Mızraklı İlmihal (Sad. Eyyüp Beyhan)

'i
MIZRAKLI
İLMİHAL
SEM^FKCİND
İstanbul 2012
SEIMERKÛND: 144
Fıkıh Kitaplığı: 4
yayin@semerkand.com
ISBN : 978-605-4214-66-2
Sadeleştiren : Eyyüp Beyhan

Tashih : Mehmet Günyüzlü
Kapak : Mustafa Akbulut
İç düzen : Nilgün Sönmez
Baskı : Elma Basım
Halkalı Cad. No:164 B4 Blok
Sefaköy-Küçükçekmece-İstanbul
Tel:0212 697 30 30
(yaygın dağıtım)
Temmuz 2012, İstanbul

4. Baskı
© Bu eserin tüm yayın hakları

Semerkand Basım Yayın Dağıtım A.Ş. ’ye aittir.
GENEL DAĞITIM
TÜRKİYE: Eyüpsultan Malı. Esma Sokak. No.7/A Samandıra-Sancaktepe-lstanbul

POZİTİF
Tel: 0216 564 26 26 Faks: 0216 564 26 36 online satış: www.semerkandpazarlama.com
m—t—>>~ll AVRUPA Erol Medien GmbH Külner Str. 256-51149 Köin Tel.: 0 22 03 / 36 94 90
_ r ° ' e ~ FaX: 022 03/3694 910 Online Satış: www.onlinefuar.de E-Mail: info@erolmedien.de
MIZRAKLI
İLMİHAL
SADELEŞTİREN
EYYÜP BEYHAN
SEMERKHND
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ.............................................................................. 13
GİRİŞ.................................................................................. 17
Kur’kn’Ck İsmi Gcsçs Pesgambdl'ler............................ 17
Kimin zürriyetindsn, kimin dininden ve
ümmetinCsnsin?............................................................... 18
İtikadda ve Amelde Mezhebimiz.................................... 18
Lâ ilâhe İllallah Muhammedün Rstûlullah
Demenin Anlamı............................................................... 19
NAMAZ............................................................................. 21
Kıyamdaki Farz, Vâcip, Sünnet ve MÜstehaplar........ 21
Rükûdaki Farz, Vâcip, Sünnet ve Müstehaplar...........23
Secdedeki Farz, Vâcip, Sünnet ve VUttshkplkr........ 23
ORUÇ................................................................................ 25
Orucun Farzlarr................................................................. 25
Orucun Farz Olmasının Şartları...................................... 26
Orucu Bozan Şeyler........................................................ 27
6 • M I Z R A K . L I . İL .M İ H A L
Oruç Tutmamasına İzin Verilen Kimseler.................... 27

Oruçta Niyet Vakti............................................................. 28
Oruç Tutanltrıd Çe^ît^:ı^r'I................................................. 29
Oruç Tutanların Bayramı..................................................29
Müminlerin Bayramı......................................................... 30
Kimlere Krfdret Gerekit?................................................ 31
Krfdret Kimlere Gerekmez?............................................ 32
Şüpheli Günde (Yevm-i Şrk) Oruç................................. 32
Oruçla İlgili Çeşitli Meseleler.......................................... 33
Orucun ÇsşitlsrI................................................................ 36
Orucun Faydaları.............................................................. 37
GUSÜL.............................................................................. 39
Guslün Çs^ît^:ı^l'1................................................................ 39
Guslün Haramları.............................................................. 41
Guslün Südd(^t^:ı^ri.............................................................41
TEYEMMÜM
Teyemmümün Cdiz Olmadığı Şsylsr............................. 44
Teyemmümün Şartları...................................................... 44
Teyemmümün Sünnetten................................................ 44
Su Artmanın Şartları.................................................... ..45
Teyemmümle İlgili Çeşitli Meseleler...............................45
İSTİNCÂ, İSTİBRÂ ve İSTİNKA.................................... 49
İâtincdnıd Çeşitten........................................................... 49
İâtincddın Sünnetten........................................................ 50
ABDEST
Abeestin Farzları............................................................... 51
Abdeâtin Çeşitten.............................................................52
Suların Çeşitten................................................................ 53
Mbeesain Vdcip Olmasının Şarttan................................. 54
M IZRAKL I İLM İHAL • 7
AbCystin Sünnetten......................................................... 55
AbCystin Müstehaplari....................................................57
AbCystin Mekruhlan........................................................ 57
Abdesti Bozan Şeyler...................................................... 58
NAMAZIN FARZLARI
A) Namazın Dışındaki Farzlar.......................................... 61
B) Namazın İçindeki Farzlar............................................ 63
Namazın Kemal MertebedeKa-ulOlmasının Şatl ı....64
Namazın İçinde UyulmasıMühim Olan Şeyler............. 65
Namazın Vâcîpleri............................................................ 65
Namazın Sünneêri......................................................... 67
Namazın Müstehnpları..................................................... 70
Namazın Edepleri............................................................ 71
Namazın Mekruhları......................................................... 72
Namazı Bozan Şeyler...................................................... 75
Namazı Bozmayan Durumlar..........................................80
Salât Lafzının Manası ve Faziieti................................... 80
CEMAAT ile NAMAZ...................................................... 82
Namazı Vaktinde Kılmanın Faziieti................................ 82
İmama Uyanlar Kaç Türlüdür?....................................... 85
Namazda Ta’dîl-i Erkânı Terketmenin Z-r-ri............... 85
İmamın Arkasında Duranların Sevabı........................... 87
İftitah Tekbirini İmam ile Beraber Almanın Faziieti 88
Namazda Yapılan Şeylerin Karşıllğı...............................90
Sekiz Cennetin İsimleri ve Vasıllan................................91
CUMA NAMAZI
Cumn Namazının Şartları................................................ 95
Cumanın Vâcîpleri........................................................... 97
Cumanın Müstehaplari....................................................97
8 • MIZRAKLI İLMİHAL
Cumanın Mekruhlan........................................................ 98
Bayram Namazının Tekbirten.......................................... 98
YOKSULLUĞUN SEBEPLERİ...................................... 99
Sabah Namazına Kalkmak İçin.................................... 100
ELLİ DÖRT FARZ..........................................................101
İSLAM'IN ŞARTLARI.................................................... 104
ZEKÂT................................................
Zekâtın Câiz Olmadığı Kimseler.................................. 105
Zekât Kimlere Veriilr?..................................................... 106
Zekâtın Farz Olmasının Şartları.................................... 107
KURBAN......................................................................... 108
HAC.................................................................................. 109
Tavaf Çeşitten................................................................. 109
Hac Kimlere Far^r^c^ıi'?..................................................... 110
CENAZE NAMAZI........................................................ 111
Cenaze ile İlgili Çeşitli Meseleler................................. 112
Ehl-i Sünnet İnancına Sahip Olan
Kimselerin Alametten..................................................... 113
DÖRT HALİFE................................................................ 115
Hz. Ebû Bekir................................... 116
Hz. Ömer......................................................................... 117
Hz. Osman....................................................................... 118
Hz. Al.............................................................................. 119
ŞER‘Î HÜKÜMLER (AHKÂM-ı ŞER‘İYYE)............... 120
Farz................................................................................... 120
Vâcip................................................................................. 121
Süaner............................................................................. 121
Yemekten Önce Besmele Çekmemenin Zararlarr..... 122
Yemekten Önce Besmele Çekmenin Faydalan.........123
Müstehap........................................................................ 123
MI ZRAKLİ i LMİHAL • 9
Mubah............................................................................. 123
Haram.............................................................................. 124
Mekruh............................................................................ 124
Müfsid...............................................................................125
İMANIN ŞARTLARI
1. ALLAH’A İMAN.......................................................... 126
Nefsî Sıfatlar................................................................... 127
Zâtî Sıfatlar......................................................................127
Sübûtî Sıfatlar................................................................. 129
Manevi Sıfatlar................................................................ 132
2 . MELEKLERE İMAN.................................................... 133
3 . KİTAPLARA İMAN...................................................... 133
4 . PEYGAMBERLERE İMAN......................................... 134
5 . AHİRET GÜNÜNE İMAN........................................... 135
6 . KADERE İMAN.......................................................... 135
İTİKADDA ve AMELDE MEZHEBİMİZ..................... 136
İmanın Sürekli Olmasının Sebepleri.............................136
İmansız Gitmenin Sebepleri.......................................... 137
Bazı Dinî Kavramlar ve İmanın Kısımlan..................... 140
İMAN ile AMEL ARASINDAKİ FARK........................... 141
İMANIN ÇEŞİTLERİ....................................................... 142
İMANIN ASLI.................................................................. 143
İman mahlûk mudur (sonradan mı yaratı ımıştır)? 144
İman cem‘ midir, tefrik miidii"?.......................................144
Bazı Kavramlar............................................................... 144
İman, İslâm ve ihsan nedir?.......................................... 145
İman, marifet, tevhid, şeriat, din ve millet nedir? 145
İmanın Kaleleri.............................................................. 145
Kelime-i Tevhidin İsimleri........................................... 146
ZİKİR................................................................................148
Zikrin Çeşitlen................................................................. 148

Zikrin Faydası................................................................. 149
HZ. PEYGAMBER’İN AİLE HALKI.............................151
EDİLLE-i ŞEFVİYYE (Şer‘î Deliller)................................ 152
MEZHEP.......................................................................... 153
BÜTÜN İNSANLARIN İMAMI........................................ 154
DÖRT CEVHER............................................................... 154
AMELİN KABUL OMASININ ŞARTI.............................155
PEYGAMBER EFENDİMİZ’E AİT SIFATLAR.......... 155
RESÛLULLAH’IN MÜBAREK SOYU........................ 157
TAFSİLİ İMAN................................................................ 158
Misvak Kullanmanın Faydalan......................................161
YEMEĞİN ÂDÂBI
Yemekten Önce El Yıkamanın On Faydası................ 163
Yemek Yedikten Sonra El Yıkamanın Faydaları........ 164
Yemek Yemenin Farzlan................................................164
Yemenin Sünnetleri........................................................ 165
Yemek Yemenin Mekruhlan.......................................... 166
Yemek Yemenin Haramları............................................ 166
Sıcak Yemek Yemenin Zamdan................................... 167
Az Yemenin Faydalan.................................................... 167
İLİM ve AMEL
İlim mi daha faziletlidir yoksa amel mi
daha faziietUdir?............................................................ 168
İlim mi daha faziletlidîr, akıl mı daha faziietUdir?.......169
İman, amelden cüz müdür (bir parça mıdır)
değil midir?..................................................................... 169
KELİME-i ŞEHADET
Kelime-i Şehadet Getirmenin Şartlı^rî........................ 170
MIZRAKLI İLMİHAL • 11
Kelime-i Şehadet Getirmenin Faydalan.................... 171

AHLÂK-ı HAMİDE (GÜZEL AHLÂK)......................... 174
BÜYÜK GÜNAHLAR.................................................. 183
KÜFÜR........................................................................... 187
Küfrün Zararları..............................................................188
Küfre Düşüren Haller....................................................188
KADINLARIN ÖZEL HALLERİ
HAYIZ ve NİFAS............................................................ 938
MÜMİNİN MÜMİN ÜZERİNDEKİ YEDİ HAKKI......201
Müminin Hayırhsı.......................................................... 211
İnsanların Hayırlısı......................................................... 202
Cennet dört kimseyi arzu ile bekler........................... 202
Dilden Düşürülmeyecek Yedi Şey.............................. 202
ABDEST DUALARI......................................................204
EVLÎLÎK.......................................................................... 208
Damadı görenler şöyle söylemelldir........................... 210
ÖLÜM BAHSİ................................................................217
Masumların (Günahsız Çocukların) Ölümü............... 226
(Müslüman) Hanımların Ölümü................................... 228
Mazlumların ve Sabırlıların Ölümü............................. 232
Kâfirlerin Ölümü............................................................ 234
ÖNSÖZ
İlk insan ve ilk peygamber Hz. Âdem ile [aleyhisselâm]

başlayan din, Allah Teâlâ [ceiie celâluh] tarafından gönde
rilen ve insanların iki dünya mutluluğunu kazanmalarını
sağlayan emir ve yasaklar bütününü ifade etmektedir.
Dinin iki dünyada huzur ve mutluluk kaynağı olması,

onun hükümlerinin hayata geçirilmesi ile doğru orantııdir.
Hükümleri ile amel edenler yol alırken dini, yaşantısından
uzak tutanlar ise bu huzur ve mutluluk kaynağından is
tifade edemezler. İmam Gazâlî [rahmetuiiâhi aleyh] amelsiz
müminleri şöyle tanımlar: ‘Amelsiz mü’min, bütün hayâti
faaliyetleri durmuş, sadece nefes alıp vermekle canlılık
emâresi gösteren komadaki insan gibidir. Bunun yaşadı
ğı hayatın kıymeti ne ise, ibadet ve güzel davranışlardan
yoksun kimselerdeki imanın kıymeti de odur.’ Dolayısıy
la fıkıhtan/din bilgisinden yoksun bir kişi de amellerini
Allah’ın muradına uygun bir şekilde yapamayacağından,
İmam Gazâlî’nin [rahmetuiiâhi aleyh] tanımladığı kimsenin
14 • MIZRAK L I i L M İ H A L______________ _______________
grubuna girer. Zira fıkıh bilinmeden dini gerçek manada

yaşamak mümkün değildir.
Kadın erkek her müslümanın dinini yaşayabilmesi

için gereken asgari bilgiye sahip olması ‘farz-ı ayn’dır.
İşte mü’minlerin bilmesi gereken temel fıkhî bilgilerin bir
araya getirildiği ilmihal kitaplarının asıl telif sebebi bu
hükümdür, diyebiliriz.
İlmihal kitapları, İslâm dininin esaslarını ve prensip

lerini ortaya koyan, her seviyeden insanın anlayabilece
ği bir dille yazılıp toplumun yararına sunulan kısa ve öz
eserlerdir. Sadeleştirmesini yaptığımız Mızraklı İlmihal
de bu amaca yönelik hazırlanan ilk eser olma özelliğini
taşımaktadır.
OsmanlI döneminde “ilmihal” geleneğinin ilk örneği

olan Mızraklı, anonim bir eserdir. Yazarı belli olmayan
kitabın, kimi yerlerindeki atıflardan, eserin 16. yüzyıldan
sonra yazıldığı anlaşılmaktadır.
‘Mızraklı’ isminin, kitabın kapağında ve bazı sayfa

larında bulunan mızrak ve sancak şeklinden veya ese
rin bulunabilen tek yazma nüshasında geçen ‘Mızraklı
Efendi’ ibaresinden esinlenmiş olduğu aktarılmaktadır.
Eserde bir müslümanın bilmesi gereken ibadet ve

itikat bilgilerinin yanı sıra ahlak bilgileri de mevcuttur.
İman, ibadet ve ahlak kurallarının hayatın ayrılmaz bir
bütünü olduğunu ifade eden kendine özgü bir konu sı
ralaması vardır.
Mızraklı İlmihal’de genel olarak ihtilaflı konulara de

ğinilmemiş, Hanefi mezhebince tercih edilen görüşler
aktarılmaya çalışılmıştır. Kimi yerlerde, mezhep içindeki
görüş ayrılıkları da verilmiştzir^.
____ _____________________________ MIZRAK LI İLMİHAL , • 15
Mızraklı İlmihal, Osmanlı CönyminCy mahalle mek

teplerinde başlangıç seviyesinde okutulan ayrıca halk
arasında camilerde ve evlerde gruplar halinde okunan
ve okutulan bir eserdir. Eserin birçok kimse tarafından
okunup ezberlenmesi, selis ve akıcı üslubu ile alakalıdır.
Bu sebeple eserde güzel ve hayırlı işleri özendirmek/
teşvik etmek ve dinen mahzurlu görünen davranışlar
dan sakındırmak için kullanılan üslup abartı olarak algı
lanmamalıdır^. İyi bir Müslüman olma, okuyucu üzerinde
kolny etki bırakma ve bilgilerin akılda dahn kolay kal
masını sağlama amacına hizmet etmesi bakımında bu
üslubun kullanıldığını söylemek münasiptir.
Kitabı sadeleştirirken, mümkün mertebe metne bağlı

bir saCelyştirmy metodu tnkip etmeye çalıştık.
Metinde olmayan; fnknt cümlenin anlaşılmasını ko

laylaştıran ilavy|yri parantez içinde aerdik-
Eserde zikredilen bazı terimleri de dipnotlarda açıkla

dık. Ayrıca anlaşılmayan ve izaha muhtaç bazı konuların
tafsilatın- da dipnotlarda değinmeyi uygun bulduk.
İlmihal bilgisinin önemini Necip Fazıl şu iki mısra ile

dile getirmiştir:
Yandı kitap dağlarım, ne garip bir hal oldu!

Sonunda bann kalan, yalnız ilmihal oldu!
Eserin, faydalı olmasını Cenab-ı Hak’tan niyaz edi

yoruz.
Çalışma ve gayret bizden, hedefe ve başarıya ulaştır

ma ise Allah’tandır.
Eyyüp BEYHAN
GİRİŞ
Rahmân ve Rahîm Olan Allah'ın Adıyla
Bizi, ilmi isteyenlrrdsd ve onv rağbet gösterenler

den eyleyen Allah Tedld’ya hamColâUd. Saldt ve âsldm.
dlsmlers rvhmet olarak öödCsrilsn Hz. Muhkmmsd!id
133113113^ vleyai veseiiem], onun dlinin ve vâhvbıdld üzerine
olsun.
Kur’an’da İsmi Geçen Peygamberler
Peygamberlerin ilki Hz. Âdem [aiıyhisssidm], sonuncusu

bizim peygamberimiz MuhkmmeC Muâttfk!dır [stiiviivhu
aleyhi veseiism]. Bu iki peygamberin arasında birçok pey
gamber grimiş-tIr. Onların sayısını Allah Trdid bilir: Kur’dn-ı
Meîmüşşad’C31 ism-i şerifleri2- açıklanan peygamberlerin
sayısı yirmi sekizdIr. (Âlimler), bu peygamberleri herkesin
bilmesi (onlara inanması) vdciptIr, dediler.
1 Kur’dd-ı Azîmüşşad: Şanı büyük/ yücs olan Kur'ın.

2 İsm-i şsrifirri: Şsrsfii/mübvrsk isimleri.
Âdem, İdris, Nuh, Hud, Salih, İshak, İbrahim, İsmail,

Yakub, Yusuf, Şuayb, Lut, Yahya, Zekeriyya, Musa, Ha
run, Davud, Süleyman, Yunus, İlyas, Elyesa’, Zülkifl, İsa,
Eyyûb, Muhammed. Allah’ın salât ve selâmı Peygambe
rimiz Hz. Muhammed ve bütün peygamberlerin üzerleri
ne olsun. (Eserde, peygamberlerin sıralamaları dikkate alınmamış
tır. Doğru sıralama için muteber ilmihal kitaplarına bıkınız.)
Üzeyr [aleyhisselâm], Lokman [aleyhisselâm] ve Zülkarneyn

[aleyhisselâm]. Bu üçünde (peygamber olup olmadıkla
rı hakkında) ihtilaf vardır. Kimi (âlimler) nebidir, dediler;
kimi (âlimler ise) velidir, dediler.
Kimin zürriyetinden,
kimin dininden ve ümmetindensin?
Hz. Âdem’in [aleyhisselâm] zUrriyystinCsnim (soyunda-
nım). Âhirzaman peygamberi Hz. Muhammed’in [sallallahu
aleyhi vesellem] dininden ve Ümmetindenim, elhamdülillâh.
İtikadda ve Amelde Mezhebimiz
İtikadda (inançta) mezhebim, Ehl-i sünnet ve’l-ce-

maat’tir.
Ehl-i sünnet ve'l-cemaat demenin manası; Resû-

lullah’ın ashabı ve cemaati hangi itikad üzere oldularsa
ben de o itikad üzere oldum, demektir.
Amelde mezhebim, İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe’nin [rah-
metullahi aleyh] mezhebidir. Ben İmâm-I Âzam’l [rahmetullahi
aleyh] amelî mezhepte kendime rehber) imam edindim.
Ayrıca onun Kur’an’dan ve hadis-i şeriflerden anlayıp
çıkardığı meseleleri kabul ettim ve onun sözleriyle amel
etmeyi tercih ettim.
Lâ İlâhe İllallah Muhammedün Resûlullah

Demenin Anlamı
1 w '
Lâ ilâhe illallâh ( & Nl.kJl, \ ) demenin manası şudur:
İbadete layık ve müstahak (hak eden) bir zat yoktur. An
cak şanı yüce olan Allah vardır ve birdir^. (O’nun) ortağı
ve benzeri yoktur. Mekândan münezzehtir.3
Muhammedün Resûlullah ( Jol Jjğ ) deme

nin manası; âhir zaman peygamberi Hz. Muhammed
şanı yüce olan Allah Teâlâ’nın
[sallallahu aleyhi vesellem]
kulu ve resulüdür (elçisidir). Biz de onun ümmetiyiz,
elhamdülillah.
3 O’na mekân tayin edllemez.

NAMAZ
Namaza dört şey ile girilir: Farz4 ile, vâcip5 6ile, sün
net0 ile ve müstehap7’ 8ile.5
Kıyamdaki Farz, Vâcip, Sünnet ve Müstehapiar

Kıyamda farz da var, vâcip de var, sünnet de var
müstehap da var:
• Namazda elleri kulağa kadar kaldırmak sünnet, el
ayasını (avuç içini) kıbleye doğru çevirmek sünnettir.
4 Farz: İslâm dininin kesin olarak yapılmasını emrettiği şeylerdir.

5 Vâcip: Farz kadar kesin olmamakla beraber kuvvetli bir delille yapıl
ması istenen dinî iş ve vazifelerdir.
6 Sünnet: Peygamber Efendimiz’in [sallallahu aleyhi vesellem] farz ve
vâcip dışında yaptığı ya da yapılmasını hoş karşıladığı işlerdir.
7 Müstehap: Yapılması güzel olan ve sevilen şey anlamına gelir. Peygam
ber Efendimiz’in [sallallahu aleyhi vesellem] ara sıra yaptığı ve sevdiği şeyle
re müstehap denir.
8 Namazın vâcipleri, sünnetleri ve müstehapları burada .sayılanlarla sı
nırlı olmadığını belirtelim. Konu hakkında daha geniş bilgi edinmek
isteyenlerin muteber ilmihal kitaplarına bakmaları tavsiye olunur.
22 • M I Z R A K L I İ L M i H A L
• i Erkeklerin başparmaklarını kulak yumuşağına değ

dirmeleri ve hanımların (ellerini) omuz hizasına kaldırma
ları müstehaptır.
• Namaza girişte Allahüekber diyerek tekbir almak

farzdır.
• Tekbir aldıktan sonra elleri bağlamak sünnettir.
• Sağ elini sol elinin üzerine koymak sünnettir.
• Erkeklerin, ellerini göbekten aşağı koyması; hanım

ların ise göğsüne koyması sünnettir.
• Bileği tam olarak kavramak müstehaptır.
• Namazda imamın ya da imama uyan kimselerin ve

yahut namazı yalnız başına kılanların (iftitah tekbirinden
sonra) Sübhâneke'yi okuması sünnettir.
• Eğer (kişi) imam ise veya tek başına namaz kılıyor

sa (Sübhâneke'den sonra) eûzüy ve besmele okuması9
10
sünnettir.
• Fâtiha-i şerife okumak vâciptir.11
• (Fâtiha'dan sonra) bir (zamm-ı) sûre okumak vâ

ciptir.
• (Kıraatte) Kur'an'dan üç âyet veya üç âyet kadar

uzunlukta bir âyet okumak farzdir.
9 Fâtiha'dan önce içinden, “eûzü billâhi mineşşeytânirracîm” demek.
Namaz cemaatle kılmıyorsa sadece imam eûzü okur, imama uyan
cemaatin bir şey okuması gerekmez.
10 imamın ve namazı tek başına kılan kişinin her rekâtta Fâtiha'dan
önce, “bismillâhirrahmânirrahîm” demesi sünnettir. Ancak imama
uyan kimselerin besmele okuması gerekmez.
11 Fâtiha'yı zamm-ı sûreden önce ve farz namazların ilk iki, sünnet na
mazların her rekâtında Fâtiha’yı okumak vâciptir. Bu hüküm Hanefî
mezhebine göredir. Diğer üç mezhebin imamlarına göre ise namazda
Fâtiha sûresini okumak farzdır.
Rükûdaki Farz, Vâcip, Sünnet ve Müstehaplar
Rükûnun içinde farz da vardır, vâcip de vardır', sünnet

de vardır.
• (Âlimlere göre rükûda) belini eğmek farz bulundu.
• (Âlimlere göre rükûda) üç kere, sübhânellah diyecek

kadar beklemek vâcip bulundu.12
• Üç kere “sübhâne rabbiye’l-azîm” demek sünnet;

bunu beş yahut yedi kez söylemek müstehap bulundu.
• Rükûdan (kalkıp) kıyama doğrulduğunda ve yine

aynı şekilde iki secde arası doğrulup oturduğunda bir
kere “sübhânellah” diyecek kadar beklemek İmam Ebû
Yusuf’a göre farz, İmameyn’in13 görüşüne göre vaciptir.
Sünnet dendiği de olmuştur, ancak asıl kabul gören
vâcip olmasıdrr.
Secdedeki Farz, Vâcip, Sünnet ve Müstehaplar
Secdede farz da, vâcip de, sünnet de müstehap da

vardır
• (Âlimlere göre) başını (alnını) secde yerine koymak
farz,
• (Secdede) üç kere sübhânellah diyecek kadar bek
lemek vâcip,14
• Üç kere “sübhâne rabbiye’l-a‘lâ” demek sünnet;
beş yahut yedi kere söylemek müstehap bulundu.
• Ka‘de-i ûlâda (dört rekâtlı namazların ilk oturuşun
da) oturmak vâcip,*
12 Burada kastedilen ta‘dîl-i erkânın vâcip olduğudur.

13 İmâm-ı Âzam ve İmam Muhammed’e göre.
14 Burada kastedilen ta'dîl-i erkânın vâcip olduğudur.
• Ka‘de-i ahîrede (son oturuşta teşehhüd miktarı)

oturmak farz,
• İkisinde de (iki oturuşta da) Tahiyyat (ettahiyyatü
duasını) okumak vâciptir.
• Farz ve vâcip namazlar ile öğle ve cuma namazının

ilk sünnetlerinin ve cuma namazının son sünnetinin, yal
nız son oturuşunda; diğer namazların ise tüm oturuşla
rında salavat (Salli ve Bârik) dualarını okumak sünnettir.
• Selâm lafzı(nı söylemek) vâcip,15
• (Selâm verirken) İki yanına bakmak sünnet,
• (Selâm verirken) İki yanına (omzuna) tam olarak

bakmak müstehaptır.16
15 Namazın sonunda sağa sola selâm verirken “es-selâmü aleyküm ve

rahmetullah” cümlesindeki es-selâm kelimesinin söylenmesi vâciptir.
Aleyküm ve rahmetullah lafzını söylemek vâcip değildir.
16 Sağa sola selâm verirken başı omuzları tam olarak görecek şekilde
çevirmek müstehaptır.
ORUÇ
Orucun fvrz olduğuna drlil,
US lyil LgJl Ç
'j „
‘‘Ey iman edenler! Oruç sizden önce gelip geçmiş

ümmetlere farz kılındığı gibi size de farz kılındı. Umulur
ki korunursunuz” (Bakara 2/183) dyet-i kerimesidir.
Orucun Farzları
Orucun farzı (geçerli olmv şartı) üçtür:
1. Niyat etmae,17
17 Diğer ibadetlerde olduğu gib i oruç ibvdstidCs de niyet etmek şarttır.

Orucv kalben niyet yrtrrİidIr. Fvkat kalpteki bu niyetin dille söylen
mesi mendup sayılmıştır. Buna göre oruç tutmak gayrsi ilâ sahura
ktlkmvk dolaylı olarak niyet âtaılırr
2. Niyetin ilk ve son vaktini bilmek,18
3. Şnfak yeri ağarmadan önceki vakitten (imsaktin),

güneş batıncayn kadar geçen sürede orucu bozan şey
lerden kendini muhafaza etmektir.
Orucun Farz Olmasının Şartları
Bir kişiye orucun farz olmasının yedi şartı vardır:
1. Müslüman olmak,
2. Bâliğ olmnk,19
3. Akıllı olmnk,
m Sıhhatli olmak,
5. Mukim olmak,20
6. (Hanımlar için) Hayızlı (âdetli) olmamak,
7. (Hanımlar için) Loğusa (doğum yapmış, nifaslı ha

nım) olmamak.
18 Tutulan oruçların geçerli olabilmesi için niyetin ilk ve son vaktinin

bilinmesi önemlidir. Oruçlar, niyet etme zamanına göre ikiye ayrılır:
1. Akşamdan itibaren gündüz kuşluk vaktine kadar niyet edilebilen oruç
lar: Öğle namazı vakti girdikten sonra bu oruçlara niyet edilmez.
a) Ramazan orucu, b) Belirli günlerde tutulması adanan oruçlar, c)
Nâfile olnrnk tutulan oruçlar,
2. Tan yeri ağarmadan geceleyin niyet edilmesi gereken oruçlar: Bu
oruçlara imsaktin sonra niyet edilmez, a) Ramazanda tutulnmayıp
bnşka znmnndn kazâ yCilyn ramazan orucu, b) Kefâret oruçları, c)
Başlanıp da bozulan nâfile oruçların kazâsı.
19 Bulûğ çağına yani ergenlik çağına girmiş bulunmak. Ergenlik çağı,
çocukların vücut yapıların- ve iklim şartlarına göre değişmektedir.
Âlimlerimiz bu şartları göz önünde bulundurarak ergenlik yaşını, er
keklerde 12-15 yaş arası, kızlarda ise 9-15 y-ş arası olarak bylirly-
mişlerdir.
20 Mukim, sözlükte “bir yerde ikamet eden kimse" anlamına gelir. Dinî
bir terim olarak, asıl aatnnınCn ikamet eden veya 90 km. uzaklıkta bir
yere gidip orndn Hnnyfîler’y göre on beş gün ve daha fnzla, Şâfiîler’e
göre giriş ve çıkış günlei-i hariç dört gün ve daha fazla kalan kimseye
denir.
MIZRA KLI İLMİ HAL • 27
Orucu Bozan Şeyler
Orucu altı şey bozar:2'

1. (Bilerek) Yemek yemek,
2. (Bilerek) İçecek türü bir şey içmek,
3. (Bilerek) Cimâ etmek,'22
223
24
1
4. (Kadının oruçlu iken) Hayız (olması),2*
5. (Kadının oruçlu iken) Nifas22 (halinin başlaması),
6. Ağız dolusu kusmak.
Bu altı şey orucu mutlak surette bozar (Orucun yeni
den tutulması gerekir).
Birkaç durumda ise oruç aslolarak (hükmen) bozul

maz. (Kişinin) üzerinden farz yükümlülüğü kalkan Fakat
fazla olan sevabı gider, çekilen açlık ve susuzluk yanına
kalır diye hadis-i şerifte geçmektedir. O şeyler (şunlar
dır): Yalan (söylemek), gıybet (etmek), nemime (söz taşı
mak), yalan yere yemin etmek gibi (günah olan işlerdir).
Oruç Tutmamasına İzin Verilen Kimseler
Şer‘an (dinen) şu yedi sınıf kimseye orucu yeme izni

verilmiştir:25
21 ilk üç madde bilerek orucunu bozan kişiye kefaret de lazım gelin
22 Eşiyle cinsel ilişkide bulunmak.
23 Kadın oruçlu iken aybaşı halinin başlaması.
24 Hanımlarda doğum sonrası başlayan duruma nifas denir. Oruçlu iken
nifas halinin başlaması orucu bozan durumlardandır Kadınlar nifas
hallerinde, cinsel ilişkide bulunamaz; namaz kılmaz, oruç tutmazlar.
Bu konuda müctehidler görüş birliği içindedirler. Kadınlar hayız ve
nifas hallerinde kılmadıkları namazları daha sonra kazâ etmez, an
cak, oruçları kazâ ederler. Ayrıca kadınlar, müctehidlerin büyük ço
ğunluğuna göre nifaslı olduklarında Kâbe’yi tavaf edemezler.
25 Bu kimselerin oruç tutmalarına mani olan özür halleri geçince tuta
madıkları oruçları gününe gün kazâ ederler İyleşme ümidi olmayan
28 • MIZR AKLI İ LM İHAL
1. Hasta,
2. Misafir (yolcu)^6
3. Hayızlı hanım,
4. Nifaslı (loğusalı) hanım,
5. Hamile hanım/7
6. Emziren hanım/8
7. Çok yaşlı olan ihtiyar kimse/9
Oruçta Niyet Vakti
(Niyet etme zamanı bakımından) Oruçta niyet iki türlüdür':
Birincisi, ramazan (orucu), nâfile ve nezr-i muayye^0

(oruçları). Bu üçünde niyet (etme zamanı) aynıdir'
(Bu Üçünde de niyetin) ilk vakti, (önceki) günün tamam

lanması (güneşin batışıdır). Son vakti, (oruç tutulacak) gü
nün zevale3! ermesidir. Kişi, güneş zevale ermeden yeme-*26 31
30
29
28
27
hasta ve oruç tutması mümkün olmayan çok yaşlı kimseler tutama
dıkları ramazan orucunun her bir günü için fidye verirler'.
26 Misafir: Dinimizde, bulunduğu dslCsCsn yaklaşık 90 kilometrelik
uzaklıktaki bir yere gitmek için yolculuğa çıkan ve gittiği yerde on
beş günden az kamaya niyet eden kimselere “misafir” (yolcu) denir.
Yolcu olanların oruç tutmamalarına müsaade sCilmiştlır Fakat yolcu
sayılan kimselerin, sıkıntı ve zarar görmsyscsklsri 101X1171111'11 oruç
tutmalarının daha faziletli olduğunu hatırlatmada fayda vardır.
27 Oruç tutmaya güç ystirsmsysn.
28 Oruç tutması çocuğuna zarar verecekse.
29 Dinimizde oruç tutmaktan âciz olan çok yaşlı kimselerin oruç tutma
masına müsaade edilmiştir. Yaşlı kimselerin eğer tutamadıkları oruç
ları kazâ etme durumları yoksa bunun yerine, tutamadıkları her gün
için bir yoksulu sabah ve akşam doyuracak kadar fidye vermeleri
uygun görülmüştür.
30 Vakti belirlenmiş adak orucu.
31 Güneşin tepe noktasına gelip batıya meyletmesine kadarki geçen
zamana zeval vakti denir. Öğle namazı vaktinden 30 veya 45 dakika
öncesine kadarki zaman dilimini ifade eder.
miş, içmemişse bu oruçlara niyet eder, orucu tutâî^. Fakat

güneş (öğle vakti) zevale (en tepe noktaya) geldikten son
ra (bu oruçlara) niyet câiz olmaz (geçersizdir).
İkincisi, kazâ, kefâret ve nezr-i mutlak'-^ (oruçları). Bu

üçünde niyet (etme zamanı) aynıdır.
(Bu üçünde de niyetin) ilk vakti, güneşin batışından,

tan yeri ağarmadan önceye kadar (imsak vakti bitene
kadar) niyet edilebliir. Tan yeri ağardıktan sonra bu üç
oruç için niyet câiz olmaz (geçersizdir).
Oruç Tutanların Çeşitleri
Oruç tutanlar üç sınıftır: Cahillerin orucu, âlimlerin

orucu, peygamberlerin orucu.
Cahillerin Orucu: (Bu sınıftakiler) Yemezler, içmez

ler; cimâ etmezler fakat (orucun sevabını azaltan) diğer
günahları işlerler.
Âlimlerin Orucu: (Bu sınıftakiler) Yemezler, içmezler,
cimâ etmezleri, (orucun sevabını azaltan) diğer günahları
da işlemezler.
Peygamberlerin (ve velilerin) Orucu: (Bu sınıftaki

ler), yemezler, içmezler, cimâ etmezler, (orucun sevabını
azaltan) diğer günahları işlemezler, ayrıca bunlar şüpheli
şeylerden dahi kaçarlar.
Oruç Tutanların Bayramı
Oruç tutanların bayramı üç şekildedir: Cahillerin bay

ramı, âlimlerin bayramı, peygamberlerin ve evliyanın
bayramı.
32 Vakt i beiirlenmemiş olup herhang i bir gün için adanmış oruçlar

30 » M I ZR A K LI İ LMİHAL
Cahillerin Bayramı: Akşam olunca iftar ederler, iste

diklerini yer ve içerler, “Bizim bayramımız budur” derler.
Âlimlerin Bayramı: Akşam olunca iftar ederler. “Eğer

şanı yüce olan Allah tuttuğumuz oruçtan razı olduysa
bizim bayramımız budur, eğer razı olmadıysa bizim hali
miz nice olur” diye tefekkür eder, düşünürler.
Peygamberlerin ve Velilerin Bayramı: Onların bay

ramı rü'yetullahtır.33 Onlar Allah'ın rızasına müştaktırlar
(her dem O'nun rızasını dilerler).
Müminlerin Bayramı
Bütün müminlerin bayramı beş çeşittir:
1. (Mümin) Sol yanındaki melek, (bir gün boyunca)

yazılacak kötü bir amelini bulamazsa (bayram eder).
2. (Mümin) Ölüm anında, sekerat halinde müjdeci

melekler gelip, “Merhaba ey mümin! Sen cennetliksin”
diye müjde verirler ise (bayram eder).
3. (Mümin) Kabre vardığı zaman kabrini cennet bah

çelerinden bir bahçe olarak bulur ise (bayram eder).
4. (Mümin) Allah Teâlâ’nın arşı altında peygamberler,

veliler, âlimler ve salihler ile birlikte gölgelenir ise (bay
ram eder).
5. (Mümin) Kıldan ince, kılıçtan keskin ve gecenin ka

ranlığından daha karanlık, bin yıl iniş, bin yıl yokuş, bin
yıl düz olan sırat köprüsü üzerinde yedi yerde sorulacak
suallere cevap verip geçebilirse (bayram eder); eğer (ce
vap) veremez ise her birinde bin yıl azabı gerektir
33 Ahrette zamandan ve mekândan olduğu hadde Allah

Teâlâ’nın cemâlini görmek demektir.
O yedi sual (şunlardır):
1. İmandan,
2. Namazdan,
3. Oruçtan,
4. Hacdan,
5. Zekâttan,
6. Kul hakkından,
7. Gusülden, istincâda^ ve abdesttendir.
Kimlere Kefâret35 Gerekir?

Bir kimse ramazan-ı şerifte bilerek orucunu bozarsa
kefâret ve kazâ gerekir.
Kefâret: Kefâret bir köle âzat edilerek ödenir. Bunu

güç yetmezse, ramazan ayının dışında ve oruç tutmanın
34 Sözlükte “taharetlenmek, pislikten temizlenmek, kurtuluşunu istemek”
gibi anlamlara gelen istincâ dinî bir terim olarak, “tuvalet ihtiyacını gi
derdikten sonra temizlenmek” manasına gelmektedir. Bu temizliğin
tam olarak ve usulüne uygun yapılması ibadetlerimizin geçerli olması
için önemlidir. Aslolan bu temizliğin su ile yapılmasıdir. Eğer su yoksa
imkânlar ölçüsünde uygun temizlik araçlarıyla taharet yapılmaııdır. Su
ile temizlik yapıldıktan sonra, avret yerinin bez veya tuvalet kâğıdı ile
kurulanması sağlık ve temizlik açısından daha uygundur. Temizlik sol
el ile yapılmalı, tuvalete girmeden ve çıktıktan sonra ellerin sabunla
yıkanmasına dikkat edilmelidir (Dinî Kavramlar Sözlüğü, [haz. Heyet],
Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2006, s. 337-338).
35 Kefâret, ramazan ayında, farz olan orucu tutarken, meşru bir maze
reti olmaksızın bilerek ve isteyerek orucu bozan kişiye verilen ceza
hükmünde dinî bir uygulamadir. Bir kimse ramazan orucunu mazereti
olmaksızın bilerek bozarsa kefâret olarak köle âzat eder, bunun müm
kün olmaması halinde iki ay üst üste oruç tutar, buna da gücü yetmez
ise altmış fakiri sabah ve akşam doyurur veya yemek parasını verir'.
Yemek parasını altmış günde bir fakire verebileceği gibi, bir günde
altmış fakire de verebilir. Bir günde hepsini bir fakire vermesi câiz de
ğildir. Kefâret olan oruca kamerî ayın ilk gününde başlamış ise iki ay,
daha sonra başlamış ise altmış gün ara vermeden oruç tutar. Kadın
ların ay halleri dışında ara verilmesi halinde yeniden başlar. Kadınlar
ise, ay hallerinde oruca ara verirler ve biter bitmez, ara vermeden
kaldığı yerden devam ederler (Dinî Kavramlar Sözlüğü, s. 370).
haram olmadığı günlerde ara vermeksizin peş peşe altmış

gün oruç tutmnktir. Buna dn güç yetmezse altmış fnkir
doyurulur. Bir gün kazâ yerine de bir gün oruç tutulur.
Kefâret Kimlere Gerekmez?
Şu altı kişiye kefâret gerekmez:

1. Hasta,
2. Misafir (yolcu),
3. Emziren hanım (çocuğuna zarnr gelmesin diye tut-
m adıysa),
4. Şeyh-i fâni (çok yaşlı) kimse,
5. Açlıktan veya susuzluktan dolayı ölmekten korkan

kimse.
6. Ağır işkence ile tehdit edilip, orucu bozdurulan

kimse.
Bu altı kimseye kefâret gerekmez. Bu kişiler özürleri

(halleri) bittikten sonra tutamadıkları oruçları her güne
bir gün olarak kazâ ederler.
Şüpheli Günde (Yevm-i Şek) Oruç
Yevm-i şekle36 (şüpheli günde) niyet birkaç türlüdür:
• Kerâhetle caizdir. Yevm-i şekte (ramazan başla

dı mı başlamadı mı diye şüphe edilen günde), ramazan
36 Şüpheii gün demek olan yevm- i şek,, dinî bir kavram olarak, Şaban
ayının 30’u mu, yoksn Ramnzan’ın 1. günü mü olduğunda şüphe edi
len güne verilen addir. Kamerî ayların başlangıcı ve bitişi, ayın hare
ketine göre belirlenir'. Buna göre ramazan ayının başladığını nnlnmnk
için ramazan hilâlini görmek gerekir. Hilâlin görülmesi konusunda
ihtilnfn düşüldüğünde yevm-i şekten bahsedllir. Âlimler bu konuda
niyetin nasıl yapılması gerektiği konusunda yukarıda sayılan üç gö
rüş üzerinde ittifnk etmişlerdir.
orucuna niye etmek eeya başka bir vdcip oruca niyet

etmek veya “Ramazan ise rvmtztnk değilse başka bir
ddfileye veya bvşka bir vdcip orucv” diye düşünerek ni
yet etmek. Bunlvr kerdhatle cdizdIr^.
• Kerâhetsiz (mekruh olmaksızın) câizdir. Kişi mut

lak oruca (AllkT için oruç tutmaya) niyet etmişse veya
şaban tyı için oruç tutmvyv yani ndfileye niyet etmişse
bu oruçlar mekruh olmvdvn cdizdIr^.
• Câiz değildir. “Ramazan isr niyet ettim; değilse ni

yetsizim” demek cdiz olmaz. 37
Oruçla İlgili Çeşitli Meseleler
• Bir kişi rvmaevnev orucv (geceleyin) niyet etmeyip

(dr zeval vvktidesd önce niyet etsr) er öğleden (zeatl
vaktinden) önce bilerek bir şeyler yese İmdm-ı Âzam'a
görs kefnret gerekmez (yalnız kazd gerekir). İmameyn’r38
görs (isr o kimseye) kefdret de gerekir. Eğer öğleden
sonra (niyrt etmiş olup, kasten bir şey) yerse, hepsinin
ittifakıyla kefdrst gerekir. Fıkıh kitvplvrınev (bu konu)
yazılmıştır.37
39
38
37 Tereddütlü niyetten ötürü orucu geçerli olmaz.
38 İmameyn Türkçe'de “iki imvm” anlamına gelir. Fıkıh literatürüdes
isr Hanefî mezhebinin kurucusu olan imdm-ı Âzam'ın talebeleri olvn
imam Ebû Yusuf ae İmam Muhkmmee için kullanılvn bir terimdIr.
39 Krfdret, oruç tutmvmvdld değil, orucu bozmanın bir creasıeır. Bu
nun için bir kimsr, rvmaevnev orucv asla niyet etmediği gibi, asla if
tar dv etmeyip imsak etmiş bulunsa (oruç tutsa), üzerine ytlnız kazd
lazım grlir. Fakat İmam Züfsr’â göre, oruç için mutlvk surette imsvk
yeterlidir. Bunun için, niyet bulunmasa da, yalnız imsak yapılsa oruç
tutulmuş olur. Bu durumCv kasten yvpılacvk bir iftar Tem ktzdaı
hem de kâfdreti gerektirir.
Oruca tsla niyet etmediği halde, gündüzün kasten iftar âdilse, yalnız
kted grrrkir. Böyle bir yersiz davranıştan do-tyı, ayrıca sorumluluk
doğar. Tövbe edip mağfiret dilemek gerekir. Fakat kefdret gerekmez.
• Bir kimse iki veya üç ramazandan bilerek birer gün

oruç bozmuş olsa ve kendisine kefâret gerekse, her birin
den dolayı birer kefâret mi tutar yoksa üçüne bir kefâret
mi tutar, (bu mesele) ihtilaflıdır. En ihtiyatlı olanı her birin
den ötürü birer (ayrı ayrı) kefâret (orucu) tutmasıdır.
• Bir kimsenin ramazandan borcu olsa ve üzerin
den (bir) yıl geçtiği halde kazâsını tutmamış olsa bazı
âlimlerin görüşüne göre o kişi günahkâr olur.40
• Bir kimse kefâret orucunu tutarken ramazan gelse,
ramazandan sonra (kefâret orucunu) tekrar başından
tutması gerekir. Öncekiler (tuttuğu oruçlar) sayılmaz.
• Bir kimse sefer müddetine niyet etmeksizin orucu
nu bozsa daha sonra sefere niyet edip yola çıksa hem
kazâ hem kefâret gerekir.
• Fakat bir kimse ramazanda sefere niyet etse, oru
cunu yese sonra sefere gitmese kazâ gerekir, kefâret
lazım gelmez. Fakat akşama kadar yemek yemesi ha
ramdır. Daha sonra (tutmadığı oruçlar için) gününe gün
kazâ tutar.
• Yine bir kimse ramazanda sefere niyet etmeksizin
orucunu yese sonra zorla sefere çıkarılsa (bu durum) ih
tilaflıdır. En doğrusu hem kazâ hem kefâret lazım olduğu
yönündedir.
Geceleyin niyet edilmeyip sabahleyin zevalden önce (nehar-i şer'inin
yarısından önce) oruca niyet edilip de ondan sonra kasten iftar edile
cek olsa, İmâm-ı Âzam’a göre yalnız kazâ gerekir, kefâret gerekmez.
İki imama göre (İmam Muhammed - İmam Ebû Yusuf), niyet bulun
maksızın imsak edilse (oruç tutulsa) veya zevaldan sonra iftar edilse,
kazâ lazım gelir, kefâret gerekmez. Fakat zevalden önce iftar edilse,
hem kazâ hem de kefâret gerekir, çünkü zevalden önce oruca niyet
edilmesi mümkündür (Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük Islâm İlmihali, İs
tanbul: Semerkand, 2005, s. 337).
40 Bu kimse orucunu kazâ esse üzerine borç olan oruçtan l^^â etmey i
ertelediği için günahkâr olmaktan kurtulamaz.
MI ZRAKLI İIMİHAL • 35
• Bir kimse ramazanda, bütün ramazanı kapsamak

sızın yirmi altı günden eksik veya fazla deli olsa, sonra
iyileşse (oruç tutamadığı) o günleri kazâ eder. Eğer ra
mazanın başından sonuna kadar aklı yerine gelmeyip
deliliği devam ederse ramazan orucu üzerinden düşer.
• Yine bir kimse (oruçlu iken) unutarak yese veya

cimâ etse orucu bozulmaz. Eğer orucunun bozulduğu
nu zannedip tekrar yese kazâ gerekir, kefâret gerekmez.
Fakat orucunun bozulmadığını bildiği halde yese, hem
kazâ hem kefâret gerekir.
• Bir kimse terini yutsa4142

43
yahut boyalı ipliği çiğnese
boyasını yutsa veya başkasının tükürüğünü yutsa ya da
kendi tükürüğünü dışarı çıkarıp tekrar yutsa yahut da
dişinin arasında kalmış nohuttan büyük şeyi yutsa bu
durumların tümünde kazâ gerekir. Bunun dışındaki şe
killerde durum ihtilaflıdır. Tercih edilen (orucun) bozuldu
ğu yönündeki görüştür.
• Bir kişi (bir defada) bir avuç miktarı tuz yerse orucu
bozulur. Yalnızca kazâ gerekir?2 Fakat azıcık yerse oru
cu fâsit olur.43 Eşbâh (adlı kitap)’ta böyle bahsedilmiştir.
• Bir kimse çalıştığı işte (şiddetli sıcaklardan dolayı)

bunalsa, ikindiden sonra orucu bozsa, hem kazâ hem
de kefâret gerekir. Ama kadın veya bir câriye bunalsa
ve (orucunu) yese sadece kazâ (orucu tutması) gerekir.
41 Göz yaşı veya yüz teri ağza girecek olsa, bakılır: Eğer bir ve iki damla
gibi az bir şey ise orucu bozmaz. Çünkü bundan kaçınmak müm
kün değildir. Fakat terin veya göz yaşının tuzluluğu bütün ağız içinde
duyulacak derecede fazla olup da oruç hatırda iken yutulmuş olsa,
oruç bozulur.
42 Bir defada bir avuç tuz yemek alışkanlık değildir. Ayrıca insanın böyle
bir şeyi canı çekmez.
43 Bu durumd^ oruç bozulur. Hem kazâ hem kefâret gerekir.
Ancak (kadın ve câriye) iş yapmadığında erkeği veya

efendisi dövecekse (hüküm böyledir).
• (Dişleri arasında kalan) Susam tanesini yalnızca

çiğneyen kişinin orucu bozulmaz.^ Fakat (susam tanesi
kadar bir şeyi dışarıdan alıp) yutsa, ister çiğnenmiş ol
sun ister olmasın her halde oruç bozulur. Kazâ gerekir
(Tercih edilen görüşe göre kefâret de gerekir).
Orucun Çeşitleri
On beş çeşit oruç vardır: Bunlardan üçü farz, üçü
vâcip, beşi haram, dördü sünnettir.
Farz olanlar: Ramazan, kazâ ve kefâret (oruçlarıdır).
Bu üç oruç faizdir.
Vâcip olanlar: Nezr-i muayyen (günü belirlenmiş
adak orucu), nezr-i mutlak (günü belirlenmemiş adak
orucu) ve nâfile tutulmaya niyetlenip bozulan nâfile oru
cun kazâsı. Bu üç oruç vâciptir.
Haram olanlar (oruç tutmanın yasak olduğu günler):
Ramazan bayramında bir gün, kurban bayramında dört
gün (olmak üzere) yılda beş gün oruç tutmak haramdır.
Sünnet olan oruçlar: Eyyâm-ı bîz45 günlerinde tu
tulan oruçlar, Davud'un [aieyhisseiâm] orucu/6 pazartesi
ve perşembe günleri oruç tutmak, âşûrâ günü/7 arefe
44 Susam tanesi kadar küçük bir şey olduğu için ağızda dağııır. Zerre
haline gelir. Ancak bunun tadı boğaza giderse oruç bozulur.
45 Hicrî ayların on üç, on dört ve on beşinci günlerine eyyâm-ı bîz denir.
Bu günlerde oruç tutmak sünnettir.
46 Bir yıl boyunca bir gün oruç tutulup bir gün iftar ederek yılın yarısını
oruçlu geçirmektir.
47 Muharrem ayının onuncu gününe “âşûrâ” denir. Peygamberimiz [sal-
lallahu aleyhi vesellem], “Ramazan orucundan sonra en faziletli oruç
Allah’ın ayı olan muharrem ayında tutulan âşûrâ orucudur’’ (Tirmizl,
günQ48 ve diğer mübarek günlerde oruç tutmak sün

netti r.
Orucun Faydaları
Oruç tutmanın on bir faydası vardır:
1. Cehenneme kalkan olur,
2. Diğer ibadetlerinin kabulüne vesile olur,
3. Bedenin zikri olur^,
4. Kibri kırar^,
5. Amelini beğenmeyi kırar,
6. Huşuyu artırır,
7. Sevabı mizanı (mahşerde amellerin tartıldığı tera

ziyi) doldurur,
8. Allah Teâlâ oruç tutan kulundan razı olur,
9. İman ile vefat ederse cennete erken girer,
10. Kalbi nurlanır,
11. Aklı nurlanır.
Savm, 40) diye bildirdiği bu orucu tutmuş ve sahabilerine de tutma

larını emretmiştir. Âşûrâ günü bir önceki (9-10.) veya bir sonraki gün
(10-11.) ile beraber oruçlu geçirmek sünnettir.
48 Arefe günüı Kurban bayramının bir gün öncesi olan Zilhicce ayının
9. günüdür. Ülkemizde ramazan bayramının öncesindeki güne de
arefe günü denilmektedir (Dinî Kavramlar Sözlüğü, s. 30).
GU ÜL
Guslün farzı üçtür:
1. Bir kere ağzına su vermek;

2. Bir kere burnuna su vermek;
3. Bir kere (hiç kuru yer kalmayacak şekilce) bütün
bedeni yıkamak.
Guslün Çeşitleri
(Hükmüne göre) Gusül on beş çeşittir: Beşi farz, beşi

vâcip, dördü sünnet, biri müstehaptır.
Farz Olan (Gusül):
• Kadının hayız veya nifastan kesildiğinde (temizlen

me vakti geldiğinde),
• Erkeğin tenasül uzvunun sünnet yerine kadar olan

kısmı, kadının tercine (cinsel organına) dahil olduğunda/^
49 Men i gelsin veya gelmesin bu durumda kadm ve erkeğin gusüi alma

ları farzdır.
• Şehvetle meni geldiğinde,

• Rüya gördükten sonra yatağında veya çamaşırında
meni gördüğünde^ Bu beş yerde gusletmek farzdir.
Vâcip Olan (Gusül):
• Ölüyü yıkamak,
• Çocuğun bulûğa erdiğinde gusletmesi,
• Erkek ile hanımın arasında meni görülmüşse, fa
kat (yaşlığın) kime ait olduğu bilinmiyorsa her ikisinin de
gusletmesi,
• Üzerine meni bulaşmış olan kimse bunun ne za
mandan olduğunu bilmiyorsa gusletmesi,
• Doğum yapan bir hanımdan kan gelmediyse dahi gus
letmesi (vâciptir). Eğer kan geldi ise gusletmesi farzadır.
Sünnet Olan (Gusül):
• Cuma günü (gusletmek),

• Bayram günleri (gusletmek),
• (Hac için veya umre için) Hangi niyete olursa olsun
ihram vakti (ihrama girmeden önce gusletmek),
• Arafat vakti (Arafat’a çıkmadan önce gusletmek);
(İşte bu dört durumda) gusletmek sünnettir.
Müstehap Olan (Gusül):
• Bir kâfir iman etmiş olsa, küfür halinde cünüp idiy

se gusül (etmesi) farz olur; değilse gusül (etmesi) müs-
tehaptır.
50 Rüya gördüğü halde çamaşırında bir iz görmeyen kimseye gusüI ge
rekmez.
Guslün Haramları
Gusül yapılırken şu üç şey haram olur:
1. Erkeklerin erkeklere ve hanımların hanımlara, gu

sül anında göbeğin altından diz altına kndar olan bölge
yi birbirlerine göstermeleri (haramdır).
2. Bir fetvaya göre, müslüman kadınların gusleder

ken kâfir kadınlara görünmesi (haramdır). Diğer vakitler
de de hüküm böyledir.^
3. (Gusül için kullanılan) suyu israf etmek (haramdıiğ.
Guslün Sünnetleri
Guslrın sünnetleri on dört tanedir:
1. Avret yerlerini su ile temizlemek,51

5253
2. Ellerini bilkkleriny kadar yıkamak,
3. Vücudunda hakiki pislik (kan, idrar, meni, irin) vnr-

sn (gusülden önce) temizlemek,
4. Ağzn ve burna su verirken (oruçlu değilse) müba

lağa ederek, guslün bnşındn âdeta (namaz abdesli gibi)
nbCyst almak,
5. Gusül nbdystine niyet etmek,53
6. Suyu dökerken her âzayı ovuşturmak,
51 Müslüman bir kadının gayri müslim kadınların yanında tesettürsüz

olarak bulunması helâl olmaz. Çünkü gayri müslim hanımlar müs
lüman hanımların tesettürsüz halini kocalnrınn anlatabilir'ier'. İşte bu
hükümle gayri müslim kadınların, kendi erkekleri yanında mümin ha
nımların tesettürsüz halinden söz etmeleri engellenmek istenmiştir.
52 Avret mnhnllinde meni veya herhangi bir pislik bulunmasa bile gusül
nbdystiny başlamadan önce avret yerlerini yıkamak sünnettir.
53 Hanyfîlyr’y göre sünnet olnn bu niyet diğer üç mezhebe göre farzdır.
7. Önce sağına, sonra soluna, daha sonra başına üç

kere su dökmek,
8. El ve ayak parmakları arasını hilallemekğ4
9. Guslederken önünü veya arkasını kıbleye çevirme

mek,
10. Guslederken dünya kelâmı söylememek,
11. Mazmaza ve istinşakı (ağza ve burna su vermeyi)

üç kere yapmak,
12. Âzaları yıkamaya sağdan başlamak,
13. Gusül alınan yere idrar yapmamak,
14. Gusledilen yerde namaz kılmamak.
Bu sayılanların dışında daha pek çok sünnet Halebî54

55
adlı eserde ve diğer (fıkıh) kitaplarda açıklanmıştır.
54 Parmak aralarına suyun ulaşmasını sağlamak için parmakları birbiri

ne geçirmek.
55 HalebîSağrr, Osmanlı âlimlerinden İbrahim Halebî tarafından kaleme
alınmış muhtasar bir ilmihal kitabı niteliğindedir. İbrahim Halebî bu
kitabı, Sedîdüddin Kâşgarî’ye ait Münyetü’l-Musallî üzerine yazdığı
Gunyetü’l-Mütemellî adlı şerhten kısaltarak hazırlamışt:ır'. Gunyetü’l-
Mütemellîdaha çok HalebîKebîr diye tanınr. Fıkhî meseleleri delilleri
ve konu ile alakalı ihtilaflı yönleri ele aldığı için hacimli bir eser olup
dinî bilgileri öğrenmeye yeni başlayanlar için ağır bir kitaptır. Bu özel
liğinden dolayı öğrenciler tarafından fazla rağbet görmemiştir. An
cak Halebî Sağîr, muhtasar olma özelligiadea dolayı ilim talebeleri
arasında rağbet görmüş ve gerek ders kitabı gerekse ilmihal kitabı
olarak okunmuştur.
Teyemmümün farzı üç tanedir*:
1. Niyet etmek. Bu şarttır.'36
2. Elleri temiz toprağa vurup yüzünü kaplayactk şe

kilde mssantmek,
3. Ellerini tekrvr toprağa vurup önce (parmak içlrri

ile) stğ kolunu sonra sol kolunu (hiçbir yeri atlamadan
Cirâsklsrins kvdar) ovvlvytrvk meshetmek. Bunlar (2 ve
3. şıktv sayılanlar) rüküddür.57
Teyemmümün farz oluşunun CsIİIİ,*56

57
* Bazı kaynaklardlk tsysmmümZd farzı iki olarak geçmektedir. Bu fvrk, si

leri iki defa toprağa vurup önce yüzü sonra kolltrı meshetmenin tyrı ayrı
değil, tsk farz kabul sdilmesinesn kaynaklanmaktadır.
56 Teyemmümün niyeti t ı nlyetlnCsn fvrklıeır: Tryrmmüm sCsrksn
namvz kılmak, tildvst âecCsâidds bulunmak gibi vbdeâtâiz cdiz ol
mayan bir vmrli yapmak için niyet etmek ösrskmektsdr: Bir kimse
Kur’an veya rztn okumvk, kvmet getirmek, cvmiye girmek ab. şey
ler için yaptığı bir teyemmümle namrız kılınmaz, Kur’an’t el süremsz,
Kdbe'ai tvvaf edemez, tildvst secdesi yapamaz. Çünkü ezan oku
mvk ab. gibi amellerin yapılması için vbdsâtli olmvk şart değildIr.
57 Rükün, ibadetlerin aslî unsurlarını ifade etmektedIr. Bir ibadetin rü
künlerinden biri eksik olursv o ibvCst geçerli olmaz..
44 • MIZRAKLI İ LMİH AL
“Temiz bir toprakla teyemmüm edin” (Nisa 4/43) âystidlr.
Teyemmümün Câiz Olmadığı Şeyler
Altı şey ile teyemmüm (yapmak) câiz olmaz. Eğer üst

lerinde toz bulunsa bunlarla da teyemmüm câiz olur.
(Bu altı şey); demir, bakır, tunç, kalay, altın ve gümüş

tür. Bu altı şeyin dışında her şeyle teyemmüm olur fakat
yer cinsinden (toprak, taş, kiremit, tuğla, kum gibi) ol
ması şarttır.
Suyu aramak ve bulamamak, sözüne güvenilir âdil ve

salih bir kişiye sormak (teyemmümün) şartlarındadır.
Teyemmümün Şartları
Teyemmümün şartı beştir:
1. (Namaz kııabilmek için temizlenmeye) Niyet etmek,

2. Meshetmek (teyemmüm mahallini tam olarak mes-
hetmelidir),
3. Teyemmüm yapılan şeyin toprak cinsinden olması;
değilse Üzerinde toz bulunması,
4. Toprak cinsinin veya tozun temiz olması,
5. Suyu kullanmaya hakikaten (suyu bulamamak gibi)
veya hükmen (su olduğu halde zorlanma, hapsedilme,
hırsızlık, vahşi hayvan korkusu gibi çeşitli nedenlerden
dolayı) gücü olmamak.
Teyemmümün Sünnetleri
(teyemmümün) Sünneti yedidir:

MIZRAKLI İLMİHA L • 45
1. (Teyemmüme) başlarken besmele okumak,

2. Ellerini temiz toprağa vurmak,
3. Ellerini toprağa vurunca (parmak aralarına da gir

mesi için) toprak üzerinde ileri-geri çekmek,
4. (Teeî^mmüm ederken) parmaklarının arasını açmak,
5. (Taş vb. sert cisimleri düşürmek için) Elini silkelemek,
6. Önce yüzünü meshetmek,
7. Kollarını (dirseklerle beraber) bura bura (kolun iç
ve dışını) meshetmek.58
Su Aramanın Şartları
Su aramanın şartı dörttür:

1. İnsanların yaşadığı yer ise (şehir, belde vb.),
2. Suyun bulunduğuna dair haber verildiyse,
3. Zannı galibi var ise (suyu bulacağına ilişkin zannı
fazla ise),
4. Korkulacak durum yoksa, suyu aramak (teyem
mümün) şartındandır.
Teyemmümle İlgili Çeşitli Meseleler
• Bir kimse suyu bulduğu halde suyun bulunduğu yer

1 milden (1 mil=1852 m.) uzak ise ve (gittiğinde) namaz
58 Teyemmümün Yapmışı: Kollar abdest ahnacak şeklide sıvanm Bes

mele çekilerek niyet edilir. Parmaklar açık bir halde eller kuru ve te
miz bir toprağa veya toprak cinsinden bir şey üzerine konur Eller
önce ileri sürülür, sonra biraz geri çekilerek kaldır'ılır', yan yana geti
rilip birbirine hafifçe vurularak silkelenir". Ellerin içiyle yüzün tamamı
meshedilir. Eller ikinci defa toprağa vurulup hafifçe silkelendikten
sonra sol elin içi ile sağ kol dirseklerle beraber, sağ elin içiyle de sol
kol dirseklerle beraber bir kere meshedilir.
vakti geçecek ise o zaman teyemmüm câiz olur. Eğer bir

milden eksikse ve namaz vakti de geçmeyecekse o za
man teyemmüm etmek câiz değildir (suyu almaya gidilir).
• Bir kimse suyu aradığı halde bulamadıysa, te

yemmüm ederek namaz kıldıktan sonra suyu görünce
namazı iade eder mi, etmez mi? İhtilaflıdır. Sahih olan
(âlimlerin tercih ettiği görüş) “iade etmez” (görüşüdür).
• Bir kişi (yağmurda) ıslansa ama abdest almak için

su bulamasa, teyemmüm edecek (kuru) yer de yok ise
bir parça çamur kurutup onunla teyemmüm eder.
• Teyemmüm eden beş kişiden biri suyu görse be

şinin de teyemmümü bozulur. (Beş kişiden) bir kimse,
bir bardak su getirip, “İçinizden biri abdest alsın” dese,
beş kişinin de teyemmümü bozulur. Fakat, “Beşiniz de
abdest alın” dese, oysaki su sadece birine yetecek ka
dar olsa (hangisinin suyu kullanacağı belli olmadığı için)
beşinin de teyemmümü sahih olur.
• Bir kimse cünüp olup hiçbir yerde su bulamasa fa

kat sadece camide su bulsa teyemmüm edip camiden
su almaya gider. Fakat camiye gidip su bulamazsa na
maz kılmak için başka bir teyemmüm alması gerekir.
• Bir kişi camide iken cünüp olsa (duvar veya tozlu

bir şeyle) teyemmüm edip oradan ayrılır.
• Bir kişinin elleri kesik olsa abdest alamaz, teyem

müm eder. Fakat necasetten temizlenmeye yardım ede
cek kimsesi varsa istinca yapması gerekir. Eğer (kimse
si) yok ise (istinca) sâkıt olur (yükümlülüğü düşer). Şayet
elleri ve ayakları kesik olsa İmameyn'e göre namazı da

düşeri9 İmam Ebû Yusuf'a göre ise (o kimse ima ile ab-
destsiz ve gusülsüz olduğu halde namaz) kılar (ve iade
etmez, fetva böyledir).
• Cuma namazında teyemmüm câiz değildir. Cuma

namazının bedeli olduğundan (yerine öğle namazı kılı
nabileceğinden) dolayı cuma geç kalır diye teyemmüm
etmek câiz değildir.
• (İmam Muhammed'e göre) hurma suyu ile abdest
almak câizdir^
• Bir kimse yolda ihtilam (cünüp) olsa teyemmüm eder
(sabah) namazını kılar, öğleye kadar (bu teyemmümle)
gider. İkindinin vakti yaklaşıp öğlenin vakti bitecek ol
duğunda teyemmüm edip öğle namazını kılar. İkindiden
sonra su bulsa sabah ve öğle namazlarını iade eder mi,
etmez mi? (Bu konuda) âlimler ihtilaf ettiler. Bir görüşe
göre iade eder, başka bir görüşe göre etmez. Bu mese
lenin tertip sahibine göre düşünülmesi ihtimali vardır.59
60
61
• Bir kişinin bineğinde su olduğu halde bineğini kay
bederse namaz kılmak için teyemmüm alır. Namazını
kılarken beneğin sesini duyarsa (suyu bulduğundan do
layı teyemmüm) abdesti bozulur.
59 Sahih olan görüşe göre, kolları ve ayakları kesik olan kimse yüzünü
yere sürerek teyemmüm eder, yara varsa teyemmüm etmeden na
mazını kılar (bk. İbn Âbidîn, Reddü’l-Muhtâr, 1/229).
60 İmam Muhammed'e göre suyun olmadığı durumlarda bir kimse hur
ma suyu ile abdest alır ve teyemmüm yapar. İmam Ebû Yusuf'a göre
hurma suyundan başka su yoksa o zaman teyemmüm yapılır', hurma
suyu ile abdest alınmaz.
61 Bu kimse tertip sahibi ise namazı iade etmesi daha iyidir. Tertip sa
hibi, üzerinde kazâya kalmış namaz borcu bulunmadığından veya
kazâya kalan namazlarının toplam sayısı beş vakti geçmediğinden,
namazda sıra gözetmesi gereken kimse demektir.
• Bir kimse arkadaşları ile bineği üzerinde yolculuk

ta iken arkadaşları beklemeyeceklerseı atının üzerinde
iken teyemmüm eder, ima ile namazını kılar:
• Fakat korkulacak bir durum yoksa ancak hava
çok soğuk olduğundan dolayı gusül alındığında donma
(veya hastalık) tehlikesi varsa (o kimse) bu durumda te
yemmüm ile namazını kılar.
• Yola çıkan kimse heybesinde kiremit ya da bir tuğla

taşımalıdır. Zira teyemmüm edeceği zaman ortalık yaş
ise tuğlası ile teyemmüm eder, namazını kılar. “Kiremit
ve tuğlayla teyemmüm câizdir” diyenlere göre (hüküm
böyledir).
• Bir kimse bayram namazına durduğunda abdesti

bozulursa, eğer tekrar abdest alacak olduğunda nama
za yetişemeyecekse veya izdihamdan çekiniyorsa te
yemmüm eder, namaza durur, (bu) İmâm-ı Âzam’a göre
(böyledir). İmameyn’in62 beyanına göre ise, (o kimse)
yeniden abdest alır.
62 İmam Muhammed ve İmam Ebû Yusuf.

İSTİNCÂ, İSTİBRÂ
ve İSTİNKA
İstincâ: Su ile avret mahallini yıkamaktır^
îstibrâ: Küçük abdestin ardından (erkeklerin) mesa

nenin (idrnr yolunun) yaşlığı gidinceye kadar gezinerek
veya başka şekilde hareket etmektir.
İstinka: Temiz olunduğuna kalbin mutmain olmasına
(şüphe kalmamasına) derler.
İstincânın Çeşitleri
İstincânın çeşidi altıdır: Biri farz, biri vâcip, biri sün

net, biri müstehap, biri mendup, biri bid‘atlir.
Farz olan: Elbisesinde, bedeninde ve namaz kılına

cak yerde '1 dirhemden fnzln (yaklaşık 3 gr. kadar) neca
set olursa su ile tymizlymyk farzdın Aynı şekilde gusle
derken de istincâ farzdır.
63 İstincâdn uygun olan sol el ile önce ön tz^r^rı^lı, sonrn arka tarafı temiz
leninceye kndar yıkamak ve dahn sonra da tuvalet kâğıdı veya temiz
bir bezle de ıslak kısımları silmektir.
50 • MIZRAKLI İ L M I H A L
Vâcip olan: Elbisesinde ee namaz kılıntctk yerde

dirhem miktarı necaset olursa gidermek edciptir.
Sünnet olan: (Nrctârt), dirhemin yarısı kadar isr gi

dermek sünnettir.
Müstehap olan: Çok tz miktar necaset olursa gider

mek
Mendup olan: Bir kimse mtktdı (arkt avret mahalli)

yaş iken yellenirse, (makad) yıkaması sünnettir.
Bid‘at olan: Bir kimse mtkteı kuru iken yrllenirse

yıkaması bid'attır.
İstincânın Sünnetleri
Ttş veya (sert bir) toprvk (parçası) ile silinerek istincd

yvpmvk sünnettir. Bundan sonra su ilr yıkamak da sün
nettir. Eğer taş er toprak (parçası) ilr âiliddiğinds pislik
gitmeyip eirhsmded (miktarıddk.n) ziyade kalırsa yahut
(pisliğin) dirhemden ftelaâı makadın etrafına bulaşmışsa
su ilr yıkamak farzdır. Temiz bsz ile silinmek, bez yoksv
el ilr kurutmak da sünnettir.
İâtincddın müstehabı bir tanedir. (İstinc’ yaparken

kullanıltcak) Ttşı tek tutmvk yani (taşın âtaıâınıd) ya üç
ya beş ya (dt) yedi (gibi tsk sayı) olmasıdır.
ABDEST64
Abdestin Farzları
Abdestin farzları dörttür:

1. Yüzü yıkamak,
2. Kolları dirsekleriyle birlikte yıkamak,
3. Başının dörtte birini meshetmek,
4. Ayaklarını topuklarıyla birlikte yıkamak.
Abdestin farz oluşunun delili,
64 Farsça âb (su) ve dest (el) kelimelerinin birleşmesinden meydana gelen

abdest kelimesi, “el suyu” anlamına gelir. Abdest kavramı Arapça'da
“güzellik ve temizlik” manasına gelen vudû’ kelimesiyle ifade edilir.
Namazın şartlarından biri olan abdest, namaz ve Kâbe'yi tavaf, tilâvet
secdesi gibi bazı ibadetleri yapmak için, vücudun belirli uzuvlarını usu
lüne uygun olarak yıkamak veya meshetmektir. Abdest müstakil bir
ibadet olmayıp, belli ibadetleri yapmak için vasıta niteliğinde bir iba
dettir. Manevi temizlik ve namaz başta olmak üzere ibadetlere ruhen
ve bedenen hazırlık mahiyetinde olan abdest, aynı zamanda maddi bir
temizlenme vasıtasıdır (Dinî Kavramlar Sözlüğü, s. 3-4).
52 • MIZRAKLI i L M i H A L
“Ey iman edenler! Namaz kılmaya kalktığınız zaman

yüzlerinizi, dirseklerinizle beraber ellerinizi yıkayın; baş
larınızı meshedip, topuklara kadar ayaklarınızı da (yıka
yın)” (Maide 5/6) âyet-i kerimesidir.
Abdestin Çeşitleri
Abdestin dört çeşidi vardır: Biri farz, biri vâcip, biri

sünnet, biri de merduptur.
Farz Olan (Abdest) Dörttür:65
1. Mushaf-ı Şerif’i (Kur’ân-ı Kerîm’i) tutmak için,

2. Beş vakit namaz kılmak için,
3. Cenaze namazı kılmak için,
4. Tilâvet secdesi yapmak için (abdest almak farzdır).
Vacip Olan Abdest: Ziyaret tavafı yapmak için ab

dest almak.
Sünnet Olan (Abdest):
1. Ezberden Kur’an okumak için,

2. Kabirleri ziyaret etmek için,
3. Gusül öncesinde abdest almak (sünnettir).
Mendup Olan (Abdest):
1. Uyuyacağı zaman,
2. Uyandığında,
3. Yalan söylediğinde ve gıybet yaptığında,
4. Çalgı (müzik) dinlediğinde bu şeylere tövbe istiğfar
edip abdest almak menduptur.
65 Bu dört şeyi yapabllmek için abdest almanın hükmü farzdir.

________________________M I Z R A K M I İ A M i H_AL_• 53
5. Âlimlerin meclisine giderken addsstli bulunmak

msnCupiLırr
6. AdCstt üzerine kddett almak menduptur. Eğer iki

kdCsst arasında adCettli olarak yapılması gerekeni bir
amel yapılmışsa mendup, herhangi bir amel işlsmsCiy-
se (yeniden kdCstt almak) mekruhtur?3
Suların Çeşitleri
(Fıkıhta) Sular dört türlüdür: Mutlak su, mukayyet su,
şüpheli su, kullanılmış su.
Mutlak su (mâ-i mutlak)^7 Yağmur suyu, deniz suyu,
akar pınar suyu ve kuyu suyu. Bu sular pisliği temiz hale
getirir. Her şey için kullanılablin.
Mukayyed su (mâ-i mukayyed):66 6869Kavun, karpuz,
67
asma (üzüm), çiçek suyu ve bunların benzeri sular. Bu su
lar pisliği temizlerler ancak bunlarla kbCest ve gusül ol
maz.
Şüpheli su (mâ-i meşkûk)^ (Evcil) Eşeğin ve eşek
66 İlk alınan abdsstls, abdstttiz yapılması câiz olmayan bir amel yapıl
mamışsa, yeniden kdCsst almak israf sayılacağından mekruhtur.
67 Mâ-i mutlak: Kelime anlamıyla, herhangi bir şeyle kayıtlanmamış su
lar demektir. Dinî bir kavram olarak ise, yaratıldığı tabii halini koruyan,
mahiyetini değiştirecek başka maddeler karışmamış suya mutlak su
denir. Kaynak, pınar, kuyu, yağmur, kar suları, akarsu mutlak sulardan
dır. Mutlak suyun üç özelliği vardır; bunlar rengi, kokusu ve tadıdr'
68 Mâ-i mukayyed: Kelime anlamıyla kayıtlı sular demektin Herhangi
bir maddenin karışmasıyla, yaratılmış olduğu tabii halinden çıkan ve
özel bir isim alan sulardır. Kavun, karpuz, üzüm, gül suyu gibi sularla,
aslında mutlak su olduğu halde, içine başka şeylerin karışması ile
incelik ve akıcılığını kaybeden, et suyu, yemek suyu gibi sulardır. Bu
sular, kendileri temiz olmakla birlikte, kbCstt alınmada, gusledilmek-
te kullanılmazlar.
69 Mâ-i meşkûk: Kelime anlamıyla şüpheli sular demektir; bir fıkıh terimi
olarak ise temizleyici olup olmadığı konusunda şüphe bulunan sular
anlamına gelmsktsdlr. Ehlî eşek ve katırın artığı döyledlr. Bu sularla
necasetin temizlenmesi câizdir. Ancak başka temiz su bulunduğunda
54 • M I Z R A K L I İLMİHAL
yavrusu katırın içtiği sudur. (Başka su yoksa) Bu su ile

abdest de gusül de yapılabilir (Arkasından ayrıca teyem
müm yapılır). Kişi önce hangisini isterse onu yapar.
Kullanılmış su (mâ-i müsta‘mel):70 Abdest, gusül

ve istincâda kullanılmış olup içinde kan ve idrar gibi ha
kiki pislik bulunmayan sudun Fakat kullanılmış suyun,
(abdest esnasında) yere düşen mi yoksa (yere düşmese
dahi) bedenden ayrılan mı olduğu konusunda ihtilaf var
dır. Asıl olan (yere düşmese dahi) bedenden ayrılan su
olmasıdır. Bunda da üç görüş vardır:
• İmâm-ı Âzam'a göre necaset-i galizadır (ağır neca
settir).
• İmam Ebû Yusuf'a göre hafif necasettir.
• İmam Muhammed'e göre temizdir. Asıl olan da bu-
dur (İhtilaflı olduğu için yine de sakınmak gerekir).
Abdestin Vâcip Olmasının Şartları

Abdestin (kişiye) vâcip olmasının şartları dokuzdur':
2. Bulûğ çağına gelmiş (bâliğ) olmak,*
bu sularla abdest alınması ve gusledilmesi câiz değildii'. Başka su

bulunmadığında ise bu sularla abdest alınır veya gusledilir ve daha
sonra da ihtiyaten teyemmüm edilir.
70 Mâ- i müsta‘me: : Keiime anlamıyla kullamlmış su demektir. Dinî bis
kavram olarak ise hükmî necasetin giderilmesinde kullanılan, yani
kendisiyle abdest alınan veya gusledilen sulardır. Bu sular kendile
ri temiz kabul edilmiştir. Bu sebeple, özelliklerini kaybetmemek ve
içinde necaset bulunmamak kaydıyla temizdirler ve maddi necasetin
giderilmesinde kullanılabilir. Ancak tekrar abdest veya gusülde kul
lanılamazlara. Abdest veya gusülde kullanılan su, uzuvdan ayrılmakla
kullanılmış su hükmünü alır. Fakat abdestsiz veya cünüp olan kimse
nin suyu almak için veya sıcaklığına bakmak kastıyla elini suya sok
ması halinde, elinde necaset bulunmamak kaydıyla suyu kirletmez
v<> su kullanılmış su olmaz (Dinî Kavramlar Sözlüğü, s. 403).
M IZRAKLI I L M i H AL * 55
3. Akıllı olmak,
4. Abdestsiz olmak,
5. Abdest suyunun temiz olması,
6. Abdest almaya gücünün olması,
7. Hayızlı olmamak,
8. Nifaslı (loğusa) olmamak,
9. (Özür sahibi için) Her namazın vakti olmak. Bu do
kuzuncu (madde) özür sahibi olan için (geçerli)dir.71
Abdestin Sünnetleri
(Burada) abdestin yirmi beş kadar sünneti açıklanmıştır:
1. Eûzü okumak,
2. Besmele okumak,
3. Elleri yıkamak,
4. Parmakları hilâllemek,
5. Ağzına su vermek,
6. Burnuna su vermek,
71 Dinmeyen burun kanamasiı yaradan kan sızmas, idrâr tutamama ,

devamlı kusma, hayız ve nifas dışındaki kadınların akıntısı gibi bedenî
rahatsızlıklar, en az bir namaz vakti süresince devam etmesi halin
de özür olarak kabul edilmiştîr^. Böyle olan kimseye de mazûr (özür
sahibi) denir. İslâm dini kolaylık dinidir; kişiye gücünün üstünde yük
yüklemez. Bu nedenle özürlü sayılan kişilerin ibadetlerini yerine ge
tirebilmeleri için onlara kolaylıklar sağlamıştır. Bu çerçeveden olmak
üzere özürlüler, her vakit için abdest alır ve mazeret teşkil eden ra
hatsızlığından başka abdest bozan bir hal meydana gelmedikçe bu
abdestle o vakit içerisinde dilediği gibi namaz kılar', Kur’ân-ı Kerîm
okur ve diğer ibadetlerini yaparlar. Namaz vaktinin çıkmasıyla veya
başka abdest bozan bir halin meydana gelmesiyle özürlü kimsenin
abdesti bozulur. Şayet özür, bir namaz vakti boyunca hiç meydana
gelmezse, özür ortadan kalkmış olur ve o kimse özür sahibi olmak
tan çıkar". Özürlü kimseden akan kan, irin, idrar gibi şeylerin çama
şıra dokunması halinde, eğer bundan kaçınması mümkün değil ve
temizlediğinde tekrar bulaşacaksa yıkamadan namaz kılabilir. Fakat
tekrar dokunmayacaksa, yıkanması gerekir (DinîKavramlar Sözlüğü,
s. 537-538).
7. Niyet etmek,
8. Kıbleye dönmek,
9. Sık ise sakalını hilâllemek,7273
10. Sakalını meshe^tmek (ıslak elle sıvazlamak),
11. (Âzaları yıkamaya) sağ tarnftnn başlanmak:,
12. Sol elinin serçe parmağı ile sağ ayağının serçe
parmağının altından yukarıya doğru hilâllemek,
13. Başını knplnyacak şekilde meshetmek,
14. Başından artan su ile (ellerini hiçbir yere değdir
meden) kulaklarına ve boynuna meshetmek,
15. (Abdesti) tertip üzere (sıraya riayet ederek) almak,
16. (Âzaları yıkarken) araları kesmeyip birbirine ekle
mek (peş peşe yıkamak),
17. Başını meshederken önünden başlamak,
18. Misvak kullanmak,
19. Gözünün kenarına ve kaşına (kıl diplerine) suyu
ulaştırmak,
20. Abdest üzerine nbCyst nlmnk/3
21. Abdest âzalarını üçer kez yıkamnk (başını mes-
hetme hariç),
22. Biraz yüksek yerde durmak,
23. Abdest aldıktan sonra ibriği doldurmak,
24. Abdest alırken dünya kelâmı söylememek,
25. Devamlı bu niyet üzere bulunmaktir.
72 Sakalı sık olnn kişilerin, -bdestte yüzü yıkarken sakalın üstünü yıka
ması yeterli olmakla birlikte parmaklarını sakalın içinden soknrnk alt
tnraftnn üst tarnfn doğru hareket ettirmesi (hilâllemesi) sünnettir. Sa
kalı seyrek olan kimseler ise suyu sakal diplerine ulaştırması gerekir.
73 Ancnk nbdestli kimsenin, bir namaz kılmaksızın veya nbdestli olarak
yapılması şart olan bir amel yapmaksızın yeniden -bdest alması, su
israfı olacağından mekruh görülmüştür.
Abdestin Müstehapları
Abdestin müstehapları beş tanedir:
1. (Kalple beraber) niyeti dil ile söylemek,
2. Kulağından artan su ile boynunu meshetmek,
3. Mümkünse, abdestten artan suyu ayakta kıbleye

karşı içmek/4
4. Mümkünse (vesveseden kurtulmak için) abdestten

sonra şalvarına biraz su serpmek,74
7576
5. Temiz havlu ile silinmek.
Abdestin Mekruhları
Abdestin mekruhları on sekiz tanedir:
1. Suyu yüzüne sertçe vurmak,
2. Abdest aldığı suya üfürmek,

3. (Âzalarını) üçten eksik yıkamak,
4. (Âzalarını) üçten fazla yıkamak,

5. Abdest aldığı suya tükürmek,
6. Suyun içine sümkürmek,
7. Gargara etmek/6
74 Artan sudan bir miktar içmek ifadesi, abdesti bir kaptan alanlar için
geçerlidir. Ancak günümüzde musluklardan gelen su ile abdest aldı
ğımız için abdestten sonra bir miktar su içmemiz bu hükmün yerine
geçer.
75 Elbisesindeki yaşlığı idrar zannedip devamlı vesvese yapan kimse
lerin bu uygulamayı yapmaları onların bu vesveseden kurtulmasını
sağlar. Bu konuda vesvesesi olmayanların elbisesine su serpmesine
gerek yoktur.
76 Orucun bozulma tehlikesi olduğu için oruçlu kimse için gargara yap
mak mekruhtur.
8. Kıbleye arkasını dönmek,

9. Gözünü yummak,
10. Gözünü çok açmak,
11. Soldan başlamak,
12. Sağ eliyle sümkürmek,
13. Sol eliyle ağzına su vermek,
14. Sol eliyle burnuna su vermek,
15. Ayağını yere vurmak,
16. Güneşte ısınmış su ile kbCsst almak,
17. Kullanılmış sudan (üzerine sıçramasın diye) sa
kınmamak,
18. Dünya kelâmı söylemek.
Abdesti Bozan Şeyler

(Burada) kbCesti bozan şeylerin yirmi dört tanesi
açıklanır:
1. (Kişinin) arkasından çıkan (dışkı, yel vb. şeyler),
2. (Kişinin) önünden çıkan (idrar, kan, meni, mezi,
vedi vb. şeyler),//
3. Kurt (solucan), ufak taş (mesane taşı) ve bunlardan

başka önden ve arkadan çıkan şeyler,
4. İğne yaptırmak (kan çıkar ise),
5. Hanımlar tsrcine78 ilaç akıttığında arka (veya ön)
taraftan dışarı çıkarsa,*
77 Ön ve arkanın dışında vücudun herhangi bir yerinden kan, irin veya
san suyun akması. Etrafa yayılmayıp çıktığı yerde kalan iğne ucu
kadar kan, irin veya sarı sudan adCsst bozulmaz. Bunun parmak ile
silinmesi de zarar vermez.
78 Fere: Kadının cinsel organı.
MIZRA KLI İLMİ HAL • 59
6. Bir kimse kulağına ilvç akıttığında ağzıdCvd ee

burnundan gelirse,
7. Bir erkek zekerine^ pamuk tıkamışsa, pamuğun
yarısı (içeriden grlen idrar akıntısı ilâ) ıslanıp düşmüş isr
vbdsât bozulur. Pamuğun dış kısmı ıslanmamış olsa,
(pamuk) Cüşmsdikçs (vbdest) boeulmve.
8. Zekere yerleştirilen pamuğun tümü ıslanmışsa,
düşse ds düşmese ds (abdest bozulur),
9. Ağız dolusu kusmak,
10. Gözünün birinde özür olup, 3101101 aldıktan sonra
diğsr gözünde yeni özür ortvyv çıkıp (da) özürlü gözün
den gelmskts olan necis (akıntının) özürsüz gözünden
öelmsâi,80
11. Burun dsliklsridded biri özürlü iken vbesât aldık
tan sonra diğer burun deliğinin gözde anlatıldığı şekilde
(bir durumun) olması,79
80
81
12. Tükürünce tükürüğünde ktn gören kişi, kanın mı
tükürüğün mü fazla olduğuna btktr. Kan fazla ise ab-
desti bozulur.
13. Kişiyi bir şsy ısırmışsa, ışınlan yeri yoklkdığıdCk
sğsr orkek kan bulursa,
14. (Bir kimse vücudunun herhangi) bir asrinde yaş
kan görmüşse,
15. Çıplak hayaan üzerinde uyuyup yokuş aşağı iner
se (kbeesti bozulur. Zirv yellenme ihtimali vardır. Düz
79 Zeksr: Erkeklik organı.
80 Diğsr gözden gslsn akıntı yeni bir özür olduğu için vbcesti bozar.
81 Özürlü olan delikten ösIii akıntı özür Tali devvm ettiği için abdesti
bozmaz, fakat diğsr delikts abCsâts mani olvcvk yeni bir akıntının
başlaması yeni bir özür durumunun başlangıcı olduğu için kbdeâti
bozan durumlardandır.
60 * M I Z R A K L I I L M i H AL
yolda, yokuş yukarı, eğerli, palanlı hayvan üzerinde iken

abdest bozulmaz),
16. (Bir kimsenin)“Abdest aldım mı, almadım mı?”
diye şüpheye düşüp zann-ı galibi abdest almadığı yö
nündeyse,
17. Erkekler hanımını çıplak iken kucakladığında,^
18. (Bir kimse) Abdest âzalarından birini yıkamayı
unutup hangisini unuttuğunu hatırlamazsa,
19. (Bir kimsenin vücudunun herhangi) Bir yerinde
kabarcık (sivilce gibi şey) varken sıktığında kan, cerahat
veya sarı su çıkarsa,
20. (Bir kimsenin vücudunun herhangi) Bir yerinde
yarası varsa (yararın) orta kısmında kan veya su birik
mişse (ve cerahat yaranın dışına) sağlam yerine (akıp)
bulaşmışsa,
21. Bir yere yaslanarak uyuyan kişi eğer o dayandığı
şeyin giderilmesi durumunda düşecek gibi ise (yellenme
riski olacağından abdesti bozulur),
22. Rükû ve secdesi olan namazlarda kendisi ve ya
nındaki işitecek kadar gülmek (hem namazı hem de ab
desti bozar); fakat sadece kendisi duyacak kadar güler
se yalnızca namazı bozulur, abdesti bozulmaz,
23. (Bir kimseyi) Sara hastalığı (nöbeti) tutsa yahut (o

kimse) bayılsa,83
24. (Bir kimsenin) Burnundan kan geldiği vakit, bu

kan gusülde yıkanması gereken kısma kadar (burun ke
miğine kadar) inerse (o kimsenin abdesti bozulur).82
83
82 Şehvetten dolayı mezi geleceği için abdest bozulur.
83 Uyumak, bayılmak, sarhoşluk, sara nöbeti gibi aklın idrak gücünü
kaybettiren durumlar abdesti bozar.
MIZRAKLI İL M i H A L • 61
NAMAZIN FARZLARI
Namazın farzı on ikidir: Yedisi dışından, beşi İçindendir.
Namazın Dışındaki Farzlar: Hadesten taharet, ne

casetten taharet, setr-i avret, istikbâl-i kıble, vakit, niyet,
iftitah tekbiri.84
Namazın İçindeki Farzlar: Kıyam, kıraat, rükû,

sücûd, ka‘de-i ahîrede teşehhüd miktarı oturmak.
A) Namazın Dışındaki Farzlar
Hadesten taharet (hükmî kirlerden temizlenmek),

abdesti yok ise abdest almaya, cünüp ise gusletmeye;
abdest ve gusül almak için su yok ise, (namaz kılmak
niyetiyle) teyemmüm etmeye derler. Hadesten taharet
şu üç şey ile tamam olur:
1. İstincâya dikkat etmekle,
2. İstibrâya dikkat etmekle,
3. Abdest âzalarını yıkamada ve başını meshetmede

farz olan kısımları kuru bırakmamakla.
Necasetten taharet (görünen kirlerden temizlen

mek), şu üç şey ile tamam olur:
1. Namaz kılarken giydiği elbisesini necasetten te

mizlemekle,
2. Namaz kılarken (namazdan önce) bedenini neca

setten temizlemekle,
3. Namaz kıldığı mekânı temizlemekle.
84 Günümüzde yazlan llmiha i kîtaplannın çoğunda bu farzı namazın

içindeki farzlar kısmına dahil edilmiştir. Burada eserin tertibi göz
önünde bulundurulmuştur.
62 • M I Z R A K L I İ L M İ H A L
Setr-i avret (avret yerini örtmek) şu üç şey ile tamam

olur:
1. Erkeklerin göbek altından diz altına kadar olan

âzalarını örtmesiyle,
2. Hür hanımların yüz, el ve ayak harici tüm bedenle

rini örtmesi ve göstermemesi ile,
3. Âzat edilmemiş câriyelerin sırt ve göbekten diz al

tına varıncaya kadnr örtünmesi ily-
İstikbâl-i kıble (kıbleye yönelmek) şu üç şey ile ta

mam olur:
1. Kıbleye durmakla,
2. Namazını tnmnmlnynnn kadar göğsünü kıbleden

ayırmamakla,
3. Şanı yüce olan Allah’ın manevi huzurunda zelil ol

mak ile (tevazu ve huzurda durma bilinci ile).
Vakit şu üç şey ile tamnm olur:
1. Her namazın ilk vaktini bilmekle,
2. Her namazın son vaktini bilmekle,
3. Namazı mekruh vakitlere vardırmamak ily-
Niyet şu üç şey ile tamamlanır:
1. Kıldığı namazın fnrz mıdır, vâcip midir, sünnet mi

dir, müstehap mıdır? (Bunu) bilmekle,
2. Dünya işlerini kalbinden çıkarmakla,
3. Şanı yüce olan Allah’ı görüyormuş gibi bilerek iba

det etmekle.
MIZRAKLI İL M i H A L * 63
İftitah tekbiri
* (namaza başlama tekbiri) şu üç şey
ile tamam olur:
1. Ellerini kulağına kaldırmakla,
2. Tekbiri, tazim*85 üzere söylemekle,
3. Kalbinden (namaza) hazır olmak ile.
B) Namazın İçindeki Farzlar
Kıyam (namazda ayakta durmak) şu üç şey ile ta

mam olur:
1. Ayakta durmak ile,
2. Secde yerine bakmak ile,
3. Kıyamda iken iki tarafına sallanmamak ile.
Kıraat (namazda Kur’an okumak) şu üç şey ile ta

mam olur:
1. (Kıraat) Sesli okunursa sadasını çıkarmak, gizli oku
nursa sağır olmayan kimsenin kendi (sesini) işitecek kadar
harflerin hakkını vererek, doğru bir şekilde okumakla,
2. Kur’ân-ı Kerîm’in manasını tefekkür etmekle,
3. Tecvid üzere okumakla.
Rükû (kıyamdan sonra eğilmek;) şu üç şey ile tamam

olur:
1. Rükûya kemal üzere varmakla (sünnet üzere, her
âzayı yerinde ve istendiği şekilde bulundurmakla),
2. Beli ile başı bir hizada olmakla,
3. Tume’nînet (gönül ve kalp rahatlığı) üzere durmakla.
* İftitah tekbiri, Hanefîlere göre namazın aslen bir rüknü/içindeki bir

farz değil, dışındaki bir farzdır, namazdan öncedir. Bu sebeple mü
ellifimiz tekbiri namazın dışındaki farzlardan kabul etmiştir. Böyle ol
makla beraber, namazın rükünlerine çok bitişik olduğu için bu da
namazın içindeki bir farz sayılmıştır.
85 Allah Teâlâ’nın şanın ı yücettme niyetiyle.
Secde şu üç şey ile tamam olur:
1. Secdeye sünnet üzere varmakla,
2. Burnu ile alnı (yere) aynı hizada koymakla,
3. Tume’nînet (gönül ve kalp rahatlığı) üzere olmakla.
Kade-i ahîre (namazda son oturuş). Namazın so

nunda oturmak şu üç şey ile tamam olur:
1. Erkeklerin sağ ayağını dikip sol ayağının üzerine

oturması ile hanımların kalçalarını yere koyup ayaklarını
sağ yanından çıkarması ile,
2. Ettahiyyâtü duasını tazim üzere^ okumakla,
3. Son oturuşta salavat ve dua okumakla.
Namazın Kemal Mertebede Kabul Olmasının Şartı
Namazın mükemmel derecede kabul olmasının şar

tı, huşu, takva, mâlâyâniyi (gereksiz şeyleri) terk, terk-i
kesl ve ibdâd(dır).
Huşû: Allah Teâlâ’dan korkmaya,
Takva: Dokuz âzasını (iki el, iki ayak, iki göz, iki kulak,
ve dilini) haramdan ve mekruhtan korumaya,
Mâlâyâniyi terk: Dünyasına ve ahiretine faydası ol

mayan sohbeti terketmeye,
Terk-i kesl: Namazın fiillerini yerine getirirken üşen

meyi terketmeye,
İbdâd: Ezan-ı Muhammedi okunduğunda her işini

bırakıp cemaate devam etmeye, derler.
86 Saygı ve yüceltme niyetiyle.

M I Z R A K L I i L MİH A L • 65
Namazda Uyulması Mühim Olan Şeyler

Namazın içinde uyulması mühim olan altı şey şunlardır:
İhlâs, tefekkür, havf, recâ, rü'yet-i taksir, mücâhede.
İhlâs: Amelinde samimi olmaya,
Tefekkür: Namazın içindeki meseleleri (namazdan
önce) düşünmeye,
Havf: Şanı yüce olan Allah’tan korkmaya,
Recâ: Şanı yüce olan Allah'ın rahmetini ummaya,
Rü’yet-i taksir: Kendini (Allah katında) kusur üzere
bilmeye,
Mücâhede: Nefis ve şeytanla mücadele etmeye, derler.
Ezan-ı Muhammedi okunduğunda İsrâfil aleyhisselâm
sûra üfürüyor diye, abdeste kalkerken kabrimden kalkı
yorum diyerek, camiye giderken mahşer yerine gidiyo
rum fikriyle, müezzin ikamet edip cemaat saf saf olur
ken, “Bu insanlar mahşer yerinde 120 saf olup seksen
safı bizim peygamberimizin, kırk safı diğer peygamber
lerin ümmetleridir” diye tefekkür ederek, imama uyduk
tan sonra imam Fâtiha-i şerife'yi okurken, “Sağımda
cennet, solumda cehennem, ensemde Azrâil, karşımda
Beytullah, önümde kabir, ayağımın altında sırat köprü
sü... Acaba benim sorgu sualim kolay olur mu, yaptığım
ibadetler ahirette başıma taç, yanıma yoldaş ve kabrim
de kandil olur mu; yoksa kabul olmayıp eski bez gibi
yüzüme vurulur mu?” diye tefekkür etmek gerekir.
Namazın Vâcipleri
(Burada) namazın vâciplerinin yirmi bir kadar (oldu
ğu) beyan olunur.
1. İmamın arkasında Sübhâneke'den başka bir şey
okumamak,
2. İmamın ve (namazını) yalnız kılan kimsenin, farz

ların (ilk) iki rekâtında ve diğer namazların her rekâtında
birer kere Fâtiha-i şerife’yi okuması,
3. Dört ve üç rekâtlı farz namazların ilk iki rekâtında

ve diğer namazların her rekâtında zamm-ı sûre okumak
(Fâtiha’nın ardından bir sûre eklemek),
4. Üç ve dört rekâtlı farzlarda Fâtiha sûresini, ilk iki
rekâtlarda tahsis etmek,
5. Bir farzdan bir farza geçiş yapmak (farzları fasıla
yapmadan peş peşe yapmak),
6. Fâtiha’yı, (zamm-ı) sûreden önce okumak,

7. (Üç ve dört rekâtlı namazlarda) Kade-i ûlâda (birin
ci oturuşta) oturmak,
8. (Üç ve dört rekâtlı namazlarda) Kade-i ûlâda Tahiy-

yat (ettahiyyâtü duasını) okumak,
9. Kade-i ahîrede (son oturuşta) Tahiyyat okumak,
10. Selâm lafzı ile namazdan çıkmak,
11. Vitir namazında Kunut dualarını okumak,
12. Bayram namazını kılarken zâit (fazladan) olan tek

birleri almak,
13. (Namazda) Gizli ses ile okunacak yerde gizli

okumak,87
14. Âşikâr okunacak yerde sesli okumak,88

87 İmam, öğle ve ikindi namazlarının bütün rekâtlarında, akşam namazı
nın üçüncü ve yatsı namazının son iki rekâtında kıraati gizli yapar.
88 Cemaatle kılınan namazda imam, sabah namazı ile akşam ve yatsı na
mazlarının ilk iki rekâtında sesli okumahdır. Cuma namazında, bayram
namazlarında, cemaatle kılınan teravih namazında, teravihten sonra
cemaatle kılınan vitir namazında da imam kıraati yüksek sesle yapar.
Mi ZRA KLI İLMİHAL • 6/
15. (Namazı) ta‘dîl-i erkân üzere kılmak.89

16. (Namazda) secde âyeti okursa veya imamdan işi
tirse tilâvet secdesi yapmak,
17. Gerekli olmuşsa sehiv (yanılma) secdesi yapmak,
18. Dört rekâtlı olan farzlarda, ilk oturuşta Tahiyyat
okuduktan sonra beklemeyip kalkmak,
19. Her halde imama uymak,
20. Herhangi bir özrü yok iken farzları (bir görüşe
göre) cemaat ile kılmak (Namazı cemaatle kılmak Hanefî
mezhebine göre müekked sünnettir),
21. Kurban bayramının nefesinin (bir önceki günün)
sabah namazından, dördüncü günün ikindi namazına
kadar farzların ardından teşrîk tekbiri almak.90
Namazın Sünnetleri
(Burada) namazın otuz dört kadar sünneti açıklan
mıştır:
1. Misvak kullanmak,
2. İftitah tekbirinde ve kunut tekbirinde (erkeklerin)
ellerini kulaklara ve kadınların da (ellerini) omuz hizasına
kadar kaldırılması,
3. İftitah ve kunut tekbirlerinde avuçlarını kıbleye
doğru çevirmek,
4. Kıyamda ellerini bağlamak,
89 Ta‘dîl-i erkân, rükünleri düzgün, yerli yerinde ve düzenli yapmak de
mektir. Ta‘dî1-i erkân, Ebû Yusuf’a ve Hanefî mezhebi dışındaki üç
mezhebe göre, ayrı bir rükün veya rüknün şartı olması itibariyle farz
dır. Hanefî mezhebine göre (Ebû Haıîfe ve Muhammedi göre) ise
vâciptir (İlmihal, TDV, 1/248).
90 Teşrîk tekbiri: Kurban bayramının arefe günü (9 Zilhicce) sabah na
mazından başlayarak bayramın 4. günü ikindi namazına kadar (13
Zilhicce) ikindi namazı dahil farz namazlardan sonra toplam yirmi üç
defa “Allahüekber Allahüekber lâ ilâhe illallahü vallâhü ekber Allahü-
ekber ve lillâhi’l-hamd” cümlesini söylemeye “teşrîk tekbiri” denir.
5. Sağ rlini sol elin üzerine koymak,

6. Erkeklerin (rllrridi) göbekten aşağıda ee hanımla
rın göğüs hizvsındv bağlamaları,
7. Her namazın ilk rekd•tıdda imam olsun, cemaat ol
sun vryv (namazını) yalnız, (kılan) olsun (bu kimselerin)
Sübaînske (duasını) okuması,
8. İmamın vs namazını yalnız kılan kimsenin SZbhn-
nske’nin ardınevn eûzü okuması,
9. Aynı şskilds imamın ee yalnız kılanın bütün
rskntlarCk Fdtiha-i şerifr öncsâinCs besmele okuması,
10. hmam (V) ^^ğmde imam, csmavt er

yalnız kılanın kendisi Fâtiha’yı bitirdikten sonra (sessiz
ce) “dmin” . demesi,
11. Kıyamdan rükûya inerken tskbir almak (Allahüek-
bsr drmek),
12. Rükûda ellerini dizlerine koyup parmak aralarını
vçmvk (diz kaptığını kavramak),
13. Rükûda üç krrr “sübadne rvbbiys’l-veîm” (dlALi
demek,
14. Rükûda brl ile başın bir hieaev olması,
15. İmvmın ve yalnız kılanın rükûdvn kalkarken
“ssmiallahu limrn hamiCsh” ) demesi,
16. Cemaat ee yalnız kılanın rükûdan kalktıktan sonra
“ rvbbsnd lsks’l-htmd” (U rU k ) demesi,
1 X*
17. Kıyamdan âeceâae eğilirken “Allaaüekber” (^| )
demek,
, 18. Sscdeds üç krrr “sübadne rvbbias’l-v‘ld” (dİALZ
JpSl y ) ^meK
19. İlk secdeden kalkarken “Allahüykbyr” ( —î ALÎ )

demek,
20. İkinci secdeye yönelirken “Allahüekber” (( ( AL)

demek,
21. Secdede el parmaklarını bitiştirmek,
22. Erkeklerin sycdyCy dizleri üzerine secde etmeleri

ve uyluklarını (bacaklarını) karınlarından ayırmaları, ha
nımların ise uyluklarını karınlarına bitiştir^melei'i,
o
23. İkinci secdeden kalkarken “Allahüekber” (53J AL)
demek,
24. (Erkeklerin) Sağ ayağını dikip sol ayağının üzerine

oturması,
25. Kade-i ahîrede (son oturuşta) snlaant (Salli-Bârik)

duasını okumak,
26. Sağına ve soluna selâm ayrirkyn başı çevirmek

(omuzları görecek şekilde),
27. Tahiyyat’ta otururken elleri ile dizlerinin ucunu tu

tup, parmaklarını kendi halinde bırakmak,
28. Secdede elleri ve ayak parmaklarını kıbleye çe

virmek,
29. Secdeye varınca elleri kulak hizasında tutmak,
30. Yedi âza üzerine secde etmek (iki el, iki diz, iki
ayak, ve yüzV1
91 Secdede Hanefî mezhebinde 'faiz- olan, alnın ve ayakların hiç değUse

bir -yağın yere Caynnmasıdrr Burnun konması vâcip, ellyrin ve dizlerin
konması ise sünnettir. Tercih edilen görüşe göre, bir ayağın sadece bir
parmağını veya sadece üstünü yere koymak yeterli değildir. Yine bir
mazeret (özür) yokken alnı yere değdirmeden sadece burun üzerine
secde yeterli olmaz. Hnnefîler’den Züfer ile Şâfiî ve Hanbelî mezhep-
70 * MIZRAKLI i L M I HA
31. Dört rekâtlı farzların son iki rekâtlarında yalnız

Fâtiha-i şerife’yi okumak,
32. Ezan-ı Muhammedi’yi sünnet üzere okumak,
33. Cemaatle veya yalnız iken farzlarda kamet getirmek,
34. İmam olan kişinin namazdan sonra yüzünü ce
maate döndürmesi.
Namazın Müstehapları
(Burada) Namazın on altı kadar müstehabı açıklanır:

1. Müezzin ikamette “Hayye ale’s-salah” (Jp
oAUJI) dediği zaman cemaatin beklemeden kalkması,
2. İftitah tekbirinde ve vitir namazının kunut tekbirle
rinde erkeklerin başparmaklarını kulak yumuşağına do-
kuadurmaları,
3. Kıyamda iken ellerini bağladığında bileğini sıkıca
tutmak,
4. Kıyamda secde yerine bakmak,
5. Rükûda ve secdede beş veya yedi kere teşbih
etmek,
6. Rükûda ayak üzerine nazar etmek,
7. (Secdeye varırken) Burnundan önce ellerini yere
koymak,
8. Secdede burnunun iki yanına bakmak,
9. Selâm verirken omuz başına bakmak,
10. İmamın solunda olan kimsenin selâm verirken
imama, hafaza meleklerine ve cemaate niyet etmesi,
terinde, yedi uzvun (eller, ayaklar, dizler ve yüz) her birinin bir kısmının
yere değdirilmesi farzdır. Şâfiîler’e göre avuç içlerinin ve ayak parmak
larının alt taraflarının yere gelmesi gerekir [İlmihal, TDV, 1/247).
11. İmamın sağında olan kimsenin (selâm verirken)

hafaza meleklerine ve cemaate niyet etmesi,
12. (İmamın) Sağında ve solunda kimse yoksa (selâm
verirken) sadece hafaza meleklerine selâm vermeye ni
yet etmek,
13. Namazın içinde iken terini silmemek,
14. Öksürüğü terketmek,
15. Esnemeyi terketmek,
16. Tahiyyat’ta otururken uylukları (dizleri) üzerine

bakmak.
Namazın Edepleri
Namazın edepleri (şunlardır):
1. (Namazı) Yalnız kılınca veya imam ile kıldıktan sonra

selâmın akabinde (şöyle) demek:92
2. (cUİ dedikten sonra) Âyetü’l-kürsî oku

mak:,
3. Otuz üç kere “sübhânellah” (Jöl dl>4J) demek,
4. Otuz üç kere “ elhamdülillâh” (aÛJüJl) demek,

5. Otuz üç kere “Allahüekber” (j^î âJj) demek,
6. Bir kere,
jp ” demek,9S
92 Allahümme entesselâm ve minkesselâm tebârekte yâ zel celâli vel

ikram.
93 Lâ ilâhe illallahü vahdehü lâ şerîke leh, lehül mülkü velehül hamdü ve
hüve alâ külli şey’in kadîr.
7. Ellerini kıble-i dua (dua edilirken çevrilen yer) olan

arşa doğru kaldırıp ihlâs ve samimiyetle dua etmek,
8. Cemaatle (kıldığı namazlarda) ise duayı beklemek,
9. Dua esnasında “âı™” (û^' ) ^me^

10. Duanın bitiminde elini yüzüne sürmek.
Namazın Mekruhları
Namazın mekruhları şunlardır:

1. Boynunu eğip iki yanına bakmak,
2. Üzerinde bulunan bir şey ile oynamak,
3. Özürsüz secde yerini (eliyle) süpürmek^
4. Erkeklerin ellerini göğsünde tutması,
5. Parmaklarını çıtlatmak,
6. Özürsüz bağdaş kurup oturmak,
7. Secdede bir ayağını kaldırmak,
8. Ekâbirden (büyüklerden) birinin huzuruna çıkama
yacağı giysi ile namaz kılmak,
9. İnsan yüzüne karşı (namaz) kılmak,
10. (Yanmakta olan) Ateşe karşı (namaz) kılmak,
11. Bedeninde veya elbisesinde (insan veya hayvan)
resmi olduğu halde namaz kılmak,
12. Esnemek (veya geğirmek),
13. Ellerini yenlerinden (kol uçlarından) çıkarmadan
(namaz) kılmak,
14. Köpek gibi, inciklerini (dizlerini) dikip oturmak,
94 Ancak secde edllecek yê^rdic^rii çaklI taşkın ı bir kereye mahsus ol
mak üzere düzeltmek câiz görülmüştür.
15. Gözlerini yummak,

16. (Tembellik veya önem vermeme sebebi ile) Başı
açık (namaz) kılmak,
17. (Namazda) Ellerini kıbleden çevirmek,
18. (Namazı) Cemaatle kılarken önünde boş saf var
ise gerideki safta namaz kılmak mekruh olur. Eğer ya
nında bir kimse varsa (hüküm) helâle yakın mekruh olur.
Yalnız kalırsa (hüküm) harama yakın mekruh olur. Böy
lelikle vâcibi terketmiş olur. Namazdaki noksanlığı telafi
için o namazı iade etmesi gerekir.
19. (Kıble tarafında perde veya duvar gibi) Engel yok
iken kabre karşı namaz kılmak,
20. Necasete karşı (namaz) kılmak,
21. Bir erkek ile hanımın yan yana namaza durup ayrı
ayrı namaz kılmalar'ı (Aynı namazı kılıyor iseler erkeğin
namazı bozulur),
22. Tuvalet ihtiyacı var iken namaz kılmak. Tuvalet ih
tiyacı şiddetli ise (bu durumda namaz kılmak) tahrîmen
mekruh olur.
23. Secdeye varırken (rahatsızlığı olmadığı halde)
yere önce ellerini koymak,
24. Bir rükünde (elini) iki kere (kaldırarak) bir yerini
kaşımak. Eğer bir rükünde elini kaldırarak üç kere (bir
yerini) kaşırsa namaz bozulur.95
95 Bir yeri elini kaldırmadan üç defa kaşımak namazı bozmazı Burada
namazı bozan şey amel-i kesirdir yani namazda çok iş yapmaktır.
Amel-i kesir', namazı bozan davranışlardan biridir. Namaz kılan bir
insanı dışarıdan gözlemleyen kişide, o kimsenin namazda olmadı
ğı izlenimini verecek herhangi bir davranışta bulunması amel-i kesir
hükmüne girer'. Meselâ namazda saç ve sakalı taramak, üç adımdan
fazla yürümek, vücudun herhangi bir yerini elini kaldırarak üç kere
den fazla kaşımak ame-i kesirdir ve namazı bozan durumlardandı.
74 • MIZRAKLI i L M I H A L
25. İmamdan önce rükûya varmak,

26. İmamdan önce rükûdan kalkmak,
27. İmamdan önce secdeye varmak,
28. İmamdan önce secCsCsn kalkmak,
29. Bir şeye dayanıp kalkmak,

30. Secdeden kalkarken ellerinden önce dizlerini kal
dırmak,
31. Yüzünde ve gözünde bulunan tozu silmek,
32. İkinci rekâtta, önceki rekâtta okuduğu sûreden
(Kur’ân-ı Kerîm’in sûre sırasına göre) bir sûre atlamak^6
33. Birinci ve ikinci rekâtlarda veya bir rekâtta aynı
sûreyi iki kere okumak. Nâfile namazda câizdir.
34. (Sûreleri) Aşağıdan yukarıya (sondan başa) oku
mak. Mesela önceki rekâtta Tebbet sûresini ve ikinci re
katta İzâcâe (Nasr) sûresini okumak gibi.
35. İkinci rekâtta, önceki (ilk rekâtta) okuduğu sûreden
üç âyet miktarı veya daha fazla okumak,
36. Özürsüz (olarak) bir yere dayanıp kalkmak,
37. (Namazda) Sinek kovmak,

38. Omuzlarını açıp namaz kılmak.
39. Açık arazide iken sütreyi terketmek^96

97
96 İki sûre atlamak mekruh değildir' Mesela birinci rekâtta Kevser
sûresini okuyan birinin ikinci rekâtta Tebbet sûresini okuması mek
ruh değildir. Bu kimse namazın ikinci rekâtında Nasr sûresini okumuş
olsa Kur’an’ın tertibine göre bir sûre atladığı için mekruh işlemiş olur.
97 Sütre: Sözlükte “perde, örtü, ceket” gibi anlamlara gelen sÜtre, dinî bir
kavram olarak, önünden insan veya hayvanların geçmesi muhtemel
olan açık bir yerde namaz kılan kişinin, önüne değnek veya başka bir
şey dikmesini ifade eder. Namaz kılan kişinin önünden geçmek doğru
değildir; ancak iki saf kadar önünden geçileblih. Bu nedenle, önünden
40. İnsan geçscsk yerde (namaza) durmak,
41. Rükûda en âecdsds âl parmaklarıyla teşbihleri

saymak,
42. İmam, mihrabın içinde olup önüne bir perde çekil

se, içeride kılacak dereceds derin olan mihrapta olmak,
43. İmamın mihraptan başka yerde durması,
44. İmamın 1 arşın (yaklaşık 70 cm.) miktarı ytlnız

olarak csmvatten aşağıda olması, cemaatin yukarıda
kalması,
45. Âmini snsli söylemek,
46. Kıyamda okuduğunu (bitirmeyip) rükûda tvmvm-

lamtk,
47. Rükûda okuduğunu (bitirmeyip) kıyvmda tamam
lamak,
48. Bir ayağın üzerinde durmak,
49. Namazdv sallanmak,
50. Namaz içinde bir şey koklamak.
Namazı Bozan Şeyler
(Burada) Namazı bozan elli beş kadar durum açıklanır:

1. (Namazda) Dünya keldmı konuşmak,
2. Ksndi işiteceği kvdar gülmek,
3. Amnl-i kesir işlemek,^
----------------------------------------------------------------------------- ——--- 1--------------
insan veya Tayaan geçmesi muhtemel olan açık yerlerde namaz kılan
kişinin önüne sütrn dikmesi uygun olur. Hz. Psygvmber’id uygulaması
an tavsiyeleri bu yödesdir (Dinî Kavramlar Sözlüğü, s. 607-608).
98 Amel-i kesii namatda çok i ş yapmak anlamına geilr. Namaz kdan
kişi yaptığı hareketlnrden dolayı kendisini gören kişide namaz kılmı
yor zannı oluşuyorsa o kimsenin namaz harsketlsri dışında çok şry
76 * MIZRAKLI İLMİHAL
4. Farzın birini özürsüz (olarak) terketmek,

5. Farzın birini istemeden terketmek,
6. Dünya işleri için ağlamak,*99
7. Özrü olmadığı halde boğazını temizlemek,100
8. Sakız çiğnemek,
9. Bir rükünde üç kere bir yerini kaşımak ya da elini
kaldırarak birine vurmak,
10. (Namaz sırasında) Musafaha etmek (tokalaşmak),
11. İftitah tekbirini kendi sesini işitebilecek şekilde
almamak,
12. (Kıraati dudağı kımıldayacak şekilde) Kendi işite
ceği kadar (âyet veya sûre) okumamak,
13. İçeride namaz kılarken dışarıdan biri çağırdığın
da “Lâ havle velâ kuvvete illâ billâhi’l-aliyyi’l-azîm” veya
“sübhânellah” demek. Lâkin amacı (ona cevap vermeyi
kastederek) haber vermek ise namazı bozulur'. Eğer (niye
ti) namazda olduğunu bildirmek ise (namazı) bozulmaz.101
14. Kasten (unutarak, yanılarak) (sözlü olarak) selâm
almak,
15. Ağzında şeker var ise bu şekerin lezzetinin boğa
zına kaçması,
yaptığı yani amel-i kesir yaptığı anlaşllır. Mesela bir kimse ilk rekâtın
kıyamında elini üç kere kaldırıp bir yerini kaşırsa amel-i kesir işlediği
için namazı bozulur.
99 Allah Teâlâ’nın korkusundan veya cennet ya da cehennemi hatırla
maktan dolayı ağlamak namazı bozmaz.
100 Eğer kıraate engel olan balgamı gidermek gibi bir özürden dolayı
öksürürse namazı bozulmaz.
101 Namazdaki kişi kendisine seslenen kimseye namazda bulunduğunu
hissettirmek amacıyla, namaz içindeki tesbihatı sesli söylerse na
mazı bozulmaz, fakat karşısındakine cevap vermek niyetiyle sesini
yükseltirse namazı bozulur.
16. Dışarıda namaz kılarken ağzını açıp dolu, yağmur

veya kar yutmak,
17. (Binek Czerinde iken) Hayvanın yularını Cç kere

çekmek,
18. (Peş peşe) Üç kere elini kaldırarak veya Cç kere

vurarak bit ve pire gibi hayvanları öldCrmek,
19. Bir rCkCnde Cç kıl koparmak,
20. Üç harf olarak Cff demek,102103
21. (Binek Czerinde ise) Aynı rCkCnde bir ayağıyla

üzengiyi Cç kere ötelemek,
22. Aynı şekilde iki ayağıyla, bir kere Czengiyi ötele

mek,
23. İmamdan ileri durmak,
24. ÖzCrsCz (olduğu halde) bir saf kadar yCrCmek,
25. Saçını ve sakalını taramak (eliyle dCzeltmek),
26. Erkek ve kadın beraber imama uymuş, imam da

hanımlara niyet etmiş iken (cemaat halinde) kadın ve er
kek namazı yan yana kılar ise; aralarında perde yoksa
erkeğin namazı bozulur. Eğer aralarında perde veya na
maz kılacak kadar bir kişilik mesafe (ara) varsa, erkeğin
namazı tamam olun
27. Kendi imamından başkasına fethetmek, '03
102 Ancak kendisine hâkim olamayacak durumdaki hastanın inlemesi,

âh, of demesi namazı bozmaz.
103 Bir kimse namazda kendi imamından başka tanımadığı bir imamın
okuduğu Kur’an’daki yanlışlığı dCzeltirse ve önCnC açsa o kişinin
namazı bozulur. ÇCnkC bu bir öğretme ve öğrenme sayılır'. Öğretme
ve öğrenme ise namaz dışı çok işle uğraşmak anlamına geleceğin
den namazı bozan bir durumdur.
78_ • M I Z RA K L I İL M i H A L____________________ _____
28. Bir kadın boş yerde (tek başına) imnma uyarak

(namaza) durduğunda sonradan cemnat gelip saf dol
durduğunda erkeklerin safı (bu) hanımın (safına kadar)
gelirse, kadının sağında, solunda ve arkasında olan üç
erkeğin namazı bozulur.
29. Çocuğunu kucaklamak,

30. Bir şey yemek yahut bir şey içmek,
31. Dişinin arasında kalan nohut kadar veya daha
fazla şeyi yutmak,™4
32. İki eli ile yakasını birleştirmek, başında bulunan
takkesini eli ile çıkarmak veya çıkarıp giymek (çok hare
keti gerektirirse namazı bozar),
33. (Namaz esnasında) Bir musibet işittiğinde “aü Cl.
” (Biz Allah’ın kullarıyız ve biz O’na dö
neceğiz) (Bakara 2/156) demek,
34. Sevinçli bir haber duyduğunda “aü Hamd
Allah’a mahsustur, demek,
35. Namaz içinde aksırınca “aü ” Hamd Allah’a
mahsustur, demek,
36. Namaz kılarken yanında aksıran kimseye
âJJİ” Allah sana ramet etsin, demek,
37. Aksıran kişinin namazda (karşısındakine cevaben)
“âül Allah size hidayet etsin, demesi,

38. Erkeğin hanımını namazda öpmesi (durumunda
kadının namazı bozulur).™5
1°4 Ağızda kalan şey nohut tanesinden dnha küçük olursa namaz bo
zulmaz.
1°5 Namaz içinde olan bir erkeğin namazı, hanımının öpmesi veya okşa
ması ile bozulmaz. Yeter ki erkekte şehvet meydana gelmiş olmasın.
39. Namazda iken duada (Salll-Bârik dualarından

sonra) altın, gümüş gibi dünya malı ile ilgili bir şey is
temek,
40. Göğsünü kıbleden özürsüz çevirmek,
41. Secdede iki ayağını yerden kaldırmak,
42. Kur’an’ı manası bozulacak kadar yanlış okumak,
43. Kadının çocuğunu (namazda) emzirmesi. Eğer
süt bir kerede çıkarsa namazı bozulur. Şayet iki veya üç
kez emzirirse süt çıksın veya çıkmasın namazı bozulur.
44. Namaz içinde ayaklarını (ileri geri) sürümek,
45. (Binek üzerinde namaz kılarken) Hayvana üç kez
kamçı vurmak,
46. Kapalı kapıyı açmak,
47. (Elini kaldırarak üç hareketle peş peşe) Üç harf
(kelime) yazı yazmak,'06
48. Kaftanını giymek,
49. Dizliğini giymek,
50. Hayvan üzerinde özür (sebebi) ile farz namaz kı
larsa, hayvanın yönünü kıbleden çevirmek,1^
51. Hayvanın üzerinde yük yapmak,
52. Kalbinden mürted olmak (dinden çıkmış olmak),

106 Namazda olan bir kimse üç kelimeden az olmak üzere yazı yazsa
namazı bozulmaz. (Ö. Nasuhi Bilmen, Büyük Islâm İlmihali).
107 Hayvan üzerinde namaz kılmanın hükümleri günümüzde ulaşım va
sıtaları için söz konusudur. Bu itibarla bir kimse bir özrü sebebi ile
otobüs, tren ve uçak gibi vasıtalarda farz, vâcip ve nâfile olan bütün
namazları kılabilir. Normal durumda ise vasıtada yalnızca nâfile namaz
kıımak câizdir. Seyir halinde olan otobüs, tren ve uçak, mola verinceye
kadar namaz vakti geçecekse kişi oturduğu yerde ima ile namazını
kılar. Kıble bu vasıtaların gittiği istikamet yönü olur. Fakat gemide na
maz ayakta ve kıbleye yönelerek kılınır. Geminin yönü değişirse namaz
kılan kişi de yönünü kıbleye çevirerek namazını tamamlar.
53. Cünüp olmak veya hanımların âdet görmeye baş

laması,
54. İmamın abdestim bozuldu Cüşüncstiyls yerine
başkasını geçirmesi,
55. (Namazda Kur’an okurken) Manayı değişecek şe

kilde bir harfin yerine başka bir harf okumak.
Namazı Bozmayan Durumlar
1. (Namaz içinde) Önünde boş saf varsa bir ya da iki

aCımCk (safa) gitmek,
2. Âmin demek. Eğer başkasına cevap değilse.
3. Kaşıyla veya gözüyle bir kimsenin selâmını almak,

4. (Namaz kılan kimseye) Biri gelip, “Kaç rekât kıldı
nız?” diye sorduğunda (kaçıncı rekâtta olduğunu) par
maklarıyla işaret etmesi. Bu durumların hiçbirinde na
maz bozulmaz.
(Bir yere idrar yapılmış fakat kuruyup tsmizlsnmişss

namaz kılınır ancak •teyemmüm olmaz.)
Salât Lafzının Manası ve Fazileti
Salât kelimesinin lügat manası da vardır ıstılah (terim)

manası da.
(Salâtın) Lügat manası, şanı yüce olan Allah’tan rah

met, meleklerden istiğfar ve müminlerden dua demektir.
(Salâtın) Istılah manası, ef'âl-i maluma (bilinen hare

ketleri olan) ve erkân-ı mahsusaya (özel rükünleri bulu
nan ibadete) denir. Türkçe’de namaz ibadetine “salât”
denmesi bu anlamda kullarnırr.
MI Z R AK LIİ LMİH LL <1 81
Ef‘âl-i maluma, namazın dışında işlediğimiz fiillerdir.

Erkân, namazın içinde olan rükünlere denir ki bunlar an
cak namaza mahsustur.
Bir gün Resûlullah [sallallahu aleyhi vesellem] Hz. Ali'ye

[radıyallahu anh], “Yâ Ali! Senin, namazın farzına, vacibine,
sünnetine, müstehabına dikkat etmen gerekir” dediğin
de ensardan bir kimse, “Yâ Resûllallah! Hz. Ali bunların
hepsini bilir (uygular). (Öyleyse) Bize bu namazın farzı
na, vâcibine, sünnetine ve müstehabına riayet etmenin
faziletini açıkla (ki), biz de ona göre amel edelim.”
Resûlullah [sallallahu aleyhi vesellem] buyurdular ki: “Ey
benim ümmetim ve ashabım!
• Namaz şanı yüce olan Allah Teâlâ’nın razı ve hoşnut
olduğu şeydir.
• Feriştehlerin (meleklerin) sevdiği bir ameldir.

• Peygamberlerin sünnetidtr.
• Marifetin nurudur.
• Amellerin en faziletlisidir.
• Bedenin kuvveti, rızkın bereketidh'.
• Canın nurudur.
• Duanın kabulüdür.
• Melekü’l-mevt (Azrâil aleyhisselâm) ile arasında şe
faatçidir.
• Kabirde kandildi, nurdur.
• Münker ve Nekir hazretlerine (sorgu sual melekleri
ne) cevaptır.
• Kıyamet gününde üzerine gölgelikür.
• Cehennem ile kendisi arasında perdedir.
• Sırat (köprüsünü) yıldırım gibi geçiricidir.
• Cennette (kulun) başına taçtır.

• Cennetin anahtarıdır. ”
CEMAAT ile NAMAZ
Bir kimsn cnmvvt ilr iki rekdt damke kıleığıdea, kendi

başına kıldığı yirmi yrdi rekdt namazın sevabından fazla
ecir alır.
Bir rivayette (şöyle endir), tek başına 1000 rnkdt na
maz kılındığında dahi cemaatle kılınan iki râknaıd âneabı
bundan çok olur.
Cemaat ilr kılmanın snvabı çoktur. Birkaçı şöyle açık
lanır:
1. Müminler bir araya geldiğinde birbirlerine muhab
bet adsıl olur.
2. Cthille^r; mimlerden namaz mrânlnlnrini öğrndir'l^ı^.
3. Bazı kimselerin dtmveı kabul olurken bazılarının
(kabul) olmaz. (Namazı) Kabul olanların aürmntidn nama
zı (kabul) olmayanların da (namazı) kabul (âdilmiş) olur^.
Rnsûlullah hazrntlnri [âallallahu aleyhi veâsllem] şöyle bu
yurmuştur: “Ey benim ümmetim ve ashabım! Sizin için iki
yol koydum. Biri Kur’ân-ı Azîmüşşan, biri (de) sünnetim-
dir. Bunlardan başka yol tutan ümmetimden değildir. ”
Namazı Vaktinde Kılmanın Fazileti
Namazı vaktinde kılmanın fazileti çoktur. (Bunlardan)

Birkaçını (İâldm dlimleri) açıklamışlardır:
1. Yüzünün nuru çok olur.
2. Ömrünün bereketi olur.
3. Duası kabul olur.
MIZRAKLI İLMİHAL * 83
4. İnsanların hayırlılarından olur.

5. Cümle müminler ona muhabbet eder.
Namazın vaktini geçirip kılmamanın on beş zararı
vardır: Beşi dünyada, üçü vefat ederken, üçü kabirde,
dördü arasat (mahşer) meydanındadır.
Dünyada olan beş zarar (şöyledir):

1. Yüzünde nur olmaz.
2. Ömründe bereket olmaz.
3. Duası kabul olmaz.
4. Bir mümin kardeşi dua istese, ona yaptığı dua ka
bul olmaz.
5. Diğer yaptığı ibadetlerin sevabı eline girmez (fayda
etmez).
Ölüm anındaki üç zararı (şöyledir):
1. Aç,
2. Susuz,
3. Hor (hakir bir vaziyette) ölür'. Ne kadar yemek yese

doymaz, ne kadar su içse kanmaz.
Kabirde olan üç zararı (şöyledir-):
1. Kabir (kendisini) sıkar, kemikleri birbirine geçer.
2. Kabri ateş dolar.
3. Üzerine bir ejderha musallat olur. Adı Akra’dır. Onun

elinde ateşten bir kamçı bulunur ki bir günlük uzunluğu
vardır. Bu kamçıyla (kime) bir kere vursa (o) yerin dibine
geçer (sonra) yine çıkar. (Sonra) Bir daha vurur. Böylece
kıyamete kadar o kimseye azap edilse gerektir.
Arasat meydanında olan dört zararı (şöyledir):
1. Hesabı şiddetli olur.
2. Şanı yüce olan Allah Teâlâ’nın gazabına müstehak

(hak etmiş) olur.
3. Cehenneme dahil olur.
4. Alnına üç satır yazı yazılır:
Birinci satırda, “Bu kimse Allah’ın gazabına müste-

haktır.”
İkinci satırda, “Bu kimse Allah Teâlâ’nın hakkını zayi

edicidir.”
Üçüncü satırda, “Nasıl ki sen Allah’ın hakkını zayi

ettiysen bugün de sen Allah’ın rahmetinden uzaksın”
yazılıdır.
Namaz dinin direğidir. Bir kimse namaz kılar (ise) di

ninin direğini dikmiş olur. Üzerine gölgelik kurar, altında
selâmet bulur.
Bir kişi dört vakit namazı (farz olduğunu) bile bile ter-
kedip daha sonra (kılmadığı namazı) kazâ etmezse üç
mezhebe (Şâfiî, Mâliki, Hanbelî) göre ölüm lazım gelir.
Bizim mezhebimize (Hanefî) göre öldürülmesi gerek
mez. Ama büyük günahlardan birini işlemiş olur ve (na
maz kılana kadar) sürekli hapsi gerekir.
Bir kişi bir vakit namazı bile bile terkedip kazâ et
mezse bir hafta miktarı yani ahirette seksen yıl yansa
gerekir. Ahiretin bir günü bu dünyanın bir yılı kadardır.
Ahiretin yılları ona göre hesap edilir.
İmama Uyanlar Kaç Türlüdür?
İmama uyanlar dört çeşittir: MCdrik, muktedî, mes-

bûk, lâhik.
MCdrik: İftitah (başlama) tekbirini imamla beraber
alana (denir).
Muktedî: İftitah (başlama) tekbirini imam ile beraber
almayıp sonra alana (denir).
Mesbûk: İmam rekâtların birini veya ikisini kıldıktan
sonra (ona) uyana (denir^).
Lâhik: İftitah (başlama) tekbirini (imamla) beraber
alıp, daha sonra abdesti bozulunca abdest aldıktan
sonra tekrar gelip imama uyar. Yine önceden uyduğu
gibi Kur’an okumaksızın rCkû ve secdede okunan teş
bihlerini eder ve namazını kılar. Bu kimseye lâhik derler;
İmamın ardındaki gibidir: Eğer dCnya kelâmı söyleme-
diyse, böylece kılar. Fakat camiden çıktıktan sonra en
yakın yerden abdest almalı. Zira uzağa giderse, namazı
bozulur, diyen (âlimler) de vardır.
Bir kişi gelip imamı rCkûda bulsa, rCkûya yetişeyim

diye acele edip tekbiri rCkûya inerken alsa, imama uymuş
olmaz. İmamı rCkûda bulduğunda, imama uyup tekbiri
ayakta tamamlayıp sonra rCkûya gider. İmamın beli rCkûda
iken o da rCkûya eğilmiş olsa ve ( diye)
teşbih ederse, o rekâta yetişmiş olun Ama ' rCkûya inerken
imamın beli doğrulsa, o rekâta yetişmiş olmaz.
Namazda Ta‘dîl-i Erkânı Terketmenin Zararı
Namazın beş yerinde ta‘dîl-i erkânı terketmek, İmam

Ebû Yusuf’a göre namazı bozar. Ama İmameyn’e göre
bozmaz. Ancak vâcibi terkettiğinden eksiğini tamamlamak
ve gidermek için (âlimlerin çoğunluğuna göre) namazın ia

desi gerekir.^ Tn‘dîl-i erkânı terketmenin yirmi altı kadar
zararı vardır:
1. Fakirliğe sebep olur.

2. Ahiret uleması (snlih âlimler) ona buğzedyr.
3. Adaletten düşer, şehadeti makbul olmaz.
4. Namaz kıldığı mekân aleyhine şehadet eder.
5. Bir kimse tn‘dîl-i erkânsız namaz kılarken biri gö
rüp uyarmazsa günahkâr olur.
6. (Ta!dîl-i erkâna dikkat ytmyCen kıldığı) O namazı
kazâ etmek üzerine vâcip olur.
7. (Ta‘dîl-i erkânı terketmek kişinin) İmansız gitmesi
ne sebep olur.
8. Namazın hırsızı olur.1°9
9. Allah Teâlâ’nın rahmet nazarından düşer.
10. Kıldığı nnmaz eski bez gibi, ceza gününde yüzü
ne vurulur.
11. Allah Teâlâ’yn münâcâttn sû-i edeb etmiş (edep
gösterememiş) olur.
12. Namazın fazla olan sevabından mahrum olur.
13. (Namaz kılarken ta‘dîl-i erkânı tyrkytmyk) Diğer
ibadetlerin sevabının verilmemesine sebep olur.
14. Cehennemi hak etmiş olur.
1°8 İmâm-ı Âznm’a ve İmam MuhnmmyC’y göre vâcibi terkeden bir
kimsenin namazın sonunda sehiv secdesi yapması yytyrlidlr.
1°9 Bir binayı yapan usta işini gereği gibi yapmaz ise malzemeden ça
larsa bina çürük olur. Bu kimselere hırsız denir. Aynı şekilde namazın
rükünlerini hakkıyla yerine getirmeyen kimselere de nnmnz hırsızı
denir. Dinimizi bir binaya benzettiğimizde nnmnz bu binayı ayakta
tutan direkleri ifade eder. işte namazın rükünlerini gereği gibi yap
mayanlar dinini sağlam direkler üzerine kurmuş olmazlar.
MIZRAKL I İL Mİ i HA L *87
15. Cahillerin, kendisini görüp (kötü örnek alarak)

ta‘dîl-i erkânı terketmelerine sebep olur.
16. İmamına muhalefet etmiş olur.
17. Rükûdan secdeye geçerken yapılan sünnetleri
terketmiş olur.
18. Şanı yüce olan Allah'ın gazabına mazhar olur.
19. Şeytanı sevindirmiş olur.
20. Cennetten uzak olun
21. Cehenneme yakın olur.
22. Kendi nefsine zulmetmiş olur.
23. Temiz olan nefsini kirletmiş olur.
24. Sağında ve solunda olan meleklere eziyet etmiş
olur.
25. Resûlluİİah'ı [sallallahu aleyhi vesellem] mahzun etmiş
olun
26. Bütün mahlûkata zararı dokunmuş olur. Çünkü o
kişinin günahı sebebiyle yağmurlar yağmaz, ekinler bit
mez ve yağmur vaktiyle yağmaz olur.
İmamın Arkasında Duranların Sevabı
İmamın arkasına durana 100 sevap, sağında dura

na 75 sevap, solunda durana 50 sevap verilir. İlk safta
durana 25 sevap, ikinci saftan en arka safa varıncaya
kadar (orada bulunanlara) durana 10 sevap verilin Bu
sevapların bir tanesi 1000 vukıyen0 o vukıyenin her bir
tanesi 1000 dirhem ve o dirhemin her bir tanesi Uhud
dağından ağır olsa gerektir.
110 Vukıye (Okkas kıyye s vakıye)i 400 dirhemiik Osmanh’nın kuHandığ i

bir ağırlık ölçüsü. Yerlere ve muhitlere göre ölçüsünde farklılıklar
vardır. Yaklaşık 1280 kg. ağırlığı ifade etmektedir.
İftitah Tekbirini İmam ile Beraber Almanın Fazileti
Bir kişi, iftitvh tekbirini imam ilr beraber aldığında,

âonbvharCv ağaçların yaprağının rüegnr sstikçs dökül
mesi gibi günahları CökZılZr'.
Bir gün Rssûlullah [salltllthu vlsyhi veâsllem] namaz kı
larken, ashabından biri sabah namazında iftitah tekbi
rine yetişemsdi. Bu yüzden hemen bir köle deat ntti.
Resûlullah’a [sallallahu alsyhi vnâsiinm] gelip şöyle dedi:
“Ey Allaa’ın Rnsûlü! Ben bugün iftitah tekbirine ye
tişemedim, bir köle deat ettim. Acvtk iftitah tekbirinin
sevabına nail olabildim mi?”
Resûlullvh hazretleri [sallallahu aleyhi aessllem], Hz. Ebû
Bekir’e [raeıyallkhu anh],
“İftitvh tekbiri hakkında sen nr esrâid?” buyurdu.
Ebû Bnkir-i Sıdİk [rvdıyvllahu anh] buyurdu ki:
“Ey AHkİTın Resûlü! Kırk deasye mdlik olsam, kırkının
da yükü mücevher olsa, hepsini fakirlere sadaka olarvk
versem, yine de imam ilr bsrtbsr alınan iftitvh tekbirinin
sevabına nail olamvm.”
Sonra Resûlullkh Efendimiz [âvllvllkhu vlsyai vsâsllsm],
“Ey Ömer! İftitah tekbiri hakkında sen nr dersin?”
deyince, Hz. Ömer [raeıaallahu ana] şöyle cevap vrrdi:
“Ey Allah’ın Rnsûlü! Mekke ilr Medine artsı dolusun

ca devem olsv, yükü mücevher olsa, hepsini fakirlere
tvâveeuk etsem yine de imam ilr beraber alınan iftitah
tekbirinin sevabını elde eesmsm.”
Sonra Rnsûlullah Efendimiz [stlltlltau aleyhi vesellem],
“Ey Osman! İftitah tekbiri hakkında sen nr dersin?”
deyince, Hz. Osman [rtdıyallahu tnh] şöyle csvap verdi:
__ _______ ___________ M I Z RAK L I İLMİ HAL * 89
“Ey Allah’ın Resûlü! Ben bir gecede iki rekât namaz

kılsam, her bir rekâtında Kur’an’ı hatmetsem yine de
imam ile beraber alınan iftitah tekbirinin sevabına ula-
şamam.”
Sonra Resûlullah Efendimiz [sallallahu aleyhi vesellem],
“Ey Ali! İftitah tekbiri hakkında sen ne dersin?” deyin

ce, Hz. Ali [radıyallahu anh] şöyle cevap verdi:
“Ey Allah’ın Resûlü! Doğu ile batı arası kâfirler ile dolu
olsa, Rabbim bana güç kuvvet verse, hepsini (Allah’ın
rızası için) öldürsem yine de imam ile beraber alınan ifti
tah tekbirinin sevabına ulaşamam.”
Sonra Resûlullah Efendimiz [sallallahu aleyhi vesellem],
“Ey benim ümmetim ve ashabım! Yedi kat yerler ve

yedi kat gökler kâğıt olsa,, denizler mürekkep, bütün
ağaçlar kalem olsa ve bütün melekler kâtip olup kıyame
te kadar yazsalar yine de imam ile beraber alınan iftitah
tekbirinin sevabını yazamazlar. ”
Eğer', “Allah Teâlâ’nın yarattığı melekler bu kadar mı?”

diye soracak olursan; Resûlullah Efendimiz [sallallahu aley
hi vesellem] mi‘raca çıktığı gece cenneti, cehennemi ve
Beytülma'mûr’u (Kâbe) gezdiğinde meleklerin Beytül-
ma‘mûr’u tavaf ettiğini gördü. Bunun üzerine Resûlullah
Efendimiz [sallallahu aleyhi vesellem] şöyle buyurdu: “Ey kar
deşim Cebrâil! Bu Kabe’yi tavaf edip giden melekler geri
dönmüyorlar, nereye gidiyorlar?’’ Cebrâil [aleyhisselâm],
“Ey Allah’ın sevgilisi! Ben yaratıldığım günden beri

bu beyti (Kâbe) tavaf eden meleklerin geri döndüğünü
görmedim. Bir kere tavaf yapan meleğe kıyamete kadar
bir daha sıra gelmez” dedi.
Namazda Yapılan Şeylerin Karşılığı
Bir kimse namazda eûzü besmele okuduğunda Al

lah Teâlâ o kula bedenindeki kılların sayısınca sevap
verir. Fâtiha’yı okuyunca, kabul olmuş hac sevabı ve
rir. Rükûya vardığında Cenâb-ı Hak o kula binlerce altın
sadaka etmiş sevabı ve rükûda sünnet üzere üç kere
teşbih söylediğinde gökten inen 104 kitabım okumuş
kadar sevap verir. “Semiallahü limen hamide’” deyince
o kulu Hak Teâlâ rahmet deryasına gark eder. Secdeye
varınca kuluna insanlar ve cinler adedince sevap ve
rir'. Secdede sünnet üzere üç kere teşbih ettiğinde ise
o kula Cenâb-ı Hakk’ın fazlı keremi boldur fakat birkaç
tanesi şöyledir:
1. Arş ve kürsînin ağırlığı kadar sevap verilse gerekir.
2. Allah Teâlâ o kulu mağfiret eder diye umulur.
3. O kul ölünce Mîkâil [aleyhisselâm] o kimseyi kıyamete
kadar günde bir kez ziyaret eder.
4. Kıyamet gününde Mîkâil [aleyhisselâm] o kimseyi mü
barek kanadı üzerine alıp, şefaat eder ve cennet-i a'lâya
götürür diye umulur.
Kade-i ahîreye oturduğunda Allah Teâlâ o kula fakirli
ğe sabreden kimselerin sevabını verir. Sabreden fakirle-
111 Allah Teâlâ’nın peygamberlerine gönderdiğ i 104 kiüâ^t^m dördü bü

yük kitap, 100’ü sayfadrr. Zebur, Hz. Davud’a [aleyhisselâm]; Tevrat,
Hz. Musa’ya [aleyhisselâm]; İncil Hz. İsa’ya [aleyhisselâm]; Kur’an Hz.
Muhammedi [sallallahu aleyhi vesellem] indirilmiştir. Zebûn Tevrat ve İncil
insanlar tarafından değiştirildiğinden asıllarını kaydetmişlerdlr. Kur’an
hiçbir değişikliğe uğramadan günümüze kadar gelmiş ve kıyamete ka
dar da İİâhî koruma altında olduğu için asla değiştirilemeyecektir.
Kaynaklarda Hz. Âdem’e [aleyhisselâm] 10 sayfa, Hz. Şît’e [aleyhisselâm]
50 sayfa, Hz. İdrîs’e [aleyhisselâm] 30 sayfa, Hz. İbrahim’e [aleyhisselâm]
10 sayfa olmak üzere toplam 100 sahife indirildiği rivayet edilmekte
dir. Bu sayfalardan hiçbiri günümüze ulaşmamıştır.
rin sevabı, şükreden zenginlerden beş yüzyıl önce cen

nete girmesi olarak umulur. Şükreden zenginler bunu
görünce, “Ne olaydı, biz dünyada iken fakirliğe sabre
den kimselerden olsaydık” diye temenni edyrlyr-
(Nnmazda) İki yanına selâm verdiğinde o kula Allah

Teâlâ, “Ey mümin kulum! Cennetin sekiz kapısı nçıldı.
Hangisinden girersen gir” diye hitap etse gerektir.
Cennetin Anahtarı
Sekiz cennetin sekiz kapısı, sekiz de anahtarı vardir.

(Anahtarların) Birincisi beş vakit nnmnz kılan müminle
rin imanıdır. İkincisi, besmele-i şerifedir. Geriye kalan nltı
tanesi Fâtiha sûresinin içindedir.
Sekiz Cennetin İsimleri ve Vasıfları
Sekiz cennetin isimleri şöyledir:
1. Dâr-ı Celâl
2. Dâr-ı Karar
3. Dâr-ı Selâm
4. Cennetü’l-huld
5. Cynnytü’l-me’vâ
6. Cennetü’l-ndn
7. Cynnytü’l-firdeas
8. Cynnytü’n-naîm
Dâr-ı Celâl, beyaz nurdandır.
Dâr-ı Karni; kırmızı ynkuttandir.
Dâr-ı Selâm, yeşil zebercettendir.

92 • M I Z R A K L I i L M İ H A L
Cennetü’l-huld, mercandan;
Cerretü’l-me’va gümüştendir.
Cennetü^-adn altından; cennetü’l-firdevs hem altın

dan hem de gümüştendir. Cennetü’n-naîm ise kırmızı
yakuttandir.
Cennete giren müminler ebediyen orada kalır, hiç

çıkmazlar. Cenneteki hûriler hayızdan, nifastan ve kötü
huylardan uzakt^ır'lai^.
(Cennettekiler) Hangi türden yiyecek ve içecek ister

lerse hazır olarak önlerine gelir. Pişirmek ve hazırlamak
gibi tasaları olmaz. (Onların) Başları üzerinde kuşlar
uçar. Müminler köşklerinde otururken bunları görünce,
“Eğer sen dünyada iken bana bu kadar yakın uçsaydın
seni kebap yapar yerdim” diye kalbinden geçirdiği anda
nurdan bir tabak içinde yeni pişmiş, dumanı tüter bir
halde önüne konulur. Mümin kul onu yer. Kemiklerini bir
kenara koyar. Bu sefer de kalbinden, “Şimdi bu hayvan
yine kuş olsaydı” diye geçtiği anda (o hayvan) önceki
gibi kuş olup uçup giden.
Cennetin toprağı miskten, binasının bir kerpici gü

müşten ve bir kerpici altındandır. Cennet ehlinin her
birine 100 erkek kuvveti verilir. Cennet ahalisinden en
düşük dereceye sahip olanına yetmiş hûri ve iki de dün
ya hatunu verilse gerektir. Her biriyle birlikte olduğun
da hazzı yetmiş yıl kalır diye umulur. (Hanımlar) Daima
bâkire bulunsa gerektir.
Cennette dört ırmak akar. Kaynakları aynı olsa da

kolları ayrı ayrıdır. Hiçbirinin lezzeti birbirine uymaz. Biri
saf su, biri halis süt, biri cennet şarabı ve biri de halis
baldır.
Cennette yCksek köşkler vardır. Bunlar eğilir, mCmin

kul ona biner, nereye isterse gider. Bunun dCnyada em
sali devedr.
Cennette tûba ağacı vardır. KökC yukarıda, dalları
aşağıdadır. Bunun dCnyadaki örneği ise ay ve gCneş^1:r^.
Cennet ehli yer, içer fakat kCçCk abdest ve bCyCk
abdest ihtiyacı duymazlar. Allah Teâlâ cennette mCmin
kullarına, “Kullarım! Benden daha ne istersiniz, vereyim;
zevk ve sefada olun ” diye hitapta bulunur
Kulları ise, “Yâ Rabbi! Bizi cehennemden âzat eyledin
ve cennetine alıp bu kadar huri, gılman (cennette hizmet
eden delikanlılar) ve vildan (cennette hizmet gören ço
cuk) verdin. Akla gelmeyen, gözlerin görmediği ve ku
lakların işitmediği bu kadar nimetler verdin. Daha başka
bir şey istemeye hayâ ederiz” deyince âlemlerin Rabbi
olan Allah Teâlâ (o kullarına) yine şöyle hitap eder:
“Kullarım! Sizin benden bunlardan başka isteyeceği
niz var” deyince, “Yâ Rabbi! Bizim istemeye yCzCmCz
yoktur. Hem ne isteyeceğimizi bilmeyiz” deyince Allah
Teâlâ (şöyle) buyurur:
“Kullarım! Siz dCnyada bir meseleyi danışmanız ge
rektiğinde ne yapardınız?” İVICminler,
“Ulemaya (âlimlere) giderdik. O meseleyi öğrenirdik
ve böylece sorunumuz çözCmlenîr, hallolurdu” deyince
Hak Teâlâ [celle celâluhû],
“Öyleyse şimdi de ulemaya danışın. Haber alın, ne
derlerse size vereyim” buyurduğunda âlimler (şunları
hatırlatır):
“Sîzler cemâlullahı unuttunuz mu? DCnyada iken, ‘Rab-
bimiz mekândan mCnezzeh olsa da cennette inşallah bize
crmdlini gösterir” diye umar, arzu eerreidie. Şimdi onu

isteyin.” Bunu işiten müminler Allah Tenln’dld cemdlini
görmek istediğinde Cnndi-ı Hak mnkdndan mZdreerh
olarak onlara cemdli bt-kemvlini gösterir diye umulur.
Kulları Cnndi-ı Allka’ın cemdl-i pakini görünce binlrrce
yıl avaran kalırlar.
Kişi cennette, köşkünde otururken etrafında pen

cereler, önlerinds meaaelrr atıdır. Cendettekiler bu
mryeelrri gördüğünde, “Uzanıp dalı çekeyim en mey
veyi yiyeyim” diye hkaırıda geldiğinde oturduğu yerden
kalkmaya en dklı koparmaya gnrnk kalmaz. Dtl (onun)
önüne gelir, (mümin kişi) meyveyi koparır en kor. Dalt
çiğneyip de lnezâai boğazına gitmeden, hem de ön
cekinden daha olgun en lnziz olduğu halen, kopardığı
yerden tekrvr meyve biter. Bu şekilde izzet sahibi yüce
Rabbimiz (mryeelrrin) yenilerini bitirir.
CUMA NAMAZI
Cuma Namazının Şartları1^
Cuma namazının şartı on ikidir:^
(Cuma Namazının Sıhhat Şartlan)
1. (Cuma namazı kılınacak yerin) şehir veya şehir

hükmünde olması/™
112 Cuma aamazıaın farz olabilmesi için vücûb ve sıhhat şartlarının ol
ması gerekir. Cuma acmczıaıa vücûb şartları deyince, bir kimsenin
cuma namazını kılmakla yükümlü olabilmesi için onda bulunması
gereken şartlar kastedilir^. Cumanın sıhhat şartları deyince ise cuma
namazının geçerli olması için gereken şartlar kastedilmektedir.
113 Cuma namazının şartları olarak verilen bu on iki şartın altısı Cuma
Namazının Sıhhat Şartları diğer altısı ise Cuma Namazının Vücûb
Şartları’dır.
114 Hanefîler’e göre, cuma namazı kılınacak yerleşim biriminin şehir
veya şehir hükmünde bir yer olması ya da böyle bir yerin civarında
bulunması gerekir. Kaynaklarda geçen bu şehir ifadesinin günümüz
de, büyük veya küçük yerleşim birimi olarak anlaşılması gerektiği,
bu bakımdan farzı eda edecek sayıda cemaatin yerleşik bulunduğu
köy, belde gibi tüm birimlerde cuma namazının kılınabileceği bilgin-
lerce kabul edilmektedir. Şâfiîler’e göre de, cuma namazının insan
ların devamlı olarak oturdukları bir şehir veya köyün sınırları içinde
kılınması gerekir. Çölde veya çadırlarda yaşayanlar, yani belli bir
yerleşim birimi içinde oturmayanlar sayıca ne kadar çok olurlarsa
olsunlar orada cuma namazı kılamazlar (İlmihal, TDV, 1/295-2965).
2. Hutbe okumak,
3. Orada (cuma namazını) imam yahut İslâm padişahı

tarafından izin verilmiş bir vekilin (kıldırıyor) olması,
4. (Cuma namazını) Öğle vaktinde kılmak,
5. Cemaat (olması)^5
6. Cumanın kılınmasına genel izin verilmiş olması

dır.^
(Diğer altısı cumanın kişiye vâcip olmasının şartlari dır.

Bunlar: Erkek olmak, hür olmak, sıhhatli bulunmak, şe
hirde (şehir hükmünde olan yerlerde) mukim olmak (ika
met etmek, yaşamak), gözlerin sağlam olması, ayakların
sağlam olması.)
Cemaat, İmâm-ı Âzam ve İmam Muhammed'e göre
imamın dışında üç tane bâliğ (bulûğa ermiş) ve âkil (akıl
lı) erkek ile olur. İmam Ebû Yusuf'a göre imamdan hariç
115 Cuma namazı sadece cemaatle kılınır. Tek başına kılınamaz. Diğer
beş vakit farz namazda cemaat olabilmek için imamla beraber bir
kişinin bulunması yeterli olurken cuma namazında cemaat olabil
mek için Hanefî mezhebinde, cuma namazı için imamın dışında en
az üç kişinin daha bulunması şarttır (imam Ebû Hanîfe ve İmam
Muhammed'e göre böyledir). İmam Ebû Yusuf'a göre ise imamın
dışında en az iki kişinin bulunması cemaat olabilmek için yetei-lidir.
imam Şâfiî'ye göre ise bir yerde cuma namazı kılabilmek için mükel
lef (akılı ve ergenlik çağına ulaşmış) olmanın yanında, hür, mukim ve
oraya yerleşmiş olan en az kırk erkeğin bulunması şartt:ır'.
116 Buradaki genel izinden, bir yerde müslümanların toplanıp cuma na
mazını kılmaları için idareci tarafından izin verilmiş olması anlaşıl
malıdır. Hanefîler'e göre, bir yerde cuma namazı kılınabilmesi için,
o yerde cuma namazı kılınmasına, yetkili kimse tarafından herkese
açık olmak üzere izin verilmesi şarttır. Buna göre, belli bir yerde bulu
nan kimseler, cuma namazı kılınmasına izin verilmiş camide, sadece
belirli kimseler girmek kaydıyla cuma namazı kılamazlar. Ancak baş
ka kimselerin de girmesine müsaade edildiği halde, başka kimseler
gelmese ve sadece oradaki kimseler kılsalar", cuma namazları sahih
olur (bk. Ö. Nasuhi Bilmen, Büyük İslâm İlmihali, İstanbul: Semer-
kand Yayınları, s. 189; ilmihal, TDV, 1/298-299).
iki kişi yeterlidr^. Aslolan İmameyn’in (İmâm-ı Âzam ve

İmam Muhammed) görüşüdür (üç kişi gerekir).
Bir kimse imama cuma namazının ikinci rekâtının

rükûunda yetişirse İmam MuhammeCe göre öğle na
mazım kılar. Fakat İmâm-ı Azam ve İmam Ebû Yusuf’a
göre teşehhüdde dahi yetişse (o kimse) cumayı kılar'
Hatip hutbe okurken, nâfile namaz kılan kimse iki rekât

kılar', daha fazla kılmaz. Eğer cumanın sünneti ise iki rekât
kılıp da mı selâm verir yoksa dört rekâtı mı tamamlar, ihti
laflıdır. Aslolan (kişinin) dört rekâtı tamamlamasıdrr.
Cumanın Vâcipleri
Cumanın vâcipleri beş tanedir:
1. Ezan vaktinde her şeyi terketmek,
2. Camiye hızlı adımlarla yürümek,
3. Hatip hutbede iken nâfile kılmamak,
4. (Hatip hutbede iken) Dünya kelâmı konuşmamak,
5. Her şeyden (ilgiyi kesip) sükût etmek.
Cumanın Müstehapları
Cumanın müstehapları beştir:
1. Güzel koku sürünmek,
2. Misvak (kullanmak),
3. Temiz elbise (giymek),
4. Cuma namazı için camiye erken gitmektir. Asr-ı

saâdet’te ashâb-ı kirâm, sabah namazından sonra dağıl
mayarak (cumayı bekler ve) cumadan sonra dağılırlardı.
Bu ümmettin ilk terkettiği sünnet, cumaya erken gitmektir.
5. Guusi şaddsti hamak.

98 • M I Z R AKLI i L M İ H A L
Cumanın Mekruhları
Cumanın mekruhları beş tanedir:
1. Hatip hutbede iken selâm vermek,
2. Kur’nn okumak,
3. Aksıran kişiye “yyrhnmükyllnh” demek,
4. Yemek, içmek,
5. Mekruh olan bir şeyi yapmak (cumanın sünnetle

rini terketmek).
Bayram Namazının Tekbirleri
Bayram namazının tekbirleri dokuz çeşittir:
Biri farz, biri sünnet, yedisi vâciptir. İftitah tekbiri

farz, ilk rükû tekbiri sünnet, zâid tekbirleri vâcip117, ikinci
rekâtın rükû tekbiri vâcibe yakın olmakla aâciptir-
117 Bayram namazında rtiîtc^h tekbiri dışında alınan fazla tekbirler denir.
YOKSULLUĞUN SEBEPLERİ
Hadis-i şerifte, Peygamberimiz [saiiaiiahu aleyhi vesellem]

şöyle buyurmuştur: “İnsana yoksulluk yirmi dört şeyden
hâsıl olur:1w
1. Ayakta bevletmek (idrar yapmak),
2. CCnCp iken yemek yemek,
3. Ekmek ufağını hor kullanıp basmak,
4. Soğan ve sarımsak kabuğunu ateşte yakmak,
5. Âlimlerin önCnden yCrCmek,
6. Babaya ve anneye ismiyle seslenmek,
7. Rast geldiği ağaç ve sCpCrge çöpCyle dişini kur
calamak,
8. Elini balçık ile yıkamak,
9. Eşik Czerine oturmak,
118 Kaynağı bulunamtm^ışCır. Burada fâ^kiriiğiin manevi sebeplerinden ba
zıları zikredilmiştir. Sayılan yirmi dört maddenin bir kısmı edebi terket-
menin, bir kısmı insan ve cin taifesinin hukukunu çiğnemenin, bir kısmı
temizlik ve sağlık kurallanna uymamanın, bazıları da kibir vb. gibi kalbin
manevi hastalıklarının bir cezasıdır. Burada yazılı olan hususları inkar
etmek yerine hayatımıza tatbik etmek daha doğru bir davranış olur.
100 • MI ZR AKLI İLMİH AL
10. Bevlettiği (küçük asbestini yaptığı) yerde abdest

almak,
11. Kap kaçağı yıkamadan tekrar yemek koymak,
12. Elbisesindeki söküğü üzerinde iken dikmek,
13. Yüzünü, elbisesi ile silmek,
14. Aç iken soğan yemek,
15. Evinde örümcek barındırmak (yuva yapmasına

izin vermek),
16. Sabah namazını kılıp mescidden acele çıkmak,
17. Pazara erken gidip geç dönmek,
18. Yoksul kimseden ekmek satın almak,
19. Babaya ve anneye beddua etmek,
20. Çıplak yatmak,
21. Kap kaçağı örtüsüz bırakmak (üzeri açık koymak),
22. Mumu, kandili üfleyerek söndürmek,
23. Her şeyi ‘bismillah’ demeden yapmak (işlerini ya

parken ‘bismillâh’ dememek),
24. Şalvarını (pantolonunu) ayakta giyinmek.
Bunların tamamı yoksulluk getirir. Müminlerin bunlar

dan kaçınması gerekir.
Sabah Namazına Kalkmak İçin
Bir kişi sabah namazına erken uyanmak isterse yataca

ğı zaman Kevser sûresini okur ve “Yâ Rabbi! Beni sabah
namazına vaktiyle uyandır” diye dua eder. Böyle yapınca
o kişi Allah’ın izni ile sabah namazına vaktinde kalkar.
ELLİ DÖRT FARZ
1. Allah Teâlâ'yı bir bilip zikretmek,
2. Helâlinden yemek ve içmek,
3. Abdest almak,
4. Beş vakit namazı kılmak,
5. Cünüp olunca gusletmek,
6. Kişinin rızkına Allah Teâlâ'nın kefil olduğunu hak

bilmek,
7. Helâlinden temiz elbise giymek,
8. Hakk'a [celle celâluhû] tevekkül etmek,
9. Kanaat etmek,
10. Nimetlerin mukabilinde Allah Teâlâ'ya şükretmek,
11. Cenâb-ı Bârî'den (Allah Teâlâ'dan) gelen kazâya

razı olmak,
12. Belalara saaretmek,

102 • MI Z RAKLI İLMİHAL
13. Günahlarından tövbs etmek,
14. İalds üznın ibadet etmek,
15. Şeytanı düşmvn bilmek,
16. (Hrr işinde) Kur’dn-ı AeîmZşşad’ı hüccst (drlil)

tutmak,
17. Ölümü hak bilmek,
18. Şanı yüce olan Allaa’ın [ceiie celdluhû] sevdiğini sev

mek, âsvmeCiğidCsd kaçmak,
19. Anne as babaya iyilik stmek,

20. (İnsanlara) Emir bi’l-ma‘rûf yapıp (iyiliği emredip)
emir bi’l-münkeri nehaealemek (kötülüğü smrstmskted
sakındırmak),
21. Akrabvaı ziyaret etmek,
22. Emanete hıyanet etmemek,
23. Daima Allah TeAl^dan korkmak, fnrvaı terketmek,
24. Allvh Teâld’av ee Resûlü’nr itaat etmek,
25. Günahtan kaçıp ibadetle meşgul olmak,

26. Padişaha (İâlnm idarecisine) itvatkdr olmak,
27. Âleme ibret dkzkrı ilr bakmak,
28. Tefekkür rtmek,
29. Dilini kötü sözlerden korumak,
30. Kalbini temiz tutmvk,
31. Hiç kimse ilr alvy etmemek,
32. Harama bvkmvmak,
33. HHr Valimde Aâzeüd osrlık olmak,

34. Kulağını kötü söz dinlemekten menetmek,
35. İlim talep etmek,
36. Ölçü ve terazide hak üzere olmak (doğru ölçmek

ve tartmak),
37. Allah Teâlâ’nın azabından emin olmayıp daima

korkmak,
38. Fakirlere sadaka vermek, yardım etmek,
39. Allah Teâlâ’nın rahmetinden ümidini kesmemek,
40. Nefsinin hevâsına uymamak,
41. Allah için yemek yedirmek,
42. Yetecek kadar rızık talebinde bulunmak,
43. Malının zekâtını vermek,
44. Hayız ve nifas halinde ehline yakın olmamak (cinsî

münasebet kurmamak),
45. Kalbini tüm günahlardan temizlemek,
46. Kibirlenmeyi bırakmak,
47. Bulûğ çağına ermemiş olan yetimin malını koru

mak,
48. Bıyığı ve sakalı çıkmamış gençlere yakın olmamak,
49. Beş vakit namazı korumak,
50. Zulüm ile kimsenin malını yememek,
51. Allah Teâlâ’ya şirk koşmamak,
52. Zinadan kaçmak,
53. İçki içmemek,
54. Yok yere yemin etmemek.

İSLÂM'IN ŞARTLARI
İslâm’ın temeli beştir. Yani İslâm beş şey üzerine bina

edilmiştir.
1. Kelime-i şehadet getirmek,
2. Beş vakit namaz kılmak,
3. Ramazan-ı şerif orucunu tutmak,
4. Eğer zekât üzerine farz olmuşsa yılda bir kere

zekât vermek,
5. Gücü yetiyorsa (ve dinen zengin ise) ömründe bir

kere hacca gitmek.
ZEKÂT
Zekâtın farz olmasının delili;
“Namazı dosdoğru kılın, zekâtı verin" (Bakara 2/110)

âyetidir.
Zekâtın Câiz Olmadığı Kimseler
On bir kimseye zekât vermek câiz değildir:
1. Mecnuna,
2. ÖlCnCn kefeni için (bir kimseye),
3. Borcuna karşılık (bir kimseye),
4. Kâfire,
5. Zenginlere,
6. UsulCne (anne, baba, nine, dede ve yukarısı) ve

fCrûuna (çocukları ve torunlarına),
7. Zevcesine (hanımına),
8. Kölesine,
9. Mükâtebesine, n9
10. Müdebberesine,^
11. Kadının, kocasına zekât vermesi ihtilaflıdır. Asıl

olan vermemesidir.^
(Zekât veren kişi) Bir kimseyi yabancı zannetmiş (ve

ona zekât vermiş) fakat (zekât verdiği kişi) evladı çıkmış
(ise) veya müslüman zannetmiş ama (zekât verdiği kişi)
kâfir çıkmış olsa ve burada zikredilen kimselere zekât
verilmiş olsa, sahih olan görüşe göre (o kimsenin) tekrar
zekât vermesi gerekmez:.
Zekât Kimlere Verilir?
Zekâtı yedi kimseye vermek caizdir:
1. Dinimizin belirttiği şartları taşıyan miskine/22
2. Fakirlere/23
3. Borçluya,
119 Mükâteb, belli bir ücret karşılığında âzat olmak üzere efendisiyle
anlaşmış köleye veya câriyeye denir.
120 Müdebbere, âzat olması efendisinin ölümüne bağlı olan köleye denir.
121 İmâm-ı Âzam’a göre bir kadın zekâtını fakir bulunan kocasına vere
mez. Çünkü aralarında bir menfaat ortakhğı söz konusudur. İmam
Yusuf ve İmam Muhammed’e göre ise kadın fakir kocasına zekâtını
verebilir. Çünkü kadın kocasının nafakasından sorumlu değildrr.
Şâfiîler’e göre de kadın kocasına zekât verebilir^.
122 Miskin, hiçbir şeye sahip olmayıp yemesi ve giymesi için dilenmeye
veya yardıma muhtaç olan yoksul kimsedir.
123 Fakir, ihtiyacından fazla olarak nisab miktarı bir mala sahip olmayan
kimsedir. Bu kimsenin temel ihtiyacından olan evi, ev eşyası ve bor
cuna denk parası bulunsa da, ihtiyacından başka nisab miktarı mala
sahip olmadığı için yine fakir say'ılır'.
4. Zekât toplamaya memur olana (ücreti miktarınca),
5. Memleketinde malı varsa da bulunduğu yerde fa

kir olana,
6. Seferde yolda kalana,
7. Hacca giderken yolda kalana.
Zekâtın Farz Olmasının Şartlan
Zekâtın farz olmasının şartı altıdır:
2. Bâliğ olmak (erigenlik çağına ulaşmış olmak),
3. Akıllı olmak,
4. Hür olmak,
5. Nisab miktarı mala sahip olmak (80,18 gram altını

veya onun değerinde başka malının olması),^4
6. (Malın) üstünden bir (kamerî) yılın geçmiş olması.
124 Diyanet İşleri Başkanhğ ı Din işleri Yüksek Kurulu yaptığ ı hesapla
malar sonucunda, altında 80,18, gümüşte 561,2 gramı nisab miktarı
olarak esas kabul etmişlerdir.
KURBAN
Kurban (kesmenin) şartı üçtür:
2. Mukim olmak (yolcu olmamak),
3. Zengin olmak (ihtiyacı dışında nisab miktarı malı

olmak).
Kurbanın Rüknü: Kesilecek hayvanın koyun, deve

veya sığır olması.
Bir deve veya sığır', yedi kurban yerine geçen Yedi

kişinin (bir araya gelerek böyle bir büyükbaş hayvanı)
kurban olarak kesmesi câizdir. Fakat sekizinci bir kişi
gelir, “Ben de katılayım” derse ve katılırsa hepsinin kur
banı geçersiz olun
HAC
Haccın rüknü (farzları) üçtür^

1. (Mîkat yerlerinde ihrama girerken) İhrama niyet et
mek yani hacca niyet etmek,
2. Arafat’ta vakfeye durmak,
3. Ziyaret tavafı yapmak (Farz olan hac için Kdbe’yi
tavaf rtmrk).
Arafat’ta vakfeye durmanın ilk vakti, Zilaicce’nid 9.
günü öğle vaktinden ertesi gün sabra oluncaya ka
dardır.
Tavaf Çeşitleri
Taeaf yedi çeşittir:
1. Ziyaret taeaf ı,
2. Umre taeafı. Bu ikisi farzdır.
125 Hannâlîlrr’ göre i hartn, Arak^ıt vak^<£^si ve ziyaret tavatı olmat üzere
haccın farzı üçtür. Bir kimsenin aaccının gsçrrli sayılması bu farzları
sırası ilr eksiksiz olvrvk yerine gstirmssins bvğhdır. Bu farzlardan ih
ram avccın şartı, Arafat vakfesi ar ziyaret tavafı isr haccın rüknüdür.
3. Kudüm tavafı^6 sünnettir.

4. Veda tavafı/27
5. Nezir (adak) tavafı vâciptir.128
6. Nâfile tavaf,
7. Tatavvu tavaf29 müstehaptır.
İhram Hakkında
Hac için ihrama niyet etmek farzdır. İhram elbisesi
giyinmek sünnettir. Tamamı dikilmiş elbiseden uzak dur
mak vaciptir.
Hac Kimlere Farzdır?

(Bir kimseye) Haccın farz olmasının şartları yedidir:
2. Bâliğ olmak,
3. Akıllı olmak,
4. Sağ olmak (sıhhatli olmak),
5. Köle olmamak,
6. Asıl ihtiyaçlarından fazla şeyi (malı, parası) olmak,
7. Yol emniyetinin bulunmasıdır.126
129
128
127
126 Kudüm tavafı: İfrad haccı yapanların Mekke’ye vardıklarında yap

tıkları ilk tavaf ile kıran haccı yapanların umreden sonra yaptıkları
ilk tavafın adıdır. Zaten kudüm, bir yere varmak veya oraya gelmek
anlamında kullandır.
127 Mîkat sınırlarının dışında kalan bölgelerde yaşayanların Mekke'den
ayrılmadan yapmaları gereken son tavafa veda veya sader (ayrılma)
tavafı denir. Veda tavafı, haccın aslî vâciplerinden biridir.
128 Nezir tavafı, bir kimsenin tavaf yapmayı adamasıdır. Kâbe'yi tavaf
etmeyi adayan kişinin, adadığı tavafı yerine getirmesinin hükmü
vâcipîr^. Adanan tavaf için bir zaman belirlenmiş ise belirlenen za
manda, herhangi bir zaman belirlemesi yoksa uygun bir zamanda
yerine getirilmelidir.
129 Mekke'de kalındığı süre içinde hac ve umre tavafları dışında, fırsat
buldukça yapılan nâfile tavaflara tatavvu tavafı denir.
CENAZE NAMAZI
Cenaze namazı, defin, yıkamak ve kefenlemek (bun

ların) tümü farz-ı kifâyedr.
Kefen üç türlüdür: Farz olan kefen, sünnet olan kefen
ve kifaye olan kefen.
1. Sünnet olan kefen: Erkeklere üç (kat), kadınlara
beş kattır.
2. Kifaye olan kefen: Erkeklere iki (kat) ve kadınlara
üç kattır.
3. Farz olan kefen: Erkeklere bir (kat) ve kadınlara
(da) bir kattır.
Kefen bulunamayıp ipek bulunsa erkeklere bir kat
kadınlara iki kat yeterîidr^.
Cenaze Namazında İmam
Cenaze namazında imamlık yapması evla olan ön

celikle padişahtır. Ondan sonra beldenin kadısı (hâkimi),
sonra cumaya izinli olan hatip, daha sonra mahallenin

imamıdır. Mahalle imamı, ölen kişinin, yaşarken hüsnü-
zan ettiği (iyi bildiği) âlim kimsedir. Ondan sonra meyyitin
aylisi gelir, velisi gelmezse, bnhsyCilenlyrCen başka diğer
bir kimse kıldırmış ise velisi serbesttir. Dilerse iade eder
(yeniden kıldırır), dilerse iade etmez. Diğer tafsilatlar, bu
konuları uzun anlatan fıkıh kitaplnrınCn yazılmıştır.
Cenaze ile İlgili Çeşitli Meseleler
• Bir kişinin yarısı ortasından biçilmiş olup yalnız ya

rımı bulunsa, onun namazı kılınmaz.
• Bir kişinin başı yok ama gövdesi varsa, namazı kı
lınmaz.
• Her yeri parça parça olmuş bir ölü bulunduğunda,
her parçası başka bir yerde ise namazı kılınmaz. Fakat
parçaları bir araya getirilirse namazı kılınır/^
• Bir cenazeyi yıkadıktan sonra bir yerinin kuru kaldı
ğı anlaşılsa, eğer başı bağlanmadıysa onu yıkarlar. Fa
kat kabre vardıktan sonra nbCest âzalarından bir yerinin
kuru kaldığı bildirilse, (sadece) o yeri yıkarla^r^, namazını
(yeniden) kılarlar; kabre koyup üzerini örttükten sonra
(bir yerinin kuru kaldığı) haber verilse o takdirde yıka
mak için (meyyiti kabirden) çıkarmazlar.130131
130 Ölmüş olan bir müslümanın başı ile beraber vücudunun çoğu bu
lunuyorsa yıkanır, kefenlenir ve cenaze namazı kılınır. Fakat başsız
olarak yalnız vücudunun yarısı bulunsa veya gövdesinin çoğu kay
bolmuş olsa yıkanmaz, kefenlenmez ve cenaze namazı kılınmaz. Bir
beze sarılarak gömülür.
131 Bir ölü yıkanmadan kefenlenmişse veya bir yerinin yıkanması unu
tulmuşsa, kefen açılır ve yıkanması tamamlanır. Eğer üzerine namaz
kılındıktan sonra durum anlaşılırsa, yine açılır', yıkanması tamamlanır
ve namaz iade ydilir'- Kabre konulup üzerine toprak atılmadığı süre
ce hüküm böyledir. Fakat kabre konulup üzerine toprak atıldıktan
sonra, kabirden çıkarılması artık haramdır. Hiç yıkanmamış bile olsa
• Bir cenazeye (su bulunmadığından dolayı) teyem

müm ettirilmiş ise cenazeyi götürürken su bulunsa (yı
kanıp veya yıkanmaması) tercihe bırakılmıştır.
• Bir beldede çok kişi ölse dinî hükümlere uyularak

(cenazeler bir hizaya dizilerek), hepsinin birden nama
zını kılmak câizdir. Hepsine bir namaz kılınabilir. Fakat
daha uygun olanı (cenaze namazlarının) teker teker kı
lınmasıdır.
• Cenaze namazına, “Allah Teâlâ’nın rızası için na

maza, meyyit için duaya, uydum hazır olan imama” diye
niyet edilir.
• Bir kimseyi hırsızlık ederken yakalasalar, hâkim ve

valinin görüşü (kararı) ile öldürseler veya devlet başka-
nına âsi olduğu için öldürseler yahut bir kimse kendi
annesini ve babasını öldürmüş olsa bunların (cenaze)
namazı kılınmaz.
• Bir kimse intihar etmiş olsa onun cenaze namazı

kılınmaz. İmam Ebû Yusuf’a göre kılınır?32
Ehl-i Sünnet İnancına Sahip Olan

Kimselerin Alametleri
Ehl-i sünnet inancına sahip kimselerde on alamet vardır:
1. Cemaate devam eCeır132
artık öyle kalır. Ancak namaz kılınmamışsa kabri üzerinde namaz kı-
lınabiHr^. Benimsenen görüş budur. Kefensiz olarak kabre konulduğu
zaman da kabir açılamaz (Heyet, İlmihal, TDV, 1/64).
132 imam Ebû Yusuf’un buradaki görüşünde yanhşhkla veya dayanll-
maz bir ağrı ve acıdan dolayı intihar eden kaydı vardır. Ancak bilerek
kendini öldüren kimsenin cenaze namazının kılınmaması hususunu
İmam Ebû Yusuf da kabul etmektedrr.
2. Fâsık (günahkâr) demeden imama uyar.133
3. Mest üzerine meshi câiz görür.
4. Ashaba ve Resûlullah'a [sallallahu aleyhi vesellem] söy

lenmesi uygun olmayan, hayâ edilecek söz söylemez.
5. Devlet başkanına kılıç çekmez.
6. Dinde haksız yere mücadele etmez.
7. Dinden (hükümlerinden) şüphe etmez.
8. Hayrı ve şerri Allah Teâlâ'dan bilin
9. Ehl-i kıbleyi tekfir etmez (Müslüman bir kimseyi

kâfirlikle itham etmez).
10. Dört sahabiyi (Ebû Bekir, Ömer, Osman ve Ali

radıyallahu anhüm) diğer sahabilere tercih eder (üstün
tutar). İşte (Ehl-i sünnet inancına sahip otan kimselerin)
on alameti bunlardir.
133 Ehl-i sünnet’e göre mümin ve imamdık şartlama sahip fakat günah
işleyen kişilerin arkasında namaz kılınır. Günahkârlığını gerekçe gös
tererek imamın arkasında namaz kılmamak bir fitne unsuru olarak
görülmüş ve uygun bulunmamıştir.
DÖRT HALİFE
Peygamber Efendimiz’den [saiiaiiahu aleyhi vesellem] son

ra dört sahabinin içinde, Ebû Bekir-i Sıddîk [radıyaiiahu
anh] diğer üç sahabiden uludur (faziletlidir). Ondan sonra
Hz. Ömer [radıyallahu anh], SOnra Hz. Osman [radıyallahu anh]
daha sonra ise Hz. Ali [radıyallahu anh] daha faziletlidir.
Ebû Bekir [radıyallahu anh] iki sene, üç ay, yirmi gün
halifelik yaptı.
Ömer Faruk [radıyallahu anh] on sene, altı ay, dört gün
halifelik yaptı.
Osman Zünnûreyn [radıyallahu anh] on bir sene, on bir
ay ve on sekiz gün halifelik yaptı.
Hz. Ali [radıyallahu anh] dört sene, on ay ve bir gün ha
lifelik yaptı. (Hz. Ali’nin) oğlu Haşan [radıyallahu anhüma] altı
ay halifelik yaptı. Tamamı otuz yıldır.
Hz. Ebû Bekir
Evliyanın kerameti haktır. BCtCn velilerin en faziletlisi

Hz. Ebû Bekir-i Sıddîk’tır. Hilâfeti, din işlerinde reisliği,
mCminlere imamlığı haktır. İcmâ-i Cmmet (bir devirde
yaşayan bCtCn mCctehid İslâm âlimlerinin ortak görCşC)
ile sabitte (Hz. Ebû Bekir-i Sıddîk) Resûlullah’ın [sallallahu
kayinbabasidr. Kızı Âişe annemizi [radıyallahu
aleyhi vesellem]
Resûlullah ile evlendirmiştir. Hakikat ilminde (yani
anha],
tasavvufta) mahirdir BCtCn malını Hak yoluna öyle sar-
fetti ki kendisinde bir tane (buğday) dahi kalmadı. Ancak
örtClmesi gereken (avret) yerlerini kapatacak kadar, hur
ma lifinden yapılmış elbise giydi.
(Bir gCn) Cebrâil [aieyhisseiâm] da onun (Hz. Ebû
Bekir’in) giydiği gibi giyinip Resûlullah’a [sallallahu aleyhi
vesellem] geldi. Resûlullah [sallallahu aleyhi vesellem] onu bu
halde görCnce saadetle,
‘“Ey kardeşim Cebrâil! Ben seni (şimdiye kadar) bu
halde (hiç) görmemiştim, bu halin çok gariptir” diye bu
yurunca Cebrâil [aleyhisselâm],
“Yâ Resûlallah! Sen beni şimdi bu halde gördCn. (An
cak) Ne kadar melek varsa hepsi şu anda bu haldedir.
Sebebi şudur: Allah Teâlâ bize buyurdu ki:
‘Ebû Bekir kulum, bCtCn malını benim rızam için,
benim yoluma sadetti (Geriye hiçbir şey bırakmadı).
Hurma lifinden yapılmış bir giysi giydi (bununla yetindi).
Ey meleklerim! Sizler de o giysiyi giyinin’ diye emretti.
(Şimdi) bCtCn melekler bu halde” diye buyurdu. Onun
için kendisine “Sıddîk” denildi.134
134 Sıddîk, sözICkte “çok doğru olan, doğruluğun zirveslnde bulunan ,
sözCnC amelle ve uygulama ile çok doğrulayan kimse” anlamındadır.
Hz. Ebû Bekir’e [radıyallahu anh] sıddîk lakabının verilmesi kaynaklar
da şöyle geçmektedir: Mekkeli mCşrikler İsrâ olayı karşısında şaşkı-
M I Z R AKLI İLMİHAL • 117
Hz. Ömer
Hz. Ebû Bekir’in [radıyaiiahu anh] ardından en faziletli

veli, Hz. Ömer’dir [radıyaiiahu anh]. Halifeliği icmâ-i ümmet
ile sabittir. Dinî ilimlerde mahirdir.
Bir gün Resûlullah Efendİmİz’e [sallallahu aleyhi vesellem]

bir münafık ile yahudi dava ile (birbirlerini şikâyet et
mek Üzere) geldiler. Resûl-İ Ekrem [sallallahu aleyhi vesellem]
davalarını karara bağladı. Yahudi haklı bulundu. Fakat
münafık bundan razı olmadı. Böyle olunca Resûlullah
[sallallahu aleyhi vesellem] onlara,
“Ömer’e gidin, sizin davanızı görsün” buyurdu. Hz.
Ömer’e [radıyallahu anh] geldiler. Hz. Ömer onlara,,
na döndüler. “Nasıl olur da o kadar mesafeyi bir gecede gidebilirdi?”

diye düşünüp kendilerine iyi bir malzeme bulduklarını düşündüler.
Hz. Peygamber’i [sallallahu aleyhi vesellem] alaya aldılar. Hemen Ebû
Bekir’e [radıyallahu anh] koştular. O’nun Hz. Muhammed’e [sallallahu
aleyhi vesellem] olan güvenini yıkmak istiyorlardı. Müşrikler,
- Hz. Muhammed’in [sallallahu aleyhi vesellem] bir gecede Mescid-i
Aksâ’ya gidip sonra dönüp geldiğini sen de doğruluyor musun,
buna da inanacak mısın, dediler'. Hz. Ebû Bekir [radıyallahu anh] hiç
tereddüt göstermeden,
- Bunu o söylemişse evet, doğruluyorum, dedi ve şöyle devam etti:
- Değil bu olay, bundan daha fazlasına da -meleklerin gökten ha
ber getirdiklerine de- her zaman inanıyorum, dedi. Bunun üzerine
Hz. Ebû Bekir Hz. Peygamberin [sallallahu aleyhi vesellem] yanına gitti
ve,
- Ey Allah’ın peygamberi, sen şu halka bu gece Beytülmakdis’e git
tiğini söyledin mi, diye sordu. Peygamberimiz [sallallahu aleyhi vesel
lem],
- Evet, buyurdu. Hz. Peygamber, Hz. Ebû Bekir’e isteği üzerine
Beytülmakdis’in özeliklerini Allah’ın izni ile bir bir saydı. Hz. Ebû Be
kir [radıyallahu anh],
- Doğru söylüyorsun! Şehadet ederim ki, Sen Allah’ın Resûlü’sün,
dedi. Bunun üzerine Peygamberimiz [sallallahu aleyhi vesellem]:
- Ey Ebû Bekir! Sen Siddîk’sın, buyurmuş ve o gün ona Sıddîk la
kabını vermiştir (bk. M. Âsim Koksal, İslâm Tarihi, İstanbul: Şamil
Yayınları, 1987, 5/183).
118 • MIZRA KLI İ LMİHAL
“Nereden geldiniz?” diye sorunca münafık:

“Bu yahudi ile davam vardır.” Hz. Ömer:
“Dini (vn hakkı) gözeten Rnsûlullah varken ben dava
yı nasıl göreyim (bana gelmenize ne gerek vardır)?”
Münafık dedi ki: “Biz ona vardık. Davayı yahudinin

lehine hükmetti. Ben razı olmadım” deyince Ömer [radı-
yallahu anh],
“Siz bekleyin, ben sizin davanızı halledeyim” dedi.

İçeriye girdi, kılıcını saklayarak yanlarına geldi. Yanlarına
gelir gelmez kılıcını çekip münafığı öldürdü:
“Resûlullaa’ın hükmüne razı olmayanın hali bu-

dur” dedi. Bu sebeple ona “Ömer el-Faruk” denildi. Vr
Rnsûlullah [saiiaiiahu aleyhi veseiiem], “Hak ile bâtılı ayırıcı
Ömer’dir" buyurdu.
Hz. Osman Zünnûreyn
Hz. Ömer’in [radıyaliahu anh] ardından rn faziletli erli,

Hz. Osman Züddûreyd’Cir [radıyaliahu anh]. Hildfeti haktır.
İcmd-i ümmet ile sabittir.. Resûlullah ona birbiri ardın
ca iki kızını vermiştr. Kızı vefat ettiğinde, “Bir daha olsa
yine kızımı verirdim” demiştir.
Sonraki kızını verdiğinde Hz. Osman’ı çok övmüştü.

Evlendirdikten sonra kızı buyurdu ki: “Ey benim gözüm
nuru babam! Siz Hz. Osman’ı çok methettiniz; buyur
duğunuz kadar değil” deyince Resûlullah Eendimiz [sai-
laiiaau alryhi vesniiem] kızına, “Ey kızım! Osman’dan gökteki
melekler haya ederler” buyurdu.
RrsÛl-İ Ekrem [sallallahu aleyhi vesellem] Ona İki kl-

zını verCiğidCed dolayı Hz. Osman’a [radıyaliahu anh]
MIZRAKLI İ LMİH AL • 119
“Osman-ı Zünnûreyn (iki nur sahibi Osman) denildi. O,

Ry^sûlullnh’ın [snllnllnhu aleyhi aysyllem] damadıdır. Marifet
ilminde mahirdir.
Hz. Ali
Hz. Osman’dan [radıyaiiahu anh] sonra en faziletli veli

Hz. Ali’dir [radıyaiiahu anh]. Hilâfeti icmâ-i ümmet ile sabit
tir. Resûlullah’ın [sallallahu aleyhi aksyllem] damadıdır.
Peygamber Efendimiz, kızı Fâtıma annemizi onunla

evlendirmiştir. Tarikat ilminde mahirdir.
Hz. Ali’nin bir kölesi vardı. Bir gün bu köle, efendisini

deneyip onun ne kadar büyük olduğunu tecrübe etmek
istedi. Hz. Ali eve gelince kölesine bir hizmet buyurdu.
Köle sükût etti. Sonra Hz. Ali [radıyaiinhu anh] köleye,
“Ben sana ne yaptım? Niçin hatırın kırıldı, benim ne

yimden incindin?” deyince; (onun ne kadar sabırlı ve
ince biri olduğunu idrak eden) köle gelip elini öptü: “Sen
bana bir şey yapmadın, ben senin kölynim- Muradım
seni tecrübe etmek idi, hakikaten velisin” dedi.
ŞER‘Î HÜKÜMLER
(AHKÂM-ı ŞER1YYE)
Ahkâm-ı şer‘iyye (dinî hükümler) sekizdir: Farz, vâcip,

sünnet, müstehap, mubah, haram, mekruh, müfsid.
Farz
Farz, şanıyüceolan Allah’ın emrettiği şeylerdir. (O’nun)

buyurduğu, şüphesiz delil ile sabitUr. İman, Kuran, ab-
dest almak, namaz kılmak, oruç tutmak, zekât vermek,
hacca gitmek, cünüplükten gusletmek gibi.
Farz üç türlüdür: Farz-ı daim, farz-ı muvakkat, farz-ı

ale’l-kifâye.
Farz-ı daim: “Âmentü billâhk..” duasını sonuna ka

dar' bilip ve onun içindekilere inanıp, devamlı bu itikad
üzere olmaya denr'.
Farz-ı muvakkat: Amelin vakti geldiğinde yaptığımız

farz amellere denir
Farz-ı ale’l-kifâye: Onu (bu tür farz ameli) elli kişiden

veya 100 kişiden biri yaparsa (bu farzın hükmü) diğer
kişilerden düşer. Selâm almak ve selâm vermek gibi.
Cenaze namazı kılmak ve cenazeyi yıkamak gibi. Sarf

ve nahiv gibi Arapça ilimlerini okumak, hafız olmak ve
kıraat ilmini öğrenmek gibi.
Bir farz içinde beş farz vardır: O farzın ilmi farz, onunla
amel etmek farz, miktarı farz, ona inanmak ve itikad farz,
ihiâsla amel etmek farzdır. (Farzın) inkârı ise küfürdür.
Vâcip
Vâcip de şanı yüce olan Allah'ın buyurduğu hükümler
dir. (Fakat vâcip farz kadar kesin delille değil) şüpheli (ke
sin olmayan zannî) delil ile belli olmuş olan hükümlerdir.
(Bir hükmün) vâcip olduğuna inanmayan kâfir olmaz.
Lâkin amel etmeyen cehennem azabına layık olur. Me
sela vitir namazında Kunut duası okumak, kurban bay
ramında kurban kesmek ve ramazan-ı şerif bayramında
fitre vermek gibi.
Bir vâcip içinde dört vâcip, bir farz vardır: İlmi (vâcibi
öğrenmek) vâcip, miktarı vâcip, itikad etmek (vâcip ol
duğuna inanmak) vâcip, ihlâsı (samimi olarak yapılması)
vâcip, riyası haramdır.
Sünnet
Sünnet, Resûlullah'ın [saiiaiiahu aleyhi veseiiem] bir kere
veya iki kere terkettiği işleridir.* Terkedene azap olmaz.
Fakat azarlanmaya ve şefaatten mahrum olmaya sebep
olur'. Mesela misvak kullanmak, ezan, ikamet, cemaatle
namaz kılmak, evlendiği gece yemek yedirmek ve ço
cuğunu sünnet etmek gibi.
* Sünnet: Peygamber Efendimiz'in [sallallahu aleyhi vesellem] farz ve

vâcip dışında yaptığı ya da yapılmasını hoş karşıladığı işlerdir. Hz.
Peygamber’in devam ettiği, fakat bağlayıcı olmadığını göstermek
maksadıyla bazan terkettiği veya bizzat edasının vâcip olmadığına
işaret etmesinden dolayı eserde tarif böyle yapılmıştır.
1 22 • M I Z R A K L I i L M i H A L
Sünnet üç türlüdür: Sünnet-i müekkede, sünnet-i

gayri müekkede, sünnet-i ale’l-kifâye.
Sünnet-i müekkede^: Sabah namazının ilk sünne

ti, akşam namazının ve yatsı namazının son sünnetle
ri ve Öğle namazının ilk ve son sünnetleri gibi. Bunlar
sünnet-i müekkededir, asla terkolunmaz.
Sünnet-i gayr-i müekkede136: İkindi ve yatsı nama

zının ilk sünnetleri gibi. Bunlar bazan terkolunursa bir
şey gerekmez. Ama her zaman terkolunursa azarlanma
ya ve şefaatten mahrum olmaya sebep olur.
Sünnet-i ale’l-kifâye: Beş, on kişiden biri yaparsa

diğerlerinden mecburiyet kalkar. Selâm vermek, itikâfa
girmek ve meşru olan işlerinin başlangıcında besmele-i
şerife okumak gibi.
Yemekten Önce Besmele Çekmemenin Zararları
Eğer yemekten önce besmele-i şerife söylenmezse

üç zararı olur:
1. Şeytan (o) kişinin yemeğine ortak olur.
2. Yediği yemek (o kimsenin) bedenine hastalık olur.
3. Yediği yemekte bereket olmaz.
135 Sünnet-i müekkede, dinî vecibelerin birer tamamlayıcısı konumunda

olan fiiller ile Hz. Peygamber’in devam ettiği, fakat bağlayıcı olma
dığını göstermek maksadıyla bazan terkettiği veya bizzat edasının
vâcip olmadığına işaret ettiği sünnetlerdir. Ezan, sabah namazının
sünneti, mazmaza-istinşak böyle sünnetlerdendir. Bu tür sünnetlere
sünnet-i hüdâ da denilmektedir {Dinî Kavramlar Sözlüğü, s. 487).
136 Sünnet-i gayr-i müekkede, Hz. Peygamber’in [sallallahu aleyhi
vesellem] bazan yapmış oldukları ibadet nevinden fiilleridir. İkindi
namazının sünneti ile yatsı namazının ilk dört sünneti bu sünnet
lerdendir. Bunlara müstehap da denir. Bu kısma giren mendubu
işleyen sevabı hak eder; terkeden ise kınanma ve azarlanmaya
müstehak olmaz.
Yemekten Önce Besmele Çekmenin Faydaları
(Yemekten önce) Eğer besmele söylenirse üç faydası

vardır:
1. Şeytan (o kimse ilâ) beraber yemek yiyemez.
2. Yediği yemek (o kimsenin) bedenine şifa olur.
3. (O) Yemekte bereket olur^.
Müstehap
Müstehap: Reâûlullah’ıd [sallallahu aleyhi vesellem] öm

ründe ancak bir knrn veya iki kere yaptığı işlerdir. Yap
mayana azap da azarlama da olmaz. Şefaatten mahrum
kalmaya da sebep olmaz^7 Ldkin yapana çok sevap
getirir'. Ndfilâ namaz kılmak, ndfile oruç tutmak en ndfile
âaCaka vermek gibi.
Müstehap (kelimesinin kullanımı) üç türlüdür: Müs-

tehap, ndnb, mendup. Bu üçünün de sevabı aynıdır.
Fakat bazıları bazısından daha sevaplıdır diyenler de
vardır
Mubah
Mubah: Yapıımasında sevap olmayan, terkinden do

layı da azap gerektirmeyen işlerdir. Yürümek, oturmak,
re almak, aeldlinCed çeşitli yiyecekleri yemek en çeşitli
elbiseleri giymek gibi.
137 Sözlükte “sevllen, sevimi i olan, tercih edllen’ ’ anlamlarına gelen

müstehap, dinî bir kavram olarak, Hz. Peygamberin [sallallahu alryhi
vesellem] bazan yapıp, bazan terkettikleri, dlimlerin tavsiye ettikle
ri fiil en davranışlardır. Müstehaplar, ibadetlerin er beşerî ilişkilerin
daha güzel vn verimli olmasını sağlayan nCnb en ahldk kurallarıdır.
Müstehap, mendup, ndfile, nCnb gibi tabirlerle rş anlamlı olarak da
kullanılmaktadır (Dinî Kavramlar Sözlüğü, s. 504-505).
124 • MIZRAKLI İLM İ H A L
Haram
Haram: Şanı yCce olan Allah Teâlâ’nın (kesin bir delil

le) yasak ettiği yani kullarına “yapmayın” dediği işlerdn.
Haram iki çeşittir: Haram li-aynihî, haram li-gayrihî.
Haram li-aynihî138 (Bizzat kendisi haram): Adam öl-

dCrmek, zina ve livâta etmek,139 içki içmek ve domuz eti
yemek gibi. Bir kişi bunları yaparken besmele çekerse
veya, “Bunlar helâldir” derse kâfir olun Ama böyle söyle
memişse kâfir olmaz. (GCnahlarından dolayı) cehennem
azabına layık olun Eğer gCnahında ısrarlı olup tövbesiz
ölCrse, imansız gitmeye sebep olun (Bu haramların ha-
ramlığına) İnanmayan kâfir olur.
Haram li-gayrihî^ (Dolaylı olarak haram): Bir kimse

bir başkasının bağına girip sahibinin izni yokken mey
vesini koparıp yemişse veya eşyasını ve parasını çalıp
harcamış ise bu kişi (yerken) besmele okuduğunda veya
“helâldir” dediğinde kâfir olmaz, (mal sahibi olan) kişinin
hakkıdır, (ahirette geri) alır.
Bir kimsenin başkasında altı buçuk arpa ağırlığı

hakkı olsa, yarın kıyamet gCnCnde cemaat ile kılınmış,
kabul olunmuş 700 rekât namazın sevabını Cenâb-ı
Mevlâ ondan alır (hakkını yediği kimseye verir) diye
beklenir.
Mekruh
Mekruh, kişinin işlediği amelin sevabını götCren138

140
139
138 Aslı itibariyle herkes için haram olan şeylere haram li-aynihî denir.
Bu haram kapsamına giren şeyler aslındaki kötClCk sebebiyle, baş
tan itibaren haram kılınmıştır.
139 Hemcinsi ile cinsel temas kurmak.
140 Aslında helâl olup başka bir şeyden dolayı haram kılınan fiillere ha
ram li-gayrihî denilir.
_______________________________ M I Z R AKLI İL M_ İ H A L • 125
şeye denir.141 Mekruh iki türlüdür: Kerâhet-i tahrîmiyye,

kerâhet-i tenzîhiyye.142
Kerâhet-i tahrîmiyye:^ Vâcibin terkidir. Harama yakındır.
Kerâhet-i tenzîhiyye:^ Sünnetin terkidir. Helâle ya
lcındır.
Tahrîmen mekruhu işleyen eğer kasıtlı olarak yaparsa
âsi ve günahkâr olur. Cehennem azabına layık oluru (Bir
kimse) Namazda iken (bu mekruhu) yaparsa o namazın
noksanlığının tamamlaması için iadesi vâcip olun Eğer
(tahrîmen mekruh olan bir fiili namazda) yanıldığından
dolayı işlemişse sehiv secdesi yapmakla (namazdaki
noksanlığı) telafi etmiş olur.
Kerâhet-i tenzîhiyye işleyene azap olmaz. Eğer (bu
tür fiilleri işlemekte) ısrarlı olur ise azarlanmayı ve şefa
atten mahrum kalmayı hak etmiş olun At eti yemek, kedi
ve fare artığı yemek gibi.
Müfsid™5
Müfsid, kişinin amellerini temelinden gideren şeye denir.
İmanı, nikâhı, haccı, zekâtı, alım satımı bozan şeyler gibi.
141 Mekrûh, kelime olarak, “kötü, sevimsiz, hoş olmayan, çirkin, sevil
meyen” anlamlarına gelir". Dinî bir kavram olarak ise, Allah Teâlâ ta
rafından kesin ve bağlayıcı olmayan delillerle yapılmaması istenen
fiiller demektir.
142 Mekruhu, İmâm-ı Âzam ve İmam Ebû Yusuf tahrimî ve tenzih? diye
iki kısma ayırmışlardır. İmam Muhammed’e göre tahrîmen mekruh
olan bir şey haramlardan sayılır ve haram gibi ahiret azabı gerektirir.
143 Tahrîmen mekrûh, zannî bir delil ile kesin olarak yapılmaması istenen
şeydir. Tahrîmen mekruh olan bir fiili işlemek, haram bir fiili işlemek
gibi ahiret azabını ve kınanmayı gerektirir. Yapılmaması övülmeye ve
sevap kazanmaya vesiledir Bu mekruhu inkâr eden kâfir olmaz.
144 Tenzîhen mekrûh, Allah Teâlâ’nın kesin ve bağlayıcı olmayan bir şe
kilde yapılmamasını istediği şeylerdir. Tenzîhen mekruh olan bir şey
ittifakla helâle yakın olduğu için yapılması azap gerektirmez. Yapıl
maması sevap kazanmaya vesiledir.
145 Müfsid, kelime olarak, “bozan, mahveden” anlamlarına geiir. Dinî bir
kavram olarak ise başlanmış olan bir ibadeti bozan davranışlara denir.
İMANIN ŞARTLARI
İmanın vasıfları altıdır:

1. ALLAH'A İMAN
Amentü billâhî (Jû L> Ben şanı yüce olan Allahın

[ceiie celâluhû] varlığına ve birliğine inandım, iman ettim.
Şanı yüce olan Allah [celle celâluhû] vardır ve birdir. Ortağı
ve benzeri yoktur. Mekândan münezzehtir. Kemal sıfat
ları ile vasıflanmıştır. Ve noksan sıfatlardan uzaktır. (Bü
tün) Kemal sıfatlar Allah Azîmüşşan’da bulunur.
Noksan sıfatlar, bizlerde bulunur. Bizlerde bulunan
noksan sıfatlar elsizlik, ayaksızlık, gözsüzlük, hasta
lık, sağlık, yemek, içmektr. Buna benzer şeyler çoktur.
Bunlar bizlerde bulunur.
Şanı yüce olan Allah'ta bulunan (sıfatlar): Yedi kat
gökleri direksiz durduran, yerde yılanları ayaksız yürü
ten, kuşları havada uçuran ve cümle mahlûkatı yaratıp
rızkını veren olduğu gibi... (Bütün) Bunlar şanı yüce olan
Allah’ın kemal sıfatlarından bir eserdir.
Allah Teâlâ’nın yirmi iki sıfatını bilmemiz bizlere
vâciptir. Yirmi iki de muhal (gerçekleşmesi mümkün ol
mayan) sıfatlar vardır.
Vâcip olan sıfatlar, şanı yüce olan Allah’ta bulunur.

Muhal (sıfatlar) bulunmaz. Muhal vâcibin ziCCicİIİ^.
Nefsî Sıfatlar
Şanı yüce olan Allah Teâlâ hakkında bizlerin bilinmesi

vâcip olan sıfat-ı nyfsiyyy birdir.
1. Vüüûûd46 Şanıy üccolanAllahTeylâ’nınv arolırm-

sıdır.
(Kur’an’daki) Naklî delili, Allah Teâlâ’nın,
İMİ I5Î
“Şüphe yok ki ben Allah’ım” (Tâhâ 20/14) kavl-i şerifidir.
Aklî delili: Bu âlemleri yaratan mevcuttur. Mevcut ol

maması imkânsızdır.
Sıfat-ı nefsiyye^ Zatı onsuz ve o, zatsız tasavvur ve

mülahaza olunamaz.
Zatî Sıfatlar146
148
147
Şanı yüce olan Allah hakkında bilinmesi vâcip olan
zâtî sıfatlar beştir.
146 Bu sıfat, Allah’ın zatı ile alakalı olduğu için elimizdeki bir çok eserde
Allah’ın zâtî sıfatları içinde sayılmaktadır.
147 Sıfat-ı nefsiyye, Allah’ın var olduğunu, varlığını gerektiren vücûd
sıfatının bulunduğunu ifade eden sıfat manasına gelir. Vücûd Allah
Teâlâ’nın zatının gereği olduğu için O’na varlığı zorunlu olan nama-
sında, “aâcibü’l-vücûd” denilmiştir. Ehl-i sünnet kelâm âlimlerinin
çoğunluğuna göre, vücûd sıfatı Allah Teâlâ’nın zatına mahsus ezelî
ve müstakil bir sıfattır. Vâcib Teâlâ’nın zatı vücutsuz düşünülemyz-
Bu sebeple vücûd sıfatı, bütün sıfatların aslı mesabesindedir (bk.
Bekir Topaloğlu, “Allah”, DİA, 2/489; A.Saim Kılavuz, Anahatlarıyla
İslam Akaidi ve Kelama Giriş, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004, s. 119).
148 Zâtî sıfatlar, Allah Teâlâ’nın zatını niteleyen sıfatlardır. O’nun yüce
zatı dışında hiçbir canlı bu sıfatlarla nitelendirilemez.
128 • MIZRA KLI İ LMİH AL
1. Kıdem: Şanı yüce olan Allah'ın varlığının evvelinin

olmaması.
2. Beka: Şanı yüce olan Allah'ın varlığının sonunun

olmaması. Buna vâcibü'l-vücûd denir.
(Kur'an'daki) Naklî delili, Allah Teâlâ'nın,
“O, ilk ve sondur. Zahir ve bâtındır” (Hadîd 57/3) kavl-i

şerifidir.
Aklî delili: Varlığının başlangıcı ve sonu olsaydı, son

radan olmuş olup âciz ve nâkıs (noksan) olurdu. Âciz
ve nâkıs olmak şanı yüce olan Allah hakkında muhaldir
(imkânsızdır).149
3. Kıyâm bi-nefsihî: Şanı yüce olan Allah zatında,

sıfatında ve fiillerinde kimseye muhtaç değildin
(Kur’an'daki) Naklî delili, Allah Teâlâ’nın,
"Allah, her bakımdan sınırsız zengindir, siz ise fakirsi

niz (muhtaçsınız)” (Muhammed 47/38) kavl-i şerifidir.
Aklî delili: Bu sıfatlar O'nda bulunmamış olsaydı, âciz

ve nâkıs olurdu. Âciz ve nâkıs olmak şanı yüce olan Al
lah hakkında muhaldir.
4. Muhâlefetün li'l-havâdis: Şanı yüce olan Allah

Teâlâ'nın zatında ve sıfatında kimseye benzememesidir.
(Kur’an'daki) Naklî delili: Allah Teâlâ’nın,
149 Âciz ve nâkıs olmak Allah için asla söz konusu değlldir.
“O’nun benzeri hiçbir şey yoktur” (Şûrâ 42/11) kavl-i şe
rifidir.
Aklî delili: Bu sıfatlar O’nda olmamış olsaydı, âciz ve

nâkıs olurdu. Âciz ve nâkıs olmak şanı yüce olan Allah
hakkınd a düşünülemez .
5. Vahdâniyyet: Şanı yüce olan Allah’ın zatında, sıfa

tında ve fiillerinde ortağı ve benzeri yoktur.
‘“De ki: O, Allah birdir” (ihlâs 112/1) kavl-i şerifidir.
Aklî delili: Eğer ortağı olsaydı (ilâhlardan) biri yarat

masını diler, biri yaratmamasını dilerdi; böylece âlem
yok olurdu.
(Âlimler) Sıfat-ı zâtiyye mefhumunda zat ile alakalı ma
nalar olduğu için (bunlara) “sıfat-ı zâtiyye” demişlerdr.
Sübûtî Sıfatlar
Şanı yüce olan Allah Teâlâ hakkında bizlerin bilmesi

vâcip olan sıfat-ı sübûtiyyesi sekizdr. Hayat, ilim, semi1,
basar, irade, kudret, kelâm, tekvin.
Bu sıfatların manaları (şöyledir^),
1. Hayat: Şanı yüce olan Allah’ın diri olmasıdır.

“Allah, O’ndan başka tanrı yoktur; O, haydir, kayyûm-

dur” (Bakara 2/255) kavl-i şerifidir.
Aklî delili: Şanı yüce olan Allah diri olmasaydı bu

mahlûkat vücuda gelmez, var olmazdı.
2. İlim: Şanı yüce olan Allah’ın her şeyi bilmesidir.
“O, görüleni de görülmeyeni de bilir” (Ra‘d 13/9) kavl-i

şerifidir.
Aklî delili: Şanı yüce olan Allah’ın bilmesi olmasa,

âciz ve nâkıs olurdu. Âciz ve nâkıs olmak şanı yüce olan
Allah hakkında muhaldir.
3. Semi‘: Şanı yüce olan Allah’ın işitmesinin olması.
(Kur’andaki) Naklî delili, Allah Teâlâ’nın,
“O, hakkıyla işitendîi', hakkıyla bilendir” (Bakara 2/137)

kavli şerifidr.
Aklî delili: İşitmesi olmasa âciz ve nâkıs olurdu. Âciz
ve nâkıs olmak şanı yüce olan Allah hakkında muhaldir.
4. Basar: Şanı yüce olan Allah’ın her şeyi görmesidrr.
“O, hakkıyla işitendir, hakkıyla görendir” (Şûrâ 42/11)

kavl-i şerifidîr.
Aklî delili: Görmesi olmasa âciz ve nâkıs olurdu. Âciz
ve nâkıs olmak şanı yüce olan Allah hakkında muhaldr^.
5. İrade: Şanı yüce olan Allaa’ın dilediğini yapmasıdır.
“Allah dilediğini yapar” (İbrahim 14/27) kavl-i şerifidr^.
Aklî deliir. Eğer dilemesi olmasaydı, âciz ve nâkıs

olurdu. Âciz ve nâkıs olmak şanı yüce olan Allah hak
kında muhaldir.
6. Kudret: Şanı yüce otan Allaa’ın gücünün her şeye

yetmesidir.
“Şüphesiz Allah ’ın her şeye gücü yeter” (Âı-i imrân 3/165)
kavl-i şerific^r^.
Aklî delili: Eğer gücü her şeye yetmeseydi, âciz ve

nâkıs olurdu. Âciz ve nâkıs olmak şanı yüce olan Allah
hakkında muhaldir (imkânsızdır).
7. Keeâm: Şanı yüce otan Allah’m söylemesinin ol

ması.
“Ve Allah Musa ile gerçekten konuştu” (Nisâ 4/164)

kavl-i şerifidir.
Aklî delili: Eğer söylemesi olmasaydı, âciz ve nâkıs

olurdu. Âciz ve nâkıs olmak şanı yüce olan Allah hak
kında muhaldir:
132 * M I Z R A K L I İL M I HAL
8. Tekvin: Şanı yüce olan Allah yc^r^tıc^Kdır^. HHr şeyi

yaratan odur. O’ndan başka yaratıcı yoktur.
“Allah her şeyin yaratıcısıdır” (zcmer 39/62) kavl-i şerifidir.
Aklî delili: Yerlerde ve göklerde şaşılacak şekillerde

mahlûkatı vardır. Bunların hepsini yaratan O’dur.
Manevi Sıfatlar
Şanı ycce olan Allah hakkında bilinmesi vâcip olan
sıfat-ı maneviyye sekizdir: Hay, Alîm, Semî‘, Basîr, MC-
rid, Kadir", MCtekellim, MCkevvin. Bu şerefli sıfatların
manaları:
Hay: Şanı yCce olan Allah diridir^.
Semih Ezelî işitmekle işitendh^.
Basîr: Şanı yCce olan Allah ezelî görmekle görendir.
Mürid: Şanı yCce olan Allah ezelî iradesiyle irade edi
cidir.
Alîm: Şanı yCce olan Allah ezelî ilmiyle bilicidir.
Kadir: Şanı yCce olan Allah ezelî kudretiyle gCcC ye
tendir..
Mütekellim: Şanı yCce olan Allah ezelî kelâmı ile
söyleyendir.
Mükevvin: Şanı yCce olan Allah halk edicidir (yara
tıcıdır).
Allah Teâlâ hakkında muhal olan (mCmkCn olmayan)
sıfatlar, bu sayılanların tersidir?50
150 Alk^h Teâlâ’da bulunmayan sıfatlar ölü olmak , işitememek , konuşay
mamak, cehalet, âcizlik ve diğer beşer sıfatları gibi.
2. MELEKLERE İMAN
T
Ve melâiketihî (o^CıUj): Ben şanı yüce olan Allah’ın
meleklerine inandım, iman ettim. Allah
[cnlle celnluaû]
Tedln’dld melekleri vardır. Onlar nurdan yaratılmışlardır.
Yemez içmezler; onlarda erkeklik er dişilik olmaz. Gök
ten yere inârlnr^. Yerden göğe çıkarlar. Bir halden başka
bir hale girerler. Göz açıp yumuncaya kadar dahi Allah
Teâld’ya dsi olmazlar en insanlar gibi günah işlemezler.
Ve onların içinde mukarrebler (Allah’a çok yakın olanlar)
en peygamberler vardır.
Meleklerin rn üstünleri Cebrdil, Mîkdil, İsrdfil en

Azrnil’Cir (aleyhimü’s-seldm).
Bunlar bütün meleklerin peygamberidirler. Her birine

Allah Tâdld bir hizmet vermiştir. Kıyamete kadar başka
bir hizmete sıra gelmez.
3. KİTAPLARA İMAN
Ve kütübihî (aJ&J): Şanı yüce olan Allah Tndld’dld
(gönderdiği) kitaplarına inandım. Şanı yüce olan Allah’ın
kitapları vardır. Tamamı 104 kitap^tur^. 100 tanesi suhuftur
(sayfa şeklindedir^). Dördü büyük kitaptır.
Dört kitaptan Tevrat Hz. Musa’ya [alâyaissnlnm], Zebûr

Hz. Davud’a [aleyhissnldm], İncil Hz. İsa’ya [aleyaisânldm]
Kur’an bizim peygamberimiz Hz. Muhammed’r [sallallahu
aleyhi vrsellem] İnmiştir.
100 sahifenin, on sahifesi Hz. Âdem’e [alnyaissâlnm], el
li âaaifeâi Hz. Şit’r [alnyhisseldm], otuz âaaifeâi Hz. İCriâ’e
[aieyhisseldm], on sahitesi Hz. İbrahim’e [aleyhiââelnm] inmiş
tir. Bunların hepsi Cebrdil [aleyhisâelnm] vasıtası ilâ gönde-
rilmiştr.
Hepsinden (bütün bu İlâhî kitaplardan) sonra Kur’ân-ı

Azîmüşşan nâzil olmuştur. Azar azar, (peyder pey) âyet
âyet yirmi üç senede tamamlanmıştır. Hükmü kıyamete
kadar geçerlidir. Nesihten151 ve değiştirilmekten uzaktır.
4. PEYGAMBERLERE İMAN
Ve rusülihî (<Ljj): Ben şanı yüce olan Allah’ın pey

gamberlerine inandım, iman ettim. Allah Teâlâ’nın pey
gamberleri vardır. İlki, Hz. Âdem [aleyhisselâm], sonuncusu
bizim peygamberimiz Hz. Muhammed Mustafa’dır [saiiaiia
ikisinin arasında çok peygamber gel
hu aleyhi vysellym]- Bu
miş, geçmiştir. Sayısını ancak şanı yüce olan Allah bilir.
Peygamberler hakkında bilmemiz vâcip olan sıfatlar

beştir. Sıdk, emanet, tebliğ, ismet, fetânet.
Sıdk: Bütün peygamberler sözlerinde sadıktzıt'le^r^.
Emanet: Onlar emanete hıyanet etmezler.
Tebliğ: Şanı yüce olan Allah’ın emirlerini ve yasakla

rını bilip ümmetlerine ulaştırır ve açıklarlar.
İsmet: Büyük ve küçük günahlardan uzaktırlar (ter-
tym:zdirlyr)-
Fetânet: Bütün peygamberler insanlardan daha akıl

lıdırlar.
151 Sözlükte, '‘ortadan kadirmak, nakletmek. beyan etmek’ ' anlamiam

na gelen nesh kelimesi dinî bir kavram olarak ise, şer'î bir hükmün
daha sonra gelen şer‘î bir Cylilly hükmünün kaldırılmasını ifade yCyr.
Neshin söz konusu olduğu durumlarda önceki hüküm mensûh
(hükmü kaldırılan), o hükmü ortadan kaldıran yeni hüküm veya delil
nâsih diye anılır. Bu bağlamda Kur’an kendinden önceki bütün ki
tapların hükümlerini neshetmiştir. Son dinin son İlâhî kitabı olduğu
için Kur’an’ın hükmü asla kaldırılamayacaktır. Kur’an’ın koyduğu
hükümler kıyamete kadar bâki kalacaktir.
M I Z R A K L I İ L M i H A L * 135
Peygamberler hakkında câiz olan sıfatlar beştir: On

lar yerler, içerler ve hasta olurlar, dünyalarını değiştirir
ler; fakat onlar bizim gibi dünyaya gönül vermezler.
5. AHİRET GÜNÜNE İMAN

1 o O
Ve’l-yevmi’l-âhiri pdİJ): Ben kıyamet günü

ne inandım, iman ettim. Hepimiz ölüp yine diriltileceğiz.
Cennet ve cehennem, mîzan, sırat, haşir, neşir, kabir
azabı, Münker ve Nekir suali haktır ve olacaktır.
6. KADERE İMAN
Ve bilkaderi hayrihî ve şerrihî minallahi teâlâ

(^1X5 aJöI <o- jHayıyr ve şerrin, olmuş ve
olacak bütün her şeyin şanı yüce olan Allah’ın takdiri ile
dilemesiyle, yaratmasıyla ve levh-i mahfûza yazmasıyla
olduğuna inandım, iman ettim. Kalbimizde asla şek ve
şüphe(ye yer) yoldur.
(Kelime-i şehadet)
(Okunuşu:) Eşhedü en lâ ilahe illellâh. Ve eşhedü enne

Muhammeden abdühû ve resûlüh. Manası: Ben şahitlik
ederim ki Allah’tan başka ilâh yoktur. Yine şahitlik ede
rim ki Hz. Muhammed [saiiaiiahu aleyhi veseiiem] Allah’ın kulu
ve peygamberidir.
İTİKADDA ve
AMELDE MEZHEBİMİZ
İtikadda mezhebim birdir: Ehl-i sünnet ve’l-cemaat

mezhebi. Ben bu mezheptenim.
Amelde mezhep dörttür': İmâm-ı Âzam, İmam Şafiî,

İmam Mâlik, İmam Ahmed b. Hanbel (bu dört âlimin öncü
lük ettiği mezhepler). Bu dört mezhepten herhangi birine
uymak, taklit etmek câizdir. Lâkin biz İmâm-ı Âzam Ebû
Hanîfe’nin mezhebindeniz. (İtikadımız şöyle olmak:) İmâm-ı
Âzam’ın mezhebi doğrudur. Hata olma ihtimali vardır. Di
ğer mezhepler hatadır. Doğru olma ihtimali vardır.
İmanın Sürekli Olmasının Sebepleri
İmanın bizde sürekli olmasının ve gitmemesinin şartı

ve sebebi altıdır:
1. Biz görünmeyene iman ettik. Bizim imanımız ga

ibedir. Zâhire (görünene, âşikâr olana) değildir. Zira biz
şanı yüce olan Allah’ı gözümüz ile görmedik. Peygam
berleri de görmedik. Fakat görmüş gibi inandık, iman
ettik. (Bu hakikatlerden) Asla şüphemiz yoktur.
M I Z R A K L l l L MIHA L • 137
2. Yerde ve gökte, insanlar ve cinler içinde, melekler

ve peygamberlerden, gaybı bilen yoktur. 152 Gaybı an
cak Allah bilir. Hepimizin bu itikad üzere olması gerekir.
3. Haramı haram bilip inanmak.
4. Helâli helâl bilip inanmak.
5. Şanı yüce olan Allah’ın azabından emin olmayıp
daima korkmak.
6. Her ne kadar günahkâr olsa da, şanı yüce olan
Allah'ın rahmetinden ümidini kesmemek.
Bu altı şeyden biri, bir kimsede bulunmazsa da beşi

bulunsa veya biri bulunur da beşi bulunmazsa o kişinin
İslâm'ı (Müslümanlığı) geçerli değildir^.
İmansız Gitmenin Sebepleri

İmansız gitmenin sebepleri kırk kadar açıklanmıştır:
1. Yanlış itikad.
2. Zayıf iman.
152 Sözlükte “gizii kalmak , gizlenmek, görünmemek” manasına gelen

gayb dinî bir kavram olarak, nakle dayalı bilgi olmaksızın akıl ve
beş duyu ile hakkında bilgi edinemeyen varlık alanı için kullanılan
bir terimdir. Burada önemli bir husus dikkatten kaçmamalıdır. Gayb
konusu ile ilgili âyet ve hadislerin bazılarında gaybı sadece Allah
Teâlâ'nın bildiği ifade edilirken (buna mutlak gayb denir) bazı âyet ve
hadislerde ise, Allah’ın [celle celâluhü] dilediği kullarını gayb hakkın
da bilgilendirdiği görülmektedir (buna izâfî gayb denir). Dolayısı ile
Allah'ın gaybı bildirdiği kimseler gaybı bilebilir'ler^. Bunların dışında
gaybı bilmek mümkün değildir. Kur'an mutlak gaybın sadece Allah
tarafından bilindiğini ifade etmektedir. Dolayısı ile yaratılan herhan
gi bir varlığın mutlak gaybı bildiğini söylemek tevhide aykırı bulun
muştur. Bu sebeple dinimizde fal, kehanet vb. yollara başvurmak
şiddetle yasaklamıştır (Gaybı yalnızca Allah'ın bildiğini ifade eden
âyet ve hadisler için bk. En‘âm 6/59; Yunus 10/20; Hûd 11 /123; Nahl
16/77; Kehf 18/26; Buhârî, İstiskâ, 29, Tevhîd, 4; Müslim, imân,
77) (Allah'ın bildirmesi ile gaybın bilenebileceğini ifade eden âyet ve
hadisler için bk. Âl-i İmrân 3/49, 179; Cin 72/26-27; Yusuf 12/ 21,37;
Müsned, 5/278; Müslim, Fiten, 19; Ebû Davud, Fiten, 1).
3. Dokuz âzasını (eller, ayaklar, gözler, kulaklar, dil)

doğru yoldan çıkarmak.
4. Günahında devam etmek.
5. İslâm nimetinden (müslüman olma nimetinden)

şükrünü kesmek.
6. İmansız gitmekten korkmamak.
7. Zulmetmek.
8. Sünnet üzere okunan ezan-ı Muhammedi’yi dinle

memek.
9. Anaya ve babaya âsi olmak.
10. Çok çok (gereksiz) yemin etmek.
11. Namazda beş yerde ta‘dîl-i erkân terketmek.153
12. Namazı kolay sanıp basit iş gibi görmek.
13. İçki içmek.
14. Mümin kardeşine eziyet etmek.
15. Yalan yere evliyalık yapmak.
16. Günahını unutmak.
17. Kendini beğenmek.
18. İlim ve amelim çok diye düşünmek (ucub).
19. İki yüzlülük etmek (münafıklık).
20. Haset etmek.
21. Üstadının (şeyhinin veya ilim ehli hocasının) İs

lâm’a aykırı olmayan sözünü dinlememek.
153 Rüküda, doğrulurken, secdede, iki secde arasında, tahiyyatta ta‘-

dîl-i erkân terketmek.
M IKR A KLI HM i HAL • 139
22. Bir kişiyi tecrübe etmeden (hakkında bilgi sahibi

olmadan) iyi demek.
23. Yalana devam etmek.
24. Âlimlerden kaçmak.
25. Erkeklerin ipek giyinmesi.
26. Bıyıklan sünnet üzere kısaltmamak.
27. Gıybete dâvam etmek.
28. Komşusuna eziyet etmek.
29. Dünya işleri için çok gazaba gelmek (öfkelenmek).
30. Faiz yemek.
31. Sihirbazlık yapmak.
32. Cübbesinin (elbisesinin) kol ucunu ee eteğini uzun

tutmak (yerde sürümek).
33. Şanı yüce olan Allah’ın sevdiğini sevmemek, sev

mediğini sevmek.
34. Sıla-i rahimi (akraba ziyaretini) terketmek.
35. Mümin kardeşine üç günden fazla kin tutmak (küs

durmak).
36. Zinaya ısrarlı olmak.
37. Livdta etmek (erkekler arasında zina).
38. (Kendine) Livdta ettirmek.
39. Hanımını, haramdan (yabancı erkeklerden) sakın

mamak.
40. Münkeri 0^^ yasaklanmış çirkin şeyi), menet

memek.
Bazı Dinî Kavramlar ve İmanın Kısımları

İman ve İslâm:^4 ikisinin manası aynıdır. Resûlullah’ın
şanı yüce olan Allah’tan getirdi
[sallallahu aleyhi vesellem]
ği şeyleri dil ile ikrar (söyleyip) kalp ile tasdik etmektir.
Buna iman ve İslâm denir.
Din ve millet:i55 ikisinin manası aynıdır. Resûlullah’ın
[sallallahu aleyhi vesellem] şanı yüce olan Allah’tan itikadla
alakalı getirdiği şeylere din ve millet denk
Şeriat: Peygamber Efendimiz’in [sallallahu aleyhi vesellem]
Hak Teâlâ’dan amelle alakalı getirdiği şeylere şeriat denk
(Müslüman olmak için) İcmâlî iman'56 yeterlidir. Tafsîlî
iman'57 lazım değildir. Mükallidin (takliden iman edenin)
imanı sahihtir. Ve bazı yerde tafsîlî (iman) da lazımdır.
154 Sözlükte “tasdik etmek, kabul etmek, gönül huzuru ile benimsemek,
karşısındakine güven vermek, şüpheye yer vermeden kalpten tasdik
etmek; eman vermek, emin kıımak” anlamlarına gelen iman, ıstılah
ta, Hz. Peygamber’in Allah’tan getirdiği ve zarûrât-ı diniyye olarak
bilinen hükümleri, haber verdiği şeyleri tereddütsüz kabul ile bunların
gerçek ve doğru olduğuna inanmak demektir. İslâm ise Allah’a tes
lim olmak, boyun eğmek ve itaat etmek manasınadır. İslâm’ı benim
semiş erkeğe müslim, kadına da müslime denir. Kur’an’a göre İslâm,
kişinin kendisini yalnız Allah’a teslim etmesi, yalnız O’na kul olması,
yalnız O’na ibadet etmesi demektir; Çünkü İslâm’ın benimsediği tev
hidin gereği de budur (bk. Dinî Kavramlar Sözlüğü, s. 315, 326).
155 Din kelimesi, sözlükte “ceza/mükâfat, âdet/durum, itaat/isyan, he
sap, hüküm/kaza, mülk, ferman, tevhid, ibadet, millet, şeriat” gibi
anlamlara gelir. Terim olarak “din”; akıl sahiplerini kendi arzuları ile
bizzat hayırlara sevkeden İlâhî bir nizam, Allah tarafından konulmuş
ve insanları O’na ulaştıran bir yoldur. İman ve amel konusu olarak
akıl ve ihtiyara (iradeye), teklif olunacak hak ve hayır kanunlarının
bütününe denir. “Millet” kavramı Kur’an’da “din” (bk. Hac 22/78),
Türkçe’de ise “ulus, topluluk ve sınıf” anlamında kullanılmaktadır.
Millet kelimesi Kur’an’da on beş âyette geçmektedir. Sekiz âyette
“İbrahim’in milleti” (İbrahim’in dini) söz konusu edilmiştin^. Allah’ın,
Hz. Musa [aleyhisselâm] ve Hz. İsa [aleyhisselâm] ile gönderdiği hak
dini tahrif eden yahudi ve hıristiyanların dinlerine de millet denilmiş
tir (bk. Dinî Kavramlar Sözlüğü, s. 121-122, 445).
156 İcmâlî iman, Resûlullah Efendimiz’in [sallallahu aleyhi vesellem] tebliğ
ettiği dinî esaslara topluca iman etmek demektir.
157 Tafsîlî iman, Resûlullah Efendimiz’in [sallallahu aleyhi vesellem] tebliğ
ettiği dinî esasların hepsine ayrı ayrı inanmaktir.
İman üç kısımdır: Iman-ı taklîdî, iman-ı istidlâlî, iman-ı

hakikî.
İman-ı taklîdî: (Kişi) Farzı, vâcibi, sünneti, müstehabı

bilmez. (Örneğin namaz kılarken) anne babasından gör
düğü gibi yatar kalkar. Bu kişinin imanından korkulur.
İman-ı istidlâlî: (Kişi) Farzı, vâcibi, sünneti, müste-

habı hem bilir hem de amel eder ve başkalarına bildirir
(tebliğ eder). Üstatlara (hocalara) gidip (ilim) öğrenmiştir.
Bu kişinin imanı kuvvetlidir.
İman-ı hakikî: Cümle âlem bir yere gelse, Rabb’ini

inkâr etseler, o inkâr etmez. Asla kalbine şek ve şüphe
gelmez. Onun imanı peygamberlerin imanı gibidir. (İman-ı
hakikî diğer iman çeşitlerinin) Hepsinden daha yücedir.
İMAN ile AMEL ARASINDAKİ FARK
1. Dinî hükümler amelle alakalıdır. İmanla ilişkili değildir.
2. Yalnız iman ile cennete girilir; yalnız amel ile cen

nete girilmez.
3. İman, amelsiz makbuldür (kabul edilmiştir) ama

amel i imansız makbul değildir.
4. İman (ahirette günaha karşılık) hasımlara verilmez.

Amelin sevabı (ise ahirette günahına karşılık olarak) verilir.
5. İman vasiyet olmaz. Amel vasiyet olur (Hacca baş

kasını vekil göndermek gibi).
6. Ameli tyrkeCyn kâfir olmaz. İmanı terkeden kâfir

olur.
7. Bütün peygamberlerin imanı birdir'. (Tebliğ ettikleri)

Hükümlyrdy farklılıklar vardır.
142 • M I Z R AKLI İ LM i H AL
8. İman kâfir ile müslümana tâbidir (her ikisi iman et

mekle yükümlüdür; amel etmek ise yalnız müslümana
farzdır).^
9. İman devamlı (olan) farzdır. Amel vakitlere bağlı

olarak farzdır.159
10. İman kâfir ile müslümana farzdır. Amel ise yalnız

müslümana farzdır.
İMANIN ÇEŞİTLERİ
İman iki türlüdür: İman-ı halkî, iman-ı kesbî.
İman-ı halkî (yaratılışta var olan iman): Ahd-i mîsak

vaktinde^ kulların “bela” demesidir.
İman-ı kesbî (çalışmakla elde edilebilecek iman):
Bulûğa erdikten sonra, bütün müminlerin kazandığı
iman birdir. Amelleri bir değildir.
İman sekiz çeşittir:
1. İman-ı matbû: Meleklerin imanıdır.
2. İman-ı masum: Enbiyaların (peygamberlerin) ima

nıdır;
3. İman-ı makbul: Müminlerin imanıdır.
4. İman-ı mevkuf: Bid‘at sahibi kimselerin imanıdır.
158 Kitabın aslında 8, 9 ve 10. şartlar iman-ı kesbî konusundan sonra

verilmiştir. Kitaptaki bütünlüğü koruma adına 8, 9 ve 10. şartları bu
raya almayı uygun bulduk.
159 İnsanın ölünceye kadar imanını koruması farzdır. Amel ise Allah
Teâlâ tarafından şartlara ve vakitlere bağlı olarak müslümanlara farz
kılınmıştır.
160 Ruhlar âleminde Allah Teâlâ'nın, “Ben sizin Rabb'iniz değil miyim?” so
rusuna bütün ruhlann “belâ” dedikleri zamana ahd-i mîsak vakti denir
5. İman-ı merdud: Münafıkların imanıdır.
6. İman-ı taklid: Anne babasından gördüğü ile yetin

miş; üstattan (hocasından) ilim öğrenmeyenin imanıdır.
Bu kimsenin imanından korkulur.
7. İman-ı istidlâlî: Mevlâ Teâlâ’yı delil ile bilenlerin

imanıdır. Bu kimsenin imanı kuvvetlidir.
8. İman-ı hakikî: Bütün âlem bir araya gelip Rabb’ini

inkâr etse de o inkâr etmez. Ve asla kalbine şek ve şüp
he gelmez. Bu kişinin imanı hepsinden (bütün iman çe
şitlerinden) daha yücedir.
îmanın hükmü üçtür:
(İman eden kişinin,)
1. Boynu kılıçtan kurtulur.
2. Malı haraç161 vermekten kurtulur.
3. Cesedi cehennemde ebedî kalmaz. Yanar ise de

(oradan mutlaka) çıkar.
İMANIN ASLI
“ ’L dJil Amentü billâhi ... ” duasının büyüklü

ğüne ve şerefine binaen, bu duaya imanın sıfatı, iman
edilmesi gereken şeyler, zâtî iman ve aslî iman denilir^.
İmanın medârı: İman (dairesine girmenin) dayanağı

ikidir: Akıllı olmak, bâliğ olmak.
161 Sözlükte “toprağın geiiri’’ c^nO^mına gelen haraç, fkıh^-ta toprak ver
gisi demektir. Haraç aslen, savaşta fethedilip gayri müslimlerin elin
de bırakılan araziden alınan vergidir. Bununla birlikte sulh yoluyla
alınıp da bir ücret karşılığında sahibinde bırakılan topraklar için de
haraç tabiri kullanılmıştır (Dinî Kavramlar Sözlüğü, s. 231).
144 • MIZRAKLI İLMİHAL __ ______ _ ______
İmanın aslı: İmanın aslı ikidir: Âlemin yaratılması,

Kur ’ân-ı Azîmüşşan’ın inme si.
İmanın delili: Delil ikidir: Aklî ve naklî delil.
İmanın rüknü: İmanın rüknü iki tanedir: Dil ile ikrar ve
kalp ile tasdik etmek. Bunların iki şartı bulunur:
Kalbin şartı, şüphe duymamaktrr.
Dilin şartı, (ne konuştuğunu) temyiz etmek (hakkı
bâtıldan ayırabilmektzir^).
İman mahlûk mudur (sonradan mı yaratılmıştır)?

Şanı yüce olan Allah’ın hidayeti olması sebebiyle
mahlûk değildir (yaratılmamıştır). Fakat kulun tasdik ve
ikrar etmesi yönüyle mahluktur.
İman cem‘ midir, tefrik midir?

Kalpte cem‘dir (bir bütündür). Âzada ise tefriktir (ayrı
ayrıdır).
Bazı Kavramlar
Yakîn:162 Şanı yüce olan Allah’ın zatını kemaliyle (tam
manasıyla) bilmek.
Havf: Şanı yüce olan Allah’tan korkmak.
Recâ: Şanı yüce olan Allah’ın rahmetinden ümidini
kesmemek.
162 Yakîn, sözlükte kesin, açık bllgiyi ifade eden bîr keiimedrri Bîr şeyin
hakikatine delillerle değil, kalben şeksiz şüphesiz inanmaktn. Amel
yaparken ondaki sevap ve cezayı müşahede etmektir. Kuşeyrî (rah.)
üç türlü yakînden bahseder: 1. İlme’l-yakîn. Bir şey hakkında habe
re dayanan bilgi. 2. Ayne’l-yakîn. Bir şey hakkında, görmek suretiyle
elde edilen bilgi. 3. Hakka’l-yakîn. Bir şeyi bizzat yaşamak suretiyle
elde edilen bilgi. Yakînde şüpheye yer yoktur, kalp bir şeyin hakikati
konusunda, tatmin durumundadır. Yine yakîn, delil ile değil inanç kuv
veti ile apaçık görmeyi ifade eder (Ethem Cebecioğlu, TasavvuU Te
rimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstanbul: Anka Yayınları, 2005, s. 708).
M I Z R A K L I İ L M İ H A L • 145
Muhabbetullah: Allah Teâld’ya ee Resûl’ünn mu
habbet etmek.
Hayâ: Allah Teâld’dan ee Resûl’ünden utanmak.
Tevekkül: Bütün işlerini Allah’a ısmarlamak.

İman, İslâm ve ihsan nedir?
İman, altı şeye (imanın şartlarına) inanmaya dânir^.
İslâm, şanı yüce olan Allah’ın emrini yerine getirip

dehyidded (yasakladıklarından) sakınmaya Câdir.
İhsan, şanı yüce olan Allah’ı görüyormuş gibi ibadet
etmeye dânir'.
İman, marifet, tevhid, şeriat, din ve millet nedir?
İman: Lügat manası, “mutlak tasdik etmek”tir. Dinde

altı maddeyi tasdik etmeye iman dânir^.
Marifet: Şanı yüce olan Allah’ı kemal sıfatlarla vasıf

lanmış ve noksan sıfatlardan uzak bilmektir.
Tevhid: Şanı yüce olan Allah’ı bir bilmektir.
Şeriat: Şanı yüce olan Allah’ın emrine teslim olmak

ve yasaklarından sakınmaktir.
Din ve millet: Bu sayılanlar üzerine ölünceye kadar

daim olmaktır.
İMANIN KALELERİ
İman beş kalenin içinde muhafaza olunur:

1. Yakîn,
2. İhlns,163
163 İhd^s kelimesi sözlükte, “tir şey i halis kıllmêılc , haiis olmak, özünü
almak ee seçmek”; din ıstılahında isr “iman, ibadet, itaat, ahldk,
146 * ■ M I Z R A K L I İ L M i HA L
3. Farzları yapmak,
4. Sünnetleri tamamlamak,
5. Edebi muhafaza etmektir.
Her kim bu beş şeyi muhafaza ederse, imanını koru

muş olur. Birini (dahi) terkederse düşman galip olur'.
(İmanın düşmanı) dörttür: Sağda hevâ, solda nefis,
önde dünya, ensede şeytan. Bunlar imanı almak ister.
İmanımızı Allah Teâlâ düşmanların şerrinden emin eyle
sin. Âmin!
4)1 Jj-Jj âî)l ''d.dDemenin Manası
• Lâ ilâhe illallah demenin manası, iba

dete layık ve müstehak şanı yüce olan Allah’tan başka
bir zat yoktur. Ancak şanı yüce olan Allah vardır ve bir
dir. Ortağı ve benzeri yoktur. Mekândan münezzehtir.
' * -fi ' >
• Muhammedün Resûlullah (4J0I AİJs- ) deme
nin manası, Hz. Muhammed Mustafa [sallallahu aleyhi vesel-
lem], şanı yüce olan Allah’ın hak resûlüdür. Biz de onun
ümmetiyiz. Elhamdülillâh.
KELİME-i TEVHİDİN İSİMLERİ
Kelime-i tevhidin sekiz ismi vardır:
1. Kelime-i şehadet getirmek.
amel, dua ... gibi her türlü dinî görevleri, halkın övme ve beğenme
sini, yerme ve kınama.sını düşünmeksizin sırı Allah için iyi ve halis
bir niyetle yapmak, şirk, nifak, riya (gösteriş) ve süm’a (duyurma)
vb. şaibelerden uzak durmak, söz, fiil ve davranışlarında samimi ve
dosdoğru olmak” demektir. Bu şekilde hareket edenlere muhlis de
nir (Dinî Kavramlar Sözlüğü, s. 299).
M I Z RA K L I İL M İ HAL • 147
2. Kelime-i tevhid.
3. Kelime-i ihlâs.
4. Kelime-i takva.
5. Kelime-i tayyibe.
6. Davetü’l-Hak (Hakk’ın daveti).
7. Urvetü’l-vüska (çok sağlam bağ).
8. Kelime-i semeretü’l-cennet (cennet meyvesinin

kelimesi).
(Kelime-i tevhidi) İhlâs ile söylemenin şartı: Niyet,
manasını bilmek ve tazim (büyük bir hürmet) ile söyle
mektir.
ZİKİR
Zikreden kimse dört şeye muhtaçtır. Tasdik, tazim,

halâvet (kalbin o zikirden tat alması) ve hürmet.
Tasdiki terkeden münaf'ık^-tir^. Tazimi terkeden bid'at

ehlidir^. Halâveti terkeden mürâidir (gösterişçi). Hürmeti
terkeden fâsıktrr. Eğer inkâr ederse kâfir olur'.
Zikrin Çeşitleri
Zikir üç çeşittir: Avamın zikri, havassın zikri ve ehas-
sın zikri.
Avamın zikri: Cahillerin zikri,
Havassın zikri: Âlimlerin zikri,
Ehassın zikri: Peygamberlerin zikridir.
Zikredecek âza üçtür

1. Dil ile zikir ki, kelime-i şehadet getirmektir.
2. Tevhid, teşbih ve Kur'an okumaktır.
3. Kalp ile zikirdir.
Kalbin zikri üç türlüdür
1. Şanı yüce olan Allah’ın sıfatlarına delalet eden de

lilleri tefekkür etmek.
2. Dinin hükümlerinin delillerini tefekkür etmek.
3. Sarı karıncadan, kıla varıncaya kadar mahlûkatın

sırrını tefekkür etmek.
Şanı yüce olan Allah Teâlâ hazretleri,
“Kullarım! Siz beni itaat ile zikrederseniz, ben de sizi

rahmet ile zikrederim. Eğer siz beni dua ile zikrederse
niz, ben de size icabet ederim. Ve eğer siz beni taat ile
(kulluk ve itaatle) zikrederseniz, bren de sizi nimetlerimle
zikrederim.
Eğer siz beni tenhalarda zikrederseniz, ben de sizi

cem‘iyyet-i kübrâda (ahiretteki büyük toplantıda) zikre
derim.
Şayet siz beni yoklukta zikrederseniz, ben de sizi

yardımım ile zikrederim.
Eğer siz beni icabet ile zikrederseniz, ben de sizi hi

dayet ile zikrederim.
Şayet siz beni sıdk ve ihlâs ile zikrederseniz, ben de

sizi halas ve necat ile (kurtuluş ile) zikrederim.
Ve eğer siz beni Fâtiha-i şerife ile ve Fâtiha-i şerife’nin

içinde olan rubûbiyyet ile zikrederseniz, ben de sizi rah
metim ile zikrederim” diye buyurun
Zikrin Faydası
Âlimler zikretmenin 100 kadar faydasını açıklamışlar
dır. Bazılarını sayalım:
150 • MI ZR AKLI İ LMİHA L
Şanı yüce olan Allah, zikreden kulundan razı olun

Melekler razı olur. Şeytan üzülün (Zikredenin) Kalbi ince
ve yumuşak olur. (Zikir ehli) İbadete istekli olun
(Zikir bir kimsenin) Kalbinden üzüntüyü giderir, kal

bini ferahlandırır. Yüzünü nurlandırır. (Zikir ehli) Cesaret
sahibi olur, muhabbetullaha ulaşır.
Ona Allah’ı bilmekten (marifetullahtan) bir kapı açılır.

Ve (zikir ehli) daha seksen tane övülmüş, güzel ahlâkı
kendinde toplamış olun
Ve eşhedü enne Muhammeden

abdühû ve resûllüh demenin manasa:
Ahir zaman peygamberi Muhammed Mustafa haz

retleri [sallallahu aleyhi vesellem] şanı yüce olan Allah’ın hem
kuludur hem resûlüdür.
HZ. PEYGAMBERİN
AİLE HALKI
(Hz. Peygamber [sallallahu aleyhi vesellem] beşer olması

sebebi ile) Yedi, içti, hanımlarla nikâhlandı. Oğulları ve
kızları oldu. İbrahim hariç bütün çocukları Hz. Hatice'den
olmuştur.
İbrahim, Mâriye adlı câriyeden olmuştur, emzikten

kesilmeden vefat etmiştir.
Fâtıma [radıyaiiahu anhâ] hariç bütün evlatları Resûlullah

Efendimiz'den [sallallahu aleyhi vesellem] önce vefat etmiş
tir. Hz. Peygamber onu Hz. Ali İle [kerremallahu vecheh]
nikâhlanıştır. Hz. Haşan ve Hz. Hüseyin [radıyaiiâhu an-
hüma], Hz. Ali'den olmuştur. Bütün kızlarının içinde Hz.
Fâtıma [radıyaliahu anhâ] en faziletli olanı ve Resûlullah haz
retlerinin [sallallahu aleyhi vesellem] (biricik) sevgili klZldif.
Resûl-i Ekrem’in [sallallahu aleyhi vesellem] on bir hanımı

vardır: Hz. Hatice, Şevde, Âişe, Hafsa, Ümmü Seleme,
Ümmü Habibe, Zeyneb bint Cahş, Zeyneb bint Huzey-

me, Meymûne, Cüveyriye, Safiyye [radıyaiiahu anhüma],
Resûlullah Efendimiz [saiiaiiahu aleyhi veseiiem] insanlara

ve cinlere; hak ile bâtılı, haram ile helâli, dünyanın fâni,
ahiretin bâki olduğunu, din ilmini öğretmeye gelmiş hak
peygamberdi
EDİLLE-i ŞER'ÎYYE'-
(Şer‘î Deliller)
Edille-i şer'iyye dörttür: Kitap, sünnet, icmâ-i ümmet,

kıyas-ı müctehid (fukaha).
Kitap: Şanı yüce olan Allah’ın kelâmıdrr.
Sünnet: Resûllullah’ın [saiiaiiahu aleyhi veseiiem] sözleri,

işleri, takriridir.Bu üçüne sünnet denk
164 Edille-i şer'iyye: Şer‘î deliller anlamına gelen edille-i şer'iyye, dinî
hükümlerin dayandığı kaynaklara denir. Fıkıh usulünde delil, şer‘î ve
amelî bir hükme götüren şey diye tarif edilebiiir. Bunun için âlimler;
hem dinî hükmün çıkarıldığı aslı hem de hükmü elde etmek için kul
lanılan yöntem ve genel prensipleri delil olarak adlandırmışla^rmiır^. Bu
nedenle, hüküm çıkarılmakta asıl olan âyet ve hadisler ile hüküm
çıkarma usulü olan icmâ, kıyas, sahabenin sözü, istihsali, istislah,
istishâb gibi metotlar şer'î delil olarak kabul edilmiştir. Ancak İslâm
âlimleri, bir bakıma bütün şer’î delilleri temsil eden ve hükümlerin
kaynağını oluşturan bir konumda gördüklerinden, bunlardan dördü
üzerinde ittifak etmişlerdir; bunlar Kitap yani Kur’ân-ı Kerîm, sünnet,
icmâ ve kıyastır. Bu delillere edille-i erbaa da denilmektedir (Dinî
Kavramlar Sözlüğü, s. 134).
165 Gerek hadisçilere gerekse fıkıh usulü âlimlerine göre sünnet, üç bö
lümde ele alınmıştır: a) Kavlî sünnet: Hz. Peygamber’in herhangi bir
konu hakkında sözlü olarak yaptığı açıklamalardın b) Fiilî sünnet: Hz.
Peygamberin herhangi bir konudaki fiillerinin, sahabe tarafından
görülüp nakledildiği haberlerdr. c) Takrirî sünnet: Hz. Peygamber’in,
huzurunda sahabe tarafından söylenen sözleri ya da işlenen fiilleri
reddetmeyip susması, onaylaması veya güzel karşılamasıyla oluşan
sünnettir (Dinî Kavramlar Sözlüğü, s. 606).
İcmâ-i ümmet: Ümmetlerin bir görüşte ittifak edip

birleşmesine denir.
Kıyas: Müctehidlerin, bir şeyi başka bir şeye benzet

mesine denir.166
{Din, Millet ve Şeriat Kavramları)
Peygamberlerin getirdiği, Allah tarafından gönderilen

itikada ilişkin meselelere din, millet denir. Ümmetlerin
(gönderilen dini) kabul etmesine şeriat denir..
MEZHEP
Mezhep, lugatta “yol” demektir. Bizim iki yolumuz

vardır: Biri itikad yolu, diğeri amel yolu. İtikad yolunda
kılavuzumuz Ebû Mansûr el-Mâtürîdî, amel etme yolun
da kılavuzumuz İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe’diı.
Ebû Mansûr el-Mâtürîdî’nin adı Muhammed, baba

sının adı Muhammed, dedesinin adı Muhammed, hoca
sının ismi Ebû Ridil İbâdî, Ebû Ridil İbâdî’nin hocasının
ismi Ebû Bekir el-Cürcânî ve onun hocasının ismi Ebû
Süleyman el-Cürcânî, Ebû Süleyman el-Cürcânî’nin
hocasının ismi Ebû Yusuf ve İmam Muhammed’dir.
Hepsinin hocasının ismi, İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe’dir
[rahmetullahi aleyh].
166 Kıyas: Sözlükte “bir şey i diğer bîr şeyle ölçmek, kâ^r^şsılaştarms^k;, iki i
şeyi birbirine eşitlemek” gibi anlamlara gelen kıyas, fıkıh usulünde,
hakkında nas bulunmayan bir meselenin hükmünü, Kitap veya sün
nette hükmü bilinen bir meseleye göre açıklamak manasını ifade
etmektedir. Başka bir tanımla, hakkında nas bulunmayan bir mese
leye. aralarındaki ortak illet sebebiyle, hakkında nas bulunan mese
lenin hükmünü vermek demektir {Dinî Kavramlar Sözlüğü, s. 379).
154 • MIZRAKLI İ LMİHA L
BÜTÜN İNSANLARIN İMAMI
Bütün insanların üç imamı vardır ki onları bilmek farz

dır. Emirde ve nehiyde imamımız Kur’an; şeriatta imamı
mız Resûlullah hazretleri [sallallahu aleyhi vesyllem]; nizam-ı
âlemde imamımız (dünya düzeninde sultanımız) tüm
âlemin sığındığı zat olan Allah Teâlâ hazretleridir.
İmâm-ı Âzam’ın ismi Nu‘mân, babasının ismi Sâbit,

Sâbit’in babasının ismi Hürmüz, Hürmüz’ün babasının
ismi Tâvûs’tur. İmâm-ı Âzam’ın hocasının ismi Hammâd,
Hammâd’ın hocasının ismi İbrahim en-Nehaî, İbra
him en-Nehaî’nin hocasının ismi İmam Alkame, İmam
Alkame’nin hocasının ismi İbn Mesud’dur [radıyaiiahu anh].
İbn Mesud, Resûlullah’tan [sallallahu aleyhi vysyllem] ilim al
mışım. Resûlullah da [sallallahu aleyhi veskllym] Cebiâil’den
[aleyhisselâm] İlim almıştır^. (Bunu) Cebiâil’e [aleyhisselâm] Al
lah Teâlâ emretmiştir.
DÖRT CEVHER
Şanı yüce olan Allah Teâlâ hazretleri, insanoğluna

dört cevher vermiştir:
1. Akıl,
2. İman,
3. Hayâ,
4. Salih amel.
Bu dördü, dört şeyi giderir: Akıl, gazabı; iman, hase

di; hayâ, ucbu (kendini beğenmeyi); salih amel, gıybeti
giderir.
AMELİN KABUL OMASININ ŞARTI
Amelin kabul olunmasının şartı ve sebebi dörttür:
1. İlim,
2. Niyet,
3. İhlâs,
4. Sabır.
İlim olmayınca amel olmaz, niyet olmayınca amel

(kabul) olmaz, ihlâs olmayınca amel makbul olmaz. Ama
sabır hepsinden öndedir. Şanı yüce olan Allah,
‘“Allah sabredenlerle beraberdir” (Bakara 2/153) buyur

muştur.
PEYGAMBER EFENDİMİZ’E AİT SIFATLAR
Bizim Peygamberimizi [sallallahu aleyhi vysyllem] mah

sus yirmi kadar sıfat vardır:
1. İnsanlar ile cinlere gönderilmiş hak pyygambyrdir-
2. Şeriatının (getirdiği dinî hükümlerin) hükmü kıya

mete kadar bâkidir.
3. Şeriatı, önceden gelen peygamberlerin bazı hü

kümlerini kaldırmıştır. Şimdi eski şeriatlarla amel etmek
câiz değildir.
4. HâtymüienbiyaCır (peygamberlerin sonuncusu

dur).
5. Şefaati, büyük günah işleyenleri ve küçük günah

işleyenleri kapsar.
156 • MIZRAKLI İ LMİ HAL
6. Annesinden sünnetli olarak doğmuştur.

7. Tebevvül ve teğavvut (küçük-büyük abdest ihtiyacı
nı gördüğünde) ettiğinde, yer yutup misk gibi kokar idi.167' 16
8. Mübarek gölgesi asla yere düşmedi.
9. Önünden gördüğü gibi arkasından da görürdü.
10. Mübarek ayağı kuma bassa iz olmaz, taşa bassa
iz olurdu.
11. Mübarek vücuduna, zarar verecek hiçbir hayvan
konmazdı.
12. Asla ihtilam (rüya yoluyla cünüp) olmadı.^
13. Her nereye gitmek istese, onun parlak ve temiz
nuru kendinden önce oraya, varırdı.
14. Her kimin yanında dursa, mübarek boyu onu her
kesten dört parmak büyük gösterirdi.
15. Onun üzerinden beyaz bir bulut eksik olmazdı.
16. Evvâbîn, kuşluk ve teheccüd namazlarını kılmak
ona vâcip, bize sünnettir.
17. Teyemmüm ile namaz kılmak ancak onun şeria
tında bulunur.
18. Uyuyup uyansa abdesti bozulmaz idi. Zira pey
gamberlerin gözleri uyur, kalpleri uyumazO9
19. Doğar doğmaz hemen secdeye vardı.
167 Süyûtî, Ebü'l-Fazl Celâleddin Abdurrahman b. Ebû Bekir", el-

Hasâisü’l-kübrâ, Beyrut: Dârü'l-Kütübü'l-Arabî, ts., 1/70-71; İbnü'l-
Mülakkın, Ebû Hafs Ömer b. Ali el-Ensârî, Gâyetü’s-sûl fî Hasâisi’r-
Resûl, Beyrut: Dârü'l- Beşâirü'l-İslâmiyye, 1993, s. 300.
168 İhtilam olmak şeytanın kandırması olduğu için Hz. Peygamber ha
yatında hiç ihtilam olmamıştır. Diğer bütün peygamberler de bu du
rumdan uzaktırlar (bk. Süyûtî, el-Hasâisü’l-Kübrâ, 1/70).
169 Bu hal Hz. Peygamber [sallallahu aleyhi vesellem] için özel bir durum
dur (bk. Süyûtî, el-Hasâisü’l-Kübrâ, 1/69).
20. Onun temiz vücudu dünyaya gelmeden önce

şeytanlar göklere çıkabilirlerdi.-^0 Onun temiz vücudu
dünyaya geldikten sonra şeytanlar göklere çıkamaz
oldu. Kendine ait nice nebevî özellikleri vardır: Onun bu
özellikleri ayrıntıları ile kitaplarda açıklanmıştır.17'
Mucizeleri ve sıfatlarını anlatmak veya tarif etmek

mümkün değildir. Bir defasında savaşta ashabı su sıkın
tısı çekip, “Yâ Resûlallah, su yoktur” dediklerinde mü
barek parmaklarından sular akıtmıştır. Ashabı o sudan
içmiş ve kaplarını doldurmuştur.
Mübarek parmağıyla aya işaret edip ayı iki parça et

mesi gibi mucizeleri çoktur. Biz onun vasfını bilmekten
âciziz.
RESÛLULLAH’IN MÜBAREK SOYU
Silsile-i Resûlullah '72 [sallallahu aleyhi vesellem], Hz. İbrahim’in

[aleyhisselâm] oğlu Hz. İsmail’e [aieyhisselâm] kadar ulaşır.
Muhammed b. Abdullah b. Abdülmuttallib b. Hâşim

b. Abdümenaf b. Kusay b. Kilâb b. Mürre b. Kâ‘b b.
Lüey b. Galib b. Fihr b. Mâlik b. Nadr b. Kinâne b. Hu-
zeyme b. Müdrike b. İlyas b. Mudar b. Nizâr b. Mead b.
Adnân’du. Bundan yukarısı ihtilaflıdır.'73170
173
172
171
170 Şeytanlar gelecekten haber almak için levh-i mahfûza kadar çıkar
lardı.
171 Resûlullah [sallallahu aleyhi vesellem] kendine has olan özelliklerini an
latan eserler: Süyûtî, el-Hasâisü’l-Kübrâ', İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs
Ömer b. Ali el-Ensârî, Hasâisü’r-Resûl; İbn Kesîr, İmâdüddin İsmail
ed-Dımaşkî, Şemâilü’r-Resûl [sallallahu aleyhi vesellem] ve Delâilü
Nübüvvetihî ve Fezâilihî ve Hasâisıhî.
172 Resûlullah’ın [sallallahu aleyhi vesellem] soy silsilesi.
173 Hz. Peygamber’in soyu ile alakalı Adnân’a kadar olan kısmında ihti
laf yoktur.
Hz. Muhammed Mustafa [sallallahu aleyhi vesellem],

Araplar’dan Benî Hâşim’in Kureyş kabilesindendir.
Mekke-i Mükerreme’de doğmuştur. Medine-i Mü-
nevvere’ye hicret etmiştir. Kırk yaşında peygamberlik
gelmiştir. Altmış üç yaşında dârü’l-fenâdan (dünyadan)
dârü’l-bekâya (ahirete) intikal etmiştir.
TAFSÎLÎ İMAN
Tafsîlî iman on ikidir:
1. Rabbim, şanı yüce olan Allah’tır'. Delilim, Allah

Teâlâ’nın,
“Bütün hamdler âlemlerin Rabbi olan Allah içindir”

(Fâtiha 1/2);
“Sizin ilâhınız tek bir ilâhtır. Ondan başka hiçbir ilâh

yoktur. O Rahmân ve Rahîm’dir” (Bakara 2/163) kavl-i şe-
rifleridîr.
2. Nebim, Hz. Muhammed [sallallahu aleyhi vesellem]. De

lilim, Allah Teâlâ’nın,
“Şahit olarak Allah yeter. Muhammed Allah’ın Re-

sûlü’dür” (Feth 48/29) kavl-i şerifidir^.
3. Dinim, İslâm’dır. Delilim, Allah Teâlâ’nın,

MI Z RAKLI İ LMİHAL • 159
“Şüphesiz Allah katında hak din Islâm’dır” (Âı-i imrdn

3/19) kavl-i şerifidir..
4. Kitabımız, Kuân-ı Kerîm’dir. Delilim, Alleâı Teâlâ’’

nın,
M C C c
“Bu, kendisinde şüphe olmayan kitaptır" (Bakara 2/1-2)

kavl-i şerifidir.
5. Kıblem, Kdbe-i şeriftir. Delilim, Allah Teâln’dld,

i.
“Artık yüzünü Mescid-i Haram tarafına çevir” (Bakara

2/144) kael-i şârifidir^.
6. İtikadda mezhebim, Ehl-i sünnet vr’l-cemaattir.

Delilim, Allah Tedln’dld,
c
* -’C-' / ! ' ' ' '
(JjI 15İJ uUUAjj aJ <£L>jjû \
“Şüphesiz bu, benim dosdoğru yolumdur. Buna uyun.

(Başka) yollara uymayın. Zira o yollar sizi Allah’ın yolun
dan ayırır” (En'dm 6/163) kael-i şerifidir.
7. Zürriyetim: Hz. Âdemin [aiâyaiâââinm] zürriyâtinCâ-

nim. Delilim, Allah Tenln’dld,
£ L i c t
O / Ji J ' y 0 x”
ba .a» !I * tf,.>I
A»
"Hani Rabb’in (ezelde) âdemoğullarının sulplerinden

zürriyetlerini almış, onları kendilerine karşı şahit tutarak,
‘Ben sizin Rabb’iniz değil miyim?’ demişti. Onlar da,
‘Evet, şahit olduk (ki RabbimizSin)’ demişlerdi. Böyle
yapmamız kıyamet günü, ‘Biz bundan habersizdik’ de
memeniz içindir" (A?âf 7/172) kavl-i şerifidir.
8. Milletim: İslâm milletidir^. Delilim, Allah Teâlâ’nın,
I a. <a> ğjJâd
“O, sizi seçti; din hususunda üzerinize hiçbir zorluk

yüklemedi; babanız İbrahim’in dininde (de böyleydi).
Peygamberin size şahit olması, sizin de insanlara şahit
olmanız için, O, gerek daha önce (gelmiş kitaplarda), ge
rekse bunda (Kur’an’da) size müslümanlar adını verdi”
(Hac 22/78) kavl-i şerif id ir.
9. (Ümmetim): Muhammed’in [sallallahu aleyhi vesellem]

ümmetindenim. Delilim, Allah Teâlâ’nın,
“Siz,, insanların iyiliği için ortaya çıkarılmış en hayır

lı ümmetsiniz; iyiliği emreder, kötülükten meneder ve
Allah’a inanırsınız” (Âi-i imrân 3/110) kavl-i şerifidrr.
10. Hakikaten, gerçekten müminim. Delilim, Allah

Teâlâ’nın,
Alp î Li ^_a aJaJjI
c
T> „ ıü o
ÖJ ^6
"İşte onlar gerçek müminlerdir. Onlar için Rab’leri ka

tında nice dereceler; bağışlanma ve tükenmez, bir rızık
vardır” (Enfâi 8/4) kavl-i şerifidir.
“Başarıya ulaştıran Allah’a hamdolsun. Her türlü nok

sanlıktan dolayı Allah’tan af ve mağfiret dilerim.”
Misvak Kullanmanın Faydaları
Misvak kullanmanın on beş faydası vardır. Sirâcü’l-

Vehhâc kitabında bahsedilmiştir^. Başka kaynaklarda
yetmiş iki faydası olduğu söylenir. İbn Hacer el-Heytemî,
Ubâb şerhinde zikretmiştir.
(Misvak, kullanmanın) On beş faydası:
1. Ölüm anında, şehadet kelimesini söylemeye se

bep olur.
2. Diş etlerini kuvvetlendînr.
3. Balgamı giderir.
4. Safrayı keser.
5. Ağız ağrısını giderir.
6. Ağız kokusunu giderir.
7. Başın damarlarını kuvvetlendirir.
8. Şanı yüce olan Allah misvak kullanandan razı olur.

162 • MI Z R A K L I İ L M İ H AL
9. Şeytan üzülür.^4
10. Gözleri nurlanır.
11. Hayrı ve hasenatı çok olur.
12. Sünnet ile amel etmiş olur.
13. Ağzı temiz olur.
14. Güzel konuşur.
15. Misvak ile (kullandıktan sonra) kılınan iki rekât na

mazın sevabı, misvaksız kılınan yetmiş rekât namazın
sevabından çok olur.
174 Misvak kullanan bir Hz. Resûlullah’ın [sallallahu aleyh i vesel

lem] önemli sünnetlerinden birini yerine getirdiğinden ve Rabb’in
rızasını kazanma vesilesi olan bir ameli yaptığından dolayı şeytan
bu durumdan pek hoşlanmaz. Bu sebeple misvak kullanma sünneti
şeytan ve dostlarını çok üzer.
YEMEĞİN ÂDABI
Yemekten Önce El Yıkamanın On Faydası
Yemek yemeden önce el yıkamanın on kadar fayda

sı vardır. Bir kimse yemek yemek için ellerini yıkadığı
zaman ellerini kurulamadan önce, parmaklarının ucunu
gözlerinin pınarına koyup geriye doğru silerse o (kişi)
Allah’ın izni ile göz ağrısı çekmez.
1. Rahmân’ın arşı altında (bulunan) bir' melek şöyle

nida eder: “Elinin temizlenmesi gibi sen de bütün gü
nahlarından pak oldun.”'
2. Kur’ân-ı Azîmüşşan’daki âyetler mukabelesince

(karşılığı kadar) nâfile namaz kılmış gibi sevap alır.
• Kur’an’daki âyetler 6200 ile 6300 arasındadır.^5

Halk arasında 6666 diye meşhurdur. Fakat gerçeği
6200 ile 6300 arasında olmasıdır Kur’an âyetlerini be
yan eden muteber kitaplara bakılıp hatadan uzak olun
malıdır.175
175 Kur’an’daki âyet sayısı güncel kaynaklarda 6236 âyet olarak tesbit
yCilm:ştir.
164 • MIZRAKLI I LMİHAL
3. Bedeninde olan kıllar adedince sevap verilir.

4. Sıddîklann sevabına nail olur.
5. Melekler onun için istiğfar ederler.
6. Bir lokmasının karşılığında bir köle âzat etmiş ka
dar sevap alın
7. Her halde günahtan uzak olur.
8. Gece gündüz, ihtiyaçları yerine getirilmiş olun
9. Gece vefat ederse (sünnete uyduğu için) şehid
(hükmünde) olur.
10. Gündüz vefat ederse şehid (hükmünde) olur.
Yemek Yedikten Sonra El Yıkamanın Faydaları
Yemek yedikten sonra el yıkamanın altı faydası vardır:
1. Rahmân'ın arşı altında bir melek, “Ey mümin! Se

nin günahların affoldu” diye nida eden
2. İnsanın bedeninde olan damarlarının sayısınca se

vap olcji. İnsanın bedenindeki damarlar, 360 kadardır.
3. Bedeninde olan kılların sayısınca sevap olun
4. Rahmet deryasına garkolur.
5. Elinden akan damlalar sayısınca sevap olun
6. Vefat ettiğinde (sünnete uyduğu için) şehid olur.
Yemek Yemenin Farzları
Yemek yemenin farzı altıdır:

1. Aç olmayacak kadar yemek.
2. Yediğinde ağzına gelen lezzeti Allah Teâlâ'dan bilmek.
3. Yediği zaman doymayı ve içtiği zaman âr.ıârızlğğğ-

nnn gitmesini Allah Tedle/dan bilmek.
4. HeldlinCed yemek.
5. O yemeğin (verdiği güç) kuvveti geçinceye kadar
Allah’a kulluk etmek.
6. Kanaat etmek.
Yemenin Sünnetleri
Yemenin sünnetleri:
1. Ayakkabılarını çıkarıp yemek,

2. Diz çöküp yemek,
3. Sofrayı yere kurmak,
4. Sirke yemek,
5. Yemeğin sonunda hamd etmek,
6. Başlarken besmele çekmek,
7. Yemeğin öncesinde tuz yemek,
8. Arpa ekmeği yemek,
9. Ekmeği eliyle bölmek,
10. Üç parmağıyla yemek,
11. (Kendi) önünden yemek,
12. Tabağın kenarından yemek,
13. Ekmek ufağını toplamak,
14. Kabı parmağıyla sıyırmak,
15. Üç kere parmaklarını yalamak,
16. Dişini kurcalamak (ağzı misvak veya fırça ile te
mizlemek),
17. Lokmayı küçük almak,

18. (Lokmayı) çokça çiğnemek.
Yemek Yemenin Mekruhları

1. Sol eliyle yemek,
2. Yemeği koklamak,
3. Pişmiş eti bıçak ile kesmek,
4. Besmeleyi terketmek.
Yemek Yemenin Haramları
Karnı doyduktan sonra yemek. Ancak misafir ev sa

hibi yemedikçe yemeyecekse veya sahur yemeğinde,
oruçlu iken daha güçlü olmak için, doyduktan sonra ye
mek caizdir.
(Yemeği) İsraf etmek,
Haram li-gayrihînin176 öncesinde besmele çekmek.
Âlimler (o kişinin) küfründe ihtilaf etmiştir.
Davet edilmeyen yere gitmek,
İzinsiz başkasının ekmeğini almak,
İzinsiz başkasının bağına girmek ve meyvesini ko
parmak (ve yemek),
Bedenine hastalık olacak şeyi yemek,
Altın ve gümüş tabaktan yemek,
Riya ile hazırlanmış yemekten yemek,
Adak yaptığı yemeği yemek.
176 Asında haram olmamakla brriikte, haram klhnmasın ı cj^r^^îi kllan

geçici bir durudan dolayı haram olan şeyler için kullanılan bir tabir
dir. Üzüm suyundan yapılmış olan şarap gibi.
Sıcak Yemek Yemenin Zararları
Sıcak yemek yemenin dokuz zararı vardır:

1. Kulağın sağır olmasına sebep olur.
2. Benzi sarı olur.
3. Gözlerinin feri (kuvveti) olmaz.
4. Dişleri sararır.
5. Ağzının lezzeti olmaz.
6. Karnı doymaz.
7. Anlayışı az olur.
8. Aklı az olur.
9. Bedenine hastalık gelir.
Az Yemenin Faydaları
Yemeği az yemenin on faydası vardır:

(Az yiyen kişinin;)
1. Bedeni kuvvetli olur.
2. Kalbi nurlanır.
3. Hafızası kuvvetli olur.
4. Geçinmesi kolay olur.
5. Amelinde lezzet bulur.
6. Şanı yüce olan Allah’ı çok çok zikretmiş olur.
7. Ahireti tefekkür eder.
8. İbadetinin lezzeti ziyade olur.
9. Her şeyde isabet (eder) ve irşadı çok olur.
10. (Ahirette) Hesabı kolay olur.

İLİM ve AMEL
İlim mî daha faziletlidir yoksa
amel mi daha faziletlidir?
Dörtr// sebeple ilim (amelden) daha üstündür.
1. Zira (ilim) kendisine tâbi olunan, uyulandır, amel

ona (ilme) tâbidir.
2. İlim gerekli, amel gerekli kılınan şeydir.'177

178
3. İlim, yalnız (başına) fayda verir, amel ilimsiz fayda

vermez.
4. İlim, peygamberlerin makamıdır.
177 Eserde, beş sebeple ilim (amelden) daha üstündür, diye geçmek
tedir. Ancak kitapta sayılan madde sayısı dört olduğu için “dört se
beple” diye düzeltme yapmayı uygun bulduk.
178 İlim olmadan amel olmaz. Önce ilim gerekir ki amel ortaya çıksın.
İlim mi daha faziletlidir,

akıl mı daha faziletlidir?
İlim, daha faziletlidir. Zira ilim ezelîdir (öncesi yoktur),

akıl sonradan yaratılmıştır.
İnsanın süsü ihlâs iledir. İhlasın süsü iman iledir. İma
nın süsü cennet iledir. Cennetin süsü hûriler ve gılman-
lar iledir. Daha da fazlası cemâlullahı müşahede iledir.
İman, amelden cüz müdür

(bir parça mıdır) değil midir?
Eğer (iman) amelden bir cüz (parça) olsaydı hanımlar

hayız gördüğü vakit (içinde kılamadıkları) namazları ba
ğışlanmazdı. Zira iman bağışlanmaz.^9
179 Eğer iman amelden bir cüz olsaydı hanımların imanı eksik olurdu.
Çünkü onların hayız olduklarında namazları bağışlanmıştır. Dolayı-
sı ile hayızlı oldukları günlerde kılmadıkları namazları daha sonra
kazâ etmezler. Ayrıca hanımların özel halleri değişkendir; Kiminde
kısa sürmekte kiminde ise uzun sürmektedir; bu da adaletsizlik
demek olur. Eğer iman amelden bir parça olmuş olsaydı Allah
Teâlâ hanımların özel hallerinde bile onların namaz kılmalarını em
rederdi. Çünkü iman devamhdir. Hanımların özel günlerinde namaz
kılmadıkları günler gibi kısa bir süre de olsa imanın bırakılması söz
konusu değildir.
KELİME-i ŞEHADET
Kelime-i Şehadet Getirmenin Şartları
Ömründe bir kere şehadet getirmen farzdır. (Kur’an’-

dan) Delil, Allah Teâlâ’nın,
ân â
“Bil ki Allah’tan başka hiçbir ilâh yoktur” (Muhammed

47/19) kavl-i şerifidu'.
Kelime-i şehadet getirmenin dört şartı vardır:
1. Dil ile (kelime-i şehadet) getirirken kalbin de hazır

olması,
2. (Kelime-i şehâdetin) Manasını bilmek,
3. Halis (samimi) kalb ile (kelime-i şehâdet) getirmek,
4. Tazim (hürmet) ile (kelime-i şehadet) getirmek,

Kelime-i Şehadet Getirmenin Faydaları
Şehadet getirmenin 130 kadar faydası vardır. Fakat

zikrolunacak dört şeyden biri (o kişide) bulunmazsa,
(bu takdirde) şehadet kelimesinin (o kimseye) faydası
olur. Eğer (zikredilen bu dört şeyden biri o kimsede) bu
lunursa (şehadet kelimesinin o kişiye) faydası olmaz. O
dört şeyin “biri şirk, biri şek, biri teşbih, biri ta‘dil”dir.
Şirk: Şanı yüce olan Allah'ın zatına ortak koşmaya

(derler.)
Şek: Dinde şüphe etmeye (derler.)
Teşbih: Hayalinde Allah Teâlâ'yı bir mahlûka benzet

meye (derler.)
Ta‘dil: Allah hiçbir şeye karışmaz. Her bir şey vak

ti geldiğince kendi (kendine) tabiatıyla olur, demeye
derler.
(Kelime-i şehadetin) 130 faydanın otuzu burada zik

redilmiştir. Açıklanan bu otuz tanenin beşi dünyada,
beşi ölürken, beşi kabirde, beşi mahşerde, beşi cehen
nemde ve beşi cennette (kula fayda verir).
(Kelime-i şehadetin) dünyada olan beş faydası
1. İsmi güzel çağnır:
2. Dinî hükümler üzerine farz olur.
3. Boynu kılıçtan kurtulur (öldürülmez).
4. Allah kendisinden razı olur.
5. Bütün müminler ona muhabbet eder.

172 * M I Z R AKLI İLMİHAL
(Kelime-i şehadetin) ölürken görülecek beş faydası
1. Azrâil [aieyhisseiâm] ona güzel sûrette gelir.
2. (Azrâil aleyhisselâm) tereyağından (kıl) çeker gibi

(o kimsenin) ruhunu ^lır^.
3-4. Cennet kokuları gelir ve illiyyûna (cennetin en

yüksek tabakasına) çıka^r^.
5. Müjdeci melekler geHp, iMerhaba ey mürîr^! Sen

cennetliksin” diye haber verirler.
(Kelime-i şehadetin) kabirde olan beş faydası
1. Kabri geniş olur^.
2. Münker ve Nekir melekleri (sorgu melekleri) güzel

sûrette gelir.
3. Şanı yüce olan Allah ona bir melek tayin eder, bil
mediğini ona öğretir.
4. Allah Teâlâ bilmediğini hatırına getirir.
5. Cennetteki makamını görür.
(Kelime-i şehadetin) mahşer

meydanında olan beş faydası
1. Sual ve hesabı kolay olur.
2. Kitabı sağından verilir.
3. Mîzanda sevabı ağır gelir.
4. Rahmân’ın arşının (gölgesi) altında gölgelenir.
5. Sıratı yıldırım gibi geçer.

M IZRAKLI İLM İHAL • 173
(Kelime-i şehadetin) cehennemde

olan beş faydası
1. Eğer cehenneme girerse, cehennem ehli gibi göz

leri masmavi (korkulacak şekilde) olmaz.
2. Şeytan ile bağlanmaz.
3. Ellerine ateşten kelepçe, boğazına zincir vurul

maz.
4. Hamim^0 suyundan içirilmez.
5. Cehennemde ebedî kalmaz.
(Kelime-i şehadetin) cennette olan beş faydası
1. Bütün melekler ona selâm verir.
2. Sıddîklar ile arkadaş olur^.
3. Ebedî cennette kalır.
4. Allah Teâlâ ondan razı olur.
5. Şanı yüce olan Allah’ın cemâlini seyreder.
180 Cehennemdeki i kaynar su.

AHLÂK-I HAMÎDE
(GÜZEL AHLÂK)
İnsanda seksen yedi güzel huy bulunur.^
İman (Hz. Peygamber’in [saiiaiiahu aleyhi veseiiem] Allah’

tan [ceiie ceiâiuhû] getirdiği, haber verdiği şeyleri tereddüt
süz kabul ederek iman edilmesi gereken esaslara kal
ben inanmak demektir).
Ehl-i sünnet itikadı (Allah Resûlü’nün ve onun as

habının benimsediği kaynağı Kur’an ve Sünnet olan
inanç).
İhlâs (Samimiyet. Kulun, inancında, bütün ibadetle
rinde, davranışlarında, sözlerinde gösterişten uzak dur
ması ve yaptığı bütün her şeyi sırf Allah Teâlâ’nın rızasını
kazanmak için samimiyetle yapması demektir).
181 Eserin oriinaiinde burada sayllan güze I huyların sadece isimleri geç
mektedir. Okuyucuya faydalı olması gayesi ile sayılan güzel huyların
açıklamalarını parantez içinde vermeyi uygun bulduk. Açıklamlarda
istifade ettiğimiz kaynaklar: Heyet, Dini Kavramlar Sözlüğü; Cebeci-
oğlu, Ethem, Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü; Ayverdi, İlhan,
Misalli Büyük Türkçe Sözlük; Devellioğlu, Ferit, OsmanlIca Türkçe
Ansiklopedik Lügat.
İhsan (Allah Teâld’yı görüyormuş şuuruyla ibadet et

mek. Cibril’in [aleyhisseldm], “İhsan nedir?” sorusuna Hz.
Muhammed [saiiaiiaağ aleyhi eeseHem], "... Allah’ı görüyor-
muşsun gibi ibadet etmen, her ne kadar sen O’nu gör
mesen de O, seni görüyordur...” cevabını vermiştir).
Tevazu (Alçak gönüllü olmak. Her zaman Allah’a kul

olduğunu bilmek ee insanlara kibirli davranmamak, al
çak gönüllü olmaktır. Zira en değerli mücevherler yerin
en alçağındadır).
Zikir-i minnet (Aşağıda açıklandı).
Nasihat ( Bir kimseye doğru yolu göstermek, yap
ması ve yapmaması gereken şeyler üzerine dikkatini
çekmek için söylenen sözler ee öğütler'dîr^).
Tasfiye (İnsanın nefsini günah kirlerinden arındırması,
aalâkıdı kötülüklerden temizlemesi ee kendini iyi ahldk ile,
yani Allah’ın razı olduğu huylarla süslenmesi demektir).
Gayret (Allah Tedlâ’dld emirlerine uymada, yasakla

dığı şeylerden kaçınmada ee Resûlnllah’ın [saiiaiiaağ aleyhi
vesellem] sünnetini yaşamada çaba göstermektir).
Gıpta (Bir kimsenin başkasında olan bir şeyi onun

elindeki nimetlerin yok olmasını istemeksizin imrenme
si, kendisinde de olmasını istemesi, aynı şeylere kavuş
mayı arzulamasıdır).
Sehâ (Cömertlik, el açıklığı anlamına gelir).

İsâr (Mümin kardeşini kendine tercih etmek. Esirge
meden, kendinden çok başkalarının menfaatini düşüne
rek fedakdrlıkta bulunmak).
Mürüvvet (“İnsanlık, adamlık, yiğitlik, mertlik, insanca
davranma” anlamına gelen mürüvvet, tasavvufta, din ve
176 • MIZRAKLI İLMİHAL___________________________________
akıl bakımından övülmeye değer güzel davranışların or

taya çıkmasını sağlayan nefsin bir kuvveti, ruhî yetenek;
dostların eksikliklerini görmezlikten gelmek; Allah için ya
pılan işleri gözünde büyütmemek; sağlam, güçlü ve ahlâkî
haslet ve erdemlerle donatılmış kişilik demektir).
Fütüvvet (Delikanlılık, gençlik, erlik, yiğitlik, cömert

lik, dostl^r^ının kusurlarına karşı afla muamele etme,
başkalarını kendinden üstün tutma gibi anlamlara gel
mektedir).
Hikmet (Bilgelik, adalet, ilim, amel, nübüvvet, Kur’an,

Allah’a itaat, dinî anlayış, Allah korkusu, akıl, söz ve işte
isabet, hakkı bilme ve hayır işlemek demektir).
Şükür (Yapılan iyiliğin kadir ve kıymetini bilip mak

bule geçtiğini dile getirmek, iyilik edeni övmek; nankör
olmamak demektir).
Rıza (Hoşnut ve memnun olma, kabul etme anlamı

na gelen rıza, hayrın da hoş lütfün da hoş nidası ile başa
her ne gelirse Yaratan’a isyan etmemeyi, razı olmayı ifa
de etmektedr).
Sabır (Katlanılması zor olan haksızlık, sıkıntı, acı,

hastalık, yoksulluk, ölüm, felaket vb. hoşa gitmeyen
şeyler karşısında umutsuzluğa kapılıp şikâyet etme
den, yakınmadan, dünya ve ahiret yararını düşünerek,
insanın kalbinde bulunmakta olan sükûnet ve dayanma
gücü demektir).
Havf (Korku. Kulun amellerinin ve ibadetlerinin Hak

Teâlâ katında makbul olup olmama endişesinden do
ğan Allah’ın [ceiie celâluhû] sevgisini kaybetme korkusu,
Hakk’ın azameti karşısında kendi halinden hayâ etme
ve çekinme durumu).
M I Z R A K L l i L M i H A L • 1 77
Recâ (Ümit etme. İnsanın, dünya ve ahirette Allah’ın

rıza, rahmet, nimet ve sevabını umması; azap, gazap,
lânet ve cezasından uzak olmayı, af ve mağfiretine maz-
har olmayı arzu etmesi demektir).
Buğz-ı fillâh (Allah için kızmak, öfkelenmek).
Hubb-ı fillâh (Allah için sevmek).
Tevekkül (Her türlü gerekli sebebe başvurduktan

sonra kadere razı olup sonucu Allah Teâlâ’dan bekle
mek, işlerini Allah’a [ceiie ceiâiuhû] bırakmak, Hak Teâlâ’ya
güvenmek demektir).
Humûl (İsmi cismi bilinmemek, adsız, nişansız olmak

anlamındadır. Şöhretten kaçmak, zelil ve miskin görün
mek demektir).
İstiva-i zem ve medh (Yererken ve överken abartıya
kaçmamak, orantıyı doğru ayarlamak, itidali elden bı
rakmamak, tutarlı olmak).
Mücâhede (Mücadele etmek, çalışmak. Allah yo

lunda yapılan her türlü çaba ve gayrete denir. Benlik ve
bencillikten, nefsin hevâ ve hevesinden kurtulmak için
nefse zor gelen şeyleri ona yükleyerek onunla savaşma
haline de mücâhede denir).
Sa‘y (Çalışıp çabalama, gayret etmek).
Kasd (Bir işe yönelmek, niyet etmek, bir işi isteyerek

yapmak).
Amel (Niyet ve iradeye bağlı olarak yapılan dünya

veya ahirette ceza veya mükâfat konusu olan iş, davra
nış ve bilinçli yapılan fiile denir).
Zikr-i mevt (Ölümü hatırlamak, düşünmek).

Tefvîz (Kulun, bütün işlerini Allah'a havale etmesi ve

O'nun yaptığı her işi gönül hoşluğu ile karşılaması, O'na
hiçbir konuda ne dil ne de kalp ile itiraz etmemesi, sızlan
maması, içinde bir rahatsızlık duymaması demektir).
Teslim (Teslim olmak, boyun eğmek. Allah Teâlâ'nın

hükmüne itirazsız razı olma, boyun eğme demektir).
Talebü’l-ilim (İlim istemek. İlim öğrenmek).
Selâmet-i sadr (Ruh ve beden yönünden sağlıklı
olma, esenlik içinde bulunma. Dünya ve ahirette her türlü
tehlike ve sıkıntılardan emniyet içinde olmak demektir).
Şecaat (Cesaret. Korku anında gönlün cesareti ile

korkularını yenip cesaretini muhafaza etmek. Hak Teâlâ
için canını feda etmekten çekinmemek).
Hilim (Yumşak huyluluk, kızgınlık ve hiddet gerek

tiren durumlarda öfkesini yenerek sakin ve serin kanlı
olmak demektir).
Rıfk (Yumuşak davranmak, iyi muamele etmek).

İnâbe (Günahlardan ve her türlü kötü şeyden yüz çe
virip Hakk'a [celle celâluhû] dönmek).
Ahde vefa (Ve^ı^rdiği sözlere bağlı kalma, sözünde
durma; özü ve sözü doğru olma demektir).
İncâz-ı-va‘d (Sözünü yerine getirme).
Hüsn-i hulk (Güzel ahlâklı olmak, iyi huylu olmak).
Zühd (Ahirete yönelmek, dünyaya dolu dizgin dal
mamak; elde mevcut bulunsa bile gönülde mal ve mülk
sevgisine yer vermemek demektir).
Kanaat (Verilene razı olmak, kişinin elinde bulunanla
yetinmesi, dünya nimetlerinden kısmetine düşene razı
olması demektir).
Rüşd (Doğru yolu bulma, doğru yolda gitme, doğ

ru düşünmek, doğruyu ayırt edecek olgunluğa erişme
gibi anlamlarına gelen rüşd, maddi veya manevi olarak
doğru yola girmek demektir).
Sa‘y-ı fi'l-hayrât (Hayır işlerde çalışmak, çabalamak,

gayretli olmak).
Rikkat (İncelik. Hal ve hareketlerinde incelik göster

me. Acıma, şefkat, merhamet sahibi olma).
Şevk (Şiddetli arzu, istek ve aşırı heves. İbadetlerde

severek ve isteyerek yapma. Allah aşkı ile insan gön
lünde meydana gelen sevinç ve coşkunluk hali için de
kullanılan bir terimidir').
Hayâ (Utanma duygusu. Kulun kusurlarından dola

yı Allah Teâlâ’dan utanmasıdır. Kişinin kulluk görevlerini
Cenâb-ı Hakk’ın muradına uygun olarak yapamadığı dü
şüncesi ile kendini her zaman kusurlu görmesi, Allah’ın
[celle celâluhû] sevgisini kaybetmekten doğan korku ile kö
tülüklerden kaçınması hali).
İsabet fî emrillâh (Allah’ın [celle celâluhû] emirlerini ye

rine getirmede doğru davranışta bulunmak. Bütün dav
ranışlarında İlâhî murada uygun tarzda davranabilmek).
Üns-i billâh (Allah’a [celle celâluhû] yakın olmaya çalış

mak).
Şevk-i ilâ likâillâh (Allah Teâlâ’ya kavuşmada çok

istekli olma).
Vakar (Ağır başlılık, haysiyetli olma. İnsanın herhangi

bir işe yöneldiğinde, temkinli hareket etmesi demektir).
Zekâvet (Çabuk anlama ve kavrama yeteneği, zekâ).

İstikamet (Doğruluk, dürüstlük, devam ve sebat et

mek anlamına gelen istikamet kelimesi, Allah Teâlâ’nın
emrettiği şekilde hareket etme, taat ve ibadetini eda
edip yasaklaman şeylerden kaçınma, sırat-ı müstakim
üzere bulunmak demektr).
Edep (İnsanın hataya düşüp utanılacak şeyler yap

masını önleyen, yerinde ve ölçülü davranmasını sağ
layan meleke, söz ve davranışlardaki ölçülülük, her
hususta haddini bilip sınırı aşmama, terbiye, nezaket.
Daima hakkın huzurunda olduğunu bilerek bu huzurda
bulunmanın gerektirdiği hareket tarzı ne ise ona göre
davranmak).
Feraset (Hemen anlama, çabuk kavrama, zihin uya

nıklığı. Bir insanın ahlâkını ve yeteneğini yüzünden anla
ma melekesi. İşlerde hayırlı olanı kavrayabilme yetisi).
Tevekkül (Her türlü gerekli sebebe başvurduktan

sonra kadere razı olup sonucu Allah Teâlâ’dan bek
lemek, işlerini Allah’a (celle celâlühû) bırakmak, Hak
Teâlâ’ya güvenmek demektir).
Sıdk (Doğruluk. Her türlü kötülükten arınmış olma,

içten yürekten bağlanma, sadakat. Sözünde, özünde
ve amelinde doğru olma durumu. Allah’a [celle ceiâiuhûj
gönülden bağlanıp yalan gösterişten uzak durup doğru
luktan ayrılmama hali).
Mürâbıta (Kalbin devamlı olarak Allah’a bağlanması

hali. Kalbi ve nefsi kötülüklerden korumak için uyanık
tutmak, Allah’tan gafil olmamak).
Müşarata (Allah’ın beğendiği işleri yapma, beğen

mediklerinden sakınma ve ahirete hazırlanma hususunu
kişinin nefsine şart koşması).
MIZRAKLI İLMİH AL • 181
Murâkabe (Bakıp gözetleme, denetim altında tutma.

Kulun, Allah’ın bütün işlerine vâkıf olduğu bilincini taşı
yarak Allah’ı anmaktan, hatırlamaktan alıkoyan kötü dü
şüncelere karşı kendini denetim altında tutması ve her
türlü kötü düşüncelerden gönlünü arındırması halidir).
Muhasebe (Nefsi hesaba çekmek. İnsanın nefsini,

yaptığı iyi ve kötü işler açısından hesaba çekmesidir).
Muâtebe (Azarlama. Nefsini azarlama).
Kazm-i gayz (Hiddeti, öfkeyi yenme).
Hubbi tûl-i hayati li’l-ibadet (Çokça ibadet yapabil

mek için ömrünün uzun olmasını sevmek).
Tövbe (Kulun, işlediği bir hatadan, suçtan veya gü

nahtan dolayı pişmanlık duyup bir daha yapmamaya
söz vermesi/karar vermesi, Allah’a sığınarak günahları
nın bağışlanmasını dilemesi demektir. Günahlardan do
layı tövbe etmek farzdır).
Huşû (Allah’ın azameti karşısında kulun alçak gö

nüllü olup nefsini hor ve hakir görmesi, yüreği ürperme
ve korku ile dolu olarak Cenâb-ı Hakk’a boyun eğmesi
demekti).
Yakîn (Bir şeyi şüphesiz olarak tam ve doğru bir şe

kilde bilme. Kesin ve sağlam bilgi. Herhangi bir delile
bağlı olmaksızın sadece iman kuvvetiyle âşikâr olarak
bilme, bir şeyin gerekliğini müşahede ederek bilme).
Ubûdiyyet (Kulluk, kulluğun gereklerini dikkat

li bir şekilde ve en üst derecede yerine getirme duru
mudur' Kul olduğu bilinci ile Allah’ın emir ve yasakları
konusunda titiz davranıp, âlemde meydana gelen her
şeyi Hak’tan bilme, kendisi ile ilgili konularda Cenâb-ı
Hak’tan razı olma, mahlûkata hoşgörü ile davranma ee

kalben Hakk’a yönelip her an Hak ile meşgul olma hali
ne ubûdiyyet Cedir).
Mükâfat (Bir başarının, iyi veya güzel bir davranışın
karşılığında verilen ödül).
Tevazu; gönül alçaklığına,
Zikr-i minnet; hematin Allah Tedlâ’dld tevfiki ee lüt

fü olduğunu anıp şükretmeye,
Nasihat; mümin kardeşine nasihat etmeye,
Tasfiye; kalpten kötü ahldkı çıkarıp güzel ahldk ile

vasıflanmaya,
Gayret; dininde gayret etmeye,
Gıpta; ahiret amellerine özenmeye,
Sehâ; cömertliğe,
İsâr; mümin kardeşinin işini görmeye (onu kendin
den önce düşünmeye),
Mürüvvet; mürüvvet (iyi işleri yapıp kötü halleri bıra

kan, insaniyet) sahibi olmaya,
Fütüvvet; hakkı söylemeye,
Hikmet; ilmihalini (fıkıh bilgilerini) bilip amel etmeye,
Şükür; şanı yüce olan Allah’ın verdiği nimetlerin şük

rünü eda etmeye,
Rıza; şanı yüce olan Allah tarafından kendisine takdir

edilen kadere razı olmaya,
Sabır; şanı yüce olan Allah tarafından gelen belalara

sabretmeye (derler).
BÜYÜK GÜNAHLAR
Büyük günahların çeşitleri çoktur. Burada yetmiş ikisi

açıklanmıştır:
1. Adam öldürmek:,
2. Zina etmek,
3. Livâta (erkekler arasında zina) etmek,
4. Şarap içmek (rakı, bira ve diğer alkollü içecekler'),
5. Hırsızlık etmek,
6. Keyif verecek şey (eroin, esrar, vb.) yemek,
7. Başkasının malını zorla almak,
8. Yalan yere tanıklık etmek,
9. Ramazan orucunu özürsüz yemek,
10. Faiz yemek,
11. Çok fazla yemin etmek,
12. Anne babasına âsi olmak,

13. Sıla-ı rahimi (akrabalık ilişkilerîni) terketmek,
14. Savaş anında bir müslümanın, bir kâfirden kaç

ması,
15. Yetim malı yemek,
16. Ölçü ve terazisini hak üzere uydurmamak (hak

sızlık etmek),
17. Namazı vakti geçtikten sonra kılmak,
18. Mümin kardeşinin hatırını yıkmak (kalbini kırmak),
19. Resûlullah’a [saiiaiiahu aleyhi veseiiem] yalan söz isnat

etmek,
20. Rüşvet almak,
21. Hak şahadetine varmamak (haklıyı göstermek

için tanıklık etmemek),
22. Malının zekâtını vermemek,
23. Münkeri (kötülüğü) menetmemek,
24. Canlı hayvanı ateşte yakmak,
25. Kur’ân-ı Azîmüşşan’ı ezberleyip, unutmak,
26. Şanı yüce olan Allah’ın rahmetinden ümidi kesmek,
27. Mahlûkata hıyanet etmek,
28. Domuz eti yemek,
29. Resûlullah’ın [saiiaiiahu aleyhi veseiiem] ashabına söv

mek,
30. Karnı doyduktan sonra yemek,
31. Hanımların, kocasının yatağından uzaklaşması,

beraber olmaktan kaçması,
32. Kadınların, kocasının ziyanına varmak,182
33. Bir saliha hanıma (iiftirada bulunup) fahişe demek,
34. Koğuculuk etmek (laf taşımak),
35. Kendine livâta ettirmek,
36. Ölmüş hayvan eti yemek,
37. Emanete hıyanet etmek,
38. Gıybet etmek,
39. Haset etmek,
40. Şanı yüce olan Allah'a şirk koşmak,
41. Yalan söylemek,
42. Kibirlenmek,
43. Vâristen mal kaçırmak,
44. Cimrilikte ısrarlı olmak,
45. Dünyaya muhabbet etmek,
46. Şanı yüce olan Allah'ın gazabından korkmamak,
47. Haramı haram bilip itikad etmemek,
48. Helâli helâl bilip itikad etmemek,
49. Falcıların falına inanmak,
50. (İslâm) dininden dönmek,
51. Mazeret olmaksızın yabancı kadınlara bakmak,
52. Kadınların erkek elbisesi giymeleri,
53. Erkeklerin kadın elbisesi giymeleri,
54. Harem-i Kâbe'de günah işlemek,

182 Kadınların kocasından izinsiz dışaıı çıkmaları.
55. Namazı vaktinden önce kılmak,
56. Hanımının uyluğunu (baldırını) annesinin uyluğu

na benzetmek,
57. Devlet başkanına âsi olmak,183
58. Hanımının annesine sövmek,
59. Birbirine nişan dökmek (dövme yaptırmak gibi),
60. Köpek artığı yemek,
61. Bir kişiye iyilik edip sonra başına kakmak,
62. Erkeklerin ipek giymesi,
63. Allah Teâlâ’dan başkasının adını vererek yemin

etmek,
64. Cahil kalmak,
65. Cahillik üzerine ısrarcı olmak (öğrenmeye gayret

etmemek),
66. Cahilliğin büyük bir musibet olduğunu bilmemek,
67. Çok günah işlemeye devam etmek,
Cs8. Gereksiz yere kahkaha ile çok gülmek,
69. Cünüp gezmek,
70. Hayız ve nifas halinde iken hanımına yakın olmak

(cinsel ilişki kurmak),
71. Teganni etmek (şarkı, türkü söylemek),
72. Kendine zina ettirmek.
183 Devlet başkanının emrettiği şey helâl olduğu halde buyruğuna karşı
gelmek.
KÜFÜR
Küfür üç türlüdür: Küfr-i inâdî, küfr-i cehlî, küfr-i hükmî.
Küfr-i inâdî:184 Ebû Cehil, Firavun, Nemrûd ve Şed-

dâd’ın küfrü gibi inatla küfredenlerin inkârıdır. Bir kişi bun
lara “cehennemliktir” diye hüküm verse hükmü caizdir.
Küfr-i cehlî: Kâfir halk, bu dinin hak olduğunu bilir ve

ezan-ı Muhammedi okunurken işitirler. Fakat kendileri
ne, “Gel müslüman ol” denildiğinde, “Biz atamızdan ve
babamızdan böyle gördük, böyle gideriz” derler. Bunla
rın küfrü cehalet küfrüdür'
Küfr-i hükmî: Tazim olunacak yerde (yüceltilecek

yerde) tahkir (aşağılama), tahkir olunacak yerde tazim
edilirse buna küfr-i hükmî denir Bu da küfürdür
• Yüceltilmesi gerekirken tahkir etme: (Bir kimse)

Şanı yüce olan Allah’ın evliyasına, peygamberlerine,
âlimlerine, fıkıh ilmi kitaplar^ına, fetva-yı şeriflere, hürmet
göstereceği yere aşağılarsa bu da küfürdür.
184 Din ve imanı bildikleri halde inat edip inanmayanlann küfrü.
188 • MIZRAKLI i L M I H A L
• Aşağı görmek gerekirken yüksek tutma: Kâfirlerin

dinlerindeki âyini (merasimleri) beğenmek ve zünnarını
(onlara ait bel kuşaklarını) kuşanmak, (fotör) şapka giy
mek ve kâfirlere gönülden sevgi duyup el sıkmak gibi...
Bunların tamamı küfürdür denmiştir.185
Küfrün Zararları
Küfrün yedi zararı vardır:
(Küfre girenin;)
1. Dini ve nikâhı gide^r^,
2. Boğazladığı (kestiği) hayvan yenmez,
3. Hanımı ile cimâsı zina olur.
4. O adamı öldürmek (savaşta) vâcip olur.
5. Cennet ondan uzak olur.
6. Cehennem ateşi ona yakın olur.
7. Küfür üzere ölürse, (cenaze) namazı kılınmaz.
Küfre Düşüren Haller
• Kişi gönül rızası ile, “Filan şey filan adamdadır, eğer

yoksa kâfir olayım, inkârcı olayım” diye yemin etmiş
olsa, o şey bahsettiği kişide ister olsun ister olmasın bu
küfre rıza anlamına gelir. (O kimsenin) İmanını ve nikâhını
yenilemesi lazımdır.
• (Bir kimse), “Keşke zina ve livâta helâl olsaydı da

ben de işlese idim” diye temenni ederse bu da küfürdür.
Şanı yüce olan Allah (bizim O’nu tenzih etmemizden)
sakınmaktan münezzehtir.
185 Bunlan yyaanlara, “Sse kâfir oldun” de^r^rm^^rm^llcîi^. “Bu i şlen yyp-
mak kâfirlerin âdetidir” denirse daha iyi olur.
M lZ R A K L I İLMİ HAL • 189
• Bir kişi, “Bütün peygamberlere inandım. Ama Âdem

[aleyhisselâm] peygamber midir değil midir bilmem” derse
kâfir olur.
• Bir kimse Hz. Muhammed’in [sallallahu aleyhi vesellem]

ahir zaman peygamberi olduğunu bilmese (inkâr etse)
kâfir olur.
• “Bir kimse, ‘Peygamberlerin dediği gerçek ise biz

kurtulduk’ derse kâfir olur” denmiştir. İmam Birgivîi86
merhum buyurur ki: “Bu fakirin anladığı, bu sözü şüphe
ederek söylerse küfürdür^, Eğer (o sözü gerçekleri) ispat
etme kastı ile söylerse (bu küfür) değildir.”^7
• Bir kimseye “gel namaz kıl” denildiğinde, (namazın

farzını inkâr ederek) “kıımam” derse kâfir olur, denmiş
tir. Fakat niyeti, “Senin sözünle kılmam, Allah Teâlâ’nın
emri olduğu için kılarım” demekse kâfir olmaz.
186 İmam Birgivî: Asıl adı Takıyyüddin Mehmed olan İmam Birgivî, 929
(1523) yılında Balıkesir’de doğmuştur. Birgivî Balıkesir’de müder
ris olan babası Pîr Ali Efendi’den ilk tahsilini almıştır. Daha sonra
İstanbul’a giden Birgivî orada dönemin meşhur âlimlerinden ders
ler aldı. Birgivî, Osmanlı döneminde yetişmiş olan seçkin bir âlim
olmasının yanında dinî ve ahlâkî bakımdan da örnek bir şahsiyet
ve önemli bir Türk âlimidir. Birgivî, 981 (1573) yılında bir İstan
bul seyahati sırasında veba hastalığına yakalanarak vefat etti ve
Birgi’ye getirilerek orada defnedildi. Tefsir, tasavvuf, ahlâk, aka-
id, hadis, kıraat sahalarında eserler veren Birgivî’nin gramere dair
eserleri meşhurdur. İzhârü’l-Esrâr, Imtihânü’l-Ezkiyâ, Şerhu’l-Emsile,
Kifâyetü’l-Mübtedî... eserlerden bazılarıdır (Müellifin hayatı ve eser
leri hakkında geniş bilgi için bk. BursalI Mehmed Tâhir, Osman
lI Müellifleri, 1/253; Brockelmann, GAL, 2/582-586; Kasım Kufralı,
“Birgivî”, iA, 2/634; Emrullah Yüksel, “Birgivî”, DİA, 6^/191; Mehmed
Ali Aynî, Türk Ahlâkçıları, İstanbul 1939, 1/105).
187 Bir kimse sözünü kuvvetlendirmek için, “Peygamber [sallallahu aley
hi vesellem] madem doğru söylüyorsa, biz mutlaka kurtulduk” derse
bu söz küfür değildir. Çünkü burada şüphe yok, Hz. Peygamber’in
[sallallahu aleyhi vesellem] söylediği her şeyin doğruluğu gerçek
manada kabul ediliyor ve bu kabulün sonunda da kurtuluşun oldu
ğu gerçeği kuvvetlendirilmiş oluyor.
190 • M I Z R A K L I I L M i H AL
• Bir kimseye “Gel tıraş ol ve tırnaklarını kes; zira

bnnlar Resûlnllah’ın [saiiaiiaan aleyhi eeseiiem] sünnetidir”
deseler, bu kişi de (razı olmayıp sünneti hafife alarak)
“kesmiyornm” derse, kdfir olur denmiştir. Diğnr sünnet
ler de böyledir. Bu durum, özellikle sünnet olduğu kesin
olarak bilinen ee tevdtür ile sabit olan sünnetler için ge-
çerlidir^. Misvak kullanmak gibi. İmamlarımızdan rivayet
edildiğine göre bir şehrin halkı misvak kullanmayı top
luca terketse, onları kdfirleri kırar gibi kırmak cdiz olur.
İmam Birgivî şöyle buyurur: “Bu fakirin anladığı bu sözü
(böyle bir şeyin) sünnet oluşunu inkdr etme sebebi ile (o
sözü) söyleseler (o takdirde) küfürdür. Eğer niyeti, ‘Se
nin emrinle işlemem fakat ResûHa^ın sünneti olduğu
için işlerim’ demekse küfür değildir.” Nitekim muhakkik
dlimler böyle açıklamışla^r^du^.
• Âkil bdliğ olmuş bir kız ile erkek nikdhlandıklarıdda
kendilerine imanın sıfatları (şartları) sorulsa, bilmnzlnrsn,
onların Müslümanlığı tam değildir. Önce onlara Müslü
manlığın gereği olan iman ee İsldm bilgilerini öğretip,
daha sonra nikdhları kıyılırsa, nikdhları geçerli olur.
• Bir kimse bıyıklarını kısalttığında yanında bulunan
kişi, “Bir şeye yaramadı” derse küfründen korkulur. Zira
sünneti hafife almış olur.
• Bir erkek ipek elbise giyindiğinde bir diğer kimse

“mübarek olsun” derse (harama heldl gözüyle baktığı
için o kimsenin) küfründen korkulur.
• Bir kimse, kıblnyn karşı ayaklarını uzatıp yatmak,
kıbleye karşı tükürmek, kıbleye karşı bevletmek gibi bir
mekruh işlediğinde kendisine, “Bn mekruhtur, yapma”
dense ee o kişi de, “Her günahımız bu kadar (küçük)
olsa” dese, mekruhu önemli bir şey olarak kabul etme
diği için (o kimsenin) küfründen korkulur.
• Bir kişinin hizmetkârı kapıdan içeri girip efendisine

selâm verse, efendisinin yanında bir kişi olsa ve, “Sus
edepsiz, köle efendisine selâm verir mi?” dese kâfir olur.
Fakat niyeti tarikat (selâm verme) âdâbını öğretmekse
ve, “Selâmı kalbinden vermen gerekirdi” demekse bu
nun küfür olmadığı açıktır.
• Bir kimse başka birinin gıybetinde bulunduğunda
yanındaki kişi, “Ne gerek var, gıybet etme” derse, (bu
nun karşılığında) o kişi, “Bu bir şey midir” diye cevap
verirse, haramı güzel gösterdiği için (âlimler) kâfir olur
denmişlerdir.
• Bir kimse, “Allah Teâlâ bana cenneti verse, sensiz
girmem” derse veya “Filan ile cennete girmek bana em-
redilse, girmem” yahut, “Allah Teâlâ bana cenneti verse
de istemem; ben senin yüzünü isterim” derse, (âlimler)
bu sözlerin tamamı küfürdür demişlerdir.
• Bir kimse “iman artar” veya “eksilir” derse, (âlimler')
küfürdür demişlerdir. İmam Birgivî bu konuda şöyle bu
yuruyor: Bu fakirin (bu hükümden) anladığı şey: “(Âlimler
iman), İnanılması istenen şeyler itibariyle “artar-eksilir”
derse, (buna) küfürdür demişlerdir. Fakat yakîn ve (ima
nın) kuvveti sıdk itibariyle artması küfür değildir. Zira
müctehidlerden çok kimse imanın (kuvvetinin) artıp veya
eksileceğinden söz etmişlerdir.
• Bir kimse, “Kıble ikidir; biri Kâbe, biri Kudüs'tür”
derse (âlimler bu söz için) küfürdür demişlerdir. İmam
Birgivî şöyle buyurur. “Bu fakirin (bu sözden) anladığı,
‘Şu anda ikidir' derse küfürdür. Ama, ‘Beytülmukaddes
kıble idi, sonra hükmü kaldırıldı, kıble daha sonra Kâbe
oldu' derse (böyle bir sözü söylemek) küfür değildir.”
• Bir kimse bir âlime sebepsiz yere buğzetse, sövse
onun küfründen korkulun
192 • MI ZRAKLI I LMİHA L
• Bir kimse kâfirlerin işinin güzel olduğu inancında

ise, (âlimler bu inanç için) küfürdür demişlerde.
• “Bir kimse, ‘Yemek yerken konuşmamak Mecûsî-
ler’in iyi bir âdetidir’ derse veya, ‘Hayız ve nifas halinde
iken hanımıyla cinsel ilişkide bulunmak Mecûsiler’in güzel
bir âdetidir’ derse, (âlimler) o kişi kafir olur” demişlerde.
• Bir kimse yanındakine, “Sen mümin misin?” diye
sorduğunda o kişi “inşallah” derse ve teviline kadir ola
mazsa (Allah’ın izni ile imanla Allah’a kavuşacağım gibi
yorumlamaya güç yetiremezse) (âlimler bu söz için) kü
fürdür demişlerdir.188
• “Bir kimse evladı ölen kimseye, ‘Tanrı’ya senin oğ
lun lazım oldu’ derse, (âlimler bu sözü söyleyen için)
kâfir olur” demişlerde
• “Bir hanım beline kara ip bağlayıp, ‘Bu nedir?’ diye
sorduklarında “zünnardır”188 cevabını verirse (âlimler o
189190
192
191
kimse için) kâfire olur ve kocasına haram olur (nikâhı
düşer)” demişlerdir.
• “Bir kişi haram yemek yerken ‘bismillâh’ derse,
(âlimler o kimse için) kâfir olur” demişlerde. İmam Birgivî
şöyle buyurur: “Bu fakirin anladığı, sücü (içki) gibi, mur
dar olmuş hayvan eti ve yağı gibi haram li-aynihî'90 oldu
ğunu bilirse (kâfir olur); Allah’ın ismini hafife alınmış olur.
Zira (bu hüküm) delille sabittir.19'1 İmamlarımızdan rivayet
edildiğine göre bir kimse yemeğe kızıp, ‘bismillâh’ derse
o zaman kâfir olmaz.”192
188 İnşallah müslümanım sözünün manası, “Ben müslüman olduğumu

bilmiyorum, Allah dilerse olacağım” demektir. Bu ise imanda şüphe
ifade ettiği için çok tehlikelidir: Elhamdülillâh müslümanım demek
daha doğrudur.
189 Zünnar: Hıristiyanların bellerine bağladığı kuşak.
190 Bizzat kendisi haram olan şey.
191 Haram li-aynihî hakkında kesin delil vardır.
192 Çünkü yemeğin kendisi bizzat haram değilciîr.
MIZRAKLI İLMİHAL * 193
• Bir kişi bir başkasına, “Allah Teâlâ senin canını kü

fürle alsın” diye beddua ederse bu bedduayı yapanın
kafir olup olmaması konusunda âlimler ihtilaf etmişler
dir. Aslı şudur ki kişinin kendisinin küfrüne razı olması
ittifakla küfürdür. Fakat başkasının küfrüne rıza, bazıla
rınca küıürdüt; Bazılarına göre ise bu durum beğenili-
yorsa küfürdür. Ancak zulüm ve günahlarından ötürü o
kişinin azabı daima şiddetli olsun diye bir rıza ise, küfür
değildi'. İmam Birgivî şöyle buyurur: “Bu sözü doğru
anlarız. Zira Kur’ân-ı Azim’de Hz. Musa’nın [aieyhisseiâm]
kıssasında buna delil vardır.’’^3
• Bir kimse, “Allah Teâlâ biliyor ki filan işi yapmadım”
dediği halde o işi yaptığını biliyorsa, âlimler bu kişinin
küfründe ittifak etmişlerdîr. En doğru görüş şudur ki, (o
kimse) kâfir olur. Açıklaması şöyledir: Hak Teâlâ hazret
lerine cehl-i mürekkeb (bilmediği ve bilmemezlik vasfı)
isnat etmiş olur.194 İyi düşünülürse anl^ş'ilır^.
• “Bir kimse bir kadını şahitsiz nikâhlarsa ve erkek
ile kadın, ‘Tanrı ve Peygamber şahidimizdir’ derlerse
(âlimler ikisi için de) kâfir olurlar” denmiştir. Zira Hz.
Peygamber [saiiaiiahu aleyhi veseiiem] gaybı (Allah bildirme
dikten sonra) bilemez. (Böyle bir söz) Gaybı (mutlak) bi
lir demek olun Peygamberimiz [aieyhisseiam] hayatta iken
dahi (Allah Teâlâ bildirmedikçe) gaybı bilmezdi. Ahirete
göç ettikten sonra nasıl bilsin, denmiştir.
• Bir kimse, “Ben uğurlu şeyleri ve kayıpları bilirim”
derse böyle diyen ve buna inanan kimse kâfir olur.
• Bir kimse, “Bana cin haber veriyor, onun için bili
rim” derse yine kâfir olur. Zira peygamberler gaybı bil-
193 Musa [aleyhisselâm], Firavun ve adamlarının azabı görmedikçe iman

etmemeleri şeklinde beddua etmişti.
194 Yani kendinin dahi bildiği şeyi, Allah’ın bilmediğini iddia etmiş olur--
194 • MIZRAKLI i LM i HAL
mezler, cinler de gaybı bilmezler. Gaybı bilmek ancak

Allah Teâlâ’ya mahsustur. (Mahlûkat) Ancak O’nun bil
dirdiğini bilir.
• Bir kimse Allah Teâlâ’ya yemin etmek istediğinde
diğer kimse, “Ben senin Allah’a and içtiğini istemem;
boşamak ve köle âzat etmek üzere andını isterim” derse
âlimler küfründe ihtilaf etmişlerdir^. Ekserisi (çoğunluğu)
“kâfir olur” demişler^dr^.
• Bir kimse başka bir kimseye, “Senin didarın (yü
zün) bana can alıcı gibidir” derse küfründe ulema ihtilaf
etmiştir. Çoğunluğu “kâfir olur” demiştir. Zira can alıcı
(Azrâil), Allah Teâlâ’nın büyük meleğidir. Meleği hafife
almak ise küfürdür.
• Bir kimse, “Beynamazlık (namaz kılmamak) hoş iş
tir” derse (âlimler o kimse için) kâfir olur demişlerdir.
• Bir kimse birine, “Gel namaz kıl” dediğinde o, “Be
nim için namaz kılmak çok bir zor iştir” diye cevap verir
se (âlimler o kimse için) kâfir olur demişlerdr.
• Bir kimse, “Allah Teâlâ gökte benim şahidimdir” der
se kâfir olur'. Zira Allah Teâlâ’ya mekân isnat etmiş olur.
Cenâb-ı Hak mekândan uzaktır (Allah yücedir, manasın
da bir tazimi kast ederse bu durumda kâfir olmaz).
• Bir kimse, “Resûlullah [sallallahu aleyhi vesellem] her ye
mek yediğinde parmağını yalardı” derse, bir diğer kişi
de, “Bu edepsizliktir” diye cevap verirse, böyle söyle
yen kâfir olur'.
• “Bir kimse, ‘Rızık Allah Teâlâ’dandır, lâkin kuldan
da hareket gerekir’ derse bu söz şirktir. Zira hareket de
Allah Teâlâ’dandır” denmiştir (Mecazen, sebeplere sarıl
mak manasında söylemişse dizdir).
• “Bir kimse, “Hıristiyan olmak, yahudi olmaktan ha

yırlıdır” derse kâfir olur” denmiştir. “Yahudi, hıristiyan-
dan şerlidir” denmesi gerekir.
• “Bir kimse, ‘Kâfir olmak hainlik etmekten (iyidir)’
derse (âlimler') Ebü’l-Kasım’ın [rahmetuiiahi aleyh] sözüne
göre ( o kimse) kâfir olur” demişlerdi.
• “Bir kimse haramdan sadaka verse ve ondan se
vap umarsa, alan fakir de haramdan aldığını bildiği hal
de dua ederse; bu duanın karşılığında veren kişi ‘âmin’
derse, (âlimler) ikisi (için) de kâfir olur” demişlerdi
• “Bir kimse, ‘Benim ilim meclisinde ne işim var?’
derse veya, ‘Âlimlerin dediğini yapmaya kimin gücü ye
ter?’ derse veya fetvayı yere bırakıp da, ‘Bu nedir?’ der
se, kâfir olur” denmiştir.
• “Bir kimse (davalı olduğu kimseye), ‘Şeriata (hoca
efendiye) gidelim derse, o da muhzır^ getirmeyince git
mem’ derse, veya, ‘Şeriatı ben ne bileyim’ derse (âlimler
o kimse için) kâfir olur” demişlerdir:
• Bir kimse küfür (olacak söz) söylerse, başka bir kişi
de buna gülmüşse; gülmesi zaruri değilse gülen de kâfir
olur. (Gülmek) Zaruri ise küfür değildir'.
• “Bir kimse, ‘Tanrı’dan hâlî (boş) yer yok’ derse
(âlimler o kimse için) kâfir olur” demişlerdi
• “Bir kimse, ‘Şeyhlerin ruhları hazırdır, bilirler’ derse
(âlimler o kimse için) kâfir olur” demişlerdir.^6
• Bir kimse, “Ben dini bilmem” derse kâfir olur den
miştir.
195 Muhzır: Eskiden şeriat mahkemelerinde mübaşir hizmetini gören

kimse.
196 Allah dilediğine bildirdir, deyip, böyle itikad ederse kâfir olmaz.
196 • M I Z R A K L I I L Mİ HAL
• “Bir kimse, ‘Âdem [aieyhisseiâm] buğday yemeseydi

biz şâkii97 olmazdık’ derse, (âlimler o kimse için) kâfir
olur” demişler^dh^. Fakat, ‘Biz bu dünyada olmazdık’ der
se küfründe ihtilaf etmişlerdir.
• “Bir kimse, ‘Âdem [aieyhisseiâm] bez dokurdu’ de
diğinde yanındaki, ‘Öyleyse biz çulha oğulları (bez ço
cukları) imişiz’ derse (âlimler o kimse için) kâfir olur”
demişlerdir.^
• “Bir kişi küçük günah işlediğinde yanındaki ‘tövbe

et’ derse, o kişi, ‘Ne işledim ki tövbe edeyim?’ derse,
(âlimler o kimse için) kâfir olur” demişlerdir.
• “İki kişi tartışınca biri diğerine, ‘Gel ilme başvura
lım’ derse diğeri, ‘Ben ilmi ne bileyim?’ diye cevap verir
se (âlimler) kâfir olur” demişlerdi, zira “İlmi hafife almak
küfürdür” demişlerdi
• Bir kimseye, “Kimin zürriyetindensin, kimin mille-
tindensin, itikadda mezhebin nedir, amelde mezhebin
hangisidir?” diye sorduklarında (cevabını) bilmezse, o
kişinin zimmîdeni" farkı yoktur.
• Bir kimse, “Kesin haram olan içki, domuz eti gibi
şeylere helaldir derse veya helâlliği kesin olan bir şeye
haramdır derse (âlimler o kimse için) kâfir olur” demiş
lerdir. Bütün dinlerde haram olup, helâl olması hikme
te aykırı olan şeyin helâl olmasını arzu etmek küfürdür.
Zina, livâta ve karnı doyduktan sonra yemek gibi. Fakat
şarabın helâl olmasını temenni etmek küfür değildir.197
200
199
198
197 Her türlü kötülüğü işleyecek yaratılışta olan, kötü kimse.

198 Hz. Adem’i [aleyhisselâm] ve onun mesleğini alaya aldığı için hüküm
böyle verilmiştir.
199 Zimmî: İslâm devleti tebaasından olan, haraç veren ve anlaşma do
layısıyla canı koruma altında olan gayri müslim.
200 Şarap önceden helâl idi, sonradan haram edildiğinden dolayı böyledir.
• (Âlimler) Bir kimsenin, Kur’an’ı konuşma ve laf ara

sında veya latife için kullanması küfürdür demişlerdir.
Mesea bir kimse Yakıya adh tar kişiye: Ju- t
“Ey Yahya! Kitabı al!” (Meryem 19/12) derse (âlimler o kim
se için) kâfir olur, demişlerdir.
• “Bir kimse, ‘Şimdi geldim bismillâh’ derse bu âfettir
(büyük günahtır^). Bir şeyi çok görünce, ‘Allah ne yarattı’
derse, (âlimler o kimse için) kâfir olur” demişlerdi
• Bir kimse “Şimdi sana sövsem, sövmenin adını gü
nah koymuşlar” derse, büyük günah işlemiş olur.
• Bir kimse, “Cebrâil buzağısı gibi çırılçıplak olmuş
sun” derse, büyük günah işlemiş olur.
• Bir kimse Allah Teâlâ’dan başkasına yemin ederse,
bu haramdır.
• Haramı işleyen mürted ve kâfir olmaz. Fakat kati
harama, helâl denirse (kişi) kâfir olur.
• “Oğlumun başı için” veya “başım için” kelimelerine
yemin billah eklese mesela “vallahi oğlumun başı için”
derse, (o kimsenin imanında) korkulur.
KADINLARIN ÖZEL HALLERİ
HAYIZ ve NÎFAS
Hayızın en kısa süresi üç gündür. En çoğu on gündür.

Nifasın en azının sınırı yoktur. (Hayız ve nifas kanı) Ne
zaman kesilirse gusledip namaz kılınmalıdır. (Temizle
nince) Namazları kılmak ve oruç tutmak gerekir. Nifasın
en çoğu kırk gün sürer.
Hayız olduğunu zannedip namaz kılmayan bir hanı

mın, eğer kanaması üç günden önce kesilirse, bunun
hayız olmadığını anlamış olduğu için kılmadığı namazla
rı kazâ eder. Gusül lazım değildir. Fakat üç gün dolduk
tan sonra (hayız kanı) kesilirse, (o takdirde) gusül alıp
vakit namazını kılar. On gün tamam olduktan sonra, (ha
yız kanı) kesilse de kesilmese de (o kimsenin) gusledip
namazını kılması gerekr.
Nifasın da kırk günü tamam olunca kanama kesilse

de kesilmese de gusül alınıp namaz kılınır.
Hayız ve nifas günlerinde sarı olsun bulanık olsun han

gi çeşit (renk) kan gelirse gelsin safi kan hükmündedîr.
Hayzın on günü içinde veya nifasın kırk günü içinde

bir iki gün kan gelmese, (o kimse hayız ve nifas kanı)
kesildi zannıyla gusledilip oruç tutsa sonra kalan müd
det içinde tekrar kan gelse, (bu süre içindeki) o oruçları
kazâ etmek gerekîr. (Hayız ve nifas kanı) Tekrar kesilince
yeniden gusül lazım olur.
Eğer âdetinden (daha önceki aybaşı düzeninden veya

doğumda yerleşen düzeninden) önce biterse, ancak üç
günü geçmişse gusledip namaz kılar. Fakat âdeti geç
medikçe (önceki hayzının veya nifasının süresi dolma
dıkça) kocası ile cimâ etmemelide. Nifasta da böyledir.
Eğer âdetinden (önceki düzeninden) fazla sürüp ke

silse, fakat on gün veya daha az devam etse hepsi ha-
yızdır. Şayet on gün tamam olduğunda da (hayız kanı)
kesilmeyip devam ederse (önceki) âdetinden fazlası ha
yız olmaz (özür hali sayılır). O günlerin namazlarını kazâ
etmek gerekir. Nifasın kırk günü de hayzın on günü gi
bidir (üst sınırdır).
Ramazanda tan yeri ağardıktan sonra hayız ve nifas

kesilse o gün (oruçlu gibi) yenmez içilmez, (hürmeten)
imsak edilir. Fakat oruç geçerli olmaz. Kazâsı lazımdır.
(Temiz halde iken) Eğer tan yeri ağardıktan sonra -ikin
diden sonra da olsa- kan gelirse yenilir içilir (o günün
orucu kazâ edilir'). Bir kadın (özür kanı dışında) herhangi
bir vakit kan görürse, namazı ve orucu bırakır.
(Hayız kanı) üç gün olmadan kesilirse, (bu kimse) o

an içinde bulunduğu vakit namazının son vaktine kadar
bekler. Vaktin sonunda, yine kan görürse namazı kılmaz.
200 • M I Z R A K L I İLMİHAL
Fakat kan gelmezse abdest alır, namaz kılar. Eğer yine

kan gelirse yine namazı bırakır. Şayet kesilirse yine na
mazın son vaktine kadar bekler, gelmezse abdest alır
namazını kılar. Üç gün doluncaya dek böyle yapar. Gu-
sül lazım değildir, yalnız abdest yeterli olur.
Üç günden sonra (kan) kesilirse yine namazın son

vaktine kadar bekler. Gelmezse gusleder namazını kı
lar, (zira üç gün dolmuştur ve hayız görmüş hükmün
dedir) fakat (kan yine) gelirse namazı bırakır. Kıyas üze
re, on gün tamam olunca gusleder, namazını kılar, artık
kan gelse de (özür sayılacağından) namaz kılar. Nifas
da böyledir. Lâkin nifasta her kesilmede gusül gerekir.
Bir günde kesilirse de böyledir. Eğer tan yeri ağarma
dan (nifas kanı) kesilirse niyet edip orucunu tutar, şayet
kuşluk vakti veya ikindiden sonra yine kan gelse o oruç
(geçerli) olmaz, o günü kazâ eder.
Eğer (bir kadın) düşük yaparsa; (bebeğin) parmağı,

saçı veya burnu belli ise normal çocuk doğurmuş gibi
dir. Şayet hiçbir yeri belli değilse nifas olmaz. Fakat üç
gün ya da daha fazla kan gelirse hayız hükmündedîr.
Eğer hayızdan kesileli on beş gün ya da daha fazla olup
da (çocuğu) düşürdü ise (durum) böylechn Ama kanama
üç günden az sürse veya hayızdan kesileli on beş gün
olmamışsa görülen kan hayız değildir. Burun kanı gibi
dir (özür kanıdır). (Bu durumda o kimse) Namazını kılar,
orucunu tutar, eşiyle cinsî münasebet kurabilir. Gusül
lazım değildrr.
Mesele: Vakti içinde namaz kılmadan önce hayız gö

rülmüşse o vakit namazını kazâ etmek gerekmez. (Bu
hüküm) Hulâsatü’l-Fetva adlı eserde, “Hayız” bölümü
nün ikinci kısmında zikredilmiştir.
MÜMİNİN MÜMİN
ÜZERİNDEKİ YEDİ HAKKI
Müminin mümin üzerinde yedi hakkı vardır:
1. Davetine icabet etmek.
2. Hastalanınca ziyaret etmek.
3. Cenazesine katılmak.
4. Nasihat etmek.
5. Selâm vermek.
6. Bir zalimin elinden bir mazlumu kurtarmak.
7. Aksırdığında £bl 201 demek.
Müminin Hayırlısı
Müminin hayırlısında şu beş haslet bulunur:
1. Taate (kulluğa ve ibadetlere) yönelir.
2. Faydalı ilimleri (dini ilimleri) öğrenmede istekli olur.
201 Okunuşu: Yerhamükellâh. Manası: Allah sana merhamet etsin

3. İnsanların şerrinden emin olduğu kimdedir.
4 Başkasının malına tamah etmez.
5. Ölüm için (her zaman) hazır olur.
İnsanların Hayırlısı
Bir irimse dört şeyi gizlerse insanların hayırlısı olur)
1. Fakirliğini,
2. Sadakasını,
3. Musibetini,
4. Belasını.
Cennet dört kimseyi arzu ile bekler
1. Dili zikredici olanı,
2. Hafız-ı kelâmullah (Kur’an’ı ezberlemiş) olanı,
3. Yemek yedirici (ikram sever) olanı,
4. Ramazan ayında oruç tutanı (cennet arzu ile bekler).
Dilden Düşürülmeyecek Yedi Şey
Tüm müslümanlar bu yedi şeyi dilinden düşürmemeli)
1. Her işinde besmele-i şerife okumak.

2. Her iş bitirildikten sonra ‘aLİ^JÎ ’202 demek.
3. Filan yere gidilecekse ‘ âJOi tLJ’203 demek.
202 Okunuşu) Elhamdülillâh. Manası) Bütün hamdler Allah’a mahsus

tur.
203 Okunuşu) İnşallah. Manası) Allah dilerse.
4. Bir' i şittiğinde ‘üyi>d; d, CJ d CM.’204 205

de
mek.
5. Dilinddn birhata sâdırolduğunda, t övbe ve i stiğfar

etmek.
6. Dilinden,
Jp • ğjj .Mu d d e^ S ib uı b i uı \
- m ’
td ;S 205 kelime-i tayyibesini düşürmemek.
7. ||Ü di ApB dul b i d[ \ (51 ap' 206207

knlimn-i şerifetine hnznrn kalp iln gecn-gündüz deeam
etmek.
(Şn zikre dn gece gündüz deeam etmelidir:)
ddJd d. odhJd- 202
204 “Biz şüphesiz (her şeyimizle) Allah’a aidiz ve şüphesiz O’na dönece
ğiz” (Bakara 2/156).
205 Oknnnşn: Ld ildhe illallahü eahdnaû İd şnrîkn lnh. Lehü’l-mülkü en
leaü’l-aamdü en hüve ald külli şey’in kaçtır. Manası: Allah’tan baş
ka ildh yoktnr. O tektir. O’nnn hiçbir ortağı yoktnr. Mülk O’na aittir.
Hamd ona mahânttür^. O hnr şnyn gücü yetendir.
206 Oknnnşn: Eşhndü nn ld ildhe illallah. Ve eşhedü nnnn Mnhammednn
abdühû en rntûlüh. Manası: Ben şahitlik ederim ki Allah’tan başka
ildh yoktnr. Yinn şahitlik ederim ki Hz. Mğhammed [tallallahn aleyhi
eetellem] Allah’ın knln ee peygamberidir.
207 OkL!nnşn: Sübhâdellâhi vel hamcülillâCi ve ld ilahe illallahü ealldhn
ekber. Ve ld havle en ld knvvete illd billdhil aliyyil azîm. Manası: Al
lah bütün eksikliklerden nzaktır^. Hamd Allah’a maaâğâtnr. Allah’tan
başka hiçbir ildh yoktur Allah büyüktür Bütün güç ve knvvet. şanı
yüce vn azamet sahibi Allah’a aittir'.
ABDEST DUALARI
Abdest (başlangıcının) duası şu şekildedir:
" . i i, > \
Ijj |M|İ Uj4r^

Azamet sahibi olan Allah’ın adıyla. İslâm dini üzere
yarattığı, imana muvaffak kıldığı için Allah’a hamdolsun.
Suyu temizleyici, İslâm dinini de nur kılan Allah’a ham
dolsun.
Ağza su verildiğinde:
Allahım! Peygamberinin kevser havuzundan bana

öyle bir kâse su ikram et ki, ondan sonra ebedî olarak
bir daha susamayayım.
Burna su verdiğinde:
U Ab 1 "" s.
Allahım! Bana cennet kokusu koklat ve beni onun ni
metlerinden rızıklandır. Bana cehennem kokusunu kok
latma.
Yüz yıkanırken:
1
Allahım! Dostlarının yüzlerinin nurlandığı günde be

nim de yüzümü nurunla ak eyle; düşmanlarının yüzle
rinin kara çıkacağı günde günahlarımla benim yüzümü
kara çıkarma.
Sağ kol yıkanırken:

/ i/
' X I 1 ' '

Allahım! Amel defterimi sağ tarafımdan ver ve benim
hesabımı kolaylaştır.
Sol kol yıkanırken:
' x I >
Allahım! Amel defterimi solumdan ve arkamdan ver
me ve beni zorlu hesaba çekme.
Baş meshedilirken:
1 1 1 ' -" '
djJLb Sl, jâb \ J ılLijyP JJb <£J£
Allahım! Saçımı ve bedenimi ateşten koru ve hiçbir

gölgenin olmadığı günde beni arşının gölgesi altında
gölgelendir.
Kulaklar meshedilirkerı:
Allahım! Beni hak sözü dinleyip de en güzeline uyan

lardan eyle.
Boyun meshedilirken:
Allahım! Boynumu (vücudumu) cehennem ateşinden

âzat eyle. Beni zincir ve kelepçelerden koru.
Sağ ayak yıkanırken:
Allahım! Birtakım ayakların sırat üstünde kayacağı o

günde sıratta iki ayağımı sabit kıl.
Sol ayak yıkanırken:

Allahım! Bana katında övgüye değer bir gayret, ba

ğışlanmış bir günah, kabul edilen bir amel ve asla zarar
etmeyecek bir ticaret nasip eyle.
Abdest tamamlandıktan sonra:

^00 o i,
m i ı ı '
Allahım! Beni çok çok tövbe edenlerden, temizliğe

çok dikkat eden kimselerden eyle. Beni salih kulların
dan ve kendilerine korku ve üzüntü olmayan kimseler
den eyle.
Daha sonra semaya (yukarı doğru) bakarak:
duası okunur. Bundan sojıra bir, iki veya üç defa olmak

üzere besmele ile ‘ Q ’ (Kadr) sûresi tecvid ve tertil
ile (düzgünce) okunur.
208 Okunuşu: Sübhâneke Allahümme ve bihamdike. Eşhedü en lâ ilahe

illâ ente vahdeke lâ şerike lek ve enne Muhammeden abdüke ve
resûlüke. Manası: Allahım! Seni hamd ile bütün noksan sıfatlardan
tenzih ederim. Ben şehadet ederim ki, senden başka ilâh yoktur.
Sen teksin, senin ortağın yoktur. Muhammed [sallallahu aleyhi vesel
lem] senin kulun ve peygamberindir.
EVLİLİK
(Mümin bir kimse) Hanımı ve ailesi hakkındaki mese

leleri öğrenmeli ve (ailesine de) öğretmelidir. Zira kıya
mette kadınlar, eşlerinden sorulur.
Evlenmekte o kadar çok fayda vardır ki tam olarak

açıklanması mümkün değildir. Faziletlerinden bazısı
şöyledir:
1. Evfenen kişi dinini muhafaza etmiş olur, huyu güzel

olur, kazancında bereket olur ve sünnet ile amel etmiş
olur. Nitekim Peygamberimiz [sallallahu aleyhi vesellem] şöy
le buyurur:
“Nikahlanınız, çoğaiınız. Muhakkak ki ben sizin çoklu

ğunuzla diğer ümmetlere karşı iftihar ederim” yani Pey
gamberimiz [sallallahu aleyhi vesellem] buyurur kİ:
Nikahlanınız, çok evladınız olsun. Nitekim ben kıya

mette ümmetimin çokluğuyla sair ümmetlere karşı iftihar
ederim.
Evlenmenin çok faydası vardır. Hepsi sayılsa fazla

olur (konu çok uzar). Kişiye gerekli olan, evlenmenin
bütün haklarına (sorumluluklarına) riayet etmesi. (Bunu
yapabilirse) hem dünyada hem ahirette yüzü ak olur.
Bir kimse evleneceği zaman soruşturup dinine kuvvet

le bağlı olanla evlenmeli. Soyu kötü olanı tercih etmemeli.
Güzel dahi olsa malından ve güzelliğinden ötürü evlen-
memelidr. Zira (güzellik ve mal) sonra zelil olur. Nitekim
Peygamberimiz [saiiaiiahu aleyhi vesellem] buyuruyor ki:
"Kim bir kadını malı ve güzelliği için nikâhlarsa ma

lından ve güzelliğinden mahrum olur'. Kim de bir kadını
dini için nikâhlarsa Allah onu malı ve güzelliğiyle rızıklan-
dınr. ”
Bu konuda sayılan faziletleri söylesek söz çok uzun

olur. Muradımız hemen kısa bir tembihte bulunmakta.
Kadınları fâsıklara (Allah’ın emir ve yasaklarına uy

mayan günahkârlara) ve kötü ahlâklı kimselere verme
melidir. Denmiştir ki hanım eşinden dört mertebe aşa
ğıda olmalıdır: Biri yaşı, biri boyu, biri malı, biri hışmı ve
akrabası.
Dört şeyde ise hanımların eşlerinden üstün olması

gerekir: Güzellik, edepli olmak, huy güzelliği ve biri de
haram ve şüphelilerden sakınıcı olmaktır.
Genç kızları, yaşlı kimselerle evlendirmemende. Bu

fesada sebep olur.
(Evlenmede) Sünnet olan şudur ki, evlenilecek kim

seyi sorup soruşturduktan sonra nikâhtan önce güveni
len bir hanım aracılığıyla görücü gönderilmelidir. Evleni
lecek kişiyi görmede üç fayda vardır:
1. İkisinin arasında, ölünceye kadar muhabbet ek

silmez.
2. Rızkında bereket olur.
3. Allah Resûlü’nün sünneti ile amel etmiş olur.
Bundan sonra nikâh yapılmalı ve nikâhtan sonra er
kek tarafı kız tarafına güzel ve kıymetli hediyeler gönde
rilmelidir ki, (bu iki aile arasındaki) sevginin artmasına
sebep olur^.
Hanımların üstübeci209 ve kızılcayı2™ yüzüne düz
gün bir şekilde sürünmeleri, eşine güzel görünmele
rinden ötürü câizdir ve hatta daha güzeldir. Ebüssuûd
Efendi’nin fetvasında zikredilmiştir.
Gerdek gecesi yemek yemek Allah Resûlü’nün sün-
netidîr.
İlk gece erkeğin, gelinin iki ayağını yıkaması, o suyu
(evin her tarafına) saçması Allah Resûlü’nün sünnetidîr.
Ve (bu davranış) evde bereket olmasına sebep olur.
(Yine ilk gece) İki rekât namaz kılıp dua etmek gerek
lidir ki, bu da Allah Resûlü’nün sünnetidir. Bu sünneti
terketmek uygun değildir. Bu gece (gelin ve damat) her
ne dua ederlerse duaları makbuldür.
Damadı görenler şöyle söylemelidir
“Allah Teâlâ sana mübarek eylesin. Ve senin üzerine

mübarek olsun. Ve sizin ikinizin arasını hayır ile birleştir
sin. Hoşça geçinin.”
209 Üstübec) Tabii renksiz koku.

210 Kızılca) Allık.
“Oğullu ve uşaklı olasınız” demek cahillerin sözüdür.

Bu sözde Mevlâ’dan niyaz ve temenni yoktur.
Bu geceye mahsus olan ve gayet gerekli görülen du

aları okumak sünnettir. Lâkin söz uzar diye yazmadık.
Bizim muradımız (kısaca) anlatmaktır. (Bu konu ile ala
kalı ayrıntıların) tamamını açıklasak çok (uzun) olur.
Cimâdan (cinsel birliktelikten) önce eşi ile sohbet ve

oynaşmak Resûlullah’ın [saiiaiiahu aleyhi veseiiem] sünnetidir.
Zira rivayet olunur ki oynaşmadan cimâ etmek hanımına
cefadır. Besmeleyi de terketmemelidrn Rivayet olunur ki
besmele söylenmezse, şeytan onunla birlikte (cimâya
ortak) olur. Cimâ âdâbı, konuyu ayrıntılı olarak ele alan
eserlerde tafsilatıyla açıklanmışta. Erbabından (işi bilen
ehil kimselerden) bilgi edinilmelid r.
Cimâdan sonra uyunursa abdest alıp ondan son

ra uyumalıdır. Zira bu sünnettir. Kitap hacimli olmasın
diye bu kadar açıklandı. Ayrıntılarını öğrenmek isteyen
âlimlere ve hocalara danışma'ıdır. Sözün kısası, bütün
din işlerini iyi bilip hanımına da öğretmelidir. Çünkü (er
kek hanımı ve çocukları hakkında) ahirette sual olunur.
Bilmiyorum demek özür olmaz.
Hanımını dinin cevaz vermediği yerlere gönderme-

melidir. Zira Hz. Peygamber [saiiaiiahu aleyhi veseiiem] hadis-i
şerifinde buyurmuş ki:
“Bir kadın güzel kokular ile namaz kılmak için mesci

de gitse o kadının namazı (kâmil manada) kabul olmaz.
Tâ ki (evine) varıp cünüplükten gusül eder gibi yıkanın-
caya kadar ”
211 sürdüğü kokusu sebebiyle erk^€^l<errh"i şehvetini artrrdığı için
hem kendini hem de erkekleri günaha düşürmüş olur Kadın yıkanıp
üzerindeki kokunun etkisini gidermelidir.
21 2 * M I ZR A K L I İ L M i H AL
Hanımların güzel koku ile camiye ve mescide gitme

leri dahi câiz olmayınca, dışarı çıkıp halka görünmesi
ne mertebededir (bunun günahı ne derecedir), ona göre
kıyas edilmeli, ne kadar azaba müstehak olunacağı dü
şünülmelidir^.
Peygamberimiz [saiiaiahu aleyhi vesseiem] bir hadis-i şe

rifte şöyle buyurmuştur: “Cennet ehlinin çoğunu fakirler
oluşturur ve cehennem ehlinin çoğu kadınlardır. ”
Hz. Âişe [radıyaiiahu anhâ] şöyle sordu: “Kadınların ço
ğunun cehennemde olmasına sebep nedir?”
Resûlullah [saiiaiiahu aleyhi veseiiem] şöyle buyurdu: “Bun

lar (cehennemdeki kadınlar') belaya sabredemezler, on
iyilik görüp bir kötülük gördüklerinde, o on iyiliği unutup
bir kötülüğü daima söylerler. Dünya süsünü çok severler
ve ahirete gayret etmezler ve çok gıybet ederler. ”
Erkeklerden ve kadınlardan her kim bu sıfatlar ile

vasıflanırsa ehl-i cehennemdir. Hâsılı kelâm, erkek ve
hanım müminlere gereken, din ilminde gerekli şeylerin
tamamını öğrenip bilmeklir^.
Hz. Ali'den rivayet edildiğine göre bir gün Resûl-i

Ekrem hazretlerinin [saiiaiiahu aleyhi veseiiem] huzuruna bir
kadın gelip,
“Ey Allah'ın Resulü! Bir erkekle evlenmek isterim, ne

buyurursunuz?” dedi.
Saadetli Efendimiz buyurdular ki: “Erkeğin kadın üze

rinde çok hakkı vardır; bu hakları yerine getirebilir mi
sin?"
O hanım, “Ey Allah'ın Resûlü! Erkeğin hakkı nedir?”

deyince buyurdular ki: “Sen onu incitirsen Allah’a âsi olur
sun. Namazın (kâmil manada Hak katında) kabul olmaz. ”
M IZR A K LI İLMİHAL • 213
Kadın, “Daha var mı?” diye sorunca Resûl-i Ekrem

dedi ki: “Hangi kadın eşinden izinsiz dışarı çıksa her adı
mı başına günah yazılır. ”
Kadın, “Daha var mı?” dedi.
Resûl-i Ekrem [saiiaiiahu aleyhi vesellem], “(Bir kadın) Er

keğine kötü söz söylese, kıyamette dilini ensesinden çı
karırlar' buyurdu.
Resûlullah [saiiaiiahu aleyhi vesellem], “Malı olup da eşinin

ihtiyacını gidermeyen hanımın ahirette yüzü kara olur”
buyurdu.
Hz. Peygamber [saiiaiiahu aleyhi vesellem], “Bir kadın er

keğinin malından izinsiz alıp birine verirse ve eşinden
helâllik dilemezse şanı yüce olan Allah o hanımın zekât
ve sadakasını (tam manasıyla) kabul etmez” buyurdu.
Resûl-i Ekrem [saiiaiiahu aleyhi vesellem] şöyle buyurdu:
“Hangi kadın eşine söverse yahut karşı söz söylerse

cehennem içinde dilinden asılır, hangi kadın çalgı çalıp
söylenen yere giderse veya bir akçe verse küçük ya
şından beri kazandığı sevap mahvolur ve üzerinde olan
elbiseleri davacı olup, ‘Bizi mübarek günlerde giymedi
ve helâline karşı giymedi. Haram yerlerde giydi’ deyince
Hak Teâlâ [celle şânühû] şöyle buyurur: Böyle olan kadınla
ra bin yıl azab gerektir. ”
O kadın bu cevapları işitince dedi ki) “Ey Allah’ın

Resûlü! Bu zamana gelinceye kadar kocaya varmadım.
Daha da evlenmem.”
Bu kez ReSÛl-İ Ekrem Efendimiz [sallallahu aleyhi vesellem]

buyurdular ki)
“Ey hanım! Evlenmenin sevabını haber vereyim, dinle).
Bir kadına eşi, ‘Allah senden hoşnut olsun’ derse alt
mış yıl ibadet etmekten iyidir.
Ve kadın eşine bir içim su verse bir yıl oruç tutmaktan
efdaldin
Kocasının döşeğinden kalktığı gibi (eşiyle beraberlikten
sonra) gusül alırsa bin kurban etmişçesine sevap alır.
Helaline hile etmeden (onu aldatmadan) ölürse onun
için gökte melekler teşbih ederler.
Helaliyle oynaşsa altmış köle azat etmekten hayırlıdır.
Kocasının rızkını saklarsa (israf etmezse), helalinin
akrabasına merhamet ederse, beş vakit namazını kılıp,
orucunu tutarsa, bin kere Kabe’ye varmaktan efdaldir.”
Fâtımatü’z-Zehra [radıyaiiahu anhâ], “Bir kadın helâlini
incitse hali nasıl olur?” diye sorunca Resûlullah [sallallahu
aleyhi vesellem] buyurdular ki)
“Bir kadın, eşine âsi olursa Allah’ın laneti içinde kalır,

tâ ki erkeği ile helâlleşinceye kadar.
Eşinin döşeğinden kaçarsa bütün sevabı gider.
Kocasına karşı kibirlense, Hak Teâlâ ona gazap eder.
Eşine, ‘Sen benim kethüdam mısın’ (âmirim misin?)
derse ve, ‘Senden ne gördüm?’ derse Allah Teâlâ ona
nimetini haram eder, eşinin kanını diliyle yalasa yine de
hakkını yerine getiremez. ”
(Kadın), Kocasının izniyle seyahate, gezintiye çıkarsa

erkeğin defterine bin günah yazılır. (Erkek) İzin verdiği
için durum böyledir.2^ İzinsiz çıkan kadınları buna göre
kıyas etmelidir.
Resûl-i Ekrem Efendimiz [sallallahu aleyhi vesellem] şöyle

buyuruyor: "Yâ Fâtıma! Eğer Allah Teâlâ bir kişinin bir ki
şiye secde etmesine müsaade etseydi ben de kadınların
kocasına secde etmesini buyururdum. ”
Hz. Âişe Sıddıka [radıyaiiahu anhâ] şöyle dedi: “Ey Allah’ın
Resûlü! Bana vasiyet eyle.”
Resûlullah Efendimiz [sallallahu aleyhi vesellem] buyurdular
ki: "Ey Âişe! Ben sana vasiyet edeyim, sen de ümmetimin
hanımlarına vasiyet eyle. (Kadın) yarın kıyamet gününde
evvela imandan, İkincisi abdestten, üçüncüsü eşi hakkında
212 Bir kadının yolculuğunda iki durum önemlidir. Biri gidilecek yol me
safesi, İkincisi de yol emniyetidir. Şehir içindeki seyahatler kısa yol
culuğa girer. Bir kadın ihtiyaç olunca, kocasının iznini aldıktan son
ra, örtüsüne dikkat ederek tek başına şehir içinde dinen mahzurlu
olmayan yerlere gideblür. Kadın bu yolculuğunu umumi vasıtalarla
yaparken dikkatli olmalıdır. Yabancı erkelerle sıkışık ortamda bulun
mamalı, el ve beden temasından sakınmahdır. Kadının gideceği yer
kendi şehrinin sınırlarından sonra 90 kilometreyi aşıyorsa bu uzun
yola girer. Böyle bir yolculuğa yanında eşi veya mahremi bulunma
yan kadının, yalnız başına yahut başkası ile uzun yolculuğa çıkması
çeşitli yönlerden sakıncaııdr. Bunun için uzun yola çıkan kadının
yanında kendisine hiçbir zaman nikâhı düşmeyen bir yakının bu
lunması istenmiştir. Bazı âlimler yol hususunda mesafeyi değil, yol
güvenliğini esas almışlardır. Bu durumda bir kadının zorunlu teda
vi, anne baba ziyareti veya iş için bulunduğu şehrin dışına gidecek
olsa ve yanında mahrem kimse bulunmasa yol güvenliğini esas alan
âlimlerin fetvası ile amel edilebilir. Burada birkaç önemli noktayı da
açıklamada fayda var. Şahsî araçla gidilmeyecekse, yolculuk tanı
nan ve güvenilen bir firma ile yapılmaııd^. Kadının yanında tanıdığı
güvenilir bir veya birkaç hanım bulunmaııdır. Bu kadınlardan birinin
mahreminin olması yeterlidrr. Böylece tek başına yolculuk yapma
zorunda kalan hanımın, erkeklerle baş başa kalma tehlikesi bertaraf
edilmiş olur ve gerektiğinde yanında bulunan hanım arkadaşların
dan yardım alabileceği ortamı sağlamış olur (bk. Dilaver Selvi, Kadın
ve Aile ilmihali, İstanbul: Semerkand Yayınları, 2009, s. 251-252).
(kendisinden) sual olunur. Hangi erkek hanımının sertliği

ne sabrederse, Hak Teâlâ ona Eyyûb peygamber sevabını
verir. Bir hanım da erkeğinin sertliğine sabreylerse Âişe-i
Sıddıka mertebesini hak eder. Bir erkek,, hanımını suçsuz
yere döverse, kıyamette ben ondan davacı olurum. ”
Üç yerde hanımını dövmek câizdir: Namazdan dolayı,
yatağına gelmediğinden dolayı ve izinsiz dışarı çıktığın
dan dolayı. Diğer kabahatlerde birkaç tembih gerektir.
Eğer olmazsa azapta olmamak için (kadını kendi haline)
bırakmak gerekir.
ÖLÜM BAHSİ
(Bu bölümde) ölüm hali beyan olunur:
Ey bîçareler! Siz ölümden kaçarsınız. Filan öldü ben

de yanında olunca bana da ölüm gelir (diye düşünürsü
nüz). Veba filan mahalleye geldi diye diğer yere kaçarsı
nız, bu itikad da haramdır. (Bundan) sakının. (Aksi halde)
imanınızı noksan edersiniz?13
Ey bîçareler! Nereye kaçarsınız; ölüm size vaat olun

muştur. Önce veya sonra olmaz. Âlemleri yaratan size
eceliniz geldiğinde göz açıp yumuncaya kadar müsaa
de vermez. (Bu ömür) takdir edilenden ne fazla ne eksik
olur. Hak Teâlâ emrini her ne yerde hükmettiyse, o kişi
malını, evladını ve ehlini (ailesini) bırakıp o diyara gider.
Toprağına varmayınca (ölüm anı gelmeyince) canın alın
ması emrolunmaz. Her kime ölüm vadesi gelmişse o
ölür. Nitekim Hak Teâlâ şöyle buyurur:
213 Bu husus toplumun salgın hastalıklardan korunması ile alakalıdır.

Hz. Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmuşlardır: “Bir yerde vebâ ol
duğunu işittiğiniz zaman oraya girmeyiniz! Bulunduğunuz yerde
vebâ ortaya çıkarsa, oradan da çıkmayınız’’ (Buhârî, Tıb, 30; Müslim,
Selâm, 98).
"Ecelleri gelince ne bir an geri kalırlar ne de bir an ileri

gidebilirler” (A'râf 7/34).
Ölümün fazla ve eksik vakti olmaz. İnsanların eceli,

doğmadan 70.770 yıl evvel takdir olunmuştur. Kişi nere
de ölür, tövbe ile mi tövbesiz mi, nasıl (ölür). Hastalıktan
mı, iman ile mi yoksa imansız mı gider; (bunların) hepsi
levh-i mahfûzda yazılmıştır. Nitekim şu âyet-i kerimede
buna işaret vardır:
G G
/°
Jj—gg âpLEJI E-L o 3_
p aû! ö)
ip
“Kıyamet vakti hakkındaki bilgi, ancak Allah’ın katin

dadır. Yağmuru O yağdırır, rahimlerde olanı O biiîr. Hiç
kimse yarın ne kazanacağını bilemez. Yine hiç kimse ne
rede öleceğini bilemez. Şüphesiz Allah, her şeyi bilendir
her şeyden haberdardır” (Lokman 31/34).
Alemlerin Rabbi, ölümü yarattı; sonra diriliği yarattı,

ondan sonra rızkımızı yarattı ve levh-i mahfûza yazdı.
Dibâce şerhinde (dipnot açıklamasında) böyle geçer.
Hak Teâlâ günde ne kadar nefes aldığımızı bilendir.

Ve levh-i mahfûza (bu bilgiyi) yazmıştır. 360 melek göze
tirler (buna bakarlar). Ömür tamam olunca ölüm meleği
ne haber verirler. Eğer hayatında Kur’an ile sabit olmuş
emirlere inanıp bunları yerine getirmişsen saadet ile gi
dersin. Her şeyi Allah'tan bil ve ardınca feryat etme. Bu
gibi şeyler imansız gitmeye sebeptir. Neûzü billâh (böyle

şeylerden Allah’a sığınırız). Günah ve hata vâki olursa
tövbe-i nasuh (kesin tövbe) ile tövbe edin.
Hak Teâlâ, Azrâii’e [aieyhisseiâm] şöyle buyurur:
“Dostlarımın canını kolay al. Düşmanlarımın canını

güç al.” Eğer (o kimse) âsi olursa, Allah’a sığınırız.
Kıyamet gününün bir günü dünya günü ile 1000 yıl

kadardır. Veya âyet hükmünce 50.000 yıl kadardır. Bu
konuda tefsir çoktur.
“Allah, gökten yere kadar her işi düzenleyip yönetir.

Sonra (bütün bu işler) sizin sayageldiklerinize göre bin yıl
tutan bir günde O’nun nezdine çıkar” (Secde 32/5).
Sonra o melekler âsinin canını öyle bir azap ile alırlar

ki dil ile vasfedilemez. (Böyle bir sondan) Bizi yoktan var
eden Allah’a [celle celâluhû] sığınırız. Nitekim bazıları ölüm
döşeğinde yay gibi o yana bu yana döner'. Nitekim Allah
Teâlâ şöyle buyuruyor:
Jy! H «ti LTullî-JtdJlj
“Andolsun (ruhlar) şiddetle çekip çıkaranlara. Ve kolay

lıkla çıkarıp alanlara. Ve süratle yüzenlere” (Nâziât 79/1-3).
Melekler azap edip birbirleriyle konuşurlar. Cebrâil

[aieyhisseiâm] o meleklere der ki:
“Merhamet etmeyin.” Münafıkların canı burnu ucuna

gelir, yine bırakırlar. Her âzasını öyle sıkarlar ki gözlerinin
nuru dökülür. Nitekim Hak Teâlâ buyuruyor:
“Biz yakında onun burnu üzerine damga basacağız"

(Kalem 68/16).
Melekler (o kimseye) derler ki: “Sen cennetlik değil

sin. Cihanı yaratan sana gazap etti. Sana yardım edecek
yoktur. Sen hayattayken yapt^ıkla^r^ını unuttun mu? Ey ha
yırsız kişi! Sana öyle azap hazırlandı ki bu azap müna
fıkların ve kâfirlerin azabıdır. Zira sende namaz, zekât,
sadaka, fakirlere merhamet yoktu. Kendini haramdan
sakınmazdın. Bütün işin fesat idi. Gıybet ederdin. Yine
de Allah kerimdir, derdin. İşte şimdi azap da kerimdir.”
Nitekim Hak Teâlâ buyuruyor:
“Hayır, can boğaza dayandığı, ‘Kimdir (bunu) iyi

edecek?’ dendiği, (ölmek üzere olanın da) bunun ayrılış
olduğunu bildiği, bacakların birbirine dolandığı zaman,
işte o gün sevkediliş, Rabb’inedir’ (Kıyâme 75/26-30).
Hak Sübhânehû’dan (o münafıklara) şöyle bir hitap

gelir: “Şu münafıklar bir gün dahi ölümlerini düşünme
diler. Kibirleniyorlardı. Farzı, sünneti, vâcibi yerine getir
mezlerdi. Şimdi benim azabımı görsünler.”
Yine zebâniler2i4 tırnaklarının dibinden tutup (onların)

canını göğsünün damarlarından çıkarırlar. (Canını) Boğa
zına kadar getirip tekrar bırakırlar. (O kimselere) Yine şöy
le bir hitap gelir: “Âlimler size bildirmedi mi? Kitabımızı
okumadınız mı? Gafil olmayın, şeytana uymayın demedi
mi? Her şeyi Allah'tan bilin demedi mi? Dünya pisliğine
hırslı olmayın, Allah'ın verdiğine kanaat edin, fakir kullara
merhamet edin, miskinlere yedirin (demedi mi?)
Allah öyle bir padişahtır ki sizi yarattı. Ve rızkınızı üze

rine aldı. Sana O'ndan bir bela gelirse yine O'na yönel,
dermanı O'ndan dile.
‘Ben hekimlere para verdim de iyi oldum' deme. (Şi

fayı) Allah'ın yardımından bil. O senin, ‘malım' dediğin
de sana (verilmiş bir) emanettir. Ondan sizin derdinize
derman yoktur. Helâl malın hesabını vermeye memur
sunuz.
Hak Sübhânehû Teâlâ sana (maldan) ne kadar takdir

ettiyse alırsın. Ne maldan ne evlattan ne dosttan ne ka
dar feryat etsen ve hangi sahraya kaçsan kurtulmazsın.
Ancak toprağın nerede ise oraya defnolursun. Ecelin
gelmedikçe kimseden sana zarar gelmez. Böyle itikad
ederseniz imanınız kâmil olur.
Allah Teâlâ sizi sınayıp sağlık, mal ve evlat gibi ni

metler verdiğinde sevinip ‘Elhamdülillâh bizim Rabbimiz
bize ikram eyledi' dersiniz fakat Allah Teâlâ size musibet
verse gam çeker sabretmezsiniz. Şükrü unutursunuz.”
Allah Teâlâ'dan şöyle hitap gelir: “Ey meleklerim, onu

tutun!” Melekler onun canını bütün kıllarının dibinden
alıp yine bırakıverirler. Hiç kimse Cenâb-ı Hakk'ın azap
214 Zebâni: Cehennemlikleri cehenneme almakla sorumlu melek.

ettiği gibi azap etmeye kadir değildr. Nitekim Allah Teâlâ

şöyle buyuruyor:
“Artık o gün, Allah’ın edeceği azabı kimse edemez.

O’nun vuracağı bağı kimse ı/uramaz”(Fecr89/25-26).
O, ölüm döşeğinde yatan kimse bu azabı görünce

“Âh âh! Keşke dünyada iken amel etseydim, bugün bu
sıkınt^ıy^ı çekmezdim” diye hayıflanır.
Yine o hastayı bekleyen kişilere Allah tarafından (şöy

le) hitap edilir:
“Ey benim mütekebbir (büyüklenen) kullarım! İşte

(şimdi) bu dostunuzu malınızı vererek kurtarınız. Dünya
da benden korkmazdınız ve kitabımla amel etmezdiniz,
benden gelen belaya sabretmezdiniz, benden şikâyet
ederdiniz, işte bu kul azapta ve can boğazına geldi. Be
nim kudretimden melekler bu nidayı işitip, ‘Ey Rabbim!
Senin azabın haktır’ diye secdeye varıyor'la^r^. ”
Nitekim Hak Teâlâ (şöyle) buyuruyor:
“Artık değil mi ki can boğaza geldiği vakit:. Ve siz o za

man bakar durursunuz. Ve biz (o can çekiştirene) sizden
daha yakınız. Velâkin siz göremezsiniz” (Vâkıa 56/83-85).
Sonra yine meleklere “tutun” diye nida gelir. Öyle tu

tarlar ki her deriden bir kıl dibi dahi boş kalmaz. 313
melek bir ağızdan haykırıp,
“Ey Allah’ın âsi kulunun canı! Gel çık teninden.

Allah’tan başkalarına muhabbet ettiğinden ötürü, kibir
lenip fakire selâm vermediğinden, haram şeyleri yaptı
ğından, bâtılı hak gördüğünden, hakkı bâtıl gördüğün
den dolayı bugün sana azap olacak gündür” denir. Allah
Teâlâ şöyle buyurur:
» — Â
Lx>-> ûjj-ğ ^.SLxj2jI
“O zalimler, ölümün (boğucu) dalgaları içinde,, me

lekler de pençelerini uzatmış, onlara, ‘Haydi canlarınızı
kurtarın! Allaha karşı gerçek olmayanı söylemenizden ve
O’nun âyetlerine karşı kibirlilik taslamış olmanızdan ötü
rü, bugün alçaklık azabı ile cezalandırılacaksınız!’ derken
onların halini bir görsen!” (En'âm 6/93).
O kişi meleklere, “Bir an izin verin. Aklımı başıma

getireyim” deyince, ölüm meleğinin üzerinde durmak
ta olduğunu görür ve yapılan azapları unutup titremeye
başlar. Yine o kişi ölüm meleğini görünce der ki: “Bu
kadar melek azap edip dururken, sen kimsin, niye gel
din?” Ölüm meleği heybetli bir ses ile şöyle der:
“Ben seni dünya yüzünden çıkarmaya gelen ölümüm

(ölüm meleğiyim). Evlatlarını yetim kılar, dünyada sev
mediğin akrabana malını miras ederim.’7 O kişi ölüm
meleğinden bu sözleri işitip ölecek. Bir miktar titreyip
yüzünü ileri geri çevirecek. Zira alameti budur.
Buhârî’de geçen bir hadiste Resûl-i Ekrem [saiiaiiahu

aleyhi veseiiem] şöyle buyuruyor:
“Gözünü duvara çevirdiği gibi ölümü yine orada da

görür.” Her ne tarafa dönerse ölümü orada görür. Yine
arkası üzerine döner. Ölüm meleği sert bir ses ile:
“Ben o ölüm meleğiyim ki babanın ve ananın canla

rını aldım. Sen de oradaydın. Onlara ne faydan oldu?
(Şimdi senin de) Bütün dostların bakıyorlar, ne fayda!
Ve yine ben o ölüm meleğiyim ki, muhakkak (Allah’ın
izni ile bütün dostarrının) canını ben aldım. Senden önce
geçmiş olanların kuvvetleri, senden fazlaydı (ama kimse
ölümün karşısında duramadı).”
Bu yatan kişi, melekler ile bu kadar konuştuktan

sonra azap melekleri çekilip giderl^r^. Azrâil’i [aieyhisseiâm]
heybetle gördüğü vakit (o kimsenin) aklı yok olur.
Nitekim hadis-i şerifte şöyle geçer: "Azrail [aieyhisseiâm]

sorar: ‘Dünyayı nasıl gördün?’ O anda ölecek kişi: ‘Dün
yanın hilesine aldandım, bu hale geldim’ der.”
Cihanı yaratan, dünyayı bir kocakarı şekline koyar.

Gözleri mavi, dişleri öküz boynuzu gibi, kötü bir koku ile
gelip bu ölecek kişinin göğsü üzerine oturur. Sonra o ki
şinin malını karşısına getirirler. Kan ile, kahırla haram ve
helâl demeyip kazandığı malı gözü önünde vârislerine
verilin Sonra malı, sahibine der ki:
“Ey âsi! Beni kazandın, gereksiz yere harcadın, sada

ka vermedin, şimdi senden çıktım, istemediğin kişilerin
eline girdim. (İşte o kimseler malını) Senden zahmetsiz
ce aldılar.”
Ölecek kişi bu halde iken susar, yüreği yanıp tutu

şur, dört yanına bakar. Şeytan fırsat bulup imanını alma
ya başı ucuna gelir. O, Allah’ın rahmetinden kovulmuş
şeytan elinde bir kadeh tuta^r^. İçinde buzlu su bulunan
kadehi, hastanın başı ucunda çalkalar. Yatan kişi onu

görüp işitir. İşte o zaman (amel yönünden) zengin ve fa
kirin hali belli olur.
Cenâb-ı Hak rızasını kazanmak isteyen, iyi kulların

dan eylesin. Eğer iyi biri değilsen, “Getir şu sudan içeyim
dersin” ve bu, ebedî lânetlenmiş şeytanın canına minnet
tir. Der ki (hâşâ): “Âlemlerin yaratıcısı yoktur de.” Şayet o
kötü kişi ise dediğini söyler. Allah korusun, (o kimsenin)
imanı gider. Lâkin her şeyde hikmet Hudâ’nındır.
O halde (sekerat halinde) olan hastanın yanında su

bulundurmak gerekir. Ve sıkça ağzını açıp su vermek la
zımdır. Eğer hidayet yetişir ise (o kimse) şeytana lânet
edip reddeder, suyu içmez.
Süre tamam olduğunda ölecek kişi eğer mümin ise,

emrolunur. Azrâil [aieyhisseiâm] canını alır. 360 melek o canı
Azrâil’in [aieyhisseiâm] elinden alırlar. Bütün dostlarının ve
sevenlerinin suretine girerler. Cennet elbiseleri giydirip
canını cennet sarayına ulaştırırlar. Sonra yine canı der
hal meyyitin yanına getirirler.
Eğer imansız gitmiş ise 360 cehennem meleği, ce

hennemden katrandan kara zakkum yaprağı getirirler.
O imansız çıkan cana sarıp derhal cehenneme iletirler,
yerini gösterip yine yanına getirirler.
Bir kişi âkil bâliğ olduktan sonra dünyada ne kadar

yaşarsa ve isyan edip tövbesiz giderse neûzü billâh
(Allah bizi korusun) bu cezaları görür. Kıyamette (rezil)
rüsva olur. Cehennem onun gideceği yerdir. Allah’tan
hidayet erişmez veya Hz. Muhammed’in [saiiaiiahu aleyhi
veseiiem] şefaati nasip olmazsa böyledr.
Masumların (Günahsız Çocukların) Ölümü
Bu bölüm, masumların ölümünü beyan eder.
Günahsız bir çocuk hasta olup ölüm döşeğine dü

şerse cennet makamı olan makam-ı illiyyîn yani cennet
onun makamı olur. 360 melek gelir, karşısında saf saf
olup dururlar. Derler ki:
“Ey masum! Müjde olsun sana! Bugün öyle bir gün

dür ki, geçmişte ölmüş olan analarını, dedelerini ve
cümle komşularını Hak Teâlâ’dan dileyeceğin gündür.”
100 melek onun başına bir şefaat tacı giydirir, 100 me
lek aşk tacı giydir-îr^, 100 melek gayret ve kuvvet gömle
ğini giydirir, 60 melek de gözünün perdesini ve hicabını
kaldırır. Bütün perdeler kalktığında (o masum çocuk)
Hz. Âdem’den [aieyhisseiâm] beri gelmiş geçmiş müminle
rin babalarını ve atalarını gör'ün Onların bazısı için azap
hazırlanmış olduğunu görünce ağlar, haykırır ve titrê^r^.
Bunu bilmeyenler can çekişiyor sanır-lar.
Sonra can alıcı melekler gelirle^r^, şefaat tacı ve göm

leğini giymiş ve gözünün perdesi kalkmış bu masumu
görünce canını almaya güç yetiremezler ve derler ki:
Ey masum çocuk! Âlemlerin Yaratıcısı sana selâm
eyledi ve buyurdu ki:
“Ben onu yarattım; yine bana gelsin, zira o can ema

netini ben verdim, yine bana versin. Bunun mukabilinde
de ona cennet ve didarımı (cemâlimi) vereyim. Eğer ina
namazsan yüzünü çevirip göklerden tarafa nazar et, gö
rürsün” dediklerinde masum da nazar edip melekleri ve
Allah Teâlâ’nın cemâlini müşahede eyler. Sevinîr, cuşa ge
lip (manevi galeyana gelip) titrer ve kükreyip kızarır. Sıçrar
döşeğinde can vermeye atılır; Yine o (masum) azap içinde
olan ecdatları gözüne ilişince tekrar canını vermez.
MI ZR AK LI İ LMİH AL • 227
Melekler derler ki: “Ey masum, niçin canını vermez

sin?” Masum şöyle der:
“Ey melekler, Cenâb-ı Allah’a rica edin. Anne baba

ve dedelerimi bana bağışlasın.”
Melekler der ki:

“Yâ Rabbi! Bu masum ile bizim halimiz sana malum
dur.” Allah Teâlâ şöyle hitap eder:
“İzzetim hakkı için (onları) bağışladım.” Yine melekler,
“Ey masum! Müjdeler sana. Hak Teâlâ onları affeyle-

di. Bütün isteğini kabul etti ve onların günahlarını bağış
ladı” deyince masum sevinir^. Bu halde iken Hak Teâlâ
cennetten iki hûri gönde^r'ir^. (O hûriler) Annesi ve babası
sûretinde gelip kollarını açarak derler ki:
“Ey bizim oğlumuz/Tuzımızi Bizimle gel, biz cennette
sensiz olamayız.”
Sonra cennet elmalarından bir elma çıkarıp masu
mun eline verirler. “Al oğul” derler. Elmayı koklarken
Azrâil [aieyhisseiâm] kendisi gibi sevimli bir masum sûretine
girer, bu halde iken onun canını alır. Bir rivayette ise el
mayı koklarken canı elmaya yapışır. Ölüm meleği canını
elmadan alır. (Bu rivayetlerin) ikisi de doğrudur.
Sonra melekü’l-mevt (ölüm meleği) o canı alır, (o ma

suma) gökleri seyrettirip (onu) cennete götürür. Orada
yeşil zebercetten bir sahra vardrr. Masum oraya gelince
“Beni buraya neden getirdiniz?” diye sorar.
Melekler,
“Ey günahsız çocuk! Kıyamet yeri çok tenhadır: (Cen
netteki) Bu sahrada 70.000 rahmet pınarı vardır, Resûl-i
Ekrem’in [saiiaiiahu aleyhi veseiiem] (kevser) havuzunun ba
şında durup nurdan bardakları doldur. Baban ve annen

kıyamet yerine geldiğinde bu bardakları su ile doldurup
onlara verirsin. O gün onları yakalayıp bırakmayasın ki
cehenneme gitmesinler, azap ve ceza görmesinler. Zira
sizin duanız Hak Teâlâ katında makbuldür. Ve cuma
geceleri yeryüzüne inersiniz. O vakit Allah’ın selâmını
ümmet-i Muhammed üzerine serpersiniz ki böylece, ka
birde azap görenlerin azapları def olur. Onların üzerine
nur yağdırırsınız ve onların şükür beratını Hak Teâlâ’ya
getirirsiniz” diye tembih ederler.
Günahsızların canlarına bu makamları seyrettirdikten

sonra melekler, canı tekrar getirip meyyitin başının ucu
na koyarlar. Tâ ki namazı kılınıp, kabre girip, sorgu ve
hesabı alınıncaya kadar o can kabir üzerinde durun
Eğer anne babası tövbesiz ölürse kıyamette oğulları

ile aralarında bir perde olur. O masum anne babasını
bulamaz. Birbirlerine hasret kalırlar. Bâliğ olmadan (kul
luktan sorumlu tutulma yaşına gelmeden) önce ölen ço
cukların hali böyledir.
(Müslüman) Hanımların Ölümü
Bu bölümde (müslüman) hanımların ölümü beyan

edilin
Bir hanım lohusalıktan, hamilelikten, vebadan, karın

ağrısından (verem gibi rahatsızlıktan) dolayı öldüğünde
veya kocası kendisinden hoşnutsa, öldüğünde cennet
melekleri gelir", (Önünde) saf saf dururlar. Ona izzet ve
ikram ile selâm verirler. Derler ki:
“Allah’ın sevgili şehide câriyesi! Gel çık, neylersin

dünyada? Senden Allah Teâlâ razı oldu. Ve senin bu
hastalığını bahane edip (gerekçe kılıp) günahlarını ba

ğışladı. Sana cenneti ihsan etti. Gel emanetini (canını)
teslim et.”
Kadın bu mertebeyi görüp canını vermek istediğinde

dört yanına bakıp, “(Allah Teâlâ) Benimle dostluk eden
leri bağışlayıp rahmet etsin, sonra teslim edeyim” deyin
ce, melekler ricasını Cenâb-ı Hakk’a arzedeler. (Bunun
üzerine) Allah Teâlâ’dan şöyle hitap gelir:
“İzzetim hakkı için bütün dualarını kabul ettim.”
Melekler bu durumu (o kadın) hastaya müjdelerler.

Ondan sonra ölüm meleği 120 rahmet meleğiyle birlikte
gelir. Yüzlerinin nuru arşa çıkmış, başlarında taç ve arka
larında nurdan elbiseler^, ayaklarında altın nalinler ve yeşil
kanatları vardır. Ellerinde cennet yemişleri ve misk koku
ları ile gelip izzet ve ikram ile selâm verirler ve derler ki:
“Alemleri yaratan Allah, sana selâm eyler ve cenneti

ni verip habibi Muhammed ’e [sallallahu aleyhi vesellem] kom
şu eyler, Hz. Âişe’ye [radıyaiiahu anhâ] arkadaş eyler.”
Kadın bu konuşulanları işitip, gözünün perdesi açılın

ca iman ehli hanımları görür. Günahı olup azap edilenleri
de görür. “Onların günahlarını bağışla Rabbim” diye ni
yaz eder. Cenâb-ı Hak’tan şöyle hitap gelir:
“Ey hanım kulum! Bütün istediklerini verdim, ver ema

netini (canını). Habibimin (Hz. Muhammed Mustafa’nın)
hanımı ve kızı seni bekliyorlar.”
Bu hitabı işitince canı titrer, elleri ve ayakları atılır ve

terler döker. Can vermek üzere iken iki melek gelir. El
lerinde ateşten birer çomak bulunur. Biri sağ yanında
ve biri sol yanında dururlar. Şeytan aleyhillane (Allah’ın
lâneti üzerine olsun) gelir ve,
230 • M _I_Z R AKLI İLMİ HAL ______
“Bundan bize fayda yok. Ama yine de bir göreyim”

diyerek elinde süslü bir tabak içinde buzlu su getirir. Bu
suretle gelip suyu gösterir. O melekler kovulmuş hile-
kar şeytanı görünce elindeki tabağı kırarlar. Kadın bunu
görüp güler. Ondan sonra huri kızları ona mücevherden
kâse ile kevser şarabı verirler, o da içer^. Cennet şarabı
nın lezzetinden canı sıçrar kâseye tutunur. Ölüm meleği
canını kâseden alır. Melekler hep bir ağızdan,
“Biz Allah içiniz ve yine ona döneceğiz” (Bakara 2/156)

derler. O canı alıp bütün gökleri (ona) seyrettirip cennete
götürürler. Makamını gösterip ardından yine başı ucuna
getirirler.
Elbiselerini çıkarıp saçını çözdüklerinde can bedeni

nin başı ucuna gelir ve der ki:
“Ey yıkayıcı! Yavaş yavaş yıka. Zira tenim Azrâil pen

çesinden gayet zahmet çekmiştir, sarsılmıştır.”
Ve teneşire geldiğinde yine,
“Suyu sıcak etme, tenim çok zayıftır. Beni bir an önce

elinizden halas edip çıkarın, rahat olayım” der.
Yıkayıp kefene sardıklarında bir miktar durup yine

şöyle der:
“Bu cihanı son görüşümdür. Hısım ve akrabamı göre

yim. Onlar da beni görsünler, ibret alsınlar. Yakında on
lar da benim gibi olacaklar. Ardımdan feryat etmesinler.
Kur’an ile ansınlar, unutmasınlar ve miras için çekişme
sinler ki kabirde azap görmeyeyim. Cumalarda ve bay
ramlarda beni unutmasınlar.”
M I Z RA K LI İLMİ HAL • 231
Ondan sonra (mümin hanım) musalla taşı üzerine ko

nunca can şöyle seslenir:
“Hoşça kalın, ey benim oğlum ve kızım, anam, ba

bam! Bunun gibi bir ayrılık günü yoktur. Hasret (kavuş
ma) kıyamete kaldı. Elveda olsun size, ey ardımca göz
yaşı dökenler!”
Namazı kılınıp omuza alındığında yine şöyle seslenir:
“Beni yavaş yavaş, sarsmadan götürün. Eğer niyeti

niz sevap kazanmak ise bana zahmet vermeyin. Sizden
Allah Teâlâ’ya hoşnutluk götüreyim.” Sonra kabir kena
rına konduğunda yine,
“Görün benim ahvalimi de benden ibret alın. Şimdi

beni karanlık yere koyup gidersiniz, ben amelimle kalı
rım. Bu anları görüp vefasız dünyanın hilesine aldanma
yın” der.
(Müslüman hanımı) Kabrine koyarlar, can başı ucuna

gelir. Asla bir ölüyü tekinsiz koymasınlar.
Allah Teâlâ’nın emriyle, meyyit (ölü) kabirde uykudan

uyanır gibi uyanır, görür ki bir karanlık yerde. Kölesine
veya hizmetçisine, “Bana mum getirin” diye seslenir fa
kat asla cevap gelmez. “Kalkayım” der iken, elleri topra
ğa gelir. Başı tabut tahtasına dokunur. “Ben ölmüşüm”
dediğinde kabir yarılıp iki sual meleği gelir. Ağızlarından
yalın (dumansız) ateş saçarlar. Burunlarından siyah du
manlar çıkcir^.
Onun yanına gelip sorarlar:
“Rabb’in kimdir^, dinin hangi dindir, peygamberin

kimdir?” Cevap verirse melekler onu, Hak Teâlâ’nın rah
metiyle müjdeleyip gider^. O vakit hemen kabrin sağ ta
rafından bir pencere açılır^, ay sûretli bir kişi çıkıp yanına

gelil'. Bu hanım bakıp memnun olur ve, “Sen kimsin?”
diye sorar. O kişi şöyle cevap verir:
“Ben senin dünyada sabrından ve şükründen hâsıl

oldum, kıyamete kadar sana yoldaş olacağım.”
Mazlumların ve Sabırlıların Ölümü
Bu bölüm, mazlumların ve sabırlıların ölümü hakkın

dadır'. Mazlumların ve sabırlıların ölüm şekli aynıdır. Biri
ni anlatayım. Diğeri de ona benzer.
Garip de iki türlüdür. Biri uzak memlekette kalıp yanın
da akrabası ve dostu bulunmayan kimsedir'. Biri ise kendi
mekânındadır ama fakir diye kimse tenezzül edip yanına
gelmez. Bunlar da gariptir ve (ölürlerse) şehiddîrler.
Yaşlılık iki türlüdür: Biri, altmış yaşını geçmiş olup, beş
vakit namazını terketmeyen kimsedir. Bu kişi ölürse şehid-
dir. Yoksa namazı, niyazı (duası) olmayan (kimse ölürse)
şehid değildir. Kâfirlerin elinde esirken ölen de şehiddîr.
Bu kişiler ölüm yastığına baş koyduklarında gök kapı
ları açılır. Yere o kadar melek iner ki hesabını ancak Mevlâ
bilir. Ellerinde nurdan taç ve elbiseler olur. O kişinin canını
izzet ile davet ederler. Nitekim Hak Teâlâ şöyle buyurur:
“Ey huzura kavuşmuş insan! Sen O’ndan hoşnut, O

da senden hoşnut olarak Rabb’ine dön. (Seçkin) kulla
rım arasına katıl ve cennetime gir!” (Fecr 89/27-30).
Şu kişi de şehiddir: Yüzünü dergâh-ı izzete (Alah

Teâlâ’nın manevi huzuruna) döndürüp,
M I Z RA K L I İ L M i H AL' 233
“Ey benim mâbudum! Ömrüm boyunca senin yüce

zatından başkasına ümit bağlamadım. Ve kimseye boyun
eğmedim. Dünya hilesine aldanmadım, ancak senin yüce
zatına ümit bağladım. Şu anda senden ümidim, bütün
ümmet-i Muhammedi bağışlamandır” diye dua ve niyaz
eder. Bu (şekilde dua ve niyazda bulunan) da şehiddir.
O has melekler mümini (cennet) elbiselerine sararlar.

O zaman Cenâb-ı Hak’tan şöyle bir nida gelir:
“(Onu herkesten) Önce cennete götürün. Zira dünya

da namaz kılardı. Misafiri sever, suçları bağışlardı. İstiğ
far eder ve kendini (her türlü maddi ve manevi kirlerden)
temiz tutardı.” Nitekim (Allah Teâlâ Kur’an’da şöyle) bu
yurur:
1 -
IjU i ol
“Şüphesiz Allah çok tövbe edenleri sever, çok temiz

lenen leri sever” (Bakara 2/222).
Ve (o kul) beni çok zikrederdi. (Kur’an’da:)
“Rabbini çok an, sabah akşam teşbih et” (Âı-i imrân 3/41)
diye buyrulur.
Ve (o kul) peygamberlere ve devlet başkanlarına itaat

ederdi. (Allah Teâlâ Kur’an’da şöyle buyurur:)
“Ey iman edenler! Allah’a itaat edin. Peygamber’e ve

sizden olan ülü’l-emre (idarecilere) de itaat edin” (Nisâ 4/59).
Böyle kullarımı cennete koymaya söz verdim. (Ora

da) Daima, ebediyen kalsın. Ben böyle kullarımdan razı
oldum. Nitekim Allah Teâlâ Kur’an’da şöyle buyurur:
“Allah, mümin erkeklere ve mümin kadınlara, içinde

ebedî kalmak üzere altından ırmaklar akan cennetler ve
adn cennetlerinde güzel meskenler vaat etti. (Allah’ın rı
zası ise hepsinden büyüktür. İşte büyük kurtuluş da bu
du r)’’ (Tevbe 9/72).
İnsanın iki omzunda dünyada iken yaptığı hayır ve

şer işleri yazan melekler derler ki:
“Yâ Rabbi! Bizi dünyada bu kuluna vazifeli kıldın. Şu

anda da izin ver, bu kulunun canı ile göğe çıkalım.”
(Cenâb-ı Allah'tan) İzzetli bir hitap gelir:
“Siz onun kabrinin yanında durun; teşbih ve tekbir

edip bana secde edin. Sevabını o kuluma bağışlayın.”
Onlar da kıyamete kadar zikir ve teşbih edip sevabını o
kulun defterine yazarlar.
Kâfirlerin Ölümü
(Bu bölüm, kâfirlerin ölüm halini açıklar.)
Kâfir ölüm yastığına başını koyunca, ölümü esnasın

da gözünün perdesini kaldırırlar. Hatta cenneti karşısına
getirirler. Bir güzel sûretli melek gelip der ki: Ey kâfir, gel
müslüman ol, yoksa azap çekersin.” Kâfirin dini bâtıldır,
müslümanın (ise) dini haktır. (Melekler o kâfire şöyle

der:) 215
(Haydi kelime-i şehadeti söyle.) “Kâfir dininden hak

dine girdim. Cennet ve cehennem hak, sırat hak, terazi
hak, Kur’an hak ve Kur’an’ın içinde bildirilenler gerçek
tir. Müminlere namaz, oruç, zekat haktır (farzdır)” de.
Ey kâfir^, benim ile bu hak kelâmları söylersen müs

lüman olursun. Ve Allah Teâlâ senin küfründen (dolayı
sana ceza vermekten) vazgeçer. Bu kişi cennetteki ma
kamları ve hurileri gör'ür<.
Kâfir cennete bakar. Altından ve nurdan köşkleri gö

rür. İçindeki ay sûretli huriler der ki) “İslâm’a gel, kıya
mete kadar karşında (hazır) duralım.” O melekler kâfir
kimseye imanı telkin ederler.
Bir saat geçinceye kadar imana gelmezse bırakıp gi

derler. Bu defa lânetli şeytan, bir papaz sûretine girerek
gelir. “Ey filan, sana gelenler şeytan idi, sakın dininden
dönme, o gördüğün makamlar şimdi şenindir” der.
O anda yüzünü çevirip şeytana meylederse, cennet ma

kamları kapanır, cehennem makamları açılır. Ateşten dağ
lar gürleyerek gelir. İçinde katırlar gibi akrepler ve çiyanlar
(yılanla^r; kertenkeleler) vardır. Hadis-i şerifte, “Muhakkak
cehennemde katırlar gibi akrepler vardır” buyruldu.
Bunun üzerine zebâniler haykırıp ateşten kamçılarla

ona vururlar. Her birinin ağızlarından ateşler çıkar, burun-
215 Okunuşu: Eşhedü enlâ ilahe illellah. Ve eşhedü erine Muhammeden

abdühû ve resûlüh. Manası) Ben şahitlik ederim ki Allah’tan başka
ilâh yoktur. Yine şahitlik ederim ki Hz. Muhammed [sallallahu aleyhi
vesellem] Allah’ın kulu ve peygamberidir.
larından dumanlar çıkar. Boylan minare gibi, dişleri öküz

boynuzu gibidir. Gök gürültüsü ve şimşek gibi haykırırlar.
Haykırdıkça ağızlarından ateşler (dumanlar) çıkar'.
Kâfir, bunların seslerinden titreyince yüzünü şeytana

çevirir^. Görür ki şeytan da korkup kaçmış. Arkasından
zebâniler onu kovalarlar. “Be mel'un, sen Allah’ın me
leklerine şeytan diyorsun” diyerek yıldırım misali yetişir
ler. Şeytanı arka ayağından tutarak yere öyle vururlar ki
yer yarılıp içine geçer.
Bu sefer kâfire haykırıp “Ey kâfir, o meleklerin gös

terdiği makamlara inanmadın; fakat mehunun sözüne
inandın, gör öyleyse halini” diyerek boynuna ateşten
zincirler takarlar. Ayaklarını baş taraftan döndürür. sağ
elini sol göğsüne sokup, sol elini sağ göğsüne sokarak
arkasından çıkarırlar. Nitekim Allah Teâlâ şöyle buyurur:
“Boyunlarında demir halkalar ve zincirler olduğu hal

de, sıcak suya sürüklenecekler, sonra da ateşte yakıla
caklardır” (Mü’min 40/ 71-72).
Kâfir kimse avazı çıktığınca bağını; Zebâniler (onu)

çağırıp, “Ey kâfir! Şimdiden sonra (iman) makbul değil
dir^. Küfrün galiptir (kâfir oldun)” diyerek dilini ensesin
den çeker, gözlerini çıkartırlar. Çeşitli acı veren azap ile
(o kâfirin) canını alıp cehenneme atarlar.
Bu hallerden Allah Teâlâ’ya sığınırız.

Mızraklı İlmihal, İslâm dininin esaslarını ve
prensiplerini ortaya koyan, her seviyeden
insanın anlayacağı bir üslupla yazılmış kısa ve
öz bir eserdir. Alışılagelmiş bir ilmihal
sistematiğine sahip olmasa da; iman, ibadet ve
ahlak kurallarının hayatın ayrılmaz bir
bütünü olduğunu ifade eden, kendine özgü
bir konu sıralaması vardır.
Osmanlı döneminde mahalle mekteplerinde
başlangıç seviyesinde okutulan Mızraklı'nın,
birçok kimse tarafından okunup ezberlenmesi,
selis ve akıcı üslubu ile alakalıdır.

Mızraklı İlmihal (Sad. Eyyüp Beyhan)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mızraklı İlmihal (Sad. Eyyüp Beyhan)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

'i

Sadeleştiren : Eyyüp Beyhan

Temmuz 2012, İstanbul

© Bu eserin tüm yayın hakları

TÜRKİYE: Eyüpsultan Malı. Esma Sokak. No.7/A Samandıra-Sancaktepe-lstanbul

Oruç Tutmamasına İzin Verilen Kimseler.................... 27

Zikrin Çeşitlen................................................................. 148

Kelime-i Şehadet Getirmenin Faydalan.................... 171

İlk insan ve ilk peygamber Hz. Âdem ile [aleyhisselâm]

Dinin iki dünyada huzur ve mutluluk kaynağı olması,

grubuna girer. Zira fıkıh bilinmeden dini gerçek manada

Kadın erkek her müslümanın dinini yaşayabilmesi

İlmihal kitapları, İslâm dininin esaslarını ve prensip­

OsmanlI döneminde “ilmihal” geleneğinin ilk örneği

‘Mızraklı’ isminin, kitabın kapağında ve bazı sayfa­

Eserde bir müslümanın bilmesi gereken ibadet ve

Mızraklı İlmihal’de genel olarak ihtilaflı konulara de­

Mızraklı İlmihal, Osmanlı CönyminCy mahalle mek­

Kitabı sadeleştirirken, mümkün mertebe metne bağlı

Metinde olmayan; fnknt cümlenin anlaşılmasını ko­

Eserde zikredilen bazı terimleri de dipnotlarda açıkla­

İlmihal bilgisinin önemini Necip Fazıl şu iki mısra ile

Yandı kitap dağlarım, ne garip bir hal oldu!

Eserin, faydalı olmasını Cenab-ı Hak’tan niyaz edi­

Çalışma ve gayret bizden, hedefe ve başarıya ulaştır­

Rahmân ve Rahîm Olan Allah'ın Adıyla

Bizi, ilmi isteyenlrrdsd ve onv rağbet gösterenler­

Kur’an’da İsmi Geçen Peygamberler

Peygamberlerin ilki Hz. Âdem [aiıyhisssidm], sonuncusu

1 Kur’dd-ı Azîmüşşad: Şanı büyük/ yücs olan Kur'ın.

Âdem, İdris, Nuh, Hud, Salih, İshak, İbrahim, İsmail,

Üzeyr [aleyhisselâm], Lokman [aleyhisselâm] ve Zülkarneyn

İtikadda ve Amelde Mezhebimiz

İtikadda (inançta) mezhebim, Ehl-i sünnet ve’l-ce-

Ehl-i sünnet ve'l-cemaat demenin manası; Resû-

Lâ İlâhe İllallah Muhammedün Resûlullah

Muhammedün Resûlullah ( Jol Jjğ ) deme­

3 O’na mekân tayin edllemez.

Kıyamdaki Farz, Vâcip, Sünnet ve Müstehapiar

4 Farz: İslâm dininin kesin olarak yapılmasını emrettiği şeylerdir.

• i Erkeklerin başparmaklarını kulak yumuşağına değ­

• Namaza girişte Allahüekber diyerek tekbir almak

• Tekbir aldıktan sonra elleri bağlamak sünnettir.

• Sağ elini sol elinin üzerine koymak sünnettir.

• Erkeklerin, ellerini göbekten aşağı koyması; hanım­

• Bileği tam olarak kavramak müstehaptır.

• Namazda imamın ya da imama uyan kimselerin ve­

• Eğer (kişi) imam ise veya tek başına namaz kılıyor­

• Fâtiha-i şerife okumak vâciptir.11

• (Fâtiha'dan sonra) bir (zamm-ı) sûre okumak vâ­

• (Kıraatte) Kur'an'dan üç âyet veya üç âyet kadar

Rükûdaki Farz, Vâcip, Sünnet ve Müstehaplar

Rükûnun içinde farz da vardır, vâcip de vardır', sünnet

• (Âlimlere göre rükûda) üç kere, sübhânellah diyecek

• Üç kere “sübhâne rabbiye’l-azîm” demek sünnet;

• Rükûdan (kalkıp) kıyama doğrulduğunda ve yine

Secdedeki Farz, Vâcip, Sünnet ve Müstehaplar

Secdede farz da, vâcip de, sünnet de müstehap da

12 Burada kastedilen ta‘dîl-i erkânın vâcip olduğudur.

• Ka‘de-i ahîrede (son oturuşta teşehhüd miktarı)

• Farz ve vâcip namazlar ile öğle ve cuma namazının

• Selâm lafzı(nı söylemek) vâcip,15

• (Selâm verirken) İki yanına bakmak sünnet,

• (Selâm verirken) İki yanına (omzuna) tam olarak

İlmihal kitapları, İslâm dininin esaslarını ve prensip

‘Mızraklı’ isminin, kitabın kapağında ve bazı sayfa

Mızraklı İlmihal’de genel olarak ihtilaflı konulara de

Mızraklı İlmihal, Osmanlı CönyminCy mahalle mek

Metinde olmayan; fnknt cümlenin anlaşılmasını ko

Eserde zikredilen bazı terimleri de dipnotlarda açıkla

Eserin, faydalı olmasını Cenab-ı Hak’tan niyaz edi

Çalışma ve gayret bizden, hedefe ve başarıya ulaştır

Bizi, ilmi isteyenlrrdsd ve onv rağbet gösterenler

Muhammedün Resûlullah ( Jol Jjğ ) deme

• i Erkeklerin başparmaklarını kulak yumuşağına değ

• Erkeklerin, ellerini göbekten aşağı koyması; hanım

• Namazda imamın ya da imama uyan kimselerin ve

• Eğer (kişi) imam ise veya tek başına namaz kılıyor

• (Fâtiha'dan sonra) bir (zamm-ı) sûre okumak vâ

7. (Hanımlar için) Loğusa (doğum yapmış, nifaslı ha

Birkaç durumda ise oruç aslolarak (hükmen) bozul

(Bu Üçünde de niyetin) ilk vakti, (önceki) günün tamam

Cahillerin Orucu: (Bu sınıftakiler) Yemezler, içmez

Peygamberlerin (ve velilerin) Orucu: (Bu sınıftaki

Oruç tutanların bayramı üç şekildedir: Cahillerin bay

Cahillerin Bayramı: Akşam olunca iftar ederler, iste

Peygamberlerin ve Velilerin Bayramı: Onların bay

3. (Mümin) Kabre vardığı zaman kabrini cennet bah

5. (Mümin) Kıldan ince, kılıçtan keskin ve gecenin ka

• Kerâhetle caizdir. Yevm-i şekte (ramazan başla

• Kerâhetsiz (mekruh olmaksızın) câizdir. Kişi mut

• Câiz değildir. “Ramazan isr niyet ettim; değilse ni

• Bir kimse ramazanda, bütün ramazanı kapsamak

günQ48 ve diğer mübarek günlerde oruç tutmak sün

7. Sevabı mizanı (mahşerde amellerin tartıldığı tera