YOKSULLUKTAN VARSILLIĞA -İSVEÇ- - Abana Gazetesi

HAYATI TAHSİN YILMAZ 

YOKSULLUKTAN 

VARSILLIĞA 

-İSVEÇ-

-IC İ NDEK -ILER 

BOLLUK ÜLKESI 7 

(Emekliler, Ölenin Yak ınları , Hastalar, Uzun Hasta ve Sa- 

katlar, İş Kazalar ı , Çocuklu Aileler, Ö ğrenciler) 

YOKSULLUK ÇAĞLARI 

27 

(Açl ık, Dayan ıkl ı Ekmek, A ğaç Kabuklar ından Ekmek, 

Gözyaşı ve Kan Lapas ı, Böyle Ya şad ık, Yoksulların Isveç'i, 

Amerika'ya Göç, Ba şbakan Carlsson, S ın ır Ayr ım ı ) 

YOKSULLUKTAN VARSILLIĞA 43 

(Demir, Orman ürünleri, Yabanc ı Etkisi, Yeni Bulu şlar, 

Sosyal Demokratlar Geliyor, Partiler, Sendikalar, Vergi 

Ülkesi, Hoşgörü, Kad ınlar ın Toplumdaki Yeri, I şçi Arkadaşlar 

ım, Bir I şyeri Düzeni, Makineler) 

PATATES 77 

(Jonas Alströmer, Patatese Direni ş , Direni ş K ırıl ıyor, 

Üçüncü Dünya Ülkeleri, Ekmek Yerine Patates, Şekerli 

Ekmek, Sandviç, Kahve ve Süt, Ürün Bollu ğu, Toprak 

İşleyenin, Günümüzde, Et Taba ğında Reçel, Tar ım ın Geçmi 

şi, Toprak Reformu, Kooperatifler, Tüketici Kooperatifleri, 

Pazarlama) 

EĞLENCE, DINLENCE... 

112 

(Havalar, Yazl ıklar ve Geziler, Av Hayvanlar ı ve Trafik, 

Kış , Ulusal Gün, Norveç Güldürüleri, So ğukkanl ıl ık Örnekleri, 

Içki ve Uyu şturucu, Kendi Eliyle Yaşam ına Son 

Verenler, Dövme - Gözda ğı Verme, H ırs ızl ık, Aile ve Konut, 

Din Ba ğları) 

EĞİT İM, ARA ŞTIRMA VE ÖRGÜTLER 149 

(Yaş l ılar ın E ğitimi, Kitaplar - Kitapl ıklar, Gazeteler, Ara ş - 

t ırma, Güney Kutbunda Üs, Örgütler, Spor) 

DEM İRBA Ş Ş ARL 171 

(Vikingler, S ınıflar, Kalmar Birli ği, Gustav Vasa, Kar ışıkl 

ıklar, Kuzey Avrupa'n ın Güçlü Ülkesi, Soyluların Etkisi, 

Demirba ş Şart, Türkiye Y ılları, Kral Ülkesine Dönüyor, 

Türkçe Sözcükler, Özgürlük Ça ğı , Partiler Do ğuyor, Isveç'in 

Son Savaş lar ı , Yeni S ın ıflar) 

ULUSLARARASI ILI Ş KILER 205 

(Kuzey Konseyi, EFTA ve Ortak Pazar, Bar ış Gücü, Güçsüz 

Ülkelere Yard ım, Isveç'e Göç, Laponlar, ısveç Yurttaş 

l ığı)

BOLLUK ÜLKESI 

On be ş y ı ld ır Isveç'te oturan birini tan ı r ım. Toplam 

ancak iki y ıl çal ışan bu arkada ş "gül gibi" geçiniyor. Arada 

bir "i ş pazar ı okulu"naM gidiyor. o ğrenilebilecek i ş dal ı 

çok. Birini bitirip iitekine ba şlama olana ğı da var. Evlendi: 

şimdi iki çocuklar ı var. E şi de çal ış m ı yor. Bu arkada şı n evine 

giren para, ola ğan bir i ş çinin kazanc ından çok. i şçiye göre 

k i ıııi ayr ıcal ıklan da var: Di ş lerini paras ız yapt ırabiliyor, gözlü 

ğü ıı ü edinebiliyor. Noel/lel:de "yak ınlar ına arma ğan 

verebilme" ödencesi al ıyor. 

Ülkenin İ sveççe ad ı 

lJl kde oturanlar ı n Say ı s ı 

Ülkenin alan ı (kilometrekare) 

Toprak alan ı 

Orman alan ı 

Tar ı m alan ı 

Goller/akarsular 

İ SVEÇ 

411„3 bin km'kare 

234,9 bin k ın'kare 

44,5 bin km'kare 

38,4 bin km'kare 

To91,3 

`?/052,5 

%9,9 

%8,5 

SVER İ GE 

8,4 milyon 

449,7 bin 

K ı y ı utunlu ğ u 15 bin km 

Suyolu uzunlu ğ u 60 bin km 

En yüksek da ğ (Kebnekaise) 2.117 nı 

En uzun akarsu (Klarlven—Göte l‘r) 720 km 

En büyük göl ( \ ıı nern) 5.585 km'karc 

En büyük. ada (Gotland) 3.000 km'kare 

Bir süre önce bu arkada ş az bir para yitirmi ş ti. Durumu 

"sosyal büro"ya bildirince, kendi3ine yitirdi ği para kar şı l ı - 

ğı "yiyecek satmalma kuponu" verildi. 

rş fıazar ı okulu (Arbetsmarknadsutbildning-eenter = ANIU-eenter), i ş 

bulmakta güçlük çeken i şsizlere (okudukla ı sürece) çal ışıyorlann ış gibi 

para

YOKSULLUKTAN VARSILLI Ğ A 8 

1987'de bir sorunu ç ıkt ı arkada şın: Bitirdi ği son i ş 

pazar ı okulu, "i ş bulabilmesine yard ım ı dokunur" gerekçesiyle, 

(okulunun giderlerini de kar şdayarak) kendisine sürücülük 

belgesi sa ğlam ış t ı. Bu sürücülük belgesi arkada şı dürttü. 

Bir araba sat ın almak istedi. Yeterli paras ı vard ı araba için. 

Ama sosyal büro, "senin gelirin araba edinmeye yetmez" diyordu. 

Bunun üzerine arkada ş, "gerçekten" i ş arama pe şine 

dü şünce; benim çal ış tığım ka ğıt fabrikas ı kendisine i ş verdi. 

İ SVLÇ' İ N EKONOM İ S İ 

İ sveç bir ekonomik çeli şkidir: Geli ş mi ş ülkeler içinde en . 

ı nmas ı ; en e ş it 

büyük kamu kesimi; en yüksek vergisi; en verimli kalk 

ücret siyasas ı ve güçlü i ş çi sendikalan (oradad ır). Günümüzün geçerli 

kurallar ı na göre, da ğı n ık bir endüstri a ğı ve esnekli ğini yitirmi ş bir i ş 

pazar ı ile, ekonomik bir karga şa içinde bulunmas ı gerekirdi. Oysa İ sveç 

bugün, büyük ve güçlü birçok kurulu şuyla, Avrupa'da i ş sizli ğin en az 

oldu ğu ülkelerden biridir. 

(The Eeono ınist ( İ ngiltere), 7 Mart 1987) 

Dönerliydi (vardiya) ald ığı iş : Sekizer saatten üç gün 

ö ğleden önce; üç gün ö ğleden sonra ve üç gün de gece çal ış acak; 

alt ı gün izinli olacakt ı . Vardiya pazardan ba ş l ıyordu ama, 

işe yeni girdi ğinden, pazartesi ba şlayacak t ı . Ben, pazar ın yüzde 

yüz .çok paral ı oldu ğunu ans ıtarak, pazardan ba şlayabilmesi 

için ba şvuruda bulunmas ın ı önerdim. Ald ığım yan ı t şu oldu: 

YA Ş AM DÜZEY İ YÜKSELD İ 

İ sveç halk ı n ın ya şam düzeyi, son on y ı lda yeni bir s ı çrama 

göstererek, s ı n ı flararas ı ndaki ayr ı l ı k azald ı . 

1975'te konutlar ı n %5'inde telefon yoktu. Bugün bu oran 

% -rdir. Konutlar ın %82'Sinde bula şı k makinesi; °/010 . 1. ı nda çama şı r 

makinesi yoktu. Bugün bu oranlar %62 ve %2'dir. (O zaman) konutlar 

ı n °/013'ti modern - değildi (bugün °A). Villalarda oturanlar ı n oran ı , on 

y ı l öncekinden °/08 çoktur. 

0,8111~% 

(Gi ı tuborgs Posten, '20 May ıs 1987) 

"- Hiç de ğ i şmez! i şe ay ın ortas ında ba şlayaca ğı mda 

ıı , sosyal bürodan ald ığım çoklukta kazanamayaca ğı m. Ve 

de üzerini sosyal büro tamamlayacak!"


Çahşmayan, iki çocuklu bir kan-kocan ın eline, bir işçinin 

kazanc ından çok para geçiyor. Çocuk say ısı alt ı-yediyi 

bulunca, durum daha da çali şmayandan yana: Ele geçen para, 

ikisi de çalışan kan-kocanınkinden çok. Alt ı-yedi çocuklu kan-kocadan 

biri çal ışacak olsa, ellerine geçecek para, a şağı yukarı 

hiç de ğişmeyecek. 

K İ M İ ÜLKELERIN 

K İ M İ KONULARDA KARSILASTIRILMASI 

(1986 Verileri) 

ORTALAMA YA Ş AM HER 1.000 KI Ş IYE DO Ş EN 

Erkek Kad ın Tv Telefon MotorluTaşıt 

ISVEÇ 74,0 80,0 390 890 405 

Danimarka 71,6 77,5 386 749 346 

Norveç 72,9 79,7 330 622 424 

ABD 71,0 78,3 798 760 702 

B Almanya 7G,8 77,4 373 599 450 

Japonya 74,5 80,1 261 535 381 

Avustralya 72,5 79,0 446 536 545 

Fransa 70,4 78,3 329 600 438 

İ ngiltere 64,0 74,0 333 524 355 

İ sviçre 72,7 79,6 349 810 436 

Hollanda 72,9 79,5 320 590 365 

İ talya 70,6 77,1 253 426 425 

(Kaynak: Statistisk a'rsbok, Stokholm 1989) 

Isveç'te yard ıma gerek duyan (geçinemeyen) ki şi, belediyelerdeki 

sosyal büroya ba şvurarak, geçinıi için gerekli paray 

ı sağlayabilir. "Sosyal Yard ım" ya da "Sosyal Destek" olarak 

çevirebilece ğimiz bir bro şürde (Socialbidrag), yard ımın 

kapsamı belirtiliyor: Her tür yiyecek. Temizlik ve ki şisel bakım. 

Her tür giysi (spor ve dinlenme giysileri de). Günlük gazete. 

Elektrik, telefon ve tv giderleri. Evin dö şenmesi. Doktor, di şçi 

ve ilaç giderleri. Belediye içinde geçerli yolculuk bileti. 

Her belediye (Isveç'te "köy" birimi yok), yukardaki 

gereksinimleri kar şılayabilecek çoklukta bir de ğer belirler. 

Bu para (de ğer), her ba şvuran ki şiye verilir. Konut yard ımı .

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA --ISVEÇ— 10 

(oturduğu konuta göre) ayr ıca verilir. Verilen yard ımlar karşılıks 

ızd ır (sonradan geriye ödenmez). Ki şinin, çocuk parası d ı- 

şında bir geliri varsa, bu gelir(ler) verilecek paradan dü şülür. 

Verilen yard ımın yetmediği öne sürülerek, daha ço ğunun 

istenebilece ği, Sosyal Yardım broşürünün sonuna eldenm 

iş tir. 

BATI AVRUPA'DA İŞ S İ ZL İ K %11, 

ISVEÇ'TE İŞ S İ ZL İ K. %2 

Bat ı Avrupa ülkelerinin ço ğ unda sağc ı hükümetler var. Onlar 

ı n i şsizli ğe bak ış aç ısı bizimkinden (çok) ba şkad ı r. 

Onlar i şsizli ği, fiyat yükselmelerini dizginlemede bir yöntem 

olarak kullan ı rlar. I ş az olunca, i şverenler i ş çileri dü şük parayla 

çal ış maya zorlar. Ve fiyatlar dü şer. 

Bir sosyal demokrat hükümet, kesinlikle böyle siyasa uygulamaz. 

Bizim için i ş , ekonomik siyasan ı n en önemli amac ı d ır. Bu bak 

ımdan, fiyatlar ı a ş ağı çekmek için i şsizli ği art ı rma yoluna gitmeyiz. 

(...) Ama biz, d ış dünyam ıza da ba ğı ml ıy ız. Orada i şsizlik 

çok, paran ı n değer yitirmesi az. E ğer biz (de) fiyatlar ı a şa ğı çekemezsek, 

d ışar ıdan ald ıklar ım ı z İ sveç'tekilerden ucuz olur. içerde ve d ışarda 

yar ışmam ız zor olur. İ sveç kurulu ş lar ı kapanma durumunda kal ı r. 

Ve halk i şsiz kal ır. Onun için, fiyatlar ın da a ş a ğı çekilmesi önemlidir 

(...). 

Isveç ekonomi siyasas ı, d ış dünyada büyük ilgi uyand ı rd ı . 

Biz, hem fiyat art ış lar ı n ı, hem de i şsizli ği azaltarak, kimsenin beklemedi 

ği (biçimde) bollu ğu çoğaltt ı k. 

Dünyay ı şaşı rtmay ı sürdürmemize izin verin. İ nsanc ı l ekonomi 

siyasas ı n ı n yaln ızca olanakl ı değil; kazançl ı da oldu ğunu göstermemize 

izin verin. SOSYAL DEMOKRAT PARTI 

(Haziran 1987'de gazetelerdeki duvun ıcianl 

. 1987'de bir kad ın, kızının geceleri yata ğım ıslattı- 

ğın ı söyleyerek, kunıtmah bir çama şır makinesi ister. Sosyal 

büronun yan ıtı, "sen makineyi seç, biz paras ını ödeyelim" 

olur. Kad ın gider, pazarlanan en iyi makineyi seçer. 

Sosyal büronun bir çama şır makinesi için 15 bin kron(*) 

ödemesi, bir tv program ına konu olur. 

Param ız ın sık s ık de ğer yitirmesi nedeniyle, Isveç kronunun TL olarak 

karşıl ığını veremiyoruz. Okurlar ım ız, Isveç kronunu TL'na çevirmek isterlerse, 

şimdilerde ülkemizde çok iyi bilinen Bat ı Alman mark ın ın (DM) 

arac ılığına baş vurabilirler. Isveç para birimi "kron"; kronun yüzde biri 

"öre"dir. 

100 DM = 342 Kron 

100 Kron = 29 DM

BOLLUK ÜLKES İ 11 

Yine 1987'de Uddevalla'da, villas ının taksitlerini 

ödemede zorluk çeken biri, sosyal büroya ba şvurur. Konu, 

"sosyal işler kurulu"na götürülür. K ıiruldan olumlu karar 

ç ıkar ve villas ı olan kişiye her üç ayda bir 20 bin kron (olağan 

bir çalışan ın net kazanc ım denk) ve de kar şılıks ız olarak 

öde ıuneye ba şlanır. 

ÖZGÜRLÜ Ğ ÜNÜ GER İ ALDI 

Daha 1981'de Peter, arad ığı n ı bulmu ştu: Malmö'deki "özürlüler fuar ı "nda, 

Kanada yap ı m ı , engebeli yerlerde de sürülebilen bir araba gördü. 

Peter, hemen orada, bu araban ın kendisine, olmayan ayaklar ı n ı verebilece 

ğ ini anlad ı . Ve sava şı m ba ş lad ı . 

Ba şlang ı çta, sosyal kurumlar ve hastane, özürlüler sporu gibi u ğ ra şı lar 

öneriyorlard ı . 

... Dört y ı ll ı k u ğra şı sonucu, Peter arabas ı na kavu ştu. Hem karada, hem 

de suda sürüleb ı len arac ı yla istedi ği yere gidebilecekti. T ı rt ı l ayaklarla 

(tekerlek) kar ve buz üzerinde (de) yürüyeb ı lirdi. 

Daha deneme sürü şünde Peter, yiten özgürlü ğünün büyük bir bölümünü 

kazand ığı n ı gördü. 

Ama bürokrasiyi unutmu ştu: A ğı z birli ği etmi şlercesine, "il" ve "Do ğa 

Güzelliklerini Koruma" ilgililer', bu ülkede, (hem karada, hem de suda 

sürülebileninden de olsa) araba üzerinden av yap ı lamayaca ğı n ı söylüyorlard 

ı ... 

Bu (da) yengiyle sonuçland ı . İ l yönetimi, Peter'in tam özürlülü ğünün 

ayr ı m ı na varamad ı klar ı n ı öne sürerek özür diledi. 

... Bu Kanada ta şıt ı n ı n İ sveç'e getirilmesi 100 bin kronu buldu. 

(GT: 31 Ekim 1988) 

Sosyal yard ım üzerine bilgiler içefen bir duyuruda 

şöyle deniliyor: "Sosyal büro çal ışanları, senin kişisel durumun 

üzerine kimseye bilgi veremezler. Senin için belgelere neler 

yaz ıldığını görmeye her zaman yetkin vard ır." 

SOSYAL GÖREV YASASINDAN 

Gereksinimi ba ş ka yolla kar şı lanamayan ki şinin, geçim ve 

öteki ya şam biçimleri için "sosyal i şler kurulu"ndan yard ım alma 

hakk ı vard ır... 

Ki şi, bu yard ımla, akla uygun bir ya şam düzeyi güvencesine 

kavu şacakt ı r. Yard ım, ki ş inin bir ba şı na ayakta durabilmesi için, kaynaklar 

ı n ı n güçlenmesini sa ğ layacakt ı r. 

(Socialtjnstlagen)

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA — İ SVEÇ— 12 

1985'te bir başma yaşayanlann %62'si (bir ba şına 

ve çocuklulann %18'i); kar ı-koca yaşayanların %6's ı (kan-koca 

ve çocuklulann %18'i); çocuklu ailelerin %32'si sosyal 

yard ım ald ı . 

Sosyal büro, yaln ızca gereksinimi olanlara para veren 

bir kurulu ş değildir. Para dışında da gereksinimi olanlara yönelik, 

otuzdan çok dalda görev yapar. Bunlar ın en önemlileri 

arasında aşırı alkol alanlara yönelik bak ımevi; dövülen ya da 

korkutulan kad ınlar için sığınma evi; anas ı (ve babas ı) hasta 

ya da başka bir sorunu olan çocuklar için çocuk evi ve evsiz 

kalanlarm konaklayabilecekleri "sosyal otel" (ya da konutlar) 

sayılabilir. Bu say ılanlar, kişilerin s ıkışık durumlanndaki " şok"u 

atlatabilmeleri için dü şünülmü ştür. Ayrıca sosyal büronun kapalı 

olduğu zamanlarda da hizmet veren (24 saat aç ık) bir 

"nöbetçi büro" bulunur. 

SOSYAL YARDIM ALAN 

İ LK İ SVEÇ KED İ S İ 

Malmö'de, ya şı bilinmeyen kedi Nisse, İ sveç'in (kimbilir 

dünyan ın da) sosyal yard ım alan ilk kedisidir. Geçenlerde Ann Kristin, 

bankaya giderek, (kedisinin baytarl ık gideri olan) 1.411 kronu 

çekti ve Nisse'nin bak ım giderlerini ödedi. 

Olay, iki y ıl önce, Nisse'nin (çok) hastalanmas ıyla baş lad ı . 

Ama Kristin, zavall ı Nisse'yi Malmö'deki hayvan hastanesine b ırakmaya 

k ıyamad ı ... 

Nisse bir süre ölüm-kal ım sava şım ı verdi. Ama baytarlar ın 

dört günlük yo ğun bak ı mlar ı sonunda taburcu edildi. 

Bak ım gideri 1.411 krondu. Ann Kristin i şsiz oldu ğundan, 

parasal durumu iyi de ğildi. Bu yüzden , Sosyal Bürodan yard ım istedi. 

Yan ıt olumsuzdu. Ann Kristin, bir üst kurulu şa ( İ l Yönetim 

Yarg ı l ığı) ba şvurdu. Yan ıt yine olumsuzdu. S ı ra Say ıştay'a gelince, ka- 

rar olumlu ç ıkt ı . En yüksek yarg ı organ ı Dan ıştay da Say ıştay' ın kara- 

r ı n ı onaylay ınca, Nisse, İ sveç'in sosyal yard ım alan ilk kedisi oldu. 

(1-lkıt i veckan, 18 Hazaan 1987) 

1932'de Sosyal Demokratlar ın işbaşına gelmesiyle 

"herkese i ş ", "sosyal güvence", "e şitlik" ... savsözleriyle "bolluk 

ülkesi" kurulmaya ba şlandı. 1940'larda Isveç, "örnek 

ülke"ydi. 1950 ve 1960'larda tüm dünyan ın ilgisini çekti.


1970 başlarında kişi ba şına dü şen ulusal gelirde ve i şçi ücretleri 

çokluğunda Avrupa'da birinciydi. 

Iskandinavya ülkeleri aras ında kalk ınma Danimarka 

dan başlar. 1920'lerde Danimarka "örnek ülke"ydi. En sbn 

kalkınan Iskandinavya ülkesi Finlandiya'd ır. Ama nedense 

Türkiye'de Finlandiya örnek ülke olarak işlenmi ştir (*). 

Beyaz Rus yazan Grigoriy Petrov'un 1925'te Bulgaristan'da yay ımlanan 

"Beyaz Zambaklar Memleketinde-Finlandiya" adl ı yap ıtı, 1928'de 

Türkiye'de de yay ımlandı (A Haydar Taner çevirisi). Yap ıtta, "Finlandiya 

gibi küçük ve geri kalm ış bir ülkenin, nas ıl Avrupa'n ın bir bay ınd ır yeri" 

durumuna getirildi ği anlatılmaktad ır. 

Hilmi Kitabevince yay ımlanan yap ıt büyük ilgi görür. Devletçe sat ınal ı- 

n ıp Harp Okulu ve ö ğretmen okullar ın ı bitirenlere arma ğan edilir. " İlkö 

ğretim Dergisi" için 25 bin basıl ır. 1964'e dek tam on bir kez bas ıl ır. 

Yap ıt, 1968'de, yine Bulgarcadan, M Türker Acaro ğlu'nun "tam olarak" 

çevirisi ve "Ak Zambaklar Ülkesinde-Finlandiya" ad ıyla yay ımlanarak 

"ayd ınlara armağan" edilir (Tekin Yay ınevi-İstanbul). 

Ben bu yap ıtı 1950'den önceki ö ğrencilik yillanmda "co şkuyla"; Isveç'e 

geldi ğim y ıllarda da (1970'ten önce) "ku şkuyla" okudum. İskandinavya 

ülkeleri üzerine bilgilerime ko şut olarak, kuşkular ım da art ıyordu. 

Türk okuruna neden Isveç (ya da Danimarka) de ğil de Finlandiya örnek 

gösterilmi şti? Ekonomik aç ıdan Finlandiya, Iskandinavya ülkeleri 

arasında hiç bir zaman sonunculuktan kurtulamam ıştı. Yap ıtta siyasal 

bağımsızl ık savaşım ı da verilmiyor. Yap ıt ın yay ımland ığı yıl (1925) Finlandiya, 

(1917'den beri) ba ğıms ız bir ülkedir. Bu durumun, yap ıt ın iki 

yerinde belirtilmesine kar şın, bağımsızl ık savaşım ı üzerine tek sözcü ğe 

bile rastlanam ıyor. Terşine, yap ıt boyunca Finlandiya'y ı Rus yönetimi 

altında görüyoruz. isvek yönetimindeki (1808 öncesi) devlet görevlileri 

yerilerek, Rus yönetimi övülür. 

t . 

Snellman başta olmak üzere, ünleri ülke s ınırlarını aşan kişiler olarak goşterilen 

Tatile' Kral ı Yarvinen, Ayakkab ı Kral ı Okunen, Yumurta Kral ı Tomas 

Gulbe ve Papaz Luka Makdonald' ın adlarını alt alta yaz ıp, çal ış tığım 

fabrikadaki Finli arkada şlanma (sonra da yaklaşabildi ğim her Finliye) 

göstererek, bu adlardan ne anlam ç ıkard ıkların ı sordum. Başvındu ğum 

elli kadar Finliden hiçbiri, bir bak ış ta bu adlardan bir anlam ç ıkaramad ı . 

Anlam ç ıkaramayan kişilerin içinde Finlandiya'da on be ş yıl ö ğrenim 

gömriiş olanlar da vard ı. Ünlü kişiler üzerine ipuçlar ı verince, üç-dördü 

"Snellman" ad ın ı an ımsayabildi. Kahraman ım ız Snellman' ın doğum yeri 

(Kuopio) belirtilmemiş olsayd ı, bu kişilerin an ımsad ığı , Finlandiya tarihinin 

ünlü Johan Vilhelm Snellman' ım (do ğumu Stokholm, 1806), yap 

ıtta anlatılan Snellman sanacakt ım. 

"Ak Zambaklar Ülkesinde-Finlandiya" yap ıt ın ın Fince bask ısın ı (Valkoliljojen 

maa-Suorni, 1978) Finlandiya'dan getirttim. Yap ıt Türkçeden (Türkçe 

bask ıdan elli y ıl sonra) çevrilmi ş ti ve öteki Bat ı dillerinde çevirisi yoktu. 

Acaroğlu'nun önsözü yerine konan Rae Murhu'nun önsözü, yap ıt üzerine 

düşündüklerimi (yap ıtın düş ürünü oldu ğunu) do ğruluyordu (HTY).

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA —iSVEÇ- 14 

SMALAND'TA I Ş GÜCÜ AÇI Ğ I VAR 

Bat ı Smüland'taki Gislaved ve çevresinde en az 700 i şgücü aç ığı var. 

Yap ımlar h ızlanarak sürüyor. Kurulu şlar milyonlar yat ı r ıyor. 

Bu, küçük kurulu şlar ın mekkesi, i şçi bulabilmek için tüm ülkede özendirici 

önerilerde bulunuyor. 

(Göteborgs Posten, 18 Şubat 1988) 

1973'te başlayan akaryakıt bunalımı Isveç'i de büyük 

ölçüde etkiledi. Buna, 1976-82 aras ında sağcı partilerin iş başında 

bulunması; teknolojinin, işgücü ucuz Güneydo ğu Asya 

ülkelerine s ıçraması gibi nedenleri de eklemek gerekir. Özellikle 

1980'le 1983 aras ında ekonomik büyüme durdu. 1981 ve 1982' 

de kronun değeri toplam %26 dü şürüldü. Çalışanların gerçek 

gelirleri geriledi. Elli y ıl önceki bunalımlı yıllar (1930'lar) gen 

gelmiş gibiydi. Kentlerde bitpazarlan kuruluyordu. Parlamentoda 

bile, az gelirlilerin durumlar ının ele alındığı "yeni 

yoksulluk" tartışmaları yapıldı. Başbakan Palme, "gerçekler 

bizim en ac ımasız düşmanutuzdır" diyordu. 

Bu Yaz I şçiye Gereksinim Çok: 

DINLENCE ÇIZELGENI DE Ğ I Ş TIR 

6.500 KRON AL 

... öneri, Vürmland Il Genel Kurulundan (meclis) "yaz paketi" olarak 

geliyor. 

"Biz bu yaz ı bunal ıms ız atlatamay ız. Bu nedenle kendi çal ışanlar ım ıza 

bir dizi öneride bulunuyoruz" diyor il Genel Kurulu Sözcüsü. 

Bundan en kirli ç ıkacaklar. dinlencelerini temmuz ve a ğustos d ışına 

kayd ıranlar olacakt ır. Dinlencelerini bu süre d ışına bir hafta kayd ıranlar 

1.000; iki hafta kayd ıranlar 3.000; üç hafta kayd ıranlar 4.500... kron 

alacaklar. Tüm dinlencelerini temmuz-a ğustos d ışında kullanacaklara 

da 6.500 kron (dinlence paras ına ek olarak) ödenecek. 

Yar ım süre çal ışanlar, temmuz ve a ğustosta tam olarak çal ışırlarsa, 

ücretlerine ek olarak ayda 2.500 kron alacaklar. 

(Göteborgs Posten, 13 Ş ubat 1987) 

Bunal ım çabucak ve ba şar ıyla atlat ıld ı. 1983'te büyüme 

başlad ı . Kar şı seçeneklerden de yararlan ılarak, akaryak ıt tüketi-


DI Ş ARDAN I Ş ÇI ALMAMIZ GEREK 

Tüm Isveç'i ad ım ad ım dola şıp i ş çi arayan Smâlandl ı i ş letme 

sahipleri, üretimin aksamamas ı için yabanc ı ülkelerden i şçi al ı nmas 

ı gerekti ğini söylüyor(Iar). Ş u anda Gislaved, Anderstorp, 1/rnamo 

ve Gnosjö'de 1.200 aç ık i ş var. Ancak, bir tek i şsiz yok... 

(Aylık Türkçe "Enformasyon" gazetesi, Aral ık 1987) 

mi on y ılda (1979-88) üçte bir oran ında azalt ıld ı(*). 1989-90 

y ıl ı ulusal devlet bütçesi (1962'den beri ilk kez) "art ık" olarak 

bağland ı. I şsizlik %1,l'e dü ştü (bugün Isveç, kad ınlar ı da say ınca. 

çalışan oran ının en yüksek oldu ğu Bat ı ülkesidir. Kad ınlann 

c%80'den ço ğu, evi d ışında bir i şte çal ışır). 1989'a yeni vergi 

refor ınlar ıyla girildi. Birçok uzman 1990'11 y ıllarda,1960 1 11 y ıllar 

gibi. Isveç ekonomisinin yeni bir alt ın devri ya şayaca ğı görüşiindeler. 

SK XRABORG'TA UYGUN İ SLER VAR 

Işini ve konutunu nerede istersen (orada) seçebilirsin. Iki ki şiyseniz , 

, ikinize de iş ve konut seçmede yard ımc ı oluruz. 

Skaraborg'ta yerler (Göteborg'a göre) biribirine daha yak ın; hava daha 

temiz; hastal ık oran ı daha düşük; ortalama ömür daha uzun; serbest 

zaman daha çok; serbest zaman etkinlikleri sonsuzdur. Bunlara ko şut 

olarak, ekinset etkinlikler de çok yönlüdür... 

Taşınmaya değmez mi? 

(14 Ekim 1988 tarihli Göteborgs. Posten'deki dnyurudan) 

Isveçli olman ın ve Isveç'te bulun ınan ın verdiği kimi ola- 

naklara bak ın: 

B İ R AYDA 47 BIN KRON KAZANDI 

Mora Hastanesinde çal ışan bir hastabak ıc ı, Temmuz ay ında 47 bin kron 

kazandı. Bunun 35 bin kronu, çok çal ışma ödencesiydi. 

Işgücü gereksinimini (dinlence aylar ında) karşılayabilmek için, il yönetimi 

(sendikayla) ayrıcalıkl ı bir anlaşma yapmışt ı... 

Rekoru, Mora Hastanesinde çal ışan bir erkek hastabak ıc ı kırd ı : O, Haziranda 

33.396 kron; Temmuzda 46.936 kron ve A ğustosta da 27.535 

kron kazandı. 

(Aftonbladet, 3 Kas ım 1988) 

*) 1979'da akaryak ıta, toplam d ışal ım ın %33'ü (otuz üç) ayr ıl ıyordu. 1988' 

de bu oran %3'e (üç) düştü. Bu, 2. Dünya Savaşından sonra akaryak ıta ayr ı - 

lan en düşük payd ır.

YOKSULLUKTAN VARSILLI Ğ A —ISVEÇ— 16 

EMEKLILER 

65 yaşm ı dolduran herkes "halk emeklili ği" aylığı 

alır. Halk emekliliği, her y ıl belirlenen bir "temel de ğer" (*) 

üzerinden ödenir. Ki şi çal ışmamışsa, bu gelir geçimine yetmez. 

Kişi en az üç y ıl çalişmışsa, çalış tığı süre ve kazanc ı oran ında 

"genel ek emekliliği" (ATP) de al ır. Tam ATP emekliliği için 

otuz y ıl çalışılması gerekiyor. ATP emeklilik paras ı, en iyi on 

be ş y ıllık kazanç ortalamas ının %60' ıdır (**). 

Kad ınlar, evi d ışında tam gün çal ışmaya özellikle 1960' 

larda ba şlad ı. Bu nedenle tam ATP emeklilerinin %95'i erkektir 

(1988). 

Emekli isterse kendi evinde; emeklilere özel bir konutta; 

ya da ya şlılar yurdunda kalabilir. Emeklilere özel konutta 

ve ya şlılar yurdunda herkese özel oda ayr ılmış tır, bakımlan 

gözetim alt ındadır. 

*) Emeklilik paraların ın saptanmas ında "temel de ğer" (basbelop) yöntemi 

uygulan ır. Temel de ğer, istatistik Merkez Bürosunun (Statistiska centralbyran) 

verilerine göre, her y ıl ın aral ık ay ında, bir sonraki y ıl boyunca 

geçerli olmak üzere belirlenir (para de ğerinin ola ğandan çok dü şmesi 

durumunda, y ıl içinde de temel de ğer belirlenmesine gidilebilir). Temel 

değer, bir konutun kiras ın ı zor karşilar. ATP (almünna tillügspensionen) 

d ışında tüm emeklilik hesaplar ı bu temel de ğer üzerinden yap ıl ır. Bir başına 

yaşayan emekli, temel de ğerin %96's ın ı; kar ı-koca yaşayanlar (toplam) 

%157'sini al ır. 

**) ATP emeklili ği olmayan ya da yetersiz olan ki şilere "ek emeklilik 

yard ım ı " verilir. En çok yard ım (hiç ATP'si olmayan ki şiye), temel de- 

ğerin %48'idir. Bir de emeklinin gelirine ve oturdu ğu konuta bak ılarak 

"kira yard ım ı" yap ıl ır. Kişi, toplu konutta otun ıyorsa, kiradan ba şka, 

merdiven temizli ği; merkez anten; kar küriimesi; (varsa) araba park yeri 

ya da garaj paras ı vb giderlerin de hesaplanmas ı zorunludur. Kişi kendi 

evinde oturuyorsa, borçlar ın faizi; ıs ıtma düzeni; sigorta; temizlik; onarım 

vb giderler de hesaplan ır. 

Emekliler az vergi öder. örne ğin ek gelirleri, emeklilikten (temel de ğer) 

ald ığı paray ı geçmeyen ki şiler hiç vergi ödemezler. 

Eşlerden erkek emekli olmu ş ; kad ın da 60' ın ı doldurınu ş ve emeklili ğini 

istememişse (beş y ıl beraber oturmu ş olmaları ya da ortak çocuklar ı bulunması 

koşuluyla) "kar ı eki" yard ım ı yap ıl ır. Bu ek, erke ğin gelirine göre, 

temel de ğerden de çok olabilir. 

65 yaşın ı dolduran emeklinin, evde 16 yaşından küçük çocu ğu varsa, 

(çocuk paras ından ayr ı olarak) "çocuk eki" al ır. ATP çoğald ıkça bu ek 

düşer. Çocu ğun hem anas ı, hem de babas ı emekliyse, ekin kime verileceği 

aralannda belirlenir. Yoksa, bölü ştiiiiilür. 

Emeklilik paras ı ayl ık olarak ödenir. Emekli' ölünce, bir sonraki ayl ığı 

da (yak ınlarına) ödenir ki, ölüsii ortada kalmaz!


Kendi evinde oturanlardan, isteyenler (durumlar ına 

göre) her gün ya da haftan ın belirli günlerinde evi temizlemeye; 

yemek pi şirmeye; alışveri ş yapmaya yard ımc ı (hizmetçi) isteyebilirler. 

Gündüzleri bir araya gelip arkada şlık edebilecekleri, 

yemek yiyebilecekleri bir bulu şma yeri sa ğlama. tüm belediyelerin 

görevleri aras ındadır. Sa ğlık hizmetleri için de bu bulu ş - 

ma yerinden yararlan ılır. 

SAYILARLA EMEKL İ LER 

(1988) 

Toplam Sar.' şluaz 1, , / e ı rs'i 

Ya ş l ı l ı k Emeklileri 1.531.916 18,2 

Hastal ık Emeklileri (Erken Emekli) 346.931 4,1 

Toplam Emekliler 1.878.847 22,4 

(Kaynak: Expressen, 3 Mart 1989) 

Ya şhlık ya da hastal ık nedeniyle davran ışları a ğır 

olanlar, yolculuklara için otobüs; tramvay ve tren yerine taksi 

ya da durumlar ına uygun özel araçlardan yararlan ır ve yaln ızca 

otobüs; tramvay ya da tren bileti paras ı öderler. 

ONUN PARAYA GEREKS İ N İ M İ YOK 

Ann Marie Camrner, 1982'de geçirdi ği a ğı r trafik kazas ı sonucu, 

Nacka Hastanesinin "uzun bak ım" bölümünde yatmaktad ı r. 

Ann Marie ba şı n ı oynatabilir; bakar ama etki-tepki gösteremez. Bilincini 

kaybetmi ş tir. 

Ann Marie'nin kocas ı, kazadan sonra, özel sigortal ı olduklar ı 

"Skandia"ya ba şvurarak 220 bin kron ödence ister. Bir y ıl kadar sonra 

sigorta yaln ızca 5 bin kron ve bir mektup yollar: 

"- Ann Marie Cammer gibi a ğı r yaral ı bir ki ş i, herhangi bir 

ki ş iye bir kuru ş (öre) bile ödeme gereksinimi duyamaz..." 

Sigorta, Ann Marie'nin paraya gereksinimi olmayaca ğı gerekçesiyle 

ödence vermek istemez. Bu uygulaman ı n doğru oldu ğunu 

öne sürer. Ama ailenin savunman ına göre, paran ı n nas ıl kullan ı laca ğı n ı 

belirlemek sigortan ı n görevi de ğildir. 

Kazadan üç y ıl sonra (dün), sigorta tutumunu de ğ i ştirerek, 

duru şmaya ç ıkma yerine, istenen ödencenin tümüne yak ı n ı n ı (190 bin 

kron) 

(26 Ekim 1985 tarihli Expressen'den özetlendi) 

F 2

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA —ISVEÇ— 18 

65 yaşından önce (en genç 60) ya da sonra da emekli 

olunabilir. Erken emeklilikte her ay için %0,5 indirim; geç 

emeklilikte %0,6 ek uygulan ır. Örneğin kişi 63 ya şında emekliliğini 

isterse, (65 yaşına göre) %12 daha az; 67 ya şında emekli 

olursa %14,4 daha çok para al ır. 

ÇOCUKLU AILELELERE UCUZ EV KREDISI 

Kiral ık ev kuyru ğu uzun. Ama en az iki çocu ğu bulunan aileler, 

kuyrukta bekleyeceklerine, kendilerine bir ev sat ı nalabilecekler. 

... Konut yard ım ı alan, az gelirli tüm iki çocuklu ailelerin 

(ev sat ınalabilmeleri için) dü şük faizle para alma haklar ı var... 

iki çocuklu bir aile, 600 bin kronluk bir ev almak isterse, 

devletten %5,9 faizle 570 bin kron alabilir. Bunun y ı ll ık faiz tutar ı 33 

bin krondur ve de vergi indirimine girer (ki 17 bin krona dü şer)... Ya 

da ayda 1.400 kron olur. Buna y ılda 500 de (ayda 42 kron kadar) anapara 

ödemesi eklenir. 

(Göteborgs Posten, 22 A ğustos 1987) 

ÖLENIN YAKINLARI 

Kocasının ölümüyle dul kalan kadının, evde 16 ya şından 

küçük çocu ğu varsa, çocuk 16 yaşını doldurana dek, halk 

emekliliğinden tam para (dulluk emekl ıiliği) alır. Koca çalışmışsa 

ATP'den de (%35-40) emeklilik al ır. Kadının yaşı ve gelirine 

bakılmaz (kadın ölürse, kocaya ayhk ba ğlanmaz). 

Kocasının ölümünde, kad ın 36 yaşını doldurmuşsa 

(36 yaşında başlayıp her yıl 1/15 artarak 50 ya şında tam) halk 

emeklisi olur. Koca çah şnuşsa ATP'den de (%35-40) emeklilik 

alır (16 ya şından küçük çocuk emekhli ği alan kadın da, çocuk 

16 yaşını doldurunca, bu emekhlikten yararlamr). 

KENDI ÇOCU Ğ UNA BAKIM I ş i VERILDI 

Küçük Johan, dünyaya üç ay erken geldi. 31 cm boyunda ve 

677 gram ağı rl ığındayd ı . 

(...) Üç ayl ık özel bak ım sonunda, Sundsvall'daki evine götürülerek, 

bak ım ı orada sürdürülmeye ba şland ı... 

Ve Sundsvall Hastanesinden günün en sevindirici haberi duyuldu: 

it Genel Kurulu, Britt Inger'e (ana), "erken do ğaniara bak ım" 

bölümünde, yar ım i ş olarak "kendi çocu ğunun bak ım ı " i şini verdi. 

(Expressen, 28 Mayu 1987)


Dul kadın, gelir durumuna göre "kira yard ım ı"ndan 

da yararlamr. Bu emeklilik için ko şul, evliliğin en az beş y ıl 

sürmüş olması ya da ortak çocukları bulunmasıdır. Yasal evli 

olmayan kadınlar, daha önce evlenip bo şanmışlarsa ya da ortak 

çocukları varsa bu emeklilikten (ATP d ışında) yararla ıurlar. 

Ana ve babası ölen 18 yaşından küçük çocuklara (18 

yaşına dek) "öksüzlük emeklili ği" verilir. Bu emeklilikte, ana 

ve babadan birini yitirenlere, temel de ğerin %26'sı; ikisini de 

yitirenlere %52'si ödenir. edenin ATP'si varsa, ATP emeklili ği 

de alır (ölen babaysa ve de ana da babadan ATP ahyorsa, çocuk 

ATP'nin %15'ini al ır. Ana ATP alm ıyorsa, bu oran %40't ır). 

HASTALAR 

Isveç'te herkes, doktora gitmeksizin "hastay ım" diyerek, 

bir hafta dinlenme olana ğı saklar. Kendi işinde çalışanlar 

da bu olanaktan yararlamrlar. Doktor raporu olmaks ızın yapılan 

bu hastalıklarda yalnızca çalışma günleri için ve de kazanc ın 

%90'ı oranında hastalık parası alınır. Bir haftadan uzun hastalıklar 

için doktor raporu gereklidir. Doktor raporuyla yap ılan 

hastalıklarda çalışılmayan günler için de ödeme yapıldığından, 

kazancın %100'ünü geçer, Hiç çah şmayanlar da hastal ık parası 

alır. 

HER 5 ÇALI Ş ANDAN 11 HASTA 

Kramfors'taki Nordin'de 275 ki şi çal ışıyor. Bu (say ı ), i ş letme gereksiniminin 

çok üzerinde. Ama her gün, (yakla şık) 55 ki şi hastal ığa ç ı kar. 

Eğer her çal ışan i şe gelecek olsa, hepsine birden verilebilecek i ş bulu 

namaz! 

(Dagens Industri, 24 Ocak 1989) 

Doktora (hastaneye ya da hastalık kasasıyla anlaşmak 

özel doktora) ödenen para, yakla şık bir saatlik (brüt) kazanç 

karşıhğıdır (*). En çok o kadar da ilaç paras ı verilir. Y ılda toplam 

on beş kez doktor ve ilaç paras ı veren kişi, yılın kalan bölümünde 

para ödemez. 

*) Kimi yerlerin y ıllar sonra da güncelli ğini koruyabilmesi için,gerçek sa- 

y ılar yerine "bir saatlik kazanç"; "bir ayl ık ev kiras ı" gibi yuvarlak de- 

ğerlerle göstermeyi ye ğledik. Doktor ya da ilaç için ödenen bir saatlik 

kazanç, s ıradan bir i şçinin bir saatlik "brüt" (dönerli çal ışan ın "net") kazanc 

ıd ır.

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA —ISVEÇ— 

Kad ınlar, koruyucu vb konularda ilgili kurulu şların 

parasız yol göstericili ğinden yararlarur. Yaz ılacak reçete için 

de para ödenmez. Reçete ile eczaneden al ınacak üç ay yeterli 

koruyucu için yaln ızca ola ğan ilaç paras ı (bir saatlik kazanç 

karşılığı) verilir. Kimi koruyucular paras ızdır. 

"TOPLUMUN SAKAT ÇOCUKLARA 

YÖNELIK YARDIMLARI" 

ADLI ELK İ TABINDAN 

- Kira yard ı m ından ba şka, sakat çocu ğuna uygun bir konut 

seçebilirsin! Ya da konutuna, sakat çocu ğunun gereksinimlerini kar şı - 

layabilecek denli onar ım yard ım ı alabilirsin. Sosyal büroya ba şvur! 

- Bak ımevi ya da hastanede kalmayan sakat çocu ğuna özel 

bak ım gerekiyorsa, sosyal büroya ba şvur! Haftada birkaç kez, ya da 

gereksinim duyulunca, eve bak ıc ı gelecektir. 

- Az geli şmi ş ve sakat çocuklar ın özel e ğitim ve araç-gereçlere 

gereksinimleri vard ır. Sosyal büroya ba şvurarak, çocu ğunun, gereksinimlerine 

göre e ğitilmesini; (paras ız) araç-gereç edinmesini sa ğla! 

Çocu ğunun sakatl ığı, olağan araçlarla yolculuk etmesini 

engelliyorsa, sosyal büroya ba şvurarak, taksi ya da özel donan ı ml ı 

araçlarla yolculuk etmesini sa ğla! 

(Statens handikaprâd Allrnânna Barnhuset) 

Hastanede yatan ki şi, her gün için (yemekler de içinde) 

"bir saatlik kazanç kar şılığı" para öder (alaca ğı hastalık 

ödencesinden kesilir). Hiç geliri olmayanlar da bir saatlik kazancın 

az üzerinde hastal ık ödencesi ald ıldarından, hastal ıklarında 

parasal kay ıplar olmaz. 

GELIRI İŞ SÖZLE Ş MESININ 

ALTINA DÜ Ş TÜ Ğ ÜNDEN 

SOSYAL YARDIM ALDI 

21 ya şındaki Vaberg'li bir kad ın, yaşam düzeyini koruyabilmek 

için sosyal yard ım istedi. 

(...) Geliri, sözle şmenin alt ındayd ı ve kad ı n sendikal ı değildi. 

Sosyal Büroya ba şvuru dilekçesinde, "sendikaya üye olma 

yüreklili ğini gösteremiyorum. Beni i şten atabilirler" diyordu. 

(...) Ve 21 ya şındaki (ki şi), gelirinin gereğinden (sözle şme- 

den) dü şük olmas ı nedeniyle yard ım almaya başlad ı . 

(GT, 15 Mayıs 1987) 

20


(In- & Utrikes, 1988, Sayi 1) 

Hastane uzaksa, yolculu ğun belirli uzakl ıktan ço ğunu 

hastalık kasas ı öder. Özel arabayla gidiliyorsa, km ba şına öder. 

Gidilecek yer 350 km'den uzaksa, uçakla da yolculuk edilebilir. 

İ SVEÇL İ NEDEN 

DAHA AZ PARA B İ R İ KT İ R İ R? 

Japonlar gelirlerinin yakla şı k be şte birini biriktiriyor. Bat ı Almanyal ı 

sekizde birini biriktiriyor. Ama Isveçli hemen hemen hiç biriktirmiyor. 

... Japon ekonomisinde büyüme h ızl ı oldu. Tüketim, h ı zl ı büyümeye 

yeti şemedi. Japonya'da borç para bulmak da zor. Ki ş i, ya ş l ı l ık için; 

hastal ı k ya da i şsizlik için para biriktirir. 1 

UZUN HASTA VE SAKAT LAR 

Uzun süre hasta olanlar ya da çal ışamayacak denli sakatlar 

"erken emeklilik" ya da "sakatl ık" ödencesi alırlar ( 4). 

Hasta olanlardan, (doktor raporuna göre) iyile şenler, emekliliklerini 

yitirirler. 60 ya şını dolduran i şsizler "erken emeklilik"ten; 

çalışanlar da "yarım emeklilik"ten yararlanabilirler. 

İŞ KAZALARINDA 

YILLIK ÖLÜM SAYISI 

1970 272 

1975 190 

1980 126 

1985 92 

1987 98 

(Kaynak: Arbetarskyd, Say ı 7/1988)- 

İŞ KAZALARI 

Işyerinde ya da i şe gidip gelirken kaza geçirenler, 

"iş kazas ı" sigortasından yararlan ırlar. Kaza geçirenlerin i ş 

*) Sakatl ık ödencesi, do ğumdan 16 yaşın dolmas ına dek sakat ın ailesine; 

16 yaşından sonra kendisine ödenir. Ödence, sakatl ığın durumuna göre 

"tam" ya da "yar ım"d ır. Tam ödence, tam halk emeklili ği (temel de ğerin 

%96's ı) ve "ek emeklilik"tir. Yar ım ödence de yar ıs ı. Kimi durumlarda (sakat 

ın çok giysi eskitmesi, özel yiyecekler gereksinimi vb) ödencenin bir 

bölümünden (%17; %34; %50 ya da %65) vergi al ınmaz (ya da ucuzlat 

ılm ış olarak sat ınal ınır). Ayrı yaşayan ana-baba, çocu ğun bak ım ın ı ortaklaşa 

üstleniyorlarsa, yard ım bölüş türülür.


kay ıplara üç aydan k ısa sürerse, ola ğan hastalık parası alırlar. 

Çalışılan yerin neden oldu ğu kimi hastal ıklar (bel a ğrısı, tek 

yanlı çalışma sonucu bedenin bir yan ımn düzensizli ği, gürültülü 

yerde çalışma sonucu i şitme bozuklu ğu, çalışma koşullarının 

neden oldu ğu kanser vb) da iş kazası kapsamına girer. 

iş kazalarının neden olduğu sakatl ık ve hastalıkların 

bakma paras ızdır. işgücünü çok kaybedenlere "tam"; az kay- 

İ SVEÇ'TE İ LK İ ZLENIMLER 

(1987'de Isveç'e gelen Hüseyin Özkan' ın,Türkiye'deki arkada şı 

Yaşar Karakaya'ya, geli şinden birkaç ay sonra yazd ığı mektuptan): 

...i ş Bulma Kurumu çok iyi çal ışıyor. Ben okuldan sonra bir 

i şte çal ış mak istiyordum. Sonra İş Bulma Kurumuna gittim. Orada durumumu 

incelediler ve bana bilgisayarda bir sürü i ş gösterdiler. Ama dil 

sorunum oldu ğundan, her i şe girebilme olanağım yoktu. Sonunda 

Mölndal Hastanesinin mutfa ğında i şbaşı yapt ı m. I şe girmeden önce sürdürdü 

ğüm dil okulu , bana saatte 13 kron veriyordu. I şe girince bu para, 

i şten kazand ığım çoklu ğa ç ıkar ı ld ı . Çal ışan yabanc ılar ın sürdürdükleri 

dil okulunda, i şten kazand ıklar ına e şit para alma haklar ı varm ış ... 

Buran ın trafik düzeni de çok iyi. Yediden yetmi şe herkes kurallara 

uyuyor. Bir bak ıma uyma zorunlulu ğu da var. Cezalar çok a ğır: 

Yanl ış yere park yapana 250 kron ceza kesiliyor. Belirlenen h ızdan 30 

km/saat çok sürenin sürücülük belgesi geçersiz say ı l ıyor. 

İ kincil yollardaki trafik lambalar ı otomatik olarak aç ı l ıyor: 

İ kincil yoldan araba gelmedikçe,anayol trafi ği sürekli olarak aç ık duruyor 

(lambalar ye ş il yan ıyor). lkincil yoldan anayola bir araba girecek 

olursa, yol otomatik olarak aç ı l ıyor (yolun alt ına yerle ştirilmi ş görün 

meyen ayg ıt, üzerinden geçen arabadan etkilenerek ye şil lambay ı ya 

k ıyor). Anayolda araba yoksa, ye şil lamba, araban ın durmas ına gerek 

kalmayacak çabuklukta yan ıyor. Araba varsa, biraz bekleme oluyor. 

Böyle otomatik trafik kav şaklar ında yayalar da, direklerdeki dü ğmelere 

basarak, ye ş il lamban ın yanmas ın ı sağl ıyor... 

Sat ınald ığın bir şey eve gelince bozuk ç ıkarsa, ya da istedi ğin 

gibi değilse onu değ i ştirebiliyorsun. Bu konudaki bir an ım ı anlatay ım. 

Geldi ğimin ilk haftas ı nda bir çift futbel ayakkab ıs ı alm ışt ı m. Yakla 

şık on kez bu ayakkab ılarla oyuna ç ıkt ım. Ve bir gür bu ayakkab ı lar ı 

y ıkad ı m. Sonra ayakkab ılar kurumadan ( ıslak olarak) giyip oyuna ç ı - 

k ınca bir tanesi içinden y ırt ıld ı iyice üzüldüm.Sat ın alal ı bir ay ı geçmiş - 

ti. Üstelik ödenti belgesini de yitirmi ştim. Ama yine de şans ım' denemek 

istedim ve ayakkab ı lar ı sat ı n ald ığım mağazaya gittim Sat ıc ı ayakkab 

ı lar ı inceledi ve "yap ı m yanl ışı ndan olmal ı ' diyerek, bana yenilerini 

verdi. Bu olay ı n beni ne denli sevindirdi ğ ini anlatamam..


bedenlere "yarını" hastalık (sakatlık) ödenCesi verilir. Ki şi, 

hastalığına neden olan işi sürdürmek istemezse, "i ş pazarı okulu"na 

giderek, başka bir "iş " öğrenebilir. Bu okulda okudu ğu 

sürece hastalık ödencesi alır. Aldığı ödence, kazadan önceki 

gelirini karşılamazsa, "yaşam paras ı" (livrönta) da alır. iş kazalarında 

Ölenlerin yak ınlarına da yaşam parası verilir. 

DE Ğ ER İ N Ş U 

29 Aral ık 1986 tarihli GT, "De ğerin Ş u" ba ş l ığı alt ında, i ş 

kazalar ındaki organ yitirmelerinde, 28 ya şında bir ki şinin alacağı en 

az paray ı (Isveç kronu olarak) şöyle s ı ral ıyor: 

Ayak başparmağı 23.220 

Bir kula ğın sağı rl ığı 58.460 

Tam sağırl ık 273.410 

Sol bald ır (kaval) kemikleri 85.100 

Sağ uyluk 142.120 

Bir göz körlü ğü 147.075 

Tam körlük 342.380 

Sol el 160.548 

Sağ el 196.840 

Sol kol kemikleri 174.990 

Sağ kol kemikleri 218.690 

Ç'ÖCUKLU AILELER 

Doğum yapan her kadın, çahşıyorsa iş güvencesiyle 

(ve 270 günü tam hastal ık parası ödencesiyle) 360 gün izinli 

M O N A, 

KENDI ÇOCUKLARINA 

BAKIM YARDIMI ALIYOR 

Alt ı çocuk anas ı Mona Lindskog'a (33), belediyece, kendi 

çocuklar ına bakma i şi verildi. 

(...) Mona ve e şi, iki y ıl önce Stokholm'den Virrniand'ıaki 

Fryks.isen'e ta şınm ışlard ı. Çocuklar 16, 15, 12, 3, 2 ve 1 yaşindalar. 

Mona, Sunne ve Karlstad'ta i ş arad ı. Ama, i şe gidip gelmesi 

de içinde, çocuklar ın on bir saat bak ıc ıda kalmas ı gerekiyordu. 

Mona, (oturdu ğu) Kil'deki Sosyal i ş ler Kuruluna ba şvurdu ve (kendi 

çocuklar ına bakmas ı karşı l ığı) ayda 4 bin kron yard ım karar ı ç ıkt ı . 

(Aftonbladet, 14 Temmuz 1987)

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA 24 

(*). Çocuk 16 (ö ğrenimlerini sürdürenler 18) ya şım dolduruncaya 

dek çocuk paras ı. 

ÇOCUK ÖLUMLER1 

(Canl ı Doğan Her 1.000 Çocuktan, 5 Yaşından Önce Ölenler. 1985) 

ABD 12 

B Almanya 11 

İngiltere 11 

Fransa 10 

Japonya 8 

IsvEç 7 

(Kaynak: The Econo ıniat, Ingiltere, 17 Aral ık 1988) 

Türkiye 97 

*) 360 günü ana ve baba aralarında bölüş ebilirler. Paylar ına düşen sürede 

ikisi birden de izinli olabilir. Ana, do ğumdan aşağı yukarı 60 gün önce 

işinden aynlabilir. Bu 360 günlük izin, (i şverenle anlaşılarak) yarım ya da 

dörtte birlik sürelerle (gün, hafta, ay) kullan ılabilir. örne ğin günlük ve 

dörtte birlik kullarulacaksa, 8 saatlik işgününün 6 saati çal ışıl ır; 2 saatin 

parası hastal ık kasasından al ın ır. 360 gün, çocuk dört ya şını doldurmadan 

kullan ıl ır. 360 günün 270 gününde tam hastal ık parası al ın ır. Kalan 90 

günde, gün başına bir saatlik net kazanc ın biraz üzerinde ödeme yap ıl ır. 

Ana-baba adayları, doğumla ilgili olarak "ana-babal ık kursu"na katdabilider. 

Kurs süresi boyunca ödence al ınır. 

Doğumda baba, ana hastanedengelince (anadan ayr ı olarak ve de 360 

günlük sürenin d ışında> ro gün (doğum ameliyatla olursa, 10 günden 

ayrı olarak anamn hastal ık raporu süresince) evde kalarak "babal ık ödencesi" 

al ır. 

Çocuk sekiz yaşın ı doldurana dek ana ya da baba, çal ışma süresinin dört- 

te birinde ödencesiz olarak evde kalabilir. Bu süre toptan da kullan ılabilir. 

Baba, çocu ğun dört yaşından on iki yaşın bitimine dek, y ılda iki gün evde 

kalarak ' babal ık ödencesi" alır. 

Çocu ğu hasta olan ana (ya da baba), izinli de ğilse, kendisi hastaym ış 

gibi evde kalarak "hastal ık ödencesi" al ır. Bir haftay ı geçmeyen hastal ıklarda 

doktor raporu aranmaz. 

Çocu ğun b ırak ıld ığı çocuk yuvas ı, oyun okulu, bak ımevi vb yerlerde 

çocu ğunu görmeye giden ana ya da babaya (i şyerine bir hafta önceden 

bildirilmesi ko şuluyla) izin ve ödence verilir. 

"Edinme" çocu ğa bakan, türlü nedenlerle bir çocu ğa bakma durumunda 

olan, ya da çocu ğun öz anas ı ya da babas ıyla oturan (yasal e ş olmayan) 

kişiler de ana-babal ık haklarından tümüyle yararlan ırlar.


HASTALAR 

SA Ğ LAMLARDAN DAHA ÇOK PARA ALIYOR 

Trollbttan'daki Saab-Scama i ş letmesindeki ola ğan dönerli çal ışanlar, 

hastaland ıklar ında, çal ışt ıklar ı zamankinden daha çok para al ıyorlar. 

Yeni hastal ık anla şmas ı uyar ınca, dönerli çal ışan kişi hasta olunca, olağan 

kazanc ı n ın %105'Zini al ıyor. 

...Ikili (sabah-ak şam) çal ışanlardan, ak şamlar ı çal ışanlar bir haftada 

2.590 kron (brüt) al ıyorlar. Ama hastiil ıklar ındaki haftal ıklan 2.720 

krondur. Karoser yap ım ında dönerli çal ışanlar haftada 3.489 kron kazaimdat.. 

Bu ki şilerin hastal ıklar ındaki kazançlar ı 3.571 krona ç ıkar. 

(Dagen?: Industri, 29 Eylül 1988) 

Ö Ğ RENCILER 

Dokuz y ıll ık temel okuldaki (ilkokul) ö ğrenim gereçleri 

(kitap, defter, kalem, silgi vb); di ş bak ım ı (*) da içinde, 

sağl ık giderleri; ö ğle yemekleri; okula gidip gelmek için araç 

(ya da yol bileti) devletçe kar şılan ır. 

DEVLETIN Ö Ğ RENIM YARDIMI 

(1989-90 Bütçe Y ı l ı , Milyar Kron) 

Öğrencilere Ö ğrenim Yardimi 2,030 

Yeti ş kinlere Ö ğrenim Yard ı m ı 1,245 

Öğrenim Araç-gerederi 2,107 

Toplam 5,382 

(Kaynak: Regeringens budgetförslag, 1989) 

Temel okuldan sonra ö ğrenimlerini sürdürenlere kar şıl 

ıks ız yard ım ve ayr ıca kredi verilir. Öyle ki, bir yüksek okul 

öğrencisi, ald ığı yard ım ve krediyle bir ba şına oturup geçimini 

sağlayabilir. Yard ımlar, ö ğrencinin ya şı ve eğitim gördü ğü 

dala göre de ğişir. Yard ım ve kredi verilirken ailesinin (ana-baba) 

gelirine bak ılmaz, öğrencinin i ınzas ından ba şka bir güvence de 

*) 20 ya şından sonra di ş bak ım ı (ve yap ım ı) için belirli bir para ödenir. 

Ödenen para, yakla şık bir ayl ık i şçi net gelirinin %40' ına dek, giderlerin 

%60'1, bu s ın ır ın üzerindeki giderlerin %25'idir. Üzerini hastal ık kasas ı 

öder. I ş kazalar ının ya da i ş e gidip gelmenin neden oldu ğu diş yap ım giderlerinin 

tümünü hastal ık kasas ı öder. Askerlik görevi yapanlar da di ş bak ım 

ı ve yap ım ı için para ödemezler.


ENERJI KAYNAKLARI 

(1988'de, Yüzde Olarak) 

Akaryak ıt ve Do ğalgaz 46,5 

Su ve 'Atom 31,5 

Ülke içi Yak ıt ı 14,5 

Kömür 7,5 

TOPLAM 100,0 

(Kaynak: Statens enerjiverk, Stokholm 1988) 

aranmaz. Al ınan kredi, ilke olarak para kazamlmaya ba şlanı- 

lan üçüncü y ılla ellinci ya ş arasında bölü ştürülerek geri ödenir. 

Gelir, olağanm altına drI şerse, ödeme dardur ıllur. Erken emekli- 

° lik ve ölümlerde ödeme yap ılmaz. 

ENERII TÜKETIMI 

(1988'de , Yüzde Olarak) 

Konutler 42,5 

Endüstri 36,7 

Ülke içi Ta şımac ılığı 20,8 

TOPLAM 100,0 

(Kaynak: Statens enerjiverk, Stokholm, 1988)

YOKSULLUK ÇAĞ LARI 

1200'lü y ılların sonlarına do ğru, Isveç'te derebeylik 

(feodalite) düzene sokularak merkez krallığı oluştu. H ıristiyanlık 

yerleşti. Soylular egemenli ği doğdu. Bu üç kuvvet (kral, 

kilise ve soylu) halk üzerinde etkili bir bask ı kurdu. 

Yoksul Isveç'in ordu besleyecek gücü yoktu. 1280'de 

soylulara vergi ba ğışıklığı getirilerek asker besleme görevi verildi(*). 

1302'de de kilisenin topraklar ından vergi almmamaya 

başlandı. Böylece tüm vergi yükü köylülerin omuzlar ına y ıkıldı . 

Soylunun ve kilisenin toprakla= i şleyen köylüler, hem soyluya 

(ya da kiliseye) hem de krala (devlet) vergi veriyorlard ı. Köylülerin 

vergi gücü k ısıtlı oldu ğundan ve de devletin sürekli olarak 

paraya gereksinimi bulundu ğundan, devlet topraklar ı ve de top- 

') örne ğ in 1350'lerdeki Magnus Eriksson yasas ı uyarınca, 25 ine ği bulunan 

kiş i, vergi yerine, sava ş sırasında krala verilmek üzere donan ıml ı bir 

savaş at ı ve bir savaşç ı besleyecekti.

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA --iSVEÇ— 

lanacak vergiler durmadan soylularm tekeline geçiyordu. Tarih 

(Demirba ş Şafi) bölümünde görülece ği gibi, 1300'lü y ıllarda 

tek bir soylu (Bo Jonsson Grip), ülke topraklar ının üçte ikisinden 

çoğunun vergisini topluyordu. 

TUZ DI Ş SATIMI 

(Toplam D ışal ı m içindeki Yüzdesi) 

1559 24,7 

1590 24,3 

1613 13,3 

1637 9,5 

1685 11,0 

1800 9,0 

1928 0,2 

(Kaynak: E Heckscher, Sveriges ekonomiska historia) 

Kilise, krahn ve soylunun yan ındayd ı. Ko şulland ınlan 

yoksul halk, bir kötülükten (örne ğin hastalıktan) kurtulabilmek 

için kiliseye toprak (ya da mal) ba ğışlamak zorundayd ı 

(*). 1527 reformundan önce ülke topraklar ının be şte biri kilisenin 

eline geçmi ş ti. 

Yoksulluğun ne denli "diz boyu" oldu ğunu anlatabilmek 

için, sanırım "tuz" çarp ıcı bir örnek olacak: Isveç'in 

1500'lü y ıllardaki tüm dışahmının %24-31'i tuz ahm ına gidiyordu 

(bu oran, 1600'lü y ılların sonlarında %10'un alt ına düşebildi). 

Bir sava ş olasılığı kar şısında en önemli sorun, tuz kaynaklarının 

korunabilmesiydi. D ışardan tuz alabilmek için de 

tereya ğı ve tahıl da satma zorunlulu ğu vardı. 12601arda tereyağı 

dışsatımı demir ve bakırdan çoktu. 1643'te, ba şbakan durunundaki 

Axel Oxenstierna şöyle diyordu: 

"- Ülkenin vars ıllığı en çok hızla ölçülür. Bu ülkede 

tuz, gere ği duyulan en önemli şeydir. Savaşta Danimarka bizi 

en çok bununla (tuzsuz b ırakmak) zorlar. E ğer ülkemizin tuzu 

olsaydı, karşı yandan büyük bir sataşma olmadıkça, onlarla 

(Danimarka) kolay kolay sava ş başlatmazd ık."(**). 

*) Güney Avrupa'dan yay ılan veba salgını 1348-51 y ıllarında Isveç halk ı - 

nın üçte birini (yoksullarm tümünü) k ırd ı. Kral Magnus Eriksson (1319-65) 

bile, vebadan kurtulmak isteyenlerin kiliseye varl ık bağislarnalantu sal ık 

veriyordu. 

**) P Gunnar Andersson, Mest om mat, Stokholm, 1980, sayfa 236. 

28

YOKSULLUK ÇAĞ LARI 29 

AÇLIK 

Isveçli önce arpa ekme ğini tattı. Daha sonra çavdar 

ve yulafı ö ğrendi. Bu ğdayın yetişebilmesi için sert (a ğır) toprak 

gerekliydi. Ortaça ğda(*) yaln ızca yukar ı sınıflann tüketebildiği 

buğday, 1800'lerde düzlüklerde yetiş tirilmeye başlandı . 

S ıradan halk, bu ğday unundan pastay ı bile düğün; dinsel tören; 

ölüm töreni ve büyük bayramlarda tadabilirdi. Bu ğday ekmeği, 

Isveç halknun günlük sofrasma yüzy ılınuzın başlarında girebildi. 

Kuzey halk ı uzun sürelerle k ıtlık yılları yaşadı. Tar ım, 

hava ko şullarının elvermesine ba ğlıydı. Uzun kuraklık ya da yağış 

tanmı olumsuz yönde etkiliyor; k ışın da uzun sürmesi 

halkı açlıktan lonyordu. Sava şların da ard ı arkası kesilmediğinden, 

dayan ıklı besinlere çok gereksinim duyuluyordu. Yulaf, 

at yemi olarak da tüketilirdi. 

DI Ş SATIM 

(1769-71'de, Yüzde Olarak) 

Demir-çelik 66,8 

Orman Ürünleri, Katran, Zift 10,9 

Bal ık 9,1 

Bakır, Pirinç 8,7 

Ötekiler 4,5 

TOPLAM 100,0 

(Kaynak:. Historisk statistik för Sverige, Stokholm, 1972) 

Baş besin, bugün bile yedikleri lapa'yd ı (gröt). Lapa, 

arpa; yulaf ve çavdardan (k ıthk y ıllarında ağaç kabuğu da karıştırılarak) 

yap ılırdı(**). Özellikle Kuzey Iskandinavya'da kurtulmu 

ş göl balığı ekmek yerine yenirdi (16. yy'da bal ık tüke- 

49 Avrupa'da Ortaça ğ, genellikle Bat ı Roma Imparatorlu ğunun yıkılmasıyla 

(476) Amerika'n ın bulunuşu (1492) aras ını kapsar (Türkiye'de 

476-1453). Isveç'te ise, Vikinglerin sonu (1060) ile Yasa döneminin ba ş - 

laması (1520) arasındaki zamand ır. 

**) Britt Sandquist-Bolin'in "Bonnier'in Yemek Kitab ı" (Bonniers kokbok, 

Stokholm, 1982) adl ı yap ıtından, 4-5 kiş ilik yulaf lapası : 

4 dl su, 4 dl yulaf tanesi ve yar ımla bir çay kaşığı arası tuz karış tırıl ıp, 

(tencereyle) oca ğa konur. Bir yandan (arada) kar ıştırılarak kaynatd ır 

(pişirilir). Ateş ten indirilerek 3.5 dakika kapal ı olarak dirdendirilir. Tastara 

konulmadan önce kar ıştınl ır.


timi, bugünkünün birkaç kat ıydı). Şalgam da ekmek yerine 

yenirdi. Tuz kıt oldu ğundan, balık gibi et de kurutularak ya 

da iste (odun-yaprak duman ı) pişirildikten sonra saklan ırd ı . 

Süt ürünleri öteden beri bilinirdi. Tereya ğı taze yenmez; tuzlanıp 

saklan ırdı. Yabanmersini (keçiyemi şi) C vitamini gereksinimini 

karşılardı. Vergiler para olarak de ğil, tahıl; içki; tereya ğı ; 

et; balık; deri; demir ya da canl ı hayvanla ödenirdi. 

DI Ş ALIM 

(1769-71'de, Yüzde Olarak) 

Tahıl 32,3 

Öteki Yiyecekler, içecek, Tütün vb 31,7 

işlenmemiş Gereçler 23,1 

Ötekiler 12,9 

TOPLAM 100,0 

(Kaynak: Historisk statistik för Sverige, Stokholm, 1972) 

DAYANIKLI EKMEK 

Çok dayan ıklı ekmekler yap ılırdı. Ortaça ğda el değirmeninin 

bulunmasıyla, bir kezde çok tah ıl öğütebilme olana ğı 

doğdu. Kuzey ve Bat ı Isveç'te ka ğıt gibi ince, tepsi büyüklüğünde, 

ortas ı delil, pişirilirken kuruyan ekmekler yap ıhrdı. 

Bir kezde yap ılan ekmek, en az alt ı ay yeterdi. Bu çoklukta ekmek, 

Iki üç haftada yap ılabilirdi. Yaz ın iş çok olduğundan, 

ekmek jüzün ve bahar ın yapılırd ı. Ekmekler, "ekmek odas ı"nda, 

çocuklar ın uzanamayaca ğı yükseklikte s ırıklara dizilirdi. 

Ekmek odas ı (ya da kulübesi) yeterli büyüklükte olanlar, bir 

kezde yıllarca yiyebilecekleri çoklukta ekmek yapabilirlerdi(*). 

Un, genellikle arpaydı. Arpaya yulaf, çavdar ve bezelye kar ıştırıhrdı 

. 

A Ğ AÇ KABUKLARINDAN EKMEK 

Kıthk y ıllarında ormana gidilir, ekmeklik a ğaç kabuğu 

devşirilirdi. Yoksul halk, ormana gitmek için k ıtlık yıllaruu 

bekleyemezdi. Kimi kez ağaç kabuklar ı da yetmez, halk açl ık- 

" Olaus Magnus (1490-1557), Kuzey Halk ı Üzerine Tarih (Historia om 

nordiska folken) adl ı yap ıt ında, yirmi y ıl dayanan ekmeklerden söz eder ve 

bunların reçetelerini verir.


tan kınhrdı. 1750'den önce kilise kay ıtları tutulmadığından, lurılmalar 

üzerine eldeki veriler çok k ısıth. 

Eldeki en eski kaynaklardan biri, 1232'de Piskopos 

Uffe'nin Lund'tan Papa'ya yazd ığı mektuptur. Piskopos Uffe 

mektubunda, bir önceki y ıl hayvanların da açlıktan kırıldığını ; 

içinde bulundukları yıl durumlarının daha kötü olduğunu; 

halkın büyük bir bölümünü açh ğın götürdüğünü yaz ıyordu. O 

dönem üzerine elde yeterli veri bulunmad ığından, "halk ın büyük 

bir bölümü"nün say ısal çokluğu bilinmiyor. 

1296 ve 1306 y ıllarında Isveç "zor" birer y ıl yaşadı. 

1331 yılı "zor" 've "sert"ti. Kar kal ınlığı "beş alnar"dı (297 

cm). 1750'den önce açhk y ılları olarak belgelere geçebilen y ıllar 

da şöyle: 1336, 1404, 1408, 1437-38, 1440, 1442-43, 

1596-98 (*L 

Kıthk yıllarında ağaç kabukları, atalarının çok uzun 

ve acı deneyimleriyle, Isveç halk ının günlük ekmeğini oluşturuyordu. 

Bu deneyimlerde hayvanlar ın yol göstericili ğinden de 

yararlan ıldı. 

Ağaç kabuklarından baharcıa ve temmuz sonuna dek 

yararlanılabilir. Ağustos "kül" ay ıdır. Zamanı geçirilirse hem 

*) V Moberg, "Isveç Tarihim" adl ı yap ıtında 1596.98 açl ık y ıllarını ayrıntd 

ı olarak anlatır. Açl ıktan tüm Isveç ve kom şuları etkilenmiştir. Orta 

Isveç say ılan yerlerdeki (Vistergodand, Vürmland, Dalarna ve Hillsing- 

land) 1596-97 yılları durumu üzerine şunları yazar: 

"... Çalışanların üzerlerindeki giysiler ( ıslakl ıktan) çürüdü. Kald ınlabilecek 

bir kum ot yoktu (...). Bozulan yeniler hayvanlar ın hastalanmas ına neden 

oldu. Yığmla öldüler. ölen hayvanların eti, ne kedi ne de köpe ğe verilebiliyordu. 

Kilerlerde ve yemliklerde tükenen (bir önceki y ıldan kalma) ürünlerin yerine 

koyabilecek hiçbir yiyecek yoktu. Kişiler, her düşünülebilecek yiyecekleri 

sağlayabilmek için aray ış içine düştüler. A ğaç kabukları, fınd ık 

çaldann ın yaprak ve tomurcuklan, türlü otlar, ısırgan, türlü ağaç köleleri 

yediler. Buldukları tüm kemikleri öfflitüp un yaparak de ğerlendirdiler. Besin 

azlığından, kişiler güçten dü şerek gevşer, ağır iş yapamazlard ı. Un yap- 

mak için kullandıkları el de ğirmenlerini çevir en düşüp ölenler oluyordu. 

Kıştan bahara dek açl ıktan ölenler say ılamayacak çokluktayd ı. Gömülmemiş 

ölüler her yerde gürülebilirdi: Içerde ve d ışarda. Ah ırlarda, barakalarda, 

ambarlarda, yendilderde, yollarda vefieçitlerde. öyle ölülere rastla- 

mrd ı ki , ağızlannda ot kıpaçlan bulunurdu. 

(Vilhelm Moberg, Min svenska HIstoria, Stokholm, 1977, Sayfa 303-304)

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA --- İ SVEÇ— 32 

ekmek iyi olmaz, hem de kabu ğu soyulan ağaçlar kuruyabilir. 

Ekmeklik için en yaygın ağaç, her ormanda bulunabilen çamd. 

Çanun da iyisi sançamd ır. Köknann ekmeği iyi olmaz. En 

aranılan ekmeklik ağaç, karaağaçtır. Karaağaç hem daha besleyicidir, 

hem de kabu ğu kolay soyulur. Asya ve Kuzey Amerika'da 

yüz otuz türü bulunan karaa ğacın, Isveç'te üç türüne 

rastlanır. Ekmeklik için en iyisi "da ğ karaağacı"dır (Ulmus 

glabra). Orta ve Güney Isveç'te çok bulunur. Kavak ve hu ş ağac ı 

da ekmeklik verir. 

Ekmeklik, yalnızca dış kabuğun alt ındaki zardan al ınır. 

Bu zar, ağac ın son "ya ş halkası "nı olu şturacakt ır. "Kesme 

bıçağı" ile sert olan dış kabuk atılarak, bu ince katman (zar) 

alınır. Ların inceliği nedeniyle çok ağaç gider. Çok zaman alır. 

Tüm aile bireylerinin bu i ş te çalışması zorunludur. 

Ekmeklik zar, uzun bir haz ırlamştan geçer: Ufalanabilir 

duruma gelene dek kurutulur. Kar ışan dış kabuklar ayıklamr. 

Sonra dövülerek (ya da ö ğütülerek) un yap ılır. üçte bir 

oranında tahıl unu ile kan ştınlarak ekmek yap ılır. Tahıl unu 

bulamayanlar ot ya da ba şka bitki artıkları kanştınr. Hiçbir 

şey karıştırmadan da ağaç kabuklarından ekmek yap ılabilir. 

Kuzey Iskandinavya'da kimi y ıllar tarladaki ürün devşirilmeden 

dondu ğundan (*), oralardaki halk ın olağan günlük 

ekmeğini ağaç kabukları oluştururdu. Tahıl, satınalabilecek 

güç yoktu. Ağaç kabuklar ı dev şirilmeden uzun yıllar yaşanamazdı. 

Finlandiya'da, yüzy ıhnuzın başlarındaki savaş zamanlarında 

ekmeğe ağaç kabukları kanştınlnu ştır. Bugün bile, ya şlı 

Isveçliler arasında, çoculduklarında ağaç kabuklarından ekmek 

yiyenlere rastlanabiliyor. 

GÖZYA Ş I VE KAN LAPASI 

Lisa Johansson (doğ 1894), Orta-Kuzey Isveç'teki 

Vilhehnina kentinde geçen çocukluk y ıllarını ve yakınlarından 

dinlediklerini anlatan "Gözya şı ve Kan Lapas ı(**) adlı ya- 

*) So ğuk havalarda iiriin donmas ına karşı, tarlaların çevresinde geceler 

boyu ateş yakanlara da rastlan ırd ı. 

**) Lisa Johansson, Saltlake och blodv511ing, Stokholm, 1968. 

(Al ınt ılar: Sayfa 35,47-48,88-89)

YOKSULLUK ÇAĞ LAR! 33 

p ıtındaki "Açlık Resimleri"ne şöyle ba şlar: "Çocuklu ğum çok 

yoksulluk ve yiyecek k ıtlığıyla geçti. Evde her gün ekmek bulabilme 

savaşımı verilirdi." 1890'h y ıllar için şunları yazar: 

"Hiç buğday çöre ği görmemiş ya da ak örtülü yemek 

masasına oturmamış okul ça ğında çocuklar vard ı. Yenıck, 

tencereden, küçük a ğaç tabaldam ho şakshrdt. ijer ye'wn 

ekmek, patates, bahk, et gibi kuru yiyeceklerse, çocuklar çt, 

ğu kez yere yanyana oturup giysilerini düzlerler; dizlerinin üzerine 

atılan yiyecekleri elleriyle yerlerdi. 

Nisan ve mayıs yılın en zor aylarıy& Patates tükenir, 

inekler süt vermezdi. 

Derken, deniz ku şları gelirdi. Önceden göl ve dere kıydarındaki 

ağaçlara tahta yuvalar konurdu. 'Ördek kapam' denilen 

bu yuvalara yumurtlayan ku şların yumurtaları toplanırdı. 

Yumurta, açlıkla geçen bir kıştan sonra kavu şulan çok önemli, 

değişik bir yiyecekti. Evde deniz ku şları yumurtasmdan başka 

yiyecek bulunmadığından (yumurtaya kat ık edecek yiyecek 

olmadığından) ormandan, aç ık alandan, ördek kapanlarmdan 

(yumurta) toplama işi sürerken, bir yandan da hemen orada 

kaynatılarak yenirdi. Önceden, ormanda yumurtan ın nasıl 

pişirilece ği bilinirdi: Hu ş ağacından dörtkö şe bir çanak yap ılırdı. 

Bu çanak, yumurtalar (sert) pi şene dek (ate şe) dayanırdı." 

iki kızkarde şin bir sıçanı nasıl bir zorlukla yakaladıklarını; 

ilciye bölüp, derisini yüzerek k ızartıp yediklerini de 

anlatır Lisa Johansson. Ölü hayvanlar da yenir. 1866-67 k ıthk 

y ıllarındaki "ağaç kabuklarından ekmek" üzerine de şunları 

der: 

"... Hu ş ağacının sürgün kabukları alınır. iç kabuk (zar) 

un yapılırken, dış kabuk da evlerin üzerine örtü (kiremit) olarak 

değerlendirilir. Bu ağacın kabuklarından yal da kaynatılır. Çokları 

ilgi çekecek denli, hiç arpa ve yulaf unu kar ış tırmadan saf 

ağaç kabuğu unu kullan ırdı. Saf ağaç kabuğu ununa yosun karış 

tırılarak yap ılan ekme ğin daha yenebilir oldu ğu da öğrenilmişti. 

Hu ş ağacı yosununun yenebilir en iyi yosun oldu ğu biliniyor. 

Sarıçam yosunu da yenebilir ama ac ıdır. Köknar yosunu 

hiç yenmez. F 3


Yosun, (teknedeki) küllü suda biraz durdurulur. Sonra 

teknenin tapas ı aç ılarak küllü su bo şalt ıhr. Su ile durulanarak 

külden annd ırıldıktan sonra kullan ıma hazır olur. Oklava ile 

bir cm kahnlığında aç ılarak tepsiyle fırında da pişirilebilir. Biraz 

sütle yoğrularak, tavada gözlemesi de yap ılabilir. Ayr ıca, 

bugün sebzelerden nasıl yararlanıyorsak (yeme ği, çorbas ı), 

o zaman da yosundan öyle yararlan ılırd ı..." 

YOKSULLARIN ISVEÇ'I 

Julius Ejdestam, "Yoksullann Isveç'i" adl ı yapıtmda, 

soylularuı 1900 dolaylanndaki durumu üzerine, o günleri ya şayan 

bir işçi çocuğundan (1952'de) şunları da aktan: 

"Biz açlık sınırında ya şarken, soylu ailelerinin nas ıl 

yiyecek ve içki bollu ğu içinde yüzdüklerini hizmetçilerden duyarken, 

içim içime sığmadığıru şimdi bile arumsanm. i şçilerin 

ahnteriyle kazan ılan paralarla şatolarda parlak partiler ve balolar 

verilirdi. Her zaman yiyece ği verilen, soylunun binek at ının 

durumu (bile) bizden daha iyiydi. Bir at sayr ılanırsa veteriner 

çağrıhrdı. Ama bir işçi saynlanırsa, kendi bilece ği işti (doktor 

getirilmezdi). Bir binek at ı ölürse, soylu için bir yitikti. Bir i şçi 

ölürse, hiçbir şeyi yitmezdi. Yerine yeni bir i şçi alınırdı. 

Çiftlikte en ac ı, en iç aç ıcı olmayan yine de başka 

şeydi: işçi ve yanc ılarm bir kızları gelişmeye görsün, soylu 

hemen ona göz koyardı. Çiftlikte aşağı yukarı her iki k ızdan 

birinin bir ya da iki 'piç'i bulunurdu. Kimileri son anda (çocuk 

doğmadan) bir u şakla (soyludan biraz kaymak olarak ve de babalık 

karşılığı) evlendirilirdi. Denfiebilirdi ki, soylunun yapt ığı 

tek iş , çiftliğindeki kızlara sataşmaktı. Soylunun gözünde kızlar, 

aşağı yukarı çiftlikteki öteki nesneler gibiydi. 

Durum çok yüz kızartıcı olmasa, papazlann her zaman 

(ve bu konuda da) soylularm yan ında olması gülünç gelebilirdi. 

Papazlar, gçnç k ızların davranışlarını (piç doğurma) Tanrı yolundan 

sap6a olarak görür ve onlara dinsel ö ğütler verirdi. Çocuğun 

kimden olduğunu aç ıklama yilrekliliğini gösterenlere de, 

(babanın soylu oldu ğunu bile bile) 'soyluya kara çalma'dan kamu 

davası açabileceklerini söyleyerek gözda ğı verirlerdi. 

Soylunun ilgi duyduğu yaln ızca genç kızlar değildi.


O, erkeklerin i ş te oldu ğu, günün ortas ında, i ş çilerin ve yar ıc ılar 

ın kulübelerini dola şır; çok ya şlı olmayan (genç) kad ınlarla 

yatard ı. Kad ınlar, onun iste ğini geriye çeviremezdi. Yoksa (ailece) 

çiftlikten at ılırlard ı. Ve de i ş ten atılan kiş inin ba şka yerde 

iş bulması kolay de ğildi. Soylular (bu durumlar için) aralar ında 

anlaşmışlardı. Koyulan iş çiler kara listeye al ınırd ı . 

(...) İkinci kızkarde şim 16 yaşındayd ı. Soylu ona otlukta 

sata şmış (...). Her nas ılsa kız kendini kurtarmay ı ba şarm 

ış. Ko şarak eve ula şıp, korkulu ve kendinden geçmi ş olarak 

olanları anlattı. Babam ın yüzünün nas ıl gerginle şip donukla ştığını 

gördüm. Ama hiçbir şey söylemedi. Bir süre sonra d ışarı 

ç ıktı. Sonradan ö ğrendim ki, soyluyu bulup, a şağıdan alarak 

k ız ı özgür bırakmas ı için yalvarmış ■ ...). 

Iki gün sonra, öteki yanc ılardan birkaç ı gelerek kulübedeki 

tüm gereçlerimizi dışarı attılar. D ışarı atılmamıza kar şı 

ç ıkamad ık. Bir yanc ının soylusuna kar şı konu şabilme yetkisi 

yoktu. Şanshymışız ki, çiftlikte I.o da) yanc ı olan halam ız ın 

yan ına sığındık. Babam hemen ba şka çiftliklerde i ş aramaya 

koyuldu ama kimse onu çalış tırmak istemiyordu. Sonunda kente 

ta şmdık da, orada i ş bulabildi. Yoksullu ğumuz sürüyordu 

ama tutsak de ğildik. Yaşam, hepimiz için ne güzeldi. Özgürlüğümüzün 

bilincindeydik (*)." 

BÖYLE YA Ş ADIK 

Jane Fredlund'un "Böyle Ya şad ık" adlı yapı tından da 

temizlik üzerine yazd ıklarını aktarahm: 

"Y ılda iki kez, büyük avlulara büyük çama şır kurulurdu: 

25 Marttaki Meryem Ana Yortusundan önce ve aral ık 

başlarında Noel'i kar şılama mumlan yak ılmaya ba şlanmadan. 

S ık çama şır de ğiştirilmemesine kar şın, yarım yılda oldukça çok 

iç çama şırı ve gömlek toplanır& Çar şaf genellikle yar ım yılda 

bir de ğiştirilirdi. Y ıkanan çama şırlar çok kirliydi. Erkeklerin, 

günün ağır işlerinden sonra, hiç temizlenmeden ve de ço ğu kez 

iş giysileriyle yata ğa girmeleri de eklenince, (çama şırlardaki) 

kirin çoklu ğu daha iyi anla şılır (...). 

Sonunda s ıra kiş isel temizli ğe gelirdi. Ki şiler çok s ık 

*) Julius Ejdestam, De fattigas Sverige, Stokholm, 1969 (sayfa 21-24).

YOKSULLUKTAN VARSILLI Ğ A -- İ SVEÇ— 36 

y ıkanmazdı. Tüm gövde yaln ızca Yaz Ortas ında (bayram) ve 

Noel'de temizlenirdi. Bir Güneybat ı Isveç çiftlik k ızı, 1860' 

lardaki çocuklu ğunun Noel y ıkanmalar ını şöyle anlat ır: 'Anam, 

ocağın karşıs ına büyük tir le ğen koyard ı. Biz (küçükler) s ıra ile 

(le ğene) oturur, y ıkan ırd ık. Bu (y ıkanma) her y ıl, anam ya şadığı 

ve küçük oldu ğumuz sürece yap ıld ı. Sözde Noel'e temiz girilmesi 

gerekirdi (...).'. 

"Karl XII Üzerine Görgü Tan ı klar ı " adl ı yap ı tta, Karl XII'nin 

(Demirba ş Ş arl) 1716'da Norveç'te Papaz Sören Hagerup'un bölgesinde 

bir süre konaklad ığı belirtilir. Papaz Sören Hagerup, bir Danimarka 

gazetesinde Demirba ş Ş arl üzerine ş unlar ı da yazar: 

"Giysilerine bakarak, onu yal ı n atl ı lar ı ndan (süvari) ay ı rma 

olana ğı yoktu. Pantolon, pardesü ve paltosunun bir tak ı m ı deriden; 

bir tak ım ı da ola ğan mavi kuma ş tand ı . Delik doluydu. Delikli (y ı rt ı k) 

bir pardesüsü vard ı ki, onu, ünlü Danimarka binba şı s ı Kuruse'den (arma 

ğan) ald ığı n ı söylerdi. 

(...) Bir uylu ğu (bacak) çok sakatt ı . Paltosunu da ç ı karmad 

ığı ndan, kanat ç ı rpar gibi yürüdü ğü kolay anla şı l ı rd ı . Burnundan hep 

sümük akard ı . Ve yemek yerkenki görünümü (hiç) iyi de ğildi. Kraldan 

çok bir kaç ı k (deli) gibi kendini yeme ğe verirdi. 

Tam saat 01'de mahmuzlu çizmesi, paltosu ve k ı l ı c ıyla, küçük 

ot yata ğı na yatard ı ..." 

(Hans Villius, ogonvittnen Karl X11, Stokholm 1960, Sayfa 182) 

Sa ğlık aç ısından oakıhnca, eski dönemleri 'pislilik dönemi' 

olarak niteleriz. İğrençlik ve kirlili ğin yürürlükte oldu ğu, 

önümüzden iki yüzy ıl öncesini düşünürsek, evet. Ama (daha geriye) 

16. ve 17. yy'lara gidersek, günümüzle kar şılaştırılamamakla 

beraber, kişisel temizli ğin şaşılacak denli yüksek oldu ğunu 

göriMiz (...). 

Kentlerde 1200'ler ve sonras ı, kamusal hamamlarda 

yıkan ıhrdı (...). 

1684'te. Stokholm Norrströmedeki Drottninggatan 

güzel bir hamama kavu ştu. Orada, kimi hastal ıklara iyi geldiği 

san ılan zambak ve gül banyosu da sunulurdu. Tüm kurulu şa 

'Rosenbad' (gül banyosu) denildi. 1723'te (hamam) y ıkıldı 

ama bugün bile (Rosenbad) ad ı durur (...). 

1725'te hamamlar kapat ıldı. Ortalığı kasıp kavuran


frenginin ana kayna ğı olarak hamarnlardan ku şkulan ılmış tı . 

Içki içiliyor, daha çok ikili küvetler kullan ılarak ve de genelevlerle 

ili şkili olarak da çalıştır ılıyordu. Yak ıt ve su lutlığı da 

birer kapatma nedeniydi. A şağı yukarı o zamanlar kentlerde 

saunaya (fin hamam ı ) da ilgi azald ı. 18001ii y ıllar ın başlarında 

Fin köyleri d ışında saunalar tümüyle unutularak, buralardan 

domuz eti (isteyerek) kurutma yeri olarak yararlan ıldı. Temizlik 

aç ıs ından karanl ık devir başladı. 

Ilıca, özellikle vars ıllar için gidilecek yerlerden oldu. 

Yukarı sın ıf kadınları, y ılda bir kez Baden-Baden (B Almanya) 

ya da ba şka bir ılıcaya gitmelerini gerekli say ıyorlardı. Ama genelde 

pislilik ça ğına girildi. 

18. ve 19. yy'larda halk ın hızlı çoğalmas ı ve ba şlayan 

endüstrile şme ile kentlere y ığıhnması pislilik dönemine rastlar. 

1800'lerdeki tüberküloz (verem) salg ınının nedenlerini, 

kötü sağlık bakımı ve dar konutlarda oturmaya ba ğlamak gerekir. 

Gerekirse (yaln ızca) yüz ve eller y ıkamrd ı. Belki bunlar da 

yıkanmazdı. 1700'lerden kalma, sa ğlık üzerine bir Frans ız yapıt 

ında, yüze su vurulan ba şın, kışın soğuğa; yaz ın da sıca ğa 

duyarlı olaca ğı uyarısı yap ılır. Yazara göre, her sabah kuru bir 

bezle ovalanmak, temizlik için yeterlidir. Giysilerin kaplad ığı 

yerlere bir su damlas ı (bile) çok seyrek de ğerdi. Giysileri ç ıkarıp 

tüm gövdeyi (ç ıplak) y ıkamak, görgüsüzlük belirtisi say ıhrd 

ı. Yaln ızca 'y ıkanma' sözcü ğü bile, iyi yetişmi ş bir kadının 

yüzünü kızart ırdı (*).' 

*) Bugün bile hiç y ıkanmayan Isveçlilere rastlan ır. Kâ ğıt fabrikas ının, 

çal ış tığım bölümündeki 12 İşçiden 3'ünün (ikisi Isveçli; biri Finli) 

y ıkandıkların ı hiç görmedim. Gören de yok! 

Du ş yapanlar havluyla; ellerini ayaklar ını y ıkayanlar kâ ğıtla kurulan ır. 

Duştan sonra (havlu yerine) kâ ğıtla kurulananlar da var. Bunlar, 30 cm 

enindeki kâ ğıt bobinden 15.20 m kâ ğıt harcarlar. Ayaklar ına takunya 

vb geçiren hiç yok. Ço ğu, 10.15 m'ye varan soyunma dolaplar ına yal ı - 

nayak gider (bir-ikisi ayaklar ına kâ ğıt dolar). 

Hiç y ıkanmayanlardan 25 yaşlarındaki Sven, aptalcad ır. Ama sürücülük 

belgesi var (i şe arabas ıyla gelir-gider). Sven'e arkada şları (arkas ından) 

"köylü" (bonden) derler. Bu Sven, i şe ilk başlad ığında, ellerini kâ ğıt yeri- 

ne yüz havlusuna silerdi. İki y ıl kadar sonra, havlusunu yan ında taşımama- 

ya başlad ı. Kâ ğıt da kullanm ıyordu. Kendisini izledim, dolab ındaki hav- 

luyla kuruluyordu ellerini. Bir gün, Sven ellerini y ıkarken, dolab ındaki hav- 

lusunu görme olana ğı n ı buldum. Ak havlu,kirden kapkara kesilmi ş ti!Sven, 

işe baş lad ığının alt ınc ı y ı l ında ellerini kâ ğıtla kurulamaya başlayabildi. 

(HTY)

YOKSULLUKTAN VARSILLI Ğ A — İ SVEÇ— 38 

Köylerin, kentlerden biraz daha temiz oldu ğu san ılı - 

yor. Arstalı bir kad ın, giinlü ğünde. 1803'te bir kez y ıkandığıru 

yazar. Sonra birkaç y ıl tüm gövdesini hiç y ıkamamış t ır. Daha 

sonra sa ğlığa yararlı oldu ğunu anlamış olmalı ki, bir küvet sat 

ın alarak y ılda 2-3 kez y ıkan ır. 

İlk ve önemli olan su k ıtlığlydı. Su damlalar ını I bile) 

biriktirme zorunlulu ğu, temizli ği geriye itiyordu. 1850 dolay 

ında bir çiftlikteki çocuklu ğunu anlatan bir kad ın. 'hiçbir 

yerde bir y ıkanma dolab ı ya da içi su dolu bir küvet bulundu ğunu 

bilmiyorum. El (y ıkama) çana ğı ve testiler o denli küçüktü 

ki, şimdi o denli az su koyulanlarm ın eskisini bile bulabilme olana 

ğı yoktur' der. 

Genelde yazlar ı y ıkan ıhr. Kışınki temizlik, haftada bir 

kez ayak banyosu ile s ınırlıd ır. Ayaklar ı y ıkaman ın yolu da 'hizmetçi 

ve ye şil sabun'dan geçer. Ş u uyar ıy ı duyunca, ayak y ıkaman 

ın da tümüyle güvenilir olmad ığı görülür: 

SU 

1987'de Isveç'te ki şi başına günde 333 litre su tüketiliyordu (1945'te 

150; 1970'te 207 litreydi). 

Suyun %53'ü konutlarda; %12'si endüstride; %ll'i okul, hastane gibi 

kamusal kurulu şlarda ve %l'i de ba şka amaçlarla kullan ılır. Su kaça ğı 

%23'tür. Endüstrinin su gereksinimi her y ıl %4-6 artar. 

Bir yunak teknesi (küvet) banyosu için 200; be ş dakikal ık du ş ta 60 litre 

su harcan ır. Günde ortalama y ıkanmaya 70; tuvalete 40: çama şıra 30: 

yeme ğe 10 litre su gider. 

Ülkede 61.610 km (kişi başına 7,33 m) su borusu dö şelidir (su boruların 

ın %67'si döküm demir; %24'ü plastik; %3'ü çelik; %6's ı da öteki 

gereçlerden yap ı l ıd ır). 1.342.000 su saati i şler. Bu yolla 7.080.600 ki ş iye 

su ula şır. 400.000 özel kuyu (bir o çoklukta da yazl ık evlerde) bulunur. 

Göteborg ve çevresinin suyu sa ğlanan Göte Akarsuyu, 1880'den beri 

(sağl ık aç ısından) ölçülür. 1970'e dek ölçümler s ıkla ştır ıldı . Bu tarihten 

sonra (endüstri ve belediyelerin, pis sular ı temizlemeden sal ıvermemeleri 

sonucu) ölçümler 1920 düzeyine dü şürüldü. 

Isveç'te la ğım çukuru açmak yasakt ır. Pislikarkı (kanalizasyon) bulunmayan 

yerlerdeki la ğım birikimleri bidonlarda saklanarak ar ıtma yerlerine 

bo şalt ıl ır. 

Cecilia, Cecilia, sen bugün d ışar ı ç ıkamazs ın! Çünkü 

dün ak şam ayaklar ın ı y ıkadın!'


EN ÇOK SU VASTERAS'TA 

İsveç'te en çok suyu (günde 501 litreyle)sterU,belediyesinde otu- 

ranlar harcar. Vsters'ta su, savurganl ık yapacak denli ucuzdur da... 

Ülkenin en kurak (!) yeri Halmstad't ır. Orada oturanlar günde 265 lit- 

re su ile yetinirler. 

(Sverige i siffor, Stokholm, 1985, Sayfa 220) 

Kadınlar saçlarını seyrek y ıkardı. Ama daha çok, evde 

-haz ırlanan, güzel kokularla kaynat ılmış öküz iliğinden pomat 

sürerlerdi. Ba şkaca, ince di şli tarakla taranarak ba ş bitleri ay ıklanmaya 

çalışılırdı. Bitler iyice (ba şa) sararsa, saçlar, kaynat ılmış 

bitotu ile y ıkanırdı. 

Bitler, kirli, seyrek y ıkanan tüm giysileri de severdi. 

Smalandh bir uşak şöyle ba ğırmış : 'Allah kahretsin! Bu gömleği 

de bit sarmış, giyen daha on bir ay bile olmad ı !' 

Stokholm, yüz y ıl tümüyle hamams ız kaldı. 1820'de 

Norrbro'da aç ılan tek hamam, tüm Stokholm halkı içindi. 

Stokholmlulann temizliği konusunda gerçek u ğraş veren Carl 

Curman'dı. Bugün de çalışan, 1869'da Söder'de Stura badhuset'i 

(hamam) ve 1885'te Sturebadet'i açt ı. Orada küvet banyosu, 

doktor olarak Carl Cunnan' ın sıcak propoganda yaptığı ilaçh 

çamur ve deniz yosunu banyolan yap ılırdı. Türk hamam ı ve sauna 

da vardı. Önce keselenilerek temizlenilen; saunaya girilen; 

sonra da hamamırl restoramnda ö ğle yemeği yenen olağan bir 

cumartesi eğlence' yeriydi. Evlere y ıkanma yerleri (banyo) girene 

dek, hamam kentlilerin ya şamında büyük rol oynad ı. 1880' 

lerde Prens Gustav V (bugünkü Kraldan önceki, 1973'te ölen 

Kral) için saraya bir banyo yaptırildlysa da, banyolann büyük 

konutlara girebilmesi 1910 11ara; küçük konutlara girebilmesi 

de 1930 öncesine rastlar." (" 

AMERIKA'YA GÖÇ 

1800'le 1850 arasında Isveç'te oturanlar ın sayısı 2,5 

milyondan 3,5 milyona (elli y ılda %52); 1865'te 4 milyona ç ıktı. 

Bu dönemde doğumlar artmamakla beraber, ölümler azald ı . 

Bunun başlıca nedeni, uzun barış dönemine ko şut olarak, ki şilerin 

sa ğlık ve besin bakan ına daha iyi özen gösterilmesiydi. 

Jane Fredlund, SA levde vi, VAsterAs, 1971 (sayfa 16, 44-49).


Patatesin yaygınlaşıp ekme ğin yerini almas ıyla besin sorunu bir 

ölçüde çözümlenmiş oluyordu. En az ından açlıktan ölümler 

azaldı. 

YA Ş ORTALAMASI 

Erkek Kadın 

1751-1790 33,7 36,6 

1891-1900 50,9 53,6 

1921-1930 61,1 63,1 

1951-1960 70,1 74,1 

1971-1980 72,3 78,1 

1986 74,0 80,0 

1987 74,2 80,2 

(Kaynak: Valfards Bulleti ııe, Sayi 4, 19881 

Çoğalma daha çok köylerde ve ülkenin kuzeyinde ve 

de yoksul kesimde oluyordu. 1850'de halk ın %40'nun topra ğı 

yoktu. Işsizler ordusu büyük sosyal sorunlar yarat ıyordu. 

Bu sorunlara çözüm yollarından biri de göçtü. 1840' 

ta dışarıya göç serbest b ırakılmış ; 1850'ye dek Kuzey Amerika'ya 

15 bin kişi gitmiş ti. Gazeteler, bro şürler bu yeni ülkeye 

gidenlerin özgür ve eşit olduklarını yazıyordu. Orada toprak 

bok.d. Toprak ağası, kilise baskısı yoktu. Amerika'dan gelen 

mektuplar elden ele dola şıyordu (*). 

Özellikle Alman ve İngiliz. kuruluşları Atlantik'in öteki 

yakasına sürekli seferler düzenliyordu. Yaln ızca Liverpool'daki 

bir gemi ortaklığının, Isveç'in yüzden çok kentinde bürosu vardı . 

Amerika'dan yaz ılan mektuplara bir örnek ("Karl" imzas ıyla "Sevgili 

K ızkardeşlerim" diye başlayan mektup, New York'tan 23 Kas ım 1879 da 

postalanm ış): 

"... Bu (hizmetçi) k ızlarla sosyete bayanlar ı aras ında çok az ayr ım var. Ya 

da hiç yok. Çünkü, onlar ın da şık giysileri var. Burada her kad ın şapka giyiyor. 

Bir (hizmetçi) k ız, aşa ğı yukarı haftada iki dolar kazan ır. Kimi kez 

çok da olur. Ya da az da. Ama bir buçuk dolardan az olmaz. Iyi para! 

iki dolar, Isveç paras ıyla yedi buçuk kron eder. Bu, (Isveç'te) iyi bir y ıll 

ık kazançt ır (...). Bir bayan Ingilizce bilirse, ayda yirmi dolar kazanabilir." 

(Sven Sjöberg, Utvandringen till Amerika, Stokholm 1968 ('sayfa 44).

YOKSULLUK ÇAĞ LARI — İ SVEÇ— 41 

Göç, 1930'lara dek sürdü. Ço ğunluğu ABD'ne olmak 

üzere Yeni Dünya'ya 1,4 milyon Isveçli (ülkede oturanlar ın 1/5' 

inden çoğu) göç etti. Daha çok Wisconsin, Minnesota, Kansas 

ve Nebraska'ya yerle ştiler. 1900'de yaln ızca Şikago'da 49 bin 

Isveçli yaşıyordu. Oturduklar ı yerlerde kendi okullar ı, kiliseleri, 

gazeteleri... de oluyordu. İş ya şam ına girenlerden adlar ı Ingilizceye 

uyanlar, gerekli uyarlamalar ı yap ıyor, Nilson'lar Nelson; 

Tomas'lar Thomas; Henrik'ler Henry; Anna'lar Ann oluyordu(*). 

BA Ş BAKAN CARLSSON 

1987'de, tv'de Ba şbakan Ingvar Carlsson'la yap ılan 

bir söyle şi yay ımlandı. Ben, bu söyle şiden esinlenerek Ba şbakandan, 

çocuklu ğunun yoksulluğunu bana da anlatmas ım Istedim. 

Ingvar Carlsson, Boras'ta, iki odal ı bir tahta evde, depo 

işçisi baba ve temizlikçi ananm üçüncü çocu ğu olarak doğar 

(1934). On iki yaşındayken babasını yitirir. O zamanlar "dulluk 

emeklili ği" yoktur. Ailenin geçimi bozulur ama evlerinde kalmayı 

başarırlar. 

Bir temizlikçi kad ının, çocuğunu yüksek okullarda 

okutabilmesi o zamanlar çok zordur. Çocuklar hem çah şıp 

hem okuyarak öğrenimlerini sürdürürler. Ingvar Carlsson üniversiteyi 

de bitirir. 

SINIF AYRIMI 

Ingvar Carlsson'un, 1940'lar Isveç'inin s ınıf ayrımı gözlemleri 

ilginçtir: 

Boras'ta dokumac ılık geli şir. Ba şka iş dalı olmadığından, 

işçi ücretleri dü şüktür. Bu nedenle kadınların da çalışması 

zorunlu gibidir. Karı-koca çalışanlar oldukça iyi konutlarda oturabilirler. 

Ö ğretmenlerle öteki devlet görevlileri bahçeli evlerde 

otururlar. I şçilerin oturdukları konutlar dokuma fabrikalar ıınırıdır. 

Ama fabrikatörler halktan ayr ı yerlerde oturur. 

"- Kentin bölümleri aras ında çok keskin sınır çizgileri 

vardı. Ama biz çocuklar bu s ın ırı tarumazdık. Işçi çocuklar ının, 

*) Türkiye'den Isveç'e gelen Leylaelar ın Layla' Hakan'lar ın Hakan; Yunus- 

lar ın Jonas; Selimeln 

en Selma ya dörui ştürüldüğünü de ans ıtal ım.


orta s ınıfın bahçeli evleri bölgesine girmemesine ili şkin uyarıları 

duymazdan gelirdik." 

Yukarı s ınıflara (o zaman) dü şmanlık beslemediğini 

söyleyen Ingvar Carlsson, sözlerini şöyle tamamladı : 

"- Gerçekten, evlerdeki ya şam düzeyi çelişkiliydi. 

Ama ben bu çeli şkiyi (sınıf ayr ımı) çok belirgin olarak okulda 

farkettim. Her şeye karşın (kendileri istemeden, ana-babalar ın 

ın baskılarıyla) ö ğrenimlerini tamamlayabilen o çocuklar ın 

kimilerine ac ırdım. Kişinin gelece ğinin (yetene ğine göre değil 

de) sosyal durumuna göre belirlenmesinin istenmesini anlayamıyordum.!"

YOKSULLUKTAN VARSILLI Ğ A 

19. yy' ın ortalar ında Bat ı Avrupa ülkeleri endüstrile şme 

dönemine girdiklerinde, halk ının %90' ı köylerde ya şayan; topraks 

ız köylüleri ve kalabal ık çiftçi aileleriyle Isveç, Avrupa'n ın 

en yoksul ülkelerinden biriydi. Ne bir kar ış sömürgesi; ne bir 

avuç kömürü ve ne de bir damla petrolü vard ı . 

Isveç endüstrisi, 19. yy' ın ortalar ında, geli şmi ş ülkelere 

"hammadde patlamas ı"yla geli şmeye ba şlad ı . 

18. yy' ın sonlar ında İngiltere'de, demirin i şlenmesinde 

ağaç kömürü yerine maden kömürü kullanma yöntemi bulununca, 

Isveç demir-çeli ğinin niteli ği yüksek düzeye ç ıkt ı(*). K ıta 

Avrupas ının endüstrile şmesine ko şut olarak, köylerden kentlere 

ak ın ba şlamışt ı. Ço ğalan i şçi sın ıfına konut yap ım ı için kereste 

*) 1700 ba şlar ında, günümüz modem i şletmelerinin çekirde ğini olu şturan 

"bruk"lar kurutmaya ba şlanm ış t ı. Demirin işlenmesinde a ğaç kömürü kullan 

ıld ığından, "bruklar orman içlerinde kuruluyordu. A ğaç kömürü yerine 

maden kömürü gündeme gelince, bruklardan ço ğu kapanarak, ayakta kalanlar 

geni şledi. Yem "fabrikalar orman içi yerine, kentlerin çevresinde 

kurutmaya ba şland ı . 

43


gerekliydi. Kerestenin d ış pazarlarda al ıc ı bulmas ıyla da, yüzy ıllard 

ır halk masal ve öykülerine konu olmaktan ba şka pek i şe 

yaramayan ormanlar birdenbire de ğer kazand ı. Bir üçüncü kaynak 

da bulunmu ş tu: Akarsular. Kereste ve demir, h ızla endüstrile 

şen Avrupa'da kolayca al ıc ı buluyor; akarsular, kerestelerin 

limanlara ucuza inmesini sa ğlıyordu. Norrland (Kuzey Isveç) 

kısa sürede i şçi cenneti oluvermi şti. 

ISVEÇ'IN İ LK DI Ş SATIMCISI 

Bu y ı l, 700. y ı l ı m ızı kutluyoruz. İş ya şam ında bir rekor. Stora, dünyan ı n 

en eski ortakl ığıd ır. 1288'den çok önce kurulmu ş tur. Falun bak ı r ı , 

Viking pazarlar ında k ı l ıç ve süs yap ı m ı için aran ır ve pazarlama İ sveç 

s ı n ı rlar ı n ın çok ötelerine dek uzan ı rd ı ... 

Stora bugün, geni ş kapsaml ı ara şt ı rma ve geli ştirmeleriyle, yüksek yap 

ı m yöntemleri uygulayan, Avrupa'n ın önde gelen orman endüstrisi 

kurulu şlar ı ndand ır. 

STORA 

(1988'de, gazetelerdeki duyurusundan) 

DEMIR 

Demir, Bergslagen (Orta Isveç) bölgesinde 13. yy'dan 

beri ç ıkarılıyordu (demirin varlığı IÖ 500 y ıllarında bilinir). 

1720'ye dek, ç ıkar ılan demirin %80'inden ço ğu Ingiltere'ye sat 

ılırd ı(*). İngiltere ilk endüstrile şen ülkeydi. Ilk makinelerin büyük 

bölümü demirden de ğil, ağaçtan yap ılırd ı . Konut yap ım ında 

demir kullan ılmazd ı. Bu yüzden, demirin tüm dünyada de ğer kazanabilmesi 

için, demiryolu yap ımının gündeme gelmesine dek 

(18. yy) beklendi. 1902'de, kuzeyin buz tutmayan liman ı Narvik'in(**), 

dünya maden ocaklar ın ın en büyüğü olan Kiruna'ya 

demiryoluyla ba ğlanmas ıyla, dış ülkelere demir sat ışı kolayla ş t ı 

(yine demiryoluyla Lulea üzerinden yap ılan ta şıma, Balt ık Denizinin 

k ışın buz tutmas ı yüzünden düzenli olmuyordu). Ülke demirinin 

%90c ı, Kiruna ve yak ınlarındaki Malmberget bölgesinden 

ç ıkar ılır. 

*) 1700 .1ü y ılların ilk yarısında d ışsat ım ın %75'ini demir olu şturuyordu. 

1700'lü y ıllardan önce bak ır, demirden öndeydi (d ışsat ımda bak ır ve demiri 

katran izlerdi). Avrupa'da birçok kilise ve kamusal yap ın ın çat ıs ı Falun 

(Isveç) bak ınyla kapl ıd ır. 

**)Narvik, 1905'te Norveç'e ba ğıms ızl ık verilene dek İsveç'indi.


ORMAN ÜRÜNLERI 

Su gücüyle çalışan ilk ağaç kesme h ızar ı 1730'larda çalışmaya 

ba şlad ı (Hollanda'da 1500'lerin sonlar ında yel gücünden 

yararlan ıhyordu). 

Orman ürünleri 1800'lerde Kuzey Isveç'in ekonomik ve 

sosyal gücünü geli ştirdi. En parlak devir 1850 dolaylar ıd ır. 

YILLIK ORMAN KES İ M İ 

(Net Milyon Metreküp Olarak. 1985-86) 

Kereste 22,4 

Ka ğıt ve ka ğıt hamuru 25,3 

Yak ı m (odun) 3,1 

Öteki amaçlar 0,9 

TOPLAM 51,7 

(Kaynak: Statistisk ârsboi, 1988) 

Maçlar ın tür azl ığı (köknar %46, sar ıçam %37), uzun 

sürede büyümesi (uzun lifli olu şu), kesim ve ta şıma kolaylıklar ı 

bak ım ından ekonomik de ğeri büyüktür. Son y ıllarda, daha ekonomik 

oldu ğundan, d ışardan da kereste al ınmaktad ır. Y ıll ık kesim 

1973'te 83 milyon metreküpken, 1980'de 63 milyon metreküpe 

düştü. 1950'den 1970'e dek kesimin ço ğalmas ını , Isveç'in 

(o zaman) çok büyümesine ko şut olarak, ormana çok say ıda yeni 

makine girmesine ba ğlayabiliriz. 1973 akaryak ıt bunal ımı, kesi- 

A Ğ AÇLARIN YILLIK BÜYÜMES İ 

(1985'teki Çokluk ve yüzde) 

Milyon 

metreküp Yüzde 

Köknar 41,48 48,5 

Sar ı çam 27,35 32,0 

Hu ş ağac ı 11,61 13,5 

Ötekiler 4,99 6,0 

TOPLAM 85,33 100,0 

(Kaynak: Statistisk ırsbok, 1988)


mini hı z ını da kesti. 1960'larda endüstriye i şçi gereksinimi artt ı kça, 

kimi ekili alanlarla otlaklar da ormana dönü ş türüldü. Orman 

art ığı h ızla ço ğal ıyor. 1987'de 64 milyon metreküp kesime karşı 

l ık. 92 milyon metreküp büyüme oldu. 

Ormanlar ın %25'i kamu kesiminindir. 11 kurulu ş , özel 

ormanlann %90' ını elinde tutar. 

YILDA 90 MILYON F İ DAN 

Kesilen her a ğaç yerine be ş (tane) yenisi dikilir. Ülkemizde, en çok 

orman ı olan Domânverket, y ılda yakla şık 90 milyon fıdan diker... 

Dikim, çok büyük bir i ştir. E ğer, birer metre aral ıkla düz bir çizgiye 

dikilecek olsa, dünyay ı üç kezden çok dolanmak gerekir. 

...Fidan ın iyi geliştiği yaz aylar ında, dikimde istekle çal ışan az bulunur. 

Bu aylar, çoklar ın ın dinlence aylar ıdır. Dahas ı , Kuzey İsveç'te yaln ızca 

iki-üç ay dikim yap ılabilir. Güneyde bu süre dört-be ş ayd ır. 

(Natur Fritid, Say ı 1, 1988) 

Dünya kereste üretiminin %3'ünü (d ış pazarlar ın %10'u); 

kağıt üretiminin %6's ın ı (d ış pazarlar ın %13'ü) İsveç kar şılar. Kimi 

işletmeler, kullan ılmış ka ğıt da i şler(`) 

YABANCI ETKISI 

Endüstri alan ındaki ilk giri şimcilerin yabanc ılar (göçmen) 

olduğu kuşkusuzdur. 

1250'de Kuzey Alman Kentlerine gümrüksüz al ışveri ş kolaylığı 

(kapitülasyon) sağlanmas ından sonra, Almanlar İsveç 

İ Y İ KA Ğ IT TOPLANIYOR 

—AMA ENDÜSTR İ İ STEM İ YOR- 

Geçen y ı l, ortalama her İ sveçli 1,3 a ğaç kurtard ı . Daha da çok ka ğıt toplanabilir. 

Ama ka ğı t endüstrisi, önümüzdeki y ıllar için, daha çok kullan 

ı lm ış ka ğıt istemiyor. Gerekçe olarak da., Avrupal ı al ı c ı lar ın taze lifli 

ka ğı t istemeleri gösteriliyor. 

(Ny teknik, Say ı 3, 1987) 

*) Göteborg'a (Mölndal) yerle ş ti ğimizin birinci y ı l ı, Belediyenin ayl ık "kağıt 

toplama günü"nü bilmedi ğimizden, evde oldukça çok gazete ka ğıd ı 

birikmişti. Yeterli yerimiz de bulundu ğundan, sorun yaratm ıyordu. Sonra 

bu ka ğıtlar ı satmay ı düşündük. Ve de t ıka basa doldurdu ğumuz iki özel arabay 

ı, kullan ılm ış ka ğıt sat ın alan, kentin öte yakas ındaki yere götürdük. 

Ama kapal ıyd ı. Geç kalm ış t ık. Ertesi günü yeniden gitmek zorunda kald ık. 

Aldığımız para, neredeyse yak ıt giderimizi bile kar şılamayacakt ı ! (HTY)


A Ğ AÇLARIN YILLIK BÜYÜMESI 

(1981-85 Ortalamas ı ) 

Milyon 

Metreküp 

Yüzde 

Köknar 43,46 47,7 

Sar ı çam 29,38 32,2 

Hu ş Ağac ı 12,69 13,9 

Ötekiler 5,65 6,2 

TOPLAM 91,18 100,0 

(Kaynak: Statistisk ksbok, 1989) 

kentlerine yerle ştiler. 14. yy'da, kentlerdeki yöneticilerin yar ısı 

Alman'dı . 

17. yy'da Isveç'in en vars ıl ki şisi, Liege (bugünkü Belçika'da) 

do ğumlu bir Valon olan; Amsterdam'da da oturan Louis 

de Geer'di(*). Geliri, günümüz Isveç vars ıllarından daha çok olan 

Geer'in yapmad ığı i ş yoktu. 

Isveç bak ırınm en büyük dışsatımcısıydı. En büyük silah 

yap ımcısıydı. Isveç demir endüstrisinin geli şmesinde öncüydü. 

Her tür mal üretirdi: Pirinç (maden), çelik, teneke, tel, U ğıt, 

kumaş... Gemi yapın‘ kurulu şları ve deniz filosu vard ı . 

Geer, Hollanda'dan Valonlar getirterek, özellikle demir 

madenlerinin i şletilmesinde çalıştırdı . 

Almanlardan ve Valonlardan ba şka Avusturya ve Fransa' 

dan da Isveç'e göçenler oldu. Göçmenler kendi dillerini konuşurdu. 

Ama ikinci ku şak, dilde ve davram şta Isveçliydi. 

1620'lerde kurulan Göteborg, bir Hollanda kolonisi olarak 

düşünülmüştü. Kentin ilk yönetiminde (belediye üyelikleri) 

10 Hollandal ı, 7 Isveçli ve 1 Iskoçyah vard ı. Ikinci yönetim daha 

da yabancı ağırhkhyd ı : 5 Hollandalı, 3 Isveçli, 2 Alman ve 1 

Iskoçyah. 

*) 1985'te bir yabanc ı (M ısırl ı Refaat El-Sayed) Isveç'te "y ıl ın işadam ı" 

seçildi. 1966'da Isveç'e gelen EI-Sayed, k ısa sürede işçilikten i şverenliğe 

yükseldi. 1970 ile 1980 aras ında, kimi buluşlann yaşama geçmesi amac ıyla 

devletten milyonlarca kronluk destek sa ğlad ı. 1981'de ilaç kurulu şu "Fermenta"y 

ı kurarak büyük üne kavu ş tu ve bu kurulu şu halka açt ı. Isveç'in 

varsıllanndan olmuştu. 

Kötü giyinen, biraz komünist olan, futbol oynayan, yüksek ayl ık almayan 

El-Sayed, basında da "sevilen ki şi" olmu ştu. 

1986'da "doktor" olmad ığı ortaya ç ık ınca, işleri bozulmaya ba şladı. 1987' 

de tüm (yasal) varl ığını yitiren.


YENI BULU Ş LAR 

Demir ve kereste d ışsat ımın ın hızlanmas ı , İsveç endüstrisini 

de hızland ırd ı. Demiryolu yap ımına önem verildi. Demirin 

işlenmesi ve ka ğıt yap ımında önemli ilerlemeler oldu. Yeni bulu 

şlarda say ısız örnekler verildi: Su alt ında kablo dö şeme, bilya 

yataklan (SKF), deniz pervaneli, asetilen gaz donan ımlı deniz 

feneri (AGA), tek parçal ı buzdolab ı (Elektrolux), kutu kibrit, 

santigrat ısıölçer, dinamit hamuru, otomatik telefon (Ericsson), 

üç giri şli elektrik motoru (ASEA), ya ğ ve kaymak ay ır ıc ılar ı (Alfa-Laval)... 

birer Isveç bulu şu olarak ortaya ç ıkıyordu. 

ÇOKULUSLU İ LK BÜYÜK KURULU Ş LAR 

ATLAS COPCO. 1873'te demiryollar ı na vagon yap ı m ına ba ş lad ı 1900' 

lerde bas ınçl ı hava veren makinelerin yap ım ına ba ş lad ı . Fabrikalar ı n ı n 

dünyaya yay ı l ışı Ikinci Dünya Sava şı ndan sonrad ır. 

L M ERIKSSON. 1876'da telgraf gereçlerinin onar ı m ıyla i ş e baş lad ı 

1980'lerde telefon yap ı m ına da geçti 1887'de Petersburg'ta (Leningrad), 

1904'te de New Yorkta fabrika kurdu. 

ASEA. 1882'de elektrik lambas ıyla pazara girdi. Tüm İ sveşi ışıkland 

ırma dü şüncesinden yola ç ık ılm ışt ı . Elektrik dinamosunu buldu. 

1914'te alt ı ülkede kurulu şu vard ı . 1987'de İsviçre kurulu şu Brown 

Boveri (BB) ile birle şti. 

ALFA LAVAL. 1883'te süt sa ğ ma makinelerini pazara sürdü. 1900'den 

önce Rusya ve Almanya'da fabrikalar ı vard ı . 

SAAB SCANIA. 1891'de vagon yap ı m ına ba şlad ı . 1897'de İ lk Isveç 

arabas ı n ı pazara sürdü' 

AGA. Demiryollar ı na ışı kland ırma da gerekliydi 1904'te bu amaçla 

kuruldu. Birinci Dürya Sava şı ndan önce birkaç Güney Amerika ülkesinde 

asetilen fabrikas ı kurmu ştu 

ESAB. 1904'te elektrik kayna ğı yöntemini geli ştirdi Birinci Dünya 

Savaşından önce Ingiltere ve Rusya'da fabrikalar ı vard ı 

SKF. 1907'de bilya yapmaya ba şlad ı 1911'de, d ış ülkelerdeki ilk fabrikas 

ı n ı İ ngiltere'de kurdu. 

VOLVO. 1926'da kuruldu. 

Eklenmelidir ki, ço ğu parasal güç ve teknik bilgiyle 

Amerika'dan dönen 300 bine yak ın İsveçlinin katk ıs ı da büyüktü. 

1870'le 1913 aras ındaki endüstriyel büyümede yaln ızca Japonya 

Isveç'i geçebilmi şti.

YOKSULLUKTAN NARSILLI ĞA 49 

SOSYAL DEMOKRATLAR 

GELIYOR 

Isveç 'teki "emekçi" s ın ıfın ın gelişimi İngiltere, Almanya, 

Fransa gibi ülkelerdekine.benzemiyordu. Ülkeye endüstri geç girmi 

şti. İkincisi, endüstrile şme ormandan ba şladığından (ilk endüstri 

odak noktalar ı olan "bruk"lar orman içlerinde kurulduğundan), 

orman ya da tar ım ağalar ının toprakları içinde olu şuyordu. 

"Bolluk ülkesi"nin be şiği olan bu "bruk"lar, ço ğu kez 

çok güçlü olan tek ki şilerindi. 19. yy' ın sonlarına dek, patronun 

izni olmadan i şyeri de ği ştirilemezdi. 

Marksistlerle öteden beri ili şkisi bulunan -August Palm, 

1881'de Danimarka'dan Malmö'ye (Isveç) geçerek, i şçi sendikaları 

içinde toplumcu dü şünceleri yaymaya ba şladı. Palm; ba şlangıçta 

çok az ba şarı sağlayabildi. Alman Sosyal Demokrat Partisinin 

tüzüğü ve öteki yay ınlar Isveççeye kötü çevrilmi şti. Dağımk 

durumda olan sendikalar, sosyalist eğilimli görünmek istemiyorlardı 

. 

Palm, siyasal karargâhm ı Stokholm'a ta şıyarak, "Social 

Demokraten" adl ı gazetesini ç ıkarmaya ba şlad ı (1885). Iki y ılda 

çevresinde 26 seçkin ki şi olu şturdu. Bu 26 ki şi, Isveç sosyal demokrasisinin 

ilk büyük ki şileri oldular. Riksdag'a (parlamento) 

ilk Sosyal Demokrat parlamenter (1896), hükümete ilk Sosyal 

Demokrat bakan (1917) ve ilk Sosyal Demokrat ba şbakan (1920) 

bu 26 ki şi aras ından ç ıkt ı . 

1889'da kimi sendika temsilcileri Stokholm'da toplanarak, 

Isveç'in ilk modern partisi olarak Sosyal Demokrat Partiyi 

(*) kurdular. Ama, 250 kadar sendikadan yaln ızca 50 kadar ı 

partiyi destekledi. 1898'de I şçi Sendikaları Konfederasyonu 

,a1 

.. Ş una ku şku yok ki Isveç, birinci ku şak göçmenlerin yapt ığı türden 

i ş lerin yava şça ortadan kalkt ığı bir teknolojik de ğ i ş me sürecine girmi 

ş bulunuyor. Ekonomik bunal ımdan ç ık ışın i şaretleriyle birlikte 

sanayide bilgisayarlar, robotlar, di ğer elektronik ayg ıtlar h ızla yay ı l 

makta. Isveç, süratle en büyük sermayenin bilgi oldu ğu, bilginin 'altyap 

ı ', üretimin 'üstyap ı' haline geldi ğ i bilgi toplumu olma yolunda." 

( Şahin Alpay, Cumhuriyet, 5 Aral ık 1984) 

*) Sosyal Demokrat Parti (SDP), Sveriges Socialdemokratiska Arbetareparti 

(Isveç Sosyal Demokrat I ş çi Partisi), SAP, S. 

f 4

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA — İ SVEÇ- 50 

"... Bu parti ideoloji bak ı m ından Marksist Leninist de ğ ildir. Klasik tan 

ımlamaya göre, sosyalist de say ılmaz. Bu bak ımdan, İ sveç sosyalizminden 

söz etmek yanl ış olabilir. Çünkü, her şeyden önce, Isveç rejiminde, 

üretim araçlar ı özel mülkiyet konusu olmaktad ır. Ve İ sveç'te, 

ana çizgileriyle kapitalist bir ekonomi vard ır. Ama Sosyal t)er ı okrat 

iktidar, kapitalizmin içini oyarak insanlararas ı ;s ı n ıflararas: dengeyi 

yaratma çabas ına yar ı m yüzy ı l harcam ışt ır...'' 

(Tank Zafer Tunaya, Cumhuriyet, 20 Ş ubat 1978) 

(LO) kurulunca, tüm sendikalar ın üç y ıl içinde SDP'yi desteklemesi 

kararı alind ı(*). 

Sosyal Demokratlar, emekçi s ın ıfı dışındaki halk ın da 

ekonomik, toplumsal ve ekinsel mutlulu ğunu düşünmek; "halkın 

partisi" olmak zorundayd ılar. Endüstrile ş me h ızl ı oluyor ve 

üç ku şağa şöyle yans ıyordu: Büyükbaba çiftçiyken, baba mavi 

yakah i şçi (fabrika i şçisi); o ğul da beyaz yakah işçi (memur) 

oluyordu. 

I Ş GÜCÜ GEL İŞİ M İ NE DEVLET YATIRIM1 

( İşsiz Ba şı na Yat ır ılan 1.000 Kron) 

Yardı m 

Etkin 

önlemler 

Toplam 

İsveç 95 218 313 

Finlandiya 65 30 95 

B Almanya 45 30 75 

Fransa 51 20 71 

İ ngiltere 24 10 34 

ABD 23 8 31 

Avustralya 22 6 28 

(Kaynak: Veckans affarer, 8 Aral ık 1988) 

Sosyal reformlar dizisi, yüzy ıhmız ın ba şında başlar. Norveç 

sorunu (1905'te 1sveç'ten ayr ıldı ) ardarda başanl ı hükümetleri 

i şbaşına getirdi. 1906'da Norrland'ta, köylülerin ekonomik 

olmayan küçük çiftliklerinin, büyük kereste kurulu şlar ınca (ucuza) 

kapat ılmas ı önlendi. 1907'de, Laponya'daki (ülkenin en kuzeyi) 

GMngesberg demir ocaklann ın yarısı kamula ş t ırıld ı. Bir 

*)LO üyeleri, SDP'nin de do ğal (zorunlu) üyesidir. Bu zorunluluk (toplu 

kat ıl ım) 1990'da kalk ıyor.


kurul oluşturularak İngiltere, Danimarka ve Almanya'daki emeklilik 

konular ı derinlemesine incelendi. Göçlerin nedenleri ara ş - 

t ır ıld ı . 

1913'te 67 ya şını bitiren herkese emeklilik (dünyada ilk) 

tan ındı. oğretmea*rin ayl ıklar ı yükseltildi. Kad ınlar ın geceleri 

çali şt ır ılmas ı yasakland ı . İşyerlrinin aç ılış ve kapan ış saatleri 

sınırland ırıld ı . 1916'da haftal ık çal ışma (çiftçiler d ışında 48 saate 

indirildi( * ). 

1920'de SDP, Halk Partisinin ( Folkpartiet) deste ğiyle 

hükümet kurdu. Seçim nedeniyle çok k ısa süreli olan bu hükümetin 

ba şbakan ı Hjalmar Branting'di. 

FABRIKA I Ş ÇILERI 

YILDA KAÇ SAAT ÇALI Ş IR 

(Zorunlu Saatler D ışı Çal ışmayla Tatil. Hastal ık vb Nedenlerle 

Çal ışılmayan Saatler de Içinde. 1987) 

İngiltere 1.839 

İspanya 1.820 

Isviçre 1.800 

Danimarka 1.692 

İtalya 1.686 

Finlandiya 1.654 

Norveç 1.628 

Belçika 1.600 

B Almanya 1.597 

Hollanda 1.591 

İsveç 1.492 

(Kaynak: Sunt Förnuft, 6/19881% 

*) Ilk "Çal ışma Süresi Yasas ı" 1919'da ç ıkt ı. Buna göre çal ışma, 8 saatlik 

işgünü; 48 saatlik hafta ile s ınırland ı. Bu yasa, devlet hizmetlilerini; büro 

hizmetlilerin' ve dörtten çok i şçi çal ış t ıran i şletmeleri kaps ıyordu. 

1960'ta haftal ık çal ışma 45 saate; 1969'da 42,5 saate; 1971'de de 40 saate 

indi. 1990'lar ın gündeminde 6 saatlik i şgünüyle en az 6 haftal ık y ıll ık dinlence 

var. 6 saatlik i şgünü uygulamas ı 1988'de Falun'daki bir hastanede 

denenmi şti. Kuzeydeki Kiruna Belediyesi, 1989'a, kendi konutlar ında otu- 

ran yaş l ı ve hastalara bakan görevlilere 6 saatlik i şgünü ile girdi. Kuzey 

Balt ılCtaki Luleâ kentinde, on bir i şçi çal ış t ıran bir berber i şvereni de (S 

saatlik ödeme yaparak) 6 saatlik i şgünü uygulamas ına geçti. Ama öncelik. 

6 saatlik i şgünunden çok, 6 haftal ık dinlencede. 6 haftal ık dinlence, 1990' 

lar ın ilk yar ısında gerçekleşece ğe benzer (çal ışanlar ın y ıll ık dinlence süreleri 

için 114.sayfaya bak ınız).


Bolluk ülkesinin kuruldu ğu 1932-46 y ıllann ın ba şbakan ı 

Per Albin Hansson, Malmö'lü bir duvar örücüsünün o ğluydu ve 

yaln ızca dört y ıll ık ilkokulu bitirebilmi şti. Önce SDP saflannda 

"haberci" olarak çal ışmaya ba şlad ı. SDP Gençlik Örgütünün 

kurulu şunda eme ği geçti. Daha sonra at ılgan ve taktikçi bir 

parlamenter oldu. 1923'ten ölümüne dek partisinin ba şkan ıyd ı . 

1946'da, İskandinav Ülkeleri ba şbakanları oturumundan sonra, 

tramvaydan inip, yaya olarak evine dönerken (kalp yetmezli- 

ğinden ) öldü. 

YILDA KAÇ GÜN I Ş E G İ TNIEZLER 

(Fabrika iş çisi, 1987) 

Hastal ık 

Nedeniyle 

Öteki 

Nedenlerle 

TOPLAM 

İ spanya 4,0 5,5 9,5 

İ ngiltere 11,0 2,4 13,4 

Danimarka 11,6 3,5 15,1 

İtalya 10,8 11,4 22,2 

Finlandiya 18,6 8,8 27,4 

Norveç 21,0 7,0 28,0 

B Almanya 18,0 2,6 20,6 

Hollanda 22,0 2,0 24,0 

İ SVEÇ 27,0 17,3 44,3 

(Kaynak: Sunt Förnuft, 6/1988) 

Per Albin ve arkada şlar ı, toplumun tüm üyelerinin hiçbir 

sınıf ve toplulu ğa ba ş eğmeden ya şayabilecekleri bir Isveç dü şlüyorlard 

ı. J M Keynes'in kimi ekonomi politik kuramlar ından- 

(*) da etkilendiler. İşsizliğin önüne geçmek için yap ılar; yollar 

yap ımına giri şilecek; kaynak ödünç, vergi ve kredilerden sa ğlanacakt 

ı. 1932 seçim kampanyas ında bunlar ı dile getirdiler. 1933' 

te uygulama ba şlad ı. Krediler silah gibi kullan ılıyor; i şsizliğin 

^ok olduğu yerlerde yap ım (yol, yap ı) ba şl ıyordu. 

*) "Keynes önemle belirtmi ş tir ki, (...) yat ır ım ya da tüketim ço ğals ın (...), 

milli gelir ve istihdam düzeyi yükselsin. Aksi halde, çok önemli bir i şsizlik 

sonsuz(a dek) sürüp gidecektir. $u halde hükümet tam istihdam istiyorsa, 

işadamları n ı yat ırım yapmaya te şvik etmeli, (...) geni ş ölçüde bayınd ırl ık 

i şlerine giri ş melidir (...). Böyle bir politika ile bütçede aç ık meydana gelme- 

sinin hiç önemi yoktur." 

(Michael Steivart, Keynes Devrimi (Çev A Baltac ığil), Istanbul, 1970, sayfa 105) 


Isveç, Ikinci Dünya Sava şın ı, Birinci Dünya Sava şına 

oranla daha az s ıkınt ılı geçirdi. Sava şın ba şından bitimine dek 

(1939-45), Komünist Partisi d ışındaki dört parti ortakl ığınca yönetildi. 

1942'de kira denetimi ba şlad ı . 1944'te herkese i şsizlik; 

hastal ık ve çocuk paras ı (1937'de ko şullu olarak ba şlam ışt ı) uygulamas 

ına geçildi. Eşit e ğitim olana ğı, daha kısa çalış ma haftas ı 

ve gerçek gelirin yükselmesi gündeme geldi. "Ulusalla şt ırma" ve 

"yararl ıIa şt ırma" kurullar ı kuruldu. Bir i şi özel kesim daha iyi 

yapıyorsa, serbest b ırak ılacakt ı. Devlet, "parasal" de ğil. "toplumsal" 

nedenlerle endüstriye giriyordu. Sosyalist olmayan partiler, 

ulusalla şt ırma uygulamasın ın barış devresinde de yayg ınla 

şma olasılığından korkmakla beraber, SDP'yi geni ş çapta desteklediler. 

1932'de %31; 1940'ta %9 olan i şsizlik, 1950'de c 702' 

ye düştü (1988'de %1.1). 

Burjuva partilerinin(*) 1976'dan 1982'ye dek hükümet 

"... 20. yy' ı n ba şından itibaren Isveç kapitalizmi yeni bir döneme girdi. 

Büyük sanayi sermayesiyle banka sermayesini kayna ş mas ı yla finans kapital 

do ğdu. Finans kapitalin hakim oldu ğu banka ve ş irketler, küçük 

bankalar ı ve ş irketleri y ı:tarak gittikçe büyüdüler ve güçlendiler. Serbest 

rekabet şartlar ı ortadan kalkt ı ve tekelci kapitalizm dönemine geçildi. 

Ekonominin çe şitli dallar ında birkaç büyük şirket üretimin büyük bölümünü 

denetler hale geldi. Isveç ekonomisine ve siyasetine o tarihten 

itibaren büyük etkileri olacak Sanayiciler Birli ğ i (Industriförbundet) 

1910 y ı l ında kuruldu. 1911'den itibaren Isveç, sermaye ihraç etmeye 

baş lad ı . Birinci Dünya Sava şı n ın sonundan ba ş layarak Isveç ş irketleri 

(Affa-Laval AGA, LM Eriksson, SKF, daha sonralari Atlas Copco, Elektrolux 

vb) uluslararas ı karteller kurmaya ba ş lad ı lar. 

20. yy' ın ba şından itibaren, Isveç ekonomisinde tekelle ş me sürekli 

olmu şsa da, belliba ş l ı üç önemli birikim dönemi gözlemlenmektedir: 

İ lk dönem 1910'lar, ikinci dönem büyük buhran ı izleyen 1930'lar ve 

üçüncü dönem de 1960 y ıllar ıd ır 1930 buhran ı küçük ş irketleri iflasa 

sürükledi. Sanayide h ı zl ı bir birikim oldu. 1960`larda ise büyük bankalar 

ve ş irketler aras ı nda birle şmeler büyük bir art ış kaydetti Örne ğ in bütün 

1950'lerde 635 birle ş me kaydedilmi şken, 1960'larda 2.543 birle ş - 

me oldu." 

(Mehmet Ça ğ, Cumhuriyet, 5 Ekim 1976) 

*) Isveç'te "sa ğ kanat" partilerine "burju va partileri" (borgerliga partierna) 

denir. Sosyal Demokrat Partinin ba şa geçmesinden 44 y ıl sonra (1976'da) 

ilk kez, sosyalist olmayan partilerden (üç parti) olu şan bir hükümet kuruldu.


oldu ğu alt ı y ıl boyunca, düzende hiçbir de ğ i şikliğe gidilmedi. 

Sosyal Demokratlarda da "dogmatik sosyalizm" e ğilimi yok. 

1984'te İşçi Yat ır ım Fonu(*) kuruldu. Kayna ğını i şverenlerden 

al ınan "ücret kesintisi" ve "gelir vergisi"nin olu şturdu 

ğu fon, "iyi devrelerde birikim, kötü devrelerde harcama"ya 

yöneliktir. 

"... K ırk y ı l ı a ş k ın süredir, parlamentoda ço ğ unluklar ı varken bile, Isveç 

Sosyal Demokratlar ı o ço ğunlu ğa dayanarak yasa ç &artmaya kalk 

ış mam ış lard ı r. Bir yasa tasla ğı n ı daha tasar ı ya dönü ştüriip parlamentoya 

sunmadan önce, en az on y ıl on be ş y ıl bazen yirmi y ıl, toplumun 

her kesiminde tart ışı la tart ışı la olu şturmu şlard ır. Onun için Isveç'te 

yasalar çok geç ç ıkar; k ısa sürede yasa ç ıkarmakla ö ğünülmez ve bu çok 

yad ırgan ır. Ama bir yasa bir kez ç ı kt ı m ı o art ı k bütün toplumun mal ı 

d ır ve bir daha kolay kolay de ğ i ş mez. O nedenledir ki Sosyal Demokratlar 

ın iktidardan ayr ı ld ığı döremlerde bile, Isveç'in sosyal demokrat 

düzeni nden geriye do ğru ad ı m lar at ı lamamaktad ır 

Böylece, Isveç Sosyal Demokratlar ı görünürde kaplumba ğa h ız ı ile giderek, 

ereklerine h ızl ı ko şan nice tav şandan daha çabuk ve daha etkin 

bir biçimde eri şebilmi şlerdir. " 

(Bülent Ecevit, Milliyet, 3 Ekim 1984) 

Isveç endüstrisinin %85'i özel kesim; %8'i devlet kesimi; 

%2'si kooperatiflerindir. Devlet, demiryolu; ileti şim (PTT) ve 

enerji üretimini elinde tutar. 1950'den sonra bunal ıma giren kimi 

kurulu şlar kamula ştırıld ı (**). 

*) i şverenlerin ho şnutsuzlu ğu nedeniyle tart ışmas ının sürdürüldüğü fon, 

beş bölgede kuruldu. Fonlar ın, dokuzar ki şiden olu şan yönetim kurulu 

üyeliklerinden be şini İşçi Sendikalar ı Konfederasyonu belirler. Fonlann 

ba şl ıca amaçlar ı şöyle özetlenmi ş tir: 1- Toplumda parasal birikimin sa ğ - 

lanmas ı, 2- Genel Ek Emeklili ğine katk ı, 3- Çal ışanlara birikim, 4- Çal ışanlara 

söz ve 5- Daha e şit varl ık da ğı l ımı . 

**)Devlet, 1950'lerde geni ş bir alana yay ılmış bulunan ve gün geçtikçe 

kaybeden Uddevalla tersanelerini; 1957'de, ülkenin en büyük demir ocaklann 

ı elinde tutan LKAB' ın %95'ini; 1969'da bir ilaç yap ım kurulu şunun 

(AB Kabin) %65'ini sat ınald ı . 1970'te devlet holdingi (Procordia AB) ku 

rularak, kurulu ş lardan kimilerinin tek elden yönetimi sa ğland ı. 1970'lerin 

ikinci yar ıs ında (akaryak ıt bunal ım ı döneminde) kimi tersane, çelik ve 

tekstil kurulu ş lar ı da devletle ştirildi. 

Procordia AB'den ayr ı olan ba şl ıca devlet kurulu şları şunlard ır: LKAB (madencilik), 

Svenska Varv (tersane), Pripps (bira) ve PK Banken (banka).


SOSYAL DEMOKRAT PART İ 100 YA Ş 1NDA 

... Eski işletme patronlar ının (bruk ağalan) egemenlikleri k ırıld ı. Ama 

o eski baylar, yeni yöntemlerle geldiler: Bir seçkinler toplulu ğu politikayı, 

devleti, belediyeleri ve illeri yönetiyor. Bir ba şka seçkinler topluluğu 

ekonomik yaşamı yönlendiriyor. Bir üçüncü seçkinler toplulu ğu da 

basın yay ın ve iletişim endüsrisinin ba şındal.. 

Rolf Alsing 

(Aftonbladet, 2 Ocak 1989) 

1989'da Sosyal Demokratlar, partilerinin kurulu şunun 

100. y ılını kutluyor. "Sosyal Demokratlar Ne Istiyor? " adl ı bir 

tv programında(*), Ihmhlar Partisi Eski Ba şkan ı Ulf Adelsohn, 

SDP'yi şu sözleriyle övdü : 

"- SDP, gücünü vars ıl bir sosyalist gelene ğe dayand ıran bir 

parti. Uluslararas ı alandaki sayg ınlığını yads ımak olanaks ız. SCP, 

Isveç'i tar ım toplumundan endüstri toplumuna dönüştürdü. Programındaki 

sosyalist nitelikteki amaçlar ı bir bir gerçekle ştirdi. 

Sa ğdan da sürekli olarak ders al ıyor... " 

EN BÜYÜK 1D İŞ VER EN 

(1987'de Isveç İçinde Çal ışt ırdığı i şçi Sayısıyla . 1.000 Olarak) 

1-Konsumentkoop (Tüketici Kooperatifi) 63,0 

2- Volvo 55,2 

3- Postverket (Posta Kurulu şu) 50,0 

4- Lantbrukskoop (Tar ım Kooperatifi) 50,0 

5- Televerket (Telefon Kurulu şu) 48,0 

6- ICA Mağaza Zinciri 40,0 

7- Saab-Scania 39,6 

8- Ericsson 37,0 

9- Asea 36,1 

10- SJ (Demiryo(ları) 35,5 

(Kaynak: Affarsvarlden, 27 Nfflan 1988) 

PARTILER 

Sosyal Demokrat Parti (SDP), 1918'den beri en büyük 

partidir. 1924'te %40 s ınırın ı a ştı. Yaln ızca 1940 ve 1968'de 

oylar ın yandan ço ğunu alabildi (%53,8 ve %50,1). 

*) Hvad huilja socialdemokraterna, 11 Ocak 1989


SDP, 1933-36 y ıllarında Merkez Partisinin (eski ad ı Köylü 

Birli ği) deste ğiyle; 1936-39 ve 1951-57'de Merkez Partisiyle 

ortak (koalisyon) hükümet kurdu (1936'da 100 gün hükümetten 

çekildi). 1945-51; 1957-76 ve 82 sonras ında ço ğu kez Komünist 

Partinin deste ğiyle hükümeti olu şturdu. 

PARLAMENTODAK İ 

S İ YASAL PART İ LER 

SOSYAL İST BLOK: 

Sosyal Demokrat Parti (SDP) 

Oy 

Oran ı 

eve 

say ı sı 

(Sveriges Socialdemokratiska Arbetareparti, SAP, S) 43,7 156 

Komünist Parti 

(Wnsterpartiet Kommunisterne, VPK) 5,9 21 

SAG BLOK (Burjuva Partileri): 

Il ımblar Partisi ( Moderata Samlingspartiet, M) 18,3 66 

Halk Partisi (Folkpartiet, FP) 12,2 44 

Merkez Partisi (Centerpartiet, M) 11,4 42 

BLOKSUZ: 

Çevre Partisi, Ye şiller (Miljöpartiet De Gröna, MP) 5,5 20- 

Toplam 97.0 349 

(Kaynak: Göteborgs Posten, 20 Eylül 1988) 

Parlamentodaki Sosyal Demokrat Parti ile Komünist Parti 

"sol blok"u; Ilimlilar Partisi, Merkez Partisi ve Halk Partisi de 

"sa ğ blok."u (burjuva partileri) olu şturur. 18 Eylül 1988 seçimlerine 

dek, bloklar a şa ğı yukar ı e şit güçteydi. Seçimlerden önceki 

kamuoyu yoklamalar ında "Çevre Partisi, Ye şiller"in c7c10 dolay 

ında oy alarak, parlamentoda "kilit parti" olaca ğına kesin 

gözle bak ılıyordu. Bu parti adaylar ından ikisinin son birkaç y ıld 

ır vergi bildiriminde bulunmamış olmas ı , birinin de vergisi verilmemiş 

araba kulland ığın ın ortaya ç ıkmas ı oy oran ın ı etkiledi. 

Ye şiller, yetmi ş y ılda parlamentoya girebilen ilk parti(*) oldu 

ama (kimi belediye ve iller d ışında) "kilit parti" olamad ı . Sol 

blok, üyeliklerin yar ıdan ço ğunu kazanmay ı ba şard ı . 

*) Komünist Partisi (VPK) 1917'de parlamentoya girdi. 0 y ıl, ikinci Parlamentodaki 

(1967'y-e dek ıkillydi) kimi Sosyal Demokrat parlamenterlerin 

de kat ıl ım ıyla kurulan parti, do ğrudan parlamentoya da girmi ş oluyordu.


SEND İ KA CYEL İ KLER İ 

(Çal ışanlar ı n Yüzde Kaç ı Sendika Üyesi) 

İ sveç 86 İ talya 37 

Danimarka 84 İ sviçre 35 

Finlandiya 81 B Almanya 34 

Belçika 76 Hollanda 33 

Norveç 62 Japonya 29 

Avusturya 60 ABD 23 

İ ngiltere 45 Fransa 21 

(Kaynak: Türkçe "Sendikal Haberler, SSC" Dergisi, Say ı 7, 1988) 

Avrupa'da ye şiller, İsveç'ten ba şka Belçika, B Almanya, 

Avusturya, İsviçre, Lüksemburg, İtalya, Portekiz, İslanda ve Finlandiya'da 

da parlamentodad ır. 

SEND İ KA G İ DERLER İ 

(Metal- İş Sendikas ı Üyelerinden, Gelirlerinin %1.9'u Ödenti 

Olarak Kesilir. Sendikan ın Giderleri, Yüzde Olarak, 1987) 

Öğrenim ve Bilgilendirme 33 

Görü şmeler, Kurullar, Yönetim 32 

Anlaş mazl ık ( İşb ırak ım ı) Fonu 11 

İşsizlik Kasas ı 7,5 

Vergi 7,5 

Öteki Giderler 9 

TOPLAM 100,0 

(Kaynak: Medlem i Metal, Jönköping, 1987) 

SENDIKALAR 

Isveç i şçileri, 19. yy' ın ortalar ında örgütlenmeye ba şladı 

(*). Gerçek anlam ıyla örgütlenme, 1870'lerin endüstri devrimiyle 

ba şlar. Sendika üyesi olanlara iyi gözle bak ılmad ığından. ba ş - 

*) İ lk i ş çi birli ği (sendika), 1846'da Stokholm'da kurulan "Bas ı mc ı lar Birli 

ğ i"dir.


langıçta örgütlenme kolay olmad ı . 

1879'da Sundsvall'da 5.000 i şçi i şb ırakım ına (grev) gitti. 

I şbırakımcılann üzerine askerler ve ba şka yerden getirilen "i şb ırakım 

kırıc ılar ı" ac ımas ızca sürüldü. Sonuç olarak birçok i şçi 

işinden ve konutundan oldu. 

İŞ Ç İ SEND İ KALARI 

(1987 deki Üye Say ılar ı yla) 

i ş çi Sendikalar ı Konfederasyonu .. . 2.277.062 

(Landsorganisationen =LO) 

MI.mur Sendikalar ı Birli ği . 1.233.234 

(Tjkıster~ens centralorganisationen =TCO) 

Yüksek Oğrenimliler/Yüksek Memurlar Birli ğ i 292.118 

(Sveriges aked em ikers centralorganisation =SACO/S R) 

1880'lerde sendikalar iyice yayg ınla şt ı . 1898'de I şçi Sendikalar 

ı Konfederasyonu (LO) olu ştu. I şverenler de 1902'de 

konfederasyonlar ını (SAF) kurdular. 

LO ile SAF aras ındaki ili şkiler, 1909 genel i şbırak ımıyla 

bozuldu. 1920'lerde i şb ırak ımı ve i şkapat ımı (lokavt) yayg ınlaşt 

ı . Ilişkiler üzerine yasal düzenlemeler getirildi. "Pazarl ık Anlaşmas 

ı " yap ıld ı. "Çalışma Yargılığı " (mahkeme) kuruldu. 

1931'de Adalen'de i şb ırak ımc ıların üzerine askerlerin sürülerek 

be ş kişinin öldürülmesi unutulamaz. 

1930'larda, LO içindeki beyaz yakah i şçiler (memur), 

mavi yakah fabrika i şçilerinden ayr ılarak özerk sendikalann ı 

kurmaya ba şlad ılar. Memur Sendikalan Birli ği (TCO) 1944'te; 

İŞ VEREN SEND İ KALARI 

İ sveç i şverenler Federasyonu 

(Svenska arbetsgivareföreningen =SAF) 

Devletin İşveren Örgütü 

(Statens A.rbetsgivarverk =SAV) 

Belediyenin i şveren Örgütü 

(Svenska K omunförbundet) 

Kooperatiflerin i şveren Örgütü 

(K ooperatiorens Förhandling organisation =K FO)


Yüksek Ö ğrenimliler-Yüksek Memurlar Birli ği(SACO-SR) 1947' 

de (SR 1975'te) kuruldu. Isveç'te baca temizleyicilerinin bile 

sendikalar ı bulunur. i şçilerin %86's ı sendika üyesidir. 

LO ile SAF aras ındaki Saltsjöbaden Anla şmas ıyla (1938) 

uzun bir bar ış dönemine girildi. 1945 y ılı ve 1970'lerin akaryakıt 

bunal ımı y ılları dışında önemli bir sorun ç ıkmad ı . Isveç endüstrisi 

1950 ve 1960'larda iyice büyüyünce, d ış ülkelerde bir 

"Isveç modeli" imgesi olu ş tu. 

DEVLET KES İ M İ NDE ÇALI Ş ANLAR 

(1986'da Tüm Çal ışanlardan Devlet Kesimindekilerin Yüzdesi) 

İ SVEÇ 33,0 

Danimarka 29,5 

Norveç 24,0 

İ ngiltere 22,5 

Finlandiya 21,5 

Fransa 18,0 

B Almanya 16,0 

ABD 16,0 

İ sviçre 10,5 

Japonya 6,5 

(Kaynak: Veckans affarer, 9 Şubat 1989) 

Saltsjöbaden Anla şmas ına göre, görüşmeler dorukta oluyor. 

ilk görü şmeler ba şar ısızlıkla sonuçlan ırsa, taraflar bir haftahk 

süre içinde i şbırakımı ve i şkapatımına gidemiyorlar. Bir haftalık 

düşünme süresi içinde (gerekti ğinde hükümetçe atanan arabulucular 

da devreye girerek) i ş olgunla şıyor. Bir hafta sonunda 

da anla şmaya var ılamazsa, yedi üyeli "I ş Yargılığı "na gidiliyor. 

I ş Yargılığının iki üyesi LO; iki üyesi SAF ternsilcisinden olu şuyor. 

Anla şmalar iki üç y ıl süreli oluyor. 

YENI B İ R ANLA Ş MA BELIRTISI 

Saltsjöbaden'deki Grand Hotel, Isveç modelinin simgesidir. 

Dün (20 Aral ık 1988), LO ile SAF aras ındaki anlaş man ın 50. y ıl ında, 

işçi ve i şveren temsilcileri, Grand liotel'de bir kez daha biraraya gelerek 

yeni anla şma koşullarını tart ışt ılar... 

(GP, 21 Aral ık 1988)

YOKSULLUKTAN VARSILLI Ğ A —ISVEÇ— 

Saltsjöbaden Anla şmas ı , Isveç i ş ya şamına büyük i şlerlik 

getirdi. Ba şlangıçta, taraflar ın uzla şmaz gibi görünen bildirileriyle 

ba şlayan tart ışmalar, ço ğu kez anla şmayla sonuçlan ıyor. 

Doruktaki anla şma uyar ınca, ücret art ışlar ın ın türlü i şkollar ına 

nas ıl bölüştürülece ği, ilgili sendikalarca karara ba ğlan ıyor. 

Bir i şyerinde çal ışan tüm i şçiler (i şi ne olursa olsun), tek 

sendikaya ba ğlıdır. Örne ğin bir dülger, bir makine üretim yerinde 

çalışıyorsa, Maden İş Sendikas ı üyesidir. 

1977'de, en az 25 i şçinin çal ış t ığı i şletmelerin karar organlar 

ında, sendika temsilcilerinin de görev almas ı yasala ş t ı . 

3 O 0.0 O O KRONUN 

Sosyal 

Gelir Kesinti 

Vergisi ve Vergiler 

VERG İ LEND İ R İ LMES İ 

Vergi ve 

Net Ele 

Ya şam Gideri 

Kesintilerin 

Geçen Yüzdesi (Fiyat Göstergesi) 

ABD 

B Almanya 

İ ngiltere 

59.000 79.000 

57.000 95.000 

85.000 114.0e0 

219.000 

207.000 

186.000 

27 

31 

38 

95 

95 

70 

Fransa 28.000 

Japonya 33.000 

Avusturya 117.000 

S Arabistan Yok 

İ SVEÇ 168 

69.00C 

61.000 

121.000 

%5 

İ sveren 

öder 

231.000 23 94 

240.000 20 163 

186.000 38 66 

285.000 5 74 

132.000 56 100 

(Kaynak: Dina pengar, 7 Ekim 1987) 

VERGI ÜLKESI 

Çalışanlar ın gelirleri aras ındaki ayr ım çok az. E şit i şte 

çalışanlara e şit para ödenir. Yeni i şe ba şlayanla eski i şçi e şit 

para al ır. Yüksek gelirlere yüksek vergi uygulan ır. KDV %23,46' 

d ır. 

Çal ıştığım kağıt fabrikas ının i şçi say ısı 825'tir. Bu fabrikan 

ın personel şefinin e şi, bizim bölümde i şçi olarak çalışır. 

Bir k ızı da yine bizim bölümde temizlik yapar (oturma -yemek 

yeme, soyunma-y ıkanma yerlerini ve tuvaletlerimizi te ınizler). 

Personel şefi, ek i ş olarak, y ıl sonlar ında (iki saatlik net kazan- 

60


cnniz kar şıl ığı) vergi bildirimleri de doldurur. Personel şefinin 

olağan geliri benimkinden %19 çoktur. Vergiler dü şüldükten 

sonra bu oran %5,3'e dü şer. 

I 5 O .0 O O KRONUN 

Sosyal 

Gelir Kesinti 

Vergisi ve Vergiler 

VERG İ LEND İ R İ LMES İ 

Vergi ve Ya şam Gideri 

Net Ele Kesintilerin 

Geçen Yüzdesi (Fiyat Göstergesi) 

ABD 21.000 32.000 120.000 20 95 

B Almanya 16.000 44.000 108.000 28 95 

İ ngiltere 26.000 38.000 108.000 28 70 

Fransa 5.400 28.000 121.000 19 94 

Japonya 2.600 17.000 132.000 12 163 

Avusturya 33.000 35.000 112.000 25 66 

S Arabistan Yok %5 142.000 5 74 

iSVEÇ 60.000 i şveren 90.000 40 100 

öder 

(Kaynak: Dina pengar, 7 Ekim 1987) 

İsveç'te "köy" birimi yoktur. Ülke 284 belediyeye bölünmüştür. 

Belediyeler birçok alanda özerktir. Ver gilerini kendileri 

belirlerler. Kazan ılan her 100 kronun yakla şık 30 kronu belediye 

vergisi olarak kesilir. 

BELEDIYE GELIRLERI 

(Göteborg,Relediyesi, 1989 Bütçesi, Yüzde Olarak) 

Vergiler 49 

Ödenti Gelirleri 24 

Devlet Yard ım ı 18 

Öteki Gelirler 9 

TOPLAM 100 

(Kaynak: GT, 15 Aral ık 1988) 

Yüksek gelirlere yüksek vergiler uygulanmas ına kar şın, 

vars ıllar h ızla çoğalmaktad ır. Haftal ık Affiirs vWden (i ş dünyas ı ) 

dergisinin ara ş t ırmasına göre(*), Sosyal Demokrat Partinin yeniden 

hükümet olmas ını (1982) izleyen son alt ı y ılda, milyonerlerin 

(100 milyondan çok varl ığı olanların) say ısı 26'dan 163'e 

*) Affürs vürlden, 4 May ıs 1988


(milyarderler 4'ten 23'e) ula şt ı. Milyarderlerin yar ıs ı ta şınmaz 

mal al ım-sat ımc ıs ıd ır. Bu vars ılların yakla şık %15'ini olu şturan 

20'si, (vergi a ğırlığını öne sürerek) Isveç d ışında oturuyor! 

BELED İ YE G İ DERLER İ 

(Göteborg Belediyesi, Yüzde Olarak, 1989 Bütçesi) 

Sa ğ l ık, Hastal ık ve Sosyal Giderler 51 

Enerji, Çöp, Su ve Lâ ğım 14 

Eğitim 11 

İletişim 9 

Serbest Zaman ve Ekin (Kültür) 5 

Öteki Giderler 10 

TOPLAM 100 

(Kaynak: GT, 15 Aralık 1988) 

Isveç'te, hükümette olmayan partilerin bile vergi ya da 

art ır ım (zam) önermeleri ola ğand ır. Örne ğin, emekli gelirlerinin 

art ır ılmas ını isteyen bir parti, olu şacak ek giderin kayna ğını da 

göstermesi (sütün litresine 25 kuru ş art ırım gibi) gerekmektedir. 

HALK PART İ S İ N İ N ZAM PAKET İ 

Sigaraya yüksek vergi, konut deste ğ inin k ı s ı lmas ı ve i şsizlik sigortas ı 

kesintilerinin yükseltilmesi. (...) Bunlar, bütçeye 3 milyar kron ek birikim 

Sağ lar. 

Halk Partisi (Folkpartiet) ayr ıca, hükümetin kalorifer yak ıtın ın metreküpüne 

75 kron zam önerisini de az buluyor. Bu zam 200 krona ç ıkar 

ı lmal ıd ır. (14 Mayıs 1988 tarihli gazetelerden) 

HO Ş GÖRÜ 

5 Haziran 1986'da, Adalen'den getirilen bir kamyon 

radyasyonlu ot, bakanhklar kap ıs ı girişine bo şalt ıhr. Bu, atom 

enerjisine kar şı bir gösteridir de. 

Gösteriyi düzenleyen kuzeyli üreticiler(*), Çevre ve Enerji 

Bakanl ığının üst düzeyde yetkilileriyle görü ştürülmek üzere 

(*) 1986'da Çernobil'deki atom santral ı kazasından Kuzey İsveç'in bir 

bölümü çok etkilendi. Radyasyon oran ın ın çoklu ğu nedeniyle etleri yenemeyen 

rengeyikleri bir süre için ba şka bölgelere taşınd ı. Ureticiler, zararların 

ın tümüyle karşılanması için gösteriler yapt ı .


içeri alm ırlar. Bu arada radyasyonlu otlar, bir yere gömülmek 

üzere görevlilerce kald ırılır. Yetkililer, kimi sorunlar ın çözümü 

için üreticilere söz verir, göstericiler da ğthrlar. 

HANEDAN LAR 

"... Isveç'in Ewingieri, Wallenberg ailesi. Geçen yüzy ı l ın sonlar ından 

beri ekonomide kendinden söz ettiren bu hanedan, ad ın ı s ık s ı k duyduğumuz 

büyük şirketlerin çoğunu kontrol ediyor. Dizel motorlar ıyla 

bilinen Atlas Copco, bilyal ı rulmanlar ıyla tan ınan SKF, Eriksson ve 

Elektrolux, Saab Scania kamyonlar ı, Hasselblad foto ğraf endüstrisi 

ka ğıt ve kibrit fabrikalar ı . Iskandinav Havayollar ındaki %43 Isveç 

hissesinin %50'si de ayn ı ailenin elinde. Bütün imparatorluk SEB gibi 

kocaman bir banka, Investo, Brovidentia gibi yat ı r ı m ş irketleri, Asea 

gibi holdingler yoluyla yönetiliyor. 2 milyar dolarl ı k sermaye, 30 

milyar dolarl ık sat ış , 450 bin i ş çi ve memur... 

Iki y ıl öncesine gelinceye kadar hanedan ın başı 83 ya şı ndaki Marcus 

Wallenberg'di. İ htiyar ı n ölümünden beri dizginler ikinci o ğlu Peter'in 

elinde. Büyük o ğ lan, babas ı n ı n sağ l ığında intihar etmi ş . 

Kar şıs ında yine ayn ı derecede y ırt ı c ı , k ı zg ın, insafs ı z, h ırsl ı i şadamlar ı . 

Bofors gibi silah fabrikalar ı , Kema-Nobel gibi kimya endüstrileri, Volvo 

gibi otomobil ve kamyon şirketleri çe şitli sermaye oyunlar ıyla ve hisse 

pazarl ı klar ı yla k ıran k ırana bir yar ış içinde. Bu arada çatlay ıp ölen ya- 

r ış atlar ı da var. Daha henüz 36 ya şı ndayken Wallenberg ş irketlerinin 

genel yönetmenli ğine getirilen Sunblad' ın intihar ın ı kimse unutam ıyor." 

(Mümtaz Soysal, Milliyet, 18 Eylül 1984) 

Karlstad' ın pn km yakınlarında, içinde zehirli endüstri 

art ıkları bulunan bidonlar 17 y ıldır durur. 1978'de, s ıvı olan artıklar 

hortumla bo şaltılmaya çah şılmışsa da, her bidonda 5-6 

kg art ık kalmıştır. Bidonlar küflenerek delinmi ş; toprağa, havaya, 

Viinner Gölüne art ıklar kanşrrıaya başlamışt ır. 

1938'den beri "daha temiz bir Nrner Gölü" için savaşım 

veren 71 ya şındaki Hugo Hassel, çözümü, bidonlardan birkaç 

ın ı il yönetmeli ğinin (vilayet) giri ş kap ısın ın sahanh ğında 

sergilemekte bulur. 25 May ıs 1987 Pazartesi günü (i şgünü) çevrecilerin 

yardımıyIa dört zehirli fıç ı, "Il Yönetmeliği" yaz ısı bulunan 

sahanh ğın üzerine ç ıkarılır. F ıç ılardan üçü piramit düzeninde 

dizilir, binne şu bildiri (pano) as ılır: "Umursamazhklar ını 

uzun süre sürdürenleyel "


1987'de, Savunma Bakan ı Roine Carlsson, "denizalt ı 

av ı "(*) konusunda, donanmay ı suçlayan bir konu şma yapar. Bu 

konu şmaya, Donanma Komutan ın ın tepkisi de, bir gün sonra 

tv'de sergilenir. 

Ertesi günü, tv haberleri, Savunma Bakan ının Donanma 

Komutan ına "özür"ü ile ba şlar. Roine Carlsson, "ben yanl ışlığı - 

mi onayl ıyorum, yine yanlış yaparsam, yine özür dileyece ğim"i 

de ekler "özür"üne. 

Krallığın ülkeye büyük bir yük oldu ğu ve 1Crahn savurganlığı 

üzerine ki şisel bir bildiri, i şyerinde bir yere as ılabilir ve 

uzun süre kald ırılmaz (**). 

*) 1981'de, bir Sovyet denizalt ısı Karlskrona'da (Isveç) karaya oturunca, 

Isveç karasulannda denizalt ı av ı yo ğunlaş t ı. Görgü tan ıklar ınca, zaman 

zaman ülkenin tüm k ıyı sularında denizalt ı periskopu görüldü ğü söyleniyordu. 

Sovyet denizalt ılar ın ın, üçüncü Dünya Savaşı olas ıl ığına karşı, saklanacak 

yer arad ıklann ı öne sürenler oluyordu. Tüm aramalara kar şın, 

hiçbir yabanc ı denizalt ı yakalanamad ı. 

**)12 Ocak 1985 tarihli GT (gazete), Isveç Kral Ailesinin parasal durumunu 

Avrupa'n ın öteki krall ıklanyla karşılaşt ırarak, Kral ı "az gelirli" olarak tan ı - 

t ır. Krall ığın her İsveçliye y ıll ık yükü 1 kron 35 öredir (kuru ş). GT'nin 

araş t ırmasına göre, Avrupa kral ailelerinin y ıll ık gelirleri (milyon kron 

olarak) şöyledir: 

/SVEÇ. Y ıll ık ve ödenekler: 12,9. öteki gelirler (sekiz saray ve içindeki 

de ğerlerin bak ımı için): 18,0. Ayncal ıklar: Yolculuklar paras ız, gelirler 

vergilendirilmez. 

NORVEÇ. Y ıll ık ve r ödenekler: 12,9. öteki gelirler (üç saray ın bak ımı 

için): 16,3. Ayncal ıklar: Iç yolculuklarla devleti temsil eden d ış yolculuklar 

paras ız. 

DANİMARKA. Y ıll ık ve ödenekler (üç saray ın günlük bak ım ı içinde): 24,1. 

öteki gelirler: Üç saray ın d ış bak ım ı, 18 ton ringa bal ığı. Ayrıcal ıklar: 

Yolculuklar paras ız, gelirler vergilendirilmez. 

ISPANYA. Y ıll ık ve ödenekler (saray ın tüm bak ımı içinde): 18,9. Ayr ıcal 

ıklar: Yolculuklar paras ız. 

BELÇ İKA. Yıll ık ve ödenekler: 17,2. öteki gelirler: İki sarayın bak ım ı 

için 5,2; saray ki şilerinin a ğırlığınca patates. Ayrıcal ıklar: Yolculuklar 

paras ız, gelirler vergilendirilmez. 

HOLLANDA. Y ıll ık ve ödenekler (saray ın iç bak ım ı içinde): 24,1. öteki 

gelirler: Saray ın dış bak ım ı devletçe karşılan ır. Ayncal ıklar: Yolculuklann 

bir bölümü paras ız; gelirin bir bölümü (ödenekler) vergisiz. 

İNG İ LTERE. Y ıll ık ve ödenekler: 31,0. öteki gelirler: Yedi saray ın bak ım ı 

için 52,2; be ş uça ğın bak ımı için 103; krall ık treni ve yat ın ın bak ım ı 

paras ız; bir ton süt ve bir ton lapa(!). Ayncal ıklar: Posta giderleri paras ız.


DEVLET GEL İ RLER İ 

(1989-90 Bütçe Y ı l ı , Yüzde Olarak) 

KDV (Katma De ğer Vergisi) 23,8 

Gelir Vergisi 18,9 

Sosyal Ödenti ler 13,9 

Motorlu Ta şıtlar Vergileri (Yak ıt İ çinde) 13,4 

Devlet Etkinlikleri Gelirleri 8,8 

Ortakl ık (Kurum) Vergisi 6,8 

içki, Sigara ve Oyun Vergisi 4,9 

Pay, Konut ve Varl ı k Vergisi 4,8 

Enerji ve Is ı Yak ıtı Vergisi 4,7 

TOPLAM 100,0 

(Kaynak: Gazeteler) 

Söz ve yaz ı (basın) özgürlüğüne ek olarak, yukarda üç örneğini 

s ıraladığımız kimi eylemler de ho şgörüyle kar şılan ır. Kuvvet 

komutan ının, dü şündüğünü söyleyebilmesi için ille de "darbe" 

yapmas ı gerekmez! Subaylar ın da (polislerin de) sendikas ı 

bulunur : isteklerini aç ıktan savunabilirler. 

DEVLET G İ DERLER İ 

(1989-90 Bütçe Y ı l ı , Yüzde Olarak) 

Emekliler 17,0 

Faizler 15,5 

Ulusal Savunma 8,0 

Okullar 7,5 

İş (i ş çi) E ğitimi 6,9 

Çocuklar (Yuva vb) 6,9 

Konutlar 5,6 

Üniversiteler 4,5 

İ leti şim 4,4 

Türe (Yarg ı ) 3,1 

Geri Kalm ış Ülkelere Yard ı m 3,0 

Ötekiler 17,6 

TOPLAM 100,0 

(Kaynak: Gazeteler) 

Ho şgörü konusunda Finlandiya ve Norveç'ten de örnekörnekler 

verece ğim: 

F 5

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA —iSVEÇ— 66 

Norveççe ile Isveççe (Danlmarkaca da) biribirine çok yak 

ınd ır. İsveç'teki yabanc ılar ın %36's ı Finlidir. Isveç tv'lerinin 

yabanc ılara yönelik yay ınlar ı da, doğal olarak en çok Fincedir. 

Örne ğin İsveç'le Finlandiya aras ında atletizm yar ışmalar ı yap ılırken, 

görüntüler tv'nin iki kanal ından birden verilir, birinde anlat 

ı Fincedir. 

BAKANLARIN AYLIKLARI ARTIYOR 

... Ba şbakan Ingvar Carlsson'unkinde bu y ıl, ötekilerden biraz az (oranda) 

art ış olacak. Onun ayl ığı , 39.500'den 43 bine ç ık ıyor. Öteki bakanlar, 

e şit olarak 40'ar bin kron alacaklar. 

Bakanlar, ne kadar ayl ık alacaklar ına kendileri karar veremiyorlar. Bu i şi, 

onlar ın işverenleri durumunda olan ve birkaç y ıl önce bir çözüm olarak 

getirilen Devlet Dan ışmanlar ı Kurulu yap ıyor. 

Ayl ıklar, ba şbakan ınki, Adalet Dan ışmanlar ının %135'i; öteki bakanların 

da %125'i olarak belirleniyor. 

(Smâlandsposten, 4 Ocak 19891 

Finlandiya be ş yüz y ıl İsveç ege ınenliğinde kald ı. Bugün 

Finlandiya'da 300 bin Isveççe konu şan yurtta ş var (ülkede otu- 

ranların %6,2'si). Isveççe de konu şulan yerlerdeki yer adlar ı (sokak 

adlar ı da) hem Fince, hem de Isveççe olarak gösterilir. Bu 

adlar ın anlamlar ı da ba şkad ır. Finlandiya parlamentosunda üyeleri 

bulunan siyasal partilerden birinin ad ı "Isveç Halk Partisidir 

(Svenska folkpartiet). 

GEL İ RLERDEK İ KES İ NT İ LER 

NERLERE G İ D İ YOR 

(1988'de Yüzde Olarak) 

ATP (genel ek emeklilik) 10,2 

Halk emeklili ğ i 9,45 

Hastal ı k sigortas ı 9,3 

Yar ım emeklilik 0,5 

İş kazalar ı sigortas ı 0,6 

Kazalara kar şı korunma 0,35 

İş pazar ı ödentisi 2,006 

Ya ş l ı lar e ğitimi 0,27 

Ücret güvencesi 0,2 

Çocuk bak ım ı ve gözetimi 2,2 

Genel ücret ödentisi 2,0 

TOPLAM 37,076 

(Kaynak: GT, 3 Aral ık 1986)


Oslo'nun (Norveç) en ünlü eaddesinin ad ı Karl Johan 

Caddesi& (Karl Johans Gata). Karl Johan, Norveç'i Danimarka' 

n ın elinden alan (1814) Isveç kral ın ın ad ıdır. Oslo'daki Kral Saray 

ın ın bahçesinde Karl Johan' ın görkemli bir dikıti de bulunur. 

Isveç'in yar ım yüzy ılda verdi ği örnekte, i şlerin iyi örgütlenmesi 

yan ında, Isveçlinin ho şgörülü olu şunun büyük pay ı 

vard ır. I şçilerle i şverenler aras ındaki anla şmazl ıklar pazarl ıkla 

giderilmi ş ; önemli i şb ırakımı ve i şkapat ımı olmamış tır. Sosyal 

Demokrat Partinin kimi kez bir ba şına hükümet olmas ına kar şın, 

endüstrinin özel kesimde kalmas ı ; k ırall ık kurulu ş unun tehlikeye 

düşmemesi(*), bu "uzla şma ülkesi" ki şilerinin, ba şkalar ının 

haklar ına da sayg ılı oldu ğunu ortaya koyar. 

ÇALI Ş MA ÇA Ğ INDAK İ LER İ N DURUMU 

(16-64 Ya şındakiler, 1986'da Yüzde Olarak) 

Tam Gün Çal ışanlar 63 

Yar ım Çal ışanlar 24 

Öğrenim Görenler 13 

Erken Emekliler 6 

işsizler 2 

TOPLAM 100 

(Valfards Bulletinen, Say ı 2, 1988) 

KADINLARIN 

TOPLUMDAKI YERI 

Kadınlar, işçi gereksiniminin yo ğunla şt ığı 1960'h y ıllarda 

tüm i şkollannda çalışmaya ba şlad ılar. 1986'da, Isveçli kadınların 

%82'si (dünyada en çok), evi d ışında bir i şte çalışıyordu. 

*) Prof Sten Carlsson, Modern Isveç Tarihi adl ı yap ıt ında, "Isveç bugün, 

uygulamada olmasa bile, ilkelerde cumhuriyettir" der. 

Per Albim Hansson'dan sonraki Ba şbakan (1946-69) Tage Erlander, "ben 

kuşkusuz cumhuriyetçiyim. Ama hay ır, cumhuriyet istedi ğimi söyleyemem" 

der. 

Tage Erlander'den sonraki Ba şbakan (1969.76 ve 1982-86) Olof Palme'ye 

1975'te ben (HTY), Tage Erlander'in yukardaki sözlerini ans ıtarak, "krall 

ığın gelece ği ve kral ın durumu" üzerine ne düşündüğünü sordum. Palme'nin 

yan ıt ı şu oldu: "Bir de ği ş iklik düşünülmüyor. Şimdiki düzenimizin i şleyi ş i 

çok iyi (ingen föründring ür aktuelt, det löper vüldigt bra som vi har det nu )."


"Kad ın" Konusundaki Geli ş meler: 

TAR İ HÇE 

1846- Dul, bo şanm ış ya da evlenmemi ş kad ınlara beden i ş çili ği ve kimi 

tecimsel i ş lerde çal ış ma serbestli ğ i. 

1858- 25 ya şı n ı doldurmu ş evlenmemi ş kad ınlar ı n yasal erginlikleri 

çre şit) yarg ı karar ına bağ land ı . Evlilik yoluyla edinilen kal ıtta, (yasal 

erginlik için) yarg ı karar ı ortadan kald ı r ı ld ı . 

1859- Kad ı nlar ın, kimi e ğitim kurumlar ında (ö ğretmen olarak) görev- 

; r ıdirilmesi uygun bulundu. 

I b7.3- Kad ı nlara "ilâhiyet" ve "yüksek hukuk" d ışı nda üniversiteye girme 

serbestli ği verildi. 

1874- Evlenmemi ş kad ınlar 21 ya şı nda ergin say ı ld ı . 

1919- Kad ı nlara seçme ve seçilme yetkisi verildi. 

1921- Evli kad ınlar 21 ya şı nda ergin say ı ld ı. Yeni yurtta ş l ı k yasas ıyla 

kar ı ve koca e şit duruma getirildi. 

1923- Kad ı nlar ın kamu görevlerine atanmas ı uygun görüldü. 

1927- Devlet liselerine k ızlar da al ı nmaya ba ş land ı . 

1937- Anal ı k paras ı uygulamas ı ba ş lad ı . 

1938- Do ğum kontrolü yasalla ştı . 

1939- Gebelik, do ğ um ve evlilik gibi nedenlerle kad ı nlar ın i şten ç ı kar 

ı lmalar ı yasakland ı . 

1947- Kamu görevleri i ş lerinde ücret e şitli ği getirildi. 

1951- Dullar, kendi çocuklar ı n ı n ana-babas ı (veli) say ı ld ı . 

1958- Kad ı nlar ı n papaz olmalar ı na engel kald ırı ld ı . 

1971- Kar ı ve kocan ı n gelirleri, ayr ı ayr ı vergilendirilmeye ba ş land ı . 

1974- Ana ve baban ııı, do ğum sonras ı izinini payla ş ma olana ğı getirildi. 

Ana-babal ı k sigortasr gündeme geldi. 

1975- 18. hafta dolana dek, çocuk ald ırma güvencesi getirildi. 

1976- Devlet görevlilerine olanak e şitli ği güvencesi sa ğ land ı . 

1977- İşverenle i şçiler aras ı nda (sendika düzeyinde) f ırsat e şitli ğ i anla ş - 

mas ı yap ı ld ı . 

1979- 8 ya şından küçük çocu ğu olan ana ya da babaya 6 saatlik i şgünü 

güvencesi getirildi. 

1980- i şyerlerinde kad ın-erkek ayr ı m ı yasakland ı . 

1981- "Kar ı "n ın dövülmesi, kamu yasaklar ı kapsam ı na al ı nd ı . 

1982- Evde çocuk bak ı m ı, ek emeklilik (ATP) kapsam ı na al ınd ı . Halka 

aç ık yerlerde cinsel ili ş ki gösterisi yasakland ı . 

1983- Savunma kurulu şlar ı da içinde, tüm i şler kad ı nlara aç ı ld ı . 

1984- Kamu kesiminde "f ırsat e şitli ği" anla şmas ı yap ı ld ı . 

(Kaynak: Side by Side, Stokholm 1985, Sayfa 7-8)


Kad ınların i ş yaşam ına girmesine ko şut olarak, kad ın-erkek 

e şitliği de gündeme geldi. Çe şitli düzeylerde e şitlik kurullar ı 

kuruldu. Öyle ki, çoklar ı bugün Isveç'te (özellikle aile içinde) 

kad ınların sözünün daha geçerli oldu ğunu söyler. Kad ının çal ışıp, 

kocan ın çocuk bakmas ı yad ırganmaz. 

1988'de yürürlüğe giren bir yasayla, yasal evli olmayan 

e şler de (ki, beraber ya şayan çiftlerin %20'si bu konumdad ır)* 

ayrılma durumunda ortak varl ıktan: ölüm durumunda kal ıttan 

(yasal evlilere e şit) pay al ıyorlar. Ta şınmaz ın kimin üzerine olmas 

ı önem ta şım ıyor. Örnejin, evlenmeden beraber oturan erkek, 

oturduklar ı konutu beraberlikten önce sat ın almış olsa bile, 

ayrılmaya karar verildi ğinde ortak çocuklar ı varsa, konutu kad ına 

b ırakmak zorunda kal ıyor (kad ın, pay ına düşeni ödüyor). 

PARLAMENTODAK İ KADINLAR 

Y ıl 

1929 

Toplam 

Parlamenter 

380 

Kad ın 

Parlamenter 

4 

Kad ınlar ı n 

Yüzdesi 

1,0 

1937 380 10 2,6 

1953 380 34 8,9 

1961 383 43 11,2 

1970 384 51 13,3 

1976 350 75 21,4 

1981 349 92 26,4 

1985 349 97 27,8 

1989 349 132 37,8 

(Kaynak: Statistiska ârsbo k, 1989) 

1988 seçimleriyle olu şan parlamento üyeliklerinin %38'i 

kad ınd ır. 1970'te kad ınlar ın %5'inin özel arabas ı vard ı (erkeklerin 

%50). Bugün (1989). kad ınlar ın %30'un ım özel arabas ı var 

(erkeklerin 9c70). 

I Ş ÇI ARKADA Ş LAR İ M 

Yurt d ışında (hele de Isveç'te) çal ışmaya ba şlay ınca, 

işçi arkada şlar ım üzerine ilk izlenimlerim olumsuzdu. Nas ıl oluyor 

da, bu denli düzeysiz ki şilerin olu şturdu ğu toplum bolluk 

içinde ya şıyordu? 

Yirmi be ş y ıld ır İsveç'teyim. Bu sürenin alt ı y ıl ı d ışında 

hep beden i şçisi olarak çal ışt ım (ve de çal ış maktay ım). İşçilik


ya şam ını boyunca, Isveçli i ş çi arkada şlar ımdan çok az şey öğrenebildim. 

Arkada şlar ımın tümü de (yapt ıkları i ş dışında) yeteneksiz, 

bilgisiz ve beğenisiz ki şilerdi. Bu durumun nedenlerini 

sonra sonra anlayabildim. Olanaklar ın e şit olduğu bir toplumda 

ya şıyordum. Herkes, yetene ğine uygun bir i şe yerle şmi şti. Kala 

kala "en alttakiler" kalm ış t ı, a ğır beden i şçiliklerinde çalışan. 

Yabanc ı i şçileri, tatillerinde çal ışan ö ğrencileri ve tam gün çal ı - 

şamayan küçük çocuk analar ını (a ğır i şlerde çal ışsalar da) bu 

suçlama d ışında b ırak ıyorum. 

Çoklar ı gibi ben de birkaç y ılda geri dönebilece ğimi sandığımdan, 

iyi ö ğrenemedim İsveççeyi. S ın ıf de ği ştirmek (!) 

amac ıyla yapt ı m giri şimlerde. de ba şarı kazanamay ınca, a ğir 

işlerde çal ış maktan kurtulamad ım. 

K İŞİ BA Ş INA ELEKTR İ K ÜRET İ M İ 

(En Çok Üreten Ülkeler. 1985'te "Kwh" Olarak) 

Norveç 24.853 

Kanada 18.141 

Izlanda 16.780 

İ SVEÇ 16.352 

ABD 10.553 

Finlandiya 9.596 

Sovyetler B 8.452 

Yeni Zelanda 8.224 

Türkiye 676 

(Kaynak: Statistiska ârsbo k, 1989) 

On bir y ıl, kuzeyde say ılabilen bir kentte (Gvle) oturduktan 

sonra, güneyde say ılan, ikinci büyük kent Göteborg'a 

ta şındık. Çok de ği şik geldi bana Göteborg. Toplum s ınıflara 

ayrılmış . Örneğin ilk çal ışt ığım restoranda a şçılar, garsonlar ve 

bula şıkç ılar aras ında belirgin ayr ılıklar vard ı. Aşç ılar, bir arada 

çalışmalarına kar şın, bula şıkç ılar ı ça ğırmazlard ı kahve içmelere. 

Patron tak ımına hiç. yana şılmazd ı. Kuzey Isveç'te yoktu 

böyle ayr ıl ıklar. Emekçi olarak çalışmad ığım alt ı y ıl boyunca 

özel i şim gere ği y ılda yüz bin km kadar araba sürerek tüm Isveç'i 

dola ş mış ; Kuzeyle Güney aras ında bu denli ayr ıl ık görmemi ş - 

tim. Neredeyse Bat ı Almanya'ya benziyor Güney Isveç.

YOKSULLUKTAN :VARSILLI Ğ A 71 

Iki nedene bağlıyorum bu durumu: 

Ilki olanak e şitliği. Olanak e şitli ği sıralamas ında san ırım 

Isveç, dünyada birinci s ıray ı al ır. Isveç'in yoksulluktan vars ıllığa 

geçi ş döneminde yeti şen ya şl ılar d ışında herkes, yetene ğine 

uygun bir i ş edinmi ştir. Bula şıkç ılık, silicilik vb i şlerde çalışanlar 

toplumun en yeteneksiz, en a şa ğı bilgi düzeyindeki ki şilerdir. 

Ben, bula şıkç ılık, silicilik vb beden gücü isteyen on be ş kadar 

i şyerinde çalış t ım. I şçi arkada şlarımla Isveç ve dünya sorunlar ını 

tart ışabildiğirni söyleyemem. Bu yeteneksiz, bilgisiz ki şilere Isveç 

toplumunda söz verilmiyor. Çok güçlü örgütler, bu ki şilerin 

kolayca güdülebilme olanaklar ını sağlıyor(*). 

İŞ ZAMANI NASIL KULLANILIYOR 

(i şverenler Sendikas ı SAF' ı n Verileri. 1987'de Yuzde Olarak) 

İş (Çal ış arak) 75,3 

Dinlence 9,1 

Hastal ı k 8,7 

Kahve/Yemek aral ığı 3,6 

Yasal i şe Gelmeme 3,2 

TOPLAM 99,9 

(Kaynak: Svenska Dagbladet, 14 Şubat 1989) 

Güneydeki kat ı sınıf ayr ımının ikinci nedeni, ki şilerin 

kendilerini yenileyememesi olgusudur. Isveç'in yoksulluk y ıllarında 

da burjuva s ın ıfı , daha vars ıl olan Güneyde yo ğunla şıyordu. 

Endüstri giri şimleriyle kentlere (ve de Güneye) ak ın oluyor; sonradan 

gelenler ço ğunlukla emekçi s ınıfın ı olu şturuyordu. Böylece, 

eskilerin efendilikleri daha da peki şiyordu. Isveç vars ılla şt ıkça, 

Güneydeki de ği şiklik pek göze çarpmazken, Kuzey Isveç'te 

birçok alanda köklü de ği şiklikler olmu ş ; bu değişikliklere ko şut 

olarak halk kendini yenileyebilmi şti. 

*) Isveç'te genel müdürlük, bakanl ık, başbakanl ık gibi koltuklara "tepeden 

inme" atama yap ılmaz. Ki şi, ilgili örgütlerde iyice pi şmeden böyle koltuklara 

oturamaz. Böyle olunca da, hep "bilenler" ve belirli bir düzey tutturanlar 

yönetir toplumu. Bir genel müdürün, bakandan çok sayg ıl ı oldu ğu 

söylenir. Ne ki, örne ğin Sosyal Demokrat Partinin alt katmanlannda, az da 

olsa, sosyal demokrat davran ışl ı olmayan ki ş ilerin de görev ald ığı bir gerçek!


B İ R I Ş YERI DÜZENI 

Küçük i şyerleri d ışında, isgörenin (i şçi) durumu, neredeyse 

i şverenden daha iyi. Çal ışmakta olduğum işyeri ııi anlatay 

ım bir iki: 

YEMEKLER İ N İ NERELERDE Y İ YORLAR 

(1988'de, Evi D ışı nda Yemek Yiyen, Günde 4 Milyon Ki ş i/Ö ğ ünün 

Yüzde Olarak Da ğı l ı m ı ) 

Okul 27,0 

İş yerinin A şevi 19,4 

Restoran, Feribot, Uçak 18,0 

Ayaküstü Büfeleri (Gatukök) 11,2 

Hastane ve Bak ı mevi 8,5 

Okul Öncesi Yuvas ı 7,5 

Ya ş l ı lar Evi 4,5 

Ötekiler 3,9 

TOPLAM 100,0 

(Kaynak: (Kaynak: Teknik & Standart, Say ı 3, 1989) 

Bir ka ğıt fabrikas ında karton sarma (ambalaj) i şinde çah 

şıyorum. Bölümde 13 ki şiyiz. İş dönerli ama gecesiz. Dört gün 

öğleden sonra, dört gün de sabahlar ı çalış t ıktan sonra dört gün 

izinli oluyoruz. Ka ğıt/karton yap ım makinelerinde çalışanlar, 

dokuz gün çal ışıp (geceleri de), alt ı gün izinli oluyorlar. Sabahlar ı 

06'da ba şhyoruz. Dinlenme zamanlar ımız şöyle: 7.30'da on be ş 

dakika; 9.00'da yar ım saat; 11.00'da on be ş dakika ve 12.30'da 

on be ş dakika. Bu dinlenme zamanlar ın ın ba şına ve sonuna, en 

ÇALI Ş ANLAR 

YEMEKLERINI NERELERDE Y İ YORLAR 


Yeme ğini Yan ı nda Götürenler 30 

İş yerinin A şevinde Yiyenler 27 

Evine Gidip Yiyenler 20 

Restoran vb Yerlerde Yiyenler 13 

Öteberi İ le Geçi ş tirenler 3 

Hiç Yemeyenler 6 

Bilinmeyenler 1 

TOPLAM 100

YOKSULLUKTAN_VARSILLI ĞA 73 

az ından be şer dakika eklenecek. Asl ında (sendikayla i şyerinin 

anla şmas ı uyar ınca) bu denli uzun dinlenr ıeler yok. Ama al ışılmış 

bir kez, b ırak ılmıyor. İşin bitimine bir saat kala, bizim bölümde 

işler durur. İş saatinin bitimine yar ım saat kala du şlar 

alınmış , birer iki şer ç ıkılmaya ba şlannu ştır. İş kartlar ının basılması 

için tek ki şinin beklemesi yeterlidir. Arada yaz ılı ve sözlü 

uyar ılar yap ılır ama kimse ald ırmaz(*). İş saati içindeki bu dinlenmelerde 

ka ğıt da oynan ır; gazete-dergi de okunur. 

ELEKTRIK EDERLER! 

(1988'de Kilovat edeni, Isveç Kronu olarak) 


ISVEÇ 0,27 


Norveç 0,39 

Fransa 0,40 

Ingiltere 0,45 

Italya 0,49 

ABD 0,54 


Japonya 0,77 

(Kaynak: Veckans afffirer, 12 Ocak 19$91 

Bu uyanlardan birini bize duyurmaya gelmi şti işçiba şımız 

(foreman/Meister) bir gün. IC ğıt oynuyorduk. i şçiba şı , 

içinde "kağıt oynamak" da bulunan yasaklar ı duyururken, 

oyunculardan biri, öteki masadaki kül tablas ını göstererek: 

Şu sigara tablas ını versene!" dedi i şçiba şımıza. 

Bu aslında "çok 'd ırdır' etme, dinlemeyiz!:' demekti. Uzatt ı tablay 

ı i şçiba şı . 

*) Bu yaz ıl ı uyardardan birinde (1988 ba şı) şöyle deniliyor: "... Yemek 

aral ığı, sabahları çal ışanlar ın 9.00.9.15; ö ğleden sonra çal ışanlar ın 17.00- 

17.15'tir. Bunun d ışında tuvalete gitme vb nedenlerle i ş b ırak ılabilir. 

Eğer kural d ışı iş b ırakmalar olursa, b ırak ılan süreler ücretlerden kesile 

cektir. Do ğald ır ki, iş saatlerinde kâ ğıt oyunu ve gazete okunmas ı sözkonusu 

olamaz."


1986'da ba şım ıza bir i şçiba şı gerekti. Kimse i şçiba şı 

olmak istemiyordu. i şi bilen, arada i şçiba şılık yapan bir arkada 

şım ız, en güç i ş olan b ıçakta çal ışmay ı ye ğledi de, i şçiba şı 

olmad ı . Sonunda, benim yard ımcım durumunda olan beceriksizlerden 

biri geçti ba şımıza! 

TELEFON KONU Ş MASININ EDERI 

(Kent içi Bir Konu şma, 1988'de Isveç Kronu Olarak) 

ISVEç 0,23 



Ingiltere 0,44 

Japonya 0,49 

Italya 0,60 

ABD 0,62 

Fransa 0,63 


Norveç 0,92 

(Kaynak: Veckans affarer, 12 Ocak 1989) 

Yeni i şçiba şım ız beceriksiz ama çal ışkand ı. Çalışkan 

olmayamn, işçiba şılığın ı yürütebilmesi çok güçtü. I şçilerden 

önce gelinip ta şıma araçlar ı ba ğlanndan çözülecek, i şbölümü 

yap ılacak, i ş bitince, ta şıma araçlar ı (öteki bölümlerdekilerin alamamalan 

için) kilitlenecek, ola ğan dışı tek ki şilik bir iş ç ıkarsa, 

kimseye buyruk verilmeden o i ş yapılacak. i şçilerle iyi geçinilecek. 

Yoksa, "hastay ım" deyip i şi bırakabilir i şçi, günün kalan 

bölümünün paras ın ı da i şveren öder. Ya da ertesi günü "hastay 

ım" diyerek i şe gelmez. Bir haftal ık hastalıklar için doktor raporu 

gerekmez. i şyerine ve hastal ık kasasına hasta olundu ğunu 

duyurmak yeter! 

Bir gün tam dinlenme öncesinde, yükleyiciyi (forklift) 

süren arkada ş, yolun ortas ına karton istifini devirir ve öylece 

b ırak ır. Ama onanc ılann yola gereksinimi vard ır. Ve de, yola 

yay ılan kartonlar ı kald ırmak i şçiba şının görevidir! 

i şçiba şı olan arkada şın yerine, yan ıma verilen yeni i şçi, 

üşengecin biri. Ö ğleden sonralar ı, ak şam gazetesini okumadan 

(ben 15-20 dakika ba şlama haz ırlığı yapana dek) i şba şı yapmaz.


İşi hep a ğırdan al ır. Sabahç ıysak, kimi kez bizden bir saat sonra 

işe ba şlayacak olan gündüzcüler, biz daha i şe ba şlamadan gelmeye 

ba şlarlar. İş için gerekli olmas ı nedeniyle, kendisine de verilen 

b ıçak, metre vb gereçleri bir haftadan çok saklayamaz ü şengeç 

arkada şım. Ya yitirir ya da bozar I* I. 

Elbette İsveç'teki her i şyeri böyle düzensiz de ğil. Yine 

de i şler yürüyor bizim bölümde. Makinelerden ç ıkan kartonlar ı 

sektirmeden sarabiliyoruz! 

MAK İ NELER 

Ama kimi makineler, beden i şçili ği gerektirmeyecek denli 

geli ştirilmi ş. 1960'larda çalış t ığım kağıt fabrikas ında bile, 

ağaçlar ın kabu ğunu soyma i şi, görüntülü kumanda odas ından 

yönetiliyordu: Soyulmak üzere bantlardan gelen tomruklar, 

dönen dev silindirlerin bir a ğz ından girip, öteki a ğz ından (soyulmu 

ş olarak) ç ık ıyor; b ıçaklardan (de ğirmen) geçtikten sonra, 

yonga olarak (hava bas ınçh borularla) ka ğıt yapımı için gerekli 

yerlere (ya da harmana) yollamyordu. Üçer m boyundaki tomruklar, 

vagon ve kamyonlarla getirilirdi. Yükleyicilere öyle kollar 

takılmıştı ki, kamyondan (vagondan ya da yerdeki y ığından) 

15 metreküp tomru:gu (kamyonun, tomruklar ı tutan demirleri 

ç ıkarılmadan) kucaklad ığı gibi, kaldır ıp, yürüyen banta sahveri- 

İŞ VEREN İ N ()DEDI Ğ I SAAT ÜCRETI 

İşçiye ödenen ücret 58,05 

Ek emeklilik (ATP), hastal ı k sigortas ı vb 25,27 

izin paras ı 10,74 

Emeklilik eki (ITP) 4,22 

i şgücü vergisi 0,23 

TOPLAM 98,51 

(Kaynak: Veckans Afffirer, 17 Nisan 1988) 

*) B ıçak, metre vb gereçler, i ş kay ıb ı yan ında çok para tutmaz. Bir bi- 

çak ya da metre, on4lakikal ık i ş gücü karşıl ığı sat ın alınabilir. Kimi restoranlarda 

tabak, bardak, b ıçak, ka şıklar (...), ka ğıt ve plastikten yap ı l ıd ır. 

Kullan ımdan sonra çöpe at ıl ır. Büfede ya da restoranda sat ılan bir ş iş e 

(ya da teneke kutu) yemi ş suyunun ederini kar şılayabilmek için, 12-24 

bo ş ş işe (ya da kutu) biriktirmek gerekir (Isveç'te, yemi ş suyu için abim 

ınyumdan yap ılan kutular, çevreyi kirletmemesi amac ıyla, bir boş ş iş e 

de ğerinde para eder).


yordu. Bu a ğaç kabu ğu soyma ve tomruklar ı yongaya çevirme 

işinde çalışanların say ıs ı (araç sürücüsüyle beraber) üç ki şiydi 

ve sekiz saatte 2.250 metreküp tomruk i şlenebiliyordu! 

i şçi ÜCRETLER İ NDEK İ ARTI Ş 

(Bir Önceli Y ı la Göre De ğ i şim Yüzdesi. Özel Kesim) 

ISVEÇ 7,4 6,6 

Avustralya 7,9 6,3 

İ ngiltere 5,9 6,0 

İ spanya 5,0 5,0 

ABD 4,8 4,8 

İtalya 4,0 4,7 

Kanada 4,0 4,7 

Danimarka 4,0 4,0 

İ sviçre 2,7 3,4 

Belçika 0,8 2,1 

Norveç 4,8 1,1 

B Almanya 0,2 1,1 

Fransa 1,2 1,0 

Japonya - 0,5 0,5 

Hollanda - 0,2 - 1,7 

(Cumhuriyet, 6 Mart 1989) 

Patron çal ışır, e şi çal ışır, çocuklar ı çal ışır. Hem de zaman 

ında işe gelip giderler. Makineler çok geli ştirilmi ş. işler yukar 

ıdan çok iyi örgütleniyor (i şçiba şıların,mühenclislerin... i şleri 

kolay de ğil). Bir de, önceki ku şaklar ın çok çal ış m ış olmaları var. 

Günümüz İsveç i şçisinin iyi ko şullarda çalışabilmesinin ba ş l ıca 

nedenleriçlir bunlar.

KOOPERATIF VE PAZARLAMA: 

PATATES 

Patates Güney Amerika bitkisidir. K ızılderililerin ba ş 

besini olan bu bitki ıı i ıı varlığın ı , Ispanyol öncüleri 1537'de ülkelerine 

duyurdular. Uzun deniz yolculuklar ında, C vitamini yok- 

I ıı i;undar ı, patalçse direnen gemieilerin di ş leri dokülürdii. Kral 

II'nin de ilgisiyle. Peru'da ıı getirtilerek Ispanya'da üretilmeye 

ba şland ı (.1560). Oradan da Orta ve Güney Avrupa'ya yay 

ıld ı . Ingiltere ve Irlandalya 1580'de Ş ili'den getirildi. Daha çok 

sava şlarla yay ıld ı . Patatesin Avrupa'da yaygmla şma y ıllar ı , 1750 

dolaylarkhr 

Isveç'te ilk patates 1658'de Uppsala Bitkibilim Bahçesinde 

(Botoniska Triigard) süs bitkisi olarak yeti ş tirilmeye ba ş - 

land ı . Daha sonra kimi soylularm bahçelerinde görüldü. Çiçekteri 

iyi bir görünüm veriyordu. 

''') Türkiye dt! patates, 18. vv'm ikinci yar ı s ında, Avrupa'dan getirtilerek 

yet i ş tirilmeye ba şland ı. 1987'deki üretim .1,2 milyon tondu.


JONAS ALSTRÖMER 

Patatesin toprakalt ı bölümündeki yumrularma ilgi Jonas 

Alström(er)'le (1685-1761) ba şlar. Göteborg, Lilla Toget' 

teki dikitinin çevresine her y ıl patates ekilen Alström'ün, 1724' 

te patates yeti ş tirmeye başlamadan önceki çah şmalaruu da anmam 

ız gerekiyor: 

Yoksul bir ailenin çocuğu olan Alström, 1707'de kızkardeşi 

ve bir arkada şıyla Ingiltere'ye giderek Londra'ya yerleşir. 

Londra'nm görkeminden şaşkma döner (*). Ingiliz yurtta şı 

olur. Arkadaşıyla iş kurar. Bir yandan para kazan ırken, bir yandan 

da olanak bulduğu her konuda incelemeler yapar. Ülkesinden 

gelen işlenmemi ş malların, işlenmiş olarak geri gitmesini 

bir türlü sindiremez. Gün gelecek, biraz olsun ülkesini bu ba ğını - 

hhktan kurtaracaktır. ilgi alar= dokuma üzerine yo ğunlaştırır. 

1715'te otuz koyunla Isveç'e ç ıkar. Amacı, ülkesindeki 

yün niteli ğini iyile ştirmektir. Isveç'te bir y ıl kahr. incelemeler 

yapar. Kuraca ğı iş için ortam haz ır de ğildir. Karl X11 (Demirbaş 

Şarl) Türkiye'den yeni dönmü ştür. Barış yılları= gelmesini 

bekleyecektir. 

Geri dönerken bindiği gemi be ş kez yoldan döner. Danimarka 

savaş gemileri geçit vermez. İki tayfah; pusulasız bir 

balıkç ı teknesiyle Balt ık' ı geçebilir. Ç ıktığı yerin Danimarka 

toprakları olduğunu anlayamaz. Ingiliz yurttaşı olduğundan. 

*) 1976'da ( ısve9 'ten) ilk gidi şimde ingiltere'yi hiç be ğenmemiş ; "Londra 

Bir Mahmutpaşa başl ıkl ı bir yaz ı yazm ışt ım: 

"... Büyük mağaza (supermarket) yok Londra'da. Biribirinin benzeri ufak 

tefek iş ve sat ış yerleriyle donat ılm ış sokaklar. Vitrinler karmakar ışık ve 

çoğu kez kald ırımlara taşm ış sergiler. Bankalar bile eski ve küçük yap ılarda. 

Eczaneler, bakkal dükkân ı gibi. Kimi bakkallar 'postane' görevi de üstlenmiş 

. Cumartesi tüm gün aç ık sat ış yerleri. Kimileri pazarlar ı da aç ık. 

Londra'n ın ortasında da pazar günleri bile kurulan aç ık hava pazarlar ı , 

her şeyiyle Mahmutpaş a y ı aratm ıyor. 

Bir küçük lokantada, alt ında Frans ızcası da yaz ılı şu uyarı yaz ısı çarpt ı 

gözüme: 'Burada, d ışardan getirilen yiyeceklerin yenilmesi yasakt ır!' 

Telefonla ça ğırd ığım ız taksinin 'taksi' oldu ğunu belirleyen hiçbir belirtisi 

yoktu. Arkadaşıma 'kaçak m ı çal ışıyor?' diye sordu ğumda 'hay ır' yan ıt ın ı 

ald ım. 'Kaçak çal ışanlar da var ama, bu araban ın taksi olarak çal ışma izini 

var. (...) 

Londra bir Mahmutpaşa!" (Hayati Tahsin YILMAZ, Varl ık Dergisi, Ağustos 1976)

PATATES 79 

yedi haftalık tutuklulukla kurtulur. 

Amsterdam'a yerle şir. Isveç'te kuraca ğı fabrika üzerine 

Hollanda'da incelemeler yapar. Yap ım yöntemlerini inceler. Makine 

ve araç-gereçleri tan ır. Iki y ıl sonra Ingiltere'ye döner. 

Yokluğunda işleri karde şi yönetmiştir. Dört y ıl sonra Paris'e 

geçerek orada da incelemeler yapar. Götürece ği makine ve 

adamlar için, Isveç Parlamentosundan izin ve parasal destek 

ister. 

Fransa'dan sat ın aldığı çorap örme makinelerinin ülke 

dışına ç ıkarılması yasakt ır. Bunlar ı parçalayarak Hollanda'ya geçirir. 

Amsterdam, Harlem ve Leiden'de yün; pamuk ve ipek i şleme 

yöntemlerini inceler. Makineler sat ın alır. Isveç 'e götürece ği 

usta ve işçilerle ba ğlantılar kurar. Makinelerin ülke d ışına ç ıkarılması 

Hollanda'da da yasakt ır. Harlem'de "ekmek h ırsızı" diye 

taşa tutulur. S ığınmak istediği evin tüm camlar ı taşlanarak k ırılır. 

Makineler sökülerek, Amsterdam Liman ındaki bir Isveç 

gemisine parça parça sokularak, yükler aras ına saklamr. 

Gümrük görevlilerinin durumu anlamas ı üzerine, gemi bir gece 

izinsiz olarak limandan ayr ılmak zorunda kal ır. 

1 Kasım 1723'te tüm makineler; araç-gereçleriyle usta 

ve işçiler, Alström'ün do ğum yeri olan Alinsâs'a ula şırlar. Istenilen 

para yard ım ı için Parlamentodan yan ıt yoktur.. Dahası , 

yabanc ı işçilerin, dinsel yapt ırımları özgürce yerine getirebilmeleri 

izini tart ışma aşamasındadır (Haziran 1724'te onaylanacaktır). 

Yeni makine ve işçilerle gelen Alström'ü yeni güçlükler 

bekler: Alinsâs Belediye Ba şkanı, kentin büyümesinin istenmediği 

gerekçesiyle, fabrika yap ım ında güçlükler ç ıkarır. Yabancı 

işçiler neredeyse kaçacaklardm Makine ve adamlann Isveç'e getirilebilmesi 

için "üç küp altın" (1946 değeriyle yarım milyon 

kron) harcanm ış ; görünürde çok iş yap ılamam ış tır. Parlamentodan 

yard ım yerine "ö ğüt" gelir. 

Alström, elli km yak ınındaki Götöborg'un Ticaret Odasına 

başvurur. Ald ığı yan ıt olumsuzdur. üyelerden ço ğunun 

Ingiltere'yle tecimsel ili şkileri vard ır ve bu tecimsel ürünlerin 

Isveç'te üretilmesi yararlar ına aykırıdır. 

Kaynak için ülkeyi dola şmaya başlar. Vârmland bruk


ağalanndan (*) ilgi götür. Kristinehamn'da toplan ıp "100 gümüş 

daler"den 270 pay ç ıkarırlar. Bu, çok parad ır ama yetmez. 

Ne ki, işçiler daha bir güvenle çal ışmaya koyulurlar. Kral Fredrik'e 

40 pay satılması başarılınca, kurulu şa ilgi artar. Yünlüler, 

pamuldular, ketenliler, ipekliler üretilir. Çorap yap ılır. 

Alström Italya'dan, ispanya'dan, Hollanda'dan dam ızhk 

hayvanlar getirtir. Türkiye'ye adamlar ını yollar. Ankarakeçisinin 

bakım ını öğrenip Isveç'e getirirler(**). Ingiltere'den 

deri işleme ustaları getirdik. Alström, hayvanlar üzerine kitaplar 

yazar. Okul açar. Tütün yeti ş tirir. Ülkenin ikinci şeker fabrikasım 

kurar. Isveç'te bulunmayan bitki ve ot tohumlar ı getirterek 

üretir, ba şarılı olanların yaygınlaşmasım sağlar (***). 

1740'ta Küçük Alinsâs'ta 28 türde fabrika-yap ımevi 

vardı ve bu işletmelerde 875 ki şi çalışıyordu. 1750'de çahşanlann 

sayısı 1.500'e ulaş tı. Alström'ün kurdu ğu ortaklıklar 1847' 

ye dek ya şayabildi. 

HAYVAN SAYISI 

(1.000 Olarak) 

1805 1900 1950 1975 1985 

At 397 533 440 52 57 

inek 822 1.765 1.654 740 600 

Tüm s ığırlar (inekde içinde) 1.468 2.583 2.648 1.879 1.837 

Koyun 1.214 1.261 279 368 426 

Keçi 140 80 34 6 

Domuz 400 806 1.263 2.446 2.589 

Isveç'te patates ekimi ve tüketiminin yayg ınlaşması 

için de en çok Jonas Alström u ğraş verdi. Isveç dışında toplam 

on yedi y ıl yaşayan; her gördüğü yeniliği Isveç'e ula ş tırmaya ça- 

*) "Bruk", eski Isveççede "fabrika", "i şletme" anlam ına geliyor. "Bruk 

ağalar ı" deyimini "fabrika patronlar ı " karşıl ığı olarak kulland ık (HTY). 

**) 14-15 ankarakeçisinden üreyen keçi say ısı 1765'te 700 dolay ındayd ı . 

(Tar ım ın Tarihi -Lantbrukets historia-, Stokholm 1925, sayfa 417) 

***) 100 kronluk kâ ğıt parada resmi bulunan, ünlü bitkibilimci (doktor, 

do ğabilimci), Alströmer'in ça ğdaşı Carl von Linne (1707-78) de isveçlidir.

PATATES 81 

lışan Alström'ün, patatesi d ışarda değil Isveç'te, hem de Alinsâs' 

ta tan ıması ilginçtir(*}. 

Alström'ün, ekimlik yumrularm nereden sağlanabileceğini 

öğrenip getirtmesi uzun sürrnez. 1724'te ilk ürün ahn ır.Patates, 

önce ilk üretildi ği yerin adıyla (nolhaga) ânildı (bugün de 

Alinsâs dolay ında "nol"un ç okulu olan "nolor" adıyla da anılır). 

Sonra da "yer armudu" Crordpâron) ad ıyla tüm ülkeye yay ılmaya 

başladı. 

PATATESE DIRENI Ş 

Alström'ün ve üst düzeyde yöneticilerin u ğraşları, patatesin 

nasıl yeti ştirileceğini gösteren el kitaplar ı ve ekimlik 

yumrulann paras ız dağıtılmasına karşın, yay ılma çok yavaş ol- 

*) Ulf Tengbom, Jonas Alströmer'in yaşam ın ı anlatan "I şçinin Soylusu" 

adl ı yap ıt ında bu durumu da anlat ır: 

"Alström üh, Fransa'dan gelen bir işçisinin, bahçesindeki bir şeye do ğru 

eğilmesini şaşk ınl ıkla izlemesi, yad ırganacak durum değildi. Adam, bitkiyi 

tutup topraktan ç ıkararak köklerini yere vurdu, (dü şen) birkaç gri-kara 

şeyi yan ındaki sepete koydu. 

Alström, adama yaklaştı. Ama adam bir şey söylemedi. İşi ile u ğraşıyordu. 

Alström o denli özenle izledi ki, bir süre bir şey sormad ı. Sonra: 

Bunları ne yapacaks ın?' dedi. 

Işçi, karşısında patronunun oldu ğunu ancak anlam ışt ı. Başın ı kald ırıp sırıttı. 

Bir tutam bitkiyi göstererek: 

ö ğle için yem eklik al ıyorum!' 

Alström ş aşk ınl ıkla ve de inanmayarak: 

Bunları yemeği mi düşünüyorsun?' 

Elbette! Inan ın, yemeği iyi olur. Hiç denedin(iz) mi patron?' 

Hay ır, Alström hiç denememi şti. Fransız hem şaşırd ı, hem de sevindi. So- 

nunda Alström 'e, bu ' şey'i tatm ay ı isteyip istemedi ğini sorma yüreklili ğ ini 

gösterdi. Böylece, kar ısının yemek yapmakta oldu ğu Frans ız ın evine gittiler. 

Alström, artan şaşk ınl ığıyla kad ının yaptıklanna bakıyordu. Kad ın, yuvarlak-koca 

şeyleri kaynayan suya koydu. Bir süre sonra suyu bo şaltıp bu değişik 

şeyleri (tencereden) ç ıkard ı. B ıçakla dış kabuğunu ald ı. Içi alt ın 

gibi parlak ve çekiciydi. Kadın, tahta tabağa biraz et yemeği doldurdu, yanına 

da bu sar ı şeyden koyup, tatmas ı için Alström'e sundu. 

Alström, ağzına ilk kez bir parça patates koyarken,gok de ğişik duygular 

içindeydi. Ama ard ından, yüzünde gülücükler belirdi. Istekle bir parça daha 

ald ı. Evet; gerçekten iyiydi. 

Biraz havadan-sudan konu şulduktan sonra Alström, bitkinin nas ıl ekildiğini; 

bak ım ın ın nasil yap ıld ığın ı ; büyüme süresini; ne zaman toplanaca ğın ı 

ve öteki sorunlar ı üzerine sorular sordu. Birkaç saat sonra oradan ayr ılırken 

bile şaşkınl ıktan akl ı karmakanşıkt ı." 

(Ulf Tengbom, En arbetets adeisman, Stokholm, 1946, sayfa 127.129)


du. Alström ve kendinden sonra bu yolda çah şan Iki oğlunun 

(Johan ve Patrik) ya şamlan, yemeklik patatesin yaygınlaşmasına 

yetmedi. Bu yeni bitkiden ku şkulanan halk, yemek kültürünü 

değiştirmek istemiyordu. Danimarka'da, din de ğiş tirmenin, yemek 

kültürünü değiştirmekten daha kolay olaca ğı söylenirdi. 

Yeni aç ılan tarım alanlarına patates değil, yulaf ekiliyordu. Isveç'te 

yulaf, arpa ve çavdardan sonra, iklim ko şullarının düzelmesiyle 

yetiştirilmeye başland ı. Önceleri yaln ızca ülkenin Güney 

Norveç'e bakan yörelerinde (Vrmland) yeti şirken, 17. yy' 

da ülkenin her yerinde; her tür toprakta yeti ştirilebiliyordu(*). 

Hayvan yemi olarak da tiiketihneye ba şlanm ış tı. 

Patates Tüketicisine O ğütler: 

KORUNMASI 

Topraktan ç ı kar ı l ırken paketlerken ta şırken sars ı p zedeleme! 

Zedelenen yerler d ışından görünmez ama içinde kara gri ya da ka 

ranl ı k-mavi lekeler olu şur. 

Karanl ı k yerde sakla! Elektrik ışığı da gün ışığı gibi zararl ı - 

chr. I şı kta ye şillenir. Ye şillenen yerler zehirlidir. Taze patates , ışığa da 

ha Cluy arl ı olur. Yaln ızca ye şillenen yerlerini kesip atmak yetmez. 

S ıcak yerde tutma! En iyi ı s ı , buzdolab ı s ıcakl ığıd ır. S ıcakta 

çabuk yumu şar, fı lizlenir ve çürür. 

Tazeyken daha çok tüket! Eskidikçe, içindeki D vitam ini değeri 

de azal ır. 

Halk açtı; Ürün yetmezliği nedeniyle 1718'de evlerde 

(arpadan) içki yap ım ı yasaklandı. 1720'de, ekmeğe karış tırmak 

için devlet ormanlannan halkın ağaç kabu ğu soymasına 

izin verildi. Bu ko şullarda bile patates ilgi görmüyor; daha çok 

"domuz yemi" olarak yayg ınla şıyordu. 1749'da, patatesten çok 

sert bir içkinin yap ımına başlanınca, ilgi birdenbire arttı. "Işte 

patates böyle tad ıhr!" deniliyordu. Öyle ki, o yıllarda Incil' 

den sonra en çok okunan kitaplar, patatesten içkinin nas ıl yapıldığını 

anlatan el kitaplanydı . 

*) "Tar ım ın Tarihi" adl ı yap ıtta, "HuslAin jurnalen"den al ınd ığı bildirilen 

şu nota rastlad ık: 

"Broocman' ın verdiği bilgiye göre, 1736'da Livonya'da (o zaman Isveç'in 

olan Balt ık ülkesi) Türk yulaf ı yetiştirilirdi. Isveç'te (o zaman) yeti ştirilmedi. 

Ama 1789'da (Türk yulaf ının) ülkede (Isveç) yeti ştirildi ği söylenir. 

(Landbrukets historia, Stokholm, 1925, sayfa 406)

PATATES 83 

Patatese ku şkunun bir nedeni de, Avrupa ve Amerika' 

da sık sık patates hastabklan göffilmesiydi( 4). Din adamlan, 

içki yap ım ıyla patates hastal ıkları aras ında ilişki kuruyor; Tanrı'n 

ın, kullann ı açlıktan kurtarmak için patatesi yaratt ığını; içki 

yaptıkları için de patates hastaliklanvla kullar ını cezaland ırdığını 

yaymaktan geri durmuyorlard ı(**). 

Patates Tüketicisine O ğütler: 

HA Ş LANMASI 

E şit zamanda (15-20 dakika) pi ştnesi için e şit tür ve boyda 

patatesleri seç! 

Tuz istersen, her litre suya iki çay ka şığı koy! Suyun içine 

bir tutam dereotu da atabilirsin. 

Önce suyu kaynat, sonra patatesleri koy! Su kaynat ı lmadan 

konulursa, vitamin kayb ı ço ğal ır. 

Soymadan kaynat! Vitaminin ço ğu kabuğun alt ı ndad ır. 

Haş lanmadan soyulursa kay ıp çoğal ır. 

Su kaynay ınca ı s ıy ı düşür! Kaynama derecesi yükseldikçe, 

vitamin kayb ı artar. 

Ha şlan ınca hemen suyunu bo şalt! Sonra yine tencereyle 

ama kapaks ız olarak az ate şte b ırak, buhar ı gitsin. 

Tencerenin (yada servis kab ın ın) alt ına bez (ya da ka ğıt) koy, 

patatesleri doldur, kapa ğı kapat! 

öğütlendiği gibi ha ş lan ır ve de s ıcağıyla yenirse, vitamin 

kayb ı yaln ızca %10 olur. Kabu ğu soyulup da başlan ırsa kay ıp %30.35'e 

ç ıkar. 

*) Patates hastal ıkları yüzünden en büyük k ınm Irlanda'da oldu. 1500'lü 

y ılların sonlarına do ğru patates Ingiltere ve Irlanda'da yeti ştirilmeye baş - 

lanm ışt ı. Yoksul Irlanda da patates çabucak yayg ınlaşt ı ve halk h ızla çoğalmaya 

başlad ı. 1800'le 1844 aras ında Irlanda halk ı 5 milyondan 8 milyona 

ç ıkt ı. 1845'te patateslere hastal ık geldi. önce yapraklar küflendi 

(phytophtora infenstans). Mantara dönü şen bu küfler köklere ve yumruların 

ş işliklerine sard ı ve hiç ürün al ınamad ı. Daha kötüsü, hastal ık evdeki 

patateslere de sard ı. 1846'da da ürün al ınamad ı. Tüm umutlar ın ı patatese 

bağlayan köylüler y ığınla öldüler. Kolera gibi kimi salg ın hastal ıklar ın da 

yay ılmas ıyla bir milyon dolay ında Irlandal ı öldü. Kalanlar göçe başlad ı . 

1845 ile 1910 aras ında 5 milyon Irlandal ı Amerika'ya güçtü. 

**) Papazlar, büyük k ıtl ık y ıllarında, Tanr ı'ya yakarmak amac ıyla kiliselerde 

toplanan halka da, k ıtl ığın, kullar ın kötülüklerine kar şıl ık olarak 

Tanrı'n ın bir yapt ırım, oldu ğunu söyterlerdi.


DiRENI Ş KIRILIYOR 

Olumlu geli şmeler de oluyordu. Madenlerde çal ışan 

yabanc ı i ş çiler, yemeklik patates ekiminde öncülük ediyordu. 

"Patates Sava şlar ı " ad ıyla da an ılan "Yedi Y ıl Sava şlar ı "ndan(*) 

dönen isveçlilerden, Almanya'da gördükleri patatesi yeti ş tirenler 

ç ı k ıyordu. 

Patatesin yaygmla şarak ekme ğin yerini almaya ba şlamas 

ı yüz y ılda (1820'lerde) gerçekle ş ti. 1800'le 1820 aras ında 

üretim be ş kat artt ı . 1800'lii y ıllar ı n ortalar ı na dek rasgele yeti 

ş tiriliyordu. 1945-46'da hastal ıklara dayan ıkl ı türler seçilmeye 

ba ş land ı . 1977'de Isveç'te 36 türe rastlan ın ış t ı(**). 

Dünyada patates bu ğdaydan çok üretilir. Yt ımrusu 20 

kg gelen türleri bulunur. Patatesin 5.90'1 Avrupa ülkeleriyle Sovyetler 

Birli ğinde üretilir ve tüketilir. 

ÜÇÜNCÜ DÜNYA ÜLKELERI 

Patatese direni şin k ırılmas ıyla açl ıktan ölümler büyük 

ölçüde azalm ış oldu. Bugün açl ık çeken üçüncü dünya ülkelerin- 

, 

*) Sözü edilen Yedi Y ıl Savaş lar ı (1756.63), İ ngiltere ile Fransa aras ı nda 

Kuzey Amerika ile Hindistan ın payla şılnı as ına ko şut olarak yap ıld ı . İ ngiltere'nin 

üstünlü ğüyle sonuçlanan sava ş larda, İngiltere'nin yan ında Hannover 

ve Prusya vard ı. Avusturya, Rusya, Ispanya ve kimi Alman devlet- 

leri de Fransa n ın yan ında yer ald ılar. 1757'de Prusya'ya kar şı sava ş an Isveç, 

1762'de toprak yitirmeden çekildi. Isveç bu sava şa, Stralsund ( şimdi 

Do ğu Almanya'da) garnizonundan ba şka 20 bin ki şiyle kat ıld ı . 

Bu sava şlara "Patates Sava şlar ı " da denilmesinin öyktistine gelince: Prusya 

kral ı Büyük Frederik, bu yararl ı bitkiyi yayg ınla ş t ırmak için büyük sava şın ı 

verdi. 1744'te, çiftçilere paras ız yumrular da ğıtarak, topraklar ın en az 

1/15'ine ekilmesi zorunlulu ğunu getirdi. Çiftçiler, tad ı ve kokusu olmayan; 

köpeklerin bile yemedi ğ i bu domuz, yiyece ğinin, topraklar ında bu denli 

çok yer kaplamas ı n ı istemediler. An ı a, ba ş lar ına asker dikilerek yumrular 

ektirildi. Durum, Prusva'n ı n ko ın şular ınea alay konusu yap ıld ı. ftalyanlar 

Al ın at -dara uzun süre 'patates yiyicisi" (pataticci) dediler. Avusturya kraliçesi 

Maria Theresia, Büyük Frederik'i "Patates Kral ı (der Kartoffel-König) 

san ı yla aş a ğılad ı . 

Zor kullan ılarak ektirilen patates, Yedi Y ıl Sava şlar ı boyunca Prusya'y ı 

açl ıktan kurtard ı (...). Bu nedenle, bu sava şlara "Patates Sava şlar ı " da denir. 

4"1') Patates türlerinin uluslararas ı ortak ad ı (Latince) olmad ığından, Isveç' 

te çok yeti ş tirilen patates türlerinin Türkiye'de de yeti ştirilip yeti ş tirilmedi 

ğ ini ara ş t ı ran ı ad ık. Isveç'te en çok yeti ş tirilen üç tür patates (Isveççe 

adlar ıyla ve yüzde olarak) ş unlard ır (1986): Bintje %50; king edvard %30 

ve in agnu,, ı bonums %5.

PATATES 85 

de de yeti ştirilebilmesi için çalışmalar yap ılmaktad ır(*). Isveç 

Tarım Üniversitesinin (Lantbruksuniversittetes) Svalöv'deki bölümünde 

tohumdan patates yeti ştirme çah şmaları yap ıl ıyor. 

Ultuna'da da tohumdan patates yeti ştiriliyor. Ultuna'da uzmanlar, 

so ğuk iklimlerde patates yeti ş tirme çalışmaların ı başarıya 

ulaştırmak üzereler. Birkaç y ıl sonra, sıfırın alt ında 10 derecede 

yemyeşil patates tarlalan olu şturulmas ı olanağı doğabilecek. 

EKMEK YERINE PATATES 

Evinizde patatesiniz varsa e ğer, hiç olmazsa f ır ıncm ızda 

ekmek; çuvahn ızda un kalmad ığı zamanlarda paniğe kap ılmay 

ın! Patates ha şlaym ve yiyin ekmek yerine. 1912'de, Danimarkalı 

Fredrik Madsen, bir y ıla yak ın yaln ızca patates yiyerek 

ya şad ı(**). 

Ünlü Isveç Ozan ı Esaias Tegner (1782-1846), yoksulluk 

y ılları da say ılan ya şadığı dönemi şu üç sözcükle tan ımlar: 

*) Peru'nun ba şkenti Lim a'da bulunan Uluslararas ı Patates Merkezi (CIP), 

Isveç'in de deste ğiyle 1972'den beri çal ışmalar ın ı sürdürmektedir (Isveç bu 

kurulu şa 1986'da 6,5 milyon kron verdi). 

Bilindiği gibi patates, daha çok yumrular ı ekilerek yeti ş tirilmekte; bu 

yumrular s ıcak ülkelerde, bir sonraki ekime dayanmamaktad ır. 

CIP, patates ekimi için, çürümeden y ıllarca dayanabilen, yöresel iklimlere 

uyumlu tohumlar üretmektedir. Çin, Siri Lanka (Seylan), Vietnam gibi gelişmekte 

olan 35 ülkede bu yöntemle ba şar ıl ı sonuçlar al ınm ış t ır. Bir avuç 

tohumdan on ton patates üretilebilmektedir. Ekim yap ılacak yerin durumuna 

göre tohum çimlendirilerek ya da do ğrudan bu ğday gibi saç ılarak 

ekilmekte ya da fidelikte yumru yeti ştirilmektedir. 

Isveç'te bu yöntemin uygulanabilmesi için (yaz ın k ısal ığı nedeniyle), to- 

humdan yumru yeti ştirilmesinin kapal ı yerde (sera) yap ılmas ı gerekiyor. 

**) Danimarkal ı Fredrik Madsen, 1912 y ıl ın ın 309 gününde yaln ızca pata 

tes yiyerek "dünyan ın en çok patates yiyen adam ı " san ını kazand ı. Madsen, 

doktor gözetimi alt ındaki denemesine 8 Ocakta ba şlad ı. 4 Temmuzla 8 

Ağustos aras ında (-34 gün) denemeye ara vererek izinini kulland ı. 17 Ara 

hkta denemeyi b ırakt ığında, sa ğ l ığını hiç yitirmedi ği görüldü. 

Deneme boyunca Madsen, günde 4 kg dolay ında patates yiyordu. Sabahlar 

ı haşlanm ış patatesi bitkisel ya ğda k ızartarak; ak şamlar ı da haşlanm ış 

patatesin ezmesine bitkisel ya ğ karış t ırarak yiyordu. 2,5 kg kadar patates 

tüketti ği ak şam yemeklerini bir buçuk saatte yiyebiliyordu. 

(P Gunnar Andersson'un "Mest om mat" adl ı yap ıtı ndan özetlendi. 

Stokholm, 1980, sayfa 79-82)


Barış , üreme ve patates. Bugün "bolluk ülkesi" olan Isveç'te 

patatesten ekme ğe dönü ş yap ılmam ıştır. 

1976'da fırınc ı-pastac ılarla de ğirmencilerin, Ekmek 

Enstitüsü arac ılığı ve Sosyal Yönetimin (Socialstyrelsen) desteğiyle 

sürdürdükleri "daha çok ekmek" kampanyas ı, (patatesçilerin 

kar şı kampanyas ı nedeniyle olacak) ekmek tüketimini 

art ıramad ı. 

EKMEK 

Her yemekte ekmek yiyorsan okkal ıca demir; B vitamini ve 

lif al ıyorsundur. Ekmekte çok de ğerli, kal ı n lifler bulunur. En çok da 

iri çekilmi ş (kara) undan yap ı lan ekmekte. Besin uzmanlar ı , sofrada her 

zaman ekmek bulundurulmas ı gereklili ğ inde birle ş irler. 

Her yemekte ekmek yersen, ya ğ l ı ve şekerli besinleri de azaltm 

ış olursun. Hem yemek paran ı , hem de kilonu dü şürürsün Onun için, 

ekmeğ i hiç unutma. Bu çok önemlidir. 

- Her yemekte ekmek! 

- Günde en az 6-8 dilim! 

Ekmek Enstitüsü 

(Brödinstitutet) 

Kasas ına günde 15 bin kron giren bir restoranda, 3-4 

kg'dan çok ekmek tüketilmez. Bizim anlad ığım ız anlamda ekmek 

yiyen; restoranda olsun, evde olsun ekme ği yemeğe kat ık 

eden tek İsveçliye rastlanamaz(*). Restoranlarda tüketilen patatesi 

ekmeğe oranlarsak, her kilo ekme ğe kar şılık 25 kg'l ık bir 

çuval patates koyaca ğız. 

Patatesin ha şlama yap ılacaklar ı soyulup ilaçlanm ış ; 

yağda k ızart ılacaklar ı dilimlenerek yar ı k ızart ılm ış olarak getirilir 

restorana. Kara çuvallar ından ç ıkar ılnıayan soyulmu ş ha şlamalıklar 

bir haftaya dek (çuvaldan ç ıkar ılıp suya konulursa bir 

gün) dayanabilir. K ızartmal ıklar, karton kutularda buzlu olarak 

*) Isveç'te ekmek, üzerine ya ğ sürülerek yenir. İsveçli, köpe ğine bile ekmeği, 

üzerine ya ğ sürerek verir. Bu kural ın doğrulu ğunu denemek istedim 

bir gün: Restoranda yemek al ırken, iki dilim de ekmek koydum tepsime. 

Kasadaki k ız, ka ğıt peçeteyi de kald ırıp alt ına bakt ıktan sonra iki küçük 

tereya ğı paketi getirip koydu tepsime. 

Bu denemeyi on kez kadar sürdürdüm, hepsinde de "unutmu ş " olaca ğım 

düşünülerek tereya ğı kondu tepsime (HTY).

PATATES 87 

getirilir. Buzlu olarak ikinci (tamamlay ıcı ) k ızartma yap ılabildiğinden, 

y ıllarca dayanabilir. Yayg ın olarak bir de ezmesi (püre) 

yap ılır patatesin. Isveç'te sulu yeme ği bilinmez. Evlerde haşlaması 

soyulmadan yap ılır. Haşlanm ış patatesi soyman ın da yolu 

yordam ı var: Çatal ve b ıçakla. Çatah bat ırıp hiç yere koymadan 

ve de soyulan yerlerine hiç el de ğdirmeden! 

Biri Avusturya'da, öteki Hollanda'da çal ışan iki arkadaşımın 

ekmek yedikleri (pansiyoner olarak oturduklar ı evin 

çoculdarm ın ekmeğe ahşma olas ılığı ) nedeniyle evden ç ıkarıldıklar 

ım da şuracığa ekleyeyim. Bu ülkelerdeki bollu ğu görünce, 

bu tür davran ışların nedenini anlamak güç oluyor. 

PATATES 

... öteki kaynaklar kurusa da patates on kat daha (çok) da 

yanarak verimini sürdürür. 

Ba şka hiçbir ürün, patatesin verdi ğine eri şemez. Akla gelen 

her türlü besin. En yoksulu bile daha da yoksulla ştırmadan (herkesin kesesine 

uygun) tür vars ı ll ığı ... 

Güncel düzenler ve kara çalmalarla onu unutmaya ve kötülemeye 

çal ışmak utan ılacak durumdur. Örne ğin gerçek tam tersiyken 

"bizi ş i şmanlat ır" demek. 

Patatesin ya ğ l ı l ı k oran ı yaln ızca %0 5- tir. 

Bize yarayacak çok şey verir. örneğin lif. Patateste sak ın ı la 

cak hiçbir şey yoktur. 

Patates ülkesi, gelece ğin ülkesi! 

İ sveç Patates İ lgilenenleri 

(Sveriges patatisintressenter) 

Ş EKERLI EKMEK 

Isveç'te ekmeğin şekersizi "Alman ekme ği, Frans ız 

ekmeği..." ad ıyla pazarlan ır. Biz Türkler ve kimi öteki yabanc ılar 

patatese ah şamadığım ızdan ve de şekerlisini yiyemedi ğimizden, 

kendimiz yapar ız ekmeğimizi. Bir başına yaşayan 

kimi Türk erkekleri bile hamur yo ğurup ekmek pişirmesini 

bilirler. Ama gelgelelim, un yaln ızca iki kg'hk paketlerde pazarlanır. 

Mağazadan on paket birden kald ırmca, tüm gözler üzerimizdedir.


Bir gün restoranda çah şırken, 25 kg'hk un çuval ımn 

varlığını farkedince, patrona ba şvurmakta gecikmedim. Toptancılar 

fırın, pastane vb yerler için pazarl ıyormuş bu çuvallar ı. 

Patronun arac ılığıyla bir çuval un edinerek, bir süre için ma ğaya 

taşınmaktan kurtulduk. Bir ay kadar sonra unun tlikendi ğini; 

bu kez iki çuval almak istediğimi söyledim patrona. Adam şaka 

sandı önce. üsteleyince de bön bön bakt ı yüzüme ve: 

"- Biz dört ki şi, bir çuval unu üç y ılda bile tüketemeyiz!" 

dedi. 

KURUTULMU Ş EKMEK 

İ sveççesi "knöckebröd" olan kurutulmu ş ekmek (peksimet), 

Isveç'te bugün de yayg ınd ır. 1848'de Stokholm'de ilk peksimet fabrikas 

ı kuruldu. Kuzey Isveç'te f ı r ı nlarda pi ş irilerek pazarlan ı yordu. 

Sekiz saatlik i şgünü gündeme gelince, küçük i ş letmeler (f ırın), yerlerini 

fabrikalara b ı rakt ı . 1940'larda bu fabrikalar tek elde topland ı . Bugün 

Wasa (Wasabröd = Wasa ekme ği) ad ıyla pazarlanan peksimet, yaln ızca 

Filipstad fabrikalar ı nda üretiliyor. Wasa'n ın B Almanya'da da (Celle'de) 

bir fabrikas ı var. 

Wasa yetkililerinden ald ığım ız bilgiye göre (1988), Wasa, dünyan 

ın en çok çavdar sat ınalan kurulu şudur. Y ılda 80 milyon kg çavdar; 

15 milyon kg bu ğday sat ın al ır. Günde 250 ton ekmek üretir. Filipstad'daki 

(Isveç) fabrikalarda 1.100 (B Almanya'da 500) ki şi çal ı - 

şır. Yirmi tür peksimet üretilir. 

1975'te yap ılan bir ara şt ırmaya göre, her Isveçli günde 

200 gram undan yap ılmış yiyecek (pasta, peksimet, ekmek...) 

tüketiyordu. Bunun 49 gram ı undu (67 gram ekmek). O y ıl 

patates tüketimi, ki şi başına 173 gramd ı . 

SANDVIÇ 

Isveçli, patatesten ba şka, üzerine yağ silrülü kurutulmuş 

ekmek (peksimet) de çok yer. Ve Isveç deyince akla gelen 

üç sözcükten ikisi "seks"(*) ve "sosyalizm"se, üçüncüsü "smörgâs" 

dedikleri bir tür sandviçtir. Smörgâs'un, bizim de al ış tığım 

ız en yahn ı, yağ sü ıviü ekmek dilimi üzerine bir tür ka şar peyniri 

dö şenmişidir. Daha da üzerine domates, h ıyar ve biber di- 

*) Seks konusuna bu çal ışmam ızda yer vermiyoruz. Konuyu ayrı bir kitapta 

ele alabileceğiz (HTY).

PATATES 89 

limleri konabilir. Smörgâs'un türü çoktur. Ya ğ sürülü ekmek dilimi 

üzerine (peynir d ışında) ciğer ezmesi, balık, jambon, yumurta, 

mayonez, marmelat, tur şu vb'nden konur. 

EN ÇOK PEKS İ MET TÜKETEN ÜLKELER 

(1987'de Ki ş i Başına Y ı l/kg olarak) 

ISVEÇ 5,7 


Norveç 1,0 

Danimarka 0,6 

B Almanya 0,5 

Hollanda 0,4 

Ingiltere 0,3 

(Kaynak: Vasa, 1988) 

Isveçli şekerlemeyi de çok yer. Ki şi ba şına tüketilen şekerleme 

(bebeler de içinde) 10 kg' ı geçer (1988'de 10 kg 238 g). 

F İ LE NASIL DOLUYOR 

(Birer kilo tereya ğı , süt, peynir, yumurta, piliç, domuz pirzolas ı , 

s ığır eti, kemi ği ve derisi al ı nm ış morina bal ığı , ekmek, bu ğday 

unu, patates, havuç, elme, kahve ve şeker kaça ve bir endüstri 

i şçisinin ne kadar i şgücü kar şı l ığı edinilebilir) 

Isveç Kronu iqgücii Süresi 

Hollanda 333,10 3 Saat 29 Dakika 

B Almanya 451,51 3 Saat 52 Dakika 

Fransa 356,77 4 Saat 24 Dakika. 

İ ngiltere 323,60 4 Saat 46 Dakika 

İ sveç 533,48 5 Saat 05 Dakika 

Danimarka 509,32 5 Saat 12 Dakika 

Norveç 634,72 5 Saat 28 Dakika 

Finlandiya 574,76 6 Saat 11 Dakika 

(Kaynak: Götebor ıts Posten, 15 Kas ım 1988) 

Beraber ana-babas ını görmeye gitti ğimiz bir Isveçli 

arkadaş , "nasıl olsa orada yiyeceğiz" gerekçesiyle, yolda yemek 

yememizi istememi ş ti. Gelece ğimizi telefonla duyurmu ştu da. 

Ama önümüze konan yaln ızca kahve, ekmek, tereya ğı, peynir... 

idi. Bu arkadaşı Türkiye'de iki aydan çok bir süre konuk ettim. 

Aradan on iki y ıl geçince (1988), arkada şın Norveç'teki evine


konuk oldum. Akşamdı. Gelece ğimi telefonla duyurmu ştum. 

Ama önüme konan yaln ızca çay, ekmek yağ ve peynir... idi. 

Yemeklikleri uzun süre saklama yöntemleri çok geli ştirilmi 

ştir. Konutlarda buzdolab ından ayr ı olarak buzluk da 

bulunur. Isveç yemekleri, Kıta Avrupas ı ülkelerininkine benzemez. 

Isveçli, mutfa ğa çok zaman ay ıramaz. Ço ğu durumda 

kahve ve sandviç yeterlidir. Ba ş yemek sosistir. Yemekl ığe 

en büyük paray ı ay ırmalar ına kar şın, Avrupa ülkeleri aras ında 

yemek niteli ği en düşük ülkelerden biridir. 

YIYECEK GIDERLERI 

10 YILDA %1 4 O ARTTI 

Yiyecek giderleri, öteki giderlerden daha çok art ıyor. Özellikle haz ır 

yiyecelderdeki art ış daha çok oluyor. Çok ya ğl ı yiyecek istenmemesi 

de giderleri art ırıyor. 

1978'de, iki çocuklu bir ailenin 1.515 krona dolan ayl ık yiyecek filesi, 

bugün 3.475 krona doluyor (1.820 krona dolan haz ır yiyecek a ğırlıkl ı 

bir file de 4.375 krona doluyor). 

Dört ki şilik bir aile, ekme ğini kendi yaparsa, ayda 265 kron daha az 

gideri oluyor. 

Üç çocuklu bir az gelirli aile, net gelirinin %37'sini (bir ba şına oturan 

iki çocuklu bir kad ın %31'ini) yiyece ğe veriyor. 

Ortalama Isveçli, gelirinin %17'sini yiyeceğe veriyor. Bu oran 1950'lerde 

%28'di. 

Al ışveriş haftada bire indirilirse, zamandan kazan ıldığı gibi, ayda 200 ile 

400 kron aras ında daha az gider oluyor. Bugün, halk ın %12'si yiyeceklerini 

haftal ık olarak sat ınal ıyor. 

Haz ır yiyeceklere a ğırl ık veren aileler, mutfa ğa haftada 30 saatlerini 

ay ırırken, daha çok ucuz yiyecekleri ye ğleyen aileler haftada 43 saatlerini 

ay ırmak zorunda kal ıyorlar. Yiyecek sat ınalma da içinde; mutfağa 

haftada (1950 lerdeki gibi) ortalama 15 saat ayr ılıyor. 

Kad ınlar ın mutfakta daha çok kalmaları sürüyor: Haftada 11 saat (erkek- 

ler 4 saat). Çocuklar ın mutfa ğa yardımı da haftada 15 dakika ile s ınırl ı . 

(18 Ocak 1989 tarihli Götebors Posten Gazetesinden özetlendi) 

KAHVE VE SÜT 

Ülke so ğuktur. Toprakalt ı bitkilerinden patatesten 

başka şeker pancar ı, havuç ve bir tür şalgam (Isveç şalgam ı)

PATATES 

bol bol üretilip tüketiliyor. Almanlar ın bira içmesi denli, Isveçli 

kahve ve süt içiyor. Ki şi ba şına y ılda 12 kg kahve ve 147 kg süt 

(1987). Yoğurt tüketimi 14 kg. Ma ğazalarda 1 ve 2 (restoranlarda 

0,3) litrelik karton kutularda pazarlanan sütün %80'inin su olduğunu 

ve içinde yaln ızca %3-4 oran ında saf süt bulundu ğunu 

çoğu bilmez. Saf sütten daha yararl ı olduğu söylenen bu kar ışım 

maya da tutar. Tek tür ve adla pazarlanan tereya ğın ın (smör) du 

rumu da sütten ayr ı olmasa gerek. 

HEKTAR BA Ş INA VER İ M 

(Kg Olarak) 

1860 

Kış 

Buğday ı 

1.300 

Çavdar Arpa 

1.200 

Yulaf 

1.200 

Yemekk li 

Patates 

7.400 

1920 2.140 1.610 1.480 1.440 11.310 

1951-60 2.960 2.370 2.400 2.030 19.200 

1961-70 3.780 2.650 2.830 _ 2.780 25.800 

1971-80 4.570 3.480 3.340 3.200 24.200 

1981-85 5.330 3.730 3.660 3.730 26.830 

(Kaynak: Facts about Swedish Agriculture, Stokholm 1987) 

ÜRÜN BOLLUGU 

Yüzy ılım ızın başında tah ıl, gereksinimi kar şılam ıyordu. 

Hayvansal yiyecekler yetersiz; sürülebilen topraklar verimsizdi. 

Yiyecek ve endüstriyel hammaddenin ço ğu dışardan sağlanıyordu 

ki, buna akaryak ıt ve kömür de eklenince, orman ürünleri, 

demir-çelik ve makineden sa ğlanan geliri götürüyordu. 

1930'lann tar ım siyasası iki temel amaca dayan ıyordu: 

1- Olası savaş zamanlar ı kuşat ılması da düşünülerek, 

tarım ürünlerinin %80'ini ülke içinden kar şılamak. 

2- Tarım kesiminde çal ışanların gelirlerini, öteki kesimlerde 

çalışanlarınki düzeyine ç ıkarmak. 

Bu amaçlar çoktan gerçekle ştirilmiştir. Topraklarının 

%10'undan az ı sürülebilen; sürülen topraklar ın da dörtte üçüne 

hayvan yemi ekilen Isveç'te, yiyece ğin %80'inden ço ğu ülke 

içinden karşılanmaktad ır. Bu sonuç, tar ım ürünlerinin dünya 

ortalamas ından çok daha pahal ıya elde edilmesiyle gerçekle ştirilmektedir. 

Bugün Isveç, d ışarıya her y ıl yüz binlerce ton ta- 

91


hıl satmaktad ır. 1985'te d ışardan 28 bin ton pirinç; 11 bin ton 

m ısır almasına karşın, 30 bin ton çavdar; 430 bin ton arpa ve 

680 bin ton bu ğday satm ıştır(*). 

Güney ve Orta Isveç tar ıma oldukça elveri şlidir. Çiftçilere 

türlü yard ımlar ve kredi güvencesi sa ğlanmaktad ır. Yard 

ımlardan en çok, ülkenin so ğuk olan kuzeyindeki çiftçiler 

yararlan ır. TOPRAK I Ş LEYENIN 

Genelde toprak işleyenindir. Gençlerin, tar ım ı bırakıp 

kente göçmeleri nedeniyle küçük çiftliklerin ço ğu, işleyenin 

ölümünden sonra kiraya verilmektedir. Çiftçilerin ya ş ortalaması 

5 l'dir. Bu nedenle, ekili alanlar ın %40' ından çoğu işleyenin 

değildir. 

GÜNÜMÜZDE 

Tarım gelirlerinin %80'i hayvanc ıhktan karşılanır. 

600 bin inekten her biri y ılda 6.835 kg süt verir (1988). Zaman 

zaman ülke içinde tüketilemeyecek çoklukta "et da ğları" olu şmaktadır. 

Kimi siit ineklerinin gereksinimden çok olması nedeniyle 

kesime gittiğine sık sık rastlanır. 

Kuzeydeki 

NORRBOTTEN İ L İ NDEK İ 

SÜT INEKLERI 

(1988 Verileri) 

* 13.000 Süt İ ne ğ i. 

* inek Ba şı na Y ı lda 7.106 kg Süt. 

* Süt i ş leyen 700 Kurulu ş . 

* ineklerin Kesim Ya şı Ortalamas ı : 5 

Not: So ğuk nedeniyle indiler, y ılın (ortalama) 10 ay 25 günü içerde beslenir. 

(Kaynak: NSD, 27 Şubat, 1989) 

Y ılda 225 bin ton bal ık avlan ır (kişi ba şma 28 kg). 

6.000 kişi balıkç ılıkla geçinir. Bunlarm %15'i göllerde avlan ır. 

Golfstrim sıcak su ak ıntısm ın etkisiyle ülkenin iklimi, 

benzer enlemdeki ülkelerden daha yumu şaktır. Kar, (toprakları- 

*) Tah ıl att ığı, son y ıllarda "milyon ton" s ın ırın ı aşt ı. D ışarıya sat ılan 

tah ıl zararın ın %60' ın ı çiftçiler; %40' ın ı devlet karşılar. Çiftçilerin birli ğ i 

olan LRF zarar ı (tah ıl att ığını) azaltabilmek için, 1988 de her çiftçinin 

tah ıl ekim alan ını %15 azaltmas ını istedi.

PATATES 93 

nın %15'i Kuzey Kutup Dairesi içinde bulunan) ülkenin kuzeyinde 

7-8 ay; Orta Isveç say ılan Stokholm dolay ında 2-3 ay ve 

güneyde birkaç hafta kalır. Baltık'm kuzeyi (Botnia Körfezi) 

ve göllerin tümü kışın donar. Halk ın %85'i ülkenin yar ısından 

güneyde yaşar. 

TARIMDA I Ş GÜCÜ 

(Ortak Pazar Ülkeleri ve Isveç'te, Tar ı mda Çal ışanlar ın Yüzdesi. 1986) 

İ ngiltere 2,6 

Belçika 2,9 

Lüksemburg 4,0 

ISVEÇ 4,2 

Hollanda 4,8 

B Almanya 5,3 

Danimarka 6,8 

Fransa 7,3 

İ talya 10,9 

İ rlanda 15,8 

İ spanya 16,1 

Portekiz 21,9 

Yunanistan 28,5 

Not: Ormanda çalışanlar, bal ıkç ıl ık ve aral ıkla geçinenler de "tanm" ın içinde. 

(Kaynak: Göteborgs Posten, 4 Mart 1989) .4 

1973'te 250 bin olan traktör say ısı , 1988'de 230 bine 

ulaştı. Traktörlerin ço ğu orman için de kullan ıldığından, dört 

çeki şlilerin oran ı çoktur (1988'de sat ılanlann %89'u). 

TARIMDAK İ TRAKTÖRLER 

(1988'de Sat ı lanlar ı n Yüzdesi) 

Valmet (Volvo) 26,2 

John Deere 14,3 

Massey Ferguson 12,6 

Case IH 11,7 

Ford 11,3 

Fiat 

8,4 

Zetor 4,1 

Deutz-Fahr 4,0 

Ötekiler 7,4 

TOPLAM 100,0 

(Kaynak: Land Lantbruk, 10 Şubat 1989)

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA —ISVEÇ 

ET TABA Ğ INDA REÇEL 

Isveçli tur şuyu şekerli; domatesi, h ıyan tuzsuz yer; sütü 

soğuk içer. Kan ım ızca, örneğin domatesin tuzsuz yenilmesinin 

nedeni, Isveçlinin ya şam ına birdenbire girmesindendir. Isveç 

yoksul bir ülkeyken, birdenbire bolluk ülkesi oluverince, her şey 

gibi bol bol pazarlanan domatesle kar şılaşan Isveçli, üzerine tuz 

ekileceğini öğrenemeden yemeğe alışm ış olabilir! Hiç ah şamayanlar 

da var: Restoranlarda çoklar ı, tabaklarındaki bir yaprak 

marulu; bir dilim h ıyar ve bir-parça domatesi (ki, yemek ve sayılan 

bu türler bir tabaktad ır) yemeden b ırakır. San ılır ki, süs 

olarak konulmuştur bu yeşillikler taba ğa. Özellikle ayaküstü 

servisi verilen büfelerde ızgara, sosis... yiyecek Isveçliye, bu yeşilliklerden 

hangilerinin taba ğına konulmasm ın istendiği sorulur. 

Kimi kez al ınan yanıt şöyledir: 

"- Ben tav şan değilim!" 

ilginç anılarım var bu konuda: 

Bir ev (kö şk) satmahnca, bahçesinde soğan, marul, kara 

pancar, havuç vb ye şillikler yetiştirmeye de ba şlam ıştık. Bir 

gün Isveçli kom şumuza iki kök marul vermek istedik. Adam maruhları 

eline al ıp baktı baktı ve: 

"- Bunlan nasıl pişireceğiz?" diye sordu. 

Bir izin dönüşünde, ildşer kg'lık birer karpuz armağan 

etmiştik Isveçli iki kom şumuza. Ek iş olarak çalıştığım ız restoranın 

patronuna da iyisinden Iki kavun. Karpuz ve kavun (ki- 

mi kez dilim dilim de olsa) bol bol pazarland ığından, herkesin 

yediğini sanıyorduk. Kom şulardan biri, karpuzu nasıl yiyeceklerini 

(kabuklu-kabuksuz); öteki de tüm karpuzun bir kezde yenilip 

yenilemeyeceğini (mideye zarar ı yönünden) sordu. Kavunlara 

gelince: Önce birjki gün süründü restoranda. "Kimbilir,anlatamam 

ışımdır" diyerek, kavunlan kendisi için b ıraktığım ı ; eve götürüp 

yiyebileceklerini yeniden söyledim patrona. Kavunlara 

ters ters bakmasından, almak istemediği; beni de k ıramadığı anlaşıhyordu. 

Birkaç gün daha geçince, kar ımın üstelemesiyle birini 

kesivermişler işçilere. Kanm utanc ından ancak iki dilim yiyebilmiş 

. Ötekiler tad ına bakıp bak ıp atm ışlar çöpe! ikinci kavunu 

dilimleyip satm ış patron. 45 kron tutmu ş ! 

94

PATATES 

95 

Bir Finlandiya yolculu ğumda da geçti bir kavun olay ı : 

Çalış tığım kağıt fabrikas ı, "bilgi ve görgümüzü art ırma gezisi"ne 

götürmü ş -11i bizi. Kimi kağıt fabrikaların gezmiştik. Gidiş ve dönüş 

için bindiğimiz arabandaki (feribot) yemeklerde "ne yersen 

serbest"ti(*). Yeme ğin ard ından kavun da alm ıştım ben. Hemen 

herkes ikinci, üçüncü kez yemek; dondurma ya da yemi ş alıyordu. 

Ben ikinci kez de kavun al ınca, masamdaki İsveçliler, tabağım 

ı biribirlerine göstererek gülü şmü şlerdi. A çgözlülü ğüm yerine, 

"kavun" denilen "z ıkkım" ı nasıl yiyebilece ğimle ilgilenmiş olabilecekleri 

çok sonra akl ıma geldi. 

TARIMIN GEÇMI Ş I 

Isveç'te toprak, iklim ko şulları gereği Mezopotamya' 

dan 4.000 (Kuzey Iskandinavya'da da Güneyden 2.000) y ıl 

sonra işlenmeye başlar. Iö 1000 y ıllarında düz (1700'lerde de 

döner ve demir burunlu) karasaban kullan ılmaya başlamr. Hayvanlardan 

sığır, domuz, davar ve at beslenirdi. 

Ortaçağda evler köyün ortas ındaydı. Herkesin, köyün 

çevresine yay ıh, eşit verimli ve a şağı yukarı eşit büyüklükte 

toprağı vardı. Odun ve kereste için orman; hayvanlar için otlak 

bulunurdu. Ekim yöntemleri bölgeden bölgeye de ğişirdi. Çoğunlukla 

tek tür tahıl yetiştirildiğinden verim azalır; ekim alanları 

birkaç y ıl dinlendirilmeye b ırak ılırdı. Hayvan gübresi kullanılırdı. 

Tarla açmak amac ıyla kesilen ormanlıklar baharda yakı- 

1555 VE 1805'TE ÜRÜN DENGESI 

(Yüzde Olarak, Dev ş irilen Ürün) 

Buğday 0,6 2,6 

Çavdar 35,0 28,8 

Arpa 63,1 24,8 

Yulaf 1,3 27,4 

Kar ışık tohum — — 13,2 

Bezelye — — 3,2 

TOPLAM 100,0 100,0 

(Kaynak: Lantbrukets historia, Stokholm 1925) 

*) Bu tür servis, Kuzey Ülkelerinde yayg ınd ır. Eline taba ğını alan ki şi, 

ortadaki yemeklerden diledi ğince koyar. Doymazsa yine alabilir. Ederi de, 

iki kap yemekten daha azd ır.

YOKSULLUKTAN VARSILLI Ğ -\ — İ SVEC— 96 

lir ve sürülürdü. Küller ilk iki (en çok üç) y ıl iyi ürün al ınmasına 

neden olurdu. Aç ılan alanda kökleme yap ılmazsa, buralardan, 

ormana dönü şene dek otlak olarak yararlan ılırd ı . 

Tah ıldan ba şka şalgam, lahana ve bezelye yeti ş tirilirdi. 

Ama özel durumlar d ışında taze olarak hiç yen ınezdi. Tereya ğı 

da taze olarak yenmez, tuzlan ıp saklan ırd ı. Bunun ba şl ıca nedeni, 

uzun kışın (ve de olas ı kıtlığın) dü şünülmesiydi. Tereya ğı 

dışsatım' da yap ılırd ı. Olağan yiyecekler. kurutulmu ş ekmek; 

lapa; tuzlu tereya ğı ve tuzlu et-bal ıkt ı. Et ve bal ık iste kurutularak 

da saklan ırd ı. Yiyeceklerin çok tuzlu olmas ına ko şut olarak, 

bira tüketimi de çoktu. 

Ortaça ğda her aile. her gereksinimini (yiyecek, giysi, 

araç-gereç) kendi kar şılard ı. Kimi ova köyleriyle orman köyleri 

ve k ıy ı köyleriyle içenleri aras ında mal de ğişimi yap ılırd ı. 

Ortaça ğda halk yaln ızca köylülerden olu şmuyordu. 

Bu çağ soylular ın, krahn (devlet) ve kilisenin çok parlak'devridir. 

Ülke topraklar ının büyük bölümü bunlar ınd ır. "Bunların" 

olan topraklar (kilisenin, 1527'de devlete geçen tüm topraklar ı 

dışında) durmadan artacakt ır. Soylular ın ellerindeki topraklar, 

1600'lü y ılların ortalar ında, ülke topraklar ının c7c65'ine ula şacaktır. 

K İ L İ SEN İ N EL İ NDEN TOPRAKLARIN AL INI 51 

ÖNCESI VE SONRASI 

TOPRAK DENGESI 

(Yüzde Olarak) 

1521 

1560 

Devlet 

5,5 28,5 

Soylu lar (1527) 

21,8 

22,4 

Kilise 

21,0 

Köylüler 51,7 49,4 

TOPLAM 

100,0 

100,0 

(Kaynak: Alf Gunnmo, Aga för att Bruka, Stokholm 1985) 

1680 refonnuyla köylülere, devletin ve soylulann topraklar 

ından sat ınalma kolaylığı getirildi. Yeni toprak edinen s ın 

ıflar ortaya ç ıktı : Vars ıl kentliler ve ortakl ıklar.

PATATES 97 

1600'den Demirbaş Şarl' ın ölümüne dek (1718), sürekli 

sava şlar nedeniyle, köylülerden çok vergi al ınıyordu. Bu 

yüzden köylülerin gücü, yeni yeti ştirme yöntemlerine yönetmeye 

yetiniyordu. 1718'den sonraki bar ış döneminde vergiler azalt 

ılınca, biraz birikim olu şmaya ba şlad ı . 

Geleneksel köyde herkesin topra ğı vard ı ve bu topraklar 

ortaklaşa işlenirdi (herkes biribirine yard ım ederdi). 1718' 

den sonra toprak dengesi iyice bozuldu. Az toprakhlann çocukları, 

çok toprakhlara hizmetçilik-u şakhk yapmaya ba şlıyor, ya 

da aylak geziyorlard ı. Patatesin yayg ınlaşmasın ın de etkisiyle 

halk çabuk ürüyor; topraklar küçüle küçüle bölünemez duruma 

düşüyordu. 

TARIMDA ÇALI Ş ANLAR 

(1987'de, Alan/Yüzde) 

Tam çal ışanlar (y ılda 1600 saatten çok) 63 

Yar ı m çal ışanlar (y ı lda 400-1600 saat) 28 

Bo ş zamanlar ı nda çal ışanlar (y ı lda en çok 400 saat) 27 

(Kaynak: Land, 6 May ıs 1988) 

1757tde yeni yeti ştirme yöntemlerinin uygulanmas ı 

serbest b ırakıldı. İngiltere ve Hollanda kaynakh kimi yeni yöntemler 

uygulanmaya ba şland ıysa da, halk ın çoğunluğu 1500 ki 

y ıllardaki gibi tarım yapıyordu. Yeni yöntemlerden dış dünya 

ile ilişkisi olanlar (soylularla vars ıllar) yararlanabiliyordu. Küçük 

toprağı olanlar, isteseler de geleneksel yap ıyı bozam ıyorlardı. 

Topraklar da ğınık (parça parça) ve iç içe oldu ğundan, kom şular 

ne ekerse (ve de ya şlılar neye karar verirse) o ekiliyordu. Bu 

kararlar da ço ğu kez tutucu do ğrultuda oluyordu. 

TOPRAK REFORMU 

1827 Toprak Reformuyla küçük ve da ğınık topraklar 

birleştirildi. Herkesin be ş on parça yerine bir (büyük toprakhlann 

iki, üç) parça "büyük" topra ğı oldu. Bu reforma her kesimden 

(daha çok az toprakl ılardan) tepki geldi. Kimse toprağından 

ayrılmak istemiyordu. Bu reformla köyler da ğılarak eski 

FZ


özelliklerini yitirdi. Herkes evini kendi toprağına taşıdı. Istediğini 

ekip biçti(*). 

1800'den 1900'e dek ormanlar yak ılarak, tar ım alanlar ı 

0,8 milyon hektardan 3,5 milyon hektara ç ıkar ıldı. Yeni yöntemler 

uygulanmaya ba şland ı. Örneğin tarlalar arada bir y ıl dinlendiriliyor; 

su birikimini önleyici kanallar aç ıhyordu( .**). 

TARIMDA I Ş GÜCÜ 


1850 69 

1900 48 

1950 20 

1985 4 

(Kaynak: Facts about Swedish Agriculture, Stokholm 1987) 

Ekim alanlann ın çoğalmas ı, tarlalar ın dinlendirilmesi 

ve su bask ınlar ından kurtar ılması sonucu, 1850'lerde d ışar ıya 

yulaf satışı ba şlad ı. Yulaf d ışsat ım' 1875-80 döneminde y ılda 

240 bin tona ulaştı. D ışsat ım 1890'da (Kuzey Amerika'dan dünya 

pazarlar ına ucuz tah ıl ulaşması nedeniyle) durdu. Demiryollann 

ın dö şenmesi ve buharl ı gemilerin ula şıma girmesiyle ta şıma 

iş i kolayla şm ışt ı. Isveç'te üretim art ığı, hayvan yemi olarak 

değerlendirilmeye ba şland ı. 

1901-10 aras ında dışardan y ılda 360 bin ton tah ıl (tümüne 

yak ın ı buğday) sat ın alınd ı . 1. Dünya Sava şında (1917) 

ekmek karneye ba ğlandı. 1920'lerde d ışalım 150-300 bin tondu. 

1950'lerde d ışalimla d ışsat ım e şitlendi. 1960'larda d ışsat ım 

başlad ı. 1970'lerde d ışsat ım, üretimin %20'sine ula ştı . 

*) 1945, 1928 ve 1955'te, topra ğı ve orman ı koruyan; topra ğın, isteyenin 

elinde kalmas ın ı amaçlayan düzenlemeler yap ıld ı. 

**) Kanal aç ılmas ı çok eskilere dayan ır. 1734'te getirilen bir yasayla, pis 

sular ın ak ıt ılmas ı için bir "aln" (0,6 m) derinli ğinde ark aç ılması yeterliydi. 

1858'de derinlik iki kat ına ç ıkar ıld ı. 1879'da da su basan tarlalar ı 

kurtarmak için 1,2 m derinli ğinde kanal kazma yöntemi uygulanmaya ba ş - 

land ı. Kanallara pi şmiş toprak boru (künk) dö şenmesine ba şlama tarihi de 

1850'dir. 198-20 aras ında kanal kaz ılan 993 bin hektar tarlan ın %56's ına 

toprak boru dö şendi.

PATATES 99 

KOOPERAT İ F LER 

19. yy'da köylerde, eskisine benzemeyen yeni bir yardımlaşma 

türü doğdu. Kom şuların yard ımlaşması yerine, "birlik" 

kurarak yard ımlaşma gündeme geldi. 

Tanmdan endüstriye geçi ş evriminde kooperatiflerin 

önemi büyük olmu ştur. Kooperatifleri, "arac ıy ı ortadan kald ırarak, 

kendi yararlar ı doğrultusunda çal ışan kişilerin olu ş turdu ğu 

bir tür dayan ışma kurulu şu" olarak tan ımlayabiliriz. Kooperatifler, 

az gelirlileri özel kesimin fiyat patlamalar ına kar şı korur. 

18. yy' ın sonlannda İngiltere'de doğan kooperatifler, 

Isveç'te 1850'de kurulmaya ba şlandı(*). 1867'de kurulan "Trolhanan 

i şçi Birliği (tüketici kooperatifi) bugün de ya şam ın ı sürdürüyor. 

1870'lerde kurulan tüketici kooperatifleri, "üyeler" 

yerine "işçi s ın ıfı"na yard ım amacına yöneliyordu. 

Üretici kooperatiflerinden sütçü birlikleri, ya ğı sütten 

ay ırma makinelerinin bulundu ğu1870'lerde kurulmaya ba şland 

ı. Oreticiler bu makinelerden ortakla şa sat ın alarak,siltün işlenmesi 

ve pazarlanmasını kendileri yapmaya ba şladılar. 

SÜT PARASININ BÖLÜ Ş ÜMÜ 

(Litrede 153 kuru ş olan devlet deste ğiyle 485 kuru şa sat ı lan 

bir litre süt ederinin bölü şümü:) 

Devlet deste ğ i 1,53 

Üretici 2,14 

Süthane 0,66 

Paketleme 0,57 

Sat ış kar ı 0,56 

KDV 0,92 

TOPLAM 4,85 

(Kaynak: Göteborgs Posten, 1 Şubat 1988) 

*) Gerçek anlam ıyla ilk tüketici kooperatifi Enköping yak ınlar ındaki 

örsundbro'da kuruldu (1850). Daha öncesinden, kooperatife geçi şi haz 

ırlayan kurulu şlar ın varl ığından söz edilebilir. Örnek olarak birkaç ın ı 

sayal ım: 1801'de Kroneberg ilinde (ilin kimi yerlerini kapsayan) yang ın 

sigorta ortakl ığı kuruldu. Yang ın sigortas ında kooperatif yöntemleri 

uygulan ırd ı. Birinin evi yanarsa, zarar üyelere bölü ştürülerek kar şılan ırd ı . 

At ı yanan ın at ı ortaklaşa al ınırd ı.1820'de halk ın da ortak oldu ğu Sparbank 

(tutum bankas ı) kuruldu. 1846'da, ortaça ğda kurulan meslek ve e ğitim 

örgütü tekeli "skdn" kald ır ıld ı. Bu örgütün, üyelerine yönelik türlü yard ım 

kurumlar ı (e ğitim, hastal ık ve ölüm yard ım ı vb) bağımsız birimler olarak 

kald ılar.

YOKSULLUKIAN VARSILLI ĞA -ISVEÇ 100 

Çiftçiler birle şerek ortak makineler edinmeye. gübre 

ve tohumluk sat ı n almaya. ürettikleri tah ıl: patates ve ya ğl ı bitkileri 

kendileri pazarlamaya ba şlad ılar. Daha önce bu i şler. tecim 

le u ğ ra şan ki şilerin tekelindeydi. 

Kooperatiflerin h ızl ı t ırman ışı 1890'lardad ır. Endüstri 

devrimiyle beraber kentlerde i şçi s ın ıfı ço ğald ıkça.. toplumsal 

yap ı da çat ı rdamaya ba şlar. Sevilen örgütler ülke düzeyine yay ı - 

hr. Ba ğıms ız kilise isteyenlerin seslerini duyt ı rmas ı , içki yasa ğı 

isteyen örgütlerin ço ğalmas ı , işçi sendikalar ı n ın etkinlik kazanmas 

ı, Sosyal Demokrat Partinin kurulmas ı bu zamana rastlar. 

1800'lerin sonuna dek 430 sütçü birli ği; 400 çiftçi birliğ i kuruldu. 

Kurulan bu birliklerden kimilerinin yeterli anamah bulunmad 

ığından, ya şamlar ı k ısa sürdü. Yaln ızca 1896 ile 1899 

aras ı nda 200 tüketici kooperatifi kuruldt ıt*I. 

1899, Isveç kooperatifçili ğinin dönüm noktas ı d ır. 

Bu tarihte, tüketici kooperatifleri birle şerek Koopeatifier Biliğini 

t Kooperativa förbundet = KI) kurdular. Kooperatifier. 

"devlet kesimi" ve "özel kesim"den sonra üçüncü kesim durumuna 

geldi) **). 

(:.K İ L İ . 1- 01>I

PATATES 101 

1920'lerin endüstri bunal ım ı Isveç'e de yans ıdı. Fiyatlar 

düştü. Birçok köylü, topra ğın ı satma durumuna dü ştü. Bu 

bunalım, köylüleri 1929'da "Ulusal Köylü Birli ği"ni (Riksförbundet 

I3ndsbygden folk RLF) kurmaya zorladı . 

YIYECEK FIYATLAR! ARTIYOR 

Yiyecek fiyatlar ı , bu y ı l ı n yar ı s ından ba ş layarak bir aileye 

ortalama ayda 80 kron ek yük getiriyor. Ba şka bir deyimle tüketiciler, 

temel yiyecekler için %4 daha çok para ödeyecekler. 

Çiftçilerle tüketici temsilcilerinin (ve de ilgili kurulu ş lar ı n) 

dün vard ı klar ı anla şmaya göre, temel yiyeceklerin (süt kaymak yemek 

lik ya ğ , et, yumurta, un vb) fiyatlar ı 1 Ternmuzdarv ba ş layarak art ı r ı - 

l ıyor. En çok art ış , litrede 60 kuru ş (öre) ile sütte oluyor. Sütteki bu 

büyük art ışa, devletin süte verdi ğ i 250 milyon kronluk hazine deste ğ ini 

azaltmas ı neden oluyor. 

Fiyat art ış lar ıyla beraber, köylülerin (çiftçi) eline y ı lda 700 

milyon kron daha çok para geçecek. Bu 700 milyon artan makine; hayvan 

yemi; yapay gübre vb giderleri kar şı layacak çiftçilerle toplumun 

öteki kesimleri aras ı ndaki gelir dengesi sa ğ lanacak 

Hükümet yetkililerinin sav ına göre, bu art ış larla bu y ı lki para 

değer kayb ı (enflasyon), i şçilerle i şverenlerin ücret anla ş malar ı ndaki 

tavan olan %3,2'yi geçmeyecek. 

(8 Nisan 1987 tarihli gazetelerden) 

1913'te kurulan Köylü Birli ği Partisi (Bondeförbundet), 

1933'te Sosyal Demokrat hükümete kat ıhnca, "bolluk ülkesi" 

kurutmaya başlandı. Köylü Birliği, yirmi y ıl kadar Sosyal Demokrat 

Partiyi destekledi(*). 

Kooperatifçili ğin sonraki y ıllarında, tür say ısı çoğalarak 

birimler azald ı. Örneğin 1930'larda ülkede 1.600 siithane 

varken, (süt çoklu ğu değişmemekle beraber) bu say ı bugün 100 

dolayına indi. 1931'de 2.100 olan kesimevi say ısı bugün 50 dolaymdad 

ır. 

19301ardan beri tar ım kooperatifleri ülke tar ım ını yönlendirmede 

etkili oldu. 1947'de tar ım kurulu şlarının da katk ısıyla 

ulusal tarım siyasası yeniden belirlendi. 

*) Köylü Birli ği Partisi (Bondeförbundet) 1957'de Merkez Partisi (Centerpartiet) 

ad ın ı alacak ve daha sonra da 'b ıırjuva partileri" saflar ına ka 

t ılacakt ır.

YOKSULLUKTAN VARSILLI Ğ A 

Tarım kooperatiflerinden çiftçilerin kooperatifleri, 

ülke tarım ürünlerinin %75'ini i şler. Kooperatif üyeleri genellikle 

orta boy çiftçilerdir. Orta boy çiftçilerin i şlediği ortalama toprak 

alan ı 27 hektard ır. Çiftçilerin on alt ı ayrı dalda kooperatifi 

vard ır. 

Isveç'te yaşayan 8,4 milyon ki şiden 4 milyona yak ını 

kooperatiflere üyedir. Yap ım kooperatiflerinin bir milyona yak 

ın üyesi bulunur. 

TÜKETICI KOOPERATIFLERI 

Bugün, Isveç tüketici kooperatifleri alt ı dalda çah ş - 

ma yapar. Bunlardan biri (Reso), Kooperatifler Birli ğine ba ğh 

olarak çalışır; ötekiler ba ğımsızd ır(*). 

*) ALTI TÜKETICI KOOPERATIFI: 

1- Kooperatifler Birli ğ i (KF). 1,9 milyon üyesiyle, en büyük tüketici 

kooperatifidir. KF'nin Kons ıı m, OBS, Servus, Domus, Coop, K Marknad 

Interior adlar ında 1.900 sat ış yeri vard ır. ülkedeki al ışveri şin %20'si bu 

kooperatif arac ıl ığıyla yap ıl ır. 

2- HSB-Riksbyggen. Konut yap ım ı dal ındaki iki büyük kooperatiften 

HSB (Hyresgasternas Sparkassa och bygnadsförening) 1923'te kuruldu. 

1924'te de bu kooperatifin "ulusal federasyonu olu ştu. 460 bin üyeden 

290 bini konut edindi. Kooperatif üyeleri, yap ım giderlerinin %5'ini kar şı - 

lar (%95'i kredidir). 

İkinci büyük yapı kooperatifi 1940'ta kurulan Riksbyggen'dir. Kooperatif- 

ler Birli ği, Yap ı I şçileri Birli ği ve çevresel yap ı kooperatiflerince kuruldu. 

Yap ı kooperatifleri, konut yap ım ın ın %30'unu kar şılar (HSB'nin pay ı 

%50; Riksbyggen'in %30'dur). 

3- Folksam. İlk sigorta kooperatifi 1908'de KF'nin çat ıs ı alt ında çal ış - 

maya başlad ı. "Samarbete" (birlik) ad ındaki bu kooperatif, yang ın konusunu 

kaps ıyordu. 1914'te İş çi Sendikalar ı Birli ği, "Folket" (halk) ad ındaki 

sigorta kooperatifini kurdu. 

1925'te bu iki kooperatifin birle şmesinden "Folksam" do ğdu.. Folksam' ın 

karar organ ı 108 delegeden olu şuyor (KF 36; LO ( İşçi Sendikalar ı) 36; 

beyaz yakal ı (memur) i ş çi sendikalar ı 18 ve konut yap ım ıyla akaryak ı t 

tüketici kooperatifleri 18 delegeyle temsil ediliyor. 

4- OK (Oljekonsumenternas förbund = Akaryak ıt Tüketicileri Birli ği). 

1945'te kuruldu. Akaryak ı t al ışveri şinin %15'ini kar şılar. 

5- Fonus. ölüm işleri için kurulan Fonus, IsN7eç'in en genç kooperatifidir. 

1945'te kuruldu ve 1970'te federasyonu olu ştu. Kooperatif, gömüt 

hizmetlerinin %32'sini kar şılar. 

6- Reso. Tatil turlar ı da düzenleyen yolculuk kurulu şu. Reso 1930'larda 

i şçilerin y ıll ık izinlerinin uzamas ına ko şut olarak kuruldu 

102

PATATES 103 

Reso dışındaki be ş tüketici kooperatifi, ortakla şa bir 

"Kooperatif Enstitüsü" kurdu. Enstitü, e ğitim; kamuoyu olu şturulması 

; kooperatifleraras ı eşgüdüm; ara ş tırma ve geliş tirme 

konularında çalışır. 

Çok üyeli kooperatifler d ışında, türlü konulardaki küçük 

kooperatiflerden de söz edilmesi gerekir. Bunlar ın kimileri 

kooperatif s ın ırını zorlar. Büyüklük sırasına göre, bu kooperatiflerden 

başhcalarm ın konuları : 

- Elektrik gereçleri. 

- Kuruluşlara alim sat ım görevleri. 

- Karayolu ta şımac ılığı . 

- Tecimsel balıkç ıhk. 

- Bahç ıvanlık görevleri. 

- El işçiliği. 

- Okul kooperatifleri. 

HER 1.0 O O KI Ş IYE DÜ Ş EN 

1571 

HAYVAN 

1805 

SAYISI 

1986 

inek 467 330 71 

Öteki s ığırlar '420 267 132 

Koyun 622 500 48 

Keçi 172 58 

Domuz 300 165 290 

(Kaynak: Statistisk ırsbok, 1988) 

PAZARLAMA 

Ahşverişin %95'ten ço ğu "self servis"tir (ki şi alaca ğını 

kendi seçip, paras ını kasaya öder). İlk self servis 1947'de aç ıldı . 

Yemiş ve öteki ye şillikleri de alıcı kendisi seçtiği gibi, çoğu satış 

yerinde tart ıy ı da kendisi yapar (plastik torbaya doldurdu ğu 

yemiş ya da yeşilliği tartıya koyar, türünün dü ğmesine basar, 

gelen etiketi torbaya yap ış tı ). 

Kentlerin çevresinde ve d ışında, büyük park kolayl ıkları 

bulunan ve en az 2.500 metrekarelik sat ış alan ı olan 50 ma-


gaza vard ır (en az 800 metrekare sat ış alan ı olan mağaza say ıs ı 

500'dür). Kooperatiflere kar şı ayakta duramayan kimi küçük 

sat ış yerleri ya kapan ınakta, ya da bir örgütün zincirine eklenmektedir. 

Restoranlar, kafeteryaya dönü şmüştür. Her alandaki 

küçük ve yarars ız kurulu şlar ın kapanmas ına kar şın, çok özel konularda 

çal ışan "butikler ço ğalmaktad ır. 1972'den beri her sat 

ış yeri, aç ıl ış ve kapan ış saatlerini kendi belirler. 

Dayan ıkl ı mallar ın _satışı kredilidir. Araba sat ışlar ın ı n 

%40 11 pe şindir. Buzdolab ı tv gibi gereçlerde ilke olarak (.420 peşindir 

(pe şinsiz sat ış yapanlar da bulunur). 

TÜKET İ C İ LER İ N TOPLAM BORCU 

(Milyar Kron) 

1978 217 

1979 249 

1980 281 

1981 311 

1982 351 

1983 387 

1984 428 

1985 464 

1986 554 

1987 628 

1988 725 

(Kaynak: Exp ı essen, I Mart 1989) 

Kredili sat ışta, al ıc ıdan ki ııı lik istenir. Al ı c ı n ın ki ş isel 

say ı s ı (*) telefonla kredi merkezine verilerek bir tak ınt ı bul ıi- 

PARA G İ RD İ LER İ N İ N (SATI Ş ) 

TOKET İ C İ KURULU Ş LARA DA Ğ ILIMI 

(1986'da Yüzde Olarak) 

ICA (özel mağ azalar zinciri) 32 6 

KF (Kooperatifler 20,7 

D Toplulu ğ u (1.100 özel kurulu ş ) 12,0 

Ahlens, B8W ve Hemköp (üç özel kurulu ş) 6,1 

Ötekiler 28 6 

TOPLAM 100,0 

(Kaynak: Dagens Indust ıl, 13 May ı s 1987) 

' 1') Ki ş isel say ı için 161. sayfadaki dipnota bak ı n.

PATATES 105 

nup bulunmadığı araş tınhr. Alıcı aday ınm tak ıntısı yoksa, kredilendirme 

işlemlerine (sözle şme yaz ım ı ) geçilir. Alıc ı sözle şmeyi 

imzalar ve arabas ın ı ( tv'sini...) al ıp gider. Kefil istenmez. 

Sat ıc ı, bağlı bulundu ğu kredi kurumundan paras ın ı peşin olarak 

alır ve alıc ı= paray ı ödememesi durumunda bile takıntısı kalmaz. 

Kredi ile al ınan malın üzerine faiz de biner. Bu faiz, 

bankaların olağan faizinin iki kat ını da geçebilir. Bir de "kredi 

kartı " uygulaması var. Kredi kartı ile alman mal, banka faizinden 

çok; karts ız ahş tan azd ır. Kart ın sat ınalma gücü elveri şliyse, 

peşin para ödemek de gerekmez. Kredi kart ınm türleri vard ır: 

Türlü kurulu şlarda geçerli kart; belirli kurulu şta geçerli kart; belirli 

mağaza zincirlerinin belirli bölgelerinde geçerli kart vb. 

Akaryak ıt istasyonlanndan da kredi kart ıyla yak ıt alınır. Bu istasyonlardan 

gereç, yiyecek vb satmayan; araba bak ım ı görevi 

de üstlenmeyenlerde sat ıc ının beklemesi gerekmiyor. Akaryak ıt, 

otamatlardan ya kredi kart ıyla ya da ka ğıt parayla alm ıyor. 

Kimi kredi kartlanyla yap ılan ahşlarda, borç 

altm ış gün içinde ödenirse faiz al ınm ıyor. 

Posta (ile) ödemeli sat ışlar da büyük ilgi görüyor. 

Isveç'te faizler vergilendirilmiyor. Örne ğin ayda 10 

bin kron kazanan biri, bunun 2 bin kronunu faize veriyorsa, 

(bu 2 bin kron dü şüldükten sonra) 8 bin kron üzerinden vergi 

öder. 

B &W Paralar ı Geri Verecek: 

ÇOCUK PANTALONLARI 

YIKANMAYA DAYANMIYOR 

B & W mağazalar ı , kar ile y ıkanan bir parti çocuk pantalonunu 

sat ıştan kald ırd ı ... 

Bu kötü pantalonlardan sat ınalanlar pantalonlar ı geri getirirlerse, 

paralar ı n ı geri alabilecekler.. 

(Göteborgs Posten, 24 Mart 1988) 

Eve ya da i şyerine gelen (gezginci) sat ıcıdan özel gereksinimler 

için sat ınalman araç-gereçler, (özel anla şma gerekmeksizin) 

bir hafta içinde geri yenilebilir. Ta şınmaz mal, yiyecek


ve 200 kronun alt ındaki araç gereçler geri verilmez. Ma ğazalardan 

sat ın alınan araç-gereçler için "aç ık sat ın alma" yöntemi uygulanabilir. 

Aç ık sat ın almada, anlaşmada gösterilen süre 

içinde mal geri verilebilir. Birçok ma ğaza da "de ğ iş tirme güvencesi" 

verir. Güvence süresi dolmadan mal geri verilip, yerine 

başka al ınır (ya da ödence belgesi saklanarak. mal sonra al ın ır ► . 

Ilanlar, özel ilan yerlerine as ılır, bas ında yay ınlan ır 

ya da konutlara özel da ğıtıc ıyla (ya da postayla) yollan ır. Posta 

yönetimi, ilan ve reklam istemeyen ki şilerin isteklerine uyar 

(adreslerine ilan-reklam b ırakmaz). 

ÖZEL GEREKS İ N İ MLER 

İ Ç İ N 

E Ş YA VE H İ ZMET 

F İ YAT GÖSTERGESI 

(1987'de İ sveç'te 100'ken) 

Norveç 113 Lüksemburg . .. .75 

Danimarka 110 İ talya 74 

Finlandiya 110 ABD 71 

ISVEÇ 100 Yeni Zelanda . . .70 

Japonya 97 Ingiltere 69 

Avusturya 94 Avustralya 69 

B Almanya 93 Kanada 68 

Fransa 87 İ spanya 57 

Belçika 84 Yunanistan 55 

Hollanda 81 Portekiz 44 

İ rlanda 79 Türkiye 27 

(Kaynak: Valfrds Bullet ı nen, Sayi 4, 1987) 

Her ilde günlük gazeteler ç ıkar. Herkes, ilinde (ülke düzeyinde 

değil) ç ıkan gazetelerden birini izler. Özel da ğıtıcılar 

sabah ın 05-07'sinde gazeteleri konutlara ula ştır ır. Gazeteler 

(ve de posta gereçleriyle ilan-reklamlar), birle şik konutlarda, 

kap ılardaki posta deliğinden bırak ılır. Ayrı konutlarda, soka ğa 

bakan bir yere konan özel posta kutusuna at ılır (kimi konutların 

posta kutular ı yanyana dizilidir). 

Kooperatifler olsun, özel kurulu şlar olsun o denli tekelle 

şmişlerdir ki, bas ında ve 'genel yerlerde kimi koca ilanlar ı 

kimlerin verdiğine şaşılır. Bu ilanlardan kimi örnekleri a ş ağıya 

alıyoruz:

PATATES 

KEMIKLER İ N 

KALS İ YUMA GEREKSINIMI VAR 

Her gün dükkâna dek bir yürüyü ş yaparak süt sat ınal! 

Yürüyüş yapman ve bacaklar ın ın gereksinimi olan kalsiyumu 

sağlam an bundan (süt sat ınalmak) zor de ğildir. 

Sorun, çoklarm ın, kemilclerin sa ğlamlaşmasm ı sağlayan 

süt içmeyi b ırakmasmdad ır. Genç kad ınlar şişmanlayacağın 

ı san ıyor. Birçok ya ş lı . damar sertli ğinden korkuyor. 

Gerçek şudur: Damar sertli ğinin nedeni kalsiyum 

değildir. Çok yağlı yemektir. E ğer yağı azaltmak istersen, 

"hafif süt" ya da "orta süt" iç! 

sağlar! 

caktır. 

Günde üç bardak (süt), kalsiyum gereksiniminizi 

*** 

Süthaneler (Mejerierna) 

BENI SATIN AL 

Satacak bir şeyiniz varsa, söyleyecekleriniz de ola- 

On beş yaşın üzerindeki İsveçlilerin %91'i günlük 

gazetesini okur (Orvesto, 1979). Herkes gazetesine ortalama 

yarım saatini verir. 

Bu duyuru, 130 Isveç günlük gazetesi e şgüdüm organ ı 

olan "Günlük Gazeteler Pazar Dan ışmanlığı" kurulu şunca 

yay ımlanmaktad ır. Günlük gazeteler üzerine bilgi istersen, bu 

gazetenin ilan bölümüne (ya da do ğrudan bize: Günlük Gazeteler, 

PK 45136, 104 30 Stokholm) ba şvurabilirsin. 

Günlük Gazeteler (Dagspressen) 

*** 

KÂGIT TORBA—PLAST İ K TORBA 

Koyduklann ız ın taze kalmasın ı elbette istersiniz. 

Ekmek gibi, yemiş gibi duyarl ı yiyeceklerin de. 

Plastik torba gerilir ve içine konulanlar ı sıkar. He- 

le de çok al ışverişlerde ve de torba dolu olunca. 

Güvenceli, sa ğlam kâğıt torba ile (plastik torbay ı ) 

kar şılaş tır(al ım): 

107

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA -ISVEÇ- 

İstifi kolay. Taşıması kolay. Arabaya oturtması kolay. 

Kağıt torbadaki öte beri eve sa ğlam varır. S ıkışmadan, 

ezilmeden. 

Taze öte beriyi istiflemek ho ş değil mi? Sat ın ald ığın 

ız nitelik ve tazelikte. 

Gelecek kez ka ğıt torba alt ınız)! 

Doğay ı kirletmeyen Isveç kağıdı ! 

Assi, Billerud, Backhammars. Holmen, Korsnas 

(Kağıt fabrikalar ı ) 

*** 

Taze M ısır 

KOPARMA KURALLAR' 

Kopanlacak olgunlu ğa gelen mıs ır. gövdede genellikle 

eğri durur. Püskülleri kararm ış ; sertle şip yuvarlakla şm 

ıştır. 

- D ışından anla, açma! 

Aç ılm ış koçandaki m ısır, gövdeden kopar ılmazsa 

bozulur. Taze m ısır aç ık sand ır. Kaynatınca (doğal) sanya 

dönüşür. 

M ısır koparmak eğlencelidir. Tüm aile ve dostlar ınızla 

m ısır tarlasına gidin! M ısır, yaln ızca yenmesinin iyi olmasıyla 

kalmaz, yararl ıd ır da. 

BUZLUKTA SAKLAMA VE BESIN DEGER İ 

Üç ay içinde yenecekse, oldu ğu gibi buzlu ğa konur. 

Buzlukta üç aydan çok kalacaksa, tuzsuz kaynar suda be ş 

dakika kaynatıld ıktan sonra, ılıtılarak konulması sahk verilir. 

Taze m ısır, buzdolab ı içindeki kapaklı buzluk bölümünde 

de (-6 derecede) bir haftaya dek saklanabilir. 

Taze mısırın 100 grammda 20 gr karbonhidrat; 

3 gr protein; 1 gr yağ bulunur. 107 kalori verir. 

durun! 

- Kış gereksiniminiz için buzluklann ızı mısırla dol- 

(M ıs ır tarlalarında da ğı t ılan el duyurusunclan) 

108

PATATES 

DAHA. ÇOK MAKARNA 

Makarnan ın tad ına doyum olmaz. 

Makarna pi şinnek kolayd ır. 

Makarna ucuzdur da. 

Ne şans! Makarna çabueak haz ırlanabilen besi- 

h int itdir. 

- Daha çok makarna! 

- En az haftada bir kez! 

*** 

YAFA 

Tatl ı, kolay soyulur portakal. 

Ş imdi satic ı larc ı . 

YAFA 

Ku ııgsörnen (bir kurulu ş ) 

*** 

- Karm ıza en son ne zaman lale sundunuz? 

Sar ı lale, k ırm ı z ı lale, pembe lale... 

Yüzlerce lale türü bulunur. 

Ve lale ucuzdur da. 

( İmza yok) 

Bir kucak (dolusu) sat ı nalm! 

Hollanda Çiçek Dikicileri 

(N ı-Alan& blomsterlöksodlare) 

OKULA GÖTÜRÜN 

Isveç elmas'. 

Şimdi en iyi. Şimdi daha çok. 

Bugün sat ı nal! 

Isveç elmas ı , elma tad ındad ır. 

Isveç Yemi ş Destekleyicileri 

(Svenska fruktfrümjandet 

I 09

YOKSULLUKTAN VARSILLI Ğ A İ SVEÇ: 1 lo 

TU Ğ LA PASLANMAZ 

Tu ğla yanmaz. 

Tu ğla çürümez. 

-Tu ğla sa ğlam parad ır! 

*** 

Etin kilosu 30. 50 ya da- 70 kron mu? 

Ve de bu ederler (besin ► değerini kar şılar m ı? 

P İ L İ Ç DÜNYA ET İ D İ R 

(imza yok) 

Kilosu 12-15 kron. 

Ku ş Eti Üreticileri Birli ğ i 

(Füreningen Fagelkiitproducenterna ► 

DÜNYA ET İ P İ L İ Ç 

Kimbilir, bunu bilmiyordunuz: 

Piliç, dünyan ın en iyi etlerindendir. 

Kalorisi ve ya ğı en az olanlardan. 

Ama size gerekli proteinler piliç te çok var. 

Ve piliç çok t ıcuzdur. 

Sosisten ucuzdur. 

S ığı r etinden çok uc ıızdur. 

P İ L İÇ DÜNYA ET1D İ R 

Amerikal ı lar, bizden be ş kez çok piliç yer. 

Frans ızlar ve İngilizler bizim yediimizin iki kat ından 

çok (piliç) yer., 

Dünyan ın birçok mutfa ğında piliç, temel ettir. 

Bu bak ımdan. dünyadaki ülkelerden çok, piliç reçesi 

bulunur. Bu ilginç reçetelerden birkaç ı piliç sat ılan yer- 

bulunur. Onlar ı paras ı z edinebilirsiniz. 

1)ii ıv.a eli piliç! 

Ku ş Eti Üreticileri Birli ğ i

PATATES 

*** 

YEMI Ş , YARARLI Ş EKERLEMED İ R 

Portakal, mandalina, geyfurt ve öteki turunçgiller size, 

karanl ık k ış aylar ında gereksinim duydu ğunuz C vitamini verir. 

Yemi ş ayr ıca okulda, i şte. spor çal ışmalar ında gücü art ıran ek 

kaynakt ır. Yemi ş , doğal şekerlemedir. 

Yemi ş Danış manl ığı (Fruktradet ) 

*** 

Çocuklara, sevdikleri patatesi verin! 

Felix (bir kurulu ş ) 

*** 

Ş imdi turfanda, sulu ve taze Isveç h ıyan var. Ondan, 

örneğin şöyle yararlan( ın): 

Dilinmiş hıyan, do ğranm ış mantar ve ince kıy ılm ış 

dereotu ya da maydanozla kan ş hr. Üzerine sirkeli salata 

sosu, su ve biraz da salata ya ğı dök. Isteğe göre de tuz ve 

biber (koy). 

*** 

Isveç Sebze Destekleyicileri 

(Svehska gönsaksf~jandet) 

ET YE SA Ğ LIKLI OL 

Köfteyi kendiniz yap ıyorsan ız, bir (büyük) kişilik 

yemek 6 krona gelir. K ıymay ı ucuzluktan ald ıysan ız, daha da 

aşağı. Gerçekten sevilen yiyecek ve de ucuza. Ve, k ıymadan 

sonsuz değişiklikte yararlanma olana ğı var. 

Kıymadan bir yiyecek yap ki, renksiz günün ortasında 

parlak bir şölen olsun. Kasapta (k ıyma üzerine) reçeteler 

var. 

Et ye, sağlıkh ol! 

Et Dan ışmanlığı 

(Köttinformation) 

111

E Ğ LENCE, DINLENCE... 

112 

Kış, bahar ve yaz. Bu üç sezon bir ay içinde ya şanabiliyor 

Isveç'te. Do ğadaki bir günlük de ğişim, beyazın ye şile dönüşü, 

ye şilin daha ye şil olu şu gözle kolayca ay ırdedilebiliyor. 

Ay ırdedilemeyen durum, gündüzle geceyi ay ıran çizgidir. Güneşin 

dulunup karanlığın çökmesi saatlerce sürer. 

Yedi haftadan çok bir süre güne şin batmadığı Kuzey Isveç'te(*), 

y ılda 217 gün ısı s ıfırın alt ındad ır (güneyde 56 gün). 

Y ıllık ısı ortalamas ı kuzeyde -3; güneyde÷7 derecedir. 

30 Nisan "ak şamı belirli yerlerde ate ş yakılarak eğlenilir. 

Ülkenin üçte ikisine yak ın bölümünün karla kaplı olmasma karşın, 

bu, yaz ı karşılama şenliğidir. Noel (25 Aralık) için kesilen 

çamların ocak sonlanna do ğru evlerden kald ırılmasıyla, ate ş yakım 

yerlerine y ığınak ba şlar. Halk, evinde kullanamayaca ğı ne 

*) Kuzey Kutup Dairesini bir kez geçtim. Haziran sonlar ıydı. Saat tam 24' 

te Kuzey Kutup Dairesinde olacak denli arabam ı sürdüm. Güneyde, saat 

23.30 dolay ında güneş batmış tı. Saat tam 24.00'da Kuzey Kutup Dairesine 

girdi ğimde, (21 Haziran bir hafta geride kald ığından) güne şi göremedim. 

Arabam ı daha h ızl ı sürerek, 15 dakika sonra (20.25 km kuzeyde) güne şe 

ulaştım. 20.25 km daha sürünce, cad ırımı kurup yatt ım. Kalktığunda, 

karşılaşt ığım bir köylüyle "gece yar ısı güneşi" üzerine söyleşmek istedim. 

Ama konu, köylüye hiç ilginç gelmiyordu. Bir süre önce bir bölük Alman 

gezgincinin geldi ğini; çevrenin ormanla kapl ı olması nedeniyle, güne şi daha 

iyi görebilmeleri için kule vb yer arad ıklann ı alayl ı olarak anlattı (HTY).

EĞ LENCE, D İ NLENCE... 113 

varsa atar bu y ığınaklara. Y ılın en çok içkisi de bu 30 Nisan ı 1 

May ısa ba ğlayan gece içilir. 1 May ısta araçlara taze yaprakl ı bir 

dal ya da yapay "1 may ıs çiçe ği"(*) tak ılır. 

Sokakta güne şi yakalayan Isveçli, boynunu güne şe doğru 

uzat ır. Soyunup özgürce evinin balkonuna ya da bahçesine uzanabilir. 

Stokholm dolay ındaki 24 bin adan ın kimilerinde kad ınlar 

"üstsüz" ve "alts ız" güne ş banyosu yaparlar. 

Yaz ın en önemli günleri, güne şin kuzeye en çok yaklaştığı 

"Yaz Ortas ı "dır. Dinlence günü (bayram) olan Yaz Ortas ı 

(Midsommar), 21 Hazirana en yak ın cumartesi günü kutlarur. 

Bir gün öncesiyle bir gün sonras ı da dinlencedir. Norveç, Finlandiya 

ve Danimarka'da da kutlan ır. Yaz Ortasında tüm yerle şme 

yerlerinde "may ıs direği" dikilir. Çiçekler ve dallarla süslü olan 

bu dire ğin çevresinde o gün dansedilir. 

Yaz Ortasında Kuzey Isveç'te güne ş, günün 24 saatinde 

de görülebilir; saat 24'te, Isveç'in üçte ikisinin en karanl ık yerinde 

ve bulutlu bir gökyüzü alt ında, en küçük gazete yaz ıları 

kolayca okunabilir. 

Yaz ın tv'lerin yay ı n süreleri k ısa; programlar önemsizdir. 

Küçük kentlerdeki sinemalar tümüyle kapal ı ; parklar, kır 

kahveleri c ıvıl cıvıldır. Kış boyunca evlerin pencerelerini süsleyen 

KONAKLAMA KURULU Ş L.ARINDA 

YATAK SAYISI 

(1986) 

Otel-motel 148.473 

Tatil köyü 40.545 

Gençlik oteli (hostel) 14.651 

TOPLAM 203.679 

(Kaynak:Statistisk ksbok, 1988) 

*) ilk "1 may ıs çiçe ği", 1907'de ç ıkarıldı. O y ıl 14 bin kron toplanarak, 

veremli çocuklara yard ım yap ıld ı. O zamandan beri, her y ıl ın 1 May ıs ında 

sat ılan, her y ıl de ğişik renklerdeki bu çiçeklerin say ısı yarım milyar bulur. 

Çiçekler, 1 May ıs Çiçekleri Ulusal Federasyonunun, 1.100 çevresel örgütünce 

sat ıl ır. 1987'de, 190 milyon kron topland ı. 1988'de 1 may ış çiçe ği 

3 kron; ç ıkartma ve araba çiçekleri 7 kron ve çelenkler de 15 kron olarak 

belirlendi. Toplanan paralarla hasta ve sakat çocuklara yararl ı çal ışmalar 

yap ıl ıyor. 

F 8


saks ılar bahçelere, caddelere inmi ştir. Yazhk evleri bulunanlar 

ta şınmışt ır. Kışlan, özel burgularla kahn buzlar ı delinerek bal ık 

tutulan; üzerinde araba ko şturulan onbinlerce göl dinlenme, 

yüzme yerlerine dönü şmü ştür. 

Isveç'te herkes, isterse özel ki şilerin elinde olsun ormanda, 

kırda, deniz ve göl k ıy ıs ında (konutlar ın görme alan ı dışında) 

D İ NLENCE 

Çal ışanlar, y ılda en az be ş hafta (25 i şgünü) dinlence yapar. Dinlence 

y ı l ı , 1 Nisanla, ertesi y ı l ın 31 Mart ı aras ıd ır. Bir önceki y ı l ın 1 Eylü- 

lünden önce i şe ba şlayanlar, o y ı l tam (en az be ş hafta) dinlence yapabi- 

lirler. Be şinci hafta, be ş y ıl süreyle biriktirilebilir. Dinlence paras ı 

içinde bulunulandan bir y ıl önceki tatil y ı l ı " kazanc ı n ın %12'sidir. 

K İ MLER NE I

EĞLENCE, D İ NLENCE... 115 

özgürce dola şabilir. Ekili ve dikili alanlar d ışında (isterse çitle 

çevrili olsun) hiç kimseden izin almaks ız ın çilek, bö ğürtlen, 

kuşburnu, mantar... toplayabilir. Herkes diledi ği yerde 24 saat 

süreyle çad ır kurabilir (özel ki şilerin yerlerinde daha uzun kahnmak 

isteniyorsa, izin al ınması gereklidir). Tüm sularda yüzülebilir, 

sandalla gezilebilir, (avlanma izini varsa) bal ık avlanabilir 

(bir milyon ki şi bo ş zamanlar ında balık aylar). Kural, do ğaya ve 

canl ılara zarar vermemektir. Köpekler, yaban ıl hayvanlan ürkütmemelidir. 

Ço ğu kuş ve memeli hayvanlar ın dokunulmazlığı 

vard ır. Yavru ve yumurtalara da dokunulmaz. 

HAYVANLARA GENEL AF 

İ sveç hükümeti et süt ve yumurta veren hayvanlar için genel af ilan ediyor. 

Önümüzdeki günlerde Ba şbakan İ ngvar Carlsson ile bakanlar ı taraf 

ından imzalanarak yasala ş mas ı beklenen tasar ı , isveç'i "ya şamlar ın ı 

ortaya koyarak" besleme özverisi gösteren bütün hayvanlar ın "hareket 

özgürlü ğü"ne sahip olmas ı n ı öngörüyor. Bugüne kadar parmakl ı k, tel 

örgü ve çitlerin arkas ında a ğıl ve kümeslerde çileke ş bir ya şam sürdürmüş 

olan inekler, danalar, domuzlar ve tavuklar, bundan 1:1yle diledikleri 

gibi gezip tozma, diledikleri yerde e şinme ve yumurtlama duygusunun 

tad ına bakacaklar.. . 

Yeni yasaya göre, hayvan sahipleri büyükba ş hayvanlar ın ı özellikle yaz 

günlerinde a ğı llarda kapal ı tutamayacaklar. Tutarlarsa, haklar ında kovu 

şturma aç ılacak. Yani 'odama ve gevi ş getirme özgürlü ğü" güvence 

altı nda. 

Yeni yasa, en çok, ülkede ya şayan sekiz milyon tavu ğ u rahatlatacak. 

Bugüne kadar darac ık kümeslerde yaln ızca gagalar ın ı oynatacak kadar 

hareket özgürlüğüne sahip olan tavuklar, bundan böyle sal ına sal ına gezinebilecek 

ve canlar ı n ın çekti ğ i yere yumurtlayabilecekler... 

Yavuz Baydar (Cumhuriyet, 6 Aral ık 1987) 

Kentlerin kıyısındaki kimi göller yaban ördekleriyle doludur. 

Kimi memeli hayvanlann bile, yollar ını şa şır ıp kentlere 

düştüğü olur. Kışın hayvanlar ın beslenebilmeleri (ve de ormanlara 

daha az zararl ı olmaları) için uçaklarla yem at ılır. Yalnızca 

ku şlara verilen et, y ılda 100 ton dolay ındadır. Ço ğu Isveçli, 

tahtadan yuvalar sat ın alarak evinin önündeki a ğaçlara koyar; d ışansını 

kar kaplay ınca, evinin önüne bir s ır ık dikip, doru ğuna 

bir bağ yulaf bağlayarak ku şlara şölen verir. Ku şlar için de yiyecek 

satan bir hayvan yemi sat ıcısı, bir gazetedeki iki ku ş resimli 

duyurusunda şunlar ı demi ş :

YOKSULLUKTAN VARSILLIGA —ISVEÇ— 

"- Kışın bizi dü şünün ki, yaz ın sizin için ötelim!" 

Göllerdeki adalara yolcu/araba ta şıyan arabal ılar (feribot) 

paras ızd ır. Akarsulardan, k ıy ıdan k ıy ıya arabahyla geçi ş de 

(köprü yerine) paras ızd ır. Denizlerdeki kimi adalara da paras ı z 

araba ve yolcu ta şı n ır. 

İ SVEÇ TEM İ ZLENECEK 

15 Nisanda İ sveç'te bahar temizli ği ba ş l ıyor. 47 spor derne ğ inin üyeleri 

yol k ı y ı lar ı ndaki çöpleri toplayacaklar. Devlet Karayollar ı da, trafik yelek 

leriyle çöp torbalar ı n ı sa ğ layacak. 

Yol k ı y ı lar ı n ı n temizli ği bir ay sürecek. 

(Vi Bilagare, 15 Mart 1989) 

Avrupa'da ilk ulusal park Isveç'te kuruldu (1910). Ulusal 

parklar, ço ğunluğu ülkenin kuzeyindeki da ğlık bölgelerde 

olmak üzere, her yerde kuruldu. Bu yolla. Avrupa'n ın y ıkıma 

uğramayan son do ğa parçalar ı da korunmu ş oluyordu. 

Orta Avrupa ve İngiltere'den zaman zaman gelen kirli 

hava, Isveç'in do ğas ına da zarar veriyor. Öteki endüstri ülkelerinden 

dinlemeye gelenlerin bir amac ı da, temiz do ğayla ba şba şa 

kalmakt ır. Öteki ülkelerin tersine, Isveç'te mazot, (havay ı haha 

çok kirletiyor gerekçesiyle) benzinden pahal ıd ır. 

200 görevli, incelemek amac ıyla ku şlar ın ayaklarına halka 

takar. 1988'de 153.583 ku ş , aya ğına halka (kod) tak ılarak 

sal ıverilmi ştir. 

ABD'NE G İ DEN İ SVEÇLI SAYISI 

(Bin Olarak) 

1986 70 

1987 105 

(Kaynak: Dagens Nyheter, 1 Haziran 1988) 

HAVALAR 

İlkin havalardan söz edilir Isveççede. Sonra dinlenceden. 

Siyasa konu şulmaz pek. Isveç'in, may ıs ve haziran ın kimi günle- 

rinde Avrupa'n ın en s ıcak ülkesi olmas ı , İsveçliyi çok mutlu eder. 

1973'te, bu mutlu günlerden biri Yaz Ortas ına rastladı . 

O gün bulutsuz, masmavi bir gökyüzüyle p ırıl p ırıl güne şi yaka- 

116


tayan Isveçli su k ıyılarına, aç ık hava havuzlar ına ve yemye şil 

çimenlere ko ştu. O sabah, 07'de yap ılan ölçümlere göre, hava 

sıcaklıkları Isveç'in Norköping ve Stokholm kentlerinde 23 ve 

22; Karadeniz k ıy ılar ında 20; Venedik'te 18; Kanarya Adalarında 

17 ve Majorka'da (Balear) 13 dereceydi. 

Radyolar Yaz Ortas ı şenliklerini yansıt ırken s ık sık yay 

ımların ı kesiyor ve s ıcaklığın zararlar ı üzerine bilgiler veriyordu. 

Akşam gazetesi Expressen, ö ğleye do ğru ç ıkan o günkü say ısında, 

s ıcakl ık üzerine şu bilgi ve ö ğütleri s ıralıyordu: 

K İ M İ ÜLKELER İ N TUR İ ZM GEL İ RLER İ 

(1987'de Yabanc ı Turistlerden Sağ lanan Gelir. Milyar Dolar) 

Milyar Dolar Ulusal Gelirdeki Yüzdesi 

İ spanya 14,8 5,1 

İ talya 12,2 1,6 

Fransa 11,3 1,3 

İ ngiltere 10,2 1,5 

Avusturya 8,7 7,4 

B Almanya 7,6 0,7 

İ sviçre 5,4 3,2 

Belçika/Lüksemburg 3,0 2,1 

Hollanda 2,7 1,3 

Danimarka 2,2 2,2 

Yunanistan 2,2 4,7 

Portekiz 2,1 6,0 

İ sveç 2,0 1,3 

Türkiye 1,2 2,7 

(Kaynak: Göteborgs Posten, 20 Kasim 1988) 

- Tuzlu yiyecekler yiyin! 

- S ık sık du ş al ın! 

- Ağaçl ıklı yerlere girin! 

- Bira ve şarap da içinde, içki içmeyin! 

Yine bu gazetenin yazd ığına göre, dünyada en yüksek ıs ı , 

1922'de Trablus (Lübnan) yak ınlar ındaki Aziziye'de saptanm ış : 

58 derecefsveç'teyse,1933 1te Uppsala yak ınlanndaki Ultuna'da 

38 dereceyi bulmu ş .

YOKSULLUKRAN VARSILLI ĞA — İ SVEÇ— 118 

YAZLIKLAR VE GEZILER 

Her Isveçlinin gönlünde a şıboyal ı (al) bir yazl ık ev yatar. 

Orta Isveç'te (özellikle Dalarna yöresinde) tüm köy evleri a şıboyandır. 

Aşıboyası, yüzy ıllardır gelenekselle şmi ştir. 

Ülkede 625.409 yazl ık ev bulunur (1986). Bu evlerin yarısında 

elektrik düzeni vard ır. Yazl ık evlerde k ışın, ortalama 10 

gün kal ın ır ve ço ğunda telefonla ısıtac ı açma düzeni bulunur(*). 

1987'de, halk ın %47'si dinlencesinin bir bölümünü yazl ık evlerde 

(ya da yazl ık konutlarda) geçirdi (i şçilerin %40' ı ; az gelirli 

görevlilerin %52'si ve çok gelirli görevlilerin %63'ü). 

200'ü kışın da aç ık olan 780 kamp yeri bulunur (1988). 

200 bin karavan (yürüyen ev) vard ır. Kamp yapan y ılda bir milyona 

yak ın kişiden, 650 binden ço ğu bu karavanlarda barım. 

Yüzlerce çad ır bir arada görülebilir. Kamp yerlerinin 200'ü sakat- 

D İ NLENCELER İ N İ EN ÇOK 

HANG İ ÜLKELERDE GEÇ İ R İ YORLAR 

(1981 ve 1987'de Ki şi Olarak) 

İ spanya 320.887 553.012 

Yunanistan 211.308 220.516 

K ı br ı s 66.988 91.042 

İ ngiltere 63.263 70.394 

İ talya 55.115 53.341 

Portekiz 45.705 33.866 

Yugoslavya 14.122 25.857 

Tunus 17.689 24.895 

Fransa 37.600 22.014 

Bulgaristan 15.955 21.359 

Avusturya 27.824 20.767 

İ sviçre 31.086 19.351 

Türkiye 12.693 

(Kaynak: Statistisk ksbok, 1989) 

'!) Hesapl ı olmalar ın ın da etkisiyle, elektrik enerjisi ve telefon çok kullan ıl ır. 

Dönerli çal ışan, olağan bir fabrika i şçisi olarak, benim bir saatlik (net) kazanc 

ımla kent içi 240 telefon konu şması yap ılabiliyor. Bir saatlik kazanc ım 

karşıl ığı 60 W'luk lambay ı 2.750 saat yakabilirim ya da bir renkli tv'yi 

1.100 saat seyredebilirim. Bir buzdolab ın ın 190 gün çal ışmas ı ya da bir 

çamaşır makinesinin 68 kezçama şır y ıkamas ı sonucu kulland ıg ı ceryan ı 

da bir saatlik kazanc ım karşıl ığı ödeyebiliyorum.


lar ın bannmalanna uygundur. Ayr ıca 150'sinde de sakatlar ın 

kullanabileceği tuvalet bulunur. 

Her biri 10 ile 25 metrekare aras ı (bir ailelik) 5.500 kirahk 

yazlık kulübe vard ır. 

KARAYOLU A Ğ IR TA Ş IMA ARAÇLAR! 

(1988'de Sat ı lan 16 Tondan Yukar ı Kamyonlar ı n Yüzdesi) 

Volvo 50,7 

Scania 42,6 

Mercedes 3,7 

DAF 2,3 

Iveco 0,7 

TOPLAM 100,0 

(Kaynak: Expressen, 5 Şubat 1989) 

Yollarda arabalar ardarda s ıralanm ış olarak gider. Farlarm 

(lâmba) gündüz de yak ılmas ı zorunludur. Yasal h ız ın 30 km/saat 

üzerine ç ıkan sürücülerin, sürücüük belgeleri geçersiz say ılır. içkili 

araba kullanmaktan, y ılda 4 bine yak ın ki şi tutuklarevine girer. 

Yanlış yere araba b ırakman ın (ya da ödenmi ş park süresini geçirmenin 

eden (ceza), en az park ederinin 500 kat ına dek ula şır. Kamusal 

yolculuk araçlar ına ço ğu kez bilet denetimsiz girilir. Biletsiz 

yakalanman ın ederi, en dü şük bilet ederinin 200 kat ıdır (öğrenci 

biletlerinin 400). 

İ SVEÇ'LE KOM Ş ULAR! ARASINDA 

ARABALI (FER İ BOT TRAF İĞİ 

(1987'de Ta şı nan Yolc ılSay ı s ı ) 

Danimarka 26.008.300 

Finlandiya 8.000.000 

Almanya 1.797.300 

İ ngiltere 322.700 

Polonya 155.400 

TOPLAM 36.283.700 

(Kaynak: Expressen, 2 May ıs 1987)

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA -- İ SVEÇ— 120 

Demiryolu ve, havayolu trafiği gözönüne al ındığında, 

kentler aras ında karayoluyla (otobüs) yolcu ta şımacılığı hemen 

hemen hiç yoktur. 1987'de, en büyük iki kent olan Stokholm' 

la Göteborg arasında trenle 645 bin ki şinin yolculuk etmesine 

karşıl ık, uçakla yolculuk edenlerin say ıs ı bir milyonu geçmi ştir 

(1.012.556). 

YOLCULUK ARAÇLARI 

(1986'da Yolcu/Km Yüzdesi) 

özel araba 75 

Otobüs, tramvay 9 

Tren 7 

Uçak 3 

Bilinmiyor 6 

TOPLAM 100 

Yazın iyi havalarda kimi küçük satış yerlerinin kap ısında 

şöyle bir duyuruya rastlanabilir: 

- Havalann güzelli ğine dayanamayarak kapatt ık! 

YÜK TA Ş IMACILI Ğ I 

(1986'da Ton/Km Yüzdesi) 

Karayolu 47 

Demiryolu 35 

Suyolu 18 

TOPLAM 100 

Güzün, kimi ağaçlann yaprakların ın k ızıla dönü şmesi, 

isveçliyi duyguland ırır. Komşudan yana geçen dal ın yemi şini 

de kom şu devşirir. 

Stokholm-Göteborg aras ındaki Göta Kanal ı, 32 y ıllık 

çalışmadan sonra 1832'de aç ıldı. Bu suyolunun toplam uzunluğu 

387 km'dir. Kanal ın Göteborg-Vffin ıern Gölü bölümünde 

(Trolhhtte Kanal ı ) bugün de oldukça büyük gemiler i şler (bu 

bölüm 1800'de trafi ğe aç ıld ı). Kimi yerleri dar olan N% -ınern- 

Stokholm aras ı (182 km) ekonomik de ğerini yitirmi ş tir. Uç

Avrupa ve Kuzey Amerika'n ı n Ba ş l ıca Ülkelerinde 

OKULLARIN YAZ D İ NLENCES İ 

ABD 

Avusturya 

B Almanya 

Belçika 

Bulgaristan 

Çekoslovakya 

D Almanya 

Danimarka 

Finlandiya 

Fransa 

Hollanda 

İ ngiltere 

İ rlanda 

İ spanya 

İ SVEÇ 

İ sviçre 

Italya 

Kanada 

Lüksemburg 

Macaristan 

Norveç, 

Polony'a 

Portekiz 

Romanya 

Sovyetler B 

TÜRKIYE 

Yoguslavya 

Yunanistan 


tembel günü gözden ç ıkarabilenler için iyi bir gezinti yeridir. 

Kanal ın en yüksek yeri, denizden 91,5 m yukardad ır. 

1 Temmuz - 4 Eylül 


22 Haziran - 11 Eylül 

11 Temmuz - 31 A ğustos 



1 Temmuz - 31 A ğ ustos 

24 Haziran - 13 A ğustos 

1 Haziran - 17 A ğ ustos 






9 Haziran - 21 A ğ ustos 



22 May ıs - 4 Eylül 











(Kaynak: GP, 26 Şubat 1989) 

‘111~1~1■ 

Isveçli çok gezer. S ıradan bir çal ışan ın bir haftal ık kazanc 

ı, (ölçüyü elden b ırakmazsa) gidi ş-geli ş uçak bileti içinde, 

Avrupa'n ın herhangi bir yerinde bir hafta ya şamas ına yeter. Isveç'le 

kom şu ülkeler aras ında işleyen arabal ılar ın (feribot) bir 

y ılda ta şıdığı yolcu say ısı 36 milyonu geçer (1987).


KONAKLAMA KURULU Ş LARINDA 

YATAK SAYISI 

(1987) 

Otel-motel 151.492 

Tatil Köyü 45.338 

Gençlik Oteli (Hostel) 15.401 

TOPLAM 212.231 


Yurtd ışına uçakla gidip gelen yolc ılssay ısı (tek yön) iki 

milyondan _çoktur (ülke içi uçak yolcusu say ısı 19 milyon). 

AV HAYVANLARI VE TRAFIK 

Kimi hayvanlar, kimi zamanlarda avlanabilir. Kuzeyde biraz 

ay ı(*) vard ır. Kurt tükenmi ştir. Yaban tav şan ı, tilki, yaban tavu ğu 

vb hayvanlar ın yan ı sıra, (s ığır büyüklüğünde, erkekleri boynuzlu) 

100 bin geyik (ülg) avlan ır. 

57 AYI VURULACAK 

Ülkede 57 ay ı vurulacak Av, üç ilde yap ı lacak. Norrbotten'de 19 . Vüsterbotten'de 

12 ve ümland'ta 26 (ay ı). Dalarna'da da valilikçe ay ı 

vurma planlanm ışt ı ama, Do ğay ı Koruma Dairesi kar şı ç ıkt ı . 

Ay ı bolluğu olan J ümtland' ı n Hürjedalen bölgesinde bile (rastlanan) 

her ay ı vurulamayacak. Ara şt ı rmac ı Anders Bjürvall'a göre bu y ıl 40 

ay ı vurulacak: 

"- Ay ı lar ı m ı z, (bu) avla tükenmez. Yine de ava ba ş lamadan önce tam say 

ıy ı saptamaya çal ışacağız. Bugünkü bilgimize göre, ay ı say ıs ı 450-600' 

dür. Bu say ı ço ğalabilir." 

Kahverengi İ sveç ay ı lar ı , yaban ıl (olarak) ya şar ve güneyde Vürrnland'a 

dek inerler. Gezgindirler. 1975 Haziran ı nda Bengfors ta görülen bir ay ı 

o y ı l ı n ekiminde Güney Vürmland a inmi ş daha sonra da Vüstman 

land' ın Hallstahammar ında görülmü ştü. 

Ay ı , a şa ğı yukar ı üç y ılda olgunlu ğa eri şir. Yavrular ı n ı ocak ay ında ve 

inde doğurur. Yavrular, iki y ı l aralar ı n ı izler. Çiftle ş me ay ı hazirand ır. 

(Gteborgs Pesten 20 Eylül 1987) 

*) "Ay ı" (björn) sözcü ğü bir yergi ûlarak kullandmaz Isveç'te. Tersine, 

soylulu ğu, güçlülüğü içerir. Ki şiler "ay ı" sözcü ğünü hem-ad, hem de soyad 

olarak kullan ırlar. Stokholm içi 1987 telefon katolo ğunda, sözcü ğün önekleri 

d ışında 533 "ay ı"l ı soyad ı alan ki şi saptad ık. Bunlardan 109'u yal ın 

(björn); 57'si "aylo ğlu" (björnsson); 47'si "ay ıda ğı" (björnberg) öteki- 

ler de türlüdür.


TRAF İ K KAZALARINDA 

ÖLEN KARACA VE GEY İ K SAYISI 

Karaca Geyik(Mg)' Toplam 

1980 5.900 5.200 11.100 

1981 5.700 5.900 11.600 

1982 5.200 5.650 10.850 

1983 6.600 4.900 11.500 

1984 8.000 4.600 12.600 

1985 8.900 5.050 13.950 

1986 9.900 4.800 14.700 

1987 11.350 5.800 17.150 

(Kaynak: Dagens Nyheter, 21 Kas ım, 1988) 

1988 say ılar ına göre, polise yans ıyan trafik kazalar ın ın 

%44'ilnü, arabalar ın geyik ve karacalara çarpmas ı olu ş turuyor. 

O y ıl 13.200'ü karaca ve ren geyi ği; 5.355'i iri geyik (Mg) olmak 

üzere 18.555 hayvan ya şam ın ı yitirdi. Arabalar ın bu hayvanlara 

çarpmas ı sonucu 20 ki şi öldü, 800 kişi de yaraland ı . Trafikte yaşamın 

ı yitiren ku şlar ın say ısı milyonu a şar. En çok yiten ku ş serçedir. 

Serçeyi ispinoz, mart ı ve tarlaku şu izler. 

VURULAN GEY İ K (ALG) SAYISI 

1939 8.916 

1949 15.435 

1959 32.559 

1969 33.757 

1979 116.482 

1982 174.741 

1983 168.371 

1984 143.775 

1985 128.014 

1986 122.240 

(Kaynak: Dagen ,. Nyheter, 18 Kas ım 1988) 

K I Ş 

Isveç'te yaz gibi k ış da özlenir. Göllerin buz tutmas ı 

özlemle beklenir(*). Kuzey Isveç'te, buzlu yollarda tutunmak; 

*) ülkenin en s ıcak yerlerinden olan, güneybat ıdaki Kuzey Denizi k ıy ıları 

bile kimi y ıllar- donar. Göteborg yak ınlar ındaki adalara, denizyolu yerine 

karayoluyla (buz üzerinden arabayla) ula şıldığı olur.

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA — İ SVEÇ 124 

çocuk ve öteberi ta şımak için özel k ızak kullan ılır. Ayaklar ı 

demirden ve iki m kadar olan bu k ızaklarda bir oturak ve iki tutacak 

(sap) bulunur. Sürücünün elleri tutacaklarda; bir aya ğı , 

kıza ğın bir aya ğındad ır. Öteki aya ğıyla kızağa hız verir. Bu 

kızaklar, yollar ın kayganlığı nedeniyle hızh sürülemeyen bisikletlerle 

yan şabilirler. 

BAHAR GEL İ YOR 

Baharda kediler huysuzla şır ve ev d ışını yeğlerler. Bu durum, çok evli 

yerlerde sorun yarat ır. Kediler, geceleri miyavlayarak çevreyi tedirgin 

eder; kum sand ıklarına ve çiçeklere pislerler. Sa ğl ık yönetmeli ğinin 57. 

maddesi uyar ınca, ev hayvanlann ın kimseyi tedirgin etmemesi gerekiyor. 

Biliyorsunuz ki, kedinizin konutunun (ve bahçeniz) d ışında bulunmas ı , 

yasal yönden sak ıncalıd ır. 

Kedisi olanlar! 

- Kedinizi gözetiniz! 

- Geceleri kedinizi evde bulundurunuz! 

- Eğer cins kedi değilse, gebelik haplar ı veriniz! 

Sorun büyürse, belediyemizin kedinizi vurarak öldürme yetkisi vard ır. 

Ama, bunu yapmak istemiyoruz. 

- Öyleyse, kedinizi gözetiniz! 

(Kugsbacka Belediyesinin 5 Mart 1981 tarihli Göteborgs Posten'deki duyurusu) 

Ço ğu kurulu ş , Noel ve y ılba şı dinlenceleri aras ında da 

dinlenceye girer. Noel öncesi evler, kurulu şlar ve kimi caddeler 

süslenir. Noel için kesilen çamlar ın dalları ışıkland ınlır. Evlerde, 

eğlence yerlerinde... mumlar yanar. Çocuklar arma ğanların ı Noel 

sabahı çamlann dallar ında bulur. Arma ğanlarm, yast ıklann alt ı - 

na konuldu ğu; Noel Baba giysili ki şilerin da ğıtt ığı da olur. 

MÜZIK DINLEME 

(Günde Kaç Dakika ve Nereden Dinliyorlar. 1987) 

9-14 

Ya ş 

15-24 

Ya ş 

9-79 

Ya ş 

Radyodan 66 182 168 

Kasetten (bant) 51 86 69 

Plaktan 64 91 74 

(Kaynak: Aftonbladet, 3 Mart 1989)


Her yerle şme yerinde bir "Lucia K ızı" (ya da güzeli) 

seçilir. Bu k ızlar aras ından da ülkenin Lucia K ızı seçilir. Lucia 

Kızı, 13 Arahkta, çevresinde mumlar yanan ba şındaki taçla (ve 

de dereceye giren öteki k ızlarla) okulları, hastaneleri... dola şır. 

Lucia Şarkısı söylenir(*). 

Paskalya'da yumurta yenir. Hava fi şekleri patlat ıhr. Kimi 

küçük (2-10 ya ş ), eski giysili, yüzleri boyah k ızlar evlerden armağan 

toplarlar(*). Bir a ğaçtan kopar ılan küçük bir dalın, içinde 

su olan bir şi şeye oturtularak, evde yaprak açmas ın ın gözlenmesi 

bu günlere rastlar. 

ULUSAL GÜN 

Isveç'te bir "ulusal gün" yoktur. Dinlencesi olmayan bir 

"bayrak günü" kutlan ır. Uluslararası etkinlikler d ışında ulusal 

mar ş çahnmaz. Son y ıllarda Isveçli sporcular ın uluslararas ı karşılaşmalarda 

çok birincilik kazanmalan, ulusal mar şm ezgisini 

belleyenlerin ço ğalmasın ı sağlad ı . 

*) Söylenceye göre, Sicilyal ı güzel gözlü Lucia'ya H ıristiyan olmayan bir 

genç tutulur. Lucia gence gözlerini (bir tabak içinde) yollar. Genç, H ıristiyan 

olur. Tanrı Lucia'ya daha güzel gözler verir (gözlerinin güzelli ği nedeniyle, 

göz doktorlann ın koruyucu meleği olur). Lucia 304'te yak ılarak 

öldürülecekti. Ama ateş onu etkilemedi. K ıl ıçla öldürüldü. 

Lucia Günü, eskiden 21 Aral ıkta kutlan ırd ı. Sonra 13 Aral ıkta (Küçük 

Noel olarak) kutlanmaya başland ı. 

Ak gelinlik giyen Lucia K ız ı, başında, mumlar yanan tactyla (çelenk) ve 

arkas ında öteki Lucia k ızlarıyla Lucia Gününü kutlar. 1600'den sonra, 

Lucia K ız ı ve kervandaki öteki k ızlar kilise, hastane, okul ve otelleri dolaşmaya 

başlad ı. 1927'de Stockholms Dagblad gazetesinin öncülü ğüyle 

Lucia K ız ı seçilmeye başland ı. Lucia Ş ark ıs ı (Sankta Lucia), Teodora 

Cottrau'nun besteledi ği sevilen bir Italyan ezgisidir. 

*) K ıta Avrupasında, "cad ı" olduklar ı gerekçesiyle yüzlerce y ıl, on binlerce 

kad ın yakıld ı. Ortaçağ boyunca ve 1500'lü y ıllarda bu olgu Isveç'te de yaşand 

ı. 1670'lerde' "cad ı avı" yaygınlaşt ı. Isveç halk ın ı cadılardan (ve de 

büyüden) kurtarmak gerekçesiyle sekiz y ılda 300 dolay ında kadın yak ıldı. 

Büyü salgın ı 1668'de Dalarna'daki 541jedalen'de ba şlad ı ve kuzeye do ğru 

(tüm Norrland'a) yay ıldı. Hükümet, "büyü kurullar ı" kurarak, çocukların 

tan ıklığına bile başvurdu. Çocukların, (çoğu kez düşlerinde görüp) "cad ı " 

olarak gösterdikleri kad ınlar, önce asıl ıyor, sonra da yak ıl ıyordu. Analar 

ını cad ı olarak gösteren çocuklara rastlan ıyordu. On be ş kad ının birden 

yak ıldığı oldu. 

1669'da:lıükümet, kullan ın cadılardan kurtarmak için, her kilisede Tanr ı'ya 

yakarılmasını istedi. 

Paskalya'da, eskili püskülü k ızların ev ev dolaşıp öte beri toplamalan, bu 

cad ıl ı devirleri simgeler.


1986'da, Komünist Partisi parlamenteri Alexander Chirisopoulos, 

şu gerekçeyle "eski imparatorluk devirlerinden kalma" 

ulusal mar şın deği ştirilmesini istedi: 

"Bugün, ll. Gustav Adolfun, X. Şarl' ın ve X11. Şarl' ın 

fetihleri nedeniyle gö ğsü kabaran bir tek Isveçli oldu ğunu sanmıyorum. 

Ulusal mar ş, eski dönemlerdeki imparatorluk dü şleri 

yerine, bar ış ve dayanışma gibi konulan içermelidir." 

NORVEÇ GULDÜRÜLER İ 

Güldürüler, daha çok Norveçli üzerine düzenlenir. Norveçlinin 

bir ilginç davran ışı , güldürüye dönü ştürülür. 

Örneğin, 1981'de Norveç Ulusal Futbol Tak ım ı , İngiltere' 

yi 2-1 yenince, oyunun Norveçli anlat ıc ısı Björge Lillelien'in 

bitiri ş sözleri, Isveç'te haftalarca güldürü konusu oldu. Tv ve 

radyoların spor programlar ı (kimi kez haberler de) Lillelien'in 

gösterisiyle(!) ba şlad ı. 2-1'lik oyunun bitimini, sözcük sözcük 

şöyle bağlamışt ı Björge Lillelien: 

"— Biz, dünyada birinciyiz! 

--Biz, dünyada birinciyiz! 

— Biz, İngiltere'yi Dünya Kupas ından eledik! 

—Inan ılmaz olay! Biz, İngiltere'yi eledik! İngiltere, savaşımc 

ı karde ş ülke. Lord Nelson,. Sir Winston Churchill, Sir 

Anthony Eden, Clement Attlee, Henry Cooper, Lady Diana. 

Bunlann tümünü birden yendik! 

"- Margret Thatcher, beni duyuyor musun? Sana bir haberim 

var: Sava şı biz kazand ık! Biz, İngiltere'yi Dünya Kupasından 

eledik!" 

BIR NORVEÇ GÜLDÜRÜSÜ 

Bir Norveçliyle bir Isveçli, uzay üzerine söyle şiyorlarm ış . Norveçli 

övünmüş : 

"- Biz Güneş 'e adam yollayaca ğız!" 

"- Ama yanar!" demiş Isveçli. 

Norveçli düşünmüş ve şu karşıl ığı vermiş : 

"- Elbette ki, gece yollayaca ğız!" 

(Norgehistorier, Bölüm 2, 1985, Sayfas ız)

E Ğ LENCE, D İ NLENCE... 127 

1976'daki K ış Olimpiyatlar ında bir Norveçli sporcu "alt 

ın"a yakla şırken, durumu anlatan Lillelien, co şkudan kendini, 

anlat ıcı yerinden (izleyicilerin üzerine) atm ışt ı . 

Norveç Ulusal Futbol Tak ım ı. B Almanya'y ı yenip, Moskova 

Olimpiyatlar ına kat ılmay ı güvenceye al ınca da co şmu ştu 

Lillelien: 

"- Yolda ş Brejnev! Yolda ş Brejnev, biz de geliyoruz!" 

SOĞUKKANLILIK ÖRNEKLERI 

Isveçli so ğukkanlıd ır. Kimse kimsenin i şine kar ışmak iste 

ınez. 1977'den beri kendi konutumuzda oturuyoruz, yaln ızca 

bir kom şumuzla, birer kez evlerimize konuk olduk (o kom şumuz 

da ta şınd ı ). Tek bir kom şumuzla olağan selamla şıyoruz. 

1960'larda çal ıştığım kağıt i şletmesinde, tomruklar ın denizden 

(havuz) banda sal ıverilme i şinde de çal ışıyordum. Kabuğu 

soyulmu ş olan üçer metrelik tomruklar, banttan b ıçaklara 

.(değirmen) giriyor; orada yongaya çevrildikten sonra. hava bas 

ınçl ı borularla ka ğıt yap ım yerlerine ya da y ığınlara yollan ı - 

yordu. 

Bir k ış günü çal ışırken, aya ğı mın kaytnas ı sonucu denize 

düştüm. Is ı , sıfırın alt ında 16 dereceydi. Dü ştüğüm yerle soyunma 

yap ısı aras ın ı ko şar ad ım yürürken, aradaki yap ı i şinde çal ışan 

7-8 i şçiden 3'ü gördü durumumu. S ınls ıkla ınlıı m ı gören o 

3 işçi, göstermedi arkada şlarına beni. 

Soyunma yerine geldi ğimde, giysilerimin kimi yerleri donarak 

kaskat ı olmu ştu. Ama neden göstermemi şti beni arkada ş - 

lar ına o 3 işçi? O so ğukta ilginç de ğil miydi durumum? 

Be ş dakika daha so ğu ğa dayanmay ı göze alarak d ışar ı ç ı - 

k ıp, denize dü ştüğüm yere dek ko şup geldim. Bir bölümü daha 

gördü durumumu. Ama co şku yoktu hiç birinde! Hiç biri, arkada 

şını dürtüp göstermedi beni. 

Kendimi du şun alt ına att ım ama, donakald ım Isveçlinin 

soğukkanl ıl ığına! 

Sekiz ki şiydik, 1960'larda çal ış t ığım kağıt i şletmesindeki 

bölümde. Finlileri saymazsak, bir ben yabanc ıyd ım. Yemek


ve kahve aral ıklarında hep birlikte otururduk. Biriyle birlikte 

çalışırd ık. S ık olmasa da, gevezelik etti ğimiz de olurdu. Bu i şçilerden 

biri (birlikte çal ış t ığım ız de ğil ► , i şe ba şlad ığı= yedinci 

ay ında ad ımı sormay ı düşündü. On be şinci ayda, ad ımı öğrenebilenlerin 

say ıs ı üçtü. Haftada iki üç kez ek i ş olarak çal ış tığım 

restoranda on iki kadar i şçi vard ı . İki y ıl sonunda, bunlardan 

yaln ızca üçü belleyebilmi şti ad ım ı . 

ISVEÇLILER 

Isveçliler, asl ında çok duygulu ve duyarl ı insanlar. Ancak, bunu göstermeye 

al ışmam ışlar. Isveç kültürü, insanlar ın sevinç ya da öflcelerini 

göstermelerine izin vermiyor! 

Jean Philips-Martinsson 

(Türkçe "Enformasyon" gazetesi, Şubat 1982) 

Şimdi çal ıştığım küğıt işletmesinde, i şe ba şladığımın 

alt ınc ı ay ında, "Mustafa"n ın Türk mü oldu ğunu sordu i şçi arkada 

şlar ımdan biri. Çal ış tığı yeri gösterdiler, an ımsayamad ım 

Mustafa ad ında birini. Oysa toplam on iki ki şiydik bölümde ve 

de biribirimizi tan ıyorduk. Çal ışma kartlann ı inceledim, vard ı 

bir Mustafa. Soyad ı da Mustafa'yd ı bu Mustafa'n ın. Bulgaristan' 

dan gelme olabileceğini dü şündüm. Görü şmememizin nedenini 

de, Mustafa'n ın hastal ıkta olabilece ğine ba ğlamak istedim. Ama 

kart ı basıl ıydı (işe gelmi şti). Sonra anla şıldı ki, çok yak ınımda 

çalışan, iyi anla ştığımız Yugoslav yurtta şın ın adıymış Mustafa! 

Makedonya'dan gelmi ş. Anası Türk'müş . Çok az Türkçe sözcük 

biliyor Mustafa. 

Yaşl ı bir Isveçliyle çal ışıyordum. Sık s ık hastalığa ç ıkar, 

çok içerdi. I şten ç ıkarken kart ın ı basmayı hiç beklemezdi. Sonradan 

"erken emekli" oldu. Birlikteli ğimizin iki y ıh geçtiği bir 

pazar günü, yaln ızca ikimiz kalm ıştık. Önemli bir i şim vard ı ki, 

erken ç ıkmahyd ım. Kartları onun basmas ın ı isteyince şöyle dedi: 

"-Ben senin ad ın ı bilmiyorum. Kart ın ı göster de basay ım! 

"Sen" (du) sözcüğü çok içtenlikle kullan ıl ır İsveççede. 

"Siz" kullan ımdan kalkmış t ır. Özellikle bu yüzden, ki şinin ad ın ı 

belle ınek pek gerekmiyor. Adlar ın ba şına eklenen "say ın" türünden 

sözcükler de kullan ıl ın ıyor. Ki şinin yeri neresi olursa olsun, 

ad ıyla (soyad ıyla de ğil) ça ğırıl ır. Anasın ı ya da babas ın ı da 

ad ıyla ça ğıranlar çoktur.


Kişiler, öteki ki şilerin i şlerine pek kar ışınaz. Kar ı ve ko 

ca, ço ğu kez ayr ı ayrı i şlerde çal ışırlar. 

Isveç'e geli şimizin ilk y ı l ıyd ı. Her gün i şe arabas ıyla gelen 

bir işçi, bir gün motosikletle gelince, kimin oldu ğunu sormu 

ştuk motosikletin. Kar ıs ının olduğunu söylemesi çok şa şırtm 

ıştı bizi. "Bizim" demeliydi! 

Bir ara yaz ı-hesap makineleri al ışveri şi de yapt ım. Isveç 

düzeyinde, yerel gazetelere duyuru vererek topluyordum makineleri. 

Kimi sat ıc ının, benim geçece ğim zamanlarda evde bulunmayaca 

ğı nedeniyle çok makine kaç ırd ım. Ço ğu kez kar ı , kocasın 

ın makinesinin sat ışına yaln ızca "falan saatte evde olur" diyerek 

yard ımc ı olabiliyordu. Makinenin bir kom şuya b ırak ılmas ın ı 

önerdiğimde, tan ıd ık bir komşular ı bulunmad ığın ı söylüyorlard ı . 

'üç kez şöyle çözümlendi sorun: Onlar makineyi kap ı önüne (ya 

da bahçede bir yere) b ırakt ılar, ben makineyi al ıp, ederini posta 

deliğinden eve (ya da kutuya) b ırakt ım. 

Isveçli yaln ızca yurtd ışına ç ıkınca s ıcakkanl ı olur! 

İ STED İĞİ N İ ZDEN ÇOK. MU İ Ç İ YORSUNUZ? 

Götürebilece ğinizden çok içmeye ba ş lad ın ızsa ve b konuda sorununuz 

varsa, dan ışma büromuza baş vurunuz. 

Sizinle (ve de kocan ız/kar ı n ızla) beraber bir ç ık ış yolu aramaya haz ı r ız. 

Durumunuzu iyiye do ğru etkileyebilmek için yard ımc ı oluruz. 

İ sterseniz, bu ili şkilerimiz gizli kal ır. 

Alkol Sorunlar ı Dan ışma Bürosu 

(Udgivningsbyrk ı i alkoholffigan) 

IÇKI VE UYU Ş TURUCU 

Denilebilir ki Isveçli, tek bir iste ğini diledi ğince gerçekle 

ştiremez: Içki içmek. Isveç'te içki, örne ğin Almanya, Hollanda 

ya da Fransa'dakinin dört kat ı pahalıdır. 

Önümde, 21 Haziran 1971 tarihli bir gazete kesiti var. 

Kesitte, bo ş bira şi şelerinin ortas ında, "ellerindeki son bira şi şe 

leriyle iki Isveçli" foto ğrafı var. Yer, Kopenhag'ta bir futbol alan 

ı (Danimarka-Isveç futbol kar şıla şmas ı sonu). Foto ğrafın tamamlay 

ıc ı yaz ısı şu: 

"- 35 bin seyirci ve 200 binden çok şişe!" 

F 9


Şöyle dedi bir Isveçli arkada ş : 

"- E ğer içkili bir toplant ıya gideceksen, önce evde bir iyi 

içeceksin!" 

Ve ekledi: 

"- Ama onun da riski var: içkili olan ki şiyi içkievine almıyorlar!" 

Bu da gelmi ş arkada şın ba şına. 

San ırım İsveçlinin yurt d ışı dinlencelerine çok ç ıkmas ı, 

n ın ba ş nedeni, "doyas ıya içki içebilmesi"dir. 18 Ş ubat 1987 

tarihli GT, Isveçli gençlerin Avusturya'daki davran ış lar ı üzerine 

(Avusturya gazetelerinin yazd ıklar ından parçalar da vererek) 

şunlar ı yaz ıyor: 

Ö Ğ RENCININ S İ GARA İ ÇMES İ 

SINIF SORUNUDUR 

Konusunda Isveç'in en büyük ara şt ı rmas ı yap ı ld ı . 

Temel c kulun (ilkokul) yedinci s ı n ıf ından (13. ya ş), uygulamal ı ve kuramsal 

liseleri ikinci s ı n ıf ına dek, 7.000 ö ğrenciye, yan ıtlar ı sakl ı 

tutulmak güvencesiyle içki, sigara ve uyu şturucu al ış kanl ı klar ı soruldu. 

(...) Uygulamal ı liselerde k ızlar ın %39'u sigara içiyor. Bu oran temel 

okulun 8. s ın ıfı nda %21 ve kuramsal liselerde yaln ızca %19'dur. 

Erkekler kesiminde sigara içenlerin oran ı (k ızlara göre) en az ından yar 

ıya dü şüyor. K ı zlarla erkekler aras ı nda böyle büyük ayr ı l ı k var. 

Böyle olmakla beraber, erkeklerin tütün tüketimi (k ızlar ınkinden) az 

de ğil. Erkekler, onun (sigara içmek) yerine enfiye (çürütülmü ş tütün) 

çi ğniyorlar. 

Toplam ö ğrencilerin %8'i enfiye çi ğniyor. Bu oran ın içinde (çok az 

olarak) k ı zlar da var. 

Uygulamal ı liselerde ö ğrencilerin %36's ı enfiye çi ğniyor. Bu cran, kuramsal 

liselerin yakla şık iki kat ı . 

(Ara şt ı rmay ı yapan) Lars Wernstedt, tütün tüketiminin s ı n ıf sorunuyla 

ilgisinin aç ık oldu ğunu (da) seylemek istiyor. Dü şük öğrenimli ailelerden 

gelen gençlerin sigara içmeleri de, enfiye çi ğnemeleri de çok 

oluyor. 

(GT Gazetesi 5 Kas ı m 1987) 

"Son y ıllarda Isveçli gençler, Avusturya'daki spor dinlencelerinde 

yaban ıl oluyorlar. Kendilerinden geçerek içiyorlar. 

Nedeni anla şılamayan kavgatar ç ıkar ıyor; vurup 'ar ıyorlar.


Uzun süredir kimi oteller Isveçli almak istemiyor. Avusturya 

yetkilileri, sorunun çözümü için Isveç'ten yard ım istiyor 

(...). Coca colaya rom kar ışt ınp, şerbet içme h ız ıyla içiyorlar. 

Her hafta, içkiden zehirlenen Isveçliler bak ım için hastanelere 

kald ırıl ıyor (...). Birçok yer, sarho ş gençlere içki vermek istemiyor. 

Ama gençler içeriye (gizli) içki sokuyorlar. Eski Isveç halk 

parklar ında olduğu gibi, tuvaletlerde içiyorlar..." 

20 yaşı n ı doldurmayanlar ın içki sat ı nalmalar ı yasakt ır. 

Gençlere içki vermek de yasakt ır. 

Yasaya kar şı ç ıkanlar para ve kötüsünde tutuklarevine at ı lma ile ceza 

land ır ı l ı rlar. 

Ana-babalar, yasa sizi de kapsam ına al ır! 

Tekel 

(Systembolagat) 

Ben yine de içkinin, Isveçlinin midesinde " şişede durluğu 

gibi" durdu ğunu savunmak isterim. Yirmi be ş y ıld ır Isveç teyim, 

iki Isveçlinin, biribiriyle dövü ş ya da kıyasıya kavga ettiğine 

hiç tan ık olmadım. Içkili yerlerde de çah ştım. On bir y ılım da, 

"Isveç'in Şikagosu" olarak da bilinen Gkvle'de geçti. 

Içki, yaln ızca tekel ma ğazalarında (Sys: mbolagat), yirmi 

ya şından büyüklere sat ıhr. Iki kezden çok yakalan ıp, geceyi polis 

karakolunda geçiren a şırı sarho şların adlar ı, kara listelere 

geçer. Bu ki şiler içki sat ın alamazlarsa da, ba şkalarına aldırma 

yolunu bulurlar. 

Kad ınlar çok içince, sokakta dola şmay ı pek sevmiyor. 1984'te yaln 

ızca 6.985 kad ın, çok içkili olmalar ı nedeniyle geceyi polis karakolunda 

geçirdi. Erkeklerin say ıs ı ise 103.300'dü. 

15 ya ş ve alt ındaki gençlerde durum o denli farkl ı değil: 1984'te 

160 erkek ve 78 k ız, içince dengelerini kaybettiklerinden, geceyi polis 

karakolunda geçirdiler. 

(Sverige i siffor, Stokholm 1985, Sayfa 72) 

Gürültü yapan sarho şlar, halka aç ık yerlerde bannamazlar. 

Restoranda, en çelimsiz görevli (restoran çah şan ı) k ız bile, 

en azd ı sarho şu, kolundan tuttu ğu gibi kap ı dışarı eder! Tekme 

de yiyebilir direnenler. 

4


Isveç'te alkollü içki yap ım ı 1400'lü y ıllar ın sonlarında 

ba şlad ı. 1700'lerde içki tüketimi yaygmla şt ı . İlk içki denetimi 

1718'de ba şlad ı. Tahıl k ıtlığı nedeniyle özel ki şilerin içki yapmas 

ı (1731'e dek) yasakland ı. Yasaklamalar türlü aral ıklarla sürdü. 

Yasak zamanlar ında sakl ı yerlerde (özellikle ormanda) yap ım 

sürdürülirdü. 

1756 yasa ğında, özel ki şilerin ellerinde bulunan 169.132 

içki ar ıtma düzeni toplat ıld ı. 1829'da özel ki şilerin ellerindeki 

ar ıtma düzeni say ıs ı 173 bin olarak saptanm ışt ı . 

SIGARA IÇENLERIN ORANI 


Y ıl Erkek Kad ın Toplam 

1946 9 50 59 

1963 23 49 72 

1976 30 35 65 

1985 29 25 54 

(Kaynak: Vi i Söder, 30 Eylül 1988) 

1700'lü y ıllarda kad ınlar ve çocuklar da günde birkaç 

kez "brvin"(*) içerdi. Isveç'teki Frans ız temsilcisi, tarihçi-yazar 

Olov von Dalins (1708-63), şöyle der: "Isveç'e içkinin açt ığı 

yara, sava ş ve vebadan daha derindir." 1820'de ki şi ba şına y ıllık 

içki tiiketimi 46 litreydi (bugün 5-6 litre). 

OKULDA SERT BIRA 

Filipstad'taki Bergs okulunun müdürü ö ğ rencilerinin sert bira içmeleri 

ne izin veriyor. Müdür, haftada iki gün, ö ğrencilerin okul kantininden 

sert bira sat ın alabilmelerini istiyor. 

Ş imdi o oturmu ş, il yetkililerine ba şvuruyu nas ı l yapaca ğın ı tasarl ı yor. 

"-... Biray ı d ışardan (gizlice) getireceklerine, bir yöntem bulunup 

ak şamlar ı okul kantininde sat ı labilmesinin daha iyi olaca ğın ı san ıyorum. 

Ö ğrencilerim çocuk de ğildir. En gençleri 21 ya şı ndad ır." 

(Göteborgs Posten, 8 Ş ubat 1985) 

19. yy'da içkiye kar şı örgütler kuruldu. 1828'le 1850 

aras ında kurulan örgüt say ısı 400'den çoktur. 1917'de içki karneye 

ba ğlandı . 1922'de, içkinin tümden yasaklanmas ı konusunda 

halkoylamas ı yap ıld ı. 1955'te karne uygulamas ı kald ırıld ı . 

*) Branvın, Isveç'in ulusal içkisidir.


21 yaşın ı ( şimdi 20) dolduran herkes, (tekelden) diledi ği çoklukta 

sat ın alabiliyor. 

1955'le 1976 aras ında içki tüketimi ço ğaldı. O tarihten 

sonra tüketim dü şmeye ba şlad ı . 

Isveç'in içki d ışsat ımı , d ışalmundan çoktur! Ulusal içki 

"brnvin"dir ama, d ışar ıya (40'tan çok ülkeye) daha çok votka 

(Absolut Vodka) satar (ABD'nin votka d ışal ımmın %60' ını Absolut 

Vodka olu şturur). 1987'de yaln ızca ABD'ne 13,1 milyon 

(on üç milyon yüz bin) litre votka satt ı ). ABD'nde Absolut Vodka, 

Volvo'dan çok tan ın ır. 1988'de de ğer olarak, Isveç'in d ışar ı - 

ya satt ığı votka, d ışardan ald ığı toplam alkollü içkilerin (viski, 

rom, cin vb) iki kat ıyd ı . 

HER ALTI ASKERDEN B İ R İ 

UYU Ş TURUCU ALIYOR 

Her alt ı askerden biri şöyle, ya da böyle uyu şturucu kullan ıyor. Geçen 

hafta (Malmö'de) bir askeri alaydaki polis bask ı n ından sonra bu gerçek 

ortaya ç ıkt ı. Uzun süredir askerlerin uyu şturucu al ış kanl ı klar ından 

ku şkulan ı llyordu. Ama böyle büyük oran beklenmiyordu. 

Arama, k ışla bahçesinde, askerler dizilerek yap ıld ı . (Özel yeti ştirilmi 

ş ) köpekler, uyu şturucu alan askerleri (birer birer) belirledi. Hintkeneviri 

(cannabis) dü şkünlerini de, eroin kullananlar ı da. 

Bask ın sonucunda üç ki şi suçlu bulundu. Bunlardan ikisi tutuklanacak. 

Üçüncü ki şi, Lund'taki ak ı l hastanesinin uyu şturucu bölümüne yat ı - 

r ı ld ı . 

Lund'taki bask ın ın sonucu şunu gösteriyor. 

- En az yüz asker her gün aç ık olarak hintkeneviri kullan ıyor. 

- Bunlar ın yar ı s ı , askere gelmeden önce hiç hintkeneviri kullanmam ış . 

(Aftonbladet, 8 Mart 1981) 

Içkiye oranla uyu şturucu sorunu çok geç ba şlad ı. 1960' 

larda uyu şturucu al ışkanlığın ın yaygınla şmaya ba şlamasıyla sava 

şım da ba şlat ıldı. Bugün, bu al ışkanlıklar ını her gün sürdürenlerin 

say ıs ı (1.500-2.000'i kad ın olmak üzere) 10-15 bin aras ındad 

ır. 7.500-10.000 ki şi de damardan uyu şturucu al ır. 

1982'de, 16 ya şındaki öğrencilerin %2,5'inin uyu şturucu 

kulland ığı saptand ı. Tutuklarevindekilerin dörtte biri uyu şturucu 

kullan ır. 1985'te hastanelerde, uyu şturucular için 800 (alkolistler 

için 4.000) yatak bulunuyordu.

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA —ISVEÇ- 134 

UYU Ş TURUCU YAYGINLA Ş IYOR 

Polisin, geçen y ı lki' -250 bask ı n ı nda eroin yakaland ı . Bu say ı 1987' 

de 185 ve 1986'da 135'ti. Bu. y ıll ık art ışın %35 dolay ında olduğunu 

gösteriyor. 

Yakalanan eroin çokluğu da art ıyor: 1986'da 2 kilo: 1987'de 3 kilo 

ve 1988'de ( şimdiye dek yakalananlar ın en çoğu olarak) 6 kilo. 

Geçen y ıl yakalanan kokain çoklu ğu da. bir önceki y ıl ın iki kat ına ç ıkarak 

en yüksek düzeye ula ştı : 1987'de 29: 1988'de 60 kilo. 

Yakalanan emfetamin (amphetamine) ve hintkeneviri (cannabis) çokluğunda 

da art ış var...1987'de 1.900 baskmda 90 kilo emfetamin yakalandı. 

Bu say ılar hintkenevirinde 2.900 ve 100'dür. 

Geçen y ıl yakalanan uyu şturucunun toplam de ğeri, 250 milyon kron 

dolay ındad ır. 

(Gteborgs Posten; 4 Ocak 1989) 

Halka aç ık kapal ı yerlerde (salon) sigara içilmez. Kamusal 

olsun ya da olmas ın, bürolarda sigara içilmesi, kimi yerlerde 

çal ışanlar ın iste ğine ba ğ l ıd ır, kimi yerlerde de yasaklannu şt ır. 

Otobüslerde sigara içilmez. Tren ve uçaklarda, içenler için ayr ı 

yerler ayr ılm ış t ır. 

S İ GARAYA KAR Ş I ÖNLEMLER 

1963 - Sosyal İşler Genel Müdürlü ğü, sigaran ın zararları üzerine bilgi toplamaya 

başlad ı . 

1965 - Sigara reklamlarma gönüllü s ınırlama önerildi. 

1979 - Sigara reklamlar ı yasakland ı . 

1977 - Sigara paketlerine, içinde bulunan sa ğlığa zararl ılar için uyar ı yaz 

ıs ı yaz ılması zorunluluğu getirildi. 

1981 - Kamusal yerlerde sigara içilmemesi için yasa önerisi yap ıldı. 

1983 - Kamusal yerlerde sigara içilmesine sinirlilik getirildi. 

1985 - Yan ında sigara içilen ki şinin, sigara içmi ş gibi (sigaradan) etkilenece 

ği karar ına varıld ı . 

1988- Sigara reklamlar ı yasa ğı ve halka aç ık kapal ı yerlerde sigara içme 

yasağı getirildi. 

(Svenska Dagbladet, 12 Ocak 1989)


K E N I) İ E - L İ YLE 

YA Ş AMINA SON VERENLER 

İ tiVeçli. kendi eliyle ya şam ına son vermekle de ünlüdür. Kentli 

eliyle ya ş am ı n:1 son verenlerin say ıs ı , bir ba şkas ı nca 

üç katichr. 

KENDI 'ELIYLE 

YA Ş AMLAR İ NA SON VERENLER 

(Seçilmi ş 40.Ülke İ çinde, On S ıralardaki 9 Ülke. 

1978-82 Y ı llar ı nda, Her 100 Bin Ki ş ide) 

Macaristan 43,2 


Avusturya 25,1 

İ sviçre 24,9 



Çekoslavakya 21,4 

Belçika 20,5 

İ SVEÇ 19,4 

(Kaynak: Statistiska arsbok,. 1988) 

1~111111~1~11~1: 

I ler y ı l 2 bine isvekIi.. kendi eliyle ya şamam' son verir. 

20 I ı in ki ş i. - ya şa mini] son verme giri şiminde bulutuir. 2 00 bin 

ki ş i de bu eyleme girmeyi diisünü. Yine de Isveç, kendi eliyle 

yas:olun:1 son verme s ı ralamas ı nda en on s ı ralarda de ı:;ildi. 

.YIEDA KAÇ K İŞİ 

KENDI ELIYLE 

ASAM1NA SON VER İ YOR 

Yll_ Kad ı n Erkek Toplam 

1791-1800 IS 42 57 

182130 34 130 164 

1851-60 50 182 232 

1881-90 9.3 390 483 

1911-20 172 663 835 

191.1-50 245 757, 1.002 

1972 -157 1.189 1.646 

1985 487 1.029 1.516 

111111~8~111~01111111111111111111~~


İşsizlik, konutsuzluk, ayr ılma (bo şanma), bir ba şınal ık 

ya şama son verme giri şimlerinin başlıca nedenleridir. Son zamanlarda 

bu eylem gençler aras ında yayg ınla şıyor. 

ÖGRENC İ LER 

HER GÜN Ö Ğ RETMEN DÖVÜYOR 

Inga-Britt Eriksson'un koltu ğunun alt ında, okullardaki dövme olaylar ı - 

na ili ş kin kal ın bir dosya var. 

"- Bahar döneminde 57 olay (dövme) saptand ı. Güz döneminde bugüne 

dek 20 ba şvuru var" diyor Inga-Britt. Ama o, bu verilerin gerçe ği yans ıtt 

ığı kan ı s ı nda değil: 

"- Kimi okul yöneticileri, okullar ı n ı kötü göstermemek için olaylar ı sakl ı - 

yorlar..." 

(GT, 27 Kas ım 1986) 

DÖVME—GÖZDA Ğİ VERME 

Kişi zenci ya da Çingene olmas ı nedeniyle suçlanam ıyor. 

Evde, çocuklar ı değil dövmek, korkutmak bile suç. Örne ğin 

kişi kendi çocuğuna "eğer böyle yaramazl ık yaparsan,seni Türkiye'de 

b ırak ırım!" diyemez. Derse suç i şlemiş olur. Bu gibi . 

durumlarda sosyal kurulu şlar çocuğu ailenin elinden alabilir(*). 

Bakım giderlerini de aile öder. 

1988'de ç ıkan bir yasa, zor kullananlara parasal yapt ırım 

da getiriyor. Yasa uyar ınca, örne ğin dövülen kad ı nlar ortala- 

1 7 YA Ş INDAK İ 

HER BE Ş GENÇTEN B İ R İ 

ANA BABASINI DOVOYOR 

Aile içinde zor kullan ı m ı , eskiye göre çok ola ğan. Her y ıl 60 bin çocuk 

ana-babas ına "kötü" dayak at ıyor. Ama ana-babalar da çocuklar ı n ı 

dövüyor. 

17 ya şındaki her be ş gençten biri, bir kez de olsa, ana ya da babas ı n ı 

dövmü ş. Bunlardan üçü "dövme"yi b ırakm ış . 

Ana-babalar aras ında da zor kullan ım ı olağan. Her y ı l 300 bin kad ı n 

ve 200 bin erkek e ş lerince dövülüyor. 

(Göteborgs Posten, 12 Mart 1985) 

*) 1988'de bir Türk, elinden al ınan edinme çocu ğunu sosyal kurulu şlardan 

geri alamay ınca, bir görevliyi öldürdü, ikisini de yaralad ı .


"KARAKAFA" DED İ , OYUNDAN ATILDI 

Medelpad'ta IV. kümede oynayan Ljustorp tak ı m ından bir oyuncu, kar şı 

tak ımdan bir oyuncuya "karakafa" dedi ği için oyundan at ı ld ı . (...) Hakem 

bu sözü duyar duymaz, k ırm ı z ı kart ın ı ç ı kard ı ve oyuncuya saha 

d ışı n ı gösterdi. 

(Aylık, Türkçe "Enformasyon" gazetesi, Ekim 1983) 

ma 1989 ederleriyle 25 bin kron (sekse zorlanan kad ın en çok 

60 bin kron) ödence al ıyor. Yasalara göre Isveçli, köpe ğini bile 

döye miyor! 

KÖPEK ED İ NMES İ YASAKLANDI 

- Polisler, Dövülen İ ki Köpe ğe De El Koydu - 

... Valilik dün ö ğ leden sonra, 65 ya şı ndaki Huskvarnal ı n ı n kurt köpeklerine 

el konulmas ı karar ı na vard ı . Valilik ayr ı ca, 65 ya şı ndakinin ya şam ı boyunca 

köpek edinemeyece ğini de bildirdi. 

Birkaç saat sonra polisler, 65 ya şı ndakinin köpeklerini almak için evine 

gittiler. Huskvarna'daki, adam ı n konutu d ışı ndaki yolda toplanan 30


1600 ARABA ÇALDI 

İ sveç'in en büyük araba h ı rs ız', h ı z ı n ı art ı r ıyor! Geçen y ı l ı n Kas ı m ı nda 

GT, tutuklarevinde konu ştu ğu Janne'nin (24) 1600 araba çald ığı n ı 

aç ı klam ışt ı . Ş imdi say ılar daha da yükseliyor. 

"- İ lk tutuklarevine girdi ğim 1983'ten beri, d ışarda en çok iki ay kald 

ım:' diyor Janne. 

Her zaman oldu ğu gibi, böyle durumlarda geçmi ş iyi olmuyor: Küçük 

ya şlarda okuldan kaçmalar, dört y ı l anaokulu, küçük h ı rs ızl ı klar, alt ı y ı l 

özel bak ı m okulu. 

"- Araba çalmay ı orada ö ğrendim. İ lk yakaland ığı mda 14 ya şı ndayd ı m. 

O zamanlar daha çok araba çal ı yordum. Yak ıt tükenince yeniden (ba ş - 

ka bir) araba çal ı yerduk. Bugünse yak ıt da koyabiliyoruz!" 

... Bugün 25 ya şı n ı dolduran Janne'nin, araba çalabilmek için çok saniyeye 

gereksinimi yok. 

"- En çok bir dakika! Çal ı nmas ı en kolavi Volvo. Sonra Opel, Golf ve 

Audi geliyor" diyor, bu i ş in gerçekten uzman ı Janne. (GT. 27 Ekim 1988) 

Isveç'te yap ı yap ım (ya da onar ım) yerlerinde bekçi bulunmaz. 

"Girilmesi yasak ve tehlikelidir!" uyar ısı yeterli görülür. 

Araba garaj ım ızı hiç kilitlemeyiz. Wisikletlerimiz de evin 

önünde kilitsiz olarak durur. Isveç'te herkes, çalmaya gerek 

duy ınadan ya şayabilir. 

Izine giderken. Almanya'da bir tan ıdığa konuk olunca, 

arabam ız ın bagaj ındakileri indirmek isteriz. Ve de "buras ı Almanya, 

burada bir şey çal ınmaz!" uyar ısını yapan arkada şım ı- 

POL İ SE YANSIYAN 

YILLIK 

OLAYLAR 

(1987) 

Olay 

Say ıs ı 

Suçlusu 

Yakalananların 

yüzdesi 

Bisiklet çalma 91.856 2 

Tavan aras ı ve bodruma girme 27.625 6 

Konuta girme 23.260 11 

Araba çal ı nmas ı 39.543 16 

Ufak tefek şeyler çalma 348.027 21 

Zorla cinsel ili ş ki 1.046 42 

Erkek (adam) dövülmesi 19.650 48 

Kad ı n dövülmesi 11.862 57 

Çocuk dövülmesi 1.075 59 

Öldürme 536 61 

Kaynak: S'■.enska Dagbladet, 18 Nisan 1988)


TUTUKLAREV İ NDEN KAÇANLAR 

(Y ılda, Ki şi Olarak) 

1984 580 

1987 846 (Kaynak: Svenska Dagbladet, 1 Haziran 1988) 

za, daha güvenli bir ülkeden geldi ğimizi ans ıtmak amac ıyla, 

alayl ı gözlerle bakar ız. 

İlk geldiğimiz y ıllarda, arada çal ışt ığımız restorandan y ılda 

bir iki kez içki çal ın ırd ı. Ama patronu hiç etkilemezdi bu 

çalm ınalar. Zarar ın sigortaca kar şıland ığın ı söylerdi. 

Yıllar geçtikçe h ırs ızlık olayları art ıyor. Son y ıllarda banka 

soygunlar ına da rastlanmaya ba şland ı. Tutukevleri dolu. Kimse 

b ır odada iki ki şi kalmak istemedi ğınden, tutuklarevine g ırmek 

için de kuyrukta bekleniyor. 

ISVEÇ CEZA POL İ T İ KASI 

Sonuncusu 1910y ılında olmak üzere, 1864 ceza ya.sas ın ın yürürlükte 

kaldığı süre içinde 15 ki şi idama mahkum oldu. Idam cezas ı , sava ş 

durumu d ışında, 1921 y ıl ında yürürlükten kald ırıld ı . 

1945 tarihli yasayla, hücre sistemi büsbütün yürürlükten kald ır ıld ı . 

5uvars ız, tel örgüsüz aç ık hava cezaevlerinde infaz, normal bir infaz 

biçimi olarak benimsendi... 

Hapis cezas ı on y ıldan fazla olamaz. Ancak, san ık birden fazla suctan 

yarg ılan ıyorsa, hapis cezas ın ın yukar ı s ın ırı on iki y ıl ya da ya şam boyu 

olabilir-. 

(Strahl, Ivaz. Isveç Ceza Poin 

Çeviren Durusoy Yazan, İstanbul, 1975. Sayfa 20, b 

Mağazalarda h ırs ızlığa kar şı kimi önlemler al ın ıyor. Giysiler 

mandallan ıp kodlan ıyor. Mandallanan giysi, mağazadan çahnsa 

bile (alarm da verdiğinden, magazan ın aç ık olduğu zamanlar 

çalınmas ı zor), kod çözülmeden mandal aç ılmad ığından 

giysi kullan ılam ıyor. Giysi d ışındaki ufak tefek gereçler de kodlan 

ıyor. Kodlanm ış bir gereci ki şi cebine ya da çantas ına koymaya 

kalkarsa, ç ıkışta (karadan geçerken) alarm (13Ip bip) çahyor. 

Göteborg polisinin cumartesi-pazar raporu: Yakla şı k 900 ba şvuru. Bunlar 

aras ında 48 yaralama, 63 araba çal ı nmas ı , 200 araba soygunu ve 4 silâhl ı 

soygun var... (Göteborgs Posten, 5 Nisan 1988)

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA — İ SVEÇ 140 

Gençlerden ço ğunun paras ı , ayl ık gününe ula şmaz. Yemek 

kuponu ay ırabilirlerse kendilerini mutlu sayarlar. Biribirlerinden 

cep harçl ığı , sigara... alabilirler (ya ş l ın ın, tek sigaraya gereksinimi 

bulunsa, paras ını da uzat ır). 

HIRSIZLIK 

Eski Isveç yasalar ı , hırs ızl ığı en kötü suç sayar ve ölümle cezalanp ırırdı . 

Vasa devrinde bile, Kıral Kristofer'in 1442 yasas ı geçerliydi. Bu yasa 

uyar ınca erkek h ırsızlar as ıl ır; kad ınlar canl ı gömülürdü. 

... Köylerde tarladan ba şak, ambardan geyik eti, otluktan saman vb 

(çal ınırdı). Ineklerden süt sa ğma hırsızlığı sık s ık yarg ı konusu olurdu. 

(lir svenska historien 2, Stokholm 1962, Sayfa 176-177) 

Çoğu genç olan i şçi arkada şlarımdan yarıya yak ın ı , elden 

ald ıklar ı ya da kumarda borçland ıklan bir saatlik kazançlar ı 

bile olmayan paray ı vermeyip (ya da vermeyip) unutturmaya 

çal ışırlar. 

1989'da.Kimi Park Yerlerine Yanyana As ı l ı İ ki Duyuru: 

H ı rs ı z, araban ızdakileri on dakikada bo şaltabilir. 

İ yisi mi, araban ı z ı kendiniz bo şaJt ı n ız! 

Sigorta Kurulu ş lar ı (Förskr ı nqsbolagen) 

Bu hafta 4.500 araba soyuluyor. 

Ne zaman sa ğ lam kilidiniz olacak? 

Sigorta Kurulu şları (Forsakr ı ngsboiaaen), 

AILE VE KONUT 

Isveç'te oturanlar ın say ıs ı 1750'de 3,5 milyonken,1850' 

de 7 milyona ç ıkt ı. Ondan sonraki yüz y ılda (1950'ye dek) art ış 

olmad ı . Bugün Isveç'te 8,4 milyon ki şi ya şıyor. 

1865'le 1930 aras ında 1,4 milyon ki şi Amerika'ya göçtü. 

Bunlar ın yakla şık dörtte biri geri döndü. 1930'lardan sonra d ışardan 

gelenlerin say ıs ı , gidenleri geçer. 

1.000 erke ğe 1.025 kad ın (do ğan her 1.000 erkek çocuğa 

952 k ız) dü şer. Kad ınlar daha çok ya şadığından, denge sağlan 

ır I Kad ınlar 80,2; erkekler 74,2 y ıl yaşar (dünyada en çok). 

Yüzy ıll ın ız ın ba şında bu say ılar 53,6 ve 50,9'du.


YASAL. EVL İ OLMAYAN 

B İ RL İ KTEL İ KLER YAYGINILASIYOR 

İ sveç'te her be ş çiftten biri yasal evli de ğ il. 

Yasal evli olmayan çiftler J ümtland, Göteborg ve Norrbottens illerin 

de yayg ın. J önköping ve Halland illerinde en az. 

1975'te her 9 çiftten biri yasal evli de ğ ildi 1980'de bu oran "7 çift- 

ter biri"ydi. Ve 1985 te 5 çiftten biri. 

(Götebcrgs Posten, 25 Temmuz 1986) 

Bo şanmalar. 1960'a göre iki katma ç ıkt ı. 1988'de 44 bin 

evlilik olmu ş ; 17 bin çift bo şamn ış t ır. Bo şanmay ı iki yan da 

isterse, ba şka neden aranmaz. Istek tek yanl ı olursa, istekli, boşanmak 

için ba şvurduğu tarihten bir y ıl sonra bo şanmış say ılır. 

20-24 ya şlar ındaki çiftlerin %80'i yasal evli de ğildir. 20-24 ya ş - 

lar ındaki tüm kad ınlar ın %18'inin çocu ğu bulunur. 18 ya şın 

alt ındaki tüm çocuklar ın %72'sinin ana-babalar ı (yasal evli olmasalar 

da) birlikteliklerini sürdürürler. 

Isveç'te aile, dede ile torunun bir arada oturdu ğu yuva 

olmaktan ç ıkmışt ır. Emekliler emekli evlerinde, çal ışanlar i şyer- 

BÜYÜKLER İ N B İ Z İ 

ANLAMALARINA OLANAK YOK 

"Yetişkin ve gençlerin ayr ı dilleri mi var? Evet, gerçekten hangi 

ku şaktansak, o kuşa ğın dilini kullan ıyoruz. Sözcüklere bile, her 

ya ş grubunca ayr ı anlamlar yükleniyor." Göteborg, Klareberg 

Okulundan 13 ya şındaki Kalle Frandesjö şöyle diyor: 

- Şimdi zaman de ğişti. Onlar, daha iyi bir dünyada ya şad ılar. Örne ğin, 

onlar gençken akaryak ıt bunal ım ı yoktu! 

- Onlar daha dingin bir ya şam ya şad ılar. O bak ımdan, daha uyumluydular. 

Yapacak çok etkinlikleri yoktu. Tv yoktu. 

- Anam, 17'sinden önce d ışar ı, dansa gitmediğini söyler! 

- San ır ım onlar, haftada 75 kuru şla yetinebilirlerdi. Ak şamlar ı saat 19' 

dan önce evlerindeydiler. Bunlar bize göre de ğil! 

- Şimdi zaman de ğişti! 

- Her zaman yeni giysiler sat ın almak gerekiyor. Plak ve bant sat ın al ınacak! 

Ta şın ı l ır ses alma ayg ıt ı olmayan ın de ğeri yok! 

, ,oteborgs Posten, 24 Şubat 1980)


YAPILAN KONUT SAYISI 

1980 14.390 

1981 18.379 

1982 21.093 

1983 23.079 

1984 23.505 

1985 21.242 

1986 20.142 

1987 17.815 

1988 16.554 

(K.lynak: Dagens Nyheter, 10 Ocak 1987) 

lerinde, ev kad ınlar ı evlerinde, gençler gençlik kulüplerinde ve 

çocuklar çocuk yuvalar ındadır. Gençler de, ya şlılar da bir ba şlarına 

oturmak isterler. Konutlar ın üçte ikisinden ço ğunda bir ya 

da iki ki şi oturur (toplam konut ba şına 2,2 ki şi; ki şi ba şına 1,8 

oda ya da ki şi ba şına 35 metrekare). Yine de konut sorunu çözülemez. 

Bir konuta yerle şebilmek için, birkaç y ıl önceden s ıraya 

girilmesi gerekir. Yar ım milyon İsveçli konut kuyru ğundadır(*). 

1989'da, yaln ızca Stokholm'da 1.000'i kad ın olmak üze- 

KENT İ Ç İ 

UCUZ, İ K İ ODAL I BIR KONUT İ ÇIN 

150 YIL KUYRUK 

Bugün Stokholm merkezinde iki odal ı eski ve ucuz bir konut için 

bekleme süresi 150 y ı ld ır! 

"Kent merkezinde olsun da nas ı l olursa olsun" diyenlerin bekleme sü- 

resi (y ı l olarak): 1 oda ve yemek pi şirme yeri 26 

1 oda ve mutfak 31 


3 oda ve mutfak .... . .. .12 


(Kaynak: Dagens Nyheter, 1 Kasim 1984) 

*) Kirac ı olarak bir ;konuta girilebilmesi için ola ğan bekleme süresi 13-25 

ayd ır. Kentlerdeki kimi belirli yerler için s ıraya girenlerin bekleme süresi 

çok uzar. Bugün,_yanm -milyon Isveçli konut kuyru ğundad ır. Bir kooperatife 

üye olup konut sat ınalmak isteyenler de kuyrukta bekler. Süre uzun 

oldu ğundan, çocuklar bile bu kooperatiflere üye yap ıl ır. HSB kooperatifinin 

Göteborg'taki 40 bin üyesinden 600'ünü on yaşın ı doldurmam ış çocuklar 

olu şturur. Kooperatife y ılda 6001tron veren bu çocuklar, 15-20 ya şlar ı - 

na gelince konutlar ına kavuşabilecekler.


ADA'NIN KONU Ş MA ARKADA Ş ! VAR 

Gra'berget'te oturan Ada Teyzenin (102) "konu şma arkada şı " var. "Bo ş 

zamanlarda Göteborg" derne ğinin ba ş latt ığı "haftada birkaç kez, hastanelerdeki 

ya ş l ı larla konu ş ma (mutlu beraberlik)" giri şimi çok iyi oldu. 

... Beraberlik, haftada iki kez gerçekle şiyor ve kahve şöleni vb etkinliklerle 

sürüyor. Yeni arkada ş la bir yürüyü ş yap ı l ıyor, (parasal durum, beden 

gücü ve hava elveri ş li olursa) ta şıtla bir gezi de düzenleniyor... 

Ada, çocuklar gibi mutlu olarak, Haga'daki asfalt bahçede anlat ı yor, 

oynuyor... 

(Göteborgs Posten, 20 Eylül 1987) 

re 6.000 "evsiz" bulunuyordu(*). 

Birçok ülkede lüks say ılan kimi araç ve gereçler, Isveç 

konutlar ında standartt ır. Yeni yap ılan konutlar ın pencerelerine 

aralar ı havah üç cam konulmas ı zorunludur. Gömme giysilikler, 

AILELERDE ÇOCUK SAYISI 

(1985) 

Çocuksuz aile 2.724.031 

1 Çocuklu aile 1.150.959 

2 Çocuklu aile. 378.176 

3 ve daha çok çocuklu aile 122.283 


*) Biz, "örnek ülke", "bolluk ülkesi", "uzla şma ülkesi", "en çok", en birinci" 

"en büyük" gibi kavramlar ı da ye ğleyerek, Isveç'in daha çok "iyi" 

yanlar ın ı sergilemeye çal ışıyoruz. Biri ç ıkar, "en sonuncu", "en küçük", 

en düşük"... oldu ğu say ılarla da süsleyerek kötü olarak sergileyebilir. Devletten 

de yard ım sa ğlanarak, Isveç'i kötüleyen kitaplar da yay ımlan ıyor. 

Bir Isveç ekOnomi profesörü (Gunnar Adler-Karlsson), şöyle diyebiliyor: 

"Isveç, Bat ı Avrupa'da e şitsizliklerin en çok oldu ğu ülkedir!" (Aftonbladet, 

2 Mart 1989). Ele ştirilecek konular da var elbette. örne ğin "kuyruk" 

sorunu. Berbere de gidilecek olsa, önceden "gün" al ınacak! Hastanelerdeki 

kuyruklar çok uzun. üç y ıl kadar önce bir arkada şın acele Türkiye'ye gitmesi 

gerekiyordu. Ama pasaportunun geçerlilik süresi dolmak üzereydi. Elçilik 

yetkilileri, pasaportun gününü uzatabilmeleri için iki hekimden belge 

(askerlik yoklamas ı için rapor) edinmesini istemi şlerdi. Araya tan ıd ıklar ı da 

koyarak, on be ş günde, özel hekimler de içinde hiçbir hekimden gün alamayan 

arkada ş , patates bask ıs ından "yalanc ı belge" düzenlemek zorunda kald ı . 

Stokholm'deki "evsiz"ler üzerine sosyal kurulu şlar ın "400" say ıs ını vermelerine 

karşın, bas ında bunlar ın say ısı 1.00'i kad ın olmak üzere 6.000 olarak 

gösteriliyor. Yeralt ı istasyonlar ında, tünellerde, terkedilmi ş arabalarda... 

geceleyen bu ki şilerin ço ğunlu ğunu, ola ğan yaşam ı olmayan içki ve uyu ş - 

turucu tutkunlar ı oluşturuyor.. 'Evsiz"lik yaln ızca Stokholm'e özgü de değil. 

Dünyan ın belli baş l ı kentlerinde var. Kuzey Ülkeleri ba şkentlarinden 

Oslo'da .5.000; Helsinki'de 7.000 evsiz var. Kopenhag'taki evsizlerin say ıs ı 

20.000'i geçer (HTY),

01:1.11.11.TAN VAF:811..LkiA 144 

gon ı me kap-kayak dolaplar,. paslanmaz çelikten lavabo, buzdolab 

ı . rml ı elektrik oca ğı her evde demirba ş t ır. Konut kiralan, 

' 20-25'i t utarmdad ı r. 

konutlar ı n dörtte üçü 1940'lan sonra yap ı lm ış t ı r. Y ı ll ı k 

yap ı m luz ı . her bin ki şiye 12-1 3 konuttur. Konutlam,yaln ı zea 

2'sinde ka1oriler düzeni bulunmaz. Konnt edineeeklere devlet 

e bankalar, konut dei-!,erinin


KONUTLAR NASIL ISINIYOR 

(Toplu Konutlar D ışı ndaki 1,155 Milyon Konutun -Villa- 

Da ğı l ı m ı . 1988'de Yüzde Olarak) 

Seçenekli S ı cak Su Dola şı m ı yla 

(Elektrik. Ya ğ Yak ı t ya da Odunla) 30,7 

S ıcak Suyu Elektrikle Is ı nanlar 17,3 

Doğ rudan (Susuz) Elektrikle Ismanlar 43,4 

TOPLAM 100,0 

(Kaynak: Dagens Nyheter, 28 Şubat 1989) 

Yeni kurulan yerle ş me yerlerinin adlar ı , genellikle benzer 

türden seçilir. Örne ğin Pazartesi Soka ğı , Sal ı Soka ğı ... Ocak Caddesi, 

Ş ubat Caddesi... Yaz Alan ı . Ya da Merkür Soka ğı , Teleskop 

Caddesi, Uzay Alan ı vb 

KONUTLARDA KAÇ K İŞİ OTURUYOR 

(Çocuklar da İ çinde, 1985) 

Konutta Oturan 

Ki ş i Say ı s ı Toplam Konut Yüzdesi 

1 1.324.768 36 

2 1.150.959 31 

3 498.201 14 

4 493.407 13,5 

5 160.908 4 

6 ve Yukar ı 42.092 1,5 

TOPLAM 3.670.335 100.0 


DIN BACLARI 

Halkın %95'i Protestan Devlet Kilisesi üyesidir. Ana ve 

babas ı bu kiliseye ba ğlı olan çocuklar, bu kilisenin do ğal üyesidir. 

Devletle kiliseyi bi ıibirinden ay ırma çabalar ı başar ılı olamad 

ı. 1965'te, "kilise devletten koparsa, ili şkilerinizi sürdürür 

müsünüz? " sorusunu "evet"leyenlerin oran ı %60 olmuştu. 

1969'da büyüklerin %73'ü, çocuklar ına Hıristiyanl ık öğretisi verilmesini 

istedi. Çocuklar ının bu ö ğretiye inand ır ılmasını isteyenlerin 

oran ı %13'tü. 

F 10


PRENSES VICTORIA'NIN YAKARI Ş I 

Sevgili Tanr ım! 

Kap ın ın kapatilmas ının unutulmas ına bile çok k ızmamas ı için babama 

yard ım et!" 

Bu, Kraliçe Silvia'n ın Almanca olarak yay ına haz ırladığı "Victoria'n ın 

Yakan Kitab ı"ndaki içten yakar ışlardan biridir. 

Yay ınc ı, Kral ve Kraliçenin her gün, çocuklar ıyla beraber (Tanr ı 'ya) 

yakar ıda bulundu ğunu belirtiyor... 

(Expressen, 8 Ekim 1988) 

Not: Prenses Victoria(11), babas ı Karl XVI Gustaf'tan sonra Isveç krall ık koltu ğuna 

oturacakt ır. 

Çocuklar ın %75'i vaftiz(*) edilir. 14 ya şındakilerin %70' 

i Hıristiyanl ıklann ı onaylama törenlerine (confirmation) kat ılır. 

Evlenmelerin %60' ında dinsel tören de yap ılır. Dinsel törenle 

gömülme oran ı da %94'tür. 

1988'de, Dagens Nyheter Gazetesinin "Noel dinlencesinde 

kiliseye gidecek misiniz? " sorusu şöyle yan ıtland ı : 

Evet 32 

Hay ır 51 

Bilmiyorum 17 

TOPLAM 100 

DAHA ÇOK KADINLAR PAPAZ OLUYOR 

Çar şamba günü, Lund Piskoposluk bölgesinin Ba şkilisesince yap ılan s ı - 

navlarda kazanan 9 papaz ın 8'i kad ı nd ı . 

- Hiçbir zaman kad ı nlar, bu ço ğunlukta kazanamam ış t ı ... 

Şimdi öğrenim gören 100 kadar ö ğrencinin 65'i kad ı n. Lund Piskoposlu 

ğunun gelecekteki durumu böyle. Gerçekten, de ğ i şiklikten söz edilebilir. 

Geçmi şte erkeklere özel olan bu i ş , kad ı nlar için de ola ğan olmaya 

ba ş lad ı . 

... Son geli ş meler şöyle: 1976'da tüm ülkede 84 erkek ve 20 kad ı n göreve 

ba şlad ı (yeni papaz oldu). Sonraki y ı lki say ı lar 125 erkek ve 25 kad 

ı nd ı . 1978'deki durum, 140 erkek ve 44 kad ın. 1985'e atlay ı nca, ara 

epeyce kapan ıyor: 82'ye 51. Sonraki y ıl 77'ye 48 ve 1987'de, 57 yeni 

erkek papaza kar şı l ı k, 42 kad ın papaz. 

(Svenska Dagbladet, 4 Ocak 1989) 

*) Vaftiz, ilk günah ı silmek ve H ıristiyanlaşt ırmak amac ıyla yap ılan kutsal 

işlem.


1966-67'de yap ılan kamuoyu yoklamas ına göre, 16-25 

ya ş lar ındaki gençlerin yaln ızca %14'ü, İsa'n ın göğe ç ık ıp sonsuz 

ya şama ba şlad ığma inan ı r. 

NOEL'E İ L İŞ K İ N SORU Ş TURMA 


- Evinizde Noel Çam' var m ı ? 

Evet 74 

Hay ır 

-> ") 

Bilmiyorum 4 

TOPLAM 100 

- Bu Y ıl Kaç Kişiye Noel Armağan ı Veriyorsun? 

Hiç 3 

1 3 

5 

3-5 28 

6-8 25 

9 ve Daha Çok 36 

TOPLAM 100 

- Kaç Ki şiye Noel Kart ı Yollad ın? 

Hiç 9 

1-5 7 

5-10 15 

11-25 44 

26-50 23 

51 ve Daha Çok 

TOPLAM 100 

(Kaynak: D: ıgens Nyl ıeter, 21 Aral ı k ı 'U«) 

Ifflpgilp~now. 

1942'de Gallt ı p Enstitüsüniin yapt ığı kamuoyu ı , oklamasmdan 

(yüzde olarak) şu sonuçlar al ı nd ı : 

Kiliseye gidi ş s ıklf ı n ız? 

En az ından ayda bir 20 

Ara s ıra - 50 

Yaln ız Noel sabahlar ı 10 

Hiç - 

TOPLAM 100


K İ L İ SE DEVLETTEN AYRILSIN MI? 

(SIFO'nun 113 Papaz ve 200 Kilise Yöneticisine Sorusu, 1987) 

Kilise Devletten Ayr ıls ın 

Papaztar 

64 

Kilise 

yöneticileri 

249 

Ayrılmas ın 30 63 

Bilmiyorum 6 7 

TOPLAM 100 99 

(Kaynak: Dagens Nyheter, 30 Aral ık 1987) 

Tanr ıya inan ır mıs ın ız? 

Evet 69 

Hay ır 11 

Bilmiyorum 5 

Yan ıtlayamam 15 

TOPLAM 100 

Kendinizi dindar buluyor musunuz? 

Evet 28 

Hay ır 62 

Bilmiyorum 10 

TOPLAM 100 

EN ÇOK SEVDIKLERI D İ NLENCE 


Noel 49 

Yaz Ortas ı 38 

Paskalya (Psk) 6 

Yeni Y ıl (Y ılba şı ) 5 

Hamsin Yortusu (Pingst) 2 

(Kaynak: Dagens Nvheter, 24 Aral ık 1988

ARA Ş TIRMA VE ÖRGÜTLER 

Uppsala Üniversitesi 1477'de: Lund Üniversitesi 1668' 

de kuruldu. Ilkokul(*) 1842'den beri zorunludur. Dokuz y ı ll ı k 

ilkokulu (temel okul) bitirenlerin ("c90'dan ço ğu. (27 dalda) lise 

öğrenimine ba şlar. Her ya ş grubunun f-c36's ı da üniversite ve 

yüksek okullara (s ınavs ız olarak, lise bitirme notlarlyla) girer. 

*) 1936 da 7 y ıl olan temel okul (ilkokul), 1962 de 9 y ıla ç ıkar ıld ı. Temel 

okuldan önce, en az bir y ıll ık "okul öncesi e ğitimi" verilir. Her biri üçer 

y ıll ıktan üç bölüm olan temel okulda s ın ıfta kalma yoktur. 7. s ın ıfa dek 

öğrencilere not verilmez. 

Ö ğrenim süresi 40 haftad ır. "Güz" ve "bahar" olmak üzere iki döneme 

ayrıl ır. Bahar döneminde iki büyük dinlence (spor dinlencesi ve paskalya) 

vard ır. 

Temel okulun son a şamas ında (7, 8 ve 9. s ın ıflar) çal ışma ya şam ı uygulamas 

ı başlar. Ö ğrenciler 6 ile 10 hafta aras ında i şyerlerinde çal ışırlar. 

İngilizce, temel okulun 3. (kimi durumlarda 4.) s ınıf ında başlar. 7. s ı n ı fta 

Almanca ve Frans ızca dillerinden biri seçilir (göçmen ö ğrenciler. ikinc ı dil 

olarak anadillerini seçebilirler). 

Temel okuldan sonraki lise ö ğrenimi 2, 3 ve 4'er v ı ll ıkt ır (teknik bölüm 4: 

ekonomi; do ğabilim, toplumbilim, dil-yaz ın-tarih 3'er; ötekiler 2' şer y ı ll ı k - 

t ır). İki y ıll ık liseleri bitirenler, üniversiteye (do ğrudan) giremezler. 2 y ıll ık 

i ş okullar ının son sın ıflar ı nda derslerin bir bölümübir i şyerinde (çal ışılarak) 

sürdürülür.

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA 

150 

Temel okulu bitirip de, bir üst okula giremeyenlerden 

işsiz kalanlara (16-17 ya ş ) türlü kurslar düzenlenir. Belediyelerin, 

18 ve 19 ya şlarındaki tüm gençlere (geçici de olsa) i ş bulmas ı 

zorunludur. 

DEVLETIN E Ğ ITIM GIDERLERI 

(1984-85) 

Ulusal 

Gelirdeki 

Ki şi Ba şına 

İsveç Kronu 

Yüzdesi 

ISVEÇ 7,5 7.800 

İsviçre 4,9 7.700 

Norveç 6,7 7.100 

Danimarka 6,6 6.500 

Kanada 7,2 6.000 

ABD 6,8 5.900 

Japonya 5,6 5.800 

Hollanda 6,9 5.800 

Avusturya 5,8 5.200 

Belçika 6,1 4.900 

Finlandiya 5,5 4.800 

B Almanya 4,6 4.600 

İngiltere 5,2 3.100 

Italya 5,7 2.600 

(Kaynak: Svenska Dagbladet, 11 Ocak 1989) 

Okullarda geçerli kurallar müdür, ö ğretmen ve ö ğrenci 

üçlüsünün kararlar ı ile al ınır. Temel okulda bile, ö ğrencilerin sigara 

içebilmeleri için özel yerler (rökruta) ayr ılmışt ır(*). Uzun 

saç askerlikte de serbesttir. Bo ş zamanlar ı de ğerlendirmek amacıyla 

(ders saatleri d ışında da) tiyatro, müzik, masa tenisi, dans 

*) Helsingborg'taki Frederiksdal Temel okulu son bölüm (7, 8 ve 9. s ın ı f) 

öğrencileri, okullar ında öpüşme ve kucakla şma yasağı bulundu ğunu öne 

sürerek, kendilerine "öpü şme yeri" sa ğlanmas ını istediler. Haberi veren 8 

Nisan 1981 tarihli GT, bu konuda ö ğrencilerin görü şlerini şöyle özetliyor: 

"- Okul yönetimi, okulda biraz a şırı duygusal (romantik) oldu ğumuzu düşünüyor. 

(...) Biri, birini kucaklasa, hep böyle yorumlan ıyor." 

Okul Müdürünün görüşü de şu: 

" Daha çok, ö ğrenciler yasaktan söz ediyorlar. Biz, kucakla ş man ın yasak 

oldu ğunu söylemedik..." 

Okulda "sigara içme yeri" var. Şimdi "öpüş me yeri" isteniyor.

EĞİ T İ M, ARA Ş TIRMA VE ÖRGÜTLER 151 

vb gereksinimlerin kar şılanması için gençlik evleri (ungdoin- 

gârd) bulunur. Kimi okullar ın içinde de yüzme havuzu vard ır. 

Temel okulda da i ş atölyeleri bulunur (3-6 ya ş çocukların 

ın "oyun" okullarında bile i ş eğitimi uygulan ır. K ız öğrenciler 

de, erkek arkada şları gibi çekiç, testere, rende vb araçlar ı 

kullan ır. Marangoz masas ı, küçüklerin boylar ına göredir). Temel 

okulun tekstil, a ğaç ve metal i şlerinde de k ız-erkek ayr ımı yoktur. 

Dilenen bölümler seçilir. K ızlann a ğaçtan masa yapmas ı ; 

erkeklerin de kendilerine giysi dikmesi ola ğand ır. 

DI Ş ARDAK İ Ö Ğ RENC İ SAYI S I 

(1986-87 Ders Y ı l ı nda K ıtalara Da ğı l ım) 

Avrupa 495 

Asya 168 

Afrika 335 

Amerika 84 

TOPLAM 1.082 

Ev ödevi çok verilmez. Ö ğrenci, kimbilir hiç kullanamayaca 

ğı bilgilerle yüklenmez (*). Örne ğin konuk olarak bir okulun 

8. s ınıfına girsem, ö ğrencilerin Türkiye üzerine bilgileri olmadığın 

ı anlar ım. Konuk Türk olunca, Türkiye üzerine d(inü şür ders. 

Kimi kez bir Türkiye haritas ı çizmem; üzerinde kenyimin yerini 

göstermem gerekir. Türkiye ile Isveç aras ındaki benierlikler-karşıtl 

ıklar tart ışılır; Türkiye'ye nas ıl gidilece ği ara ştırıl ır. 

Bir sın ıf olu şturabilecek denli (25 ki şi kadar) göçmen 

gruplar ına, temel okulun 1-6. s ın ıflar ında dersler anadillerinde 

*)1980'de yap ılan bir ara şt ırmaya göre, temel okulun 6. s ınıf ö ğrencilerinin 

beşte biri 3891a, 127'yi toplayam ıyor. Her iki öğrenciden biri, 366'dan 

177'yi ç ıkaram ıyor; 47 ile 46'y ı çarpam ıyor. 1987'de, 219 7. s ın ıf öğrencisini 

kapsayambir ara.ş t ıtmada, ö ğrencilerin yaln ızca %15'inin akrep-yelkoyanl 

ı duvar saatini okuyabildikleri saptand ı. Bu yeteneksizliklerin, çok 

yayg ın olarak kullan ılan hesap makinesi ve dijital (say ıl ı) saatlerden kaynakland 

ığını ileri sürenler var. 

1989'da yap ılan bir ara şt ırmaya göre de, temel okullar ın son s ın ı flar ındaki 

öğrencilerin %8-9'unun okuma-yazmay ı iyi bilmedikleri saptanm ış t ır. Arbetet 

Gazetesinin yapt ığı bu ara ştırmaya dayanarak, yar ım milyon Isveçlinin 

iyi okuyup yazamad ığı san ılmaktad ır.


verilir(*). S ınıf olu şturamayanlara anadili dersi haftada 2-3 saattir. 

Stokholm'daki bir temel okulda, 55 dilde anadili ö ğretimi 

yapılıyor (1988). Anadilini iyi bilen ki şinin, İsveççeyi daha kolay 

öğrenebilece ği düşünülmektedir. 

Isveç'e ö ğrenim amac ıyla gelecek yabanc ılar için özel 

ko şullar geçerlidir. Bunlar ın, Isveç'e gelmeden önce oturma izini 

almalar ı gerekir. Dersler İsveççedir. Kimi üniversitelerde göçmenlere 

Isveççe ön kurslar düzenlenir. Ingilizce bilinmesi de istenir. 

Konuk ö ğrenci, ö ğrenim süresince kendini geçindirebilmeli; 

ö ğrenim sonunda yurduna dönmelidir. 

Üniversitelerde ö ğretim görevlileri hükümetçe atamr(**). 

YA Ş LILARIN E Ğ ITIMI 

İlki 1893'te aç ılan; 1920 ve 1930'larda ülke düzeyine 

yay ılan (bugün de i şlevini sürdüren), zaman ının görkemli yap ıları 

olan halkevlerinin (folkets hus), i şçi örgütlerinin özellikle ekinsel 

yap ısının olu ş masında büyük katk ısı olmu ştur. 

*) Isveç'te uygulanan anadili e ğitiminde ö ğretmen sorunu tart ışılagelmi ş tir. 

ö ğretmen kökenli kisiler dururken. kimbilir, ilkokul ö'ğ reniminden bile 

geçmemiş kişilerin ö ğretmen olarak atand ıklar ı çok görülmüştür. Bu konuda, 

1974'ten olacak, ilginç bir örnek var: Isveç'te on be ş y ıl oturan öğretmen 

kökenli (Türkiye'de on iki y ıl öğretmenlik yapan) bir arkadaş , Göteborg 

Ili E ğitim Müdürlü ğüne başvurarak ö ğretmenlik ister. Ald ığı olumsuz 

yan ıtın gerekçesi şudur: Isveççe bilmemek ve ö ğretmen aç ığı bulunmamak. 

Aradan bir hafta geçmeden, arkada şın temel okuldaki çocu ğuna Türkçe 

dersi için .atanan yeni öğretmen, aileyle de tan ış mak ister. Anla şıl ır ki, yeni 

atanan ö ğretmen, ö ğretmen kökenli de ğildir, Türkiye'den geleli alt ı ay bile 

olmamış t ır ve de Isveççe bilmez! 

**) Roland Hundford, Isveç'i tümüyle olumsuz yönde ele ştiren "Yeni Bask ı - 

c ılar" adli yap ıt ında üniversite e ğitimine de de ğinir: 

.. Üniversiteler de reformistlerce merkezi otoriteye ba ğlanm ış t ır. Okullar 

gibi, üniversiteler de kilisenin egemenli ği alt ındayd ı. Bilim özgürlü ğü kavram 

ı bilinmiyordu. Üniversitelerin özerkli ği istenmiyordu. Çünkü özerklik, düşüncenin 

denetlenmesine engel olacakt ı. Başından beri, ö ğretim görevlileri 

doğrudan hükümetçe atanmakta, ö ğretim izlencesi, dahas ı her derste ele al ınacak 

konular en ince ayr ınt ılarına dek kilise görevlileri ve hükümet yetkililerince 

kararlaş t ır ılmaktayd ı. Bu düzenleme hiçbir zaman bozulmad ı. Ancak, 

sonraki dönemlerde kilisenin i ş levi tümüyle ortadan kald ırılarak, devletin denetimi 

egemen k ıl ınd ı. Buyurgan yönetimlerin d ışında, dünyada birkaç; Bat ı 

Avrupa'daysa, Fransa da içinde olmak üzere, hiçbir ülkede e ğitim düzeni bu 

ölçüde bir örnek, hükümet denetimi alt ında de ğildir." 

(Roland Hundford, The New Totalitarians, Londra 1975, Sayfa 206)

EĞ ITIM, ARA Ş TIRMA VE ÖRGÜTLER 

Isveç'te ö ğrenimin ya şı yoktur. Ö ğrencilerin ya ş ortalamas 

ı yüksektir. 20-65 ya şındakilerin yar ıdan ço ğu, yar ısın ı kad 

ınlar ın olu ş turdu ğu (1986-87'de 309 bin yerde 2.610.000 ki şi ) 

öğrenim etkinliklerine kat ı l ır. Belediyelerin, sendikalar ın, kiliselerin 

ve kimi öteki kurulu şlar ın halk okullar ı vard ır. Eğitim etkinliklerine 

kat ılanlar, ço ğu durumda ödence de al ırlar. 

YÜKSEK Ö Ğ RET İ MDE 

Ö Ğ RENIM YA Şİ 

(1981 -82 Öğretim Y ıl ında Ya şları 25 ve Daha Yukar ı 

Olanlar ın Yüzdesi) 

İngiltere 

Fransa 

B Almanya 

Isveç 

Tüm 

Öğrenciler 

ogrenime 

Yeni 

Baslayanlar 

19,6 16,7 

32,5 9, 1 

40,2 8,7 

61,8 54,6 

(Kaynak, The Economist, Ingiltere, 13 Ekim 1988) 

Göçmen i şçiler 700 saat Isveççe dersi alabilirler. Ders 

saatleriyle i ş saatleri çak ışıyorsa, i şten izinlidirler ve para kayb ı - 

na uğramazlar. Emekli göçmenler de, Isveççe kurslar ına katılınca 

para al ırlar. 

HALK YÜKSEK OKULLAR İ 

ÜZERINE B İ LG İ LER 

- Halk yüksek okullar ı, genel bilgiler edinilen, ülkenin en eski e ğ itim 

kurumlar ıd ır. 

- Halk yüksek okullar ı , öğrenim izlencelerini kendileri haz ırlarlar. 

- Halk yüksek okullar ı n ı il genel kurullar ı ya da çe ş itli kurulu şlar (halk 

örgütleri, yard ı m dernekleri vb) d üzenler. 

- Ülkede 127 halk yüksek okulu b ulunur. 

- Her y ıl 18 binden çok ki şi halk okullar ı nda uzun öğ renim görür. 

- Her y ı l 230 bin ki ş inin kat ı ld ığı 12 bin k ısa süreli Kurs düzenlenir. 

- Halk yükseksokullar ı n ı n uzun süreli ö ğrenimipden geçenler, temel 

okulu bitirme ya da üniversite ve yüksek okullara Tiri ş yeterlili ği belgesi 

al ı r. 

(Kaynak: Göteborgs Posten, 16 Mart 1988) 

153


Ya şlılar eğitiminin bu denli yayg ın olması, ba şl ıca şu 

gerekçelere ba ğlan ır: 

"Bugün, gerek çok iyi ö ğrenim görmü ş gençlerle, (ö ğrenime 

olanak bulamam ış) ya şl ılar aras ında; gerekse pek küçük 

az ınlığın ın ilkokul sonras ı öğrenimi görebilmi ş yaş lı ku şak için- 

OKUYUP YAZMASI YOKTU 

Tümüyle masal ımsı olan bu öyküye yetkililer inanmad ı . Ama ku şkusuz 

do ğruydu. Elli ya şında bir Kuzeyli, hiç okuyup yazmas ı olmadan, ya şamı 

süresince seçkin i şlerde çal ışt ı. Askerli ğini yapt ı , aile kurdu. Yaşam ı 

boyunca hiçbir okula gitmeyen bu karacahil, toplumun içinde ola ğan 

bir ya şam yaşad ı . 

Yaln ızca saati bilen ve say ılar ı okuyabilen Kuzeylimiz, yüzde yüze yak ın 

olarak bu sakatl ığını saldayabildi. Ama durumlar ı düzeltebilmek için, 

kendini çok zorlad ığı oluyordu. Şimdi durumu bilen ilgililer, onu gözünden 

kaç ırm ış bulunan öteki ilgililerin yapt ığı bu eğitim yanlışını 

düzeltebilmek için bir yol bulam ıyorlar. Isveç'te böyle birinin bulunabileceğine 

inanmak bile çok güç... 

I şte onun yaşam öyküsü: 

Ailenin en yaş l ı çocuğu olarak, Kuzeyde bir iç köyde do ğdu. Yedi yaşına 

geldiğinde, ilgililer onu okul için aramaymca, evde kal ıp çal ışmay ı 

sürdürdü. Babas ı okumaya karşı ilgisizdi. On ya şına gelince bir çiftlikte 

iş tuttu. I şini iyi yap ıyor, okula gitmemekle yanl ış yolda olduğunu da 

dü şünüyordu. Ama on ya şındaki çocuk bu konuyu kiminle tart ışacakt ı? 

En iyisi, okuma yaznia bilmediğini saklamak için elinden geleni yapmakt 

ı . Say ıları istemi dışında belledi. Imzas ın ı da öğrendi. Bu, ya şamının ilk 

okuluydu. 

Askerliği istediğinden de iyi geçti. Ilk üç ayda hiç pürüz ç ıkmadı. Sonra 

dersler ve yazd ılar ba şlay ınca iş değişti. Ilk yaz ılıda, önüne beyaz ka ğıt 

konulunca bir kolay ın ı bulup subaya f ısıldad ı : 

"-Okuyup yazmam yok benim!" 

Subay ak ıll ı adamd ı. Durumu bir büyü ğüne aktard ı. Kuzeyliyi, subayların 

yemek yedi ği bölüme verdiler. Askerli ğinin sonuna dek orada kalarak, 

subaylara yemek servisi yapt ı . 

Sonra madende, ormanda, kamu kesiminde çal ışt ı . Kazanc ı iyiydi. Evlendi, 

çocuklar ı oldu. Sakatl ığın ı karıs ı biliyor: ka ğıtlar ı doldurma ve i ş 

düzeninde yard ımc ı oluyordu. Çocuklar durumu bilmiyordu. Kuzeylimiz 

şöyle aç ıklad ı bunun nedenini: 

"-Çocuklar yeterince büyüyünce, onlara gerçek durumu söylüyorum. Küçükken 

söylersem, babalar ın ın okuma yazma bilmedi ğini arkada şlar ına 

anlatabilirler..." 

(Expressen, 20 Kasun 19701

EĞİ T İ M, ARA Ş T İ RMA VE ÖRGÜTLER 155 

de büyük öğrenim e şitsizlikleri bulunuyor. Son zamanlarda ya şlı 

kuşa ğın eğitimi için çok yat ır ım yap ılarak, bu ku şak, kendi 

yararlanmaks ınn eğitim için vergi ödeme zorunlulu ğunda b ırakılmam 

ış oluyor." 

DEVLETIN EK İ N DESTE Ğ I 

Radyo-tv Çal ış malar ı İçin Al ınan Tv Ödenti Girdileri 

D ışında, 1988-89 Bütçe Y ıl ı, Yüzde Olarak) 

Tiyatro, Dans ve Müzik 37 

Günlük Gazete ve Dergiler 23 

Belgelik (Arşiv), Müze ve Sergiler 22 

Yaz ın ve Kitapl ıklar 6 

Film, Ses Alma vb 3 

Resim, Yontu vb 2 

Öteki Ekinsel Çal ışmalar 7 

TOPLAM 100 

(Kaynak: Regeringens budgetforslag, 1988) 

KITAPLAR / K İ TAPLIKLAR 

Oturma odas ın ı fincanlarla de ğil, kitaplarla süsler Isveçli. 

Bir ara ştırmaya göre, süreli yay ınlar d ışında, halk ın %65'inin iki: 

%28'inin be ş metre boyunda (rafa dizilen kitaplar ın s ırt uzunluğu) 

kitab ı vardır. %25'i çeviri olmak üzere, y ılda 10 bin dolay ında 

kitap yay ınların-. 1983'te, Isveç'te bas ılan ilk kitab ın 500. y ılı 

kutland ı . 

Okullar için yazdanlar da içinde, y ılda 78 milyon -dolay 

ında kitap sat ıl ır. 1940'larda kurulan kitap kulüpleri, bir ara 

(1970 11i y ıllann sonlarına do ğru) ülke düzeyindeki sat ışların yarı - 

s ından ço ğunu gerçekle ştirdi. 

Halk (belediye) kitapl ıklar ından, evde okunmak üzere 

kitap alabilmek için, üzerinde kimlik ve kod yaz ılı kart gereklidir. 

Yaln ızca belediye s ın ırlar ı içindeki kitapl ıklarda geçerli olan bu 

kart, herhangi bir kitapl ıktan (paras ız olarak) edinilebilir. Oturulan 

yerin d ışındaki kitapl ıklardan da kart edinilebilir. 

Ki şi, alaca ğı kitab ı raflardan kendi seçer. Katolodardan. 

mikrofilmlerden yararlanma olana ğı var. Gerekti ğinde görevli-

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA - İ SVEÇ- 156 

den yard ım da istenebilir. O kitapl ıkta bulunmayan kitaplar, 

ba şka kitapl ıklardan getirtebilir(*). Ki şi, ta şıyabileceği çoklukta 

kitap alabilir. Paras ızd ır. Ansiklopedi, sözlük vb yap ıtlar evlere 

verilmez. istenilen sayfalann t ıpk ıçekimi (kimi kitapl ıklarda parasız 

olarak ya da çok az bir parayla) edinilebilir. Elinde kart 

ı olan ki şinin bir kitap olma i şlemi birkaç saniye sürer. Kitab ı 

evde tutma süresi üç haftad ır (üniversite kitapl ıklar ında bir ay). 

Süre geçirilirse ödence verilir. 

BASIN-YAYINA AYIRDIKLARI ZAMAN 

(9-79 Ya şındakiler, Günde Yakla şık 6 Saat) 

1979 

Dakika 

1987 

Dakika 

1987 

Yüzdesi 

Radyo 121 129 34 

Tv 109 120 32 

Kaset (bant) 21 27 7 

Sabah Gazetesi 24 24 7 

Kitap 18 23 6 

Plak 16 16 4 

Akşam Gazetesi 12 10 3 

Dergi ? 8 2 

Haftal ık Yay ın ? 8 2 

Video 0 9 2 

Çizgili-Resimli Yay ın ? ? 1 

(Kaynak: Valfards Bulleta ıen, Sayi 2, 1988) 

200 bine yak ın kitab ı ses bantlar ından izleme olas ı . 

Tüm büyük kitaplıklarda kitaplar, çal ınmaya kar şı kod 

lanmışt ır. Ki şi, bilgisayarlı işlemden geçmeyen bir kitab ı cebine 

(çantas ına) koymaya kalkarsa, ç ıkış kap ısında alarm (bip bip) 

çalar. 

Kitapl ıklardan, y ılda 80 milyona yak ın. kitap al ın ır. Bu 

yolla kitab ı alınan yazara (al ındığı çoklu ğa e şit), Isveç Yazarlar 

Fonundan para ödenir (1988'de al ım ba şına 48 öre/kuru ş ). 

*) Göteborg Ana Kitapl ığında çal ış an Dan ışman-Uzman Heli Hasara, "Ak 

Zambaklar Ülkesinde-Finlandiya" yap ıt ın ın (13. sayfadaki dipnot) 1978'de 

Finceye de çevrildi ğini söylemi şti. Ama bu yap ıt, Isveç kitapl ıklar ında 

yoktu. Mölndal Ana Kitapl ığından yard ım istedim. Kitapl ık, an ılan Fince 

bask ıy ı, (benim için) Finlandiya'dan (üç haftada) getirtti (HTY).

EĞİ T İ M, ARA ŞTIRMA VE ÖRGÜTLER 157 

Kitap yazanlara, bast ırabilmeleri için parasal yard ım da yap ıhr(*). 

2.200 halk k ıtapl ığı ; 125 kitaplık otobüsü bulunur. 

Büyük kitapl ıklarda dünyan ın belliba şlı süreli yay ınlar ı 

sergilenir. Stokholm Ana Kitapl ığında, 30'u Latin abecesi d ışında 

basılı, 80 dilde kitaptan ba şka, yabanc ı 370 süreli yay ın sergilenir. 

Benden ba şka Türk okuru bulunmayan Mölndal Ana Kitaplığına 

(salt benim için) günlük bir Türk gazetesi getirtilir. Bir 

dizi de Türkçe kitap bulunur. Kitaplar aras ında iki. de Isveççe 

-Türkçe sözlük var. Yaln ızca Stokholm ili kitapl ıklanndalci Türkçe 

kitaplar ın say ısı 17 binden çoktur. 

Bo ş Zaman Etkinlikleri Üzerine 

K İ M İ VER İ LERDEKI 

GEL İŞİ M 

1950 

Konut 

Ki şi Ba şına 

GBaazşıentae 

nut Halk (Belediye) 

şuotaxiıklar ından 

unç Kitap 

? 2,5 

Ki şi 

Başına 

Sinemaya 

Gidi ş 

? 

1.000 

Ki şiye 

Tv 

? 

1 .000 Ki şide 

tezi Amaçl ı 

(Chanel.) 

Y urtdışı Ç ıkışı 

0,6 

1.000 

Ki şiye 

Binek 

Arabasi 

36 

1955 ? 3,5 10,6 ? 1,4 87 

1960 

1965 

1970 

1975 

1980 

1,5 

1,56 

1,65 

1,58 

1,46 

4,3 

4,5 

6,5 

8,9 

9,3 

7,4 

4,9 

3,5 

3,1 

2,9 

138 

268 

310 

354 

380 

8,8 

40,9 

65,5 

104,2 

110,0 

159 

231 

283 

336 

347 

1985 

1986 

1987 

1,38 

1,39 

1,33 

8,9 1 

8,6 

8,5 

2,2 

2,0 

2,1 

390 

391 

391 

106,1 

124,5 

148,9 

377 

388 

400 

(Kaynak: VWf ğrds Bulletine, Say ı 4, 1988) 

Demirbaş Şarl' ın (Karl X11) uzun y ıllar hiç y ıkanmamış 

olduğunu söylemi şti' biri. Ama bu bilginin kayna ğın ı ansıyamıyordu. 

Şarl üzerine okuduğum yap ıtlarda ben de rastlayamam ıştım. 

bu bilgiye. Yeni yap ıtlar kan ştırdım, yine yoktu. Kitaphk 

görevlisi birinden yard ım istedim. Bir süre sonra görevliden şu 

yaz ılı yan ıt geldi: 

"... Karl Xllenin sudan korkması nedeniyle hiç y ıkanmadığı 

üzerine. Ben, üstünkörü olarak, Fryxell'in, Karl XII üzerine 

*) Bu kitab ım ız için (Bolluk Ülkesi Isveç kitab ım ız için de) hiçbir yerden 

yard ım almadık (HTY).


tarihsel anlat ılar ına göz gezdirdim, ama hiç ipucu bulamad ım. 

Kitapl ıktaki. arkada şlarla bir araya geldi ğimizde, konuyu onlara 

da açt ım. Ama sana, Karl X11 üzerine kitaplar sun ınaktan öte 

yararl ı olamayaca ğım. İş saatleri içinde oturup da, bu kitaplar ı 

okuyarak bilgi kovalama olana ğmuz yok." 

EN BÜYÜK BE Ş GAZETE 

(1988) Pazar Bask ı 

Siyasal Tutumu Say ısı 

Pazar Dışı 

Baskı Say ı s ı 

Expressen Halk Partisi 695.401 577.713 

Dagens Nyheter Ba ğı ms ı z 502.385 404.334 

Aftonbladet Sosyal Demokrat 482.954 400.783 

Göteborgs Posten Halk Partisi 314.295 280.781 

Svenska Dagbladet Il ı ml ı lar Partisi 236.045 223.309 

Not: Expressen ve Aftonbladet, ö ğleden sonralar ı ve yar ım boy (tabloid) olarak ç ıkar. 

(Kaynak: Svenska Dagbladet, 1 Mart 1989). 

GAZETELER 

Isveç, bas ına özgürlük tan ıyan ilk ülkedir (1766). Her 

yurtta ş , çok özel durumlar d ışında, belediye ya da devlet belgelerini 

görebilir. Polis telsizi dinlenebilir. Isveç Bas ın Konseyi 

1916'da (dünyada, ilk) kuruldu. Bugün, her bin İsveçliye 525 

günlük gazete (ve 322 haftal ık dergi) dü şer. 

Sabah gazeteleri, daha çok abone olunarak izlenir. Her 

aile, bölgesindeki gazetelerden birini izler. Da ğıt ıcılar, sabahın 

05-06's ında gazeteleri, konutlar ın posta kutular ına (birle şik konutlarda 

oturanlar ın kapılar ındaki posta deliklerinden) b ırakırlar. 

1984'ten beri, Stokholm'da ç ıkan iki gazete (Dagens 

Nyheter ve Svenska Dagbladet) ülke düzeyinde da ğıt ıhr. Bu iki 

gazete, öteki yerel gazetelerle beraber (sabah ın 05-06's ında) Isveç 

düzeyinde tüm abonelerine ula şır(*). 

*) Dagens Nyheter gazetesinden Kjell Hansson'dan ald ığım ız bilgiye göre, 

bu gazete ülkenin üç yerinde (Stokholm, Ume5 ve Jönköping) bas ılarak, 

tüm öteki yerel gazetelerin da ğıt ım h ız ıyla konutlara ulaşır. Ancak, yerle ş - 

me birimlerinden ayr ı bulunan çok az say ıdaki konuta da ğıtıc ı yollanamaz. 

Bu durumda olanlar ın gazeteleri (tüm öteki yerel gazeteler gibi) postayla 

yollan ır ve o (gazetenin ç ıktığı) gün ellerine geçer. 

Kimi gazeteler, görmezler için ses band ı yay ımlar. Gazete dizilirken (dizgi 

makinesinin tu şlarına basarken) seslendirilen bant, ço ğaltılarak, görmez okurlara, 

gazete da ğıtım h ız ıyla (sabah ın 05-06's ında) ulaşır.

EĞITIM, ARA Ş TIRMA VE ÖRGÜTLER 159 

Kentlerde tek gazeteye do ğru gidilmesi, gazetelerin büyük 

holdingler elinde toplanmas ı sonucunu do ğuruyor. Bu da 

düşünce özgürlü ğünü k ısıtl ıyor. Bu durumu önlemek amac ıyla 

devlet, durumu iyi olmayan (özellikle kentlerdeki ikincil) gazetelere 

yard ım yap ıyor. Tüm gazetelere, reklam d ışında kulland ıkları 

kağıt oran ında yard ım da yap ılıyor. Gazeteleri korumak 

amac ıyla radyo ve tv'de reklam yay ımlanmaz(*). Yararli kurulu 

şlar ın organlan ve ekinsel dergiler de devlet yard ımı al ır. 

I)9 büyük kentin (Stokholm, Göteborg, Malmö) gazeteleri 

her gün; ötekiler pazar d ışında her gün yay ımlanır. 

HAFTALIK DERGILER 

(1988'deki Bask ı Say ı lar ıyla) 

Aret Runt 345.293 

Hemmets Veckotidning 303.573 

Al lers 292.965 

AllassVeckotidning 223.280 

ffint i Veckan 187.695 

Svensk Damtidning 177.501 

Vecko-Revyn 115.864 

Damernas Vkld 111.687 

(Kaynak: Svenska Dagbiadet, 1 Mart 1989) 

Stokholm'de 1645'te yay ımlanmaya başlayan dünyan ın en 

eski gazetesi "Post-oeh Inrikes Tidningar", 345 y ıld ır (1989) 

yay ınını sürdürüyor. 

ARA Ş TIRMA 

Kraliyet Bilimler Akademisi (KVA) 1739'da kuruldu. 

Bugün Isveç'te ara ştırma ve geli ştirme kurulu şlar ı o denli çoktur 

ki, bunların adlar ını bile sıralamak uzun yer tutar. Isveç bilim 

adamları, özellikle 1870'lerden sonra bulduklar ı ya da geli ştirdikleri 

yöntemlerle ülkelerini üstün duruma getirdiler. Isveç yapımlann 

ın baş alıcıları gelişmiş endüstri ülkeleridir. 

.*) Reklamlara da yer verilen yabanc ı uydu yay ınlarının Isveç'te de izlenmesi 

sonucu, son zamanlarda Isveç tv'lerinde de reklama yer verilme 

tart ışmalar ın ı gündeme getirdi (1988 sonunda her alt ı konuttan biri, kimi 

14 kanala varan uydu yay ınlarını izleyebiliyordu. Uydu yay ınlar ına 

ba ğlanma h ız ı, ayda 30 bin konuttur).

YOKSULLUKTAN VARSILLI Ğ A —ISVEÇ— 160 

Özellikle 1970'lerin akaryak ıt bunall ınlyla beraber, endüstride 

ara şt ırma ve geli ştirmelere büyük paylar ayr ılmaya ba ş - 

land ı. Yüksek okullarla ara ş t ırma-geli ş tirme kurumlar ı ve endüstri 

aras ında s ık ı bir ba ğ bulunur. Üniversite ve yüksek okullardaki 

ö ğrencilerin 20'si, teknik ve do ğa bilimleri dallar ında ii0::renim 

görür. 

1981'de %2,3 olan, ulusal gelirin ara ş t ırma ve geli ş tirmelere 

ayr ılan pay ı, 1987'de 30 milyar kronla c'c3'e ula şt ı (dünyada 

en çok). Bu kesimde, 22 bini ara ş t ırı cı olmak üzere 52 bin ki ş i 

çalışıyor. 

ARA Ş TIRMA VE GEL İŞ T İ RMELERE 

G İ DERLERDEN AYRILAN PAY 

(1985'te Yüzde Olarak) 

ISVEÇ 3,03 


ABD 2,32 

Japonya 2,11 

(Kaynak: Ny teknik, 21 Nisan 1988) 

Devlet dairelerinde i şini görmeye gelenlere çay-kahve sunulmaz. 

"Odac ı " olarak adland ırılan görevli bulunmaz. Bakanl ıklar 

ın kimi (genel) müdürlükleri ba şkent Stokholm d ışındad ır(*). 

B İ R İ NC İ LER YARI Ş IYOR 

... "Y ıl ın Bulucusu" aç ıklan ırken, yeni bulu şlar, yeni yap ımlar ve teknik 

aktar ımlar da sergilenecek... 

Her y ıl ın oca ğında, ülkenin her yerinde birinciler seçilir. Belediye düzeyindeki 

yar ışmalardan, il düzeyindeki yar ışmalara geçilir. İI birincilerini 

Geliştirme Fonu seçer. 

... Ekonominin seçkin temsilcilerinden olu şan Ulusal Seçici Kurul (da) 

y ı l ın bulucusunu seçer. Bu, kim olur, 17 Kas ımda, saat 12`cleki aç ıl ışta 

göreceğiz. Sergi (fuar) 20 Kas ıma dek sürecek. 

(Mekanik information, Say ı 6, 1988) 

*) Stokholm İli d ışında bulunan kimi kurulu şlara örnekler: Trafik Genel 

Müdürlü ğü. (TSV), Borl&ıge'de; Devlet Göçmen Dairesi (SIV), Norrköping' 

te; Askerlik Personel Dairesi (VPV), Karlstad'ta; Trafik Güvenli ği Dairesi 

(TSV),--örebro'da; Merkez ö ğrenim Kredi Kurulu (CSN) , Sundsvall'da; 

Yarg ısal Yard ım Denetim Dairesi (DV), Jönköping'te.

ARA Ş TIRMA VE ÖRGÜTLER 161 

TÜM DÜNYA BIZDEN Ö Ğ REN İ YOR 

Do ğaya uyumlu ka ğıt hamuru ve ka ğıt endüstrisi konusundaki ara şt ı rma 

ve geli ştirmelerde Isveç çok önde gidiyor. Tüm dünyadan, görmek ve 

öğrenmek için bize geliyorlar. 

Geli ş me h ı z ı, ölçüm yöntemlerinde de belirgindir. Bir göle dökülen bir 

kadeh alkolü, ölçüm araçlar ı belirleyebiliyor... 

(Isveç Selüloz ve Kü ğıt Fabrikalar ı Birli ğinin -SCPF- 1988'deki bir duyurusundan) 

16. yy'da Kral Gustav Vasa, ülke topraklar ının say ımının 

(kadastro) yap ılmas ın ı ister. Bu, topraklar üzerinde ya şayan kişilerin 

de say ımı anlam ına gelir. 

17. yy'da piskoposlar, rahiplerden, bölgelerinde sürekli 

istatistik tutmalar ını isterler. Vaftiz, evlenme, ölüm istatistikleri 

tutulacakt ır. 1749'da devlet, kilisenin tuttu ğu bu bilgileri de ğerlendirmeye 

ba şlar (dünyada ilk devlet istatisti ği). Geleneğin 

uzant ıs ı olarak, 1970'e dek bu bilgileri kilise tutard ı (1970'te 

bilgisayara devredildi). Bugün kilise bir tür "muhtarl ık" görevi 

de yapar (örne ğin oturma belgelerini kilise onaylar). 

Isveç yurtta şı, dünyada en çok kütü ğe geçen (fi şlenen) 

yurtta ş tır. Her yurtta ş 50-300 konuda bilgisayara geçer. Herkesin 

bir ki şisel say ısı bulunur. Ad önemli de ğildir. Ki şi, adını be ş 

dakikada de ğiştirebilir. Ama ki şisel say ı değişmez. Tüm işlemler 

bu say ıya(*) göre yap ılır. 

Yaln ızca ki şiler de ğildir bilgisayara geçen. 5-6 y ıl oluyor, 

arabam ı onarım için b ırakacakt ım. Görevli, araban ın plakasm ı 

sordu. Verdim. 

"- Kay ı tlarda böyle bir araba yok!" dedi. 

Say ılar ı de ği ştirip söyledim, yine yoktu. Gidip, araban ın 

plakasındakileri yaz ıp getirdim, "tamam"d ı. Benim ad ımla bera- 

Çevre temizli ği söz konusu olunca, biz, dünyan ın öteki yerlerinden 20 

y ıl ilerdeyiz! Bizim için en önemli sorun, (bu konudaki) uluslararas ı 

ortak çal ış malar ı n geli ştirilmesidir. Valfrid PAULSON 

INy teknik, 28 Nisan 1988) 

*) On say ıdan olu şan kişisel say ı, dört öbekten olu şuyor. örne ğin benim 

ki şisel say ım 330620-9630'dur. Iki şer iki şer ilk üç öbek do ğum y ıl ı, ay ı ve 

gününü gösterir (1933, Haziran, 20). Son say ılar (9630) da bir günde doğanlar 

ay ırır. 

F 11

YOKSULLUKTAN VARSILLIĞA —ISVEÇ— 162 

ber araban ın kütüğü görüntüye yans ıd ı. Bundan önceki onar ımlarda 

neler yap ılmış, ortadayd ı . 

GEL İ RLERDEN 

ARA Ş TIRMALARA AYRILAN PAY 

(1986'da Yüzde Olarak) 

Astra 18 

Philips Norden 17 

Pharmacia 15 

Kabi Vitrum 15 

Siemens-Elema 11 

Ericsson 10 

Saab Scania 7 

(Kaynak: Affarsvarlden, 1988, Sayi 1) 

Her bankan ın dışında, kartla para çekilen otomat da bulunur. 

Göteborg'ta tek, bir banka yap ıs ında, ikisi içerde olmak 

üzere tam yedi otomat bulunuyor. Verilen kart ı alan otomat, 

kaç. (yüzlük) kron istendi ğini soruyor. istenilen çoklukta say ıya 

bas ınca, kod say ısı istiyor. Gizli olan bu kodu da do ğru yaz ınca, 

önce kart, sonra para, sonra da alind ı belgesi geliyor. Belgedeki 

bilgiler aras ında y ıl, ay, gün, saat, dakika, son yat ırılan paralar 

JAPONYA-ISVEÇ İŞ BIRLI Ğ I 

TEKNIK GEL İŞ T İ RME 

. YONETMENL İĞİ (STU) 

ETKINLIKLERI DESTEKLER 

- Y ılda 3-4 Isveçli araş tırıc ı, uzun burslu olarak (1-2 y ıl) Japonya'ya 

yollan ır. 

- 10-15 Isveçli araşt ınc ın ın burslu ya da başka yolla k ısa süreli olarak 

(1.3 ay) Japonya'ya gitme olana ğı var. 

- Her y ıl Japonya'ya 3.5 delege gezisi gerçekle şir. 

- 40-80 Isveçli araşt ırıc ı her y ıl (delege, konferans, ö ğrenim vb geziler 

için) Japonya'ya gider. 

- Her y ıl 40'tan çok ortak tasar ı gündeme gelir. 

- STU, yaln ızca öğrenim gezisi, delegeler ve ortak tasar ılar için 1,5 milyon 

kron ay ırır. 

- STU, İsveç ve Japonya aras ındaki tüm ilişkiler ve ortak çal ışmalar 

işin y ılda 6-10 milyon kron ay ırır. 

Teknik i Tiden, 1987, Say ı 4)

E Ğİ T İ M, ARA Ş TIRMA VE ÖRGÜTLER 163 

NOBEL 

1833'te Stokholm'de do ğan kimyager, mühendis ve i şadam ı Alfred Nobel, 

1842'de ailesiyle beraber Rusya'ya yerle şti. Bir bilgin olan babas ı , 

Petersburg'ta (Leningrad) patlay ı c ı silahlar fabrikas ı açm ıştı . 

Genç Nobel 16 ya şı ndayken İ ngilizce, Frans ızca, Almanca, Rusça ve 

İ sveççeyi iyi biliyordu. Bir y ıl Fransa'da; dört y ıl da ABD'nde çal ış - 

t ıktan sonra, Leningrad'a dönerek babas ı n ın fabrikas ında çal ışmaya 

ba şlad ı . 

1859'da İ sveç'e gelince, patlay ıc ılar üzerine ilk denemelerine ba ş lad ı . 

1864'te fabrikas ı ndaki patlamada, içinde karde şinin de bulundu ğu be ş 

ki şi ölünce, patlay ı c ı larla uğra ş mas ı yasakland ı . 

Almanya'ya geçerek, fabrikas ın ı 1865'te Krümmere kurdu. Ünlü bulu 

şunu (dinamit) orada gerçekle ştirdi. 

Alfred Nobel, 1893'te Bofors GullsOng Ate ş li Silahlar Fabrikas ı n ı ( İ sveç) 

sat ı nald ı. Büyük paralar kazand ı . Hamburg'ta, Paris'te, San Remo' 

da labaratuvarlar açt ı . Bulu şlar yapt ı . Bakü (Rusya) Petrol Ortakl ığına 

büyük parayla kat ı ld ı . 

Dünyaya bar ış getirece ğini sand ığı bulu ş unun ters etki yapt ığı n ı gö- 

rünce çok üzüldü. Anamal ı n ı n büyük bir bölümünü bir fonda toplayarak, 

y ı ll ık gelirinin, dünyan ın mutlulu ğu için çal ışanlara da ğıtı lmas ı için 

ba ğış lad ı. 1896'da San Remo'da (Italya) öldü. 

Nobel ödülleri 1901'de da ğıt ı lmaya ba şland ı . Be ş dalda verilen ödüllerden 

fizik, kimya, t ıp ve yaz ın Stokholm'da; bar ış Oslo'da (o zaman İ sveç 

kentiydi), her y ı l Nobel'in ölüm günü olan 10 Aral ıkta da ğıtı l ı r. 

(eskiden kalan, ayl ık vb), şimdi çekilen ve kullan ıma haz ır (kalan) 

para yaz ılıd ır. Ki şi, ülkenin neresine giderse gitsin (çal ışma 

saatleri d ışında da), kart ıyla para çekebiliyor. Kod say ıs ı iki kez 

yanlış verilirse, bilgisayar kart ı da, paray ı da vermiyor. 

B İ R BULU Ş UNUZ MU VAR? 

Gerçekle şece ğini umdu ğunuz bir bulu ş varsa, bize ba şvurabilirsiniz. 

Tasar ın ız uygunsa, beraberce geli ştirebiliriz. Parasal destek, planlama, 

pazarlama. d ışsat ım vh konularda vard ım edebiliriz. 

B İ R BULU Ş A GEREKS İ N İ M İ N İ Z M İ VAR? 

Kimbilir, işinizi venileştirmek; ilerletmek istiyorsunuzdur. İşinizi genişletmek 

istiyorsunuzdur. Size yard ım sunacak kaynaklar ım ız var. 

(Geli ştirme Fonu - Utvecklingsfonden)

YOKSULLUKTAN V ARSILLI ĞA --ISVEÇ— 164 

13 .1ü "spor toto" da oynan ır Isveç'te. K ışın, ülkenin soğuk 

olmas ı nedeniyle düzenli futbol oynanmad ığından, İngiliz 

tak ı mlar ın ın oyunlar ı verilir I yaz ın kar ışıkt ır). K ışın tv'de cumartesileri, 

bu kar şıla ş malarda ıı biri de canl ı olarak gösterilir. Canl ı 

gösteri sürerken, spor totonun öteki kar şıla şmalannda de ği şiklikler 

oldukça, spor totodaki s ıra say ıs ıyla ( ve de yaz ı l ı olarak) 

görüntüye girer (7 Aston Villa-Norwich 0-1 vb). 

Ikinci yar ıda, de ği şikliklerin görüntüye yans ımas ı sürerken, 

arada (yine_ yaz ı l ı olarak) "kar şıla ş malar ın bu sonuçlarla 

bitmesi durumunda" (13'e; 12'ye; Il 'e ve 10'a) da ğı t ılacak paran 

ı n çoklu ğu da belirtilir. 

AMERIKA'DA ÖDÜL ALDI 

Isveçli İ klimbilimci Bert Bolin, ABD'nde on be ş y ı ld ır verilen T' er 

Ödülünü (150 bin dolar) kazand ı . 

Stokholm Üniversitesinde iklimbilimci olan Bolin'in, 1950'li y ı llarda 

ba ş latt ığı bilgisayarla hava raporu haz ırlama yöntemi, bugün tüm dünyada 

kullan ı l ı yor. 

Bert Bolin, son 30 y ı ld ır, endüstri ve konutlardan atmosfere kar ışan 

karbondioksitin etkilerini incelemektedir. 

"- Atmosfere karbondioksit sal ıverme h ız ı n ı azaltmal ı y ız" diyor Bolin... 

Önlem al ı nmazsa, dünyan ın ortalama ı s ıs ın ın 2050'den önce 3 derece 

artaca ğı n ı hesapl ıyor. 

"- Buna ba ğ l ı olarak, denizler bir metre yükselecek ve milyonlarca ki ş inin 

bar ı nd ığı konutlar su alt ında kalacakt ır. 

(Dagens Nyheter, 13 May ıs 1988) 

_Isveç, yeni bir telefon a ğı ile donan ıyor. "AXE" denilen 

bu yöntemin kablolar ı "boru-tel"dir (k ılcal boru). Y ılda 350 bin 

telefona ba ğlanan (benim de yararland ığını ) bu yöntemin getirdi 

ği kimi kolayl ıklar; 

- Çalar saat gibi kullan ılıyor (telefonun say ı tu şlanna bas 

ılarak, çal ınas ı istenilen saat-dakika belle ğe veriliyor). 

- Telefonunuz, örne ğin konuk olarak gidece ğiniz eve bağlan 

ıyor (arand ığı n ızda, ba ğlandığınız evin telefonu çal ıyor). 

- Telefonda konu şurken, bir ba şkas ı sizi ararsa, konu şma 

aras ına "bip bip" si ııyali karışıyor. Bir yerden telefon geldi ğini

ARA Ş TIRMA VE ÖRGÜTLER 165 

anl ıyorsunuz. Konu ş may ı durdurup, yeni gelen telefona yan ı t 

verebiliyorsunuz. Onu da durdurup, tincekiyle konu ş may ı sürdürebiliyor; 

ya da ikisiyle de (üçlü) konu şabiliyorsunuz. 

- Arad ığı n ız telefonu konu şur bulursan ız, bir (özel) tu şa 

basarak telefonunuzu kapat ıyorstmuz. Kar şı yan (aranan ki şi) 

konu ş mas ı n ı tamamlay ı p telefonu kapat ır kapatmaz size ba ğlan 

ıyor (telefonlar kar şı l ıkl ı olarak çal ıyor). Bu sonuncusu, iki yan 

ı n da AXE olmas ı ko şuluyla gerçekle şiyor. 

Tüm bunlar yal ın ve tek bir telefonla (hat) oluyor. Ve de 

örne ğin, telefonunuzu bir ba şka telefona ba ğlama i şlemi tamamlan 

ınca, kula ğı n ıza (telefonu kapatmaya zaman kalmadan) "telefonunuz 

istedi ğiniz yere ba ğland ı " bilgisi geliyor. 

Saat 17'de postaya verilen mektup. ertesi günü. İsveç'in 

öteki ucundaki Ac ısı n ı bulur. Örne ğin. oturdugum yerden 500 

km uzaktaki Stokhol ııı 'e telefon edip bir belge istesem. bu belge 

(saat 17'den önce bir posta kutusuna ı t ılabilirse), ertesi sabah 

elime geçer. İsveç'te ço ğu kurulu ş mektuplann ı posta ile de ğil, 

telefonla (fax, faximile) yolluyor. 

1904'te kurulan Uppsala Gözlemevi. depremlerin ve 

atom denemelerinin yerini ve gücünü de belirler(*). 

1966'da Kiruna'da kurulan uzay ara ş t ırma istasyonu 

ESRANGE, uzay ara şt ırmaları yapar, yer foto ğraflar ı çeker. 

1986'daki Çernobil atom santral ı kazas ın ın bas ında ç ıkan ilk foto 

ğraflar ın ı bu istasyon yay ı mlad ı . 

GÜNEY KUTBUNDA ÜS 

Antarktika'daki Dronning Maud Land'ta, inceleme ve 

ara ş t ırmalar için bir Isveç üssü kuruldu. 

1988'de ba şlayan yap ım, 1989 ba şında tamamlanarak. 

uydu arac ı l ığıyla d ışar ı ile ba ğlant ıs ı da kuruldu. Wasa ad ı verilen 

üs, kara ucuna (deniz) 170 km uzakta. 

*) Tarihini tam ans ıyam ıyorum (1950'lerde olacak), İstanbul gazetelerinden 

birinde ç ıkan bir yaz ıda, Türkiye'deki ileti şimin çok yava ş i ş lemesine 

örnek olarak, Do ğu Anadulu'daki oldukça güçlü bir depremin, Türk kaynaklar 

ından önce, Amerika'n ın Sesi Radyosunun Uppsala kaynakl ı bir haberinden 

ö ğrenilebildi ği belirtilmi ş ve bundan yak ınılm ış tı (HTY).


İ SVEÇL İ ARA Ş TIRMACILAR KUTUPLARDA 

17001ü y ı llarda, birçok Isveçli, d ış ara ştırma gezilerine ç ı kt ı . 1731'de 

kurulan Do ğu Hint Ortakl ığı n ın (Östindiska kampaniet) gemileri, Afrikay 

ı dola şarak Çin'e giderdi (öteki ülkelerin gemilerinden ve korsanlardan 

korunabilmesi amac ıyla bu gemilerde 20 top ve 150 gemici bulunurdu. 

Ortakl ığı n sonu olan 1813'e dek, 31 gemiyle 132 sefer düzenlendi). 

O zamanlar vars ı l olan Doğudan ipekli, porselen, çay vb getirilirdi. Isveç' 

in Çin'e benzemesini isteyenler çoktu. Ara şt ırma gezilerine ç ı kanlar, daha 

çok bu gemilerden yararlan ıyorlard ı . Carl von Linne de bu gemilerden 

çok yararland ı . Adamlar ı n ı yollayarak, Afrika ve Asya'daki bitkilerin 

incelenmesini sa ğ lad ı . 

Anton Rolandson Martin, Kuzey Denizindeki Spetsbergen'e dek giderek, 

hayvanlar ve bitkiler üzerine incelemeler yapt ı (1758). 

Sonraki ku şaklar, daha da uçlara giderek, haritalarda "ak" olarak gösterilen, 

ki ş i aya ğı basmam ış yerleri ö ğrenmeye ba ş lad ı lar. 

1837'de Sven Ludvig Loven, buzlara dayan ı kl ı bir gemiyle, kuzeydeki 

omurgas ı z hayvanlar ı inceleme gezisine ç ı kt ı . Tömsö ( şimdi Norveç'in), 

bir süre ara şt ı rma üssü olarak kullan ı ld ı . 

Adolf Erik Nordenskiöld, 1868'de, Kuzey Kutbuna yar ış amac ı yla yola 

ç ı kt ı . Ama k ı zaklar ı çeken geyikler, Stepsbergen'den çok yukar ı lara ç ı - 

kam ı yordu. 1878'de, buharl ı bir gemiyle Yenisey akarsuyunun ( ş imdi 

Sovyetler Birli ğinde) denize döküldü ğü yerden kuzeye yöneldi. Gemi 10 

ay buzlar aras ı nda kilitli kald ı . 1883'te, kars ız ada Grönland'a yolculuk 

yapt ı . 

Gemiler hep Göteborg'tan yola ç ı k ıyordu. August Andree, Nordenskiöld'ün 

yapamad ığı n ı balonla yapmay ı dü şündü. 11 Haziran 1897'de "örnen" 

{kartal) adl ı balonuyla Stepsbergen'den havaland ı . Yan ında üç 

yard ı mc ı s ı vard ı. Yolculuklar ı n ı n üçüncü günü balon bir da ğa çarparak 

parçaland ı . Yolcular, yaya olarak geri dönmeyi denediler ama, Vitön' 

den beriye gelemediler. Ölüleri 1930'da bulundu. 

Adolf Erik Nordenskiöld'iin ye ğeni Otto Nordenskjöld, Güney Kutbuna 

giden ilk Isveçli ara şt ı rmac ı d ır. 1901'de Göteborg'tan.yola ç ı kt ı . 1903' 

te Antarktika'ya vard ı . Gemileri Antarktic, buzda s ı k ış ma sonucu bat ı nca, 

5 arkada şıyla 20 ay ı bir kulübede geçirdi (bu kulübe bugün de durur). 

Dönü şte Nordenskjöld'e profesörlük san ı verildi. Daha sonra Grönland 

(1909); Peru ve Şili (1920); Panama ve Kolombiya'ya (1926) ara ştırma 

gezileri yapt ı . 

Bundan sonraki ara şt ı rmalar ı n anlat ı lmas ı çok uzar.

E Ğİ TĞM, ARA ŞTIRMA VE ÖRGÜTLER 167 

Güney Kutbunda, yine inceleme ve ara şt ırma amac ıyla, 

Stena Arctika adl ı bir Isveç gemisi de bulunuyor. 

Isveçli kimi ara şt ırmac ılar, birer y ıll ık devrelerle, inceleme 

ve ara şt ırmalar ın ı Güney Kutbunda sürdürüyorlar. 

Avustralya'n ın iki büyüklü ğünde olan ve k ışları ısın ın 

-70-80 dereceye dü ştüğü Antarktika, bar ışç ıl amaçlarla inceleme 

ve ara şt ırma yapan tüm ülkelere aç ıkt ır. Isveç'in de içinde bulundu 

ğu 21 ülke, Antarktika'daki çal ış ma ilkelerini belirliyor. 

ÖRGÜTLER 

Bir konuyu incelemek için, parlamentonun yetkili bir 

temsilci (ombudsman) görevlendirmesi 1809'dan beri sürdürülmektedir. 

Önemli bir konuda karar vermeden önce, konuya ili ş - 

kin bir kurul kurularak, uzunca bir süre (iki y ıl kadar) inceleme 

yap ılır. Ço ğu kez konu, parlamento d ışındaki baskı gruplannca 

oluşturulmu ştur. 

Denilebilir ki, Isveç'te ki şiler de ğil, örgütler dü şünür, 

konu şur, karar verir. Her Isveçli en az üç örgütün üyesidir. Her 

ilgi grubunun bir örgütü bulunur. Örgütlerin ço ğu devletin yansımasıdır 

ve Isveç'te plan ın çok dü şman ı yoktur. 

19. yy'da kurulan örgütler üç bölükte toplanabilir: 

1-Serbest kilise yanl ılan. 

2- I ş çi örgütleri. 

3- Içkinin yasaklanmas ın ı isteyen örgütler. 

Ba şbakan Olof Palme, bir konu şmas ında "bizim demokrasimiz, 

sevilen örgütlerin demokrasisidir" der. Bir okulda yapt ığı 

konu şmada da "okula, ki şisel yetenekler kazanmaya de ğil, 

bir örgütün üyesi olarak nas ıl etkin olabilece ğinizi ö ğrenmeye 

gidiyorsunuz" der. 

Palme'nin E ğitim Bakan ı (sonraki ba şbakan) Ingvar Carlsson'un 

okul öncesi e ğitimi üzerine sözleri de Palme'ninkine benzer: 

"Çocuklar, erken ya şta toplumcu yap ılmal ıdır. Okul öncesi 

oyunlar ı, geleceğin örg,ütlenmesine dönük olmal ıd ır. Çocuklar 

evleri d ışına ç ıkar ılmalı ve toplumsal yap ın ın nasıl i şlediğini 

öğrenmelidir. İnsanc ıl sosyal yap ılar ı geli şecek ve beraber olma-


y ı öğreneceklerdir. Biribirleriyle yar ışmay ı değil; nas ıl dayan ışabileceklerini, 

nas ıl i şbirli ği yapabileceklerini ö ğrenmelidirler. 

Isveç'te örgütler, iyi yeti ş tirilmi ş bir ordunun generalleri 

gibidir. 

1984'te yap ılan bir ara ş t ırmaya göre, 7 ile 25 ya şlar ı 

aras ındaki gençlerin %60'tan ço ğu gençlik örgütleri üyesidir. 

15-18 ya şındakiler, haftada alt ışar saatlerini kulüplerine verirler. 

ISVEÇ RADYOLARINDA 

TtYRKÇE YAYINLAR 

MERHABA (P 2, FM 96 m) 

Pazartesi, 15.00-15.30. Cumartesi Program ın ın (Maga- 

zin) Yeniden Yay ım ı . 

Pazartesi, 11.00-11.15. Türk Müzi ğ i ( İstekler). 

Pazartesi-Cuma, 17.45-18.00. Haberler. 

Sal ı-Cuma, 11.00-11.15. Bas ın özetleri, Dünkü Haberler- 

den Seçmeler. 

Per ş embe, 16.30-16.45. Türk Müzi ğ i, Çocuk Program ı . 

Cumartesi, 17.00-17.30. Magazin. 

STOKHOLM LOKAL RADYOSU (FM 94 m) 

Pazar, 17.00-18.00. Haberler, İ stekler... 

RADYO VARBYGARD (FM 104,2 m) 

Cumartesi, 14.00-14.30. Haberler, İ stekler. 

RADYO VATANBOTKYRKA (FM 91,6 m) 

Pazar, 11.00-11.30. Haberler, İstekler. 

GURBETÇIN İN SESI RADYOSUALBY (FM 91,6 m) 

Pazar, 19.30-20.00. Haberler, İstekler... 

YURDUN SES İ-NACKA. (FM 100,1 m) 

Cumartesi, 17.30-18.00. Haberler, İstekler. 

ANADOLUNUN SES İ -TENSTA (FM 91,1 m) 

Cuma, 17.00-18.00. Haberler, İstekler. 

Cumartesi, 9.00-10.00. Haberler, İstekler. 

TÜRKÇE TV YAYINLARI 

Cumartesi, TV 1, 13.30-13.40. Haberler ve Söyle ş iler. 

Cumartesi, TV 1, 14.00-15.30. Mozaik. (Türkçeye De Yer 

Verilen Göçmen Program ı ) 

Sal ı , TV 1, 16.35-16.50. Çocuk Program ı . 

(Kaynak: Yeni Birlik Dergisi, 1988/3)

E Ğİ T İ M, ARA Ş TIRMA VE ÖRGÜTLER 169 

16-25 ya şlar ındaki kad ınlar, politik çalış malarda erkeklerden 

daha çok, sorumluluk al ırlar. 

Isveç'te 260 ba ğıms ız profesyonel müzik toplulu ğu: 250 

bin amatör şark ıc ı bulunur. 

Bugün Isveç'te 30 göçmen kurulu şunun 175 bin toplam 

üyeli 1.200 çevresel örgütü bulunur. Türk i şçi derneklerinin federasyonu 

olu şmuş tur (Türkiye d ışında tek). Göçmenler için 

46 dilde 350'den çok gazete ve dergi ç ıkar. Radyo ve tv'de göçmen 

dillerinde yay ı nlar yap ı l ır. 

1 988 

KI Ş OL İ MP İ YATLARINDAK İ SIRALAMA 

( İ lk Be ş S ı ra) 

Sovyetler Birli ğ i . .10 . . . .9 . . 7 

Do ğu Almanya . . . 9 ....8 5 

Finlandiya 4 0 2 

İ SVEÇ 4 .0 .1 

İ sviçre 3 .5 .5 

SPOR 

Örgütlenmeye spordan örnek vermek daha çarp ıc ı olacak: 

Ülkede 1.800 okul spor kulübü ve bunlar ın 700 bin üyesi bulu- - 

nur. Okullar ın şubat dinlencesinin ad ı "spor dinlencesi"dir 

(sportlov). 

Ülkedeki toplam - spor kulübü say ı s ı 39 bindir. 1986'da 1.7 

milyon Isveçli (16-74 ya şındakilerin evi d ışındaki spor 

etkinliklerine kat ı ld ı. Birçok spor dal ında, ço ğu gönüllü (paras 

ız) çal ışan binlerce çal ış t ı r ı c ı bulunur. 30 bin özürlü, on be ş 

dalda spor yapar (1988 Seul Özürlüler Olimpiyat Oyunlar ında, 

Isveçli sporcular 43 alt ın madalya kazand ı lar I. 

Her y ı l 2.500 sporcu, uluslararas ı kar şıla şmalarda Isveç'i 

temsil eder. 1987'de Isveçli sporcular ülkelerine 90'dan çok dünya. 

birincili ği kazand ırd ılar. Olimpiyat oyunları toplam madalya 

s ıralamas ında Isveç, (ABD, Sovyetler Birli ği ve İ ngiltereden sonra) 

I912'de (Stokholm ) 24: 1920'de I Anvers) 17: 

1948'de 1 Londra ► 16: 1952'de ( Helsinki ► 12 alt ın kazand ı .


Teniste Björn Borg; kayakta Ingemar Stenmark y ıllarca 

Isveç'i ba şar ıyla temsil ettiler. Son y ıllarda kimi uluslararas ı tenis 

birinciliklerinin son (final) oyununun iki Isveçli aras ında oynanmas 

ına s ık s ık rastlan ıyor. 

İ SVEÇ' İ N 1987'DE KAZANDI Ğ I 

ULUSLARARASI B İ R İ NC İ L İ KLERDEN K İ M İ LER İ 

TAK İ M OYUNLAR İ 

FUTBOL: 

IFK Göteborg 

BUZ HOKEY İ : 

Ulusal Tak ı m 

BANDY: 

Ulusal Tak ı m (Erkekler) 

BOWLING: 


HALAT ÇEKME: 

Ulusal Tak ı m (Bayanlar) 

TEN İ S: 


Çift (Erkekler) 

Çift (Bayanlar) 

B İ REYSEL B İ R İNC İ L İKLER 

Yüksek Atlama (Patrik Sjöberg) 

Bilardo (Torbjörn Blomdahl) 

Bowling (Annette Hagre) 

Boks (Anders Eklund) 

Motokros (Jürgen Nilsson) 

Sür'at Motoru (Mats Kimby ) 

Yelkenli (Thomas J ohansson) 

Sakatlar Sporu (Magdalena Tjernberg) 

Kayak (Thomas Wasberg) 

UEFA Kupas ı 

Dünya Birincisi 




Davis Kupas ı 

Avustralya Aç ı k Tenis T 

ABD Aç ı k Tenis T 

Dünya Rekoru (2,42 m) 

Dünya Birincisi (3 Top) 


Avrupa Birincisi (A ğı r s) 

Dünya Birincisi (250 cc) 

Dünya Birincisi (Formel 4) 

Dünya Birincisi (E Jolle) 

Dünya Birincisi (9 Dalda) 

Dünya Birincisi (30 km)

TAR İ H: 

DEMIRBA Ş Ş ARL 

Rus çarı 1. Petro'yu ("Deli" ya da "büyük" Petrol ko 

valarken, Paltova'da yenilerek Türkiye'ye s ığınan Isveç kral ı Xll. 

Karl (Charles Xll), Türkiye'de be ş y ıldan çok kalarak, Osmanl ı 

Devletinin bir "demirba ş " ı (Demirbaş Ş arl) durumuna gelmi ş ti. 

Demirba ş Şarl' ın yaşam ını özetlerken, Isveç tarihine de k ısaca 

göz ataca ğız. 

MÖ 3000 y ıllarında, avc ıl ık ve balıkç ılıkla geçinen göçmenler, 

buzullar ın erimesiyle ya şanıhr duruma gelen Iskandinavya 

Yar ırnadasına yerle şmeye ba şladılar. İlk gelenlerin do ğu 

kökenli olduklar ı san ılıyor. R engeyiklerinin eti yeniyor; derisi 

giyiliyor (çadır yap ılıyor) ve boynuzlar ı silah olarak kullan ılıyordu. 

VIKINGLER 

Denizciliği ve sava şmay ı çok iyi bilenler, bugünkü 

Stokholm yak ınlar ında(*) toplanarak kimi kez yüzlerce gemiyle 

ç ıktıkları yolculuklarda, üç yüz y ıla yak ın (800-10601 Avrupa' 

nın tüm denizlerinde korku salm ışlard ı. "Vikingler" ad ını alan 

bu gemiciler kimilerine göre korsan kimilerine göre tecimen, kimilerine 

göre de serüvensever ki şilerdi. H ızh giden alt ı düz gemileriyle 

her yere yana şabilir; rüzgâra kar şı yelken açabilirlerdi. 

Ingiltere, Fransa, Hollanda, Grönland ve Kuzey Amerika 

da içinde olmak üzere Akdeniz ve Atlas Okyanusunda: 

Baltık Denizinde; akarsulardan inerek Hazar Denizi ve Karadeniz'de 

kol gezen, kürk; silah ve tutsak al ışveri şi de yapan bu 

*) Isveç'in ilk kenti Birka, denize aç ık Mlaren Gölündeki Björkö adas ında 

Vikingler devrinde (1830'da) kuruldu. 1000 y ılına do ğru kent y ık ıld ı .

YOKSULLUKTAN VARSILLI Ğ A —iSVEÇ 172 

acımasız denizciler, gittikleri yerlerde sömürgeler de kurmu şlardı. 

DUBLIN'IN KURULU Ş U 

Irlanda'nms ba şkenti Dublin, bu y ıl bininci (kurulu ş) y ıl ın ı kutluyor. 

Ama gerçekte, kentin kurulu şu daha eskilere dayan ıyor. Kent 841'de 

kuruldu. Bu demektir ki, Kuzey Vikinglerince 1.147 y ıl önce kuruldu. 

Atalar ım ız Vikingler, Liffy ve Poddle akarsular ın ın birleş tiğ i yerde (Dublin) 

bir üs ve al ışveri ş merkezi kurdular. 

Bin y ıl önce Irlanda Kral ı, Vikingleri (ülkeden) ç ıkarmay ı ba şard ı . Bu 

y ıl kutlanan odur. 

...Vikingler, Do ğuya (da) çok yelken açarlar; örne ğ in Türkiye'den baharat 

getirirlerdi. Viking kenti Dublin canl ı , etkin ve ola ğan bir yerle şme 

yeri olarak kuruldu. 

Norveç, Danimarka ve Güney Isveç Vikingleri, Irlanda 'ya çok daha önceleri 

gittiler. Irlanda k ıy ılar ın ı yağmalad ılar. Kuzey Vikingleri korkutucu, 

güçlü ve sertti. Dövü şmeyi iyi bilen gerçek sava şçılard ı. Çok korku salarlard 

ı . 

(Tore 1.jungberg, Göteborgs Posten, 9 Ekim 19881 

Batıya gidenler genellikle Danimarka ve Norveç Vikingleri; 

Balt ık'tan Hazar denizi ve Karadeniz'e inenler de Isveç 

Vikingleri olarak bilinir. Hazar Denizine Volga'dan; Karadeniz'e, 

Kiev'i ana durak yaparak Dinyeper'den (ve de Volga-Don'dan) 

inerlerdi. Al ışveri ş için gittikleri İstanbul'a "Miklagard" derlerdi. 

Ba ğdat'la, Çin ve Hindistan'la tecimsel ili şki kurarlard ı . 

1983'te, Balt ık'taki 'Gotland Adas ından, 800'1ü y ıllardan kalma bir Viking 

gemisinin kopyas ı "Krampmacken"le yola ç ıkan on Isveçli, Polonya' 

n ın Gdansk Liman ından Vista Akarsuyuna girdi. Krampmacken, Var şova 

yak ınlar ında, bu akarsuvun kolu olan Bug'a sapt ı. Oradan Dinyeper'e geçilerek, 

Kiel yoluyla Karadeniz'e inilecek, yolculuk Miklagârd'ta ( İstanbul) 

son bulacakt ı. Bu, Vikingler'in en yayg ın yoluydu. 

Sovyet s ınırına yaklaşıldığında, vize başvunısuna olumsuz yan ıt verildi ği 

öğrenildi. Oraya dek 45 günde var ılm ışt ı. K ış da bast ırmak üzere oldu ğundan, 

geri dönüldü. 

Ertesi yaz (1984) ekip yine (kald ığı yerden biraz geri dönüp, Var şova üzerinden) 

yola ç ıkarak Karmpmacken'i 250 km kadar karadan yürütüp (Çekoslavakya 

üzerinden) Karpat Da ğlar ını aşırarak Macaristan'da Tuna'ya 

ulaş t ırd ılar. Oradan da Karadeniz'e. Krampmacken Türk sular ına girince, 

bir Türk devriye gemisinin topuyla neredeyse batacakt ı ! Ekibin yolculu ğu 

Ayasofya'da bitti. Orada bir ta ş ta ş ü tümce yaz ıl ıyd ı : "Başkan buradayd ı." 

"Başkan" (halvdan), "Vikinglerin ba şı " anlam ına geliyordu. 

(8 May ıs 1987 tarihli 1-and dergisinden özeticndi)

DEM İ RBA Ş Ş ARL 173 

Vikingler devrinde çoktanr ıya tap ılırd ı (bugünkü Isveççedeki 

gün adlar ının ço ğu bu Tanrı adlarmdan gelir). Avrupa 

ülkelerinin karada ve denizde savunmalar ın ı güçlendirmeleri ve 

H ıristiyanl ığın Iskandinavya'da yay ılmas ıyla(*) Vikingler ak ınların 

ı durdurdular. 

SINIFLAR 

O zamanlar, ayr ı ayrı yasaları olan küçük krralhklarla 

yönetiliyordu Isveç. Krallan soylular seçerdi. Topraks ız köylüler 

soylularm ve kilisenin topra ğın ı işlerdi.Kölelen**)d ışındaki 

yaşhlar,"ting"(***) denilen yerlerde y ılda bir kez toplan ır, yasa 

yaparlard ı. Yasalar yaz ılı olmad ığından "ting"lerde yüksek sesle 

halka okunurdu. Bu toplanma yerleri giderek kentlere dönü şecekti. 

H ıristiyanh ğın yay ılmasıyla halk "ting"ler yerine kiliselerde 

toplanmaya ba şlad ı. Bundan böyle yasa yapma yerine 

yap ılan yasalar; verilen kararlar dinleniyordu Soylular yönetimi 

olu şmuş, halk üzerinde bask ı kurulmu ştu. Gerçek krallıklar 

doğuyordu(****). 

*) Isveç'e ilk Hıristiyan misyoneri Vikingler devrinde geldi (829). Birka'ya 

gelerek kilise de kuran bu misyoner (Piskopos Ansgar), ancak birkaç ki şiyi 

Hıristiyan yapabildi. Eski Tanr ılar etkiliydi! 1008'de bir kral (Olof Skötkonug) 

Hıristiyan oldu. 11001i1 y ıllarda Skara, Linköping, Eskilstuna, Strügnüs, 

Vhsterits ve Sigtuna'da (1130'larda Gamla Uppsala, sonra Uppsala) 

piskoposluklar kuruldu. 1150 y ıllarında Isveç bir H ıristiyan ülkesiydi. 

Kiliseler önceleri keresteden, daha çok ayalet (devlet) ba şkanları ve soylularca 

yapt ır ıl ırdı. X111. yy' ın sonunda Finlandiya da H ıristiyanl ığa (ve 500 

yıl sürecek Isveç egemenli ğine) geçti. 

**) Kölelik 1335'te yasakland ı . 

***) 'Ting' sözcü ğü bugün de kullan ılıyor. "Tingsrütt", yarg ılık, mahkeme; 

"landsting", il genel kurulu (meclis) vb. Isveç parlamentosunun ad ın ın 

"ting"siz olmas ına karşın (Riksdag), Norveç, Danimarka ve İzlanda'n ın 

parlamentolar ı "ting"lidir: Stortinget, Folketinget ve Alltinget. 

****)Isveç'te derebeyli ğin (feodalite), Avrupa'n ın öteki yerlerinden daha 

önce ortadan kald ırılmas ını, ulaşım ın daha düzenli olmas ına bağlayanlar 

var. K ışın uzun sürmesi nedeniyle yollar buz tuttu ğundan, daha yürünebilir 

durumda oluyordu. Akarsular dondu ğundan, köprüye gereksinim olmuyordu. 

1987-88 k ışı Ilik geçince, asfalt olmayan orman içi yollar ın ın donmamas ı 

yüzünden, kereste ta şıması yeterince yap ılamam ış ve orman endüstrisi bunal 

ım ın eşiğine gelmiş ti.


X111. yy başlarında ilk yazılı yasa yap ılır: Vastgöta 

Yasas ı (Vastgötalagen). Bu yasa, Isveççede ilk yaz ılı kitapt ır da 

Tüm Isveç'i kapsayan ilk yaz ılı yasaları da, ülkenin ilk (genel) 

kralı sayılan Folkunga soyundan Birger Jarl yapt ı (1250). 

Vikinglerden sonra Kuzey Alman Kentleri, Balt ık'ta 

alışverişi tekellerine ald ılar. Lübeck ön s ıradaydı. Birger Jarl, 

bu Alman kentlerine gümrüksüz al ışveriş kolaylığı (kapitülasyon) 

tan ıdı. Almanlar çabucak Isveç'e yerle şerek tecimsel ve ekinsel 

yaşamda etkili olmaya başlad ılar. Stokholm bu a şamada kuruldu 

(1252). 1350'de kentlerdeki yöneticilerin yar ısı Alman'd ı 

(bugünkü 'Isveççe sözcüklerin üçte biri Almancadan gelir). 

Soylular ve papazlar (kilise) vergi vermezlerdi. Soylular, 

vergi yerine, kral için donan ımlı asker ve at beslerdi. Köylüler, el 

işçileri ve tecimle u ğra şanlar kral (devlet) ve kilise için vergilendirilirdi. 

Vergiler yetmeyince, devlet topraklar ının asker ve at 

besleme kar şılığı elden ç ıkarılması sürdürülürdü. 

Ortaçağda halk soylular, papazlar, kentliler ve köylüler 

olmak üzere dört s ın ıft ı. Yalnızca soylulann yönetimde yetkileri 

vard ı. Soylular, bölgelerinde ço ğu kez hem yarg ıç, hem de vergi 

toplay ıcısıyd ı. Kralla anla şmaya göre, vergi gelirlerinin bir bölümü 

(ya da tümü) soylunundu. XIV. yy' ın en güçlü soylusu Bo 

Jansson Grip'in (1330 11ar-1386), kinıilerinde saraylar da bulunan 

binden çok çiftli ği vard ı. Bo Jansson Grip, tüm Finlandiya'dan 

başka, Isveç'in üçte ikisinin de vergisini toplard ı(*). 

*) Bo Jansson Grip'ten 300 y ıl sonra, devrin en güçlü soylusu Per Brahe' 

ydi (1602-80). Finlandiya genel valili ği de yapan (1637.40 ve 1654) Per 

Abrahamsson Brahe üzerine, temel okulun 4. s ın ıflarında okutulmu ş bir 

tarih kitab ı şunları yazar: 

"17. yy' ın ortalar ı (1640-60) Isveç yüksek soylulann ın en parlak devriydi. 

Kontlar ve baronlar vars ıll ıklar edinmi şler; Otuz Yıl Savaş ları boyunca büyük 

topraklarla ödüllendirilmi şler; görkemli şatolar kurmu şlar ve çok gösteri 

şli yaşamış lard ır. 

Bunlar ın en vars ıl ı Per Brahe idi. Yaln ızca Visingborg Kontu olarak, 12,5 

kilometrekare topra ğa egemendi. Emir kullar ın ın kendisine "Yöneten Kont' 

demelerini isterdi. Granna'dan ş atosuna, flamalarla süslü kay ıklarından biriyle 

giderdi. Visingsti'de (ada) karaya ç ıkarken top at ışları ve bando ile 

karşılan ırd ı. Kontlu ğun yüzlerce güçlü koruyucusu, geçit töreni için şatoya 

dek yollara dizilirdi. Görkemli, iyi donan ıml ı şatoyu 2.000 yemi ş a ğac 

ı çevrelerdi. öteki kont ve baronlar gibi Per Brahe'nin de, egemenli ğ indeki 

topraklarda ya şayan halk üzerinde yarg ı gücü vard ı . Onların yaşamların ı 

(ölüm-kal ımlar ını da) yönlendirirdi." 

(Historia för enhetçskolan I, Mellanstadiet, Stokholm, 1959, sayfa 210-11)

DEMI RBA Ş Ş ARL 175 

Devlet gelirleri yetiniyordu ve de hiç yetmeyecekti. Folkunga 

soyunun son kral ı Magnus Eriksson, soylulann da, kilisenin 

de vergilendirilmesini istemek zorunda kald ı. Bunun üzerine 

soylular, Kral ı devirerek, yerine bir Alman prensi olan Albrekt 

av Maklenburg'u getirdiler. 

KALMAR B İ RL İĞİ 

Yetkisi kıs ıtl ı olan yeni Kral, güçlü olabilmek için Almanya'dan 

yeni soylular ve sava şç ılar getirtmeye ba şlad ı. Durumlarının 

kötüye gitti ğini sezen kimi soylular, köylülerin de deste ğiyle 

ayakland ılar. Kral Albrekt, Alman getirtmeyi durdurma sözü 

verdiyse.de sözünde durmad ı . Soylular ve köylüler yeniden ayakland 

ılar ve Danimarka Kraliçesi Margareta'dan yard ım istediler. 

Margareta'n ın ordusu 1389'da Albrekt av Maclenburg'u (Falköping'te) 

yendi. Margareta, Stokholm'ü de ele geçirerek tüm kuzeyin 

kraliçesi oldu (Norveç Danimarka'n ın; Finlandiya Isveç' 

indi). Bu birle şmeye "Kalmar Birli ği" denir. İskandinav tarihindeki 

bu tek birlik, yüz y ıl kadar ya şayabildi. 

Halk Almanlardan. b ıkmışt ı. Margareta döneminde Almanların. 

etkisi azalt ıld ı. Margareta'dan sonra ülke yine kar ışıkhklar 

içine girdi. Şimdi halk Danimarkahlan da ülkeden atma 

sava şım" veriyordu. 1436'da soylular, papazlar, kentliler ve köylülerden 

olu şan Arboga Riksdag' ı .(parlamento), Stokholm üzerine 

yürüme karar ı ald ı. Daha önce Dalarna köylüleri bir ordu 

oluşturmu ştu. Stokholm'ü ele geçirdiler. Danimarka Kral ı Kristian 

11 yeniden Stokholm'ü al ınca, bir yarg ı kurulu olu şturarak, 

ülkenin 82 ileri gelenini öldürttü (1520) 

GUSTAV VASA 

Soylulardan Gustav Eriksson Vasa, Dalarna'da ayaklanarak(*) 

köylüleri silahland ırdı. Almanya'dan (Lübeck) kiralad ığı 

askerlerin de yard ım ıyla, Danimarkahlan ülkeden ç ıkard ı (1521) 

ve kral seçildi (1523). 

Paraya gereksinim vard ı. Kilisenin paras ı ve topra ğı çoktu. 

Ülke topraklar ının beşte biri kilisenindi. 1527'de toplanan 

Vüsteras Riksdagel, Katolik olan kiliseyi Protestanh ğa dönüştürerek, 

kilisenin tüm varl ığına el koydu. Kral da kilisenin ba şı ol- 

*) Vasa'n ın 1521'de Süllen'den Mora'ya gelmesinin an ıs ına 1922'den beri 

her y ıl, bu iki kent aras ı kayak yarışı (Vasaloppen) düzenlenir. 85,55 km'lik 

bu yarışa 10 binden çok yan şç ı kat ıl ır.


du. Papazlar, Papa yerine krala ba ğland ı. Lüter (Protestan) öt-;- 

retisinde, kilise varl ığın ın halkın olduğu biliniyordu. Topraklar ın 

ço ğu halka da ğıt ıldı . 

Donanma kurularak, Lübeck'in Balt ık'taki egemenli ğine 

(Danimarka'n ın da katkısıyla) son verildi (1534). Devlet, asker 

beslemeye ba şlad ı . 

1400 11erin sonlar ında Incil Isveççeye çevrilerek (parça 

parça on be ş y ılda bas ıld ı(*). Kitap bas ım ın ın yay ılmas ıyla kilisenin 

ve devletin bask ıs ı artt ı . 

Birçok soylu, Kral ın yetkilerinin k ır ılmas ını istiyordu. 

Yeni kiliseyi istemeyenler de çoktu. 1530'larda %200-500 art ırılan 

vergiler köylüleri eziyordu. Yer yer ayaklanmalar oldu. 

Bunların en ünlüsü Dacke ayaklanmalar ıd ır. Dacke'nin bölgesi 

Güney Isveç'te (uç bölgede) oldu ğundan, halk oldukça özgürdü(**). 

İlk kez vergilendirilmek istenenler vard ı. Uzun gerilla sava 

şlar ı sonunda Nils Dacke ve tüm soyu öldürüldü (1543). 

SKANE, STOKHOLM'DE ELÇ İ LIK AÇIYOR 

Kırm ız ı-sar ı Skâne (Güney Isveç) bayra ğı , şimdi Stokholm'de dalgalan ıyor. 

Bir Skâne elçisi ve sekiz konsolos, kentin önemli yerlerinde görev 

yapacak. 

Ama başkente yap ılan bu sald ır ının arkas ındaki Skâne Partisi ve bu partinin 

ba şkan ı Caıl P Herslow değil. 

"-Biz, Stokholmlulara yard ım elimizi uzat ıyoruz. Onların sorunlar ını biz 

Skâne'de çözümleyece ğiz" diyor, Malmö Il Genel Kurulunun Planlama 

Ba şkan ı Ulf Aberg. 

"-Stokholm'da olmayan çok şey Skâne'de var. Büro ve endüstri için kiralar 

elveri şli. Yap ı yapmak ve oturmak daha ucuz... 

"-Skâne'de yakla şık bir milyon kişi ya şıyor. Işgücü k ıtlığı yok. Eğer sorun 

ç ıkarsa, Danimarka'dan i şgücü getirtilebilir... 

Tasar ıya kat ılan yedi belediye şunlardır: Malmö, Helsingborg, Lund, 

Landskrona, Trelleborg, Eslöv ve Ystad. 

(Hans-Inge Olsson, Dagens Industri, 27 Eylül 1988) 

bas ım ı bitirilen Incil, bir çal ışanın üç ayl ık kazanc ı karşıl ığı ediniıebiliyordu. 

Ilk elde köylerin ancak kiliselerine girebildi. 

**)Bugün de Güney Isveç'te (Skâne) oturanlar, kö şklerinin (villa) gönderlerine 

k ırm ız ı üzerine sar ı haçl ı olan kendi bayraklann ı çekerler (Isveç'in ulusal 

bayra ğı, mavi üzerine san haçl ıd ır). 

Güney Isveç kenti Trelleborg ile Bat ı Almanya kenti Trevemünde aras ındaki 

arabal ı (feribot) yolu kurulu şu "TT Line" 1989 Oca ğında çal ışmaya baş - 

layan dünyanın en büyük arabal ısına "Nils Dadce" ad ın ı ver.

DEM İ RBA Ş Ş ARI.. 177 

KARI Ş IKLIKLA.R 

Vasa, 1560'ta ölünce (1544 yasas ı uyar ınca) krall ı k, büyük 

o ğ lu Erik XIV'e geçti. Ama o ğullarmdan öteki ikisi de krall 

ığa soyundular. Ülkede kar ışıkl ıklar ba şlad ı . Ayr ıca Kralla soytutar: 

Katoliklerle Protestanlar aras ı nda sürtü ş n ıeler oluyordu. 

Erik XIV. karde şi »han lll'e yenilerek krall ı ktan dü ş tü (1568). 

Johan Ill'iin o ğlu Sigusmund da Polonya'ya (babas ı ölünce Isveç' 

e de) kral oldu. 

Halk kar ışı kl ıklardan b ı km ış t ı . D ışardan bir kral gelirimek 

isteyenler vard ı . Vasa'n ı n üçüncü o ğ lu Karl IX, Sigusmund'u 

devirerek krall ığı ele geçirdi (1599). Ötekiler gibi o da büyük 

temizlik yapt ı . 

KUZEY AVR.UPA'NIN 

GÜÇLÜ ÜLKESI 

Kral Erik XIV devrinde Rusya ile sava ş ba şlam ış t ı . Krallar 

ı Sigusmund'un öldürülmesiyle, Polonya da Isveç'e sava ş açt ı . 

Ruslarla sava ş çok ba şar ı l ı gidiyordu. Isveç-Fin ordular ı 

1610'da Moskova'ya girdi. Moskova bir süre Isveç yönetiminde 

kald ı . 

Karl IX öldü ğünde (1611), Gustav Il Adolf 17 ya şındayd 

ı . Genç Kral, gelmi ş geçmi ş en iyi devlet adam ı say ı lan (ba ş bakan 

ve d ış i ş leri bakan ı durumundaki) Axel Oxentierne gibi soyl 

ırlar ı n da yard ı m ıyla büyük yenilikler yapt ı . Oxentierne, k ırk 

y ı la yak ın (sonraki krallar zaman ında da) ülkede etkili bir ki şi 

oldu. Onun devrinde Modern Isveç'in temelleri at ı ld ı : 

- Üniversite ve yarg ı organlar ı yeniden düzenlendi. 

- Bürokrasi do ğdu. Devlet görevlisi, yarg ıç, diplomat gibi 

yeni u ğ ra ş dallar ı belirdi. 

- Ülke illere bölündü. 

- Köylerde okullar aç ılmaya ba şland ı (bunlar daha çok 

Latince ö ğrenimli dil okullanyd ı ). 1620'de liseler aç ılmaya ba ş - 

land ı . 

- Nüfus kütü ğü tutuldu. Her köy papaz ı , köyündeki ki şilerden 

sorumlu tutuldu. Böylece asker say ıs ı belirlendi, kaçakç ı - 

l ı k zorla ş t ı . 

- Bugünkü Belçika'dan Valonlar getirtilerek madenlerin 

işlerımeSi ve silah yap ı m ı geli ştirildi. 

F 1.2


- Işe yaramayan ormanlar yak ılarak ekim alan ı durumuna 

getirilmeye ba şland ı. Böyle aç ılan alanlardan alt ı yıl vergi 

alınm ıyordu. 

Reformlar, ülke ve sava ş lar için gerekliydi. Sava şç ılar ı ve donan ı mlar ı n ı 

sa ğlayabilmek için iyi örgütlenmeye gereksinim vard ı. Daha önceleri, 

sava ş ç ı lar ın çoğu paral ı yd ı . Hangi ülke daha çok para verirse, o ülke için 

sava şırlard ı . $imdi Isveç'in kendi sava şç ılar ı vard ı . Her yerin papaz ı , 

sava ş zamanlar ı nda ülke için sava şmalar ı için erkeklerin kütü ğünü tutard ı 

(bu, ilk kez olarak, İ sveç'teki halk ın gerçek say ı s ı n ı n da bilinmesiydi). 

Kütü ğe yaz ı lmamak, ölümü de göze almak demekti. Birçok köylü genci 

ve tutmalar (u şak) ormanlarda saklan ıyordu. 

(Svensk historia, pe Iett svenska, Sayfa 11, Stökholm 1986) 

Balt ık' ın kar şı yakasındaki sava şlarda toprak kazanma 

başarısı sürüyordu. Estonya'dan sonra Livonya da Isveç'in eline 

geçmişti. Balt ık'ın güneyinde de (Polonya yönetimindeki Prusya'da) 

Isveç ordular ı ilerliyordu. 

Isveç, 1630'da Otuz Y ıl Savaşlanna(*) kat ıldı. Almanlar, 

Gustav 11 Adolf u "Kuzeyin Aslam" olarak yard ıma ça ğırmışlardı. 

Isveç-Fin birlikleri, yeni sava ş yöntemleriyle ba şarılar kazandı. 

Ama Kral Gustav ll Adolf, 1632'de Lützen'de (Leipzig yak ınları) 

savaşırken öldü. Otuz Y ıl Sava şları sonunda Isveç, yeni topraklar 

kazand ı. Kuzey Avrupa'n ın en güçlü ülkesiydi. 

Gustav Il Adolf'tan sonra gelen Kraliçe Kristina döneminde 

(1632-54), sömürge ya ğmas ından da yararlanılması düşünüldü. 

1638'de bir Isveç sava ş gemisi, Daleware Suyuna (bugünkü 

Washingtowile Philedelphia aras ı) demir att ı. 1643'te bir gemi 

daha yolland ı. "Yenilsveç" (Nya Sverige) ad ı verilen sömürgedeki 

Isveçli say ıs ı 200'ü buluyordu. Yerle şme yerlerine de 

Nya Göteborg, Nya Vasa, Nya Korsholm, Kristina vb adlar yerli- 

*) Otuz Y ıl Savaşları (1618-48), Katoliklerle Protestanlarm sava şlandır. 

Avusturya Imparatoru Ferdinand, koyu bir Katolikti. Bohemya ve Macaristan 

kral ı da seçilmişti. Küçük Alman kentlerindeki din kar ışıkl ıklarından 

yararlanarak, onları da kendisine bağlamak düşüncesiyle savaşı başlattı. Ilk 

çarp ışmay ı Bohemyahlarla yapt ı. Danimarka ve Fransa Almanlar ın; Ispanya 

da Avusturya'n ın yan ında yer ald ılar. Savaşlar otuz y ıl sürdü ve Avusturya'n 

ın barış isteğiyle sonuçland ı (1648). Vestefalya Anlaşmasıyla Avusturya, 

Almanya'daki Protestan prenslerin dinsel ve siyasal ba ğıms ızl ıkların ı 

tanıd ı .

DEMIRBA Ş Ş ARL 179 

di. Sömürge toprak1an 1655'te Hollandahlann, sonra da Ingilizlerin 

(1664) eline geçti(*). 

350. YIL KUTLAMALARI 

"1638'de İ sveç'ten yola ç ıkan atalar ı m ı z ın, Atlantik'in bu yakas ı nda, 

toprak kazanmak için nas ıl zorlu bir yolculuk yapt ı klar ı n ı dü şündüm" 

dedi Kral ve ekledi: Onlar ı n an ı lar ı bugün beni onurland ırd ı . 

İ sveç Kral ve Kraliçesi, eski belediyede bir sergiyi açarken, Wilmington'Iular 

ın s ıcak ilgisiyle kar şı lan ı yordu. D ışardaki caddede, ellerinde 

Isveç bayraklar ı n ı sallayan kalabal ı klar vard ı . 

Kral dün de, Kraliçe ile gitti ği Philedelphia'da bir sergiyi açm ışt ı . Bu 

nedenle ö ğle yeme ği yenmi ş , Ann-Margret, İ sveç'i onurland ıran on 

dakikal ık bir kutlama gösterisinde bulunmu ştu. Ayr ıca, 350 y ı l önce 

ilk gelen İ sveçlilerin kar şı la şt ı klar ı gerçek K ız ılderililer Lenni Lenape' 

lerin torunlar ıyla tan ışı ld ı ... 

(Göteborgs Posten, 14 Nisan 1988) 

SOYLULARIN ETKISI 

Ülke topraklar kazan ıyordu ama, ülke topraklann ın %72' 

si (kiliseden alman topraklar katlanarak) soylular ın eline geçmi ş - 

ti. Vergi_ ödeyemez duruma dü şen köylüler yer yer ayaklan ıyordu. 

Soylular bolluk içinde ya şarken, köylüler açl ıktan ölüyordu. 

Riksdag'ta kentlilerle papazlar da köylülerden yana görünüyordu 

ama, soylulara güç yetn ıiyordu. Kraliçe Kristina, Avrupa'n ın ünlü 

bilginlerini toplay ıp soruna çözüm arad ı. Çözüm bulamay ınca 

da, taht ı b ırakıp (1654) yurt d ışına (Roma) gitti ve orada öldü. 

Sava şların ard ı bir türlü kesilmiyordu. 1k;79'da Danimarka'n 

ın elinden bugünkü Güney Isveç'i (Skâne) alan Karl Xl, soylular 

ın elinden de 1611'den sonra edindikleri topraklar ı (1680' 

de) geri aldn**).Her bölge (ya da il) donan ımlı 1.200 yaya asker 

besleyecekti. Bu askerlere toprak ve konut verildi. Bar ış devrele- 

*) 1784'te de bir sömürge edinme giri şimi oldu. Kral Gustav lll, Fransa'ya 

gidince, Antiller'deki (Bat ı Hint Adaları) St Barthelemy adas ın ı Fransa'dan 

(sat ın) ald ı. 21 bin kilometrekare olan adada, 400'ü köle olmak üzere 950 

kisi yaşıyordu. Amaç, bu aday ı tecimsel durak olarak kullanmakt ı. Yeni 

Dünya ile ilişkiler geli şiyordu. Ilk kez 1800'de adan ın gelirleri, giderlerini 

geçti. Isveç bu sömürgeyi 1878'e dek elinde tutabildi. 

**)1680 reformundan sonra toprak dengesi: Devlet %35,5; soylular %33 ve 

köylüler %31,5.


rinde topraklar ı n ı i ş leyecekler; sava ş durumunda orduya kat ı lacaklard 

ı . Her subaya, içinde ya şayabilece ği birer çiftlik güvencesi 

verildi. Ülke düzeyinde 3.000 subay çiftli ği belirlendi(*). 

DEM İ RBA Ş Ş ARL 

XII. Karl (Demirba ş Şarl), babas ının ölümü üzerine 15 yaşında 

kral oldu (1697). Çok iyi yeti ştirilmi şti. Latince ve Almanca 

biliyordu. Kral olunca Frans ızca (Türkiyeedeyken biraz 

Türkçe) ö ğrendi. Çok tarih okurdu. Büyük Iskender'in 32 yaşı 

nda dünyay ı titretti ğini dilinden dü şürmiiyordu. Sert ya şam ı 

seven, e ğlence ve kad ınlara kar şı ilgisiz, saraydan çok ordu içinde 

ya şayan, avc ı l ığı seven ve çok iyi k ı l ıç kullanan bir gençti. 

Isveç ordusu, XVI. yy'daki Türk ordusu gibi çok disiplinliydi. 

Üste kar şı gelmenin cezas ı ölümdü. Ölümle sonuçlanaca ğı 

bilinse bile, verilen buyruklar yerine getirilirdi. 

Protestan Isveç, Katolik Polonya ve Ortadoks Rusya'y ı 

öteden beri korkutuyordu. Rusya'n ın gücü Polonya'n ınkine yakla 

şm ış t ı . Balt ık Denizinde yaln ızca Isveç'in donanmas ı vard ı . 

Karr ı n Rusya'ya kar şı tutumu dü şmanca de ğildi. Rusya'dan 

hiçbir ku şkusu yoktu. Rusya'ya teknik personel ve 600 top bile 

yollann ş t ı . 

Ancak Çar Petro'nun Polonya ile anla şı p, Türkiye'yle 

bar ış yapmas ı (1700) Karl ı ku şkuland ırd ı . Danimarka da Rusva-Polonya 

anlasmas ına kat ı l ınca, Isveç'in sald ı r ıs ı na u ğrad ı . 

Danimarka'n ı n bar ış iste ğine uyan Karl, 40 bin ki şilik bir orduyla 

Balt ık' ı n kar şı yakas ına geçti (1700). Çar Petro, Isveç ordusunu 

kar şılamaya ç ıkt ıysa da, kaçt ı . Karl, büyük kuvvetlerini geride 

b ırakarak, 8.430 ki şiyle Novgorod yak ınlar ında Rus ordusuna 

sald ı rd ı . Alman generallerinin kumandasmdaki 40 bin ki ş ilik 

Rus ordusu, az bir kar şı koymadan sonra Moskova'ya do ğru 

kaçmaya ba şlad ı . Isveçlilerin 2 bin ölüsüne kar şı l ık, Ruslar 18 

bin ki şi yitirmi şti. 

Bu sava ştan sonra Karl' ııı değil Moskova'da, Sibirya'da 

bile durdurulamayacai,b görü şü yayg ınlık kazand ı. Ama Çar, 

bozgunu öğrenince umudunu yitirmedi ve şu ünlü sözü söyledi: 

"Daha uzun bir süre isveçlilere yenilece ğimizi biliyorum. Ama 

Subaylara toprak verilmesi 1901 y ı l ına dek sürdü. Bugün bile, özel ki şilerin 

elinde (subaylardan kal ıt olarak) bu topraklardan bulunur.

DEMIRBA Ş Ş ARL 1B1 

onlara yenile yenile, yenmeyi de ö ğreneceğimizi biliyorum." 

Çar, isveçlilerin Moskova'ya girememeleri için haz ırlıklar 

yapt ı . Moskova çevresindeki tüm kaleler iyice onar ıld ı. Bu i şte, 

kırbaç alt ında kad ınlar da çal ışt ırıldı. Top dökülebilmesi için kilise 

çanlar ı bile dökümhanelere yolland ı. 250 Rus çocu ğu sava ş 

yöntemlerini ö ğrenmek üzere Avrupa sava ş okullanna yolland ı . 

Karl, önce Çar Petro'yu ortadan kald ırmak istiyordu. 

Ama generallerinden kimileri Karl' ın bu düşüncesini de ği ştirterek, 

önce, daha güçlü durumda olan Polonya'ya sald ırılmas ım 

sa ğlad ılar. Çar Petro, eline geçen bu alt ın y ılları değerlendirirken, 

Karl Polonya batakl ıklar ında ilerliyordu. 

Polonya (Leh) kral ı bulunan Saksonya Elektörü 11. August 

(Nalk ıran), Çam yollad ığı 13 bin Rus ve 10 bin Saksonuyla, 

Letonya'da bulunan Karl' ın üzerine yürüdü (1701). Ancak, 

Çar gibi August de ordusunun ba şında bulunmadı . 2 bin ölü veren 

Saksonlar sava şı yitirdi. Ruslar, daha sava şın ba şında kaç- 

1Tll şlard ı . 

11. August'ün Polonya'daki durumu iyi de ğildi. Seçimle 

gelen Polonya krallar ı, "soylular kurulu"nun karar ı olmaks ız ın 

Polonya ordusunu kullanamazlard ı . Kral, 15 bin Sakson'a kar şı - 

hk 6 bin Polonyalı gönüllü toplayabilmi şti. Barış istedi. Karl, 

kad ın elçiyle görü şmedi bile. Var şova'ya giren Karl, Kilissov Alan 

Sava şında 10 bin ki şilik ordusuyla, August'ün 21 bin ki şilik 

ordusunu da ğıtt ı (1702). Karl, tüm a ğırl ıklann ı yitiren August'ü 

Polonya'n ın eski ba şkenti Karakovi'ye dek izledi. Otuz Y ıl Sava 

şlarından (1618-48) sonra isveçliler, Orta Avrupa'da yeniden 

at oynat ıyordu. Karl' ın attan dü şerek baca ğın ın k ınlmas ı , August'ü 

tutsak olmaktan kurtard ı . 

İsveçlten 12 bin ki şi getirttikten sonra Narew akarsuyunu 

geçen Karl, 6 bin Sakson ve 6 bin Litvan'dan olu şan bir orduyu 

kar şısında buldu. Yap ılan sava şı, bin tutsak ve 600 ölü 

verdirerek yine Karl kazand ı (1703). 

Bu s ırada Çar, Neva kentini alarak Balt ık'ta bir pencere 

açt ı. Kentin ad ını da Piterbuch (Petersburg = Petronun Kenti. 

1914'te Petrograd, 1924`te Leningrad) olarak de ği ştirdi. Nedense 

Karl, Ruslar ın Balt ık'a aç ılmas ın ı önemsemedi. 

Her şeyini yitirmi ş olan Polonya'da Karl' ın kral olmas ı

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA - İ SVE(:- 182 

bekleniyordu. Ama Karl, "krallarma sayg ı l ı olmay ı bilmeyen bu 

cumhuriyet"te kral olmak isthinedi., Polonya Eski İstanbul Büyükelçisinin 

o ğlu Leszcznsky'yi kral yapt ı. Polonya Kardinal'i 

(l') bu ki şinin çok genç oldu ğunu ileri sürdüyse de, "benim ya şımdad 

ı r!" diyerek tersledi. Gerçekten o zaman, her iki genç de 22 

ya şı ndayd ı (I705). 

1708'e dek Karl Polonya'da dola şarak sava şlar kazand ı . 

Polonya ve Litvanva Ruslardan temizlendi. Bu arada Ruslar da 

Balt ık'a iyice yerle ş tiler. 

Karl, Çam kar şı son darbeyi indirmeye haz ırlan ırken, 

Rus tehlikesinden etkilenen ülkelerin temsilcileri (Estonya, Livonya 

ve Volonyahlar) de beraberindeydi. Ukrayna Hetmam Mezappa 

da Karl'a kat ı ld ı . Moskova'ya Ukrayna üzerinden yilrünecekti. 

1708-09 k ışı. çok sert geçmi ş ; so ğuktan ölenlerin çokluğu, 

bir iki alan sava şı ndaki yitiklere e şit olmu ş tu. Ruslar. çekildikleri 

yerlerde ne varsa yak ıp y ıkiyor; yiyecek b ıraknuyorlard ı . 

Bu ("ununda, isveç'ten yola ç ıkan Levenhaupt yönetimindeki 

kuvvetler gelmeden Moskova'ya yilriinemezdi. Karl, Ukrayna'ya 

gelmekte dünyan ı n d ışı na ç ıkm ış gibiydi. Buyruklan gerekli yerlere 

zaman ı nda yaram ıyor; Levenhaupt yava ş hareket ediyor, 

bir türlü orduya yeti şen ıiyordu. 

Karl, bir bak ıma kom şu oldu ğu Osmanl ı Devletini kazanmay 

ı dü şündü. Özellikle K ı r ı m Ham Devlet Gerav Hank' kolayca 

anla şabilece ğini umuyordu. K ı r ı m Hanl ığıyla ili ş kiler oldukça 

eskiydi. 1630'da K ı r ı m Ilan ı n ı n yollad ığı elçiler, Finlan- 

-diya üzerinden Isveç'e gelmi şlerdi. IV. Mehmet devrinde Isveç 

Kral ı X. Karl Gustav, Osmanhlarla bir anla şma yapmak istemi şti. . 

Istanbul'a ilk Isveç elçisi 1.656'da gelmi ş ; 1657'de K ır ım'a 

adamlar yollannu ş t ı . Karl, 1705'te Polonya'da Lambergli ald ığı 

zaman, tutuklarevine at ı lmış elli . kadar Türk - tutsa ğı bulmu ş .; 

bunlar ı giyindirerek Türkiye'ye yollanu ş t ı . 1707 y ı l ında da Bender 

. Koruyucusu ve Özü Valisi Çerkez Yusuf Pa şa, Ruslardan 

gelecek tehlikeleri çok iyi sezdi ğinden, Mehmet A ğa ad ı ndaki 

elçiyi Karl'la gdrü şmek üzere Polonya'ya yollam ıştı . Mehmet 

Ağa, Karl'a yard ımdan söz etmi ş , ama Karl, o s ıralarda Isveç. 

kuvvetleriyle Çar ı yeneceğine güvendi ğinden olacak, Osmanl ı - 

*) Kardinal, Papa'y ı seçen, dan ışmanl ığı n ı yapan yetmi ş kadar ba şpapazdan 

her biri.

DIM İ RBA Ş Ş ARL IS3 

Tarla ili şkiyi sürdürmeye pek önem vermemi ş ti. 

Karl'in Ukrayna'da bulunmas ı , Osmanl ı Devleti için de 

büyük f ırsatt ı . Ama devletin ba şında bulunanlar durumdan yararlanmasm 

ı bilemediler. Ruslar, 1700 bar ışma ayk ı r ı olarak 

Osmanl ı s ı n ır ına kaleler yapt ı r ırken, Padi şah III. Ahmet, tahttan 

indirilme korkusu içinde s ı n ır çat ış malarmdan çekiniyordu. 

Sadrazam Çorlulu Ali Pa şa, d ış siyasa konular ında çok beceriksizdi. 

K ır ı m Ha ıııııa Istanbul'dan giden buyruklarda, Ruslar' incitecek 

hiçbir giri şimde bulunmamas ı isteniyordu. 111. Ahmet'in 

tahta ç ıkışından beri ülkenin ileri gelen ki şileri, kar şı görü şlü ya 

da ku şkulu görülerek ortadan kald ı r ılmış t ı . I ş ba şmdakilerin 

u şakhk ve dalkavuklukla yükselmi ş , yeteneksiz ki şilerdi. Istanbul'daki 

RuS Elçisi ıı i ıı da ğı tt ığı para ve kürklerin de Osmanl ı - 

Rus ili ş kilerinde büyük etkisi oluyordu. 

Karl' ı n i şleri ilk kez ters gitmeye ba ş lad ı . Ulahlarm 

Levenhaupt'm yak ın bir yere dek geldi ğini bildiren yalan 

bilgileri iyi ara ş t ı rmadan sald ır ıya geçti. Levenhaupt ise çok yava 

ş hareket etmi ş , yeti şen Ruslar kar şıs ında 7 bin ölü vermi ş ve 

sava ş gereçlerinin hemen tümünü yitirdikten sonra orduya kat ı - 

labilmi şti. Yusuf Pa şa ve Mezappa arac ı l ığıyla Isveç-Osmanl ı 

dostlu ğu için yap ılan giri şimler de sonuç vermemi ş ti. 

Bu ko şullar alt ında Paltova Kalesi ku şat ıld ı . Çar, kaleyi 

savunmaya kararl ıyd ı . Sava şın k ı zış t ığı s ırada Karl, bir Rus kurşunuyla 

aya ğı ndan yaraland ı . Siperleri ancak sedye üzerinde denetleyebiliyordu. 

Rus ordusu 45 bin; Isveç ordusu 21 bin ki ş iydi. 

Rus ordusunda birçok yabanc ı general vard ı . Yaral ı Kralm, 

kumanday ı Mara şal Rehnschiold'a vermesiyle Isveç ordusunda 

ikilik ba ş lam ış ; Levenhaupt, "böyle bir kumanda alt ı nda bulunmaktansa, 

olmenin daha iyi olaca ğı "n ı söylemi ş ti. Isveç ordusu 

s ı k ışıyordu. Kral, kur ş un ya ğmuru alt ında siperleri dola şı rken, 

Ba şkumandan Rehnschiold'un bir kar şı ç ık ış s ı ras ı nda 4 bin kişiyle 

tutsak dü ş tü ğünü ö ğrendi. Ku şatmay ı sürdürmenin olanaks 

ı z oldu ğ unu gören Karl, geri çekilmekten ba şka ç ı kar yol göremedi. 

Kral. Bender üzerinden Polonya'ya; Levenhaupt da K ı r ı m' 

a çekilecek; yeni kuvvetler ve sava ş gereçleri gelene dek -beklenecek 

t i. 

13a şar ı sarho ş lu ğu içinde bulunan Ruslar ı n akl ı na, kaçan 

is ■ eçlileri kovalamak bile gelmedi. Çar hemen bir şölen kurdur-


du. Tutsak Isveç subaylar ı da şölendeydi. Bir ara Çar, kadehini 

"öğretmenlerin onuruna" kald ırd ı. Tutsak ba şkumandan, ö ğretmenlerin 

kim oldu ğunu sorunca da, "Sizler, Bay Isveçliler!" 

Kır ım'a doğru çekilen Levenhaupt' ın da 16.947 ki şiyle tutsak 

edildi ğini öğrenen Çar tümden şaşırmışh(*). 

TÜRKIYE YILLARI 

Karl, yarah durumda Osmanh topraklar ına girmi şti. Yanındakilerin 

tümü atl ıydı. Tüm gün çöle benzer, uzun otlu, ıssız 

bozk ırlarda yol aldılar. Ama gerçek s ınır sayılan Aksu'yu (Dinyester) 

geçebilmek için hem kay ıklar, hem de Özü Pa şasırun izini 

gerekliydi. Özü Pa şasından izin al ınmak üzere yollanan kurul, 

yolda, bir ta şoca ğında çalışan Tatarlara rastlad ı . Tatarlann ba şı , 

hiçbir "kâfir"in kaleye girmesine izin verilmedi ğini söyleyerek, 

kaleye adamlar ından birini yollad ı. Özü'den bir Ağa gelerek, Paşan 

ın kurulu ertesi günü ça ğıraca ğım söyledi. Krala yiyecek-içecek 

getiren bir ba şka Ağaya 200 alt ın verildi. 

Ertesi günü Poniatowski ba şkanlığındaki kurulu ça ğıran 

Özü Kalesi Kumandan ı Abdurrahman Pa şa, Istanbul'dan izin almadan 

suyu geçmelerine izin veremeyece ğini söyledi. Abdurrahman 

Paşan ın kimbilir Isveç Krahn ın kim olduğundan ve niçin 

oralarda bulundu ğundan haberi yoktu. Bir "gâvur" ikinci bir 

"kâfir"ce tutsak edilse ya da öldürülse, bundan ne ç ıkardı . 

Polonya soylusu olan Krahn Elçisi Poniatowski, çoktandır 

siyasa ile uğra şmış , yetenekli bir ki şiydi. Orada bulunanların 

dışar ı ç ıkmaların ı , Paşaya söyleyecekleri bulunduğunu bildirdi. 

Yaln ız kal ınca da, "eğer Kral ve askerlerinin geçmesine izin verir 

ve yard ımda bulunursa, bu iyili ğini Kral ın ödülsüz bırakmayacağrı 

"n ı söylemesi üzerine Pa şan ın tutumu değişti. Elçi haz ırlıklı 

gelmi şti. Hemen Pa şaya bin (kimi kaynaklarda 2 bin) alt ın verdi. 

O gün "Sultaniye" adli kay ıklar, yiyecek dolu olarak 

kar şıya geçirilerek, Isveçliler ta şınmaya başlandı . 18 ve 19 Temmuzda 

(1709) kay ıklar durmadan çalışt ı . Ak şam üzeri, Rus kuvvetlerinin 

yakla şmakta oldu ğu haberi geldi. Ruslar, Osmanl ı top- 

*) Sibirya boık ırlar ına ve Urallar' ın arkalarına sürülen Isveç tutsaklar ı, çok 

elveri şsiz koşullarda yaşadılar. Demirbaş Ş arl' ın ölümünden üç y ıl sonra 

(1721) yap ılan Nystad (Finlandiya) anla şmasıyla, tutsaklar ın yaşayabilen 

14 bini (yarıs ından az) ülkelerine dönebildi.


raklar ına yüz km kadar girmi şlerdi. Kayıkç ılar, kıy ıya yana şmaktan 

korktular. Kral, gece karanh ğından yararlanmay ı önerdiyse 

de dinletemedi. 

Ertesi günü sabah olunca, suyun öteki yakas ında kalan 

250-400 Isveçliyle Ukraynal ı ve Zaporoglu Kazaklar, Kral ın gözü 

önünde tutsak edildiler. Kazaklar ın tümü k ıhçtan geçirildi. 

Isveçliler önce Özü Kalesiyak ınlannda kurulan çad ırlarda 

konaklat ıld ı, sonra Bender'de haz ırlanan özel yere yerle ştirildiler. 

Kral Bender'e gelirken, Çerkez Yusuf Pa şa top at ışlarıyla 

ve törenle kar şıladı. Kral, 16 bin ki şilik ordu ile Levenhaupt' ın 

yakında gelece ğini ve bir iki hafta içinde Polonya'ya geçebileceğini 

umuyordu. Ac ı haberi 14 A ğustosta ö ğrenecekti. 

Abdurrahman Pa şan ın Isveçlileri parayla geçirmesi ve 

kimi Isveçlileri ahkoymas ı, Özü Valisi ve Bender Kumandan ı 

Çerkez Yusuf Pa şamn çok can ını s ıkmış , durumu Istanbul'a 

bildirmi şti. Gelen buyrukta, Abdurrahman Pa şa ve yardımc ısının 

(kethüda) Bender'de kalebent(*) olarak tutulmas ı; bin alt ın ve 

kaç ki şiyse Isveçli gençlerin Krala tam olarak verilmesi istenmi ştir. 

lll. Ahmet ayr ıca Krala donat ılmış bir atla hançer vb armağanlar 

yollamıştır. 

Kralın Türkiye'de bulunmas ı nedeniyle yo ğun bir diplomasi 

trafiği başladı. Ruslar, Kral ve Ukrayna Hetman ı Mezappa' 

nın geri verilmesini istediler. Isveçlilerden, tutsak olan kimi Livonyahlann 

u şak , olarak Rusya'n ın Istanbul Elçili ğine yollan& 

ğını duyan Isveçliler, bu u şaklarla ili şki kurmaya ba şlad ılar. Rus 

Elçiliği durumu ö ğrenince, u şaklar Isveç Elçiliğine sığındı. Duruma 

el koyarak yirmi yeniçeriyle Isveç Elçili ğini sardır ıp, uşakları 

sorguya çektiren Sadrazam, Müslümanh ğa dönenleri sahverip, 

ötekileri Rus Elçili ğine geri verdirdi. 

Bender'deki Isveç Kamp ına birkaç baraka yap ılarak, Kral 

ve çevresi yerle ştirildi. Buramn ad ı da "Karlopolis" (Karl' ın Kenti) 

oldu. Kral, "saray" ına geçerken, bir de dinsel tören yap ıldı . 

Bu "Kral Saray ı", yalnız Isveçlilerin de ğil, Moskova'ya kar şı savaşan, 

Rus tehlikesinden etkilenen tüm uluslar ın da simgesiydi. 

O 'una dek önemsiz bir s ınır kalesi olan Bender, Osmanl ı Devleti 

içinde de önemli bir yer oluvermi şti. Genç Kral ın dürüstlüğü, 

*) Kalebent, kale d ışına ç ıkması yasakl ı kişi.

YOKSULLUKTAN VARSILLI Ğ A - 186 

yal ı nl ığı ve elinin aç ıklığı büyük ilgi topluyor; şarap iç ıneyi ş i 

İslam dünyas ını etkiliyordu. "Yüzy ılın iskenderi"ni görmek için 

Istanbul ve öteki yerlerden kalk ıp Bender'e gidenlerin say ıs ı az 

değildi. 

Osmanl ı Devletinin, Isveçlilerin giderleri için her gün 

tidedi ği "az ık parası "ndan (414,5 kuru ş) ba şka, birçok kez toplu 

para yard ı m ı yapılmasına karşın, Kral bir türlü parasal s ık ınt ıdan 

kurtulannyordu. Kampta 1.300 Isveçli, 6 bin kazak ve 4 bin 

Polonyal ı vard ı . Ayr ıca Rus bask ısından kaçarak kampa kat ı lanlar 

ı n say ıs ı gün geçtikçe art ıyordu. 

Kral,Sadrazinn Çorlulu Ali Pa şan ın yollad ığı arma ğanlar 

ı , "dii şınan" ından armağan alamayaca ğı gerekçesiyle geri çevirdi((` 

). Sadrazam, Karl' ı Rus kuvvetleri koruyuculu ğunda ülkesine 

yollamak gibi düşünceler ileri sürmü ştü. Paray ı çok seven Ali Paşa, 

büyük bir varlık edilmi ş ; çekemeyenleri ço ğalm ış t ı . 15 Haziran 

1710'da gözden dü şüp görevden al ınarak, Tunca valili ğ i ııe 

atan ınas ı en çok Karl' ı sevindir ıni şti (Çorl ıdu - Ali Pa şa. daha sonra 

Midillitye sürülecek; tüm varl ığına el konacak ve 27 Aral ı k 

1710'da ba şı kesilerek öldürülecektir). 

Sadrazamlığa getirilen Numan Pa şa, o dönemde -say ı lar ı 

çok az olan "do ğru" adamlardan biriydi. Sadrazam ın deği ş ti ğ ini 

öğrenen birçok ki şi, haklar ı n ı aramak üzere Istanbul'un yolunu 

tutuyordu. Çorlulu döneminde kesinlikle Rusya ile bir sürtü ş me 

istemeyen Bab ı t'Ili (hükümet), şimdi gerek ülke ç ı karlar ı ve °nuru 

ve gerekse XII. Karl için sava şı da göze alabilirdi. Numan Pa şa b ı l 

konuda, Çorlulu gibi Kral ı aldatma dü şüncesinde olmad ığım da 

özellikle belirtiyordu. Ülkesine dönebilmesi için de Krala istediğine 

yak ı n kuvvet (30-40 bin ki şi) verebilecekti. 

Padi şah III. Ahmet, Numan Pa şan ın etkisinin artmas ı ve 

Rusya'ya kar şı sava ş olas ı l ığı kar şıs ında ku şkuya dü ş tü. Askere 

ayl ı k vb giderler için ."iç hazine"den para istenince, Sadrazam ı 

ça ğı r ı p, önceki sadraza anlam ı iç hazineye dokunmadan para bul- 

*) Isveç müzelerinde Demirba ş Ş arl' ın Türkiye'de bulundu ğu y ıllara ili ş kin 

hiçbir Türk yap ı t ı bulamad ık. "Ordu Müzesi"nde (Kungl. armemuseum) 

Demirba ş Şarl için ayr ılan kocaman salonda bile, Ş arl' ın gitti ği yerleri 

gösteren haritadan ba şka, Türkiye'yi ans ıtacak tek şey yok! Müzelente, 

1687'de Viyana'da edinildi ği yz ıl ı çok büyük bir çad ır d ışında, Türk yap ı t ı 

olarak gösterilen kimi tüfek, k ıl ıç, eyer tak ım ı vb etiketlerinde belirli bir 

tarih yok.

DEM İ RBA Ş. Ş ARL 187 

duklarm ı söyleyerek ı»ül ıürü istedi. N ıı man Pa şa mühürü verirken 

"önceki sadrazamlar Padi şah ı ho şnut etmek için halk ı haks ız 

yollarla ezmi şlerdir" demek yiireklili ğini gösterdi. Dostlar ın ı n 

çoklu ğundan çekinen Padi şah, Numan Pa şan ı n ya şam ına ve varl 

ığına dokunmad ı. Kendisine E ğriboz Sanca ğı verilen Pa şan ı n 

sadrazaml ığı 63 gün sürdü. 

Sarayda yükselebilmek için, do ğruluk yerine kurnazl ık, 

u şakl ık ve hile gerekliydi. Kendisinde bu yeteneklerit!) öteden 

beri bulunduran ve o s ıralarda Halep Beylerbeyi olan Baltac ı 

Mehmet Pa şa sadrazaml ığa getirildi. Baltac ı 'mn ilk i şi, çoklarm ı n 

yapt ığı gibi, kendi adamlar ı n ı önemli yerlere getirmek oldu. Bu 

arada, aralar ı aç ık bulunan Özü Valisi ve. Bender Kumandan ı 

Çerkez Yusuf Pa şay ı tutukiatarak K ılburnu' ıla kalebent yapt ı . 

Devlete hizmet yolunda saçlar ı n ı a ğartm ış ; birçok sava ş larda 

bulunarak yararl ıklar göstermi ş olan bu ya ş l ı Pa şan ın tüm varl 

ığı na da el konuldu. 

Osmanl ı Devleti, Isveçlilere az ık paras ı vermeyi 

yordu. Ama Istanbul'da politik giri şimlerde bulunmak; Bender' 

le Istanbul ve Stokholm_ aras ı ndaki ba ğlant ı y ı sa ğlamak için büyük 

paralar gerekliydi: O dönemde en hakl ı savlar ııı bile arma ğan 

ve parayla desteklenmesi ola ğaııd ı . Ukrayna Hetmam Mezappa 

olmeden Krala 160 bin alt ı n borç vermi şti. Öldükten sonra kalan 

- 80 bin alt ı n ı da Kral borç olarakald ı . Bender birçok tecimenin, 

özellikle Yahudilerin ilgisini çekiyordu. Kral ı') yüksek faizle 

para ald ığı n ı duyan Yahudiler Bender'in yolum ı tutuyordu. Pafar 

yerini and ı ran kamp ın çevresini Türk evleri sarm ış t ı . Kralm 

sivil giysili askerleri el sanatlar ıyla u ğra şıyor: ö ğretmenlik, yap ı - 

yorlard ı . 

Kralm bir an önce. ülkesine dönmesi için türlü bask ılar 

deneniyordu. Frans ız Elçisi, deniz yoluyla gitmesi say ım ortaya 

att ı . Kimi kez Sadrazamm kötü davran ışı n ı Padi şah «ar ıyor; 

Kral ı kendi konu ğu say ıyor; istedi ğince Osmanl ı Devletinde kalabilece 

ği ve diledi ği yolla gidebilece ği bildiriliyordu. 

Rusya'ya kar şı yumu şama beklenirken, sava şa karar verilmi 

şti. Bu kararda K ı r ım Ham Devlet Geray ve Isveç Kral ı Karl' 

ın etkisi büyüktür. Kralm, ülkesine gidebilmek içi ıı çok say ıda 

koruyucu ve borçlar ı n ı odeyebilmek için para ko ş ulu ileri sürmesinin 

bir nedeni de, Türkiye'de kal ış süresini uzatarak, Osmanl ı


Devletini Rusya'ya kar şı sava şa sokmak istemesivdi. 

Padi şah, 16 .Mart I 7 I I 'de, ordunun.Ba şkumandam olarak 

Baltac ı 'ya sanca ğı verirken, Tatar Han ın (Devlet Geray Han) 

sözünden ç ıkmamas ı n ı Isveç Elçisi Poniatowski, Kral 

ın temsilcisi olarak Sadrazam ı izleyecekti. Istanbul'da bulunan 

Devlet Geray, ordudan önce ç ıkm ış , Kır ım'a giderken Bender'e 

u ğrayarak . Kralla sava ş tasar ıları haz ırlam ışt ı . Eflak ve Bo ğdan 

Beylerine Tuna üzerine köprüler kurmalar ı ve yiyecek haz ırlarımlar 

ı yolunda buyrukla yollanm ışt ı . Önce Bender'e u ğranacak, 

sava ş yöntemleri saptanacakt ı . 

Ordu a ğır yürüyor, dinlenmek üzere yürüyü şe ara vetildiğinde, 

ortal ık panay ır yerine döniiyordu. 

Rus ordusunun Eflakia girdi ği, Bo ğdan Voyvodas ı n ı n 

Ruslara s ığınd ığı haberinin gelmesi üzerine, Çar ın Bender'e satd 

ı rmayaca ğı anla şılmış ; Baltac ı da Bender'e u ğramadan İsakç ı ' 

ya geçerek, Kral ı yan ına ça ğırm ış t ı . Kral bu ça ğr ıya uymad ı . 

Baltac ı , bu "kurumla kâfir"irı gelmemesini yads ıyordu. Bir kez 

kendisi Padi şah ad ına sava şa gidiyordu. Dahas ı , Kral bir göçmendi 

ve Padi şahm koruyuculu ğuna s ığnmu ş t ı. Osmanl ı Devleti yönetiminde 

bu gibi ki şisel ili şkilerin etkisi büyük oldu ğundan. 

özellikle Karl'm dayan ılmaz bir istekle bekledi ği Osmanl ı-Rus 

sava şı iyi bir ba şlang ı ç getirmiyordu. 

Baltac ı asker de ğildi. Hiçbir sava ş ta bul ımmann ş t ı . Karl' 

ın sava ş tasar ı lar ı da uygulan ınayacakt ı . Çar ordusunun Purut 

boyunca Tuna k ı y ılar ı na inmekte oldu ğu iyice biliniyordu. 

Ordu a ğır a ğır kuzeye do ğru ilerlerken, birdenbire Rus 

ordusunu kar şıs ında buldu. Ruslar, beklemedikleri ve da ğnuk 

olduklar ı bir s ırada Osmanl ı ordusunu görünce şaş k ına dönerek 

Purut'un kar şı yakas ı nda çekilmeye ba şlad ılar. Köprüler kurulurken 

Türk, Tatar ve Kazak att ı lar' suyu geçip, Ruslar, kovalamaya 

ba ş lad ı lar. Ruslar kaçarken, içi yiyecek vb dolu 600 dolay 

ı nda arabay ı da b ırak ın ıştard ı .'Sadrazam ileri gitmekten korkuyor, 

gelen "kelle ler için ödüller veriyordu. İ lk kelleye 500 kuru 

ş verilmi şken, ö ğleye do ğru kelle ba şı 20-30 kuru şa dek dü ş tü. 

Yeniçerilerden birinin, kellenin daha çok para etti ğini ö ğrenince, 

tutsa ğım k ı y ıya çekip, k ı l ıcıyla kafas ın ı uçurdu ğu ve kellenin 

paras ı n ı ald ığı söylenir.


Çok ()ilkin durumda bulunan Rus ordusu Purt ı t StlytilltIll 

- 1


ma 150 bin; Yard ımcısına 60 bin; Çavu şbaşıya 10 bin ve Yeniçeri 

Ağas ına 10 bin ruble, yaz ıcılara, çevirmenlere ve yararlar ı 

dokunacak öteki ki şilere belirli paralar da ğıtılacakt ı . 

Safırov'un ola ğanüstü bir ba şar ı sağladığı , barış görü şmelerine 

ba şlamadan önce, Rus mare şali Şeratetev'in sözlerinden 

daha iyi anla şılmaktad ır. Safirov'un anla şma tasla ğın ı gören Şeratetev 

şunları söylemiştir: "Bu ko şullarla Türklerin bar ış yapacaklarını 

sanan ve Çara bu dü şünceyi veren, dünyan ın en aptal 

ki şisidir. Sadrazam bu tasla ğı uygun bularak bar ışı ba şlat ırsa, aptallıkta 

birincili ği Ona (Sadrazam) vermek gerekir!" Baltac ı'mn 

Katarina ile bulu ştuğu savına kaynaklarda rastlanm ıyor. Bu sayı , 

Onu çekemeyenlerin ve sonradan romanc ıların ortaya att ığı görüşü 

yaygınd ır. 

Poniatowski ve Devlet Geray Han, bar ış görü şmelerinin 

başladığını Karl'a (90-100 km'lik yol) ula ştırdılar. 22 Temmuz 

gecesi saat 22'de, yan ına birkaç subay da alarak yola ç ıkan Karl, 

ertesi sabah orduya ula şt ı . Karl' ın gelmekte oldu ğunu duyan 

Baltacı, bir paşay ı kar şılamaya yollad ı. Paşa, Sadrazam ın işinin 

çokluğu nedeniyle kendisini görevlendirdi ğini, Sadrazamla görü 

şmek isterse ba şçadıra (otağ) buyurmas ını Krala söyledi. Karl, 

atını yüzdürerek Purut'u geçti ğinde, Rus ördusu tüm a ğırlığıyla 

yola ç ıkmıştı. Yalnızca artç ılar görünüyordu. 

Sadrazam ın da içinde bulundu ğu, kendisini kar şılamaya 

duranlarla ilgilenmeyerek at ından inen Karl, do ğruca ba şçad ıra 

giderek koltuğumsu bir yere oturdu. Üstü ba şı toz ve çamur 

içindeydi. Baltac ı ve Devlet Geray, çad ıra girerek selam verdiler. 

Çok sinirli olan Karl, girenleri, elini usulca şapkas ın ın kıyıs ına 

dokundurarak selamlad ı ve içerde bulunanlar ın dışarı ç ıkarılmasını, 

Baltacı 'yla yaln ız görü şmek istediğini bildirdi. Baltacı, içerdekilerin 

kalmas ının sakıncah olmayaca ğın ı söylediyse de dinletemedi. 

Çad ırda Kral, Sadrazam, Devlet Geray Han, Poniatowski 

ve Krahn çevirmeni kaldılar. 

Kral, böyle bir olana ğın bir daha kolay kolay ele geçmeyeceğini.belirterek, 

sava şın sürdürülmesini istedi. Baltac ı kar şıhk 

olarak, Türk yasalar ına ( şeriat) göre, "aman" diyene k ılıç kalkmayaca 

ğını, tüm isteklerinin kar şıland ığını ve Isveç için Ruslarla 

sava şa girmek zorunda olmad ıkların ı söyledi. Karl' ın, kendisine

DEMIRBAŞ ŞARL 191 

birkaç bin yeniçeri ve biraz top verilirse, birkaç saatte Ruslar ı 

tutsak yapabilece ği yolundaki isteğini de, "İslam askerlerine bir 

Hıristiyan' ın kumanda edemeyeceği" gerekçesiyle tersledi. Bar ış 

yapılm ışt ı, dönülemezdi. Bu barışla, Krahn ülkesine dönebilmesi 

için de Ruslardan güvence al ınmıştı. Osmanlı Devleti ilk kez Karlofça 

anla şmasıyla toprak yitirmi şti ve bu barışla, Ruslara b ıraktığı 

Azak Kalesini geri al ıyordu. 

Baltac ı'yla iyice arası aç ılan Karl, Bender'e döndü. Sadrazam 

ın gizli düşüncelerini sezmi şti. Istanbul'a mektuplar yolladı. 

Baltac ı da, Çorlulu'nun düşürülmesinde büyük pay ı olduğunu 

dü şünerek Istanbul'a, Krahn davran ışlarını kmayan mektuplar 

yollad ı, yalanlar yazd ı . 

Purut Anla şmasında belirtilen ko şulların yerine getirilmesine 

dek, Türkiye'de "rehin" olarak kalan iki Rus (Safirov ve 

Şeremetov), bir hafta içinde Osmanl ılarla içli d ışh olmuşlardı . 

Bol para da ğıtan bu ki şiler, Krahn Rusya yoluyla yollanmasm ı 

istiyorlard ı. Baltacı'nın Safirov'a "Krah öyle adamlarla yollayaca 

ğım ki, Kral u ğruna kimseyle çarp ışmayacaklard ır!" dediği 

söyleniyordu. Kralın ülkesine yollanmas ı için Baltacı kesin buyruk 

vermi şti. Krahn geçece ği Polonya'ya (Lehistan) mektup yazılmış; 

koruyuculu ğunu yapacak 3 bin ki şi Bender'e gelmi şti. 

Kral, 40 bin ki şi olmadan adımını atmayacağuu kesin olarak 

bildirdi. 

Bu arada' Baltac ı 'n ın oyunlar ı Istanbul'da duyulmaya 

ba şland ı. Padi şah fil. Ahmet, Baltacı'ya yolladığı mektuplarda, 

Krala kar şı tutumunu kıyasıya ele ştiriyor, birinde "aman dilesen 

bile seni öldürürüm!" diyordu. Baltac ı yine de Krahn bir an önce 

gitmesini sağlamak amac ıyla türlü baskılar deniyordu. Kral ın çevirmeni 

tutuklanarak Özü Kalesine kapat ıldı. Orduda ve donanmada 

bulunan Isveç subaylar ının Bender'e yollanmas ına ili şkin 

buyruklar ç ıkard ı. Bender'e mektup getiren "kurye"ler, Sadrazanun 

buyru ğuyla durdurulmakta, mektuplar aç ılmakta, dahası, 

bu mektuplar ın çevirisinin Safirov'a yapt ırıldığı bile söylenmekteydi. 

Istanbul'daki Isveç Elçili ği, sürekli olarak Sadrazam yanl ıların 

ın gözetimi alt ındayd ı . 

Baltac ı , Kralın gitmesi için buyruk üzerine buyruk ç ıkarır. 

Iyilikle Bitmezse zorla kaldırılaca ğın ın bildirilmesi üzerine, 

Kral da zorbal ığa zorbalıkla kar şı koymaya karar vermi ş ; Isveç


askerlerini silahland ırarak, saray çevresinde tetikte beklemelerini 

istemi ş tir. 

Tedirginli ğini bir türlü yenemeyen Baltac ı , Safirov ve Şeremetov'un 

da kat ıld ı klar ı bir "divan" toplayarak, soruna çözüm 

arad ı . Divanda bulunan Yeniçeri A ğas ı Yusuf Pa şa- bir ara, "bir 

de şeriata soral ıııı , bakal ı m Tanr ı ne buyurmu,ş tur? " diyerek. 

Ordu Kad ısm ın dü şüncelerini sorar. Kad ı 'mn yan ı t ı ştiyledir: 

"Bir köfir gelip konuk olursa, bir y ıl boyunca yedirilip içirilir. 

Bir y ı l ı n sonunda ülkesine gitmeyip, İslam topra ğında kalmak 

isterse, kendisine İslaml ık sunulur. İslanı lığa geçmezse haraç istenir." 

Bu yan ı t üzerine Yusuf Pa şa Sadrazama dönerek, "kralh, 

ğı elinden ç ıkan bu kâfir, bir düzenle Polonya'ya kral olmak ister. 

Buyru ğa uyup giderse, ne iyi. Gitmezse, ellerine ip; bo ğaz ı - 

aa zincir takarak İsakç ı Manast ırma at ıverin, dursun!" der. Bender 

Kumandanma bir buyruk yaz ılarak, İsveçlilere verilen günlük 

az ık paras ı n ın 414,5 kuru ştan, 50 kuru şa indirilmesini ister. 

Isveç Elçilik yaz ım ı , 25 Eylül günü (1711), Padi şah cuma 

namazma giderken, kendisine bir mektup ula ştırmay ı ba şard 

ı(*). Kiiııi isveçliler, dolambaçl ı yollardan Istanbul'a giderek. 

saraydaki Isveç dostlar ı ve Frans ız Elçili ği arac ı l ığıyla dertlerini 

duyurabiliyorlard ı . Bir kez de Padi şah giysi değ i ştirerek, Kralm 

temsilcisiyle bulu ştu. Purut Bar ış m ı n gerçek durumunu ö ğrenen 

Padi şah 111. Ahmet çok şaşı rm ış ve Baltac ı 'ya şunlar ı yazm ış t ı r: 

"Ne olursa olsun, isveçlilerin hemen gitmesini istersin. Amac ın, 

isveçlileri Nalk ıran'a August) ya da Çara tutsak etmek midir? 

" 

Padi şalun çok sert ç ık ışlar ındansonra Baltac ı tutumunu 

deği ş tirMi ş ; Krala bir mektup yollayarak, az ık parasın ın kesilmesinden 

bilgisi olmad ığı n ı ortaya atm ış ve konuğu say ılmasm ı 

istemi ş tir. 

111. Ahmet önceleri, Baltac ı 'n ın ordunun ba şında bulun 

Mas ından çekinmi şse de, 20 Kas ım 1711'de Yeniçeri A ğas ı Yusuf 

Pa şaya tutuklatarak Bostanc ı ba şı (Edirne) tutuklarevine 

kapatt ı rd ı . Purut Barışında suçlu görülen Yard ımcıs ı ve Mektup-. 

çusu as ı ld ı lar. 

*) O devirde padişaha haber ula şt ırman ın bir yolu da, padi şah cuma flamazina 

giderken, "cuma alay ı "n ın önüne atlamakt ı . Araban ın önüne atlayan 

ki ş i yak Rlanarpl< gözalt ına al ın ır, gerçek anla şıl ınca sal ıverilirdi.

DEM İ RBA Ş ŞARL 193 

Yeniçeri Ağas ı Yusuf Pa şa, sadrazamlığa getirili şinin ertesi 

günü Isveç Elçisini ça ğırarak, geçmi şteki olaylar üzerine Padişaha 

yaz ılı ya da sözlü bilgi verilmemesini istedi. Yeni Sadrazam 

da Isveç yanl ısı değildi. 

Devlet Geray Han ın Istanbul'a gelip olaylar ı anlatmas ı 

üzerine, sarayda Rus dü şmanlığı artt ı. Divan toplanarak sava şa 

karar verildi. Ama Safırov, 21 Nisan 1712'de Osmanl ı-Rus uzlaş - 

masın ı sağladı. Uzla şma için Safirov, 84.900 Venedik alt ın ı 

(Sadrazama 30 bin, Müftüye 10 bin...) ve 22 bin ruble da ğıtt ı . 

Kralın gönderilme i şi, gündemde yine birinci s ırayı almışt 

ı. Poniatowski, "ki şisel mutluluklar için ülke onuruna ve genel 

ç ıkarlara ayk ırı davranan kişilerin i şba şında olduğu bir ülkeden 

hiçbir şey beklenemez" diyordu. 

Rusların barış ko şullarına uymad ıklan, Polonya'ya yollanan 

Elçinin dönü şünde anla şıldı. Polonya bo şalt ılmamıştı. Divan 

toplandı. Padişah, gerçekleri gizledi ği gerekçesiyle, Yusuf 

Paşaya ç ıkışarak mühürü elinden ald ı. Rusya'ya savaş aç ılmas ına 

karar verildi. Rus Elçisi, elçilikte çal ışan öteki kişilerle (Safirov 

ve Şeremetov da içinde) Yedikule'de gözalt ına ahndı(*). Bu kez 

ordunun ba şında Padi şah da bulunacakt ı . 

Sadrazamhğa Abaza Süleymen Pa şa getirildi. Kral Bender'e 

geleli dört sadrazam de ği şmişti. 

M. Ahmet ordunun ba şında Edirne'ye gitti. Isveçliler 

durumun kendilehnden yana dönü ş tüğünü san ıyorlardı. Padişahın 

Edirne'ye gitmekteki gerçek amac ı, başkentin havas ından 

kaçarak, özgür kararlar verebilmekti. Şimdi o da, Osmanlı Devletinin 

bir "demirba ş " ı durumuna gelen Karl' ı ülkesine yollamaya 

kesinlikle kararl ıydı . 

Kralın öteden beri istedi ği 1.200 kese alt ın verilmiş ve 

bir an önce gitmesi istenmi ştir. Ruslara savaş aç ıldığı bir sırada 

durumdan yararlanabileceğini uman Karl, bin kese altın daha 

gerekli oldu ğunu bildirdi. 1 Şubat 1713'te divan toplanarak, 

Krahn hemen gitmesi ya da Edirne'ye gelmesi için Bender Kumandan 

ı Ismail Paşa ve Kırım Hani Devlet Geray Hana birer 

buyruk yaz ıld ı. Bu iki seçenekten biri seçilmezse, tüm Isveçlile- 

*) O devirde, savaş aç ılan ülkenin temsilcileri (elçilik ve çevresi) tutuklanarak, 

savaş bitene dek Yedikule'de gözalt ında tutulurdu. 

F 13

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA ISVEÇ- I 9-I 

rin k ılıçtan geçirilmesi de istendi (bu buyruktan Padi şahm bilgisi 

olmad ığı san ılıyor). 

Isveç Kamp ı n ı n çevresi saularak, d ışar ıyla ba ğlant ıs ı kesildi. 

Kampta saray ki şileri d ışında 1.365 Isveçli, 4 bin Polonyal ı 

ve 4 bin Kazak bulunuyordu. Tüm yollar ı n tutulmu ş olmas ı na 

kar şın, çevre' köylerden yiyecek sa ğ lanabiliyordu. Bir ara yiyecek 

getirmekte olan iki araban ın, Tatarlar ı n sald ır ıs ına u ğrad ığun 

gören Karl, yan ına asker alarak arabalar ı kurtarm ış t ı r. 

Tatarlar ııı ku şatmas ı 2 bin yeniçeriyle desteklenmi ş . 

Kral saray ı n ın arkas ına 12 top yerle ştirilmi ş ti. İsmail Pa şan ı n 

buyru ğuyla saray üzerine 12 top birden ate şlendi. At ış tan sonra 

Krala, karar ı n ı n değ i şip değiş medi ği soruldu. Kralm istedi ği üç 

günlük süreyi de tan ımayan kumandan, toplara yeniden "ate ş !" 

buyru ğu verdi. Isveçlder, So ğuktan donan su fiç ılarm ı siper olarak 

kullan ıyorlar& Birkaç top at ılm ış t ı ki, ba şından beri i ş i 

oyun &man yeniçeriler, böyle "sava ş oyunlar ı "ndan ho şnut olmad 

ıklar ı n ı bildirdiler. Birkaç y ı ldan beri birarada bulunduklar ı 

Krala ate ş açmak ve k ı l ıç çekmek istemiyorlard ı. Dahas ı , kimilerinin 

isveçlilerde alaca ğı da vard ı . Ate ş eden birliklere kar şı 

koyarak, ate şi kesmezlerse kendilerini ve kumandanlarm ı parça 

parça edeceklerini söylediler. Bunun üzerine, buyru ğa uymazlarsa 

ha şkald ırm ış say ı lacaklan yeniçerilere bildirildi. Yeniçeriler 

de buyru ğun gösterilmesini istediler. Kaleye giderek Kad ı-y ı ıla 

yan ı na ak ı n İ smail Pa şa buyru ğ u okuttnu ş , durumdan ho ş nut 

olmayan yeniçeriler toplar ı da alarak kaleye dönnni şlerdir. 

İsmail Pa şa, ba şka bir yeniçeri birli ği ve toplar getirterek, 

Kral Sarayma yeniden ate ş açt ırd ı . D ışardaki İsveçliler kar şı 

koymay ı b ırakt ı lar. Kazaklar ve Polonyahlar olaylara kar ışmanu 

şlard ı . Durumu kavrayan Kral, yan ı ndaki 25:30 ki şiyle k ı l ım ı 

çekerek - savunmaya geçti. Saraya kapanarak kap ılar ı kilitledi. 

Tu ğla duvarlarda]] kur şun geçmiyordu. 

Tatarlar, saray ın saz olan da ııııııı yanan oklarla ate şe verince, 

Karl tavan aras ına f ıriayarak, orada konulan kimi arma ğan 

ve belgeleri kurtarmaya çal ışt ı . Ama pek az ı k ıırtar ılabildi. 

Karl, Stokholmiden ayr ı l ışııı da ıı beri ilk kez bir ş i şe şarap 

içti. Bir elinde k ı l ıç, bir elinde tabancayla yang ı ndan d ışar ı 

kaçmak isterken dü şerek sa ğ baca ğından yaraland ığı s ırada 

tutsak edildi. Ismail Pa şa, Kral ı tutsak eden yeniçeriye, adad ığı


bin kuru şu verdi. Kral kona ğa götürülerek konuk; İsveçliler tutsak; 

kamp ya ğma edildi (13 Ş ubat 1713). Ertesi günü İsveçliler 

salıverildi. Isveç tarihine "kalabaliken" (kalabal ık) olarak geçen 

bu olayda en az 15 kişi öldü. Kalabal ık olay ı s ıras ında Isveç 

Elçisi Edirne'de gözalt ındayd ı . 

Karl, kalede dört gün konuk edildikten sonra, yüz ki şilik 

çevresiyle Edirne'ye do ğru yola ç ıkar ıld ı . Bu durumda İsveçliler 

Bender'de 3 y ıl, 6 ay, 2 gün (1709-13) kalm ış oluyorlard ı. Bender'den 

yola ç ılu şlann ın 40. günü, oturmalar ına ayrılan Dimetoka'ya 

(Edirne yak ınlar ı ) vard ılar. Kral, dört at ın çekti ği arabada, 

ötekiler at üzerinde yolculuk etti. 

Edirne'deki sarayda Kral yanhlar ı etkinlik göstermeye 

ba şladılar. Kaptanpaşa Kel Ibrahim Hoca, "kalabal ık" olay ı 

nedeniyle Frans ız Elçisine şunlar ı söyler: "Bu ülkeyi yönetenler 

ya çok saf, ya da parayla kand ırılmış kişilerdir. Tümü de Padişahı 

aldat ıyorlar." Kalabal ık olay ından bir ay geçmeden, bu 

olayda etkinlikleri görülen Bender Kumandan ı Ismail Pa şa ve 

Kırım Han ı Devlet Geray Han da içinde olmak üzere birçok 

önemli kişi tutukland ı . Kırım Han ın ın bu olaya "Ruslar ı tedirgin 

ediyor" düşüncesiyle kar ıştırıldıgı san ıl ıyor. Ismail Pa şanın üzerindeki 

giysilere varana (flek tüm varlığına el konulmu ş ; "bir 

kuru başı ve gözlerinden akan kanl ı yaşı "yla bir gemiye bindirilerek 

Sinop Kalesine (tutukiarevi) yollanm ıştır. 

Kralı ülkesine ancak Kel Ibrahim Hocan ın yollayabileceğini 

düşünen Padişah, mühürii Abaza Süleyman Pa şadan alarak 

kendisine verdi. Abaza Süleyman da Kaptanpa şalığa getirildi. 

Karl, 20 Nisanda, Dimitoka'dan, Edirne'ye birkaç km 

olan Timurta ş (Demirtaş) Pa şa Saray ına getirildi. Hastalığını 

öne sürerek kimseyle görüşmek istemiyordu. Krahn hastal ığını 

"siyasal" olarak dü şünenler çoktu. Batakl ık bir yer olan Demirta 

ş'ta sıtmaya yakalandığı da söyleniyordu. Birçok İsveçlinin 

sıtmadan öldü ğü de bir gerçekti. Bu s ırada 111. Ahmet'in giysi 

değiştirerek üç kez Kralla bulu ştuğu biliniyor. 

24 Nisanda (1714) Demirta ş yakınlarında toplanarak, 

Sadrazam ın tüm isteklerine uyan Osmanl ı büyükleri, Rusya'yla 

savaşa karar verdiler. Sava şa Sadrazam da kat ılacakt ı. Bu, Purut 

Barışından beri Rusya'ya aç ılan üçüncü sava ştı .

YOKSULLUKT AN VARSILLI ĞA -ISVEÇ— 196 

Bu karar, Padi şah ı ve kimi saray çevresini tedirgin etti. 

İ brahim Hocan ın yeniçerileri kazanmasmdan korkuluyordu. 

Sadrazam 25 Nisanda saraya (Edirne) ça ğr ılarak, Padi şahla bulu 

ş turuln ıadan bo ğduruldu. Ibrahim Hocan ı n sadrazaml ığı 22 

gün sürdü. 

Ibrahim Hocan ın ortadan -kald ırı lmas ında büyük katk ısı 

bulunan Silahtar Damal Ali Pa şa sadrazaml ığa getirildi. Ali Pa şa, 

Karl gönderilmesiyle u ğra şacak yedinci sadrazamd ı . Purut Ba- 

!i şimi göre Ruslar, Karl' ı n ülkesine yollanmas ı koş uluyla Azak' ı 

b ı rakacaklard ı . 

III. Ahmet ve Yeni Sadrazam Ruslarla iyi geçinerek, Karlotka 

Anla ş mas ıyla Venediklilerte b ırak ılan Mora'y ı kurtarmak 

istiyorlard ı . Ali Pa şa, sadrazaml ığa geli şinin ikinci ay ında Rusya; 

sonra da Polonya ile birer anla şma yapt ı. Bu anla şmalar ın 

yap ı ld ığı n ı ö ğrenen Karl, ilk kez olarak umudunu yitirerek, gerçe 

ği .oldu ğu gibi görmeye ba ş lad ı . Saray ı çok S ık ı gözetim alt ındayd 

ı . Edirne'cle, oturan Isveç Elçisi, Demirta ş 'ta oturmaya 

zorlamyor: d ışardan kimsenin İsveçlilerle ili şki kurmas ına izin 

veriliniyordu. 

Sadrazamm buyru ğ uyla Isveçfiler, Demirta ş 'tan Dimetoka'ya 

ta şınd ılar. A ğır hasta ola ıı Isveç Elçisi Demirta ş ita 

b ı rak ı lm ış , ertesi günü ölmü ştü. Yerine elçi atanmasma izin verilmedi. 

KRAL ÜLKESINE 1)ÖNÜYOlt 

Karl, 1714 May ısında Türkiye'den ayr ılma haz ırl ıklar ına 

ba şlad ı . Istanbul'a yollanan Ola ğanüstü Elçi ıı i ıı Sadrazamdan 

1.200 kese borç para iste ğine "Osmanl ı Devletinin bir H ıristiyan 

prenSe borç para veremeyece ği" kar şı l ığı verildi. Yol gideri olarak.400 

kese alt ın armağan edilecekti. 

Dimetoka ve Bender'de bulunan Isveçliler Eflak'taki 

Targovi şti'de bulu ştular. Be ş kola ayr ıld ılar. Her biri ayr ı yoldan 

gidecek; Stralsund'ta (o zaman Isveç'in olan şimdiki Do ğu 

Alman kenti) bulu ş ulacakt ı . Giysi düzenini deği ştiren ve ba şına 

tak ımı saç (peruk) takan Karl, Yüzba şı Peter Frisk ad ıyla yolculuk 

yapacak°. 

Bo ∎ lece. Türkiye'de 5 y ıl, -3 ay, 9 gün kald ıktan sonra 

- 2" Ekim 1 - 14'te Erdel s ı n ır ı n ı geçti. Viyana, Nürnberg ve Han-


nover üzerinden ve büyük bölümü at üzerinde giderek 14 günde 

Stralsund'a vard ı(*).. 

Karl, her yan ı dü şmanlarla sar ı l ı , ülke d ışındaki toprak 

larmdan ço ğunu yitirmi ş bir imparatorlu ğu diriltme çabalar ı 

içindeydi. Rusya, Polonya, Danimarka ve Saksonya'clan ba şka 

iki yeni dü ş man daha belirmi ş ti: Prusya ve Hannover. 13u son iki 

ülke, Danimarka'yla anla şarak, Isveç'in Almanya'daki topraklar 

ı n ı payla ş mak üzere silaha sardm ış lard ı . 

Karl, Stralsund'ta bir y ı ldan çok kald ı . Çember (tan ıkl ı kça 

darahyordu. Kent dü ştüm, dü şecekti. Yak ı nlar ı na dü şen 

bir bombay ı . (herkes şaşı r ı p kaçarken) Karl, patlamadan alarak 

bir çukura ;itinay ı ba şard ı . Balt ık'ta Danimarka sava ş gemileri 

dola şıyordu. Isveç donanmas ı Rügen yak ınlar ındaki sava ş ta 

ba şar ı kazanamani ış ; onar ım için Karlskronalya 

K ış bast ı r ıyordu. Hiçbir yerden yard ım umudu yoktu. Karl, 

Türkiye'dekinden çok daha umutsuz haftalar geçirdi. 

1715'in 1 Aral ığın& (Stralsund'un dü şmesinden bir gün 

önce) geceyar ıs ı, küçük bir kürekli gemiyle, 12 s ııatlik korkulu 

bir yolculuktan sonra Isveç k ıy ı lar ına (ayr ı l ışından on be ş y ı l 

sonra) varabildi. Arkadaki iki gemide persönel ve alacak!! Türkler(**) 

vard ı . 

Karl, Ba şkent Stokholm yerine, ülkenin güneyindeki 

Lund'a yerle ş ti. Para yoktu. Kaynaklar tükenmi şti. Yoksul halk 

sava şlardan b ı knu ş t ı . Ama Karr ı n sözlü ğiine "bar ış " sözcü ğ ü 

girmemi ş ti. 1716-18 y ı llar ı nda üstüste üç y ı l k ı tl ı k olmu ş ; köylülerin 

vergi gücü kalmam ış t ı . Yer yer ayaklanmalar oluyordu. 

Bak ır para bas ılarak bir ölçüde kaynak sa ğland ı . Bak ı r 

paralar "gümü ş para" de ğerindeydi ve durum düzelince gümü ş - 

lerle de ği ştirilecekti. Halk, "kalp para"y ı kullanmak istemiyordu. 

Sonunda gümü ş paralar geçerlikten kald ır ıld ı . 

1718'e dek 40 bin ki şilik bir ordu haz ırland ı . Önce Danimarka-Norveç 

Krall ığma sald ırdacakt ı . Danimarka, Kral Türkiyeedeyken 

Isveç'e sald ırm ış ; Rusya'yliı bir anla ş ma yapm ış t ı . 

*) Avusturya kaynaklar ına göre, 28'i Yahudi olmak üzere, ülkeden 1.168 

ki şi (1.625 at ve 127 araba) geçti. 

**) Alacakl ı dunonda olan Türklerden kimileri de Ş arrla beraber (ya da 

ard ından) Isveç'in yolunu tuttular. Bunlardan bir bölümü geri dönemedi.

YOKSUL1.111.1AN Vi\RSILLI(;A -- İ SVLÇ- 198 

30 Kas ı m 1718'de. Fre.deriksten ( şimdi Norveç'te'Fredriksbald) 

Kalesini ku şatt ığ i s ırada, şakağmdan yedi ği ve nereden 

geldi ği belli olmayan bir kur şıınla bu sava şçı Kral (36 ya şında) 

ölünce, Avrupa'da kuvvetler dengesi birdenbire bozuldu. Isveç, 

kesintisiz 57 y ı l sava ş m ış t ı . Yerine geçenler, toprak yitirmeyi 

de göze alarak bar ışç ı siyasa uygulad ılar. 1719'da Bremen ve 

Verden Hannover'e; 1720'de Usedom ve Wollin Prusya'ya; 

1721'de Ingria, Livonya ve Estonya (1808'de Finlandiya) Rusya'ya 

b ırak ı ld ı . 

Bugün Stokholmida (Kungstriigard) Demirba ş Şarr ı n asker 

giysili, sa ğ elinde uzun k ı l ı c ı ve sol elini Rusya'ya do ğru uzatm 

ış görkemli bir dikiti bulunur. 

KARL XII, ÖLÜM GÜNÜNDE ANILDI 

(Sokak Çal ış malar ı nda 200 Gösterici Gözalt ı na Al ı nd ı ) 

"30 Kas ı m Hareketi" gibi kurulu ş lar, dün, 270 y ı l önce ölen Karl XII 

için sayg ı gösterilerinde bulundular. Ç ı plak kafal ı lar ve a şır ı sagdaki 

kimi öteki kurulu ş lar, ı rkç ı saysözler hayk ırarak, ulusçu gösterilerde 

bulundular... 

Lund'ta 500'den çok ki ş i, ulusçulara (nasyonalist) kar şı gösteri yapt ı . 

Stokholm'cla da ulusçularla kar şı göstericiler aras ı nda çat ış ma ç ı kt ı . 

Çogu kar şı göstericilerden olmak uzere 140-180 gösterici gözalt ı na 

al ı nd ı ... 

Karl XII'nin ölüm günü Göteborg'ta, ulusçular aç ı s ı ndan çok ilgi çekici 

kutlanmad ı . 

(GT, I Aral ık 1988) 

TÜRKÇE SÖZCÜKLER 

Demirba ş Şarl Türkiye'den ayr ılmadan önce Isveç'e yollad 

ığı bir buyrukta, iki sava ş gemisi yap ılarak, bunlara "Y ı kt ı - 

rnn" ve "Yaramaz" adlar ı n ı n verilmesini ve bu adlar ı !' gemilere 

Türkçe olarak da (Arap abecesiyle) yaz ı lmas ı n ı ister (Arapça 

abeceden isveççeye, okunu ş lar ıyla "Jiklerim" ya da "Yildyrym" 

ve "Jarramas"). Ş arl, bu gemilerin biçimini gösteren kendi çizdi 

ği resimleri de ekler buyru ğuna. 

1716'da birinci gemi yap ılarak "Jilderim" olarak adland 

ı rd ı r. Şarl ölünce bar ışın gelmesi ve ödenek yetersizli ğinden 60 

tonluk "Jarramas", planlanan zamandan çok sonra yap ılabildi. 

1754 ve 1756'da yap ılan iki gemiye de Y ı ld ı r ı m ve Yaramaz 

adlar ı verildi. Bundan sonra. Y ı ld ı r ı m ve Yaramaz eskidikçe, 

yerine yenilerinin yap ı lmas ı gelenekselle ş ti.

DEMIRBA Ş Ş ARL 199 

Bugün Karlskrona'da kafeterya olarak kullan ılan yara. 

(Jarramas) adli gemi, 1900'de "gözcü gemisi" olarak yap ıldı . 

350 tonluktur. 1950'de emekliye ayr ı larak "askeri müze gemisi" 

olarak yararlandmaya ba şlanm ışt ı . 

Şarl'la beraber Türkiye'de bulunmu ş olan Dagström 

ad ındaki subay, 1740'ta "Y ı ld ır ım ve Yaramaz"m (ikisi bir arada) 

" şimdi geliyorum" (1111 kommer jag ps stunden) anlam ına 

geldi ğini aç ıklad ı . Dagström Türkiye'den ayr ılal ı 26 . y ıl olmuştu. 

Y ı ld ı r ım ve Yaramaz'm anlam ı 1910'a dek öyle kald ı . 1910'da 

Y ı ld ı r ı m ve Yaramaz' ı .da içeren tezinde (Prof) Zetterstee ıı , bu 

siizeiiklerin gerçek anlam ı n ı ortaya ç ı kard ı (*). Günümüzün kimi 

Isveç sözlüklerin& "y ıld ırun"a rastlan ır (Yilderim: Türk, blixten 

). 

Bugün İsveççede kullan ı lan en yayg ın Türkçe sözcük 

"kalabal ık"t ır. "Kalabaliken" olarak kullan ılan bu sözcük, 1713' 

te Demirba ş Ş al' ı n - Bender'de ıı zorla kald ı r ıld ığı günlerden kalm 

ış t ır ve "gilrültil-pat ırt ı yapan ki şiler topluluğu, kar ışı kl ık" anlam 

ı n ı içerir. Ikinci yayg ın sözcük "dolma"d ır. Isveç'te üZellikle 

lahana dolmas ı (kaldolma) çok yap ı l ır. Bu yemek Türklerden 

iii:ı enilmi ştir. "Kö şk" (kiosk) ve "pa şa" (pascha) sözcükleri de 

ya şad ığı m sürdürmektedir. Kö şk, bir tür sat ış büfesi anlam ında 

kullan ı lmaktad ır. Kimi Isveç sözlüklerinde Türkçe kökenli olarak 

çar şaf (tjarjaf), saray (sealj), divan, yeniçeri (janitschar), 

ııı üftü (mufti)..sultan vb sözcükler gösterilmi şse de, bu sözcükler 

ya şad ığı m yitirmi ş tir. 

Osmanhlaca, Isveçlilerin sava ş ve denizcilik üzerine ileri 

bilgilerinden yararlan ı ldığı san ılm ıyor. O y ıllarda Osmanl ılar 

kendilerini o denli yüksek görtiyorlard ı ki, bu "Wirlerden 

ii&enilecek bilgilere gerek y< ı ktu(!). Sergiledi ği ıni ufac ı k Inril ı 

*) İsveççeye yanl ış çevrilmi ş bir sözcüğe de ben rastlad ım: "Demirba ş ." 

Bu sözcük "demirba şl ı" (demirden ba ş) olarak çevrilmiş (.Mrnhuvudet). 

Okudu ğum Isveççe yap ıtlarda, Türklerin XII. Karl'a Demirba ş l ı" dedikleri 

belirtitiyordu. lsveççede "demirba ş la "demirbaşl ı" sözcüklerinin kökleri 

ayr ı oldu ğundan, bu iki sözcük aras ında bir ili şki kuram ıyordum. "Demirba 

ş l ı "ya, kimbilir ellinci kez, bir gazete yaz ıs ında rastlay ınca (Lars Vidding, 

Expressen, 16 A ğustos 1987), durumun ayr ım ına varabildim. "Demirba ş - 

11"y ı yap ıtlar ında da kullanan tarihsel romanlar yazar ı Lars Vidding'le Göteborg 

Kitap Sergisinde (fuar), konuyu görü şmek istedim. Zaman ı yoktu! 

K ısaca aç ıklama yapabildin ı . Verdi ği:. adrese yazd ım, yan ıt gelmedi. 1988 

de, tarih yazar ı Alf Aberg'e ba şvurdum. Ondan da yan ıt ç ı kmad ı . U ğraşıy ı 

sürdiirecegim (11'rY).

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA -- İ SVEÇ— 200 

kesitinde görüldü ğü gibi, o y ıllarda Osmanl ı Devletini yöneten ler 

aras ında, ülke ç ıkarlar ın ı ki şisel ç ıkarlardan üstün tutan ki şilerin, 

ülke yönetiminde görev alma olas ı lığı yoktu. 

ÖZGÜRLÜK ÇA. Ğ I 

Demirba ş Şarl evlenmedi ğinden, çocu ğu da yoktu. 

Riksdag (parlamento) 1719'da yeni bir anayasa yaparak, tac ı 

Karl' ın k ızkarde şi Eleonora'ya. (O da 1720'de kocas ı Fredrik'e) 

verdi. Yetkiler iyice k ıs ılin ış t ı . Ülkeyi kralla beraber 16 ki şilik 

konsey yönetiyordu. Gerçek güç konsey ba şkan ındayd ı . Kral, 

konseyin karar ını onayla ınaktan kaç ıııırsa, krall ık ka şesi (mühür) 

kullan ı l ırd ı. Riksdag yine dört s ınıft ı ve her s ı n ıf ayr ı ayr ı (yap ı - 

larda) toplan ır& 

Soylular büyük ailelerden gelirdi. Büyük toprak a ğ,alar ı , 

yüksek devlet görevlileri, kimi kez yüksek subaylar, bruk li şlet 

me) patronlar ı , kont-kontes, boron-borones, dük-dü şe ş soylular 

s ınıfım girerlerdi. Say ılar ı 1.200'ü bulan soylular için seçim 

yap ılmaz& 

Kentliler, Isveç ve ( şimdiki) Finlandiya'n ın 101 kentin-- 

den seçilirdi. Stokholm 10; Göteborg 3 üyeyle temsil edilirdi. 

Öteki kentler, büyüklüklerine göre 1-2 ya da ortakla şa tek üye 

yollard ı . Say ı lar ı 90' ı geç ınezdi. Üyelerin üçte ikisini belediye 

ba şkatılanyla dan ışmanlar ı olu ştururdu. 

Papazl ıı r ı n üye say ısı 50 kadard ı . Piskoposlar seçirosiz; 

papazlar seçimle gelirdi. 

Köylülerin temsilci say ısı da 150 kadard ı . Topraks ız köylüler, 

askerler ve kad ınlar seçime kat ılamazlard ı . 

Riksdag üyeleri bölgelerinde oturur, toplant ı zamanlar ı 

Stokhol ın'e giderlerdi. Ola ğan toplant ılara 1.200 soyludan ancak 

300'ii kat ı l ırd ı . Ço ğunluk yöntemi tlyg ıı lan ırd ı . Çal ışmalar daha 

çok kurullarla olurdu. Bu kurt ıllar ın en önemlisi savunma, maliye 

ve d ış siyasay ı da içine alan "gizli kurul"du. Bu kurula 

köylüler giremezdi. 

PARTILER -DO Ğ UYOR 

Riksdag'da 1730'larda partiler do ğdu. Bu partilerin en 

önem leri " Şa pk alar" ( Ha (tar ım ) ve "Kalpak lar"d ı ( M össorna ). 

Şapkalar Frans ız; Kalpaklar Ingiliz yanl ıs ıyd ı . Şapkalar, Rusya'

DEMiRBA Ş Ş ARL 201 

ya kar şı (olas ı bir sava şta) ba şarılı olabilmek için Frans ız desteği 

arard ı . Kalpaklar, çiftçileri ve en çok tecimsel ili şkide bulunulan 

Ingiltere'yi tutard ı. Partiler daha çok soylular aras ında yaynd ı . 

Şapkalar ın ço ğunlukta olduğu devrelerde ülke iki kez 

sava şa girdi. 1741-43'teki sava ş sonunda Finlandiya'n ın do ğulu 

Ruslara b ırak ıldı. 1757-63'te ( Yedi Y ıl Sava şlan)Prusya'ya kar şı 

yap ılan sava şta toprak yitmedi. 

1771'de, babas ın ın ölü ınüyle ba şa geçen Gustav 111, bir 

y ıl sonra (1772) kans ız bir "darbe"yle yeni bir anayasa yaparak, 

konseyin işlevine son verdi. Soylular ın egemenliği kırıldı. Riksdag'ta 

yabanc ılar ın etkisi azald ı. Hükümete hem şapkalardan, 

hem de kalpaklardan üye al ınd ı . Basın özgürlüğü k ısıtlandı. Dış 

siyasa, anayasa ve kilise üzerine ele ştiriler yasakland ı . 

Gustav 111 döneminde reformlar da yap ıld ı : 

- Herkesin kullanabilece ği gümüş para (*) ç ıkar ıld ı. 

- Devlet görevlilerine 70 ya şında emeklilik getirildi. 

- İçkide devlet tekeli kuruldu. 

- Okullar geli ştirildi. 

- Topraks ız köylülerin, soylulardan toprak sat ın. almas ı 

sağland ı . 

- Orta s ınıfın ekinsel çal ışmaları desteklendi. Birçok dalda 

sanatç ılar do ğdu(**). Tiyatroya önem verildi. Kral, kendisi de 

oyunlar yazd ı. Iki oyunda da ba şoyuncu olarak oynad ı . 

1786'da Rusya'ya aç ılan sava ş, Danimarka'n ın bat ıdan 

sald ırmas ıyla ba şarıs ızl ıkla sonuçland ı . 

Frans ız Devrimi (1789) ülkedeki özgürlük özlemlerini 

*) Isveç'te ilk para, Kral Olof Skötkonug devrinde (995.1022) Sigtuna'da 

basıld ı. Para birimi "mark", kuru şu "öre"ydi. 0 tarihlerden önce, çok az 

da olsa Romal ıların, Arapların ve Ingilizlerin paralar ı dolaşırd ı . 

1534'te "daler" de para birimi oldu. Uzun süre hem daler, hem de mark bir 

arada kullan ıld ı. Arada alt ın ve gümüş paralar da bas ıl ıyordu. 1608'de daler' 

in ad ı "riksdaler" oldu. Gümüş ve bak ırın gerçek de ğerinde para ç ıkarıld ı - 

ğı da oluyordu. 1644'te ç ıkarılan "10 daler"lik gümü ş paran ın a ğırl ığı 

19,7 kg'd ı (1 daler 1,97 kg). A ğır bak ır paralar da ç ıkarıl ıyordu. 1873' 

te bugünkü birime (kron-öre) geçildi. 

Ka ğıt parada Isveç, Avrupa'da öncüdür (1661). Avrupa'da ilk banka da Isveç'te 

kuruldu (1656). 

**) Yontucu-çizimci Johan Tobias Sergel (1740-1814) ve ozan-müzisyen 

Carl Michael Bellman (1740-95) bu devrin sanatç ılar ıdır.

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA -ISVEÇ.— 202 

geli ştirdi. Öteden beri durumdan ho şnut olmayan soylular, 

1792'de Kral ı (bir maskeli baloda, tabancayla) öldürdüler. 

ISVEÇ'IN 

SON SAVA Ş LARI 

Fransa'da Napolyon Bonapart ortaya ç ıkmış ; İngiltere 

ve Rusya ile sava şlara ba şlam ış t ı. Yeni Isveç Kral ı Gustav IV 

Adolf, önce yans ız kald ı , sonra Rusya'n ın yan ında (Fransa'ya 

kar şı ) sava şa girdi (1805). Iki y ıl sonra Rusya, Fransa ile bar ışarak 

Isveç'e sald ırd ı. Isveç, Danimarka yüzünden kuzeyde yeterli 

kuvvet bulunduramad ığmdan, Finlandiya ve Aland' ı (ada) - Rusya'ya 

b ırakt ı . (1808). Bu sava şlarda Isveç, topraklar ı n ın üçte 

ve halk ın ın dörtte birini yitirdi. Kral ın siyasas ım be ğenmeyen 

yüksek subaylar, darbeyle Kral ı ülke d ışı na sürerek, yeni bir 

anayasa yapt ılar. Sürülen Kralm amcas ı Xlll. Karl krall ığa getirildi 

(1809). Kralla Riksdag yetkileri payla ş t ılar. Riksdag yine 500 

y ı l önceki gibi dört s ın ıftan olu şuyordu. 

Ya ş l ı Karl XIIPtin çocu ğu yoktu. Napolyon'un generallerinden 

Jean Baptiste Barnodotte (Karl XIV J ohan olarak) Prens 

seçildi (bugünkü Kral, bu Frans ıf ın soyundand ır). 

Prens Karl XIV _lohan, Rusya'dan Finlandiyaiy ı geri alma 

sava şı yerine, Danimarka ile sava şmaya yeğledi. Danimarka' 

ya güneyden (Almanya üzerinden) sald ırd ı . Yenik duruma dü şen 

Danimarka, Norveç'i Isveç'e b ı rakmak zorunda kald ı (1814): Bu, 

Isveç 'in son say:I şidir (isveç -Norveç birli ği, 1905'te bar ışç ı yollarla 

çözüldii).. 

YENI SINIFLAR 

1800'lii y ıllarda tar ı ma ve endüstriye yeni makineler girdi. 

Topraks ı z köylülerin ve i şsizlerin ço ğalmas ı , sorunlar ı da ço- 

- ğaltt ı . Avrupa'daki 1848 Devriminin(*) de etkisiyle, bu s ı n ı flar, 

*) 19. yy'da, Avrupa'da buharl ı makinenin bulunu şu ve h ızl ı sanayileşmeye 

ko şut olarak, ço ğunlu ğunu işçilerin olu şturdu ğu büyük kentler olu ştu. 

Sanayi Devrimi olarak da adland ır ılan bu olu şumla yeni bir s ınıf ortaya ç ıkt ı : 

Işçi s ın ıfı. Bu yeni s ın ıfın haklar ı da savunulmaya baş land ı. K Mıtrx ve F Engels 

gibi dü şiinürler "sosyalizm" ve "komunizm" kavramlar ına aç ıkl ık getirdiler. 

Fransa ba ş ta olmak üzere birçok ülkede kar ışıkl ıklar oldu. Fransa'da 

krall ık devrilerek cumhuriyet kuruldu (1848). İ talya ve Prusya'da anayasalar 

yürürlü ğe girdi. Avusturya'da toprak köleli ği son buldu. Öteki Avrupa 

ülkeleri yurtta şlar ı da çeşitli.iidünler ald ılar.

ı 

DEMI RI3A Ş Ş ARL 203 

Yüksek sesle Riksdag'ta temsil edilmeyi istediler. Rigsdag'ta. 

be şinci bir s ı n ıf olu şturulmas ı gündeme geldi. Bu öneriyi köylülerle 

kentliler onaylarken, soylularla papazlar kar şı ç ık ı yordu. 

Tart ışmal ı uzun y ıllardan sonra "S ı n ırlar kald ırdarak, biri "senato" 

olmak üzere çift Riksdag'a geçildi (1866). Yine 'ele yaln ızca 

vars ıllar ve vars ı ll ıklar ı oran ında oy verebileceklerdi. Sosyal 

Demokrat Partinin kuruldu ğu 1889'da 4,8 milyon yurtta ş tan 

yaln ızca 228 bini oy kullanabiliyordu. 

İ K İ L İ PARLAMENTONUN YAPISI ( 1867 ) _ 

%-' 

..- 

Say ı s ı 

1. ., 

Parlament o "~ 

'... 

-,*- Yüzdesi 

,..) 

9 . 

Parlamento 

1 

...... 

< 

(/5 

Say ıs ı 

Yüzdesi 

2 

ş. 

78 

;?: 

i$' 

s. 

62,4 3,2 

'. 

:.+ , 

: L 

6 

4,8 

:2 

:0 

:,,4 

,,, 

;. 

m ır 

.J 

E 

,.. — C 

-Ese 

C; 

,.1 

_ _ 

- 37 

29,6 

--f. 

...: . 

125 

100 

20 8 22 75 65 190 

10,6 4,2 11,5 39,5' 34,2 100 

(Kaynak: S Carlsson, Stiindsa ınhütle och s ı gıncipersoner)" 

1909-11'de. vergi veren erkeklerden 24 ya şı n ı dolduran 

lar oy kullanmaya ba şlad ı . Senato için vars ı llar, yine vars ı ll ıklan 

oran ı nda (en çok 40 oy) oy veriyordu. Halk ın seçime kat ı l ı m 

Oran ı '; 19'a ç ı km ış t ı . 1919'da birden çok oy ve vergi verme koşulu 

kald ır ı ld ı.. 1921'de kad ınlar da oy vermeye ba şlad ı . Seçme 

ve seçilme ya şı 23 ve 27 olarak saptannu ş t ı . 

Bugünkü Riksdag, 1967'den beri tek (senatosuZ) ve 349 

iiyelidir (1976'ya dek 350 iiyeliydi). Parlamenterlerin 310'unu 

39'un ıı partiler seçer. Süre üç y ıl, seçmen .ya şı 18'clir. 

Göçmenlerin de oy kullanabildi ği belediye ve il seçimleri de 

Riksdag seçimleriyle bir arada yap ı l ır. Seçim gününden önce de

YOKSULLUKTAN VARSILLI Ğ A İ SVEÇ 204 

oy kullan ılabilir(*). Valiler hükümetçe alt ı y ı l için atan ı r. 

Ülke 28 seçim bölgesine ayr ılm ış t ır. Partilerin Riksdag'a 

üye yollayabilmeleri için genel oylar ın %4'ünü, ya da bir seçim 

bölgesindeki oylar ın %12'sini kazanmalar ı gerekir. Partiler, parlamenter 

oran ında devlet yard ım ı al ır. 

OYUNUN DE Ğ ER İ 1 7 5 KROM 

Oyunun değerinin tam tam ına kaç kron oldu ğu, oturduğun yere göre 

de ğ i şiyor. Belediyelerin partilere destek yard ı m ın ı istedikleri gibi belirleme 

yetkisi var. Örne ğ in Umeâ Belediyesi her üyelik (parlamenter) için 

partiye y ıll ık 20.800 kron yard ım verirken, Sorsele Belediyesi yaln ızca 

1.500 kron verir. 

...Her üyelik, partiye 239 bin kron kazand ım. 

(Arbetet, 13 Eylül 1988) 

Belediyeler, 1862'den beri kendi kendilerini yönetir. 

lier seçim y ı l ında "kiliSe kurullar ı " (meclis) seçimleri de 

ya p ı ı r (genel seçimlerden ayr ı olarak ►. Kurul üyeleri, partilerin 

gösterdikleri adaylar aras ı ndan, isveç kilisesi üyelerince seçilir. 

1 ) D ış ülkelerde (elçilikler) ve gemilerde, seçim gününden 24 gün önce oy 

verilmeye ba ş lan ır. 

Seçimlerden 24 gün önce, postAnelerde de seçim sand ıklar ı kurulur. isteyen 

oyunu önceden kullanabilir. Hastanelerde oy verme, seçimden bir hafta önce 

ba şlar. Seçim sand ığına ulaşamayacak durumda hasta, sakat ya da ya ş l ı 

olanlar, kapal ı oylar ı n ı eşleriyle, 18 yaşın ı doldurmu ş yak ınlar ıyla ya da 

posta da ğıtıc ı s ıyla yollayabilirler. 

Erken oy kullanan ki ş i, seçim günü de oy kullan ırsa, önceki (erken) oyu geçersiz 

say ı l ı r.

ULUSLARARASI İ L İ SK İ LER 

1814'ten beri sava şa girmeyen Isveç'in, tüm siyasal partilerce 

desteklenen d ış siyasas ı , "bar ış döneminde hiçbir ülkeyle 

askersel anla ş maya girmemek ve sava ş s ıras ında yans ız kalmak"- 

t ı r. 

Ulusal. gelirin

YOKSULLUKTAN VARSILLIĞA --ISVEÇ— 206 

Tüm servislerdeki (kara, deniz, hava ) araçlar için yeralt ı 

sığınaklar ı bulunur. Örne ğin bir bask ınla tüm sava ş uçaklar ın ı 

yoketme olas ı lığı yoktur. Ülke ormanlarla da kapl ı oldu ğundan, 

sığmaklar ın korunmas ı kolayd ır. Yeralt ı sığınaklar ı= çoğu radyasyondan 

etkilenmez. Ayr ıca 5,5 milyon ki şinin sığınabileceği 

sivil sığınaklar bulunur. 1947'den beri, sava ş amac ı dışında, atom 

(nükleer) enerjisi çal ış maları da, yap ıl ır. Çal ışmakta olan atom 

enerjisi santrallar ın ın, 2010 y ı l ına dek durdurulmas ı planlanmaktad 

ır. 

A SKERSEL HARCAMALAR 

(1977 ve 1987'de, Durağan Para Değeriyle, Milyar Dolar) 

De ğişiklik 

1978 1988 Yüzdesi 

ABD 189 275 45 

B Almanya 21 22,5 7 

Ingiltere 21,4 27 26 

Danimarka 1.6 1,7 6 

Norveç 1.8 2,2 25 

Finlandiya 0,985 1,5 49 

S Birliği ? ? 20 

ISVEç 26,9 26,5 - 1,5 

(Kaynak: Dagens Nyheter, 13 Kas ım 1988) 

Zorunlu askerlik ya şa, erkekler için 18-47'dir (gönüllü savunma 

örgütleri için 16-70). Askerlik e ğitimi 7,5-15 ayd ır (bekleyenlerin 

say ısın ın azalmas ı da amaçlanarak, 1 990'da, kimi birimlerde 

deneme olarak 5 ayl ık askerlik uygulamas ına ba şlanacakt 

ır).Askerlikten sonra, her devresi 18-25 günlük olmak üzere, 

yeni sava ş yöntemleri; araç-gereç e ğitimini kapsayan be ş devre 

eğitime ça ğr ıl ır(*). Yar ım milyondan çok Isveçli, gönüllü savunma 

örgütleri üyesidir. 

Isveç Birinci Dünya Sava şına girmemi§ ama bu sava şta 

280 gemi ve 800 yurtta şını yitirmi ştir. Rusya'daki "Ekim Dev- 

*) Asker olanlar ın evlerinin bak ım giderleri (ev kiras ı, eş yard ım ı vb), cep 

harçl ıklan karşılan ır. Uzak yerlerde askerlik yapanlar, bir hafta uçakla, bir 

hafta yatakl ı vagonla (tren) olmak üzere (birkaç nöbet d ışında) her hafta evlerine 

gidebilirler. Yol giderleri devletçe kar şılan ır.

ULUSLARARASI İ LI Ş KILER 207 

rimi"nden (1917) sonra ba ğımsızlığı için sava şan Finlandiya'y ı , 

(Rusya'ya kar şı savaşında), sava ş gereçleri ve gönüllü yollayarak 

destekleyebildi. 

1930'lann Alman ve Rus tehlikesine kar şı ırk, dil ve 

ekin; Isveç, Norveç ve Danimarka'y ı beraber olmaya zorluyor; 

siyasa ve co ğrafya ko şullar ı ters yöne itiyordu. Avrupa'da "nazizm"in 

etkili olduğu 12 y ıll ık dönemde "demokrasi" sözcüğü 

Isveç'te de korkulu anlar ya şad ı. Bir iki ad de ğiştiren "nasyonal 

sostyalist"ler, kimi kesimlerin deste ğini sağladılarsa da başanl 

ı olamadılar. 

Finlandiya, Danimarka ve Norveç, Isveç için "tampon" 

ülkelerdi. 1937'de, Danimarka. Ba şbakan ı Stavning, ülkesinin 

"Iskandinavya'n ın.bekçi köpeği" olamayaca ğını bir konu şmas ında 

öfkeli olarak dile getirdi. 

YABANCI YATIRIMLARIN KAYNA Ğ I 

(1981-86 döneminde yüzde/değer olarak ) 

Norveç 21 

ABD 20 

Finlandiya 16 

Ingiltere 10 

Hollanda 6 

İsviçre 6 

B Almanya 5 

Danimarka 4 

Fransa 4 

ötekiler 8 

TOPLAM 100 

Almanların Polonya'ya sald ırısı (1939) üzerine Isveç, 

Norveç ve Danimarka Krallanyla Finlandiya Cumhurbaşkanı , 

ülkelerinin yans ızlığını duyursularsa da, bunun bo şuna oldu ğu 

çabucak anla şıldı. Rusya'n ın Finlandiya'dan toprak istemesi 

üzerine sava ş başladı. Birinci Dünya Sava şında yapt ığından çoğunu 

yapamayan Isveç, Ingiltere ve Fransa'n ın yapmak istedi ği


yard ımları da topraklarından geçirmeyece ğini bildirdi. Norveç' 

in de geçit vermemesi üzerine,lo ş süresince yi ğitçe sava şan Finliler, 

Isveç'in araya girmesiyle Moskova Anla şmas ını evetlemek 

zorunda kald ı. (1940). O y ıl Almanya da Danimarka ve Norveç' 

i topraklarına kattı . 

Isveç yeniden yans ızlığın ı duyurdu. Bu kez çevresinde, 

Rusya'nın gölgesinde bir Finlandiya; Almanya'n ın denetiminde 

Danimarka ve Norveç vard ı. 1930'larda yürürlü ğe konan tarım 

siyasas ı nedeniyle, Ikinci Dünya Sava şın ı daha az sık ınt ıl ı geçiriyordu. 

ISVEÇ KURULU Ş LARININ 

DI Ş ARDAKI YATIRIMLARI 

(1981-86 döneminde yüzde/de ğer olarak) 

ABD 31 

İ ngiltere 11 

Norveç 8 

Fransa 6 

B Almanya 5 

Danimarka 4 

Hollanda 4 

Italya 3 

Finlandiya 3 

öteki geli ş mi ş ülkeler 12 

Geli şen ülkeler 13 

TOPLAM 100 

Ingiltere, çok de ğerli olan Isveç'in yatakl ı bilyalanmn 

(rulman) Almanlar ın eline geçmesini istemiyordu. Zaman ın Ingiltere 

Ba şbakanı Sir Winston Churchill, 1953'te yaz ın dalında 

Nobel ödülünü kazan ınca yaptığı bir konu şmada, Isveç'in Ikinci 

Dünya Sava şındaki durumu üzerine şunları söylüyordu: "Çok 

tehlikeli bir durumda olman ıza karşın, sava ş dışında kalmay ı 

ba şard ın ız. Ama haz ırd ın ız. Davranışlann ız do ğruydu. Sizi bask ı 

alt ında tutmad ım. Bunu siz de istemiyordunuz. Durumunuzu 

anl ıyordum. 

"Demirperde"nin çekili şi, Isveç'in yans ızhk siyasas ın ı 

oldukça zorla şt ırdı. 1946'da Rusya ile bir al ışveri ş anla şmas ı

ULUSLARARASI İ L İ Ş Ki LER 

yap ıld ı. 1947'de sunulan "Marshal Yard ımı "n ı uzun bir duraksamadan 

sonra almaya ba şlad ı . 1949'da Avrupa Konseyine girdi. 

Danimarka ve Norveç Kuzey Atlantik Paktum (NATO) girdilerse 

de Isveç. güneyde Avusturya ve Yugoslavya gibi yans ız kald ı . 

SKF'N İ N 

EN ÇOK ÇALI Ş ANI OLAN 

ON ÜLKE 

(1986'daki Çal ışanlar ı ) 

B Almanya 10.774 

İ talya 6.885 

Isveç 6.281 

ABD 5.411 

Fransa 4.445 

İ ngiltere 2.487 

Brezilya 2.271 

Hindistan 1.812 

Yugoslavya 1.645 

İ spanya 1.075 

KUZEY KONSEYI 

1953'te Isveç, Norveç, Finlandiya, Danimarka ve Izlanda 

parlamenterlerinden olu şan 78 üyeli Kuzey Konseyi kuruldu. 

Konsey, d ış siyasa ve savunma konular ı dışında, Kuzey Ülkeleri 

aras ında bir tür "ortak pazar" kurulmas ını sa ğlad ı . 

NORVEÇ'TE 

WALLENBERG EN BÜYÜK 

-SONRA VOLVO GEL İ YOR- 

100 binden çok Norveçli, Norveç'teki İ sveç kurulu ş lar ı nda çal ışı yor. 

Norveç'teki en büyük özel kesim i şvereni İ sveçlidir -ve ad ı Peter Wallenberg'tir. 

. 

25 bin Norveçli Wallenberg'in kurulu ş lar ı nda çal ışı r. 

Wallenberg en büyüktür. Sonra Volvo gelir. Norveç'teki öteki büyük İ sveç 

kurulu ş lar ı Procordia, Esselte, Saab Scania, Mölnlycke, Vingresor ve 

Atlasresor'dur. 

Sgorta kurulu ş u Skandia, 2.500 ki ş inin çal ışt ığı Norveç'in ikinci büyük 

sigorta kurulu ş u Vesta'y ı sat ı n almak üzeredir... 

209 

(Aftonbladet, 6 Şubat 1989) 

F 14

YOKSULLUKTAN VARSILLI ĞA —ISVEÇ- 

İ ÇERDE İŞ Ç İ BULAMAYAN SAAB'I 

YABANCI İŞ GÜCÜ KURTARIYOR 

SAAB' ı n d ışardan i ş gücü sa ğ lamas ı ilk de ğil. Sonuncusu, 1960'lar ın sonlar 

ı ndayd ı. Sorun şimdi de gündeme geldi. 

Geçen y ı l ı n sonlar ı nda SAAB, Trollhttan'daki i ş letmesine 129 Danimarkal 

ı ile 90 Norveçli sa ğ lad ı . Büyük konut bunal ı m ı nedeniyle i ş çilerin ço ğ u 

7 metrekarelik ta şı nabilir odalara yerle ştirildi (...). Bu odalarda ya şam, çekilebilir 

gibi değil! Ki şinin, ancak dönebilece ğ i büyüklükte. Oturma odas ı nda 

iki büyük sedir, bir masa ve bir tv var... 

(Göteborgs Posten. 27 Şubat 1989) 

Kuzey Ülkeleri yurtta şlar ı , diledikleri üye ülkeye pasaportsuz 

olarak girebilir; çal ışma izinine gerek duymaks ızın diledikleri 

siirece çalış abilirler. İsveç'teki yabanc ılar ın yarısı Kuzey 

Ülkeleri yurtta şlar ıdır. 

Kuzey'in örnek kurulu şlarından SAS (Scandinavian Airlines 

System) Isveç, Norveç ve Danimarka'n ın ortakl ığıyla 1950' 

de kuruldu. 

"Nordel" Isveç, Norveç, Danimarka ve Finlandiya'da 

üretilen elektri ği, sezonsal gereksinimlere göre, bu ülkeler aras ında 

bölüştürür. 

"Nordforsk", endüstriyel geli şme konusunda çalışır. 

1958'de kurulan "Nordvision", tv yay ınları düzenler. "Kuzey 

Yat ırım Bankas ı?! 1975'te kuruldu. "Kuzey Kültür Fonu", ekinsel 

etkinlikleri ödüllendirir. 

DI Ş ALIM—DI Ş SATIM 


Dış al ı m Dışsat ım 

Ortak Pazar Ülkeleri 56 53 

EFTA Ülkeleri 16 20 

ABD 8 10 

OPEC Ülkeleri 1 2 

Öteki Endüstri Ülkeleri 7 3 

Azgeli ş miş Ülkeler 8 9 

Al ışverişin Devlet Eliyle Yap ıldığı Ülkeler 4 3 

TOPLAM 100 100 

(Kaynak: Kegeringens budgetforslag. 19891 

210


EFTA VE ORTAK PAZAR 

Isveç 1960 1ta "Alt ılar" ( İngiltere, Danimarka, Norveç, 

Portekiz, Isviçre ve Avusturya) olarak da bilinen EFTA'ya (Avrupa 

Serbest Ticaret Birli ği) girdi. Danimarka ve İngiltere Ortak 

Pazara (AET) girince, kurulu ştan ayr ıld ılar. EFTA'ya sonradan 

Izlanda da girdi(*). 

AVRUPA'DA BEYAZ E Ş YA PAZAR' 

(1988'de En Çok Satan Kurulu ş lar. Yüzde Olarak) 

Elektrolux 27 

Whirlpool/Phi I ips 12 

Bosch-Siemens 12 

Mertoni 10 

Thomsson 8 

AEG 6 

Candy 5 

Miehle 5 

Ötekiler 15 

TOPLAM 100 

(Kaynak: Affarsyarlden, 8 Mart 1989) 

EFTA ile Ortak Pazar ın, ayr ıca Isveç'le Ortak Pazar ın 

özel anla şmalar ı vard ır. Birçok alanda gümrük duvarlar ı kald ı - 

nlnuşt ır. Kimileri bu duruma bakarak, Isveç'in Ortak Pazara 

"arka kapt"dan girdi ğini söyler. Ekonomik gerçekler Isveç'i 

Avrupa'y ı izlemeye zorluyor. 

SIFO'nun 1988'de yapt ığı bir ara ştırmaya göre, 200 ve 

daha çok i şçi çalışt ıran kurulu şlar ın %91'i, Isveç'in Ortak Pazara 

girmesini istiyor. 

Isveç'i dünya pazarlar ında ayakta tutan güç, endüstrideki 

ileri bilgi ve yüksek nitelikten gelir. D ışsat ımın yar ıs ı Ortak Pazar 

ülkelerine yap ılır. En büyük iki al ıc ısı B Almanya ve ABD'dir. 

*) Isveç ayr ıca IMF (Uluslararas ı Para Fonu), GATT (Genel Tarife ve 

Gümrük Anlaş ması), OECD (Ekonomik İşbirli ğis ve Geli ş me örgütü), 

OCSC (Avrupa. Kömür ve Çelik Birli ği), UNCTAD (Birle ş miş Milletler 

Ticaret ve Geli şme Konferans ►), IBRD (Uluslararas ı Kalk ınma ve Geli ş - 

tirme Bankas ı) gibi kurulu şların da üyesidir.


Isveç k urulu şlanmn 124 ülkede temsilcilikleri bulunur. 

Bu kurulu şlarda 1988 ba şı nda 410 bin ki şi çal ışıyordu (bu say ı - 

n ın içinde. Brown Boveri ile birle şerek pay ı yandan aza dü şen 

ASEA'n ı n çal ışanlar ı yok). Isveç kurulu şları , 1988'de ülke içinde 

41 milyar kronluk yat ı r ım yapmalar ına kar şın, ülke d ışında 

43 milyar kron yat ırd ılar. SKF, çokuluslu kurulu şlar ın ba şında 

gelir. Bu kurulu ş , dünya bilya -gereksiniminin (/(20'sini (Avrupa' 

n ın (35) kar şılar. "Beyaz e şya"da Elektrolux, Avrupa'da en 

çok satar. 

EN BÜYÜK BEYAZ E Ş YA ORET İ C İ LER İ 

(1987'de Parça Olarak. Milyon) 

Whirlpool/Philips 13,0 

Elektrolux 12,0 

General Electric 6,5 

Bosch/Siemens 4,0' 

Maytag 3,5 

Mertoni 3,0 

(Kaynak: Affarsvarlden, 8 Mart 1989) 

BARI Ş G ÜC Ü 

Isveç, Birle ş mi ş Milletlerin sorumlulu ğuna inanm ış : güvenini 

kazanm ışt ır. 1948'den beri, Birle ş mi ş Milletler Bar ış Gücünde 

(1987'ye dek) toplam 53.858 ki şiyle görev alm ış t ır (1987' 

de 1.090 ki şi bu görevdeydi). Dag Hammarsskjöld Birle şmi ş 

Milletler Genel Sekreteri olmu ş : Gunnar Jarri ııg Ortado ğu sava 

şlar ı nda arabuluculu ğa ata ıııııış t ı . 

GÜÇSÜZ ÜLKELERE YARDIM 

Isveç her zaman, ba ğımsızlık sava şım' veren uluslar ın yan 

ında oldu. Ezen durumunda olan "süper güç"lere kar şı ho şnutsuzItığunu 

s ık sık dile getirdi. Vietnam halk ın ın bağımsızlığın ı 

(ABD'yle ili şkilerin bozulmas ın ı da göze alarak) destekledi. Bir 

Isveç Ba şbakan ı (Ingvar Carlsson ), 26 y ıl sonra (1988) Beyaz Saraya 

konuk olabildi. 

Az ınl ıktaki Güney Afrika yönetimini y ıkmak amac ıyla, 

bu ülkeye ekonomik ku şat ım uygulanmas ı çalışmalarında ba şı 

çekti. Sovyetler'in Afganistan'a girmesini k ınad ı . Şili'de, Polon-

ULUSLARARASI İ L İŞ K İ LER 213 

ya'da ve dünyan ın her yerindeki buyurgan yönetimlere kar şı 

gösteriler yap ıld ı . Bu gösteriler ytinetimce de desteklendi. 

OLOF PALME 

Dünyada ne olup bitti ğine büyük ilgi duymu ş olan Olof Palme'nin, İ sveç 

ölçülerine göre al ışı lmam ış, renkli bir ki ş ili ğ i vard ı . 

1927'de, orta s ı n ıf ın yukar ı katlat ı ndan bir ailenin çocu ğu olarak dünyaya 

geldi. Yoksulluk görmedi. Özel okullarda okudu. Hukuk ö ğrenimi 

yapt ı . ABD'nde siyasal bilim okudu. 

1955'te Ba şbakan Tage Erlander'in ard ı mc ı s ı : 1963'te bakan; 1969'da 

ba şbakan oldu (gençli ğinde ö ğrenci derne ği baskan ı yd ı ). 

1972'de Palme'nin ünü, "üçüncü dünya ülkelerinde iyice biliniyordu. 

Vietnam Sava şında ABD'ni kar şı s ı na alm ışt ı . Isveç, dünyan ın her yerindeki 

ulusal bağı ms ı zl ık sava şı mlar ı n ı destekliyordu. Daha 1962'de, 

ayakta durabilmelerine katk ı olarak, ba ğı ms ız-yoksul ülkelere yard ı m 

ba ş lat ı lm ışt ı . 

1986'da, ola ğan bir yurtta ş gibi, sinema dönü şünde (e ş iyle yaya giderken) 

öldürüldü: Bir taksi sürücüsü, bir yurtta şın tabancayla vuruldu ğ unu 

telsiziyle polise duyurmu ştu. Gelen polisler, yaral ı adam ın Isveç Ba şbakan 

ı olduğ unu anlad ı lar. 

Bir bar ış güvercini vurulmu ştu. 

Isveç. geri kalm ış 70'ten çok ülkeye kaynaklar ının geli ş - 

mesi,ekonornik ve sosyal e şitlik, demokratik geli şim, kad ın haklar 

ı ve çevre temizli ği amaçlar ıyla yard ı m eder. 

Birle şmi ş Milletlerin, "geli ş mi ş ülkelerin. ulusal gelirlerinin 

en az (:(0.7'sini geri kalm ış ülkelere yard ım olarak vermesi" 

önerisini a şabilen (Hollanda, Norveç ve Danimarka ile beraber) 

dört ülkeden biridir ve Isveç bu oran ı re ç ıkarm ışt ır. 

Yard ı mlar ın bir bölümü, yard ı m yap ılan ülkelerin bireysel 

örgütlerince: bir bölümü uluslararas ı yard ım orgütlerince(* ı 

ve bir bölümü de Isveç yard ı m örgütünce (SIDA ► kullan ı l ır. 

Devlet ayr ıca, geri kalm ış ülkelerle al ışveri ş yapan Isveç 

kuruh şlarm ın parasal alacaklarma güvence verir. 

*) Uluslararas ı yard ım örgütlerine 1988-89 y ıl ı yard ımlar ı (milyon kron ola- 

rak): Uluslararas ı Geli ştirme Fonu (IDA) 811; BM Geli ştirme Fonu 

(UNDF) 730 Çevresel geli ştirme organlar ı (banks vb) 361 Uluslararas ı 

Yiyecek Yard ım ı (WFP) 280; BM Çocuk Fonu (UNICEF) 260; BM S ığınma 

Komiserli ği (UNHCR) ve Uluslararas ı Aile Planlamas ı (IPPF) 2u2; 

öteki organlar 128; öteki yard ımlar 188 (kaynak: Regeringens budgetforslag, 

Stokholm 1988)


1986'da yap ılan bir ara ş t ırmaya göre, kad ınlar ın %89'u 

ve erkeklerin de yard ımlar ın art ır ılmas ından yanad ır. 

DO Ğ RUDAN YARDIM ALAN ÜLKELER 

(1989-90 Bütçe Y ı l ı , Milyon Kron) 

Tanzanya 540 

Mozambik 395 

Vietnam 300 

Zambiya 240 

Nikara ş;l ı a 230 

e 180 

Angola 170 

Etiyopya 145 

Kenya 140 

Banglade ş 135 

Botswana 95 

Laos 85 

Gine 80 

Sri Lanka 70 

Kap Verde 65 

Lesotho 35 

(Kaynak: Riksdag & Departernent, 19 Ocak 1989) 

ISVEÇ'E GÖÇ 

Ikinci Dünya Sava şı sonunda (1945), Isveç'e s ığınmış 

300 bin ki şi bulunuyordu. Bunlar daha çok Finli, Norveçli ve 

Balt ık ülkelerindendi. Alman k ır ım ında ıı kaçan Yahudiler de Isveç'e 

s ığın ıyordu. Ya şam ı bir Amerikan filmine konu olan Diplomat 

Raol Wallenberg,Macaristandaki Yahudileri kurtarma sava 

şım ı verdi. 

1600 ve 1700'lü y ıllarda da Do ğu Avrupa'dan yoksul 

Yahudiler Isveç'e göç etti. 1775'te Yahudilere kendi dinlerinde 

tap ınma özgürlü ğü verildi. Bugün Isveç'te 14 bin Yahudi bulunuyor. 

1500 ve 16001erde Çingenelere (tüm dünyada) iyi gözle 

bak ılm ıyordu. 1637'de ç ıkar ılan bir yasayla, çingenelerin erkekleri 

as ı l ır; kad ınlar ı yurt d ışına sürülürdü. O y ıllarda Çingeneler 

Finlandiya'ya sürülürdü. Isveç, 1914'te (1954'e dek) s ı n ı rlar ın ı


ÜLKEDEKI YABANC1LARIN SAYISI 

(1980 ve 1985'te 1.000 olarak) 

1980 1985 

Finlandiya 186 139 

Yugoslavya 40 38 

Norveç 26 26 

Danimarka 31 25 

TÜRKIYE 16 22 

Polonya 10 16 

B Almanya 15 

Şili 6 9 

Yunanistan 17 9 

İngiltere 9 9 

Ötekiler 68 84 


(Kaynak: Statistiska ârsbok, 1988) 

Çingenelere kapatt ı . Bugün Isveç'te, Finlandiya'dan gelen 1.400 

ve Kuzey Ülkeleri d ışından (Do ğu Almanya, Fransa, Ispanya) 

gelen 1.700 Çingene bulunur. 

1100 y ıllarında Isveç'e gelmeye ba şlayan Almanlar, 

1700 y ıllar ına dek toplumda a ğırl ıklannı duyurdu. O tarihten 

sonra (dilde ve ekinde) Frans ız etkisi de görülür(*). 

GENÇLIK MAR Ş I 

Gençlik Marşı (Da ğ Ba şın ı Duman Alm ış ), Türkçe sözlerini Ali Ulvi 

Elöve'nin yazd ığı bir Isveç ezgisidir. Türkiye denli yayg ı n olmamakla 

beraber, Isveç'te ezgiyi herkes biliyor. Mar ş olarak çal ınmıyor. 

Sözlerini Gustav Frodig'in yaz ıp Felix Körting'in ezgiledi ği ve ad ın ı 

"Üç Şakrak K ız" olarak çevirebilece ğimiz parçan ın ilk dörtlü ğü şöyle: 

Güne şli bir günde üç k ız 

Lindane Le yoluna dü ş tü. 

Yerleri süpürüyordu etekleri 

Ve üçü de şakrakt ı . 

*) 1. Dünya Sava şıyla Isveç, Ingiliz etkisi alan ına da girdi. 2. Dünya 

Sava,: ;, 1;r:, ,nkan etkisini getirdi. 1945'ten 1950'ye dek, ikinci dil 

oian ..1rnancan ın yerini İ ngilizce ald ı .

YOKSULLUKTAN VARSILLIGA 216 

Finliler, 1 330'lardan 1 500'lere dek bugünkü Isveç'e geldiler 

(Finlandiya Isveç egemenliindeydi 1. 1 500'lerde Finliler, Kuzey, 

Isveç'te oturanlar ın (:(5'ini olu şturuyordu. 15701erde de orman- 

- lar ı yak ıp, yeni tar ım alanlar ı açmak amac ı yla Do ğu Finlandiya 

da ıı Finliler getirildi. Bunlar ilk alt ı y ıl vergi vermezlerdi. 1600' 

lerde (1800'lere dek) orman yak ılmas ı yasakland ı . Demirin i ş - 

- lenmesinde odun ve kömür gerekliydi. 

İ SVEÇ'TEK İ TeRK TEMS İ LC İ L İ KLER İ 

TC Büyükelçili ğ i 

Stranclygen 84 

115 27 Stokholm 

Telefon: (08) 23 08 40 

TC Ba ş konsoloslu ğu 

Nobelgatan 19 


Telefon: (08) 67 29 60 

TC Ticaret Ate şeli ğ i 

Karlav4en 56 


Telefon: (08) 61 64 83 

TC Çal ış ma Ate şeli ğ i 

Kungsgatan 55 


Telefon: (08) 21 09 19 

TC Kültür ve Tan ı tma Bürosu 

Kunsgatan 3 


Telefon: (08) 21 86 30 - 21 86 20 

I Ş LEM YAPMAYAN ONURSAL KONSOLOSLUKLAR 

TC Ba ş konsoloslu ğ u 

Kyrkogatan 26 

411 15 Göteborg 

Telefon: (031) 11 88 02 

TC Ba ş konsoloslu ğ u 

Storgatan 13 

211 22 Malmö 

Telefon: (040) 11 48 11 

1600'lerde bugünkü Belçika'dan binlerce Valon geldi. Içlerinde 

vars ıllar da vard ı . Isveç'in hem paraya, hem de demiri i şlemesini 

bilenlere gereksinimi vard ı . Bugün Isveç'te Valon soyundan 

30 bin ki ş i ı,,a şar.

ULUSLARARASI İ L İŞ K İ LER 217 

1960'larm endüstri patlamas ıyla, ba şka ülkelerden Isveç'e 

i şçi ak ı ll ı ba şlad ı. En çok Yugoslavya. Yunanistan ve Türkiye' 

den i şçi geldi. 

1970'lerde göç, karekter de ği ş tirdi. Özellikle Ortadoö .u, 

Güneydo ğu Asya ve Güney Amerika'daki ya şam ko şullar ından 

kaçan on binlerce ki şi Isveç'e s ığınd ı . 

Bugün Isveç'te oturan 8,4 milyon ki şiden 755 bini (%91 

Isveç kökenli değildir. Bunlardan 169 bini Avrupa d ışından gelmi 

ştir. Mavi gözlü İsveçliler az ı nl ıktad ır. 

TÜRK İ YE'DEK İ İ SVEÇ TEMS İ LC İ L İ KLER İ 

İ sveç Büyükelçili ğ i (Svenska Ambassaden) 

Kâtipçelebi Soka ğı , 7 

(PK 3) 

Çankaya , ANKARA 

İ sveç Konsoloslu ğ u (Svenska Konsulatet) 

İ stiklal Caddesi, 497 

(PK 125) 

Beyo ğlu ISTANBUL 

İŞ LEM YAPMAYAN ONURSAL KONSOLOSLUKLAR 

İ sveç Konsoloslu ğu (Svenska Konsulatet) 

1379. Sokak, 57/A (Efes İş Ham) 

İ ZM İ R 

Telefon:11 56 02 

İ sveç Konsoloslu ğ u (Svenska Konsulatet) 

İ nönü Bulvar ı , Nakka ş Apt 5, D 10 

MERS İ N 

Telefon: 118 38 - 187 42 

LAPONLAR 

iskandinavya'n ın kuzeyinde (Isveç, Norveç, Finlandiya, 

biraz da Sovyetler Birli ği) ya şayan Laponlar ın say ıs ı 40-50 bindir. 

isveç'te ya şayan 15-17 bin Lapondan 2.500 kadar ı (600-700 

aile) rengeyi ğiyle geçinir. Laponlar ın, Ihristiyanl ıktan önce doğudan 

geldikleri san ı l ıyor. 

Devlet, Laponlar ın ekin ve dillerini güvence alt ına almışt 

ır. Kuzeyde ve s ınıf olU şturabildikleri yörelerdeki temel okullarda 

kendi dillerinde öğrenim görürler. 1942'de, Lap ya şlılar ı için 

de yüksek okul aç ıld ı . 1974'te, Kuzey Norveç'teki Kautokeino' 

da "Kuzey Lap Enstitüsü" aç ıld ı .

YOKSULLUKTAN VARSILLIGA 218 

Isveç Radyolar', Kuzey Isveç'te Laponca yay ınlar da yapar. 

Laponlar ın kendi radyolar ı da vard ır. 

DI Ş ALIM—DI Ş SATIM 

11987'de Yüzde Olarak) 

Dış al ı m Dışsat ı m 

Metal 6 8 

Makine 12 16 

Kimyasal Yap ım 12 8 

Elektrik Gereçleri ve Bilgisayar 13 11 

Ta şıma Araç ve Gereçleri 11 17 

Öteki Donan ım Gereçleri 7 

Akaryak ıt 10 --- 

Yiyecek, İ ç ecek. Tütün 7 

Tekstil, Giysi. Ayakkab ı 8 

Tekstil. Giysi. Yiyecek. Mobilya 6 

Ka ğıt ve Kay ıt Hamuru 7 

Kereste ve Öteki Orman Ürünleri -- 10 

ÖTEKİ LER 14 10 


tKavnek: Dair About Sweden. Stokholm, 19881 

ISVEÇ YU RTTA Ş LI Ğ I 

Isveç'te be ş y ıl çal ışan yabanc ılar. Isveç yurtta ş l ığı na 

geçebiliyor. Isveç yurtta şı yia evli olanlar (kimi durumlarda evlenmeden 

beraber oturanlar) için bu süre üç y ıld ır. 

S ı Quimalar ve yurtsuzlar be ş y ıl bekler.

A 

Aç ık sat ın alma: 106 

Aç ık iş: 15 

Ağaç kabuklarından ekmek: 30, 32, 33 

Aile içinde zor kullan ım ı: 136 

Akaryakıt bunal ım ı: 14,45,54, 59, 141, 

160 

Akaryakıt tüketimi: 14 

Alacakh Türkler: 197 

Alkolist: 133 

Altın devri: 15 

Amerikan etkisi: 215 

Amerika'ya göç: 39, 140 

Ana-babalık kursu: 24 

Ana-babal ık sigortas ı: 68 

Anadili dersi: 152 

Anadili ö ğretimi: 152 

Analık paras ı: 68 

Araban ın kütü ğü: 162 

Araba soygunu: 139 

Araba üzerinde av: 11 

Araştırma üssü: 166 

Askerlik eğitimi: 206 

A şırı alkol: 12 

Atom enerjisi: 62 

ATP (Genel Ek Emeklili ği): 16, 18, 19, 

Avlanma izni: 115 66 

Avrupa'da ilk banka: 201 

Avrupa'n ın en sıcak ülkesi: 116 

Ayak banyosu: 38 

Ayaklanmalar: 176, 180, 197 

Az ık paras ı: 186, 187, 192 

B 

Babal ık ödencesi: 24 

Ba ğıms ızlık sava şım: 13, 212 

Bahar temizli ği: 116 

Banka soygunu: 139 

Barış dönemi: 97 

Barış Gücü: 212 

Barış güvercini: 213

Barış ç ıl amaçl ı: 167 

Bas ın Konseyi: 158 

Bas ına özgürlük (bas ın özgürlüğü): 158, 201 

Ba ş bitleri: 39 

Bayrak Günü: 125 

Beyaz e şya: 212 

Beyaz yakan i şçi: 50, 102 

Bilgisayar: 161, 164 

Bilim özgürlüğü: 152 

1 may ıs çiçe ği: 113 

Bitpazar ı: 14 

Bolluk Clkesi: 12, 49, 52, 86, 94, 101,143 

Boru-tel: 164 

Bunalımlı yıllar: 14 

Butjuva partileri: 53, 56 

Burjuva s ın ıfı: 71 

Buyurgan yönetimler: 152, 213 

Büyü salgın ı: 125 

Bruk ağalan: 55, 79, 80, 200 

C 

Cad ı avı: 125 

Cuma alayı: 192 

Ç 

Çal ışma Süresi Yasas ı: 51 

Çalışma Yarg ılığı : 58 

Çiftlik güvencesi: 180 

Çocuk ald ırma güvencesi: 68 

Çocuk eki: 16 

Çocuk emekliliği: 18 

Çocuk evi: 12 

Çocuk paras ı: 10, 24 

Çocuk yuvası: 24, 142 

Çocuklu aile: 12 

Çoktann: 173 

Çokuluslu kurulu şlar: 212 

D 

Danıştay: 12 

Darbe: 65, 201, 202 

Dayan ıklı besin: 29 

Deği ştirme güvencesi: 106 

Demirperde: 208 

Denizalt ı avı: 64 

Derebeylik: 27, 173 

Devlet Holdingi: 54 

Devlet kesimi: 100 

Dil okulu: 22 

Dinlence: 14, 46, 51, 70, 102, 113, 114, 

117, 118, 124,125, 130,149 

Dinlence ayları: 15 

Dinlence paras ı: 14, 114 

Dinlence yıl ı: 114 

Di ş bak ım ı 25 

Doğum kontrolü: 68 

Doktor raporu: 19, 21, 74 

Dulluk emekliliği: 18, 41 

Dünya'n ın en eski gazetesi: 159 

Düşünce özgürlü ğü: 159 

E 

Edinme çocuk: 24 

Eğitim giderleri: 150 

Ek emeklilik: 16, 21, 66, 68, 75 

Ekim Devrimi: 206 

Ekinsel dergiler: 159 

Ekmeklik ağaç: 30, 32 

Ekonomik bunalım: 49 

Ekonomik büyüme: 14 

El değirmen: 30 

Emekçi: 49, 50, 70, 71 

Emeklilere özel konut: 16 

En alttakiler: 70 

En güçlü soylu: 174 

Endüstri bunalımı: 101 

Endüstri devrimi: 57, 100 

Endüstri patlamas ı: 217 

Enerji üretimi: 54 

Enfiye: 130 

Erken emeklilik: 18, 21, 67, 128 

Erken oy: 204 

Eroin: 134 

E ş yardımı: 206 

E şit eğitim: 53 

E şitlik kurulu: 69 

Et dağları: 92 

Et tabağuıda reçel: 94 

F 

F ırsat E şitliği Anlaşmas ı: 68 

Fiyat göstergesi: 106 

Frans ız etkisi: 215 

G 

Gece yarıs ı güne şi: 112 

Geç emeklilik: 18 

Geleneksel köy: 97 

Geleneksel yap ı : 97 

Gelir Dengesi: 101 

Gençlik evleri: 151 

Gençlik Mar şı: 215 

Gençlik örgütleri: 168 

Gizli kurul: 200 

GolfstriM: 92 

Göçmen dilleri: 169 

Göçmen i şçiler: 153 

Gömülmemi ş ölüler: 31 

Gönüllü Savunma Örgütleri: 206 

Görmezler için ses band ı: 158 

Gül banyosu: 36 

Gümrük duvarı: 211 

Güney Kutbunda Cs: 165 

220

H 

Haftal ık çal ışma: 51 

Halk emeklili ği: 16, 18, 21, 66 

Halk yüksek okulları: 153 

Halkevi: 152 

Halk ın partisi: 50 

Hamam: 36, 37, 39 

Hammadde patlamas ı : 43 

Hamsin Y ortusu: 148 

Hastalık kasası: 21, 25, 74 

Hastal ık paras ı (ödence): 19, 21,23, 24 

Hastalık sigortas ı: 66, 75 

Hastanelerdeki kuyruklar: 143 

Hayvan hastanesi: 12 

Hayvanların dokunulmazlığı: 115 

Hazır yiyecekler: 90 

Hazine deste ği: 101 

Hıristiyan: 27, 125, 145, 146, 173, 191, 

196, 217 

Hırsızl ık pay ı: 137 

içki arıtma düzeni: 132 

İ çki denetimi: 132 

İçki d ışsatım ı: 133 

Içki tüketimi: 132 

İçkide devlet tekeli: 201 

Içkiye kar şı örgütler: 132, 167 

Ilaç paras ı: 19 

İlk devlet istatisti ği: 161 

İlk yaz ılı yasa: 174 

Incil: 82, 176 

Ingiliz etkisi: 215 

İnsancıl ekonomi: 10 

İnsanlararas ı e şitlik: 50 

İ slQandinavya'n ın bekçi köpe ği: 207 

İslam: 186, 191, 192 

İsveç kapitalizmi: 53 

İsveç modeli: 59 

Isveç rejimi: 50 

Isveç Yard ım örgütü (SIDA): 213 

İsveç yurtta ş l ığı: 218 

isveççeTürkçe sözlük: 157 

Isveç'in Şikagosu: 131 

i ş e ğitimi: 151 

l ş kazas ı: 21, 22, 23, 66 

İş Pazar ı Okulu: 7, 8, 23 

İş Yargılığı: 59 

İşbırak ım k ınc ılan: 58 

I şbırakım ı: 57, 58, 59, 67 

I şkapatım ı: 58, 59, 67 

I şçi Yat ırım Fonu: 54 

I şgücü aç ığı: 14 

l şgücü k ıtlığı: 176 

I şsizler ordusu: 40 

I şsizlik Kasas ı: 53, 57 

l şsizlik sigortas ı: 62 

Isveç kapitalizmi: 53 

Izin paras ı: 75 

K 

Kadastro: 1 Ş 1 

Kahverengi Isveç a3 ıdarı: 122 

Kalabalık (kalabakiken): 195, 199 

Kalpaklar: 200, 201 

Kalorifer düzeni: 114 

Kamp yeri: 118 

Kamu kesimi: 46, 68 

Kapitülasyon: 46, 174 

Kara liste: 35, 131 

Karacahil: 154 

Karakafa: 137 

Kan eki yard ımı: 16 

Katolik: 177, 178, 180 

KDV: 60, 65, 99 

Kedinizi gözetiniz: 124 

Kendi çocu ğunun bak ım ı: 18, 23 

Kendi eliyle ya şama son: 135 

Kilit parti: 56 

Kilise bask ısı: 40 

Kira denetimi: 53 

Kiralık ev kuyruğu: 18, 142 

Ki şisel say ı: 104, 161 

Kitap kulüpleri: 155 

Kitapl ıklar: 155, 156, 157 

K ıdık y ılları: 29, 30, 31, 33 

Kom şudan yana geçen dal: 120 

Konaklama kurulu şları: 122 

Konuk öğrenci: 152 

Konu şma arkada şı: 143 

Konut bulamayan parlamenter: 144 

Konut bunahm ı: 210 

Konut kiralan: 144 

Konut kuyru ğu: 142 

Köy birimi: 9, 61 

Kralm savurganl ığı: 64 

Kredi kart ı: 105 

Kredi merkezi: 104 

Kurutulmu ş ekmek: 88, 96 

Kurutulmu ş göl balığı: 29 

Ku şlara şölen: 115 

Kuvvetler dengesi: 198 

Kuzey Kutup Dairesi: 93, 112 

Kuzey'in Aslan ı: 178 

Küf ay ı: 31 

L 

Lâ ğım çukuru: 38 

Londra Bir Mahmutpa şa: 78 

Lucia K ız ı: 125 

221

M 

Mal deği şimi: 96 

Mavi gözlü isveçli: 217 

Mavi yakala i şçi: 50 

May ıs dire ği 113 

Merkez krall ığı: 27 

Meryem Ana Yortusu: 35 

Muhtarl ık görevi: 161 

Müslüman: 185 

Müzik toplulu ğu: 169 

N 

NATO: 209 

Nobel Ödülü: 163, 208 

Noel: 7, 35, 36, 112, 124, 146, 147, 148 

Noel Baba: 124 

Norveç güldürükri: 126 

Nöbetçi Büro: 12 

Nüfus küniğii: 177 

O 

Odac ı: 160 

Okul öncesi eğitimi: 149 

Okulların yaz dinlencesi: 121 

Olanak e şitliği: 70, 71 

Olimpiyat oyunları: 169 

Ombudsman: 167 

Orman ataları: 49 

Orman attığı : 46 

Orta s ınıf: 42, 213 

Ortaçağ: 29, 30, 95, 96, 99, 125, 174 

Ortadoks: 180 

Ortak Pazar (AET): 209, 210, 211 

Ortalama ya şam: 9, 140 

Otomatik trafik kay şakları: 22 

Oturma izini: 152 

Oyun Okulu: 24, 151 

Öğrenim yard ım ı: 25 

Öğrenim ya şı: 153 

Oksüzliik emekliliği: 19 

Ölüm yard ım ı: 99 

Opti şme yeri: 150 

Örnek ülke: 12, 13, 99, 143 

Özel araba: 69 

Özel eğitim: 20 

Özel kesim: 54, 67, 100 

Özel mülkiyet: 50 

Özel okul: 213 

P 

Paskalya: 125, 148, 149 

Patates Kral ı: 84 

Patates Sava ş ları: 85 

Pazarl ık Anla ş mas ı: 58 

Peksimet: 88, 89 

Pislikarkı: 38 

Pislilik çağı: 37 

Pislilik dönemi: 36, 37 

Polis karakolu: 131 

Polis telsizi: 158 

Protestan: 145, 176, 177, 178, 180 

R 

Radyasyon: 62, 63, 206 

S 

222 

Sağ blok: 56 

Sağ kanat partileri: 53 

Sagc ı hükümetler: 10 

Sagc ı partiler: 14 

Sağl ık gideri: 25 

Sakatlık ödencesi: 21, 23 

Sanayi Devrimi: 202 

Sanayiciler Birli ği: 53 

Sandviç: 88 

Sauna: 37 

Sava ş at ı : 27 

Sava ş oyunları: 194 

Savunma silahları: 205 

Say ıştav: 12 

Seks: 88 

Self servis: 103 

Sendika giderleri: 57 

Serbest kesim: 114 

Sermaye oyunlar ı: 63 

Sevilen örgütler: 100, 167 

Sigara içme yeri: 150 

S ığınma evi: 12 

S ın ıf ayrımı: 41, 42, 70, 71 

S ın ıflararas ı denge: 50 

Soğukkanhl ık: 128 

Sol blok: 56 

Sosyal Büro: 7, 8, 9, 10, 11, 12, 20 

Sosyal destek: 9 

Sosyal Görev Yasas ı: 11 

Sosyal güvence: 12 

Sosyal otel: 12 

Sosyal reform: 50 

Sosyal sorunlar: 40 

Sosyal yard ım: 9, 10, 11, 12, 20, 55 

Sosyalist blok: 56 

Sosyete bayanlar: 40 

Sömürge yağmas ı: 178 

Spor dinlencesi: 130, 149, 169 

Spor toto: 164 

Su k ıtl ığı: 38 

Subaylara toprak: 180 

Sürücülük belgesi: 8, 22, 37, 119 

Şapkalar: 200, 201 

Şekerli ekmek: 87

Tah ıl ar ı ığı : 92 

Tanr ı: 34, 83, 125, 146, 173, 192 

Tar ım a ğaları: 49 

Tar ım kesimi: 91 

Tarım siyasas ı: 208 

Tar ımda çal ışanlar: 97 

Tar ımda i şgücü: 93, 98 

Tatil köyü: 113 

'talil y ıl ı : 114 

"rekelci kapitaliz ın: 53 

'telefonla ıs ıtacı açma düzeni: 118 

Temel de ğer: 16, -19, 21 

Tereya ğı d ışsat ım': 28 

Ting: 173 

Toplumcu dü şünce: 49 

Toplumsal yap ı: 100 

Toprak ağası: 40 

Toprak dengesi: 96, 97 

Toprak isteyenin: 92 

Toprak köleli ği: 202 

Toprak reformu: 97 

Trafik düzeni: 22 

Trafik kazalar ı: 123 

Trafik lambası: 22 

Turizm gelirleri: 117 

Tuz d ışal ım': 28 

Tüberküloz (verem) salg ını: 37 

Türk hamam ı: 39 

Türk yulaf ı: 82 

U 

Ucuz ev kredisi: 18 

Ulusal ba ğı ms ızl ık: 213 

Ulusal bayrak: 176 

Ulusal gün: 125 

Ulusal içki: 133 

Ulusal marş : 125, 126 

Ulusal park: 116 

Ulusal tarım siyasası: 101 

Ulusalla şt ırma: 53 

Uluslararas ı kartel: 53 

Uyu şturucu: 129, 133. 134, 143 

Uzla şma ülkesi: 67, 143 

T 

Ü 

Ucrct e ş itliği: 68 

ücret güvencesi: 66 

Ücret kesintisi: 54 

Üçüncü kesim: 100 

3. dünya ülkeleri: 213 

Üniversite özerkli ği: 152 

223 

V 

Vaftiz: 146, 161 

Vardiya: 8 

Vasaloppen (Vasa Yar ışı): 175 

Vcba salg ı n ı: 28 

Vergi ba ğışıkl ık': 27 

Vergi reformu: 15 

Y 

Yabanc ı etkisi: 46 

Yabanc ı yat ırı mların kayna ğı: 207 

Yalanc ı belge: 143 

Yansızl ık siyasas ı: 208 

Yap ım yanl ış': 22 

Yararlda ş t ırma: 53 

Yargı organları: 177 

Yarım emekli: 21, 66 

Yasal evli: 19, 69, 141 

Ya şam paras ı: 23 

Ya ş l ı ku şağın eğitimi: 155 

Ya ş l ılar e ğitimi: 66, 154 

Ya ş l ılar yurdu: 16 

Yaz Ortası: 36, 113, 116, 117, 148 

Yaz paketi: 14 

Yazarlar fonu: 156 

Yazl ık ev: 38, 114, 118 

Yazlık kulübe: 119 

Yeni bulu şlar: 48, 160 

Yeni Isveç: 178 

Yeni yeti ştirme yöntemleri: 97 

Yeni yoksulluk: 14 

Yer fotoğraftan: 165 

Yeralt ı s ığınaklar ı: 206 

70 ya şında emeklilik: 201 

Y ıkanma dolab ı: 38 

Y ılm bulucusu: 160 

Y ı l ın i şadam ı : 47 

y ıll ı k ıs ı ortalaması: 112 

Y ıll ık orman kesimi: 45, 46 

Yiyecek k ıtlığı: 33 

Yolcu ta şımacıl ığı: 120 

Yoksullar ın Isveç'i: 34 

Yoksulluk y ıllar ı : 85 

Yukar ı s ın ıflar: 42 

Yük ta şımac ı l ığı: 120 

Yüksek vergi: 60, 61 

Yüzy ıl ın iskenderi: 186 

Zam önerisi: 62 

Zam paketi: 62 

Z

1 

YARARLANILAN 

KIMI KAYNAKLAR 

Dipnot ve sayfa içi notlannda gösterilen kaynaktan burada göstermiyoruz. 

Tükenen "Bolluk Clkesi ISVEÇ" yap ıtım ızdan (özellikle "Demirba ş Ş arl'a ş - 

kin) tırnak içine almadan ahntdar yapt ığım ız ı da belirtiriz (HTY). 

Aberg, Alf. Karolinerne och Österlandet, Stokholm,s1967 

Abrahamsson, Hans. Jordbrukets i Sverige, Lund, 1970 

Arne, T). Svenskarna och Österlandet, Stokholm, 1952 

Beijbom, Alf. Amerika, Amerika, Stokholm, 1977 

Carlsson, Sten. Bonde - prst - mbetsman, Stokholm, 1962 

Ekstrand, Gudrun. Tre Karlar, Stokholm, 1984 

Heidenstam, Verner von. Karolinerna, Stokholm, 1964 

Kurat, Akdes Nimet. İ sveç Kral ı XII. Karl' ın Türkiye'de Kal ışı ve 

Bu S ı ralarda Osmanl ı imparatorlu ğ u 

Larsson, Ono. Böndernas Organisationer, Stokholm, 1984 

Mattson, Robert. Jordbrukets utvecling i Sverige, Uppsala, 1978 

Radetzki, Marian. Sverige och tredje VrIden, Stokholm, 1980 

Scobbie, Irene. Sveden, Londra, 1972 

Stafsig, 'var. Kalabaliken vid Bender, Stokholm, 1960

"Isveç'te yard ıma gerek duyan (geçinemeyen) 

kişi, belediyelerdeki "sosyal büro "ya 

başvurarak, geçimi için gerekli paray ı 

sağlayabilir. (...) Yard ım ın kapsam ı belirtiliyor: 

Her tür yiyecek. Temizlik ve ki şisel bak ım. Her 

tür giysi (spor ve dinlenme giysileri de). Günlük 

gazete. Elektrik, telefon, ve tv giderleri. 

Belediye içinde geçerli yolculuk bileti". 

"K ıştan bahara dek açl ıktan ölenler 

say ılamayacak çokluktayd ı. Gömülmemi ş ölüler 

her yerde görülebilirdi: içerde ve d ışarda. 

Ah ırlarda, barakalarda, ambarlarda, 

yemliklerde, yollarda ve geçitlerde. D ışardaki 

ölüler, ba şıbo ş aç köpeklere yem olurdu. Öyle 

ölülere rastlan ırd ı ki, ağızlar ında ot topaçlar ı 

bulunurdu". 

KDV içinde 3.500 TL

YOKSULLUKTAN VARSILLIĞA -İSVEÇ- - Abana Gazetesi

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?