Sanat Cephesi No

Sanat 

Sosyalist Gerçekçi Sanat Dergisi 

www.sanatcephesi.org • sanatcephesi@gmail.com 

4. Say› A¤ustos 2010 

Süresi: Üç Ayda Bir Yay›mlan›r 

Fiyat›: 7 TL 

Sahibi: S›rr› Öztürk 

Yaz› ‹flleri Müdürü: ‹smail Nur Kaan 

Yönetim Yeri ve ‹letiflim: 

Akb›y›k De¤irmeni Sokak No:33/B 34122 Sultanahmet –Eminönü / ‹stanbul 

Telefon: (0212) 638 81 82 Fax: (0212) 638 81 72 

Posta Çeki No: 98213 

Banka Hesap No: ‹fl Bankas› Ca¤alo¤lu fiubesi (1095) 325 835 

IBAN : TR 46 000 64 000 00 110 950 325 835 

Abone: 

Yurt içi y›ll›k: 4 say› 28 TL Yurt d›fl›: Üç kat› 

Yay›n ilkelerimizle ba¤daflmayan ilanlar kabul edilmez.Gönderilen yaz›lar 

iade edilmez. Yaz›l› metinler kaynak gösterilerek kullan›labilir 

Teknik Büro: Sorun Teknik Büro 

Bask›: Mutlu Bas›m 

Güven Sanayi Sitesi C Blok No: 264 Topkap› / ‹stanbul 

Tel: (0212) 577 72 08 

Yay›n Türü: Yerel Süreli 

ISSN 1309-260X 

Cephesi 

Kapak Resmi: Panos Terlemezyan (mill in vilage bjni)-1917. 

TEMS‹LC‹LER‹M‹Z 

‹STANBUL: Avrupa Yakas›: ‹smail Hardal, Asya Yakas›: Kemâl Kök, 

‹ZM‹R: ‹rfan Ünal, Selçuk: Hüseyin Gül, ESK‹fiEH‹R: Tuncay fiur, 

MAN‹SA: Rag›p Özcan, MERS‹N: A. Ziya Çamur, BURSA: Abdullah 

Top, ANKARA: Babür P›nar, MU⁄LA-Milas: Zeki Öztürk, KARABÜK: 

Can Dolgun, FRANSA: Yaflar Do¤an, ALMANYA: Kaan Kangal. 

S. C. F/1 

1

✩ Sanat Cephesi 

‹Ç‹NDEK‹LER 

Okurlarla Birlikte 3 

Turgay Ulu, Devinim (fiiir) 8 

As›m Gönen, Sanatta Devrim Devrimde Sanat 9 

Turgay Ulu, Edebiyatta Durum 16 

Hüseyin Ali Selvi, Ant (fiiir) 22 

Babür P›nar, Tart›flma Yöntemi Üzerine -I- 23 

Sabri Erdem, Her fieyin Hiç Bir Sonu Yoktur (fiiir) 30 

‹rfan Ünal, Âfl›k Ruhsatî (1835-1911) 31 

Refik U¤ur, Bana Sorma (fiiir) 36 

Hasan Koç, Öz Be Öz (fiiir) 38 

Mehmet Karakufl, Bilim-Sanat-Estetik-Politika-Etik Bütünselli¤i 39 

Yolunda Sanat Cephesi 

As›m Gönen, Ölüler Yas Tutmaz (fiiir) 46 

Tuncay fiur, Yoz, Kozmopolit Kültür, Sanat ve Gençlik 48 

Mehmet Ercan, Irak Üstüne (fiiir) 52 

Gonca Akyar, Halk Türküleri Nas›l Bir Mesaj Veriyor? (Röportaj) 54 

‹rfan Ünal, Tekel- Kriz ve Devrimci Sanat 61 

Hüseyin Gül, Zorla Güzellik (fiiir) 63 

Sabahattin Ali Tay›r, A¤r›lar Yadigar› 64 

Rag›p Özcan, Sipilin Karlar› (fiiir) 68 

‹smail Hardal, “Show Ticareti” 

Kültür Endüstrisi ve Tekelci Hegemonya 70 

‹rfan Ünal, Sana Bir Türkü Ö¤reteyim (fiiir) 76 

Kemâl Kök, Cumhuriyet Dönemi Romanlar›nda Resmî ‹deoloji 79 

S›rr› Öztürk, Sanat-Estetik-Politika Bütünselli¤i Ba¤lam›nda 85 

Ahmet Oktay’›n ‹deolojik-S›n›fsal Çeliflkisi 

Ali Murat Çelik, Ya¤mur (fiiir) 95 

Hasan Öztürk, ‹sa’n›n Elleri (Öykü) 96 

Zeki Öztürk-Öncü, Toplu Mezar (fiiir) 100 

Hüseyin Gül, Do¤arken Suçlu Bir Çocuk (Öykü) 101 

Derya Ulu, Yumuflak fiekerleme (Öykü) 105 

Yaser Günday, Bir 12 Eylül Filmi: Eve Dönüfl 115 

Özgür Y›ld›z, Efendim, Merhaba 120 

Bu Say›da Bize Gelen Kitaplar 123 

‘Eme¤in Ressam› Avni Memedo¤lu Belgeseli’ 

Sonbaharda Gösterime Giriyor 124 

2

Sanat Cephesi ✩ 

Okurlarla Birlikte 

Sanat Cephesi-Sosyalist Gerçekçi Sanat Dergisi olarak 4. say›m›z› 

yay›ml›yoruz. Böylelikle Dergi olarak birinci y›l›m›z› tamamlam›fl olduk. 

Dergi’mizin 1.say›s›n› ürettikten sonra Sanat Cephesi ad›yla bir siyasî 

çevrenin kültür-sanat yay›n organ› olarak taklit baflka bir dergi daha yay›mland› 

ve bu nedenle uzun bir süre “siz hangi sanat cephesi’siniz?” türünden 

tats›z sorulara cevap vermek durumunda kalm›flt›k. Bilim-kültürsanat-estetik-politika-etik 

bütünselli¤i ile uzak yak›n bir iliflkisi bulunmayan, 

fakat isim h›rs›zl›¤›nda yetenekli olan, daha çok magazinsel ve bülten 

mant›¤› ile öne ç›kan o dergi art›k ç›km›yor, k›sa bir süre önce yay›n›- 

n› durdurdu. “Un ö¤ütmeyen de¤irmen tafllar› birbirini yer” halk özdeyiflinde 

oldu¤u gibi “alan kapatmak” ifliyle ifltigal eden bu siyasî ak›m “piyasada” 

gördü¤ü ilgisizlik iflleminden sonra kendi deyimleriyle “dükkanlar›n›” 

kapatmak zorunda kalm›flt›r. Görünen o ki kendili¤inden kurduklar› 

siyasî örgütlerini de ayn› ak›bet beklemektedir. 

Türkiye’de sanat dergileri tekelci sermayenin bir iki dergisi ve örgütlü 

çevrelerin say›l› dergileri hariç genelde uzun ömürlü olmuyor. Bunda 

kapitalist yay›n tekelinin etkisi bir yana derginin kapsay›c› ve belirli ideolojik 

hat üzerinde duramamas› etken. Sanat anlay›fl› olarak tart›flmaya ve 

okumaya de¤er bir özelli¤i olmayan sanat-kültür dergilerinin ifllevsiz duruma 

düflmesi kaç›n›lmazd›r. Kimi dergi iliflkileri ise yakalad›klar› baz› 

olanak-bulanaklarla ve genelde ahbap çavufl iliflkileri içinde kotar›lmaya 

çal›fl›l›yor; örgütlü, ilkeli ve kendi gücü üzerine de¤il. Kimi dergilerin izledi¤i 

burjuva resmî tarihi ve ideolojisi çizgisinin sayesinde devlet taraf›ndan 

finansman› yap›lmakta ve de sistemin kütüphanelerine girebilmektedir. 

Türkiye’de genelde baz› sanatsal “iddialar” küçükburjuvaca birer heves-merak-tatmin 

anlay›fllar›n›n ötesine geçmemifltir. Dergi çevresindeki 

kitle de¤ifltikçe ucuz piyasa mant›¤›yla ömrünü uzatabilmek için de¤iflebilmektedir. 

Ya da “bir karton sigara al fliirini yay›nlayay›m” faydac›l›¤›, 

yozlaflm›fll›¤› ve hatta cinsel istismar üzerinden dergi ç›karanlara dahi rastlan›lmaktad›r. 

Sanata-edebiyata merakl› kimi genç heveskârlar ise “yaz›m-fliirim 

ç›ks›nda nerede ç›karsa ç›ks›n” ilkesizli¤i ile çizgisi tart›flmal› 

3


dergilerin kap›s›n› afl›nd›rmaktad›r. Bu türden ilkesiz iliflkiler çark›nda birileri 

de ak›nt›ya kap›larak sürüklenip gitmektedir. 

Sanat Cephesi-Sosyalist Gerçekçi Sanat Dergisi daha yay›n faaliyetine 

bafllamadan bilim-sanat-kültür-estetik-politika-etik bütünselli¤i hakk›ndaki 

ilkesel duruflunu dost-düflman herkese duyurmufltur. Elimizdeki 

Dergi kolektif çabalar›n ürünüdür. ‹lkesel duruflumuz nitelikli insanlar›- 

m›z taraf›ndan da destek bulmufltur. 

Bilim-sanat-estetik-politika-etik bütünselli¤i içinde kayda de¤er bir 

sanat anlay›fl› ile iddias› olan sanat-kültür dergilerine büyük bir ihtiyaç oldu¤u 

görülmektedir. Yaflad›¤›m›z çok yönlü sorunlara karfl›n, Sanat Cephesi-Sosyalist 

Gerçekçi Sanat Dergisi çal›flanlar› olarak bu ihtiyac› bir 

nebzede olsa karfl›laman›n çabas› içindeyiz. Eksikliklerimizi kolektif çabalarla, 

ifl ve üretim faaliyeti içinde giderece¤imiz aç›kt›r. 

Kendi duruflunu sözde “devrimci-sosyalist-marksist” olarak tan›mlayan 

baz› çevreler, sanat-estetik alan›na gelince bir türlü “sosyalist gerçekçiyiz” 

diyememektedir. Üstelik bizim cenahta birçok kifli hâlâ “sosyalist 

gerçekçilik Sovyetlerdeydi, o da çöktü” türünden burjuvazinin a¤z›na sak›z 

etti¤i cümleleri bilinçsizce kurabilmektedir. Bu türden bir Marksizm 

d›fl› sanat-estetik alg›s›; “sol cenah›n” ortalama sanat kültürünün burjuva 

sanat anlay›fl›n›n etkisinde bulundu¤unu bariz biçimde göstermektedir. 

Dergi’mizin ilk üç say›s›nda Sosyalist Gerçekçilik’in kavramsal aç›l›- 

m› baz›nda pek çok yaz›ya yer verdik. Yeri geldikçe ve tekrara gerek duydukça 

elbette bu konuyu daha çok yaz›p iflleyece¤iz, tart›flaca¤›z; ö¤renece¤iz, 

ö¤retece¤iz. Ancak burada temel kavramlar›n aç›klanmas› ötesine 

ç›kmak için yeteri kadar birikim varken, hâlâ “sol cenah›m›zda” temel 

kavramlar› yerli yerine koyamayan düzeyde çok kifli bulunmaktad›r. Üstelik 

böyleleri devrimci mücadelenin önemli noktalar›ndaki kiflilerdir. 

F Tipi zindanlar›nda 15 y›ld›r tutuklu bulunan Arkadafl›m›z Turgay 

Ulu, bu anlay›fltaki kadrolarla yapt›¤› tart›flmalar›ndan birinde; “Sosyalist 

Gerçekçilik afl›ld›, onun yerine devrimci gerçekçilik kavram›n› kullanal›m” 

diyenler oldu¤unu ifade ediyor. Ayr›ca “sosyalist gerçekçilik” kavram›na 

karfl› Sol’un önemli bir kesiminde önyarg› olufltu¤unu söylüyor yerinde 

bir tespitle. 

Bu türden önyarg›lar s›n›f mücadelesinin çetin yolunda mutlaka afl›lacakt›r. 

“Sol cenah” üzerindeki bu türden önyarg›lar›n yayg›nl›¤› kültür-sanat 

alan›nda burjuva ideolojisinin ne derece hâkim oldu¤unu da bariz bir 

flekilde göstermektedir. 

Sosyalist Gerçekçilik konusunu salt 1934’de Sovyetler Birli¤i’nde yap›lan 

I. Bütün Sovyet Yazarlar› Kongresi’ne ve sonras› yap›lan tart›flmala- 

4


ra indirgemek burjuva sollar›n s›kl›kla baflvurdu¤u bir taktik. Sovyetler 

Birli¤i’nde yap›lan sanat tart›flmalar›n› s›n›fs›z bir toplum kurma mücadelesinden, 

bu mücadelenin sorunlar›ndan, zaman ve mekândan soyutlayarak 

bu günkü düflünce mant›¤›yla kabaca yarg›lamaya yeltenmek ve orada 

yap›lan kimi yanl›fl veya taktikler içinde s›n›rland›rmak sosyalist gerçekçili¤i 

ya hiç anlamamak ya da kasten çarp›tmakt›r. 

Sosyalist Gerçekçilik sanatta bir yöntem olarak, sosyalizmin tüm dünyadaki, 

150 y›ll›k tarihindeki bütün birikimlerin sonucudur. 1917 Ekim 

Devrimi sayesinde ise sosyalist gerçekçilik sanat ak›m› bir basamak daha 

ileri ç›km›flt›r. Bu birikimler s›n›f mücadelesinin her alan›nda, Latin Amerikada, 

Uzak Do¤uda, Avrupada vard›r. 

Meselâ resim alan›nda, 1886 do¤umlu Meksikal› D. Rivera, 1881 do- 

¤umlu ‹spanyol P. Picasso, 1865 do¤umlu Ermeni Panos Terlemazyan, 

1924 do¤umlu Dersim kökenli Avni Memedo¤lu vb. gibi sanatç›lar da bu 

birikimin içinde de¤erlendirileceklerdir. Örneklerde de görülece¤i gibi 

sosyalist gerçekçilik salt Sovyetlerle de¤il proletaryan›n dünyan›n her yerindeki 

kazan›m› ve mücadelesiyle ilgili. 

Zihnindeki sosyalizm düflmanl›¤›n› -dolay›s›yla Sovyet düflmanl›¤›n›- 

aç›kça ifade edemeyen kimilerinin, insan›n ve insanl›¤›n sosyal kurtuluflunda 

bir flafak olan Sovyetlerdeki sosyalist gerçekçilik anlam›ndaki kimi 

uygulamalar› parma¤›na dolayarak sinsice sald›rmas› pek bilindik bir yöntem. 

En çokda bu yöntemi kimi “eski solcular” (siz yeni sa¤c› diye okuyun) 

yap›yor. Onlar›n teorik cephaneli¤i, burjuvazinin de manipülasyonuyla 

troçkizm ile nihilist bir anarflizmden olufluyor. 

Sovyetler Birli¤i deneyimi, kapitalist üretim ve mülkiyet iliflkilerine 

son vermifltir. Önemli bir deneyim olarak uygulamalar›yla tarihteki yerini 

alm›flt›r. Bu deneyimin 73 y›l aradan sonra çözülmesi geçici bir durumdur. 

Dünyan›n sonu de¤ildir. S›n›f mücadelesi de bitmemifl aksine daha da keskinleflmifltir. 

Emperyalist-kapitalizmin “hakl›” oldu¤u iddias› dünyan›n 

her yerindeki sald›rgan uygulamalar›yla çok k›sa sürede deflifre olmufltur. 

‹flçi s›n›f› ve emekçi halklar›n sosyal / evrensel kurtuluflu “Marksizmin 

yorumu ve pratikte yeniden üretimi” sayesinde gerçekleflecektir. “Yeniden 

üretim” denildi¤inde Marksizm d›fl› s›n›fs›z sanat, s›n›fs›z estetik, 

s›n›fs›z kültür anlay›fllar›n› kökünden y›kacak olan Sosyalist Gerçekçilik 

ak›m›n› da kapsamaktad›r. Devrimci-Sosyalist-Marksist sanatç›lar, dün 

oldu¤u gibi bugün de dünyan›n her yerinde eme¤in kurtuluflu mücadelesindeki 

yerlerini alm›fl, bilim-sanat-kültür-estetik-politika-etik bütünselli- 

¤inde kavgas›n› vermektedir. Sosyalist Gerçekçilik sanat ak›m› s›n›f mücadelesinin 

tarihsel-sosyal-kültürel tüm birikimleri üzerine her geçen gün 

daha da zenginleflerek flekilleniyor. 1934 Yazarlar Kongresi de bu birikimin 

önemli bir halkas›d›r o kadar. 

5


Sovyetler Birli¤i deneyiminde s›n›flar ve s›n›f mücadelesinin ortadan 

kalkt›¤›n› varsayan ve ilk deneyim olmas› nedeniyle sosyalist kuruculukta 

yap›lan hata, yanl›fl ve yan›lg›lar› sosyalizmin “kötü”lü¤üne mal eden 

mant›k, sosyalist gerçekçili¤in de belirli sorunlar› olabilece¤ini ve bir geliflim 

-devrimci de¤iflim-dönüflüm- içerisinde oldu¤unu görmezden gelir. 

Böyleleri bilimsel yöntemi kullanamaz; tarihsel, sosyal, kültürel olay, olgu, 

süreç ve verileri yerli yerine koyamaz. Akl›nca 1934 Yazarlar Kongresi 

ve Jdanov’dan yap›lan eklektik al›nt›larla sosyalist gerçekçili¤i dondurur! 

Bu ölü diyalektik “yöntem” üzerinden sosyalist gerçekçili¤e tariz oku 

at›l›r! Ama bu ç›rp›n›fllar boflunad›r. S›n›f mücadelesinin vazgeçilmez bir 

bilefleni olan Marksist sanat-estetikçileri bu türden çabalara çoktan gerekli 

cevaplar› vermifltir. Buna karfl›n iflçi s›n›f› hareketiyle sosyalist hareketin 

buluflup bütünleflemedi¤i ve böylelikle Proleter Devrimci Kurum ve 

Araç’lar›m›z›n üretilemedi¤i dönemlerde baz› mevzilerimizi kaybetti¤imiz 

bir gerçekliktir. Fakat bu geçici bir durumdur; birleflik, güçlü, güvenilir 

ve donan›ml› Kurum ve Araç’lar›m›z iflbafl› yapt›¤›nda mutlaka afl›lacakt›r. 

Her türden devrimci disiplin d›fl›, “moda” sanat ak›mlar›n›n Sol ad›- 

na(!) piyasaland›¤› ve kol gezdi¤i bir ülkede “devrimci-sosyalist-marksist” 

iddialar›m›z›n sosyal pratikte yeniden s›nand›¤›n› görüyoruz. Bilimler 

Akademisi, Enstitü, Bilim Kurulu ve Bilim ‹flçilerinin henüz iflbafl› 

yapamad›¤› koflullarda Sosyalist Gerçekçilik sanat ak›m›n›n pek çok düflman›n›n 

olmas› do¤ald›r. Ayn› zamanda sosyalist gerçekçilik ad›na pek 

çok hatalar›n yap›lmas›n› da do¤al karfl›l›yoruz. Burjuvazinin çok yönlü 

kuflatmas› alt›nda aya¤›n› sa¤lamca yere basmayan bir s›n›f hareketi nas›l 

yenilgiye aday ise, gerçekçi olmayan bir sosyalist sanat anlay›fl› da geliflme 

gösteremeyecek, burjuva ve küçükburjuvazinin kulvarlar›nda tökezlenip 

kalacakt›r. 

Gericili¤in geçici egemenli¤i dönemlerinde sosyalist gerçekçili¤e, 

sosyalizme sövmeyi ifl edinenler tarla faresi gibi sakland›klar› delikten her 

f›rsatta tekrar ç›karlar. Hayat ve mücadele gecikmeden karfl›t› yarat›r. Yaratmaktad›r. 

Gün gelir; egemenlerin diktatörlü¤ü de, kendini sömürücülerin 

sevici kollar›na atanlar›n da saltanat› y›k›l›r… 

Sanat Cephesi-Sosyalist Gerçekçi Sanat Dergisi; burjuva ve küçükburjuva 

solcu sanat ak›mlar›n›n yapt›¤› tahribat› gidermek için uzun erimli, 

soluklu, gerekli bir mevziiyi tutmaktad›r. Bu yoldaki çabalara hem mütevaz› 

bir katk› getirmeyi amaçlamakta hem de eskimifl-afl›nm›fl-afl›lm›fl 

olan› y›k›c› ve yeniden üretimi özendirici-yap›c› çabalar›n güçlenmesi için 

yay›mlanmaktad›r. 

✩ 

6


Bu say›m›zda yer alan ve yukar›daki anlat›m› farkl› bir bak›fl aç›s›yla 

tart›flan “meflhur” Toplumcu Gerçekçili¤in Kaynaklar› kitab›n›n yazar› 

Ahmet Oktay üzerine S›rr› Öztürk’ün kaleme ald›¤› “Sanat-Estetik-Politika 

Bütünselli¤i Ba¤lam›nda Ahmet Oktay’›n ‹deolojik-S›n›fsal Çeliflkisi” 

yaz›s›n›n söylediklerimizi tamamlayaca¤›n› hat›rlatmak isteriz. 

Dergi’mizin her say›s›nda ön kapa¤a bir resim koyuyoruz. Bu say›m›zda 

da 1907 y›l›nda Van belediye baflkan›, 1915 Van Ermeni direniflinin önderlerinden 

ve 1935 y›l›nda sosyalist Ermenistan’da halk sanatç›s› seçilen 

ressam Panos Terlemezyan’›n 1917’de yapt›¤› de¤irmencileri anlatan bir 

resmini seçtik. De¤irmenciler kaliteli bir un üretmek için ne yapaca¤›n› biliyor, 

hassas bir ölçüyle bu¤day koyuyor de¤irmen tafl›na, ayn› titizlikle 

bu¤day ve su ayar›n› yap›yor… De¤irmenci, deneyimlerinden ç›kard›¤› 

derslerle biliyor ki “Un ö¤ütmeyen de¤irmen tafllar› birbirini yer.” 

Ve son olarak Dergi’mizin bir de¤irmen misali hayat› kucaklamas› - 

yani un ö¤ütmesi- siz okuyucular›m›z›n kar›nca karar›nca iflli¤imize bu¤day 

tafl›mas›yla daha da güçlü olacakt›r. 

5. Say›m›zda buluflmak üzere… 

Sanat Cephesi 

Sosyalist Gerçekçi Sanat Dergisi 

7


DEV‹N‹M 

her fley bitti dedikleri yerde 

biz vurduk topra¤a çapay› h›rsla 

al›nterimizle sulad›k derindeki kökleri 

dikenler kanatt› yal›n ayaklar›m›z› 

bast›¤›m›z nadasl› arazi k›z›l bir floseye döndü 

karfl›dan esen amans›z f›rt›na 

y›kt› içimizden donan›ms›z birço¤unu 

hat›ralar›n› kufland›k dökülenlerin 

çald›k k›l›çlar›m›z› rüzgâra karfl› 

gö¤sümüzde aç›lan her yaradan 

all› turnalar süzüldü günefle do¤ru 

soluk solu¤a t›rman›rken tarih yokuflunu 

sa¤ kalanlar›m›z eflitsiz muharebeden 

çevrildik beton ve demirden hücrelerle 

flimdi sab›r örüp s›n›r eritmekteyiz 

irade kazan›nda 

eriflmek için ateflten nehirlere 

Turgay Ulu 

29 Haziran 2010 

8


As›m Gönen 

Sanatta Devrim Devrimde Sanat 

Toplumda yap›sal köklü de¤iflim ortam›n›n bir maddî yönü, bir de bunun 

manevî yans›mas› vard›r. Anlafl›laca¤› üzere manevî yans›ma teorik 

de¤erler toplam›n›n yan› s›ra, sanatsal ve kültürel alanlar› da içine al›r. 

Maddî yön pratikle ilgili olarak de¤iflimin kendisi, yaflam›n iflleyiflidir. 

Üretimin ve paylafl›m›n, ona yön veren s›n›f›n istek ve ihtiyaçlar› do¤rultusunda 

ald›¤› son biçimdir. Biri zihinsel alanla, di¤eri do¤rudan yaflam ve 

yaflam mücadelesiyle ilgilidir. ‹kisi bir bedenin iki aya¤›d›r ve birbirlerini 

tamamlayarak o bedenin ayakta durmas›n› sa¤larlar. Karfl›l›kl› birbirlerine 

katk› sa¤larlar. Biri ötekini, öteki berikini gelifltirir. 

Bu noktada ifl hayat› ve ekonomik yaflam yeni bir yap›ya bürünür. 

Devrim öncesi tasarlananlar, devrim sonras› pratik olarak uygulanmaya 

konur. Eski üretim biçimi ve iliflkileri can çekiflir duruma gelip, toplum 

ihtiyaçlar›na cevap veremez olunca, toplumun bu durumuna toplumsal 

muhalif gücü, iflçi s›n›f› ve emekçi kitleler, yeniyi kurma mücadelesine girer. 

Eskinin yerine yeni yaflayacak duruma gelince de, eskiyi y›k›p yerine 

yeniyi geçirirler. Yaflamdaki bu köklü devrimci de¤iflim ve dönüflüm gerçekleflmeden, 

ama yeninin gelmekte oldu¤u ufukta görününce, bunun manevî 

yans›mas› maddî yaflamla birlikte kendini hissettirmeye bafllar. Siyasal, 

sanatsal, kültürel üstyap› altyap›n›n yeni biçiminin nas›l olmas› gerekti¤ini 

çözmeye bafllay›nca, kendini ondan önce gelifltirir, üstyap›da yerini 

almaya bafllar. Dikkat edilirse devrimci sanat her zaman devrimden önce 

toplum bünyesinde yerini alm›flt›r. Elbette devrimci ideoloji, devrimci siyaset, 

ilerici kültür buna dâhildir. Hemen de¤inelim. S›n›f mücadelesi 

ekonomik yaflamda kendini ne kadar hissettirirse, bu üstyap›da, yani düflünsel 

alanda da kendini o kadar hissettirir. Tekelci kapitalist egemen kesimin 

oluflturdu¤u üretim, mülkiyet ve paylafl›m biçimine karfl› mücadele, 

ideolojik, sanatsal, kültürel alanda da yerini al›r. Eskinin yerine yeni orada 

da karfl›t›n› saf d›fl› etmek için sahneye ç›kar. 

‹flte bu ortamda devrim sanat›, sanat da devrimi güçlü bir biçimde etkiler, 

birbirine katk› sunar, birbirini tamamlar. Toplumun dinamik üretici 

güçler kesimi yüzlerce y›ll›k karanl›k, bask›, zulüm ortam›ndan kurtulman›n 

heyecan ve coflkusu ile çalkalanmaya bafllar. Yaflam›n iflleyifl biçiminden 

insanl›k ad›na rahats›zl›k duyan bilim insanlar›, sanatç›lar, ayd›nlar ifl- 

9


çi s›n›f› hareketi ve devrimci hareket ile birleflip, bütünleflirler. Sanatç›lar 

eskinin ve yeni bir yaflama geçiflin yaln›zca aynas› de¤il, sorunlar›n, çözümün 

ve çözücü gücün de estetik aç›dan ifade edicisi olurlar. Yaflamdaki 

küçük ilerleme ve de¤iflimler, sanattaki küçük ilerleme ve de¤iflimlere, yaflamdaki 

köklü de¤iflimler, sanattaki köklü de¤iflim ve büyük ilerlemelere 

neden olur. Görüldü¤ü üzere sanat ve yaflam›n birbirini etkilemesinde 

hangisinin daha birincil oldu¤u sorusuna verilecek cevap, yaflamsal ilerleme 

ve s›çramalar›n daha önde oldu¤udur. Ama sanat›n yaflamdaki geliflmelerin, 

de¤iflim ve dönüflümlerin en büyük destekçisi oldu¤unu gözden 

kaç›rmamak kofluluyla. Sanat› yaflam mücadelesinden kopararak yenilik 

ve yeni ak›m pefline takanlar, asla sanattaki yenili¤in öncüsü olamazlar. 

Gerçek sanatç› gelmekte olan yeni yaflam›n heyecan ve coflkusu içinde oldu¤u 

için, ayn› ruh hali ve somut görüntü, sanat›n›n hem özünü hem biçimini 

oluflturur. ‹flte bu yeni yaflam›n yeni sanat›d›r. Buna dayal› olmayan 

yenilikler, uydurma yeniliklerdir. Baflta iflçi s›n›f› olmak üzere toplumun 

de¤iflimden yana bütün dinamik güçlerinin ruhunu bu de¤iflime ayak uyduran 

sanat belirler, ya da belirleyicilerin en önemlilerinden biri olur. Ruhu 

bu lezzetle yo¤rulan insan›n, bu lezzetin gösterdi¤i hedeften etkilenmemesi 

mümkün de¤ildir. T›pk› karanl›kta yolunu flafl›ran insan›n eline verilen 

bir günefltir o. Karanl›kta günefle ihtiyac› olana günefl yol arkadafl›, 

onun yol göstericisi olacakt›r. 

‹ster yaflam› de¤ifltirme, dönüfltürme mücadelesi olsun, ister siyaset, 

sanat, bilim alan› olsun; bunlardan birini u¤rafl alan› olarak seçen kifli, seçti¤i 

alan üzerinde di¤erlerinin etkisinden kendini soyutlarsa baflar›l› olamaz. 

Tam baflar›n›n yan›nda yar›m baflar›n›n hükmü yoktur. Yani bir alan 

ile di¤er alanlar›n ba¤lant›lar›n› kuran ile kurmayan›n kendi çal›flma alanlar›nda 

ayn› baflar›y› göstermesi mümkün de¤ildir. Sanatç›n›n devrimci 

ideoloji ile yo¤rulmas›, duygu yo¤unlu¤unu nas›l en verimli duruma getiriyorsa, 

ayn› ruh yo¤unlu¤uyla yap›lan sanat da devrimin dinamik güçlerine 

önemli katk›lar sunar. Toplumun bilinçlenmesini h›zland›rd›¤› gibi, 

insan›n baflka insana ac› çektirmeyecek ruhsal yap› ve kiflili¤e bürünmesini 

sa¤lar. ‹nsan› ve giderek toplumu olumlu yönde de¤ifltirip dönüfltürür. 

T›pk› yaflam›n olumlu yönde de¤iflip dönüflmesi gibi. Gerçekçi sanat insandaki 

ve toplumdaki kabal›¤›, barbarl›¤› yontar. Onun için gerçekçi sanat 

faflizmin bafl düflmanlar›ndan biridir. Karfl›t olarak faflizm de gerçekçi 

sanat›n bafl düflmanlar›ndan biridir. Gerçekçi sanatla yo¤rulan insan, sanattaki 

güzelliklerle ve ideoloji ile yo¤rulan insand›r. Gerçekçi sanattaki 

güzellik ve düflüncelerle yo¤rulan insan genel olarak ne topluma, ne do¤aya, 

ne insana, ne de baflka canl›lara zarar verir. S›n›fl› toplumun uzlaflmaz 

çeliflkilerinin üretti¤i bütün çirkinliklerin insana verdi¤i zarara da ilgisiz 

ve duyars›z kalamaz. Gerçekçi sanat toplumsal geliflme ve ilerlemenin, 

toplumsal e¤itimin baflö¤retmenlerinden biridir. Yani Yunus Emre’yi, 

Shakespeare’i, Goethe’yi, Gorki’yi, Nâz›m’›, Tolstoy’u okuyan, insan ola- 

10


rak onlar›n tümü olur. De¤iflir, dönüflür, incelir, güzellik duygular›yla donan›r 

ve çirkinlikle yan yana yaflayamaz, onunla mücadele etmek zorunda 

kal›r. 

Gerçekçi sanat birinci derecede e¤lendirici, oyalay›c›, tat verici de¤il, 

e¤itici, de¤ifltirici ve dönüfltürücüdür. Sanat yeni yaflama geçiflin, yeni yaflam›n 

ve yeni insan›n oluflumunun olmazsa olmaz›d›r. 

Sanatta devrim denince, sanattaki köklü de¤iflim ve sanat›n d›fl›nda, 

yaflamda gerçekleflen devrim ve devrimci durumlar›n sanatlaflt›r›lmas›, sanatç›n›n 

kendine özgü sanat›yla onu flekillendirmesi, özlendirmesi akla gelir. 

Bu durum sanat›n ald›¤› yeni bir biçimdir. Yaflam nas›l eski yaflamdan 

farkl›ysa, gerçekçi sanat da eski sanattan farkl›d›r. Feodal yaflam›n statikleflmifl 

sanat biçimiyle, meselâ aruz ve hece ölçüsü s›n›rlanm›fll›¤›yla insan›n 

ve toplumun bütün alanlar›n› sarmalayan sosyalist devrim, sosyalist 

yaflam ve o duyarl›k tam ifade edilemez. Ayr›ca sömüren ve ezen s›n›fa 

hizmet eden sömüren ve ezen s›n›f sanat›n›n yerini, sömürüyü ve bütün ezme 

ezilme iliflkilerini ortadan kald›racak olan devrimci proletaryan›n tüm 

insanl›¤a ve insanl›¤›n kurtulufluna hizmet eden gerçekçi sanat› al›r. Yani 

eski biçimle yeni öz ifade edilemez. Yeni durum ve geliflme eski kal›plara, 

eski biçime s›¤maz. O müthifl duygu yo¤unlu¤u ve o gerçeklik için, yeni 

öz için, yeni bir biçim flartt›r. Yaflamdaki her türlü geliflme ve de¤iflim, 

sanattaki geliflme ve de¤iflimi paraleline al›r. Kendine denk düflen biçim 

ve içeri¤i yarat›r. Toplumdaki geliflme ayn› zamanda insan duygu ve düflüncelerindeki 

geliflme demektir. Toplumdaki geliflme, sanatta, duygu ve 

düflüncedeki geliflme iç içe oldu¤u için, birindeki geliflme ve de¤iflim di- 

¤erlerini de kendi bünyesine uygun hale getirmek zorundad›r ya da onlar 

da bu geliflmeye ayak uydurmak zorundad›rlar. Yani yaflamda devrim, sanatta 

devrimin, sanatta devrim de yaflamda devrimin infla edicisi olur. 

Devrimci durumu daha önce yaflam›fl toplumlar›n sanat ve kültürü 

devrimci duruma sonradan giren toplumlar›n mücadelesine katk› ve deneyim 

sunar. Hatalar› azalt›r. Devrimde sanat›n yerini yeteri kadar önemsemeyen 

ve sanattan birazc›k bile kopuk olan kadrolar ve kifliler, asla devrimin 

önderi olamazlar. Yanl›fl kararlar›n ve buna ba¤l› olarak da büyük felaketlerin 

sebebi olurlar. Burada flu noktay› açmakda yarar var. Devrimci 

durumu daha önce yaflam›fl toplumlar›n bu devrime denk düflen sanat›n›, o 

dönemindeki yaflam mücadelesinden kopararak, ayn› zamanda kendi sanat›n› 

da kendi toplumundaki yaflam mücadelesinden kopararak o sanata öykünenlerin 

sanat› asla kal›c› olmaz. Bin sekiz yüzlü, bin dokuz yüzlü y›llar›n 

Fransa sanat›na öykünen “ikinci yeni” ve di¤erleri buna aç›k örnektir. 

Toplumda ne Tanp›nar’›n esamisi var ne Ahmet Haflim’in ne de “ikinci 

yeni”cilerin. Onlar genel olarak insanl›k kültür ve sanat›yla yo¤rularak 

yüzlerini kendi toplamlar›n›n yaflam mücadelesine dönecekleri yerde, 

Fransa fliirine öykündüler. fiiiri bir aya¤› üzerinde infla etmeye çal›flt›lar, 

fliiri özünden, fliiri ruhundan kopard›lar. 

11


Her toplumsal yap›n›n ve yaflamsal düzeyin kendine göreli¤i vard›r. 

Sanat toplumun bu düzeyiyle uygunluk içindedir. Devrim sürecini yaflam›fl 

toplumlarda devrimci durumun aynas› olan sanat ürünleri, devrimci 

duruma giren toplumlar›n mücadelesine katk› sunar. Devrimci durumu yaflam›fl 

toplumlar›n devrimci sanat ürünleri, devrimci duruma yeni giren 

toplumlarda, devrimin hangi aflamada oldu¤unun anlafl›lmas›n› ve kendi 

toplumsal durumlar›yla k›yaslama yap›lmas›n› sa¤larlar. Bu k›yaslamadan 

yoksun olan bir kolektif önderlik do¤ru pratikler koyamaz. Bu durumda 

her devrimci kendi toplumundan bafllayarak tüm zamanlar›n sanatsal ve 

kültürel birikimi ile yo¤rulmal›d›r. Bu olanaktan kendini yoksun b›rakmak, 

ya da bu alana yar›m yamalak ilgi göstermek, yar›m hekim olmakt›r. 

Unutulmamal› ki yar›m imam dinden yar›m hekim candan edermifl. 

Sanat eserlerinin ayr›nt›lar› kaç›rmadan belle¤e kaz›y›c›l›k özelli¤i, 

bilim eserlerine göre daha etkilidir. Bilim eserlerini incelerken kifli ayr›nt›lar› 

kaç›rabilir. Sanat eserleri kifliyi öylesine dikkatli duruma getirir, öylesine 

kendine ba¤lar ki, okuyucuya hiçbir ayr›nt›y› kaç›rma f›rsat› vermez. 

Bin dokuz yüz yetmiflli y›llard›. Gençlik önderlerinden biri bir sohbet 

s›ras›nda: “Teoride okuyoruz, araflt›r›yoruz, inceliyoruz, prati¤e indirgeyince 

tutmuyor,” demiflti. Tutmayan, onlar›n öncülü¤ündeki devrimci mücadeleye 

iflçi s›n›f›n›n ve emekçi halk›n yeteri düzeyde kat›lmamas› ve 

devrimin gerçekleflmemesiydi. Elbette yo¤un bir çaba vard›. Gazete ç›karma, 

dergi, broflür, bildiri, toplant›, yürüyüfller, sokak eylemleri vs. yo¤un 

biçimde devam ediyordu. Ama iflçi s›n›f› ve emekçi halk devrim yapma 

mücadelesine beklenilen biçimde girmiyor, sonuca ulafl›lam›yordu. O 

gence göre demek ki önderlik teorik olarak hata yap›yor, emekçi halk› 

devrim yapmaya götürecek olan fley bulunam›yordu. Önderlik teoriyi s›- 

n›flar savafl›m›n›n ihtiyaçlar›ndan ve içerisinden do¤ru olufltursa ve uygulasa, 

prati¤in ihtiyaçlar›na cevap verebilecek, prati¤in önünü açabilecek 

bir k›lavuz olarak üretilirse, pratik olarak sonuca ulafl›l›rd›/pratikte karfl›- 

l›¤›n› bulurdu. Bir musibet bin dokuz yüz seksenlerde bu döngünün anlafl›lmas›n› 

sa¤lad›. Eksiklik ve de¤erlendirme yanl›fl› daha iyi anlafl›ld›. 

Kendi toplumundan bafllayarak bütün toplumlar›n ve bütün zamanlar›n 

sanat eserleriyle yo¤rulmayan önderlik, yaflam› de¤ifltirme mücadelesinde 

ve verdi¤i kararlarda ustalaflamaz, baflar›l› olamaz. Sanat›n katk›s›ndan 

yoksun olan toplum, kifli ve önderlikler, sanat›n katk›s›ndan yoksun 

olmayan toplum, kifli ve önderlikler karfl›s›nda geri düflmekten kurtulamazlar. 

Zola ve Germinal, Tolstoy ve Dirilifl örneklemeye uygun iki eser 

ve sanatç›lar. Bu iki eser de devrim öncesi yoksul köylülü¤ün ve iflçilerin 

içinde bulunduklar› durumu, karfl›t güçlerdeki çürümüfllü¤ü gerçekçi aç›- 

dan sergileyen eserler. Daha da önemlisi s›n›flar aras› çeliflkinin derecesini 

veren eserler. S›n›flar aras› çeliflkinin derecesini ölçme konusunda insan› 

ustalaflt›ran eserler yani. Kendi toplumundaki devrimci koflullarla, o 

12


eserlerin geçti¤i toplamdaki koflullar› k›yaslayarak, do¤ru pratikler uygulama 

konusunda insan›n ufkunu geniflleten eserler ayn› zamanda. Çeliflkinin 

hangi derecesinde emekçiler hangi tavr› koyarlar? Bunu belirleme aç›- 

s›ndan iflçi s›n›f›na ve ayn› zamanda iflçi s›n›f›n›n önderli¤ine deneyim kazand›ran, 

geçmifl mücadele yaflant›lar›n›n günümüze ›fl›k tutan aynalar›. 

Silahlar iflçi eylemlerinde iflçilerin üzerine çevrilmifl. Öndekiler vurulup 

düflüyor. Arkadan gelenler arkadafllar›n›n cesetleri üzerinden aflarak, silahlar›n 

üzerine yürüyorlar. Hapishaneler dolup tafl›yor, ya da insanlar oralarda 

k›r›l›yorlar. Yaflam urbas› öylesine s›k›yor ki bedeni, o urbay› ç›kar›p 

atmak, bütün bask› ve fliddete ra¤men zorunluluk haline gelmifl. ‹nsanl›k 

bir yerden bir yere do¤ru gidiyor ve siz o eseri okurken bu yaflam mümkün 

de¤il böyle gitmez diyorsunuz. ‹flte o anda dönüp kendi toplum yaflam›n›za 

bak›yorsunuz. Yoksul köylülü¤ün ayaklar›, çar›klar› içerisinde rahat. 

‹flçi pazara gidebiliyor, yumurtas›n›, so¤an›n› patatesini, ›spana¤›n›, 

bulgurunu, patatesini alabiliyor. Böyle yaflamaya devam m›, yoksa bu yaflam› 

riske atarak daha iyi bir yaflam için yaflam› köklü bir biçimde de¤ifltirme 

mücadelesi mi? Anl›yorsunuz. O flimdilik var olan yaflam› tercih 

edecek, elindeki yaflam› riske atmayacak. O zaman usta önderlik o koflullarda 

ne yap›lmas› gerekirse onun mücadelesini getiriyor önlerine. O koflullarda 

baflar›lmayacak, o mücadeleye girilmeyecek olan› de¤il. ‹flte bu 

ustal›¤› sanat eseri kazand›r›yor okuyucuya. 

Bugün iflçilerin sendikal örgütlenme mücadelesinde bile, sendikac›y› 

görünce ondan ürkmelerinin nedenleri aras›nda, benim asgari ücretimi 

tehlikeye atma anlay›fl›n›n pay› yok diyebilir miyiz? O iflçinin ruhuna inememenin 

pay› yok diyebilir miyiz? 

Çeliflkinin insan etindeki ve ruhundaki keskinlik derecesi, ihtiyaç haline 

gelenin de mücadeleye girme aç›s›ndan belirleyicisi oluyor. Bir havuz 

düflünelim. Havuzun d›fl›nda y›lanlar, ç›yanlar, kaplanlar var. Havuzdaki 

su durmadan ›s›n›yor ve siz o havuzda o suyun içinde yafl›yorsunuz. Havuzdaki 

suyun s›cakl›k derecesi otuz iken d›flar› ç›kmay› göze alam›yorsunuz, 

alm›yorsunuz. Havuzdan ç›kmak için önderlik ne yaparsa yaps›n, havuzda 

yaflayan, bu yaflam› riske atm›yor. Tercihini havuzda yaflamaktan 

yana kullan›yor ama su ›s›nmaya devam ediyor. Önderlik de suyun ›s›nd›- 

¤› dereceye göre mücadele yöntemleri uyguluyor. Varsa havuza bir parça 

buz koyulmas›n›, ateflin odununun k›s›lmas›n› sa¤l›yor vs. Tüm çabalara 

karfl›n suyun s›cakl›k derecesi süreç, mücadele ve mücadele deneyimleri 

içinde elli dereceye ç›k›yor. Art›k bu s›cakl›kta havuzda yaflamak mümkün 

de¤ildir. Havuzda yaflayanlar güçlerini birlefltirerek d›flar›daki riski 

göze al›p, havuzdan ç›kmak zorundad›rlar. Bu riski göze almak zorunluluk 

haline gelmifltir. Okudu¤unuz eserden bafl›n›z› kald›r›p bin dokuz yüz 

yetmifllerin Türkiye toplumuna bir bak›n. O toplum o havuzdan ç›k›p d›- 

flar›daki tehlikeyi göze al›r m›yd›? O zaman o üniversite gencinin teoride 

tutmuyor dedi¤i fleyi yeteri kadar sanat ürünleriyle içli d›fll› olsayd›, ken- 

13


disi de anlard› ve geçmiflteki yanl›fllar ve sebep oldu¤u ac›lar o boyutlarda 

olmazd›. 

Yaflam› de¤ifltirme ve dönüfltürme mücadelesi için bilim eserlerini 

okumak, araflt›rmak ne kadar önemli ise, mücadelenin öbür aya¤› olarak 

gerçekçi sanat eserlerini okumak da bu yüzden o kadar önemlidir. Yani sanat 

eseri çeliflkinin derecesini ölçme aç›s›ndan okuyucuya ustal›k kazand›- 

r›r. Çünkü bu çeliflkiyi ölçmenin aleti yoktur. Suyun kaynama ve donma 

noktas›nda bir derece ne kadar önemliyse, çeliflkinin derecesini bilmek de 

toplumsal mücadele aç›s›ndan o derece önemlidir. Gerçekçi sanat ve bilim 

ikilisiyle yo¤rulan beyin, usta beyindir. Ne zaman neyin yap›l›p, neyin yap›lmayaca¤› 

ve buna uygun pratikler konusunda yan›lmayan beyindir. O 

beyin o anda yap›lamayacak fleyin, o anda yap›lacak yan›lg›s›na düflmeyen 

beyindir. Çünkü yüz derece içinde, derecenin nerede oldu¤unu bir derece 

bile yan›lmadan görme ustal›¤›na ulaflm›flt›r. Toplumun hangi derecede 

hangi eylem riskini göze ald›¤›n› bilir ve o koflullara uygun düflen pratiklere 

önderlik eder. “Dün erkendi, yar›n geç, ille bugün,” dedirten zaman› 

ve çeliflkinin durumunu böylesine ustal›kla ölçebilmenin alt›nda Tolstoy, 

Çerniflevski, Gorki gibi yazarlar›n eserlerinin oldu¤unu kimse görmezden 

gelemez. 

‹nsanl›k nice kültür birikiminin üzerinde yücelmektedir. O kültür birikiminin 

üzerinde duran, üzerinde durdu¤u birikimi yeterince kavramazsa, 

o birikimin üzerine yeni tu¤lalar koyamaz. fiimdi iki sanat eserinin baflka 

aç›dan katk›lar› geldi akl›ma. Naz›m Hikmet’in ‹van ‹vanoviç Var m›yd›? 

Yok muydu? adl› eseri kas›tl› olarak yanl›fl yorumlan›yor. Gerçek flu ki, 

ömrünü insan›n insan› sömürmedi¤i ve ezmedi¤i bir yaflama adam›fl bir 

flairin, böyle bir yaflam elde edildikten sonra, toplum içinde geriye dönüflün 

ad›mlar›n› gördükçe, yazar› olarak üzülen ve bu duruma ›fl›k tutan bir 

eser bu. Yeni bir yaflam kuran iflçi s›n›f›na bu ortam içerisinde geriye dönüflün 

sinsi biçimde geliflmesini göstermeye çal›flan eseri Nâz›m ellili y›llar›n 

ortalar›nda tamamlam›fl. Sosyalist Sovyetler Birli¤i’nde geriye dönüflü 

gören, sosyalist devrimi gerçeklefltirecek olan toplumlara da tehlike 

karfl›s›nda afl› görevi görecek olan bir eser yani. ‹van ‹vanoviç göreve bafllad›¤›nda 

dürüst bir bürokrat. Bürokratl›¤›n verdi¤i toplumsal olanaklar› 

giderek kendi olanaklar›na çevirme hastal›¤› demek daha do¤ru. Sosyalizm 

için olumlu bir insan›n bile, masa bafl›n›n hem maddî hem manevî 

olanaklar› karfl›s›nda o yeni yaflam› çürütmenin nas›l önemli bir mikrobu 

olabilece¤inin ipuçlar›n› yaflamdan alarak veriyor Nâz›m. Devrimi gerçeklefltiren, 

sosyalizmi kuran ve infla etmeye çal›flan s›n›f›n siyasal uyan›kl›¤› 

ve e¤itici özelli¤i o masa bafl›na ulaflmazsa, oradan bafllayan çürümenin, 

toplumu da nas›l çürütmeye bafllayaca¤›n›n aynas›. Bir vücudun bir hastal›¤a 

karfl› uyan›k olmas›n›n etkileyici uyaran›. Küçümsenir bir katk› m›? 

‹van ‹vanoviç asl›nda bir hastal›k. Toplumsal denetimin kiflilere bulaflacak 

böyle bir mikroba karfl› önemini gözler önüne seriyor. Sosyalist yaflamda 

14


sorunlar›n çözümünde yukar›dan verilen emirlerin ve çaban›n yan›nda, tabandaki 

insan› etkili, becerili ve geliflkin k›lman›n gereklerini hissettiriyor 

okuyana. 

Ayn› olgu Gladkov’un Fabrika adl› eserinde de ciddî biçimde ifllenmifl. 

Bin dokuz yüz yirmili y›llardaki Badin’in bin dokuz yüz altm›fllarda 

nas›l ‹van ‹vanoviç’e dönüfltü¤ünü anlamam›z› sa¤l›yor. Anlamam›zdan 

öte, sosyalist yaflam›n tarlas›nda, tarlan›n nas›l asalak otlarla bozulmaya 

bafllad›¤›n› sergiliyor. Devrimin en ateflli an›nda bile, devrim a¤as› olma 

hastal›¤›n›n, ç›karc›l›¤› bünyesinde hastal›k haline yeniden getirecek olanlar›n 

bu hastal›¤a yakalanmalar›, haz›rl›ks›z yakal›yor sosyalizmi. Seçilenin, 

seçildikten sonra içine düflen kurt karfl›s›nda, hem kendisinin, hem de 

toplumun önlemsiz olmamas› gerekti¤ini koyuyor önümüze. 

Evet, bunca kültür birikimine sahip insanl›k-iflçi s›n›f› ve emekçiler 

elbette bu mirastan yararlanarak yeryüzünden sömürüyü, bütün ezme ezilme 

iliflkilerini, gerici üretim, ç›karc› paylafl›m düzenini kald›racakt›r. Bunca 

gerçekçi sanat eseri, bilimsel çal›flmalar, kültür birikimi bofluna olmam›fl 

olacakt›r. Yeter ki ne zaman, hangi araçlarla, ne yap›laca¤›n›n ustal›- 

¤›na eriflilmifl olunsun. 

Elbette yeni bir yaflam için gerçekçi sanat, gerçekçi sanat için yeni bir 

yaflam›n kapsam› bu de¤indiklerimle s›n›rl› de¤il. Gerçekçi sanat›n önemini 

ivedilikle önemli buldu¤um bu kesitiyle irdelemeye çal›flt›m. Kendisini 

ilerici diye de¤erlendiren ve bu u¤urda çaba gösteren pek çok insan›n sanata 

ilgisiz bakt›¤›n›, önemini kavramad›¤›n›, en az›ndan izledi¤im etkinliklerden 

biliyorum. Gerçekçi sanattan kopuk insan›n ve insanl›¤›n kabal›ktan, 

barbarl›ktan kurtulamayaca¤› aç›k, görünen bir gerçeklik. Ayr›ca 

devrimde gerçekçi sanat›n önemi ve devrime katk›s› yine bunlarla s›n›rl› 

de¤il. ‹nsan›, giderek toplumu de¤ifltirme, dönüfltürme, etkin k›lma, bilinçlendirme, 

örgütlenmesine, s›n›f›yla bütünleflmesine katk›, kendine güven, 

yard›mlaflma, dayan›flma, ça¤›n insan› olma, gerçekçi sanat olmadan olmayacak 

de¤erler toplam›. 

15


Turgay Ulu 

Edebiyatta Durum 

Edebiyat, her dönem toplumun flekillendirilmesinde ya da dönüfltürülmesinde 

önemli bir rol oynam›flt›r. Edebiyat, toplumsal de¤iflimlerde; gelece¤in 

toplumunda ortaya ç›kacak olan insan tiplemelerinin ipucunu önceden 

haber verir. Ayn› zamanda, yeni üretim tarz› ve üretim iliflkilerine 

uygun olarak geliflecek olan insan tiplerini edebiyat önceden oluflturmaya 

bafllar. De¤iflen üretim iliflkileri ve toplumsal biçimler de kendilerine uygun 

edebiyat türünün oluflmas›na yol açar. 

Hâkim s›n›f iktidar›n›n tahlili ve elefltirisi üzerinden kendisini var eder 

edebiyat. Sömürücü iktidarlara methiye dizen bir edebiyat›n kal›c›l›¤› 

yoktur, etik ve estetik nitelikleri yoktur. Geçici bir süre için yükselen de- 

¤er haline getirilse bile, çürümeyi estetize eden edebiyat›n, uzun vade içinde 

muteber olma flans› yoktur. 

Sorunsal› olmayan edebiyat, bofllukta sallanan bir balondan öteye anlam 

tafl›maz. Baflka insanlara mesaj iletmek gibi bir ifllevi olan sanatsal faaliyetin 

toplumdan ba¤›ms›z olmas› mümkün de¤ildir. ‹flin içine toplum 

girdi¤i zaman da edebiyat›n bir sorunsal› olmas› zorunlulu¤u kendili¤inden 

ortaya ç›kar. 

Kapitalizmin geliflmesi ayn› zamanda pazar›n ortaya ç›kmas› ve ba¤lant›l› 

olarak, uluslaflman›n oluflmas›yla birlikte olmufltur. Edebiyatta da 

bireyin ortaya ç›kmas›, kapitalizmin geliflmesiyle ilgili bir durumdur. Kapitalizm 

öncesi edebiyat ikliminde topluluklar vard›r. Kapitalizmle birlikte 

birey karakterler oluflmaya bafllam›flt›r. Edebiyatta roman türünün oluflmas›n›n 

da kapitalizmle bafllad›¤› kabul edilir. Bu ba¤lamda, Don Kiflot 

roman›, bir geçifl döneminin roman›d›r. Kapitalizmin flafa¤›d›r. Don Kiflot’taki 

karakterler, hem feodalizmin son evrelerinin insan karakterini, 

hem de kapitalizmin oluflturaca¤› insan karakterlerini anlat›r. Don Kiflot’ta, 

gerçeklikle ütopya iç içe geçmifltir. 

Kapitalizm öncesi edebiyat, topluluklar›n do¤ayla mücadelesi, topluluklar›n 

birbirleriyle çeliflkileri veya var olmak için; soyunu devam ettirmek 

için toplulukta belli bir yaflam anlay›fl› oluflturma, toplulu¤u e¤itme 

ihtiyac›ndan ç›k›yordu. Bireylileflme henüz gerçekleflmemiflti. Bireyler ve 

tipler kapitalizm döneminde ve romanda ortaya ç›kmaya bafllad›. Kapitalizm 

öncesi edebiyat daha çok totem, din, töre vb. ile ilgiliydi. Bu inan›fl- 

16


lar için gerekli olan kurallar ve ahlak anlay›fllar›n› içeren bir edebiyatt›. Bireylerin 

bu topluluk kurallar›na uygun olarak flekillendirilmesi söz konusuydu. 

Edebiyat yaz›n›nda roman dedi¤imizde, hem kapitalizm hem de gerçekçilik 

gündeme gelir. Ayn› zamanda birey tiplemeleri gündeme gelir. 

Bireyin iç dünyas› gündeme gelir. Tolstoy ve Dostoyevski, gerçekçi edebiyatç›lard›. 

Tip oluflturma ve tiplerin iç dünyalar›n› çözümleme noktas›nda 

bu edebiyatç›lar çok güçlü eserler vermifllerdir. 

Kapitalizmin körükledi¤i proletarya devrimleri gündeme geldi¤inde, 

bu devrimi gerçeklefltirecek olan insan tipleri de edebiyatta yerlerini almaya 

bafllad›lar. Çerniflevski’nin Nas›l Yapmal› adl› roman›nda, sosyalist 

devrimleri gerçeklefltirecek olan insan tipine en çarp›c› prototip olan Rahmetov 

vard›r. Çerniflevski, Rahmetov’un baz› özelliklerini abartm›fl olsa 

da, devrimi gerçeklefltirebilecek olan insan tipinin nas›l olmas› gerekti¤inin 

resmini baflar›l› bir flekilde çizmifltir. 

Do¤al gerçekçiler ve gerçekçi edebiyatç›lar, olgular› oldu¤u gibi yans›t›yorlard›. 

Sosyalist gerçekçiler ise Rahmetov tiplemesinden de anlafl›ld›¤› 

gibi, yaln›zca mevcut gerçekli¤i yans›tmakla yetinmediler; ayn› zamanda 

mevcut gerçekçili¤in nas›l afl›lmas› gerekti¤ini ya da ideale uyan 

insan tipinin hangi özelliklere sahip olmas› gerekti¤ini anlatt›lar. 

Sosyalist gerçekçi edebiyatç›lar›n üretti¤i karakterler, sistemle çat›flan 

ve ayn› zamanda baflka bir sistemi infla etmeye çal›flan; kurulmak istenen 

sosyalist sistemin oluflturmak istedikleri tipleri kendi varl›klar›nda yans›- 

tan karakterlerdi. 

Edebiyatta Boflluk Dönemi Yaflan›yor 

Sosyalizm denemelerinin geçici geriye düflmesi sonras›nda, yaflam›n 

tüm alanlar›nda oldu¤u gibi edebiyatta da bir boflluk, hatta bir geriye düflme 

yaflanm›flt›r diyebiliriz. Bu durumu dile getiren yaln›zca sosyalistler 

de¤ildir. Nedenlerini farkl› olarak ifadelendirseler de, edebiyatta bir yüzeyselleflmenin 

yafland›¤›n› birçok ayd›n ve sanatç› dile getirmektedir. 

Tütün, Ve Çeli¤e Su Verildi, Ana vb. sosyalist gerçekçi edebiyat›n 

üretti¤i romanlarda; yaflam›n tüm iliflkileri ve tüm çeliflkileri ifllenmeye çal›fl›lm›flt›. 

Bu romanlarda, içinde bulunulan tarihsel dönemin iktisadî, sosyal, 

siyasal yap›s› göz önüne seriliyordu. Tüm bu maddî yaflam koflullar›- 

n›n ortaya ç›kard›¤› insan iliflkileri ve insan tipleri de göz önüne seriliyordu. 

Di¤er yandan bu koflullar›n içinde yaflayan, ama ayn› zamanda bu koflullar› 

de¤ifltirmek için mücadele içinde olan gelece¤in yeni insan›n›n da 

prototipi göz önüne seriliyordu. Bu romanlar› okuyan her devrim sempatizan› 

romanlardaki olumlu karakterleri kendisine model tip olarak seçiyor 

ve o romanlardaki kahramanlar gibi olmaya çal›fl›yordu. Hepimiz bu duygular› 

kendi yaflam›m›zdan biliyoruz. Bu eserleri okudu¤umuzda Rahme- 

S. C. F/2 

17


tov gibi olmay›, Pavel gibi olmay› istiyorduk. Yaflam›m›zda o karakterlerin 

yap›p ettiklerini uygulamaya çal›fl›rd›k. Tüm bu olgulardan hareket etti¤imizde, 

edebiyat›n toplumu flekillendirmede ne kadar etkili oldu¤unu 

görebiliyoruz. 

Geriye düflüfl sonras› üretilen edebiyat ürünlerini inceledi¤imizde ne 

görüyoruz? Sosyalist gerçekçi edebiyat›n ortaya koydu¤u tarz›n tam tersi 

ögeler görüyoruz. Düflüfl edebiyat›nda tüm yönleriyle gerçeklikten kopufl 

söz konusudur. Düflüfl edebiyat›nda her fley bofllukta durmaktad›r. Düflüfl 

edebiyat›nda karakterler belli bir toplumsal maddî koflullardan yal›t›kt›r. 

Bu karakterler bir zaman diliminin d›fl›nda varl›k bulmaktad›r. Karakterlerin 

içinde var oldu¤u bir mekân da yoktur. 

Düflüfl edebiyat›n›n karakterleri yazar›n; zaman, mekân, maddî koflullardan 

kopuk olarak tahayyülünde hareket etmektedir. Yazar›n hayal dünyas›nda 

oluflturdu¤u karakter, bir bofllu¤un içine b›rak›lmaktad›r. Boflluk 

içinde hareket eden karakterin davran›fllar›n›n nedenlerini anlamland›rmak 

olana¤› bulunmuyor. 

‹deolojik düflünmenin, s›n›f eksenli düflünmenin edebiyat› zay›flatt›¤› 

söylemi epeyce bir taraftar buldu. Ancak düflüfl edebiyat›nda sorunsal› olmayan 

karakterlerin hiçbir kal›c›l›¤› olmad›. Toplumlar›n belle¤inde yer 

eden bir karakter oluflmad›. Gündelik tüketim malzemeleri gibi, düflüfl 

edebiyat›n›n karakterleri de tüketildikten sonra toplumun belle¤inden k›sa 

sürede silinip gitmektedir. Rahmetov gibi ya da ‹nce Memed gibi toplumlar›n 

belle¤inde bir kal›c›l›k oluflturmamaktad›r. 

Düflüfl edebiyat›n›n boflluk içinde sallanmas›n›n di¤er bir nedeni de 

teknolojik ayg›tlar›n geliflmifl halinin insan›n yarar›na kullan›lm›yor olmas›d›r. 

Teknolojik ayg›tlar›n bir ideal do¤rultusunda kullan›lmamas›, insanlar› 

do¤adan ve toplumsal gerçeklikten kopar›p sanal bir alemin içine hapsetmektedir. 

Teknolojik ayg›tlar›n h›zla geliflti¤i dönem, ayn› zamanda düflüfl dönemine 

denk geldi. Görüntüler öne ç›kt›. Magazin kültürü olufltu. Basitlik 

ve s›radanl›k, insanlar›n birbirlerini gözetlemeleri, birbirleri hakk›nda 

yapt›klar› dedikodular birer u¤rafl halini ald›. ‹nsan alg›lar› basit ve s›radan 

bir alana hapsoldu. Görüntü çeflitlili¤i ve bilgi fazlal›¤› insanlar›n yetkinleflmesine 

de¤il, tam tersine insanlar›n kendi içine yönelmesine, psikolojik 

ar›zalar içinde ç›rp›nmas›na yol açt›. 

Büyük idealler, büyük fedakârl›klar yerini s›radanl›¤a b›rakt›. Edebiyat›n 

etik olmak gibi bir sorunu kalmad›. ‹dealleri do¤rultusunda büyük 

bedelleri göze alarak direnifl sergileyen insanlar›n bu davran›fllar› ile alay 

edildi. Düflüfl edebiyat›, günümüzün Rahmetovlar›n› birer ahmak ya da birer 

ruh hastas› olarak anlatt›lar. ‹nsanlara s›radanl›¤›, amaçs›zl›¤›, köfle 

dönmecili¤i önerdiler. 

18


Sosyalizm denemelerinde yaflanan geriye düflüfl edebiyatta yans›s›n› 

buldu. 12 Eylül yenilgisi de bu co¤rafyadaki edebiyatta yans›s›n› buldu. 

Bir bak›ma düflüfl edebiyat›n›n maddî zemini de var asl›nda. Gerek sosyalizm 

denemelerinde yaflanan geriye düflüfllere, gerekse de 12 Eylül yenilgisine 

karfl› ciddî direnifller olmad›. Yenilgi kitlesel yafland›. Direnifl ise 

bireysel düzeyde kald›. Dolay›s›yla düflüfl edebiyat› yenilgiyi öne ç›kard›. 

Yenilgiye teslim oldu. Yenilgiyi estetize etmeye çal›flt›. 

Düflüfl edebiyat›n›n karakterleri yenilginin yaratt›¤› bunal›ml› ruh halini 

kal›c› k›ld›lar. Karakterler toplumdan, toplumun sorunlar›ndan kopup 

kendi iç bunal›mlar›n› öne ç›kard›lar. Yenilgilerine ve çözülüfllerine k›l›flar 

uydurmaya bafllad›lar. Bu durumu da “insanilik” olarak ola¤anlaflt›rmaya 

u¤raflt›lar. 

Yenilgi döneminin tekil direnifl gösteren karakterleri ise marjinal unsurlar 

olarak yans›t›ld›. Direnen insanlar, bofl ve gerçekleflmeyecek hayaller 

peflinde kendilerini telef eden unsurlar olarak yans›t›ld›. 

Yapay Geçifl Yapay Edebiyat 

Türkiye’de iktisadî ve toplumsal geliflmeler do¤al bir geliflim seyri izlemedi. 

Osmanl› döneminde toplumun kültürel yap›s›n› belirleyen fley ümmetçilikti. 

Müslümanl›k ortak paydas›nda de¤iflik halklar ve de¤iflik kültürler 

birleflmiflti. 19. yüzy›l Osmanl› edebiyatç›lar› bir toplumsal düzen 

flekillendirme amac›yla eserler verdiler. fiemsettin Sami, Ahmet Mithat 

Efendi gibi edebiyatç›lar ö¤üt, nasihat içeren kitaplar›yla bir toplumsal 

kültür oluflturmaya çal›flt›lar. Her bir edebiyatç› etkilenmifl oldu¤u kültürleri 

taklit etmeye çal›flt›. Baz›lar› Frans›z kültürünü, baz›lar› Alman kültürünü, 

baz›lar› da Do¤u ve ‹slâm kültürünü afl›lamaya u¤raflt›. 

Ayn› fley iradi olarak uluslaflma yaratma sürecinde de oldu. Kemalizm 

denilen ulusal ideoloji çok parçal› bir ideolojiydi. Hitlercilik, Mussolinicilik, 

“Bolflevikçilik”, ‹slâmc›l›k gibi de¤iflen dünya dengelerine göre edinilen 

kimliklerin pragmatist bir yöntemle bazen biri öne ç›kar›l›p di¤eri geri 

çekilmek suretiyle savunuldu. 

Buradaki burjuva uluslaflmas› do¤al bir iktisadî geliflmenin üzerine 

oturan bir uluslaflma de¤ildi. Önce bir devlet kurulup, sonra buna uygun bir 

uluslaflma oluflturma ifline giriflildi. Ulus devletin oluflturulmas›nda gösterilen 

afl›r› iradi zorlama edebiyat alan›nda da kendisini gösteriyordu. Kemalist 

ideolojinin topluma kabul ettirilmesi amac›yla kaleme al›nan roman ve 

di¤er edebiyat eserlerinde Türk ve Sünni olan›n yüceltilmesi ve di¤er halklar›n, 

mezheplerin afla¤›lanmas› çok bariz bir biçimde görülüyordu. 

Zorlama bir ulus ideolojisi oluflturmak amac›yla oluflturulan kurumlardan 

yetiflen edebiyatç›lar ve kültür insanlar› ucube görüfller savunmaya 

bafllad›lar. Meselâ Kemal Tahir. Ayd›nlanmac›l›k ve ilerlemecilik bak›fl 

aç›s›yla hayata bakmas›ndan dolay› Kemal Tahir, fieyh Bedreddin isyan›- 

19


n› “gerici” olarak de¤erlendirmifltir. Kendisine Marksist olma payesi biçen 

Kemal Tahir gibi düflün insanlar› burjuva ulus devletini kutsallaflt›r›c› bir 

flekilde savunmufllard›r. 

Gayrimüslimlerin mülklerine zorla el koymak suretiyle oluflturulmaya 

çal›fl›lan burjuvazinin ideolojisi de yamal› bohça gibi oradan buradan 

devflirilme suretiyle oluflturulmaya çal›fl›ld›. Toplum henüz oturmufl bir 

yaz›l› kültür edinmemiflken dünyada görselli¤i öne ç›karan teknolojik ayg›tlar 

geliflmeye bafllam›flt›. Bu karmafla içinde yetiflen kuflaklar garip bir 

kültür karmaflas› içinde kald›lar. 

S›n›f mücadelesi içinde oluflan Marksist damar her ne kadar belli bir 

kültürel iklim oluflturmaya çal›flt›ysa da, burada da taklitçilik yöntemi belirleyici 

olmufltu. Marksist cephede yer alan kadrolar, üzerinde yaflad›klar› 

co¤rafyan›n tarihini, kültürünü, isyan hareketlerini ö¤renmemifllerdi. 

Ama Rusya’daki, Almanya’daki, Fransa’daki tüm kapitalizm öncesi isyan 

hareketlerini ya da burjuva devrimlerini gerçeklefltiren isyanc›lar›, gene 

proletarya devrimini gerçeklefltirenlerin tarihlerini ezbere biliyorlard›. 

Baflka co¤rafyada oluflmufl olan karakterleri yapay bir flekilde bu co¤rafyaya 

uydurmaya çal›fl›yorlard›. Baflka koflullara göre biçilmifl k›yafetler bu 

koflullara giydirilmeye zorlan›yor, fakat bir türlü uymuyordu. 

Kemalizm, o güne kadar oluflmufl olan de¤iflik kültür ve inan›fllar› b›- 

çak gibi kesmeye çal›flt›. Bu durum bir kültürel k›s›rlaflmaya yol açt›. Dilde 

de bir daralma yafland›. Zengin Anadolu kültürü ve zengin Anadolu dili 

k›s›r bir daralmaya u¤rat›ld›. Irkç›l›k ve milliyetçilikle kuflat›lm›fl kuflaklar, 

1980’den sonra daha da kültürsüzleflmenin içine itildiler. 

fiimdiki kufla¤›n düflünce da¤arc›¤›n› inceledi¤imizde ortaya magazin 

bilgisi ç›k›yor. Felsefeyi, edebiyat›, sanat›, esteti¤i küçümseyen bir magazin 

kiflili¤i olufltu. Görsel medya taraf›ndan öne ç›kar›lm›fl olan oyuncular›n, 

futbolcular›n, flark›c›lar›n özel yaflamlar›, kulland›ktan k›yafetler ya da 

araba markalar›, makyaj malzemeleri flimdiki kufla¤›n kültürel haf›zas›n› 

oluflturmaktad›r. 

Aflk› Memnu, Han›m›n Çiftli¤i gibi edebiyat eserleri birer magazin flölenine 

çevrildi. Gençlik bu dizi karakterlerini taklit etmeye bafllad›. Onlar›n 

be¤eni ölçülerini esas almaya bafllad›lar. Saçlar›n›, k›yafetlerini dizi 

karakterleri gibi flekillendirmeye bafllad›lar. 

Ortam bu. Marksist hareketin bu ortamda yeni bir kültürel zemin oluflturmak 

için hangi araçlarla nas›l bir mücadele yürütmesi gerekir? 

2010 Haziran’›nda gerçekleflen Grup Yorum konserine 55 bin insan›n 

kat›lm›fl olmas›, toplumun yozlaflm›fl kültürel ortam içinde belli bir b›kk›nl›k 

yaflad›¤›n›, iyi organize olunursa alternatiflere aç›k oldu¤unu gösterdi. 

Kitleler iyi kültüre, iyi edebiyat ve sanata susam›fl durumdad›r. 

Sosyalist gerçekçi edebiyat, mevcut koflullar içinde gelece¤in toplumunu 

kuracak olan insan karakterlerini ifllemek zorundad›r. Bunu yapar- 

20


ken, içinde bulunulan koflullar görmezden gelinemez. Eski dönemin araçlar›yla, 

yeni dönemin ihtiyaç duydu¤u karakterleri üretmek pek olanakl› 

görünmüyor. 

Öncelikle mevcut olan sanallaflm›fl, bofllu¤a düflmüfl olan sanat edebiyat 

ortam›n› k›r›p y›kmak gerekmektedir. Elefltiri diye piyasaya sürülen yay›nlar›n 

bir elefltiri de¤il, reklam ve tan›t›m faaliyeti oldu¤unu görüyoruz. 

Güçlü bir elefltirmen olan Belinski, Gogol’un son dönem eserlerini 

elefltirince Rusya’da yer yerinden oynam›flt›. Dostoyevski bu elefltirileri 

okudu¤u gerekçesiyle hapse bile girmiflti. Gogol son dönem eserlerinde 

Çarl›¤› savunan eserler yazm›flt›. ‹lk dönem eserlerinde sistem karfl›t› görüflleri 

güçlü bir dille anlatan Gogol, son dönem eserlerinde Çarl›k rejimine 

övgüler düzünce Belinski’nin flimfleklerini üzerine çekmiflti. Çünkü Belinski 

gerçe¤in bilgisi ve belli bir idealin ölçüleriyle bak›yordu yaflama. 

fiimdiki elefltirmenlerin ço¤u belli bir sermaye gurubunun ücretli reklam 

ve tan›t›mc›l›¤›n› yapmaktad›rlar. 

Teknolojik geliflmelerin; kitap, dergi gibi yaz›nsal araçlar› ortadan 

kald›raca¤› tart›fl›lmaktad›r. Fakat bir iki uygulama hariç henüz yayg›nl›k 

kazand›¤›ndan söz edilemez. Bu olas›l›klar› da dikkate alarak, y›kma ve 

kurma ifllerini yapacak olan yeni insan›n oluflturulmas› mücadelesini her 

türlü arac› kullanarak gerçeklefltirmemiz gerekir. 

Proletarya Partisi’ni oluflturma mücadelesinde edebiyat ve sanatda 

önemli araçlardan biridir. Proletarya Partisi’ni oluflturacak olan kadrolar›n, 

önceden edebiyat eserlerinde birer karakter olarak yarat›lmas› gerekir. 

Ki bu konuda az›msanmayacak seviyede bir pratik devrimcilik deneyimimiz, 

yengi ve yenilgi deneyimlerimiz vard›r. fiimdi kafa kafaya verip bu 

deneyimleri, yürünecek bir hatta dönüfltürmek gerekmektedir. 

2 Nolu F Tipi Cezaevi Kand›ra-Kocaeli 

1 Temmuz 2010 

21


ANT 

Kederimden donuklaflt›kça uzlaflarak 

aç›ktan ve gizli 

usulden ve h›zl› 

çürüyece¤imi umuyorlar 

dolar kiri ellerini ovuflturarak 

uydulu, vizyonlu, bas›nl›, renkli 

Daha yaflarken çürüyece¤imi! 

Filistin fiairi Mahmut Dervifl’e ithaf… 

Gök açm›fl›m duyargalar›m› o günden beri 

s›km›fl›m yumru¤umu bütün kalbimce 

yene – yenile ama dürüstçe geçerken 

tatl› zehirlerinden 

yalan havuzlar›ndan 

atefl köprülerinden 

Sevgiden, dostluktan kavgadan yana 

›fl›klar›n ›s›tan alevleriyle 

buluflturmas›ndan 

usta elleri 

sevindi¤im az, hepimiz gibi: 

Ama yine de görece¤iz yolum biterken 

Keder mi çürütmüfl beni 

Ben mi kederi… 

Hüseyin Ali Selvi 

22


Babür P›nar 

Tart›flma Yöntemi Üzerine -I- 

1. 

Burjuva bas›n organlar›nda köfle kapm›fl birçok yazar birbiriyle didifliyor. 

Birçok televizyon kanal›nda, tart›flma program› ad› alt›nda, çok kafadan 

ç›kan tek sesle, zapt-› rap yöneticilerin idaresinde içler ac›s› didiflmeleri 

izleyenler, “tart›flmadan” uzaklafl›yor. Baba ve anne çocukla; ö¤retmen 

ö¤renciyle; komflu komfluyla; kad›n erkekle; sanatç› sanatç›yla ve 

siyasetçi siyasetçiyle didifliyor. Didiflmek, tart›flmak demek de¤ildir. Düflüncesini 

ifade etme olanaklar› elinden al›nan bir toplulu¤un, düflünsel yetileri 

körelir ve bu toplumda, bireylerin, düflünsel vars›ll›k gerektiren tart›flma 

eylemini sürdürebilmesi olanaks›zlafl›r. Bireyin, kendini düflünsel 

olarak ifade etmesinin yasakland›¤›, dolay›s›yla tart›flman›n olmad›¤› bir 

toplumsal zeminde, özgün felsefeciler de var olamaz. Ülkemizde düflünsel 

kurgulamada teorik aktarmac›l›¤›n egemen olmas›nda, uzun bir yasaklar 

tarihine sahip olmam›z›n rolü büyük oldu. Do¤ru bir tart›flma, insan› y›pratmak 

ve yok etmek için de¤il; kendini ve ötekini gelifltirmek, onarmak 

için yap›lmal›d›r; ya yoksa insan›n yok etmeye kesin karar verdi¤i bir insanla, 

grupla tart›flmas› anlams›z bir çabad›r. ‹nsan, yok etmek istemedi¤i, 

birlikte yaflamak istedi¤i insanla ve grupla tart›flarak, bilgi edinmenin bereketiyle 

bilincini gelifltirir. 

Bir tart›flmada, tart›flma eyleminin amac›na iliflkin yarar sa¤lay›c›, gelifltirici 

sonuçlara ulaflmak; öncelikle, tart›flman›n, somut olgular zemininde 

yürütülmesine ba¤l›d›r. Bir sorunun kavranmas› için gerekli ilk koflul 

budur. Somut olgular›n kavranmas›nda izlenilen yolu ve yöntemi de hesaba 

katmak kayd›yla; yaflan›lan sorunu kavramak ve sürecin verimli olmas›n› 

sa¤lamak; fikirlerin somut olgulardan kopar›lmaks›z›n, tart›flman›n 

unsuru olmas›n› sa¤lamaya s›k› s›k›ya ba¤l›d›r. Düflünsel olarak “mutlak 

do¤rular” ön kabulü üzerinden yap›lan at›flman›n sonucunda, bireylerin 

sav› ‘kendisi için do¤ru’ olarak kalacakt›r. Örne¤in, meleklerin varl›¤› ön 

kabulüyle, meleklerin kanatlar›n›n olup olmad›¤› üzerine yap›lan bir at›flma 

sonucunda, bireylerin kendi savlar›n›n, kendi “do¤rular›n›n” aktarmas› 

olarak kalmas› kaç›n›lmazd›r. Kuflkusuz bu at›flma, sonucu itibar›yla, 

gelifltirici olamaz ve at›flma eylemi, insan›n kendi bilincine karfl› oynad›¤› 

bir oyun olarak, bilgi edinme sürecinde yerini korur. Gerçek anlamda bi- 

23


reyleri ve toplumlar› gelifltirici tart›flma için; öncelikle, salt düflünsel eylem 

sonucunda edinilmifl, “mutlak” kabulü yads›mak gerekir. Mutlak 

do¤rular ön kabulü, tart›flma eyleminde bilimsel yöntemi d›fllar. Dolay›- 

s›yla tart›flma sonucunda nesnel gerçe¤e ulaflman›n önü t›kan›r. Di¤er yandan, 

sanal olan bilginin soyutlanmas› ile ulafl›lm›fl önermelere iliflkin bir 

tart›flman›n da verimsiz olmas› kaç›n›lmazd›r. Sanal olan›n varl›¤› ve yoklu¤unun 

bilimsel ispat› olanaks›z oldu¤u anlamda, yaln›zca adsal olarak 

var olan bir fleyin varl›¤› ve yoklu¤u üzerine sürdürülen at›flma; farkl› dil 

kullanan iki insan›n karfl›l›kl› sohbet etmesine benzer ve bu at›flman›n verimli 

olmas›n› beklemek bofltur. Kuramlar›n toplumsal kökleri, ortaya ç›- 

k›fl koflullar›, topluluklar› etkileme nedenleri irdelenmeli, aç›klanmal› ve 

bu siyasî, iktisadî ve sanatsal kuramlar›n, ideolojik unsurlar olarak, egemen 

s›n›flarla iliflkisi somut verilerle ortaya konulmal›d›r. Bilgi aktar›m 

eylemi, söz konusu kuramlar›n savunucular› ile tart›flmaya girilmeksizin 

yap›labilir. Ancak, sanal olana iliflkin fikrin yeniden soyutlanmas› ile ulafl›lan 

savlar› reddetmek, bu savlar›n sahipleri ile tart›flman›n bofl oldu¤unu 

kabul etmek; bizi, onlar›n savundu¤u fikirlerin yasaklanmas›na onay vermek 

sonucuna götürmemelidir. Gerçe¤in sert yüzüyle karfl›laflmas›yla, bu 

savlar›n sahiplerinin, savlar›ndan vazgeçme noktas›na ulaflacaklar›n› bilmek 

gereklidir. 

2. 

Toplumsal yaflamdan kopar›lm›fl kavramlarla sürdürülen bir at›flmada; 

her iki taraf›nda “kendi hakl›l›¤›n›” iddia edebilmesi mümkün oldu. Bu 

nedenledir ki, sürdürülen at›flma; taraflar›n s›rt›n› yaslad›¤›, felsefî önermeler, 

fetifl yarg›lar, dinsel yorumlar ve ideolojik kavramlar›n, toplumsal 

yaflam›n izledi¤i geliflme seyrinden uzakta, beyin jimnasti¤ine dayal›, dokunulmaz 

ideolojik yap›lar olarak varl›¤›n› sürdürmesine katk› sa¤lad›. 

Teorik tart›flma somut veriler üzerinden yürütülmelidir. Ya da Marksistler 

bir tart›flmay› böyle yürütmelidir. Diyalektik materyalist yöntem, 

toplumsal iliflkilerin getirip önümüze koydu¤u sorunlar›n çözümünde, somut, 

toplumsal iliflkiler ve veriler zeminine basarak tart›flmay› öngörür. 

Elefltiri, somut bir olgunun karfl›s›na, somut olgularla ç›karak karfl› tez ileri 

sürmek eylemidir. Toplumsal iliflkiler ve maddî olgular›n de¤iflimi ve 

sonuçlar› hakk›nda ileri sürülen görüfllerin do¤rulu¤unun test edilece¤i 

yer; denetleyen ve yarg›layan toplumsal yaflam ve maddî olgular ortam›- 

d›r. Bu bilimsel test yöntemidir. Toplumsal yaflam iliflkilerinden kopar›lm›fl, 

sanal öngörülerin ifadesi olan kavramlarla sürdürülen bir at›flmada, 

iki taraf›nda “kendi hakl›l›¤›n›” iddia edebilmesi, kendi “soyut tasar›mlar” 

sistemine dayanarak, mümkün olur. Soyut kavramlar ve teorik flemalarla 

sürdürülen bir at›flmada, bazen yüzy›llar geçse de didiflen taraflardan hangisinin 

do¤ru söyledi¤i, toplumsal bellek taraf›ndan belirlenemez. ‹ki ta- 

24


rafça da kabul gören “tek”, “ortak” denetleyici ve yarg›lay›c› yoktur. ‹flin 

bafl›nda gerçekleflen ideolojik kopufl, sonuca iliflkin teoride de kopuflun habercisidir. 

Taraflar›n ulaflt›¤› sonuçlar›, test edecek toplumsal akl›n tekil 

olmamas› nedeniyle, herkesin, “kendine özel” teorisini kabul ettirme eylemi 

olan bu at›flma uzar gider. Bu nedenledir ki, insanl›k tarihi boyunca, 

kavramlarla ve soyut flemalarla sürdürülen didiflme bitmedi; bir dönem 

için uykuya dald› ve toplumsal yaflam iliflkilerinin izledi¤i geliflme seyrinden 

uzakta, beyin jimnasti¤ine dayal›, felsefî önermeler, dinsel yorumlar, 

“dokunulmaz” ideolojik yap›lar olarak varl›¤›n› sürdürdükçe, bu at›flma 

her “yeni dönemde” yeniden bafllad›. At›flma eylemi, her defas›nda, taraflara 

geçici bir haz, basit bir doygunluk, rahatl›k, teselli verdi; ama o kadar. 

Gerçek bir toplumsal altüst oluflun, bir devrim selinin önünde tüm bu kavram 

ve sistemler yerle bir oldu; felsefe çöplü¤ündeki yerini ald›. 

Kapitalist bir toplumda, toplumsal yaflam›n sonucu gerçekleflen, s›n›flar 

mücadelesinin, getirip önümüze koydu¤u zenginli¤in ifadesinden baflka 

bir fley olmayan maddî ve entelektüel olgular›; kulaktan dolma bilgiyle, 

önsel flemalarla, teorik laf›zlarla aç›klayan ve bu yolla kurgulanan önermelerle 

yönünü bulmaya çal›flan insan, yaflam›n zenginli¤ini, çeperlerini 

zorlayarak normatif formüller içerisine s›¤d›rd›. Bu eylemini, bilimsel 

teori yapmak sanan bireyin, yöntem aç›s›ndan, idealizm cephesinde k›l›ç 

sallayan bir softadan fark› kalmad›. 

3. 

Bir sorunu, eylemine iliflkin bir veri, yaflam›n›n içsellefltirilmifl bir durumu 

olarak alg›lamayanlar›n, dolay›s›yla sorunu gerçek anlamda kavramayanlar›n, 

o sorun üzerine tart›flmas› iki biçimde sonuçlan›r. Bir dile tam 

anlam›yla vak›f olmayan birey, o dili kullanarak meram›n› ifadede güçlük 

çekece¤i için s›¤lafl›r. Tart›flmak istedi¤i/tart›flt›¤› soruna tam egemen olamayan 

birey, kaç›n›lmaz olarak teorik laf›zlara, flemalara, sloganlara, genel 

geçer kavramlara s›¤›n›r. Bu d›fla vurum tarz›, tart›flman›n karfl› taraf›- 

na oldu¤u kadar, tart›flmay› izleyenlere de zarar verir. Ço¤unlukla, okuyucu/dinleyici 

bu anlat›m biçiminin etkisine girerek flematikli¤e kayar. Ya 

da birey, anlat›c›n›n söylediklerine karfl› ç›kar ve kendi tezlerini ileri sürerek 

tart›flman›n bir taraf› olur. Böyle bir durumda karfl› tez ileri süren birey 

için tehlike; onun da anlat›c›n›n tart›flma yönteminin etkisi alt›na girerek, 

kavramlar sisteminin içerisinde hapsolmas›d›r. Bu durumda tart›flman›n 

“kavramlar› çat›flt›rma” biçiminde sürdürülmesi kaç›n›lmaz gerçekleflir. 

Tart›flmac›, konuya egemen de¤ilse; yani tart›flmac› sorunu kavramam›fl 

ise ve yöntemi bilimsel de¤ilse, bu tart›flman›n sa¤›rlar diyalogu biçiminde 

olmas› kaç›n›lmazd›r. Taraflar›n, “kendi -ya da dâhil oldu¤u grubun- 

özel kavramlar›yla” ve bu kavramlarla gölgelenen eksik bilgiyle at›flmay› 

sürdürmeleri, birbirlerini anlamamalar›na neden olur. Böylesi bir di- 

25


yalogu bafllatan sanatç›, felsefeci ya da siyasetçi, at›flma süreci sonunda, 

“siz beni anlam›yorsunuz” diyerek platformu terk eder. Kuflkusuz, düflünsel 

dünyas›nda, sorunlar›n analizini kurgusal flemalarla yapan bir bireyin; 

yaflam›n karmafl›kl›¤›n›n, bu flemalar, önsel bilgi ve laf›zlarla aç›klanabildi¤ine, 

konuyu basite indirgeyerek kavran›labilirli¤ini sa¤lad›¤›na inanc› 

o kadar tamd›r ki; karfl›s›ndaki birey, ileri sürdü¤ü savlara hâlâ itiraz ediyorsa, 

ona, ötekinin anlama yetene¤inden kuflku duymaktan baflka yol kalmaz. 

‹flin ilginç yan›, bu sa¤›rlar diyalogunu sürdüren “karfl›” taraf da ayn› 

kan›y› tafl›r. Taraflardan hiçbiri, kendisinin sorunu kavramas› için gereken 

bilgi ve bilinç donan›m›na sahip olmad›¤›ndan, nesnel dünyay› anlama/alg›lama 

yönteminin ve bu yöntemi benimsemesinde etkin rolü olan 

ideolojik unsurlar›n yanl›fll›¤›ndan söz etmez, kendi entelektüel niteli¤inden 

kuflku duymaz. Ya da ötekinin sorunu kavramamas›nda ve aktard›klar›n› 

anlamamas›nda ve at›flman›n ç›kmaza girmesinde, kendi kulland›¤› 

“dil”in olumsuz rolünü irdelemez/irdeleyemez. 

At›flman›n, önsel kavramlara ve teorik flemalara dayand›r›larak sürdürülmesi 

gevezeliktir. Gevezelik; bilgi edinme ve kavrama sürecine giren 

bireyi, etkisi alt›na alabilecek en büyük handikaptan biridir. Kulaktan dolma 

bilgiyle, beyin jimnasti¤i yaparak ulafl›lan öngörünün, bireyin ve bireyin 

dâhil oldu¤u grubun entelektüel geliflmesine katk›s› olamaz. Aksine bu 

yöntemle ulafl›lan sonuçlar, içerisine girmemiz gereken pratik sorunlar› 

ele almam›z› ve çözümlememizi erteledi¤i oranda zararl›d›r da. Teorik çözümlemelerin 

prati¤i ayd›nlatmas› ve bireylerin eylemini vars›l k›larak 

ilerletmesi; ancak, tart›flman›n somut veriler, gerçek fenomenler üzerinden 

yürütülmesi ile sa¤lanabilir. Bu ise somut olgular›n tam ve gerçekçi elefltirel 

araflt›r›lmas›na, incelenmesine dayal› bir ön eyleme ba¤l›d›r. Bu faaliyet 

olmazsa, tart›flman›n yüzeysel sürdürülmesi ve k›s›rlaflmas› kaç›n›lmazd›r. 

Tart›flmay›, somut verilerden kopararak, siyasî, kültürel, felsefî ve 

dinsel argümanla yürüten bireyler, giderek idealizme kayar. Unutmamak 

gerekir ki insan, her dönemde, zor sorunlar›n çözümünde acze düfltü¤ü 

noktada, kendisine sanal dayanaklar aram›fl, basit formüllere ve kolayc›l›- 

¤a kaç›fl› seçmifltir ve o zaman daha önce oluflturulmufl kavramlara ve flemalara 

s›¤›nm›flt›r. Soyutlama eyleminde her basite indirgeme, ayn› zamanda, 

sorunun gerçekli¤inden/özünden uzaklaflman›n da zeminini yarat›r. 

Teorik kurgularla sorunlara yaklaflmak; toplumdaki tüm geliflmelerin 

kayna¤› olan maddî iliflkilerden, (üretim iliflkilerinden) dolay›s›yla toplumsal 

iliflkilerin ve çat›flmalar›n o anki durumuna denk düflen pratikten de 

kopmak anlam›na gelir. 

4. 

Bir sorunu gerçek anlamda kavramayanlar›n, sorun üzerine tart›flmalar›n›n 

ikinci bir gerçekli¤i var. Sorunu tart›flmaya açan birey, sorunu tam 

26


kavramad›¤›n› bilir. Ancak sorunu kavramak için tart›flman›n da gerekirli- 

¤inin fark›ndad›r. Bu nedenle o sorunu konu edinen tart›flmay› açar. Bu 

durumda birey, kendisiyle hesaplaflmak, soyut olarak biçimlendiremedi¤i 

durumu “d›fl” etmeni de katarak, çözümlemek, dolay›s›yla düflünsel varl›- 

¤›n› gelifltirmek ister. Burada birey yaln›zca bildiklerini aktaran de¤il, ayn› 

zamanda aktar›lan ve ö¤renendir. Bu durumda, ötekinin, soruna tam 

egemen olmas› gereklidir. Aksi halde tart›flman›n, yine k›s›r döngüye varmas› 

kaç›n›lmazd›r. Tart›flmay› bafllatan taraf, tart›flmaya, gelifltirici “d›fl” 

etmen olarak ötekinin kat›lmas›n› da istiyorsa; onun da, soruna vak›f olacak 

kadar bilgi sahibi olmas›na dikkat etmelidir. Aksi halde, tart›flman›n; 

önyarg›l›, flemac› birey ve gruplarla sürdürülmesi durumunda, tart›flmadan 

umulan, istenilen verimin al›nmas› olanaks›zlafl›r. Birey, karfl›s›ndaki birey 

ve grubun soruna iliflkin entelektüel yeterlili¤i konusunda titiz davranmam›flsa, 

sonuçta, gerçekleflen konuflma eylemi, zaman ve enerji kayb›na 

yol açar. Genellikle bir soruna iliflkin sav›n›, tart›flarak gelifltirmek isteyen 

bireyin, “sav›n›n gelifltirilme¤e muhtaç oldu¤una inanc›”, ötekine taviz 

vermesini beraberinde getirir. Öteki de, entelektüel zay›fl›¤› nedeniyle, bu 

zaaf› kendi lehine kullan›r. Bu durumda, tart›flman›n, at›flmaya dönüflerek 

bo¤ucu bir hal almas› gerçekleflir. 

Bireyin ya da gruplar›n önsel flemalarla ve genel kavramlarla at›flmay› 

sürdürmesinin bireyi gelifltiremedi¤i iflin bir yan›. Ancak bireyin bu önsel 

flemalara ve genel kavramlara neden sar›ld›¤›n›n aç›klanmas› önem kazan›yor. 

Bireyin entelektüel düzeyi, onun toplumsal sorunlara yaklafl›m›nda, 

çok yönlü davran›p davranamayaca¤›n› belirler. ‹nsanlar, genellikle, 

aç›klamaya güçlerinin yetmedi¤i konularda, flemalara dayanma gereksinimi 

duyarlar ve bu gereksinim, onlar›; sanal zemine oturan kavramlarla yaflam› 

aç›klayan idealizm âlemine iter. Bu durumu aflmak bilimsel cesareti 

gerektirir. Bilimsel cesaret, kör cesaretten farkl›d›r. Bilimsel cesaret sahibi 

olmak, bir ifli çözmeye nereden bafllayaca¤›n› da bilmek demektir. Bilimsel 

cesaret, önümüze ç›kan sorunu, tüm yönleriyle alg›lamak, anlamak, 

kavramak, dolay›s›yla da somut durumdan kopmaks›z›n çözümleme eyleminin 

zorluklar›n› aflabilmek gücüdür. Kör cesaret ise, somut durumdan 

uzak, ezber edilmifl fikir ve d›flsal yaklafl›mlarla, sorunu nedenleri ile birlikte 

kavramadan çözülebilece¤ine ‘imanla’ yürüyenlerin sahip oldu¤u cesarettir. 

Kör cesaretin baflar›s› tesadüfîdir ve bu anlamda geçicidir. Kör cesaret 

sahibi bireylerin, de¤iflen koflullar› göz önüne alarak, taktik de¤ifltirmesi 

mümkün de¤ildir. Onlar›n bildikleri ve ›srarla üzerinde yürüdükleri 

“bir” yol vard›r ve tüm sorunlar›n çözümü için o “tek” yolu kullan›rlar. 

Kör cesaret; insan bilincinin, kendili¤indenci edinimle sahip oldu¤u 

bir vas›ft›r. Bilimsel cesaret ise; insan›n iradi eylemine do¤rudan ba¤l› 

vars›llaflan bilincine iliflkin bir vas›ft›r. Denilebilir ki, diyalektik materyalist 

yöntemi içsellefltirmek ve uygulamada kullanmak, bilimsel cesarete 

sahip olmay› gerektirir. Bilimsel cesarete sahip olmayan birey ve grupla- 

27


r›n, yaflam savafl›m›nda, s›n›rlar› belli bir dönem içerisinde etkin rol almalar› 

gerçekleflse de; siyasî, ideolojik sonlar› aç›kt›r; boyun e¤me ve sefalet. 

5. 

Her yeni dönem, o döneme özgü koflullar›n dayatt›¤› ve dönemin niteli¤inin 

as›l belirleyicisi olan koflullara uygun faaliyet ve iliflki biçiminin 

sürdürülmesiyle ifadelendirildi. Sürecin gerisinde kalmak, tam da bu noktada, 

yeni koflullara uygun faaliyet ve iliflki biçimine ulaflamamak demektir. 

Burada faaliyet ve iliflki biçimi yaln›zca pratik de¤il ayn› zamanda teoriktir. 

Genellikle de, toplumsal yaflam›n tüm alanlar›nda gerçekleflen, yeni 

döneme iliflkin sorunlar›n teorik platformda ortaya konulmas› s›ras›nda, 

çeliflkilere ve açmazlara düflülmesi, faaliyet ve iliflki biçiminin teorik düzlemde 

hallinin önem kazanmas›na yol açar. Küçükburjuva radikal sosyalist 

bireylerin bilincinde hayat bulan; teoriyi önemsememe ve politika d›- 

fl› toplumsal disiplinleri (sanat, edebiyat, felsefe, etik) küçümseme tavr›; 

devrimci sosyalistler aras›nda da yayg›n bir önyarg›ya dönüfltü ve bunun 

ac›s› da çok üst boyutta ve sürekli bir sanc›yla çekildi. ‹pin ucunu kaç›rmadan, 

teorik öngörülerin; nesnel durumun izah› ve toplumsal geliflme 

seyrinin kavranmas›n›n arac› oldu¤u gerçe¤inden uzaklaflma tehlikesine 

karfl› da gö¤üs gererek, teorinin önemsenmesi zorunludur. “Bir kumafl› 

kesmeden önce yedi kere ölçmek gerekir” (‹ngiliz atasözü). Siyasal ve sanatsal 

yarat› eyleminde, hatalar›n en aza indirilmesi için, olabildi¤ince fazla 

ölçüde toplumsal koflullar› alg›lama, kavrama ve denetleme eylemlerini 

içeren ön pratik, u¤ranmas› gerekli bir aflamad›r. Bu ön pratik teorik faaliyettir. 

Teorik faaliyet, kolektif yarat›c›l›¤a dayal› ve gelifltirici biçimde yap›lmal›d›r. 

Kolektif faaliyetin biçimi ise, iflçi s›n›f›n›n kölelik zincirlerini 

parçalamas› süreci içerisinde, (toplumsal iliflkinin, iktisadî siyasî, sanatsal, 

felsefî vb. her alan›nda) yer alan bireyler aras›nda gerçekleflecek, bilgi 

edinme, bilgi aktarma ve tart›flma ile tan›mlanabilir. 

Bilgi aktarma eyleminde bulunan bireyler aras›nda tart›flman›n gerçekleflmesi, 

kaç›n›lmazd›r. Kuflkusuz, tart›flman›n bilgi aktar›m sürecinde 

verimli k›l›nmas›, do¤rudan tart›flman›n nas›l yap›laca¤›na ba¤l›d›r. Bu 

nedenle tart›flmada izlenecek yöntemin belirlenmesi de ön kofluldur. 

6. 

Tart›flma; toplumsal bir varl›k olarak bireylerin, bir sorun hakk›ndaki 

düflüncesini d›fla vurma, dolay›s›yla kendi zihinsel ve maddî var oluflunu 

ifade edifl sürecinde, öteki ile karfl› karfl›ya gelme prati¤idir. Denilebilir ki, 

tart›flma; bireylerin birbirlerini düflünsel yoklama, irdeleme eylemidir. Bireyin, 

bir sorun hakk›nda düflünsel olarak kendisini ifade etmesinin kaç›- 

n›lmaz olmas› kadar, bireylerin d›flavurumlar›n›n farkl›l›¤› nedeniyle, aralar›nda 

bir tart›flman›n gerçekleflmesi de normaldir. Bireyin düflünsel d›fla- 

28


vurum farkl›l›¤›, kendisinin yaflam biçimine ve ideolojik yüklenimine 

do¤rudan ba¤l›d›r. Bir sorunun var oldu¤u yerde, olmas› kaç›n›lmaz tart›flman›n 

engellemesi, bireyin, kendini düflünsel alanda ifade etmesini de 

engeller. ‹nsan›n toplumsal bir varl›k olmas› itibar›yla; ayn› eylem alan› 

içerisinde konufllanman›n zorunlu sonucu, öteki insana iliflkin her prati¤i, 

flu ve ya bu flekilde ama mutlaka, kendi varl›¤›na karfl› bir pratik olarak da 

gerçekleflti. Ötekinin, d›flavurum eylemini gerçeklefltirmesine ket vurarak, 

daha e¤ilim aflamas›nda iken, onun fiziki ve düflünsel dünyas›na hapsolmas›na 

neden olan bireyin prati¤i, kendi bilincinde de tahribat›n gerçekleflmesinin 

önünü açt›. 

Her maddî ve düflünsel olgu kendi karfl›t›yla birlikte var olur. Genel 

olarak da ço¤u fikir, ötekine ait fikrin yads›nmas› ile oluflturuldu. ‹nsanl›k 

tarihi boyunca, her “tanr›” fikri ve figürü, fleytan fikri ve figürüyle birlikte, 

ona atfedilen eylemleri yads›mak üzerinden tasarland›. ‹yi olan, kötü 

olanla birlikte tan›mland›. Felsefî, politik, etik, estetik önerme; genellikle 

daha önce oluflturulmufl bir baflka ideolojik önermeyi eksen alarak ortaya 

konuldu ve biçimlendirildi. E¤er bir düflünür, yaln›zca kendi fikir ve önermelerini 

sunmakla kalsayd›, s›¤lafl›rd›. Bir düflünürün, öteki düflünür taraf›ndan 

elefltirisi; düflünürün konuyu yeniden irdelemesine neden oldu. Düflünürün 

ele almad›¤› bir taraf› ile de sorunu tart›flmak, soruna iliflkin verilerin 

ve dolay›s›yla ideolojik önermenin zenginleflmesinin yolunu açt›. 

Kuflkusuz her düflünür, teorik önermesini üzerine oturttu¤u verilerin s›n›rlay›c›l›¤›yla 

bafl bafla kald› ve teori kurgulama sürecinde k›s›tl› verilere dayanarak 

sorunu ele ald›. Dolay›s›yla denilebilir ki, baflka bir düflünürün 

konuya iliflkin farkl› somut verilere dayanarak yapt›¤› elefltiri; düflünürün, 

öteki taraf›ndan ileri sürülen veriler ve varg›lar› da konu ederek; baflka bir 

bak›fl› da hesaba katarak, yani soruna iliflkin verileri daha da zengin k›larak; 

tezlerini daha kapsaml› hale getirmesine yol açt›. Bireyin, düflünür 

olarak var oluflu önemli ölçüde; kendisiyle tart›flan öteki bireylerin düflünür 

olarak varolufluna ba¤l› kald›. Bir düflünürün maddî ve toplumsal duruma, 

yaflam iliflkilerine iliflkin önermelerinin ortaya ç›k›fl›, elbette öncelikle 

kendi zihinsel çabas›na ba¤l›d›r. Ancak düflünürün ele ald›¤› sorunlar›n 

zengin içerik kazanmas›; kendinden önceki düflünürlerin, sorunu ele 

al›fl› esnas›nda dikkate ald›klar› verileri ve düflünsel varg›lar›, elefltirel 

yaklafl›mla irdelemesiyle do¤rudan iliflkilidir. Kuflkusuz di¤er yandan, bir 

düflünürün öngörülerini ve felsefî, politik, estetik önermelerini ele alarak 

tart›flan düflünürlerin karfl›t saptamalar›; konuyu gündeme getiren düflünürün 

özenli yaklafl›m›n› ve ilgisini üzerine çeker. Somut veriler üzerine oturan 

karfl›t öngörüleri de göz önünde bulundurarak, sorunu yeniden irdelemenin, 

teorik öngörüleri zenginlefltirmenin yolunu açt›¤›n› saptamak gereklidir. 

‹deolojik, politik karfl›tlar› ile bir tart›flmaya giriflmeseydi; entelektüel 

geliflmenin köfle tafllar›n› koyan düflünürlerin, büyük olas›l›kla sorunu 

farkl› yönüyle de ele almas› ve teorik önermesini zengin k›lmas› ger- 

29


çekleflmeyecekti. Bu durum, tüm düflünürler için geçerlidir. Teorik (felsefî, 

estetik, ideolojik) ve pratik (politik) öncül sayd›¤›m›z düflünürlerin, siyasîlerin, 

teorik önermelerini incelerken, karfl›t fikre sahip düflünürlerin de 

ne söyledi¤ini ve öngörülerini hangi veriler üzerine oturttu¤unu irdelemek 

bizi vars›l k›lacakt›r. 

Diyebiliriz ki, tart›flma, bireyi; k›s›tl› verilerle sorunu ele almaktan 

uzaklaflt›ran bir eylemdir. Öngörülerini vars›l k›lmak isteyen düflünür, tart›flman›n 

kendine sa¤layaca¤› olana¤› bu do¤rultuda kullan›r. Bu anlamda 

kendi fikrine ve önermesine karfl› teorik savlar sunan öteki bireye tahammül 

edemeyen ve karfl›t fikirlerin yasaklanmas›n›, kendi ideolojik erkinin 

bekas› için mubah sayan bireyin öngörüsünün s›¤laflmas› ve yoksullaflmas› 

da gerçekleflir. Dolay›s›yla, fikrin ifade edilmesi eyleminin yasaklanmas›na 

onay veren ve bu yasa¤› meflru sayan toplumlar›n kültürü de tahrip 

olur, o toplumun düflünsel üretim süreci de zarar görür. 

(Devam Edecek) 

HER fiEY‹N H‹Ç B‹R SONU YOKTUR 

Her fleyin hiç bir sonu yoktur, 

Bölmelerinde yaflars›n her fleyin; 

Bak; tam son diyeceksin, öyle bir an gelir, 

Bir çocu¤un olur, belki yoldan bir tafl kald›r›rs›n, 

Belki bir devrime kar›fl›rs›n, ölüm senden gitmifltir… 

Biten bir fley yoktur hayatta… 

‹nsan ömrü, kocaman yaflamlar›n hayat›d›r asl›nda… 

Sabri Erdem 

25 Temmuz 2008 

30


‹rfan Ünal 

Âfl›k Ruhsatî 

Türküler, halk türküleri, yüzy›llar boyu 

Anadolu’da ve dünyan›n birçok co¤rafyas›nda 

hakl›l›¤›n; zulme karfl› direniflin, baflkald›r›n›n; ezilmiflli¤in, 

ezene karfl› ezilenin feryad›n›n, sevdan›n 

ve kolektif yaflam›n ads›z kahramanlar› olmufltur. 

Ozan›n›n dilinden, saz›n›n yüre¤inden, bir anan›n 

yürek s›z›s› gibi pak, bir çocu¤un parlayan gözleri 

gibi c›v›l c›v›l dökülen ›rmaklard›r türküler. Gün 

gelir yoldafl olurlar bize, gün gelir s›rdafl; gün gelir 

kavgada silah ve gün gelir hay›n bir kurflunun delip geçti¤i yürekte bin 

ah… 

Yüz y›llar ötesinden hayk›ran tarihtir türküler, gerçek birer tarih; 

insanl›k ad›na söylenmifl/yaz›lm›fl en temiz sayfalar, en masum sevdalar. 

As›rlarca hor görülmüfl, d›fllanm›fl, yoksul halklar gibi itilmifl, bast›r›lm›fl; 

fakat hiçbir zaman direncini yitirmemifl, her zaman yeni bir nefesle kavgada 

yerini almay› baflarm›fl birer silah arkadafl›, birer yârendir türküler. 

Ne var ki onlar› ozanlar›yla, öyküleriyle tan›mak ve anlamak, gerçek 

felsefelerini kavrayarak dinlemek burjuvazinin inkâr-imha-asimilasyoncu 

politikalar›nda ve kültür yaflam›nda neredeyse imkâns›z hâle gelmifl ve 

hatta bunu söylemeye dilim varmasa da üzülerek söylüyorum ki bu bugün 

aynen de böyledir, kavgada saf de¤ifltirerek zalimin silah› hâlini alm›flt›r. 

Unutmayal›m ki, burjuvazi her ne kadar aksini iddia etse de, kapitalist sistemin 

oldu¤u her yerde sömüren-sömürülen veya ezen-ezilen olmak üzere 

iki sosyal s›n›f vard›r; türküler de sömürülen-ezilen s›n›flar›n binlerce 

y›ll›k öykülerini flifahi yer yer de yaz›l› olarak günümüze tafl›yan birer 

ulak, gerçek birer tarihçidirler. 

Onlar› bazen bir ozan yakar, söyleyeni bellidir ama halka mal 

olmufllard›r; bazen kimin yakt›¤›n› bilemeyiz, ortak (kolektif) bir yaflam›n 

(anonim) ürünleridirler. Burada bizlere, yani türkülerin gerçek sahibi olan 

halklara düflen görev onlar› burjuvazinin iflgalci kültüründen kurtar›p 

gelece¤in gerçek sahiplerine ço¤altarak iletmek ve sonsuza kadar 

yaflatmakt›r. 

‹flte bu düflünce ve duygular›m›zla türkülerimizin bir gün as›l sahiplerini 

bulacaklar›na ve içlerinden yükselen ç›¤l›klar›n duyularak, anlafl›larak 

yaflam›m›zdaki hakl› yerlerini alacaklar›na olan sonsuz inanc›m›z›n da etkisiyle 

19. yüzy›l›n ikinci yar›s›yla 20. yüzy›l›n bafllar›nda yaflam›fl olan Si- 

31


vasl› ozan›m›z Âfl›k Ruhsâtî’yi sizlere tan›tmaya çal›flaca¤›z. Birço¤unuz 

onu bestelenen türkülerinden de tan›yacaks›n›z. Yaz›m›z›n ilerleyen k›s›mlar›nda 

bestelenen bu fliirlerine de k›saca de¤inece¤iz. 

Her fleyden önce flunu hat›rlatmakta fayda var ki Ruhsâtî badeli bir 

âfl›k olmas›na ra¤men ba¤lama ya da baflka herhangi bir enstrüman çalmamaktad›r. 

Badeli âfl›klarda herhangi bir müzik aleti çalma koflulu yoktur. 

Rivayet olur ki onlar bir gece rüyalar›nda pirlerinin elinden bir kadeh içerisinde 

sunulan badeyi içtikleri, bölgelerinde yaflayan pir meclisine kan›tlad›klar› 

anda âfl›k olurlar ve birden dillerinden fliirler dökülmeye bafllar. 

Ço¤u, fliirlerini saz eflli¤inde söyler; ama arada saz çalmay› bilmeyenler de 

vard›r; Ruhsatî de onlardan biridir. 

Ruhsâtî, 1835-1911 y›llar› aras›nda Sivas’›n Deliktafl buca¤›nda yaflam›fl 

bir köy flairidir. As›l ad› Mehmet’tir. Babas›n›n ad› da Mehmet’tir. Eflatun 

Cem Güney’e göre annesinin ad› Safiye’dir. 

12 yafl›nda öksüz ve yetim kalan Ruhsâtî, iyi bir e¤itim görememifltir. 

Dört kez evlendi¤i ve bu evliliklerinden 23 çocu¤u oldu¤u söylenmektedir. 

Ruhsâtî, uzun müddet Ali A¤a’n›n yan›nda azap olarak rençberlik, çobanl›k 

ifllerinde çal›flm›flt›r. Zaman zaman gurbete de ç›kan Ruhsâtî, ömrünün 

son y›llar›n› köyünde imaml›k yaparak geçirmifltir. Baz› deyiflleri 

nedeniyle yarg›lanm›fl ve tutuklanm›flt›r. 

Ruhsâtî, saz çalmay› bilmese de zaman zaman baflka âfl›klarla at›flmalara 

girmifltir. 

fiiirlerini daha çok halk edebiyat› gelene¤ine ba¤l› kalarak hece ölçüsüyle 

yazm›flt›r; ama zaman zaman aruz vezniyle yazd›¤› da olmufltur. fiiirlerinde 

biçim bak›m›ndan titiz davranan Ruhsâtî, konu bütünlü¤üne de 

önem vermifltir. Mahallî söyleyifllere de s›kça rastlan›r. 

Birçok konuda fliir yazm›fl olan Ruhsâtî’yi biz bu yaz›m›zda tafllamalar›yla 

ele alaca¤›z. 

fiu türküyü hepiniz dinlemiflsinizdir; ben Grup K›z›l›rmak’dan ilk dinledi¤imde 

kim yazm›fl, fliir kimin diye araflt›rma gere¤i duymufltum; çünkü 

bu kadar do¤ru ve güncel olan sözlerin flairini merak etmemek elde de- 

¤ildi: 

32 

Hele bir düflün ki gözümün nuru 

Bu kadar paray› sana kim verdi 

Baz› fukaraya bulma kusuru 

Mesti kunduray› sana kim verdi 

Anadan do¤unca kürkün var m›yd› 

Üryan gelmedin mi börkün var m›yd› 

Torba torba mecidiyen var m›yd› 

Tükenmez paray› sana kim verdi 

Kufl tüyü döflekte yatt›n uzand›n 

Haftada bir çeflit geydin özendin 

Aferin akl›na sen mi kazand›n 

fiu tompu tarlay› sana kim verdi


Dinle Ruhsâtî ‘yi ne diyom sana 

‹yi bir ö¤üttür sanma ki çene 

Çal›flmayla verse verirdi bana 

Bu köflkü saray› sana kim verdi 

S›n›f çat›flmas›n› ne kadar etkili ve do¤ru bir flekilde dile getirmifl. 

San›r›m yorum yazmama gerek yok. fiiir oldukça aç›k ve anlafl›l›r. Sadece 

bir iki sözcü¤ün anlam›n› aç›klayaca¤›m: Üryan: Ç›plak / Börk: Deriden 

yap›lm›fl bafll›k. / Tomp: Küçük tepe, tümsek. 

Bir baflka fliirinde Ruhsâtî efendisine flöyle seslenmektedir: 

Efendim nazar k›l arzuhalime 

Açl›ktan madde bir diyece¤im yok 

‹ane buyurmufl devletli beyim 

Akflamdan sabaha yiyece¤im yok 

(…) 

Kimini ne güzel sevmifl kay›rm›fl 

Kimini ne güzel vermifl doyurmufl 

Kimini ne güzel vermifl buyurmufl 

‹man›m muhkemdir sayaca¤›m yok 

Murat kapusunda bir tül-i emel 

Yaz›lmaz mahfuza bozulmaz ezel 

Günde nida eder cellad-› ecel 

Kapanm›fl kula¤›m duyaca¤›m yok 

Biraz ahvalimden yazd›m varaka 

Verirsen Ruhsâtî atmaz ›ra¤a 

Bir top bez isterim biraz nafaka 

Ölürsem mezarda giyece¤im yok 

‹ane: Yard›m. / Muhkem: Sa¤lam. / Murat kapusu: ‹stek kap›s›. / tüli 

emel, öznel bir söyleyifl, istek tülü anlam›nda kullan›lm›fl; Ruhsâtî isteklerini 

büyük istekler kap›s›nda incecik bir tüle benzetmifl. / Mahfuz: Sakl› 

mallar. / Günde nida eder cellad-› ecel: Böyle günde (açl›¤›n ortas›nda) 

ecel cellad› seslenir. / Varak: Yaprak, kâ¤›t. 

Bir baflka fliirinde Ruhsâtî, fiathiye gelene¤inde oldu¤u gibi Tanr›’ya 

sataflmaktad›r: 

Ya ilah› görünmezden bir devlet 

Zekat›n› vermez isem geri al 

Helalinden dört öküz ver yarabbi 

Koflup çifte süremezsem geri al 

(…) 

Çok verirsin beynamaza hay›na 

Sald›n beni zü¤ürtlü¤ün yay›na 

Köprüler yapt›ram Tecer suyuna 

Kâgir bina kuramazsam geri al 

E¤er f›rsat verilirse neler yapabilece¤ini, toplumsal üretime ne derecede 

kat›labilece¤ini mübala¤a sanat›na baflvurarak dile getiriyor Ruhsâtî. 

S. C. F/3 

33


Bundan daha do¤al daha etkili bir söyleyifl olabilir mi? 

Onun feryad› sömürü sisteminin yok etti¤i en büyük de¤erlerden sadece 

küçücük birinin feryad›d›r; ama bir o kadar da temsili bir hayk›r›flt›r 

o hayk›r›fl. Yine de günümüz flair-yazar tak›m›yla k›yasland›¤›nda, olanaklar›n›n 

k›s›tl› olmas›na ra¤men ayd›nlanm›fl ve ›fl›¤›n› gelecek kuflaklara 

aktarmay› baflarm›fl bir flairdir Ruhsâtî. Burada günümüz flair-yazar tak›- 

m›ndan kas›t bafl›n› devekuflu gibi kuma gömmüfl, idealizmin kuca¤›nda 

m›fl›l m›fl›l uyuyan ya da uyku numaras› yaparak de¤iflik yay›n organlar›nda 

köfle kapmaya çal›flan, bir türlü ayd›nlanmak istemeyen, aksine halk›n 

kafas›n› buland›ran oportünist-kariyerist burjuva sanat ç›¤›rtkanlar›-uflaklar›d›r; 

ayd›nlanmay› kendine yol edinmifl ve bunun bedellerini ödemekten 

korkmayan, ezilen s›n›f›n yan›nda yer alan, halka ›fl›k tutan gerçek 

anlamda ilerici flair-yazar diyebilece¤imiz beyin ve yürek emektar› 

ayd›nlar›m›z›-sanatç›lar›m›z› tenzih ediyoruz. 

Halk fliirindeki “dedim dedi”li fliir gelene¤ine de ça¤dafl örnekler 

veren Ruhsâtî kendisinden sonra gelen onlarca halk flairini etkilemifl, etkilemeye 

devam etmektedir: 

Dedim Dilber Gel Bir Pazar Edelim 

Dedim dilber gel bir pazar edelim 

Dedi ben al›fl› verifli bilmem 

Dedim muhabbetten kural›m çarfl› 

Dedi ben tenhada görüflü bilmem 

Dedim iflittin mi Ferhat-fiirin’i 

Dedi aflk yoluna vermifl var›n› 

Dedim Ferhat vermedi mi serini 

Dedi düflman›m çok, fler ifli bilmem 

Dedim Kerem yanm›fl Asl› yoluna 

Dedi Asl› düflmüfl elin diline 

Dedim Kamber ölmüfl Arzu yoluna 

Dedi ben inkisar, karg›fl› bilmem 

Dedim Ruhsat sana olmufl mülâzim 

Dedi bir ruhsat da olsun ne lâz›m 

Dedim e¤er kabul olsa niyaz›m 

Dedi ben oraya var›fl› bilmem 

‹çinde bulundu¤u ekonomik ve sosyal koflullardan bunalan ve bir 

ç›k›fl yolu, bir kurtulufl yolu aray›fl›nda olan flair mistisizme de yönelmifl, 

elde edemedi¤i fleyleri öteleyerek gerçek mutlulu¤u bulmaya, anlamaya 

alg›lamaya çal›flm›flt›r. Böyle bir ruh hâliyle yazm›fl oldu¤u flu fliiri bugün 

en çok sevilen türküler aras›nda yerini alm›flt›r: 

34 

Daha senden gayr› âfl›k m› yoktur 

Nedir bu telafl›n ey deli gönül 

Hele düflün devr-i Âdem’den beri 

Neler gelmifl geçmifl say deli gönül


Bakt›m iki kifli mezar efliyor 

Gam kasavet dalgalan›p afl›yor 

Çok yaflayan yüze kadar yafl›yor 

Topraklar bafl›na; vay deli gönül. 

1835-1911 tarihlerin aras›nda yaflam›fl olan Ruhsâtî’nin fliirlerinde 

“mistik” konulara yer vermesini, günümüzde “diyalektik tarihsel materyalizm” 

diye söze bafllay›p da idealist-metafizik kulvarlardan bir türlü ç›kamayan 

ve de ilerici-devrimci geçinen flair-yazar-sanatç›larla k›yaslad›¤›- 

m›zda gayet ola¤an karfl›lamam›z gerekiyor, hatta onlar›n yan›nda Ruhsâtî’ninki 

çok önemsiz kal›yor. Böylelerine göre Ruhsâtî’nin daha ileride oldu¤unu 

söyleyebiliriz. O, yaflad›¤› koflullarda kendisinden daha geride 

olan düflünce-davran›fl çizgileriyle hesaplaflmaya girmifltir. Ruhsâtî’nin 

yaflad›¤› dönemlere damgas›n› vuran ‹slâmî kültür ve de¤er yarg›lar› onun 

fliirlerinde yer yer ilksel materyalist ögelerle karfl›ya al›nm›fl ve hicvedilmifltir. 

Dönemin ekonomik, sosyal, siyasal, kültürel, dinsel, insanî vb. iliflki, 

çeliflki ve çat›flk›lar› ak›l-mant›k ve bilgi birikimiyle aç›¤a vurulmaya 

çal›fl›lm›flt›r. Ruhsâtî günümüzün ilerici-devrimci geçinip de idealizme 

kaym›fl flair ve sanatç›lar›ndan çok daha ilerici, çok daha “sevimli” bir konumdad›r. 

Burjuva sanat ç›¤›rtkanlar› t›pk› Yunus Emre’ye, Mahzunî’ye yapt›klar› 

gibi Ruhsâtî’nin gerçek yönünü görmezlikten gelip mistik fliirlerini 

onun en önemli fliirleriymifl, onun gerçek dünya görüflüymüfl gibi göstererek 

bedel ödedi¤i direnifl ve baflkald›r› fliirlerini-türkülerini unutturmakla 

meflguldür. 

Dilinin durulu¤u, ak›c›l›¤› ve öz bak›mdan dolu fliirleriyle etkisini devam 

ettiren Ruhsâtî, egemen güçlerce içi boflalt›lmaya çal›fl›lsa da Yunuslar, 

Mahzunîler gibi tüm sald›r›lara ra¤men gerçek fliirleriyle yaflama tutunmufl, 

yaflamaya devam etmektedir. fiu dizeleriyle âdeta içinde bulundu- 

¤umuz koflullar›n tan›¤› ve bugün aram›zda yaflamakta oldu¤unu kan›tlar 

gibidir. 

Çarh bozulmufl dünya ›slah olmuyor 

Ehl-i fukaran›n yüzü gülmüyor 

Ruhsati de dedi¤ini bilmiyor 

Yaz› belli de¤il hat belli de¤il 

Her ne kadar “Ruhsâtî de dedi¤ini bilmiyor” dese de bizler büyük ozan›n 

ne dedi¤ini gayet iyi anl›yoruz ve anlatmak istiyoruz. Onun yarg›lanmalar› 

bofluna de¤ildi, mahkûmiyetleri bofluna de¤ildi; bedeller ödemiflse 

e¤er bunlar›n bir nedeni vard›. ‹flte o nedenler bu fliirlerinde apaç›k ortadad›r. 

Tüm türkü ve Ruhsâtî sevenlerin onu mistik yönüyle de¤il de daha çok 

bedel ödemek zorunda oldu¤u sosyal ve insanî yönüyle anlamaya, anlatmaya 

çal›flmalar›n›n bir sorumluluk-görev oldu¤unu belirtmek istiyorum. 

Yüre¤inizde türkülerle kal›n. 

35


BANA SORMA 

bana sorma 

rengi uçurulmufl mevsimleri 

kuflu göçürülmüfl kufllu¤u 

tezek soluyan bacalar›n konu¤u 

leyleklere sor 

hayk›rs›n zaman 

çirkin hedeflere saplanm›fl 

dik duran türkülerimizi 

telin dilinden 

yelesi savrulan yeni yetmenin 

devrim kula¤›na 

bana sorma 

düflürülmüfl kaleleri 

yitirilmifl y›ld›zlar› 

kocalm›fl bulutlar aln›na dikilmifl 

iki namlu gözlerime sor 


dar geçitlerde s›nananlar› 

sülün dilinden 

candan berilerimin çin’den ötelerine 

çin’den ötelerimin candan berilerine 

bana sorma 

yontulan karanl›¤›n 

esirgenmifl flafaklar›n› 

36


hünerli ellerin ›fl›kl› parmaklar›na sor 

sor ki ç›ks›n gayr› 

‘’kader’’ denen balyozlar›n saplad›¤› 

keder çivileri 

reçinesi ak›t›lan iflçilerin 

umut kütü¤ünden 


vars›l kap›s›na boyun e¤meyeni 

gülün birinden 

dalgalar› h›fl›rdayan denizlerin 

dalgak›ran aflklar›yla 

bana sorma 

keklik alacas› gönülleri 

bal› süzülmüfl gözleri 

ordu kuran yaln›zlar›n 

çapraz bak›fllar›na sor 

sor ki ç›ks›n gayr› batt›¤› kinden 

madencinin keleplenmifl saçlar› 

Refik U¤ur 

37


ÖZ BE ÖZ 

miletli bir filozofun ›rma¤›nday›m… 

miletli bir filozofun ›rma¤›nda akan benim… 

bilincimin beni savurdu¤u kapsam: 

evren!.. 

aynada 

kendime bak›yorum 

flu 

garip 

kütleye… 

flu 

garip 

kütle 

benim 

arkas›nda ›fl›k tozu b›rakan flahap 

flu flekilsiz yo¤unluk 

flu renk halay›… 

hepsi… 

hepsi benim 

ben 

bu 

kozmik 

hamurun 

öz 

be 

öz 

çocu¤uyum!.. 

Hasan Koç 

F Tipi Cezaevi-Bolu 

38


Mehmet Karakufl 

Bilim-Sanat-Estetik-Politika-Etik Bütünselli¤i 

Yolunda Sanat Cephesi* 

Sanat Cephesi Dergi’mizin (S.C) tüm say›lar›n› incelediniz. Sizde 

edebiyatla hafl›r neflir olan birisiniz. Genel olarak Dergimizi nas›l buldunuz? 

Mehmet Karakufl** (M.K): Sanat Cephesi, henüz yeni bir dergi. Her 

say›da daha nitelikli bir düzeyde ç›k›yor. Sosyalist gerçekçilik çizgisinde 

ç›kan dergiler dikkate al›nd›¤›nda, belli bir gelecek vaat ediyor. E¤er sosyalist 

gerçekçili¤i gelenekselli¤in d›fl›na tafl›y›p, flimdiye kadar ortaya ç›- 

kan birikimle harmanlayabilirse, benimsedi¤i sanat anlay›fl› aç›s›ndan 

önemli bir rol üstlenebilir. 

S.C: Dergimizin ilk say›s›nda a¤›rl›kl› olarak sosyalist gerçekçili¤in 

ne oldu¤u ve bizim neden kendimizi sosyalist gerçekçi olarak tan›mlad›¤›- 

m›z üzerinde durduk. Biliyoruz ki, sosyalist gerçekçi ak›ma olan ilgi azalm›flt›r. 

Dünyadaki mevcut ortam göz önünde bulunduruldu¤unda, sosyalist 

gerçekçili¤in zay›flamas›n› neye ba¤l›yorsunuz? 

M.K: Sosyalist gerçekçili¤e ilginin azalmas›n›n en temel nedeni, dünya 

konjonktüründe, bir yandan reel sosyalist sistemin çöküflü ve bir yandan 

da sosyalist mücadelenin ivme kaybetmesiyle direkt ilgilidir. En az 

bunun kadar etkili bir neden de, konjonktüre ba¤l› olarak, kendini sosyalist 

olarak tan›mlayan bireylerin bu mücadeleden koptuktan sonra edebiyat 

alan›na geçtiklerinde, tutunmak için piyasaya hâkim olan edebiyat anlay›fllar›yla 

kendilerini var etme durumudur. Özellikle âdeta sosyalist mücadelenin 

antitezi olarak edebiyat alan›n›n görülmesi önemli bir etkendir. 

Piyasada soldan gelenlerin edebiyat camias›nda etkin ve belirli bir rol oynamalar› 

ancak bununla aç›klanabilir. Bir yandan da hâkim sistemin kendini 

her alanda örgütlemek ve edebiyat alan›nda kendi anlay›fl ve de¤er 

yarg›lar›n› hâkim k›lmak için yapt›klar› yay›nc›l›k çal›flmalar›n›nda bunda 

önemli bir pay› vard›r. Bunun bir sonucu olarak, ortaya ç›kan edebiyat 

ürünlerinin yaflanan temel sorunlardan kopuk ve daha çok sabun köpü¤ü 

kabilinden ürünler olmas›n› da ancak bununla aç›klayabiliriz. ‹flte böyle 

bir konjonktürde sosyalist gerçekçili¤e önemli bir rol düflmektedir. Bir 

39


yandan politik olarak sosyalist mücadele sürdürülürken di¤er yandan da 

ayn› bak›fl aç›s›yla, ülkemizdeki temel sorunlar› sanat ve edebiyat alan›nda 

ifllemek bu mevcut egemen sanat ve edebiyat ak›m›n› etkisizlefltirmekte 

önemli bir rol üstlenecektir. fiimdiye kadar sanat ve edebiyat alan›na politika 

alan› kadar bir rol verilemedi. San›ld› ki, politik mücadele yükseldi- 

¤inde kendili¤inden buna ba¤l› olarak her alanda da bir yükselifl olacakt›r. 

Oysaki sosyalizm mücadelesinin en yo¤un oldu¤u y›llarda bile politik mücadele 

ile at bafl› giden bir sanat cephesi yarat›lamad›. Bundan da ders alarak, 

her iki cepheyi bir arada götürmek ve her cephedeki kazan›mlar› di- 

¤er cepheye aktararak, gerek kitleselleflmede ve gerekse de karfl› ak›m› geriletmede 

önemli sonuçlara yol açaca¤› kaç›n›lmazd›r. 

S.C: Hem dünyada hem yaflad›¤›m›z co¤rafyada, mevcut sanat ortam›na 

hâkim olan anlay›fl daha çok banka ve holdinglerin finanse etti¤i 

ak›mlar ya da sanatç›lard›r. Dolay›s›yla bir sanat aristokrasisinin oluflmufl 

oldu¤unu görüyoruz. Sanat aristokrasisi tüm ölçüleri belirlemek istiyor 

ve bu anlamda epeyce de etkili oldu¤u söylenebilir. Sanat aristokratlar›n›n 

yaratm›fl oldu¤u bu hâkimiyeti hangi araçlarla nas›l k›rabiliriz? 

M.K: Hiç kuflkusuz, bir sanat aristokrasisinden söz edilebilir. Bu güruhun 

en temel ifllevi hâkim paradigmay›, sanki her türden paradigmalara 

karfl›ym›fllar gibi çok ince bir tarzda sanat ve edebiyat arac›l›¤›yla topluma 

zerk etmektir. Bunlara karfl› mücadele etmek tek bir cepheden mümkün 

de¤ildir. Hayat›n her alan›nda örgütlü ve örgütlü oldu¤u kadar var 

olan örgütlülü¤ü çeflitli kurum ve kurulufllara dönüfltürerek geriletilebilinir. 

Bunun için de esas olarak, politik mücadelenin pozitif anlamda ivme 

kazanmas› gerekir. Çünkü karfl› taraf›n etkin oldu¤u dönemlere bak›ld›- 

¤›nda hep darbe sonras› süreçlere denk geliyor. Ki böyle süreçlerde sosyalist 

mücadele zay›flat›ld›¤›ndan sanat aristokrasisinin etkinli¤i aç›s›ndan 

önemli bir zemin olufluyor. Böylesi dönemlerde devrime umudunu yitiren 

kitleleri manipüle etmek ve temel sorunlar›ndan dikkatleri baflka konulara 

çekmek daha kolayd›r. Bu nedenle, içinde bulundu¤umuz koflullar dikkate 

al›nd›¤›nda hem politik ve hem de sanat aç›s›ndan var olan kurumlar› 

gelifltirmekle birlikte, özellikle sanat aç›s›ndan oldukça genifl bir yelpazede 

-sinema, TV dahil- etkin bir kurumlaflmaya ihtiyaç vard›r. Ama bunun 

a¤›rl›k noktas›n› politik mücadele oluflturacakt›r. Politik mücadele kitlelerin 

gündemine girdi¤i oranda, sosyalist gerçekçili¤i temel alan sanat ve 

edebiyat cephesi de bir çekim merkezi oluflturacakt›r. Sanat ve edebiyat 

cephesi aç›s›ndan sosyalist bak›fl aç›s› korunarak, özellikle biçim konusunda 

daha yarat›c› tarzlar›n denenmesine ihtiyaç vard›r. Söz konusu toplumu 

kucaklayan kurumlaflmalar oldu¤u zaman sanat aristokrasisi geriletilebilinecek. 

40


S.C: Bilindi¤i üzere Türkiye’de ciddî yaz›l› kültür oluflmadan, medya 

araçlar› gündeme girdi. Kuflaklar›n kültürel birikimleri yamal› bohça misali 

paramparça oldu. Cumhuriyet döneminde ise önce devleti kurup ard›ndan 

bir uluslaflma bilinci oluflturulma yöntemine gidildi. Oluflturulan 

tüm kültürel kurumlaflmalarda bir milliyetçi bak›fl aç›s› kitlelere verilmek 

istendi. Sonuçlar›na bakt›¤›m›zda; kendisini solcu olarak tarif eden kimi 

ayd›n ve sanatç›lar›n da Kemalist ideolojiyle hareket etti¤ini görüyoruz. 

Bir tarafta Kemalist ideolojiyle “toplumcu gerçekçilik” yapt›¤›n› iddia 

eden kesim, di¤er tarafta da liberal ve postmodern ak›m piyasay› kaplam›fl 

durumdad›r. Sosyalist gerçekçilik iddias›nda olan gruplar ise darmada¤›n›kt›r. 

Di¤er yay›nlar›m›zda da s›k s›k bu konuyu ifllemeye çal›fl›yoruz. 

Marksist hareketin parçalanm›fll›¤›na son vermeden sanat edebiyat 

alan›n›n da etkisiz kalaca¤› bellidir. Birbirinden ay›rmad›¤›m›z sanat ve 

politik mücadele ortam›nda parçalanm›fll›¤› nas›l aflabiliriz? 

M.K: Bu topraklarda, parçal›l›k veya tepeden inmecilik bir olgu. Sorun 

bu olguyu görüp, buna göre hareket etmektir. Bu aç›dan düflünüldü- 

¤ünde, biz iç dinamikleriyle geliflen bir burjuva kültürünü edinmeden daha 

çok feodal kültür ve de¤er yarg›lar›n›n hâkim oldu¤u bir zihniyetle sosyalizme 

yöneliyoruz. Bu nedenle sosyalist kavray›fl›m›z veya sosyalizme 

yükledi¤imiz baz› de¤erlere bu zihniyetimiz yans›maktad›r. Bir yandan da 

resmî ideolojinin kurumlar›ndan etkilenmifl olmam›z durumu daha da 

içinden ç›k›lamaz bir hale sokuyor. Burada öncelikle yapmam›z gereken, 

resmî ideolojiyle ve bu ideolojinin yönlendirdi¤i tüm de¤er yarg›lar›yla bir 

hesaplaflma içinde olmam›zd›r. Bu hesaplaflmayla, her türden milliyetçilikten 

uzak tamamen enternasyonalist ve toplumun ana çeliflkilerini yans›- 

tan ve bu ana çeliflkilerine karfl› sosyalist duruflu sergileyen bir tav›r içinde 

olmak gerekir. Bu kadar yaflan›lan fleylerden sonra art›k hem milliyetçi 

hem sosyalist, hem Kemalist hem sosyalist olunmayaca¤› aç›kt›r. Zaten 

bu eflyan›n do¤as›na ayk›r›d›r. Ülkede yaflanan bu çarp›kl›¤›n yan› s›ra, 

Marksizm’i nas›l anlad›¤›m›z veya yorumlad›¤›m›z da önemlidir. Tüm deneyimler 

dikkate al›nd›¤›nda ve bu deneyimler ›fl›¤›nda Marksizm’e daha 

genifl bir pencereden bakmaya ihtiyaç vard›r. E¤er Marx’›n belirlemelerine 

dinsel dogma bab›nda yaklaflm›yorsak, yaflad›¤› ça¤›n özgünlü¤üyle ele 

al›rsak, evrensel olanla özgül olan›n ayr›m›n› do¤ru yapabilirsek, söz konusu 

kuflatmay› aflabiliriz. E¤er felsefeye ve paradigmalara bir yönüyle 

yön verenin bilimsel geliflmeler oldu¤unun bilincindeysek, söz konusu bilimsel 

geliflmeler temelinde yeniden Marksizm’i yorumlamaya ihtiyaç 

vard›r. Günümüzdeki liberal vb. e¤ilimler, t›kanan sisteme nefes ald›rma 

çabalar›d›r. Fakat sistemin yap›sal krizi varl›¤›n› sürdürdükçe bu türlü çabalar›n 

kal›c› çözümler getirmeyece¤i aç›kt›r. Bu gün sistemi yönlendiren 

güçler bile bunun fark›ndalar ve kendi krizlerini aflmak için bile Mark- 

41


sizm’den yararlanma çabas›ndalar. Karfl› güç nas›l ki Marksizm’den ders 

ç›kar›yor ve kendi ç›karlar› için yararlanmaya çal›fl›yorlarsa bizler de mevcut 

sistemin tüm deneyimlerinden kendi ç›karlar›m›z temelinde dersler ç›- 

karmal›y›z. Önemli olan emek sermaye, ezen ezilen cins, ulus, yöneten ve 

yönetilen gibi topluma yön veren temel eksenlerde sosyalist duruflu koruyabilmektir. 

Bunu sa¤larken at bafl› olarak, bu kavray›fl›m›z› sanat ve edebiyata 

uygulad›¤›m›z zaman birbirini etkileyen ve birbirlerinden etkilenen 

bu alanlar daha iyi bir geliflme çizgisine yol açacaklar› kaç›n›lmazd›r. Paradigmada 

ar›l›k olmadan prati¤in karmafl›k sorunlar›na yan›t bulabilmek 

ve ya olabilmek mümkün de¤ildir. Ar› olmayan bir paradigma hem yönlendirmeye 

aç›k ve hem de hedeflenen amaçla, çeliflir ve onu yads›yan bir 

noktaya varmas› kaç›n›lmazd›r. 

S.C: Co¤rafyam›zdaki devrimci gruplar genel olarak sanat edebiyat 

alan›na küçümseyen bir bak›fl aç›s› içinde oldu. Devrimci gruplar›n en geliflkin 

oldu¤u dönemlerde bile süreklili¤ini sa¤lam›fl ve toplum üzerinde 

etkili olabilen bir sanat dergisi üretilemedi. Örne¤in Sabahattin Alilerin 

üretmifl oldu¤u Marko Pafla ya da Nâz›mlar›n üretti¤i Resimli Ay vb. dergilerin 

toplumdaki etkinli¤i seviyesine ulaflm›fl bir dergi bir daha üretilemedi. 

Bunu neye ba¤l›yorsunuz? 

M.K: Nâz›mlar›n döneminde sosyalizmin prestijinin en yüksek oldu- 

¤u dönemdi. Bu nedenle, sosyalist gerçekçilik ad›na ç›kar›lan dergiler hiç 

sorgulanmaks›z›n benimsenebiliyordu. En az bu neden kadar etkili ikinci 

bir nedense, ç›kar›lan ürünlerin kalitesiydi. Birço¤umuzun devrimcileflme 

sürecine bakt›¤›m›zda, Marksist literatürü okumadan önce Nâz›m’›n fliirleriyle 

bir tan›flma söz konusudur. Yani edebiyat literatüründen politik literatüre 

do¤ru bir yönelim vard›r. Ne ki, pratikte bu yaflanmas›na ra¤men, 

duygudan bilince do¤ru bir yönelim olmas›na karfl›n ve üstelik yap›lan 

sevk ve idare edenlerin de böyle bir geliflim çizgisinden gelmesine ra¤men, 

tam tersi bir yaklafl›m sergilemeleri ancak s›¤l›kla aç›klanabilinir. 

Daha çok, temel mücadele yöntemini öne ç›kararak di¤er mücadele yöntemlerini 

ikinci planda ele alma ad›na hiç ele almama durumu vard›r. Sanki 

devrim oldu¤unda ikinci alan olarak görülenler hemencecik kendili¤inden 

infla olacakm›fl gibi bir yaklafl›m vard›r. Oysa politik kurumlar da dâhil 

tüm kurumlar mücadele içinde flekillenip devrimle birlikte yeni toplumun 

kurumlan haline gelirler. Tabii ki, hepsi politik kurumlarla ayn› düzeyde 

bir geliflmeye yol açmayabilir. Ama burada bir ret vard›r. ‹flin kolayc›l›¤›na 

kaç›larak ve mücadeleye esas yön veren temel biçim gerekçe 

gösterilerek di¤er alanlar› karfl› tarafa b›rakman›n ne tür sonuçlara yol açt›¤› 

söze gerek b›rakmayacak kadar aç›kt›r. 

42


S.C: Devrimci gruplar içinde sanat edebiyat alan›na yönelen kadrolar 

genellikle gruptan kopuyor. Ayn› flekilde gruplar, sanat edebiyata yönelen 

kadrolar› içinde tutam›yor. Kopan kadrolar›n hepsi de¤il ama a¤›rl›kl› 

bir k›sm› bir düflünsel de¤iflime u¤ruyor. Bunlar ço¤unlukla sanat 

aristokrasisine dâhil olman›n çabas› içinde oluyor. De¤er yarg›lar› genellikle 

piyasan›n belirleyicili¤i alt›na giriyor. Yaflanan sosyalizm denemelerini 

de dikkate alarak sanat-politika-estetik bütünlü¤ü ya da partili-partisiz 

sanat konular›yla ilgili ne düflünüyorsunuz? 

M.K: Söz konusu sonuca yol açan, yap›lar›n sanat ve edebiyata s›¤ 

yaklafl›m› kadar bireylerin de tersinden ayn› nitelikteki yaklafl›m› göstermesinden 

kaynaklanmaktad›r. Sanat ve edebiyat› d›fllay›c› bir yaklafl›m, 

tersinden politikay› d›fllay›c› bir yaklafl›ma yol açmaktad›r. Oysa her iki 

alan da birbirleriyle uyumlu bir biçimde götürülebilinir. Sosyalist gerçekçili¤e 

alan aç›lmas› aç›s›ndan politik mücadele baflat oldu¤undan, her ne 

kadar sanat kendi içinde ba¤›ms›z olsa da politik mücadeleye ba¤›ml› geliflmek 

durumundad›r. Bireylerin yeteneklerine ba¤l› olarak, bu alanlarda 

görevlendirmeler olabilir. Ancak bu görevlendirmeler veya bireylerin tercihleriyle 

yap›lan çal›flmalar di¤er alanlar gibi ele al›nmamal›. Yani bir sanat 

kolunda çal›flanla bir sendika kolunda çal›flanlara yaklafl›m ve alanlar›n 

ele al›nmas›nda bir farkl›l›k olmak zorundad›r. Sanat ve edebiyat kendi 

do¤as›nda muhalif olmay› tafl›d›¤›ndan partilerin sanat edebiyat kollar› 

göreceli olarak ba¤›ms›z olmal›. Geçmiflten beri yap›la gelen parti sanatç›s› 

veya parti d›fl› sanatç› tart›flmas›n›n pek sa¤l›kl› bir tart›flma olmad›¤›- 

n› söyleyebilirim. Bir anlamda yumurta tavuk tart›flmas›n› and›rmaktad›r. 

Partili iyi sanatç›lar ç›kabilece¤i gibi, partili olmayan ama sosyalist gerçekçili¤i 

esas alan iyi sanatç›lar da ç›kabilir. Sosyalist sanatç›, yeri geldi- 

¤inde içinde bulundu¤u yap›n›n eksikliklerini de sorgulamal›. Ve sanat 

arac›l›¤›yla bunlara sosyalist çözümler aramal›. Reel sosyalizm prati¤inde 

görülen sloganc›l›ktan ve icazetli eserlere yönelmekten uzak durulmal›. 

Bireyde sosyalist kavray›fl ve bak›fl aç›s› derinlefltikçe bireyin iradesine 

ra¤men eserlerine de yans›yacakt›r. 

Bireyler aç›s›ndan sorun ele al›nd›¤›nda; gerek hapishanelerde gerekse 

de d›flar›da, sanat ve edebiyata yönelim yanl›fl bir zeminden bafllanmaktad›r. 

Yani politik arenay› terk ettikten sonra sanat ve edebiyat alan›na yönelinmektedir. 

Bafllang›ç böyle olunca hiç kuflkusuz, konjonktürel durum 

da dikkate al›nd›¤›nda ister istemez bu alana hâkim olan gücün istemleri 

do¤rultusunda bir üretime yönelinmektedir. Bu da beraberinde hem bak›fl 

aç›s›nda ve hem de de¤er yarg›lar›nda bir erozyona yol açmaktad›r. Âdeta 

böylesi bireyler kendilerini egemen sanat baronlar›na kabul ettirmek 

için mevcut olandan daha uç noktalara savrulduklar› gerçe¤i say›lmayacak 

kadar örneklerle doludur. Özcesi, bu yaklafl›mlar›n yap›lar›n s›¤ yaklafl›- 

m›na tepki olarak görülse de asl›nda alt›nda yatan bireysel gelecek kayg›- 

43


s› kadar ütopyadan kopmay› ifade etmektedir. Yap›lar›n do¤ru yaklafl›m› 

gelifltirdi¤i zamanlarda bile bu tür bireysel yaklafl›mlar olacakt›r, ama en 

az›ndan do¤ru yaklafl›mla birlikte hem sanat alan›nda bir kurumlaflma yaflanacak 

hem de ütopyas›n› koruyanlar›n yap› içinde tutmay› sa¤layacakt›r. 

Yaflama yön veren yap› oldu¤undan dolay› yap›lar›n do¤ru yaklafl›ma 

gelmesi bireylerinkinden daha fazla önem kazanmaktad›r. Çünkü do¤ru 

sanat ve edebiyat yaklafl›m›n› esas alm›fl bir yap› bireyleri de buna göre flekillendirece¤inden, 

geçmifle oranla bu yönlü sorunlar daha azalabilece¤i 

gibi daha iyi ürünler de ç›kacakt›r. Sosyalistler, kendi yaflamlar›n› sanat ve 

edebiyata aktarmad›klar› için, ün yapma ve para kazanma peflinde olan birey 

ve sanat baronlar›; kanlar ve canlar pahas›na yarat›lan bir gelene¤i 

kendi ç›karlar› aç›s›ndan metalaflt›rmaktad›rlar. Hatta bununla da yetinmeyip, 

yaflamlardan çarp›tarak, egemen sistemin nas›l afl›lamaz oldu¤unu ve 

ebedi oldu¤unu bir biçimde okuyucular›n bilinçlerine kaz›maktalar. 

S.C: Engels, Frans›z toplumunun yap›s›n› istatistiklerden daha çok 

Balzac’›n eserlerinden ö¤rendik diyordu. Benzer bir biçimde Lenin, Dostoyevski 

ve Tolstoy gibi gerçekçi edebiyatç›lar›; sosyalist gerçekçili¤in ve 

ba¤lant›l› olarak Bolflevik hareketin öncelleri olarak de¤erlendirmifltir. 

19. ve 20. Yüzy›lda gerçekçi ve sosyalist gerçekçi zeminde eser veren edebiyatç›lar›n 

yaratm›fl olduklar› karakterler ve tiplemeler insanlar›n belleklerinde 

yerlerini kal›c›laflt›rd›lar. Sosyalizm denemelerinden geriye düflüfl 

sonras›nda ve günümüz emperyalist küreselleflme döneminde güçlü ve 

kal›c› eserler ç›km›yor. Üstelik mevcut koflullarda, bilgiye ulaflmak daha 

h›zl› ve kolay hale gelmifltir. Bilgi ve teknoloji h›zla geliflti¤i halde kültür, 

edebiyat ve sanatta bir gerileme oldu¤u gözleniyor. Bu tezat durumu nas›l 

aç›klayabilirsiniz? 

M.K: Asl›nda, söz konusu durum bafll› bafl›na bir araflt›rma ve inceleme 

konusudur. Röportaj ba¤lam›nda ele ald›¤›m›zda öncelikle kat›lal›m 

veya kat›lmayal›m, söz konusu dönemlerde yazarlar›n belli bir paradigmas› 

vard›. Eserlerini ele al›rken, toplumu ve toplum içinde yaflayan bireyleri 

toplumsal iliflkilerin bütünü ba¤lam›nda de¤erlendiriyorlard›. Âdeta, yaratt›klar› 

karakterler özgülünde toplumu oldu¤u kadar, toplumun içerisinden 

geçti¤i ça¤› da analiz ediyorlard›. Karakterler flahs›nda bu analizler 

yap›l›rken geçmifl, bugün ve gelecek göz önüne al›narak analizler gerçeklefltiriliyordu. 

Oysa günümüzün yazarlar›nda her ne kadar ça¤dan kaynakl› 

bir yönü olsa da, sa¤lam bir paradigma söz konusu de¤il. Daha çok, pazar 

iliflkileri ba¤lam›nda, neyin daha iyi pazarlanaca¤›na bak›larak eserler 

ortaya ç›kar›lmaktad›r. Örtük veya aç›k, istenilen siparifllere yan›t olunmaya 

çal›fl›lmaktad›r. Böyle bir yaklafl›m, ister istemez karakterleri yarat›rken 

toplumsal iliflkiler ba¤lam›n› koparmaya yönlendiriyor. Hiç kuflkusuz, 

bireyin iç dünyas›n› eksen alan ve yaflad›¤› çat›flmalar› irdeleyen eserler 

44


yaz›labilir. Ama bu eserler, arka planda güçlü bir toplumsal iliflki ba¤lam›na 

dayand›¤› noktada bir anlam ifade edebilir. Yoksa Amerikan toplumunda, 

toplum d›fl›na itilmifl milyonlarca insan›n flahs›nda topluma empoze 

edilmek istenen bireylerin içinde bulundu¤u durumlar› sadece bireylerin 

baflar›s›zl›¤›na ba¤layan yaklafl›ma götürür ki, niyetimiz ne olursa olsun 

egemen sistemi meflrulaflt›rmaya ve hakl› ç›karmaya yol açar. Bireylerin 

içinde bulundu¤u temel çeliflki ve çat›flk›lardan ar›nd›r›ld›¤›nda, geriye 

söz konusu çarp›k bir yaklafl›m kal›r. Oysa bireyin yaflam›na yön veren 

ve hatta bireyin tercihlerini bile yönlendiren, toplumsal iliflkilerin bütünüdür. 

Bu iliflkiler ele al›narak ve bireyin bu iliflkiler karfl›s›ndaki durufl 

ve yaklafl›m›n› sorgulayarak üretilen bir karakter olmad›¤› için günümüz 

edebiyat›, fliirden romana kadar tüm alanlarda kal›c› olmayan veya k›sa 

sürede unutulan eserler ortaya ç›kart›yor. Bugün haf›zam› yoklad›¤›mda, 

hiçbir fliir son yirmi y›lda yaz›lm›fl fliirler de¤ildir. Bunun da söz konusu 

durumla yak›ndan ilgisi vard›r. Özcesi, günümüzde yaflanan sorunlar›n temelinde 

birey ve toplum iliflkisinin tek yanl› kurulmas›ndan kaynaklanmaktad›r. 

Ya toplum flahs›nda toplumsal iliflkiler bütünü yads›n›yor, ya da 

birey göz ard› ediliyor. Fakat birey ve toplum iliflkisi iyi kuruldu¤unda ve 

bu iliflki ba¤lam›nda toplumsal iliflkiler analizini esas alarak karakterler 

yarat›ld›¤›nda, bilimsel araflt›rmalar için de önemli bir veri olabilece¤i gibi 

böylesi çal›flmalar› yönlendiren bir iflleve de sahip olabilir. Bu olmad›- 

¤›ndan, sanat ve edebiyat günümüz egemen sisteminin ezilenlere dönük 

âdeta bir afyonu olarak kullan›lmaktad›r. Özellikle romanda bu çok aç›k 

ve belirgindir. Biraz gerçek, fazlas›yla cinsellik harmanlanarak ve toplumsal 

ba¤lam›ndan kopararak, özellikle de belli bir gelir seviyesinde olanlar›n 

yaflam› eksene al›narak âdeta mevcut sistem yeryüzünün cenneti olarak 

sunulmaktad›r. Bu tespite en iyi örne¤i TV dizileri oluflturmaktad›r. 

Buradan hareketle yoksul kesimlere belli bir yaflam tarz› empoze edilip o 

tarza ulaflman›n ancak ve ancak sisteme entegre olmaktan ve sistem içinde 

bu yaflam tarz›n› yakalamak için çal›flmaktan baflka bir yol almad›¤› düflüncesi 

afl›lan›yor. Gerçek yaflamda karfl›l›¤› olmayan ve daha çok masallar› 

and›ran bu sanal yaflamlar arac›l›¤›yla egemen sistem kendini süreklilefltiriyor. 

8 Temmuz 2010 

* Bu röportaj› Sanat Cephesi Dergimiz ad›na Kand›ra-Kocaeli 2 Nolu F Tipi Cezaevinde 

müebbet hapis cezas› alm›fl olan “tutuklu” Arkadafl›m›z Turgay Ulu gerçeklefltirmifltir. 

** Mehmet Karakufl: Halen Kand›ra-Kocaeli 2 Nolu F Tipi Cezaevinde PKK davas› nedeniyle 

müebbet hapis cezas› alm›fl siyasî hükümlüdür. 

45


ÖLÜLER YAS TUTMAZ 

yine duman çökmüfl da¤lar›na 

gam eline ç›km›fl ad›n 

nerede arad›msa en çok orada yoktun göz nurum 

nerede arad›msa 

gö¤süne kuzgunlar konmufl 

orada ceylanlar buldum 

görmek midir flimdi bu 

duymak 

kör olmak 

sa¤›r olmak m› 

uzatmak m› boynunu sat›r›na cellad›n 

düflüp ard›na kay›p evlatlar›n 

mezarlar›n› ba¤r›ma kaz›d›¤›n 

u¤unmak m› üzerinde bofl tabutlar›n 

karaya vurmufl bal›klar›n a¤z› de¤il bu 

mezat›na pey sürülmüfl kebapl›k koyun de¤il 

bir yoksulluk dedikçe bir ayr›l›k bir ölüm 

al dediler gö¤sünden lokmalar koparan iflsizlik 

al dediler zam 

al dediler feryad› açlar›n 

46


onlar ki postunun üzerinde ba¤dafl kurmaya geldiler 

s›¤mad› kitaplara içtikleri kan›n hesab› 

k›yd›klar›n›n ah› gök kubbeye s›¤mad› 

bir kiflinin gülmesi için 

binlerce kiflinin gözyafllar›yla beslendi ruhlar› 

vicdanlar› flak›rt›s›yla beslendi k›rbaçlar›n 

mutlulu¤u hep beraber fethetmek kadar gerçek 

tek bafl›na yaflamak kadar yalan 

iflin birlefltirdikçe paran›n ay›rd›¤› 

her biri bir diyarda gebermek kadar sefil 

ey eme¤ini vitrinlerde padalyalar * gibi seyreden 

görmek midir flimdi bu 

duymak 

yaflamak m› 

yeryüzünü cennetin yüzüne çevirmek 

bakmak m› ard›ndan bedeninden yitik o¤ullar gibi gidenin 

As›m Gönen 

* padalya: ‹çine ot doldurulmufl kufl ölüsü. 

47


Tuncay fiur 

Yoz, Kozmopolit Kültür, Sanat ve Gençlik 

S›n›fl› toplumlarda kültür ve sanat kavramlar› üstyap›n›n bir ögesini 

oluflturmakta, insanl›¤›n maddî üretim etkinlikleri üzerinde yer al›p, geliflip, 

flekillenmektedir. Neolitik dönemde Mezopotamya’da, insanl›¤›n ilk 

yerleflkesinde insanlar›n topluluklar halinde yaflamalar›yla bafllayan ve günümüze 

uzanan kültür, sanat serüveni tarihsel sürecin çeflitli evrelerinden 

geçerek kümülatif bir biçimde günümüze ulaflm›flt›r. Bu tarihsel süreç içerisinde, 

kimi toplumlarla, kavimler insanl›¤›n kültür sanat hazinesine yenilerini 

eklerken, kimileri de olanlar› yok etmeye teflebbüs etmifl, yok etmifltir. 

Amac›m, bu yaz›da insanl›¤›n tarihi ile ilgili olarak ansiklopedik 

bilgiler vermek de¤il elbette; fakat, insanl›¤›n yaratt›¤› bu kültür ve sanat 

hazinesine kastetmeye çal›flanlar, kast edenler tarihsel süreç içerisinde, s›- 

n›fl› toplumlar›n ortaya ç›k›fl›yla bafllam›fl ve yine bu süreç içerisinden günümüze 

kendilerine bu misyonu biçen hakim gerici tabakalar hiç eksik olmam›flt›r. 

Olacak gibi de görünmüyor s›n›fl› toplumlar var oldu¤u sürece. 

Bahsedilen gerici hakim s›n›flar›n bu u¤ursuz misyonunu günümüzde de 

yerine getirmek için canla baflla çal›flanlar›n say›s› maalesef bir elin parmaklar›n› 

geçmektedir. 18.yy’dan itibaren h›zla geliflen sanayi ve yeni sömürü 

sisteminin ad› olacak kapitalizm insanlar›n kol güçlerinin sömürülmesini 

yetersiz bulmufl(!) ve insan› insan yapan di¤er tüm de¤erlerin de 

sistematik ve aflamal› olarak sömürülmesine karar vermifltir. Günümüzde 

bu misyonu fazlas›yla ve lay›k›yla(!) yerine getirmektedir. 

Peki kapitalizm’in de bir sanat› ve kültürü yok mudur? Ad›na kültürsanat 

diyecekseniz elbette ki vard›r, hem de mide buland›racak ölçüde att›¤›m›z 

her ad›mda, yedi¤imiz, giydi¤imiz, yapt›¤›m›z her fleyde, bakt›¤›- 

m›z her yerde. Soral›m o vakit tüm varl›¤› insan eme¤inin sömürüsü üzerine 

kurulu olan bu sistem neden kültür sanat gibi alengirli ifllerle u¤raflma 

gere¤i duysun? Birileri “olur mu can›m kapitalizmin de sanata ve kültüre 

ihtiyac› var; o da insanl›¤›n kültür sanat levhas›na bir fleyler yazmak istiyor” 

diyedursun… Biz aslen kendi devaml›l›¤›n›n bir baflka versiyonu olarak 

bu tarz ifllere soyundu¤unun bilincindeyiz; e¤er b›rakt›¤› miraslara bakacak 

olursak sicili pek de temiz görünmüyor. Günümüzde kapitalizm art›k 

ülkeleri topla tüfekle iflgal edebilme cüretini çok fazla gösterememekte 

(tabii haks›zl›k etmeyelim bundan da geri durmamaktad›r. Son örne¤i- 

48


ni Irak’ta gördük, görmekteyiz.), daha çok kültür emperyalizmi ve dejenerasyonuyla 

bu kadim görevini sürdürmektedir; çünkü bu çok daha kolay, 

topa ve tüfe¤e göre de çok daha ucuz ve en önemlisi de çok daha etkilidir. 

Kapitalizm insan›n en de¤erli varl›¤› olan eme¤inin sömürüsünde 

gösterdi¤i pervas›zl›¤› sözümona sanat›nda ve kültüründe de lay›k›yla 

yapmaktad›r; çünkü kapitalizm sanat› ve kültürü hiçbir sanatsal ve etik 

kayg› tafl›madan metay› ve metalaflt›rd›¤› insan› tüketime dayanan, hazc›, 

bireyci, bin bir çeflit idealizasyon ve mistifikasyonlarla donatm›fl bir çehrededir. 

Sosyalist deneyimlerde, Sovyetlerde ve Çin’de baflar›l› örneklerini 

gördü¤ümüz sosyalist gerçekçi kültür ve sanat hamlelerine karfl› kapitalizm 

de bofl durmam›fl, özellikle “so¤uk savafl” y›llar›nda bizzat toplumun 

sosyalizasyonunu engellemek için çok ciddî bütçeler ay›rarak toplumsal 

gerçeklikten uzak hazza ve tüketime dayal› bir sanat ve kültür propagandas›na 

giriflmifltir. Hollywood bu görevi Lenin’in “Sanatlar içinde 

sinema bizim için en önemlisidir” dedi¤i sinema alan›nda baflar›l›(!) bir biçimde 

yerine getirmifltir, getirmektedir. Sosyalist blo¤un geçici olarak çözülmesiyle 

birlikte Kapitalizmin sanatsal, estetik, etik, toplumsal hiçbir 

de¤er tafl›mayan sanat ve kültür anlay›fl› tüm dünyada at koflturmaya bafllam›fl, 

sözümona sanatta daha özgürlükçü, yenilikçi bir dönemin kap›lar› 

aralanm›flt›. 

1989’da Berlin Duvar› y›k›l›nca Bat› Berlin’e giden insanlara sanatsal 

özgürlük ve yenilik ad›na sunduklar› ilk fley pornografiydi; birilerinin sanat›n 

özgürlü¤ünden ve yenili¤inden anlad›¤› fley de san›r›m kad›n bedeninin 

piyasaya sunulmas›yd›. Evet, Kapitalizmin sanat anlay›fl› budur; meta 

haline getirip satabilece¤i her fleyi cilalayarak al›c›ya sunmak ve art›-de- 

¤er haline getirmek. Hal böyleyken ülkemize bu Kapitalist ya¤ma düzeninin 

sanat› ve kültürü ne kadar nüfuz etmifltir; toplumumuz, özellikle gençli¤imiz 

bunu ne ölçüde alm›flt›r? Bu sorunun cevab› maalesef flu: Alabildi¤ine 

bu ya¤ma düzeninin kültürü ve sanat›n› alm›fl vaziyetteyiz. Zaten 

Pir Sultan’›n deyimiyle, “bozuk düzende sa¤lam çark olur mu?” Olmuyor 

ve olacakm›fl gibi de gözükmüyor. Tarih-toplum, toplum-s›n›f iliflkilerinden 

kopuk, bunlar›n diyalektik birli¤inden yoksun, tamamen ihraç ve devflirme 

yöntemlerle oluflturulan ve önemli ölçüde de baflar›l› olunan bir kültür-sanat 

girdab› içindeyiz. Özellikle ‘80’den sonra Türkiye’nin kap›lar›n› 

tamamen açt›¤› ve h›zla kapitalistleflmeye / tekelleflmeye bafllad›¤› dönemden 

bu yana egemen yoz kültür ve sanat›n etkileri daha da belirginleflmeye 

bafllad›. ‘60 ve ‘70’lerin toplumsal hareketlenmelerinin tüm dünya genelinde 

oldu¤u gibi Türkiye’de de yenilgiye u¤rat›lmas›yla, ad›na birilerinin 

“yeni dünya düzeni” dedikleri ya¤ma ve talan, her alanda oldu¤u gibi 

sanat ve kültürel alanda da yerleflmekte gecikmedi. Bu talan düzeninin 

kültür ve sanat›n›n etkileri “12’li darbeler” den sonra Türkiye’de özellikle 

gençlik üzerinde etkili oldu, olduruldu; geldi¤imiz gün itibariyle de 

oluflturulan bu yoz, kozmopolit kültürün etkisi kendini s›n›r tan›maz bir 

S. C. F/4 

49


biçimde hissettirmektedir. Çünkü ‘80’den sonra ekonomik alanda esen neoliberal 

rüzgar, kültür ve sanat alan›nda da “globalleflen, s›n›rlar› kalkan 

dünyan›n kozmopolit kültürü” gibi güzellemelerle kendisini al›c›ya sundu 

ve kabul görmek noktas›nda da çok gecikmedi. Ülkemiz de ‘80’den sonra 

24 Ocak vari kararlarla kapitalizmin anarfli düzenine tüm kap›lar›n› açmakta 

hiç gecikmemifl, onun kozmopolit, global(!) kültürünü de ba¤r›na 

basm›flt›r. Bu u¤urda hakk›n› vererek hizmet etmek için de memleketteki 

baflta üniversiteler olmak üzere tüm kurum ve araçlar› harekete geçirmifltir; 

günümüzde de toplum, s›n›f, tarih olgular›ndan ba¤›ms›z, bunlar›n diyalektik 

birlikteli¤inden kopuk, yar›m ayd›n yazar-çizer, edebiyatç›lar›n 

bini bir parad›r. 

Resimde, edebiyatta yenilik ad›na olmad›k mistifikasyonlar ve soyutlamalarla 

“ne kadar anlafl›lmazsa o kadar yarat›c›d›r, yenilikçidir” gibi 

yaklafl›mlarla kapitalist sanat anlay›fl› s›çt›¤› boku duvara f›rlat›p oluflan 

silueti satma hesab›na, yar›fl›na girmifltir; ve burjuvazinin midesinin de baya¤› 

genifl oldu¤unu düflünürsek yarat›c›l›klar›n› ve üretkenliklerini durdurabilene 

aflk olsun!! 

Toplumdan yabanc›laflan, insan› insandan ve toplumdan yabanc›laflt›- 

ran bu bilinemezci, hazc›, anl›k tüketime dayanan yoz sanat anlay›fl› karfl›s›nda 

“sol cenah›m›z” ne yap›yor, yapabiliyor? Somut durumun somut 

tahlilinden hareket edeceksek kal›pç›l›¤›n, sloganc›l›¤›n d›fl›na ç›kt›klar› 

söylenemez. 

Sol, sosyalist, komünist iddial› -ki bunlara dergimizin ad›n› çal›p kendi 

dar gurup amaçlar›na alet edenler de dâhildir (sip tekapesinden bahsediyoruz)- 

birçok grup, örgüt, parti “sosyalist gerçekçi sanat, edebiyat dergisi” 

gibi iddial› isimler kullanarak yay›n faaliyetleri yapmaktad›rlar; peki, 

düzenin bu yoz - kozmopolit kültürü karfl›s›nda gerçekten bir alternatif 

olarak durduklar›n› söyleyebilir miyiz? Bu soruya “evet” cevab› vermek 

isterdik; fakat, kendi sorumlulu¤umuzuda yeterince yerine getirememenin 

eksikli¤iyle ve bilinciyle hay›r demek durumunday›z. 

Peki bu yoz kültür kuflatmas›na Sosyalist Gerçekçi bir sanat anlay›fl› 

ile karfl›l›k verilebilir mi? Ve yaz›m›z›n bafll›¤›nda kulland›¤›m›z bu kuflatma 

içinde ne oldum delisi, sa¤a sola savrulan bilinemezci, haz›ra konmac›, 

hazc›, kimliksizleflmifl gençlik ne kadar etkili olabilir? Bu türden sorulara 

da gönül rahatl›¤›yla olumlu cevap verilebilir ve yine gençlik de bu 

konuda üzerine düfleni rahatl›kla yapabilir. Yeter ki hayat›n ve mücadelenin 

d›fl›na ç›km›fl veya itilmifl, kimliksizlefltirilmifl gençli¤imiz ile tutarl›, 

ilkeli Marksist-Leninist bir disiplin ve bunun teori ve prati¤ini kendi toplumuna, 

kendi sanat›na, kültürüne sentezleyebilen bu u¤urda emek harcayan 

kurum, araç ve ilkeli birliktelikler oluflturulabilsin. Gençlik kültür ve 

sanat ad›na ne biliyorsa televizyonlardan ve onun hamaset, milliyetçilik, 

tarikatç›l›k düzleminde yapt›¤› dizi, film ve programlar›ndan ö¤renmekte, 

gördüklerini taklit etmektedir. 

50


Kapitalizmin gençli¤e sundu¤u kültür ortam›, bar, pavyon (yeni ad›yla 

club), birahane, kahvehane… gibi mekânlar›n d›fl›na ç›kmamaktad›r. Bu 

gibi yerlerde vaktinin önemli bir bölümünü geçiren geçli¤imiz kendisine 

sunulan› pervas›zca tüketmekte, insan›n ve ona ait de¤erlerin en i¤difl edilmifl 

halini fark etmeseler de kendi hayatlar›nda da sürdürmekte, sürdürmeye 

çal›flmaktad›r. Kapitalizm bunu yaparken tabii yoksul ve emekçi gençlerimizi 

de düflünmüyor de¤il!! Gençli¤in, her sosyal s›n›ftan gencimizin, 

insan›m›z›n tüketebilece¤i (paras›n›n yetti¤i ölçüde) alanlar açmaktan da 

geri durmuyor. 50 binden fazla üniversite ö¤rencisinin bulundu¤u bir ilimizde, 

Eskiflehir’de art›k bar, pavyon aç›lacak yer kalmazken gençli¤in 

bir kitap sat›n alabilece¤i (burjuvazinin kodaman yay›n ve kitapç› tekellerinden 

bahsetmiyoruz) bir kitapç› bulunmamaktad›r. Bu ortamda yetiflen 

üniversite ö¤rencisi okuldan da tamamen bilimsellik, toplumsall›k, s›n›fsall›k 

iliflkilerinden soyutlanm›fl ne oldu¤u, ne ifle yarayaca¤› belli olmayan 

bir bilim, sanat ve kültür al›nca ortaya böyle bir gençli¤in ç›kmas› kaç›n›lmazd›r. 

Elefltirilerimizi daha da dalland›r›p budakland›rabilece¤imiz kapitalizmin 

bu yoz-kozmopolit kültür-sanat istilas›n›n k›r›l›p afl›lmas› yine komünistlerin, 

sosyalistlerin, devrimcilerin elindedir. Bu anlamda gençli¤imizin 

kendi kültüründen, köklerinden, ilerici tüm de¤erlerinden olabildi- 

¤ince fazla yararlanmas›, kendi s›n›f›na düflman, s›n›f atlama özentisi 

içinde, kültürüne, etnisitesine, kimli¤ine, inanc›na yabanc›, yabanc›laflt›- 

r›lm›fl bir gençlik görünümünden ç›k›p sanat ve kültürde burjuvazinin ve 

onun paral› teorisyenlerinin ortaya att›klar› içi bofl, “hayat›n ve mücadelenin” 

do¤rulamad›¤› teori ve pratiklerden s›yr›lm›fl, kendi toplumunu, kültürünü, 

s›n›f›n› bilen ve kendi somut flartlar›n›n somut tahlili yoluyla, somuttan 

al›p soyutla biçimlendiren ve yine somuta döken bir sanat, sosyalist 

gerçekçi sanat anlay›fl› yaratabilen bir gençli¤in oluflmas›, oluflturulmas› 

bir temenninin yaz›ya dökülmesi de¤il, somut ve olmas› gereken ve 

de olacak oland›r. 

Bahsetti¤imiz bu kültür ve sanat›n s›n›fl› toplumlarda, kapitalizm 

mengenesinde s›k›lan toplumlarda zor oldu¤unun ve kendili¤indenci, belli 

bir disiplin ve kolektif üretimden kopuk bir flekilde olmayaca¤›n›n da bilincindeyiz; 

fakat olmas› gerekti¤inin ve olaca¤›n›n da bir o kadar bilincindeyiz. 

Yeter ki “dar grupçu, alan kapmac›”, s›n›ftan ve sosyolojik halk 

gerçekli¤inden kopuk olmayan Marksist-Leninist teori ve pratikle kuflat›lm›fl 

birleflik güçlü bir s›n›f partisi, ‹fiÇ‹ SINIFI PART‹S‹ veya KP’nin 

öncülü¤ünde her kesimden halklar›m›z, gençlerimiz ortak bir amaç için, 

insanl›¤›n ulusal, sosyal ve enternasyonal kurtuluflu için bir araya gelsin, 

gelebilsin… 

18 Temmuz 2010 

51


IRAK ÜSTÜNE 

1 

kaç iflgal edilmifl kent 

sa¤›ltabilir sizce 

flarapnellerle kör olmufl 

bir k›z›n yeflil gözlerini 

kaç petrol kuyusu 

geri getirir san›rs›n›z 

emperyal salyas›yla kirlenmifl 

bir halk›n örselenmifl gururunu 

kaç bomba anlar acaba 

korkuyla a¤larken s›¤›nakta 

bir daha büyümeyecek olan 

bir yavrunun çocuklu¤unu 

hangi tank duyabilir 

sessizce boy vermifl gelinci¤in 

çi¤nenirken yarasa yüreklilerce 

çöle sald›¤› ç›¤l›¤›n› 

2 

a¤lama, a¤lama ›rak 

vars›n tenine üflüflsünler timsahlar 

not düfl insanl›k kitab›na 

hesab›n› tarihe b›rak 

52


"bu yüzy›l yüzy›l›m›z olacak" 

dese de pentagonun dartanyan'› 

asur'u, roma'y›, unutmufl herhal 

unutmufl üç k›tadan baç alan 

devr-î osmaniyenin saltanat›n› 

ne kadar kendinden eminse zalim 

o kadar yak›n olur y›k›m› 

iyi oku tarih-î insaniyeyi 

unutma hitler'i, mussolini'yi 

a¤›z dolusu sesleniflim bundand›r 

berhava nutuklar atmaktan vazgeç 

bafl›m uzat beyaz saraydan 

uzat daltonlar›n sonuncusu 

"dön geri bak" 

ma¤rurca sil gözlerini 

bafl› gö¤e ermez k›yan›n 

gün gelir çöp gibi k›r›l›r 

ne dal kal›r tekeller a¤ac›ndan 

ne yaprak 

kelebe¤in ömrü kadar yaflam› 

yak›nd›r, de¤il ›rak 

toprak dolar gözlerime 

gözlerine toprak dolar 

görmeyiz belki o günü 

çok fleylerin tan›¤›d›r inan 

susufluna aldanma sen 

akt› m› bent dinlemez 

insanl›k denen ›rmak 

a¤lama, a¤lama ›rak 

Mehmet Ercan 

53


Gonca Akyar 

Halk Türküleri Nas›l Bir Mesaj Veriyor?* 

Sanat Cephesi - Sosyalist Gerçekçi Sanat Dergisi olarak halk türkülerine 

icra tekni¤iyle yeni bir ses getiren Gonca Akyar ile 15 Temmuz 

2010 tarihinde bir söylefli gerçeklefltirdik. Önce, Gonca Akyar kimdir? 

Kendisinden dinleyelim: 

1985’te Hollanda da dünyaya geldim. 

Dünyal› olmam›z›n yan› s›ra, aslen Sivas’l›y›z. 

Babam Kangal’›n Topard›ç, annem 

de Zara’n›n Culhali köyünden. Ailemizden ilk 

olarak dedem, 1970’lerin iflçi göçüyle Hollanda’ya 

gelmifl. Daha sonra eflini ve çocuklar›n› 

yan›na alm›fl. Derken, üçüncü kuflak olarak 

bizler do¤mufluz. 

18 yafl›mda Utrecht Üniversitesi’nin Dil ve 

Kültür Bilimleri bölümüne bafllad›m. Ayn› y›l 

Rotterdam Üniversitesi’nin Kamu Yönetimi 

bölümüne geçifl yapt›m ve kendimi 22 yafl›mda 

yüksek lisans tezimi savunurken buldum. Do¤rusu, 

tüm çabam bir an önce okulu bitirip, daha yarat›c› u¤rafl›larla, ezbersiz 

ve s›navs›z bir flekilde kendimi gelifltirebilmekti. 

Bu iste¤imin oluflmas›nda, müzi¤in ve halk türkülerinin etkisi büyüktü. 

Babam›n 13 yafl›ndan itibaren saz çal›yor olmas›, bizim saz t›n›lar›yla 

dolu bir ortamda büyüme flans›na sahip olmam›z› sa¤lad›. Daha sonra küçük 

yaflta ilk müzik derslerimi keman ve ard›ndan flüt ile yan flüt üzerine 

ald›m. Aile toplant›lar›nda da s›cac›k çay ve sohbetler eflli¤inde söylenen 

türkülerin ve deyifllerin ahengi içinde yo¤ruldum. ‹lk flan derslerimi 17 yafl›mda 

ald›m ve derslere üniversite y›llar›mda devam ettim. 

Üniversite ö¤renimimi bitirdikten sonra, Hollanda ‹flçi Sendikalar› 

Federasyonu’nda çal›flmaya bafllad›m. 

Halk Türkülerine getirdi¤iniz yorum Ruhi Su, Sümeyra Çak›r gelene- 

¤i ile Azeri sanatç› Rashid Beybutov’u an›msat›yor. Türkülere bu türden 

bir yorumu seçerken gerekçeniz nelerdir? 

Yürekten kulak verdi¤imizde, türkülerin her birinin bize birfleyler anlatmak 

istedi¤ini duyar›z. Okuma-yazma olanaklar› olmayan insanlar›m›z, 

54


yaflamlar›n›, özlemlerini ve umutlar›n› dilden dile, nesilden nesile, as›rlar› 

aflarak, bir araç görevi yükledikleri türkülerle anlat›p aktarm›fllard›r. Bundan 

dolay› halk türkülerimizi yorumlarken bize düflen en önemli görev, 

anlat›lmak istenen duygular› bilinçli ve içeri¤e yarafl›r bir biçimde dinleyicilere 

aktarmakt›r kan›mca. 

De¤erli Ruhi Su gibi öncü sanatç›lar›m›z binbir emek ve mücadeleler 

vererek bize bu ba¤lamda önemli bir birikim ve örnekler b›rakm›fllard›r. 

Bilimsel temellere oturtulmufl bat› flan tekni¤inden yararlanarak sesimize 

bilinçli bir flekilde hâkim olabilece¤imizi göstermifllerdir. Yetenek ile insan 

sevgisinin gereklili¤i ve halk türkülerinin olufltu¤u koflullar› ö¤renip 

özümsemenin yan› s›ra, müzik gelene¤imizi ilerletebilmek için iyi bir ses 

e¤itimi görmenin de kaç›n›lmaz oldu¤unu anlatmaya çal›flm›fllard›r. Biz 

bu do¤ru ve ilerletici birikimlere nas›l s›rt çevirebiliriz? T›pk› ba¤lama, 

keman ya da baflka bir enstrüman çalan bir icrac›n›n yapmas› gerekti¤i gibi, 

biz de enstrüman›m›z olan sesimizi ve kendimizi gelifltirmek zorunday›z. 

Çünkü sesimizin bize tan›d›¤› olanaklar› tam olarak kullanamad›¤›- 

m›zda, türküleri olmas› gerekti¤i gibi yorumlayamay›z ve sanatsal de¤erlerimizi 

gelifltiremeyiz. 

Bundan dolay› ben de halk türkülerimizi yorumlarken, türkülerin kendi 

özüne, içeri¤ine ve aktarmak istedikleri duygulara uygun düflecek flekilde, 

klasik bat› flan tekni¤inden faydalan›yorum. Bu seçimimin arkas›nda 

yatan temel neden de, türkülerin anlatmak istediklerini dinleyicilere daha 

net ve güçlü bir flekilde aktarabilme iste¤imdir. Çünkü halk türkülerinde 

bizi ilerletebilecek nice önemli bilgi, ö¤reti ve özlemler sakl›. 

Tabii, henüz yolun bafl›nday›m ve irdeleyip ö¤renmem gereken konular 

çok. Ama elimizde, gelifltirildi¤i takdirde insanlara yararl› olabilecek 

bir sanatsal arac›n var oldu¤unu biliyorsak ve bu yolda samimiyetle devam 

etmeyi seçtiysek, o arac› ileri bir teknikle ve yaflad›¤›m›z dönemdeki 

yeni bilgi ve olanaklarla gelifltirmeyi, hem bu konuda ufkumuzu geniflletmifl 

olan de¤erli emektarlara, hem dinleyicilerimize, hem de gelecekteki 

nesillere borçlu oldu¤umuzu düflünüyorum. 

Halk Türkülerinin içinde emekçi halklar›n›n binlerce y›ld›r birikmifl 

özlemleri, umutlar› ve sorunlar› var. Bu aç›dan günümüzdeki emekçi halk›n 

ve iflçi s›n›f›n›n kendisini müzikal olarak ifade etmesi, geleneksel birikimin 

üzerine yeniyi infla etmesiyle mümkün olaca¤› kanaatindeyiz. Sizin 

bu konudaki düflünceleriniz nelerdir? 

Halk türkülerimiz insanlar taraf›ndan oluflturulmufl, gelifltirilmifl ve 

bundan sonra da yine insanlar›m›z sayesinde ilerleyebilecektir. Sizin de 

belirtti¤iniz gibi, emekçi halk, türkülerde kendi ac›lar›n› ve özlemlerini dile 

getiriyor. Bu ac›lar ve özlemler toplumsal koflullardan ayr› görülemez, 

çünkü a¤›r hayat flartlar›n›n yaratt›¤› sonuçlard›r her biri. 

55


Ve ayn› flekilde icra biçimi de toplumsal geliflmelere s›k› s›k›ya ba¤l›d›r. 

Emekçi halk›m›z bilinçlenip ayd›nland›kça, baflka alanlarda olaca¤› 

gibi, sanat da bundan olumlu flekilde etkilenecektir. Yeni aray›fllara girebilecektir 

insanlar›m›z ve flu an için uzak olabileni rahatl›kla anlay›p, ondan 

yararlanabilecektir. Ancak, okuma-yazmas› dahi engellenen halk›m›zdan 

bu alanda k›sa zamanda ve köklü bir de¤iflim yapmas›n› beklemek, 

gerçe¤i inkâr etmek gibi büyük bir yan›lg› olur. 

Ama flu da bir gerçek ki, toplumsal geliflmeler sanat› etkileyece¤i gibi, 

sanat da toplumsal geliflmelere ve insanlar›n duyarl›laflmas›na önemli 

katk›larda bulunabilir. ‹crac›lar olarak biz de halk›n bir parças›y›z. Ve halk›n 

ilerlemesine katk›da bulunmak istiyorsak, sesimizin olanaklar› da buna 

elveriyorsa, anca sesimizi ve kendimizi e¤itti¤imiz takdirde halk müzi- 

¤ine ve topluma kal›c› bir faydam›z dokunabilir. 

Halk türkülerinin okunuflunda geçmiflin s›radan bir taklitçisi olan sanatç›lar 

ile sizin yorumunuz aras›ndaki önemli farklar› anlat›r m›s›n›z? 

Kendi sanatsal dilinizi olufltururken nelere dikkat ettiniz? 

Önceden yap›lm›fl olan› taklit etmek kimseyi ilerletmeyece¤i gibi, samimi 

duygularla türkülerin özüne inmemizi de engeller. Oysa türkülerin 

özünde kendi yorumumuzu verebilmemiz için önemli ipuçlar› sakl›. 

Yaln›z, türkülerin özüne inmemiz son derece önemli bir ad›m olsa da, 

bunu yapt›¤›m›zda baflar›l› bir yorumcu oldu¤umuz anlam›n› da ç›kartamay›z. 

Baflta kendimizi ve müzik birikimimizi elefltirmemiz, ilerleyebilmemiz 

için kaç›n›lmazd›r. Nas›l her insan keman çalmak için gerekli özellikleri 

tafl›yamazsa, her insan da sesiyle türküleri icra etmeye yatk›n olmayabilir. 

Yetene¤i olsa dahi, icras›n› bilinçli bir flekilde ve tüm olanaklar›yla 

gerçeklefltirebilmesi için, ses e¤itimi görüp, sesinde sakl› olan olanaklar› 

kullanmay› ö¤renmesi ve gelifltirmesi gerekir. Türküleri yürekten sevmesi, 

yaflad›¤› toplumu ac›lar›yla ve güzellikleriyle tan›mas›, hissetmesi, 

duymas› ve icras›na gönüllü olarak yans›tabilmesi gerekir. Böylece, müzik 

gelene¤imize önemli katk›larda bulunabilir. 

Benim de gayretim bu yöndedir, çünkü inan›yorum ki ancak bu yolda 

emek vererek icrac› kendisiyle birlikte dinleyenlerin bilinçlenmesine katk›da 

bulunup, insanl›¤› bulunulan noktadan bir ad›m ileriye götürebilir. 

Bir yetene¤iniz olabilir, ama bilinçli bir flekilde onun üzerine düflüp onu 

gelifltirmedi¤iniz ve insanc›l görüfl ve duygularla harmanlamad›¤›n›z sürece, 

bilinenin ötesine gidebilmeniz, yorumunuzu zenginlefltirip, insanlara 

yararl› çal›flmalar sunabilmeniz güç. 

Taklitçilik en nihayetinde icrac›y› kapitalist müzik piyasas›n›n basit 

bir piyonuna düflürüyor ve zamanla sanatç›lar› yozlaflman›n bir aktörü 

haline getiriyor. Halk türküleri ve yozlaflmay› nas›l de¤erlendiriyorsunuz? 

56


Halk türkülerinin özü bu denli do¤ru ve sa¤lam olmasayd›, yüzy›llard›r 

söylenip bize ulaflamazlard›. Do¤rular, karmafl›kl›¤a yer b›rakmadan 

gerçekleri bizlere aktard›¤›ndan, bizi yalanlardan ar›nd›r›p bilinçlendirdi- 

¤inden, yalanlarla hükmünü sürdürmek isteyenleri daima korkutmufltur. 

Bildi¤imiz gibi de¤erli ozanlar›m›z as›lm›flt›r, nice icrac›lar›m›z zulüm 

görmüfl, binbir türlü engellerle karfl›laflm›flt›r ve türkülerimiz küçümsenip 

de¤ersizlefltirilmeye çal›fl›lm›flt›r. Buna karfl› en önemli tutum (öz)elefltiriyi 

elden b›rakmadan türküleri güçlü içeriklerine göre yorumlamaktan vazgeçmemektir. 

Bu noktada icrac›n›n kiflili¤i, amaçlar› ve sanat anlay›fl› önemlidir. Sonuçta, 

üretti¤iniz çal›flmalarla insanlara örnek oluyorsunuz. Onlar› iyi ya 

da kötü bir flekilde etkileyebiliyor, belli duygular hissettirebiliyorsunuz. 

Bu ciddî bir sorumluluktur. 

Geliflimi engelleme çabalar› oldu¤u gibi, de¤iflimin gerekli ve hatta 

kaç›n›lmaz oldu¤u bilinciyle hareket etmek de mümkündür. Bu ba¤lamda 

müzikle insanlara yaklaflabiliriz. Ortakl›klar› görüp, bilinçlenebiliriz. Zaman 

ve ülke s›n›rlar›n› aflan yap›c› paylafl›mlar›n mümkün oldu¤unu anlayabiliriz. 

Ve yaln›z olmad›¤›m›z› görüp, ço¤alarak ilerleyebiliriz. 

San›r›m dayat›lan yozlaflma çemberini k›rmak, halk türkülerinin özünü 

tahrip edenlerle mücadele ettikçe ve yerelden evrensele ulaflt›kça mümkün 

olacak… Sizce müzikte yerelden evrensele nas›l geçilebilir? 

‹sterseniz burada kendi deneyimlerimden bir örnek vereyim. Hollanda’da 

yaflamakta oldu¤umdan dolay›, ilk dinletilerimden biri de, büyük 

ço¤unlu¤u Hollandal› olan dinleyicilere verdi¤im bir dinletiydi. Güzelim 

türkülerimizi söyledikten sonra, bir ara verildi ve o s›rada dinleyicilerimizden 

bir bayan yan›ma geldi. Gözleri dolmufl, yutkunarak duygular›n› 

dile getirip, onu bir süre önce ziyaret etmifl oldu¤u Anadolu’ya ve insanlar›na 

yeniden götürdü¤üm için bana teflekkür etti¤ini hat›rl›yorum. 

Bu an, unutamad›¤›m anlardan biridir, çünkü bana halk türkülerimizin 

evrensel gücünü çok net bir flekilde anlatm›flt›r. Dinletiden önceki girifl 

konuflmamda söyleyece¤im türkülerin içeri¤ini ve anlam›n› k›saca 

özetlemifltim. Sonras›nda ise dinleyiciler, sözleri tam olarak anlamasalar 

da, içeri¤i ses ve saz›n t›n›lar›ndan alg›lay›p o denli duygulanabilmifllerdi. 

‹çeri¤in, biçimin ve icrada esteti¤in birbiriyle uyum içinde olmas›n›n evrensellik 

için de ne denli önemli oldu¤unu, o an bir daha kavram›flt›m. Ki, 

bu sonuca sadece bir ses ve bir saz ile ulafl›labilmiflti. Düflünsenize, çeflitli 

enstrümanlar›n olanaklar› o an türkülerimize destek olabilseydi... 

Özetlemek gerekirse, ancak halk türkülerimizin özünü tahrip etmeden 

evrensele geçilebilece¤i kan›s›nday›m. Öze, yani içeri¤e uygun ve yarafl›r 

bir biçimde, halk türkülerimizi hem bilinçle hem de yürekten icra etti¤imizde, 

müzik insanlar aras›nda evrensel bir dile ve güce dönüflebilir. 

57


Burada çok sesli müzik ve halk müzi¤ine dair bir fleyler söylemek konuyu 

daha anlafl›r k›lacak, neler söyleyebilirsiniz? 

Çok sesli müzik denildi¤inde akl›ma gelen ilk sözcüklerden biri 

‘güç’tür. Yar›flmaks›z›n, birbirinden farkl› sesler üreten icrac›lar›n, içeri¤i 

destekler biçimde birbirine omuz vermesi, halk türkülerimizde sakl› olan 

mesajlar› dinleyicilerin yüre¤ine ve bilincine güçlü bir flekilde iletme olana¤› 

sa¤lar bize. 

Tabii, çok seslilik halk müzi¤imizde yeni bir dönemi simgeliyor ve bu 

döneme henüz ulaflm›fl de¤iliz. Zorlayarak da olacak bir fley de¤il bu; ancak 

toplumdaki koflullar›n geliflmesiyle olabilir. Sanat toplumdaki geliflmelerle 

do¤rudan etkileflim içinde oldu¤undan, toplumun içinde bulundu- 

¤u koflullar de¤ifltikçe, de¤iflim sanata ve toplumdaki bireylerin sanat anlay›fl›na 

da yans›yacakt›r. S›ras›yla sanat da, toplumun içinde bulundu¤u 

koflullar› etkileyebilecektir. 

Burada önemli bir noktada yanl›fl anlafl›lmak istemem. Derdim bat›l›- 

laflmak ya da yenilikçi bir çabayla çok seslili¤in reklâm›n› yapmak de¤il. 

Önemsedi¤im, afla¤›l›k kompleksine veya özentiye yer b›rakmayacak kadar 

zengin olan kültürel birikimimizi ve bunun bir parças› olan halk türkülerimizi, 

özlerine sad›k kalarak gelifltirebilmek ve güçlü bir flekilde, dile 

getirilen duygular› duyurabilmek. 

Biliyorsunuz Türkiye’de halk müzi¤i alan›nda hayli farkl› ve kar›fl›k 

bir literatür gelifltirildi, özgün müzik, ça¤dafl halk müzi¤i, kent ozan›, türkücü, 

devrimci müzik vb. gibi; siz yapt›¤›n›z müzi¤i nas›l tan›ml›yorsunuz? 

Halk türkülerimizi bat› flan tekni¤i yard›m›yla icra ediyorum. Halk 

müzi¤i yeni bir müzik türü olmad›¤›ndan, bu tan›mlama da çok ayr›cal›kl› 

olmad› belki, ama kan›mca buna gerek de yok. Ad›n› ne koyarsak koyal›m, 

önemli olan yapt›¤›m›z ifli anlafl›l›r, samimi, bilinçli ve halk›m›za yarafl›r 

bir biçimde yapmam›zd›r. Benim de gayretim bu yöndedir. 

K›z›lbafl/Alevi gelene¤i halk türküleriyle bugüne tafl›nm›fl durumda bu 

konuda neler söylersiniz? 

‹nsan› ve dünyadaki geliflimini temel alan Alevîlik’te de müzi¤in güçlü 

bir araç yeri vard›r ve bu da bir tesadüf de¤ildir. As›rlar boyu a¤›r dinsel 

bask›larla karfl› karfl›ya kalm›fl, sistematik bir flekilde asimile edilmeye 

çal›fl›lm›fl olan Alevîler, ayn› zamanda bir direnifl simgesi olan semahlar›, 

deyiflleri, tevhitleri yoluyla umutlar›n› ve ö¤ütlerini dile getirmifllerdir. 

Belli gerçekleri özgürce dile getirmenin mümkün olmad›¤› koflullardan 

kaynakl›, türkülerde mecazi bir anlam yüklenilen sembollere de s›kl›kla 

baflvurulmufltur. Böylece felsefelerinde savunduklar› birli¤i, beraberli¤i, 

eflitli¤i, kardeflli¤i nesilden nesile türküler arac›l›¤›yla aktarm›fllard›r. Yü- 

58


reklerinde, bir gün insan›n insana uygulad›¤› bu utanç verici bask›lar›n son 

bulmas› inanc›yla... 

Sosyalist Gerçekçilik ve müzik konusunda neler söyleyebilirsiniz? 

Sosyalist gerçekçilik dünyaya bilimsel ve insani bir flekilde bakma 

olana¤› sunuyor insanl›¤a. Dünyam›zdaki temel emek-sermaye çeliflkisinin 

ne anlama geldi¤ini özümsememizi, toplumsal koflullara elefltirel yaklaflman›n 

ve araflt›rman›n önemini ö¤retiyor bize. Bununla birlikte, bize 

de¤iflmezmifl gibi kabullendirilmeye çal›fl›lan çeliflkilerin, ne büyük ac› ve 

haks›zl›klara yol açt›¤›n›, ne tür onursuzluklar› ayakta tuttu¤unu bariz bir 

flekilde görmemizi sa¤l›yor. Ve de de¤iflimin de¤iflmezli¤ini anlamam›z›... 

Müzik de bu noktada insanlar›m›z›n sesi olmaya devam ediyor. Özellikle 

halk müzi¤inin de gösterdi¤i gibi, insanlar›m›z, yaflam koflullar›ndan 

soyutlanamayacak olan duygular›n›, tepkilerini, özlemlerini türküleri arac›- 

l›¤›yla dile getirmifl ve getirmeye devam ediyor. Çözüme ve de¤iflime el 

uzat›rcas›na... 

Bundan dolay›, icrac›lar olarak bize, bu içeri¤i duyurmak ve çarelere 

destek olmak düfler. Net bir flekilde içeri¤i duyurabilmek için, icran›n türkülerin 

içeri¤ine ve aktarmak istedikleri duygulara uymas›, onu desteklemesi 

gerekir. Uyup destekleyebilmesi için de bu konuda bilgilenme koflulu 

kaç›n›lmazd›r. Bu da yine halk›m›zla birlikte kendimizi ve geliflmifl bir 

müzik tekni¤ini tan›mak ve anlamakla mümkün. 

Sanat ve müzikte kapitalist piyasa iliflkilerini nas›l de¤erlendiriyorsunuz? 

Yaflad›¤›n›z sorunlar ve ç›k›fl için önerileriniz nelerdir? 

“Bir of çeksem karfl›ki da¤lar y›k›l›r” diyerek cevap versem, çok da 

abartm›fl olmam san›yorum. Sonuçta sanat da toplumun ve toplumdaki koflullar›n 

bir parças›. Ve toplumdaki çeliflkilerden sanat›n da etkilendi¤i bir 

gerçek. Kapitalist toplumlarda her fley h›zl› tüketim ve daha fazla para kazanmaya 

yönelik yap›land›r›ld›¤› için, icrac› da buna elefltirisiz ayak uydurdu¤u 

sürece bireyselce ve tavizler vererek ayakta kalabilir genellikle. 

Ancak bunun sonucunda bir süre sonra üretimleri tüketilip yitecek, unutulup 

gidecektir. Belki kendi gemisini kurtarm›fl, ama hepimize ait olan denizleri 

sorumsuzca zehirlemifl olacakt›r. 

Ve yine bu çeliflkiler sonucunda, bir icrac› olarak paran oldu¤u kadar 

‘sanat›n›’ gerçeklefltirebiliyorsun, paran oldu¤u kadar ‘eserlerini’ insanlara 

ulaflt›rabiliyorsun. Ancak, maddî imkânlar›n k›s›tl›ysa e¤er, sanat çal›flmalar›n›n 

yan› s›ra ekmek kavgas› da vermen gerekti¤i için üretimlerin engellenebiliyor; 

albüm çal›flman› hemen gerçeklefltiremedi¤in için insanlar› 

bekletme durumunda kal›p flafl›rtabiliyorsun; iletiflim araçlar›n›n bu denli 

yayg›n oldu¤u bir zamanda, çal›flmalar›n› dinleyicilere ulaflt›ramayabiliyorsun. 

Sonra bir dönüp bak›yorsun ki, “yalanla besliyorlar” insanlar›m›- 

z› ve aldat›lm›fl o güzelim ellerden “neden” sorusunu sormayan alk›fllar 

59


yükselebiliyor. Böyle tezat ve k›s›r bir döngü iflte... Ve elele verip sa¤lam 

temellere dayanan örgütlü, duyarl› ve tepkili bir karfl›t güç oluflturamad›- 

¤›m›z sürece, ç›rp›n›p durulacak böyle bireysel çaresizlikler içerisinde. 

Kitlelerle çok h›zl› ba¤ kurmada müzik önemli bir ifllev görüyor, o 

aç›dan sanat-müzik bir eylem olarak sanatç›n›n davran›fl› oluyor. Siz sanatsal 

hayat›n›z› nas›l bir eylem içersinde geçirmeyi planl›yorsunuz? 

‹lk klibimizi de noktalad›¤›m›z gibi, Hatayi’nin sözleriyle özetleyecek 

olursak: “fiu öten garip bülbülün, derdi figan› güldür gül, derdi figan› güldür 

gül...” Hofl, bülbül olmaya daha uzun yolum var, ama nefesimin yetti- 

¤i yere kadar halk türkülerimize ve onlar arac›l›¤›yla hayat›m›zdaki gerçeklere 

ses olmaya devam edece¤im. Paylafl›lacak mutlu günlere, halk›n 

dürüst türküleriyle omuz verebilmek bir eylem oldu¤u kadar, büyük bir 

onurdur benim için... 

Gelecekte müzik üzerine projeleriniz var m›, bize biraz bahsedebilir 

misiniz? 

Babamla birlikte ses ve repertuar çal›flmalar›m›z› kararl›l›kla sürdürüyoruz. 

Bir ön çal›flma olan Güldür Gül klibimizden sonra yeni bir klibin 

haz›rl›klar› içerisindeyiz. Ayn› zamanda, maddî olanaklar›n da elverdi¤i 

bir süreç içerisinde, dinleyicilerimizle bir albüm arac›l›¤›yla buluflmak 

için çaba gösteriyoruz. Bunlar›n yan› s›ra dinletilerle dinleyicilerimizle 

buluflmaya devam edece¤iz. 

‹leride yapaca¤›n›z albümler (Mesela Ruhi Su’nun yapt›¤› Yunus Emre, 

Zeybekler gibi) belirli temalar ve derlemeler üzerinde mi olacak yoksa daha 

farkl› m›? 

Anadolumuz’daki türkü hazinemiz, ömrümüzün yorumlamaya yetemeyece¤i 

kadar zengin. Bundan dolay› da derleyip duyurmak istedi¤imiz 

türküler de bir hayli fazla. Ayn› zamanda heybemizde paylaflmak istedi¤imiz 

kendi çal›flmalar›m›z da var. Zaman› geldi¤inde onlar› da iflleyip dinleyicilerimizle 

paylaflabilmeyi umuyoruz. Temelde ise öncelik, türkülerimizi 

içeriklerine yarafl›r, sade ve duygular›m›zla dolu bir yorumla duyurabilmekte. 

Bizimle böylesine keyifli sohbet etti¤iniz ve zaman ay›rd›¤›n›z için teflekkür 

eder, çal›flmalar›n›zda baflar›lar dileriz. 

Ben teflekkür ederim ve Dergi’nize baflar›lar dilerim. 

* Sanatç› Gonca Akyar ile Yap›lan Röportaj. Yaz› bafll›¤› taraf›m›zca konuldu. 

60


‹rfan Ünal 

Tekel-Kriz ve Devrimci Sanat* 

De¤erli konuklar, 

Sanat gerçek yaflamdan kopuk olamaz. Bir yerde ac› çeken bir insan 

varsa sanat ya da sanatç› ona s›rt›n› dönemez. Gerçek sanat ya da sanatç› 

içinde yaflad›¤› toplumun sözcüsü, sesi ve yol göstericisi, öncüsü olan sanat 

ya da sanatç›d›r. 

Sanatç› en baflta ayd›n olmak ve taraf olmak zorundad›r. Sosyalist 

gerçekçi Aragon, “fiair, saz›n› al, ama sabah gazetelerini okuduktan sonra!” 

diye seslenir flairim diyenlere. 

Sanatç›, içinde yaflad›¤› toplumun ac›lar›n›, kederlerini, sorunlar›n› 

kendi sorunlar› gibi bilmeli ve çözüm yollar›n›, gelece¤in ayd›nl›k yollar›na 

nas›l yürünmesi gerekti¤ini onlara göstermelidir. Bunu yapabilmesi 

için de sanatç›n›n olan bitenden haberdar olmas›; ekonomik, politik, siyasi 

gündemi yak›ndan takip etmesi ve tespit etti¤i çarp›kl›klar›, haks›zl›klar› 

halk›n anlayaca¤› bir dille en etkili biçimde dile getirmesi gereklidir. 

Unutmamak laz›md›r ki sanat, sömüren, ezen burjuva s›n›f›n›n karfl›- 

s›nda savunmas›z halk kitlelerinin en önemli silah›, hakl›l›klar›n› dile getirmenin 

en etkili yoludur. Onun için de¤il midir ki bu u¤urda Pir Sultanlar, 

Yunus Emreler, Mahzuniler, ‹hsaniler ve daha nice ozanlar, ayd›nlar 

susturulmufl, yok say›lm›fl ya da y›prat›lm›fllard›r. Bak›n›z halk türkülerine, 

onlar halklar›n as›rlarca çekti¤i ac›lar›n, yaflad›klar› sevinçlerin sözcüleri 

de¤il midirler. Dünyan›n neresine giderseniz gidin bu böyledir. Onun 

için yüzy›llarca yok say›lm›fllard›r. 

Burada bir ayr›nt›ya dikkat çekmek gerekiyor: “Sanat, hiçbir kurumun 

ya da partinin sözcüsü, arac› olamaz.” gibi bir bahaneyle sanat›n içini boflalt›p 

onu burjuvazinin sömürüsüne hizmet eden bir kurum hâline getirenler 

veya getirmeye çal›flanlar, sanat› idealize ederek ulafl›lmaz bir anlay›fl 

olarak gösterenler flunu anlamal›lard›r ki onlar burjuva sömürücülerinin 

gerçek sözcülü¤ünden baflka bir fley yapmamaktad›rlar. 

Bugün bak›yoruz, tekel iflçileri, son yirmi otuz y›l›n en so¤uk k›fl günlerinde, 

aylarca Ankara’n›n göbe¤inde en kötü koflullarda, ellerinden al›- 

nan ekmeklerinin hakl› savunuculu¤unu yaparken bile, kendisini sanatç› 

ya da ayd›n addeden bir tak›m kifliler TV ekranlar›na ç›k›p ahkâm kesiyorlar; 

fakat birinden biri de ortaya ç›k›p gerçek anlamda bir gelecek önerisi 

sunmuyor. Yuvarlak laflarla gündemi doldurup, doland›r›p her fleyi do¤al- 

61


m›fl gibi göstererek burjuva sömürü sisteminden hiçbiri dem vurmuyor; 

aksine sömürü sisteminin devam› için gerekli yerlere gerekli mesajlar› ustaca 

ve hokkabazl›kla en iyi flekilde göndermeyi baflar›yorlar. 

Duygular›n› halk›n›n yaflam›yla yo¤urmayan, halk›n›n çekti¤i s›k›nt›- 

lara s›rt›n› dönen, “Ben sanat yap›yorum, bunlar benim sorunlar›m de¤il.” 

diyen bir sanatç›, gerçek hayatta taraft›r; fakat ezilen, sömürülen s›n›f›n taraf› 

de¤il; aksine ezen, sömüren s›n›f›n taraf›nda olan, halk›n›n ezilmesine 

göz yuman ve hatta destek veren bir kifliden baflka bir fley de¤ildir. 

Burada siz okurlara, sanatseverlere düflen görev ise s›n›f sanat›n›n bitti¤ini 

söyleyenlere kulak asmamak, ezen ve ezilen, sömüren ve sömürülen 

s›n›flar› göz önünde bulundurarak gerçek sanat yapan sanatç›lar›n›z› tan›- 

mak ve onlara destek vermek, geri kalan›na da hak etti¤i dersi vermektir. 

Hasan Hüseyin’in dedi¤i gibi: 

“biliyorum 

fliirle flark›yla olacak ifl de¤il bu 

dalda nar› 

tarlada ekini k›zartmaz güvercin gürültüsü 

ama yine de 

diller aras›nda b›çak gibi parlar kavgada 

fliirin do¤rultusu” 

Kavgada b›çak gibi parlar fliirin, sanat›n do¤rultusu! Onun için onun 

hakk›n› vermek, hak olan›n sözcülü¤ünü etmek bir sanatç›n›n bugün en birincil 

görevi, en önemli sorunudur. 

Sizleri sosyalist flair Pablo Neruda’n›n ‘Bu¤day›n Türküsü’ isimli bir 

fliiriyle selamlamak istiyorum: 

Halk›m ben, parmakla say›lmayan 

Sesimde p›r›l p›r›l bir güç var 

Karanl›kta boy atmaya 

Sessizli¤i aflmaya yarayan 

Ölü, yi¤it, gölge ve buz, ne varsa 

Tohuma dururlar yeniden 

Ve halk, topra¤a gömülü 

Tohuma durur bir yerde 

Bu¤day nas›l filizini sürer de 

Ç›karsa topra¤›n üstüne 

Güzelim k›rm›z› elleriyle 

Sessizli¤i burgu gibi deler de 

Biz halk›z, yeniden do¤ar›z ölümlerde. 

Yoldaflça selamlar… 

* 17-25 Nisan 2010 tarihinde gerçeklefltirilen 15. ‹zmir Kitap Fuar›’nda, Sorun Yay›nlar› Kolektifi’nin 

Sanat Cephesi Dergisi için düzenledi¤i ve 17 Nisan 2010 günü yap›lan “Tekel- Kriz 

ve Devrimci Sanat” konulu Panel-Söylefli etkinli¤imizde ‹rfan Ünal’›n yapt›¤› konuflma metnidir. 

Sanat Cephesi Dergisi. 

62


ZORLA GÜZELL‹K 

Laf›n içinden ç›kt› 

Noktas› virgülü yoktu 

Zorla güzellik 

Para paraya 

Üç ka¤›t açt› 


Gülüp a¤latt› 

Çal›p oynatt› 

Para paray› 

Yakas›na ast› 

Çarfl› Pazar 

Estirip gitti 

Bir lokmayla 

Sevday› kat›k etti 

Kafl›na rast›k 

Gözüne sürme 

Yüzüne göre astar› 

Bir oyun iflte 


Hüseyin Gül 

63


S. Ali Tay›r 

A¤r›lar Yadigâr›* 

“U¤runa çekilen Derttir mihnettir 

Senden yan›t oldu¤umuz sebeptir 

Kolektif hayat” 

On y›ldan fazla olmufl bu dizeleri bir grev defterine özenle iflleyip, 

yüksek sesle iflçi, iflçi-köylü ve ö¤renci toplulu¤una okuyal›... “Türkiye 

yaflanmaz oldu / Her gün bir baflka zehir” diye bafllayan bu fliir, yaflanmazl›¤›n 

nedenini yal›n, özlü ve çarp›c› olarak vermekle yetinmiyor; sorunlar›n 

çözümüne iliflkin bir bak›fl da sunuyordu. Bir parças› oldu¤um iflçiemekçi 

insanlar›n aras›nda, ço¤u kez ezberden, kaç kez okudumsa, insanlar›n 

yüzlerinde o de¤erbilir, o önemseyen ciddî tavr› gördüm. Dolays›z 

bir ba¤ kuruluverdi fliirle aralar›nda. 

Onun ad›n› çocukluk y›llar›mda, çok seyrek görebildi¤im a¤abeyimin 

a¤z›ndan duymufltum ilk kez. “GÖRÜfi GÜNÜ” adl› fliirini, elimde gördü- 

¤ü P‹R SULTAN ABDAL Hayat› ve fiiirleri adl› kitab›n iç kapa¤›na ezberden 

yazm›flt›... Sonralar› Hasan Hüseyin, A. Kadir gibi, insanl›¤›na insan, 

ozanl›¤›na ozan baflka soy-sanatç›larla birlikte hep ayr› bir yeri oldu kavray›fl›mda. 

Düflününce, ondaki bilinç-duyarl›l›k ve yaflant›n›n nas›l bütünleflti¤inin, 

sürekli birbirini gelifltirdi¤inin örneklerini buluyordum: 1940’l› y›llarda 

edebiyat ortam›nda meyhane sohbetleri moda, hatta bir çeflit “zorunluluk” 

halindeyken, bu yerlere karfl› tav›r almas›, “arkadafllar›n› da bundan 

men etmesi”; Afl›k Veysel, Afl›k Ali ‹zzet gibi “temiz flairlerle” tan›fl›p söyleflmesi-dostluklar 

kurmas›; bir yandan, döneme egemen olan küçükburjuva 

sanat anlay›fl› GAR‹P ak›m›na karfl› ANT dergisi çevresinde devrimci 

edebiyat üretiminin, öte yandan siyasal etkinliklerin örgütleyicilerinden olmas›... 

Sanatsal etkinli¤inin temellerini halk türkülerine, Dede Korkut’a, 

halk hikâyelerine; toplumun, gelece¤i kuracak olan en diri kesimlerinin (iflçi 

ve yoksul köylü kesimin) duyufl ve ifade biçimlerinin araflt›r›lmas›na, 

Türkçe çerçevesindeki lehçelerin incelenmesine yaslamas›. “Memleketinin 

flark›lar› kadar ac›” çekmesi. Bu dize üzerinde biraz düflünmeli... Memleketin 

bütün a¤r›lar›, özlemleri, umutlar›, duyarl›¤›, akl›-yüre¤i, dil lezzeti, yaflayan 

Türkçe’nin yaflam›n bin bir rengi içinde ald›¤› haller; hepsi, hepsi söz 

konusudur memleket türkülerinde, flark›lar›nda. 

O ac›lar› çözebilmek için Yunus’ça bilge ve sevecen, Bedreddin’ce 

kararl› ve savaflkan, Pir Sultan’ca, Dadal’ca bafl e¤mez, özünü inkâr etmez 

olabilmek, hem de bunu en güzel dille, sanatla yapabilmek... ‹flte, gü- 

64


zellik ve esteti¤in erdemden ve mücadeleden do¤ufludur bu. Ve “Ma¤ripli”nin 

dedi¤i gibi, mutluluk, mücadelenin kendisidir…** 

M. Suphi Demirci’nin 1973’te onunla yapt›¤› söylefliden bir yan›t›n› 

ibretle okuyal›m; 

- “fiiirlerinizin yeniden yay›nlanmas› edebiyat çevrelerinde oldu¤u 

kadar, okur aras›nda da büyük bir ilgi uyand›rd›. Bu arada Soyut ve Yans›ma 

dergilerinde fliirlerinizi ve kiflili¤inizi yücelten yaz›lar yay›nland›. 

Bunlar iyi, hofl fleyler tabii... Ama zihnimi kurcalayan bir fley var: Bu yaz›lar›n 

yazarlar›, yaz›lar›ndan anlad›¤›mca sizi yak›ndan tan›yan ve bundan 

da büyük k›vanç duyan kifliler. Yani, yafl› henüz çile doldurdu¤unuz 

y›llara bile de¤memifl bizim kuflak gibi sizinle daha yeni yeni yüz yüze 

gelmifl de¤iller. fiiirlerinizi biliyorlar. Dahas›, 1969 y›l›nda yay›mlanan kitab›ndaki 

fliirlerinin büyük ço¤unlu¤unu zihnimize kaydetti¤imiz Ahmed 

Arif’e ustal›k yapt›¤›n›z› bile biliyorlar. Öyleyken, özel bir konuflmam›zda 

da belirtti¤iniz gibi, hakk›n›zda ‹zmir’de ç›kan bir gazetede yay›nlanm›fl 

yaz›dan baflka tek bir yaz› yay›mlanmam›fl bugüne kadar. (Necatigil’in 

sözlü¤ünde de ad›n›z›n bulunmad›¤›n› belirtelim bu arada.) Kimseyi 

suçlamak istemem, ama ad›n›z etraf›nda afla¤› yukar› 30 küsur y›l süren 

suskunlu¤un bugün birdenbire aç›k bir ilgiye dönüflmesini nas›l aç›klars›- 

n›z?” 

- “Bu soruyu ad› geçen yazarlara sorsayd›n›z elbette daha iyi ederdiniz. 

Bugün böyle konufltuklar›na göre herhal dünya daha iyiye dönmüfltür. 

Ben de hangi da¤da kurt öldü diye soruyorum kendi kendime. Ben hayatta 

kimseye hocal›k, ak›ldanelik etmedim. Ustal›k satmad›m. Ahmed Arif 

bugünkü yerine bilinen yetenekleriyle oturmufltur. Hiç bir fley bu gerçe¤i 

örtbas edemez. Yaln›z, «kendi göbe¤imi kendim kestim, kasaba minnet etmedim» 

dedi¤ine göre, kendini afliret töresine bu kadar ba¤l› sayan ve bunu 

balland›ra balland›ra, bir marifetmifl gibi söyleyen Ahmed Arif’e, kendi 

yi¤itlik zagonu ad›na sorar›m: Aç zulan›, göster restini. Gökten zembille 

mi indin? He can›m sen getir üstünü” 1 

Menderes döneminde gördü¤ü iflkenceler, uzun hapislik ve sürgün 

y›llar› onu fiziksel olarak oldukça y›pratm›flt›. Ama yaln›z bask›larla çevrelendi¤i 

de¤il, uzun y›llar pek çok ‘dost’u taraf›ndan yaln›zl›¤a terk edildi¤i, 

hatta son günlerini bir huzurevi odas›nda geçirdi¤i halde bilinç ve kararl›l›¤›ndan, 

insani de¤erlerinden sapmam›flt›r. Ayr›ca dostlu¤a inanan, 

birtak›m olumsuzluklar›, insanl›¤›n çocukluk hastal›¤›n›n, emeklemesinin 

ürünü olarak gören biri olarak; sonuna kadar özgecil... T›pk›, yirmili yafllar›nda 

sosyalist düflünceleri u¤runa yar› aç, bin bir bask› alt›nda mücadele 

veren, devrimci yay›nlar›n “hamall›¤›n›” gönüllü üstlenen, aç da olsa 

ça¤r›lmadan sofraya gelmeyen, yaflam›m›z›n kimi dönemlerine sessizce 

giren, flikayetsizce ç›kan o “sak›ncal›” gençlerin soyundand›... Can’d› ve 

sonuna kadar dost... Ahmed Arif’in, Yaflar Kemal’in, Gülten Ak›n’›n ve 

daha baflka edebiyatç›lar›n öncelikle inceleyip tan›tmas› gereken’di. Otuz 

S. C. F/5 

65


y›ll›k bir yok sayman›n 2 

ard›ndan nihayet bir dönem ilgi görmüfl, ama 

özellikle de yaflam›n›n son y›llar›nda gerçek bir dayan›flmadan, dost ellerinden 

yoksun kalm›flt›r; yine de yak›nmas›z yaflam›flt›r. Onun çektiklerini 

bile bile görmezlikten gelen baz› “dost”lar›na ne demeli? E¤er ortak de- 

¤er ve duyarl›l›klar›m›za onun kadar ba¤l› olabilseydik, böylesine birbirinden 

habersiz, at iziyle it izini, sapla saman› ay›ramayan bir edebiyat ortam›nda 

olur muyduk? Avni Memedo¤lu, Hasan Hüseyin ve erdemine namuslu 

kalm›fl baflka sanatç›lara yap›lanlar yap›labilir miydi? 

‹nsan›n has›yd›; yaflam›n›n en civan y›llar›n› gözünü k›rpmadan “gülgülistan 

içinde bir memleket” u¤runa harcad›... Düflünce ve duyarl›l›klar›- 

n›n pratik önderlerindendi bir yandan da. Kendi dilinden okursak: “Orhan 

Veli ve arkadafllar› o zaman devrimci fliirleri yok sayan ve yozlaflt›ran bir 

çal›flma içindeydi. Ve bu sebeple biz, ANT çevresinde küçük bir topluluk 

da olsak, devrimci sanat sorumlulu¤unu üstlenmifltik. (...) Anti-faflist ve 

devrimci bir gençlik ve onun devrimci sanat› etraf›nda yeni bir ak›m›n mümessili 

toplumcu bir sanat› ortaya ç›karmay› amaçlayan gençlerdik denebilir.” 

3 

Sosyalist sanat›n ancak sosyalist bir etkinlik içinde üretilebilece¤ini 

bilenlerdendi... Boratav, Boran, Azra Erhat vb. ilerici ö¤retmenlerin ö¤rencilerinden; 

Nâz›m, Sabahattin Ali, Muvaffak fieref, Niyazi A¤›rnasl› ve 

Ruhi Su’nun yoldafllar›ndand›... R›fat Ilgaz, A. Kadir, Niyazi Ak›nc›o¤lu, 

Ö. Faruk Toprak... k›saca “ac›l› kuflak” diye an›lanlardand›... 

Gökçe’yi yak›ndan tan›yanlardan ‹smail Gençtürk, bir gün ifl bulma 

konusunda Hasan Hüseyin’e dan›flt›¤›nda, O, “Aman’› bilir misin ‹smail!” 

diyor... Bir dönem Enver Gökçe’yle de çal›flan bu insana verdi¤i ö¤ütler, 

o sanatç›lar›n ne kadar zorlu bir geçim savafl› içine t›k›ld›klar›n› gösteriyor 

(ve Orhan Kemal’in o ac› gülümsemesini an›msat›yor). Ama 1981’in üç 

y›l sonras›nda önemli bir duyarl›l›k ve dayan›flma gösterildi¤inde art›k 

dizleri Hasan Hüseyin’i çekmiyordu... 

Kendi kufla¤› içerisinde, Nâz›m’›n açt›¤› ç›¤›rdan etkilendi¤i halde, 

kendine özgü bir fliirsel yap›y› do¤rudan do¤ruya bu co¤rafyan›n tarihten 

süzülen de¤erlerine yaslanarak, bu de¤erleri belli belirsiz bir faflizm karfl›tl›¤› 

ve halkç›l›kla de¤il de iflçi s›n›f›na sosyalist bak›flla yönelerek kurmas› 

bak›m›ndan benzersizdir Enver Gökçe... Bu yönüyle bak›ld›¤›nda 

kendisinin ifllemesine f›rsat verilmeyen fliirsel miras›, halen birçok devrimci 

olana¤› ba¤r›nda tafl›maktad›r. 

Nâz›m Hikmet, Enver Gökçe, Hasan Hüseyin, Ruhi Su, Y›lmaz Güney 

gibi sanatç›lar› anlay›p özümsemeden sanatç›l›k taslayanlar, K›z Kulesi’ndeki 

k›z kurusu gibi, kendilerini zehirleyecek y›lan›, günümüzün o 

‘global’, o küresel y›lan›n› bekleyedursunlar... 

Enver Gökçe k›rm›z›yla karan›n, dostlukla yabanc›laflman›n, dayan›flmayla 

bireycili¤in, sanatsal duyarl›kla, özgürlük eylemiyle bask› ve ya- 

66


saklar›n, düflünen insanla onun düflmanlar›n›n k›yas›ya savaflt›¤› bir dünyada 

dostlu¤a, aflka hasret, özgürlü¤e ve “gül-gülistan içinde” memleketlere 

hasret doldurdu çilesini, ast› avaz›n› bafl›m›z›n üstündeki mavi kubbeye... 

Yeteneklerini yeterince kullanma f›rsat› bile bulamadan, üretmeye 

hasret gitti... 

Hey gidi “türküler yadigâr›”, “a¤r›lar yadigâr›” Dost... 

Notlar: 

1 M. Turan / Ö.Seçkin, Enver Gökçe Üzerine, Damar Yay., s. 24/25 

2 Bu yok sayman›n tarihini As›m Bezirci’den okuyal›m: “Bütün bu olumlu özellikleri 

dolay›s›yla E. Gökçe burjuval›k edebiyat tarihlerine, sözlüklere, antolojilere sokulmam›flt›r. 

1940 kufla¤›n›n öteki flairleri (H. ‹. Dinamo, R›fat Ilgaz. A. Kadir, N. Ak›nc›- 

o¤lu, Fethi Giray, Ö. F. Toprak v.b.) gibi o da gölgelenmek, afla¤›lanmak, unutturulmak 

istenmifltir. 

Yaz›k ki bu “beyin y›kama” iste¤i genellikle baflar›ya ulaflm›flt›r. Nitekim, ad› geçen 

antolojimi 1969 Varl›k Y›ll›¤›’nda elefltiren Do¤an H›zlan flunlar› yazm›flt›r: “Nice 

Gençler bu antolojide yer alan ‹lhami Bekir Tez, Niyazi Ak›nc›o¤lu, Hasan Basri Alp, 

Enver Gökçe, Fethi Giray adlar›n› ilk olarak duyduklar›n› söylediler...” 

Bu üzücü sonuç yaln›zca tutucular›n eseri de¤ildir. Bunda kimi ilericilerin de pay› vard›r. 

Örne¤in toplumcu bilinen Memet Fuat bir kez olsun Enver Gökçe’nin fliirlerini 

y›ll›klar›na almam›flt›r. Öte yandan halka s›rt çeviren ‹kinci Yenicilere, hatta Sezai 

Karakoç gibi gericilere her y›l bol sayfa ay›rm›flt›r. Fakat ilerici Enver Gökçe’nin bir 

dizesine bile yer vermemifltir. Ad›n› bile anmam›flt›r onun... 

Öyleyken, Enver Gökçe hiç yak›nmam›flt›r bundan, sessizce direnmifltir. Bir gün olsun 

kendini öne sürdü¤ünü öbür flairleri k›skanarak yerdi¤ini görmedim. Kimseyi çekifltirdi¤ini 

de duymad›m. O kadar sab›rl›, sayg›l› ve alçakgönüllüdür.” (a.b.ç.-S.A.Tay›r.) 

(Türkiye Yaz›lar› Dergisi, Kas›m 1979) 

3 M. Turan/Ö. Seçkin, Enver Gökçe Üzerine, Damar Yay., s. 87/88. 

* Bu yaz›, yazar›n dokuz y›l kadar önce, mahlasla ve eksik yay›nlanm›fl bir yaz›s› üzerinde 

tekrar çal›flmas› sonucu oluflmufltur. 

** “Ma¤ripli”: Dostlar›n›n K. Marx’a takt›klar› bir lakap. (Kaynak: Marx Biyografi, Sorun 

Yay.) 

67


S‹P‹L‹N KARLARI 

Dilleri olsa mevsimlerin 

Aylar› 

Y›llar› 

Günleri 

Saatleri konuflsa 

Yaln›z geçen karanl›k 

gecelerimin 

Dolunay› 

Saman yolu 

Kutup y›ld›z› 

Çoban y›ld›z› 

Bir anda yok olup giden 

y›ld›zlar› 

Uçsuz bucaks›z gökyüzü 

Beyaz bulutlar› konuflsa 

Görkemli görünümleriyle 

korku veren gizemli 

a¤aç denizlerinin 

Kurtlar› 

Çakallar› 

Y›lanlar› 

Ç›yanlar› 

S›rtlanlar› 

Köstebekleri 

Yarasalar› konuflsa 

68


Bafl› dumanl› spilin 

Karlar› 

Laleleri 

Anemonlar› 

Kardelenleri 

K›rm›z› gelincikleri 

Sert esen rüzgarlar› konuflsa 

Manisa suçlu evinde yatan 

mahpuslar›n 

Öfkeleri 

‹syanlar› 

Umutlar› 

Özlemleri 

Demli çaylar› 

Umars›zl›klar› 

Suskun bak›fllar› konuflsa 

Odunu 

Kömürü 

Elektri¤i 

Yiyecek ekme¤i 

Umudu olmayan varofllar›n 

Emekçileri 

Devrimcileri 

Yeter art›k diyenleri 

Açl›¤a baflkald›ranlar› 

A¤layan bebekleri konuflsa 

Umut 

Gelip yuva yapard› yüre¤imin 

sol yan›na 

Rag›p Özcan 

fiubat 2009 

69


‹smail Hardal 

“Show Ticareti” 

Kültür Endüstrisi ve Tekelci Hegemonya 

“Show ticareti” hem emperyalizmin (metropol-merkez sömürgeci ülkelerin) 

kültür ve sanat alan›ndaki pazar›n›n üretimini hem de bu yöndeki 

ideolojik-ticarî alan›n› oluflturur. Bu Pazar’da üretilen kültürel-sanatsal 

ürünler, dünya kapitalist sistemine entegre olan merkez ve çevre ülkelerin 

kültürel-sanatsal pazar›na sunulur. Her alanda oldu¤u gibi kültür ve sanat 

alanlar›nda da emperyalist-kapitalizm dünyay› tek bir kapitalist pazara dönüfltürmüfltür. 

Ve bu pazara entegrasyon süreci farkl› etkileflimler içinde 

h›zla devam etmekte, üst sistem ve alt sistemler olarak bir bütünlük oluflturmaktad›r. 

Pazar›n üst sistemine entegrasyonu bölgesel alt sistemlerce 

(alt-emperyalist ülkeler) gerçeklefltirilmektedir. Türkiye tekelci sermayesi/devletinin 

iktisadî, siyasî, askerî, diplomatik, kültürel, sanatsal alanlardaki 

bölgesel faaliyetleri analiz edildi¤inde bölgesel alt-sistem iliflkileri 

üzerinden entegrasyon sürecinin nas›l iflletildi¤ini rahatl›kla görebiliriz. 

Son 30 y›la (bu 30 y›l 12 Eylül faflizmiyle iflçi s›n›f› hareketi ve sosyalist 

hareketin yenilgisini de temsil eder) “diziler ve filmler” üzerinden 

bakt›¤›m›zda “Show ticareti”, kültür endüstrisi alan›ndan co¤rafyam›zda; 

“Amerikan dizileri ve filmleri”, “Brezilya dizileri ve filmleri”, pembe diziler, 

beyaz diziler… furyas›n›n insanlar›m›z› nas›l etkilediklerini hat›rlayal›m. 

‹thal Dallaslardan, Yalan Rüzgarlar›ndan yerli Yalan Rüzgarlar›na 

gelen toplumun zihinsel evrimini ve buna tekabül eden ekonomik de¤iflimleri. 

Ve sonra yerli Yalan Rüzgarlar›n›n ihracat sürecini. Hatta dizi ihraç 

edilen ülkelerden dizilerin çekildi¤i mekânlara turistik turlar›. 

“Türk(iye) dizileri ve filmleri” Ortado¤u’yu, Yak›ndo¤u’yu, Mezopotamya’y›, 

Balkanlar›, Do¤u Avrupa’y›, Kafkasya’y›, Türkî cumhuriyetleri, 

Arap-Fars co¤rafyalar›n›, Kuzey Afrika’y› kas›p kavurmakta, kültürel-sanatsal 

alanda da Türkiye tekelci sermayesi pazar alan›n› buralarda geniflletmektedir. 

Bu alan› geniflletme süreci emperyalist-kapitalizmin hegemonya 

çat›flmas›n›n ve bölgesel alt-sistemlerin bölgesel düzeyde çat›flmalar›n›n 

üzerinden flekillenmektedir. 

“Show ticareti”, kapitalist kültür endüstrisine do¤rudan ba¤l› olan bir 

aland›r ve ‘Starlar’, ‘‹doller’ yarat›larak kültür endüstrisinin meta-üretimini 

sa¤lar. Starlar ve idoller arac›l›¤›yla “Show ticareti” ürünleri, seri bir biçimde 

“kitle kültürü” olarak iflçi ve emekçilere pazarlan›r. Psikoloji, sos- 

70

yoloji, psikiyatri, sosyal psikoloji gibi disiplinlerin verileri üzerinden pazarlama 

teknikleri gelifltirilir. 

“Show ticareti” alan›, bas›n-yay›n, edebiyat, sinema, Tv, radyo, internet, 

tiyatro, müzik… alanlar›n› a¤›rl›kl› olarak kapsar ve kültürel-sanatsal 

alanda burjuva ideolojisinin yeniden üretilmesini sa¤lar; burjuva ideolojisinin 

hegemonyas›n›n sürekli hale gelmesini amaç edinir. 

“Show ticareti”, öncelikle gençli¤i etkilemek üzere, toplumun tüm s›- 

n›flar›na ve tabakalar›na hitap eder, kitleleri etkileme, oyalama, deflarj etme, 

doyuma ulaflt›rma, e¤lendirme, starlar›n-idollerin yaflant›s›na özendirme, 

kitleleri günlük yaflant›lar›n streslerinden uzaklaflt›rma vb. gibi yollarla 

burjuva ideolojisini yayarak ifllevsel olmaktad›r. 

“Show ticareti” sayesinde her yafl ve her meslek grubuna yönelik olarak 

starlar-idoller üretilir. Bu starlar-idoller sayesinde de kitlelerin yönlendirilmesi 

sa¤lan›r. 

“Show ticareti”nde hazza dayal› e¤lenceye biraz daha fazla a¤›rl›k verilir. 

Burjuvazi, kitlelerin e¤lenceyi bir ihtiyaç olarak görmesini manipüle 

eder, sömürür. Bilindi¤i üzere sanat›n e¤itme oldu¤u gibi “e¤lendirme” 

yönü de vard›r. Sanat›n e¤lendirme yönü estetiksel duyuflun gelifltirilmesine, 

estetiksel kültürün artt›r›lmas›na hizmet ediyorsa, sanatsal kültürün 

geliflmesine katk›da bulunuyorsa anlaml›d›r. Sanat›n e¤lendirme yönü, 

“Show ticareti”nde flaklabanl›¤a, zevzekli¤e, temel içgüdülerin sömürüsüne, 

kaba e¤lenceye, düzeysiz “Show”lara dönüfltürülerek, kültür endüstrisinin 

kâr alan›n› geniflletmeye, kâr oran›n› art›rmaya katk›da bulunuyorsa 

‘anlams›zd›r’. Çünkü bu zevzeklikten “Show ticareti”ne yat›r›m yapan kapitalistler 

ve star-idoller kârl› ç›kmakta, kitleler zarar görmekte; al›klaflt›- 

r›lmaktad›rlar. 

Kültür Endüstrisi 


“Show ticareti” ve kültür endüstrisi iç içe geçmifl olgulard›r. Bu, kapitalist 

toplumun emperyalist evreye geçifl döneminin bir olgusudur; ve bu 

kavram merkez-metropol-emperyalist ülkelerde ilk kez kullan›lmaya bafllanm›fl, 

Frankfurt Okulu taraf›ndan farkl› aç›lardan analiz edilmifltir. 

Frankfurt Okulu, “kültür endüstrisi” elefltirisi üzerinden kapitalizmi k›yas›ya 

elefltiriye tabi tutmufltur. ancak kapitalizmin k›yas›ya elefltirisi kapitalizmin 

alternatifine-afl›lmas›na dönüfltürül(e)memifltir. Kültür endüstrisinin 

insan›/özneyi yok edici yan› vurgulanm›fl, insan›n/öznenin kapitalizmi 

nas›l, hangi yöntemle, hangi toplumsal dinamiklerle yok edece¤i es geçilmifltir. 

Frankfurt Okulu’nun “Marksizmin sorunlar›na” çözüm yöntemi niyetiyle 

gelifltirdikleri ‘Elefltirel Teori’ süreç içerisinde sinsice Marksizmin 

elefltirisine dönüfltürülmüfl; Sovyet deneyimine iliflkin tespitleri ise daha 

çok anti-komünizme malzeme olmufltur. 

71


“Kültür endüstrisi, tekelci kapitalist kâr kayg›s›na yönelik emperyalist 

kültürel üretimin oluflmas›na yak›ndan ba¤l› olarak geliflmifl; kültür ürünlerinin 

seri üretimi ve da¤›t›m›n›n maddî ön koflullar›n› haz›rlayan bilimsel-teknik 

baflar›lar›n üzerinde emperyalizme geçifl döneminde yürürlü¤e 

girmifltir.” (Ansiklopedik Kültür Sözlü¤ü, Çeviren ve düzenleyen: Aziz 

Çal›fllar, Alt›n Kitaplar Yay›nevi, 1983, s. 282) Kültür endüstrisi, sadece 

emperyalist metropol devletlerde de¤il, bölgesel alt-emperyalist devletlerde 

de oluflmufltur. T.C.de de kültür endüstrisinin olufltu¤unu rahatl›kla 

söylenebilir ve tekelci sermayenin kültür endüstrisi alan›na önemli yat›- 

r›mlar› bulunmaktad›r. Kültür endüstrisi alan›n›n büyüklü¤ünü görmek 

aç›s›ndan starlar›n-idollerin vergi listesindeki s›ralamalar›na ve verdikleri 

vergi miktarlar›na bakmak yeterlidir. E¤er bu yeterli görülmüyorsa, idollerin-starlar›n 

yurtiçi-yurtd›fl› yat›r›mlar› daha nesnel bir veri sunar. Örne- 

¤in, ‹brahim Tatl›ses’in yurtd›fl›na, Irak Kürdistan› Federe Bölgesi’ne sadece 

inflaat alan›nda yapt›¤› yat›r›m, yaklafl›k olarak 1 milyar Amerikan 

Dolar›n› bulmaktad›r. 

T.C.de de kültür endüstrisinin oluflumuyla birlikte, tekelci sermaye 

kültür endüstrisi alan›nda kap›lar›n› bir dönem “devrimci, gerçekçi, toplumcu 

gerçekçi ve sosyalist sanat” anlay›fl›yla ifade eden ve bu iddialar›ndan 

vazgeçen ya da resmî ideoloji karfl›s›nda belkemiksizleflen “sanatç›lara” 

da açm›flt›r. Burjuva ve küçükburjuva ideolojisinin s›n›rlar›n› aflamayan 

bu türden “sanatç›lar”, burjuvazinin hegemonyas›na ve kültür endüstrisi 

alan›na girmekte bir sak›nca görmemifl, “sol” literatürle gerici burjuva 

sanat›n› kitlelere tafl›m›fllard›r. Çünkü kültür endüstrisi alan›nda böylelerine 

sunulan imkânlar, olanaklar, bulanaklar, teflvikler, ödüller, telif ücretleri 

vb. oldukça yüksektir. Bu türden sanatç›lar geçmiflte hangi sanatsal 

ak›mdan/gelenekten gelirlerse gelsinler kültür endüstrisi için estetiksel 

üretimde bulunduklar› andan itibaren emperyalist-kapitalizmin yoz, gerici, 

çürütücü, yozlaflt›r›c› kültürünün üretimine ve yeniden üretimine gönüllü/bilinçli 

olarak katk›da bulunmakta, kültür endüstrisi içerisinde homojenize 

olmakta, s›radanlaflmakta ve baya¤›laflmaktad›r. Böyleleri sisteme 

yapt›klar› gönüllü/bilinçli katk›lar›n karfl›l›¤›n› fazlas›yla almakta, emperyalist-kapitalizmin 

kültür endüstrisi pazar›ndan ald›klar› yüksek orandaki 

rantlarla konformist yaflam olanaklar› elde etmektedir. Hatta çok ‘beceriklileri’, 

emperyalist-kapitalizmin kültür endüstrisinin yat›r›mc›s› (kapitalist) 

olma f›rsat›n› bile yakalayabilmektedir. Yeter ki emperyalist-kapitalizmin 

kültür endüstrisi yat›r›mc›s› tekelci kapitalistler, baz› seçilmifllere 

‘yürü ya kulum’ desin; gerisi pazar iliflkileri içinde flekillenecektir. 

Tekelci kapitalistler, “Show ticareti” alan›na ne kadar farkl› gelenekten/görenekten/sanat 

ak›mlar›ndan sanatç› çekebilirse o kadar çok staridol 

yaratma olana¤› bulmaktad›r. Alana çekilen zengin sanatç› farkl›l›¤› 

pazar›n alan›n› geniflletmek için kullan›lmakta; “ne kadar çok çeflitlilik 

varsa, o kadar müflteri oluflturma potansiyeli vard›r” ‘ilkesi’ üzerinden ha- 

72


reket etmektedirler. Sözünü etti¤imiz kâr ‘ilke’sinden dolay› tekelci kapitalistler 

sanatç›n›n geçmiflini sorun etmemekte, sanatç›n›n geçmiflteki izleyicilerini 

kültür endüstrisi alan›n›n yeni müflterilerine dönüfltürmektedir. 

Sistemin ‘devflirdi¤i’ sanatç›lardan isteklerinin bafl›nda flunlar gelmektedir: 

Sanatç›n›n üretti¤i ürünler/eserler pazara sunuldu¤unda, dolafl›m 

sürecinde h›zl› dolaflan, çabuk tüketilen, tüketimi kolay ve sürekli 

olan, moda tüketimi ve al›flkanl›¤› yaratan, etik-estetik kayg›ya girmeden 

tüketim de¤eri yüksek olan, ruhî tembelli¤e çeken, düflündürmeyen ancak 

insanlar› flartland›rarak etkileyip yönlendiren ve sürekli pazara ba¤›ml› hale 

getiren sanatsal ürünler/eserler olmal›d›r. Bu alana gönüllü/iradi/bilinçli 

giren sanatç›lar art›k nesnel gerçekli¤e gerçekçilik yöntemlerinden birisiyle 

bakmak ve de¤erlendirmek yerine, kültür endüstrisinin ihtiyaç duydu¤u 

“kâr” gerçekli¤i üzerinden hareket etmektedir; tekelci kapitalistlere 

ba¤›ml› hale gelmektedir. Art›k bu türden sanatç›lar›n ürünlerinin/eserlerinin 

içeri¤ini belirleyen kültür endüstrisi pazar›n›n ihtiyaçlar› ve tekelci 

kapitalistlerin yat›r›m-kâr stratejileridir. 

Kültür Endüstrisi Ürünlerinde Temalar 

Emperyalist kapitalizmin kültür endüstrisi ürünlerinde temalar, en 

bafltan beri hep belirli/ayn› konular etraf›nda flekillenmekte ve kapal› bir 

daire içerisinde dönüp durmaktad›r. Bu konular› geçmiflten günümüze kadar 

k›saca flöyle s›ralayabiliriz: Nesnel gerçeklikle iliflkiye girmemeye özen 

gösterme, girilme zorunda kal›nd›¤›nda da k›y›s›ndan köflesinden geçme; 

ça¤›n, dönemin temel çeliflkilerine girmeme; geçmifle özlem duyma (nostalji); 

gerçek dünyan›n yerine kurgusal dünyay› koyma; mitolojiye ve dinlere 

yönelme; mitoloji ve dinlerden hareketle yeni mitoslar yaratma; nesnel 

gerçekli¤i “karanl›k ve ürkütücü” gösterme; nesnel gerçeklik karfl›s›nda 

bireyi/insan› zay›f ve biçarelik içinde estetize ederek gösterme; gangsterlik, 

western, action, polisiye, militarizm, fliddet, erotizm, sex, pornografi, 

bilim-kurguyu yaflam›n bütünselli¤inden kopararak merkeze koyma; 

özneyi ve nesnel gerçekli¤i yaflam›n d›fl›na iteleme; nesnel gerçekli¤i tart›flmak, 

yans›tmak, de¤erlendirmek durumunda olan, nesnel gerçekli¤i estetize 

eden anlat›mlara yer vermeme, bu anlat›lar› imkâns›z hale getirme; 

nesnel gerçekli¤i yans›tman›n, de¤erlendirmenin, bir üst boyutta yeniden 

üretmenin/yaratman›n yerini, tasvirle, gereksiz bo¤ucu-s›k›c› ayr›nt›larla, 

kurgusal-fantastik oyunlarla doldurma; sanat›n merkezinde bulunan özne-birey-insan› 

merkezin d›fl›na at›nca, özneden boflalan yeri ilgisiz her 

fleyle, ‘›v›r z›v›rla’ doldurma; abart›l› süsleme ve semboller kullan›larak, 

ilgili ilgisiz absürd kolajlamalarla nesnel gerçeklikle ba¤lar› kesme, nesnel 

gerçeklik üzerine düflündürmeme; nesnel gerçekli¤i içerisinde gerçeklikten 

eser, k›r›nt› bile kalmayan kendi gerçekli¤ine/simülasyona dönüfltürme; 

mitoslar›, simülasyonlar› popüler kitle kültürü ile iliflkilendirip 

73


egemen burjuva ideolojisinin yeniden üretilmesine katk›da bulunma; zaman› 

mekândan, mekân› zamandan kopararak, zaman› geliflimsel olmayan 

dairesel rutin bir harekete dönüfltürme, zaman›n tarihsel ak›fl sürecini 

bozma, tarihsel geliflim düflüncesini yok etme, özneyi/insan› tarihsizlefltirme; 

insan›n/öznenin kendi yaflam›n› ve gelece¤ini ilgilendiren ekonomik, 

siyasal ve toplumsal sorunlardan uzaklaflmas›n› sa¤lama; öznenin/insan›n 

kendi gelece¤ini belirlemesi için zorunlu olan öznenin iradi 

müdahalesini engelleme; özneyi-bireyi-insan›/toplumu geleceksizlefltirme; 

gelece¤e iliflkin bilim-kurgusal eserlerde tarihsel geliflimin mant›¤›na uygun 

olmayan “negatif ütopya” oluflturma… 

Yukar›da belirtmeye çal›flt›¤›m›z konularla ilgili olarak sinema, çizgi 

roman, roman-senaryo alan›nda yaz›lan Postmodern ‘Kurtar›c›lar, (Derleyen: 

Veysel Atayman, Donkiflot, Güncel Yay›nlar, ‹stanbul, 2006 ) inceleme 

kitab›nda oldukça bol malzeme bulunmaktad›r. 

Günümüzde Yap›salc›l›¤›n, Varoluflçulu¤un, Rus Biçimcili¤inin, Viyana 

Okulu’nun, Prag Okulu’nun, Kopenhag Okulu’nun, Frankfurt Okulu’nun… 

co¤rafyam›zdaki ideolojik-felsefî-kültürel-estetiksel-sanatsal 

üretimlerde/yarat›mlarda yo¤un etkileri oldu¤unu söyleyebiliriz. Son kertede 

burjuva ideolojisinin rasyonalizasyonunu ve yeniden üretimini sa¤layan 

bu okullar›n etkileri anlafl›labilir. Ancak bir bütün olarak Sol’u, sosyalist 

sanatç›lar› ve ilerici ayd›nlar› “negatif etkilemeleri” bizi düflündürmelidir. 

Bu durum bir soruna m› iflaret etmektedir? E¤er bir soruna iflaret 

ediyorsa, bu sorunun kayna¤› ve çerçevesi nedir? Sorunun kayna¤›n› ve 

çerçevesini araflt›rmak gerekmez mi? Kayna¤› ve çerçevesi belirlenen sorunun 

afl›lmas› konusunda ne gibi çözüm üretilmelidir? Çözümün yöntemi 

ve iradi müdahale prati¤i hangi araçla/araçlarla yap›lmal›d›r? 

12 Eylül 1980 faflizmi karfl›s›nda sosyalist sanat hareketinin ald›¤› yenilginin 

yol açt›¤› tahribat çok a¤›r olmufltur. Bu a¤›r tahribat›n üzerine 

Sovyet deneyiminin ve dünya sosyalist sisteminin geçici yenilgisinin yol 

açt›¤› tahribat da eklenince, Türkiye tekelci sermayesi bütün alanlar› kendi 

s›n›f ç›kar› do¤rultusunda stabilize etmifltir. Bu stabil ortama, emperyalist 

bat›n›n burjuva felsefî, sanat, kültür, bilim, ideolojik ak›mlar›n›n tafl›nmas› 

da h›zland›r›l›nca tahribat›n boyutlar› artm›flt›r. Dönemin Marksist 

estetik politikalar›n›n zay›fl›¤› ve donat›ms›zl›¤›, ithal edilen burjuva 

ak›mlar›n gelifltirmifl olduklar› tekniklerin Marksist yöntemle de¤erlendirilmesinin 

önünü de kesmifltir. Tekelci kapitalistlerin bu çok boyutlu bütünsel 

sald›r›lar› karfl›s›nda, çok boyutlu ve bütünsel bir karfl› koyufltan/direniflten 

söz etmemiz mümkün de¤ildir. 

12 Eylül 1980’den günümüze kadar 30 y›l geçti. Gelinen noktan›n 

özel ve öznel bir yorumu olamaz. “Sol cenah›m›z” bu durumu gerekli ayr›flma 

ve bütünleflmeleri sa¤layarak mutlaka aflacak ileri ve anlaml› bir 

ad›m atmak zorundad›r. Çünkü emperyalist bat›dan ithal edilen burjuva 

ideolojik-felsefî-kültürel-estetiksel-sanatsal okullar›n/ak›mlar›n bak›fl aç›- 

74


lar› ve yöntemleri, devrimci ve sosyalist hareketin kültürel, sanatsal, estetik, 

ideolojik üretimlerinde gittikçe içsellefltirilmifl bir hal almaktad›r. Bu 

olumsuz durumu devrimci yol ve yöntemlerle dönüfltürecek, yaflam›n bütün 

alanlar›na belirli önceliklerden hareketle müdahale edecek kolektif bir 

iradenin/öznenin varl›¤›ndan söz edemiyoruz. Bir gerçeklik olarak var 

olan tekil/parçal›/grupsal durufllar› ve örgütlülükleri kolektif s›n›f öznesinin 

yerine ikâme etmemiz do¤ru de¤ildir. 

Sosyalist Gerçekçi sanat ak›m›n›n ifllevselli¤i, iflçi s›n›f› hareketi-devrimci 

hareket-sosyalist hareketin ifllevselli¤i ile do¤ru orant›l›d›r. Sosyalist 

gerçekçi sanat hareketi, sosyalist sanat› iflçi s›n›f› hareketi ve emekçi halk 

hareketi ile buluflturup kaynaflt›rd›¤›nda görevini yerine getirir ve ifllevsel 

olabilir. Üzerinde yaflad›¤›m›z co¤rafyada iflçi s›n›f› hareketi ile devrimci 

ve sosyalist hareket ayr› ayr› kanallarda akmaktad›r. Bu ayr› kanallar›n 

gerekli ayr›flmalardan sonra tek bir kanalda birlefltirilmesi, bütünlefltirilmesi 

ve dönüfltürülmesi gerekmektedir. 

Sanat Cephesi Hareketi, bilim-politika-sanat-estetik-etik bütünlü¤ünü 

gerekli ve zorunlu gördü¤ünden dolay› kültürel, sanatsal üretimlerini ve 

prati¤ini bu bütünlü¤ün oluflturulmas›na yönelik olarak belirlemekte; tekelci 

sermayenin “Show ticareti” ve kültür endüstrisi kanal›yla kültür ve 

sanat alan›nda oluflturdu¤u hegemonyay›/tekeli k›rmak, geriletmek ve aflmak 

bilinciyle hareket etmektedir. Bu aç›dan sorumlu kadrolar› kolektif 

hareket etmeye davet etmektedir. 

75


SANA B‹R TÜRKÜ Ö⁄RETEY‹M 

sana bir türkü ö¤reteyim 

içinde ben olay›m 

dillerine dolanay›m 

yüre¤ine dolanay›m 

ç›kal›m yollara 

varal›m gurbet ellere 

mansur gibi sallanal›m dara¤ac›nda 


baba ishaklarla baba ilyaslarla birlik olup 

yürüyelim halk›n önünde 

abdal musa’n›n dergâh›na girelim 

bar›fl› ç›¤›ral›m insanlara 

açal›m kap›lar›m›z› sonuna kadar 

açal›m ç›k›n›m›z›n a¤z›n› 

dökelim az›¤›m›z› ortaya 

paylaflal›m ne var ne yoksa 

yedi düvelle 

evrenle 


varal›m bedreddin’e 

müridli¤e dural›m 

geçelim ayd›nellerinden 

karaburun’a 

börklücelerle 

torlaklarla 

tutuflup el ele 

flafakta do¤al›m yeniden, 

nemrut’ta bir günefl gibi 

anadolu’ya 


76


köro¤lu gibi vurup m›zrab›n beline 

ç›kal›m yal›n k›l›ç 

bolu beylerinin karfl›s›na 

indirelim zalimleri tahtlar›ndan 

halk›n hakk›n› al›p ellerinden 

verelim sahiplerine 

hak için gerelim dadalo¤lu’m 

saz›m›z›n tellerini 

sözler f›rlatal›m düflmana 

c›da gibi ok gibi 

gümüfl temrenli sözler 


pir sultan’la dile gelip 

dost dost diye seslenelim yoldafllar›m›za 

yunus olup düflelim yollara 

gök ekinler derelim gariplerin dillerinden 

muhyî olup erenlerle 

ç›kal›m taflram›zdan 

saraylar basal›m 

meclisler y›kal›m 

sakiler çeksin aya¤› 

dökülsün meyler 

k›r›ls›n camlar 

zihnî dert elinden a¤lamas›n gayr› 

olmas›n viraneler 


akarsular dirilsin sivaslarda 


77


karacao¤lan’dan güzeller derelim 

turunç sineli güzeller 

gidelim yaylalara 

çukurovalara 

çiçekler derelim 

öbek öbek çiçekler 

k›rm›z› karanfiller derelim 

uzatal›m insanlara 

uzatal›m mahzunîlere 

son bulsun hüzünleri 

dolsun çiçeklerle gönülleri 


içelim flarab›m›z› testisinden 

coflal›m 

aflk sarhofllu¤uyla 

ç›kal›m yollara 

sürelim zahitleri 

topraklar›m›zdan 

indirelim zalimleri 

göklerden 

son verelim zulümlerine 

doyural›m gözlerini 

topraklarla 

alt›n renkli topraklarla 


‹rfan Ünal 

78


Kemâl Kök 

Cumhuriyet Dönemi 

Romanlar›nda Resmî ‹deoloji 

“Her ideoloji, bir kere teessüs ettikten sonra, 

verili tasavvur temas› temeli üzerinde geliflir ve bu temay› zenginlefltirir” 

F. Engels 

(Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefenin Sonu, Sosyal Yn., s.58) 

Osmanl› döneminden miras kalan vakanüvîs gelene¤i T.C.nin resmî 

ideolojisinin oluflumunda önemli bir yer tutar. Bilindi¤i gibi vakanüvîsler 

(tarih yaz›c›lar›) devlet görevlisi olarak dönemin siyasal iktidar›n›n beklentileri 

do¤rultusunda tarihsel olaylar› kaydetmeyi ve anlatmay› esas al›rlard›. 

Daha sonra bu anlat›lanlar tarih olarak bir sonraki nesile kal›rd›. 

T.C.nin tarihi de vakanüvîslere benzer kiflilerce siyasal iktidar›n konumu 

ve istekleri do¤rultusunda belirli yönelim, inkâr, dayatma ve dokunulmazl›klar 

üzerinde biçimlendirilmifltir. Güncel sorunlara karfl› gelifltirilen taktikler 

daha sonra ilke olarak kutsanm›fl, tarih bu kutsanm›fll›k üzerinden 

kurgulanm›flt›r. ‹ktisadî, felsefî, siyasî beklentilerin kavramsal olarak aç›- 

l›m› kendi literatürlerinde cumhuriyetçilik, milliyetçilik, halkç›l›k, laiklik, 

devletçilik, ink›lâpç›l›k olarak ifade edilirken, tarih bu kavramlar üzerinden 

aç›klanmaya/s›n›rland›r›lmaya çal›fl›lmaktad›r. Oysaki bahsedilen ilkelere 

sahiplenifl süreci dikkatli irdelendi¤inde, kimisinin konjonktürün 

zorunlu mitlefltirmesiyle, kimisin de o konjonktürde yaflananlar› bast›rma, 

gizleme, farkl› gösterme ihtiyac›yla dönemin öne ç›kan kavramlar›n›n i¤difl 

edilmesiyle oluflturuldu¤u görülür. Despot bir zaman diliminde duyulan 

bu ihtiyaçlar esas olarak Komünist, Kürt ve K›z›lbafl düflmanl›¤› üzerine 

biçimlenen resmî ideolojin çelik z›rhlar›n› k›sa sürede örmüfltür. Z›rhlar›n 

ana ekseni s›n›f olgusunu kabaca inkâr etmeye dayal› ise, di¤er tüm 

tali yollar› da Anadolu’daki Türk/Sünni ‹slâm d›fl›ndaki halk ve kültürlerin 

inkâr›na ç›kar. Bu z›rh, resmî ideolojide Osmanl› dönemi üretim biçimi 

ve ba¤r›nda geliflen kapitalist nüveyi, bu nüvenin emperyalist sermayenin 

de yönlendirmesiyle kapitalist iliflkileri esas al›fl›n› ve oradan da burjuva 

ulus-devlete eviriliflini gizlemeyi de ihmal etmez. Resmî ideolojide 

milliyetçilik misak-› millî (emperyalizmin izin verdi¤i ölçüde) ile s›n›rland›r›lm›fl 

Türkçülükken; devletçilik ile ink›lâpç›l›k ise kapitalistleflerek, kapitalist-emperyalizmle 

bütünleflme arzusunun/çabas›n›n ad›d›r. Halkç›l›k 

ve laikli¤in Anadolu halklar›n› afsunlamaya yarayan koca bir hamasiler 

bütünü oldu¤u su götürmez. Resmî ideolojinin oluflmas› kapitalizm ve 

Türklük d›fl›ndaki olgular›n yaflama flans›n›n cebren engellenmeye çal›fl›l- 

79


mas›yla eflde¤erdir. Bu süreçte elbette tek bafl›na zor yetmemifl ve kitlerin 

bilincinde ortak aidiyet duygusu ile istenilen insan tipi di¤er ideolojik mekanizmalarla 

birlikte üretilmek istenmifltir. E¤itim, kültür-sanat faaliyetleri 

bu aidiyet duygusunun oluflturulmas›nda ve asimilasyona dayal› r›zan›n 

inflas›nda önemli bir harçt›r. 

Cumhuriyet dönemi kültür-sanat faaliyetlerinin hemen dikkat çeken 

özelli¤i bu harc›n çimentosu olma gayreti ve kurucu kadrolar›n›n üretti¤i 

“Ulu önder” mitini bütün söylemlerinde özünde bar›nd›rmas›d›r. Dönemin 

vakanüvîsleri gibi çal›flan hâkim s›n›f edebiyatç›lar› da eserlerinde resmî 

söylemi harfiyen ifllemifltir. Zaten edebiyat, özellikle roman ve fliir, oluflturulmaya 

çal›fl›lan ulusun inflas›nda ikili bir görev görür. Edebiyat, bir taraftan 

ortak resmî yaz›l› dili üretirken di¤er taraftan gerekli ideolojik malzemeyi 

içinde kitlelere tafl›r, resmî ideolojiye zihinlerde meflruluk zemini 

üretir. Cumhuriyet dönemi romanlar›nda resmî ideolojinin nas›l tafl›nd›¤›- 

n› örneklerle görece¤iz, ama önce romana dair bir iki k›sa tespit yapal›m. 

Edebiyat eserleri yaz›ld›¤› dönemin kavramlar›yla düflünür ve o dönemin 

birçok özelli¤ini yap›s›nda ister istemez tafl›r. Edebiyatç›n›n s›n›f 

kimli¤i, ideolojik tercihinin izdüflümü ve siyasî çat›flmalar› eserine nüfuz 

eder. Bu özellik di¤er tüm sanat dallar› gibi roman›nda siyasetten s›yr›lamayaca¤›n›n 

bariz göstergesidir. “Cumhuriyet dönemi” sanat› ya da roman› 

da böylesi bir çerçeve içinde incelendi¤inde resmî ideolojinin söylemlerinin 

etkisi birçok eserde rahatl›kla görülebilir. Dönemin hâkim s›n›f 

yanl›s› romanc›lar› resmî ideolojinin söylemlerini sahiplenerek roman 

kurgusuyla yaflam içinde üretmifltir. 

Resmî ideolojinin kültür-sanat politikas› Büyük Millet Meclisi’nin 

ilk ‹cra Vekilleri Heyeti’nin 9 May›s 1920 tarihli program›ndaki “Milletin 

h›fz› ve mevcudiyeti” (Nilüfer Öndin, Cumhuriyet’in Kültür Politikas› ve 

Sanat 1923-1950, ‹nsanc›l Yay›nlar›, s.56.) ilkesi ile yekpare ve saf millî 

kültürü hedeflemifltir. Bu hedef için Anadolu’daki emekçi halk›n toplumsal 

haf›zas›n› sistematik olarak silmek gerekmektedir. ‹flte resmî kültür-sanat 

dolay›s›yla dil-alfabe politikas› bu toplumsal haf›zay› silme üzerine infla 

edilmifltir. Edebiyatta da resmî yazarlar diyebilece¤imiz ço¤u bir dönem 

milletvekili/bürokrat olan F. Nafiz Çaml›bel, Behçet Kemal Ça¤lar, 

Halide Edip Ad›var, Reflat Nuri Gültekin, Memduh fievket Esendal, Ahmet 

Hamdi Tanp›nar, Yunus Nadi Abal›o¤lu, Yakup Kadri Karaosmano¤lu 

gibi onlarca entelektüel memur (modern vakanüvîs) burjuva resmî ideolojisinin 

üretiminde rol alm›flt›r. 

Cumhuriyetin kurucu kadrolar› içinde de yer alan Yakup Kadri Karaosmano¤lu 

yeni nesilde istedi¤i nitelikleri Ankara roman›nda flöyle ifade 

ediyor; “Yeni yetiflen Türk gencinde tarih bilgisi bir kuru malûmat de¤il, 

bir milli fluur ve iktisat f›trat› (Yarad›l›fltan gelen özelli¤i) gibi bir tabiî 

kabiliyettir” (Y.K.Karaosmano¤lu, Ankara, ‹letiflim Yay›nlar›, 2006, 

s.180.). 

80


Milliyetçilik egemenlerin elinde ortak pazar ve hâkimiyet alan› üretmek 

için olmazsa olmaz bir mevzudur. Bu aç›dan milliyetçilik onlar›n 

edebiyat eserlerinde her seferinde derinden derine yay›l›r, resmî ideolojinin 

temel ideolojik yaklafl›mlar› zihinlere edebiyat arac›l›¤›yla ifllenir. ‹fl 

öyle abart›l› ki “milli edebiyat”, “milli tarih” derken “milli fizik” bile 

olur… 

Halide Edip Ad›var’›n 1922’de ilk kez ‹kdam gazetesinde tefrika edilen 

ve “Sakarya Ordusu’na…” diye bir takdimle bafllayan Ateflten Gömlek 

roman› resmî ideolojinin olufltu¤u dönemde edebiyat eseri olarak 

önemli bir ifllev görmüfltür. “Millî Mücadele”ye dair hâkim s›n›f taraf›ndan 

üretilen birçok iddiay› muhtevas›nda tafl›yan roman, ‹stanbul’dan 

Anadolu’ya geçifller ile ‹zmir’den Yunanistan ordusunun çekilmesine kadarki 

süreç içinde ‹stanbul’dan Anadolu’ya geçen bir grup ayd›n›n iliflkilerini 

anlat›r. Romanda Türk milliyetçili¤i eksenli bir zihniyet hâkimdir. 

Karakterlerin s›n›fsal iliflkileri ve de¤iflimlerine girilmemifl, günlük format›yla 

olaylar anlat›lm›flt›r. H. Edip Ad›var roman›ndaki baflkarakterin a¤z›ndan 

Mehmet Çavufl isimli tiplemeden flöyle bahseder; “Çok harikulâde 

fleyler söylerdi. Bazen bilmem hangi para ile Hayber Geçidi’nden Hindistan’a 

indi¤ini tahayyül eder, bazen Mustafa Kemal Pafla ile Atina’y› zapta 

gidece¤i günkü muhayyel icraat›n› anlat›rd›.” (Halide Edip Ad›var, 

Ateflten Gömlek, Can Yay›nlar›, Mart 2008, s. 103.). 

Yine Y. Kadri de Halide Edip’ten on y›l sonra ve art›k siyasî iktidar›n 

kimin elinde oldu¤u netleflti¤i, resmî ideolojinin oluflturuldu¤u bir dönemde 

1932 tarihinde yazd›¤› “Sakarya Savafl›” y›llar›nda geçen Yaban adl› 

roman›nda köye s›¤›nm›fl bir ‹stanbul ayd›n› a¤z›ndan; “‹flittiniz mi? Mustafa 

Kemal isminde bir büyük adam, bir büyük kumandan, ‹stanbul’dan 

yola ç›kt›, Anadolu’ya geçti. Erzurum’da, Sivas’ta, milleti bafl›na toplad›… 

fiimdi onun adamlar› taraf taraf Yunanlarla, Frans›zlarla dö¤üflüyor.” 

. (Y.K.Karaosmano¤lu, Yaban, ‹letiflim Yn., 2001, s.27.) cümlesini 

kurar. Roman›n ilerleyen sayfalar›nda ayn› karakter; “Askeri hayat›nda 

hiçbir bozgun görmemifl olan büyük Türk Serdar›n›n cephede ifli ne? Gidip 

yak›ndan görmek için delice arzuyla tutufluyorum. Bir Kâbe gibi cepheye 

gitmek ve onun çad›r› etraf›nda tavaf etmek istiyorum.” (Yaban, 

s.141.) der. Böylece Y. Kadri resmî ideolojinin tarih kurgusu ile “Ulu önder” 

mitine nas›l yaklaflt›¤›n› romanda iffla ifller. 

Yine Yakup Kadri Karaosmano¤lu 1934’te yazd›¤› Ankara roman›nda 

“Ulu önder”i anlat›rken; “Bütün bir ›rk›n asaletini tafl›yan uzun parmakl›, 

güzel elleri bir kehribar tespihle oynuyordu.” (Ankara, s.86.) cümlesini 

kuracak ve ayn› roman›n 172. sayfas›nda; “Türk nam›n› tafl›yan bu 

“mucize adam”›n sesini dinliyordu” (Ankara, s.172.) diyerek Türkçülük 

ve “Ulu önder” yaklafl›m›n› edebiyat arac›l›¤›yla net olarak ifade ederek 

resmî ideolojiye olan ba¤l›l›¤›n› gösterecektir. Zamanla edebiyatta “Ulu 

önder” mitine dair say›s›z örnekler olacakt›r. 

S. C. F/6 

81


“Din ve devlet ifllerini ay›rma” olarak anlat›lan laiklik ad› alt›nda yap›lan 

tevatürlerin yans›mas›n› resmî ideoloji içinde düflünen yazarlar›n 

eserlerinde de görmek mümkündür. Asl›nda T.C.nin dini anlay›fl›-laiklik 

yorumu 1921’de kabul edilen ‹stiklal Marfl›’n›n sekizinci k›tas›ndaki flu 

dizelerde; “Bu ezanlar -ki flahadetleri dinin temeli, / Ebedi yurdumun üstünde 

benim inlemeli” net olarak ifade edilmifltir. Bu dizenin belirtti¤i çerçeve 

haricinde “dinin devlet ifllerinden ayr›lmas›” söylemiyle yap›lan tart›flmalar 

özünde laf-› güzaftan baflka bir fley de¤ildir. 

Halide Edip Ad›var’›n Türkçe ilk bask›s› 1936’da yap›lan ve 1942’de 

CHP roman arma¤an›n› kazanan Sinekli Bakkal adl› eserinde, haf›zl›k yapan 

Rabia ad›nda bir k›z çocu¤unun etraf›nda saray, Osmanl› paflalar› ve 

Sinekli Bakkal soka¤›ndaki iliflkiler anlat›l›r. Romanda Mevlevi fieyhi 

Vehbi Dede kitap boyunca örnek kiflilik, bilge, ayd›n ve hoflgörü timsali 

gösterilir. Mevlevilik okuyucunun kafas›nda ö¤renilmesi ve mutluluk için 

benimsenmesi gerekli yol olarak biçimlendirilir. Mevlevili¤e olan bu 

olumlu yaklafl›m Alevi-Bektafli-K›z›lbafl dendi¤inde Cumhuriyet ayd›n›nda 

tam tersine döner. 1922’de kitap olarak ç›kan Nur Baba adl› eserinde 

Yakup Kadri Karaosmano¤lu Bektaflili¤i çürümüfl bir kurum gibi göstererek 

tiksinti içinde Alevi-Bektaflileri afla¤›lar. Onlar› haflhafl, afyon, içki ve 

cinsel arzu peflinde koflan insanlar olarak gösterir, dinsel törenlerinde cinsel 

iliflkiye girdiklerini ima eder. Alevi-Bektaflili¤in felsefî/batinî özelli¤ine 

hiç girmeden d›flar›dan bir gözlemle ve gördüklerini de yanl›fl yorumlayarak 

anlat›r. Alevi-K›z›lbafl topluma karfl› uydurulmufl adi iftiralar› bölüm 

bafll›klar›nda çakt›rmadan ifade eder. “Bir Bektafli Tekkesinde Mumlar 

Nas›l Söner” bafll›¤›n› att›¤› ilk bölümde Bektafli dergâh›nda ayin-i cem 

sonras› afl›r› içkiden sarhofl bir grup kad›n ve erkek ars›nda yaflanan sözlü 

bir münakafla üzerine bir kad›n ve erkek aras›nda geliflen diyalog flöyledir; 

“Herkesin kavgas›ndan bize ne, cicim. Fena m›, onlar didiflirken biz sevifliriz.” 

(Y.K.Karaosmano¤lu, Nur Baba, ‹letiflim Yn., 2005, s.25.). Nur 

Baba roman› yay›nland›¤›nda Halide Edip Ad›var ‹kdam gazetesinde övücü 

bir makale ile bahseder. Ayr›ca burada Nur Baba roman›n› Muhsin Ertu¤rul’un 

Bo¤aziçi Esrar› ad›yla 1923’te sinemaya uyarland›¤›n› özellikle 

hat›rlatmak da gerekiyor. “Laik” Türkiye’de 1924 y›l›nda Diyanet ‹flleri 

Baflkanl›¤› kurulmufl, din iflleri devlet tekelinde Sünni-‹slâm olarak benimsenmifl 

ve 30 Kas›m 1925 tarihinde yürürlü¤e giren bir kanun ile tekke, 

zaviye ve türbelerin kapat›lmas› kabul edilmifltir. Tekkelerinin kapat›ld›¤› 

süreye kadar bir iki bask› daha yapan Nur Baba roman›nda Alevi- 

Bektafli tekkelerine karfl› yarat›lan tiksintinin muhakkak ki etkisi olmufltur. 

Resmî ideoloji devletin ekonomik program›yla da romanlara girer. 

Faruk Nafiz Çaml›bel’le Behçet Kemal Ça¤lar’›n 1932’de birlikte yazd›- 

¤›; “Türküz bütün bafllardan üstün olan bafllar›z / Tarihten önce vard›k tarihten 

sonra var›z… Örnektir milletlere açt›¤›m›z yeni iz / ‹mtiyazs›z, s›- 

n›fs›z kaynaflm›fl bir kütleyiz…” dizeleriyle resmî ideolojiyi özetleyen 10. 

82


Y›l Marfl›’n›n izdüflümü romanlara da k›sa sürede yans›r. Zaten devletçilik 

program›n›n oluflumundaki bürokratlardan biri olan Y. Kadri Karaosmano¤lu’nun 

1934’te yay›nlanan Ankara roman›nda 1935 sonras› için gelecek 

tasar›m› söyle yap›l›yor: “Türk iflçileri, Türk mühendisleri, Avrupa’daki 

gibi bedbaht da de¤ildir. Eski Roma’n›n esir sürüleri gibi bin bir 

mihnet ve cefa alt›nda, bin türlü mahrumiyete ruhlar› ve suratlar› ekflimifl, 

açl›ktan bütün insanî faziletlerini kaybetmifl Avrupa proletaryas›n›n sefalet 

ve felaketinden Türkiye’de eser görülmüyordu. Türkiye’de iflçiler birer 

devlet memuru idi ve yüreklerinde bir devlet memurunun haysiyetini, vekar›n›, 

mesuliyetini tafl›yorlard›. Bafllar›nda patron diye bir belâ yoktur.” 

(Ankara, s.183.) Devletçilik ilkesinin ne manaya geldi¤inin ipuçlar›n› ve 

Osmanl›n›n tebaa iliflkisinin iflçi s›n›f› için devam ettirilmek istendi¤ini bu 

cümlede rahatl›kla görmek mümkün. Proletaryan›n bafl›nda patron yok deniliyor; 

peki patron yokda kim var? Osmanl› bürokrasisinden süzülerek 

gelen paflalar›n askeri bürokrasisi, savafl vurguncusu eflraf ve mütegallibe, 

toprak a¤alar› ve hepsinin bir gün olmak istedi¤i devletin kollar›nda yeni 

palazlanan burjuvazi. Her türlü grev ve sendikal hakk›n yasakland›¤›, sefalet 

içinde demokratik hiç sözü olmayan diline, dinine, kültürüne, zorla 

yabanc›laflt›r›lm›fl emekçi halk bir devlet memuru hassasiyetini, vakar›n›, 

mesuliyetini tafl›yormufl! Günümüzde bile maden ocaklar›ndaki ifl cinayetleri 

s›kl›kla iflleniyorken; “Kömür ve odun iflini en modern tekni¤e göre 

eline alm›fl olan Devlet, art›k bu tarihöncesi, bu tafldevri sar›¤› nas›l kald›rm›flsa 

öyle kald›rm›flt›.” (Ankara, s.225.) deniliyor. 

Bir taraftan da Y. Kadri, Türk ayd›n›na seslenerek Yaban roman›nda 

flöyle serzeniflte bulunuyor; “Anadolu halk›n›n bir ruhu vard›, nüfuz edemedin. 

Bir kafas› vard›; ayd›nlatamad›n. Bir vücudu vard›; besleyemedin. 

Üstünde yaflad›¤› topra¤› vard›! ‹flletemedin.” (Yaban, s.111.). Bu serzeniflten 

kendisinin Anadolu halk›n› tan›d›¤› san›lmas›; aksine Y. Kadri Karaosmano¤lu 

ve dönemin iktidar yanl›s› ayd›nlar› Anadolu halk›n› kendi 

r›zas› d›fl›nda yasak, inkâr, imha ve asimilasyon politikalar›yla tek tiplefltirmeye 

ve “devletçilik” ilkesiyle s›n›fsal çeliflkinin üstünü örtmeye çal›flm›flt›r. 

Tek parti CHP kendisinin fikrî hayat› d›fl›ndaki tüm oluflumlara 

düflman olmufltur. Sendika, dernek, parti kurmak engellenmifl; farkl› dil, 

din, mezhepten olmak suç say›lm›fl; karfl› koyanlar 1937-38 Dersim katliam›nda 

oldu¤u gibi toplu k›y›mlardan geçirilmifltir. 

1941’de CHP Genel Sekreterli¤ine gelen Memduh fievket Esendal’›n 

bir banka memuru a¤z›ndan anlat›lan ve 1934 y›l›nda yay›mlanan Ayafll› 

ve Kirac›lar› roman›nda Dersimlilere dair resmî söylemin ipuçlar›n› görmek, 

1937-38 katliam›n› yapanlar›n zihniyetini çözmek mümkün; “Hüseyin 

Beyin asl› Dersim’in Kürtleflmifl Türklerinden imifl. Kendisi Alevi. 

Bunlar kendilerinin Türk olduklar›n›, yak›n zamanlara kadar da aralar›nda 

Türkçe konufltuklar›n› biliyorlar. Hüseyin Beyin konufluflu, surat› ora 

83


Türklerine benziyor.” (Memduh fievket Esendal, Ayafll› ve Kirac›lar›, Bilgi 

Yn., 2008, s.76). 

Cumhuriyet Dönemi romanlar›nda resmî ideoloji d›fl›na ç›kan ve 

olaylara gerçekçi bakan yazarlarda olmufltur. Meselâ Sabahattin Ali, 

1937’de yay›mlanan Kuyucakl› Yusuf roman›nda taflraya gerçekçi bir bak›flla 

eflraf ve mütegallibenin baflar›l› bir portresini kaymakam›n evlatl›¤› 

Yusuf’un yaflam› üzerinden baflar› ile çizer. Sabahattin Ali, Yakup Kadri 

ve Halide Edip’in aksine Alevili¤e-K›z›lbafll›¤a dair resmî ideolojinin ve 

genel yarg›n›n d›fl›nda flöyle bakar; “Bu Alevi köylerinin daha genifl mezhepli, 

daha samimi ve daha temiz oldu¤unu uzun memuriyet seneleri ö¤retmiflti 

ona. Nahiye ve köyleri dolaflmaya ç›kt›¤› zamanlarda buralarda 

kalmay› tercih ederdi.” (Sabahattin Ali, Kuyucakl› Yusuf, Y.K.Yay›nlar›, 

2002, s.146-147.) 

Sanat ve ideoloji konusunda en çok burjuva sanatç›lar› “sanata siyaseti 

katmay›n” diyerek özellikle sosyalist sanatç›lara sald›rm›fllard›r. Ancak 

Cumhuriyet Dönemi romanlar›nda oldu¤u gibi bu idealar› en vulger 

flekilde kendileri yapm›fllard›r. Romanda hayat› gerçekçi bir bak›flla iflleyerek 

hayat içindeki s›n›f mücadelesinden kaynakl› çeliflki ve çat›flk›lar› 

resmeden sanatç›lara sald›r›l›rken resmî ideolojinin dayatmalar›n›n roman 

içinde ifllenmesi “mili edebiyat” diye kutsanmaktad›r. 

Dönemin iktidar yanl›s› yazarlar›n›n eserlerine sinmifl vakanüvis tavr› 

hiçbir elefltirel süzgeçten geçirilmeden hâlâ ö¤rencilere okutulmakta, s›- 

navlarda sorulmaktad›r. Bu da aç›k olarak ilk günden beri resmî ideolojinin 

inkâr-imha ve asimilasyon politikalar›n›n nas›l devam etti¤inin edebiyat 

alan›nda bir göstergesidir. 

84


S›rr› Öztürk 

Sanat-Estetik-Politika Bütünselli¤i Ba¤lam›nda 

Ahmet Oktay’›n ‹deolojik-S›n›fsal Çeliflkisi 

Sanat Cephesi Dergi’mizde Ahmet Oktay (A. O.)’›n “Sanat-Estetik- 

Politika Bütünselli¤i” hakk›nda yazmak istemezdim. Bunun iki nedeni 

vard›. Birincisi: A. O. hastayd›, tedave görüyordu. Hastal›k ile bo¤uflan bir 

insan› yaz›m›zla üzmeyi düflünmüyordum. ‹kincisi: A. O. “Sosyalizmden 

haberli” biriydi. Edebiyat-sanat-kültür-estetik-elefltiri vb. konularda entelektüel 

birikimi vard›. Birikim ve deneyimleriyle kendisinin devrimci harekete 

kazan›lmas› ve katk› getirmesi beklenmeliydi. Fakat o Proletarya 

Devrimcilerinin bu türden incelik ve sorumluluk anlay›fl›na, kendisiyle 

kurmak istedi¤imizi iliflki ve diyalog aray›fllar›m›za hiçbir zaman duyarl›- 

l›k göstermedi. Gösteremezdi. Çünkü o ‘Sosyalist Gerçekçi Sanat Ak›m›- 

na’ burjuvaziden önce düflmanca cephe alanlardan biriydi. * Ayr›ca A. O., 

I. T‹P üyesiyken SSCB’ye ve Dünya Sosyalist Sistemine ba¤l› biriydi. Fakat 

neden sonra troçkizm iksirini içince ne Ekim Devrimi, ne SSCB, ne 

Sosyalist Sistem ve ne de Sosyalist Gerçekçi Sanat Ak›m› bay›m›z› mandallamayacakt›!? 

A. O.›n “sosyalizmden haberli olmas›” elbette tek bafl›na bir fley ifade 

etmiyordu. Tekelci sermayenin patronlar›ndan ‹zak Alaton da “sosyalizmden 

haberlidir.” Hatta Bilimsel Sosyalizm-Komünizmin yeminli düflman› 

“Frankfurt Okulu”nun bu memleketteki temsilcisi konumundaki kimi 

marksologlar, akademik marksistler gibi o da Marksizm üzerine söz söyleme 

hakk›n› kendinde görüyordu. Özel yaflam›na, ifline, üretim-mülkiyetpaylafl›m 

iliflkilerine zarar vermeyecek biçimde Marksizmi akl›nca yorumlamaya 

dahi yelteniyordu. Marksizmin devrimci özüne ve ruhuna de- 

¤inmeden o da bu konuda söz söyleme hakk›n› kendinde görüyordu. Emperyalist-kapitalist 

sisteme, devlete, kapitalist üretim-mülkiyet iliflkileri 

ile paylafl›m iliflkilerine asla dokunmayan “Marksizm Tart›flmalar›” memlekette 

çok revaçtayd›. 1 

Daha nas›l olacakt› ki? Devrimci tarihi, gelenekleri, birikimi çeflitli niyetlerle 

çarp›t›lm›fl, kapan›n elinde çarçur edilmifl Tarihî TKP’mizden günümüze 

ne kalm›flt›? Burjuva ve küçükburjuva “sol” ak›mlar›n kuflatmas›nda 

Devrimci ve Marksist Sol kadrolar bir türlü ayr›flamam›fllard›. Yeniden 

harmanlan›p bütünleflerek devrimci hareketi olmas› gereken yerde örgütleyememifllerdi. 

Ciddiye al›nacak donan›ml› bir SINIF PART‹S‹ gelene¤i, 

Bilim Kurulu, Akademisi, Enstitüsü olmayan bir gelenek üniversite 

85


okumufl ayd›n geçinenlerin çok yönlü kuflatmas›nda elbette çarçur edilmek 

istenecekti. Marksizm üzerine yap›lmak istenen ve asla ilerletici olmayan 

bu türden tart›flmalar›n bu düzeyde olufluna asla flafl›rm›yoruz. 

“Sol Cenah›m›zda” yaln›zca bu türden sorunlar yaflanm›yordu. Devrimci 

ahlak, devrimci siyasî terbiye, devrimci diplomasi bahsinde de çok 

büyük çamlar devriliyordu. 

Sosyalist kültürel birikimi, tart›flmaya de¤er tahlil ve tezlere sahip olmayan, 

Marksizmi yeniden yorumlayamayan, okumayan, okudu¤unu anlamayan, 

sorgulamayan, kendisini kapitalizmin hay›rl› ellerine teslim etmifl, 

belgelenmifl kimlik ve kiflili¤iyle, özel ve öznel konumlar›yla aç›¤a 

vurulmufl “solcu” tak›m› ile kimse hesaplaflm›yordu. 

Böyleleriyle konuflmak ya da tart›flmak da taraflara s›k›c› geliyordu. 

S›rt›n› devlete-sisteme dayam›fl, kendisine rahatça sunulmufl kimi olanak-bulanaklarla 

ahkâm kesen o kadar çok “ayd›n”a sahibiz ki… ‹deolojik-politik-örgütsel 

uzlaflmaz çeliflkiler içinde bo¤ulmufl düzeydeki bu türden 

bir insan malzemesiyle “Sanat-Estetik-Politika Bütünselli¤i” gibi ciddî 

bir konuyu nas›l tart›flaca¤›z? Ama birileri haddini bilmiyor, kafl›n›p duruyor 

ve ille “gel tart›flal›m” diyor!? 

Böyleleriyle neyi, nas›l, nerede, hangi amaç ve çerçevede tart›flaca¤›z? 

A. O.›n da “sosyalizmden haberli oldu¤unu” özel yaflam›, ifli, üretimi 

ve eylemiyle de somutta kan›tlamas› gerekir ve kendisinden beklenirdi. 

Bilimsel Sosyalizm-Komünizm üzerine yaln›zca “teorik” laf üretmekle 

yetinenlerin sosyal prati¤i yoktu. Teori pratik bütünselli¤i olmayanlar›n 

“dil üstünde kayd›rmaca” yapmas›, onlar aç›s›ndan do¤ald›. Sovyet ve 

Stalin düflmanl›¤›na endeksli bir “solculuk” anlay›fl›nda karar k›lanlar gibi 

o da nehrin karfl› yakas›ndaki yerini alm›flt›. 

A. O.dan ve ayn› yöntemi benimseyen “ayd›n”lardan daha ileride bir 

ad›m atmalar›n› elbette beklemiyoruz. 

Günümüzdeki s›n›flar mücadelesinde ideolojik-teorik-politik ve örgütsel 

seçimini do¤ru yapan hakikî ayd›nlara büyük bir ihtiyaç oldu¤unu 

biliyoruz. An›lan ayd›nlar ise, ideolojik ve s›n›fsal konumlar›na göre, 

özellikle de devrimci hareketin büyük darbeler ald›¤› yenilgi dönemlerinde 

“saat›n rakkas› misali” bir sa¤a bir sola gidiyorlard›. Bu da do¤ald›r. 

Devrimci hareketimizin burjuvaziyi köfleye s›k›flt›rd›¤›, ideolojik-politik 

ve örgütsel donan›m›yla sistemi silkeledi¤i ve de iktidara aday oldu- 

¤u dönemlerde kimi “ayd›n”lar›n sa¤ kavisler çizme yerine sola meyilli oldu¤unu 

tarihsel örnekleriyle, deneyimlerimizle biliyor ve görüyoruz. 

Özetle an›lan yenilgi dönemlerinde “sosyalizmden haberli olan” kimi 

ayd›n geçinenlerin her ne hikmetse “sol cenah” ile kurduklar› iliflkilerinden 

bir türlü kopmad›klar›n›, sosyalizm karfl›t› moda ak›mlara kap›ld›klar›n›, 

emperyalist-kapitalizmin koruyuculu¤undaki troçkist ve anarflist 

kamplarda yer ald›klar›n› görüyoruz. 2 

86


Troçkist ve anarflist ak›mlar›n dünyada ve yaflad›¤›m›z co¤rafyada 

hiçbir zaman iktidar perspektifli, tutarl› bir parti oluflturmad›klar›n›, siyasal-sosyal 

devrim yolunda kayda de¤er bir “vukuat”lar›n›n olmad›¤›n› da 

biliyor ve görüyoruz. 

Yine an›lan Marksizm d›fl› bu türden ak›mlar›n dünyada ve yaflad›¤›- 

m›z co¤rafyada iflçi s›n›f› hareketi ile sosyalist hareketin buluflup bütünleflerek 

birleflik, ciddî, güvenilir ve donan›ml› bir ‹flçi S›n›f› Partisi’n›n 

(‹SP) oluflturulmas› davas›na asla duyarl› olmad›klar›n› da biliyor ve görüyoruz. 

Ayn› zamanda troçkist ve anarflist ak›mlar›n yaln›zca “Sovyetler Birli¤i 

ile Stalin düflmanl›¤›na” endeksli de¤erlendirmelerinin de “Marksizmin 

yorumu ve pratikte yeniden üretimi” yöntemine olumlu hiçbir katk› 

getirmedi¤ini biliyor ve görüyoruz. 

Sovyetler Birli¤i’nin, Ekim Devrimi’nin ve uygulanan di¤er sosyalizm 

deneyimlerinin daha görkemlisini, daha donan›ml›s›n› yapmaya aday 

olanlar›n, bu deneyimleri Marksist bak›fl aç›s›yla tekrar elefltirmeleri ve 

teori pratikte aflmalar› gerekmektedir. Bu yoldaki teori pratikler anlaml›- 

d›r. Siyasal-sosyal devrimlerin gerçekleflebilmesine katk›d›r. Fakat, ideolojik-teorik-politik 

ve örgütsel aç›lardan hiçbir “say›-suyu” olmayanlar›n 

sözüm ona elefltirileri yaln›zca emperyalist uluslarötesi tekelci sermaye 

düzeninin devam›na hizmet etmektedir. 

Bu türden elefltirilerin ne Bilimsel Sosyalizm-Komünizm ile ne de siyasal-sosyal 

devrimlerin kanuniyetleri ve zorunlulu¤u ile bir iliflkisi söz 

konusudur. 

“Marksizmin yorumu ve pratikte yeniden üretimi” yöntemini kavrayanlar›n, 

“somut durumun somut tahlilini” yapmay› ideolojik süzgeçlerinden 

geçirmifl olan ayd›nlar›n, Marx-Engels-Lenin süreci ile Marksizm-Leninizm’i, 

tarihsel-sosyal-nesnel gerçekli¤i içinde de¤erlendirip de¤erlendiremedi¤i 

nas›l anlafl›l›r? 

Bu ilkeselli¤in uzant›s›nda “tutarl›-amaçl›-somut bir demokrasi mücadelesi” 

ile yine “tutarl›-amaçl›-somut bir iktidar (siyasal-sosyal devrim) 

mücadelesini” atbafl› -koordineli- götürmekten yana olanlar›n samimiyeti 

nas›l de¤erlendirilir ya da test edilir? 

Sosyalizm’den-Marksizm’den haberli oldu¤unu lafzen ifade edenlerin 

samimiyeti Parti, Partileflme Sorunu, ‹ktidar ve Program Anlay›fl›, 

Devlet ve Devrim Kavray›fl› gibi hayatî ve can al›c› sorunlara bak›fl aç›lar›ndan 

ve de bu bak›fl aç›s›n›n uzant›s›ndaki teori pratiklerinden anlafl›l›r. 

Bu türden hat›rlatmay› yapmaktaki amac›m›z, A. O.›n ideolojik-s›n›fsal 

çeliflkisini ortaya koymakt›r. 

A. O., “Edebiyat-sanat-kültür-estetik ve politika bütünselli¤inin” de 

fark›ndad›r. Yaflad›¤›m›z co¤rafyada s›n›fs›z sendika, s›n›fs›z parti, s›n›fs›z 

edebiyat-sanat-kültür-estetik anlay›fllar› da oldukça yayg›nd›r. “Sol 

87


Cenah›m›z›n” anlaml› ve ileri bir ad›m atamay›fl›n›n nedenlerinden biri de 

bu türden hastal›klar›n› aflamay›fl›d›r. 

Edebiyat-sanat-kültür-estetik ve politika bütünselli¤inin fark›nda olmayanlar›n 

yapmaya çal›flt›klar› sözde politik çal›flmalar›n ne kadar yavan 

ve ifllevsiz kald›¤› gün gibi ortadad›r. 

A. O.›n, uzunca bir süre önce (tam bir tarih veremiyorum, galiba 2002 

y›l›ndayd›), Radikal gazetesinde 1970 15/16 Haziran Direnifli ile ilgili bir 

yaz›s›n› okumufltum. 15/16 Haziran Direnifli’nin yaln›zca tan›¤›, san›¤› 

de¤ildik. ‹stanbul-Kocaeli-Sakarya Bölgesindeki eylemlerimiz yüzünden 

hakk›m›zda aç›lan davalar›n da bir numaral› san›¤›yd›k. Ayr›ca Devrimci 

geleneklerimizdeki Proleter Devrimci tavr›m›z› yaln›zca söz ve eylemlerle 

s›n›rl› tutmam›fl, kitaplaflt›rm›flt›k. 3 Dileyen bu kitaplar›m›zdaki malzemeleri 

ayr›nt›l› inceleyebilir. Yapmaya çal›flt›klar›m›z belgelidir. 

O tarihlerde de üniversite okumufl ayd›n geçinenler, günümüzdeki gibi 

yine ithal mal› “k›r-kent-öncü parti” teorileri ile s›n›fs›z sendika, s›n›fs›z 

parti, s›n›fs›z kültür-sanat vb. konular› ilkesizce tart›fl›yorlard›. A. O.›n 

Radikal gazetesinde sosyal s›n›f tahlili yaparak ba¤›ms›z s›n›f tavr› konusunda 

tarihsel deneyimimizi hat›rlatmas›na bir yan›yla sevinmifltik. S›n›fsall›¤›n 

göz ard› edildi¤i bir süreçte onun yapt›¤› saptama neye alametti? 

S›n›flar›n mevzileniflinde proletarya yerine küçükburjuva ö¤renci gençli¤i 

ikâme etmeye yeltenenler dahi A. O.›n bu yaz›s›ndan sonra lafzen “s›n›f” 

vurgusu yapmaya bafllam›fllard›. O günkü AP iktidar›n›n 274-275 say›l› 

yasalar› geriye do¤ru de¤ifltirmesi ve “D‹SK’in çan›na ot t›kayaca¤›z!” 

tehdidi nas›l siyasî bir tav›r idiyse, bu sald›r›lara karfl› 15/16 Haziran Direnifli 

de siyasî bir hareketti. ‹flçi s›n›f›n›n talepleri de ekonomik de¤il, siyasiydi. 

En sonunda görüfllerine kat›lmasak da proletaryay›, 15/16 Haziran 

Direnifli’nin tarihsel-siyasal-sosyal-s›n›fsal özünü hat›rlatan bir ayd›n 

ç›kt› diye de sevinmek istemifltik. A. O. yaz›s›n›n sonunda nedense sözü 

dolaflt›r›p troçki bahsine getirmeye çal›fl›yordu. 15/16 Haziran Direnifli’ni 

örnek gösterip s›n›fsal bir vurguyu hat›rlatan A. O.›n troçkistlervari laf› 

Sovyetler Birli¤i’ndeki sosyalist uygulamalara ve Stalin düflmanl›¤›na endeksli 

bir mecraya getirifline ve bunu 15/16 Haziran Direnifli ile iliflkilendirmeye 

kalk›flmas›na ise sevinememifl, bu türden bir yaklafl›m› bilimsel 

ve do¤ru bulmam›flt›k. 

A. O.›n ad› geçen yaz›s›nda gerçekten de 15/16 Haziran Direnifli bahsini 

gündeme getirmesini, hiçbir inand›r›c›l›¤› ve ilgisi yokken Sovyetler 

Birli¤i deneyimini tart›flmaya getirmesini, ard› s›ra troçkizme göndermeler 

yap›p onu savunup gündeme tafl›mas›n› anlamaya çal›fl›yorduk. A. O. 

neden bu konular› birbirine kar›flt›r›yor ve ne yapmak istiyordu? Garipsenecek 

bir durum söz konusu de¤ildi. O da birileri gibi ideolojik-s›n›fsal 

kimli¤ine uygun düflen görevini yap›yordu. 

Kendisini telefonla arad›k. Yaz›s›ndan ötürü kutlamak istedik ve görüflmek-tart›flmak 

talebinde bulunduk. Ev adresini ald›k, “‹flçi S›n›f› Sen- 

88


dikalar ve 15/16 Haziran” isimli kitab›m›z baflta olmak üzere okumas›n› 

diledi¤imiz baz› telif çal›flmalar›m›z› ve SORUN Polemik Dergi’mizin o 

tarihlerde ç›km›fl bulunan tüm say›lar›n› bir arkadafl›m›z arac›l›¤›yla kendisine 

bizzat elden götürerek arma¤an ettik. O da ayr›ca yay›nlar›m›z aras›nda 

bulunan, Kolektifimiz ad›na haz›rlam›fl oldu¤umuz a¤abeyim Avni 

Memedo¤lu’nun sanatsal ve siyasal evrimini, sanat anlay›fl›n›, resimlerini, 

yaz› ve fliirlerini, yaflam öyküsünü, kavgalar›n› / kavgalar›m›z›, Yeni Dal 

Grubu (YDG)’nun oluflumunu, resimlerinden ötürü yarg›lan›fl›n›, iflkence 

görüflünü, hapisli¤ini, çekti¤i açl›¤› ve maddî-moral s›k›nt›lar›n›, “Sol Cenah›m›z›n” 

bu konular üzerindeki eksikli¤ini ve duyars›zl›¤›n›, “Sosyal 

Realizm” sanat ak›m› hakk›ndaki görüfllerini ve çeflitli an› ve tart›flmalar›- 

n› konu alan “Politika-Sanat-Estetik Yolunda ‘Eme¤in Ressam›’ Avni Memedo¤lu” 

isimli kitab›m›z› talep etmiflti. Bu kitab› da kendisine bizzat elden 

ilettik-arma¤an ettik. Böylelikle kendisiyle karfl›laflt›¤›m›zda ve tart›- 

flaca¤›m›z konularda hangi türden bir ideolojik-politik hatt› tuttu¤umuzu 

bilgi edinmesi için önceden bildirmifl ve kendisini haberli k›lmay› uygun 

bulmufltuk. Ayr›ca kendisinden bir röportaj yapma talebinde bulunduk. Bu 

talebimizi Kolektifimizin konumunu “çok politik” buldu¤unu söyleyerek 

reddetmiflti. 

A. O.›n sanat-politika vb. anlay›fl›n› eserlerinden tan›yor ve izliyorduk. 

Kendisiyle Kitap Fuarlar›nda karfl›lafl›yorduk. O da tan›fl›kl›¤›m›za 

ra¤men stand›m›za u¤ram›yordu. Herhalde virüs de¤il, “mikropla” karfl›- 

laflmak istemiyordu. Stand›m›z›n önünden “yengeç yürüyüflü” ile geçen o 

kadar çok yazar vard› ki… Böylelerinin de telif eserlerine ve çabalar›na 

daima sahip ç›km›flt›k. Kendileriyle an›lan ve an›lmayan iliflkilerimiz de 

olmufltu. Bu arkadafllar›n baz› eserlerini sahiplenirken tecimsel iliflki yerine 

kolektif ve devrimci iliflkileri tercih ediyorduk. Yani s›n›fl› bir toplumda 

kolektif üretim-da¤›t›m-paylaflma ilkeselli¤ini bilince tafl›maya çal›fl›- 

yorduk. Büyük bedeller de ödüyorduk. Kolektif üretimde rol alanlara -ihtiyac› 

olanlara- katk› sunulmas› gibi son derece zor bir ifle giriflmifltik. 

Böyleleri sonradan tecimsel a¤›rl›kl› ve kariyerizme kap› aralayan iliflkileri 

tercih etmiflti. Aralar›nda sistemin Kolektifimize açt›¤› cezaî-hukukî-icraî 

davalar›n ceremesini de üzerimize y›kanlar ç›km›flt›. 4 Onlar da stand›- 

m›z›n önünden geçerken “yengeç yürüyüflü”nü tercih ediyordu!.. 

Sonradan A. O.›n Avni Memedo¤lu’ndan da söz eden baz› kitap ve 

makaleleri yay›mland› (“Hayat, Edebiyat, Siyaset -Ahmet Oktay ile Dünden 

Bugüne” Söylefli: Metin Cengiz, birinci bask›, 2004, Everest Yay›nlar›, 

s. 84, 85, 86). Bu kitapta A. O.›n kansere yakalan›fl›, bu söyleflide giderayak 

geçmifliyle ilgili an›lar›n› de¤erlendirdi¤i anlafl›l›yordu. I. T‹P hakk›ndaki 

görüfllerini s›ral›yordu. I. T‹P’in “Sanat Bürosu” (asl›nda “Kültür- 

Sanat Bürosu”ydu. Günümüzde ise ne T‹P misali bir siyasî parti ne de kültür-sanat 

bürosuna sahip örgütlerimiz söz konusu.) Selahattin Hilav, Leyla 

Erbil, Edip Cansever, Ahmet Oktay ve Avni Memedo¤lu’ndan oluflu- 

89


yordu. A. O, yaz›s›nda “Mehmeto¤lu” demeyi uygun buluyor. ‹ki isim 

aras›ndaki anlam fark›n› yok say›yordu. Söylefliyi yapan (Metin Cengiz 

(M. C.) TCK’n›n 142. maddesi gere¤ince 2 y›l hapis yatm›fl, kitab›n›n önsözünde 

söylefliyi yapan olarak özgeçmiflini yazm›fl, Hürriyet Gösteri dergisinde 

yaz›yor.) kiflinin Avni Memedo¤lu’nun ad› geçti¤inde “-Evet, flu 

bizim iflçi resimleri yapan komünist ressam…” demesiyle A. O. flöyle diyor: 

“Evet, iflçi resimleri yapan Mehmeto¤lu. Kan›mca, Leger’den farkl›- 

laflmay› baflaramam›fl kübist resimler yapard›. Ama kötü ressamd›…” Baflka 

bir yerde de “Mehmeto¤lu, görevci bir resimden yanayd›. Stalinizme 

ba¤l›yd›.” dedikten sonra söylefliyi yapan M. C. de “-Sonuna kadar hep 

ba¤l› kald›.” yorumunu yap›yor. 

A. O.›n I. T‹P’te M. Ali Aybar’› “hakl›” bulup “biraz da yumuflak olabilirmifl” 

demesi, Memedo¤lu’na “Stalinistti” deyip sonra da lütfedip takdir 

etmeye yeltenmesi “onu da anlamak gerekiyor” türünden laflar› gevelemesi 

kültür-sanat-politika bahsindeki ideolojik-s›n›fsal konumunu aç›¤a 

vurmaktad›r. 

Kitab›nda Stalin’in, Jdanov’un ve Memedo¤lu’nun isimleri birkaç 

yerde geçmesine ra¤men isim dizinine nedense al›nmam›fllard›r. Yazar›n 

ve yay›na haz›rlayan flah›slar›n, o kadar isim aras›ndan yapt›klar› bu türden 

bir tasarruf, yak›n tarihimizdeki olay, olgu, süreç ve verileri nesnel 

gerçekli¤i d›fl›nda, pafla gönüllerine göre tahrif etmenin tipik bir örne¤idir. 

A. O. ile M. C.nin edebiyat-sanat-kültür-estetik-politika bütünlü¤üne 

bak›fl› tipik bir ayd›n elvedas›ndan baflka bir fley de¤ildir. Avni Memedo¤lu 

Marksist Elefltirel katk›ya aç›k ve muhtaç bir ressamd›. Memlekette ise, 

Marksist Elefltirel katk› getirecek ne SINIF PART‹S‹’ne de Bilim Kurulu, 

Akademi ve Enstitü vard›. Kendilerini Marksist sanan üniversite okumufl 

ayd›n geçinenler ise, troçkizm iksiri ile kendilerinden geçip, âdeta 

sarhofl olmufllard›. Söze “troçki dediki” diye bafllayanlar; olmayan “burjuva 

demokrasisinde” ödüllendiriliyor, yaz›lar›, kitaplar› tekelci bas›n-yay›n 

kurulufllar›nda, hatta banka sermayesinin yay›nlar› aras›ndaki yerini rahatl›kla 

almalar›na yetiyor ve art›yordu. Dahas› çeflitli tv kanallar›nda ahkâm 

kesmelerine de yaramaktayd›. K›sacas› gün onlar›n günüydü!.. 

A. O. ile M. C.nin Memedo¤lu’na “kötü ressam” deyifli okuyanlara 

hiçbir fley anlatm›yordu. Seçimini “troçki cenah›nda” yapanlar›n geçim 

kayna¤›d›r bu türden kritikler ya da öznel an›lar. A. O.a “I. T‹P döneminde, 

Aybar’›n sanat-estetik-politika bahsindeki despotik tav›rlar› karfl›s›nda 

sen ne yap›yordun ve neciydin?” diye sormak lâz›m… Memedo¤lu Tarihî 

TKP’nin kadrosu olarak Sovyetler Birli¤i’ne, Dünya Sosyalist Sistemi’ne 

ba¤l› ve sayg›l›yd›. Son nefesine kadar da ba¤l› kalm›flt›. T‹P merkez kli- 

¤inin sa¤ teslimiyetçi oportünist çizgisine karfl› tav›r alm›flt›. Aybar-Aren- 

Boran-Sarg›n yönetiminin Devrimci ve Marksist kadrolara karfl› açt›¤› savaflta, 

Proleter Devrimci kanad›n yan›ndaki yerini alm›flt›. I. T‹P’e 

TKP’nin yönlendirmesiyle girmiflti. Bizim de siyasî seçimimiz bu türden 

90


yönlendirmelerle olmufltu. “Örgütler Anarflisi” hastal›¤›na yakalanm›fl kimi 

“sol” örgütlerin “Gel bize biat et!” önerilerine ise daima flu anlaml› cevab› 

veriyordu: “Önce gidin vitrininizi onar›n. Komünistlerin birli¤ini 

sa¤lay›n. Ondan sonra gelip benim kap›m› çal›n!..” 

M. Ali Aybar’›n Abidin Dino, Nuri ‹yem, Bedri Rahmi Eyübo¤lu türünden 

ressamlar›n “Bat› öykünmeci”, taklit, popülist, soyut ve abstre resim 

anlay›fllar›n› memlekete tafl›mas› karfl›s›nda Avni Memedo¤lu Yukar› 

Mezopotamya, Dersim ve Erzurum emekçi halklar›n›n yaflam›n› Devlet 

Güzel Sanatlar Akademisi’ne tafl›m›flt›. Komünizm tüccar› Akademi ö¤retim 

üyesi bilirkiflilerin marifetiyle TCK’n›n 141 ve 142. maddelerine göre 

yarg›lanm›fl, iflkence görmüfl ve hapis yatm›flt›. 

Neflet Günal ise Orta Anadolu’nun “ter insanlar›n›” Akademi’ye tafl›- 

m›flt›. Yeni Dal Grubu (YDG) ressamlar›ndan ressam Marta Tözge, ‹hsan 

‹ncesu, Kemal ‹ncesi, Hikmet Paksüt, ‹brahim Balaban’lar›n, heykelt›rafl 

Vahi ‹ncesu’lar›n sanat anlay›fllar› hiçbir ansiklopediye girmemifltir. YDG 

zinhar hiçbir yerde an›lmamaktad›r. 

Neflet Günal devlet taraf›ndan Fransa’ya e¤itime gönderilmifl, 

YDG’den ayr›lm›fl, dönüflünde DGSA’ya ö¤retim üyesi yap›lm›flt›r. Neflet 

Günal bundan sonraki eserlerinde art›k “ter insanlar›n›” de¤il, metafizik 

fetiflleri, korkuluklar› resmetmeyi ye¤lemifl ve çizgisini de¤ifltirmifltir. Buna 

ra¤men pentürü kuvvetli yetenekli bir ressam oldu¤unu kan›tlam›flt›r. 

‹brahim Balaban’a hapisteyken ilk resim derslerini ald›¤› Naz›m Hikmet 

ustas›ndan, onun yönlendirmesinden geriye hiç bir fley kalmam›flt›r. 

Burjuvalar Balaban’› sahiplenmifl, eserlerini sat›n alm›flt›r. O da “Ben 

öküz ressam›y›m.” diyerek hem çizgisini de¤ifltirmifl hem de YDG’den 

ayr›lm›flt›r. 27 May›s 1960 tarihinden dört gün sonra YDG’nin ‹stanbul’- 

da açt›¤› ilk resim sergisi nedeniyle YDG’nin sanatç›lar› tutuklan›p Balmumcu 

Askeri Hapishanesine konulmufl ve haklar›nda “Resimleriyle komünizm 

propagandas› yapmak, 27 May›s’a karfl› gelmek, ink›lap düflmanl›¤› 

yapmak” gibi suçlamalarla yarg›lanm›fllard›r. 5 

Tarihî TKP’nin kadrolar›ndan Nejat Tözge’nin efli Marta Tözge Alman 

Temerküz (Toplama) kamplar›nda bir y›l kalm›fl, 1945 y›l›nda K›z›l 

Ordu sayesinde özgürlü¤üne kavuflturulmufltu. Almanya’da ve Türkiye’de 

gördü¤ü iflkenceler sonucunda ruh sa¤l›¤›n› kaybetmifltir. Fakat eserleriyle 

(soyut resim anlay›fl›na ra¤men) faflizmin çirkin yüzünü resmetmekten 

asla uzak durmam›flt›r. 

Bu süreçte YDG da¤›lm›fl, fakat Memedo¤lu tek bafl›na “Sosyal Realizm 

Sanat Ak›m›” çal›flmalar›n› sürdürmüfltür. Ö¤renci yetifltirmifltir. Sistemin 

çok yönlü bask›s›na, art›-de¤er sömürüsüne, inkâr-imha-asimilasyon 

politikalar›na, çekti¤i açl›¤a, yoksullu¤a, “Sol Cenah›m›z›n” duyars›zl›¤›na 

ve kuflatmas›na karfl› iddias›n›n arkas›nda durmas›n› bilmifltir. 

“Dönen dönsün ben dönmezem yolumdan.” diyerek yolunu seçmifltir. Me- 

91


medo¤lu’nun yaflam›na, sanat anlay›fl›na en büyük katk›y› Aile Kolektifimiz 

yapm›fl ve onu mücadelesinde asla yaln›z b›rakmam›flt›r. Bu sat›rlar› 

kaleme alan kifli ile, yani benimle, aram›zda yapt›¤›m›z Marksist Elefltiri’ler 

-tart›flmalar- yüzünden tam 9 y›l konuflmam›fl, kavgal› olmufluzdur. 

Kardefllik gibi insiyaki ba¤larla asla hareket etmedi¤imizi, hat›ras›na haz›rlad›¤›m›z 

kitab›m›zda da aynen yans›tm›fl›zd›r. Dileyen Memedo¤lu’na 

yapt›¤›m›z elefltirilerimizi ayr›nt›l› inceleyebilir. Belgelidir. 

Hakl›-haks›z tart›flmas› bir yana Picasso’yu “büyük ressam” yapan 

onun kiflili¤i ve eserleri de¤il, Frans›z Komünist Partisi(FKP)’nin Alman 

Nazizmi’ne -iflgale- karfl› örgütledi¤i yeralt› mücadelesinde partili ressam›n› 

ve eserlerini sahiplenmesidir. 

Bu memlekette de ad›na ve devrimci geleneklerine ba¤l› bir ‹SP oluflturulabilinmifl 

olsayd›, Memedo¤lu’nun resim anlay›fl›na yapmaya çal›flt›- 

¤›m›z elefltirel katk›y› bu türden bir kurum gerçeklefltirmifl olurdu. Ayn› 

zamanda Memedo¤lu’na karfl› burjuva ve küçükburjuva “sol” ak›mlar›n 

çok yönlü “sinsi kuflatmas›”, sömürüsü k›r›l›p afl›l›r, onun sanat anlay›fl› ve 

eserleri de yerli yerine konulurdu. 

A. O.›n “kötü ressamd›”, “kaba saba resimler yapard›”, “el ve ayaklar› 

abart›l› çizerdi” türünden yak›flt›rmalar›n› elefltiri yerine koyamay›z. ‹yi 

ile kötü’nün neyi anlatt›¤›n› bilmiyoruz. Memedo¤lu resim anlay›fl›n› belirleyen 

etmenleri yaz›lar›nda da belirtmifltir. Ö¤rencili¤inde Afrika, M›- 

s›r, Latin-Amerika, Maya, Aztek, ‹nka uygarl›klar›n›n resim ve heykel anlay›fllar›ndan 

çok etkilendi¤ini ve esinlendi¤ini kendisi de söylemektedir. 

Resimlerinde titizlikle çizdi¤i iflçi ve emekçi halklar›m›z›n yüzleri son derece 

temiz ve düzgündür. Birileri gibi “hain bak›fll› iflçi” ya da “lumpen” 

portrelerini “proletarya” diye resmetmeye yeltenmemifltir. ‹flçi ve emekçilerin 

el ve ayak çizimlerindeki abart› ise bilinçli bir seçimle yap›lm›flt›r. 

El’in, Ayak’›n ifl ve üretim faaliyetindeki rolünü öne ç›karm›flt›r. Ayr›ca 

ve böylelikle insan›n beyninin geliflimi ile el-üretim aras›ndaki diyalektik 

bütünlü¤ü vurgulamay› amaçlamaktad›r. Memedo¤lu A. O.›n iddia etti¤i 

gibi “kübist” bir resim anlay›fl›na sahip de¤ildi. Akademi hocalar› ö¤rencilerine 

evrensel sanat ak›mlar›n› ö¤retirken kübizm türü eskizleri çizmelerini 

de ö¤ütlüyorlard›. Memedo¤lu’nun ö¤rencilik y›llar›nda yapt›¤› kara 

kalem bir iki kübist çal›flmas› da vard›r. Fakat o “kübist” bir ressam de- 

¤il, “Sosyal Realizm Sanat Ak›m›”n›n yaflad›¤›m›z co¤rafyadaki bir uzant›s›yd›. 

“Koyu Stalinistti” benzetmesi ise burjuvaziye hulus çalmak manas›n› 

tafl›r. Çünkü burjuvazi de Memedo¤lu’nun resimlerini ayn› mant›kla yarg›- 

lam›flt›r. Manifesto adl› tablosundaki bay-bayan kompozisyonundaki emekçi 

bay “Stalin’e benziyor” suçlamas›na maruz kalm›fl ve yarg›lanm›flt›r! 

Memedo¤lu ‹stanbul Emniyet Müdürlü¤ünde, Sansaryan Han’daki iflkenceli 

sorgusunda, Karadenizli iflkenceci polisin, “Ula pezevengun ogli 

guvercun resmu yapayusun da, niçun karga resmu yapmayusun?” diye 

92


demir bir tava ile canavarca dövülürken, a¤z› burnu k›r›l›rken A. O. “vars›l” 

bir aile gelene¤inin yumuflak yataklar›nda yat›yordu. Prati¤i olmayan 

“solcu” kimli¤i ile sosyalist geçiniyordu. Siyasî seçiminde giderayak troçkizm 

ile tan›flan A. O., o tarihlerde ne yap›yordu? 

A. O. YDG’nin oluflumundan, bu süreçteki sanat ak›mlar›ndan, kavgalar›ndan, 

bildirisinden, “Sosyal Realizm Sanat Ak›m›” anlay›fl›ndan, 

YDG ressamlar›n›n iflkence görüp tutuklan›fl›ndan, yarg›lan›fl›ndan, iddialar›n›n 

arkas›nda durup bedel ödenmesinden niçin söz etmiyor? 

A. O.›n kendisi hariç, I. T‹P “Kültür-Sanat Bürosu”nu oluflturan sanatç›lar›n 

hiçbiri art›k yaflamamaktad›r. fiimdiki “elefltirilerini” onlar yafl›- 

yorken niye yapmam›flt›r? Birileri ona göre “Koyu Stalinistti” T‹P üyesi 

iken kendisi nas›l bir sol anlay›fla sahipti, neciydi? I. T‹P içindeki siyasî 

ayr›flmalarda Memedo¤lu’nun tavr› aç›kt›. K›v›lc›ml›’n›n tabiriyle ABA- 

CI’lar›n (Aybar-Boran-Aren-Sarg›n) yan›nda de¤il, Proleter Devrimci 

kadrolar›n yan›ndayd›. 28-29 Ekim 1971 tarihinde Ankara’da gerçeklefltirilen 

Proleter Devrimci Kurultay’a kat›lm›fl ve anlaml› bir konuflma yapm›flt›. 

6 A. O. ise âdeta “c›zd›m oynamiram” diyerek I. T‹P’den ayr›lmay› 

(ayd›nlar›n kaç›fl tarz›n›) tercih etmiflti. A. O.›n günümüzdeki konumu nedir? 

Memedo¤lu, I. T‹P ‹stanbul Eminönü ‹lçesi’nde partinin verdi¤i tüm 

görevlerini yerine getiriyor, aidat›n› ödüyor, hatta tulumunu giyip boya 

badana ifllerini de yap›yordu. F›rças›yla sokak ve duvar yaz›lar› yaz›yordu. 

Ayn› ilçe üyesi Nabi Ya¤c›’lar, Veysi Sar›sözen’ler ise gizli diplomasi 

yürütüyor, “partizan” isimli dergileriyle örgütçülük -komünistçilik- oynuyorlard›. 

Sendika bürokrasisi ile iflçi aristokrasisinin, ABACI’lar›n birer 

“hay›rl› evlad›” olarak korunuyordu. 

Ahmet Oktay arkadafl sen ne yap›yordun o tarihlerde? fiimdi ne yap›- 

yorsun? Yaz›lar›nla kime hizmet ediyorsun? 

* Ahmet Oktay’›n gerici ideolojik-s›n›fsal konumunu Devrimci ve Marksist entelektüel 

kimlik ve kiflili¤i ile tan›nan ayd›nlardan Aziz Çal›fllar, Gerçekçilik Esteti¤i isimli eserinde, 

sayfa: 170-298’de hak etti¤i ölçülerde aç›¤a vurdu¤u için bu aç›lardan bize bir ifl b›- 

rakmam›flt›r. 

93


Dipnot Aç›klamalar›: 

1 Ayr›nt›l› bilgi için bak›n›z: “Marksizm Tart›flmalar›na” Marksist Bak›fl, Kolektif, Sorun 

Yay›nlar›, Aral›k 2009. 

2 Sosyalist-Komünist hareketimizde kendilerini troçkist, anarflist olarak niteleyen ak›mlar 

daha önceleri yoktu. 1950 Komünist Tevkifat› döneminde ortaya ç›kt›lar. Orhan 

Suda ile bafllayan troçkist ak›m daha sonralar› “ayd›n” geçinenler aras›nda yayg›nlaflt›r›ld›. 

Günümüzde Fikret Baflkaya, Masis Kürkçügil, Sungur Savran, fiadi Özansu vb. 

troçkist, Gün Zileli, Demir Küçükayd›n vb. de önceleri troçkist, sonradan anarflist 

ak›mlar›n bölge temsilcileri olarak an›lmaktad›rlar. Bu isimleri “yeni” troçkist sektler 

takip etmektedir. “Sosyalizmden haberli” birer “iyi insan” olmalar›na ra¤men (ki, hepsini 

yak›nen tan›maktay›z. Baz›lar›yla hapishane arkadafll›¤›m›z da olmufltur.), “Marksizmin 

yorumu ve pratikte yeniden üretimi” temel bahsinde, Parti, Partileflme Sorunu, 

Komünistlerin Birli¤i, Devlet, ‹ktidar, Devrim, Strateji ve Taktik vb. ilkesel konularda 

hiçbir zaman kolektif ad›mlar atmaya, birikimlerini nihai amac›-hedefi bir Devrimci 

ve Marksist kadrolarla Program Tart›flmalar›na ve de olmas› gereken yerde örgütlenmesine 

aday ve taraf olmad›klar›n› teori pratikleriyle göstermifllerdir. 

3 Ayr›nt›l› bilgi için bak›n›z: S. Ö., ‹flçi S›n›f› Sendikalar ve 15/16 Haziran -Olaylar-Nedenleri-Davalar-Belgeler-An›lar-Yorumlar- 

Sorun Yay›nlar›, Birinci Bask›: fiubat 

1976, ‹kinci Bask›: Ekim 2001. 

4 Fikret Baflkaya, Haluk Gerger, Talat Turhan, Orhan Gökdemir, Ertu¤rul Kürkçü, Zeki 

Tombak, Haluk Yurtsever, Suat Parlar, ‹lker Belek, Turgan Ar›n›r, Hüseyin Aykol 

vb. 

5 Ayr›nt›l› bilgi için bak›n›z: Çetin Yetkin, Siyasî ‹ktidar Sanata Karfl›, Bilgi Yay›nevi, 

1970, s. 234-260. Ayr›ca, Memedo¤lu’nun kitab›na bak›n›z. 

6 Ayr›nt›l› bilgi için bak›n›z: S. Ö., Partileflme Sorunu III, Sorun Yay›nlar›, Ekim 1988. 

94


YA⁄MUR 

1. 

Gönüller mahfuz tenhada 

Gece zifiri karanl›k 

Yürekler tutsak 

Kendi topra¤›nda menfa* 

Bulutlu bir sonbahar günü 

Hüzün açar mapushane 

Kaflla göz aras›nda 

Ya¤mur ya¤ar gözlerde 

Amed’e ürperti düfler 

24 eylül …96 günü 

On özge can vurulur 

2. 

Nafiz gözler buluflur 

Ifl›k huzmesinin içinde 

Direniflin senfonisi bestelenir 

Melodi k›vam›nda an›lar akar 

Nadide notalar›n ezgisinde 

Turnalar, gökyüzünde uçar 

Gecenin büyüsü bozulur 

Esmer tenlerin dilinde 

Ay ›fl›¤› konuflur… 

3. 

Bir kent sessiz a¤lar 

Yan›k bu¤daylar›n teninde 

Görünenin ötesi dile gelir 

Iss›zl›¤›n orta yerinde 

Karanl›k ç›kar gelir 

K›l›ç yaras› gibi keser 

Filizlenmifl fidan dallar›n› 

O an gündüz vurulur 

Günün belirsizli¤i içinde 

On turna daha göçer 

Men ü Zin’in kona¤›na… 

1998 

* Sürgün yeri 

Ali Murat Çelik 

2 Nolu F Tipi Cezaevi-Sincan/Ankara 

95


Hasan Öztürk 

‹sa’n›n Elleri 

Bir akflam önce oyununu oynad›¤› sahnedeydi yine. Dün akflamki olay›n 

etkisinden kurtulamam›flt›. Oyunda, ne zaman Ayasulu¤’dan ya da 

Börklüce’den söz etse, karfl›s›nda, bir deve üstünde, Kara Beyaz›t Pafla taraf›ndan 

çarm›ha gerdirilmifl olarak onu görmüfltü. Çarm›ha gerdirilip öldürülmemiflti 

sanki, yafl›yordu. Bir fleyler söylemek istercesine bakm›flt› 

Tuncel’e. 

Sabah erkenden kalk›p Selçuk ve çevresini dolaflt›. Bir akflam önce 

oyunda gördü¤ü Börklüce’yi yeniden görmek istiyordu. Karaburun’dan 

getirilip kapat›ld›¤› yer olan kaleye gitmifl, daha sonra da binlerce kiflinin 

öldürüldü¤ü yer diye söylenen ‹sa Bey Camisi’nin avlusunda oturmufltu. 

Börklüce Ayasulu¤ sokaklar›nda bir deve üstünde dolaflt›r›lmadan bu caminin 

önünde çarm›ha gerilmifl olmal›yd›. Caminin avlusunda otururken, 

bafllar› vurulan: “‹rifl ya Dede Sultan,” diye ba¤›ran adamlar›n seslerini 

duymufl, fakat, Börklüce’yi görememiflti. Oysa bir akflam önce Tuncel’in 

gözlerinin içine bakm›fl, kendisiyle konuflmak istedi¤ini bak›fllar›yla anlatm›flt› 

ona... 

Belki yeniden buraya gelir diye, dün akflam onu karfl›s›nda gördü¤ü, 

tarihi Odeon’un sahne olarak kullan›lan bölümünde duruyordu. Durup 

beklemekle olmayaca¤›n› düflünüp k›sa bir nefes ve diyafram çal›flmas› 

yapt›. Gözlerini kapat›p bir süre bekledi. Do¤al bir bekleyifl de¤ildi bu. 

Tinlerle buluflacak bir flaman›n bekleyifliydi. Bir süre sonra da flaman kaz›n›n 

üstüne oturup uçmaya bafllad› Tuncel. Sesi iki bin y›ll›k tarihi yap›- 

n›n afl›nm›fl tafllar›na vurup yank›lan›yordu. Bir ayinin parças›yd› flimdi o. 

Duas›yla bütünleflmifl; a¤z›ndan ç›kan sözlerle ilmik ilmik örüyordu ayinini: 

Karanl›k ›slan›rken perde perde 

belirdim onlar›n oldu¤u yerde 

sözü ben ald›m dedim: 

“-Ayasulu¤ flehrinin kap›s› nerde? 

Göster geçeyim; 

Kalesi var m› söyle y›kay›m. 

Bafl al›rlar m›? 

De ki vereyim. 

Tuncel bir flaman olmufl, uçuyordu. Fakat bir türlü göremiyordu arad›¤›n›. 

Durup bir soluk ald›. ‹ki bin y›ll›k tafl duvarlar› delercesine bak›- 

yordu gözleri. Sonra yine oynamaya bafllad›. Yeniden bafllad› ayinine. Bazen 

bir Kibele rahibi, bazen de Artemis rahibi oluyordu: 

96


Ayasulu¤ flehrinin kap›s› dard›r, 

girip ç›k›lmaz. 

Kalesi vard›r 

kolay y›k›lmaz. 

.............. 

Gelmiyordu bekledi¤i. Dün akflam niye gelmiflti pekiyi?. Y›lmamal›- 

y›m diye düflündü Tuncel ve ayinini sürdürdü: 

S›cakt›. 

S›cak. 

Sap› kanl› demiri kör bir b›çakt› 

s›cak. 

............ 

O, k›m›ldamadan bakt›, 

kayalardan 

‹ki gözü iki kartal gibi indi ovaya. 

Tam bunlar› söylerken görünmüfltü kendisine bir akflam önce Börklüce. 

Haça çak›l› kanl› ellerinin ac›s›na ald›rmadan en üst s›radan kartal gibi 

bak›yordu sahneye...Yine bir flaman olup sürdürdü ayinini Tuncel: 

............ 

Ayd›n›n Türk köylüleri 

Sak›zl› Rum gemiciler 

Yahudi esnaflar›, 

Onbin mülhid Yoldafl› Börklüce Mustafa’n›n. 

Gelse art›k diyordu Tuncel. Gelse de ne söyleyecekse söylese... Gelmiyordu; 

bir akflam önce gelip gözlerinin içine bakan, heyecandan yüre¤ini 

hoplatan Börklüce gelmiyordu. Odeon’un bofl havuzuna atlay›p orada 

sürdürdü ayinini: 

............................. 

Hep bir a¤›zdan türkü söyleyip 

hep beraber sulardan çekmek a¤›. 

.............. 

On binler verdi sekiz binini. 

...................... 

Olmuyordu. Ne yapsa olmuyordu. Bir aç›p bir kapat›yor gözlerini, göremiyordu 

Börklüce’yi. 

..................... 

geçer ç›plak ayaklar›yla yüre¤ime basarak 

geçer Ayd›n ellerinden Karaburun ma¤luplar›. 

Son dizeyi okuduktan sonra, umudunu keser gibi oldu. Sahneye çömelip 

bir sigara yakt›. Y›lmamal›y›m dedi... Bu arada bir grup Frans›z, bir 

grup da Japon turist gelmiflti rehberleriyle. Turistler Odeon’u gezip gittikten 

sonra, Tuncel oyunun tamam›n› bafltan sona bir kez daha oynad›... Gelmiyordu 

Börklüce Mustafa, yani Dede Sultan. Ne yapsa gelmeyecekti anlafl›lan. 

Umudunu kesti Tuncel... 

S. C. F/7 

97


Meryem Ana yolundan Selçuk’a do¤ru inmeye bafllad›. Yolun iki yan›nda 

mandalina ve fleftali bahçeleri vard›. Ayd›n yoluna ç›k›p Selçuk yönüne 

sapt›. Çok dalg›n yürüyordu. Yan›ndan geçen araçlar›n rüzgar›ndan 

sallan›yordu. Bir yandan bir akflam önce olanlar› düflünüyor, di¤er yandan 

da Börklüce’nin, yolunu kesip kendisiyle konuflabilece¤ini düflünüyordu... 

Yandafllar›n›n Dede Sultan dedikleri Börklüce, Ayd›n ilinin bu topraklar›nda 

savaflm›flt›. Bu topraklarda birlikte yetifltirdikleri ürünleri, üretenler 

kendi aralar›nda kardeflçe paylaflm›fllard›. Karfl›daki ulu ç›nar belki 

de o zamanlardan kalmayd›. Belki de Börklüce, gölgesinde dinlenmek için 

oturmufltu bu ç›nar›n. Tuncel gidip oturdu ç›nar›n alt›na; s›rt›n› ulu ç›nara 

dayay›p Börklüce’yi düflündü. Bir avuç toprak al›p s›kt›. Küçük Menderes 

nehrinin getirdi¤i alüvyonlu toprak, parmaklar›n›n aras›ndan alt›n renkli 

›fl›lt›lar ç›kararak ak›p gitti... 

Ayasulu¤ kalesine bakt› Tuncel. Birbirlerine ba¤l› Bedreddiniler’in 

cami avlusuna do¤ru idama götürülüflünü izledi. Yüre¤ini burkan bu görünüflten 

kurtulmak için bafl›n› fiirince tepelerine do¤ru çevirdi. Tuncel susam›fl, 

a¤z› kurumufltu. Susuzlu¤unu gidermek ve iyice ac›kan karn›n›n 

doyurmak için kalk›p Selçuk’a do¤ru yürümeye bafllad›... 

Yolun sa¤›nda solunda turunç a¤açlar› vard›. Bir önceki y›l›n meyvelerini 

tafl›yan a¤açlar, bir yandan da yeni meyvelerini büyütmeye çal›fl›- 

yorlard›. ‹lçeye vard›¤›nda Pazar yerinin oldu¤u yöne do¤ru yürüdü. Günlerden 

cumartesi oldu¤u için ilçede pazar kurulmufltu. Pazar ilgisini çekmiflti 

Tuncel’in. Biraz dolafl›p ondan sonra yemek yemeye karar verdi. 

Mars›k tenli köylü kad›nlar› kendi yetifltirdikleri ürünleri sat›yorlard›. 

Börklüce’nin köylüleri diye geçirdi içinden. “Bad›lcan, bad›lcan,” diye 

avaz› ç›kt›¤› kadar ba¤›ran kad›na bakt›. Dede Sultan da bad›lcan m› derdi 

acaba patl›cana diye düflünmekten kendini alamad› Tuncel. Biraz ötede 

de baflka bir kad›n: “Domat, domat,” diye ba¤›r›p kendi yetifltirdi¤i domatesleri 

sat›yordu. 

Kafas›nda bir akflam önce gördü¤ü Börklüce’yi tafl›yarak ilerledi Tuncel. 

Çeflitli sebzeler satan bir kad›n›n bafl›nda epeyce bir kalabal›k birikmiflti. 

Merak edip kalabal›¤a do¤ru yürüdü. Herkesin bakt›¤› yöne do¤ru 

bakt›¤›nda iliklerine dek titredi. Gördü¤ü fleyin etkisiyle bafl› döndü ve 

düflmemek için yak›n›ndaki karabiber a¤ac›na tutundu. Gözlerine inanam›yordu. 

Kalabal›¤› yar›p biraz daha yaklaflt› tezgaha do¤ru. Kad›n›n yan›nda 

dikilen adam, elini kolunu da sallayarak heyecanl› heyecanl› anlat›- 

yordu kalabal›¤a: “Dün akflam domat toplamaya gitti¤inde bulmufl bunu 

fiükrüye Han›m. Define aray›c›lar› tarlay› kazd›klar›nda ç›km›fl.” Kalabal›ktan 

biri adam›n anlatt›klar›na inanmad›¤› için soruyordu: Nerden biliyorsunuz 

‹sa Peygamber’e ait oldu¤unu? Adam›n sorusu pazarc› kad›n›n 

onuruna dokundu¤u için, eliyle havada bir yar›m daire çizip söze girdi: 

Köylüyüz diye, o kadarc›k fleyi de bilmecez mi gari? Senin annenin evi 

nerde, de bakal›m? 

98


“Selçuk’ta, ne olmufl yani? 

“Senin evin nerde? 

“Benimki de Selçuk’ta ne ç›kar bundan? 

“Meryem Ana’n›n evi burda oldu¤una göre?” Kad›n›n yerine yan›ndaki 

adam vermiflti yan›t›: Ta oralardan yaln›z bafl›na m› gönderecekti annesi 

‹sa Peygamber gibi bi adam›? Birbirlerine bak›p büyük bir utku kazanm›flças›na 

gülümsediler yan›ndaki adamla kad›n. Bu kez de inanmayan 

adam sald›r›ya geçti: 

“‹sa peygamber burda gerilmedi ki çarm›ha? 

“Nerden biliyormuflsun sen?” dedi kad›n. 

“Kitaplar öyle yaz›yor.” 

“Kitaplar›n her yazd›¤›na inanma,” deyip sat›c›l›k ifline döndü kad›n: 

“Domat, domat. Mübarek bahçan›n domatlar› bunlaa...” 

Tuncel tezgaha biraz daha yaklafl›p dikkatlice bakmaya bafllad› haça. 

Pasl› çivinin tuttu¤u ellerin kemikleri halen sa¤lamd›. Haç›n a¤ac› iyice 

çürümüfltü. Bir çift elin çivilendi¤i yatay a¤ac›n kurt giren yerleri çürütmüfltü. 

Tuncel’in haç› bu denli dikkatle incelemesi pazarc› kad›n›n hofluna 

gitmiflti. Kad›n ona aç›klama yapma gere¤ini duydu: “Sebzeleri bitirince 

candarmaya götürcem. Onlar da müzeye verirler herhalde.” 

Oturdu¤u duvar›n üstünde Börklüce’yi düflünüyordu Tuncel. Gerildi- 

¤i çarm›htan kan içinde elleriyle kendisine bakm›flt› dün akflam. Ne söylemek 

istemiflti? Bir gün önceden karfl›laflaca¤› bu olay› m› anlatmak istiyordu 

kendisine?.. 

Ertesi gün, Galata’n›n dar ve dik sokaklar›ndan birine park etti arabas›n› 

Tuncel. ‹nip bagaj› açt›, sat›c› kad›n›n buldu¤u, üzerinde iki el çivili 

haç› dikkatlice ç›kard›. S›rt›na yükledi¤i haçla evine do¤ru yokufl yukar› 

yürümeye bafllad›. Evinin yak›n›ndaki kilisenin papaz›, onu s›rt›nda haçla 

görünce heyecanlan›p eliyle kalbini tuttu. Fenal›k geçiriyordu papaz. 

Zorla haç ç›kart›p yüksek sesle dua etmeye bafllad›. ‹ki çocuk oyunlar›n› 

b›rakm›fl, flaflk›n gözlerle Tuncel’e bak›yorlard›. Yan sokakta bir kaç çocuk 

Tuncel’den habersiz birbirleriyle tart›fl›p ba¤›r›yorlard›. ‹çlerinde en 

c›rtlak sesli olan› okkal› bir küfür savurdu. Tuncel çocu¤un söylediklerini 

duyunca gülümsedi: “Kara Beyaz›t Pafla’ya sövüyor,” diye m›r›ldand›. 

Söven çocuk h›z›n› alamam›fl olacak ki yeniden bir sövgü salvosuna bafllad›. 

Sövdü¤ü kiflinin kalays›z yerini b›rakmam›flt›. Tuncel: “Bu kadar 

küfrü Beyaz›t Pafla’dan baflka kimse hak etmemifltir, diye söylenip, avaz› 

ç›kt›¤› kadar yan soka¤a do¤ru ba¤›rd›: “Bendeee...” 

Tuncel’in ba¤›r›fl›ndan korkan Papaz, bir kez daha haç ç›kart›p koflar 

ad›mlarla kilisesine girdi... 

99


TOPLU MEZAR 

Örtbas edilen on binlerce 

“faili meçhul” cinayetler kol geziyor 

Faflizmin i¤renç eylemleri 

Katliamlar› vahfleti sürüp gidiyor 

Nice mezralar köyler yerle bir ediliyor 

Silinip yok ediliyor yerleri 

Yurtlar› 

Diyarbak›r’›n Kulp ilçesine ba¤l› 

Alaca köyünün Kepir bölgesinde 

Nice ocaklar sönmüfl 

Tütmüyor bacalar› 

Ne gökyüzü ne bulut ne ekmek kokusu 

Ne de al gelincikler baharla açan yok 

Gözalt›na al›nan ONB‹R köylü sürüklenerek 

Al›n›p götürülmüfl yakapaça uluorta 

1993’ün temmuzunda bir vaktinde gecenin 

Ço¤u yafll› güngörmüfl çoluk çocuklu 

Torun sahibi kimi 

Periflan yoksul y›rt›k çar›kl› 

Nice canlar kay›p nice canlar ölü 

Bu katliamda kimin kimden haberi var ki 

K›tl›¤› da açl›¤› da 

S›tmay›-uyuzu-tifoyu-tifüsü da 

Hiç kal›r bunlar›n yan›nda bir deri bir kemik kald› bu halk 

Onbirinde bir çocuk otlat›rken o¤laklar›n› 

Bulmufl bir tütün tabakas›n› ifllemeli 

Çürümüfl urbalar savruk kemikler y›¤›n-y›¤›n 

Mermi kovanlar› ve ONB‹R kafatas› 

2004’ün bahar›nda ayan oldu kay›plar toplu mezarda 

Örtbas edilen binlerce katliamlardan biri daha 

ÖNCÜ-Zeki Öztürk 

2004 

100


Hüseyin Gül 

Do¤arken Suçlu Bir Çocuk 

Arkadafllar›yla iliflkileri oldukça bozuktu. Devaml› afla¤›lay›p eziyorlard› 

onu. Çelimsiz, güçsüz ve ayk›r› oldu¤undan durmadan dayak yiyor, 

en çok da “Piç” demelerine bozuluyordu. 

Sövülüp dövülse de vazgeçmiyordu inad›ndan. Küfürse küfür diyor 

ve dayak yiyece¤ini bile bile ayk›r› olup ç›k›yordu. 

Do¤arken mi suçluydu ne? 

Çocuklar iflte, böyle, küfürle emzirilip büyüyor ve dökülüyorlar sokaklara. 

Kavga dövüfl derken sevmeyi, sevilmeyi ve kendilerini de terk edip 

gidiyorlard› baflka dünyalara. 

On yafllar›ndayd› Ali. Çelimsiz bir çocuk ama diriydi. Saçlar› uzun ve 

kirliydi. Sol kafl›n›n üstündeki yara izi ve as›k surat›, kavgac› bir çocuk izlenimi 

veriyordu. Asl›nda öyle de¤ildi. Her zaman itilip kak›ld›¤›ndan, savunmaya 

haz›r ve tetikte olmak zorundayd›. 

Masallardaki Kafda¤›, Beyaz Atl› Prens, padiflah›n küçük k›z› falan en 

çok da Kelo¤lan’› seviyordu. 

Çocukça duygular›yla bir gün “Kelo¤lan›m ben, Kelo¤lan…” diye 

oyun oynar gibi dolan›p gezerken. “Git be.. Piç O¤lan” deyivermiflti çocu- 

¤un biri. Yan›ndakiler de güle güle kat›lm›fllard›. 

Ad› yokmufl gibi “Piç O¤lan” diyorlard› flimdi ona. 

Her seferinde; 

“Sensin Piç O¤lan” diyerek, aynen iade ediyordu. 

Mahalledeki çocuklardan hofllanm›yordu. En çok da annesinin “Ne 

olacak, piç kurusu” diye ba¤›r›p ç›¤›rmas› çok zoruna gidiyordu. 

Kafda¤›’na gitmeyi bile akl›ndan geçiriyordu. Yoksul olmas›na diyecek 

yok, akl›n› da be¤eniyor ama nas›l güçlü olaca¤›n› bilemiyordu. “Herhalde 

büyümeliyim” diye düflündü. Günü geldi¤inde, Kafda¤›’na padiflah›n 

küçük k›z›n› istemeye gidecekti. 

Yaflad›klar›na bak›nca, akl›yla duygular› z›tlafl›yor, çocuk olmaktan 

ç›k›yordu. 

Bir gün efkârlanm›fl da neyin ne oldu¤unu anlamaya bafllam›flt›. 

“Çocuk olmay› b›rakmal›y›m” dedi. 

Akflama kadar hayalleriyle dolup dolup boflald›. ‹fle gidiyorum demifl- 

101


ti annesi. Akflam oldu hâlâ yoktu. Koca bir gece evde tek bafl›na ve korkmamaya 

çal›fl›rken korktu¤unu anlayamam›flt›. Sabahleyin kalkt›¤›nda annesine 

bak›nd›, evde yoktu. “Olsun” dedi ve iflte o gün büyüdü¤ünü gördü 

Ali. 

Ve o gün, yüre¤ine dolan ve onu büyüten ac›lar›yla birlikte yola ç›kt›. 

Kaç›yordu ama nas›l bir yaflam›n peflinden gitti¤inin fark›nda de¤ildi. 

Yolun nereye gidece¤ini sormad›. Ne kadar sürdüyse yolculuk; geldi- 

¤i yeri de sormad›. 

‹ndi¤i garaj›n içinde ve etraf›nda saatlerce dolan›p durdu. Kaybolma 

korkusuyla garajdan uzaklaflam›yordu. Belki de bu nedenle, koskoca bir 

gün ac›k›p susad›¤›n› bile anlayamad›. 

Korkmuyorum” diye düflündü. Kendi korkular›na ve açl›¤›na, toklu- 

¤una meydan okudu. 

Büyük kentin ilçe garajlar›ndan biriydi buras›. Akflam olunca ortal›k 

iyice sakinleflmifl ve etrafta kimse kalmam›flt›. Gece karanl›k duygular 

içinde ak›yor ve yaflam› kör yerinden çekip götürüyordu. 

✩ 

Ertesi günün sabah›nda, yafll› bir adam garaj kahvesine oturmufl çay›n› 

yudumluyordu. Barda¤›n› boflalt›p, masaya koyarken kalkt›. Aya¤› 

sakatt›, aksayarak kahveden ç›kt› ve tezgâh›n› kurmak için lokantan›n arka 

taraf›na do¤ru yürüdü. Eflyalar›n›n bulundu¤u yere geldi. Örtülü tenteyi 

bir ucundan çekip kald›r›nca, flafl›r›p kald›. Dokuz-on yafllar›nda bir çocuk, 

tezgah, tabure ve birkaç araç gereç aras›nda, battaniyeye sar›lm›fl halde, 

minderin üstünde k›vr›lm›fl yat›yordu. 

Seslendi ve kolunu dürttü uyanmas› için ama k›p›rdam›yordu. Açl›k 

ve uykusuna dolan yorgunluk iyice bast›rm›flt›. Biraz daha yakas›ndan, kolundan 

çekifltirince uyand› ve gözlerini ovuflturarak do¤rulmaya çal›flt›. 

“Neredeyim ben?” diye soruyordu. 

“Kalk bakal›m” dedi yafll› adam. “Burada ne ar›yorsun anlat bana.” 

Sonra da ilave etti; “Evden mi kaçt›n yoksa?” 

Çocuk, toparlad› kendini ve niçin burada oldu¤unu hemen hat›rlad›. 

Bana k›zmad›n›z de¤il mi?” 

“Ad›n ne senin?” Çocuk önce bir duraklad› “Piç O¤lan” diyecekti 

neredeyse. 

“Ali” dedi. 

✩ 

Yafll› Adam, garaj›n girifl kap›s›nda, çiçekçilik yap›yor; çiçekleri, 

üçer, befler desteleyerek tezgâha s›ral›yor ve satmaya çal›fl›yordu. Adam›n 

ilginç bir yöntemi vard›. Arada bir kaval›n› al›r -Kara Koyun- türküsünü 

çalmaya bafllard›. Hani tuz yedirmifller koyunlara… Sürüyü suya götürüp, 

içirmeden geri getiren çoban›n hikâyesi… Belki de kendi -Kara Koyunoluyor 

kaval›n› çalarken. Su içmeden, içirmeden sürüye, dönüyorlard› ›rma¤›n 

kenar›ndan. 

102


Kaval›n sesine tak›l›p gelenler oluyordu. Düzeni böyleydi Yafll› 

Adam’›n ve yaflam›ndan flikâyetçi de¤ildi. 

Akflam olunca çocu¤u evine götürdü. 

Evde üç çocuk daha vard›. Uzun zamand›r birlikte yaflay›p gidiyorlar 

ve onlar amcalar›na Âdem Baba diyorlard›. 

Üç befl gün sonra, bir akflam, Âdem Baba Ali’yi karfl›s›na ald›; 

“Seni evinden merak ederler, piflman olmadan seni geldi¤in yere göndereyim” 

diye ›srar ettiyse de olmad›. Çocuk, k›r›k duygular›n› önüne 

döktü. Yafl›ndan beklenmeyen bir olgunlukla; 

“Geldi¤im yerde ‘Piç O¤lan’ diyorlar bana. Annem bile ‘Piç Kurusu’ 

diyerek durmadan dövüyor, küfür ediyor. Kimsem yok benim. ‹stemiyorsan›z 

yan›n›zdan giderim.” deyince üzüldüler ve bu konuyu bir daha açmad›lar. 

Büyük bir ciddiyetle oyun oynar gibiydi Ali. Tükenmez kalem, not 

defteri ve ka¤›t mendillerle birlikte, küçük bir el tezgah›nda, yaflam›n› ve 

umutlar›n› pazarlamaya çal›fl›yordu. 

Annesinin daya¤›ndan, küfürlerinden de kurtulmufl ama sa¤l›¤› iyi 

gitmiyordu. S›k s›k hastalan›yor ve öksürükten kendini alam›yordu. 

Akflam oldu¤unda herkes evde olacak. Âdem Baba öyle istiyordu. 

“Sak›n ha… Kapkaçç›lara ve tinercilere kap›lmay›n” diyordu. 

✩ 

Geç vakit olmufltu bir akflam; 

Kap› g›c›rdayarak aç›l›r gibi oldu ve sonra gürültüyle duvara çarpt›. 

Koflarak gidip bakt›klar›nda, Ali’yi, kap›n›n efli¤inde, ›slak ve çamurlu haliyle 

y›¤›lm›fl olarak gördüler. S›r›ls›klam olmufl ya¤murdan. Kollar›ndan 

tutup içeriye ald›lar. Giysilerini de¤ifltirip kanepenin üzerine yat›rd›lar ve 

üstünü iyice örttüler. 

Çelimsiz ve küçük bedenini atefl basm›fl yan›p tutufluyor, gözlerini 

açam›yordu. 

Afla¤›lanm›fl duygular›yla bafl›n› iki yana sallayarak say›kl›yor “Sensin 

piç.. Piç de¤ilim ben” diye sesi dü¤ümlenerek k›s›k k›s›k a¤l›yordu. 

Âdem Baba, ateflini düflürmek için havluyu ›slat›p, aln›na, yüzüne ve 

kollar›na sürüyordu. Islak havlunun serinli¤ine dayat›yor, yan›yordu 

Ali’nin taze bedeni. 

Gece yar›s›na do¤ru, atefliyle birlikte say›klamas› da gitmifl, yüzüne 

duru bir ayd›nl›k çökmüfltü. 

Di¤erlerine yatmalar›n› söyledi Âdem Baba. Kendisi de kanepeye 

yasland› ve öylece oturdu¤u yerde uyuyup kald›. 

K›sa bir süre sonra uyand› ve endifleli bir telaflla, elini çocu¤un aln›na 

koydu, umutla yüzünü okflad›. 

“Ali, aç gözlerini…” 

So¤uktu yüzü ve üflüdü sand›. Yorgan› kenarlar›ndan iyice k›st›rd›. 

Omzundan tuttu ve sak›narak hafifçe sarst›; 

103


“Ali, aç gözlerini” 

Odan›n ç›plak duvarlar›nda aç, aç diye yank›lan›yordu Yafll› Adam’›n 

sesi; di¤er çocuklar da uyanm›fl, uykulu gözlerle bak›yorlard›. 

Sabah oldu¤unda, Âdem Baba mahalle muhtar›na gidip durumu anlatt›. 

Hastaneye telefon ettiler. Hemen ambulans geldi ve çocu¤u al›p götürdüler. 

Doktorlar da gördükten sonra morga kald›rd›lar. 

✩ 

Savc›l›k “Acaba” dedi, “Toplumsal düzene, suya ve sabuna dokunmadan 

suçluyu nas›l ortaya ç›karabilirim?” diye düflündü ve Adem Baba’dan 

soruflturmaya bafllad›. 

Yafll› Adam, önce yutkundu ama ne söyleyece¤ini sak›nmad› sonunda. 

“O yafllardayken, bende yaln›z bafl›nayd›m. Bunun ne demek oldu¤unu 

çok iyi bilirim. fiimdi, daha da fazlas›yla ve sürüyle sahipsiz çocuk sokaklarda 

Savc› Bey. Devlet Baba aray›p sormak için onlar›n ölmelerini mi 

bekliyor?” 

Sanki savc›y› sorguluyordu. A¤›r a¤›r kelimelerin üstüne basa basa: 

“Ali’nin babas› kim savc› bey? 

Annesinin ›rz›na geçen… 

Çocu¤a piç diyenler kim?.. Savc› bey, suçlu kim?.. Kim?..” 

Sorgudan sonra annesini bulup getirmifllerdi. O¤lunu tan›m›flt› kad›n. 

✩ 

Devlet Baba nesiydi onun, çocuk yaflta mezar›n› kim kazd› Ali’nin? 

Yafll› Adam düflünürken, bir yandan toprak at›yordu çocu¤un mezar›na. 

‹flini bitiren gitmiflti mezarl›ktan. Yaln›z kald›¤›nda bir selvi a¤ac›n›n 

dibine oturup yasland›. Kaval›n› ç›kard› ve usul usul ac›lar›n› üfledi Fele- 

¤in kula¤›na. Yo¤un duygular› ve kaval›ndan ç›kan ezgiyle birlikte, eski 

yaflanm›fl ac›lar›na götürdü kendini. Tuz yedirmifller koyunlara da, suya 

götürüp, içirmeden geri getiren bir çobanla, sürünün öyküsüydü bu. Kara 

Koyun, çoban ve sürüyle birlikte su içmeden dönüyorlard› ›rma¤›n kenar›ndan. 

Çocuklar da gelip durmufllard› Yafll› Adam’›n bafl›na. Kaval›n yan›k 

sesiyle birlikte, d›flland›klar› bu ac›mas›z yaflamdan ve dünyadan, garip 

duygular içinde, karanl›k bir yolculu¤a ç›k›yorlarm›fl gibi, kendilerini 

u¤urluyorlard›. 

Sustu Yafll› Adam ve yavafl yavafl duda¤›ndan indirdi kaval›n›. 

Ali’nin üstüne y›¤›lan kara topra¤a bakarken dal›p gitmifl ve gözleri dolmufltu. 

Kalkt› ve mezar›n yan›na gidip diz çöktü. A¤l›yordu Âdem Baba. 

Ve kaval›n›, do¤arken suçlu çocu¤un baflucuna dikti. 

“Belki de yaz›l› bir tafl› olmayacak bu mezar›n” dedi. 

104 

15 Haziran 2010-‹zmir-Selçuk


Derya Ulu 

Yumuflak fiekerleme 

“Geldim, geldim” 

-Ooo! Geldin mi? 

“Geldim. Ç›kt›n›z m›?” 

-Evet ç›kt›k. 

“Nereden ç›kt›n›z?” 

- ‹çerden. 

“Ne yapt›n›z orada 

-Görüfltük. Görüfle girdik. Bitti görüflümüz ç›kt›k içerden. 

“Araba m› bekliyorsunuz?” 

-Evet. Otobüs bekliyoruz. 

“ Ya gelirse?” 

-Gelsin. 

“Gelince ne yapacaks›n?” 

-Gelince otobüsü durdurup binece¤im, sonrada ‹stanbul’a gidece¤im. 

“Binince ne olacak?” 

-Binince otobüs hareket edecek iflte! 

“Ya kap›y› açmazsa?” 

-Açar, açar. 

“Açmazsa k›zar m›s›n?” 

-K›zar›m tabi… 

“Açarsa ne olur.” 

-Açarsa… H› Bir düflüneyim. Buldum, binerim otobüse. 

“Oradaki ne der? Oradaki niye gelmedi?” 

-O tutuklu. Hapsettiler onu. Bak askerler de var. Ç›kamaz oradan. Yasak! 

“Ne dediler?” 

-Kim ne dedi? 

“Asker. Asker orada onu mu tutuyor?” 

-A, a, evet tutuyor. Asker onu b›rakm›yor. 

“Asker döver mi?” 

- Döver. 

“Beni?” 

105


-Seni dövmezler herhalde mazeretin var. Ama bak sende tutuklan›rsan 

döverler. 

“Yok, yok dövmez. Onlar beni dövmez” 

Çocuksu bir tebessümle soruyor sorular›n›. Karn› yumuflakça gibi fliflkin 

ve yumuflak. Boynu omuzlar›n›n içinde kaybolmufl. Üstü temiz ama 

oldukça eski. Ayakkab›lar› rengini kaybetmifl ve y›rt›k. Güneflten teni, tarlalarda 

kavrulan ›rgatlar gibi kararm›fl. A¤z› bir kar›fl aç›k, s›r›tarak sordu- 

¤u sorular›ndan da anlafl›laca¤› gibi kafas› flekerli biraz. Orta fleker. Tatl› 

flekerlemelerden. 

Hapishane ziyaretlerimizin saatler alan bekleme safhalar›nda, hiç 

usanmadan ayn› sorular› sorup, konuflarak yoldafl›m›z olur flekerlememiz. 

Gülerken çocuklu¤undan gelen safl›k, kat›ks›z sevgisi yans›r yüzüne. Ö¤le 

candan gülüflü vard›r ki ilk gördü¤ünüzde ürküp geri dursan›z da bir süre 

sonra onunla en koyu sohbette bulursunuz kendinizi. 

Saatlerce konuflur konuflmas›na da, bu amans›z ve pefli s›ra s›ralad›¤› 

sorular› b›kt›r›r insan› bazen. Sorarken de, konuflup gülerken de gözlerine 

bakmaz insan›n. Gözbebekleri, bafl edilmez bir korkuya kap›lm›fl gibi titreflip 

dururlar. Yere bakarken bile topraktan utan›rcas›na kaç›r›r gözlerini. 

Birde kofluflunu görmelisiniz. Gözlerini yerden kaç›r›nca bütün marifet 

ayaklar›na kal›r. Ellerini bilekten endaml› bir genç k›z gibi k›r›p, sallana, 

sallana yamuk yumuk koflturur her gitti¤i yere. Koflarken midesi, ayran 

dolu bir tuluk gibi sa¤a sola sallan›r. Bu ö¤le bir sallan›flt›r ki, çalkalana, 

çalkalana gelen tosunun yan›n›za varmadan da¤›laca¤›n› san›rs›n›z. 

Balonun içine su doldurup top oynars›n›z ya. Sanki patlay›p sular üzerinize 

boflalacak gibidir hani. Aynen ö¤le patlamaya haz›r su dolu bir baloncuktur 

karfl›n›zdaki. 

Yine bir görüfl sonras›. Hüzünlü ve yorgun… Geride isyans›z b›rakt›- 

¤›m›z sevdiklerimiz, önümüzde sürüp giden günlük yaflam kavgas›… Yaflam›n 

h›zl› ak›fl›, dört duvar içinde, kan›ksayarak b›rakt›¤›m›z, yüre¤imizin 

inci parçalar›na üzülmemize bile müsaade etmiyor. S›rt›m› dayad›¤›m 

insan yap›m› beton hapishane duvarlar›na bak›yorum. Yolun karfl›s›nda 

ise insan yap›m› evlerin içine hapsolmufl yaflamlar diziliyor karfl›mda. Karamsarl›¤›n 

etraf›m› sard›¤›, kölelerin var olma savafl›m›nda bo¤uldu¤u 

yaflam› düflünürken tak›l›yor gözüm yumuflakçaya. Karanl›k sular›n girdab›ndan 

söküp al›yor beni. Elimde olmadan gülüyorum. Hem de keyifli bir 

gülümseyifl gelip sar›yor her yan›m›, yüre¤imi. 

Bizim yumuflakça yolun karfl›s›nda, arabas›n› park etmifl ziyaretçilerin 

yan›nda henüz. E, e, oda biliyor, para olsa, olsa onlarda olur. Yanlar›- 

na koflarak, çalkant›l› esintiler saçarak var›yor. Sanki herkes onu bekliyormufl 

gibi: 

“Geldim, geldim.” Demeyi de ihmal etmiyor. Ziyaretçiler bu buz gibi 

betonlar›n, hayatlar› hayatlardan koparan, insan öfkesiyle yap›lm›fl duvar- 

106


lar›n içinde, yine insan yap›m› bu hatal› flekeri görmekten memnun olmufl 

gözüküyorlar. ‹stisnas›z yumuflakçay› gören herkesin yüzüne gülümseme 

yay›l›yor. 

Bu memnuniyetlerini ifade etmek için sözlerine birazda flaka katarak 

tak›l›yorlar yumuflakçaya: 

“Yaaa! Yav sen hofl gelmiflsin!” 

Yumuflakça, gözleri her zamanki gibi yerde üstten beyazlar› ç›km›fl, 

elleri kar›n hizas›nda bilekten k›r›k, s›r›tarak bafll›yor sorular›na: 

“Paran var m›?” 

“Var. Al bakal›m” 

Ayn› anda di¤er bir ziyaretçi de elini cebine atm›fl para ç›kar›yorsa, bizimki 

paray› kendisi istememifl gibi, gevrek, gevrek gülerek: 

“Sende mi vereceksin yaa!” demesin mi? Öyle memnundur ki durumdan, 

daha bir estirir vücudunu, gülümsemesine hafif bir “he he”ler bile 

konmufltur art›k. 

Gayet memnun kikirdemeler aras›nda toplar paras›n›. Araba hareket 

edinceye kadar bekler yanlar›nda. Ald›¤› paran›n karfl›l›¤›n› da, araba hareket 

edince, arabaya eliyle bir tane flaplatarak öder. Gülerek, flaplakla yolcular 

velinimetlerini. 

E,e biz otobüs bekleyenler her hafta yirmi dakikam›z› beklemeye ay›- 

r›r›z. Bizim yumuflakçada ö¤renmifl bunu. Bu yüzdende pek aceleye getirmez 

yan›m›za geliflini. Önce has›lat›n› toplar, en son bizi u¤urlamaya gelir. 

Bu ilk karfl›laflmam›z olmad›¤›ndan benden para alamayaca¤›n› bilir. 

Bu eksik zekas›yla bunu kavram›fl. Para yerine ben onunla bol, bol sohbet 

ederim. Arada ondan çok soru sorup s›k›flt›r›r›m onu. Bu sohbetten oda keyif 

al›yor olmal› ki konuflmaya bafllay›nca hemen tan›yor beni. ‹stekle bafll›yor 

sorular›na. Bende bekleme arkadafl› edinmifl oluyorum böylece. 

Karfl›dan çalkalanarak geliflini izliyorum. Bana do¤ru yönelerek gelifline 

bak›yorum. Yan›ma var›nca bir ad›m geride durup soruyor: 

“Paran var m›?” 

Konuflmad›kça tan›m›yor beni. Gözleri iyi görmüyor maalesef. Bir iki 

dakika susuyorum ›srarl› sormaya devam ediyor. Dayanamay›p konuflmaya 

bafll›yorum. 

-Yok, sende var m›? 

Sesimi tan›y›nca gülüflü de¤ifliyor flekerlemenin. Kendini tutamay›p 

elimden bile tutuyor. 

“Sen misin? Bende para var. Adamdan istedim verdi.” 

- Bana da versene parandan biraz. 

“Ben çal›fl›yorum flimdi, sonra bakkala gidiyorum ver diyorum veriyor” 

-Ne veriyor? 

107


“Ekmek aras› veriyor” 

-E,e bana! 

“Sana da al›rsam param biter!” 

-Ad›n ne senin? 

“………..” sessizlik. 

-Söylesene ad›n›. ‹yi tamam söyleme ad›n› nerede oturuyorsun onu 

söyle bari. 

“………” 

Kendisiyle ilgili konularda pek konuflmuyor yumuflakça. Ad›n› evini 

sorunca ya susuyor ya da konuyu de¤ifltiriveriyor sorular›yla. 

Birde paras›yla ilgili konuflmuyor pek. Çok s›k›flt›r›rsan›z s›v›fl›veriyor 

yan›m›zdan. Ya da sen yokmuflsun gibi baflka bir olaya kilitliyor kendini. 

Yavaflça uzaklafl›yor yan›m›zdan. 

‹flte otobüs de geliyor. Bir daha ki görüfle kadar sessizce vedalafl›yorum 

yumuflakçayla. 

‹flte, kendini tekrar eden zamanlardan bir baflkas›. Hapishanenin yüksek 

kuleleri gözüküyor otobüs köfleyi dönünce. Hapishaneye yaklaflt›kça 

ziyaretçi kuyru¤u belirginlefliyor. Yumuflakça ziyaretçilerin karfl›s›ndaki 

çay›rl›kta oynuyor arkadafllar›yla. 

Bu defa yaln›z gelmemifl. Erzurumlu, A¤r›l› Kürt çocuklar› var yan›nda. 

Hapishanenin etraf›na yap›lm›fl gecekondular›n çocuklar› bunlar. Bir 

k›z ikisi erkek ellerine ald›klar› kola flifleleriyle su getiriyorlar. Ellerindeki 

suyla ziyaretçilere yanafl›p; 

“Geçmifl olsun abla!” diyerek bafll›yorlar sat›fla. Bu geçmifl olsunla 

geçmifl olmayaca¤›n› anlarda biliyorlar. Onlar›n geçmifl olsunu “su ister 

misiniz?” demek. Su almasan›z da belki “küçük bir harçl›kt›r” istedikleri. 

Bugün siyasî tutsak yak›nlar› var görüflte. Bu yüzdende bu çocuklar›n paylar›na 

bol soru düflüyor tabi. Bir süre sonra onlarda sat›fl› b›rak›p “bizden” 

olduklar›n› anlat›p duruyorlar. Bu bol sorulu sohbetler sonunda biz bizi tan›m›fl›z 

art›k. 

Bu türden sohbetlerin birinde elimdeki çubuk krakeri A¤r›l› küçük k›- 

za verdim. Yumuflakça bu görüflte gecikmiflti yoktu ortal›kta. Birden ç›k›- 

verdi ortaya. Önce A¤r›l› k›z›n yan›na att› kendini. Bense onu izliyorum. 

Ne konufltuklar›n› duymad›m; ama çocu¤un eline bak›fl›ndan çubuk 

krakerin adresini merak etti¤ini anlad›m. Oda biliyordu A¤r›l› k›z›n bunu 

alacak kendi paras› yoktu. O halde “kim verdi?” diye düflünerek bana do¤ru 

gelmeye bafllad›. Yak›n›mda durup; 

“Gene var m›?” 

- Ne var m›? 

“O’na m› verdin?” 

Anl›yorum neyi sordu¤unu, onu da çok u¤raflt›rmadan cevapl›yorum 

-E,e ne yapay›m, sen gelmedin, ben de ona verdim! 

108


“Ben gelmedim mi?” 

-Yok gelmedin. 

“Sen ne yapt›n?” 

-Bende O’na verdim. Hem yaz›k ona da. Bütün paralar› sen al›yorsun. 

Birazda ona verelim. 

-K›zd›n m›? 

“Ne zaman alacaks›n?” 

-Neyi? 

“Sen mi yedin?” 

-K›t›r, k›t›r yedim iflte. 

“Nereden ald›n?” 

-Bakkaldan! 

“Ne dedin bakkala?” 

-Al paray›, ver bana çubuk kraker dedim! 

Keyifleniyor böyle konuflmama. 

“Öyle mi dedin?” 

-Evet. Ç›kard›m paray›, çakt›m masaya. Ver lan bana çubuk kraker 

dedim. 

“Ha, haha! Ver !” 

Gülümsemesi keyiften gevrekleflmifl iyice yay›lm›fl yumuflakça. O çubuk 

krakeri çoktan unutmufl asl›nda. Benim meydan okuyan anlat›m›ma 

tak›lm›fl sadece. Bakkal onun için güç demek. ‹stediklerini hapseden bir 

güç. Çikolatan›n, tostun, midesine inecek lezzetlerin gardiyan›… Ben bu 

güce meydan okuyorum ya keyfine diyecek yok. Keyfini bozmadan sürdürüyorum: 

-Seninde paran var. Sen de alacak m›s›n? 

“Al›yorum. Yine param kal›yor.” 

-Ad›n ne senin?” 

“…..” 

-Peki! Nerede oturuyorsun? 

Yak›n›m›za yanaflm›fl A¤r›l› k›z ve arkadafllar› bizi dinliyorlar. Dayanamay›p 

onlarda lafa giriyor: 

“Abla Kars’l› o! Abisi de var. Biz kar›fl›rsak abisi dövüyor bizi” diye 

cevapl›yorlar beni. 

Coflkun bir keyif sar›yor içimi. Yumuflakçayla ilgili, ilk defa bilgi al›- 

yorum. Üstelik sevdi¤imin memleketlisi. Bir ortakl›¤›m›z›n olmas› benim 

için büyük bir keyif nedeni. Çocuklardan ad›n›n Muhammet oldu¤unu da 

ö¤reniyorum. Görüfl s›ras› bize gelince bu keyifli ayr›nt›y› içerdeki tutsaklara 

anlatmay› düflünüyorum. Bu düflüncelerle girifle do¤ru yöneliyorum. 

Muhammet d›flar›da kal›p ard›m›z s›ra bak›yor. Bizse b›kt›r›c› arama ve 

kay›tlar silsilesini geçip görüflebilme telafl›nday›z. 

109


K›sa ve keyifli geçen görüfl sonras› d›flar› ç›kt›¤›m›zda Muhammet’in, 

b›rakt›¤›m›z gibi d›flar›da bizi bekledi¤ini görüyoruz. Biz gördüysek tabi 

ki oda bizi görüyor. Bir eliyle pijamas›n› tutarak o muhteflem koflufluyla 

yan›m›za geliyor. Bir dirhem kemi¤i olmayan lop etin çalkant›s›yla var›- 

yor yan›m›za. 

“Geldim, geldim.” 

Araban›n gelmesine daha yirmi dakika oldu¤unu düflününce Muhammet 

iyi bir seçim diyorum kendi kendime. 

“Ne bekliyorsun?” diye bafll›yor sorular›na. 

- Otobüsü. 

“Gelince ne yapacaks›n?” 

- Binece¤im. 

“Bekle o gelir flimdi. Gelir…” 

- Tamam, gelsin bakal›m. Sen ne yap›yorsun? 

“Adama dedim paran var m›? Verdi…” 

- Çok paran var m›? 

“Adam ka¤›t para verdi almad›m. Benim param çok” 

- Neden almad›n ki? Ka¤›t para daha büyük. Bir dahakine ka¤›t para 

verirse al tamam m›? 

“Alay›m m›?” diyerek keyifle gülmeye bafll›yor. 

- Al tabi. 

“Al›p ne yapay›m. Al›rsam ne olur?” gülmesi iyice gevrekleflmifl. Bu 

defada o benimle e¤leniyor galiba. Bilerek cevab›n› bildi¤i sorular› sorup 

duruyor. Bense keyfini bozmadan sordu¤u her soruyu cevapl›yorum. 

- Bir sürü fley al›rs›n kendine. 

“Ne al›r›m?” 

- Dur bir düflüneyim. H›››! Paran› biriktirirsen bisiklet al›rs›n, akülü 

araba al›rs›n, çikolata al›rs›n… 

“O zaman para üstü kalmaaaz!! Hepsi biter. 

- Bitmez, para üstü verir bakkal sana. 

“Ne derim bakkala?” 

- Al sana para, ben araba istiyorum, çabuk bana araba ver dersin 

“Adam ne der?” 

- Adam: “ tabi efendim” der. 

“Ben ne yapar›m?” 

- Sen de arabana binersin. Beni de bindirirsin. Herkesi gezdirirsin. Sevinirler 

severler seni o zaman. 

“Ya ya¤mur ya¤arsa? 

- Ya¤mur ya¤arsa böyle ev gibi küçük bir garaj yapars›n arabana. Koyars›n 

içine. 

“Nerede?” 

110


- Evinin önünde. 

“Ya evdeki k›zarsa?” 

‹flte. ‹lk defa evdeki birinden bahsediyor ismini söylemese de. Kurcalamaya 

karar veriyorum. Nöbetçi asker de mazgala yanaflm›fl bizi dinliyor. 

Herhalde benim gibi genç bir bayan›n Muhammet gibi zekas› geri biriyle 

sohbet edebilmesine flafl›r›yor olmal› kim bilir. Muhammet ise sohbette 

hofluna giden yerleri ›srarl› sorular›yla tekrarlatt›kça, asker sabr›ma gülüyor. 

Ayn› soruyu dönüp dolaflt›r›p tekrar soruyor. “Arabam› al›r›m?”, “Ne 

derim bakkala?” gibi. Israrl› sorular›n› de¤ifltirmesi için u¤rafl›yorum. 

- Sen garaj› en iyisi evin d›fl›nda yap. 

“Burada yapsam?” 

- Burada asker b›rakmaz. Yolun karfl›s›na yap o zaman. 

“Yok, ben yapar›m. Yaparsam ne olur?” 

- Araban› koyars›n içine. 

“Arabam olursa ne olur?” 

‹yice araba sevdas›yla beni ç›ld›rtm›flken yolun bafl›ndaki taksiciler 

kurtar›yor beni. Taksici yokufltan bize bak›p Muhammet’e sesleniyor: 

“Memoliii! Memolii! Gel buraya. Gel o¤lum gel.” 

Muhammet sinirleniyor bu duruma. Hiç duymam›fl gibi yap›p o yöne 

bakm›yor bile. 

- Adam seni ça¤›r›yor bak. Diyorum 

“Ben de bakmam. Adam ça¤›r›nca ben önümü afla¤› dönerim.” Deyip 

taksiciden yana s›rt›n› dönüyor. Surat› as›lm›fl biraz önceki nefleli kikirdemelerden 

eser yok. Bir yandan da m›r›lt›yla söyleniyor: 

“Bana ne ya. Ben gitmem ki. Beni ça¤›r›nca ben gitmem. Arkam› çeviririm” 

diye. 

Anl›yorum bu araba sevdas› epey bir sarm›fl Muhammet’i. 

- Seni niye ça¤›r›yorlar? Diyerek yat›flt›rmaya çal›fl›yorum. 

“Diyor ki oradan arabalar gidiyor. Ben orada çal›fl›yordum eskiden. 

Oras› bofl kal›yormufl. Kals›n. Bana ne? Ben art›k çal›flmam. Burada çal›- 

fl›yorum art›k. Gitmem!” 

Onlar› derken yine gözleri afla¤›, yere flafl› ve titrek bak›yor. Onlar› hiç 

duymam›fl o kadar söylenen o de¤ilmifl gibi kald›¤› noktay› bafla al›yor baflar›yla; 

“Arabam› bekliyorsun?” 

- Evet otobüs bekliyorum. 

“Ya gelirse?” 

- Gelsin. 

“Gelirse ne olur?” 

- Gelirse binip evime giderim. 

“Ya durmazsa?” 

111


- Sen durdurursun. 

Bu sözüm üzerine yere e¤di¤i kafas› diklefliyor biraz. Biraz önceki 

tats›zl›¤› bile unutup gururla gülüyor: 

“Ya o durur hehe!” 

- Durur tabi. 

“Durursa ne olur? 

- Durursa binerim. 

“Ya kap›y› açmazsa” 

- Sen durdurursun. Hoop! Dersin. Durunca da “aç kap›y› ablam binecek” 

dersin tamam m›? Sonra ben binerim otobüse sende el sallars›n bana. 

“Ben floförü tan›yorum o durur ya! Ben eskiden orada çal›fl›yordum. 

fiimdi uza¤a gittiler. Ben gitmiyorum. Burada çal›fl›yorum flimdi. 

- H›, h› biliyorum. Durak uza¤a tafl›nd›. Eee! fiimdi burada ne ifl yap›- 

yorsun? 

“Adama diyorum paran var m›? Para ver diyorum. O da veriyor.” 

Avucuna toplad›¤› paralar› gösterip pekifltiriyor durumu. 

- Paran› ne yap›yorsun. Hepsini harc›yor musun yoksa annene de veriyor 

musun? 

“Evdeki bir fley isteyince ona da al›yorum.” 

- Aferin sana. Demek ki onlara da al›yorsun. Gerisini ne yap›yorsun? 

“Bakkala gidiyorum. Diyorum ver. Sonra da üstüde kal›yor.” 

Bu kadar sohbetten sonra flekerlemenin birazc›k ödülü hak etti¤ini düflünüp 

çantamdan iki yüz lira ç›kar›p uzat›yorum. Elimde kalan bozukluklara 

bakarak, keyifli bir kekelemeyle: 

“Ha, ha, ha! Sen de… Sen de mi veriyorsun yaa!” 

Elimde kalan paran›n hesab›n› vermeyi de ihmal etmiyorum: 

- Bu da bana kals›n. Ben de harcar›m tamam m›? 

“Kals›n. Sende kals›n sende harca. He, he, he! Bakkala gidince ne dersin?” 

- Ben bakkala gitmeyece¤im. Otobüs bekliyorum. 

“Ya gelirse?” 

- Binerim. 


- Sen hop dur abi, aç kap›y› ablam binecek dersin. O da açar. Ben de 

binip evime giderim. 

“Gelir flimdi, o gelir.” 

Ona ablas› oldu¤umu hissettirmek onu oldukça memnun ediyor. ‹flini 

gere¤ince yapabilme edas›yla yola bak›n›yor. Arabay› beklemeye bafll›- 

yor. Arada da yan›ma gelip 

Yirmi dakikad›r yapt›¤›m›z sohbetten do¤an güvenle elimi tutup beni 

teselli ediyor. 

112


“Gelir flimdi, o gelir.” 

Dikkatimin onda olmad›¤›n› fark etti¤inde beni çekifltirerek: 


Diye devam edecekken kendini tekrar eden sorular›yla, yirmi dakikad›r 

elimde duran poflet çantaya kilitliyor bak›fllar›n›. 

Ben ne oldu¤unu anlamaya çal›fl›rken sorular›n›n mevzusunu de¤ifltirmifl 

olarak yeniden bafll›yor sormaya. “Acaba” diyorum içimden; bekleme 

süresi yirmi dakika de¤il de bir saat olsayd› dayanabilir miydim bu kadar 

soruya. Gülüyorum. Galiba s›k›lmaya bafllad›m ayn› sorulardan. 

“Bu ne?” diye soruyor flekerleme elimdeki poflete bakarak. 

- Kirli çamafl›r. 

“Kim kirletmifl. Sen mi?” 

- Hay›r içerden verdiler k›fll›k çamafl›r” 

“Niye kirletmifl. Sen mi y›k›yorsun?” 

- Yok. Makine y›k›yor. At›yorum makine ya vuv, vuv dönüp y›k›yor 

makine. Y›kama bitince de tele as›yorum kurusun diye. 

“Ya kum girerse makineye” 

- Girmez. Ben de silkeleyip öyle at›yorum. Bir yandan da elimle flekerlemenin 

üstünü silkeleyerek gösteriyorum: 

- Bak senin üstünü de silkeleyince kumlar dökülüyor. 

Utangaçça g›d›klanan karn›n› içe çekip geri kaç›yor bir ad›m. 

“Nas›l kum olmufl. Çal›fl›yor mu orada?” 

- Evet çal›fl›yor. ‹çerde kuma girmifl. 

“Kuma m› girmifl?” 

- Evet. Senin çamafl›r›n› kim y›k›yor? 

“Evdeki” 

Tam bu esnada hapishane kap›s›ndan, içerde çal›flan bir iflçi ç›k›yor. 

Üstü çimento ve kum olmufl. Anl›yorum ki yumuflakça bu yüzden içerdekinin 

kuma girmifl oldu¤unu düflünmüfl. 

“Bak bu da kirlenmifl.” 

- Evet do¤ru. 

“Araba m› bekliyorsun?” 

- Evet. 

“Gelmezse?” 

- Gelir. 


- Sen dur dersin. Ablam binecek dersin, o durur. 

Tam bu esnada hapishanenin üst köflesinden otobüs gözüküyor. 

Amans›z sorulardan kurtuluflumun müjdecisi olan bu duruma epey seviniyorum. 

S. C. F/8 

113


Otobüsle aram›zda epey mesafe varken Muhammet atl›yor yola. ‹ki 

elini de havaya kald›r›p fliflko göbe¤ini aç›¤a ç›kararak: 

“Dur, duur. Hop!” 

fioförler onu tan›d›¤›ndan gülerek duruyorlar. Muhammet’in canla 

baflla yola atlamas›ndan arkadafll›¤›m›z› anl›yorlar. Gülerek onlarda efllik 

ediyorlar. 

“Muhammet ç›k yoldan. Gel seni de götürelim ‹stanbul’a” diyerek tak›l›yorlar. 

Muhammet vücudunun yar›s› otobüse dayanm›fl. Durmas› için destek 

olmufl vaziyette di¤er yar›s› ile aç›lan kap›dan beni itekliyor. 

“Açar, açar bak. Geç bin, bin sen.” 

Bir yandan da floföre dönüp: 

“Paran var m›?” diye sormay› da unutmuyor. 

fioför onu duymadan bana dönüyor: 

“Muhammet’le mi yoldafll›k ediyorsunuz. Tatl› çocuktur. Bazen s›kar 

ama keyiflidir Muhammet’imiz.” Diyor. Memnuniyetini belirterek. 

Hareket eden otobüsten seyrediyorum ard›mda b›rakt›klar›m›. ‹nsan 

bak›fl›n›n bile aflamad›¤› kal›n ve yüksek duvarlar›n ard›nda b›rakt›¤›m›z 

sevdiklerimizle beraber gittikçe küçülüyor o dev mapushane. Muhammet 

ise kendine emanet edilmifl sevdalar› korur gibi ayn› yerinde uzaklafl›yor 

ard›mda. Safl›¤›n› bekçi yapm›fl da bu yüksek duvarlar›n ard›ndakilere 

oyununa dalm›fl gitmifl. En fazla bir hafta sürecek ayr›l›¤›m›zda biz günlük 

yaflam›n telafl›nda kaybolurken, o orda ayn› duvar›n d›fl›nda, duvar›n 

içindekilerin paralelinde oyunlar›na devam ediyor. Onun yetiflece¤i hiçbir 

telafl› yok. 

Bir dahaki görüflte yeniden yoldafllaflmak için vedalafl›p ard›mda kalan 

görüntüsüyle önüme dönüyorum. Yolculuk devam ediyor. 

114


Yaser Günday 

Bir 12 Eylül Filmi: Eve Dönüfl 

“Eve Dönüfl” filminin künyesinde, 

türü “dram/ politik” olarak belirtiliyor; 

Ömer U¤ur senaryoyu yazm›fl ve yönetmifl, 

yönetmenin daha önce yönetti¤i 

filmler “Hemflo”, “Zulüm” ve “Son Urfal›” 

olarak geçiyor; oyuncular› Memet Ali 

Alabora, Sibel Kekilli, Savafl Dinçel, Altan 

Erkekli, Cengiz Küçükayvaz, Perihan 

Savafl, Civan Canova, Erdal Tosun olarak 

s›ralan›yor; müzi¤i ise Tamer Ç›ray taraf›ndan 

yap›lm›fl. Montpellier Film Festivalinde 

(1992) “Y›l›n En ‹yi Senaryosu”, 

Yunus Nadi Ödülleri’nde “En ‹yi Film 

Senaryosu, 43. Antalya Film Festivalinde 

“En ‹yi Kad›n Oyuncu” ve “En ‹yi Yard›mc› 

Oyuncu” ödüllerine sahip olmufl. 

Film, yönetmenin arkadafl› olarak bildirdi¤i, 12 Eylül döneminde idam 

edilen Seyid Konuk ile TAR‹fi direnifllerinde yaralanan ve daha sonra askerde 

iken öldürülen Semih Önkan’a adanm›fl. 

Filmde, Mustafa (Memet Ali Alabora) ve kar›s› Esma (Sibel Kekilli) 

fabrikada iflçidirler ve kendi gündelik geçim s›k›nt›s› içerisinde yaflayan, o 

dönemde yaflanan s›cak politik ortam›n d›fl›nda kalmaya çal›flan, hatta iflyerlerindeki 

sendikal etkinliklere bile uzak kalan insanlard›r. 12 Eylül günü 

darbe yap›ld›¤›nda, iflçi Mustafa’n›n tek yak›nmas›, o gün soka¤a ç›kamamalar› 

ve planlad›klar› üzere Gülhane Park›’na pikni¤e gidememeleridir; 

Esma’n›n iflyerinde gözalt›na al›nan sendika temsilcisi için söyledi¤i; 

“Bu ifllere bulaflmasayd›, bafl›na bir fley gelmezdi”… Ancak, kiras›n› ödeyemedikleri 

ve evini boflaltmad›klar› için ev sahibi taraf›ndan, örgüt üyesi 

oldu¤u gerekçesiyle ihbar edilerek gözalt›nda al›nd›¤›nda, hiç de beklemedikleri 

bir biçimde yaflamlar› alt-üst olur. Film, Mustafa’n›n polis sorgusunda 

yaflad›¤› iflkenceli günlerle dolar. 

Böylece yönetmen, suçsuz insanlar›n da 12 Eylül zulmünden geçti¤ini, 

iflkence gördüklerini ve hapiste kald›klar›n› dile getiriyor. O dönemle 

ilgili di¤er filmlerde “12 Eylül biraz fon olarak kullan›ld›” sav›n› getiren 

115


yönetmen “Ben daha çok bu tür dönemlerde s›radan insanlar ne yaflad› 

onun peflindeyim. 12 Eylül sadece solcunun ya da sa¤c›n›n üzerinden geçen 

bir fley de¤il, tüm ülkenin üzerinden geçti. Herkesin bir 12 Eylül ac›- 

s› var bu ülkede.” demektedir. 

Filmin galas›nda yönetmen ve oyuncular›n, 12 Eylül darbecilerinin 

yarg›lanmas› istemlerini dile getirmeleri, bas›nda ilgi çekti. Galada, yönetmen 

Ömer U¤ur, filmin “’anti-militarist, anti-fliddet ve anti-gayriinsani’ 

tavr› oldu¤u”nu ileri sürüyor ve “…en aç›k iflkence sahnelerinin bu filmde 

yer ald›¤›”n› söylüyor, “iflkence sahnelerinin sertli¤i nedeniyle elefltirilebilece¤inin 

fark›nda oldu¤unu, ama o dönemde yaflananlar›n çok daha 

sert oldu¤unu” belirtiyor. 

Yönetmen, bas›nda geçen bir konuflmas›nda, o dönemde mücadele 

içerisinde oldu¤unu, 12 Eylül sürecini cezaevinde karfl›layan bir insan oldu¤unu, 

do¤rudan kendi yaflam deneyimlerini filme yans›tt›¤›n› belirtiyor. 

Yönetmenin deyimiyle film, “hariçten bir gazel okuma hikâyesi de¤il”. 

Bu bak›mdan, 12 Eylül faflizminin teflhir edilmesi ve darbecilerin yarg›lanmas› 

bak›m›ndan önemli bir ifllev üstlendi¤i ve bu sürece katk›da bulunaca¤› 

umuluyor. Film, bu bak›mlardan, elbette ki kutlanmaya de¤er bulunmaktad›r, 

ancak yine de baz› aç›lardan elefltirilebilir. 

Her fleyden önce, yönetmenin “12 Eylül sadece solcunun ya da sa¤c›- 

n›n üzerinden geçen bir fley de¤il, tüm ülkenin üzerinden geçti.” düflüncesi, 

baflka çevrelerde de dile getirilmekte ve tart›flma gerektirmektedir. Bu 

tart›flman›n özü “12 Eylül darbesinin nedeni ve niteli¤i”ni belirlemektir. 

Elbette biliyoruz ki, 12 Eylül’de solculara iflkence yap›ld›¤› gibi, sa¤c›lara 

ve filmdeki Mustafa gibi insanlara da iflkence yap›ld›. 12 Eylül döneminde 

solcular da idam edildi, sa¤c›lardan da idam edilenler oldu… 

Öyleyse, 12 Eylül cuntabafl›n›n söyledi¤i gibi, gerçektende “Sa¤a da, sola 

da karfl›” m›yd›? Baflka bir aç›dan yaklafl›rsak, cunta “tüm ülkenin üzerinden 

geçerken” , toplumsal s›n›flar ve kesimler aras›nda hiçbir ayr›m yapmad› 

m›? Öyle ya, cunta iflbafl›na gelir gelmez, grevleri kald›r›rken, lokavtlara 

da son vermemifl miydi(!?) Peki, patronlar “Art›k gülme s›ras› bize 

geldi..” diye bofla m› konufltular? 

Daha baflka bir yönden bakal›m konuya: 12 Eylül döneminde, Mustafa 

gözalt›na al›n›p iflkenceli sorgudan geçmeseydi, Mustafalar aç›s›ndan 

12 Eylül “masum” mu olacakt›? Baflka bir deyiflle, 12 Eylül iflçi Mustafa’n›n 

yaflam›n› yaln›zca iflkenceli gözalt›yla m› alt-üst etmifl oluyor? Örne¤in, 

daha 24 Ocak kararlar›yla bafllayan ve en s›k› biçimiyle cunta döneminde 

uygulanan iktisat politikalar›, Mustafalar›n yaflam›na nas›l yans›- 

m›flt›r? Ya da, Mustafalar›n sendikal haklar›n› budayan yasal düzenlemeler, 

sofralar›ndaki ekme¤i nas›l etkilemifltir? 

Bütün bu noktalarda, yönetmen tam bir yanl›fll›k içerisindedir ve yan›lt›c› 

olmaktad›r. 12 Eylül askeri faflist darbesi: En baflta da devrimcilere 

116


karfl›d›r; iflçi ve emekçilerin ekonomik ve demokratik haklar›n› savunan 

devrimci ve demokratik mücadeleyi k›rmak, emperyalist burjuvazi ve yerli 

iflbirlikçilerinin ç›karlar›n› korumak için yap›lm›flt›r. Faflist cunta, politik 

olarak devrimci ve demokratlara, s›n›fsal olarak iflçi s›n›f› ve emekçilere, 

toplumsal olarak ezilen ulusal kurtulufl hareketine, ezilen kültürel 

gruplara, ezilen dinlere- mezheplere … sald›rm›flt›r. Di¤er bir deyiflle, 

“Sa¤a da, sola da karfl›” yap›lmam›fl, “tüm ülkeyi” ezmemifltir. Burjuva 

sa¤›na yap›lanlar sola yap›lanlar›n yan›nda “yaya” kal›r. Faflist partinin lideri 

A. Türkefl “Biz cezaevindeyiz, fikrimiz iktidarda” sözünü bofl yere 

sarfetmemifltir. 

Ömer U¤ur, filmini herhangi bir politik etkinlik içerisinde bulunmayan 

Mustafa’n›n yaflad›klar›n›n anlat›m›na yo¤unlaflt›rm›fl, ama filmde baz› 

“devrimci karakterler”e de yer vermifl. Her ne kadar yönetmen, mücadele 

sürecinden geldi¤ini söylese de, filmde gösterdi¤i “devrimci karakterler” 

tart›flma gerektirmektedir. Yönetmen, “Bu bir resimleme filmi.” diyerek 

“..objektif bir gözle bakmaya” çal›flt›¤›n› ileri sürse de, “devrimci 

karakterleri” verifli, muhtemelen politik yaklafl›m›n›n bir yans›mas› gibi 

görünüyor. 

Polis sorgulamalar› s›ras›nda, cezaevinde tutuklu bir devrimcinin ad› 

da geçer ve “turist” diye bilinen bu kifli yeniden sorgulama için emniyete 

al›n›r. Turist, ilk baflta güya aç›k devrimci bir tav›r içerisinde gösterilir: 

Sorgudakilere direnmelerini ö¤ütler, polis flefinin yüzüne tükürür ve hakaretini 

iade eder, istenen ifadeyi vermeyi reddeder. Bunun üzerine elbette 

ki, hemen iflkenceye çekilir ve bas›nçl› so¤uk suya tutulur. ‹flkence sonucunda 

turist, polis flefine konuflaca¤›n› söyler ve “fiehmuz” kod adl› kiflinin 

Mustafa oldu¤u ifadesini verir. Filmin önemli karakterlerinden, Mustafa 

ile birlikte sorguda olan “Hoca”, turiste niye böyle ifade vererek “gariban›n 

bafl›n› yakt›¤›n›” sordu¤unda, “Biraz da onlar›n can› yans›n, anlas›nlar 

hanyay› konyay›; polis bununla oyalan›rken fiehmuz yoldafl çoktan 

yurtd›fl›na gider.” biçiminde kendisini savunmaya giriflmifltir. 

Turistin, gerek emniyete ilk getirildi¤indeki taflk›n hareketleri; gerekse 

de iflkenceden sonra Mustafa üzerine ifade verdikten sonra, sözümona 

fiehmuz’u kurtarma gerekçesini ileri sürmesi hiç de devrimcilere yak›flan 

tav›rlar olarak görünmemektedir. 

Yönetmen Ömer U¤ur, kendi yaflam deneyimlerinde belki de “turist” 

gibi olumsuz tav›r içerisinde bulunan devrimci tiplerle karfl›laflm›fl ve bunu 

yans›tm›fl da olabilir; öyleyse kendisine önerimiz, örne¤in Yaflar Ayafll› 

taraf›ndan “Adressiz Sorgular”da anlat›lan devrimci karakterleri tan›mas› 

olacakt›r. Yoksa, Türk sinemas›nda daha önce de karfl›laflt›¤›m›z -örne- 

¤in Zülfü Livaneli’nin Sis filmindeki gibi-, devrimcileri karikatürize etme 

giriflimlerinden yeni birisi olarak de¤erlendirilebilir. 

Çizilen “turist” tiplemesiyle olumsuzlama içerisine girilirken, “hoca” 

tiplemesinde olumlama yaklafl›m› ortaya ç›kmaktad›r. Altan Erkekli’nin 

117


canland›rd›¤› Hoca da, Mustafa’n›n sorguland›¤› olay kapsam›nda gözalt›na 

al›nm›flt›r; gördü¤ü tüm a¤›r iflkencelere karfl›n polisin istedi¤i ifadeyi 

vermemektedir. Olgun, oturakl› ve bilinçli bir tav›r içerisinde gördü¤ümüz 

Hoca, Mustafa’ya da destek olmaya çal›flmaktad›r. Hoca, direnifli 

karfl›s›nda acizleflen iflkenceciler taraf›ndan katledilir ve kamuoyuna “çat›flmada 

ölü ele geçirildi¤i” aç›klan›r. 

Bununla birlikte, filmde Hoca’yla ilgili fazla bir bilgi edinemedik; 

Befliktafll› oldu¤unu biliyoruz, ama fiehmuz ve arkadafllar› taraf›ndan gerçeklefltirilen 

bir silahl› eylem kapsam›nda sürdürülen sorgulamayla nas›l 

iliflkilendirildi¤ini, nas›l bir siyasî süreçten geldi¤ini ö¤renemedik. Elbette 

ki, toplumcu sanat›n belirli tipleri olumlama biçiminde, yaflamda olumlu 

de¤erleri gelifltirmesi gerekti¤i anlay›fl›n› paylafl›yoruz; ama, böyle 

“olumlama”n›n, gerçekli¤e dönüfltürülebilece¤i nesnel temellerin de ortaya 

konulmas› gerekir. 

Filmde geçen devrimcilerle ilgili, tart›fl›lmas› gereken baflka bir anlat›m 

da, fiehmuz ve arkadafllar› üzerinedir; silahl› devrimci mücadele içerisinde 

bulunan, “Örnektepe Halk Komitesi Baflkan›” fiehmuz ve arkadafllar›, 

bir gecekonduda polis taraf›ndan kuflat›l›r ve önce çat›flmaya girerler; 

ama polisin yo¤un biçimde evi kurflun ya¤muruna tutmas› karfl›s›nda teslim 

olmak isterler; ancak, yine de polisin kurflunlar›ndan kurtulamazlar ve 

teslim olmalar›na karfl›n öldürülürler. 

Elbette, o dönemde, bu biçimde polis ya da ordu taraf›ndan sa¤ ele geçirilerek 

öldürülen ve “çat›flmada ölü ele geçirildi¤i” aç›klanan bir çok 

olay gerçekleflmifltir. Buna karfl›n, göz ard› edilemeyecek baflka bir gerçek 

de, benzer bir çok durumda devrimcilerin teslim olmay› redderek sonuna 

kadar direnmeyi ve çat›flarak ölmeyi seçtikleridir. 

Burada Yönetmen’in devrimcilerin tavr› olarak “teslimiyet”i sergilemesi, 

politik bir yaklafl›m olarak görülebilir. Yine iyimserce baflka bir aç›- 

dan yaklafl›rsak, devrimcileri, “ma¤dur” gösterme çabas› da diyebiliriz buna. 

Oysa, Seyid Konuk gibi ölüme giderken bile devrimci duruflunu yitirmeyen 

bir devrimci iflçinin an›s›na yap›lan bir filmden, devrimci mücadeleye 

yönelik “ma¤duriyet“ biçiminde bir yaklafl›m›n yerine “meflruiyet” 

yönünde bir yaklafl›m beklenmelidir. 

Bir sanat eserinin, bir sinema filminin de¤erlendirilmesi elbette ki yaln›zca 

içeri¤iyle s›n›rl› olmamal›d›r; sanatta neyin anlat›ld›¤› kadar nas›l 

anlat›ld›¤› da önem tafl›r. Ömer U¤ur’un “Eve Dönüfl” filmi, bu ba¤lamda 

da ayr›ca de¤erlendirilmelidir; ama böyle bir de¤erlendirme için, bu alanda 

belirli bir birikim gerekir. Bu nedenle, bu yönden bir de¤erlendirme 

yapmaya kalk›flmad›k. 

Yine de, filmde bu bak›mdan baz› ayr›nt›lar göze çarpmaktad›r; örne- 

¤in, 650.000 kiflinin gözalt›na al›nd›¤› bir dönemde, Mustafa ile Hoca’n›n 

birlikte kelepçelenerek bekletildi¤i koridorda, neden baflka kimse bulun- 

118


mamaktad›r? Elbette, çok iyi düflünülmüfl, filme anlam katan baz› ayr›nt›- 

lar da bulunmaktad›r. Örne¤in, Yönetmen’in bir konuflmas›nda belirtti¤i 

üzere, iflkencecisinin elini öpen Mustafa’yla 12 Eylül Anayasas›n› onaylayan 

halk simgelenmektedir. Ayn› Mustafa’n›n, kendisini as›ls›z yere ihbar 

ederek zulüm görmesine neden olan ev sahibine duydu¤u öfke de, çabucak 

sönmekte ve tav›r göstermemektedir. 

Yönetmen, 12 Eylül öncesi Edirne yöresinde D‹SK içerisinde, iflçi s›- 

n›f› hareketinde çal›flma yapt›¤›n› söylemekte; ama nedense, darbe öncesi 

Mustafa’n›n iflyerinde gösterilen baz› etkinlikler bir yal›nkatl›k içerisinde 

verilmifl bulunuyor. 

Yine bu yönden yaklaflt›¤›m›zda, filmde en çok dikkat çeken karakterlerden, 

iflkenceci polis flefi tiplemesinin de, “kötü ve çirkin adam” olarak 

çizildi¤ini görüyoruz. Oysa, Yönetmen’in Radikal gazetesinden U¤ur 

Vardan ile yapt›¤› söyleflide, iflkencenin salt polisiye bir boyutu olmad›¤›, 

politik bir nitelik tafl›d›¤› ortaya konulmaktad›r. Ama, yine de oluflturdu- 

¤u “kötü ve çirkin adam” tiplemesi, s›radan bir yaklafl›m›n izlerini tafl›- 

maktad›r. Bunu özellikle belirtmek gere¤i var: Sonradan baz› iflkenceci 

flefler, kamuoyunun önüne “vizyon” sahibi kiflilikler olarak ç›kt›lar; yani, 

vizyonu düzgün(!) olan iflkenceciler oldu¤unu da gözden kaç›rmamak gerekir. 

Günümüzde yayg›n bir durum olarak, sinema filmleri de sponsorlar 

(tekelci kapitalistlerin kültür endüstrisi alan›n›n yat›r›mc›lar›) taraf›ndan 

finanse ediliyor ya da sponsorlar aç›s›ndan çekici olmayacak filmler de 

Avrupa Birli¤i fonu “Euroimage” ve hatta Kültür Bakanl›¤› eliyle devletin 

katk›lar›yla bütçelerini oluflturuyorlar. “Eve Dönüfl” filmi de, bu ikinci 

yolla yap›lm›fl. Zaten, filmin bugüne de¤in yap›lamamas›nda nedenin, gerekli 

finansman›n sa¤lanamamas› oldu¤u belirtiliyor. Her ne hikmetse, 

AB fonlar› kimsenin sütüne halel getirmiyor?.. Yönetmen Ömer U¤ur, yine 

bir konuflmas›nda, Y›lmaz Güney sinemas›ndan etkilendi¤ini söylüyor; 

ama Y›lmaz Güney sinemac›l›¤›nda pek göz önünde olmayan bir baflka 

yönü daha bulunmaktad›r, Nihat Behram an›lar›nda anlat›r, sözü uzatmamak 

için aktarmayaca¤›m, ilgilisi kitaptan okuyabilir. 

Aç›kças›, flimdiye de¤in izledi¤im hiçbir sinema filminin, Yönetmeniyle 

bu denli içiçe geçti¤ini an›msam›yorum. Filmi tart›fl›rken, Yönetmen 

de tart›fl›lmak zorunda kal›n›yor. Yine Yönetmenin dedi¤i gibi, 12 Eylül 

gibi dönemlerle yüzleflmek ve hesaplaflmak için, daha onlarca film çekilebilir, 

romanlar yaz›labilir, baflka baflka yap›tlar gerçeklefltirilebilir. Çekilen 

her yeni film, yaz›lan her yeni kitap önceden yap›lanlar›n eksikliklerini 

giderdi¤inde, deneyim ve birikimlerinden yararland›¤›nda daha nitelikli, 

yaflama katk›s› daha güçlü olacakt›r. 

119


Özgür Y›ld›z 

Efendim, Merhaba 

Ben Doçent Doktor Halim Pür-Selim. Bu karanl›k yere niye mi kapat›ld›m? 

Vallahi anlatmas› zor, ama aç›klamaya çal›flay›m: 

Bunun kökleri ta çocuklu¤uma kadar gider. Efendim, ben her zaman, 

konuflmakta olanlar›n ne söyledi¤ine merakl› bir çocuktum. Biri dikkatimi 

çekecek bir fley mi söyledi; onu an›nda akl›mda evirir çevirir, bazen de¤iflik 

bir söyleyifl flekli bulur, bazen de söylenenin zay›f taraf›n› bulup abartarak 

geriye püskürtürdüm. Önceleri merak olan bu davran›fl k›sa zamanda, 

b›rakamad›¤›m bir al›flkanl›k olmufltu. Örne¤in, komflumuz geçerken 

yapmac›k bir edayla “gününüz hayrolsun” mu dedi; hemen “hayr›n›z gün 

olsun, bir hayr›n›z dokunsun, afiyet olsun!” diye istemeden çeviriyordum 

sözü. “‹stemeden” dedimse yanl›fl anlafl›lmas›n, bu zevkten kendimi alam›yordum 

da desem yeridir. Nedenleri hakk›nda uzmanlar, araflt›rmac›lar 

ne der bilemiyorum, ama ben hiç de “farkl›” bir çocukluk yaflam›yordum, 

okul d›fl›ndaki zaman›m›n ço¤unu, e¤er bir yere ç›rak verilmemiflsem, top 

peflinde koflturarak, uçurtma yaparak, türlü oyunlarla geçiren “normal” bir 

çocuktum. 

Gelgelelim aile büyüklerinin, önceleri “neler de söylermifl benim o¤lum” 

türünden yaklafl›mlar› k›sa zamanda önce konuflma yasaklar›na, sonra 

taze enseme yedi¤im flaplaklara dönüflmüfltü. 12 Eylül’ün torna tesviyesinden 

geçirilmifl olan ve sonradan sigorta sektöründe “yükselen” abim, 

“bu çocuk el kadar boyuyla bafl›m›z› belâya sokacak!” bile demiflti. 

Galiba ortaokula bafllad›¤›m y›ld›, televizyondan Özal’›n bir Anadolu 

kentindeki mitingde yapt›¤› konuflma naklen yay›nlan›yordu. Aile üyeleri 

dinliyor, ben de bir türlü dikkatimi veremedi¤im ödevimi yapmaya çal›fl›- 

yordum; di¤er oda buz gibiydi ve bu odada çal›flmak zorundayd›m. Bir ara 

miting kalabal›¤›n›n bir köflesinden, “Baflbakan›m, aç›z, aç!” diye sesler 

duyuldu. Baflbakan bunu duyunca pek k›zd›; kalemini kald›rd›, o taraf›n 

gözüne gözüne sallayarak: 

- Haay›r, sizi kand›rm›fllar! Siz asl›nda aç de¤ilsiniz... demez mi! 

Hemen kalemimi kald›rm›fl, onun yüzüne do¤ru sallayarak: 

- Sizi kand›rm›fllar, biz o kadar nutu¤u kime söylüyoruz? Bu kadar laf› 

yiyende açl›k kal›r m›! ... deyivermifltim. Özal hayran› babam da d›flar›- 

ya kadar kovalam›flt› beni. 

Sonra herkes gibi bana da kimileyin ö¤reterek, kimileyin parmak uç- 

120


lar›ma cetvelle vurup iyice “ö¤reterek” “hizaya girmeyi”, “huzuru bozacak 

hareketlerden kaç›nmay›” belletmifllerdi. Yukar›daki gibi dalg›nl›klar 

d›fl›nda ben de bu ak›fla uymufl, çal›flkan bir ö¤renci olaraktan okula bir 

çok kez And›m›z’›, Marfl›m›z’› okutmufl, 23 Nisan’larda filan kendi yazd›¤›m 

fliirleri seslendirmifl böyle böyle üniversiteye hoca olana kadar gelmifltim. 

Gelgelelim, 30 yafl›mdan sonra bu çocukluk hastal›¤›m nüksetti: Önce 

aile çevremde, arkadafl ortamlar›nda ani parlamalar bafllad›. Yanl›fl anlamay›n›z, 

bunlar k›zg›nl›k parlamalar› de¤ildi ama esprili flimflekler bazen 

y›ld›r›m etkisi yap›yordu insanlarda. Kendisinden gizlice yard›m istedi¤im 

bir psikolog arkadafl›m da ikinci “seans” sonunda bafl›ndan savm›flt› 

beni; neymifl, onun da dengesini bozuyormuflum! 

Oysa “k›ymetli bir akademisyen”, mazbut bir aile reisiydim art›k. 

Ama nas›l oldu, o cin nas›l kaçt› flifleden, nas›l tekrar yerleflip beynimin 

k›vr›mlar›na, çürük-çar›¤›, namussuzca çarp›tmay›, kederli komi¤i ve komik 

kederliyi ortal›¤a saçmaya bafllad› bir türlü anlayamad›m. Hâlbuki 

“gözlerimi kapar›m vazifemi yapar›m” demifltim y›llarca (pek hofluma gitmese 

de), “bülbülün çekti¤i dili belâs›” demifltim; sonralar› “dilini tut danay› 

güt” bile demifltim... Demek kendimi tam inand›ramam›fl›m: ‹çimdeki 

ukdeler birikip istila gününü beklemifl y›llarca, sab›rla... 

Üstelik ben hiç de kavgac› bir karakterde de¤ilimdir; herkes taraf›ndan 

halim-selim biri olarak bilinirim. Ama beylerin, bayanlar›n bulundu- 

¤u bir ortamda, diyelim gazetede rastgeldi¤im (elbette iflinin do¤as› gere- 

¤i) yalanlar s›ralayan bir ülke baflbakan›na “boflbakan” diye sesleniveriyorum, 

efendim! Hatta flu çok yayg›nlaflan, devlet terörünü anlatan “dövlet”, 

“da¤› tafl› satma bokanl›¤›”, “merhametten sorumlu dövlet bakmayanl›¤›”, 

“reklamatik aflklar›n matik çocuklar›” gibi ifadelerin de bu dalg›nl›k anlar›mdan 

türemifl olmas› kuvvetle muhtemeldir... 

Çok affedersiniz, laf› fazla uzatt›m de¤il mi? Siz de “k›sa kes, ayd›n 

havas› olmas›n” dediniz tabi, hakl› olarak. Bunlar, akademisyen olman›n 

nispeten karn› tok s›rt› pek yaflaman›n sonunda oluyor efendim; insan›n dili 

gevfliyor ya da sokakta nas›l denir, dili “yavfl›yor”. 

Önceki akflam bir özel televizyonda aç›k oturuma davetliydim. Konu, 

“küresel ekonomik krize karfl› ekonomik ve sosyal önlemler”. Bakt›m di- 

¤er üç konuk da sözü evirip çevirip “iflverenlerin desteklenmesi”, “batanlar›n 

kurtar›lmas›”, “borçlar›n›n ertelenmesi veya affedilmesi”; buna karfl›l›k 

“dengeleri koruyabilmek” için çal›flanlar›n hem say›s›n›n hem de 

haklar›n›n azalt›lmas›, hatta Avrupa Birli¤i’nin bilmem kaç say›l› tavsiyesine 

göre k›dem tazminatlar›n›n “kademeli olarak” (siz bunu al›flt›ra al›flt›ra 

diye anlay›n) kald›r›lmas›... gibi sözler etraf›nda ince danslar ediyorlar. 

Ama bunu öyle söylüyorlar ki sanki birbirlerinden farkl› düflünüyorlar: 

Örne¤in, “piyasaya biraz devlet müdahalesi olmal›d›r” diyen de sonuçta 

“çal›flana s›f›r zam”, “iflsizlik fonundan ve deprem vergilerinden ifl- 

121


verenlere de pay ayr›lmas›” vb. diyor, “piyasaya asla devlet müdahalesi 

olmamal›, bu ekonomik cinayettir” diye y›rt›nan da... 

Hay›r, bafltan ald›rmak istemedim; sonuçta bir tv. program› de¤il mi 

efendim, bofl-dolu konufl sonra git s›cak evinde çorban› iç; ne iflin var flimdi 

bu la¤›m kokulu hücrede! Ah, ah! Ama bir kez g›d›klanm›fl›m, ok f›rlam›fl 

yerinden: 

- Buradaki kat›l›mc›lar›n düflünme fleklini en uç noktas›na kadar götürece¤im. 

Buna göre küresel krizin bafll›ca kayna¤› çal›flanlard›r! diye söze 

bafllad›¤›m›, bütün gözlerin, bana biraz da aptalca görünen bir edayla bana 

çevrildi¤ini hat›rl›yorum bir tek... Sorgu memurunun anlatt›¤›na göre, 

sonras›nda iflçi kesimine özgü yeni vergiler konmas›, kararnameler yoluyla 

ücretsiz fazla mesai uygulanmas›, “bo¤az toklu¤una evden çal›flma modelinin” 

getirilmesi, nüfus art›fl›n› bir dezavantajdan avantaja çevirmek 

için her aileye en az befl çocuk teflvikinin getirilmesi, gelir darl›¤› yaflayan 

ailelere üçüncü çocuktan sonraki iki çocu¤u kundaktayken “kamuya aktarma” 

olana¤›n›n sa¤lanmas›; ailelerden cüzi bir miktar karfl›l›¤› al›nan bu 

çocuklar›n insani vas›f tafl›mayacaklar› flekilde Devlet Besleme Çiftlikleri’nde 

(DBÇ) semirtildikten sonra özel sa¤l›k piyasas›nda yap›lacak bir 

düzenlemeyle organlar›n›n sat›fl› yoluyla “ekonomiye kazand›r›lmas›”, 

hatta insani vas›f yüklenmeyecek bu çocuklar için Kaliforniya’dan bir fetva 

al›narak, dini usullere uygun flekilde “haz›r döner” vb. mamuller biçiminde 

“de¤iflik tatlar arayan zengin ülkelere ve kesimlere” ihraç edilmesi; 

ayr›ca en k›sa zamanda bu DBÇ’lerin, yap-kâr eder hale getir-devret 

formülü uyar›nca özellefltirilmesi... gibi bir çok somut öneriyi hararetle savunmuflum. 

Üstelik bunlar›n, di¤er konuflmac›lar›n o kibar “mant›k”lar›na 

ne kadar da uygun oldu¤unu göstermek için bir çok da kan›t getirmiflim: 

Nüfus ortalamas›n› belirterek bir çocu¤un devlete açt›¤› masraf›, dördüncü 

bir çocuk için sa¤lanacak ifl olana¤›n›n kaça patlad›¤›n›, üstüne bir de 

teröre bulaflmamas›, “milli birlik ve bütünlü¤ümüzü zedelememesi” için 

harcanacak paray› onlar›n hesab›yla ortaya koyarak; bu “masraf kap›s›n›n 

nas›l kâr kap›s› haline getirilece¤ini” anlatm›fl›m... Reklam aras› vererek 

zor susturmufllar beni. 

Program, tahmin edece¤iniz üzere, erken bitirildi. Bafl›m dönmüfltü, 

zihnimdeki karmafl›k duygu ve düflünceleri seçemiyordum. Sanki flu beton 

denizinden kaç›p k›rlara ç›km›fl, a¤açlar›n çiçeklerin kufllar›n sevincine 

varm›flt›m da, da¤ bafllar›n›n temiz havas›ndan bafl›m dönmüfltü. 

Lavaboya do¤ru giderken arkamdan birileri “kafay› m› yemifl bu 

adam öyle aç›k aç›k söylenir mi!” filan gibi bir fleyler söyledi; ama dönüp 

bakas›m bile gelmedi. Elime yüzüme so¤uk sular çarpt›kça kendime geldim: 

“Eyvahlar olsun, yar›n gazetelerde olursam okuldan da doçentlikten 

de gitti¤imin resmidir” dedi¤im de oldu, delisinden “devletlü” süne kadar 

dümdüz gitti¤im de... 

122

Ama “otoriteye uymak lâz›m, mazluma yard›m etmek için zalimden 

izin almak lâz›m” diyen Gocaefendinin üstüne etmifltim bir kez. Sorgu 

memurunun dedi¤ine göre, anl› flanl› bilmem kaç›nc› dövletin baz› yöneticileriyle 

de önce inceden, sonra kal›ndan “taflflak geçmifltim”... ‹flsiz kalmakla 

yakay› kurtarsam gene flükür diyecektim. 

Ç›k›flta tak›m elbiseli siyah gözlüklü, kulakl›kl› üç kifli geldi; içlerinden 

biri: 

- Hocam çok iyi konufltunuz, tebrik ederim; ama üstlerimizden gelen 

emir gere¤i bizimle merkeze kadar geleceksiniz, deyiverdi... 

May›s 2010 

* (Naz›m’›n sivri sakall› kederli fleytan›na ve J. Swift’e ithaf...) 

✩ 


Bu say›da bize gelen kitaplar: 

- Dr. Hikmet K›v›lc›ml›, Deccal Kap›m›z› Nas›l Çal›yor!, Sosyal ‹nsan 

Yay›nlar›, Mart 2010. Polemik-‹nceleme. 

- Dr. Hikmet K›v›lc›ml›, Karl Marks’›n Özel Dünyas›, Sosyal ‹nsan 

Yay›nlar›, Mart 2010, ‹nceleme. 

- TEKEL Direnifli Dersleri 2010 - Sendikalar›m›z› Geri Alaca¤›z , 

Kald›raç Yay›nlar›, De¤erlendirme - Belge 

- Yalç›n Akatay, Erzurum’lu fiair Sadi Akatay’›n Hayat› ve Eserleri, 

Kendi Yay›nlar›, An›-‹nceleme. 

- Ahmet ‹lhan Baykent, Yolcu ve Yolboyu Düflündükleri, Sone Yay›nlar›, 

Deneme. 

- ‹. Bülbül-M. Bülbül, Kürtçe Anamnez - Anamneza bi Kurmancî , 

Diyarbak›r Tabip Odas› Yay›nlar›, Sözlük. 

- Samyel Digrani Alihanyan, G. K. Orjonikidze ve Ermenistan’da 

Sovyet ‹ktidar›n›n Kuruluflu, Umut Yay›mc›l›k, ‹nceleme. 

- Selma Özkurt, Kâbus, Artshop Yay›nc›l›k, Roman. 

- M. fiehmus Güzel, Devlet-Ulustan Federasyona, Kardelen Yay›nc›l›k, 

‹nceleme. 

- A. Can Atafl, Bizi Utand›ranlar, Kardelen Yay›nc›l›k, fiiir. 

- Devrimin Önsözü Deniz Gezmifl, Yeni Dönem Yay›nc›l›k, May›s 

2010, Biyografi. 

123


‘Eme¤in Ressam› Avni Memedo¤lu Belgeseli’ 

Sonbaharda Gösterime Giriyor 

Sanat Cephesi taraf›ndan haz›rlanan ve yaklafl›k 6 ay önce Aliye Akdo¤an 

yönetmenli¤inde çekimlerine bafllanan ‘Eme¤in Ressam› Avni Memedo¤lu 

Belgeseli’ sonbaharda seyirciyle buluflmaya haz›rlan›yor. 

Eme¤in Ressam› Avni Memedo¤lu’nun hayat›n›n, politik duruflunun, 

‘Sosyal Realizm Sanat’ anlay›fl›n›n, maruz kald›¤› hukukî, keyfî, maddî, 

manevî bask›lar›n anlat›ld›¤› belgesel filmde kardeflleri ve mücadele arkadafllar›; 

Hilmi Öztürk, S›rr› Öztürk, Zeki Öztürk, fiahap Bak›rsan, Müflir 

Kaya Canpolat, Yusuf Do¤ar, Sami Gürel gibi bu ülkenin önemli komünist 

kadrolar›n›n Memedo¤lu ile ortak yaflanm›fll›klar› üzerinden yap›lan 

röportajlar da yer almaktad›r. Ayr›ca Memedo¤lu’nun bütün resimlerinin 

de hikâyeleriyle birlikte anlat›ld›¤› filmde, sanatç›n›n ölmeden önceki görüntüleri 

ve ses kay›tlar› da yer almaktad›r. 

Kendi sesinden sanat anlay›fl›n› ve resimlerinin hikâyelerini anlatan 

Memedo¤lu bir ders niteli¤indeki film boyunca, Sosyalist Gerçekçi Sanat 

anlay›fl›n›n resim sanat› özelinde gördü¤ü muameleyi, burjuva ve küçükburjuva 

sanat anlay›fllar›n›n sosyalistleri nas›l kuflatt›¤›n› gözler önüne seriyor. 

Maruz kald›¤›m›z bütün burjuva kuflatmalara karfl›n Memedo¤lu’nun 

›srarla-inatla ayakta tutmaya çal›flt›¤› Sosyalist Gerçekçi Sanat anlay›fl› 

filmi izleyen herkese çok fley ö¤retecektir. Bilim-sanat-estetik-politika 

ve etik bütünselli¤i anlay›fllar›n›n giderek yabanc›laflt›r›ld›¤› bir gericilik 

ortam›nda Memedo¤lu’nun “Sol Cenah›m›za” verdi¤i mesaj da son 

derece nettir. 

Bütün yaflam› boyunca komünist kimli¤inden ve Sosyalist Gerçekçi 

Sanat anlay›fl›ndan ödün vermeyen Memedo¤lu yoksulluk ve yoksunlukla, 

açl›kla, iflkencelerle bedel ödemek zorunda kalm›flt›r. Üstüne üstlük 

‘kaba saba resim çiziyor’ fleklinde ifadelerle kim “sol” kiflilerce sanat› ve 

Sosyalist Gerçekçi Sanat anlay›fl› da yok say›lmaya çal›fl›lm›flt›r. Ancak o 

sa¤l› “sol”lu tüm kuflatmalara, yoksullu¤a-yoksunlu¤a ra¤men iflçi ve 

emekçilerin yaflam›n› çizmekten vazgeçmemifltir. Belgeselde de hem yap›lan 

röportajlarla hem de kendi anlat›m›yla, çocuklu¤undan, cezaevine, 

Kad›köy’deki atölyesinden ölümüne kadar yaflam›n›n her kesiti dinamik 

bir kurguyla yans›t›lmaya çal›fl›lm›flt›r. 

124

SORUN YAYINLARI KOLEKT‹F‹ YAYIN L‹STES‹ 


Bilimsel ‹nceleme-Araflt›rma Dizisi (Tercüme): 

TL 

1. KARL MARX - B‹YOGRAF‹ 2. Bask› Bilimler Akademisi 

608 s. B. Boy - Kufle Resimli - Bez Ciltli (fiömizli) 40 

2. FR‹EDR‹CH ENGELS - B‹YOGRAF‹ Bilimler Akademisi 

472 s. B. Boy - Kufle - Renkli Resimli - Bez Ciltli (fiömizli) 30 

3. V. ‹. LEN‹N - B‹YOGRAF‹ Bilimler Akademisi 

532 s. B. Boy+48 s. - Kufle S/B - renkli resimli- Bez Ciltli (fiömizli) 40 

4. MARKS‹ST - LEN‹N‹ST PART‹N‹N TEMEL E⁄‹T‹M DERSLER‹ 

F. Engels Enstitüsü B. Boy - Renkli Grafik - Resimli 488 s. 2. Bask› 28 

5. SEND‹KALAR ÜZER‹NE V. ‹. Lenin 512 s. 22 

7. MARX’IN SOSYOLOJ‹S‹ Henri Lefebvre 176 s. 3. Bask› 9 

8. KADIN VE MARKS‹ZM K. Marx - F. Engeis - V. ‹. Lenin 224 s. 8. Bask› 12 

9. MARKS‹ZM VE PS‹KOANAL‹Z V. ‹. Dobrenkov 160 s. 4. Bask› 10 

10. Ailede ve Okulda ÇOCUK E⁄‹T‹M‹ Anton S. Makarenko 128 s. 5. Bask› 7 

11. ANA - BABALARIN K‹TABI Anton S. Makarenko 320 s. 4. Bask› 15 

12. MAKARENKO - E¤itbilimsel Görüflleri - Yaflam Öyküsü - An› ve Notlar› 

160 s. 2. Bask› 9 

13. E⁄‹T‹M ÜZER‹NE V. Suhomlinski 208 s. 3. Bask› 10 

14. LEN‹N VE E⁄‹T‹M Fyodor Korolyov 408 s. (Beraat Etti.) 20 

15. DEVR‹MC‹ E⁄‹T‹M DEVR‹MC‹ AHLAK M. ‹. Kalinin 232 s. 6. Bask› 11 

17. EMPERYAL‹ZM‹N FELSEFES‹ PRAGMAT‹ZM Harry K. Wells 256 s. 2. Bask› 13 

18. ‹fiOKULU - E⁄‹T‹M SORUNLARININ ÇÖZÜM YÖNET‹M‹ OLARAK MARKS‹ZM 

P. P. Bolonski 128 s. 2. Bask› 7 

19. SOSYAL‹ZM VE HÜMAN‹ZM S. ‹. Popov 208 s. 2. Bask› 10 

20. LAT‹N AMER‹KALI MARKS‹ST Jose Carlos Mariategui 216 s. 10 

21. GÜN DO⁄UMUNU GÖRMEK I. DO⁄U HALKLARI KURULTAYI, B. Boy, 304 s. 16 

22. LAT‹N AMER‹KADA NELER OLUYOR-VENEZUELLA KOMÜN‹ST PART‹S‹ 224 s. 11 

23. LEN‹N’‹N BÜTÜN DÜNYA KADINLARINA VAS‹YETLER‹ Clara Zetkin 96 s. 4. Bask› 7 

24. SEND‹KALAR VE SOSYAL‹ZM-SEND‹KALAR VE SINIF MÜCADELES‹ 10 

Henri Krasucki 160 s. 4. Bask› 

*Banka Hesap No: T. ‹fl Bankas› ‹stanbul - Ca¤alo¤lu fiubesi 325835 

*Posta Çeki Hesap No: 098213 

*Büro’dan Parakende sat›fl %25 indirimli 

*Da¤›t›ma %40 indirimli, 3 ay vadeli, Kargo, posta giderleri eklenerek gönderilir. 

Cezaevlerine %50 özel indirim uygulan›r. 

*Kitaplar›m›z: ‹nternet’te: 

www.kitapyurdu.com • www.ideefixe.com • www.abonet.net 

www.kitapnet.com adresinden sat›n al›nabilir. 

Fiyatlara KDV Dahildir 

B‹L‹MSEL B‹LG‹ VE B‹L‹NÇLENME SÜREC‹NDE SUYU KAYNA⁄INDAN ‹Ç‹N!... 

125


Bilimsel ‹nceleme-Araflt›rma Dizisi (Telif): 

TL 

1. ‹fiÇ‹LER ‹Ç‹N TEMEL HUKUK B‹LG‹LER‹ Av. Zeki Öçal 264 s. 12 

2. ‹fiYER‹ SEND‹KA TEMS‹LC‹L‹⁄‹ ATANMASI-GÖREVLER‹-GÜVENCES‹ 

Av. Zeki Öçal 104 s. 5 

3. ‹fiÇ‹ SINIFI-SEND‹KALAR VE 15-16 HAZ‹RAN 

Olaylar - Nedenleri - Davalar - Belgeler - An›lar - Yorumlar 

S›rr› Öztürk B. Boy 568 s. 2. Bask› 30 

4. “KOMÜNSÜZ KOMÜNARLARA” HAYAT B‹LG‹S‹ Tolga Ersoy 112 s. 6 

5. LOZAN - B‹R ANT‹EMPERYAL‹ZM MASALI NASIL YAZILDI? 

Tolga Ersoy 224 s. 2. Bask› 12 

6. SAVAfiIN fiA‹R‹N K‹ML‹⁄‹N SORGULANIfiI (Kolektif) 112 s. 6 

11. HEK‹MLER‹N SINIFSAL KÖKEN‹ Ata Soyer 152 s. 2. Bask› 8 

12. TAB‹P ODALARI BEYAZ EYLEMLER Ata Soyer 432 s. 20 

13. OSMANLIDAN GÜNÜMÜZE ORDUNUN EVR‹M‹ Osman Tiftikçi 248 s. 12 

14. TIBB‹YE-î fiAHANE’DE 20 YIL Tolga Ersoy 288 s. 12 

15. RESMî TAR‹H POLEM‹KLER‹ Tolga Ersoy 208 s. 10 

16. MARKS‹ZM TARTIfiMALARINA MARKS‹ST BAKIfi (Kolektif) 160.s 10 

17. KAP‹TAL‹ZM‹N DÜ⁄ÜMLER‹ Coflkun Adal› 144 s. 7 

18. EMPERYAL‹ZM‹N ORTADO⁄UYA MÜDEHALES‹ Coflkun Adal› 192 s. 10 

19. S‹NOP’UN HANI “S‹NOP HAP‹SHANES‹N‹N TAR‹H‹ VE 

EDEB‹YATTAK‹ YER‹” Tolga Ersoy 112 s. 6 

20. ‹ATOKRAS‹ - TIP VE KÜLTÜR Tolga Ersoy 96 s. 4 

21. SINIF SA⁄LIK Efi‹TS‹ZL‹K ‹lker Belek 176 s. 9 

22. SINIFSIZ TOPLUM YOLUNDA TÜRK‹YE ‹Ç‹N SA⁄LIK TEZ‹ 

Dr. ‹. Belek - Dr. E. Nalçac› - Dr. H. Onuro¤ular› - Dr. F. Ard›ç 144 s. 2. Bask› 8 

23. TÜRK‹YE TIP TAR‹H‹ ‹Ç‹N MATERYAL‹ST NOTLAR 

Tolga Ersoy 128 s. (Beraat Etti) 7 

Reprodüksiyonlar - Posterler: 

– Karl Marx-Friedrich Engels-V. ‹ Lenin S/B (25x35cm) (Beheri) 70 KR 

– Avni Memedo¤lu Da¤dakiler S/B (25x35cm) 70 KR 

– Avni Memedo¤lu (18x25 cm) 8 adet renkli (zarfl›) 6 TL 

– Avni Memedo¤lu (18x25 cm) 1 adet renkli (zarfl›) 70 KR 

Dergi ve Ciltleri: 

– SORUN Birlikte Sosyalist Dergi Ciltleri I-II-III (Her Cildi) 25 

– SORUN Polemik Marksist ‹nceleme - Araflt›rma - Elefltiri Dergisi (Her Say›s›) 4 

– KIRMANC‹YA BELEKÊ Kültür-Tarih-Halkbilim- 

Bilimsel ‹nceleme-Araflt›rma-Elefltiri Dergisi (Her Say›s›) 5 

– SANAT CEPHES‹-SOSYAL‹ST GERÇEKÇ‹ SANAT DERG‹S‹ 7 

– ‹fiÇ‹ B‹RL‹⁄‹ - ‹fiÇ‹ - K‹TLE GAZETES‹ 1 

126


Halklar›n Tarih-Kültür Dizisi: 

TL 

1. GÜRCÜSTAN TAR‹H‹ N. Berdzeniflvili-fi. Canaflia 308 s. 2. Bask› 15 

2. TRABZON’DAN ABHAZYA’YA DO⁄U KARADEN‹Z 

HALKLARININ TAR‹H VE KÜLTÜRLER‹ (Kolektif) 176 s. 2. Bask› 9 

3. Bilim Tarih ve Metodoloji -KÜRT TAR‹H YAZIMI-Medeni Ayhan 192 s. 2. Bask› 10 

4. HALKLARIN MELODRAMI - ÜÇ KADIN B‹R DEN‹Z Tolga Ersoy 96 s. 5 

6. ÇEÇEN - ‹NGUfiYA HALKIYLA RUSYA ARASINDAK‹ ‹L‹fiK‹LER 

Yavus Ahmadov 152 s. 8 

7. B‹RL‹KTE OLDU⁄UMUZ HALKLAR KELDAN‹-ASSUR‹-SÜRYAN‹-ERMEN‹ 

‹rfan Ifl›k (Wêlate Torî) 120 s. 3. Bask› 7 

8. ÜNLÜ KÜRT B‹LG‹N VE B‹R‹NC‹ KUfiAK AYDINLAR 

Mehmet Kemal Ifl›k (Torî) 192 s. (Beraat Etti) 10 

9. TAR‹HSELDEN GÜNCELE KÜRT GERÇE⁄‹ Mehmet Kemal Ifl›k (Torî) 192 s. 10 

10. KUZEY KAFKASYA M‹TOLOJ‹S‹-NARTLARDAN BER‹ 

Nuray Gök Aksamaz 208 s. 10 

11. ANADOLU’YA A⁄LIYORDU N‹OBE - TÜM YÖNLER‹YLE RUM TEHC‹R‹ 

VE TEHC‹R‹N TAR‹HSEL KAYNAKLARI Pervin Erbil 208 s. 10 

12. EK‹M‹N YET‹fiT‹RD‹KLER‹ ÇEÇEN EDEB‹YATI Moxhmat Sulayev 112 s. 6 

14. ‹SLÂM VE MODERN‹ZM Muhammed R›za fialguni 144 s. 8 

15. ANA D‹LDE E⁄‹T‹M VE AZINLIK HAKLARI (Kolektif) 144 s. 8 

17. DIM‹L‹ DERS‹M ÖYKÜLER‹ Turabi Salt›k 128 s. 7 

18. DERS‹M...DERS‹M... GEZ‹ NOTLARI-DERS‹M’‹N NABZI S›rr› Öztürk 200 s. 10 

19. PROTO DERS‹M KÜLTÜRÜ ÜZER‹NE TEZLER Turabi Salt›k 208 s. 10 

20. P‹R SULTAN ABDAL ESNAF-SANATKÃRIN FÜTUVVA HIRKASI 

Suha Bulut 160 s. 9 

21. ÇERKES K‹ML‹⁄‹-TÜRK‹YE’N‹N SORUNLARI 2.Bask› Yalç›n Karadafl 256 s. 16 

22. 100 AYKIRI SORUDA TÜRK‹YE’Y‹ ANLAMAK Yalç›n Karadafl 112 s. 7 

23. RESMÎL‹K, DERS‹ML‹L‹K ALEV‹L‹K VE SOLCULUK 

Ahmet Çakmak Deliorman 112 s. 7 

Emperyalizmin Gizli Örgütleri Dizisi: 

1. GLADIO: NATO’NUN G‹ZL‹ TERÖR ÖRGÜTÜ 

Jens Mecklenburg 152 s. 5. Bask› 8 

2. MEHMET EYMÜR Z‹VERBEY’DEN SUSURLUK’A B‹R M‹T’Ç‹N‹N PORTRES‹ 

Talat Turhan-Orhan Gökdemir 312 s. 9. Bask› 15 

3. ÇARMIHTAK‹ ÜLKÜCÜ - TANIK VE BELGELER‹YLE 

A⁄CA ‹PEKÇ‹’Y‹ NEDEN ÖLDÜRDÜ? Tamafla F. Dural 240 s. 5. Bask› 11 

5. G‹ZL‹ ORDULAR - CIA Halid Özkul 376 s. 2. Bask› 17 

6. EMPERYAL‹ZM‹N BATAKLI⁄INDA ‹ST‹HBARAT ÖRGÜTLER‹ 

- DORUK OPERASYONU- Talat Turhan 296 s. 3. Bask› 13 

7. YARGILAYANLARI YARGILIYORUM! BOMBA DAVASI -SAVUNMA -1- 

Talat Turhan 264 s. 3. Bask› 11 

8. DEVR‹MC‹ B‹R KURMAY SUBAYIN ETK‹NL‹KLER‹ 2. K‹TAP 

Talat Turhan 320 s. 14 

9. G‹ZL‹ ORDULAR - RT - CFR - BG - TC Halid Özkul, 384 s. 17 

127


Edebiyat - Sanat - Estetik Dizisi: 

TL 

1. POL‹T‹KA-SANAT-ESTET‹K YOLUNDA ‘EME⁄‹N RESSAMI’ Avni Memedo¤lu 

Haz›rlayan: S›rr› Öztürk 352 s. 1. Hamur - B. Boy - Kufle Resimli 25 

4. KURfiUNA D‹Z‹LENLERDEN MEKTUPLAR J. Duclos Önsöz 112 s. 2. Bask› 5 

5. 12 MART 1971’DEN PORTRELER C. I S›rr› Öztürk 416 s. 6. Bask› 19 

6. 12 MART 1971’DEN PORTRELER C. II S›rr› Öztürk 288 s. 4. Bask› 13 

7. 12 MART 1971’DEN PORTRELER C. III S›rr› Öztürk 432 s. 2. Bask› 19 

8. “TERÖR‹ST”‹N GÜNLÜ⁄Ü S›rr› Öztürk 208 s. 10 

13. GERÇE⁄‹N SEVDA TUTANA⁄I 1. Hmr. Kemal Kök 96 s. fiiir 4 

15. CUMARTES‹ ARANIfiLARI 1. Hmr. ‹smail Hardal 96 s. fiiir 4 

17. EYLÜLNAME Kemal Urgenç B. Boy 80 s. Karikatür Albümü 8 

18. PAN‹K ATAK Canol Kocagöz B.Boy 80 s. Karikatür Albümü 8 

19. ‹ÇER‹DEK‹ DIfiARIDAK‹ HAP‹SHANEDEN B‹Z‹M fi‹‹R ANTOLOJ‹S‹ 

‹smail Hardal - Kemâl Kök B.Boy 384 s. 20 

20. SU DAMLASINA SI⁄DIRILAN YAfiAM 1.Hmr. S. Oral Uyan 80 s. fiiir 5 

21. KUYTUDA VE KÖZ 1.Hmr. S. Ali Tay›r 80 s. fiiir 5 

22. BARIfi VE BAfiAK 1.Hmr. Kemâl Kök 80 s. fiiir 5 

23. EYLÜL FIRTINASI 1.Hmr. Ertan Tafldelen 80 s. fiiir 5 

24. B‹TMED‹ Kemal Urgenç B. Boy 4 renkli 80 s. Kufle, Karikatür Albümü 20 

25. KUfi DA⁄I 1. Hmr. Hüseyin Gül 2. Bask› 80 s. fiiir 5 

26. ATALARIMIZ NE DEM‹fi Hüseyin Gül 80 s. fiiir-Mizah 5 

27. ÜTÜLÜ PAÇA Hüseyin Gül 112 s. Öykü 6 

28. GÜL VE DÜfiÜN Hüseyin Gül 80 s. Karikatür Albümü-Renkli 8 

29. VAROfiLARIN ULAfiLARI Sabahattin Ali Tay›r 112 s. Öykü 6 

30. GÜNEfi‹N SOFRASINDA Bülent Gezgin 96 s. fiiir 6 

31. SANAT ESTET‹K POL‹T‹KA 

Sanat-Kültür Konferans› Tebli¤leri (Kolektif) 272 s. 16 

32. TOPLU OYUNLAR - I Hasan Öztürk 160 s. Tiyatro 10 

33. TOPLU OYUNLAR - II Hasan Öztürk 160 s. Tiyatro 10 

Sorun Broflür Dizisi: 

8. “‹LER‹C‹-GER‹C‹” KAVGASINDA HANG‹ “RESTORASYON”? 

HANG‹ “KOMÜN‹ST PART‹”? S›rr› Öztürk 80 s. 4 

9. HANG‹ “B‹RL‹K”? PART‹LEfiME MÜCADELES‹N‹N 

NERES‹NDEY‹Z? KOMÜN‹STLER‹N B‹RL‹⁄‹ S›rr› Öztürk 96 s. 4 

12. DEVR‹MC‹ S‹YASÎ TERB‹YE-D‹PLOMAS‹-AHLÂK S›rr› Öztürk 192 s. 9 

13. MARKS‹ST SOL YI⁄INA⁄I NEREYE YAPMALI? S›rr› Öztürk 128 s. 6 

14. ‹fiÇ‹ - K‹TLE GAZETES‹ ‹Ç‹N SINIF B‹L‹NÇL‹ ‹fiÇ‹LERE ÇA⁄RI 

S›rr› Öztürk 32 s. 1 

15. SANAT CEPHES‹ ÇA⁄RISI (Kolektif ) 40 s. 1 

16. 10 EYLÜL 1920 TKP ve GÜNÜMÜZ KOMÜN‹ST HAREKET‹N‹N 

HAYATÎ SORUNLARI FORUM’U Belgeler 268 s. 11 

17. ANADOLU ALEV‹ KÜLTÜ ve SOL’UN “POL‹T‹KASI” (Kolektif) 112 s. 7 

18. fi‹MD‹ SÖZ YAPANLARDA!.. 

GELENEKTEN GELECE⁄E 15/16 HAZ‹RAN VE GÜNÜMÜZ S›rr› Öztürk 64 s. 3 

128 

Akb›y›k De¤irmeni Sk. No:33/B-34122 Sultanahmet-Eminönü-‹stanbul 

Telefon: (0212) 638 81 82 Fax: (0212) 638 81 72 

e posta: sorunkolektif@gmail.com 

www.sorunyayinlari.net 

Fiyatlar: Mart 2010

Sanat Cephesi No

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?