l

€TEKİ YAYINEVİ
€TEKi KLASİK Roman
YAPIM
€teki Ajans
KAPAK TASARIMI
Arif Turan
REDAKT€R
Celal İnal
BASKI ve CİLT
Emel Matbaası
BİRİNCİ BASKI
1996
dostoyevski
AMCANIN RƒYASI
€TEKİ, A„t Yayıncılığın kuruluşudur.
TƒRK‡ESİ
Serpil DEMİRCİ
Y€NETiM YERİ
Mediha Eldem Sokak 52/1
06421 Kızılay/ANKARA
Tel: 312 435 38 33
Fax: 312 433 96 09
ISBN 975-8012-52-5
BEYAZIT DEVLET KƒTƒPHANESi
Tasnif No. Demirbaş No
891-733 349944
7804-P6
AMCANIN RƒYASIAMCANIN RƒYASI
(Mordasovl'un kayıtlarından)
BİRİNCİ BOLUM
Marya Aleksandrovna Moskaleva, hi„ kuşkusuz Mordasov'un bir numaralı kadınıdır -bu hi„
tartışılmaz. Kadın, sanki hi„ kimseye ihtiyacı yokmuş, hatta tam tersine herkesin ona ihtiyacı
varmış gibi davranır. Hi„ kimse onu sevmez, ˆstelik pek „ok kişinin ona karşı i„ten bir nefret
beslediğini s‰ylemek de abartı olmaz. Ama ‰te yandan herkes ondan „ok korkar. Onun da
istediği budur zaten. B‰yle bir istek politika gereğidir. Marya Aleksandrovna asılsız
dedikodulara „ok meraklıdır ve eğer o gˆn kˆ„ˆk de olsa herhangi bir ‰nemli haberi
yakalayamadıysa gece g‰zˆne uyku girmez. Bˆtˆn bunlara rağmen ‰yle bir tavır sergiler ki bu
heybetli kadının dˆn-yanın ya da en azından Mordasov'un dedikodu kaynağı olduğu kimsenin
aklına bile gelmez. Tam tersine insan onun yanındayken dedikodunun kesilmesi gerektiğini2-
dedikoducuların ‰ğretmenlerinin huzurundaki ‰ğrenciler gibi kizarıp bozaracağını ve tir tir
titreyeceğini, yanında ancak „ok se„kin konuların konuşulması gerektiğini sanır. Mordasov'un
bazı sakinleri hakkında ‰yle ciddi ve nazik şeyler bilir ki uygun bir ortamda bunlardan
bahsedecek olsa ve hepsini yalnızca kendisinin bildiği bir yolla kanıtlasa, Mordasov Lizbon
depremine3 eşdeğer bir sarsıntı ge„irirdi. Bildiği bu sırlar konusunda daima sessizliğini korur
ve ‰zel koşullarda, en yakın hanım arkadaşlarından başka kimseye anlatmaz. Bildiklerini,
konuyla ilgili kişiye son yumruğu atmaktansa, onu sˆrekli bir korku i„inde yaşatmak i„in
tehdit unsuru olarak kullanır. Bu bir zekŠ ve strateji meselesidir! Marya Aleksandrovna her
zaman aramızda herkesin ‰rnek aldığı o kusursuz comme il faut*'uyla dikkatleri
„ekmiştir.Comme ilfaut s‰z konusu olunca Mordasov'un kadınları i„inde rakibi yoktur.
Rakibini tek bir kelimeyle nasıl •ld‚receğini, param par„a edeceğini ve yok edeceğini iyi
bilir, buna biz de tanık olmuştuk. Bu kelimeyi s•ylerken de ne yaptığının farkında bile
değilmiş gibi g•r‚nmeyi becerir. Herkes de bilir ki bu ancak soylulara yakışır bir •zelliktir.
Bu t‚r numaralarda Pinetti4'yı hi„ aratmayacağı s•ylenebilir. Sosyal ilişkilerinin alanı son
derece geniştir. Mordasov'a gelen pek „ok ziyaret„i, onun konukseverliğinden gayet memnun
bir şekilde gider ve sonradan haberleşmeyi de s‚rd‚r‚r. Bir beyefendi onun i„in bir şiir bile
yazmıştı ve Marya Aleksandrovna bunu herkese gururla g•sterip durur. Ziyarete gelen bir
yazar kısa romanını ona ithaf etmiş ve bir akşam toplantısında y‚ksek sesle okuduğu zaman
„ok hoş bir etki yaratmıştı. Yalnızca bizim b•lgede bilinen boynuzlu bir b•cek t‚r‚n‚
incelemek i„in •zel bir ama„la ta Karlsruhe'den kalkıp gelen ve bu konuda d•rt ciltlik bir
kitap yazan bir Alman bilim adamı Marya Aleksandrovna'nın zarifliği ve konukseverliği
karşısında •ylesine hayrete d‚şt‚ ki bu-
* Gerektiği gibi, yakışık alacak bi„imde, se„kin, nitelikli.
g‚ne kadar halen Karlsruhe'den saygılı ve kusursuz bir mektup arkadaşlığını s‚rd‚r‚yor.
Marya Aleksandrovna bazı y•nlerden Na-polyon'a benzetilmektedir. Tabii bunun d‚şmanları
tarafından yapılan ve ger„ek olmaktan „ok ,alay niyeti taşıyan bir şey olduğunu s•ylemeğe
gerek yok sanırım. Bununla beraber, bir yandan bu benzetmedeki ink†r edilemez garipliği
kabul ederken şu masum soruyu sormaya c‚ret edemeden de duramıyorum: ‡ok rica ederim,
neden Napolyon boyundan b‚y‚k işlere kalkışıp beceremediğinde bile ne oldum delisi oldu
acaba? Eski evin koruyucuları5 bunu, Napolyon'un sadece kraliyetten gelmemekle kalmayıp,
iyi bir aileden gelen bir beyefendi bile olamaması ger„eğine dayandırmaktadırlar. Bu y‚zden
de doğal olarak toplumdaki yerini hatırladık„a kendi durumunun y‚celiğinden dehşete
d‚şm‚şt‚. Eski Fransız sarayını akıllara getiren b•yle n‚kteli bir benzetmeye rağmen ş•yle
bir soru sormağa yine c‚ret ediyorum: Nasıl oluyor da Mordasov'un baş kadını olma
•zelliğini hep elinde tutan Marya Aleksandrovna hi„bir koşulda ne oldum delisi olmamıştı?
Kuşkusuz herkesin: "Bakalım Marya Aleksandrovna bu g‚„ durumun ‚stesinden nasıl
gelecek?" diye sorduğu durumlar olmuştu. Ama o g‚„ durum ortaya „ıktığı gibi „ekip giderdi.
Hem de „abucak! Her şey yine eskisi gibi hatta bazen eskisinden de daha iyi bir hale gelirdi.
ˆrneğin, kocası Afa-nasy Matveich'in, yeteneksizliğinden ve aptallığından dolayı h‚k‚met
m‚fettişinin gazabına uğrayarak memuriyetteki g•revini nasıl kaybettiğini herkes hatırlar.
Herkes Marya Aleksandrovna'nın karamsarlığa d‚ş‚p, boyun eğeceğini, yalvarıp yakaracağını
-yani kolunun kanadının kırılacağını- sanmıştı. Hi„ de •yle olmadı. Marya Aleksandrovna
yalvarmakla bir yere varılamayacağını anladı ve her şeyi •yle bir ayarladı ki toplumdaki
etkisine zarar getirmediği gibi evi Mordasov'un kalbur‚st‚ evi olarak anılmaya devam etti.
Maliye memurunun eşi ve Marya Aleksandrovna'nın dışardan dostu gibi g•r‚nse de aslında
m‚zmin d‚şmanı olan Anna Nikolayevna Antipova zaferini ilan etmişti bile. Ama herkes
Marya Aleksandrovna'nın cesaretinin •yle kolay kolay kırılmadığını g•r‚nce,
onun!Kendisinden biraz •nce s•z ettiğimize g•re, artık Marya Alek-sandrovna'nın kocası
Afanasy Matveich hakkında birka„ kelime s•ylemenin sırası geldi. Onun hakkında ilk
s•ylenecek şey gayet heybetli ve son derece prensipli bir adam olduğuydu. Bununla birlikte
bir sıkıntı anında hemen paniğe kapılır ve hi„ g•rmediği bir „itle karşılaşan ke„iye benzerdi.
ˆzellikle isim g‚n‚ yemeklerinde beyaz kravatlarından birini taktığı zaman olağan‚st‚
heybetli oluyordu.
Ama b‚t‚n o heybetli tavrı ve haşmeti konuşmaya başladığı ana kadar s‚rerdi. B•yle bir anda,
ifademi bağışlayın, kulaklara pamuk tıkamaktan başka bir „are yoktu. Hi„ kuşkusuz Marya
Alek-sandrovna'ya layık biri değildi. Bu herkesin de kabul ettiği bir g•r‚şt‚. Bulunduğu
mevkii elinde tutması da karısının becerisiydi. Benim fikrimce şimdiye kadar „oktan bir
bostana korkuluk olarak konmuş olmalıydı. Ancak ve yalnızca orada vatandaşları i„in
ger„ekten b‚y‚k bir yarar sağlardı. Marya Aleksandrovna, Afanasy Matveich'iMordasov'un
‚„ verst* dışındaki, y‚z yirmi n‚fuslu tek servetlerine s‚rg‚ne g•nderdiğinde •vg‚ye değer
bir davranış sergilemişti. Şunu da s•yleyeyim, bu servetle kadın evinin onurunu layığıyla
korumayı başarmaktadır. Herkes bilir ki kadın Afanasy Matveich'i yanında tutuyorsa bu,
devlet dairesinde bir işi ve maaşıyla ...başka t‚r geliri olduğu i„indi. Maaşı ve diğer geliri
kesilir kesilmez yeteneksizlik ve yararsızlık y‚z‚nden hemen g•zden d‚şt‚. O zaman herkes
yargılarındaki d‚r‚stl‚k ve kararlı karakteri konusunda kadına •vg‚ler yağdırmıştı.
Afanasy Matveich şehir dışında varlık i„inde yaşamaktadır. Bir kere onu g•rmeye gitmiş ve
bir saat kadar onunla „ok hoş„a zaman ge„irmiştim. Kravatlarını takıp „ıkarıyor, kendi
elleriyle ayakkabılarını boyayarak oyalanıyor. Yapacak kimsesi olmadığından değil,
ayakkabılarının ışıl ışıl olmasından „ok hoşlandığı
1.07 km. Rus uzunluk •l„‚s‚.
10
i„in yapıyor bunu. G‚nde ‚„ kez „ay i„iyor ve buhar banyosuna „ok meraklı, halinden de
gayet memnun.
Bir bu„uk yıl kadar •nce, Afanasy Matveich ile Marya Alek-sandrovna'nın biricik kızları
Zinaida Afanasyevna ile ilgili hepimizi hareketlendiren olayı hatırlıyor musunuz? Zinaida hi„
kuşkusuz g‚zel bir kadındır, iyi bir eğitim almıştır ama yirmi ‚„ yaşında olmasına rağmen
evlenmemiştir. Neden h†l† koca bulamadığının a„ıklaması olarak ortaya s‚r‚lecek en •nemli
sebep, bir bu„uk yıl •nce zavallı bir •ğretmenle yaşadığı s•ylenen garip aşk hik†yesinin daha
unutulmamış dedikodularıdır. Bug‚n bile insanlar, Zina'nın yazdığı ve Mordasov'da elden ele
dolaştığı s•ylenen aşk mektubunu konuşuyorlar. Ama s•ylesenize bu mektubu g•ren olmuş
mu? Eğer elden ele gezmişse, şimdi nerede? Herkes duymuş ama hi„ g•ren olmamış. En
azından ben onu kendi g•zleriyle g•ren hi„ kimseye rastlamadım. Eğer Marya
Aleksandrovna'nın yanında bu konuda imada bulunacak olsanız, ne demek istediğinizi
anlamayacaktır. Diyelim ki bu oldu ve Zina ger„ekten bu mektubu yazdı (ben b‚y‚k olasılıkla
durumun b•yle olduğunu d‚ş‚n‚yorum): Bu Marya Aleksandrovna a„ısından b‚y‚k bir
yeteneği sergilemektedir! Bu utan„ verici, rezil olay nasıl da •rtbas edilip, başarıyla
gizlenmişti! Ne bir iz kaldı ne de ipucu! Şu anda Marya Aleksandrovna bu adi iftirayla
ilgilenmiyor bile, oysaki Tanrı biliyor ya kadıncağız biricik kızının zedelenemez onurunu
korumak i„in nasıl da „aba g•stermişti. Zina'nın h†l† bek†r olmasına gelince, bu gayet
normal. Bu b•lgede uygun damat ne gezer? Zina'nın bir prensten başkasıyla evlenmesi hayal
bile edilemez. Siz hi„ b‚t‚n g‚zellikleri g•lgede bırakacak b•yle bir g‚zellik g•rd‚n‚z m‚?
Gururlu olduğu doğru, „ok gururlu. Herkes Mozglyakov'un ona kur yaptığını s•yl‚yor, ama
evlilik s•z konusu bile olamaz. Hem Mozglyakov da kim? Doğru, gen„, yakışıklı, şık, y‚z elli
n‚fuslu, ipoteksiz bir k•y‚ var ve St Petersburglu. Ama biliyorsunuz havai. Kafası yeni
fikirlerle dolu, gevezenin ve ahmağın biri. Yeni fikirlere kapılmış biri i„in y‚z elli kişi ne işe
yarar? Yo, bu evlilik olmaz.

11Değerbilir okuyucu tarafından okunan bu notları, beş ay •nce tam bir duygu yoğunluğu
i„inde yazmıştım. Marya Aleksandrovna1 ya karşı biraz zayıf olduğumu da peşinen itiraf
etmeliyim. Bu m‚kemmel kadına •vg‚ niteliğinde bir şeyler yazmağa niyetlenmiştim, hem de
Kuzey Arısı ve benzer dergilerin zamanında („ok ş‚k‚r bir daha asla geri gelmeyecek olan), o
eski sakin ve huzurlu g‚nlerde bir dosta yazılan muzip mektuplar gibi yazacaktım. Ama
benim b•yle bir arkadaşım olmadığından ve ‚stelik doğuştan gelen edebi bir utanga„lık
„ektiğim i„in yazdıklarım kalemimin edebi g‚c‚n‚n denenmesi ve boş saatlerin tatlı bir
hatırası niteliğinde masamın „ekmecesinde durdular. Beş ay geride kaldı ve Mordasov'da
hayret verici bir olay oluverdi birden.
Bir sabah erken saatte Prens K. kasabaya geldi ve Marya Alek-sandrovna'nın evinde
konakladı. Bu gelişin sayısız sonucu vardı. Prens, Mordasov'da yalnızca ‚„ g‚n kaldığı halde
bu ‚„ g‚n, arkasında ka„ınılmaz ve silinemez hatıralar bıraktı. Daha da ileri gitmeğe c‚ret
edip, Prens'in kasabamızda devrime benzer bir etki yarattığını s•yleyeceğim. Bu devrimin
•yk‚s‚n‚n, Mordasov'un kayıtlarındaki en •nemli sayfayı oluşturduğunu s•ylemek sanırım
doğru olur. Kısa bir kararsızlıktan sonra incelemeye ve saygıdeğer halkın d‚ş‚ncesine
sunmaya karar verdiğim sayfa işte bu sayfa. Hik†yem, Marya Aleksandrovna'nın ve yuvasının
y‚kselişi, zaferi ve g•rkemli bir şekilde „•k‚ş‚n‚n tam ve nefis tarih„esidir. Bu bir yazar i„in
„ok „ekici ve değerli bir konudur. Herhangi bir şey yapmadan •nce ilk iş olarak, Prens K.'nin
kasabamıza gelip Marya Aleksandrovna'nın evinde kalmasında şaşılacak ne olduğunu
a„ıklamalıyım. Tabii bunu yapmak i„in de Prens K. hakkında birka„ kelime etmek gerekir.
Ben de •yle yapacağım. Dahası, hik†yemizin iyice anlaşılabilmesi i„in bu adamın
yaşam•yk‚s‚n‚ anlatmak zorunludur. İşte başlıyorum.
12
İKİNCİ BOLUM
Prens K.'nin, Tanrı biliyor ya, hi„ de o kadar yaşlı bir adam olmadığın) s•ylemekle
başlayacağım s•ze. Ama ona bir baksanız her an dağılıvereceğini sanırdınız. Hatta bitip
t‚kenmiş olduğunu, tohuma ka„tığını d‚ş‚n‚rd‚n‚z. Mordasovlular bu Prens hakkında ne
garip, ne inanılmaz hik†yeler anlatıp dururlardı. Yaşlı adamın aklının başında olmadığı bile
s•yleniyordu. Tanınmış bir aileden gelen ve istese kasabada b‚y‚k bir etki yaratabilecek olan
bir arazi sahibinin, muhteşem evinde keşiş hayatı s‚rmesini „ok garip buluyordu herkes. Pek
„ok kişi onu, altı yedi yıl •nce Mordasov'da yaşadığı zamanlardan tanırdı. O zamanlar
yalnızlığa dayanamadığını, b r keşişe uzaktan yakından benzemediğini s•ylerlerdi.
İşte onun hakkında •ğrendiğim b‚t‚n ger„ekler:
‡ok eskilere kadar uzanan gen„lik yıllarında Prens, sosyeteye girip „ok hareketli bir yaşam
s‚rm‚ş, para sa„ıp savurmuş, kadın peşinde koşmuş, birka„ kez yurtdışına „ıkıp aşk
ser‚venleri ya-
13şamış. Pek dikkat „ekecek bir zek†sı olduğu s•ylenemezmiş. Tabii b‚t‚n servetini yiyip
bitirdiğini ve ihtiyarlığında tek k•peğe bile muhta„ kaldığım belirtmeye gerek yoktur sanırım.
Derken birisi ona, a„ık arttırmaya „ıkarılan topraklarına gitmesini •nermiş. O da •yle yapmış
ve Mordasov'a gelip altı ay kalmış. Kasaba hayatını pek sevmiş ve bu altı ay i„inde kasabanın
hanımlarıyla yakınlaşarak, Mordasov sosyetesinde sine qua non* olarak değerlendirilen,
dolayısıyla da sıkıntı değil hareket yaratan, prenslere yakışır kişilik •zellikleri vardı ve temiz
kalpli bir adamdı. ˆzellikle hanımlar „ekici konuklarına hayrandı. Prens g‚n‚n yarısını
s‚s‚yle uğraşarak ge„irirdi. Sanki bir„ok par„anın biraraya getirilmesinden oluşuyor gibiydi.
Nerede ve ne zaman bu kadar yıprandığını kimse bilmiyordu. Tek bir kılına kadar takma olan
sa„ı, bıyığı, k‚„‚k sakalı ve favorileri simsiyahtı. Her g‚n allık ve pudra s‚rerdi. Y‚z‚ndeki
kırışıkları germek i„in •zel teller kullandığını ve bu telleri kendine •zg‚ bir y•ntemle sa„ının
altına sakladığını s•ylerlerdi. İtalya'da bir yerlerde, bir aşk ka„amağı sırasında pencereden
atlayıp ka„mak zorunda kalınca, kaburgasını kırdığı ve bu y‚zden korse taktığı iddia edilirdi.
Sol bacağı hafif aksardı, herkes Paris'te bir başka macerada bacağını kaybettiğini ve yerine
mantardan takma bir bacak taktırdığını anlatırdı. İnsanın ağzı torba değil ki b‚zesin, konuşup
dururlar! Bununla birlikte sağ g•z‚n‚n, tıpkı aslı gibi, m‚kemmel bir şekilde yapılmış
camdan bir g•z olduğu doğruydu. Dişleri de takmaydı. G‚n boyu y‚z‚n‚ •zel sularla yıkar,
kremler ve parf‚mler s‚rerdi. O zamanlar bile Prens'in g•zle g•r‚l‚r bir bi„imde
ihtiyarladığını ve dayanılmaz şekilde gevezeleştiğini herkes „ok iyi hatırlar. Havası yavaş
yavaş sona eriyormuş. Tek k•peği bile kalmadığını bilmeyen yokmuş. Sonra birden, hi„
beklenmedik bir anda, Paris'te yaşayan ve mirasından pay almayı aklının ucundan bile
ge„irmediği „ok ihtiyar bir akrabası •lm‚ş. Kadının en son yasal miras„ısı da bir ay •nce
•ld‚ğ‚ i„in Prens hi„ beklenmedik bir anda yasal olarak miras„ısı oluvermiş. Mordasov'un
altmış verst uza-
* Vazge„ilmez, olmazsa olmaz.
ğında, d•rt bin n‚fuslu, muhteşem bir m‚lk hi„ kimseyle pay-laşılmaksızın ona kalmış.
İşlemleri y‚r‚tmek i„in hi„ zaman kaybetmeden St Petersburg'un yolunu tutmuş. Bizim
hanımlar ona muhteşem bir veda yemeği d‚zenlemişler. Prens yemekte son derece neşeliymiş.
Ne şakalar yapmış, ne fıkralar anlatıp herkesi g‚l‚p ge„irmiş! İlk fırsatta Dukhanovo'ya (yeni
m‚lk‚n‚n adı) taşınacağına ve Petersburg'dan d•n‚nce balolar, piknikler, havai fişek
g•sterileri d‚zenleyeceğine s•z vermiş. Gidişinden sonra bir yıl boyunca hanımlar, sevgili
dostlarını sabırsızlıkla beklerken hep bu şenlikleri konuşmuşlar. Hatta o d•nene kadar
Dukhanovo'ya turlar bile ayarlanmış. Malik†ne, i„inde aslan şeklinde kesilmiş akasya
ağa„ları, yapma tepecikler, ‚zerinde tahtadan yapılmış T‚rk heykellerinin kaval „aldığı
botların y‚zd‚ğ‚ g•ller, yaz evleri, „adırlar ve daha pek „ok eğlence merkezinin olduğu bir
parkın i„indeymiş. Sonunda Prens geri d•nm‚ş. Ama beklenenin tersine, Mor-dasov'da hi„
duraklamadan doğruca Dukhanovo'ya gidip keşiş gibi kendini eve kapatması herkesi hayrete
d‚ş‚rm‚ş. Garip dedikodular yayılmış. O zamandan bug‚ne dek Prens'in hik†yesi h†l†
tuhaflığını ve inanılmazlığını korumaktadır. St Petersburg'da işlerinin pek yolunda gitmediği
s•yleniyordu. İleride miras„ısı olacak bazı akrabaları, hi„ kuşkusuz yine paralan sa„ıp
savuracağı korkusuyla akli dengesinin yerinde olmadığını ileri s‚rerek onu vesayet altına
almaya kalkışmışlardı. Bu kadarla kalsa gene iyi. Bazılarına g•re, onu tımarhaneye
kapatmaya bile uğraşmışlardı. Neyseki, s•z‚ ge„en bir beyefendi ondan yana „ıkmış ve zaten
her yanı takma olan zavallı Prens'in bir ayağının „ukurda olduğunu, yakında nasıl olsa
•leceğini ve tımarhaneye hi„ gerek kalmadan mirasına konacaklarını ileri s‚rm‚şt‚. Yine
s•yl‚yorum, insanların ağzı torba mı ki b‚zesin, hele de Mordasov'dakilerin? Dediklerine
g•re, b‚t‚n bu olanlar Prens'i „ok korkutmuş ve tamamen değişip keşiş hayatı s‚rmesine
neden olmuştu. Bazı Mordasovlular onu kutlamak i„in yanına gitmişler ama ya hi„ kabul
edilmemişler ya da „ok garip bir şekilde karşılanmışlardı. Prens eski dostlarını hatırlamamıştı
bile. S•ylediklerine g•re hatırlamak istememişti.
14
15Vali bile onu ziyarete gitmişti. D•nd‚ğ‚ zaman Prens'in aklının pek yerinde olmadığını
s•ylemişti. Herkes, Dukhanovo'ya yaptığı ziyaretten s•z ederken y‚z‚n‚ eksilirdi. Hanımlar
da •fkeliydiler. Sonunda „ok •nemli bir ger„eği ortaya „ıkarmayı başardılar. Daha •nce hi„
kimsenin adını sanını duymadığı, Stepanida Matveyevna diye biri Prens'in idaresini eline
almıştı. St Petersburg'dan onunla beraber gelen, ne olduğu belirsiz, bu iri yan kadın patiska
elbiseler giyiyor ve elinde bir yığın anahtarla dolaşıyordu. Prens, bir „ocuk gibi, her konuda
onu dinliyor, izni olmadan adım bile atmıyordu. Kadın Prens'i kendi elleriyle yıkıyor, bir
bebek gibi onu her yere taşıyor ve şımartıyordu. Dahası, b‚t‚n ziyaret„ileri ondan uzak
tutuyordu, •zellikle de artık yavaş yavaş Dukhanovo'ya keşfe gelen akrabalarım. Mordasov'da
„oğu kadınlar olmak ‚zere hemen herkes bu akıl almaz, gizli ilişkiyi konuşuyordu. Stepanida
Matveyevna' nın Prens'in m‚lk‚ ‚zerinde tam, sınırsız ve kesin bir yetkisi olduğunu da
s•yl‚yorlardı. ‡iftlikteki k†hyaları, hizmet„ileri, uşakları işe alıp işten „ıkaran ve para işlerine
bakan da oydu. Her şeyi •yle iyi idare ediyordu ki k•yl‚ler hallerinden „ok memnunlardı.
Prens'e gelince, dediklerine g•re b‚t‚n g‚n işi g‚c‚, s‚s‚yle ilgilenmek, peruklarını denemek,
ceketlerini giyip „ıkarmaktı. Geri kalan zamanını Stepanida Matveyevna ile beraber ge„iriyor,
k†ğıt oynuyorlar, fal bakıyorlardı. Prens, sırf g•steriş olsun diye arada sırada İngiliz kısrağına
biniyor ve eyer ‚zerinde g‚„ durduğu i„in Stepanida Matveyevna droşki* ile ona eşlik
ediyordu. Bazen de ‚zerinde paltosu, başında geniş kenarlı bir şapka, boynunda pembe bir
hanım eşarbı ve tek g•z‚nde g•zl‚kle, sol eline bir sepet alıp mantar, kır „i„eği ve
peygamber„i„eği toplamağa „ıkıyordu. B•yle zamanlarda Stepanida Matveyevna hemen yanı
başında oluyor, iki irikıyım uşak ile her ihtimale karşı bir de fayton arkalarından geliyordu.
Yolda karşılaştıkları bir mujik** hemen kenara „ekilerek şapkasını „ıkarıyor ve selam verip:
"İyi g‚nler Prens Hazretleri,
* D•rt tekerlekli bir Rus arabası. ** ‡arlık zamanındaki Rus k•yl‚s‚.
16
g•z‚m‚z‚n nuru!" diyordu. Prens de hemen g•zl‚ğ‚n‚ d‚zeltip ona bakıyor, dost„a başını
sallayıp, samimi bir şekilde: "Bonjour, mon ami, bonjour* diye karşılık veriyordu. Buna
benzer pek „ok dedikodu Mordasov'da yayıldı. Prens'i unutmaları olanaksızdı. B•ylesine i„
i„e yaşıyorlardı işte!
G‚zel bir sabah, bu keşiş kılıklı, antika adamın yalnız başına Mordasov'a gelip Marya
Aleksandrovna'mn evinde kaldığı dedikodusu yayılınca, herkes hayretler i„inde kaldı! Bir
telaş, bir heyecan yaşandı. Herkes bir a„ıklama bekliyor, herkes birbirine: "Neler oluyor?"
diye soruyordu. İ„lerinden bazıları Marya Alek-sandrovna'ya gitmeğe bile kalkıştı. Prens'in
gelişi herkesi hayrete d‚ş‚rm‚şt‚. Hanımlar birbirlerine notlar yazdılar, buluşmalar ayarlandı,
hizmet„ilerini ve kocalarını keşif turlarına g•nderdiler. Prens'in başka bir yerde değil de
Marya Aleksandrovna'da kalması •zellikle herkesi şaşırttı. Hele de Prens'in uzaktan akrabası
olan Anna Nikolayevna Antipova bu duruma „ok i„erledi. B‚t‚n sorularına yanıt alabilmek
i„in Marya Aleksandrovna'nın evine bizzat gitmekten başka bir „aresi yoktu. Değerbilir
okuyucu bu ziyarete konuk olacaktır. Şu anda sabahın onu, ama Marya Aleksandrovna' nın bu
tanıdıkları geri „evirmeyeceğine eminim. Bizi de kesinlikle kabul edecektir.
G‚naydın dostum, g‚naydın.
17
‹‡‹NC‹ BˆL‹M
Saat sabahın onu. Marya Aleksandrovna'nın Main Caddesi' ndeki evinde, evin hanımının •zel
g‚nlerde 'salon' olarak adlandırdığı odadayız. Marya Aleksandrovna'nın bir de •zel oturma
odası var. Odanın zemini gayet g‚zel cilalanmış, duvarları •zel olarak ısmarlanmış, ince bir
k†ğıtla kaplı. Hantal mobilyalarda kırmızı h†kim. ‹zerinde ayna asılı bir ş•mine var. Aynanın
•n‚nde, heykelden motiflerle s‚sl‚, olduk„a zevksiz, bronz bir saat duruyor. Pencerelerin
arasındaki duvarlarda, •rt‚leri kaldırılmış, iki b‚y‚k ayna ve onların •nlerinde de k‚„‚k
sehpaların ‚zerinde iki saat daha var. Arkadaki duvarın dibinde, Zina i„in getirilmiş, koskoca
bir piyano duruyor. Ne de olsa Zina bir m‚zisyen. Koltuklar yapay bir d‚zensizlik yaratmak
amacıyla, yanmakta olan ş•minenin etrafına gelişig‚zel konmuş. Ortalarında da k‚„‚k bir
sehpa var. Odanın •b‚r ucunda, ‚zerine g•z kamaştıracak kadar beyaz bir •rt‚ serilmiş
masada g‚m‚ş bir semaver fokurduyor ve g‚zel bir „ay tepsisi hazır bekliyor. Semaver ve
„ay, Marya Aleksandrovna'nın evinde kalan, uzak akrabası Nastasya Petrovna Zyablova'nın
kontrol‚ altında. Bu
18
hanım hakkında da birka„ s•z s•yleyelim: otuzunu aşmış, siyah sa„lı, cildi dipdiri, canlı
g•zleri koyu kahverengi bir dul. Olduk„a hoş bir kadın, akıllı, kuşkusuz dedikoduya d‚şk‚n
ve her şeyi istediği gibi ayarlamayı bilen biri. Bir yerlerde okula giden iki „ocuğu var, yeniden
evlenmeyi „ok istiyor ve başına buyruk hareket ediyor. Kocası bir subaymış.
Marya Aleksandrovna, ‚zerinde kendisine „ok yakışan, a„ık yeşil bir elbise, muhteşem bir
edayla, ş•minenin yanında oturuyor. Şu anda, yukarıda bir yerlerde s‚s‚yle ilgilenen Prens'in
gelişinden son derece memnun. ˆyle memnun ki sevincini gizlemeye gerek duymuyor.
ˆn‚nde duran delikanlı, birtakım hareketlerle ona bir şeyler s•yl‚yor. Dinleyicisini memnun
etmek istediği g•zlerinden belli. Yirmi beş yaşlarındaki bu delikanlı, zeki ve hareketli
g•r‚nmek i„in „aba harcamasa hi„ de fena bir „ocuk değil. ‡ok zevkli giyinmiş, olduk„a
yakışıklı, sarışın biri. Ondan daha •nce de s•z etmiştik, hani şu gelecekte b‚y‚k umutlar
vaadeden Bay Mozgl-yakov. Marya Aleksandrovna'ya g•re bir z‚ppe olmasına rağmen, yine
de ona iyi davranıyor. Kızı Zina'nın peşinde, kendi deyimiyle ona deli oluyor. İkide bir
Zina'ya d•n‚yor, aklıyla ve neşesiyle onu g‚ld‚rmeye uğraşıyor. Ama kız ona karşı olduk„a
soğuk ve ilgisiz. Piyanonun yanında durmuş nota defterini karıştırıyor. Girdiği ortamda
hayranlık uyandıracak tipteki kadınlardan. Akıllara durgunluk verecek kadar g‚zel. Uzun
boylu, siyah sa„lı, kapkara iri g•zl‚, enfes v‚cudu olan bir kadın. Omuzları ve kolları ideal
•l„‚lerde, başkan „ıkarıcı bacaklarıyla bir krali„e gibi y‚r‚yor. Bug‚n nedense biraz solgun.
Yine de bir kere bakmakla bile ‚„ gece r‚yalarınızı s‚sleyecek kadar g‚zel, dolgun, kırmızı
dudakları ve inci gibi ışıldayan k‚„‚k dişleri yeter. Y‚z ifadesi ciddi ve sert. M•sy•
Mozglyakov sanki onun bakışlarından korkuyor, en azından ona bakmaya cesaret ettiği her
sefer titriyor. Kibirli tavırları, karşısındakini aşağılar nitelikte. Beyaz, pamuklu, sade bir elbise
giymiş. Beyaz ona „ok yakışıyor. Zaten yakışmayan bir şey yok ki! Parmağında sa„ telinden
yapılmış bir y‚z‚k var. Rengine bakılırsa
19annesinin sa„ı değil. Kimin sa„ı olduğunu sormaya cesaret etmek Mozglyakov'un harcı
değil. Zina bu sabah pek konuşkan sayılmaz, hatta sanki bir şey i„in endişeliymiş gibi
h‚z‚nl‚. ˆte yandan, Marya Aleksandrovna da hi„ durmadan konuşuyor. Ara sıra da kızına,
sanki korkuyormuş gibi gizlice, kuşkulu ve garip bir bakış atıyor.
"Sizi g•rd‚ğ‚me „ok sevindim, „ok sevindim, Pavel Alek-sandrovich" diye seslendi, "şimdi
i„imden pencereye „ıkıp bağırarak herkese duyurmak geliyor. S•ylediğiniz tarihten iki hafta
•nce gelmeniz Zina ve benim i„in bir s‚rpriz oldu, bunu s•ylemeye bile gerek yok! Hele
sevgili Prens'i getirmenize ne kadar sevindiğimi anlatamam. Şu „ekici ihtiyarı ne kadar
sevdiğimi biliyor musunuz? Ama yo, yo! Siz anlayamazsınız! Ne kadar anlatsam da sizin gibi
gen„ kuşak benim coşkumu anlayamaz! Altı yıl •nce, ne g‚zel g‚nler yaşadık, hatırlıyor
musun Zina? Ah, az kalsın unutuyordum, sen o zaman teyzenle kalıyordun... inanmazsınız
Pavel Alek-sandrovich, ben onun akıl hocası, kardeşi, annesiydim! ‡ocuk gibi dinlerdi beni!
İlişkimizde saf, y‚ce ve yumuşak bir şeyler vardı, hatta biraz da pastoraldi... Nasıl
anlatacağımı bilemiyorum! Bu y‚zden şimdi bile evimi minnetle anar, cepauvreprince*.
Farkında mısınız Pavel Aleksandrovich, belki de bana getirmekle, onu kurtarmış oldunuz. Şu
ge„en altı yıl i„inde onu d‚ş‚n‚p durdum. İnanmayacaksınız ama geceleri r‚yama bile girdi.
Bir canavarın onu b‚y‚lediğini, mahvettiğini s•yl‚yorlar. Demek sonunda onu o kadının
pen„esinden kurtardınız! Şimdi bu fırsattan yararlanıp onu tamamen kurtarmalıyız.
S•ylesenize nasıl başardınız bunu? Karşılaşmanızı en ince ayrıntısına kadar anlatın.
Heyecandan demin sizi tam olarak dinleyemedim, ayrıntılar „ok •nemli, işin •z‚ o aptal
ayrıntılardadır hep, demek istediğimi anlıyor musunuz? Ayrıntılara „ok •nem veririm, en
•nemsiz olaylarda bile ayrıntılara dikkat ederim... Hazır Prens de tuvaletiyle ilgilenirken..."
"Her şey size s•ylediğim gibi oldu, Marya Aleksandrovna!" diye * Zavallı Prens!
20
s•ze karıştı Mozglyakov, belki y‚z‚nc‚ kez hik†yesini anlatmaya hevesli bir şekilde. Bu onun
i„in bir zevkti. "Gece yolculuğu yaptım ve hi„ uyumadım tabii. Ne kadar acele ettiğimi
tahmin edersiniz" diye ekledi Zina'ya d•nerek. "Bağırıp „ağırıp at istedim, hatta kavga bile
ettim. Bunları yayınlatmaya kalksam, son moda, nefis bir şiir. olurdu! Neyse-bunların
konumuzla bir ilgisi yok. Saat sabahın altısında, İgishevo İstasyonu'na vardım. İliklerime
kadar donmuştum, ama ısınmakla uğraşmadım. 'Atlar!' diye •yle bir bağırmışım ki, kucağında
„ocuğu olan istasyon m‚d‚r‚n‚n eşini bile korkutmuşum. Herhalde s‚t‚ „ekilmiştir kadının...
G‚neşin doğuşu nefisti. Havadaki donmuş zerreciklerin nasıl da kırmızı kırmızı ışıldadıklarını
bilirsiniz. Ama buna bile ilgi g•stermedim. Yo, „ok acelem vardı! Atları zorla aldım, başka
biri i„in hazırlamışlardı, adamı neredeyse d‚elloya davet ediyordum. İstasyonda
s•ylediklerine g•re, prensin biri geceyi orada ge„irmiş ve on beş dakika kadar •nce de kendi
atlarına binip gitmişti. Konuştuklarını duymadım bile, kapalı kızağıma atladığım gibi,
zincirden kurtulmuş-„asma fırladım. Fet'in bir ağıtında buna benzer bir şey vardı. Kasabaya
dokuz verst kalmıştı ki, tam Svetozersky Manastırı kavşağında ilgin„ bir şeyle karşılaştım.
Kocaman bir yolcu kızağı devrilmişti. S‚r‚c‚s‚yle iki uşak, başında şaşkın şaşkın
dikiliyorlardı. İ„erden y‚rekler acısı feryatlar ve „ığlıklar geliyordu. İlk •nce ge„ip gitmeye
niyetlendim. 'Aman canım boş ver' diye d‚ş‚nd‚m, 'ben buralı değilim ki'. Sonra, Heine'nin
dediği gibi 'o her şeye burnunu sokan' hayırseverliğim tuttu. Durdum. Bizim Semyon ve tam
bir Rus olan arabacımızla beraber yardıma koştum. Altı kişi kızağı ancak doğrultup d‚zelttik.
Kasabaya odun g•t‚ren mujikler de yardıma koştu, karşılığında da ellerine votka parası
verdim. 'Bu, o prens olabilir' diye d‚ş‚nd‚m. Bir de baktım ki ger„ekten de oydu: Prens
Gavrila! Ne beklenmedik bir karşılaşmaydı! 'Prens! Amca!' diye bağırdım. Tabii ilk •nce beni
tanıyamadı, ama sonra... ikinci kez bakınca hatırlar gibi oldu. Size bir şey itiraf edeyim mi,
aslına bakarsanız şimdi bile, kim olduğuma dair hi„ fikri yok. Beni akrabası değil de başka
biri sanıyordu. Onu yedi yıl kadar •nce St
21Petersburg'da g•rm‚şt‚m, tabii o zamanlar k‚„‚k bir „ocuktum. Beni •yle etkilemişti ki
onu hemen tanımıştım. O beni nereden tanıyacaktı? Kendimi tanıttım, „ok sevindi ve bana
sarıldı. Ama bu arada h†l† korkudan tir tir titriyor ve ağlıyordu, ger„ekten ağlıyordu. Kendi
g•zlerimle g•rd‚m! Sonra, onu benim kızağıma binip, Mor-dasov'a gelmesi ve hi„ olmazsa en
az bir g‚n kalıp dinlenmesi i„in ikna ettim. İtirazsız kabul etti... S vetozersky Manastırı'na,
„ok saygı duyduğu Peder Misail'i g•rmeğe gittiğini anlattı. Hani şu, hepimizin „ok iyi bildiği,
ge„en yıl beni s‚p‚rgesiyle kovalayan Stepanida Matveyevna var ya, işte o, bir mektup almış.
Moskova'daki ailesinden biri •lmek ‚zereymiş. Babası mı, yoksa kızı mı bilmem, zaten bana
ne, belki de hem kızı hem de babasıdır, hatta bir de meyhanede „alışan yeğeni de •l‚yormuş...
Neyse canım, uzun lafın kısası, kadın o kadar k•t‚ olmuş ki on g‚nl‚ğ‚ne Prens'ten ayrılıp
başkenti şereflendirmeye gitmiş. Sonra Prens bir g‚n oturmuş, iki g‚n oturmuş, peruklarını
takıp „ıkarmış, her yerini kremlemiş, bıyığını boyamış, k†ğıt (hatta belki de bakla) falları
bakmış, ama olmamış, Stepanida Matveyevna'sız hayata dayanamamış; atlarını hazırlatıp,
Svetozersky Manastırı'na gitmeye karar vermiş. Stepanida Matveyevna'nın g•lgesinden bile
•d‚ patlayan bir uşak karşı „ıkma cesaretinde bulunmuş, ama Prens dinlememiş. D‚n akşam
yemeğinden sonra yola koyulmuş, geceyi İgishevo'da ge„irmiş, şafakta, istasyondan ayrılmış
ve tam Peder Misail'e d•nen kavşakta kızağı neredeyse hendeğe yuvarlanıyormuş. Onun
yardımına koştuktan sonra, ortak dostumuz, sevgili Marya Aleksandrovna'ya ş•yle bir
uğramaya ikna ettim. Sizin, tanıdığı en „ekici hanım olduğunuzu s•yledi ve işte buradayız.
Şimdi Prens yanından hi„ ayırmadığı ve asla da ayırmayacağı uşağının yardımıyla makyajını
yapıyor yukarda, „‚nk‚ hanımların huzuruna makyajsız „ıkmaktansa •lmeyi tercih eder...
B‚t‚n hik†ye bu! Eine allerliebste Geschichte. * "
"Ne kadar şakacı bir adam, Zina!" diye bağırdı Marya Alek-sandrovna, sonuna kadar dikkatle
dinledikten sonra. "Ne kadar da
* Nefis bir hik†ye!
22
g‚zel anlattı! Peki s•ylesenize Paul, sizin Prens'le yakınlığınız nedir? Sanki 'Amca' dediniz
gibi geldi bana."
"Doğrusunu s•ylemek gerekirse Marya Aleksandrovna, onunla yakınlık derecemi
bilmiyorum. ‡ok uzak bir akrabalık galiba. Zaten b‚t‚n bunlar Ağlaya Mikhailovna Hala'nın
işleri. Bilirsiniz, parmaklarıyla, hi„ durmadan akrabalarımızı saymaktan başka bir şey
yapmaz. Ge„en yaz, Dukhanovo'ya gidip onu g•rmemi isteyen halamdı. Keşke kendi gitseydi!
Ben ona 'Amca' diyorum o da itiraz etmiyor. İşte akrabalığımız b•yle, en azından şimdilik..."
"Ne olursa olsun, sizi buraya Tanrı g•nderdi! Benimkinde değil de başka bir evde kalsaydı,
zavallıya olacakları d‚ş‚nmek bile istemem! Buradaki insanlar onu kaptıkları gibi, „ekiştire
„ekiştire, par„alara ayırırlardı! Sanki altın madeni ya da elmas tarlasıymış gibi ‚zerine
saldırırlar, hatta onu soyup soğana „evirirlerdi. Bu ka-sabadakilerin ne rezil, ne a„g•zl‚, ne
sinsi insanlar olduklarını bilemezsiniz, Pavel Aleksandrovich!..."
"Yapmayın canım! Sizinkine değil de kimin evine g•t‚receklerdi yani? Siz ne diyorsunuz
Marya Aleksandrovna?" diye lafa karıştı, dul Nastasya Petrovna, „ay doldururken. "Herhalde
Anna Ni-kolayevna'ya g•t‚recek değillerdi!"
"Neden aşağı inmesi bu kadar uzun s‚rd‚ acaba? ‡ok garip" dedi Marya Aleksandrovna,
sandalyesinden sabırsızlıkla kalkarak.
"Amcam mı?" dedi Mozglyakov. "Bence onun hazır olması beş saat daha s‚rer! Hafızası o
kadar zayıf ki, belki de sizi ziyarete geldiğini unutmuştur. Biraz garip bir adamdır, bilirsiniz
Marya Aleksandrovna!"
"O kadar da değil! Siz ne demek istiyorsunuz?" "Bir şey demek istemiyorum Marya
Aleksandrovna. Ger„ek bu! Zaten o tam bir adam sayılmaz, yarısı takma. Siz onu altı yıl •nce
g•rm‚şt‚n‚z, oysa ben bir saat •nce g•rd‚m. Yarı •l‚ sayılır! Y‚r‚yen bir •l‚, g•mmeyi
unutmuşlar o kadar! G•zleri takma, bacakları mantardan, her yanı tellerle tutturulmuş, hatta
teller sayesinde konuşabiliyor!"
23"Ah Tanrım! Ne sa„ma şeyler s•yl‚yorsunuz!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna, sert bir
ifade takınarak. "Saygıdeğer, yaşlı bir adam i„in b•yle kelimeler kullanmak, sizin gibi gen„
bir adama hi„ yakışıyor mu? ‹stelik akrabasısınız, ne ayıp! Hem ne kadar da nazik bir
adam..." O anda sesi duygusal bir tona b‚r‚nd‚. "Şunu aklınızdan hi„ „ıkarmayın, o
soyluluğun en son kalıntısı, babasının bir kopyası. Dostum,mon ami* l Dilinizden hi„
d‚ş‚rmediğiniz yeni fikirler y‚z‚nden b•yle sa„ma sapan konuşuyorsunuz, bunun
farkındayım. Aslında ben de bu fikirlerden yanayımdır! Soylu ve onurlu d‚ş‚nceleriniz
olduğunu biliyorum. İ„imden bir his bana, bu yeni fikirlerin altında coşkulu bir şeyler
olduğunu s•yl‚yor, ama bunlar benim d‚r‚st olmamı, olayları ger„ek„i bir şekilde
değerlendirmemi engellemez. Ben neler g•rd‚m, sizden daha „ok şey yaşadım, ‚stelik de bir
anneyim, siz daha „ok gen„siniz. Yaşlı bir adam olduğu i„in size komik geliyor. Hepsi bu
kadarla da kalmıyor. Ge„en gelişinizde, b‚t‚n k•leleri serbest bırakacağınızı, artık bu devirde
bir şeyler yapılması gerektiğini s•ylemiştiniz. Bunlar hep o, durmadan okuduğunuz
Shakespeare'in etkisi! İnanın bana Pavel Aleksandrovich, artık Shakespeare'inizin zamanı
„oktan ge„ti, şimdi dirilip, mezarından kalkacak olsa, o kadar akıllı olmasına rağmen,
yaşadığımız hayatın tek bir şeyine bile akıl erdiremezdi. Eğer „ağdaş toplumumuzda h†l†
kibar ve g•rkemli bir şeyler kaldıysa, bu ancak ‚st tabakada bulunabilir. ‡uval da giyse Prens
Prens'tir. Viranedeki bir Prens bile saraydaki Prens'e eştir. Natalya Dmitriyevna'nın kocasını
d‚ş‚n‚n, kendisine ger„ek bir saray yaptırdı, ama yine de Natalya Dmitriyevna'nın kocası
olmaktan •teye ge„emedi. Natalya Dmitriyevna da kendisini elli tane tuvaletle donatsa bile,
yine aynı Natalya Dmitriyevna'dır, kişiliğinde zerre kadar bir değişiklik olmaz. Siz de
geldiğiniz ‚st tabakanın temsilcisi sayılırsınız. Ben de kendimi pek yabancı saymam. Kimse
soyunu lekelemek istemez. Neyse, nasıl olsa bir g‚n bunları hep anlayacaksınız, mon cher**
Paul, Shakespeare'inizi unutacaksınız.
* Dostum. ** Sevgili
24
Size şimdiden s•yl‚yorum. Zaten şu anda bile i„ten gelerek b•yle konuşmadığınıza
inanıyorum, modaya uyuyorsunuz o kadar. Neyse canım, ben de ne „ok konuşuyorum. Siz
burada durun da ben yukarı „ıkıp Prens'e ne olduğuna bir bakayım, mon cher Paul. Belki
uşaklarıma falan ihtiyacı vardır..."
Uşaklarını hatırlayan Marya Aleksandrovna, aceleyle odadan „ıktı.
"Marya Aleksandrovna, Prens'in şu moda delisi Anna Ni-kolayevna'nın eline d‚şmediğine
sevindi sanırım. Biliyorsunuz Anna Nikolayevna, onun akrabası olduğunu s•yleyip duruyor.
Şu anda sinirinden kuduruyordur!" dedi Nastasya Petrovna. Zina ve Pavel Aleksandrovich'e
bakıp, onlardan bir cevap alamayınca, sanki bir işi varmış gibi odadan „ıktı ve ikisini yalnız
bıraktı. Dışarı „ıkınca da kapıda durup i„eriyi dinlemeğe başladı.
Pavel Aleksandrovich hemen Zina'ya d•nd‚. ˆyle heyecanlıydı ki sesi titriyordu.
"Zinaida Afanasyevna, bana kızgın değilsiniz ya?" dedi, korku dolu ve yalvaran bir sesle.
"Size mi? Ne i„in?" dedi Zina, hafif„e kızarıp, harika g•zlerini kaldırıp ona bakarak.
"Bu kadar „abuk d•nd‚ğ‚m i„in Zinaida Afanasyevna! Duramadım, iki hafta daha
bekleyemedim... Geceleri r‚yama bile girdiniz. Kaderimi •ğrenmek i„in koşarak geldim...
Ama suratınızı asıyorsunuz, kızgınsınız! Şimdi de mi kesin bir cevap alamayacağım?"
Zinaida'nın ger„ekten suratı asıktı.
"B•yle s•yleyeceğinizi biliyordum" dedi, yine g•zlerini ka„ırarak. Sesi ciddi ve sertti,
rahatsız bir ifade taşıyordu. "Beklemeyi ben de sevmem, her şey ne kadar „abuk halledilirse o
kadar iyi. Yine bir cevap bekliyorsunuz, hatta yalvarıyorsunuz. Yine aynı şeyi s•yl‚yorum.
Cevabım size daha •nce s•ylediğimin aynısı: Bekleyin! Hen‚z kararımı vermedim ve size
karınız olacağım ko-
25,
nusunda s•z veremem. B•yle şeyler zorla olmaz, Pavel Aleksandrovich! Sizi rahatlatacaksa,
şu kadarını s•yleyeyim, sizi kesin olarak reddetmiyorum. Bir şeyi daha belirteyim,
sabırsızlığınızı ve kaygınızı gayet iyi anladığım i„in size olumlu bir kararın umudunu da
vermek istiyorum. Tekrar s•yl‚yorum, kararımda tamamen •zg‚r olmak istiyorum ve eğer
sonu„ta, red cevabı verecek olursam ‚mit verdiğim i„in beni su„lamayın. Bunu aklınızdan
„ıkarmayın."
"Bu da ne demek oluyor şimdi?" diye bağırdı Mozglyakov, acıklı bir sesle. "Bu nasıl bir
‚mit? Kelimelerinizden ‚mit ışığı „ıkarabilir miyim Zinaida Afanasyevna?"
"Size s•ylediğim hi„bir şeyi unutmayın ve nasıl istiyorsanız oy le bir anlam „ıkarın. Sizin
bileceğiniz şey! Başka s•yleyecek bir şeyim yok. Sizi reddetmedim, tek istediğim
beklemeniz. Ama bir kez daha s•yl‚yorum, reddetme hakkına sahibim. Bir şey daha
s•yleyeyim, kararlaştırılan zamandan •nce gelişinizle, dolamba„lı yollardan, araya ‚„‚nc‚ bir
kişiyi -•rneğin annemi- koyarak kararımı etkilemeye „alışıyorsanız, ne yazık ki yanlış hesap
yapmışsınız. ˆyle bir durumda sizi kesinlikle reddederim, bunu bilmiş olun. Artık yeter,
l‚tfen kararlaştırılan zamana kadar bana bu konuda tek kelime bile s•ylemeyin."
B‚t‚n bu konuşma •ylesine sert, heyecansız bir ses tonuyla ve duraksamadan yapılmıştı ki
sanki •nceden ezberlenmiş gibiydi. "Bay Paul", kendisine kapının yolunun g•sterildiğini
hissetti. O anda, Marya Aleksandrovna arkasında Bayan Zyablova ile beraber odaya girdi.
"Sanırım birazdan aşağıda olacak Zina! Nastasya Petrovna l‚tfen taze bir „ay demleyin!".
Marya Aleksandrovna biraz heyecanlıydı.
"Anna Nikolayevna birisini g•ndermiş. Anyutka aceleyle mutfağa gelip bir s‚r‚ soru sordu.
Hanım biraz •fkeli galiba!" dedi Nastasya Petrovna semavere doğru giderken.
"Bana ne canım?" dedi Marya Aleksandrovna, omuzlarının ‚zerinden Bayan Zyablovna'ya
bakarak. "Sanki senin Anna Ni-
26
kolayevna'nın d‚ş‚nd‚kleri benim „ok umurumda! Emin olun ben onun mutfağına kimseyi
g•ndermem. O zavallı Anna Nikolayevna' nın d‚şmanı olduğumu sanmanıza „ok şaşırdım,
ger„ekten „ok şaşırdım, yalnızca siz değil b‚t‚n kasaba •yle d‚ş‚n‚yor. Size sorarım Pavel
Aleksandrovich, ikimizi de tanırsınız, ben ne diye ona d‚şman olayım? Kıdem y‚z‚nden mi?
Kıdem benim umrumda bile değil. İstiyorsa kıdem onun olsun! Onu ilk kutlayan ben olurum.
Ama bu haksızlık. Onu savunacağım, savunmak zorundayım. Herkes onun hakkında b•yle
şeyler s•yl‚yor. Neden ona saldırıyosunuz? Gen„ olduğu ve g‚zel giysileri sevdiği i„in mi?
Neden bu mu? G‚zel giysilere d‚şk‚nl‚k başka şeylerden iyidir bence. Natalya Dmit-
riyevna'ya bir baksanıza, onun sevdiği şeyler bir toplulukta s•ylenemez bile! Anna
Nikolayevna evde hi„ durmayıp b‚t‚n g‚n gezdiği i„in mi k•t‚? Tanrı aşkına! Kadının bir
eğitimi yok, doğal olarak eline bir kitap alıp okuyamıyor ya da kendisini oyalayacak bir şeyler
bulamıyor. Onun i„in de, fl•rt edip, yoldan ge„enlerle bakışmaktan başka ne yapsın?
Bembeyaz bir surattan başka bir şeyi olmadığı halde neden herkes g‚zel olduğunu s•yl‚yor
acaba? Dansa gittiğinde herkesi g‚ld‚r‚yor! Peki neden Polka'yı g‚zel yaptığını s•yl‚yorlar?
‡ok acayip şapkalar ve eşarplar takıyor, ama Tanrı onu zevkten yoksun bırakıp, saf
yaratmışsa su„ onun mu? Sa„ına şeker kağıdının „ok yakışacağını s•yleseniz hi„ d‚ş‚nmeden
hemen takar. Dedikoducunun biri, ama burada †dettir, hangimiz değiliz ki? Şu koca favorili
Sushilov sabah akşam, hatta gece bile ziyaretine gidiyor. Tanrım! Bunun bir nedeni var
kuşkusuz. Kocası sabahın beşine kadar dışarda kumar oynuyor! Her neyse, •yle „ok k•t‚
•rnek var ki! Bunların hepsi dedikodu olabilir. Yani, ben her zaman onu savunacağım!...
Tanrım! Ve işte Prens! İşte o! Onu tanırım! Onu her yerde tanırım! Nihayet sizi g•rebildim
monprince!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna, i„eri yeni giren Prens'i karşılamak i„in
koşarken.
27DˆRD‹NC‹ BOLUM
İlk bakışta, Prens'in yaşlı bir adam olduğunu hi„ anlamazsınız; ancak yakından, dikkatlice
bakarsanız tellerle tutturulmuş bir cesede benzediğini g•r‚rs‚n‚z. Bu mumyanın gen„ bir
delikanlıya d•n‚şt‚r‚lmesi i„in, her „eşit sanat y•ntemi kullanılmıştır. Hepsi simsiyah olan
şahane bir peruk, favoriler, bıyık, k‚„‚k sakal y‚z‚n‚n yarısını kapatmaktadır. Y‚z‚ pek
alışılmadık bir y•ntemle bembeyaz yapılmış ve allıkla boyanmıştır ve tek bir kırışığı bile
yoktur. Nereye gider bu kırışıklar? Kimse bilmez. Sanki podyumlardan inmiş gibi modaya
uygun giyinir. ˆzel bir sabah ceketi ya da ona benzer bir şey giyer, tam olarak ne olduğunu
ger„ekten bilmiyorum, yalnızca, son moda bir şey olduğunu ve sabah ziyaretleri i„in
giyildiğini s•yleyebilirim. Eldivenleri, kravatı, yeleği, g•mleği ve diğer giysileri hep g•z
kamaştıracak kadar temiz ve zevklidir. Prens hafif„e topallar, ama bunu bile sanki modaymış
havasında yapar. Tek g•z‚ne -hem de camdan yapılmış olan takma g•z‚ne- tek camlı g•zl‚k
takar. Parf‚me daldırılmış gibidir. Konuşurken, bazı kelimeleri değişik bir şekilde ağır ağır
s•yler, tabii
28
bu yaşlılığıyla bağdaştırılacak bir şey olabilir, ama belki de takma dişlerinden ya da değişik
bir etki yaratma arzusundan kaynaklanıyor da olabilir. Bazı heceleri, 'e' harfine •zel bir vurgu
yaparak, alışılmamış bir yumuşaklıkla s•yler. Tavırlarında senli-benli bir hor g•rme vardır, bu
da hayatını bir z‚ppe olarak ge„irmesinden kaynaklanıyor olabilir. Bu z‚ppe yaşam tarzından
kalan izleri, ne yazık ki hi„bir parf‚m, hi„bir korse, makyaj .malzemesi ya da kuaf•r
kapatamaz. Şunu da en baştan kabul etmeliyiz ki, yaşlı adam hen‚z aklını ka„ırmadıysa bile,
hafızasını „oktan kaybetmişti ve aynı şeyleri durmadan s•yl‚yor, sa„malayıp duruyordu.
Onunla konuşabilmek i„in insanda •zel bir yetenek olması gerekir. Marya Aleksandrovna
kendi yeteneğine son derece g‚venir, Prens'i g•r‚nce •ylesine kendinden ge„er ki bunu
tanımlamak imk†nsızdır.
"Hi„ değişmemişsiniz, hi„!" diye bağırdı, konuğunu iki elinden tuttuğu gibi rahat bir koltuğa
oturttu. "Oturun, oturun Prens! Birbirimizi g•rmeyeli altı yıl oldu, tam altı yıl. Sizden tek bir
mektup bile almadım, onca zamandır tek satır yazmadınız! Ah bana karşı nasıl da su„lusunuz,
Prens! Size nasıl kızgınım mon cher Prens! Neyse •nce bir „ay i„elim! Tann aşkına Nastasya
Petrovna, hadi „ay i„elim!"
"Teşekk‚r ederim, te-şek-k‚r e-de-rim. Beni ba-ğış-la-ym!" diye peltek peltek konuştu (peltek
peltek konuştuğunu s•ylemeyi unuttuk, bunu bile modaymış gibi yapar). "Ba-ğış-la-ym! Daha
ge„en yıl gelmeye ciddi ciddi niyetlendim, ina-nın" diye ekledi, odayı g•zl‚ğ‚yle s‚zerek.
"Ko-le-ra salgını var dediler, korktum doğrusu"
"Hayır Prens, kolera falan yok" dedi Marya Aleksandrovna.
"Sığır humması vardı, Amca!" dedi Mozglyakov, kendini g•stermek Hevesiyle. Marya
Aleksandrovna onu ciddi bir bakışla s‚zd‚.
"Evet, sığır humması ya da ona benzer bir şey...Neyse, ben yerimden hpırdayamadım.
Kocanız nasıl, sevgili Anna Nikolayev-na? H†l† mali-ye-de mi?"
29
"Yo-o Prens" dedi Marya Aleksandrovna, hafif„e kekeleyerek. " Kocam maliyede değil ki..."
"Bahse girerim Amcam'ın kafası karıştı ve sizi Anna Ni-kolayevna Antipova ile karıştırdı!"
dedi akıllı Mozglyakov, ama o. a„ıklamadan da Marya Aleksandrovna'nın her şeyi anladığını
fark ederek, hemen toparlandı.
"Ah evet, evet... Anna Nikolayevna... Ne korkun„ bir hafızam var! Evet, Antipovna, tabii ya
Anti-povna'ydı" dedi Prens kendinden emin bir havayla.
"Ha-yır Prens, „ok k•t‚ karıştırdınız" dedi Marya Aleksandrovna, acı acı g‚lerek. '"Ben Anna
Nikolayevna değilim, doğrusunu s•ylemek gerekirse beni hatırlayamayacağınızı hi„
d‚ş‚nmemiştim! Beni „ok şaşırttınız, Prens! Ben sizin eski arkadaşınız Marya Aleksandrovna
Moskaleva'yım. Hatırlamıyor musunuz Prens? Marya Aleksandrovna!..."
"Marya A-leks-and-rovna! Şaşılacak şey! Ben de sizin şey -neydi adı?- ah evet! Anna
Vasilyevna olduğunuzu sanıyorum... C'est delicieux\* Demek yanlış eve gelmişim. Beni Anna
Mat-veyevna'nın evine g•t‚r‚yorsun sanmıştım. C'est charmant\**'Bu bana „ok sık oluyor...
Hep yanlış yere giderim. Ama yine de halimden memnunum, ne olursa olsun hep memnun
olurum. Demek siz Nastasya Va-silyevna değilsiniz? Bu „ok ilgin„..."
"Marya Aleksandrovna'yım Prens, Marya Aleksandrovna! Siz nasıl da su„lusunuz! Demek en
iyi arkadaşınızı unuttunuz!"
"Ah evet, en iyi ar-kada-şımı... pardon pardon" diye pelteleye-rek konuştu, bir yandan da
Zina'ya bakıyordu.
"Bu kızım Zina. Onunla tanışmadınız Prens. 18'de geldiğiniz zaman o burada değildi."
"Kızınız mı? Charmante, charmante!" dedi Prens, urun saplı
* Nefis! ** Bu ne hoş!
g•zl‚ğ‚yle Zina'ya arzulu arzulu bakarken. "Mais quelle beaute!"* diye fısıldadı. ,
"‡ayınız, Prens" dedi Marya AŒeksandrovna, elinde tepsiyle Prens'in •n‚nde duran „ocuğa
dikkatini „ekerek. Prens fincanı aldı ve tombul, pembe yanaklı „ocuğa bakarken kendini
kaybetti.
"A-ah, bu sizin oğlunuz mu?" dedi. "Ne g‚zel bir „ocuk!... Ter-bi-yeli bir „o-cu-ğa benziyor."
"Prens" diye araya girdi Marya Aleksandrovna aceleyle. "Korkun„ kazayı duydum! ‡ok
korktum doğrusu... Bir yerinizi incitmediniz ya? İyice emin olmalısınız! B•yle bir şey şakaya
gel-
mez...
"O yaptı, o yaptı, arabacı yaptı bunu!" dedi Prens, alışılmadık bir hareketlilikle. "D‚nyanın
sonu falan geldi sandım. İtiraf etmeliyim ki „ok korktum. Tanrı beni bağışlasın! Neredeyse
aklımı ka„ırıyordum! Hi„ beklemiyordum, hi„ bek-le-miyor-dum! Arabacım Fe-o-fil'in su„u
bu! Sana g‚veniyorum dostum, gerekli işlemleri hallet, bir araştırma yaptırt. Benim canıma
kastettiğinden eminim!"
"Tamam, tamam Amca!" dedi Pavel Aleksandrovich. "Aslını iyice araştırırım! Ama Amca,
onu bu seferlik affedemez misiniz? Ne diyorsunuz?"
"Kesinlikle olmaz! Beni ortadan kaldırmak istediğinden eminim. O ve evdeki Lavrenty.
D‚ş‚nsenize kafasını şu yeni fikirlerle doldurmuş! Son zamanlarda „ok olumsuz davranmağa
başladı... A„ık s•ylemek gerekirse, tam anlamıyla kom‚nist olmuş! Onunla karşılaşmaya bile
korkuyorum!"
"‡ok doğru s•yl‚yorsunuz Prens" diye bağırdı Marya Aleksandrovna. "Şu lanet olasıca, işe
yaramaz adamlardan neler „ektiğimi bilemezsiniz! Bir d‚ş‚nsenize, iki tanesini değiştirdim,
ama onların yerine aldıklarım da •yle aptal şeyler ki, sabahtan akşama
Bu ne g‚zellik!
30
31
kadar onlarla beraber olmaktan korkuyor insan. Ne aptal olduklarım bilemezsiniz, Prens!"
"ˆyle tabii, ama ben uşağın biraz kalın kafalı olmasını isterim doğrusu" dedi Prens, b‚t‚n
yaşlılar gibi boş konuşmalarının dikkatle dinlenmesinden „ok memnundu. "Bir uşağa bu
yakışır, hatta bu onun en •nemli erdemidir, d‚r‚st ve salak olmalıdır. Tabii bazı zamanlarda.
Bu onları daha heybetli yapar, y‚zlerine bir cid-di-yet gelir; yani daha terbiyeli g•r‚n‚rler, bir
uşakta en „ok aradığım şey terbiyedir. ˆrneğin, benim Te-ren-ty. Te-ren-ty'i hatırlıyorsunuz
değil mi? Onu ilk g•rd‚ğ‚m anda ondan iyi bir kapıcı olacağını anlamıştım! Şaşılacak kadar
aptaldı! Koyun gibi bakardı! Ama ne heybetli, ne ciddiydi! Gırtlağı a„ık pembeydi! Beyaz
kravatı ve ‚niformasıyla „ok etkileyiciydi. Onu ger„ekten „ok severdim. Bazen ona bakar
hayran kalırdım, sanki bilimsel bir araştırma yapıyormuş gibi •nemli bir edası vardı! Tam bir
Alman filozofuna benziyordu, Kant gibi •rneğin, yok yok daha „ok besili bir hindi gibiydi.
Bir uşak i„in fazlasıyla comme ilfaııt!..."
Marya Aleksandrovna kahkahayı patlatıverdi, hatta alkışladı bile. Pavel Aleksandrovich de
b‚t‚n kalbiyle onun duygularına katıldı. Amcasını „ok komik bulmuştu. Nastasya Petrovna da
g‚lmeye başladı. Zina bile g‚ld‚.
"Ne kadar şakacı, ne kadar akıllı ve esprilisiniz, Prens!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna.
"En ince, en komik ayrıntıları g•zlemleme yeteneğiniz var!... B•yle bir yeteneğe sahip olup
da koskoca beş yıl kendini toplumdan soyutlamak ha! Yazabilirdiniz Prens! Belki bir
Fonvizin, bir Griboyedov, bir Gogol olabilirdiniz!..."
"Ah evet" dedi Prens durumdan gayet memnun. "Yazabilirdim... Biliyorsunuz, eski g‚nlerde
„ok daha espriliydim. Hatta sahne i„in bir ko-me-di bile yazmıştım... İ„inde birka„ tane nefis
şarkı bile vardı! Ama hi„ oynanmadı..."
"Okusak ne hoş olurdu! Sen de biliyorsun Zina, şimdi tam zamanı! Bizimkiler bir dizi tiyatro
gecesi d‚zenliyorlar Prens, ga-
32
zilerimiz i„in6 vatanseverlik adına... Sizin eseriniz „ok uygun olurdu!"
"Evet, tekrar yazmak isterim... ama tamamen u-nut-mu-şum. İki, ‚„ tane harika kelime oyunu
olduğunu iyi hatırlıyorum (Prens, kendi elini •pt‚)... Ben yurtdışındayken b‚y‚k bir heyecan
yaratmıştım. Lord Byron'u hatırlıyorum. Onunla aramız gayet iyiydi,7 Viyana Kongresi8'nde
m‚kemmel dans etmişti."
"Lord Byron mu, Amca! Tanrı aşkına Amca, siz ne s•yl‚yorsunuz?"
"Evet, Lord Byron. Belki de Lord Byron değildi, başka biriydi. Yo, Lord Byron değildi, bir
Polonyalı'ydı! •Şimdi hatırladım. ‡ok ilgin„ bir adamdı. Kont olduğunu s•yleyip duruyordu,
ama sonra bir lokantacı olduğu ortaya „ıkmıştı. Neyse, „ok g‚zel dans ederdi, sonunda
bacağını kırdı. Bu duruma uygun bir şiir de yazmıştım:
Bizim Polonyalı Ne de g‚zel oynardı.
"Sonra devam ederdi... Nasıl devam ettiğini hatırlayamıyorum...
Kırınca bacağını Bıraktı oynamayı."
.
>
"Ger„ekten b•yle devam ediyordu, değil mi Amca?" dedi, iyice j kendinden ge„en
Mozglyakov.
"Evet, sanırım •yle oğlum" dedi Amca. "Ya da ona benzer bir şeydi. Belki de değildi, neyse
canım, komik bir şeydi işte... Bakıyorum da her şeyi unutmuşum. Hep halletmek zorunda
olduğum bir s‚r‚ iş olduğu i„in."
33"S•ylesenize Prens, bunca zamandır neler yaptınız?" diye sordu Marya Aleksandrovna
ilgiyle. "Sizi oyle „ok d‚ş‚nd‚m ki mon cher prince, neler olduğunu •ğrenmek i„in
sabırsızlıktan •l‚yorum..."
"Ne mi yaptım? Bilirsiniz işte, bir s‚r‚ iş vardı. Bazen dinlenir insan, bazen de gezintiye „ıkar
ve bir s‚r‚ şeyin hayalini kurar..."
"‡ok g‚„l‚ bir hayal g‚c‚n‚z vardır herhalde Amca?"
"Hem de „ok oğlum. Bazen •yle şeyler d‚ş‚n‚r‚m ki sonra kendim de şaşarım... Ben
Kaduyevo'dayken... Sahi sen Kaduyevo vali yardımcısıydın, değil mi?"
"Ben mi Amca? Siz ne s•yl‚yorsunuz?" diye bağırdı Pavel Aleksandrovich.
"Ben de seni vali yardımcısı sanıyordum, ‚stelik de ne kadar değiştiğini d‚ş‚n‚yordum... Vali
yardımcisinın y‚z‚ „ok kocaman ve zeki bir y‚zd‚. Olağan‚st‚ zeki bir adamdı, her fırsatta
şiir yazardı. Profilden karo papazına benzerdi..."
"Ah Prens" diye araya girdi Marya Aleksandrovna. Bu yaşam tarzınızla kendi kendinizi
mahvedeceksiniz, hi„ kuşkum yok! Beş yıl bir yere kapanıp, kimseyle g•r‚şmemek ve
konuşmamak! Siz mahvolmuş bir adamsınız Prens! Sizi d‚ş‚nen her kime sorarsanız sorun,
herkes aynı şeyi s•yleyecektir, mahvolmuşsunuz siz!"
"Ger„ekten mi?" dedi Prens.
"Yemin ederim! Size dostunuz ve kardeşiniz olarak s•yl‚yorum! Sizi d‚ş‚nd‚ğ‚m ve
ge„mişimize saygı duyduğum i„in bunları s•yl‚yorum. İkiy‚zl‚l‚k yapsam elime ne ge„er?
Yaşam şeklinizi tamamen değiştirmelisiniz yoksa hastalanacaksınız, kendinizi t‚ketip
•leceksiniz..."
"Olamaz! O kadar erken mi •leceğim?" diye bağırdı Prens, korkuyla. "Biliyor musunuz,
doğru bildiniz. Basurdan „ok „ekiyorum, •zellikle de son zamanlarda. Krizim tuttuğu zaman
„ok k•t‚ oluyorum. Bakın size ayrıntısıyla anlatayım... İlk •nce..."
"Başka bir zaman anlatırsınız Amca" diye araya girdi Pavel Aleksandrovich. "Şimdi artık
gitme zamanımız gelmedi mi?"
34
"Peki, başka bir sefere o zaman. Zaten pek de ilgin„ gelmeyecekti size. Bunu şimdi fark
ettim... Yine de ilgin„ bir hastalık. ˆyle anları var ki... Bana hatırlat da sana bu akşam bir
olayı ay-rın-tı-sıy-la anlatayım oğlum..."
"Yurtdışında tedavi ettirmelisiniz Prens" dedi Marya Aleksandrovna, ikinci kez araya girerek.
"Yurdışında mı? Evet. Kesinlikle yurtdışına gideceğim. Hatırlıyorum da, 1820'lerde
yurtdışındayken, her şey m‚kemmeldi oralarda. Fransız bir vikontesle neredeyse
evleniyordum. Ona fena halde †şıktım ve b‚t‚n hayatımı adamak istiyordum. Ama onunla
evlenen bir başkası oldu. Olaylar tersine d•nd‚. Birka„ saat i„in ona arkamı d•nm‚şt‚m ki bir
başkası gelip kaptı. Alman bir barondu. Sonraları tımarhanede yattı."
"Cher prince, ben sağlığınıza dikkat etmeniz gerektiğini s•yl‚yorum. Yurtdışında iyi
doktorlar var... her şey bir yana, yaşam tarzım değiştirmek mucizeler yaratır!
Dukahanovo'nuzdan ayrılmalısınız, hi„ olmazsa bir s‚re i„in."
"Ke-sin-lik-le doğru! Bunu „ok •nce d‚ş‚nm‚şt‚m zaten. Biliyor musunuz, su k‚r‚n‚
deneyeceğim."
"Su k‚r‚ m‚?"
"Evet, aynen •yle. Bir zamanlar denemiştim. İ„melere gittiğim j zamandı. Orada, Moskovalı
bir hanım vardı, soyadını hatırlamıyorum. Yetmişinde, şair ruhlu bir kadındı. Elli yaşlarında,
ak„ıl g•zl‚, dul bir kızı vardı. O da şiir konusunda iyiydi. Sonraları başına bir talihsizlik geldi
ve „ok sinirlenerek hizmet„isini •ld‚r‚verdi. Mahkemelerde s‚r‚nd‚. İşte onlar ille de
i„melere gitmem i„in direttiler. Aslında bir sıkıntım yoktu, ama onlar ısrar ettiler. Kabalık
etmemek i„in gittim. Ger„ekten yararlı bir şeydi. İ„tik„e i„tim, belki bir ırmak su i„mişimdir.
Su k‚r‚n‚n „ok yararlı bir şey olduğunu ve bana g‚„ verdiğini kabul etmeliyim. Eğer hasta
d‚şmeseydim, inanın ki hi„bir sorunum olmazdı..."
"Bu „ok doğru bir sonu„ Amca!" dedi Mozglyakov. "S•ylesenize I Amca siz mantık
okudunuz mu?"
35"Tanrı aşkına! Neler soruyorsunuz •yle!" dedi Marya Alek-sandrovna sert sert, „ok
şaşırmış bir halde.
"Okudum „ocuğum, ama uzun yıllar •nceydi. Almanya'da felsefe de okudum. Kursun
tamamını aldım, ama sonra hepsini unuttum gitti. İtiraf etmeliyim... beni bu hastalık
konusunda... •yle kor-• kuttunuz ki... „ok k•t‚ oldum. Şimdi geliyorum..."
"Nereye gidiyorsunuz Prens?" diye bağırdı Marya Alek-sandrovna şaşkınlıkla.
"Şimdi d•nerim, şimdi... Aklıma bir şey geldi de onu bir yerlere not etmek istiyorum... au
revoir*..."
"Bunu nasıl buldunuz?" diye bağırdı Pavel Aleksandrovich ve kahkahayı bastı.
Marya Aleksandrovna'nın sabrı t‚keniyordu.
"Hi„ anlamıyorum, neden g‚ld‚ğ‚n‚z‚ ger„ekten anlamıyorum!" diye s•ze başladı •fkeyle.
"Yaşlı, saygıdeğer bir adama g‚l‚yorsunuz, ‚stelik de akrabanız, her kelimesiyle alay ediyor,
iyi niyetinden yararlanıyorsunuz! Sizin adınıza ben utan„ duyuyorum Pavel Aleksandrovich!
S•ylesenize bu kadar g‚l‚necek nesi var? B en hi„ de komik bir şey g•rm‚yorum."
"Bazen kimseyi tanımıyor ve sa„ma şeyler s•yl‚yor."
"Bu, yaşadığı korkun„ hayatın bir sonucu, k•t‚ bir kadının y•netimi altında ge„en, beş yıllık
bir mahk•miyetin sonucu. Ona g‚lmek yerine acımanız gerekir. Beni bile tanıyamadı, bunu
kendiniz g•rd‚n‚z. Her şey ortada! Onu kurtarmak gerekiyor! Sırf o... adi kadından kendini
kurtarsın diye yurtdışına „ıkmasını •nerdim!"
"Bir şey s•yleyeyim mi, ona bir eş bulmalısınız, Marya Alek-sandrovna!" dedi Pavel
Aleksandrovich.
"Yine başladınız! Siz ıslah olmazsınız M•sy• Mozglyakov!"
* Hoş„a kalın.
36
"Yo Marya Aleksandrovna! Bu kez ger„ekten „ok ciddiyim. Neden onu evlendirmiyoruz?
Fena bir fikir sayılmaz! C'est ‚ne idee comme ‚ne antre! * Ne zaran olacak? Hatta tam
tersine, şu anda •yle bir durumda ki, belki b•yle bir adım onun kurtuluşu olur! Yasal olarak
buna bir engeli yok. Hem sonra, tabirimi bağışlayın, o yaşlı cadalozdan da kurtulmuş olur. En
•nemlisi de, gen„ bir kız ya da daha iyisi, tatlı, iyi, akıllı, yumuşak, hepsinden •te ona
kızıymış gibi bakabilecek, fakir bir dul se„ecek olursa, o zaman onunla evlenmekle kadının
hayatını kurtardığını d‚ş‚necek. Onun i„in, o k•yl‚ kadın yerine, sevecen, i„ten, iyi bir
aileden gelen ve b‚t‚n •mr‚ boyunca yanından ayrılmayacak bir kadından daha iyi bir şey
olur mu? Tabii g‚zel de olması gerekiyor, „‚nk‚ Amca'm g‚zelliğe meraklıdır. Zinaida
Afanasyevna'ya bakışını fark ettiniz mi?"
"Ama •yle birini nereden bulacaksınız?" diye sordu, o ana kadar her şeyi dikkatle dinleyen
Nastasya Petrovna.
"İşte kendiniz s•ylediniz: Siz varsınız ya! İsterseniz tabii. Bakın size ş•yle s•yleyeyim:
Prens'in eşi olmamanız i„in bir nedeniniz var mı? G‚zelsiniz, bu bir; hem dulsunuz, bu da iki;
‚„‚nc‚s‚, iyi bir aileden geliyorsunuz; d•rd‚nc‚s‚, zengin değilsiniz („‚nk‚, „ok paganız
yok); beşincisi, „ok duygulu bir kadın olduğunuz i„in onu seversiniz, el ‚st‚nde tutarsınız, o
kadını postalayıp, Prens'i yurtdışına g•t‚r‚rs‚n‚z, onu balla b•rekle beslersiniz. Ta ki, bu fani
d‚nyadan g•„‚p gidene dek. Bu da en ge„ bir yıl i„inde olur zaten, hatta belki de bir iki ay
bile s‚rmeyebilir. O zaman, dul bir Prenses olursunuz ve bir s‚r‚ paranız olur,
fedak†rlığınızın •d‚l‚ olarak da belki bir markiyle, belki de bir generalle evlenirsiniz! C'est
joli, n'est-cepas?"**
"Aman Tanrım! Ne ayıp! O beni isteyecek olsa, sırf minnetten dolayı ona †şık olurdum" dedi
Bayan Zyablov, kara, anlamlı g•zleri ışıldadı. "Ama b‚t‚n bunlar „ok sa„ma!"
"Sa„ma mı? Siz isterseniz neden sa„ma olsun? Siz hele bir is-
* **
Herhangi bir fikirden farkı yok. Ne hoş, değil mi?
37teyin, eğer bug‚n nişanlanmazsanız benim parmağımı kesin! Amca'yı bunu yapmaya ikna
etmekten daha kolay hi„bir şey olamaz! Her şeye 'Evet' diyor, bunu kendi kulağınızla
duydunuz. Daha farkına bile varmadan onu evlendiririz ya da •nce g•z‚n‚ boyarız, sonra
evlendiririz. Bu onun iyiliği i„in. Siz her ihtimale karşı en g‚zel kıyafetinizi giy seniz iyi
olacak, Nastasy a Petrovna!"
M•sy• Mozglyakov'un coşkusu gitgide artıyordu. Soğukkanlılığına rağmen, Bayan
Zyablov'un da ağzı sulanıyordu.
"Bug‚n darmadağın bir halde olduğumun farkındayım" dedi kadın. "Hayal kurmayı bırakalı
uzun yıllar oldu, artık hi„ umudum yoktu. Tam bir Madam Griboussier oldum artık...
S•ylesenize hizmet„iden farkım yok, değil mi?"
Bu zaman boyunca, Marya Aleksandrovna y‚z‚nde bir hayret ifadesiyle oturuyordu. Pavel
Aleksandrovich'in garip teklifini yıldırım „arpmış gibi dehşet i„inde dinlediğini s•ylersem
yalan olmaz... Sonunda soğukkanlılığını yeniden kazandı.
"Her şeyin „ok iyi d‚ş‚n‚ld‚ğ‚nden eminim, ama b‚t‚n bunlar „ok sa„ma, aptalca ve dahası
uygunsuz" dedi Mozglyakov'a sert sert.
"Ama neden sevgili Marya Aleksandrovna, neden sa„ma ve uygunsuz?"
"Pek „ok nedenden dolayı. Bir kere, şu anda benim evimdesiniz, Prens de benim konuğum,
kimsenin evime saygısızlık etmesine izin veremem. S•zlerinizi şaka olarak değerlendiriyorum
Pavel Alek-sandrovich. Tanrıya ş‚k‚r ki Prens de geliyor!"
"İşte geldim" diye bağırdı Prens, odaya girerken. "Bug‚n ne kadarda „ok, değişik fikirle
doluyum, cherami. Buna inanması g‚„ biliyorum, ama bazen aklıma hi„bir fikir gelmez.
B‚t‚n g‚n •ylece oturup dururum."
"Ge„irdiğiniz kaza y‚z‚ndendir Amca. Sinirlerinizi bozmuş olmalı, hem..."
38
"Evet oğlum, bana da •yle geliyor. Sanırım k†za biraz da ha-yır-lı oldu. Bu y‚zden Feo-fil'i
bağışlamaya karar verdim. Biliyor musun, aslında benim canıma falan kastettiğini
sanmıyorum. Sen ne dersin? Neyse canım, zaten daha ge„enlerde sakalını kestirerek onu
cezalandırmıştık."
"Sakalını kestirmek mi? Ama Amca suratının yarısı kılla kaplı!"
"Şey, evet, •yle. Bazen „ok doğru g•z-lem-ler-de bulunuyorsun oğlum, ama o sakal takma.
Bakın ne oldu: Biri bana dışardan bir katalog g•nderdi. Efendiler ve arabacıları i„in, şahane
sakallar, favoriler, top sakallar, bıyıklar falan, hepsi de kali-teli ve uygun fiyatlı. Nasıl bir şey
olduğunu g•rmek i„in bir sakal ısmarlamaya karar verdim. Bir arabacı sakalı ısmarladım.
Nefis bir şey geldi. Sonra bir baktık ki Feofil'in sakalı onun iki katı daha g‚r. Biraz kararsızlık
yaşadık: Acaba sakalını mı kestirmeliydik yoksa o sakalı geri mi g•ndermeliydik. Bunu uzun
uzun d‚ş‚nd‚m, sonra takma sakalı takmasının daha uygun olacağına karar verdim."
"Hi„ kuşkusuz •yledir, sanat daima doğadan ‚st‚nd‚r Amca!"
"Kesinlikle. Sakalını kestirirken ne acılar „ekti! Sanki sakalıyla beraber b‚t‚n benliği de
gidiyor gibiydi... Artık gitsek iyi olacak oğlum, değil mi?"
"Ben hazırım Amca."
"Umarım Vali'ye gidiyorsunuzdur!" dedi Marya Aleksandrovna, heyecan i„inde. "Siz artık
benimsiniz Prens. B‚t‚n g‚n benim evime aitsiniz. Buradaki sosyal „evremiz konusunda size
bir şey s•yleyecek değilim kuşkusuz. Belki Anna Nikolayevna ile birlikte olmak istersiniz,
size akıl vermeye kalkışacak değilim, zamanla her şey a„ığa „ıkacaktır nasıl olsa. Şunu
unutmayın ki, bug‚n sizin ev sahibeniz, kardeşiniz, anneniz ve dadınız benim. İtiraf
etmeliyim ki, sizin i„in endişeleniyorum Prens! Siz bu insanları bilmezsiniz, bilemezsiniz!..."
"Siz bana g‚venin Marya Aleksandrovna. Her şey s•z verdiğim gibi olacak" dedi
Mozglyakov.
39"Ah sizi gidi havai delikanlı! Size g‚venmek mi? Sizi yemeğe bekliyorum Prens. Biz
akşam yemeğini erken yeriz. Kocamın „iftlikte olduğuna nasıl da ‚zg‚n‚m! Sizi g•rmekten
„ok memnun olurdu! Size saygısı ve sevgisi vardır."
"Kocanız mı? Demek bir kocanız var?" diye sordu Prens.
"Ah Tanrım! Nasıl da unutkan olmuşsunuz Prens! Ge„mişle ilgili her şeyi, ama her şeyi
unutmuşsunuz! Ger„ekten de kocam Afanasy Matveich'i hatırlamıyor musunuz? Şimdi
„iftlikte, ama onu binlerce kez g•rm‚şt‚n‚z. Hatırlıyor musunuz Prens? Afanasy
Matveich?..."
"Afanasy Matveich! ‡iftlikte ha, c'est delicieıal Demek bir kocanız var? Ne garip şey! B
ildiğim bir komediye benziyor: Kocası oradadır da karısı... Ah affedersiniz, devamını
unuttum. Galiba kadın bir yerlere gitmişti, Tula'y a mı y oksa Yaroslavl'a mıydı, neyse canım
„ok komikti."
"Kocası oradadır da, kadın Tver9'dedir Amca" dedi Mozgl-yakov, ona hatırlatmak i„in.
"Ah evet, evet! Teşekk‚rler oğlum, Tver'di tabii ya! Charmant, charmantl Ben de Yaroslavl
mı yoksa Kostroma mı diye d‚ş‚n‚yordum. Kadının nereye gittiğini bir t‚rl‚ hatırlayamadım.
Charmant, charmant! Neden bahsettiğimi unuttum... Evet! Hadi gidelim oğlum. An revoir,
madame, adieu, ma charmante de-moiselle* " dedi Prens, Zina'ya d•n‚p parmaklarından
•perek.
"Yemeği unutmayın Prens! ‡abuk d•n‚n!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna arkasından.
* Hoş„a kalın bayan, elveda g‚zel hanımefendi.
40
BEŞİNCİ BOLUM
"Siz mutfağa bir baksanız iyi olacak, Nastasya Petrovna" dedi Marya Aleksandrovna Prens'i
yolcu ettikten sonra. "Canavar Nikita yemeği mahvedecekmiş gibi bir his var i„imde! Şu
saatte bile eminim sarhoştur..."
Nastasya Petrovna emre uyarak kalktı. Dışarı „ıkarken, biraz endişeli olduğunu d‚ş‚nerek
Marya Aleksandrovna'ya kuşkulu bir bakış attı. Mutfağa gidip canavar Nikita'yı kontrol etmek
yerine, konuk odasına, oradan koridoru ge„ip kendi odasına, sonra da evin kirli „amaşırlarının
toplandığı, sandıklarla dolu k‚„‚k, karanlık odaya ge„ti. Nefesini tutarak, parmak u„larına
basa basa kapalı kapıya doğru gitti, eğilip anahtar deliğinden bakarak dinlemeye başladı. Bu
kapı, biraz •nce Zina ile annesini yalnız bıraktığı odaya a„ılan ‚„ kapıdan biriydi ve her
zaman kapalı ve kilitli olurdu.
Marya Aleksandrovna, Nastasya Petrovna'yı her zaman dolap ‡eviren ve havai biri olarak
g•r‚rd‚. Onun kapıları dinlediğini de bilirdi hi„ kuşkusuz, ama o anda Bayan Moskalev •yle
heyecanlı ve
41dalgındı ki bu konuda •nlem almak aklına bile gelmedi. Koltuğa oturdu ve anlamlı anlamlı
Zina'ya baktı. Zina bu bakışı ‚zerinde hissetti ve bir kasvet duygusu kalbini kapladı.
"Zina!"
Zina solgun y‚z‚n‚ ağır ağır ona doğru „evirdi ve kara, d‚ş‚nceli g•zlerini kaldırdı.
"Zina „ok •nemli bir konuda seninle konuşmak istiyorum."
Zina annesine tamamen y‚z‚n‚ d•nd‚, kollarını kavuşturup bekledi. Y‚z‚ndeki rahatsızlık ve
alay ifadesini saklamaya „alışıyordu.
"Mozglyakov hakkında bug‚nk‚ izlenimlerinin ne olduğunu sormak istiyorum sana."
"Uzun zamandır onun hakkında d‚ş‚nd‚klerimi biliyorsun" dedi Zina istemeye istemeye.
"Evet, mon enfant* ama kur yapma konusunda... gitgide daha ısrarlı gibi g•r‚n‚yor."
"Beni sevdiğini s•yl‚yor, onun i„in ısrarhlığı bağışlanabilir."
"Bu „ok garip! Onun bu kadar ileri gitmesine oy le kolay kolay... izin vermezdin. Tam tersine,
‚zerine saldırmak i„in fırsat kollardın."
"Senin de eskiden hep ondan yana olup, onunla evlenmem konusunda diretmene rağmen
şimdi nedense ona saldırıda bulunman „ok garip."
"Zina, Mozglyakov ile evlenmeni istediğimi ink†r edecek değilim. Seni hep sıkıntılı g•rmek,
(sen ne d‚ş‚n‚rsen d‚ş‚n) nedenini gayet iyi anladığım ve geceleri uykumun ka„masına yol
a„an acılarına seyirci kalmak „ok zor. Sonunda, ancak hayatındaki ger„ek bir değişikliğin seni
kurtaracağına inandım. Bu değişiklik de evlilik. Zengin değiliz ki yurtdışına gidelim.
Buradaki salaklar, senin yirmi
* ‡ocuğum.
42
ˆ„ yaşında ve hŠlŠ bekŠr olduğuna bir anlam veremiyorlar. Bir sˆrˆ IhikŠye uyduruyorlar.
Herhalde seni mˆşavirle yada avukatımız İvan ‹vanovich'le evlendirecek değilim. Burada sana
g‰re bir koca nereden bulayım? Mozglyakov havai bir adam kuşkusuz, ama yine de „ok iyi
bir kısmet. İyi bir aileden, nˆfuzlu akrabaları var, yˆz elli kişilik bir k‰ye sahip, başka ne
istiyorsun, s‰ylesene. Rˆşvetlerle ve dalaverelerle yaşamaktan daha iyidir. Bu yˆzden ondan
yanayım. Dˆrˆst olmak gerekirse, aslında ondan ger„ekten hoşlandığım s‰ylenemez. Tanrı'nın
beni ‰nceden uyardığına inanıyorum. Birde senin i„in daha uygun birini g‰nderecek olursa,
senin Mozglyakov'a s‰z vermemiş olman „ok iyi olacak! Yani ona ciddi bir s‰z vermedin,
değil mi Zina?"
"Bˆtˆn sorunu iki kelimeyle ‰zetlemek varken niye lafı do-|landırıp duruyorsun anne?" dedi
Zina kızarak.
"Lafı dolandırmak mı Zina? Lafı dolandırmak ha! Annenle ne bi„im konuşuyorsun? Aman ne
olacak canım! Zaten annene „ok ızun zamandan beridir gˆvenmiyorsun ki! Uzun zamandır
beni annen değil de dˆşmanın gibi g‰rˆyorsun."
"Gˆvenmemek mi anne! Kelime oyunlarını bir tarafa bırakalım artık! Birbirimizi anlıyoruz,
değil mi? Bunun i„in „ok zaman har-:adık."
"Beni incitiyorsun „ocuğum! Senin geleceğini kurtarmak i„in her şeyi yapmaya hazır
olduğuma inanmıyorsun bir tˆrlˆ."
Zina annesine rahatsız ve alaylı bir şekilde baktı.
"Geleceğimi kurtarmak i„in o Prens'le evlenmemi ister misin?" ˆye sordu, garip bir
gˆlˆmsemeyle.
"Bu konuda tek kelime bile etmedim. Madem sen başlattın s‰yleyeyim, senin Prens'le
evlenmen s‰z konusu olsa, bu hi„ de ap-|talca bir şey olmazdı, gayet iyi bir kısmet..."
"Bu „ok,sa„ma!" diye bağırdı Zina ‰fkeyle. "Sa„malık! Sa„malık! Anne, bana sorarsan sen
„ok fazla şair ruhlusun. Kelimenin tam anlamıyla şair olmuşsun. Kasabadakiler de sana ‰yle
diyorlar
43zaten. Sˆrekli planlar yapıp duruyorsun. Bunların imkŠnsızlığı ve sa„malığı bile seni
engellemiyor. Prens buradayken, aklından bunun ge„tiğine eminim. Mozglyakov, o yaşlı
adama bir eş bulmamız konusunda sa„malarken, senin yˆzˆnden ne dˆşˆndˆğˆn
anlaşılıyordu. Şimdi de aynı şeyi dˆşˆndˆğˆne bahse girerim, s‰zˆ oraya getirecektin. Benim
hakkımda sˆrekli olarak yaptığın planlar artık canımı sıktığı ve başımı ağrıttığı i„in, bana tek
kelime bile etmeni istemiyorum, duyuyor musun anne, tek kelime bile! Bunu aklından
„ıkarmasan iyi olacak!" €fkeden nefesi kesildi.
"Sen „ocuksun Zina, hasta, ‰fkeli bir „ocuk!" dedi Marya Aleksandrovna i„li bir sesle ve
g‰zˆnde yaşlarla. "Bana saygısızca laflar s‰ylˆyorsun ve beni aşağılıyorsun. Senden gece
gˆndˆz „ektiklerime hi„bir anne katlanamazdı! Ama ne yapayım sinirlisin, hastasın, acıların
var ve ben de senin annenim, ˆstelik de Hı-ristiyanım. Katlanmam ve bağışlayıcı olmam
gerekir. Hem sonra b‰yle bir beraberliği istemenin nesi sa„ma? Bence Mozglyakov, hayatı
boyunca, Prens'i evlendirmek konusunda s‰ylediklerinden daha anlamlı bir laf etmemişti hi„.
Tabii o şapşal Nastasya ile değil kuşkusuz. O konuda biraz sa„maladı doğrusu."
"Bak anne! Bana a„ık a„ık s‰yle, bˆtˆn bunları meraktan mı soruyorsun, yoksa kafanda bir
şey mi var?"
"Yalnızca soruyorum o kadar. Neden sa„ma olduğunu dˆşˆnˆyorsun ki?"
"Ger„ekten sıkıldım artık! Katlanmak zorunda olduğum hay ata bir bakın!" diye bağırdı Zina,
ayağını yere vurarak. "Eğer hŠlŠ an-layamadıysan s‰yleyeyim: Bˆtˆn anlamsızlıkları bir yana
bıraksak bile; zavallı, bunak bir ihtiyardan yararlanmak, para koparmak i„in evlenerek onun
gibi sakat bir insanı kandırmak, sonra her gˆn, her saat ‰lmesini beklemek, bence yalnızca
sa„malık değil, aynı zamanda da adilik, hem de ‰yle bir adilik ki, kusura bakma ama anne
b‰yle şeyler dˆşˆndˆğˆn i„in seni kutlayacak değilim!"
Bir an i„in sessizlik oldu.
44
"Zina! İki yıl ‰nce olanları hatırlıyor musun?" diye sordu Marya Aleksandrovna birden.
Zina dehşete kapıldı.
"Anne!" dedi sert bir sesle. "O konuyu bir daha a„mayacağına s‰z vermiştin."
"Şimdi de senden bir kere olsun s‰zˆmden d‰nmeme izin vermeni istiyorum „ocuğum. ‡ˆnkˆ
bunu bugˆne dek i„imde sakladım. Zina! Artık birbirimize karşı dˆrˆst olma zamanımız geldi.
İki yıldır sustuğum yeter! Bu b‰yle devam edemez!... Diz „‰kˆp sana yalvarıyorum, bırak da
konuşayım. Duyuyor musun Zina? €z annen sana diz „‰kˆp yalvarıyor! Ayrıca kızına tapan,
mutsuz bir anne olarak sana yemin ediyorum, bundan sonra hi„bir zaman, hangi şartlarda
olursa olsun, hayatım bile s‰z konusu olsa bu konuyu bir daha a„mayacağım. Bu son olacak,
ama şu anda şart!"
Marya Aleksandrovna s‰zcˆklerinin istediği etkiyi bırakacağına gˆveniyordu.
"S‰yle" dedi Zina sapsarı kesilerek.
"Teşekkˆrler Zina. Artık hayatta olmayan, kardeşin Mitya'ya ders vermek i„in, iki yıl ‰nce bir
‰ğretmen gelmişti."
"Neden b‰yle uzun uzadıya anlatıyorsun? Bu abartılı konuşma ve bˆtˆn bu ayrıntılar
tamamen gereksiz ve acı verici. Hem zaten ikimizin de bildiği şeyler" dedi Zina, nefret i„inde
s‰zˆnˆ keserek.
"‡ˆnkˆ „ocuğum, ben senin ‰nˆnde kendimi temize „ıkarmak istiyorum. ‡ˆnkˆ bˆtˆn bu
sorunu senin bakmaya alıştığın yanlış a„ıdan deha farklı bir boyutta g‰zler ‰nˆne sermek
istiyorum. ‡ˆnkˆ bundan „ıkarmayı dˆşˆndˆğˆm sonucu „ok iyi anlamam istiyorum. Senin
duygularınla oynamak istediğimi sanma sakın! Hayır, Zina, i„imde g‹r„ek bir anneyi
bulacaksın ve belki de biraz ‰nce adi dediğin bu icadının ayaklarına kapanıp, g‰zˆnde
yaşlarla, bugˆne dek hep şiddetle reddettiğin uzlaşma ‰nerisinde bulunacaksın. Bu yˆzd‹n
sana her şeyi anlatmak istiyorum Zina, hem de ta başından ıtibaren. Yoksa ağzımı bile
a„mam!"
45"S‰yle" dedi Zina yine, annesinin abartılı s‰zcˆklere dˆşkˆnlˆğˆne i„ten i„e lanet
okuyarak.
"Devam ediyorum Zina. Bu ‰ğretmen daha bir „ocuk olduğu halde, anlayamadığım bir
şekilde seni etkiledi. Senin sağduyuna, soylu gururuna, daha da ‰tesi onun değersiz biri (a„ık
konuşmak gerekir) olduğuna duyduğum gˆvenle aranızda bir şey olabileceğinden hi„
kuşkulanmamıştım. Ama sen bir gˆn gelip onunla evlenmek istediğini s‰yleme cesaretini
g‰sterdin. Zina! Bu kalbime bı„ak gibi saplandı! ‡ığlığı basıp, kendimi kaybetmişim. Bunları
hatırlarsın. Senin gaddarlık dediğin otoritemi kullanmak zorunda kaldım. Dˆşˆnsene, bir
zango„un oğlu, acıdıkları i„in şiirlerini yayımlayan Readers' Library'den ayda on iki ruble
alan ve o uğursuz Shakespeare'dan başka bir şey bilmeyen bir şair mˆsveddesi. Bu „ocuk
senin kocan olacaktı, Zinaida Moskaleva'nın kocası ha! Florian ve gen„ k‰ylˆlerine^ l yaraşır
bir hikŠye! Bağışla beni Zina, ama hatırlamak bile beni „ileden „ıkarıyor! Tabii onu
reddettim, ama dˆnyadaki hi„bir gˆ„ seni tutmaya yetmedi. Baban da yˆzˆme boş boş
bakıyor, ne anlatmaya „alıştığımı an-layamıyordu bile. Onunla ilişkine devam ettin, buluştun,
en korkuncu da onunla mektuplaşmaya kararlıydın. Dedikodular her yana yayıldı. İnsanlar
yanımda imalı imalı konuşmaya başladılar. Bir tek davullarla herkese duyurmadıkları
kalmıştı. Sonra tahmin ettiğim şey doğru „ıktı. İkiniz kavga ettiniz ve sana layık olmadığı
ortaya „ıkmış oldu... Sefil „ocuk (ona adam demeye dilim varmıyor) mektuplarını kasabada
elden ele dolaştırmakla bile tehdit: etti. Sen bu tehdide „ok ‰fkelendin ve suratına bir tokat
yapıştırdın. Evet Zina, bundan da haberim var! Aynı gˆn sefil „ocuk mektuplarından birini
al„ak Zaushin'e g‰stermiş ve bir saat i„inde mektup benim ezeli dˆşmanım Natalya
Dmitriyevna'nın eline ge„miş. Aynı akşam vicdan azabından kahrolan yarım akıllı „ocuk
kendini zehirleme girişiminde bulundu. Kısacası korkun„ bir skan lal „ıktı! O şapşal Nastasya
Petrovna dehşet i„inde hemen bana koştu ve korkun„ haberi verdi: Mektup bir saattir Natalya
Dmitriyevna'nın
46
elindeymiş, iki saat i„inde b‚t‚n kasaba utancını duyacakmış! Kendimle m‚cadele ettim,
bayılmamaya „alıştım. Az kalsın y‚reğime indiriyordun benim Zina.
O utanma Œ, canavar Nastasya, mektubu alıp ger„ek sahibine vereceğine yeminler ederek,
karşılığında iki y‚z g‚m‚ş ruble istedi. O g‚n ayağımda incecik ayakkabılar, karda koşarak
Yahudi Bumshtein'a gittim ve annemden bana hatıra olan gerdanlığı rehine verdim. İki saat
sonra mektup elimdeydi. Nastasya onu kadının „ekmecesinden „almıştı. B•ylece ortada kanıt
kalmadı ve senin onurun kurtuldu! O korkun„ g‚nde bana ne endişeler yaşattın! Ertesi sabah,
hayatımda ilk kez sa„ımda kırlar g•rd‚m. Zina! O „ocuğun hareketiyle ilgili bir yargıya
varmak i„in yeterli zamanın oldu. Geleceğini ona emanet etmenin ne b‚y‚k bir akılsızlık
olduğunu şimdi, acı bir g‚l‚msemeyle, sen de kabul edersin. Ama o g‚nden beri kendine
eziyet ediyorsun, acı „ektiriyorsun „ocuğum; onu unutamıyorsun, daha doğrusu onu değil de
ge„mişte kalan mutluluğunu unutamıyorsun. O hi„bir zaman sana layık biri değildi. Şimdi
•l‚m d•şeğinde yatıyor. Verem olduğunu s•yl‚yorlar, ama sen -iyilik meleği!- seni h†l† deli
gibi kıskandığı i„in, ‚z‚lmesin diye o hayattayken evlenmiyorsun. Bense onun seni ger„ek bir
aşkla sevdiğine hi„ inanmıyorum! Mozglyakov'un sana olan ilgisini duyduğu zaman seni
izlettiğini, neler olduğunu •ğrenmek i„in birilerini g•nderdiğini, araştırmalar yaptığını
biliyorum. Onu h†l† d‚ş‚n‚yorsun, bunun farkındayım „ocuğum. Tanrı şahidimdir, geceleri
ne i g•zyaşları d•k‚yorum!..."
"Keser misin anne!" dedi Zina anlatılamaz bir acıyla. "Geceleri ne yaptığını bilmeden de
yaşamayı s‚rd‚rebiliriz" diye ekledi kesin bir tavırla. "Uzun uzadıya konuşup, ayrıntılara
girmeden ağzını a„amazsın zaten!"
"Bana hi„ g‚venin yok Zina! Bu kadar acımasız davranma „ocuğum! Son iki yıldır g•zlerim
hi„ kurumadı, ama g•zyaşlarımı senden sakladım ve sana yemin ederim o zamandan beri pek
„ok y•nden değiştim! Senin duygularını gayet iyi biliyorum ve peri-
47sanlığının derecesini ancak şimdi anladım. B•yle bir d‚şk‚nl‚ğ‚n, istenmediği her yere
burnunu sokan o lanet olası Shakespeare'den kaynaklanan bir romantizmin etkisi olduğunu
d‚ş‚nmekte haksız mıyım? O zamanlar duyduğum korku, attığım adımlar ve kararlarımın
ciddiyeti konusunda beni hangi anne su„layabilir? Ama şimdi, iki yıldır „ektiğin acıları
g•r‚nce senin duygularını anlıyor ve hak veriyorum. Bana inan, belki de seni senden daha iyi
anlıyorum. Senin asıl sevdiğin o acayip „ocuk değil, altın hayallerin, kaybettiğin mutluluğun,
y‚ce ideallerin, buna eminim. Ben de sevdim, belki de senden daha „ok, ben de acı „ektim.
Benim de y‚ce ideallerim vardı. Peki beni kim ayıplayabilir, her şeyden •te, Prensle
evlenmenin senin şu anki durumunu kurtaracak, en zorunlu yol olduğunu d‚ş‚nd‚ğ‚m i„in
sen beni su„layabilir misin?"
Zina, annesinin boş yere b•yle konuşmayacağını bildiği i„in, bu uzun konuşmayı şaşkınlıkla
dinledi. Hele bu sonu„ onu hayretten dondurdu.
"Demek sen ciddi ciddi o Prens'le evlenmemi •neriyorsun?" diye bağırdı dehşet i„inde,
annesine biraz da korkuyla bakarak. "Demek bu r‚ya ya da senin planlarından biri değil, ciddi
ciddi niyetlendiğin bir şey, •yle mi? Tahminlerimde yanılmıyorum, değil mi? Peki... peki... bu
evlilik beni nasıl kurtaracak, şu anki durumum i„in nasıl bir zorunluluk? Peki... peki... bunun
deminden beri anlattığın, uzun hik†yeyle ne ilgisi var?... Seni ger„ekten anlayamıyorum
anne!"
"Anlayamadığına „ok şaşırdım mon ange*" dedi Marya Aleksandrovna gitgide
heyecanlanarak. "Birincisi, bambaşka bir topluma, değişik bir d‚nyaya gireceksin! Ne bir dost
ne de bir iyilik g•rd‚ğ‚n, k•t‚ dedikodularına katlandığın, g‚zelliğini kıskanan kargalarla ve
k•t‚ anılarla dolu bu kasabayı sonsuza dek arkanda bırakacaksın. Bu bahar yurtdışına bile
„ıkabilirsin, İtalya'ya, İsvi„re'ye, İspanya'ya gidersin, Zina, bizim lağımımız yerine Al-
hambra'yı, Guadalquivir'i g•receksin İspanya'da..."
* Meleğim.
48
"Ama anne, izin verirsen bir şey s•yleyeyim, sanki Prens'le evlenmişim y a da bana evlenme
teklif etmiş gibi konuşuyorsun!"
"Hi„ endişelenme meleğim, ben ne s•ylediğimin farkındayım. Bırak da devam edeyim.
Birinciyi s•ylemiştim. İkincisi, nasıl bir nefretle Mozglyakov'ad•nd‚ğ‚n‚ iyi anlıyorum..."
"Onunla asla evlenmeyeceğimi senin s•ylemene hi„ gerekyok!" dedi Zina •fkeyle g•zleri
parlayarak.
"Ah hayatım, nefretini nasıl da iyi anladığımı bir bilsen! Asla sevemeyeceğin birini sevmek
i„in yemin etmek „ok korkun„ bir şeydir! Saygı duymadığın birinin karısı olmak „ok korkun„
bir şeydir! Sonra senin aşkını isteyecek, zaten bunun i„in seninle evlenmek istiyor, sana
bakışından anladım bunu. S‚rekli olarak numara yapabilecek misin? Bunun ne dernek
olduğunu iyi bilirim, „‚nk‚ yirmi beş yıl aynı „ileye katlandım. Baban beni mahvetti.Benim
gen„liğimi aldı, ka„ kez ağladığımı kendin de g•rd‚n!..."
"Babam burada değil, l‚tfen arkasından konuşma" dedi Zina.
"Bilirim, hep onun tarafını tutarsın zaten. Ah Zina! Prens'le evlenmeni isterken de i„im
sızlıyor, ama en azından numara yapman gerekmeyecek. Onu sevmeyeceğini s•ylemeğe hi„
gerek yok, kuşkusuz... zaten o da b•yle bir sevginin peşinde olmayacak..."
"Tanrı aşkına sa„malama! Şuna emin ol ki tahminlerinde yanılıyorsun! Kendimi hi„bir şey
uğruna feda etmeğe kesinlikle niyetim yok! Kimseyle evlenmeye de kesinlikle niyetim yok,
bunları bil! Evlenmediğim i„in iki yıldır hayatımı zehir ettin. İstemiyorum, o kadar! Bu
konuyu kapatalım!"
"Zinochka, sevgilim, Tanrı aşkına, s•yleyeceklerimi duymadan hemen sinirlenme! Ne kadar
„abuk •fkeleniyorsun! Olaya benim tarafımdan baksan sen de bana katılacaksın. Prens en
fazla bir iki yıl daha yaşar; bana sorarsan gen„ bir dul olmak, evde kalmış bir kız kurusu
olmaktan daha iyidir. ˆld‚ğ‚ zaman senin •zg‚r ve zengin bir Prenses olacağın da cabası!
Belki onun •l‚m‚yle ilgili hesaplar
49yapmam hi„ hoşuna gitmiyor! Ben bir anneyim ve uzağı g•rd‚ğ‚m i„in beni hi„bir anne
ayıplayamaz. Asıl s•ylemek istediğim şu: Sen o kadar melek kalplisin ki, o „ocuk i„in „ok
‚z‚l‚yorsun ve o hayattayken evlenmek istemiyorsun. Bir d‚ş‚nsene, Prens'le evlenmekle o
gen„ adamı da iyileştirmiş olacaksın, haline ş‚kredecek. Eğer biraz olsun aklı varsa, Prens'i
kıskanmanın ne kadar gereksiz ve anlamsız bir şey olduğunu fark edecek, zorunluluktan ve
birtakım hesaplardan dolayı evlendiğini anlayacak. Sonra anlayacak ki... neyse, demek
istediğim Prens •l‚nce istediğinle evlenmekte •zg‚r olacaksın..."
"Uzun lafın kısası, Prens'le evlen, varını yoğunu al, sonra da •lmesini bekle, •l‚nce de
aşığınla evlen demek istiyorsun. S•zlerinin •zeti bu, değil mi? B•yle şeylerle aklımı „elmeğe
„alışıyorsun... Seni anlıyorum anne, „ok iyi anlıyorum! B•yle „irkin bir olayda bile soylu
duygularını sergilemeden edemiyorsun. 'Zina, „ok al„ak„a ama „ok k†rlı bir iş, en iyisi kabul
et!' deseydin „ok daha iyiydi. En azından daha d‚r‚st„e."
"Ama „ocuğum, neden olaya bu a„ıdan bakıyorsun, neden bir aldatmaca, hainlik ve „ıkarcılık
olarak g•r‚yorsun? Demek d‚ş‚nd‚klerim adilik ve hainlik, •yle mi? Tanrı aşkına, bunun
nesi adilik ve hainlik? Aynada kendine bir baksana. ˆyle g‚zelsin ki, insan senin uğruna bir
krallığı bile feda edebilir! Ve sen, hayatının en g‚zel yıllarını bir ihtiyara feda ediyorsun!
Alacakaranlık g‚nlerini bir yıldız gibi aydınlatacaksın, yaşlılığına yeşil bir sarmaşık gibi
sarılacaksın, onu b‚y‚leyen, a„g•zl‚l‚kle kanını emen o adi kadın değil de sen! Parasının ve
namının senden daha değerli mi olduğunu sanıyorsun? Adilik ve hainlik bunun neresinde?
Sen ne s•ylediğini bilmiyorsun Zina!"
"Bir sakatla evlenmek zorunda olduğuma g•re daha değerli olmalı! Amacı ne olursa olsun
aldatmaca aldatmacadır anne."
"Tam tersi hayat1 m, tam tersi! B‚t‚n bunlar Hıristiyanlık a„ısından değerlendirilmeli
„ocuğum! Bir keresinde bir •fke n•betin sırasında, hemşire olmak istediğini s•ylemiştin bana.
Acı „ekmiş,
50
hayata k‚sm‚şt‚n. Artık sevmenin imk†nsız olduğunu s•ylemiştin, evet s•yledin. Eğer aşka
inanmıyorsan, o zaman kendini başka bir şeye, daha y‚ce bir şeye y•nelt, bir „ocuk gibi
i„tenlikle, inan„la, Tanrı seni kutsayacaktır. Bu ihtiyar da acı „ekti, o da mutsuz, oradan oraya
mekik dokudu. Onu yıllardır tanırım, sanki i„ime doğmuş gibi, garip bir sevgi beslemişimdir.
Onun arkadaşı, kızı, hatta -b•yle konularda a„ık a„ık konuşmak gerekirse- oyuncağı ol;
kalbini ısıt, o zaman Tanrı'dan yana, erdemli bir hareket yapmış olursun. Komik olmasına
aldırma. O yarım bir adam, ona acı. Sen bir Hıristiyansın! Kendini zorla, b•yle şeyler
zorlamayla basardır. Hastanede yatmak, karantinanın bulaşıcı havasını solumak pek hoş bir
şey değildir. Ama bu işi severek yapan melekler var. İşte senin yaralı kalbin i„in bir kurtuluş
yolu, bir uğraş, bir kahramanlık, hem kendi yaralarını da sarmış olursun. B•yle bir şeyde
„ıkarcılık ve adilik olur mu? Ama senin bana g‚venin yok ki! Belki de b•yle şeyleri
uydurduğumu d‚ş‚n‚yorsun. Bu, kibirli, bilmiş kadının kalbi, duygulan, prensipleri olduğunu
anlayamazsın. Ne „ıkar? Annene g‚venme, onu aşağılayıp dur, ama en azından mantıklı ve
yararlı şeyler s•ylediğimi kabul et. Senin i„in daha iyi olacaksa konuşan ben değilmişim de
başkasıymış gibi d‚ş‚n; g•zlerini kapat, y‚z‚n‚ duvara d•n, sahibi g•r‚nmeyen bir sesin
konuştuğunu hayal et... Senin asıl canını sıkan, bunun sanki bir alışverişmiş gibi para i„in
yapılıyor olması mı? Senin i„in o kadar iğren„ geliyorsa parayı bir kenara bırak o zaman!
Gerekli olduğu kadarını al, gerisini bir fakire ver. ˆrneğin, •l‚m d•şeğindeki o talihsiz
„ocuğa yardım et."
"Yardımı kabul etmez" dedi Zina yavaş„a, sanki kendi kendine konuşuyormuş gibi.
"O etmeyebilir, ama annesi eder" dedi Marya Aleksandrovna, zafer kazanmış gibi bir tavırla.
"Onun haberi olmadan alır. Hem altı ay •nce kadına vermek i„in teyzenden hediye olan
k‚pelerini satmadın mı? G•r‚yorsun ya haberim var. Talihsiz oğluna bakmak i„in yaşlı kadın
„amaşıra gidiyormuş."
"Yakında yardıma ihtiyacı kalmayacak." '
51"Neyi ima ettiğini biliyorum" dedi Marya Aleksandrovna aceleyle, iyice ilhama kapılmıştı.
"Neden s•z ettiğini anlıyorum. Onun verem olduğunu ve yakında •leceğini s•yl‚yorlar. Peki
kim s•yl‚yor bunları? Ge„en g‚n Kallist Stanislavich'e onu •zellikle sordum. Bir kalp
taşıdığıma g•re bilmem gerekirdi Zina. Kallist Stanislavich hastalığın ciddi olduğunu kabul
ediyor, ama verem olmadığından emin. Yalnızca ciddi bir g•ğ‚s rahatsızlığı varmış. İstersen
git kendin sor. Başka bir yerde olsa, •zellikle de hava değişimi yapsa daha da iyileşirmiş.
İspanya'da -zaten bunu daha •nce de duymuştum, hatta bir yerde okumuştum-12 Malagat-
Malaga mıydı, yoksa şarap adı gibi bir şey miydi neydi- diye bir ada varmış, orada yalnızca
g•ğ‚s hastaları değil ger„ekten veremliler bile sırf ikliminden dolayı iyileşiyorlarmış. İnsanlar
oraya •zellikle şifa i„in gidiyorlarmış. Tabii yalnızca kodamanlar, belki de t‚ccarlar, „ok
parası olanlar yani. Ah o b‚y‚l‚ Alhambra! O mersin ağa„ları, limonlar, katırlarına binen
İspanyollar! Yalnızca bunlar bile bir şair ‚zerinde olağan‚st‚ bir etki bırakır. B•yle bir
yolculuğa „ıkmak i„in senin yardımını, paranı kabul etmez mi diyorsun? O halde eğer onun
i„in ‚z‚l‚yorsan onu kandırabilirsin! Eğer insan hayatı s•z konusuysa aldatmalar
bağışlanabilir. Ona ‚mit ver, aşkını garanti et; dul kalınca onunla evleneceğini s•yle. D‚nyada
her şeyin kibarca s•ylenme yolu vardır. Annen sana utanılacak bir şey •ğretmez Zina. Bunu
onun hayatını kurtarmak i„in yapacaksın, her şey normal! Umut verecek, onu yaşama
d•nd‚receksin, o zaman sağlığına dikkat etmeğe başlayacak, tedavi g•recek, doktorların
dediklerini yapacak. Mutluluğunu yeniden kazanmak i„in kalkmaya gayret edecek. İyileştiği
zaman, sen onunla evlenmesen bile onu kurtarmış, hayata d•nd‚rm‚ş olacaksın! Ona
merhamet duyacaksın! Belki de kader onu daha olgun biri yapmış, değiştirmiştir. Sana layık
biri olduysa, dul kalınca neden onunla evlenmeyesin ki! Zengin ve •zg‚r olacaksın. Onu
sağlığına kavuşturunca bir de işe girer. O zaman onunla evlenmen şimdikinden daha mantıklı
olur. Şimdi b•yle bir d‚ş‚ncesizlik yapacak olsaydınız neler olurdu? Herkesin k‚„‚msemesi,
yoksulluk, işi gereği „oluk „ocuk sesleri, karşılıklı
52
Shakepeare okumalar, hep Mordasov'da yaşamak, sonunda beklenen ve ka„ınılmaz •l‚m‚.
Onu yeniden canlandırırken aynı zamanda da g‚zel ve erdemli bir yaşam sağlamış olacaksın,
onu bağışlamakla kendisine saygı duymasını başaracaksın. Yaptığı k•t‚ hareketler y‚z‚nden
kendisine işkence ediyor, onu bağışlayıp, yeni bir hayat sağlamakla, ‚mit verecek, kendi
kendisiyle barıştıracaksın. Kim bilir belki h‚k‚mette iş bulup, y‚kselir. İyileşmese bile senin
kollarında -sen yanında olacaksın- mersin ağa„larının, li-monların ve egzotik g•ky‚z‚n‚n
altında mutlu, kendisiyle barışık ve senin aşkından emin bir şekilde •lecek! Ah Zina! B‚t‚n
bunlar senin elinde! Her şey senden yana ve bunlara Prens'le evlenerek sahip olabilirsin."
Marya Aleksandrovna sustu. Uzun bir sessizlik oldu. Zina anlatılamaz bir karışıklık i„indeydi.
Zina'nın duygularını tanımlama sorumluluğunu ‚stlenecek değiliz, „‚nk‚ anlamamız zor.
Ama g•r‚n‚şe bakılırsa Marya Aleksandrovna kızının kalbine giden yolu bulmuştu. O kalpte
neler olduğunu bilmeden, her olasılığı denemiş ve sonunda doğru iz ‚zerinde olduğunu
anlamıştı. Hassas parmaklarını Zina'nın yarasına basmış ve eski bir alışkanlıkla Zina'yı hi„ de
etkilemeyen soyluluk duygularını g•stermeden de edememişti.
"G‚venmezse g‚venmesin" diye d‚ş‚nd‚ Marya Aleksandrovna. "D‚ş‚nmesini sağlamam
bile yeter! Doğrudan s•yleyemediğim konularda imalarda bulunurum!" D‚ş‚nd‚ğ‚n‚ yapıp
amacına ulaştı. İstenilen etki yaratılmıştı. Zina dikkatle dinlemişti. Yanakları alevlendi, g•ğs‚
inip kalkmaya başladı.
"Dinle anne" dedi sonunda kararlılıkla, y‚z‚nde bu kararlılığın ona nelere mal olduğunu
g•steren bir solgunluk vardı. "Dinle anne..."
O anda holden gelen ve Marya Aleksandrovna'yı „ağıran keskin, tiz bir ses Zina'nın daha
fazla ileri gitmesini engelledi. Marya Aleksandrovna sandalyesinden sı„radı.
53"Yo olamaz!" diye bağırdı. "Albayın o karga karısını kapıma hangi şeytan getirdi! Tanrı
aşkına, onu daha iki hafta •nce kapı dışarı etmemiş miydim?" dedi ‚z‚nt‚yle. "Ama... ama
şimdi onu geri „eviremem! Yapamam! Mutlaka •nemli bir haberi vardır, yoksa gelmeye
cesaret edemezdi. Bu „ok •nemli Zina! ˆğrenmem gerek... Altına bakılmadık bir tek taş
kalmamalı!" Sonra i„eri girmek ‚zere olan konuğuna doğru d•nerek, "ziyarete gelmeniz ne
hoş! Nereden aklınıza geldim sevgili Sofya Petrovna? Ne hoş bir s‚rpriz!" dedi.
Zina odadan „ıktı.
54
ALTINCI BOLUM
Albayın karısı Sofya Petrovna Farpukhina yalnızca ruhsal a„ıdan kargaya, fiziksel olarak daha
„ok ser„eye benziyordu. Elli yaşlarında, k‚„‚k keskin g•zl‚, ufak tefek bir kadındı; y‚z‚nde
„illeri ve sarı lekeleri vardı. Kuru bedeni g‚„l‚, ince, ser„e bacakları ‚zerinde duruyordu. Her
zaman koyu renk, ipek elbise giyen kadın bir dakika bile yerinde duramazdı. Pis ve kinci bir
dedikoducuydu. Albayın karısı olduğu i„in havalara girerdi. Emekli olan kocasıyla sık sık
kavga eder, b•yle zamanlarda y‚z‚n‚ tırmaladığı bile olurdu. Sabah ve akşam d•rder bardak
votka i„erdi. Ge„en hafta Anna Ni-kolayevna Antipova onu evinden kovduğu, Natalya
Dmitriyevna Paskudina da ona yardım ettiği i„in ikisinden de nefret ediyordu.
"Birka„ dakikalığına uğradım mon ange" diye cıvıldamaya başladı. "Oturacak değilim! Neler
olduğunu anlatmak i„in geldim. B‚t‚n kasaba aklını şu Prensle bozdu! Bizim 'yaşlı tilkiler' -
voııs comprenez-* ona tuzak kuruyorlar, avlamağa „alışıyorlar, bir-
* Anlıyor musunuz!
55birlerinden „alıyorlar, şampanya i„iriyorlar! İnanamazsınız! İnanamazsınız! Nasıl oldu da
onu bıraktınız? Şimdi Natalya Dmit-riyevna'da olduğunu biliyor musunuz?"
"Natalya Dmitriyevna'da mı?" diye bağırdı Marya Aleksand-rovna, sandalyesinden fırlayarak.
"Ama valiyi g•rmeğe gidecekti, tabii sonra da Anna Nikoiayevna'yı, hatta bunlar da kısa
ziyaretler olacaktı!"
"ˆyle mi? Artık yakalayabilirseniz yakalayın! O uğradığı zaman vali dışarıdaymış. Sonra
Anna Nikolayevna'ya gitmiş, orada akşam yemeği teklifi almış. Oradan hi„ „ıkmayan Natalya
Dmit-riyevna da onu zorla kendi evine •ğle yemeğine g•t‚rd‚. İşte sizin Prensiniz!"
"Peki ya... Mozglyakov? Yani, o bana s•z vermişti..." "Aman canım, ne Mozglyakov'u!
Bırakın onu... O da onlarla beraber gitti! Dua edin de oyuna oturmasınlar. Ge„en yıl olduğu
gibi b‚t‚n parasını kaybedecek. Ona k†ğıt oynatıp varını yoğunu alacaklar. O Natashka sizin
i„in neler s•yl‚yor! G‚ya Prens'i... şey yani... bazı ama„lar i„in kandırmaya
„alışıyormuşsunuz vous comprenez! Bu konudaki d‚ş‚ncelerini Prens'e de s•yledi. Tabii o
neden s•z ettiğini anlamadı, orada kukla gibi oturdu, s•ylenen her şeye 'Ah evet!' dedi durdu.
Sonra kızı Sonka piyasaya „ıktı. Bir d‚ş‚nsenize kız on beş yaşında, ama annesi onu h†l†
dizlerinin ‚zerinde, kısacık elbiselerle ortalarda dolaştırıyor. Bu size bir fikir veriyordur
herhalde... Sonra •ks‚z Mashka'yı „ağırdılar, o da kısa bir elbise giyiyordu, g•zl‚klerimi
takıp inceledim, onunki daha da kısaydı... Ne anlamı vardı bilmem, ama ikisi de kafalarına
t‚yl‚, k‚„‚k, kırmızı şapkalar takmışlardı. O iki sıska şey Prens'in •n‚nde, piyano eşliğinde
kazaska yaptılar! Prens'in bu konuda zayıf olduğunu bilirsiniz ya! Heyecandan eriyip bitti.
G•zl‚klerini takıp dikkatle inceledi, ger„ekten de o k‚„‚k kargalar kendilerini fark
ettiriyorlardı ! Suratları kıpkırmızı kesildi, hele o bacak atışları! Hıh! Bu dans mı oluyor yani?
Ben Madam Jarnis'in yatılı kız oku-lundayken şalla dans13 etmiştim. Mezuniyet balosuydu.
M‚thiş bir
(başarıydı! Senat•rler beni alkışlamışlardı! Biliyorsunuz, prenslerin ve kontların kızları
okurlardı orada. Bunların yaptığı kankandan başka bir şey değildi ki! Utancımdan yanıp
tutuştum! Seyredemedim bile!..."
"Ama... siz de mi Natalya Dmitriyevna'daydınız? Yani, demek istediğim..."
"Evet ge„en hafta bana hakaret etmişti. Hi„ „ekinmeden herkese •anlattım bunu. Mais, ma
chere* anahtar deliğinden bile olsa Prens'i g•rmek istedim, onun i„in gittim. Başka nasıl
g•rebilirdim? O bunak |Prens olmasaydı o eve gider miydim! D‚ş‚nsenize, benden başka
herkese „ikolata ikram edildi, sanki ben orada değilmişim gibi kimse benimle konuşmadı!
Bunu bile bile ayarlamıştı... Ah o tas suratlı kadın! Ben ona yapacağımı bilirim! Şimdi
gitmem gerek mon ange, acelem var, ger„ekten... Akulina Panfilovna'yı bulup, ona şeyi... Siz
de Prens'i unutabilirsiniz artık! Buraya d•neceği falan yok. Bi-jliyorsunuz, aklŒ başında değil,
Anna Nikolayevna onu evine „ek-neyi başaracak. Hepsinin sizden •d‚ kopuyor...
Biliyorsunuz, Zina meselesi..."
"Quelle horreur!"**
İnanın, b‚t‚n kasaba bunu konuşuyor! Anna Nikolayevna onu yemeğe alacak ve onu bir yere
bırakmayacak. Sırf sizi kızdırmak i„in yapıyor, mon ange. Anahtar deliğinden o d•k‚nt‚
mutfağına bir baktım da, i„erde bir telaştır gidiyordu, şampanya aldırıyorlar, bı„aklar
takırdıyor, yemek hazırlanıyordu... Acele ederseniz onu yolda yakalarsınız. Ne de olsa •nce
sizin davetinizi kabul etmişti! Sizin konuğunuz, onun değil! O yaşlı tilkinin, d‚zenbaz,
şapşalın size g‚ld‚ğ‚n‚ d‚ş‚nd‚k„e! Savcı karısı da olsa benim ayağımı bastığım taş kadar
bile değeri yok! Hem ben albay karışıyım! Madam Jarnis'in yatılı kız okulunda okudum...
Hıh! Mais adieu, mon ange! Kızağımla gelmeseydim beraber giderdik..."
* Ama hayatım. ** Ne ayıp şey!
56
57Ayaklı gazete gitti. Marya Aleksandrovna heyecandan titremeye başladı. Albayın karısının
•ğ‚d‚ gayet a„ık ve akıllıcaydı. Geciktirmek i„in bir neden ve kaybedilecek zaman yoktu.
H†l† en b‚y‚k problem „•z‚ms‚z duruyordu. Zina'nın odasına koştu.
Zina kollarını g•ğs‚nde kavuşturmuş, başı •ne eğik, ‚zg‚n ve solgun bir halde odada bir
aşağı bir yukarı dolaşıyordu. G•zlerinde yaş vardı. Annesine „evirdiği bakışları bir kararlılık
ışıltısı taşıyordu. Aceleyle g•zyaşlarını sakladı, dudaklarında alaylı bir g‚l‚mseme belirdi.
"Anne" dedi, Marya Aleksandrovna'dan •nce davranarak. "Şimdiye dek „ok s•zc‚k oyunu
yaptın bana, hem de „ok. Ama beni k•r edemedin. ‡ocuk değilim. Bir iyilik meleği gibi
kahramanca davranmam konusunda beni ikna etmeye uğraştın, ama benim b•yle bir
yeteneğim yok. Bencilliğinden dolayı, kendi bayağı fikirlerini doğrulamaya „alışman ve
onlara bir de soyluluk katman „ok d‚zenbazca, ama beni kandıramazsın, duyuyor musun?
Tekrar s•yl‚yorum. Beni bu şekilde kandıramazsın, bunu bilmeni istiyorum!"
"Ama mon angel..." diye bağırdı Marya Aleksandrovna, geri „ekilerek.
"Sakin ol anne! Beni sonuna kadar dinleme sabrını g•ster. B‚t‚n bunların bir entrika ve
al„aklık olduğunu gayet iyi bilmeme rağmen, teklifini kabul ediyorum, tamamen, duyuyor
musun, tamamen? Şimdi Prens'le evlenmeye hazırım ve bu konudaki „abalarına da yardımcı
olacağım. Bunu neden yaptığımı sana s•yleyecek değilim. Karar verdiğimi bil yeter. Her şeyi
yapacağım, yaptığım adiliği affettirmek i„in ayakkabılarını giydireceğim, hizmet„isi
olacağım, onu eğlendirmek i„in dans bile edeceğim. Benimle evlendiğine pişmanlık
duymaması i„in yapılması gereken her şeyi yaparım! Ama buna karşılık, her şeyi nasıl
ayarlayacağını a„ık a„ık anlatmanı istiyorum. Bu kadar ısrarlı konuştuğuna g•re, seni
tanıdığım kadarıyla, kafanda mutlaka bir plan vardır. Hayatında bir kez olsun a„ık ol, a„ıklık
olmazsa hi„bir şey m‚mk‚n değildir! Eğer senin bunu nasıl yapacağını bilmezsem ger„ek bir
karar alamam."
58
Zina'nın d‚ş‚nce tarzındaki bu beklenmedik değişikliğe „ok şaşıran Marya Aleksandrovna bir
s‚re g•zlerini kızına dikip, hi„ konuşmadan, hareketsizce kalakaldı. Sertliğinden „ok korktuğu
kızının inadıyla m‚cadele etmeye hazırdı, bir yandan da y‚zde y‚z anlaşmak ‚zere
olduklarını ve inan„larına ters d‚şse bile her konuda işbirliğine a„ık olduğunu fark etti! Bunun
sonucunda da, birdenbire ciddiyete binen planı Marya Aleksandrovna'nın g•zlerinde ışıldadı.
"Zinochka!" diye bağırdı coşkuyla. "Zinochka! Benim canım, kanım!"
Daha fazla bir şey s•ylemedi ve gidip kızını kucakladı.
"Aman Tanrım' Anne beni kucaklamanı falan istemiyorum" diye bağırdı Zina, tatsız bir
sabırsızlıkla. "Senin taşkın hareketlerini istemiyorum! Benim senden tek istediğim soruma
cevap vermen, hepsi bu."
"Ama Zina ben seni seviyorum! Ben sana tapıyorum, oysa sen beni itiyorsun... Yani, b‚t‚n
bunları senin mutluluğun i„in yapıyorum..."
G•zlerinde sahtelikten uzak, ger„ek g•zyaşları ışıldıyordu. Marya Aleksandrovna Zina'yı „ok
seviyordu, ama kendi tarzında. O anda kazandığı başarı onu „ok etkiledi, heyecanlandırdı,
dayanma g‚c‚n‚ zorladı. Zina da, her şeye rağmen, annesinin onu „ok sevdiğini biliyor ve bu
sevgiyi bir y‚k olarak g•r‚yordu. Annesi ondan nefret etse her şey daha kolay olacaktı...
"Sinirlenme anne, biraz sarsıldım da ondan" dedi Zina annesini yatıştırmak i„in.
"Kızgın değilim, kızgın değilim, meleğim!" diye cıvıldadı Marya Aleksandrovna hemen
kendine gelerek. "Yani sarsıldığının farkındayım. Bak tatlım, a„ıklık istiyorsun, tamam o
zaman a„ık olacağım, tamamen a„ık, inan! Sen bana g‚ven yeter. Başlangı„ olarak, kesin bir
planım olmadığını s•yleyeyim Zinochka, hem nasıl olsun, bunun nedenini senin gibi zeki bir
kız hemen anlar. Bazı
59g‚„l‚kleri g•zardı edemem... Şu karga da kulağımın dibinde bir şeyler konuşup durdu...
(Ah Tanrım! Acele etmeliyim!) G•r‚yorsun ya tamamen a„ığım! Amacıma ulaşacağıma
yemin ederim!" dedi kendinden ge„erek. "Benim duyduğum g‚ven, senin dediğin gibi şiirsel
bir g‚ven değil meleğim, ger„eklere dayanan bir g‚ven. Bu da Prens'in biraz budala
olmasından kaynaklanıyor, yani o, ‚zerine istediğini işleyebileceğin bir kanvastır. Ben bir
şeye kalkışınca sakın kimse karşıma „ıkmasın! Sanki o aptallar benimle başa
„ıkabileceklermiş gibi!" diye bağırdı, g•zleri ışıl ışıl, elini masaya vurarak. "Bu benim işim!
Bunu başarmak i„in en •nemli şey, olabildiğince erkenden başlamaktır, hatta b‚y‚k bir
kısmını halletsek iyi olacak."
"‡ok g‚zel anne. Biraz daha a„ıklık istiyorum. Planınla neden bu kadar ilgilendiğimi ve h†l†
neden g‚ven duymadığımı biliyor musun? ‡‚nk‚ ben kendime g‚venmiyorum. Bu adiliği
yapmaya karar verdiğimi s•yledim ama planının ayrıntıları iğren„ ve pis olursa, seni
uyarıyorum, buna dayanamam ve havlu atarım. Ger„i aşağılık bir şey yapmaya karar vermek,
sonra da bunun i„inde y‚zd‚ğ‚ pislikten korkmak da iğren„ bir şey, ama yapılacak başka bir
şey yok. Bunun tek yolu bu!..."
"Ama Zinochka, sana •nerdiğim şeyin nesi iğren„ mon ange?" diye karşı „ıktı Marya
Aleksandrovna ‚rkek„e. "Bu yalnızca yararlı bir evlilik yapma meselesi, herkes yapabilir!
Tek yapman gereken olaya bu a„ıdan bakmak, o zaman g•z‚ne daha onurlu g•r‚necek..."

"Ah anne, Tanrı aşkına, bana kurnazlık yapmaya kalkışma! Bak, her şeyi, her şeyi kabul
edeceğim. Daha ne istiyorsun? Yaptığımız şeylerin ger„ek adını s•ylemekten „ekinme, ben
„ekinmiyorum! Belki de bundan sonra tek tesellim bu!"
Yine dudaklarında acı bir g‚l‚mseme belirdi.
"Tamam, tamam meleğim. Bir yandan fikir ayrılığına d‚ş‚p, bir yandan da birbirimize saygı
duymamız m‚mk‚n. Eğer ayrıntılar
60
konusunda endişeleniyorsan ve k•t‚ şeyler olacağından kor-kuyorsan, her şeyi bana bırak.
Yemin ederim, sana tek damla „amur bile sı„ramayacak. Seni herkesin •n‚nde tehlikeye
atacağımı mı sanıyorsun? Sen bana g‚ven, her şey „ok g‚zel ve onurlu bir şekilde işleyecek,
en •nemlisi de bu zaten! Hi„bir skandal „ıkmayacak. Ka„ınılmaz birka„ k‚„‚k olay olsa bile
biz „ok uzaklarda olacağız! Yani burada kalacak değiliz! Bırakalım arkamızdan bağırıp
dursunlar, onlara aldırmayacağız! L‚tfen bana kızma, ama bu kadar gururlu olmana rağmen
onlardan „ekinmene „ok şaşıyorum doğrusu Zinaida."
"Ah anne, onlardan korktuğum falan yok ki! Beni anlamıyorsun" diye cevap verdi, rahatsız
bir sesle.
"Peki, peki sevgilim kızma! Sen belki hayatında ilk kez yapacaksın, ama onlar haftanın her
g‚n‚n‚ pis oyunlar d‚ş‚nerek ge„iriyorlar... Aman canım, ben de neler s•yl‚yorum, ne salak
kadınım! Bu pis bir oyun değil ki! B•yle pislik olur mu? Aslına bakarsan „ok soylu bir
davranış! Bunu sana a„ıklayayım Zinochka. Yalnızca bakış a„ısına bağlı bir şey..."
"Anne, senin a„ıklamalarını dinlemek istemiyorum!" diye bağırdı Zina •fkeyle, sabırsızlıkla
ayaklarını yere vuruyordu.
"Tamam sevgilim, tamam! Yine baltayı taşa vurduk..."
Kısa bir sessizlik oldu. Marya Aleksandrovna Zina'ya uysallıkla yaklaştı ve rahatsız bir
ifadeyle, sanki yaramazlık yapan bir fino k•peği sahibine bakıyormuş gibi g•zlerinin i„ine
baktı.
"Nasıl halledeceğini hi„ anlayamıyorum" diye devam etti Zina nefretle. 'Sonunda utanacaksın,
bundan eminim. Ne d‚ş‚necekleri umurum la bile değil ama senin i„in utan„ olacak."
"Meleğim, eğer seni endişelendiren buysa l‚tfen rahat ol! Sana yalvarıyorum! Planımızda
anlaştığımız s‚rece beni d‚ş‚nmene hi„ gerek yo c. Ne belalardan sıyrıksız kurtulduğumu bir
bilsen! Ayarlanacak şeyler var! En azından deneyeceğim! Ne olursa olsun Prens'le
olabildiğince „abuk yalnız kalmalıyız. İlk adım bu. Her şey
61buna bağlı. Kuşkusuz sonra olacakları da d‚ş‚nebiliyorum. Herkes •fkeden kuduracak
ama... olsun! Onların işlerini bitiririm ben! Bir de Mozglyakov var. O beni korkutuyor..."
"Mozglyakov mu?" dedi Zina kˆ„ˆmseyerek.
"Evet ya Mozglyakov! Ama sen korkma Zinochka! Sana yemin ederim, onu ‰yle bir hale
getireceğim ki, bize yardım bile edecek! Daha sen benim gˆcˆmˆ g‰rmedin Zinochka! İş
başındayken nasıl olduğumu bilmezsin. Ah Zinochka sevgilim! Prens'in geldiğini duyduğum
anda beynimde şimşekler „aktı! Sanki pırıltılı bir şey bˆtˆn varlığımı etkiledi! Bizim evimize
geleceği kimin aklına gelirdi? B‰yle bir şans insana kırk yılda bir gelir! Zinochka! Kˆ„ˆk
meleğim! Sakat bir ihtiyarla evlenmende utanılacak bir şey yok, ama „ekilmez olduğunu
dˆşˆndˆğˆn bir adamla evlenecek olursan işte ondan utanmalısın. Zaten bu ger„ek bir evlilik
olmayacak, biliyorsun. Karşılıklı bir anlaşma olacak. Yani o yaşlı bunak bu işten en „ok
kazanan kişi olacak! Kendisine bahşedilen değer bi„ilmez talihin tadını „ıkaracak! Bugˆn ne
kadar gˆzelsin Zinochka. Bu gˆzellik değil ger„ek bir tablo! Erkek olsaydım, sen yeter ki iste,
sahip olduğum krallığın yarısını verirdim. Bunların hepsi inat„ı! Kim bu gˆzel eli ‰pmeden
durabilir?" Marya Aleksandrovna kızının elini ‰ptˆ. "Bu benim kendi kanımdan, canımdan! O
yaşlı bunağı gerekirse zorla seninle evlendiririz. Ah Zinochka, ikimiz i„in yepyeni bir hayat
başlayacak! Benden ayrılmayacaksın, değil mi Zinochka? Şansı yakaladın diye anneni
başından atmayacıksın ya? Tartışabiliriz kˆ„ˆk meleğim, ama sen yine de benim gibi bir dost
bulmazsın, hem..."
"Anne! Bunu yapmayı kafana koyduysan belki de artık başlamanın... zamanı gelmiştir.
Burada zaman kaybediyorsun!" dedi Zina sabırsızlıkla.
"Evet Zinochka, zamanı geldi. Doğru. Ne diye „ene „alıp duruyorum sanki!" dedi Marya
Aleksandrovna lafı alarak. "Prens'i ayartmaya „alışıyorlar. Hemen oraya gitmem gerek!
Gidince Mozglyakov'Š sorarım, sonra da... Olmazsa o yaşlı bur ağı zorla
62
getiririm! Hoş„a kal Zina, hoş„a kal hayatım. ƒzˆlme, canını sıkma, huzursuz olma, en
‰nemlisi bu, huzursuz olma! Her şey en gˆzel ve en onurlu bir şekilde sonu„lanacak! Her şey
olaya nasıl baktığına bağlı... Hoş„a kal, hoş„a kal!"
Marya Aleksandrovna Zina'yı kutsadı ve odadan fırlayıp „ıktı. Odasına gidince bir sˆre
aynanın karşısında durdu. İki dakika sonra, hep o saatte, dışarı „ıkar diye atları koşulu
bekletilen, ˆstˆ kapalı arabasıyla Mordasov sokaklarında gidiyordu. Marya Aleksandrovna
gayet g‰rkemli yaşıyordu.
"Yo, benimle başa „ıkamazsınız!" diye dˆşˆndˆ arabasına yerleşirken. "Zina kararını
verdiğine g‰re, savaşın yarısını kazandık demektir. Prens'i bırakacak mıyım? Asla! Aferin
Zina'ya! Sonunda kabul etti! Bu da demektir ki kˆ„ˆk beyni b‰yle şeylere işliyor. Zaten
Zina'ya sunduğum şeyler „ok cazipti! Onu etkiledi!
Bugˆn ger„ekten de „ok gˆzel! Onun gˆzelliği bende olsa Avrupa'nın yarısını altˆst ederdim!
Bakalım, neler olacak... Prenses olduğu zaman bˆtˆn o Shakespeare sa„malıkları bitecek,
neyin ne olduğunu ‰ğrenecek! Mordasov'dan ve o ‰ğretmen bozuntusundan başka ne bilir ki?
Ah... ondan ne prenses olur! Onu cesaretine ve gururuna hayranım, yanına bile yaklaşılmıyor!
€yle bir bakışı var ki, insan Krali„e'yle karşılaşmış gibi oluyor. Nasıl oluyor da halinin
farkında değil? Neyse sonunda anladı canım! Yakında aklı iyice başına gelecek... Ben zaten
hep yanı başında olacağım. Sonunda her konuda benimle aynı fikirleri paylaşacak. Bensiz
yapamayacak! Ben de bir Prenses olacağım, Petersburg'da bile insanlar beni tanıyacaklar.
Elveda berbat kasaba! O Prens ‰lecek, o sefil „ocuk ‰lecek; ben de onu kraliyet ailesinden
biriyle evlendireceğim. Beni endişelendiren bir tek şey var: Acaba ona biraz fazla mı
gˆvendim? Ona karşı „ok mu a„ık oldum, „ok mu fazla coşkuya kapıldım? Beni korkutuyor,
hem de „ok korkutuyor..."
Marya Aleksandrovna dˆşˆncelerine dalıp gitmişti. Kuşkusuz bunlar problemli dˆşˆncelerdi.
Hani ne derler ya: Azmin elinden bir Şey kurtulmaz.
63Zina kendi haline kalınca, kollarını g‰ğsˆnde kavuşturup, odasında bir aşağı bir yukarı
dolaşarak dˆşˆndˆ durdu. Pek „ok şeyi dˆşˆnˆyordu. "Zamanı geldi, hem de tam zamanı!"
diye tekrarlayıp duruyordu hi„ darmadan. Bu tutarsız s•zlerin ne anlamı vardı? Uzun
kirpiklerinde yaşlar ışıldıyordu. Onları silmek aklına bile gelmiyordu. Ama annesinin,
Zina'nın d‚ş‚nceleri konusunda endişelenmesine hi„ gerek yoktu. ‡‚nk‚ Zina kararını vermiş
ve sonu„larına kendisini hazırlamıştı bile...
"Sen bir dur bakalım hele!" diye d‚ş‚n‚yordu Nastasya Pet-rovna, albayın karısı gittikten
sonra, karanlık odada el yordamıyla yolunu bulmaya „alışırken. "Ben de şu bunak Prens'i
memnun etmek i„in pembe kurdeleler bağlamaya niyetleniyordum. Ne salak bir kadınım,
benimle evleneceğine iyiden iyiye inanıyordum. Ah Marya Aleksandrovna, demek şapşalım,
demek dilenci kılıklıyım ha, demek iki y‚z ruble r‚şvet aldım? Keşke sana bir oyun yapıp o
parayı almasaydım, seni kurnaz s‚rt‚k! İyi niyetimden yaptım hep, yaptığım işin masraflarını
aldım... Ben de birisine r‚şvet vermek zorunda kalabilirdim. Ama bunu yapmayıp kilidi
kendim kırdırma bundan sana ne? Senin kirli işlerini ben yaptım, uyuşuk! Tek bildiğin nakış
işlemek! Sen dur hele, ben nakısı g•steririm sana. Şapşal mıyım değil miyim, g•r‚rs‚n!
Nastasya Petrovna neymiş anlayacaksın!"
64
YEDİNCİ BˆL‹M
Marya Aleksandrovna kendisini dehasına kaptırmıştı. Cesaret gerektiren, b‚y‚k bir projesi
vardı. Kızını, varlıklı, sakat bir Prens'le, herkesten gizlice evlendirmek; adamın bunaklığından
ve savunmasızlığından yararlanmak; ‚stelik bunu bir hırsız edasıyla yapmak, Marya
Aleksandrovna'nın d‚şmanlarının dediği gibi yalnızca bir cesaret işi değil, aynı zamanda da
k‚stahlıktı. Kuşkusuz, „ok avantajları olan bir projeydi, ama başarısızlıkla sonu„lanacak
olursa sahibini, en hafif deyimiyle, rezil edecekti. Marya Aleksandrovna bunun farkındaydı,
ama bunun i„in canını sıkmıyordu. "Ben ne belalardan sıyrıksız kurtuldum!" demişti Zina'ya
ve haklıydı. Yoksa bir kahraman olabilir miydi hi„?
B‚t‚n bunlar yol kesip soygun yapmaya benziyordu hi„ kuşkusuz, ama Marya
Aleksandrovna'nın aldırdığı falan yoktu. Bu konuda „‚r‚t‚lemez bir inancı vardı: "Bu işi
başardığı anda artık kimse bir şey yapamayacaktı." Bu •yle avantajlı bir şeydi ki d‚-ş‚ncesi
bile Marya Aleksandrovna'nın t‚ylerini ‚rpertmeye yetiyordu. Aynı zamanda da i„inde
korkulu bir heyecan vardı, sanki
65
iğneli bir minderde oturuyor gibiydi. İlham dolu bir kadın olması ona ink†r edilemez
yetenekler de sağlamıştı, hareket planı hazırlama konusunda da başarılıydı. Ger„i şu aşamada,
planı yalnızca taslak halindeydi, belli belirsiz bir şekilde kafasında canlanıyordu. Y‚zlerce
ayrıntı ve olasılık hesaplanmayı bekliyordu. Ama Marya Aleksandrovna kendisine
g‚veniyordu. Onu heyecanlandıran başarısız olma korkusu değil, işe bir an •nce başlama,
kavgaya „abucak katılma arzusuydu. Engelleri ve gecikmeleri d‚ş‚nd‚k„e sabırsızlıktan
•l‚yordu. Gecikmelerden s•z a„ılmışken, d‚ş‚ncelerimizden bahsetmek i„in izninizi
istiyoruz. Marya Aleksandrovna belanın b‚y‚ğ‚n‚ Mordasovlu soylulardan, •zellikle de
Mordasov sosyetesinin kadınlarından bekliyordu. Kendisine duydukları acımasız nefreti
deneyimleriyle •ğrenmişti. Şu anda bile, daha hi„ kimseye s•ylemediği halde, planının b‚t‚n
kasaba tarafından bilindiğinin farkındaydı. Evinde sabah yaşanan bir olayın, akşama
kalmadan, pazardaki satıcı kadından, d‚kk†ndaki tezg†htara kadar herkesin kulağına gittiğini
bir„ok defa tekrarlanan acı deneyimlerden •ğrenmişti. Marya Aleksandrovna'nın i„inde bir
tehlike •nsezisi vardı ve •nsezileri onu hi„ yanıltmazdı. Bu kez de bunlar kuruntu değildi.
Hen‚z bilmediği şeyler olmuştu. ˆğlene doğru, yani Prens'in Mordasov'a gelişinden ‚„ saat
kadar sonra, kasabada garip dedikodular yayılmaya başladı. Kimden „ıktığı belli değildi, ama
b‚y‚k bir hızla yayılmıştı. Marya Aleksandrovna'nın yirmi ‚„ yaşındaki, drahomasız kızı
Zina'yı Prens'le nişanladığını; Mozgl-yakov'un da postalandığını ve her şeyin ayarlandığını
konuşuyorlardı. Bu dedikoduların nedeni ne olabilirdi? Herkes Marya Aleksandrovna'yı,
kalbinden ge„enleri ve arzularını b•ylesine iyi bilecek kadar tanıyor olabilir miydi? Ne
dedikoduların olayların seyrine uymaması (ki b•yle olayların bir saat i„inde d‚zenlenebilmesi
„ok zordu), ne de hik†yenin asılsızlığı (ki hi„ kimse dedikodunun nereden kaynaklandığını
bilmiyordu) Mordasovlular'ın duyduklarına inanmalarını engelleyebilirdi. Dedikodu
yayıldık„a yayıldı ve inatla k•k saldı. İşin en ilgin„ yanı dedikodunun, Marya
66
Aleksandrovna'nın kızı Zina'ya bu konuyu a„maya başladığı anda yayılmış olmasıydı. İşte
kasabalılar b•yleydi! Kasabalıların dedikoduları zaman zaman mucize boyutlarına varır,
kuşkusuz bunun nedenleri vardır. Bu, onların birbirlerini uzun zamandır, yakından tanıyıp,
ilgilenmelerinden kaynaklanır. Her biri diğerinin bakışları altında yaşar. Sayın
hemşerilerinden bir şey saklaması imk†nsızdır. Seni ezbere bilirler; hatta senin kendi
hakkında bilmediğin şeyleri bile bilirler. İnsan, kasabalıların doğuştan psikolog ve kalp
uzmanı olduklarını d‚ş‚nmeden edemez. Bu y‚zden de b•yle kasabalarda psikologlara ya da
kalp uzmanlarına değil de inat„ı eşeklere rastlayınca ger„ekten şaşırırım. Neyse canım, şimdi
bunun sırası değil.
Haber g•k g‚r‚lt‚s‚ etkisi yarattı. Herkes, Prens'le evliliği •yle parlak ve akıllıca bir şey
olarak g•r‚yordu ki acayipliğine kimse j dikkat bile etmiyordu. Olayın bir başka a„ısını da
belirtmemiz gerek: Nedendir bilinmez ama Mordasovlular, Marya Alek-sandrovna'dan „ok
Zina'dan nefret ediyorlardı. Zina'nın g‚zelliği bunun nedenlerinden biriydi herhalde.
Mordasovlular'ın g•z‚nde ne kadar kusurlu olursa olsun, Marya Aleksandrovna onlardan
biriydi. Oradan ayrılıp gidecek olsa, kim bilir, belki de onu •zlerlerdi. Onun dertleri ve
karmakarışık işleri hayatlarına hareket getiriyordu. Onsuz bir yaşam sıkıcı olurdu. Oysa Zina
sanki Mordasov'da değil de bulutların ‚zerinde yaşıyor gibi davranıyordu. Kasabalılar onu
kendi denkleriymiş gibi g•rm‚yorlardı. Zina da belki farkına bile varmadan, onlara kibirle
bakıyordu. İşte şimdi bu Zina, hakkında skandallı haberler yayılan, kibirli, burnu b‚y‚k bu
Zina, bir Prenses, bir milyoner olacak, soylular sınıfına girecekti! Bir iki yıl i„inde dul
kalınca, belki de bir d‚kle ya da generalle evlenecekti; hatta belki de valinin karısı olurdu
(„‚nk‚ vali hem duldu, hem de kadınlara d‚şk‚n biriydi). Sonra kasabanın •nde gelen kadını
olacaktı, hi„ kuşkusuz bunun d‚ş‚ncesi bile dayanılacak şey değildi. Mor-dasov'un tarihinde
hi„bir haber, Zina'nın Prens'le evlenme haberi kadar •fke yaratmamıştı. Her kafadan bir itiraz
„ığlığı y‚kseliyordu. Bunun bir g‚nah, bayağı ve pis bir şey olduğu, yaşlı adamın
67aklının başında olmadığı, aldatıldığı, oyuna getirildiği, dolandırıldığı, bunaklığından
yararlanıldığı, kana susayanların pen„elerinden kurtarılması gerektiği, bunun korsanlık ve
ahlaksızlık olduğu bas bas bağınldı. Hem sonra Zina'nın •zelliği neydi ki, pek†l† bir başkası
da Prens'le evlenebilirdi/Marya Aleksandrovna bu „ığlıkları ve konuşmaları yalnızca tahmin
edebiliyordu, ama bu ona yetti. Herkesin, onun planını bozmak i„in m‚mk‚n olan olmayan
her t‚rl‚ şeyi kullanacağını biliyordu. Prens'i gasp etmeye „alışıyorlardı, onu tekrar ele
ge„irmek i„in uğraş vermek gerekecekti. Hem Prens'i ele ge„irmeyi ve ayartmayı basarsa bile,
onu sonsuza dek kontrol altında tutamazdı ya. Hem, o g‚n, iki saate kalmadan, - Mordasov'un
b‚t‚n kadınlarının, bir bahaneyle salonuna doluşmayacakları ne malumdu?
Artıkkurtulabilirsen kurtul. Kapıdan atsan bacadan girerlerdi, bu Mordasov i„in imk†nsız bir
şey değildi. Yani, kaybedilecek saat, hatta dakika bile yoktu, hem daha plan uygulanmaya
başlanmamıştı bile. Birdenbire Marya Aleksand-rovna'nın kafasında bir şimşek „aktı ve
hemen bir fikir olgunlaştı. Yeri gelince bu fikirden s•z edeceğiz. Şimdilik, kahramanımızın,
sert bir y‚zle, ilham dolu olarak ve -eğer Prens'i geri almanın tek yolu buysa- bir savaşa
hazırlanarak Mordasov sokaklarında son s‚rat gittiğini s•yleyelim. Bunun nasıl başarılacağını
yada ona rastlayıp rastlamayacağını bilmiyordu, ama bildiği bir şey varsa, o da b‚t‚n
Mordasov yerin dibine de batsa planından d•nmeyeceğiydi.
İlk adımı umduğundan daha başarılıydı. Yolda Prens'le karşılaştı ve onu evine yemeğe
g•t‚rmeyi başardı. D‚şmanlarının b‚t‚n uğraşlarına rağmen istediğini nasıl başardığım ve
Anna Ni-kolayevna'yı nasıl aptal durumuna d‚ş‚rd‚ğ‚n‚ soracak olursanız, b•yle bir sorunun
Marya Aleksandrovna'nın şanına yakışmayacağını s•ylemem gerekir. Anna Nikolayevna
Antipova gibi bir rakibin ‚stesinden gelememesi nasıl m‚mk‚n olabilir ki? Rakibinin evine
doğru yaklaşan Prens'i yakalamış ve hi„bir şeyin onu amacından saptırmasına izin yermeden -
•zellikle de skandal „ıkmasından „ok korkan Mozglyakov'a aldırmadan- arabaya attığı gibi
g•t‚rd‚. Marya Aleksandrovna'yı rakiplerinden ayıran •zelliği, bir
l
tehlike anında herhangi bir skandaldan korkmaması, başarıya giden her yolu doğru
bulmasıydı. Kuşkusuz Prens s•z‚n‚ etmeye değecek bir direnme g•stermedi. Her zaman †deti
olduğu ‚zere her şeyi „abucak unuttu. Halinden gayet memnundu. Yemekte hi„ durmadan
konuştu, „ok neşeliydi, şakalar ve kelime oyunları yaptı, sonunu getiremediği ya da farkına
varmadan bir başkasıyla karıştırdığı fıkralar anlattı. Natalya Dmitriyevna'nın evinde ‚„ kadeh
şampanya i„mişti. Yemekte daha da fazlasını i„ip tamamen şaşkınlaştı. Marya Aleksandrovna
kadehini doldurup duruyordu. Yemek hi„ de fena ge„medi. Canavar Nikita hi„bir şeyi
mahvetmemişti. Ev sahibi neşesiyle konukları canlandırıyordu. ˆtekiler her nasılsa pek
havalarında değillerdi. Zina ciddi sessizliğini koruyordu. Mozgl-yakov'un kendinde olmadığı
belliydi, pek yemek yemedi. Sanki bir şey d‚ş‚n‚yor gibiydi. Bu alışılmamış bir şey
olduğundan Marya Aleksandrovna endişelendi. Nastasya Petrovna suratını asmış oturuyor,
Mozglyakov'a gizliden gizliye, garip işaretler yapıyordu, ama Mozglyakov farkında bile
değildi. Hoş tavırlı ev sahibi olmasaydı yemek cenaze yemeğine benzeyecekti.
Marya Aleksandrovna'nın g•r‚nt‚s‚n‚n altında anlatılmaz bir heyecan vardı. Zina'nın
g•z‚nde yaş izleri taşıyan, yaslı g•r‚nt‚s‚ annesine •l‚m korkusu vermeye yetiyordu da
artıyordu bile. Bir başka problem daha vardı: Zaman „ok •nemliydi, acele etmeleri
gerekiyordu, bir de orada kukla gibi oturan ve her şeye engel olan 'lanet Mozglyakov' vardı! O
varken herhangi bir girişimde bulunmak s•z konusu değildi. Marya Aleksandrovna korkun„
bir endişe i„inde masadan kalktı. Yemekten kalktıkları anda, Mozglyakov'un yanına gelip, hi„
beklenmedik bir şekilde, hemen gitmesi gerektiği i„in „ok iz‚ld‚ğ‚n‚ s•ylemesi deyim
yerindeyse onu şok etti. "Neden ama?" diye soruşturdu, i„tenlikle. "Şey, Marya
Aleksandrovna" diye başladı Mozglyakov rahatsız ve biraz da şaşkın bir şekilde, "bana garip
bir şey oldu. Nasıl s•yleyeceğimi bilemiyorum... L‚tfen, Tanrı aşkına bana bir •ğ‚t verin!"
68
69l
"Neler oluyor?"
"Bug‚n vaftiz babama rastladım. Hani t‚ccar Boroduyev... tanırsınız. Yaşlı adam „ok
•fkeliydi, burnumun b‚y‚d‚ğ‚n‚ s•yleyerek, beni azarladı. Bu Mordasov'a ‚„‚nc‚ gelişim
ve ona uğ-ramadım. 'Bug‚n „aya gel' dedi. Saat d•rd‚ ge„ti. Her zaman, klasik bir şekilde,
şekerlemesini yapar ve saat beşte „ayını i„er. Ne yapabilirim? Bir d‚ş‚nsenize Marya
Aleksandrovna, huzur i„inde yatsın, babam h‚k‚met fonundan para alıp kumar oynadığı
zaman onu •l‚mden kurtarmıştı. Zaten bu y‚zden de benim vaftiz babam olmuştu. Eğer
Zinaida Afanasyevna ile evlenecek olursam, benim sadece y‚z elli n‚fuslu bir k•y‚m olacak,
ama onun bir milyonluk k•y‚ var. Hi„ „ocuğu da yok. Eğer her şey yolunda giderse
vasiyetinde bana da y‚z bin bırakabilir. Yetmişine geldi, bir d‚ş‚nsenize!"
"Aman Tanrım! B•ylesini hi„ duymadım! Peki ne bekliyorsun?" diye bağırdı Marya
Aleksandrovna, sevincini saklayamadan. "Hemen gidin, hemen! Zaman kaybetmemelisiniz.
Yemek boyunca sizi izledim, renginiz u„muştu. Hemen gidin mon ami, hemen gidin! Hatta bu
sabah uğrayıp sevgisine layık olduğunuzu g•stermeniz gerekirdi! Ah şu gen„ler, ah!"
"Ama Marya Aleksandrovna!" diye bağırdı Mozglyakov şaşkınlıkla. "Onunla konuştuğum
i„in beni eleştiren siz değil miydiniz? Meyhanelerde, bodrumlarda avare avare dolaşıp duran,
sakallı mujiğin biri olduğunu s•yl‚yordunuz."
"Ah mon ami! İnsan iyice d‚ş‚n‚p taşınmadan pek „ok şey s•yl‚yor! Ben de hata
yapabilirim, aziz değilim ya! Her neyse canım, zaten •yle bir şey s•ylediğimi hatırlamıyorum,
ama belki de ruh halim iyi değildi... ‹stelik siz o zaman Zina'ya talip değildiniz daha...
Kuşkusuz bu bencillik, ama artık her şeye başka bir a„ıdan bakmak gerekir. B•yle yaptığım
i„in beni hangi anne su„layabilir? Hemen gidin, bir dakika bile kaybetmeyin! Akşam da orada
kalın... Ona benden de s•z edin, saygı duyduğumu, sevdiğimi, değer verdiğimi iletin,
elinizden geldiğince g‚zel anlatın! Ah Tanrım tamamen aklımdan „ıkmış, bunu benim size
daha •nce •nermem gerekirdi."
"Bana ‚mit verdiniz Marya Aleksandrovna!" diye bağırdı Mozglyakov, kendinden ge„miş bir
halde. "Yemin ederim, artık her dediğinizi yapacağım! Size anlatmaya korkuyordum!... Şimdi
gidiyorum, hoş„a kalın! L‚tfen Zina Afanasyevna'dan benim adıma •z‚r dileyin. Tekrar
d•neceğim..."
"Kalbim sizinle mon ami! Benden s•z etmeyi unutmayın! Ger„ekten tatlı bir ihtiyar. Onun
hakkındaki d‚ş‚ncelerim „oktandır değişti... Zaten onun eski Rus tavırlarını her zaman
sevmişimdir... Au revoir, mon ami, au revoirl"
"Onu buradan uzaklaştırmak Seytan'ın işi! Yo, yo Tanrı yardım ediyor olmalı!" diye d‚ş‚nd‚,
sevin„ten nefesi kesilerek.
Pavel Aleksandrovich, hole „ıkmış k‚rk‚n‚ giyiyordu ki Nas-tasya Petrovna birden fırlayıp
yanına gitti. Hep bu anı bekliyor gibiydi.
"Nereye gidiyorsunuz?" diye sordu, onu kolundan tutarak.
"Boroduyev'in evine, Nastasya Petrovna! Benim vaftiz babamdır o... ‡ok zengin bir
ihtiyardır, biraz onunla ilgileneyim ki mirasında beni de hatırlasın!..."
Pavel Aleksandrovich „ok keyifli bir ruh hali i„indeydi.
"Boroduyev'e mi? O halde nişanlınıza elveda diyebilirsiniz" dedi Nastasya Petrovna kesin bir
ifadeyle.
"Elveda da ne demek oluyor?"
"O demek oluyor işte! Onun size ait olduğunu sanıyordunuz, değil mi? Ama onu Prens'le
evlendirmeye „alışıyorlar. Kendi kulaklarımla duydum."
"Prens'le mi? Rica ederim Nastasya Petrovna!"
"Ne diye rica ediyorsunuz canım? Kendi kulaklarınızla duymak isterseniz paltonuzu bırakıp
benimle gelin."
Dili tutulan Pavel Aleksandrovich paltosunu „ıkarıp, parmak u„larına basarak Nastasya
Petrovna'yı izledi. Kadın onu, sabah gizlenip casusluk yaptığı k‚„‚k odaya g•t‚rd‚.
"Beni bağışlayın, ama Nastasya Petrovna, b‚t‚n bunların ne demek olduğunu
anlayamıyorum!..."
70
71"Eğilip dinlediğiniz zaman anlayacaksınız. Herhalde oyun şimdi başlar."
"Ne oyunu?"
"Şşş! Bağırarak konuşmayın! Oyun demekle sizi kandırmaya niyetlendiklerini s•ylemeğe
„alışıyorum. Siz Prensle „ıktıktan sonra Marya Aleksandrovna tam bir saat, Zina'yı Prens'le
evlenmesi i„in ikna etmeye uğraştı. Onu aldatmaktan daha kolay bir şey olmadığını s•yledi ve
onu evlenmeye zorladı. ˆyle kurnazlıklar denedi ki midem bulandı. Buradan her şeyi
dinledim. Zina razı oldu. Sizin hakkınızda da konuştular. Tam anlamıyla aptal yerine koydular
sizi! Zina sizinle evlenmeyeceğini a„ık a„ık s•yledi. Ben de az aptal değilim! Az kalsın
kurdele takıp gezecektim! Dinleyin, bakın!"
"Eğer bu doğruysa, ikili oynuyorlar demektir!" diye fısıldadı Pavel Aleksandrovich,
NastasyaPetrovna'nın g•zlerinin i„ine aptal aptal bakarak.
"Dinleyin, bakın daha neler duyacaksınız."
"Peki nereden dinleyeyim?"
"Buradan, eğilin ve anahtar deliğinden dinleyin..."
"Ama Nastasya Petrovna, ben... ben başkalarının konuşmalarını gizlice dinleyemem ki."
"Artık bunu d‚ş‚nmek i„in ge„ kaldınız. Gururu bir yana bırakın, geldiğinize g•re
dinlemelisiniz!"
"Ama..."
"Bunu yapamazsanız o zaman sizi kandırmalarına g•z yumun. Ben sizin i„in ‚z‚leyim, siz
nazlanın. Bana ne sanki? Yani bunları kendim i„in yapmıyorum ya. B‚t‚n akşam burada
kalacak değilim!"
Pavel Aleksandrovich cesaretini toplayıp anahtar deliğine eğildi. Kalbi g‚m g‚m atıyor,
şakakları zonkluyordu. Ona neler olduğunu bilmiyordu.
72
SEKİZİNCİ BˆL‹M

"Demek Natalya Dmitriyevna'da iyi zaman ge„irdiniz, •yle mi Prens?" dedi Marya
Aleksandrovna, yaklaşan savaşı a„g•zl‚l‚kle beklerken. Bir yandan da masum bir sohbet
başlatmaya „alışıyordu. Kalbi beklemenin heyecanıyla hızla atıyordu.
Yemekten sonra Prens sabah ağırlandığı salona alındı. Marya Aleksandrovna'nın evinde,
b‚t‚n •nemli olaylar ve ciddi toplantılar hep bu salonda yapılırdı. Ovunurdu salonuyla. Altı
kadeh şaraptan sonra, yaşlı adam iyice gevşemişti, ayakta duramıyordu. Bir yandan da
konuşmadan edemiyordu. Gitgide boşboğaz olmuştu. Marya Aleksandrovna bunun ge„ici
olduğunu ve konuğunun yorgun d‚ş‚p uyuklayacağmı biliyordu. Demir tavında d•v‚l‚rd‚.
Savaş alanını ş•yle bir kola„an ettikten sonra, „apkın ihtiyarın Zina'ya tatlı tatlı " •aktığını
fark etti ve ana y‚reği neşeyle kıpırdandı.
"Hem de „ok i-yiy-di" dedi Prens. "Bilirsiniz, Natalya Dmit-iyevna „ok m‚-kem-mel bir
kadındır, „ok m‚-kem-rnel bir :adın!"
73f
Marya Aleksandrovna her ne kadar planlarına dalmış olsa da rakibine •vg‚ler yağdırılmasına
dayanamadı.
"Aman canım, Prens!" diye bağırdı, g•zleri ışıldayarak. "Siz de ona m‚kemmel derseniz ben
ne d‚ş‚neceğimi bilemem artık! Siz bizim buradakileri hi„ tanımıyorsunuz demektir, hem de
hi„. Hepsi g•steriş, altın kılıfın altında hepsi d‚zen, hepsi oyun. Kılıfı kaldırırsanız, „i„eklerin
altında eşekarısı yuvası bulacaksınız, orada iliğinizi kemiğinizi s•m‚recekler!"
"Ger„ekten mi?" diye bağırdı Prens. "‡ok şaşırdım."
"Yemin ederim ki •yle. Ah mon Prince. Bak Zina, ge„en hafta Natalya Dmitriyevna'nın
evinde olan g‚l‚n„ ve sevimsiz olayı anlatmalıyım. Hatırlıyorsun, değil mi? Evet, Prens,
hakkında „ok iyi şeyler d‚ş‚nd‚ğ‚n‚z o Natalya Dmitriyevna ile ilgili bir olay. Ah sevgili
Prens, size yemin ederim dedikoducu değilim ben! Bunu sizi eğlendirmek, buradaki insanların
nasıl olduğunu anlamanız i„in canlı bir •rnek olarak anlatıyorum. İki hafta •nce Natalya
Dmitriyevna bana uğradı. Ona kahve ikram ettik ve bir şey almak i„in ben odadan „ıktım.
G‚m‚ş şekerliğimde ne kadar şeker olduğunu gayet iyi biliyordum. Ağzına kadar doluydu.
D•n‚nce bir de baktım ki, dibinde yalnızca ‚„ tane kalmış. Odada Natalya Dmitriyevna'dan
başka kimse yoktu. Ne dersiniz buna? Koskoca taş bir evi, sınırsız parası var. Bu komik bir
•rnek, ama siz bundan bizim insanlarımız hakkında bir fikir edinirsiniz."
" Ger-„ek-ten mi?" dedi Prens, b‚y‚k bir şaşkınlıkla. Bu ne a„g•zl‚l‚k! Hepsini tek başına mı
yemiş?"
"İşte, o •yle m‚kemmel bir kadındır! Bu iğren„ olayı nasıl buldunuz? Ben b•yle bir şey
yapacak olsam oracıkta •l‚rd‚m!" "Ah evet... Ama yine de belle femıne* biliyorsunuz..."
"Natalya Dmitriyevna mı? Rica ederim Prens, tas suratlının biri! Ah Prens ah! Siz neler
s•yl‚yorsunuz? Ben de sizin „ok daha zevkli olduğunuzu sanırdım..." * G‚zel kadın.
.
"Ah evet ya, tas suratlı... ama biliyorsunuz „ok •zel bir tarzı var... Evet, dans eden k‚„‚k
kızının da oy le... „ok •zel..."
"Sonechka mı? Ama Prens, o daha „ocuk! On d•rt yaşında!"
"Ah evet... „ok hareketli, v‚cudu da bi„imleniyor... „ok şeker bir kız! Onunla dans eden •teki
kız da „ok iyi..."
"Ah zavallı •ks‚z‚n biri o Prens! Onu sık sık evlerine alırlar."
"ˆk-s‚z ha? Pasaklı birine benziyor. En azından ellerini doğru d‚r‚st yıkasa bari... Ama yine
de „ekici..."
Prens hem b•yle s•yl‚yor, hem de g•zl‚ğ‚n‚ doğrultup b‚y‚k bir a„g•zl‚l‚kle Zina'ya
bakıyordu.
"Mais guelle charmante personne!"* diye mırıldandı al„ak sesle, zevkten eriyerek.
" Zina bize bir şeyler „al, yok yok, en iyisi şarkı s•yle! ˆyle g‚zel sesi var ki Prens! Tam bir
sanat„ı. Bir bilseniz Prens" dedi Marya Aleksandrovna yumuşak bir sesle. Zina'nın
s‚z‚l‚rcesine piyanoya doğru gitmesi zavallı adama yetti de arttı bile. "Onun nasıl da •rnek
bir kız olduğunu bir bilseniz! ˆyle sevgi doludur, bana karşı •yle yumuşaktır ki! Ne hassaslık,
ne y‚rek!"
"Ah evet, hassaslık... Hayatımda onun g‚zelliğiyle karşılaştırılabilecek tek bir kadın g•rd‚m"
diye araya girdi Prens yutkunarak. "Otuz yıl •nce •len Kontes Nainskaya. ‡ok b‚-y‚-le-yi-ci
bir kadındı, tarif edilemez bir g‚zelliği vardı.' Sonra aş„ıbaşısı ile evlendi..."
" Aş„ıbaşısıyla mı Prens?"
"Evet aş„ıbaşı... bir Fransız'dı. Onu yurtdışında kont yaptı. Hoş bir adamdı, eğitimliydi,
k‚„‚c‚k bir sakalı vardı!"
"Ama... ama... nasıl bir hayat s‚r‚yorlardı Prens?"
"Ah evet g‚zel bir hayatları vardı. Ger„i kısa bir s‚re sonra da boşandılar. Kadının parasını
alıp ka„tı. Bir sos y‚z‚nden falan kavga etmişler..."
* Ne hoş şey bu. ,
74
75"Anne ne „alayım?" diye sordu Zina.
"Şarkı s•ylesen daha iyi olur Zina. ‡ok g‚zel s•yler Prens! M‚ziği sever misiniz?"
"Ah evet! Charmant, charmantl M‚ziğe tut-ku-num. Yurtdışındayken Beethoven'la
tanışmıştım."
"Beethoven mı? Zina d‚ş‚nebiliyor musun, Prens Beethoven'i tanıyor!" diye bağırdı Marya
Aleksandrovna kendinden ge„erek. "Ah Prens! Ger„ekten tanıştınız mı?"
"Ah evet... „ok sıkı f ikiydik. Enfiye „ekip dururdu. Ne komik adamdı."
"Beethoven mı?"
"Evet Beethoven tabii. Aslında belki Beethoven değildi, o Al-manlar'dan biriydi. O kadar „ok
Alman vardı ki... Her neyse, bazen ipin ucunu ka„ırıyorum."
"Ne s•ylememi istersin anne?" diye sordu Zina.
"Hani şu ş•valyenin şarkısı var ya; kalenin hanımıyla †şığının şarkısı, onu s•yle... Ah Prens!
Ş•valye hik†yelerine bayılıyorum! Ah o kaleler! Orta„ağ yaşamı! ‘şıklar, yarışmalar... Ben
de sana eşlik ederim Zina. Biraz daha yaklaşın Prens! Ah o kaleler ah!"
"Evet ya kaleler. Ben de kaleleri severim" diye mırıldandı Prens coşkuyla, tek g•z‚n‚ Zina'ya
dikerek. "Aman... Tanrım!" diye bağırdı. "O aşk hik†yesi! Ben onu biliyorum! Yıllar •nce
duydum... Bana •yle „ok şeyi hatırlatıyor ki... Ah Tanrım!"
Zina s•ylemeğe başlayınca Prens'e neler olduğunu anlatmayacağım. Bir zamanlar „ok ‚nl‚
olan o eski, Fransız aşk şarkısını s•yledi. ‡ok g‚zel s•yl‚yordu. Etkileyici, p‚r‚zs‚z, ince
sesi insanın i„ine işliyordu. Sevimli y‚z‚, şahane g•zleri, tuşlara basan ince parmaklan, kalın,
kapkara, parlak sa„ları, inip kalkan g•ğs‚, gururlu, muhteşem, soylu g•r‚n‚ş‚ zavallı ihtiyarı
b‚y‚ledi. Prens kız şarkı s•ylerken g•z‚n‚ ondan alamıyordu, heyecandan boğulacak gibiydi.
Şampanya, m‚zik ve canlanan anılarla -kimin g‚zel
76
anıları yoktur ki?- kızışan yaşlı y‚reği uzun zamandır olmadığı kadar hızlı atmaya başladı...
Neredeyse Zina'nın •n‚nde diz‚st‚ „•kecek ve şarkısını bitirene kadar ağlayacaktı.
"Ma charmante enfant!" diye bağırdı Zina'nm parmaklarını •perek." Vousme ravissez!*!
Şimdi hatırlıyorum... ama... ama... ma charmante enfant..."
Prens s•ylemeye „alıştığı şeyin sonunu getiremedi.
Marya Aleksandrovna tam zamanı olduğunu hissetti.
"Neden kendinizi ‚z‚yorsunuz Prens?" diye bağırdı ciddiyetle. "Bu duygusallıkla, bu
enerjiyle, bu ruhsal zenginlikle kendinizi canlı canlı g•m‚yorsunuz! İnsanlardan ve
dostlarınızdan ka„ıyorsunuz! Bu affedilmez bir şey! Kendinizi d‚ş‚n‚n Prens! G•zlerinizi
a„ıp hayata bir bakın! Ge„mişinizin, gen„liğinizin, kaygısız g‚nlerinizin anılarını hatırlayın,
onları canlandırarak kendiniz de hareketlenin! Yine insanların arasına karışın! Yurdışına
„ıkın. İtalya'ya, İspanya'ya gidin Prens!... Size rehberlik edecek birine ihtiya„ duyacaksınız,
sizi seven, saygı duyan, heyecanınızı paylaşacak birine ihtiya„ duyacaksınız! Nasıl olsa
dostlarınız var! ‡ağırın onları, etrafınıza toplayın, hepsi gelecektir. Her şeyi bırakıp ilk gelen
ben olurum. Dostluğumuzu unutmadım Prens, kocamı bile bırakıp peşinizden gelirim... Ah
eğer daha gen„ olsaydım, eğer kızım kadar g‚zel ve „ekici olsaydım, size yolculuğunuzda
eşlik ederdim, refakat„iniz, eşiniz olurdum."
"Ah sizin bir zamanlar ‚ne charmante personne** olduğunuzdan eminim" dedi Prens,
burnunu mendiline silerken. G•z‚nde yaşlar vardı.
"‡ocuklarımız sayesinde yaşıyoruz Prens" dedi Marya Aleksandrovna b•b‚rlenerek. "Benim
de koruyucu bir meleğim var! Duygu ve d‚ş‚nce arkadaşım kızım! Sırf benden ayrılmak
istemediği i„in yedi tane evlenme teklifini geri „evirdi."
"ˆyleyse siz bana eşlik ederken o da bizimle gelecek? O zaman
Aklımı başımdan aldınız. ** Hoş 'jiri.
77seve seve giderim!" dedi Prens canlanarak. "Ke-sin-lik-le giderim! Demek
‚mitlenebilirim... O b‚y‚leyici bir „ocuk! Ma charmante enfantl..." Prens yine Zina'nın
ellerini •pmeye başladı. Zavallı adam, •n‚nde diz „•kmeye hazırdı.
"Ama... ama Prens '‚mitlenebilirim' de ne demek?" dedi Marya Aleksandrovna lafını keserek.
B‚y‚k bir laf kalabalığının başlayacağını hissediyordu. "Ne garipsiniz Prens! Siz bir kadının
ilgisine layık olmadığınızı mı d‚ş‚n‚yorsunuz? Bir erkeğin „ekiciliği gen„ olmasından
kaynaklanmaz ki. Unutmayın ki sizin soylu bir yanınız var! Siz kibarlığın, nazik duyguların
ve tavırların temsilcisisiniz! Maria yaşlı Mazeppa'ya tutulmamış mıydı? Bilmem ka„ıncı
Louis'nin sarayındaki „ekici Marki Lauzun14'i hatırlıyorum... Adam sarayın en g‚zel
kadınının kalbini fethettiği zaman yaşlı bir adamdı!... Sizin yaşlı olduğunuzu kim s•ylemiş?
Bu fikri kafanıza kim soktu? Sizin gibi erkekler yaşlanır mı hi„? Sizin gibi duyguları,
d‚ş‚nceleri, neşesi, aklı, enerjisi ve g•rg‚s‚ zengin biri yaşlanır mı? Tek yapmanız gereken
benim Zinam gibi g‚zel, gen„ biriyle evlenip, yurtdışına, ılıcalara gitmek. Tabii Zina yalnızca
bir •rnek, ben onu kastetmek istemedim. Nasıl muazzam bir etki yaratacağını g•r‚rs‚n‚z! Siz
tam bir soylu, o ise g‚zeller g‚zeli! Koluna girip gayet vakarlı bir şekilde y‚r‚rs‚n‚z. Siz
etrafa n‚kteler sa„arken, o size b‚y‚leyici şarkılar s•yler, ılıcadaki herkes sizi g•rmeye gelir!
B‚t‚n Avrupa'dan bir ses y‚kselir, „‚rk‚ b‚t‚n gazeteler ve eleştiri s‚tunları hep bir ağızdan
Prens Prens diye bağırırlar! Siz h†l† ‚mitten s•z ediyorsunuz!"
"Eleştiri s‚tunları ha... Ah evet!... Gazetelerdeki si tunlar..." diye mırıldandı. Marya
Aleksandrovna'nın dediklerinin uncak yarısını anlamıştı. Gitgide daha „ok gevşiyordu.
"‡ocukum eğer yor-gun değilseniz bize demin s•ylediğiniz aşk şar-kı-sını tekrar soy leyin
l‚tfen!"
" Ah Prens! Daha g‚zel başka şarkılar da bilir.. .L'hiroı de‚e* 'yi hatırlıyor musunuz Prens?
Daha •nce duymuştunuz değil mi?" * Kırlangı„.
78
"Evet hatırlıyorum... Yok yok unut-muşum. Ben aynı şarkıyı istiyorum. Demin s•ylediğini!
L'hirondelle'yi dinlemek istemiyorum! Eski aşkları severim" dedi Prens „ocuk gibi yal
vararak.
Zina şarkı /ı tekrar s•yledi. Bu kez Prens kendisini tutamadı ve Zina'nın •n‚nde diz „•kt‚.
Ağlıyordu.
"O ma belle ch†telaine!"* dedi hem yaşlılıktan, hem de heyecandan hırıldayan bir sesle. "O
ma charmante ch†telaine! Ah benim sevgili k‚„‚ğ‚m! Bana •yle şeyler hatırlat-tın ki... ta
eskilere g•t‚rd‚n... O zamanlar her şeyin ileride daha g‚zel olacağını sanırdım. Vikontesle
d‚et yapardık... hem de bu aşk şarkısında... ama şimdi... artık hi„bir şey bilmiyorum..."
Prens konuşurken sanki boğuluyormuş gibi sık sık nefes alıyordu. Dili dikkati „ekecek şekilde
s‚r„‚yordu. Bazı kelimelerini anlamak imk†nsızdı. Heyecanına yenik d‚şt‚ğ‚ belli oluyordu.
Marya Aleksandrovna yangına k•r‚kle gitti.
"Prens! Sanırım siz benim Zinam'a †şık oluyorsunuz!" diye bağırdı, tam anını yakaladığını
hissederek.
Prens kadının beklentilerini daha da yoğunlaştıracak şekilde cevap verdi.
"Deli gibi †şığım ona!" diye bağırdı, h†l† diz‚st‚ duran ve heyecandan titreyen yaşlı adam
birden. Eski canlılığına tekrar kavuşmuştu. "Ona canımı bile verirdim! Yeter ki ‚midim
olsun... Ah l‚tfen kalkmama yardım edin, artık eklemlerim iyice zayıfladı... Benim... ona
kalbimi sunmak i„in ‚midim olsaydı... o zaman... ben... bana her g‚n aşk şarkıları s•ylerdi,
ben de ona bakardım... bakardım.. . Ah Tanrım!"
"Prens Prens! Yani ona evlenme teklifinde mi bulunuyorsunuz? Onu benden almak mı
istiyorsunuz, Zinam'ı benden alacak mısınız? Benim tatlı, melek Zinam'ı? Seni bırakmam
Zina! Seni ancak kollarımdan zorla alabilirler!" Marya Aleksandrovna kızına koştu ve
* G‚zel şato sahibesi.
79Zina'nın kuvvetlice ittiğini hissetmesine rağmen onu sıkı sıkı kucakladı... Olayı biraz
abartıyordu. Zina b‚t‚n varlığıyla olanların farkındaydı ve anlatılma/ bir nefretle izliyordu.
Yine de sesini „ıkarmadı. Marya Aleksandrovna'nın da istediği buydu.
"Annesinden ayrılmamak i„in dokuz evlenme teklifini geri „evirdi!" diye bağırdı. "Ama
şimdi, kalbim bir ayrılık olduğunu hissediyor. Size nasıl baktığının farkındayım... Soylu
tavırlarınızla onu „ok etkilediniz. Ah şu inceliğiniz yok mu Prens?... Ah! Bizi ayıracaksınız;
bunu hissediyorum!..."
"Ona tapıyorum!" diye mırıldandı Prens, kavak yaprağı gibi titreyerek.
"Demek annenden ayrılıyorsun!" diye bağırdı Marya Alek-sandrovna, bir kez daha Zina'nın
boynuna atılarak.
Zina bu acıklı sahneyi sona erdirmek i„in acele etti. Sessizce g‚zel elini Prens'e uzattı, hatta
g‚lmeyi bile başardı. Prens saygıyla karışık bir korku duyarak elini aldı ve •p‚c‚klere boğdu.
"İşte şimdi yaşamaya başlıyorum" diye mırıldandı, heyecandan boğulurcasına.
"Zina!" dedi Marya Aleksandrovna ciddiyetle. "Bu adama iyi bak! Tanıdığım en soylu, en
onurlu adamdır! Orta„ağın ş•valyesidir o! Ama biliyor Prens, o bunu biliyor... Ah! Buraya
nereden geldiniz? Size b‚t‚n hazinemi, meleğimi veriyorum! Ona iyi bakın Prens! Size bir
anne olarak yalvarıyorum. Hangi anne ‚z‚ld‚ğ‚m i„in beni ayıplayabilir?"
"Yeter anne!" diye fısıldadı Zina.
"Onu incinmekten koruyacak mısınız Prens? Zinam'ın onurunu incitmeğe cesaret eden olursa
kılıcınızla karşı karşıya gelecek mi?"
"Yeter anne yoksa..."
"Tabii ki..." diye mırıldandı Prens. "Ancak şimdi yaşamaya başladım... D‚ğ‚n‚n hemen
şimdi, şu anda olmasını istiyorum...

ben... Hemen Duk-ha-no-vo'ya haber g•ndermeliyim. Orada el-mas-larım var. Onları

ayaklarına sermek istiyorum..."
"Ne şevk! Ne „ılgınlık! Ne soylu duygular!" dedi Marya Aleksandrovna. D‚nyadan elinizi
eteğinizi „ekerek kendinizi yavaş yavaş mahvedebilirsiniz Prens. Bunu binlerce kez
s•yleyeceğim! O cehennemi d‚ş‚nd‚k„e, damarlarımda kanım alevleniyor..."
"‡ok korkuyordum" diye mırıldandı Prens inleyerek, „ok heyecanlıydı. "Beni akıl hastanesine
yatıracaklardı... ‡ok korkmuştum!"
"Akıl hastanesi mi? Ah ne canavarlık! Onlar insan olamazlar! Ne hainlik! Prens, bunu
duymuştum! Ama asıl o insanlar deli! Neden ama neden?"
"Bilmiyorum!" dedi yaşlı adam g‚„s‚z bir halde koltuğa „•kerek. "Bir baloya gitmiştim,
orada bir fıkra anlattım, herhalde onu sevmediler. Sonra başım belaya girdi!"
"Tek neden bu muydu Prens?"
"Hayır. Sonra Prens Pyotr Dementyich ile k†ğıt oynadım, bir t‚rl‚ altı yapamadım. İki
papazım, ‚„ kızım vardı... yok yok, ‚„ kızım, iki papazım vardı galiba... Yo! Bir papaz! Sonra
kızlar..."
"Yani sırf bu y‚zden •yle mi? Nedeni buydu! Ne korkun„ bir acımasızlık! Ağlıyorsunuz
Prens! Artık hepsi ge„ti! Ben sizin yanınızdayım Prens! Zina ile kalacağım, tek kelime
edebilecekler mi bakalım!... Aslına bakarsanız sizin evliliğiniz onları etkileyecek.
Utanacaklar! H†l† g‚„l‚ olduğunuzu anlayacaklar... Yani, b•ylesine g‚zel bir kızın bir deliyle
evlenmeyeceğini fark edecekler! Artık başınızı dimdik tutabilirsiniz. G•zlerinin i„ine
bakacaksınız..."
"Tabii canım, g•z-le-ri-nin i„ine bakacağım" diye mırıldandı Prens g•zlerini kapatarak.
"Artık tamamen gevşedi" diye d‚ş‚nd‚ Marya Aleksandrovna. "Boşu boşuna konuşup
duruyorum!"
"Perişan oldunuz Prens, bunun farkındayım. Artık sakinleşmeli
80
811
ve heyecanlardan kurtulmalısınız" dedi bir anne edasıyla Prens'e doğru eğilerek.
"Evet ya, biraz dinlenmeliyim" dedi Prens.
"Doğru, rahatlayın Prens! B‚t‚n bu heyecan... Durun ben de sizinle geleyim... Gerekirse sizi
kendim yatırırım. Neden o resme bakıyorsunuz Prens? Annemin portresi. O bir kadın değil,
melekti! Artık aramızda değil. ‡ok erdemli bir kadındı! ‡ok erdemliydi Prens! Onun i„in
başka bir şey s•ylenemez."
"Erdemli mi? C'estjo‚*... Benim de bir annem Vardı... Prenses.. . Olağan‚st‚ şişman bir
kadındı... Aslında s•ylemek istediğim bu değildi... Hafızam iyice zayıfladı artık. Adieu, ma
charmante enfant\... Bug‚n... ya da yarın... ne fark eder... „ok sevinirim! Au revoir, au revoirl"
Tam eliyle •p‚c‚k g•ndermek ‚zereydi ki kaydı ve az kalsın yere kapaklanıverecekti.
"Dikkatli olun Prens! Koluma tutunun" diye bağırdı Marya Aleksandrovna.
"Charmant! Charmant!" diye mırıldandı y‚r‚rken. "Ancak şimdi ya-şa-ma-ya başladım..."
Zina yalnız kalmıştı. Ruhuna dayanılmaz bir ağırlık „•kt‚. Midesi bulanıyordu. Kendisini
aşağılık biri gibi hissediyor, yanakları yanıyordu. Yumruklarını sıkmış, dişlerini
gıcırdatıyordu, başını •n‚ne eğmiş, hi„ kıpırdamadan duruyordu. G•zlerinden utan„
g•zyaşları d•k‚l‚yordu... Tam o anda kapı a„ıldı ve Mozgl-yakov odaya girdi.
* Bu g‚zel.
82
DOKUZUNCU BˆL‹M
Her şeyi, her şeyi duymuştu!
Odaya y‚r‚yerek değil koşarak gelmişti. ˆfkeden ve heyecandan sapsarıydı. Zina ona şaşkın
şaşkın baktı.
- "Demek bunun peşindeydiniz!" diye bağırdı, nefesi kesilerek. "Sonunda nasıl bir kadın
olduğunuzu anladım!"
"Nasıl bir kadınmışım?" diye sordu Zina, sanki bir deliye bakıyormuş gibi bakarak. Birden
g•zlerini •fke b‚r‚d‚. "Benimle b•yle konuşmaya nasıl cesaret edebiliyorsunuz?" dedi
‚zerine doğru giderek.
"Her şeyi duydum!" dediMozglyakov ciddi ciddi ve elinde olmadan bir adım geriledi.
"Duydunuz mu? Demek kapıları dinliyorsunuz?" dedi Zina onu k‚„‚mseyerek.
"Evet! Kapıları dinliyorum! Bunun b‚y‚k bir ahlaksızlık olduğunu biliyorum, ama en azından
sizin nasıl bir... bir... Sizi ta-
83f
mmlayacak bir kelime... bulmakta zorlanıyorum" dedi Zina'nın bakışlarından gitgide daha „ok
korkarak.
"Duymuş olsanız bile beni neyle su„layabilirsiniz? Beni su„lamaya ne hakkınız var? Benimle
b•yle k‚stah„a konuşma hakkını nereden buluyorsunuz?"
"Ben mi? Nereden mi buluyorum? Bana bunu nasıl sorarsınız? Siz Prens'le evleniyorsunuz ve
benim konuşmaya hakkım yok, •yle' mi?...Bana s•z vermiştiniz siz!" ' "Ne zaman?" "Ne
demek 'ne zaman'?"
"Bu sabah başıma musallat olduğunuz zaman, size olumlu bir cevap vermemin olanaksız
olduğunu gayet kesin bir şekilde s•ylemiştim."
"Ama beni geri „evirmemiş, tamamen reddetmemiştiniz. Demek beni yedekte tutuyordunuz!
Yani beni kandırıyordunuz."
Zina'nın y‚z‚nde, sanki bir bı„ak darbesi almış gibi bir ifade belirdi, ama duygularını bastırdı.
"Eğer sizi geri „evirmediysem" diye başladı Zina, sesindeki g‚„ hissedilen titremeyi
bastırmaya „alışarak, "bu size ‚z‚ld‚ğ‚m i„indi. Bana hemen 'hayır' demeyip, sizi biraz daha
tanımam i„in beklemem konusunda yalvardınız. 'Onurlu bir adam olduğumu anladığınız
zaman beni reddetmeyeceksiniz' dediniz. Bunlar sizin kelimeleriniz. Daha bana kur yapmaya
başladığınız anda bunları s•ylediniz. İnk†r edecek değilsiniz ya! Şimdi bana sizi kandırdığımı
s•yleme k‚stahlığında bulunuyorsunuz. Bug‚n s•z verdiğinizden iki hafta •nce sizi karşımda
g•rd‚ g‚m anda duy d‚ğ‚m rahatsızlığı kendi g•z‚n‚zle g•rd‚n‚z, rahasızlığımı sizden
gizlemedim, tam tersine •zellikle belli ettim. Bunu kendiniz de fark etmiş olmalısınız ki erken
gelişinize kızıp kızmadığımı sordunuz. Bir kadın, rahatsızlığım gizleyemediği, gizlemek
istemediği bir adamı kandırdığı i„in su„lanamaz herhalde. Sizi yedekte tuttuğumu s•yleme
cesaretinde bulundunuz. Bu konuda da size ancak ş•yle bir cevap
84
verebilirim: 'Bir erkek en k‚„‚k bir akıl kırıntısı bile taşımıyor olabilir, ama sırf iyi bir insan
olduğu i„in onunla evlenmek d‚ş‚n‚lebilir.' Oysa şimdi, sizin yalnızca bir aptal değil, aynı
zamanda da zararlı bir aptal olduğunuza inandığım i„in, size iyi yolculuklar ve mutluluklar
dilemekten başka bir şey kalmıyor bana. G‚le g‚le!"
Zina bunları s•yledikten sonra arkasını d•n‚p ağır ağır odadan „ıktı.
Her şeyin bittiğini anlayan Mozglyakov •fkeden k•p‚r‚-yordu.
"Ya! Demek aptalım, •yle mi?" diye bağırdı. "Demek şimdi aptal oldum! Pek†l† o zaman,
hoş„a kalın! Ama gitmeden •nce, Prens'i nasıl i„irip de kafeslediğinizi b‚t‚n kasabaya
anlatacağım! Herkese s•yleyeceğim! Mozglyakov'un ne olduğunu o zaman g•receksiniz!"
Zina birden korktu, sanki cevap verecekmiş gibi durakladı, ama bir an i„in d‚ş‚nd‚kten sonra
aldırmazlıkla omuzlarını silkti ve kapıyı „arpıp „ıktı."
Tam o anda Marya Aleksandrovna kapıda belirdi. Mozglyakov'un bağırmalarını duymuş,
neler olduğunu hemen anlayarak korkudan donup kalmıştı. Mozglyakov hen‚z gitmemişti,
Mozglyakov Prens'e „ok yakındı, Mozglyakov bunu b‚t‚n kasabaya yayabilirdi; oysaki kısa
bir s‚re i„in de olsa gizlilik „ok •nemliydi! Marya Aleksandrovna ne yapacağını biliyordu.
Bir an i„inde neyin ne olduğunu kavradı, Mozglyakov hi„bir şeye kalkışmadan onu
sakinleştirmenin yolunu planladı bile.
"Ne oldu mon amil" dedi ve yanma doğru gidip dost„a kolunu uzattı.
"Mon ami de ne demek oluyor?" diye bağırdı •fkeyle. "B‚t‚n yaptıklarınızdan sonra bana
mon ami diyebiliyor musunuz? Benimle eğlenmeyin sevgili hanımefendi! Beni ikinci kez
kandıracağınızı mı sanıyorsunuz?"
85
"Sizi bu halde g•rd‚ğ‚me ger„ekten „ok ‚z‚ld‚m Pavel Alek-sandrovich. Bunlar nasıl s•zler!
Bir hanımın yanında nasıl konuşuyorsunuz •yle?"
"Bir hanımın yanında mı? Siz... bir hanımdan başka her şey olabilirsiniz!" diye bağırdı
Mozglyakov. Bu patlamayla neye niyetlendiğini tam olarak bilemiyorum, ama can sıkıcı bir
şey olduğu kesindi.
Marya Aleksandrovna ona tatlı tatlı baktı.
"Oturun!" dedi on beş dakika kadar •nce Prens'in oturduğu koltuğu g•stererek.
"Tanrı aşkına beni dinleyin Marya Aleksandrovna!" diye bağırdı şaşkına d•nen Mozglyakov.
"Bana •yle bir bakıyorsunuz ki insan sizin değil de benim k•t‚ bir şeyler yaptığımı sanır!
B•yle davranamazsınız!... Şu ses tonunuza bakın!... İnsan artık bu kadarına da dayanamaz...
Farkında mısınız?"
"Dostum!" dedi Marya Aleksandrovna. "Size b•yle hitap etmeme izin vermelisiniz, „‚nk‚
benden daha iyi dostunuz yok. Dostum! Acı „ekiyorsunuz, „ok ‚zg‚ns‚n‚z, kalbiniz
yaralandı, bu y‚zden de benimle b•yle konuşmanız hi„ şaşırtıcı değil. Ama ben size i„imi
a„acağım, „‚nk‚ sizin g•z‚n‚zde kendimi su„lu hissediyorum. Oturun da konuşalım."
Marya Aleksandrovna'nın sesi „ok yumuşaktı.
Y‚z hatlarında acı „ekiyormuş gibi bir ifade vardı. Şaşkına d•nen Mozglyakov hemen
yanındaki bir koltuğa oturdu. .
"Demek kapıyı dinliyordunuz?" diye devam etti ayıplayan bir şekilde y‚z‚ne bakarak.
"Evet! Dinlemeseydim ahmak olacaktım! Ne olursa olsun, bana karşı hazırladığınız planı
b‚t‚n ayrıntılarıyla •ğrenmiş oldum!" diye cevap verdi kaba bir şekilde ve kendi •fkesiyle
kendi kendini kışkırtıyordu.
"Si/in gibi prensipleri olan, okumuş biri b•yle bir davranışta bulunabiliyor demek? Aman
Tanrım!"
86
Mozglyakov yerinden sı„radı.
"Ama Marya Aleksandrovna!" diye bağırdı. Bu dayanılmaz bir şey! Başkalarını yargılamadan
•nce siz kendi prensiplerinizi ve neler planladığınızı bir d‚ş‚nsenize!"
"Bir şey daha var" dedi kadın onun itirazlarına hi„ aldırmadan. "Size kapıyı dinleme fikrini
kim aşıladı? Kim uyardı, casus kim? Benim bilmek istediğim şey bu?"
"‹zg‚n‚m ama size bunu s•yleyecek değilim."
"Nasıl isterseniz, ben kendim •ğrenirim. Size karşı su„lu olduğumu s•ylemiştim. Ama
olaylara bakacak olursanız, benim sizin iyiliğiniz i„in su„lu duruma d‚şt‚ğ‚m‚
g•receksiniz!"
"Benim iyiliğim i„in mi? B ir bu eksikti! Size yemin ederim artık beni kandıramayacaksınız!
O kadar da değil."
Koltuğunda •yle bir d•nd‚ ki koltuk „atırdadı.
"Dostum, eğer m‚mk‚nse biraz soğukkanlı olmağa „alışın. S•yleyeceklerimi dikkatle
dinleyecek olursanız bana hak vereceksiniz. ˆncelikle, b‚t‚n olanları, her şeyi size
anlatmalıyım, kapıları dinlemeden her şeyi en ince ayrıntısına kadar benden •ğrenmiş
olacaksınız. Bunları size daha •nce anlatmadıysam, hen‚z plan aşamasında olduğu i„indi.
Belki ger„ekleşmeyecekti. G•r‚yorsunuz ya „ok a„ık konuşuyorum. İkinci olarak, l‚tfen
kızımı su„lamayın. O sizi deli gibi seviyor. İnanılmaz bir „abayla onu sizden uzaklaştırıp
Prensle evlenmeye ikna edebildim."
"Evet, bu „ılgınca aşka tanık olma zevkine eriştim" dedi Mozglyakov alaylı alaylı.
"Peki siz onunla nasıl bir tonda konuştunuz? Bu gen„ bir hanıma †şık olduğu sanılan bir
erkeğe yakışıyor muydu? İyi yetiştirilmiş bir erkek b•yle mi davranır? Onu incittiniz ve
rahatsız ettiniz."
"Bunun iyi yetiştirilmekle bir ilgisi yok Marya Aleksandrovna! Bug‚n y‚z‚me g‚ld‚n‚z, ama
ben Prens'le „ıkıp gittikten sonra arkamdan neler s•ylemişsiniz! S•ylediklerinizi hakaret
olarak kabul ediyorum! Her şeyden haberim var, her şeyden!"
87
r
"Hi„ kuşkusuz aynı pis kaynaktan •ğrenmişsiniz" dedi Marya Aleksandrovna, k‚„‚k g•ren
bir g‚l‚msemeyle. "Evet Pavel Alek-sandrovich, size hakaret ettim, arkanızdan bir s‚r‚ şey
s•yledim, itiraf ediyorum, „ok „aba harcadım. İşin aslı sizi kızımın g•z‚nde al„altmak, hatta
m‚mk‚nse iftira etmek zorundaydım. Bu bile onu sizden vazge„irmek i„in ne kadar
uğraştığımı g•sterir! Ne dar g•r‚şl‚ bir adamsınız! Eğer sizi sevmeseydi sizi k•t‚lememe,
komik ve değersiz bir duruma d‚ş‚rmeme, bu t‚r „•z‚mler aramama gerek kalır mıydı hi„?
Siz daha her şeyi bilmiyorsunuz! Sizi onun kalbinden „ıkarabilmek i„in b‚t‚n annelik
otoritemi kullanmak zorunda kaldım, inanılmaz „abalardan sonra ancak g•stermelik bir onay
alabildim. Eğer bizi dinlediyseniz Prens konusunda beni tek bir s•zle ya da tavırla bile
desteklemediğini fark etmişsinizdir. Ağzını a„ıp tek kelime bile etmedi. Şarkıyı bile robot gibi
s•yledi. B‚t‚n bedeniyle acı „ekiyordu, zaten ona a„ dığım i„in Prens'i odadan „ıkardım.
Kendi başına kaldığında h‚ng‚r h‚ng‚r ağladığından eminim. İ„eri girdiğinizde g•rm‚ş
olmalısınız..."
Mozglyakov ger„ekten de odaya girdiği anda Zina'nın ağladığını hatırladı.
"Peki siz neden bana karşısınız Marya Aleksandrovna?" diye bağırdı. "Neden beni
k•t‚lediniz, iftira attınız, onca şeyi yaptınız?"
"Ah o da başka bir şey! Bu soruyu en başında soracak kadar mantıklı olsaydınız her şeyi
„oktan •ğrenmiş olacaktınız. Evet, haklısınız! B‚t‚n bunları ben yaptım, tek başıma ben.
Zina'yı bu işe karıştırmayın. Peki neden yaptım? S•yleyeyim: ˆncelikle Zina i„in yaptım.
Prens zengin, soylu, „evresi var, onunla evlenmekle Zina m‚kemmel bir kısmete konmuş
olacak. Bir g‚n, belki de „ok ge„meden •ld‚ğ‚nde -ş•yle ya da b•yle hepimiz •l‚p gideceğiz-
Zina gen„ bir dul, bir Prenses, y‚ksek sosyetenin bir ‚yesi ve b‚y‚k olasılıkla da „ok zengin
bir kadın olacak. O zaman kiminle isterse onunla evlenebilecek, m‚kemmel bir evlilik
yapabilecek. Kuşkusuz sevdiği ve Prensle evlenerek kalbini kırdığı adamla evlenecek.
88
Duyduğu vicdan azabı sevdiği adamın g•nl‚n‚ almak i„in her şeyi yapmasına neden
olacaktır."
"Hmm!" dedi Mozglyakov, d‚ş‚nceli d‚ş‚nceli ayakkabısını seyrederken.
"İkinci nedenden de kısaca s•z edeyim" diye devam etti Marya Aleksandrovna, "bunu
anlayamayabilirsiniz. Şu okuduğunuz Sha-kespeare'den pek „ok y‚ce duygular
„ıkarıyorsunuz. ‡ok iyi biri olmanıza rağmen daha „ok gen„siniz. Bense bir anneyim Pavel
Aleksandrovich! Bakın: Ben Zina'yı Prens'le biraz da Prens'in yararı i„in evlendiriyorum,
„‚nk‚ bu evlilik sayesinde onu kurtarmak istiyorum. Eskiden beri, o soylu, altın kalpli,
ş•valye ruhlu, onurlu ihtiyarı severim. Biz dosttuk. O iğren„ kadının pen„eleri arasında
perişan bir h†lde zavallı. Adamın •l‚m‚ onun elinden olacak. Tanrı şahidimdir, bunun
kutsallığını •ne s‚rerek Zina'ya bu evliliği kabul ettirebildim. Onda da ş•valye ruhu var. En
fazla bir yıllık •mr‚ kalmış biradanım desteği, avuntusu, arkadaşı, „ocuğu, sevdiği, ve il†hı
olmanın bir Hıristiyanlık erdemi olacağını s•yledim. Son g‚nlerinde etrafında o iğren„ kadın,
korku ve sıkıntı değil, aydınlık, dostluk ve sevgi olmalı. Son aydınlık g‚nleri ona cenneti
hatırlatmalı! Bencillik bunun neresinde, s•yler misiniz? Bu bencillik değil hemşirelere yaraşır
bir kahramanlık!"
"Yani siz... siz bunu sırf Prens'i d‚ş‚nerek, hemşirelere •zg‚ kahramanlık adına yaptınız •yle
mi?" dedi Mozglyakov aceleyle, alaylı alaylı.
"Sorunuzu gayet iyi anladım Pavel Aleksandrovich. Anlamı „ok a„ık. Sanırım siz kendi
„ıkarımızla Prens'inkini birbirine karıştırdığımızı d‚ş‚n‚yorsunuz. Hem ne olur ki? İnsan
b•yle hesaplar d‚ş‚nebilir, ama bunlar planlı şeyler değildir, kendiliklerinden ortaya
„ıkıverirler. B•ylesine a„ık bir itirafın sizi „ok şaşırttığını biliyorum, ama sizden tek bir
isteğim var Pavel Aleksandrovich, Zina'yı bu işe karıştırmayın! O bir g‚vercin kadar
masumdur. Hi„ hesap yapmaz. Bir tek sevmeyi bilir. Ah benim canım yavrum! Eğer hesap
yapan biri varsa o da benim! Siz de elinizi vicdanınıza koyup s•yleyin: B•yle bir durumda
kim „ıkarlarını
89
g•zetmez ki? En basit ve en tarafsız hareketlerimizde bile kendi „ıkarlarımızı g•zetiriz,
‚stelik bunu hi„ farkına varmadan yaparız! Bunu yaparken de soylu duygular taşıdığımızı
s•yleyerek kendimizi kandırırız. Ben kendimi kandırmak istemiyorum. Ama„larım „ok soylu
da olsa birtakım hesaplarım olduğunu kabul ediyorum. Ama bunu kendim i„in mi yaptım?
Benim hayattan artık bir beklentim yok Pavel Aleksandrovich! Yaşayacağım kadar yaşadım.
Benim hesaplarım meleğim, yavrum, kızım i„in. Bu durumda beni hangi anne ayıplayabilir?"
Marya Aleksandrovna'nın g•zlerinde yaşlar parıldadı. Pavel Aleksandrovich bu a„ık itirafı
dehşet i„inde dinliyor ve şaşkınlıktan boş boş bakıyordu.
"Ah evet, hangi anne..." dedi sonunda. "‡ok g‚zel konuşuyorsunuz Marya Aleksandrovna,
ama... ama bana s•z‚n‚z var! Siz de beni ‚mitlendirdiniz... Bana ne olacak peki?
D‚ş‚nsenize, aptal durumuna d‚şmedim mi?"
"Sizi hi„ d‚ş‚nmediğimi mi sanıyorsunuz mon cher Paul? Tam tersine, bu hesaplarda sizin
„ıkarınız •yle b‚y‚k ki, bu işe girişmem i„in beni y‚reklendiren biraz da bu zaten."
"Benim „ıkarım mı?" dedi Mozglyakov, bu kez ger„ekten hayrete d‚şm‚şt‚. "Nasıl olur?"
"Tanrı aşkına! İnsanın bu kadar dar g•r‚şl‚ ve saf olması m‚mk‚n m‚?" diye bağırdı Marya
Aleksandrovna g•zlerini tavana dikerek. "Ah gen„lik ah! Kendinizi Shakespeare'e kaptırıp,
başkalarının aklını ve d‚ş‚ncelerini alarak, yaşadığınızı sanırsanız olacağı budur işte! Şimdi
de kalkmış „ıkarınızın ne olduğunu soruyorsunuz, sevgili Pavel Aleksandrovich. Biraz konu
dışına „ıkmama izin verin: Zina sizi seviyor, buna hi„ kuşku yok! Ama g•zlemlediğim
kadarıyla sevgisine rağmen, size, iyi niyetinize ve duygularınıza karşı bir g‚vensizlik
duyuyor. Zaman zaman kendisini •zellikle geri „ektiğini, size soğuk davrandığını fark ettim.
Bu olsa olsa g‚vensizliğin ve kuşkunun sonucudur. Siz bunu fark etmediniz mi Pavel
Aleksandrovich?"
"Şey, e-vet fark ettim, hatta bug‚n bile... Ama ne demek istiyorsunuz Marya Aleksandrovna?"
"G•r‚yorsunuz ya fark etmişsiniz. Demek yanılmamışım. Onun nedense size karşı garip bir
g‚vensizliği var. Ben bir anneyim. ‡ocuğumun kalbindekileri anlamaz mıyım? Varsayalım az
•nce odasına hızla girip onu azarlamadınız, hatta aşağılayıp, saf, gururlu, g‚zel ruhunu
incitmediniz de -sizin b•yle yapmanız onun g‚venini daha da azaltıyor zaten- b•yle bir haberi
gayet ılımlı, g•z‚n‚zde h‚z‚n yaşlan ve biraz da ‚mitsizlikle, ama yine de m‚kemmel bir
y‚ce g•n‚ll‚l‚kle karşıladınız..."
"Hmm..!"
"Yo, s•z‚m‚.kesmeyin Pavel Aleksandrovich. B‚t‚n sahneyi olduğu gibi g•z‚n‚z‚n •n‚ne
sermek istiyorum. Ona: 'Zinaida! Sizi canımdan „ok seviyorum, ama bazı ailevi nedenler bizi
birbirimizden ayırıyor. Bunlara saygı g•steriyorum. Hepsi sizin iyiliğiniz i„in, onlara karşı
koyamam. Zinaida sizi bağışlıyorum. Mutlu olun!' deseydiniz. Bu arada da bakışlarınızla onu
kıskaca alsaydınız. Bunların onun kalbinde yaratacağı etkiyi bir d‚ş‚nsenize!"
"Evet Marya Aleksandrovna, diyelim sizin dediğiniz gibi oldu. Bunları gayet iyi anladım...
ama ne „ıkar? Bunları s•yleyeceğim ve yine ellerim bomboş buradan gideceğim..."
"Yo yo dostum! S•z‚m‚ kesmeyin. Bırakın da her şeyi sonu„larıyla beraber resmedeyim.
Varsayalım, kısa bir s‚re sonra bir baloda, pırıl pırıl aydınlatılmış bir salonda, baş d•nd‚r‚c‚
bir m‚zik ve nefis kadınların bulunduğu bir yerde karşılaşıyorsunuz. Bu muhteşemliğin
ortasında siz, solgun y‚z‚n‚zle, h‚z‚nl‚ ve d‚ş‚nceli bir şekilde, kimsenin sizi fark
etmeyeceği bir s‚tuna dayanmış duruyorsunuz. Balonun girdabına kapılıp, onu dans ederken
izliyorsunuz. Etrafınızda Strauss'un baş d•nd‚r‚c‚ ezgileri ve sosyetenin n‚kteli konuşmaları
akıp gidiyor. Ama siz solgun, yalnız ve kırgınsınız! O zaman sizce Zina ne hisseder? Onun
g•z‚ne nasıl g•r‚n‚rs‚n‚z? 'Her şeyini benim i„in feda eden, kendini t‚keten bu
90
91
adamla ilgili kuşkularım vardı!' diye d‚ş‚n‚r. Hi„ kuşkusuz eski aşkı karşı konulmaz bir
g‚„le yeniden canlanır!"
Marya Aleksandrovna soluk almak i„in durdu. Mozglyakov koltuğunu „atırdatarak kıpırdandı.
Marya Aleksandrovna devam etti.
"Prens'in sağlığı i„in Zina yurtdışına gidecek, İtalya'ya, İspanya'ya. Mersin ağa„larının,
limonların ‚lkesi, masmavi g•zy‚z‚, Guadalquivir'iyle, sevmeyenlere yer olmayan, g‚llerin
ve •p‚c‚klerin havada u„uştuğu aşk ‚lkesi İspanya'ya! Siz de işinizden, bağlantılarınızdan,
her şeyinizden vazge„ip peşinden gideceksiniz! Orada aşkınız ve gen„liğiniz dayanılmaz bir
g‚„le s‚recek. İspanya ah Tanrım! Aşkınız hi„ kuşkusuz gayet masum ve kutsal olacak, ama
sonunda birbirinize bakarak eriyip biteceksiniz. Beni yanlış anlamayın dostum! Elbette ki
hain, adi, canavar ruhlu insanlar olacak ve sizi yurtdışına „eken şeyin yaşlı bir akrabaya
duyulan ilgi olmadığını s•yleyecekler. Aşkınıza •zellikle masum dedim, „‚nk‚ bu insanlar
b‚y‚k olasılıkla pek „ok şey s•yleyeceklerdir. Ben bir anneyim Pavel Aleksandrovich, size
k•t‚ şeyler •ğ‚tler miyim?... Kuşkusuz Prens ikinizi de izleyebilecek bir halde olamayacak,
ama bundan ne „ıkar? İnsan b•yle bir şey i„in o kadar kolay iftira atabilir mi? Sonunda Prens
halinden gayet memnun g•„‚p gidecek. S•yleyin bana Zina sizden başka kiminle evlenecek?
Sizin Prens'le akrabalığınız •ylesine uzak ki evlenmeniz i„in bir engel oluşturmaz. En soylu
kişilerin bile evlenmekten gurur duyacakları gen„ ve zengin bir aristokratla evlenmiş
olacaksınız! Onun sayesinde y‚ksek sosyeteye girecek, onun sayesinde bir gecede
g•revinizde ilerleyecek ve hızla y‚kseleceksiniz. Şimdi y‚z ellilik bir mal varlığınız var, o
zaman „ok zengin olacaksınız. B‚t‚n bunları Prens vasiyetinde ayarlamış olacak, ben bunun
icabına bakarım. Sonuncusu ve en •nemlisi de, Zina o zamana kadar iyi kalpliliğinize,
duygularınızın i„tenliğine tam anlamıyla g‚venecek, onun g•z‚nde birdenbire erdemli ve
„ıkar g•zetmeyen bir kahraman olacaksınız!... Bir de kalkmış bundan ne „ıkarınız olacağını
soruyorsunuz. Birka„
92
metre •tenizde, y‚z‚n‚ze bakıp size g‚len, 'işte buradayım, ben senin „ıkarınım' diyen b•yle
bir „ıkarı g•rmemek ve anlamamak i„in k•r olmak gerekir. Tanrı aşkına Pavel
Aleksandrovich!"
"Marya Aleksandrovna!" diye bağırdı Mozglyakov heyecanla. "Şimdi her şeyi anlıyorum!
‡ok kaba ve „irkin davrandım!"
Birden ayağa fırladı ve sa„larına yapıştı.
"Hem de hesap bilmez" diye ekledi Marya Aleksandrovna. "En •nemli şey budur: Hesap
bilmek."
"Ben eşeğim Marya Aleksandrovna!" diye bağırdı ‚z‚nt‚yle. "Şimdi her şey bitti, oysa ben
onu deli gibi seviyorum!"
"Belki de her şey bitmemiştir" dedi Bayan Aleksandrovna, sakin sakin, sanki bir şey
d‚ş‚n‚yor gibiydi.
"Ah keşke m‚mk‚n olsaydı! Bana yardım edin! Ne yapmam gerektiğini s•yleyin! Beni
kurtarın!" Mozglyakov ağlamaya başladı.
"Dostum!" dedi Marya Aleksandrovna merhametle elini uzatarak. "Duygularınızın karışıklığı
ve sevgi ateşiniz y‚z‚nden, kısacası onu sevdiğiniz i„in b•yle davrandınız! ‹mitsizlikten ne
yaptığınızı bilmiyordunuz! O bunu anlamıştır..."
"Onu deli gibi seviyorum ve her şeyimi uğrunda feda etmeğe hazırım!" diye bağırdı
Mozglyakov.
"Dinleyin, ben her şeyi hallederim..."
"Marya Aleksandrovna!"
"Evet, bunu ‚stlenirim! Ben sizi biraraya getiririm. Ona her şeyi s•ylersir iz, her şeyi şimdi
benim s•yleyeceğim gibi s•ylersiniz!"
"Ah Tanrım! Ne kadar iyisiniz Marya Aleksandrovna!... Ama... hemen yapamaz mıyız?"
"Tana korusun! Ne kadar acemisiniz dostum! Bunu hakaret ve k‚stahlık olarak kabul eder!
Olmaz. Ben yarın her şeyi ayarlarım, ama şimdilik siz bir yerlere gidin, •rneğin t‚ccarın evine
gi-debil irsini z... İsterseniz akşam gelebil irsiniz, ama gelmeseniz daha iyi olur!"
93l
"Peki gidiyorum, gidiyorum! Tanrım! Bana ne ‚mitler verdiğinizi bilemezsiniz! Ama bir
sorum var: Ya Prens sizin d‚ş‚nd‚ğ‚n‚z s‚re i„inde •lmezse?"
"Ah saf mon cher Paul. Dua edelim de sağlığı bozulmasın. O yaşlı, d‚r‚st adamın uzun yıllar
yaşamasını b‚t‚n kalbimizle dilemeliyiz. En başta ben kızımın mutluluğu i„in g•z‚mde
yaşlarla dua edeceğim. Ama ne yazık ki Prens'in sağlığının pek iyi olduğunu sanmıyorum.
Dahası Zina'yı toplum i„ine sokmak i„in başkente gitmesi gerekecek. Bunun onun sonu
olacağından •yle korkuyorum ki! Artık gerisini Tanrı'ya bırakıyoruz cher Paul!... Şimdi gidin!
G‚le g‚le mon amil Sabırlı ve cesur olun, ‚midinizi kaybetmeyin! En •nemli şey cesaret!
Sizin soylu duygularınızdan hi„ kuşkum olmadı..."
Elini kuvvetle sıktı ve Mozglyakov parmaklarının ucuna basa basa odadan „ıktı.
"Bu aptalın işi bitti!" dedi zaferle. "Şimdi sıra •tekilerde..." Kapı a„ıldı, Zina i„eri girdi. Her
zamankinden daha solgundu. G•zlerinde şimşekler „akıyordu.
"Anne, bu işi „abuk hallet, yoksa dayanamayacağım! Her şey •yle iğren„ ve tatsız ki evden
ka„asım geliyor. Bana işkence etme, daha fazla sinirlerimle oynama! Hasta olacağım,
duyuyor musun? Bu iğren„lik beni hasta ediyor!"
"Zina! Senin neyin var meleğim? Sen... sen kapıyı mı dinledin?" diye bağırdı Marya
Aleksandrovna, Zina'ya dikkatle bakarak.
"Evet. O aptala yaptığın gibi beni de mi ayıplayacaksın? Dinle, sana yemin ederim, eğer bu
tatsız oyunda tatsız roller oynat arak bana işkence etmeye devam edecek olursan, her şeyden
vazge„er, bu işi bitiririm. Zaten bu pisliğin bir b•l‚m‚n‚ bile kabullenmem yeterince iğren„!
Ama... ben hep diken ‚st‚ndeyim! Bu pislikte boğulacağım!..." dedi ve kapıyı „arpıp „ıktı.
Marya Aleksandrovna arkasından bakakaldı ve d‚ş‚ncelere dalıp gitti.
"Acele etmeliyiz!" diye bağırdı birden canlanarak. "Eğer o al-
„aklar bizi rahat bırakmazlar ve her yerde konuşurlarsa -ki şimdiye dek bunu yapmışlardır
bile- o zaman her şey biter! Zina b‚t‚n o patırtılara katlanamaz ve işbirliğinden vazge„er. Ne
olursa olsun hemen Prens'i buradan uzaklaştırmalıyız! ˆncelikle gidip şu benim kalın
kafalımı buraya geri getirmeliyim. İlk defa bir işe yarar belki! O zamana kadar Prens de
uykusunu almış olur, hemen yola „ıkarız!"
Zile basıp uşağı „ağırdı.
"Atlar ne oldu?" diye sordu gelen uşağa.
"‡oktandır hazır efendim" dedi adam.
Marya Aleksandrovna Prens'i yukarı „ıkarırken atların ha-zırlatılmasını emretmişti.
Kendisi de hazırlandı ve ilk iş olarak Zina'nın odasına gidip kararını kaba hatlarıyla a„ıkladı,
talimatlar verdi. Ama Zina dinlemedi bile. Y‚z‚n‚ yastığa g•mm‚ş yatıyordu. Ağlıyor,
bembeyaz elleriyle uzun, g‚zel sa„larını „ekiyordu. Kolları dirseklerine kadar „ıplaktı. Arada
bir sanki soğukta kalmış gibi tepeden tırnağa titreyerek irkiliyordu. Marya Aleksandrovna
konuşmaya başladı, ama Zina başını bile kaldırmadı.
Bir s‚re tepesinde dikilen Marya Aleksandrovna şaşkın ve bozulmuş bir halde dışarı „ıktı,
hemen arabaya bindiği gibi olabildiğince „abuk gitmelerini emretti.
"Zina'nın kapıyı dinlemesi „ok k•t‚ oldu!" diye d‚ş‚n‚yordu. "Ona s•ylediklerimin aynısını
Mozglyakov'a da s•yledim. Zina „ok gururludur, belki buna g‚cenmiştir... Hmm! Ama asıl
•nemli olan şey onlar kazanmadan bizim harekete ge„memiz. Peki ya şansım yaver gitmez de
bizim aptal ihtiyar evde olmazsa?..."
Bu d‚ş‚nce bile Afanasy Matveich'e •fkelenmesine neden oldu. Sabırsızlıktan kıvranıyordu.
Atlar son hızla gidiyorlardı.
94
95ONUNCU BˆL‹M
Araba sanki u„uyordu. Daha •nce de s•ylediğimiz gibi Marya Aleksandrovna Prens'i arayıp
dururken beyninde birden bir şimşek „akıvermişti. Bu konudan daha ileride s•z edeceğimizi
s•ylemiştik. Ger„i okuyucu bunu zaten biliyor: Marya Aleksandrovna sırası gelince Prens'i
ka„ıracak, olabildiğince „abuk sersem Afanasy Mat-veich'in huzur i„inde yaşadığı „iftliğe
g•t‚recekti. Marya Alek-sandrovna'nın gitgide artan, garip ve anlatılamaz bir huzursuzluk
yaşadığını gizleyecek değiliz. Bu, hedefine ulaşmak ‚zere olan ger„ek kahramanların başına
gelen bir şeydir. Bir his ona Mor-dasov'da kalmasının „ok tehlikeli olacağını s•ylemişti.
"‡iftliğe bir varsam" diye d‚ş‚n‚yordu "o zaman isterse t‚m kasaba „alkalansın, umurumda
bile olmaz!" Kuşkusuz yitirilecek zaman yoktu, „iftlikte bile. Her şey olabilirdi, hem de her
şey!
Kahramanımızın o anda polisten korktuğuna y•nelik dedikodulara asla inanmadığımızı
s•ylemeğe hi„ gerek yok kuşkusuz! Uzun s•z‚n kısası, Zina'yı bir an •nce Prens'le
evlendirmesi gerektiğini biliyordu. Bu sona ulaşmasını sağlayacak yollar hazırdı.
96
Kilisenin papazı t•ren i„in eve gelebilirdi. T•ren iki g‚n sonra yada işler k•t‚ye gidecek
olursa hemen ertesi g‚n yapılacaktı. B ir iki saat i„inde yapılıveren evlenme t•renleri
duyulmamış şey miydi! B•ylesine bir acelecilik ve evlenme •ncesi partileri ya da resmi nişan
t•reninin olmaması Prens'e bir comıne ilfaut olarak a„ıklanabilirdi. Bunun daha uygun ve
sade olacağı fikri Prens'in kafasına yavaş yavaş sokulabilirdi. Prens'in en hassas noktasına
dokunarak bunun romantik bir macera olduğu s•ylenebilirdi, Œşler yolunda gitmeyecek olursa
ona zorla i„ki i„irebilirler, s‚rekli sarhoş olmasını sağlayabilirlerdi. Her şey bittikten sonra
artık ne olursa olsun nasılsa Zina bir Prenses olacaktı! Prens'in Petersburg'da ve Moskova'da
akrabaları vardı, oralarda ka„ınılmaz bir skandal bile „ıksa bunun i„in endişelenmesi
gerekmezdi. ˆncelikle bunlar ileride d‚ş‚n‚lecek şeylerdi, ikincisi de Marya Aleksandrovna
y‚ksek sosyetede •zellikle evlilik olaylarının skandalsız karşılanmasının m‚mk‚n olmadığına
inanırdı, skandallar ka„ınılmazdı ve sosyetedeki skandallar da Monte Cristo Kontu'nu ya da
Seylan'ın Anıları 'nı hatırlatacak kadar •zel olmalıydı. Aslında b‚t‚n bunlar Zina'nın
sosyetede boy g•stermesi ve annesinin ona destek vermesi i„in gerekliydi bile. O zaman
herkes ama herkes hayranlık duyacak, kontların ve prenseslerin bir tanesi bile, Marya
Aleksandrovna'nın kendilerinin toptan ya da teker teker haklarından gelmesi karşısında
dayanamayıp dize geleceklerdi. İşte bunları d‚ş‚nd‚ğ‚ i„in Marya Aleksandrovna „ok
yardımı dokunacağını sandığı Afanasy Mat-veich'i almaya gidiyordu. Ger„eğe cesaretle karşı
koymak şarttı. Prens'i „iftliğe g•t‚rmek demek, onu belki de hi„ karşılaşmak istemeyeceği
Afanasy Matveich'e g•t‚rmek demekti. Afanasy Mat-veich'in davet etmesi „ok başka
olacaktı. ‹stelik, Prens'in gelişini duyunca ta uzaklardan kalkıp gelen aile b‚y‚ğ‚n‚n beyaz
kravatı, frakı ve elinde şapkasıyla g•r‚nt‚s‚ „ok etkili olacak ve Prens'in gururunu
okşayacaktı. Bu t‚r acele ve resmi bir daveti reddetmenin „ok g‚„ olacağını d‚ş‚n‚yordu
Marya Aleksandrovna. Araba ‚„ verstlik yolculuğun sonuna gelmişti. Arabacı Sofron tek katlı
tahta bir evin verandasının •n‚nde atları durdurdu. Ev virane gibiydi ve
97
yılların etkisiyle kararmıştı, bir dizi penceresi ve etrafında da asırlık ıhlamur ağa„ları vardı.
Burası Marya Aleksandrovna'nın yazlık, kır eviydi. İ„eride ışık yanıyordu.
"Nerede bizim kalın kafalı?" diye bağırdı Marya Alek-sandrovna, kasırga gibi i„eri dalarken.
"Bu havlunun burada ne işi var? O mu kurulandı? Demek yine hamama gitti ha? Şimdi de
„ayını zıkkımlanıyordur! Ne diye bana •yle g•zlerini devirip bakıyorsun aptal şey! Neden
sa„ları h†l† kesilmemiş? Grishka! Grishka! Grishka! Sana ge„en hafta beyin sa„larını kesmeni
s•ylememiş miydim, neden kesmemişsin?"
Marya Aleksandrovna i„eri girerken Afanasy Matveich'i „ok daha kibarca selamlamaya
niyetliydi, ama hamamdan yeni „ıkıp keyifle „ayını yudumladığını g•r‚nce •fkesine h†kim
olamadı. Haksız da sayılmazdı hani! Kadıncağız bu denli telaşlı ve kaygılıyken, o hi„bir işe
yaramaz hımbıl Afanasy Matveich korkun„ bir g•n‚l rahatlığıyla yayılmış oturuyordu. Bu
durum onu can evinden yaraladı. Bu arada, kalın kafalı -ya da daha saygılı bir ifade
kullanmak gerekirse, 'kalın kafalı' olarak anılan zat- semaverin yanına oturmuş, g•zleri
yuvalarından fırlamış, ağzı a„ık bir halde, gelişiyle onu taşa „eviren karısına korkuyla
bakıyordu. Grishka'nın uykulu ve hantal suratı kapıda belirdi, i„eride olanları b•n b•n
seyrediyordu.
"İzin vermedi de ondan" dedi kaba ve hır„ın bir sesle. "Belki on kez makası alıp yanına
gittim. 'Hanım gelirse ikimiz de azar işitiriz, o zaman ne olacak?' dedim. 'Olmaz, biraz daha
bekle, pazar g‚n‚ sa„larımı kıvıracağım; onun i„in uzun olması gerek' dedi."
"Ne? Demek sa„larını kıvırıyor, •yle mi? Benim yokluğumdan yararlanıp b•yle şeylere mi
başladın? Nereden „ıktı şimdi bu? Senin ahmak kafana „ok mu yakışacağını sanıyorsun?
Tanrı aşkına, bu ne dağınıklık! Bu ne pis koku! Sana soruyorum anormal yaratık, nedir bu
koku b•yle?" diye bağırdı, şaşkın ve saf kocasına gitgide daha „ok •fkelenen Marya
Aleksandrovna;
98
"Ma-matushka!*" diye kekeledi yerinden kalkamayan ve yalvaran g•zlerle kadın
h‚k‚mdarına bakan korkmuş adam. "Mama -matushkal"
"O aptal kafana ka„ kez annen olmadığımı sokmadım mı ben? Senin annen olabilir miyim ben
c‚ce! Senin gibi eşeklere değil ancak sosyeteye yaraşır benim gibi bir soyluyla ne c‚retle bu
şekilde konuşuyorsun!"
"Ama... ama Marya Aleksandrovna sen h†l† benim nik†hlı karımsın, ben de sana... bir koca
gibi hitap ediyorum..." diye karşı „ıktı Afanasy Matveich ve iki elini kaldırıp sa„larını
korumaya „alıştı.
"Seni suratsız şey! S•ylediklerine bakın! Hi„ b•yle aptal bir cevap duyulmuş şey mi? Nik†hlı
karın mı? Bu da ne demek oluyor? Y‚ksek sosyetede hi„ b•yle bayağı, aptalca ve ancak dini
okullarda kullanılan bir s•zc‚ğ‚ s•yleyen var mı? Hem ben bunu unutmak i„in elimden gelen
her şeyi yapmağa „alışırken sen ne cesaretle karın olduğumu hatırlatmaya kalkışıyorsun!
Neden kafanı ellerinle saklayıp duruyorsun? Şu sa„a bir bakın! Sular damlıyor! Kuruması
saatler s‚recek! Şimdi seni nasıl g•t‚receğim? İnsan i„ine nasıl „ıkacaksın? Ne yapacağım
şimdi?"
Marya Aleksandrovna •fkeyle ellerini ovuşturup, odada azametle bir aşağı bir yukarı dolaşıp
duruyordu. Kuşkusuz bu dert •yle b‚y‚k ve ‚stesinden gelinemez bir dert değildi, ama asıl
problem Marya Aleksandrovna'nın yaradılışında olan g‚„l‚ ve galip olma duygusunu kontrol
edememesiydi. S‚rekli olarak •fkesini Afanasy Matveich'ten „ıkarmak i„in dayanılmaz bir
gereksinim duyuyordu, „‚nk‚ zorbalık gereksinime d•n‚şen bir alışkanlıktır. Belli sosyal
„evrelerin zarif hanımefendileri kapalı kapılar arkasında nasıl davranışlar sergilerler bilirsiniz,
işte ben de bu zıtlığı tanımlamaya „alıştım. Afanasy Matveich karısının hareketlerini korkuyla
izliyor, bir yandan da alnından ter boşanıyordu.
*Anacığım.
99"Grishka!" diye bağırdı kadın sonunda. "Hemen beyefendiyi hazırla! Frakını, pantolonunu,
beyaz kravatını ve yeleğini getir, hemen! Tarağı nerede, tarağı!"
"Malushka! Hamamdan yeni „ıktım. Kasabaya gidecek olursak ‚ş‚t‚r‚m."
"Bir şey olmaz!"
"Baksana sa„ım h†l† ıslak..."
"Tamam, hemen kurutacağız! Grishka! Fır„ayı al da kuruyana kadar sa„larını fır„ala, sert sert,
daha sert! Daha sert! İşte •yle, tamam işte •yle!"
Bu emri duyan sadık ve „alışkan Grishka b‚t‚n g‚c‚yle efendisinin sa„larını fır„alamaya
başladı. Daha rahat „alışmak i„in adamı omzundan tutmuş kanepeye doğru bastırıyordu.
Afanasy Matveich suratını buruşturmuştu, neredeyse ağlayacaktı.
"Şimdi gel buraya! Kaldır onu Grishka! Krem nerede? Eğil eğil işe yaramaz herif, eğil
asalak!" -
Marya Aleksandrovna kocasının g‚r, aklaşmış ve ne yazık ki kestirmediği sa„larını
acımasızca „ekerek, kendi elleriyle krem-lemeye başladı. Afanasy Matveich i„ „ekiyor,
inliyor, ama hi„ ağlamadan sabırla katlanıyordu.
"Sen beni •ld‚receksin beceriksiz herif! Eğil eğil!" dedi Marya Aleksandrovna.
"Seni nasıl •ld‚receğim matushka?" diye mırıldandı adam, elinden geldiğince başını eğerek.
"Kalın kafalı! Mecazdan da anlamaz! Hadi hadi sa„ını fır„ala da hemen giyin!"
Kahramanımız bir koltuğa kurularak Afanasy Matveich'in giyinme t•renini meraklı g•zlerle
izlemeye başladı. Bu arada adam biraz rahat soluk alıp gevşedi, hatta beyaz kravatını
bağlamaya sıra gelince attığı d‚ğ‚m‚n g‚zelliği konusunda kişisel g•r‚şlerini s•ylemeye bile
cesaret edebildi. Sonunda frakını da giyen say-
100
gıdeğer koca iyiden iyiye canlandı ve aynada kendini hayranlıkla inceledi.
"Beni nereye g•t‚r‚yorsun Marya Aleksandrovna?" diye sordu kendine „ekid‚zen verirken.
Marya Aleksandrovna kulaklarına inanamadı.
"Şuna bir bakın hele! Seni kukla kılıklı herif seni! Ne cesaretle bunu sorabiliyorsun?"
"Ama matushka benim de bilmem gerekmez mi..."
"Kes sesini! Hele gittiğimiz yerde bana bir kez bile matushka diyecek olursan bir ay „ay y‚z‚
g•remezsin!"
ˆd‚ kopan adam hi„ sesini „ıkarmadı.
"Şu haline bak! Bir tek nişanın bile yok, bacacı kılıklı adam!" diye devam etti kadın, Afanasy
Matveich'in siyah frakına k‚„‚mseyen g•zlerle bakarken.
Afanasy Matveich en sonunda alındı.
"Nişanlan devlet veriyor matushka, hem ben bacacı değilim" dedi haklı bir •fkeyle.
"Neler duyuyorum? Demek burada oturup fikir y‚r‚tmeyi de •ğrenmişsin! Seni k•yl‚ seni!
Seni hanım evladı! Ne yazık ki seninle oyalanacak zamanım yok, olsaydı sana... Neyse canım
sonra hallederim nasılsa! Şapkasını ver Grishka! K‚rk‚n‚ de getir! Ben yokken bu ‚„ odayı
ve bir de yeşil odayı temizle! Hemen işe başlayın ! Aynaların ve saatlarin •rt‚lerini de
kaldırın! Her şeyin bir saat i„inde hazır olmasını istiyorum. Sen de frakını giy, uşakların da
eldivenlerini giymelerini s•yle, duyuyor musun Grishka!"
Arabaya bindiler. Afanasy Matveich hayretler i„indeydi. Marya Aleksandrovna bulundukları
durumla ilgili bazı talimatları kocasının kafasına nasıl sokacağını d‚ş‚n‚yordu, ama kocası
ondan •nce davrandı.
"Biliyor musun Marya Aleksandrovna, d‚n gece „ok değişik bir r‚ya g•rd‚m" dedi hi„
beklenmedik bir anda sessizliği bozarak.
101"Hıh! Seni kahrolası! Ben de burada acaba ne s•yleyecek diye bekliyorum! Meğer bir
r‚ya g•rm‚ş! Bana o k•yl‚ r‚yalarını anlatmaya nasıl cesaret edersin! Değişikmiş! Sen daha
bu kelimenin anlamını bile bilmezsin! Bak sana son kez s•yl‚yorum: Bir daha r‚yandan falan
s•z edecek olursan başına gelecekleri bilemem! Şimdi dikkatle dinle: Prens K. beni ziyarete
geldi. Prens K.'yi hatırlıyor musun?"
"Hatırlıyorum, matushka, hatırlıyorum. Neden seni ziyarete gelmiş?"
"Kes sesini, seni ilgilendirmez! Evin bey i olarak sana d‚şen onu „iftliğe davet etmek. Seni
bunun i„in g•t‚r‚yorum. Bug‚n gidip d•neceğiz. Gece boyunca ya a yarın, •b‚r g‚n ya da
başka bir sefer ağzını a„acak olursan b‚t‚n yıl boyunca kaz g‚dersin bilmiş ol! Hi„bir şey
s•yleme, tek kelime bile. Senin tek yapacağın bu, anladın mı?"
"Peki ya bana bir şey sorarlarsa?"
"Yine de ağzını a„ma."
"Ama insan s‚rekli sessiz duramaz ki Marya Aleksandrovna."
"O zaman cevaplarını 'Hmm!' gibi tek heceli s•zc‚klerle sınırla ki zeki olduğunu ve
konuşmadan •nce s•zc‚klerini tarttığını sansınlar."
"Hmm."
"Bunları iyice anla! Sen Prens'in geldiğini duydun ve saygılarını sunup onu „iftliğine davet
etmek i„in hemen yanına koştun, anladın mı?"
"Hmm."
"Her şeye hmm deyip durma, aptal şey! Doğru d‚r‚st cevap versene."
"Tamam matushka, istediğin gibi olsun; ama Prens'i neden davet edeceğim?"
"Neler duyuyorum? Soru mu soruyorsun? Neden yapacağını sormak ne ‚st‚ne vazife? Ne
cesaretle soruyorsun!"
102
"Ama yine aynı sorunla karşı karşıya kalıyorum Marya Aleksandrovna; eğer dediğin gibi
ağzımı a„mayacak olursam onu nasıl davet edeceğim?"
"Ben senin adına konuşurum, sen sadece başını eğersin, şapkanı eline alıp başını eğersin,
anladın mı?"
"Evet anladım mat- Marya Aleksandrovna."
"Prens „ok şakacıdır. Sana s•ylemese de dediği her şeye g‚zel bir g‚l‚msemeyle karşılık
verirsin, duyuyor musun?"
"Hmm."
"Œşte yine başladı! Bana hmm deyip durma! S•ylediklerimi duydun mu duymadın mı, sen onu
s•yle."
"Duydum Marya Aleksandrovna. Duydum, duymamam m‚mk‚n m‚? Yalnızca s•ylediklerini
yerine getirmek i„in alıştırma yapıyorum. Ama h†l† bir sorun var matushka: Eğer Prens bir
şey s•yleyecek olursa y‚z‚ne bakıp g‚l‚mseyeceğirn, tamam, ama ya bir şey sorarsa bana?"
"Ne kalın kafalısın! S•yledim ya, sen „eneni tut, ben senin yerine konuşurum, sen yalnızca
bakıp g‚l‚mse."
"Adam benim konuşamadığımı sanacak" diye homurdandı Afanasy Matveich.
"Ne fark eder canım! Bırak •yle sansın, aptal olduğunu d‚ş‚nmesinden iyidir."
"Hmm... Peki ya •tekiler bir şey sorarlarsa?"
"Kimse bir şey sormaz, başkaları olmayacak. Eğer -Tanrı korusun!- kazara bir başkası gelecek
olursa ve sana bir şey sorar ya da s•ylerse alaylı alaylı g‚l‚msersin. Alaylı alaylı g‚lmek nasıl
olur biliyor musun?"
"Şakacı bir g‚l‚mseme değil mi matushka?"
"Şimdi ben sana g•steririm şakacıyı kalın kafalı! Neyse canım zaten senden kim şaka bekler
ki! Dalgacı bir g‚l‚mseme, anladın mı? Dalgacı ve k‚„‚mseyici bir g‚l‚mseme."
103"Hmm."
"Ah bu kalın kafalı beni korkutuyor doğrusu" diye fısıldadı Marya Aleksandrovna kendi
kendine. "Beni •ld‚recek bu adam. Onu hi„ g•t‚rmesem daha iyi ederdim!"
Kafasında bu can sıkıcı ve ‚z‚c‚ d‚ş‚nceleri evirip „eviren Marya Aleksandrovna başını
camdan dışarı uzatıp arabacıya acele etmesini s•yl‚yordu. Atlar d•rt nala koşuyordu, ama ona
g•re yine de yetmezdi. Afanasy Matveich k•şesinde sessizce oturmuş, •devini ezberliyordu.
Sonunda araba kasabaya girdi ve Marya Alek-sandrovna'nın evinin •n‚nde durdu. Ama
kahramanımız daha •n kapıya bile gelmemişti ki, „ift atlı, iki koltuklu, ‚st‚ kapalı bir kızağın
evine doğru hızla yaklaştığını g•rd‚. Tıpkı Anna Ni-kolayevna Antipovna'nınkine benzeyen
kızakta iki kadın vardı. Biri tabii ki Anna Nikolayevna'nın ta kendisi, •teki de son zamanlarda
peşini hi„ bırakmayan, yakın arkadaşı Natalya Dmitriyevna'ydı. Marya Aleksandrovna'nın
y‚reği hop etti. Daha tek kelime bile etmeye fırsat bulamadan ‚zeri kapalı bir başka kızak
yaklaştı, hi„ kuşkusuz i„inde bir hanım vardı. Neşeli „ığlıklar ortalığı inletti.
"Marya Aleksandrovna! Afanasy Matveich de buradaymış! Demek şimdi geldiniz!
Nerelerdeydiniz? Ne şans, biz de bu geceyi sizinle ge„irmeğe gelmiştik! Ne s‚rpriz!"
Konuklar hemen fırlayıp kırlangı„lar gibi cıvıldaşarak •n kapıya doğru y‚r‚d‚ler. Marya
Aleksandrovna kulaklarına ve g•zlerine inanamadı.
"Hay k•r şeytan!" diye d‚ş‚nd‚ kendi kendine. Bu işte bir bit yeniği var! Anlayacağız
bakalım. Beni kandıracağınızı mı sandınız aptal kargalar... Durun bakalım hele!..."
104
ON BİRİNCİ BˆL‹M
Mozglyakov g•r‚n‚şe g•re tamamen g•n‚l rahatlığıyla Marya Aleksandrovna'nın evinden
ayrılmıştı. Kadın yine onun kanını alevlendirmişti. Adanı yalnız kalmak istediği i„in
Boroduyev'e gitmemişti. Romantik ve kahramanca hayallerin saldırısı ona huzur vermiyordu.
ˆnce Zina'ya ciddi bir aşk ilanında bulunduğunu hayal etti; sonra affedici y‚reğinin soylu
g•zyaşlarını, St Petersburg ba-losundaki solgun ve ‚mitsiz halini; İspanya'yı; Guadalquivir'i
g•rd‚; aşkı ve son nefesini veren Prens'in Zina'yla ikisinin ellerini bir-leştirişini d‚ş‚nd‚.
Sonra kendisine sadık, kahramanlıklarını hayranlıkla izleyen g‚zel karısını hayal etti. Bu
arada, Prens K.'nin dul karısı Zina sayesinde girdiği y‚ksek sosyeteden bir Kontes'in
iltifatları, vali yardımcılığı g•revi ve servet gizliden gizliye aklını kurcaladı. Kısacası, Marya
Aleksandrovna'nm g‚zel g‚zel anlattığı her şey bir kez daha ruhunu okşadı, daha da •nemlisi
onu gururlandırdı. Ama sonra -bunu nasıl anlatacağımı bilemiyorum doğrusu- b‚t‚n bu
zevklerden yorgun d‚ş‚nce birdenbire can sıkıcı bir fikir geldi aklına. Bunların hepsi „ok
ileride olacak şeylerdi.
105Bug‚n d‚ş‚n‚ld‚ğ‚nde, aptal durumuna d‚şm‚ş birinden •te değildi. Bunları d‚ş‚n‚rken
birden Mordasov'un kenar mahallelerinde hi„ bilmediği, ıssız bir yerde olduğunu fark etti.
Hava kararıyordu. İki tarafı k‚„‚k, virane evlerin dizildiği sokaklar boyunca, b•yle yerlerde
korunacak ve „alınacak hi„bir şey olmamasına rağmen sayıları m‚thiş boyutlara ulaşan azgın
k•pekler havlıyordu. Sulusepken başlamıştı. Arada bir işi y‚z‚nden evine ge„ kalmış bir
esnafa ya da ‚zerinde koyun derisi kabanı, ayağında botları olan bir k•yl‚ kadına rastlıyordu.
Nedense bunlar Pavel Aleksandrovich'i kızdırmaya başlamıştı. Bu pek iyiye işaret değildi,
„‚nk‚ insan ancak işleri yolunda gittiği zaman „evresindeki şeyleri ışıl ışıl ve g‚zel g•r‚r.
Pavel Aleksandrovich, o ana kadar Mordasov'da ne kadar se„kin biri olduğunu hatırladı.
Herkesin evlenmek i„in can atacağı bir bek†r olduğunu ima etmesi ve onu bu konuda
kutlaması „ok hoşuna giderdi. B•yle se„kin bir bek†r olmaktan da gurur duyardı. Şimdi
birdenbire herkesin g•z‚nde reddedilmiş biri olu-verecekti! İnsanlar ona g‚lecekti. Herkese
Petersburg balolarını ve Guadalquivir'ı anlatması imk†nsızdı! Kafasında bu d‚ş‚ncelerle,
‚zg‚n ve endişeli bir halde giderken uzun zamandır kalbini kemirip duran bir d‚ş‚nce aklına
geldi: "Bunlar doğru mu? Her şey Marya Aleksandrovna'nın bana resmettiği gibi olacak mı?"
Tam o anda Marya Aleksandrovna'nın ne kadar kurnaz bir kadın olduğunu, herkesin ona saygı
g•stermesine rağmen ne kadar dedikoducu olduğunu ve sabahtan akşama kadar yalanlar
uydurup durduğunu hatırladı. Onu başından savmak i„in mutlaka kendine g•re nedenleri
olmalıydı, ‚stelik herkesin hayal g‚c‚ de gayet g‚„l‚yd‚. Sonra Zina'yı d‚ş‚nd‚; ayrılırken
kendisine bakışını hatırladı; bu bakışın gizli bir tutkuyla hi„ ilgisi bile yoktu. Hem bir saat
kadar •nce de ona aptal demişti. Pavel Aleksandrovich yerinde dondu kaldı, utancından
kıpkırmızıydı, neredeyse ağlayacaktı. Bir de bunun ‚zerine sanki •zellikle ayarlanmış gibi bir
kaza geldi başına: Ayağı t•kezledi ve tahta kaldırımdan kar yığınının i„ine d‚ş‚verdi. O kar
i„inde debelenip dururken bir s‚redir havlamakta olan bir s‚r‚ k•pek
d•rt bir yandan etrafını sardı. Hatta i„lerinde en k‚„‚k ve yaramaz olanı ‚zerine atlayıp
k‚rk‚n‚n eteklerine yapıştı. K•pekleri başından kovalayan Pavel Aleksandrovich, k‚f‚rler
edip, kaderine lanetler yağdırarak, k‚rk‚n‚n eteğinde yırtıklar, ruhunda dayanılmaz bir sıkıntı
y‚k‚yle caddenin k•şesine kadar topallaya topallaya gittiğinde yolunu kaybettiğini anladı.
Bilirsiniz, insan bilmediği bir semtte, •zellikle de gece yansı yanlış bir yola sapacak olursa
asla doğru yolu bulup „ıkamaz; i„inden bir g‚„ onu karşısına „ıkan ilk ara sokağa sapması i„in
d‚rter sanki. Pavel Aleksandrovich de bunu ger„ekleştirdi ve kayboldu. "Ah şu kahrolası y‚ce
fikirler!" diyerek kinle yere t‚k‚rd‚. "O y‚ce duygular da Guadalquivir de cehennemin dibine
gitsin!" Mozglyakov'un o anda pek de g•r‚lmeğe değer bir hali olduğunu s•yleyemeyeceğim.
Sonunda yorgun ve bitkin bir halde bir iki saat dolaştıktan sonra Marya Aleksandrovna'nm
kapısına geldi. Kapıdaki arabaları g•r‚nce „ok şaşırdı. "Bu kadar konuk da nedir, bir toplantı
falan mı var?" diye meraklandı. "Ne toplantısı acaba?" Orada duran bir uşağı sorguya „ekip,
Marya Aleksandrovna'nın „iftliğe giderek, beyaz kravat takan Afanasy Matveich'le beraber
d•nd‚ğ‚n‚ ve Prens'in uykudan yeni uyandığını, ama hen‚z aşağıya inip konuklara
katılmadığını •ğrendi: Hi„ sesini „ıkarmadan yukarı amcasının yanına „ıktı. ˆyle bir ruh hali
taşıyordu ki, hayatının geri kalanını pişmanlık i„inde ge„ireceğini bir an bile d‚ş‚nmeden, sırf
•„ alma duygusuyla k•t‚ ve korkun„ bir şeyler yapabilecek kadar zayıf karakterli bir adam
gibiydi.
Merdivenleri „ıkınca, Prens'i portatif tuvalet masasının •n‚nde bir koltukta otururken buldu.
Kafasının tepesi „ıplaktı, ama favorileri ve sakalı takılmıştı. Peruğu kır sa„lı, yaşlı, emektar
uşağı İvan Pakhomych'in elinde duruyordu. Pakhomych peruğu derin bir saygı ve titizlikle
fır„alıyordu. Prens'in „ok perişan bir hali vardı, sanki i„kinin etkisini hen‚z ‚zerinden
atamamış gibiydi. Y‚z‚nde boş bir ifadeyle, oraya „•km‚ş, her yanı porsumuş bir halde
yığılmıştı. Mozglyakov'u tanımamış gibi bakıyordu.
106
107"Nasılsınız Amca?" diye sordu Mozglyakov.
"Ne... sen misin?" dedi Prens. "Biraz şekerleme yapmıştım da sevgili oğlum. Aman Tanrım!"
dedi heyecanlanarak. "Peruğumu takmamışım!"
"Endişelenmeyin Amca! Ben size yardım ederim isterseniz."
"Artık sırrımı biliyorsun! Kapıyı kilitlemenizi ke-sin-lik-le s•ylemiştim. Neyse, sevgili oğlum
şimdi sırrımdan yararlanmaya kalkmayacağına ve sa„ımın takma olduğunu hi„ kimseye
s•ylemeyeceğine şe-ref s•z‚ vermeni istiyorum."
"Tanrı aşkına Amca! Benim b•yle bir adilik yapacağımı nasıl d‚ş‚n‚rs‚n‚z?" dedi
Mozglyakov ileriye yatırım yapma d‚ş‚ncesiyle.
"Ah evet, evet! Onurlu bir adam olduğuna g•re sana şaşıracağın bir şey daha s•yleyeyim...
b•ylece b‚t‚n sırlarımı a„ığa vurayım. Bıyığımı nasıl buluyorsun oğlum?"
"Muhteşem Amca! Şaşırtıcı! Bu kadar zaman nasıl b•yle koruyabildiniz?"
"Şimdi sıkı dur oğlum: O da tak-ma!" dedi Prens, Pavel Alek-sandrovich'e zafer kazanmış bir
edayla bakarak.
"Ger„ekten mi? S•ylemeseydiniz asla bilemezdim. Ya favorileriniz? Hadi hadi itiraf edin
Amca boyuyorsunuz değil mi?"
"Boyamak mı? Ne boyaması onlar da takma!"
"Olamaz! Kızmayın ama buna inanamam Amca. Benimle dalga ge„iyorsunuz!"
"Parole d'honneıır, mon ami!"* diye bağırdı zafer kazanmış Prens. "D‚ş‚nsene herkes senin
gibi d‚ş‚n‚yor! Stepanida Mat-veyevna bazen kendi elleriyle taktığı halde zor inanırdı. Ama
sırrımı saklayacağına s•z ver oğlum. Bana şeref s•z‚ ver..."
"S•z veriyorum Amca s•z veriyorum. Benim b•yle bir adilik yapabileceğimi mi
d‚ş‚n‚yorsunuz?"
Şeref s•z‚ dostum.
108

"Ah oğlum bug‚n sen gittikten sonra •yle canım sıkkındı ki! Feofil beni yine arabadan
d‚ş‚rd‚."
"Yine mi? Ne zaman?" "Ma-nas-tı-ra yaklaşırken..." -"Ama Amca, o olay bu sabah oldu."
"Yo yo, bir iki saat •nceydi. Manastıra gidiyordum, arabamı devirdi. Cyle bir korktum ki h†l†
kal-bim „arpıyor."
"İyi de Amca siz uyuyordunuz!" dedi Mozglyakov şaşkınlık i„inde.
"Ah evet, uyuyordum... ama sonra yola koyuldum, ama ben... ger„ekten belki de... Ne kadar
garip!"
"Amca, inanın r‚ya g•rm‚şs‚n‚z! Yemekten sonra yattınız, o zamandan beri mışıl mışıl
uyuyordunuz."
"Ger„ekten mi?" Prens d‚ş‚nmeye başladı. "Evet ya, belki de r‚yaydı. R‚yamda g•rd‚ğ‚m
her şeyi hatırlıyorum. ˆnce dehşet verici bir boğa g•rd‚m, sonra da savcıyı g•rd‚m, sanki
onun da boynuzu vardı..."
"Nikclay Vasilyevich Antipov'dur o Amca."
"Ah evet, belki de oydu. Sonra Napolyon Bona-part'ı da g•rd‚m. Biliyor musun oğlum herkes
benim Napolyon Bonapart'a ben: zediğimi s•yl‚yor... profilden de ta eskilerin bir papasına
„ok benzerim! Sen ne dersin azizim papaya benziyor muyum?"
"Bence daha „ok Napolyon'a benziyorsunuz Amca!"
"Ah evet, ama karşıdan. Evet doğru azizim. R‚yamda onun adasındaydım, bilirsin her zaman
neşeli ve konuş-kan bir adamdı. Beni „ok eğlendirirdi."
"Napolyon olduğundan emin misiniz Amca?" dedi Pavel Alek-sandrovich, Prens'e d‚ş‚nceli
d‚ş‚nceli bakarak. Kafasında, hen‚z kendisinin de bir anlam veremediği garip bir d‚ş‚nce
titreşmeğe başladı.
109"Ah evet Napolyon ya. Birlikte felsefe tartışır dururduk. O İn-gilizler'in ona zalimce
davranmaları ne kadar utan„ verici. Tabii onu bağlamasalardı yine insanlara saldırırdı
kuşkusuz. Kurt gibi saldırgan bir adamdı. Yine de onun i„in ‚z‚l‚yorum. Ben olsam ona o
kadar zalimce davranmaz, ıssız bir adaya g•nderirdim..."
"Neden ıssız bir adaya?" diye sordu Mozglyakov dalgın dalgın.
"Yok canım belki de ıssız bir adaya değil. Ama adada oturanlar mutlaka nezih insanlar olurdu.
Onun i„in eğ-len-ce-ler d‚-zenletirdim: tiyatrolar, m‚zik, bale, hepsi de devlet destekli olurdu.
Ok gibi fırlayıp gitmesin diye bir koruma eşliğinde onu y‚r‚y‚şe „ıkarırdım. Sosisli b•reği
„ok severdi, ona her g‚n sosisli b•rekler yaptırırdım. Ona babası gibi bakardım. Benim
ellerimde bambaşka bir adam olup „ıkardı."
Mozglyakov yaşlı adamın tutarsız konuşmalarını hayretle dinliyor, bir yandan da sabırsızlıkla
tırnaklarını kemiriyordu. Konuşmayı evlilik konusuna „ekmek istiyordu. İ„inde nedenini
bilemediği sınırsız bir kin dalgalanıyordu. Yaşlı adam birden b‚y‚k bir şaşkınlıkla bağırdı.
"Ah mon ami! Sana s•ylemeyi tamamen unutmuşum. Ben bug‚n bir evlenme teklifi yaptım."
"Evlenme teklifi mi Amca?" diye bağırdı Mozglyakov canlanarak.
"Evet ya evlenme tek-li-fı. Pakhomych gidiyormusun? Ah g‚zel. C'est ‚ne charmante
personne...* Ama... Biraz a-ce-le-ci davrandığımı kabul ediyorum sevgili oğlum. Bunun sindi
farkına va-rı-yo-rum. Ah canım!"
"Sorduğum i„in bağışlayın Amca ama bu teklifi ne zaman yaptınız?"
"Sevgili oğlum tam olarak ne zaman olduğunu hatırlaya-
* ‡ok hoş biri.
110
madiğimi itiraf etmeliyim. Belki de r‚ya g•rm‚ş‚md‚r! Ne garip!"
Mozglyakov sevin„ten ‚rperdi. Kafasında yepyeni bir fikir şekillendi.
"Peki kime teklif ettiniz Amca?" diye sordu sabırsızlıkla.
"Ev sahibinin kızına mon ami... cette belle personne...* adını unuttum. Ama biliyorsun mon
ami evlenmem imk†nsız. Ne yapacağım ben?"
"Evet ya, evlenirseniz bu sizin sonunuz olur. İzin verirseniz başka bir soru daha soracağım.
Evlenme teklif ettiğinizden emin misiniz?"
"Tabii... eminim."
"Peki ya tıpkı ikinci kez arabadan d‚şmeniz gibi bir r‚yaysa?"
"Evet ya, belki de r‚yaydı! Aşağıda nasıl bir tavır takınmam gerektiğini bilmiyorum. Nasıl
yapabilirim oğlum? Ger„ekten teklifte bulunup bulunmadığımı nasıl •ğrenebilirim? Eğer
•ğrenemezsem ne duruma d‚şerim?"
"Biliyor musun Amca, ortada •ğrenilecek bir şey yok bence."
"Ne demek istiyorsun?"
"Yani bence r‚ya g•rm‚şs‚n‚z."
"Aynı fikirdeyim oğlum, sık sık b•yle r‚yalar g•rd‚ğ‚me g•re."
"G•r‚yorsunuz ya Amca. Hele bir de •ğlen ve akşam yemeklerinde birer par„a i„tiğinizi
d‚ş‚n‚rseniz..."
"Evet oğlum. B‚y‚k olasılıkla bu y‚zden oldu."
"Yoksa siz ne kadar şarap i„erseniz i„in asla b•yle acele bir teklifte bulunmazsınız. Siz benim
tanıdığım en aklı başında insansınız Amca..."
"Ah, evet evet.
Bu g‚zel kişi.
111
i
"Şunu aklınızdan „ıkarmayın: Eğer hakkınızda k•t‚ d‚ş‚nen akrabalarınız bunu duysalar
neler olmaz ki?"
"Aman Tanrım!" diye bağırdı dehşete d‚şen Prens. "Neler olmaz ki!"
"Sevgili Amcacığım! Hepsi bir ağızdan sizin b•yle bir şeyi aklınız başınızda yapmadığınızı,
deli olduğunuzu, vesayet altında tutulmanız gerektiğini, kandırıldığınızı s•ylerler ve sizi
g•zetim altında bir yere kapatırlar."
Mozglyakov ihtiyarı nasıl korkutacağını biliyordu. "Aman Tanrım!" diye bağırdı Prens,
yaprak gibi titreyerek. "Ger„ekten de yaparlar mı?"
"Bir d‚ş‚nsenize Amca: Siz hayatınızda hi„ b•yle acele bir evlenme teklifi yaptınız mı?
Kendiniz i„in neyin doğru olduğunu en az benim kadar iyi bilirsiniz. Bunun bir r‚ya
olduğundan kesinlikle eminim."
"Tabii •yleydi canım, tabii!" dedi Prens korkuyla. "Par„alan nasıl da zekice birleştirdin
oğlum! Bana mantığın sesini dinlettiğin i„in sana teşekk‚r ederim."
"Ben de sizinle bug‚n karşılaştığım i„in „ok memnunum Amca. Bir d‚ş‚nsenize, eğer ben
olmasaydım yanlış şeyler yapabilirdiniz, evlenmek istediğinizi sanıp, kafanızda bu niyetle
aşağı inecektiniz. Nasıl da tehlikeli bir durum olurdu!" "Evetya...‡oktehlikeli!"
"Bu gen„ hanım yirmi ‚„ yaşında; kimse onunla evlenmek i„in talip olmuyor, derken siz,
zengin bir aristokrat, birden ona elinizi uzatıyorsunuz! Onlar bu fikre hemen d•rt elle
sarılırlar, ger„ekten evlenmek istediğinize sizi inandırırlar, hatta niyetinizi
ger„ekleştirmeniz i„in sizi zorlarlar. Sizin fazla yaşamayacağınız olasılığını hesaplamağa
başlarlar." "Ger„ekten mi?" "Ve. dahası Amca, sizin gibi erdemli bir adam..."
112
"Evet benim gibi erdemli bir adam..." "Sizin gibi zeki ve kibar..." " Ah evet y a zeki evet!..."
"Sonra bir şey daha var, siz bir Prens'siniz. Evlenmeye niyetiniz olsa b‰yle birini mi
se„erdiniz? Akrabalarınızın neler s‰yleyeceğini bir dˆşˆnˆn!"
"Herhalde beni „iğ „iğ yerlerdi! Zaten onların ellerinden yeterince k‰tˆlˆk ve ikiyˆzlˆlˆk
g‰rdˆm... Belki inanmayacaksın ama beni akıl hastanesine kapatmak istediklerinden
kuşkulanıyorum. S‰ylesene oğlum bu olacak şey mi? Ben orada... akıl hastanesinde... ne
yaparım?"
"Sakin olun Amca. Bu yˆzden ben de sizinle beraber aşağıya ineceğim. Şimdi orada konuklar
var."
"Konuklar mı? Aman Tanrım!" "Endişelenmeyin Amca yanınızda olacağım."
"Sana nasıl minnnettarım oğlum, sen benim kurtancımsın! Biliyor musun en iyisi benim
buradan gitmem."
"Yarın Amca yarın. Yarın sabah saat yedide. Ama bugˆn herkese sevgilerinizi sunup artık
ayrılacağınızı s‰yleyin."
"Kesinlikle gideceğim... Peder Misail'e gideceğim... Ama sevgili oğlum ya beni evlendirmeye
kalkışırlarsa?"
"Korkmayın Amca ben yanınızda olacağım. Lˆtfen size ne s‰ylerlerse s‰ylesinler, ne ‰neride
bulunurlarsa bulunsunlar, bunun rˆyadan başka bir şey olmadığını s‰yleyin... zaten ‰yleydi."
"Evet, kesinlikle ‰yleydi! Bˆyˆleyici bir rˆya oğlum! ‡ok gˆzel biliyorsun, hem de..."
"Evet Amca şimdilik hoş„a kalın, ben aşağıya iniyorum, siz de..." .
"Ne? Beni yalnız bırakmayacaksın ya?" diye bağırdı Prens dehşet i„inde.
113"Hayır Amca. Yalnızca ayrı ayrı ineceğiz. €nce ben, sonra siz. B‰ylesi daha iyi."
"Peki o zaman. Ben de zaten şimdi aklıma gelen bir fikri yazacaktım."
"Tamam Amca. Siz fikrinizi yazın, sonra aşağıya gelin, yan „izmek yok! Yarın sabah..."
"Yarın sabah pedere gideceğim, kesinlikle pedere gideceğim! Charınant, charmantl Biliyorsun
oğlum „ok gˆ-zel bir kız... hem de... eğer ger„ekten evlenmek isteseydim, o zaman..."
"Tanrı korusun Amca!"
"Evet ya Tanrı korusun! Peki, gˆle gˆle oğlum, biraz sonra ge-liyorum... €nce bir şeyler
yazmalıyım. Ha bu arada, uzun zamandır sana bir şey soracaktım: Kazanova'nın Anıları'm
okudun mu sen hi„?"
"Evet Amca, niye sordunuz?"
"Ah evet... Amane s‰yleyeceğimi unuttum..."
"Sonra hatırlarsınız Amca, hoş„a kalın!"
"Gˆle gˆle sevgili oğlum, gˆle gˆle! Yine de „ok bˆyˆleyici bir rˆyaydı, „ok bˆyˆleyici!..."
114
ON İKİNCİ B€LƒM
"Hepimiz sizi ziyarete geldik! Praskovya tlyinishna da geliyor, Luiza Kar‹ovna da geleceğini
s‰ylˆyordu" diye cıvıldadı Anna Ni-kolayevna salona girip etrafa bakarak. Ufak tefek, hoş bir
kadındı, gayet g‰sterişli ve pahalı bir kıyafet giymişti. ƒstelik gˆzelliğinin farkındaydı.
Prens'in bir k‰şede Zina ile beraber olduğunu sanıyordu.
"Katerina Petrovna ile Felisata Mikhailovna da geliyor" diye ekledi Natalya Dmitriyevna. İri
yan bir kadındı, Prens onu pek „ekici bulurdu. Kafasının tepesine kˆ„ˆcˆk pembe bir şapka
takmıştı. Uzun zamandır yanına sokulmaya „alıştığı Anna Nikolayevna ile son ˆ„ haftadır
yakın arkadaş olmuştu. G‰rˆnˆşte onu kemiğiyle beraber bir lokmada yutacağa benziyordu.
"İkinizi de gece oturmasında evimde g‰rmekten duyduğum sevinci anlatamam" diye s‰ze
başladı, ilk şaşkınlığını ˆzerinden atan Marya Aleksandrovna. "Ama s‰ylesenize tam da bu
şerefe erme ˆmidini yitirmişken bugˆn sizi buralara hangi rˆzgŠr attı?"
115"Aman canım Marya Aleksandrovna, siz de az değilsiniz!" dedi Natalya Dmitriyevna, dış
g‰rˆnˆşˆne hi„ de uymayan kırıtkan, utanga„ ve tatlı bir sesle.
"Mais ma charmanŒe" diye cıvıldadı Anna Nikolayevna. "D‚zenleyeceğimiz tiyatro etkinliği
i„in hazırlıklarımızı tamamlamalıyız. Daha bug‚n Pyotr Mikhailovich, Kallist Sta-nislavich'e
yerimizde saydığımız ve tartışıp durmaktan başka hi„bir şey yapmadığımız i„in ne kadar
‚z‚ld‚ğ‚n‚ s•yl‚yordu. Bu y‚zden de bu akşam d•rd‚m‚z toplandık, 'Marya
Aleksandrovna'ya gidip şu işi bir „ırpıda hallediverelim' diye karar verdik. Natalya
Dmitriyevna •tekilere de haber verdi. Hepsi geliyorlar. Bir anlaşmaya varacağız, her şey iyi
olacak. Tartışmaktan başka bir şey yapmıyorlar dedirtmeyelim, n'est-ce pas, mon ange"* dedi
neşeyle, Marya Aleksandrovna'yı •perek.
"Tanrı aşkına Zinaida Afanasyevna! G‚n ge„tik„e daha da g‚-zelleşiyorsunuz!" dedi ve
•pmek i„in Zina'ya doğru koştu.
"G‚zelleşmekten başka bir işi yok ki" diye ekledi Natalya Dmitriyevna, koca ellerini
ovuşturarak.
"Lanet olasıcalar! Şu tiyatro işi de nereden „ıktı ya? Fırsatını yakaladı kargalar!" diye fısıldadı
Marya Aleksandrovna, •fkeden k•p‚rerek.
"Sevgili Prens de şimdi sizde olduğuna g•re" dedi Anna Nikolayevna. "Biliyorsunuz
Dukhanovo'da eskiden kalma bir tiyatro var. Araştırdık, eski sahne, perdeler ve kost‚mlerle
beraber başka bir yere kaldırılmış. Prens bug‚n beni g•rmeye geldi, gelişine •yle şaşırdım ki
ona bu konudan s•z etmeyi unuttum. Şimdi tiyatro konusunu ona da a„malıyız, o d•k‚nt‚leri
bize g•nderir. Yoksa burada dekor hazırlatacak kimse var mı? İşin aslı Prens'i de tiyatro işine
katmak istiyoruz. Bize mutlaka bağış yapmalı, fakirler i„in uğraşıyoruz biz. Belki bir rol bile
alır, „ok nazik bir insan. O zaman her şey yoluna girecek."
Değil mi meleğim?
116
"Kuşkusuz bir rol alır" diye ekledi Natalya Dmitriyevna anlamlı anlamlı.
Anna Nikolayevna, Marya Aleksandrovna'ya yalan s•ylemiyordu. Diğerleri de gelmeye
başlamıştı. Marya Aleksandrovna onları karşılayıp," comme ilfaut" kuralları gereği hoş s•zler
s•ylemeye yetişemiyordu. Konukların hepsini anlatacak değilim. Yalnız şu kadarını
s•yleyeyim, her biri etrafına şeytanca bakışlar sa„ıyordu. Hepsinin y‚zlerinde bir beklenti ve
‚rkek bir sabırsızlık ifadesi vardı. Bazıları da bir rezalete tanıklık etme niyetiyle gelmişlerdi
ve bunu ger„ekleştirmeden gitmek zorunda kalırlarsa bozulacaklardı. Dışardan bakıldığında
son derece kibar davranışlar i„indeydiler, ama Marya Aleksandrovna kendini herhangi bir
saldırıya karşı hazırlıyordu. G•r‚n‚şte Prens hakkında y•neltilen masum sorular giderek
sağanak haline d•n‚şt‚, gizli imalar ve iğnelemeler taşımaya başladı. ‡ay servisi yapıldı;
hepsi oturdu. Bir grup piyanonun başmage„ti. Zinapiyano „alıp şarkı s•ylemesi i„in yaptıkları
teklifi, kendini pek iyi hissetmediğini s•yleyerek, soğuk bir şekilde reddetti. Y‚z‚n‚n sarılığı
da bunu doğruluyordu zaten. Hemen meraklı bir soru yağmuruna tutuldu. Hanımlar bazı
sorular sorup, imalarda bulunma fırsatını ka„ırmadılar. Zina'ya Mozgl-yakov'u da sordular.
Marya Aleksandrovna hangi biriyle baş edeceğini bilemiyordu. Odanın her bir k•şesinde
olanları g•r‚yor, bir d‚zine insanın ağzından „ıkan her kelimeyi duyuyor ve b‚y‚k bir
hazırcevaplıkla tek tek cevap yetiştiriyordu. Zina i„in endişeliydi. Bu t‚r toplantılarda hep
yaptığı gibi „ıkıp gitmemesine „ok şaşırmıştı. Hanımlar Afanasy Matveich'i de incelemekten
geri durmuyorlardı. Belki onun aracılığıyla Marya Aleksandrovna'yı sıkıştırabilirler diye
uğraşırlardı hep zaten. Şimdi de yine, saf ve doğrucu Afanasy Matveich'ten bir şeyler
•ğrenmenin m‚mk‚n olabileceğini d‚ş‚n‚yorlardı. Marya Aleksandrovna kocasının i„inde
bulunduğu kuşatmayı rahatsız bir şekilde seyrediyordu. Adamın sorulan her soruya "Hmm"
diye cevap vermesi olayı daha da k•t‚leştiriyordu, hele y‚z‚ndeki perişan ifade kadını
„ıldırtmaya yetiyordu.
117
"Marya Aleksandrovna! Afanasy Matveich bizimle hi„ konuşmuyor!" diye bağırdı hi„
kimseden, hi„bir şeyden korkusu olmayan, asla utan„ duygusu taşımayan, keskin g•zl‚ bir
kadın. "Hanımlara karşı daha kibar olmasını s•yleyin ona."
"Bug‚n nesi olduğunu ben de bilmiyorum" dedi Marya Aleksandrovna, Anna Nikolayevna ve
Natalya Dmitriyevna ile yaptığı konuşmayı yarıda bırakıp, neşeyle g‚l‚mseyerek. "‡ok
sessiz! Bana bile tek kelime etmedi. Athanase neden Felisata Mik-hailovna'ya cevap
vermiyorsun? Ona ne sormuştunuz?"
"Ama... ama...matushka, bana demiştin ki..." diye kekelemeğe başladı şaşkına d•nen Afanasy
Matveich. Ellerini yeleğinin ceplerine sokmuş, gayet gamsız bir pozda duruyor, arada bir de
„ayından bir yudum alıyordu. Kadınların sorularından •yle sıkılmıştı ki, gen„ kız gibi
kızarıyordu. Ama tam bahanelerini anlatmaya başlayacağı sırada •fkeli eşinin korku sa„an
bakışlarıyla karşılaşınca dehşet i„inde sapsarı kesildi. Ne yapacağını bilemeden, ama
durumunu kurtarmak gayretiyle „ayından bir yudum daha aldı. ‡ay „ok sıcaktı. B‚y‚k bir
yudum alınca ağzı korkun„ yandı ve fincanı elinden d‚ş‚rd‚. ˆyle boğulurcasına
•ks‚r‚yordu ki herkesi şaşkınlık i„inde bırakarak, bir s‚re i„in odadan „ıktı. Durum „ok
a„ıktı. Marya Aleksandrovna konuklarının her şeyi bildiğini ve k•t‚ niyetlerle geldiklerini
biliyordu. Tehlikeli bir durumdu. G•zlerinin •n‚nde aptal ihtiyarıcaydırıp, amacından
vazge„irebilir-lerdi. Hatta Prens'i alıp g•t‚rebilirler, hemen o akşam kendisine karşı
doldurabilirlerdi. Her şey olabilirdi. Ama kaderde onun i„in „etin bir sınav daha vardı demek.
Kapı a„ıldı.Boroduyevler'de olduğunu sandığı ve o akşam hi„ beklemediği Mozglyakov
g•r‚nd‚. Sanki bı„aklanmış gibi ‚rperdi.
Mozglyakov kapıda durdu ve ne yapacağını şaşırmış bir halde herkese tek tek baktı. Y‚z‚nde
a„ık„a g•r‚nen heyecana h†kim olamıyordu.
"Şuna bakın! Pavel Aleksandrovich!" diye bağırdı birka„ ses birden.
"Aman Tanrım! Pavel Aleksandrovich gelmiş! Marya Aleksandrovna onun Boroduyevler'de
olduğunu s•ylememiş miydi? Bize Boroduyevler'de saklandığınız s•ylenmişti Pavel
Aleksandrovich !" diye bağırdı Natalya Dmitriyevna.
"Saklanmak mı?" diye tekrarladı Mozglyakov, yapmacık bir g‚l‚şle. Garip bir ifade tarzı!
Affedersiniz Natalya Dmitriyevna ama ben ne kimseden saklanırım, ne de birini saklamaya
„alışırım" dedi Marya Aleksandrovna'ya anlamlı anlamlı bakarak.
Marya Aleksandrovna titredi.
"Sakın bir de bu mankafa sorun „ıkarmağa kalkışmasın!" diye d‚ş‚nd‚ Mozglyakov'a sert sert
bakarak. "Yo, bir bu eksikti..."
"A„ığa alındığınız doğru mu Pavel Aleksandrovich... tabii işinizi kastediyorum?" diye
yumurtladı k‚stah Felisata Mikhailovna, alaylı alaylı y‚z‚ne bakarak.
"A„ığa alınmak mı? Ne demek istiyorsunuz? Yalnızca g•revim değişti o kadar. Petersburg'da
bir g•rev alacağım" diye cevapladı Mozglyakov soğuk soğuk.
"G‚zel, •yleyse sizi kutlarız" diye devam etti Felisata Mikhailovna. "Sizin burada,
Mordasov'da bir iş peşinde olduğunuzu duyunca ger„ekten şaşırmıştık. Buradaki işlere g‚ven
olmaz Pavel Aleksandrovich. İnsan birden a„ıkta kalıverir."
"Sanırım b•lge okulunda boş bir •ğretmenlik kadrosu var" dedi Natalya Dmitriyevna. İması o
kadar belirgin ve a„ıktı ki, Anna Nikolayevna yılan dilli arkadaşının ayağını utan„la hafif„e
d‚rtt‚.
"Pavel Aleksandrovich'in •yle sıradan bir •ğretmenlik g•revini kabul edeceğini mi
sanıyorsunuz?" dedi Felisata Mikhailovna.
Pavel Aleksandrovich ne yapacağını bilmez bir halde uygun bir cevap aradı. Arkasını
d•n‚nce selamlaşmak i„in elini uzatan Afanasy Matveich'le karşılaştı. Mozglyakov ona
uzatılan eli sıkmadı, onun yerine eğilerek selam verdi. Dayanılmaz derecede rahatsız bir halde
doğru Zina'ya y‚r‚d‚ ve y‚z‚ne •fkeyle bakarak: "B‚t‚n
118
119
bunlar hep sizin yˆzˆnˆzden. Bu akşam aptal olup olmadığımı size
g‰stereceğim" diye fısıldadı.

"Akşamı beklemeye gerek yok. Bu zaten yˆzˆnˆzden okunuyor" dedi Zina yˆksek sesle, eski
nişanlısını tepeden tırnağa sˆzerek.
Mozglyakov, onun yˆksek sesle konuşmasından rahatsız olup hemen arkasını d‰ndˆ.
"Boroduyev'den mi geliyorsunuz?" diye sorma cesaretini g‰sterdi Marya Aleksandrovna
sonunda.
"Hayır, Amca' mın yanından."
"€yle mi? Demek Prens'le beraberdiniz?"
"Ah Tanrım! Bu demektir ki Prens uyanmış, bize uyuduğunu s‰ylemişlerdi" dedi Natalya
Dmitriyevna, Marya Aleksandrovna'ya ters ters bakarak.
"Prens'i merak etmeyin Natalya Dmitriyevna" dedi Mozglyakov. "Uyandı ve Tanrı'ya şˆkˆr
aklını başına topladı. Bugˆn erken saatten beri i„ki i„ip durmuş, ‰nce sizin evde, sonra da
burada. Sonunda da aklı biraz karışmış, zaten hi„bir zaman tam olarak zihni a„ık olmamıştı.
Ama şimdi Tanrı'ya şˆkˆr konuştuk da yine mantıklı dˆşˆnmeğe başladı. Sizinle vedalaşmak
ve konukseverliğinize teşekkˆr etmek i„in az sonra aşağıya inecek Marya Aleksandrovna.
Yarın hava aydınlanır aydınlanmaz beraber manastıra gidiyoruz, sonra dˆnkˆ gibi bir kaza
ge„irmeden, sağ salim, tek par„a halinde Dukhanovo'ya gitmesi i„in onu kendim g‰tˆreceğim.
Orada Stepa-nidaMatveyevna'ya teslim edeceğim, o zamanakadar Moskova'dan d‰nmˆş olur,
bir daha da onun bir yere gitmesine izin vermez."
Mozglyakov bunları s‰ylerken Marya Aleksandrovna'ya, hi„ gizlemediği bir dˆşmanlıkla
baktı. Marya Aleksandrovna hayretten donup kalmış, oturuyordu. ƒzˆlerek itiraf etmeliyim
ki, kahramanım belki de hayatında ilk kez korkuya kapılmıştı.
"Demek sabahın ilk ışıklarıyla gidiyorlar? Neden peki?" dedi Natalya Dmitriyevna, Marya
Aleksandrovna'ya d‰nerek.
"Neden sahi?" diye bağrıştı misafirler. "Oysa biz de duymuştuk ki... Garip şeyler oluyor!"
Evin hanımı uygun bir cevap dˆşˆnemiyordu. Sonra birden herkesin dikkati başka bir y‰ne
„evrildi. Yan odadan garip sesler ve keskin „ığlıklar geliyordu. Birden hi„ beklenmedik bir
anda Sofya Petrovna Farpukhina, Marya Aleksandrovna'nın salonuna daldı. Sofya Petrovna
hi„ kuşkusuz Mordasov'un en acayip kadınıydı. €yle acayipti ki Mordasov'da bile kibar
„evrelere alınmamasına karar verilmişti. Dˆzenli olarak her akşam saat yedide, kendi
deyimiyle "mide i„in" votka eşliğinde zakuskl* alır, bunun sonucunda da, yumuşak bir
ifadeyle s‰ylemek gerekirse, biraz serbest bir ruh haline bˆrˆnˆrdˆ. O anda da aynen b‰yle
bir hal i„indeydi ve hi„ beklenmedik bir şekilde Marya Aleksandrovna'nın evine dalmıştı.
"Ah demek b‰yle Marya Aleksandrovna!" diye bağırdı odanın i„inde. "Demek bana bunu da
yaptınız! Merak etmeyin, oturacak değilim, ş‰yle bir uğradım. Bana anlatılanların doğru olup
olmadığını bilmek istiyorum. Ha? Siz balolar, ziyafetler, nişan t‰renleri dˆzenleyin, ama
Sofya Petrovna evde oturup „orap ‰rsˆn, ‰yle mi? Demek ben hari„ bˆtˆn kasabayı evinize
davet etmişsiniz. Birka„ saat kadar ‰nce, Natalya Dmitriyevna'nın evinde Prens'e neler
yaptıklarını anlatmak i„in size geldiğim zaman, bana dostunuz ve mon ange olduğumu
s‰ylˆyordunuz. Oysa şimdi, bu sabah yaylım ateşine tuttuğunuz, arkanızdan atıp tutan
Natalya Dmiriyevna burada, evinizde konuk olarak oturuyor. Merak etmeyin Natalya
Dmitriyevna! Š-la-san‹e,** tanesi on k‰peklik „ikolatanıza kalmadım. Benim evimde „ok
daha iyileri var! Hıh!"
"€yledir" dedi Natalya Dmitriyevna.
"Dursanıza bir dakika Sofya Petrovna!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna, ‰fkeden
kıpkırmızı bir halde. "Neyiniz var sizin? Aklınızı başınıza toplayın."
İ„eceklerin yanında yenen aperitif şeyler. Afiyet olsun.
120
121
"Merak etmeyin Marya Aleksandrovna, her şeyi biliyorum ben!" diye bağırdı Sofya Petrovna,
keskin ve tiz bir „ığlıkla, bu beklenmedik sahneye tanık olmaktan hoşnut konukların
ortasında. "Hepsini biliyorum! Sizin Nastasya bana koşup bir„ok şey anlattı. Şu ihtiyar Prens'i
alıp sarhoş ettiğinizi, kimsenin evlenmek istemediği kızınıza evlenme teklif etmeye
zorladığınızı, bu yˆzden de b‰bˆrlenip kendinizi dˆşes olarak g‰rdˆğˆnˆzˆ biliyorum! Hıh!
Hi„ endişelenmeyin, ben bir albay karışıyım! Beni nişana davet etmemeniz „ok mu
umurumda sanki? Tˆkˆrˆrˆm ben sizin davetinize! Ben sizden „ok daha kaliteli insanlar
arasında bulundum. Kontes Zalikhvatskaya'nın evinde yemek yedim; başkomiser Ku-rochkin
bana evlenme teklif etti. Sanki sizin davetinize kaldım! Hıh!"
"Bana baksanıza Sofya Petrovna!" dedi Marya Aleksandrovna, ‰fkeden deliye d‰nerek. "Size
şu kadarını s‰yleyeyim, namuslu bir eve davet edilmeden, hem de bu şekilde giremezsiniz,
eğer bizi varlığınızla ve gˆzel s‰zlerinizle rahatsız etmeğe devam edecek olursanız, bunu
kendi y‰ntemlerimle halletmek zorunda kalacağım."
"Bilirim, ihtiyar uşaklarınızla beni dışarı attırırsınız, değil mi? Merak etmeyin, ben yolu
kendim bulurum. Hoş„a kalın. Kiminle isterseniz onunla evlendirin kızınızı. Natalya
Dmitriyevna siz de benimle dalga ge„emezsiniz, „ikolatanızı da başınıza „alın! Buraya davet
edilmemiş olabilirim, ama hi„ olmazsa Prens'in karşısında kazaska da oynamadım. Siz neden
gˆlˆyorsunuz Anna Ni-kolayevna? Şu sizin Sushilov bacağını kırmış, eve g‰tˆrdˆler onu, hıh!
Size gelince Felisata Mikhailovna, eğer o yalınayak Matr-yoshka'nıza s‰yleyip, her gˆn
penceremin ‰nˆnde b‰ğˆrˆp duran ineğinizi oradan „ektirmezseniz o kızın bacaklarını
kırarım! Hoş„a kalın Marya Aleksandrovna, size iyi şanslar dilerim! Hıh!"
Sofya Petrovna gitti. Konukların hepsi gˆlˆyordu. Marya Aleksandrovna utancından yerin
dibine girmişti.
"İyice i„miş" dedi Natalya Dmitriyevna tatlı tatlı.
122
"Bu ne kˆstahlık!" "Quelleabominablefemme!"* " Kendini maskara etti!" "Ne rezil şeyler
s‰yledi!"
"Şu nişan da neyin nesi? Ne nişanı?" diye sordu Felisata Mikhailovna alaylı alaylı.
"‡ok iğren„!" diye patladı Marya Aleksandrovna en sonunda. "Bu canavarlar bir sˆrˆ acayip
dedikoduları sa„arak geziyorlar! Bizim „evremizde bu tˆr kadınların olması beni hi„
şaşırtmıyor, asıl şaşırtıcı olan b‰ylelerinin ilgi g‰rmesi, dinlenmesi, yˆreklendiril-mesi,
inanılması..."
"Prens! Prens!" diye bağırdı bˆtˆn konuklar hep bir ağızdan. "Ah ce cherprince!"**
"‡ok şˆkˆr! Şimdi bˆtˆn hikŠyeyi ‰ğreniriz" diye fısıldadı Felisata Mikhailovna yanındakine.
* Ne iğren„ kadın ** Şu sevgili prens.
123
ON ƒ‡ƒNCƒ B€LƒM
Prens yˆzˆnde tatlı bir gˆlˆmsemeyle i„eri girdi. On beş dakika ‰nce Mozglyakov'un
yˆreğine soktuğu sıkıntı kadınları g‰rˆr g‰rmez kayboluvermişti. Şeker gibi eriyiverdi.
Kadınlar onu sevin„ „ığlıklarıyla karşıladılar. Genellikle kadınlar bizim ihtiyara sıcak
davranır, bˆyˆk bir samimiyet g‰sterirlerdi. Onları eğlendirmenin pˆf noktalarını gayet iyi
bilirdi. Daha o sabah Felisata Mikhailovna (kuşkusuz şaka olarak) Prens isteyecek olsa
dizlerinde oturacağını, „ˆnkˆ "„ok tatlı, „ok sevimli bir ihtiyar" olduğunu s‰ylemişti. Marya
Aleksandrovna g‰zlerini Prens'e dikmiş, tavırlarından bir şeyler anlamaya, b‰ylelikle de k‰tˆ
durumundan kurtulmaya „alışıyordu. Mozglyakov'un kendisine ihanet ettiği ve bˆtˆn
projesinin tehlikeye girdiği a„ıktı. Prens'in yˆz ifadesinden bu tˆr bir şey okunmuyordu. Her
zamanki ve o sabahki halinden farklı değildi.
"İşte sonunda Prens geldi! Biz de sizi bekleyip durduk!" dedi birka„ kadın.
"Sabırsızlanmıştık Prens!" dedi diğerleri.
124
"İl-ti-fat ediyorsunuz" diye kekeledi Prens, semaverin fo-kurdadığı masaya otururken.
Kadınlar hemen „evresini sardı. Marya Aleksandrovna, Natalya Dmitriyevna ve Anna
Nikolayevna ile yalnız kaldı. Afanasy Matveich'in y‚z‚nde saygılı bir g‚l‚mseme vardı.
Mozglyakov da g‚l‚yor ve kışkırtıcı bir şekilde Zina'yı s‚z‚yordu. Zina ise ona hi„ aldırış
etmeden babasının yanına gitti ve ş•minenin •n‚ndeki koltuğa oturdu.
"Ah Prens bizden ayrılmak ‚zere olduğunuz doğru mu?" dedi Felisata Mikhailovna.
"Evet mesdames*" •yle. Hemen yurt-dı-şı-na „ıkmak istiyorum."
"Yurtdışına mı Prens?" diye bağırdılar koro halinde. "Bu da nereden „ıktı?"
"Yurt-dı-şı-na ya" dedi Prens kendine „ekid‚zen verirken. "ˆzellikle bazı yeni fi-kir-ler i„in
gitmek istiyorum."
"Ne t‚r yeni fikirler? Ne hakkında?" dedi kadınlar birbirlerine bakarak.
"Evet, yeni fikirler" diye tekrarladı Prens, derin bir inan„ havasıyla. "Herkes bug‚nlerde yeni
fikirler edinmek i„in gidiyor. Ben de yeni fikirler edinmek istiyorum."
"Sanırım mason locasına katılacaksınız Amca, •yle mi?" diye araya girdi Mozglyakov,
hanımların •n‚nde aklını ve şakacılığını g•stermek ister gibi.
"Evet oğlum, haklısın" dedi Prens hi„ beklenmedik bir şekilde. "Zaten yurtdışında mason
locasına kayıtlıydım. Pek „ok g‚zel fikirlerim \ ardı. O zamanlar „ağdaşlığa katkım olmasını
istemiştim. Frankfurt tayken, yanımda g•t‚rd‚ğ‚m uşağım Sidor'a •zg‚r bir yaşam sunmaya
karar vermiştim, ama o beni bırakıp ka„tı. Garip bir adamdı.. Sonra ona Paris'te rastladım,
uzun favorili bir z‚ppe olup „ıkmıştı. Yanında gen„ bir kadınla y‚r‚yordu. Bana baktı, selam
* HarımlŒr.
125"Haydi Prens, ger„ekten bize anlatamaz mısınız? Olağan‚st‚ bir r‚ya olmalı!" dedi Anna
Nikolayevna.
"‡ok giz-li" dedi Prens yine, hanımları meraklandırmaktan b‚y‚k bir zevk alarak.
"‡ok ilgin„ olmalı!" diye bağırdılar.
"Her iddiasına varım, Prens r‚yasında „ok g‚zel bir hanımın •n‚nde diz „•km‚ş, ona olan
aşkım s•yl‚yordu!" dedi Felisata Mikhailovna. "Haydi Prens itiraf edin! Haydi sevgili Prens
itiraf edin!"
"İtiraf edin Prens, itiraf edin!" diye „ınladı, her taraftan gelen „ığlıklar.
Prens „ığlıkları kendinden ge„miş bir zafer edasıyla dinliyordu. Kadınların s•zleri gururunu
okşuyordu, neredeyse ağzının suyu akacaktı.
"R‚yam „ok gizli dediysem de, „ok doğru bir tahminde bulunduğunuzu kabul etmek
zorundayım, sevgili bayan."
"Bildim!" diye bağırdı Felisata Mikhailovna kendinden ge„erek. "Evet Prens! Artık başka
„are kalmadı, şimdi bize o g‚zel kadının kimliğini a„ıklayın!" "Evet, haydi!" "Buralı mı?"
"Sevgili Prens s•yleyin!"
"S•ylemelisiniz Prens! Mecbursunuz!" diye „ınladı sesler, d•rt bir yandan.
"Mesdames, mesdamesl... Eğer bu kadar ısrarla bilmek istiyorsanız, size bir tek şey
s•yleyebilirim: „ok b‚-y‚-le-yi-ci bir kadın, eğerdeyim yerindeyse tanıdığım en namuslu gen„
kız" dedi Prens, ağzından sular sa„arak. Tamamen eriyip bitmişti.
"B‚y‚leyici! Ve... buralı! Kim olabilir?" diye meraklandılar, birbirlerine anlamlı anlamlı
bakıp, g•z kırparak.
128
"İ„imizdeki en g‚zel kadın olmalı" dedi Natalya Dmitriyevna, kocaman ellerini ovuşturup,
sinsi g•zlerini Zina'ya „evirerek. Herkes de Zina'ya baktı.
"Ama Prens, madem b•yle r‚yalar g•r‚yorsunuz neden evlenmiyorsunuz?" diye sordu
Felisata Mikhailovna, herkese anlamlı anlamlı bakarak.
"Ne muhteşem bir t•ren hazırlardık size!" diye s•ze karıştı bir başkası.
"Evlenmelisiniz sevgili Prens!" dedi bir ˆ„ˆncˆsˆ.
"Evlenin, evlenin!" diye bağrıştılar d‰rt bir yandan. "Neden olmasın?"
"Evet ya, neden olmasın?" dedi Prens utanarak, bˆtˆn bu patırtıdan şaşkına d‰nmˆştˆ.
"Amca!" dedi Mozglyakov.
"Ah evet, anlıyorum! Aslında bundan sonra evlenmemin imkŠnsız olduğunu size s‰ylemek
ˆzereydim mesdames, sevgili ev sahibimizle „ok gˆzel bir gece ge„erdik, yarın manastıra
Peder Mi-sail'e gidiyorum. Sonra da Av-ru-pa'daki fikirleri izlemek i„in yurtdışına."
Zina sapsarı oldu ve anlatılmaz bir acıyla annesine baktı. Ama Marya Aleksandrovna kafasını
toparlamıştı bile. O ana kadar beklemiş ve nabız yoklamıştı. Planının tahribatı „ok ilerlemiş,
dˆşmanları „ok uzun yol almışlardı, bunu biliyordu. Sonunda yˆz başlı yılanı bir vuruşta
‰ldˆrmeye karar verdi. Bˆyˆk bir heybetle koltuğundan kalktı, cˆce dˆşmanlarına gururlu bir
bakış atarak, kararlı adımlarla masaya yaklaştı. Bakışında ilham ateşi vardı. Zehirli
dedikoducuları şaşkına „evirmeye, aşağılık Mozg‹yakov'u bir hamamb‰ceği gibi ezmeye, o
aptal Prens ˆzerinde yitirdiği etkisini, tek bir kararlı ve cesur darbeyle geri kazanmaya
kararlıydı. Kuşkusuz bunlar bˆyˆk bir yˆreklilik gerektirirdi, o da Marya Alek-sandrovna'da
fazlasıyla vardı zaten!
"Mesdames" diye başladı ciddi, vakarlı bir tavırla (Marya
129Aleksandrovna vakara bayılırdı). "Mesdames, deminden beri sizin konuşmalarınızı, ince
şakalarınızı ve imalarınızı dinledim. Sanırım artık benim de konuşma zamanım geldi. Burada
bˆyˆk bir ras-lantı sonucu toplanmış olduğumuzu hepiniz biliyorsunuz, kuşkusuz buna „ok
memnun oldum... Size bir aile sırrımızı, nezaket kurallarının gerektirdiği sˆreden ‰nce
a„ıklamayı hi„ dˆşˆnmˆyordum. €zellikle de sevgili konuğumuzdan ‰zˆr diliyorum. Sanırım
kendisi de bazı imalarla bu konuya değindi bile. Bundan anladığım kadarıyla da, aile
sırrımızın a„ıklanmasına bozulmak bir yana kendisi de bunu istiyor gibi geliyor bana... €yle
değil mi Prens, yanılıyor muyum?"
"Evet, haklısınız... ‡ok memnun olurum..." dedi Prens, neler olduğunu bile anlayamadan.
Marya Aleksandrovna, daha bˆyˆk bir etki yaratmak i„in ş‰yle bir durup soluk aldı,
oturanlara teker teker baktı. Hepsi huzursuz ve a„g‰zlˆ bir merakla onu dinliyordu.
Mozglyakov ˆrperdi. Zina kıpkırmızı oldu ve koltuğundan kalktı; Afanasy Matveich
olağanˆstˆ bir şeyler olacağı beklentisiyle mendiline sˆmkˆrdˆ.
"Evet mesdaınes, şimdi size aile sırrımızı bˆyˆk bir zevkle a„ıklıyorum. Bugˆn ‰ğleden sonra
Prens, kızımın erdemliliğinden... ve gˆzelliğinden „ok etkilendi, ona evlenme teklif etme
lˆtfunda bulundu. Prens!" dedi heyecandan titreyen bir sesle. "Sevgili Prens, bunları
s‰ylediğim i„in lˆtfen bana kızmayın! Duyduğum bˆyˆk sevin„, kalbimden bu sırrı koparıp
aldı... hangi anne beni bu yˆzden ayıplayabilir ki?"
Marya Aleksandrovna'nın tour de force*''nun yarattığı etkiyi anlatacak kelime bulamıyorum.
Herkes hayretten donup kalmıştı. Sırrını bildiklerini ima etmenin Marya Aleksandrovna'yı
„ok korkutacağım dˆşˆnen, sırrı ‰nceden keşfederek onu yıkmayı planlayan ve sırf imalarla
bile onu ‰lˆmcˆl bir endişeye sokacaklarını hesap eden art niyetli kadınların, bu cˆretkŠr
a„ıks‰zlˆlˆk kar-
Şaşılacak bir gˆ„ ve yetenek g‰sterisi.
130
şısında dilleri tutuldu. B‰ylesi yˆrekli bir a„ıks‰zlˆlˆk bile hesaba katılması gereken bir
gˆ„tˆ. Demek ki Prens Zina'y la kendi isteğiyle evleniyordu? Kandırılmamış, i„kiyle sarhoş
edilmemiş ya da tuzağa dˆşˆrˆlmemişti! Kurnazlıkla evliliğe zorlanmamıştı! Demek Marya
Aleksandrovna hi„ kimseden korkmuyordu? Prens baskı altında evlenmediğine g‰re bu işi
bozmak imkŠnsızdı. Bir an i„in fı-sıldaşmalar oldu, arkasından da sevin„ „ığlıkları koptu.
Marya Aleksandrovna'yakoşup ilk sarılan Natalya Dmitriyevna oldu; onun arkasından Anna
Nikolayevna ve Felisata Mikhailovna geldiler. Herkes yerinden kalkmış, hareket halindeydi.
Bazıları da dˆşmanlıktan sapsarı kesilmişti. Utanıp sıkılmış Zina'y ı kutladılar; Afanasy
Matveich de elden ele dolaştı. Marya Aleksandrovna kollarını g•sterişle uzatıp, zorla kızını
kucakladı. Prens b‚t‚n bu olanları hayretler i„inde seyrediyor, bir yandan da g‚l‚msemeye
devam ediyordu. Aslına bakılırsa olanlar hoşuna gitmiyor da değildi. Anne kız
kucaklaşırlarken mendiliyle tek g•z‚ndeki yaşı da sildi. Hemen onun da başına ‚ş‚şt‚klerini
s•ylemeye gerek yok tabii.
"Kutlarız Prens, kutlarız!" „ığlıkları y‚kseldi, her yandan.
"Demek evleniyorsunuz?"
"Ger„ekten evleniyorsunuz?"
"Sevgili Prens evleniyorsunuz ha?"
"Evet, evet" dedi Prens, kutlamalara „ok sevinerek. "Beni en „ok sevindiren asla
unutamayacağım ilginiz. Charmant! charmant! G•zlerimi yaşarttınız..."
"Gelip beni •p‚n Prens!" diye bağırdı Felisata Mikhailovna, •tekileri bastıran bir sesle.
"İtiraf etmeliyim ki" diye başladı ikide bir s•z‚ kesilen Prens, "beni en „ok şaşırtan, sev-gili
ev sahibemiz Marya Alek-sandrovna'nın r‚yamı ola-ğan-‚st‚ bir bi„imde bilmiş olması.
Sanki r‚yayı o g•rm‚ş gibi. Olağan-‚st‚ bir yetenek! Olağan-‚st‚ bir yetenek!"
131
"Ah Prens, yine mi r‚ya?"
"Haydi Prens itiraf edin, s•yleyin!" diye bağırdılar, etrafım sararak.
"Evet Prens, artık bir şey saklamak i„in neden yok, bize sırrınızı s•ylemenizin zamanı geldi"
dedi Marya Aleksandrovna, ciddi ve kesin bir ifadeyle. "S•z kestiğimizi herkese s•ylemek
istediğiniz konusundaki ince imalarınızı ve zarafetinizi gayet iyi anlıyorum. Evet, mesdames,
bug‚n Prens'in kızımın •n‚nde diz „•k‚p, ciddi bir şekilde evlenme teklif ettiği doğru, bu
r‚ya falan değildi, ger„eğin ta kendisiydi."
"Evet, tamamen ger„eğe benziyor, her şey anlattığınız gibi" diye onayladı Prens. "Matmazel"
diye devam etti aşırı bir incelikle, h†l† şaşkınlığını ‚zerinden atamayan Zina'ya d•nerek,
"matmazel, benden •nce başkaları adınızı s•y-leme-selerdi, ben s•ylemeğe asla cesaret
edemezdim. Bu b‚y‚leyici bir r‚ya, b‚-y‚-le-yi-ci bir r‚ya. Bunları size s•yleme fırsatım
"Iduğu i„in „ok şanslıyım. ‡harmant, charmantl..."
"Tanrı aşkına, bu da nesi? H†l† r‚yadan s•z ediyor" diye fısıldadı Anna Nikolayevna, dehşete
d‚ş‚p sapsarı kesilmiş Marya Aleksandrovna'ya. Yazık! Bu uyarılar olmadan bile Marya
Alek-sandrovna'nın kalbine bir bı„ak saplanmış, „ırpınıp duruyordu. "Neler oluyor?" diye
fısıldaştı kadınlar, birbirlerine bakarak. "Ger„ekten sevgili Prens" diye başladı Marya
Aleksandrovna, zoraki bir g‚l‚msemeyle, "beni şaşırtıyorsunuz. Bu r‚ya lafı da nereden „ıktı?
Şu ana kadar şaka yaptığınızı d‚ş‚n‚yordum, ama... eğer şakaysa tadı ka„tı artık... Yine de
bunu dalgınlığınıza vermek istiyorum, ama..."
"Belki ger„ekten de dalgınlıktandır" diye fısıldadı Natalya Dmitriyevna.
"Ah evet ya... belki „ok dalgın olduğum i„in" diye onayladı Prens, daha ondan ne istediklerini
doğru d‚r‚st anlayamadan. "Bakın size bir hi-k†-ye anlatayım. Bir keresinde, Petersburg'da
bir cenaze
132
t•renine „ağrılmıştım, maison bourgeoise, mais honnete*, dalgınlığıma gelmiş ve isim
g‚n‚yle karıştırmışım. İsim g‚n‚ kutlaması bir haf-ta •nceydi. Hanım i„in •zellikle de bir
demet kamelya alıp gitmiştim. İ„eri girdim ki ne g•reyim? Saygıdeğer, yaşlıca bir adam
masada uzanmış yatıyor. ˆyle şaşırdım ki elimdeki „i„ekleri ne yapacağımı bilemedim."
"Prens, şimdi hik†yenin sırası değil!" dedi Marya Aleksandrovna kızgınlıkla. "Kızımın koca
peşinde koşacak hali yok, siz bu sabah, tam burada, şu piyanonun •n‚nde ona evlenme teklif
ettiniz. Benim zorumla yapmadınız... Hatta beni „ok şaşırttığınızı da s•yleyeyim... O anda
aklıma bir şey gelmişti, ama uyuyup uyanmanızı beklemiştim. Ne de olsa ben bir anneyim, o
da benim kızım... Burada bir r‚yadan s•z ediyorsunuz, ˆnce ima yoluyla nişanınızı duyurmak
istediğinizi sandım. İnsanların sizi caydırmak isteyebileceklerinin farkındayım... Hatta
bunların kimler olacağı konusunda da kuşkularım var... ama... hemen şimdi kendiniz a„ıklama
yapın Prens, tatmin edici bir a„ıklama yapın. Namuslu bir evde b•yle şakalar yapılmaz..."
"Ah evet, namuslu bir evde b•yle şakalar yapılmaz" diye kabullendi Prens, sanki trans
halindeymiş gibi. Biraz rahatsızlık duymaya başlamıştı.
"Soruma cevap vermediniz Prens. Bana kesin bir cevap vermenizi bekliyorum. L‚tfen,
herkesin •n‚nde, bu sabah kızıma evlenme teklif ettiğinizi tekrarlayın."
"Evet, tekrar edeceğim. Size daha •nce de s•ylediğim gibi Fe-lisata Mikhailovna r‚yamı
zaten tahmin etmişti."
"R‚ya falan değildi! Değildi!" Marya Aleksandrovna-•fkeyle bağırmağa başladı. "R‚ya
değildi, ger„ekti, duyuyor musunuz ger„ekti!"
"Ger„ek miydi?" diye bağırdı Prens, şaşkınlık i„inde koltuğundan kalkarak. "Baksana oğlum!
Senin kehanetin ger„ekleşti!"
Kentli ve şerefli bir aile.
133
dedi Mozglyakov'a d•nerek, "Œnanın sevgili Marya Stepanovna siz hayal g•r‚yorsunuz!
Bunun r‚ya olduğundan eminim ben!"
"Olamaz Tanrım!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna.
"Canınızı -sıkmayın Marya Aleksandrovna" dedi Natalya Dmitriyevna, araya girerek. "Prens
belki de unutmuştur, şimdi hatırlar."
"Size de şaşıyorum Natalya Dmitriyevna" dedi Marya Aleksandrovna •fkeyle, sert sert.
"B•yle şeyler unutulur mu hi„? B•yle bir şeyi insan nasıl unutur? Tanrı aşkına Prens! Bizimle
alay mı ediyorsunuz? Yoksa kendinizi Dumas'nın kahramanlarından biri mi sandınız? Ama
b•yle bir şey yaşınıza hi„ uymuyor, size g•re bir şey değil! Benim kızım Fransız vikontesi
değil. Kısa bir s‚re •nce kızım size burada şarkı s•ylemişti, siz de ona hayran olmuş ve diz
„•k‚p evlenme teklif etmiştiniz. R‚ya mı g•r‚yorum ben? Uyuyor muyum yoksa? S•yleyin
Prens, uyuyorum da r‚ya mı g•r‚yorum?"
"Evet ya, aslına bakılırsa uyumuyorsunuz..." dedi Prens, ne yapacağını bilmez bir halde. "Ben
de uyumuyorum. Biliyorsunuz, biraz •nce uyuyordum ve bir r‚ya g•rd‚m..."
"‡ok ayıp size! Tanrı aşkına bu da neyin nesi? Bir uyuyorsunuz, bir uyumuyorsunuz, sonra
tekrar uyuyorsunuz, derken yine uyumuyorsunuz! Bundan ne anlaşılacağına şeytanın bile aklı
ermez! Sayıklıyor musunuz Prens?"
"Evet ya şeytan bile bilmez... Sanırım ipin ucunu tamamen ka„ırdım artık..." dedi Prens,
etrafına endişeyle bakarak.
"Eğer d‚ş olsa, siz hi„ kimseye anlatmadığınız halde ben nasıl b‚t‚n ayrıntıları bilebilirim
ki?" dedi Marya Aleksandrovna „ılgın gibi.
"Belki Prens birine s•ylemiştir" dedi Natalya Dmitriyevna.
"Evet ya, belki de birine s•ylemişimdir" diye tekrarladı, iyiden iyiye şaşırmış,bir halde.
134
"Tam bir bilmece!" diye fısıldadı Felisata Mikhailovna ya-nındakine.
"Of Tanrım! Artık sabrım t‚kendi!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna, „ılgın gibi ellerini
sıkarak. "Size bir aşk şarkısı s•ylemişti, bir aşk şarkısı! Bu damı r‚yaydı?"
"ˆyle ya, sanki bir aşk şarkısı gibiydi" diye mırıldandı Prens d‚ş‚nceli d‚ş‚nceli, sonra
birden y‚z hatlarına canlılık geldi.
"Sevgili oğlum!" diye bağırdı Mozglyakov'a d•nerek. "Yu-kardayken sana bir aşk şarkısı
olduğunu s•ylemeyi unutmuşum. İ„inde kaleler vardı, bir s‚r‚ kale ve bir de †şık. Evet,
hatırlıyorum... sonra ağladım... Ama şimdi, r‚ya mıydı, yoksa ger„ek miydi anlamakta g‚„l‚k
„ekiyorum..."
"Amca, d‚r‚st„e s•ylemek gerekirse, bunda anlaşılmayacak bir şey yok, her şey „ok basit"
dedi Mozglyakov, sesindeki belli belirsiz bir titremeye rağmen elinden geldiğince sakin bir
şekilde. "Bence siz şarkıyı ger„ekten de dinlediniz. Zinaida Afanasy muhteşem s•yler.
Yemekten sonra sizi buraya getirdiler ve Zinaida Afanasy size bir aşk şarkısı s•yledi. O
zaman ben burada değildim, ama sanırım eski g‚nlerinizi hatırlayıp duygulandınız, belki de
bize bu sabah anlattığınız, hani o beraber şarkı s•ylediğiniz vikontesi hatırladınız. Sonra
şekerleme yapmak i„in yattığınız zaman, g‚zel hatıralarınızın etkisiyle r‚yanızda †şık oldunuz
ve evlenme teklif ettiniz..."
Marya Aleksandrovna bu y‚zs‚zl‚k karşısında donup kaldı.
"Evet oğlum, işte aynen b•yle oldu!" diye bağırdı Prens sevin„le. "Ne g‚zel g‚nlerdi! Aşk
şarkıları dinlediğimi hatırlıyorum, sonra r‚yamda evlenmek istedim. Vikontes de oradaydı...
Sorunu nasıl da akıllıca „•z‚mledin, sevgili oğlum! Şimdi artık r‚ya olduğunda kesinlikle
eminim! Marya Vasiyevna! Œnanın yanılıyorsunuz! R‚yaydı. Yoksa sizin y‚ce duygularınızla
nasıl oynarım ben?"
"İşte! B‚t‚n bu ahlaksızlığın kimin başının altından „ıktığım iyi biliyorum" diye bağırdı
Marya Aleksandrovna, •fkeden kendinden ge„erek Mozglyakov'a d•nd‚. "Su„lu sensin, seni
onursuz
135

seni, bunlar hep senin işin! Bu zavallı ahmağın aklını karıştıran sensin. Reddedilmeyi kendine
yediremedin! Ama bu aşağılamayı •deyeceksin iğren„ yaratık! ˆdeyeceksin, •deyeceksin!"
"Marya Aleksandrovna!" diye bağırdı Mozglyakov, ıstakoz gibi kızararak. "Kelimeleriniz
„ok... bunu s•yleyecek kelime bulamıyorum. .. Sosyeteden bir hanımın b•yle kelimeler
kullanması... Ben burada bir akrabamı savunmaya „alışıyorum. Kabul etmelisiniz ki b•yle
tuzaklar kurmak..."
"Evet ya, b•yle tuzaklar kurmak..." diye tekrarladı Prens, Mozglyakov'un arkasına
saklanmaya „alışarak.
" Afanasy Matveich!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna, garip bir sesle. "Ne hakaretlere
uğradığımızı g•rm‚yor musun? Yoksa g•revlerine sırt mı „evirdin? Ailenin reisi değil de
bostan korkuluğu falan mısın? Ne diye •yle boş boş '•akıp duruyorsun? Başka bir erkek olsa
ailesinin onuruna s‚r‚len bu lekeyi kanla temizlerdi!..."
" Kadın!" diye başladı Afanasy Matveich ciddi bir tavırla, kendisine ihtiya„ duyulmasından
gururlanarak. "Kadın! Sakın r‚ya g•rm‚ş olmayasm, belki de uyanınca ger„eklerle
karıştırdın..."
Bu ustaca tahminini tamamlamak kaderinde yokmuş Afanasy Matveich'in. O ana kadar hanım
konuklar yapay bir ağırbaşlılıkla kendilerini tutmuşlardı, ama o andan sonra artık h†kim
olunamayan bir kahkaha tufanı odayı doldurdu. G•rg‚ kurallarını bir tarafa bırakan Marya
Aleksandrovna, kocasının g•zlerini oymak niyetiyle yerinden fırladı, ama onu zorla tuttular.
Natalya Dmitriyevna bir par„a daha zehir akıtabilmek i„in durumdan yararlanmasını bildi.
"Ah Marya Aleksandrovna, belki de ger„ekten •yle oldu ve siz boşu boşuna kendinizi
t‚ketiyorsunuz" dedi bal gibi bir sesle.
"Nasıl oldu yani? Ne oldu?" diye bağırdı Marya Aleksandrovna, ne dediğini tam olarak
anlamayarak.
"Ah Marya Aleksandrovna bilirsiniz herkese olur canım..." "Ne olur? Niyetiniz nedir sizin,
bana işkence etmek mi?"
136
" Belki ger„ekten r‚ya g•rd‚n‚z."
"R‚ya mı? R‚ya mı? Bunu ne cesaretle y‚z‚me karşı s•y-leyebiliyorsunuz?"
"Canım belki de •yle oldu" dedi Felisata Mikhailovna. "Evet ya, belki de •yle" diye
mırıldandı Prens de.
"Bu da karışıyor, bu da! Aman Tanrım!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna ellerini
kaldırarak.
"Kendinizi ‚z‚yorsunuz Marya Aleksandrovna! Unutmayın ki r‚yaları Tanrı g•nderir. Tanrı
bir şey isterse ona kimse engel olamaz, her şey onun kutsal ellerindedir. Kızmakla bir şey elde
edilmez."
"Evet ya, kızmakla bir şey elde edilmez" dedi Prens emin bir şekilde.
"Beni deli yerine mi koyuyorsunuz?" dedi Marya Aleksandrovna, •fkeden g‚„l‚kle nefes
alarak. İnsan artık bu kadarına dayanamazdı. Sandalyeye doğru gidiyordu ki bayılıverdi. Bir
telaş başladı.
"Kibarlıktan bayıldı" diye fısıldadı Natalya Dmitriyevna, Anna Nikolayevna'ya.
Tam o anda, izleyicilerin şaşkınlıkları ve ortamın gerilimi doruk noktasındayken, o ana kadar
sessizliğini koruyan bir şahıs, •l„‚l‚ adımlarla ilerledi ve durum tamamen değişti...
137ON DˆRD‹NC‹ BˆL‹M
Zinaida Afanayevna'nın romantik bir doğası vardı. Marya Aleksandrovna'nın dediği gibi o
'sefil •ğretmen' ile 'aptal Sha-kespeare'i „ok okuduğu i„in mi b•yle olmuştu bilemem ama
Mor-dasov'da yaşadığı s‚re boyunca b•ylesine romantik daha doğrusu şimdi anlatacağımız
kadar kahramanca bir girişimde bulunmamıştı hi„.
Y‚z‚ sapsarı, g•zlerinde kararlılık ve heyecandan titreyerek ağır ağır y‚r‚d‚. ˆfkeliyken bile
g‚zeldi. Herkesi tek tek, uzun ve k‚„‚mseyen bir bakışla s‚zerek, birden başlayan sessizliğin
tar ı ortasında, daha ilk hareketini g•r‚r g•rmez canlanıp g•zlerini a„an annesine d•nd‚.
"Anne!" dedi. "İnsanları kandırmanın ne anlamı var? Neden yalan s•yleyerek adımızı
lekeliyoruz? Şu anda her şey o kadar kirlendi ki •rtmek i„in „aba harcamaya değmez!"
"Zina! Zina! Senin neyin var? Kendine gel!" diye bağırdı, dehşete d‚şen Marya
Aleksandrovna, koltuğundan fırlayarak.
138
"Bu işe kalkışmadan •nce, bu utancı kaldıramayacağımı sana s•ylemiştim anne" diye devam
etti Zina. "Kendimizi daha fazla k‚„‚lt‚p, batağa saplanmak zorunda mıyız? Ben her şeyi
‚zerime alıyorum anne, bunu bilin, „‚nk‚ herkesten „ok ben su„luyum. Bu iğren„ entrikaya
onay veren benim!... Sen annesin, beni seviyorsun, beni kendince mutlu etmeyi planlamıştın.
Sen bağışlanabilirsin, ama ben asla!"
"Herkesin i„inde bunu yapmak zorunda mısın Zina?... Ah Tanrım! Bunların başıma geleceğini
tahmin etmiştim zaten!"
"Evet anne, her şeyi s•yleyeceğim! Utan„ i„indeyim... Sen, hepimiz... hepimiz rezil olduk!"
"Abartıyorsun Zina! Kendinde değilsin sen, ne s•ylediğini bilmiyorsun! Bunları herkesin
i„inde konuşmanın ne anlamı var? Ortada hi„bir şey yok... Utanması gereken biz değiliz...
Bunu sana şimdi kanıtlayacağım..."
"Hayır anne!" diye bağırdı Zina, sesinde •fke belirtisiyle. Bize g‚lmek i„in gelen ve
d‚ş‚ncelerini asla umursamadığım bu kadınların •n‚nde daha fazla sessiz kalamam!
Aşağılamalarına katlanmaya hi„ mi hi„ niyetim yok. Hi„birisinin bana „amur atmaya hakkı
yok. Şu anda hepsi senden ya da benden „ok daha k•t‚ şeyler yapabilecek kadar zehirliler!
Nasıl oluyor da bizim yargıcımız olarak oturabiliyorlar?"
"Aman ne g‚zel! Dediklerini duydunuz mu? Buna ne dersiniz? Bizi aşağılıyor!" yorumları
geldi her taraftan.
"Ne s•ylediğinin farkında değil" diye araya girdi Natalya Dmitriyevna.
Burada bir parantez a„arak araya girmek istiyorum: Natalya Dmitriyevna doğru s•yl‚yordu.
Zina ger„ekten onları yargı„ olarak g•rm‚yordu da, neden hepsinin •n‚nde a„ıklamalar
yapmaya kalkmıştı? Zinaida Afanasyevna, genellikle biraz aceleci davranırdı. Mordasov'un
kurnaz g•zlemcileri ileride b•yle bir g•r‚şte bulunmuşlardı. Her şey yoluna konup, uzlaşma
sağlanabilirdi.
139
Marya Aleksandrovna o akşam aceleciliği ve y‚zs‚zl‚ğ‚yle her şeyi y‚z‚ne g•z‚ne
bulaştırmıştı. Yapılması gereken ihtiyarı maskaraya „evirip yollamaktı! Ama hayır, sağduyu
kuralları ve Mordasov bilgeliğinin tam tersine, Zina Prens'e d•n‚p, "Prens" diye başladı s•ze.
Prens o kadar etkilenmişti ki, hemen yerinden fır-layıverdi. "Prens, beni affedin! Bizi
bağışlayın! Sizi kandırdık, sizi tuzağa d‚ş‚rd‚ğ‚m‚z i„in su„luyuz..."
"Kendine gel, zavallı „ocuğum!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna •fkeyle.
"Sevgili bayan! Sevgili bayan! Ma charmante enfan•..." diye mırıldandı Prens.
Zina'nın gururlu, coşkulu ve fazlasıyla hayalperest karakteri onu ger„eklerin •tesinde bir
nezakete itiyordu. İtirafları y‚z‚nden kıvranıp duran annesini bile unutmuştu.
"Evet, ikimiz de sizi kandırdık Prens. Annem, sizi benimle evlendirmeğe „alışmakla, ben de
b•yle bir plana razı olmakla. Sizi şarapla sarhoş ettik, ben şarkı s•yleyip •n‚n‚zde kırıttım.
Siz zayıf ve savunmasız bir adam olarak kandırıldınız, Pavel Alek-sandrovich'in dediği gibi,
zenginliğiniz ve adınız y‚z‚nden kandırıldınız. B‚t‚n bunlar „ok al„ak„a, ger„ekten „ok
‚zg‚n‚m. Ama size yemin ederim Prens, benim b•yle adi bir işe karışmam bayağı bir neden
y‚z‚nden değildi. Ben yalnızca... Aman canım neler s•yl‚yorum ben? İnsanın b•yle bir şeyi
yaptığı i„in kendini aklamaya kalkması iki kat daha al„ak„a! Size şunu s•yleyeyim Prens,
eğer sizden herhangi bir şey almış olsaydım karşılığında sizin oyuncağınız, hizmet„iniz,
dans„ınız, k•leniz olacaktım... Buna and i„tim ve andımı tutacaktım!..."
Boğazındaki g‚„l‚ bir kasılma bir an i„in susmasına neden oldu. B‚t‚n kadınlar yerlerine
„akılmış, dinliyorlardı, g•zleri yuvalarından „ıkacaktı. Zina'nın hi„ beklenmedik ve onlara
g•re tamamen akıl almaz davranışından hayrete d‚şm‚şlerdi. Yalnızca Prens, Zina'mn
s•ylediklerinin yansını bile anlamadığı halde „ok duygulanmış, g•zleri yaşarmıştı.
140
"Ama ben sizinle evlenirim, ma belle enfant, eğer bu kadar istiyorsanız" diye mırıldandı. "Bu
benim i„in b‚y‚k bir onur olacak! Ama inanın, b‚t‚n bunlar ger„ek-ten bir r‚ya... Bir s‚r‚
r‚ya g•r‚r‚m ben. Peki bu seferki neden bu kadar heyecan yarattı acaba? Ger„ekten hi„bir
şey anlamıyorum, mon ami" diye devam etti Mozglyakov'a d•nerek. "Belki sen bana
a„ıklarsın, l‚tfen..."
"Size gelince Pavel Aleksandrovich!" diye araya girdi Zina, Mozglyakov'a d•nerek, "bir
zamanlar, gelecekteki kocam olarak baktığım ve şimdi benden zalimce •c‚n‚ alan siz, nasıl
oldu da bu kadınlarla birlik olup bana işkence ettiniz, beni utan„ i„inde bıraktınız? Birde beni
sevdiğinizi s•yl‚yordunuz! Ama ben size •ğ‚t verecek durumda değilim! Sizden daha
su„luyum. Size k•t‚l‚k yaptım, sizi bazı s•zlerle kandırdım, s•ylediğim her şey yalan ve
şeytancaydı! Sizi hi„ sevmedim, eğer sizinle evlenme noktasına kadar geldiysem, sırf
buradan, bu lanet olası kasabadan gitmek, bu pis kokan bataktan kurtulmak i„indi... Ama size
yemin ederim eğer sizinle evlenseydim, iyi ve sadık bir eş olurdum... Benden •c‚n‚z‚ „ok
zalimce aldınız. Bu gururunuzu okşayacaksa..."
"Zinaida Afanasyevna!" diye bağırdı Mozglyakov.
"Eğer h†l† bana karşı nefret besliyorsanız..."
"Zinaida Afanasyevna!!"
"Eğer" diye devam etti Zina, g•zyaşlarını tutmaya „alışarak, "eğer beni sevseydiniz..."
"Zinaida Afanasyevna!!!"
"Zina! Zina! Kızım!" diyerek ağlamaya başladı Marya Aleksandrovna.
"Be ı aşağılık adamın biriyim Zinaida Afanasyevna, tanı bir aşağılığım!" dedi Mozglyakov ve
odada b‚y‚k bir g‚r‚lt‚ koptu. Şaşkınlık ve •fke „ığlıkları atıldı ama Mozglyakov hi„bir şey
d‚-ş‚nmedsn ve konuşamadan yerinde „akılmıştı...
Uysallığa „ok alışmış ve bir aralık •fkelenip, karşı koymaya, kararlı ve tutarlı davranmaya
kalkışan zayıf ve basit karakterli in-
141
sanlar i„in, kararlılıklarının ve tutarlılıklarının asla aşamayacağı bir ara „izgi, bir sınır vardır.
Karşı „ıkmaları •nce „ok şiddetli olur. Hatta şiddet „ılgınlık derecesine kadar varır. G•zlerini
sımsıkı kapatıp, karşılarına „ıkan engellere saldırırlar ve kaldıramayacakları y‚kleri
omuzlarlar. Ama belli bir noktaya gelince, kendi kendilerine şaşarlar ve yıldırım „arpmış gibi
durup kendilerine o korkun„ soruyu sorarlar: "Ne yaptım ben?" Sonra hemen gevşerler,
sızlanmaya başlarlar, a„ıklamak isterler, diz „•k‚p bağışlanmayı dilerler, her şeyin eskisi gibi
olmasını isterler!... Mozglyakov'a da aynı b•yle olmuştu. ˆnce •fkelenmiş, şu anda
su„luluğunu duyduğu şeyleri yapmış, gururunu ve •fkesini tatmin ettikten sonra kendisinden
nefret etmeğe başlamıştı. Zina'nın beklenmedik davranışı karşısında birden ezilip b‚z‚lm‚ş
ve vicdan azabı „ekmişti. Kızın son s•zleri onu tamamen sarstı.
"Ben eşeğin biriyim Zinaida Afanasyevna!" diye bağırdı, acı bir vicdan azabıyla. "Hayır, ne
eşeği? Eşek bile hi„ kalır! Ben eşekten de beter biriyim! Ama Zinaida Afanasyevna, bir
eşekten onurlu bir adam yaratılacağını size kanıtlayacağım... Amca, ben sizi kandırdım! Evet
ya, sizi kandırdım! Uyumuyordunuz; yaptığınız evlenme teklifi ger„ekti! Ben
reddedilmişliğimin •c‚n‚ almak i„in sizin r‚ya g•rd‚ğ‚n‚z‚ s•yledim."
"Ne acayip itiraflar" diye fısıldadı Natalya Dmitriyevna, Anna Nikolayevna'nın kulağına.
"Sevgili oğlum" dedi Prens, "biraz sakinleş, bağnşlarmla beni ger„ekten kor-ku-tu-yor-sun.
Emin ol ya-nı-lı-yor-sun... Gerek-liy-se pek†l† da evlenebilirim, ama beni r‚ya olduğuna sen
inandırdın..."
"Size nasıl anlatayım? S•yleyin bana ona nasıl anlatabilirim? Amca! Amca! Bu „ok •nemli
bir sorun, •nemli bir aile sorunu! Bir d‚ş‚n‚n! Gayret edin!"
"Tamam oğlum, d‚-ş‚-ne-ce-ğim. Şimdi g•rd‚ğ‚m her şeyi sırayla hatırlayayım. ˆnce
arabacım Fe-o-fil'i g•rd‚m..."
142
"Feofil konusunu a„mayın Amca!"
"Ah evet, sanırım şimdi ger-„ek-ten zamanı değil. Sonra Na-pol-yon'u g•rd‚m, sonra „ay
i„iyorduk, bir hanım geldi ve şekeri yiyip bitirdi...'
"Ama Amca" diye parlayıverdi Mozglyakov, ne dediğinin farkına bile varmadan. "Onlar size
Marya Aleksandrovna'nın Natalya Dmitriyevna i„in bu sabah anlattıklarıydı! Yani ben de
oradaydım, kulaklarımla duydum! Saklanıp anahtar deliğinden sizi dinledim..."
"Bu da ne demek oluyor, Marya Aleksandrovna?" dedi Natalya Dmitriyevna, araya girerek.
"Demek Prens'e bile şekerliğinizden şeker „aldığımı s•ylediniz, •yle mi? Evinize şeker
„almak i„in mi geliyorum?..."
"‡ekil git başımdan!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna, iyice fenalaşarak.
"Hayır, bir yere gitmem Marya Aleksandrovna. Benimle b•yle konuşamazsınız. Demek
şekerinizi „aldım •yle mi? Zaten uzun s‚redir hakkımda b•yle „irkin dedikodular
yaydığınızın far-kındaydım. Sofya Petrovna bana her şeyi anlattı... Demek sizin şekerinizi
„aldım ha?..."
"Ama mesdames" diye bağırdı Prens, "size yalnızca bir r‚ya olduğunu s•yledim ya! Ben her
t‚rl‚ r‚ya g•r‚r‚m!..."
"Lanet olası tas suratlı!" diye mırıldandı Marya Aleksandrovna.
"Demek tas suratlıyım ha?" diye „ığlık attı Natalya Dmitriyevna. "Peki sen nesin? Bana her
yerde tas suratlı deyip gezdiğini de biliyorum! Benim hi„ olmazsa aklı başında bir kocam var,
seninki ne, aptalın teki..."
"Ah evet, hatırlıyorum, bir de tas suratlı vardı" diye mırıldandı Prens bilin„siz bir şekilde,
Marya Aleksandrovna ile daha •nce yaptıkları konuşmayı hatırlayarak.
143
" Siz de mi soylu kadınlara ad takıyorsunuz? Bu ne c‚ret Prens! Ben tas suratlıysam siz de tek
bacaklı bir moruksunuz!"
"Kim? ben mi?"
"Evet, siz, hem tek bacaklısınız, hem de dişsizsiniz, yaşlı bunak!"
"G•z‚n‚z‚n biri de takma zaten!" diye bağırdı Marya Alek-sandrovna.
"Kaburga yerine korse takıyorsunuz!" diye ekledi Natalya Dmitriyevna.
"Yˆzˆnˆz tellerle tutturulmuş!"
"Kafanızdaki de peruk!..."
"Şu aptal favoriler bile takma!" diye bitirdi Marya Alek-sandrovna.
"Bari burnum kendi burnum olsun izninizle Marya Alek-sandrovna!" dedi b‰yle ani a„ık
s‰zlˆlˆkten sersemleyen Prens. "Sevgili oğlum! Sen bana ihanet ettin! Sa„ımın ger„ek
olmadığını onlara sen s‰yledin..."
"Amca!"
"Yo oğlum, burada artık da-ha fazla kalamam. Beni baş-ka bit yere g‰tˆr... Quelle societe!*
Tan-rı aşkına beni nereye getirdin b‰yle?"
"Budala! Hain!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna.
"Asıl problem buraya neden geldiğimi unut-muş olmam, ama nasıl olsa hatırlarım!" dedi
zavallı Prens. "Beni başka bir ye-re g‰tˆr, yoksa bunlar beni par-„a-la-ya-cak-lar! ƒstelik...
he-men aklıma gelen yeni bir fikri not edeceğim..."
"Tamam Amca, daha o kadar ge„ olmadı; sizi bir otele g‰-tˆreyim, ben de orada sizinle
kahrım..."
"Ah evet, o-te-le. Adieu, ma charmante enfan‹... i„lerinde... yalnız sen... er-dem-li-sin. A-sil
bir kızsın! Gidelim oğlum!"
* Bu nasıl bir topluluk!
144
Prens'in gidişinden sonraki k‰tˆ kapanış sahnesini anlatmayacağım. Kadınlar bağrış „ağrış ve
hakaretlerle gittiler. Marya Aleksandrovna, ‰nceki şanının yıkıntıları arasında bir başına kaldı.
Yazık! Gˆ„, zafer, saygınlık, hepsi bir gecede kaybolup gitti! Marya Aleksandrovna eski
nˆfuzunu bir daha asla kazanamayacağını biliyordu. Kasaba sosyetesi ˆzerindeki yıllar sˆren,
zalimce egemenliği sonunda „‰kmˆştˆ. Peki ona ne kalmıştı? Felsefe yapmak mı? Ama
felsefe yapmadı. Korkun„ bir ‰fkeyle bˆtˆn gece uyumadı. Zina'nın onuru zedelendi ve
bitmez tˆkenmez bir dedikodu başladı! Korkun„tu!
Dˆrˆst bir tarih„i olarak, bu tatsızlıktan en k‰tˆ etkilenen kişinin Afanasy Matveich olduğunu
s‰ylemeliyim. Kendisini kilere kapattı ve sabaha kadar orada dondu. Sonunda, sabah oldu
ama o da bir değişiklik yaratmadı. Talihsizlikler asla tek tek gelmezler...
145
ON BEŞİNCİ B€LƒM
Kader bir kere insanın başına dert a„maya g‰rsˆn, artık onun darbelerinin ardı arkası
kesilmez. Bunun b‰yle olduğunu tek g‰zlemleyen ben değilim. Sanki bir gˆn ‰ncesinin
rezaleti ve utancı yetmezmiş gibi kader Marya Aleksandrovna i„in daha bˆyˆğˆnˆ ve beterini
hazırlıyordu.
Ertesi sabah saat daha on bile olmadan, garip ve inanılması gˆ„ bir s‰ylenti birden kasabada
yayılmaya başladı ve insanlarımızın başına gelen her alışılmadık felakette olduğu gibi duyan
herkes bunu vahşice bir zevkle karşıladı. "İnsan bu kadar da utanmaz olur mu?" diyordu
insanlar, her bir yanda. "Nasıl oldu da kendisini bu kadar kˆ„ˆk dˆşˆrdˆ, g‰rgˆ kurallarını
nasıl bu kadar hi„e saydı, hi„ mi utanmadı?" vs. vs.
Bakın neler oldu: O sabah erkenden, saat yediye doğru zavallı, ihtiyar bir kadın g‰zˆnde
yaşlarla Marya Aleksandrovna'nın evine geldi. Hizmet„iye, kˆ„ˆk hanımı -yalnızca onu-
gizlice ve „abuk uyandırması i„in yalvarıp yakardı. B‰ylelikle Marya Aleksand-
146
rovna'nın haberi olmayacaktı. Zina sapsarı ve şaşkın bir halde hemen yaşlı kadının yanına
koştu. Kadıncağız ayaklarına kapanıp, g‰zyaşları d‰ktˆ ve hasta oğlu Vasya'yı g‰rmeğe
gelmesi i„in ona yalvardı. Bˆtˆn geceyi „ok ağır ge„irmiş, belki de sabaha „ıkmayacakmış.
Yaşlı kadın Zina'ya hı„kırıklarla oğlunun son nefesini vermeden ‰nce onunla vedalaşmak
istediğini, melekler ve ‰lmˆşler adına yalvardığını, gelmeyecek olursa g‰zlerinin a„ık
gideceğini s‰ylˆyordu. Zina, gitmesinin, daha ‰nceki mektup olayını, yayılan „irkin
dedikoduları doğrulamak olduğunu bile bile gitmeğe karar verdi. Annesine hi„ s•ylemeden,
‚zerine bir şeyler aldı ve yaşlı kadınla beraber Mordasov varoşlarının sefil sokaklarının
yolunu tuttu. Yolun hemen kenarında, yanları „•km‚ş, toprağa iyice batmış, pencereden „ok
yarığa benzeyen a„ık-lıklarıyla, her tarafı kardan bir duvarla „evrilmiş, k‚„‚k bir viraneye
geldiler.
İ„erde, k‚„‚k, al„ak tavanlı, k‚f kokulu, yansını kocaman bir sobanın işgal ettiği bir odada
gen„ bir adam, boyası d•k‚lm‚ş, tahta bir yatakta, peksimete d•nm‚ş bir d•şekte, ‚zerine
eski bir palto •rtm‚ş yatıyordu. Y‚z‚ solgun ve bitkindi. G•zlerinde sağlıksız bir ışık vardı.
Kollan birer sopa kadar ince ve kuruydu. G‚„l‚kle soluk alıyordu. Bir zamanlar yakışıklı
olduğu belliydi. Hastalık g‚zel y‚z‚n‚n ince hatlarını bozmuştu. Şimdi veremli ya da •l‚mc‚l
her hastaya olduğu gibi, onun da y‚z‚ne bakmak „ok korkun„ ve ‚z‚c‚yd‚. Yaşlı annesi, son
bir yıldır hep Vasya'sının iyileşmesini bekleyip durmuş, ama son saatinde artık bu d‚nyada
kalıcı olmadığını fark etmişti. ‹z‚nt‚den perişan bir halde, kollarını kavuşturmuş, ağlamadan
ve oğlunu seyretmekten hi„ usanmadan başında bekleyen kadın, sonunda olacağını bilmekle
birlikte bir iki g‚n i„inde sevgili Vasya'sının yoksullar mezarlığında karlann altına konup,
soğuk toprakla •rt‚leceğine inanmak istemiyordu. O anda kendisine bakan Vasya değildi.
Acıdan s‚z‚lm‚ş y‚z‚ ilahi bir huzur sa„ıyordu. Sonunda, bir bu„uk yıldır, uzun ve acılı
gecelerinde uyurken ya da uyanıkken d‚şlediği kadını karşısında buldu. Son
147
saatinde melek gibi karşısına „ıkan bu kadının onu bağışladığını anladı. Kadın ellerini tutuyor,
g•z‚nde yaşlarla ona g‚l‚ms‚yor, g‚zelim g•zleriyle onu seyrediyordu. B‚t‚n bunlar •l‚m
d•şeğindeki adamın ruhunu canlandırdı. Yaşam, sanki ayrılırken elveda demenin ne kadar acı
olduğunu hissetmesini ister gibi zavallı adamın kalbini yaktı ge„ti.
"Zina" dedi. "Zinochka! Benim i„in ağlama, acı „ekme, perişan olma, bana az zamanım
kaldığını hatırlatma. Sana hep, şimdi baktığım gibi bakmak istiyorum, ruhlarımızın yine
beraber olduğunu ve beni bağışladığını hissetmek istiyorum. Eskiden olduğu gibi ellerini bir
kez daha •pmek istiyorum, sonra belki de farkına bile varmadan •l‚p gideceğim! Ne kadar
zayıflamışsın Zinochka! Meleğim, bana ne g‚zel bakıyorsun? Hatırlıyor musun nasıl da
g‚lerdin? Hatırlıyor musun?... Ah Zina, senden beni bağışlamanı istemiyorum, eski g‚nleri
hatırlamak istemiyorum. Sen beni bağışlamış olsan da Zinochka, ben kendimi asla
bağışlamayacağım. Uykusuz, korkun„ ve „ok uzun geceler ge„irdim Zina. O geceler boyunca,
burada, bu yatakta yatıp d‚ş‚nd‚m. Kafamdan •yle „ok şey ge„ti ki, •lmemin benim i„in en
iyisi olacağına karar vereli „ok oluyor, en iyisi olacak!... Benim yaşamamam gerek
Zinochka!"
Zina ağlıyor ve sanki kelime selini durdurabilecekmiş gibi Vasya'nın elini sessizce sıkıyordu.
"Neden ağlıyorsun meleğim?" dedi hasta. "ˆl‚yorum diye mi? Ama ben zaten •l‚p g•m‚leli
„ok oluyor! Sen benden daha akıllısın, senin tertemiz bir kalbin var. Sen benim ne kadar k•t‚
ve basit bir insan olduğumu uzun zamandır biliyordun! Ne kadar onurlu, ne kadar soylusun...
Ah dostum, benim b‚t‚n hayatım bir r‚yaydı. Yaşamadım ben, r‚yalar g•r‚p durdum. ‡ok
gururluydum, et-rafımdakileri hep k‚„‚k g•rd‚m. Peki neden o kadar gururluydum? • Ben de
bilmiyorum? Kalbimin temizliğinden mi, yoksa duygularımın soyluluğundan mı gurur
duyuyordum? Ama bunlar, beraber Shakespeare okuduğumuz zamanlarda kaldı. Zina, ger„ek
hayata d•n‚nce saflığımı ve soyluluğumu g•sterdim işte..."
148

"Yeter" dedi Zina, "yeter!... Bunların hepsi yanlış ve boş şeyler... kendini •ld‚r‚yorsun!" \
"Neden konuşmama izin vermiyorsun Zina? Beni bağışladığını biliyorum, uzun zaman •nce
bağışlamıştın. Beni tanıdın, nasıl biri olduğumu anladın. İşte bana işkence eden bu zaten! Ben
senin aşkına layık değilim Zina! Sen hep temiz ve y‚ce g•n‚ll‚yd‚n. Annene benden başka
kimseyle evlenmeyeceğini s•yledin ve s•z‚n‚ tuttun, „‚nk‚ senin i„in verilen s•zler
•nemlidir. Ama ben, ben! İş ger„ek yaşama gelince... Biliyor musun Zinochka, o zamanlar
benimle evlenmekle neleri feda ettiğini anlayamamıştım bile. Benimle evlenirsen belki de
a„lıktan •leceğini g•rmemiştim. Aklıma bile gelmemişti! Tek d‚ş‚nebildiğim benimle,
geleceğin b‚y‚k şairiyle evleniyor olduğundu. Evliliğimizin bir s‚re i„in ertelenmesini
istediğin zaman ileri s‚rd‚ğ‚n nedenleri anlamak bile istemedim; sana işkence ettim, zorbalık
yaptım, azarladım, aşağıladım ve sonunda da o mektupla seni tehdit ettim. O anda aşağılık
bile değil, ahl†ksız kalleşin biriydim. Beni nasıl da k‚„‚k g•rm‚şs‚nd‚r! Evet, •lmem gerek!
İyi ki benimle evlenmedin! Ben seni hi„ anlayamayacak, sana işkence edecek, fakirliğimiz
y‚z‚nden senin hayatım da karartacaktım, yıllar b•yle ge„ip gidecek -kim bilir- belki de
hayatıma y‚k oldun diye senden nefret edecektim. B•ylesi daha iyi oldu! En azından acı
g•zyaşlarını kalbimi temizledi. Ah Zinochka! Beni eskiden olduğu gibi sev! Şimdi son
nefesimde... Yani, senin sevgine layık olmadığımı biliyorum ama... ama... Ah meleğim!"
Bu konuşma boyunca Zina hı„kırıklar i„inde birka„ kez onu susturmaya „alıştı. Ama
dinlemedi bile. İ„indekileri s•ylemek arzusuyla yanıp tutuşuyor, g‚„l‚kle de olsa, nefesi de
kesilse konuşmaya devam ediyordu.
"Eğer benimle karşılaşmasaydın, beni sevmeseydin daha uzun s‚re yaşardın!" dedi Zina.
"Neden yollarımız kesişti sanki?"
"Yo hayatım, yo, •l‚m‚mden kendini sorumlu tutma" diye devam etti hasta. "Her şeyin
su„lusu benim! Ne kadar gururluydum! Ne romantiktim! Benim aptalca hik†yemin
ayrıntılarını kimse an-
149lattı mı sana? İki yıl kadar •nce, burada katil bir mahk•m varmış. Caninin biriymiş ama
kırba„lanmaya sıra gelince y‚reksiz bir adam olu veriyormuş. Hastaların kırba„lanmadığını
bildiği i„in biraz votka bulmuş ve i„ine enfiye katıp karışımı i„miş. Bunun sonucunda da kan
kusmaya başlamış. O kadar „ok kusmuş ki ciğerleri hasar g•rm‚ş. Hastaneye kaldırılmış ve
birka„ ay sonra da veremden •lm‚ş. Evet, meleğim, o g‚n o mektubu yazdıktan sonra o su„lu
aklıma geldi... Ben de kendime aynı şeyi yapmaya karar verdim. Neden veremi se„tiğimi
merak edebilirsin. Neden kendimi asmadım ya da boğmadım? Ani bir •l‚mden korkuyor
muydum? Belki de. Burada bile tatlı bir romantizm olmadan edemiyoruz Zinochka! Kafamda
şu d‚ş‚nce vardı: Ben burada veremden •l‚m d•şeğinde yatarken senin beni bu hallere
d‚ş‚rd‚ğ‚n i„in kendini t‚ketmen „ok g‚zel olacaktı. Bana gelip su„unu kabul edecek,
•n‚mde diz „•kecektin... Ben de kollarında •l‚rken seni bağışlayacaktım... ‡ok aptalca
Zinochka, „ok aptalca değil mi?"
"Bundan s•z etme artık! "dedi Zina. "S•yleme bunları! Sen •yle bir insan değilsin... Başka
şeylerden konuşalım, birlikte ge„irdiğimiz mutlu ve g‚zel g‚nlerden!"
"‡ok mutsuzum hayatım, onun i„in anlatıyorum bunları. Seni bir bu„uk yıldır g•rmedim!
Şimdi de ruhumdaki b‚t‚n y‚k‚ sana boşaltıyorum! O zamandan beri yalnızım ve seni
d‚ş‚nmeden ge„irdiğim bir anım bile olmadı meleğim! Senin sevgini kazanmak, hakkımdaki
fikirlerini değiştirmek i„in bir şeyler yapabilmeyi nasıl da isterdim biliyor musun Zinochka?
Son zamanlara kadar •leceğimi hi„ d‚ş‚nmemiştim. Hemen „ekmemiştim, uzun zaman g•ğ‚s
ağrıları „ekip durdum ve sa„ma sapan fikirler aklıma geliyordu! ˆrneğin, birdenbire b‚y‚k bir
şair oluyor ve yazdığım uzunca bir şiiri 'Yurdumdan Notlar' adlı bir kitapta yayımlıyordum.
B‚t‚n duygularımı ve ruhumu o kitaba d•kecektim ve sen nerede olursan ol seninle olacak,
şiirle sana kendimi hatırlatacaktım. En sevdiğim r‚yam senin, 'yok canım! Benim
d‚ş‚nd‚ğ‚m kadar k•t‚ biri değilmiş!' demendi. Ne aptalca, değil mi Zinochka?"
150
"Hayır Vasya, hayır!" dedi Zina.
Zina hastanın g•ğs‚ne yaslanıp ellerini •pt‚.
"Nasıl da kıskanıyordum seni! Senin evlendiğini •ğrenecek olsam •l‚r‚m sanıyordum. Evine
gizlice birilerini yollayıp seni izlettim, casusluk yaptım... Hep o geliyordu" deyip başıyla
annesini işaret etti. "Mozglyakov'u sevmedin, değil mi Zina? Meleğim. Ben •l‚nce de beni
hatırlayacak mısın? Hatırlayacağını biliyorum. Ama yıllar ge„ecek ve kalbin soğuyacak,
ruhuna kış gelecek, beni unutacaksın Zinochka!"
"Hayır, hayır asla! Hi„ evlenmeyeceğim! Sen benim ilk... ve tek..."
"Her şey •l‚r Zinochka, her şey, hatta anılar bile!... Soylu duygularımız bile •l‚r. Onların
yerini sağduyu alır. Yakınıp durmamızın ne yararı var? Hayatın tadını „ıkar, uzun ve mutlu
yaşa Zina. Yapabilirsen birini sev, bir cesedi sevemezsin! Ara sıra da olsa beni hatırla. K•t‚
şeyleri aklına getirme, onları bağışla. Aşkımızda iyi şeyler de vardı Zinochka! Ah o altın
g‚nler sonsuza g•m‚ld‚ler... Dinle meleğim: Ben g‚n batımını hep „ok sevmişimdir. Beni ara
sıra o saatlerde hatırla! Yo, yo neden •lmem gerekiyor sanki? Tekrar hayata d•nmeyi nasıl da
isterdim! Hatırla hayatım, hatırla, o zamanı hatırla! İlkbahardı, g‚neş pırıl pırıl parlıyordu,
„i„ekler to-murcuklanmıştı, sanki etrafımızda bayram kutlanıyordu... Ama şimdi...Bak bak!"
Zavallı adam solgun eliyle buz tutmuş, pis pencereyi g•steriyordu. Sonra Zina'nın elini tuttu,
g•zlerine bastırdı ve acı acı hı„kırmaya başladı. Hı„kırıkları, yıpranmış g•ğs‚n‚ par„alamakla
tehdit ediyorlardı sanki.
B‚t‚n g‚n ağlayıp sızlayarak acı „ekti. Zina elinden geldiğince onu rahatlattı, ama ruhu
dayanılmaz acılar i„indeydi. Onu asla unutmayacağını ve onu sevdiği gibi başkasını
sevmeyeceğini s•yledi. İnandı adamcağız ve g‚l‚mseyip elini •pt‚, ama ge„mişin anıları
ruhunu yakıp kavurdu. B•ylece ge„ti bir g‚n. Bu arada deh-
151sete d‚şen Marya Aleksandrovna belki on kez kızını „ağırtıp, eve d•nmesi, adını k•t‚ye
„ıkarmaması i„in yalvardı. Sonunda hava kararmaya başlayınca, dehşetten aklını ka„ırıp
kendisi Zina'ya gitmeğe karar verdi. Kızını •teki odaya „ağırıp yalvardı, neredeyse diz
„•kerek kalbinden bu han„eri „ıkarmasını istedi. Zina hasta bir halde yanına gelmişti. Başı
alev alev yanıyordu. Annesini dinledi ama dediklerini anlamadı. Sonunda Marya
Aleksandrovna ‚mitsizce oradan ayrıldı, „‚nk‚ Zina o gece •l‚m d•şeğindeki adamın evinde
kalmaya kararlıydı.B‚t‚n gece yatağının başında durdu. Hasta giderek k•t‚leşti. Yeni g‚n
doğdu, ama hastanın o g‚n‚ g•rebileceğinden hi„ umut yoktu. Yaşlı anne „ılgına d•nd‚,
hi„bir şey anlamamış gibi ortalarda dolanıyor, oğluna i„emeyeceğini bile bile ila„lar vermeğe
uğraşıyordu. Adamın acısı uzun s‚rd‚. Hi„ konuşamıyor, yalnızca kaba, anlaşılmaz s•zc‚kler
g•ğs‚n‚ yırtarak geliyordu. Son ana kadar Zina'ya ba.cmayı, g•zlerindeki ışık kararmağa
başladıktan sonra da eliyle onun elini arayıp tutmayı s‚rd‚rd‚. Kısa kış g‚n‚ ge„iyordu.
G‚neşin son ışığı k‚„‚k odanın buz tutmuş, tek penceresinde yaldızlandığında, hastanın ruhu
da yorgun bedeninden ayrıldı ve ışığın peşinden u„up gitti. Yaşlı kadın sevgili Vasya'sının •l‚
bedenini •n‚nde g•r‚nce d•v‚nerek „ığlık attı ve kendini oğlunun g•ğs‚ne bıraktı.
"Oğlumu yıpratan sensin yılan!" diye bağırdı Zina'ya ‚z‚nt‚yle. "Onu bu hale getiren sensin,
vefasız, şeytan!"
Ama Zina'nın hi„bir şeyi duyduğu yoktu. B‚t‚n duygularını yitirmiş gibi •l‚n‚n başında
duruyordu. Sonunda ileri doğru eğildi, ha„ „ıkardı, onu •p‚p dalgın dalgın odadan „ıktı.
G•zleri yanıyor, başı d•n‚yordu. Yaşadığı acı deneyimler ve uykusuz ge„irdiği iki gece aklını
başından almıştı. B‚t‚n ge„mişinin kalbinden s•k‚l‚p alındığını hissetti belli belirsiz. Artık
kasvetli ve tehditkar yeni bir yaşam başlıyordu.
Daha on adım gitmemişti ki birdenbire Mozglyakov •n‚ne „ıkıverdi. Onu orada beklediği
belli oluyordu.
"Zinaida Afanasyevna" diye başladı korku dolu bir fısıltıyla.
152
Ortalık h†l† aydınlık olduğundan etrafını ş•yle bir kola„an etti.
"Zinaida Afanasyevna ben bir eşeğim. Ama izninizle artık değilim, „‚nk‚ her şeye rağmen
g‚zel bir şey yaptım. Yaptığım eşekliklere de „ok pişmanım... Aklım karmakarışık Zinaida
Afanasyevna. Beni bağışlayın, bunun i„in pek „ok neden vardı..."
Zina g‰rmeyen g‰zlerle ona baktı ve sessizce yoluna devam etti. Yˆksek tahta kaldırım iki
kişinin yan yana yˆrˆyemeyeceği kadar daralınca Zina ona yer a„madı ve Pavel
Aleksandrovich kaldırımdan inip, sˆrekl i yˆzˆne bakarak yanı sıra yˆrˆdˆ.
"Zinaida Afanasyevna" diye devam etti, "dˆşˆnˆyorum da eğer siz de isterseniz ben evlenme
teklifimi yinelemeye hazırım. Hatta her şeyi unutacağım Zinaida Afanasyevna, bˆtˆn o
rezaletleri, utancı, sizi bağışlayacağım. İkimiz de kasabada kaldığımız sˆrece bunu kimseye
s‰ylemeyeceğiz. Siz hemen buradan gidersiniz, ben de gizlice arkanızdan gelirim. Kimsenin
bizi tanımadığı, ıssız bir yerde evleniriz ve posta arabasıyla yolculuk yapıp Petersburg'a
gideriz. Yalnızca kˆ„ˆk bir bavul alırsınız yanınıza... tamam mı? Kabul mu Zinaida
Afanasyevna? Buralarda fazla duramam; bizi beraber g‰ren olur."
Zina cevap vermedi; Mozglyakov'a bakmakla yetindi. Mozglyakov bu bakıştan her şeyi
anladı, şapkasını „ıkarıp veda etti ve geldiği gibi fırlayıp gitti.
"Nasıl olur?" diye meraklandı. "Ge„en akşam „ok duy gˆlˆydˆ, her şeyde kendini su„luyordu.
Belli ki bir gˆnˆ bir gˆnˆnˆ tutmuyor!"
Bu arada Mordasov'da olaylar birbiri ˆzerine yığılıyordu. Korkun„ bir olay oldu.
Mozglyakov'un otele yerleştirdiği Prens aynı gece hastalandı, durumu olduk„a ciddiydi.
Mordasovlular olayı sabah ‰ğrendiler. Kallist Stanislavich hemen hemen hi„ ayrılmadan
hastanın başında bekledi. Akşama doğru Mordasov'un bˆtˆn doktorları biraraya geldiler.
Onlara g‰nderilen davet mektupları Latince yazılmıştı. Latince yazılsa ne olur, Prens
tamamen bilincini kay-
153betmişti. Durmadan sayıklıyor, peruklardan s‰z ediyor, Kallist Stanislavich'ten romantik
şarkılar s‰ylemesini istiyor, hatta bazen korkuyla bağırıyordu. Doktorlar Mordasov
konukseverliğinin Prens' e mide iltihabı yaptığına ve bunun otele giderken yolda beynine
sı„radığına karar verdiler. Zihinsel bir şok ge„irdiği olasılığı da g‰zardı edilmedi. Sonu„ta
doktorlar „oktan ‰lˆme yaklaşmış olan Prens'in artık kurtulamayacağı ger„eğine dikkat
„ektiler. Bu son dˆşˆncelerinde yanılmamışlardı. ƒ„ˆncˆ gˆnˆn akşamı zavallı ihtiyar otelde
‰ldˆ. Bu olay Mordasovlular'ı „ok etkiledi. Hi„ kimse olayların b‰yle ciddileşeceğini
dˆşˆnmemişti. Herkes, ‰lˆ daha yıkanıp g‰mˆlmeye hazırlanmadan, kalabalıklar halinde
otele doluştu. Konuştular, fikir yˆrˆttˆler, kafalarını salladılar ve Marya Aleksandrovna ile
kızını kastederek 'zavallı Prens'in katillerine' lanetler yağdırdılar. Herkes bu olayın, sırf rezalet
olma ‰zelliği taşıdığı i„in, hi„ hoş olmayan bir şekilde duyulacağını ve Rusya sınırları dışına
bile yayılacağını hissediyordu. S‰ylenenlerin ve ileri sˆrˆlenlerin haddi hesabı yoktu. Bu
zaman boyunca Mozglyakov „ok telaşlı ve ˆzgˆndˆ; oraya buraya koşturmaktan başı
d‰nmˆştˆ. Zina'yı g‰rmeye gittiğinde de b‰yle bir ruh hali i„indeydi. Zor bir durumdaydı.
Prens'i kasabaya getiren oydu; onu alıp otele yerleştiren de oydu; şimdi bu adamı ne
yapacağını, nereye, nasıl g‰tˆreceğini bilmiyordu. Kime haber vermeliydi? Dukhanovo'ya mı
g‰tˆrmeliydi? En k‰tˆsˆ de onu Prens'in yeğeni olarak tanıyor olmalarıydı. Bu ihtiyarın
‰lˆmˆnden sorumlu tutulmaktan korkuyordu. "Petersburg sosyetesinde bile bu olay
konuşuluyor olabilir!" diye dˆşˆndˆ ˆrpererek. €ğˆt almak i„in Mordaso vlular'a gitmenin bir
yararı olmazdı. Nedense birdenbire korkmuşlar ve Mozg-lyakov'u ˆmitsizlik i„inde ‰lˆyle
yalnız bırakıp ka„ışmışlardı. Ama sonra, hi„ beklenmedik bir değişiklik oldu. Ertesi gˆn sabah
erkenden kasabaya bir yabancı geldi. Bˆtˆn Mordasov onu konuşuyordu, fısıltıyla tabii. Main
Caddesi'nden Vali konağına giderken her „atlakta bir g‰z onu izliyordu. Hatta vali Pyotr
Mikhailovich bile şaşırmış ve bu yeni konuğa ne yapacağını bilememişti. Konuk, ‰len
Prens'in akrabası olan, ˆnlˆ Prens Shchepetilov'du. Otuz beş
yaşlarında, apoletli ve kordonlu bir albaydı. Mordasov'un bˆtˆn memurları kordonlarını
g‰rˆnce anlatılmaz bir korkuya kapıldılar. Polis şefi „ok şaşkındı ve asık suratla da olsa gidip
kendini tanıttı. Prens Shchepetilov Petersburg'dan geldiğini ve en route* Dukhanovo'ya da
uğradığını s‰yledi. Dukhanovo'da kimseyi bulamayınca amcasının peşinden Mordasov'a
gelmiş, orada duyduğu haber ve etrafını saran karmakarışık dedikodularla yıldırım „arpmışa
d•nm‚şt‚. Pyotr Mikhailovich bile gerekli a„ıklamaları yaparken telaşlanmıştı. Aslında
Mordasov'daki herkes su„luluk duyuyordu. En k•t‚s‚ de konuğun ciddi ve hoşnutsuz bir
ifade takınmasıydı. Belki de kendisine kalan mirastan hoşnut kalmamıştı. Hemen olayla bizzat
ilgilenmeye başladı. Mozglyakov bir dolandırıcıymış gibi derhal geri „ekildi ve ger„ek yeğene
yer a„ıp ortalardan kayboldu. Kimse nerede olduğunu bilmiyordu. Cenazenin manastıra
g•t‚r‚lmesine karar verildi, orada bir t•ren hazırlanmıştı. Konuk Prens, ciddi, soğuk, kısa ve
•z, ama nazik bir şekilde talimatlar veriyordu. Ertesi g‚n cenaze t•renine katılmak i„in b‚t‚n
kasaba manastıra gitti. Kadınlar, Marya Aleksandrovna'nın, kilisenin emrettiği gibi, gelip
tabutun •n‚nde diz „•kerek af dileyeceği dedikodusunu yaydılar. Kuşkusuz bunlar
sa„malıktan başka bir şey değildi. Marya Alaesandrovna kiliseye falan gelmedi. Aslında
s•ylemediğimiz bir şey var: Zina eve d•ner d•nmez annesi, artık orada kalmanın imk†nsız
olduğunu d‚ş‚nerek hemen o akşam „iftliğe taşınmaya karar vermişti. G‚venli bir k•şeye
„ekilince de kasabadan gelecek dedikodulara kulaklarını d•rt a„tı, yeni konukla ilgili bir
şeyler •ğrenebilmek i„in uşaklarını keşif turlarına g•nderdi ve g‚nlerini heyecan ateşi i„inde
ge„irdi. Manastırdan Dukhanovo'ya giden yol, evine bir verst bile değildi. B•ylelikle Marya
Aleksandrovna t•ren bittikten sonra manastırdan Dukhanovo'ya kıvrıla kıvrıla giden t•ren
alayım penceresinden kuşbakışı g•rebiliyordu. Tabut y‚ksek„e bir arabaya konmuştu.
Arkasındaki uzun araba konvoyu kasaba kavşağına kadar •l‚ye eşlik etti. Bu
* Yol ‚st‚nde.
154
155kasvetli araba, bembeyaz karların i„inde kapkara bir g•r‚nt‚ taşıyarak, kendine yaraşır bir
g•rkemle ağır ağır ilerliyordu. Marya Aleksandrovna uzun s‚re bakmaya dayanamadı ve
pencereden „ekildi.
Bir hafta sonra Afanasy Matveich ve kızıyla beraber Moskova'ya taşındı. Bir ay sonra da
Marya Aleksandrovna'mn „iftlikteki ve kasabadaki evlerini satışa „ıkardığı haberi
Mordasov'da yayıldı. İşte Mordasov bu comme il f aut hanımı artık sonsuza dek kaybetmişti!
Gidişi bile dedikodusuz olmadı. İnsanlar „iftliğin Afanasy Matveich ile birlikte satıldığını bile
s•ylediler...
Bir iki yıl ge„ti, o zamana kadar Marya Aleksandrovna tamamen unutuldu. Yazık! D‚nya hali
b•yledir işte! Bu arada başka bir kasabadan bir „iftlik alıp oraya taşındığı ve tabii hi„
kuşkusuz oradaki herkesi de h‚km‚ altına aldığı s•ylenmişti. Zina h†l† koca bulamamıştı.
Afanasy Matveich de... Belki de artık bu dedikoduları tekrarlamanın bir anlamı yok; nasıl olsa
hepsi uydurma.
Mordasov kayıtlarımın ilk b•l‚m‚ne son noktayı koyalı ‚„ yıl olmuş. Bir kez daha
m‚sveddelerimi a„ıp, hik†yeme eklemeler yapacağım kimin aklına gelirdi? Neyse hemen
konuya ge„elim! Pavel Aleksandrovich Mozglyakov'dan başlayacağım. Mor-dasov'dan
ayrılınca doğru Petersburg'a gitti. Orada kendisine uzun zaman •nce s•z verilen h‚k‚met
işine girdi. Mordasov'da olanları tamamen unuttu ve kendini Vasilevsky Adası ile Gallery Li-
mam16'nın sosyete yaşamının girdabına bıraktı. G•nl‚nce yaşadı, kadınların peşinden koştu,
son modaya uydu, †şık oldu, evlenme teklif etti, bir kez daha red cevabı alınca boş kafalılığı
ve bir o kadar da aylaklığı y‚z‚nden bunu hazmedemedi, h‚k‚metin bir başka teftiş işi ya da
ona benzer bir iş i„in, u„suz bucaksız baba topraklarımızın uzak bir b•lgesine giden bir
heyette g•rev aldı. Heyet dağları tepeleri olaysızca aşıp, uzun yolculuklardan sonra o 'uzak
b•lge'nin genel valisinin huzuruna „ıktı. Uzun boylu, zayıf, sert bir adam olan vali, savaşta
sayısız yaralar almış, g•ğs‚nde iki yıldızı
ve beyaz ha„ı olan eski bir askerdi. Heyeti gayet ciddiyet ve nezaketle karşıladı. O akşam
evinde, karısının isim g‚n‚ kutlamaları onuruna d‚zenlenecek baloya hepsini davet etti. Pavel
Aleksandrovich buna „ok memnun oldu. Etki yaratabilmek ‚midiyle, en iyi Petersburg
kıyafetini giyip balo salonuna girdi. Yıldızlı ve kabarık apoletli bir s‚r‚ y‚ksek r‚tbe
‚niforması karşısında biraz neşesi ka„tı. Valinin gen„ ve g‚zel olduğunu duyduğu karısına
iltifatlarda bulunması gerekiyordu. Hafif bir cakayla kadının yanına gitmesiyle hayretten
donup kalması bir oldu. Muhteşem bir balo elbisesi ve elmaslar i„inde, gururlu ve kibirli Zina
karşısında duruyordu. Pavel Alek-sandrovich'i tanımadı. Y‚z‚ne ş•yle bir bakıp kafasını
„evirdi. Hayretten donup kalan Mozglyakov bir k•şeye „ekildi, kalabalığın i„inde genel
valinin balosunda bulunmanın ‚rkekliğini duyan, utanga„, gen„ bir memurla „arpıştı. Pavel
Aleksandrovich adamı soru yağmuruna tuttu ve fazlasıyla ilgin„ şeyler •ğrendi. Genel vali iki
yıl •nce 'uzak b•lge'den Moskova'ya gitmiş ve orada aristokrat bir ailenin, zengin kızıyla
evlenmiş. Karısı „ok g‚zelmiş, onun ‚zerine g‚zellik yoktur denilebilirmiş, ama son derece
gururlu bir hava taşıyormuş. Yalnızca valiyle dans edermiş. O baloda, bir kısmı dışardan
gelen dokuz general varmış. Vali'nin eşinin annesi de onlar)a birlikte yaşıyormuş, sosyeteden
gelen, „ok akıllı bir ka-dınmış, ama o kadın bile kızının s•z‚nden „ıkmazmış.Vali deli gibi
sevdiği karısını pek sık g•remezmiş. Mozglyakov Afanasy Mat-veich'i de sormayı başardı,
ama oralarda adını sanını duyan yoktu.
Her nasılsa birden cesaretlenip odaları dolaşmaya başladı ve-sonunda Marya
Aleksandrovna'yı g•rd‚. Muhteşem bir kıyafet giymiş, pahalı bir yelpaze sallıyor ve d•rd‚nc‚
sınıf bir memur hanımıy.a neşeli neşeli konuşuyordu. Unvan meraklısı birka„ kadın etrafını
sarmıştı. Marya Aleksandrovna onlara alışılmamış bir sevecenlik g•steriyordu. Mozglyakov
kendisini tanıtma cesaretini buldu. Marya Aleksandrovna •nce şaşırdı, ama hemen so-
ğukkanlığını yeniden toplayıp karşılaştıklarına memnun oldu-
156
157ğunu ifade etti. Petersburg'daki tanıdıklarını sordu. Neden Avrupa'ya gitmediğini merak
etti. Mordasov'dan ise hi„ s•z a„madı, sanki •yle bir yer yoktu. Sonra Petersburg'dan •nemli
bir Prens'in hatırını sormak istedi, ama Mozglyakov o adı hi„ duymamıştı. Derken kır sa„lı,
parf‚m kokan bir adama d•nd‚ ve y‚z y‚ze durmalarına rağmen bir saniye i„inde Paveİ
Aleksandrovich'i unu-tuverdi. Mozglyakov y‚z‚nde alaylı bir g‚l‚mseme ve elinde
şapkasıyla balo salonuna d•nd‚. Nedense kendini bir par„a k‚„‚msenmiş ve •nemsenmemiş
hissederek dans etmemeye karar verdi. Ters ve boş bir bakış, şeytani ve acı bir g‚l‚ş b‚t‚n
gece y‚z‚nden hi„ silinmedi. Bir s‚tuna dayandı (sanki balo salonuna bilerek s‚tunlar
konmuştu) ve balo boyunca birka„ saat, g•zleriyle Zina'yı izleyerek, hep aynı pozda durdu.
Ah yazık! Takındığı pozlar bo-şunaydı. Zina onu fark etmedi bile. Sonunda hep aynı pozda
durmaktan dolayı bacağının acıdığını, daha sonra da acıktığını hissetti. Acı „eken bir †şık
sıfatıyla yemeğe kalacak değildi ya! Ayrıldı! Odasına d•nd‚ğ‚nde g‚zel bir dayak yemiş gibi
bitkin hissediyordu kendini. Yatmadan •nce „oktandır unuttuğu şeyleri hatırladı.
Ertesi sabah resmi bir iş yolculuğu olasılığı „ıkınca Mozglyakov gitmek i„in g•n‚ll‚ oldu.
Kasabadan ayrılırken neşesi yerine geldi. Kar u„suz bucaksız, ıssız tarlaları parıldayan bir
kefen gibi •rtm‚şt‚. Ta uzaklarda ufuk „izgjsinde, sık ormanlar belli belirsiz bir karaltı
oluşturuyordu.
Sabırsız atlar, ayaklarıyla karları toz gibi fırlatarak ileri doğru u„uyorlardı. Kızağın „anı
şıngırtılar „ıkarıyordu. ˆnce deri n derin d‚ş‚ncelere dalan Pavel Aleksandrovich, sonra hayal
kurmaya, derken uyumaya başladı. ‹„‚nc‚ durağa gelene dek uyudu. Kalktığında yeniden
canlanmıştı ve aklında bambaşka d‚ş‚nceler vardı.
-SON-
158
A„ıklamalar
1 Mordasov: Dostoyevski b‚y‚k olasılıkla bu ismi V.A. Sologub'un •yk‚s‚ The Tarantas'tan
(1845) esinlenerek se„miştir. ˆyk‚de karakterler Mordasy adındaki bir k•ye yolculuk
yaparlar. Morda Rus„a'da '„irkin surat' anlamına gelmektedir.
2 ... dedikodunun kesilmesi gerektiğini: Bu kısım, Marya Aleksandrovna'nın kişisel
•zelliklerini anlatan diğer kısımlarda da olduğu gibi, Gogol'‚n Dostlara Mektuplardan
Se„meler eserinden alınmış bir g‚l‚n„leme ‚slubudur.
3 Lizbon depremi: 1755'te Lizbon'un ‚„te ikisini harap eden ve otuz binden fazla insanın
•l‚m‚ne sebep olan depremdir. Voltaire'in birka„ eserine de ilham kaynağı olmuştur.
4 Pinetti: 18. y‚zyıl İtalya'sında bir hokkabaz.
5 Eski evin koruyucuları... : Burbon Hanedanı'nın destek„ileri.
6 ... gazilerimiz i„in,..: Kırım Savaşı'na bir g•nderme. Hik†ye, herhalde 1854-1856 yılları
arasında ge„iyor.
7 Onunla aramız gayet iyiydi: Gogol'‚n, Puşkin'le 'arasının iyi olduğunu' iddia eden
kahramanı Khlestakov'a g•nderme (Baş M‚fettiş, 3. Perde, 6. Sahne).
8 Viyana Kongresi: Avrupa birliğinin I. Napolyon ‚zerindeki zaferinden sonra, 1814-1815
yılları arasında yapılan bir kongre.
9 Kocası oradadır da, kadın Tver'dedir...: 1845'te, Petersburg'da Alek-sandrinsky
Tiyatrosu'nda sahnelenen bir komedinin adı: Kocası kapıda, ama kadın Tver'e gitti.
10 Readers' Library: Bu Petersburg dergisi, 1850'lerde, hi„ tanınmayan şairlerin şiirlerini
basmakla ‚nlenmişti.
11 Florian ve gen„ k•yl‚lerine...: Jean-Pierre Florian (1755-94), masallar, pastoral ve
duygusal hik†yeler yazan Fransız bir yazar.
12 Malagat: Marya Aleksandrovna, Chopin'in zaman zaman kışlan ge„irdiği Mayorka'yı
kastediyor.
13 ... şalla dans...: 'Şalla dans', kız okullarında en iyi •ğrencilere tanınan bir ayrıcalık.
14 Laıızin: Antonin de Lauzıın (1633-1723). XIV. Louis'nin aşk maceralarıyla ‚nl‚ g•zdesi.
15 Seylan'ın Anıları: Fransız yazar Frederic Melchior Soulie (1800-47)'nin bir romanı.
16 Vasilevsky Adası ile Gallery Limanı: Dostoyevski burada ince bir alayda bulunuyor;
„‚nk‚ adı ge„en semtler genellikle d‚ş‚k gelirli memurların ve k‚„‚k b‚rokratların
oturdukları semtlerdi.
15930 KASIM 1996
DEVLET N‹SHASIl
ˆTEKİ YAYINEVİ
ˆTEKi KLASİK Roman
YAPIM
ˆteki Ajans
KAPAK TASARIMI
Arif Turan
REDAKTˆR
Celal İnal
BASKI ve CİLT
Emel Matbaası
BİRİNCİ BASKI
1996
dostoyevski
AMCANIN R‹YASI
ˆTEKİ, A„t Yayıncılığın kuruluşudur.
T‹RK‡ESİ
Serpil DEMİRCİ
YˆNETiM YERİ
Mediha Eldem Sokak 52/1
06421 Kızılay/ANKARA
Tel: 312 435 38 33
Fax: 312 433 96 09
ISBN 975-8012-52-5
BEYAZIT DEVLET K‹T‹PHANESi
Tasnif No. Demirbaş No
891-733 349944
7804-P6
AMCANIN RƒYASIAMCANIN RƒYASI
(Mordasovl'un kayıtlarından)
BİRİNCİ BOLUM
Marya Aleksandrovna Moskaleva, hi„ kuşkusuz Mordasov'un bir numaralı kadınıdır -bu hi„
tartışılmaz. Kadın, sanki hi„ kimseye ihtiyacı yokmuş, hatta tam tersine herkesin ona ihtiyacı
varmış gibi davranır. Hi„ kimse onu sevmez, ˆstelik pek „ok kişinin ona karşı i„ten bir nefret
beslediğini s‰ylemek de abartı olmaz. Ama ‰te yandan herkes ondan „ok korkar. Onun da
istediği budur zaten. B‰yle bir istek politika gereğidir. Marya Aleksandrovna asılsız
dedikodulara „ok meraklıdır ve eğer o gˆn kˆ„ˆk de olsa herhangi bir ‰nemli haberi
yakalayamadıysa gece g‰zˆne uyku girmez. Bˆtˆn bunlara rağmen ‰yle bir tavır sergiler ki bu
heybetli kadının dˆn-yanın ya da en azından Mordasov'un dedikodu kaynağı olduğu kimsenin
aklına bile gelmez. Tam tersine insan onun yanındayken dedikodunun kesilmesi gerektiğini2-
dedikoducuların ‰ğretmenlerinin huzurundaki ‰ğrenciler gibi kizarıp bozaracağını ve tir tir
titreyeceğini, yanında ancak „ok se„kin konuların konuşulması gerektiğini sanır. Mordasov'un
bazı sakinleri hakkında ‰yle ciddi ve nazik şeyler bilir ki uygun bir ortamda bunlardan
bahsedecek olsa ve hepsini yalnızca kendisinin bildiği bir yolla kanıtlasa, Mordasov Lizbon
depremine3 eşdeğer bir sarsıntı ge„irirdi. Bildiği bu sırlar konusunda daima sessizliğini korur
ve ‰zel koşullarda, en yakın hanım arkadaşlarından başka kimseye anlatmaz. Bildiklerini,
konuyla ilgili kişiye son yumruğu atmaktansa, onu sˆrekli bir korku i„inde yaşatmak i„in
tehdit unsuru olarak kullanır. Bu bir zekŠ ve strateji meselesidir! Marya Aleksandrovna her
zaman aramızda herkesin ‰rnek aldığı o kusursuz comme il faut*'uyla dikkatleri
„ekmiştir.Comme ilfaut s‰z konusu olunca Mordasov'un kadınları i„inde rakibi yoktur.
Rakibini tek bir kelimeyle nasıl ‰ldˆreceğini, param par„a edeceğini ve yok edeceğini iyi
bilir, buna biz de tanık olmuştuk. Bu kelimeyi s‰ylerken de ne yaptığının farkında bile
değilmiş gibi g‰rˆnmeyi becerir. Herkes de bilir ki bu ancak soylulara yakışır bir ‰zelliktir.
Bu tˆr numaralarda Pinetti4'yı hi„ aratmayacağı s‰ylenebilir. Sosyal ilişkilerinin alanı son
derece geniştir. Mordasov'a gelen pek „ok ziyaret„i, onun konukseverliğinden gayet memnun
bir şekilde gider ve sonradan haberleşmeyi de sˆrdˆrˆr. Bir beyefendi onun i„in bir şiir bile
yazmıştı ve Marya Aleksandrovna bunu herkese gururla g‰sterip durur. Ziyarete gelen bir
yazar kısa romanını ona ithaf etmiş ve bir akşam toplantısında yˆksek sesle okuduğu zaman
„ok hoş bir etki yaratmıştı. Yalnızca bizim b‰lgede bilinen boynuzlu bir b‰cek tˆrˆnˆ
incelemek i„in ‰zel bir ama„la ta Karlsruhe'den kalkıp gelen ve bu konuda d‰rt ciltlik bir
kitap yazan bir Alman bilim adamı Marya Aleksandrovna'nın zarifliği ve konukseverliği
karşısında ‰ylesine hayrete dˆştˆ ki bu-
* Gerektiği gibi, yakışık alacak bi„imde, se„kin, nitelikli.
gˆne kadar halen Karlsruhe'den saygılı ve kusursuz bir mektup arkadaşlığını sˆrdˆrˆyor.
Marya Aleksandrovna bazı y‰nlerden Na-polyon'a benzetilmektedir. Tabii bunun dˆşmanları
tarafından yapılan ve ger„ek olmaktan „ok ,alay niyeti taşıyan bir şey olduğunu s‰ylemeğe
gerek yok sanırım. Bununla beraber, bir yandan bu benzetmedeki inkŠr edilemez garipliği
kabul ederken şu masum soruyu sormaya cˆret edemeden de duramıyorum: ‡ok rica ederim,
neden Napolyon boyundan bˆyˆk işlere kalkışıp beceremediğinde bile ne oldum delisi oldu
acaba? Eski evin koruyucuları5 bunu, Napolyon'un sadece kraliyetten gelmemekle kalmayıp,
iyi bir aileden gelen bir beyefendi bile olamaması ger„eğine dayandırmaktadırlar. Bu yˆzden
de doğal olarak toplumdaki yerini hatırladık„a kendi durumunun yˆceliğinden dehşete
dˆşmˆştˆ. Eski Fransız sarayını akıllara getiren b‰yle nˆkteli bir benzetmeye rağmen ş‰yle
bir soru sormağa yine cˆret ediyorum: Nasıl oluyor da Mordasov'un baş kadını olma
‰zelliğini hep elinde tutan Marya Aleksandrovna hi„bir koşulda ne oldum delisi olmamıştı?
Kuşkusuz herkesin: "Bakalım Marya Aleksandrovna bu g‚„ durumun ‚stesinden nasıl
gelecek?" diye sorduğu durumlar olmuştu. Ama o g‚„ durum ortaya „ıktığı gibi „ekip giderdi.
Hem de „abucak! Her şey yine eskisi gibi hatta bazen eskisinden de daha iyi bir hale gelirdi.
ˆrneğin, kocası Afa-nasy Matveich'in, yeteneksizliğinden ve aptallığından dolayı h‚k‚met
m‚fettişinin gazabına uğrayarak memuriyetteki g•revini nasıl kaybettiğini herkes hatırlar.
Herkes Marya Aleksandrovna'nın karamsarlığa d‚ş‚p, boyun eğeceğini, yalvarıp yakaracağını
-yani kolunun kanadının kırılacağını- sanmıştı. Hi„ de •yle olmadı. Marya Aleksandrovna
yalvarmakla bir yere varılamayacağını anladı ve her şeyi •yle bir ayarladı ki toplumdaki
etkisine zarar getirmediği gibi evi Mordasov'un kalbur‚st‚ evi olarak anılmaya devam etti.
Maliye memurunun eşi ve Marya Aleksandrovna'nın dışardan dostu gibi g•r‚nse de aslında
m‚zmin d‚şmanı olan Anna Nikolayevna Antipova zaferini ilan etmişti bile. Ama herkes
Marya Aleksandrovna'nın cesaretinin •yle kolay kolay kırılmadığını g•r‚nce,
onun!Kendisinden biraz •nce s•z ettiğimize g•re, artık Marya Alek-sandrovna'nın kocası
Afanasy Matveich hakkında birka„ kelime s•ylemenin sırası geldi. Onun hakkında ilk
s•ylenecek şey gayet heybetli ve son derece prensipli bir adam olduğuydu. Bununla birlikte
bir sıkıntı anında hemen paniğe kapılır ve hi„ g•rmediği bir „itle karşılaşan ke„iye benzerdi.
ˆzellikle isim g‚n‚ yemeklerinde beyaz kravatlarından birini taktığı zaman olağan‚st‚
heybetli oluyordu.
Ama b‚t‚n o heybetli tavrı ve haşmeti konuşmaya başladığı ana kadar s‚rerdi. B•yle bir anda,
ifademi bağışlayın, kulaklara pamuk tıkamaktan başka bir „are yoktu. Hi„ kuşkusuz Marya
Alek-sandrovna'ya layık biri değildi. Bu herkesin de kabul ettiği bir g•r‚şt‚. Bulunduğu
mevkii elinde tutması da karısının becerisiydi. Benim fikrimce şimdiye kadar „oktan bir
bostana korkuluk olarak konmuş olmalıydı. Ancak ve yalnızca orada vatandaşları i„in
ger„ekten b‚y‚k bir yarar sağlardı. Marya Aleksandrovna, Afanasy Matveich'iMordasov'un
‚„ verst* dışındaki, y‚z yirmi n‚fuslu tek servetlerine s‚rg‚ne g•nderdiğinde •vg‚ye değer
bir davranış sergilemişti. Şunu da s•yleyeyim, bu servetle kadın evinin onurunu layığıyla
korumayı başarmaktadır. Herkes bilir ki kadın Afanasy Matveich'i yanında tutuyorsa bu,
devlet dairesinde bir işi ve maaşıyla ...başka t‚r geliri olduğu i„indi. Maaşı ve diğer geliri
kesilir kesilmez yeteneksizlik ve yararsızlık y‚z‚nden hemen g•zden d‚şt‚. O zaman herkes
yargılarındaki d‚r‚stl‚k ve kararlı karakteri konusunda kadına •vg‚ler yağdırmıştı.
Afanasy Matveich şehir dışında varlık i„inde yaşamaktadır. Bir kere onu g•rmeye gitmiş ve
bir saat kadar onunla „ok hoş„a zaman ge„irmiştim. Kravatlarını takıp „ıkarıyor, kendi
elleriyle ayakkabılarını boyayarak oyalanıyor. Yapacak kimsesi olmadığından değil,
ayakkabılarının ışıl ışıl olmasından „ok hoşlandığı
1.07 km. Rus uzunluk •l„‚s‚.
10
i„in yapıyor bunu. G‚nde ‚„ kez „ay i„iyor ve buhar banyosuna „ok meraklı, halinden de
gayet memnun.
Bir bu„uk yıl kadar •nce, Afanasy Matveich ile Marya Alek-sandrovna'nın biricik kızları
Zinaida Afanasyevna ile ilgili hepimizi hareketlendiren olayı hatırlıyor musunuz? Zinaida hi„
kuşkusuz g‚zel bir kadındır, iyi bir eğitim almıştır ama yirmi ‚„ yaşında olmasına rağmen
evlenmemiştir. Neden h†l† koca bulamadığının a„ıklaması olarak ortaya s‚r‚lecek en •nemli
sebep, bir bu„uk yıl •nce zavallı bir •ğretmenle yaşadığı s•ylenen garip aşk hik†yesinin daha
unutulmamış dedikodularıdır. Bug‚n bile insanlar, Zina'nın yazdığı ve Mordasov'da elden ele
dolaştığı s•ylenen aşk mektubunu konuşuyorlar. Ama s•ylesenize bu mektubu g•ren olmuş
mu? Eğer elden ele gezmişse, şimdi nerede? Herkes duymuş ama hi„ g•ren olmamış. En
azından ben onu kendi g•zleriyle g•ren hi„ kimseye rastlamadım. Eğer Marya
Aleksandrovna'nın yanında bu konuda imada bulunacak olsanız, ne demek istediğinizi
anlamayacaktır. Diyelim ki bu oldu ve Zina ger„ekten bu mektubu yazdı (ben b‚y‚k olasılıkla
durumun b•yle olduğunu d‚ş‚n‚yorum): Bu Marya Aleksandrovna a„ısından b‚y‚k bir
yeteneği sergilemektedir! Bu utan„ verici, rezil olay nasıl da •rtbas edilip, başarıyla
gizlenmişti! Ne bir iz kaldı ne de ipucu! Şu anda Marya Aleksandrovna bu adi iftirayla
ilgilenmiyor bile, oysaki Tanrı biliyor ya kadıncağız biricik kızının zedelenemez onurunu
korumak i„in nasıl da „aba g•stermişti. Zina'nın h†l† bek†r olmasına gelince, bu gayet
normal. Bu b•lgede uygun damat ne gezer? Zina'nın bir prensten başkasıyla evlenmesi hayal
bile edilemez. Siz hi„ b‚t‚n g‚zellikleri g•lgede bırakacak b•yle bir g‚zellik g•rd‚n‚z m‚?
Gururlu olduğu doğru, „ok gururlu. Herkes Mozglyakov'un ona kur yaptığını s•yl‚yor, ama
evlilik s•z konusu bile olamaz. Hem Mozglyakov da kim? Doğru, gen„, yakışıklı, şık, y‚z elli
n‚fuslu, ipoteksiz bir k•y‚ var ve St Petersburglu. Ama biliyorsunuz havai. Kafası yeni
fikirlerle dolu, gevezenin ve ahmağın biri. Yeni fikirlere kapılmış biri i„in y‚z elli kişi ne işe
yarar? Yo, bu evlilik olmaz.

11Değerbilir okuyucu tarafından okunan bu notları, beş ay •nce tam bir duygu yoğunluğu
i„inde yazmıştım. Marya Aleksandrovna1 ya karşı biraz zayıf olduğumu da peşinen itiraf
etmeliyim. Bu m‚kemmel kadına •vg‚ niteliğinde bir şeyler yazmağa niyetlenmiştim, hem de
Kuzey Arısı ve benzer dergilerin zamanında („ok ş‚k‚r bir daha asla geri gelmeyecek olan), o
eski sakin ve huzurlu g‚nlerde bir dosta yazılan muzip mektuplar gibi yazacaktım. Ama
benim b•yle bir arkadaşım olmadığından ve ‚stelik doğuştan gelen edebi bir utanga„lık
„ektiğim i„in yazdıklarım kalemimin edebi g‚c‚n‚n denenmesi ve boş saatlerin tatlı bir
hatırası niteliğinde masamın „ekmecesinde durdular. Beş ay geride kaldı ve Mordasov'da
hayret verici bir olay oluverdi birden.
Bir sabah erken saatte Prens K. kasabaya geldi ve Marya Alek-sandrovna'nın evinde
konakladı. Bu gelişin sayısız sonucu vardı. Prens, Mordasov'da yalnızca ‚„ g‚n kaldığı halde
bu ‚„ g‚n, arkasında ka„ınılmaz ve silinemez hatıralar bıraktı. Daha da ileri gitmeğe c‚ret
edip, Prens'in kasabamızda devrime benzer bir etki yarattığını s•yleyeceğim. Bu devrimin
•yk‚s‚n‚n, Mordasov'un kayıtlarındaki en •nemli sayfayı oluşturduğunu s•ylemek sanırım
doğru olur. Kısa bir kararsızlıktan sonra incelemeye ve saygıdeğer halkın d‚ş‚ncesine
sunmaya karar verdiğim sayfa işte bu sayfa. Hik†yem, Marya Aleksandrovna'nın ve yuvasının
y‚kselişi, zaferi ve g•rkemli bir şekilde „•k‚ş‚n‚n tam ve nefis tarih„esidir. Bu bir yazar i„in
„ok „ekici ve değerli bir konudur. Herhangi bir şey yapmadan •nce ilk iş olarak, Prens K.'nin
kasabamıza gelip Marya Aleksandrovna'nın evinde kalmasında şaşılacak ne olduğunu
a„ıklamalıyım. Tabii bunu yapmak i„in de Prens K. hakkında birka„ kelime etmek gerekir.
Ben de •yle yapacağım. Dahası, hik†yemizin iyice anlaşılabilmesi i„in bu adamın
yaşam•yk‚s‚n‚ anlatmak zorunludur. İşte başlıyorum.
12
İKİNCİ BOLUM
Prens K.'nin, Tanrı biliyor ya, hi„ de o kadar yaşlı bir adam olmadığın) s•ylemekle
başlayacağım s•ze. Ama ona bir baksanız her an dağılıvereceğini sanırdınız. Hatta bitip
t‚kenmiş olduğunu, tohuma ka„tığını d‚ş‚n‚rd‚n‚z. Mordasovlular bu Prens hakkında ne
garip, ne inanılmaz hik†yeler anlatıp dururlardı. Yaşlı adamın aklının başında olmadığı bile
s•yleniyordu. Tanınmış bir aileden gelen ve istese kasabada b‚y‚k bir etki yaratabilecek olan
bir arazi sahibinin, muhteşem evinde keşiş hayatı s‚rmesini „ok garip buluyordu herkes. Pek
„ok kişi onu, altı yedi yıl •nce Mordasov'da yaşadığı zamanlardan tanırdı. O zamanlar
yalnızlığa dayanamadığını, b r keşişe uzaktan yakından benzemediğini s•ylerlerdi.
İşte onun hakkında •ğrendiğim b‚t‚n ger„ekler:
‡ok eskilere kadar uzanan gen„lik yıllarında Prens, sosyeteye girip „ok hareketli bir yaşam
s‚rm‚ş, para sa„ıp savurmuş, kadın peşinde koşmuş, birka„ kez yurtdışına „ıkıp aşk
ser‚venleri ya-
13şamış. Pek dikkat „ekecek bir zek†sı olduğu s•ylenemezmiş. Tabii b‚t‚n servetini yiyip
bitirdiğini ve ihtiyarlığında tek k•peğe bile muhta„ kaldığım belirtmeye gerek yoktur sanırım.
Derken birisi ona, a„ık arttırmaya „ıkarılan topraklarına gitmesini •nermiş. O da •yle yapmış
ve Mordasov'a gelip altı ay kalmış. Kasaba hayatını pek sevmiş ve bu altı ay i„inde kasabanın
hanımlarıyla yakınlaşarak, Mordasov sosyetesinde sine qua non* olarak değerlendirilen,
dolayısıyla da sıkıntı değil hareket yaratan, prenslere yakışır kişilik •zellikleri vardı ve temiz
kalpli bir adamdı. ˆzellikle hanımlar „ekici konuklarına hayrandı. Prens g‚n‚n yarısını
s‚s‚yle uğraşarak ge„irirdi. Sanki bir„ok par„anın biraraya getirilmesinden oluşuyor gibiydi.
Nerede ve ne zaman bu kadar yıprandığını kimse bilmiyordu. Tek bir kılına kadar takma olan
sa„ı, bıyığı, k‚„‚k sakalı ve favorileri simsiyahtı. Her g‚n allık ve pudra s‚rerdi. Y‚z‚ndeki
kırışıkları germek i„in •zel teller kullandığını ve bu telleri kendine •zg‚ bir y•ntemle sa„ının
altına sakladığını s•ylerlerdi. İtalya'da bir yerlerde, bir aşk ka„amağı sırasında pencereden
atlayıp ka„mak zorunda kalınca, kaburgasını kırdığı ve bu y‚zden korse taktığı iddia edilirdi.
Sol bacağı hafif aksardı, herkes Paris'te bir başka macerada bacağını kaybettiğini ve yerine
mantardan takma bir bacak taktırdığını anlatırdı. İnsanın ağzı torba değil ki b‚zesin, konuşup
dururlar! Bununla birlikte sağ g•z‚n‚n, tıpkı aslı gibi, m‚kemmel bir şekilde yapılmış
camdan bir g•z olduğu doğruydu. Dişleri de takmaydı. G‚n boyu y‚z‚n‚ •zel sularla yıkar,
kremler ve parf‚mler s‚rerdi. O zamanlar bile Prens'in g•zle g•r‚l‚r bir bi„imde
ihtiyarladığını ve dayanılmaz şekilde gevezeleştiğini herkes „ok iyi hatırlar. Havası yavaş
yavaş sona eriyormuş. Tek k•peği bile kalmadığını bilmeyen yokmuş. Sonra birden, hi„
beklenmedik bir anda, Paris'te yaşayan ve mirasından pay almayı aklının ucundan bile
ge„irmediği „ok ihtiyar bir akrabası •lm‚ş. Kadının en son yasal miras„ısı da bir ay •nce
•ld‚ğ‚ i„in Prens hi„ beklenmedik bir anda yasal olarak miras„ısı oluvermiş. Mordasov'un
altmış verst uza-
* Vazge„ilmez, olmazsa olmaz.
ğında, d•rt bin n‚fuslu, muhteşem bir m‚lk hi„ kimseyle pay-laşılmaksızın ona kalmış.
İşlemleri y‚r‚tmek i„in hi„ zaman kaybetmeden St Petersburg'un yolunu tutmuş. Bizim
hanımlar ona muhteşem bir veda yemeği d‚zenlemişler. Prens yemekte son derece neşeliymiş.
Ne şakalar yapmış, ne fıkralar anlatıp herkesi g‚l‚p ge„irmiş! İlk fırsatta Dukhanovo'ya (yeni
m‚lk‚n‚n adı) taşınacağına ve Petersburg'dan d•n‚nce balolar, piknikler, havai fişek
g•sterileri d‚zenleyeceğine s•z vermiş. Gidişinden sonra bir yıl boyunca hanımlar, sevgili
dostlarını sabırsızlıkla beklerken hep bu şenlikleri konuşmuşlar. Hatta o d•nene kadar
Dukhanovo'ya turlar bile ayarlanmış. Malik†ne, i„inde aslan şeklinde kesilmiş akasya
ağa„ları, yapma tepecikler, ‚zerinde tahtadan yapılmış T‚rk heykellerinin kaval „aldığı
botların y‚zd‚ğ‚ g•ller, yaz evleri, „adırlar ve daha pek „ok eğlence merkezinin olduğu bir
parkın i„indeymiş. Sonunda Prens geri d•nm‚ş. Ama beklenenin tersine, Mor-dasov'da hi„
duraklamadan doğruca Dukhanovo'ya gidip keşiş gibi kendini eve kapatması herkesi hayrete
d‚ş‚rm‚ş. Garip dedikodular yayılmış. O zamandan bug‚ne dek Prens'in hik†yesi h†l†
tuhaflığını ve inanılmazlığını korumaktadır. St Petersburg'da işlerinin pek yolunda gitmediği
s•yleniyordu. İleride miras„ısı olacak bazı akrabaları, hi„ kuşkusuz yine paralan sa„ıp
savuracağı korkusuyla akli dengesinin yerinde olmadığını ileri s‚rerek onu vesayet altına
almaya kalkışmışlardı. Bu kadarla kalsa gene iyi. Bazılarına g•re, onu tımarhaneye
kapatmaya bile uğraşmışlardı. Neyseki, s•z‚ ge„en bir beyefendi ondan yana „ıkmış ve zaten
her yanı takma olan zavallı Prens'in bir ayağının „ukurda olduğunu, yakında nasıl olsa
•leceğini ve tımarhaneye hi„ gerek kalmadan mirasına konacaklarını ileri s‚rm‚şt‚. Yine
s•yl‚yorum, insanların ağzı torba mı ki b‚zesin, hele de Mordasov'dakilerin? Dediklerine
g•re, b‚t‚n bu olanlar Prens'i „ok korkutmuş ve tamamen değişip keşiş hayatı s‚rmesine
neden olmuştu. Bazı Mordasovlular onu kutlamak i„in yanına gitmişler ama ya hi„ kabul
edilmemişler ya da „ok garip bir şekilde karşılanmışlardı. Prens eski dostlarını hatırlamamıştı
bile. S•ylediklerine g•re hatırlamak istememişti.
14
15Vali bile onu ziyarete gitmişti. D•nd‚ğ‚ zaman Prens'in aklının pek yerinde olmadığını
s•ylemişti. Herkes, Dukhanovo'ya yaptığı ziyaretten s•z ederken y‚z‚n‚ eksilirdi. Hanımlar
da •fkeliydiler. Sonunda „ok •nemli bir ger„eği ortaya „ıkarmayı başardılar. Daha •nce hi„
kimsenin adını sanını duymadığı, Stepanida Matveyevna diye biri Prens'in idaresini eline
almıştı. St Petersburg'dan onunla beraber gelen, ne olduğu belirsiz, bu iri yan kadın patiska
elbiseler giyiyor ve elinde bir yığın anahtarla dolaşıyordu. Prens, bir „ocuk gibi, her konuda
onu dinliyor, izni olmadan adım bile atmıyordu. Kadın Prens'i kendi elleriyle yıkıyor, bir
bebek gibi onu her yere taşıyor ve şımartıyordu. Dahası, b‚t‚n ziyaret„ileri ondan uzak
tutuyordu, •zellikle de artık yavaş yavaş Dukhanovo'ya keşfe gelen akrabalarım. Mordasov'da
„oğu kadınlar olmak ‚zere hemen herkes bu akıl almaz, gizli ilişkiyi konuşuyordu. Stepanida
Matveyevna' nın Prens'in m‚lk‚ ‚zerinde tam, sınırsız ve kesin bir yetkisi olduğunu da
s•yl‚yorlardı. ‡iftlikteki k†hyaları, hizmet„ileri, uşakları işe alıp işten „ıkaran ve para işlerine
bakan da oydu. Her şeyi •yle iyi idare ediyordu ki k•yl‚ler hallerinden „ok memnunlardı.
Prens'e gelince, dediklerine g•re b‚t‚n g‚n işi g‚c‚, s‚s‚yle ilgilenmek, peruklarını denemek,
ceketlerini giyip „ıkarmaktı. Geri kalan zamanını Stepanida Matveyevna ile beraber ge„iriyor,
k†ğıt oynuyorlar, fal bakıyorlardı. Prens, sırf g•steriş olsun diye arada sırada İngiliz kısrağına
biniyor ve eyer ‚zerinde g‚„ durduğu i„in Stepanida Matveyevna droşki* ile ona eşlik
ediyordu. Bazen de ‚zerinde paltosu, başında geniş kenarlı bir şapka, boynunda pembe bir
hanım eşarbı ve tek g•z‚nde g•zl‚kle, sol eline bir sepet alıp mantar, kır „i„eği ve
peygamber„i„eği toplamağa „ıkıyordu. B•yle zamanlarda Stepanida Matveyevna hemen yanı
başında oluyor, iki irikıyım uşak ile her ihtimale karşı bir de fayton arkalarından geliyordu.
Yolda karşılaştıkları bir mujik** hemen kenara „ekilerek şapkasını „ıkarıyor ve selam verip:
"İyi g‚nler Prens Hazretleri,
* D•rt tekerlekli bir Rus arabası. ** ‡arlık zamanındaki Rus k•yl‚s‚.
16
g•z‚m‚z‚n nuru!" diyordu. Prens de hemen g•zl‚ğ‚n‚ d‚zeltip ona bakıyor, dost„a başını
sallayıp, samimi bir şekilde: "Bonjour, mon ami, bonjour* diye karşılık veriyordu. Buna
benzer pek „ok dedikodu Mordasov'da yayıldı. Prens'i unutmaları olanaksızdı. B•ylesine i„
i„e yaşıyorlardı işte!
G‚zel bir sabah, bu keşiş kılıklı, antika adamın yalnız başına Mordasov'a gelip Marya
Aleksandrovna'mn evinde kaldığı dedikodusu yayılınca, herkes hayretler i„inde kaldı! Bir
telaş, bir heyecan yaşandı. Herkes bir a„ıklama bekliyor, herkes birbirine: "Neler oluyor?"
diye soruyordu. İ„lerinden bazıları Marya Alek-sandrovna'ya gitmeğe bile kalkıştı. Prens'in
gelişi herkesi hayrete d‚ş‚rm‚şt‚. Hanımlar birbirlerine notlar yazdılar, buluşmalar ayarlandı,
hizmet„ilerini ve kocalarını keşif turlarına g•nderdiler. Prens'in başka bir yerde değil de
Marya Aleksandrovna'da kalması •zellikle herkesi şaşırttı. Hele de Prens'in uzaktan akrabası
olan Anna Nikolayevna Antipova bu duruma „ok i„erledi. B‚t‚n sorularına yanıt alabilmek
i„in Marya Aleksandrovna'nın evine bizzat gitmekten başka bir „aresi yoktu. Değerbilir
okuyucu bu ziyarete konuk olacaktır. Şu anda sabahın onu, ama Marya Aleksandrovna' nın bu
tanıdıkları geri „evirmeyeceğine eminim. Bizi de kesinlikle kabul edecektir.
G‚naydın dostum, g‚naydın.
17
‹‡‹NC‹ BˆL‹M
Saat sabahın onu. Marya Aleksandrovna'nın Main Caddesi' ndeki evinde, evin hanımının •zel
g‚nlerde 'salon' olarak adlandırdığı odadayız. Marya Aleksandrovna'nın bir de •zel oturma
odası var. Odanın zemini gayet g‚zel cilalanmış, duvarları •zel olarak ısmarlanmış, ince bir
k†ğıtla kaplı. Hantal mobilyalarda kırmızı h†kim. ‹zerinde ayna asılı bir ş•mine var. Aynanın
•n‚nde, heykelden motiflerle s‚sl‚, olduk„a zevksiz, bronz bir saat duruyor. Pencerelerin
arasındaki duvarlarda, •rt‚leri kaldırılmış, iki b‚y‚k ayna ve onların •nlerinde de k‚„‚k
sehpaların ‚zerinde iki saat daha var. Arkadaki duvarın dibinde, Zina i„in getirilmiş, koskoca
bir piyano duruyor. Ne de olsa Zina bir mˆzisyen. Koltuklar yapay bir dˆzensizlik yaratmak
amacıyla, yanmakta olan ş‰minenin etrafına gelişigˆzel konmuş. Ortalarında da kˆ„ˆk bir
sehpa var. Odanın ‰bˆr ucunda, ˆzerine g‰z kamaştıracak kadar beyaz bir ‰rtˆ serilmiş
masada gˆmˆş bir semaver fokurduyor ve gˆzel bir „ay tepsisi hazır bekliyor. Semaver ve
„ay, Marya Aleksandrovna'nın evinde kalan, uzak akrabası Nastasya Petrovna Zyablova'nın
kontrolˆ altında. Bu
18
hanım hakkında da birka„ s‰z s‰yleyelim: otuzunu aşmış, siyah sa„lı, cildi dipdiri, canlı
g‰zleri koyu kahverengi bir dul. Olduk„a hoş bir kadın, akıllı, kuşkusuz dedikoduya dˆşkˆn
ve her şeyi istediği gibi ayarlamayı bilen biri. Bir yerlerde okula giden iki „ocuğu var, yeniden
evlenmeyi „ok istiyor ve başına buyruk hareket ediyor. Kocası bir subaymış.
Marya Aleksandrovna, ˆzerinde kendisine „ok yakışan, a„ık yeşil bir elbise, muhteşem bir
edayla, ş‰minenin yanında oturuyor. Şu anda, yukarıda bir yerlerde sˆsˆyle ilgilenen Prens'in
gelişinden son derece memnun. €yle memnun ki sevincini gizlemeye gerek duymuyor.
€nˆnde duran delikanlı, birtakım hareketlerle ona bir şeyler s‰ylˆyor. Dinleyicisini memnun
etmek istediği g‰zlerinden belli. Yirmi beş yaşlarındaki bu delikanlı, zeki ve hareketli
g‰rˆnmek i„in „aba harcamasa hi„ de fena bir „ocuk değil. ‡ok zevkli giyinmiş, olduk„a
yakışıklı, sarışın biri. Ondan daha ‰nce de s‰z etmiştik, hani şu gelecekte bˆyˆk umutlar
vaadeden Bay Mozgl-yakov. Marya Aleksandrovna'ya g‰re bir zˆppe olmasına rağmen, yine
de ona iyi davranıyor. Kızı Zina'nın peşinde, kendi deyimiyle ona deli oluyor. İkide bir
Zina'ya d‰nˆyor, aklıyla ve neşesiyle onu gˆldˆrmeye uğraşıyor. Ama kız ona karşı olduk„a
soğuk ve ilgisiz. Piyanonun yanında durmuş nota defterini karıştırıyor. Girdiği ortamda
hayranlık uyandıracak tipteki kadınlardan. Akıllara durgunluk verecek kadar gˆzel. Uzun
boylu, siyah sa„lı, kapkara iri g‰zlˆ, enfes vˆcudu olan bir kadın. Omuzları ve kolları ideal
‰l„ˆlerde, başkan „ıkarıcı bacaklarıyla bir krali„e gibi yˆrˆyor. Bugˆn nedense biraz solgun.
Yine de bir kere bakmakla bile ˆ„ gece rˆyalarınızı sˆsleyecek kadar gˆzel, dolgun, kırmızı
dudakları ve inci gibi ışıldayan kˆ„ˆk dişleri yeter. Yˆz ifadesi ciddi ve sert. M‰sy‰
Mozglyakov sanki onun bakışlarından korkuyor, en azından ona bakmaya cesaret ettiği her
sefer titriyor. Kibirli tavırları, karşısındakini aşağılar nitelikte. Beyaz, pamuklu, sade bir elbise
giymiş. Beyaz ona „ok yakışıyor. Zaten yakışmayan bir şey yok ki! Parmağında sa„ telinden
yapılmış bir yˆzˆk var. Rengine bakılırsa
19annesinin sa„ı değil. Kimin sa„ı olduğunu sormaya cesaret etmek Mozglyakov'un harcı
değil. Zina bu sabah pek konuşkan sayılmaz, hatta sanki bir şey i„in endişeliymiş gibi
hˆzˆnlˆ. €te yandan, Marya Aleksandrovna da hi„ durmadan konuşuyor. Ara sıra da kızına,
sanki korkuyormuş gibi gizlice, kuşkulu ve garip bir bakış atıyor.
"Sizi g‰rdˆğˆme „ok sevindim, „ok sevindim, Pavel Alek-sandrovich" diye seslendi, "şimdi
i„imden pencereye „ıkıp bağırarak herkese duyurmak geliyor. S‰ylediğiniz tarihten iki hafta
‰nce gelmeniz Zina ve benim i„in bir sˆrpriz oldu, bunu s‰ylemeye bile gerek yok! Hele
sevgili Prens'i getirmenize ne kadar sevindiğimi anlatamam. Şu „ekici ihtiyarı ne kadar
sevdiğimi biliyor musunuz? Ama yo, yo! Siz anlayamazsınız! Ne kadar anlatsam da sizin gibi
gen„ kuşak benim coşkumu anlayamaz! Altı yıl ‰nce, ne gˆzel gˆnler yaşadık, hatırlıyor
musun Zina? Ah, az kalsın unutuyordum, sen o zaman teyzenle kalıyordun... inanmazsınız
Pavel Alek-sandrovich, ben onun akıl hocası, kardeşi, annesiydim! ‡ocuk gibi dinlerdi beni!
İlişkimizde saf, yˆce ve yumuşak bir şeyler vardı, hatta biraz da pastoraldi... Nasıl
anlatacağımı bilemiyorum! Bu yˆzden şimdi bile evimi minnetle anar, cepauvreprince*.
Farkında mısınız Pavel Aleksandrovich, belki de bana getirmekle, onu kurtarmış oldunuz. Şu
ge„en altı yıl i„inde onu dˆşˆnˆp durdum. İnanmayacaksınız ama geceleri rˆyama bile girdi.
Bir canavarın onu bˆyˆlediğini, mahvettiğini s‰ylˆyorlar. Demek sonunda onu o kadının
pen„esinden kurtardınız! Şimdi bu fırsattan yararlanıp onu tamamen kurtarmalıyız.
S‰ylesenize nasıl başardınız bunu? Karşılaşmanızı en ince ayrıntısına kadar anlatın.
Heyecandan demin sizi tam olarak dinleyemedim, ayrıntılar „ok ‰nemli, işin ‰zˆ o aptal
ayrıntılardadır hep, demek istediğimi anlıyor musunuz? Ayrıntılara „ok ‰nem veririm, en
‰nemsiz olaylarda bile ayrıntılara dikkat ederim... Hazır Prens de tuvaletiyle ilgilenirken..."
"Her şey size s‰ylediğim gibi oldu, Marya Aleksandrovna!" diye * Zavallı Prens!
20
s‰ze karıştı Mozglyakov, belki yˆzˆncˆ kez hikŠyesini anlatmaya hevesli bir şekilde. Bu onun
i„in bir zevkti. "Gece yolculuğu yaptım ve hi„ uyumadım tabii. Ne kadar acele ettiğimi
tahmin edersiniz" diye ekledi Zina'ya d‰nerek. "Bağırıp „ağırıp at istedim, hatta kavga bile
ettim. Bunları yayınlatmaya kalksam, son moda, nefis bir şiir. olurdu! Neyse-bunların
konumuzla bir ilgisi yok. Saat sabahın altısında, İgishevo İstasyonu'na vardım. İliklerime
kadar donmuştum, ama ısınmakla uğraşmadım. 'Atlar!' diye ‰yle bir bağırmışım ki, kucağında
„ocuğu olan istasyon mˆdˆrˆnˆn eşini bile korkutmuşum. Herhalde sˆtˆ „ekilmiştir kadının...
Gˆneşin doğuşu nefisti. Havadaki donmuş zerreciklerin nasıl da kırmızı kırmızı ışıldadıklarını
bilirsiniz. Ama buna bile ilgi g‰stermedim. Yo, „ok acelem vardı! Atları zorla aldım, başka
biri i„in hazırlamışlardı, adamı neredeyse dˆelloya davet ediyordum. İstasyonda
s‰ylediklerine g‰re, prensin biri geceyi orada ge„irmiş ve on beş dakika kadar ‰nce de kendi
atlarına binip gitmişti. Konuştuklarını duymadım bile, kapalı kızağıma atladığım gibi,
zincirden kurtulmuş-„asma fırladım. Fet'in bir ağıtında buna benzer bir şey vardı. Kasabaya
dokuz verst kalmıştı ki, tam Svetozersky Manastırı kavşağında ilgin„ bir şeyle karşılaştım.
Kocaman bir yolcu kızağı devrilmişti. Sˆrˆcˆsˆyle iki uşak, başında şaşkın şaşkın
dikiliyorlardı. İ„erden yˆrekler acısı feryatlar ve „ığlıklar geliyordu. İlk ‰nce ge„ip gitmeye
niyetlendim. 'Aman canım boş ver' diye dˆşˆndˆm, 'ben buralı değilim ki'. Sonra, Heine'nin
dediği gibi 'o her şeye burnunu sokan' hayırseverliğim tuttu. Durdum. Bizim Semyon ve tam
bir Rus olan arabacımızla beraber yardıma koştum. Altı kişi kızağı ancak doğrultup dˆzelttik.
Kasabaya odun g‰tˆren mujikler de yardıma koştu, karşılığında da ellerine votka parası
verdim. 'Bu, o prens olabilir' diye dˆşˆndˆm. Bir de baktım ki ger„ekten de oydu: Prens
Gavrila! Ne beklenmedik bir karşılaşmaydı! 'Prens! Amca!' diye bağırdım. Tabii ilk ‰nce beni
tanıyamadı, ama sonra... ikinci kez bakınca hatırlar gibi oldu. Size bir şey itiraf edeyim mi,
aslına bakarsanız şimdi bile, kim olduğuma dair hi„ fikri yok. Beni akrabası değil de başka
biri sanıyordu. Onu yedi yıl kadar ‰nce St
21Petersburg'da g‰rmˆştˆm, tabii o zamanlar kˆ„ˆk bir „ocuktum. Beni ‰yle etkilemişti ki
onu hemen tanımıştım. O beni nereden tanıyacaktı? Kendimi tanıttım, „ok sevindi ve bana
sarıldı. Ama bu arada hŠlŠ korkudan tir tir titriyor ve ağlıyordu, ger„ekten ağlıyordu. Kendi
g‰zlerimle g‰rdˆm! Sonra, onu benim kızağıma binip, Mor-dasov'a gelmesi ve hi„ olmazsa en
az bir gˆn kalıp dinlenmesi i„in ikna ettim. İtirazsız kabul etti... S vetozersky Manastırı'na,
„ok saygı duyduğu Peder Misail'i g‰rmeğe gittiğini anlattı. Hani şu, hepimizin „ok iyi bildiği,
ge„en yıl beni sˆpˆrgesiyle kovalayan Stepanida Matveyevna var ya, işte o, bir mektup almış.
Moskova'daki ailesinden biri ‰lmek ˆzereymiş. Babası mı, yoksa kızı mı bilmem, zaten bana
ne, belki de hem kızı hem de babasıdır, hatta bir de meyhanede „alışan yeğeni de ‰lˆyormuş...
Neyse canım, uzun lafın kısası, kadın o kadar k‰tˆ olmuş ki on gˆnlˆğˆne Prens'ten ayrılıp
başkenti şereflendirmeye gitmiş. Sonra Prens bir gˆn oturmuş, iki gˆn oturmuş, peruklarını
takıp „ıkarmış, her yerini kremlemiş, bıyığını boyamış, kŠğıt (hatta belki de bakla) falları
bakmış, ama olmamış, Stepanida Matveyevna'sız hayata dayanamamış; atlarını hazırlatıp,
Svetozersky Manastırı'na gitmeye karar vermiş. Stepanida Matveyevna'nın g‰lgesinden bile
‰dˆ patlayan bir uşak karşı „ıkma cesaretinde bulunmuş, ama Prens dinlememiş. Dˆn akşam
yemeğinden sonra yola koyulmuş, geceyi İgishevo'da ge„irmiş, şafakta, istasyondan ayrılmış
ve tam Peder Misail'e d‰nen kavşakta kızağı neredeyse hendeğe yuvarlanıyormuş. Onun
yardımına koştuktan sonra, ortak dostumuz, sevgili Marya Aleksandrovna'ya ş‰yle bir
uğramaya ikna ettim. Sizin, tanıdığı en „ekici hanım olduğunuzu s‰yledi ve işte buradayız.
Şimdi Prens yanından hi„ ayırmadığı ve asla da ayırmayacağı uşağının yardımıyla makyajını
yapıyor yukarda, „‚nk‚ hanımların huzuruna makyajsız „ıkmaktansa •lmeyi tercih eder...
B‚t‚n hik†ye bu! Eine allerliebste Geschichte. * "
"Ne kadar şakacı bir adam, Zina!" diye bağırdı Marya Alek-sandrovna, sonuna kadar dikkatle
dinledikten sonra. "Ne kadar da
* Nefis bir hik†ye!
22
g‚zel anlattı! Peki s•ylesenize Paul, sizin Prens'le yakınlığınız nedir? Sanki 'Amca' dediniz
gibi geldi bana."
"Doğrusunu s•ylemek gerekirse Marya Aleksandrovna, onunla yakınlık derecemi
bilmiyorum. ‡ok uzak bir akrabalık galiba. Zaten b‚t‚n bunlar Ağlaya Mikhailovna Hala'nın
işleri. Bilirsiniz, parmaklarıyla, hi„ durmadan akrabalarımızı saymaktan başka bir şey
yapmaz. Ge„en yaz, Dukhanovo'ya gidip onu g•rmemi isteyen halamdı. Keşke kendi gitseydi!
Ben ona 'Amca' diyorum o da itiraz etmiyor. İşte akrabalığımız b•yle, en azından şimdilik..."
"Ne olursa olsun, sizi buraya Tanrı g•nderdi! Benimkinde değil de başka bir evde kalsaydı,
zavallıya olacakları d‚ş‚nmek bile istemem! Buradaki insanlar onu kaptıkları gibi, „ekiştire
„ekiştire, par„alara ayırırlardı! Sanki altın madeni ya da elmas tarlasıymış gibi ‚zerine
saldırırlar, hatta onu soyup soğana „evirirlerdi. Bu ka-sabadakilerin ne rezil, ne a„g•zl‚, ne
sinsi insanlar olduklarını bilemezsiniz, Pavel Aleksandrovich!..."
"Yapmayın canım! Sizinkine değil de kimin evine g•t‚receklerdi yani? Siz ne diyorsunuz
Marya Aleksandrovna?" diye lafa karıştı, dul Nastasya Petrovna, „ay doldururken. "Herhalde
Anna Ni-kolayevna'ya g•t‚recek değillerdi!"
"Neden aşağı inmesi bu kadar uzun s‚rd‚ acaba? ‡ok garip" dedi Marya Aleksandrovna,
sandalyesinden sabırsızlıkla kalkarak.
"Amcam mı?" dedi Mozglyakov. "Bence onun hazır olması beş saat daha s‚rer! Hafızası o
kadar zayıf ki, belki de sizi ziyarete geldiğini unutmuştur. Biraz garip bir adamdır, bilirsiniz
Marya Aleksandrovna!"
"O kadar da değil! Siz ne demek istiyorsunuz?" "Bir şey demek istemiyorum Marya
Aleksandrovna. Ger„ek bu! Zaten o tam bir adam sayılmaz, yarısı takma. Siz onu altı yıl •nce
g•rm‚şt‚n‚z, oysa ben bir saat •nce g•rd‚m. Yarı •l‚ sayılır! Y‚r‚yen bir •l‚, g•mmeyi
unutmuşlar o kadar! G•zleri takma, bacakları mantardan, her yanı tellerle tutturulmuş, hatta
teller sayesinde konuşabiliyor!"
23"Ah Tanrım! Ne sa„ma şeyler s•yl‚yorsunuz!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna, sert bir
ifade takınarak. "Saygıdeğer, yaşlı bir adam i„in b•yle kelimeler kullanmak, sizin gibi gen„
bir adama hi„ yakışıyor mu? ‹stelik akrabasısınız, ne ayıp! Hem ne kadar da nazik bir
adam..." O anda sesi duygusal bir tona b‚r‚nd‚. "Şunu aklınızdan hi„ „ıkarmayın, o
soyluluğun en son kalıntısı, babasının bir kopyası. Dostum,mon ami* l Dilinizden hi„
d‚ş‚rmediğiniz yeni fikirler y‚z‚nden b•yle sa„ma sapan konuşuyorsunuz, bunun
farkındayım. Aslında ben de bu fikirlerden yanayımdır! Soylu ve onurlu d‚ş‚nceleriniz
olduğunu biliyorum. İ„imden bir his bana, bu yeni fikirlerin altında coşkulu bir şeyler
olduğunu s•yl‚yor, ama bunlar benim d‚r‚st olmamı, olayları ger„ek„i bir şekilde
değerlendirmemi engellemez. Ben neler g•rd‚m, sizden daha „ok şey yaşadım, ‚stelik de bir
anneyim, siz daha „ok gen„siniz. Yaşlı bir adam olduğu i„in size komik geliyor. Hepsi bu
kadarla da kalmıyor. Ge„en gelişinizde, b‚t‚n k•leleri serbest bırakacağınızı, artık bu devirde
bir şeyler yapılması gerektiğini s•ylemiştiniz. Bunlar hep o, durmadan okuduğunuz
Shakespeare'in etkisi! İnanın bana Pavel Aleksandrovich, artık Shakespeare'inizin zamanı
„oktan ge„ti, şimdi dirilip, mezarından kalkacak olsa, o kadar akıllı olmasına rağmen,
yaşadığımız hayatın tek bir şeyine bile akıl erdiremezdi. Eğer „ağdaş toplumumuzda h†l†
kibar ve g•rkemli bir şeyler kaldıysa, bu ancak ‚st tabakada bulunabilir. ‡uval da giyse Prens
Prens'tir. Viranedeki bir Prens bile saraydaki Prens'e eştir. Natalya Dmitriyevna'nın kocasını
d‚ş‚n‚n, kendisine ger„ek bir saray yaptırdı, ama yine de Natalya Dmitriyevna'nın kocası
olmaktan ‰teye ge„emedi. Natalya Dmitriyevna da kendisini elli tane tuvaletle donatsa bile,
yine aynı Natalya Dmitriyevna'dır, kişiliğinde zerre kadar bir değişiklik olmaz. Siz de
geldiğiniz ˆst tabakanın temsilcisi sayılırsınız. Ben de kendimi pek yabancı saymam. Kimse
soyunu lekelemek istemez. Neyse, nasıl olsa bir gˆn bunları hep anlayacaksınız, mon cher**
Paul, Shakespeare'inizi unutacaksınız.
* Dostum. ** Sevgili
24
Size şimdiden s‰ylˆyorum. Zaten şu anda bile i„ten gelerek b‰yle konuşmadığınıza
inanıyorum, modaya uyuyorsunuz o kadar. Neyse canım, ben de ne „ok konuşuyorum. Siz
burada durun da ben yukarı „ıkıp Prens'e ne olduğuna bir bakayım, mon cher Paul. Belki
uşaklarıma falan ihtiyacı vardır..."
Uşaklarını hatırlayan Marya Aleksandrovna, aceleyle odadan „ıktı.
"Marya Aleksandrovna, Prens'in şu moda delisi Anna Ni-kolayevna'nın eline dˆşmediğine
sevindi sanırım. Biliyorsunuz Anna Nikolayevna, onun akrabası olduğunu s‰yleyip duruyor.
Şu anda sinirinden kuduruyordur!" dedi Nastasya Petrovna. Zina ve Pavel Aleksandrovich'e
bakıp, onlardan bir cevap alamayınca, sanki bir işi varmış gibi odadan „ıktı ve ikisini yalnız
bıraktı. Dışarı „ıkınca da kapıda durup i„eriyi dinlemeğe başladı.
Pavel Aleksandrovich hemen Zina'ya d‰ndˆ. €yle heyecanlıydı ki sesi titriyordu.
"Zinaida Afanasyevna, bana kızgın değilsiniz ya?" dedi, korku dolu ve yalvaran bir sesle.
"Size mi? Ne i„in?" dedi Zina, hafif„e kızarıp, harika g‰zlerini kaldırıp ona bakarak.
"Bu kadar „abuk d‰ndˆğˆm i„in Zinaida Afanasyevna! Duramadım, iki hafta daha
bekleyemedim... Geceleri rˆyama bile girdiniz. Kaderimi ‰ğrenmek i„in koşarak geldim...
Ama suratınızı asıyorsunuz, kızgınsınız! Şimdi de mi kesin bir cevap alamayacağım?"
Zinaida'nın ger„ekten suratı asıktı.
"B‰yle s‰yleyeceğinizi biliyordum" dedi, yine g‰zlerini ka„ırarak. Sesi ciddi ve sertti,
rahatsız bir ifade taşıyordu. "Beklemeyi ben de sevmem, her şey ne kadar „abuk halledilirse o
kadar iyi. Yine bir cevap bekliyorsunuz, hatta yalvarıyorsunuz. Yine aynı şeyi s‰ylˆyorum.
Cevabım size daha ‰nce s‰ylediğimin aynısı: Bekleyin! Henˆz kararımı vermedim ve size
karınız olacağım ko-
25,
nusunda s‰z veremem. B‰yle şeyler zorla olmaz, Pavel Aleksandrovich! Sizi rahatlatacaksa,
şu kadarını s‰yleyeyim, sizi kesin olarak reddetmiyorum. Bir şeyi daha belirteyim,
sabırsızlığınızı ve kaygınızı gayet iyi anladığım i„in size olumlu bir kararın umudunu da
vermek istiyorum. Tekrar s‰ylˆyorum, kararımda tamamen ‰zgˆr olmak istiyorum ve eğer
sonu„ta, red cevabı verecek olursam ˆmit verdiğim i„in beni su„lamayın. Bunu aklınızdan
„ıkarmayın."
"Bu da ne demek oluyor şimdi?" diye bağırdı Mozglyakov, acıklı bir sesle. "Bu nasıl bir
ˆmit? Kelimelerinizden ˆmit ışığı „ıkarabilir miyim Zinaida Afanasyevna?"
"Size s‰ylediğim hi„bir şeyi unutmayın ve nasıl istiyorsanız oy le bir anlam „ıkarın. Sizin
bileceğiniz şey! Başka s‰yleyecek bir şeyim yok. Sizi reddetmedim, tek istediğim
beklemeniz. Ama bir kez daha s‰ylˆyorum, reddetme hakkına sahibim. Bir şey daha
s‰yleyeyim, kararlaştırılan zamandan ‰nce gelişinizle, dolamba„lı yollardan, araya ˆ„ˆncˆ bir
kişiyi -‰rneğin annemi- koyarak kararımı etkilemeye „alışıyorsanız, ne yazık ki yanlış hesap
yapmışsınız. €yle bir durumda sizi kesinlikle reddederim, bunu bilmiş olun. Artık yeter,
lˆtfen kararlaştırılan zamana kadar bana bu konuda tek kelime bile s‰ylemeyin."
Bˆtˆn bu konuşma ‰ylesine sert, heyecansız bir ses tonuyla ve duraksamadan yapılmıştı ki
sanki ‰nceden ezberlenmiş gibiydi. "Bay Paul", kendisine kapının yolunun g‰sterildiğini
hissetti. O anda, Marya Aleksandrovna arkasında Bayan Zyablova ile beraber odaya girdi.
"Sanırım birazdan aşağıda olacak Zina! Nastasya Petrovna lˆtfen taze bir „ay demleyin!".
Marya Aleksandrovna biraz heyecanlıydı.
"Anna Nikolayevna birisini g•ndermiş. Anyutka aceleyle mutfağa gelip bir s‚r‚ soru sordu.
Hanım biraz •fkeli galiba!" dedi Nastasya Petrovna semavere doğru giderken.
"Bana ne canım?" dedi Marya Aleksandrovna, omuzlarının ‚zerinden Bayan Zyablovna'ya
bakarak. "Sanki senin Anna Ni-
26
kolayevna'nın d‚ş‚nd‚kleri benim „ok umurumda! Emin olun ben onun mutfağına kimseyi
g•ndermem. O zavallı Anna Nikolayevna' nın d‚şmanı olduğumu sanmanıza „ok şaşırdım,
ger„ekten „ok şaşırdım, yalnızca siz değil b‚t‚n kasaba •yle d‚ş‚n‚yor. Size sorarım Pavel
Aleksandrovich, ikimizi de tanırsınız, ben ne diye ona d‚şman olayım? Kıdem y‚z‚nden mi?
Kıdem benim umrumda bile değil. İstiyorsa kıdem onun olsun! Onu ilk kutlayan ben olurum.
Ama bu haksızlık. Onu savunacağım, savunmak zorundayım. Herkes onun hakkında b•yle
şeyler s•yl‚yor. Neden ona saldırıyosunuz? Gen„ olduğu ve g‚zel giysileri sevdiği i„in mi?
Neden bu mu? G‚zel giysilere d‚şk‚nl‚k başka şeylerden iyidir bence. Natalya Dmit-
riyevna'ya bir baksanıza, onun sevdiği şeyler bir toplulukta s•ylenemez bile! Anna
Nikolayevna evde hi„ durmayıp b‚t‚n g‚n gezdiği i„in mi k•t‚? Tanrı aşkına! Kadının bir
eğitimi yok, doğal olarak eline bir kitap alıp okuyamıyor ya da kendisini oyalayacak bir şeyler
bulamıyor. Onun i„in de, fl•rt edip, yoldan ge„enlerle bakışmaktan başka ne yapsın?
Bembeyaz bir surattan başka bir şeyi olmadığı halde neden herkes g‚zel olduğunu s•yl‚yor
acaba? Dansa gittiğinde herkesi g‚ld‚r‚yor! Peki neden Polka'yı g‚zel yaptığını s•yl‚yorlar?
‡ok acayip şapkalar ve eşarplar takıyor, ama Tanrı onu zevkten yoksun bırakıp, saf
yaratmışsa su„ onun mu? Sa„ına şeker kağıdının „ok yakışacağını s•yleseniz hi„ d‚ş‚nmeden
hemen takar. Dedikoducunun biri, ama burada †dettir, hangimiz değiliz ki? Şu koca favorili
Sushilov sabah akşam, hatta gece bile ziyaretine gidiyor. Tanrım! Bunun bir nedeni var
kuşkusuz. Kocası sabahın beşine kadar dışarda kumar oynuyor! Her neyse, •yle „ok k•t‚
•rnek var ki! Bunların hepsi dedikodu olabilir. Yani, ben her zaman onu savunacağım!...
Tanrım! Ve işte Prens! İşte o! Onu tanırım! Onu her yerde tanırım! Nihayet sizi g•rebildim
monprince!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna, i„eri yeni giren Prens'i karşılamak i„in
koşarken.
27DˆRD‹NC‹ BOLUM
İlk bakışta, Prens'in yaşlı bir adam olduğunu hi„ anlamazsınız; ancak yakından, dikkatlice
bakarsanız tellerle tutturulmuş bir cesede benzediğini g•r‚rs‚n‚z. Bu mumyanın gen„ bir
delikanlıya d•n‚şt‚r‚lmesi i„in, her „eşit sanat y•ntemi kullanılmıştır. Hepsi simsiyah olan
şahane bir peruk, favoriler, bıyık, k‚„‚k sakal y‚z‚n‚n yarısını kapatmaktadır. Y‚z‚ pek
alışılmadık bir y•ntemle bembeyaz yapılmış ve allıkla boyanmıştır ve tek bir kırışığı bile
yoktur. Nereye gider bu kırışıklar? Kimse bilmez. Sanki podyumlardan inmiş gibi modaya
uygun giyinir. ˆzel bir sabah ceketi ya da ona benzer bir şey giyer, tam olarak ne olduğunu
ger„ekten bilmiyorum, yalnızca, son moda bir şey olduğunu ve sabah ziyaretleri i„in
giyildiğini s•yleyebilirim. Eldivenleri, kravatı, yeleği, g•mleği ve diğer giysileri hep g•z
kamaştıracak kadar temiz ve zevklidir. Prens hafif„e topallar, ama bunu bile sanki modaymış
havasında yapar. Tek g•z‚ne -hem de camdan yapılmış olan takma g•z‚ne- tek camlı g•zl‚k
takar. Parf‚me daldırılmış gibidir. Konuşurken, bazı kelimeleri değişik bir şekilde ağır ağır
s•yler, tabii
28
bu yaşlılığıyla bağdaştırılacak bir şey olabilir, ama belki de takma dişlerinden ya da değişik
bir etki yaratma arzusundan kaynaklanıyor da olabilir. Bazı heceleri, 'e' harfine •zel bir vurgu
yaparak, alışılmamış bir yumuşaklıkla s•yler. Tavırlarında senli-benli bir hor g•rme vardır, bu
da hayatını bir z‚ppe olarak ge„irmesinden kaynaklanıyor olabilir. Bu z‚ppe yaşam tarzından
kalan izleri, ne yazık ki hi„bir parf‚m, hi„bir korse, makyaj .malzemesi ya da kuaf•r
kapatamaz. Şunu da en baştan kabul etmeliyiz ki, yaşlı adam hen‚z aklını ka„ırmadıysa bile,
hafızasını „oktan kaybetmişti ve aynı şeyleri durmadan s•yl‚yor, sa„malayıp duruyordu.
Onunla konuşabilmek i„in insanda •zel bir yetenek olması gerekir. Marya Aleksandrovna
kendi yeteneğine son derece g‚venir, Prens'i g•r‚nce •ylesine kendinden ge„er ki bunu
tanımlamak imk†nsızdır.
"Hi„ değişmemişsiniz, hi„!" diye bağırdı, konuğunu iki elinden tuttuğu gibi rahat bir koltuğa
oturttu. "Oturun, oturun Prens! Birbirimizi g•rmeyeli altı yıl oldu, tam altı yıl. Sizden tek bir
mektup bile almadım, onca zamandır tek satır yazmadınız! Ah bana karşı nasıl da su„lusunuz,
Prens! Size nasıl kızgınım mon cher Prens! Neyse •nce bir „ay i„elim! Tann aşkına Nastasya
Petrovna, hadi „ay i„elim!"
"Teşekk‚r ederim, te-şek-k‚r e-de-rim. Beni ba-ğış-la-ym!" diye peltek peltek konuştu (peltek
peltek konuştuğunu s•ylemeyi unuttuk, bunu bile modaymış gibi yapar). "Ba-ğış-la-ym! Daha
ge„en yıl gelmeye ciddi ciddi niyetlendim, ina-nın" diye ekledi, odayı g•zl‚ğ‚yle s‚zerek.
"Ko-le-ra salgını var dediler, korktum doğrusu"
"Hayır Prens, kolera falan yok" dedi Marya Aleksandrovna.
"Sığır humması vardı, Amca!" dedi Mozglyakov, kendini g•stermek Hevesiyle. Marya
Aleksandrovna onu ciddi bir bakışla s‚zd‚.
"Evet, sığır humması ya da ona benzer bir şey...Neyse, ben yerimden hpırdayamadım.
Kocanız nasıl, sevgili Anna Nikolayev-na? H†l† mali-ye-de mi?"
29
"Yo-o Prens" dedi Marya Aleksandrovna, hafif„e kekeleyerek. " Kocam maliyede değil ki..."
"Bahse girerim Amcam'ın kafası karıştı ve sizi Anna Ni-kolayevna Antipova ile karıştırdı!"
dedi akıllı Mozglyakov, ama o. a„ıklamadan da Marya Aleksandrovna'nın her şeyi anladığını
fark ederek, hemen toparlandı.
"Ah evet, evet... Anna Nikolayevna... Ne korkun„ bir hafızam var! Evet, Antipovna, tabii ya
Anti-povna'ydı" dedi Prens kendinden emin bir havayla.
"Ha-yır Prens, „ok k•t‚ karıştırdınız" dedi Marya Aleksandrovna, acı acı g‚lerek. '"Ben Anna
Nikolayevna değilim, doğrusunu s•ylemek gerekirse beni hatırlayamayacağınızı hi„
d‚ş‚nmemiştim! Beni „ok şaşırttınız, Prens! Ben sizin eski arkadaşınız Marya Aleksandrovna
Moskaleva'yım. Hatırlamıyor musunuz Prens? Marya Aleksandrovna!..."
"Marya A-leks-and-rovna! Şaşılacak şey! Ben de sizin şey -neydi adı?- ah evet! Anna
Vasilyevna olduğunuzu sanıyorum... C'est delicieux\* Demek yanlış eve gelmişim. Beni Anna
Mat-veyevna'nın evine g•t‚r‚yorsun sanmıştım. C'est charmant\**'Bu bana „ok sık oluyor...
Hep yanlış yere giderim. Ama yine de halimden memnunum, ne olursa olsun hep memnun
olurum. Demek siz Nastasya Va-silyevna değilsiniz? Bu „ok ilgin„..."
"Marya Aleksandrovna'yım Prens, Marya Aleksandrovna! Siz nasıl da su„lusunuz! Demek en
iyi arkadaşınızı unuttunuz!"
"Ah evet, en iyi ar-kada-şımı... pardon pardon" diye pelteleye-rek konuştu, bir yandan da
Zina'ya bakıyordu.
"Bu kızım Zina. Onunla tanışmadınız Prens. 18'de geldiğiniz zaman o burada değildi."
"Kızınız mı? Charmante, charmante!" dedi Prens, urun saplı
* Nefis! ** Bu ne hoş!
g•zl‚ğ‚yle Zina'ya arzulu arzulu bakarken. "Mais quelle beaute!"* diye fısıldadı. ,
"‡ayınız, Prens" dedi Marya AŒeksandrovna, elinde tepsiyle Prens'in •n‚nde duran „ocuğa
dikkatini „ekerek. Prens fincanı aldı ve tombul, pembe yanaklı „ocuğa bakarken kendini
kaybetti.
"A-ah, bu sizin oğlunuz mu?" dedi. "Ne g‚zel bir „ocuk!... Ter-bi-yeli bir „o-cu-ğa benziyor."
"Prens" diye araya girdi Marya Aleksandrovna aceleyle. "Korkun„ kazayı duydum! ‡ok
korktum doğrusu... Bir yerinizi incitmediniz ya? İyice emin olmalısınız! B•yle bir şey şakaya
gel-
mez...
"O yaptı, o yaptı, arabacı yaptı bunu!" dedi Prens, alışılmadık bir hareketlilikle. "D‚nyanın
sonu falan geldi sandım. İtiraf etmeliyim ki „ok korktum. Tanrı beni bağışlasın! Neredeyse
aklımı ka„ırıyordum! Hi„ beklemiyordum, hi„ bek-le-miyor-dum! Arabacım Fe-o-fil'in su„u
bu! Sana g‚veniyorum dostum, gerekli işlemleri hallet, bir araştırma yaptırt. Benim canıma
kastettiğinden eminim!"
"Tamam, tamam Amca!" dedi Pavel Aleksandrovich. "Aslını iyice araştırırım! Ama Amca,
onu bu seferlik affedemez misiniz? Ne diyorsunuz?"
"Kesinlikle olmaz! Beni ortadan kaldırmak istediğinden eminim. O ve evdeki Lavrenty.
D‚ş‚nsenize kafasını şu yeni fikirlerle doldurmuş! Son zamanlarda „ok olumsuz davranmağa
başladı... A„ık s•ylemek gerekirse, tam anlamıyla kom‚nist olmuş! Onunla karşılaşmaya bile
korkuyorum!"
"‡ok doğru s•yl‚yorsunuz Prens" diye bağırdı Marya Aleksandrovna. "Şu lanet olasıca, işe
yaramaz adamlardan neler „ektiğimi bilemezsiniz! Bir d‚ş‚nsenize, iki tanesini değiştirdim,
ama onların yerine aldıklarım da •yle aptal şeyler ki, sabahtan akşama
Bu ne g‚zellik!
30
31
kadar onlarla beraber olmaktan korkuyor insan. Ne aptal olduklarım bilemezsiniz, Prens!"
"ˆyle tabii, ama ben uşağın biraz kalın kafalı olmasını isterim doğrusu" dedi Prens, b‚t‚n
yaşlılar gibi boş konuşmalarının dikkatle dinlenmesinden „ok memnundu. "Bir uşağa bu
yakışır, hatta bu onun en •nemli erdemidir, d‚r‚st ve salak olmalıdır. Tabii bazı zamanlarda.
Bu onları daha heybetli yapar, y‚zlerine bir cid-di-yet gelir; yani daha terbiyeli g•r‚n‚rler, bir
uşakta en „ok aradığım şey terbiyedir. ˆrneğin, benim Te-ren-ty. Te-ren-ty'i hatırlıyorsunuz
değil mi? Onu ilk g•rd‚ğ‚m anda ondan iyi bir kapıcı olacağını anlamıştım! Şaşılacak kadar
aptaldı! Koyun gibi bakardı! Ama ne heybetli, ne ciddiydi! Gırtlağı a„ık pembeydi! Beyaz
kravatı ve ‚niformasıyla „ok etkileyiciydi. Onu ger„ekten „ok severdim. Bazen ona bakar
hayran kalırdım, sanki bilimsel bir araştırma yapıyormuş gibi •nemli bir edası vardı! Tam bir
Alman filozofuna benziyordu, Kant gibi •rneğin, yok yok daha „ok besili bir hindi gibiydi.
Bir uşak i„in fazlasıyla comme ilfaııt!..."
Marya Aleksandrovna kahkahayı patlatıverdi, hatta alkışladı bile. Pavel Aleksandrovich de
b‚t‚n kalbiyle onun duygularına katıldı. Amcasını „ok komik bulmuştu. Nastasya Petrovna da
g‚lmeye başladı. Zina bile g‚ld‚.
"Ne kadar şakacı, ne kadar akıllı ve esprilisiniz, Prens!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna.
"En ince, en komik ayrıntıları g•zlemleme yeteneğiniz var!... B•yle bir yeteneğe sahip olup
da koskoca beş yıl kendini toplumdan soyutlamak ha! Yazabilirdiniz Prens! Belki bir
Fonvizin, bir Griboyedov, bir Gogol olabilirdiniz!..."
"Ah evet" dedi Prens durumdan gayet memnun. "Yazabilirdim... Biliyorsunuz, eski g‚nlerde
„ok daha espriliydim. Hatta sahne i„in bir ko-me-di bile yazmıştım... İ„inde birka„ tane nefis
şarkı bile vardı! Ama hi„ oynanmadı..."
"Okusak ne hoş olurdu! Sen de biliyorsun Zina, şimdi tam zamanı! Bizimkiler bir dizi tiyatro
gecesi d‚zenliyorlar Prens, ga-
32
zilerimiz i„in6 vatanseverlik adına... Sizin eseriniz „ok uygun olurdu!"
"Evet, tekrar yazmak isterim... ama tamamen u-nut-mu-şum. İki, ‚„ tane harika kelime oyunu
olduğunu iyi hatırlıyorum (Prens, kendi elini •pt‚)... Ben yurtdışındayken b‚y‚k bir heyecan
yaratmıştım. Lord Byron'u hatırlıyorum. Onunla aramız gayet iyiydi,7 Viyana Kongresi8'nde
m‚kemmel dans etmişti."
"Lord Byron mu, Amca! Tanrı aşkına Amca, siz ne s•yl‚yorsunuz?"
"Evet, Lord Byron. Belki de Lord Byron değildi, başka biriydi. Yo, Lord Byron değildi, bir
Polonyalı'ydı! •Şimdi hatırladım. ‡ok ilgin„ bir adamdı. Kont olduğunu s•yleyip duruyordu,
ama sonra bir lokantacı olduğu ortaya „ıkmıştı. Neyse, „ok g‚zel dans ederdi, sonunda
bacağını kırdı. Bu duruma uygun bir şiir de yazmıştım:
Bizim Polonyalı Ne de g‚zel oynardı.
"Sonra devam ederdi... Nasıl devam ettiğini hatırlayamıyorum...
Kırınca bacağını Bıraktı oynamayı."
.
>
"Ger„ekten b•yle devam ediyordu, değil mi Amca?" dedi, iyice j kendinden ge„en
Mozglyakov.
"Evet, sanırım •yle oğlum" dedi Amca. "Ya da ona benzer bir şeydi. Belki de değildi, neyse
canım, komik bir şeydi işte... Bakıyorum da her şeyi unutmuşum. Hep halletmek zorunda
olduğum bir s‚r‚ iş olduğu i„in."
33"S•ylesenize Prens, bunca zamandır neler yaptınız?" diye sordu Marya Aleksandrovna
ilgiyle. "Sizi oyle „ok d‚ş‚nd‚m ki mon cher prince, neler olduğunu •ğrenmek i„in
sabırsızlıktan •l‚yorum..."
"Ne mi yaptım? Bilirsiniz işte, bir s‚r‚ iş vardı. Bazen dinlenir insan, bazen de gezintiye „ıkar
ve bir s‚r‚ şeyin hayalini kurar..."
"‡ok g‚„l‚ bir hayal g‚c‚n‚z vardır herhalde Amca?"
"Hem de „ok oğlum. Bazen •yle şeyler d‚ş‚n‚r‚m ki sonra kendim de şaşarım... Ben
Kaduyevo'dayken... Sahi sen Kaduyevo vali yardımcısıydın, değil mi?"
"Ben mi Amca? Siz ne s•yl‚yorsunuz?" diye bağırdı Pavel Aleksandrovich.
"Ben de seni vali yardımcısı sanıyordum, ‚stelik de ne kadar değiştiğini d‚ş‚n‚yordum... Vali
yardımcisinın y‚z‚ „ok kocaman ve zeki bir y‚zd‚. Olağan‚st‚ zeki bir adamdı, her fırsatta
şiir yazardı. Profilden karo papazına benzerdi..."
"Ah Prens" diye araya girdi Marya Aleksandrovna. Bu yaşam tarzınızla kendi kendinizi
mahvedeceksiniz, hi„ kuşkum yok! Beş yıl bir yere kapanıp, kimseyle g•r‚şmemek ve
konuşmamak! Siz mahvolmuş bir adamsınız Prens! Sizi d‚ş‚nen her kime sorarsanız sorun,
herkes aynı şeyi s•yleyecektir, mahvolmuşsunuz siz!"
"Ger„ekten mi?" dedi Prens.
"Yemin ederim! Size dostunuz ve kardeşiniz olarak s•yl‚yorum! Sizi d‚ş‚nd‚ğ‚m ve
ge„mişimize saygı duyduğum i„in bunları s•yl‚yorum. İkiy‚zl‚l‚k yapsam elime ne ge„er?
Yaşam şeklinizi tamamen değiştirmelisiniz yoksa hastalanacaksınız, kendinizi t‚ketip
•leceksiniz..."
"Olamaz! O kadar erken mi •leceğim?" diye bağırdı Prens, korkuyla. "Biliyor musunuz,
doğru bildiniz. Basurdan „ok „ekiyorum, •zellikle de son zamanlarda. Krizim tuttuğu zaman
„ok k•t‚ oluyorum. Bakın size ayrıntısıyla anlatayım... İlk •nce..."
"Başka bir zaman anlatırsınız Amca" diye araya girdi Pavel Aleksandrovich. "Şimdi artık
gitme zamanımız gelmedi mi?"
34
"Peki, başka bir sefere o zaman. Zaten pek de ilgin„ gelmeyecekti size. Bunu şimdi fark
ettim... Yine de ilgin„ bir hastalık. ˆyle anları var ki... Bana hatırlat da sana bu akşam bir
olayı ay-rın-tı-sıy-la anlatayım oğlum..."
"Yurtdışında tedavi ettirmelisiniz Prens" dedi Marya Aleksandrovna, ikinci kez araya girerek.
"Yurdışında mı? Evet. Kesinlikle yurtdışına gideceğim. Hatırlıyorum da, 1820'lerde
yurtdışındayken, her şey m‚kemmeldi oralarda. Fransız bir vikontesle neredeyse
evleniyordum. Ona fena halde †şıktım ve b‚t‚n hayatımı adamak istiyordum. Ama onunla
evlenen bir başkası oldu. Olaylar tersine d•nd‚. Birka„ saat i„in ona arkamı d•nm‚şt‚m ki bir
başkası gelip kaptı. Alman bir barondu. Sonraları tımarhanede yattı."
"Cher prince, ben sağlığınıza dikkat etmeniz gerektiğini s•yl‚yorum. Yurtdışında iyi
doktorlar var... her şey bir yana, yaşam tarzım değiştirmek mucizeler yaratır!
Dukahanovo'nuzdan ayrılmalısınız, hi„ olmazsa bir s‚re i„in."
"Ke-sin-lik-le doğru! Bunu „ok •nce d‚ş‚nm‚şt‚m zaten. Biliyor musunuz, su k‚r‚n‚
deneyeceğim."
"Su k‚r‚ m‚?"
"Evet, aynen •yle. Bir zamanlar denemiştim. İ„melere gittiğim j zamandı. Orada, Moskovalı
bir hanım vardı, soyadını hatırlamıyorum. Yetmişinde, şair ruhlu bir kadındı. Elli yaşlarında,
ak„ıl g•zl‚, dul bir kızı vardı. O da şiir konusunda iyiydi. Sonraları başına bir talihsizlik geldi
ve „ok sinirlenerek hizmet„isini •ld‚r‚verdi. Mahkemelerde s‚r‚nd‚. İşte onlar ille de
i„melere gitmem i„in direttiler. Aslında bir sıkıntım yoktu, ama onlar ısrar ettiler. Kabalık
etmemek i„in gittim. Ger„ekten yararlı bir şeydi. İ„tik„e i„tim, belki bir ırmak su i„mişimdir.
Su k‚r‚n‚n „ok yararlı bir şey olduğunu ve bana g‚„ verdiğini kabul etmeliyim. Eğer hasta
d‚şmeseydim, inanın ki hi„bir sorunum olmazdı..."
"Bu „ok doğru bir sonu„ Amca!" dedi Mozglyakov. "S•ylesenize I Amca siz mantık
okudunuz mu?"
35"Tanrı aşkına! Neler soruyorsunuz •yle!" dedi Marya Alek-sandrovna sert sert, „ok
şaşırmış bir halde.
"Okudum „ocuğum, ama uzun yıllar •nceydi. Almanya'da felsefe de okudum. Kursun
tamamını aldım, ama sonra hepsini unuttum gitti. İtiraf etmeliyim... beni bu hastalık
konusunda... •yle kor-• kuttunuz ki... „ok k•t‚ oldum. Şimdi geliyorum..."
"Nereye gidiyorsunuz Prens?" diye bağırdı Marya Alek-sandrovna şaşkınlıkla.
"Şimdi d•nerim, şimdi... Aklıma bir şey geldi de onu bir yerlere not etmek istiyorum... au
revoir*..."
"Bunu nasıl buldunuz?" diye bağırdı Pavel Aleksandrovich ve kahkahayı bastı.
Marya Aleksandrovna'nın sabrı t‚keniyordu.
"Hi„ anlamıyorum, neden g‚ld‚ğ‚n‚z‚ ger„ekten anlamıyorum!" diye s•ze başladı •fkeyle.
"Yaşlı, saygıdeğer bir adama g‚l‚yorsunuz, ‚stelik de akrabanız, her kelimesiyle alay ediyor,
iyi niyetinden yararlanıyorsunuz! Sizin adınıza ben utan„ duyuyorum Pavel Aleksandrovich!
S•ylesenize bu kadar g‚l‚necek nesi var? B en hi„ de komik bir şey g•rm‚yorum."
"Bazen kimseyi tanımıyor ve sa„ma şeyler s•yl‚yor."
"Bu, yaşadığı korkun„ hayatın bir sonucu, k•t‚ bir kadının y•netimi altında ge„en, beş yıllık
bir mahk•miyetin sonucu. Ona g‚lmek yerine acımanız gerekir. Beni bile tanıyamadı, bunu
kendiniz g•rd‚n‚z. Her şey ortada! Onu kurtarmak gerekiyor! Sırf o... adi kadından kendini
kurtarsın diye yurtdışına „ıkmasını •nerdim!"
"Bir şey s•yleyeyim mi, ona bir eş bulmalısınız, Marya Alek-sandrovna!" dedi Pavel
Aleksandrovich.
"Yine başladınız! Siz ıslah olmazsınız M•sy• Mozglyakov!"
* Hoş„a kalın.
36
"Yo Marya Aleksandrovna! Bu kez ger„ekten „ok ciddiyim. Neden onu evlendirmiyoruz?
Fena bir fikir sayılmaz! C'est ‚ne idee comme ‚ne antre! * Ne zaran olacak? Hatta tam
tersine, şu anda •yle bir durumda ki, belki b•yle bir adım onun kurtuluşu olur! Yasal olarak
buna bir engeli yok. Hem sonra, tabirimi bağışlayın, o yaşlı cadalozdan da kurtulmuş olur. En
•nemlisi de, gen„ bir kız ya da daha iyisi, tatlı, iyi, akıllı, yumuşak, hepsinden •te ona
kızıymış gibi bakabilecek, fakir bir dul se„ecek olursa, o zaman onunla evlenmekle kadının
hayatını kurtardığını d‚ş‚necek. Onun i„in, o k•yl‚ kadın yerine, sevecen, i„ten, iyi bir
aileden gelen ve b‚t‚n •mr‚ boyunca yanından ayrılmayacak bir kadından daha iyi bir şey
olur mu? Tabii g‚zel de olması gerekiyor, „‚nk‚ Amca'm g‚zelliğe meraklıdır. Zinaida
Afanasyevna'ya bakışını fark ettiniz mi?"
"Ama •yle birini nereden bulacaksınız?" diye sordu, o ana kadar her şeyi dikkatle dinleyen
Nastasya Petrovna.
"İşte kendiniz s•ylediniz: Siz varsınız ya! İsterseniz tabii. Bakın size ş•yle s•yleyeyim:
Prens'in eşi olmamanız i„in bir nedeniniz var mı? G‚zelsiniz, bu bir; hem dulsunuz, bu da iki;
‚„‚nc‚s‚, iyi bir aileden geliyorsunuz; d•rd‚nc‚s‚, zengin değilsiniz („‚nk‚, „ok paganız
yok); beşincisi, „ok duygulu bir kadın olduğunuz i„in onu seversiniz, el ‚st‚nde tutarsınız, o
kadını postalayıp, Prens'i yurtdışına g•t‚r‚rs‚n‚z, onu balla b•rekle beslersiniz. Ta ki, bu fani
d‚nyadan g•„‚p gidene dek. Bu da en ge„ bir yıl i„inde olur zaten, hatta belki de bir iki ay
bile s‚rmeyebilir. O zaman, dul bir Prenses olursunuz ve bir s‚r‚ paranız olur,
fedak†rlığınızın •d‚l‚ olarak da belki bir markiyle, belki de bir generalle evlenirsiniz! C'est
joli, n'est-cepas?"**
"Aman Tanrım! Ne ayıp! O beni isteyecek olsa, sırf minnetten dolayı ona †şık olurdum" dedi
Bayan Zyablov, kara, anlamlı g•zleri ışıldadı. "Ama b‚t‚n bunlar „ok sa„ma!"
"Sa„ma mı? Siz isterseniz neden sa„ma olsun? Siz hele bir is-
* **
Herhangi bir fikirden farkı yok. Ne hoş, değil mi?
37teyin, eğer bug‚n nişanlanmazsanız benim parmağımı kesin! Amca'yı bunu yapmaya ikna
etmekten daha kolay hi„bir şey olamaz! Her şeye 'Evet' diyor, bunu kendi kulağınızla
duydunuz. Daha farkına bile varmadan onu evlendiririz ya da •nce g•z‚n‚ boyarız, sonra
evlendiririz. Bu onun iyiliği i„in. Siz her ihtimale karşı en g‚zel kıyafetinizi giy seniz iyi
olacak, Nastasy a Petrovna!"
M•sy• Mozglyakov'un coşkusu gitgide artıyordu. Soğukkanlılığına rağmen, Bayan
Zyablov'un da ağzı sulanıyordu.
"Bug‚n darmadağın bir halde olduğumun farkındayım" dedi kadın. "Hayal kurmayı bırakalı
uzun yıllar oldu, artık hi„ umudum yoktu. Tam bir Madam Griboussier oldum artık...
S•ylesenize hizmet„iden farkım yok, değil mi?"
Bu zaman boyunca, Marya Aleksandrovna y‚z‚nde bir hayret ifadesiyle oturuyordu. Pavel
Aleksandrovich'in garip teklifini yıldırım „arpmış gibi dehşet i„inde dinlediğini s•ylersem
yalan olmaz... Sonunda soğukkanlılığını yeniden kazandı.
"Her şeyin „ok iyi d‚ş‚n‚ld‚ğ‚nden eminim, ama b‚t‚n bunlar „ok sa„ma, aptalca ve dahası
uygunsuz" dedi Mozglyakov'a sert sert.
"Ama neden sevgili Marya Aleksandrovna, neden sa„ma ve uygunsuz?"
"Pek „ok nedenden dolayı. Bir kere, şu anda benim evimdesiniz, Prens de benim konuğum,
kimsenin evime saygısızlık etmesine izin veremem. S•zlerinizi şaka olarak değerlendiriyorum
Pavel Alek-sandrovich. Tanrıya ş‚k‚r ki Prens de geliyor!"
"İşte geldim" diye bağırdı Prens, odaya girerken. "Bug‚n ne kadarda „ok, değişik fikirle
doluyum, cherami. Buna inanması g‚„ biliyorum, ama bazen aklıma hi„bir fikir gelmez.
B‚t‚n g‚n •ylece oturup dururum."
"Ge„irdiğiniz kaza y‚z‚ndendir Amca. Sinirlerinizi bozmuş olmalı, hem..."
38
"Evet oğlum, bana da •yle geliyor. Sanırım k†za biraz da ha-yır-lı oldu. Bu y‚zden Feo-fil'i
bağışlamaya karar verdim. Biliyor musun, aslında benim canıma falan kastettiğini
sanmıyorum. Sen ne dersin? Neyse canım, zaten daha ge„enlerde sakalını kestirerek onu
cezalandırmıştık."
"Sakalını kestirmek mi? Ama Amca suratının yarısı kılla kaplı!"
"Şey, evet, •yle. Bazen „ok doğru g•z-lem-ler-de bulunuyorsun oğlum, ama o sakal takma.
Bakın ne oldu: Biri bana dışardan bir katalog g•nderdi. Efendiler ve arabacıları i„in, şahane
sakallar, favoriler, top sakallar, bıyıklar falan, hepsi de kali-teli ve uygun fiyatlı. Nasıl bir şey
olduğunu g•rmek i„in bir sakal ısmarlamaya karar verdim. Bir arabacı sakalı ısmarladım.
Nefis bir şey geldi. Sonra bir baktık ki Feofil'in sakalı onun iki katı daha g‚r. Biraz kararsızlık
yaşadık: Acaba sakalını mı kestirmeliydik yoksa o sakalı geri mi g•ndermeliydik. Bunu uzun
uzun d‚ş‚nd‚m, sonra takma sakalı takmasının daha uygun olacağına karar verdim."
"Hi„ kuşkusuz •yledir, sanat daima doğadan ‚st‚nd‚r Amca!"
"Kesinlikle. Sakalını kestirirken ne acılar „ekti! Sanki sakalıyla beraber b‚t‚n benliği de
gidiyor gibiydi... Artık gitsek iyi olacak oğlum, değil mi?"
"Ben hazırım Amca."
"Umarım Vali'ye gidiyorsunuzdur!" dedi Marya Aleksandrovna, heyecan i„inde. "Siz artık
benimsiniz Prens. B‚t‚n g‚n benim evime aitsiniz. Buradaki sosyal „evremiz konusunda size
bir şey s•yleyecek değilim kuşkusuz. Belki Anna Nikolayevna ile birlikte olmak istersiniz,
size akıl vermeye kalkışacak değilim, zamanla her şey a„ığa „ıkacaktır nasıl olsa. Şunu
unutmayın ki, bug‚n sizin ev sahibeniz, kardeşiniz, anneniz ve dadınız benim. İtiraf
etmeliyim ki, sizin i„in endişeleniyorum Prens! Siz bu insanları bilmezsiniz, bilemezsiniz!..."
"Siz bana g‚venin Marya Aleksandrovna. Her şey s•z verdiğim gibi olacak" dedi
Mozglyakov.
39"Ah sizi gidi havai delikanlı! Size g‚venmek mi? Sizi yemeğe bekliyorum Prens. Biz
akşam yemeğini erken yeriz. Kocamın „iftlikte olduğuna nasıl da ‚zg‚n‚m! Sizi g•rmekten
„ok memnun olurdu! Size saygısı ve sevgisi vardır."
"Kocanız mı? Demek bir kocanız var?" diye sordu Prens.
"Ah Tanrım! Nasıl da unutkan olmuşsunuz Prens! Ge„mişle ilgili her şeyi, ama her şeyi
unutmuşsunuz! Ger„ekten de kocam Afanasy Matveich'i hatırlamıyor musunuz? Şimdi
„iftlikte, ama onu binlerce kez g•rm‚şt‚n‚z. Hatırlıyor musunuz Prens? Afanasy
Matveich?..."
"Afanasy Matveich! ‡iftlikte ha, c'est delicieıal Demek bir kocanız var? Ne garip şey! B
ildiğim bir komediye benziyor: Kocası oradadır da karısı... Ah affedersiniz, devamını
unuttum. Galiba kadın bir yerlere gitmişti, Tula'y a mı y oksa Yaroslavl'a mıydı, neyse canım
„ok komikti."
"Kocası oradadır da, kadın Tver9'dedir Amca" dedi Mozgl-yakov, ona hatırlatmak i„in.
"Ah evet, evet! Teşekk‚rler oğlum, Tver'di tabii ya! Charmant, charmantl Ben de Yaroslavl
mı yoksa Kostroma mı diye d‚ş‚n‚yordum. Kadının nereye gittiğini bir t‚rl‚ hatırlayamadım.
Charmant, charmant! Neden bahsettiğimi unuttum... Evet! Hadi gidelim oğlum. An revoir,
madame, adieu, ma charmante de-moiselle* " dedi Prens, Zina'ya d•n‚p parmaklarından
•perek.
"Yemeği unutmayın Prens! ‡abuk d•n‚n!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna arkasından.
* Hoş„a kalın bayan, elveda g‚zel hanımefendi.
40
BEŞİNCİ BOLUM
"Siz mutfağa bir baksanız iyi olacak, Nastasya Petrovna" dedi Marya Aleksandrovna Prens'i
yolcu ettikten sonra. "Canavar Nikita yemeği mahvedecekmiş gibi bir his var i„imde! Şu
saatte bile eminim sarhoştur..."
Nastasya Petrovna emre uyarak kalktı. Dışarı „ıkarken, biraz endişeli olduğunu d‚ş‚nerek
Marya Aleksandrovna'ya kuşkulu bir bakış attı. Mutfağa gidip canavar Nikita'yı kontrol etmek
yerine, konuk odasına, oradan koridoru ge„ip kendi odasına, sonra da evin kirli „amaşırlarının
toplandığı, sandıklarla dolu k‚„‚k, karanlık odaya ge„ti. Nefesini tutarak, parmak u„larına
basa basa kapalı kapıya doğru gitti, eğilip anahtar deliğinden bakarak dinlemeye başladı. Bu
kapı, biraz •nce Zina ile annesini yalnız bıraktığı odaya a„ılan ‚„ kapıdan biriydi ve her
zaman kapalı ve kilitli olurdu.
Marya Aleksandrovna, Nastasya Petrovna'yı her zaman dolap ‡eviren ve havai biri olarak
g•r‚rd‚. Onun kapıları dinlediğini de bilirdi hi„ kuşkusuz, ama o anda Bayan Moskalev •yle
heyecanlı ve
41dalgındı ki bu konuda •nlem almak aklına bile gelmedi. Koltuğa oturdu ve anlamlı anlamlı
Zina'ya baktı. Zina bu bakışı ‚zerinde hissetti ve bir kasvet duygusu kalbini kapladı.
"Zina!"
Zina solgun y‚z‚n‚ ağır ağır ona doğru „evirdi ve kara, d‚ş‚nceli g•zlerini kaldırdı.
"Zina „ok •nemli bir konuda seninle konuşmak istiyorum."
Zina annesine tamamen y‚z‚n‚ d•nd‚, kollarını kavuşturup bekledi. Y‚z‚ndeki rahatsızlık ve
alay ifadesini saklamaya „alışıyordu.
"Mozglyakov hakkında bug‚nk‚ izlenimlerinin ne olduğunu sormak istiyorum sana."
"Uzun zamandır onun hakkında d‚ş‚nd‚klerimi biliyorsun" dedi Zina istemeye istemeye.
"Evet, mon enfant* ama kur yapma konusunda... gitgide daha ısrarlı gibi g•r‚n‚yor."
"Beni sevdiğini s•yl‚yor, onun i„in ısrarhlığı bağışlanabilir."
"Bu „ok garip! Onun bu kadar ileri gitmesine oy le kolay kolay... izin vermezdin. Tam tersine,
‚zerine saldırmak i„in fırsat kollardın."
"Senin de eskiden hep ondan yana olup, onunla evlenmem konusunda diretmene rağmen
şimdi nedense ona saldırıda bulunman „ok garip."
"Zina, Mozglyakov ile evlenmeni istediğimi ink†r edecek değilim. Seni hep sıkıntılı g•rmek,
(sen ne d‚ş‚n‚rsen d‚ş‚n) nedenini gayet iyi anladığım ve geceleri uykumun ka„masına yol
a„an acılarına seyirci kalmak „ok zor. Sonunda, ancak hayatındaki ger„ek bir değişikliğin seni
kurtaracağına inandım. Bu değişiklik de evlilik. Zengin değiliz ki yurtdışına gidelim.
Buradaki salaklar, senin yirmi
* ‡ocuğum.
42
‚„ yaşında ve h†l† bek†r olduğuna bir anlam veremiyorlar. Bir s‚r‚ Ihik†ye uyduruyorlar.
Herhalde seni m‚şavirle yada avukatımız İvan Œvanovich'le evlendirecek değilim. Burada sana
g•re bir koca nereden bulayım? Mozglyakov havai bir adam kuşkusuz, ama yine de „ok iyi
bir kısmet. İyi bir aileden, n‚fuzlu akrabaları var, y‚z elli kişilik bir k•ye sahip, başka ne
istiyorsun, s•ylesene. R‚şvetlerle ve dalaverelerle yaşamaktan daha iyidir. Bu y‚zden ondan
yanayım. D‚r‚st olmak gerekirse, aslında ondan ger„ekten hoşlandığım s•ylenemez. Tanrı'nın
beni •nceden uyardığına inanıyorum. Birde senin i„in daha uygun birini g•nderecek olursa,
senin Mozglyakov'a s•z vermemiş olman „ok iyi olacak! Yani ona ciddi bir s•z vermedin,
değil mi Zina?"
"B‚t‚n sorunu iki kelimeyle •zetlemek varken niye lafı do-|landırıp duruyorsun anne?" dedi
Zina kızarak.
"Lafı dolandırmak mı Zina? Lafı dolandırmak ha! Annenle ne bi„im konuşuyorsun? Aman ne
olacak canım! Zaten annene „ok ızun zamandan beridir g‚venmiyorsun ki! Uzun zamandır
beni annen değil de d‚şmanın gibi g•r‚yorsun."
"G‚venmemek mi anne! Kelime oyunlarını bir tarafa bırakalım artık! Birbirimizi anlıyoruz,
değil mi? Bunun i„in „ok zaman har-:adık."
"Beni incitiyorsun „ocuğum! Senin geleceğini kurtarmak i„in her şeyi yapmaya hazır
olduğuma inanmıyorsun bir t‚rl‚."
Zina annesine rahatsız ve alaylı bir şekilde baktı.
"Geleceğimi kurtarmak i„in o Prens'le evlenmemi ister misin?" ‚ye sordu, garip bir
g‚l‚msemeyle.
"Bu konuda tek kelime bile etmedim. Madem sen başlattın s•yleyeyim, senin Prens'le
evlenmen s•z konusu olsa, bu hi„ de ap-|talca bir şey olmazdı, gayet iyi bir kısmet..."
"Bu „ok,sa„ma!" diye bağırdı Zina •fkeyle. "Sa„malık! Sa„malık! Anne, bana sorarsan sen
„ok fazla şair ruhlusun. Kelimenin tam anlamıyla şair olmuşsun. Kasabadakiler de sana •yle
diyorlar
43zaten. S‚rekli planlar yapıp duruyorsun. Bunların imk†nsızlığı ve sa„malığı bile seni
engellemiyor. Prens buradayken, aklından bunun ge„tiğine eminim. Mozglyakov, o yaşlı
adama bir eş bulmamız konusunda sa„malarken, senin y‚z‚nden ne d‚ş‚nd‚ğ‚n
anlaşılıyordu. Şimdi de aynı şeyi d‚ş‚nd‚ğ‚ne bahse girerim, s•z‚ oraya getirecektin. Benim
hakkımda s‚rekli olarak yaptığın planlar artık canımı sıktığı ve başımı ağrıttığı i„in, bana tek
kelime bile etmeni istemiyorum, duyuyor musun anne, tek kelime bile! Bunu aklından
„ıkarmasan iyi olacak!" ˆfkeden nefesi kesildi.
"Sen „ocuksun Zina, hasta, •fkeli bir „ocuk!" dedi Marya Aleksandrovna i„li bir sesle ve
g•z‚nde yaşlarla. "Bana saygısızca laflar s•yl‚yorsun ve beni aşağılıyorsun. Senden gece
g‚nd‚z „ektiklerime hi„bir anne katlanamazdı! Ama ne yapayım sinirlisin, hastasın, acıların
var ve ben de senin annenim, ‚stelik de Hı-ristiyanım. Katlanmam ve bağışlayıcı olmam
gerekir. Hem sonra b•yle bir beraberliği istemenin nesi sa„ma? Bence Mozglyakov, hayatı
boyunca, Prens'i evlendirmek konusunda s•ylediklerinden daha anlamlı bir laf etmemişti hi„.
Tabii o şapşal Nastasya ile değil kuşkusuz. O konuda biraz sa„maladı doğrusu."
"Bak anne! Bana a„ık a„ık s•yle, b‚t‚n bunları meraktan mı soruyorsun, yoksa kafanda bir
şey mi var?"
"Yalnızca soruyorum o kadar. Neden sa„ma olduğunu d‚ş‚n‚yorsun ki?"
"Ger„ekten sıkıldım artık! Katlanmak zorunda olduğum hay ata bir bakın!" diye bağırdı Zina,
ayağını yere vurarak. "Eğer h†l† an-layamadıysan s•yleyeyim: B‚t‚n anlamsızlıkları bir yana
bıraksak bile; zavallı, bunak bir ihtiyardan yararlanmak, para koparmak i„in evlenerek onun
gibi sakat bir insanı kandırmak, sonra her g‚n, her saat •lmesini beklemek, bence yalnızca
sa„malık değil, aynı zamanda da adilik, hem de •yle bir adilik ki, kusura bakma ama anne
b•yle şeyler d‚ş‚nd‚ğ‚n i„in seni kutlayacak değilim!"
Bir an i„in sessizlik oldu.
44
"Zina! İki yıl •nce olanları hatırlıyor musun?" diye sordu Marya Aleksandrovna birden.
Zina dehşete kapıldı.
"Anne!" dedi sert bir sesle. "O konuyu bir daha a„mayacağına s•z vermiştin."
"Şimdi de senden bir kere olsun s•z‚mden d•nmeme izin vermeni istiyorum „ocuğum. ‡‚nk‚
bunu bug‚ne dek i„imde sakladım. Zina! Artık birbirimize karşı d‚r‚st olma zamanımız geldi.
İki yıldır sustuğum yeter! Bu b•yle devam edemez!... Diz „•k‚p sana yalvarıyorum, bırak da
konuşayım. Duyuyor musun Zina? ˆz annen sana diz „•k‚p yalvarıyor! Ayrıca kızına tapan,
mutsuz bir anne olarak sana yemin ediyorum, bundan sonra hi„bir zaman, hangi şartlarda
olursa olsun, hayatım bile s•z konusu olsa bu konuyu bir daha a„mayacağım. Bu son olacak,
ama şu anda şart!"
Marya Aleksandrovna s•zc‚klerinin istediği etkiyi bırakacağına g‚veniyordu.
"S•yle" dedi Zina sapsarı kesilerek.
"Teşekk‚rler Zina. Artık hayatta olmayan, kardeşin Mitya'ya ders vermek i„in, iki yıl •nce bir
•ğretmen gelmişti."
"Neden b•yle uzun uzadıya anlatıyorsun? Bu abartılı konuşma ve b‚t‚n bu ayrıntılar
tamamen gereksiz ve acı verici. Hem zaten ikimizin de bildiği şeyler" dedi Zina, nefret i„inde
s•z‚n‚ keserek.
"‡‚nk‚ „ocuğum, ben senin •n‚nde kendimi temize „ıkarmak istiyorum. ‡‚nk‚ b‚t‚n bu
sorunu senin bakmaya alıştığın yanlış a„ıdan deha farklı bir boyutta g•zler •n‚ne sermek
istiyorum. ‡‚nk‚ bundan „ıkarmayı d‚ş‚nd‚ğ‚m sonucu „ok iyi anlamam istiyorum. Senin
duygularınla oynamak istediğimi sanma sakın! Hayır, Zina, i„imde gŒr„ek bir anneyi
bulacaksın ve belki de biraz •nce adi dediğin bu icadının ayaklarına kapanıp, g•z‚nde
yaşlarla, bug‚ne dek hep şiddetle reddettiğin uzlaşma •nerisinde bulunacaksın. Bu y‚zdŒn
sana her şeyi anlatmak istiyorum Zina, hem de ta başından ıtibaren. Yoksa ağzımı bile
a„mam!"
45"S•yle" dedi Zina yine, annesinin abartılı s•zc‚klere d‚şk‚nl‚ğ‚ne i„ten i„e lanet
okuyarak.
"Devam ediyorum Zina. Bu •ğretmen daha bir „ocuk olduğu halde, anlayamadığım bir
şekilde seni etkiledi. Senin sağduyuna, soylu gururuna, daha da •tesi onun değersiz biri (a„ık
konuşmak gerekir) olduğuna duyduğum g‚venle aranızda bir şey olabileceğinden hi„
kuşkulanmamıştım. Ama sen bir g‚n gelip onunla evlenmek istediğini s•yleme cesaretini
g•sterdin. Zina! Bu kalbime bı„ak gibi saplandı! ‡ığlığı basıp, kendimi kaybetmişim. Bunları
hatırlarsın. Senin gaddarlık dediğin otoritemi kullanmak zorunda kaldım. D‚ş‚nsene, bir
zango„un oğlu, acıdıkları i„in şiirlerini yayımlayan Readers' Library'den ayda on iki ruble
alan ve o uğursuz Shakespeare'dan başka bir şey bilmeyen bir şair m‚sveddesi. Bu „ocuk
senin kocan olacaktı, Zinaida Moskaleva'nın kocası ha! Florian ve gen„ k•yl‚lerine^ l yaraşır
bir hik†ye! Bağışla beni Zina, ama hatırlamak bile beni „ileden „ıkarıyor! Tabii onu
reddettim, ama d‚nyadaki hi„bir g‚„ seni tutmaya yetmedi. Baban da y‚z‚me boş boş
bakıyor, ne anlatmaya „alıştığımı an-layamıyordu bile. Onunla ilişkine devam ettin, buluştun,
en korkuncu da onunla mektuplaşmaya kararlıydın. Dedikodular her yana yayıldı. İnsanlar
yanımda imalı imalı konuşmaya başladılar. Bir tek davullarla herkese duyurmadıkları
kalmıştı. Sonra tahmin ettiğim şey doğru „ıktı. İkiniz kavga ettiniz ve sana layık olmadığı
ortaya „ıkmış oldu... Sefil „ocuk (ona adam demeye dilim varmıyor) mektuplarını kasabada
elden ele dolaştırmakla bile tehdit: etti. Sen bu tehdide „ok •fkelendin ve suratına bir tokat
yapıştırdın. Evet Zina, bundan da haberim var! Aynı g‚n sefil „ocuk mektuplarından birini
al„ak Zaushin'e g•stermiş ve bir saat i„inde mektup benim ezeli d‚şmanım Natalya
Dmitriyevna'nın eline ge„miş. Aynı akşam vicdan azabından kahrolan yarım akıllı „ocuk
kendini zehirleme girişiminde bulundu. Kısacası korkun„ bir skan lal „ıktı! O şapşal Nastasya
Petrovna dehşet i„inde hemen bana koştu ve korkun„ haberi verdi: Mektup bir saattir Natalya
Dmitriyevna'nın
46
elindeymiş, iki saat i„inde b‚t‚n kasaba utancını duyacakmış! Kendimle m‚cadele ettim,
bayılmamaya „alıştım. Az kalsın y‚reğime indiriyordun benim Zina.
O utanma Œ, canavar Nastasya, mektubu alıp ger„ek sahibine vereceğine yeminler ederek,
karşılığında iki y‚z g‚m‚ş ruble istedi. O g‚n ayağımda incecik ayakkabılar, karda koşarak
Yahudi Bumshtein'a gittim ve annemden bana hatıra olan gerdanlığı rehine verdim. İki saat
sonra mektup elimdeydi. Nastasya onu kadının „ekmecesinden „almıştı. B•ylece ortada kanıt
kalmadı ve senin onurun kurtuldu! O korkun„ g‚nde bana ne endişeler yaşattın! Ertesi sabah,
hayatımda ilk kez sa„ımda kırlar g•rd‚m. Zina! O „ocuğun hareketiyle ilgili bir yargıya
varmak i„in yeterli zamanın oldu. Geleceğini ona emanet etmenin ne b‚y‚k bir akılsızlık
olduğunu şimdi, acı bir g‚l‚msemeyle, sen de kabul edersin. Ama o g‚nden beri kendine
eziyet ediyorsun, acı „ektiriyorsun „ocuğum; onu unutamıyorsun, daha doğrusu onu değil de
ge„mişte kalan mutluluğunu unutamıyorsun. O hi„bir zaman sana layık biri değildi. Şimdi
•l‚m d•şeğinde yatıyor. Verem olduğunu s•yl‚yorlar, ama sen -iyilik meleği!- seni h†l† deli
gibi kıskandığı i„in, ‚z‚lmesin diye o hayattayken evlenmiyorsun. Bense onun seni ger„ek bir
aşkla sevdiğine hi„ inanmıyorum! Mozglyakov'un sana olan ilgisini duyduğu zaman seni
izlettiğini, neler olduğunu •ğrenmek i„in birilerini g•nderdiğini, araştırmalar yaptığını
biliyorum. Onu h†l† d‚ş‚n‚yorsun, bunun farkındayım „ocuğum. Tanrı şahidimdir, geceleri
ne i g•zyaşları d•k‚yorum!..."
"Keser misin anne!" dedi Zina anlatılamaz bir acıyla. "Geceleri ne yaptığını bilmeden de
yaşamayı s‚rd‚rebiliriz" diye ekledi kesin bir tavırla. "Uzun uzadıya konuşup, ayrıntılara
girmeden ağzını a„amazsın zaten!"
"Bana hi„ g‚venin yok Zina! Bu kadar acımasız davranma „ocuğum! Son iki yıldır g•zlerim
hi„ kurumadı, ama g•zyaşlarımı senden sakladım ve sana yemin ederim o zamandan beri pek
„ok y•nden değiştim! Senin duygularını gayet iyi biliyorum ve peri-
47sanlığının derecesini ancak şimdi anladım. B•yle bir d‚şk‚nl‚ğ‚n, istenmediği her yere
burnunu sokan o lanet olası Shakespeare'den kaynaklanan bir romantizmin etkisi olduğunu
d‚ş‚nmekte haksız mıyım? O zamanlar duyduğum korku, attığım adımlar ve kararlarımın
ciddiyeti konusunda beni hangi anne su„layabilir? Ama şimdi, iki yıldır „ektiğin acıları
g•r‚nce senin duygularını anlıyor ve hak veriyorum. Bana inan, belki de seni senden daha iyi
anlıyorum. Senin asıl sevdiğin o acayip „ocuk değil, altın hayallerin, kaybettiğin mutluluğun,
y‚ce ideallerin, buna eminim. Ben de sevdim, belki de senden daha „ok, ben de acı „ektim.
Benim de y‚ce ideallerim vardı. Peki beni kim ayıplayabilir, her şeyden •te, Prensle
evlenmenin senin şu anki durumunu kurtaracak, en zorunlu yol olduğunu d‚ş‚nd‚ğ‚m i„in
sen beni su„layabilir misin?"
Zina, annesinin boş yere b•yle konuşmayacağını bildiği i„in, bu uzun konuşmayı şaşkınlıkla
dinledi. Hele bu sonu„ onu hayretten dondurdu.
"Demek sen ciddi ciddi o Prens'le evlenmemi •neriyorsun?" diye bağırdı dehşet i„inde,
annesine biraz da korkuyla bakarak. "Demek bu r‚ya ya da senin planlarından biri değil, ciddi
ciddi niyetlendiğin bir şey, •yle mi? Tahminlerimde yanılmıyorum, değil mi? Peki... peki... bu
evlilik beni nasıl kurtaracak, şu anki durumum i„in nasıl bir zorunluluk? Peki... peki... bunun
deminden beri anlattığın, uzun hik†yeyle ne ilgisi var?... Seni ger„ekten anlayamıyorum
anne!"
"Anlayamadığına „ok şaşırdım mon ange*" dedi Marya Aleksandrovna gitgide
heyecanlanarak. "Birincisi, bambaşka bir topluma, değişik bir d‚nyaya gireceksin! Ne bir dost
ne de bir iyilik g•rd‚ğ‚n, k•t‚ dedikodularına katlandığın, g‚zelliğini kıskanan kargalarla ve
k•t‚ anılarla dolu bu kasabayı sonsuza dek arkanda bırakacaksın. Bu bahar yurtdışına bile
„ıkabilirsin, İtalya'ya, İsvi„re'ye, İspanya'ya gidersin, Zina, bizim lağımımız yerine Al-
hambra'yı, Guadalquivir'i g•receksin İspanya'da..."
* Meleğim.
48
"Ama anne, izin verirsen bir şey s•yleyeyim, sanki Prens'le evlenmişim y a da bana evlenme
teklif etmiş gibi konuşuyorsun!"
"Hi„ endişelenme meleğim, ben ne s•ylediğimin farkındayım. Bırak da devam edeyim.
Birinciyi s•ylemiştim. İkincisi, nasıl bir nefretle Mozglyakov'ad•nd‚ğ‚n‚ iyi anlıyorum..."
"Onunla asla evlenmeyeceğimi senin s•ylemene hi„ gerekyok!" dedi Zina •fkeyle g•zleri
parlayarak.
"Ah hayatım, nefretini nasıl da iyi anladığımı bir bilsen! Asla sevemeyeceğin birini sevmek
i„in yemin etmek „ok korkun„ bir şeydir! Saygı duymadığın birinin karısı olmak „ok korkun„
bir şeydir! Sonra senin aşkını isteyecek, zaten bunun i„in seninle evlenmek istiyor, sana
bakışından anladım bunu. S‚rekli olarak numara yapabilecek misin? Bunun ne dernek
olduğunu iyi bilirim, „‚nk‚ yirmi beş yıl aynı „ileye katlandım. Baban beni mahvetti.Benim
gen„liğimi aldı, ka„ kez ağladığımı kendin de g•rd‚n!..."
"Babam burada değil, l‚tfen arkasından konuşma" dedi Zina.
"Bilirim, hep onun tarafını tutarsın zaten. Ah Zina! Prens'le evlenmeni isterken de i„im
sızlıyor, ama en azından numara yapman gerekmeyecek. Onu sevmeyeceğini s•ylemeğe hi„
gerek yok, kuşkusuz... zaten o da b•yle bir sevginin peşinde olmayacak..."
"Tanrı aşkına sa„malama! Şuna emin ol ki tahminlerinde yanılıyorsun! Kendimi hi„bir şey
uğruna feda etmeğe kesinlikle niyetim yok! Kimseyle evlenmeye de kesinlikle niyetim yok,
bunları bil! Evlenmediğim i„in iki yıldır hayatımı zehir ettin. İstemiyorum, o kadar! Bu
konuyu kapatalım!"
"Zinochka, sevgilim, Tanrı aşkına, s•yleyeceklerimi duymadan hemen sinirlenme! Ne kadar
„abuk •fkeleniyorsun! Olaya benim tarafımdan baksan sen de bana katılacaksın. Prens en
fazla bir iki yıl daha yaşar; bana sorarsan gen„ bir dul olmak, evde kalmış bir kız kurusu
olmaktan daha iyidir. ˆld‚ğ‚ zaman senin •zg‚r ve zengin bir Prenses olacağın da cabası!
Belki onun •l‚m‚yle ilgili hesaplar
49yapmam hi„ hoşuna gitmiyor! Ben bir anneyim ve uzağı g•rd‚ğ‚m i„in beni hi„bir anne
ayıplayamaz. Asıl s•ylemek istediğim şu: Sen o kadar melek kalplisin ki, o „ocuk i„in „ok
‚z‚l‚yorsun ve o hayattayken evlenmek istemiyorsun. Bir d‚ş‚nsene, Prens'le evlenmekle o
gen„ adamı da iyileştirmiş olacaksın, haline ş‚kredecek. Eğer biraz olsun aklı varsa, Prens'i
kıskanmanın ne kadar gereksiz ve anlamsız bir şey olduğunu fark edecek, zorunluluktan ve
birtakım hesaplardan dolayı evlendiğini anlayacak. Sonra anlayacak ki... neyse, demek
istediğim Prens •l‚nce istediğinle evlenmekte •zg‚r olacaksın..."
"Uzun lafın kısası, Prens'le evlen, varını yoğunu al, sonra da •lmesini bekle, •l‚nce de
aşığınla evlen demek istiyorsun. S•zlerinin •zeti bu, değil mi? B•yle şeylerle aklımı „elmeğe
„alışıyorsun... Seni anlıyorum anne, „ok iyi anlıyorum! B•yle „irkin bir olayda bile soylu
duygularını sergilemeden edemiyorsun. 'Zina, „ok al„ak„a ama „ok k†rlı bir iş, en iyisi kabul
et!' deseydin „ok daha iyiydi. En azından daha d‚r‚st„e."
"Ama „ocuğum, neden olaya bu a„ıdan bakıyorsun, neden bir aldatmaca, hainlik ve „ıkarcılık
olarak g•r‚yorsun? Demek d‚ş‚nd‚klerim adilik ve hainlik, •yle mi? Tanrı aşkına, bunun
nesi adilik ve hainlik? Aynada kendine bir baksana. ˆyle g‚zelsin ki, insan senin uğruna bir
krallığı bile feda edebilir! Ve sen, hayatının en g‚zel yıllarını bir ihtiyara feda ediyorsun!
Alacakaranlık g‚nlerini bir yıldız gibi aydınlatacaksın, yaşlılığına yeşil bir sarmaşık gibi
sarılacaksın, onu b‚y‚leyen, a„g•zl‚l‚kle kanını emen o adi kadın değil de sen! Parasının ve
namının senden daha değerli mi olduğunu sanıyorsun? Adilik ve hainlik bunun neresinde?
Sen ne s•ylediğini bilmiyorsun Zina!"
"Bir sakatla evlenmek zorunda olduğuma g•re daha değerli olmalı! Amacı ne olursa olsun
aldatmaca aldatmacadır anne."
"Tam tersi hayat1 m, tam tersi! B‚t‚n bunlar Hıristiyanlık a„ısından değerlendirilmeli
„ocuğum! Bir keresinde bir •fke n•betin sırasında, hemşire olmak istediğini s•ylemiştin bana.
Acı „ekmiş,
50
hayata k‚sm‚şt‚n. Artık sevmenin imk†nsız olduğunu s•ylemiştin, evet s•yledin. Eğer aşka
inanmıyorsan, o zaman kendini başka bir şeye, daha y‚ce bir şeye y•nelt, bir „ocuk gibi
i„tenlikle, inan„la, Tanrı seni kutsayacaktır. Bu ihtiyar da acı „ekti, o da mutsuz, oradan oraya
mekik dokudu. Onu yıllardır tanırım, sanki i„ime doğmuş gibi, garip bir sevgi beslemişimdir.
Onun arkadaşı, kızı, hatta -b•yle konularda a„ık a„ık konuşmak gerekirse- oyuncağı ol;
kalbini ısıt, o zaman Tanrı'dan yana, erdemli bir hareket yapmış olursun. Komik olmasına
aldırma. O yarım bir adam, ona acı. Sen bir Hıristiyansın! Kendini zorla, b•yle şeyler
zorlamayla basardır. Hastanede yatmak, karantinanın bulaşıcı havasını solumak pek hoş bir
şey değildir. Ama bu işi severek yapan melekler var. İşte senin yaralı kalbin i„in bir kurtuluş
yolu, bir uğraş, bir kahramanlık, hem kendi yaralarını da sarmış olursun. B•yle bir şeyde
„ıkarcılık ve adilik olur mu? Ama senin bana g‚venin yok ki! Belki de b•yle şeyleri
uydurduğumu d‚ş‚n‚yorsun. Bu, kibirli, bilmiş kadının kalbi, duygulan, prensipleri olduğunu
anlayamazsın. Ne „ıkar? Annene g‚venme, onu aşağılayıp dur, ama en azından mantıklı ve
yararlı şeyler s•ylediğimi kabul et. Senin i„in daha iyi olacaksa konuşan ben değilmişim de
başkasıymış gibi d‚ş‚n; g•zlerini kapat, y‚z‚n‚ duvara d•n, sahibi g•r‚nmeyen bir sesin
konuştuğunu hayal et... Senin asıl canını sıkan, bunun sanki bir alışverişmiş gibi para i„in
yapılıyor olması mı? Senin i„in o kadar iğren„ geliyorsa parayı bir kenara bırak o zaman!
Gerekli olduğu kadarını al, gerisini bir fakire ver. ˆrneğin, •l‚m d•şeğindeki o talihsiz
„ocuğa yardım et."
"Yardımı kabul etmez" dedi Zina yavaş„a, sanki kendi kendine konuşuyormuş gibi.
"O etmeyebilir, ama annesi eder" dedi Marya Aleksandrovna, zafer kazanmış gibi bir tavırla.
"Onun haberi olmadan alır. Hem altı ay •nce kadına vermek i„in teyzenden hediye olan
k‚pelerini satmadın mı? G•r‚yorsun ya haberim var. Talihsiz oğluna bakmak i„in yaşlı kadın
„amaşıra gidiyormuş."
"Yakında yardıma ihtiyacı kalmayacak." '
51"Neyi ima ettiğini biliyorum" dedi Marya Aleksandrovna aceleyle, iyice ilhama kapılmıştı.
"Neden s•z ettiğini anlıyorum. Onun verem olduğunu ve yakında •leceğini s•yl‚yorlar. Peki
kim s•yl‚yor bunları? Ge„en g‚n Kallist Stanislavich'e onu •zellikle sordum. Bir kalp
taşıdığıma g•re bilmem gerekirdi Zina. Kallist Stanislavich hastalığın ciddi olduğunu kabul
ediyor, ama verem olmadığından emin. Yalnızca ciddi bir g•ğ‚s rahatsızlığı varmış. İstersen
git kendin sor. Başka bir yerde olsa, •zellikle de hava değişimi yapsa daha da iyileşirmiş.
İspanya'da -zaten bunu daha •nce de duymuştum, hatta bir yerde okumuştum-12 Malagat-
Malaga mıydı, yoksa şarap adı gibi bir şey miydi neydi- diye bir ada varmış, orada yalnızca
g•ğ‚s hastaları değil ger„ekten veremliler bile sırf ikliminden dolayı iyileşiyorlarmış. İnsanlar
oraya •zellikle şifa i„in gidiyorlarmış. Tabii yalnızca kodamanlar, belki de t‚ccarlar, „ok
parası olanlar yani. Ah o b‚y‚l‚ Alhambra! O mersin ağa„ları, limonlar, katırlarına binen
İspanyollar! Yalnızca bunlar bile bir şair ‚zerinde olağan‚st‚ bir etki bırakır. B•yle bir
yolculuğa „ıkmak i„in senin yardımını, paranı kabul etmez mi diyorsun? O halde eğer onun
i„in ‚z‚l‚yorsan onu kandırabilirsin! Eğer insan hayatı s•z konusuysa aldatmalar
bağışlanabilir. Ona ‚mit ver, aşkını garanti et; dul kalınca onunla evleneceğini s•yle. D‚nyada
her şeyin kibarca s•ylenme yolu vardır. Annen sana utanılacak bir şey •ğretmez Zina. Bunu
onun hayatını kurtarmak i„in yapacaksın, her şey normal! Umut verecek, onu yaşama
d•nd‚receksin, o zaman sağlığına dikkat etmeğe başlayacak, tedavi g•recek, doktorların
dediklerini yapacak. Mutluluğunu yeniden kazanmak i„in kalkmaya gayret edecek. İyileştiği
zaman, sen onunla evlenmesen bile onu kurtarmış, hayata d•nd‚rm‚ş olacaksın! Ona
merhamet duyacaksın! Belki de kader onu daha olgun biri yapmış, değiştirmiştir. Sana layık
biri olduysa, dul kalınca neden onunla evlenmeyesin ki! Zengin ve •zg‚r olacaksın. Onu
sağlığına kavuşturunca bir de işe girer. O zaman onunla evlenmen şimdikinden daha mantıklı
olur. Şimdi b•yle bir d‚ş‚ncesizlik yapacak olsaydınız neler olurdu? Herkesin k‚„‚msemesi,
yoksulluk, işi gereği „oluk „ocuk sesleri, karşılıklı
52
Shakepeare okumalar, hep Mordasov'da yaşamak, sonunda beklenen ve ka„ınılmaz •l‚m‚.
Onu yeniden canlandırırken aynı zamanda da g‚zel ve erdemli bir yaşam sağlamış olacaksın,
onu bağışlamakla kendisine saygı duymasını başaracaksın. Yaptığı k•t‚ hareketler y‚z‚nden
kendisine işkence ediyor, onu bağışlayıp, yeni bir hayat sağlamakla, ‚mit verecek, kendi
kendisiyle barıştıracaksın. Kim bilir belki h‚k‚mette iş bulup, y‚kselir. İyileşmese bile senin
kollarında -sen yanında olacaksın- mersin ağa„larının, li-monların ve egzotik g•ky‚z‚n‚n
altında mutlu, kendisiyle barışık ve senin aşkından emin bir şekilde •lecek! Ah Zina! B‚t‚n
bunlar senin elinde! Her şey senden yana ve bunlara Prens'le evlenerek sahip olabilirsin."
Marya Aleksandrovna sustu. Uzun bir sessizlik oldu. Zina anlatılamaz bir karışıklık i„indeydi.
Zina'nın duygularını tanımlama sorumluluğunu ‚stlenecek değiliz, „‚nk‚ anlamamız zor.
Ama g•r‚n‚şe bakılırsa Marya Aleksandrovna kızının kalbine giden yolu bulmuştu. O kalpte
neler olduğunu bilmeden, her olasılığı denemiş ve sonunda doğru iz ‚zerinde olduğunu
anlamıştı. Hassas parmaklarını Zina'nın yarasına basmış ve eski bir alışkanlıkla Zina'yı hi„ de
etkilemeyen soyluluk duygularını g•stermeden de edememişti.
"G‚venmezse g‚venmesin" diye d‚ş‚nd‚ Marya Aleksandrovna. "D‚ş‚nmesini sağlamam
bile yeter! Doğrudan s•yleyemediğim konularda imalarda bulunurum!" D‚ş‚nd‚ğ‚n‚ yapıp
amacına ulaştı. İstenilen etki yaratılmıştı. Zina dikkatle dinlemişti. Yanakları alevlendi, g•ğs‚
inip kalkmaya başladı.
"Dinle anne" dedi sonunda kararlılıkla, y‚z‚nde bu kararlılığın ona nelere mal olduğunu
g•steren bir solgunluk vardı. "Dinle anne..."
O anda holden gelen ve Marya Aleksandrovna'yı „ağıran keskin, tiz bir ses Zina'nın daha
fazla ileri gitmesini engelledi. Marya Aleksandrovna sandalyesinden sı„radı.
53"Yo olamaz!" diye bağırdı. "Albayın o karga karısını kapıma hangi şeytan getirdi! Tanrı
aşkına, onu daha iki hafta •nce kapı dışarı etmemiş miydim?" dedi ‚z‚nt‚yle. "Ama... ama
şimdi onu geri „eviremem! Yapamam! Mutlaka •nemli bir haberi vardır, yoksa gelmeye
cesaret edemezdi. Bu „ok •nemli Zina! ˆğrenmem gerek... Altına bakılmadık bir tek taş
kalmamalı!" Sonra i„eri girmek ‚zere olan konuğuna doğru d•nerek, "ziyarete gelmeniz ne
hoş! Nereden aklınıza geldim sevgili Sofya Petrovna? Ne hoş bir s‚rpriz!" dedi.
Zina odadan „ıktı.
54
ALTINCI BOLUM
Albayın karısı Sofya Petrovna Farpukhina yalnızca ruhsal a„ıdan kargaya, fiziksel olarak daha
„ok ser„eye benziyordu. Elli yaşlarında, k‚„‚k keskin g•zl‚, ufak tefek bir kadındı; y‚z‚nde
„illeri ve sarı lekeleri vardı. Kuru bedeni g‚„l‚, ince, ser„e bacakları ‚zerinde duruyordu. Her
zaman koyu renk, ipek elbise giyen kadın bir dakika bile yerinde duramazdı. Pis ve kinci bir
dedikoducuydu. Albayın karısı olduğu i„in havalara girerdi. Emekli olan kocasıyla sık sık
kavga eder, b•yle zamanlarda y‚z‚n‚ tırmaladığı bile olurdu. Sabah ve akşam d•rder bardak
votka i„erdi. Ge„en hafta Anna Ni-kolayevna Antipova onu evinden kovduğu, Natalya
Dmitriyevna Paskudina da ona yardım ettiği i„in ikisinden de nefret ediyordu.
"Birka„ dakikalığına uğradım mon ange" diye cıvıldamaya başladı. "Oturacak değilim! Neler
olduğunu anlatmak i„in geldim. B‚t‚n kasaba aklını şu Prensle bozdu! Bizim 'yaşlı tilkiler' -
voııs comprenez-* ona tuzak kuruyorlar, avlamağa „alışıyorlar, bir-
* Anlıyor musunuz!
55birlerinden „alıyorlar, şampanya i„iriyorlar! İnanamazsınız! İnanamazsınız! Nasıl oldu da
onu bıraktınız? Şimdi Natalya Dmit-riyevna'da olduğunu biliyor musunuz?"
"Natalya Dmitriyevna'da mı?" diye bağırdı Marya Aleksand-rovna, sandalyesinden fırlayarak.
"Ama valiyi g•rmeğe gidecekti, tabii sonra da Anna Nikoiayevna'yı, hatta bunlar da kısa
ziyaretler olacaktı!"
"ˆyle mi? Artık yakalayabilirseniz yakalayın! O uğradığı zaman vali dışarıdaymış. Sonra
Anna Nikolayevna'ya gitmiş, orada akşam yemeği teklifi almış. Oradan hi„ „ıkmayan Natalya
Dmit-riyevna da onu zorla kendi evine •ğle yemeğine g•t‚rd‚. İşte sizin Prensiniz!"
"Peki ya... Mozglyakov? Yani, o bana s•z vermişti..." "Aman canım, ne Mozglyakov'u!
Bırakın onu... O da onlarla beraber gitti! Dua edin de oyuna oturmasınlar. Ge„en yıl olduğu
gibi b‚t‚n parasını kaybedecek. Ona k†ğıt oynatıp varını yoğunu alacaklar. O Natashka sizin
i„in neler s•yl‚yor! G‚ya Prens'i... şey yani... bazı ama„lar i„in kandırmaya
„alışıyormuşsunuz vous comprenez! Bu konudaki d‚ş‚ncelerini Prens'e de s•yledi. Tabii o
neden s•z ettiğini anlamadı, orada kukla gibi oturdu, s•ylenen her şeye 'Ah evet!' dedi durdu.
Sonra kızı Sonka piyasaya „ıktı. Bir d‚ş‚nsenize kız on beş yaşında, ama annesi onu h†l†
dizlerinin ‚zerinde, kısacık elbiselerle ortalarda dolaştırıyor. Bu size bir fikir veriyordur
herhalde... Sonra •ks‚z Mashka'yı „ağırdılar, o da kısa bir elbise giyiyordu, g•zl‚klerimi
takıp inceledim, onunki daha da kısaydı... Ne anlamı vardı bilmem, ama ikisi de kafalarına
t‚yl‚, k‚„‚k, kırmızı şapkalar takmışlardı. O iki sıska şey Prens'in •n‚nde, piyano eşliğinde
kazaska yaptılar! Prens'in bu konuda zayıf olduğunu bilirsiniz ya! Heyecandan eriyip bitti.
G•zl‚klerini takıp dikkatle inceledi, ger„ekten de o k‚„‚k kargalar kendilerini fark
ettiriyorlardı ! Suratları kıpkırmızı kesildi, hele o bacak atışları! Hıh! Bu dans mı oluyor yani?
Ben Madam Jarnis'in yatılı kız oku-lundayken şalla dans13 etmiştim. Mezuniyet balosuydu.
M‚thiş bir
(başarıydı! Senat•rler beni alkışlamışlardı! Biliyorsunuz, prenslerin ve kontların kızları
okurlardı orada. Bunların yaptığı kankandan başka bir şey değildi ki! Utancımdan yanıp
tutuştum! Seyredemedim bile!..."
"Ama... siz de mi Natalya Dmitriyevna'daydınız? Yani, demek istediğim..."
"Evet ge„en hafta bana hakaret etmişti. Hi„ „ekinmeden herkese •anlattım bunu. Mais, ma
chere* anahtar deliğinden bile olsa Prens'i g•rmek istedim, onun i„in gittim. Başka nasıl
g•rebilirdim? O bunak |Prens olmasaydı o eve gider miydim! D‚ş‚nsenize, benden başka
herkese „ikolata ikram edildi, sanki ben orada değilmişim gibi kimse benimle konuşmadı!
Bunu bile bile ayarlamıştı... Ah o tas suratlı kadın! Ben ona yapacağımı bilirim! Şimdi
gitmem gerek mon ange, acelem var, ger„ekten... Akulina Panfilovna'yı bulup, ona şeyi... Siz
de Prens'i unutabilirsiniz artık! Buraya d•neceği falan yok. Bi-jliyorsunuz, aklŒ başında değil,
Anna Nikolayevna onu evine „ek-neyi başaracak. Hepsinin sizden •d‚ kopuyor...
Biliyorsunuz, Zina meselesi..."
"Quelle horreur!"**
İnanın, b‚t‚n kasaba bunu konuşuyor! Anna Nikolayevna onu yemeğe alacak ve onu bir yere
bırakmayacak. Sırf sizi kızdırmak i„in yapıyor, mon ange. Anahtar deliğinden o d•k‚nt‚
mutfağına bir baktım da, i„erde bir telaştır gidiyordu, şampanya aldırıyorlar, bı„aklar
takırdıyor, yemek hazırlanıyordu... Acele ederseniz onu yolda yakalarsınız. Ne de olsa •nce
sizin davetinizi kabul etmişti! Sizin konuğunuz, onun değil! O yaşlı tilkinin, d‚zenbaz,
şapşalın size g‚ld‚ğ‚n‚ d‚ş‚nd‚k„e! Savcı karısı da olsa benim ayağımı bastığım taş kadar
bile değeri yok! Hem ben albay karışıyım! Madam Jarnis'in yatılı kız okulunda okudum...
Hıh! Mais adieu, mon ange! Kızağımla gelmeseydim beraber giderdik..."
* Ama hayatım. ** Ne ayıp şey!
56
57Ayaklı gazete gitti. Marya Aleksandrovna heyecandan titremeye başladı. Albayın karısının
•ğ‚d‚ gayet a„ık ve akıllıcaydı. Geciktirmek i„in bir neden ve kaybedilecek zaman yoktu.
H†l† en b‚y‚k problem „•z‚ms‚z duruyordu. Zina'nın odasına koştu.
Zina kollarını g•ğs‚nde kavuşturmuş, başı •ne eğik, ‚zg‚n ve solgun bir halde odada bir
aşağı bir yukarı dolaşıyordu. G•zlerinde yaş vardı. Annesine „evirdiği bakışları bir kararlılık
ışıltısı taşıyordu. Aceleyle g•zyaşlarını sakladı, dudaklarında alaylı bir g‚l‚mseme belirdi.
"Anne" dedi, Marya Aleksandrovna'dan •nce davranarak. "Şimdiye dek „ok s•zc‚k oyunu
yaptın bana, hem de „ok. Ama beni k•r edemedin. ‡ocuk değilim. Bir iyilik meleği gibi
kahramanca davranmam konusunda beni ikna etmeye uğraştın, ama benim b•yle bir
yeteneğim yok. Bencilliğinden dolayı, kendi bayağı fikirlerini doğrulamaya „alışman ve
onlara bir de soyluluk katman „ok d‚zenbazca, ama beni kandıramazsın, duyuyor musun?
Tekrar s•yl‚yorum. Beni bu şekilde kandıramazsın, bunu bilmeni istiyorum!"
"Ama mon angel..." diye bağırdı Marya Aleksandrovna, geri „ekilerek.
"Sakin ol anne! Beni sonuna kadar dinleme sabrını g•ster. B‚t‚n bunların bir entrika ve
al„aklık olduğunu gayet iyi bilmeme rağmen, teklifini kabul ediyorum, tamamen, duyuyor
musun, tamamen? Şimdi Prens'le evlenmeye hazırım ve bu konudaki „abalarına da yardımcı
olacağım. Bunu neden yaptığımı sana s•yleyecek değilim. Karar verdiğimi bil yeter. Her şeyi
yapacağım, yaptığım adiliği affettirmek i„in ayakkabılarını giydireceğim, hizmet„isi
olacağım, onu eğlendirmek i„in dans bile edeceğim. Benimle evlendiğine pişmanlık
duymaması i„in yapılması gereken her şeyi yaparım! Ama buna karşılık, her şeyi nasıl
ayarlayacağını a„ık a„ık anlatmanı istiyorum. Bu kadar ısrarlı konuştuğuna g•re, seni
tanıdığım kadarıyla, kafanda mutlaka bir plan vardır. Hayatında bir kez olsun a„ık ol, a„ıklık
olmazsa hi„bir şey m‚mk‚n değildir! Eğer senin bunu nasıl yapacağını bilmezsem ger„ek bir
karar alamam."
58
Zina'nın d‚ş‚nce tarzındaki bu beklenmedik değişikliğe „ok şaşıran Marya Aleksandrovna bir
s‚re g•zlerini kızına dikip, hi„ konuşmadan, hareketsizce kalakaldı. Sertliğinden „ok korktuğu
kızının inadıyla m‚cadele etmeye hazırdı, bir yandan da y‚zde y‚z anlaşmak ‚zere
olduklarını ve inan„larına ters d‚şse bile her konuda işbirliğine a„ık olduğunu fark etti! Bunun
sonucunda da, birdenbire ciddiyete binen planı Marya Aleksandrovna'nın g•zlerinde ışıldadı.
"Zinochka!" diye bağırdı coşkuyla. "Zinochka! Benim canım, kanım!"
Daha fazla bir şey s•ylemedi ve gidip kızını kucakladı.
"Aman Tanrım' Anne beni kucaklamanı falan istemiyorum" diye bağırdı Zina, tatsız bir
sabırsızlıkla. "Senin taşkın hareketlerini istemiyorum! Benim senden tek istediğim soruma
cevap vermen, hepsi bu."
"Ama Zina ben seni seviyorum! Ben sana tapıyorum, oysa sen beni itiyorsun... Yani, b‚t‚n
bunları senin mutluluğun i„in yapıyorum..."
G•zlerinde sahtelikten uzak, ger„ek g•zyaşları ışıldıyordu. Marya Aleksandrovna Zina'yı „ok
seviyordu, ama kendi tarzında. O anda kazandığı başarı onu „ok etkiledi, heyecanlandırdı,
dayanma g‚c‚n‚ zorladı. Zina da, her şeye rağmen, annesinin onu „ok sevdiğini biliyor ve bu
sevgiyi bir y‚k olarak g•r‚yordu. Annesi ondan nefret etse her şey daha kolay olacaktı...
"Sinirlenme anne, biraz sarsıldım da ondan" dedi Zina annesini yatıştırmak i„in.
"Kızgın değilim, kızgın değilim, meleğim!" diye cıvıldadı Marya Aleksandrovna hemen
kendine gelerek. "Yani sarsıldığının farkındayım. Bak tatlım, a„ıklık istiyorsun, tamam o
zaman a„ık olacağım, tamamen a„ık, inan! Sen bana g‚ven yeter. Başlangı„ olarak, kesin bir
planım olmadığını s•yleyeyim Zinochka, hem nasıl olsun, bunun nedenini senin gibi zeki bir
kız hemen anlar. Bazı
59g‚„l‚kleri g•zardı edemem... Şu karga da kulağımın dibinde bir şeyler konuşup durdu...
(Ah Tanrım! Acele etmeliyim!) G•r‚yorsun ya tamamen a„ığım! Amacıma ulaşacağıma
yemin ederim!" dedi kendinden ge„erek. "Benim duyduğum g‚ven, senin dediğin gibi şiirsel
bir g‚ven değil meleğim, ger„eklere dayanan bir g‚ven. Bu da Prens'in biraz budala
olmasından kaynaklanıyor, yani o, ‚zerine istediğini işleyebileceğin bir kanvastır. Ben bir
şeye kalkışınca sakın kimse karşıma „ıkmasın! Sanki o aptallar benimle başa
„ıkabileceklermiş gibi!" diye bağırdı, g•zleri ışıl ışıl, elini masaya vurarak. "Bu benim işim!
Bunu başarmak i„in en •nemli şey, olabildiğince erkenden başlamaktır, hatta b‚y‚k bir
kısmını halletsek iyi olacak."
"‡ok g‚zel anne. Biraz daha a„ıklık istiyorum. Planınla neden bu kadar ilgilendiğimi ve h†l†
neden g‚ven duymadığımı biliyor musun? ‡‚nk‚ ben kendime g‚venmiyorum. Bu adiliği
yapmaya karar verdiğimi s•yledim ama planının ayrıntıları iğren„ ve pis olursa, seni
uyarıyorum, buna dayanamam ve havlu atarım. Ger„i aşağılık bir şey yapmaya karar vermek,
sonra da bunun i„inde y‚zd‚ğ‚ pislikten korkmak da iğren„ bir şey, ama yapılacak başka bir
şey yok. Bunun tek yolu bu!..."
"Ama Zinochka, sana •nerdiğim şeyin nesi iğren„ mon ange?" diye karşı „ıktı Marya
Aleksandrovna ‚rkek„e. "Bu yalnızca yararlı bir evlilik yapma meselesi, herkes yapabilir!
Tek yapman gereken olaya bu a„ıdan bakmak, o zaman g•z‚ne daha onurlu g•r‚necek..."

"Ah anne, Tanrı aşkına, bana kurnazlık yapmaya kalkışma! Bak, her şeyi, her şeyi kabul
edeceğim. Daha ne istiyorsun? Yaptığımız şeylerin ger„ek adını s•ylemekten „ekinme, ben
„ekinmiyorum! Belki de bundan sonra tek tesellim bu!"
Yine dudaklarında acı bir g‚l‚mseme belirdi.
"Tamam, tamam meleğim. Bir yandan fikir ayrılığına d‚ş‚p, bir yandan da birbirimize saygı
duymamız m‚mk‚n. Eğer ayrıntılar
60
konusunda endişeleniyorsan ve k•t‚ şeyler olacağından kor-kuyorsan, her şeyi bana bırak.
Yemin ederim, sana tek damla „amur bile sı„ramayacak. Seni herkesin •n‚nde tehlikeye
atacağımı mı sanıyorsun? Sen bana g‚ven, her şey „ok g‚zel ve onurlu bir şekilde işleyecek,
en •nemlisi de bu zaten! Hi„bir skandal „ıkmayacak. Ka„ınılmaz birka„ k‚„‚k olay olsa bile
biz „ok uzaklarda olacağız! Yani burada kalacak değiliz! Bırakalım arkamızdan bağırıp
dursunlar, onlara aldırmayacağız! L‚tfen bana kızma, ama bu kadar gururlu olmana rağmen
onlardan „ekinmene „ok şaşıyorum doğrusu Zinaida."
"Ah anne, onlardan korktuğum falan yok ki! Beni anlamıyorsun" diye cevap verdi, rahatsız
bir sesle.
"Peki, peki sevgilim kızma! Sen belki hayatında ilk kez yapacaksın, ama onlar haftanın her
g‚n‚n‚ pis oyunlar d‚ş‚nerek ge„iriyorlar... Aman canım, ben de neler s•yl‚yorum, ne salak
kadınım! Bu pis bir oyun değil ki! B•yle pislik olur mu? Aslına bakarsan „ok soylu bir
davranış! Bunu sana a„ıklayayım Zinochka. Yalnızca bakış a„ısına bağlı bir şey..."
"Anne, senin a„ıklamalarını dinlemek istemiyorum!" diye bağırdı Zina •fkeyle, sabırsızlıkla
ayaklarını yere vuruyordu.
"Tamam sevgilim, tamam! Yine baltayı taşa vurduk..."
Kısa bir sessizlik oldu. Marya Aleksandrovna Zina'ya uysallıkla yaklaştı ve rahatsız bir
ifadeyle, sanki yaramazlık yapan bir fino k•peği sahibine bakıyormuş gibi g•zlerinin i„ine
baktı.
"Nasıl halledeceğini hi„ anlayamıyorum" diye devam etti Zina nefretle. 'Sonunda utanacaksın,
bundan eminim. Ne d‚ş‚necekleri umurum la bile değil ama senin i„in utan„ olacak."
"Meleğim, eğer seni endişelendiren buysa l‚tfen rahat ol! Sana yalvarıyorum! Planımızda
anlaştığımız s‚rece beni d‚ş‚nmene hi„ gerek yo c. Ne belalardan sıyrıksız kurtulduğumu bir
bilsen! Ayarlanacak şeyler var! En azından deneyeceğim! Ne olursa olsun Prens'le
olabildiğince „abuk yalnız kalmalıyız. İlk adım bu. Her şey
61buna bağlı. Kuşkusuz sonra olacakları da d‚ş‚nebiliyorum. Herkes •fkeden kuduracak
ama... olsun! Onların işlerini bitiririm ben! Bir de Mozglyakov var. O beni korkutuyor..."
"Mozglyakov mu?" dedi Zina k‚„‚mseyerek.
"Evet ya Mozglyakov! Ama sen korkma Zinochka! Sana yemin ederim, onu •yle bir hale
getireceğim ki, bize yardım bile edecek! Daha sen benim g‚c‚m‚ g•rmedin Zinochka! İş
başındayken nasıl olduğumu bilmezsin. Ah Zinochka sevgilim! Prens'in geldiğini duyduğum
anda beynimde şimşekler „aktı! Sanki pırıltılı bir şey b‚t‚n varlığımı etkiledi! Bizim evimize
geleceği kimin aklına gelirdi? B•yle bir şans insana kırk yılda bir gelir! Zinochka! K‚„‚k
meleğim! Sakat bir ihtiyarla evlenmende utanılacak bir şey yok, ama „ekilmez olduğunu
d‚ş‚nd‚ğ‚n bir adamla evlenecek olursan işte ondan utanmalısın. Zaten bu ger„ek bir evlilik
olmayacak, biliyorsun. Karşılıklı bir anlaşma olacak. Yani o yaşlı bunak bu işten en „ok
kazanan kişi olacak! Kendisine bahşedilen değer bi„ilmez talihin tadını „ıkaracak! Bug‚n ne
kadar g‚zelsin Zinochka. Bu g‚zellik değil ger„ek bir tablo! Erkek olsaydım, sen yeter ki iste,
sahip olduğum krallığın yarısını verirdim. Bunların hepsi inat„ı! Kim bu g‚zel eli •pmeden
durabilir?" Marya Aleksandrovna kızının elini •pt‚. "Bu benim kendi kanımdan, canımdan! O
yaşlı bunağı gerekirse zorla seninle evlendiririz. Ah Zinochka, ikimiz i„in yepyeni bir hayat
başlayacak! Benden ayrılmayacaksın, değil mi Zinochka? Şansı yakaladın diye anneni
başından atmayacıksın ya? Tartışabiliriz k‚„‚k meleğim, ama sen yine de benim gibi bir dost
bulmazsın, hem..."
"Anne! Bunu yapmayı kafana koyduysan belki de artık başlamanın... zamanı gelmiştir.
Burada zaman kaybediyorsun!" dedi Zina sabırsızlıkla.
"Evet Zinochka, zamanı geldi. Doğru. Ne diye „ene „alıp duruyorum sanki!" dedi Marya
Aleksandrovna lafı alarak. "Prens'i ayartmaya „alışıyorlar. Hemen oraya gitmem gerek!
Gidince Mozglyakov'† sorarım, sonra da... Olmazsa o yaşlı bur ağı zorla
62
getiririm! Hoş„a kal Zina, hoş„a kal hayatım. ‹z‚lme, canını sıkma, huzursuz olma, en
•nemlisi bu, huzursuz olma! Her şey en g‚zel ve en onurlu bir şekilde sonu„lanacak! Her şey
olaya nasıl baktığına bağlı... Hoş„a kal, hoş„a kal!"
Marya Aleksandrovna Zina'yı kutsadı ve odadan fırlayıp „ıktı. Odasına gidince bir s‚re
aynanın karşısında durdu. İki dakika sonra, hep o saatte, dışarı „ıkar diye atları koşulu
bekletilen, ‚st‚ kapalı arabasıyla Mordasov sokaklarında gidiyordu. Marya Aleksandrovna
gayet g•rkemli yaşıyordu.
"Yo, benimle başa „ıkamazsınız!" diye d‚ş‚nd‚ arabasına yerleşirken. "Zina kararını
verdiğine g•re, savaşın yarısını kazandık demektir. Prens'i bırakacak mıyım? Asla! Aferin
Zina'ya! Sonunda kabul etti! Bu da demektir ki k‚„‚k beyni b•yle şeylere işliyor. Zaten
Zina'ya sunduğum şeyler „ok cazipti! Onu etkiledi!
Bug‚n ger„ekten de „ok g‚zel! Onun g‚zelliği bende olsa Avrupa'nın yarısını alt‚st ederdim!
Bakalım, neler olacak... Prenses olduğu zaman b‚t‚n o Shakespeare sa„malıkları bitecek,
neyin ne olduğunu •ğrenecek! Mordasov'dan ve o •ğretmen bozuntusundan başka ne bilir ki?
Ah... ondan ne prenses olur! Onu cesaretine ve gururuna hayranım, yanına bile yaklaşılmıyor!
ˆyle bir bakışı var ki, insan Krali„e'yle karşılaşmış gibi oluyor. Nasıl oluyor da halinin
farkında değil? Neyse sonunda anladı canım! Yakında aklı iyice başına gelecek... Ben zaten
hep yanı başında olacağım. Sonunda her konuda benimle aynı fikirleri paylaşacak. Bensiz
yapamayacak! Ben de bir Prenses olacağım, Petersburg'da bile insanlar beni tanıyacaklar.
Elveda berbat kasaba! O Prens •lecek, o sefil „ocuk •lecek; ben de onu kraliyet ailesinden
biriyle evlendireceğim. Beni endişelendiren bir tek şey var: Acaba ona biraz fazla mı
g‚vendim? Ona karşı „ok mu a„ık oldum, „ok mu fazla coşkuya kapıldım? Beni korkutuyor,
hem de „ok korkutuyor..."
Marya Aleksandrovna d‚ş‚ncelerine dalıp gitmişti. Kuşkusuz bunlar problemli d‚ş‚ncelerdi.
Hani ne derler ya: Azmin elinden bir Şey kurtulmaz.
63Zina kendi haline kalınca, kollarını g•ğs‚nde kavuşturup, odasında bir aşağı bir yukarı
dolaşarak d‚ş‚nd‚ durdu. Pek „ok şeyi d‚ş‚n‚yordu. "Zamanı geldi, hem de tam zamanı!"
diye tekrarlayıp duruyordu hi„ darmadan. Bu tutarsız s•zlerin ne anlamı vardı? Uzun
kirpiklerinde yaşlar ışıldıyordu. Onları silmek aklına bile gelmiyordu. Ama annesinin,
Zina'nın d‚ş‚nceleri konusunda endişelenmesine hi„ gerek yoktu. ‡‚nk‚ Zina kararını vermiş
ve sonu„larına kendisini hazırlamıştı bile...
"Sen bir dur bakalım hele!" diye d‚ş‚n‚yordu Nastasya Pet-rovna, albayın karısı gittikten
sonra, karanlık odada el yordamıyla yolunu bulmaya „alışırken. "Ben de şu bunak Prens'i
memnun etmek i„in pembe kurdeleler bağlamaya niyetleniyordum. Ne salak bir kadınım,
benimle evleneceğine iyiden iyiye inanıyordum. Ah Marya Aleksandrovna, demek şapşalım,
demek dilenci kılıklıyım ha, demek iki y‚z ruble r‚şvet aldım? Keşke sana bir oyun yapıp o
parayı almasaydım, seni kurnaz s‚rt‚k! İyi niyetimden yaptım hep, yaptığım işin masraflarını
aldım... Ben de birisine r‚şvet vermek zorunda kalabilirdim. Ama bunu yapmayıp kilidi
kendim kırdırma bundan sana ne? Senin kirli işlerini ben yaptım, uyuşuk! Tek bildiğin nakış
işlemek! Sen dur hele, ben nakısı g•steririm sana. Şapşal mıyım değil miyim, g•r‚rs‚n!
Nastasya Petrovna neymiş anlayacaksın!"
64
YEDİNCİ BˆL‹M
Marya Aleksandrovna kendisini dehasına kaptırmıştı. Cesaret gerektiren, b‚y‚k bir projesi
vardı. Kızını, varlıklı, sakat bir Prens'le, herkesten gizlice evlendirmek; adamın bunaklığından
ve savunmasızlığından yararlanmak; ‚stelik bunu bir hırsız edasıyla yapmak, Marya
Aleksandrovna'nın d‚şmanlarının dediği gibi yalnızca bir cesaret işi değil, aynı zamanda da
k‚stahlıktı. Kuşkusuz, „ok avantajları olan bir projeydi, ama başarısızlıkla sonu„lanacak
olursa sahibini, en hafif deyimiyle, rezil edecekti. Marya Aleksandrovna bunun farkındaydı,
ama bunun i„in canını sıkmıyordu. "Ben ne belalardan sıyrıksız kurtuldum!" demişti Zina'ya
ve haklıydı. Yoksa bir kahraman olabilir miydi hi„?
B‚t‚n bunlar yol kesip soygun yapmaya benziyordu hi„ kuşkusuz, ama Marya
Aleksandrovna'nın aldırdığı falan yoktu. Bu konuda „‚r‚t‚lemez bir inancı vardı: "Bu işi
başardığı anda artık kimse bir şey yapamayacaktı." Bu •yle avantajlı bir şeydi ki d‚-ş‚ncesi
bile Marya Aleksandrovna'nın t‚ylerini ‚rpertmeye yetiyordu. Aynı zamanda da i„inde
korkulu bir heyecan vardı, sanki
65
iğneli bir minderde oturuyor gibiydi. İlham dolu bir kadın olması ona ink†r edilemez
yetenekler de sağlamıştı, hareket planı hazırlama konusunda da başarılıydı. Ger„i şu aşamada,
planı yalnızca taslak halindeydi, belli belirsiz bir şekilde kafasında canlanıyordu. Y‚zlerce
ayrıntı ve olasılık hesaplanmayı bekliyordu. Ama Marya Aleksandrovna kendisine
g‚veniyordu. Onu heyecanlandıran başarısız olma korkusu değil, işe bir an •nce başlama,
kavgaya „abucak katılma arzusuydu. Engelleri ve gecikmeleri d‚ş‚nd‚k„e sabırsızlıktan
•l‚yordu. Gecikmelerden s•z a„ılmışken, d‚ş‚ncelerimizden bahsetmek i„in izninizi
istiyoruz. Marya Aleksandrovna belanın b‚y‚ğ‚n‚ Mordasovlu soylulardan, •zellikle de
Mordasov sosyetesinin kadınlarından bekliyordu. Kendisine duydukları acımasız nefreti
deneyimleriyle •ğrenmişti. Şu anda bile, daha hi„ kimseye s•ylemediği halde, planının b‚t‚n
kasaba tarafından bilindiğinin farkındaydı. Evinde sabah yaşanan bir olayın, akşama
kalmadan, pazardaki satıcı kadından, d‚kk†ndaki tezg†htara kadar herkesin kulağına gittiğini
bir„ok defa tekrarlanan acı deneyimlerden •ğrenmişti. Marya Aleksandrovna'nın i„inde bir
tehlike •nsezisi vardı ve •nsezileri onu hi„ yanıltmazdı. Bu kez de bunlar kuruntu değildi.
Hen‚z bilmediği şeyler olmuştu. ˆğlene doğru, yani Prens'in Mordasov'a gelişinden ‚„ saat
kadar sonra, kasabada garip dedikodular yayılmaya başladı. Kimden „ıktığı belli değildi, ama
b‚y‚k bir hızla yayılmıştı. Marya Aleksandrovna'nın yirmi ‚„ yaşındaki, drahomasız kızı
Zina'yı Prens'le nişanladığını; Mozgl-yakov'un da postalandığını ve her şeyin ayarlandığını
konuşuyorlardı. Bu dedikoduların nedeni ne olabilirdi? Herkes Marya Aleksandrovna'yı,
kalbinden ge„enleri ve arzularını b•ylesine iyi bilecek kadar tanıyor olabilir miydi? Ne
dedikoduların olayların seyrine uymaması (ki b•yle olayların bir saat i„inde d‚zenlenebilmesi
„ok zordu), ne de hik†yenin asılsızlığı (ki hi„ kimse dedikodunun nereden kaynaklandığını
bilmiyordu) Mordasovlular'ın duyduklarına inanmalarını engelleyebilirdi. Dedikodu
yayıldık„a yayıldı ve inatla k•k saldı. İşin en ilgin„ yanı dedikodunun, Marya
66
Aleksandrovna'nın kızı Zina'ya bu konuyu a„maya başladığı anda yayılmış olmasıydı. İşte
kasabalılar b•yleydi! Kasabalıların dedikoduları zaman zaman mucize boyutlarına varır,
kuşkusuz bunun nedenleri vardır. Bu, onların birbirlerini uzun zamandır, yakından tanıyıp,
ilgilenmelerinden kaynaklanır. Her biri diğerinin bakışları altında yaşar. Sayın
hemşerilerinden bir şey saklaması imk†nsızdır. Seni ezbere bilirler; hatta senin kendi
hakkında bilmediğin şeyleri bile bilirler. İnsan, kasabalıların doğuştan psikolog ve kalp
uzmanı olduklarını d‚ş‚nmeden edemez. Bu y‚zden de b•yle kasabalarda psikologlara ya da
kalp uzmanlarına değil de inat„ı eşeklere rastlayınca ger„ekten şaşırırım. Neyse canım, şimdi
bunun sırası değil.
Haber g•k g‚r‚lt‚s‚ etkisi yarattı. Herkes, Prens'le evliliği •yle parlak ve akıllıca bir şey
olarak g•r‚yordu ki acayipliğine kimse j dikkat bile etmiyordu. Olayın bir başka a„ısını da
belirtmemiz gerek: Nedendir bilinmez ama Mordasovlular, Marya Alek-sandrovna'dan „ok
Zina'dan nefret ediyorlardı. Zina'nın g‚zelliği bunun nedenlerinden biriydi herhalde.
Mordasovlular'ın g•z‚nde ne kadar kusurlu olursa olsun, Marya Aleksandrovna onlardan
biriydi. Oradan ayrılıp gidecek olsa, kim bilir, belki de onu •zlerlerdi. Onun dertleri ve
karmakarışık işleri hayatlarına hareket getiriyordu. Onsuz bir yaşam sıkıcı olurdu. Oysa Zina
sanki Mordasov'da değil de bulutların ‚zerinde yaşıyor gibi davranıyordu. Kasabalılar onu
kendi denkleriymiş gibi g•rm‚yorlardı. Zina da belki farkına bile varmadan, onlara kibirle
bakıyordu. İşte şimdi bu Zina, hakkında skandallı haberler yayılan, kibirli, burnu b‚y‚k bu
Zina, bir Prenses, bir milyoner olacak, soylular sınıfına girecekti! Bir iki yıl i„inde dul
kalınca, belki de bir d‚kle ya da generalle evlenecekti; hatta belki de valinin karısı olurdu
(„‚nk‚ vali hem duldu, hem de kadınlara d‚şk‚n biriydi). Sonra kasabanın •nde gelen kadını
olacaktı, hi„ kuşkusuz bunun d‚ş‚ncesi bile dayanılacak şey değildi. Mor-dasov'un tarihinde
hi„bir haber, Zina'nın Prens'le evlenme haberi kadar •fke yaratmamıştı. Her kafadan bir itiraz
„ığlığı y‚kseliyordu. Bunun bir g‚nah, bayağı ve pis bir şey olduğu, yaşlı adamın
67aklının başında olmadığı, aldatıldığı, oyuna getirildiği, dolandırıldığı, bunaklığından
yararlanıldığı, kana susayanların pen„elerinden kurtarılması gerektiği, bunun korsanlık ve
ahlaksızlık olduğu bas bas bağınldı. Hem sonra Zina'nın •zelliği neydi ki, pek†l† bir başkası
da Prens'le evlenebilirdi/Marya Aleksandrovna bu „ığlıkları ve konuşmaları yalnızca tahmin
edebiliyordu, ama bu ona yetti. Herkesin, onun planını bozmak i„in m‚mk‚n olan olmayan
her t‚rl‚ şeyi kullanacağını biliyordu. Prens'i gasp etmeye „alışıyorlardı, onu tekrar ele
ge„irmek i„in uğraş vermek gerekecekti. Hem Prens'i ele ge„irmeyi ve ayartmayı basarsa bile,
onu sonsuza dek kontrol altında tutamazdı ya. Hem, o g‚n, iki saate kalmadan, - Mordasov'un
b‚t‚n kadınlarının, bir bahaneyle salonuna doluşmayacakları ne malumdu?
Artıkkurtulabilirsen kurtul. Kapıdan atsan bacadan girerlerdi, bu Mordasov i„in imk†nsız bir
şey değildi. Yani, kaybedilecek saat, hatta dakika bile yoktu, hem daha plan uygulanmaya
başlanmamıştı bile. Birdenbire Marya Aleksand-rovna'nın kafasında bir şimşek „aktı ve
hemen bir fikir olgunlaştı. Yeri gelince bu fikirden s•z edeceğiz. Şimdilik, kahramanımızın,
sert bir y‚zle, ilham dolu olarak ve -eğer Prens'i geri almanın tek yolu buysa- bir savaşa
hazırlanarak Mordasov sokaklarında son s‚rat gittiğini s•yleyelim. Bunun nasıl başarılacağını
yada ona rastlayıp rastlamayacağını bilmiyordu, ama bildiği bir şey varsa, o da b‚t‚n
Mordasov yerin dibine de batsa planından d•nmeyeceğiydi.
İlk adımı umduğundan daha başarılıydı. Yolda Prens'le karşılaştı ve onu evine yemeğe
g•t‚rmeyi başardı. D‚şmanlarının b‚t‚n uğraşlarına rağmen istediğini nasıl başardığım ve
Anna Ni-kolayevna'yı nasıl aptal durumuna d‚ş‚rd‚ğ‚n‚ soracak olursanız, b•yle bir sorunun
Marya Aleksandrovna'nın şanına yakışmayacağını s•ylemem gerekir. Anna Nikolayevna
Antipova gibi bir rakibin ‚stesinden gelememesi nasıl m‚mk‚n olabilir ki? Rakibinin evine
doğru yaklaşan Prens'i yakalamış ve hi„bir şeyin onu amacından saptırmasına izin yermeden -
•zellikle de skandal „ıkmasından „ok korkan Mozglyakov'a aldırmadan- arabaya attığı gibi
g•t‚rd‚. Marya Aleksandrovna'yı rakiplerinden ayıran •zelliği, bir
l
tehlike anında herhangi bir skandaldan korkmaması, başarıya giden her yolu doğru
bulmasıydı. Kuşkusuz Prens s•z‚n‚ etmeye değecek bir direnme g•stermedi. Her zaman †deti
olduğu ‚zere her şeyi „abucak unuttu. Halinden gayet memnundu. Yemekte hi„ durmadan
konuştu, „ok neşeliydi, şakalar ve kelime oyunları yaptı, sonunu getiremediği ya da farkına
varmadan bir başkasıyla karıştırdığı fıkralar anlattı. Natalya Dmitriyevna'nın evinde ‚„ kadeh
şampanya i„mişti. Yemekte daha da fazlasını i„ip tamamen şaşkınlaştı. Marya Aleksandrovna
kadehini doldurup duruyordu. Yemek hi„ de fena ge„medi. Canavar Nikita hi„bir şeyi
mahvetmemişti. Ev sahibi neşesiyle konukları canlandırıyordu. ˆtekiler her nasılsa pek
havalarında değillerdi. Zina ciddi sessizliğini koruyordu. Mozgl-yakov'un kendinde olmadığı
belliydi, pek yemek yemedi. Sanki bir şey d‚ş‚n‚yor gibiydi. Bu alışılmamış bir şey
olduğundan Marya Aleksandrovna endişelendi. Nastasya Petrovna suratını asmış oturuyor,
Mozglyakov'a gizliden gizliye, garip işaretler yapıyordu, ama Mozglyakov farkında bile
değildi. Hoş tavırlı ev sahibi olmasaydı yemek cenaze yemeğine benzeyecekti.
Marya Aleksandrovna'nın g•r‚nt‚s‚n‚n altında anlatılmaz bir heyecan vardı. Zina'nın
g•z‚nde yaş izleri taşıyan, yaslı g•r‚nt‚s‚ annesine •l‚m korkusu vermeye yetiyordu da
artıyordu bile. Bir başka problem daha vardı: Zaman „ok •nemliydi, acele etmeleri
gerekiyordu, bir de orada kukla gibi oturan ve her şeye engel olan 'lanet Mozglyakov' vardı! O
varken herhangi bir girişimde bulunmak s•z konusu değildi. Marya Aleksandrovna korkun„
bir endişe i„inde masadan kalktı. Yemekten kalktıkları anda, Mozglyakov'un yanına gelip, hi„
beklenmedik bir şekilde, hemen gitmesi gerektiği i„in „ok iz‚ld‚ğ‚n‚ s•ylemesi deyim
yerindeyse onu şok etti. "Neden ama?" diye soruşturdu, i„tenlikle. "Şey, Marya
Aleksandrovna" diye başladı Mozglyakov rahatsız ve biraz da şaşkın bir şekilde, "bana garip
bir şey oldu. Nasıl s•yleyeceğimi bilemiyorum... L‚tfen, Tanrı aşkına bana bir •ğ‚t verin!"
68
69l
"Neler oluyor?"
"Bugˆn vaftiz babama rastladım. Hani tˆccar Boroduyev... tanırsınız. Yaşlı adam „ok
‰fkeliydi, burnumun bˆyˆdˆğˆnˆ s‰yleyerek, beni azarladı. Bu Mordasov'a ˆ„ˆncˆ gelişim
ve ona uğ-ramadım. 'Bugˆn „aya gel' dedi. Saat d‰rdˆ ge„ti. Her zaman, klasik bir şekilde,
şekerlemesini yapar ve saat beşte „ayını i„er. Ne yapabilirim? Bir dˆşˆnsenize Marya
Aleksandrovna, huzur i„inde yatsın, babam hˆkˆmet fonundan para alıp kumar oynadığı
zaman onu ‰lˆmden kurtarmıştı. Zaten bu yˆzden de benim vaftiz babam olmuştu. Eğer
Zinaida Afanasyevna ile evlenecek olursam, benim sadece yˆz elli nˆfuslu bir k‰yˆm olacak,
ama onun bir milyonluk k‰yˆ var. Hi„ „ocuğu da yok. Eğer her şey yolunda giderse
vasiyetinde bana da yˆz bin bırakabilir. Yetmişine geldi, bir dˆşˆnsenize!"
"Aman Tanrım! B‰ylesini hi„ duymadım! Peki ne bekliyorsun?" diye bağırdı Marya
Aleksandrovna, sevincini saklayamadan. "Hemen gidin, hemen! Zaman kaybetmemelisiniz.
Yemek boyunca sizi izledim, renginiz u„muştu. Hemen gidin mon ami, hemen gidin! Hatta bu
sabah uğrayıp sevgisine layık olduğunuzu g‰stermeniz gerekirdi! Ah şu gen„ler, ah!"
"Ama Marya Aleksandrovna!" diye bağırdı Mozglyakov şaşkınlıkla. "Onunla konuştuğum
i„in beni eleştiren siz değil miydiniz? Meyhanelerde, bodrumlarda avare avare dolaşıp duran,
sakallı mujiğin biri olduğunu s‰ylˆyordunuz."
"Ah mon ami! İnsan iyice dˆşˆnˆp taşınmadan pek „ok şey s‰ylˆyor! Ben de hata
yapabilirim, aziz değilim ya! Her neyse canım, zaten ‰yle bir şey s‰ylediğimi hatırlamıyorum,
ama belki de ruh halim iyi değildi... ƒstelik siz o zaman Zina'ya talip değildiniz daha...
Kuşkusuz bu bencillik, ama artık her şeye başka bir a„ıdan bakmak gerekir. B‰yle yaptığım
i„in beni hangi anne su„layabilir? Hemen gidin, bir dakika bile kaybetmeyin! Akşam da orada
kalın... Ona benden de s‰z edin, saygı duyduğumu, sevdiğimi, değer verdiğimi iletin,
elinizden geldiğince gˆzel anlatın! Ah Tanrım tamamen aklımdan „ıkmış, bunu benim size
daha ‰nce ‰nermem gerekirdi."
"Bana ˆmit verdiniz Marya Aleksandrovna!" diye bağırdı Mozglyakov, kendinden ge„miş bir
halde. "Yemin ederim, artık her dediğinizi yapacağım! Size anlatmaya korkuyordum!... Şimdi
gidiyorum, hoş„a kalın! Lˆtfen Zina Afanasyevna'dan benim adıma ‰zˆr dileyin. Tekrar
d‰neceğim..."
"Kalbim sizinle mon ami! Benden s‰z etmeyi unutmayın! Ger„ekten tatlı bir ihtiyar. Onun
hakkındaki dˆşˆncelerim „oktandır değişti... Zaten onun eski Rus tavırlarını her zaman
sevmişimdir... Au revoir, mon ami, au revoirl"
"Onu buradan uzaklaştırmak Seytan'ın işi! Yo, yo Tanrı yardım ediyor olmalı!" diye dˆşˆndˆ,
sevin„ten nefesi kesilerek.
Pavel Aleksandrovich, hole „ıkmış kˆrkˆnˆ giyiyordu ki Nas-tasya Petrovna birden fırlayıp
yanına gitti. Hep bu anı bekliyor gibiydi.
"Nereye gidiyorsunuz?" diye sordu, onu kolundan tutarak.
"Boroduyev'in evine, Nastasya Petrovna! Benim vaftiz babamdır o... ‡ok zengin bir
ihtiyardır, biraz onunla ilgileneyim ki mirasında beni de hatırlasın!..."
Pavel Aleksandrovich „ok keyifli bir ruh hali i„indeydi.
"Boroduyev'e mi? O halde nişanlınıza elveda diyebilirsiniz" dedi Nastasya Petrovna kesin bir
ifadeyle.
"Elveda da ne demek oluyor?"
"O demek oluyor işte! Onun size ait olduğunu sanıyordunuz, değil mi? Ama onu Prens'le
evlendirmeye „alışıyorlar. Kendi kulaklarımla duydum."
"Prens'le mi? Rica ederim Nastasya Petrovna!"
"Ne diye rica ediyorsunuz canım? Kendi kulaklarınızla duymak isterseniz paltonuzu bırakıp
benimle gelin."
Dili tutulan Pavel Aleksandrovich paltosunu „ıkarıp, parmak u„larına basarak Nastasya
Petrovna'yı izledi. Kadın onu, sabah gizlenip casusluk yaptığı k‚„‚k odaya g•t‚rd‚.
"Beni bağışlayın, ama Nastasya Petrovna, b‚t‚n bunların ne demek olduğunu
anlayamıyorum!..."
70
71"Eğilip dinlediğiniz zaman anlayacaksınız. Herhalde oyun şimdi başlar."
"Ne oyunu?"
"Şşş! Bağırarak konuşmayın! Oyun demekle sizi kandırmaya niyetlendiklerini s•ylemeğe
„alışıyorum. Siz Prensle „ıktıktan sonra Marya Aleksandrovna tam bir saat, Zina'yı Prens'le
evlenmesi i„in ikna etmeye uğraştı. Onu aldatmaktan daha kolay bir şey olmadığını s•yledi ve
onu evlenmeye zorladı. ˆyle kurnazlıklar denedi ki midem bulandı. Buradan her şeyi
dinledim. Zina razı oldu. Sizin hakkınızda da konuştular. Tam anlamıyla aptal yerine koydular
sizi! Zina sizinle evlenmeyeceğini a„ık a„ık s•yledi. Ben de az aptal değilim! Az kalsın
kurdele takıp gezecektim! Dinleyin, bakın!"
"Eğer bu doğruysa, ikili oynuyorlar demektir!" diye fısıldadı Pavel Aleksandrovich,
NastasyaPetrovna'nın g•zlerinin i„ine aptal aptal bakarak.
"Dinleyin, bakın daha neler duyacaksınız."
"Peki nereden dinleyeyim?"
"Buradan, eğilin ve anahtar deliğinden dinleyin..."
"Ama Nastasya Petrovna, ben... ben başkalarının konuşmalarını gizlice dinleyemem ki."
"Artık bunu d‚ş‚nmek i„in ge„ kaldınız. Gururu bir yana bırakın, geldiğinize g•re
dinlemelisiniz!"
"Ama..."
"Bunu yapamazsanız o zaman sizi kandırmalarına g•z yumun. Ben sizin i„in ‚z‚leyim, siz
nazlanın. Bana ne sanki? Yani bunları kendim i„in yapmıyorum ya. B‚t‚n akşam burada
kalacak değilim!"
Pavel Aleksandrovich cesaretini toplayıp anahtar deliğine eğildi. Kalbi g‚m g‚m atıyor,
şakakları zonkluyordu. Ona neler olduğunu bilmiyordu.
72
SEKİZİNCİ BˆL‹M

"Demek Natalya Dmitriyevna'da iyi zaman ge„irdiniz, •yle mi Prens?" dedi Marya
Aleksandrovna, yaklaşan savaşı a„g•zl‚l‚kle beklerken. Bir yandan da masum bir sohbet
başlatmaya „alışıyordu. Kalbi beklemenin heyecanıyla hızla atıyordu.
Yemekten sonra Prens sabah ağırlandığı salona alındı. Marya Aleksandrovna'nın evinde,
b‚t‚n •nemli olaylar ve ciddi toplantılar hep bu salonda yapılırdı. Ovunurdu salonuyla. Altı
kadeh şaraptan sonra, yaşlı adam iyice gevşemişti, ayakta duramıyordu. Bir yandan da
konuşmadan edemiyordu. Gitgide boşboğaz olmuştu. Marya Aleksandrovna bunun ge„ici
olduğunu ve konuğunun yorgun d‚ş‚p uyuklayacağmı biliyordu. Demir tavında d•v‚l‚rd‚.
Savaş alanını ş•yle bir kola„an ettikten sonra, „apkın ihtiyarın Zina'ya tatlı tatlı " •aktığını
fark etti ve ana y‚reği neşeyle kıpırdandı.
"Hem de „ok i-yiy-di" dedi Prens. "Bilirsiniz, Natalya Dmit-iyevna „ok m‚-kem-mel bir
kadındır, „ok m‚-kem-rnel bir :adın!"
73f
Marya Aleksandrovna her ne kadar planlarına dalmış olsa da rakibine •vg‚ler yağdırılmasına
dayanamadı.
"Aman canım, Prens!" diye bağırdı, g•zleri ışıldayarak. "Siz de ona m‚kemmel derseniz ben
ne d‚ş‚neceğimi bilemem artık! Siz bizim buradakileri hi„ tanımıyorsunuz demektir, hem de
hi„. Hepsi g•steriş, altın kılıfın altında hepsi d‚zen, hepsi oyun. Kılıfı kaldırırsanız, „i„eklerin
altında eşekarısı yuvası bulacaksınız, orada iliğinizi kemiğinizi s•m‚recekler!"
"Ger„ekten mi?" diye bağırdı Prens. "‡ok şaşırdım."
"Yemin ederim ki ‰yle. Ah mon Prince. Bak Zina, ge„en hafta Natalya Dmitriyevna'nın
evinde olan gˆlˆn„ ve sevimsiz olayı anlatmalıyım. Hatırlıyorsun, değil mi? Evet, Prens,
hakkında „ok iyi şeyler dˆşˆndˆğˆnˆz o Natalya Dmitriyevna ile ilgili bir olay. Ah sevgili
Prens, size yemin ederim dedikoducu değilim ben! Bunu sizi eğlendirmek, buradaki insanların
nasıl olduğunu anlamanız i„in canlı bir ‰rnek olarak anlatıyorum. İki hafta ‰nce Natalya
Dmitriyevna bana uğradı. Ona kahve ikram ettik ve bir şey almak i„in ben odadan „ıktım.
Gˆmˆş şekerliğimde ne kadar şeker olduğunu gayet iyi biliyordum. Ağzına kadar doluydu.
D‰nˆnce bir de baktım ki, dibinde yalnızca ˆ„ tane kalmış. Odada Natalya Dmitriyevna'dan
başka kimse yoktu. Ne dersiniz buna? Koskoca taş bir evi, sınırsız parası var. Bu komik bir
‰rnek, ama siz bundan bizim insanlarımız hakkında bir fikir edinirsiniz."
" Ger-„ek-ten mi?" dedi Prens, bˆyˆk bir şaşkınlıkla. Bu ne a„g‰zlˆlˆk! Hepsini tek başına mı
yemiş?"
"İşte, o ‰yle mˆkemmel bir kadındır! Bu iğren„ olayı nasıl buldunuz? Ben b‰yle bir şey
yapacak olsam oracıkta ‰lˆrdˆm!" "Ah evet... Ama yine de belle femıne* biliyorsunuz..."
"Natalya Dmitriyevna mı? Rica ederim Prens, tas suratlının biri! Ah Prens ah! Siz neler
s‰ylˆyorsunuz? Ben de sizin „ok daha zevkli olduğunuzu sanırdım..." * Gˆzel kadın.
.
"Ah evet ya, tas suratlı... ama biliyorsunuz „ok ‰zel bir tarzı var... Evet, dans eden kˆ„ˆk
kızının da oy le... „ok ‰zel..."
"Sonechka mı? Ama Prens, o daha „ocuk! On d‰rt yaşında!"
"Ah evet... „ok hareketli, vˆcudu da bi„imleniyor... „ok şeker bir kız! Onunla dans eden ‰teki
kız da „ok iyi..."
"Ah zavallı ‰ksˆzˆn biri o Prens! Onu sık sık evlerine alırlar."
"€k-sˆz ha? Pasaklı birine benziyor. En azından ellerini doğru dˆrˆst yıkasa bari... Ama yine
de „ekici..."
Prens hem b‰yle s‰ylˆyor, hem de g‰zlˆğˆnˆ doğrultup bˆyˆk bir a„g‰zlˆlˆkle Zina'ya
bakıyordu.
"Mais guelle charmante personne!"* diye mırıldandı al„ak sesle, zevkten eriyerek.
" Zina bize bir şeyler „al, yok yok, en iyisi şarkı s‰yle! €yle gˆzel sesi var ki Prens! Tam bir
sanat„ı. Bir bilseniz Prens" dedi Marya Aleksandrovna yumuşak bir sesle. Zina'nın
sˆzˆlˆrcesine piyanoya doğru gitmesi zavallı adama yetti de arttı bile. "Onun nasıl da ‰rnek
bir kız olduğunu bir bilseniz! €yle sevgi doludur, bana karşı ‰yle yumuşaktır ki! Ne hassaslık,
ne yˆrek!"
"Ah evet, hassaslık... Hayatımda onun gˆzelliğiyle karşılaştırılabilecek tek bir kadın g‰rdˆm"
diye araya girdi Prens yutkunarak. "Otuz yıl ‰nce ‰len Kontes Nainskaya. ‡ok bˆ-yˆ-le-yi-ci
bir kadındı, tarif edilemez bir gˆzelliği vardı.' Sonra aş„ıbaşısı ile evlendi..."
" Aş„ıbaşısıyla mı Prens?"
"Evet aş„ıbaşı... bir Fransız'dı. Onu yurtdışında kont yaptı. Hoş bir adamdı, eğitimliydi,
kˆ„ˆcˆk bir sakalı vardı!"
"Ama... ama... nasıl bir hayat sˆrˆyorlardı Prens?"
"Ah evet gˆzel bir hayatları vardı. Ger„i kısa bir sˆre sonra da boşandılar. Kadının parasını
alıp ka„tı. Bir sos yˆzˆnden falan kavga etmişler..."
* Ne hoş şey bu. ,
74
75"Anne ne „alayım?" diye sordu Zina.
"Şarkı s‰ylesen daha iyi olur Zina. ‡ok gˆzel s‰yler Prens! Mˆziği sever misiniz?"
"Ah evet! Charmant, charmantl Mˆziğe tut-ku-num. Yurtdışındayken Beethoven'la
tanışmıştım."
"Beethoven mı? Zina d‚ş‚nebiliyor musun, Prens Beethoven'i tanıyor!" diye bağırdı Marya
Aleksandrovna kendinden ge„erek. "Ah Prens! Ger„ekten tanıştınız mı?"
"Ah evet... „ok sıkı f ikiydik. Enfiye „ekip dururdu. Ne komik adamdı."
"Beethoven mı?"
"Evet Beethoven tabii. Aslında belki Beethoven değildi, o Al-manlar'dan biriydi. O kadar „ok
Alman vardı ki... Her neyse, bazen ipin ucunu ka„ırıyorum."
"Ne s•ylememi istersin anne?" diye sordu Zina.
"Hani şu ş•valyenin şarkısı var ya; kalenin hanımıyla †şığının şarkısı, onu s•yle... Ah Prens!
Ş•valye hik†yelerine bayılıyorum! Ah o kaleler! Orta„ağ yaşamı! ‘şıklar, yarışmalar... Ben
de sana eşlik ederim Zina. Biraz daha yaklaşın Prens! Ah o kaleler ah!"
"Evet ya kaleler. Ben de kaleleri severim" diye mırıldandı Prens coşkuyla, tek g•z‚n‚ Zina'ya
dikerek. "Aman... Tanrım!" diye bağırdı. "O aşk hik†yesi! Ben onu biliyorum! Yıllar •nce
duydum... Bana •yle „ok şeyi hatırlatıyor ki... Ah Tanrım!"
Zina s•ylemeğe başlayınca Prens'e neler olduğunu anlatmayacağım. Bir zamanlar „ok ‚nl‚
olan o eski, Fransız aşk şarkısını s•yledi. ‡ok g‚zel s•yl‚yordu. Etkileyici, p‚r‚zs‚z, ince
sesi insanın i„ine işliyordu. Sevimli y‚z‚, şahane g•zleri, tuşlara basan ince parmaklan, kalın,
kapkara, parlak sa„ları, inip kalkan g•ğs‚, gururlu, muhteşem, soylu g•r‚n‚ş‚ zavallı ihtiyarı
b‚y‚ledi. Prens kız şarkı s•ylerken g•z‚n‚ ondan alamıyordu, heyecandan boğulacak gibiydi.
Şampanya, m‚zik ve canlanan anılarla -kimin g‚zel
76
anıları yoktur ki?- kızışan yaşlı y‚reği uzun zamandır olmadığı kadar hızlı atmaya başladı...
Neredeyse Zina'nın •n‚nde diz‚st‚ „•kecek ve şarkısını bitirene kadar ağlayacaktı.
"Ma charmante enfant!" diye bağırdı Zina'nm parmaklarını •perek." Vousme ravissez!*!
Şimdi hatırlıyorum... ama... ama... ma charmante enfant..."
Prens s•ylemeye „alıştığı şeyin sonunu getiremedi.
Marya Aleksandrovna tam zamanı olduğunu hissetti.
"Neden kendinizi ‚z‚yorsunuz Prens?" diye bağırdı ciddiyetle. "Bu duygusallıkla, bu
enerjiyle, bu ruhsal zenginlikle kendinizi canlı canlı g•m‚yorsunuz! İnsanlardan ve
dostlarınızdan ka„ıyorsunuz! Bu affedilmez bir şey! Kendinizi d‚ş‚n‚n Prens! G•zlerinizi
a„ıp hayata bir bakın! Ge„mişinizin, gen„liğinizin, kaygısız g‚nlerinizin anılarını hatırlayın,
onları canlandırarak kendiniz de hareketlenin! Yine insanların arasına karışın! Yurdışına
„ıkın. İtalya'ya, İspanya'ya gidin Prens!... Size rehberlik edecek birine ihtiya„ duyacaksınız,
sizi seven, saygı duyan, heyecanınızı paylaşacak birine ihtiya„ duyacaksınız! Nasıl olsa
dostlarınız var! ‡ağırın onları, etrafınıza toplayın, hepsi gelecektir. Her şeyi bırakıp ilk gelen
ben olurum. Dostluğumuzu unutmadım Prens, kocamı bile bırakıp peşinizden gelirim... Ah
eğer daha gen„ olsaydım, eğer kızım kadar g‚zel ve „ekici olsaydım, size yolculuğunuzda
eşlik ederdim, refakat„iniz, eşiniz olurdum."
"Ah sizin bir zamanlar ‚ne charmante personne** olduğunuzdan eminim" dedi Prens,
burnunu mendiline silerken. G•z‚nde yaşlar vardı.
"‡ocuklarımız sayesinde yaşıyoruz Prens" dedi Marya Aleksandrovna b•b‚rlenerek. "Benim
de koruyucu bir meleğim var! Duygu ve d‚ş‚nce arkadaşım kızım! Sırf benden ayrılmak
istemediği i„in yedi tane evlenme teklifini geri „evirdi."
"ˆyleyse siz bana eşlik ederken o da bizimle gelecek? O zaman
Aklımı başımdan aldınız. ** Hoş 'jiri.
77seve seve giderim!" dedi Prens canlanarak. "Ke-sin-lik-le giderim! Demek
‚mitlenebilirim... O b‚y‚leyici bir „ocuk! Ma charmante enfantl..." Prens yine Zina'nın
ellerini •pmeye başladı. Zavallı adam, •n‚nde diz „•kmeye hazırdı.
"Ama... ama Prens '‚mitlenebilirim' de ne demek?" dedi Marya Aleksandrovna lafını keserek.
B‚y‚k bir laf kalabalığının başlayacağını hissediyordu. "Ne garipsiniz Prens! Siz bir kadının
ilgisine layık olmadığınızı mı d‚ş‚n‚yorsunuz? Bir erkeğin „ekiciliği gen„ olmasından
kaynaklanmaz ki. Unutmayın ki sizin soylu bir yanınız var! Siz kibarlığın, nazik duyguların
ve tavırların temsilcisisiniz! Maria yaşlı Mazeppa'ya tutulmamış mıydı? Bilmem ka„ıncı
Louis'nin sarayındaki „ekici Marki Lauzun14'i hatırlıyorum... Adam sarayın en g‚zel
kadınının kalbini fethettiği zaman yaşlı bir adamdı!... Sizin yaşlı olduğunuzu kim s•ylemiş?
Bu fikri kafanıza kim soktu? Sizin gibi erkekler yaşlanır mı hi„? Sizin gibi duyguları,
d‚ş‚nceleri, neşesi, aklı, enerjisi ve g•rg‚s‚ zengin biri yaşlanır mı? Tek yapmanız gereken
benim Zinam gibi g‚zel, gen„ biriyle evlenip, yurtdışına, ılıcalara gitmek. Tabii Zina yalnızca
bir •rnek, ben onu kastetmek istemedim. Nasıl muazzam bir etki yaratacağını g•r‚rs‚n‚z! Siz
tam bir soylu, o ise g‚zeller g‚zeli! Koluna girip gayet vakarlı bir şekilde y‚r‚rs‚n‚z. Siz
etrafa n‚kteler sa„arken, o size b‚y‚leyici şarkılar s•yler, ılıcadaki herkes sizi g•rmeye gelir!
B‚t‚n Avrupa'dan bir ses y‚kselir, „‚rk‚ b‚t‚n gazeteler ve eleştiri s‚tunları hep bir ağızdan
Prens Prens diye bağırırlar! Siz h†l† ‚mitten s•z ediyorsunuz!"
"Eleştiri s‚tunları ha... Ah evet!... Gazetelerdeki si tunlar..." diye mırıldandı. Marya
Aleksandrovna'nın dediklerinin uncak yarısını anlamıştı. Gitgide daha „ok gevşiyordu.
"‡ocukum eğer yor-gun değilseniz bize demin s•ylediğiniz aşk şar-kı-sını tekrar soy leyin
l‚tfen!"
" Ah Prens! Daha g‚zel başka şarkılar da bilir.. .L'hiroı de‚e* 'yi hatırlıyor musunuz Prens?
Daha •nce duymuştunuz değil mi?" * Kırlangı„.
78
"Evet hatırlıyorum... Yok yok unut-muşum. Ben aynı şarkıyı istiyorum. Demin s•ylediğini!
L'hirondelle'yi dinlemek istemiyorum! Eski aşkları severim" dedi Prens „ocuk gibi yal
vararak.
Zina şarkı /ı tekrar s•yledi. Bu kez Prens kendisini tutamadı ve Zina'nın •n‚nde diz „•kt‚.
Ağlıyordu.
"O ma belle ch†telaine!"* dedi hem yaşlılıktan, hem de heyecandan hırıldayan bir sesle. "O
ma charmante ch†telaine! Ah benim sevgili k‚„‚ğ‚m! Bana •yle şeyler hatırlat-tın ki... ta
eskilere g•t‚rd‚n... O zamanlar her şeyin ileride daha g‚zel olacağını sanırdım. Vikontesle
d‚et yapardık... hem de bu aşk şarkısında... ama şimdi... artık hi„bir şey bilmiyorum..."
Prens konuşurken sanki boğuluyormuş gibi sık sık nefes alıyordu. Dili dikkati „ekecek şekilde
s‚r„‚yordu. Bazı kelimelerini anlamak imk†nsızdı. Heyecanına yenik d‚şt‚ğ‚ belli oluyordu.
Marya Aleksandrovna yangına k•r‚kle gitti.
"Prens! Sanırım siz benim Zinam'a †şık oluyorsunuz!" diye bağırdı, tam anını yakaladığını
hissederek.
Prens kadının beklentilerini daha da yoğunlaştıracak şekilde cevap verdi.
"Deli gibi †şığım ona!" diye bağırdı, h†l† diz‚st‚ duran ve heyecandan titreyen yaşlı adam
birden. Eski canlılığına tekrar kavuşmuştu. "Ona canımı bile verirdim! Yeter ki ‚midim
olsun... Ah l‚tfen kalkmama yardım edin, artık eklemlerim iyice zayıfladı... Benim... ona
kalbimi sunmak i„in ‚midim olsaydı... o zaman... ben... bana her g‚n aşk şarkıları s•ylerdi,
ben de ona bakardım... bakardım.. . Ah Tanrım!"
"Prens Prens! Yani ona evlenme teklifinde mi bulunuyorsunuz? Onu benden almak mı
istiyorsunuz, Zinam'ı benden alacak mısınız? Benim tatlı, melek Zinam'ı? Seni bırakmam
Zina! Seni ancak kollarımdan zorla alabilirler!" Marya Aleksandrovna kızına koştu ve
* G‚zel şato sahibesi.
79Zina'nın kuvvetlice ittiğini hissetmesine rağmen onu sıkı sıkı kucakladı... Olayı biraz
abartıyordu. Zina b‚t‚n varlığıyla olanların farkındaydı ve anlatılma/ bir nefretle izliyordu.
Yine de sesini „ıkarmadı. Marya Aleksandrovna'nın da istediği buydu.
"Annesinden ayrılmamak i„in dokuz evlenme teklifini geri „evirdi!" diye bağırdı. "Ama
şimdi, kalbim bir ayrılık olduğunu hissediyor. Size nasıl baktığının farkındayım... Soylu
tavırlarınızla onu „ok etkilediniz. Ah şu inceliğiniz yok mu Prens?... Ah! Bizi ayıracaksınız;
bunu hissediyorum!..."
"Ona tapıyorum!" diye mırıldandı Prens, kavak yaprağı gibi titreyerek.
"Demek annenden ayrılıyorsun!" diye bağırdı Marya Alek-sandrovna, bir kez daha Zina'nın
boynuna atılarak.
Zina bu acıklı sahneyi sona erdirmek i„in acele etti. Sessizce g‚zel elini Prens'e uzattı, hatta
g‚lmeyi bile başardı. Prens saygıyla karışık bir korku duyarak elini aldı ve •p‚c‚klere boğdu.
"İşte şimdi yaşamaya başlıyorum" diye mırıldandı, heyecandan boğulurcasına.
"Zina!" dedi Marya Aleksandrovna ciddiyetle. "Bu adama iyi bak! Tanıdığım en soylu, en
onurlu adamdır! Orta„ağın ş•valyesidir o! Ama biliyor Prens, o bunu biliyor... Ah! Buraya
nereden geldiniz? Size b‚t‚n hazinemi, meleğimi veriyorum! Ona iyi bakın Prens! Size bir
anne olarak yalvarıyorum. Hangi anne ‚z‚ld‚ğ‚m i„in beni ayıplayabilir?"
"Yeter anne!" diye fısıldadı Zina.
"Onu incinmekten koruyacak mısınız Prens? Zinam'ın onurunu incitmeğe cesaret eden olursa
kılıcınızla karşı karşıya gelecek mi?"
"Yeter anne yoksa..."
"Tabii ki..." diye mırıldandı Prens. "Ancak şimdi yaşamaya başladım... D‚ğ‚n‚n hemen
şimdi, şu anda olmasını istiyorum...

ben... Hemen Duk-ha-no-vo'ya haber g•ndermeliyim. Orada el-mas-larım var. Onları

ayaklarına sermek istiyorum..."
"Ne şevk! Ne „ılgınlık! Ne soylu duygular!" dedi Marya Aleksandrovna. D‚nyadan elinizi
eteğinizi „ekerek kendinizi yavaş yavaş mahvedebilirsiniz Prens. Bunu binlerce kez
s•yleyeceğim! O cehennemi d‚ş‚nd‚k„e, damarlarımda kanım alevleniyor..."
"‡ok korkuyordum" diye mırıldandı Prens inleyerek, „ok heyecanlıydı. "Beni akıl hastanesine
yatıracaklardı... ‡ok korkmuştum!"
"Akıl hastanesi mi? Ah ne canavarlık! Onlar insan olamazlar! Ne hainlik! Prens, bunu
duymuştum! Ama asıl o insanlar deli! Neden ama neden?"
"Bilmiyorum!" dedi yaşlı adam g‚„s‚z bir halde koltuğa „•kerek. "Bir baloya gitmiştim,
orada bir fıkra anlattım, herhalde onu sevmediler. Sonra başım belaya girdi!"
"Tek neden bu muydu Prens?"
"Hayır. Sonra Prens Pyotr Dementyich ile k†ğıt oynadım, bir t‚rl‚ altı yapamadım. İki
papazım, ‚„ kızım vardı... yok yok, ‚„ kızım, iki papazım vardı galiba... Yo! Bir papaz! Sonra
kızlar..."
"Yani sırf bu y‚zden •yle mi? Nedeni buydu! Ne korkun„ bir acımasızlık! Ağlıyorsunuz
Prens! Artık hepsi ge„ti! Ben sizin yanınızdayım Prens! Zina ile kalacağım, tek kelime
edebilecekler mi bakalım!... Aslına bakarsanız sizin evliliğiniz onları etkileyecek.
Utanacaklar! H†l† g‚„l‚ olduğunuzu anlayacaklar... Yani, b•ylesine g‚zel bir kızın bir deliyle
evlenmeyeceğini fark edecekler! Artık başınızı dimdik tutabilirsiniz. G•zlerinin i„ine
bakacaksınız..."
"Tabii canım, g•z-le-ri-nin i„ine bakacağım" diye mırıldandı Prens g•zlerini kapatarak.
"Artık tamamen gevşedi" diye d‚ş‚nd‚ Marya Aleksandrovna. "Boşu boşuna konuşup
duruyorum!"
"Perişan oldunuz Prens, bunun farkındayım. Artık sakinleşmeli
80
811
ve heyecanlardan kurtulmalısınız" dedi bir anne edasıyla Prens'e doğru eğilerek.
"Evet ya, biraz dinlenmeliyim" dedi Prens.
"Doğru, rahatlayın Prens! B‚t‚n bu heyecan... Durun ben de sizinle geleyim... Gerekirse sizi
kendim yatırırım. Neden o resme bakıyorsunuz Prens? Annemin portresi. O bir kadın değil,
melekti! Artık aramızda değil. ‡ok erdemli bir kadındı! ‡ok erdemliydi Prens! Onun i„in
başka bir şey s•ylenemez."
"Erdemli mi? C'estjo‚*... Benim de bir annem Vardı... Prenses.. . Olağan‚st‚ şişman bir
kadındı... Aslında s•ylemek istediğim bu değildi... Hafızam iyice zayıfladı artık. Adieu, ma
charmante enfant\... Bug‚n... ya da yarın... ne fark eder... „ok sevinirim! Au revoir, au revoirl"
Tam eliyle •p‚c‚k g•ndermek ‚zereydi ki kaydı ve az kalsın yere kapaklanıverecekti.
"Dikkatli olun Prens! Koluma tutunun" diye bağırdı Marya Aleksandrovna.
"Charmant! Charmant!" diye mırıldandı y‚r‚rken. "Ancak şimdi ya-şa-ma-ya başladım..."
Zina yalnız kalmıştı. Ruhuna dayanılmaz bir ağırlık „•kt‚. Midesi bulanıyordu. Kendisini
aşağılık biri gibi hissediyor, yanakları yanıyordu. Yumruklarını sıkmış, dişlerini
gıcırdatıyordu, başını •n‚ne eğmiş, hi„ kıpırdamadan duruyordu. G•zlerinden utan„
g•zyaşları d•k‚l‚yordu... Tam o anda kapı a„ıldı ve Mozgl-yakov odaya girdi.
* Bu g‚zel.
82
DOKUZUNCU BˆL‹M
Her şeyi, her şeyi duymuştu!
Odaya y‚r‚yerek değil koşarak gelmişti. ˆfkeden ve heyecandan sapsarıydı. Zina ona şaşkın
şaşkın baktı.
- "Demek bunun peşindeydiniz!" diye bağırdı, nefesi kesilerek. "Sonunda nasıl bir kadın
olduğunuzu anladım!"
"Nasıl bir kadınmışım?" diye sordu Zina, sanki bir deliye bakıyormuş gibi bakarak. Birden
g•zlerini •fke b‚r‚d‚. "Benimle b•yle konuşmaya nasıl cesaret edebiliyorsunuz?" dedi
‚zerine doğru giderek.
"Her şeyi duydum!" dediMozglyakov ciddi ciddi ve elinde olmadan bir adım geriledi.
"Duydunuz mu? Demek kapıları dinliyorsunuz?" dedi Zina onu k‚„‚mseyerek.
"Evet! Kapıları dinliyorum! Bunun b‚y‚k bir ahlaksızlık olduğunu biliyorum, ama en azından
sizin nasıl bir... bir... Sizi ta-
83f
mmlayacak bir kelime... bulmakta zorlanıyorum" dedi Zina'nın bakışlarından gitgide daha „ok
korkarak.
"Duymuş olsanız bile beni neyle su„layabilirsiniz? Beni su„lamaya ne hakkınız var? Benimle
b•yle k‚stah„a konuşma hakkını nereden buluyorsunuz?"
"Ben mi? Nereden mi buluyorum? Bana bunu nasıl sorarsınız? Siz Prens'le evleniyorsunuz ve
benim konuşmaya hakkım yok, •yle' mi?...Bana s•z vermiştiniz siz!" ' "Ne zaman?" "Ne
demek 'ne zaman'?"
"Bu sabah başıma musallat olduğunuz zaman, size olumlu bir cevap vermemin olanaksız
olduğunu gayet kesin bir şekilde s•ylemiştim."
"Ama beni geri „evirmemiş, tamamen reddetmemiştiniz. Demek beni yedekte tutuyordunuz!
Yani beni kandırıyordunuz."
Zina'nın y‚z‚nde, sanki bir bı„ak darbesi almış gibi bir ifade belirdi, ama duygularını bastırdı.
"Eğer sizi geri „evirmediysem" diye başladı Zina, sesindeki g‚„ hissedilen titremeyi
bastırmaya „alışarak, "bu size ‚z‚ld‚ğ‚m i„indi. Bana hemen 'hayır' demeyip, sizi biraz daha
tanımam i„in beklemem konusunda yalvardınız. 'Onurlu bir adam olduğumu anladığınız
zaman beni reddetmeyeceksiniz' dediniz. Bunlar sizin kelimeleriniz. Daha bana kur yapmaya
başladığınız anda bunları s•ylediniz. İnk†r edecek değilsiniz ya! Şimdi bana sizi kandırdığımı
s•yleme k‚stahlığında bulunuyorsunuz. Bug‚n s•z verdiğinizden iki hafta •nce sizi karşımda
g•rd‚ g‚m anda duy d‚ğ‚m rahatsızlığı kendi g•z‚n‚zle g•rd‚n‚z, rahasızlığımı sizden
gizlemedim, tam tersine •zellikle belli ettim. Bunu kendiniz de fark etmiş olmalısınız ki erken
gelişinize kızıp kızmadığımı sordunuz. Bir kadın, rahatsızlığım gizleyemediği, gizlemek
istemediği bir adamı kandırdığı i„in su„lanamaz herhalde. Sizi yedekte tuttuğumu s•yleme
cesaretinde bulundunuz. Bu konuda da size ancak ş•yle bir cevap
84
verebilirim: 'Bir erkek en k‚„‚k bir akıl kırıntısı bile taşımıyor olabilir, ama sırf iyi bir insan
olduğu i„in onunla evlenmek d‚ş‚n‚lebilir.' Oysa şimdi, sizin yalnızca bir aptal değil, aynı
zamanda da zararlı bir aptal olduğunuza inandığım i„in, size iyi yolculuklar ve mutluluklar
dilemekten başka bir şey kalmıyor bana. G‚le g‚le!"
Zina bunları s•yledikten sonra arkasını d•n‚p ağır ağır odadan „ıktı.
Her şeyin bittiğini anlayan Mozglyakov •fkeden k•p‚r‚-yordu.
"Ya! Demek aptalım, •yle mi?" diye bağırdı. "Demek şimdi aptal oldum! Pek†l† o zaman,
hoş„a kalın! Ama gitmeden •nce, Prens'i nasıl i„irip de kafeslediğinizi b‚t‚n kasabaya
anlatacağım! Herkese s•yleyeceğim! Mozglyakov'un ne olduğunu o zaman g•receksiniz!"
Zina birden korktu, sanki cevap verecekmiş gibi durakladı, ama bir an i„in d‚ş‚nd‚kten sonra
aldırmazlıkla omuzlarını silkti ve kapıyı „arpıp „ıktı."
Tam o anda Marya Aleksandrovna kapıda belirdi. Mozglyakov'un bağırmalarını duymuş,
neler olduğunu hemen anlayarak korkudan donup kalmıştı. Mozglyakov hen‚z gitmemişti,
Mozglyakov Prens'e „ok yakındı, Mozglyakov bunu b‚t‚n kasabaya yayabilirdi; oysaki kısa
bir s‚re i„in de olsa gizlilik „ok •nemliydi! Marya Aleksandrovna ne yapacağını biliyordu.
Bir an i„inde neyin ne olduğunu kavradı, Mozglyakov hi„bir şeye kalkışmadan onu
sakinleştirmenin yolunu planladı bile.
"Ne oldu mon amil" dedi ve yanma doğru gidip dost„a kolunu uzattı.
"Mon ami de ne demek oluyor?" diye bağırdı •fkeyle. "B‚t‚n yaptıklarınızdan sonra bana
mon ami diyebiliyor musunuz? Benimle eğlenmeyin sevgili hanımefendi! Beni ikinci kez
kandıracağınızı mı sanıyorsunuz?"
85
"Sizi bu halde g•rd‚ğ‚me ger„ekten „ok ‚z‚ld‚m Pavel Alek-sandrovich. Bunlar nasıl s•zler!
Bir hanımın yanında nasıl konuşuyorsunuz •yle?"
"Bir hanımın yanında mı? Siz... bir hanımdan başka her şey olabilirsiniz!" diye bağırdı
Mozglyakov. Bu patlamayla neye niyetlendiğini tam olarak bilemiyorum, ama can sıkıcı bir
şey olduğu kesindi.
Marya Aleksandrovna ona tatlı tatlı baktı.
"Oturun!" dedi on beş dakika kadar •nce Prens'in oturduğu koltuğu g•stererek.
"Tanrı aşkına beni dinleyin Marya Aleksandrovna!" diye bağırdı şaşkına d•nen Mozglyakov.
"Bana •yle bir bakıyorsunuz ki insan sizin değil de benim k•t‚ bir şeyler yaptığımı sanır!
B•yle davranamazsınız!... Şu ses tonunuza bakın!... İnsan artık bu kadarına da dayanamaz...
Farkında mısınız?"
"Dostum!" dedi Marya Aleksandrovna. "Size b•yle hitap etmeme izin vermelisiniz, „‚nk‚
benden daha iyi dostunuz yok. Dostum! Acı „ekiyorsunuz, „ok ‚zg‚ns‚n‚z, kalbiniz
yaralandı, bu y‚zden de benimle b•yle konuşmanız hi„ şaşırtıcı değil. Ama ben size i„imi
a„acağım, „‚nk‚ sizin g•z‚n‚zde kendimi su„lu hissediyorum. Oturun da konuşalım."
Marya Aleksandrovna'nın sesi „ok yumuşaktı.
Y‚z hatlarında acı „ekiyormuş gibi bir ifade vardı. Şaşkına d•nen Mozglyakov hemen
yanındaki bir koltuğa oturdu. .
"Demek kapıyı dinliyordunuz?" diye devam etti ayıplayan bir şekilde y‚z‚ne bakarak.
"Evet! Dinlemeseydim ahmak olacaktım! Ne olursa olsun, bana karşı hazırladığınız planı
b‚t‚n ayrıntılarıyla •ğrenmiş oldum!" diye cevap verdi kaba bir şekilde ve kendi •fkesiyle
kendi kendini kışkırtıyordu.
"Si/in gibi prensipleri olan, okumuş biri b•yle bir davranışta bulunabiliyor demek? Aman
Tanrım!"
86
Mozglyakov yerinden sı„radı.
"Ama Marya Aleksandrovna!" diye bağırdı. Bu dayanılmaz bir şey! Başkalarını yargılamadan
•nce siz kendi prensiplerinizi ve neler planladığınızı bir d‚ş‚nsenize!"
"Bir şey daha var" dedi kadın onun itirazlarına hi„ aldırmadan. "Size kapıyı dinleme fikrini
kim aşıladı? Kim uyardı, casus kim? Benim bilmek istediğim şey bu?"
"‹zg‚n‚m ama size bunu s•yleyecek değilim."
"Nasıl isterseniz, ben kendim •ğrenirim. Size karşı su„lu olduğumu s•ylemiştim. Ama
olaylara bakacak olursanız, benim sizin iyiliğiniz i„in su„lu duruma d‚şt‚ğ‚m‚
g•receksiniz!"
"Benim iyiliğim i„in mi? B ir bu eksikti! Size yemin ederim artık beni kandıramayacaksınız!
O kadar da değil."
Koltuğunda •yle bir d•nd‚ ki koltuk „atırdadı.
"Dostum, eğer m‚mk‚nse biraz soğukkanlı olmağa „alışın. S•yleyeceklerimi dikkatle
dinleyecek olursanız bana hak vereceksiniz. ˆncelikle, b‚t‚n olanları, her şeyi size
anlatmalıyım, kapıları dinlemeden her şeyi en ince ayrıntısına kadar benden •ğrenmiş
olacaksınız. Bunları size daha •nce anlatmadıysam, hen‚z plan aşamasında olduğu i„indi.
Belki ger„ekleşmeyecekti. G•r‚yorsunuz ya „ok a„ık konuşuyorum. İkinci olarak, l‚tfen
kızımı su„lamayın. O sizi deli gibi seviyor. İnanılmaz bir „abayla onu sizden uzaklaştırıp
Prensle evlenmeye ikna edebildim."
"Evet, bu „ılgınca aşka tanık olma zevkine eriştim" dedi Mozglyakov alaylı alaylı.
"Peki siz onunla nasıl bir tonda konuştunuz? Bu gen„ bir hanıma †şık olduğu sanılan bir
erkeğe yakışıyor muydu? İyi yetiştirilmiş bir erkek b•yle mi davranır? Onu incittiniz ve
rahatsız ettiniz."
"Bunun iyi yetiştirilmekle bir ilgisi yok Marya Aleksandrovna! Bug‚n y‚z‚me g‚ld‚n‚z, ama
ben Prens'le „ıkıp gittikten sonra arkamdan neler s•ylemişsiniz! S•ylediklerinizi hakaret
olarak kabul ediyorum! Her şeyden haberim var, her şeyden!"
87
r
"Hi„ kuşkusuz aynı pis kaynaktan •ğrenmişsiniz" dedi Marya Aleksandrovna, k‚„‚k g•ren
bir g‚l‚msemeyle. "Evet Pavel Alek-sandrovich, size hakaret ettim, arkanızdan bir s‚r‚ şey
s•yledim, itiraf ediyorum, „ok „aba harcadım. İşin aslı sizi kızımın g•z‚nde al„altmak, hatta
m‚mk‚nse iftira etmek zorundaydım. Bu bile onu sizden vazge„irmek i„in ne kadar
uğraştığımı g•sterir! Ne dar g•r‚şl‚ bir adamsınız! Eğer sizi sevmeseydi sizi k•t‚lememe,
komik ve değersiz bir duruma d‚ş‚rmeme, bu t‚r „•z‚mler aramama gerek kalır mıydı hi„?
Siz daha her şeyi bilmiyorsunuz! Sizi onun kalbinden „ıkarabilmek i„in b‚t‚n annelik
otoritemi kullanmak zorunda kaldım, inanılmaz „abalardan sonra ancak g•stermelik bir onay
alabildim. Eğer bizi dinlediyseniz Prens konusunda beni tek bir s•zle ya da tavırla bile
desteklemediğini fark etmişsinizdir. Ağzını a„ıp tek kelime bile etmedi. Şarkıyı bile robot gibi
s•yledi. B‚t‚n bedeniyle acı „ekiyordu, zaten ona a„ dığım i„in Prens'i odadan „ıkardım.
Kendi başına kaldığında h‚ng‚r h‚ng‚r ağladığından eminim. İ„eri girdiğinizde g•rm‚ş
olmalısınız..."
Mozglyakov ger„ekten de odaya girdiği anda Zina'nın ağladığını hatırladı.
"Peki siz neden bana karşısınız Marya Aleksandrovna?" diye bağırdı. "Neden beni
k•t‚lediniz, iftira attınız, onca şeyi yaptınız?"
"Ah o da başka bir şey! Bu soruyu en başında soracak kadar mantıklı olsaydınız her şeyi
„oktan •ğrenmiş olacaktınız. Evet, haklısınız! B‚t‚n bunları ben yaptım, tek başıma ben.
Zina'yı bu işe karıştırmayın. Peki neden yaptım? S•yleyeyim: ˆncelikle Zina i„in yaptım.
Prens zengin, soylu, „evresi var, onunla evlenmekle Zina m‚kemmel bir kısmete konmuş
olacak. Bir g‚n, belki de „ok ge„meden •ld‚ğ‚nde -ş•yle ya da b•yle hepimiz •l‚p gideceğiz-
Zina gen„ bir dul, bir Prenses, y‚ksek sosyetenin bir ‚yesi ve b‚y‚k olasılıkla da „ok zengin
bir kadın olacak. O zaman kiminle isterse onunla evlenebilecek, m‚kemmel bir evlilik
yapabilecek. Kuşkusuz sevdiği ve Prensle evlenerek kalbini kırdığı adamla evlenecek.
88
Duyduğu vicdan azabı sevdiği adamın g•nl‚n‚ almak i„in her şeyi yapmasına neden
olacaktır."
"Hmm!" dedi Mozglyakov, d‚ş‚nceli d‚ş‚nceli ayakkabısını seyrederken.
"İkinci nedenden de kısaca s•z edeyim" diye devam etti Marya Aleksandrovna, "bunu
anlayamayabilirsiniz. Şu okuduğunuz Sha-kespeare'den pek „ok y‚ce duygular
„ıkarıyorsunuz. ‡ok iyi biri olmanıza rağmen daha „ok gen„siniz. Bense bir anneyim Pavel
Aleksandrovich! Bakın: Ben Zina'yı Prens'le biraz da Prens'in yararı i„in evlendiriyorum,
„‚nk‚ bu evlilik sayesinde onu kurtarmak istiyorum. Eskiden beri, o soylu, altın kalpli,
ş•valye ruhlu, onurlu ihtiyarı severim. Biz dosttuk. O iğren„ kadının pen„eleri arasında
perişan bir h†lde zavallı. Adamın •l‚m‚ onun elinden olacak. Tanrı şahidimdir, bunun
kutsallığını •ne s‚rerek Zina'ya bu evliliği kabul ettirebildim. Onda da ş•valye ruhu var. En
fazla bir yıllık •mr‚ kalmış biradanım desteği, avuntusu, arkadaşı, „ocuğu, sevdiği, ve il†hı
olmanın bir Hıristiyanlık erdemi olacağını s•yledim. Son g‚nlerinde etrafında o iğren„ kadın,
korku ve sıkıntı değil, aydınlık, dostluk ve sevgi olmalı. Son aydınlık g‚nleri ona cenneti
hatırlatmalı! Bencillik bunun neresinde, s•yler misiniz? Bu bencillik değil hemşirelere yaraşır
bir kahramanlık!"
"Yani siz... siz bunu sırf Prens'i d‚ş‚nerek, hemşirelere •zg‚ kahramanlık adına yaptınız •yle
mi?" dedi Mozglyakov aceleyle, alaylı alaylı.
"Sorunuzu gayet iyi anladım Pavel Aleksandrovich. Anlamı „ok a„ık. Sanırım siz kendi
„ıkarımızla Prens'inkini birbirine karıştırdığımızı d‚ş‚n‚yorsunuz. Hem ne olur ki? İnsan
b•yle hesaplar d‚ş‚nebilir, ama bunlar planlı şeyler değildir, kendiliklerinden ortaya
„ıkıverirler. B•ylesine a„ık bir itirafın sizi „ok şaşırttığını biliyorum, ama sizden tek bir
isteğim var Pavel Aleksandrovich, Zina'yı bu işe karıştırmayın! O bir g‚vercin kadar
masumdur. Hi„ hesap yapmaz. Bir tek sevmeyi bilir. Ah benim canım yavrum! Eğer hesap
yapan biri varsa o da benim! Siz de elinizi vicdanınıza koyup s•yleyin: B•yle bir durumda
kim „ıkarlarını
89
g•zetmez ki? En basit ve en tarafsız hareketlerimizde bile kendi „ıkarlarımızı g•zetiriz,
‚stelik bunu hi„ farkına varmadan yaparız! Bunu yaparken de soylu duygular taşıdığımızı
s•yleyerek kendimizi kandırırız. Ben kendimi kandırmak istemiyorum. Ama„larım „ok soylu
da olsa birtakım hesaplarım olduğunu kabul ediyorum. Ama bunu kendim i„in mi yaptım?
Benim hayattan artık bir beklentim yok Pavel Aleksandrovich! Yaşayacağım kadar yaşadım.
Benim hesaplarım meleğim, yavrum, kızım i„in. Bu durumda beni hangi anne ayıplayabilir?"
Marya Aleksandrovna'nın g•zlerinde yaşlar parıldadı. Pavel Aleksandrovich bu a„ık itirafı
dehşet i„inde dinliyor ve şaşkınlıktan boş boş bakıyordu.
"Ah evet, hangi anne..." dedi sonunda. "‡ok g‚zel konuşuyorsunuz Marya Aleksandrovna,
ama... ama bana s•z‚n‚z var! Siz de beni ‚mitlendirdiniz... Bana ne olacak peki?
D‚ş‚nsenize, aptal durumuna d‚şmedim mi?"
"Sizi hi„ d‚ş‚nmediğimi mi sanıyorsunuz mon cher Paul? Tam tersine, bu hesaplarda sizin
„ıkarınız •yle b‚y‚k ki, bu işe girişmem i„in beni y‚reklendiren biraz da bu zaten."
"Benim „ıkarım mı?" dedi Mozglyakov, bu kez ger„ekten hayrete d‚şm‚şt‚. "Nasıl olur?"
"Tanrı aşkına! İnsanın bu kadar dar g•r‚şl‚ ve saf olması m‚mk‚n m‚?" diye bağırdı Marya
Aleksandrovna g•zlerini tavana dikerek. "Ah gen„lik ah! Kendinizi Shakespeare'e kaptırıp,
başkalarının aklını ve d‚ş‚ncelerini alarak, yaşadığınızı sanırsanız olacağı budur işte! Şimdi
de kalkmış „ıkarınızın ne olduğunu soruyorsunuz, sevgili Pavel Aleksandrovich. Biraz konu
dışına „ıkmama izin verin: Zina sizi seviyor, buna hi„ kuşku yok! Ama g•zlemlediğim
kadarıyla sevgisine rağmen, size, iyi niyetinize ve duygularınıza karşı bir g‚vensizlik
duyuyor. Zaman zaman kendisini •zellikle geri „ektiğini, size soğuk davrandığını fark ettim.
Bu olsa olsa g‚vensizliğin ve kuşkunun sonucudur. Siz bunu fark etmediniz mi Pavel
Aleksandrovich?"
"Şey, e-vet fark ettim, hatta bug‚n bile... Ama ne demek istiyorsunuz Marya Aleksandrovna?"
"G•r‚yorsunuz ya fark etmişsiniz. Demek yanılmamışım. Onun nedense size karşı garip bir
g‚vensizliği var. Ben bir anneyim. ‡ocuğumun kalbindekileri anlamaz mıyım? Varsayalım az
•nce odasına hızla girip onu azarlamadınız, hatta aşağılayıp, saf, gururlu, g‚zel ruhunu
incitmediniz de -sizin b•yle yapmanız onun g‚venini daha da azaltıyor zaten- b•yle bir haberi
gayet ılımlı, g•z‚n‚zde h‚z‚n yaşlan ve biraz da ‚mitsizlikle, ama yine de m‚kemmel bir
y‚ce g•n‚ll‚l‚kle karşıladınız..."
"Hmm..!"
"Yo, s•z‚m‚.kesmeyin Pavel Aleksandrovich. B‚t‚n sahneyi olduğu gibi g•z‚n‚z‚n •n‚ne
sermek istiyorum. Ona: 'Zinaida! Sizi canımdan „ok seviyorum, ama bazı ailevi nedenler bizi
birbirimizden ayırıyor. Bunlara saygı g•steriyorum. Hepsi sizin iyiliğiniz i„in, onlara karşı
koyamam. Zinaida sizi bağışlıyorum. Mutlu olun!' deseydiniz. Bu arada da bakışlarınızla onu
kıskaca alsaydınız. Bunların onun kalbinde yaratacağı etkiyi bir d‚ş‚nsenize!"
"Evet Marya Aleksandrovna, diyelim sizin dediğiniz gibi oldu. Bunları gayet iyi anladım...
ama ne „ıkar? Bunları s•yleyeceğim ve yine ellerim bomboş buradan gideceğim..."
"Yo yo dostum! S•z‚m‚ kesmeyin. Bırakın da her şeyi sonu„larıyla beraber resmedeyim.
Varsayalım, kısa bir s‚re sonra bir baloda, pırıl pırıl aydınlatılmış bir salonda, baş d•nd‚r‚c‚
bir m‚zik ve nefis kadınların bulunduğu bir yerde karşılaşıyorsunuz. Bu muhteşemliğin
ortasında siz, solgun y‚z‚n‚zle, h‚z‚nl‚ ve d‚ş‚nceli bir şekilde, kimsenin sizi fark
etmeyeceği bir s‚tuna dayanmış duruyorsunuz. Balonun girdabına kapılıp, onu dans ederken
izliyorsunuz. Etrafınızda Strauss'un baş d•nd‚r‚c‚ ezgileri ve sosyetenin n‚kteli konuşmaları
akıp gidiyor. Ama siz solgun, yalnız ve kırgınsınız! O zaman sizce Zina ne hisseder? Onun
g•z‚ne nasıl g•r‚n‚rs‚n‚z? 'Her şeyini benim i„in feda eden, kendini t‚keten bu
90
91
adamla ilgili kuşkularım vardı!' diye d‚ş‚n‚r. Hi„ kuşkusuz eski aşkı karşı konulmaz bir
g‚„le yeniden canlanır!"
Marya Aleksandrovna soluk almak i„in durdu. Mozglyakov koltuğunu „atırdatarak kıpırdandı.
Marya Aleksandrovna devam etti.
"Prens'in sağlığı i„in Zina yurtdışına gidecek, İtalya'ya, İspanya'ya. Mersin ağa„larının,
limonların ‚lkesi, masmavi g•zy‚z‚, Guadalquivir'iyle, sevmeyenlere yer olmayan, g‚llerin
ve •p‚c‚klerin havada u„uştuğu aşk ‚lkesi İspanya'ya! Siz de işinizden, bağlantılarınızdan,
her şeyinizden vazge„ip peşinden gideceksiniz! Orada aşkınız ve gen„liğiniz dayanılmaz bir
g‚„le s‚recek. İspanya ah Tanrım! Aşkınız hi„ kuşkusuz gayet masum ve kutsal olacak, ama
sonunda birbirinize bakarak eriyip biteceksiniz. Beni yanlış anlamayın dostum! Elbette ki
hain, adi, canavar ruhlu insanlar olacak ve sizi yurtdışına „eken şeyin yaşlı bir akrabaya
duyulan ilgi olmadığını s•yleyecekler. Aşkınıza •zellikle masum dedim, „‚nk‚ bu insanlar
b‚y‚k olasılıkla pek „ok şey s•yleyeceklerdir. Ben bir anneyim Pavel Aleksandrovich, size
k•t‚ şeyler •ğ‚tler miyim?... Kuşkusuz Prens ikinizi de izleyebilecek bir halde olamayacak,
ama bundan ne „ıkar? İnsan b•yle bir şey i„in o kadar kolay iftira atabilir mi? Sonunda Prens
halinden gayet memnun g•„‚p gidecek. S•yleyin bana Zina sizden başka kiminle evlenecek?
Sizin Prens'le akrabalığınız •ylesine uzak ki evlenmeniz i„in bir engel oluşturmaz. En soylu
kişilerin bile evlenmekten gurur duyacakları gen„ ve zengin bir aristokratla evlenmiş
olacaksınız! Onun sayesinde y‚ksek sosyeteye girecek, onun sayesinde bir gecede
g•revinizde ilerleyecek ve hızla y‚kseleceksiniz. Şimdi y‚z ellilik bir mal varlığınız var, o
zaman „ok zengin olacaksınız. B‚t‚n bunları Prens vasiyetinde ayarlamış olacak, ben bunun
icabına bakarım. Sonuncusu ve en •nemlisi de, Zina o zamana kadar iyi kalpliliğinize,
duygularınızın i„tenliğine tam anlamıyla g‚venecek, onun g•z‚nde birdenbire erdemli ve
„ıkar g•zetmeyen bir kahraman olacaksınız!... Bir de kalkmış bundan ne „ıkarınız olacağını
soruyorsunuz. Birka„
92
metre ‰tenizde, yˆzˆnˆze bakıp size gˆlen, 'işte buradayım, ben senin „ıkarınım' diyen b‰yle
bir „ıkarı g‰rmemek ve anlamamak i„in k‰r olmak gerekir. Tanrı aşkına Pavel
Aleksandrovich!"
"Marya Aleksandrovna!" diye bağırdı Mozglyakov heyecanla. "Şimdi her şeyi anlıyorum!
‡ok kaba ve „irkin davrandım!"
Birden ayağa fırladı ve sa„larına yapıştı.
"Hem de hesap bilmez" diye ekledi Marya Aleksandrovna. "En ‰nemli şey budur: Hesap
bilmek."
"Ben eşeğim Marya Aleksandrovna!" diye bağırdı ˆzˆntˆyle. "Şimdi her şey bitti, oysa ben
onu deli gibi seviyorum!"
"Belki de her şey bitmemiştir" dedi Bayan Aleksandrovna, sakin sakin, sanki bir şey
dˆşˆnˆyor gibiydi.
"Ah keşke mˆmkˆn olsaydı! Bana yardım edin! Ne yapmam gerektiğini s‰yleyin! Beni
kurtarın!" Mozglyakov ağlamaya başladı.
"Dostum!" dedi Marya Aleksandrovna merhametle elini uzatarak. "Duygularınızın karışıklığı
ve sevgi ateşiniz yˆzˆnden, kısacası onu sevdiğiniz i„in b‰yle davrandınız! ƒmitsizlikten ne
yaptığınızı bilmiyordunuz! O bunu anlamıştır..."
"Onu deli gibi seviyorum ve her şeyimi uğrunda feda etmeğe hazırım!" diye bağırdı
Mozglyakov.
"Dinleyin, ben her şeyi hallederim..."
"Marya Aleksandrovna!"
"Evet, bunu ˆstlenirim! Ben sizi biraraya getiririm. Ona her şeyi s‰ylersir iz, her şeyi şimdi
benim s‰yleyeceğim gibi s‰ylersiniz!"
"Ah Tanrım! Ne kadar iyisiniz Marya Aleksandrovna!... Ama... hemen yapamaz mıyız?"
"Tana korusun! Ne kadar acemisiniz dostum! Bunu hakaret ve kˆstahlık olarak kabul eder!
Olmaz. Ben yarın her şeyi ayarlarım, ama şimdilik siz bir yerlere gidin, ‰rneğin tˆccarın evine
gi-debil irsini z... İsterseniz akşam gelebil irsiniz, ama gelmeseniz daha iyi olur!"
93l
"Peki gidiyorum, gidiyorum! Tanrım! Bana ne ˆmitler verdiğinizi bilemezsiniz! Ama bir
sorum var: Ya Prens sizin dˆşˆndˆğˆnˆz sˆre i„inde ‰lmezse?"
"Ah saf mon cher Paul. Dua edelim de sağlığı bozulmasın. O yaşlı, dˆrˆst adamın uzun yıllar
yaşamasını bˆtˆn kalbimizle dilemeliyiz. En başta ben kızımın mutluluğu i„in g‰zˆmde
yaşlarla dua edeceğim. Ama ne yazık ki Prens'in sağlığının pek iyi olduğunu sanmıyorum.
Dahası Zina'yı toplum i„ine sokmak i„in başkente gitmesi gerekecek. Bunun onun sonu
olacağından ‰yle korkuyorum ki! Artık gerisini Tanrı'ya bırakıyoruz cher Paul!... Şimdi gidin!
Gˆle gˆle mon amil Sabırlı ve cesur olun, ˆmidinizi kaybetmeyin! En ‰nemli şey cesaret!
Sizin soylu duygularınızdan hi„ kuşkum olmadı..."
Elini kuvvetle sıktı ve Mozglyakov parmaklarının ucuna basa basa odadan „ıktı.
"Bu aptalın işi bitti!" dedi zaferle. "Şimdi sıra ‰tekilerde..." Kapı a„ıldı, Zina i„eri girdi. Her
zamankinden daha solgundu. G‰zlerinde şimşekler „akıyordu.
"Anne, bu işi „abuk hallet, yoksa dayanamayacağım! Her şey ‰yle iğren„ ve tatsız ki evden
ka„asım geliyor. Bana işkence etme, daha fazla sinirlerimle oynama! Hasta olacağım,
duyuyor musun? Bu iğren„lik beni hasta ediyor!"
"Zina! Senin neyin var meleğim? Sen... sen kapıyı mı dinledin?" diye bağırdı Marya
Aleksandrovna, Zina'ya dikkatle bakarak.
"Evet. O aptala yaptığın gibi beni de mi ayıplayacaksın? Dinle, sana yemin ederim, eğer bu
tatsız oyunda tatsız roller oynat arak bana işkence etmeye devam edecek olursan, her şeyden
vazge„er, bu işi bitiririm. Zaten bu pisliğin bir b‰lˆmˆnˆ bile kabullenmem yeterince iğren„!
Ama... ben hep diken ˆstˆndeyim! Bu pislikte boğulacağım!..." dedi ve kapıyı „arpıp „ıktı.
Marya Aleksandrovna arkasından bakakaldı ve d‚ş‚ncelere dalıp gitti.
"Acele etmeliyiz!" diye bağırdı birden canlanarak. "Eğer o al-
„aklar bizi rahat bırakmazlar ve her yerde konuşurlarsa -ki şimdiye dek bunu yapmışlardır
bile- o zaman her şey biter! Zina b‚t‚n o patırtılara katlanamaz ve işbirliğinden vazge„er. Ne
olursa olsun hemen Prens'i buradan uzaklaştırmalıyız! ˆncelikle gidip şu benim kalın
kafalımı buraya geri getirmeliyim. İlk defa bir işe yarar belki! O zamana kadar Prens de
uykusunu almış olur, hemen yola „ıkarız!"
Zile basıp uşağı „ağırdı.
"Atlar ne oldu?" diye sordu gelen uşağa.
"‡oktandır hazır efendim" dedi adam.
Marya Aleksandrovna Prens'i yukarı „ıkarırken atların ha-zırlatılmasını emretmişti.
Kendisi de hazırlandı ve ilk iş olarak Zina'nın odasına gidip kararını kaba hatlarıyla a„ıkladı,
talimatlar verdi. Ama Zina dinlemedi bile. Y‚z‚n‚ yastığa g•mm‚ş yatıyordu. Ağlıyor,
bembeyaz elleriyle uzun, g‚zel sa„larını „ekiyordu. Kolları dirseklerine kadar „ıplaktı. Arada
bir sanki soğukta kalmış gibi tepeden tırnağa titreyerek irkiliyordu. Marya Aleksandrovna
konuşmaya başladı, ama Zina başını bile kaldırmadı.
Bir s‚re tepesinde dikilen Marya Aleksandrovna şaşkın ve bozulmuş bir halde dışarı „ıktı,
hemen arabaya bindiği gibi olabildiğince „abuk gitmelerini emretti.
"Zina'nın kapıyı dinlemesi „ok k•t‚ oldu!" diye d‚ş‚n‚yordu. "Ona s•ylediklerimin aynısını
Mozglyakov'a da s•yledim. Zina „ok gururludur, belki buna g‚cenmiştir... Hmm! Ama asıl
•nemli olan şey onlar kazanmadan bizim harekete ge„memiz. Peki ya şansım yaver gitmez de
bizim aptal ihtiyar evde olmazsa?..."
Bu d‚ş‚nce bile Afanasy Matveich'e •fkelenmesine neden oldu. Sabırsızlıktan kıvranıyordu.
Atlar son hızla gidiyorlardı.
94
95ONUNCU BˆL‹M
Araba sanki u„uyordu. Daha •nce de s•ylediğimiz gibi Marya Aleksandrovna Prens'i arayıp
dururken beyninde birden bir şimşek „akıvermişti. Bu konudan daha ileride s•z edeceğimizi
s•ylemiştik. Ger„i okuyucu bunu zaten biliyor: Marya Aleksandrovna sırası gelince Prens'i
ka„ıracak, olabildiğince „abuk sersem Afanasy Mat-veich'in huzur i„inde yaşadığı „iftliğe
g•t‚recekti. Marya Alek-sandrovna'nın gitgide artan, garip ve anlatılamaz bir huzursuzluk
yaşadığını gizleyecek değiliz. Bu, hedefine ulaşmak ‚zere olan ger„ek kahramanların başına
gelen bir şeydir. Bir his ona Mor-dasov'da kalmasının „ok tehlikeli olacağını s•ylemişti.
"‡iftliğe bir varsam" diye d‚ş‚n‚yordu "o zaman isterse t‚m kasaba „alkalansın, umurumda
bile olmaz!" Kuşkusuz yitirilecek zaman yoktu, „iftlikte bile. Her şey olabilirdi, hem de her
şey!
Kahramanımızın o anda polisten korktuğuna y•nelik dedikodulara asla inanmadığımızı
s•ylemeğe hi„ gerek yok kuşkusuz! Uzun s•z‚n kısası, Zina'yı bir an •nce Prens'le
evlendirmesi gerektiğini biliyordu. Bu sona ulaşmasını sağlayacak yollar hazırdı.
96
Kilisenin papazı t•ren i„in eve gelebilirdi. T•ren iki g‚n sonra yada işler k•t‚ye gidecek
olursa hemen ertesi g‚n yapılacaktı. B ir iki saat i„inde yapılıveren evlenme t•renleri
duyulmamış şey miydi! B•ylesine bir acelecilik ve evlenme •ncesi partileri ya da resmi nişan
t•reninin olmaması Prens'e bir comıne ilfaut olarak a„ıklanabilirdi. Bunun daha uygun ve
sade olacağı fikri Prens'in kafasına yavaş yavaş sokulabilirdi. Prens'in en hassas noktasına
dokunarak bunun romantik bir macera olduğu s•ylenebilirdi, Œşler yolunda gitmeyecek olursa
ona zorla i„ki i„irebilirler, s‚rekli sarhoş olmasını sağlayabilirlerdi. Her şey bittikten sonra
artık ne olursa olsun nasılsa Zina bir Prenses olacaktı! Prens'in Petersburg'da ve Moskova'da
akrabaları vardı, oralarda ka„ınılmaz bir skandal bile „ıksa bunun i„in endişelenmesi
gerekmezdi. ˆncelikle bunlar ileride d‚ş‚n‚lecek şeylerdi, ikincisi de Marya Aleksandrovna
y‚ksek sosyetede •zellikle evlilik olaylarının skandalsız karşılanmasının m‚mk‚n olmadığına
inanırdı, skandallar ka„ınılmazdı ve sosyetedeki skandallar da Monte Cristo Kontu'nu ya da
Seylan'ın Anıları 'nı hatırlatacak kadar •zel olmalıydı. Aslında b‚t‚n bunlar Zina'nın
sosyetede boy g•stermesi ve annesinin ona destek vermesi i„in gerekliydi bile. O zaman
herkes ama herkes hayranlık duyacak, kontların ve prenseslerin bir tanesi bile, Marya
Aleksandrovna'nın kendilerinin toptan ya da teker teker haklarından gelmesi karşısında
dayanamayıp dize geleceklerdi. İşte bunları d‚ş‚nd‚ğ‚ i„in Marya Aleksandrovna „ok
yardımı dokunacağını sandığı Afanasy Mat-veich'i almaya gidiyordu. Ger„eğe cesaretle karşı
koymak şarttı. Prens'i „iftliğe g•t‚rmek demek, onu belki de hi„ karşılaşmak istemeyeceği
Afanasy Matveich'e g•t‚rmek demekti. Afanasy Mat-veich'in davet etmesi „ok başka
olacaktı. ‹stelik, Prens'in gelişini duyunca ta uzaklardan kalkıp gelen aile b‚y‚ğ‚n‚n beyaz
kravatı, frakı ve elinde şapkasıyla g•r‚nt‚s‚ „ok etkili olacak ve Prens'in gururunu
okşayacaktı. Bu t‚r acele ve resmi bir daveti reddetmenin „ok g‚„ olacağını d‚ş‚n‚yordu
Marya Aleksandrovna. Araba ‚„ verstlik yolculuğun sonuna gelmişti. Arabacı Sofron tek katlı
tahta bir evin verandasının •n‚nde atları durdurdu. Ev virane gibiydi ve
97
yılların etkisiyle kararmıştı, bir dizi penceresi ve etrafında da asırlık ıhlamur ağa„ları vardı.
Burası Marya Aleksandrovna'nın yazlık, kır eviydi. İ„eride ışık yanıyordu.
"Nerede bizim kalın kafalı?" diye bağırdı Marya Alek-sandrovna, kasırga gibi i„eri dalarken.
"Bu havlunun burada ne işi var? O mu kurulandı? Demek yine hamama gitti ha? Şimdi de
„ayını zıkkımlanıyordur! Ne diye bana •yle g•zlerini devirip bakıyorsun aptal şey! Neden
sa„ları h†l† kesilmemiş? Grishka! Grishka! Grishka! Sana ge„en hafta beyin sa„larını kesmeni
s•ylememiş miydim, neden kesmemişsin?"
Marya Aleksandrovna i„eri girerken Afanasy Matveich'i „ok daha kibarca selamlamaya
niyetliydi, ama hamamdan yeni „ıkıp keyifle „ayını yudumladığını g•r‚nce •fkesine h†kim
olamadı. Haksız da sayılmazdı hani! Kadıncağız bu denli telaşlı ve kaygılıyken, o hi„bir işe
yaramaz hımbıl Afanasy Matveich korkun„ bir g•n‚l rahatlığıyla yayılmış oturuyordu. Bu
durum onu can evinden yaraladı. Bu arada, kalın kafalı -ya da daha saygılı bir ifade
kullanmak gerekirse, 'kalın kafalı' olarak anılan zat- semaverin yanına oturmuş, g•zleri
yuvalarından fırlamış, ağzı a„ık bir halde, gelişiyle onu taşa „eviren karısına korkuyla
bakıyordu. Grishka'nın uykulu ve hantal suratı kapıda belirdi, i„eride olanları b•n b•n
seyrediyordu.
"İzin vermedi de ondan" dedi kaba ve hır„ın bir sesle. "Belki on kez makası alıp yanına
gittim. 'Hanım gelirse ikimiz de azar işitiriz, o zaman ne olacak?' dedim. 'Olmaz, biraz daha
bekle, pazar g‚n‚ sa„larımı kıvıracağım; onun i„in uzun olması gerek' dedi."
"Ne? Demek sa„larını kıvırıyor, •yle mi? Benim yokluğumdan yararlanıp b•yle şeylere mi
başladın? Nereden „ıktı şimdi bu? Senin ahmak kafana „ok mu yakışacağını sanıyorsun?
Tanrı aşkına, bu ne dağınıklık! Bu ne pis koku! Sana soruyorum anormal yaratık, nedir bu
koku b•yle?" diye bağırdı, şaşkın ve saf kocasına gitgide daha „ok •fkelenen Marya
Aleksandrovna;
98
"Ma-matushka!*" diye kekeledi yerinden kalkamayan ve yalvaran g•zlerle kadın
h‚k‚mdarına bakan korkmuş adam. "Mama -matushkal"
"O aptal kafana ka„ kez annen olmadığımı sokmadım mı ben? Senin annen olabilir miyim ben
c‚ce! Senin gibi eşeklere değil ancak sosyeteye yaraşır benim gibi bir soyluyla ne c‚retle bu
şekilde konuşuyorsun!"
"Ama... ama Marya Aleksandrovna sen h†l† benim nik†hlı karımsın, ben de sana... bir koca
gibi hitap ediyorum..." diye karşı „ıktı Afanasy Matveich ve iki elini kaldırıp sa„larını
korumaya „alıştı.
"Seni suratsız şey! S•ylediklerine bakın! Hi„ b•yle aptal bir cevap duyulmuş şey mi? Nik†hlı
karın mı? Bu da ne demek oluyor? Y‚ksek sosyetede hi„ b•yle bayağı, aptalca ve ancak dini
okullarda kullanılan bir s•zc‚ğ‚ s•yleyen var mı? Hem ben bunu unutmak i„in elimden gelen
her şeyi yapmağa „alışırken sen ne cesaretle karın olduğumu hatırlatmaya kalkışıyorsun!
Neden kafanı ellerinle saklayıp duruyorsun? Şu sa„a bir bakın! Sular damlıyor! Kuruması
saatler s‚recek! Şimdi seni nasıl g•t‚receğim? İnsan i„ine nasıl „ıkacaksın? Ne yapacağım
şimdi?"
Marya Aleksandrovna •fkeyle ellerini ovuşturup, odada azametle bir aşağı bir yukarı dolaşıp
duruyordu. Kuşkusuz bu dert •yle b‚y‚k ve ‚stesinden gelinemez bir dert değildi, ama asıl
problem Marya Aleksandrovna'nın yaradılışında olan g‚„l‚ ve galip olma duygusunu kontrol
edememesiydi. S‚rekli olarak •fkesini Afanasy Matveich'ten „ıkarmak i„in dayanılmaz bir
gereksinim duyuyordu, „‚nk‚ zorbalık gereksinime d•n‚şen bir alışkanlıktır. Belli sosyal
„evrelerin zarif hanımefendileri kapalı kapılar arkasında nasıl davranışlar sergilerler bilirsiniz,
işte ben de bu zıtlığı tanımlamaya „alıştım. Afanasy Matveich karısının hareketlerini korkuyla
izliyor, bir yandan da alnından ter boşanıyordu.
*Anacığım.
99"Grishka!" diye bağırdı kadın sonunda. "Hemen beyefendiyi hazırla! Frakını, pantolonunu,
beyaz kravatını ve yeleğini getir, hemen! Tarağı nerede, tarağı!"
"Malushka! Hamamdan yeni „ıktım. Kasabaya gidecek olursak ‚ş‚t‚r‚m."
"Bir şey olmaz!"
"Baksana sa„ım h†l† ıslak..."
"Tamam, hemen kurutacağız! Grishka! Fır„ayı al da kuruyana kadar sa„larını fır„ala, sert sert,
daha sert! Daha sert! İşte •yle, tamam işte •yle!"
Bu emri duyan sadık ve „alışkan Grishka b‚t‚n g‚c‚yle efendisinin sa„larını fır„alamaya
başladı. Daha rahat „alışmak i„in adamı omzundan tutmuş kanepeye doğru bastırıyordu.
Afanasy Matveich suratını buruşturmuştu, neredeyse ağlayacaktı.
"Şimdi gel buraya! Kaldır onu Grishka! Krem nerede? Eğil eğil işe yaramaz herif, eğil
asalak!" -
Marya Aleksandrovna kocasının g‚r, aklaşmış ve ne yazık ki kestirmediği sa„larını
acımasızca „ekerek, kendi elleriyle krem-lemeye başladı. Afanasy Matveich i„ „ekiyor,
inliyor, ama hi„ ağlamadan sabırla katlanıyordu.
"Sen beni •ld‚receksin beceriksiz herif! Eğil eğil!" dedi Marya Aleksandrovna.
"Seni nasıl •ld‚receğim matushka?" diye mırıldandı adam, elinden geldiğince başını eğerek.
"Kalın kafalı! Mecazdan da anlamaz! Hadi hadi sa„ını fır„ala da hemen giyin!"
Kahramanımız bir koltuğa kurularak Afanasy Matveich'in giyinme t•renini meraklı g•zlerle
izlemeye başladı. Bu arada adam biraz rahat soluk alıp gevşedi, hatta beyaz kravatını
bağlamaya sıra gelince attığı d‚ğ‚m‚n g‚zelliği konusunda kişisel g•r‚şlerini s•ylemeye bile
cesaret edebildi. Sonunda frakını da giyen say-
100
gıdeğer koca iyiden iyiye canlandı ve aynada kendini hayranlıkla inceledi.
"Beni nereye g•t‚r‚yorsun Marya Aleksandrovna?" diye sordu kendine „ekid‚zen verirken.
Marya Aleksandrovna kulaklarına inanamadı.
"Şuna bir bakın hele! Seni kukla kılıklı herif seni! Ne cesaretle bunu sorabiliyorsun?"
"Ama matushka benim de bilmem gerekmez mi..."
"Kes sesini! Hele gittiğimiz yerde bana bir kez bile matushka diyecek olursan bir ay „ay y‚z‚
g•remezsin!"
ˆd‚ kopan adam hi„ sesini „ıkarmadı.
"Şu haline bak! Bir tek nişanın bile yok, bacacı kılıklı adam!" diye devam etti kadın, Afanasy
Matveich'in siyah frakına k‚„‚mseyen g•zlerle bakarken.
Afanasy Matveich en sonunda alındı.
"Nişanlan devlet veriyor matushka, hem ben bacacı değilim" dedi haklı bir •fkeyle.
"Neler duyuyorum? Demek burada oturup fikir y‚r‚tmeyi de •ğrenmişsin! Seni k•yl‚ seni!
Seni hanım evladı! Ne yazık ki seninle oyalanacak zamanım yok, olsaydı sana... Neyse canım
sonra hallederim nasılsa! Şapkasını ver Grishka! K‚rk‚n‚ de getir! Ben yokken bu ‚„ odayı
ve bir de yeşil odayı temizle! Hemen işe başlayın ! Aynaların ve saatlarin •rt‚lerini de
kaldırın! Her şeyin bir saat i„inde hazır olmasını istiyorum. Sen de frakını giy, uşakların da
eldivenlerini giymelerini s•yle, duyuyor musun Grishka!"
Arabaya bindiler. Afanasy Matveich hayretler i„indeydi. Marya Aleksandrovna bulundukları
durumla ilgili bazı talimatları kocasının kafasına nasıl sokacağını d‚ş‚n‚yordu, ama kocası
ondan •nce davrandı.
"Biliyor musun Marya Aleksandrovna, d‚n gece „ok değişik bir r‚ya g•rd‚m" dedi hi„
beklenmedik bir anda sessizliği bozarak.
101"Hıh! Seni kahrolası! Ben de burada acaba ne s•yleyecek diye bekliyorum! Meğer bir
r‚ya g•rm‚ş! Bana o k•yl‚ r‚yalarını anlatmaya nasıl cesaret edersin! Değişikmiş! Sen daha
bu kelimenin anlamını bile bilmezsin! Bak sana son kez s•yl‚yorum: Bir daha r‚yandan falan
s•z edecek olursan başına gelecekleri bilemem! Şimdi dikkatle dinle: Prens K. beni ziyarete
geldi. Prens K.'yi hatırlıyor musun?"
"Hatırlıyorum, matushka, hatırlıyorum. Neden seni ziyarete gelmiş?"
"Kes sesini, seni ilgilendirmez! Evin bey i olarak sana d‚şen onu „iftliğe davet etmek. Seni
bunun i„in g•t‚r‚yorum. Bug‚n gidip d•neceğiz. Gece boyunca ya a yarın, •b‚r g‚n ya da
başka bir sefer ağzını a„acak olursan b‚t‚n yıl boyunca kaz g‚dersin bilmiş ol! Hi„bir şey
s•yleme, tek kelime bile. Senin tek yapacağın bu, anladın mı?"
"Peki ya bana bir şey sorarlarsa?"
"Yine de ağzını a„ma."
"Ama insan s‚rekli sessiz duramaz ki Marya Aleksandrovna."
"O zaman cevaplarını 'Hmm!' gibi tek heceli s•zc‚klerle sınırla ki zeki olduğunu ve
konuşmadan •nce s•zc‚klerini tarttığını sansınlar."
"Hmm."
"Bunları iyice anla! Sen Prens'in geldiğini duydun ve saygılarını sunup onu „iftliğine davet
etmek i„in hemen yanına koştun, anladın mı?"
"Hmm."
"Her şeye hmm deyip durma, aptal şey! Doğru d‚r‚st cevap versene."
"Tamam matushka, istediğin gibi olsun; ama Prens'i neden davet edeceğim?"
"Neler duyuyorum? Soru mu soruyorsun? Neden yapacağını sormak ne ‚st‚ne vazife? Ne
cesaretle soruyorsun!"
102
"Ama yine aynı sorunla karşı karşıya kalıyorum Marya Aleksandrovna; eğer dediğin gibi
ağzımı a„mayacak olursam onu nasıl davet edeceğim?"
"Ben senin adına konuşurum, sen sadece başını eğersin, şapkanı eline alıp başını eğersin,
anladın mı?"
"Evet anladım mat- Marya Aleksandrovna."
"Prens „ok şakacıdır. Sana s•ylemese de dediği her şeye g‚zel bir g‚l‚msemeyle karşılık
verirsin, duyuyor musun?"
"Hmm."
"Œşte yine başladı! Bana hmm deyip durma! S•ylediklerimi duydun mu duymadın mı, sen onu
s•yle."
"Duydum Marya Aleksandrovna. Duydum, duymamam m‚mk‚n m‚? Yalnızca s•ylediklerini
yerine getirmek i„in alıştırma yapıyorum. Ama h†l† bir sorun var matushka: Eğer Prens bir
şey s•yleyecek olursa y‚z‚ne bakıp g‚l‚mseyeceğirn, tamam, ama ya bir şey sorarsa bana?"
"Ne kalın kafalısın! S•yledim ya, sen „eneni tut, ben senin yerine konuşurum, sen yalnızca
bakıp g‚l‚mse."
"Adam benim konuşamadığımı sanacak" diye homurdandı Afanasy Matveich.
"Ne fark eder canım! Bırak •yle sansın, aptal olduğunu d‚ş‚nmesinden iyidir."
"Hmm... Peki ya •tekiler bir şey sorarlarsa?"
"Kimse bir şey sormaz, başkaları olmayacak. Eğer -Tanrı korusun!- kazara bir başkası gelecek
olursa ve sana bir şey sorar ya da s•ylerse alaylı alaylı g‚l‚msersin. Alaylı alaylı g‚lmek nasıl
olur biliyor musun?"
"Şakacı bir g‚l‚mseme değil mi matushka?"
"Şimdi ben sana g•steririm şakacıyı kalın kafalı! Neyse canım zaten senden kim şaka bekler
ki! Dalgacı bir g‚l‚mseme, anladın mı? Dalgacı ve k‚„‚mseyici bir g‚l‚mseme."
103"Hmm."
"Ah bu kalın kafalı beni korkutuyor doğrusu" diye fısıldadı Marya Aleksandrovna kendi
kendine. "Beni •ld‚recek bu adam. Onu hi„ g•t‚rmesem daha iyi ederdim!"
Kafasında bu can sıkıcı ve ‚z‚c‚ d‚ş‚nceleri evirip „eviren Marya Aleksandrovna başını
camdan dışarı uzatıp arabacıya acele etmesini s•yl‚yordu. Atlar d•rt nala koşuyordu, ama ona
g•re yine de yetmezdi. Afanasy Matveich k•şesinde sessizce oturmuş, •devini ezberliyordu.
Sonunda araba kasabaya girdi ve Marya Alek-sandrovna'nın evinin •n‚nde durdu. Ama
kahramanımız daha •n kapıya bile gelmemişti ki, „ift atlı, iki koltuklu, ‚st‚ kapalı bir kızağın
evine doğru hızla yaklaştığını g•rd‚. Tıpkı Anna Ni-kolayevna Antipovna'nınkine benzeyen
kızakta iki kadın vardı. Biri tabii ki Anna Nikolayevna'nın ta kendisi, •teki de son zamanlarda
peşini hi„ bırakmayan, yakın arkadaşı Natalya Dmitriyevna'ydı. Marya Aleksandrovna'nın
y‚reği hop etti. Daha tek kelime bile etmeye fırsat bulamadan ‚zeri kapalı bir başka kızak
yaklaştı, hi„ kuşkusuz i„inde bir hanım vardı. Neşeli „ığlıklar ortalığı inletti.
"Marya Aleksandrovna! Afanasy Matveich de buradaymış! Demek şimdi geldiniz!
Nerelerdeydiniz? Ne şans, biz de bu geceyi sizinle ge„irmeğe gelmiştik! Ne s‚rpriz!"
Konuklar hemen fırlayıp kırlangı„lar gibi cıvıldaşarak •n kapıya doğru y‚r‚d‚ler. Marya
Aleksandrovna kulaklarına ve g•zlerine inanamadı.
"Hay k•r şeytan!" diye d‚ş‚nd‚ kendi kendine. Bu işte bir bit yeniği var! Anlayacağız
bakalım. Beni kandıracağınızı mı sandınız aptal kargalar... Durun bakalım hele!..."
104
ON BİRİNCİ BˆL‹M
Mozglyakov g•r‚n‚şe g•re tamamen g•n‚l rahatlığıyla Marya Aleksandrovna'nın evinden
ayrılmıştı. Kadın yine onun kanını alevlendirmişti. Adanı yalnız kalmak istediği i„in
Boroduyev'e gitmemişti. Romantik ve kahramanca hayallerin saldırısı ona huzur vermiyordu.
ˆnce Zina'ya ciddi bir aşk ilanında bulunduğunu hayal etti; sonra affedici y‚reğinin soylu
g•zyaşlarını, St Petersburg ba-losundaki solgun ve ‚mitsiz halini; İspanya'yı; Guadalquivir'i
g•rd‚; aşkı ve son nefesini veren Prens'in Zina'yla ikisinin ellerini bir-leştirişini d‚ş‚nd‚.
Sonra kendisine sadık, kahramanlıklarını hayranlıkla izleyen g‚zel karısını hayal etti. Bu
arada, Prens K.'nin dul karısı Zina sayesinde girdiği y‚ksek sosyeteden bir Kontes'in
iltifatları, vali yardımcılığı g•revi ve servet gizliden gizliye aklını kurcaladı. Kısacası, Marya
Aleksandrovna'nm g‚zel g‚zel anlattığı her şey bir kez daha ruhunu okşadı, daha da •nemlisi
onu gururlandırdı. Ama sonra -bunu nasıl anlatacağımı bilemiyorum doğrusu- b‚t‚n bu
zevklerden yorgun d‚ş‚nce birdenbire can sıkıcı bir fikir geldi aklına. Bunların hepsi „ok
ileride olacak şeylerdi.
105Bug‚n d‚ş‚n‚ld‚ğ‚nde, aptal durumuna d‚şm‚ş birinden •te değildi. Bunları d‚ş‚n‚rken
birden Mordasov'un kenar mahallelerinde hi„ bilmediği, ıssız bir yerde olduğunu fark etti.
Hava kararıyordu. İki tarafı k‚„‚k, virane evlerin dizildiği sokaklar boyunca, b•yle yerlerde
korunacak ve „alınacak hi„bir şey olmamasına rağmen sayıları m‚thiş boyutlara ulaşan azgın
k•pekler havlıyordu. Sulusepken başlamıştı. Arada bir işi y‚z‚nden evine ge„ kalmış bir
esnafa ya da ‚zerinde koyun derisi kabanı, ayağında botları olan bir k•yl‚ kadına rastlıyordu.
Nedense bunlar Pavel Aleksandrovich'i kızdırmaya başlamıştı. Bu pek iyiye işaret değildi,
„‚nk‚ insan ancak işleri yolunda gittiği zaman „evresindeki şeyleri ışıl ışıl ve g‚zel g•r‚r.
Pavel Aleksandrovich, o ana kadar Mordasov'da ne kadar se„kin biri olduğunu hatırladı.
Herkesin evlenmek i„in can atacağı bir bek†r olduğunu ima etmesi ve onu bu konuda
kutlaması „ok hoşuna giderdi. B•yle se„kin bir bek†r olmaktan da gurur duyardı. Şimdi
birdenbire herkesin g•z‚nde reddedilmiş biri olu-verecekti! İnsanlar ona g‚lecekti. Herkese
Petersburg balolarını ve Guadalquivir'ı anlatması imk†nsızdı! Kafasında bu d‚ş‚ncelerle,
‚zg‚n ve endişeli bir halde giderken uzun zamandır kalbini kemirip duran bir d‚ş‚nce aklına
geldi: "Bunlar doğru mu? Her şey Marya Aleksandrovna'nın bana resmettiği gibi olacak mı?"
Tam o anda Marya Aleksandrovna'nın ne kadar kurnaz bir kadın olduğunu, herkesin ona saygı
g•stermesine rağmen ne kadar dedikoducu olduğunu ve sabahtan akşama kadar yalanlar
uydurup durduğunu hatırladı. Onu başından savmak i„in mutlaka kendine g•re nedenleri
olmalıydı, ‚stelik herkesin hayal g‚c‚ de gayet g‚„l‚yd‚. Sonra Zina'yı d‚ş‚nd‚; ayrılırken
kendisine bakışını hatırladı; bu bakışın gizli bir tutkuyla hi„ ilgisi bile yoktu. Hem bir saat
kadar •nce de ona aptal demişti. Pavel Aleksandrovich yerinde dondu kaldı, utancından
kıpkırmızıydı, neredeyse ağlayacaktı. Bir de bunun ‚zerine sanki •zellikle ayarlanmış gibi bir
kaza geldi başına: Ayağı t•kezledi ve tahta kaldırımdan kar yığınının i„ine d‚ş‚verdi. O kar
i„inde debelenip dururken bir s‚redir havlamakta olan bir s‚r‚ k•pek
d•rt bir yandan etrafını sardı. Hatta i„lerinde en k‚„‚k ve yaramaz olanı ‚zerine atlayıp
k‚rk‚n‚n eteklerine yapıştı. K•pekleri başından kovalayan Pavel Aleksandrovich, k‚f‚rler
edip, kaderine lanetler yağdırarak, k‚rk‚n‚n eteğinde yırtıklar, ruhunda dayanılmaz bir sıkıntı
y‚k‚yle caddenin k•şesine kadar topallaya topallaya gittiğinde yolunu kaybettiğini anladı.
Bilirsiniz, insan bilmediği bir semtte, •zellikle de gece yansı yanlış bir yola sapacak olursa
asla doğru yolu bulup „ıkamaz; i„inden bir g‚„ onu karşısına „ıkan ilk ara sokağa sapması i„in
d‚rter sanki. Pavel Aleksandrovich de bunu ger„ekleştirdi ve kayboldu. "Ah şu kahrolası y‚ce
fikirler!" diyerek kinle yere t‚k‚rd‚. "O y‚ce duygular da Guadalquivir de cehennemin dibine
gitsin!" Mozglyakov'un o anda pek de g•r‚lmeğe değer bir hali olduğunu s•yleyemeyeceğim.
Sonunda yorgun ve bitkin bir halde bir iki saat dolaştıktan sonra Marya Aleksandrovna'nm
kapısına geldi. Kapıdaki arabaları g•r‚nce „ok şaşırdı. "Bu kadar konuk da nedir, bir toplantı
falan mı var?" diye meraklandı. "Ne toplantısı acaba?" Orada duran bir uşağı sorguya „ekip,
Marya Aleksandrovna'nın „iftliğe giderek, beyaz kravat takan Afanasy Matveich'le beraber
d•nd‚ğ‚n‚ ve Prens'in uykudan yeni uyandığını, ama hen‚z aşağıya inip konuklara
katılmadığını •ğrendi: Hi„ sesini „ıkarmadan yukarı amcasının yanına „ıktı. ˆyle bir ruh hali
taşıyordu ki, hayatının geri kalanını pişmanlık i„inde ge„ireceğini bir an bile d‚ş‚nmeden, sırf
•„ alma duygusuyla k•t‚ ve korkun„ bir şeyler yapabilecek kadar zayıf karakterli bir adam
gibiydi.
Merdivenleri „ıkınca, Prens'i portatif tuvalet masasının •n‚nde bir koltukta otururken buldu.
Kafasının tepesi „ıplaktı, ama favorileri ve sakalı takılmıştı. Peruğu kır sa„lı, yaşlı, emektar
uşağı İvan Pakhomych'in elinde duruyordu. Pakhomych peruğu derin bir saygı ve titizlikle
fır„alıyordu. Prens'in „ok perişan bir hali vardı, sanki i„kinin etkisini hen‚z ‚zerinden
atamamış gibiydi. Y‚z‚nde boş bir ifadeyle, oraya „•km‚ş, her yanı porsumuş bir halde
yığılmıştı. Mozglyakov'u tanımamış gibi bakıyordu.
106
107"Nasılsınız Amca?" diye sordu Mozglyakov.
"Ne... sen misin?" dedi Prens. "Biraz şekerleme yapmıştım da sevgili oğlum. Aman Tanrım!"
dedi heyecanlanarak. "Peruğumu takmamışım!"
"Endişelenmeyin Amca! Ben size yardım ederim isterseniz."
"Artık sırrımı biliyorsun! Kapıyı kilitlemenizi ke-sin-lik-le s•ylemiştim. Neyse, sevgili oğlum
şimdi sırrımdan yararlanmaya kalkmayacağına ve sa„ımın takma olduğunu hi„ kimseye
s•ylemeyeceğine şe-ref s•z‚ vermeni istiyorum."
"Tanrı aşkına Amca! Benim b•yle bir adilik yapacağımı nasıl d‚ş‚n‚rs‚n‚z?" dedi
Mozglyakov ileriye yatırım yapma d‚ş‚ncesiyle.
"Ah evet, evet! Onurlu bir adam olduğuna g•re sana şaşıracağın bir şey daha s•yleyeyim...
b•ylece b‚t‚n sırlarımı a„ığa vurayım. Bıyığımı nasıl buluyorsun oğlum?"
"Muhteşem Amca! Şaşırtıcı! Bu kadar zaman nasıl b•yle koruyabildiniz?"
"Şimdi sıkı dur oğlum: O da tak-ma!" dedi Prens, Pavel Alek-sandrovich'e zafer kazanmış bir
edayla bakarak.
"Ger„ekten mi? S•ylemeseydiniz asla bilemezdim. Ya favorileriniz? Hadi hadi itiraf edin
Amca boyuyorsunuz değil mi?"
"Boyamak mı? Ne boyaması onlar da takma!"
"Olamaz! Kızmayın ama buna inanamam Amca. Benimle dalga ge„iyorsunuz!"
"Parole d'honneıır, mon ami!"* diye bağırdı zafer kazanmış Prens. "D‚ş‚nsene herkes senin
gibi d‚ş‚n‚yor! Stepanida Mat-veyevna bazen kendi elleriyle taktığı halde zor inanırdı. Ama
sırrımı saklayacağına s•z ver oğlum. Bana şeref s•z‚ ver..."
"S•z veriyorum Amca s•z veriyorum. Benim b•yle bir adilik yapabileceğimi mi
d‚ş‚n‚yorsunuz?"
Şeref s•z‚ dostum.
108

"Ah oğlum bug‚n sen gittikten sonra •yle canım sıkkındı ki! Feofil beni yine arabadan
d‚ş‚rd‚."
"Yine mi? Ne zaman?" "Ma-nas-tı-ra yaklaşırken..." -"Ama Amca, o olay bu sabah oldu."
"Yo yo, bir iki saat •nceydi. Manastıra gidiyordum, arabamı devirdi. Cyle bir korktum ki h†l†
kal-bim „arpıyor."
"İyi de Amca siz uyuyordunuz!" dedi Mozglyakov şaşkınlık i„inde.
"Ah evet, uyuyordum... ama sonra yola koyuldum, ama ben... ger„ekten belki de... Ne kadar
garip!"
"Amca, inanın r‚ya g•rm‚şs‚n‚z! Yemekten sonra yattınız, o zamandan beri mışıl mışıl
uyuyordunuz."
"Ger„ekten mi?" Prens d‚ş‚nmeye başladı. "Evet ya, belki de r‚yaydı. R‚yamda g•rd‚ğ‚m
her şeyi hatırlıyorum. ˆnce dehşet verici bir boğa g•rd‚m, sonra da savcıyı g•rd‚m, sanki
onun da boynuzu vardı..."
"Nikclay Vasilyevich Antipov'dur o Amca."
"Ah evet, belki de oydu. Sonra Napolyon Bona-part'ı da g•rd‚m. Biliyor musun oğlum herkes
benim Napolyon Bonapart'a ben: zediğimi s•yl‚yor... profilden de ta eskilerin bir papasına
„ok benzerim! Sen ne dersin azizim papaya benziyor muyum?"
"Bence daha „ok Napolyon'a benziyorsunuz Amca!"
"Ah evet, ama karşıdan. Evet doğru azizim. R‚yamda onun adasındaydım, bilirsin her zaman
neşeli ve konuş-kan bir adamdı. Beni „ok eğlendirirdi."
"Napolyon olduğundan emin misiniz Amca?" dedi Pavel Alek-sandrovich, Prens'e d‚ş‚nceli
d‚ş‚nceli bakarak. Kafasında, hen‚z kendisinin de bir anlam veremediği garip bir d‚ş‚nce
titreşmeğe başladı.
109"Ah evet Napolyon ya. Birlikte felsefe tartışır dururduk. O İn-gilizler'in ona zalimce
davranmaları ne kadar utan„ verici. Tabii onu bağlamasalardı yine insanlara saldırırdı
kuşkusuz. Kurt gibi saldırgan bir adamdı. Yine de onun i„in ‚z‚l‚yorum. Ben olsam ona o
kadar zalimce davranmaz, ıssız bir adaya g•nderirdim..."
"Neden ıssız bir adaya?" diye sordu Mozglyakov dalgın dalgın.
"Yok canım belki de ıssız bir adaya değil. Ama adada oturanlar mutlaka nezih insanlar olurdu.
Onun i„in eğ-len-ce-ler d‚-zenletirdim: tiyatrolar, m‚zik, bale, hepsi de devlet destekli olurdu.
Ok gibi fırlayıp gitmesin diye bir koruma eşliğinde onu y‚r‚y‚şe „ıkarırdım. Sosisli b•reği
„ok severdi, ona her g‚n sosisli b•rekler yaptırırdım. Ona babası gibi bakardım. Benim
ellerimde bambaşka bir adam olup „ıkardı."
Mozglyakov yaşlı adamın tutarsız konuşmalarını hayretle dinliyor, bir yandan da sabırsızlıkla
tırnaklarını kemiriyordu. Konuşmayı evlilik konusuna „ekmek istiyordu. İ„inde nedenini
bilemediği sınırsız bir kin dalgalanıyordu. Yaşlı adam birden b‚y‚k bir şaşkınlıkla bağırdı.
"Ah mon ami! Sana s•ylemeyi tamamen unutmuşum. Ben bug‚n bir evlenme teklifi yaptım."
"Evlenme teklifi mi Amca?" diye bağırdı Mozglyakov canlanarak.
"Evet ya evlenme tek-li-fı. Pakhomych gidiyormusun? Ah g‚zel. C'est ‚ne charmante
personne...* Ama... Biraz a-ce-le-ci davrandığımı kabul ediyorum sevgili oğlum. Bunun sindi
farkına va-rı-yo-rum. Ah canım!"
"Sorduğum i„in bağışlayın Amca ama bu teklifi ne zaman yaptınız?"
"Sevgili oğlum tam olarak ne zaman olduğunu hatırlaya-
* ‡ok hoş biri.
110
madiğimi itiraf etmeliyim. Belki de r‚ya g•rm‚ş‚md‚r! Ne garip!"
Mozglyakov sevin„ten ‚rperdi. Kafasında yepyeni bir fikir şekillendi.
"Peki kime teklif ettiniz Amca?" diye sordu sabırsızlıkla.
"Ev sahibinin kızına mon ami... cette belle personne...* adını unuttum. Ama biliyorsun mon
ami evlenmem imk†nsız. Ne yapacağım ben?"
"Evet ya, evlenirseniz bu sizin sonunuz olur. İzin verirseniz başka bir soru daha soracağım.
Evlenme teklif ettiğinizden emin misiniz?"
"Tabii... eminim."
"Peki ya tıpkı ikinci kez arabadan d‚şmeniz gibi bir r‚yaysa?"
"Evet ya, belki de r‚yaydı! Aşağıda nasıl bir tavır takınmam gerektiğini bilmiyorum. Nasıl
yapabilirim oğlum? Ger„ekten teklifte bulunup bulunmadığımı nasıl •ğrenebilirim? Eğer
•ğrenemezsem ne duruma d‚şerim?"
"Biliyor musun Amca, ortada •ğrenilecek bir şey yok bence."
"Ne demek istiyorsun?"
"Yani bence r‚ya g•rm‚şs‚n‚z."
"Aynı fikirdeyim oğlum, sık sık b•yle r‚yalar g•rd‚ğ‚me g•re."
"G•r‚yorsunuz ya Amca. Hele bir de •ğlen ve akşam yemeklerinde birer par„a i„tiğinizi
d‚ş‚n‚rseniz..."
"Evet oğlum. B‚y‚k olasılıkla bu y‚zden oldu."
"Yoksa siz ne kadar şarap i„erseniz i„in asla b•yle acele bir teklifte bulunmazsınız. Siz benim
tanıdığım en aklı başında insansınız Amca..."
"Ah, evet evet.
Bu g‚zel kişi.
111
i
"Şunu aklınızdan „ıkarmayın: Eğer hakkınızda k•t‚ d‚ş‚nen akrabalarınız bunu duysalar
neler olmaz ki?"
"Aman Tanrım!" diye bağırdı dehşete d‚şen Prens. "Neler olmaz ki!"
"Sevgili Amcacığım! Hepsi bir ağızdan sizin b•yle bir şeyi aklınız başınızda yapmadığınızı,
deli olduğunuzu, vesayet altında tutulmanız gerektiğini, kandırıldığınızı s•ylerler ve sizi
g•zetim altında bir yere kapatırlar."
Mozglyakov ihtiyarı nasıl korkutacağını biliyordu. "Aman Tanrım!" diye bağırdı Prens,
yaprak gibi titreyerek. "Ger„ekten de yaparlar mı?"
"Bir d‚ş‚nsenize Amca: Siz hayatınızda hi„ b•yle acele bir evlenme teklifi yaptınız mı?
Kendiniz i„in neyin doğru olduğunu en az benim kadar iyi bilirsiniz. Bunun bir r‚ya
olduğundan kesinlikle eminim."
"Tabii •yleydi canım, tabii!" dedi Prens korkuyla. "Par„alan nasıl da zekice birleştirdin
oğlum! Bana mantığın sesini dinlettiğin i„in sana teşekk‚r ederim."
"Ben de sizinle bug‚n karşılaştığım i„in „ok memnunum Amca. Bir d‚ş‚nsenize, eğer ben
olmasaydım yanlış şeyler yapabilirdiniz, evlenmek istediğinizi sanıp, kafanızda bu niyetle
aşağı inecektiniz. Nasıl da tehlikeli bir durum olurdu!" "Evetya...‡oktehlikeli!"
"Bu gen„ hanım yirmi ‚„ yaşında; kimse onunla evlenmek i„in talip olmuyor, derken siz,
zengin bir aristokrat, birden ona elinizi uzatıyorsunuz! Onlar bu fikre hemen d•rt elle
sarılırlar, ger„ekten evlenmek istediğinize sizi inandırırlar, hatta niyetinizi
ger„ekleştirmeniz i„in sizi zorlarlar. Sizin fazla yaşamayacağınız olasılığını hesaplamağa
başlarlar." "Ger„ekten mi?" "Ve. dahası Amca, sizin gibi erdemli bir adam..."
112
"Evet benim gibi erdemli bir adam..." "Sizin gibi zeki ve kibar..." " Ah evet y a zeki evet!..."
"Sonra bir şey daha var, siz bir Prens'siniz. Evlenmeye niyetiniz olsa b•yle birini mi
se„erdiniz? Akrabalarınızın neler s•yleyeceğini bir d‚ş‚n‚n!"
"Herhalde beni „iğ „iğ yerlerdi! Zaten onların ellerinden yeterince k•t‚l‚k ve ikiy‚zl‚l‚k
g•rd‚m... Belki inanmayacaksın ama beni akıl hastanesine kapatmak istediklerinden
kuşkulanıyorum. S•ylesene oğlum bu olacak şey mi? Ben orada... akıl hastanesinde... ne
yaparım?"
"Sakin olun Amca. Bu y‚zden ben de sizinle beraber aşağıya ineceğim. Şimdi orada konuklar
var."
"Konuklar mı? Aman Tanrım!" "Endişelenmeyin Amca yanınızda olacağım."
"Sana nasıl minnnettarım oğlum, sen benim kurtancımsın! Biliyor musun en iyisi benim
buradan gitmem."
"Yarın Amca yarın. Yarın sabah saat yedide. Ama bug‚n herkese sevgilerinizi sunup artık
ayrılacağınızı s•yleyin."
"Kesinlikle gideceğim... Peder Misail'e gideceğim... Ama sevgili oğlum ya beni evlendirmeye
kalkışırlarsa?"
"Korkmayın Amca ben yanınızda olacağım. L‚tfen size ne s•ylerlerse s•ylesinler, ne •neride
bulunurlarsa bulunsunlar, bunun r‚yadan başka bir şey olmadığını s•yleyin... zaten •yleydi."
"Evet, kesinlikle •yleydi! B‚y‚leyici bir r‚ya oğlum! ‡ok g‚zel biliyorsun, hem de..."
"Evet Amca şimdilik hoş„a kalın, ben aşağıya iniyorum, siz de..." .
"Ne? Beni yalnız bırakmayacaksın ya?" diye bağırdı Prens dehşet i„inde.
113"Hayır Amca. Yalnızca ayrı ayrı ineceğiz. ˆnce ben, sonra siz. B•ylesi daha iyi."
"Peki o zaman. Ben de zaten şimdi aklıma gelen bir fikri yazacaktım."
"Tamam Amca. Siz fikrinizi yazın, sonra aşağıya gelin, yan „izmek yok! Yarın sabah..."
"Yarın sabah pedere gideceğim, kesinlikle pedere gideceğim! Charınant, charmantl Biliyorsun
oğlum „ok g‚-zel bir kız... hem de... eğer ger„ekten evlenmek isteseydim, o zaman..."
"Tanrı korusun Amca!"
"Evet ya Tanrı korusun! Peki, g‚le g‚le oğlum, biraz sonra ge-liyorum... ˆnce bir şeyler
yazmalıyım. Ha bu arada, uzun zamandır sana bir şey soracaktım: Kazanova'nın Anıları'm
okudun mu sen hi„?"
"Evet Amca, niye sordunuz?"
"Ah evet... Amane s•yleyeceğimi unuttum..."
"Sonra hatırlarsınız Amca, hoş„a kalın!"
"G‚le g‚le sevgili oğlum, g‚le g‚le! Yine de „ok b‚y‚leyici bir r‚yaydı, „ok b‚y‚leyici!..."
114
ON İKİNCİ BˆL‹M
"Hepimiz sizi ziyarete geldik! Praskovya tlyinishna da geliyor, Luiza Kar‹ovna da geleceğini
s‰ylˆyordu" diye cıvıldadı Anna Ni-kolayevna salona girip etrafa bakarak. Ufak tefek, hoş bir
kadındı, gayet g‰sterişli ve pahalı bir kıyafet giymişti. ƒstelik gˆzelliğinin farkındaydı.
Prens'in bir k‰şede Zina ile beraber olduğunu sanıyordu.
"Katerina Petrovna ile Felisata Mikhailovna da geliyor" diye ekledi Natalya Dmitriyevna. İri
yan bir kadındı, Prens onu pek „ekici bulurdu. Kafasının tepesine kˆ„ˆcˆk pembe bir şapka
takmıştı. Uzun zamandır yanına sokulmaya „alıştığı Anna Nikolayevna ile son ˆ„ haftadır
yakın arkadaş olmuştu. G‰rˆnˆşte onu kemiğiyle beraber bir lokmada yutacağa benziyordu.
"İkinizi de gece oturmasında evimde g‰rmekten duyduğum sevinci anlatamam" diye s‰ze
başladı, ilk şaşkınlığını ˆzerinden atan Marya Aleksandrovna. "Ama s‰ylesenize tam da bu
şerefe erme ˆmidini yitirmişken bugˆn sizi buralara hangi rˆzgŠr attı?"
115"Aman canım Marya Aleksandrovna, siz de az değilsiniz!" dedi Natalya Dmitriyevna, dış
g‰rˆnˆşˆne hi„ de uymayan kırıtkan, utanga„ ve tatlı bir sesle.
"Mais ma charman‹e" diye cıvıldadı Anna Nikolayevna. "Dˆzenleyeceğimiz tiyatro etkinliği
i„in hazırlıklarımızı tamamlamalıyız. Daha bugˆn Pyotr Mikhailovich, Kallist Sta-nislavich'e
yerimizde saydığımız ve tartışıp durmaktan başka hi„bir şey yapmadığımız i„in ne kadar
ˆzˆldˆğˆnˆ s‰ylˆyordu. Bu yˆzden de bu akşam d‰rdˆmˆz toplandık, 'Marya
Aleksandrovna'ya gidip şu işi bir „ırpıda hallediverelim' diye karar verdik. Natalya
Dmitriyevna ‰tekilere de haber verdi. Hepsi geliyorlar. Bir anlaşmaya varacağız, her şey iyi
olacak. Tartışmaktan başka bir şey yapmıyorlar dedirtmeyelim, n'est-ce pas, mon ange"* dedi
neşeyle, Marya Aleksandrovna'yı ‰perek.
"Tanrı aşkına Zinaida Afanasyevna! Gˆn ge„tik„e daha da gˆ-zelleşiyorsunuz!" dedi ve
‰pmek i„in Zina'ya doğru koştu.
"Gˆzelleşmekten başka bir işi yok ki" diye ekledi Natalya Dmitriyevna, koca ellerini
ovuşturarak.
"Lanet olasıcalar! Şu tiyatro işi de nereden „ıktı ya? Fırsatını yakaladı kargalar!" diye fısıldadı
Marya Aleksandrovna, ‰fkeden k‰pˆrerek.
"Sevgili Prens de şimdi sizde olduğuna g‰re" dedi Anna Nikolayevna. "Biliyorsunuz
Dukhanovo'da eskiden kalma bir tiyatro var. Araştırdık, eski sahne, perdeler ve kostˆmlerle
beraber başka bir yere kaldırılmış. Prens bugˆn beni g‰rmeye geldi, gelişine ‰yle şaşırdım ki
ona bu konudan s‰z etmeyi unuttum. Şimdi tiyatro konusunu ona da a„malıyız, o d‰kˆntˆleri
bize g‰nderir. Yoksa burada dekor hazırlatacak kimse var mı? İşin aslı Prens'i de tiyatro işine
katmak istiyoruz. Bize mutlaka bağış yapmalı, fakirler i„in uğraşıyoruz biz. Belki bir rol bile
alır, „ok nazik bir insan. O zaman her şey yoluna girecek."
Değil mi meleğim?
116
"Kuşkusuz bir rol alır" diye ekledi Natalya Dmitriyevna anlamlı anlamlı.
Anna Nikolayevna, Marya Aleksandrovna'ya yalan s‰ylemiyordu. Diğerleri de gelmeye
başlamıştı. Marya Aleksandrovna onları karşılayıp," comme ilfaut" kuralları gereği hoş s‰zler
s‰ylemeye yetişemiyordu. Konukların hepsini anlatacak değilim. Yalnız şu kadarını
s‰yleyeyim, her biri etrafına şeytanca bakışlar sa„ıyordu. Hepsinin yˆzlerinde bir beklenti ve
ˆrkek bir sabırsızlık ifadesi vardı. Bazıları da bir rezalete tanıklık etme niyetiyle gelmişlerdi
ve bunu ger„ekleştirmeden gitmek zorunda kalırlarsa bozulacaklardı. Dışardan bakıldığında
son derece kibar davranışlar i„indeydiler, ama Marya Aleksandrovna kendini herhangi bir
saldırıya karşı hazırlıyordu. G‰rˆnˆşte Prens hakkında y‰neltilen masum sorular giderek
sağanak haline d‰nˆştˆ, gizli imalar ve iğnelemeler taşımaya başladı. ‡ay servisi yapıldı;
hepsi oturdu. Bir grup piyanonun başmage„ti. Zinapiyano „alıp şarkı s‰ylemesi i„in yaptıkları
teklifi, kendini pek iyi hissetmediğini s‰yleyerek, soğuk bir şekilde reddetti. Yˆzˆnˆn sarılığı
da bunu doğruluyordu zaten. Hemen meraklı bir soru yağmuruna tutuldu. Hanımlar bazı
sorular sorup, imalarda bulunma fırsatını ka„ırmadılar. Zina'ya Mozgl-yakov'u da sordular.
Marya Aleksandrovna hangi biriyle baş edeceğini bilemiyordu. Odanın her bir k•şesinde
olanları g•r‚yor, bir d‚zine insanın ağzından „ıkan her kelimeyi duyuyor ve b‚y‚k bir
hazırcevaplıkla tek tek cevap yetiştiriyordu. Zina i„in endişeliydi. Bu t‚r toplantılarda hep
yaptığı gibi „ıkıp gitmemesine „ok şaşırmıştı. Hanımlar Afanasy Matveich'i de incelemekten
geri durmuyorlardı. Belki onun aracılığıyla Marya Aleksandrovna'yı sıkıştırabilirler diye
uğraşırlardı hep zaten. Şimdi de yine, saf ve doğrucu Afanasy Matveich'ten bir şeyler
•ğrenmenin m‚mk‚n olabileceğini d‚ş‚n‚yorlardı. Marya Aleksandrovna kocasının i„inde
bulunduğu kuşatmayı rahatsız bir şekilde seyrediyordu. Adamın sorulan her soruya "Hmm"
diye cevap vermesi olayı daha da k•t‚leştiriyordu, hele y‚z‚ndeki perişan ifade kadını
„ıldırtmaya yetiyordu.
117
"Marya Aleksandrovna! Afanasy Matveich bizimle hi„ konuşmuyor!" diye bağırdı hi„
kimseden, hi„bir şeyden korkusu olmayan, asla utan„ duygusu taşımayan, keskin g•zl‚ bir
kadın. "Hanımlara karşı daha kibar olmasını s•yleyin ona."
"Bug‚n nesi olduğunu ben de bilmiyorum" dedi Marya Aleksandrovna, Anna Nikolayevna ve
Natalya Dmitriyevna ile yaptığı konuşmayı yarıda bırakıp, neşeyle g‚l‚mseyerek. "‡ok
sessiz! Bana bile tek kelime etmedi. Athanase neden Felisata Mik-hailovna'ya cevap
vermiyorsun? Ona ne sormuştunuz?"
"Ama... ama...matushka, bana demiştin ki..." diye kekelemeğe başladı şaşkına d•nen Afanasy
Matveich. Ellerini yeleğinin ceplerine sokmuş, gayet gamsız bir pozda duruyor, arada bir de
„ayından bir yudum alıyordu. Kadınların sorularından •yle sıkılmıştı ki, gen„ kız gibi
kızarıyordu. Ama tam bahanelerini anlatmaya başlayacağı sırada •fkeli eşinin korku sa„an
bakışlarıyla karşılaşınca dehşet i„inde sapsarı kesildi. Ne yapacağını bilemeden, ama
durumunu kurtarmak gayretiyle „ayından bir yudum daha aldı. ‡ay „ok sıcaktı. B‚y‚k bir
yudum alınca ağzı korkun„ yandı ve fincanı elinden d‚ş‚rd‚. ˆyle boğulurcasına
•ks‚r‚yordu ki herkesi şaşkınlık i„inde bırakarak, bir s‚re i„in odadan „ıktı. Durum „ok
a„ıktı. Marya Aleksandrovna konuklarının her şeyi bildiğini ve k•t‚ niyetlerle geldiklerini
biliyordu. Tehlikeli bir durumdu. G•zlerinin •n‚nde aptal ihtiyarıcaydırıp, amacından
vazge„irebilir-lerdi. Hatta Prens'i alıp g•t‚rebilirler, hemen o akşam kendisine karşı
doldurabilirlerdi. Her şey olabilirdi. Ama kaderde onun i„in „etin bir sınav daha vardı demek.
Kapı a„ıldı.Boroduyevler'de olduğunu sandığı ve o akşam hi„ beklemediği Mozglyakov
g•r‚nd‚. Sanki bı„aklanmış gibi ‚rperdi.
Mozglyakov kapıda durdu ve ne yapacağını şaşırmış bir halde herkese tek tek baktı. Y‚z‚nde
a„ık„a g•r‚nen heyecana h†kim olamıyordu.
"Şuna bakın! Pavel Aleksandrovich!" diye bağırdı birka„ ses birden.
"Aman Tanrım! Pavel Aleksandrovich gelmiş! Marya Aleksandrovna onun Boroduyevler'de
olduğunu s•ylememiş miydi? Bize Boroduyevler'de saklandığınız s•ylenmişti Pavel
Aleksandrovich !" diye bağırdı Natalya Dmitriyevna.
"Saklanmak mı?" diye tekrarladı Mozglyakov, yapmacık bir g‚l‚şle. Garip bir ifade tarzı!
Affedersiniz Natalya Dmitriyevna ama ben ne kimseden saklanırım, ne de birini saklamaya
„alışırım" dedi Marya Aleksandrovna'ya anlamlı anlamlı bakarak.
Marya Aleksandrovna titredi.
"Sakın bir de bu mankafa sorun „ıkarmağa kalkışmasın!" diye d‚ş‚nd‚ Mozglyakov'a sert sert
bakarak. "Yo, bir bu eksikti..."
"A„ığa alındığınız doğru mu Pavel Aleksandrovich... tabii işinizi kastediyorum?" diye
yumurtladı k‚stah Felisata Mikhailovna, alaylı alaylı y‚z‚ne bakarak.
"A„ığa alınmak mı? Ne demek istiyorsunuz? Yalnızca g•revim değişti o kadar. Petersburg'da
bir g•rev alacağım" diye cevapladı Mozglyakov soğuk soğuk.
"G‚zel, •yleyse sizi kutlarız" diye devam etti Felisata Mikhailovna. "Sizin burada,
Mordasov'da bir iş peşinde olduğunuzu duyunca ger„ekten şaşırmıştık. Buradaki işlere g‚ven
olmaz Pavel Aleksandrovich. İnsan birden a„ıkta kalıverir."
"Sanırım b•lge okulunda boş bir •ğretmenlik kadrosu var" dedi Natalya Dmitriyevna. İması o
kadar belirgin ve a„ıktı ki, Anna Nikolayevna yılan dilli arkadaşının ayağını utan„la hafif„e
d‚rtt‚.
"Pavel Aleksandrovich'in •yle sıradan bir •ğretmenlik g•revini kabul edeceğini mi
sanıyorsunuz?" dedi Felisata Mikhailovna.
Pavel Aleksandrovich ne yapacağını bilmez bir halde uygun bir cevap aradı. Arkasını
d•n‚nce selamlaşmak i„in elini uzatan Afanasy Matveich'le karşılaştı. Mozglyakov ona
uzatılan eli sıkmadı, onun yerine eğilerek selam verdi. Dayanılmaz derecede rahatsız bir halde
doğru Zina'ya y‚r‚d‚ ve y‚z‚ne •fkeyle bakarak: "B‚t‚n
118
119
bunlar hep sizin y‚z‚n‚zden. Bu akşam aptal olup olmadığımı size
g•stereceğim" diye fısıldadı.

"Akşamı beklemeye gerek yok. Bu zaten y‚z‚n‚zden okunuyor" dedi Zina y‚ksek sesle, eski
nişanlısını tepeden tırnağa s‚zerek.
Mozglyakov, onun y‚ksek sesle konuşmasından rahatsız olup hemen arkasını d•nd‚.
"Boroduyev'den mi geliyorsunuz?" diye sorma cesaretini g•sterdi Marya Aleksandrovna
sonunda.
"Hayır, Amca' mın yanından."
"ˆyle mi? Demek Prens'le beraberdiniz?"
"Ah Tanrım! Bu demektir ki Prens uyanmış, bize uyuduğunu s•ylemişlerdi" dedi Natalya
Dmitriyevna, Marya Aleksandrovna'ya ters ters bakarak.
"Prens'i merak etmeyin Natalya Dmitriyevna" dedi Mozglyakov. "Uyandı ve Tanrı'ya ş‚k‚r
aklını başına topladı. Bug‚n erken saatten beri i„ki i„ip durmuş, •nce sizin evde, sonra da
burada. Sonunda da aklı biraz karışmış, zaten hi„bir zaman tam olarak zihni a„ık olmamıştı.
Ama şimdi Tanrı'ya ş‚k‚r konuştuk da yine mantıklı d‚ş‚nmeğe başladı. Sizinle vedalaşmak
ve konukseverliğinize teşekk‚r etmek i„in az sonra aşağıya inecek Marya Aleksandrovna.
Yarın hava aydınlanır aydınlanmaz beraber manastıra gidiyoruz, sonra d‚nk‚ gibi bir kaza
ge„irmeden, sağ salim, tek par„a halinde Dukhanovo'ya gitmesi i„in onu kendim g•t‚receğim.
Orada Stepa-nidaMatveyevna'ya teslim edeceğim, o zamanakadar Moskova'dan d•nm‚ş olur,
bir daha da onun bir yere gitmesine izin vermez."
Mozglyakov bunları s•ylerken Marya Aleksandrovna'ya, hi„ gizlemediği bir d‚şmanlıkla
baktı. Marya Aleksandrovna hayretten donup kalmış, oturuyordu. ‹z‚lerek itiraf etmeliyim
ki, kahramanım belki de hayatında ilk kez korkuya kapılmıştı.
"Demek sabahın ilk ışıklarıyla gidiyorlar? Neden peki?" dedi Natalya Dmitriyevna, Marya
Aleksandrovna'ya d•nerek.
"Neden sahi?" diye bağrıştı misafirler. "Oysa biz de duymuştuk ki... Garip şeyler oluyor!"
Evin hanımı uygun bir cevap d‚ş‚nemiyordu. Sonra birden herkesin dikkati başka bir y•ne
„evrildi. Yan odadan garip sesler ve keskin „ığlıklar geliyordu. Birden hi„ beklenmedik bir
anda Sofya Petrovna Farpukhina, Marya Aleksandrovna'nın salonuna daldı. Sofya Petrovna
hi„ kuşkusuz Mordasov'un en acayip kadınıydı. ˆyle acayipti ki Mordasov'da bile kibar
„evrelere alınmamasına karar verilmişti. D‚zenli olarak her akşam saat yedide, kendi
deyimiyle "mide i„in" votka eşliğinde zakuskl* alır, bunun sonucunda da, yumuşak bir
ifadeyle s•ylemek gerekirse, biraz serbest bir ruh haline b‚r‚n‚rd‚. O anda da aynen b•yle
bir hal i„indeydi ve hi„ beklenmedik bir şekilde Marya Aleksandrovna'nın evine dalmıştı.
"Ah demek b‰yle Marya Aleksandrovna!" diye bağırdı odanın i„inde. "Demek bana bunu da
yaptınız! Merak etmeyin, oturacak değilim, ş‰yle bir uğradım. Bana anlatılanların doğru olup
olmadığını bilmek istiyorum. Ha? Siz balolar, ziyafetler, nişan t‰renleri dˆzenleyin, ama
Sofya Petrovna evde oturup „orap ‰rsˆn, ‰yle mi? Demek ben hari„ bˆtˆn kasabayı evinize
davet etmişsiniz. Birka„ saat kadar ‰nce, Natalya Dmitriyevna'nın evinde Prens'e neler
yaptıklarını anlatmak i„in size geldiğim zaman, bana dostunuz ve mon ange olduğumu
s‰ylˆyordunuz. Oysa şimdi, bu sabah yaylım ateşine tuttuğunuz, arkanızdan atıp tutan
Natalya Dmiriyevna burada, evinizde konuk olarak oturuyor. Merak etmeyin Natalya
Dmitriyevna! Š-la-san‹e,** tanesi on k‰peklik „ikolatanıza kalmadım. Benim evimde „ok
daha iyileri var! Hıh!"
"€yledir" dedi Natalya Dmitriyevna.
"Dursanıza bir dakika Sofya Petrovna!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna, ‰fkeden
kıpkırmızı bir halde. "Neyiniz var sizin? Aklınızı başınıza toplayın."
İ„eceklerin yanında yenen aperitif şeyler. Afiyet olsun.
120
121
"Merak etmeyin Marya Aleksandrovna, her şeyi biliyorum ben!" diye bağırdı Sofya Petrovna,
keskin ve tiz bir „ığlıkla, bu beklenmedik sahneye tanık olmaktan hoşnut konukların
ortasında. "Hepsini biliyorum! Sizin Nastasya bana koşup bir„ok şey anlattı. Şu ihtiyar Prens'i
alıp sarhoş ettiğinizi, kimsenin evlenmek istemediği kızınıza evlenme teklif etmeye
zorladığınızı, bu yˆzden de b‰bˆrlenip kendinizi dˆşes olarak g‰rdˆğˆnˆzˆ biliyorum! Hıh!
Hi„ endişelenmeyin, ben bir albay karışıyım! Beni nişana davet etmemeniz „ok mu
umurumda sanki? Tˆkˆrˆrˆm ben sizin davetinize! Ben sizden „ok daha kaliteli insanlar
arasında bulundum. Kontes Zalikhvatskaya'nın evinde yemek yedim; başkomiser Ku-rochkin
bana evlenme teklif etti. Sanki sizin davetinize kaldım! Hıh!"
"Bana baksanıza Sofya Petrovna!" dedi Marya Aleksandrovna, ‰fkeden deliye d‰nerek. "Size
şu kadarını s‰yleyeyim, namuslu bir eve davet edilmeden, hem de bu şekilde giremezsiniz,
eğer bizi varlığınızla ve gˆzel s‰zlerinizle rahatsız etmeğe devam edecek olursanız, bunu
kendi y‰ntemlerimle halletmek zorunda kalacağım."
"Bilirim, ihtiyar uşaklarınızla beni dışarı attırırsınız, değil mi? Merak etmeyin, ben yolu
kendim bulurum. Hoş„a kalın. Kiminle isterseniz onunla evlendirin kızınızı. Natalya
Dmitriyevna siz de benimle dalga ge„emezsiniz, „ikolatanızı da başınıza „alın! Buraya davet
edilmemiş olabilirim, ama hi„ olmazsa Prens'in karşısında kazaska da oynamadım. Siz neden
gˆlˆyorsunuz Anna Ni-kolayevna? Şu sizin Sushilov bacağını kırmış, eve g‰tˆrdˆler onu, hıh!
Size gelince Felisata Mikhailovna, eğer o yalınayak Matr-yoshka'nıza s‰yleyip, her gˆn
penceremin ‰nˆnde b‰ğˆrˆp duran ineğinizi oradan „ektirmezseniz o kızın bacaklarını
kırarım! Hoş„a kalın Marya Aleksandrovna, size iyi şanslar dilerim! Hıh!"
Sofya Petrovna gitti. Konukların hepsi gˆlˆyordu. Marya Aleksandrovna utancından yerin
dibine girmişti.
"İyice i„miş" dedi Natalya Dmitriyevna tatlı tatlı.
122
"Bu ne kˆstahlık!" "Quelleabominablefemme!"* " Kendini maskara etti!" "Ne rezil şeyler
s‰yledi!"
"Şu nişan da neyin nesi? Ne nişanı?" diye sordu Felisata Mikhailovna alaylı alaylı.
"‡ok iğren„!" diye patladı Marya Aleksandrovna en sonunda. "Bu canavarlar bir sˆrˆ acayip
dedikoduları sa„arak geziyorlar! Bizim „evremizde bu tˆr kadınların olması beni hi„
şaşırtmıyor, asıl şaşırtıcı olan b‰ylelerinin ilgi g‰rmesi, dinlenmesi, yˆreklendiril-mesi,
inanılması..."
"Prens! Prens!" diye bağırdı bˆtˆn konuklar hep bir ağızdan. "Ah ce cherprince!"**
"‡ok şˆkˆr! Şimdi bˆtˆn hikŠyeyi ‰ğreniriz" diye fısıldadı Felisata Mikhailovna yanındakine.
* Ne iğren„ kadın ** Şu sevgili prens.
123
ON ‹‡‹NC‹ BˆL‹M
Prens y‚z‚nde tatlı bir g‚l‚msemeyle i„eri girdi. On beş dakika •nce Mozglyakov'un
y‚reğine soktuğu sıkıntı kadınları g•r‚r g•rmez kayboluvermişti. Şeker gibi eriyiverdi.
Kadınlar onu sevin„ „ığlıklarıyla karşıladılar. Genellikle kadınlar bizim ihtiyara sıcak
davranır, b‚y‚k bir samimiyet g•sterirlerdi. Onları eğlendirmenin p‚f noktalarını gayet iyi
bilirdi. Daha o sabah Felisata Mikhailovna (kuşkusuz şaka olarak) Prens isteyecek olsa
dizlerinde oturacağını, „‚nk‚ "„ok tatlı, „ok sevimli bir ihtiyar" olduğunu s•ylemişti. Marya
Aleksandrovna g•zlerini Prens'e dikmiş, tavırlarından bir şeyler anlamaya, b•ylelikle de k•t‚
durumundan kurtulmaya „alışıyordu. Mozglyakov'un kendisine ihanet ettiği ve b‚t‚n
projesinin tehlikeye girdiği a„ıktı. Prens'in y‚z ifadesinden bu t‚r bir şey okunmuyordu. Her
zamanki ve o sabahki halinden farklı değildi.
"İşte sonunda Prens geldi! Biz de sizi bekleyip durduk!" dedi birka„ kadın.
"Sabırsızlanmıştık Prens!" dedi diğerleri.
124
"İl-ti-fat ediyorsunuz" diye kekeledi Prens, semaverin fo-kurdadığı masaya otururken.
Kadınlar hemen „evresini sardı. Marya Aleksandrovna, Natalya Dmitriyevna ve Anna
Nikolayevna ile yalnız kaldı. Afanasy Matveich'in y‚z‚nde saygılı bir g‚l‚mseme vardı.
Mozglyakov da g‚l‚yor ve kışkırtıcı bir şekilde Zina'yı s‚z‚yordu. Zina ise ona hi„ aldırış
etmeden babasının yanına gitti ve ş•minenin •n‚ndeki koltuğa oturdu.
"Ah Prens bizden ayrılmak ‚zere olduğunuz doğru mu?" dedi Felisata Mikhailovna.
"Evet mesdames*" •yle. Hemen yurt-dı-şı-na „ıkmak istiyorum."
"Yurtdışına mı Prens?" diye bağırdılar koro halinde. "Bu da nereden „ıktı?"
"Yurt-dı-şı-na ya" dedi Prens kendine „ekid‚zen verirken. "ˆzellikle bazı yeni fi-kir-ler i„in
gitmek istiyorum."
"Ne t‚r yeni fikirler? Ne hakkında?" dedi kadınlar birbirlerine bakarak.
"Evet, yeni fikirler" diye tekrarladı Prens, derin bir inan„ havasıyla. "Herkes bug‚nlerde yeni
fikirler edinmek i„in gidiyor. Ben de yeni fikirler edinmek istiyorum."
"Sanırım mason locasına katılacaksınız Amca, •yle mi?" diye araya girdi Mozglyakov,
hanımların •n‚nde aklını ve şakacılığını g•stermek ister gibi.
"Evet oğlum, haklısın" dedi Prens hi„ beklenmedik bir şekilde. "Zaten yurtdışında mason
locasına kayıtlıydım. Pek „ok g‚zel fikirlerim \ ardı. O zamanlar „ağdaşlığa katkım olmasını
istemiştim. Frankfurt tayken, yanımda g•t‚rd‚ğ‚m uşağım Sidor'a •zg‚r bir yaşam sunmaya
karar vermiştim, ama o beni bırakıp ka„tı. Garip bir adamdı.. Sonra ona Paris'te rastladım,
uzun favorili bir z‚ppe olup „ıkmıştı. Yanında gen„ bir kadınla y‚r‚yordu. Bana baktı, selam
* HarımlŒr.
125"Haydi Prens, ger„ekten bize anlatamaz mısınız? Olağan‚st‚ bir r‚ya olmalı!" dedi Anna
Nikolayevna.
"‡ok giz-li" dedi Prens yine, hanımları meraklandırmaktan b‚y‚k bir zevk alarak.
"‡ok ilgin„ olmalı!" diye bağırdılar.
"Her iddiasına varım, Prens r‚yasında „ok g‚zel bir hanımın •n‚nde diz „•km‚ş, ona olan
aşkım s•yl‚yordu!" dedi Felisata Mikhailovna. "Haydi Prens itiraf edin! Haydi sevgili Prens
itiraf edin!"
"İtiraf edin Prens, itiraf edin!" diye „ınladı, her taraftan gelen „ığlıklar.
Prens „ığlıkları kendinden ge„miş bir zafer edasıyla dinliyordu. Kadınların s•zleri gururunu
okşuyordu, neredeyse ağzının suyu akacaktı.
"R‚yam „ok gizli dediysem de, „ok doğru bir tahminde bulunduğunuzu kabul etmek
zorundayım, sevgili bayan."
"Bildim!" diye bağırdı Felisata Mikhailovna kendinden ge„erek. "Evet Prens! Artık başka
„are kalmadı, şimdi bize o g‚zel kadının kimliğini a„ıklayın!" "Evet, haydi!" "Buralı mı?"
"Sevgili Prens s•yleyin!"
"S•ylemelisiniz Prens! Mecbursunuz!" diye „ınladı sesler, d•rt bir yandan.
"Mesdames, mesdamesl... Eğer bu kadar ısrarla bilmek istiyorsanız, size bir tek şey
s•yleyebilirim: „ok b‚-y‚-le-yi-ci bir kadın, eğerdeyim yerindeyse tanıdığım en namuslu gen„
kız" dedi Prens, ağzından sular sa„arak. Tamamen eriyip bitmişti.
"B‚y‚leyici! Ve... buralı! Kim olabilir?" diye meraklandılar, birbirlerine anlamlı anlamlı
bakıp, g•z kırparak.
128
"İ„imizdeki en g‚zel kadın olmalı" dedi Natalya Dmitriyevna, kocaman ellerini ovuşturup,
sinsi g•zlerini Zina'ya „evirerek. Herkes de Zina'ya baktı.
"Ama Prens, madem b•yle r‚yalar g•r‚yorsunuz neden evlenmiyorsunuz?" diye sordu
Felisata Mikhailovna, herkese anlamlı anlamlı bakarak.
"Ne muhteşem bir t•ren hazırlardık size!" diye s•ze karıştı bir başkası.
"Evlenmelisiniz sevgili Prens!" dedi bir ‚„‚nc‚s‚.
"Evlenin, evlenin!" diye bağrıştılar d•rt bir yandan. "Neden olmasın?"
"Evet ya, neden olmasın?" dedi Prens utanarak, b‚t‚n bu patırtıdan şaşkına d•nm‚şt‚.
"Amca!" dedi Mozglyakov.
"Ah evet, anlıyorum! Aslında bundan sonra evlenmemin imk†nsız olduğunu size s•ylemek
‚zereydim mesdames, sevgili ev sahibimizle „ok g‚zel bir gece ge„erdik, yarın manastıra
Peder Mi-sail'e gidiyorum. Sonra da Av-ru-pa'daki fikirleri izlemek i„in yurtdışına."
Zina sapsarı oldu ve anlatılmaz bir acıyla annesine baktı. Ama Marya Aleksandrovna kafasını
toparlamıştı bile. O ana kadar beklemiş ve nabız yoklamıştı. Planının tahribatı „ok ilerlemiş,
d‚şmanları „ok uzun yol almışlardı, bunu biliyordu. Sonunda y‚z başlı yılanı bir vuruşta
•ld‚rmeye karar verdi. B‚y‚k bir heybetle koltuğundan kalktı, c‚ce d‚şmanlarına gururlu bir
bakış atarak, kararlı adımlarla masaya yaklaştı. Bakışında ilham ateşi vardı. Zehirli
dedikoducuları şaşkına „evirmeye, aşağılık MozgŒyakov'u bir hamamb•ceği gibi ezmeye, o
aptal Prens ‚zerinde yitirdiği etkisini, tek bir kararlı ve cesur darbeyle geri kazanmaya
kararlıydı. Kuşkusuz bunlar b‚y‚k bir y‚reklilik gerektirirdi, o da Marya Alek-sandrovna'da
fazlasıyla vardı zaten!
"Mesdames" diye başladı ciddi, vakarlı bir tavırla (Marya
129Aleksandrovna vakara bayılırdı). "Mesdames, deminden beri sizin konuşmalarınızı, ince
şakalarınızı ve imalarınızı dinledim. Sanırım artık benim de konuşma zamanım geldi. Burada
b‚y‚k bir ras-lantı sonucu toplanmış olduğumuzu hepiniz biliyorsunuz, kuşkusuz buna „ok
memnun oldum... Size bir aile sırrımızı, nezaket kurallarının gerektirdiği s‚reden •nce
a„ıklamayı hi„ d‚ş‚nm‚yordum. ˆzellikle de sevgili konuğumuzdan •z‚r diliyorum. Sanırım
kendisi de bazı imalarla bu konuya değindi bile. Bundan anladığım kadarıyla da, aile
sırrımızın a„ıklanmasına bozulmak bir yana kendisi de bunu istiyor gibi geliyor bana... ˆyle
değil mi Prens, yanılıyor muyum?"
"Evet, haklısınız... ‡ok memnun olurum..." dedi Prens, neler olduğunu bile anlayamadan.
Marya Aleksandrovna, daha b‚y‚k bir etki yaratmak i„in ş•yle bir durup soluk aldı,
oturanlara teker teker baktı. Hepsi huzursuz ve a„g•zl‚ bir merakla onu dinliyordu.
Mozglyakov ‚rperdi. Zina kıpkırmızı oldu ve koltuğundan kalktı; Afanasy Matveich
olağan‚st‚ bir şeyler olacağı beklentisiyle mendiline s‚mk‚rd‚.
"Evet mesdaınes, şimdi size aile sırrımızı b‚y‚k bir zevkle a„ıklıyorum. Bug‚n •ğleden sonra
Prens, kızımın erdemliliğinden... ve g‚zelliğinden „ok etkilendi, ona evlenme teklif etme
l‚tfunda bulundu. Prens!" dedi heyecandan titreyen bir sesle. "Sevgili Prens, bunları
s•ylediğim i„in l‚tfen bana kızmayın! Duyduğum b‚y‚k sevin„, kalbimden bu sırrı koparıp
aldı... hangi anne beni bu y‚zden ayıplayabilir ki?"
Marya Aleksandrovna'nın tour de force*''nun yarattığı etkiyi anlatacak kelime bulamıyorum.
Herkes hayretten donup kalmıştı. Sırrını bildiklerini ima etmenin Marya Aleksandrovna'yı
„ok korkutacağım d‚ş‚nen, sırrı •nceden keşfederek onu yıkmayı planlayan ve sırf imalarla
bile onu •l‚mc‚l bir endişeye sokacaklarını hesap eden art niyetli kadınların, bu c‚retk†r
a„ıks•zl‚l‚k kar-
Şaşılacak bir g‚„ ve yetenek g•sterisi.
130
şısında dilleri tutuldu. B•ylesi y‚rekli bir a„ıks•zl‚l‚k bile hesaba katılması gereken bir
g‚„t‚. Demek ki Prens Zina'y la kendi isteğiyle evleniyordu? Kandırılmamış, i„kiyle sarhoş
edilmemiş ya da tuzağa d‚ş‚r‚lmemişti! Kurnazlıkla evliliğe zorlanmamıştı! Demek Marya
Aleksandrovna hi„ kimseden korkmuyordu? Prens baskı altında evlenmediğine g•re bu işi
bozmak imk†nsızdı. Bir an i„in fı-sıldaşmalar oldu, arkasından da sevin„ „ığlıkları koptu.
Marya Aleksandrovna'yakoşup ilk sarılan Natalya Dmitriyevna oldu; onun arkasından Anna
Nikolayevna ve Felisata Mikhailovna geldiler. Herkes yerinden kalkmış, hareket halindeydi.
Bazıları da d‚şmanlıktan sapsarı kesilmişti. Utanıp sıkılmış Zina'y ı kutladılar; Afanasy
Matveich de elden ele dolaştı. Marya Aleksandrovna kollarını g•sterişle uzatıp, zorla kızını
kucakladı. Prens b‚t‚n bu olanları hayretler i„inde seyrediyor, bir yandan da g‚l‚msemeye
devam ediyordu. Aslına bakılırsa olanlar hoşuna gitmiyor da değildi. Anne kız
kucaklaşırlarken mendiliyle tek g•z‚ndeki yaşı da sildi. Hemen onun da başına ‚ş‚şt‚klerini
s•ylemeye gerek yok tabii.
"Kutlarız Prens, kutlarız!" „ığlıkları y‚kseldi, her yandan.
"Demek evleniyorsunuz?"
"Ger„ekten evleniyorsunuz?"
"Sevgili Prens evleniyorsunuz ha?"
"Evet, evet" dedi Prens, kutlamalara „ok sevinerek. "Beni en „ok sevindiren asla
unutamayacağım ilginiz. Charmant! charmant! G•zlerimi yaşarttınız..."
"Gelip beni •p‚n Prens!" diye bağırdı Felisata Mikhailovna, •tekileri bastıran bir sesle.
"İtiraf etmeliyim ki" diye başladı ikide bir s•z‚ kesilen Prens, "beni en „ok şaşırtan, sev-gili
ev sahibemiz Marya Alek-sandrovna'nın r‚yamı ola-ğan-‚st‚ bir bi„imde bilmiş olması.
Sanki r‚yayı o g•rm‚ş gibi. Olağan-‚st‚ bir yetenek! Olağan-‚st‚ bir yetenek!"
131
"Ah Prens, yine mi r‚ya?"
"Haydi Prens itiraf edin, s•yleyin!" diye bağırdılar, etrafım sararak.
"Evet Prens, artık bir şey saklamak i„in neden yok, bize sırrınızı s•ylemenizin zamanı geldi"
dedi Marya Aleksandrovna, ciddi ve kesin bir ifadeyle. "S•z kestiğimizi herkese s•ylemek
istediğiniz konusundaki ince imalarınızı ve zarafetinizi gayet iyi anlıyorum. Evet, mesdames,
bug‚n Prens'in kızımın •n‚nde diz „•k‚p, ciddi bir şekilde evlenme teklif ettiği doğru, bu
r‚ya falan değildi, ger„eğin ta kendisiydi."
"Evet, tamamen ger„eğe benziyor, her şey anlattığınız gibi" diye onayladı Prens. "Matmazel"
diye devam etti aşırı bir incelikle, h†l† şaşkınlığını ‚zerinden atamayan Zina'ya d•nerek,
"matmazel, benden •nce başkaları adınızı s•y-leme-selerdi, ben s•ylemeğe asla cesaret
edemezdim. Bu b‚y‚leyici bir r‚ya, b‚-y‚-le-yi-ci bir r‚ya. Bunları size s•yleme fırsatım
"Iduğu i„in „ok şanslıyım. ‡harmant, charmantl..."
"Tanrı aşkına, bu da nesi? H†l† r‚yadan s•z ediyor" diye fısıldadı Anna Nikolayevna, dehşete
d‚ş‚p sapsarı kesilmiş Marya Aleksandrovna'ya. Yazık! Bu uyarılar olmadan bile Marya
Alek-sandrovna'nın kalbine bir bı„ak saplanmış, „ırpınıp duruyordu. "Neler oluyor?" diye
fısıldaştı kadınlar, birbirlerine bakarak. "Ger„ekten sevgili Prens" diye başladı Marya
Aleksandrovna, zoraki bir g‚l‚msemeyle, "beni şaşırtıyorsunuz. Bu r‚ya lafı da nereden „ıktı?
Şu ana kadar şaka yaptığınızı d‚ş‚n‚yordum, ama... eğer şakaysa tadı ka„tı artık... Yine de
bunu dalgınlığınıza vermek istiyorum, ama..."
"Belki ger„ekten de dalgınlıktandır" diye fısıldadı Natalya Dmitriyevna.
"Ah evet ya... belki „ok dalgın olduğum i„in" diye onayladı Prens, daha ondan ne istediklerini
doğru d‚r‚st anlayamadan. "Bakın size bir hi-k†-ye anlatayım. Bir keresinde, Petersburg'da
bir cenaze
132
t•renine „ağrılmıştım, maison bourgeoise, mais honnete*, dalgınlığıma gelmiş ve isim
g‚n‚yle karıştırmışım. İsim g‚n‚ kutlaması bir haf-ta •nceydi. Hanım i„in •zellikle de bir
demet kamelya alıp gitmiştim. İ„eri girdim ki ne g•reyim? Saygıdeğer, yaşlıca bir adam
masada uzanmış yatıyor. ˆyle şaşırdım ki elimdeki „i„ekleri ne yapacağımı bilemedim."
"Prens, şimdi hik†yenin sırası değil!" dedi Marya Aleksandrovna kızgınlıkla. "Kızımın koca
peşinde koşacak hali yok, siz bu sabah, tam burada, şu piyanonun •n‚nde ona evlenme teklif
ettiniz. Benim zorumla yapmadınız... Hatta beni „ok şaşırttığınızı da s•yleyeyim... O anda
aklıma bir şey gelmişti, ama uyuyup uyanmanızı beklemiştim. Ne de olsa ben bir anneyim, o
da benim kızım... Burada bir r‚yadan s•z ediyorsunuz, ˆnce ima yoluyla nişanınızı duyurmak
istediğinizi sandım. İnsanların sizi caydırmak isteyebileceklerinin farkındayım... Hatta
bunların kimler olacağı konusunda da kuşkularım var... ama... hemen şimdi kendiniz a„ıklama
yapın Prens, tatmin edici bir a„ıklama yapın. Namuslu bir evde b•yle şakalar yapılmaz..."
"Ah evet, namuslu bir evde b•yle şakalar yapılmaz" diye kabullendi Prens, sanki trans
halindeymiş gibi. Biraz rahatsızlık duymaya başlamıştı.
"Soruma cevap vermediniz Prens. Bana kesin bir cevap vermenizi bekliyorum. L‚tfen,
herkesin •n‚nde, bu sabah kızıma evlenme teklif ettiğinizi tekrarlayın."
"Evet, tekrar edeceğim. Size daha •nce de s•ylediğim gibi Fe-lisata Mikhailovna r‚yamı
zaten tahmin etmişti."
"R‚ya falan değildi! Değildi!" Marya Aleksandrovna-•fkeyle bağırmağa başladı. "R‚ya
değildi, ger„ekti, duyuyor musunuz ger„ekti!"
"Ger„ek miydi?" diye bağırdı Prens, şaşkınlık i„inde koltuğundan kalkarak. "Baksana oğlum!
Senin kehanetin ger„ekleşti!"
Kentli ve şerefli bir aile.
133
dedi Mozglyakov'a d•nerek, "Œnanın sevgili Marya Stepanovna siz hayal g•r‚yorsunuz!
Bunun r‚ya olduğundan eminim ben!"
"Olamaz Tanrım!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna.
"Canınızı -sıkmayın Marya Aleksandrovna" dedi Natalya Dmitriyevna, araya girerek. "Prens
belki de unutmuştur, şimdi hatırlar."
"Size de şaşıyorum Natalya Dmitriyevna" dedi Marya Aleksandrovna •fkeyle, sert sert.
"B•yle şeyler unutulur mu hi„? B•yle bir şeyi insan nasıl unutur? Tanrı aşkına Prens! Bizimle
alay mı ediyorsunuz? Yoksa kendinizi Dumas'nın kahramanlarından biri mi sandınız? Ama
b•yle bir şey yaşınıza hi„ uymuyor, size g•re bir şey değil! Benim kızım Fransız vikontesi
değil. Kısa bir s‚re •nce kızım size burada şarkı s•ylemişti, siz de ona hayran olmuş ve diz
„•k‚p evlenme teklif etmiştiniz. R‚ya mı g•r‚yorum ben? Uyuyor muyum yoksa? S•yleyin
Prens, uyuyorum da r‚ya mı g•r‚yorum?"
"Evet ya, aslına bakılırsa uyumuyorsunuz..." dedi Prens, ne yapacağını bilmez bir halde. "Ben
de uyumuyorum. Biliyorsunuz, biraz •nce uyuyordum ve bir r‚ya g•rd‚m..."
"‡ok ayıp size! Tanrı aşkına bu da neyin nesi? Bir uyuyorsunuz, bir uyumuyorsunuz, sonra
tekrar uyuyorsunuz, derken yine uyumuyorsunuz! Bundan ne anlaşılacağına şeytanın bile aklı
ermez! Sayıklıyor musunuz Prens?"
"Evet ya şeytan bile bilmez... Sanırım ipin ucunu tamamen ka„ırdım artık..." dedi Prens,
etrafına endişeyle bakarak.
"Eğer d‚ş olsa, siz hi„ kimseye anlatmadığınız halde ben nasıl b‚t‚n ayrıntıları bilebilirim
ki?" dedi Marya Aleksandrovna „ılgın gibi.
"Belki Prens birine s•ylemiştir" dedi Natalya Dmitriyevna.
"Evet ya, belki de birine s•ylemişimdir" diye tekrarladı, iyiden iyiye şaşırmış,bir halde.
134
"Tam bir bilmece!" diye fısıldadı Felisata Mikhailovna ya-nındakine.
"Of Tanrım! Artık sabrım t‚kendi!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna, „ılgın gibi ellerini
sıkarak. "Size bir aşk şarkısı s•ylemişti, bir aşk şarkısı! Bu damı r‚yaydı?"
"ˆyle ya, sanki bir aşk şarkısı gibiydi" diye mırıldandı Prens d‚ş‚nceli d‚ş‚nceli, sonra
birden y‚z hatlarına canlılık geldi.
"Sevgili oğlum!" diye bağırdı Mozglyakov'a d•nerek. "Yu-kardayken sana bir aşk şarkısı
olduğunu s•ylemeyi unutmuşum. İ„inde kaleler vardı, bir s‚r‚ kale ve bir de †şık. Evet,
hatırlıyorum... sonra ağladım... Ama şimdi, r‚ya mıydı, yoksa ger„ek miydi anlamakta g‚„l‚k
„ekiyorum..."
"Amca, d‚r‚st„e s•ylemek gerekirse, bunda anlaşılmayacak bir şey yok, her şey „ok basit"
dedi Mozglyakov, sesindeki belli belirsiz bir titremeye rağmen elinden geldiğince sakin bir
şekilde. "Bence siz şarkıyı ger„ekten de dinlediniz. Zinaida Afanasy muhteşem s•yler.
Yemekten sonra sizi buraya getirdiler ve Zinaida Afanasy size bir aşk şarkısı s•yledi. O
zaman ben burada değildim, ama sanırım eski g‚nlerinizi hatırlayıp duygulandınız, belki de
bize bu sabah anlattığınız, hani o beraber şarkı s•ylediğiniz vikontesi hatırladınız. Sonra
şekerleme yapmak i„in yattığınız zaman, g‚zel hatıralarınızın etkisiyle r‚yanızda †şık oldunuz
ve evlenme teklif ettiniz..."
Marya Aleksandrovna bu y‚zs‚zl‚k karşısında donup kaldı.
"Evet oğlum, işte aynen b•yle oldu!" diye bağırdı Prens sevin„le. "Ne g‚zel g‚nlerdi! Aşk
şarkıları dinlediğimi hatırlıyorum, sonra r‚yamda evlenmek istedim. Vikontes de oradaydı...
Sorunu nasıl da akıllıca „•z‚mledin, sevgili oğlum! Şimdi artık r‚ya olduğunda kesinlikle
eminim! Marya Vasiyevna! Œnanın yanılıyorsunuz! R‚yaydı. Yoksa sizin y‚ce duygularınızla
nasıl oynarım ben?"
"İşte! B‚t‚n bu ahlaksızlığın kimin başının altından „ıktığım iyi biliyorum" diye bağırdı
Marya Aleksandrovna, •fkeden kendinden ge„erek Mozglyakov'a d•nd‚. "Su„lu sensin, seni
onursuz
135

seni, bunlar hep senin işin! Bu zavallı ahmağın aklını karıştıran sensin. Reddedilmeyi kendine
yediremedin! Ama bu aşağılamayı •deyeceksin iğren„ yaratık! ˆdeyeceksin, •deyeceksin!"
"Marya Aleksandrovna!" diye bağırdı Mozglyakov, ıstakoz gibi kızararak. "Kelimeleriniz
„ok... bunu s•yleyecek kelime bulamıyorum. .. Sosyeteden bir hanımın b•yle kelimeler
kullanması... Ben burada bir akrabamı savunmaya „alışıyorum. Kabul etmelisiniz ki b•yle
tuzaklar kurmak..."
"Evet ya, b•yle tuzaklar kurmak..." diye tekrarladı Prens, Mozglyakov'un arkasına
saklanmaya „alışarak.
" Afanasy Matveich!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna, garip bir sesle. "Ne hakaretlere
uğradığımızı g•rm‚yor musun? Yoksa g•revlerine sırt mı „evirdin? Ailenin reisi değil de
bostan korkuluğu falan mısın? Ne diye •yle boş boş '•akıp duruyorsun? Başka bir erkek olsa
ailesinin onuruna s‚r‚len bu lekeyi kanla temizlerdi!..."
" Kadın!" diye başladı Afanasy Matveich ciddi bir tavırla, kendisine ihtiya„ duyulmasından
gururlanarak. "Kadın! Sakın r‚ya g•rm‚ş olmayasm, belki de uyanınca ger„eklerle
karıştırdın..."
Bu ustaca tahminini tamamlamak kaderinde yokmuş Afanasy Matveich'in. O ana kadar hanım
konuklar yapay bir ağırbaşlılıkla kendilerini tutmuşlardı, ama o andan sonra artık h†kim
olunamayan bir kahkaha tufanı odayı doldurdu. G•rg‚ kurallarını bir tarafa bırakan Marya
Aleksandrovna, kocasının g•zlerini oymak niyetiyle yerinden fırladı, ama onu zorla tuttular.
Natalya Dmitriyevna bir par„a daha zehir akıtabilmek i„in durumdan yararlanmasını bildi.
"Ah Marya Aleksandrovna, belki de ger„ekten •yle oldu ve siz boşu boşuna kendinizi
t‚ketiyorsunuz" dedi bal gibi bir sesle.
"Nasıl oldu yani? Ne oldu?" diye bağırdı Marya Aleksandrovna, ne dediğini tam olarak
anlamayarak.
"Ah Marya Aleksandrovna bilirsiniz herkese olur canım..." "Ne olur? Niyetiniz nedir sizin,
bana işkence etmek mi?"
136
" Belki ger„ekten r‚ya g•rd‚n‚z."
"R‚ya mı? R‚ya mı? Bunu ne cesaretle y‚z‚me karşı s•y-leyebiliyorsunuz?"
"Canım belki de •yle oldu" dedi Felisata Mikhailovna. "Evet ya, belki de •yle" diye
mırıldandı Prens de.
"Bu da karışıyor, bu da! Aman Tanrım!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna ellerini
kaldırarak.
"Kendinizi ‚z‚yorsunuz Marya Aleksandrovna! Unutmayın ki r‚yaları Tanrı g•nderir. Tanrı
bir şey isterse ona kimse engel olamaz, her şey onun kutsal ellerindedir. Kızmakla bir şey elde
edilmez."
"Evet ya, kızmakla bir şey elde edilmez" dedi Prens emin bir şekilde.
"Beni deli yerine mi koyuyorsunuz?" dedi Marya Aleksandrovna, •fkeden g‚„l‚kle nefes
alarak. İnsan artık bu kadarına dayanamazdı. Sandalyeye doğru gidiyordu ki bayılıverdi. Bir
telaş başladı.
"Kibarlıktan bayıldı" diye fısıldadı Natalya Dmitriyevna, Anna Nikolayevna'ya.
Tam o anda, izleyicilerin şaşkınlıkları ve ortamın gerilimi doruk noktasındayken, o ana kadar
sessizliğini koruyan bir şahıs, •l„‚l‚ adımlarla ilerledi ve durum tamamen değişti...
137ON DˆRD‹NC‹ BˆL‹M
Zinaida Afanayevna'nın romantik bir doğası vardı. Marya Aleksandrovna'nın dediği gibi o
'sefil •ğretmen' ile 'aptal Sha-kespeare'i „ok okuduğu i„in mi b•yle olmuştu bilemem ama
Mor-dasov'da yaşadığı s‚re boyunca b•ylesine romantik daha doğrusu şimdi anlatacağımız
kadar kahramanca bir girişimde bulunmamıştı hi„.
Y‚z‚ sapsarı, g•zlerinde kararlılık ve heyecandan titreyerek ağır ağır y‚r‚d‚. ˆfkeliyken bile
g‚zeldi. Herkesi tek tek, uzun ve k‚„‚mseyen bir bakışla s‚zerek, birden başlayan sessizliğin
tar ı ortasında, daha ilk hareketini g•r‚r g•rmez canlanıp g•zlerini a„an annesine d•nd‚.
"Anne!" dedi. "İnsanları kandırmanın ne anlamı var? Neden yalan s•yleyerek adımızı
lekeliyoruz? Şu anda her şey o kadar kirlendi ki •rtmek i„in „aba harcamaya değmez!"
"Zina! Zina! Senin neyin var? Kendine gel!" diye bağırdı, dehşete d‚şen Marya
Aleksandrovna, koltuğundan fırlayarak.
138
"Bu işe kalkışmadan •nce, bu utancı kaldıramayacağımı sana s•ylemiştim anne" diye devam
etti Zina. "Kendimizi daha fazla k‚„‚lt‚p, batağa saplanmak zorunda mıyız? Ben her şeyi
‚zerime alıyorum anne, bunu bilin, „‚nk‚ herkesten „ok ben su„luyum. Bu iğren„ entrikaya
onay veren benim!... Sen annesin, beni seviyorsun, beni kendince mutlu etmeyi planlamıştın.
Sen bağışlanabilirsin, ama ben asla!"
"Herkesin i„inde bunu yapmak zorunda mısın Zina?... Ah Tanrım! Bunların başıma geleceğini
tahmin etmiştim zaten!"
"Evet anne, her şeyi s•yleyeceğim! Utan„ i„indeyim... Sen, hepimiz... hepimiz rezil olduk!"
"Abartıyorsun Zina! Kendinde değilsin sen, ne s•ylediğini bilmiyorsun! Bunları herkesin
i„inde konuşmanın ne anlamı var? Ortada hi„bir şey yok... Utanması gereken biz değiliz...
Bunu sana şimdi kanıtlayacağım..."
"Hayır anne!" diye bağırdı Zina, sesinde •fke belirtisiyle. Bize g‚lmek i„in gelen ve
d‚ş‚ncelerini asla umursamadığım bu kadınların •n‚nde daha fazla sessiz kalamam!
Aşağılamalarına katlanmaya hi„ mi hi„ niyetim yok. Hi„birisinin bana „amur atmaya hakkı
yok. Şu anda hepsi senden ya da benden „ok daha k•t‚ şeyler yapabilecek kadar zehirliler!
Nasıl oluyor da bizim yargıcımız olarak oturabiliyorlar?"
"Aman ne g‚zel! Dediklerini duydunuz mu? Buna ne dersiniz? Bizi aşağılıyor!" yorumları
geldi her taraftan.
"Ne s•ylediğinin farkında değil" diye araya girdi Natalya Dmitriyevna.
Burada bir parantez a„arak araya girmek istiyorum: Natalya Dmitriyevna doğru s•yl‚yordu.
Zina ger„ekten onları yargı„ olarak g•rm‚yordu da, neden hepsinin •n‚nde a„ıklamalar
yapmaya kalkmıştı? Zinaida Afanasyevna, genellikle biraz aceleci davranırdı. Mordasov'un
kurnaz g•zlemcileri ileride b•yle bir g•r‚şte bulunmuşlardı. Her şey yoluna konup, uzlaşma
sağlanabilirdi.
139
Marya Aleksandrovna o akşam aceleciliği ve y‚zs‚zl‚ğ‚yle her şeyi y‚z‚ne g•z‚ne
bulaştırmıştı. Yapılması gereken ihtiyarı maskaraya „evirip yollamaktı! Ama hayır, sağduyu
kuralları ve Mordasov bilgeliğinin tam tersine, Zina Prens'e d•n‚p, "Prens" diye başladı s•ze.
Prens o kadar etkilenmişti ki, hemen yerinden fır-layıverdi. "Prens, beni affedin! Bizi
bağışlayın! Sizi kandırdık, sizi tuzağa d‚ş‚rd‚ğ‚m‚z i„in su„luyuz..."
"Kendine gel, zavallı „ocuğum!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna •fkeyle.
"Sevgili bayan! Sevgili bayan! Ma charmante enfan•..." diye mırıldandı Prens.
Zina'nın gururlu, coşkulu ve fazlasıyla hayalperest karakteri onu ger„eklerin •tesinde bir
nezakete itiyordu. İtirafları y‚z‚nden kıvranıp duran annesini bile unutmuştu.
"Evet, ikimiz de sizi kandırdık Prens. Annem, sizi benimle evlendirmeğe „alışmakla, ben de
b•yle bir plana razı olmakla. Sizi şarapla sarhoş ettik, ben şarkı s•yleyip •n‚n‚zde kırıttım.
Siz zayıf ve savunmasız bir adam olarak kandırıldınız, Pavel Alek-sandrovich'in dediği gibi,
zenginliğiniz ve adınız y‚z‚nden kandırıldınız. B‚t‚n bunlar „ok al„ak„a, ger„ekten „ok
‚zg‚n‚m. Ama size yemin ederim Prens, benim b•yle adi bir işe karışmam bayağı bir neden
y‚z‚nden değildi. Ben yalnızca... Aman canım neler s•yl‚yorum ben? İnsanın b•yle bir şeyi
yaptığı i„in kendini aklamaya kalkması iki kat daha al„ak„a! Size şunu s•yleyeyim Prens,
eğer sizden herhangi bir şey almış olsaydım karşılığında sizin oyuncağınız, hizmet„iniz,
dans„ınız, k•leniz olacaktım... Buna and i„tim ve andımı tutacaktım!..."
Boğazındaki g‚„l‚ bir kasılma bir an i„in susmasına neden oldu. B‚t‚n kadınlar yerlerine
„akılmış, dinliyorlardı, g•zleri yuvalarından „ıkacaktı. Zina'nın hi„ beklenmedik ve onlara
g•re tamamen akıl almaz davranışından hayrete d‚şm‚şlerdi. Yalnızca Prens, Zina'mn
s•ylediklerinin yansını bile anlamadığı halde „ok duygulanmış, g•zleri yaşarmıştı.
140
"Ama ben sizinle evlenirim, ma belle enfant, eğer bu kadar istiyorsanız" diye mırıldandı. "Bu
benim i„in b‚y‚k bir onur olacak! Ama inanın, b‚t‚n bunlar ger„ek-ten bir r‚ya... Bir s‚r‚
r‚ya g•r‚r‚m ben. Peki bu seferki neden bu kadar heyecan yarattı acaba? Ger„ekten hi„bir
şey anlamıyorum, mon ami" diye devam etti Mozglyakov'a d•nerek. "Belki sen bana
a„ıklarsın, l‚tfen..."
"Size gelince Pavel Aleksandrovich!" diye araya girdi Zina, Mozglyakov'a d•nerek, "bir
zamanlar, gelecekteki kocam olarak baktığım ve şimdi benden zalimce •c‚n‚ alan siz, nasıl
oldu da bu kadınlarla birlik olup bana işkence ettiniz, beni utan„ i„inde bıraktınız? Birde beni
sevdiğinizi s•yl‚yordunuz! Ama ben size •ğ‚t verecek durumda değilim! Sizden daha
su„luyum. Size k•t‚l‚k yaptım, sizi bazı s•zlerle kandırdım, s•ylediğim her şey yalan ve
şeytancaydı! Sizi hi„ sevmedim, eğer sizinle evlenme noktasına kadar geldiysem, sırf
buradan, bu lanet olası kasabadan gitmek, bu pis kokan bataktan kurtulmak i„indi... Ama size
yemin ederim eğer sizinle evlenseydim, iyi ve sadık bir eş olurdum... Benden •c‚n‚z‚ „ok
zalimce aldınız. Bu gururunuzu okşayacaksa..."
"Zinaida Afanasyevna!" diye bağırdı Mozglyakov.
"Eğer h†l† bana karşı nefret besliyorsanız..."
"Zinaida Afanasyevna!!"
"Eğer" diye devam etti Zina, g•zyaşlarını tutmaya „alışarak, "eğer beni sevseydiniz..."
"Zinaida Afanasyevna!!!"
"Zina! Zina! Kızım!" diyerek ağlamaya başladı Marya Aleksandrovna.
"Be ı aşağılık adamın biriyim Zinaida Afanasyevna, tanı bir aşağılığım!" dedi Mozglyakov ve
odada b‚y‚k bir g‚r‚lt‚ koptu. Şaşkınlık ve •fke „ığlıkları atıldı ama Mozglyakov hi„bir şey
d‚-ş‚nmedsn ve konuşamadan yerinde „akılmıştı...
Uysallığa „ok alışmış ve bir aralık •fkelenip, karşı koymaya, kararlı ve tutarlı davranmaya
kalkışan zayıf ve basit karakterli in-
141
sanlar i„in, kararlılıklarının ve tutarlılıklarının asla aşamayacağı bir ara „izgi, bir sınır vardır.
Karşı „ıkmaları •nce „ok şiddetli olur. Hatta şiddet „ılgınlık derecesine kadar varır. G•zlerini
sımsıkı kapatıp, karşılarına „ıkan engellere saldırırlar ve kaldıramayacakları y‚kleri
omuzlarlar. Ama belli bir noktaya gelince, kendi kendilerine şaşarlar ve yıldırım „arpmış gibi
durup kendilerine o korkun„ soruyu sorarlar: "Ne yaptım ben?" Sonra hemen gevşerler,
sızlanmaya başlarlar, a„ıklamak isterler, diz „•k‚p bağışlanmayı dilerler, her şeyin eskisi gibi
olmasını isterler!... Mozglyakov'a da aynı b•yle olmuştu. ˆnce •fkelenmiş, şu anda
su„luluğunu duyduğu şeyleri yapmış, gururunu ve •fkesini tatmin ettikten sonra kendisinden
nefret etmeğe başlamıştı. Zina'nın beklenmedik davranışı karşısında birden ezilip b‚z‚lm‚ş
ve vicdan azabı „ekmişti. Kızın son s•zleri onu tamamen sarstı.
"Ben eşeğin biriyim Zinaida Afanasyevna!" diye bağırdı, acı bir vicdan azabıyla. "Hayır, ne
eşeği? Eşek bile hi„ kalır! Ben eşekten de beter biriyim! Ama Zinaida Afanasyevna, bir
eşekten onurlu bir adam yaratılacağını size kanıtlayacağım... Amca, ben sizi kandırdım! Evet
ya, sizi kandırdım! Uyumuyordunuz; yaptığınız evlenme teklifi ger„ekti! Ben
reddedilmişliğimin •c‚n‚ almak i„in sizin r‚ya g•rd‚ğ‚n‚z‚ s•yledim."
"Ne acayip itiraflar" diye fısıldadı Natalya Dmitriyevna, Anna Nikolayevna'nın kulağına.
"Sevgili oğlum" dedi Prens, "biraz sakinleş, bağnşlarmla beni ger„ekten kor-ku-tu-yor-sun.
Emin ol ya-nı-lı-yor-sun... Gerek-liy-se pek†l† da evlenebilirim, ama beni r‚ya olduğuna sen
inandırdın..."
"Size nasıl anlatayım? S•yleyin bana ona nasıl anlatabilirim? Amca! Amca! Bu „ok •nemli
bir sorun, •nemli bir aile sorunu! Bir d‚ş‚n‚n! Gayret edin!"
"Tamam oğlum, d‚-ş‚-ne-ce-ğim. Şimdi g•rd‚ğ‚m her şeyi sırayla hatırlayayım. ˆnce
arabacım Fe-o-fil'i g•rd‚m..."
142
"Feofil konusunu a„mayın Amca!"
"Ah evet, sanırım şimdi ger-„ek-ten zamanı değil. Sonra Na-pol-yon'u g•rd‚m, sonra „ay
i„iyorduk, bir hanım geldi ve şekeri yiyip bitirdi...'
"Ama Amca" diye parlayıverdi Mozglyakov, ne dediğinin farkına bile varmadan. "Onlar size
Marya Aleksandrovna'nın Natalya Dmitriyevna i„in bu sabah anlattıklarıydı! Yani ben de
oradaydım, kulaklarımla duydum! Saklanıp anahtar deliğinden sizi dinledim..."
"Bu da ne demek oluyor, Marya Aleksandrovna?" dedi Natalya Dmitriyevna, araya girerek.
"Demek Prens'e bile şekerliğinizden şeker „aldığımı s•ylediniz, •yle mi? Evinize şeker
„almak i„in mi geliyorum?..."
"‡ekil git başımdan!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna, iyice fenalaşarak.
"Hayır, bir yere gitmem Marya Aleksandrovna. Benimle b•yle konuşamazsınız. Demek
şekerinizi „aldım •yle mi? Zaten uzun s‚redir hakkımda b•yle „irkin dedikodular
yaydığınızın far-kındaydım. Sofya Petrovna bana her şeyi anlattı... Demek sizin şekerinizi
„aldım ha?..."
"Ama mesdames" diye bağırdı Prens, "size yalnızca bir r‚ya olduğunu s•yledim ya! Ben her
t‚rl‚ r‚ya g•r‚r‚m!..."
"Lanet olası tas suratlı!" diye mırıldandı Marya Aleksandrovna.
"Demek tas suratlıyım ha?" diye „ığlık attı Natalya Dmitriyevna. "Peki sen nesin? Bana her
yerde tas suratlı deyip gezdiğini de biliyorum! Benim hi„ olmazsa aklı başında bir kocam var,
seninki ne, aptalın teki..."
"Ah evet, hatırlıyorum, bir de tas suratlı vardı" diye mırıldandı Prens bilin„siz bir şekilde,
Marya Aleksandrovna ile daha •nce yaptıkları konuşmayı hatırlayarak.
143
" Siz de mi soylu kadınlara ad takıyorsunuz? Bu ne c‚ret Prens! Ben tas suratlıysam siz de tek
bacaklı bir moruksunuz!"
"Kim? ben mi?"
"Evet, siz, hem tek bacaklısınız, hem de dişsizsiniz, yaşlı bunak!"
"G•z‚n‚z‚n biri de takma zaten!" diye bağırdı Marya Alek-sandrovna.
"Kaburga yerine korse takıyorsunuz!" diye ekledi Natalya Dmitriyevna.
"Y‚z‚n‚z tellerle tutturulmuş!"
"Kafanızdaki de peruk!..."
"Şu aptal favoriler bile takma!" diye bitirdi Marya Alek-sandrovna.
"Bari burnum kendi burnum olsun izninizle Marya Alek-sandrovna!" dedi b•yle ani a„ık
s•zl‚l‚kten sersemleyen Prens. "Sevgili oğlum! Sen bana ihanet ettin! Sa„ımın ger„ek
olmadığını onlara sen s•yledin..."
"Amca!"
"Yo oğlum, burada artık da-ha fazla kalamam. Beni baş-ka bit yere g•t‚r... Quelle societe!*
Tan-rı aşkına beni nereye getirdin b•yle?"
"Budala! Hain!" diye bağırdı Marya Aleksandrovna.
"Asıl problem buraya neden geldiğimi unut-muş olmam, ama nasıl olsa hatırlarım!" dedi
zavallı Prens. "Beni başka bir ye-re g•t‚r, yoksa bunlar beni par-„a-la-ya-cak-lar! ‹stelik...
he-men aklıma gelen yeni bir fikri not edeceğim..."
"Tamam Amca, daha o kadar ge„ olmadı; sizi bir otele g•-t‚reyim, ben de orada sizinle
kahrım..."
"Ah evet, o-te-le. Adieu, ma charmante enfanŒ... i„lerinde... yalnız sen... er-dem-li-sin. A-sil
bir kızsın! Gidelim oğlum!"
* Bu nasıl bir topluluk!
144
Prens'in gidişinden sonraki k•t‚ kapanış sahnesini anlatmayacağım. Kadınlar bağrış „ağrış ve
hakaretlerle gittiler. Marya Aleksandrovna, •nceki şanının yıkıntıları arasında bir başına kaldı.
Yazık! G‚„, zafer, saygınlık, hepsi bir gecede kaybolup gitti! Marya Aleksandrovna eski
n‚fuzunu bir daha asla kazanamayacağını biliyordu. Kasaba sosyetesi ‚zerindeki yıllar s‚ren,
zalimce egemenliği sonunda „•km‚şt‚. Peki ona ne kalmıştı? Felsefe yapmak mı? Ama
felsefe yapmadı. Korkun„ bir •fkeyle b‚t‚n gece uyumadı. Zina'nın onuru zedelendi ve
bitmez t‚kenmez bir dedikodu başladı! Korkun„tu!
D‚r‚st bir tarih„i olarak, bu tatsızlıktan en k•t‚ etkilenen kişinin Afanasy Matveich olduğunu
s•ylemeliyim. Kendisini kilere kapattı ve sabaha kadar orada dondu. Sonunda, sabah oldu
ama o da bir değişiklik yaratmadı. Talihsizlikler asla tek tek gelmezler...
145
ON BEŞİNCİ BˆL‹M
Kader bir kere insanın başına dert a„maya g•rs‚n, artık onun darbelerinin ardı arkası
kesilmez. Bunun b•yle olduğunu tek g•zlemleyen ben değilim. Sanki bir g‚n •ncesinin
rezaleti ve utancı yetmezmiş gibi kader Marya Aleksandrovna i„in daha b‚y‚ğ‚n‚ ve beterini
hazırlıyordu.
Ertesi sabah saat daha on bile olmadan, garip ve inanılması g‚„ bir s•ylenti birden kasabada
yayılmaya başladı ve insanlarımızın başına gelen her alışılmadık felakette olduğu gibi duyan
herkes bunu vahşice bir zevkle karşıladı. "İnsan bu kadar da utanmaz olur mu?" diyordu
insanlar, her bir yanda. "Nasıl oldu da kendisini bu kadar k‚„‚k d‚ş‚rd‚, g•rg‚ kurallarını
nasıl bu kadar hi„e saydı, hi„ mi utanmadı?" vs. vs.
Bakın neler oldu: O sabah erkenden, saat yediye doğru zavallı, ihtiyar bir kadın g•z‚nde
yaşlarla Marya Aleksandrovna'nın evine geldi. Hizmet„iye, k‚„‚k hanımı -yalnızca onu-
gizlice ve „abuk uyandırması i„in yalvarıp yakardı. B•ylelikle Marya Aleksand-
146
rovna'nın haberi olmayacaktı. Zina sapsarı ve şaşkın bir halde hemen yaşlı kadının yanına
koştu. Kadıncağız ayaklarına kapanıp, g•zyaşları d•kt‚ ve hasta oğlu Vasya'yı g•rmeğe
gelmesi i„in ona yalvardı. B‚t‚n geceyi „ok ağır ge„irmiş, belki de sabaha „ıkmayacakmış.
Yaşlı kadın Zina'ya hı„kırıklarla oğlunun son nefesini vermeden •nce onunla vedalaşmak
istediğini, melekler ve •lm‚şler adına yalvardığını, gelmeyecek olursa g•zlerinin a„ık
gideceğini s•yl‚yordu. Zina, gitmesinin, daha •nceki mektup olayını, yayılan „irkin
dedikoduları doğrulamak olduğunu bile bile gitmeğe karar verdi. Annesine hi„ s•ylemeden,
‚zerine bir şeyler aldı ve yaşlı kadınla beraber Mordasov varoşlarının sefil sokaklarının
yolunu tuttu. Yolun hemen kenarında, yanları „•km‚ş, toprağa iyice batmış, pencereden „ok
yarığa benzeyen a„ık-lıklarıyla, her tarafı kardan bir duvarla „evrilmiş, k‚„‚k bir viraneye
geldiler.
İ„erde, k‚„‚k, al„ak tavanlı, k‚f kokulu, yansını kocaman bir sobanın işgal ettiği bir odada
gen„ bir adam, boyası d•k‚lm‚ş, tahta bir yatakta, peksimete d•nm‚ş bir d•şekte, ‚zerine
eski bir palto •rtm‚ş yatıyordu. Y‚z‚ solgun ve bitkindi. G•zlerinde sağlıksız bir ışık vardı.
Kollan birer sopa kadar ince ve kuruydu. G‚„l‚kle soluk alıyordu. Bir zamanlar yakışıklı
olduğu belliydi. Hastalık g‚zel y‚z‚n‚n ince hatlarını bozmuştu. Şimdi veremli ya da •l‚mc‚l
her hastaya olduğu gibi, onun da y‚z‚ne bakmak „ok korkun„ ve ‚z‚c‚yd‚. Yaşlı annesi, son
bir yıldır hep Vasya'sının iyileşmesini bekleyip durmuş, ama son saatinde artık bu d‚nyada
kalıcı olmadığını fark etmişti. ‹z‚nt‚den perişan bir halde, kollarını kavuşturmuş, ağlamadan
ve oğlunu seyretmekten hi„ usanmadan başında bekleyen kadın, sonunda olacağını bilmekle
birlikte bir iki g‚n i„inde sevgili Vasya'sının yoksullar mezarlığında karlann altına konup,
soğuk toprakla •rt‚leceğine inanmak istemiyordu. O anda kendisine bakan Vasya değildi.
Acıdan s‚z‚lm‚ş y‚z‚ ilahi bir huzur sa„ıyordu. Sonunda, bir bu„uk yıldır, uzun ve acılı
gecelerinde uyurken ya da uyanıkken d‚şlediği kadını karşısında buldu. Son
147
saatinde melek gibi karşısına „ıkan bu kadının onu bağışladığını anladı. Kadın ellerini tutuyor,
g•z‚nde yaşlarla ona g‚l‚ms‚yor, g‚zelim g•zleriyle onu seyrediyordu. B‚t‚n bunlar •l‚m
d•şeğindeki adamın ruhunu canlandırdı. Yaşam, sanki ayrılırken elveda demenin ne kadar acı
olduğunu hissetmesini ister gibi zavallı adamın kalbini yaktı ge„ti.
"Zina" dedi. "Zinochka! Benim i„in ağlama, acı „ekme, perişan olma, bana az zamanım
kaldığını hatırlatma. Sana hep, şimdi baktığım gibi bakmak istiyorum, ruhlarımızın yine
beraber olduğunu ve beni bağışladığını hissetmek istiyorum. Eskiden olduğu gibi ellerini bir
kez daha •pmek istiyorum, sonra belki de farkına bile varmadan •l‚p gideceğim! Ne kadar
zayıflamışsın Zinochka! Meleğim, bana ne g‚zel bakıyorsun? Hatırlıyor musun nasıl da
g‚lerdin? Hatırlıyor musun?... Ah Zina, senden beni bağışlamanı istemiyorum, eski g‚nleri
hatırlamak istemiyorum. Sen beni bağışlamış olsan da Zinochka, ben kendimi asla
bağışlamayacağım. Uykusuz, korkun„ ve „ok uzun geceler ge„irdim Zina. O geceler boyunca,
burada, bu yatakta yatıp d‚ş‚nd‚m. Kafamdan •yle „ok şey ge„ti ki, •lmemin benim i„in en
iyisi olacağına karar vereli „ok oluyor, en iyisi olacak!... Benim yaşamamam gerek
Zinochka!"
Zina ağlıyor ve sanki kelime selini durdurabilecekmiş gibi Vasya'nın elini sessizce sıkıyordu.
"Neden ağlıyorsun meleğim?" dedi hasta. "ˆl‚yorum diye mi? Ama ben zaten •l‚p g•m‚leli
„ok oluyor! Sen benden daha akıllısın, senin tertemiz bir kalbin var. Sen benim ne kadar k•t‚
ve basit bir insan olduğumu uzun zamandır biliyordun! Ne kadar onurlu, ne kadar soylusun...
Ah dostum, benim b‚t‚n hayatım bir r‚yaydı. Yaşamadım ben, r‚yalar g•r‚p durdum. ‡ok
gururluydum, et-rafımdakileri hep k‚„‚k g•rd‚m. Peki neden o kadar gururluydum? • Ben de
bilmiyorum? Kalbimin temizliğinden mi, yoksa duygularımın soyluluğundan mı gurur
duyuyordum? Ama bunlar, beraber Shakespeare okuduğumuz zamanlarda kaldı. Zina, ger„ek
hayata d•n‚nce saflığımı ve soyluluğumu g•sterdim işte..."
148

"Yeter" dedi Zina, "yeter!... Bunların hepsi yanlış ve boş şeyler... kendini •ld‚r‚yorsun!" \
"Neden konuşmama izin vermiyorsun Zina? Beni bağışladığını biliyorum, uzun zaman •nce
bağışlamıştın. Beni tanıdın, nasıl biri olduğumu anladın. İşte bana işkence eden bu zaten! Ben
senin aşkına layık değilim Zina! Sen hep temiz ve y‚ce g•n‚ll‚yd‚n. Annene benden başka
kimseyle evlenmeyeceğini s•yledin ve s•z‚n‚ tuttun, „‚nk‚ senin i„in verilen s•zler
•nemlidir. Ama ben, ben! İş ger„ek yaşama gelince... Biliyor musun Zinochka, o zamanlar
benimle evlenmekle neleri feda ettiğini anlayamamıştım bile. Benimle evlenirsen belki de
a„lıktan •leceğini g•rmemiştim. Aklıma bile gelmemişti! Tek d‚ş‚nebildiğim benimle,
geleceğin b‚y‚k şairiyle evleniyor olduğundu. Evliliğimizin bir s‚re i„in ertelenmesini
istediğin zaman ileri s‚rd‚ğ‚n nedenleri anlamak bile istemedim; sana işkence ettim, zorbalık
yaptım, azarladım, aşağıladım ve sonunda da o mektupla seni tehdit ettim. O anda aşağılık
bile değil, ahl†ksız kalleşin biriydim. Beni nasıl da k‚„‚k g•rm‚şs‚nd‚r! Evet, •lmem gerek!
İyi ki benimle evlenmedin! Ben seni hi„ anlayamayacak, sana işkence edecek, fakirliğimiz
y‚z‚nden senin hayatım da karartacaktım, yıllar b•yle ge„ip gidecek -kim bilir- belki de
hayatıma y‚k oldun diye senden nefret edecektim. B•ylesi daha iyi oldu! En azından acı
g•zyaşlarını kalbimi temizledi. Ah Zinochka! Beni eskiden olduğu gibi sev! Şimdi son
nefesimde... Yani, senin sevgine layık olmadığımı biliyorum ama... ama... Ah meleğim!"
Bu konuşma boyunca Zina hı„kırıklar i„inde birka„ kez onu susturmaya „alıştı. Ama
dinlemedi bile. İ„indekileri s•ylemek arzusuyla yanıp tutuşuyor, g‚„l‚kle de olsa, nefesi de
kesilse konuşmaya devam ediyordu.
"Eğer benimle karşılaşmasaydın, beni sevmeseydin daha uzun s‚re yaşardın!" dedi Zina.
"Neden yollarımız kesişti sanki?"
"Yo hayatım, yo, •l‚m‚mden kendini sorumlu tutma" diye devam etti hasta. "Her şeyin
su„lusu benim! Ne kadar gururluydum! Ne romantiktim! Benim aptalca hik†yemin
ayrıntılarını kimse an-
149lattı mı sana? İki yıl kadar •nce, burada katil bir mahk•m varmış. Caninin biriymiş ama
kırba„lanmaya sıra gelince y‚reksiz bir adam olu veriyormuş. Hastaların kırba„lanmadığını
bildiği i„in biraz votka bulmuş ve i„ine enfiye katıp karışımı i„miş. Bunun sonucunda da kan
kusmaya başlamış. O kadar „ok kusmuş ki ciğerleri hasar g•rm‚ş. Hastaneye kaldırılmış ve
birka„ ay sonra da veremden •lm‚ş. Evet, meleğim, o g‚n o mektubu yazdıktan sonra o su„lu
aklıma geldi... Ben de kendime aynı şeyi yapmaya karar verdim. Neden veremi se„tiğimi
merak edebilirsin. Neden kendimi asmadım ya da boğmadım? Ani bir •l‚mden korkuyor
muydum? Belki de. Burada bile tatlı bir romantizm olmadan edemiyoruz Zinochka! Kafamda
şu d‚ş‚nce vardı: Ben burada veremden •l‚m d•şeğinde yatarken senin beni bu hallere
d‚ş‚rd‚ğ‚n i„in kendini t‚ketmen „ok g‚zel olacaktı. Bana gelip su„unu kabul edecek,
•n‚mde diz „•kecektin... Ben de kollarında •l‚rken seni bağışlayacaktım... ‡ok aptalca
Zinochka, „ok aptalca değil mi?"
"Bundan s•z etme artık! "dedi Zina. "S•yleme bunları! Sen •yle bir insan değilsin... Başka
şeylerden konuşalım, birlikte ge„irdiğimiz mutlu ve g‚zel g‚nlerden!"
"‡ok mutsuzum hayatım, onun i„in anlatıyorum bunları. Seni bir bu„uk yıldır g•rmedim!
Şimdi de ruhumdaki b‚t‚n y‚k‚ sana boşaltıyorum! O zamandan beri yalnızım ve seni
d‚ş‚nmeden ge„irdiğim bir anım bile olmadı meleğim! Senin sevgini kazanmak, hakkımdaki
fikirlerini değiştirmek i„in bir şeyler yapabilmeyi nasıl da isterdim biliyor musun Zinochka?
Son zamanlara kadar •leceğimi hi„ d‚ş‚nmemiştim. Hemen „ekmemiştim, uzun zaman g•ğ‚s
ağrıları „ekip durdum ve sa„ma sapan fikirler aklıma geliyordu! ˆrneğin, birdenbire b‚y‚k bir
şair oluyor ve yazdığım uzunca bir şiiri 'Yurdumdan Notlar' adlı bir kitapta yayımlıyordum.
B‚t‚n duygularımı ve ruhumu o kitaba d•kecektim ve sen nerede olursan ol seninle olacak,
şiirle sana kendimi hatırlatacaktım. En sevdiğim r‚yam senin, 'yok canım! Benim
d‚ş‚nd‚ğ‚m kadar k•t‚ biri değilmiş!' demendi. Ne aptalca, değil mi Zinochka?"
150
"Hayır Vasya, hayır!" dedi Zina.
Zina hastanın g•ğs‚ne yaslanıp ellerini •pt‚.
"Nasıl da kıskanıyordum seni! Senin evlendiğini •ğrenecek olsam •l‚r‚m sanıyordum. Evine
gizlice birilerini yollayıp seni izlettim, casusluk yaptım... Hep o geliyordu" deyip başıyla
annesini işaret etti. "Mozglyakov'u sevmedin, değil mi Zina? Meleğim. Ben •l‚nce de beni
hatırlayacak mısın? Hatırlayacağını biliyorum. Ama yıllar ge„ecek ve kalbin soğuyacak,
ruhuna kış gelecek, beni unutacaksın Zinochka!"
"Hayır, hayır asla! Hi„ evlenmeyeceğim! Sen benim ilk... ve tek..."
"Her şey •l‚r Zinochka, her şey, hatta anılar bile!... Soylu duygularımız bile •l‚r. Onların
yerini sağduyu alır. Yakınıp durmamızın ne yararı var? Hayatın tadını „ıkar, uzun ve mutlu
yaşa Zina. Yapabilirsen birini sev, bir cesedi sevemezsin! Ara sıra da olsa beni hatırla. K•t‚
şeyleri aklına getirme, onları bağışla. Aşkımızda iyi şeyler de vardı Zinochka! Ah o altın
g‚nler sonsuza g•m‚ld‚ler... Dinle meleğim: Ben g‚n batımını hep „ok sevmişimdir. Beni ara
sıra o saatlerde hatırla! Yo, yo neden •lmem gerekiyor sanki? Tekrar hayata d•nmeyi nasıl da
isterdim! Hatırla hayatım, hatırla, o zamanı hatırla! İlkbahardı, g‚neş pırıl pırıl parlıyordu,
„i„ekler to-murcuklanmıştı, sanki etrafımızda bayram kutlanıyordu... Ama şimdi...Bak bak!"
Zavallı adam solgun eliyle buz tutmuş, pis pencereyi g•steriyordu. Sonra Zina'nın elini tuttu,
g•zlerine bastırdı ve acı acı hı„kırmaya başladı. Hı„kırıkları, yıpranmış g•ğs‚n‚ par„alamakla
tehdit ediyorlardı sanki.
B‚t‚n g‚n ağlayıp sızlayarak acı „ekti. Zina elinden geldiğince onu rahatlattı, ama ruhu
dayanılmaz acılar i„indeydi. Onu asla unutmayacağını ve onu sevdiği gibi başkasını
sevmeyeceğini s•yledi. İnandı adamcağız ve g‚l‚mseyip elini •pt‚, ama ge„mişin anıları
ruhunu yakıp kavurdu. B•ylece ge„ti bir g‚n. Bu arada deh-
151sete d‚şen Marya Aleksandrovna belki on kez kızını „ağırtıp, eve d•nmesi, adını k•t‚ye
„ıkarmaması i„in yalvardı. Sonunda hava kararmaya başlayınca, dehşetten aklını ka„ırıp
kendisi Zina'ya gitmeğe karar verdi. Kızını •teki odaya „ağırıp yalvardı, neredeyse diz
„•kerek kalbinden bu han„eri „ıkarmasını istedi. Zina hasta bir halde yanına gelmişti. Başı
alev alev yanıyordu. Annesini dinledi ama dediklerini anlamadı. Sonunda Marya
Aleksandrovna ‚mitsizce oradan ayrıldı, „‚nk‚ Zina o gece •l‚m d•şeğindeki adamın evinde
kalmaya kararlıydı.B‚t‚n gece yatağının başında durdu. Hasta giderek k•t‚leşti. Yeni g‚n
doğdu, ama hastanın o g‚n‚ g•rebileceğinden hi„ umut yoktu. Yaşlı anne „ılgına d•nd‚,
hi„bir şey anlamamış gibi ortalarda dolanıyor, oğluna i„emeyeceğini bile bile ila„lar vermeğe
uğraşıyordu. Adamın acısı uzun s‚rd‚. Hi„ konuşamıyor, yalnızca kaba, anlaşılmaz s•zc‚kler
g•ğs‚n‚ yırtarak geliyordu. Son ana kadar Zina'ya ba.cmayı, g•zlerindeki ışık kararmağa
başladıktan sonra da eliyle onun elini arayıp tutmayı s‚rd‚rd‚. Kısa kış g‚n‚ ge„iyordu.
G‚neşin son ışığı k‚„‚k odanın buz tutmuş, tek penceresinde yaldızlandığında, hastanın ruhu
da yorgun bedeninden ayrıldı ve ışığın peşinden u„up gitti. Yaşlı kadın sevgili Vasya'sının •l‚
bedenini •n‚nde g•r‚nce d•v‚nerek „ığlık attı ve kendini oğlunun g•ğs‚ne bıraktı.
"Oğlumu yıpratan sensin yılan!" diye bağırdı Zina'ya ‚z‚nt‚yle. "Onu bu hale getiren sensin,
vefasız, şeytan!"
Ama Zina'nın hi„bir şeyi duyduğu yoktu. B‚t‚n duygularını yitirmiş gibi •l‚n‚n başında
duruyordu. Sonunda ileri doğru eğildi, ha„ „ıkardı, onu •p‚p dalgın dalgın odadan „ıktı.
G•zleri yanıyor, başı d•n‚yordu. Yaşadığı acı deneyimler ve uykusuz ge„irdiği iki gece aklını
başından almıştı. B‚t‚n ge„mişinin kalbinden s•k‚l‚p alındığını hissetti belli belirsiz. Artık
kasvetli ve tehditkar yeni bir yaşam başlıyordu.
Daha on adım gitmemişti ki birdenbire Mozglyakov •n‚ne „ıkıverdi. Onu orada beklediği
belli oluyordu.
"Zinaida Afanasyevna" diye başladı korku dolu bir fısıltıyla.
152
Ortalık h†l† aydınlık olduğundan etrafını ş•yle bir kola„an etti.
"Zinaida Afanasyevna ben bir eşeğim. Ama izninizle artık değilim, „‚nk‚ her şeye rağmen
g‚zel bir şey yaptım. Yaptığım eşekliklere de „ok pişmanım... Aklım karmakarışık Zinaida
Afanasyevna. Beni bağışlayın, bunun i„in pek „ok neden vardı..."
Zina g•rmeyen g•zlerle ona baktı ve sessizce yoluna devam etti. Y‚ksek tahta kaldırım iki
kişinin yan yana y‚r‚yemeyeceği kadar daralınca Zina ona yer a„madı ve Pavel
Aleksandrovich kaldırımdan inip, s‚rekl i y‚z‚ne bakarak yanı sıra y‚r‚d‚.
"Zinaida Afanasyevna" diye devam etti, "d‚ş‚n‚yorum da eğer siz de isterseniz ben evlenme
teklifimi yinelemeye hazırım. Hatta her şeyi unutacağım Zinaida Afanasyevna, b‚t‚n o
rezaletleri, utancı, sizi bağışlayacağım. İkimiz de kasabada kaldığımız s‚rece bunu kimseye
s•ylemeyeceğiz. Siz hemen buradan gidersiniz, ben de gizlice arkanızdan gelirim. Kimsenin
bizi tanımadığı, ıssız bir yerde evleniriz ve posta arabasıyla yolculuk yapıp Petersburg'a
gideriz. Yalnızca k‚„‚k bir bavul alırsınız yanınıza... tamam mı? Kabul mu Zinaida
Afanasyevna? Buralarda fazla duramam; bizi beraber g•ren olur."
Zina cevap vermedi; Mozglyakov'a bakmakla yetindi. Mozglyakov bu bakıştan her şeyi
anladı, şapkasını „ıkarıp veda etti ve geldiği gibi fırlayıp gitti.
"Nasıl olur?" diye meraklandı. "Ge„en akşam „ok duy g‚l‚yd‚, her şeyde kendini su„luyordu.
Belli ki bir g‚n‚ bir g‚n‚n‚ tutmuyor!"
Bu arada Mordasov'da olaylar birbiri ‚zerine yığılıyordu. Korkun„ bir olay oldu.
Mozglyakov'un otele yerleştirdiği Prens aynı gece hastalandı, durumu olduk„a ciddiydi.
Mordasovlular olayı sabah •ğrendiler. Kallist Stanislavich hemen hemen hi„ ayrılmadan
hastanın başında bekledi. Akşama doğru Mordasov'un b‚t‚n doktorları biraraya geldiler.
Onlara g•nderilen davet mektupları Latince yazılmıştı. Latince yazılsa ne olur, Prens
tamamen bilincini kay-
153betmişti. Durmadan sayıklıyor, peruklardan s•z ediyor, Kallist Stanislavich'ten romantik
şarkılar s•ylemesini istiyor, hatta bazen korkuyla bağırıyordu. Doktorlar Mordasov
konukseverliğinin Prens' e mide iltihabı yaptığına ve bunun otele giderken yolda beynine
sı„radığına karar verdiler. Zihinsel bir şok ge„irdiği olasılığı da g•zardı edilmedi. Sonu„ta
doktorlar „oktan •l‚me yaklaşmış olan Prens'in artık kurtulamayacağı ger„eğine dikkat
„ektiler. Bu son d‚ş‚ncelerinde yanılmamışlardı. ‹„‚nc‚ g‚n‚n akşamı zavallı ihtiyar otelde
•ld‚. Bu olay Mordasovlular'ı „ok etkiledi. Hi„ kimse olayların b•yle ciddileşeceğini
d‚ş‚nmemişti. Herkes, •l‚ daha yıkanıp g•m‚lmeye hazırlanmadan, kalabalıklar halinde
otele doluştu. Konuştular, fikir y‚r‚tt‚ler, kafalarını salladılar ve Marya Aleksandrovna ile
kızını kastederek 'zavallı Prens'in katillerine' lanetler yağdırdılar. Herkes bu olayın, sırf rezalet
olma •zelliği taşıdığı i„in, hi„ hoş olmayan bir şekilde duyulacağını ve Rusya sınırları dışına
bile yayılacağını hissediyordu. S•ylenenlerin ve ileri s‚r‚lenlerin haddi hesabı yoktu. Bu
zaman boyunca Mozglyakov „ok telaşlı ve ‚zg‚nd‚; oraya buraya koşturmaktan başı
d•nm‚şt‚. Zina'yı g•rmeye gittiğinde de b•yle bir ruh hali i„indeydi. Zor bir durumdaydı.
Prens'i kasabaya getiren oydu; onu alıp otele yerleştiren de oydu; şimdi bu adamı ne
yapacağını, nereye, nasıl g•t‚receğini bilmiyordu. Kime haber vermeliydi? Dukhanovo'ya mı
g•t‚rmeliydi? En k•t‚s‚ de onu Prens'in yeğeni olarak tanıyor olmalarıydı. Bu ihtiyarın
•l‚m‚nden sorumlu tutulmaktan korkuyordu. "Petersburg sosyetesinde bile bu olay
konuşuluyor olabilir!" diye d‚ş‚nd‚ ‚rpererek. ˆğ‚t almak i„in Mordaso vlular'a gitmenin bir
yararı olmazdı. Nedense birdenbire korkmuşlar ve Mozg-lyakov'u ‚mitsizlik i„inde •l‚yle
yalnız bırakıp ka„ışmışlardı. Ama sonra, hi„ beklenmedik bir değişiklik oldu. Ertesi g‚n sabah
erkenden kasabaya bir yabancı geldi. B‚t‚n Mordasov onu konuşuyordu, fısıltıyla tabii. Main
Caddesi'nden Vali konağına giderken her „atlakta bir g•z onu izliyordu. Hatta vali Pyotr
Mikhailovich bile şaşırmış ve bu yeni konuğa ne yapacağını bilememişti. Konuk, •len
Prens'in akrabası olan, ‚nl‚ Prens Shchepetilov'du. Otuz beş
yaşlarında, apoletli ve kordonlu bir albaydı. Mordasov'un b‚t‚n memurları kordonlarını
g•r‚nce anlatılmaz bir korkuya kapıldılar. Polis şefi „ok şaşkındı ve asık suratla da olsa gidip
kendini tanıttı. Prens Shchepetilov Petersburg'dan geldiğini ve en route* Dukhanovo'ya da
uğradığını s•yledi. Dukhanovo'da kimseyi bulamayınca amcasının peşinden Mordasov'a
gelmiş, orada duyduğu haber ve etrafını saran karmakarışık dedikodularla yıldırım „arpmışa
d•nm‚şt‚. Pyotr Mikhailovich bile gerekli a„ıklamaları yaparken telaşlanmıştı. Aslında
Mordasov'daki herkes su„luluk duyuyordu. En k•t‚s‚ de konuğun ciddi ve hoşnutsuz bir
ifade takınmasıydı. Belki de kendisine kalan mirastan hoşnut kalmamıştı. Hemen olayla bizzat
ilgilenmeye başladı. Mozglyakov bir dolandırıcıymış gibi derhal geri „ekildi ve ger„ek yeğene
yer a„ıp ortalardan kayboldu. Kimse nerede olduğunu bilmiyordu. Cenazenin manastıra
g•t‚r‚lmesine karar verildi, orada bir t•ren hazırlanmıştı. Konuk Prens, ciddi, soğuk, kısa ve
•z, ama nazik bir şekilde talimatlar veriyordu. Ertesi g‚n cenaze t•renine katılmak i„in b‚t‚n
kasaba manastıra gitti. Kadınlar, Marya Aleksandrovna'nın, kilisenin emrettiği gibi, gelip
tabutun •n‚nde diz „•kerek af dileyeceği dedikodusunu yaydılar. Kuşkusuz bunlar
sa„malıktan başka bir şey değildi. Marya Alaesandrovna kiliseye falan gelmedi. Aslında
s•ylemediğimiz bir şey var: Zina eve d•ner d•nmez annesi, artık orada kalmanın imk†nsız
olduğunu d‚ş‚nerek hemen o akşam „iftliğe taşınmaya karar vermişti. G‚venli bir k•şeye
„ekilince de kasabadan gelecek dedikodulara kulaklarını d•rt a„tı, yeni konukla ilgili bir
şeyler •ğrenebilmek i„in uşaklarını keşif turlarına g•nderdi ve g‚nlerini heyecan ateşi i„inde
ge„irdi. Manastırdan Dukhanovo'ya giden yol, evine bir verst bile değildi. B•ylelikle Marya
Aleksandrovna t•ren bittikten sonra manastırdan Dukhanovo'ya kıvrıla kıvrıla giden t•ren
alayım penceresinden kuşbakışı g•rebiliyordu. Tabut y‚ksek„e bir arabaya konmuştu.
Arkasındaki uzun araba konvoyu kasaba kavşağına kadar •l‚ye eşlik etti. Bu
* Yol ‚st‚nde.
154
155kasvetli araba, bembeyaz karların i„inde kapkara bir g•r‚nt‚ taşıyarak, kendine yaraşır bir
g•rkemle ağır ağır ilerliyordu. Marya Aleksandrovna uzun s‚re bakmaya dayanamadı ve
pencereden „ekildi.
Bir hafta sonra Afanasy Matveich ve kızıyla beraber Moskova'ya taşındı. Bir ay sonra da
Marya Aleksandrovna'mn „iftlikteki ve kasabadaki evlerini satışa „ıkardığı haberi
Mordasov'da yayıldı. İşte Mordasov bu comme il f aut hanımı artık sonsuza dek kaybetmişti!
Gidişi bile dedikodusuz olmadı. İnsanlar „iftliğin Afanasy Matveich ile birlikte satıldığını bile
s•ylediler...
Bir iki yıl ge„ti, o zamana kadar Marya Aleksandrovna tamamen unutuldu. Yazık! D‚nya hali
b•yledir işte! Bu arada başka bir kasabadan bir „iftlik alıp oraya taşındığı ve tabii hi„
kuşkusuz oradaki herkesi de h‚km‚ altına aldığı s•ylenmişti. Zina h†l† koca bulamamıştı.
Afanasy Matveich de... Belki de artık bu dedikoduları tekrarlamanın bir anlamı yok; nasıl olsa
hepsi uydurma.
Mordasov kayıtlarımın ilk b•l‚m‚ne son noktayı koyalı ‚„ yıl olmuş. Bir kez daha
m‚sveddelerimi a„ıp, hik†yeme eklemeler yapacağım kimin aklına gelirdi? Neyse hemen
konuya ge„elim! Pavel Aleksandrovich Mozglyakov'dan başlayacağım. Mor-dasov'dan
ayrılınca doğru Petersburg'a gitti. Orada kendisine uzun zaman •nce s•z verilen h‚k‚met
işine girdi. Mordasov'da olanları tamamen unuttu ve kendini Vasilevsky Adası ile Gallery Li-
mam16'nın sosyete yaşamının girdabına bıraktı. G•nl‚nce yaşadı, kadınların peşinden koştu,
son modaya uydu, †şık oldu, evlenme teklif etti, bir kez daha red cevabı alınca boş kafalılığı
ve bir o kadar da aylaklığı y‚z‚nden bunu hazmedemedi, h‚k‚metin bir başka teftiş işi ya da
ona benzer bir iş i„in, u„suz bucaksız baba topraklarımızın uzak bir b•lgesine giden bir
heyette g•rev aldı. Heyet dağları tepeleri olaysızca aşıp, uzun yolculuklardan sonra o 'uzak
b•lge'nin genel valisinin huzuruna „ıktı. Uzun boylu, zayıf, sert bir adam olan vali, savaşta
sayısız yaralar almış, g•ğs‚nde iki yıldızı
ve beyaz ha„ı olan eski bir askerdi. Heyeti gayet ciddiyet ve nezaketle karşıladı. O akşam
evinde, karısının isim g‚n‚ kutlamaları onuruna d‚zenlenecek baloya hepsini davet etti. Pavel
Aleksandrovich buna „ok memnun oldu. Etki yaratabilmek ‚midiyle, en iyi Petersburg
kıyafetini giyip balo salonuna girdi. Yıldızlı ve kabarık apoletli bir s‚r‚ y‚ksek r‚tbe
‚niforması karşısında biraz neşesi ka„tı. Valinin gen„ ve g‚zel olduğunu duyduğu karısına
iltifatlarda bulunması gerekiyordu. Hafif bir cakayla kadının yanına gitmesiyle hayretten
donup kalması bir oldu. Muhteşem bir balo elbisesi ve elmaslar i„inde, gururlu ve kibirli Zina
karşısında duruyordu. Pavel Alek-sandrovich'i tanımadı. Y‚z‚ne ş•yle bir bakıp kafasını
„evirdi. Hayretten donup kalan Mozglyakov bir k•şeye „ekildi, kalabalığın i„inde genel
valinin balosunda bulunmanın ‚rkekliğini duyan, utanga„, gen„ bir memurla „arpıştı. Pavel
Aleksandrovich adamı soru yağmuruna tuttu ve fazlasıyla ilgin„ şeyler •ğrendi. Genel vali iki
yıl •nce 'uzak b•lge'den Moskova'ya gitmiş ve orada aristokrat bir ailenin, zengin kızıyla
evlenmiş. Karısı „ok g‚zelmiş, onun ‚zerine g‚zellik yoktur denilebilirmiş, ama son derece
gururlu bir hava taşıyormuş. Yalnızca valiyle dans edermiş. O baloda, bir kısmı dışardan
gelen dokuz general varmış. Vali'nin eşinin annesi de onlar)a birlikte yaşıyormuş, sosyeteden
gelen, „ok akıllı bir ka-dınmış, ama o kadın bile kızının s•z‚nden „ıkmazmış.Vali deli gibi
sevdiği karısını pek sık g•remezmiş. Mozglyakov Afanasy Mat-veich'i de sormayı başardı,
ama oralarda adını sanını duyan yoktu.
Her nasılsa birden cesaretlenip odaları dolaşmaya başladı ve-sonunda Marya
Aleksandrovna'yı g•rd‚. Muhteşem bir kıyafet giymiş, pahalı bir yelpaze sallıyor ve d•rd‚nc‚
sınıf bir memur hanımıy.a neşeli neşeli konuşuyordu. Unvan meraklısı birka„ kadın etrafını
sarmıştı. Marya Aleksandrovna onlara alışılmamış bir sevecenlik g•steriyordu. Mozglyakov
kendisini tanıtma cesaretini buldu. Marya Aleksandrovna •nce şaşırdı, ama hemen so-
ğukkanlığını yeniden toplayıp karşılaştıklarına memnun oldu-
156
157ğunu ifade etti. Petersburg'daki tanıdıklarını sordu. Neden Avrupa'ya gitmediğini merak
etti. Mordasov'dan ise hi„ s•z a„madı, sanki •yle bir yer yoktu. Sonra Petersburg'dan •nemli
bir Prens'in hatırını sormak istedi, ama Mozglyakov o adı hi„ duymamıştı. Derken kır sa„lı,
parf‚m kokan bir adama d•nd‚ ve y‚z y‚ze durmalarına rağmen bir saniye i„inde Paveİ
Aleksandrovich'i unu-tuverdi. Mozglyakov y‚z‚nde alaylı bir g‚l‚mseme ve elinde
şapkasıyla balo salonuna d•nd‚. Nedense kendini bir par„a k‚„‚msenmiş ve •nemsenmemiş
hissederek dans etmemeye karar verdi. Ters ve boş bir bakış, şeytani ve acı bir g‚l‚ş b‚t‚n
gece y‚z‚nden hi„ silinmedi. Bir s‚tuna dayandı (sanki balo salonuna bilerek s‚tunlar
konmuştu) ve balo boyunca birka„ saat, g•zleriyle Zina'yı izleyerek, hep aynı pozda durdu.
Ah yazık! Takındığı pozlar bo-şunaydı. Zina onu fark etmedi bile. Sonunda hep aynı pozda
durmaktan dolayı bacağının acıdığını, daha sonra da acıktığını hissetti. Acı „eken bir †şık
sıfatıyla yemeğe kalacak değildi ya! Ayrıldı! Odasına d•nd‚ğ‚nde g‚zel bir dayak yemiş gibi
bitkin hissediyordu kendini. Yatmadan •nce „oktandır unuttuğu şeyleri hatırladı.
Ertesi sabah resmi bir iş yolculuğu olasılığı „ıkınca Mozglyakov gitmek i„in g•n‚ll‚ oldu.
Kasabadan ayrılırken neşesi yerine geldi. Kar u„suz bucaksız, ıssız tarlaları parıldayan bir
kefen gibi •rtm‚şt‚. Ta uzaklarda ufuk „izgjsinde, sık ormanlar belli belirsiz bir karaltı
oluşturuyordu.
Sabırsız atlar, ayaklarıyla karları toz gibi fırlatarak ileri doğru u„uyorlardı. Kızağın „anı
şıngırtılar „ıkarıyordu. ˆnce deri n derin d‚ş‚ncelere dalan Pavel Aleksandrovich, sonra hayal
kurmaya, derken uyumaya başladı. ‹„‚nc‚ durağa gelene dek uyudu. Kalktığında yeniden
canlanmıştı ve aklında bambaşka d‚ş‚nceler vardı.
-SON-
158
A„ıklamalar
1 Mordasov: Dostoyevski b‚y‚k olasılıkla bu ismi V.A. Sologub'un •yk‚s‚ The Tarantas'tan
(1845) esinlenerek se„miştir. ˆyk‚de karakterler Mordasy adındaki bir k•ye yolculuk
yaparlar. Morda Rus„a'da '„irkin surat' anlamına gelmektedir.
2 ... dedikodunun kesilmesi gerektiğini: Bu kısım, Marya Aleksandrovna'nın kişisel
•zelliklerini anlatan diğer kısımlarda da olduğu gibi, Gogol'‚n Dostlara Mektuplardan
Se„meler eserinden alınmış bir g‚l‚n„leme ‚slubudur.
3 Lizbon depremi: 1755'te Lizbon'un ‚„te ikisini harap eden ve otuz binden fazla insanın
•l‚m‚ne sebep olan depremdir. Voltaire'in birka„ eserine de ilham kaynağı olmuştur.
4 Pinetti: 18. y‚zyıl İtalya'sında bir hokkabaz.
5 Eski evin koruyucuları... : Burbon Hanedanı'nın destek„ileri.
6 ... gazilerimiz i„in,..: Kırım Savaşı'na bir g•nderme. Hik†ye, herhalde 1854-1856 yılları
arasında ge„iyor.
7 Onunla aramız gayet iyiydi: Gogol'‚n, Puşkin'le 'arasının iyi olduğunu' iddia eden
kahramanı Khlestakov'a g•nderme (Baş M‚fettiş, 3. Perde, 6. Sahne).
8 Viyana Kongresi: Avrupa birliğinin I. Napolyon ‚zerindeki zaferinden sonra, 1814-1815
yılları arasında yapılan bir kongre.
9 Kocası oradadır da, kadın Tver'dedir...: 1845'te, Petersburg'da Alek-sandrinsky
Tiyatrosu'nda sahnelenen bir komedinin adı: Kocası kapıda, ama kadın Tver'e gitti.
10 Readers' Library: Bu Petersburg dergisi, 1850'lerde, hi„ tanınmayan şairlerin şiirlerini
basmakla ‚nlenmişti.
11 Florian ve gen„ k•yl‚lerine...: Jean-Pierre Florian (1755-94), masallar, pastoral ve
duygusal hik†yeler yazan Fransız bir yazar.
12 Malagat: Marya Aleksandrovna, Chopin'in zaman zaman kışlan ge„irdiği Mayorka'yı
kastediyor.
13 ... şalla dans...: 'Şalla dans', kız okullarında en iyi •ğrencilere tanınan bir ayrıcalık.
14 Laıızin: Antonin de Lauzıın (1633-1723). XIV. Louis'nin aşk maceralarıyla ‚nl‚ g•zdesi.
15 Seylan'ın Anıları: Fransız yazar Frederic Melchior Soulie (1800-47)'nin bir romanı.
16 Vasilevsky Adası ile Gallery Limanı: Dostoyevski burada ince bir alayda bulunuyor;
„‚nk‚ adı ge„en semtler genellikle d‚ş‚k gelirli memurların ve k‚„‚k b‚rokratların
oturdukları semtlerdi.
15930 KASIM 1996
DEVLET N‹SHASIl
ˆTEKİ YAYINEVİ
ˆTEKi KLASİK Roman
YAPIM
ˆteki Ajans
KAPAK TASARIMI
Arif Turan
REDAKTˆR
Celal İnal
BASKI ve CİLT
Emel Matbaası
BİRİNCİ BAS