BİR HİTİT KRALI VE MEKTUBU

Y aşar C O ŞK U N

B o ğ a z k ö y ’d e b u l u n m u ş ç iv i y a z ılı b e l g e l e r d e n m e k t u p t ü r ü n d e
o la n la rın iç e r is in d e en ö n e m lile rin d e n b iri o la n “ T a w a g a la w a
M e k tu b u " 'n u k o n u o l a r a k s e ç t i m . K r a l d a n k r a l a y a z ı l m ı ş b u m e k t u b u n
te rc ü m e s in d e n ç ık a n ta rih î s o n u ç la rd a n , d e ğ iş ik y o ru m la rın d a n
b a h s e tm e k is tiy o ru m .

B u m e k t u p d i ğ e r l e r i n d e n f o r m , k a lı p a n la t ım v e i ç e r i k y ö n l e r i n d e n
f a r k l ıd ı r , ü n i k ti r , b u n e d e n l e d e m e k t u p t ü r ü n d e o l a n d i ğ e r b e l g e l e r d e n
a y n c a l ı ğ ı v a r d ı r . T a w a g a la w a M e k tu b u d i y e a d l a n d ı r ı l a n b u m e k t u p
(İC U B X I V 3 ) Y e n i H i t it K r a ll ı ğ ı d ö n e m i n d e H i t i t - A h i y a w a i li ş k i l e r i n i n
e n ö n e m l i b e l g e l e r i n d e n b i r i d ir . H e m e n b u r a d a A h i y a w a ' n ı n B a tı
’A n a d o l u ’d a b i r ü l k e o l d u ğ u n u b e l i r te li m v e S a y ı n H o c a m ı z A k u r g a l ’m
“ E s k i İ z m i r ” is i m li e s e r i n d e k i ( T ü r k T a r i h K u r u m u B a s ı m e v i , A n k a r a ,
1 9 8 3 ) l o k a l i z a s y o n u n u h a t ı r l a y a l ı m : “ H o m e r o s ’d a A c h a i o i a d ı a l t ı n d a
a n ı l a n v e b i z i m A k a ’l a r d e d i ğ i m i z b u i lk H e l e n k a v m i , d a h a M .Ö . 16.
y . y . ’d a M i l e t o s ( d a y e r l e ş m i ş v e b e lk i d e o r a d a y a d a b i r a z d a h a g ü n e y d e
M .Ö . 1 4 . v e 13. y . y . ’l a r d a H i t i t k a y n a k l a r ı n d a s ö z ü e d i l e n A h.hiya .w a
K r a llığ ı m k u r m u ş l a r d ı r .”

B iz y in e m e k tu b u m u z a d ö n e lim . Ü z ü le re k s ö y lü y o r u z k i m e k tu p ta
n e H i t i t K r a l ı ’n ın , n e d e A h iy a w a K r a l ı ' n ı n is m i g e ç m e m e k t e d i r . B u n a
k a rş ılık m e k tu b u y a z d ıra n H i t it K r a lı k e n d is i n i DU T U ^ (y an i
m a j e s t e l e r i ) , L U G A L .G A L ( b ü y ü k k r a l ) , L U G A L K U R L!RUK U B A B B A R
( H a tt i Ş e h r i Ü l k e s i ’n i n b ü y ü k k r a l ı ) , L U G A L URUH a t ti , L U G A L K U R
H a tti d i y e t a n ı t m a k t a d ı r . K a r ş ı s ı n d a k i k r a l is e L U G A L K U R A h i y a w a
(A h iy a w a Ü lk e s i K r a lı) o l a r a k a n ı l m a k t a v e b i r k a ç y e r d e H i t i t K r a lı , b u
k r a l a S E S -IÂ ( k a r d e ş i m ) d i y e s e s l e n m e k t e d i r .

M e k tu p 3 n ü s h a o la r a k ta n z im e d ilm iş , b u n la rd a n a n c a k 3. n ü s h a s ı
e l i m i z e g e ç m i ş t i r . Ö n v e a r k a y ü z l e r i n d e i k i ş e r s ü t u n o l m a k ü z e r e t o p la m
d ö r t s ü tû n d a o lu ş m u ş tu r , k ı n k v e ta h rib a ta u ğ ra m ış y e rle ri v a rd ır. 4
s ü t u n l u k T a w . M e k t u b u ’ x \id k \ ş a h ıs v e y e r a d la r ın ı g ö z d e n g e ç i r d i ğ i m i z d e
ş u i s i m l e r e r a s l ıy o r u z :
2 Y A ŞA R C O Ş K U N

Ş a h ıs is i m le r i Y e r a d la n

mT a u a g a la u a URUA tta r im m a

mL a h u r z i m v Lukka
V

mP iia
A
m aradu m v S a lla p a

mA tp a v m :U a liw a n d a

mA u .a ia n a ı;RL7 ia la n d a
A s*
mDL A M M A URUA tr iia

mD a b a la - D U VRVM ila u a n d a
w»

mS a h u r u n u u a URUA b a u iia

VRUA h h iia u a
^ «/ '■ **»
™ U ilu s a

ım 2K a r k iia

m v M a$a

B u r a d a H i t it K r a lı, A h i y a w a ' d a k i k r a l a , H i t i t v a s a l a r a z i s i n e
y a b a n c ıla r ta r a fın d a n y a p ıla n b a z ı s a ld ın v e te c a v ü z o la y la rın d a n
y a k ın m a k ta , ü lk e s in i d ış ta n r a h a ts ız e d e n le rin fa a liy e tle rin i s e rg ile y e re k ,
b u n l a r a k a y ı t s ı z k a l a m a y a c a ğ ı n ı i f a d e e tm e k t e d i r . G ö r ü n ü ş e g ö r e b u
fa a li y e ti e r d e n 'b a z ı ! a r ı n a y a d a b i r k ı s m ı n a b i z z a t A h i y a w a ' n ı n d a k a t ı l m ı ş
v e y a b u la ş tır ılm ış o la b ile c e ğ i ih tim a l d a h ilin d e d ir. T a b ii d o la y lı o la ra k b u
f a a liy e tle rd e b u lu n a n la ra d a k u c a k a ç m ış v e y a d e s te k le m iş o la b ilir.

M e tin , g e rç e k k a ra k te ri b a k ım ın d a n , a p a ç ık s e b e p le rd e n d o la y ı
y o r u m a a it p e k ç o k p r o b l e m l e r d o ğ u r m u ş t u r . A n l a ş ı l d ı ğ ı k a d a r ı y l a ,
m e k t u p y a z a r ı n ı n d e ğ i n d i ğ i b i r ç o k o l a y a lıc ı t a r a f ı n d a n iy i b i l i n m e k t e v e
b u y o l v e b u y ü z d e n d e a y r ı n t ıl ı o l a r a k a n la t ıl m a s ı g e r e k m e m e k t e d i r .
F a k a t d a h a ö n e m l is i H i t it K r a l ı , s i y a s î d u r u m u n n e z a k e t i g e r e ğ i , a n la ş ı l a n
m e k t u p l a m ü d a h a l e e t m e k z o r u n d a k a lm ış t ı. O l a y la r ı o r t a y a k o y a r k e n o ,
a s la t a r a f s ı z b i r g ö z l e m c i d e ğ i l d i r , a m a z a m a n ı n d i p l o m a s i s i n e u y g u n b i r
d il k u lla n a ra k d u ru m a a ç ık lık k a z a n d ırm a k is te m iş tir. B u n d a o z a m a n a
k a d a r o la n te c rü b e le rin i d e d e ğ e rle n d ire re k ö n y a rg ıla rd a n u z a k k a lm a y a
ç a lı ş m ı ş t ı r .

M e k tu p , k r a lın ın s a ra y d u v a rla rın a k a d a r y a n g ın la ta h r ip e d ile n

A tta r im m a K e n t i n i n z i k r e d i l m e s i y l e b a ş la r . İ k in c i c ü m l e d e k i “ L u k k a ’ lı
A d a m l a r ” i f a d e s i n d e n , A t t a r i m m a ' n ı n L u k k a Ü l k e s i ' n d e ( y a n i b iz im
 B İR H İT İT K R A L I V E M E K T U B U 3

L ik y a d e d i ğ i m i z b ö l g e d e ) y e r a ld ı ğ ı ç ı k a r ı l a b i l i r . B u n u n l a b e r a b e r b u
h u s u s h i ç b i r y e r d e a ç ık a ç ık b i l d i r i l m e m i ş t i r . F a k a t d a h a ö n e m l i s i
A tta r im m a Ş e h r i n e s a l d ı r a n ı n k i m l i ğ i d i r . İ s im m e t n i n 1. s a t ı n m n b a ş ı n d a
o lu p , k ır ık o lm a s ı n e d e n iy le b iz im iç in b ü y ü k b ir k a y ıp tır . B u k im liğ e
iliş k in h e rh a n g i b ir ip u c u v e rm e s i b e k le n e n 2 . c ü m le is e d a h a b a ş k a
s o r u n l a r ı , y e n i p r o b l e m l e r i o r t a y a ç ık a r m a k t a d ı r . T a w a g a la w a b ö l g e y e
L u k k a H a l k ı n ı n a ç ı k d a v e t i y l e g i r m i ş t i r , a m a A tta r im m a Ş e h r i n i n n e
z a m a n y a k ı l ı p y ı k ı l d ı ğ ı b e ll i d e ğ i l d i r . B ö l g e y e g i r m e o l a y ı n ı n ş e h r i n
t a h r i b i n d e n ö n c e m i y a d a s o n r a m ı o l d u ğ u n d a n e m i n d e ğ il iz . H i t i t
K r a l ı n a y a p ı l a n b a ş v u r u s o n u c u n d a , k r a l ı n te m e l a m a c ı n ı n “A tta r im m a
Ş e h r i n i n L u k k a 'l ı A d a m l a n ” n ı d e s t e k l e m e k o l u p o l m a d ı ğ ı n ı b i l m i y o r u z .
A y n c a y a r d ım e t m e y e n i ç i n b a ş k a s ı d e ğ il d e T a w a g a la w a 'n ı n ç a ğ r ı l d ı ğ ı
k a r a n l ı k t a k a l m a k t a d ı r . M e k t u p t a i lk a n d a b a h s e d i l e n o l a y a k a r ı ş a n d ö r t
a y n g r u p v a r d ır :

1) L u k k a 'h A d a m l a r

2 ) A tta r im m a K e n t i ’n i t a h r i b e d e n l e r

3 ) T a w a g a la w a 'n m k u v v e t l e r i

4 ) H i t it le r in ö n c ü a s k e r î g ü ç le r i

A tta r im m a Ş e h r i n i n L u k k a 'h A d a m la r ı m e k t u p t a k i m l iğ i b e l i r s i z
d ü ş m a n a k a r ş ı , y a r d ı m e t m e s i iç in ilk a n d a T a w a g a la w a 'y a b a ş v u r u p ,
n e d e n s o n r a d a n H i t i t K r a l ı n a b a ş v u r d u k l a r ı n a s ıl a ç ı k l a n a b i l i r ? T a b i i
d u ru m g e rç e k te b ö y le y s e , k im e k a rş ı y a rd ım a ra n ıy o rd u ? H e r n e o lu rs a
o l s u n , T a w a g a la w a , H i t i t K r a l ı n ı n s e f e r in i , H i t i t o r d u s u n u n b ö l g e y e
y a k la ş m a s ın ı k e n d i p o z is y o n u n a b ir te h d it s a y m ış o ls a g e re k tir v e b u
y ü z d e n m e k t u p t a k i i f a d e l e r e g ö r e i n s i y a ti f i e l e a l m a k i h ti y a c ı n ı
d u y m u ş t u r . B e lk i d e b u y ü z d e n k e n d in i H itit K r a lın a , h a z ı r v a s a l b i r b e y
o l a r a k s u n m a k k u r n a z l ı ğ ı n ı g ö s t e r m e k i s t e m i ş ti r . B u s e b e p l e H i t it K r a l ı n a
ş a h s e n b o y u n e ğ m e k i ç i n S a lla p a Ş e h r i n e y o l c u l u k e t m e y e h a z ı r l a n ı y o r
v e H i t it K r a l ı n a d a b u j e s t i n i k a b u l e tt i r m i ş g ö r ü n ü y o r . K r a l o n a , k e n d i
h u z u r u n a k a d a r e ş l i k e t m e s i iç in , e s k o r d o l a r a k , b i l d i ğ i m i z T A R T E N U
( b ü y ü k b i r k o m u t a n r ü t b e s i ) 'y u g ö n d e r d i . F a k a t s o n r a ö y l e g ö r ü n ü y o r k i
T a w a g a la w a b i r p r o t o k o l i h l â l i n e d a y a n a r a k k r a l ı n t e m s i l c i s i n i r e d d e t ti
v e v a s a l k r a l l ığ ı b u l u n d u ğ u y e r e i s t e d i. B u i s t e k l e r y e r i n e g e t i r i l i n c e y e
k a d a r d a Ş a l l a p a ’y a g i t m e y i r e d d e t ti . T A R T E N U u n v a n l ı ş a h s ı n s t a t ü s ü n e
o l u r s a o l s u n , T a w a g a la w a 'y a g ö r e o , k r a l a d ın a v a s a l l i k v e r m e y e t k i s i n e
s a h i p d e ğ il d i. İ ş te b u d u r u m t ü m s o n u c u n e n c a n a lıc ı n o k t a s ı o l m u ş
g ö rü n ü y o r.

H e r h a l d e T a w a g a la w a 'n ı n ilk p l â n d a v a s a l k r a l o l m a i s t e ğ i v e i k i n c i
p l â n d a k i H i t i t o t o r i t e s i n e m e y d a n o k u y u ş u , ö y l e g ö s t e r i y o r k i i ş g a l e tt iğ i
t o p r a k l a r d a z a te n ü s t ü n b i r m e v k i i e l i n d e t u t u y o r d u . B e l k i d e s a d e c e fii li
4 Y A ŞA R C O ŞK U N

s ta tü s ü n ü n re s m e n ta n ın m a s ın ın y o lla n n ı a rıy o rd u (k a lıc ı b e lg e le rle

t a n ı n m a - d e f a c t o ) . K r a l ile T a w a g a la w a ' n ı n ik in c j t e m a s ı s o n u n d a
T a w . ’r u n i s t e k l e r i r e d d e d i l m i ş , o d a T A R T E N U ’m n r ü t b e s i n e i l i ş k i n
s a fs a ta y a g iriş m iş v e y a d e m a g o ji y a p m a y a b a ş la m ış tır.

H i t i t K r a lı W a l m a n d a Ş e h r i ’n e i l e r l e d i k t e n s o n r a , T a w 'd , a d e ta b i r
ü ltim a to m n ite liğ in d e o lm a k ü z e r e , k u v v e t l e r i n i ¡ y a la n d a Ş e h r i ’n d e n
ç e k m e s i n i i s t e y e n b i r m e s a j g ö n d e r d i . A n c a k H itit k u v v e t l e r i ¡ y a l a n d a ' y a
v a r d ı ğ ı n d a ü ç y ö n d e n d ü ş m a n s a l d ı n s ı a lt ın d a k a lm ış t ır . B u d ü ş m a n k im
d i? B i r g ö r ü ş e g ö r e ¡ y a la n d a Ş e h r i, A tta r im m a Ş e h r i i le a y n i s a f ta k i
d ü ş m a n t a r a f ı n d a n s a l d ı n y a u ğ r a m ı ş t ır . F a k a t b u i d d i a ik i n e d e n l e
t a r t ı ş m a y a a ç ık tır . İ lk i n , ik i s a l d ı n a r a s ı n d a b ö y l e b i r b a ğ ı d ü ş ü n d ü r e c e k
m e t i n d e h i ç b i r ş e y y o k t u r . İ k in c i o l a r a k , İ y a l a n d a ’y a s a l d ı n d u r u m u n d a
a ç ık ç a g ö s t e r i l e n y e g â n e k u v v e t b i z z a t H itit K r a l ı n ı n k u v v e t l e r i d i r . K r a l
İ y a l a n d a ’d a k i d ü ş m a n d a n s ö z e d e r k e n b e ll i k i H i t it g ö r ü ş a ç ıs ı n d a n
k o n u ş m a k t a d ı r v e h e r h a l d e d ü ş m a n o l a r a k T a w . ’n ı n d e s t e k ç i l e r i n i i ş a r e t
e tm e k te d i r .

B u , d o ğ a l o l a r a k T a w .' y a y a p ı l a n d e s te ğ i n k a y n a ğ ı p r o b l e m i n i o r t a y a
ç ı k a r m a k t a d ı r . B u z a m a n d a A h i y a w a Ü lk e s i’n i n b i r ş e h r i y a d a b ö l g e s i
o l a n M i l a w a n d a ’n \n ( M i l e t o s ) , k u ş k u s u z L u k k a Ü l k e s i ’n d e k i i s y a n c ı
f a a l i y e t l e r i ç i n b i r ü s s a ğ l a m a k l a b i r l ik t e , b u ş e h r i n y a d a b ö l g e n i n a p a ç ı k
a s k e r î b i r e y l e m e k a r ı ş tı ğ ı a n l a m ı n a g e lm e z . E ğ e r b i z F e r d i n a n d
S o m m e r ’in D i e A h h i j a v a - U r k u n d e n ( M ü n c h e n 1 9 3 2 ) a d lı e s e r i n d e k i
m e t n in I 3 7 . s a t ı r ı n t a m a m l a m a s ı n ı k a b u l e d e r s e k , H itit K r a l ı n ı n “L u k k a
Ü lk e six \Ğ tk \ T a w .'y a a it o p e ra s y o n la rd a n M ila w a n d a Ş e h rin i a ç ık ç a
a y ı r m ı ş ” o l d u ğ u n u g ö r ü r ü z . F . S o m m e r ’in m e t n i n I 3 6 - 3 8 . s a t ı r l a r ı n ı n
t e r c ü m e s i ş ö y le : “ ...b e n b ı r a k t ı m , b ü t ü n ü l k e y i t a h r i b e t t i ğ i m d e , o r a d a k i
A tr iy a Ş e h r i ’n i y e g â n e k a l e o l a r a k g e r i d e b ı r a k t ım , a n t l a ş m a s a d a k a t i
iç e r i s i n d e [ M ila w a n d a ? ' y i } " . B u t a m a m l a m a ş i m d i l i k k a y d ı y l a ş u
f i l o l o g l a r t a r a f ı n d a n ( e s e r le r i y a n l a r ı n d a y a z ılı) k a b u l e d i l m i ş ti r :

J. G a r s t a n g a n d O .R . G u r n e y , T h e G e o g r a p h y o f t h e H i t t i t e E m p ir e .

D . P a g e , H i s t o r y a n d th e H o m e r i c I lia d .

J . M a c q u e e n , G e o g r a p h y a n d H i s to r y in W e s t e r n A s i a M i n o r in th e
S e c o n d M il l e n n i u m B .C .

S . H e i n h o l d - K r a h m e r , “ ....” U n t e r s u c h u n g e n z u P iy a m a r a d u ( T e il
I - I I ) “ ....” , k i y a z ı m ı z d a b ü y ü k ç a p t a y a r a r la n d ı k .

D a h a s o n r a k i s a t ı r l a r a g ö r e H itit K r a lı, M i l a w a n d a ' y ı h e r h a l d e

P iy a m a r a d u ' y l a b irlik te liğ in d e n d o la y ı b ira z d üşm an s a y m ış tır.
M ila w a n d a h a l k ı n a o l d u ğ u k a b u l e d i l e n h i t a b ı n d a , h e m e n h e m e n k e s i n
o l a r a k im â li b i r m i s i l l e m e t e h d i d i v a r d ı r .
 B İR H İT İT K R A L I V E M E K T U B U 5

H e m e n h e m e n k e s in d ir k i, T a w . d e s te ğ in in b ü y ü k b i r ç o ğ u n lu ğ u
b a ş k a y ö r e le rd e n g e lm iş tir. B u n o k ta d a b iz şu ü ç te m e l g e rç e ğ i g ö z
ö n ü n d e t u tm a l ı y ı z :

1) T a w . L u k k a Ü lk e s i'n e , b i z z a t ü l k e h a l k ı n ı n a ç ı k d a v e t i y l e
g i r m iş t ir . B u h u s u s b i z z a t H itit K r a lı t a r a f ı n d a n k a b u l v e t e s l im
e d ilm e k te d ir. B u n u n g e rç e k liğ in d e n ş ü p h e d u y m a k iç in p e k a z n e d e n
v a r d ır .

2 ) T a w . H i t it K r a l ı n d a n b i r v a s a l e g e m e n o l a r a k t a n ı n m a y ı i s t e m i ş v e
b u iv e d i b a ğ ı ş l a n m a d ı ğ ı n d a d a H i t i t l e r e t a b î t o p r a k i ç e r i s i n d e o l u p ,
y a k l a ş a n H i t i t O r d u s u ’y l a k a r ş ı k a r ş ı y a o l m u ş o l s a b i le m e v k i i n i a y a k t a
t u t a b i l m e k , H i t it o t o r i t e s i n e m e y d a n o k u m a k i ç i n h a z ı r l a n m ı ş t ı r .

3 ) H i t i t K r a lı, İ y a l a n d a 'y \ k u ş a tm ış v e b ü t ü n ü l k e y i -k i k e n d i
t â b ’a s ı n ı n i s k â n e d il d i ğ i b i r ü l k e d i r - , m e t i n l e r d e d e k e s i n k e s i f a d e e d il d i ğ i
g ib i b a ş t a n a ş a ğ ı t a h r i b e t m i ş t i r .

B u g e rç e k le r H itit K r a lın ın b ö lg e y e , u y ru k la rı a ra s ın d a k i c id d î b ir
a y a k l a n m a y ı a ç ık ç a b a s t ı r m a k a m a c ı y l a g e l m i ş o l d u ğ u s o n u c u n u v e r i r
g ö rü n ü y o r. E ğ e r T a w . b iz z a t h a lk ın d e s te ğ in d e n y o k s u n o ls a y d ı, y a k la ş a n
H itit O rd u s u k a rş ıs ın d a b ö lg e d e k i d u ru m u n u v e y a m e v k iin i a ç ık la m a k
g ü ç o l a c a k t ı . N i t e k i m b u b i r g ö r ü ş o l a r a k ¡ y a la n d a Ş e h r i n i n H i t i t
a s k e r l e r i t a r a f ı n d a n g e n iş ç a p t a i m h a s ı y l a d a d o ğ r u l a n m a k t a d ı r .

A tta rim m a Ş e h rin in im h a s ı o la y ın ın L u k k a y e rle ş m e le ri a ra s ın d a k i

c i d d î iç k a v g a l a n n s o n u c u o l d u ğ u m a n t ı k d ış ı d e ğ i l d i r . B u r a d a J.
M e l l a a r t ’ı n g ö r ü ş ü n e d e d i k k a t e t m e k l â z ı m d ı r . A s l ı n d a b u k a v g a l a r ,
T a w a g a la w a ile P iy a m a r a d d u g ib i â s i l e r i n k e n d i ç ık a r l a r ı i ç i n o r ta m ı
is tis m a r e tm e y e y ö n e lik k a v g a la rd ı. Ç a tış m a la n n , a ltta y a ta n n e d e n le ri
ü z e rin d e a n c a k s p e k ü la s y o n y a p ıla b ilin ir. A n c a k b ö lg e d e k i g e ç m iş
k a n ş ı k l ı k l a n n b e li r t i l m e s i A h h i y a w a n ü f u z a l a n ı n ı n y a k ı n l ı ğ ı k a r ş ı s ı n d a
L u k k a ' n ı n H a t u s a ' y a b a ğ l a n m a s ı s o r u n u n u n te m e l s o n u ç l a r ı n d a n h i ç
d e ğ i l s e b ir i o l d u ğ u y e r i n d e b i r t a h m in d i r . B e l k i m e k t u b u n b a ş l a n g ı c ı n d a
s ö z ü e d i l e n ik i b a ş v u r u - b i r i n c i s i T a w . ’y a , İ k in c is i H i t i t K r a l ı ’ n a -
s ı r a s ı y l a H i t i t k a r ş ıtı v e H i t i t t a r a f t a n ik i a y n g r u p ta n g e l m i ş t i r v e b e lk i
d e b u , s o n u n d a T a w . ile H i t i t K r a lı a r a s ı n d a d o ğ r u d a n k a r ş ı l a ş m a y a y o l
a ç m ı ş tı r . Ö y l e g ö r ü n ü y o r k i T a w ., H i t i t K r a l ı n ı n o r a y a v a r ı ş ı n d a n ö n c e
b ö l g e d e g e ç ic i o l a r a k ü s t ü n n ü f u z k a z a n m ı ş v e b u l u n d u ğ u a l a n d a v a s a l
b ir k ra l o la r a k ta n ın m a y o lu n d a k i is te ğ iy le ö n c e d e n b a ş k a c a d ü ş m a n lık la r
ç ı k m a s ı n ı ö n l e m e y e ç a lı ş m ı ş t ı r . O n u n m e v k i i , s a ğ l a m c a g ü v e n c e y e
a l ı n m ı ş b i r m e v k i o l s a g e r e k t ir .

D i ğ e r y a n d a n ç o k d i k k a t e d e ğ e r d i r k i H i t i t K r a lı o r a y a v a r ı ş ı n d a n
s o n ra , tâ b î d e v le tle r in v e rm e k z o ru n d a o ld u k la rı a s k e r î y ü k ü m lü lü k le r e
r a ğ m e n , i d d i a s ı n a g ö r e y a r d ı m ı m i s t e y e n h a l k t a n e n u f a k b i r d e s t e k i ş a r e ti
6 Y A ŞA R C O Ş K U N

b i l e a lm a m ı ş tı r . K r a l, k e n d i k u v v e t l e r i ç o k a z o l d u ğ u n d a n P iy a m a r a d d u
i le H i t i t t o p r a k l a r ı n ı t e r k e d e n N A M R A ’l a r a e n g e l o l a m a m ı ş t ı r . K r a l b u
k o n u d a g ü ç s ü z lü ğ ü n ü b ir ç e ş it itira f ta b u lu n m u ş tu r. İ fa d e le re g ö re K r a l,
T a w .’y ı t o p r a k l a r ı n d a n s ü r ü p ç ı k a r m a k t a b a ş a n l ı o l m a k l a b i r l i k t e
P i y a m a r a d d u ’n u n s ı k s a l d ı r ı l a r ı m ö n l e y e m e m i ş t i r . G e n e l h a t l a n y l a k r a l ı n
b ö lg e y e k iş is e l m ü d a h a le s i, k a lıc ı d e ğ e ri o la b ile c e k p e k a z ş e y g e tir m iş ,
s a d e c e k e n d is in e h iç b ir d e s te k v e rm e y e n b ir ü lk e d e h a re k â tta b u lu n d u ğ u
g e rç e ğ iy le s ın ırla n m ış tır. D a h a k ö tü s ü , b u ü lk e n in k e n d is in e d ü ş m a n lığ ı
a ç ık ç a s u y ü z ü n e ç ık m ı ş t ı . T a w . M e k tu b u , H i t i t l e r i n e n b a t ı d a k i
to p ra k la r ın d a s ö z k o n u s u o la n b u d u ru m u n , b e lg e n in y a z ıld ığ ı z a m a n d a
s ü k û n e tte n u z a k o ld u ğ u n a v e b iz z a t H itit K ra lın ın b ö lg e d e k i k iş is e l
o to rite s in i s ü rd ü r m e k te b a z ı g ü ç lü k le rle k a rş ıla ş tığ ın a p e k az ş ü p h e
b ı r a k ı y o r . Ö z e l l i k l e L u k k a , A h iy a w a n ü f û z a la n ı n a y a k ı n l ı ğ ı n d a n d o l a y ı
b u z a m a n d a s t r a t e j i k ö n e m e s a h i p b i r m e v k i iş g a l e t m i ş t i r . B u h u s u s ,
b ö l g e d e k i iç ç a t ı ş m a y ı H i t i t g ö r ü ş a ç ı s ı n d a n ç o k d a h a c i d d î h â l e
s o k m u ş t u r . A n c a k d i p l o m a t i k d ü z e y d e , H i t it K r a lı ü l k e s i n i n b u k ı s m ı n ı n
a ç ık ç a y a r a a la b i l i r l i ğ i n i h e r h a l d e i lâ n e d e m e z d i . B ö y l e c e m e k t u b u n d a
b ö lg e d e k i s ık ın tıla n n , ta m a m iy le A h i y a w a ' lı b ir s a ld ırg a n ın
ÇT a w a g a la w a ) ile H it it li b i r h â i n ’in ( P i y a m a r a d d u ) f a a l i y e t l e r i y ü z ü n d e n
o l d u ğ u i z l e n i m i n i s ü r e k l i v e r m e y e ç a lı ş m ı ş t ı r .

M e k t u b u n a k ış ı i ç e r i s i n d e b u y r u ğ u a l t ı n d a k i l e r i n d a v r a n ı ş l a r ı n y a d a
s e m p a t i l e r i n e i l i ş k i n h e r h a n g i a ç ık b i r b ilg i v e r m e k t e n d i k k a t l e
k a ç ı n m a k t a d ı r . A n c a k m e k t u b u n y ö n e l t i l d i ğ i A h iy a w a K r a l ı , L u k k a ’ d a k i
o l a y l a r ı n a k ı ş ı y l a y a k ı n d a n t a n ı ş ı k t ı r . A h i y a w a , s iy a s a l n ü f u z u n u L u k k a
Ü lk e s i y o lu y la M ila w a n d a ’ d a n daha iç e rile re g e n iş le tm e k iç in
P iy a m a r a d d u g ib i â s îl e r i k u l l a n m a d ü ş ü n c e s i n i p e k â l â b e s l e m e k t e
o l a b i li r . E ğ e r b ö y l e y s e , b a tı d a k i t o p r a k l a r ı n ı n k r o n i k b i r r a h a t s ı z l ı k
d u r u m u n d a o ld u ğ u v e b ö y le c e y a b a n c ı b ir k u v v e tin s a ld ırıla r ın a d u y a rlı
o l a b i l e c e ğ i d ü ş ü n c e s i n i k a f a l a r d a n k o v m a y a ç a lı ş m a k H i t it K r a l ı n ı n
g ö r e v i o l s a g e r e k t ir .

M e k t u b u n d e v a m ı i ç e r i s i n d e H i t i t K r a l ı ’m n , H i t it le r e s ı k ı n t ı k a y n a ğ ı
o l a n b a z ı o l a y l a r a d e ğ i n m e s i n i n s e b e p l e r i v a r d ı r . Y a n i y ü k s e k r ü tb e l i b i r
H itit M e m u ru n u n (T A R T E N U ), T aw . ta ra fın d a n k ü ç ü k d ü ş ü rü lü ş ü v e
¡ y a la n d a Ş e h r i ’n i n t a h r i p e d il i ş i n i - b u , H i t i t a s k e r l e r i n i n i m h a e t t i ğ i b i r
H i t i t v a s a l ş e h i r d e v l e t i d i r - , a n c a k a ç ık ç a iy i b i l i n e n b u g e r ç e k l e r i
a n l a t ı r k e n , H i t i t K r a lı b u n l a r ı k e n d i y a ra rın a ç e v ir m e y e ç a lış ır.
T e m s ilc is in in k ü ç ü k d ü ş ü rü lü ş ü H itit ta r a fın ın g ö rü ş m e is te k liliğ in e y a n ıt
o l a r a k T a w . ' n ı n k i b r i n i n v e â d i l i ğ i n i n b i r k a n ıt ı g ib i e le a l ı n m a k t a d ı r . Ö te
y a n d a n ¡ y a la n d a ’ n ı n t a h r i b i , H i t i t o t o r i t e s i n e ta m b i r m e y d a n o k u m a n ı n
k a ç ı n ı l m a z s o n u ç l a r ı n d a n b ir i o l a r a k g ö s te r i l m e k t e d i r . B u n u n l a b i r l i k t e
H i t i t K r a l ı n ı n M il a w a n d a i le b a r ı ş ç ı i l i ş k i l e r s ü r d ü r m e k a r z u s u n a i ş a r e t
e d i l m e k t e d i r k i b u n u n k a n ı t ı d a A t r iy a Ş e h r i n i n d o k u n u l m a d a n s a ğ l a m
b ıra k ılm a s ıd ır.
 B İR H İT İT K R A L I V E M E K T U B U 7

O la y a k a rış a n â s î lid e r le rd e n b iri d e y u k a rıd a is m in i z ik r e ttiğ im iz

P i y a m a r a d d u ’d u r . O n u n l a ilg i li a y n n t ı l ı g ö r ü ş v e a r a ş t ı r m a l a r s o n u c u n d a
s a p ta n a n h u s u s la r ın e n ö n e m lile ri:

a ) P iy a m a r a d d u H i t i t u y r u k l u o l u p , o l d u k ç a y ü k s e k b i r m a k a m d a
b u lu n u y o rd u . B u n a k a rş ın s o y u v e m e v k ii h a k k ın d a k e s in b irş e y
s ö y l e m e k m ü m k ü n d e ğ il d ir .

b ) O , A h iy a w a K r a l l ı ğ ı n ı n e g e m e n l i ğ i a lt ın d a k i b ö l g e l e r e k a ç m a k
s u re tiy le , b ilm e d iğ im iz s e b e p le rd e n d o la y ı H i t it K r a l ı n ı n e m rin e
u y m a m ış tır.

c ) P i y a m a r a d d u , A t p a ’n ı n k a y ı n p e d e r i id i. B u ş a h ıs is e b ü y ü k b i r
o la s ılık la A h iy a w a K r a llığ ın ın u y ru ğ u n d ay d ı ve M i l a w a n d a ’d a
o tu ru y o rd u .

d ) P iy a m a r a d d u k a ç ış ın d a n b ir sü re so n ra y in e M i l a w a n d a 'â a
o t u r m u ş o l a b i li r .

e) B u rad an ve A h iy a w a ' n ın e g e m e n liğ in d e b u lu n a n d iğ e r

b ö l g e l e r d e n , H i t i t e g e m e n l i ğ i a lt ı n d a b u l u n a n b ö l g e l e r e z a m a n z a m a n
s a l d ı r ı l a r d a b u l u n m u ş , K a r k iy a ile M a s a Ş e h i r ( Ü l k e ) 'l e r i n e g i tm e y i
p la n la m ış tır.

P i y a m a r a d d u ' n u n H i t it N A M R A ’l a n n ı ç a lm a s ı H i t it K r a lı n a ,
A h iy a w a K r a lı n ı , u y ru ğ u n d an b i r i n in k a rşı fa a liy e tle rin e göz
y u m d u ğ u n d a n v e H i t i t m a l ı o l a n N A M R A ’l a r a k u c a k a ç t ı ğ ı n d a n d o l a y ı
a z a r l a m a f ır s a tı v e r m e k t e d i r . K r a l ı n te m e l a m a c ı n ı n , A h i y a w a K r a lı n ı ,
L u k k a ’d a k i p o l i t i k a s ı n ı a ç ı k ç a i f a d e e t m e y e z o r l a m a k v e b u p o l i t i k a d a
o l u m l u t a v ı r t a k ı n m a y a i k n â e t m e k o l d u ğ u b e li r iy o r . E ğ e r A h i y a w a K r a lı
H i t i t l e r l e i ş b i r li ğ in i k a b u l e d e r s e k e n d is i n e a ç ık 3 o l a s ı l ı k v a r :

1) P i y a m a r a d d u ’ y u H i t i t l e r l e b i r ç ö z ü m y o l u n u b u l m a y ı g ö r ü ş m e k
ü z e r e v e d e e ğ e r ç ö z ü m e v a r ı l m a z is e z a r a r v e r i l m e k s i z i n g e ri
g ö n d e r i l m e s i g ü v e n c e s i y l e H a tti ü l k e s i n e g i tm e y i i k n â e t m e k k i H i t it
K r a lı, y ü k s e k r ü tb e l i b i r H i t i t K o m u t a n ı n ı P i y a m a r a d d u ' n u n e m n i y e ti n i
g a r a n t i e t m e k i ç i n f i i l e n b i r r e h i n g ib i g ö n d e r m e l i d i r .

2 ) P iy a m a r a d d u 'n u n A h iy a w a to p ra k la rın d a s a k in b ir ş e k ild e

y e r l e ş m e s i n i s a ğ la m a k .

3 ) P i y a m a r a d d u 'y u A h i y a w a to p ra k la n d ış ın d a b ir h a re k â t ü s s ü
a ra m a y a z o rla m a k .

B u a lt e r n a t i f l e r i o r t a y a k o y m a k s u r e t i y l e , H i t i t K r a l ı , A h iy a w a
K r a l ı n ı n n ü f u z u n u k u l l a n m a s ı n ı , a k s i t a k d i r d e A h iy a w a ü s l e r i n d e n
y ö n e tile n isy a n fa a liy e tle r in d e n d o ğ ru d an K r a lı s o ru m lu tu tm a k
g e re k tiğ in i b e lirtm e k te d ir.
8 Y A ŞA R C O Ş K U N

T a u a g a la u a M e k tu b u n u n g e rç e k s o n u c u b ilin m e m e k te d ir. F a k a t
h e r h a l d e M u r s i l i 'm n s a l t a n a t ı n ı n s o n u n a d o ğ r u , b a tı lı v a s a l l e r i ü z e r i n d e
H itit o to rite s in in d e v a m ın ı s a ğ la m a k g iriş im le ri b ü y ü k ö lç ü d e b a ş a r ıs ız
o l d u . H a l e f i M u w a t a l l i 'm n s a l t a n a t ı s ı r a s ı n d a b a t ı d a k i s i y a s a l d u r u m
m u h t e m e l e n d a h a ç o k s a r s ıld ı.. Ç ü n k ü M u w a t a l l i 'm n W i l u s a ’lı A l a k s a n d u
ile y a p tı ğ ı a n l a ş m a d a , A n a w a d e v l e t l e r i a r a s ı n d a i s y a n i h t i m a l i n e a t ı f
y a p ı l m a k t a d ı r v e M a s a , K a r k is a , W a r i l y a lla ile L u k k a g ü ç l ü d ü ş m a n
to p ra ğ ı s a y ılm a k ta d ır (B k . J. F r ie d r ic h , S ta a ts v e rtrâ g e d e s H a tti- R e ic h e s ,
M V A G 3 4 / 1 , s .4 2 v d ., L e i p z i g 1 9 3 0 ). M u w a t a l l i 'm n L u k k a y ö n ü n e
p l a n l a d ı ğ ı a s k e r i h a r e k e t g e r ç e k l e ş m e m i ş o l s a b i le , T a w . M e k t u b u n d a
iş a re t e d ile n e b e n z e r b ir d u ru m u n is y a n e y le m le rin e d u y a rlı b ir b ö lg e n in
g e n e lin d e te k r a r g e liş e b ile c e ğ i v u r g u la n m a k ta d ır.

H i t i t e t k i n l i ğ i n i n b a t ı d a s ü r d ü r ü l m e g ü ç l ü ğ ü , 1 3 . y y .d a b u b ö l g e d e k i
H itit ç ık a r la r ın ın z a m a n la te rk e d ilm e s in e y o l a ç m ış o la b ilir. E ğ e r b a tıd a
H itit e tk in liğ in in b ö y le s in e b ü z ü lü ş ü g e rç e k le ş tiy s e , o z a m a n b u d u r u m ,
Y e n i H itit D e v le tin in ö n le n e m e z ç ö k ü ş ü n d e n ö n c e , A s u r, U g a r it v e D o ğ u
A k d e n i z ’in d i ğ e r ü l k e l e r i y l e H i t i t l e r i n o l u ş t u r d u ğ u i l i ş k i l e r e d a h a b ü y ü k
ö n e m v e r m e s i s u r e t i y l e h i ç d e ğ i l s e g e ç ic i o l a r a k d e n g e l e n m i ş o l m a l ı d ı r .

B u b e l g e n i n k a l e m e a l ı n m a z a m a n ı n a a it g ö r ü ş v e d ü ş ü n c e l e r
ç e ş i t l i d i r . II. M u r s ili ile M u w a t a l l i 'm n s a l t a n a ü a n s ı r a s ı n d a , S e h a N e h r i
Ü l k e s i K r a lı o l a n M a n a p a - T a r h u n ta ( e s k i o k u n u ş u y l a M a n a p a - D a t t a )
M e k tu b u n d a (K U B 1 9 ,5 + K B o 1 9 ,7 9 ) T a w . ’d a geçen A tp a ve
P iy a m a r a d d u ş a h ıs i s i m l e r i n e r a s t l a m a k t a y ı z . B u b i z i m i ç i n ö n e m l i b i r ip
u c u d u r . O h a l d e T a w . M e k t u b u n u n y a z a n M u r s i li v e y a M u w a t a l l i ’ d ir .
H a t t a b a ş k a " b i r o l a s ı l ı k l a III. H a tu s ili d e o l a b i l i r . M a n a p a - T a r h u n t a v e
T a w a g a la w a M e k tu p la rın ın peşpeşe y a z ıl d ık l a r ı hususunda ısra r
e d ilm e m e lid ir . Z a y ıf b ir ih tim a ld ir. M u w a ta lli ve H a tu S ili’ y e
d a y a n d ı r ı l m a s ı m ü m k ü n o l a n v e i ç e r i s i n d e P iy a m a r a d d u ş a h ı s i s m i n i n
g e ç ti ğ i d i ğ e r f r a g m a n l a r l a , T a w . M e k t u b u k a r ş ı l a ş t ı r ı l d ı ğ ı n d a ş u h u s u s l a r
g ö z e ç a rp a r:

1) M ir a Ü lk e s i K r a lı mA '« /7 a /ıfa -DL A M M A ’y l a ilg i li M u w a ta lli

d ö n e m i n e y e r l e ş t i r i l e n ü ç m e t i n d e ( K U B 1 9 ,5 - K B o 1 9 ,7 8 v e 7 9 )
K u p a n ta - DL A M M A ., P iy a m a r a d d u i le i liş k ili o l a r a k o r t a y a ç ık a r . K B o
1 6 , 3 5 'd e d e b e n z e r b i r iliş k i i ç e r i s i n d e M ir a Ü lk e s i z i k r e d i l i y o r . H a t u ş il i
z a m a n ı n a a it f r a g m a n l a r d a is e K u p a n t a - DL A M M A a r t ı k a k t i f b i r r o l
o y n a m a m a k ta d ır . KBo 1 9 ,8 0 'd e onun o ğ u lla n sad ece b ir d e fa
z i k r e d i l m e k t e , T a w . M e k t u b u n u n e li m i z e g e ç e n 3 . t a b l e t i n d e n e
K u p a n ta - DL A M M A v e n e d e M ir a Ü l k e s i g e ç m e m e k t e d i r .

2 ) A h iy a w a Ü lk e s i v e K ra lın a iliş k in m e tin v e fra g m a n la rd a , b u ü lk e

v e k r a l ı f a z l a c a t e ş h i s e d i l e m e m e k t e , f a k a t T a w . M e k t u b u n d a A h iy a w a
K r a l ı , H i t i t K r a lı t a r a f ı n d a n e ş d e ğ e r l i b i r k r a l o l a r a k s a y g ı g ö r m e k t e d i r .
 B İR H İT İT K R A L I V E M E K T U B U 9

3) H i t i t K r a l ı M u w a t a ll i' n i n W ilu ş a ! lı A la k ş a n d u ile o la n

a n l a ş m a s ı n d a L u q q a , M a s a , K a r k iŞ a v e W a r s iy a la , h e p b i r l i k t e U R U
(ş e h ir) d e te r m in a tifiy le z ik r e d ilm e k te d ir.

O rta d a k e s in d e lille r o lm a m a k la b e ra b e r y in e d e a n la tıla n la rd a n

M u w a t a l l i ' d e n ç o k H a tıu M i'n in , T a w . M e k t u b u n u n y a z a n o l a b i l e c e ğ i
i h t i m a l i k u v v e t k a z a n m a k t a d ı r . B ö y l e b i r i h ti m a l P r o f . G ü t e r b o c k
t a r a f ı n d a n d a d ile g e t i r i l m i ş t i r .

E ğ e r T a w . M e k t u b u n u n I I I .H a tu s ili z a m a n ı n d a y a z ı l d ı ğ ı t e y i t
e d i l i r s e , A h i y a w a ’y a i l i ş k i n b e l g e l e r i y e n i b i r k r o n o l o j i k s ı r a l a m a y a t â b î
t u t m a k g e r e k e c e k t i r . G e r ç e k t e n I L M u r s ili v e M u w a ta lli z a m a n ı n a a it
H a t ti K r a lı ile A h i y a w a a r a s ı n d a d i r e k t b i r i li ş k iy i g ö s t e r e n h i ç b i r
d o k ü m a n m e v c u t d e ğ i l d i r . B u a r a d a , A la k ş a n d u A n l a ş m a s ı n d a , A h iy a w a
Ü lk e s in in k u v v e tli b ir ra k ip o la r a k g ö rü n m e d iğ in i v u rg u la y a lım . D iğ e r
m e t i n v e y a h a b e r l e ş m e l e r i n d e d o ğ r u la d ı ğ ı g i b i, A h iy a w a ile s ık ı t e m a s
b e lk i d e ilk d e f a 111. H a tu s ili z a m a n ı n d a b a ş la m ış tı .

S o n o la ra k , b u lu n a c a k y e n i ta b le t ve b u lu n tu la n n şu a n d a m e v c u t
ilg ile rim iz i e s a s lı b ir ş e k ild e d e ğ iş tire b ile c e ğ in i b e lir tm e k y e rin d e
o la c a k tır.

SU M M A RY

A H I T T I T E K IN G A N D H IS L E T T E R

T h e n u m b e r o f B o ğ a z k ö y c u n e i f o r m te x ts c o n t a i n i n g i n f o r m a t i o n o n
“A h h i y a w a C o u n t r y ” is v e r y f e w a n d o n e o f t h e m o s t i m p o r t a n t o f t h e s e
is t h e “ T a w a g a l a w a T e x t ” o r l e tte r . In r e c e n t y e a r s H .G . G ü t e r b o c k
f e e l i n g t h e n e e d f o r a r t i c l e s o n t h is s u b j e c t w r o t e tw o a r t i c l e s t it le d “ W e r
w a r T a w a g a l a w a l " ( W h o w a s T a w a g a la w a ? ) a n d “ A n e w l o o k a t
A h h i y a w a t e x t ” . I n H i t t i t e h i s t o r y o n e o f th e v e r y i m p o r t a n t n a m e s r e l a te d
to t h e “ A h h i y a w a P r o b l e m ” is “ T a w a g a l a w a S c h o l a r s w h o h a v e b e e n
w o r k i n g h a r d to i d e n t i f y t h e p e r s o n b y th is n a m e ta k e in to c o n s i d e r a t i o n
t h e p o s s i b i l i t y t h a t T a w a g a la w a c o u ld b e a b r o t h e r o f t h e “ K i n g
A h h i y a w a ” . W e h a w e i n o u r h a n d s o n l y th e t i r d c o p y o f t h is t a b l e t, w h i c h
is b e l i e v e d to h a v e b e e n w r i t t e n d u r i n g th e r e i g n o f e i t h e r M u r s ili t h e
s e c o n d o r M u w a t a ll i o r H a t u s il i t h e t h ir d a l t h o u g h t h e n a m e o f t h e k i n g
d u r i n g w h o s e r e i n g th e t a b l e t w a s w r i t t e n is n o t s ta t e d i n th e t e x t .
R e c e n t l y , t h e v i e w t h a t t h e e v e n t s d e s c r i b e d in th e t a b l e t t o o k p l a c e
d u r i n g t h e r e i g n o f H a t u s il i III. t h e t h ir d h a s g a in e d m o r e w e i g h t. F r o m it
is u n d e r s t o o d th e g e n e r a l s t y l e o f t h e t e x t t h a t a u to n o m y h a s a lr e a d y
s t a r te d l o s i n g p o w e r a n d t h a t t h e c i t y a d m i n i s t r a t o r s d i d n o t o b e y th e
10 YAŞAR C O ŞK U N

v a s s a l s a n y m o r e a n o t h e r p e r s o n w h o s e n a m e is m e n t i o n e d a l o n g w i t h t h e
h i s t o r i c e v e n t s d e s c r i b e d i n t h e t e x t “P iy a m a r a d d u ”. A n o t h e r n a m e is
“A t p a " a n d th e s e t w o a r e c lo s e r e l a ti v e s . I t is n e c e s s a r y to m a k e a
“ c o m p a r a t i v e a n d t h r o u g h s t u d y ” o f a ll te x t s in w h i c h t h e s e n a m e s a r e
s e e n s e p a r a t e l y o r t o g e t h e r in c o n n e c t i o n w i t h A h h i y a w a C o u n t r y
( K U R IJRU A h iia u a - ) .