SÜS BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ - Samsun Tarım İl Müdürlüğü

T.C.<br />

<strong>Samsun</strong> Valiliği<br />

İl Tarım Müdürlüğü<br />

SÜS BİTKİLERİ<br />

YETİŞTİRİCİLİĞİ<br />

Ali Rıza DEMİRBAŞ<br />

Ziraat Yüksek Mühendisi<br />

<strong>Samsun</strong> / 2010

---

Kapak Tasarımı<br />

Dr. Ali KORKMAZ<br />

Dizgi/Baskı<br />

Refik YILMAZ<br />

<strong>Samsun</strong> İl Tarım Müdürlüğü<br />

Çiftçi Eğitimi ve Yayım Şubesi Yayınıdır

---

İÇİNDEKİLER<br />

Sayfa<br />

Önsöz<br />

1. GİRİŞ 1<br />

2. DIŞ MEKAN SÜS BİTKİLERİ 2<br />

2.1. Dış Mekan Süs Bitkilerinin Gruplandırılması 2<br />

2.1.1. Ağaç ve Ağaççıklar 3<br />

2.1.1.1. İbreli Ağaç ve Ağaççıklar 3<br />

2.1.1.2. Yapraklı Ağaç ve Ağaççıklar 4<br />

2.1.2. Çalı Formlular 6<br />

2.1.3. Sarılıcı ve Tırmanıcılar 8<br />

2.1.4. Çim ve Yer Örtücü Bitkiler 8<br />

2.1.5. Yer Örtücü Bitkiler 13<br />

2.1.6. Çiçekler ve Otsu Bitkiler 14<br />

2.2. Çiçeklerin Yetiştirilmelerine Göre Sınıflandırılması 16<br />

2.3. Dış Mekan Bitkilerinde Çoğaltma Teknikleri 16<br />

2.3.1. Generatif Çoğaltma 17<br />

2.3.2. Vejetatif Çoğaltma 24<br />

3. İÇ MEKAN SÜS BİTKİLERİ 34<br />

3.1. İç Mekan Bitkilerinin Genel Durumu 34<br />

3.2. İç Mekan Bitkilerinin Gruplandırılması 35<br />

3.3. İç Mekan Bitkilerinin Genel İstekleri 37<br />

3.4. İç Mekan Bitkilerinin Çoğaltılması 40<br />

3.4.1. Tohumla Çoğaltma 40<br />

3.4.2. Vejetatif Çoğaltma 43<br />

3.4.2.1. Çelikle Çoğaltma 43<br />

3.4.2.2. Daldırma, Ayırma ve Yavru<br />

Sürgünleri İle Çoğaltma 45<br />

3.4.2.3. Özleşmiş Gövde ve Köklerle<br />

Çoğaltma 45<br />

3.4.2.4. Türlere Özel Değişik Şekillerde<br />

Çoğaltma 46<br />

4. SÜS BİTKİLERİNİN PEYZAJDA KULLANIMI 47<br />

5. SAKSI HARCINDA KULLANILAN MADDELER 51<br />

5.1. Harçların Hazırlanması ve Sterilizasyon 56<br />

5.2. Saksı Toprağının Bitmesi 58<br />

5.3. Saksı Yenileme 59

---

Önsöz<br />

Günümüzde sanayi ve teknolojinin gelişmesi ile birlikte<br />

kırsaldan kentlere doğru sürekli nüfus göçü olmaktadır. Bu göçle<br />

birlikte insanlar kırsaldan uzaklaşmakta şehir hayatının yoğun<br />

temposu içerisinde bedenen ve ruhen yorulmaktadırlar. İnsanlar<br />

şehirli olmakta ancak ruhları doğanın o muhteşem güzelliğinin<br />

hasretini her zaman yaşamaktadır. Şehir merkezlerinde park ve<br />

bahçelerde çevremizde yetiştirilen iç ve dış mekan süs bitkileri ile<br />

yeşile olan hasret bir nebze olsun giderilmeye çalışılmaktadır.<br />

Sektördeki bu eksiklikten hareket ederek tüm dünyada olduğu<br />

gibi ülkemizde de süs bitkileri yetiştiriciliği önem arz etmektedir.<br />

İlimiz iklim şartları ve diğer faktörler açısından süs bitkileri<br />

yetiştiriciliğine oldukça uygundur. Bu amaçla İl Müdürlüğümüzce<br />

iç mekan, dış mekan ve kesme çiçek yetiştiriciliğine gerekli önem<br />

verilmektedir. Kesme çiçek yetiştiriciliği yapmaları için ilimiz<br />

üreticilerine faizsiz ve 1/3 oranında katkı paylı olarak sera<br />

verilmiş olup toplam 35 sera ve 12 da alanda “Kesme Çiçek<br />

Yetiştiriciliğinin Yaygınlaştırılması Projesi” kapsamında üretim<br />

yapılmaktadır.<br />

Süs bitkilerinin yetiştiriciliği, peyzajda kullanımı ile ilgili<br />

hazırlanmış olan bu kitabın ilgilileri için yararlı olmasını temenni<br />

ederim.<br />

İl Tarım Müdürlüğü

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

1. GİRİŞ<br />

Dünya'da 145 ülke 223.000 ha'lık alanda süs bitkisi<br />

üretmektedir. 11.170 ha ile Japonya ilk sırada yer alırken bunu<br />

ABD (9.279 ha), Hollanda (2.499 ha) ve İtalya (3.252 ha)<br />

izlemektedir. Türkiye'de ise sadece 300 ha'lık bir alanda çiçek<br />

üretimi yapılmaktadır. İstanbul, Bursa, Yalova, İzmir, Muğla,<br />

<strong>Samsun</strong>, Trabzon, Ankara, Kırşehir, Antalya, İçel, Adana,<br />

İskenderun, Erzurum ve Diyarbakır ilerimiz süs bitkisi üretiminde<br />

söz sahibidir. Süs bitkileri üretiminde kullanılan alan bakımından<br />

%63'lük bir pay ile dış mekan süs bitkileri ilk sırada gelirken<br />

bunu kesme çiçek (%34) ve İç mekan süs bitkileri (%3)<br />

izlemektedir. Kesme çiçek satış değerleri bakımından ülkemizde<br />

13.000.000 dolar ile karanfil ilk sırada yer almaktadır. Bunu<br />

102.000 dolar ile krizantem, 18.000 dolar ile gül ve 2.000 dolar<br />

ile orkide takip etmektedir. Diğer türlerin toplam satışı ise<br />

337.000 dolardır. Kesme çiçek ihraç eden ülkelerin başında<br />

Hollanda (%70), İsrail (%6), Kenya (%4) ve Kolombiya (%4)<br />

gelmektedir. Avrupa Birliği ülkelerince ithal edilen kesme<br />

çiçekler sırası ile gül (%19), karanfil (%15), kasımpatı (10),<br />

orkide (%4) ve glayöl (%0.5)'dür. Ülkemizde süs bitkisi üretimi<br />

yapılan iller arasında 3900 da ile İzmir ilk sırada yer almaktadır.<br />

Bunu Ankara (2.019 da), Antalya (1.708 da) ve İstanbul (1.482<br />

da) izler. Kesme çiçek üretiminde İzmir (2.777 da), Antalya<br />

(1.477 da) ve Yalova (420 da) ilk üç sırada yer alır.<br />

İnsanların çiçek sevgisi her zaman güzellik, sevgi ve dostluk<br />

ifade etmiştir. Türk insanının da çiçeğe karşı özel bir sevgisi<br />

vardır. En güzel çiçekleri evinin bahçesinde balkonunda<br />

yetiştirmek ister. Çiçekleri yetiştirirken günlük sorunlardan<br />

uzaklaşır. Günümüzde çiçek artık sadece süs değil, para<br />

kazandıran, gelir getiren bir tarım faaliyetidir. Dünyada da pek<br />

çok ülke bunun farkına varmış ve çiçekten para kazanır duruma<br />

gelmiştir. Afrika ülkeleri açlıktan, Güney Amerika’da Kolombiya<br />

uyuşturucu ticaretinden çiçek yetiştirip satarak kurtulmaya<br />

çalışmaktadır. Kolombiya’nın yıllık çiçek satışından geliri 500<br />

milyon doları aşmıştır.<br />

1

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

İsrail çölde çiçek yetiştirip satarak 200 milyon dolar gelir<br />

sağlamaktadır. Hollanda tüm Avrupa ülkelerine çiçek<br />

satmaktadır. Günümüzde aile işletmelerinin yapısı yavaş yavaş<br />

değişmekte olup daha fazla yatırım, alt yapı ve teknik bilgilere<br />

dayalı işletme olmaya yönelik gelişme göstermektedir. Süs<br />

bitkileri üreticileri 50 yılı aşan süredir örgütlenmiş ve ürünlerini<br />

çiçekçilik kooperatifi aracılığı ile pazarlamaktadırlar. Özellikle<br />

Yalova Antalya ve İzmir’den ihraç edilen Türk çiçekleri kalitesi<br />

ile dünyada aranan çiçekler arasında yer almıştır. Çünkü Türkiye<br />

iklim ve toprak yapısı bakımından çiçek yetiştirmeye en uygun<br />

ülkelerden birisidir.<br />

2. DIŞ MEKAN SÜS BİTKİLERİ<br />

Dış mekan süs bitkileri çevre düzenlenmesinde kullanılan<br />

süs bitkileridir. Bu bitkiler; kullanıldıkları alanı güzelleştirmekten<br />

başka sosyal, kültürel, insan ve çevre sağlığı ve turizm açısından<br />

çok büyük önem taşımaktadırlar.<br />

Dış mekan süs bitkilerinin bir kısmı bazı bölgelerde çok iyi<br />

yetişirken, diğer bazı bölgelerde ise gelişemeyebilir. Bu nedenle<br />

üreticilerin özellikle dikkat etmesi gereken husus üretim yapılacak<br />

uygun bitkileri iyi seçmeleri gerekir. Bölgeye uymayan türleri<br />

üretmek boşa giden emek demektir.<br />

Yetiştirilecek olan dış mekan bitki türlerinin seçiminde<br />

ihtiyaç en önemli unsurlardan biridir. Her bölgede çok sevilen ve<br />

kullanılan bitkilerin yetiştirilmesi tercih nedeni olmalıdır. Arz<br />

talep durumuna göre bitki çeşidi ve miktarı belirlenmek<br />

zorundadır. Ülkemizde süs bitkileri üreticileri kendileri için<br />

önemli gördükleri bitkilere ve yetiştirme tekniklerine ağırlık<br />

vererek daha başarılı olmaktadırlar.<br />

2.1. Dış Mekan Süs Bitkilerinin Gruplandırılması<br />

Çevre düzenlemesinde kullanılan dış mekan süs bitkileri<br />

çeşitli özelliklere göre gruplandırılmışlardır.<br />

A. Ağaç ve ağaççıklar<br />

a) İbreli ağaç ve ağaççıklar<br />

b) Yapraklı ağaç ve ağaççıklar<br />

2

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

B. Çalı formlular<br />

C. Sarılıcı ve tırmanıcılar<br />

D. Çim ve yer örtücü bitkiler<br />

E. Çiçekler ve otsu bitkiler<br />

2.1.1. Ağaç ve Ağaççıklar<br />

2.1.1.1. İbreli Ağaç ve Ağaççıklar<br />

İbreli ağaç ve ağaççıklar çevre düzenlemesinde en önemli<br />

bitkilerden biridir. Peyzaj mimarisinin temel ilkelerine uygun<br />

olarak yapılan düzenlemelerde estetik açıdan, form ve norm<br />

değerleri bakımından en önde gelen bitkilerdir. Tüketim ve<br />

üretimleri göz önüne alınarak belli başlı ibreli ağaçları şöyle<br />

sıralayabiliriz.<br />

Çizelge 1 . İbreli Ağaç ve Ağaççıklar<br />

Latince Adı Türkçe Adı Familyası<br />

Abies concolor Göknar Pinaceae<br />

Abies nordmanniana Doğu Karadeniz Göknarı Pinaceae<br />

Araucaria araucana Falkland Çamı Araucariaceae<br />

Cedrus atlantica Atlas Sediri Pinaceae<br />

Cedrus deodara Himalaya Sediri Pinaceae<br />

Cedrus libani Lübnan Sediri Pinaceae<br />

Chamaecyparis lawsoniana Yalancı Servi Cupressaceae<br />

Cryptomeria japonica Alev Ağacı Taxodiaceae<br />

Cupressus arizonica Arizona Servisi Cupressaceae<br />

Cupressus sempervirens Mezarlık Servisi Cupressaceae<br />

Juniperus communis Ardıç Cupressaceae<br />

Juniperus horizontalis Yayılıcı Ardıç Cupressaceae<br />

Juniperus sabina Sabin Ardıcı Cupressaceae<br />

Picea abies Ladin Pinacea<br />

Picea glauca Mavi Ladin Pinacea<br />

Picea orientalis Doğu Ladin Pinacea<br />

Picea pungens Ladin Pinacea<br />

Pinus nigra Karaçam Pinacea<br />

3

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Latince Adı Türkçe Adı Familyası<br />

Pinus pinea Sahil Çamı Pinacea<br />

Pinus sylvestris Sarı Çam Pinacea<br />

Pseudotsuga menziesii Duglas Pinacea<br />

Sequoria sempervirens Sekoya Taxodiaceae<br />

Taxus baccata Porsuk Taxaceae<br />

Thuja occidentalis Batı Mazısı Cupressaceae<br />

Thuja oriantalis Doğu Mazısı Cupressaceae<br />

Tsuqa heterophylla<br />

Pinaceae<br />

Tsuga canadensis<br />

Pinaceae<br />

2.1.1.2. Yapraklı Ağaç ve Ağaççıklar<br />

Yapraklı ağaç ve ağaççıklar bahçe ve park çevre<br />

düzenlemesinde, karayolları peyzajında, çeşitli çevre<br />

düzenlemelerinde, ibreliler gibi en önemli bitki türlerindendir.<br />

Gövde yapıları, yaprak şekilleri, renkleri, formları, değişik<br />

mevsimlerde oluşan çiçek, meyve ve yaprak renkleri ile istenilen<br />

renk harmonisini sağlayan bitkilerdir. İbrelilerle birlikte koruluk<br />

ve ormanlık alan oluşturmalarda kullanılmaları daha sağlıklıdır.<br />

Yapraklı ağaç ve ağaççıklar peyzaj planlamada ibreliler gibi<br />

temel taşlardan biridirler. Üretim ve tüketim açısından önemli<br />

bazı yapraklı ağaç ve ağaççıkları şöyle sıralayabiliriz.<br />

Çizelge 2. Yapraklı Ağaç ve Ağaççıklar<br />

Latince Adı Türkçe Adı Familyası<br />

Acer campestra Akçaağaç Aceracee<br />

Acer japonicum Japon Akçaağacı Aceracee<br />

Acer negundo Akçaağaç Aceracee<br />

Acer palmatum Akçaağaç Aceracee<br />

Acer pseudoplatanus Çınar Yapraklı Akçaağaç Aceracee<br />

Acer saccharinum L. Şeker Akçaağacı Aceracee<br />

Aesculus carnea At Kestanesi Hippocastanaceae<br />

Aesculus hippocastanum At Kestanesi Hippocastanaceae<br />

Albizia julibrissin Mimoza Leguminosae<br />

Ailanthus altissima Kokarağaç Simaroubaceae<br />

4

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Latince Adı Türkçe Adı Familyası<br />

Alnus cordata Kızılağaç Betulaceae<br />

Arbutus onedo Kozayemiş Ericaceae<br />

Betula pendula Huş Betulaceae<br />

Buxus sempervicens Şimşir Buxaceae<br />

Carpinus japonica Gürgen Carpinaceae<br />

Carpinus betulus Gürgen Carpinaceae<br />

Castanea sativa Kestane Fagaceae<br />

Catalpha bignonoides<br />

Bignoniaceae<br />

Celtis australis Çitlembik Ulmaceae<br />

Cercis siliquastrum Erguvan Leguminosae<br />

Cornus mas Kızılcık Cornaceae<br />

Corylus colurna Fındık Corylaceae<br />

Cotinus obovatus Bulut Ağacı Anacardiaceae<br />

Crataegus monogyna Alıç Rosaceae<br />

Eucalyptus gunnii Okaliptus Myrtceae<br />

Faqus sylvatico Kayın Fagaceae<br />

Fraxinus excelsiör Dişbudak Oleaceae<br />

Gingko biloba Fosil Ağacı Gingbaceae<br />

İlex aquifolium Çoban Püskülü Aquifoliaceae<br />

Juglans regia Ceviz Juglaneceae<br />

Koelreuteria paniculata Güvey Kandili Sapindaceae<br />

Laburnum alpinum Sarı Salkım Leguminoseae<br />

Liriodendron tulipifera Lale Ağacı Mgnoliaceae<br />

Maclura pomifera Maklora Moraceae<br />

Mognolia Grandiflora Manolya Magnoliaceae<br />

Malus floribunda Süs Elması Rosaceae<br />

Morus alba Ak Dut Moraceae<br />

Morus nigra Karadut Moraceae<br />

Platanus orientalis Çınar Platanaceae<br />

Populus alba Ak Kavak Salicaceae<br />

Populus nigra Karakavak Salicaceae<br />

Populus canatensis Kanada Kavağı Salicaceae<br />

Populus tremuloides Titrek Kavak Salicaceae<br />

Prunus avium Süs Kirazı Rosaceae<br />

5

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Latince Adı Türkçe Adı Familyası<br />

Prunus cerasifera<br />

Rosaceae<br />

Prunus serrulata<br />

Rosaceae<br />

Pyrus communis Armut Rosaceae<br />

Quercus alba Ak Meşe Fagaceae<br />

Quercus cerris Türk Meşesi Fagaceae<br />

Quecus ilex Herdemyeşil Meşe Fagaceae<br />

Robinia pseudoacacia Yalancı Akasya Leguminoseae<br />

Rhus typhina Sumak Anacardiaceae<br />

Salix alba Ak Söğüt Salicaceae<br />

Salix babylonica Salkım Söğüt Salicaceae<br />

Salix matsudana Kıvrım Söğüt Salicaceae<br />

Sambucus nigra Mürver Caprifoliaceae<br />

Sorbus unedo Üvez Rosaceae<br />

Sophora japonica Zofora Leguminoseae<br />

Tilin cordata Ihlamur Tiliaceae<br />

Tila americana<br />

Tiliaceae<br />

Ulmus glabra Karaağaç Ulmaceae<br />

Melia azedarach Tesbih<br />

Liquidamber orientalis Güllük<br />

2.1.2. Çalı Formlular<br />

Çalı formlu bitkiler çevre düzenlemesinde tamamlayıcı<br />

olarak rol alırlar. Özellikle çevre düzenleme ölçeği küçüldükçe<br />

çalıların önemi artar. Küçük park ve bahçelerde, teras katlarında,<br />

bina boşluklarında üstün peyzaj etkileri nedeniyle kullanılırlar.<br />

Üretim ve tüketim açısından önemli çalıları şöyle sıralayabiliriz.<br />

Çizelge 3. Çalı Formlular<br />

Latince Adı<br />

Türkçe Adı<br />

Acer palmatum “Atropurpureum” Kırmızı Yapraklı Akça Ağaç<br />

Amygdalis orientalis<br />

Badem<br />

Aucuba japonica<br />

Japon Akübası<br />

Berberis stenophylla<br />

Kadın Tuzluğu<br />

Berberis thungbergii<br />

Kadın Tuzluğu<br />

6

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Latince Adı<br />

Berberis vulgaris<br />

Camellia japonica<br />

Casuarina angustifolia<br />

Chaenomeles japonica<br />

Citrus microcarpa<br />

Cornus mas<br />

Cotoneaster franchettii<br />

Cotoneaster horizontalis<br />

Cycas revoluta<br />

Eleagnus angustifolia<br />

Euonymus japonica<br />

Fatsia japonica<br />

Forsythia intermedia<br />

Jasminum officinalis<br />

Lagerstromia indica<br />

Laurus nobilis<br />

Mahonia aquifolium<br />

Mimosa pudica<br />

Musa paradisiaca<br />

Myrtus communis<br />

Nerium oleander<br />

Picea conica<br />

Picea excelsa “compact”<br />

Pittosporum tobirana<br />

Phoenix canariensis<br />

Prycantha coccinea<br />

Punica granatum<br />

Rhododendron simsii<br />

Ribes aureum<br />

Rosa sp.<br />

Sambucus nigra var. aurea<br />

Skimnia japonica<br />

Spirea spp.<br />

Syringa vulgaris<br />

Türkçe Adı<br />

Kadın Tuzluğu<br />

Kamelya<br />

Demirağacı<br />

Japon Ayvası<br />

Turunç<br />

Kızılcık<br />

Muşmula<br />

Yayılıcı Muşmula<br />

Sikas<br />

İğde<br />

Taflan<br />

Altınçanağı<br />

Yasemin<br />

Oya<br />

Defne<br />

Mimoza<br />

Muz<br />

Mersin<br />

Zakkum<br />

Konik Ladin<br />

Bodur Ladin<br />

Ateş Dikeni<br />

Süs Narı<br />

Orman Gülü<br />

Gül<br />

Altuni Mürver<br />

Keçi Sakalı<br />

Leylak<br />

7

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Latince Adı<br />

Tamarix tetrandra<br />

Viburnum opulus<br />

Yucca gloriosa<br />

Ilgın<br />

Kartopu<br />

Avize<br />

Türkçe Adı<br />

2.1.3. Sarılıcı ve Tırmanıcılar<br />

Sarılıcı ve tırmanıcılar çevre düzenleme çalışmalarında<br />

tamamlayıcı rol üstlenirler. Balkon, kameriye, oturma grupları,<br />

ağaç altı düzenlemelerinde kullanılırlar. Ayrıca kamuflaj<br />

malzemesi olarak görüntüsü istenmeyen objelerin kapatılmasında<br />

kullanılır. Önemli sarılıcı ve tırmanıcı bitkilerden bazıları<br />

şunlardır.<br />

Çizelge 4. Sarılıcı ve Tırmanıcılar<br />

Latince Adı<br />

Türkçe Adı<br />

Bouganvillea glabra var. Sanderiana Gelin Duvağı<br />

Cissus antartica<br />

Asma<br />

Clematis montana -<br />

Hedera helix<br />

Orman Sarmaşığı<br />

Bignonia venusta -<br />

Ipomea purpurea<br />

Mavi Sarmaşık<br />

Compsis radicans<br />

Acem Borusu<br />

Lonicera caprifolium<br />

Hanımeli<br />

Polygonum baldshuanicum<br />

Poligon Sarmaşığı<br />

Parthenosis quingifolia<br />

Amerikan Sarmaşığı<br />

Passiflora sp.<br />

Çarkıfelek<br />

Thungbergia alata<br />

Turna Gagası<br />

Rosa sp.<br />

Sarmaşık Gül<br />

Wisteria sinensis<br />

Mor Salkım<br />

2.1.4. Çim ve Yer Örtücü Bitkiler<br />

Çim alanları uzun yıllar kullanılmak amacıyla tesis edilir.<br />

Doğru tekniklerle bakımları periyodik yapılırsa 10–15 yıl gibi<br />

uzun bir süre özelliklerini ve güzelliklerini korurlar. Çim alanların<br />

tesis edilmesinde en uygun zamanlar ilkbahar ve sonbahar<br />

8

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

aylarıdır. Park ve bahçelerde; toprak yüzeyini örten ve düz bir<br />

satıh elde etmede kullanılan, yürüyüş parkurları, spor tesisleri ve<br />

daha bir çok etkinliklerde yeşil halı örtüsü amaçlı çimler veya<br />

diğer yer örtücü bitkiler kullanılır. Çim yer örtücü bitkilerin en<br />

önemlisi ve vazgeçilmeyen ilk peyzaj elemanıdır. Çim alansız<br />

park, bahçe ve yeşil mekan düşünülemez. İnsanda en çok doğal<br />

ortam hissi uyandıran eleman çimdir.<br />

Çim Ekilmesi<br />

Çim ekilmeden önce yabani otlarla mücadele yapılmalıdır.<br />

Alan bellendikten veya sürüldükten sonra yabancı maddeler<br />

alandan uzaklaştırılmalıdır. İlk tesviyeden önce toprağın besin<br />

durumuna göre ihtiyacı duyulan gübreler verilmelidir. İkinci<br />

tesviyeden sonra bölgelere göre en uygun çim tohumu karışımı<br />

mibzerle veya elle saçılarak ekilir. Tohumların rüzgar etkisiyle<br />

uçmasını, kuşlar ve karıncalar tarafından taşınmasını önlemek için<br />

üzerine 2 cm kalınlığında elenmiş toprak – mil – organik gübre<br />

veya torf karışımı serilmelidir. Çim yapılacak alanın toprağı en az<br />

bir ay önceden 25-30 cm derinliğinde işlenmeli, yabancı otlardan<br />

temizlenmeli ve ekimden 1-2 ay önceden dekara en az 5 ton<br />

yanmış hayvan gübresi atılarak toprağa karıştırılmalıdır.<br />

Ekimden 1-2 hafta önceden 20 kg amonyum nitrat 20 kg<br />

triple süper fosfat gübreleri atılıp toprak yeniden işlenir. Daha<br />

sonra toprak tesviye edilir ve tırmıkla düzeltilip ekim için toprak<br />

çok düzgün bir hale getirilir.<br />

Çim tohumları toprak yüzüne saçıldıktan sonra tırmıkla<br />

hafifçe toprağa karıştırılır. Üzerine bir parmak kalınlığında %50<br />

yanmış ve elenmiş gübre, %50 elenmiş tınlı bahçe toprağı harcı<br />

atılır. Bundan sonra hafif bir silindirle üzeri batırılarak<br />

merdaneleme yapılır. Merdaneleme ile tohumun toprakla gübre<br />

arasında iyi bir teması sağlanır. İnce zerrecikler halinde sulama<br />

sistemiyle iyice sulanır. 20-25 gün sonra çim haline gelir.<br />

Çok eğimli alanlarda atılan tohumlar su ve rüzgarlarla aşağı<br />

doğru taşınır. Tohumların taşınmaması için şev 8-10 cm kalınlıkta<br />

samanla kapatılır. Kapatmadan önce samanlar hafif ıslatılır. M 2’ ye<br />

300-700 g saman kullanılır. İnce gözenekli tellerle samanın<br />

9

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

araziye tespiti sağlanır. Daha sonra bu samanın üzerine m 2’ ye 60 -<br />

80 g suni gübre veya 100 - 200 g organik gübre verilir.<br />

Çim tohumu nemli bölgelerde m 2 ye 25-30 g iken kurak<br />

bölgelerde 60-70 g’a kadar ekilebilir. Çim sahalar oluşturulurken<br />

tek çeşit tohum ekimi yerine karışımlar tercih edilmelidir. İklim<br />

ve çevre isteklerine göre 100 gramlık karışımda olması gereken<br />

tohum miktarları aşağıdaki gibidir.<br />

Çim Karışımları<br />

Tohum karışım Oranları<br />

Kuru ve sulama imkanı kısıtlı yerler için<br />

Çayır salkım otu (Poa pratensis) %40<br />

Kırmızı yumak (Festuca rubra) %55<br />

Tavus otu (Agrostis ssp) %5<br />

Kurak bölge için diğer karışım<br />

İngiliz çimi (Lolium perene) %30<br />

Kırmızı yumak (Festuca rubra) %25<br />

Koyun yumağı (Festuca ovina) %10<br />

Tavus otu (Agrostis ssp) %15<br />

Çayır salkım otu (Poa pratensis) %20<br />

Yağışlı Bölgeler İçin<br />

İngiliz çimi (Lolium perene) %50<br />

Kırmızı yumak (Festuca rubra) %35<br />

Çayır salkımı otu (Poa pratensis) %10<br />

Tavus otu (Agrostis ssp) %5<br />

Süs Çimeni Olarak Karışım<br />

Kırmızı yumak (Festuca rubra) %75<br />

Tavus otu (Agrostis ssp) %10<br />

Atılacak<br />

Tohum<br />

Miktarı<br />

20 g/m 2<br />

30 g/m 2<br />

30g/m 2<br />

25g/m 2<br />

Çayır salkım otu (Poa pratensisw) %15<br />

Futbol sahaları için<br />

İngiliz çimi (Lolium perene) %80 45g/m 2<br />

Kırmızı yumak (Festuca rubra) %20<br />

10

---

Çim Alanlarının Bakımı<br />

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Sulama<br />

Ekimden sonra sulama işi genellikle sabah erken ve akşam<br />

geç saatlerde olmak üzere günde 2 defa yapılmalıdır. Sık ve kısa<br />

aralıklarla biçilen çimlerin su ihtiyacı daha yüksektir. Ayrıca<br />

biçilen çim vegetatatif gelişme göstereceğinde su isteği fazlalaşır.<br />

Kurak periyotlarda suyun azalması çimin taze yeşil rengini<br />

kaybetmesine yol açar. Nispi nemin değişmesi ise çimin<br />

karakteriyle, toprağın kimyevi yapısını da değiştirir. Toprak<br />

tamamen kurumadan ve sertleşmeden sulanmalıdır. Ortalama çim<br />

alanların su istekleri m 2 ’ye 5-10 lt’dir. Bu oran sulama yapıldığı<br />

zamana göre değişir. Gündüz yapılan sulamalarda ısı ile oluşacak<br />

transpirasyon nedeniyle su tüketimi artar. Sabahın erken ve<br />

akşamın geç saatlerinde sulama yapmak gerekir.<br />

Biçme<br />

Çimi sık sık ve kısa biçimde yapılmak suretiyle kadife<br />

görünümlü sahalar elde edilir. Bununla çiçek ve tohuma<br />

kalkmaları önlenir ve vejetatif gelişmeleri daha kuvvetli olur. İlk<br />

biçim çim 15 cm boylanınca yapılır. İlk iki biçimi tırpan ile<br />

yapmak en doğru olanıdır. İlk iki biçimden sonra çim biçme<br />

makinesi kullanmak faydalıdır. Yeni tesis edilen saha kurak<br />

havalarda nemli tutulmalı, çim boyu 6 cm’yi geçince<br />

merdanelenmelidir. İlk biçimden sonraki merdaneleme vejetatif<br />

gelişmeyi kuvvetlendirir. Erken İlkbaharda yapılacak İlk 2 biçim<br />

daha sonraki biçimlerden daha uzun olmalıdır. İdeal çim biçme<br />

uzunluğu 4-5 cm’dir. Soğuk ve sıcak dalgalarının ani olduğu<br />

zamanlarda biçim yapılmamalıdır. Ortalama 10-12 günde bir<br />

biçim şekli esastır. Dikkat edilecek önemli bir husus da her<br />

biçimde aynı istikametin kullanılmasıdır. Buna uyulursa çim<br />

kökleri daha sağlıklı ve sağlam olur.<br />

Gübreleme<br />

Tesis edilen çim sahalarına değişik organik ve inorganik<br />

gübreler toz veya eriyik halde verilir. Gübreleme sadece besin<br />

11

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

takviyesi bakımından değil toprak strüktürünün düzelmesinde de<br />

rol oynar. Verilecek gübrenin seçiminde mevcut toprağın yapısı<br />

ve çim alandan faydalanma şekli tesir eder. Çim sahalarında yılda<br />

iki defa 0,5 cm’yi geçmemek üzere ince elenmiş kompost toprağı<br />

serpilir. Kompost zararlı ot tohumundan arınmış olmalıdır.<br />

Kompost besince fakirse m 3 ’üne 300 g kalsiyum, 800 g Süper<br />

fosfor, 500 g azotlu gübre karıştırılır. Asitliliği fazla ise m 3 ’üne<br />

1-3 kg CaCo 3 karıştırılır. Kompost toprak Şubat-Mart aylarında<br />

yapılır. Bunun için 100 m 2 ’ye 0,3-0,5 m 3 kompost gereklidir.<br />

Çim sahalarda periyodik olarak suni gübre verilmesi<br />

vazgeçilmez bir ihtiyaçtır. Yılda en az iki defa uygulanması<br />

gerekir. En uygun zaman İlkbaharda kompost toprağa<br />

karıştırılarak verilmesidir. Mayıs-Ağustos ayları arasında 4-6<br />

haftada bir yapılan azotlu gübreleme (100 m 2 ’ye 1 kg amonyum<br />

sülfat) başarı sağlar. Çim bitkilerine yapraklarının yaş olduğu<br />

zamanlarda inorganik gübre verilmemelidir. Çünkü yaş yaprak<br />

üzerine düşen gübre ayrışarak asit meydana getirir ve bitkiyi<br />

yakar. Bu bakımdan yapraklar kuru iken verilen inorganik gübre,<br />

gübrelemeden hemen sonra sulanmalıdır.<br />

Kireçleme<br />

Kireç verilen topraklarda yabani otlar fazla gelişme<br />

gösterdiğinden solucan faaliyeti gözlenen yerde kirece ihtiyaç<br />

yoktur. Çimler genellikle orta asit ve az asitli topraklardan<br />

hoşlanırlar. Ancak fazla asit nedeniyle çimin zarar gördüğü<br />

topraklarda kireçleme yapılır. Asit fazlalığın belirtileri<br />

yosunlaşma, sazlar ve benzeri zararlı bitkilerin gelişmeye<br />

başlamasıdır. Bu durumlarda dekara 50-60 kg CaCo 3 sonbahar ve<br />

İlkbaharda çim üzerine serilmelidir. Fazla asitliliğe rağmen çim<br />

bitkileri zarar görmüyorlarsa kireçleme yerine dekara 25 kg<br />

kalkerli gübre verilmelidir. Çim sahalarda en erken kireçleme 3-4<br />

senede bir yapılır.<br />

Merdaneleme<br />

Çim alanlarının merdanelenmesi her şeyden önce geçirgen<br />

ve orta derece geçirgen topraklar içindir. Merdaneleme çimin<br />

12

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

vejetatif gelişmesini artırır. Fakat sık sık çiğnenen ve killi<br />

karakterli topraktaki bu işlem fayda yerine zarar getirir. 100 kg<br />

ağırlığındaki merdaneler bu iş için yeterlidir. Yeni tesis edilmiş<br />

çim sahalarda ilk biçimden evvel ve sonra 50 kg’lık merdane<br />

yeterlidir. Bu işlemle yeni çim fidelerinin toprağa daha sıkı<br />

tespiti sağlanır. Spor sahalarında merdane ağırlığı 250 kg’a kadar<br />

çıkabilir. Don ve nemli koşullarda merdaneleme yapılmaz. Fazla<br />

merdaneleme çim gövde aksamına zarar vereceğinde sıkça<br />

yapılmamalıdır.<br />

Havalandırma<br />

Sık yapılı topraklarda çimin kökleri genellikle rahat<br />

gelişemezler. Bu nedenle de gerekli su ve besin maddelerinden<br />

tam olarak yararlanamazlar. fazlaca çiğnenen spor ve oyun<br />

sahalarında da aynı durum gözükür. Bu amaçla kullanılabilecek<br />

tahta yada demir uçlu aletlerle hem sıkışık toprağın yer yer<br />

gevşemesi hem de havalandırılması sağlanır. Hava deliklerinin<br />

derinliği toprağın sıkışıklık derecesiyle ilgili olarak 5-12 cm<br />

arasında değişir. Fazla geçirgen kumu bol topraklarda bu işleme<br />

gerek yoktur.<br />

Tırmıklama<br />

İlk ve Sonbaharda çim sahalarda kesilmiş çim, yosun yaprak<br />

vb gibi artıkların temizlenmesi gerekir. Tırmıklama yapılırken<br />

çim gövde ve köklerinin zarar görmemesi gerekir.<br />

2.1.5. Yer Örtücü Bitkiler<br />

Yer örtücü bitkiler dikiminden önce büyüyünce alacakları<br />

büyüklük ve boyutların bilinmesi gerekir. Bunun yanı sıra çeşitler<br />

için uygun yer seçimi yapılır. Küçük alanlarda, bina çevrelerinde<br />

kısa zamanda örtüye sahip olmak için daha sık dikim yapılır.<br />

Buna karşın geniş alanlarda daha seyrek dikim yapılır.<br />

Yer örtücü bitkilerle çalışmanın amacı toprağı en uygun<br />

nemi tutabilecek hale getirmektir. Kumlu topraklarda çok az<br />

odunsu bitki iyi bir gelişme gösterebilir. Buna karşılık kötü<br />

drenajlı killi topraklarda yetişme açısından zorluk çekebilir.<br />

13

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Yer örtücü bitkilerin en önemli işlevlerinden biriside toprak<br />

erozyonunu önlemektir. Aslında tüm bitkiler bu görevi bir<br />

noktaya kadar yaparlar. Eğimli alanlarda eğim artıkça toprağı<br />

korumak zorlaşır. Düşük eğimlerde her cins bitki dikimi<br />

yapılabilmesine rağmen eğim arttıkça daha özel bitki seçimi<br />

yapılmalıdır. Bu seçilecek bitkiler büyük ve sağlıklı bitkiler<br />

olmalıdır. Belli başlı en önemli yer örtücü bitkiler şunlardır.<br />

Çizelge 5. Yer Örtücü Bitkiler<br />

LATİNCE ADI<br />

Achilea millefolium rosea Marrubium parsiflorum<br />

Achiliea tomentosa<br />

Phlomus armeniaca<br />

Akebia quinata<br />

Phragmites commino<br />

Arabis alpina<br />

Rhus caria<br />

Arctostaphylos ova-ursi<br />

Rosa hemisphaerica<br />

Arenaria baledrica<br />

Salvia cryptantha<br />

Artemisa stelleriana<br />

Sedlum acre<br />

Asarum coudatum<br />

Serastium tomentosum<br />

Caluna vulgaris<br />

Scirpus tacustris<br />

Campanula medium<br />

Thpha angustifolia<br />

Cerastium tomentosum<br />

Thymus jankae<br />

Convalloria mejalis<br />

Teucrium polium<br />

Cornus sibirica<br />

Viburnum lantana<br />

Cotoneaster dammerii<br />

Evonymus fortunei<br />

Cistus kewensis<br />

Lavondula angustifoli<br />

Erica alba<br />

İberis sempervirens<br />

Ephedra majör<br />

Potentilla fruticosa<br />

Genista aubertii<br />

Hypericum calycinum<br />

Kochia prostata<br />

Juniperus communis<br />

Lycium barbarum<br />

Juniperus horizontalis<br />

Nepeta mussini<br />

2.1.6. Çiçekler ve Otsu Bitkiler<br />

Çevre düzenlemesinde renk olarak ve birim alanda en fazla<br />

etki yaratan bitki türleridir. Çiçekler olmadan herhangi bir bahçe,<br />

14

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

park, spor tesisi düşünülemez. Kişilerde yaşama sevincini<br />

uyandıran, hayata bağlayan ve neşe veren bitkiler çiçeklerdir.<br />

Çiçekler tek yıllık ve çok yıllık diye sınıflandırılabilir. Tek yıllık<br />

çiçekler yazlık ve kışlık yetiştirilmeleri nedeniyle de<br />

sınıflandırılabilirler.<br />

Çizelge 6. Çiçekler ve Otsu Bitkilerden Bazıları<br />

Latince Adı<br />

Türkçe Adı<br />

Achimines hybrid<br />

Gelin duvağı<br />

Anemone apennia<br />

Manisa lalesi<br />

Aubretia deltoidea<br />

Alyssum saxatile<br />

Arabis albida<br />

Aquilegia sp<br />

Haseki küpesi<br />

Aster varieties<br />

Saraypatı<br />

Ageratum hybrid<br />

Vapur dumanı<br />

Antirrhinum majus<br />

Aslan ağzı<br />

Bellis perennis<br />

Koyungözü<br />

Begonia sp.<br />

Begonya<br />

Celosia plumosa<br />

Horoz ibiği<br />

Chrysanthemum sp<br />

Kasımpatı<br />

Calendula officinalis<br />

Dianthus alpinus<br />

Karanfil<br />

Dianthus barbatus<br />

Karanfil<br />

Dianthus deltoides<br />

Karanfil<br />

Dahlia dwarf hybrid<br />

Yıldız<br />

Delphinium hybrid<br />

Yüksük otu<br />

Eschscholzia californica İngiliz kadifesi<br />

Convollaria majalis<br />

Müge<br />

Gazania hybrid<br />

Gaillardia aristata<br />

Hydrangea anomola<br />

Ortanca<br />

Iris laevigata<br />

Süsen<br />

Kniphofia hybrid<br />

Fırça çiçeği<br />

Lobelia tenuior<br />

15

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Latince Adı<br />

Mesembryanthemum ciriflorum<br />

Nepeta sp.<br />

Nymphaea stellata<br />

Pelergonium sp.<br />

Phlox drummondii<br />

Primula vulgaris<br />

Petunia sp.<br />

Papaver rhoeasvarieties<br />

Ronunculus aquatilis<br />

Tagetes patula<br />

Sedum acre<br />

Senecio maritima<br />

Vinca sp.<br />

Vinca rosea<br />

Zinnia sp.<br />

Türkçe Adı<br />

Kazayağı<br />

Nilüfer<br />

Sardunya<br />

Alev<br />

Çuha<br />

Petunya<br />

Tütün<br />

Kadife<br />

Dam koruğu<br />

Sinerya<br />

Menekşe<br />

Rozet<br />

İran halısı<br />

2.2. Çiçeklerin Yetiştirilmelerine Göre Sınıflandırılması<br />

Bir Yıllık çiçekler : Adından da anlaşıldığı gibi ekildiği yıl<br />

içerisinde çiçek açan çiçeklerdir.Yere düşen tohumlar sonraki yıl<br />

tekrar aynı yolla ürerler veya bizler tohumlarını alıp saklarız ve<br />

her yıl tekrardan aynı yere veya başka yere ekeriz. Bu tür çiçekler<br />

çok ilgi isteyen çiçeklerdir.<br />

Çok yıllık çiçekler: Çok yıllık çiçekler uzun ömürlü<br />

çiçeklerdir. Bu çiçeklerin ekimi tohumla veya yumrularıyla<br />

yapılır. Her yıl tekrar zamanı gelince açtıkları için çok yılık<br />

çiçekler denmiştir.<br />

2.3. Dış Mekan Bitkilerinde Çoğaltma Teknikleri<br />

Fidanlık işletmeciliğinin temel amacını oluşturan bitki<br />

üretimi; bilgi, deneyim ve planlamayla birleştiği zaman işletmeler<br />

başarılı olur. Dış mekan süs bitkilerinin üretimi iki temel tekniğe<br />

dayanır.<br />

1. Generatif (tohumla) çoğaltma<br />

2. Vejetatif çoğaltma<br />

16

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

2.3.1. Generatif (Tohumla) Çoğaltma<br />

Generatif (tohum) çoğaltma yöntemiyle çok miktarda, ucuz<br />

ve kolay fidan üretimi sağlanır. Bu çoğaltma yönteminde ana<br />

temel olan tohum hakkında bazı bilgileri dikkate almak gerekir.<br />

Öncelikle hangi bitkinin tohum ile çoğaltılacağına karar vermek<br />

gerekir. Daha sonra tohumların teminine çalışılır. Tohumlar bizzat<br />

anaçlardan toplanabildiği gibi, bu işin ticaretini yapan<br />

kuruluşlardan da satın alınabilir.<br />

Ekilen tohumların üzeri çimlenme görülünceye kadar plastik<br />

bir örtü, cam bir levha veya gazete kağıdı ile kapatılarak oransal<br />

nemin aynı seviyede tutulması sağlanır. Tohumların<br />

çimlenmesinden bir süre sonra fideler birbirlerinin beslenme,<br />

havalanma ve ışıklanmalarını engellememek ve kaliteli fide elde<br />

etmek için 2-3 gerçek yapraklı iken başka bir ortama nakledilirler.<br />

Bu işleme "şaşırtma" yada "seyreltme adı verilir. Bazı süs ağaç ve<br />

çalılarının tohumları fizyolojik çimlenme engeline sahip olup,<br />

tohum kabukları da geçirgen olmayan bir yapıya sahiptir. Bu<br />

yapıya sahip bitkilerin tohumlan optimum çimlenme koşullarına<br />

ekilseler dahi, önceden gerekli bazı ön işlemlere tabi<br />

tutulmadıkları takdirde çimlenemezler. İste, tohum kabuğunu<br />

yumuşatmak, dinlenme halindeki embriyoları çimlenme<br />

olgunluğuna getirmek amacıyla yapılan bu ön işlemlerden en çok<br />

uygulananı "katlama"dır. Katlama, çimlenme engeli olan<br />

tohumların serin bir ortamda ve nemli kum içinde, tohumların tür<br />

ve çeşidine göre değişen sürelerde ve derecelerde bekletilmesidir.<br />

Gül, Ladin, Göknar, Erguvan, Akçaağaç gibi süs bitkilerinin<br />

tohumları katlama işleminden sonra ekilirler.<br />

Tek veya çok yıllık çiçek açan süs bitkilerinin tohumları<br />

kasa, tava veya yastıklara ekilebilir. Sera içinde ve alttan ısıtmalı<br />

sıcak yastıklara yapılacak ekim için her yıl yeni torf kullanılmalı<br />

veya eski torf metil bromit ile dezenfekte edildikten sonra<br />

kullanılması gerekmektedir. Kasa veya tavalara yapılacak<br />

ekimlerde alt kısma suyun drene edilmesi ve kök çürümelerini<br />

engellemek amacıyla çakıl taşlan veya saksı kırıkları serilir<br />

üzerine ince deliklere sahip elek teli serilir ve torf ilave edilir. Az<br />

miktarda tohum ekiminde dibi delikli tahta veya plastik kasalar<br />

17

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

kullanılabilir. Çiçek tohumları serpme, tek tek veya elek<br />

kullanılarak birbirine temas etmeyecek şekilde torfun üzerine<br />

ekilir.<br />

Çizelge 7. Önemli Dış Mekan Bitkilerinin Çiçeklenme, Tohum<br />

Alma ve Tohumların Doğal Saçılma Zamanları<br />

Türler<br />

Çiçek<br />

Zamanı<br />

18<br />

Tohum<br />

Alma<br />

AKÇAAĞAÇLAR<br />

Acer Campestra Nisan-Mayıs Ekim Ocak<br />

Acer Palmatum Nisan Ağustos Kasım<br />

Acer Platanoides Mart-Nisan Ekim Şubat<br />

Acer Pseuodoplatanus Nisan Eylül Ekim<br />

Acer Rubrum Mart-Nisan Nisan Haziran<br />

Acer Saccharinum Mart Nisan Haziran<br />

AT KESTANESİ<br />

Tohum Ekme<br />

Zamanı<br />

Aesculus hippocastonun Nisan-Mayıs Eylül Ekim<br />

KOKAR AĞAÇ<br />

Ailonthus altissine Haziran Eylül Kasım<br />

KIZIL AĞAÇ<br />

Alnus cordata Şubat-Nisan Eylül Ocak<br />

Alnus İncana Mart-Mayıs Eylül Aralık<br />

KADIN TUZLUĞU<br />

Berberis thunbergi Mayıs-Haziran Eylül Ekim-Kasım<br />

Berberis vulgaris Mayıs-Haziran Eylül Ekim-Kasım<br />

HUŞ<br />

Betula pubescens Nisan Ağustos Aralık-Ocak<br />

GÜRGEN<br />

Corpinus petinus Mart Kasım İlkbahar<br />

ÇİTLENBİK<br />

Celtis occidentalis Mayıs Ekim Aralık<br />

ERGUVAN<br />

Cercis siliquastrum Mayıs Eylül Ekim<br />

KIZILCIK<br />

Cornus mas Şubat-Mart Eylül Ekim-Kasım<br />

DAĞ MUŞMULASI<br />

Cotoneaster franchettii Mayıs Ekim Kasım-Aralık<br />

ALIÇ

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Türler<br />

Çiçek Tohum Tohum Ekme<br />

Zamanı Alma Zamanı<br />

Crataegus monogyna Mayıs Eylül Ekim<br />

Crataegus oxycantha Mayıs Eylül Ekim<br />

KATIR TIRNAĞI<br />

Cytissus scoparius Mayıs Eylül Kasım<br />

İĞDE<br />

Eleagnus angustifolia Haziran Ekim Kasım<br />

OKALİPTUS<br />

Eucalyptus sp. Mayıs Haziran Haziran<br />

KAYIN<br />

Fagus sp. Mayıs Eylül Kasım<br />

DİŞBUDAK<br />

Fraxinus angustifolia Mayıs Eylül Aralık<br />

Fraxinus excelsior Nisan Ağustos Ocak<br />

ÇOBAN PÜSKÜLÜ<br />

Ilex aquifolium Mayıs Kasım Şubat<br />

SARI SALKIM<br />

Laburnum anagyroides Mayıs-Haziran Eylül Ekim<br />

LALE AĞACI<br />

Liriodendron<br />

tulipifera<br />

Haziran Ekim Kasım<br />

MAHONYA<br />

Mahonia aquifolium Şubat-Mayıs Ağustos Ekim<br />

ÇINAR<br />

Platanus orientalis Mayıs Ekim Kasım<br />

MEŞE<br />

Quercus petraca Mayıs Eylül Kasım<br />

Quercus robur Mayıs Eylül Kasım<br />

YALANCI AKASYA<br />

Robinia pseudoacacia Haziran Aralık Ocak Ocak<br />

MÜRVER<br />

Sambucus nigra Haziran Ağustos Ekim<br />

IHLAMUR<br />

Tilia cordata Haziran Ekim Kasım<br />

Tohumun hasadı sırasında olduğu kadar bunu izleyen<br />

işlemlerde tohumun canlılığı bakımından önem taşır. Çimlenme<br />

19

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

gücü en yüksek tohumlar bile hasat sonrası yapılan hatalı<br />

işlemlerle çimlenme güçlerini tamamen kaybedebilirler.<br />

Ağaçlar çalılar ve diğer süs bitkilerinin tohumlarını ekim<br />

mevsimine kadar veya gelecek yılların ihtiyacı için kullanmak<br />

üzere daha uzun süre sağlıklı bir şekilde saklamak gerekir.<br />

Tohumlar ayıklanıp temizlendikten sonra ekim zamanına kadar<br />

serin ve havadar yerlerde saklanırlar.<br />

Ağaç, çalı ve diğer süs bitkileri türlerinde tohumlar saklama<br />

açısından kısa ömürlü, orta ömürlü ve uzun ömürlü tohumlar diye<br />

3 gruba ayrılabilirler. Tohumları kısa ömürlü bitki türlerinde<br />

saklama birkaç hafta ile 1-2 yıl arasında değişir. Bu gruba giren<br />

başlıca türler arasında; kavak, söğüt, kara ağaç, kayın, göknar,<br />

sedir, meşe, bazı akçaağaç türleri, yalancı servi, manolya<br />

sayılabilir. Tohumları orta ömürlü olan türerde tohumla 4-5 yıl<br />

saklanabilir. Bunlar içinde çam ve ladin türleri en tipiklerini<br />

oluşturur. Uzun ömürlü tohumlar daha uzun süre 10-20 yıl kadar<br />

bozulmadan saklanabilirler. Bu gruba akasya, gülibrişim,<br />

sarısalkım, iğde, okaliptüs örnek olarak gösterilebilirler.<br />

Tohumlar saklandıktan sonra ekim işleminden önce iyi<br />

çimlenmeleri için bazı uygulamalardan geçirilirler. Özellikle<br />

çimlenme engeli olan türlerde bu işlemler önem kazanır. Bu<br />

işlemler için en önemli yöntemler: kabuk engeli için asitli işlem<br />

yöntemi, mekanik zedeleme yöntemi, suda şişirme yöntemi ve<br />

katlama yöntemidir.<br />

Tohumlar, ya soğuk veya sıcak seralar gibi kapalı yerlerde<br />

ya da fidanlıklarda açık alanlara ekilir. Fideler toprak yüzeyine<br />

çıkınca kültürel işlemler yapılır. Yeterli büyüklüğe ulaşan fideler<br />

kaplara alınır.<br />

Bazı bitki tohumlarına ekim öncesi yapılacak ön işlemler<br />

Abies spp.(Göknar) : Genellikle sonbahar ekiminde<br />

herhangi bir işlem gerektirmez. İlkbahar ekimi yapılacak ise 3-4<br />

hafta rutubetli kumda soğuk katlama yapıldıktan sonra İlkbaharda<br />

mümkün olduğunca erken ekilmelidir. (Mümkünse Şubatta)<br />

A.cilicica erken ekilirse başkaca bir işlem gerektirmez.<br />

20

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Acer campastre (Ova Akçaağacı) : 4 hafta sıcak 12-24<br />

hafta soğuk ortamda ön işleme tabi tutulduktan sonra ilkbaharda<br />

ekilir.<br />

Acer cappadocicum (Doğu Karadeniz Akçaağacı) : 12-16<br />

hafta soğuk ortamda ön işleme tabi tutulduktan sonra ilkbaharda<br />

ekilir.<br />

Acer palmatum (Japon Akçaağacı) : Taze tohumlar<br />

toplandıktan sonra süratle sonbaharda ekilir. Ancak ilkbaharda<br />

erken çıkan fideler dona karşı korunmalıdır veya 4 hafta sıcak 4-<br />

12 hafta soğuk ortamda tutulduktan sonra ilkbaharda ekilir.<br />

Acer platanoides (Çınar Yapraklı Akçaağaç) :<br />

Toplandıktan sonra hemen ekilir veya kuru ve serin bir yerde<br />

Şubat sonuna kadar depolanarak rutubetli kum içinde 12-16 hafta<br />

1-5 derecede soğuk ortamda katlandıktan sonra erken ilkbaharda<br />

ekilir.<br />

Acer pseudoplatanus (Dağ Akçaağacı) : Az miktarda<br />

tohum için A.platanoides gibi işlem yapılır. Fazla miktarlar için<br />

ise çıplak olarak 6-12 hafta soğuk ortamda bekletildikten sonra<br />

ilkbaharda ekilir.<br />

Acer rubrum : Uzun süre depolamak mümkün ise de<br />

toplandıktan sonra hemen ekilebilir.<br />

Acer saccharum (Şeker Akçaağacı) : Toplandıktan sonra<br />

süratle ekilmelidir. Zira hayatiyetini çabuk kaybeder.<br />

Aesculus hippocastanum (At Kestanesi) : Sonbaharda<br />

toplandıktan sonra hemen ekilmelidir. Ya da ilkbahara kadar<br />

soğuk katlamada bırakıldıktan sonra ekilmelidir. İthal edilen<br />

kurumuş tohumlar ekimden önce ılık suda şişirilmelidir.<br />

Ailanthus altissima (Kokar Ağaç) : Rutubetli kumda 8<br />

hafta kadar soğuk koşullarda katlandıktan sonra kış sonu veya<br />

ilkbaharda ekilmelidir.<br />

Albizzia julibrisima (Gülibrişim) : Sülfürik asitle işlem<br />

yapılarak çimlenme engeli giderilir.<br />

Alnus spp. (Kızılağaç) : 4 hafta soğuk depolamadan sonra<br />

kumla karıştırılarak ilkbaharda ekilmelidir.<br />

Berberis (Kadın Tuzluğu) : 6-13 hafta arasında soğuk<br />

şartlarda katlamaya alındıktan sonra ilkbaharda ekilir.<br />

21

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Betula (Huş) : Tohumlar çıplak olarak soğuk depolamadan<br />

sonra kumla karıştırılarak ilkbaharda ekilmelidir. Sonbaharda<br />

hatta kar üzerine de ekilebilir.<br />

Camellia (Çay Bitkisi) : Tohum kabukları setleşmeden<br />

ekilmelidir. Kabuk sertleşmiş ise üzerine sıcak su dökülür ve<br />

gittikçe soğuyan suda 24 saat bekletildikten sonra ekilir.<br />

Carpinus betulus (Adi Gürgen) : 4 hafta sıcakta ve 12-14<br />

hafta da soğukta bekletildikten sonra ilkbaharda ekilir.<br />

Carya (Ceviz) : Ya tohum sonbaharda hiç bir işlem<br />

yapılmadan ekilir ya da 13 hafta soğuk bir ortamda bekletildikten<br />

sonra ilkbaharda ekilir.<br />

Castanea sativa (Kestane) : Sonbaharda (Ekim-Kasım)<br />

ekilmeli veya ilkbahara kadar rutubetli kumda soğuk katlamaya<br />

tabi tutularak ilkbaharda ekilmelidir.<br />

Catalpa spp (Katalpa) : Tohumlar hiç bir ön işleme gerek<br />

kalmaksızın kış aylarında oda sıcaklığında muhafaza edilerek<br />

ilkbaharda ekilir.<br />

Cedrus libani (Toros Sediri) : Sonbahar veya 4 haftalık<br />

kumda soğuk katlama ile ilkbaharda ekilir.<br />

Celtis occidentalis (Batı Çitlenbiği) : Sonbaharda ekilebilir<br />

veya 8-12 hafta soğuk katlamadan sonra ilkbaharda ekilir.<br />

Cecis siliquastrum (Erguvan) : Sonbaharda tohumlar<br />

toplanır toplanmaz ekilebilir. İlkbaharda ekilmesi halinde daha<br />

önce 2 ay kadar soğuk suda katlama zorunludur.<br />

Chaenomeles japonica (Japon Ayvası) : Toplandıktan<br />

sonra sonbaharda hemen ekilir veya 2 hafta sıcak 8-16 hafta<br />

soğuk işleme tabi tutulduktan sonra ilkbaharda ekilir.<br />

Chamaecyparis spp. (Kamasiparis-Yalancı Servi) : Kumda<br />

8-12 haftalık soğuk katlama yapıldıktan sonra ekilir.<br />

Corylus avellana (Adi Fındık) : Temizlendikten ve 2 gün<br />

suda şişirildikten sonra sonbaharda ekilir. İlkbaharda ekilecekse<br />

12-16 hafta soğuk katlamaya tabi tutulur.<br />

Cotoneaster salicifolia (Dağ Muşmulası) : 12 hafta sıcak<br />

12 hafta soğuk katlamaya tabi tutulduktan sonra ilkbaharda ekilir.<br />

22

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Crataegus monogyna ve Crataegus oxycantha (Alıçlar) : 4-<br />

8 hafta sıcak 12-16 hafta soğuk katlama yapıldıktan sonra<br />

ilkbaharda ekilir.<br />

Magnolia spp. (Manolya): Tohumlar sonbaharda toplanıp<br />

temizlendikten sonra hemen ekilmelidir. Tohumlar kurur veya<br />

oda sıcaklığında kışın bekletilirse hayatiyetini kaybeder. Daha<br />

sonra ekilecekse 12-24 hafta soğuk katlamaya alınmalıdır. Ekim<br />

yapıldıktan sonra çimlenme ortamı hiç bir zaman kuru<br />

kalmamalıdır.<br />

Mahonia aquifolium (Mahonya) : 5-13 haftalık soğuk<br />

katlamadan sonra ekilebilir.<br />

Morus alba (Akdut) ve Morus nigra (Karadut) : Çıplak<br />

olarak 4-12 hafta soğuk ortamda bekletildikten sonra ilkbaharda<br />

ekilir.<br />

Ostrya carpinifolia (Kayacık): 8 hafta sıcak ve 16-20 hafta<br />

soğuk katlamadan sonra ekilir.<br />

Pittosporum spp. (Pitosporum) : Tohumun çimlendirilmesi<br />

güç değildir. Bir torba içinde konulan tohumlar bir kaç saniye<br />

kaynar su içinde tutulurlarsa çimlenme çabuklaşır.<br />

Platanus spp. (Çınarlar) : Kış sonunda ağaçtan toplanan<br />

meyveler ufalanarak tohumları ayrıldıktan sonra kumla<br />

karıştırılarak ikbaharda doğrudan dikilir.<br />

Prunus cerasifera (Süs Eriği) : Meyvelerin etli kısmı<br />

temizlenip yıkanarak 2 hafta sıcak, 18 hafta soğuk katlamadan<br />

sonra ekilir.<br />

Quercus spp. (Meşeler) : Tohum toplandıktan sonra<br />

sonbaharda hemen ekilmelidir. Aksi halde ilkbahara kadar<br />

rutubetli kum içinde 4-8 hafta soğuk katlamaya tabi tutulduktan<br />

sonra ekilmelidir. Q.cerris, Q.petraea, Q.robur'da soğuk<br />

katlamaya gerek yoktur.<br />

Robinia pseudoacacia (Yalancı Akasya) : Asit, mekanik<br />

zedeleme veya sıcak suda şişirme yöntemlerinden biri<br />

uygulandıktan sonra rutubetli kumda katlanarak Mart sonu veya<br />

Nisan başında ekilir.<br />

Rosa canina (Kuşburnu): 8 hafta sıcak, 8-12 hafta soğuk<br />

katlamadan sonra ilkbaharda ekilir.<br />

23

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Taxus baccata (Porsuk) : Etli kısımdan ayrılan tohumlar<br />

katlamaya alınarak ertesi yılın ilkbaharında ekilir. Tohumlar<br />

katlamada 4 yıl bırakılarak parti parti ekilebilir.<br />

Tilia spp (Ihlamur) : Meyveler yeşilden kahverengi-sarı<br />

renge dönüştüğünde hemen ekilmelidir. Aksi halde 4-20 hafta<br />

sıcak, 20-24 hafta soğuk katlamadan sonra ekilmelidir.<br />

Thuja occidentalis (Batı Mazısı) : Doğrudan ekilebildiği<br />

gibi 8 hafta katlama uygulanırsa daha iyi sonuç alınır.<br />

Viburnum spp. (Kartopu) : Çimlenme engelini giderici<br />

etkin bir yöntem yoktur. Onun için meyveler tam olgunlaşmadan<br />

tohumlar çıkarılarak yazın ekilmeli ve yastıklar nemli<br />

tutulmalıdır.<br />

2.3.2. Vejetatif Çoğaltma<br />

Bu çoğaltma yöntemi süs bitkileri üretiminde en yaygın<br />

kullanılan üretim yöntemidir. Vejetatif çoğaltma; kök sürgünü,<br />

yaprak, yumru, dal, rizom gibi vejetatif bitki kısımlarından alınan<br />

parçalarla yapılan üretim şeklidir. Bu çoğaltma yönteminde<br />

başlıca 4 temel metot bulunmaktadır. Bunlar:<br />

1. Çelik ile çoğaltma<br />

2. Aşı ile çoğaltma<br />

3. Daldırma ile çoğaltma<br />

4. Rizom, stolon, soğan gibi diğer vejetatif çoğaltmalardır.<br />

Yukarıda sayılan vejetatif çoğaltma metotlarından en çok<br />

kullanılan çelik veya aşı ile çoğaltmadır.<br />

Çelikle Çoğaltma<br />

Çelikle çoğaltma tekniği üretilecek bitkiden alınan ve çelik<br />

adı verilen bir gövde, kök veya yaprak parçası ile yeni bir bitki<br />

oluşturma tekniğidir. Bu yöntemle çoğaltma çok çeşitli iğne<br />

yapraklı, yapraklı, herdem yeşil ve yaprağını döken süs<br />

bitkilerinde seralara sahip fidanlıklarda yıl boyu devam eder.<br />

Özellikle herdem yeşil ve yarı yeşil yapraklı türlerin hemen<br />

hemen hepsinde tohumla çoğaltma zaman aldığı ve buna rağmen<br />

istenilen nitelikler genellikle sağlanamadığı için bu türler çelikle<br />

çoğaltılırlar. Çelikle çoğaltmayı etkileyen faktörler<br />

24

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

1. Kimyasal faktörler (hormonlar, karbonhidratlar vb.)<br />

2. Bitki faktörleri (çelik alma zamanları, çelik tipi, tür ve<br />

çeşitlerin etkileri vb.)<br />

3. Çevresel Faktörler (nem kontrolü, ışık ilavesi, alttan<br />

ısıtma, fotoperiyot vb.)<br />

4. Diğer Faktörler (ortam, yaralama vb.) adı altında dört<br />

grupta incelenmektedir.<br />

Yapılan araştırmalar belirtilen bu faktörlerin ayrı ayrı veya<br />

kombinasyonlar halinde kullanılmasının köklenme üzerinde<br />

önemli etkilerinin olduğunu ortaya çıkarmıştır. Başarılı bir<br />

köklendirmenin yapılabilmesi: uygun zamanda ve tipte çelik<br />

alımına, kullanılacak köklendirme hormon ve konsantrasyonunun<br />

doğru seçimine, köklendirme ortam koşullarının optimum<br />

şartlarda tutulmasına bağlıdır. Çelikle çoğaltma yöntemleri çok<br />

çeşitlidir. Bunlar: gövde, kök ve yaprak çelikleridir.<br />

Gövde Çelikleri : Süs bitkilerinde en çok gövde çelikleri ile<br />

üretim yöntemi kullanılmaktadır. Gövde çelikleri de yumuşak<br />

(yeşil) çelik, yarı odunlaşmış (odunsu) çelik ve sert (odun)<br />

çelikleri olmak üzere 3 grupta toplanmaktadır. Odunsu bitkilerin<br />

henüz odunlaşmamış olan taze ilkbahar sürgünlerinden hazırlanan<br />

yumuşak çelikler bir çok süs bitkisinin çoğaltılmasında kullanılır.<br />

Yumuşak (yeşil) çelikler daha çabuk ve daha kolay köklenirler.<br />

Bu çelikler tepe tomurcuğu taşıyan sürgünlerden tepe çeliği<br />

olarak alınır. Yumuşak gövde çelikleri ile çoğaltılabilen başlıca<br />

türler: Azela, Acer saccaarum (şeker akçaağacı), Akebia,<br />

Amorpha (yalancı çivit), Ampelopsis (amerikan sarmaşığı),<br />

Aralia, Buxus (şimşir), Calycanthus (kadeh çiçeği, kış çiçeği),<br />

Campsis, Caragana, Cercis (erguvan), Chamaecyparis (yalancı<br />

servi) Comus (kızılcık), Cotoneaster (Dağ muşmulası); Crataegus<br />

(Ak diken, geyik dikeni), Diospyros (Trabzon hurması), Elegnus<br />

(iğde), Evonymus japonica (taflan) Forsythia (Altın çanak),<br />

Hedera (Sarmaşık), Hydrange (Ortanca), Laburnum (San salkım),<br />

Ligustrum (Kurtbagrı), Liridodendron (Lale ağacı), Lonicera<br />

(Hanımeli), Magnolia. Malus (Elma), Morus (Dut), Prunus (erik),<br />

25

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Robinia (Yalancı akasya), Salix (Söğüt), Syringa (Leylak),<br />

Viburnum (Karaağaç).<br />

Yarı odunlaşmış (odunsu) çelikler yumuşak çelikten bir<br />

ölçüde olgunlaşmış ve kısmen de sertleşerek odunlaşmaya<br />

yönelmiş olmaları ile farklılık gösterir. Bu çelikler büyüme<br />

mevsiminin sonlarına doğru sürgünler kısmen olgunlaştığında<br />

alınır, genellikle Ağustos ayı ve Eylül başları en uygun zamandır.<br />

Odunsu çelikler ile çoğaltılabilen başlıca türler: Rhododendron<br />

(Orman gülleri), Pittosporum, Camelia, Azela, Prunus<br />

laurecerasus (Laz kirazı), Taxus (porsuk), Cryptomeria, Juniperus<br />

(ardıç) gibi toksanlara uygulanır. Çelikler Ağustos-Eylül de genç<br />

ağaçlardan alınır. Ağaç yaşlı ise bunların alt dallarından<br />

seçilebilir. Boyları 7-15 cm olabilir. Odun çelikleriyle yapılacak<br />

üretimde, yaşını doldurmuş, odunlaşmış sürgünlerden ilk baharda<br />

alınan çelikler kullanılır.<br />

Sert (odun) çelikleri ise bir yaşında tamamen olgunlaşmış ve<br />

odunlaşmış sürgünlerden elde edilir. Sert çelik kullanımı daha çok<br />

kışın yapraklarını döken türlerle iğne yapraklılarda kullanılır.<br />

Çeliklerde köklenmenin hızlı olması için çelikler köklenme<br />

yastıklarına dikilmeden önce köklenmeyi uyarıcı hormona<br />

batırılırlar. Böylece köklenme daha kısa zamanda olduğu gibi<br />

köklü çelik sayısı da artar. Çelikler kök oluşturmaları için perlit<br />

veya temiz dişli kum bulunan yastıklara dikilir. Çeliklerin üzerine<br />

sisleme şeklinde su püskürterek nemli kalmaları sağlanır.<br />

Köklenen çelikler, küçük torbalara veya fincan saksılara<br />

aktarılarak gölgeli ortamlara taşınırlar. Burada kültürel işlemler<br />

uygulanan bitkiler daha sonra süs bitkisi fidanı olarak büyütme<br />

yerlerine alınır ve yeterli gelişme ve form sağlandıktan sonra<br />

satışa sunulurlar.<br />

Kök Çelikleri : Bu metot, kök sürgünü verebilen bitkilerde<br />

uygulanır. Kök çeliği, yeni kökler ve sürgünler oluşturabilen etli<br />

veya odunsu köklerden alınan parçalardır. Fidanlardan, yaprak<br />

dökümünden sonra kök çelikleri alınır. Çelikler, 2.5-5 cm<br />

uzunluğunda üst kısımları düz, alt kısımları ise eğik olacak<br />

şekilde kesilirler. Kök çeliklerinin bitki köklerinin depo maddeleri<br />

26

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

yönünden zengin olduğu dinlenme döneminde alınması başarıyı<br />

arttırır. Hazırlanan çelikler köklendirme ortamına yatay veya<br />

dikey olarak dikilebilirler. Yatay dikimde, çelikler köklendirme<br />

ortamına yatırılıp üzerleri ortam ile kapatılarak sulanırlar. Dikey<br />

olarak yapılan dikimde, çeliğin üst yüzeyi ortam ile aynı seviyede<br />

olacak şekilde köklendirme ortamına gömülür. Daha sonra<br />

üzerleri 1.5-2 cm kalınlıkta kum ile kapatılıp sulanır. Üretim<br />

ortamlarının cam veya plastik ile kapatılması yarar sağlar. Kök<br />

çelikleriyle üretilen iç mekan süs bitkilerine örnek olarak; Salon<br />

eğreltisi (Nephrolepis exeltata) ve Yumru Begonya (Begonia<br />

tuberhybrida) verilebilir. Bahçe bitkilerinden Alev çiçeği (Phylox<br />

sp.), Gaylardia (Gaillardia sp.), Manisa lalesi (Anemone sp.)<br />

Ailanthus (Kokarağaç), Aesculus (at kestanesi), Albizzia (pasa<br />

bıyığı), Calycanthus (Kadeh çiçeği), Cydonia japonica (süs<br />

ayvası), Daphne, Dex (Papaz külahı, Lagerstromia (Oya ağacı),<br />

Rhododendron (Orman gülü), Rhus (Sumak), Robinia (Yalancı<br />

akasya), Sringa (leylak), Wisteria (M Başlıca türler: Ailanthus<br />

(Kokarağaç), Aesculus (at kestanesi), Albizzia (pasa bıyığı),<br />

Calycanthus (Kadeh çiçeği), Cydonia japonica (süs ayvası),<br />

Daphne, Dex (Papaz külahı, Lagerstromia (Oya ağacı),<br />

Rhododendron (Orman gülü), Rhus (Sumak), Robinia (Yalancı<br />

akasya), Syringa (leylak), Wisteria (Mor salkım)... kök<br />

çelikleriyle üretilebilir.<br />

Kökten alınan çeliklerin boyları, gevrek yapıda olanlarda 3-<br />

5 cm, etli yapıda olanlarda ise 5-8 cm. dir.<br />

Stolon uçlarıyla çoğaltma : Bu yöntem, stolon (toprak üstü<br />

sürünücü gövdesi) oluşturabilen bitki türlerinde uygulanır.<br />

Bitkinin uç kısmında genç bitki taşıyan stolonlar kesilerek ana<br />

bitkiden ayrılır ve içinde köklendirme ortamı, bulunan saksılara<br />

dikilir. Nem kaybını önlemek amacıyla saksıların üzerleri plastik<br />

örtüyle örtülmelidir. Ayrıca, genç bitkiler direkt güneş<br />

ışınlarından korunmalı ve köklendirme ortamının kurumamasına<br />

özen gösterilmelidir. 18-2I°C arasında sıcaklık sağlandığında türe<br />

göre değişmekle beraber yaklaşık 10 gün içinde köklenme<br />

görülür. Köklenmeden sonra bitkinin üzerindeki plastik örtü<br />

27

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

kaldırılıp bitkiler daha ışıklı ve serin bir yere alınabilir. Bu<br />

yöntemle üretilen iç mekan süs bitkilerine örnek olarak, Salon<br />

Eğreltisi (Nephrolopis exeltata), Kurdela (Chloropytum<br />

comosum) verilebilir.<br />

Daldırma ile çoğaltma : Çelikleri kolaylıkla köklenemeyen<br />

bitkilerde ve küçük çaplı üretimlerde bitkinin herhangi bir dalının<br />

ana gövdeden ayrılmadan toprak içinde köklendirilmesine<br />

"daldırma ile üretim" denir. Daldırma yapılacak bitkinin dalları<br />

esnek ve kıvrılabilir nitelikte olmalıdır, iyi bir kök oluşumu için<br />

sürekli neme, iyi bir havalanmaya ve köklenme bölgesinde bitki<br />

türüne göre değişen optimum sıcaklık seviyesine ihtiyaç vardır.<br />

Adi daldırmada gövdenin alt kısmındaki bir dal yay şeklinde<br />

kıvrılarak toprağa gömülür ve ucu topraktan çıkarılır. Bu tip<br />

daldırma daha çok dış mekan bitkileri için söz konusudur. Daha<br />

önce, toprak içinde kalacak olan bir gözün hemen altından bir<br />

çentik açmak suretiyle köklenme teşvik edilir. Ayrıca, dalın<br />

gövdeye kadar olan bütün gözleri köreltilir. Açılan çentikten<br />

köklenme olduğunda, kesilerek ana bitkiden ayrılan köklü çelik<br />

ayrı bir yere dikilir. Uzun sürgünlere sahip bitkilerde sürgün<br />

birkaç kez toprağa kavisli olarak daldılırsa buna "yılankavi<br />

daldırma" denir. Adi daldırma uygulanacak bitkilere örnek olarak<br />

Zakkum (Nerium oleander), Altın çanak (J'brsythia intermedia),<br />

Leylak (Syringa vulgaris), bitkileri verilebilir.<br />

Hava daldırma yöntemi uygulanan iç mekan süs bitkilerine<br />

örnek olarak; Difenbahya (Dieffenbahchia spp.) Kardeş kanı<br />

(Dracaena derememis) ve Kauçuk (Mcus elastica) verilebilir.<br />

Ayırma ile çoğaltma : Bu yöntem genellikle küçük çaplı<br />

üretimlerde kullanılır. Kökleri kazık kök yapısında olmayan,<br />

birden fazla sürgün oluşturan iç ve dış mekan süs bitkileri bu<br />

yöntemle üretilebilir. Ayırma için en uygun zaman ilkbahar ve<br />

sonbahar aylarıdır. Bu zamanlarda bitki, tüm kök kitlesiyle<br />

birlikte saksıdan veya topraktan çıkarılır. Kök kitlesine hafifçe<br />

vurularak kök etrafındaki toprağın dökülmesi sağlanır. Bu sırada<br />

bazı bitkilerde yeni sürgünler toprağın silkelenmesi ile birlikte<br />

28

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

ana bitkiden ayrılır. Kendiliğinden ayrılmayan sürgünler ise steril<br />

bir bıçakla, her parçada en az bir sürgün ve yeterince kök<br />

bulunacak şekilde kesilir. Uzun olan kökler kısaltılır ve köklü<br />

sürgünler hemen saksılar içindeki harca dikilirler.<br />

Toprakaltı organlarla çoğaltma : Bu organlar, aslında<br />

gıda maddesi depo etmek üzere oluşmuş bitki kısımlarıdır.<br />

Bunlara sahip olan bitkiler çok yıllık olup, sürgünleri büyüme<br />

mevsimi sonunda ölmesine karşın toprak altı organları canlı kalır.<br />

Bu organlar, ertesi yıl yeni sürgünler oluşturmak üzere<br />

tomurcuklanırlar. Yani, bunların görevi vejetatif yolla üremeyi<br />

sağlamaktır. Soğan; yaprak pullarından oluşmuştur Soğanla ve<br />

soğan yavruları ile üretilen iç mekan süs bitkilerine örnek olarak<br />

Klivya (Clivia miniata), Şövalye yıldızı (Hippeastrum vittatum),<br />

dış mekan süs bitkilerine Lale (Tulipa sp.), Sümbül (Hyacmthus<br />

sp.), Zambak (Lilium sp.), verilebilir.<br />

Tipik kök özelliğinde olan yumru kökler, gerçek<br />

yumrulardan, üzerlerinde boğum ve boğum aralan bulunmasıyla<br />

ayrılırlar. Yumru köklerle üretilen iç mekan süs bitkilerine örnek<br />

olarak Yumru begonya (Regoma tiiberhybrida), Siklamen<br />

(Cyclamen persicum), Yıldız (Dahlia sp.) verilebilir.<br />

Soğanımsı gövdeler (korm); Gövde ekseninin kuru pul<br />

benzeri yapraklarla kaplanmış dip kısmıdır. Yaprak pullarından<br />

oluşmuş soğanın aksine korm, boğum ve boğum araları ile iyice<br />

belirgin yekpare bir gövde yapısındadır. Korm, hacminin büyük<br />

bir kısmı paranşim hücrelerinden ibaret depo dokusudur. O yıl<br />

çiçek veren korm çürürken, üzerinde yeni korm ve bunlar<br />

arasında çok sayıda kormel oluşturur. Bunlar üretimde kullanılır.<br />

Kormlu bitkilere örnek olarak Glayöl (Gladiolus sp.), Safran<br />

(Crocus sp.) Kayısı çiçeği (Freesia sp.), verilebilir.<br />

Yumru; yedek besin maddelerinin depolanması nedeniyle<br />

genişleşmiş olan toprakaltı gövdesinin uç kısmıdır. Kesitlerinde<br />

boğum ve boğum araları yoktur, epidermis bütündür ve hemen<br />

her yönden kök sürme yeteneğindedir. Caladium (Caladium<br />

bicolor) yumru ile çoğaltılmaktadır. Ana yumru her parçada bir<br />

göz olacak şekilde parçalara bölünerek ayrı ayrı dikilir.<br />

29

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Rizom; toprakaltında büyüyen yatay bir gövdedir. Bitkinin<br />

ana ekseni olup alt yüzünden kök verir; toprağın üstüne doğru<br />

yaprak ve çiçek sürgünleri oluşturur. Rizom değişik formlarda<br />

olabilir, üzerinde daima boğum ve boğum araları bulunur. Süsen<br />

(Iris spp.), Kala (Çala spp.) rizom ile çoğaltılan bitkilerdir.<br />

Rizomlu bitkiler her parçada bir göz olacak şekilde parçalara<br />

ayrılarak çoğaltılırlar.<br />

Doku kültürü ile çoğaltma : Doku kültüründe bitkilerin<br />

değişik organlarından alınan çok küçük parçacıklar (explant) steril<br />

koşullarda ve özel olarak hazırlanmış büyüme ortamlarında<br />

yetiştirilir ve tekrar tam bitki olarak geliştirilirler, "in vitro" yapay<br />

koşullarda tüpler içinde anlamına gelmektedir. Bu yöntem,<br />

kullanılan bitki organlarına göre meristem, kallus (yara dokusu),<br />

anter, polen, embriyo, hücre ve protoplazma kültürü olarak<br />

isimler alır. in vitro kültürünün diğer vejetatif üretim<br />

yöntemlerinden üstün yönleri;<br />

Hastalıklardan ari bitki kazanma ve varlığını sürdürme,<br />

Çok sayıda, homojen ve kısa sürede bitki üretimi,<br />

Diğer yöntemlerle üretimi zor olan bitkilerin üretimi,<br />

<br />

<br />

Az sayıdaki anaçla çok sayıda üretim,<br />

Yıl boyu üretim.<br />

Anaç bitki yetiştiren işletmelerin mutlaka bir doku kültürü<br />

laboratuarına sahip olmaları gerekir. Ülkemizde doku kültürü ile<br />

anaç bitki yetiştiren işletmelerin sayısı ve kapasiteleri yeterli<br />

olmadığından anaç bitkiler yurt dışından ithal yoluyla gelmekte,<br />

bu da büyük döviz kaybına yol açmaktadır. Bugüne kadar pek çok<br />

bitkide in vitro ile üretim başarılmıştır ve bu bitkilerin sayıları<br />

giderek artmaktadır. in vitro ile üretimi yapılan iç mekan süs<br />

bitkileri ve bitki kısımları çizelgede verilmiştir.<br />

Çizelge 8. in vitro ile Üretimi Yapılan İç Mekan Süs Bitkileri<br />

Bitki Kısımları<br />

İç Mekan Süs Bitkileri<br />

Meristem, Sürgün ucu Orkide, Açelya, Karanfil, Krizantem<br />

Koltukalti tomurcuk Bromeliadlar, Orkide, Dracena<br />

30

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Bitki Kısımları<br />

İç Mekan Süs Bitkileri<br />

Tohum, Embriyo<br />

Atatürk Çiçeği, Orkide<br />

Yaprak parçaları<br />

Begonya, Crassulali<br />

Yaprak sapı<br />

Begonya, Afrika Menekşesi<br />

Çiçek sapı<br />

Çarkıfelek, Begonya, Orkide<br />

Rizom parçaları<br />

Eğreltiler<br />

Soğan pullan, Soğan tablası Zambak, Lale<br />

Yumru dokusu<br />

Tavşan Kulağı<br />

Yaprak çelikleri ile çoğaltma : Yaprak çelikleri, üretim<br />

için uygun sürgün veya gövdeye sahip olmayan geniş ayalı ve<br />

köklenme kabiliyetinde yapraklara sahip olan süs bitkilerinde<br />

uygulanır. Üretimde kullanılan yaprağın göz bulundurup<br />

bulundurmamasına göre yaprak çelikleriyle üretim iki kısımda<br />

incelenir.<br />

a) Gözlü yaprak çelikleri: Gözlü yaprak çeliği bir yaprak<br />

ayası, yaprak sapı ve üzerinde göz bulunan kısa bir dal<br />

parçasından oluşur. Normal yaprak çeliği olarak köklendiği halde<br />

sürgün oluşturamayan türlerde gözlü yaprak çeliği<br />

kullanılmaktadır. Kamelya (Camellia japonica) ve Kauçuk (Fucus<br />

elastica) gözlü yaprak çeliğiyle üretilen iç mekan süs bitkilerine<br />

örnek olarak verilebilir. Geniş yaprak ayasına sahip olan türlerde<br />

yapraklardan aşırı nem kaybını azaltmak amacıyla, yaprak hum<br />

şeklinde kıvrılarak iple bağlanabileceği gibi, ayanın bir kısmı<br />

kesilerek küçültme yoluna da gidilebilir. Ancak yaprakların oksin<br />

üreterek köklenmeyi teşvik ettiği göz önünde bulundurularak<br />

fazla miktarda yaprak küçültülmemelidir. Diffenbachia gibi<br />

sağlam ve kalın gövdeli bitkilerde yapraksız gözlü gövde çelikleri<br />

kullanılmaktadır. Her parçada bir göz bulunacak şekilde kesilen<br />

çelikler köklendirme ortamına, göz toprak yüzeyinden 1-1.5 cm<br />

yukarıda kalacak şekilde yatay olarak yerleştirilir. Çeliklerin<br />

kesim yüzeylerinin dikim öncesi eritilmiş parafinle sıvanması ya<br />

da odun kömürü tozuna batırılması çürümeyi önleyeceğinden<br />

yararlıdır. Yapraklı çeliklerin üzerine, nem kaybına karşı sisleme<br />

31

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

yapılır. Yapraklı çeliklerin köklenmeleri için ışık bulunmalıdır.<br />

Sıcaklık da köklenme üzerine direkt etkili çevre faktörlerinden<br />

biridir. Çelik yastıklarında (çelik dikiminin yapıldığı, içinde<br />

köklendirme ortamı bulunan üretim birimleri) gündüz 21-27°C ve<br />

gece 16-21°C'lik sıcaklık birçok süs bitkisinde köklenme için<br />

yeterli olmaktadır.<br />

b) Gözsüz yaprak çelikleri: Gözsüz yaprak çelikleriyle<br />

üretim iki şekilde yapılır: Birinci şekilde, yaprak çeliği yaprak<br />

ayası ve sapıyla beraber alınır ve sapın uç kısmı köklendirme<br />

ortamına dikilir. Örnek olarak Afrika Menekşesi (Saintpaulia<br />

ionantha) verilebilir. Orta olgunlukta bir yaprak steril ve keskin<br />

bir bıçakla, sapıyla birlikte kesilir Yaprak sapının uzun olması<br />

istenir. Çünkü, sapta çürüme olduğunda, çürüyen uç kısım<br />

kesilerek yaprak tekrar üretimde kullanılabilir. Ayrıca yaprak<br />

çeliği, yeni oluşacak bireye gölge yapmaması için köklendirme<br />

ortamına eğik olarak dikilmelidir. Gözsüz yaprak çelikleriyle<br />

üretimde kullanılan ikinci şekilde ise yaprağın yalnız ayası<br />

kullanılır. Begonia rex'e has olan bu yöntemde yaprak ayasından<br />

değişik şekillerde yararlanılmaktadır. Olgun yaprak, sapıyla<br />

beraber alınır. Yaprak damarları görülecek şekilde ters çevrilir.<br />

Damarlar, kesişme yerlerinden steril bir jiletle çizilir. Çizilen<br />

kısım nemli köklendirme ortamı üzerine gelecek şekilde yatırılır.<br />

Yaprak sapı da ortama gömülür Yaprağın üzerine birkaç küçük<br />

taş parçası konularak ortama temas sağlanır. Ortam sıcaklığı 21 -<br />

28°C olduğunda 3-4 hafta içinde kesilen damar yerlerinden yeni<br />

küçük bitkiler oluşur.<br />

Yaprağı ana damarı boyunca parçalara ayırarak : Yaprak,<br />

ana damar boyunca 2-3 cm 2 büyüklüğünde parçalara ayrılır. Bu<br />

parçalar yüzeysel şekilde köklendirme ortamı içerisine daldırılır<br />

veya yatırılır.<br />

Yaprakların enine parçaları kesilmesi : Bu yöntemde<br />

yapraklar enine parçalara kesilir. Kesilen parçaların, yaprak<br />

üzerinde bulundukları duruma göre alt ve üst kısımların<br />

karıştırılmamasına özen gösterilmelidir. Paşa kılıcı (Sansevieria<br />

trifasciatd) gibi uzun yapraklı salon bitkilerinde de bu yöntem<br />

kullanılır. Orta olgunlukta bir yaprak alınır. 7.5-10 cm<br />

32

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

uzunluğunda enine parçalara bölünür. Elde edilen parçalar<br />

uzunluklarının yarısına veya dörtte üçüne kadar köklendirme<br />

ortamına gömülürler. Kesim sırasında, kesilen parçaların üst ve<br />

alt kısımlarının karışmasını önlemek amacıyla çeliklerin alt<br />

tarafına bir çentik atılır. Çentikli olan kısım ortama gömülür.<br />

Aşı ile Çoğaltma : Aşı ile çoğaltma tekniği çoğaltılması<br />

istenilen bitkinin bir parçasını anaç olarak kullanacağımız başka<br />

bir bitki ile kaynaştırarak tek bir bitki olarak geliştirme tekniğidir.<br />

Bitkinin toprak üstü kısmını yani gövde ve dalları oluşturacak<br />

kısma kalem veya göz denir. Bunlardan kalem üzerinde birkaç<br />

uyur göz bulunan dal parçasıdır. Bu parçanın göz olarak alınması<br />

halinde tek bir gözden oluşan bir parça söz konusudur. Yeni<br />

bitkinin kök kısmını oluşturacak olan aşı kısmına ise anaç denir.<br />

Aşılama yöntemleri kalem aşıları ve göz aşılarıdır. Türlere göre<br />

aşılamada başarı alanları çok farklılık gösterir.<br />

Üzerinde birkaç tomurcuk bulunan ve kalem adı verilen bir<br />

parçanın kullanılarak yapılan aşı çeşidine kalem aşıları denir.<br />

Kalem aşıları daha çok iğne yapraklı bitkilerde değerli<br />

varyetelerin çoğaltılmasında kullanılır. Bir çok kalem aşısı<br />

metodu vardır. Üzerinde bir göz veya tomurcuk bulunan küçük<br />

bir kabuk parçasından alınan bir kalem kullanılarak yapılan<br />

aşılama yöntemine göz aşısı denir. Bu yöntemle bir bireyden çok<br />

sayıda göz alma olanağı vardır. Bu nedenle göz aşısı metodu<br />

kıymetli bitkilerin ve güllerin üretilmesinde ekonomik ve amatör<br />

yetiştiricilerinde kolaylıkla uygulanabileceği aşı yöntemidir.<br />

Göz aşıları da sürgün göz aşıları ve durgun göz aşıları olmak<br />

üzere 2 çeşittir. Sürgün göz aşılarında anaca yerleştirilen göz o yıl<br />

içinde sürgün verir. Genelde Nisan- Mayıs aylarında yapılan<br />

aşılardır. Durgun göz aşılarında ise gözler o yıl uyur halde kalırlar<br />

ve ancak ertesi yıl sürerler. Haziran – Temmuz - Ağustos ve Eylül<br />

aylarında durgun göz aşısı yapılır. Güllerde durgun göz aşısının<br />

yapım aşamaları şöyledir: Kışları çok sert geçmeyen yerlerde az<br />

sayıdaki çöğürler sürgün göz aşıları ile aşılanabilir. Ancak en<br />

uygun aşı durgun göz aşısıdır. Durgun göz aşısı teorik olarak<br />

Temmuzun ikinci yarısından itibaren yapılabilirse de hem<br />

33

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

şaşırtılan çöğürlerde hem de o yılın çöğürlerinde Ağustos sonunda<br />

yapılması pratik açıdan daha uygundur. Anaçta aşı bıçağıyla T<br />

şeklinde çizik açılır ve kabuk hafifçe kaldırılır. Kalemden aşı<br />

bıçağı ile göz (Yaprak sapı ile birlikte) çıkarılır. Çıkarılan göz<br />

anaçta bulunan T şeklindeki bölgeye yukarıdan aşağıya doğru<br />

itilerek yerleştirilir. Daha sonra aşı yeri düzgün bir şekilde aşı<br />

bağı ile bağlanır.<br />

3. İÇ MEKAN SÜS BİTKİLERİ<br />

Günümüzde hızlı kentleşme insanları yeşile hasret<br />

bırakmıştır. Şehirde yaşayan insanlar nereye baksa binalar, yollar<br />

ve arabalar gibi şeyleri görmektedirler. Çevrelerinde yeşil görme<br />

isteği, insanlarda saksılı süs bitkilerini odalarında veya<br />

salonlarında yetiştirme arzusunu doğurmuştur. Böylelikle saksılı<br />

süs bitkilerinin talebi ve satışı çok artmıştır. Bunun sonucu olarak<br />

da çöllerde, tropik bölgelerde, ormanlarda ve hatta su bitkilerinde<br />

doğal olarak yaşayan pek çok bitki saksı bitkisi olarak<br />

yetiştirilmeye başlanmıştır.<br />

Çeşitli saksı, kap ve kasalarda iyi yetişen ve salon, vitrin,<br />

oda, koridor gibi kapalı mekanlarda yeşil bir mekan oluşturmak<br />

için kullanılan, doğal çiçek ve yaprak güzelliğini ömrünün sonuna<br />

kadar muhafaza eden çiçek türlerine saksı bitkileri denir. Güzel<br />

yapraklı, çiçekli, meyveli odunsu bodur çalı ve sarıcılı bitkiler;<br />

çok ve tek yıllık otsu bitkiler, soğanlı, yumrulu ve rizomlu bitkiler<br />

saksı çiçeği olarak kullanılır. Saksı çiçekleri genelde kontrollü<br />

sera şartlarında çoğaltılır. Büyütülür ve saksı ile birlikte satışa arz<br />

edilir. Daha sonra saksı çiçekleri kullanımı sera, salon, oda gibi<br />

kapalı; balkon, teras gibi yarı açık; avlu, meydan, havuz başı, yol<br />

kenarı gibi tam açık alanlarda yapılır.<br />

3.1. İç Mekan Bitkilerinin Genel Durumu<br />

Türkiye’de yaklaşık 300 dekar üretim sahasından 3-4<br />

milyon civarında saksılı süs bitkisi üretilmektedir. Bu bitkilerin<br />

tahmini değeri 6-7 milyon dolar civarındadır. Türkiye’de saksılı<br />

salon bitkileri üretimi Marmara Bölgesinde özellikle Yalova ve<br />

34

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

civarında yoğunlaşmıştır. Yalova’nın toplam üretim alanı 155<br />

dekar olup Türkiye üretim alanının %60’ını oluşturmaktadır.<br />

Saksılı bitki üreten işletmeler kullandıkları saksı toprağının<br />

(torf) tamamını ve üretim materyali olarak kullandıkları tohum,<br />

fide ve çiçeklerin büyük bölümünü ithal etmektedirler. Tohum<br />

ekme ve gübreleme işlemlerinde teknoloji kullanmaktadırlar.<br />

Saksı çiçeği üreten işletmelerin, diğer süs bitkilerinden farkı<br />

ilk yatırım masraflarının fazla oluşu, uygun ısıtma sistemlerini<br />

gerektirmesi, büyük pazarlara yakın ve ulaşımın kolay olduğu<br />

yerlerde gelişmesi gibi özelliklerdir.<br />

3.2. İç Mekan Bitkilerinin Gruplandırılması<br />

İç mekan bitkilerini gösterişli çiçeklerine göre, dekoratif<br />

yapraklarına göre, etsi gövde yapılarına göre gruplandırabiliriz.<br />

1. Gösterişli çiçekleri için yetiştirilenler,<br />

2. Gösterişli yaprakları için yetiştirilenler<br />

3. Sukulent (Etli gövdeliler) ve kaktüsler<br />

Çizelge 9. Gösterişli Çiçekleri İçin Yetiştirilenler<br />

Latince Adı<br />

Türkçe Adı<br />

Bouganvilla glabra Gelin Duvağı, Rodos Gülü<br />

Camellia japonica Nois Kamelya<br />

Cylamen persicum Siklamen<br />

Euphorbia pulcherrima Atatürk Çiçeği, Ponsetya<br />

Fuchsia xhybridus Küpe<br />

Hibiscus Rosa sinensis Çin Gülü<br />

Hydrongea macrophylla Ortanca<br />

Lantana camara L. Mine<br />

Lilium longiflorum Paskalya Zambağı<br />

Pelergonium x hortorum Sardunya<br />

Primula malacoides Onbiray, Çuha Çiçeği<br />

Rhododendron xhortorum Açelya<br />

Saintpaulia ionantha Wandl Afrika Menekşesi<br />

Senecio xhybridus D.C. Çiçekçi Sineryası<br />

Sinningia speciosa Hier Gloksinya<br />

35

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Bu çiçekler genel olarak direk güneş almayan bol ışıklı,<br />

serin ve az nemli yeri severler.<br />

Çizelge 10. Gösterişli Yaprakları İçin Yetiştirilen Önemli İç<br />

Mekan Bitkileri<br />

Latince Adı<br />

Türkçe Adı<br />

Agave L.<br />

Agave<br />

Agleonema Schoott<br />

Çin Herdemyeşil<br />

Aechema<br />

Açmeya<br />

Aphelandra sqarrosa<br />

Afelandra<br />

Araucaria juss<br />

Arokarya<br />

Asparagus L<br />

Kuşkonmazlar<br />

Cissus D.C.<br />

Frenk Asması<br />

Clivia Lindl.<br />

Kafir Zambağı<br />

Codraeum juss.<br />

Kroton<br />

Collina elegans Liebm. Meksika Palmiyesi<br />

Dieffenbachia schott<br />

Difenbahya<br />

Dracaena L.<br />

Ejder Kanı<br />

Ficus L<br />

Kauçuk<br />

Fittonia coeum<br />

Fitonya<br />

Hoya cornosa R.Br<br />

Mum Çiçeği<br />

Hedera L.<br />

Kaya Sarmaşığı<br />

Maranta spp<br />

Dua Çiçeği<br />

Nephrolepis<br />

Aşk Merdiveni<br />

Monstera schoott<br />

Deve Tabanı<br />

Philodendron schoott<br />

Salon Sarmaşığı<br />

Sansevieria Thunb<br />

Peygamber Kılıcı<br />

Spathyphillum<br />

Barış Çiçeği<br />

Vriesea Lindl.<br />

Virisya<br />

Zantedeschia spreng<br />

Kala<br />

Çizelge 11. Sukulent (Etli Gövdeliler) ve Kaktüsler<br />

Aenium arboreum<br />

Echeveria harmsii<br />

Aenium tabulaeforme<br />

Echeveria setosa<br />

Agave americana<br />

Echinococtus grusonii<br />

36

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Aloe filifera<br />

Aloe humilis<br />

Aloe oristata<br />

Aloe variegata<br />

Astrophytum capricorne<br />

Bryophyllum tubiflorum<br />

Cereus peruvianus<br />

Ceropegia woodii<br />

Crassula argentea<br />

Crassula falcata<br />

Crassula perforata<br />

Echeveria glavea<br />

Euphorbia triucalli<br />

Faucaria tigrina<br />

Ferocactus latispinus<br />

Gasteria verrucosa<br />

Lithops fulleri<br />

Lobivia aurea<br />

Mammillaria bocasana<br />

Notocactus ottonis<br />

Opuntia bergeriana<br />

Rebutia miniscula<br />

Sedum acre<br />

Sempervivum tectorum<br />

Senecio rowleyanus<br />

3.3. İç Mekan Bitkilerinin Genel İstekleri<br />

İç mekan bitkileri doğal olarak farklı iklim şartlarında<br />

yetişmektedirler. Bu bölgelerden getirilerek üretimi yapılan<br />

bitkiler, anavatanlarındaki iklim ve toprak şartlarına ihtiyaç<br />

duyarlar. Bu nedenle birçok saksı bitkisi türünün sıcaklık, toprakatmosfer<br />

nemi, toprak yapısı, bitki besin elementi ve ışık istekleri<br />

birbirinden farklıdır.<br />

Işık İstekleri<br />

Bilhassa gösterişli yaprakları için yetiştirilen çiçeklerin çoğu<br />

tropik kökenlidir. En iyi 11.000-33.000 lükslük ışıkta (Parlak yaz<br />

günlerinde 11.000 lüks, tam bulutlu kış günlerinde 5500 lüks)<br />

yetişirler. Bu nedenle yazın seralarda mutlaka gölgelendirme<br />

yapılmalıdır. Kaktüsler ve etli gövdeli bitkiler için ise başka bir<br />

sera ayrılır. Yöreye göre yarı gölgeleme yapılır yada gölgeleme<br />

yapılmaz. Çiçekler seradaki yüksek ışık şiddetinden ev ve<br />

salonlardaki düşük ışık şiddetine taşındıklarında, yapraklar hızla<br />

klorofil kaybeder ve sonrada yaprak döker. Bu nedenle bitkiler<br />

seradan çıkarılmadan önce düşük ışık şartlarına kademeli olarak<br />

alıştırılmalıdır. İç mekan bitkileri uzun süre direk güneş ışığı alan<br />

pencere önüne konulmalı, yerleri fazlaca değiştirilmemelidir.<br />

37

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Ancak haftada bir 45 0 açıyla sürekli aynı yöne doğru<br />

döndürülmeli ve böylece düzgün taç oluşumu sağlanmalıdır.<br />

Güneş Seven Bitkiler<br />

Scaevola saligna, mavi papatya, labularia maritima,<br />

dukatenblume, eisbegonie, mine çiçeği, kırmızı adaçayı,<br />

sardunya, kadife çiçeği, sanvitalia procumbens, kapringelblume,<br />

ageratum houstonianum, veronika, büyük papatya, çanta çiçeği,<br />

petunya, yaz karanfili, Afrika kadifeçiçeği, surfinia-petunie,<br />

heliotropium, verbana hybriden, yaban gülü, süs tütünü.<br />

Yarı gölge seven bitkiler: Edellieschen, eisbegonie, begonya,<br />

küpe çiçeği, sardunya, katmerli begonya, ageratum houstonianum,<br />

veronika, çanta çiçeği, petunya, adaçayı, heliotropium.<br />

Gölge seven bitkiler: Edellieschen, begonya, küpe çiçeği.<br />

En bilinen fıçı bitkileri: Begonvil, brugmansia/datura, küpe çiçeği<br />

ağacı, ortanca, canna indica, erythrina, defne, zakkum, çarkıfelek<br />

çiçeği, yaban gülü, çalı papatya, limon ağacı, portakal ağacı.<br />

Sıcaklık<br />

Saksı bitkilerinin büyük bir çoğunluğunun yetişmesi için<br />

gerekli gece sıcaklığı 21 0 C, gündüz sıcaklığı 24-26 0 C dir. Bu<br />

türler uzun süre 15 0 C de tutulabilirler, ancak büyüme yavaşlar<br />

veya durur. 5 0 C altındaki sıcaklıklarda bir çok tür zarar görür.<br />

Buna karşılık çok yüksek gece sıcaklığında ise bitkiler hafif soluk<br />

renkli olur. Ayrıca Sıklamen, Primula gibi bitkiler ise 13-15 0 C<br />

sıcaklık isterler. Bu nedenle düşük sıcaklık isteyenleri daha çok<br />

bahar ve kış aylarında yetiştirmek daha uygun olacaktır.<br />

38

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Nem<br />

İç mekan süs bitkilerinin iyi gelişebilmeleri için %70-80<br />

oranında nispi neme ihtiyaç vardır. Sera iyi gölgelenmişse yalnız<br />

sera tabanını ıslak tutmak yeterlidir. Sisleme ile rutubetin<br />

artırılmasına gerek yoktur. Normal ışık ve sıcaklık şartlarında,<br />

yeterli sulama ile bitkiler düşük nemlerde iyi yetişir. Yalnız sera<br />

nispi neminin %40’ın altına düşmemesi gerekir. Nispi nemin çok<br />

yüksek olması ise mildiyo ve diğer yaprak hastalıklarının<br />

gelişmesine neden olur. Sera içerisinde hava sirkülasyonu<br />

sağlanması ve koruyucu ilaçlarla bu hastalıklar önlenebilir.<br />

Toprak<br />

İç mekan süs bitkilerinin büyük bir çoğunluğu organik<br />

maddece zengin toprak karışımlarını tercih ederler. 3 kısım turba<br />

(torf), 1 kısım perlit, bir kısım kum, 1-2 kısım vermükilit<br />

karışımları kullanılır. Torf yerine çürümüş yaprak, hızar tozu,<br />

pirinç kavuzu gibi organik maddelerde kullanılabilir. Kaktüs ve<br />

diğer etsi gövdeliler için karışımda 2 veya 3 kısım kum, 1 kısım<br />

turba karışımı kullanılır. Bu karışımların pH’sı 5,5- 6,5 arasında,<br />

süzek ve aynı zamanda kök bölgesinde uzun süre nemi muhafaza<br />

edebilen, dengeli besin elementleri içeren yapıda olması gerekir.<br />

Besin Elementleri<br />

Gübreleme genel olarak 1-2 haftada bir sulama suyu ile<br />

birlikte sıvı olarak uygulanır. NPK’nın 30-20-10 formülleri 400<br />

litre suya 500 g hesap edilir. Ayrıca dengeli besin elementleri<br />

alımı için özel hazırlanmış, mikro elementleri de içeren yaprak<br />

gübreleri, bitki isteğine göre hazırlanarak yapraklardan<br />

verilmelidir.<br />

Su Kalitesi<br />

İyi bir sulama suyunun toplam tuzluluk miktarı Ec=0.75<br />

mm hos/cm den az olmalıdır. Eğer sulama suyu tuzlu ise mutlaka<br />

arıtılmalıdır. Ancak bor iyonları 0,55 ppm’den fazla ise, bu su<br />

saksı bitkilerinde kullanılamaz. Ayrıca saksı bitkileri yağmur<br />

suyundan hoşlanırlar. Klorlanan şehir sularıyla sulama<br />

39

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

yapıldığında, yoğun klor bitkiye zarar verir. Sulama genel olarak<br />

bitkilerin toprak nem isteği göz önünde bulundurularak yapılmalı,<br />

büyüme mevsiminde daha çok, dinlenme döneminde ise daha az<br />

su verilmelidir. Salon gibi yerlere konulan saksı bitkilerinde<br />

büyüme daha yavaş olduğundan sulama azaltılmalı, saksı toprağı<br />

doyma veya solma noktasına getirilmemeli, bunun için az ve sık<br />

aralıklarla sulanmalıdır.<br />

Karbondioksit<br />

Kış aylarında sera sıcaklığı gündüz 21-30 0 C arasında ise bol<br />

güneş ışığında 1000 ppm’e kadar sera atmosferine CO 2 verilebilir.<br />

Atmosferdeki normal CO 2 miktarı ise 300 ppm civarındadır.<br />

İç mekan süs bitkileri genellikle ılık-sıcak ve nemli<br />

ortamlarda yetişirler. Çoğunluğu tropikal bitkiler olduğu için<br />

soğuk karanlık ve havasız ortamlarda çabuk bozulurlar. Isıtma<br />

sistemleri olan seralarda veya sıcaklığın uygun olduğu yaz<br />

aylarında yetiştirilebilirler. Bu nedenlerle yetiştirme özellikleri<br />

diğer süs bitkilerinden farklılık gösterir. Türleri arası ekolojik<br />

istekleri de birbirlerinden farklı olduğundan üretimde, istekleri<br />

birbirine benzeyen bitkiler 2-3 grupta toplanarak 2-3 aynı sera<br />

veya bölümlerinde yetiştirilirler. Bu sera veya bölümlerindeki<br />

bitki guruplarının isteklerine göre çevre şartları düzenlenir.<br />

3.4. İç Mekan Bitkilerinin Çoğaltılması<br />

Saksı bitkileri genel olarak tohumla (Generatif - eşeyli)<br />

vejetatif (eşeysiz) yollarla, özleşmiş gövde-köklerle ve doku<br />

kültürü ile çoğaltılır. Bu yöntemlerden en yaygın olanı tohum ve<br />

çelikle çoğaltmadır.<br />

3.4.1. Tohumla Çoğaltma<br />

Otsu Süs Bitkilerinin Tohumla Üretimi : Mevsimlik<br />

çiçeklerin hepsi, perenial (Çok Yıllık) bahçe çiçeklerinin büyük bir<br />

bölümü çiçekli saksı bitkilerinin (Sineraria, Cylcamen, Primula,<br />

Gerbera vb.) bir bölümü Kaktüs ve succulentlerin hemen hepsi,<br />

sera ve salon bitkisi olarak kullanılan çiçekli bitkilerin (Begonia,<br />

40

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Monstera, Orkideler, Sardunya, Punica, Coleus, Lantana vb.)<br />

büyük bir bölümü tohumla üretilebilirler.<br />

Mevsimlik çiçek tohumlarının bir bölümü ile perenial<br />

çiçeklerin yaz aylarında ekimi yapılabilenler açıkta ekilip<br />

büyütülebilirler. Ekim tavalara serpme ya da sıraya ekim yöntemi<br />

ile yapılır. Tohumların özelliğine göre, üstleri örtülmez ya da bir<br />

miktar elenmiş gübre ile kapatılıp sulanır. Genç bitkiler iki üç<br />

yaprak olduktan ve ele gelecek büyüklüğe eriştikten sonra<br />

sökülerek uygun aralıklarla yeni tavalara dikilir. Bu işleme<br />

şaşırtma denir.<br />

Soğanlı yumrulu bitkiler ile kışlık çiçeklerden boşalacak<br />

parterlerin erken ilkbaharda gelişkin fidelerle doldurulabilmesi<br />

için korunmuş mekanlarda üretim zorunludur. Yazlık çiçek<br />

tohumlarının, güney illerinde bile korunmuş ortamlarda<br />

yetiştirilebildiğini, soğuk bölgelerde ise cam örtü altında<br />

yapılabileceği bilinmelidir. Dış koşulların büyüme için uygun<br />

olmadığı durumlarda üretim yapıları içindeki tezgahlarda, kasalar<br />

içinde yetiştirilen fideler, saksı ya da özel kaplar içinde<br />

büyütülürler. Dış koşulların uygun duruma geldiği döneme kadar<br />

gelişen, hatta çiçeklenen bu bitkiler, çiçek parterlerine dikilerek<br />

istenen etki sağlanmış olur.<br />

Daha hassas ve pahalı olan iç mekan bitkilerinin<br />

tohumlarının yine içerde ve örtü altında kontrollü koşullarda<br />

yetiştirilmelerinde zorunluluk bulunmaktadır. Özel tohum<br />

üreticisi kuruluşlardan alınan bu kıymetli ve az sayıdaki tohumun<br />

fire vermeden çimlendirilmesi ve büyütülmesi ancak, ısı, nem ve<br />

aydınlatması ayarlanabilen ortamlarda yapılabilir. Tohumların<br />

doğrudan saksılara ekimi yapılabileceği gibi bazı hassas türlerin<br />

aseptik şartlarda özel besin eriyikleri içerisinde çimlendirilip<br />

geliştirilmelerinde zorunluluk olabilir. Yaygın ve kitlesel üretim<br />

yapan kuruluşlarda çimlendirme, şaşırtma ve saksılama işlemleri<br />

tam otomatik çalışan sistemler içerisinde ve en az insan gücü ile<br />

yapılır. İç mekan bitkilerinde çiçeklenme ve satış boyuna erişme<br />

zamanına kadar içerde bakımları sürdürülür. Bu yolla periyodik<br />

olarak kitlesel üretim gerçekleştirilmiş olur.<br />

41

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Tohumla çoğaltmada bir çeşidi aynen muhafaza etmek için<br />

tohum üretiminin kontrolüne ve böylece genetik saflığının<br />

korunmasına özen gösterilmelidir. Kalite bozulması veya açılma,<br />

farklı genotipte olan bitkilerde yabancı tozlanma sonucunda<br />

ortaya çıkar. Günümüzde tohumla çiçek üretimi F1 melezleme ile<br />

yapılır. Tohumlar her türde kendi kendine dölleme ile iki saf hat<br />

elde ederler. Bu saf hatlardan birini ana ebeveyn diğerini de baba<br />

ebeveyn olarak kullanırlar. Bir saf hat ebeveynin polen tozunu,<br />

diğer saf hat ebeveynin dişicik organına yerleştirmek suretiyle<br />

çapraz tozlanma gerçekleştirilir. Böylece iki saf hat ebeveyninden<br />

meydana gelen F1 melez tohumları daima aynı melez bitkiyi<br />

meydana getirir. F1 melez tohumları iki saf hattın özelliklerini<br />

taşıdıklarından saf hat tohumlarına göre daha güzel ve gösterişli<br />

çiçek verirler; ayrıca F1 melez tohumları kendine veya yabancı<br />

dölleneceğinden açılıma uğrayacaktır. Bu nedenle tohumla çiçek<br />

(Begonya, Çuha, Sardunya vs) üretiminde her sene F1 melez<br />

tohumları yeniden satın alınması gerekmektedir.<br />

Tohumla üretimde; çimlenmesi için ışık isteyen (Aechmea,<br />

Coleus, Nidularium, Saintpaulia, Sinnigia ve Vriesea) türler hariç,<br />

diğer tohumlar genel olarak çaplarının 2 veya 4 katı derinliğe<br />

ekilmelidir. Çimlendirme işlemi kontrollü sera şartlarında<br />

yapılmalıdır. Çimlendirme ortamı olarak genelde pastörize<br />

edilmiş kompost (2 kısım tınlı toprak, 1 kısım turba, 1 kısım<br />

kumdan oluşan karışımın her 1 m 3 ne 1 kg süper fosfat, 600 gr<br />

öğütülmüş kireç taşı ilave edilir) kullanılır. Eğer bu karışımlar ve<br />

pastörizasyon mümkün değilse, 2 kısım ince elenmiş kültür<br />

toprağı, 1 kısım iyi yanmış ve ince elenmiş çiftlik gübresi, 1<br />

kısım ince kum önerilir.<br />

Ekilen tohumların çimlenebilmesi için; tohum canlı olmalı,<br />

çimlenme için uygun çevre şartları (Yeterli nem, uygun sıcaklık,<br />

oksijen ve bazı türler için ışık) sağlanmalı ve çimlenmeyi<br />

engelleyen faktörler varsa, dikimden önce ortadan kaldırılmalıdır.<br />

Tohumların çimlenmesi için ortam sıcaklığı genel olarak 21 0 C<br />

olmalıdır. Fideler ise türlere göre değişmekle birlikte 12-16 0 C<br />

sıcaklıkta daha iyi gelişirler. Gündüz sıcaklığı, gece sıcaklığından<br />

3-6 0 C yüksek olmalıdır. Ortamın sulanması, mümkünse sisleme<br />

42

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

ile yapılmalıdır. Sıcaklığa göre her 5 dakikada 5 saniyelik<br />

püskürtmeler yeterlidir. Ayrıca ortam doğrudan güneş ışığında<br />

olmamalıdır.<br />

3.4.2. Vejetatif Çoğaltma<br />

Vejetatif çoğaltma kök, sürgün veya yaprak gibi vejetatif<br />

bitki kısımları ile yapılan çoğaltmadır. Vejetatif çoğaltma ile<br />

bitkilerin bütün özellikleri yavru bitkide ortaya çıkar. Vejetatif<br />

çoğaltma;<br />

1. Çelikle çoğaltma<br />

2. Daldırma, ayırma ve yavru sürgünleri ile çoğaltma<br />

3. Özleşmiş gövde ve köklerle çoğaltma<br />

4. Türlere özel değişik şekillerde çoğaltma diye 4 çeşittir.<br />

3.4.2.1. Çelikle Çoğaltma<br />

Çeşitli çiçek türlerinin üretiminde çelikle çoğaltma yöntemi<br />

kullanılır. Çelikle köklenebilen çiçek türleri için bu çoğaltma<br />

yöntemi çok ucuz, çabuk kolay ve basittir. Çelikle üretimde son<br />

araştırmalara göre, alttan ısınan banklarda sisleme sureti ile perlit<br />

ortamıyla en iyi sonuç alınmaktadır. Çelikler gövde, değişikliğe<br />

uğramış gövde (Soğan, yumru, rizom, toprak altı gövdesi),<br />

yaprak veya kök gibi bitkilerin vejetatif kısımlarından alınır.<br />

Çelikler bitkilerden alındıkları kısımlara göre sınıflandırılır.<br />

Gövde çelikleri; odun, odunsu, yumuşak odun, otsu (yeşil)<br />

yaprak, yaprak-göz ve kök olmak üzere 7 çeşittir.<br />

Odun Çelikleri : Kışın yaprağını döken ve her dem yeşil<br />

iğne yapraklı türlerde bitkilerin bir veya iki yıllık sürgünlerinden<br />

kış dinlenme periyodu içersinde alınırlar. Çelikler 10-30 cm<br />

boyunda kesilir ve kallus teşekkül ettikten sonra köklenme<br />

ortamına dikilirler.<br />

Yarı Odun Çelikler : Genel olarak her dem yeşil bitkilerin<br />

(Kamelya, Açelya, Atatürk Çiçeği, Kauçuk vs.) çelikleri yaz<br />

aylarında kısmen olgunlaşan yeni sürgünlerden alınır. Çelikler 7-<br />

43

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

15 cm boyunda hazırlanır, tepe yaprakları bırakılır, dip yaprakları<br />

koparılır.<br />

Yumuşak Odun (Yeşil-Odun) Çelikleri : Her dem yeşil ve<br />

yapraklarını döken bitkilerin (zakkum, küpe vs.) etli ve yumuşak<br />

yeni İlkbahar sürgünlerinden alınan çeliklerdir.<br />

Otsu Çelikler : Begonya, Kalanchae, Sardunya gibi pek çok<br />

çiçek bu yöntemle çoğaltılır. Çelikler 6-12 cm uzunluğunda<br />

olmalı ve alt yaprakları alınmalıdır. Otsu çeliklerin erken<br />

köklenmeleri için yüksek nem, alttan ısıtma ve düşük<br />

konsantrasyonlarda kimyasal uyarıcı kullanılır.<br />

Yaprak Çelikleri : Sansevieria (Paşa Kılıcı) çiçeklerinin<br />

uzun yaprakları 5-8 cm uzunlukta kesilerek, çeliğin 3/4' ü ortama<br />

sokulmak suretiyle çoğaltılır. 2-3 hafta sonra çelik tabanında<br />

köklenme ve yavru bitki meydana gelir. Begonia çiçeğinin olgun<br />

yaprağının ana (büyük) damarları dikey kesilerek yaprak üst<br />

yüzeyi köklendirme ortamına yatırılarak sabitlendirilir. 2-3 hafta<br />

sonra damarların kesildiği noktalarda yeni bitkiler oluşur. Afrika<br />

Menekşesi, Peperomia, Sinningia gibi çiçekler ise yaprak ayası ve<br />

4-6 cm uzunluğundaki yaprak sapı ile birlikte alınan çeliklerin,<br />

yaprak sapları ortama sokularak köklendirilir. Bir süre sonra<br />

yaprak sapı tabanından yavru bitkiler gelir.<br />

Yaprak-Göz Çelikleri : Çelikte bulunan kısa dal parçasının<br />

köklenmesi ve yaprak sapının altında bulunan gözün sürmesi ile<br />

yeni bitkiler üretilir. Fatsia, Hedera, Hoya, Monstera, Scindapsus,<br />

Syngonium, Rhododendron vs. gibi çiçekler bu yöntemle<br />

çoğaltılırlar.<br />

Kök Çelikleri : Çelikler gelişme periyodu başlamadan önce,<br />

köklerin depo maddeleri ile çok zengin olduğu, kış sonu veya<br />

erken ilkbaharda alınması gerekir. Kökler 3-6 cm uzunlukta da<br />

kesilir ve ortam yüzeyine yatırılarak, üzeri 1-1,5 cm örtülür.<br />

Begonya, Ful, Fuchsia gibi çiçekler bu yöntemle çoğaltılır.<br />

44

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Ayrıca, Cordyline kazık kökleri birer uyur göz ihtiva edecek<br />

şekilde, 1-2 cm parçalara ayrılarak saçak kökleriyle birlikte<br />

ortama yerleştirilir. 2-3 hafta sonra uyur gözlerde sürer ve böylece<br />

yeni bitki oluşur.<br />

3.4.2.2. Daldırma, Ayırma ve Yavru Sürgünleri İle<br />

Çoğaltma<br />

Hava ve yer daldırması olmak üzere iki şekilde yapılır. Hava<br />

daldırması Kauçuk ve Devetabanlarında yapılır. Yer doldurması<br />

daha çok sarılıcı (Hedera) sürgünlerinde kullanılır. Afrika<br />

Menekşesinde ana kökün çevresinde havai köklere sahip yavru<br />

sürgünler ayrılarak iyice köklenmesi sağlandıktan sonra saksıya<br />

alınır. Bir çok çiçek türü (Asparagus, Aspidistra, Calathea,<br />

Marantha, Microlepia, Nephrolepis, Spathiphyllum vs.) kök<br />

sürgünü vererek toplu kümeler halinde yetişir. Bunları kesip<br />

pençeler halinde ayırmak sureti ile yeni bitkiler elde edilir.<br />

3.4.2.3. Özleşmiş Gövde ve Köklerle Çoğaltma<br />

Çiçek türlerinin büyük bir kısmı da soğanlar , soğan benzeri<br />

gövdeler, yumrular, yumru kökler, rizomlar ve yalancı soğanlar<br />

gibi özleşmiş vejetatif organlarla çoğaltılır. Bunlara sahip olan<br />

bitkilerin sürgünleri büyüme mevsimi sonunda ölür. Bitki toprak<br />

altında etli bir organ olarak yaşar ve ertesi mevsim yeni bitkiler<br />

teşkil etmek üzere sürerler.<br />

Soğanlar : Soğanlı çiçekler tek çenekli bitkilerdir. Soğanlar<br />

dış ve iç soğan pullarından oluşur. İki türlü soğan vardır.<br />

1. Kabuklu (tunikli) soğanlar : Bu soğanlarda (lale soğanları) dış<br />

pullar kuru ve membranlıdır. Soğanı mekanik zararlardan<br />

kurumaktan korur.<br />

2. Pullu (tuniksiz) soğanlar : Bu soğanlarda (zambak soğanları)<br />

bütün soğanı kaplayan tek parçalardan ibaret bir kabuk yoktur.<br />

Pullar ayrı ayrı olup soğana balık pulu gibi bir görünüm<br />

verirler.<br />

Soğanımsı Gövdeler : Gövde ekseninin kuru pul benzeri<br />

yapraklarla kaplanmış dış kısmıdır. Soğanımsı gövde boğumları<br />

45

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

ve boğum araları iyice belirgin, yekpare bir gövde yapısındadır.<br />

Safran, çiğdem, glayöl tipik soğanımsı gövdeli bitkilerdir.<br />

Yumrular ve Hava Yumruları : Yumruları üzerinde çeşitli<br />

sayıda gözler vardır. Yumrularda bütün olarak veya her biri bir<br />

göz ihtiva eden parçalar halinde dikilerek (Caladium) çoğaltılır.<br />

Begonia evansiana gibi çiçek türlerinin yapraklarının koltuğunda<br />

küçük hava yumruları oluşur. Bu yumrular sonbaharda toplanır,<br />

kış aylarında muhafaza edilir, ilkbaharda dikilir.<br />

Yumru Kökler : Gerçek yumrulardan üzerlerinde boğum ve<br />

boğum arası bulunması ile ayrılır. Yıldız ve Yumrulu Begonya<br />

çiçekleri yumru köklere sahiptirler. Yumru köklerin her biri bir<br />

tomurcuk taşıyacak şekilde ayrılır ve kışın muhafaza edildikten<br />

sonra İlkbaharda dikilir.<br />

Rizomlar : Rizomlar toprak altında ve toprak yüzünde<br />

büyüyen yatay gövdelerdir. Boğumlardan çıkan yan büyüme<br />

konileri rizomun yan dallarını veya havai sürgünlerini meydana<br />

getirirler. Adventif kökler rizomun alt kısmından çıkar. Vadi<br />

Zambağı, Kana ve İrisler rizomlu bitkiler arasındadır. Rizomlar<br />

ya büyüme devresi başında veya sonunda parçalanırlar.<br />

Yalancı Soğanlar : Yalancı soğan bir veya birkaç<br />

boğumdan oluşmuş iri ve etli gövde parçasından ibaret özleşmiş<br />

bir depo organıdır. Orkide türlerinde görülür. Her tür farklı<br />

yalancı soğan meydana getirir. Bazı türlerde yalancı soğanların<br />

bölünmesiyle, bazı türlerde ise boğumlarda oluşan köklü<br />

sürgünlerin ayrılmasıyla üretilir.<br />

3.4.2.4. Türlere Özel Değişik Şekillerde Çoğaltma<br />

Bryophyllum çiçeklerinin kenarları dişli olan yaprakları<br />

köklendirme ortamının üzerine yatırılır, yaprak dişlerindeki<br />

embriyolardan 1-2 hafta sonra yeni bitkiler oluşur. Eğreltilerin<br />

olgun yaprak altı kısımlarında sporları vardır. Sporla üretim için,<br />

spor keselerini taşıyan eğrelti yaprakları 1 cm parçalar halinde<br />

46

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

ince bir harç içine ekilir, sporlar harçla temas eden kısımda<br />

çimlenerek bitki oluştururlar. Veya spor keseleri bulunduran<br />

yapraklar toplanıp bir kağıt külah içinde 1-2 gün bekletilir. Bu<br />

şekilde kahverengi ve kahveye benzeyen sporlar kağıda dökülür.<br />

Bu sporlar çok ince harç üzerine ekilmek suretiyle yeni bitkiler<br />

oluşturulur. Ancak sporlar ekimde 21-24 0 C sıcaklık ve çok nemli<br />

ortam isterler. Su sisleme şeklinde verilir. Spor ekilen kasaların<br />

üzeri cam örtülerek, harcın kuruması önlenir.<br />

Kaktüslerin paletleri ortama konulmasıyla kökleme<br />

meydana gelmekte ve paletlerden yeni sürgünler oluşmaktadır.<br />

Ayrıca özellikle renkli minyatür kaktüsler, yaygın olarak aşı ile<br />

çoğaltılırlar. Birçok sukulent türünün kalın etli yaprakları ana<br />

bitkiden ayrılarak yaprağın ¼’ü ortama sokulur, tabandan<br />

köklenme sonrada sürgünler oluşur.<br />

3.4.2.5. Doku Kültürü ile Çoğaltma<br />

Bitkilerin tohumlarından alınan embriyo, gövdelerinden<br />

alınan doku, tepe ve yan tomurcuklardan alınan büyüme konileri,<br />

yaprak mesofil dokularından çıkarılan protoplastlar, erkek<br />

organlarından alınan çiçek tozları, ovaryumdan çıkarılan dokular<br />

özel besin ortamlarında çimlendirilerek ya da kök ve sürgünler<br />

verdirilerek çoğaltılırlar. Bu steril kültür yöntemi ile ticari olarak<br />

Marantha, Nephrolepis, Spathiphyllum, Gloksinya, Anthorium,<br />

Kuşkonmaz, Glayöl, Karanfil, Krizantem, Orkide, Gerbera ve<br />

Açelya gibi bir çok çiçek türü çoğaltılır. Bu yöntemle az zamanda<br />

çok sayıda ve steril bitki elde edildiğinden, gittikçe<br />

yaygınlaşmakta ve diğer çoğaltma şekillerinin yerine<br />

geçmektedir.<br />

4. SÜS BİTKİLERİNİN PEYZAJDA KULLANIMI<br />

Çalılar : Çalı formundaki süs bitkileri bir peyzaj planı<br />

dahilinde vurgu amacıyla, sınır bitkisi, kap bitkisi, espalier, çit<br />

bitkisi, bordur bitkisi ve topiary (Hayvan vs şekil verme), olarak<br />

kullanılabilmektedir. Bahçe içinde odak noktası oluşturmak için<br />

47

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

özellikle renkleri farklı olan çalılar kullanılmalıdır. Sık dal yapan<br />

ve yoğun olarak yetişen çalıları insan veya hayvanların girmesini<br />

istemediğimiz yerlere dikilerek bu alanlar için set (engel) görevi<br />

görürler.<br />

Sınır Bitkisi : Çalı formundaki süs bitkilerinin çiçek veya<br />

yapraklarından yararlanılarak avlu, bahçe, peyzaj alanı, havuz<br />

çevresi gibi yerlerin sınırlarını belirlemek amacıyla<br />

kullanılabilirler. Yuvarlatılmış kenarlar düz hatlara göre daha<br />

çekicidir. Sınırda derinlik oluşturmak üzere bodur olanlar ön<br />

kısımlarda yüksek boylu olanlar ise arka kısımlarda dikilmelidir.<br />

Kap Bitkisi : Çalı türlerinin bir çoğu saksılar içinde<br />

yetişebilir ve teraslarda ya da avlularda çarpıcı görünüm sağlarlar.<br />

Bu amaçla, Şimşir, Süpürge çalısı. Kamelya, Turunçgiller, Taflan,<br />

Küpe çiçekleri, Gardenya, Çin gülü, Ağaç minesi, zakkum, bodur<br />

ladin ve çamlar, Ateş dikeni, Gül, Biberiye, Porsuk, Keçi sakalı,<br />

Mazı veya Kartopu gibi çalılar seçilebilir.<br />

Espalier : Bitkilerin düz bir hat boyunca budanarak değişik<br />

şekillerde yetiştirilme sanatına verilen addır. Daha çok duvarlar<br />

veya açık kafesler üzerinde uygulanabilen bir yöntemdir. Süs<br />

elması ve armut gibi meyve ağaçlarının dar alanlarda<br />

yetiştirilmesi için uygun bir yöntemdir.<br />

Çit Bitkisi : Sınırların işaretlenmesi, bariyerlerin yapılması<br />

ve özelleşmesi istenilen alanların etrafının çevrilmesinde çit<br />

bitkileri kullanılır. Şekilli bir çit oluşturmak için düzenli, doğal<br />

veya düzensiz bir çit elde etmek için ise doğal çizgilere uygun<br />

budama yapılmalıdır. Bodur veya boylu bitkiler seçilerek farklı<br />

şekillerde, katlı, yükselen veya alçalan etkiye sahip çitler elde<br />

edilebilir.<br />

Bordür Bitkisi : Çalı formundaki süs bitkileri evlerin veya<br />

inşaatların önünü kapatmak veya örtmek için kullanılırlar. Çiçekli<br />

veya çiçeksiz olan herdem yeşil çalılar bu amaç için son derece<br />

uygundur. Genel olarak süreklilik gösteren çalılar evin köşelerine<br />

ve bahçe kapısından eve doğru uzanan yolun her iki tarafına veya<br />

duvar kenarına dikilerek düzgün bir şekilde budanarak bordürler<br />

oluşturulur.<br />

48

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Topiary Bitkisi : Geometrik şekillere uygun ve süslü bir<br />

görüntü verecek şekilde budanmış bitkilere Topiary denir. İlk kez<br />

Roma Bahçelerinde kullanılmıştır. Zarif yapılı olan çalılar bu iş<br />

en için uygundur. Cansız bir objeyi, bir bitkiyi veya bir hayvan<br />

figürünü andıracak şekillerde budama yapılabilir. Topiary'de<br />

insanoğlu tabiata gereksiz olarak müdahale eder. Türk kültüründe<br />

tabiata müdahaleden ziyade onunla uyum içinde yaşamak söz<br />

konusudur. Dolayısıyla Topiary uygulaması son yıllara kadar batı<br />

medeniyetlerinde yer bulan bir uygulama olmuştur. Ancak son<br />

yıllarda çok yüksek paralar ödenerek böyle bitkiler dışarıdan ithal<br />

edilmektedir.<br />

Sarılıcı ve Asma Türü Bitkiler :Desteklendiğinde sarılarak<br />

yükselen, desteksiz ortamlarda aşağı doğru sarkarak veya<br />

yayılarak büyüme gösterebilen bu bitkiler son derece az bir toprak<br />

sathında mükemmel görüntüler oluşturabilir. Dar avlularda çit<br />

veya çiçek yığınının arkasında fon oluşturmak amacıyla<br />

kullanılabilirler. Asmalar, sarılıcı oldukları için desteklenmeleri<br />

gerekir. Yeterince geniş olmayan bahçelerde vurgu amacıyla<br />

kullanılan sarılıcılar ve asmalar, telefon veya telgraf direğine,<br />

posta kutusuna hatta çitlerin üzerine sardırılarak bu etkiyi ortaya<br />

çıkarırlar. Çardak veya pergola şeklinde hazırlanmış<br />

konstrüksiyonlara sardırılan asmalar şekil ve dekorasyon<br />

açısından mükemmel bir yaprak kuşatıcı oluşturur. Asma<br />

türlerinin bir çoğu uygun desteğe alınmadıklarında yüzeysel<br />

olarak yayılır, kök salar ve yüzey örtücü olarak görev yaparlar.<br />

Yöreye uygun olan türler seçilirse erozyon da engellenmiş olur.<br />

Çirkin ve sert görünümlerin yumuşatılması amacıyla da kullanılan<br />

sarılıcılar, dar yerlerdeki dekoratif olmayan duvar veya çitler yeşil<br />

veya çiçekli asmalarla mükemmel bir görüntü alır. Gözü rahatsız<br />

eden çoğu objeler sarılıcılarla örtülebilir. Bahçenin bölümlerini<br />

birbirinden ayırmak, gizli alanlar ortaya çıkarmak amacıyla<br />

sarılıcı türler kafes kaplayıcı olarak da kullanılmaktadır. İnce bir<br />

tahta ya da tel kafes üzerinde yetişen sarılıcılar duvar görünümü<br />

verirler.<br />

Yer Örtücüler : Zemin üzerinde sıkı bir şekilde yayılan,<br />

kısa boylu ve bodur bitkilere yer örtücüler denir. En yaygın yer<br />

49

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

örtücü çimdir. Yer örtücülerin gövdeleri zemin boyunca yayılarak<br />

kök salarlar. Bazı sarmaşık türleri de yer örtücüler gibi yayılabilir,<br />

bazı çalı türleri ise zemine yayılarak sürünen ve mükemmel form<br />

oluşturabilir. Teras ya da avluya yerleştirilen yeşil veya çiçekli<br />

yer örtücü kümeleri çim alan ile zıtlık oluşturarak iki ortam<br />

arasında bağlantı teşkil ederler. Bu bitkiler özellikle daralanlarda<br />

vurgu elde etmek amacıyla kullanılmaktadır. Farklı renk, doku ve<br />

karakterde olan yer örtücüler bir çalılık kenarında veya bir çiçek<br />

sırası boyunca dikildiklerinde kenar veya bordur gibi şerit<br />

oluştururlar. Toprak kayma problemi olan meyilli alanlarda yer<br />

örtücüler kullanıldığında kısa sürede yayılırlar ve erozyonu<br />

kontrol altına alırlar. Böyle yerlerde yer örtücüler hem görüntü<br />

hem de fonksiyon açısında önem kazanmaktadır. Çimlerin<br />

yetişemediği gölgeli bahçelerde yetişebilen yer örtücüler vardır.<br />

Sık ağaçların bulunduğu alanlarda gölge seven yer örtücülerle<br />

dekoratif bölgeler oluşturulabilir.<br />

Mevsimlik, İki Yıllık, Çok Yıllık, Soğanlı Çiçekler:<br />

Mevsimlik çiçekler sadece bir mevsim yaşar Yaşadıkları süre<br />

içinde aylarca çiçekte kalabilirler. Hercai menekşe ve Itırşah gibi<br />

mevsimlik çiçekler soğuk dönemlerde çiçek açarak sonbaharda<br />

kışı, kış sonunda ise ilkbaharı hoş bir şekilde karşılamak için<br />

kullanılırlar. Diğer mevsimlikler genelde yaz başından sonbahara<br />

kadar çiçekte kalırlar.<br />

İki yıllık çiçekler birinci yıl yaprak, ikinci yıl çiçek açar.<br />

Kaplı olarak satılırlar ve tek yıllık çiçek görevi görebilirler. Tek<br />

veya iki yıllık çiçekler her yıl yeniden dikilmelidir. Çok yıllık<br />

çiçekler 10 yıldan fazla yaşar, genelde sonbaharda toprak üstü<br />

kısımları ölür ancak canlı olan kök kısımları ertesi yıl havalar<br />

ısınınca yeni sürgün ve çiçekleri oluştururlar.<br />

Botanikçiler tarafından soğanlı, soğanımsı, rizomlu veya<br />

yumru köklü olarak bilinen tüm çiçekler halk arasında soğanlılar<br />

olarak adlandırılmaktadır. Bu çiçekler aktif büyüme periyodu<br />

içinde veya sonrasında çiçek açarlar. Çiçeklenme sonrasında<br />

yapraklar uçtan itibaren toprağa doğru ölmeye başlar. Kuruma<br />

sonrası bitkinin toprak altı organları yılı dinlenmede geçirir.<br />

Kışları ılık geçen yerlerde bazı Zambak türleri sürekli olarak yeşil<br />

50

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

kalır. Soğanlı çiçeklerin ömrü çok kısadır ve lalelerde olduğu gibi<br />

çiçek döneminde mükemmel bir görüntü oluştururken soldukları<br />

zaman çürüyen yapraklarıyla çirkin görünürler ve kamufle<br />

edilmeleri gerekir.<br />

Mevsimlik, iki yıllık, çok yıllık veya soğanlı çiçekler çiçek<br />

kümelen veya şeritlerinin oluşturulmasında, çiçek adalarının<br />

yapılmasında, kabartma çiçeklerin oluşturulmasında, kaya<br />

bahçelerinde veya ağaç altlarında rahatlıkla kullanılabilirler.<br />

5. SAKSI HARCINDA KULLANILAN MADDELER<br />

Toprak : Toprak katı, sıvı ve gaz halindeki maddelerden<br />

oluşmuş, üç fazlı bir sistem olarak kabul edilir. İyi bir bitki<br />

gelişimi için bu üç faz arasında belirli bir denge bulunması<br />

gerekir. Toprağın katı fazı inorganik ve organik maddelerden<br />

oluşur İnorganik maddeler çeşitli büyüklükteki parçacıklardan<br />

meydana gelir. Topraktaki inorganik maddelerden büyüklükleri 2<br />

mm'den fazla olanlar (taş, çakıl v.b.) toprağın iskelet maddeleri<br />

olarak kabul edilir. Toprakta asıl işleve sahip olan 2 mm'den<br />

küçük parçacıklar ise kum, silt (0.002-0.02 mm) ve kil (

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

olmalı; (toprak ıslandığında parçalanmamalı ve dağılmamalıdır.)<br />

Harç toprak yeterince organik madde kapsamalıdır.<br />

Kum ve çakıl : Kum, harca ilave edilen önemli bir<br />

materyaldir. Kum ve çakıl arasındaki fark parça büyüklüğünden<br />

kaynaklanmaktadır. İnce kum: 0.02-0.2 mm, kaba kum 0.2-2.0<br />

mm, çakıl: >2.0 mm tane çapına sahiptir. Süs bitkileri<br />

yetiştiriciliğinde tatlı ve akar su kaynaklarından elde edilen, çok<br />

ince taneli olmayan ve toprak içermeyen dere kumları idealdir.<br />

Kum ve çakıl yalnız başlarına iyi bir drenaj hızına sahiptir ve<br />

geçirgendir. Bununla birlikte bu materyaller bir harca<br />

karıştırıldıklarında, daha çabuk karışıma giren başka materyallerin<br />

fiziksel özelliklerinin etkisinde kalarak hep aynı sonucu<br />

vermezler. Kum saksı harcının gevşek ve geçirgen olması için<br />

kullanıldığı gibi, saf halde çeliklerin köklendirilmesinde de<br />

kullanılmaktadır. Ancak alkali yapıda (pH=8) olduğunda zararlı<br />

olabilir.<br />

Çiftlik gübresi : Organik gübrelerin en önemlisi olan çiftlik<br />

gübresi ya da ahır gübresi genellikle sığır, at, koyun, keçi gibi<br />

hayvanların katı ve sıvı dışkıları ile yataklık olarak kullanılan sap<br />

saman gibi materyallerden oluşur. Çiftlik gübresinde %70-80 su,<br />

%15-20 organik madde %5-10 inorganik maddeler ile %0.5-0.7<br />

N, %0.2-0.3 fosfor, %0.4-1.7 K 2 0 bulunmaktadır. Buna ek olarak<br />

Ca, Mg, S, Fe, Mn, Sn, Cu, B ve Mo gibi elementleri de<br />

içermektedir. Süs bitkilerinde harçlar için kullanılmaya en uygun<br />

ahır gübresi sığır gübresidir. At, koyun, tavuk ve kuş gübreleri<br />

fazla miktarda azot ve fosfor kapsamaları ve hızlı etki yapmaları<br />

nedeniyle ancak şerbet şeklinde verilebilir. At ve koyun gübreleri<br />

bünyelerinde az su içerdiğinden ve taze iken çürümeleri esnasında<br />

yüksek sıcaklık verdiklerinden sıcak gübrelerdir. Ağır killi<br />

topraklarda kullanılır. Sığır ve manda gübreleri ise bünyelerinde<br />

yüksek oranda su içerdiklerinden, taze iken çürümeleri esnasında<br />

düşük sıcaklık verirler. Bunlar da soğuk gübrelerdir. Kumlu<br />

topraklar için uygundur. Taze haldeki çiftlik gübresindeki tuz<br />

miktarı yüksek olduğundan hemen kullanılmaz. Gübreliklerde en<br />

az bir yıl çürütülmelidir. Üzerinde çıkan otların çokluğu ve<br />

gelişmesi pratik olarak gübrenin iyi olduğunu gösterir.<br />

52

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Çürümüş yaprak toprağı (Yaprak çürüntüsü) : Geniş<br />

yapraklı veya ibreli ağaç yapraklarının parçalanması ve çürümesi<br />

sonucu oluşan materyallerdir. Koyu kahverengi toz şeklinde veya<br />

ince parçalar halindeki bu materyal, humusça oldukça zengin olup<br />

az miktarda besin maddesi içerir. Organik madde kaynağı olarak,<br />

özellikle saksı harçlarında başka materyallerle çeşitli oranlarda<br />

karıştırılarak yaygın şekilde kullanılır. Yaprak çürüntüsü,<br />

ormanlık alanlarda yüzeydeki yaprak döküntü tabakasının hemen<br />

altında doğal olarak bulunduğu gibi, yaprakların bir sandık veya<br />

tel kafes içerisine yığılması ve çürütülmesi yoluyla da yapay<br />

olarak hazırlanabilir. Çürümeyi kolaylaştırmak için yaprak<br />

tabakaları arasına azotlu bir bileşik katılmış toprak ince tabakalar<br />

halinde serilmeli ve sulanmalıdır. Meşe ve özellikle kayın<br />

yapraklarından oluşan yaprak çürüntüleri en iyileridir. Ülkemizde<br />

"kestane toprağı" olarak bilinen toprak, kestane ağaçlarının<br />

altından alınan çürümüş yaprak toprağıdır. İğne yapraklı<br />

ağaçlardan (özellikle çam ağaçlarından) dökülen yaprakların<br />

çürümesi sonucu oluşan topraklar da "çam ibreli” toprak dır.<br />

Bunlar, pH'si oldukça düşük, gevşek ve çok geçirgen topraklardır.<br />

Ancak uzun süre bekletildiklerinde geçirgen özelliklerini<br />

kaybederler. Çam ibreli toprağın yarı yarıya torf ile<br />

karıştırılmasıyla hazırlanan harç asitli ortam isteyen Açelya,<br />

Kamelya gibi bitkiler için ideal bir ortam oluşturur. Genelde<br />

çürümüş yaprak toprağının harca karıştırılması, bitkiye besin<br />

maddesi sağlamaktan çok harcın pH'sını düşürmek, harca organik<br />

madde sağlamak, harcın su tutma kapasitesini artırmak içindir.<br />

Çayır toprağı : Çayırlı sahalardan elde edilen değerli bir<br />

toprak olmakla beraber elde edilmesi güç olduğundan pratikte pek<br />

kullanılmaz. Çayır toprağı genelde killi olduğundan kum, çiftlik<br />

gübresi veya kompost ile karıştırılmak suretiyle kullanılmalıdır.<br />

Torf (Turba veya peat) : Saksılı süs bitkileri<br />

yetiştiriciliğinde çok değerli bir materyaldir. Torf, nemli ve çok<br />

yağış alan, yaz sıcaklıklarının düşük olduğu yörelerde bataklık ve<br />

benzeri su altındaki arazilerde yetişen bitkilerin kısmen çürümesi<br />

ve kalın yataklar meydana getirmesi sonucu oluşur. Asit<br />

reaksiyonludur (pH:3.5-4.5), azot dışında (%3.5 azot içerir) besin<br />

53

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

maddelerince fakirdir, hafif geçirgen ve gevşek yapıda olup, su<br />

tutma kapasitesi çok yüksektir. Torfun alınabilir su miktarı<br />

%59'dur. Nispeten sterildir, bu bakımdan toprağa göre çok<br />

avantajlıdır. Kahverengiden siyaha kadar değişen renkte, lifli,<br />

taneli yapıda veya toprak halindedir. İngiltere, İrlanda gibi kuzey<br />

ülkelerinde torf, turbiye adı verilen sahalardan kalıplar halinde<br />

kesilerek çıkarılmakta, kalıp halinde veya öğütülmüş olarak ihraç<br />

edilmektedir. Ülkemizde de değişik yörelerde ve kalitelerde torf<br />

bulunmaktadır. En zengin torf yatakları Bolu-Yeniçağ (Reşadiye<br />

gölü) yöresindedir. Bunun dışında Abant, Kayseri ve Giresun<br />

çevresinde de torf yataklarına rastlanmaktadır. Piyasada ithal ve<br />

yerli torflar bulunmaktadır. Torf tamamen kuruduğunda<br />

bünyesine su absorbe etmesi çok güç olduğundan, kullanımında<br />

bu hususa çok dikkat etmeli, hep nemli tutulmalıdır.<br />

Perlit : Volkanik orijinli, kimyasal bileşimi alüminyum<br />

silikat olan bir kayaçtır. Topraktan çıkarılan bu kayaç parçalanır,<br />

elenir ve sonra fırınlarda 1000°C'ye kadar ısıtılarak beyaz, hafif<br />

ve parçacık (patlamış küçük mısır tanelerine benzer) bir yapıya<br />

dönüştürülür. Ülkemizin dünya perlit kaynaklarının yarısından<br />

fazlasına sahip olması yanında, perlitin belli başlı özellikleri süs<br />

bitkileri yetiştiriciliğinde yaygın olarak kullanılmasına nedendir.<br />

Perlit kimyasal olarak nötrdür, sterildir, standart ve hafiftir.<br />

Özellikle iri perlitin drenaj ve havalanması çok iyidir. Hücreli<br />

bünyesinin kapalı oluşu nedeniyle, su sadece parçacıkların<br />

yüzeyinde ve parçacıklar arasındaki boşluklarda tutulur. Bu da,<br />

yüksek oranda perlit içeren harcın iyi drene olduğunu ve fazla su<br />

tutmadığını gösterir. Uzun yıllar kullanılabilir. Besin maddesi<br />

içermez, saf veya torf ile karıştırılarak süs bitkisi çeliklerinin<br />

köklendirilmesinde başarıyla kullanılır. Harç içersine de belirli<br />

oranlarda katılmak suretiyle yaygın olarak kullanılmaktadır.<br />

Vermikülit : Isıtılınca belirli şekilde genişleyen mikalı<br />

mineraldir. Sterildir, fazla miktarda su absorbe edebilir.<br />

Vermikülit yetiştirme ortamı olarak, uzun devre ürünü için<br />

kullanıldığında bal peteği şeklindeki yapılar çökerek havalanma<br />

ve drenaj azalır, ortam ıslak bir duruma geçer. Bu nedenle harç<br />

yapımında içine bir miktar torf veya perlit karıştırılır.<br />

54

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Kompost : Her çeşit bitkisel döküntü ve organik artıkların<br />

bakteriler yardımıyla çürütülmesiyle hazırlanır. Bu amaçla mutfak<br />

artıkları (meyve, yumurta kabuklan, çay artıkları vb) yaprak,<br />

saman, biçilmiş çim, sebze, meyve, çiçek saplan kullanılabilir.<br />

Kompost hazırlanacak yere bir metre genişlikte, istenen uzunlukta<br />

sığ bir çukur açılır. Çukurun dibine 10 cm yükseklikte bir drenaj<br />

tabakası (iri dişli kum ve çakıl taşları karışımı) yerleştirilir.<br />

Toprak üstüne 15 cm yükseklikte bitki artıkları yayılıp üstüne<br />

kireç serpilir. Komposta 5-6 kg sönmemiş kireç verilir. Bunun<br />

üstüne yine aynı yükseklikte bitki artığı yayılıp üstünde nitrojenli<br />

gübre NH 4 (S0 4 ) 2 veya NH 4 NO 3 serpilir ve toprakla örtülür. Bu<br />

işleme yığının boyu 1.20 metreye ulaşıncaya dek devam edilir. En<br />

üste de 5 cm'lik toprak örtülür. Yağışların olmadığı zamanlarda<br />

yığın sık sık sulanarak nemli tutulmalıdır. Yığın zaman zaman<br />

aktarılarak üst ve alt kısımların yer değiştirmesi, dolayısıyla<br />

havalanması sağlanır. Sıcak havalarda iki ayda, soğuk havalarda<br />

dört ayda kompost hazır hale gelir. Kompost, aynı ağırlıktaki<br />

çiftlik gübresine göre besin maddelerince daha fakirdir. Açık<br />

havada kurutulmuş kompost %0.6 N, %0.2 P ve %l K; ahır<br />

gübresi ise %0.7 N, %0.3 P ve %l .7 K içerir.<br />

Yeşil gübre : Bakla, bezelye, çayır üçgülü, tüylü fiğ gibi<br />

yetiştirme süresi kısa olan baklagillerin ve buğdaygillerin<br />

çiçeklenme devresinde toprağa gömülmesine yeşil gübreleme, bu<br />

amaçla kullanılan bitkilere de yeşil gübre denir. Baklagillerin<br />

köklerinde havanın serbest azotunu tutmaya yarayan nodoziteler<br />

bulunduğundan, toprağı nitrojen bakımından zenginleştirirler.<br />

Yeşil gübre, toprağa bitki besin maddesi sağladığı gibi, toprak<br />

geçirgenliğini artırır ve havalandırmayı iyileştirir. Doğrudan<br />

bahçeden alınarak saksılara konulan toprak, iç mekan saksılı süs<br />

bitkileri için uygun değildir. Bu topraklarda bulunabilecek<br />

hastalık ve zararlılar iç ortamlardaki ılık şartlarda hızlı bir artış<br />

göstererek süs bitkilerine zarar verebilir. İç mekan saksılı süs<br />

bitkileri kompost adı verilen ortamlarda yetiştirilmelidir. Ayrıca<br />

harç olarak da ifade edilen ve farklı materyallerin karıştırılması ile<br />

elde edilen ortamlarda bahçe toprağı, dere kumu, yanmış ahır<br />

gübresi, yaprak çürüntüsü, orman altı toprağı, çayır toprağı, torf,<br />

55

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

perlit, vermikülit, kompost ile yeşil gübre kullanılmaktadır. Bu<br />

materyaller farklı oranlarda karıştırılır ve dezenfekte edildikten<br />

sonra kullanılmalıdır.<br />

5.1. Harçların Hazırlanması ve Sterilizasyon<br />

Harç hazırlanırken toprak elenmeli, iri parçalar atılmalı,<br />

böylece parçacıkların homojen bir büyüklükte olması<br />

sağlanmalıdır. Karışımda kullanılacak materyal çok kuru ise<br />

hafifçe ıslatılmalıdır. Bu konu özellikle torf (peat) açısından<br />

önemlidir. Çünkü torf, kuru iken toprakla karıştırılırsa suyu yavaş<br />

emer. Ancak torfun çok yaş ve yapışkan olmamasına özen<br />

gösterilmelidir. Karıştırma işleminde, karışımı oluşturacak toprak,<br />

torf, kum gibi kısımlar tabakalar halinde üst üste yığılmalı ve<br />

daha sonra bir kürekle alt üst edilmelidir. Toprak karışımının<br />

hazırlanması, kullanılacağı günden tercihen en az bir gün önce<br />

yapılmalıdır. Bunu izleyen 24 saat içinde, nem bütün karışım<br />

içinde her tarafa eşit miktarda dağılma gösterir. Toprak karışımı,<br />

kullanılacağı zaman ufalanıp dağılmaması için bir parça<br />

nemlendirilmeli, fakat elle sıkıldığı zaman topak haline geçecek<br />

kadar da nemli olmalıdır. Bu, karışımın tavında olduğunu<br />

gösterir. Karışımlar bitkinin cinsine, türüne, üretim amacına,<br />

işletmecinin şahsi tecrübesine, yörenin mevcut olanaklarına göre<br />

değişiklik gösterir. İyi bir saksı harcı yeteri kadar gözenekli<br />

olmalı, suyu ve besin maddelerini bitkinin kolayca<br />

yararlanabileceği şekilde tutmalı, aynı zamanda iyi bir<br />

havalanmaya olanak vermelidir. Harç homojen, kolay bulunabilir,<br />

ucuz, temiz ve tercihen hafif olmalı, tuzluluk sorunu olmamalıdır.<br />

Ülkemizde iç mekan yetiştiriciliğinde geleneksel olarak kullanılan<br />

standart saksı harcı; l kısım bahçe toprağı, l kısım yanmış çiftlik<br />

gübresi ve l kısım kum karışımı ile hazırlanmaktadır. Son yıllarda<br />

toprak kapsamayan "topraksız karışım" adı verilen harçlar yaygın<br />

olarak kullanılmaktadır. Bu harçların hazırlanmasında; l kısım<br />

yaprak çürüntüsü, torf ya da kompost, kısım çiftlik gübresi, kısım<br />

kum ya da perlit karışımı kullanılmaktadır. Çeşitli saksılı süs<br />

bitkisi yetiştiriciliğinde kullanılan harç örnekleri aşağıdadır:<br />

56

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

A.<br />

B.<br />

C.<br />

D.<br />

2 kısım orman altı çürümüş yaprak toprağı<br />

2 kısım bahçe toprağı<br />

1 kısım kum (perlit)<br />

5 kısım orman altı çürümüş yaprak toprağı<br />

2 kısım çiftlik gübresi<br />

3 kısım torf<br />

l kısım bahçe toprağı<br />

3 kısım çiftlik gübresi<br />

5 kısım torf<br />

3 kısım orman altı çürümüş yaprak toprağı<br />

4 kısım çiftlik gübresi<br />

2 kısım kompost<br />

1 kısım kum<br />

1 kısım torf<br />

Çok Amaçlı Harç<br />

4 kısım tınlı toprak<br />

2 kısım torf<br />

1.5 kısım çiftlik gübresi<br />

2 kısım kum<br />

Asit Toprak Seven Bitki Harcı<br />

4 kısım tınlı toprak<br />

3 kısım kum<br />

3 kısım torf<br />

2 kısım çiftlik gübresi<br />

Kaktüs ve Sukkulentler İçin Harç<br />

1 kısım tınlı toprak<br />

1 kısım çürümüş yaprak toprağı<br />

1 kısım kum<br />

1 kısım odun kömürü kırığı<br />

Bütün materyaller karıştırılmalıdır. Bitkilerin harca<br />

dikilmesinden bir ay kadar sonra sulu gübre uygulamasına<br />

başlanmalıdır. Karışımlara tuğla, saksı kırıkları odun kömürü<br />

parçaları ilave etmek havalanmayı ve gözenekli yapıyı artırma<br />

bakımından yarar sağlar. Odun kömürü parçaları, fazla su ve<br />

zararlı maddeleri emdiklerinden, harcın asitleşmesini de önler.<br />

57

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Harç sterilizasyonu buhar veya kimyasal maddeyle yapılır. Buhar<br />

en iyi sistemdir, insan sağlığına zararsızdır. Ancak uygulama için<br />

özel ekipman gerektirmesi kullanımını güçleştirmektedir. Buhar,<br />

harcın 30 cm. kadar altına yerleştirilmiş delikli borulara verilir,<br />

veya plastik örtü altında yüzeyden uygulanır.<br />

Sterilizasyondan önce harç kuru olmalıdır. Buhar hava<br />

karışımı için ısıtma süresinin 71°C de 30 dakika olması yeterlidir.<br />

Toprak pH'nın 5.5-6.5 arasında, ideal olarak 6.3 olarak tutulması<br />

önemli bir noktadır. pH düşükse, bir birim artırmak için 2.7 kg/m 3<br />

CaCO 5 , bir birim düşürmek için 0.75 kg/m 3 kükürt tozu<br />

katılmalıdır. Sterilizasyondan sonra hemen dikim yapılmaz, ortam<br />

yıkanır ve nitrojen ve mangan zehirliliğini belirlemek için,<br />

bunlara hassas aslanağzı çiçeği fidelen 2-3 hafta ortamda<br />

yetiştirilerek kontrol yapılır. Dazomet" granül halde olup,<br />

yetiştiricilerin kendi başına uygulayabileceği bir maddedir.<br />

Dazomet nemli harca 250 g/mj dozunda, yani 5 cm<br />

yüksekliğindeki harcın 7 m 2 'lik yüzeyine yayılıp karıştırılır. Harç<br />

plastik bir örtü ile 10 gün kapatılır. Daha sonra örtü kaldırılıp,<br />

harç sıcaklığı 18°C’nin üzerindeyse 10 gün havalandırılarak<br />

kalıntıların çıkması sağlanır. Tüm sterilizasyon yöntemlerinde<br />

ekim veya dikimden önce fumigasyon artıklarının kalıp<br />

kalmadığını anlamak için marul tohumları ekilerek harcın ekim ve<br />

dikime hazır olup olmadığı tespit edilmelidir.<br />

5.1. Saksı Toprağının Bitmesi<br />

Saksıda yetişen süs bitkilerinin saksıları, saksıdaki toprak<br />

bitmeden veya bitki kökleri saksıya sıçramadan değiştirilmez.<br />

Saksı sıçraması olan bitkilerin bazıları sadece çiçek açarken<br />

Bromelad'lar bu aşamadayken saksı değiştirmeye asla ihtiyaç<br />

duymazlar. Saksı sıçraması olan bitkilerde gübreleme iyi yapılsa<br />

bile gövde ve yapraklardaki gelişme çok yavaş olur, toprak çok<br />

kısa sürede kuruyacağından sıkça sulama gerekir, kökler dren<br />

deliğinden dışarıya doğru gelişme gösterir. Son kontrol olarak,<br />

yukarıda da belirttiğimiz gibi saksı çıkarılır ve saksı sıçraması<br />

olmuşsa dış kısımda kökler tarafından kaplanmış ve donuk-mat<br />

bir bölge gözükür. Bu kısımda toprağın kalmadığı da izlenir.<br />

58

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Böyle bir oluşum yoksa toprak saksısına geri konularak zarar<br />

meydana gelmemesi sağlanır. Doğrudan bahçeden alınarak<br />

saksılara konulan toprak, iç mekan saksılı süs bitkileri için uygun<br />

değildir. Bu topraklarda bulunabilecek hastalık ve zararlılar iç<br />

ortamlardaki uygun şartlarda hızlı bir artış göstererek süs<br />

bitkilerine zarar verebilir. İç mekan saksılı süs bitkileri kompost<br />

adı verilen ortamlarda yetiştirilmelidir. Ayrıca harca bahçe<br />

toprağı, dere kumu, yanmış ahır gübresi, yaprak çürüntüsü,<br />

ormanaltı toprağı, çayır toprağı, torf, perlit, vermikülit, kompost<br />

ile yeşil gübre kullanılmaktadır. Bu materyaller farklı oranlarda<br />

karıştırılır ve dezenfekte edildikten sonra kullanılmalıdır.<br />

5.2. Saksı Yenileme<br />

Yeni satın alınan saksılı süs bitkilerinin saksıları uzun süre<br />

değiştirilmez. Aksi taktirde getirildiği çevreye uyum sağlamaya<br />

çalışan bitkilerde yeni bir zorlama meydana gelir ve bitki zayıflar.<br />

Bitkilerde kökler uzamış gelişmiş ve kök balyası oluşmuşsa,<br />

<br />

<br />

Bitki gelişmesi zayıflamışsa,<br />

Bitki daha sık sulamaya ihtiyaç duyuyorsa, süs bitkisinin<br />

saksısı değiştirilir.<br />

Kış aylarında ısıtılmayan odalarda yetiştirilen süs bitkileri<br />

için plastik saksılar izolasyon bakımından belli bazı avantajlara<br />

sahiptirler. Süs bitkileri için saksı seçiminde, dren deliği veya<br />

birkaç deliğe sahip olan, Gerek içine dikilecek bitki ile gerekse<br />

bulunduğu ortam ile uyum sağlayan bir saksının seçilmesi ve<br />

mutlaka altlık (tava) kullanılması gerektiği unutulmamalıdır.<br />

Süs bitkilerinin saksıları değiştirildiğinde daima saksı<br />

büyüklüğü 2.5 cm artırılır. Ayrıca 6>9>13>18>25>35 şeklinde bir<br />

saksı yenileme yapılabilir. Süs bitkileri için kullanılan ve kendi<br />

kendini otomatik olarak sulayabilen saksılar da bulunmaktadır.<br />

Saksı değiştirmenin en iyi zamanı İlkbahardır. Çünkü farklı bir<br />

ortama dikilen süs bitkisinin kökleri kış dinlenme dönemine<br />

girinceye kadar gelişebilmesi için yeterli bir süre gerekmektedir.<br />

Bu amaçla ilk olarak süs bitkisinin içine dikili olduğu saksıdan<br />

daha büyük bir saksı seçilmelidir. Çok büyük saksılarda yapılacak<br />

yetiştiricilikte daha çok dikkatli olmak gerekmektedir.<br />

59

---

Süs Bitkileri Yetiştiriciliği<br />

Saksı Değiştirmenin Aşamaları<br />

1. Aşama: Seçilen saksı daha önce kullanılmışsa fırça<br />

yardımı ile temizlenir. Kil saksılar kullanılmadan önce bir gece<br />

boyunca su içinde bekletilmelidir.<br />

2. Aşama: Kil saksı kullanılacaksa dren deliğinin üst<br />

kısmına çakı, iri taş veya saksı kırıkları yerleştirilir. bunun<br />

üzerine bir miktar harç konulur.<br />

3. Aşama: Saksısı değiştirilecek süs bitkisi bolca sulanır.<br />

Sulamadan 1 saat sonra çiçek sol el parmakları arasına alınarak<br />

saksı ters çevrilir ve toprağı ile birlikte ayrılması için saksının<br />

kenarını bir masa kenarına hafifçe vurabilir veya bir bıçak<br />

kullanarak saksı kenarından aşağıya doru sokabilir ve toprağı<br />

saksıdan ayırarak toprağı sağ elle çıkarabilirsiniz.<br />

4. Aşama: Kök bölgesinde saksı kırıntıları varsa bunlar<br />

temizlenir. Gerekiyorsa kötüleşmiş kökler de kesilerek alınır. Bu<br />

arada çürümüş, esmerleşmiş ve kararmış olan kökler ortamdan<br />

uzaklaştırılmalı ancak köklere aşırı zarar verilmemelidir.<br />

5. Aşama: Süs bitkisi yeni saksıdaki kompost tabakasının<br />

üzerine yerleştirilir ve boş kalan yerler hafifçe nemlendirilmiş ve<br />

kompost içeren toprak ile doldurulur<br />

6. Aşama: Baş parmağınızla bastırmak suretiyle kompost,<br />

süs bitkisinin kök boğazına ulaşıncaya kadar saksıya doldurulur.<br />

Kompostun saksı içine tam olarak yerleşmesi için saksıyı masanın<br />

üzerine 1-2 kez hafifçe vurabilirsiniz.<br />

7. Aşama: Saksı dikkatli bir şekilde sulanır ve bir gün süre<br />

ile yaprakların solmaması için serin (gölge) bir yere yerleştirilir.<br />

Daha sonra süs bitkisi asıl yetişme ortamına konularak normal<br />

uygulama yapılır. Dinlenme dönemine giren süs bitkilerinde<br />

sulama azaltılır veya tamamıyla kesilir. Dinlenme dönemine giren<br />

saksılı süs bitkilerinin, dikkatli bakım şartlarına tabi tutulmaları<br />

gerekmektedir. Bunlar; ışık, su, beslenme ve sıcaklıktır. Ancak<br />

bir şart daha vardır ki o şartı yerine getirmediğimizde bitkiler bize<br />

küser, çiçek açmaz, sararır ve solarlar. Bu şart onlarla her gün<br />

konuşmak ve sevmektir.<br />

60