Araçlar ilgilenenler az çok bilir ki şanzıman, araçtaki hayati önem taşıyan parçalardandır. Motor, diferansiyel, fren, balata, yağ filtresi, tekerlek aksı ve diğer bölümler gibi şanzıman da arızasını anında belli etmesiyle bilinir. Biz de bu yazıda manuel ve otomatik araçlarda şanzıman ne işe yarar, neden bozulur, şanzıman beyni ne demektir, şanzıman yağı nasıl kontrol edilir ve buna benzer diğer en çok sorulan soruların cevabını veriyoruz. Okumaya devam ederek manuel ve otomatik şanzıman nedir, ne değildir, öğrenmeniz mümkün.
İçindekiler
Şanzıman Nedir? Nasıl Çalışır?
CVT Şanzıman Nedir, Nasıl Çalışır?
DSG Şanzıman Nedir, Nasıl Çalışır?
Şanzıman Yağı Nasıl Kontrol Edilir? Biterse Ne Olur?
Şanzıman Nedir? Nasıl Çalışır?
Şanzıman nedir ne iş yarar, konusuna şanzımanın işlevinden ve çalışma prensibinden başlayarak giriş yapıyoruz. Şanzıman, bir aracın motorundan aldığı gücü tekerleklere aktaran bir mekanizmadır. Motorun dönme hareketini, farklı dişli oranları kullanarak tekerleklere uygun bir şekilde ileten şanzıman sisteminin ana amacı, motorun torkunu ve gücünü tekerleklere uygun şekilde iletmektir. Bunun için farklı dişli oranlarına sahip dişli setleri kullanılır. Bu dişliler, motorun dönme hareketini yavaşlatır veya hızlandırır; gücü artırır veya azaltır. Bu sayede araç farklı hızlarda ve yükler altında optimum performansı sağlayabilir. Ayrıca şanzıman da araca göre ikiye ayrılır: Otomatik ve manuel şanzıman. Detaylar hemen aşağıda:
- Manuel Şanzıman: Manuel şanzıman, sürücünün vites değiştirme işlemini manuel olarak yapmasını gerektirir. Sürücü, debriyaj pedalını kullanarak vitesleri değiştirir. Bu tür bir şanzıman, daha fazla kontrol ve daha sportif bir sürüş deneyimi sağlar.
- Otomatik Şanzıman: Otomatik şanzıman, adından da anlaşılacağı üzere vites değiştirme işlemini otomatik olarak gerçekleştirir. Bu tür şanzımanlar, aracın hızına ve motor yüküne bağlı olarak otomatik olarak vites değiştirir. Sürücü, sadece gaz ve fren pedalını kullanır.
Kısacası şanzıman, araçların hızlanmasını, hızını korumasını ve geri vitese geçiş yapmasını sağlar. Şanzımanın doğru bir şekilde çalışması, düzgün ve verimli bir sürüş deneyimi için oldukça önemlidir. Bakım ve uygun kullanım, şanzımanın ömrünü uzatır ve sorunsuz bir şekilde çalışmasına yardımcı olur.
CVT Şanzıman Nedir, Nasıl Çalışır?
Akıllardaki bir diğer soru ise "CVT şanzıman nedir nasıl çalışır?" İngilizcedeki “Continuously Variable Transmission” ibaresinin baş harflerinden oluşan bu şanzıman türü, sürekli değişen şanzıman anlamına gelmekte. CVT, farklı dişli oranları veya vites geçişleri yerine sürekli bir dişli oranı sunar. Bu sayede motorun en uygun devir aralığında kalmasını ve maksimum verimlilik sağlamasını amaçlar. Çalışma prensibi ise şu şekildedir:
- İki Konik Dişliye Sahiptir: CVT, iki konik dişli ve bunları birbirine bağlayan bir kayış veya zincir sisteminden oluşur. Her dişlinin çapı, motor devri ve araç hızına göre değişebilir.
- Kayış veya Zincir: İki konik kasnak arasında bir kayış veya zincir bulunur. Bu kayış veya zincir, iki dişli arasında hareket ederken dişli oranını sürekli olarak değiştirir.
- İletim Kontrol Ünitesi: CVT, bir iletim kontrol ünitesi (Transmission Control Unit - TCU) tarafından yönetilir. TCU, motor hızını, gaz pedalı pozisyonunu, araç hızını ve diğer faktörleri analiz ederek uygun dişli oranını belirler.
- Sürekli Dişli Oranı: CVT, sürekli olarak dişli oranını değiştirerek motorun en uygun devir aralığında kalmasını sağlar. Aracın hızı arttıkça dişlilerin çapı değişir ve bu da dişli oranının otomatik olarak ayarlanmasını sağlar.
Bu tür şanzımanın sağladığı bazı avantajları özetlemek gerekirse:
- Sürekli dişli oranı sayesinde daha akıcı bir sürüş deneyimi sunar.
- Daha düşük yakıt tüketimi ve daha iyi yakıt verimliliği sağlar.
- Sürüş esnasında kesintisiz hızlanma ve vites değişimi sunar.
- Daha sessiz bir sürüş sağlar.
Tüm bu sebeplerden ötürü CVT şanzımanlar, günümüzde birçok otomobil üreticisi tarafından kullanılmaktadır. Bu şanzıman türü, özellikle ekonomi odaklı araçlarda ve otomatik vitesli araçlarda sıkça tercih edilmektedir.
DSG Şanzıman Nedir, Nasıl Çalışır?
DSG şanzıman nedir nasıl çalışır, sorusunu ise kısaltmanın açıklamasını vererek yanıtlayabiliriz. DSG, İngilizcedeki "Direct Shift Gearbox" ibaresinden almakta. Volkswagen Grubu tarafından geliştirilen ve çift kavramalı otomatik şanzıman teknolojisini temsil eden bu tür hızlı ve pürüzsüz vites değişimleri sunarak hem manuel vitesli araçların sportif sürüş keyfini hem de otomatik vitesin konforunu bir arada sunar. Çalışma şekli ise şöyle:
- Çift Kavrama Sistemi: DSG şanzıman, iki ayrı debriyaj plakasına sahiptir. Bunlardan biri tekil dişli oranlarını kontrol ederken diğeri ise çift dişli oranlarını kontrol eder. Bu iki kavrama plakası, tek bir şanzıman gövdesi içerisinde yer alır.
- İletim Kontrol Ünitesi: DSG şanzıman, bir iletim kontrol ünitesi (Transmission Control Unit - TCU) tarafından yönetilir. TCU, sensörler aracılığıyla araç hızı, gaz pedalı pozisyonu, motor devri ve diğer parametreleri sürekli olarak izler ve vites değişimlerini optimize eder.
- Paralel Vites Değişimi: DSG şanzıman, bir dişli seti ile bir sonraki dişli setini bir arada kullanır. Bu sayede birinci, üçüncü, beşinci vitesteyken ikinci, dördüncü, altıncı vites için hazırda bekler ve paralel olarak vites değişimi gerçekleştirir. Bu süreç, hızlı ve kesintisiz vites değişimleri sağlar.
- Kavrama Kontrolü: TCU, vites değişimleri sırasında kavramaların açılıp kapanmasını kontrol eder. Bir vites değişimi gerçekleşirken bir kavrama plakası açılırken diğeri kapanır. Böylece sürekli güç aktarımı sağlanır ve vites değişimi süresi minimize edilir.
DSG şanzımanın sağladığı bazı avantajlar ise aşağıda yer almakta.
- Hızlı ve pürüzsüz vites değişimleriyle yüksek performans ve konfor sunar.
- Yüksek verimlilik ve yakıt tasarrufu sağlar.
- Manuel vitesli araçlardaki sportif sürüş keyfini otomatik vitesli araçlarda sunar.
- Daha hızlı tepki verme özelliği ile daha hassas ve dinamik bir sürüş deneyimi sağlar.
Şanzıman Neden Bozulur?
Peki, şanzıman neden bozulur? Bu konu hakkında fikriniz var mı? Ya da böyle bir olumsuzluğu daha önce deneyimlediniz mi? Şanzımanın arızalanmasının belli başlı sebepleri için sizi yazının ilerleyen bölümlerini okumaya davet ediyoruz.
- Vites Ayarı veya Kontrol Sistemleri Sorunları: Şanzımanın vites ayarları veya kontrol sistemleri arızalandığında, vites geçişleri düzgün yapılamaz veya uyumsuzluklar ortaya çıkabilir. Bu, şanzımanın bozulmasına ve performans kaybına neden olabilir.
- Sürüş Tarzı: Sert ve agresif sürüş tarzı, şanzıman parçalarının aşırı yüklenmesine ve bozulmasına yol açabilir. Hızlı hızlanmalar, ani frenlemeler veya aşırı yük taşıma gibi durumlar, şanzımanın dayanıklılığını etkileyebilir.
- Kavrama Sorunları: Otomatik şanzımanlarda, kavramalarda sorunlar meydana gelebilir. Kavramaların kaynaklı aşınma, kayışların gevşemesi veya kopması, şanzımanın düzgün vites geçişlerini sağlamamasına ve bozulmasına neden olabilir.
- Yağın Kirlenmesi veya Düşük Seviye: Şanzıman yağı kirlendiğinde, içerisinde tortu ve kir birikebilir. Bu durum, şanzımanın parçalarının aşınmasına ve düzgün çalışmamasına neden olabilir. Ayrıca, yağ seviyesinin düşük olması da şanzımanın yeterince yağlanmamasına ve aşınmasına yol açabilir.
- Yetersiz Bakım: Düzenli ve uygun bakım yapılmayan şanzımanlar daha hızlı bir şekilde bozulabilir. Şanzıman yağı değişimi, filtre temizliği ve genel kontrol gibi periyodik bakım işlemleri ihmal edildiğinde şanzımanın parçaları aşınır ve sorunlar ortaya çıkabilir.
Şanzıman Yağı Nasıl Kontrol Edilir? Biterse Ne Olur?
Geldik yazının son bölümüne. Bu bölümde şanzıman yağı nasıl kontrol edilir ve biterse ne olur, sorularını yanıtlıyoruz. Araç sahipleri ve servis ustalar çok iyi bilir ki şanzıman yağının düzgün seviyede olması son derece önemlidir. Şanzıman yağının kontrol edilmesi ve eksikse nasıl tamamlanacağı aşağıdaki adımlarla gerçekleştirilebilir:
- Araç çalışırken veya ısınmışken şanzıman yağının kontrol edilmesi tavsiye edilir. Park konumunda ve fren uygulanmış olarak aracı düz bir zeminde durdurun.
- Şanzıman yağının doğru seviyede kontrol edilebilmesi için genellikle belirli bir sıcaklık aralığı gerekmektedir. Araç üreticisinin belirttiği sıcaklık aralığını kontrol edin ve gerekirse şanzıman yağının kontrolünü sıcaklık uygun hale gelene kadar bekleyin.
- Araç üreticisinin belirttiği yerde şanzıman yağı kontrol kabını bulun. Bu kabın üzerinde genellikle "Transmission" veya "Trans" yazısı bulunur. Kabın kapağını çıkarın.
- Şanzıman yağı kontrol kabının içerisinde bir çubuk veya işaretli bir bölüm bulunur. Kabın üzerinde "Max" (maksimum) ve "Min" (minimum) seviyeleri gösteren işaretler olabilir. Çubuğu veya kabın içindeki şanzıman yağını çıkartın ve seviyesini kontrol edin. Şanzıman yağı seviyesi genellikle kabın üzerinde işaretlenmiştir.
- Eğer şanzıman yağı seviyesi minimum seviyenin altındaysa bu, yağın eksik olduğunu gösterir. Şanzıman yağı eklemek için doğru türde ve viskozitede şanzıman yağı kullanarak seviyeyi uygun kısma getirin. Eğer tamamlamadan önce yağ eklemek gerekiyorsa küçük miktarlarda ekleyin ve seviyeyi sürekli olarak kontrol edin. Aşırı doldurmaktan kaçının; çünkü bu da şanzımanın zarar görmesine neden olabilir.
Eğer şanzıman yağı seviyesi düşükse ve düzenli olarak tamamlanmazsa, şu olumsuz etkilerle karşılaşılabilir:
- Şanzımanın Aşırı Isınması
- Sürtünme ve Aşınma
