¬kimdir. Onun bazı beyitleri hikmetler 

ve özdeyişler, bazıları da nazma çekilmiş atalar sözü halindedir.(4)” 

Anlatırlar: 

Ümmî Kemal’in şöhretini duyan II. Mehmet, şehzadeliği 

döneminde onu denemek ister. Canlı bir askeri öldü diyerek 

tabuta koyarlar, Ümmî Kemal’e “Cenazemiz var, bunun namazını 

kıldırır mısın?” diye ricada bulunurlar. Ümmî Kemal 

namaza başlayacağı zaman, 

-“Sultanım cenazenin niyetini canlı diye mi, ölü niyetine 

mi yapayım?” der, 

- “Ölü niyetine” cevabını alır. 

Namazdan sonra tabut açıldığında askerin ölmüş olduğu 

görülür. 

Derviş Ahmed, oğlu Sinan ile ilgili Millet Kütüphanesi’nde 

bulunan “Menâkıbnâme-i Kemâl Ümmî; Ali Emirî (Millet) 

Kütüphânesi, Manzûm; No: 1323” de, Kemal Ümmî’ nin me-


nakıbnamelerinden birisini nakletmiştir.(5) 

Der ki: 

“Ne kim hakdan gelür el-hükmü lillâh 

Niderse ol bilür el-hükmü lillâh 

Ne kimseden utanır o ne korkar 

Ne dilerse kılur el-hükmü lillâh 

Ölümden kimse ne kurtuldu kaçup 

Dahi ne kurtulur el hükmü lillâh 

Bilürüz cân emânetdir gümânsuz 

Girü viren alur el-hükmü lillâh 

191 

Çü topraktan yaradıldı tenümüz 

Girü toprak olur el-hükmü lillâh 

Bu dünyâ kimseye kalmadı her giz 

Ne hod bize kalur el-hükmü lillâh 

Bu köprü üzre bünyâd olmaz âhir 

Yapılan yıkılur el-hükmü lillâh 

Cihânda mâl u mülk ü mansıb ile 

Hezâr ten eksilür el-hükmü lillâh 

Yaşaran yaşayan solar kocalur 

Düzilen bozulur el-hükmü lillâh


Ecel rencine her giz kimse dermân 

Ne buldu, ne bulur el-hükmü lillâh 

Kemal Ümmî bu dede çâre sabret 

Çü her toğan ölür el-hükmü lillâh 

Ezelden ta kıyâmet kamu dilde 

Denildi denilür el-hükmü lillâh. 

192


SON SÖZ: 

BİR ANTALYA EFSÂNESİNDEN(Gülce-Buluşma) 

Dinleyin ağalar, dinleyin beyler 

Eritir zamanı bu halkın gücü. 

Özlem duyuyorsa kahramanına 

Diriltir mezardan bu halkın gücü. 

Dilsize söyletir, gösterir köre 

Aminle, duayla dertlere çare 

İsterse indirir doruktan yere 

Çürütür tahtları bu halkın gücü. 

193 

Haydutlar kayadır, gelinler ırmak 

Suları ortadan ayırır parmak 

Kâh Dicle-Fırat’tır, kâh Kızılırmak 

Arıtır çağları bu halkın gücü. 

Arıtır da nazlı yârim, taa kudretten arıtır 

Gönül imbiğinden geçer gider seneler 

……Geyikli Baba, Tavus Hatun ya da Eyüp Sultan’ı 

……Sarıkızı, Sarı Saltuk veya Merkez efendiyi 

……Efsunkâr zamanın aralığından 

……Efsâne efsâne getirir bize 

……Çoğaltır umut umut bu halkın gücü.


Olmazı oldurur, yakar ateşi 

Çevirir gülşene kızgın güneşi 

İsterse on eder yedi kardeşi 

Kurutur neslini bu halkın gücü 

194 

Bağlar çaputunu bağlar türbeye 

Hızırı uğratır şehire, köye 

Girer destanlara, girer öyküye 

Yürütür orduyu bu halkın gücü. 

……Yürütür de can gülüm, ta kudretten yürütür 

……Gönül sultanıyla geçer gider mevsimler 

……Mevlâna, Yunus ve de Pir Sultan’ı 

……Bardaklı Baba, Sarıca Kız ve Emir Sultan’ı 

……Devr-i devranın tam ortasından 

……Öylesine şahane getirir bize 

……Sağaltır hikmet hikmet bu halkın gücü 

Hoca Nasrettin’le düşün düşün gül, 

Karagöz, Hacivat başında püskül 

Kül atar haksıza ocağından kül 

Sırıtır yüzüne bu halkın gücü 

Seması, semahı, halayı, sazı 

Çilekeş anası, gül yüzlü kızı 

Karanlık gecenin iri yıldızı 

Kırıtır, salınır bu halkın gücü


Evliyâsı, enbiyâsı, ereni 

Kaz Dağında, Kop Dağında cereni 

Seğmeni, efesi, dadaş, yâreni 

Farıtır birliği bu halkın gücü 

……Farıtır da ay balam, taa kudretten farıtır 

……Gönül dergâhından geçer gider takvimler 

……Battal Gazi, Hüdai sonra Şeyh Galip’i 

……Zincir Bozan Mehmet Bey’i, sonra da Abdal Musa’yı 

……Akreple yelkovanın dünyasından 

……Bir Yivli Minare, bir tekke, bir kubbe getirir bize 

……Kısaltır ayrılıkları, anlatır dil olup dilime, 

……Anlatır ay kızım, can oğulum işitin hele 


195 

ÜMMÎ KİM, ÂLİM KİM, İLİM NE?(Gülce-Buluşma) 

Hele ki hele, 

İçim dışım zelzele… 

Bir türkü çığırıp geçem 

Şu takvimden yere düşen gazele… 

Bu nasıl iş, bu nasıl hakikat? 

Ümmî derler aruz bilir, naat yazar, gazel, mersiye 

Sonra ışık olur cümle ozanlara, 

Bilgi ham kişide ham yüktür derler 

Bu olsa gerek…


Koca Yunus, Bizim Yunus ne demiş: 

“İlim ilim bilmektir/ İlim kendin bilmektir 

Sen kendini bilmezsen / Ya nice okumaktır? 

Hele ki hele 

İçim dışım düştü sele… 

Bir türkü çığırıp geçem 

Şu bitimsiz güzel olan zamanın 

Saçlarından yakalayıp mesele… 

Sonra, sarıçiğdem, kara toprak olup 

Gözlerine sürülem bir sarı tel sesiyle 

Aşık Veysel’e… 

196 

Oğul oğul can oğul 

Gönüllere han oğul 

Halden bilmektir ilim 

Ölmeden evvelce ölmektir. 

Diploman boyunu aşmış 

Mühürler üst üste maşallah 

Kaybolmuşsun arasında bir kâğıdın 

Hayat akvaryumunda 

Bir balık solungacında 

Feryâdın, figânın, ağıdın 

Hele ki hele 

Duy beni, can evinden işit oğul 

Ve yaz bunu bir kenara e mi? 

“Kendini bilenlerden olsun 

Oğul adın…” 

Mustafa CEYLAN


(1)Kemal Ümmî’nin yaşadığı ve öldüğü yer hakkındaki 

bilgiler birbirini tutmamaktadır. Latîfî ve Âlî Mustafa Efendi 

onun Karaman’ın Lârende kasabasından olduğunu, müritlerinden 

menakıbını yazan Âşık Ahmet ise Horasan’dan geldiğini 

söyler. Bu kaynağa göre Kemal Ümmî, Anadolu’ya gelince 

Bolu çevresindeki Aladağ ve Bozarmut civarında yaşamış, 

Bolu halkını irşada çalışmış, Hacı Bayram-ı Veli’nin sevgi ve 

ilgisine mazhar olmuştur. 

Âşık Ahmet, Kemal Ümmî’nin Bolu’da medfun bulunduğunu 

ve üç oğlu olduğunu bildirerek bunlardan Cemal ve Sinan 

ile ilgili 

hikâyeler de anlatmıştır (Ünver, 2002: TDVİA, C 25, 229). 

Sinan’ın medrese tahsili gördüğü, diğer oğlu Cemal’in ise 

kendi halinde meczup bir halde yaşadığı belirtilmektedir. 

Diğer taraftan Ümmî Kemal’in soyunun Oğuz boyuna dayandığı 

ve 

Kemal Ümmî’nin Şeyh Şehriban adında bir kız kardeşinin 

bulunduğu da belirtilmektedir (Kaya, 2008: 6). Öldüğü yer ve 

mezarı hakkında başka rivayetler de vardır (Ünver, 2002: 

TDVİA, C 25, 229). Kaynaklarda Karaman’da vefat ettiği 

kaydedilmektedir (Uçman, 1986: BTK, C 3, 39). 

Türbesi Niğde’nin Yenice mahallesinde olup kesme taştan 

yapılmış kare planlı ve tek kubbeli bir binadır (TDEA, 1982: 

C 5, 272). Adına Karaman’dan başka Manisa, Mudurnu ve 

Niğde Mevlevihanesi’nde birer makam bulunması, Anadolu 

halkı tarafından ne kadar benimsendiğini gösterir (Uçman, 

1986: BTK, C 3, 39). İsmail Çifcioğlu da “Orta Asya-Anadolu 

İlim ve Kültür Köprüsü (XI-XVI. Yüzyıllar)” başlıklı makalesinde 

Kemal Ümmî’nin Karaman’daki ikametinden sonra 

Bolu’ya yerleştiğinin ve ömrünü burada tamamladığının tahmin 

edildiği de belirtilmektedir (Hoca Ahmet Yesevi Üniversitesi, 

13.04.2009). 

197


Bolu’nun Sazak Bölgesi’ndeki Tekke köyünde de bir türbesi 

bulunan Kemal Ümmî adına geleneksel anma günü de 

düzenlenmektedir (18.04.2009). 

(2 )Abdurrahman Güzel, Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı, 

Ankara 2004, 2. bs., s. 434-435. 

198 

(3)W. C. Hickman, Kemal Ümmî Dîvânı’na ait 19 degisik 

yazmayı tanıtırken “On The Manuscripts of The Divan of 

Ümmi Kemal”, Journal of Turkish Studies, Harward 1979, c. 

III, s. 197-207), Hayati Yavuzer 42, (Kemal Ümmî Hayatı, Sanatı 

ve Dîvânı: İnceleme-Metin, [doktora tezi, 1997], Gazi Ü., 

Sos. Bil. Ens., Ankara, s. 50-63), Ramazan Sarıçiçek ise (Kemal 

Ümmî Hayatı Sanatı, Eserleri ve Divanı - İnceleme Metin, 

[doktora tezi, 1997], 6nönü Ü., Sos. Bil. Ens., Malatya, s. 

319-336) 40 adet Divan yazmasından söz etmektedir. Bu üç 

araştırmacının tanıttığı yazmalar karşılaştırıldığında, toplam 

51 değişik Divan yazmasının bulunduğu anlaşılmaktadır. ( 

AKTAN, Bilal, Türkiyat Araştırmaları Dergisi-Kemal Ümmî 

Dîvânı’nın Makâlât Adlı Yazması ve Dil Özellikleri.) 

(4) Kemal Ünver, “Kemal Ümmî”, DİA, c.25. 

Ayrıca; 

Kütahya’nın Tavşanlı ilçesi Zeytinoğlu Halk 

Kütüphanesi’nde 1089 numarada Makâlât adı ile kayıtlı bulunmaktadır. 

Atasözü örnekleri bu eserde mevcuttur. 

(5): “Kemâl Ümmî hazretlerinin Sinan adında bir oğlu vardı. 

Bu oğlu ilim tahsîli yapmış, zâhirî ilimlerde çok yükselmişti. 

Ancak babasının büyük velî olduğunu bir türlü kabûl 

etmiyordu. Tasavvufta yükselmek, kemâle ermek istiyordu ve 

kendine rehberlik edecek yol gösterici bir mürşid arıyordu. 

Kuvvetli bir ilim tahsîli yapmış olduğundan hep kitaplarla 

meşgûl olurdu. Nihâyet bir gün babasına; “Herkes seni sevip 

sayıyor. Eğer beni önceden yetiştirseydiniz, size itâat ederdim.


Fakat zâhir ilimlerde bilginiz yok. Benimse çok müşkülüm 

var.” dedi. Bunun üzerine babası; “Oğlum sen de murâdına 

erersin. Benim sözümü dinle, bu yolda gayret göster, Mekke’ye 

git, Kâbe’yi tavâf et. Safâ ve Merve arasında sa’y edip, 

Makâm-ı İbrâhim’e varınca, Allahü Teâlâya yalvarıp duâ et. 

İki rekat namaz kıl. Selâm verip duâ ettikten sonra yanında 

ihtiyar bir zât görürsün. O zât senin gönlünün derdine çâre 

olur. O gönül sırlarından haberdârdır. Nice sırları ondan öğrenirsin.” 

dedi. 

Babasından böyle bir işâret alınca, Kâbe’ye gitmek üzere 

yola çıktı. Mekke’ye gitmek için bir gemiye bindi. Hava gâyet 

sâkin ve gemi yolcu ile doluydu. Yolculukları sırasında hava 

değişip rüzgâr esmeye ve deniz dalgaları coşmaya başladı. Sonunda 

gemi battı. Yolculardan kimi boğuldu, kimi kurtuldu. 

Kemâl Ümmî hazretlerinin oğlu Sinân ise boğulmak üzere 

olup dalgalar arasında çırpınıyordu. Bu sırada babası âniden 

gözüküp onu boğulmaktan kurtardı ve gözden kayboldu. Boğulmaktan 

kurtulduğu için Allahü Teâlâya şükretti. 

199 

Kurtulan diğer yolcularla birlikte karadan yürüyerek yola 

devâm ettiler. Ancak hallerinin ne olacağını bilmeden yolculukları 

sıkıntılı geçiyordu. Bir müddet gittikten sonra çölde 

eşkıyâ yollarını kesip hepsini esir aldı. Sinan bu sefer de tuzağa 

düşmüş bir yabancı kuş gibi esir oldu. Allahü Teâlâya tevekkül 

edip sabırla beklemeye başladı. Onu bir zindana kapattılar. 

Geceleri gözüne uyku girmiyordu. Çok halsiz ve zayıf 

düşmüş, ağlamaktan gözleri kan çanağına dönmüştü. Ayrıca 

çok da işkence görüyordu. Bu ızdırap ve zindandan kurtulmak 

için hiçbir çârenin olmadığını anladı. O zaman Allahü Teâlâya 

duâ edip, şöyle dedi: 

“Yâ Rabbî! Bana lutfeyle, çok günâhkârım. Senin velî kullarından 

olan babama değer vermez ve inanmazdım. İnadım 

sebebiyle içinde bulunduğum bu sıkıntıya düştüm. Babama 

hiç teslim olmazdım. Onun sözlerini hiç tutmazdım. Kimsenin


sözünü beğenmez ve yüzünü görmek istemezdim. Babama hiç 

baş eğmezdim. Yâ Rabbî! Benim çektiğim hep bu yaptıklarımdandır. 

Bana ihsân eyle kurtar beni. Şimdi kabahatimi anladım.” 

diyerek gece-gündüz ağlardı. 

200 

Günlerce böyle çâresiz gam ve dert çekip kurtulacağı günü 

bekledi. Bir gün ellerini ve ayaklarını da bağladılar ve; “Şimdi 

senin gözlerine de mil çekip seni kör edeceğiz, artık dünyâyı 

görmez olursun ve bir yere gidemeyip, buralarda kalırsın.” dediler. 

Bu sözleri işitince, çâresizlik ve dehşet içinde çok ağladı. 

Artık tam çâresizlik içine düşüp gözlerini de kaybetme korkusu 

içindeyken birdenbire babası Kemâl Ümmî hazretleri 

karşısına çıkıverdi. Elini uzatıp; “Gözünü yum beri gel. Allahü 

Teâlânın kudretini göresin. Hep âh edip inlersin.” dedi. 

Sonra onu anlamadığı bir şekilde tutup Kâbe’ye bıraktı. Gözlerini 

açtığında Kâbe’nin yanında idi. Bu hallere çok şaşırıp, 

günahlarına ve kabâhatlerine pek ziyâde pişman oldu. Tam bir 

ihlâs ile cânu gönülden Kâbe’yi tavâf etti. Sonra Makâm-ı 

İbrâhim’e geçip iki rekât namaz kıldı. 

Bu hâlini kendisi şöyle anlatmıştır: Makâm-ı İbrâhim’de 

iki rekat namaz kıldım. Selâm verdikten sonra; “Yâ Rabbî bu 

yolda nice sıkıntılar çektim. Şimdi beni murâdıma erdir.” diye 

duâ edip ellerimi yüzüme sürdüm. Bu sırada yanımda oturan 

yüzü örtülü bir ihtiyâr gördüm. Elini öptüm ve; “Efendim şimdi 

sizden ricâm, beni murâdıma kavuşturmak için himmet eylemenizdir. 

Derdime bir çâre ihsân edin.” dedim. Bana; 

“Evliyâya karşı inadı terkeyle, onlara îtimât göster. Görünüşlerine 

bakma! Onların bâtınlarına iç alemlerine bak. Neden 

gördüğünü ilimden habersiz zannedersin. Zâhir ilimle Allahü 

Teâlâya kavuşmayı mı murâd edersin! Zâhir ilmi olmayanı 

Hak’tan uzak mı sanırsın? Gerçi ilim kişiye faydalıdır. Fakat 

bu ilimle amel edilmeyince, faydası olmaz. Dünyaya düşkün 

olmayan, haramlardan sakınan Mevlâ’sına kavuşur. Eğer bu 

sözleri anlayıp idrak ettiysen, mürşidine yol göstericine teslim

olman gerekir.” buyurdu ve bir hayli nasîhat etti. 


Sinan Efendi bu nasîhatları dikkatle dinleyip çok göz yaşı 

döktü. Kendisine nasîhat eden zât yüzündeki örtüyü kaldırıp 

ona yüzünü gösterdi. Baktığında onun babası olduğunu gördü. 

“Derdime yine babam çâre oldu.” diyerek elini öpüp ayaklarına 

kapandı. Artık babasının büyük bir velî olduğunu açıkça 

görüp anladı. Ona teslim oldu ve duâsını aldı. Kâbe’deki hizmetçiler 

Sinan’ın yanına yaklaşıp; “Bu zât neden sana bu kadar 

yakın alâka gösterdi. Senin de ona karşı muhabbetin nedendir?” 

dediler. “Bu zât benim babamdır.” deyince, 

hizmetçiler; “Bu zât elli seneden beri beş vakit namazını 

Kâbe’de kılar. Biz onu hep burada görürüz.” dediler. Kemâl 

Ümmî hazretlerinin oğlu Sinan, daha sonra babasının terbiyesinde 

tasavvufta yetişip mârifet sâhibi fazîletli bir zât oldu. 

Bir defâsında da oğlu Sinan’a; “Oğul eğer ihlâsın varsa, gel 

şu ayağımın üstüne bas. Göresin sen dahi vakit nicedir, demeyesin 

bu vakit gecedir.” dedi. Oğlu ayağına basınca, ayağını 

oynattı. Oğlu Sinan’ın gözünden perde kalkıp arşı seyretmeye 

başladı. Melekleri semâyı doldurmuş namaz kılıyor halde gördü. 

Babasının bu kerâmetini görünce, onun büyük bir veli olduğunu 

anlayıp ayaklarına kapandı. Ondan feyz alıp saâdete 

kavuştu.” 

201


(6): SARI LÜTFÎ 

Asıl adı Lütfullah. Kaynaklarda Molla Lütfî, Sarı Lütfî, 

Mevlânâ Lütfî, Deli Lütfî adıyla anılır. Namaz konusunda 

yaptığı bir açıklamadan dolayı, 19 gün zindanda tutulur ve II. 

Bayezid’in onayıyla idam edilen şairlerimizden birisidir. 

Babasının adı Kutbiddin Hasan olup Tokat’da doğmuştur. 

202 

Hızır Bey oğlu Sinan Dar’ül hadis müderrisliği, Padişah 

hocalığı yani Hace-i Sultani; Sahn Müderrisliği görevlerinde 

bulunur. 31 yaşında iken de Hoca Paşa ünvanı ile vezirlik rütbesi 

alır. Bizim Sarı Lütfî, Sinan Paşa ile Sahn-ı Seman Medresesinde 

karşılaşır ve bir daha ayrılmayacak şekilde ona bağlanır. 

Fatih, sarayda bulunan kitapların korunması için Sinan 

Paşa’dan ricada bulunduğunda, Sinan Paşa Hafız-ı Kütüplük 

görevine Sarı Lütfî’yi önerir. Lütfî, kütüphanede görevde 

iken, su gibi içer bütün kitapları, okur, okur… Akranları arasında 

bilgi bakımından en öne çıkar. Gedik Ahmet Paşa’ nın 

görevden azledilmesi üzerine Vezir-i azam olan Sinan Paşa, 

bu görevde fazla duramaz. Padişah tarafından bu görevden 

alınır, hattâ işkenceye tabi tutulur. Çevresindeki öğrencileri ve 

ilim adamlarının Sinan Paşa’yı desteklemeleri, topluca, bir ve 

beraber hareket etmeleri , “kitaplarımızı yakar, ülkeyi terk 

ederiz” şeklinde direnmeleri üzerine, Sinan Paşa Sivrihisar 

kadılığına atanır. Bizim Molla Sarı Lütfî’ de hocasının yanından 

ayrılmaz, o da onunla Sivrihisar’a gider. 

İşte hoca ve talebesi… 

Hocası neredeyse, talebesi de orada.


Ya günümüzde nasıl? 

Günümüzde, sanal şiir dünyasında hoca talebe ilişkileri 

yok denecek kadar az. Sanallık, dostluklara da yansımış. Öyle 

çile ve yol arkadaşlığı dostluklara rastlamak mümkün değil. 

İnsanlar maddî bağlarla bağlanmışlar birbirlerine, mânevî değil 

bağ. Bu yüzden en küçük bir sarsıntıda dostluklar bitiveriyor. 

Der ki : 

“Dilimiz sâgar-ı sabûh ister 

Cism elbetde taze ruh ister. 

Kerem et câna feth-i bâb eyle 

Nice demdir ki dil fütûh ister. 

203 

Zâhidâ mezheb-i muhabbetde 

Tevbeye tevbe-i nasûh ister. 

Nusha-i gamla şugl eden dil ü cân 

Ne mütûn u ne hod şurûh ister. 

Vuslat-ı yâra ermele Lutfî 

Sabr-ı Eyyûb u ömr-i Nûh ister. 

Deli dolu, sözünü asla esirgemeyen, lâtifelerle ve hazır cevaplığıyla 

insanları iğneleyen bir yapıya sahip olan şairimiz, 

Fatih Sultan Mehmet’e bile lâtife yapmıştır. 

Anlatırlar: 

Molla Lütfî kütüphanede görevlidir. Padişah Fatih kütüphaneye 

gelir. “Bana şu kitabı getiriver” diye Lütfî’ye emir ve-


rir. Lütfî, kitap biraz yüksekçe yerde bulunması sebebiyle, 

ayağının altına bir mermer parçası alır ve kitabı padişaha uzatır. 

Padişah: “Ne yapıyorsun? İsa Peygamber o taşın üzerinde 

doğmuştur” der. Kütüphane görevlisi Molla sarı Lütfî görevine 

devam eder. Biraz sonra da güveler tarafından parça parça 

edilmiş kirli bir bez parçasını orada bulunan Padişahın dizi 

üzerine bırakır. Padişah: “ Bunu benim dizim üzerine niye bıraktın 

ey Molla?” diye sorar. Lütfî bu, sözünü esirgeyecek değil 

ya, “Devletlü padişahım, huzursuz olmayınız, bu bez İsa 

Peygamber’in beşik bezidir.” Der. 

204 

Rahatça konuşan, korkusuz, kendisine güvenen, iğneleyici 

bir dili vardı şairin. O dönemin saraya yakın ulemaları Molla 

Arap, Germiyanlı izârî, Leysî Çelebi, Hatipzade, Fahrettin 

Acem gibi kişiler o’ nun kırbaç diline düşmekten korkar olmuşlardı. 

Padişaha hakkında bazı olumsuz olayları abartarak 

götürmek için fırsat kolluyorlardı. 

Nihayet, aradıkları fırsatı yakalar rakipleri ve onu zındıklıkla 

suçlarlar. 19 gün hapis yattıktan sonra Padişah’ın bir zındığı 

koruyor olması gibi bir dedikodu çıkmasın diye, ferman 

verilir ve idamı onaylanır. At meydanında başı kesilerek idam 

edilir. Başı kesilirken bile kelime-i şehadet getirdiği nakledilir. 

Tarih 23 Ocak 1495’tir. Eyüp Sultan semtinde Yavedut iskelesi 

yakınında bulunan Mahmud çelebi mescidi civarına 

defnedilir. 

Zındıklık suçlamasına gelince: 

Anlatılır: 

Lütfî şöyle konuşmuş: 

“Hazreti Ali’nin vücuduna savaş sırasında bir ok isabet 

eder. Ok kırılır, ama temreni vücutta kalır. Öylesine acı verir


ki, sanki ciğerlerine saplanmıştır ok. Hazreti Ali acıdan kıvranırken 

doktorlara başvurur. Doktorlar, Hazreti Ali’ nin duyduğu 

bu acı sebebiyle temreni çıkaramazlar. Namaza durmasını 

beklerler. Hazreti Ali sırtında ok temreni namaza durduğu 

anda, doktorlar temreni sırtından çekip alırlar. Hazreti Ali olayın 

farkına bile varamaz. 

Yani diyeceğim şu ki, kişioğlu namaza durduğunda dünya 

ile irtibatını kesmeli. Yüce Yaradan ile baş başa olmalıdır. İşte 

asıl namaz budur. Bizim yaptıklarımız ise kuru kalkıp eğilmedir 

ki bizim eğilip kalkmamızda yarar yoktur.” 

İşte bu sözler sebebiyle, “namazı hafife alıyor, fayda yok 

diyor, namazın farzıyetini inkâr ediyor, bu adam dinden çıkmış, 

zındık bu adam” şeklinde suçlanır. Müderrislerden oluşan 

bir heyet marifetiyle yargılanır. Bu yargılama sırasında 

200 tanık dinlenir. 

205 

Sarı Lütfî, tıpkı Sokrates gibi, muhteşem bir savunma yapar 

ama, heyet yalancı şahidlere itibar ederek, onu suçlarlar. 

Lütfî, Müslüman olduğunu, sözlerinin ne anlama geldiğini anlatır. 

Heyet önce, kararını onun suçsuzluğu yönünde bir oy 

farkıyla verdiği halde, sonradan bir üye karar değiştirip, idamı 

yönünde oy kullandığından, idamı şeklinde karar çıkar. 

Der ki: 

“Nûr-i cemâl irelden sen serv-i mâhlikâya 

Vardı güneş zevâle noksan erişdi aya 

Cân gülşeninde kaddin bir serv dikdi dil-cû 

Dil levhasında hattın hat yazdı her belâya


Sînem nişâne kıldı sihr oklarına gamzen 

Kaşın gözün idelden talîm ok u yâya 

Âyine-i cemâlin şevkinde cân virürsem 

Fer vere her gubârum cam-ı cihân-nümâya 

Benzer güneş diyeydüm bir yüzden ol cemâle 

Zülfün hüması gibi verse güneş de sâye 

Lûtf ile toyularsan Lutfî’yi n’ola şâhâ 

Kim çok âtâlar eyler sultan olan gedâya. 

206 

SON SÖZ: 

NİYE ? (Gülce-Buluşma) 

Uzatın başınızı pencereden dışarı 

Tarih sizden bekliyor, mutlulukla başarı 

Şaşırtın yeni baştan, uyuklayan beşeri 

…………Cansınız, canımızdan süzebilmek ne güzel 

…………Yarınları türküyle dizebilmek ne güzel… 

Duvar diplerinde yaban gülü çocuklar 

Ne çabuk indiler beşiklerden yollara? 

Karanfil kokusu ağızlarda, sevginin sözcükleri 

Ellerde nevruz çiçekleri olmalı derken 

Taş atmak niye?

Ey gece, ey zifir kara, ey köhne zaman ! 

Yıkanda gel, arın, amberler sürün 

Kızarsın ve ışısın zindan yüzün 

Topla bütün çocukları şarkıların meclisinde 

Muştulu seherlere ulaştır olmaz mı? 

Sabah yelinde duası varken anaların 

Şimdi üç beş yabanıl hempanın 

Güdümüyle bu anaları 

Ağlatmak niye? 


Hey hey !... 

Hey ki hey!! 

Defne dallarının türküsü var kavalımda 

Bin kapının açılışı çocuk elleriyle hey!... 

Ay vurmuş suların yorganı var üstümde 

Bitirmişim geceyi dibine kadar 

Gece kuşlarının kanat sesleri 

Şafak güvercinlerinin şadırvan yelinden uçup gittiler 

Şimdi siz, şimdi sizler çocuklar 

Goncalaşmış umut çiçeklerini toplayın 

Toplayın varoşların bahçelerinden haydi 

Ve döndürün yorgun, yalın ayak yolcuları 

Yalan yanlış yollardan çevirin ıslığınızla… 

207 

Ak alınlarınızın şavkı vursun takvimlerime 

Ülkemin dağlarında gezinmesin eşkiyâ 

Ve siz yurdumun köy kokulu çocukları 

Kalem tutsun, ışık dokusun elleriniz olur mu?


208 

Hoş sohbet gerçeklerle, türlü şakalarla 

Çıkagelsin tarihin sinesinden 

Kutbiddin Hasan oğlu Tokatlı Lutfi 

Korkusuzca anlatsın olanı, olacağı 

Kaldırsın örtüyü olayların üstünden 

Ve siz, siz özümün özü yarınlarım ey ! 

Siz ki siz hey! 

Duvar diplerinden, kaldırım taşlarından değil 

İçi ateş dolu molotoflardan değil, 

Kurşundan, silahtan, ölümden hiç değil, 

Anadolu türkülerinden el ele tutuşup çıkın meydanlara, 

Seslenin şiirleriyle ölen şehirlere 

Yarası iy’olmaz dağları yıkayın, arıtın silâhlardan 

Bağ, bostan olsun; şenlensin eşya, doğa 

Ve birliğin, kardeşliğin mevsimini getirin vara yoğa 

Olur mu, can parçalarım olur mu? 

Karanfil kokusu ağızlarda, sevginin sözcükleri 

Ellerde nevruz çiçekleri olmalı derken 

Birliği, dirliği ateşe atmak niye? 

Niye be can fidanım, can kokulum, bir tanem niye? 

Ülkemin yarınını yoğuracak canlarım 

Ufuklardan bin güneş doğuracak canlarım 

Atatürk’ü yeniden çağıracak canlarım 

…………Sizin destanınızı yazabilmek ne güzel 

…………Düşmanın oyununu bozabilmek ne güzel. 

Mustafa CEYLAN


(7): HÂLÎMÎ 

“Hâlimi yâre berîd-i rüzigârım söylesün 

Eşk-i rîzânım dü çeşm-i girye-dârım söylesün. 

Gâhî dîdemle zebânım ki dil bîmâr ile, 

Sîne-i mecrûh u zâr-ı dâğ-dârım söylesün. 

Nergis iğmâz eylesün arz eyleyüb zerrîn kadeh 

Sünbül-i zülfün dağıtsun lâle-zârım söylesün. 

Kaldı kâkülde dil-i âzâdemiz çünki şehâ, 

Kûyuna itdim vedîa yâdigârım söylesün. 

209 

Bezm-i vuslatda Halîmî neş’e-dâr oldukda sen 

Bu dil-i âvâre bir de şîvekârım söylesün.” 

XVIII. Yüzyıl şairlerimizden, İstanbul’da doğmuş, Halîmî 

Mustafa Paşa adıyla da bilinir. Senelerce Defterdâr ve 

Başdefterdârlık görevinde bulunduktan sonra, Limni’ye sürgün 

edilmiş. İdam edilerek öldürülen şairlerimizdendir. 

(1759-60) Musul’a Vali olarak atandı. Bu esnada İzmir mutasarrıfından 

senetle 1000 altın borç alır. Bu borcu ödeyemeden 

kendisine bağlı olan kişilerin ihanetine uğrar. 

Ve borç olarak aldığı altınları çalınır. Bu olay saraya intikal 

edince Bozcaada’ya sürgün edilir. 

Tezkirelere göre Halîmî, Bozcaada’da idam edilerek öldürülür. 

Türkçe Divanı vardır.


Demiştir ki: 

Nice dîde-i feri gül gibi nem-nâk idelüm 

Bülbül-âsâ turalım sînemizi çâk idelüm. 

Görmedim rûy-i nüvâziş reh-i kûyunda senin 

Tâbiş-i hicr ile biz yerimizi hâk idelüm. 

Bilmeziz n’oldu sebep böyle itâb-ı dosta 

Cürm ü isyânımızı biz dahi idrâk idelüm. 

210 

Ey dil efgânım o gonca femi bîzâr itmiş 

Niçin ol gül bedeni böyle elem-nâk idelüm. 

Kû-yi dildâre Hâlîmî idelüm arz u şitâb 

Semt-i vasla revişi çabuk-i çâlâk idelüm.”


(8): BÂHİR 

XVIII. Yüzyıl şairlerimizden. Lâkabı “Köse”, asıl adı Mustafa, 

devlet adamı, vali, sadrazam, Midilli’de idam edilelerek 

öldürülmüş, kesik başı İstanbul’a getirilmiş, cesedi Midilli’de 

kalmıştır. 

Demiştir ki: 

“Sipihre gönderelim nâle-i bülendimizi, 

Cihana bildirelim bâri kendi kendimizi. 

Bu nazm ile varalım hâk-i pây-ı devlete biz 

Çok oldı görmiyeli Bâhirâ efendimizi. 

211 

Silahşör, kapucubaşı, sadrazam. III. Osman’ın cülusundan 

iki ay sonra azl edilir ve Midilli’ye sürgün edilir. Bir süre sonra 

Mora Valisi olarak atanır. 1755 yılında ikinci kez sadrazamlık 

görevine getirilir. 1756’ da tekrar görevden uzaklaştırılır ve 

Balıkhane’ye hapsedilir. 

Balıkhaneden’ de Rodos Adası’na sürgün edilir. Ve hayatı 

önemli iniş-çıkışlarla geçen Paşa, ardından Kahire Valiliği’ne 

atanır. Sonra da Kahire’den Cidde Valiliği’ne tayin edilir. Bir 

süre de Halep Valiliğinde görev yaptıktan sonra, üçüncü kez 

sadrazam olur. Bu sırada, Sultan III. Mustafa’nın kızı ile evlenecekken, 

Midilli Adası’na sürgünü çıkar. 

Saray ve yakın çevresine hilekâr ve hıyânet içindedir diye 

jurnallenir.


Tarihlerden 1 Nisan 1765’dir. Mustafa Paşa’ nın huzuruna 

silahtarağa çıkmış ve mührün teslimini istemiştir. Paşa’ da 

mührü üç kere öpüp teslim etmişse de, Kapıcılar Kethüdası 

Halil Ağa Paşa’yı yakalamış ve Topkapıda hapsetmiştir. 

I.Mahmud, III.Osman ve III. Mustafa dönemlerinde 4 yıl 9 

ay 27 gün sadrazmlık görevini yürütmüştür. Bu görevi eda 

ederken, Nakşibendiler için bir zaviye ve bir de camii inşa ettirmiştir. 

Ömrünün büyük çoüunluğu sürgünlerde geçen şair, kâh 

devletin en zirvesinde, kâh halk arasında en aşağı tabakada 

bulunmuştur. Bu bakımdan her türlü çileyi çektiği gibi, en büyük 

makamların huzur ve mutluluğunu da tadmıştır diyebiliriz. 

212 

Babası da kendisi gibi Nakşibendi sufilerinden olup, babasının 

adı Sufî Abdurahman’dır. Babası devlet hizmetinde vezirlik 

rütbesine kadar yükselmiştir.


(9): İZZET BEY 

Demiştir ki: 

“Üftâdeyim o şûha dilâ tâbı bilmezem 

Yanmış bir âteşim saded-i âbı bilmezem. 

Bağlanmışım müsebbih-i esbâba ez-derûn 

Besdir tevekkülüm hele esbâbı bilmezem. 

Bu nev-çerağ-ı aşkı muhabbet yeter bana 

Gayri cihânda cünbüş-i mehtâbı bilmezem. 

Her matlabımda sâil-i dergâh-ı Hak olup 

Minnet Hudâ’ya sâir-i ebvâbı bilmezem 

213 

İzzet perestişim ham-ı ebrûyadır benim 

Ma’bedde tâk-ı kûşe-i mihrâbı bilmezem.” 

Asıl adı Mehmed, Defteremini vekili Benli Arif beyin oğlu, 

İstanbul’da doğmuş, Nusret ve Neşet Efendilerden ders almış, 

padişah Sultan Mahmud’un halkı cihada davet için hadisleri 

içeren hümayunlarına karşı çıktığı için, padişah buyruğu üzerine 

6 Ekim 1809 günü Kadıköy’de idam edilerek öldürülür. Şairimizin 

kabri Ayrılık Çeşmesi’ndedir. Resayi Efendi, Hocası 

İzzet bey’in şiirlerini toplayarak 1842 yılında yayınlatmıştır.


Demiştir Ki: 

“Hâl-i dil-i âşüftemi senden haber aldım 

Ey şûh ben esrârı bilenden haber aldım. 

Bulur sıkılan bast ü küşayişle mükâfât 

Bu müjde-i sahbâyı kühenden haber aldım. 

Cehl-i enâniyetde imiş ilm-i hakîkat 

Bilmezlik ile ben bunu benden haber aldım. 

Zülfün tarayup sînesin açmış o semen-ber 

Gülşende sabâ ile semenden haber aldım. 

214 

Kadr-i niamın elde iken cehlini İzzet 

Gurbetde olan şevk-ı vatandan haber aldım.”


(10): TÂLİB 

Asıl adı Ali Galib. 1884 Yılında Erzurum’da dünyaya gelmiş. 

1928 yılında şapka kanununa tepki koymak ve halkı 

isyâna teşvik etmek suçundan asılarak idam edilmiştir. 

Demiştir Ki: 

“Bu dil-siyah bahtım yine başka hale düşdü 

Tâlim-i hâl ederken bir nokta hâle düşdü 

Erbâb-ı hâl buldu bu noktada kemâli 

Şerhinde ehl-i zâhir bin kîl ü kâle düşdü 

215 

Kim oldu lâl ü hayrân vardı sücud u Hakk’a 

Kim gâib etti aklın deşt ü cibâle düşdü 

Zincir-i zülf-i yâre bağlandı pây-ı âşık 

Buldu belâyı tâ ki çıkmaz hayâle düşdü 

Ebrû-yı yâri gördüm okudum Bârek-Allâh 

Hayırlıdır İnşâ-Allah nazarım hilâle düşdü 

Tâlib de geçti artık efsâne-i hevâdan 

Yüz kâre dest hâli der-i zü’l-Celâl’e düşdü.” 

Küçük yaşlarda annesini ve babasını kaybedince eniştesi 

kaymakam Maksud bey’in yardımıyla öğrenimini tamamladı. 

Kadiri Şeyhi Hacı İbrahim Ruhi Efendi’ nin talebesi iken, şeyhi 

bir öğrenci grubuyla birlikte Tâlib’i de Hac’ca götürmüştür.


Mekke ve Medine’de kalıp eğitimini sürdürdükten sonra 

Bağdat’a gider. Orada da eğitim görür ve nihayet İstanbul’a 

döner. İstanbu’da da Ayasofya Medresesinde okur. Memleketi 

olan Erzurum’a döner. 

Erzurum, önce Ruslar, seonra da Ermeniler tarafından işgal 

edilince millî kuvvetlerin içinde yer alır ve düşmanlarla çarpışır. 

Ermenilerin çekip gitmesinden sonra hat sanatı öğretmeni 

olarak Muallim mektebi’nde göreve başlarsa da, devlet dairelerinde 

sarık giyme yasağı getirilince, şapka kanununa tepki 

gösterir, yargılanır ve 1928 Yılında idam edilir. 

216 

Demiştir ki: 

“Ehl-i dil rızkını Mevlâ-yı Ganî’den ister 

Ehl-i dünya ise dünyayı denîden ister. 

Mâlûmdur âlemlere Tâlib senin halin 

Hal-i dilini eyleme tasvîre teşebbüs”


(11): ANTEPLİ NURİ PAŞA 

XVIII. Yüzyılda yaşamış, Antep’de doğmuş bir şairimizdir. 

Asıl adı Mehmed Nurettin olup mahlası Nurî’ dir. Kıskançlığa 

kurban gitmiş ve 28 yaşında idam edilerek öldürülmüştür. 

Demiştir ki: 

Dilimde dâğ-ı aşkın dilberâ tamga-yı izzetdir 

Serimde kâkülün sevdâsı cânâ kayd-ı rif’atdir. 

Nigehdür diyiser ser-i zânûya gerden-i zülf-i hoş-bûya 

Dehen kand-i leb-i dildâre çok demdir ki hesretdir. 

217 

Bilgin, şair… Antep hanedanından olup “Battalzade” adıyla 

anılmış. Çok genç yaşta, eğitimini babasının yanında tamamlayıp, 

Mirimiranlık göreviyle Antep Mutasarrıflığına atanınca 

çevrede bulunanlar tarafından kıskanılır. Çevre 

vilayetlerin valileri ve devlet adamlarının iftiraları sebebiyle 

idam edilir.(1786-87) 

Şarkılarıyla ünlü olan Nuri’ nin bir de Divan’ı bulunduğunu 

kaynaklar zikreder.


Devamla demiştir ki : 

Hevâ-yı istivâ-yı kâmetinle kavs olup kadim 

Sirişkim katre-i yâ gözlerim şâkûl-i hayretdir. 

Nigâh-ı râgıbânen Râşid’â kal’â-yı Nûrî’ye, 

Sipihr-i atlasa sûz-efken-i reşk-i melâmetdir.” 

218

E-Kurşunlanarak Öldürülen Şairler 


(1): İSMAİL GERÇEKSÖZ 

Demiştir ki: 

“YALVARIŞ 

Gün ışığıyla yetindik bunca 

Toprağı suladık terimizden, 

Halılara dokuduk çilemizi 

Kınalı ellerimizden… 

Cansa can, kansa kan dedik 

Açtık lâlelerce her tepede 

Kağnılara kendimizi koştuk sırasında 

Tozlu yollarımızdan… 

219 

Bizi dağlarca, denizlerce yaratmıştın Ulu, 

Koma bizi dağılırız, mahvoluruz… 

Koma bizi Tanrı’m 

Çağımızdaki hızdan… 

Avcılar vurmadan son kuşları dağlarda 

Baltalar kesmeden son ağaçları 

Çek gayri bulutlarını 

Karanlık ufuklarımızdan…”


İsmail Gerçeksöz, 1925’te İzmir’de doğdu. 4 Nisan 1980 

tarihinde Ortadoğu Gazetesi’nin başyazarlığını yaparken arkadan 

vurularak şehit edildi. 

Ortaöğreniminden sonra okumayıp Bursa’da gazetecilik 

yaptı. Bursa Hakimiyet gazetesinin beş yıl yazıişleri müdürlüğünü, 

sahibi olduğu Bursa Ekspres gazetesinin 7 yıl başyazarlığını 

yaptı. Uzun yıllar Tanin, Vatan, Yeni İstanbul ve Tercüman 

gazetelerinin Bursa muhabirliklerini yürüttü. 

1961’de Batı Almanya’da gitti bu ülkede memur ve mütercim 

olarak çalıştı. 1976 yılında yurda döndü. 

220 

Şiir ve yazıları 1944’ten itibaren Demet, Uludağ, Sanat ve 

Edebiyat, Şadırvan, Bizim Türkiye, Çatı, Kaynak, İstanbul, 

Hisar, Devlet, Ortadoğu, Millet gibi gazete ve dergilerde çıktı. 

Milli ve tarihi konuları işleyen İsmail Gerçeksöz, serbest vezinle 

yazdığı şiirlerinde müzikaliteyi yakaladı. 

ESERLERİ 

Eserlerinin isimleri ve yayınlanış tarihleri şöyle: 

Aşık Sazından Şiirler (1944), 

Bursa’nın Destanı (1951), 

Yaşayan Ağaç (1952), 

Gökbayrak (1954) ve 

İkinci Dönüş (1972).


Demiştir ki: 

“Elbe kıyısında 

Elbe’nin kıyısında bir köy, 

Bize değil bu çan sesleri. 

Uzak bir hâtıradır şimdi. 

Pırıl pırıl ezan sesleri. 

Elbe’nin kıyısında bir köy, 

Damlaları sivri-külâh 

Uzanır ta nehre kadar, 

Cıvıl cıvıl insan sesleri. 

Durgundur, kirli sarıdır Elbe 

Adına ne türkü yakılmıştır, ne kurban 

Alır götürür sessizce uzaklara 

Sularında kaybolan sesleri.” 

221 

HAKKINDA YAZILANLARDAN 

Türkiye sevdalısı 

Mehmet Nuri Yardım 

Türkiye 9 Mayıs 2001 

İnsanları severdi 

İsmail Gerçeksöz’ün biyografisinden kısaca bahseden Gültekin 

Samanoğlu, “O, şair, yazar, idealist bir insandı. Şiirden 

hiç kopmadı. Yiğit bir şekilde şehit oldu” dedi. Gerçeksöz’ün 

yazdığı dergi ve gazeteleri sıralayan Samanoğlu, “Şairin beş


şiir kitabı vardır. Yetişmesinde şair Haşim Nezihi Okay ile gazeteci 

yazar İsmet Bozdağ’ın büyük tesiri vardır. Memleket 

sevdalısı Gerçeksöz vatan uğruna şehit düştü” diye konuştu. 

222 

Gazeteci yazar Ahmet Özdemir de konuşmasında İsmail 

Gerçeksöz’ün şiirlerindeki ‘vatan sevgisi’ temasını ele aldı. 

Şiirlerinden verdiği örneklerle konuşmasına devam eden Özdemir, 

Gerçeksöz’ün Yahya Kemal, Orhan Şaik Gökyay ve 

Ahmet Hamdi Tanpınar’dan etkilendiğini belirterek, “Şiirlerinde 

mazi hasreti, Balkan sevgisi büyük bir yer işgal eder. O 

eserlerinde Türkiye’ye ve Türk insanına olan sevdasını terennüm 

etti” dedi. Özdemir konuşmasında şu hususlara dikkat 

çekti:“Gerçeksöz Ortadoğu’nun başyazarı İlhan 

Darendelioğlu’nun başyazarlık bayrağını devraldı. Orta 

Doğu’nun Genel Yayın Müdürü Tahir Kutsi Makal, Yazıişleri 

Müdürü ise bendim. Vefatından önce yazdığı şiirlerde adeta 

öldürüleceğini hissetmiş ve bunu mısralarına yansıtmıştı.” 

Kitapları basılacak 

Türk Edebiyatı Vakfı Başkanı Servet Kabaklı ise, İsmail 

Gerçeksöz’ün kendisini vatan uğruna ve Allah ve millet yoluna 

adadığını belirterek, “O duruşuyla, tavrıyla bir edep abidesiydi” 

diye konuştu. Kabaklı, İlhan Darendelioğlu, İsmail 

Gerçeksöz ve Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu gibi değerli 

şairlerimizin unutulmaması ve genç nesiller tarafından okunmasını 

sağlamak üzere kitaplarının yayınlanması için ellerinden 

gelen gayreti göstereceklerini söyledi. 

Toplantıya iştirak eden şairin eşi Nusret hanım, kızı Nilüfer 

hanım ve damadı Özcan Genç de İsmail Gerçeksöz’ün ‘adam 

gibi adam’ olduğunu vurguladılar ve hatıralarından bahsettiler.


Demiştir ki: 

“GELİNCİK ÇARŞISINDA 

Gelincik çarşısında üç derviş 

Dünyaya bakıp gülermiş. 


İnsanlara gönül vermiş. 

Rüzgârından mı kuşların? 

Kanat çırpışından mı hürriyetin ne? 

Hep aynı sevgiye akarmış çeşmeler 

İnançları vururmuş insanların yüzlerine… 

223 

Bir ressamı çıldırtan renkler düşermiş 

Kilimden taş duvarlara 

Sabah ezanları okunadursun 

Yosunlar yeşeredursun eski yapılarda… 

Taze parmak izleri kalırmış 

Çalınmayan kapılarda… 

Geincik çarşısında üç derviş 

İnsanlara bakıp gülermiş 

Büyük boşluklarda sallanan yıldızlar gibi 


Her biri kendi yörüngesinde dönermiş…”


(2):KEMAL FEDAİ COŞKUNER 

Demiştir ki: 

DOĞU’DAN 

Bir rüzgâr esti Doğu’dan 

Üfledi Bizans surlarını 

Kuruldu üç kıtada 

Ehl-i iman saltanatı. 

224 


Çekiverdi bir hamlede 

Arzın sırtındaki kâbusu. 

Dokuz asır geçti hâlâ 

Sahillerimizde uğultusu. 


Tanrı katından geliyordu. 

Tekbirle yücelmiş, hamasetti yolu 

Yazdı ön Asya’ya adını: 

Anadolu…” 

1927 yılında Antalya’nın Akseki ilçesi Mahmutlu köyünde 

doğdu. 1945 yılında Antalya Aksu Öğretmen Okulu’ndan mezun 

oldu. Antalya, İzmir ve Muğla’da öğretmenlik yaptı. 

Emekli olduktan sonra bir süre İzmir Halk Eğitim Merkezi 

Müdürlüğü’nde bulundu.


Coşkuner, hayatı boyunca pek çok dernek ve kuruluşlarda 

çalıştı ve yöneticilik yaptı. İlk olarak 1951-52’ de Türkiye 

Milliyetçiler Derneği’nin Tire Şubesinde bulundu. 1961-65 

arası İzmir Türk Ocağı Başkanlığı yaptı. 1978 de tekrar İzmir 

Türk Ocağında görev yaptı. Türkiye Siyonizmle Mücadele 

Derneği’nin kurucusu oldu ve 1969 yılında genel başkanlığına 

getirildi. Bu dernek daha sonra İzmir Ülkü Ocakları Derneği’ne 

katıldı. Kemal Fedai Coşkuner ayrıca İzmir Ülkü-Bir 

Derneği’nin kurucuları ve yöneticileri arasında yer aldı. 

1965 seçimlerinde Adalet Partisi Manisa milletvekili adayı 

oldu. Daha sonra bu partiden istifa ederek Milliyetçi Hareket 

Partisi’ne katıldı. MHP’den 1973’de Aydın, 1977’de Antalya 

milletvekili adayı oldu. 

Gazeteci, yazar ve eğitimci olup, FEDAİ Dergisi’nin de sahibiydi. 

Yazılarını Fedai, Toprak, Serdengeçti, İleri, Anadolu, 

Türk Yolu, Bizim Anadolu, Hergün, Komünizmle Savaş, Orkun 

gazete ve dergilerinde yayınladı. 

225 

Coşkuner, 3 Aralık 1979 günü alışveriş yaptığı pazar yerinden 

dönerken Agora semtinde komünist militanlar tarafından 

kurşunlanarak şehit edildi. 

ESERİ: 

Vatan’da Gurbet (1970).


HAKKINDA YAZILANLAR 

HAKKINI HELAL ET YAVRUM... 

KEMAL FEDAİ COŞKUNER 

3.12.1979 Antalya’nın Akseki ilçesinden olup 55 yaşındaydı. 

Ailece, İzmir’de oturuyordu. Gazeteci, yazar ve eğitimci 

olup Fedai Dergisi’nin de sahibiydi. Gençlik yıllarında, Komünizmle 

ve Siyonizmle Mücadele Dernekleri’nde yöneticilik 

yapmıştı. Son olarak, MHP.’nin Antalya Bölge Müfettişi olarak 

görev yapıyordu. Olay günü, alışveriş yapmak için gittiği 

pazardan dönerken, Agora semtinde komünist militanların silahlı 

saldırısına uğrayarak sırtından vurulmak suretiyle şehit 

edildi. Cenazesi, İzmir’de toprağa verildi. 

226 

Bir dergi ki, yüklendiği mefkure yüzünden, Türklük düşmanlarının 

hedefi olmuş ve 28 senede ancak 19 sayı basılabilmişti. 

Akseki’nin yetiştirdiği yüce bir insan olan eğitimci ve 

edebiyatçı Kemal Fedai Coşkuner çıkarıyordu bu dergiyi. 

Derginin ismi kapağın üzerine büyük puntolarla işlenirdi: 

Allah’a, Vatana ve Bayrağa FEDAİ Dergisi. 

Her zaman fütursuzca Ülkü Davasını açıklayan, vurucu yazılarıyla 

KGB uşaklarını çileden çıkaran, en radikal Ülkücü 

dergiydi. Kemal Amca tek başına bütün yazıları hazırlar, bütün 

dergi işlerini kendi yapar basıma hazır hale getirdiği dergiyi 

bastırmak için emekli aylığının bankaya gelmesini beklerdi. 

Aylığı gelince de o parayla dergiyi bastırmaya koşardı. 

Epeyce yaşlandığı için bize de derginin paketlerini postahaneye 

taşımak kalırdı. Kemal Amca, mükemmel bir basın mensubuydu. 

Ama suçluydu çünkü Türkçüydü, Ülkücüydü. Siyonist 

ve komünist tehlikeye karşı İzmir’in dayanağıydı. 

Onu, İzmir Halk Eğitim Merkezi’nde tanımıştım. O kurumun 

müdürlüğünü yapıyordu. Birgün Hatay Ülkü Ocağı’na 

gelerek bir folklor takımı kurmamı istemiş, ben de hemen ka-


bul etmiştim. Görevimi en güzel bir şekilde yaptıktan sonra 

(bir buçuk ay sürmüştü) bunu kendisine bildirdiğim zaman 

bana: 

-Murat, sen bana lazımsın. Bundan sonra Başdurak İş Hanı’ndaki 

dergi idarehanesine geleceksin ve beraber çalışacağız, 

diyerek beni taltif etmişti. 

Günler günleri kovalamış, Akseki’nin yetiştirdiği bu ele 

avuca sığmaz büyük dava adamını ortadan kaldırmak, Fedai 

Dergisi’ni susturmak için bütün komünist franksiyonlar bir 

birleri ile yarışa başlamışlardı. Bir gün Çankaya teşkilatında 

nöbetteyken telefon gelmişti. Arayan Kemal Amca idi. Bir 

müddet konuştuktan sonra bana: 

-Oğlum Murat, çalışmalarımı durdurmak, dergiyi yok etmek 

isteyen komünistlerin takibindeyim. Gözümde en küçük 

dünyalık ve de bir korku yok, ama Mehmet Ali Başkanıma 

bildirin arada sırada bana arkadaş yollasın. Beni şehit edeceklerini 

biliyorum!!! 

-Ama Fedai Amca... 

-Sen de hakkını helal et yavrum. 

Bu görüşmeyi başkana anlattığım zaman başkan bana 

-Haberimiz var ama arkadaşlarımızın tamamı bir şekilde 

görevdeler. Yarın bir ara biz beraber gidip ziyaret edelim, demişti. 

Kısa bir süre sonra, bir akşamüzeri Agora pazarında elinde 

çarşı filesiyle evine dönerken, bembeyaz saçlarına adeta kına 

sürülmüşçesine kanlar içinde kalarak yere uzatmışlardı onu. 

Çevrenin korkulu bakışlarına meydan okuyan bir edayla cevap 

verir ve kurtarılmış bölgenin yasalarını çiğner gibi, 55 

sene taşıdığı dik başını yine eğmemişti. Anarşiyi ihaleye veren 

Amerikancıları da ihaleyi kazanan Marksist tetikçileri de se- 

227


vindirmemişti. Büyük dava adamı, yılmaz mücahitin son 

cümlesi “kelime i şahadet” olmuştu. Bu mümtaz büyüğümüzün 

şehadetini ideoloji fahişelerinin elindeki medya duyurmamıştı 

bile... 25 sene sonra da olsa o satılmışları buradan bir 

daha kınıyorum. 

Himmetin üzerimize olsun Kemal Amca... Beni yazmaya 

teşvik ettiğin o senelerde söylediğin ve hala kulaklarımda çınlayan 

sözlerin bize hep ışık olacaktır: HER ÜLKÜCÜ BİRER 

YAZAR OLMALIDIR. 

Murat Yalçın 

http://www.yusufiye.net/modules 

php?name=News&file=print&sid=60 

228 

16.11.2004 

Demiştir Ki: 

AĞACIN TAHASSÜRÜ 

Her Mayıs sonu 

Yalnızlığa terk edilen dallarımda 

Filizlenirdi bahar yeniden 

Bu ayda!.. 

Bu ayda açar çiçeklerim… 

Nerede kaldı o giden sevgililer! 

Kara gözlü, elâ gözlü, yeşil gözlü 

Böceklerim…


Bu ayda sevgiyle dolardı ruhum 

Yudum yudum!.. 

Yapraklarıma renk, damarlarıma su.. 

Veda bal arılarından buseler aldığım günler!.. 

Tomurcuklarımın şafakta vurulduğu uykusu!..” 

BİR DAVA ADAMI: KEMAL FEDAİ 

Akkoca Hafız Mehmet’in oğlu olan ve 1927 yılında köyümüzde 

doğan Kemal Fedai Coşkuner ilkokul üçüncü sınıfa 

kadar köyümüzde, dört ve beşinci sınıfları Güzelsu’da okumuştur. 

Sabit Ünal Hocanın isteği ve ısrarı sonucunda Aksu 

Köy Enstitüsü’ne kaydedilmiş ve buradan 1945 yılında mezun 

olmuştur. O yıllarda “Yoldaş” olan soyadını Coşkuner olarak 

ve Kemal olan adını da Kemal Fedai olarak değiştiren Akkoca 

Abbasoğlu Kemal Fedai Coşkuner, öğretmen olduktan sonra 

Antalya ve Muğla illerinde, Akseki’de ve köyümüzde öğretmenlik 

yapmıştır. 

229 

Kore Savaşı çıktığında, daha askerlik çağı gelmediği halde 

Genelkurmay Başkanlığına müracaat edip gönüllü olarak savaşa 

katılma isteğinde bulunmuş ama askerliğe çağrılmamıştır. 

Daha sonra askerliğini Gölcük’te yedek subay olarak tamamlamış 

ve İzmir’in Ödemiş ilçesinin Kaymakçı beldesinde 

öğretmenlik mesleğine devam etmiştir. 9 Temmuz 1961 tarihinde 

kapalı olan Türk Ocakları İzmir Şubesini açıp faaliyete 

geçirmiş, 1963 yılının Ağustos ayında Fedai gazetesini 

“Allah’a, Vatana, Hürriyete Fedai” sloganı ile yayın hayatına 

sokmuştur. Bir yıl sonra Van iline sürgün edilmiş, ama gitmediği 

için açığa alınmıştır. Mahkeme kararı ile görevine iade 

edildikten sonra İzmir’in Gültepe Mustafa Kemal, Topaltı ve 

Yıldırım Kemal Bey ilkokullarında öğretmenlik mesleğine


devam eden Kemal Fedai’nin son görevi İzmir Halk Eğitim 

Merkezi Müdürlüğü olmuştur. 14 Mayıs 1978 tarihinde -soruşturma 

yapılmaksızın- bu görevinden uzaklaştırılmış ve 

uzun süren mahkemelerden sonra mücadelesini kazanıp tekrar 

görevine dönmüştür. 

3 Aralık 1979 Pazartesi gününün akşamüzeri daha elli iki 

yaşında, köylülerimize ve insanlığa hizmet yolunun belki henüz 

başlarında ve asıl verimli çağında çevresi için bir ışık olmaya 

başlayacak iken, İzmir’in Agora semtinde, pazar alış 

verişinden evine dönerken teröristlerce şehit edilen Kemal 

Fedai’nin şairlik, yazarlık ve gazetecilik yönü her zaman öğretmenlik 

mesleğinden daha güçlü olmuştur: 

230 

Köyümüzün tanınmış simalarından olan Fedai’nin yazıları 

Serdengeçti, Toprak, İleri, Anadolu, Türk Yolu, Bizim Anadolu, 

Komünizmle Savaş, Orkun, Hergün isimli dergi ve gazetelerde 

yayımlanmış, Hüryol ve Sonsöz gazetelerinde köşe yazarlığı 

yapmıştır. 

Vatanda Gurbet (şiir), Kara Sevda (şiir), Kader Çizgileri, 

Bu da Benim Köyüm, Mektuplar gibi kitapları da bulunan Kemal 

Fedai, İstanbul’da Fedai isimli gazetesini, İzmir’de Siyonizmle 

Mücadele ve Fedai isimli dergilerini yayımlamıştır. 

Bir toplum insanı olan Kemal Fedai, hayatı boyunca pek 

çok dernek, kuruluş ve organizasyonda çalışmış ve yöneticilik 

yapmıştır: 

1951-1952 Türkiye Milliyetçileri Derneği İzmir Tire Şubesi 

Kuruculuğu 

1961-1965 İzmir Türk Ocağı Başkanlığı 

1965 Adalet Partisi Manisa Milletvekili Adaylığı 

1969 Türkiye Siyonizmle Mücadele Derneği Genel Başkanlığı


1973 Milliyetçi Hareket Partisi Aydın Milletvekili Adaylığı 

1977 Milliyetçi Hareket Partisi Antalya Milletvekili Adaylığı 

1978 İzmir Türk Ocağı Yöneticiliği 

İzmir Ülkü-Bir Derneği Kuruculuğu ve Yöneticiliği 

İzmir Ülkü Ocakları Derneği Yöneticiliği 

Milliyetçi Hareket Partisi Antalya Bölgesi Müfettişliği 

Kemal Fedai’nin Çanakkale Savaşı’nda yer alıp çarpışan 

babası için yazdığı üç sayfalık şiirin ilk kıtası: 

AKKOCA ABBASOĞLU DESTANI 

231 

Kurulmuş Anafartalar’da harp divanı, 

Her taraf mahşer… 

Dilinde tevhit kahraman bir er… 

Atılmış siperlere dolu dizgin. 

Versin ona Allah selamet; 

Akkoca Abbasoğlu Mehmet! 

Kemal Fedai’nin Akseki için yazdığı bir şiir: 

Bir yurt ki benzemez başka ellere 

Yedi dağ üstünden bakar Aksekim 

Buzdan pınarlara, karlı bellere 

Gönülden sevgiler akar Aksekim


Yer çetin orada, insanlar çetin 

Hasmıdır tembellik denen illetin 

Olamaz esiri asla zilletin 

Ekmeğini taştan söker Aksekim 

Yurt kalkınmasında şanımız vardır 

Ticari ahlakta namımız vardır 

Vatan için coşan kanımız vardır 

Sinesinden adam çıkar Aksekim 

Yaz gelince dönüş başlar sılaya 

Kurulur düğünler, bak sen halaya 

Ağustos’ta bütün gözler oraya 

Cümle hemşeriyi çeker Aksekim 

232 

Davullar vurulur, kaşık şakırdar 

Dokuzlu beşliler durmaz, takırdar 

Ateşler yakılır, dallar çatırdar 

Gönlünce muhabbet çöker Aksekim 

Baharlar fışkırır yörelerinden 

Keklikler ötüşür tepelerinden 

Çağıl çağıl akan derelerinden 

Hasretin bağrımı yakar Aksekim 

Dağ içine hele bir yol varanda 

Nergis, çam kokusu her yer saranda 

Yaylalar yaylası ulu Geyran’da 

Başına çelengi takar Aksekim 

Geyran yaylasından haydi geçelim 

Doruklardan soğuk sular içelim 

Mümkün mü o yere değer biçelim 

Dağ, taş sümbül, kekik kokar Aksekim


Der Fedai, buralar seni eylemez 

Ben dağlıyım, gönül ferman dinlemez 

Ne kadar coşsam da dağlar inlemez 

Sensizlik ruhumu sıkar Aksekim 

Sürgün yıllarında yazdığı şiirlerden olan 

GÜZ RENGİ HATIRALAR adlı eserinden bir dörtlük: 

Teselli diye diye bu yaya yollarında 

Saçlarımdaki aklar kovalarken akları 

Ağlayan milyonların vefalı kollarında 

Ümitsiz seyre daldım güz rengi ufukları 

KARGALI ŞİİR 

233 

80 hanecik garip köyüm. 

95 kişi salmış seferberliğe… 

Hey gidi koca seferberlik hey! 

4 kişi dönmüş geriye… 

Helal olsun, 

Helal olsun amma 

Ah amma! 

Göğe baktım karga gak dedi. 

Yere baktım, 

Tilki girmiş kümesime 

Yavrucuklar vak dedi…


(3):SABAHATTİN ALİ 

Demiştir ki: 

“KÖPRÜDE SABAH 

Gece, yavaşça siyah mantosunu sürükler 

Vapurlar, şimdi suya bırakılmış kütükler, 

Ufuk, banyo edilen bir fotoğraf camıdır.. 

Dağlar dudaklarını boyar pembe bir tüyle 

Köprüde fersiz gözler açılır üzüntüyle 

Sabah, ızdırap çeken kalplerin akşamıdır.. 

234 

Kollarını gererken iş bekleyen bir sandal, 

İlk ışıklar açılır esmer sularda dal dal; 

Rüya görür kıyılar bir uyanık uykuda.. 

Gecenin bir mehtabı andırırken sonları, 

Gemi fenerlerinin ziyadan bastonları 

Kaybolur ağır ağır kurşunileşen suda.. 

Paslı mızraklar gibi uyuklayan direkler 

Bir gün yapacakları muhayyel cengi bekler, 

Uçuşur beyaz deniz kuşları alay alay.. 

Buruşuk bir deriyi andırır titreyen su, 

İner merdivenlerden ilk vapurun yolcusu, 

Uyandırır ihtiyar köprüyü bir tramvay…”


“25 Şubat 1907’de Edirne Vilayeti’nin Gümülcine 

Sancağı’na bağlı Eğridere kazasında doğmuştur. Babası piyade 

yüzbaşısı (Cihangirli) Selahattin Ali Bey’in görev yerlerinin 

sık sık değişmesi dolayısiyla, ilköğrenimini İstanbul, Çanakkale 

ve Edremit’in çeşitli okullarında tamamlamıştır 

(1921) Edremit’e göçtüklerinde bölge Yunan işgalinde olduğu 

için emekli olan babası aylığını alamamış ve aile çok zor günler 

geçirmiştir. İlkokulu bitirdikten sonra parasız yatılı olarak 

Balıkesir Öğretmen Okulu’na giren Sabahattin Ali, beş yıl burada 

okumuş, daha sonra İstanbul Öğretmen Okulu’nda mezun 

olmuştur (1926). Bir yıl kadar Yozgat’ta ilkokul öğretmenliği 

yapmış, Millî Eğitim Bakanlığı’nın açtığı sınavı 

kazanarak Almanya’ya giderek iki yıl orada okumuştur (1928 

- 1930). Yurda döndükten sonra Sabahattin Ali, Orhaneli’nde 

ilkokul öğretmenliğine atandı.Aydın ve sonra Konya ortaokullarında 

Almanca öğretmenliği yapmıştır. 

Konya’da bulunduğu sırada, bir arkadaş toplantısında 

Atatürk’ü yeren bir şiir okuduğu iddiasıyla tutuklanmış 

(1932), bir yıla mahkûm olarak Konya ve Sinop cezaevlerinde 

yatmış, Cumhuriyetin onuncu yıldönümü dolayısıyla çıkarılan 

af yasasıyla özgürlüğüne kavuşmuştur (1933). Cezaevinden 

çıktıktan sonra Ankara’ya giden Sabahattin Ali Millî Eğitim 

Bakanlığı’na başvurarak yeniden göreve alınmasını istemiştir. 

Dönemin bakanı Hikmet Bayur’un “eski düşüncelerinden 

vazgeçtiğini ispat etmesini” istemesi üzerine Varlık dergisinde 

“Benim Aşkım” adlı şiirini yayımlayarak (15 Ocak 1934) 

Atatürk’e bağlılığını göstermeye çalışmıştır. Aynı yıl Bakanlık 

Neşriyat Müdürlüğü’ne alınmış, Ankara II. Ortaokul’da öğretmenlik 

yapmıştır. 16 Mayıs 1935 günü Aliye Hanım ile evlenmiş, 

1936’da askere alınmış, 1937 Eylülünde kızı Filiz Ali 

dünyaya gelmiştir. Yedek Subay olarak askerliğini Eskişehir’de 

tamamlamış, 10 Aralık 1938 de Musiki Muallim Mektebi’nde 

Türkçe öğretmeni olarak göreve başlamıştır. 1940 yılında tekrar 

askere alınmış, askerliğini yaptıktan sonra Ankara Devlet 

235


Konservatuarı’nda Almanca öğretmenliği yapmıştır (1941 - 

1945). 

236 

“İçimizdeki Şeytan” romanı milliyetçi kesimde büyük tepki 

toplamıştır. Nihal Atsız’ın hakkında yazdığı hakaret dolu 

bir yazıya karşılık dava açmış, dava sırasında çok sıkıntı çekmiştir. 

1944 yılında davayı kazanmasına rağmen tepkilerden 

kurtulamamıştır. Olaylı duruşmalar sonunda bakanlıkça görevinden 

alınmış, İstanbul’a giderek gazetecilik yapmaya başlamıştır 

(1945). Ancak fıkra yazdığı La Turquie ve Yeni Dünya 

gazeteleri, Tan olayları sırasında tahrip edilince işsiz kalmış, 

Aziz Nesin ve Rıfat Ilgaz’la Marko Paşa, Malum Paşa, Merhum 

Paşa, Öküz Paşa gibi siyasal mizah dergilerini çıkarmıştır 

(1946 - 1947). Ancak, bu gazeteler tek parti iktidarının baskılarıyla 

karşılaşmış, dergilerin isimlerindeki Paşa ifadesiyle 

“Milli Şef” İsmet Paşa ile alay edildiği iddiası ile kapatılmış, 

yazılar ve yazarları hakkında kovuşturmalar açılmıştır. Sabahattin 

Ali dergilerde çıkan yazılarından dolayı üç ay hapis yatmış, 

karşılaştığı baskılardan bunalmıştır. Ali Baba dergisinde 

yayımladığı “Ne Zor Şeymiş” başlıklı yazıda, içinde bulunduğu 

durumu şöyle anlatmaktadır: “Çalmadan, çırpmadan bize 

ekmeğimizi verenleri aç, bizi giydirenleri donsuz bırakmadan 

yaşamak istemek bu kadar güç, bu kadar mihnetli, hatta bu 

kadar tehlikeli mi olmalı idi”. 

Bir başka dava nedeni ile 1948’de Paşakapısı cezaevinde 

üç ay yatmıştır. Çıktıktan sonra zor günler geçirmeye başlamış, 

işsiz kalıp, yazacak yer bulamamıştır. Yurt dışına gidebilmek 

için pasaport almak istemiş, alamamıştır. Yasal yollardan 

yurt dışına çıkma olanağı da bulamayınca Bulgaristan’a kaçmaya 

karar vermiş fakat para karşılığı anlaştığı Ali Ertekin 

adlı kaçakçı tarafından Jandarma karakolunda katledilmiş, 

daha sonra da cesedi 2 Nisan 1948 tarihinde Bulgaristan sınırında 

şaibeli bir şekilde bulunmuştur. Sabahattin Ali’yi öldürdüğünü 

itiraf eden ve Milli Emniyet mensubu olduğu iddia


edilen Ali Ertekin, dört yıla hüküm giymiş; fakat birkaç hafta 

sonra çıkartılan aftan yararlanarak serbest kalmıştır. 

Bulgaristan’ın Eğridere (Ardino) kentinde, Sabahattin 

Ali’nin 100. doğum yılı kutlandı. 31 Mart 2007 günü gerçekleşen 

toplantıya, başta Bulgaristan Yazarlar Birliği Başkanı 

olmak üzere Sofya ve Bulgaristan’ın çeşitli kentlerinden Türk 

ve Bulgar yazarlar, şairler, okurlar ve Sabahattin Ali’nin kızı 

Filiz Ali katıldı. Bütün eserleri 1950’li yıllardan beri Bulgaristan’daki 

tüm okullarda okutulduğundan, Sabahattin Ali bu ülkede 

çok tanınan bir yazardır. 

Sabahattin Ali yazı yaşamına şiirle başlamış, hece vezniyle 

yazdığı ve halk şiirinin açık izleri görülen bu ürünlerini 

Balıkesir’de çıkan ve Orhan Şaik Gökyay tarafından yönetilen 

Çağlayan dergisinde yayımlamıştır (1926). Servet-i Fünun, 

Güneş, Hayat, Meşale gibi dergilerde de yazan (1926 - 

1928) Sabahattin Ali, bu arada öykü de yazmaya başlamış, ilk 

öyküsü “Bir Orman Hikâyesi” Resimli Ay’da yayımlanmıştır 

(30 Eylül 1930). Toplumsal eğilimli bu öyküyü Nazım Hikmet, 

şu sözlerle okurlara sunmuştur: “Bu yazı bizde örneğine 

az tesadüf edilen cinsten bir eserdir. Köylü ruhiyatının bütün 

muhafazekâr ve ileri taraflarını, iptidaî sermaye terakümünü 

yapan sermayedarlığın inkişaf yolunda köylülüğü nasıl dağıttığını 

ve en nihayet, tabiatın deniz kadar muazzam bir unsuru 

olan ormanın muğlâk, ihtiraslı hayatını, kımıldanışların zeki 

bir aydınlık içinde görüyoruz”. 

237 

Sabahattin Ali, af yasasından yararlanarak hapisten çıktıktan 

sonra, özellikle Varlık dergisinde yayımladığı “Kanal”, 

“Kırlangıçlar”, “Arap Hayri”, “Pazarcı”, “Kağnı” (1934 - 

1936) gibi öyküleriyle dikkati çekmiştir. Sabahattin Ali Anadolu 

insanına yaklaşımıyla edebiyata yeni bir boyut kazandırmıştır. 

Ezilen insanların acılarını, sömürülmelerini dile 

getirmiş, aydınlar ve kentlilerin Anadolu insanına karşı takındıkları 

küçümseyici tavrı eleştirmiştir. 1937’de yayınlanan


Kuyucaklı Yusuf romanı, gerçekçi Türk romanının en özgün 

örneklerinden biridir.” 

Demiştir ki: 

“DAĞLAR 

Başım dağ, saçlarım kardır 

Deli rüzgârlarım vardır. 

Ovalar bana çok dardır, 

Benim meskenim dağlardır. 

238 

Şehirler bana bir tuzak; 

İnsan sohbetleri yasak; 

Uzak olun benden, uzak 


Kalbime benzer taşları, 

Heybetli öter kuşları, 

Göğe yakındır başları 


Yârimi ellere verin; 

Sevdamı yellere verin; 

Yelleri bana gönderin 


Bir gün kadrim bilinirse 

İsmim ağza alınırsa 

Yerim soran bulunursa 

Benim meskenim dağlardır.


Sabahattin Ali’nin halk şiirinden esinlenerek yazılmış şiirlerini 

içeren Dağlar ve Rüzgâr (1934) adlı kitabı yazın çevrelerinde 

ilgi uyandırmış, örneğin Yaşar Nabi, Hakimiyet-i 

Milliye’de şu övücü satırları yazmıştır: “Bu kitabın mümeyyiz 

vasfı halk edebiyatı tarzında bir deneme teşkil etmesidir. Sabahattin 

Ali’nin tecrübeli muvaffak neticeler vermiş. Ve bize, 

şiirleri doğrudan doğruya bir halk şairi elinden çıkmamış olduklarını 

hissetirmekle beraber, o tanıdığımız ve sevdiğimiz 

samimi edayı tattırabiliyor. Komplike imajlardan kaçınılmış 

olması, bu şiirlere büyük bir sadelik vermiş.” Ancak, Sabahattin 

Ali, bu kitabından sonra şiirle ilgilenmemiş, sadece öykü 

ve roman yazmıştır. ‘Leylim Ley’, ‘Aldırma Gönül’ gibi halk 

dilinden yararlanarak yazdığı şiirler herkes tarafından bilinir. 

Sabahattin Ali, Varlık’ta Esirler adlı üç perdelik bir oyun da 

yazmış (1936), ancak bu türü de bir daha denememiştir. 

239 

Şiir Kitapları: 

1934: Dağlar ve Rüzgâr 

1937: Kurbağanın Serenadı ve Öteki Şiirler’le birlikte 

Bestelenen şiirleri : 

“Hapishane Şarkısı V” (Aldırma Gönül - Kerem Güney, 

Edip Akbayram) 

“Eşkiya Dünyaya” (Zülfü Livaneli) 

“Leylim Ley” (Zülfü Livaneli) 

“Hapishane Şarkısı I” (Göklerde Kartal Gibiydim / Nazlı 

Yarim - Deniz Akyürek) 

“Hapishane Şarkısı III” (Geçmiyor Günler - Ahmet Kaya) 

“Hapishane Şarkısı 2” (Bir Yürek Kaldı Avucumunda) 

(Grup Çağrı) 

“Çocuklar Gibi” (Sezen Aksu)


“Kız Kaçıran” (Ahmet Kaya) 

“Kara Yazı” (Ahmet Kaya) 

“Melankoli” (Ali Kocatepe, Nükhet Duru) 

“Eskisi Gibi” (Ben Yine Sana Vurgunum - Ali Kocatepe, 

Nükhet Duru) 

“Dağlar” (Benim Meskenim Dağlardır-Sadık Gürbüz- 

Dağlardır Dağlar-Sezen Aksu) 

“Göklerde Kartal Gibiydim” - Grup Çağrı, Volkan Konak 

240 

Öyküleri : 

Değirmen (1935) 

Kağnı (1936) 

Hanende Melek (1937) 

Ses (1937) 

Kağnı – Ses (1943 - İki kitap birlikte) 

Yeni Dünya (1943) 

Sırça Köşk (1947) 

Kamyon 

Bütün Öyküleri 1 (Aralık 1997, Değirmen, Kağnı ve Ses 

kitapları ile birlikte) 

Bir Orman Hikayesi 

Oyun 

Zanaatkarlar (1936) 

Romanları : 

Kuyucaklı Yusuf (1937) 

İçimizdeki Şeytan (1940) 

Kürk Mantolu Madonna (1942)


Derlemeleri : 

Markopaşa Yazıları ve Ötekiler (1998) 

Çakıcı’nın İlk kurşunu (2002) 

Mahkemelerde (2004) 

Hep Genç Kalacağım (2008) 

Çevirileri : 

Tarihte Garip Vakalar, Max Memmerich (1941) 

Antigone, Sofokles (1942) 

Minna Von Barnhelm, Lessing (1943) 

Üç Romantik Hikaye, H. Von Kleist - A.V. Chamisso - 

E.T.A. Hoffmann (1944) 

Fontamara, Ignazio Silone (1944) 

Gyges Ve Yüzüğü, Fr. Hebbel (1944) 

Yüzbaşının Kızı, A.S. Puşkin (1944) (Erol Güney ile birlikte)(Kaynak:wikipedia.org) 

241


(88): ŞEVKİ 

Prizrenli Şevki… 1852 Yılında, bugün Balkanlarda en güzide 

Türk şehirlerinden birisi olan Prizren’de doğdu. Asıl adı 

Hüseyin. Babası Cafer Sipahî, annesi bir prenses olup Karadağ 

Prenslerinden Nikola’ nın kızı Prenses Panayota… Şairimiz 

Muhammet Nur’un talebelerinden. 1907’ de Bulgar komitacıları 

tarafından vurularak şehid edilmiştir. 

Demiştir ki: 

242 

“Bâde-i “kün”le bizi mest eyledi Allâh’ımız 

Ol meyin zevkiyle uğradı bu dâre râhımız 

“Küntü kenz”in sırrını anlar mı her dervîş olan 

Biz “elest” dervîşiyiz ıtlakdadır dergâhımız 

Cübbe vü destâr-ı âriyetden el çektik veli 

Âlem-i ma’nîde vardır tâc ile külâhımız 

İştibâh-ı zulmet-i şebden bugün âzâdeyiz 

Âsümân-ı dilde doğdu devletimiz mâhımız 

Ber-murâd olsun derim her iki âlemde bugün 

Kim ki olmadı ya oldu Şevki-i hayr-hânımız”


Divanı iki kez basılmıştır. Ayrıca torunu Turgut Koca’ da 

“Şevki-Şiirleri ve Hayatı” adıyla bir eser de yayınlanmıştır. 

Bektaşî şairleri arasında önemli bir yere sahiptir. Manastır Askeri 

İdadisi’nden mezun olmuş, Piyade subayı olarak orduya 

katılmıştır. 1897’de yapılan Yunan harbine katılmıştır. Başpınar 

kalesinin fethinde bulunmuştur. Edirne’de 78. Alay Komutanlığı 

görevinde bulunmuştur. 

Demiştir Ki: 

“Yek nazarla gönlümü sayd etdi şahin gözlerin 

Âdetince eyledi icrâ-yı âyîn gözlerin 

Ta’lim-i ders-i şuhûd eyler nazar erbâbına 

Pîşvâ-yı mürşidân-ı mezheb-i dîn gözlerin 

243 

Şânın ol râh-ı Huda’ya eylese atf-ı nigâh 

Gözterir her zerrede Allâh’ı hak-bîn gözlerin 

Âdeme pîrâyesin burhân yeter bu zâtına 

Vahdet-i hakkı eder tefsîr ü tebyîn gözlerin 

Şevkî tahlîs-i girîbân mı ederdi küfreden 

Lutf idüp ger itmese îmânı telkîn gözlerin.”


(5): ESAD 

Demiştir Ki: 

“Bırakmış Ka’bei gönlüm ruh-i dil-dâre yüz tutmuş 

Beni ta’n eyleyen zâhid der ü dîvâre yüz dutmuş 

Hükümeyler ser-i kuyinde diller dâd-hâhâne 

Reâyâ cevrden san kim der-i hünkâra yüz dutmuş 

244 

Gönül zülfüne düşmek niyetiyle cüst-cû eyler 

Kemende düşmeğe ol âhû-yı bîçâre yüz dutmuş 

Gönül meyleylemiş müjgânına ol şûh-ı Azra’nun 

Halâs olmaz müselmân leşker-i küffâra yüz dutmuş 

Müşerref eylemiş Es’ad bugün kâşânemi cânân 

Tabîb derd-mendân külbe-i ahrara yüz dutmuş.” 

Asıl adı Mehmed Esad, mahlası Esad; Kerkük’te naiblik 

görevi yapan babası sebebiyle Naiboğlu Esad adıyla da tanınmıştır. 

1821 yılında Davut paşa’ nın sır kâtibidir. Yaşadığı dönemde 

bir çok problemli konuyu çözmekle barış elçisi olarak 

görevlendirilmiş, çoğunda da başarılı olmuştur. Arap aşiretleri 

arasında çıkan isyanda ihtilâfı çözmekle görevlendirilen kuvvetlerin 

komutanlığını da yapmıştır. Kethüdalık görevine getirilmiş, 

valilik yetkilerini de kullanmıştır. Vali, Bağdat halkını 

dinlemez ve şairimize kulak verir. Bunun üzerine halkın isya-


nı çoğalır ve Bağdat Kadısı Takı Çelebi’ nin başkanlığında 

gösteriler tertip edilir. 1833 yılında ramazan ayında teravih 

namazından çıkıp Valiliğe giderken, tabanca ile kurşunlanarak 

öldürülmüştür. Kerkük şairleri arasında önemli bir yere sahiptir. 

Arapça ve Farsça’ya hakimdir. 

Demiştir ki: 

“Hâk-pây-i yâre geldim şâdumân oldum bugün 

Mazhar oldum iltifâta kâmurân oldum bugün 

Hadd-i zâtımda gedâ-yı bî-ser ü sâmân isem 

Ve lâkin hüsnünle ben şâh-ı cihân oldum bugün. 

Ol Mesîhâ-dem sıfatla ey dil oldum hem-zemân 

Buldu feyz-i sohbet ile merdüm-i cism tâze cân 

Teşne-i hüsrân iken emdim leb-i la’lin hemân 

Pir idim âb-ı hayât içdim civân oldum bugün 

245 

Hamdülillâh tâli’-ı mesûd-bahş-ı yâr ile 

Gülşen-i işretde bülbül-veş o gül-i ruhsâr ile 

Fırsat el verdi görüşmek kısmet oldu yâr ile 

Rû-be-rû zânû-be-zânû nağme-hân oldum bugün 

Bir kemân ebrû kemân-keş yâre oldum mübtelâ 

Kabza-i cevrinde kadim yâ gibi oldu düta 

Dest-i nâzından gelen tîr-i cefâ itmez hatâ 

Nêvek-i dil-dûz-ı müjgâne nişân oldum bugün


Rahm idüb insâfa geldi ol civân-ı dil-rübâ 

Hânemi sûrî beşaşetle idüb arz-ı vefâ 

Kandedir andı beni adımla ol şeyh Es’ad’a 

Müjdeler kim sâhib-i nâm ü nişân oldum bugün.” 

Demiştir ki: 

246 

“Bir zaman kim sen idin Yûsuf-i Ken’an güzelim 

Nihr ü mâh olmuş idi hüsnüne hayrân güzelim 

Reşk iderdi lebine gonca-i handân güzelim 

Bâğ-ı hüsnünde bitüb hâr-ı mugaylân güzelim 

Bir hayâl eyle ki evvel ne idin şimdi nesin.”


(6): HÂMÎDÎ 

Demiştir ki: 

“Başıma düşmüş bir belâ-yı nâgehândır perçemin 

Ya’ni zincîr-i cünûn-ı âşıkândır perçemin” 

Diyarbakırlı, asıl adı Abdulhamid, hocalarının rahle-i tedrisinde 

yetiştikten sonra, sabahları Zinciriye, akşamları da Ulu 

Cami medresesinde ders vermiştir. Ve Diyarbakır müftüsü olmuştur. 

Ancak, Diyarbakır Valisi ile arası açıktı, sürgünü çıktı. 

Şehir dışına çıktıklarında abdest alıp iki rekât namaz kıldı. Bu 

esnada Valinin adamlarının saldırısına uğradılar. Şairimiz ve 

arkadaşları taş, sopa, ellerine ne geçerse kendilerini savunup 

karşı koydular. Ancak, Valinin adamları silâhlı idi. Oracıkta 

şairimizi Abdülhamid Hamîdî’yi öldürdüler, oraya defnettilerse 

de üç gün sonra defnedilen yerden cesedi çıkarıldı ve şehrin 

içine defnedildi. 

247 

Bu duruma üzülen Bağdat Valisi Davud Paşa, halkın da 

şikâyetlerini dikkate alarak, Diyarbakır valisini idam ettirir ve 

kesik başını İstanbul’a gönderir.


Demiştir ki: 

“Âkıbet eğmedi baş ol bağrı taş kâküllerin 

Eyledi esrârımı dünyâya fâş kâküllerin. 

Bulmaya sıhhat cihânda dâima bîmâr ola 

Yaslanır ol gerdene sâhib-firâş kâküllerin. 

Kara giymiş firkate batmış hele benden beter 

Zâr ü giryân olduğum itmiş tırâş kâküllerin. 

248 

Firkat-i hicrin çekerken düşdü dil sevdâlara 

Zîr-fesde te kırup gösterdi baş kâküllerin. 

El çeküp kat’-ı ümîd itmez Hamîdî haşre dek 

Genc-i nakd-i ömrüne olmuş maâş kâküllerin.”


(7): RÂMİZ PAŞA 

Demiştir ki: 

“Urılursam n’olur ey âfet-i tannâz sana 

Harbe vü nîze sunar gamze-i gammâz sana. 

Merd-i meydân-ı vefâ şûh-ı levendâne edâ 

Dil-rübâ fitne-i dünyâ der isem âz sana. 

Yine sürgün avına çıkdı meğer gamzelerin 

Sürüsüyle tutulur âşık-ı ser-bâz sana. 

Esb-i nâzı sola vü sağa sürer elde cirîd 

Rast geldi gönül ey şuh-ı çep-endâz sana. 

249 

Yürü var murğ-ı dl-i zârını pek tut Râmîz 

Yohsa sayda süzülür gamze-i şehbâz sana.” 

Asıl adı Abdullah, Kırım bilginlerinden Abdi Veli paşazade’nin 

torunu, Kırım Kadıaskerlerinden Feyzullah Bey’in oğludur ve 9 

yaşında öksüz kalmıştır. Öldürülen şairlerimizden Halet Efendi 

ile Hurşid Paşa’ nın oluştırduğu ve pusuda bekleyen kuvvetlerin 

saldırısı sırasında vücuduna isabet eden üç kurşunla öldürülmüş 

bir şairimizdir. Yerköy kalesi önüne defnedilmiştir. 

1846-47 yılında yayınlanan 16 sayfalık bir Divançesi bulunmaktadır. 

Eğitimini tamamladıktan sonra müderris olur. 

Daha sonra Kudüs molla yardımcılığına atanır. Birkaç yıl Kudüste 

kalır ve tarikatlere ilgi duyar. İstanbul’a döndüğünde 

Mahmud Paşa mahkemesinde Naiblik görevine başlar. Bir yıl 

sonra da Ordu-yı Hümayun kadılığı görevi ile Mısır’a gider.


Küçük Ruznamçe ve Mısır Ruznamçeliği görevlerini yapar. 

İstanbul’a döndüğünde Kumbarhane, Mühendishane nazırlığı 

ile Başmuhasebecilik görevlerini yapmaya başlar. Ve III. Selim 

olaylarında, Selim taraftarı diye Kavala’ya sürgün edilir. 

Alemdar Mustafa Paşa’nın yardımıyla sürgünden kurtulur. 

1808’ de Silistre Valiliğine tayin edilir. Alemdar Mustafa Paşa, 

İstanbul’a hakim olunca, şair paşamızı Kaptan-ı derya’lık görevine 

yükseltir. 

250 

Olan olur ve tarih kendi makarasnı çevirmeye başlamıştır. 

Durdurulamaz olan bu dönüş de Yeniçeriler isyan bayrağını 

açmışlardır. Ramiz Paşa’mız yeniçerilere karşı Alemdar Mustafa 

Paşa’yı ve sarayı korumaya çalışırsa da başarılı olamaz. 

Kaçar. Sonunda Rusya’ya, oradan da asıl yurdu olan Kırım’a 

döner. Kırımda iken, 120 hane halkının tamamını İstanbul’a 

gönderir ve Rus seferinde esir düşen Yeniçerilerin kurtulmasını 

sağlar. Bu arada saraya ve yetkililere çok sayıda mektup 

yazmıştır. Bunlar üzerine affedilir ve Belgrad muhafızlığına 

atanır. İstanbul’a dönüşü sırasında çevresinde tatarlardan kurulu 

kuvvetler oluşmaya başlar. Bu kuvvetlerle İstanbul’a gelişinden 

rahatsız olan Hurşid Paşa ve Halet Efendi, kurdukları 

planla onu Bükreş yakınlarında bir pusu kurarark beklemeye 

başlarlar. Ve o pusuda öldürülür.


(8): FERRÎ 

Filibe’de,1756-57’de doğmuştur, asıl adı Muhammed’dir. 

Vurularak öldürülen, XVIII. Yüzyıl şairlerimizdendir. 

Demiştir Ki: 

“Mecliste sürâhî ile sâgar öpüşürler 

Birbirine meftûn iki dilber öpüşürler. 

Gülşende sabâ eyledi tahrîk-i dırahtın 

Sarıldı hemân serv ü sanevber öpüşürler. 

251 

Seyr it de beni eyleme mahrûm-i visâlin 

Âşıkları cânân ile bir bir öpüşürler. 

Sad gıbta o bezm-i meye dildâde vü dildâr 

İster sarılır nâz ile ister öpüşürler. 

Ferrî helâk etmeğe ruhsâr ile gamze 

Her demde hemân mushaf ü hançer öpüşürler.” 

Henüz 30 yaşında iken Divan tertip ettiğini kaynaklar bildirmektedir. 

Şehrin şairi (şair-i şehr) adıyla nam zalmış bir 

şairimizdir. Beylik Odasına, Defter-i Hakânî’ye devam etmiş, 

vezirlerin Divan Kâtiplikleri görevlerinde bulunmuştur.


Demiştir Ki: 

“Esrâr-ı dil-i dilber-i tannâz ile söyleş 

Var tûtî gibi âyine-i râz ile söyleş. 

Sayd-ı dile çeşmin yeter ağyâre duyurma 

Ey şûh o sözü şahin ü şahbaz ile söyleş. 

Yüz virme nigâhım âzürde iderse 

Geh vaz’-ı tegâfül ile gehî nâz ile söyleş. 

252 

Ebruları vasfında koyup kîl ile kâli 

Tenhâda anı hâme-i i’câz ile söyleş. 

Râz-ı dil ü aşkı garazın fehm ise ey büt 

Ferrî gibi bir mu’cize-perdâz ile söyleş.”


(9): ŞEMÎMÎ 

“Demiştir ki: 

Bu divane gönlüm yollarda kaldı 

Yârdan ayrılalı bir haber bekler. 

Herkese sorar kim yâri gördün mü? 

Ağlaya ağlaya bir kamer bekler. 

Dilediği dâim giryân olmağa 

Kisvetin çıkarup üryân olmağa 

Aşkın âteşinde biryân olmağa 

Tennure-i tende can ciğer bekler. 

İlk yaz baharının eyyâmı geldi 

Hasret günlerinin akşamı geldi 

Gönül bülbülünün bayrâmı geldi 

Yâr ile vasl içün bir seher bekler. 

253 

Bir kadd-i bâlânın server aşkına 

Dünyada misli yok gevher aşkına 

Ol serv-i kametli dilber aşkına 

Bu divane gönlüm sanevber bekler. 

Ol çeşme-i âb-ı hayât aşkına 

Zinde eder cümle memât aşkına 

Gönlüm bir lebleri nebât aşkına 

Vücûdu Mısr’ında bir şeker bekler.” 

XVIII. Yüzyıl şairlerimizden. Asıl adı Kemaleddin. İstanbul 

camilerinde vaizlik yapar. İstanbul’da dersiam iken Köprülü 

Derg ile uzun süren mektuplaşmaları olur. Ve Akçahisar’a 

gider. Orada kurşunlanarak öldürülür.


Mezarı İşkodra’ nın Akçahisar Kasabası’nda bulunan Bektaşi 

dergâhındadır. 

Demiştir ki: 

Bizdedir Seb’ul-Mesânî arş-ı Rahmân bizdedir 

Mazhar-ı zü’l-Kibriyâyız ulu Sübhân bizdedir. 

Nokta-i vâhidde bulduk dört kitâbın mânisin 

Âyet-i Kur’ân biziz Şerh ile Tıbyân bizdedir. 

Küntü kenzin mânisin hem fehm edüp esrârını 

Vâsıl-ı ilm-i ledün ü sırr-ı pinhân bizdedir. 

254 

Men aref hükmüyle bildik uş vücûdun şehrini 

Ârif-i billâh biziz kim asl-ı irfân bizdedir. 

Ey Şemîmi teşnedir rencûr olan bitmiş ola 

Bizdedir âb-ı hayât ü derde dermân bizdedir. 

SON SÖZ: 

KABRİMİZ KALIR 

Dağların ardına iniyorsa gün 

Gölge uzar, hakikatler kısalır; 

Nişanlıyım ufuklara, gizliye sürgün 

Belki çok uzaklarda kabrimiz kalır. 

Mustafa CEYLAN


(10): MEHMED SUBHİ ÇELEBİ(Ta’likîzade) 

1609 Yılında Denizli iline saldıran eşkıya tarafından yakalanıp, 

idam edilerek öldürülmüş bir şairimizdir. III Murad ve 

III. Mehmed dönemlerinde yaşamıştır. Denizli doğumludur ve 

Denizli’ nin eşkiyâlar tarafından ele geçirilmesini önlemek 

maksadıyla kurulan halk savunma birimini teşkilâtlandırmış, 

halkla beraber eşkiyâya karşı koymuştur. Doğduğu ilin insanlarını 

çok seven Mehmed Subhi Çelebizade, Ta’libi Mehmed 

Çelebi’nin oğludur. 

Demiştir ki: 

“Al ele câm-ı safâyı kahve fincânın gider 

Bu mesel meşhurdur “huz mâ safâ da’ mâ keder.” 

Eserleri: 

1- Şehname veya Şemâilname-i Âl-i Osman: Bu eser, Selçuklu 

sultanlarından bahseder ve Sultan I. Osman’dan Sultan 

III. Murad’a kadar padişaharı ve özelliklerini ele alır. 

2-Muradname veya Tebriziye : Özdemiroğlu Osman 

Paşa’nın Tebriz seferini anlatan bu eser Sultan III.Murad’a sunulmuştur. 

3-Gazavât-ı Osman Paşa: Revaniye adıyla da bilinir. Revan 

seferini anlatan bir eserdir. Padişah III. Murad’a sunulmuştur. 

255 

Demiştir ki: 

“Emîrân-ı sancak bî-hükm-i zamân 

Dilenci alemdâra döndü hemân.


Şehzadeliği döneminde III.Murad’a bağlanan şairimiz, tam 

on iki yıl bu hizmette bulunur. Arada bir padişahın huzuruna 

çıkar ve görev ister. Padişah, onu vilayet tahririnde görevlendirir. 

Hakkının yenildiğinden bahsederek arada bir padişahın 

huzuruna çıkar ve bu sebeple ilerleyemez, makamlarda yükselemez; 

en iyisi İstanbul dışında görev yapmak diyerek gurbeti 

tercih eder. Özdemiroğlu Osman Paşa ve Ferhat Paşa ile İran 

seferine katılır. Hattâ Osman Paşa’ nın kâtipliğini yapar. 

Yazdığı eserleri padişaha sunar. Ancak, padişah’tan beklediği 

takdir ve iltifatı göremez. Bunun üzerine kırılır, içine kapanır, 

kahreder ve Veziriazam Sinan Paşa ile Yanık Seferine 

gider. Seferden dönüşte araya hatırı sayılan kişiler girer ve 

şairimizi sonunda “Şehnamecilik ve Müteferrikalık görevi” ne 

atarlar. 

256 

Böyledir işte. Şiir bu… Akıl, sır erdiremezsiniz ona. Makam 

sahiplerini iyi bilir. Makam sahiplerinin gözünden yüreğine 

ve yüreğinden diline düştüğünde kılıktan kılığa girer, şairi 

isterse vezir eder, isterse rezil eder. Şairin amacı, makam 

sahibinden teşvik ve destek almak ise; şiirin oynak ve kaygan 

yapısı hiç belli olmaz, esas amacı şiir olmayan şairi sırt üstü 

getirebilir. 

Kaderini çizer şairin şiir ve o kaderi Padişah sarayından, 

saray koridorlarından memleket sokaklarına kadar uzatır, getirir. 

Getirir ve şairin doğduğu evin önünden geçen sokakta eşkıya 

kurşunuyla alır canını. 

ŞAİRİMİZDEN BİR BEYİT SUNALIM: 

Minâre gibi ser-i bülend-i cihân 

Dışı doğru ve içi eğri olan.


SON SÖZ: 

URGANA(Gülce-Triyolemsi) 

Boynu bükük bir şairim destan yazıp gönderirim can cana 

Selam olsun, tavanlardan sallanarak gülümseyen urgana 

Kapı duvar, kilit bozuk, hava sisli, umut kendin kaybetmiş 

Makinist yok, perde yırtık, sahne çökmüş, seyirciler harbetmiş 

Halk olmazsa, koltuk olmaz, masa olmaz; kalem kırık, yaş 

yetmiş, 

Boynu bükük bir şairim destan yazıp gönderirim can 

cana… 

257 

Mazgallarda, ranzalarda, loş ışıkta, nice yiğit yatıyor 

Zindan soğuk, hücre tabut, memleketim gözlerimde tütüyor 

Okyanusun ötesinden bir kumarcı vallah bizi ütüyor 

Selam olsun, tavanlardan sallanarak gülümseyen urgana… 

Mustafa CEYLAN


F-Yolu Kesilerek veya Eşkiyalar Tarafından 

Öldürülen Şairler 

(1): HAMİDLİ ŞABAN(Selîkî) 

258 

Asıl adı Şaban olup, Hamidli Şaban olarak bilinen ve şiirlerinde 

Selîkî mahlasını kullanan şairimiz, haydutlar tarafından 

yolu kesilerek öldürülen şairlerimizdendir. Tepedelen kadılığından 

sonra Mankub kadılığına atanmış, kısa bir süre 

sonra da bu görevden azledilmiştir. Bunun üzerine ailecek 

İstanbul’a yola çıkmış, yolda eşkiyalar tarafından yolu kesilmiş, 

ailesi, çocukları ve yanında bulunan bütün yakınlarıyla 

birlikte öldürülmüştür. 

Hamidli Şaban denmesinin sebebi de, Ispartalı oluşundandır. 

Zira, Isparta tarih sinesinde Hamitoğulları Beyliği sınırları 

içerisinde idi. 

Saçlı Emir’in talebelerindendir. Ayrıca Medine kadısı 

Hakimzde’ye de mülazimlik yapmıştır. İlmî derinliğinin iki 

kaynağı bunlardır. Kanuni yönetiminin son çeyreğinde yaşamıştır. 

O yüzyılda yaşayan Hayalî Bey’in sevmediği ve adını 

verdiği birkaç şairin arasında adı geçer.


Demiştir ki: 

“Turrede alnın nihân olsa gözüm giryân olur 

Kim kamer gelseydi akrep burcuna bârân olur 

Sâkiyâ yağmur gibi yağar dolular meclise 

Gülşen-i işretle gönlüm goncası handân olur 

Hane-i dilde gamın mihmânım oldukçe benim 

Sine tennurunda murğ-i cân u dil biryân olur 

Sâkî-i devran ki sağar eyleye sır kâsesin 

Bezm-i mihnetde mey-i aşkınla ser-gerdân olur 

Zâhire bakma Selîkî bâtının ta’mîr kıl 

Bâtını ma’mûr olanın zâhiri virân olur.” 

259 

Selîkî’ nin eli kalem tutar, bütün eş-dost ve tanıdıkların hatıra 

defterlerine süslü harflerle şiirler yazarmış. Hat sanatını 

şahane bir şekilde kullanan şaire, zamanın dost meclislerinde, 

ellerinde getirdikleri defter ve kâğıtlara, mecmualara şiir yazdırabilmek, 

anı bıraktırabilmek için insanlar kuyruğa girerlermiş. 

Hattâ, çok yakın dostları ona şaka mahiyetinde takılarak; 

“herkes şiirin için değil, hüsn ü hat sanatın için kuyrukta..” 

derlermiş.


Demiştir ki : 

MÜSEDDES 

Gah firkat bir yanedan gönlüme verir elem 

Gâh hasret bir yanedan cânıma eyler sitem 

Gâh mihnet bir yanedan gösterir râh-ı adem 

Gâh gam bir yana canım almak ister neyleyem 

Dört yanedan bana olurlar havâle dem-be-dem 

Gâh firkat gâh hasret gâh mihnet gâh gam 

260 

Tîr-i firkat geh delüp bağrım deruna kâr eder 

Hançer-i hasret geh dem olur sînemi efgâr eder 

Derd-i mihnet kim beni künc-i belâda zâr eder 

Gam gam gönlüme geldikçe beni bîmâr eder 

Her biri bir yana cânımdan beni bîzâr eder 


Olmuş iken ol perî aşkında şeydâ bir yana 

Kâkülünden var iken başımda sevdâ bir yana 

Cevr ederler câna ol yâr-i dil-ârâ bir yana 

Dil çekerken cevri ağyâr ile kavgâ bir yana 

Cânımı almak için eyler tekazâ bir yana 

Gâh firkat gâh hasret gâh mihnet gâh gam

Dil belâ bezminde her dem ney gibi nâlân olur 

Gözlerim yaşı şarâb olup ciğer biryân olur 

Şem’olup ol bezme cânım rişte-i sûzân olur 

Zerd olup benzim dem-â-dem gözlerim giryân olur 

Avş içün ben bî-kes ile hem-dem-i yârân olur 



Ey Selîkî gâh firkatten nola kılsam figân 

Gâh hasretden yeridir yaşın olursa revân 

Gâh mihnetden nola olsan za’îf-i nâ-tüvân 

Gâh gamdan tan mı olursa vücûdun bî-nişân 

Râh-ı aşka girenin yolunda olur her zamân 

Gâh firkat gâh hasret gâh mihnet gâh gam” 

261


(2): NİKÂBÎ 

Keşan kadısı iken, 1540 yılında, yolu kesilerek, eşkiyâlar 

tarafından öldürülen bir şairimizdir. 

Hat-ı yâkut bulmuşken kemâli 

Olımaz la’linin hattı misâli 

Kamer ruhsârına mihr öykünürmüş 

Yakındır öyle olursa zevali 

262 

Ayağın toprağıdır nûr u dîdem 

Başım tacı seg-i kûyin sifâli 

Ne bulursa siler elde avuçta 

Geçer nakş ol nigârın destmâli 

Dehânının vücûdu mümteni’dir 

Dilâ fikr eyleme emr-i muhâli 

Cemâlinde hatun mehdî-i kâzib 

Belürdi Rûm’da gûyâ Celâlî 

Saçın zincîrine dil bağlayaldan 

Nikâbî bir delidir bağlamalı 

Nikâbî, İznik doğumludur. XVI. Yüzyılın şairleri ve ilim 

adamları arasında yer alır. Tezkirelere göre, asıl adı Muhyiddin 

Çelebi’dir.


Derler ki: 

Nikâbî, seyyiddir ve dolayısıyla Peygamber soyundan gelir. 

İlim ve marifet sahibi bir insandır, amma, İznikli arkadaşı 

Kurbî içki ve afyon müptelâsıdır ki onunla nasıl arkadaş olabilir? 

Seyyid’in dostu böyle bir kişi ise, Seyyid’ in seyyidliği 

de yalandır. 

Halk böyle der. 

Halk gözden akıllıdır. Gördüğünce boyutlandırır, renk verir 

kişi oğluna. 

Nitekim, içki ve afyon düşkünü çevrede bir hatuna meftun 

olmuş, ona intisab etmiştir ve Nikâbî mahlasını da bu sebeple 

almıştır. 

Yine derler ki: 

263 

“Şiiri güzel, gazelleri eşsiz, muhayyel, atasözü ve deyimlerle 

örtülü, edası temiz, nazmı yakıcıdır.” 

“Şanına muvafık eş’arı ve mahlasına mutabık güftarı vardır.(Lâtifî) 

Kanlu yaşunda saçun aksi bu ben mahzûnun 

Cime benzer yazılan üstüne ol Ceyhûn’un 

Sana âşık deseler yüzüne bakma anın 

Benizi öyledir ey sîm-beden altunun 

Sen güzellik ile ben aşk ile meşhûr olalı 

Halk içinde adı var Leylâ ile Mecnûn’un 

Sanma kevkeb görünen dün gece ey mâh sensin 

Yerin od eyledi âhım şereri gerdûnun 

Kıldı divâne Nikâbî’yi senin bûy-i saçın 

Ey yüzü gül saçı sünbül nedir aslı bunun?


SON SÖZ: 

KONUMUZ ÖLÜM VE ÖLDÜRÜLEN ŞAİRER OLDU- 

ĞUNA GÖRE ÜSTAD NECİP FAZIL KISAKÜREK VE 

NAZIM HİKMET’TEN OLSUN 

ANNESİZ ÖLÜ 

Dün bir cenaze gömdüm bağrıma gizli gizli, 

Bu küçük bir çocuktu, sarışın saz benizli: 

Taş kesildi yüreğim mezarının başında. 

264 

Saz benizli bir öksüz, sarışın bir yetimdi, 

Bu gömdüğüm cenaze benim muhabbetimdi, 

Veda etti hayata doymadan üç yaşına. 

Dünden beri gençliğim yarım, kalbim yarımdır. 

Bu talihsiz mezarı benim damarlarımdır 

Sinirli dallarıyla kucaklayan sarmaşık. 

Neşeye hasret giden sevdamın arkasından 

Ağlasın istiyorum, bir genç kadın yasından, 

Ömrünü damla damla terk ederken bir âşık… 

Bir genç kadın ki duysa bu vakitsiz ölümü 

Matemini tutmaya kâfi görür gönlümü, 

Yine hayata sevda ufuklarından güler. 

Hiç can vermiş var mıdır bundan daha elemli; 

Yaşarken gözü nemli, ölürken gözü nemli? 

Ah annesiz ölüler, sevgilisiz ölüler! 

NECİP FAZIL KISAKÜREK


TABUT 

Tahtadan yapılmış bir uzun kutu; 

Baş tarafı geniş, ayakucu dar. 

Çakanlar bilir ki, bu boş tabutu 

Yarın kendileri dolduracaklar. 

Her yandan küçülen bir oda gibi, 

Duvarlar yanaşmış, tavan alçalmış, 

Sanki bir taş bebek kutuda gibi, 

Hayalim içinde uzanmış kalmış. 

Cılız vücuduma tam görünse de, 

İçim, bu dar yere sığılmaz diyor. 

Geride kalanlar hep dövünse de 

İnsan birer birer yine giriyor. 

265 

Ölenler yeniden doğarmış; gerçek! 

Tabut değildir bu, bir tahta kundak. 

Bu ağır hediye kime gidecek, 

Çakılır çakılmaz üstüne kapak? 

NÂZIM HİKMET


(3): BAHRÎ 

1586 Yılının Haziran’ında Kudüs kadılığına atanınca, 

Kudüs’e gitmek için yola çıkan, asıl adı Hasan olan şairimiz 

Bahrî, yolculuk sırasında bir grup Dürzî eşkiyâsı tarafından 

yolu kesilerek öldürülür. Mezarı Trablusşam’dadır. 

NA’T 

Hâdi-i vâdî –i Hudâ talebî 

Fahr-i âlem Muhammed-i Arabî 

266 

Nakş-i ser-levha –i kitâb-i vücûd 

Nakş-bend-i kitâbe-i der-i cûd 

Ser-i dil-cûy-i ravza-i ezelî 

Şem-i halvet-serây-i lem yezelî 

Sun’-ı pîşîn-i kâr-kâhı vücûd 

Hâce-i sad-bâr-gâh-i vücûd 

Hatem ü pîşvây-ı her mürsel 

Evvel-i âhır, âhır-ı evvel 

Şâhid-i nâzenîn-i bezm-i şühûd 

Şâhid ammâ hakîkaten meşhûd.


Onu; 

Dervişler dervişi, egosunu yenmiş, övünmesini hiç sevmeyen, 

ilmî derecelerin üstün noktasına erişmiş, kemalât mertebesinde 

bir zat diye tarif ederler. 

Kınalızade, “şiir ve inşada denize olan dalgıç gibiydi” ifadesini 

kullanır. 

Son derece konuksever, misafirlerine izzet ve ikramda bulunmaya 

bayılan bir kişiliği varmış. 

Üç dil bildiğini ve üç dille de şiirlerini kaleme aldığı belirtilir. 

Onu yakınen bilenler, dost-ahbap-yârân meclislerinin müdavimi 

ve afyon müptelâsı olduğunu da söylerler. 

Balıkesir’in Kızılcatuzla kasabasında dünyaya gelmiştir. 

Ailesi hakkında fazla bir bilgi yoktur. Dayısı İbrahim Efendi, 

Sultan III. Murad’ın ilk hocasıdır. Şair ve bilgin olan Dürri 

Abdülbakî Efendi de şairimizin oğludur. II. Selim’in hocası 

Ataullah Efendi’den icazet almıştır. Saraya yakınlığı sebebiyle 

de, kısa zamanda önemli görevle atanmıştır. Müderrislik, 

kadılık görevleri bunların başında gelmektedir. 

267


ŞEM’İYYE KASİDESİNDEN BİR KAÇ BEYİT 

“Kâşâne-i vücûdda bir encümen cihân 

Ruhsâr-ı âteşîn ile her mâh-pâre şem’ 

Serkeşlik itme âhı derunumdan it hazer 

Serkeşlikle kaldı mı gör rüzgâre şem’ 

Berbâd olduğun ser-i Hüsrev külâhı Key 

Söyler zebânı hâl ile her tâcdâre şem’ 

268 

Zâtın gibi senin yedi meş’alfürûz-i sun 

Yakmadı bu sirâce-i zengâr-kâre şem’ 

Tab’ından itdi rûzede nûr-i istifade şems 

Zihninden itdi gice ziyâ istiâre şem’ 

Meh-rütbetâ sipihr-cenâbâ ki tal’atin 

Kasr-i zücâci dîde-i ümmîd-vâre şem’ 

Tab’ım fürûğ- rûşen ide arş-ı tâkını 

Dil hücresinde lûtfûn eli çün edyâre şem’


SON SÖZ: 

DELİRECEĞİM !(Gülce-Buluşma) 

Kudüs Kadısı’nın yolu kesilmiş 

Yol kesen elinde kurulu düzen 

Vurup öldürmüşler 

Eşkiyâ Dürzîler 

Bir kul eksilmiş… 

Ağalar, beyler, işitin, bilin: 

Oynamış zikkesi çadırın 

Düşen adalet bayrağının 

Yüzünü yerden kaldırın… 

269 

Kaldırın kayalara kapaklanmış kara bulutu 

Gitsin, yerleşsin yüce dağlar başına 

İğde çiçeklerinin kokusu olan umudu 

Tüketmesin ıslanmış kara geceler… 

Camekânlar kırılsın, 

Kopsun veznelerin hortumları 

Ve 

Temizlensin eşkiyâlardan yol boyu, dağ yamaçları 

Doyurun, giyindirin bayram sabahıdır bu 

Yoksulları, yetimleri, açları… 

Saat kulesine söyleyin çıkarsın kirlenen gölgeyi üstünden 

Yola düzülsün hoşgörü kervanları 

Kudüs nere, Musul, Bağdat neresi?


Yemen çöllerinde kaldı Mehmed’im 

Çirkin bir oyundur çevremizde oynanan 

Ovalar yalan, ırmaklarca gözyaşı 

Bayrağa sarılıvermiş gene kaç yiğit 

Gelip giderler 

Şu feleğin bak işine 

Dizin dizin, can can… 

270 

Kudüs Kadısı’nın yolu kesilmiş 

Yol kesen elinde kurulu düzen 

İçerden de içerde paslı bir hançer 

Oy yanarım, 

Oy ağlarım, 

Sen duymaz, uyanmazsın be gülüm 

Çaresizim, kimsesizim 

Yerle bir edilsin Kandil, İmralı yera batsın! 

Gül kokulu sabunla yıkansın kürsüler, mikrofonlar 

Askerime diş bileyen bu kahpe de kim? 

Şu feleğin işine bak 

Haksız haklı, masa kırık, hasta hekim 

Delireceğim, delireceğim… 

Mustafa CEYLAN


(4): DUHÂNÎ 

Kimyager şairlerimizdendir. Günlerden bir gün, dostları O’ 

nun yanına geldiklerinde dumanlı bir ateşle karşılaşırlar. Bu 

yüzden kendisine, dumanlı anlamına gelsin diye “Duhânî” 

mahlasını takarlar. 

Derler ki: 

Sözünü yönetimden, komutandan esirgemediği için yolda 

pusu kurularak 1520 yılında öldürülmüş bir şairimizdir. 

Asıl adı Ahmed… Kuloğullarından… Babası silâhdar… 

Kendisi de önce silâhdar kâtibi, sonra defterdar olur ve daha 

sonra da silâhdarlık görevine getirilmiştir. Fatih dönemi sonlarında 

İran’a giderek ilim tahsil etmiştir. Bayezid’ın ilk döneminde 

yurda dönmüştür. 

271 

Diyarbakır’ın fethi sırasında, fetihin defterdarı olarak atanmıştır. 

İki bin akçelik Beylerbeyi Mehmet Bey tımarına, iki 

yüz bin akçelik Hasankeyf sancağının da eklenmesini ister. Bu 

teklife Mehmet Paşa olumlu bakmaz. Ve sinirlenerek der ki: 

-“Herze söyleme, yaz sen defterdar bey!” 

Duhânî, defterdar görevindedir, ama aynı zamanda şairdir. 

Şair, şiir yazan demektir. 

Şiir, isyankâr; şiir susmaz, şiiri durduramazsınız. 

Dumanlar içinde kalan Duhânî’ye bu kadar ağır söz söylenir 

de şiir ona “ sus, konuşma, sessiz ol!” der mi hiç? 

Demez elbette. 

Cevabını anında vermelisin. Susma, durma! 

İşte şiirin tahriki, şiirin isyankâr, şiirin hak arama sözcük-


272 

leri bunlar. 

Duhânî de: 

-“Herze söyleyen söyledi zaten!” diye cevabını yapıştırıverir… 

Evet, ağır söze, aynı ağırlıkta bir cevaptır bu. 

Bir süre sonra, defterdar Duhânî, kırk arkadaşıyla birlikte, 

durumu saraya bizzat bildirmek için İstanbul’a yola koyulurlar. 

Olan olur… 

Şiir devrimcidir demiştik, durmaz örgüsünü örer şiir ve 

karşı devrimini dahi kendisi hazırlar. 

Aynen öyle de, Duhânî yola çıkacak, Bıyıklı Mehmet Paşa’ 

yı Padişaha şikâyet edecek ha? 

Yüz harami, yola düşer ve Mardin yakınlarında pusuya düşürürler 

Duhânî ve arkadaşlarını. Duhânî, orada, çarpışma sırasında 


Osmanlı döneminde, çok sayıda şairimiz öldürülmüştür. 

Bunların çoğu taht-saltanat-hakimiyet ve güç kavgalarından 

meydana gelmiştir. Tek adam saltanatının devamının sağlanabilmesi 

için, saray, kendi karşısında kuvvetli kişiler ve 

teşkilâtlanmaları istememiştir. Mesele o kadar ileri taşınmıştır 

ki, kardeşler birbirini, hattâ babalar oğullarının canını almak 

durumunda kalmışlardır. 

Tek adam, sultan yönetimin genel kuralı bu. 

Şairler, gözlerini budaktan, sözlerini sutandan esirgemeyenlerdir. 

Ağız frenini en zor kullanan, hattâ kimi zaman frensizliği 

kendisine yakıştıran şairler; söyledikleri, kısa, anlamlı, 

iz bırakan, sarsan, titreten ve korkutan sözlerle canlarından 

olmuşlardır.


Duhânî de “Herze söyleme!” sözüne, 

-“Herzeyi söyleyen söyledi” diyerek, canından olmuştur. 

Söz, şiirin taa kendisidir. Sözün en etkilisi, en duygulusu 

en iyi şiirdir denebilir. O yüzden kalıcı şiir, has şiir en etkili 

şiirdir. İz bırakan, unutulmazlar arasına giren şiirker etkili sözlerden 

meydana gelen şiirlerdir. Duhânî kimyagermiş, işte, 

sözün kimyası da önemli ve can alıvermekte. Pusu kuruvermekte 

önüne insanın. 

Mesleğin, meşrebin ve mezhebin ne olursa olsun; her kim 

olursan ol; şiir, mutlaka ve mutlaka senin yüreğinde ise, yüreğine 

şekil verir, dilinin yayına kendince, şiirce ayar çeker. Farkına 

bile varamazsın. Hiç ayırdımsız koşan şiir, yüreğindeyse, 

dilin senin için çok önemlidir. Dikkatli olasın! Bak, dili yüzünden, 

şiirin dili yönlendirmesi yüzünden ne kadar çok öldürülen 

şairimiz var, görmüyor musun? 

273 

Bizim Hüsnü’ye bir soru sorayım dedim. 

-“Bu kadar komutan, bey, paşa var dalga dalga dalgalanıp 

Silivri’de mecburi tatile çıkan. İçlerinde şair var mı ki acaba? 

Varsa kimler? Yoksa, neden şair yok?” 

Hüsnü, umarım en kısa sürede cevap verir bu soruma… 

Kimyager Duhânî’yi yazan mühendis Ceylan’dan selâmlar 

olsun Bizim Hüsnü’ye…


SON SÖZ : 

DUMANLI DAĞLAR BAŞINDA 

Dumanlı dağlar başında 

Açar mı hiç sultan çiçek? 

Bin canım olsa verirdim 

Ben yalanım, o gerçek… 

274 

Söz vardır yâre gider 

Söz vardır sözü n’ider? 

Kimyası düzgün dilden 

Çıkan söz zikir eder. 

Dudaktan öte boşluk 

Ses teli değil taşlık 

Gül kopar diken kalır 

Yıkılır arkadaşlık. 

Mardin yakınlarında ihanet gecesinde 

Kesilir kervan yolu gene 

Duhanîler düşer toprağa 

Gelincik kırmızısı boz tarlada ipeksi 

Masumların kanıdır giyindiği çiçeğin 

Tutmayın buralarda beni gayri 

Hesap sormaya dar geçitlere 

Ve sağır tepelere gideceğim.


Ey ekran, mikrofon, eğri duvar ey! 

Mürekkebi kan diye içen defter 

Petrol boru hattı yarılmış ortasından 

Orada petrol, burada gözyaşı ve ter 

Söz söyle kes savaşı Sultanım 

Yeter! 

………Yeter! 


275


(5): ÜMNÎ 

XVII. Yüzyılın son yarısında yaşamış, Diyarbakır’da doğmuş, 

asıl adı Mehmed olan şairimiz, Bağdat civarında nehir 

kenarındaki –bir bataklıkta pusu kuran şakiler tarafından şehid 

edilmiştir.(1692-93) 

Demiştir Ki: 

“Nergisleri o gonca-femin fitne-cû gerek, 

Ra’nâ yı hüsn olanlara elbette bû gerek. 

276 

Dâmen-keş olan girye-i âşıkdan ey sanem, 

Bilmez misin ki servin ayağına cû gerek. 

İtme zülâl-i valsını uşşâkdan diriğ, 

Dil-haste-gânı hicre ki hem vâre su gerek. 

Küstâhî-i nigâhıma incinme a dilber, 

Mümtâz-ı dehr olmağa da reng ü rû gerek. 

Ümnî bu nazma peyrev olan ehl-i meşrebin 

Tab’-ı selîm dikkat-i hod hem-çü mû gerek.” 

Savaşçı, silâhşör, attığını vuran, gözüpek ve korkusuz bir 

kişiliği bulunan şairimiz, av törenlerini okuduğu şiirlerle adetâ 

mahşer yerine çevirirmiş. Av değil, edebiyat meclisi sanki… 

Mehmet Ağa adıyla da tanınmıştır. Valilerin hizmetinde çeşitli 

görevlerde bulunur. Özellikle Şam Valisi Ahmet Paşa’ nın 

yanından ve hizmetinden ayrılmaz, onun kethüdası olur. Ah-


met Paşa, Şam’dan Bağdat’a veya Basra’ya tayin edildiğinde 

yanında kethüdasını da götürmüştür. Zamanında şairliği ile 

çok ünlü olmuş ve asrının şairi sıfatıyla adı söylenir olmuştur. 

Demiştir Ki: 

“Esbâb-ı hüsnden leb-i cânâne kâni’ol 

Bu gülşen içre bir gül-i handâna kâni’ol 

Çekme şarâb-ı bezm-i safânın humârını, 

Ser-çeşme-i ciğerden akan kana kâni’ol. 

Olmaz şarâb-ı Lem-yezelî herkese nasîb, 

Ey Hızr-ı teşne çeşme-i hayvâna kâni’ol. 

277 

Elbette âh-ı râm ider ol serv-i serkeşi, 

Sen ey şirişk bûse-i dâmâne kâni’ol. 

Hurşîd-i subh-i vuslat ümidiyle Ümnî’yâ, 

Hem-vâre zulmet-i şeb-i hicrâna kâni’ol.”


(6): BÜLENDÎ 

Asıl adı İbrahim. XVII. Yüzyıl şairlerimizden. Evini basan 

eşkiyâlar şairi yaralamış, aldığı yaralar iyi olmayınca birkaç 

gün sonra ölmüştür.(1629-30) 

RÜBAİLER 

Kâşâne-i şâh-ı dehre mihmân olmam 

Mahlûk mürüvvetiyle şâdân olmam 

Üftâde-i ka’r-ı çâh-ı Bâbil olsam 

Minnetkeşi-i rîsmân-ı nâdân olmam 

278 

Hayfâ ki sevüb Bülendî’ya o şâhı 

Arturdı dil-i belâkeş âh ü vâhı 

Tarîk-i şeb anlama yaşım tuğyânı 

Söndürdü çıkub semâya şem-i mâhı. 

Edirne’de eğitim ve öğretim görmüştür. Kaynaklarda hakkında 

az bilgi vardır. Edirne yakınlarındaki Timurtaş Köyü’nün 

hatipliği görevini yürütmüştür. Gülşenî tarikatına intisap etmiştir. 

Boyu kısa olduğundan önceleri “Kütehî” mahlasını 

kullanmıştır. Sonradan Bülendî mahlasını almıştır. 

BEYİTLER 

Bak benim mir’ât-ı ruhsârım safâsına dime 

Söyledirsin şimdi ben tûtî makâli dilberâ. 

Teng oldı o denlü gözüme giryeden âlem 

Mihr-i ruhını görmeğe kalmadı mecâlim


(7): MÜŞTAK BABA 

Demiştir ki: 

“Candan geçerem her dem cânânımı gördükçe 

Ebkem olurum billâh sultânımı gördükçe. 

Bu hasret ile varsam gül-zârı temennâya 

Bülbüller olur hayrân efgânımı gördükçe. 

Dâire-i aşk içre devrân iderem giryân 

Gâfiller olur handân devrânımı gördükçe. 

Bir görmek ile ey dost oldum sana efkende 

Bâri meded it çeşm-i giryânımı gördükçe. 

Takrîr idemem Müştâk efsâne-i hicrânı 

Erbâbı bilür ancak dîvanımı gördükçe.” 

279 

“Anadolu’da yetişen evliyânın büyüklerinden. İsmi, Muhammed 

Mustafa Müştak Efendidir. Babası Seyyid Süleyman 

Efendi olup, anneleri tarafından soyu Seyyid Abdülkâdir 

Geylânî hazretlerine ulaşır. 1758 (H.1172) senesi Bitlis’te 

doğdu. 1831 (H.1247) senesi Muş’ta bozuk itikatlı kişiler tarafından 

şehîd edildi. Kabr-i şerîfi Muş Kabristanlığının orta yerinde 

olup, ziyâret yeridir. 

Müştâk Efendi, tahsîlini Bitlis ve civârında yaptı. Amcası 

Hacı Mahmûd Hocadan okudu. Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. 

Kırâat ilminde üstün bir dereceye yükseldi. Hattat olup, çok 

güzel yazı yazardı. 

Önceleri Hakkârî beylerinden olan Müştak Kadîrî’nin 

idâresinde yirmi iki köy vardı. Diğer amcası Hasan Şirvânî’nin 

sohbetlerinde kalb gözü açıldı. İlâhî aşka tutuldu. Beyliğini ve


malını görmez oldu. Hocası Şirvânî’den hiç ayrılmadı. Onun 

ileri gelen talebelerinden oldu. Yetişip kemâle geldi. İcâzet, 

diploma ile şereflendi. Her İslâm âlimi gibi hocasını çok sever 

ve; 

“Pîrimiz, sultânımız Hâcı HasanŞirvânî’dir. 

Ahseni takvîme hayrân olmuşuz, hayrânıyız.” 

beytini çok okurdu. 

Tasavvuf yolunun basamaklarından seyr ve sülûku tamamlayınca 

Bağdât’a gitti. Seyyid Abdülkâdir-i Geylânî hazretlerinin 

kabr-i şerîfini ziyâret etti. Bu ziyârette mânevî iltifâtlara 

kavuştu. 

280 

Müştâk Efendi, Bağdât’a gidişinin mânevî bir dâvetle olduğunu 

bildirmektedir. 

“Bağdât şeyhinden bir nidâ işittim. 

O yüksek şâh evliyâlar pâdişâhından 

Hazret-i şeyh bana dedi ki: Gel ey Mustafa!” 

Müştâk Efendi Bağdât’ta, Nakîb-ül-eşrâftan (Seyyid ve 

şerîflerin işleriyle ilgilenen makâm) icâzet aldı. Müştâk Kâdirî, 

Bağdât’tan Hindistan’a Serendib’e gitti. Orada Âdem 

aleyhisselâmın makâmını ziyâret etti. Sonra Hicaz’a gelerek, 

hac vazîfesini yerine getirdi ve Peygamber efendimizin 

mübârek kabr-i şerîfini ziyâret etti. Dîvân’ında bu ziyâreti 

esnâsındaki hudutsuz sevincini şöyle bildirdi: 

“Ser-i Livây-i Enbiyâsın, hiç sana olmaz misâl, 

Şevkle Müştâk’ınım etmekteyim azmi Hicâz. 

Saray-ı devletin dar-ül-emândır yâ Resûlallah.”


Müştâk Kâdirî hazretleri, önce İstanbul’a sonra da 

Trabzon’a geldi. Halkın pek ziyâde hürmet ve saygısıyla karşılaştı. 

Sultan Üçüncü Selîm Hanın sadrâzamlarından Yûsuf 

Ziyâ Paşanın yanında orduyla birlikte gazâya katıldı. Kudüs 

ve Şam’a uğradı. Kudüs-i şerîfte şu güzel kıt’ayı terennüm 

eyledi: 

Sahrâtullaha bi-ayn-ı ibret, 

Kim bakarsa olur ehl-i rikkat, 

Kara taş olsa çü kalb-i Müştâk, 

Nerm olur bu ne acâib hikmet!” 

Müştâk Kâdirî hazretleri 1790-1814 senelerinde İstanbul’a 

geldi. İstanbul’da iken, Eyyûb Sultan’da Selâmi Efendi 

Dergâhında ikâmet etti. Müştâk Efendi Bitlis’e döndüklerinde 

İbrâhim-i Edhem ismini verdikleri bir oğlu oldu. Bu oğlu Edhem 

Baba adıyla meşhûr oldu. Müştâk Efendi, iki kızından 

birini saraydan Ahmed Beye, diğerini Ahmed Muhlis Paşaya 

nikâhladı. İstanbul’da iken, âlimlerin meşhurlarından Hoca 

Neş’et Efendi ile görüştü. Onunla Mesnevî ve hadîs-i şerîf 

üzerinde sohbette bulundu. Müştâk Efendi, Dîvân’ında bu konuda; 

“Hazret-i Neş’et gibi üstâda hemdem olmuşum.” diye 

yazmaktadır. 

281 

Müştâk Efendi, Konya’ya hazret-i Mevlânâ’yı ziyârete gitti. 

Orada bereketlenmek için Mesnevî-i Şerîf okuttu. Konya 

eşrâfından çok yakınlık ve sevgi gördü. Müştâk Efendi, 

İstanbul’a oradan da Muş’a giderek insanlara ilim öğretmeye 

devâm etti. Ayrıca, Erzurum’a da uğradı. Orada bir çilehânesi 

vardı. Çok talebe yetiştirdi. Kendilerine icâzet, diploma verdiği 

talebelerinin en meşhûrları şunlardır: Oğlu Hacı İbrâhim 

Edhem Bâbâ Efendi, İstanbul’da Etyemez’de Gümüş Baba 

Dergâhı şeyhi Seyyid Sa’dullah Efendi, Erzurum’da İbrâhim-i 

Edhem Efendi, İstanbul Haseki’de Başmak Şerif Dergâhı şeyhi 

Musullu Baba Efendi, Mehmed Celâl Paşa, Ahmed Cemâl


Paşa ve başkalarıdır. 

Müştâk Efendi; uzun boylu, geniş göğüslü, nûrânî yüzlü, 

elâ gözlü, çekme burunlu, heybetli, sohbeti hoş, fakir ve 

fukâraya yardımı çok seven bir zâttı. 

Müştâk Efendi, Hakkârî beylerinden olduğu halde dünyâ 

malı ve rütbelerinden yüz çevirmişti. Babalarından kendilerinin 

idâresine giren yirmi yedi köydeki ne kadar mal varlığı ve 

geliri varsa, hepsini terk etmişti. Mânevî saltanat ona, dünyânın 

yanında üstün ve kıymetli olmuştu. Kâdirî yolu önde gelenleri 

arasına girmişti. 

Müştâk Efendi elini ne zaman cebine soksa avuç avuç altın 

çıkarırdı. 

282 

Müştâk Efendinin ömrü, insanlara hizmetle geçti. Muş’ta 

iken bozuk îtikâd sâhibi kimselerin hücûmuna uğradı. Evinde 

seccâdesi üzerinde ibâdetle meşgûl iken boğularak şehîd edildi. 

Seccâdesinin altından bir kâğıda yazılı şu na’t-ı şerîf çıktı. 

“Yâ Resûlallah! Ulüvv ü şân senin, 

Server-i kevneynsin, fermân senin, 

Dest-i hükmünde şehâ çevgân senin 

Top senin, cevlân senin, meydân senin, 

Söz senin, sohbet senin, devrân senin.” 

Müştâk Efendi, şehâdetini önceden dostlarına haber vermişti. 

Kendisi bu ilâhî takdîre boyun eğdi. Şehîd edildiğinde 

yetmiş beş yaşındaydı. Bir gün kırk kurban kestirip, etini fakir 

fukarâya dağıttırdı. Sonra da dergâhında el açıp; “Yâ Rabbî! 

Bu âciz kuluna şehîdlik rütbesini ihsân et. Ancak o zaman sevgili 

kulun Hasan’ına kavuşurum.” diye duâ ve niyâzda bulundu. 

Duâsı kabûl edildi.


Cânânı buldu hasta gönül, cânı istemez, 

Bir hastadır ki çâre-i Lokmânı istemez. 

Zencîr-i zülf ile Pâbend olan gönül, 

Bâğ-ı cinânda sünbül ü reyhânı istemez. 

Ehl-i kemâle nazîm bildirdi kendini, 

Müştâk, eğerçi şöhret ile şânı istemez.” 

Müştâk Efendinin Fârisî dilinde çok kıymetli şiirleri vardır. 

Eserlerinden bâzıları şunlardır: 1) Dîvân, 2) Âsâr-ı Müştâk 

Esrâr-ı Uşşâk, 3) Mektûbât-ı Müştâk, 4) Bahârnâme. 

UNUTULAN ÇAKI 

Müştâk Kâdirî hazretlerinin Erzurum’da konağı ve meyve 

bahçeleri vardı. Müştâk Efendi burada dinlenirdi. Bir zaman 

Müştâk Kâdirî hazretleri İstanbul’a gittiler. O sırada Erzurum’daki 

evinin bahçesinde meyveler ve sebzeler yetişmiş, 

olgunlaşmıştı. Bahçıvan bunları toplarken; “Âh Müştâk Efendi 

hazretleri burada olsaydı tâzece bunlardan ona takdim eder, 

o da bana bahşiş verirdi.” diye gönlünden geçirdi. O sırada 

Müştâk Efendi evden çıkıp yanına geldi ve bahçıvana selâm 

verdi. Oradaki çimenlerin üzerine oturdu. Bahçıvan ile konuşup 

hal hatır sordu. Bahçıvan bu hâle şaşırdı. Hemen meyvelerden 

toplayıp getirdi. Müştâk Efendi de cebinden sedef çakısını 

çıkarıp, bir iki tane meyve soyup yedi. Koynundan bir 

avuç altın çıkarıp bahçıvana bahşiş verdi. Sonra da geldiği 

gibi eve girdi. Fakat çakısını unuttu. Bunu gören bahçıvan çakıyı 

alarak arkasından koştu ve evinin kapısını çaldı. Kapıya 

evin hanımı çıktı. Ona; “Efendi hazretleri az önce çakıyı bahçede 

unutmuşlar. Onu getirdim.” dedi. Evin hanımı ve hizmetçiler 

bu işe şaşıp; “Efendi hazretleri burada değil, İstanbul’da 

biliyorsun.” dediler. Hanımı çakıya baktığında onun Müştâk 

Efendiye âid olduğunu anladı ve çakıyı alıp sakladı. Üç ay 

283


sonra Müştâk Efendi İstanbul’dan geri döndü. Durumu hanımı 

kendilerine anlattığında, Müştâk Efendi; “Bunlar olan şeylerdir. 

Bahçıvan bizi çağırmıştı. Biz de gönlü hoş olsun diyerek 

geliverdik. Sonra da gittik.” buyurdu. Çakıyı ise bahçıvana 

hediye ettiler.(Kaynak: http://www.biriz.biz/evliyalar/ea1060. 

htm) 

Eserleri : 

Türkçe Divanı, Âsâr-ı Müştâk Esrâr-ı Uşşâk, Mektûbât-ı 

Kimyâ-yı Müştâk, Bahârname. 

284 

Demiştir ki: 

“Cânânı buldu hasta gönül cânı istemez 

Bir hastadır ki çâre-i Lokmân’ı istemez. 

Devrinde buldu derdine dârû-yi sıhhatı 

Oldur sebep ki bir dahi dermânı istemez. 

Zincîr-i zülf-i yâr ile pâ-bend olan gönül 

Bâğ-ı cinânda sünbül ü reyhânı istemez. 

Ruhsar-ı dil-şikârına her kim nazar kılur 

Mâh-ı münîri mihr-i dırahşânı istemez. 

Ehl-i kemâle nazm ile bildirirdi kendin, 

Müştâk eğerçi şöhret ile şânı istemez.”


G-Savaşta Şehid Düşenler veya 

Savaşta Öldürülen Şairler 

(1): KAĞIZMANLI HIFZI 

1893 Yılında Kağızman’da doğdu. Asıl adı Recep’tir. 4 yaşında 

medrese eğitimi görmeye başladı ve sonraki 5 yıl içinde 

Kur’an’ı ezberleyerek hafız oldu. 15 yaşından itibaren de çevredeki 

çocuklara Kur’an dersleri verdi. 

Küçük yaşlarda şiire ilgi duyan Hıfzi, kendi adından çok 

Hafız adıyla bilinir. Kendisi de zamanla bunu Hıfzi biçimine 

dönüştürerek mahlas olarak kullandı. 

Dönemin bilinen âşıklarından Kağızmanlı Yusuf Sezai’den 

bağlama çalmayı öğrenen Hıfzi, ayrıca alışılagelmiş bu geleneğin 

dışında def ve kaval çalmasıyla da bilinir. Önceleri ezberleyip 

söylediği eski usta malı şiirlerin yanında kendi şiirlerini 

de yazmaya başladı. 

Suna adlı bir kızla evlenen Hıfzi, birgün bahçede beliren 

ışık içindeki bir kızı gördükten sonra bayıldı. Ertesi sabah 

Hıfzi’yi orada bulanlar eve getirdiler. Bir süre sonra kendisini 

ziyarete gelenlerin arasında gördüğü bir kızı bahçede gördüğü 

ışık içindeki kıza benzetti. Bu olayı ve sonrasındaki gelişmeler 

Hıfzi’nin bâde içmesi olarak kabul edildi. 

Şairimiz 18 yaşına geldiğinde kendisinden üç yaş küçük 

olan Suna ile evlenmesine evlenmiştir amma, bir süre sonra karısının 

kız kardeşine yani baldızına âşık olur ve Anşa adlı baldızını 

kaçırır. Kendi kardeşi Dursun usta tarafından yakalanır ve 

Anşa ailesine teslim edilir. Bu olaydan sonra Şaban Köyü’ne 

giden şairimiz, orada bir yıl imamlık yaptıktan sonra tekrar 

Kağızman’a döner.1918 Mart’ında eşi Suna vefat ednce üç çocuğuna 

hem annelik, hem de babalık yapmak zorunda kalır. 

285


Demiştir ki: 

MEVLA BİLİR 

Benim derd-i derunumu 

Ben bilirim Mevla bilir 

Bir canımda kaç yaram var 


286 

Çünkü var aşkın emrazı 

Âşıkların inkırazı 

Takdirde razıyım razı 


Girdik on beş yaşımıza 

Ağu düştü aşımıza 

Neler geldi başımıza 


Bu aşk beni paraladı 

El içinde karaladı 

Kaç yerimden yaraladı 


Hıfzi’nindir hakka virdi 

Hak diyenler hakka erdi 

Bende yığılan bu derdi 

Ben bilirim Mevla bilir


Enver Paşa’ nın Sarıkamış harekâtından sonra Ruslar, Kars 

ve çevresinde birçok katliam yaparlar. 3 Mart 1918’de yapılan 

anlaşma ile Kars ve Batum Türkiye sınırları içinde kalır. Bu 

olayı bahane eden Ermeniler, köylere ve kasabalara saldırırlar. 

Hatta Kağızman hapishanesine girerek bütün mahkûmları da 

katlederler. Henüz 25 yaşında olan şairimiz, kafasından ve 

karnından aldığı süngü darbeleri sonucu şehid olur. 

Demiştir ki: 

Uyan Ey Gözlerim 

Uyan ey gözlerim hab-ı gafletten 

Alem ür’şan oldu vakit şafaktır 

Günde yüz bin katar gelip de geçer 

Faniden bakiye geçmesi haktır 

287 

Ömrüm bir bahardır cismim bir yaprak 

Birgün gazel olur döker el firak 

Ayağın altında bastığın toprak 

Akıbet serinden üst olacaktır 

Hıfzi çok salınma kaddin eğersin 

Felek koymaz dal budağın göversin 

Gönül yücelenme kabre değersin 

Asıl hakkın senin kara topraktır


Gene demiştir ki: 

Sefîl baykuş ne gezersin bu yerde 

Yok mudur vatanın, ellerin hani? 

Küsmüş müsün selâmımı almadn? 

Şeydâ bülbül şirin dillerin hani? 

Ecel tuzağını açamaz mısın? 

Açıp da içinden kaçamaz mısın? 

Âzâd eyleseler uçamaz mısın? 

Kırık mı kanadın kolların hani? 

288 

Bir kuzu koyundan ayrı ki durdu, 

Yemez mi dağların kuşuyla kurdu? 

Katardan ayrıldın şahin mi vurdu? 

Turnam teleklerin, tellerin hani? 

Aç mısın, yok muudr ekmeğin, aşın? 

Odan ne karanlık yok mu ataşın? 

Hanidir güveyin, hani yoldaşın? 

Hani kapın, bacan; yolların hani? 

Kara yerde mor menevşe biter mi? 

Yaz baharda İshak kuşu öter mi? 

Bahçede alışan çölde yatar mı? 

Uyan garip bülbül güllerin hani?


Orda yorgan, döşek, yastık var mıdır? 

Bu geniş dünyada yerin dar mıdır? 

Arkan tahta duvar, önün yar mıdır? 

Hani kapın, bacan; yolların hani? 

Dolanlrdın sol ve sağlarımızda, 

Körpe maral idin dağlarımızda, 

Taze fidan idin bağlarımızda, 

Felek mi budadı, dalların hani? 

Düğününde acı şerbet içildi, 

Gelinlik esvabın dar mı biçildi? 

İlikle düğmeni göğsün açıldı 

N’oldu kemer beste bellerin hani? 

289 

Alışmış kaşları var mı kınası? 

Ela idi o gözlerin binası, 

Kocaldı mı onbeş yılın Suna’sı? 

Yok mudur takatin hallerin hani? 

Emmim kızı aç kapıyı gireyim, 

Hasta mısın hal hatırın sorayım? 

Susuz değil misin bir su vereyim? 

Çaylarda çalkanan sellerin hani? 

Civan da canına böyle kıyar mı? 

Hasta başın taş yastığa koyar mı? 

Ergen kıza beyaz bezler uyar mı? 

Al giy allı balam, şalların hani?


Her gelip geçtikçe selâm vereyim, 

Nişangâh taşına yüzüm süreyim, 

Kaldır nikabını yüzün göreyim 

Ver bana tutayım ellerin hani? 

Yatarsın gaflette gamsız kaygısız, 

Neni balam neni kalma uykusuz 

Hem garip, hem çıplak, hem aç, hem susuz 

Felek fukarası malların hani? 

290 

Daha seyrangâha çıkamaz mısın? 

Çıkıp da dağlara bakamaz mısın? 

Kaldırsam, ayağa kalkamaz mısın? 

Ver bana tutayım ellerin hani? 

Sen de Hıfzî gibi tezden uyandın, 

Uyandın da taş yastığa dayandın, 

Aslı hanım gibi kavruldun, yandın 

Yeller mi savurdu, küllerin hani?”

(2): DURAK 


Mollazade Hacı Süleyman Efendi’ nin oğlu, Urfa Dabakhane 

Mahallesi doğumlu(1860), asıl adı Muhammed Durak… 

Şiirlerinde çoğunlukla Durak veya Fâik mahlaslarını kullanmıştır. 

Ticaret ve ziraatle meşgul olmuştur. Süvari alayları 

alay kâtipliği görevine atanmıştır. Birinci Cihan, Çanakkale, 

Süveyş ve Irak cephelerinde savaşmıştır. Kûtü’l-Ammâre savaşlarında 

iki defa göğsünden yaralanmışsa da ölmemiş, 

üçüncüsünde kalbine isabet eden bir kurşun şairimizi şehid 

etmiştir.(2.06.1916) 

Demiştir Ki: 

“Mey safânın rûhudur câm ise melbûsâtıdır 

Reng-i şîrînindeki revnâk da tezyinâtıdır 

Bendeki aşk ü muhabbet ey peri lâmianın 

Katreye te’sir-i envâr-ı ledünniyâtıdır 

291 

Rûh-ı pâkim sâni’in bir sırr-ı lâhûtîsidir 

Çişm-i çâlâkım onun misbâhıdır müşkâtıdır 

Ol kadar hoşsun o rütbe şâhsın ki dil-rübâ 

Hüsn ü endâmın Cemâl-i Mutlakın mir’âtıdır 

Sen kitâb-ı kâinâtın zübde-i eczâsısın 

Gül yüzün bir sûresi gonce lebin âyâtıdır 

“Len terânî” cilvesinden geç görün ey mehlikâ 

Dağ-ı sînem rü’yetin Tûr-ı tecelliyâtıdır 

Dest-i nermînindeki lebrîz-i mey sağlarla gül 

Bir daha sun ki Durak meshûr ü te’sirâtıdır.”


(3): ŞÜKRÜ 

Urfa 1881 doğumlu, asıl adı Muhammed, mahlası Şükrü. 

Nacarzade Hacı Abbas Efendi’ nin oğlu. 

Halilü’r-Rahman ve Sakıbıye medreselerine devam etti. 

Adliye mukayyet memuru oldu. Birinci cihan savaşı çıkınca 

askere alındı ve 1915 yılında Erzurum cephesinde şehid olan 


Demiştir Ki: 

292 

“Hayâl-i aşk ile her dem ebed mevcûdumuz birdir 

Gönülde genc-i lâ-yefnâ heman maksûdumuz birdir 

Hitâb –ı izzet-i bezm-i elest’i çün edip ikrâr 

Hitâm-ı ömr-i rıhletde yine meşhûdumuz birdir 

Çevirmem kıblegâh-ı aşkdan yem cihete rûyum 

Bu tarz encâm-ı ahvâlim gider mescûdumuz birdir 

Ne gamdır mübtelâ olsam yolunda derd ile gamla 

Geçer devr-i fenâ bâkî gelir mes’ûdumuz birdir 

Visâl-i yâr için Şükrü nola dahi canın gitse 

Bulursun anda cânânı Ehad ma’bûdumuz birdir.”


(4): MEHMED RIFAT BEY 

Demiştir Ki: 

“Vücûd-i kâinâtın mekremisin yâ Resûlallah 

Hitab-ı “len terânî” mahremisin yâ Resûlallah” 

1877-78 yılında boğazına ve alnına iki kurşun sıkılarak öldürülen 

şairimizdir. Üsküdar Ayazma Camii Hatibi Mehmet 

Emin Efendi’ nin torunu ve Mehmet Tahir Paşa’ nın oğludur. 

İlk tahsilini Taşmektepte yaptı. Hattat öğretmen Hoca Sadettin 

Efendi’den dersler aldı. Ailesi Bursa’ ya taşınınca bir süre 

Bursa’da kalırsa da tekrar İstanbul’a döner ve asker yazılır ve 

Başçavuş olur. Selimiye Kışlası’nda görev yapan Alman Generalinin 

beğenisini kazanır. Babasının ölümü sebebiyle 

Bursa’ya döner. Nakşî tarikatına intisap eder. 1293 harbi patladığında 

Bursa Belediyesi’nde kâtiptir. 48 yaşındayken Belediye’deki 

görevinden ayrılır, er maaşıyla askere gönüllü zabit 

yazılır ve Osmanlı-Rus Savaşı’na katılır. Plevne yakınlarında 

Teliç Köyü’nde şehid düşer. 

293 

Demiştir Ki: 

“İlme sa’y it yürü ey tab’-ı selîm 

Seni âlim ide Allah’-ı alîm 

Ehl-i ilmin yeri bâlâ-ter olur 

Şems-veş evc-i muallâyı bulur. 

Sanma kim câhil olan insândır 

Bâr-ı cehli taşıyan hayvândır.


Vâris-i Ahmed olan âlimdir 

Vuslat-ı hakkı bulan âlimdir. 

İlmi ta’rîf idemem el-hâsıl 

Bu nükâta yine âlim vâsıl 

Kârın olsun hem-dem-i ilm ü kemâl 

Hüner ehli bulur elbette kemâl 

Her zamân abde ibâdet lâzım 

Evc-i tâatda uç ey şehbâzım 

Pederâne sana pendim açdım 

Dürc kıl gevher ü inci saçdım. 

294 

Bu nasîhat seni eyler irşâd 

Beyt-i tab’ın ola dâim âbâd 

Gerçi kim cümle sözüm nâ-mevzun 

Elde yoktur ki gönül pek mahzûn 

Tâhir’im yavrucuğum pend etdim 

Seni ben Hâlık’ıma bend etdim.”


(5): VUSLATÎ 

Öziceli Ali Bey adıyla tanınmıştır. Şiirlerinde Vuslatî mahlasını 

kullanmıştır. Safâyî’ nin “Şairler Tezkiresi”nde “Fazilette, 

marifette mahir, şiir ve inşaya kadir, akranı arasında nadir 

olan Ali Bey, Paşazadelerdendi.” Denmektedir. 

Öziceli Ebubekir Ağa, hemşehrisi olduğu için, Vuslatî 

mahlasını kullanan bu şairimize öğretmenlik ve rehberlik yapmıştır. 

Belgrad’ın Macarlar tarafından istila edilişi sırasında 

şehid düşer(1688). 

Demiştir Ki: 

“İtse hüsn içre civânân nola cânâne hased 

İtdi ihvân- zamân Yusuf-i Ken’ân’a hased. 

295 

Hased itdi beni ağyara mukârin göricek, 

Hased ey şûh-i cihânım hased ammâ ne hased. 

Vuslatî eyler idim şi’rimi mahsûd-i cihân 

Olmasa resm-i felek tab’-ı sühandâne hased. 

Yaşadığı dönemin Veziriazamı ünlü Merzifonlu Kara Mustafa 

Paşa’dır. 5.000 beyitlik “Gazavatname” yi yazar ve 

Paşa’ya sunar. Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, Vuslatî’ nin 

“gazavatnamesi” nden sonsuz mutlu olur ve şairi hediyelerle 

taltif ve takdir eder. 

Ardından şairimiz, Sultan IV. Mehmed’in 1681 yılında 

Beşiktaş’ta yaptırdığı saray için tarih nazmeder. Bu manzume 

de Padişah tarafında çok beğenilir ve şairimiz, Semendire 

Sancağı Alay Beyliği ile ödüllendirilir. İşte bu görevde iken


Belgrad’ın Macarlar tarafından istilâ edildiği günlerde şehid 

düşer. 

Vuslatî var, Vuslatî’ den tam 324 yıl sonra gönlümüze taht 

kurmuş, Gülce edebiyat Akımı’ nın kurucularından birisi. 

Türk şiirine kalıcı eserler bırakabilmek için gecesini gündüzüne 

katan, Dünya şiiri içinde bizim şiirimizin hak ettiği 

yeri alması için çırpınan bizim Vuslatî’ mizin de nazma hakimiyeti 

çoğu şairde yoktur. Nazmın fizikî özellikleri yanında, 

imge, sanatsal yapı ve tefekkür, derinlik ve âhenk gibi unsurlarında 

da bir kelime kuyumcusudur bizim Vuslatî’ miz. 

296 

Antalya’ da bzim şair arkadaşlarımızın arasında Ozan 

İrşadî mahlası ile şiirler yazan Ali İrşi kardeşime, “Şimdi 

n’olacak? Edebiyat tarihinde birkaç tane daha İrşadî var. 

Bundan asırlar sonra araştırma yapacaklar, senin şiirlerini 

senden önceki İrşadîlere yazmasınlar, bir karışıklık meydana 

gelmez mi?” diye hep sordum durdum da, bizimkisinden bu 

“mahlas” ile ilgili bir atılım, bir yeni yapılanma ve gayret göremedim. 

Şahsen ben, “Karacoğlan”, “Dadaloğlu”, “Âşık Veysel” 

gibi isimlere bayılıyorum. Çok hoşuma gidiyor, ama gelin görün 

ki, hani şu aidiyet (î)si var ya, şapkalı i, hah işte onunla, 

günümüz şairlerinin kendilerine mahlas almalarına bir anlam 

veremiyorum. Osman Öcal hocamız, “Vuslatî” adını nerde, 

nasıl almış bilemiyorum. Ama bu aidiyet i’li, (şapkalı i’li) 

mahlaslara alışamadım bir türlü. 

Bugün kendilerine veya birbirlerine şapkalı i ile isim veren 

şairlerimize diyeceğim şu ki, Köroğlu’ nun şapkalı i’si niye 

yoktu? 

Ya Dadaloğlu’nun, Ya “Abdurrahim Karakoç”un veya “Attila 

ilhan’ın var mıydı şapkalı i ile adı?


Neyse; 

Bu konu oldkça derin ve başlıbaşına ayrı bir analiz konusudur. 

Şimdilik bu kadar söyleyelim. 

Demiştir ki: 

“Gâhî hayâl –i zülfi ham-ender-ham eylesen 

Mecnûn-i ışk bendini müstahkem eylesen. 

Gülşende bâdeyi gül-i ter yerine tutup, 

Ol bezme sâğar-i arakı şebnem eylesen. 

Olmaz mı ey tabîb-i Mesihâ nazîr kim? 

Ol sîneyi bu zahm-ı dile merhem eylesen.” 

297


(6): MİSÂLÎ(Gül Baba) 

Budin kalesinin önünde şehid düşen şairimiz “Misâlî” 

mahlasıyla şiirlerini yazmış olan Gülbaba’dır. Macaristan’da 

Tuna Nehri’ne yakın “Gül tepesi” adıyla anılan bir tepede yatmaktadır. 

“Gazel 

Sıfatın mushaf-ı Yezdân’a benzer 

Dudağın çeşme-i hayvâna benzer. 

298 

Cemâlin Kâ’be’sine ey perî-ruh 

Sücûda gelmeyen şeytâna benzer. 

Kaşınla kirpiğin ruhsârın üzre 

Yazılmış âyet-i Kur’ân’a benzer. 

Senin hamir-ham olmuş hindi zülfün 

Ruhunda akreb ü sü’bâna benzer. 

Berât-ı ehl-i cennetdür cemalün 

Ki anda sünbülün ünvâna benzer. 

Sedef ağzun lebün la’l-i Bedehşân 

Dişün düre sözün ummâna benzer. 

Dimekden nice can bulmaz Misâlî 

Ki her nutkun rahîk-ı câna benzer.”


Anadolu eren ve evliyâlarının çoğu şairdir, ozandır. Ozan 

ki, şimdinin “muamma” çözmesini, “atışma yapmasını” dahi 

bilmeyen, sazının tezenesi tek yürek yaprağı kımıldatmayan, 

soğuk ve materyalist ozan anlayışı gibi değil. Millî ve dinî 

değerlerle sağlam köklere dayanan eski dönemin ozanları, 

aynı zamanda tababet ehli, astroloji bilir, pratisyen hekim, psikolog, 

önder, alperen, savaşçıdır… Korkak, sünepe, koltuğundan 

ve elindeki imkânların uçmasından korkan zavallı yaradılışta 

birisi değil, söz kırbacını esirgemeyip, en büyük 

makamlara bile korkusuzca haykırandır. Bu yüzden de, eskinin 

ozanları halk tarafından çok seviliyordu. Şimdiye bakın 

hele, bir kaç derme çatma tıngırtı, birkaç türkü nağmesinden 

aşırmasyon ve Köroğlu – Karacoğlan uyak ve kafiyelerinden 

hırsızlama… Sevsinler böyle ozanı. O yüzden, bu halk, bu 

millet günümüz ozanlarının çoğuna ısınamadı. O yüzden günümüzde 

çok az sayıda bir elin parmaklarını geçmeyecek kadar 

hakiki ozan bulunmaktadır. 

299 

Kaynaklar Fatih, II. Bayezid ve Kanunî döneminde olmak 

üzere üç değişik Gülbaba’dan bahseder. Hattâ bizim milletimiz, 

adını-sanını bilemediği bazı yatırlara dahi Gülbaba yatırı, 

Gülbaba kabri adını vermiştir. 

Bizim, öldürülen şairler dizimizde size bu yazı ile sunmaya 

çalıştığımız Gülbaba, Kanuni döneminde yaşayan Gülbaba’dır. 

Evliya Çelebi’mize göre de Gülbabamız, bir Bektaşi dervişidir 

ve savaşlara katılmış, önemli kahramanlıklar göstermiş, 

Budin kalesinin fethi sırasında şehid düşmüş, cenazesini 

Ebussuud Efendi kıldırmış, cenaze namazına Kanuni’ de katılmıştır. 

Gülbaba Merzifonludur der Evliya Çelebi’ miz… 

Evliya Çelebimiz, halkın muhayyilesini birleştirir. Her üç 

Padişah dönemini, anlatılarında bir araya getirir. 

Tahir Erdem, Uluborlu İlçesi’ nin İllegüp Köyündeki Veli 

Baba dergâhının kayıtlarını araştırırken, Gülbaba’ya ait bilgi-


lere ulaşır. 

Buna göre; 

Yalınkılıç Hüseyin Gazi’ nin Veliyüddin adında bir oğlu 

vardır. Veliyüddün Bağdat’a gittiği sırada oniki imamlardan 

Mehmet Taki Musa’ nın torunlarından Abdülvahid Çelebi’nin 

kızı Fatımatü’z Zehra ile evlenir. Bu kız, “Gelincik Ana” diye 

daha sonra nam salar. Ve gelincik ananın iki oğlu olur. Bunardan 

birisi Seyyid Cafer olup Güldede adıyla anılır, ötekisi de 

Seyyid Hüseyin Gazi’dir ki Sünbüldede adıyla anılır. 

300 

Evet, 

Güldede ve Sünbüldede… 

Bu milletin kutlu hafızası, yüce gönlü böyledir işte. 

Gelincik ana 1538’de Hakk’a yürür. 

Sünbüldede Romanya’nın Ulubey İlçesi’nde, Güldede ise 

Macaristan’ın Budin kentinde şehid olurlar. Tarihlerden 1541’ 

dedir zaman… Şimdi Vagner adıyla anılan bir mimarın varislerinin 

elinde bulunan köşkün avlusunda “Gül Tepesi” denilen 

yerde, türbesinde yatmaktadır. 

Budin kentine Türklük ve Müslümanlık bayrağını diken, 

Osmanlının tuğrasını vuran Gülbaba hakkında birçok efsâne 

anlatılır. 

Savaşta, gülleleri eliyle alıp, daha patlamadan düşman üstüne 

geri fırlattığından “gülle baba” derken adı “gül baba” 

oluvermiştir mesela… 

Gülbaba türbesi, Yahya Paşazade Mehmet paşa tarafından 

1543-48 yılları arasında yaptırılmıştır.


Süleymaniye Kütüphanesinde “Divan-ı Gülbaba” adıyla 

bir de yazma eser bulunmaktadır. Ayrıca, Miftâhu’l Gayb 

adıyla bilinen bir eserinin bulunduğu da kaydedilir. 

Geçdi ömrüm irmedi valsına ol meh-pârenün 

Veh ne düşvâr oldı hâli men dil-i sad-pârenün 

Zahm-ı gamzen vuslatından dûr olaldan dostum 

Subha dek feryâd olubdur kârı men âvârenün 

Baş u cân u dil nedir şükrâne verirdim eğer 

Vuslat-ı kûyuna irsem sen güneş ruhsârenün 

301 

Bunca kim hicrinde nây-veş inlerem efgân idüp 

Lûtf ile rahm itmedin hâline men gam-hârenün 

Hasred ü derd ile kaldın ey Misâlî âkıbet 

İrmedin vaslına bir dem ol büt-i ayyârenün…


SON SÖZ 

SELÂM OLSUN BALKANLARA(Gülce-Buluşma) 

302 

……………………………….Goralı Bizim Yahya’ya 

Kaleler kaleler yorgun kaleler 

Suskun dilinizi duyanlar neyler? 

İstanbul’dan bir ordu çıkmış derler sefere 

Vursun mehter davulu, çalınsın kösler 

“Ceddin Deden” diye Bismillâhla 

Demir bilek leventler, yalın kılıç… 

“Ak tolgalı bin atlı beyler” 

Size gelirler dua dua, 

Gelirler aman ey!.. 

Ak topuklu yağız atlar 

Ne de yaman hey!... 

Yaman olur efem Osmanlının yiğidi 

Peygamberin övdüğü Türktür bunlar 

İçlerinde evliyâlar, erenler… 

Ölüm, geçişin kapısıdır esas âleme 

Cenk yeri düğün yeri hey anam hey ! 

Geçtikleri yerde 

Kubbe kubbe camiler 

Kalem kalem minareler 

Köprüler, yollar; 

Ve yol boylarınca şırıl şırıl akan sebiller…


Nice tepe, nice dağ, nice yol var 

İsimsiz şehidlerini saklar sinesinde 

Bu gelen şanlı ordunun… 

Tuna’dan Nil’e 

Fırat’tan Sakarya’ya 

Ne kadar su varsa çağıldayıp akan 

Türküsünü söyler tarihe 

Bu gaziler ordusunun 

Bıkmadan, usanmadan... 

Varın Macar ovalarına 

Bir nefes alın, bir gül bahçesinin duvar dibinde 

Çalınacaktır bizim sesimziden bir Balkan havası 

Kulaklarınıza, 

Günün birinde… 

303 

Fatımat’üz Zehra kızı Gelincik Ana 

Ülkemin haritasınca damar damar elleri 

Bakışlarında Yemen havalarının sıcaklığı 

Oğlu Sümbül ve oğlu Gül Dedeyle 

Kuşluk vakti bahar tebessümüyle 

“Hoş geldiniz” diyerek 

Karşılayacaktır sizi. 

Ve 

Bir testi ayran sunacatır, 

İçiniz, çekinmeden… 

Hey ki hey!.. 

Aç kulağını ey köhne takvim


Yalan söyleyen tarih, 

Kır kalemi yalanların kâtibi, kır!.. 

Doğrult başını eğilen yerden 

Ak alınla çık ve haykır!... 

304 

Gözler, bizim yiğidi gözler 

Balkan şehirlerinin caddelerinde 

Üç tel örgü, beş sürgülü kapı 

Bunlar mı engel olacak bize 

Deyin ha? Deyin! 

İstanbul’dan bir ordu çıkmış şimdi 

Geliyor, ilimle, bilimle; kültür, sanatla 

Haber verin buzlu camlar ardına, 

Bebek beşiklerine 

Müjdeleyin… 

Kuzum hey, canım hey, cananım hey! 

Her sabah her seher, karşı tepeden 

Budin Kalesine bakar Gül Baba 

Gelincik ananın yemenisinden 

Burcu burcu Türklük kokar Gül Baba. 

Gecelere efkâr yağsa yeniden 

Gökyüzüne yıldız çakar Gül Baba


Oğlum hey, narinim hey, yiğidim hey! 

Evliyâsı, ereni 

Kartalı, şahini, Bozkurtu ve cereni 

Nicesi varsa düşmüş yollara 

Akın akın gelmekte şarktan garba 

Hazırlansın Selânik, Viyana, Prizren ve Gora 

Al giyinsin kızlarımız al bayrağa benzesin 

Sırma çepken efelerim 

Kursunlar seğmen alayını haydi bre heyyy! 

Bilgisayarla, kimyayla, fenle 

Dostlukla, kardeşlikle, umutla 

Hoşgörü bahçelerinde 

Bal damlatsın kelâm üzümleri, 

Bu gelen Gülbaba erenleri, 

Bu gelen Peygamberin sevenleri 

305 

Gelinim hey, kızanım hey, sağdıçım hey! 

Mustafa CEYLAN


(7): GAVRÎ 

“Çün likâ mihrinden oldu zerrece ilkâ bize 

Ta’n mı dûzah görinürse Cennetü’l-Me’va bize 

Sûret-i Hak’dır görinen çünkü her şeyde belî 

Bakıcak Hak görinür her sûret-i zîbâ bize 

Devlet-i dünyâ nedür ya rü’yet-i ukbâ nedür 

Görinen dîdâr-ı Hak’dür cümle her eşyâ bize 

Rûh-i pâk idün hulul itmezden öndin kalıba 

Âlem-i unsurda görünmezdi şey aslâ bize 

306 

İden Oldur itdiren Ol çün kamu takdîr Anun 

Sen ey Gavrî sözi kes bunca nedür gavgâ bize.” 

Doğumu 1440. Öldürülüşü 25 Ağustos 1516 tarihinde yapılan 

Merc-i Dabık savaşında… 

Eserleri: 

1)Kevkebü’d-Dürrî fi Evcibeti’l-Gavrî : Tefsirle ilgili bir 

çalışması. 

2)Münakkahu’z-Zarif ala Muvaşşahi’ş-Şerif : İki adet 

manzumeden oluşan bir eseri. 

3)Arapça Divanı : Millet Kütüphanesinde bulunmaktadır. 

4)Kasaidü’r Rabbaniye ve’l-Muvaşşahâtü’s Sultâniyeti’l- 

Gavrîyye : 17 Arapça, 2 Arapça Türkçe ve bir de Türkçe şiiri 

bulunan bu eseri Rıfkı Melul Meriç, 1939 yılında kamu oyuna 

tanıtmıştır. Devlet adamı, savaşçı. İlimle ve sanatla da uğraşmıştır.


Bazı kaynaklar da ölümüne dair denir ki: 

Merc-i Dabık Savaşında yanına düşen bir top güllesi ile 

morali bozulmuş, yenileceğini anlayınca da kendisini zehirlemiştir. 

Aslında savaş sonucunda başından ve kulağından yaralandığı 

görülür ve ölü olarak bulunur ve Mısır ordusu da dağılır. 

Kaynaklar onu Mısırlı Gûrîlere mensup olduğunu belirtirler. 

Halep’te Başhacip iken çıkan bir isyânı bastırmış ve Osmanlı 

sarayının, II Bayezid’in gözüne girmiştir. Daha sonra, 

Osmanlı sarayında tahta geçen I.Selim ile Gavrî arasında birbirlerine 

“oğlum sultan hazretleri” ve cevaben de “babam sultan 

hazretleri” şeklinde mektuplaşmaların cereyan ettiğini de 

yazarlar. Şah İsmail’i yenip İran’dan zaferle dönen I.Selim, 

Gavrî’ye bir elçi göndererek, Mısır’da sürdürmekte olduğu 

yönetimi beğenmediğini, şedid hareketleri bırakması gerektiğini 

ve Şah İsmail’den yana olmaması gerektiğini ihtar eder 

ve ordusunun yönünü güneye çevirir. Merc-i Dabık Ovası’nda 

iki ordu amansız bir savaşa tutuşur. Ve bizim şair, sanatçı 

Gavrî’ de bir komutan olarak, orada, ordusunun başında ölür, 


307 

Demiştir Ki: 

Müstedâm olgıl hemîşe ey güzel cânum benüm 

Gözleri nergis yüzü gül zülf-i reyhanum benüm 

Ay yüzün gördükçe vallâh haste gönlüm şad olur 

Hak seni var eylesün devletli sultânum benüm 

Sen ferağat şad ü hurrem ben kıluram nâleler 

Hoş mı gelir sana yâ Râb zâr ü giryânum benüm


Hasretinden hasta oldum derdimi bilmez tabîb 

Dilberâ valsındadır var ise dermanum benüm 

Ey habîbüm üşte Gavrî mehdini tekrâr ider 

Bülbül-i şûrideyim sensin gülistânum benüm. 

SON SÖZ: 

TARİH BEBEĞİ (Gülce-Buluşma) 

308 

Şimdilerde uzun kulaklı tarih şaşkın mı şaşkın 

Mısır kaynar, Yemen ağlar nedendir? 

Bilmez, bilemez; yüzüme bakar aval aval 

Bir bebek çıkar apak zamanların içinden 

Elinde kâğıt kalem 

Yazar, kör tarihin inadına yazar 

Yeniçağın hakikatini 

Ve gülümser geleceğe 

Eli ay çiçeği, gözü menekşe 

Dudağı lâle… 

Der ki: 

Ulubatlı surlara, ha çıktı ha çıkacak 

Az kaldı, bekleyin ki, kesin göreceksiniz. 

Su, zaman, ülkü, amaç; hepisi de akacak 

Bu akış nedir diye, mutlak soracaksınız…


Sonra da İstanbul’dan, Karadeniz’e doğru 

Bir vapur çıkar dertli, yorgun bileceksiniz. 

Şu Samsun’un evleri bakar denize doğru 

Siz de evet siz de hey, birgün geleceksiniz… 

Tarih bebeği derler buna 

Her yüzyılda bir gelir, 

Çizer yeniden kaderleri 

Ve çeker alınları yukarı… 

Savaş şimdi meydanlarda değil be gülüm 

Evde, masada, meciste, medyada 

Kılıç, bomba, tüfek; ne varsa daha daha 

Hepsi boş, hepsi sıfır 

Dil yayından, akıl tarlasından ne çıkarsa o 

Gerisi mi; vallahi boş, 

Hepten bomboş… 

Bilgi ve para 

Evet bu ikisi her şeyin sebebi 

Her olayın sonucu be gülüm… 

309 

Çağırın Gavri’ yi uyansın, gelsin 

Tahrir meydanında buluşalım onunla 

Sabah yelinin elleri tarasın saçımızı 

Ve 

Işığın ıslığı alsın kulaklardan, vicdanlardan 

Ah’ımızı, alacaklarımızı… 

Mustafa CEYLAN


310 

(8): GERMİYANLI CENÂNÎ 

XV. Yüzyıl şairlerimizdendir. II.Bayezid dönemi müderrislerinden 

Germiyanlı Molla İzârî’ nin kardeşidir. Asker kökenli 

akıncı bir şairimizdir. 1498 yılında yapılan Lehistan seferi sırasında 

düşmanlar tarafından öldürülerek şehid edilmiştir. 

Türk şiir tarihinde Hasan Dede başta olmak üzere, çok sayıda 

asker kökenli şair bulunmaktadır. Türk’ün fetih ruhunu 

kamçılayan şiirler, destanlar, efsânelerle; içinde bulunduğu 

ordunun cesaretini arttıran, yiğitleri aşka getiren şairlerimizin 

çoğu da çarpışmalar sırasında şehid olmuşlardır. Germiyanlı 

Celâlî onlardan birisidir. 

Öldürülen şairlerimiz arasında gene asker kökenli bir 

Cenânî daha vardır ki, o Cenânî, XVI. Yüzyılda yaşamıştır ve 

“Semendereli Cenânî” dir. Her ikisini karıştırmamak gerekir. 

Demiştir ki: 

Şeb-i gamda yalınuz kaldum ayâ mâh mebed 

Sana irüşmez elüm nideyin eyvâh meded 

Gel esirge beni devletlü güzel başun için 

Senden ayırma beni kulunum ey şâh meded. 

Kimi edebiyat tarihçileri ve araştırmacıları Cenanî’ye 

Cenâbî adını da vermişlerdir. 

Cenânî, tımar sahibi akıncı bir şairdi. II Bayezid, Leh kralının 

çıkarmış olduğu fitne ve fesatları gidermek ve ona dur demek 

için, Lehistan üzerine bir sefer düzenlenmesini ister ve bu iş için 

de Malkaçoğlu Bâlî Bey’i görevlendirir. Şair Germiyanlı Cenânî, 

komutan Malkoçoğlu Bâlî Bey’in en yakınındadır. Seferde ve 

düşmanla karşılaşma esnasında büyük kahramanlıklar gösterir.


SON SÖZ: 

SEN CENÂNÎ BEN CEYLÂNÎ (Gülce-Serbest Zincir) 

Mehterbaşı vur davula köhne çağı uyutma 

Bu gelen aşk ordusudur, başındadır Cenânî 

Balkan havalarından kınalanmış zamanı 

Alıp avuçlarından saza döksün Ceylânî 

Ateşin yapıştığı gül goncası yüreğin 

Yüreğin iklimini yağmur etsin hele ney 

Ney ne etsin kabuğu, özü yangın yeridir 

Yeridir Balkanların cemre düşen sinesi 

Sinesinden Tuna’dır acılarla kıvranıp 

Kıvranıp da vay gülüm, yağız atın nal sesini özleyen 

Özleyen ben, gözleyen sen Cenânî 

Cenânî’yle Rumelidir Ceylânî… 

311 

Ceylânîyle Cenânî bir şiire yaslanmış 

Yaslanmış akıyorlar, mısra mısra Meriç’ten 

Meriç’ten akıp giden sınıra gönül koyup 

Koyup da başlarını gölgesine bayrağın 

Bayrağın ayyıldızı ağartır geceleri 

Geceleri dost sanır, aldanır cüceleri 

Cüceleri bırak dost, çürüsün orta yerde 

Yerde ırmağın yüzü, topukları bulutta 

Bulutta sancılı bir çağ yatar vay gülüm, sarmalanmış umutta…


Umutta bebeklerin gülücükler saçan her dudağı 

Dudağında duadır, Besmeledir elleri anaların 

Anaların sabrıdır Balkan şehirlerinde yükselen her minare 

Minare ki oruç tutan rüzgârı yürek kapılarından alıp 

Alıp götürür yâre… 

Yâre giden yolların kesiştiği yer biziz 

Biziz Üsküp seherinden asırları cem edip 

Cem edip Ege’nin sularında yıkayan… 


312


(9): SULTAN AHMED 

“Kumrî vü bülbül okur Hak zikrini her dem velî 

Ahmed ibn Veys okur bu sözi takrîr eylemez.” 

Ey Şiir !!! 

Anlayamadım seni, tanıyamadım. Tutamadım ellerinden. 

Yandın ve yaktın beni de. İçime girdiğin anda darma duman 

ettin içimdeki şehrimi. Dur durak bilmiyorsun. Makam ve 

mekân tanımıyorsun. Bütün zamanların hem içinde, hem dışındasın. 

Hattâ zaman senin oyuncağın olsa gerek. 

Sultan, şah, kral, komutan… Çiftçi, işçi, amele… Yoksul, 

zengin, banker, fakir.. Uzun boylu, çüce, şişman… Hiç kimseyi 

ayırd etmeden yerleşiyorsun canının çekirdeğine ve bana 

benzetiyorsun hepsini de. 

313 

Çoğunda çileyle besliyorsun şairini. Gözyaşıyla yoğuruyorsun, 

ölümle sınıyorsun sana tutkunları. 

Şehirler, içinde yaşayan insanların yüzünü giyerler kendilerine. 

Coğrafya ve eşya, insan enerjisi ve yansımalarıyla renk 

alır üstüne. İnsansız ve renksiz şehirler, medeniyetleri yerle 

yeksan olmuş harabeler-ören yerleri gibi ıssız ve sessiz olup, 

yarasaların kanat şakırtısıyla korkulan yerlerdir. İnsanı cıvıl 

cıvıl, insanı gülen, hoş gören ve yaşayan-yaşatan şehirler var 

ki, dinamik, üretken ve sanatkâr ruhlu… Ben bu ikinci sanatkâr 

ruhlu şehirlere tutkunum. 

Şiirin raksı, sözün musikiyle gül bahçelerinde, dolunaylı 

gecelerde yüreklere aksetmesi yok mu, işte yakamozun ışıltıladığı 

su zarı olur çıkar tenim ve kalemim kendi girdabından


bin ilham dizer gönül defterime… 

Şehirler ve şairler iç içedir hep. Şiir çoğunda şehrin adını 

şaire vermiş, şaire yeni-yepyeni bir isim takmıştır. 

Kumru ve bülbül gibi Hak zikrini yapan velilerin yaşadığı 

iklimi yansıtan Sultan Ahmed, Bağdat şehrinin tarihte kalmış 

Sultanı, şair sultanıdır. 

14. Yüzyılda üç şair öldürülmüş. Bunlardan ikisi Kadı Burhanettin 

ve Nesimî’ dir. Üçüncüsü ise edebiyat tarihçilerinin 

ve araştırmacıların Ahmed Bin Üveys dedikleri Sultan 

Ahmed’dir. 

314 

Şiirlerinde İbn Veys, Ahmed, Ahmed b. Veys, Ahmed İbn 

Şeyh Üveys gibi mahlaslarda kullanan şairimiz, 1410 yılında 

Karakoyunlu Türkmenlerinin başkanı olan Kara Yusuf’un ordusuna 

karşı mağlup olur ve öldürülür. 

Açın tarihin tozlu raflarını, yıkayın hakikatin ışıklarıyla 

cümle dehlizlerini ve güne güneşe çıkarın tarihi... Göreceksiniz 

ki, Anadolu dışında, Yemen, Bağdat, Şam; Trablusgarb, 

Cezayir, Tunus, Üsküp, Gümülcine dahil nice Dünya toprağında 

ayyıldızlı çiçekleri görürsünüz ve size bucu burcu gülümserler 

hep... 

Bağdat, bizim diyar... 

Bağdat, şiirin ve şairin mekânı... 

Hep bizim olduğunca güzel durmuş Bağdat, güzel bakmış... 

Ama şimdi öyle mi? 

Şimdi kan ağlıyor değil mi? 

Şimdi boynu bükük Bağdat’ın...


Öldürülen Şairimiz Sultan b. Üveys’ de Bağdat sevdalısıdır. 

Bağdat’ı bağdat yapan komutanlardan, sultanlardan birisidir. 

Sultan Üveys’in dördüncü oğludur. Sultan oğlu Sultandır 

yani… Bağdat ve Azerbaycan hattında hüküm süren, İlhanlılardan 

sonra bölgeye hâkim olan Celayirli bir aileye mensuptur. 

Taht kavgalarıyla dolu olan tarihin sinesine, Basra Valisi 

iken büyük kardeşine karşı isyan bayrağı çekerek onu yenen, 

Tebriz’i işgâl edip, kardeşi Hüseyin’i idam ettiren, öteki kardeşlerini 

de pasifize eden korkusuz bir komutan ve bir liderdir... 

Ancak, Timur karşısında şansı bir türlü yaver gitmemiştir. 

Timur orduları onun zamanında iki kez Bağdat’ı 

yağmalamıştır. Sultan Ahmed’de Timurdan kaçarak Yıldırım 

Bayezıd’a sığınmak zorunda kalmıştır. 

Hattâ Timur ile Yıldırım Bayezid’in arasının açılmasına 

sebep Sultan Ahmed’dir diyebiliriz. Çünkü Bayezid’in oğlu 

Mustafa çelebi ile Sultan Ahmed’in kızı arasında söz kesilmiş, 

dostluk akrabalığa kadar ilerlemiştir. Fakat Timur, sürekli 

ulaklarıyla Yıldırım’a mektuplar yazarak Sultan Ahmed’in 

kendisine teslimini istemiştir. 

315 

Osmanlı’nın desteğiyle Sultanlığını yaptığı Bağdat’ı bir 

kaç kez ele geçirmiş, kentte imar çalışmaları gerçekleştirmiştir. 

Timur’un vefatından sonra Karakoyunlu Türkmenlerinden 

Kara Yusuf Bağdat’ı ele geçirmiş ve bizim şair Sultan Ahmed’i 

öldürmüştür. 

Şiirleri bestelenen ve 15. Yüzyıl sonuna kadar musiki dünyasında 

besteleri okunan Sultan Ahmed, Şirazlı Hafız’ın dostudur. 

Türkçe, Arapça ve Farsça şiirler kaleme almıştır.


Ahmed Bin Üveys(Sultan Ahmed)’in 1267 beyitten meydana 

gelmiş, Bağdat’ta kaleme alınmış bir divanı bulunmaktadır. 

Divanda naat, gazel, kıt’a, rubaî, beyit, fahriye ve müfredlerle 

beraber 300 manzum eser bulunmaktadır. 

Demiş ki: 

GAZEL 

Kim ola dün gün işinde fikr ü tedbir eylemez 

Neylesün tedbirî bende çünki takdîr eylemez. 

316 

Hayr u şer nakkâş-ı bî çün yazdı bir levh-i cebîn 

Âdem oglı cehd edüp ol nakşı tağyir eylemez. 

Âyet-i “Nahnü kesemnâ” ma’nisin her kim bilür 

“Yef’alu’llâh mâ yeşâ” bu sırrı tefsir eylemez. 

Her kime oldı müyesser künc-i genc-i ma’rifet 

Padişâh-ı vakt olupdur hizmet-i mîr eylemez. 

Her kimün kim aklı vardur ol bilür hâli nedür 

Bu güni tanlaya koyup anı te’hîr eylemez. 

Ârif olur hâliyâ işbu elemli dünyede 

Şâhid ü şem’ü şarâb u nukli taksîr eylemez. 

Defter-i ömri hisâb-ı âhir oldı câhilün 

Bed-ameldür cüz gam-ı bîhûde tevfîr eylemez. 

Dem geçürdi merdüm-i dil-hasta-i çeşmüm benüm 

Cüz sirişk-i lâle-gûndan nâme tahrîr eylemez.

Kumrî vü bülbül okur Hak zikrini her dem velî 

Ahmed ibn Veys okur bu sözi takrîr eylemez. 


SON SÖZ: 

ÜVEYS-İ AHMED BAĞDAT GÜLÜ 

(GÜLCE-Buluşma) 

Timurla Yıldırım’ın Çubuk Ovasında 

Fillerle çarpışması asla fırsat değildir. 

Vardır sebebin sebebi, gizlidir, örtülüdür 

Açar kalp gözü zaman çekmecesini 

Büyük olay savaş, ölüm; 

Asla vasat değildir. 

317 

Giy sultan kaftanını, yürü cellad üstüne 

Altın iğne ipliği, neden geçmez delikten? 

Seninse şehr-i Bağdat, şarap dolmaz destine 

Alnındaki yazıda mağlup olmuşsan ilkten 

Hoyrat esen rüzigâr, başını döndürmüşse 

Yüreğine duvar ör, tunçtan, taştan çelikten. 

Yağız atlar yelesi tarih yazar bilirsin 

Bir söz söyle, susup geçme devrandan 

Etkili olsun sözün, haydi durma balam can 

O sözünle 

Ya oğul balı kesilirsin, 

Ya da idam edilirsin.


Sırf bu yüzden işte 

Takvimlerin çığlığı 

Sana ruhsat değildir. 

Hicranını yükle iklimlerin içine 

Yıkılan, yanan Bağdat yağmuru 

Yeniden yağsın can vermek için 

Gönüllerin has bahçelerine 

Ve 

Bağdat gülü koparıp gönder 

Üveys-i Ahmed’e bir gece vakti… 

318 

Tersine kur saatleri tersine 

Yükle düşlerini zaman makinesine 

Dost uğruna can verilir fidanım 

Çağ yıkılır bilirsin 

Dostun imdat sesine… 

Dicle Fırat iki öksüz kız, 

Dökerler gözyaşını sultan mendillerine 

Ay şafağı vaktidir topla eteklerini 

Bir türkü söyle yeni baştan unutma 

Bir türkü, mor gömlek çağrı yüklü 

Bağdat güzellerine…. 

Mustafa CEYLAN


(10): BEZMÎ 

XVII. Yüzyıda yaşamış, asker şairlerimizden. 1683 yılında 

yapılan Peç seferine katılmış, sağ ayağına “humbara” düşmüş 

ve şehid olmuştur. 

“Bâis figân ü nâleme ol mâh-rû mudur 

Yohsa visâle bende olan ârzû mudur 

Gûş eylemez mi ol meh-i nâ-mihribân aceb 

Te’sîri yok mu nâlelerim güft ü gû mudur 

Her bir nigâhın olmada zahm-âver-i derûn 

Şimşîr-i gamzen ey şeh-i hûbân dür û mudur 

319 

Seyl-i sirişk-i dîde-i hûn-bârdan garaz 

Âyâ sevâd-ı dâğ-ı dili şüst ü şû mudur 

Âdâb Sümenât-ı dâğ-ı muhabbetde Bezmî 

Bilmem perestiş ol saneme ser fürû mudur.” 

Kaynaklara göre: 

Babasının adı Ramazan. Divan-ı Hümayun kâtipliği görevinde 

bulunmuş. Daha sonra bu görevden kendi isteğiyle ayrılmıştır. 

Yeniçeri Ağası Tekirdağlı Mustafa Paşa’ nın nedimi 

olmuş, 1682/83 yılında yapılan peç seferine katılmış ve orada 

şehid olmuştur. İstanbullu veya Bosnalı olduğunu kaynaklar


belirtmişlerdir. Bazı kaynaklar da Bezmî mahlasından dolayı 

kendi eceliyle vefat eden şair Mustafa Bezmî ile karıştırmışlardır. 

“Gül ile halk olunmuş çünkü ey dil hâr bir yerde 

Baîd olmaz olursa yâr ile ağyâr bir yerde. 

Dilberin âşık olan emrine münkâd gerek 

Yâr olup sevdiğine gayrilere yâd gerek.” 

320


(11): ÂBÎ 

XVII. Yüzyılda yaşamış, yeniçeri, Kandiye Kalesi muharebesinde 

düşmanla savaşırken şehid olmuş bir şairimizdir. 

(1666). Yümnî Tezkiresi’ne göre Erzurumlu’dur ve asıl adı 

Mahmud. Köprülü Ahmet Paşa’ya ve kethüdası İbrahim 

Paşa’ya kasideler sunarak ihsanlar elde etmiştir. 

Demiştir ki: 

“Bârekallâh ey yegâne Âsaf-i rûşen-zamîr 

Re’y-i pâkindir senin ârâ-yi hurşîd-i münîr 

321 

Hüsn-i tedbîr-i makâlinle Artisto beste-fem 

Vech-i ta’bîr-i meâlinle Felâtun şerm-gîr 

Emrine ser-beste olmazsa adû-yi serkeşin 

Ham olup kaddi kemân-veş uğrasun bağrına tîr 

Mehdinde hata ettiğiyçün hâme o yârin 

Makta’da dilin kat’ideriz anın ucundan.” 

Şiir böyledir işte. “Yaşa, Varol, Padişahım sen çok yaşa!” 

dedirttiğinde, cebini, keseni sonuna kadar açık tut. Gökten 

yağmur bile daha bir ıslak düşer ham toprağına. Yanın yören 

nasıl ışıldar, nasıl yumuşar ve yeşilleniverir. Bir anda akrabaların, 

dostların dahi çoğalır. Şaşırıp kalmayasın. “Yaşa padişahım, 

bin yaşa” dedin ya, kapattın ya sihirli bir perde ile haki-


katin üstünü ve övgülerle, hiç hak etmeyeni zirvelere taşıdın 

ya mükâfatın hazır demektir. Boşuna “Abî” olunmaz. Olunabilmek 

için, yastılman lâzım. Kirli de olsa, sen uzan eşiklere, 

bassınlar üstüne ve geçsinler gitsinler bağlara, bostanlara. Aldırma 

ezildiğine, çamurlu ayaklara ve leşa kokan o ayakların 

izlerine. Sen ağzına kadar dolan kesenin çıkardığı vıcık vıcık 

gürültüye kulak ver. Kişiliğin, karekterin sıfırmış. Es geç, durma 

üstünde. Çek yağını, bas alkışını, kim ne düşünürse düşünsün…. 

Şiir böyledir işte. Kimini süründürür, kimini de kürklerle 

donatır, büründürür… 

322


(12): HAYLÎ 

Asıl adı Ahmet. Bursa’da doğmuş. Bağdat seferi sırasında 

şakağına isabet eden bir kurşun sebebiyle şehid olmuştur. 

(1631/32) 

“Dildârımı n’ettin deyu ağyâre yapışdım 

Gördüm ki güle irmez elim hâre yapışdım. 

Onar mey-i aşkın ile sâye-veş eyle ey dil 

Geh yollara düşdüm gehi divâre yapışdım. 

Ey kâkülli sünbül bir işim çıkmadı başa 

Gerçi gam-ı giysûn ile çok kâre yapışdım. 

323 

La’lin taleb eylerken elim zülfüne değdi 

Bir küne-i nihân ister iken mâre yapışdım. 

Dâğım çoğalup kâr-ı gam-ı aşk ile Haylî 

Bir müflis iken dirhem ü dinâre yapışdım.” 

Babası sipahi olduğundan o da babasının yolundan gider 

ve sipahiler arasına katılır. Bazı devlet adamlarına yakınlığı 

sebebiyle de sipahi kâtipliği görevine getirilir. Hocası, aynı 

zamanda şair olan Bursalı Âsımî Mehmed Çelebi’dir. Şiirde 

kat ettiği yol, ustasının, hocasının eseridir denebilir. Bir gözünde 

problem olan şairimiz, Razî Efendi’nin Bursa kadılığı 

yaptığı bir dönemde, meddahların anlatılarda bulunduğu bir 

kahveye gitmiş, orada tuttuğu tarafı alkışlayınca, meddah ona


“hangi gözüyle gördüğünü” sorar. Bu söz üzerine hikâyeciyi 

bıçaklayarak öldürür. Yakalanır ve hapse atılır. Hapiste iken 

Ahmed Paşanın “Kerem redifli” kasidesini değiştirerek, Kadı 

Razî’den medet umar. Razî Efendi de bunun üzerine ağır şekilde 

cezalandırılmasını önler… 

Divan’ı, Topkapı Sarayı Kütüphanesinde bulunmaktadır. 

“Şâirem nâdire-gûyem ne desem lâf değil 

Ömrümü mehdine sarf eylesem isrâf değil. 

Nice medheylemesün rûy u lebün tûti-i dil 

Sözü sükker mi ya âyînesi mi sâf değil. 

324 

Âteş-i hicr ile kaldım zer-i rûyim hâlisâ 

Kime arzeyleyeyim yâr ise sarrâf değil. 

Merhabâ eyledi bizimle sekân-ı kûyun 

Biz kapı kullarıyız itmemek insâf değil. 

Kamer-i burc-ı suhandır dil-i Haylî cânâ 

Tab’-ı yârân-sıfat encüm-i şeffâf değil.”


SON SÖZ 

MEDDAHA (Gülce-Triyolemsi) 

En eski kahvelerin meddahısın bilirim 

Yanar, tüter gezerim, yine sana gelirim. 

Yüreklerin hükmünü çekmek olmaz tartıya 

Üçyüz altmış beş eksi, bak yaslanmış artıya; 

Saklama gel kendini, yeniden çık ortaya 

En eski kahvelerin meddahısın bilirim. 

Ömür dediğimiz şey, dönüp duran değirmen 

Çeker mıknatıs gibi tutmuş da eteğimden 

Nefesin gül kokuyor, yaralarıma derman 

Yanar, tüter gezerim, yine sana gelirim. 

325 

Mustafa CEYLAN


(13): PERVÂNEZADE HÜSEYİN ÇELEBİ 

Edirne doğumlu, bir asker şairimiz olup Sadrazam Filibeli 

Hafız Ahmed Paşa’ nın Bağdat seferine katılır, 1625 yılında 

bedevi Araplar tarafından şehid edilir ve Bağdat’a defnedilir. 

BEYİTLER 

Gülşen-i hüsn içre cânâ kâmetün serv ü nihâl 

Ârızın verd-i mutarra gözlerin nergis misâl. 

326 

Hâdken ref it Hüseyn-i bendeni şâhım meded 

Hicr-i pâpusunla gurbet oldu zirâ pay-mâl. 

Hafız Ahmet Paşa sadrazamdır ve 1623 yılının Ramazan 

ve Şevval ayını Musul çevresinde geçirmektedir. Bağdat’ın 

savunmasını da Bekir Subaşı’na bırakmıştır. Bekir Subaşı’ nın 

müdafaasına rağmen oğlunun ihaneti sonucunda Bağdat, 

İranlılar’ın eline geçmiştir. Bir yıl sonra, Hafız Ahmed Paşa, 

Bağdat’ı almak için yola çıkar. 9 ay sürer Bağdat muhasarası. 

Bu arada kıtlık, açlık, hastalık ve benzeri sebeplerle dönmek 

zorunda kalır.


BEYİTLER 

Semend-i nâza o nevres süvâr olur giderek 

Kemend-i zülfüne diller şikâr olur giderek. 

O mâh burc-ı şerefden yeni doğmuşdur, 

Şuâ-i mihr-i ruhı tâbdar olur giderek. 

Visâl-i bağına yârin erem deyu her su 

Sirişk-i didelerim cûy-bâr olur giderek. 

327


(14): DERVİŞ PAŞA 

XVI. Yüzyılın son yarısında yaşamış, Bosna-Mostarlı bir 

şairimi zdir. II. Selim dönemi devşirmelerindendir. Önce at 

meydanında bulunan saraya, sonra da Enderun-u Hümâyûn’a 

alınmıştır. Tezkirelere göre Derviş Paşa III. Murad döneminin 

Doğancıbaşısı’dır. Budin’in kurtarılması sırasında 

Csepel(Cepel)adasına çıktıklarında, 14-15.000 kişilik bir ordusu 

vardır, ama asker şevki kırılmış, ürkmüştür. Bosna Beylerbeyi 

olan Derviş Paşa, o kadar korkak askere rağmen, döğüşe 

döğüşe adada şehid olur. 

328 

Divanı yoktur. Şiirleri muhtelif mecmualarda yayınlamıştır. 

Mesnevi ve gazeller kaleme almış bir şairimizdir. İranlı 

şair Binayi’ nin bir eserini Muradname adıyla dilimize tercüme 

etmiştir. Muradname, mesnevi tarzında fâilâtün, mefâilün, 

fâilün kalıbıyla yazılmıştır. 

GAZEL 

Âh kim nigâra irmez elim 

Nidem ol şivekâra irmez elim. 

Bir hazân-dide andelibim ben 

Gülşen-i nev-bahâra irmez elim. 

Yeridir nâleyi hezâr itsem 

Bir dem ol gül-‘izâra irmez elim 

Fülk-i dil bahr-i gam miyânında 

Âh kim bir kenâra irmez elim 

Yâr bir pâdişâh ü ben Dervîş 

Dâmenîne ne çâre irmez elim.


SON SÖZ: 

SAVAŞ ÇINGISI 

Bosna Beylerbeyi 

Emrinde onbeş bin asker 

Budin önlerinde 

Asker dediğin de ne? 

Korkak, ürkek… 

Derviş Paşa komutan 

Gözlerinde asırların alevi 

Savaş çıngısı dudaklarında 

Olanca gücüyle haykırmakta 

Uyanası değil askerin… 

329 

Mostarda bir köprüdür Paşa 

Üstünden rüzgâr eser, askersiz 

Bir acı türküdür ötelerde söylenen 

Ağam hey, beyim hey; 

Nideyim hey!... 

Mustafa CEYLAN


(15): FEDÂYÎ 

Peşte savaşında şehid olan Fedâyî, XVI. Yüzyılın son yıllarında 

yaşamış, asıl adı İsmail olan bir şairimizdir. Asker şairlerimizin 

Çoğunluğu savaşlarda kahramanca çarpışmışlar ve düşman 

tarafından öldürülerek şehid edilmişlerdir. Fedâyî’ de o şairlerimizden 

birisidir. 

Hakkında Tezkirelerden bilgi aldığımız Fedâyî, İstanbullu 


330 

III. Mehmed zamanında yapılan Eğri seferinde, savaşın zaferle 

sonuçlanmasına rağmen, bir bozgun yaşanır. Ordunun 

bir kısmı savaş meydanından kaçar. Fedâyî, bu duruma son 

derece üzülür ve bu kaçışları kınayan bir terkib-i bend kaleme 

alır. İşte o terkib-i bend Fedâî adının nam salmasını sağlar. 

“Sefer-i Humayundan firar eden Devletliler Hakkında” giriş 

sunumuyla başlayan şiir, Osmanlı Tarih ve Edebiyat 

Mecmuası’nda da yayınlanmıştır. 

Gazanfer Ağa’ya Övgü 

Sipihr-i bârgâha sâha-i vakârından 

Hicâb ider geçer iken göze görünmeğe bad 

Şemîm-i halkını şâir nice ide ta’rif 

Nesîmi nakş idebilür mi kilk ile Behzâd 

Fedâyî kulunu kurbânın oldu kapında 

Dilersen öldür efendi dilersen it âzâd


Fedâyî, eğitimini tamamladıktan sonra matbah-ı Amire 

Kâtipliği görevine getirilir. Karşısında da aynı göreve aday birisi 

daha vardır. Selânikî Mustafa Efendi… Fakat padişah 

Fedâyî’ yi tercih eder. Selânikî Mustafa Efendi, bu tercihe karşı 

çıkar. “Bu tayin geleneğe aykırıdır. Bu göreve işden anlayan 

birisinin getirilmesi gerekirdi” der. 

BEYİTLER 

Gönül fülk-i selâmet sâhilinde urmadın lenger 

Yine bir kâfirin oldum esîri hey müselmanlar. 

Öldürür yürür idi âşıkın ol reşk-i melek 

Hançer-i tîzine urmasa eğer kem köstek. 

Âşık öldürmeğe atılmış ok eyler yâri 

Yeni çıkdı o kuburî yen ile tâze yelek. 

Gözüm kan oldu destimden o yâr-i sîm-ten gitdi 

Gönül sabreyle gel çün kim olan oldu giden gitdi. 

331 

SON SÖZ: 

ASKER ŞAİRLERİM (Gülce-Buluşma) 

Geçtiler yârdan, serden 

Uyandılar seherden 

Estiler cephelerden 

Vay asker şairlerim!


Düğüne gider gibi 

Gittiler türkü türkü, 

Onlar armağan etti 

Bizlere Atatürk’ü… 

Yurt diye can verdiler 

Göklere yükseldiler 

Öyle çok güzeldiler 

Vay asker şairlerim! 

332 

Düğüne gider gibi 

Gittiler türkü türkü, 

Onlar armağan etti 

Bizlere Atatürk’ü… 

Cephede bir şair varsa eğer 

Silinir korkular, ölüm bile hoş gelir 

Bayram yerine döner kazma kürek mevziler 

Okuduğu her şiir, dize derman, göze fer… 

Takdıysa süngüsünü, atıldıysa ileri 

Mümkün değildir döndürmek 

Şair askerleri 

Mustafa CEYLAN


(16): SAADET GİRAY(ÂRİFÎ) 

“Kıt’a 

Gamzen girişme haylîne sultan-ı fitnedür 

Çâh-ı ruhun fütâdeye zindân-ı fitnedür 

Cân ü dil oldı küştesi şemşîr-i gamzenün 

Rahm eyle anlara ki şehîdân-ı fitnedür.” 

Gazi Giray’ın oğlu, İnayet Giray’ın kardeşi. Sultan IV. Murad 

zamanında şehid edilen XVII. Yüzyıl Hanlık dönemi, Han 

soylu, Kırım şairlerimizden. 

Kırım şairleri icinde han veya han soylu şairlerin sayısı 

14’dür: I. Mengli Giray, Saadet Giray (I. Mengli Giray’ın 

oğlu). 

Devlet Giray, Bora Gazi Giray, Saadet Giray (II. Gazi 

Giray’ın oğlu). 

Bahadır Giray, IV. Mehmed Giray, Selim Giray, Şahin Giray 

(Selim Giray’ın oğlu). 

II. Mengli Giray, Hanzade Hanım, Şahin Giray (Topal Ahmed 

Giray’ın oğlu). 

Halim Giray, Şahbaz Giray. Bunlardan Bora Gazi Giray 

Han (Gazayi) aynı zamanda talik hattatı ve müzisyendir. Her 

türlü çalgıyı calabilirdi. Bayati Araban peşrevi, hüzzam peşrevi, 

mahur peşrevi ve saz semaisi gibi pek cok besteleri vardır. 

Kırım şairleri iyi oğrenim görmüştür. Müftülük, müderrislik, 

kâtiplik gibi meslek sahipleri yanında, devletin üst kademelerine 

kadar yükselenler de bulunmaktadır. Kırım şairleri 

icinde ümmi olduğu soylenen bir şair de vardır: 

Yavuz Selim çağında yaşamış olan Kefeli Talibi Celebi. 

Latifi, onun ümmi olduğu halde guzel şiirler soylediğini ifade 

eder. “ 

333


334 

“Hanlık dönemi Kırım edebiyatı, genel olarak Osmanlı 

edebiyatına benzer bir karakter gösterir. Şairlerin büyük çoğunluğu 

şiirlerinde Osmanlı Türkçesini kullanırlar. 13.yy.da 

yaşayan Ali ve 14.yy. şairi Mahmud’un şiirlerinde o günkü 

Kırım Türkçesi görülür. I. Mengli Giray’ın şiirlerinde Tatar 

Türkçesi egemendir. Bora Gazi Giray’ın Osmanlı Türkçesi 

yanında Kırım Tatarcası ile de şiirleri bulunmaktadır. 

Şairlerin büyük bir kısmı Divan edebiyatı estetiğini benimsemişlerdir. 

Ali, Mahmud, Aşık Ömer, Gevheri, IV. Mehmed 

Giray ve Kırımi gibi şairlerin hece vezniyle şiirleri vardır. 

Mutasavvıf şairlerden Selim Divane de hem aruz, hem de hece 

veznini kullanmıştır. 

Şairlerden 12’sinin divanı, 2’sinin divancesi vardır. 37’si 

sadece şiir yazmıştır. 17 şair ise başka eserler de kaleme almıştır. 

Kırım edebiyatı da Osmanlı edebiyatı gibi 19.yy.dan başlayarak 

Batı edebiyatı tarzında gelişimini sürdürmüştür.” 

(hbvdergisi.gazi.edu.tr) 

Kırım Hanlığı devrinde burada yetişen şairlerin eserleri, 

Rus ordusunun Bahçesaray’ı yakıp Potemkin’in Karasu’da 

katliam yaptığı senelerde gasp olunmuş ve nihayet Han 

Saray’ın Rus ordusu tarafından yağma edildiği zaman, oradaki 

mükemmel kütüphane de imha edilmiştir. Bu yüzden, bu 

dönem şairlerinin eserlerinin tamamı bugün elimizde mevcut 

değildir. 

Bugün ikinci Kırım Hanı Mengli Giray’ın şiirlerinden sadece 

birkaç mısra bilinmektedir. Tarihçi Seyyid Mehmed 

Rıza, “Es’seb’u’s-Seyyare” adlı eserinde Mengli Giray’a ait 

mısraları naklederken Han’ın ilim ve edebiyata çok meraklı 

olduğunu ve her zaman şiirle uğraştığını bildirmektedir. 

Mengli Giray, uzun zaman dönemin ilim ve irfan merkezi 

olan eski Kırım şehrinde yaşamıştır. Bundan dolayı iyi bir


medrese tahsili yapmış olması muhtemeldir. Daha sonra Gedik 

Ahmet Paşa tarafından İstanbul’a götürülen Mengli Giray, 

Kırım’a döndükten sonra Kırım’da Osmanlı sarayının bir benzerini 

yaptıracak kadar Osmalılar’dan etkilenmiştir. Bu kadar 

çok Osmanlı tesirine giren Han’ın Osmanlı şairlerinden de etkilenmesi 

normaldir. Kırım Hanlığı’nın daha kuruluş yıllarında 

başlayan bu tesir, bilhassa İstanbul’da terbiye gören hanzadeler 

yani saray vasıtasıyla gittikçe fazlalaşmıştır. 1475 yılında 

Gedik Ahmet Paşa’nın Kefe’yi almasıyla ilerleyen İstanbul - 

Bahçesaray münasebeti, Osmanlı Türkçesi ve edebiyatının 

Kırım Türkçesi ve edebiyatı üzerinde tesirli olmasına sebep 

olmuştur. 

“Es’seb’u’s-Seyyare” ve “Gülbün-i Hanan”ın müellifleri, 

Mengli Giray Han’ın Oğlu Saadet Giray Han’ın çok okuyan 

âlim bir şahsiyet olduğunu, kütüphanesinde sayısız değerli kitapların 

bulunduğunu, hatta Ali Şîr Nevaî’nin “Hamse”sinin 

de bu kitaplar arasıda yer aldığını belirterek şiirler yazdığını 

da anlatmışlardır. 

335 

Osmanlılar’ın Kefe valisi olan Abdullah Rıdvan Paşazade, 

“Tevarih-i Deşt-i Kıpçak” adlı eserinde, İstanbul’da rehine 

olarak kalan Kırım hanı Sahip Giray’ın Sultan Selim’e Kıpçak 

Türkçesi ile şiirler söylediğini ayrıca Osmanlı Türkçesi ile şiirler 

yazdığını anlatmıştır. 

Giray hanedanından l. Devlet Giray Han’ın da şair olduğunu 

ve şiirler yazdığını Kırım tarihçileri kaydediyorlar. Şiir yazan 

girayların içinde en meşhuru Bora Gazi Giray Han’dır. 

Uzun zaman İran’da esir kalan Bora Gazi Giray Han, mükemmel 

bir medrese tahsili görmüştür. Gazi Giray’ın Farsça rubaileri 

olduğu gibi, gazelleri de Osmanlı şairlerinin gazelleri kadar 

mükemmeldir. Gazi Giray Han’ın Kıpçak Türkçesi ile 

yazdığı şiirleri de vardır. Osmanlılarla beraber Avrupa seferine 

katılan Bora Gazi Giray’ın oradan padişaha yazdığı manzum 

mektuplar da çok meşhur olmuştur.


1607 yılında vefat eden Bora Gazi Giray Han’ın şiirleri, bir 

divançe halinde Prof. Dr. İsmail Hikmet Ertaylan tarafından 

basılmıştır. 

Selamet Giray Han’ın oğlu Bahadır Giray Han da Osmanlı 

Türkçesi ile şiirler yazmıştır. Basılmamış bir divanı olan Bahadır 

Giray Han’ın şiirleri, Bora Gazi Giray’ın şiirleri kadar 

canlı değildir. 

1674’te ölen IV. Mehmet Giray hece veznini kullanarak 

Osmanlı Türkçesi ile ilahiler yazmıştır. IV. Mehmet Giray şiirlerinde 

Arif mahlasını kullanmıştır. Osmanlı Türkçesi ile şiirler 

yazan II. Mengli Giray Han, 1737 senesinde vefat etmiştir. 

336 

Bu dönemde girayların dışında gelişen Kırım edebiyatında 

da Osmanlı Türkçesi’nin tesirleri açık olarak görülür. Kırım 

Hanlığı’nda, İstanbul’dan Kefe’ye, sonra da Bahçesaray’a gelen 

Osmanlı memur ve tacirleriyle binlerce yeniçerinin bulunması, 

seferlerde Osmanlı ordusuyla Kırım ordusunun uzun 

zaman bir arada kalması ve mücadeleyle muzafferiyeti birlikte 

yaşamaları Kırım dili, edebiyatı ve sanatı üzerinde 

Osmanlılar’ın çok etkili olmasına sebep olmuştur. 

“Es’seb’u’s-Seyyare” adlı eserde XVII. asır Kırım şairlerinin 

eserlerine veya eserlerinden parçalara yer verilmiştir. 

17. yüzyıl şairlerinden Terkî (öl. 1674) yukarıda adı geçen 

eserde yer alan gazelinde cemiyetteki bozuklukları ve sosyal 

adaletsizlikleri işlemiştir. 

Bu devir şairlerinden Abdülaziz Efendi, “Kendim” isimli 

kasidesinde Orta Asır İslam felsefesini yansıtmıştır. 

Kırım klasiklerinden biri sayılan XVII. asır şairi Edip 

Efendi’nin “Sefername” isimli manzum destanı realist bir 

eserdir. Destan tanınmış Kırım seraskerlerinden Togay Bey’in


askerleriyle Ukrayna getmanı Hmelnitski’ye yardım için Polşa 

Kralı IV. Vladislav’la yaptığı savaşı anlatmaktadır. 

Aynı konu 17. asrın diğer bir şairi Canmuhammed tarafından 

Togay Bey Destanı veya “Sefername” adıyla işlenmiştir. 

Eşref Şemi - zade, Canmuhammed’in de bu sefere Togay 

Bey’le gittiğini söylemektedir. 1892 mısradan meydana gelen 

bu eser Kırım edebiyatında önemli bir yer tutar. 

Canmuhammed’in zengin tarihî hadiseleri kronolojik sırayla 

verdiği eserinden Kırım Türkleri’nin XVII. asırdaki tarihî, 

siyasî ve sosyal hayatlarını öğrenmek mümkündür. 

XVII. asır saz şairi Âşık Ömer (1621 - 1707), Kırım’ın her 

bölgesinde tanınıp sevilen bir şairdir. Eline sazını alıp çok 

genç yaşlarda sefere çıkan Âşık Ömer, İran, Suriye, Irak, Suudi 

Arabistan ve Türkiye’de köy köy dolaştıktan sonra, uzun 

yıllar Türkiye’de kalır. Gezdiği yerlerin dil ve edebjyatlarına 

hâkim olan Âşık Ömer; Nesimî, Fuzulî, Sadî, Hataî gibi şairlerin 

etkisinde kalmıştır. Şairin gazel, destan, koşma, semaî 

vb. eserlerinde işlenen ana tema; sevgi, sadakat, iyilik, namus, 

insanlık, adalet ve merhamettir. Âşık Ömer yetmiş yaşını geçtikten 

sonra, gezdiği yerlerden doğum yeri olan Gözleve’ye 

döner ve ömrünün sonuna kadar orada yaşar. 1707senesinde 

seksen altı yaşında ölen şair, Gözleve Kalentir Burnu’na defnedilir. 

337 

Mustafa Cevheri (ol. 1710) de Âşık Ömer gibi çok memleket 

gezmiş ve uzun yıllar Türkiye’de yaşamıştır. Saz şairi olan 

Cevheri sevgi, sadakat, namus gibi konuları işlemiştir. 

Cevherî’nin 5200 mısra civarında 350’den fazla şiiri vardır. 

Âşık Ömer de, Cevherî de Kırım’ın tamamen Türkiye’nin 

etkisinde olduğu çağlarda yaşadıkları için, şiirlerini Batı Türkçesi 

ile yazmışlardır. Bu devirde Osmanlı tesiri sadece edebî 

dilde olmayıp, güney yalı boyu ve dağ bölgelerindeki halkın 

dilinde de hissedilir. Merkez ve çöl kısmında bu tesir daha


azdır. Esasen bu devirde edebî dil, Arapçadan ve Farsçadan da 

fazlasıyla etkilenmiştir. Bu dönemde Osmanlı Türkçesinin etkileri, 

edebî dilde olduğu gibi resmî yazımda da görülür. 

M. Zernof tarafından Moskova hükümet arşivindeki evrakların 

kopyası alınarak Kırım Hanlığı’na Ait Vesikalar Mecmuası” 

adıyla yayımlanan eserde, en eski “yarlık - ferman”, 

1520’de yazılan Mengli Giray’ın oğlu Mehmet Giray Han’a 

aittir. Bu yarlıkta Osmanlı Türkçesi’nin tesiri hiç hissedilmediği 

halde, 1583’te Devlet Giray Han tarafından yazılan yarlıkta 

Osmanlı üslubu açıkça görülür. Bu dönemde Osmanlılara 

veya Transilvanya prenslerine gönderilen belgelerde Osmanlı 

Türkçesinin hakimiyeti çok fazla olduğu halde, Rus prenslerine 

gönderilen bölgelerde Kıpçak Türkçesi unsurları hakimdir. 

338 

Kırım’da yazılan yarlıklar ve Türkiye’ye gönderilen cevapnamelerin 

üslubundaki akıcılık, imlasındaki intizam ve 

ifadedeki açıklık, Bahçesaray’da o dönemin klasik tahsilini 

yapan Osmanlı Türkçesine hâkim kâtiplerin bulunduğunu düşündürür. 

(Türk Dünyası El Kitabı, Türk Kültürünü Araştırma 

Enstitüsü, Ankara 1992 )


H-Hakkında Ferman Yayınlanarak Padişahlar 

Tarafından Öldürülen Şairler 

(1): CAFER ÇELEBİ 

“Bir nefes senden ırağ itmesün Allah beni 

Senden ayrulur isem âh bana, vâh beni.” 

XVI. yüzyılda 29 şairimiz çeşitli sebeplerle öldürülmüş. 

Osmanlı döneminde kendi düşüncesi ile ve Padişah fermanı 

ile idam edilerek öldürülen bir şairimizdir. 

Sultan Selim sefer dönüşünde, yeniçerilerin yaşlı olanlarını 

yanına çağırır ve onlarla sohbet eder, sefer hakkında bilgi alırmış. 

Gene öylesi bir günde, yaşlı yeniçerilere sorar: 

-”Sefer esnasında sürekli asker arasında fitne üretildiğini 

duymuştum. Bu fitnelere sebep olanlar, dedikoduları üretenler 

kimlerdir ağalar?” 

Kendi suçluluklarını gizlemeye çalışan Yeniçeriler, “İskender 

Paşa, Balyemez Osman Ağa ve Cafer Çelebi suçludur” 

derler. İlk ikisinin derhal ödlürülmesini isteyen Sultan, Cafer 

Çelebi’yi de yanına çağırır. Der ki: 

-”İslâm askerini tahrik maksadıyla fitne üreten kişiye sizce 

ne ceza verilmelidir?” 

Cafer Çelebi, düşünmeden cevap verir: 

-”İspat edilirse Hünkârım, cezası ölümdür, ölüm olmalıdır!” 

der. Evet işte böyle, Cafer çelebi kendi fetvasıyla idam 

edilir... 

339


Tarih 18 Ağustos 1515’dir... Cenazesi kardeşi Said Çelebi 

tarafından kaldırılır. Kabri, Balat’da bulunan mescidin haziresindedir. 

340 

Cafer Çelebi’ nin eserleri şunlardır: 

1)Türkçe Divanı: İstanbul kütüphanelerinde şairin, yazma 

3 nüsha Divanı bulunduğu belirtilmektedir. İsmail E. Erünsal 

tarafından da şairin, çeşitli kütüphanelerdeki Divanları karşılaştırılmış 

ve yayınlanmıştır. 25 kaside, 225 Türkçe gazel, 1 

müseddes, 8 murabba, 10 kıta, 1 Tercii bend, 4 Arapça kaside, 

1 gazel, 1 müstezad, 2 Farsça kaside, 1 murabba, 1 tahmis 

yayınlanan bu eserde yer almıştır. 

2)Enîsü’l-Arif’in: Ahlâkî konuların yer aldığı bir eser. 

3)Hevesname: Mesnevi tarzında kaleme alınmış önemli bir 

eser. Bu eser ve bu eser dolayısıyla( ki, Şah İsmail’in nikâhlıevli 

karısıyla evlendiğinden dolayı)şair, çok suçlanır. Eserin 

birinci bölümünde İstanbul’un çeşitli yerleri ve mimari eserleri 

anlatılırken, ikinci bölümünde şair kendisinden bahseder. 

Şeyhî’ yi ve Ahmet Paşa’yı eleştirir. 

4)Mahrûsa-i İstanbul Fetihnamesi: İstanbul’un fethini anlatan 

bir eser. 

5)Kusname 

6)Münşeât: Henüz bulunamamış, çeşitli kaynaklarda adından 

bahsedilen bir eser. 

23 Ağustos 1514’ de Çaldıran’da Osmanlı ordusu ile Şah 

İsmail’in ordusu savaşa tutuşurlar. Taçlı Hanım ile Bihruze 

Hanım bu savaşta esir düşerler. Taçlı Hanım, mücevheratını 

vererek kurtulur. Bihruze Hanımın ise esareti devam eder. 

Bihruze Hanım, Cafer çelebi ile evlendirilir. Müslüman ve 

evli bir kadının başkasıyla evlendirilmesine şaşıran İbrahim 

paşa, bu durumu Sadettin Efendi’ye sorar. 

Sadettin Efendi de, “Şah İsmail’in haremi ne ve ne şekilde 

olmuştur ki, eşinin başkasıyla evlendirilmesi, eş olarak veril-


mesi caiz olmasın? Ayrıca, onlarda muta nikâhı vardır. Özellikle 

bilim şerefiyle değerlenmiş, olgunluk ve bilgelik süsleriyle 

bezenmiş bir kimsedir Cafer Çelebi...” Dolayısıyla bu 

evlilik caizdir.” der. 

Der ki: 

Yine seğrür gözüm ol gözleri şehlâ mı gelür 

Şadlıklar görinür yâr-ı dil-ârâ mı gelür 

Yine hoş bûy ile pür oldı meşâm-ı dil ü cân 

Acep ol ruhları gül zülfi semen-sâ mı gelür 

Cûş ider dil hum-i mey gibi safâdan neyi ki 

Görün ol la’l-i lebi câm-ı musaffâ mı gelür 

341 

Ruh ı zülfin görürem hûblarun düşde aceb 

Bu bahâr içre aceb başıma sevdâ mı gelür 

Koma gamzen beni oka diküb öldüri-yorur 

Cânuma geçdi benüm sana temâşâ mı gelür 

Kulağurmaz nice kim ney gibi feryâd ederem 

Yâra yâ Rab bu figânım kuru kavgâ mı gelür 

Hüsnünün gülşenine medh ü senâ eylemeğe 

Dahi Cafer gibi bir bülbül-i gûyâ mı gelür 

Cafer Çelebi, üç dilde de şiir ve nesir yazan ender şairlerdendi. 

Özellikle, Farsça konusunda tezkireciler, Şah ismail’e 

yazılan mektupların yazarı olarak ondan bahsederler.


Sultan Selim, Cafer Çelebi’ nin öldürülmesini söylediğiiçin, 

bir müddet sonra vicdan azabı duymaya başlar. Çevresinde, 

bulunanlara kızar ve kendisini neden engellemediklerini 

söyler. 

Şairin öldürülmesinden bir hafta sonra sarayda çıkan bir 

yangın üzerine padişah : “Bu yangın, Cafer Çelebi’nin nefesinin 

ateşidir. Korkarım ki, tahtı, sarayı ve beni imha ede, etrafımı 

ihata edip dolana…” 

Cafer Çelebi’ nin öldürülmeden üç gün önce bir beyit yazdığını 

belirtirler. Bu beyit oldukça enteresandır ve şöyledir: 

“Ben şehîd-i tîğ oldukda râh-ı yârda 

Yumadan defn eyleniz tenden gûbarı gitmesün” 

342 

Kaynaklarda: 

“Tezkirelerde kaydedildiğine göre Cafer Çelebi’nin Caferi 

mahlasıyla şiirler yazan, hayatını sefahat içerisinde geçiren ve 

aşırı dozda afyon içmekten dolayı ölen bir oğlu vardı ki şiirlerini 

bazı mecmualarda bulabiliyoruz. 

Zilkade 918/Ocak 1513 başlarına ait bir vakıf kaydında 

Cafer Çelebi’nin diğer çocuklarından bahsedilmekteyse da 

bunların isimleri zikredilmemiştir. 

Daha erken tarihli bir belgede ise (897/1492) Cafer 

Çelebi’nin Ahmed ve Mehmed adlı iki oğlunun olduğu kaydedilmiştir. 

Kaynaklardan öğrendiğimize göre Cafer Çelebi Istanbul’daki 

mescidinden başka Simav’da bir mescit ve hamam, 

Bergama’da bir kervansaray ve Edirne’de bir sıbyan mektebi 

yaptırmıştır.


“Edirne’deki II. Bayezid imareti vakfının mütevelliliğini 

yürütmüştür. Muhtemelen bu görevi esnasında Edirne’de bir 

mektep yaptırmıştır. Mahmud Paşa Medresesi’ndeki görevinden 

sonra 1497 tarihinde divan-ı hümayuna nişancı olarak tayin 

edildi. 

Ramazan 905-Muharrem 906/Nisan-Ağustos 1500’de Moton 

(Methóni/Modon) ve Koron’a (Koróni) yapılan sefere katılan 

şair, Divan’ındaki bir kasidede Moton’un fethini detaylı 

bir şekilde tasvir eder. Kardeşi Sadi Çelebi’nin Münşe’at’ında 

yer alan ve bu sefer hakkında Moton’dan Bursa’ya gönderilen 

fetihnameyi de o yazmıştır (Temmuz 1500). 

5 Ekim 1503 tarihinde yazmış olduğu bir kasidenin takdimi 

dolayısıyla II. Bayezid’den bir hediye almış olan şairimiz, 

13 Aralık 1503 tarihinde Mısır sultanına gönderilmek üzere 

kaleme aldığı name dolayısıyla ödüllendirilmiştir. 

343 

Şakayık-ı Numaniyye’ye göre Bayezid Cafer Çelebi’ye 

günlük yüz akçe emeklilik maaşı teklif ettiyse de o bunu kabul 

etmemiştir. 

25 Nisan 1512 tarihinde Bayezid’in, oğlu Selim lehine 

tahttan çekilmesinin ardından şairimiz, Selim’in cülusunu tebrik 

etmek için Farsça bir kaside sunmuştur. 

Tahttan çekildikten sonra hayatının geri kalanını geçirmek 

için doğum yeri olan Dimetoka’ya doğru yola çıkan Bayezid 

Edirne civarındaki Abalu köyünde 10 Haziran 1512 tarihinde 

aniden vefat etti. 

Cafer Çelebi bu vesileyle yazdığı mersiyede II. Bayezid’in 

tahttan çekilmekten duyduğu üzüntüye ve içinde bulunduğu 

acı duruma hayıflanmasına atıfta bulunur. Bu mersiyenin sonunda 

bu tür kasidelerde mutad olan yeni sultana dua bölümünün 

olmaması dikkat çekicidir.”(1)


Yine der ki: 

Ey yüzi tâze bahârum nicesin hoşça mısın? 

Gül yanakluca nigârum nicesin hoşça mısın? 

Gam değül derd ile ben hasta olursam hele sen 

Ey benim sevgülü yârüm nicesin hoşça mısın? 

Âhu-yı Çîn gibi her dem beni hûnin-dil iden 

Ey saçı müşk-i tatârum nicesin hoşça mısın? 

344 

Âteş-i şevki ile bağruma dâğ-ı gam uran 

Hey büt-i lâle-izârum nicesin hoşça mısın? 

Andelîb oldı gülistânuna Cafer dimedün 

Bir kez ey bülbül-i zârum nicesin hoşça mısın? 

- 

--------------------------- 

(1): http://www.ottomanhistorians.com/database/html/cafercelebi.html


SON SÖZ : 

SAVAŞTA İKİ KADIN (Gülce-Üçgen) 

Çaldıran Ovasında bir garip savaş 

Savaşın ortasında iki hatun 

Ter kokulu at yelesi zaman 

Kandır süzülen kılıçlardan 

Mağlup olmuş Şah İsmail 

Otağı darmaduman 

Boynu bükük, şaşkın 

Bihruze Sultan 

Taçlı Hatun; 

Yapyalnız 

345 

Kader bu 

Örer ağın 

Yoktur kurtuluş… 

Yaksın ağıtları 

Yaksın iki dudağın 

Şah evi yok, saltanat yok 

Bir Osmanlı fesidir gayri 

Gece gündüz karşılaşacağın… 

Acaba, neler gelecek başına? 

Üzüm gözlerinden dökülecek yağmur. 

Bir yanda hicran üstüne hicran 

Öte yanda gurur 

Ve başı dik vücutlarda 

Bakışlar mağrur…


Söyleyin Şahıma nicedir bu hâl? 

Böyle mi bitecek, bu gizemli masal? 

Çaldıran Ovasında bir garip savaş 

Savaşın ortasında iki hatun 

Verir de kurtulur altın tacı 

Taçlı Hatun ona derler hey! 

Bihruze Sultan ne yapsın? 

Güzel, fakir ve mahzun 

Bir at terkisinde 

Alıp giderler 

İstanbul’a… 

346 

İstanbul ki 

Şah kadar uzak 

Yedi tepe, yedi… 

Ortasında su mavi 

Çelebiler gelir geçer 

Sarayın koridorlarından 

Ve bir şeyhülislam fetvasıdır 

Takılır boynuna Bihruze’nin oy! 

Işıldar gelir, gümüş bir gerdanlıktan… 

Şahım şahım, benim canım padişahım 

Neredeysen ses ver, göğe çıktı âhım!.. 

Zulümdür geceler, ölümdür sabahım… 

Mustafa CEYLAN


(2): PERTEV PAŞA 

Adı Mehmed Said Pertev (d. 1785, Darıca, Kocaeli - ö. 

Kasım 1837, Edirne), Osmanlı devlet adamı ve şair. Divan-ı 

Hümayunda Divan kalemlerinde, Sadaret Mektubi Kalemi’nde 

çalıştı. Daha sonra amedciliğe (1820), Divan-ı Hümayun beylikçiliğine 

(1824) ve reisülküttaplığa (1827) atandı. II. 

Mahmud’un çevresindeki en etkili devlet adamlarından biri 

oldu. 1837 yılında Padişah’a hakkında dedikodu götürülerek, 

Abdülmecit Efendi’yi tahta çıkarmak isteyenlerden birisi olduğu 

söylenir. Padişah II. Mahmud, bu dedikoduya inanır ve 

Vali Emin Paşa’ya “ferman yazılsun, vusulünde idam 

edilsin”diye emir verir. Padişahın bu fermanı üzerine asılarak 

idam edilir. 

347 

Demiştir ki: 

“Aşkın gönülde hayreti bir şeye benzemez 

Simâbedir sükûneti bir şeye benzemez 

Hayretde mahv-ı hâleti bir şeye benzemez 

Gevherde âb-ı rü’yeti bir şeye benzemez. 

Şemsin kamerle ülfeti bir şeye benzemez 

Nûrun nazarla nisbeti bir şeye benzemez 

Ülfet içinde âfeti bir şeye benzemez 

Ünsiyetin de vahdeti bir şeye benzemez 

Mir’atin aks-i savti bir şeye benzemez 

Bir sır o sır ki sîreti bir şeye benzemez.”


“1928’de Mora Ayaklanması dolayısıyla Britanya, Fransa 

ve Rusya’nın verdiği notaların reddedilmesinde etkili oldu ve 

Rusya’yla savaşa girilmesini savunan kişilerin başında yer 

aldı. Savaşın (1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı) yenilgiyle sonuçlanması 

üzerine mümkün olduğu kadar uygun koşullarla 

barış yapılmasına çalıştı (Edirne Antlaşması, 1829). 

348 

1830’da azledildi, Girit’teki Rum ayaklanması sorunuyla 

ilgili olarak Kavalalı Mehmed Ali Paşa’yla görüşmek üzere 

Mısır’a gönderildi. Dönüşünde sadaret kethüdalığına getirildi. 

1835’te sadaret kethüdalığının yerine Umur-ı Mülkiye Nezareti 

(sonradan Dahiliye Nezareti) kuruldu ve ilk nazırlığına da 

vezirlik rütbesi ile Pertev Paşa getirildi. Osmanlı 

İmparatorluğu’nun en güçlü kişilerinden biri durumuna gelen 

Pertev Paşa, halk arasında “tuğsuz padişah” diye anıldı. Ancak 

bu, başta eski reisülküttap Akif Paşa olmak üzere rakiplerini 

harekete geçirdi. Pertev Paşa, devletin uğradığı büyün felaketlerin 

sorumlusu gösterilmek istendiği gibi, 1837’de II. 

Mahmud’un yerine Veliaht Abdülmecid’i tahta geçirmeyi tasarladığı 

gerekçesiyle görevinden alınarak Edirne’ye sürüldü 

ve padişahın iradesiyle orada idam edilerek öldürüldü. 

Nakşi şeyhlerinden Ali Behçet Efendi’nin müritlerinden 

olan Pertev Paşa, devlet adamlığının yanında döneminin tanınmış 

şairlerindendi. Pertev mahlasıyla yazdığı şiirleri Divan’ında 

(1837; 1840) toplanmıştır.”(kaynak=wikipedia.org)


Demiştir Ki: 

“Va’d-i visâli yâr hem eyler hem eylemez 

Bir sözle kalbi şâd hem eyler hem eylemez 

Kaçmaz sevilmeden çekinür ağza düşmeden 

Öpsem disem inad eyler hem eylemez 

Hatt-ı siyeh ki haftada bir artar eksilür 

Sevdâmızı ziyâd hem eyler hem eylemez 

Âğûşa çekseler dayanur hanöere ol şûh 

Uşşâka i’timâd hem eyler hem eylemez 

Gâhî sever seni geh ider iştikâ gönül 

Pertev ittihâd hem eyler hem eylemez.” 

349


(3): AKLÎ 

Asıl adı Mehmed, doğum yeri İştib. İştibî Mehmed adıyla 

tanınır. İstanbul’da yaşamış, Ankaravî Mehmed Efendi’den 

ders almış, kırklı medreseye kadar yükselmiştir. Nemçe seferine 

serasker olan Yeğen Osman Paşa’nın yanında “Ordu Kadısı” 

olarak görev yapmıştır. İsyancılar arasında yer alan Yeğen 

Osman Paşa padişah tarafından cezalandırılınca, onun 

yanında yer alan şairimiz de 1687-88 yılında katledilir. 

Demiştir ki: 

350 

“Ser-i kûyin gören meyl-i behişt-i câvidan itmez 

Ruhin seyreyleyenler ârzû-yi hûriyân itmez 

Dime itmez nigâh-ı âşinâyı Aklî-i zâre 

Budur tarz-ı civânan iltifât-ı âşıkân itmez. 

Şiir böyledir işte. Koskoca ordunun kadısı da olsan gerektiğinde 

seni dinlemez ve hiç suçun günahın yoksa bile, arkadaşınla 

birlikte, inandığın, güvendiğin, kaderbirliği ettiğin kişilerle 

birlikte seni uçurumların en dibine yuvarlayıverir. Alır 

canını da, ah bile diyemezsin. Ve kaç asır sonra, Antalya’dan 

bir şair çıkar, “öldürülen şairler”i kaleme alırken, rastlar sana, 

detayları bilgiler temin etmeye çalışır, ulaşamaz. Sadece şiir 

hazretlerinin müsaade ettiği kadar az ve öz bilgiye ulaşabilirsin. 

Şimdilerde, eşi-dostu-yakını-arkadaşı uğrunda idam sehpasına 

korkusuzca gidebilecek şair var mı ki? Sanmıyorum 

olacağını. Şimdilerde, çağ korkaklar ve sahte kahramanların 

çağıdır. Yalcılar, yağcılar ve yaltakçıların çağıdır. El oğuşturanlar, 

yaşa Varol padişahım diyenlerin çağıdır. Kafasını çiz-


giden milim öne çıkaranın kellesi üstünde iktidar kılıcı hazır. 

Hiç bilinmez, belki de bir sabah uyanmışsındır, özel yetkili 

bilmem kaçıncı makamdan çağrılmışsındır, ama polis nezaretinde 

yaka paça götürülürsün. Öyle olursa da şaşırma, çağın 

gereği bu, zamanenin yüzü işte… 

Demiştir ki: 

“Seyr et o şâhı taze hat-ı müşk-bûyile 

Sulh itdi milk-i hüsnde gûyâ adüvile 

Sür âsitânına yüzüni sen de Aklî’yâ 

Hâk-i derinde hidmetin it âb-ı rûyile. 

351


(4): RÂİF 

XVIII. Yüzyıl şairlerimizden, asıl adı İsmail, Bağdat’ta 

doğmuş, saray entrikaları arasında adı geçtiği için, Eğriboz 

muhafızı iken azledilmiş, sürgün yeri olan Lefkoşa’ya giderken 

Kethüdazade Kapıcı Ali Ağa elindeki fermanla Petriç kasabasına 

gelir ve şairimizi öldürür. Kesik başı Üsküdar 

Yenimahalle’de yol üzerinde bulunan kabristana gömülür.(19 

Mayıs 1785) 

Demiştir ki: 

352 

“Ey gonca dehen azm-i çemenzâr idelim gel, 

Gül mevsimini bülbüle ihbâr idelim gel. 

Sâkî verelim hükmünü eyyâm-ı bahârın, 

Neşveyle bugün dilleri ser-şâr idelim gel. 

Gül-çîn olalım bâğ-ı visâlinden efendim, 

Lûtfeyle ki gül-i bûse-i ruhsâr iselim gel. 

Peymâne be-kef zânû-be-zânû olup ey şûh! 

Dilden yine def’-i gam u âzâr idelim gel. 

Râif kulun ey meh sana çokdan nigerân, 

Gel bezme ki hâl-i dili ızhâr idelim gel.” 

Genç yaşında, babasının yanında kethuda olarak çalışmıştır. 

Ve Hâcegân-ı Divan-ı Hümayun rütbesine yükseltilmiştir. 

Padişah III. Mustafa’ya takdim edilmiş ve ardından darphane 

nazırı olmuştur. Sonra 6 yıl süreyle Reisü’l Küttab vekilliği 

görevini yapmıştır. Çeşitli göreve getirilir veya kısa sürede azledilir, 

ama o dönemin sadrazamı Derviş Paşa ile bir türlü geçinemez. 

Azledilir ve Sakız Adası’na sürülür. 1780’de vezirlik


rütbesiyle Kahire Valisi olur. Sonra, Konya, Girit ve Mora Valilikleri 

görevlerini de yürütür. Ve Belgrad muhafızlığına tayin 

edilir. Yıl 1785’dir ve I Abdülhamid’i tahttan indirerek yerine 

III. Selim’i getirmekle suçlanan Halil Paşa’ nın suç ortağı olarak 

kabul edilir ve azledilir. Azledilince, İstanbul’daki eviyle 

Kuzguncuk’daki yalısı mühürlendir. 

Şiir de oldukça başarılı, devlet adamlığında güzel huylu, 

iyi tavırlı, dürüsttü. Yönettiği kişiler ve kurumları kollar, korur, 

gözetirdi. 

İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde, şairin el yazısı ile 

yazılmış Türkçe bir Divan’ı bunmaktadır. 

Demiştir ki: 

“Âşıkım âşık ki bâb-ı gam penâhımdır benim, 

Kays-i arsam mansıb-ı Mecnûn câhımdır benim. 

353 

Cevri ser-tâc-ı miyâhı tahder itsün bildiğin 

Tahtgâh-i dilde ol tannâz şâhımdır benim. 

Ferşden peyvestedir arşa âsâr-ı derûn, 

Ebr sanma çarh üzre dûd-i âhımdır benim. 

Şâhbâz-ı aşkam ey dil ser-fürû bilmem nedir 

Evc-i istiğnâ hümâ-veş cilvegâhımdır benim. 

Nice âsâ-yı kâküller dildar iken hem-çün bünye 

Rîfâ dûr olduğum baht-ı siyâhımdır benim.


(5): RÂTİP 

Asıl adı Ebubekir, Tosya’da doğmuş, XVIII. Yüzyıl şairlerimizden. 

III. Selim’in gizli işlerini gören bir Reisü’l küttabdır. 

Düşmanlarının hasediyle başına gelmedik kalmamıştır. 

Onu sevmeyenler, Rodos adası’ na sürdürünceye kadar uğraşmışlardır. 

Ve 1799 yılında Rodos’ta idam edilmiş, kesik 

başı İstanbul’a getirilmiş ve Kanlıca’da bulunan şeyhi Ataullah 

efendi’ nin zaviyesine defnedilmiştir. 

Demiştir ki: 

354 

“Bir vahîd-i nâ-hudâ destinde sana ne umur 

Fülk-i devlet lenger-endâz-ı karâr olsun mu hiç 

Kilk-i fikrim reşha-pâş-ı mangal-ı âşûbdur 

Nâr-ı Nemrûd kim bülbül-i bahar olsun mu hiç? 

Küçük yaşlarda Tosya’dan İstanbul’a gelen şairimiz, tahsiline 

hızla devam eder ve III. Selim şehzade iken onun yazı 

hocası olur. Ve III. Selim tahta geçince de 1789 yılının Mayıs 

ayında Tezkire-i Evvel tayin edilir. 

Batıl inançları olan şairimiz Râtip Efendi, Reisü’l küttabın 

vefatı sebebyle hil’at giyecekken, “bugün ay akreb burcundadır” 

diyerek hil’at giyme işini ertesi güne bırakır. 

Bu durumu değerlendiren rakipleri, Padişaha onu gammazlarlar. 

Padişah kızar ve onu görevinden azleder. Bir süre sonra 

da tenzili rütbe ile tekrar Tezkire-i evvel vekilliğine tayin edilir. 

Düşmanları boş durmaz ve onu Bozcaada’ya sürgün ettirirlerse 

de bu sürgünlük fazla sürmez, affedilir ve yeniçeri 

kâtipliği görevine getirilir. Ardından, sefir olur ve Ruscuk, 

Yerköy, Bükreş yoluyla Peşte’ye girer. 7,5 ay sonra İstanbul’a


döner ve önce başmuhasebeci, sonra da defterdar tayin edilir. 

Ekmekçilerin hilelerini önlemek için de Zahire Nazırlığı görevine 

getirilir. 

Son olarak, Rodos’a sürgün edilmesine edilir ama Rodos 

onun için bir mezar olacaktır. 

Kaptan-ı Derya Küçük Hasan Paşa’ya gönderilen bir fermanla 

şairimiz Râtib’in idamı istenir. 8 Temmuz 1799 günü 

kesik başı İstanbul’a getirilir. 

Demiştir ki: 

“Bir encümen-i rûh-fezâ medhe sezâdır 

Dilberleri matbû-ı tıbâ-ı zurefâdır. 

San’atları hep işve ile nâz ü nezâket 

Âdetleri uşşâkına hep mihr ü vefâdır. 

355 

Hânendeleri gerçi değil Rum’a müşâbih 

Sâzendeleri nağme ile başka edâdır. 

Raksetmededir hûbları el ele vermiş 

Bu sâatte rakkâs-ı felek gıbta-nümâdır.”


(6): TAYYAR PAŞA 

Demiştir ki: 

“Gice bezme o meh-i evc-i saâdet geldi 

Müjde ey baht-ı siyeh başına devlet geldi. 

O perînin leb-i cân-bahş u gam-ı aşkı ile 

Hastaya sıhhat u sağ âdem-i illet geldi. 

Âlem-i âba ayak bastığı dem duhter-i rez 

Sâkiyâ kâse-be-kâse bize şerbet geldi. 

356 

Hal değildir hat-ı rûyundaki ey bülbül-i dil 

Gülşene sebze-i nevrûz ile zînet geldi.” 

Asıl adı Mahmud, üç yıl Ruslara esir düşmüş ve esaretten 

kurtulduktan sonra Trabzon’a vali olarak atanmıştır. İdam edilerek 

başı kesilen ve kesik başı Ortakapı’da sergilenen bir şairimizdir. 

III. Selim’i tahttan indirme teşebbüsünde bulunanlardandır. 

Başaramayacağını anlayınca Kırım’a kaçtığı da 

söylenir. Osmanlı tahtına Sultan Mustafa’nın geçmesi üzerine 

affedilir ise de, aleyhinde bulunan kişiler, kendisinin yeni fitneler 

üretmekte olduğunu Padişaha arzederler. Geçmiş cezalarıyla 

birleştirilerek çıkarılan ferman sonucu idam edilir. İstanbul 

Kütüphanelerinde Divanı’ndan çeşitli nüshalar 

bulunmaktadır.


Demiştir ki: 

“Gerçi âlemde gönül şimdi gam-ı âlem çeker 

Ana şâdım ki cihânda gam benimçün gam çeker 

Şûle-zâr-ı kahr u mihnet oldu sahrâ-yı felek 

Ejder-i pür zehr-i gerdûn vâr ise kim dem çeker. 

Fikr-i rûy-ı yâr ile subh u mesâ kan ağlarım 

Hey aceb hurşîd-i gâlibken yine şebnem çeker. 

Rıtl-ı gamdan kefe-i ümmmîdimiz buldu hevâ 

Var mıdır mizân kim batman çeker dirhem çeker 

357 

Ham idince bâr gam-ı Tayyâr kadim didiler 

Kûh-i Kâf’ın devleri çekmez bunu âdem çeker.”


(7): ŞEYHÜLİSLÂM MESUD 

Sultan I.Ahmed’in imamı ve hocası, Aydınlı Mustafa 

Efendi’nin oğlu, Hocazade veya Burnaz Müftü adıyla tanınmakta, 

idam cezasına çarptırılan ikinci şeyhülislâmdır. IV. 

Murad Şeyhülislâm Ahizade Hüseyin Efendi’yi, IV. Mehmed’ 

de Şeyhülislâm Mesud Efendi’yi idam ettirir.(1 Ağustos 1657) 

Der ki: 

358 

“Dâğlar cismimde yer yer nola olsa şeb-çerağ 

Her biri ruhsâre-i dildârdan yakar çerağ” 

Müderris, kadı şairlerimizden, Divan toplantılarında sözünü 

esirgemez. Valide Sultan ve Padişahın gözüne girer. İpşir 

Paşa ve Murad Paşa zamanında ilgi görmezse de askerin isteği 

ile göreve başlar. Siyavuş Paşa’nın ölümüyle boşalan sadrazamlığa 

Boynuyaralı Mehmet Paşa’ nın tayin edilmesini sağlar. 

Ancak, bu yaptırdığı tayinden bir müddet sonra memnun 

olmaz. “Bu âdemi yanış seçmişiz” diyerek, Valide sultan’a 

haber gönderir. Valide Sultan da bu teklifi reddederek, kısa 

zamanda, sabit suçu olmadan sadrazam değiştirmenin yanlışlığına 

işaret eder. 

Sarayda iktidar kavgalarına alet olur, kavgaların ortasında 

yer alır. Sadrazam değiştirmek için yaptığı çalışmalar, onun 

ayağına dolanır. Durum Padişaha ve Valide Sultan’a bir takım 

ilâvelerle iletilir. Padişah, Mesud Efendi’yi görevinden azleder 

ve Diyarbakır’a sürgün edilmesini emreder. Diyarbakır’a 

gitmek istemeyen Mesud, bir takım çalışmalar içine girince, 

bu kez padişaha fitnecibaşı olarak jurnal edilir. Ululemre iteatsizlik 

ve asker toplamak suçlarından katline dair ferman çıkar. 

Ve idam edilir.


(8): MANTIKÎ 

“Evrâkını dağıttı sabâ Mushaf-ı gülün 

Kaldı okunmadı nice evrâdı bülbülün. 

Kaldı ki fasl-ı dey sebeb oldı bürûdete 

Bir yerde görmez olduk ikisin gül ü mülün 

Bir şeme bulmadı eser-i zülf-i yârdan 

Girdi nesîm eğerçi urûkına sünbülün 

Pîrâne-ser üşenme reh-i aşka düşmeden 

Zâhid elinde yok mu asâ-yı tevekkülün 

Bir boynu bağlı bende geçer Mantıkî sana 

Düşse aceb mi pâyine mânend-i kâkülün.” 

359 

XVII. Yüzyılın sonunda 1594/95’ de Şam’da doğmuş, asıl 

adı Ahmed olan Mantıkî, 1635 yılında devlet ricalini, paşaları 

hicvettiği, türbe yıktırdığı jurnallemesiyle idam edilerek öldürülen 


Cenaze namazı Emeviye Camii’nde kılınmış ve Ferâdis 

Kabristanı’na defnedilmiş ve bütün mal varlığı da müsadere 

edilmiştir. 

Rüşvet yiyen, haksızlık yapan, halka zulmeden Ağa’ların, 

paşaların korkulu rüyâsı bir şairdi. Bu yüzden, etkili ve yetkili 

olanlar, onu ortadan kaldırabilmek, onun bir kırbaç edasıyla 

dolaşan hicviyeli dilinden kurtulabilmek için her yolu denemişlerdir. 

Babası, Nahçivanlı Molla Zeynüddin olup, babası küçük 

yaşlarda Şam’a yerleşmiş, evlenmiş ve ikamet etmiştir. Bazı


kaynaklar, babasından ötürü Mantıkî’ye de Acem veya Nahçivanlı 

demekte iseler de Mantıkî, Şam doğumludur. Babasının 

Acem, annesinin Arap olduğunu söyleyenler de vardır. 

Döneminin ünlü bilgini Molla Şerefüddin’den ilim tahsil 

etmiştir. Ve Saliye’de bulunan Selimiye Medresesi müderrisliğine 

atanır. Daha sonra Haleb’e gider. Öküz Mehmet Paşa’ya 

sığınır. Der ki: 

“Şam’da bilmediler kıymetimi 

Hicret etdim Halebü’ş-Şehbâ’ya 

Hârlerin çifte-i iz’âcından 

İlticâ etdim Öküz Paşa’ya.” 

360 

Öküz Mehmet Paşa’ nın azli ve ardından ölümünden sonra 

himayesiz kalır ve İtanbul’a gelir. 

Önce kırklı medreseye müderris olur, ardından, 1620 yılında 

Edirne’de bulunan Çukacı Hacı Medresesi müderrisliğine 

atanır. 

Mantıkî, bundan sonra her yıl bir başka medresenin müderrisliğine 

tayin edilir. 

Ve 1634 yılında Şeyhülislâm ve şair Bahâyî Efendi yerine 

Haleb kadısı olur. Burada şam Valisi Silahtar Musahip Mustafa 

Paşa’nın mütesellimi Çiftelerli Osman Ağa ile anlaşamaz. 

Osman Ağa, daha sonra Vali ve Paşa da olur. Osman Ağa’ 

nın idaresini, zulmünü korkusuzca eleştirir. Osman Paşa, Revan 

Seferi için hazırlıkta bulunan İstanbul’a Mantıkî’yi jurnaller. 

“Cezaya müstehak, izalesi icap etmektedir” diye şikâyette


bulunur. Mantıkî azledilir ve Mısır Valisi Sarı Hüseyin Paşa’ 

nın fermanı sonucunda idam edilir. 

İstanbul’da bulunduğu sırada, IV. Murad’ın ilgisini çeker. 

Padişah, Nef’i‘ yi hicvetmesini ister. Mantıkî de yazdığı bir 

kaside ile şair Nef’i‘ yi hicveder. Bu suretle de iki şair arasında 

müthiş rekabet başlar. Herkesin Nef’i’ nin dilinden korkup 

kaçtığı bir ortamda Mantıkî, korkmadan muhatabına yüklenir. 

Nef’i, Mantıkî’ nin Frenk elbisesi giydiğini, Frenk taklidi yaptığını 

belirtir. Mukallidlikle suçlar. 

Mantıkî’ nin üç dilde şiir yazdığını ancak Arapça şiirlerinin 

oldukça az olduğunu kaynaklar belirtmektedir. Yazma Divan’ı 

İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’ndedir. 

Bizi hicrâna saldın hayli mihnet-dîdeyiz senden 

Hakîkatsizlik ettin ey perî rencîdeyiz senden. 

361 

Demâdem nâle etme epsem ol ey bülbül-i şeydâ 

Muhabbet gülşeninde şimdi biz şûrîdeyiz senden. 

Bizimle etme ey Mecnûn da’vâ başa çıkmazsın 

Belâ menzillerin tayyeylemiş vâdîdeyiz senden. 

Nasîhat eyleme aşk ehline lâzım değil vâiz, 

Eğer sen âlim isen biz sühân-sencîdeyiz senden. 

Revâ mı Mantıkî’den yüz çevirmek hâre yâr olmak 

Anınçün ey gül-i nevreste dâmen-çîdeyiz senden.”


(9): KOROĞLU 

Çoğunlukla “Köroğlu” ile karıştırılan ve bazılarının “Kuroğlu” 

dediği Koroğlu, XVII. Yüzyıl şairlerimizden, musikişinas, 

Genç Osman’ın ölümü olayına adı karıştığı için zindana 

atılır ve cezasını hayatıyla öder. 

Kime söyleyeyeim ben de derdimi 

Hûn ettin bağrımı yıktın rüzigâr. 

Tebdîl ettin mekânımı, yurdumu 

Beni tondan tona attın rüzigâr. 

362 

Ölür oldum benim kabrim kazıla 

Târîh olur bu sözlerim yazıla 

Gönlün alduğuna iki göz ile 

Bana bir göz ile baktın rüzigâr. 

Hercâi olduğun sen de bilürdün 

Çeşmim kanlu yaşlar ile doldurdun 

Niceleri şâdeyleyüp güldürdün 

Benim hâtırcığım yıktın rüzigâr. 

Derdini çekmeğe gayet ustayım 

Derdli oldum şimdi gayet yastayım 

Bîçâreyim zîf kaldım hastayım 

Hiç bilmezem bana nettin rüzigâr. 

Koroğlu çekmede dert ile kahrı 

Bu dünya fânidir ölüm âharı 

Koroğlu çekmede dert ile kahrı 

Döktün bentlerimi yıktın rüzigâr.”


Evliya Çelebi’nin Seyahatname’sinin birinci cildinde, zamanın 

ünlü çöğürcülerinden söz ederken andığı saz şairleri 

arasında Koroğlu’nu da haber verir. Şöyle sıralar saz şairlerini: 

Demiroğlu, Molla Hasan, Koroğlu, Gedâ Muslu, Kara Fazlı, 

Celeb Kâtibi, Sarı Mukallit, Kayıkçı Mustafa, Celeb 

Gedâyi, Hâkî, Türabî... Yine Seyahatname’nin beşinci cildinde 

bir kere daha Koroğlu’nu iyi çöğür çalanlar arasında anıyor. 

Sultan Osman olayına karışan Çöğürcü Koroğlu, 

Yeniçeri Ocağı’nın Kırk Üçüncü Ağa Bölüğündedir. Sadrazam 

Davut Paşa’ nın güvenilir adamlarındandır. Her halde 

sözü geçen bir subay olmalıdır. İş başarmakta ileridir. 

Sultan Mustafa hasta olduğundan tahtan indiriliyor, yerine 

henüz on 

iki yaşında olan IV. Murat geçiyor. Ama çocuk olduğu için 

yerine anası bakıyor işlere... Bu durumda Yeniçeri zorbaları 

koca şehri haraca kesiyor, zenginleri soyuyordu... 

Sultan Murat yirmi yaşına gelince korkunç bir irade gücü 

ile devlet yönetimini eline aldı. İlk iş olarak da kardeşi Osman’ı 

ve gözleri önünde sadrazamını öldüren zorbaların elebaşılarını 

ortadan kaldırdı. Tarihler bunları uzun uzun anlatırlar. Bu 

arada Sultan Osman’ı öldürten Davut Paşa’nın adamı zorbabaşılardan 

olan Koroğlu da kendini kurtaramayacaktı. Bunun 

için önce hapsedilmiş, sonra öldürülmüştür. 

Tutuklu bulunduğu sırada söylediği şiirde Sultan Murad’a 

nasıl yalvardığı görülecektir. Şiir aruz ölçüsü ile yazılmıştır. 

Bu da şairin aruz ile söylediği ikinci şiiridir. 

363


Feryat-nâme 

Padişahım kıl terahhum hasbeten-lillâh içün 

Ahmed-i Mahmud-i Kasım………. can içün 

Son nefesde mümine nasib olan imân içün 

Rahme gel devletlü Hünkâr, sen âzad eyle beni 

Ebubekr, Ömer, Osman hem Ali, dört yâr içün 

Mansur’um, pervane geldim, kabul eyle dâr içün 

Gökte İsmail’e inen koç-kuzu kurban içün 

Mürvet et hey Padişahım, sen âzad eyle beni 

364 

Kuds, Medine, Arafat, ol üç şehr içün 

Hacıların gözünü çağı .... nur içün 

Kara donlu Kabe’yi yapan Halillullah içün 

Mürvet eyle hey Padişahım, sen âzad eyle beni 

KOROĞLU ey dür, gaziler, bu işler hak mıdır 

Ben gedâyı Padişahım, bağışlamak çok mudur 

Bir kulun ölmek ile dünyalar Hak mıdır 

Rahme gel hey Padişahım, sen âzad eyle beni 

Şair, başına geleceği açıkça görmekte ve doğrudan doğruya 

padişaha hitabederek yalvarmakta, onun din duygularına 

da dokunmaya çalışmaktadır. Ne çare ki, Murad’ın öç alma 

isteğini hiçbir şey yumuşatamayacaktır.


“Virdeyleyıp meşgul olayı ismine 

Gizli sırrı hep âleme şây - olur 

Bir acâyip duâ sinmiş cismine 

Seni koçan yoksul ise bay olur. 

Ömrü binler yaşar seni saranın 

Yiyüp içüp böyle demler sürenin 

Kirpiği okuyla kana girenin 

İki gözü cellât, kaşı yay olur. 

Serimi yoluna kıldım fedalar 

Yol üstünde şahı bekler gedâlar 

Söyledikçe böyle şirin sedâlar 

Bülbül ünü öyle yerde nây olur. 

365 

Kelâm kılsa dür dökülür sözünden 

Âlem ibret alur ala gözünden 

Nikabm kaldırsa ol mâh yüzünden 

Gören âşıkların adı zay-olur. 

Bâri gülme, bir iltifat sezmeyim 

Askına uyup da yoldan azmayım 

KOROĞLU der, nice ağlar gezmeyim 

Hafta geçer yüzün görmem, ay olur.” 

Dördüncü Murat, Sultan Osman olayından sonra pek havalanan 

zorbaların isimlerini not almış, intikam sırasını beklemişti. 

Ancak 1632 yılında, yönetimi anasının elinden almış ve 

bütün zorbaları yakalatarak başlarını vurdurmuş, cesetlerini 

denize attırmıştı.


İşte, bu temizlik sırasında Koroğlu da padişahın hışmından 

kurtulamamıştır. Bu sıralarda yaşı en çok kırk olmalıdır. Bu 

erken ölümü dolayısıyla Koroğlu’nun şiirlerine pek az rastlanmaktadır. 

“Körpe yâri yadlar sarar bağrına 

Âhedüp çevrini çekmek göründü 

Melek yüzlü bîvefânm uğruna 

Serimiz meydanda satmak göründü 

366 

Kimse bencileyin yanup yakılmaz 

Güne; gibi mâh yüzüne bakılmaz 

Bu yerlerde güzel kahrı çekilmez 

Çıkıp bir diyara gitmek göründü 

Gönül şimdi kâreyledi akım 

Zaif oldum, çekmem hasret yükünü 

Aşk yayın yasmadan gamzen okunu 

İrerse menzile atmak göründü. 

KOROĞLU kulundur, eyleme nizâ 

Şikâyetim çoktur, diyeyim size 

Kahbe yâr etmedi iltifat bize 

Bir gayri güzele çatmak göründü.”


Gel sevdiğim bana doğrusun söyle 

Melek misin, hûri misin, nesin sen? 

Hudâ sen özenip yarattı böyle 

Melek misin hûri misin, nesin sen? 

Şerbettir leblerin, benzemiş kande 

Yüzünü görenler bend olur bende 

Hazret-i Yusuf’un sîmâsı sende 

Melek misin, hûri misin, nesin sen? 

Görünce cemâlin, akıl ne şaştın 

Yürekte onulmaz yara ne düştün 

Kanadın sıd(ı) 1ar da yere mi düştün 

Melek misin hûri misin, nesin sen? 

367 

KOROĞLU hûblann şâhına kuldur 

Lûtfeyle sevdiğim kendünü bildür 

Sinesi yayladır, yanağı güldür 

Melek misin, hûrin misin, nesin sen?


Söz tutup uludan dinleyin öğüt 

Edepli erkânından belli olur 

Mertliğin bildirir cilasm yiğit 

Gönülceği alçak, ağa yoll-olur 

Fidanı boy verir her bir yurtların 

Şikârı mı eksik olur kurtların 

Cenk yüzünde kelle kesen mertlerin 

Sırtı kaplan postu, başı tell-olur 

368 

Sözünde yanılır geri kalanlar 

Tevekküli Hak’tır devlet bulanlar 

Hele sofrasında koçak olanlar 

Kılıcı salmakta bek elli olur 

Gazilik edenin kanlıdır gözü 

Yarar olanların yerderdir yüzü 

Hatır yıkmakta nâ-merdin sözü 

Koç yiğitler dâim tatlı dill-olur 

İzzette oturur merdim olanlar 

Derunun söyler yüzü günlenler 

KOROĞLU’ nun gönülceğin alanlar 

Servi boylu güzel, ince bell-olur


(10): CİHÂNÎ 

“Şems-i Tebrîzî serin aldı eli âyesine 

Kim irer rızk u riyâ ile anın pâyesine 

Merd-i meydânı olan ma’reke-i irfânun 

Felek-i pîrezenün bakmadı pîrâyesine 

Şevki artar dün ü gündür gibi aşk ehlinin 

Benzer ol hâceye kim germ ola sermâyesine 

Tâliüm necm-i saâdet ile kırân eyledi 

O güneş saye salup gelse bu hem-sâyesine 

Derdile şöyle zaîf oldı Cihânî benden 

Gizlenür ger düşse bir perr-i mekes sâyesine” 

369 

XV. Yüzyılın son çeyreğinde yaşamış olan Cihânî, ilim ehli 

bir şairdi. Sultan Selim Han tarafından, rüşvet alarak halka ve 

memlekete zulmeden idarecilere, emirlere, kadılara ve valilere 

yapılan bir kıyım sırasında, saraya yakın olduğu ve idareci 

olduğu için öldürülmüştür. 

Sehî Bey ve Lâtifî Cihânî hakkında bilgiler vermişlerdir. 

Lâtifî, Cihânî şiirlerine örnek olsun diye şu beyti ele alır: 

“Didüm ey hûnî bulaşma gel rakîbin kanına 

Didi kandan âdem oldı olda kimdir kanı ne” 

Cihânî hakkında fazla bir bilgimiz yok. Kaynaklar, tafsilatlı 

bilgiler aktarmamış. Gazelleri’ ne de Câmiu’n Nezâir veya 

Pervâne Bey’in mecmuasında rastlanılmıştır.


Şiir böyledir işte. Şairini kesenin, veznenin, benzin pompasının 

yanında tutarsa, korkun o şiirden. En kısa sürede, tabandan 

tavana yapılan yağ yüklü, övgü dolu söz ve sözcükler bitecektir 

ve hakikat gün ve güneşe çıkıverecektir. Şiir, zaten 

hakikatın bayraktarıdır. Hakikatin aynasında yüzünü yıkar 

şiir. Yalancı aynalar ve yalancı saatlere aldanan şairin hali kötüdür. 

Demiştir ki: 

“Kıldı firkat ben garîbi âh cânândan cüdâ 

Cism-i bî-rûhum ki kaldım hsretâ cândan cüdâ 

370 

Yâr ise nâ-mihribân derdim bilür bir kimse yok 

Ara yirde kalmışam biçare dermândan cüdâ 

Leşker-i eşküm perîşân oldı her sû sensiz 

Kande cem’olur şu asker kala sultândan cüdâ 

Derd-i eşkiyile kıldı ben fakîri muğtenem 

Lâyık-ı devlet değil kul ola cânândan cüdâ 

Sen gül-i nev-resteden ayru Cihânî âh ider 

Nâle eyler her nefes bülbül gülistândan cüdâ.


CİHÂNÎ’den BİR GAZELLE DEVAM EDELİM: 

Bana mesken bulunur mu der-i dildâr gibi 

Bülbüle yer mi olur kûşe-i gülzâr gibi 

Bir gün ol yüzü güneş bana tulu’ide deyu 

Kûyı içre dururam sâye-i dîvar gibi 

Sâde-rû çok bulunur âlem içinde ammâ 

Bulmazsan arasın yâr olıcak yâr gibi 

Şark ile garbı tulu’itse ider nûrânî 

Ârızı ol güneşin matla-ı envâr gibi 

371 

Ne kadar varsa uşşâk Cihânî şimdi 

Sebziyâ hasta iden ol gözi bîmâr gibi.” 

SON SÖZ: 

IŞIĞIN KORKULU GÖZÜ (Gülce-Buluşma) 

Gece kuşlarının konduğu sütunların 

Sessizliği öldüren çığılığını duyup da 

Ağlayan bir köşe süsü olsan da nafile


Yıldızlar perdelerde en hüzünlü raksını 

Cama düşen yağmurun çıkardığı ses ile 

Yapıyorsa sen gülüm, koşup gitme sahile 

Çift kanatlı kapıların eşiğinden rütbeler 

Çizmeler ve kılıçlar parıldayıp geçerken 

Adınla yanar kâğıt, destanlar düşer dile 

Mazgallarda sallanan ışığın korkulu gözü 

Taşlıkda toplanan gözdelerin üstünde 

Gamzelerde fırtına, dudaklarda son hile… 

372 

Ey zaman içinde çağıldayan zaman ey! 

Haber verin şaire ney’ini kapsın gelsin! 

Bilinmez giysilerde saraylarda duran şey. 

Av köşküne uzanan yollarda çimen çiçek 

Kadife yaprağını giyinmiştir ağaç, dal 

Ferman padişahın elbet, 

Hayat mavi bir masal. 

Kadılar, valiler giyinsin kaftanları 

Kavukların içine saklansın düşünceler 

Umut doğuran şiir, 

Kırılmış kaleminde şairin 

Kelimeler öksüz kalacak belli 

Belli sustuğundan, saklandığından 

Cihâni’nin… 

Mustafa CEYLAN


(11): NİHÂNÎ 

“Cân oldı şehâ şâhid-i maksûduna vasıl 

Sultân-ı gam-ı aşk ına dil olalı menzil 

Katlüme delil olsa n’ola gamze-i zülfün 

Meşhûrdur “ed-dâllü ale’l-hayri ke fâil” 

Ey kaşı keman tîr-i havâdisden alınmaz 

Peykânın ile sînede can olalı yek-dil 

Olmasa kişi âlim-i esrâr-ı gam-ı aşk 

Tahsîl-i ulûm eylemede ona ne hâsıl 

373 

Zulmetde kalurdum şeb-i hicrânda Nihânî 

Âhım şereri olmasa ger sana meşâil.” 

XVI. Yüzyıl divan edebiyatı şairleri arasında yer alan, düşmanlarının 

nifak ve iftiraları sebebiyle Kanuni tarafından öldürülen 

şairlerimizdendir. 

Hakkında fazlaca bilgi yok. Kaynaklar onun Edirne’li olduğunu, 

kendisinin kemençe kardeşi Kaya Çelebi’ nin de saz 

çalmakta usta olduklarını belirtirler. İstanbul-Eyüp civarında 

ikamet eden şairimiz, Dukaginzade Mehmet Paşa’nın yakınıdır. 

Dukaginzade şairimizi, Manisa’da bulunan Şehzade 

Selim’in yanına gönderir. Şehzade Selim, onun kemençe çalmasından 

çok hoşlanırmış. Hattâ şehzade Selim’in nedimelik 

görevini yaparken, onun çok iyi bir nişancı olduğunu anlayan 

Padişah, ona kemençe çalmaması, nişancılık yapması için töv-


be de ettirmiş olduğu kaydedilmektedir. Turak Ağa, Turak Ali 

veya Turak Ali Nihanî Çelebi adları ile de anılmıştır. 

Şehzade Bayezid’in iadesi için Kanuni ve Selim tarafından 

Şah Tahmasb’a heyetler gönderilir. Nihanî gönderilen bu heyette 

de yer alır. Görüşmeler sırasında Şah Tahmasb’ın hayranlığını 

kazanır. 

İran dönüşünde Lala olmak için çok uğraşır, saraya başvurur. 

Bu arada rakipleri, onu çekemeyenler de boş durmaz. 

Hakkında bir sürü yalan-yanlış dedikodu üretirler ve Padişah 

Kanuni’ye iletirler ve şair, Kanunî tarafından öldürülür. 

374 

Şairin suçsuz yere öldürülmesi sebebiyle, dostu olan şairler 

tarafından çok sayıda tarih düşürülen beyitler, mısralar kaleme 

alınır. Onlardan birisinde Şair Ulvî şöyle der: 

“Göçdü dünyâdan Turak Beğ hayf kim 

Bağrumuz yakdı bizim nâr-ı firâk 

Gûş edüb Ulvî dedi târîhini 

Eyleye Hak ana cennâti Turak.” 

Evet, 

Şair ölür. Herkes gibi şair de fânidir elbette. Şairi esas öldüren 

şairin unutulmasıdır. Şairin, ölümünden sonra hiç anılmamasıdır. 

Günümüz şairlerinin dostluğu ile mâzinin şairlerinin dostluklarını 

hele bir mukayese edelim. Göreceğiz ki, aralarında 

çok büyük fark vardır. 

Dün, arkadaşı-dostu için zamanın padişahına bile söz söylemekten, 

dörtlükler yazmaktan, eleştirmekten çekinmeyen 

şairler var. Bugüne bakın, dostunu mezarlığa defnettikten sonra, 

dönüp ardını çekip giden, bir daha adını bile anmayan şair 

zümresi…


Dün ebced hesabıyla tarih düşürme olayı varmış. Bugün, 

ebced hesabını bilen yok. Günümüz araştırmacı ve yenilikçi 

şairlerine diyorum ki; ebcedin köklerine sadık kalarak, yenikolay-anlaşılır 

bir şiir türü, taih düşürmeye dair bir tür ortaya 

konamaz mı? 

Hiç olmazsa, vefat eden, Hakk’a yürüyen şair dostlarımızın 

ardından tarih düşüren bir şiir ortaya koyalım, olmaz mı? 

Ne dersiniz? 

BİR GAZELİNE GÖZ ATALIM: 

“Bir güzel gördüm bugün ben Ayasofyâ’dan yana 

San melekdür indi Hak emriyle dünyâdan yana 

Gözleri ok dikdü göz göre benümle cenk ider 

Mâ’il olur mest olan elbetde gavgâdan yana 

375 

Dilberüm berdâr olâ zülfîne dildârun rakîb 

Bâkasın gözüm nezâketle Galâtâ’dan yana 

San hilâl ile mukârin oldı gökde âfitâb 

Keştiye bînüb yürüse bâri deryâdan yana 

Yâr kûyî var iken olur mu dünyâda bugün 

Zerre denlû meyl idem Firdevs-i a’lâdan yana 

Ey Nihânî görmek istersen güzeller kânını 

Gâh İstanbûl’a gel git geh Galâta’dan yana.”


SON SÖZ 

SULTANÎYEGÂH BİR GECE 

Kement atıp kollarıma bağladın 

Suskun ufukların dili olsan nafile 

İçerimde yıldırımlar koşusu var bilesin 

Usanmadın yakdın, yürek dağladın. 

376 

Vay ki bana vay! 

Vay ki sana vay! 

Sultaniyegâh bir gecede tüldür hasret 

İnanma yosun tutan taş yüreklere 

Ve inanma cam kırığı düşlere, saçları gül kurusu rüzgâra 

Hasretini doku küf kokan masalara 

Bırak yüreğini iki büklüm 

Fermanlara… 

Yarın gelecektir mutlaka 

Anı yaşa ve doldur dağ yamacı bugünü 

Her dil çiçek açtırmaz fidanım 

Her dil süpürmez gecelerin uykusunu 

Dili kopsun köprüleri yıkanların 

Ve kurusun elleri fesatın, yalancının 

Ölüm sebepsiz yere, beklenmedik hakikat 

Dört kolluya bineceksin er geç, hele dikkat 

Tahtına bağdaş kurup sar sarmala yılları 

Suretleri parçala ışıkta ve sakla asılları


Mum gölgesi uzun olur duvarda 

Mahpushane kapısında sürgü var 

Söylesin Padişah bakışlarım son sözünü son kere 

Bir şair ilmeği boynumuzda asılı 

Cellâdım tekmeden önce sandalyeyi 

Verilen kararı sorar… 

Karar ki, ayakucunda bin şair arar… 


377


(12): ŞÂHÎ(Şehzade Bayezid) 

Öldürülen şairlerimizden “Şehzade Bayezid (1525 - 25 Eylül 

1561), Kanuni Sultan Süleyman’ın Hürrem Sultan’dan 

olma şehzadelerindendir. 

Babası henüz sağ iken kardeşi Şehzade Selim ile giriştiği 

taht mücadelesinde yenilmiş; sığındığı İran Şahı’nın sarayında 

babasının adamları tarafından oğulları ile birlikte boğularak 

öldürülmüştür. 

378 

1525 yılında İstanbul’da dünyaya geldi. Babası Osmanlı 

padişahı Kanuni Sultan Süleyman, annesi Hürrem Sultan’dır. 

11 Kasım 1539’da erkek kardeşi Cihangir ile birlikte sünnet 

edildi. 1541’de Macaristan seferine katıldı. 1546’da Karaman 

Sancak Beyliği ile gö revlendirildi. 1548’de İkinci İran seferine 

çıkan babasını Akşehir’de karşıladı. 

Kanuni 1553’te Nahcıvan Seferi’ne (3. İran seferi) çıkarken 

Bayezid’i taht muhafazası için Edirne’ye gönderdi. Ordu 

sefere giderken Konya’da Şehzade Mustafa’nın boğdurulması 

ve ardından Şehzade Cihangir’in de hastalanarak Halep’te hayatını 

kaybetmesi üzerine Bayezid, tahtın iki varisinden birisi 

olarak kaldı. Diğer varis, ağabeyi Şehzade Selim idi. 

Düzmece Mustafa olayı 

Şehzade Mustafa’nın öldürülmesinden sonra ortaya çıkan 

Düzmece Mustafa olayında Şehzade Bayezid’in, isyancı kuvvetleri 

durdurmada ağır davrandığı, hatta bu isyanı onun düzenlediği 

iddiası ortaya atıldı. Kanuni’nin ona olan güveni 

sarsıldı, ancak yine de kendisini affedip Kütahya’ya gönderdi. 

Bayezid bunun üzerine babasına yazdığı mektupta “ben kulu-


nuzu muradına irgürdünüz” diyerek teşekkür etmiş ve kendisini 

tahtın varisi olarak görmeye başlamıştır. 

Annesinin koruması 

Hürrem Sultan, kendi oğullarından birisinin, daha çok karakter 

bakımından Kanuni’ye benzeyen Bayezid’in tahta geçmesini 

istiyordu. Yaşamı boyunca da onun koruyuculuğunu 

üstlenmiştir. Hatta Düzmece Mustafa olayında Bayezid’in, 

affedilmesini Hürrem Sultan’a borçlu olduğu söylenmektedir. 

Ancak Hürrem Sultan’ın 1558’de ölümünden sonra, Bayezid 

koruyucusuz kalmış ve kendine taraftar toplamaya girişmiştir. 

Bayezid’in Selim aleyhine harekete geçmesinde, Lala Mustafa 

Paşa’nın rolü olduğu düşünülür. 

“Şehzade Mustafa’dan sonra, ikinci bir evlât acısı eklenince 

ki, Cihangir Sultan’ın vefatıydı. Yaralı baba kalbi, ilk 

isyânını yakaladığı Şehzade Bayazıd’ı Hürrem Sultanın da ısrarları 

ile affetti. Bayezid yaptığı isyânın farkında olduğundan 

barış şerbetini eline tutuşturan babasının sunduğu şerbeti zehirlidir 

korkusuyla bir müddet içemeyip endişeyle bekledi. 

Sultan Kanuni, durumu görünce oğlunun elinden aldığı bardağı 

bir dikişte bitirdi. Belki de Sünneti Şerife uygun içme tarzını 

ilk defa terketmiş oldu koca Padişah. 

379 

Evet oğlu ona itimat edememişti. Affa inanamamıştı, banş 

merasiminde annesi Hürrem Sultan bulunduğu halde. Bu tereddüd 

onun bu işlere yeniden teşebbüs edeceğini gösteriyordu, 

nitekim etti de...” 

Selim ile sürtüşmeler 

Oğullarının taraftar toplamaya başlamaları üzerine Kanuni 

onları birbirlerinden uzaklaştırmış, 1558’de Selim’i Konya’ 

ya, Bayezid’i ise Amasya’ ya göndermiştir. Bayezid bunu kendisine 

bir hakaret saydı ve Kütahya’da kalmaya çalıştı. Ancak 

babasının ısrarları sonucu Amasya’ya gitmek zorunda kaldı;


380 

21 Aralık 1558’de Amasya’ya vardı. Kanuni onu çeşitli vaadlerle 

oyalamaya çalışırken, o bir mektubunda babası için “padişah 

olan yalan söyler mi” dedi ve taraftar toplamaya devam 

etti. 

Kanuni, aynı şekilde Selim’in de asker toplamasını söylemiş 

ve Sokollu Mehmed Paşa’ yı ona yardıma göndermiştir. 

Bu arada Bayezid’in sancağından çıkması isyân olarak değerlendirildi 

ve Şeyhulislam Ebusuud ve başka din adamları tarafından 

öldürülmesinin vacib olduğuna dair fetvalar verildi. 

Bu esnada Amasya’dan Ankara’ya gelmiş olan Bayezid, 29 

Mayıs 1559’da Konya önlerinde Selim’in ordusuyla çarpıştı, 

ancak 2 gün süren savaşta onun düzenli ordusu karşısında üstünlük 

sağlayamayıp yenildi. Bunun üzerine Amasya’ya dönmüş 

ve müftü Muhyiddin Cürcani’yi babasına, affedilmesini 

dilemesi için gönderdi. 

İran’a sığınması 

Kanuni, Bayezid’in af talebini reddedip yakalanmasını emredince 

Bayezid oğullarını alarak 7 Temmuz’da Amasya’dan 

çıktı. Ağustos ortalarında İran’a sığınmak zorunda kaldı. 

İran’da Şah Tahmasb tarafından Kazvin’de büyük bir törenle 

karşılanan Bayezid, onun aracılığıyla babasından affını 

diledi. Tahmasb, Selim ve Kanuni arasında Bayezid’in teslimi 

konusunda yazışma ve pazarlıklar yapıldı. Tahmasb’ın isteklerinden 

bir kısmını kabul etmek zorunda kalan Kanuni, ona 

1.200.000 altın ödeyeceğini ve Kars Kalesi’i bırakacağını 

vaad etmiştir. Ayrıca Selim de padişah olduğunda, İran’la dost 

kalacağına dair bir ahidname vermiştir. 

Ölümü 

Anlaşma sağlanınca Kazvin’e giden Osmanlı elçileri 25 

Eylül 1561 tarihinde önce Bayezid’i ardından da oğullarını 

boğarak öldürdüler. Bayezid ve oğullarının cenazeleri Sivas’ a 

getirilerek surların dışında bulunan “Melik-i Acem türbesi”’ne


defnedilmiştir. Bu türbe Abdulvahabi Gazi Camii içerisinde 

bulunur. 

Bayezid’in ölümünden sonra Bursa’ya nakledilen karısı bir 

kale içinde bekletilmiş ve yanında bulunan üç yaşındaki oğlu 

da öldürülmüştür. 

Ölümünden sonra 

Bayezid olayından sonra, yeniçerilerin Anadolu’ya muhafız 

olarak yayılması ve şehzadelerden yalnızca en büyüğüne 

sancak verilmesi gibi idari değişikliklere gidilmiştir. 

Ona sadrazamlık vaadinde bulunan Selim’in tahta çıkmasını 

isteyen ve Bayezid’i babasına karşı isyâna teşvik eden Lala 

Mustafa Paşa, ancak III. Murat zamanında, yaklaşık 3 ay sadrazamlık 

yapabildi. 

Şairliği 

Bayezid’in “Şahi” mahlasıyla yazdığı Türkçe ve Farsça şiirlerinden 

oluşan bir divanı vardır. Şiirlerinde saltanat arzusu, 

aşk, günahlarından bağışlanması için yakarış konularını işler. 

Babasından affını dilemek için yazdığı şiirleri ve babasının 

yine şiir olarak verdiği karşılıklar meşhurdur. Divanının iki el 

yazma kopyası Millet Kütüphanesi Ali Emirî koleksiyonunda 

bulunur.” 

Kaynak: http://tr.wikipedia.org 

381


SON SÖZ: 

GÜNAHSIZ BEBEKLER 

Kan ağlar Sivas, kan kokar caddeleri 

Ben yanarım Sivas’a, Sivas yanar içinden 

Öldürdüler Bayezid’in oğullarını, 

Getirdiler Sivas’a 

Melik-i Acem türbesinde şimdi 

Abdulvahap Gazi Camii içinde 

Hesabın görüleceği mahşeri bekler, 

O günahsız bebekler… 

382 

Kalemin kırılsın hâkim 

Kılıcın pas tutsun Sultan! 

Söyleyin kavuklu dalkavuğa 

Ferman buyurmasın bir daha 

Günahsız bebekler için 

Aman heyyyy!!! 

Sütü zehirli bir çağdır bu 

Ne de yaman hey!... 

Mustafa CEYLAN


(13) : ADNÎ (Mahmud Paşa) 

“Osmanlı Türk Cihan Devletinin güçlü padişahı Fatih Sultan 

II. Mehmed 1432 - 1481 yılları arasında yaşamış ve otuz 

yıl devleti yönetmiştir. 

Tarihin kaydettiği en önemli dönüşümlerden birinin başlangıcı 

durumundaki kutlu fethi gerçekleştiren Fatih Sultan 

Mehmed, kudretli bir hükümdar, büyük bir siyaset dehası ve 

muzaffer bir komutan olduğu kadar; kültür, sanat ve edebiyatta 

da ismini altın harflerle tarihe yazdırmış entellektüel bir 

şahsiyet ve kuvvetli bir şairdir. 

Kendisi de bir şair olan Sultan II. Murad’ın oğlu Fatih Sultan 

Mehmed, devrinin en güçlü ilim, fikir ve sanat adamlarının 

elinde yetişmiş; asil ruhu, Devlet-i Aliyye’yi besleyip güçlü 

bir çınar gibi ayakta tutan ihtişamlı ve engin kültürün hamuru 

ile yoğrulmuş, birçok doğu ve batı lisanına vakıf, matematik 

ve müspet ilimlerde, felsefede ve edebiyatta söz sahibi bir sultandır. 

383 

Fatih Sultan Mehmed’in maiyyetinde 185 şâir bulunduğu, 

bunlardan 30’una maaş bağladığı kaynaklarca bildirilmektedir. 

Zamanında Ahmed Paşa, Necâtî, Sinan Paşa, Mahmud 

Paşa, Molla Lutfî, Melîhî, Nişancı Mehmed Paşa, Karamanlı 

Nizâmî, Sirozlu Sa’dî gibi şâir ve âlimler yer almıştır. 

Ayrıca Mihrî Hatun ve Zeynep Hatun’un da bu devir 

şâirleri arasında yer aldığını görmekteyiz. 

Fatih devri, Türk edebiyatının her bakımdan atılımlar sergilediği 

bir dönem olarak dikkat çekmektedir. 

Tunç ve çeliğin en kalitelisi Fatih zamanında döküldü.


Mikrobu ilk keşfeden Türk bilgini Akşemseddin onun hocasıdır. 

Semerkant Üniversitesinde astronomi ve matematik dersi 

veren ünlü Türk bilgini Ali Kuşçu’yu İstanbul’a davet eden ve 

onunla İstanbul’da ilk ciddî astronomi araştırmalarını başlatan 

yine Fatih Sultan Mehmed’dir. Sarayını bir akademi haline 

getirmişti. Yabancı ülkelerde tanınmış ilim adamlarıyla 

mektuplâşır, mektuplarını kendi el yazısıyla yazardı. 

Kendisi de büyük bir şairdi. Ressamlar, hattatlar, 

bestekârlar, her türlü Mim, sanat ve hüner sahipleri onun tarafından 

korunmuş, teşvik edilmişlerdir.”(1) 

GAZEL 

384 

“Tarasa zülfün gönüller yine çün bârân yağar 

Söylese şîrîn lebünden söz yerine cân yağar 

Ağladuğum zülfünü yüzüne saldıkça bu kim 

Aybaşında çün bulutlar aynaya bâran yağar. 

Lâle haddün bigi gülsem ey kemân ebrû ne ta’n 

Tîr-i gamzenden dile bârân-sıfât peykân yağar 

Cam-ı mey sun sâkiya itme günehden ihtiraz 

Devr-i güldür yire gökden rahmet-i rahman yağar 

Gördüğünce yâr yanında rakîbi Adnî’ nün 

Kakıduğından dilinden âteş-i sûzân yağar.”


Fatih Sultan Mehmet’in seraskeri, sadrazamı Mahmud 

Paşa da 15. Yüzyılda öldürülen şairlerimizdendir. Hem de 

Fatih’in emri ile Yedikule zindanlarına atıldıktan sonra öldürülmüştür. 

Mahmud Paşa, Türkçe ve Farsça’ ya hâkim olan ve sadrazamlığı 

zamanında ilim ve sanat adamlarına büyük önem vererek, 

onlarla sarayda gönül sohbetleri düzenleyen, sanatçıları 

teşvik eden, bu suretle de birçok eserin gün ışığına çıkarılmasını 

sağlayan bir devlet adamı ve şairdir. 

Aşık Çelebi anlatır: 

Bir hayvan sırtında bir heybe… Heybenin bir gözünde 

Mevlâna Abdülkerim ve Mahmud isimli iki çocuk, öteki gözünde 

ise bunlardan yaşça büyük Molla İlyas… Aynı gün geldiler 

Edirne’ye, getirildiler. Molla İlyas, arada bir “o zaman 

ikinize de denk idim. Şimdi de fazilet yönünden ikinize denkim” 

diyorsa sebebi budur işte. 

Ümeradan Mehmed Ağa tarafından 2. Murad’a takdim edilen 

Mahmud isimli çocuğun, bazı kayıtlara göre Alacahisarlı 

olduğu ve annesinin Sırp, babasının Hırvat olduğu yazılıdır. 

Sarayda yetişen bu çocuk, Fatih’le birlikte birçok savaşlara 

katılır. 

Fatih zamanında Zağnos Paşa’ nın azlinden sonra, 1454 yılında 

Halil Paşa göreve getirilmişse de, Halil Paşa’yı sevmeyen 

yeniçeriler, devlet erkânı ve bilginlerin nifakı sebebiyle 

Halil Paşa katledilir ve bu karışıklıkta, olayların daha fazla 

büyümemesi için Zağnos Paşa ve Hadım Şehabettin Paşa da 

azledilir ve Mahmud Paşa vezirliğe getirilir. 

Mahmud Paşa, Fatih’le birlikte birçok savaşlara gider. Ayrıca, 

Padişahın ona verdiği bütün görevleri başarıyla tamamlar. 

Balkanlarda birçok kale ve bölgeyi fethederek Osmanlı 

385


toprağı yapar. Bu zaferleri çekemeyen rakipleri Mahmud 

Paşa’nın en küçük bir gecikmesinde fitne ve fesat çarklarını 

çalıştırırlar ve Padişaha Mahmud Paşa’yı ikide bir gammazlarlar. 

Bir ara Sadrazamlık görevinden alınıp yerine Rum 

Mehmet Paşa sadrazam yapıldı ise de, Fatih tarafından tekrar 

ikinci kez Sadrazamlık görevine atanmıştır. 

Derler ki: 

Sanatçıya ve ilim adamına destekleriyle tanınan ve kendisi 

de sanatçı olan Paşa ile Fatih’in oğlu Şehzade Mustafa’nın 

arası açıktır. 

386 

Mahmud Paşa’yı çekemeyen entrikacılar, Şehzade Mustafa 

ile arasının açıklığını bahane ederek bir sürü yalan ve yanlış 

haberler iletirler Padişaha. Hattâ o kadar ileri giderler ki, Paşa’ 

nın hanımı Şehzade’nin annesini ziyarete gitmiş, orada kalmış 

ve Şehzade paşanın hanımını baştan çıkarmış, bu yüzden de 

Paşa, önce karısını boşamış, sonra da şehzadeyi zehirletmiştir. 

Şehzade Mustafa’nın zehirlenerek ölmesi üzerine, Mahmud 

Paşa, baş sağlığı dilemek için,( o sıralarda sadrazam da 

değildir)saraya gelir ve Fatih’in özel ilgisine mazhar olur. Dedikoducular 

furyalarını çalıştırmaya başlarlar. “Paşa’nın giysileri 

siyah değildir, yani şehzadenin ölümünde yas tutsa siyah 

olmalıydı, demek ki zehirleten o dur “ derler. Ve daha bir sürü 

ilavelerle Padişah’a dedikodu ulaştırırlar. Paşa, anında Yedikule 

zindanına atılır.17-18 gün zindanda kaldıktan sonra 

Padişah’ın emri ile idam edilir. Kendi ismiyle anılan camiin 

yanındaki türbeye defnedilir.


Demiş ki: 

GAZEL 

Yârin ayağu tozuna kıymet cihan gerek 

Belki cihan ne nesne ola bâş ü cân gerek 

Bin yâri kılmışam iki âlemde ihtiyâr 

Evvel kişiye cân gerek andan cihân gerek 

La’lini dişledikçe gözü kanımı döker 

Elbette hükm-i şer’ budur kana kan gerek 

Yüzüne karşu gözyaşı akıtduğum bu kim 

Gülzârı tâze tutmağa âb-ı revân gerek 

Cûş ile ağladığını ayb itme Adnî’ nün 

Âşık olanların gözü derya-feşân gerek. 

387 

Yine demiş ki; 

GAZEL 

Cân ü başa kılmasın âlemde cânân isteyen 

Mübtalâ olsun gönülden derde dermân isteyen 

Tâlib-i cennet olan etsün ser-i kûyun makâm 

Zülfünün küfrünü dîn idünsün îmân isteyen 

Hâk-i pây-i dilberi cân ile elden komasın 

Hızr gibi zulmet içre âb-ı hayvân isteyen 

Yüzü devrinde göze dâim teselsül görünür 

Zülfüne kılsun nazar bu kula bürhân isteyen


Zahmet-i cevrin çekerim kim diler cân râhatın 

Hem-dem edinür gamın gönlünü şâdân isteyen 

Lâle-veş sahn-ı çemende komasun elden ayağ 

Gülsitânda kendüyi gül gibi handân isteyen 

Mâh-rûlar mihrine Adni Bey’i itsün heves 

Cân ü dil ma’mûresin cevr ile virân isteyen. 

388 

SON SÖZ: 

AVNÎ’YE MEKTUP (Gülce-Buluşma) 

En çok seni özledim, en çok seni ey Avnî 

Tunçtan ve mermerden çehreni özledim… 

Ağrılarımın çağrısını işit de gel! 

Taş yüreği hamur eden ikliminle gel, 

Gel de, yağmuruna tut beni. 

Çay içelim Emirgan’da 

Manolyalar çıksın Boğazın iki yakasına 

El etsinler sana, bana 

Bir manolya gölgesinde unut beni… 

Çağ açıp kapatsın atının topukları 

Yedi tepeli güzel şehrin 

Yedikule zindanlarında 

Yedi uyurlar gibi uyut beni… 

Haliç’deki zincire çareler bul bir ara 

Sür beyaz atını sür, seni bekler Marmara


Karadan yüzdür gene yüzlerce kadırgayı 

Bayrağıma nakışla göklerden söküp ayı 

Düşürmesin dilinden Akşemsettin duayı 

Haliçdeki zincire çareler bul bir ara 

Sen bu yaşta çağ açtın, çağ kapattın ey Avnî 

Müjdelenen bir gençlik, söyle nerede hani? 

Devir dönek, söz çürük; insanlar kalleş, cani 

Sür beyaz atını sür, seni bekler Marmara 

En çok seni özledim, en çok seni ey Avnî 

Şarap, meyhane, kilise, put 

Sakî, sultan, köle 

Daha daha ne varsa ne 

Sohbete çağırsın cümlesini 

Şairlerle Mahmut Paşa. 

Gül açsın zaman kız kulesinde 

Yedi yer, yedi gök, yedi iklim 

Yedi günde yedi minareden okusun ezan 

Davudî bir avazeyle dolsun 

Boğaz, ufuklar ve hudut... 

Gel, kurtar beni bu çağın 

Pas tutan zincirlerinden 

Zira hayat şimdi 

Baştanbaşa çaput… 

389 


--------------------------------------------------- 

(1): Doğan Nur Muhammed; Avnî(Fatih)Divanı, ekitap. 

kulturturizm.gov.tr


(14): ARSLAN PAŞA (SİFÂLÎ) 

Sokullu’ nun “alçak ve korkak” diyerek padişaha gammazladığı 

Arslan Paşa, Kanunî tarafından öldürülen şairlerimizdendir. 

Zigetvar Seferine gidilirken otağ-ı hümayun önünde, 3 

Ağustos 1566 tarihinde, Marşan adı verilen tepede öldürülmüştür. 

Cenazesi arabaya yüklenip Belgrad’da babasının türbesi 

yanında defnedilmiştir. 

Demiştir ki: 

“Dilerim dilberimi hüsn iline şâh olsun 

Ki disün kullar ana yarıcın Allah olsun. 

390 

Yol budur sînemi hançerle dil ey kaşı keman 

Ki dile gelmeğe gamzen okuna râh olsun. 

Arslan Paşa, Sifâlî mahlasıyla yazardı şiirlerini. Korkusuz, 

sözünü kimseden esirgemeyen, açık açık her şeyi konuşan bir 

kişiliğe sahipti. Babası Mehmet Paşa ise Kanuni’nin halasının 

oğludur. Ömrü boyunca Sokullu Mehmet Paşa ile çekişmiş, 

mücadele etmiştir. Hattâ Kanuni’ye Sokullu aleyhinde bir 

mektup yazdığı ve bu mektubun padişaha ulaşmaması üzerine 

15 askeriyle otağ-ı hümayuna geldiği ve durumu padişaha arz 

etmek istediği, bu sırada, durumdan istifade eden Sokullu, 

hastalığı sebebiyle, dinlenmekte olan Padişah’a, aleyhinde bir 

sürü dedikodu, gerçek olmayan şeyler iletmiş, görüşme yapılmadan 

idam fermanı imzalattırılmıştır. Sifâlî ile padişah arasındaki 

akrabalık bağının Sokullu’nun iktidarını zayıflatacağı 

endişesi, hüküm sürdürdüğü koltuğu koruma telaşı şairimizin 

öldürülmesine sebep olmuştur.


Osmanlı’ nın o parlak döneminde, maalesef bu tür çok sayıda 

öldürülme olayı gerçekleştirilmiştir. Çoğunluğu da Padişaha 

yakın ve şair olan kişilerdir. Kraldan fazla kralcıların, 

menfaat çarklarının kırılmaması için, tek adam yönetimine 

güdülemelerinden başka hiçbir şey değildir bunlar… Çoğunun 

öldürülmesi için önemli bir gerekçesine dahi rastlanılmaz. 

Koltuğu ve bulunduğu mevkii koruma kaygısı ve savaşlarıdır 

bunlar. Günümüzde de öyle değil midir? Bakalım çevremize, 

iktidara, önemli mevkilere yakın ne kadar bukalemun, 

ne kadar yalaka varsa, süslü kaftanları üstüne sim işlemeli yelekler, 

ceblerine ağzına kadar para, altın-aşkı, yakınlarına ballı 

börek sunmuyorlar mı? Yaşa Varol, senden büyük yok, gökler 

ve yerler senin diye balonlar gibi şişirdikleri makam 

sahiplerinin iki dudağı arasından veya imzaları altından, sümenler 

altından neler neler almıyorlar ki? 

Düzmece raporlar, sanal şahitler, yalan ve iftira dolu dinlemelerle 

günümüzde haklıların haksız olduklarını nasıl da sessiz 

ve çaresiz seyrediyoruz, öyle değil mi? Üstelik adalet dağıtmakla 

görevli mercilerin adaletsizliklerine bakıp bakıp 

ağzımız bir karış açık, şaşkınlık içinde olanları seyrediyoruz. 

Ha dünkü Paşalar, ha bugünkü paşalar. Yalan söyleyen tarih 

utansın demekten başka çaremiz mi var? 

391 

Anlatırlar: 

Donanma hazırlanmak üzeredir. Çarşı, Pazar süslenir. İçki 

meclisleri düzenlenir. Herkes kendi hünerini sergilemeye çalışır. 

Bizim şair Arslan Paşa, orta cami yakınında bir kenarda 

gariban bir ciğer kebapçısına rastlar. Adamcağız paşayı görünce 

kaçar gider. Paşa emreder ciğercinin yanına getirilmesini 

ister.


Ciğerci bulunur ve paşanın huzuruna çıkarılır. 

Paşa: 

-“Böyle bir adamın sohbetini basmış olduk. Cümleden 

özür dilerim. Küstahlık ettik, affetsin günahımızı” der. Gariban 

adam, çaresizlik içinde: 

-“Affettik paşam” der. 

Bunun üzerine Paşa, “kardeş olalım” diye ısrar ederen ve 

Paşa ile adam, parmaklarını kanatarak, birbirlerinin kanını 

emerler, kardeş olurlar. Paşa bu kez: 

-“Ben Müslüman olayım, kardeşim gavur, hiç olacak iş mi 

bu?” diye sorar. Ciğerci: 

392 

-“Olmaz Paşa kardeşim” der ve Müslüman olur. 

Paşa, oracıkta çağırır bir sünnetçi, ciğerciyi sünnet ettirir. 

Çalınır, söylenir ve oynanır. Bu durum Padişah’a iletilir. Padişah: 

-“Kullarımız arasında bunun gibi şaşkın budalalar da bulunsun 

bakalım” diye hoş görür. 

Son söz şairimizden olsun : 

“Tozun ki cân gözüne gözüm nuru sürmedir 

Elden gelen yüzümüz yağına sürmedir. 

Dedim uçurdu tîr-i müjen cân kebûterin 

Güldü dedi kim inanur ana uçurma vir.”


I-Hakkında Fetva Verilerek Öldürülen Şairler 

(1): İSMAİL MÂŞUKÎ 

“Ey gönül bir derde düş kim anda dermân gizlidür 

Gel eriş bir katreye kim anda ummân gizlidür 

Terkedüp nâm ü nişânı giy melâmet hırkasın 

Bu melâmet hırkasında nice sultân gizlidür 

Tut Hak’ı bilmek dilersen ehl-i irşâd eteğin 

Niceler bilmediler kim böyle erkân gizlidür 

393 

Değme bir hor ü hakîre hor deyu kılma nazar 

Kalbinin bir kûşesinde arş-ı Rahmân gizlüdür 

Bu cihân dervîş nam oldu hicâb-ender-hicab 

Sen hicâb altında kaldın sanma sultân gizlidür” 

İsmail Maşûkî 

Hacı Bayram Veli erenlerinden birisi olan İsmail Maşûkî 

de dedikodu, fitne ve fesat sebebiyle, aleyhinde padişah 

Kanuni’ye birçok şikâyet götürülür. Padişah, bu fitnenin durdurulmasını 

ister. Ama Maşûkî, “Ben âkıbetimi biliyorum” 

diyerek bu isteğe olumsuz cevap verir. Ve sonunda on iki arkadaşıyla 

beraber Üçler Mescidi’ nin olduğu yerde idam edilir, 

cesedi ve kesik başı denize atılır.


Maşûkî’nin talebelerinden Hasan Efendi, Hocasının öldürüldüğü 

yerde kardeşiyle beraber bir mescid inşa eder ve bu 

mescide Üçler Mescidi adı verilir. 

İsmail Maşûkî, Hacı bayram çizgisinde, Ayaşlı Bünyamin’in 

müritlerindendir. 1508 yılında doğduğu ve 1539 yılında 31 yaşındayken 

idam edilerek öldürülen şairlerimizdendir. Babası 

Aksaraylı Pir Ali Dede’dir. İsmail’e Maşûkî adını veren önderi-hocası 

Ayaşlı Bünyamin’dir. 

Kanuni Sultan Süleyman, zaman zaman tebdil-i kıyafetle 

halk arasına, çarşı pazara çıkar, “halk ne yiyor, ne diyor, ne 

düşünüyor”, bizzat kendi araştırıp sorarmış. 

394 

Gene, günlerden bir gün, Aksaray’da Pir Ali Dede’nin 

mehdilik iddiasında olduğu Kanuni’ nin kulağına çalınır. Padişah 

İran Seferi için hazırlık yaparken, tebdil-i kıyafetle 

Aksaray’a Pir Ali Dede’nin yanına uğrar. Pir ile görüşür. Kendisine 

kadar gelen şikâyetlerin asılsız olduğunu bizzat kendisi 

öğrenir. İran Seferi dönüşünde de dost edindiği Pir Dede’ ye 

uğrar ve ona ikramlarda bulunur. Bu ikramları kabul etmeyen, 

“dünya nimetinde gözümüz yok” diyen Pir Dede’ye Padişah: 

-“Madem öyle, oğlunuzu İstanbul’da görmek dileriz.” der. 

Dede: 

-“Oğlumuzun adı İsmail’dir, kurban olmaktan dönmez” 

der ve Padişahın isteğini kabul eder. 

Henüz pek genç yaşta olmasına rağmen İstanbul’un en 

önemli camilerinde vaazlar veriyordu. Genç yaşı sebebiyle 

halk arasında Oğlan Şeyh adıyla meşhur olmuştu. 

Gölpınarlı’nın aktardığı bir rivayete göre Maşuki, müritlerine 

bazen “Allah, Allah” zikri yerine “Allahım, Allahım” dedirtirmiş. 

Kanuni Sultan Süleyman’ın emriyle oniki öğrenci-


siyle birlikte padişahın yanına gelen İsmail Maşuki, padişahın 

önündeki sorgulamasında Vahdet-i vücud’a dair görüşünde 

ısrar etmiş ve Şeyhülislam İbn Kemal’in fetvasıyla öğrencileriyle 

birlikte idam edilmiştir. 

Denize atılmıştır Maşûkî’ nin kesik başı ve vücudu ya, rivayet 

edilir ki, talebelerinden birisinin rüyâsında: 

-“Başım cesedimden sonra varacak Rumeli Hisarı civarına. 

Kayalar mezarlığı var, oraya, defnedin e mi!” diye seslenir. 

Oğlanşeyh Camiinin avlusunda bir mezar… Taşında şunlar 

yazılıdır: 

“Ya Hu! 

Tarikat-ı Aliye-i Bayrâmiyye Ricâlinden 

Aksaraylı Pîr Ali Efendi’nin Mahdûmu 

Kutbü’l-Ârif’in ve Gavsi’l-Vâsilîn 

Şehîd İsmâil Ma’şûkî 

Hazretlerinün Rûh-i Saâdetlerine 

Lillâhi’l-fâtihâ 

Sene 

935 

395 

Derler ki: 

Kanuni Sultan Süleyman Topkapı Sarayı’nda dinlenmek 

için denize nazır bir yerde otururken denizden çıkan İsmail 

Maşûkî ve müridlerinin semaya başlayıp ‘Ne yaptık biz size 

de bizi öldürdünüz? Suçumuz neydi ey padişahımız? ‘ dedikleri 

ve bunun üzerine padişahın da çok ağladığı söylenir.


Vahdet-i Vücut felsefesine inanıp, onu savunan Melâmiler, 

tarih boyunca takibata uğramışlar, sürülmüşler, zulüm görmüşler 

ve de idam edilmişlerdir. Maşûkî, bir melâmî şairidir. 

Coşkun yüreği, iman ve inancıyla yoğurmuştur vaazlarını ve 

şiirlerini. Ayasofya ve Bayezıd camilerinde vaaz ederken coşkunluğu 

sebebiyle çevresinde çok sayıda insan toplanmış ve 

bu insan topluluğu onun melâmiliğini “zındıklık” olarak niteleyenlerce, 

korku ile karşılanmıştır. Saraya götürülen dedikoduların 

temelinde bu yatar. 

Demiştir ki: 

396 

“Gel ey sofi bizi men’eyleme aşk-ı tevellâdan 

Muhabbetdür ezelde kısmet olan bize Mevlâ’dan 

Şarâb-ı aşkıyla yarün ezelden olmuşam bî-hûş 

Ebed ayrılmazam andan gönül geçmez bu sevdâdan 

Gel ey aşk odına yanmış gönül âyînesin pâk it 

Cemâlin göstere cânân ki tâ kalb-i mücellâdan 

Şu dil kim âteş-i aşka yanup küllî kül olmaya 

Ne bilsün zevkini aşkın ne duysun hâl-i şeydâdan 

Gönül mürğı uçar her dem o dildârın hevâsından 

Anın aşkı kanadıyla geçer arş-ı muallâdan 

Gönüldür menzil-i cânân gönüldür vâsıl-ı Rahmân 

Gönüldür âşık-ı sâdık değil hâl-i temennâdan 

Firâkın nârına yandım yetiş ey Yûsuf-i Mısrî 

Hicâb-ı hicrüni kaldır ki bu Ya’kub-i âmâdan

Senin hüsnündürür yâ Râb ki Yûsuf’ da eder cilve 

Senin aşkındurur yâ Râb zuhûr eder Zelihâ’dan 

Bu gün ey dil temâşâ kıl cemâl-i vech-i cânânı 

Şu kim görmez anı bugün yarın olur ol a’mâdan 

Kamû eşya eğerçi kim haber virür cemalinden 

Veli insan olan ismin nişân virür müsemmâdan 

Düşübdür derbeder âşık taleb eyler dilârâyı 

Dilârâdur gönül içre haber ister dilârâdan 


Kanı Ferhâd ile Şîrîn kanı Vâmık ile Azrâ 

Kanı Mecnûn-i sr-gerdân haber vir bana Leylâ’dan 

Çü sensün âşık u ma’şûk çü sensün tâlib ü matlûb 

Haber vir gel nedür şahum murâd olan bu gavgâdan.” 

397


SON SÖZ: 

KESİK BAŞ(Gülce-Tekil) 

Denizlerden çıkıp da 

Semaya duran oniki can 

Sonsuzluğa döner, döner de döner 

Işık olur, aşk olur, aynalarda insan. 

İnsan var aynalarda 

Görmesini bilene ne gam 

Selâm olsun Ayaşlı Bünyamin’e 

On iki can selâmı, asla anlatamam. 

398 

Burası İstanbul’dur 

Padişahım ferman yazmış hey! 

Adımıza zındık denmiş bir kere 

Aşıkız aşka, şahidimiz kudüm ve ney 

Üçler Mescidi önü 

Kılıcı keskin cellâtların 

Ayrılır gövdelerden bütün başlar 

Başlar ki, kesildikçe, yeniden aşk başlar. 

* 

Denizlerden kıyıya 

Dalgalarla gelen başım ben 

Babamızdır Aksaraylı Pir Ali 

Sultana emanet edilmişiz küçükten. 

İçimin denizine 

Dalmayanlar ne bilsinler, ne? 

Damlada okyanusun hıçkırığı 

Kâinat var zerrede, yanar durur sine… 

Mustafa CEYLAN


(2): VECDÎ 

İşte nücum ilmi bahanesiyle idam edilen şairlerimizden birisi 

daha. Bursalı Esiri Mehmet Efendi’den alınan bir fetva ile 

Alayköşkü’nde idam edilmiştir. 

Vecdî, “Boğuk” lâkabıyla tanınan Mustafa Ağa’ nın oğludur. 

Asıl adı Abdülbâkî. İstanbul’da doğmuş, büyümüş. Köprülü 

Mehmet paşa’ nın gözdelerinden birisi. Köprülü sayesinde 

“beylikçilik” mertebesine kadar yükselmiştir. 

Köprülü ile olan yakınlığını çekemeyen Reisü’l-küttâb Şamizade, 

şaire karşı kin ve intikam duymaya başlamış, aleyhinde 

zuhur eden en küçük fırsatı dahi değerlendirmiştir. 

Sadrettinzade Ruhî ve Mehmet Ağa ile olan ilgisi, haberleşmelerini 

konu ederek, ilm-i nücumcu olduğunu ihbar etmiş, 

hükümet aleyhinde olduğunu bildirmiştir. 

399 

Nitekim birlikte şikâyet edildiği kişilerle aynı yerde idam 

edilmiştir. 

Şair, Bâkî’ nin çağdaşı olan Nail-i Kadîm’in etkisinde kalmış 

bir şairdir. Nail-i Kadim, O’nun için: 

“Vecdî’nin imiş Nailî’yâ nükte-verândan 

Ta’biri hoş âyende bir a’lâ gazel aldum” 

Demiştir. 

Şiirlerinde geleneksel Divan şiiri mazmunları ile sade, samimi 

söylemler bulunur.


Demiştir Ki: 

“Bir lahza beni bî-gam-ı yâr eyleme yâ Râb 

Bî-şevk-ı muhabbet dili târ eyleme yâ Râb. 

Bu sîneyi kim mahzen-i derd-i dil ü cândır 

Dünyâ gamına cây-ı karâr eyleme yâ Râb. 

Nevreste-i gül-i âl gibi eyle şüküfte 

Dâğ-ı dilimi köhne bahâr eyleme yâ Râb. 

400 

Hâlet dih-i aşk olmayıcak cür’ası kalbe 

Rıtl-ı meyi zevk-ı dile bâr eyleme yâ Râb. 

Vecdî’ye nasîb itmez isen verd-i visâlin 

Her dem anı âzürde-i hâr eyleme yâ Râb.”


(3): RÛHÎ 

“Nice tercih olunur ol ruh-i âl üstüne gül 

Renkten renge girer kalmaz o hâl üstüne gül. 

Âl câmeyle çıkup seyr-i gülistân eyle 

Şeh-levendâne sokun kırmızı şâl üstüne gül. 

Tâb-ı mülden kızarup ruharı olmuş gül gül 

Aks-i salmış sanasın âb-ı zülâl üstüne gül. 

Gül donanması idüp bağa gelür deyü o şâh 

Dizdi şevk ile sabâ bir nice dâl üstüne gül. 

401 

Benzedirdim lebine berg-i güli ey Rûhî 

Konula gelse eğer ıkd-i leâl üstüne gül” 

Asıl adı Ruhullah. Sadreddinzâde adıyla anılır. Sadrettin 

Şirvani neslinden gelmektedir. 1602-03 yılında Şirvan-Şamahı 

kasabasında doğmuştur. 1613 yılında Anadolu’ya kardeşi 

ile birlikte göç etmiştir. 

Babasından ve dönemin tanınmış hocalarından dersler alarak 

yetişir. Kudüs kadısı olduğu günlerde, Kudüs mutasarrıfı 

Köprülü Mehmet Paşa ile araları açılır. 

İlm-i Nücum olayı bahane edilerek, Bursalı Esiri Mehmet 

Efendi’den şeyhülislâm fetvası alınarak, idam edilir. 

Divan sahibi bir şair olan Ruhî’ nin kabri, Üsküdar’da babasının 

kabri yanındadır.


Demiştir ki: 

“Halka halka târ-ı zülfünle o hatt-ı anberîn 

Mürg-i dil saydına d3am ü dâne şeklin bağlamış.” 

Ömrü medreseden medreseye koşmakla geçen şair, Kudüs 

ve Halep kadılıkları görevlerinde bulunur. Yıllarca müderrislik 

göreviyle medreseler arasında adetâ mekik dokumuştur. 

Beylikçi Vecdî ve kapıcıbaşı Konya abazası mehmed Ağa 

ile “ilm-i Nücum” konusunda mektuplaştıkları ve bu yüzden 

suçlandıkları ifade edilir. 

Demiştir ki: 

402 

“Leb-i cân-bahşı kaçan olsa şarâb-alûde 

Benzer ol gonceye kim ola gül-âb alûde. 

Kimedür kasdı acep n’eyler elinde hançer 

Niye mestânedür ol nergis-i hâb-alûde.”


(4): AŞKÎ 

Asıl adı Veli Abdülvâsi olup Ergeneli Şeyh Sinan Efendi’nin 

küçük kardeşidir. Vaizdir. Nitekim kürsüden coşkulu bir şekilde 

vaaz verdikten sonra, “küfür söyledi” diye öldürülmüş bir 

şairimizdir. 

BEYİT 

Vasf-ı ruhsârın yazar dâim midâd-ı hâmemiz 

Nola gün gibi cihâna şu’le verse nâmemiz. 

XVII. Yüzyılda yaşamış, hakkında oldukça az bilgi bulunan 

şairimiz, coşkulu, kabından taşan vaazlar yaptığı için, 

kendisine Aşkî mahlasını almıştır. Çok cezbeli bir zattır. 

Vaaz kürsüsünden halka öğütler verirken adetâ kendinden 

geçermiş. Vaazın konusuyla beraber halkı da vaazın içine çekermiş. 

Vaazlarını yer yer şiirerle süslemesini bilen şair, 1619-20 

yılında Yenişehir’de öldürülmüştür. 

403 

Kabından taşkın ırmaklar böyledir işte. 

Kimi zamanlar, zaman, kendi içinden zamanı doğurur ve 

kara bulutları, statükoyu, katı bir anlayışı halkın ufuklarına 

dayatıverir. İşte o dayatma sebebiyle şair yüreği galeyana gelir, 

kıyama durur; tutamazsınız şairi, kilit vuramazsınız dudaklarına 

ve koparamazsınız dilini. “Şair sözüdür” deyip geçe-


mezsiniz de. O söz, sizi koparır dalınızdan, alır kendine ve 

kanat takar; farkına bile varamazsınız. Şair, o sözü söyledi ya, 

geri dönüşü yoktur. Pişmanlık duymaz. Geriye dönmez kelâm 

oku. Saplanmıştır hedefe… 

Aşk ile söylediğin bir cümle yanlış anlaşılır da, bu cümle 

yüzünden canından olursun. 

SONSÖZ: 

OLURSUN 

404 

Olursun Sultanım, cananım; ey cânım olursun ey! 

Hamlıktan kurtulup tadlanırsın, yumuşarsın 

Düşersin dalından yere 

Yuvarlanırsın. 

Bir tren geçer göz uçlarından 

Aşkının sonsuz ovalarında 

Muştulu seherlere uyanırsın 

Gülümseyen istasyonlarda. 

Çileyi kaymak sayıp koyarsan sofralara 

Acılar vagonunyla çıkılan yolculuklarda 

Yeniden bahar olur çiçeklenirsin 

Nar ağacında, dut dalında. 

Ölmeden önce ölümü 

Noktada sonsuzluğu 

Yakalar da bırakmazsan ey cânım 

Olursın, kurtulursun…


Yaramazlık yapan delişmen çocukların 

Süt dişlerinde parçalanmak ne güzel 

Yayla damına düşer içimin göktaşları 

Hatıralar getirir unutulmaz senelerde 

Kaybolan arkadaşları… 

Aşkın yaman olduğunu anladığın gün 

Zonklayan şakaklarında dans eden sancı 

İliklerine kadar dağılır, yayılır, önleyemezsin 

Gölgeleyin düşüp yâr peşine 

Gideyim dersin gidemezsin… 


405


İ-Bıçaklanarak Öldürülen Şairler 

(1): REFÎÂ 

XVIII. Yüzyıl şairlerimziden, asıl adı Abdurrahman, İstanbullu, 

Halvetiye şeyhlerinden Mehmet Nazmi Efendi’ nin 

oğlu, 1720 yılında evine misafir olarak gelen kişiler tarafından 

eşiyle birlikte öldürülmüştür. 

Demiştir ki: 

406 

“Zebâne-i ceres âsâ derûnî dostun olan, 

Sadâ-yı ta’n ile bir gün seni mükedder ider.” 

Babasının vefatından sonra, Şehremini’de bulunan halvetiye 

tarikatına aitF Yavaşça Mehmet Ağa tekkesinde babasının 

görevini yürütür. Ayrıca da Sultan Bayezid Han camiinin vaizliğini 

de yapar. Vaizliği bakımından, İstanbul ve çevre yörelerinde 

dahi pek meşhurdur. 

Anlatılır: 

Günlerden bir Cumartesi günü, şairimiz gene o ünlü vaazlarından 

birini daha verdikten sonra, her hafta yaptığı gibi, Eskisaray 

yakınında bulunan Kaptan Sabık İbrahim Paşa 

Hamamı’na gider. Tellâkın ilgisizliği ile karşılaşınca hamamcıya 

kızar. Bunun üzerine tellakın işine son verilir. 

Birkaç gün sonra tellak, yalvarır, yakarır, bağışlanmasını 

talep eder. Bağışlanır ve aynı göreve tekrar başlar.


Refîâ, vaazını bitirince aynı hamama gider. Affetmiş olduğu 

tellak kin ve öfkesini gizleyerek şairimizle dostluk kurmaya 

çalışır. 

Şair, bu dostluk gösterisine inanır ve tellakı ve tellak arkadaşlarını 

davet eder. Akşam olunca, tekkeye geldiklerinde kapıyı 

Refîâ açar. Konuklarına yemek ikram etmek isteyince, 

karınlarının tok olduklarını belirtip, sohbet dinlemek istediklerini 

söylerler. 

Refîâ, tekkede kimsenin olmadığını anlayan tellâk ve arkadaşlarının 

maksadını anlar. Anlar ama artık çok geç olmuştur. 

“Sizlere kahve ikram edeyim” diyerek ellerinden kurtulmak 

ister. Hocanın peşinden giren adamlar onu 17-18 yerinden bıçaklarlar. 

O sırada gürültüye koşan eşini de orada bıçaklayıp 

öldürürler. 

407 

Demiştir ki: 

“Aşk-ı Hak’dan zerre denlü kime kim etse eser, 

Eyler anı cümleden bîdâr ol bilmez haber. 

Terk idüp nâmûs u ârı kayd fennünden geçüp, 

Sağ u sola bakmayup matlûba eyler ol sefer. 

Rütbe câh u mâl u mansıb cümlesin terk eyleyüp, 

Dünya vü ukbâda izzet sana aşk-ı Hak yeter. 

Zâhidâ vuslat dilersen gel karış âşıklara, 

Pîr-i aşka kul olup sultân olup sultâna er. 

Enbiyâ vü evliyâ aşk ile buldular Hak’ı 

Mürşid it aşkı Ref’îâ tâ olasın kâmil er.”


(2): TATAR LUTFÎ 

XVII. Yüzyılın son dönemi şairlerimizden. Kırım doğumlu, 

asıl adı Abdüllatif. İçkiye düşkünlüğü ile tanınmış olup, 

öldürülüşü de, gene içkici-sarhoşlar tarafından bir kavga sırasında 

bıçaklanarak olur. 

Demiştir ki: 

“Bu micmer-i gam-ı ışkun ki dûd-ı âteşdür, 

Yakar meşâmı sakın bûy-ı ûdı âteşdir. 

408 

Hevâ-yı ışkun ile şimdi gülleri çemenün, 

Giyer o câmeyi kim târ-ı pûdı âteşdür. 

Safâ-yı meclisün âb rûyun iledür yohsa, 

Sen olmasan bana bezmün sürûdı ateşdür. 

Ol âteşin rûh ile dide-âteşîn olalı, 

Bu gülistânın seyl-i vürûdı âteşdür. 

Rakîb-i süfeye her-dem olursan ey Lutfî 

Kıyâm-ı âb-ı hayât u ku’ûdı âteşdür.” 

Arapça ve Farsça’ yı çok iyi bildiğinden kadılar arasında 

önemli bir yere sahip olur. Kırım’dan gelirken kımız içme 

alışkanlığını da beraberinde getirmiş, İstanbul’da ilk zamanlar 

gizliden gizliye içerken, bilâhare aleniyete vurdurmuş, içkicialkolik 

olarak tanınmışıtır. Bu duruma üzülmüş, alışkanlığından 

kurtulmak istedikçe kurtulamamıştır. 

Günlerden bir gün, Galata meyhanelerinde gecenin en ileri 

saatlerine kadar içer. Tenha sokaklardan evine giderken, Kasımpaşa 

civarında başka sarhoşlarla karşılaşır ve aralarında


tartışma çıkar. Tartışma büyük kavgaya dönüşür ve orada aldığı 

bıçak darbeleriyle ölür.(1703) 

Demiştir ki: 

“Ser-beste ebruvânunı yâd eyleyüb bu şeb 

Tâ subh olunca nâle-i peyveste eyledün. 

Tâ oldu âfitâb-ı ruhun dîdeden nihân, 

Afâk-ı âh-ı serd ile yâh-beste eyledün.” 

SON SÖZ: 

KADEHİN ESRARI 

Kalbime benziyorsun 

Kabrime benziyorsun 

Dudaklarımda alev 

Göğsümde geziyorsun 

409 

Hayyam’ın kardeşiyim 

Pergellerin eşiyim 

Gecenin güneşiyim 

Kanımda yüzüyorsun 

Kimse bilmez sırrını 

Kıramam hatırını 

Çözebilsem ırkını 

Sen beni çözüyorsun 

Mustafa CEYLAN


J-Kadın Yüzünden veya Kadın tarafından 


(1): HELÂKÎ 

Adı üstünde helâk olan… 

Acaba neden dersiniz? 

Aşk yüzünden olmasın? 

410 

Evet, evet aşk yüzünden helâk olmuş, hattâ aşk yüzünden 

öldürülen şairimizdir. 

Bir mey sofrasında, güzeller meclisinde, bir güzelin hançeriyle 

öldürülmüştür. 

Öldürülene kadar, güzellerin kendisini helâk ettiğini söyleyip 

duran ve dost sohbetlerinde, içki âlemlerinde güzellerden 

başka söz etmeyen, onlara yazdığı şiirleriyle tanınan helâkî, 

“zaten helâk olmuşum. Bir güzel alacak canımı, bir güzel… 

Düşüversem ayakuçlarına… Vursa elindeki hançeri sineme, 

öldürse beni. Güzel elinden ölüm de güzeldir…” diyordu. 

Diyordu ama arzuladığı güzel elinden güzel ölüme de kavuştu. 

Şair hakkında Lâtifî tezkiresi bilgiler vermiş. 

Rumelili… Dobrucalı hem de… 

Lâtifî O’ nun için demiş ki: 

“Ölür-dirilir mutlaka bir güzel bulur. Dilbersiz olamaz. 

Belki etsiz, ekmeksiz olabilir ama Helâkî güzelsiz olamaz”


XV. yüzyıl sonu, XVI. Yüzyılın başında yaşamış şairlerimizden. 

Nasır-ı Hüsrev’in şiirlerini taklid ettiği söylenir. Bedrettin 

Simâvî ve Otman Baba’yı kendisine mürşid olarak kabul 

etmiş bir şair. 

Demiş ki: 

“Hâzin-i huld-i berîn şâh selâmün aleyk 

Sâkî-i mâ-i maîn şah selâmün aleyk 

Mehdin içün Mustafâ şânına didi lâ-fetâ 

Kâşif-i kul innemâ şâh selâmün aleyk 

Gün gibi dolunsa çeşmimden o şems-i hâveri 

Burc-ı dîdemden doğar ol demde ekşim ahteri. 

411 

Şiir ve sevgili… 

Şiir ve aşk… 

Hele ki, yetmişini çoktan geçmiş, ileri yaştaki şairlerin, 

kendi konumlarını düşünmeden sanal ortamda, tanımadıkları 

bayanlara ilân-ı aşk etmelerine ne dersiniz? 

Anlatayım. 

Bir internet sitesine, uydurma bir bayan isimi vereek bir 

arkadaşımla üye olduk. Google’den genç-gülen-şuh bir genç 

kız fotoğrafı kopyaladık. 26 yaşında Akdeniz Üniversitesi’nde 

okuyan bir bayan tasarladık… Başladık, deli saçması sözleri 

şiir diye o sahte bayan ismi ile yayınlamaya. Aman Allah’ım! 

Öyle çok yorum alıyorduk ki. Öyle çok övücü sözler. Hattâ 

site üzerinden ve aldığımız uyduruk mail adresimize o koca 

koca adamların öylesine mesajları, övgüleri ve aşk sözleri geliyordu 

ki… Bir anda bizim, sahte isimli bayan şairimiz çok 

meşhur olup çıkmıştı. Gelen mesajlar arasında, kendisine çok 

saygı duyduğumuz, yaşlı şairler de vardı.


Baktık, iş kötüye gidecek. 

Arkadaşımla bir araya gelerek, buna bir çare bulmamız 

lâzım dedik. Sonunda bizim uydurduğumuz bayan şairi bir 

trafik kazasında öldürdük de kurtulduk bu durumdan. 

Bir hafta sürdü baş sağlığı mesajları… 

Unutuldu gitti, bizim sahte kahramanımız. 

Şimdiki zaman bakın… Bir de kendine “helâkî” diye mahlas 

alan şaire bakın. Aşk böyledir işte. Zaman-mekân dinlemez. 

412 

Vatandaş Şuayip’in Almanya’da tam 600 km gezdirdiği 

ozanımız geldi aklıma. Tren istasyonlarının dili olsa da konuşsa... 

Koca göbekli şair Yozgatî de, her zaman suskundur, lâkin 

içki meclisinde, hele hele bayan varsa, tutamazsınız. Çenesi 

bir açılır ki, sormayın gitsin. Düşer çenesi meydana, düşer de 

toplayamazsınız. O suskun Yozgatî gitmiş de, yerine bülbül, 

yerine karga, yerine papağan gelivermiş sanki. Onu bilen bilir. 

Aklının çekmecesinden, yüreğinin kelam hazinesinden 

güngörmemiş nice sözler ve nice şiirler çıkarır; ağlar okur, güler 

okur, yüzü şekilden şekle girer okur, ayağa kalkar göbeğini 

sallaya sallaya, elini kaldırıp indirerek gene okur. Sus deseniz 

alkışlayın da öyle susayım der. Alkışlarsanız yanarsınız. Neden 

mi? Madem alkışladınız, demek ki beğeniyorsunuz, hele 

şunu da okuyayım, hele şunu dinleyin bakalım demeye başladıysa, 

sonu gelmez valla… 

Helâkî güzeller elinden helâk olmuş. Biz de Yozgatî yüzünden 

helâk olmak üzereyiz. Ne diyelim. Sabır!


SON SÖZ: 

HELÂKÎ (Gülce-Akrostik) 

(H)ayat caddesinden geçen rüzigâr 

D(E)lişmen sevdaları anlatıp durur, 

Be(L)â ilminden kalan yadigâr… 

Ben,(Â)fete maruz sallanan duvar 

Sen, a(K)lından davacı boşlukta kanun 

Gel, dil(Î)mden düşmeyen en büyük sorun… 

(H)ep gönül şarkısını söylerken kuşlar 

Ç(E)virip göklerden, indirmeliyim, 

Ha(L)ime bakıp da ağlarken taşlar... 

Ben,(Â)şığınım biliyorsun güzelim 

Sen, e(K)erken yorgun ikindileri 

Gel, dil(İ)mleyelim ufuktaki çizgileri. 

413 

(H)üsnünden yıldızların gülüşüne bak hele 

H( E)le bak göklerde oynayan şehrâyine yâr 

Ka(L)bimin en derin girdabına gir de gör 

Ben (Â)limken cahil oldum, suskunum mevsimlere 

Sen i(K)limlerin yasemensi elleri 

Gel, ind(İ)relim yerlere, gözü sulu gökleri… 

Mustafa CEYLAN


(2): YUSUF-İ SÂNÎ 

II. Bayezid döneminde yaşamış, yakışıklılığı ile tanınmış, 

kıskançlık sebebiyle, kendisine âşık olan bir bayan tarafından 

öldürülmüş şairimizdir. Kayıtlara göre asıl adı Hasan olmasına 

rağmen, Hazreti Yusuf’un yakışıklılığı gibi yakışıklı olmasından, 

şaire, Yusuf adını vermişlerdir. 

Bir Gazel’inde der ki: 

414 

Zâhidâ rûze içün kılma bizimle cedeli 

Söyleşir ac ile kimin ki gelirse eceli 

Hazret-i Nûh hakı var mı denüz ey âşıklar 

Fülk-i âlemde o mellâh-ı melîhin bedeli 

Olmadım dünyede bir lahza keselden hâlî 

Bir kara günlüyi ağyâr kapundan keseli 

Dedim ey yâr belik mi görünen yahud mû 

Dedi yok yere hayâl eyleme mûdur o beli 

Yine gülşende çenârın çemen ehline görün 

Hizmetinden başını kaşımağa değmez eli 

Gördü dildâre riyâzetle olırdı irmek 

Mûcib-i cennet eğer olsa kişinin ameli 

Şuarâ içre acep var mı bu Sânî gibi 

Hûb edalarla nazm ide darb-ı meseli.


Tezkireciler, edebiyat tarihçileri, Yusuf-ı Sânî’ nin ölüm tarihini 

tespitte ortak noktada buluşamamışlardır. Çoğu, bir şairin 

kendisine âşık birisi tarafından öldürülmesinin sebebi kıskançlık 

olduğu için ki sevdalısı şairimizi bir başkasının 

yanında, rakibinin yanında görmüş, kıskançlığı yüzünden şairi 

öldürmüş ve ardından kendi de intihar ederek hayatına son 

vermiştir- şeklinde nakledilip gelmiş olmasından, genç yaşta 

öldürülmüş olması gerekir demektedirler. 

Edirne Kapısı yakınında defnedilmiştir. 

“Fikr-i ruhsârın ile yazdı gülistânı yazan 

Vasf-ı zülfünle tamâm etdi şebistanı yazan 

Başladı aşkın ile meşk-i cünûn eylemeğe 

Göricek hatt-ı Hüdâ-dâdını dîvânı yazan.” 

415 

Diyen yakışıklı şairimize Yusuf- Sânî’ yi kendisinden sonra 

gelen ve Sânî mahlasını kullanmış şairlerden ayırmak için, 

“Sânî-i Evvel” adı verilmiştir. 

Şiir böyledir işte. 

En çok aşk ve âşık konusunda sınır tanımayan ve sözcüklerin 

büyük okyanuslarında alabildiğine özgür ve alabildiğine 

kulaç atarak yüzen şiirin hem kendi kıskançtır, hem de bütün 

kıskançlıklar içinde vardır. Ayrılıklar, hüzünler, gurbetler, hasretler 

şiirin ana gıdası olunca, kıskançlıklar ve öfkeler de o 

gıdaya ilâve tuz ve şeker olmaktadır. 

Sevene önce sevdiğini öldürtüp, sonra katledenle birlikte 

kendini de öldüren şiir bu işte. Şiiri ve temeli olan aşkı hiç mi 

hiç hafife alamazsınız. Aşkı hafife alanların ruhu olmadığı gibi 

aklıda yoktur sanıyorum. Hele ki yüreği kayalar ve taşlarla


dolu olsa gerek. Aşk, insan için. Aşk, kudret çeşmesinden bir 

tas içilende deli kuşlar gibi yâr yolunda havalanmadır. Aşk, 

Paşayı süründüren, ağayı köle eden, parayı pul edendir. Aşk 

sınırsızlığın öteki adıdır. “Ya benimsin, ya toprağın” diyen, 

benden başkasına yâr etmem seni anlayışı, her dönemde var 

olmuştur. İşte bu anlayış, 1586 yılına gelindiğinde Yusuf-ı 

Sânî’ yi öldürmüş, ardından intihar ederek kendisini de yok 

etmiştir. 

SON SÖZ: 

YA TOPRAĞIN YA BENİM(Gülce-Çaprazlama) 

416 

Yıldızlar gecelere güneşin armağanı 

Ne diye kıskanırsın onları dolunayım? 

Canı, cananı, dostu; unutma sakın yine 

Bırak da kucağıma mutluluk doldurayım. 

Bahtımın rüzgârına takıldın yaprak yaprak 

Ağlayarak yollarda kaldım gülüm perişan 

Müptelâsı olmuşsun sessiz saltanatımın 

İsyân bayraklarını son defa kaldırayım. 

Zülfünün bir teline 

Değişmem kâinatı. 

Peşinde yıllar yılı 

Dolaşır gönül atı. 

Sevmek kolay Mecnun’a 

Sevilmek aşk sanatı. 

Hey ki hey, sultanım hey! 

Senle var doğu-batı.

Vur mührünü ruhuma, gir yürek yangınıma 

Aşkımızı sen değil yedi düşman kıskansın 

Şairlerin düğünü olursa böyle olur 

Susmasın davul zurna, düğündür çaldırayım. 


Gülümün bülbülüyüm, çiy damlası sevdam var 

Nasılım, ne haldeyim okunur gözlerimden. 

Sevgiliye kavuşmak asıl adı ölümün 

Ben kendi namazımı bırakın kıldırayım. 

Gel kıskan, beni kıskan 

Rakibin söyle kimmiş? 

Kaybetmek uçurumu 

Yüreğine mi sinmiş? 

Namlunun yaman ucu 

Vurulan güvercinmiş. 

Şairin sırtı yerde 

Sebebi sevda denmiş. 

417 

Bırakın ellerimi sazımı verin bana, 

Çekin çılgın takvimi, insin bahar ufkuma. 

Yana yana gezerim, ölüm nefesten yakın 

Ruhuma gurbet eli bakraçla doldurayım. 

Ya toprağın ya benim; yad’a-yabana vermem 

Diyerek silâhını doğrultma üzerime. 

Girmem sensiz toprağa, yalandır koca dünya 

Gözlerime, ölümsüz bir dünya buldurayım. 

Mustafa CEYLAN


K-Yeniçeriler Tarafından Öldürülen Şairler 

(1): NİŞANCI MEHMED PAŞA (Nişanî) 

Mevlânâ neslinden, Karamanlı, Fatih devri devlet adamlarımızdan, 

doğum tarihi bilinmiyor, yeniçeriler tarafından evi 

yağma edildikten sonra öldürülen bir şairimizdir. 

418 

Şiir böyledir işte. Sadece tabandan gelip tavanı eleştirileriyle 

rahatsız eden ozan ve şairleri değil, saray odalarında paşa 

kaftanları giysili, ağa, bey, paşa, sadrazam ayırt etmeksizin 

ölümlere götürür sevenini. 

Günümüzde özellikle gençlerin, hikâye, tiyatro, roman, 

anı, gezi gibi edebiyat türlerine değil de illâ ki şiire yönelmelerini 

anlamak biraz zor. Her 20 kişinin 18’inin şair olmak için 

özellikle internette çırpınıp durmaları yok mu; oysa şiire bakabilseler, 

şiir kendisini çok sevene zulmetmiş ve ölümlere götürmüştür. 

Sürgün, zulüm, kıyım ve ölüm… İşte gerçek şairin 

şiir eliyle uğradığı sonuçlar. Şair, şiiri ölümüne de sevendir. 

Müteşair ise şair olmaya çalışan veya kendisini şair sanıp, ölü 

şiirler doğuran her gün çok sayıda şiir yumurtlayandır. 

Davasız şiirlerin havası bile olmazmış. Dava, inanç, azim, 

aşk ve Hak davasıdır kimi şiirlerde. Vatan davasıdır. Şiir, 

Mehmetçik olur savaşır cephede. Mecnun olur çöllerde Leyla 

Leyla diye gezinir.


Bir Gazelinde demiş ki: 

“Âyine-i cemâline öyküne mi güneş 

Kim şerm-sâr olur u yüzüne hayâ gelür 

Müşk-i Hıtâ disem saçına benden incinür 

Baht-ı siyâhı gör ki ne dirsem hatâ gelür” 

Fatih, Çandarlı Halil Paşa’yı öldürttükten sonra, o dönem, 

sadrazam değişiklikleri ve savaşları şeklinde geçmiştir. 

Hattâ, Fatih’in 1481 yılında vefatını müteakip Sadrazam 

Mehmet Paşa, padişahın ölüm olayını gizlemek ister. İki elçi 

çıkarır yola, birisini oğul Bayezid’a, diğerini de Cem’e. Cem’e 

giden elçi yolda öldürülür. Fatih’in ölüm haberi bir anda yeniçeriler 

arasında yayılır. Sadrazam Mehmet Paşa’yı çekemeyenler, 

başta İshak Paşa olmak üzere, yeniçerileri sadrazam 

aleyhinde kışkırtırlar. İşte bu kışkırtma sebebiyle sadrazam 

şairimizin evi yağmalanır ve öldürülür. 

419 

Kumkapı’da kendi adıyla anılan Nişancı Camii yanındaki 

türbeye defnedilir. 

Şair ve tarihçidir Nişancı Mehmet Paşa… 

Şiirleri bir Divan’da toplanmamıştır. Osman Gazi’den 2. 

Murad’ın ölümüne kadar olan olayları ve 1451’den 1480’e kadar 

meydana gelen 2 olayı anlatan tarih risaleleri bulunmaktadır.


Der ki: 

GAZEL 

Bana yâr u vefâdârım vefâ etmezse sağ olsun 

Gönül bezminde ruhsârı yanar rûşen çerağ olsun 

Cihânı almazam bir habbeye bir bûriyâ denlü 

Mahallinde bana tek kûşe-i emn u ferağ olsun 

İdersen gamzeler ağyâre mahfî çeşm-i mestünle 

Aramızda nice bir dilberâ tîğ u bıçağ olsun 

420 

Ebed kurtulmasun cânum belâdur bend-i zülfünden 

Siyâh kâküllerin murg-ı dile dâim turağ olsun 

Nişânî dosttan el çekme cevr ile tahammül kıl 

Bana yâr-ı cefâkârım vefâ etmezse sağ olsun. 

Der ki: 

Zülfüni kılsan perişân yüzün üzre sanırsam 

Deste deste Gülşen-i hüsnünde reyhânlar yatur 

Ey kemân ebrû idelden gamzeler tîrin revân 

Sînede her lahza zehr-âlûd peykânlar yatur 

Mahrû-yı şâhdan bir zerre pertev salalı 

Kuşe-i kalbümde hurşîd-i dırahşânlar yatur 

Şehr-i yâr-i memleket Sultan Mehemmed bin Murâd 

Kim derinde hâne-i ikbâlinün hânlar yatur.


SON SÖZ: 

SON TÜRBEDARIN SON SÖZÜ(Gülce-Buluşma) 

İstanbul Kumkapı’da Nişancı cami 

Cami yanında bir türbe 

Asırların gürültüsü sessizliğin elbisesi olmuş 

Pencere kenarında benimle, 

Gerisini varın siz düşünün… 

Bir hokka, bir divit ve bir parşömen 

Fermanı tuğrasız kan kırmızı sözcüklerin içindesin yine sen 

Alevsin benden kopan 

Kendini gözyaşıyla söndüren alev 

Kahverenginin sürüngen ve yapışkan nefesi 

Ahşap ışıltısında Besmele çekende 

Sen çıkar gelirsin biliyorum 

Gez, göz, arpacık diyerek… 

Şamdanların uğultusunda kekemeliğim 

Azrailin son ıslığında kimliğim 

Bırakma ellerimi sakın ha bırakma! 

Ateş sarmaşıklarla donansın cismim 

Takunya sesine düşen 

Gülümseyen gül olsun resmim… 

421 

Avizeler avizeler şamdanlar ve buhurdanlar 

Işığın dilinden ışık olan ışık, belki anlar 

Elifin yüzünden gelir; akar gelir durmaksızın 

Elsiz ayaksız gözyaşı, 

……………….Boynu bükük mumdur canlar…


Kumkapıdan bir İstanbul’dur geçer 

Saçları darmadağın… 

Bir İstanbul’dur mis gibi zambak kokar 

Dualanmış dudağın. 

Ulubatlı sancağıdır özgürlüğümün burçlarına 

İstanbul olup dikilmelerin. 

Son türbedarını unutma, unutma benim 

Hani nerde İstanbul çizen 

Ellerinde ellerim…? 

422 

Çırayım, çıradan çıra, yak tutuştur şiirinle 

Çakmadan kibritini bir kerecik beni dinle 

Kovan yağmalatmış Yunus, sen ise kendi evini 

Tarumardır evim barkım 

…………………Bunca sene derdin ile… 

Mustafa CEYLAN


(2): TAHSÎN EFENDİ 

İstanbul’da doğmuş, asıl adı Mehmed, III. Selim’in öldürülüşünden 

sonra Alemdar Mustafa Paşa, yeniçerilerle giriştiği 

mücadelede kule üzerinde bulunan barut varilini ateşlemiş, 

yeniçerileri öldürmüş, kendisi de dumandan boğularak ölmüştür. 

Şairimiz Tahsin Efendi de, Alemdar Paşa taraftarı olmakla 

suçlanmış, önce kaçmaya muvaffak olmuşsa da sonra yakalnmış, 

arkadaşı Mustafa Refik Efendi ile birlikte parçalanarak 

öldürülmüştür. Öldürüldükten sonra, ayağına ip takılarak yeniçeriler 

tarafından sürüklenen şairimiz, Yedikule’ye defnedilmiştir. 

XVIII. Yüzyıl şairlerimizden. Sarayda önemli görevler almış, 

hacegânlık rütbesine yükselmiş, 1798-99’da Mısır’a giden 

Ordu-yu Hümayunda bulunmuş, dönüşünde Rumeli’de 

görevlendirilmiştir. 1807’de saraydaki görevinden ayrılır. Ve 

Rusçuk’a dönmekte olan Alemdar Mustafa Paşa’nın emrine 

girer. Çavuşbaşılığa tayin edildikten sonra, baruthane nazırı 

olur. Ardından Defterdarlık görevine atanır. 

423


Demiştir ki: 

Sîh-i gamında laht-i ciğer kim kebâb olur 

Hün-âb-ı eşk-i çeşmim o bezme şarâb olur. 

Tebhâleler ki tarf-ı dehânında rû-nüma 

Sahbâ-yı la’l nâbına gûyâ hayât olur. 

Devre çıkınca mahfil-i gül-zâra andelîb 

Mecliste gonca micmer ü şebnem gül-âb olur. 

Ferhad ü Kays kıssası gûyâ bir iş midir? 

Her harfi dâsitân-ı dilin bir kitâb olur. 

424 

Virâne bîm-i seylden elbet emîndir 

Ma’mur olur o dil ki bu yolda harâb olur. 

Ayât-i beyyinât-ı hatt-ı la’l-i dilbere 

İhâmı bûse ma’ni-i faslü’l hitâb olur. 

İzzet Selâm ü Râmiz ü Tahsîn-i yek-zebânz 

Oldukda böyle bir gazel-i müstehâb olur.


(3): HÂFIZ AHMED PAŞA 

Şair, devlet adamı, sesinin güzelliği sebebiyle daha küçükken 

enderûna alındı ve muhasipliğe kadar yükseldi. Doğancıbaşı, 

kapta-ı Derya ve Şam Valisi oldu. Filibeli bir müezzinin 

oğludur. XVII. Yüzyıl şairlerimizden olup, yeniçeriler tarafından 

17 bıçak darbesiyle öldürülmek istenir ve ölmediği anlaşılınca, 

başı gövde sinden ayrılırarak öldürülür. Divanı, Millet 

Kütüphanesinde bulunmaktadır. 

“Askerinden yine erişdi selâmet haberi 

Müjde ey şâh-ı cihân geldi beşâret haberi. 

Kefere kal’alarını bırakub kaçmışlar 

Varıcak askerinin anda azîmet haberi. 

425 

İki surun haber-i fethi bize verdi sürûr 

Demidir dolsa cihâna bu meserret haberi. 

Şerbet-i nusrete kanmış kamu îmân ehli 

Hak budur verdi dimâğ-ı dile lezzet haberi. 

Bere vü bahre giden askerin ola mansûr 

Tapuna dâim ire fırsat u nusret haberi. 

Hazret-i Hak’dan umar cân ile Hâfız benden 

Kızılelma alınup ire ganîmet haberi.”


“Müezzinzade Hafız Ahmed Paşa (d. 1564 - ö. 1632, İstanbul) 

IV. Murat saltanatının devlet idaresinin, annesi Valide 

Kösem Sultan’ın elinde olduğu ilk dönemlerinde, 28 Ocak 

1625- 1 Aralık 1626 ve 25 Ekim 1631-10 Şubat 1632 tarihleri 

arasında iki kez toplam iki yıl bir ay yirmi gün sadrazamlık 

yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır. 

İkinci sadaretinde ayaklanan kapıkulu askerleri tarafından 

padişahın gözleri önünde linç edilmiş olması IV. Murat’ı derinden 

etkilemiş, sonradan asayişi kurmak için başvuracağı 

çok sert önlemlerde belirleyici olmuştur. 

426 

Saraydan 1608 başlarında Cafer Paşa’nın yerine kaptan-ı 

derya olarak atanarak çıktı. Fakat Kuyucu Murat Paşa 1608’de 

Anadolu’da Celalilere karşı seferden döndüğü zaman bu görevden 

çıkartılarak yerine sadrazamın koruduğu Damat Halil 

Paşa kaptan-ı derya oldu. Bundan sonra Müezzinzade Hafız 

Ahmet Paşa Şam Beylerbeyi görevine atandı ve burada 7 yıl 

valilik yaptı. Daha sonra Van, Erzurum, Bağdat, Anadolu Beylerbeyliklerinde 

bulundu. 

1622’de II. Osman’ın katlinden hemen önce Diyarbakır 

beylerbeyi görevi verilmişti. O tarihte Diyarbakır defterdarı 

olan İbrahim Peçevi yazdığı tarihte, Hafız Ahmet Paşa’nın II. 

Osman’ın katillerine karşı harekette bulunmak hedefiyle (sonradan 

bu katliamının intikamını almak için isyan eden) Erzurum 

valisi Abaza Mehmet Paşa ile mektuplaştığını ve aynı fikirde 

olan diğer Anadolu tarafı valileriyle müteffikan birleşip 

bu intikamı sağlamak için komploya girdiği bildirmiştir. 

Celalı isyancısı olarak kabul edilen Abaza Mehmet Paşa’ya 

karşı ve İran’a karşı serdar-ı ekrem olarak sefere çıkmış olan 

Sadrazam Çerkes Mehmet Paşa Ocak 1625’te Tokat’ta kışlakta 

iken birden öldü. Yerine Sadrazam ve İran Seferi için 

serdar-ı ekrem olarak Müezzinzade Hafız Ahmet Paşa getirildi.


Müezzinzade Hafız Ahmet Paşa aldığı emir üzerinde 

Bağdad’da isyan etmiş olan ve şehrin hâkimi olan “Bekir Subaşı” 

üzerine yürüdü. Bekir Subaşı’nın fazla direnmiyeceğini 

kabul edip kurmaylarının tavsiyelerine uyup daha güçlü bir 

ordu kurmaya çalışmadı. Fakat bunda yanılmıştı. Bağdad’ı 

geri alamadan 9 ay kuşattı. Bu kuşatma sırasında Bekir 

Subaşı’nın İran Safevileri ile müzakerelere geçip şehri onlara 

bırakma istediği öğrenildi. Müezzinzade Hafız Ahmet Paşa 

Bekir Subaşı’ya Osmanlı devleti Bağdad Valisi olmasını teklif 

etti. Ama Safevi İran kuvvetleri şehir önüne gelince Bekir Subaşı 

şehri onlara bıraktı. Zaten yıl çok geciktiği için de Müezzinzade 

Hafız Ahmet Paşa Bağdad kuştamasını kaldırımak 

zorunda kaldı. 

Aralık 1626’da bu başarısızlık dolayısıyla Sadrazamlıktan 

ve İran serdar-ı ekremliğinden azil edildi ve yerine Damat Halil 

Paşa getirildi. Müezzinzade Hafız Ahmet Paşa İstanbul’a 

döndü ama ikinci vezir olarak Kubbealtı vezirlik görevine devam 

etti. Bu dönemde eski nikâhlısı Nasuh Paşa olan I. 

Ahmed’in kızı ve Sultan IV. Murat’ın kızkardeşi olan Ayşe 

Sultan ile nikâhlandı ve saraya damad oldu. 

427 

Sadrazam ve İran serdar-ı ekremi olan Gazi Ekrem Hüsrev 

Paşa da 1629’da Bağdad’ı kuşatmaya aldı ama kuşatma da başarısız 

oldu. Ordusu ile Hüsrev Paşa Mardin’e çekildi. Hüsrev 

Paşa 1630 yılı ve 1631 yılının büyük bir kısmında Bağdad 

üzerine gitmekten kaçındı ve Hüsrev Paşa’nın halka yaptığı 

zalimlik şikâyetleri İstanbul’a yetişti. Bu İstanbul’daki Sultan 

IV. Murat ve merkezi devlet tarafından uygun görülmedi ve 

Eylül 1631’de Hüsrev Paşa sadrazamlıktan azledildi ve yerine 

ikinci defa Müezzinzade Hafız Ahmed Paşa sadrazam oldu. 

Doğuda orduda bulunan kapıkulu ocak askerlerinin kış gelmeden, 

biran evvel İstanbul’a dönmeleri için Divan’da karar 

alındı. Tokat’a geçen Hüsrev Paşa İstanbul’a geri dönecek kapıkulu 

güçlerini İstanbul’a dönünce, kendi lehinde ayaklanma


çıkartmaya teşvik etmekteydi. İstanbul’a geri dönen askerler 

ise doğuda sanki bir zafer kazanmışlarca hareket edip ve taşkınlıklar 

yapmaktaydılar. Sadrazam olmaya çok hırslı olan 

Topal Recep Paşa da faaliyete geçip özellikle Boşnak ve Arnavut 

asıllı asker zorbalarını şehirde karışıklık çıkartmaya teşvik 

etmekteydi. 

428 

7 Şubat 1632’de ilk asker ayaklanması başladı. 

Atmeydanı’nda toplanan sipahi ve diğer kapıkulu askerleri 

Hüsrev Paşa’nın azledilmesi aleyhinde de olarak isyan ettiler. 

Topkapı Sarayı üzerine binlerce asker, ulema ve şehirli insan 

yürüdü. Sadrazam Müezzinzade Hafız Ahmet Paşa, şeyhülislam 

Yahya Efendi ve yeniçeri ağası Hasan Halife’nin adları 

başta olmak üzere 17 tane devlet ricali ismi bulunan bir liste 

hazırlanmıştı ve bu listedekilerin görevlerinden azledilerek 

idam edilmeleri istenmekteydi. Bu ayaklanma eylemi 3 gün 

sürdü. Çarşılar kapandı ve halk, evlerine çekildi. Ayaklanmacılar 

çok şiddetli kış havası altında Sultanahmet Camii’nde 

kalmaktaydılar. 

Asiler isyânın üçüncü günü 10 Şubat’ta Topkapı’nın dış 

kapısını geçip Orta Kapı’ya geldiler ve orada gösterilerine devam 

ettiler. Vezir Bayram Paşa Müezzinzade Hafız Ahmet 

Paşa’ya bir mektupla olaylardan bahsederek Saray’a gelmemesini 

bildirdi. Fakat Sadrazam yanında korumacıları ile birlikte 

atla Saray’a geldi. Önce iki tarafa açılarak ona yol veren 

asiler, ona taşlar atarak atından düşürdüler. Korumacıları zorla 

onu Orta Kapı’dan içeri sokabildiler. Müezzinzade Hafız Ahmet 

Paşa mühr-ü humayunu eniştesi Sultan IV. Murad’a teslim 

etti. Kıyafet değiştirerek Yalı Köşkü’ne inip oradan 

Üsküdar’a geçti. 

Ayaklanmacılar Orta Kapı’yı açtırıp meydana girdiler ve 

sultanı ayak divanına çağırdılar. Silahlı saray mensubu refakatı 

altında IV. Murat Babussaade önünde bir tahta oturarak isyancıların 

hezeyanlarını dinledi. Sultan bunlara uzun uzun bu


hâllerinin din ve devlete münâsib olmadığını anlattı. İsyancılar 

listelerini verdikten sonra 

-“Cümle askerin çevâbi; pâdışâhim, devletine fenalık edenleri 

elbette verirsiz, pareleriz, yoksa iş gayri olur!” diyerek 

edepsizce lâflar ettiler. Sonra güruh ona karşı bir hamle yapınca 

Sultan silahlı saray mensubu tarafından saraya geri çekildi. 

Ayaklanmacılar gürültülü gösterilerine devam ettiler. Sarayda 

bulunan Topal Recep Paşa istifa etmiş sadrazam Müezzinzade 

Hafız Ahmet Paşa’nın hemen saraya geri getirilmesini 

ve sonra IV. Murat’ın ikinci defa ayak divanına çıkmasını tavsiye 

etti. İkinci defa ayak divanına çıkan IV. Murad’ın öğütlerinin 

asiler güruhu tarafınadan dinlenilmediği ve kalabalığın 

yatıştırılmasının imkânsızlığı aşikâr olmuştu. Bu sırada abdest 

alıp Bâbüsseâde önüne gelen Müezzinzade Hâfiz Ahmed Paşa, 

bunların pâdışâh sözünü dinlemediklerini görünce; 

429 

-“Pâdışâhim! Hezâr (bin) Hâfiz gibi kulun yoluna fedadır. 

Ancak recâm budur ki, beni sen katletmeyip bu zâlimler haksız 

yere kanımı döküp beni şehîd etsinler ve lütfedip cesedimi 

Üsküdar’da defnettiresin ve yetimlerime lütf ve inayetini recâ 

ederim” diye yer öptükten sonra âsî güruhunun içerisine daldı. 

Müezzinzade Hafız Ahmet Paşa, meydana girince yer yer 

ayaklanmacılar önüne çıkıp hücum ettiler ve ellerinde hançer 

ve kılıçlarla hep birden üzerine çullandılar. Başına, göğsüne 

ve vucûdünün her bir yerine hançerlerle vurdular. Sultan’ın 

gözü önünde ön yedi yara ile kana bulayıp şehîd ettiler. 

Müezzinzade Hafız Ahmet Paşa’nın soğukkanlı hareketini 

ve âsîlerin arasına atıldığını ve fecî surette şehîd edildiğini gören 

Sultan Murat ağlayrak içeri gitti. Asileri yatıştırması için 

Topal Recep Paşa’yı sadrazam tayin etti. Müezzinzade Hafız 

Ahmet Paşa, vasiyeti üzerine Üsküdar’da Karacaahmet 

Mezarlığı’na defnedildi.”


Hülasat-ül” adlı eserde bulunan bir biyografisine göre ilim 

ve fazilet sahibi olup Arap ve Fars edebiyatını iyi bildiği bilidirilmektedir. 

MüezzinzadeHafız Ahmet Paşa, hem hafız, hem 

sesi güzel bir hanande ve aynı zamanda bir şair ve edipti. Ancak 

toplu olarak şiirleri elimizde bulunmamaktadır. Sonradan 

basılmış olan “Rıza Tezkiresi”nde şair olarak belirtilmekle beraber 

eser örnekleri bulunmamaktadır. Elimize geçen şiirleri 

bazı tarihçilerin olaylardan bahsederlerken yazdığı birkaç beyitten 

ibarettir. Örneğin Bağdat Seferi’ne giderken yazmış olduğu 

gelsün matlahlı bir şiirinden bir beyit şudur: 

Bizimle Kerbelâ vâdişine hem-derd olan gelsün 

430 

Sinansun arsa-i ferzânelerde merd olan gelsün 

Müezzinzade Hafız Ahmed Paşa ayrıca Bağdat kuşatması 

sırasında söylediği ve IV. Murat’ın da cevap verdiği bir beyiti 

ile çok meşhurdur. 

Aldı etrafı adû (düşman) imdada asker yok mudur? 

Din yolunda baş verir bir merd-u server yok mudur? 

Sultan IV. Murât buna; 

Hafızâ Bağdâd’a imdâd etmeye er yok mudur? 

Bizden istimdâd edersin sende asker yok mudur? beyti ile 

başlayan manzûm bir cevab yazmıştır. 

Topkapı Sarayı’ndaki I. Ahmet kütüphanesi içindeki yemek 

odasında bulunan çeşme üzerinde bulunan kitabeleri Müezzinzade 

Hafız Ahmet Paşa yazmıştır.

L-Derisi Yüzülerek Öldürülen Şair 


(1):NESİMÎ 

Ey Şiir !... 

Sen, hem iten, olayları körükleyen; hem de karşı çıkansın. 

Çünkü saraylara kul-köle yaptığın şairlerin de var, onlara 

isyân edenlerin de... Kurulu düzenin emrinde “varol-yaşa padişahım! 

diyerek, “zafername”ler yazan şairlerin de var; o düzeni 

değiştirip, Hakça, halkça ve adil bir düzen kurmak isteyip 

de bu isteğin ateşiyle yanıp tutuşan, halka ışık, aşk, iman ve 

yumruk olan ve sonra da senelerce bu düşüncelerinden ötürü 

zindanlarda yaşayan şairlerin de... 

431 

Hattâ bugünü beğenmeyip, mâziye, düne takılı kalmış; hep 

o eski günleri yaşayan ve yaşatmak isteyen mısra işçilerin olduğu 

gibi, gününü gün eden ya da gelecek günleri, öteleri nakışlayan 

mısra kuyumcuların da... 

Sen, her ikisinin de arasındasın. Her ikisine de “eşit” mesafedeyim 

deme bana, zira asla inanmam; inandıramazsın ki. En 

çok zulmettiklerin, en çok sürgünlere düçar olanların, senelerce 

demir parmaklıklar arkasında hapis yatanların veya öldürülenlerin 

yürek seslerine gizlenmişsin. Oradan bakarsın yüzüme 

hep... 

Çağlar boyunca, zulüm idarelerinin gündeminin birinci sırasını 

şairlerin cesaretli, korkusuz söylemleri işgal etti. Etti ya, 

sen onların sadece seyircisi idin. Önce olayı körükledin, ardından 

tırnak vuruşturup bekledin. Hınzırlığın işte tam bu noktada...


432 

Ey Şiir !.. 

Biliyorum sabırsızsın. 

Aykırılık içini gıcıklıyor... 

Aykırılıklarla, kurulu düzene karşı isyan duyguların şaha 

kalkıyor. İhtilâlci olup çıkıyorsun... 

Hükümdar kaftanlarının süsüne-püsüne aldırış etmeden, 

yayan yapıldak, kırlarda-bayırlarda, halk arasında gezmekten 

müthiş zevk alıyorsun. Aykırı davranışları ve söylemleri alabildiğine 

destekliyorsun. Yenilikler de aykırılıklardan doğar. 

Yenilikleri davet ediyor, köhnemiş anlayışlara savaş açıyorsun. 

İşte böylesi durumlarda, yeni doğmuş bir bebek kadar 

masumsun... Yaramazlıkların bizim de hoşumuza gidiyor. Olsun, 

var sen, hünkârların tuğraları altında ezilme de, çoban 

kavallarında kuzulara özgür türküler söylemeye devam et. Bu 

halini seviyorum ben... 

Hak ve hakikatten ayrılmadın. Ayrılma da... Hurafe ve cehalet 

en büyük düşmanın. Duygulu ruhları, gerçeğin ışığında 

yıkamaya devam et. Et ki, şairlerin de sana benzesin. Toplumları 

çağın gerilerine götüren müstebit idarelere karşı uyandırsın 

sana vurgunlar… Unutma e mi? 

Fakat müstebit idarelerin aykırı görüşlere tahammülü yoktur. 

Ama sen, aykırılıkları zirveye çıkarır, sesini-soluğunu keser, 

meydana gelecek olayları beklemeye başlarsın. Sultan 

buyruğunun bir an evvel çıkmasını aykırılık yaptırdığın sevdalının 

kafasında patlamasını istersin. Belki de istemezsin! ? 

Ama bana öyle geliyor işte... 

Geçenlerde seninle gecenin en ileri ve en sessiz saatinde 

bir gönül sohbetine tutuştuğumuzda bana, “ben garipten, yetimden, 

şairden, halktan yanayım. Güç ve güçlülerden hoşlan-


mıyorum” demiştin. Unutmadın değil mi? 

Fakat frensiz şairlerin çıkınca meydanlara, mısralarını, sazını, 

kalemini kurşun gibi kullandıklarında; öyle sessiz oluyorsun 

ki, yağmur öncesi buluta dönüyorsun sanki... 

Sonra, o taşkın, o sınırları parçalayan, o dağları yerlere seren, 

kurulu ekonomik, siyasal, sosyal, inanç, gelenek vb sistematiğine 

baş kaldıran şairinin hâlini izliyor, şahitlik yapıyorsun 

da, şairin için verilen ölüm fermanlarını önleyemiyorsun. 

Söyle bana, neden? Neden? 

Önleyemiyor musun, yoksa önlemek istemiyor musun? 

İçinde yaşadığı halkın dili, gözü, kulağı, aklı, ruhu olan şairini-ozanını 

veya kötü gidişe dur diyerek bayrak kaldıran şairini 

çekip alamıyorsun işkence mengenelerinden, idam sehpalarından… 

433 

Hele ki, telle boğdurduklarını biliyorum. Kafasını kılıçla 

uçurttuğun kaç şair var, hele bir anlat da öğrenelim. İdam ettirdiklerini, 

genç yaşında, ömrünün baharında olan şairlerini 

koruyamayıp kendi ellerinle kabirlerine gömdüklerini söyle 

de bilelim. 

Ey Şiir!... 

Sen anlatamazsın onları. 

Açtığımda bu defteri, dut yemiş bülbüle dönüyor, susuyor, 

mahzunlaşıyorsun. 

Vaz geçtim, idam ettiklerinden. Bu sefer sana, idam ettirdikten 

sonra derisini yüzdürttüğün bir şairinden bahsedeceğim.


NESİMÎ… 

Biliyorsun değil mi? 

Evet: Nesimi… 

Nesimi’ yi Nesimi yapan kim? Elbette sen! İçinde yaşadığı 

toplumun değer yargılarıyla ters düşüren kim? Elbette sen! 

Nesimi’ye ne yaptın? Derisini yüzdürdün be! ! ! Derisini 

yüzdürdün!!! Acımadın bile! ! ! 

434 

Nesimi (Bağdat 1339-Halep 1418) Bağdat yöresinde Nesim 

Bucağı’nda doğmuştu. Halep’ te yaşamış, Hurufi Mezhebine 

bağlıydı. Bu filozof Türkmenin adını da değiştirdin. Asıl 

adı İmadettin’ di. Doğduğu kasabanın adıyla onu bugünlere 

taşıdın. Hayrı ve aşkı telkin eden, heyecanlı bir şairdi o... 

Ferdiyeti gösteren insan ruhunun cemiyeti ve külliyeti temsil 

eden ilâhi ruh ile- denize karışan yağmur taneleri gibi-imtizaç 

eylemesi lâzım geleceğini söylerdi. Bu telkinlerini, Halep’ 

teki Kölemene İdaresi küfür saydı. Fikir ve görüşleri şeriate 

aykırı görüldü. 

Azeri Lehçesi’yle yazdığı şiirleri, yalın dili, anlatım özellikleriyle 

bugünlere kadar geldi. Fikir ve düşüncelerinden asla 

ödün vermedi. 

Vermedi de ne oldu? 

Derisini yüzdüler. Sonra da ibret olsun diye cesedi bir hafta 

sokakta teşhir edildi. 

Sen de bir güzel seyrettin onun derisinin yüzülmesini. 

Nesimî, Alevi-Bektaşî geleneğinin yedi ulu ozanından birisidir.


Sadece Alevi-Bektaşilerin değil, Azeriler’in de çok büyük 

önem verdiği bir ozandır. Azerbaycan’da “Nesimi Dilcilik 

Enstitüsü” adıyla bir enstitü de kurulmuştur. 

Hurifiydi Nesimî. 

Hurufilik: Kâinatın oluşunu ruha değil maddeye dayandıran 

her varlığı 32 harfle açıklamaya çalışan ve harflere esrarengiz 

manalar yakıştıran görüştür. 

Şiirlerinde dini- tasavvufa karşı korkusuz ve biraz patavatsızca 

söylediği şiirler yanlış anlaşılarak öldürülmesine yol açmıştır. 

Tasavvuf inancını büyük coşkunluk ve içtenlikle söylemiştir. 

Çağının Türkçesini en güzel bir şiir dili haline 

getirmiştir. 

Nesimi’nin halk, tekke ve divan şairlerimiz üzerinde azımsanmayacak 

etkileri vardır. Halka en çok yaklaşan divan şairidir 

diyebiliriz. 

Bilhassa Bektaşiler ve vahdet-i vücut felsefesini benimseyenlerce 

büyük bir sûfi olarak kabul edilir. 

Şiirlerinde ekseriyetle kendi görüşlerini telkin etmekle birlikte 

din dışı ve âşıkane gazellerde yazmıştır. Tuyuğları ve 

farsça gazelleri de mevcuttur. 

435 

Bir şiirinde demişti ki: 

Ben yitirdim, ben ararım, yâr benimdir kime ne 

Gâh giderim öz bağıma gül dererim kime ne 

Gâh giderim medreseye ders okurum Hak için 

Gâh giderim meyhaneye dem çekerim kime ne


Kelb rakip haram diyormuş şarabın bir katresine 

Saki doldur, ben içerim, günah benim kime ne 

Ben melâmet gömleğini deldim, taktım eynime 

Ar u namus şişesini taşa çaldım, kime ne? 

Ah Yezid, seccadeni al yürü mescid yoluna 

Pir eşiği benim Kâbem kıblegâhım kime ne 

Gâh çıkarım gökyüzüne hükmeder kaftan kafa 

Gâh inerim yeryüzüne yâr severim kime ne 

436 

Kelp rakip böyle diyormuş güzel sevmek pek günah 

Ben severim sevdiğimi, günah benim kime ne 

Nesimi’ye sordular, yârin ile hoş musun? 

Hoş olayım, hoş olmayım, o yâr benim, kime ne 

Abdülbaki Gölpınarlı Hocamızdan, Nesimi hakkında bir 

öykü: 

“Nesîmî’nin yüzülmesine fetva veren müftü, Nesîmî yüzülürken 

sağ elinin şahadet parmağını sallayarak, bunun diyormuş, 

kanı da pistir. 

-Bir uzva damlarsa, o uzvun da kesilmesi gerekir! 

Ve tam bu sırada Nesîmî’nin bir katre kanı müftünün şahadet 

parmağına sıçramış. Meydanda bulunan hâl ehli bir can; 

-Mütfü efendi demiş, fetvanıza göre parmağınızın kesilmesi 

lâzım. 

Müftü, 

-Nesne gerekmez demiş. Biraz suyla temizlenir. 

Bunu duyan Nesîmî, kanlar içindeyken:


“Zâhidin bir parmağın kessen dönüp Hak’dan kaçar 

Gör bu miskin âşıkı ser-pâ soyarlar ağlamaz” beyitini muhtevi 

gazelini söylemiş. 

Ve 

Nesîmî’ nin derisi yüzülünce bir de bakmışlar ki eğilip derisini 

almış ve bir post gibi sırtına vurup yürümüş. Kimse peşine 

düşmeye cesaret edememiş. Halep’in 12 kapısında bulunan 

kapıcılar ve halk görmüşler ki Nesîmî, derisi sırtında, 

kapıdan çıkmış ve sır olmuş. Kapıcılar ve halk bir araya gelince 

herkes, “falan kapıdan çıktı” diye iddiaya girişmiş ve anlaşılmış 

ki, oniki kapıdan da çıkmıştır. 

Şimdiki tekke ve türbe de, onun gömüldüğü yere değil, yüzüldüğü 

yere yapılmış.” 

Nesimi’nin ölümü, Anadolu’da tepkiyle karşılanmıştır. 

Ve 

Anadolu’da, Şeyh Bedrettin tarafından yoksul-fakir insanların 

haklarını savunmak gibi toplumcu bazı ilkeleri ortaya 

koyan ve Osmanlı’ ya karşı örgütlenerek ayaklanma hareketi 

başlatan, ezilen halkın haklarını savunduğu için “sosyalist bir 

hareket olarak” kabul gören “Şeyh Bedrettin İsyanı” başlar. 

Şeyh Bedrettin, çağının en büyük hukukçusudur. 

Ve 

Şeyh Bedrettin, ” Teshil” adlı yapıtında sorduğu bin soruya 

bin cevap vermiştir. Osmanlı’nın adaletinin de beş yüz yıl, 

Bedrettin’in “Teshil” adlı eseriyle sağlanması, tarihin bir başka 

garip yüzüdür. Bedrettin, ne yazık ki, Osmanlı’ya karşı giriştiği 

bu savaşı kaybeder ve 1417’ de ( bazı kayıtlara göre 

1420) ‘de Serez’de asılır. 

437


SON SÖZ: 

GELDİM’OLA BİZİM ELE BİR EREN? (Gülce-Üçgen) 

Geldim’ola bizim ele bir eren? 

Durmadan anlatsın pirimi benim. 

Gülce derler, sevdam odur, o ceren 

Çiğ damlası saysın terimi benim. 

438 

Yolumda yoldaştır Yunusla Veysel 

Dağlar mı? Olamaz âşığa engel 

Hasret ateşiyle ölmeden evvel 

Koysunlar mezara dirimi benim 

Çile ozanıyım budur fermanım 

Mekânda gölgeyim, zamanda can’ım, 

Tükensin, kalmasın dizde dermanım 

Alsınlar gözümden ferimi benim. 

Dost halkasın yeni baştan dizsinler 

Aşk bir haritadır, doğru çizsinler 

İsterlerse yere koyup yüzsünler 

Nesimiyle beraber derimi benim.


Başaklarda, karıncada, bulutlarda nefes alıp verenim 

Öylesine mutluyum, duymadı hiç kimse zarımı benim. 

Sesiyim sessizliğin, incinsem de incitmem, ilkem bu 

Nar içinde saklıyım, bilen bilir, narımı benim. 

Cümle kırmızılar kanımdan almıştır rengini 

Ağlayan ırmaklar söndürmez har’ımı benim. 

Yolcuyum kendi içime, arza gebeyim 

Avcumda bin güneş var, yarımı benim. 

Size derim size, ey insanoğlu 

Etmeyin hesap, kârımı benim. 

Kovanlar kapalı; nedendir? 

Yakmayın arımı benim 

Ceylan’ım, Nesimiyim 

Hazırdır kefenim. 

439 

Her bağ bıçkısına gülümser etim 

Ten ne ki, basit şey, ona gurbetim. 

Suçlusun dediniz ağlıyor yetim 

Sevabı sizlerin, cürümü benim 

Geldim’ola bizim ele bir eren? 

Durmadan anlatsın pirimi benim. 

Gülce derler, sevdam odur, o ceren 

Çiğ damlası saysın terimi benim. 

Mustafa CEYLAN


M-Linç Edilerek öldürülen Şair 

(1): ALİ KEMAL 

Atatürk ve Milli Mücadele düşmanı olan, ömrü sürgünlerde 

geçen ve Cumhuriyet ve Atatürk sevdalısı genç subaylar 

tarafından linç edilerek öldürülen bir şair. 

440 

1869 Yılında İstanbul’da dünyaya geldi. Çankırı’ nın Kayapazar, 

Kalfat Köyünden Hacı Ahmed Efendi’ nin oğludur. 

Asıl adı Ali Rıza’dır. 

Gülhane Askeri Rüştiyesi mezunudur. Daha sonra annesinin 

ısrarı üzerine Mülkiye Mektebi’ne kaydoldu. Mülkiyede 

okurken Ahmet Mithat Efendi ve Muallim Naci’nin etkisinde 

kaldı. Gülşen isimli bir dergi çıkardı. İstanbul’da yaşayan 

çoğu edebiyatçıyla tanıştı ve onlarla sohbetler etti. Okulu bitirmeden 

yurt dışına Prais ve Cenevre’ye gitti. İstanbul’a döndüğünde 

arkadaşlarıyla birlikte bir dernek kurdu ve derneğin 

dördüncü toplantısında tevkif edildi. Ceza almadan kurtuldu 

ve hapisten sonra Mütalâa adıyla bir dergi daha çıkarmaya 

başladı ki yapılan bir ihbarla tekrar tutuklandı ve Halep’e sürgün 

edildi. 

“Ermeni yanlısı olarak görülen bazı yazılarından dolayı 

düşmanlarınca ‘Artin Kemal’ şeklinde adlandırılır. Mustafa 

Kemal’e ve Milli mücadeleye karşı düşmanca tutumu ve ağır 

hakaretleri nedeniyle pek çok insan tarafından “hain” olarak 

damgalanmıştır.


Halep’te kaldığı yıllarda Halep İdadisi’nde Türk Dili ve 

Osmanlı Edebiyatı hocalığı yaptı. Halep’teki durgun hayata 

fazla dayanamadı ve 1895’te izinsiz İstanbul’a döndü. Bunun 

üzerine hakkında tekrar sürgün kararı çıkınca Jön Türkler’in 

bir çeşit karargâhı haline gelmiş bulunan Paris’e tekrar gitti 

(1894). Paris’te bulunduğu sırada Jön Türkler ile II. Abdülhamit 

arasında arabulucu bir çizgi izlemeye çalıştı. Bu arabuluculuk 

rolünü hafiyelik noktasına vardırdığı sonradan ortaya 

çıkmıştır. Mizancı Murat’ın Jön Türk hareketinden ayrılmasından 

sonra Ali Kemal de bu hareketten ayrıldı. 

Ali Kemal, Paris’te bir yandan Siyasal Bilgiler okuyor, bir 

yandan da gazetecilik yapıyor, İstanbul’daki İkdam gazetesine 

Paris izlenimlerini anlatan batı kültürüne hayranlık ile yoğrulmuş 

yazılar ve çeviriler gönderiyordu. İkdam’da kendi röportajlarıymış 

gibi kaleme alınmış pek çok yazının Fransız basınından 

çeviriden ibaret olduğu sonradan Hüseyin Cahit 

tarafından ortaya çıkarılmış ve bu hadise ikisi arasında Ali 

Kemal’in ömrünün sonuna kadar sürecek bir polemiğin başlamasına 

neden olmuştur. 

441 

“1897’de Brüksel Elçiliğinde ikinci kâtipliğe atandı. İttihatçılardan 

çekindiği için İstanbul’a dönemiyordu. 1899’da 

Siyasal Bilgiler diplomasını alması sonrasında, II. 

Meşrutiyet’in ilanına kadar Mısır’da yaşadı. Kahire’de Mısırlı 

bir prense ait bir çiftliği idare ediyordu. 1903 yılında yaz 

tatili için gittiği Londra’da Winifre Brun adlı bir İngiliz hanımla 

evlendi. Bu evliliğinden Selma adında bir kız, Osman 

adında bir erkek çocuğu dünyaya geldi. Oğlunun doğumunun 

hemen ardından eşini kaybetti. II. Meşrutiyet’in ilanından bir 

gün önce İstanbul’a döndü. 

İstanbul’da İkdam gazetesinin başyazarlığını üstlenen Ali 

Kemal, bir yandan da Darülfünun’da Edebiyat Fakültesi’nde 

siyasi tarih dersleri veriyordu. İlk siyasi partilerden birisi olan 

Osmanlı Ahrar Fırkası’na girdi. Ali Kemal İstanbul’a döner


dönmez padişahın huzuruna çıkmış, padişahın iltifatlarını ve 

verdiği paraları kabul etmişti; bu durum İttihatçıların tepkisine 

neden oldu. O da yeni eleştiri hedefini İttihat ve Terakki 

Cemiyeti olarak belirledi ve İkdam gazetesinde Cemiyet’e 

karşı ağır eleştiriler içeren başyazılar yazmaya başladı. Hemen 

bütün çevresiyle sürekli kavga halindeydi. Sınıfta öğrencilere 

Fransa’daki siyasal liberalizmi hararetle övüyor, kendisiyle 

aynı fikirde olmayan kişilere şiddetle saldırıyor, gençlerin 

öfkesini bunlara yöneltmeye çalışıyordu. 

442 

Ali Kemal’in tahrikleri 31 Mart Olayı’nın çıkmasında etkili 

oldu. Serbesti gazetesi başyazarı Hasan Fehmi Bey’in öldürülmesinin 

ertesi günü olan 7 Nisan 1909’da Darülfünun’da 

kalabalık bir topluluğa yaptığı konuşmadan sonra bu konuşmanın 

etkisinde kalan Darülfünun hocaları ve öğrencileri katillerin 

yakalanmasını istemek üzere Babıâli’ye yürümüşler; 

sayıları onbinlere ulaşan kalabalığın üstüne ateş açılması sonucu 

birkaç yüz kişi yaralanmıştı. Ertesi günkü cenaze sırasında 

da devam eden olayların 31 Mart ayaklanmasına dönüşmesi 

üzerine Selanik’ten gönderilen Hareket Ordusu İstanbul’a 

gireceği sırada Ali Kemal yeniden Paris’e kaçmak zorunda 

kaldı (1909). Bu arada Mülkiye’deki görevine son verilmişti. 

İttihat ve Teraki Yönetiminin iktidardan uzaklaşmasının ardından 

1912 affıyla İstanbul’a geri gelen Ali Kemal İkdam 

Gazetesi’nde başyazar olarak yazılarına devam etti ancak altı 

ay sonra hükümet Babıâli Baskını ile devrilince Viyana’ya sürüldü. 

Üç ay sonra İstanbul’a döndü. 14 Kasım 1913’te Peyam 

Gazetesi’ni yayınlamaya başladı, başyazarlığını üstlendi. İlk 

başyazısı “Peyamımız, Meramımız” başlığını taşıyordu. Mülkiyedeki 

hocalığı da geri verilmişti. Mektepler Nazırı Zeki 

Paşa’nın kızı Sabiha Hanım ile evlendi. Bu evliliğinden Zeki 

adında bir oğlu dünyaya geldi. Ocak 1913’te İttihat ve 

Terakki’nin gerçekleştirdiği askeri darbe olan Babıâli 

baskını’ndan sonra tutuklandı.


Ali Kemal, 22 Temmuz 1914’te, I. Dünya Savaşı’nın başladığı 

sıralarda, İttihat ve Terakki’nin baskısıyla gazetesini 

kapatmak zorunda kaldı. Siyasetle ilgilenmeyip öğretmenlik 

ve tüccarlıkla geçinmeye çalıştı. Bu tutumu 1918’de İttihat ve 

Terakki liderlerinin bir Alman denizaltısına binip Türkiye’den 

kaçışına kadar sürdü. 

Ali Kemal, Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalanmasından 

sonra 14 Ocak 1919’da yeniden faaliyete geçen Hürriyet 

ve İtilâf Partisi’nin genel sekreteri oldu. 

4 Mart 1919’da kurulan Birinci Damad Ferit Paşa hükümetinde 

Maarif Nazırlığı (Eğitim Bakanlığı), bu hukumetin 

mayıs’ta istifasının hemen ardından kurulan ikinci Damad Ferit 

Paşa hükümetinde ise Dahiliye Nazırlığı (İçişleri Bakanlığı) 

görevine getirildi. Bu görevde iken Kuva-yi Milliye ve 

Mustafa Kemal Paşa aleyhine emirler yayımladı. İngiliz Muhipler 

Cemiyeti’nin kurucularından birisi oldu. Hükümet içinde 

çıkan bir anlaşmazlık yüzünden 26 Haziran 1919’da bakanlıktan 

istifa etti. 

443 

Darülfünun’da ders vermeye devam eden Ali Kemal, 1922 

Mart ayında Darülfünun öğrencilerinin istifaya davet ettiği 

dört öğretim elemanı arasındaydı. Öğrencilerin verdiği kararın 

gerekçesi, hocaların, bağımsızlık, kutsiyet, milliyet hislerine 

yabancı oluşları, saldırgan şahsiyetleri ile kamu vicdanında 

mahkum edilmiş olmalarıdır. Öğrencilerin tepkileri üzerine 

Ali Kemal ve Cenap Şahabettin 3 Eylül 1922’de Meclis-i Vükela 

kararıyla görevlerinden azledildi 

Ali Kemal, bakanlığı sırasında başyazarlığını Refik Halit 

ile Yahya Kemal’in üstlendiği Peyam-ı Sabah Gazetesi’nin 

başyazarlığına, bakanlıktan ayrıldıktan sonra döndü. Bu gazete, 

Peyam Gazetesi ve Mihran Efendi’nin sahibi olduğu Sabah 

Gazetesi’nin birleştirilmesiyle 1920’de kurulmuştu. Yazılarında 

acımasız eleştirilerini İttihat ve Terakki’nin devamı olarak


gördüğü Anadolu hareketine yöneltti. Ancak Büyük Taarruz’un 

başarılı olup, İzmir’in kurtulmasından sonra 10 Eylül 1922’de 

“Gayelerimiz Bir İdi ve Birdir” başlıklı bir yazı yazarak yanıldığını 

söyledi. 

Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasının ardından Ankara hükümeti, 

İstanbul polisinden Ali Kemal’in tutuklanıp yargılanmak 

üzere Ankara’ya gönderilmesini istedi 

444 

4 Kasım 1922 günü, Teşkilat-ı Mahsusa mensubu birkaç 

kişi Ali Kemal’i Tokatlıyan Oteli’nde gittiği berber 

dükkânından kaçırarak İstiklal Mahkemesi’ne çıkarılmak üzere 

Ankara’ya götüreceklerini bildirdiler. Gerçekte ise Ali Kemal, 

İzmit’de bölge kumandanı Sakallı Nurettin Paşa’ya teslim 

edildi. Nurettin Paşa ile görüştükten sonra dışarı çıkarken 

kumandanlık karargâhı önünde bekleyen “genç subaylar” tarafından 

linç edildi (6 Kasım 1922). Kafası çekiçlerle ve taşlarla 

kırılarak öldürüldü. Çıplak vücudu ayaklarına ip bağlanarak 

sokaklarda dolaştırıldı. Cesedi, Lozan Konferansı’na 

giderken trenle İzmit’den geçecek olan İsmet Paşa görsün 

diye istasyonda bir sehpaya asıldı. Lozan’a gitmekte olan İsmet 

İnönü’nün bu durum karşısında sinirlenmesi üzerine Ali 

Kemal’in ölü bedeni apar topar kaldırıldı. İzmit’de defnedilen 

Ali Kemal’in mezarı, başına bir mezartaşı veya herhangi bir 

işaret konulmaması sebebiyle zamanla ortadan kayboldu; 

uzun araştırmalar sonunda 1950’lerde yeri tespit edilebildi Falih 

Rıfkı Atay’a göre, Atatürk Ali Kemal’in öldürülüş şeklinden 

tiksinerek bahsederdi. 

Ali Kemal gazeteciliğinin yanı sıra çeviriler de yapmış, 

“Ömrüm” adıyla yazdığı anılarını 1914’de Peyam-ı Edebi’de 

(22 tefrika olarak), sonra da Peyam-ı Sabah’ta (32 tefrika) yayınlamıştır. 

Ömrüm, 1985 yılında Ali Kemal’in ikinci eşinden 

oğlu olan ve Türkiye’nin Bern, Londra ve Madrid büyükelçiliklerini 

yapmış (ve karısı 1978’de Madrid’de ASALA tarafından 

öldürülen) Zeki Kuneralp tarafından kitap halinde yayın-


landı. Bu kitapta, “Ömrüm Sonrası” başlıklı bir bölüm ve bazı 

ekler de bulunmaktadır. (Ali Kemal: Ömrüm (Yayına hazırlayan 

Zeki Kuneralp), İsis Yayıncılık, İstanbul, 1985) 

Dışişleri Bakanlığı’nda AB Genel Müdür Yardımcılığı yapan 

(ve o dönemde AB Komisyonu Türkiye Temsilcisi olan 

Karen Fogg ile ilginç yazışmaları ile gündeme gelen) Selim 

Kuneralp, Ali Kemal’in torunudur. Selim Kuneralp Stokholm 

Büyükelçiliği ve Seul Büyükelçiliği’nden sonra Dışişleri Bakanlığı 

Müsteşar Yardımcılığı görevini yürütmüş, AB Daimi 

Temsilciliği görevinde bulunduktan sonra Bakanlık müşavirliğine 

getirilmiştir. 

Ali Kemal’in ilk eşi olan İngiliz hanımından olan öz torunu 

Stanley Johnson’ın oğlu olan Boris Johnson İngiliz 

Muhafazakâr Parti parlamenteri olup, bir dönem ‘The Spectator’ 

dergisinin Genel Yayın Yönetmenliğini yapmış ve 1 Mayıs 

2008 tarihinde Muhafazakâr Parti adayı olarak Londra belediye 

başkanlığı seçimini kazanmıştır. 

445 

Son olarak, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin meslek şehidi 

gazeteciler listesi içinde yer almasıyla, ‘şehit’ sayılıp sayılamayacağına 

dönük tartışmaların alevlenmesiyle, Ali 

Kemal’in gündemdeki yerini 80 yıl sonra * 

hâlâ koruduğu görülmektedir. (kaynak: wikipedia.org) 

Demiştir ki: 

“Ne hoş bu âlem-i nüzhet, şu şehr-i hoş cereyan 

Şu haymeler, şu koyunlar, şu fevc fevc develer 

Sehabeler bu semâyı safayı devr eyler 

Kenâr-ı âbda birkaç çiçek temevvüc eder 

O vechi sade bu iklime zînet olmuşdur 

Güzellik işte bu arza tabîat olmuşdur. 

……………………………………………”


N-Oruç yediği İçin Öldürülen Şair 

(1): KUL ŞÜKRÜ 

Demiştir ki: 

“Derdim vardır deyu neye ağlarsın? 

Ali’yi sevenin derdi mi olur? 

Derdinden şikâyet kime eylersin? 


446 

Muhammed Ali’dir, Ali Muhammed 

Hasan ile Hüseyin çektiler zahmet 

Ali’den özgeye eyleme minnet 


İmam, Zeynel Bakır ile göründü, 

İmam Cafer hal yüzünü büründü 

Aleviler yüzüstüne süründü 


İmam Kazım Rıza Şah-ı Horasan 

İmam Tâkî Nâkî dertlere derman 

Yakın bize bizden ol şah-ı merdan 


İmam-ı askeri Mehdi-i zaman, 

Daima etmekte erenler cevlan, 

Deli Şükri dertsizlerin bu meydan 

Ali’yi sevenin derdi mi olur?”


XVIII. Yüzyıl şairlerimizden. Bektaşi şairi. Ramazan ayında 

oruç yediği için ağzına kurşun akıtılmak suretiyle öldürülen 

Selânikli bir şairimizdir. Deli Şükrü veya Kul şükrü adıyla 

tanınır. Abdal musa dergâhına bir süre hizmet ettiğini kaynaklar 

belirtirler. 

Derdililere sensin derman olucu 

Zâhirde bâtında Şah Abdal Musa. 

Muhammed Ali’ nin kadrin bilici 

Mürüvvet ma’deni kân Abdal Musa. 

Gönülün pasını silici sensin, 

Hikmetin remzini bilici sensin. 

Kahredüp alemi kırıcı sensin, 

Akar kılıcından kan Abdal Musa. 

447 

Cennetdir dergâhın dedi hem derviş, 

Gelübde ezrail edemez teşviş, 

Çağırdığım yerde imdada yetiş 

Cesedim içinde can Abdal Musa. 

Seyretdim durakdan yürütmüş dağlar, 

Mermer çırağ yeşil huccet nur bağlar 

Kul Şükrî mecnun’dur Leyla’ya ağlar, 

Akar gözlerimden kan Abdal Musa.


O-Dostluk uğruna denize atılarak öldürülen 

Şair 

(1): SA’DÎ 

Dostluk ve arkadaşlık uğruna denize atılarak öldürülen bir 

şairimizdir Sa’dî… 

448 

II. Bayezid döneminde yaşamış “Cem şairleri” veya “Cem 

Sultanı Seven şairler” arasında yer aldığı, ömrü boyunca da 

Cem Sultan’a bağlı kaldığı için, sürgündeki Cem Sultan’ın haber 

ve mesajlarını, onun adına İstanbul’da bazı devlet adamlarına, 

hattâ padişah’a getirdiği için; taht kavgaları esnasında 

sevdiği ve inandığı Cem Sultan’ın yanında yer aldığı için, Padişaha 

gammazlanmış, söylediği bazı sözler ve şiirleri dedikodu 

şeklinde aktarılmış, bu yüzden de Galata Boğazı’ndaki derin 

denizde boğularak öldürülmüştür. 

Bir gazelinde demiş ki. 

Hey ne diller alıcı nâzlı dilbercik olur 

Vey ne fettân u cefâ-pîşe sitem-gercik olur 

Eğilüb gûşına söyler gibi olur yüz öper 

Zülfi yârin nice çok başlıca kâfircik olur. 

Der gören kadd-i hırâmânın eyâ kebk-i hırâm 

Fitne bağında açılmış ne sanevbercik olur.


Leb-i meygûunu hattınla gören der güzelim 

Lâciverd ile münâkkaşca ne sâğarcık olur. 

Nâz ile kim ki göre şivesini Sa’dî der, 

Vey nice âfet-i bî-rahm sitemğercik olur. 

O dönemi nakledenler, yazanlar, tezkireciler ki meselâ 

Kâtip Çelebi’miz o’nun asıl adının Sadullah, baba adının 

Mustafa olduğunu; Cem Sultan’a olan bağı sebebiyle cem sultan 

Divanını hazırladığını, divan sonunda da Sadullah Bin 

Mustafa olarak adını zikrettiğini belirtmektedir. 

Cem Sultan, ilim ve sanat adamlarından etrafında bir halka 

oluşturmuştu. Şairler halkası oldukça meşhurdu. Haydar, 

La’lî, Sehâî, Turâbî, Kandî, Şahidî gibi şairlerin içinde yer 

alan Sa’dî, Cem Sultan’a en yakın şairdi. Bu şairlerin hepsine 

birden “Cem Şairleri” denirdi. 

449 

Çünkü Sa’dî, Cem Sultan’ın sözcüsü, temsilcisi idi. 

“Sa’dî-i Cem” veya “Cem Sa’dîsi” adıyla da anılırdı. Cem 

Sultan ile şair Sa’dî, içtikleri su ayrı gitmeyen iki yakın dosttular. 

Ayrı bedendiler amma aynı ruh gibiydiler. Ruh ikizi neyse 

işte o idiler… 

Günümüze bakın hele… 

Dostluk, hele hele ki, şairler arasında ki dostluk pamuk ipliği, 

saman alevi ölçeğinde. Bugün dost olanlar, iki gün sonra 

düşman olmuşlar. Hattâ fikren, ilmen dahi aynı çizgide, inançta 

ve ülküde olanlar bile en küçük bir çıngıda alev alıp tutuşabilmekte, 

en küçük bir fıskede nice zaman ördükleri dostluk 

duvarlarını yerle bir edebilmekteler. Sa’dî, arkadaşı Cem Sultan 

için ölüme gidiyor. Padişahı bile arkadaşı için eleştirebili-


yor. Karşısına geçen büyük güce boyun eğmiyor, sürgündeki 

arkadaşının yanından asla ayrılmıyor, ona ihanet etmiyor, arkadan 

hançerlemiyor ve en acılı-sancılı ve zor günlerde bir 

ekmeği paylaşarak çile arkadaşlığını sürdürüyor. 

Varın siz dokunun hele yanınızdaki birine, azıcık dokunun. 

Bakın dünyanız nasıl alt üst oluveriyor. Düne kadar ustam, 

üstadım, ağabeyim diyen insanların, en küçük bir dalgalanmada 

sizi nasıl terk edip en mahrem bilgilerinizi eline bayrak 

edip karşınızdaki saflara nasıl geçiveriyor bir görün hele… 

Şairin dostluğu, keşke şiirlerin dostluğu kadar uzun olsaydı. 

450 

Şairi ölümsüz kılıp yüzyıllar ötesine şairin adını taşıyan 

şiir, dostlukları baki kılamıyor işte. 

Dostluklar, çıkar ilişkilerine bağlanmış ne yazık!... 

Sa’dî, Cem Sultanla dost ya, onunla Hacca bile gitmiştir. 

Cem’in İtalya ve Fransa sürgün günlerinde de hep yanında bulunmuştur. 

Bir ömür Cem’le dost kalmıştır. Zaman zaman kıyafet 

değiştirip, derviş kılığında yurda girmiş ve Cem’in mesajlarını 

günün devlet yöneticilerine getirmiştir. 

Derler ki; 

“Cem Sultan Divanı ve Kerem Kasidesi”ni padişah II. 

Bayezid’a sunmuş ve o yüzden öldürülmüştür. 

Dili sade, ahenkli ve akıcıdır.


Bir gazelini daha nakledelim : 

Her gice başumda sevdâ zülfünün efkârıdur 

Her seher virdüm dilümde hüsnünün envârıdır 

Dâme hâli danesidür düşüren murg-ı dili 

Od uran can harmanına âteş-i ruhsârıdur 

Zülf-i sevdâsı ile ey kâtib-i eşküm benüm 

Mekteb-i hicrinde tahrîr etdüğün tomârıdur 

Sîm ü zer destinde yok kim yoluna harc eyleye 

Pâyına îsâr olan bu eşk-i gevher-bârıdur. 

451 

Nazm içinde nazmına şâhid yeter kim Sa’dî’nün 

Her perî-peyker dilinde söylenen eş’arıdur.


SON SÖZ: 

ŞAİR ÖLDÜRMEK KOLAY(Gülce-Buluşma) 

Ey şair dinlen biraz arkana şöyle yaslan! 

Çamura düştü misket, ey çocuk sen de uslan! 

Fetih mi can gözünde, ilham mı kar tanesi?! 

Şair öldürmek kolay, bulunur bahanesi… 

452 

Şiirin mavisi düşsün dilinden 

Balık taşan su dibinde doğum var. 

Zorlama boşuna çocuk yanımı 

Kar gecesi soğuk, üşür ellerim 

…………………..Mendilinden 

Yansıyan bir rüzgâr canımı yakar 

Dostluğun miracı düşüncelerim. 

Bugün yine bir şair, bir şairi öldürdü 

Bugün yine en ağır küfürler peşin peşin… 

Gelsin “Cem Şairleri” içimdeki divana 

Bağdaş kurup çöksünler ortasına güneşin 

Kandî, Şahidî, La’lî, Turabî ve Haydarî 

Goncalara sürsünler al rengini ateşin, 

Büksünler büklüm büklüm kelâm denen urganı 

Zaman Yusuf kuyusu, dibine uzatsınlar.


(S)onra açsın anahtar, sonsuzluk kapısını 

Ç(A)tlatsın kabuğunu sohbetin tohumları 

Ve (D)önsünler saraya kovulan şehzâdeler 

Sa’d(Î) kırsın kalemi dost uğruna yeniden 

……………………………..Mendilinden 

Kan damlayan sevdalar kafiyelerde gizli; 

Gizli bahçelerimin tam ortası cevizli… 

Şiire aç şairler hece yer, mısra dokur 

Sözcükler sözcülerin sözlüğünde uyuyor. 

Bir gün çatal kapıdan Cem Sultan çıkar gelir, 

Duygulu Çelebiler gözlerime doluyor… 

Şairin şairleri yaktığı iklim batsın 

Dilerim bundan böyle 

………………Dost gülsün, dost anlatsın… 

453 

Mustafa CEYLAN


Ö-Hengâme-Kargaşada Öldürülen Şair 

(1): SELMAN 

Rumeli’de Arnavutlar tarafından öldürülen şairimiz Selman, 

aynı zamanda önemli bir müzik adamıydı. “Abdi Şah ve 

Hıraman tarzı türkü” onun icadıdır. 

454 

Kaynaklara göre, XVI. Yüzyılda yaşamış ve şehid edilmiş 

olan bu şairimiz uzun uğraşlar sonucunda Rumeli kadısı olmuştu. 

Bu görev esnasında Arnavutlar tarafından öldürüldü. 

Öldüğü sırada yanında taşıdığı şiirleri de o hengâmede yok 

olmuş, kaybolup gitmiştir. Kaynaklar, şairimizin birkaç beytini 

günümüze taşımışlardır. 

Evet, işte şiirleri ölümüyle beraber kaybolan Selman’ın bu 

durumu, günümüz şairlerinde bir ibret dersi olmalı. 

Neden mi? 

Anlatayım : 

İnsan, dünya fâni. Gelip geçici… Hele hele sanal, yani internet 

ortamı anlık yaşanan bir ortam. Daha geçici denebilir. 

Bir bakmışsın bugün var olan bir internet sitesi, ertesi gün onbinlerce 

şiiri ve binlerce şair üyesi ile bir anda yok oluvermiş. 

O sebeple sanala, internete fazla güvenmemek lâzım. 

Sadece bir sitede yayınladığınız yazı ve şiirlerinizi ikinci 

başka bir sitede de yayınlayın derim. En önemlisi de şu, şiirlerinizin 

mutlaka bir değil birkaç yedeğini alın, çıktısını alın yazıcıdan, 

sonra, bir gazetede veya dergide yayınlatın derim. 

Kitap yapamıyorsanız ne yapıp edin yayınlatın…


Şiir veya yazı, size özgün eserinizin çalınmasından, taklidinden 

korkuyorsanız, mutlaka bazı tedbirlerde almalısınız. 

Eserlerinizi tadix.net gibi sitelere yükleyin veya hiç bi şey 

yapamıyorsanız, kendinize mektup olarak atın ve o mektubu 

açmayınız. 

Ya da 

Kendinize, mail adresinize mail atın, msn–mail kutunuzda 

saklayınız. 

Şiir, şairin evlâdıdır. Evlâdınıza gözünüzün bebeği gibi 

bakmak ve onu her türlü kötü şartlardan, olumsuzluklardan 

korumak ve kollamak zorundasınız, öyle değil mi? 

Şu halde, öldürülen şairimiz Selman gibi, yanınızda bir 

defterde veya sanalda bir internet sitesinde taşıdığınız şiirlerinizin 

kaybolmasını, uçmasını, yok olmasını istemiyorsanız 

şimdiden tedbirler almalısınız… 

Bursa’da dünyaya geldiği belirtilir. Zamanının en güzel def 

çalma ustası olduğu söylenir. Sesi güzel değilmiş, ama tef’i 

sayesinde padişah meclislerini şenlendirmesini bilmiştir. Meclislerde, 

ne yapar eder, kendince rübailer bulur, onları musikiyle 

birleştirir ve ortamı şenlendirirmiş. Aynı zamanda hüsn 

ü hatla ilgilenip celi ve nesih hattının her türlüsünde de çok 

mahir bir sanatçıdır. 

Demiştir ki; 

455 

Ne şîve vaktidir sâkî bir aydır rûze-dârız biz 

Bu dem pîr-i harâbâtın önünde şerm-sârız biz 

Benim-çün ağla ey çeşmim benem bîçâre vü bî-kes 

İlâhî olmasun şöyle kişi âvâre vü bî-kes


SON SÖZ: 

MÜZİKLİ ŞİİR 

456 

Şiir yazdığımı sanıyordum, 

Çoban okumadı, yüzüne bakmadı 

Çocuk bastı kahkahayı 

Ana dudak büktü 

Hatırım kırılmasın diye 

“Güzel olmuş” dedi soğuktan; 

Baba’ya gösteremedim bile korkumdan 

Boğdum gün ışığına çıkmadan şiiri 

Ve sonra yanan ocağa atıverdim gitti… 

Şimdi karanlıklarda kızılca bir alevdir 

Pervane kanadında titremedir şiirim, 

Görücüye çıkacak kızdır ürkek, korkak 

Kelimelerin dişleri vuruyor birbirine 

Harflerin ayakları topal 

Ve mısralarım sefillerde son perde… 

Oy benim canına yandığım şiir, 

Oy baş uçurtan, kuş göçürten şiir 

Oy sabır menekşem, kalem kokulum oy 

Gel ıslak başını omuzlarıma koy 

Sarıl bana, bir gece de bende kal 

Olmaz mı?


Şiir yazdığımı sanıyordum, 

Kendimi avutmuşum senelerdir 

Uçtu üzerime kale sandığım manzum duvarlar 

Ve kalıbından çıktı ölçüsüz kahkahalar 

Ve Safiye’nin çürük dişi kafiyelerim… 

Yanmış, yakılmışım uğrunda 

Kopsun dilim, çırpınsın ilham marka mendlim 

Ve cızırtılı tahta radyoda 

Pat pat motorlu bir ses okusun, olmaz mı? 

Yan masada bir yanık yüz 

Yansa da hoş, yanmasada… 

Kirli suratıyla sırıtsın gene 

Rotatif suratlı matbaacı Hasan da. 

Buzdolabı internet siteleri 

Yan masada, yanmaz ada of!.. 

457 

Rumeli’de kurulsun gönül meclisi 

Çağırın bizim şair Selman’ı 

Abdi Şah veya Hıraman tarzı bir türküyü 

Çalsın, söylesin… 

Her türkü arasında benden 

Dizsiz ve özü boş demeceler okusunlar 

Yazdığımı sandığım dizelerden… 

Mustafa CEYLAN


P-Valilik Görevinden Dolayı öldürülen Şair 

(1): GÂZÎ 

458 

XVII. Yüzyıl şair, devlet adamlarımızdan. Asıl adı Mehmed. 

Kaynaklar ondan Gâzî Paşa veya Gâzî Mehmed Paşa 

adıyla bahseder. 1660/61 yılında Kahire Valisi iken öldürülmüştür. 

Kabrinin nerede olduğuna dair bir bilgi yoktur. Şiirlerinde 

Gâzî mahlasını kullanmıştır. 

“Beğim reftâra gel reşk-âver ol serv-i dil-ârâya 

Cemâlün tâbı virsün çihre-i tezyîn ü ârâya. 

Nazîre sanma aksin matla-i mir’âta bakdukça 

Nazîr olsun mu şahum âfitâb-ı âlem-ârâya. 

Yakup kandil-i mâh u mihrini bu tâk-ı mînâda 

Bu bezm-i hâlet-efzânı felek yellerle araya. 

Hayâl-i yâr ile halvet-sarâyı dil müzeyyendir 

Gider efkârı Gâzî girmesün ağyâr araya.”


Babası Şehsuvar Bey’dir. Çankırılıdır. Şehzuvarzade Mehmed 

Bey olarak da bilinir. Enderunda yetişmiş bir şairimizidir. 

Musul sancağında görev yapmıştır. 1655 yılında Şam Valiliğine 

atanır. Şam’da göstermiş olduğu başarı sebebiyle 1656-57 

yılında Halıcızade Mustafa Paşa’dan boşalan Mısır-Kahire 

Valiliğine tayin edilir. Öldürülüşü de Kahire’de görevde ikendir… 

Demiştir ki: 

“Yâr ağyâra çünki râm oldu 

Zinde-gânî bana harâm oldu. 

Şâm-ı hicrinde bezm-i hasımıza 

Hûn-i dil-bâde dîde câm oldu. 

459 

Heves-i subh-ı vasl-ı cânânın 

Bâis-i intizârı şâm oldu. 

Sûd-i sûda-gerî-i nakd-i visâl 

Gâzî’yâ bir hayâl-i hâm oldu.”


R-Sır Kâtibi Oldukları İçin Öldürülen Şair 

(1): NISFET 

Demiştir ki: 

460 

“Rûy-ı dil göstericek şâhid-i dil-cû-yı emel 

Valsın işrâb ider cünbüş-i ebrû-yı emel 

Deşt-i endîşeyi bî-hûde güzâr itmedeyiz 

Dâm-ı tahkîka girer mi rem-i âhû-yı emel. 

Şem ider şamme-i hâhişimizi bulsa eğer 

Mağz-i gül-gonca-i tasvîrdedir bû-yı emel. 

Cây-ı gül olsa da her tarhı kusurı irmek 

Olur ârâm bâ-şevk-ı ser-i kûy-ı emel 

Bezm-i ümidi ayağ çekmeden ammâ Nasfet 

İtdi mahmûr bizi sâgar-i ârzû-yı emel.”


İstanbul’da doğmuş, asıl adı Mustafa, babası Bayraktarzade 

Hasan’dır. Sultan Mustafa’ nın tahttan indirildiği sırada 

Mahmud Paşa camii avlusunda öldürülmüştür.(1808) IV. 

Mustafa’nın kaftancısı ve sır kâtibidir. 

Demiştir ki: 

“Ziyâ-res oldu yine tab’a âf-tâb-ı ferah 

Münevver itdi şeb-i târ derdi tâb-ı ferah. 

Hemîşe sâha-i dilden kamûnun ardınca 

Geçer nesîm gibi esb-i pür-şitâb-ı ferah. 

Gamında şâdî-i diğerle eylemiş ülfet 

İder mi âşık-ı gam-hâr-ı irtikâb-ı ferah. 

461 

Ümid-i bûse va’diyle eğlenür âşık 

Rakam-zede-i hatın olmuş ider hisâb-ı ferah. 

Zevâl-ı âlemi derk eyleyen dil-âgehler 

Ne dil-şikeste-i gamdır ne zevk-yâb-ı ferah. 

Yeter bu mev’iza tehdîd-i rinde ey vâiz 

Kitâbhânede yok mu aceb kitab-ı ferah. 

Unutdurur gam-ı sad-saleyi derûnundan 

İderse hâme eğer Nasfet intihâb-ı ferah.”


(2): FENNÎ 

Demiştir ki: 

“Ey gönül cür’a mıyız ka’rı penâh eyleyelim 

Yüze çık şunda habâbâne şinâh eyleyelim 

Sîneye bâri hayâlin çekelim dil-dârın 

Kurs-i âyînemizi hâile mâh eyleyelim” 

Halep doğumlu, asıl adı Arif, Ahmed İzzet Paşa’nın oğlu, 

Sultan Mustafa’ nın sır kâtibi. 

462 

III. Selim ve IV. Mustafa’nın taht kavgası sebebiyle hapishaneye 

atılır ve orada öldürülür.(2 Ağustos 1808) 

Demiştir ki: 

“Sîneden her âh-ı bân-sûz eyledikçe derd ile 

Anı çerh enfâs-ı ömrümden hesâb eyer bana. 

Ben o nâ-kâmım ki rev-tâb olmuşam kevneynden 

Çehre-i maksûd ise ref-i nikâb eyler bana.” 

Babasının ölümünden sonra, sadrazam Halil Hamid Paşa 

tarafından saraya alınır. 

Alemdar Mustafa Paşa, III. Selim’i tekrar tahta çıkarmak 

için İstanbul’a gelmiştir. Selim öldürülmüştür. Onu öldürenlerden 

hesap sormaya başlar. Bu sırada IV. Mustafa tahttan 

indirilir. Alemdar Mustafa Paşa III. Selim’in hesabını sorar-


ken, bu arada şairimizden de hesap sorar. Onu “fIrın” adı verilen 

Bostancıbaşı’ndaki hapishaneye attırır. Şairimizin pek de 

suçu olmadığı için sorgu sual uzar. Şair, kendisini sorgulayan 

kişiye “Artık canıma yetti. Var paşana söyle. Ne yapacaksa 

yapsın” der. Görevli sorgucu bu sözü Alemdar Paşa’ ya götürür. 

Alemdar paşa “ Var paçasını getir” diye emir verir. Bunun 

üzerine şairimiz zindan da öldürülür. Henüz yaşı da 25’dir. 

Demiştir ki: 

“Sâye-bân-ı dûd-ı âhı görse her kim serdedir. 

Şâhı gam sahra-yı aşka kurdu âteşden otağ.” 

463


S-Görüşmelerde Bağırıp Çağırdığı İçin Öldürülen 

Şair 

(1): VEDÂDİ 

464 

Asıl adı Molla Mirza Veli, 1718-19 yılında Şuşa’ya bağlı 

Baharlı’da doğmuş, Türkmen beyi Bayram han’ın oğlu, Fuzulî 

hayranı, Arapça ve Farsça lisanlarına vakıf, Karabağ hükümdarı 

İbrahim Han’ın müşaviri. Bir topun ağzına bağlanarak, 

top ateşlenir ve şairimizin cesedi parça parça çevreye yayılır. 

1809 yılıdır. Karabağ hükümdarı bir konunun görüşülerek çözüme 

kavuşturulması için şairimizi görevlendirir. Şah kaçar 

Feth Ali Han ile görüşme esnasında şairimiz, sinirlerine hâkim 

olamaz bağırır, çağırır. Sen misin, öyle yüksek sesle bağırıp 

çağıran deyip, bağlarlar topun ağzına… 

Mezar taşında; 

“Kim Vedâdî hastanın kebrin görüp etse dua 

Ede Hak rahmet, şefi ola Muhammed Mustafâ” 

Şiirlerinde aruzu ve heceyi ustalıkla kullanmasını bilmiştir. 

Hiciv ve aşkın şairidir.


Demiştir ki: 

“………………………………………………… 

Sultân-ı cihân olsa gider câna inanma 

Bir gün yüzülür şevket-i dîvânâ inanma 

Çün bâki değil mülk-i Süleymân’a iananma 

Ger âkil isen gerdiş-i devrâna inanma 

Bir câm yetür sâkî ki devrân bile kalmaz 

Ten bir gün ölür hâk ile yeksân bile kalmaz. 

Yüz mevsim-i hoş-hürrem olup iller açılsa 

Yüz lâle bitüp sünbül-i süsenler açılsa 

Yüz bâğ-ı cihân tazelenüb güller açılsa 

Gönlüm ki açılmaz nice müşkiller açılsa 



465 

Âh aldı beni derd-i firâk u derd-i hasret 

Sermest- harâb itdi beni bâde-i hayret 

Bir mihr-i vefa itmeli yoh kim ola rağbet 

Fevt eyleme gel var iken elde dem-i fırsat 



……………………………..”


Ş-Diğer sebeplerle Öldürülen Şairler 

(1): VÂKIF 

XVIII. Yüzyıl Azerbaycan Edebiyatının en parlak simalarından 

birisi. Gence’ye bağlı Şemseddin Köyü’nde dünyaya 

gelmiştir. Tiflis ile Gence arasında Kazak adı verilen bölgede 

yaşamıştır. Bu yüzden ona Kazaklı Vâkıf adı da verilmiştir. 

466 

Asıl adı Molla Penah’tır. Ağa Muhammed Şah, İbrahim 

Halil Han taraftarlarını yakalayıp teker teker öldürmeye başlar. 

Vâkıf’ da İbrahim Halil Han taraftarı olduğu için, zalimane 

bir şekilde, hem de oğlu ile birlikte öldürülür ve evi de 

yağma edilir. 

Demiştir ki: 

“Râh-ı aşkında senin ben cân ü serden geçmişem 

Pâre pâre kılmışam gönlü ciğerden geçmişem 

Yanmışam pervâneler teg bâl ü perden geçmişem 

Her semen-sâ turreden her sîm-berden geçmişem 

Dilber-i gonce-dehen nergis-nazardan geçmişem 

Lâleden el çekmişem gülberg-i terden geçmişem 

Terk idüb dehrin safâsın hayr ü şerden geçmişem 

Dişleri çün mahzen-i dürr-i güherden geçmişem 

Kevseri unutmuşam şehd-i şekerden geçmişem 

Teşne-i dîdârınam âb-ı zulâlin isterem”


Orta halli bir ailenin tekçocuğu. Babasının gayretiyle eğitimini 

tamamlamış ve zamanının bilginleri arasında yerini almıştır. 

Çok itibarlı, saygın bir ilim adamı ve şairdir. Bu yüzden 

Azeri Türkleri arasında “her okuyan Molla Penah olamaz” 

sözü dillerde pelesenk olmuştur. 

Demiştir Ki: 

“Gösterübdür bilmirem la’lin ne lezzet gönlüme 

Döne döne anı zikr etmekdür âdet gönlüme 

Andan özge gelmiyir şirin hikâyet gönlüme 

Firkatinden kalmayubdur sabr u tâkat gönlüme 

Kâmetinden ayrı zahirdür kıyâmet gönlüme 

Va’de-i vaslında virsün istimâlet gönlüme 

Sen özün tâ itmeyince bir iânet gönlüme 

Çoh yeter ağyârdan cevr-i ihânet gönlüme 

Afitâb-ı şevkin artırmış harâret gönlüme 

Sâye-i serv-i kad-i Tûbâ-misâlin isterem” 

467 

Doğu Gürcistan hükümdarı Iraklı’ nın Kazaklar üzerine 

hücum etmesi sebebiyle şairimiz Karabağ hanlığna sığınır. On 

yıl Karabağ Terterbasar’da yaşar. 

Daha sonra Şusa şehrine geçer. Bir süre sonra Karabağlıların 

gönlünde hak ettiği yeri alır. İlmi, saygınlığı ile sevilir, sayılır 

ve “Eşik Ağalığı” görevini yürütür. 

Nadir şah’ın ölümünden sonra, sürgündeki aşiretler Penahlı 

Ali Bey’in önderliğinde birleşirler. Penahlıdan sonra, idareyi 

İbrahim Halil han alır. Ve sarayına şairleri, bilginleri toplar.


Bir süre sonra da, Halil Han’ın yeğeni Batman kılıç Mehmet 

bey idareyi ele alır ve amcası Halil Han’ın yeniden idareyi 

ele geçirmemesi için onun taraftarlarını teker teker yok etmeye 

başlar. Vakıf’da onlardan birisidir. Öldürülür… 

468


İÇİNDEKİLER 

Ön Söz 5 

Öldürülan Şairler Üzerine araştırma 7 

A-Boğularak Öldürülen Şairler 

1-Nef’i 8 

2-Şehzade Korkut 18 

3-Şehzade Mustafa 24 

4-Sarı Memi 31 

5-Genç Osman 34 

6-III. Selim 41 

7-Halet Efendi 47 

8-Ahizade Hüseyin 49 

469 

B-Zehirlenerek öldürülen Şairler 

1-Aşık Şenlik 53 

2-Cem Sultan 80 

3-Piri Mehmet Paşa 88 

4-Sa’yi 95 

5-Taib 98 

6-Şakir 101 

7-Sürurî 103 

8-Aşık Ferki 109


C-Yakılarak Öldürülen Şairler 

1-Nesimi Çimen 111 

2-Metin Altıok 121 

3-Behçet Aysan 127 

4-Uğur Kaynar 132 

5-Halim Efendi 141 

6-Macuncuzade 143 

470 

D-İdam edilerek Öldürülen Şairler 

1-Kadı Burhanettin 147 

2-Pirsultan Abdal 159 

3-Figânî 175 

4-Hayatî 182 

5-Kemal Ümmî 187 

6-Sarı Lütfi 202 

7-Halimi 209 

8-Bahir 211 

9-İzzet Bey 213 

10-Talip 215 

11-Antepli Nuri Paşa 217 

E-Kurşunlanarak Öldürülen Şairler 

1-İsmail Gerçeksöz 219 

2-Kemal Fedai Coşkuner 224 

3-Sabahattin Ali 234 

4-Şevkî 242 

5-Esat 244 

6-Hamidî 247

7-Ramiz Paşa 249 

8-Ferrî 251 

9-Şemimî 253 

10-M.Subhi Çelebi 255 


F-Yolu Kesilerek veya Eşkiyalar Tarafından Öldürülen 

Şairler 

1-Hamidli Şaban 258 

2-Nikabî 262 

3-Bahrî 266 

4-Duhanî 271 

5-Ümnî 276 

6-Bülendî 278 

7-Müştak Baba 279 

471 

G-Savaşta Şehid Düşenler veya Savaşta Öldürülen Şairler 

1-Kağızmanlı Hıfzı 285 

2-Durak 291 

3-Şükrü 292 

4-Mehmet Rıfat Bey 293 

5-Vuslatî 295 

6-Misalî 298 

7-Gavrî 306 

8-Germiyanlı Cenanî 310 

9-Sultan Ahmed 313 

10-Bezmî 319 

11-Abî 321


12-Haylî 323 

13-Pervanezade Hüseyin Çelebi 326 

14-Derviş Paşa 328 

15-Fedayî 330 

16-Saadet Giray 333 

472 

H-Hakkında Ferman Yayınlanarak Padişahlar Tarafından 


1-Cafer Çelebi 339 

2-Pertev Paşa 347 

3-Aklî 350 

4-Râîf 352 

5-Ratip 354 

6-Tayyar Paşa 356 

7-Şeyhülislam Mesud 358 

8-Mantıkî 359 

9-Koroğlu 362 

10-Cihanî 369 

11-Nihanî 373 

12-Şehzade Bayezid 378 

13-Adnî(Mahmud Paşa) 383 

14-Arslan Paşa 390 

I-Hakkında Fetva Verilerek Öldürülen Şairler 

1-İsmail Maşukî 393 

2-Vecdî 399 

3-Ruhî 401 

4-Aşkî 403


İ-Bıçaklanarak Öldürülen Şairler 

1-Refîa 406 

2-Tatar Lütfi 408 

J-Kadın Yüzünden veya Kadın tarafından Öldürülen 

Şairler 

1-Helâkî 410 

2-Yusuf-i Sanî 414 

K-Yeniçeriler Tarafından Öldürülen Şairler 

1-Nişancı Mehmed Paşa 418 

2-Tahsin Efendi 423 

3-Hafız Ahmed Paşa 425 

473 

L-Derisi Yüzülerek Öldürülen Şair 

1-Nesimî 431 

M-Linç Edilerek öldürülen Şair 

1-Ali Kemal 440 

N-Oruç yediği İçin Öldürülen Şair 

1-Kul Şükrü 446 

O-Dostluk uğruna Deniz Atılarak öldürülen Şair 

1-Sadi 448


Ö-Hengâme-Kargaşada Öldürülen Şair 

1-Selman 454 

P-Valilik Görevinden Dolayı öldürülen Şair 

1Gazi 458 

R-Sır Kâtibi Oldukları İçin Öldürülen Şair 

1-Nısfet 460 

2-Fennî 462 

474 

S-Görüşmelerde Bağırıp Çağırdığı İçin Öldürülen Şair 

1-Vedadî 464 

Ş-Diğer sebeplerle Öldürülen Şairler 

1-Vâkıf 466 

Bibliyografi 475


BİBLİYOĞRAFYA 

1) Cemil Çiftçi, Maktul Şairler, Kitabevi yayını. Bayrak 

mat., İst. 1997 

2) Hayati Baki, Şiirin Kesik Damarları 1-2, promete yayını 

Ank. 1994 

3) Cahit Öztelli, Bektaşi Gülleri, Özgün Yayın Dağıtım, 2. 

baskı, İst. 1985 

4) Ahmet Özdemir, Pir Sultan Abdal, Sivas Platformu Yayını, 

İst. 2010 

5) Hilmi Yücebaş, Hiciv Edebiyatı Antolojisi, Dizerkanca 

Mat., İst. 1955 

475 

6) Hüseyin Ayan, Nesîmî, Türk Dil Kurumu yayını, Ank. 

2002 

7) Mehmet Fuat Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, 

İst. 1918 

8) Sadık Albayrak, Son Devie Osmanlı Uleması I-V, İst. 

1980 - 1981 

9) Vehbi Cen Aşkun, Sivas Şairleri, Sivas 1948 

10) Rıdvan Canım, Edirne Şairleri, Akçağ Yay., Ank. 1995 

11) Muharrem Ergin, Kadı Burhanettin Divanı, İ.Ü.Ed. 

Fak.yay., İst. 1980


12) Evliya Çelebi, Seyahatname I -X, İst. 1938 

13) Orhan Şaik Gökyay, Molla Lütfi, Kültür Bakanlığı 

Yay., Ank. 1987 

14) Mustafa İsen, Latîfî Tezkiresi, Kültür Bakanlığı yay., 

Ank. 1990 

15) Alpay Kabacalı, Türkiye’de Siyasal Cinayetler, Altın 

Kitaplar Yay., İst. 1993 

16) Ahmet Kabaklı,Türk Edebiyatı I -II, Türk Edebiyatı 

Vakfı yay., İst. 1978 

476 

17) Abdülkadir Karahan, Nef’i Divanından Seçmeler, Kültür 

Bak. Yay, Ank. 1985 

18) Necip Fazıl Kısakürek, Son Devrin Din Mazlumları, 

İst. 1970 

19) Vasfi Mahir Kocatürk, Tekke şiiri Antolojisi, 2. Baskı, 

Ank. 1968 

20) Agâh Sırrı Levend,Türk Edebiyatı Tarihi I-II. 

Baskı,Türk Trih Kurumu Yay. Ank. 1988 

21) Nimetullah Hafız, Aşık Fevki ve Destanları, Türk Folklor 

K. Ank. 1976 

22) Saim Sakaoğlu, Türk Saz Şiiri, Türk Dili Dergisi 

Sayı:445-450, Ank. 1989 

23) Rüştü Şardağ, Şair Sultanlar, Ank. 1982


24) İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi I-IV, 

Ank.1988 

25) İsmail Yakıt, Türk İslam Kültüründe Ebced Hesabı ve 

Tarih Düşürme, Ötüken Yay. İst. 1992 

26) Hayrettin İvgin - Mehmet Yardımcı, Zileli Fedâî, 

Ank.1983 

27) Rıza Zelyut, Osmanlıda Karşı düşünce ve İdam Edilenler, 

Alan Yay. 1986 

28) Mustafa Nihat Özön, Son asır Türk Edebiyatı Tarihi, 

Milli Eğ. Basımevi, İst. 1945 

29) İsmail Habib, Avrupa Edebiyatı ve Biz, Güven Basımevi, 

İst. 1941 

477 

30) Fehmi Kuyumcu, Evliyanın Dilinden, Nur Yay., 

Ank.1989 

31) Fuat Bayramoğlu, Hacı Bayram-ı Velî, I,II,III, Türk Tarih 

Kurumu Yay. Ank. 1989 

32) Mehmet Şimşek, Dedekorkut ve Ahmet Yasevi’den 

Günümüze Ünlü Alevi Ozanlar, Can Yay. İşt. 1995 

33) M. ÇağlayanUluçay, Padişahların Kadınları ve Kızları, 

Türk Tarih Kur. Ank. 2001 

34) Türk Dili Dergisi, Özel Sayı II, Divan şiiri, Ank. 1986 

35) Ali Nihat Tarlan, Şiir Mecmualarında XVI ve XVII 

Asır Divan Şiiri, 3. Fasikül, İst 1948


36) Şükran Kurdakul, Şairler ve Yazarlar Sözlüğü, 5. baskı, 

İnkilap Kitabevi, İst.1989 

37) İslam Ansiklopedisi I-XV, İst. 1986 

38) Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, I-III, İst. 1333-42 

478


479

480 

Mustafa CEYLAN

oldurulen101sairbaski

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?