Vate 2

Serredaktor:
M+|a s+a||
Redaksyon:
h+c+| |||ea. . |s+a lsp+|.
tea | tuacc,+a. M+|a s+a||. Me|aet l:ua
Ardimkerdox:
Osa+a -t+|. \||c||+ e+:,u|.
te|c. M a: | tea. Meac +|| :.
\ |+t l| . le|:+a +ac |.
huse a lu|u. e c\+a lu|||.
kcc a kewea. l+ae| c|eae:.
l+:|a 1eau||ea|. u|| l|,ua
Temslkar Almanya:
M a: | tea
l+|s: ++ - ) - LL L?
l+|s: ++ - ) - L ! L
Seveta aboneyye tklye (Almanya de):
l. +||||++
t/O \e|e|ast+ctte|| \h e..
lcst|+c| ! ) +
L) e|||a/-|a+a+
Temslkar Norve:
M. +|| :
c\: !+
))L 1|cac|e|a/\Ok\lt
Temslkar Hollanda
le||+c -aec
e||:| t|. ?L
? tM -|a|ea/hOll-\-
1e|: +!-! !
ert aboneyye:
Welat serrk 6 am
1||||+: ......................... +) M. ......... !) M.
-|a+a+: ...................... +) M. ......... !) M.
wec: ........................ !) ll. ...... L! ll.
u,e| c a : ................ ) M. ......... M.
Vay: L) M./) ll.
lan:
k|pe|| |: !)) M./L))) ll.
\ a ||pe||: L)) M./)) ll.
t+| ,||pe||: ) M./!) ll.
ap: -pec 1|c| c l ||+,. tcc||c|a
ISSN:1401-2995
Postgiro:
lu|c|s|+ lu|tu| cc| p|+|| |ea|a,ea
+ L ?-+ \ll\
Adres:
. lsp+|
Occ le||cw ,ea !
-L! ! | ||c|aea/\ll\
Vate
Kovara Kultur
h a+|: !
l+ :. L
Berpirsiyariya her nut y ntox/ntoxe bi xo ya.
TEDE
\eacc\+a | ..............................................................................................................................
e||ec l||a+ac| (l||c| , ce lcac|+ h | |ae ..........................................................
Mnzr em
l: \e| + |saea tc| kca a+a- ......................................................................................... L
Mihan Licokic
l | l|s a,e ............................................................................................................................. !
A. Muttalp Ko
l \e|+tc e|+| ........................................................................................................................ !
Seyidxan Kurij
\ |u|e| -|c+|: l+w|| ku| M| |+ce lea - .......................................................................... !
Memed Drew
\+ k+ k++ \ewe+ /|w+a +................................................................................................
Kazim Temurlenk
Me|e|+ Meaec \|c ke: Oe ||+a t| |+ \ aeac-....................................................... +)
Mehmet Uzun
|a+ +\e. he| / a lu|tu| \ew t e| + ......................................................................... +
Lerzan Jandl
ecse||+ L ae ce h+| ap+|+tc| + Osa+a +a \u| ea ea ....................................
Al Heyder Sever
|s|a e| c ...........................................................................................................................
J. hsan Espar
e| e ea+: ...........................................................................................................................
Memo Darrz
Meac +|| : |+ | .............................................................................................................. ?
Brgule
\+te- e| c lcac + ....................................................................................................... !
Huseyn Kizilarslan
l+wu|+ l| t a tea - + hece| .....................................................................................
Malmsanij
l|t+c+a |+ .................................................................................................................................
Celadet Al Bedirxan
le||ea,+ lu|c (lu|a+ac ,-l|eas -ll .................................................................................. L)L
\eacc\+a |+ .......................................................................................................................... LL+
Malmsanij
le||ea, 1||| -l||a+ac| (/+:+| , ...................................................................................... LL?
l|t+c l||a+ac| (/+:+| ,-ll ................................................................................................. L!?
-||+ce...................................................................................................................................... L!
Vate
WENDOXAN R
Wendox delal,
Ma ebi hmara diyine (ikinci say) selam dan (dame) ima. Hmara
verne dim a gelek kesan eleqedarya xo misnay (nawite); ebi mektube,
telefon, faks yan z qisekerdi fikr wati xo day zanayene. Fikr
krtk (eletiri) ima, i biyaye i nbiyaye, yan i musbet i menf
bib, ser iman ser. Hetan ke ma dest ra bro ma go xo dan ima
ser xebitiyn ke ebi vateyan ima vatey xo roj bi roj hna we
hna zelal bik.
Her mektuba ima ma r mesajk, patgirewtik (potgureten)
ardimko fikr yo. Mektub ke znadan Tirkiya ra amey wayr
manayka hna taybet (suss) y. N mektub pey beran (beran)
kiltkerdeyan ra, pey hewt koyan hewt royan ra nusiyay label
bya mucadeley xoverroday (direni) nan ra yena. Bya kesan
hvdaran, bya hesreta milet welat, hesreta dost birakan, hes-
reta ziwan (zon) dayke.
Mektuban miyan de z y Serdar Bedirxan tan mektub z est ke
misnen (nawnen) ke Diyarbekir de cayan bnan welat de kes
hessas, kes ke peryodkan kurdkyan ebi ebi diqqet taqb ken, kes
ke rmet ziwan rn dayke zan no ware de fikiriyn, wazen
iyk bik est. Hvya ma esta ke meti do kes inasarn (winas)
hna bib zaf.
Dewam bikn ma r binusn, kemane ayeya ma r vajn.
Wendox erjayey,
Demey veti na hmara Vatey, rat serra etyine ya
Xoverroday Drsim yeno. et serr ra ver, ar Drsim y mezlm
vera gonweran bbextan xo ver ro da. Pran Zlan Agr dim a
+
Vate
kurd Drsim amey qirkerdene, dew aristan ma amey venayene.
darekerdoxan medenyan (!) Tirkiya kal et-hewtay serrey z
Seyd Rizay dar de kerd. Dar ber gon gonare de xemilnay. et
serre ra pey ewro z laj keynayan (laz nayan) kurdan z
xoverrodayan qirbiyayan bnan kurdan, Drsim z xo vr a
nkerdo. Ma rmet (qmet) dan xoverroday Drsim ehdan
Drsim ebi hurmet an era xo vr. Na hmara ma de nutey Mnzr
em, roportaj Kazim Temurlenk ra Al Heyder Sever derheq
xoverroday Drsim de y. Nutey ma y bn zewbna wareyan di
y hv a ya ke ebi zer ba ima b.
Ebi hviya hmaran hna ptan (zengnan) rojan hna wean.
Vate
Vate
DERHEQ KRMANCK (KRDK) DE KOMBYAY HRYNE
Bielefeld, 1-3y tebaxe 1997
Roja 1 menga (ama) tebaxe de, aristanan Almanya ra Bielefeld
de kirmanck (kirdk, dimilk, zazak) ser o kombiyay hryine dest
pkerd hr roj (1-3y tebaxe) ramit. N kombiyayi de n iys kes
amade by:
Yildiray Beyazgul (Gimgim)
Aydin Bngol (Gimgim)
Mnzr em (Drsim)
Hman yan (Depe)
Haydar Diljen (Swregi)
J. hsan Espar (Pran)
Ceml Gundogan (Drsim)
Lerzan Jandl (Gimgim)
Elf Kili (Drsim)
eko Kocadag (Gimgim)
Huseyn Kl (Drsim)
Seyidxan Kurij (ewlg)
M. Malmsanij (Pran)
Selm Mrat (Pali)
Kamer Soylemez (Drsim)
Harun Turgut (Pali)
***
N kombiyayi de amadebiyayox n di meselan ser o vindert
meyl xo tesbt kerd:
Namey welatan, dewletan paytextan
zafe (ebi tirk tamlama) hal wayirbiyayi (gnitif)
Meyl kombiyay gore, namey dewletan, welatan paytextan n y:
Vate
NAMEY WELATAN, DEWLETAN PAYTEXTAN
Tiya de vane (zafane) namey dewletan paytextan nan nusiyay
(amey nutene), label namey tan (tay) welatan bdewletan yan
z welatan otonoman z nusiyay.
I-AFRKA
kirmanck (kirdk) ...................... ngilizk
dewlete/welat, paytext ............... dewlete/welat, paytext
1. Afrkaya Bar, Pretorya .......... 1. South Africa, Pretoria
2. Afrkaya Miyanne, Bang .......... 2. Central African Republic, Bangui
3. Angola, Landa........................... 3. Angola, Luanda
4. Benn, Porto-Novo....................... 4. Benin, Porto-Novo
5. Botswana, Gabaron .................... 5. Botswana, Gaborone
6. Brund, Bujumbura .................... 6. Brundi, Bujumbura
7. Brkna Faso
(Voltaya Corne),Wagadg .... 7. Burkina Faso, Ouagadougou
8. ad, Ncamena............................. 8. Chad, NDjamena
9. Cezayr, Cezayr.......................... 9. Algeria, Algiers
10. Cbt, Cbt ............................ 10. Djibouti, Djibouti
11. Ertre, Asmara .......................... 11. Eritrea, Asmara
12. Etyopya, Adds Ababa .............. 12. Ethiopia, Addis Ababa
13. Gabon, Lbrvl ........................... 13. Gabon, Libreville
14. Gambya, Banjl ....................... 14. The Gambia, Banjul
15. Gana, Akra ................................ 15. Ghana, Accra
16. Gne, Konakr ............................ 16. Guinea, Conakry
17. Gneya Bssaoy, Bssao............ 17. Guinea-Bissao, Bissau
18. Gneya Ekwatore, Malabo ........ 18. Equatorial Guinea, Malabo
19. Kamern, Yande..................... 19. Cameroon, Yaound
20. Kenya, Narob .......................... 20. Kenya, Nairobi
21. Kongo (Zare), Knasa ............. 21. Congo (Zaire), Kinshasa
22. Kongo-Brazavlle, Brazzavlle.. 22. Congo, Brazzaville
23. Lberya, Monrovya.................... 23. Liberia, Monrovia
24. Lbya, Trabls ........................... 24. Libya, Tripoli
Vate
25. Madagaskar, Antananarvo ..... 25. Madagascar, Antananarivo
26. Malaw, Llongwe...................... 26. Malawi, Lilongwe
27. Mal, Bamako ............................ 27. Mali, Bamako
28. Marok (Fas), Rabat ................... 28. Morocco, Rabat
29. Misir, Qahre............................. 29. Egypt, Cairo
30. Mortanya, Nakot.................. 30. Mauritania, Nouakchott
31. Mozambk, Mapto ................... 31. Mozambque, Maputo
32. Nambya, Wndhk .................. 32. Namibia, Wndhoek
33. Njer, Nyamey.......................... 33. Niger, Namey
34. Njerya, Abuja ........................... 34. Nigeria, Abuja
35. Rwanda, Kgal ......................... 35. Rwanda, Kigali
36. Sehraya Rojawan, El-Eyn ..... 36. Western Sahara, El-Aain
37. Senegal, Dakar ......................... 37. Senegal, Dakar
38. Syerra Leone, Frtawn ............ 38. Sierra Leone, Freetown
39. Somalya, Mogad................... 39. Somalia, Mogadishu
40. Sdan, Xartm ......................... 40. Sudan, Khartoum
41. Tanzanya, Dodoma ................... 41. Tanzania, Dodoma
42. Togo, Lome ................................ 42. Togo, Lom
43. Tnis, Tnis .............................. 43. Tunisia, Tunis
44. ganda, Kampala ..................... 44. Uganda, Kampala
45. Zambya, Lsaka ...................... 45. Zambia, Lusaka
46. Zmbabwe, Harare .................... 46. Zmbabwe, Harare
II-AMERKA
1. Arjantin, Buenos Ares ............... 1. Argentina, Buenos Aires
2. Belz, Belmopan .......................... 2. Belize, Belmopan
3. Bolvya, Sukre............................. 3. Bolivia, Sucre
4. Brezlya, Brezl ........................... 4. Brazil, Brasilia
5. Dewlet Yewbiyayey Amerka, Wangtin 5.United States of America, Washington
6. Domnk, Santo Domngo ................. 6. Dominican Republic, Santo Domingo
7. Ekwador, Kto ............................. 7. Ecuador, Quito
?
Vate
8. Giraw Falkland, Stanley ......... 8. Falkland Islands, Stanley
9. Guatemala, Guatemala City ...... 9. Guatemala, Guatemala City
10. Guyana, Corctawn .................... 10. Guyana, Georgetown
11. Guyana Frensay, Kayen ......... 11. French Guiana, Cayenne
12. Hat, Porto-Prens..................... 12. Haiti, Port-au-Prince
13. Hondras, Tegucgalpa ............ 13. Honduras, Tegucigalpa
14. Jamaka, Kngston.................... 14. Jamaica, Kingston
15. Kanada, Ottawa........................ 15. Canada, Ottawa
16. Kolombya, Bogota .................... 16. Colombia, Bogot
17. Kosta Rka, San Jose ................ 17. Costa Rica, San Jos
18. Kuba, Havana ........................... 18. Cuba, Havana
19. Mekska, Meksko City ............. 19. Mexico, Mexico City
20. Nkaragua, Managua................ 20. Nicaragua, Managua
21. l, Santiyago ........................... 21. Chile, Santiago
22. Panama, Panama City ............. 22. Panama, Panama City
23. Paragay, Asunsiyon................ 23. Paraguay, Asuncin
24. Per, Lma ................................ 24. Peru, Lima
25. Salvador, San Salvador ............ 25. El Salvador, San Salvador
26. Surnam, Paramarbo ............... 26. Suriname, Paramaribo
27. rgay, Montevdeo ............... 27. Uruguay, Montevideo
28. Venezuela, Karakas .................. 28. Venezuela, Caracas
III-ASYA
1. Armenstan, Erwan ................... 1. Armenia, Yerevan
2. Azerbaycan, Baku....................... 2. Azerbaijan, Baku
3. Bahreyn, Manama ...................... 3. Bahrain, Manama
4. Benglade, Dakka ....................... 4. Bangladesh, Dhaka
5. Brma, Rangn .......................... 5. Burma, Rangoon (Yangon)
6. Btan, Thmfu ............................ 6. Bhutan, Thimphu
7. eenstan, Grozn...................... 7. Chechenia, Grozny
8. n, Pekn.................................... 8. China, Beijing (Peking)
Vate
9. Efxanstan, Kabul ....................... 9. Afghanistan, Kabul
10. Erebstan Sed, Riyad........... 10. Saudi Arabia, Riyadh
11. Flpn, Manla .......................... 11. Philippines, Manila
12. Gurcstan, Tifls ........................ 12. Georgien, Tbilisi
13. Hindstan, Delh ....................... 13. India, New Delhi
14. ndonezya, Jakarta ................... 14. Indonesia, Jakarta
15. ran, Tehran.............................. 15. Iran, Tehran
16. raq, Bexdad.............................. 16. Iraq, Baghdad
17. sral, Quddus ........................... 17. Israel, Jerusalem
18. Japonya, Tokyo ......................... 18. Japan, Tokyo
19. Kaledonyaya Newye, Nmeya 19. New Caledonia, Nouma
20. Kamboya, Phnom Pen................ 20. Cambodia (Kampuchea), Phnom Penh
21. Koreya Bare, Sel ................. 21. South Korea, Seoul
22. Koreya Vakure, Piyonyang ...... 22. North Korea, Pyongyang
23. Kurdstan .................................. 23. Kurdistan
24. Kuweyt, Kuweyt ....................... 24. Kuwait, Kuwait
25. Laos, Vyangan........................ 25. Laos, Vientiane
26. Lubnan, Beyrd ........................ 26. Lebanon, Beirut
27. Maldv, Male ............................. 27. Maldives, Mal
28. Malezya, Kuala Lumpur .......... 28. Malaysia, Kuala Lumpur
29. Mreyy Ereban, Eb Dab .......... 29. United Arab Emirates, Abu Dhabi
30. Moxolstan, lan Bator ............ 30. Mongolia, Ulan Bator
31. Nepal, Katmand ..................... 31. Nepal, Kathmandu
32. Ozbekstan, Takent ................. 32. Uzbekistan, Tashkent
33. Pakstan, slamabad................. 33. Pakistan, slamabad
34. Qeter, Dohe ............................... 34. Qatar, Doha
35. Qazaxstan, Akmola ................. 35. Kasakhistan, Akmola
36. Qibris, Lefkoe .......................... 36. Cyprus, Nicosia
37. Qirxizstan, Bkek ................... 37. Kyrgyzstan, Bishkek
38. Sngapr, Sngapr .................. 38. Singapore, Singapore
39. Sr Lanka, Kolombo .................. 39. Sri Lanka, Colombo
40. Srye, am............................... 40. Syria, Damascus
41. Tacikstan, Duenbe ................. 41. Tajikistan, Dushanbe
L)
Vate
42. Tayland, Bangkok..................... 42. Thailand, Bangkok
43. Taywan, Tayp.......................... 43. Taiwan, Taipei
44. Tirkiya, Anqara ........................ 44. Turkey, Ankara
45. Tirkmenistan, Eqabad ............ 45. Turkmenistan, Ashkhabad
46. Umman, Mesqet........................ 46. Oman, Muscat
47. Urdun, Emman ......................... 47. Jordan, Amman
48. Vetnam, Hano ......................... 48. Vietnam, Hanoi
49. Yemen, Sena ............................. 49. Yemen, Sanaa
IV-EWROPA
1. Albanya (Arnawudstan), Trana 1. Albania, Tirana
2. Almanyaya Federale, Berln ...... 2. Germany, Berlin
3. Andorra, Andorra-la-Vella ......... 3. Andorra, Andorra-la-Vella
4. Awusturya, Vyana ..................... 4. Austria, Vienna
5. Belka, Bruksel .......................... 5. Belgium, Brussels
6. Bosna-Hersek, Sarayevo ............ 6. Bosnia-Hercegovina, Sarajevo
7. Blgarstan, Sofya ...................... 7. Bulgaria, Sofia
8. ekstan, Prag ............................ 8. Czech Republic, Prague
9. Danmarka, Kopenhag ............... 9. Denmark, Copenhagen
10. Estonya, Talln.......................... 10. Estonia, Tallin
11. Faroarna.................................... 11. The Faroe Islands
12. Fnlanda, Helsnk .................... 12. Finland, Helsinki
13. Fransa, Pars............................. 13. France, Paris
14. Gronlanda, Nuuk ...................... 14. Greenland, Nuuk (Godthb)
15. Hollanda, Amsterdam .............. 15. The Netherlands, Amsterdam
16. ngilstan, Londra ..................... 16. United Kingdom, London
17. rlanda, Dubln ......................... 17. Ireland, Dublin
18. slanda, Reykyawk .................. 18. Iceland, Reykjavik
19. talya, Roma.............................. 19. Italy, Rome
20. Korska, Ajakkyo ..................... 20. Corsica, Ajaccio
LL
Vate
21. Letonya, Rga ............................ 21. Latvia, Riga
22. Ltvanya, Vilnyus .................... 22. Lithuania, Vilnius
23. Lxtintayn, Vaduz ................... 23. Liechtenstein, Vaduz
24. Luksembrg, Luxembrg ......... 24. Luxembourg, Luxembourg
25. Macarstan, Bdapest .............. 25. Hungary, Budapest
26. Makedonya, Uskup ................... 26. Macedonia, Skopje
27. Malta, Valletta.......................... 27. Malta, Valletta
28. Moldavya, Know ................... 28. Moldavia, Chisinau
29. Monako, Monako....................... 29. Monaco, Monaco
30. Norwe, Oslo ............................. 30. Norway, Oslo
31. Polonya, Warova ..................... 31. Poland, Warsaw
32. Portugal, Lzbon ....................... 32. Portugal, Lisbon
33. Romanya, Bkarest .................. 33. Romania, Bucharest
34. Rsya, Moskova ........................ 34. Russia, Moscow
35. Rsyaya Sipye, Mnsk ............. 35. Belorussia, Minsk
36. San Marno, San Marno .......... 36. San Marino, San Marino
37. Sardnya, Kayler ...................... 37. Sardinia, Cagliari
38. Slovakya, Bratslava................. 38. Slovakia, Bratislava
39. Slovenya, Lyublyana ................ 39. Slovenia, Ljubljana
40. Spanya, Madrd ........................ 40. Spain, Madrid
41. Swd, Stokholm ........................ 41. Sweden, Stockholm
42. Sws, Bern ................................. 42. Switzerland, Berne
43. Ukrayna, Kev........................... 43. Ukraine, Kiev
44. Xirvatstan, Zagreb................... 44. Croatia, Zagreb
45. Yunanstan, Atna .................... 45. Greece, Athens
46. Ygoslavya, Belgrad ................. 46. Yugoslavia, Belgrade
V-OKYANSYA
kirmanck (kirdk) ..................... ngilizk
dewlete/welat, paytext .............. dewlete/welat, paytext
1. Awustralya, Kanberra ............... 1. Australia, Canberra
2. Fj, Suva .................................... 2. Fiji, Suva
3. Girawa Solomon, Honyara ....... 3. Solomon Island, Honiara
L!
Vate
4. Giraw Maral, Dalap-Ulga-Darrt .... 4. Marshall Islands, Dalap-Uliga-Darrit
5. Krbat, Tarawa ........................ 5. Kiribati, Tarawa
6. Mkroneyza, Palkr ................... 6. Micronesia, Palikir
7. Nauru, Yaren ............................. 7. Nauru, Yaren
8. Zelandaya Newye, Wellngtin.. 8. New Zealand, Wellington
9. Papua-Gneya Newye, Port Moresb ... 9. Papua New Guinea, Port Moresby
10. Samoaya Rojawan, Apya......... 10. Western Samoa, Apia
11. Tonga, Nukualofa ..................... 11. Tonga, Nukualofa
12. Tuvalu, Fongafale ..................... 12. Tuvalu, Fongafale
13. Vanuatu, Vla............................ 13. Vanuatu, Vila
L
Vate
Serra 60 ya sarewedardena Drsim ser o:
EZ VER VA DSMEN OK RONNAN
Mnzr EM
et serre na ra ravr, myan (wert) dewleta tirk ar Drsim

de prodayde giran vjya. Na mesela ike bye? Sar Drsim
i wastne, dewlete i wastne? Ya k eve (ebi) vatide bn, inay ser
o namne hur? Lazim o ke mordem na problem bicro xo dest, eve
kilmekye bo k rastye ik a byaro iman ver.
Her ra av (aver), mordem gere (gan) naye xo vr ra mekero:
Problem Drsim, problemde hen nyo ke alaq (tekily) xo (ci)
probleman bnan no, xo ser o wo. No problem, parde problem kurd
Kurdstan yo. iqa ke z meselan bnan, mesel Drsim de k
tay (tan) noxtey taybet (xisus) bib k, esl xo de problem zu yo
(yew o), grdayy yn sebeban o.
Mordem waxto ke biwazo ke heqa sarewedardena 1938 de qes vazo
(vajo) ya k binusno, hewce wo (lazim o) ke ten pyser ro, dewr
pyn mparatorya Osman ser o vindone.
itur ke wendox k zanen (zonen), Dewleta Osman, dorm nm
seserra 19 de dest kerd ci syaset xoy Kurdstan vurna. mparatorye,
a roze (roje) ra tpya wast ke Kurdstan tam bicro (bigro) bin
kontrol, uca (uza) tsr xo zde kero. Seva (seba) Drsim k wastena
xo nya bye. ike hata o dem mparatorya Osman Drsim de wayr
tsrde giran nbye. Drsim hama hama ke hertim xoser mendv
(mendb), otorteya tever (teber) qewul nkerdv. Serra 1860 ra dime
dewlete zaf rey esker rusna Drsim ser. i esto ke sar Drsim her
raye (gilangi) est ra xo ver, firsend ci nda ke dewlete uca bikero bin
bandura xo.
Eve (ebi) na hal waxt vrd ra, hata ke Herv Dinya wo Virn vjya.
Sir herv de, tay firsat newey kewt ra sar Drsim dest, nan otorta
dewlete wa ke menda k hama hama tde rizn (rijnay), werte ra darde
we. Vajme ke 1916 de pl Kursan (Kurs) Aly Gax est ve Kizilklse
L+
Vate
(Nazmya), Mazgrd arsancaq ser, memur esker ci ra kerd tever
(teber). Vakur Drsim de, dorm Pilemuriye de, drsimizan tumena
36ne kerde hsre, ek ci ra guret. Dorme ro Xozat guret, dar tir-
kan nas nkerd.
O sire de fikro netew (yurtseverlk dnces) k myan sar Drsim
de xl avyaye (averiyaye) b. Organzasyon kultur, demokratk
syas y ke ra welatheskerdoxn ser o teref kirmancan ra amev
sazkerdene, wendox ronvr (aydin) Drsim nan de aktf gureyne.
Hata ci ra taye b ke eve dest drsimizan amev sazkerdene. Baytar
Nr, derheqa na kar de nya nusneno:
... Mile Xidir 1912 de, Estemol de eve nam Kurdstan Muhbban
Cemyet komeley saz kerdv. (...) O sire de Bedrxanyan ra Mthet
Beg z mutasarrif Drsim amev taynkerdene. Na rwal ra, mi ve Mile
Xidir Efend ra Estemol de o zyaret kerdv na kar ser o zna dey k
guretv. [Komele] wastne ke dewa kirmancye ser o nformasyon bidone
sar. Kurd ke Estemol de b, tdne dest dne ci. Ez k Kativ Umm
(Sekreter Umm) y na komele byne (byane). Kirmanc Drsim y
ke Amerka (Hemilkan) de b, nan k byena na komele qewul kerdv...
1
nformasyon Baytar Nr ra gore, Sarisaltikan ra Mralay Xll
Beg, biray xo Hesen, Erzingan ra Al Paawo Dewrscemaliz,
Pilemuriye ra Sy vraym Dwr ra Xll k sazkerdox na komele y.
Tpya o sire de Kurdstan Teal Cemyet de k kirmanc dorm
Drsim xl aktf ben. nformasyon Baytar Nr albay tirkan
Nazm Sevgen ra k beno eskera ke ronvr kirmancan (kirmanc)
eve musade hetkarya Kurdstan Teal Cmyet, dorm Qogr
Drsim de karo syas ken, seva guretena heqa milet kirmanc
gureyne. Alr, Alan Beg, Al Hyder Beg ve Baytar Nr ra k na
kar de zaf aktf ben. N ronvr, Qogrye ra derbaz Drsim ben,
ve sar Drsim ra pya xl kombyayan (kombyay) ken. Gege
eve qeseykerdi, gege k nivisk, hokmat Anqara ra wazen ke heqan
kurdan nas bikero. Roze bena ke muxtira dan, heqan dar, kultur
demokratkan wazen. Roze k bena ke wastena xo tayna (tanna) av
(
1
) Vet. Dr. M. Nuri Dersimi, Dersim ve Krt Milli Mcadelesine Dair Hatratm,
z-Ge Yaynlar, Ankara, 1992
L
Vate
ben wazen ke hokmat sazkerdi dewleta Kurdstan qewul bikero.
Vajme ke 1920 de, telqirafo ke het sar Drsim ra, Mecls Anqara
r no rusnayne nyann o:
Eve dest Wlayet Elazz, Serek Mecls Girs Milet y Anqara r
Gor Pymana (anlama) Sevr, hewce wo (lazim o) ke wlayetan
Diyarbekir, Elazz, Wan Bidls de Kurdstande servexo (xoser) bro
sazkerdene. Gere no bro sazkerdene. Eke hen nbone, lan keme ke ma
na heqe eve zor eke ra cme.
25 Terne 1336 (1920)
Rs aran Drsim Rojawan
Na telqiraf k ano ver iman ke, o sire de kirmanc Drsim wayr
fikr netew (yurtsever) by, nan wasto ke kurd azad bibne, bibne
wayr heqan xo. Naca (naza) de, noxtda bna muhme k a wa ke
sar Drsim tyna Drsim ser o nvineto, nan temam Kurdstan
Vakur gureto xo dest, heqa sazbyayna dewlete, wlaytan pryne
pya r wasta.
Celal Bayar k derheqa wastena sar Drsim de vano ke:
Sarewedardena Drsim raste-rast fikr kurdano syas yo. N ne
anarst , ne nya r, ne hen y. Nnan (nayne) rasterast wastne ke
hokmatde kurdan saz kerne. (...) Hesav kirmancye ra en dealst
drsimizan Qogr de amey pser...(
2
)
i esto ke hokmat Anqara iqa ke eve fek vat Ma heqa kurdan r
hurmet keme k nivisk cuwav nda, het eskerye ra hazirya xo kerde
temame zimistan 1921 de Qogr de herv vjya, kirmancan ve esker
ra da pro. Aran Drsim ra tayne (tann) bbextye kerde, pot
nd birawan xo y Qogr. Ordy dewlete uca zor da kirmancan,
dew vsnay, zaf mordem qir kerd.
Rawustena 1925 de tay aran Rojhelat Drsim yardim da
dewlete. Hama Rojawan Drsim hen nkerd. Kirmanc Rojawan sifte
bveng mend. O ra dime k ci ra tayne wast ke hetkarya x Sad
biker, dust dewlete de pro dne. Na mesel ser o, biray cnya Sy
Rizay Hem Box nya vano:
Marte nme bye, Xozat ra ely vjya ame ke mektuva Hesen Xyr
(
2
) Tercman, 10. 9. 1986
L
Vate
ty r a.
Sy Rizay mektuve d wendene. Ma nyada ke Hesen Xyr mektuve
de vano ke:
x Sad ve sar dorm ra sare dardo we. Xarpt gureto. Do het de k
qeweta x Sad ya Diyarbekir ser. Ma ta het x Sad der me,
pyar me. Hondo ke bese ken rew ra, wert sima de kot ke merkez
hokmat est, dest ro ser n, bijr.
Sy Rizay, bin mektuve de di-hr ekuy nivisnay, mektuve rusn
Al Axay Kal r. Sy Rizay vake:
<... Ez son ma erzeme Xozat ser, Xozat cme. Ti k Kal, Keel,
Boly, zov ke kam bese kena top ke berze Erzingan ser, qe ke n
Erzingan bixercelne ke qewete nro x Sad ser.>
Sodir hewar da piro, milet b top, ma Sy Riza na ro tawig, kewtme
ra raye me Xaelye. Xaelye de a sewe mendme. Tpya a sewe k o
ciwar ra milet b top. Ay ke ek xo est amy pser. Sodir k ma Sy
Riza tpya eve tawig fst ra raye berd, ver va s ra njdy Xozat de
Mazra Dewrscemal esta, me uza. A sewe Sy Rizay el rusna Xozat
ke hala tehqq kero, Xozat de iqa qeweta hokmat esta. Dot ra xevere
am ke Hesen Xyr tl do, vato:
<Esker x Sad cepxan dewlete ndyo hama Xarpt kewto ra
dest, hepisxane kerdo tol. i esto ke o ra tpya mordemon x Sad
dukan talan kerd, uzay ser o k milet tay dust de vjyo, tayne het
hokmat gureto. Eke hen byo, esker dewlete wo ke het Malatya ser
remo yo, viyo het Komirxan, pyser cro ra amo; esker x Sad
k pyser oncyo, yo ve Palo.(
3
)
Derheqa na mesel de wesqawan (belgeyan) dewlete de k tay
est. Numne:
Mufett Ordy 3., 28. 2. 1341 (1925) de frey (numra fre 347 a)
rusneno seran xo r a freya xo de nya vano:
Ma xevere gureta ke kurdan Drsim ra Qerebalyan, Feratan
Abasan (fre de nam na aran z Karaball, Ferhatua, Abasua
am nusnayne M..) seva serestena Bidls(
4
), Xozat Prtage wert xo
(
3
) Mehmet Glmez, Drsim ra ve Dareestene Syt Riza, Zed Yaynlar,
stanbul, 1996, p. (pelge) 158-159
L
Vate
de qesy kerdo, qerar do ci ke sivte berz Xozat ser mekuman raverdne
o ra tpya k berz Prtag ser.(
5
)
freya xoya 1. 3. 1341 (1925) ke numra xo 358 o de k, Mufett
Ordy 3. nya vano:
Ma misayme ke kurdan vizr esto qeza emgezek ser, terefan ra
ar-panc teny merd,
Kurdan Drsim, zde k aran Qerebalyan, Feratan Abasyan
wert xo de qesy kerdo ke sifte berz Xozat ser.
itur ke hereket x Sad ame sikitene, dewlete mesela kurd
Kurdstan ser o zafr vinete, seva dem nzd dem dr plan kerd
hazir, aye ra gore k gam est. Vajme ke dewlete o sire de tay mordem
xo y zanawox (zonawox) rusnay Kurdstan. N mordem waxto ke
Kurdstan de fetelyay, pyser amey Anqara, cya-cya rapor kerd hazir
ke problem kurdan eve i ekl bro halkerdene. Yan eve ekuyde
bn, kurd itur bin bandura dewlete kuyne, asmle bib ziwan
(zon), kultur dentteya (kmlk) nan bro vndkerdene. N raporan
de Drsim cayde taybet cno (gno) pnye de k derheqa Drsim
de plan no hazirkerdene. Na plan ser o, kitavde resm de nya vajno:
Oncya, Serekya Kurmay Umm (Genelkurmay Bakanl) k na
mesel ser o eve dqqet vinetv, rapor ke cya-cya dayran ra amev,
nan ser o qesy kerdv pnye de k fikr xo hasil bv ke Drsim gere
mecbur bro slahkerdene.
Naye ra tpya prensb slahkerdi Drsim amey tesbtkerdene
plande dergaderg ra amey grdayne.(
6
)
Eke mordem prtak de nyadano k vneno ke na plan kamec esasan
ser o amo hazirkerdene:
a) Dewlete heto zu ra wast ke iqa dest ra ame aran Drsim ra
xo r dostan pyda bikerone.
(
4
) Naca de Bidls nivisyo hama ayda teknk ya. Bguman o waxt ne
mkan drsimizan b ke berzne Bidls ser ne k yde henn ser o
fikiryne.
(
5
) Mehmet Bayrak, Krtler ve Ulusal-Demokratik Mcadeleleri, z-Ge
Yaynlar, Ankara, 1993, p. 280-281
(
6
) Trkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar, Harp Tarihi Dairesi Yaynlar, p.
373
L?
Vate
b) Dest kerd ci derheqa sar Drsim de nformasyono zde kerd top,
yan faalyet stxbarat tayna kerd zdey.
c) Hokmat het propaganda ra faalyet xo kerd zde ke heqa dewlete
de fikir sar Drsim yo negatf bivurno, dewlete z doste bido nasker-
dene. Vasitayan na propaganda ra zuye (yewe) k elewynya Mistefa
Kemal bye. Esl xo de Mistefa Kemal elew nb, dust elewyan de
xl kar xoyo xiravin b hama oncya k hokmat propaganda kerd ke
o elew yo, wazeno ke elewyan bixelesno.
d) Dewlete eve planan, eve dek dolavan (dolaban) wast ke lezan
(lejan) myan aran Drsim zder kero, ya k lezan newan (new)
tra bikero sar pw verdone.
e) Dewlete heto zu ra k cya-cya est tay cayan Drsim ser ke
sar Drsim vila kero, her raye parey werte ra wedarone. Vajme ke
1926 de tay ar Drsim k guret lew xo dorm Boxaz Al (Al
Boxaz) de est ve ara Qozan ser. 1930 de na ra k hucum tay aran
het Pilemuriye kerd.
Eve na tore waxt vrd ra hata ve 1934 ame. 1934 de dewlete eve
nam Qann skan Mecbur (Mecburi skan Yasas) qannde newe
vet. Numra qann 2510 a. Qann skan Mecbur, ser ra ve bin
prensb rasstye ser o amev hazirkerdene; hedef xo o b ke het etnog-
rafk ra ekl Tirkiya (esl xo de Kurdstan) bivurno, ziwanan
kulturan bnan tdne werte ra wedaro, herkes bikero tirk. Bguman,
alaq veti na qann mesela Drsim zuvin (yewbnan) ra b.
1935 de dewlete gamda bne este 25 kanne (el virn) de eve
nam Qann Tuncel (2884 Sayl Tunceli Kanunu), qannde newe
vet. Eve na qann her ra av, nam Drsim vurnne kerdne Tuncel.
Seva Drsim Mufettya Umm ya 4. (4. Umumi Mfettilik) amne
sazkerdene. Serek na Mufettye k General Abdullah Alpdoan b.
Na qann, heq huqq heq mordemye (insan haklar) tde werte
ra dardne we, her fstne ra memur qumendaran dest. Eke nan i
biwastne, heqa xo bye ke bikerdne. Na hal k ardn iman ver ke
dewlete Drsim de zulmde newe girs dime ra wa.
Naye ra tpya, na ra k Drsim de darey orf (skynetim) ame
lankerdene. Dewlete kerd eskera ke ef vjyo, kam ke ekan xo tslm
L
Vate
bikero, ci r ceza na. Eve naye sar Drsim b di parey. Tay aran
vake ke O wo ke dewlete ef veto, end ma ra y nvana, lazim o ke ma
k ekan bidme hen k kerd. Tay k dust de vjyay. Fikr nan ra
gore, mordem nkyne bawerya xo ve dewleta tirk byaro ekan
tslm bikero. Ay ke na fikir ser o b vatne Dewlete sifte ekan ma
ma dest ra cna, uca ra tpya k kuna ra wert ma, ma qir kena.
Dewlete boyna qereqol, qisley ray virastne. Sy Rizay k iqa
ke dest ra ame, ar ke tivar xo dewlete r ne b, ard pser; pya
qesy kerd, sond werd ke dest ra zuvin dne, iqa ke bese kerd bin
bandura tirk mekuyne. Naca de mordem gere naye vazo ke, rol Alr
na kar de zaf giran b. Qes Sy Rizay Alr zu b. Alr heto zu ra
plan aran de qesy kerd ke nan qna bikero, heto bn ra k o ve
Zerfa ra wert aran de fetelyne, seva hesarkerdi milet gureyne.
Kitav Dayra Herv (Harp Dairesi) yo ke mi na ra ravr qal kerdo, o
kitav de seva kar bar Alr nya vajno: Milet ser o, tsr propa-
ganda menf ya ke Alero Qogryiz keno, zaf b.
i esto ke iqa ke Sy Riza, Alr ve tayna mordeman bnan ra
xebetyne k, ar Drsim zuvin ra kewtv dur, myan nan de zu-
byay (yewbiyay) ne b. Baytar Nr Drsim kar bar rozan
ser o nya vano:
stqbalo tar end osne (asne). Pl aran Drsim byne top,
qesy kerdne. Herkes ferq kerdv ke iqas halde xiravin der . i hf
ke iqa ke peroz pesewe kombyay byne k rs aran zu fikir
ser o nyamne hur, plande pyagurenay yo muterek namne
hazirkerdene.(
7
)
No stqbalo tar yo ke Baytar Nr vano, fek plan dewlete ra k
eskera amne fadekerdene. Vajme ke Mistefa Kemal 1936 de siro ke
Mecls kerd ra, qesykerdena xo de ca da Drsim heqa Drsim de
nya vat:
... Kar ma y zerr welat de merhala muhima muhiman, mesela
Drsim ya. Na kulo ke zerr welat der o, na kerganeya bdermane gere
bro birnayne pakkerdene, kok ra werte ra bro wedardene. Cirm xo
i beno bibo, seva kerdi na kar, qerar hewcey eve lerze br guretene
(
7
) Dr. Vet. M. Nuri Dersimi, Kurdistan Tarihinde Dersim, p. 267
!)
Vate
selahyet bidyone hokmat.
A serre payz, vatena sar Drsim ra gore ama lule de, teyaran
qonax Sy Rizay (qonax didne yo ke njdy Sne de b) bombe kerd.
Wisar 1937 de k ord her het ra dorme ro Drsim guret, kewt Drsim.
Gama virne de sar Drsim zaf cayan de est ra xo ver, esker de da
pro. i esto ke ar ke soz dav ke eke berzne, ci ra taye bveng b,
tay k bv di parey. Numne: Ara Qozan ve pl Kursan Aly
Gax ra bveng vinet, birazay Sy Rizay Rayver Qop hetkarya dew-
lete kerde. Aye ra dime, birazay xo yo bn Zynel Aly Top k xapya,
kewt het dewlete.
Sy Rizay nyada ke hal rind nyo, wast ke Alr birusno dugelan
(duwelan) tever.
i hf ke o werte de Alr Efend ve Zerfa Xatune ra, dest birazay
Sy Rizay Zynel tay mordeman bnan ra ame kstene. Naye ra
tpya Sy Rizay ve ahan Axay ra zuvin d, dergaderg qesy kerd.
Werte ra senikek waxt derbaz b, esker hurndya Sy Rizay tsbt
kerde, dorme ro ci guret. Laz Sy Rizay ix Hese, Besa cnya Sy
Rizay xl k doman pya qir kerd. Zde ranvrd ahan Axa k z
Alr, eve plan dewlete dest drsimizan ra kya. Het Demenan
de proday devam kerdne hama eskera b ke Drsim kewtv tengda
girane.
O ra dime k xevere vjye ke Sy Riza Erzingan de amo guretene,
hepis o. Era destkewtena Sy Rizay ser o hata nika cya-cya vajy.
Hokmat o waxt propaganda kerde ke Sy Riza bare mendo, yo tslm
byo. Vatenda bne ra gore k Sy Rizay wasto ke ro Yewya (Zuyya)
Sovyetan (Sovyetler Birlii), raye ra esker ferq kerdo, gureto. i esto
ke na hurdemna dday k rast nosen. Her ra av, cawo ke Sy
Riza te de kewto ra esker dest, raya Yewya Sovyetan ser o nyo. Mor-
dem ke biwazo Drsim ra ro Sovyetan, uca nsono. Heto bn ra k
mordem ke ver ra ve py lew Sy Rizay de by, van ke hokmat
eve dest Waly Erzingan mektuve rusna, wasto ke rons, seva hatye
qesy biker. Sy Riza k aye ser o yo Erzingan. Mehmet Gulmez,
kitav xo Drsim ra ve Darestene Syt Riza de na mesel ser o der-
gaderg vindeno.
!L
Vate
Pnye de, 18 terne (ama payzya peyne) 1937 de dewlete Sy
Riza ve tay mordeman bnan ra Xarpt de dar de kerd.
Mordem naye eskera vazo ke Sy Rizay, dewleta tirk rind nas kr-
dv dyme bawerya xo p nardne. Ey wast ke kirmanc wayr
heqan xo b, azad b, wert mordemye de eve ryo sip biciwiyne.
Eke biwastne y k bese kerd ke tslme dewleta zulimkare bone,
bibo wayr mal milk. Hama y na ray n, raya cuwamrdye, raya
xoverroday p gurete. Roz y laz xo ra nya vatv:
Laz mi, astar mi, ez ver va dismen ok ronnan.
Hen vatv pnye de hen k kerd.
Na ra darestene ra tpya, Serwezr (Babakan) Tirkiya nya vat:
Ma mesel Drsim werte ra dard we, qedena. Mukl Drsim ra
xeleyayme..
Eke kewt serra bne, b eskera ke zeke nonu (nn) vano henn
nyo. O sire de serwezr k end nonu n, Celal Bayar b. Zimistan ke
vrd ra wisar ame, ordy dewlete ryna kewt Drsim. Drsimizan tay
cayan de est ra xo ver, eve cuwamerdye da pro. Ar ke 1937 de b-
veng mendv, nan ra k tayne tifong est. Vajme ke Qozan (Qoz)
Kalan (Kal) nya b. Birazay Sy Rizay Zynel Top k 1938 de tpya
esker de da pro. Hama hervo en giran mintiqa Demenan (Demen)
de b. Hyderan (Hyder), 1936 1937 de ek xo teslm kerdv. 1938
de, ay ke eke dest de b, k dust esker de vjyay, da pro. Eve na
hal, dergya cephey se klometre ra zder bv.
Esker bikewtne kot, uca dew vsnne, zaf kes k qir kerdne. Naye
ser o k Boxaz Al ra ve em Harge, eve des hezaran cn, doman,
kokim remav kewtv wert birran. Der La bv sembol. Sembol
xowerrodayne, sembol azadye. Dismen k na mesele zanne. Naye
ser o k dorme ro Der La guret, uca xo r kerd hedefde stratejk.
Mufett Umm y 4., 14 ama temmuze de seva taarruzde newey
emrde newe vet. Na emir de nya vajyne:
Hydut (haydut) pnya pyne de, Der La de werte ra br
wedardene (br qirkerdene). Na hereket k gere eve lerz ddetde
hen bro kerdene ke hydut firset remay mevnne.(
8
)
(
8
) Trkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar, p. 434
!!
Vate
21 ama temmuze de Der La kewt ra esker dest; eve hezaran
cn, doman, kal pr te de amey qirkerdene. Tpya het Kalan
Abasan (Avas) de k hereketo ekdar zaf cayan de kyav, tsr xo
bv km. i esto ke dewlete eve naye mirde nbye. Esker est dewan
ser, eve des hezaran keso bn qir kerd. Na sire de, ay ke xo bteref
qewul kerdne, xo de vinetey b ya k dewlete r yardim kerdv zeraro
zde d. ike nan hen texmn kerd ke wert xo dewlete de problem
no, naye ra gore k dewlete ci ra y nvana.
Celal Bayar, na tertel pl ser o nya vano:
Ataturk ry mi de nyada, vat <Se beno?>. Ez fam ken, gere uca
(Drsim de M. .) emnyet bro temnkerdene. i beno bibo vatena xo mi
r wa. ike res hokmat ez ne. Mi vat <Efendy mi, kuno sar mi ke
ti qey hen mi de nyadana.> Ataturk vat <Ez mesulyet cn xo ser, dame(
9
)
Drsim ro>, ma da piro. (
10
)
Sarewedardena Drsim a nye ser? Mordem bese keno ke na seve-
van (sebeban) ser o eve kilmekye nya vazo:
1.Sarewedardena Drsim mintiqayda (cayde) teng de bye, na
sevev ra k dewlete rehet dorme ro ci guret, mintiqa fste ra xo dest.
2.Sarewedardena Drsim, eve dest organzasyonde syas nbye.
Zu merkez ra name darekerdene, na het ra wayr plan program
nbye.
3.Drsimizan dest ra zuvin nda, parebyaye mend. Aye k
raverme, tay aran het dewlete guret.
4.Het amora (hmara) esker ekan ra k werte de ferq zaf b.
Dewlete, eve des hezaran esker etv Drsim ser; dest de tifang
maknel, tyary, top, tank, hawan b. Drsim ne honde (ende)
esker xo b ne k ek. ek drsimizan tifang pyadey b.
5.Ne dugelan ra ne k kesde bn ra veng nvejya, eve ekuyde bn
Drsim tever ra yardim nguret, tyna mend.
(
9
) Esl xo de eve Tirk vuracaz Dersimi vajno. No no mana kstene, qir
kerdene. Hurndya dame Dersm ro de mordem bese keno vazo Drsim
kseme ya k Drsim werte ra wedarme.
(
10
) Kalman
!
Vate
PR PSNGE
Arkerdox: Mihan LCOKC
T
iya b in b, hebke pre hebke pisnge b.Pre mangay xu
doena, it xu ana dyar, la keyna cay xu vr a kena, it nkena
bin mekebe. Pisnge yena it Pre wena. Pre onik anena ay r, o-
nik gineno pero, dim cay tera beno.
Pisnge vazdana teber reyna geyrena a, miyan beryay de Pre r
lavay kena, vana:
-Pr, Pr! Dim min bide, ez pit ker, det ker, in k xalan.
Pre vana:
-it min bide.
Pisnge ina ver bize, vana:
-Biz, biz! it bide, ez bid pre, Pre wa dim min bido, pit ker,
det ker, in k xalan.
Bize vana:
-Min r velg biyare.
Pisnge ina ver dare, vana:
-Dar dar! Velg bide, ez velg bid bize, bize it bido, it bid Pre, P-
re dim min bido, pit ker, det ker, in k xalan.
Dare vana:
-o min r dar biya.
Pisnge ina ver heddad, vana:
-Heddad, heddad! Dar bide, ez dar bid dare, dare velg bido, velg
bid bize, bize it bido, it bid Pre, Pre dim min bido, pit ker, det
ker, in k xalan.
Heddad vano:
-Min r hakan biyare.
Pisnge ina ver kerge, vana:
-Kerg, kerg! Hakan bide, ez hakan bid heddad, heddad dar bido,
dar bid dare, dare velg bido, velg bid bize, bize it bido, it bid Pre,
!+
Vate
Pre dim min bido, pit ker, det ker, in k xalan:
Kerge vana:
-o min r qt biyare.
Pisnge ina ver kuwar, vana:
-Kuwari kuwari! Xilt bide, ez xilt bid kerge, kerge hak bido, hak
bid heddad, heddad dar bido, dar bid dare, dare velg bido, velg bid
bize, bize it bido, it bid Pre, Pre dim min bido, pit ker, det ker,
in k xalan.
Kuwari vano:
-o silopke sil biya, imey min biteyne.
Pisnge ina ver gay, vana:
-Gawo, gawo! Sil bide, ez sil bid kuwar, kuwari xilt bido, xilt bid
kerge, kerge hak bido, hak bid heddad, heddad dar bido, dar bid
dare, dare velg bido, velg bid bize, bize it bido, it bid Pre, Pre dim
min bido, pit ker, det ker, in k xalan:
Ga vano:
-o min r simer biyare.
Pisnge ina ver mereke, vana:
-Merek, merek! Simer bide min, ez simer bid gay, ga sil bido, sil
bid kuwar, kuwari qt bido, qt bid kerge, kerge hak bido, hak bid
heddad, heddad dar bido, dar bid dare, dare velg bido, velg bid bize,
bize it bido, it bid Pre, Pre dim min bido, pit ker, det ker, in
k xalan.
Mereke vana:
-o keynan biya, wa ser min de govende bigr ku dalpey min de
nr.
Pisnge ina ver keynan, vana:
-Keyney, keyney! Br ser mereke de govende bigr, wa mereke
simer bido, ez simer bid gay, ga sil bido, sil bid kuwar, kuwari qt
bido, qt bid kerge, kerge hak bido, hak bid heddad, heddad dar
bido, dar bid dare, dare velg bido, velg bid bize, bize it bido, it bid
Pre, Pre dim min bido, pit ker, det ker, in k xalan.
Keyney van: Ma r solan big.
Pisnge ina ver dikandar, vana:
!
Vate
-Dikandar, dikandar! Solan bide, ez solan bid keynan, keyney br
ser mereke de govende bigr, mereke simer bido, simer bid gay, ga
sil bido, sil bid kuwar, kuwari qt bido, qt bid kerge, kerge hak
bido, hak bid heddad, heddad dar bido, dar bid dare, dare velg bido,
velg bid bize, bize it bido, it bid Pre, Pre dim min bido, pit ker,
det ker, in k xalan.
Dikandar vano: o peran biya.
Pisnge ina ver xizna, vana:
-Xizna, xizna! Peran bide, ez peran bid dikandar, dikandar solan
bido, solan bid keynan, keyney br ser mereke de govende bigr ku
dalpey nr, mereke simer bido, simer bid gay, ga sil bido, sil bid
kuwar, kuwari qt bido, qt bid kerge, kerge hak bido, hak bid
heddad, heddad dar bido, dar bid dare, dare velg bido, velg bid bize,
bize it bido, it bid Pre, Pre dim min bido, pit ker, det ker, in
k xalan.
Xizna vana xu peran ver pisnge de kom kena.
Pisnge peran kena heqbe ina dikan. Peran dana dikandar
keynan r solan gna kena heqbey xu ina ver keynan. Heqbey so-
lan ver keynan de kena veng, keyney solan ken xu pay an pisnge
dima, in ser mereke de govende gn. Mereke z beryay xu akena,
Pisnge heqbey xu ana ver, kena pirr simer ina gay het. Heqbey
simer ver gay de kena ro, ga simer wen silopke sil keno. Pisnge
silop sil gna, bena dana fek kuwar ro, kuwari qt vera dano heqbey
pisnge. Pisnge heqbey xu erzena ser mil xu, ina ver kerge, qt
ver kerge de kena ro. Kerge qt wena hakan kena. Pisnge hakan
kena heqbey xu ina ver heddad, hakan dana heddad. Heddad ha-
kan keno hakern, weno dar pisnge r virazeno. Pisnge dar gna
ina ver dare, dar dana dare. Dare z pisnge r velg kena war, pisnge
velg kena cemay xu bena dana bize. Bize velg wena guwanan it ra
zepetnena, it xu doena, kena elbikke. Pisnge elbik it gna
ver xu ana k Pre, it dana Pre. Pre dim pisnge pisnge r nana
pa pisnge pit kena, det kena, ina k xalan*.
*Min ena fistanike Licoke de godar kerda.
!
Vate
EY WELATO DELAL
A. Muttalp KO
Ey welat mi welat delal
Kue dere, awka zelal
Te de geyrn bejna delal
ew ruec ho mi d o xeyal
Delaaal, delaaal, delaaal, delaaal!
Ez a ra wa, a ra om?
Ser kueyn, darn ra om
Ser awka zelal ra om
Kurd Kurdistan ra om
Myen erin, br diwein
it xwi bin mek d tiyein
Mast pendr yi i we yin
Kuey der yi byo derdi
Dimin te de bi serwirdi
Xort ma te de b serhildi
Hesret mi Kurdistan nid
Oktobre 1996 Almanya
!
Vate
Nlufer Akbal:
LAWK RUH M FADE KEN
Roportaj: Seyidxan KURIJ
Seyidxan Kurij: Ma bi xr, ti ekena seba wendoxan Vatey xo
bid inasnayi?
Nlufer Akbal: Xr bi silamet. Ez Gimgim (Varto) ra wa. Hetan l-
se mi Gimgim de wend. 1987 de ez ama Stanbul. Ez Stanbul de ya
mekteb muzk. Ez na myan de ya mekteb Arf Sax mi naca der-
s saz guret. Naye ra dime ez yane Mekteb Muzk y Tmur Seluk,
mi ta de ders muzk klask guret. Cuwa p mi j malm ra di-hr
serr ders veng (an) guret. Raya Ewropa ke bye ra, ez amane Ewropa
yane. Mi di serr eher Almanya Kln de ders veng guret. Ez ba-
wer kena ke ewro ra p hewcetya mi bi derse na; ez teknk musane
ez kna xo bi xo bimus. Ez nd kna xo perwerde biker.
Seyidxan Kurij: Qijkek to di to ser o tesr kerd ki ti muzk ser o
bixebet, yan kilaman (dran) vac?
Nlufer Akbal: Na j pirsde zaf rind a. Hetan ewro kes mi ra
pers nikerde. Waxto ke ez qij bya Gimgim de televzyon in b label
mi zaf go nne radyoy ser. Ez bawer kena gereka zerr mordem de
bibo, eger mordem de y bibo, o mordem kno yan rindan bikero.
Ez hama 6-7 serre bya, tek derd mi, tek watena mi kilamvatene
bye. Zerr mi ra amne. Mi xo bi xo vatne Eke ez bimir nam mi be-
no vnd. Gereke ez ten gure biker ke nam mi na dinya de bimano.
Naye ra ez nifikiryane ke z hunermendan bnat kilaman bivac,
per mi bib zaf end serr dime k kes mi myaro xo vr. Mi vatne
Ez karde henn biker ke her tim bimano.. Bmerg re hesret mi
b. Na hesreti k mi ser ro tesr kerd ke ez huner ser ro bixebety. J
nutox rs vano: Viratene hesudiyayna heqan (hmayan) qam
kena (Yaratclk tanrlarn kskanln kamlar).
Mi zaf watne ke ez hunermend b, label Gimgim de mkan n
!?
Vate
b. Malman mi mi r zaf yardim kerd.
Biray min pl saz dne piro. Ez ra saz musane. de dne pi-
ro, mi vatne. Heto bn ra, ima k zanen ma py mi Qizilba . Ez
cemat Qizilbaan de byane pl. Qizilbaan de cem est ma de k
cem viratne. Het Drsim ra pr amn, nan saz dne piro, dey
vatne.
Nika no mi vr, pran dey zazak vatne; Hezret Al ser ro, 12
maman ser ro zazak dey vatne. Ez nika ere deyan crena lakn
nikna bify xo dest. Ez zaf poman a ke ma o waxt dey nnivisna-
y. Tab n kultur mi ser ro zaf tesr virat.
Seyidxan Kurij: n deyi ink kirdk (zazak) nivacyn. Gimgim
ra, Drsim ra zaf dengbj est, yi kilaman kirdk vn, label kes deyan
nivn. Sebb xo i yo?
Nlufer Akbal: Kaseta (band) min a verne de dey b, labele n
dey tirk b. Qijkekna mi ra tesr mi ser ro mendb. Ma dest de ebi
zon ma dey n . Mi tarz dey de tek j kilame dye: kilama Dilo
Yeman a Al r. Na dey a. Na mi kaseta xo ya Mro de vate. Eke
ez naye ra tepya deyan peyda biker, deyan rindan, ke ht muzk
ra k rind b ez tab k wanena.
Seyidxan Kurij: To hetn r se kerd, to i kar kerd, to i ard werte?
Nlufer Akbal: Mi qijkeknya xo ra kilam vatne. Mekteb de mi
tim tim kilam vatne. Gimgim de komde mawa muzk bye, ma
yne dewan de konser dne.
Ez waxto ke amne Stanbul, ambazan (hevalan) va Veng to we o,
b ma to r kasete virazme. Nay ser ro ez ya Unkapan, mi j frma
de j kaseta deyan virate. Uca mi Hasret Gultekn, Firat Bakale
end heval bn nas kerd.
Na kasete ra dime mi hr serr kaset nivirat. Mi wat ke ez huna
zaf muzk ser ro bixebety, xo tenna avr ber hama kasete viraz. Di
serr-hr serr ra tepya mi ebi nam Ben Bir Kadnm (Ez J Cnik
a) j kasete virate. Na kaseta mi pop tirk b, label ten kilam ar
(halk trkleri) k te de b.
Waxto ke Tirkiya de kurdk qedexe b, Hasret Gultekn muzk kur-
dan enstrumental ra j kasete virateb. Kurdk ke b serbest, Hasret
!
Vate
mi ra va B ma na kase-
te de kilaman bivajme.
Ez Riza Akko ma
kewtme studyo, ma ebi
nam Newroz-1 j kase-
te virate. Na kasete de
mi hr klam wend.
Kasete ebi n kilaman
am rotene.
Kaseta Newroz-1
rind am rotene. Her
kes va To kilam rind
vat. Na ra mi cesaret
giret, e am ra tepya
ma kaseta Newroz-2 ker-
de pirr. N hurdmn ka-
setan de k rayeraberdox
Hasret Gultekn b.
Newroz-2 de mi tayna h--
huae|aeac \ |u|e| -|c+|
zaf kilam vat. N hurdmn kasetan ra dime ez amane naskerdene. N
kasetan ra dime mi godaritox xo k nas kerd. Mi o waxt ra dime d ke
mordem oreger, demokrat kurd go nan muzk mi ser. Mi xo ra
pers kerd: Ez kam a? Cay mi kot yo? Ez zaf fikiryaya, mi sar xo na
mesela ser ro zaf dejna; naye ra dime mi cay xo nt we.
Kaseta min a pyine Mro wo. Kaseta Mroy de mi kurdk
(kurmanck, zazak ), tirk zon armenyan ra kilam wend. Nika k
ez Strasbourg de teba j fransize j kaseta newye virazena. Ez bawer
kena ke na kaseta mi serra newye (1998) de vejna.
Seyidxan Kurij: To cuwa ver naye tirk kilam vatyeni cuwa p k
dest kerd ci kurdk kilaman vna. Na proses se b?
Nlufer Akbal: Ma hen ambme perwerdekerdene (eitmek) ke
ma erm kerdne ke ma vacme ma kurd me, ma zaza ym. imke
ma xirab bme label tirk rind b. Tirkan ma hen kerd b, ke ma
vatne Ma se and qalan tirk bimusme? Rind ke ma py ma de
)
Vate
zazak qes kerdne ke ma zanitne ha, iyde bn esto. Yan ma tirk
dyne, ma py ma qe tirk nizanen. Van ya, mordem kamci zon
rind bizano, ebi zon xo huna rind fade keno. Huna rind kno derd
xo byaro re zon, huna rind kilaman vaco. imke maye ra muso. nsan
dinya de nak (gbek) ra giredayy tek j nsan yo, a k dayik a. Maya
mi zaza wa. Ratye hatan 18 serrya mi mi nizanitne ke ez kurd a.
Mi vatne qey ma tirk me, herhalde ma kowan de cuyne (yaamak)
coka ma n zon musayme. Ez ama Stanbul, mi mordem nas kerd, mi
kitab kovar wend; mi zana ke ha, ma tirk nme, ma kurd me, ma
zaza yme. Ma crayme xo ser, kultur xo, zon xo ser. Naye r k ez o
waxt ra kurdk kilaman vana.
Seyidxan Kurij: Ti huma z him kurdk him tirk kilaman vna
to kaseta xo ya pyini di armenk z kilam wend. Ti q ehend zaf zonan
di kilaman vna?
Nlufer Akbal: Ti k zaf we zana ke (imke ti k z ma perwerde
bya) ma ebi di exsyetan bme pl. Ma tim wato ke ma tirk bme,
label ma esas xo de kurd bme. Di exsyt, di nasnamey (kmlg)
ma est. Ez wazena n hurdmn nasnameyan xo k vj werte, bid
naskerdene. No sebeb ra ez hurdmn zonan ra k kilaman wanena. Ez
tirk zazak rind zana, kurmanck km zana, armenk fam kena la
nkna qes biker. Ez nya tayna rind kna xo fade biker, naye ra
k ez ebi zaf zonan kilaman vana. Zonan de dimentya mi na.
Seyidxan Kurij: To hetn ink qet Gimgim ra kilam niwend. m-
kan to n ki ti ur Gimgim ra kilaman ar d, inn ser o bixebet
kasetan xo di biwan?
Nlufer Akbal: Ez des serr niyane Gimgim. Serra par ez ya
Gimgim, bawer biker tek j dengbj mendb. Mi o ard kasete kerde
pirr. Go nan ser temam kilam govend , kilam koy . Ma o tur perwer-
de bme ke ma gereka tim tim avr me, ma nkme peyser me.
Ez nkna n kilaman z biwan. Ez gereke ser ro bixebety. Na ka-
sete de kilam rind est. Ez nan ra j kaseta xo ya new de wanena.
ar Gimgim k Drsim ra yo. Ten end dew elewyan est. Naye
ra Gimgim de kilam zazak zaf nivacn. Y ke est k tayn wend.
Mesela di biray est, hurdmna k kor , dnan j kasete kerda pirr. Mi
L
Vate
kaseta dnan arde, go na ser. Nm daye tirk yo nm daye zazak yo.
Ez gereke nnan se biker?
Seyidxan Kurij: Ti ekena xebat xo y muzk ser o ma r qis bikir?
Ti waxto ko yew kasete virazena, ti kilaman xo sin vcnena/weinena?
Nlufer Akbal: Mi her dayim vato, mozak yode rind o. Ez wazena
kasetan mi de zaf kultur zaf zon bib. Muzko ke sar mi der o, muzko
ke ez wazena viraz enternasyonal o. Ez wazena dewij k go mi ser n
-o hiss k tay bibo-, aritanij k go mi ser n. Na kaseta mi na pyine
de, mi sil rock, caz otantk cerebnay. Di kilam mi bi xo virat
(hem muzk hem k tekst min ), j kilame mi Kemal Astarey ra gur-
ete, j kilame Drsim ra wa, j k wuncya otantk a. Yan hem kilam
otantk est hem k muzko modern esto. Bawerya mi ebi diyalektk
esta. Dinya de her , mordem, heyat vurno. Na vuryene tim rind niya,
rey-rey k xirab a. La her avr ono. Teknoloj avr ono, cemat vurno,
mordem vurno, kultur vurno. Ez muzk xo de na vuryene cna iman
xo ver. Ez j raye de srar nikena. Ez nivana mi na raye gureta, ez ge-
reka tim tim na raye ra or. Nika ez kna stl muzk xo ra Volk-
otantk vac. Muzk mi de hacet modern est mi kilam ebi tarz
rojawan yan ebi tarz an wend label mi hacet otantk k gure-
nay. Mi muzk rojawan otantk ra j sentez virato. La ke ez naye
ra dime stl hen qayil meb, ez kna bivurn.
Seyidxan Kurij: Godaritoxan kaseta to Mroy ra zaf hes kerd, xl
am rueti. Ti ina xebat xo sin vnena?
Nlufer Akbal: Mi kaseta xo ya Ben Bir Kadnm ra dime panc
serr kasete nivirate. Mi wat ke ez yde rind biker. Ez panc serr
xebetya, mi kaseta Mroy virate. Ez bawer kena ke mi yode rind
virat. Mi wat ke ez tirk k go muzk kurdan ser n. Qey ma go
nanme muzk dnan ser, qey go ninan muzk ma ser? Kaseta
Mroy kurdan ra zafr tirkan gurete. Rojnameyan tirkan ra Cumhur-
yet, Milliyet, Hrriyet, Aktuel Radikal ca da na kasete, na kasete
ser ro nivisna. Dmek mordem kno ebi muzk, kultur xo aran
bnan re bidro naskerdene.
Seyidxan Kurij: Yew zaf dqqet mi onceno: Ti durikan (atan),
lawikan zaf we vana. Cay durikan lawikan cemaat kurdan de i yo?
!
Vate
Qey kurdan myan de
ehend zaf lawik est.
Nlufer Akbal:
Cuy (heyat) ma j la-
wik a. Milet kurd heta
nika ehend zulm dyo
ke, nto ro zulm ser
ro kilam vat. Ez exs-
yet xo de zaf hiss ya,
nena ro berbena. Ez
bawer kena her huner-
mend nsande hssin
(duygusal) o. Eger hss
n b, mordem nik-
no hunermend bo. Ez
lawikan ra zaf heskena,
imke cuy (emr) mi k
j axit a. Ez bawer kena
cuy her kurde/kurd j
huae|aeac \ |u|e| -|c+|
lawik a. J anc (hunermenda veng, drbaze) vana ez ebi veng xo y
ruh xo ifade kena. Lawik k ruh mi fade ken.
Seyidxan Kurij: To kaseta xo Mroy di opera k ceribnaya ez zana
ti xl z opera ser o xebityaya. Ti wazena operaya kurd viraz? Xebat
tu ini derheq di esta n a?
Nlufer Akbal: Waxto ke mi dersa opera gurete, armanc a b ke ez
opera bimus, kurdk kilama opera biwan. Kilama xo ya Serd o de
mi cerebna zaf qayil b. Kilama Serd o mi z opera wende. Zazak
opera re zaf musat o, label ez teyna xo ser nkna opera viraz. J
aranjoro kurdo ke opera rind zano, xo opera ser ro rind perwerde kerdo,
bibo temel hazir kero, ez kna biwan. Tna xo ser, p zanayena xo
ez kna kilaman biwan, la ez nkna her xo ser biker. Ez wazena
naye ra dime opera ser ro bixebety, la zaf zor a. Zoro girs o wo ke ez
nkna kurdk bifikir.
Seyidxan Kurij: Ti him cn ya him z hunermend a. ta di zor
Vate
(problem) to i y, asan (rehet) tu i y, yan avantaj dezavantaj to
i y?
Nlufer Akbal: Ma pro zanme ke zerr cemat Kurdstan de cay
cnike kamc ca wo, cnikan ma i dyo, i nidyo. N and serran p-
yinan de hal cnikan kurdan tay (teney) b rind. Tevger rizgarya
netew (ulusal kurtulu hareket) ra dime hal cnikan kurdan binna
b rind. Ewro xl cnikan k cemaat de cay xo gureto, label na nna
a mena ke cn xelesy ra problm cnikan qedy. Heto bn ra re-
het (avantaj) mi est. Mi ra ver cnik hunermend b, zaf k xizmet
dnan b, hurmet mi dnan re esto. Cnik ke muzk ser ro lm bixebet-
y, sar xo muzk ser ro bidejn km ; na ewik de ez tyna wa, na het
ra ez ebi avantaj a. Zor mi k o wo ke, ez z camrdan nkna rehet
hereket bikera. Sahaya hereket mi teng a. Ez nkna rehet or her
ca, her kes de nkna alaqa ron, ez nkna myan ar de bicr,
kilaman top ker. Cemat ma de cay cnike kifkerdi yo; cnike ger-
eke de bimano, domanan wey bikero, mrd xo re xizmete bikero.
Kamc cnike ke na embr ra vcya teber, bena cnika xirabe. Ti
bin bihuyy ti xirab a, ti qal biker ti geveze wa. Waxto ke j cnika
hunermende j camrd hunermend de pya bixebetyo, ma br pya
muzk ser ro qes bikerme, pya vjme sehne, cade her kes vano ha,
wert dnan de y esto. Halbuk zaf normal o ke j cnike camrd
pya bixebetn, pya huner xo cra biker. Her welat de hunermend
cnik camrd pya xebetn, seba avrberdena huner mll ya pya
xebetn. La o nsano ke wazeno qezen bikero gereke o nsan vndkerde-
ne k bicro xo im. imke kultur ma de zaf edet feodal est ke ger-
eke rew byr terkkerdene. Mi hetan nika tim tim vndkerdene kerde
xo im mi tim k qezen kerd.
Seyidxan Kurij: n serran pyinan di hunermnd kurdan zaf tewir
muzk ceribnn. Muzk kurdk di hama hama caz, pop, rock am
cerebnayi. Ti nika hal muzk kurd sin vnena?
Nlufer Akbal: Edebyat man o klask zaf dewlemend o, zaf giran
o, zaf rind o. Waxto ke ti kilaman ar (gel) ser ro, anikan, destanan
ar ser ro xebetna ti naye rind vnena. La gor na dewlemendya
kultur ma, muzk ma hama myan muzk dinya de cay xo ngureto.
+
Vate
Na zaman pyin de ez vnena ke zaf y rind ben. Ez bawer kena
ke muzk kurdan ono ver bi cayde rind. La gereke naye ra ravr
dinya qebul bikero ke na dinya de kurd est, zon dnan esto, kultur
dnan esto, muzk dnan esto. ma qebul biker ke, ma bikme vjme
televizyon almanan, ngilizan, amerikanan, televizyon muzk. Ma
yo rind kerdo, lakn kes ca ndono ma; imke van kurd terorst .
Her kes a im ra qayt ma keno. Ma het muzk de yo rind kerdo, ma
gereke nika bikme xo dinya de bidme naskerdene. Eger kurd dinya
de z milet br naskerdene, o waxt na raye bena ra. O waxt mekteb
muzk ben ra, akadem ben ra zaf y newey k n werte. Ez ba-
wer kena ke muzk kurdk zaf cawo hol cno, imke dinya hissyat ra
kewta dur, her byo mekank. Waxto ke ti televzyonan muzk (Mtv,
Mc, Viva) qayt kena k ti b yan mekank y nivnena. Her seba
bazar virazno. Muzk kurdan de hssyat qewetin o, hem qeseyan ci
de mesaj esto hem k melod tesr zerr nsan keno. Na ra ez bawer
kena ke muzk kurdan bro cayde rind. nsan tim tim htyac d
hss keno. Eger hss (duygu) qedya, mordem k qedyo.
Seyidxan Kurij: Ti hal cnyan kurdan nika sin vnena gerek
cn kurdan se bikir ki siba Kurdstan azad di kol camrdan meb?
Nlufer Akbal: N and serran pyinan de hal cnyan kurdan
ten (bin) ver de . Mucadeley rizgarya netew cnyan kurdan ser
ro xl tesr kerd. Cnike k hd hd n cemaat de cay xo cn. Waxto
ke ma tarx dinya de tarx rzgarya aran bnan de nyadame, v-
neme ke waxt mucadeley de cnike tewr virndye de, ek xo dest
de, lej (lec, lez) ken, pemergan re ekan ben; la xelasbiyayena welat
dima cnike wuncya k ona kulinde, kona wert ar dsan. Ma de k
no taluke esto. Nika tay ambaz van: Nika ma hun r myan de,
ma ver ver Kurdstan bixelesn ra, dewleta xo ron, wayr nasnameya
xo b, naca ra tepya ma heqa cnikan k danme ci. Ver epan tir-
kan vatne: Ma ver ore biker, sosyalzm biyar Tirkiya, naye ra
tepya heqa kurdan danme ci. Sen ke no fikir xelet b, fikir n
ambazan k xelet o. Gereke ewro ra cnike tedbr xo bcro. Cnike
gereke ebi mrd xo, biray xo, ambazan xo, pya eyn sevye de z
jbn her ca de ca bcro. Cnike gereke xo nas bikero, cnikya xo ra
Vate
mearmo, meterso xo qij mecro; heqa xo bizano, wayr heqa xo vejyo;
xo medo r pilixnayene. Xl kom cnyan est, kovar cnyan est;
ez texmn kena zaf cnyan n guran ra xebera xo esta. Gerek cnike
tawn de cay xo bicro tim tim biwano, xo avr bero. Gerek cnike
cemaat de her ca de, muzk de ,tyatro de, snema de, poltka de cay
xo bicro.
Seyidxan Kurij: Tewr zaf kam dengbjan kurdan tu ser o tesr
kerd?
Nlufer Akbal: Ti zana mi zaf her xo nas kerd, mi her fam kerd
ke ez kurd a. Hatan o waxt mi zaf go nidne muzk kurd ser. Vero
c mi ebi ivan Perwer muzk kurd nas kerd. Tesr Nzametn Ari
mi ser ro b, imke muzk ra famkerdena (anlayi) d ya mi ra nzd
ya. Wert min Nzametn Ari de zaf y muterek est. Ciwan Ha-
co ebi hacetan rojawan muzk virazeno, ez muzk d huna modern
vnena. Dengbjan klaskan ra ez go nana Meyrem Xane ser, Hesen
Cizraw ser taybet ez ebi zewq go nana Mehemed Arif Cizraw ser.
Ez zaf qmet dana muzk Mehemed Arif Cizraw. Ewro dengbjan
kurdan ra keso ke tesr xo mi ser ro bibo, mi r bibo nimne (ornag)
no. Ewropa ra end kom muzk y oreger est, tesr dnan mi
ser ro esto. Mesela ez ebi Offra Haza, Sarajevo Beatles zaf qayl bena.
Ez zaf go nana muzk klask ser. Gor bawerya mi gereke huner-
mend go xo rind perwerde biker. nsan ke go xo perwerde nkero,
nkno muzko we virazo.
Seyidxan Kurij: Ma newe dest kerd ci ebi nam Vatey yew kovare
vecen. Ez n pyaqeskerdi na kovare di vecena. Wendoxan Vatey
r i mesaj to esto?
Nlufer Akbal: Zon ma hatan nika her dam pey (p) de mend.
Ry kam ra? Ry ma ra. Wert kurdan de soran est, goran est,
kirmanc (kird, zazay), kurmanc (kirdas) est. Ez bawer kena kur-
mancan ma ser ro xl hakmyet no ro. Kovar rojnamey kurdan -
zafr dnan- ebi zarava (leheya) kurmanc y. No xebat ima, ebi zo-
n ma kovarevetene zaf yde rind o. Ez ima zaf zaf proz kena. Ez
wazena ke ebi na kovare ez k zazaky xo tayna avr ber.
ke na kovare vecen, dest erzen n xebat, ez dnan re zaf zaf
Vate
sipas kena. Ez dnan ra pawena ke yode rind biker, zazak avr ber;
imke zazak re hewcetya ma esta.
Seyidxan Kurij: Zaf sipas kena.
Nlufer Akbal: Ez zaf sipas kena.
Vate
N panc-e serran peyenan de, ziwan ma
de, lleh z leheya kurmanck (kirdas) de xeyl
rojnamey, kovar kitab vejiyay. Label
leheya kirmanck (dimilk) de hevey (tan)
kitab vejiyay, n kitab j pirr ewtin kemi-
yin b. Anc xeyl rojnaman kovaran kur-
dan de ebi leheya kirmanck nutey vejiyay,
nnan de j kemiyin ewtin estb. Bguman
pro wina nb, nnan myan de hevey b, zaf
Memed DREW
zaf rind rast nusiyayb. Label ke ebi ewtin kemiyinan pirr b,
rastnuteyan ra zafr b. Coka kes nan ra we teva fahm nkerd.
Belk nika hevey vaj ke kirmanck (dimilk) qisey ken, yew-
bnan (jewbn) ra dur y, hacet tkil in, coka nuteyan ra teva
fahm nbiy. Rast o, ke kirmanck qisey ken yewbnan ra dur y,
hacet tkil in, bazaro netewey (mll) bin bandure di bi, radeyo
syas inbi zewb. N pro rast label zewb rastey j est. j ke-
miyin ronvran ma kurdan . Ronvr aran bnan raya ar xo
ken ron label ronvr ma y raya ar ken tar, ar o raya ronvran
keno ron.
Ez wazena tiya yew (j) parantez akir. Serra 1995 de, wexto ke ma
dest pa kerd ke rojnamey Azadiya Welat vej, ma hem ronvran ke
kirmanck zan, hem j nutoxan kirmancan (dimiliyan) - ke telefon
nan ma de bi, ke ma silasnay- ra va: Riperr Azadiya Welat ima
r akerde y, binus, ar mayo ke kirmanck qisey keno wa biwano
wa leheya kirmanck hera bo! O wext heveyan na watena ma qebul
NA RAY RAYA YEWEYA ZWAN YA
?
Vate
kerdi va: Ma do ima r binusim. Heveyan j va: Ma tirk binusim,
ima agrn (aarn, tad) kirmanck ser. nan ke watena ma qebul
kerdi b yew (jewer) kesan bnan nnut, y hewna (hima) j
nnusen.
Nika tiya kes xo ra pers keno: N ke xo ra van ronvr kurdan,
kotiy nan ronvr kurdan o? Ma ke zanim ronvr raya ar xo keno
ron, qand herakerdin raveriyayina ziwan xo ci dest ra i bro,
ey keno. Label ma wina niy. Hevey nnan newe newe riy xo agrna
(aarna) het ar xo rastna ar xo.
Hevey ronvr ma j est, xo ra ronvr tenya nvan, xo ra van
tarxzan, kurdzan zewb j. Label ma ke ewnayim n tarxzanan
kurdzanan winayinan ra, ma vnem ke ziwan xo, tarxa xo nzan,
ar xo rind nsilasnen namey ke ma cor de nut, nan nan xo ya.
Hevey nnan van ziwan xo zanayin ebi ziwan xo nuten rind
o, hevey j van tevay rast binusiy raya ar ron biker bes o.
N i r wina van? imke n ziwan zey yew haceta tkil vnen coka
wina van. No rast niyo. Ziwan tenya haceta tkil niya, haceta tkil
het estbiyayina ar yo. Yan yew ar ziwan, kultur edetan ra yeno
silasnayin ke zewb ar o.
Biewn aran ra van tirk, ngiliz, frensiz zewb. Ma ke ewnayim
ziwan nnan, ziwan nnan j zey ma namey nan o. Kes neno
frensizan ra vajo ngiliz yan j tirkan ra vajo alman. Ma kes wina vajo
beno? Bguman nbeno. imke ziwan a namey ar vajiyno ar ebi
ziwan a bel ben. Coka gan (gerek) her kurd ziwan xo rind bizano.
Eke ebi ziwan xo binuso rindr beno. Wa ebi zewb ziwanan j binus
label ver gan ebi ziwan xo binus. Demeyo ke wina biker hem ar
ma tarxa xo, kultur xo ziwan xo museno hem j ziwan ma
viliyayin asmlekerdin ra xelisiyno. No kar j kar ronvran o.
Sen ke ti it amn meker mast yan j penr nbeno, ronvr j ziwan
xo nnus ziwan xo ser ro nxebitiy ne ziwan beno hera ne j tarx
rast nusiyena. Yan amn ziwan nuten ronvr .
Ma hetan tiya kemiyan ser o vindertm. Eke ma nutena xo wina
biramime, ma xebatan rindan rmetinan nvnem. imke n
kemiyan het xebat rind ebi rmet j est. N xebat rind ebi rmet,
Vate
roj bi roj do kemaneyan ke ma cor de nut kem bikir y ken
kem. Coka ez o wazena hevey j n xebatan ser o vinder n embazan
r neheqn mekir. imke n embazan yew serri ra vr o ke ciyayey
xo yew kiter nay y qand ar ma ziwan ma xebitiyn. Bgu-
man n embaz ver j qand ar ma, qand ziwan ma xebitiyay label
ciya ciya xebitiyay. Yew serri ra vr o ke ciyayey xo et yew kiti,
qand yewya (juwya) ziwan Stokholm de amey pser rastnuten
ser o xebitiyay. P pey ra di brour brouran ra pey kovara ke ima
dest de ya vete ma j kerdm wayir kovare, wayir haceta tkil
raya yewya ziwan akerdi. Ez j vana br ma pro piya n embazan r
ardim bikim na ray ra im. Na ray raya rast a, na ray raya azadyin
a yewya ar ma ya.
8 lule 1997
+)
Vate
Meleka Memed Xid Rey:
QE DRAM C RA NMEND
Roportaj: Kazim TEMURLENK
Kazim Temurlenk: Wazeme ke ravr to nas kerme.
Amik Mele [Amika Mele]: Ez Xe (
1
) ra na Memed Xid Rey o.
Kazim Temurlenk: Amik, 38 de to ik d, ik nd?
Amik Mele: Dewa ma r nika Demrqapi van. 38 de esker ame, co-
r dewa ma Hnyo Pl vame, uza adir sanay ci. O sire py mi muxtar
b. Tam des roj alayye uza vinete. Tam des roj yno san ma guret
berd, ninc* gir day, qays est p vil, bin ningo kuyay. Zirays mi-
let amn cr dewe.
Alay qumandar py mi ranverda. Vake no sono aqil musneno
milet, milet remeno. Py mi r vano axay na dewe eke kam y,
bya ma r ke ez n milet raverd. Py mi vatb axay na dewe ez
o, iqa ke mordem mi est an teslme to kon, n milet raverde. Hama
alay qumandar qewul nkerdb.
Alayye mal-gay sare birnne, werdne; herg ca eve xaso, vero bb
pirr.
Des roj ra dima alayye uste ra ye. Pye mi kerd virendye alayye
tey berd.
Kazim Temurlenk: Amik, milet ra ek nwat?
Amik Mele: ek wat. To nvana a day piro? Serva eko day piro.
py mi ra 7 taxim ek wat. Py mi ez nzon iqa day ci, serva y
bno ap mi Silman be Xidir ra rusnay Xarige Aba. Vake er
uza ra eko byare. Y Xarige, coka xeleyay. Neyse eke alayye
ye, py mi tey berd.
Mwa mi hen lerzna ke, gine cile ro. Ma hen dorme de berbayme.
Ma o sire waro de bme. Reyna ma nyada ke esker onca ha wo cor de
(
1
)Xe, dewade Drsim ya.
+L
Vate
yeno. Eke tay het Balikpar ro, tay het mezela Dem ra yen. Tay
het Vyala Rayber ro amay. Ma cor bonon Xid Qonc ra nyadame.
Ma nyade ke raver dewe ra mal vet, dima milet pey ra pey vet. Sil-
man Hes Gem ame lew muwa mi vake:
-Najn, b domano bijme, to be Qere Bolizer ra ta, na dere kur.
Mua mi vake:
-Qeday to bij, esker no ma vneno, dayna nbeno.
Neyse esker ama, ma uza ra dayme ar ardme lew son. Ma n-
yade ke eve szmo pro gird. O sire kes tirk-mirk nzanitn. Tek
ju cna Xid bis zanitn, ju cna Xid ewt zanitn.
Kazim Temurlenk: Yno tirk kot ra musayb?
Amik Mele: Y hurdmna Bextriz b, uza musay b. Yan milet
ke tirk nzanitn. Reyna ma nyada ke werte dewe ra du vejya.
Cn berbay, vake:
- ma !
Daka mi vake:
- se ken, n ma qir ken!
Camerd kas ra urznay ra cn be domano ra uznay ra.
Camerdo ma ra raver ben. Ma ke berdme cor mezelon ma, ma n-
yada ke cr o zirays ame. Exro ke waya kali mi Xeye bye, Keyko
de zewjyay b; uza hena p ke Xe qir ken, urzena ra yena. Vana
ez son werte de miron. Eke na dot bonon Temuj, uza nan
aye ra.
Eke ma ten kerdme berz, Xid Kud b, maven ma de nkyn
bro, o k lew ma de kst. Ma berdme, eke Balikpar ra vrnayme ra,
kas est, ma ke kerdme uza. Cna Ke Mom hona hr roj b kutb ra,
dergusa xo virad de bye; dmak ke nkyene bro, nay be aye ra. A
hen gindir bye, kute dere. Eve derguse. Qes doman cnyo qe mi vr
ra nson.
Cor dewa ma Kert Demrqapi (
2
) vane, ma ke berdme uza, zincil
m ke cnyo ser o, pro day ar, guret. Ya, ma ke hona kutb Balikpar
ma nyada ke cor de di ten kince ayn n. Brden zimilye gine milet
(2) Kert Ser Xe ra ebe tirk van Demrkapi (Demirkap).
+!
Vate
ro, vake: Muxtar na wo ama, ma xelesneno. Qe nsono mi vr ra.
Lew mi de Lalka na Rayber bye, hem re bye, hem k zaf baqile
bye. Dest xo kerd herd ra kerd ry xo ra. Cnyo vake: ik o, ik o?
Aye ebe desto tarf kerd, vake: Muxtar amo, ma xelesneno. Pey coy
eke Qereman Aly Silman be juy bn ra b.
Neyse ma uza ra urznayme ra. Ya, hata o sire ma r vatn sima
surgun beme. Eke kutme ala Sevzike, ma nyada ke ma raya Xozat
ro nben. Uza cna Qardas bye, vake: N ke ma surgun ken, ay
ta ro ben? Day piro, est wert milet.
Eke ma tenna kerdme berz, uza cay dayme ronstene. Eve matura
eskero axwe simitn, dn domano, hama girso ndn. Cna Qeqil
Mist van cnike bye, aye fe esker ra matura onte, vake: Ma tesany
ra qir ken? a axwe ma ndan? Uza di eskero dorme ma de eve veng
berbay.
Kazim Temurlenk: Y esker kam b, ay berben?
Amik Mele: Serva milet berbn. ike cnyo qesey kerdn, vake
vaten ez qurban cenc-caylna sima b. Uza ci ra pers kerdb, exro
ke het Erzingan ra byo. Ju subay ostor ser o tek d ve lew-pirnikon
y esker ro, gon pirniko ra est. Cor de eskeron bno hucum kerd ke
ber, bikser; nzon ik b, nverday bikser. Tav uza amay ke esker
bikser, nd y subay bikser aye nzanon. Tav camrd ma ra raver
berdb kerdb ale. Ma nyada ke venc axirmana yeno. Exro ke camrd
qir kerd. Tav ma ra nawseno.
Cnyo pers kerd vake: Sima vaten <sima beme, surgun keme>,
ik o sima axirmana na ro? Vake: Esqiya kuto virendya ma.
Nya pro hurd hurd vra mi der o. Tay ca ke berdme, ma nyada
ke meyt warreginay yo, eke dirveta xo kaleke de wa. Dismala dey
veta esta ser, hona z kerge pirteno. ser ke Sil Hes Gem yo. Cn-
mn amay ke r ser, day piro nverda.
Neyse ma nyada ke axirmana pul ra vet. Cn berbay. Tav aqil
mi erms nkeno, mi vake:
-Daye ay berbena?
Vake:
-Axirmana arda ma qir ken.
+
Vate
Cna Al He bye, vake:
-Cnyn! Ewro roza mam Sen [Usen] ya. N ma sehd ken. Hen
biker ke pro xo berzer p ser, yy ke wes manen i va bine de bi-
xeney.
nd ma hen ginayme war o. im mi yakerde y, hama fe mi ya-
nbeno. Nya rind zanon, fe mi kilt bib. Axirmanay nya van gir
gir gir. Hr biray mi qizkek est. Ju hona serr, ju di-hre serr, ju k
ponc serr der o. Y hrmna biray mi be waya mi, p ra p muwa mi de
b. Biray mino qizkek, hona ke qersne mi ngina, qersne gina muwa
mi, mi nyada ke o wo cizi mua mi lno; qersne cizikon muwa mi de
gina ci, ama gina be biray mi, pa crda [ra] ya. Mi nyada ke o biray
mino bn zaf zireno. Tav aqil mi nno ke na qersne ik a. Mi nya-
da ke gine qor mi, pey ra gin herm mi. Onca fek mi yanbeno. Zov
nyadon. Von belka kelpe wele wo dan son ro, ik o. Xo xo re von za-
nena.
nd ke axirmana bye kem, ez werte ra usto ra. Kes qe no werte
de. Kes nurzeno ra. Mi nyada ke esker werte de fetelno, alon cnyo
sungu erzeno ver rr keno, ci ra pero vezeno. Esker bn son, venga
ci dan hama nzanon ci r sa van. Cnk nya wareginay ya; tika
sipye vil ser o wa, tde pirr gon ya. , ebe potn xo sar cnke pey-
ser est, na ro n ser, ci ra sik vet. Ninge kuye pa, onca sere est ser.
Mi nyada ke y hurdmena biray mi jven. Mi nyada ke y meyto
ra gon hen ke sona. Y kengeron husko hen top keno, cno sono. Onca
nterson. Fam nkon, mi xo sas kerdo, ik o, nterson. O esker . Ju
cnke mi nyada ke ha wa dest siknena mi, vana xo rone. Ez hen hawa
ra feteln. Na gon mi ra xusa-xusa sona. Ez amo, lew muwa xo de
nto ro. Esker k uza b. Mi va:
-Na muwa min a.
Nya sale werte de kerdb letey.
Vake:
-Eke muwa tu ya pero bide ma, ma muwa to wes kerme.
Eve herre-were mi ra va:
-Peran bidin min ez dya te wxa kin.
Mi va:
++
Vate
-Perey n .
Vake:
-H, h, per sima kirmanco n h?
Nya rind vra mi der o. O esker eke , mi nyada ke o biray mino
pl eke hermo ju berdo, tek ju henc erme mendo. O sire terso, gino
war o. Weye ma niya kerdme. Ten mendo onca byo be piro ke qor
berdo, henc pira mendo.
Hen gino war o. Xle ke herd de mendo, mi nyada ke Mena Xid
Mamed vejye, Qardas ra, cna Usen Temuj vejye, Ane. Cna
Babay Sed Esen [Seyd Hesen] vejye, Mem Kekil vejya, Ef Al
Pl vejya. Byo biray xuyo qij ro, mi vake hala no se byo. Mi nyada
ke tam new cay de dirvetin o. Tav o qzkek o, zon nkeno, awo bn zon
keno. Mi va smal mi mi de na, me Xe? -Qersun gine mi, dmak
ke qor mi zof hurd nkerdb. Ning mi hona n mi ver.- Vake n
n, to so; ez lew dake de vindon.
Elade bome bye, Dewres Derc ra. A Xe de bye, a berdb.
Tay mya day, y day uza ginayb war o; aye hona uza xo lor dne,
wese bye. Mi y my , -my day ard ft ra, cor de na ser. Y dirvetn
ust ra. Mem Goye b, o zof dirvetin b, nkya ma de bro. Cna Xid
Pl dirvetne bye, hona herd de xo gindir kerdne.
Neyse mi o qiz kerd virada xo, dirvetn ust ra. Kva Xid Pl bye,
aye biray xo dirvetin b guret, uza ra amayme kutme ala Sevzke.
Nay bn pro het Hny Beg ra son, Kve het Demrqap ra sona.
Vana ez doxr son. Ez k y bno de amo. Ma amayme, dere esto, Hnye
Bec esto, axwa re ci ra yena. Biray mi hona koike nzaneno, axwe
don dey, don dey, kon nkon mird nbeno.
Yno ma ca verdayme. Tay ca ke son, nzanon kam vano ma
doman ca verday, yacerme. Onca cray ya, ma berdme resnayme xo.
te a sewe Kve yena bin Merxa Demrqap, o lazek a sewe lewe de
mireno. A mezela dey ha wa lew merxe de. Kemer ke wuza y, mezela
y ser o y.
Ma amayme ser Xirzij Duj (
3
). Uza hewn no ro dirvetino ser, der-
(3) Xirzij Duj, mezrawade Xe wa.
+
Vate
hal ginen war o. Hewn milet yeno. Yane dirvet -m im kes de n-
awsen; nd buwa gon ya ik o, kam ke yeno hen gineno war o. Xirzij
Dujy de Hicigico uza ware de bye, pro rem y; Ap Xerz uza mendo.
Eke ley most nya pirr y, eve kundzo most dano dirvetino.
Ane vake:
-Doman Ap Memed we y.
Vake:
-Ku y, ku y?
Vake:
-Na y ma der .
Ez be o biray mi, ma berdme ley most ser, most da ma, da ma.
Vake:
-Apo sr, nya smser de so, so bonon Deregol (
4
) de xo r vinde.
Cna Babay Sed Esen mi der a. Mi o lazek kerd quja xo, ge ginayme
war o ge utme ra. Pesewe wa, hama asme wa; asme nya z kile wa.
Amayme Zam.
Zam de, a salon de ez o cna Babay Sed Esen ya, uza ginayme
war o. Mi ten puy muwa xo guret ju t guret; hen pulusnon
y laze ro, lew xo de non ro. O naleno, ez nalon, cna Babay Sed
Esen nalena. Nzon kam kali mi ra yane Ba Memedal ra vato
doman Menes we y. Yno Al Saw Tal rusno, vato so, hela kot
y, sala ma r xevere byar.
Mi nyada ke Ale Saw Tal uza de vejya, vake:
-Xalo sr, deka toy ha y bine Qelem Durjy (
5
) de, Der eto der .
So lew deka xo yno. Mi va:
-Ez nekun r.
Vake:
-Laze bize na Virad Tezo ra so, taqiz to vnen.
Lakez nvindeno. Mi kerd quja xo, berd oda Zam ke text ser o ron.
Zam vake:
(4) Deregol, mezra Xe wa.
(5) Qelem Durj, dewade Drsim ya
+
Vate
-Text ser o romene, lazek mj keno.
Mi lazek guret ke het Tezo ser r. Uza Hore be domanon xo ra
bin lan de b. Ma dirvetn bme, nguretme bin lan.
Roza bne Al Saw onca ama. Ma ke ci r vake, vake br sima
ber. Ez berdo eke tej xeleyay vake:
-Xalo sr, simser de r der. Dka toy bover a y, sima vnen.
Ez se ke kuto dere, ez dyo. Eke ma dim, xal mi amey; ju ez pat
kardo, ju biray mi pat kerd, ma biro ra fetelnayme. Ma berdme
bin Armane (
6
). Cna Kek Durs am, dka mi vake:
-Na torn mi bere d-[h]re roj wey ke, eke nmerdme amayme dewe
i wazena ezo to dr.
-Dirvetin o vake, ma nberme. Berme, kot bikisme? Vake: o
dirvetin o, ne ma ksen, aye nguret.
Ma a sewe me bon Seydaly Usn Seyd. me uza. Exro ke a
sewe ez hewn de byo, axirmana arda Xirzij Duj de na ro, Zamy
ard kst. Xe de onca milet pgureto ard kst.
Neyse, eke veng axirmana yeno, pro urzen ra remen. Ez
hewno ver remon, kun wert bir, uza kun ra. O biray mi xo ra uza
hewn de byo. Eke pro rem, ma uza teyna verdaym. Eke son kun
Cenc Avdel, cna xal mi Gulesen vana: Weey! Ma doman ca verday.,
peyser crena ra na, fetelna mi vnena, hama biray mi nvnena.
Ma guretme berdme cor Der Kal Sip; qariy kurno de mixare
esto Korta Myo van, xo ra z bon yo, ver xo gilor o. Ma berdme
uza ke milet te de ser sano pser. im gina ro ma ke gon-mon, tde
dirvet ya. Pro berben, zelemele wa. Ez do rontene, ten cilik-milik
b, nzo kot kutb dest. Ez ser o meredno ra. Mi vake:
-Day Heyder bya virada mi ke.
Milet her ke berba. Onca ez berbo. Vake:
-Daye qeda, milet berdo Xirzij Duj de qir kerdo. Ma terso ra vozdo,
lazek hurnd de mendo.
Seke hen va, mi eve a dirvet xo gindir kerd, xo da herd ro, va:
-Wy, sima bray m ca verdo!
Milet pro itur ken p mi nkne. Eve a dirvt von ez son.
(6) Armane, dewade Drsim ya.
+
Vate
Teselya xo kut, vake:
-Raverd, qarsye kurno de adir san ci, nika ma vnen.
Ez verdo ra. Exro ke pesewe kamc raye ra ma me ez a raye ra yo.
Na deka mi sona ningon Seydaly Mustafay Usn Zeye, vana:
-Ez na to, to py mi! So vana, sal to y tornon mi byar.
Mi nyada ke ju pey ra veng a mi dano. Vake:
-Bawo sr, meso, meso; lazek na wo ardo.
Ez vineto. Medeke ama rest mi, vake:
-ta bin na kemere de vinde, ez son laze cn yen.
Cra mi ver ro vake ti ta vinde, ez son laze an.
Sono fetelno ke lazek hurnda xo de wo. Tav new cay de dirvetin o.
Serr di asmn o. Guret ard ke hande ke z mse vingeno. Ma berd o
mixare, uza ten axwe d ci. Hayzo bsol pozen, p bike dan laze.
Waxto ke hurnda xo vurnen, mi va ez ve biray xo ra ta vindeme.
Kerd-nkerd, xr mi va, ez ve biray no ra ta vindeme, ma nme.
Zor bela ma berdme.
Neyse ma berdme cay, hr-or roj uza mendme. A gon-mon hona
ma ser re wa. A dirvet-mirveta ma hen ya. Kam yakero? Axwe na,
tawa no. Hande qesa ke kam de ke cizik esto, y n cizik dan laze
son. mi v non-mon dan mi.
Eve o hal ma amayme Der Kal Sip, lew Srze (
7
) de Der Ssaleke
van uza. Ameyme uza, dka mi xal mi smal rusna, vake:
-So, orxane be astir ra dewe ra bize b, ma na domano werte kme
ta.
Xal mi smal guret ard, o sire y kinc ma vet, y goliko de ut,
et ra kemero ser. Ma nyada ke, bin ko de Murt Pembe est, di te-
n ha y cor de yen. Amay ke ju ap mi Silman o, ju k Aly Mew o.
Amay berbay, dirvet ma kerd ya, sit sengale da ardene, mom,
rono teze, desteka xave arde. Fitil virat, verda be dirveton ma, pit.
Neyse yno vake:
-Ma some meyto dareme we. Hata ke ma amayme dirveton domano
yameker.
(7) Srze, dewade Drsim ya.
+?
Vate
Milet hurnda xo vurneno sono Mixar Dera Sip. Na qor mi veng
kerdo ra mi, gindir bon, son haza, n haza; mi dest te kut. Teselya xo
kute, dka mi vake:
-Gulesen mi, ta bin na kemere de ron. Ha wa xo ra mirena.
Bin a kemere de ez no ro, y terkit . Ez a sewe bin a kemere de
mendo. Lazek, yno xo de berd.
Sodir a dka mi berbena vana:
-So, xo ra ke merda ten kemero ser o rone, nmerda bize, b.
Ama ke ez wes o. Nt ro ten berba. Na qor mi kerd ya, vake:
-Xale sr, na qor to yaker?
Mi vake: Yake.
Kerd ya ke y fitil astey ont ard ser, astey gin gosto nazik. Giran
giran p darik vet. Can mi hen b ret. Onca pit, ez gureto berdo.
Het ra dima ap mi ma guretme berdme . Di asm ra dima biray
mi merd.
Kazim Temurlenk: 38de sima ra and kes merd?
A. Mele: ma ra 7 ten kiyay. Het teny apon mi ra kiy.
O sire Xe de 365 teney nufuse de qeyd bb, hand yno ketim b.
Wert 15 deqan de pro sanay axirmana ver. Xe pro vsn, qe
diram ci ra nmend.
*cizi mua mi: cizik moa mi, ijey maya mi
kali mi: kalik mi
fe esker: fek esker
herre-were: kurmanck (kirdask)
laze bize: lazek bice, lajek bigre, lacek bigri
ninc: ling, ning
sala/sal: sola, mela, boka, nalla
taqiz: teqaze
va bixeney: va bixeneky, wa bixeniqiy
venc axirmana: veng axirmakna
virade: virare, veradi, veriki
yanbeno: ranbeno, a nbeno, nbeno a
+
Vate
n welat di end milyet, zn, dn
mezhebn ra ar ciwyn
Evlya eleb, Kurdstan di zaf geyro.
Seyahatname di zaf qal kurdan Kurdstan
ken. Ez bawer a wendx kovar ma Vate,
Evlya eleb sinasnin belk zafn Seyahat-
nam yi wend z. Ceyn ki wi tira geyro, in
ceyn ra yew z suk Pal ya. Evlya eleb
wexto ki yen Pali (Palu), etnk, dn sosyal
mozayk suk zaf dqet yi ncen. Pali zaf ci
DNYA BAXE, HER ZN KULTUR YEW EK A
Mehmet UZUN
r xerb yew ca yen. Ey ra Pal ser o yew ir nisen. ira xu di vn:
Bir acayib-i ehre vardm adna derler Palo
Kimi Zaza, kimi Zozo, kiminin de ad Lo (
1
)
O wext suk Pal di hem kurd (zaz kurmanc) hem armen tn
z yahud ciwyn. end dn mezhebn ra nsan b; bisilmn, xirist-
yn, elev, yahud. Ekonom sosyal heyat xeylek averyaye bi. Pali,
yew tcaret merkez bi. Pali ra karwn tcaret n heya Bexdad, Basra
zerrey. Karwn Qere Cemd tarx di mehur o. Suk di milet her
zn lehe ra qal kerdyen. Evliya eleb, biney z yarny a, ir xu
di armenyn ra vn zozo kurmancn ra vn lo lo. Wexto ki
milet kurmanck ven dena yewbnn, vna lo lo, Evlya eleb z in
sey yew nme degen.
Tab miyon kurdan armenyn di aey birarey b. Kurdstan di
(
1
) Evlya eleb, Seyahatname.
)
Vate
heta sedserra 19in z ar welat piya we vyarnn. Bad poltk osma-
nyn otir kerd ki zaf ceyn di kuek armenyn me. Mintiqa di zaf
qetlam pl virazy. Yahud z mintiqa ra remey . Ekonom tcaret,
nifs sosyal heyat, dn kultur in miletn darbeko pl werd.
Dem osmanyn di end girng (gilang, ray) armen mey qe-
tilkerdi. Qetlam pl 1895 1915 di virazy. Qirkerdio peyen di,
yan tertel 1915 di, tirkn nizdey mlyon nm armen werte ra darit
wi.
Tarx re-rey zaf bbext a, zaf ca ndna in meseln nayen. La in
meseley ca-ca hama ra z milet miyon di yin vati. n qetlamn ter-
teln di zaf heds est ki heta in serrrn peyenn z tesr yin dewm
kerd. nn ra yew z meseley yew keyneka/cinka armen ya. Ez wazena
in vesle ya tya di ima r z ina mesela vac.
Cuwar ra, yan het M, Bidls ceyn bnn ra armenyn
dn arye, ewlg Xarpt ser di het rojawan ya ben. Blhessa Pali
Ruey Murad(
2
) b ahd kiti armenyn. Ruey Murad ver di zaf
armen kiy. Pln mintiqa vatyen Hend cesed armenyn Ruey
Mrad di meyn, yew serr ra zdi ma nikn yeri ver owkey ruey.
Zalimey romn (tirkn) bhed bhesab bya. Qic, cin, cmrd, genc,
extyar, qefle qefle armenyn n Pird Pal(
3
) ser o dn mtralyozn
ver qir kin. Gun hesir bin tye miyon. Ruey Murad ben sur,
surla gun in.
tthad Tereqq (ttihat ve Terakki), cuwa pey z kemalstn, in
cayn di aey birarey qetil kerdi. Bira nika biray r wahar vicy.
Herindey aey birarey bbextey, ters, kn nefret girot.
Pra armen
Vati guere, mesela Pra armen na ya:
Tertel armenyn a pey, yew keyneka armen dew ma di mnena.
Aley y ra o nimnen. Ferd aley keynek a di sin kiyin xu ser
o yew meselaya derg a. ima zn hedsn sin dest kerd p sin netce
(
2
) Ruey Murad: Tirk tira vn Murat Nehri. Het Pal di ina owk ra vn
Rue, yan nehir. Zazak di in ruey ra se vn ez bi xu niyozn. Mi end
nsann ra z pers kerd, tinya vn rue (nehir), yan z owk ruy.
(
3
) Pird Pal: Ktey Suk Pal di, bin qela di, Ruey Murad ser o yew pird .
L
Vate
da. Sebeb netce i ben wa bib, welhasil keynek dew di mnena.
Keynek hama qicik bya. Sin ki vacyena hama hot-ht serr ya yew
dewic het di mnena. Guya keynek bena bisilmn z. Yan z dewic
otir zn. end serrn a pey keynek dew di zewcyena. Keyneka armen,
kirdk (zazak) musena bena sey yew cinka dewici. Qic y dew di
rasin. Cink zaf jr xebitiyayex bena. Dewi di hama her gure dest ra
yen. Qal aley xu, deyk-bayk xu, kiti tertel armenyn nikena.
Zerr y niwazena behs bikir. Wexto ki zerrey y zaf bena teng qal
birey xu kena. Re-rey qicn xu r, birey y imn y ver di sin kiyo
gn do, ey vna. La ro bi ro niwazena o qal meseln viryen biki-
r. Sin ki vn zaf nad bya. na nadey ser o ar yar ken vn:
Hama dn xu terk nikerd.
Cink wexto ki mirena 60-65 serr ya. Pr wexto kuwena sekrati ver
milet wazena ki ya ahadet xu (kelm ehadet) biyar. La Pr dest
pkena zn xu, yan armenk qal kena ecayb vengn vecena. Mileta
ki ha ser o hazir a, se kena nikena nikena bisilmney ser o yew kelma
bid ci vati. Mela kes bn ki h ser o a mnin. yo ki tira fehm
ken, tn nam ki Pr vna, ey . Pra armen, sere di namey birey xu,
may p xu cuwa pey z sewbna namn armenkyn vna. Se qico
ki bermen kelgiley ben, otir veng vecena.
ima zn miletey ma sinn a. Sin ki Pr mirena-nimirena milet
dest kena p vna: Hmay ci r nesb nikerd, Pra armen dn xu ser
o ...
Zn, kamey exsyet merdim yo.
Vatin guere, wexto ki merdim kuwen merg ver, yan z talikey
merg vyarnen, heyat merdim sey flm imn merdim ver a vye-
ren. Merdim ki qeza vyarno, nsan ki merg ra geyrey a, yn ser o in
heta xebat bya. n merdimn, miyon wextko kilm di zaf dw. Blhes-
sa yo ki heyat merdim di zaf muhm by, merdim zaf p deco, yan z
nsan ki merdim zaf tira hes ken, in yn in merdimn veynen.
Yan z wazen veyn. i yo ki bin ur merdim di mend, xu dn
teber.
Tn est ki p zor, xapnayi asmlasyon ya ro bi ro werte ra
wenidaryin, vn niben. Ma vaci ki yo ki merdim qicey xu di gen,
!
Vate
yo ki deyk-bayk xu ra musen, ale mesela mil, dn tqat
sewbna y bn na y. Zn deyk z in yn ra yew . y ki qerekter
dn merdim, inn ra yew z zn . Zn, exsyet merdim yo, kamey
merdim ya. Mesel Pra Armen di z yew heta merdim in veynen.
Pr, wahar di kameyn (kmlgn) a. Yew, kameya ki pey ra girota.
Di, esil kamey Pr esta ki nimit ya. ar vn qey Pr zn xu, esl xu,
kamey xu, xu vr a kerda. Yan z zaf vr di nimend. Bin zulm,
ertn girnn di nsan tn yn xu r seki wahar nivicyin. Seki
kmlg xu bedelnin. La esl xu di otir ny. Hela ki zulim zordarey
daryena we, yan z sey heley merg yew hel di, merdim in hss watey
xu dn teber. Hela peyen di ble Pr kena ekera ki, ya hama wahar
kamey xu, zn xu, dn tqad xu ya. Yan z ko bin ur Pr di
mend xu dn teber.
Qeder tarx miletn bindestn zaf ra tn mnen pye. Blhessa
ey kirdn armenyn zaf mnen pye. Wird milet eyn welat di b
muxatab eyn poltka. Qeder ma zaf rey piyabeste by. Wexto ki
merdim tarx armenyn wnen, nyen qeder yin, yew tewir xu z
te de veynen. Mi wexto ki hkay Migird Margosyan bi nm De
Vaji Margos, Ti Kot ra y? (
4
) wend, qic mi, ciwn mi macr mi i-
mn mi ver ra viyerti. Seki ez heyat kamey xu te de veyn.
Ma derzn a ima la y
Znay armenyn, kirdn ra wn: n rind biznyen ki ro ey
ma ya, la siba dorey ima ya. Ma derzn a, ima la y. Sey yn vicya.
Tarx seki nye in welat di tekerrur kerd hama ra z ha kena. Bad ar-
menyn a dor mey kirdn. Dewleta tirk dest kerd p mintiqa bi min-
tiqa kurd, elev, sunn, asr, zd, her km ki tirkn ra ny, km ki
wahar kamey xu vicya, yew bi yew qetil kerd, wt yn werte ra
wedar. Ruey Murad, Pird Pal, newaln Drsim, darbir ewlig
b ahd qetlamn newn. 1925 di mesel x Sed di Xarpt, ewlg
qismen M Diyarbekir wran b. Tirkn hezarn a nsan qetil
kerd. Esker tirkn Pird Pal ser o, cawo ki armen d mtralyozn
(
4
) Na hkaye, het J. hsan Espar ya, tirk ra tady kirdk (zazak) kovara
ira (hmara 7.) di vicy.
Vate
ver qetil kerdib, ca di ina rey pey kirdn nfaz kerdyen. yo ki
armenyn vatibi ca-ca me kirdn vr: Ma derzna a, ima la y.
end rind vatibi. La hin erey bi. Armen derzn, kird la b. Derzn
kmca ra iyer la xu dim a bena. ar ma vn: Hma heyf biza
kuel esteryn ra gen. Bin z otir bi. Tirkn wexto ki armen qir ker-
dyen, ar syer kerdyen. Nivatyen yew ruec dor yena ma z. Heta ca-
ca tn xayn malwer (
5
) b wertax in hedsn in tertele di ca z
giroti.
Yew merdimo ki qmet xu niyozn xu r wahar nivicy, o wahar
yi nivicyen. Cuwa pey, wexto ki kemalstn dest kerd p kird qetil
kerd, dinya seyirc mendi. Milet kird qeder xu ya mend.
ar ma hedsey x Sed qetlam tirkn edebyat xu di da vati.
Wt ki zalimey bbextey tirkn, safey xeletey xu muzk xu di
biyar zn:
Pird Pal, pirdo text o
smet Paa vicyo texto
Pird Pal pirdo text o
smet kerro vicyo texto
n smet o i bbext o
smet kerro i bbext o
La tab erey mendib puemney pere nikerdyen. Zalimey Seyyar
Alay Komutan El Heyder Beg dest pkerdbi. El Heyder, mintiqay
Pal di adir neyn pa dew vneyn, qetlam kerdyen. Pey kirdn tek
tek, qefle qefle deyn guln ver, kerdyen zerr bnn adir neyn pa.
Wertey am tebax di hak eleqneyn nn bin eng peyn kirdn a,
(
5
) Malwer armenyn: Terteley armenyn di kirdn miyon di tn b wertax
in qetlamn. Tn ntx sebeb in dn muecnin ra. Reyt a dn in he-
dsn di muhm yew sebeb . La mi guere esil ekonom sebeb . Zaf axa,
beg, mr x kirdn semed mal armenyn a pat dey poltkay tirkn.
Bad qirkerdi armenyn a mal milk armenyn, erd yin, in kesn r
mend. Dewlet z na wetyen.Yan in kesn dest na mal armenyn ser.
Ey ra milet miyon di ca-ca inn ra vn malwer armenyn, yan eyn
ki mal armenyn werd.
+
Vate
madd manew kence kerdyen p cuwa pey hama berdyen kityen (
6
).
Zaf wext miyon ra niviyert. 12 serr bad meseley x Sed ya na rey
meseley Drsim vicye werte. Mintiqa di seresker ord tirkn Gene-
ral Abdullah Alpdoan bi. Nm yi tarx Kurdstan di sey Qesab
Drsim viyeren. Abdullah Alpdoan hem kurmay res hem z zam
Nreddn Paay bi. Nreddn Paa qumandan orduy merkez y
tirkn bi her firset di ina vatyen: Ma ey ki Tirkiya di vn -zo- mha
kerd, ey ki vn -lo- z ez yin bin ra qir kena. (
7
) Dewleta tirkn hed-
s Drsim de Abdullah Alpdoan kerd mufett umm sey general
awit Drsim. Alpdoan zaf ra tn vat Nreddin Pasay ard ca Dr-
sim di qetlamko pl virat, Drsim di kerra kerra ser o niverd. Abdullah
Alpdoan, Drsim wran kerd, kerd palax, adir na pa vna.
Qetlamo sip
Bad syann a, dewlet tirkn Kurdstan di sey Pal, Drsim
tn ceyn bnn di yew poltka xusus rney. Yew perr a teda zulim,
perro bn a nkar asmlasyon dest pkerd. Yew milet ro bi ro p ki-
ti, qetlam zulim a werte ra wenidaryena. La asmlasyon, tenkl
tehcr mudetko derg di qetlamn ra hinya tehlkel ya. Eger hedef
vnkerdi yew milet b, ina poltka hinya xidar a. Cuweka z tn ali-
m in ra vn qetlamo sip (the white genocide). syann a pey in
ceyn ra hezarn a nsan ma tenkl tehcr b. Dewleta zordar, kemals-
tn bbextn ar ma het Anadol di taby mecbur skann kerd.
Heto bn a bi seyn a rber znay kirdn mecbur b ver xu da bin
xet (
8
), zerrn di im yin akerd . Hesret welat qewm yin zerre
(
6
) Ez ki merdim ki Wer di kerd gome adir na pa vney, eyn ser o binis
(Wer yew dew Pal ya). Mela Mistefa, Xel Emn, bram Xell, Mehmud
Misfey, Ehmed Em mm yn ser o. n merdim Ardurk ra b hedsey
x Sed di ca girotibi. ar inn ra vatyen esker x Sed.
(
7
) M. Nuri Dersimi, Krdistan Tarihinde Dersim, Dilan Yaynlar, Diyarbakr,
1992, r. 151
(
8
) Bin xet: Kurdan miyon di xet di menn di vaciyena. Yew, meney hudd
ya. Di, meney rahar ya (blhessa rahar trn). Bin xet ra qest z hudud
Srye wo. Wexto ki merdim vac bin xet, in her di meney z te de est.
iki hudud Tirkiya Srye p rahar trn a c ra biryen a. Beynate
di xet trn est. Merdim biwaz iyer Srye gan (gereg) in xet trn ra
viyer. Meney bin xet uca ra yena.
Vate
di mend.
Heds Drsim ya pey yew demo derg, nizdey hris serr, Kurdstan
bvengey di mend. Yew perr a netce tesr syann, ters zulim
dewlet, perro bn a poltkay nkar asmlasyon otir kerd ki ar ma
nika veng xu vec. Milet btaqet mendib. Hukmat milet ser o her
bi. Milet vatyen: Ser a Hma, bin di hukmat . Yew deme milet
znayn dewlet r sare ruwena bveng mend. Dewlet z va qey reyta
mesela hal bya, yin mesela hal kerda.
Pali, Drsim, ewlg ceyn bnn di hukmat dest kerd p rahar
new, qereqol, qey dar esker teklat dewlet a bney new sew-
bna y bn virt. Mektebn di, eskerey di, bajarn qezn di, da-
rn hukmat di, welhasil her ca di: Tirkey, dewlet tirkn, Ataturk
estb. Se ra hetay-neway Mekteb Rakewti y Mintiqan (
9
) Kurdstan
di virazy. Hedef armanc kemalstn ekera bi: Her poltkay
Dewleta Tirkiye semed helnayi milet ma, qedexe (yesax) kerdi
wedarnayi zn kultur ar ma bi.
n welat di tn nesln qetlam d, hepis kence d, tertele sur-
gun vyarn. La tn z mektebn di, kar gur xu di sewbna ekil
ceyn di b hedef poltkay nkar, asmlasyon zulim. Ma vaci ki
1938 ra, yan hedsey Drsim ra pey heta serrn 1980yin, nesilo ki
reso belk raterat qetlam nd; la zulm komandoy, kence, tedy
dewlet, asmlasyon, poltka ki nsann zn kultur yin ra dur fin-
ena d bin ertn nayenn di res.
Ez bi xu qicey xu ra hem ahd hem z muxatab ina poltka ya.
Heta ez resa znay xu, mi vatyen qey yo ki vacyen reyt . Pln
vatyen Ser a Hma, bin di hukmat , yan z vatyen Lro, darb
hukmat miaf a. Dewlet, kemalstn, miyon ar ma di otir yew ruh
ardibi werte ki hukmat i bikir heq , heql w, eken bikir.
Kilaw, kefya, pu nayene qedexe (yesax) b. Mektebn di zazak
(kirdk) qal kerdi qedexe bi. Hetta zaf girng bajarn di semed kirdk
qalkerdi r ceza dn.
Ez bawer kena yo ki mi sare ra vyert zaf ra tn zafn sare ra
(
9
) Mekteb Rakewti y Mintiqan: Yatl Blge Okullar
Vate
vyert. Wexto ki ez n mektebo viryen (lkokul), ma r zazak qal kerdi
qedexe bi. Tinya zerr mekteb di qedexe nyebi, la teber a z qedexe bi.
Melimn, rahar ra, miyon dew di zazak qal kerdi, ma r yesax
kerdibi. Wexto ki ma ser bnn di, kun di key kerdyen, ma dn ki
melim ma xu nimit, ho ma teqb ken, ma guetar ken. Yan z
miyon qicn ra end tp zef vjnn vistyen ma dim a ki p ma
teqb bikir. Mekteb di z ma r neshet kerdyen, yan z ma tehdt
kerdyen. Melimn vatyen:Olum, Krte konumak yasaktr! Ge-
ge ma qicn xu miyon di z yar kerdyen kerr deyn muxbrn ri (
10
).
Wexto ki eyin ki melimn r xeber berdyen (muxbrey kerdyen) ma
heti bn, ma qicn xu miyon di yar kerdyen yewbnn ra vatyen:
Oxlim, Kurte qnima! Kurte qnimax asaxtir! Sen bilmiyor? (
11
)
Dewleta tirk in ra htyac poltka nayene vnena?
darecyn tirkn znn y ki exsyet kamey merdim virazin,
ekil qerekter dn merdim zaf muhm y. Watyen in yn qeyna-
xn yin xerab kir, werte ra wedar. n , esil di ceyn ra, yan di qey-
naxn ra yin.
Yew qeynax madd ya, yan byolojk a. Taynkerdi yn byo-
lojkn dest merdim di ny. Merdim inn raharo irs ra, yan deyk
bayk xu ra, sulal xu ra, milet xu ra gen. Quwet dewlet niresen
ser ki yn nayen werte ra wedar.
Qeynaxa bni z mil, tarx cemeatk ya. nsan yew byayo (mexluqo)
cemeatk yo. Faktor ki cemeat virazin, miletn virazin, tek tek nsa-
nn (ferdn) z virazin. Mileta ki merdim mensub y yo, cemeato ki
merdim te de ben pl, syas rejmo ki merdim p dare ben, poltkay
hukmatn, dn tqado ki merdim bawerey xu p n, tehsl terbyo
ki merdim veynen, hetta welato ki merdim ho miyon di tabat kl-
mo ki nsan te de ciwyen... n piyer pya sosyal yew evre virazin
merdim sey ferd in ewre di resen, ekil gen. n ewre exsyet qe-
rekter dn nsan. Zn deyk, tarx, kultur, urf edet milet, ekl
(
10
) Kerr deyn muxbrn ri: K wexto ki niwazin raterat r yew di vac,
biney menel ndrekt vn.
(
11
) Laj mi, kurdk qal mek! Kurdk qal kerdi qedexe w! Ti niyozn?
Vate
ciwyayi sosyal bn tesr merdim ken qerekter dn ferd.
Dewleta Tirkiye darecyn kemalstn heta ro semedo ki mil
tarix exsyet milet ma vn ker i lazim by kerd. Welat ma pare
kerd. Milet ma, zn ma, tarx ma, kultur ma, hetta hetta
exsyet ma pare kerd. Ma r heq ciwyayi (heq heyat) ble
niverdo. nkar, mha, asmlasyon, zulum, zordar pyer piya welat
ma di, milet ma ser o mey cerebnayi hama z h dewm ken.
Semedo ki esl fesl ma vin b, ma asmle bib, yan z ma exsyet
xu vn kir, i lazim by tirkn texsr nikerd. ro ina poltka hama ra
z ha dewm kena.
aro bwelat, welato bar
Heta inkey tnyin semed milet ma ya vatyen aro bwelat. La
otir sen ki ro ra pey dest pker, vac Welato bar. iki poltka
newe ya dewlet wazena ki welat ma di nsan nimn/neverd. Malesef
ina poltka di xeylek mesafe z girot. Welat ma di muezzzem yew
kuekerdi esto. Zaf mintiqn di dew nimend. Heta inkey hr hezarn
ra zde dew veyney wran kerd. aro bwelat ho ben welato
bar. Kuekerdi hr qonaxn ra vreno: Dewn ra ver bi qezn
bajarn Kurdstan yew qonax . Kurdstan ra ver bi Anadol qonax
diyin . Kurdstan ra ver bi teber, blhessa ver bi Avrupa qonax hrin .
Eceba yew milet r erd baykn-prikn xu ra vicyay ra, yan
welat xu terkkerdi ra hnya tehlkel yewna hedse est? Mesele tinya
terkkerdi dar ber, hga bn ny. Hedse tarx, medenyet, kul-
tur, zn, mil tarx degern xu ra durkoti. Milety ki welat xu
ra vicy, yan z mey veti, zaf xu vn kerd.
Dinya baxe, her zn kultur te de yew ek a
Ez wazena agr vatey Evlya eleb ser: Bir acayib-i ehre vardm
adna derler Palo/Kimi Zaza, kimi Zozo, kiminin de ad Lo. Heqqat
welat ma di ina b. n welato ki ma tira vn Kurdstan, te de km
in bi, in nme rmiti? zid, armen, asr, keldan bn a?
Suk Pal di wexto ki zaza, zozo, lolo b, Kurdstan di ceyn bnn di
z in b, yan z bn b. Pali, yew msal a, in welat di tinya yew quncik
. Dem osmanyno peyen di, blhessa tthad Tereqq ya pey, ar
?
Vate
welat yew bi yew m vnkerdi. Tarx etnk zengneya in ceyn ra,
o mozayk ra in verda? Armen, asr bn imn ma ver di b
aro bwelat, yan z welato bar. Armen , asr , zd , keldan
. nn ra o nimend, niverda. Ma gelo ro dorey km ya?
Dunya sey yew bax ya. n baxe di her milet, her zn kultur yew
ek a. Merdim yew ek z tira ker, in baxe di cey y belu ben, o ca
veng mnen. Kurdstan z erd ina dinya ser o yew baxe wo ki heta
inkey zaf gul ek te de resey. Kurd, asr, armen, keldan... Etnk,
kulturel, sosyal mozayk in erd inn piyer pya ard werte. Zn, kultur
medenyet ki yin virt, parey medenyet dinya wo. La ro in deg-
ern ra zaf nimend, yan niverd. n welat di zaf gul ek pilisey,
b wuk nimend. Erd ma kerd qerac verdo, hgay ma bure mend.
Tn est ki nriyin k birini, nrueiyin k birue. Bazar in
yn nayenn z in y. Sey hurryet, welat, kamey, zn... n yn
nayenn encax k p mucadele xebat a eken bib wahar yin
encax hnc in rahar ra k eken muhafaza bikir. Ma vaci ki zn...
Her nsan muheqeq wahar yew zn yo, en km yew zn qisey ken.
Wexto ki merdim deyk xu ra ben, heq terchkerdi zn ble k r
in y. Merdim zn deyk bayk xu, eger her yew znko bn qal ken
her diyn, yan z her diyn ra yew gen. Beynat zn resayi, terbye
exsyet merdim di mutlaq yew eleqe est. N nsan bye zn ben,
n z zn bye nsann ben.
Yew baxe, te de end gul ek bires, ehend buya we tira yena
ehend reng yi bena rind.
Vate
Amnan welat ma germin o. Het ra roj
welat ma qelneno, het ra j (k) (
1
) zordarya
koledaran(
2
) , xanet welat ma qelneno.
Ama temmuze n deman germinan ra tewr
gemrinr ya. Adiro ke ronvr ma 2y
temmuze 1993 Swaz de vna b, huna nyo
xo ra. Ebi namey (nam) biratye, eniky,
kesn k cya fikirn, kesn ke zafye ra ny,
z zafrye nfikrne bawerya zafy ra niy,
SEDSERRA 19NE DE
HAL MPARATORYA OSMANYAN VURYEN N DEM
Lerzan JANDL
n vnayene, n kitene. xaneto ke Alr Zarfe Xanime ebi
bbextye 9 temmuze 1937 de kt, huna nqedyo. Ewro j xanet ebi
metodan xo y qirjinan newyan bsndor dewam keno. Wazeno ke
xo bsndor biroo. Bsndor welat xo, ar xo biroo. Bsndor xizmet
dimen de, seba qednayna welatparzye, xulamtye keno.
Xoverdayena ke 14 temmuze 1982 de zndan de by, kela bawarya
azadye, huna dewam kena. Label na xoverdayena hemdeme ebi
baweryde zixme, ebi hactan newyan ebi qewetde girse dewam
kena. rde Qerekol ulfa Al roja 21 temmuze 1920, ebi ewqde
(
1
) Ez naye ra tepya nivsan xo de tendens (meyl) kombyenan ma iman
ver de gna (cna). Na na a mana ke ez seba ten wendoxan newe bo j, zor
bo j angor tendens nivisnena. Ma vacme hurendya k de j hurendya
j/ju/z/zu de yew, yan j z yew (zu) pya nivisnena.
(
2
) Naye ra tepya wendox pynya qesayan de -an, yan form zafhmarye
(zafmarye) vneno. Seba rehet famkerdene wendox kno hurendya -an
de -a (koledara), -o koledaro), -u (koledaru) j biwano. Label ez form
zafhumarye halo ante de tim ebi -an nivisnena.
)
Vate
gurr, ebi metodan newyan hemdeman dewam keno. Wuncya
(ancna, oncya) na ame de Peyman Lozane 23. 07. 1923; Tirkiya,
ran, rak Efxanstan myan de Peyman Sa-dabat 08.07.1936;
Kongreya Erzirom 10-13.07.1919 byen muhm .
N y corn byen newe y. Hama hama her kes ra ayan , her
kes p zano. Label droka (tarxa) ma n byenan ra dest nkerdo ci.
Droka ma, droka ar kurd, yan j droka aran Kurdstan, say ra
zaf ver dest kerdo ci(
3
) . Ma eke droka ma ebi hazar serran ver say
dest kerdo ci, gan ma bizanme, bipersme ke droka ma ik a? Ma
kam me? Kot ra amayme? me onme kot? Droka ma kronolojk
sen deman ra derbaz bya? Tewr muhm j droka ma de i avyen
(averyayi) by? Droka ma de avyen kultur, edeb, sosyal, dn
estb? Eke estb, n kamc avyen b?
Bguman n pers kn br dergkerdene. Label b dergkerdena
n persan ma ra tay kes kn ke bivac hya cevab n persan prn
amo dayene: Ma cewab n persan zanme. Yan ma droka xo inas-
nenme. Ma qe nbo droka xo kronolojk zanenme.
Ez bawar nkena. inay re?
Seke no zanayene droka ma z droka aran bnan bindestan, ya
het ma ra tam rat niyama nivisnayene ya het kesan xerban ra
km qels ama nivisnayene, yan j het koledaran ra bing zuran
nkar ser ro a ewt ama nivisnayene.
Koledaran ebi sedserran, ma ebi namey bawaryan, dnan, ebi
namey biratye xapitme. Serran peyenan de j dest kerd ci, ziwan
(zon) ma, kultur ma, droka ma, namey ma, ebi kilmye ma nkar
kerdme. Yan ma nknme droka xo koledaran ra bimusme. imke
seba nan (dnan) ma nme.
Kes xerb ke droka ma nivisna yan j droka ma ser ro nivisno, zaf
kmas kerd. Zanayena nnan qels bya. Zafry xo msyoner dew-
letan, msyoner rw, leker konsolos ..b. by. Nnan j ry y
nivisno/vato, rya bne yde bn nivisno/vato. Vaten nivisnayen
(
3
) Kintenan Nevala ol de byo ekera ke ar n cayan say ra des hezar
serre ver naca ronte by dest bi citkarye, weykerdena heywanan kerdo.
L
Vate
zaf kesan yewbnan ngn (ncn). Bguman na nna a manaye ke
no kedo ke n mordemekan do (dayo) droka ma, no kar nan (dnan)
bqedr o. Teba qels kmasyan nan j ma n karan ebi qedr qimet
vnenme, diroka ma de cayde giran j gn (cn). Label bes niy.
Seba zelalkerden analzkerdena droka ma n kar km y. imke
herkesi het xo ra, het nteresan xo ra, het nteresan dewleta xo
ra, dn xo ra nivisno.
Ma, ma qey nkyayme droka xo binivisnme? Cewab na perse
ebi bawarya mi no wo: Sebeta ke ar ma droke de wayr otorteyde
organzekerde, ma vacme dewlete yan j form dewlete y bn z fede-
rasyon, nbyo, derbaz nivisnayena qanunan, fermanan, emran,
ardayna qanuran (vergyan) lekeran nbyo, ma nkyayme
droka xo ebi xo binivisnme. No j no a mana ke derheq droka ma de
dokument nivisk gel km y, hama-hama qe n. Sndor n yan
ke est j hund (hand, qas) zanayna niviskar y, lokal . N protya
welat ncne re iman ver. Naca bingeqesaya Welat tim teng qij
ama dyene. Angor brbawar armancan niviskar ama nivisna-
yene. Nnan ra ma knme namey erefnamey bidrme. eref-
name de niviskar qas zanitena xo zanayen derdor xo ebi kronoloj
nivisn. N dokument de y ebi qedr est. Label n seba zelalker-
dena droka ma, analzkerdena aye (daye) re, ci ra derseguretene re,
nvecen.
Pynya sedserra 19ne de ten ronvran ma ebi vetena rojnameyan,
kovaran pirtkan dest et nivisnayena droka ma. Komele cemat
k n serran de am awankerdene seba zanayena droka ma y bingey
ard meydan kerd.
Sedserra 20ne de ha ronvr kurd ha ronvr xerb bib, droka
ma ser ro kar zaf biqedr kerd, berhem zaf xurt day. Ebi kar
ked nnan zanayna ma tayna bye zixmtre, xurtre, hra xortre.
Hama wuncya j kmas est n kmas huna (hima, hona) j ben
w bib. Naye de anormalye na. Ma j z zanayan ronvran zaf
aran n dem ra derbaz benme. Sebeta ke meselaya ma naca na niya,
ez n yan ser ro nvindena. Meselaya ma, dozkerden, ratnivisnayen,
analzkerden her ra ver j nivisnayena droka ma wa. Sebeta ke
!
Vate
nsttutyonde ma wo sentral (merkez) no, gan nivisnayena droka
ma het kesan ma ra bro kerdene. Eke nya b j, bguman kmas,
xelet te de ben. her ra ver j nivisnayena droke de ebi n metod
bawarya yewhete, subjektve zaf ca gna (cna). Sebeta ke ma n a-
tyan, xeletyan mekerme, bawarya yewheta subjektve mekerim, gan
ma metodan lm xo r binge bigrme (bicrme). Nivisnayena droka
ma de gan prensb ma, metod ma, analz ma bingey lm ser ro
awan b. Label kaleka n metodan lmyan de gan ma her het ra
azad bme. B azadye ma nknme ebi metodan lm droka xo
zelal bikerme.
Ez naca wazena ke derheq kar lm de, azadya wekintoxan (ara-
trmac) de ebi ziwan kurdan nivisnayene de bawar analz birz
smail Beiki ryna byar re wendoxan (wendevanan) ma vr.
Zanawo bters, dost kurdan bindestan birz smal Biki kar lm
azadya kesan ke kar lm ken ser ro niya vano:
Sebeta vurnayena n halan negatvan erto muhmtir
hestkerdena (younlatrma) wekintenan lm ya. Hrakerdena
mkanan kurdkqesekerdene, ebi kurdknivisnayene wuncya zaf
muhm ...(
4
)
lm, mkanan Kurdstan tayna rind famkerdene dano ma. Hest-
kerdena karan lm, zanayena poltke j kena hra. Dskusyon ke
dorm karan lm de ben, zanayena poltke ken xor ken vila.
Ebi naye, zanayene bena qewetde maddya girse. Qom, ar, kes beno
wayr kestye...(
5
)
... Tecrubeyan hetan nikay ekera ardo meydan. Keso ke Kurds-
tan ser ro, qom kurd ser ro wekintenan virazeno, gan bsndor azad
bo. Azad bifikiryo, azad bilewyo. Kes, seba wekintenan xo, demok-
ratbyena ertan, avyena halde azad ser ro mevindo. Ebi fikr xo,
ebi lewyena (hereket) xo azad bo. Keso ke tim deolojy resm, qanu-
nan, talmatan iman ver de gno, tim bin tesr n yan der o an-
gor nnan xo lewneno, nbeno keso ke azad fikirno. Kes, gan b bin
(
4
) Beiki, smail, Devletleraras Smrge Krdistan, nstitut Kurde de Pa-
ris, Pars, 1990, r. 156
(
5
) Beiki, smail, pnd. (pirtko ke cor ra namey xo derbaz beno) r. 156
Vate
tsr n yan de mendene, wekintenan xo bikero. Bguman gan ere
pynya wekintenan xo j raz bo. (
6
)
Azadye teyna kategoryo ke hemver dewlete, nsttusyonan
dewlete, z pols, avukat dewlete (sawc), dadgehan no paraznayene,
niya. Azadye gan hemver bawaryan poltkyan cyayan j bro
paraznayene. Kurd gan na derheq de tayna hessas bivinder. imke
Kurdstan welatde parekerde parekerde wo. mperyalstan
albazan (hembazan) nan Rojhilat Myann (Ortadou) hemver
kurdan poltkaya pare ke-dare ke xebetna. ewro j ten party
kurd y poltk yan j grub kurd y poltk, het ten dewletan ra,
no yan j o sebeb ra, no yan j o pm (l) de, ebi no yan j o ikil de, -
kn hetkarye bigr. Na hal de, kes ke girdayy na poltka y,
sebetan hetkarya a dewlete j, na dewlete krtkkerdene (rexneker-
dene) ra remen. No j halde zidd dem lmviratene wo. No seba
Kurdstan, dozkerdena zanitenan ratan re beno engel.(
7
)
Eke hn yo, kes ke poltka de gurn (n-on) kes ke lm
de gurn gan yewbnan ra ebi ferqe bib. Yan j her kes nsttusyono
ke poltka de gurno, gan bawar bikero ke yew sentrumde wekintene
yo azad pwst o. Demo derg de, no seba Kurdstan feydan zaf girsan
ano. Kes yan j nsttusyon nyann gan br tevqkerdene. Pwstya
(htyac) kam ere lm bibo, o kar lm keno. Pwstya kurdan bi
lm zaf a.(
8
)
... Naca raya tewr rinde wuncya ertan metodan lm caarden a.
Karakteran lm y mhman ra yew j o wo ke pynya berheman br
ekerakerdene n kar seba krtk bawarya qom (kamuoyu), br
pkker dene.(
9
)
N vaten corn y smail Beiki gan raya kar ma, virendya
metod ma biker ra. Ebi na bawarye ez wazena ebi imde bn, pence-
reyde bn ra droka ma de nyabidr daye ser ro bivinder.
(
6
) Beiki, smail, pnd. r. 157
(
7
(
8
(
9
+
Vate
Seke no zanayene sedserra XVl sedserra Ronesans Reform, sed-
serra XVIIlne j sedserra rotnayene (aydnlanma) bye. N sedserran
de avyena teknk, dozkerdena hactan, maknayan, hrabyena kap-
talste, xurtbyena burjuvaz, qulbyene (kul olmak) ra vecyena
mordem, hemver dre de xurtbyena bawarya kes (ndvdum, birey)
by bingey awankerdena dewletan aryan (mllyan). Ne teyna
dewlet arye label ceng sinifan j berhem n avyenan o. aran
dewletan myan de nd kaleka qedran, norman arye de, zanitena
sinife, ntereseya (menfaat) sinifan, ceng proletarya hemver burju-
vaz by sebeb berheman n sedserran.
Na avyene ra osmanyan nesb xo nguret. imke osmanyan de
ne yew ronesans, ne yew reformde poltk-dn-kultur, ne j yew gamde
teknk am etene(
10
) . Na derheq de mparatorya Osmanyan zaf
tepya mende. Ronvrya osmanyan, zafr j dem pdeyene (apey-
yene) de, ebi dest osmanyan, ebi dest padayan nan ame vira-
tene. Zanayene ebi lm nbye. Manayde aqil, azadye, kes ne bye.
Perwerdekerden musnayene medreseyan ra teber nvecyab,
nkewtb unversteyan(
11
). imke sstem kestye, sinifan, aran
hurendya sstem ummet nguretb. N sstem de j ebi namey
Hmay (Heq) dinya ar darekerdene nverdne ke y br
vurnayene. Yan bi kilmye tesr ore 1789 hetan paytext
mparatorya Osmanyan niyam b.
(
10
) Padah Selim IIIyne seba musayena avyena teber can erzeno. Reis
l-Kttap Atif Efendi (Wezr Kar Teber y dem) gan nformasyonan
bidro Selim lIIyne. Hurndya nformasyonan de Atif Efendi flozof
ronabran dem rotnayene ra vano zindq yan bhma, ore
Fransizan ra j vano hereket ftne fesad. (Tanilli, Servet, Nasl Bir
Demokrasi stiyoruz? r. 33-34)
(
11
) Drlfnna ke 1863 de na awan kerdene bado na guretene. Sebeb
naye j n y: 1-Musnedar Tahsin Efendi, wazeno ke bimusno agirdan xo
ke heywan b hewa nkn bijiy. Seba naye j yew borane (gorgene)
keno zerr yew qawanoze. 2-Cemaleddn Efxan j vano pxamberye yew
huner o. N her di (hurdmn) yan ser ro na unverste na guretene.
(Tanilli, Servet, Nasl Bir Demokrasi stiyoruz? r. 128)
Vate
ar Balkan ereb
Label sedserra 19ne de tesr ore 1789 rest Rsya, Ewropaya
Rojawan Balkanan. Hem ebi tesr ore 1789, hem ebi hetkarya
rs hem j ebi panslavstyeya ke ebi tesr dra (klse) ortodokse awan
bya, aran Balkan dest bi ceng azadya xo kerd(
12
) . Rsya ebi Pey-
man Kaynarcaya Qije yo ke 21. 07. 1774 de wert rs mparatorya
Osmanyan de am viratene, ebi namey pro endaman (yeler) dra
ortadokse seba tebaaya ortadokse pro (z yunanan blgaran) heqa
myancyn (araclk) gurete(
13
) . Sirban 1804(
14
) de dest bi sarewedar-
dayene kerd serrane 1843-1867 de b wayr otonomyde girs(
15
).
Wuncya yunanan 1820 de dest bi sarewedardayene kerd. Na ceng de
ngilz rs seba yunanan bin dara osmanyan de otonomyde bi
sndor watne. Na ke nbye, serra 1827 de Peyman Londra virat
Fransa j kewte wert n kar. Osmanyan ke ert n peyman qebul
nkerd hemver yunanan adir nvindarna, wurz de mecbur cen-
gde newey by. Ebi n ceng kewtene, mparatorye hem Asya de
hem j Ewropa de gumra hard kerd vnd pynya n ceng de serra
1830 de yunanan dewletde azade awan kerde ngilz, fransiz rs
ebi notaya ke roja 08. 04. 1830 de d osmanyan, garantya azadya
Dewleta Yunanstan gurete bin qerar. ar Mora Eflak-Boxdan
(
12
) Dest cikerdena ceng azadye y aran Balkan de b guman tesr sstem
osmanyan j zaf b. imke angor n sstem ar ke ummete ra ny, yan
musluman niy, kafir . Eke n ar nyann sare ron, hukumdarya osma-
nyan qebul bikere, qanur xo bidr, teyna o taw mordem kno tolerans
bimusno byena dnan. Na j wert aran nemuslumanan stem de byne
sebeb cyatyan girsan. (Nya de Dadrian, Vahakn N., Ulusal ve Uluslar-
aras Hukuk Sorunu Olarak Jenosid, Belge Yaynlar, r. 17-19)
(
13
) Wuncya angor maddey 16n n peyman, Moldovya, Eflak sirb kn
na heqe ra derhal stfade biker. Myan 1774 1856 de Rsya na heqa xo
ya mudaxeleye seba paraznayena xirstyanan ortadoksan, ebi sndor bo j
arde ca. (Dadrian, Vahkn N., Ulusal ve Uluslararas Hukuk Sorunu Olarak
Jenosid, Belge Yaynlar, r. 21)
(
14
) Blgarstan 1908 de, Arnawudstan 1912 de biy dewlet azad. Federasyon
Ygoslavya, dewleta sirban, xirvatan slovenan j 1918 de am
awankerdene.
(
15
) Sirbstan serra 1878 de b dewletde azad osmanyan ra visya.
Vate
serra 1821 de desb bi sarewedardayene kerd. Yan destcikerdena ceng
azadya aran Balkan de, tesr panslavstye tesr rs b bingey
azadbyena n aran. Naca de tesr dra ortodokse, tesr dn bhemd
zaf est b.
Hard mparatorya Osmanyan de het ra n byne het ra j
mparatorya Osmanyan n dem de roj bi roj byne nwe, nwey
xo yn ke estb j roj bi roj byne giran. Wuncya n serran myan de
aran muslumanan j sare (sere) dard we. Erebstan de 1811 ra nat
wehhabyan ebi hetkarya ngilzan sare dardb we. mparatorya Osma-
nyan ebi waly Misir Mehmed Al Paay sarewedardayena ereban
Suud dan pelexnayene. Label pynye de waly Misir Mehmed Al
Paay(
16
) j serran 1832-1840 de hemver Sultan sare dard we.
Cengan Nzb Adana de leker Mehmed Al Paay leker mpara-
torye dan pro, leker Sultan n cengan ken vnd. Yan Misir teyna
n, Erebstan j dest osmanyan ra vecno. imke nd keso ke sarewe-
dardayena Suudyan bipelexno n b.
Hard erebano ke bindest mparatorya Osmanyan der o hd hd
mparatorye dest ra vecno. Serra 1830 de fransiz Cezayr, serra
1839(
17
) de ngilz Aden xal ken n hardan ken wert hard ko-
lonyan xo.
Wuncya n dem myan de, serra 1838 de, osmanyan ngilzan
peyman tcaret (ticari anlama) virat. Bguman tcaret ebi azadye
beno. Azadya wayre mal milk byene, azadya seyahat, azadya n-
venstsyon (teebbus). Eke n azady n b, tcaret j nbeno. Osma-
nyan wuncya serra 1839 de almanan de peyman tcaret virat.
Zrr n hengaman de metropolan mparatory Ewropa de bawar-
yde rojawantye (batclk) vecy. Ebi na bawarye osmanyan
watne ke n devacryene (acriyay) bivindarn. Seba nay j os-
(
16
) Waly Misir Mehmed Al Paa serra 1804 de zor dano sarayya osmanyan
ebi zor xo beno waly Misir. Mehmed Al Paa roj bi roj otonom otor-
teya xo keno girs hra, pynye de j osmanyan ra visno.
(
17
) Fransizan 1885 de Tunus xal kerd. ngilzan 1882 de Misir, 1899 de Ku-
weyt xal kerd. Lbya 1911 de het talya ra am xalkerdene.
Vate
manyan 03. 11. 1839 de Ferman Tanzmat(
18
) kerd ekera. Ekeraker-
dena Ferman Tanzmat de rol peyman tcaret yo ke ngilzan de
amb viratene zaf girs b. Tanzmat n peyman ra dime no lanker-
dene eyn serre almanan de j peyman tcaret no viratene.
yo bingeyyo ke Ferman Tanzmat ardo, qebulkerdena yewtya
nemuslumanan (gayrimslim) wayr milk, milk exs byen a. Na
derheq de smail Beiki niya vano.
Naca rman armenyan na heqe ra gumra stfade kerd. Sebeta
ke na heqe ra stfade biker her tedbr guret, dozkerd, xebetna. N
kesn ke ziwan (zon) xerb zanitne, eleqaya xo ebi dewlatan Ewro-
paye b, yan rm armen, ekonomy osmanyan ser o b wayr cayde
giran. O dem de hal tirkan, yan kesn ke element bingey y Dewleta
Osmanyan b, zaf rind nb. zafr ebi citkarye esnaftye gu-
ryne.(
19
)
Na sedserre de, pynya Ceng Kirim (1853-1856) de dewletan gir-
san mparatorya Osmanyan ra seba atye, dewam Tanzmat wat.
Ebi na game atye kyne bro viratene. B na game atye nbyne.
Naye ser ro 18. 02. 1856 de Ferman slahat ame ekerakerdene. Qe-
wet Girs (ngilstan, Fransa, Rsya) ebi naye bb kfwe naye ser
ro roja 30. 03. 1856 de Peyman Pars virate. Ebi n peyman Rsya
teyna xo ser, heqa ke seba xirstyanan mparatoriya Osmanyan wa-
tene ra derbaz b.
Label heriqa ke nemusliman ebi n ferman kaxite ser ro bb
wayr heqan newan j, ratye de hem fundamenst, hem eraty
hem j lak nasyonalst hemver n slahat vecyay. Yan ebi kil-
mye, ar serdest (
20
) hem hemver fikr yewtya nemusulmanan
musulmanan hem j ebi namey aran xirstyanan mudaxeleya
(
18
) Ferman Tanzmat het Mustafa Ret Paay ra ver Saray Topkap de
ame ekerakerdene. Sadrazam Mustafa Ret Paay Londra Pars de j
eltye kerda. Roja ke Ferman Tanzmat Glhane de waneno, cnya xo
ra helalya xo wazeno, hn ra vecno. imke merdena xo ra terseno.
(
19
) Beiki smail, Krdistan zerinde Emperyalist Blm Mcadelesi 1917-
1925, l, Yurt Kitap-Yayn, r. 98
(
20
) Dadrian, Vahkn N., Ulusal ve Uluslararas Hukuk Sorunu Olarak Jenosid,
Belge Yaynlar, r. 22, 130
?
Vate
aran Ewropaye red kerd.
Serran 1866-1869 de Ceng Grte, sarewedardayena aran Bosna
Hersek (28. 07. 1875), byen girs y n dem b. Qewetan Girsan
ere mparatoriya Osmanyan zor kerdne ke reforman byaro ca. Label
serdestan (egemenler) naca wuncya dirtye kerdne. Ebi zor
Qewetan Girsan, ktena nzdy 15-20 hezar cn domanan Blga-
ran ra dime(
21
) serra 1876 de qanuno bingey (qanun esas, anayasa)
ame lankerdene. N qanun bingey, ebi n reforman wat ke azadya
tcaret, wayr milk byene, azadya seyahet tayna bibo xurt na
myan de yewtya muslumanan xirstyanan pyda bikero. Maddey
8. b ferqa dn heqa hemwalatye (vatandalk) dne tebaaya Dewleta
Osmanyan. Maddey 17. de b ferqa dn her kes ver qanun de yew
o, wayr eyn heqan berpirsaryan (grevler) o. Label naca j dirtye
ra dest niyamb raverdayene. Naca Sultan ebi xelfetya xo parzkar
slam yo. Maddey 4. de kestya Sultan bimbarek (kutsal) a maddey
5. de dn dewlete slam o. Ebi naye j gurnayena reforman het sultan/
xelfey ra amne vindarnayene.
Label n vurnayen ke erewey rojawantye (batclk) de am
kerdene, bingey niy. Teyna ikil de ten amb vurnayene, nivisna-
yene yan j vatene. Het ra bingey bawarya rojawantye niyardne
iman ver het ra j serdestan (egemenler) Dewleta Osmanyan n
vurnayen ebi dirtye kerdne(
22
). Yan:
1-Azadbyen yan j azadkerdena fikiryayene, ekerakerdena
bawarye teyna vatene de mendne. Mezg fikr kesan hemver sultan/
xelfey, hemver dn medreseyan nbb azad.
2-N vurnayen teyna seba raxelesnayena sstem osmanyan seba
dewletan Ewropaye amne kerdene. Sebeta ke mezg fikir j azad bo
niyam kerdene. Hama rind no zanayene ke b azadbyena yan j
(
21
) Dadrian, Vahkn N., pnd. r. 25
(
22
) Seke serdestan mparatorya Osmaniyan n vurnayn ebi dirtye
kerdne, hn j burokrasy mparatorye, qom zafrye (millet-i hakime,
musluman) ya mparatorye ebi n vurnayena kfwe nb. Het ra j sstem
mparatorye seba n wurnayenan musat nb. imke sstem ummet,
sultan/xelfey, dn slam ver n wurnayenan de engel b.
Vate
azadkerdena fikiryayene azadbyena fikr hemver dre, Rojawan
nkyne n avyenan bikero. Label n y elementer (esas) het
ronvran osmanyan ra het bawarya rojawantye ra niyamne
famkerdene.
Wuncya n dem myan de z yew reaksyon (tepki) hemver roja-
wantya ke zafr het ronvran het burokratan ke watne
burjuva b ra amn paraznayene, bawarya panislamste vecye. im-
ke bawarya rojawantye sstem mparatorya Osmanyan nxelesnab
ra hardvndkerdena mparatorye nvindarnayb. na bawarye j
zafr het aran bnan ra amn paraznayene. Angor na bawarya
panslamste j sebeta ke mparatorya Osmanyan bikyo devacr-
yene bidro vindarnayen, gan Dewleta Osmanyan ryna agro
(racro) slam, Quran erat ser.
mparatorya Osmanyan de avyen hrabyena bawarya roja-
wantye de Osmanyan Newyan (Yeni Osmanllar) Tirkan Ci-
wanan (Jn Trkler) rolde girs kay kerd. Bawarya slamye ya ke xo
exs Abdulhamd de fade kerdne j het medreseyan kesan ke
bin tesr medresayan de b amne paraznayene. Nnan vatne: Ma
eleqaya xo kultur rojawan ra, bawarya rojawan ra bibirnme. Ma
bm koka xo ser, slam bimanme, rojawan ma qedneno, ma de kay
keno. Bguman n vatenan ar myan de tesrde girs kerdne. Ceng
n her di (hurdmn) bawaryan myan de, eleqaya kesan ke bawarya
rojawantye paraznne ar byne km, cyatya nan byne xor.
Naye ra j zafr Abdulhamd kare kerdne.
Demo ke mparatorya Osmanyan de n y byne, Ewropa de mese-
leya artye (mll) hama hama hal bb. Meseleya ceng sinifan, sarewe-
dardayan 1846-1848 dest kerdb ci karkeran Fransa 18. 03. 1871
ra hetan 25. 05. 1871 Komun Paris lan kerdb.
Osmanyan Newyan serra 1876 de Adulhamd IIyne ebi wad
rejmde ebi qanun esas mertyet ard re text ser. Label Adulha-
md IIyne ke ame text ser, b pada, ebi hetkarya bawarya pansla-
mste Mecls Mebusan kerd vila 30 serre ebi monary xo mpa-
ratorya Osmanyan dare kerde. Bawarya slamye j watne ke
devacryene bidro vindarnayene, label teyna ebi islam. Kaleka na
)
Vate
bawarye de bawarya osmantye j vecye. Aye j watne ke ebi elemen-
tan osmanye devacryena osmanyan bivindarno. Ferqa slamtye
osmantye a wa ke slamtye teyna slam yan tirk, ereb, kurd
kerdne xo virane, hama osmantye element osmanye pro, yan sirb,
arnawud, yunan, blgar, ereb, kurd kerdne xo virane na bawarye
dem ceng azadya aran Balkan de tayna by vila. Label ar
Balkan ke dest mparatorye ra vecyay, na raye hurndya na bawa-
rye de pantirktye (pantrkizm) guret. Naca y esto ke, n her di
(hurdmn) bawaryan yan panslamzm osmantye (osmanlclk) j
hemver nasyonalzm b nnan ra osmantye wert tirkan de vecyena
nasyonlstya tirkan her (erey) fte. Na nna a manaye ke mpa-
ratorya Osmanyan ar bn asmle nkerdne. Seke ma awankerdena
Alayan Hemdye de j vnenme, kaleka bawarya osmantye
panslamty de armanc Abdulhamd asmlekerdena kurdan a j(
23
) .
Pwendy Almanya mparatorya Osmanyan
Na sedserre de eleqaya osmanyan Almanan j zaf muhm a. Ebi
peyman tcaret ya serra 1839ne (wert Dewleta Osmanyan, Lbeck,
Bremen Hamburg de), pwendy (eleqa) Almanya Dewleta Osma-
nyan merhalde bn gn roj bi roj ben xurt. Serra 1870 de Bismark
ke yewtya Almanan awan kerde, Almanya by qewetde newye. Hem
qeweta aye (daye) ya lekerye hem htyac madenan bin hard
hem j wayr bazaran newyan byene, hrabyena Almanya de rolde
girs kay ken. Abdulhamd IIyne na dye. imke Abdulhamd IIyne
qtdar xo dengeyan teber zerr ser ro viratb. Abdulhamd IIyne
dengeya xo ya teber eleqaya rsan ngilzan, zerre de j eleqaya arme-
nyan kurdan ser ro awan kerdb zanitne ke no nya nono. imke
Almaya qewetde newye bye hemver rsan, ngilzan, fransizan
kolonyan ra pare watne. Abdulhamd IIyne Almanaya de eleqagir-
dayene de her nkewt kaptal alman, teknk alman am hard
mparatorya Osmanyan. Het lekerye de wert her di mparatoryan
de eleqa roj bi roj byne xurt(
24
) . No dem de, yan serra de 1888 de
frmayde bankayan Almanya heqa xebetnayena raya asin
(
23
) Ma na meselaye ser ro be Alayan Hemdye de hra vindenme.
L
Vate
(demiryolu) ya Haydarpaa-zmt gurete. Serra 1889 de Wilhelm IIyne
y ke Bismark text ra fit dur text xo kerd zixm, am Stanbol b
meyman Abdulhamd Iiyne. Wilhem IIyne naca qedr rmetde
zaf girs d. Na amayena Wilhelm IIyne de qerar viratena raya asin
ya Haydarpaa-Baxdat ebi prensp ame qebulkerdene peyman na
xete 1903 de am mzakerdene. Wilhelm IIyne serra 1898 reyna ame
Stanbol, naca ra Quddus am j zyaret kerd. Wilhelm IIyne de
ebi im raxelesnayox (kurtarc) slam berz amne nyadayene.
imke almanan hemver ngilzan tesr slam xebetnne. Yan
slamya emperyalzm almanan rejm Abdulhamd IIyne nzdy
re yewbnan kerdne. Ebi naye j almanan hemver ngilzan mtyaz
avantaj girs kerd xo dest.
Wuncya n serran de watena hrabyena Dewleta Almanya, Alma-
nya Rsya ard t ver. Almanan hemver Rsya bawarya tirktye
xebetn. Panturkst (Turanc) byena bawarya tirktye de rol almanan
zaf o. Yan almanan panturkzm hem tevq kerdne hem j het ey
(d) kerdne. Almanan tirk osman, yan qtdar tthad Tereqqi
(ttihat ve Terakki) ver va Asyaya Myanne (Orta Asya) tan (ton) dne.
No byne sebeb ke tirk rs br t dut naye de j menfaat alma-
nan est b.
mparatorya Osmanyan ke Protokol Londra (31. 03. 1877) red kerd,
ar rsan roja 24. 04. 1877 de emr sndor ra derbazbyene da lekeran
xo ceng rsan osmanyan dest kerd ci. Pynya n ceng de
mparatorya Osmanyan mecbur mende ke atye biwazo. Naye ser ro
Rsya roja 03. 03. 1878 ere mparatora Osmanyan Peyman Ayaste-
fanos (San Stefano) da dktekerdene. Sebeta ke Panc (Ponc) Qewet
ttfaq y ke bin serokya ngilstan Avusturya de b, zerr n kar
de nb, hemver n peyman vecyay zor da Rsya ke n peyman de
ert maddeyan 9. 12. y Peyman Paris br iman ver angor
n ertan n peyman ryna binivisyo. Peynye de, roja 13. 07. 1878 de
(
24
) No dem de Almanya het ra teber ra hetkarya sultan osmanyan kerdne
het ra j zerre de hemver karkeran sosyalstan ceng kerdne. Na ereve
de roja 19. 10. 1878 de Qanun Sosyalstan vet. (Fricke, Dieter, Die Deutsche
Arbeiterbewegung 1869-1890 VEB Verlag Enzyklopdie Leipzig)
!
Vate
Peyman Berln am viratene(
25
) . Angor n peyman j statuy dew-
letde azade y hr aran xirstyany Balkan (sirb, romen qereda-
x) am garantkerdene blgaran j bin dest osmanyan de otonomy
guret.
Sedserra 19ne de armen
Hard armenyan cor hard kurdan o. Armen deman ver de
wayr padatyan qijan azadan b. Dem osmanyan de armen wert
Dewleta Osmanyan ran de b lete. Bado eke Rsya j Qafqasya
Armenstan xal kerd, na raye armen wert Dewleta Osmanyan, ran
Rsya de b hr letey. Peynya cengan wert ran Rsya de,
serra 1828 de, ebi Peyman Turkmenay, ran para xo ya Armenstan
d Rsya Armenstan naye ra tepya wert Dewleta Osmanyan
Rsya de mend.
Sebeta ke armen xirstyan b, het osmanyan ra nkyne br
asmlekerdene. Dra armenyan zanayena arya armenyan de rolde
girs kay kerd. Naye ra j armen zaf rew ra wayr he pyabyena
arye b (
26
) . Avyen ke Ewropa Balkanan de byne, armenyan
ser ro tesrde girs viratne. Zafr j nasyonalstya rman armenyan
ser ro tesrde bhemd kerd. Sebeta ke dn armenyan osmanyan
yew nb, nasyonalstya armenyan wert mparatorya Osmanyan
de wert Dewleta Rsya ra tayna av b. Heto bn ra j sebeta ke ar-
menyan bikero rs, tedbr ke Rsya guretne tayna zaf giran ebi
zor b. Hemver naye mparatorya Osmanyan de zoro ke armenyan
ser ro b, z y rs giran nb (
27
) . Naye re j armenyan wert osman-
yan rew dest bi kar Armenstande azad kerdb. Label no kar
Ferman Tanzmat ra dime yan serra 1839 ra dime tayna av .
imke n ferman wert muslumanan xirstyanan de het dn,
ekonom, kultur, poltka, azadye, wayr mal milk byene de
(
25
) Otto von Bismarck, Dokumente seines Lebens, Verlag Philipp Reclam jun
Leipzig, 1986. Naca derheq n peyman de vacno ke ebi n peyman qewe-
tan Ewropa nteresey xo krza rojhelat de ard were.
(
26
) Armeniaen Volkemord, Vertreibung, Exil; Herausgeben von Tessa Hofmann
und Gerayer Koutcharian, Progrom themen 1 Mai 1987, r. 7
(
27
Vate
yewtye garant kerdne. Ebi n garanty armenyan seba caardena
reforman zor dne mparatorya Osmanyan ebi naye j zanitena arme-
nyan a ary byne berz. Ebi n qeydey armenyan dest bi kar xo
kerd. Pirtk, rojname kovar ebi ziwan armenyan am vetene. Arme-
nyan serra 1846 de wert xo de ebi namey Cemyeta aran yew
cemyet awan kerd teyna armenyan kyne bib endam n cemyet.
Serra 1853 de armenyan Stanbol de Qanun Esas lan kerd. Mecls
armenyan ke angor n qanunan bingeyyan (esasyan) amo
awankerdene j serra 1860 de Stanbol de kombyena xo virate. Wuncya
armenyan 1890 de Qafqasan de Komteya Tanak awan kerde. Label
program na komteye programde nasyonalst hemver enikyan
bnan b. Z zaf rayan nasyonalstya armenyan hemver kurdan
erkezan zaf bsndor bye. Lew dewletan girsan de hn gerr kur-
dan erkezan kerdne ke ti vana qey mparatorya Osmanyan bsuc
bguna by. Sar (Serey) xirabyan prne kurd erkez b. Pynya
n avyenan de armenyan 20. 06. 1890 de Erzirom de sare dard we.
Na sarewedardayena verne ya armenyan bye. Label Abdulhamd
IIyne hard Armenstan de zaf amne-yne. Sebeta ke armen
bindest dewletan cya-cyayan b aran enikan de ttfak nvira-
tne, b naye j nan de dne pro, cirestena armanca dewletde azade
nan re hn rehet nbye. Naye re j armenyan wert Dewleta Rsya
gerr ar sultan de kerdne, armenyan wert mparatorya Osma-
nyan j gerr sultan ar de kerdne. eke kara ar yan j sultan n
gerran de bibyne, nnan qedr dne n gerran het armenyan
kerdne. 1867 de Rsya yew muxtira d Sultan ke gan Sultan angor
fermanan 1839 1856 Armenstan de slahatan bivirazo. Heto bn ra
j armenyan seba dewletde azade ngilzan ra hetkarye watne
ngilzan j Armenstan de slahat watne.
Label ngilzan nwatne ke hard osmanyan bro parekerdene.
ngilzan, peymano ke serra 1833 de ceng Mehmed Ali Paay ra tepya
Rsya de virateb de, yewtya hardan osmanyan gullan Stanbol
anakkale garant kerdb. ar serra 1851 de mparatorya Osmanyan
mordemo nwe lan kerde watne ke hard daye pare bikero.
Label ngilzan no qebul nkerd. ngilzan nwatne ke boxaz,
+
Vate
Armenstan Kurdstan bikuy bin dest rsan. imke hem mal
ngilzan ebi raya bahr boxazan ra derbaz byene amne Trabzon, naca
ra j Armenstan Kurdstan ra derbaz byne yne ran Asyaya
Myanne hem j tacran armenyan tcaret ngilzan de rolde girs
kay kerdne. Na girsbyena kaptal tcaret, Armenstan de eleqay
kaptalst av (aver) berd. Armen tcaret de kurd j uyantye
(iwaneyye) citkarye de guryne. Heto bn ra gull nzdy Bahr
Syay b Rsya kyne naca ra rehet bireso awan germinan.
Ebi kilmye, qe dewletde Ewropaye yan j Qewetde Girse, seke
azadbyena aran slav ebi hmaye paraznayena Rsya azadya
marnyan Lubnan ebi mudaxeleya Fransaye b, armen nkerd bin
hmayeya xo nparaznay. Sebeb naye hem tesr nteresey nan
b -angor menfaat xo, sebeta k sultan/xelfey tenge de biverd
wexto ke armen byamne qirkerdene, meselaya armenyan peymanan
de ardne re ziwan- hem j tecrubeyo ke nnan aran bnan de virat-
b- ar ke ebi hetkarya nan bib azad z blgaran nekewtb bin ban-
dora nan (Rsya). Naye re j Rsya hetkarya zulm Sultan y armen-
yan ser ro kerdne. Rsan hard xo de Blgarstande dideyne
nwatne.
Wuncya ngilstano ke azadwatena aran Balkan Afrkaya Ba-
kur re hetkarye (yardm) kerdne, azadwatena aran armen kurd
re nkerdne, ser de j het Sultan kerdne teba osmanyan pya sa-
rewedardayen pelexnay. Heriqa ke Peyman Berln de osmanyan
ra paraznayena heqa armenyan amb watene j nan ert naye niyar-
dne ca. imke Armenstande, Kurdstande azad nyamne re
ngilzan almanan. 1894 ra hetan 1897 armenyan zaf cayan de sare
dard we. Abdulhamd IIyne pelexnayena n sarewedardayenan de
tim Alayy Kurdan, yan Alayy Hemdye xebetnay ebi naye j di-
mentya wert armenyan kurdan kerde xor. Na dimenty hn
bb xor ke z sarewedardayenan armenyan Sason Wan de kur-
dan ebi aman hemver armenyan ceng kerd. Zaf armen (cn, camrd,
zav-z) am ktene, mal nan am talankerdene. N sarewedardaye-
nan armenyan de nzdy di sey hezar armen ebi aynan musluman-
Vate
tye am ktene(
28
) . Eleqayan kurdan armenyan de wuncya na
mesela ser ro vindenme(
29
) .
Rsan j z ngilzan het aran Balkan kerdne, label het arme-
nyan kurdan nkerdne. Hetan Marx Engels(
30
) j na derheq de
zaf cya nfikiryne. Nnan j parznayena hard maparatorya Osma-
nyan watne.
(Dewam ci esto.)
(
28
) Dadrian, Vahkn N., Ulusal ve Uluslararas Hukuk Sorunu Olarak Jenosid,
Belge Yaynlar, r. 30-31
(
29
) Sebeta ke alaqayan armenyan kurdan be Alayan Hemdye de analz
kenme, pm qirkerdena armenyan na qirkerdene rol kurdan ser ro j
n be de vndenme.
(
30
) Nivis Marx Engels y ke serran 1853-1856 de rojnameya Daily Tribun
de am apkerde. (Marx-Engels, Dou Sorunu (Trkiye), Sol Yaynlar,
Ankara, 1977).
Vate
DRSM SER O
Al Heyder SEVER
Asme roz astarey t dima vjn
bereqn ve na dna ser o
Astaron Drsim ra
Alr, ahan Axa Usn Syd ryna nvejn
Bbextn hen ke berd ko ro.
Qewxa giran a ve Demen ser o
vis vano: Hen ke dame pro
son sodir blu nyo ve ma ser o.
Demen van: Ely birusn Axdat
Hala tja Drsim Sy Riza i hal der o.
Sy Riza vano:
Selam ker Demen r
vaz xaynn bbextn
dorm mi gureto
ez werte de meser o.
Sy Riza vano: Syidxan dar ra pers ker
hala o na hal r se vano.
Syidxan Axa vano: Esker Mist va bro
Roz ke ma zuvn kerd Al Boxaz
a roze va dna ceng Qoz sr bikero.
Esker ver arno ro koy Zle
xayno mls o ve ver o
Xidir Axa vano: Hyderonne
pro d ma pro dme
ve eref nams xo ser o!
Al Heyder vano:
Qewxa Drsm ra ewro t serr a
hama hona qes dimen xayn ju yo ve ma ser o
Qom az ma y dan pro
qeso pyn hona nvajyo
ve Kurdstan ser o.
Vate
Hesen Axay Sayreki, yan z hewayo ki ar
pey ey di ti ra vatin, Hesen Selman, im xo
Sayreki di akerdb. end serran eskerey ra
teber caran, semed demeyk derg, na dewi
ra dur nkewtbi. Ban Hesen Axay rojawan
dewi di bi, ban ey ra dat hin ban n bi.
Ds qat corn ban ey heme ebi kerran
goeyinan sipyan viraziyayb. Heriqas ki
kerrey sip nika biney lmin bib z qonax
BEY SE BENA?
Hesen Axay hema z seki dur ra veng bido vajo no ban ban yewd
namedar yo. Dewi di yewna bano inasarn rojhelat dewi di ban
Huseyn Axay bi. N her di ban z diqanat b. Da-ewres ban bn y ki
pro ard b, heybet hemet n her di qonaxan di mendb. Bawkal
Hesen Huseyn zay datzay yewbnan b. Xora eki kes Geloy Xnt
nhmaro, hr keyan ra teber heme sayrekij babki ra b. N hr
keyan ra di keyey warizay sayrekijan Mela Mehmud z zamay nan bi.
Heta rojawan ra cran Hesen Axay gorristan dewi bi. Beyntar
pern bostan Hesen Axay verber gorristan di yew newala tengi
estb. arqirn gorristan akerde bi. No kao ki sayrekijan kerdbi gorri-
stan rut repal bi. arteluy ra vr sewbna te de zergn nbn. La
Sayreki, n cayan di dewa tewr wei, ni aw b. Heme hr qirnyan
Sayreki di qot darberin p ver o berz bb. Rojawan dewi di yew
neqebo teng miyan n qotan di estbi. Rayr Sayreki yo tewr hera n
neqeb myan ra n. Serey di hgayan awyan kemveran sered n
neqeb teng resayn. Dopol neqeb di yew eyniwo werdiyek bi ki ti ra
vajiyayn Eyniy Sayreki. Label rojhelat vakur rojhelat dewi deti
b. Bostanan verberan ra teber, heme bostan dar m na kiti di
b. Xuiya awa Eyniy Derd pey qirnd peyen pernan bostanan
J. hsan ESPAR
?
Vate
ra enawiyayn. imey Eyniy Derd bexey dehlran ra cor bi.
Dehlran ra cr end tuyer xin by ki ter dewar gama ki ameyn
heli ser, tiya mexel kewtin. Sayrekijan tiya yew goleki bestib ki biy
ter dewar xo aw bid. La semed awa imiteni, semedo ki kes biiyo
imed eyn bireso, gan kes yew qaymeyo as ro ser bikewtin. Bin n
tuyeran, cay arisiyayi rayanan, cay terraq yaryan xortan, cay
zem zuran dewijan, cay ko qere aikan, cay qeleyan eryan
bi. Seya n tuyeran yn bostanan sayrekijan ser. Bostan ebi
pernan xo y berzan, tuyeran bin eyn ra hetan pey banan, yew
gewa heray mendin. N bostanan di tarr turr ra teber sayr,
mimir, alunr, salincr, navlr, murwr, encilewr sewbna
babet babet dar m estb. Rojhelat bostanan, cor ra cr axpn
Huseyn Axay bi. No hgayo vengandaye des welek ra vr toxm ci
b. Rayiro ki dewi ra n Eyniy Derd ser, pey bostanan di bi. Heta
cr ra seya daran m heta cor ra z seya daran mazran dayn n
rayr ser o. Tan cayan di gil daran m mazran p resayn.
Aw semed ra ge-ge gama ki cen an di eyni ra ameyn, na seya tar ra
tersayn.
Eyniy Derd n cayan di vengan dabi. Weey honikeya awa ey ser
o her kes yewfek bi. imk her kes cerebnayb. Kes hind bietn imed
Eyniy Derd, yew deme ra pey l l bn. Kes yew bizk z biwerdin,
imiti end wirds awa Eyniy Derd ra pey, zerra mrdim gsti
xereqiyayn. Aw semed ra qorrn awa n eyn semedo ki nweiya nan
r biba fa, imitin. N cayan di gelek meseley n eyn ser o vajiyayn.
Hesen Axay cematan di zaf donim vato ki o ewk berey gama ki tiya
ra viyarto, yew hezey ginda lingan ey ver gindirriyayo. Ey ver vato
qey dije yo, dim a h xo rind ser nayo ki ney, dije-mije niyo. Ey
nzanayo se biko, ginda ey ver di, o aye dim a hetan bin tuyeran y.
Hesen Axay weyca h xo anto p ser vato ez hey na bwa tepo,
veyn i ya, sen iyo nizd ginda, ewniyayo yek n yo.
Huseyn Axay z yew ewi axpn aw dayo. Hindi ewniyayo ki aw ey
dim a peysay. Ey caran yo anasarn ndyo, huwey xo xo pol ser nayo
ver bi imed eyn iyo. Hin gama ki ameyo dehlran myan xo ra
cor ewniyayo, i veyno! Eki deyed eyn ser o panc-e mehluqat kilm
Vate
porgijgalin, dest nan di yew punca va wik veena, huwen
kay ken. Huseyn Axay h xo we nan ser nayo ki n mehluqat i
ray yek nmanen. Qevda dest nan hinda yew engita qeekan bar
ya, viyey nan abiasan. Por nan gijgalin, ri barek sya se teney.
Huseyn Axay ebi roneya kila va im nan ki hinda qula goni by,
zor dy. Eki buya va veat nameyn bide ka o bi xo iman xo ra
bawer nko. Huseyn Axay yew deme taket-naket kerdo ki ro heta
nan ra ya n. Tira pey pzzed xo di vato nika n do bi se bik mi,
huwey xo xo dest a kerdo dest bi wendi Qulwellay kerdo, heta nan
ra yo; hin axo ki kewt menzl huwed ey nika ra vnd by. La
buya va veat ameya pirnikan ey. Huseyn Axa ageyrayo yo axpn
ki e, aw ha sey ver yena. Ey hin sey man xo zanayo ki y ki db,
cin b. Nimaj rew werito yo cay cinan hv kerdo ki va veat a
herundi di bivno. Label ne vao veate ne z welli ewca di dya.
Rayna z mexreb gama ki yo oded Hesen Axay, na mesela cemat r
vata. Helbet gama ki vata biney ermayeyo, xo heti vato nbo dewij
vaj Huseyn Axay hewn dyo yan z ewi axpn di weswese kerdo cin
amey iman ey ver. Label melay dewi Mela Mehmud, cemat r
behs kerdo ki ey bi xo z a herundi di end ray cin ki Huseyn Axa
qal nan keno dy. Huseyn Axay ra pey Melay z ki wina vato, hin her
kes bawer kerdo ki cin Eyniy Derd est.
Eyniy Derd ser o meseley inasarn rojo rojn ra vajiyn. Cuwe
ra i cay, i xerb, llehm z ewi, gama ki tiya ra vreno, seki mezel
ver ra bivro, selewatan ano; ebi inhewa no eyni yew cayo muqeddes
hesebiyno. Muqeddeseya eyn beno ki biney z named ey ra bra.
Salixan gore, yew wext di dewa Binkoy -na dewi Sayreki ra nizd
yew se<eti dur ya- ra zerra yew lacek dekewena yew keyneka
sayrekiji. Label semedo ki pia sayrekijan biney xin bena, ebi lacek
binkoyij qayl nben keyneki ndan. Lacek na keyneki ser o aqil
firneno yaban keweno. Herg ewi ebi hvya ki biyo murad xo ad
bibo, yeno n eyn ser, derd xo eyn r vano. Label eyni z de r havili
nkeno lacek n eyn ser o mireno. Vatian tann gore z yew deme
ra pey pzzey eyn n bengy Binkoy veeno eyni kelimiyno, lacek
ret keno. Abi hewa lacek watara xo remneno caran nno n
?)
Vate
hanqaran. Na mesela ebi gelek sewbna hewayan z vajiyna. Wina
fahm beno ki yew beng n eyn r derd xo vato cka namey ey byo
Eyniy Derd.
* * *
Seya germini rewna ameyb ortm ser. Cila Hesen Axay ortmed
tiraday ser o hezey herg roj wext xo di rabyb. O z hezey herg roj
wext xo di amebi n germ amnan di doek xo y pemn ser o
cematk rontbi. Tena xo dayb nazbalya pemeyina ki riy aye Beyi
neqenabi xo ra cr heta qonax Huseyn Axay ra firzeyan datnan
ra ewniyayn. Ser ama hezrani bi. La nika ra merg dewa Sayreki
zerd bb. Germ amnan pzze vilikan rengnan nvenabi. Vilik
nazik bwext wik byb; newal, qot dol bxeml xz mendb. Buya
wesar ya wei hin Sayreki ra nameyn. Tena keweyeya ver vayan
sey opa wesar, ca bi ca heze yew xeyti asayn. Qutiya eya cixara ya
bereqiyaya adirgey ey kita ey a rat di by. Weldanka eya tenkeyina
ki zerey aye sya sot bibi, ok ey rat ra yew vnce dur b. Hesen
Axay end cixarey tetun xo y new ra antb. Cixaraya verni ra zaf
fahm nkerdbi. Cuwe ra tetun biney ziwa kerdbi di-hr cixarey bn,
antby. Heme tetuno ki M ra de r amebi, ey ver di yew snya sifrni
ser o bi. Ey him tetun ra qirm-mirm gird wenayn him z sn ser
ra vila kerdin ki bineyna ziwa bibo. Reng tetun zerdo tar bi, we
biriyabi, buya ey z xirab nb. La rayna ebi zerri ba ey nbi. Zaf hutin
bi. Ters ey o bi ki demewo ki no tetun we zuwa bibo, do zaf sert bibo,
tam lezzet te de nmano. Ebi n ters tetun hd hd vila kerdin.
Ardin pirnikda xo ver, buy kerdin inheta-aheta qelibnayn vatin
mela qeneet ey a bibo.
Ernayi tetun gureyan tewr ferzan ey ra yew bi. Herg serri,
yew wexto beylukerde di, de r tetun ameyn. Heyana ki tetun ernayn
end muy por rotox sip kerdin. Sewbna guran ser o n, la her
qayd tetun r pzze peran nvenayn. Aw semed ra z rotoxan derd
ey antin. Herg serri wext xo di ameyn mmaneyda ey. La emsarr
gurey gureyin ameyb Hesen Axay ser ser di, cka nabi ebi zerri ba
xo tetun bierno.
Fewt lac Hesen Axay, Serdar, end aman ra ver amebi. Ebi gore
?L
Vate
b vati keyay dewa Binkoy -Sayreki hukmat heti pabestey dewa
Binkoy b-, Serdar demeyo ki yew rojo yeweme ono em ver ki
kincan xo biuyo, aw di ono, xeniqiyno. Term ey kes ndiyo. imk
o snor Yunanstan di esker byo. Term aw di iyo kita yunanan.
Heriqas ki hukmat end ray term Serdar wato z yunanan timo
vato Ma yew termo inasarn ndiyo. Na mesela h Hesen Axay
nkewtb. Serdar mrdimo asarn nbi ki aw di bixeniqiyo. N cayan
di esnawerko namedar bi. Hesen Axa pey hesiyayo ki yew embaz
Serdar teskere girewto, ameyo keye. Semed a ra werto iyo dewa ay
lacek ki nizd Diyarbekir bya. Lacek bin binaey meselaya
awdeiyayi Serdar de r vata. Lacek vato: Demeyo ki ma em
ver, eyam we bi, tnci eyn sey qutiya tetun to bereqiyayn; hema
xafil ra hewran syayan go bel kerd, verra verra hewr giran b,
varan dest pkerd laser ame; awa laser Serdar xo ver ona berd,
serey Serdar plan laser myan di ge-ge asayn ge-ge bn vnd, mi
bawer kerdin ki Serdar xelisiyno, la aw endi ki n zaf bn, yew
deme ra pey mi d Serdar bi vnd. Na mesela ra pey z teseliya Hesen
Axay lac ra nkewtbi la yo ki biiyayn biko nmendbi. Gama ki o
dewa lacek ra ageyrabi, hin ar bawer kerdbi ki Serdar rata z merdo.
Tena dayka Serdar, Perxani, dest xo ra verra ndayb; n cayan ra
x mela nverdabi ki nbi heti, ziyari nmendib ki nib ser.
Melayan qayd Serdar r kitab akerdbi, ewniyayb ti ra; end heban
nutey z kerdb vatbi Lac to we o, nizd ra yew mizgna xeyr to r
yena! La Serdar namebi. Nika seki Serdar caran in bo. Namey ey
bibi rehmet. Ode di gama ki dewij van rehmet, qesbay Hesen di
seki yew piskoney adir biveo.
Perxana ki merg Serdar ra pey yewray gan ti ra vejiyabi, zerd
zermilqi byb miyanberan heyati ra ebi fesali heta Hesen Axay ra
amey hema hd goed pelas desekin ser o ronti. Dej ver serey
xo ebi yew qenta syay pt bestbi. Hesen seki bindi aye nvno, firzan
datnan ra ewniyayn. Perxani, merg Serdar ra ver z derdini b.
Hesen Axay caran a nkerdbi herunda mrdiman. Ebi sered ziwan
aye reyra qisey kerdin. im Hesen di a seki xelaqa n key ba. Perxani
hetan n serran peyenan z pawitin ki Hesen wesn biyaro aye ser.
?!
Vate
Herg raya ki Hesen estor xo yo qirr biantin teber dewi ra
bivejiyayn, dewijan vatin Dat Hesen na ray veng nno! Perxani emr
xo hetan ewro ebi ters ki roj wesn yena ser viyarnabi. N serran
peyenan biney ters aye ikiyabi. Hin wexto ki Serdar Beng pl bb,
aye bawer kerdin ki Hesen do qeekan xo ra biermayo. Demeyo ki
her di lac xo z zewecnayb patey aye hna pt bb ki Hesen hin fek
zewac ra verra dayo. Kes nzanayn Hesen i r endi xedir teda
Perxani keno. La aye gama ki derd xo vatin, timtim wina vatin:
Bawk mi ez gon ver a daya Hesen, ez dimen o, o mi di dimeney
keno. N vati aye di tik ratey b. Dat Hesen Selm dat Perxani
Evdo pya b seydi, tifing dest Evdoy ra raginabi Selm kiiyabi.
Demeyo ki no welecax qewimiyabi, hema ne Perxani ne z Hesen dayka
xo ra bb. Dim a pameyb semedo ki na dimeney bincaran myan
ra wedariya, bawk Perxani Perxani dayb Hesen.
Perxani Hesen ra vatin Axa. No vati, we b Hesen n. Beno
ki aw semad ra yan semedo ki n vati bienawo, tehemmul
qisekerdi Perxani kerdin. Wexto ki a n hewad ey ser kewtib, hin
ntereknabi timtim wina vatbi. Hewayo ki tan sayrekijan vatin,
axayeya Hesen hesab Perxani z ameyn, gama ki o axa bibn a z
bn xatuni. La bext Perxani sya bi, qereyan ra teber caran yew ti
ra nvatbi xatuni. Hesen vated axay ra hes kerdin. Ey z demewo
ki qisey bikerdin, mesela vatin filankes mi ra va Axa ti se van?
Axa to a mesela se kerd? Bguman demeyo ki fek ar ra xo ra vatin
axa ya zaf lezi vatin ya z nmey na kelma werdin, nvatin, ebi
inhewa watin bido zanayi ki ey r na mesela zaf muhmi nya. Biney
z ebi no hewa namey axayey ey xo ra na de r z mend.
Pzzey Perxani dekerde bi, label nzanayn sen dest bi xeberan
xo bika. Ca bide nkewtin, nayn texmn bika ki Hesen do xeberdayi
aye ra pey se biko. Gelo do hrs bibo biqrro, werdo piro do, yan n
guran hemn pya biko. Perxani yew deme wina fikiriyay, dim a qerar
da ki xeber bida, va:
-Axa, zan n datzan to ebi qalan xo kit mi qul kerd. Ti y
pey nhesiyn! Ez hin nna n derd bianca! Ez serey xo bigra kam
heta rageyra? Gama ki ez ona br, gama ki ez ona eyn ser, her
?
Vate
demeyo ki ez di ceniyan pheti vnena, veryo ki mi veyn veng nan
yeno mi, qali qala ma ya. Ez end ray qalan nan ser ro ginaya, qala
Beyi ra vr Sayreki di sewb qali n a. Herkes p perseno veyn Beyi
se bena? To ra z veng nvejiyno, to xo kerr kerdo!
Ebi n qiseyan Perxani, mesela Beyi raya verni key Hesen
Selman di ekera byb. Hesen bi xo, rojo ki xebera Serdar peyhesiyabi,
Beyi ra vr yna n fikiriyabi. A, ew roj hd ey di b. Het ra
Serdar r veayn het ra z hal Beyi ey iman ver ra nn. Zaf ew
hetan dkvengdan hay bi, xo cili myan di inheta-aheta tadayn
exxayn-puffayn. Dest ey ngirewtin kark biko, zerra ey dna ra
serd byb. Na mesela yew meselada werdki nb. Veyva Hesen
Selman a cahli ciwani ya ki hema rasterast heney veyekey destan
aye ra nibi, viyay mendib. Heriqas ki na mesela h sered Hesen
di nverdabi z ey bin di nardin xo ser. Seki yew meselada inasarni
in ba. Label nika Perxani elem ekera namey Beyi dabi ti ra
persayb veyn o se vano. Zoran ver yew zim dekewtb mezg ey; im
ey ki xora biney beloq b, to vatin veyn nika ala xo ra perren,
qirmi ared ey verin bineyna xurn by. Engit ey ki duy cixara
ra zerd byb lerziyayn. end ray bin iman ra seki kitox bawk xo
ra biewniyo Perxani ra ewniya, Perixani im xo taday xo ver di neq
pelas desekin ra ewniyay. Ey b ki veng xo biko zor da cixara, duy
cixara sered ey ser ra bi heze yew tilp hewr.
Perxani hetan ki roj i awan, veng ter dewar myan dewi ra
ame, hetan ki veng Badn, Beng Ziravi hew di ame, pabey Hesen
vinderti ki o y vajo. La Hesen to vatin qey kerra ya, vajor nbi;
cixaraya yewi tefnay a bn panay hetan ki bin dna tar bi.
* * *
Cemat vila bibi. ewi hima hima ki nme byb. Bawk Beyi, Huseyn
Axa, kita datzad xo Hesen di rontbi. Huseyn i wext beno o zano,
gama ki biameyn cemat Hesen Axay -cemat ya key Hesen ya z key
Huseyn di pser byn- yeleg alwar xo y wedaritey xo ra dayn
kilawa sip ya ki yew dost de r Hac ra ardb xo ser nayn. Emo z
wina kerdbi. Hesen z demewo ki bin keyd ey wina kerdin. nan ebi
inhewa qedr qiymet dayn yewbnan. nan rmet yewbnan tena ebi
?+
Vate
inhewa nzanayn, sewb z zanayn. Mesela ma vaj eki t reyra bin
yew keye, Hesen watin ki Huseyn, Huseyn z watin ki Hesen ver
ro zerre ebi inhewa ge-ge yew deme yewbnan arnayn. Demeyo ki
nan ra yew biameyn zerre z yew deme dest xo dayn patya yewbnan
ki veyn kam hna cor ra roeno. Eki her di cemat di ronte bibn
piya werd biwerdin, yew llehm bn ra watin ki o ver dest bi
werdi werd biko. N edet nan ra hin dewij ecizayb. Ge-ge qeekan
demeyo ki kay kerdin, sey nan kerdin. Heriqas ki herdi z amver
yewbnan b, yewbnan ra vatin dato. Hetta ge-ge Hesen vatin Dat
Huseyn Axa. Demeyo ki qala emr bibyn, Hesen vatin: Herb x
di, ez des-duyes serre biya, Dat Huseyn mi ra enikr bi. De ma hima
nayn tifing biarn.
Kes nzana emo raya endin a ki Hesen dest xo erzeno qutiya
tetun label yew koyey qot cixaran weldanki di asayn. Asmn
lacverd tar ra estarey iringayn. Velgo ki koman ra wik bibi ebi
ameyi vay ge-ge veng vetin. Plan vay reyra, bostan verber ra
buya xiyaran vila bn. Mela Mehmudo ki ban xo ser o rakewte bi, hel
gami kixayn seki biwazo vajo zan ez hima hay ya. Hesen Axayo
ki merg Serdar ra pey hewn ewan piro heremiyabi hetan nmey
ewi ronitn. O ver z rew kita nkewtin. imk sey dewijan bnan
ey zaf kar gure nkerdin. La Huseyn Axay citi, nayi terkan,
birnayi piti rezan, awdayi hga bostanan ra bigire hetan
velg birnayi heme gurey kerdin. Hesen, serra ki esker ra newe amebi
netda, kes ndbi ki Sayreki di citi kerda, yo velg yan z bostan aw
dawo. N meselan di tibet ey Huseyn ra ciya bi. O, semedo ki yewek
bi, mal ey Huseyn ra vr bi. Malo ki Huseynn kerd bi ar bar,
ey tena bi. Hetta bawk Huseyn dat ey z di biray b, mal nan
rayk z ewca di bibi di bar. Heta mal ra dewi di ey ra ptr kes inbi.
Hgay ey tan Mela Mehmud tan z zamay bn, erefdn ebi nme
ramitin. Hesen Axay, tena bostan verber bostano bn weye kerdin.
Hal wext ey we bi. Perey tetun ey, perey sol sabun timtim
taneka ey di b. Zimistanan odey ey timtim dekerde bi, qutiya ey di
tetun M timo irisiyayn.
Heriqas ki Hesen nano xo ser z seki teluyan ser o ronte bo. imk
?
Vate
Huseyn wext kar gur caran wina hetan na seeti nronitn. Ey
fam kerdbi ki Huseyn wazeno ey reyra yd pinan qisey biko. Pzzed
xo da va llehm wazeno derheq Beyi di y vajo. Tewi girewtb,
nzayn se biko. Gama ki Beng z warit i zerre, Hesen hina v
qewqeziya. yo xirab o bi ki Huseyn i vajo, o nno vajo ney. Label
e ney ra teber, o fikiriyayn do sen qal Beyi biko. Hesen semedo
ki vern qalan Huseyn ro bigiro, va:
-Blalo kerway mi a ewi amebi tiya. A ewa ki ti biney bkeyf b, ma
r biney qal Cemal Gursel kerd. Hewayo ki vatin, gama ki o esker
byo Gursel qumandan alaya ey byo. Rata Dato, ti van Gursel se
keno Beyar Menderes? Yewna hewadso xam ma r va. Vatin pol
ma ra mrdim namedar, beg, axay x pro tra pit berd. Kes
nzano berd a. Key x El Efendy Pal ra z tan berd, salixan gore
nan ra qorr berd Swaz, la rateya na mesela kes nzano.
Qal Hesen y peyen rasta z xam b. Xayley Huseyn ebi n qalan
seki vila bo, va:
-Na i qal a dato! Qey Key x El Efend se kerdo, i r nan ben?
Zanayn ki hukmat nan ra hes nkeno, la rayna z we fam nkerdin
ki Gursel gama ki Menderes text ra ano war, i r x axan kurdan
beno erzeno pey ber heps. A gami o vatey Efend ame ey vr. Efend
nan r roj qal kurdey kerdbi, vatbi: Her kes wa xo r yew tifingo
mawzer bierno! Sewbna gelek y ki kes r lazim ben hmaritb,
peyn di vatbi: Ma pabey roj xo y! Label wat na mesela bincaran
xo vr a biko, zanayn ki Hesen z pabey ey o, va:
-Dat Hesen, ez vana esker ps o, wijdan esker n yo. Zerra nan i
biwaza wina ken Mendersn! Ez nzana n hukmat i r rika xo bi
Key x El Efend besta. Hmay mela nan r nverdo!
-Heada to ra Dat Huseyn, no Menderes xora yewdo teres bi. De se
ken bide wa bik!
Hesen wina va, la dim a fikiriya pzzed xo di va: Na tereseya
Menderes mi kot ra veti. Nika ez i zana mrdek teres o yan camrd o.
E, n her di vatey, yan Menderes teres p manen label zaf vatey
est ki p manen, qey beno mrdim hema i fek ra bro dat Huseyn ra
vajo! Heriqas wina fikiriya z nika ra yewna y ame vr. Semedo ki
?
Vate
nika bineyna xo ra emn bi, veng xo tikna berz kerd va:
-Dato, ez vana eki teres nbn ka nverdo ki Gursel ey text ra fno!
No vati ey kewt hd Huseyn z, la edet Huseyn nbi ki gureyo
ki gurey ey nbo, tkil bibo.
Hesen xeber dayn la ca bide nkewtin, qewqeziyayn; Huseyn z
tver nayn-rijnayn, nzanayn senwa dest bi qiseyan xo biko. Hel-
bet Huseyn r z we nbi ki derd Hesen twdo. Dna di yewna
mrdimo ki ey endi xatir ci zanayn inbi. Hesen biameyn, lac eyo
yewek dest ra bigirewtin serra bibirnayn ka veng xo nko. La nika
keynaya ey viyay mendibi. O tersayn ki yew qali-mali bra aye ser.
Nat-dat ra tan qal ey go ra kewtbi, pey dejabi. Nika gan nan y
bikerdin, no bela ra ebi risipney bixelisiyayn. Hmay nko eki iydo
xirab biqewimiyo, eref nan beno panc perey. nan her diyan zanayn
na mesela mesela namus ya. La gama ki rid Hesen ra ewniya ki sey
ewi tar byo, qiymi ey nbi. Pzzed xo di va Birna ey hema teza
ya, ez do rojna vaja, wa emo bimana. Demeyo ki Huseyn quti
adirgey xo dekerd taneka xo va Dato, ma ewi qednay yewray riy
Hesen ron bi; seki yew bar viyed ey ser ra roniyo, sivik bi va Qey
Dat Huseyn hema rew o. Huseyn xo ra cor asmn ra ewniya va Dato
ney, ney willay, ma ewi qednay. Sey herg roj, Hesen ey reyra
raymend hetan ver berd teber.
Beyi, ode di pat ser o qelebiyayb; her di pol xo dekerdb bin
serey xo, giley xoy nimitey akerdb, poro kej robibi polan aye ser
bisk ameyb rid aye y barek ser. Lea ayeya derga bar ya ki
ewtka terni mendin hima hima ki nivn myan di vnd byb. A ebi
n hald xo yew veyeka qestikni mendin. Xora ling aye y ki gozeki
ra cr virran b eki kes ra nasayn, kes bawer nkerdin ki yew gan
n nivn myan di esta. Yew deme b ki xo t bida ver Perxani ra dim
a Badn ra ewniyay, her di z hewndo irn di by. Gama ki im aye
bander taryeya od b rayna xo ra cor maxan ra ewniyay. Nno vr ki
n end aman peyenan di end ray max n od hmaritb. ikl
hemn ra yew bi yew ewniyayb. Kam ewt a, kam bari kam qalin a,
end girey kam maxi di est heme zanayn. Yew deme semedo ki nimaj
xo di biyara watbi mirdaqan z yew bi yew bihmara. Dim a xo ra
?
Vate
tersayb, vatbi Ez wina biko ez do aqil bifirna sey Geloy yaban
bikewa.
No odey veyekaya aye bi. Qut llik veyekeya aye no ode di b.
Ver no ode mneb bi, aw semed ra te de paca in b. Yew deme ra ver
ari, zixre, toxim, rne, firaq v, niqr, ly mehsir, tarr trro
wikkerde nivno v heme tiya di by. Nika z yew lindan ser o tay
iy-miy v ronayey b yew hzare keyeni piradaya b. Beng semedo
ki ver Serdar zewijiyabi odewo pacayin ey r kewtbi. A ki byb veyeki
Serdar yew quli dsi di akerdb. Nika biney ronay ameyn zerre.
Hetan ki Serdar nibi esker, inca, no keye di Beyi r cawo tewr we
bi. Keyey aye bi, cawo ki te de hewya aye ameyn, cf aye veciyayn.
Demeyo ki ber xo pabidayn, llehm z gama ki Serdar zerre di bibn,
kes lezalez nameyn zerre. Meselaya Serdar ra pey Perxani Badn
z byb irk oded aye y ariz, ewi tiya di rakewtin. Perxani
nvatin, la semedo ki Beyi bipawa nivn xo ardbi tiya ravistbi. Beyi
rewna te de tey vetbi ki ewi ge-ge Perxani werdena dest xo cilda
aye ra arnena veyn a cil di ya yan n. Aw semed ra a bwext nn
destawi, eki Perixani a cili myan di ndn dna xo hesnayn.
Yew xuy Perxani yo zaf xirab bi, ewan xirrayn. Xirrayi aye ge-
ge endi v bn ki Beyi gj bn, serey aye masayn. La key Perxani
awan bo, emo zaf veng ti ra nvejiyno. Endi bveng a ki piiya Badin
z yena Beyi. Qisey Perxani y ann hd aye ra nveciyn. Demeyo
ki Perxani Hesen di xeber dabi aye z xo dabi pey berd heyati a
gotaritib. Dim a gama ki bawk aye amebi hetan nmey ewi
ronitbi, aye fam kerdbi ki no gure di yew gure esto. La gama ki Perxani
ameyb zerre, Beyi rid vistiriya xo ra fam kerdbi, derheq aye di bawk
vistewr y qisey nkerdbi. Nika aye qisey Perxani yew bi yew
ardin xo vr nzanayn bvengeya vistewrey xo sen tefsr bika.
Gelo o i fikiriyno? Mesela ey di qediyna, kam no miqabil ey yna
vajo! Beyi bi xo i wazena gelo? Wazena fek vistewrey xo ra i
bienawa? O se vajo keyf aye yeno? A bi xo z nzana. Label yew
zana, Serdar rasta z n yo. Kam se vano wa vajo Serdar aw di
xeneqiyayo a viyay menda. Helbet nayn kes ra n fikr xo vaja,
imk dewijan ca di vatin Beyi xo r mrde geyrena! Roj gama ki
??
Vate
dayka aye watibi fek aye sax bika veyn a se vana; aye dayka xo ra z
y nvatibi, bveng a gotaritib, hesr war kerdb tira pey yew
hesri antibi waritibi ameyb keye. Nika, perso ki no yew demeyo
peyen a xo ra persena rayna persayb ez se beno? Cewab n pers
aye nzanayn, do hina xirab o bo ki nayn yewna kes ra z bipersa.
(Dewam ci esto.)
?
Vate
MRXAS
War konc qebliyt ya ez, mrxas?
Wexta tkon dubendiy ebed riy mi gir dan
heger ez westa ya,
behran di qeratunko efsanew ya,
erwan aent xwi di bi adir,
nermiy xwi di qestiknk a,
beno ku ling kw ya bin hor di,
diny astwernas ya, te di perbalafir ya,
qelb gwn dalpk a.
Yan i?
Memo DARRZ
GUL
Gul ti konc gul a?
epal ti ya, war ronay di?
Wisar amo vwika xemilnayi
ti i ra elmisayi ya ro?
Kam ti ra vato se, war derd kulan?
Der* miyan iman xwi bikilne*!
Dwan reyhanan o emo.
Memo DARRZ
Memo Darrz ra r
)
Vate
GULA SUR
R mi bi gula sur b pir emo
hv kena il ti wa
keskiy ti z kevz* b wextk
feqr nzana rindiy ti a wa
deqk mi r hesret a b ti
kam zano reng ti wo darn se keno
raverd wa ruh mi
og bido delaliy ti ver
reyhan a
ama new
hejiyeno* ruh mi
z vilik wisar
ez lew nana ti re*
z merga mergizan* ya
fek ti
mi dir berz ke
xwi
alav dana n zerran*
ew am
ewa narn a
aw yo der dormali* di
bax fk
tiya di dar ber kesk o
dano pero qelb mi
z maq bax ran.
Memo DARRZ
L
Vate
EZ
Ez a wa van
der beran re
sar koyan di
veng mi yeno ima
bin qlan* di bermena ez
z vwika nw
sar mi pito
kerra ser di hiziriyena
kerra kfn a mi
ima ver re viyrt ra
te di esta qulki
monena Yad
Yadn Paa yo ku
bixwi merdo la veng yi greno
z bilbil ewe
bin lingan mi di
awaz yen
awaz xem*
mi re* mepers
Der* yi kam y?
Ez ci nresena
yayi versiy yin di
bermi esto ku
mi nwazeno
ez ima re nizd ya
z ilk il ya sip
tar hemo namo tiya
n waran di legleg veng den
ser xan re.
Memo DARRZ
bikilne: ebi reng bixemilne
der: 1)tir, gelo, eceba 2)had, hayd
dormali: dormar, dormare
hejiyeno: leqeno, recifiyno
kevz: (tirk di yosun)
lew nana ti re: lew nana pa, lew pa dana, ma kena, mu kena, pa kena
mergizan: merguze
n zerran: n cayan
ql: tepe, gil
re: ra (mi re meperse: mi ra meperse)
veng den: veng dan, veyn dan, ven dan
xem: xam, btecrube
!
Vate
KURD STOKHOLM DE SEMED VATEY RA KOM B
Redaksyone kovara Vatey semedo ke Vatey bido naskerdene, 9 menga (ama)
tebaxe 1997 de Stokholm de kombiyayk organze kerd.
Redaksyon ver verkan kurd ke ebi leheya kirmanck (zazaki) qisey ken
ormey (dormarey) Stokholm de manen dawet n kombiyay kerd. nan ra te-
ber redaktor kovarane kurdkyan wayr weanxaneyan kurdan z dawetkerde
by. Heriqas ke kombiyay demeyk kilm de amebi organzekerdene z i kirmanc i
kurmanc (kirdas), heskerdoxan kultur kurdan ra gelek kes n kombiyay de amade by.
Serredakror kovara Vatey embaz Malmsanij derheq na kovare de melmatdo
kilm da cemat. Ey behs kerd ke fikr veti na kovare, Kombiyay Kirmanck (Zazak)
y Diyine (28-21 adare 1977) de ameyo qebulkerdene. Dim a da zanayene ke Vate
kovarka kultur ya do ziwan, edebyat, kultur kurdan r xizmet bika. Him kes ke
redaksyon de y him z ardimkerdox kovare heriqas ke wayir fikran syasyan
ciya-ciyan z na arewe de piya xebetiyn.
Malmsanij peynya qisekerdi xo de wat ke wendox pat bid na kovare ci r
wayr biveciy.
Qisekerdi Malmsanij ra pey godaritoxan ra end kes derheq kovare de per-
san persay yan z fikr xo vat na gama erjaya proz kerde.
Kombiyay dima zaf kesan kovare ernay yan z by abone.
VATEY SER O KOMBYAY VRAZYA
13 lone 1997 roca emye, Berln de seva naskerdendayna Vatey kombyay
ame virastene. Na kombyay, het Mnzr em, ekoy L. Ballikakay ra amev
amadekerdene. Kombyay verva an, saate 16.00 de dest kerd ci. Nzdy 50 pyay
oca de b top.
Kombyay de temslkar Vatey y Almanya Mnzr em qesy kerd. Na kovare
ik a, qey vecna, se vecna? Mnzr, qesykerdi xo de na mesela ser o vinet, wast ke
cuwav n persan bidone. Ey eve kilmekye vat ke Dewleta kolonyalste eve zon ma
nutene kerda yasaxe, o sevev ra k hata nika kirmanck (dimilk) de zaf senik amo
nusnayne. Het mla gramer ra problem zon ma hal nby. Vaten ma, sanik
ma, kilam ma y bn y folkork tarx nam werte. Ewro tsr asmlasyon,
zon kultur ma ser o byo zde. Ma kewtme halde hen ke ya zon xo r wayr
vjme, o vnd nbeno, ya k ci r wayrye nkeme, werte ra darno we. Vate na kar de
gam ya. Na kovare ancax eke sar ma dest ra ci do, ci r wayr vjyo, bese kena ke
fonksyon xo byaro hurnd. Her ra av mordem gere zon xo qesy bikero, ey ra
domanan xo misnone. Na k bese nya, hewce wo ke mordem eve zon xo wenden
nusnayne bimiso. Eke ima wendox dost hetkarya Vatey biker, pede pede gam
bn k n estene, seva avyayna zon kultur roj bi roj kar av sono.
Qesykerdene ra tpya, pers amey perskerdene non ame werdene, ay ke wast
kovar hrnay. Kombyay dorm saate 18.30 de qedya.
BRGULE
Berln, Almanya
Vate
LAWUKA ER N N SA HEYDER
Huseyn KZLARSLAN
S
a Heyder (Sayder) birazay Qaz imsefl yo. Roj, Sa Heyder ve
birazay xo smal Germike ra urzen ra son het Pilemuriye ke
sole bihrn. Qatirn xo cn dan ra Seyd. seyd saran o*,
het Drsim de cemat kerdn.
Sa Heyder ve birazay xo ra yen nezdy dewe, Sa Heyder uza z
neke vneno. neke zaf rindeke bya. Por xo sur biyo. No ke a neke
vneno, qeyd vezeno ra ci vano ke:
Er n n, rindeka mi,
Ma ke ameyme ver ver sima
Ti ay di gam ver va ma nama?**
smaylo qiz terseno, vano ke:
-Milet tay beno top, dano ma ro.
Zerya Sa Heyder kuna na neke. Sa Heyder hata Pilemuriye qeyd
Er n n vano. Sola xo cn, peyser cren ra, yen dewa neka
porsure.
Sewdayde girane ginena zer Sa Heyder, Sa Heyder vano:
-Biraza, ma some a neke.
smal nwazeno. Sa Heyder vano ke:
-Ti ke uza nr, di qeyd k to ken orte.
Son ben meyman neke. Ay ke neke cenya pr py Sa
Heyder nbya! Yan ana xo ya, Ana Xecike.
Ana Xecike, Pr ra vana: Sa Heyder hewa esto mi ser; ci ra vaze, va
ma r lawuka Xecike vazo. Sa Heyder sermayeno xo nano pey
smal.
Bava vano ke: Vaze.
+
Vate
Xecike vana ke: Gereke na dinya de heway nsan bivazyo. Ez ke
merdne, heway se biker?
Sa Heyder, heway Xecike vano. Ana yena, lew nana luskan Sa
Heyder ra; vana: Ez ke neka azove bibyen, ez to de amn.
***
Zamano ke rus ame Drsim milet ma rus de da pro, sar
Kirmanciye Sa Heyder b dirvetin, ju hewa est xo ser; o ra dima k
ehd b. Sa Heyder vano:
Piro de piro dme
eref namus Drsim bya xo vr.
* Seyd ra Saran ( aran) k vajno.
*Zilf, lawuka Er n n z lawukade anonme nuta; label na lawuke
anonm niya, y Sa Heyder ya. (Niyade/biewnre, Hv kovara andya git,
Pars, no: 1, lon 1983, r. 93-94)
Vate
ZEWAJ GULZARE YO SYA
MALMSANJ
Gul digo Hec Msa Bego qurban, ez gune me, ez gune me
Ez axk im, ez file me
Ez plik im, bfayde me
Ez ne liyaq Hec Msa Beg xwe me
Gul digo Hec Msa Bego qurban, tu min serj k bi dzanan
Tu got min rak bi kelbetanan
Ez tu car naym ser dn musulmanan
Gul digo Hec Msa Bego qurban, ez Gul me, Gula dn im
Ez rabim dawa xwe li nava xwe bilefnim
Rka stanbla ewit bigirim, bikudnim
Ez text Sultan Read bigirim, bihejnim
Ez heft diwle ecneb bi xwe Hec Msa Beg bihesnim
Keyna (na) Axacan Egop Gulzara ke tiya de ez wazena behs aye
bika wext xo de kurdan miyan de ebi namey Gul namedare b. 1889
de, yan se het serr ra ver Msa Beg laj Mrza Beg ewk (yew
ewe) se pancas mrdim xo erawit (awit, rusnay) dewan arme-
nyan ra Xartze ser. Xartze beyntar M Xelat (Ahlat) de, deta
M de b. Merdim Msa Beg tary ewe de y et dewe ser, tifing
dewijan ra nay, kut, tan (tay) birndar (dirbetin) kerd, mal nan
talan kerd Gulzare z remnay berde teslm Msa Beg kerde. Birn-
daran armenyan a ewe ra end ten z merd.
N hedsey ra ver z Msa Beg tada armeniyan kerdn. Semed na
Kitaban ra
Vate
tada ra armeniyan ra Ohan dat (ded, ap) Gul Mhran (Mroy)
gerrey Msa Beg hukmat de kerdbi. N gerrey dim a, Msa Beg
ewke Ohan ebi venay kit.
Wexto ke aye remnen Gul hima keynekda ars (des ar) serra
bena. Remnayi ra pey merdim Msa Beg aye ben teslm ey ken.
A bermena wazena ke aye vera d, i fayde ke Msa Beg aye vera
ndano wazeno aye de bizewicyo. Heriqas ke Msa Beg o wext wayir
ar cenyan biyo z wato na keyneka teza z ebi zor bigro.
Gul keynekda rikin qerardare biya, Msa keno nkeno ey nwa-
zena. Msa wazeno ke a biba misilmane z. Ez vana Gul, eke se ser-
re z to heti bimana, ez armen [xrstiyan] ya. Ti wazen mi gan bo gan
bivene z....
Roj dat Msa Beg Mehemed vano Msa! ar ciny to est. Na
keyneke to r munasib niya. Aye bide biray xo Cezayr. Label Msa
qebul nkeno. Peynya peynyan x Kufra era Belekan dekewen
mesele miyan Msa Beg raz ken ke o Gul bido biray xo Cezayr.
Gul zorkan (ebi zor) dan Cezayr. Nizd hr aman ey heti man-
ena. Bena cinya ey. Zaf ezt vnena. Him madd him pskolojk. De ay
hesab bik ke a keynekda tern ciwan a, ebi zor remnaya, kerda cinya
xo, tada aye ken, wazen aye zorkan bik misilmane. Heta namey
aye z vurnayo (bedilnayo), kerdo Fatma.
Meseleya Gul derg a. Demey ra pey semedo ke merdim Gul ger-
rey Msa Beg biray ey Cezayr hukmat heti ken. Mesele stanbul
z resena. Tan armeniy stanbl Gul r wayr vejiyn. Het ra z
tan l temslkar dewletan Ewropa na mesele ser o vinden. Wina
beno ke peyn de waly bedls z mesele ser o vindeno wazeno Gul
ro Bidls, mehkema. Cezayr nwazeno Gul bierawo (biawo, biru-
sno) label Gul z taktk xo vurnena Cezayr xapnena, vana eke
ez ra mehkema z ez fek to ra vera ndana. Ez d to ra hes kena, ez
ciniya to ya ebi zera xo ez to heti vindena neki ebi zor. Ez d misilmana
ya. Eke ez ra mehkema z ez fadey xo wina dana.
Naye ra pey Gul ben mehkemaya Bidls. Weyra (uca) i zera Gul
de esto Gule ey vana. Yan rate vana, vana ke nan ez zorkan remnaya,
ez Cezayr nwazena, ez wazena ke ima mi teslm mara (maya) mi
Vate
bik. Mehkema
mecbr manena
aye teslm mara
aye ken.
Demeyk ra pey
stanbul de z meh-
kema abena, Gul
ona stanbul. 26
hezrana 1889 de
Msa Beg z ono
stanbul, weyra
mehkema beno.
Ver mehkema
nna (nekena)
suc ey tesbt biko
no semed ra z ce-
za nweno, label
ebi ardim armeni-
yan stenbl Gu-
lyn newe ra ger-
re ken. Mehkeme-
ya Gul Msa Beg hr serr ramena, peyn de hukmat cezaya
surkunkerdi dano Msa Beg ey surgun Mekkey ken. Msa Beg,
kurdan miyan de hna zaf ebi namey Hec Msa Beg yeno naskerdene.
Wina fam beno ke ebi surgune Mekkey biyo Hec. Hec Msa Beg
serrke (yew serre) Mekke de surgun de maneno, dim a agreno welat.
Cezayr z di serr heps M de maneno weyra mireno.
Mehkemeya stanbl ra pey Gul agrena M Kram der
Garabdyan reyra (ebi ey) zewiciyna. 1908 de Kram beno mebus
Meclis Dewleta Osmaniyan. Kram Gul r yew keyna bena: Ar-
mnouhie Kvonian. Armnouhie ke pl bena, bena nutoxe. Roj yeno
ke a xatirayan (vrameyinan) dayka xo Gulzare (Gule) nusena. Xati-
ray Gulzare ebi armenk 1946 de Pars de ap by. 1993 de tercumey
fransk y n xatirayan vejiya. Melumato ke mi cor ra da, mi n kitab
h+c| M s+ e,
?
Vate
frans ra girewt. Bguman melumato ke mi dayo kilm o keso ke biwazo
no xusus de hna zaf bizano gan n kitab biwano.
Gule xatirayan xo de behs yew Behr Paay kena ke stanbl de
Msa Beg r ardim kerdo. Cay vana son oncle Bahri Pacha, yan
dat xo (yan z xal xo), cay de z vana proche parent de Moussa
bek merdim Msa Beg yo nezd. Ez emn nya label htmal esto
ke no kes Behr Paa yo Bedrxan bo. Abi asan (ebi no ikl) behs yew
Kamil Beg z kena vana merdim Msa Beg yo. Tiya de z Kamil
Bedirxan yeno mi vr, label no tenya texmnk o.
Meseleya Gul Msa Beg wext xo de vengan dabi. Tan gazeteyan
armenyan ewropayijan na mesele ser o nutbi. Ebi patgirewti
ewropyaijan z armenyan na mesele ser o gelek propaganda kerdib.
Yewna iyo balk z o yo ke him fotograf Msa Beg him z y
Gulizare sey (z) kartpostal vejiyayb. Bin fotograf Hec Msa Beg
y ke 1895 de anciyabi de nusiyayo esilzadey kurd (kurdish noble).
Semedo ke bin de name nenusiyayo zaf kes nzanayn ke no Msa
Beg o.
Gul xatirayan xo de vana Fotograf min maya min o ke ma ebi
kincan (cilan) mill antbi, stanbl de yew mecdye ra roiyayn...
Gan ez naye z vaja ke kitab fek Gulzare ra newe ra nusiyayo
zaf cayan de ebe kelmeyan heqaret behs Msa Beg keno. Ne tena
behs Msa Beg, zaf cayan de behs kurdan z ebi kelmeyan
inasarnan beno. Ma vaj cay de gama ke behs Msa Beg kena vana
o kutik. Zaf cayan de kurdan ra vana haydt, kele yan z dizd.
Bguman semedo ke zaf neheqye tada nan ra diya merdim fam
keno ke kn xo Msay, Cezayr -a vana Cazo- merdiman nan r
esto (dat Gule z ebi dest yew merdim Msa Beg kiiyayo). No xusus
de hetan cay heq aye z esto, label kurd heme layiq sifetan
xiraban niy.
ydo bno balk z o yo ke meseleya Gul Msa Beg biya dre
(kilame). Na kilama kurmanc (kirdask) de neheqiya ke bi Gul biya
yena fadekerdi. Varyantd na dre (kilame) z Dr. Nac Kutlay nuta:
Vate
Way way, way way
Berf dibare tev bay
Way waye, way way
Ez Gulo me, ez Gulo me, Gula dn im
Dawa dr tev delme xwe diwalnim
Ez rga Estenbol bigrim biqednim
Ez dest xwe bavjim textpay Siltan Evdilhemd bihejnim
Ege hal min pirsye xwe li pirs
Ege hal min nepirs
Ez duwanzde duwel xaparsa, heq dn xwe de phesnim
Way way, way way
Gul tye ji Xarpet, ji nav aa
Til py Gulo mze dik ji gustl ji ji hr qaa
Way way, way way
Gulo digo, Hec Msa min nekuje, ez gune me
Wele ez aiq dn xwe me
Tu kurmanc , ez fille me
Way way, way way
Hec Msa tu got min bid ber kerpetana
Tu ser min kur k bi gzana
Ez ser xwe nadime ser balgng mr musulmana
Hewayo Dr. Nac Kutlay nuseno (
1
), Av. Dr. Canp Yldrm demeyo
ke 1950 ra pey Fransa de doktora huqq ser o xebitiyno, roj mman
embazk xo y armen beno. O keye () de cinya pre z hazir bena. Na
cin vana ez Guloya cinya Hec Msa Beg ya. Nutey torna Gul
Anahide Ter Minassian gore, kna Gul Armnouhie Kvonian no et
serr zafr o ke Pars de manena.
Ma Gul uca ca de verd:La Hec Msa Beg dim a se bi? Meseleya ey
z end het ra balk a. Hec Msa Beg 1924 de endam (azay) Azad
(
1
) Naci Kutlay, Hec Msa Beg Guloya Ermen, Wan (kovara Yektya
Nivskarn Kurd), Stockholm, no: 4 (1992), 3-5
L))
Vate
(tann gore Civata Xweseriya Kurd) bi. Herb x Sed ra pey dare-
kerdoxane Tirkiya o 1925 de surgun kerd, erawit Aydn. Weyra ra
rema i Srye. Srye de bi endam Xoybne. Gama ke serewedariti
Agr dest pkerd, Xoybne wat ke ey Kor Huseyn Paay bierawo
Agr. Demeyo ke kerd ke agr r Agr, ngilzan Msul de tept
apey erawit Srye. Hec Msa Beg uca dinya xo bedilnay (wefat
kerd) (
2
). Win fam beno ke Hec Msa Beg serran peyenan emr xo
de d Msa Bego vern nbi, d vuryabi (bediliyabi) label gure gure
ra viyartbi.
(
2
) Semed hna zaf melmat biewnr: Malmsanij, Said-i Nursi ve Krt Soru-
nu, Doz Yaynlar, stanbul, 1991, r. 94-96
Arnouhie Kvonian, Les Noces Noires de Gulizar,
ditions Parenthses, 1993, 166 riperr
L)L
Vate
DICTIONNAIRE KURDE (KURMANDJI)-FRANAIS* - II
Ferhenga Kurd (Kurmanc)-Frens-II
Celadet Al BEDRXAN
Suffixes
-ce : su|||\e | a|a|a (e\. ccu\. ccuce,
-che : su|||\e | a|a|a (e\. ||+|s. ||+ che,
-e : su|||\e | a|a|a (e\. ccu|t. ccu|te,
-re : su|||\e | a|a|a (e\. p||scaa|e|.
p||scaa|re,
-euse : su|||\e | a|a|a (e\. |cueu|.|cueuse,
-ve : su|||\e | a|a|a (e\. c|e|. c|ve,
-le : su|||\e | a|a|a (e\. cc|pc|e|. cc|pc|e|le,
-ne : su|||\e | a|a|a (e\. cca. ccane,
-se : su|||\e | a|a|a (e\. c ||c|eu\. c ||c|euse,
-te : su|||\e | a|a|a (e\. auet. auette,
-ve : su|||\e | a|a|a (e\. | t||. | t|ve,
*Abrviations
cf. (cca| |.,: ccap+|e:
etc. : et c+ete|+ (et cete|+,
f. : | a|a|a
intr. : |at|+as|t||
m. : a+scu||a
pl. : p|u||e|
tr. : t|+as|t||
L)!
Vate
M
ma : p+|t|cu|e |ate||c,+t|e. a+|s. ccac. est-ce
ccac
macn. a. : p te. |.
ma. |. : c+|se|. a.
ma kirin : c+|se|
maik. |. : c|. ma
mao. |. : c|. ma
mad. a. : te|at. a.. a|ae. |.. |uaeu|. |.
Mad w ye. : l| + p ||.
mad kirin : ccuce|
Mad min j maye. : ea su|s c ,c t .
made. |. : +|t|c|e. a.. p+|+,|+p|e. a.
madek. |. : cu|||e |eae||e
madekir : a+uss+ce
maden. |. : a|ae|+|. a.. sucst+ace. |.. a t+|.
a.. a|ae. |.
maden : a t+|||cue
madenker. |. : a t+||u|,|e. |.
madxwez : |ceu\. -se. +,| +c|e
mafir : pu|scue. ccaae
mahir : |+c||e
mahir. |. : |+c||et . |.
mah. a. : cs. a.
mahon. a. : a+ac|e ce ccute+u |+|t ce cc|s
ce |,ae.
mahel. |. : t|e|||e. |.
mah. |. : |+|e. |.
mak. |. : a |e. |.. |eae||e
maka, |. : |cuc|e. |.
maker. |. : aesse. |.
mak. |. : p+ssc||e. |.
mal. |. : cca|c||e. a.. a+|sca. |.. teate. |.. |ce|.
a.. |+a|||e. |.
Mala te ava. : Me|c|.
mala xwed : teap|e. a.
mala zaro : a+t||ce. |.
ber bi mal bn : t|e p|c a|aeat
mal. a. : c|ea. a.. |c|tuae. |.. p|cp|| t . |.
malavay. |. : t|++|| |+|t t|t|e ,|+c|eu\
malbat. |. : |+a|||e acc|e
malbat. |. : acc|esse. |.
malbela : cca-a+|c|
malbela. |. : cca-a+|c| . a.
malcehn. |. : a+t||ce ce |+ |uaeat
maldar : ||c|e
maldar. |. : ||c|esse. |.. |c|tuae. |.
malle. |. : p|c. a.
malik. |. : L,|utte. |.. t+aa| |e. |. !,e|s. a.
maliste. a. : pe|at|e. a.
malistin (bimale) : pe|ac|e
malite. a. : c+|+eu|. a.
malitin (bimale) : c+|+e|
malmalok. |. : c+ase |u|ce
malmvan. |. : | te|. a.
malxeltik. |. : t|cusse |us||
malxr. |. : sc|te ce |us||
malxw. a. : c|e| ce |||+,e
malzarok. |. : a+t||ce. |.
mam. a. : cac|e p+te|ae|
mamhoste. a. : a+ t|e. a.
mamik. |. : ea|,ae. |.
mamir. |. : pcu|ette. |.
mamirx. |. : c|se|et. a.
mamt. |. : cu+||t ccac|e p+te|ae|
mamok. a. : +|| t ce p|uae
mamox. a. : c|. mamok
mamoze. |. : ccus|ae (||||e ce |cac|e,
man (bimne) : |este|. ceaeu|e|
mana. |. : s|,a|||c+t|ca. |.. seas. a.
bi mana ... hatin : s|,a|||e|
L)
Vate
mana kirin : e\p||cue|. |ate|p| te|
manew : sp|||tue|. -|e
mang. |. : c|. meh
mange. |. : +c|e. |.
mangr. |. : |e|se. |.
mandar : s|,a|||c+t||. -e
mank. |. : c|. mange
mantn. |. : sc|te c tc||e ce sc|e
maql. a. : c|e| ce c|+a
mar. a. : se|peat. a.
mar kerane : sc|te ce ,+:e||e
maran. |. : c+e. |.
mareke. |. : se||e. |.
margil. a. : c|se+u
margr. a. : c|. margil
margsk. a. : |p |e. |.
mar. |. : |eae||e ce ce|t+|as c|se+u\
marmarok. a. : c|. marmarok
marmarok. a. : | :+|c. a.
marmas. a. : +a,u|||e. |.
marmij. a. : s+a,sue. |.
mase. |. : t+c|e. |.
mas. a. : pc|ssca. a.
mas girtin : p c|e|.
les acas ce pc|sscas scat |es su|+ats:
masiy balix. masiy berat. masiy
bizr. masiy cewr. masiy elek.
masiy fileh. masiy klimar.
masiy mirtalek. masiy pola. masiy
reik. masiy rick. masiy sergolik.
masiy sering. masiy simblek.
masiy ebot. masiy elq. masiy
terw. masiy zere. masiy zerik
masvan. a. : p c|eu|. a.
masvan. |. : p c|e. |.
masvan kirin : p c|e|
mast. a. : |+|t c+||| . a.
mastek. |. : eatcaac||. a.
mastewa. |. : scupe ce |+|t c+|||
masr : +a,u|eu\. -se
masr. |. : ccatus|ca. |.
ma. a. : +c|ae. |.
maandin (bimane) : c|sscuc|e. |ca,e|
mae. |. : p|acettes. |. p|.
maik. a. : , t+|
maiyan (bimae) : c|. man
man (bimae) : |cac|e. se c|sscuc|e.
s |cce|
maot. |. : c|ea|||e. |.
mat : a+t ( c|ecs,. +c+ttu. -e
mat kirin : c ccatea+ace|
mate. a. : a|t|+te c+|,eat. c+ut |e. a.
matem. |. : ceu||. a.
matore : +u||ea. -ae
mawzer. |. : |us|| a+use|
max. a. : |ate|+||e s p+|+at |es pcut|es |uae
ce |+ut|e
mayan. |. : p| su|e. |.
mayanok. |. : , t+|
mayende : te|ae|. -|e
mayn (bimne) : c|. man
mazbir. |. : a+|+c|e ces c|as
maz. a. : c| ae. a.. ,|+ac. a.
mazn. |. : cue|||ette ces ,|+acs
mazmaz. a. : c ||e| ce ceu\ +as
mazor. a. : ae|u|e ce |+ |+ae cu pc|,a+|c
mazvan. a. : | te (cu| |ec|t,
mazvan. |. : |csp|t+||t . |.
me : acus (c+s cc||cue ce em,
mea. a. : s+|+||e. a.
mebeh : +ste
mebrm. a. : sc|te ce tc||e
L)+
Vate
mecbr : cc||,
mecbr kirin : cc||,e|
mecbr : cc||,+tc||e
mecer. |. : sc|te ce |us||
mecrefe. |. : se+u. a.
mecce : t||ste. a+uss+ce
medeniyet. |. : c||||s+t|ca. |.
medih. |. : |cu+a,e. |.. |c,e. a.
medih dan : |cue|
medih kirin : |cue|
medihandin (bimedihne) : |cue|
medihn (bimedihe) : c|. medihandin
medreb. |. : ||:| |e. |.
medrexe. |. : c+||e ce |+ c c|e se|+at
+ppue| |e p|ec
mefer. |. : p+ss+,e. a.. |ssue. |.
mefen. a. : p|+ac|e |+e| |es c+c+|es
megen. a. : ceat|e. a.
megen ezmn : tc||e pc|+||e
meh. |. : L,|uae. |. !,ac|s. a.
mehandin (bimehne) : c t|u||e. e||+ce|
meharet. |. : |+c||et . |.
mehbs : p||scaa|e|. - |e
mehcet. |. : cesc|a. a.. a cess|t . |.
mehder : |ate|cess|ca. |.
mehder kirin : |ate|c ce|
mehdervan. a. : |ate|cesseu|. a.
mehdervan. |. : |ate|cess|ca. |.
mehdik. |. : ce|ce+u. a.
mehes. |. : c|csse. |.
mehez. |. : c|. mehes
mehfr. a. : t+p|s. a.
mehfrkar. |. : cca|ect|ca ce t+p|s
mehik : aeasue|. -|e
mehik. |. : aeasu+||t . |.. aeast|ue. |.
mehir. |. : cct. |.
li xwe mehir kirin : pcuse|
Mehra wan hate kirin. : leu| a+||+,e +
t c | c| .
mehirk : c+a+|. -e
meh. |. : aeasu+||t . |.. |ce|. a.
mehn. |. : |uaeat. |.
mehn. |. : pcu||c|e. |.
mehr. |. : scupe ce |+|t c+||| et cc|,e
mehkeme. |. : t||cua+|. a.. p|cc s. a.
mehmehok. |. : , t+|
mehmel. |. : ||t| |e. |.. t+c||e|. a.
mehnek. |. : |uaeat ce se||e
mehr. |. : +|t|cu|+t|ca. |.
mehrk. |. : c|. mehr
mehsek. |. : se|pe. |.
mehser. |. : ||+cue. |.
mehsere. |. : p|essc||. a.
mehter. a. : p+|||ea|e|. a.
meh. |. : |+|e. |.
mehj. |. : |+|s|a sec
mehwan. a. : c|. mvan
mehwar. |. : L, eacu|+ace. |.. p+t|eace. |.
!,|+ca. |.. st|e. a.
mehzn : t||ste
mej. a. : ce|e+u. a.. ce|e||e. |.. ace||e. |.
kska mej : a a|a,e. |.
qalika mej : c| ae. a.
qoqika mej : ce|e|et. a.
mekir. |. : |use. |.
mekne. |. : a+c||ae. |.. +pp+|e||. a.
mekna drn : ac|scaaeuse
mekna tovkirin : seac||. a.
mekna ajotin : t|+cteu|. a.
mekna dran : c+tteuse. |.
mekna hran : acu||a a c+a|cue
mekna drtin : a+c||ae ccuc|e
L)
Vate
mekteb. |. : cc|e. |.
mektb. |. : |ett|e. |.
mela. a. : ac||+|. a.
melaq : ||+tteu|. -euse. |pcc||te
melat. |. : cu+||t ce ac||+|
melben. |. : ||c|u ce t te
melbk : cccup . -e
meles. a. : sc|te ce tc||e
melevan. a. : a+,eu|. a.
melevan. |. : a+,e. |.
melevan kirin : a+,e|
melhef. |. : tu||e. a.
melheze. |. : ccse|+t|ca. |.. |ea+|cue. |.
melheze kirin : ccse|e|
melhb. a. : |cu|c|e. |.
meliqn (bimeliqe) : c|. merikn
melisandin (melisne) (xwe) : se t+p||
melisn (bimelise) : se t+p||
melixandin (bimelixne) : c+c|e|. c|ss|au-
|e|
melixn (bimelixe) : se c+c|e|
melkeb. |. : p+a|e|. a.. ,+|ce-a+a,e|. a.
melkemt. a. : |+a,e ce |+ ac|t
melk. a. : pc|,a e c p|s
mell : +||||, . -e
memik. a. : se|a. a.. a+ae||e. |.
memleket. a. : p+s. a.
memn : c |eacu. -e. |ate|c|t. -e
memz. a. : pe|ca. a.
men : st+,a+at. -e
mencel. |. : a+|a|te. |.
mencelok. |. : c|cc|et. a.
mend : c|. men
mend. |. : , t+|
mendal. a. : ea|+at. a.
mendn : |c|t. -e. |ccuste
mendne. |. : |c|ce. |.
men. |. : |ate|c|ct|ca. |.
men kirin : |ate|c||e
menqel. |. : | c|+uc. a.
mensef. |. : pct. a.
mentiqe. |. : | ,|ca. |.
meqam. a. : |+a,. a.. acce aus|c+|. s+ac-
tu+||e. a.
meqbl : +pp| c| . -e. cca. -ae
meqes. |. : c|se+u\. a. p|.
meqesok. a. : c|se+u
meqlik. |. : pc |e. |.
mer. |. : pe||e. |.
mer dan : c c|+e|
merajo. |. : +spe|,e. |.
meran. |. : |+sa|a. a.
merandin (bimerne) : seccue|. +,|te|
meraq. |. : ,c t. a.. cu||cs|t . |.. scuc|. a..
|at | t
meraql : scuc|eu\. -se. |at |ess . -e
merasin. |. : t|cuette. |.. c | aca|e. |.
merav, |. : pcu|e ce+u
meray : ||+tteu|. -euse
meray kirin : ||+tte|. +cu|e|
meraze : ua +a ce | ,e cu c||ea
Ev sa s meraze ye. : te c||ea + t|c|s +as.
merbend. |. : eat|+e. |.
merbex. |. : c+a+||s+t|ca. |.
merbr. |. : c c|e. |.
mercan. a. : L, cc|+||. a. !, c|se+u
merd : , a |eu\. -se
merdal : s+|e. c|+sseu\. -se
merdan. |. : a+|||et. a.
merdane. a. : |cu|e+u. a.
merdekar : eat|ep|ea+at. -e. +ct||. -e
merdemr : , a |eu\. -se
L)
Vate
merdemr. |. : c|+cu|e. |.. ccu|+,e. a..
, a |cs|t . |.
merdwan. |. : esc+||e|. a.
mered. |. : |uc+|ae. |.
merejo. a. : +spe|,e. |.
merek. |. : ,|+a,e. |.
merez. |. : a+|+c|e. a.
merezdar : a+|+ce. +tte|at cuae a+|+c|e
|acu|+c|e
merezdar. |. : a+|+c|e |acu|+c|e
merg. |. : L, ae. |.. |e. |.. esp||t. a. !, ac|t. |.
merge. |. : c|,acas |||ts +u ceu||e
mergone. a. : |cu|e+u. a.
merheba : s+|ut
merhem. |. : c+uae. a.. pcaa+ce. |.. |ea ce. a.
merhemet. |. : p|t| . |.. ccap+ss|ca. |.
merhemetkar : ccap+t|ss+at. -e
merif. a. : c|. mirov
merikandin (bimerikne) : , te|. cc||cap|e
merikn (bimerike) : pcu||||. se , te|
meritandin (bimeritne) : |+||e|
meritn (bimerite) : s |+||e|
meriz. |. : c|. merez
merfat. |. : p+|eat . |.
merkeb. |. : c+te+u. a.
merkez. |. : ceat|e. a.. s|tu+t|ca. |.
merkut. a. : c|. meykut
mermer. a. : a+|c|e. a.
merml. a. : c |ease ce s+a,||e|
mersef. |. : p|+te+u. a.. a+|a|te. |.
mer. |. : ||||a ce ,|+aces c|aeas|cas
mer. |. : c|. me
meremn. a. : p+t||+|c|e aestc||ea
merdiyaq. |. : pcut|e||e. |.
mertal. a. : |cac+c|e. |.
mertalgr : |+c||e +u a+a|eaeat ce |+
|cac+c|e
merx. |. : p|a. a.
merzel. |. : c|aet| |e. a.
merzone. a. : +|| t ce |+|s|a
mesder. |. : L, scu|ce. |. !, |a||a|t||. a.
mesdere. |. : acc |e. a.
mesef. |. : p| ,e c|se+u\
mesihandin (bimesihne) : essue|. e||+ce|
mesl. |. : |+|ae. |.. ||,c|e. |.
mesken. |. : ceaeu|e. |.. |+c|t+t|ca. |.
mesna. |. : c|te|ae c|eus e c+as |e |cc
mesqel. |. : pc||ssc||. a.
mesref. |. : c pease. |.. ||+|s. a. p|.
mesrefker : c peas|e|. - |e
mest : L, ||e !, p|+t. -e
mest. |. : ||esse. |.
mesl : |espcas+c|e
mesl. |. : |espcas+c|||t . |.
mesxere : ||c|cu|e
mesxeret. |. : ||c|cu|e. a.
me. |. : a+|c|e. |.. c a+|c|e. |.. +||u|e. |.. p+s
(+||u|e,. a.
mean (bimee) : a+|c|e|
meandin (bimene) : L, |+||e a+|c|e|.
aett|e ea a+|c|e !, |+c||se|
meele. |. : ||+ace+u. a.
meiyan : c|. mean
men (bimee) : c|. mean
mefen. |. : t+c|e |+e| |es c+c+|es
mehele. |. : c|. meele
mehr : c | c|e
mehr. |. : c | c||t . |.
men : c|a. -e
mek. |. : | c|p|eat ce cu||. cut|e. |.
les c|||e|eates sc|tes ce mek scat: hz.
hevan. kun. eyarr. eyar penr.
L)
Vate
dewk, ramik. dwl. ekur.
mekn : auscu . -e
mekn : t|+acu|||e. ccc||e
meknj. |. : s+cct+,e. a.
mell. a. : p te ce |+|s|a
meneqe. |. : pcteace. |.
mer : | ,|t|ae. a.
metel. |. : p p|a| |e. |.
met. |. : t+ate p+te|ae||e
metbex. |. : cu|s|ae. |.
metelok. |. : p|ce|ce. a.
metere. |. : cut|e ce tc||e. ,cu|ce. |.
metik. |. : c|. met
methelok. |. : c|. metelok
metran, a. : cue. a.
metrebaz. a. : a+cu|,aca. a.. c|+||+t+a. a.
metro, |. : a t|e. a.
mevilandin (bimevilne) : eacu||e. te|ac|e
meviln (bimevile) : seacu||e. se te|ac|e
mevred. |. : ||ae. |.
mewc. |. : +,ue. |.. cace. |.
mewj. |. : |+|s|a sec
mewj. |. : c|. mwj
mexare. |. : ,|ctte. |.. c+e|ae. |.
mexaze. |. : c|. mexzen
mexel. a. : , te. a.. eac|c|t c |es c tes p+s-
s+at |+ au|t
mexel girtin : , te|
mexel hatin : , te|
mexer. a. : p|+|ae. |.
mexn. a. : +a|e|. a.
mexllat. |. : cc|a|c|ca. a.
mexlt : a | . -e
mexlte. |. : a |+a,e. ce |+||ae ce c| et cc|,e
mexmel. |. : se||ette. |.
mexmelat. a. : |+e. |.
mexmer. |. : c+cuet. a.
mexrib. |. : ccuc|+at. a.. Occ|ceat. a.. sc||. a.
mextel. |. : t| +t|e cua aeu|t|e
mext. a. : c|+ap ce pest cues. ce ae|cas
etc.
mexzen. |. : a+,+:|a. a.. c p t. a.
mey. |. : |a. a.
meya. |. : au|e. |.
meyan (bimeye) : se c+|||e|
meyandin (bimeyne) : c+|||e|
meyav. |. : ccu|s ce+u t|+acu|||e
meybang. a. : c+c+|et. a.
meydan. |. : p|+ce. |.. c|+ap ce ccu|se
meyger. a. : c|+asca. a.
meygern. |. : t+e|ae. |.
meyik : e||ea|a . -e
meyistan. |. : t+e|ae. |.
meyizn (bimeyize) : |e,+|ce|
meyizandin (bimeyizne) : |+||e c||
meyn (bimeye) : c|. meyan
meyr. |. : scupe ce c,|cu|t
meykut. a. : a+|||et. a.
meyl. |. : peac|+at. a.
meyldar. a. : p+|t|s+a. a.
meyldar. |. : p+|t|. a.
meymn. a. : s|a,e. a.
meyter. a. : p+|||ea|e|. a.
meyxane. a. : c+c+|et. a.
meyxo : +|,|e-ccu\. -ce
meyxwer. a. : ||c,ae. a.
mezaxtin (bimezixe) : c t|u||e
mezel. |. : L, c|+ac|e. |. !, tcace+u. a.
mezelo : cc||+at. -e
mezelok. |. : c|+ac|ette. |.
mezloq. |. : +|c|e
mezin : ,|+ac. -e. |apc|t+at. -e. + a . -e
L)?
Vate
mezin bn : ,|+ac||
mezin kirin : +,|+ac||. ||+tte|. e\+, |e|
mezin. a. : c|e|. a.
mezinah. |. : ,|+aceu|. |.. cu+||t ce c|e|
mezinandin (bimezinne) : c|. mezin kirin
xwe mezinandin : seac|,ue|||||
meznn : p| eau. -e. +ccus . -e
mezre. |. : |+ae+u. a.
mezregeh. |. : pe||e |cu|
mezr : p|ttc|escue
mezrb. a. : ,cutt| |e. |.
mezrone. a. : +|| t ce |+|s|a
mezxene. |. : a+|sca |cu e p+| c|+ac|es
m. |. : |eae||e. |.
m : | a|a|a. -e
mcbt. |. : +|ce. |.. suceat|ca. |.
mt. |. : acscu e. |.
mjandin (bimjne) : +||+|te|
mj. a. : ce|e||e. |.
mjk : +a|a+| cu| ae eut p+s +||+|te| sca pet|t
mjmjok. |. : , t+|
mkew. |. : pe|c||\ |eae||e
mkut. |. : c|. meykut
mlak. |. : pcuaca. a.
mlam. |. : +|c|e
mmr : c|. memr
mr : ccu|+,eu\. -se. c|+e
mr. a. : |caae. a.
mr kirin : se a+||e| (|eaae,
mrane : ccu|+,euseaeat
mran : |||||t . |. ccu|+,e. a.. c|+cu|e. |.
mrg. |. : p|+|||e. |.
mrge. |. : |+,c t ce |+ace et cc|,acas
mrgee. |. : p| . a.
mrhov. a. : c|. mirov
mrik. a. : L, cca|caae. a. !, +t+a
mrn. |. : c|. mran
mrkuj : s+a,u|a+||e
mrkuj. |. : aeu|t|e. a.. +ss+ss|a+t. a.
mrnas : ccaa+|sseu|. pe|sp|c+ce
mrnas. |. : pe|sp|c+c|t . |.
mrxas : c|+e. +|eu|eu\. -se
mrxas. |. : c|+cu|e. |.. +|||+ace. |.
msab. |. : eac|c|t c |ca p|+ce |+ pe|c||\ se|-
+at c+ppe|+at
m. |. : acuc|e. |.
ma hingiv : +ce|||e. |.
mik. |. : acuc|e|ca. a.
mn : ccu\. -ce. teac|e
mn. |. : ccuceu|. |.
mkuj. |. : c|+sse-acuc|es. a.
mref. |. : ccue|tu|e. |.
mtin (bimje) : t te|
mvan. a. : | te. a.
mvandar. a. : | te (a+ t|e ce a+|sca,
mvandar. |. : |csp|t+||t . |.
mvanhewn : |csp|t+||e|. - |e
mvan. |. : c|. mvandar
mvank : ea cu+||t c| te
mvank rnitin : t|e +cc|cup|
mvanxane. |. : | te|. a.
mw. a. : scuc|e. |.. cep. a.
mwik. |. : ccutca. a.
mwriz : c , a | . -e
mxek. |. : ,||c|| e. |.
mxwe : c|. meyxwe
mzandin (bimzne) : |e,+|ce|
mze, |. : ,c t. a.
mze kirin : ,c te|. |e,+|ce|
mzer. |. : ccue|tu|e. |.
mzin. |. : L, c+|+ace. |. !, +|+ace (ccaste||+-
t|ca,
L)
Vate
mzn (bimze) : c|. meyizn
mzn. |. : c|. mzin
miaf : c|sp+as . -e. e\eapt. -e
mia. a. : s+|+||e. a.. t|+|teaeat. a.
miawin. a. :+|ce. a.. +ss|st+at. a.. +c|c|at. a.
mibah : ||c|te
mibhem : +,ue
mical. |. : eacu|+ace. |.
micid : s ||eu\. -se
mi : c+e. |.
mi kirin : ea|cace|. |e|ae|
miandin (bimine) : |e|ae| |+ a+|a
miikandin (bimiikne) : t+|||
miikn (bimiike) : se t+|||
mide. |. : c |+|. a.. te|ae. a.
midefie : c |ease. |.
midefie kirin : c |eac|e
midr. a. : c||ecteu|. a.
midrane : |ap ||eu\. -se
miema. |. : a|,ae. |.
mifeti. a. : |aspecteu|. a.
mifird. a. : ,eac+|ae. a.. ,+|ce. a.
miflis : |+||||. -e. a|s |eu\. -se
mifrize. |. : c t+c|eaeat. a.
mifsik. |. : p+ssc||e. |.
mift. |. : t|||e. |.
mifte. |. : c| . |.
mih. |. : c|ec|s ce t|c|s +as
mihab : | |+s
mihacir : a|,|+at. -e
mihacir bn : a|,|e|
mihacir kirin : c pc|te|
mihacir. |. : a|,|+t|ca. |.. c pc|t+t|ca. |.
mihane. |. : c|. behane.
mihas. |. : t||||e. |.
mihas kirin : t||||e|
mihaseb. a. : ccapt+c|e. a.
mihebet. |. : +||ect|ca. |.
mihendiz. a. : |a, a|eu|. a.
mihez. |. : c|. mihas
mihlet. |. : c |+|. a.
mihrab. |. : a|||+c. a.
mihran. |. : sc|te ce pc||e
mihrik. |. : c|. movik.
mihrivan : +||ectueu\. -se
mihrivan. |. : +||ect|ca. |.
mihtac : cu| + cesc|a ce
mihvan. a. : c|. mvan
mihvan. |. : c|. mvan
mij. |. : c|cu|||+|c. a.
mijandin (bimijne) : c|. mjandin
mijane. |. : t|aca. a.
mijgul. |. : c||s ce |+ p+up| |e |a| ||eu|e
mijik : c|cu|||+|c | ,e|
mijmijok. |. : L, c||e. |. !, , t+|
mijok. a. : ace||e. |.
mijl : cccup . -e
mijl bn : scccupe|. c|scute|
mijl kirin : cccupe|
mijlay. |. : cccup+t|ca. |.
mikafat. |. : | t||cut|ca. |.. | ccapease. |.
Mikal : M|c|e|
mikare. a. : pc|aca. a.
mikewn : us+, . -e
mikur : cu| +cue
mikur hatin : +cue|
mikulok. |. : ||||t+t|ca. |.
miks. a. : |s+,e. a.
ji miks ve : |+ce ccat|e te||e
miksday : |e||c,a . -e
mil. a. : L, p+u|e. |. !, c t . a.. p+|t|. a.
mil ... girtin : p|eac|e p+|t| pcu|
LL)
Vate
Mil : lua ces ,|+acs ,|cupes c+as |escue|s se
| p+|t|sseat |es t||cus |u|ces.
milale. a. : ,e|ce. |.. cctte. |.
milayim : ccu\. -ce
milet. a. : a+t|ca. |.
milethebn. a. : p+t||cte. a.
milethebn. |. : p+t||ct|sae. a.
milb. |. : |cu|c|e. |.
milba. a. : |e|a|e| t|++|||+at pcu| ua t|e|s
ce |+ | cc|te
milbat. |. : ccat|+t ce milba
milbay. |. : c|. milbat
milbok. |. : |cu|c|ette. |.
milgir. a. : p+|t|s+a. a.
milgirt. a. : c|. milgir
milhb. |. : |cu|c|e. |.
mil : a+t|ca+|. -e
milk. a. : c|ea. a.. cca+|ae. a.. p|cp|| t . |.
milkis. a. : c+|+|. a.
milkisk. a. : c|. milkis
miltezim. a. : |e|a|e| pe|ce+at |+ c ae pcu|
|e ccapte cu ,cue|aeaeat
milyaket. a. : +a,e. a.
mimkin : pcss|c|e
min : c+s cc||cue ce ez
minare. |. : a|a+|et. a.
minaseb : ccaea+c|e
minasebet. |. : |e|+t|ca. |.. ccaea+ace. |.
minawre. |. : a+aceu|e. |.
mincel. |. : se+u. a.
minet. |. : ,| ce. |.. |+eu|. |.
minetkar : cc||, . -e
minik. a. cu |. : s||cp ce a+aae
minmink. |. : p+p|||ca. a.
minar. |. : sc|e. |.
miqabil : cppcs . -e. |s |s
miqate : +tteat||. -e
miqdar. |. : cu+at|t . |.
miqedes : s+c| . -e
miqeres. |. : +at+,ca|sae. a.
miqilk. |. : pc |e. |.
miqrob. |. : a|c|cce. a.
miqlik. |. : c|. miqilk
miraciet. |. : |eccu|s. a.
miraciet kirin : |eccu|||
mirad. a. : c s||. a.
mira : |pcc||te
mirandin (bimirne) : |+||e acu|||. te|ac|e
mirar : c+c+|e. a.. c|+|c,ae. |.
mirar bn : se c ccapcse|. c|ee|
mirar. |. : pe||e. |.
miraz. |. : c s||. a.. |ateat|ca. |.. cut. a.
mircan. a. : cc|+||. a.
mir, |. : c|u|t ce c+|se|
miriqandin (bimiriqne) : ||c|sse|. ||ce|
miriqn (bimiriqe) : se ||c|sse|. se ||ce|
mirdar. : s+|e. | pu,a+at. -e
mirdyak. a. : p|+ac|e. |.
mirdik. |. : pe|||cu|e. a.
mird. |. : ,+||e. |.
mirk. |. : a||c||. a.
mirkar : c s||eu\. -se
mirkar bn : c s||e|
mirkar. |. : c s||. a.
mirn. |. : au|au|e. a.
mirik. |. : ||uae. a.
mirin (bimire) : acu|||
mirin. |. : ac|t. |.
li ber mirin bn : t|e |+,ca|e
mir. a. : ac|t. a.
mird. a. : c|. mird
mirmirn (bimirmire) : au|au|e|
LLL
Vate
mirk. |. : pcu|e. |.
mirka av : pcu|e ce+u
mirkor. |. : c c+sse. |.
miro. a. : |+eu| ce c+c+|es
mirmirk. |. : acuc|e|ca. a.
mirov. a. : |caae. a.. |ac||cu. a.
mirovan. |. : p+|eat . |.
mirovat. |. : c|. mirovan
mirovok. a. : ,||a,+|et. a.
mirtal. a. : c|. mertal.
mir. a. : |s+,e. a.
mir kirin : se |ea||c,ae|
mird. a. : L, c|. mir !, c|sc|p|e. a.
mirz. a. : c|. mir
mirdkir : |ea||c,a . -e
mirwar. |. : c|. merwar
misas. |. : +|,u|||ca. a.
misdan (misbide) : a+sse|. ||ctte|
misebik. a. : +|| t ce |+|s|a
miswa : ,+|. -e
mishef. |. : |||e s+|at
misilman : ausu|a+a. -e
misilman. |. : |s|+a|sae. a.
Misir. |. : l,pte. |.
misirl. |. : |us|| c+,uette
misbet. |. : c+|+a|t . |.
misn. a. : +|,u| |e. |.
misk. |. : ausc. a.
miskn : a|s |+c|e. c| t||. -e
miskn. |. : |+|c|esse. |.. p+|esse. |.
miskn kirin : p+|esse|
misqal. |. : ua|t ce pc|cs ( ,|+aaes,
misr : ,pt|ea. -ae
misr. a. : +|| t c+c|e|
mist. |. : pc|,a e. |.. c|+|,eu|. a.
mismede. |. : c|cu|||ca. a.
mist. |. : t+||sa+a. a.
miswak. |. : , t+| ccat ca se se|t pcu| se
c|csse| |es ceats
miar. |. : c|. minar
miar kirin : aesu|e|
miare. |. : c|. miar
miarxane. |. : sc|e||e. |.
mie : +ccac+at. -e
miewi : c|cu|||ca. -ae
miewi : c sc|c|e. a.
miew. |. : scupe ce |eat|||es c|+s es
miext : | |u,| . -e
mihet : scuc|eu\. -se
mik. a. : scu||s. |.
mikekor. |. : t+upe. |.
mik. |. : c|. misk
mimer. a. : cc|et t|cu
mimi. |. : +c||cct. a.
mimiandin (bimimine) : t tcae|
mitaxe. |. : eac|c|t c |ca p| p+|e |e |+|s|a
miter. a. : L,c||eat. a.. +c|eteu| !,up|te|
(p|+a te,
miwar. |. : +||u|e. |.
miwe. a. : |eat|||e. |.
mit. a. : te|t|e. a.
mitale. |. : | ||e\|ca. |.. e\+aea. a.
mitl. a. : a+te|+s. a.
milik. a. : t+|us. a.
mitrib. a. : c+|+c|a. a.
mivro : est|cp| . -e
mivred. |. : pc||ssc||. a.
miwazene. |. : cu|||c|e. a.
miweqet : teapc|+||e
mixabere. |. : ccaaua|c+t|ca. |.
mixabin : | |+s
mixaf. |. : scu|||et. a.
LL!
Vate
mixalif : cppcs . -e. ccat|+c|ctc||e
mixbir. a. : |a|c|a+teu|. a.
mixemin. a. : est|a+teu|. a.
mixmixandin (bimixmixne) : c|+se|
mixmixn (bimixmixe) : s c|+se|
mixmixk. |. : L, c|+ap ce ae|cas. ce
p+st cues etc. !, c+a+| |+c|a+|
mixtar. a. : a+||e. a.
mixt. |. : c|. mixmixk-1
mixwalt : ccus|a. -e (|||s cu ||||e ce |+ t+ate
a+te|ae||e,
mixn. |. : ,|caceaeat. a.
miyw. |. : cep. a.
miz : +|,|e
mizakere. |. : c ||c |+t|ca. |.
mizakere kirin : c ||c |e|
mizawir : |at||,+at. -e
mizaxe. |. : |uc|e. |.
mizeyt. |. : eac|c|t c |ca |+|t s c|e| |e |+|s|a
miz. |. : +pp t|t. a.
mizgeft. |. : acscu e. |.
mizir : au|s|c|e
m. |. : c|ec|s ce t|c|s +as
mad. |. : te|ae. a.. |eace:-cus. a.
miikandin (bimkne) : c+|sse| (
L
,
mde. |. : estca+c. a.
mjo : |+ a+ae||e
ml. |. : scace. |.
mmar. a. : +|c||tecte. a.
mmar. |. : +|c||tectu|e. |.
mna : ccaae
mna hev : seac|+c|es
mnekar : c s||eu\. -se
mr. a. : a||. a.
mrane : p||ac|e|. - |e
mran : c|. mrane
mran. |. : c+ase |u|ce
mrat. a. : L, | ||t+,e. a.
mrat kirin : | ||te|. e\p|c|te|
!, mrato! : aca p+u|e!
mratgr. a. : e\ cuteu| test+aeat+||e
mrav. a. : | p+|t|teu| ce |e+u
mratxwer. a. : | ||t|e|. a.
mrek : p||ace aca | ,a+at
mrekar : c|. mnekar
mrik. |. : , t+|
mr. |. : t||cut p+ | a||
mrn. |. : p||ac|p+ut . |.
mrt. |. : a||+t. a.
mrkut. a. : c|. meykut
mro. |. : |cu|a|. |.
mrza : acas|eu|
mstin (bimze) : p|sse|
mtel. |. : a+te|+s. a.
mz. |. : u||ae. |.
mz kirin: u||ae|
mzel : cu| p|sse +u ||t
mzesrnek : cu| + uae | teat|ca cu||ae
mzker. |. : u||ac||. a.
mo. |. : cue||e. |.
moik. |. : c|. mik
mode. |. : acce. |.
(
L
, te|+cet ec||\+a a+ |e| ae w|a+ aut+: a|||+ac|a (c|a c | ae, : c+|sse|-. l|e ae|c|a | :|||c|
+||+cet | c|||||||c. ,+a |e| ae+ a +c- c|a + |e| ae |+ |e ec| a - cest p |ea+ c|+aea . l+ce|
a|||+ac|a-+ |e te|+cet aut+ ec| a|- cest p |ea+. l+|+ate: a|+a c| : te|+cet c|a c | ae- autc.
eac |e aut| te|+cet ce -aut| a |e| ae+a ce- +e : c|cc. te|+cet sea autc a| : w|a+ aut.
|+ce| a| |e||ac+ c|a c | ae- ce c|a | ae- aut.
LL
Vate
mode kirin : t|esse|
model. |. : acc |e. a.
modik. |. : ceu| ce p| t|e
mofirk. |. : |c|atu|e. |.. +|t|cu|+t|ca. |.
mole. |. : c| p|. a.
mole kirin : c| p||
mom. a. : c|. momn
momn. a. : |cu|+|c ce t te
mon : | c|e
mone : +,ue
mor. |. : L, sce+u. a.
mor kirin : sce||e|. +pp|cue|
!, a|te. a.
mor : a+ue
moran. |. : c|cu|||+|c. a.
morik. |. : pe||e ce e||cte||e
morn. |. : ,|caceaeat. a.
morn ... dan : ,|cace|
mor. |. : L, pe||e ce e||cte||e !, ,u|cca cu
|us||
moene. |. : t|+ ae+u ce cc|s se|+at c p|cue|
|e c|
motac : c|. mihtac
mot. |. : |+|s|a . a.
movik. |. : +|t|cu|+t|ca. |.. |c|atu|e. |.
movikn pit : cc|caae e|t c|+|e
mox. a. : ace||e. |.
moxil : t+a|s. a.
mox : ace||eu\. -se
moz : ||e|ca. a.
moza sor : ||e|ca. a.
moz : c+a+ae. |.
mozqirtik. |. : ,u pe. |.
mozan. |. : |us|| p|e||e
mozik. a. cu |. : t+u|e+u cu +c|e ce ceu\
+as
m. a. : pc||. a.
mcze. |. : a||+c|e. a.
m. a. : L, cuac||e. |. !, tuaeu|. |.
mik. |. : p|ace p||e|
mik kirin : p||e|
ming. |. : c|. mik
mingok. |. : p|acette p||e|
mjang. a. : c||. a.
mjelang. a. : c|. mjang
mm. |. : L, c||e. |. !, ccu,|e. |.
mmdank. |. : c|+ace||e|. a.
mnc. |. : a+| c|ct|ca. |.
Mncek li ser te. : c|s a+uc|t.
mr : c|st|+|t. -e
mr. |. : |cu|a|. |.
mrrek. |. : |cu|a| ac||e
mrzerk. |. : |cu|a| |cu,e
msikar. a. : aus|c|ea. a.
msiq. |. : aus|cue. |.
mwan. a. : p||eu|. a.
mxil. |. : t+a|s. a.
myn : t+a|s |+|t ce c||a
LL+
Vate
WENDOXAN RA
W
endoxan ma ra tann (tayn) ma r mektub nut ma ebi mektuban
xo a kerd. Mektub ke ma r amey yan ebi kirmanck (zazak) yan
z ebi tirk y. Ma cr ra mektuban kirmanckyan ner ken.
Mektub tirk y ki ma r amey n kesan nut: Mnzr ek (Pulur,
Kurdistan), Cokun Dogan (Bursa, Tirkiya), Suleyman Matur (Bartn, Tirkiya),
Ramazan Cucu (Melbeck, Almanya), Engn mek (Hannover, Almanya),
Forrest E. MMunn (Awustralya), Mustafa Akgun (St. Gallen, Sws), Fak F.
Firat (Kiel, Almanya)
Ma wendoxan mektubnutoxan hemn r zaf sipas ken nan ra mektu-
ban hna dergan pawen. Wendox ke kirmanck (zazak) zan eke ma r kir-
manck binus ma hna a ben. Beguman kes ki kirmanck nzan n
(eken) ebi sewb ziwanan z binus.
Mektubnutoxan crnan ra Mamo Cm bi xo kurmanc o yan kirdas o
kurdstana bindest Sriye ra yo. Zeki ima vnen o z kirmanck musayo.
Vate
***
1. 9. 1997
Xebatkar kovara Vate y erjayey,
Silam ima r
Mi reklam kovara Vate, rojnamey hewteyin Azadiya Welat di d, zaf
kf mi ame. Hema dest mi nkewta, mi nwenda; feqet nivso ki Azadiya
Welat di nusiyayo [vano ki] nivskaran ra herkes gore b fekt cayan xo
nuto. Eno dis yew xebat gelek rind o. faydey ey z ko zaf bibo.
Eno nivs mi zazak ser o yewin o. Mi hetan nika yewek r qet zazak
yazi nnutbi.
Mi di serr ra ver, semed musay kurmanc, baley girewti Azadiya
Welat kerd. Ay ax (wext), Azadya Welat di, di hewteyan di yew nivs zazak
LL
Vate
vejiyayn. Ay yaz z yaziy Lerzan Jandl b. Mi qet ey ra fam nkerdn.
Derheq rastnuti kirdk di kombiyay Stockholm ra dim a mi xo da
zaravay xo ser z. Semed banderbey zon mader xo, mi hina zaf xeyret
kerd. Mi ferheng Malmsanij Zazaca-Trke Szlk girewt. Eno beyntar di
wendi nuti kurmanc ez we bander biyo.
Musayi kurmanc di ferheng zol mi r zaf fayde kerd. Ver mi her yazi
ra des heb kelmey vetin, pey ferheng bander bn mi ezber kerdn. Enewa
enewa nika ez b ferheng ekeno kurmanc biwano.
Eyn en metod reydi, girewti ferheng Dimilk-Tirk ra pey, mi hina
v nivs zazak ra tam girewt.
Kombiyay Stockholm ra dima, Azadiya Welat z her hejmar xo di ca
da nivsan zazak. Ez nika tekstan zazakyan we no biwano fam biko.
Eno famkerdi di ferheng Malmsanij mi r zaf fayde da.
Kombiyay Stockholm wendi ferheng zazak ra pey ez nika nivsan
Lerzan Jandl tdi fahm keno. Ez ima ra wazeno ki ima kovara Vatey meng
di hew vej rayk ta.
Ez Hmay ra wazeno ki en xebat ki ima ser zon ma di, and ma di,
huner edebyat ma di ken, wa ima muwefeq biko xebat ima di ima r
hetkar bo.
Ena gami biman we di.
Serdar Bedirxan
Diyarbekir
***
Silam ima r xebatkar kovara Vate,
Eno mektub mi y diyin o ki ez ima r nuseno, hema kovara Vate dest
mi nkewta, mi nwenda feqet eno dis yew xebat zaf erjaye yo.
Mi mektub xo y yewin di nutbi: ferhengo ki Malmsanij hedirnawo, ez
ey reydi wan ma y bnan z musayo.
ima z teqdr ken ki musayi ziwanan di cay ferhengan zaf o. Coka ez
ima ra wazeno ki ima yew ferheng tirk-dimil, pseramey reydi
bihedirn. Yew bi yew kelman ser o meyl xo tesbt bik yan z karilik her
kelmaya tirk di weyan ma y bnan binus. Eneway reydi wa wendox
weyan ma y bnan z bander b biekn nivsan kirdkyan tdi fahm
bik. Ma vaj karilik kelmaya, yaral: birndar, dirbetin; yeil: zergn, kesk,
hewz.
LL
Vate
Sewki ima vaj eno dis yew ferheng zaf ked wext wazeno, ay ax her
kombiyay di end kelman ser o vindir, ma wendoxan Azadiya Welat reydi
pey bihesn.
Lerzan Jandl Azadya Welat di, yew nivs xo di ene ra lomey kerdn,
vatin: Nutox ma dewa xo ra, aristan xo ra nvejiyn teber, yan weya
xo ra vr ca ndan weyan bnan xo tena rast veynen. Ez z nutoxan
kovara Vate ra eno vano: Wa her nutox weya xo reydi ney, wa yewna we
reydi binuso. Ma vaj nutox pranij wa wey ewlg, nutox drsimij wa
wey Pran, nutox ewlgij z wa wey Swregi reydi binus. Ebi enewa
wa pey nutoxan r wey bn xudig [xudik] nr ki amey tlewe di, pey
meyl xo hina we biekn tesbt bik, yan zorey zaf nro meydan.
Ez ena sixint di yo ki ez pyase di kitaban kirdk yan z tekstan kirdk
nveyneno ki bigro biwano. end rojan ra ver, mi yew kitabo kirdk di. Kitab
Kemal Estare[y] Cer Hard Cor Asmen. Seki ima z zan, nutox kitab xo
sewbna elfaba reydi nuto. Mi kitab gelek fam kerd. Dim a eno qeneet mi di
peyda bi ki yew alfaba gin [gan] ca bido ay sewtan ki ar vati kelman
miyan di vano. Yan sewto ki kelman miyan di vajiyno, gin yaz miyan di z
binawniyo (bro nawiti). ima hina we zan label ez ena bawer di yo ki
sewto ki ma van, gin binawniyo. Ma vaj, sewt eyn, gheyn, xh.
Tirk eno 70 serr yo ki elfabaya latn gurnen gina z herfa eyn, taybet
tekstan dnyan di, bhemd reydi z bibo nusen ar nan z stimal keno.
Yew salix (tewsye) mi z ima r eno yo: Sen ki zemran kesyan di di
grub est, eyn awa z zemr kes [yo] ki ima meyl xo kelmaya xo ser o
tesbt kerdo, eno zemr kes z gruba yewini di xo, gruba diyini di xwi
bibo, nbeno? Ma vaj:
Mrdek ebi dest xwi, xo vist bela.
Cilan xwi reydi xo vist awki zerre.
Keyneki llik di xo ra ewniyay, gijik xwi apey da; dim a llik xwi zerey
antey xwi di rona, xo bi xo dumey.
Xebatkar erjayey,
Mi en kmaqil kmzanayi xwi reydi ima r eno mektub nut en
salix day. Rata ey mi sirf qand nuti nut. imk ziwan xo y zikmak
reydi nuti mi r zaf keyf dano.
Biman weey di.
LL
Vate
Hmay xebata ima di ima r hetkar bo (..........) rayir rat zanay
bido.
Serdar Bedirxan
Konya, Tirkiya
Ez wazena aboney kovaraVatey b.
Ver aboney de ima []ken mi r
end heb kovar birun. Nika ra
serva alkarya ima teekkur kena.
Necla Morsumbul
el, Tirkiya
***
27. 9. 1997
Xr am Vate.
Ma ra k xr bo.
Gure [] kar Vate sima r xr bo.
J kemya ma sima xelenen, zon
ma de pserk [kovare] vezen. Ez k
van ke na perlodya sima bijr,
biwan. Mi r na perlod sima birusn,
zaf sa bon.
Sima ra Vatey wazon. Mi r birusn.
Xatir be sima de bo.
Hasan Ordukaya
Ankara, Tirkiya
***
Camusqirane
(Payz wert) 97
Ezz ...,
Ez wazen ke Vate biwan Vate r
abone b.
Kitav Vate ra pya qoane
(makbuz) ke kot mi dest, ez sima r
cerem Vate hema rusnen.
Xrye ra, wes war biman.
T. ahn
Laufen, Sws (svre)
12. 09. 1997
mbazan erja,
Mi Armanci di wend ki Vate,
kovara kirmanc, nzd di vejiyna.
Kfa mi zehf amo; ez z xeyl hes keno
ki kirmanc aver kueno. Gan ima
Vate ser o rind bixebitn; ina gamda
girng a. Nika di ez ima spas keno.
Ez wazeno abon Vatey bo. Nam-
nana mi in a. (..........)
Silavan welatn li ima b.
Mamo Cm
Lille, Fransa
***
27. 10. 1997
Biray erjayey,
(..........)
Mi namnana to vnd kerd, no
semedo ra ez na nama diwin nam-
nana kon ser o ereweno.
Nika nuti wendi kird mi ra
hsan labir qisekerden hon etin a.
Ez hv keno yew roji kirdiya mi aver
biro; heto bn ra ez wazeno bivaj k
ke raziwana kird rind zano. Beno ke
j roji ez raziwanda kird amede bi-
kero.
Gan ke ima gure kar xo y
Vatey tim aver ber, na yew kar
girng o.
Layo bn ra z, her yo ke bi kird
bro vilakerden, ez zaf hez keno ke
biwano. (..........)
Silavn min li we bin.
Mamo Cm Lille, Fransa
LL?
Vate
FERHENG TRK-KRMANCK (ZAZAK)
TRKE-KIRMANCCA (ZAZACA) SZLK
MALMSANJ
Ver bi ferhng standard kirmanck
Standardzebiyayi kirmanck (zazak) wextdo derg xebatda zafe
zanaya wazeno. Merdim gan cay ra dest pbiko hd hd na xebate
aver bero. Ez ebi no fikr dest bi amadekerdie n ferheng kena hv
kna ke nutoxan r faydey ey bibo. Gama ke mi vera kelmeyan
tirkyan kelmey kirmanck nut, mi tan form terch kerd form
bn nnut. Ferheng Dimilk-Tirk/Zazaca-Trke Szlk de mi ende
ki ya mi varyant ciya-ciyay kelmeyan nutb. O wext mi watbi ke
ez forman ciya-ciyayan kelmeyan tesbt bika, binusa. imk gan
n form tesbt bib ke ma xezna ziwan xo biinasn. Heta ewro endna
ferheng kirmanck vejiyay sayed n ferhengan de nika ma
kelmeyan kirmanck hna we inasnen. Label ziwan nuti de
merdim nno ebi n forman hemn binuso, gan merdim tann weno
(vjno) forman standardan tesbt biko. Eke wina nbo ziwan caran
standard nebeno ziwan nuti cay xo ngno. Ma vaj kelmeya
nsan ya erebk, kirmanck de ebi n forman vajiyna:
nsan, nsa, san, sa, nson, nso, son, so, nsn, ns, sn s
Yan z ma vaj kelmeya embaz ebi n forman vajiyna:
embaz, hembaz, emaz, imaz, imbaz, enbaz, inbaz, ombaz, albaz,
alvoz, olvoz
Keso ki biwazo binuso mecbur o ke n forman miyan ra yew weno.
Nke eke her kes tewirna binuso ziwando muterek edeb sen virazi-
yno? No semed ra mi n ferheng de tan form wenay nut. Fikr
mi gore nuti kirmanck (zazak) de n form binusiy hna ba beno.
Ez wazena end xususan bnan de z wendoxan haydar (agahdar) bika:
1) Kirmanck de heme mesder (nfntf) flan ke ebi -ene
qediyn mak y. Mesder, weya Drsim de ebi -ene (-ne), weyan
bnan de ebi -i (-is, -y) qediyn label mi tiya de form -ene (ne)
nut. (Mesder ke ebi -i (-is, -y) qediyn nr y.)
LL
Vate
A
acele : |e:e (a,. |e:|+a
amak : we|e|ceae. +|e|ceae (+|e|c|,.
|+|e|ceae
ak : we|e|ce (a,. we|e|c e (a,. +|e|c+ (a,.
+|e|ce (a,. |+|e|ce (a,. |+|e|c e (a,
ad : a+ae (a,
ada : ,||+we (a,
adam : ae|c|a. -e. ac|cea. -e
adm : ,+ae (a,
Adyaman : eas |
Afrika : -|| |+ (a,
aa : c+|e (a,
ar : ,||+a. -e
arlk : ,||+a e (a,
az : |e| (a,
alama : ce|a| (a,. ce||s (a,. c+||| (a,.
ce|a+ (a,. ce|+ (a,
alamak : ce|+eae. ce|a+eae
austos : tec+\e (a,
2) Kirmanck de her name sifet yan nr (masculin) yan z mak
(fminin) yo. Suffks mak -e (-i) yo. Mi tiya di form nr y tan na-
meyan sifetan nut, dim a vrgul rona vrgul dim a z -e nut.
Yan eke -ey na kelme dim a ame, bena mak. Nimne:
ar : giran, -e
Yan giran nr yo, label girane mak ya.
okuyucu : wendox, -e
Yan wendox camrd o, label wendoxe cen ya.
Kilmnutey
(m) : mak (fminin)
(n) : nr (masculin)
Suffks
-e : suffks makye (maykey)
ak : s|p . s s
alan : c+|e (a,. w+|e (a,
Alevi : e|ew
alfabe : e||+c+ (a,. +||+ce (a,
almak : ,||ewteae
Almanya : -|a+a+ (a,
alt : e
altm : et
amca : c+t (a,. cec (a,. +p (a,
Amerika : -ae| |+ (a,
Amerika Birleik Devletleri : ew|et
\ewc|+e -ae| |+
Ankara : -ac+|+ (a,
Antarktika : -at+||t |+ (a,
ara : a|+a. a+c a. ceat+|. cea+te
aradaki : a|+a a. -e. ceat+|
aralk : |+a ae (a,
Arap : e|ec
Arapa : e|ec|
L!)
Vate
asla : c+|+a. | |+. c|a |+
Asya : -s+ (a,
aa : c |
ate : +c||
atmak : eteae. ea, |e|ceae. |st|
Avrupa : lw|cp+ (a,
Avusturya : -wustu|+ (a,
Avusturalya : -wust|+|+ (a,
ay (30 gn) : aea,e (a,. +ae (a,
ay (gkteki ay) : +ae (a,
aydn (aydn kii) : |ca |. -e
aydnlk : |ca (a,. |ct. ewc (a,. sew|e (a,
ayr : c|+
ayr ayr : c|+-c|+
az : t+a . t|| . c|ae. | a. |ea . sea||
Azerbaycan: -:e|c+c+a
Azrail : ,+a, | (a,. l:|+ | (a,
B
bac : w+e (a,. w+|e (a,
bahar : w|s+| (a,
bakmak : ewa ||+eae. w|a+eae. a +c+-
eae
bakan : ewa ||+c\. a +c+c\
bakan : we: |. -e
balk : a+se (a,
bakan : se|e|. -e
bakent : p+te\t
balamak : cest p |e|ceae
baehir : p+te\t (a,
bat : |c|+w+a (a,
bayram : |c+a (a,
bazan : ,e-,e. |e-|e
baz : t+a
Belika : e| |+ (a,
ben : L, e: !, a|. a|a
Berlin : e|| a
be : p+ac
beyaz : s|p . s s
bilen : :+a++ (a,. :+a+e (a,. :+a+c\. -e
bileik fiil : | |c p|+ceste
bilgili : :+a++ (a,. :+a+e (a,
bilmek : :+a+eae
bin : |e:+|
Bingl : tew| ,
bir : ew
birer birer : ew c| ew
birbiri : ewc a . ewc a+a
birinci : ew|a. -e
birka : eac
birleik : ewc +e
birlemek : ew c +eae
birlik : ew e
Bitlis : |c| s
biz : a+
byle : w|a+
bu : ac (a,. a+ (a,
bugn : ew|c
bugnk : ew|c|a
bura : |ac+. a+c+. t|+
buras : |ac+. a+c+. t|+
byk : L, ,||c. -e. ,||s. -e. \|a. -e !, p |. -e
C
cam : c+a (a,
canl : ,+a . we. -e
cephe : cep|e (a,
cuma : ae (a,
cumartesi : eae (a,
abuk : |e:e (a,. +p||. |ew. s|||

almak : \ec|t|+eae. ,u|e+eae
aramb+ : +|eae (a,
L!L
Vate
ar : L, +|u (a, !, s |e (a,
ekme : |+ |e|c|. +at|
ekmek : |+ |e|ceae. +ateae
eit : c+cet. tew||. tu|
eviri : t+c+e (a,. +, |a+e (a,. ++|a+e (a,.
te|cuae (a,
eviren : t+c+c\. -e. +, |a+c\. -e. ++|a+c\.
te|cuae|e|cc\. -e
eyrek : |e,e (a,
in : t a
oban : |w+ae (a,. |w+a+ (a,
oul : :+|| a+|
ounluk : :+|+ae. +ae
ok : :+|. ,e|e|. \e| . . cc|. : ce
nk : |a|
D
daha : | a+
damat : :+a+ (a,
Danimarka : +a a+||+ (a,
day : \+| (a,
de : : . |
-de : ce. c|. ce|. c||. c| ... ce. ece ... ce
defter : ce|te| (a,
deerli : e||+e (a,. e||++ (a,
-den : ... |+. ... |c
demek : +teae
denemek : ce|eca+eae
dergi : |c+|e (a,
derleme : +|| |c|
derlemek : +| |e|c|
derlenen: +| c++ (a,. +| c+e (a,
derleyen : +| |e|cc\. -e
dernek : |cae|e (a,
ders : ce|s (a,
devam etmek : |+a|teae. cew+a |e|ceae
devlet : cew|ete (a,
dar: tece|
dier : c a. -e
dil : :|w+a (a,
dile getirmek : |+ce |e|ceae. +teae
din : c a (a,
di : c|ac+a (a,
diil : a+|
Diyarbakr : |+|ce|||
doa : tec et (a,
dou : |c||e|+t
doksan : aew+
dokuz : aew
domuz : \c:. -e
drt : +|
dmek : |ewteae
dnce : |||| (a,
dnmek : ||||||+eae
E
-e : ce ...
-e doru : e| c| ...
edat : ec+t. p|epc: sca. pcstpc: sca
eer : e|e
eilim : ae| (a,
ekim : c|tcc|e (a,
ekmek : a+a (a,
ekseriya : :+|+ae. ae
eksik : | a. |ea
eksiklik : |ea+ae. | a+s a
el : cest (a,
el : +| (a,
Elaz : \+|p t
elbise : ||ac (a,. c||e (a,. e| (a,. |a+
elli : p+ac+s
en: tew|
L!!
Vate
en dtaki: tew| tece|
en nce: e| e||+a
epey : ,e|e|. \e|
eril : a |
erkek karde : c||+ (a,. c||+| (a,
Ermenistan : -|aea st+a (a,
Erzincan : l|:|a,+a
Erzurum : l|:||ca
esk: e| a. -e
etki : tes | (a,
etkilemek: tece |+| |e|ceae
eylem : L, |+| (a,. | | (a, !, +|+| (a,
eyll : |u|e (a,
F
fail : |e|cc\. -e
fakat : |+. |+ce|
farkl : c|+
Farsa : |+||s|
fazla : :+|. . cc|. \e| . : ce
fiil : | | (a,. |+| (a,
fikir : ||||
Finlandiya : l a|+ac+ (a,
Fransa : l|+as+ (a,
G
garanti: ,+|+at (a,. tea a+t (a,
gazete : |c|a+ae (a,
gece : ewe (a,
gelimek : \u|t c +eae. +e| +eae
gelitirmek : \u|t |e|ceae. +e| ce|ceae
gelmek : +a+eae. +ae ae
gen : c|w+a. -e. \c|t (a,
genellikle : :+|+ae. +ae. cc||
gerek : ,+a
geri : +pe. tep+. pese|. pe ce
gibi : se. : . |ew+
gitmek: +eae
giysi : ||ac (a,. c||e (a,. e| (a,. |a+
gz : |a (a,
grup : ,| ce (a,. ce||e (a,
gn : |c|e (a,
gne : |c| (a,
gney : c+ |
gneybat : c+ | |c|+w+a
gneydou : c+ | |c||e|+t
gvence : ,+|+at (a,. tea a+t (a,
gvenmek : c+we| |e|ceae. c+we| c +eae
gvey : :+a+
gz : p+ : (a,
gzel : ||ac. -e
H
haber : \ece|e (a,
haberdar: \ece|c+|. -e
habersiz: c \ece|. -e
hafta : |e|te (a,. |ewte (a,
hakknda : ce||ec ... ce
halk : +| (a,
harf : |e||e (a,
hayli : ,e|e|. \e|
haz| : +a+ce (a,. +a+c+ (a,. |+:||. -e
hazr olmak : +a+ce c +eae. |+:||
c +eae
hazrlamak : +a+ce |e|ceae. |+:|| |e|ceae
hazrlayan: +a+ce|e|cc\. -e. |+:|||e|cc\. -e
haziran : |e: |+ae (a,
hece : |ece (a,
hem: ||a
hepsi: |eae. p |c. t ce
her : |e|
her ne kadar : |e||c+s
hzl : |e:e (a,. s|||
hzlca : |e:|+a
L!
Vate
hibir zaman : c+|+a. | |+
hikaye : ace| (a,
Hindistan : h|ac st+a
hissetme|: te eteae (te et|,
Hollanda : hc||+ac+
horoz : c | (a,
ho : we. -e
hunhar : ,ca we|. -e. , a we|. -e
I
Irak : |+c
imek (su vs. iin) : |a|teae. ||| |e|c|

imek (sigara vs. iin) : |a|teae. +at|.
c||+
idare : c+|e (a,
ifade etmek : |+ce |e|ceae. +teae
iki : c|
iktidar : ct c+|
il : +||st+a. c+|+|
ile : ce:+
ile : c|. ec|. c|. c| ... |+. c| ... +. pe. p
ileri : +e|
ilerlemek : +e| +eae
ilerletmek : +e| ce|ceae
ilge : ec+t. p|epc: sca. pcstpc: sca
ilk : e| a. -e. ew|a. -e
ilkbahar : w|s+| (a,
ilkin: e|
ilknce: e| . e| e||+a
mkan : a|+a (a,
imla : |+stauteae (a,. a|+ (a,
inan : c+we| e. c+we|
inanan : cewe||e|cc\. -e
inanmak : c+we| |e|ceae. c+we| c +eae
indirmek : L, |ca+eae !, pee |e|ceae (pee
|e|c ,. , w+| a+eae (w+| a+ ,
inek : a+a,+ (a,
ingilizce : a,|||:|
ngiltere : a,|| st+a
insan : ae|c|a. -e. ac|cea. -e. as+a -e
ina etae|: ||+teae
ran : |+a
iri : ,||c. -e. \|a. -e
isim : a+ae (a,
srail : s|+ | (a,
istemek: w+steae. w+teae
sve : w c (a,
talya : t+|+ (a,
izlemek : L, t+c c |e|ceae. c|a+ +eae
!,ewa ||+eae. w|a+eae. a +c+eae
izleyici : L, t+c c|e|cc\. -e. c|a+ +c\.
-e !,ewa ||+c\. -e. a +c+c\. -e
K
ka : eac
kadn : c|a (a,. c a|e (a,
kahvereng : +| a. cewe
kalem : ce|eae (a,
kalmak : aeaceae
kamuoyu : |||| ua a|+ (-|.,
kan : ,ca (a,. , a (a,
kan emici : ,ca we|. -e. , a we|. -e
kanat : pe||. pe||+:| (a,. p+|:+ae (a,. pe| (a,
kara : s|+. ce|
karde (erkek karde) : c||+ (a,. c||+| a,
karde (kz karde, : w+e (a,. w+|e (a,
kar : e|+. e|+
kasm : te| ae (a,
kaynak : |ae (a,
kaza : ce:+
kei : c|:e (a,
kelime : |e| ae (a,. e| (a,
L!+
Vate
kendi : \c
kent : +||st+a (a,. c+|+| (a,
kesme : c||a+ (a,. cesa+ (a,
kesmek : c||a+eae. cesa+|ae . c||+ |e|ceae
(c||+ |e|c|,
Kbrs : O|c||s
krk : ew|es
krmz : s |
ksa : |||a. -e. ||||. -e
ksaltma (yazda) : |||aaute (a,
k : :|a|st+a (a,
kta : c|t+ (a,. |cat aeate (a,
ki : |e. |u
kii : |es
kitap : ||t+c (a,
konumac : cese|e|cc\. -e. c+| |e|cc\. -e.
\ece| c+c\. -e
konumak : c|se |e|ceae. ces |e|ceae.
c+| |e|c|. \ece| c+ . a|| ||+ . +|c|
c|+
koul : e|t (a,
koymak : |ca+eae. a+eae
ky : cewe (a,
kullanmak : \ec|ta+eae. ,u| a+eae
kurt : e|, (a,
kuku : ,ua+a (a,. || (a,
kukusuz : c ,ua+a. c ||
kutlamak : p |c: |e|ceae
kutsal : p |c:. -e
kuzey : +|u|
kuzeybat : +|u| |c|+w+a
kuzeydou : +|u| |c||e|+t
kk: c||. wu|c |. |u|c
Krdistan : lu|c st+a
Krmanc : |u|a+ac. -e. |||c+s. -e
Krmancca : |u|a+ac| . |||c+s| . |||c+s
Krt : |u|c. -e
Krte : |u|c|
L
lakin : |+. |+ce|
lehe : |e|e
Londra : lcac|+
M
mart : +c+|e (a,
mastar : aesce| (a,. a| a t | (a,
mavi : |ewe
mays : ,u|+ae (a,
mektup : ae|tuce (a,
mevsim : aews|a (a,
mezhep : ae:|ec (a,
millet : a||et (a,. aetewe (a,
milli : a||| . aetew
milyar : a |+|
milyon : a |ca
misal : a|a ae (a,
muska : aute (a,
Mu : M
Mslman : a|s||a+a. -e
N
nahiye : a+||e
ne : |. |a+. se
ne kadar : |c+s. eac
nisan : a s+ae (a,
nokta : cece (a,. auct+ (a,
Norve : \c|we (a,
O
o : L, c (a,. + (a, !, e (a,. +e (a,
ocak (ocak ay) : e|e (a,
okuma : weac| (a,
L!
Vate
okumak : weaceae
okumu: weac+ (a,. weace (a,
okuyucu : weacc\. -e
Okyanusy+ : O|+a s+ (a,
olanak : a|+a (a,
olmak : c eae. c +eae
olumlu : c +e. auscet
olumsuz : a c +e. aea|
on : ces
on bir : eweaces
on iki : c|w s. cues
on : | | s
on drt : +| s
on be : p+ac s
on alt : | s
on yedi : |ewt s
on sekiz : |et s
on dokuz : aew s
onlar : L, !, a+a
ora : uc+. w|c+
oras : uc+. w|c+
Ortadou : kc||e|+tc M|+a a
otuz : | ||s
kz : ,+ (a,
lmek: ae|ceae
n: e|. e|a
nek : p|e| |s (a,
nlem : tecc | (a,
rnek : a|a ae (a,
teki: c a. -e
yk : ace| (a,
yle : w|a
P
para: pe|e (a,
Paris : l+| s
parmak : c ||e (a,. ea,|te (a,. ,|te (a,
pazar : eweae (a,
pazartesi : c|eae (a,
perembe : p+aeae (a,
Rusya : k s+ (a,
S
sa : ,+a . we. -e
sahife : ||pe|| (a,
sahip : w+ |. -e
sahte : cest|| a. -e. se\t+ (a,. se\te (a,
sal : s eae (a,
saptamak : tesc t |e|ceae
sar : :e|c. ece|
sava : cea, (a,
sayfa : ||pe|| (a,
say : | a+|e (a,
saysz : c | a+|
saymak: | a+||teae (| a+||t|,
sekiz : |et
seksen : |et+
sen : L, t| !, tc
sene: se||e (a,
sezmek: te eteae (te et|,
sfat : s||et (a,
Siirt : |t
siyah : s|+. ce|
siz : |a+
soan : p +: (a,
son: pea (a,. peea. -e
sonbahar : p+ : (a,
sonek : su|| |s (a,
sonra : c|a+. ... |+ pe. tep +. c+c
sormak : pe|s+eae. pe|s |e|ceae
soru : pe|s (a,
sosyal : cea+t|
L!
Vate
smrge : |c|ca (a,
smrgeci : |c|ca |e|. -e. |c|ca+| st. -e
sylemek : +teae
sylenmek : +||+eae
sz : +te (a,. c|s+ (a,. ces+ (a,. sc: (a,
szck : |e| ae (a,
Stockholm : tc||c|a
su : +we (a,. +w (a,
suni : ||+te (a,. ||+t+ (a,. cest|| a. -e
Suriye : | e (a,
Suud Arabistan : l|ec st+a e c
srmek : |+a|teae
ahs : |es
ahs zamiri : :ea | |es
art : e|t (a,
ayet : e|e. |e
ehir : +||st+a (a,. c+|+| (a,
ekil: |c|a (a,. ||| (a,
imdi : a||+. aewe
imdiki : a||+|a. -e
imdiki zaman : ceae a||+|ae
ubat : s|c+te (a,. ,uc|,e (a,
phe : ,ua+a (a,. || (a,
pheli : ,ua+a|a. -e. |||a. -e
phesiz : c ,ua+a
T
tabiat : tec et (a,
tamam : tea+a
Tanr : h a+ (a,. hec (a,
tarih : t+| \ (a,
tedbr : tecc | (a,
tekil : ew| a+|
temnat : ,+|+at (a,. tea a+t (a,
temiz : p+|. -e
temmuz : teaau:e (a,
tesadf : |+st+ae . tes+cu|
tespit etmek : tesc t |e|ceae
toplamak : |ca |e|ceae. p se| |e|ceae. +|
c+eae. +| |e|ceae. tcp |e|ceae
toplanmak : |ca c +eae. p se| c +eae.
+| c +eae. tcp c +eae
toplant : |cac|+ (a,
toplum : cea+t (a,
toplumsal : cea+t| . scs+|
Tunceli : M+ae||e. |s|a
tuzak : c+ae (a,
tr : tew||. tu|
Trk : t|||
Trke : t|||
Trkiye : 1||||+
trk : |+w||e (a,. |||+ae (a,. c |e (a,
trkc (t || s ||ea, : c |c+:. -e. cea,c |. -e
U
ufak : |u|c . wu|c |. c||e|
ulus : a||et (a,. aetewe (a,
ulusal : a||| . aetew
Urfa : k||+
uyduruk : p +|ce (a,. p +|c+ (a,.
uygun : cestc++ (a,. cestc+e (a,. ce|eaea-
c+ (a,. ce|eaeace (a,. aua+s|c. -e
uygun olmak : cest c+eae. aua+s|c
c +eae
uzun : ce|,. -e
uzun uzadya : ce|, c||+
: | |
lke : we|+t
mit : | (a,. a|c
mitli : | c+|. -e
L!
Vate
mitsiz : c | . c a|c. -e
niversite : ua e|s te (a,
zerinde : se| c
zerinde durmak : se| c |ace|teae
V
vakit : ceae (a,. we\t (a,. :ea+a (a,
vatan : we|+t (a,
vermek : c+eae
vilayet : +||st+a (a,. c+|+| (a,
Washington : \+ a,t|a
Y
ya : +a
ya ... ya : +a ... +a
yaka : ,||+ae (a,
yapay : ||+te (a,. ||+t+ (a,. cest|| a. -e
yapmak : L, |e|ceae !, ||+teae , ||a|e|c|
yaprak : pe|| (a,. pe|, (a,. pe| (a,. e|,
yarglamak : ae||ea+ |e|ceae
yarglanmak : ae||ea+ c +eae
yaz : |+aa+a (a,
yazar : autc\. -e
yaz : aute (a,
yaznn kayna : |ae aute
yazl : aut+ (a,. aute (a,
yazl kaynak : |aec aute
yazlma : aus|+ . +ae aut|
yazlmak : aus|+eae. +ae ae auteae
yazma : aut| (a,
yazmak : auteae
yedi : |ewt
yeni : aewe (a,. aew+ (a,
yer : c+ (a,
yerlemek : c+ ,||ewteae
yerletirmek : c+ c+eae
yeil : |ew:. |es|. :e|, a
yetmi : |ewt+
y| : se||e (a,
ylan : a+| (a,
ylba : se||aewe (a,
yirmi : st
yosun : |e:
ynetim : c+|e (a,
Yugoslavya : \ ,cs|++ (a,
yukar : cc|
yumurta : |+| (a,
Yunanistan : \ua+a st+a
yurt: we|+t (a,
yurtsever : we|+tpe|we|. -e. we|+ts a+c\. -e
yce : ce|:
yksek : ce|:. -e
yz (say) : se
iki yz : c| se
yz : | | se
drt yz : +| se
be yz : p+ac se
alt yz : e se
yedi yz : |ewt se
sekiz yz : |et se
dokuz yz : aew se
Z
zaman : ceae (a,. we\t (a,. :ea+a (a,
zamir : :ea | (a,
zarf : :e||e (a,
Zaza : |||a+ac. |||c. :+:+. c|a||
Zazaca : |||a+ac| . |||c| . :+:+| . c|a||| .
c|a||
zindan : : ac+a (a,
zyade: : ce.
L!?
Vate
KTAB KRMANCK (ZAZAK)-II
33) Gunilla Wolde, Tte yo ino
Teber, Tadayox: Haydar Diljen,
Weanxaneya Apec, Stockholm,
1997, 22 r.
31) Gunilla Wolde, Emma ina Tix-
tord Dindanan Heti, Tadayox:
Haydar Diljen, Weanxaneya Apec,
Stockholm, 1997, 22 r.
30) Mesut zcan, Zazaca-Trke
Szlk, Kaynak Yaynlar, stan-
bul, 1997, 234 r.
32) Gunilla Wolde, Tte yo Pasta
Virazeno, Taddayox: Haydar Diljen,
Weanxaneya Apec, Stockholm,
1997, 22 r.
L!
Vate
ALFABE
Kirmanck (Zazak) Tirk
A a ................................ +c||. +s|a. -|a+a+.......................................... +c+a. +t
B b ............................... c||+. c+a. |c| s ............................................. c |. c||
C c ................................ c+. c |. cc| .................................................... c+a. c+cce
................................ |a. tew| ,. tea|,e:e| ................................ +p. p
D d ............................... cest. |+|ce|||. |s|a................................. c+|. c+
E e ................................ e:. l|:|a,+a. l|:||ca................................... e|. ,e|. ce|
................................ |\+t. | . cc+| ............................................................ -
F f ................................. |e|. |+||s| . l|+as+ ......................................... |+|e. |st|
G g ............................... ,+. ,||+a. t|a,|a........................................ , |. , ea
H h............................... |e|. |e. hc||+ac+ ................................... |eaea. |++
i ................................. cia. |i|a+ac. sc|ia .................................... s|a+|. |
................................. sct. |+a. t+|+ ........................................................ |. |t
J j ................................. | |+t. |+a. +pca+ ............................... ,+|+|. |+ac+|a+
K k ............................... ||t+c. |+|. lu|c st+a .............................. |+||+a. | |
L l ................................. |+|. |+:ut. l|c ............................................... ||aca. |e|e
M m.............................. a+. a+se. M ............................................ a+|. a++
N n ............................... a+a. aewe. aewe........................................... ae. aecea
O o ............................... c|. cc+. c|cu ........................................... c|a+|. c|a+:
P p ............................... p+ :. l |+a. l+|| ..................................... p+|a+|. pa+|
Q q ............................... ce|eae. cua+. O|c||s ................................................. -
R r ................................ ||ac. |+cc. k||+ ...................................... |es|a. | :,+|
S s ................................ s|p . s|ae|. w|e,|................................ se||a. s+|. s s
................................ |a+. e. + ...................................... |||ae|. |a+a
T t ................................ t|. t+| \. 1||||+ ............................................ t+t|. t++a
Uu ................................ ut . uc+. uc|et ................................................ t . c|et
................................ su|. |||s. |||a.................................. u:+|. uauta+|
V v ................................ e|,. e|,. +te .................................................. +|. e|
W w.............................. w|s+|. we. we|+t ........................................................... -
X x ............................... \||+c. \+|p t. \u|cet ..................................................... -
Y y ................................ +c+a. +|. +c ,+| .......................................... +|+. c|
Z z ................................ :+|. :e|c. :+:+ ......................................... :ece|. :++||

Vate 2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Vate 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Serredaktor:

et serre na ra ravr, myan (wert) dewleta tirk ar Drsim

abuk : |e:e (a,. +p||. |ew. s|||

imek (su vs. iin) : |a|teae. ||| |e|c|

You might also like