Türk Telekom 5G+ Bilgi Notu: 5GTT

Türk Telekom 5G

Künye

Türk Telekom 5G+ Bilgi Notu: 5GTT

Yayın: Ağustos 2018

Proje Direktörü: Muhammed Özhan
Hazırlanmasına Katkı Verenler: Prof.Dr.Mustafa Ergen, Salim Yılmaz, Sezer Erkli, Oktay Namver,
Duhan Can Çakı, Mehmet Özdem, Ceyda Bursalı, Beyhan Aygün Akyüz, Alaattin Çetin,Uğur Şahin,
İdris Hacıvelioğlu,Hüseyin Fırat Köse, Selami Çiftçi, Mehmet Akçay.

Türk Telekom, gelecek mobil teknolojileri hakkında çözüm ortaklarının katkılarıyla makaleler
yayımlamaktadır. Bu bilgi notu, Türk Telekom’un 5G ve ötesi teknolojilerine ilişkin görüşünü ve
hazırlıklarını içermektedir. 5G’nin uygulandığı yeni teknolojiler, teknolojide teknik gelişmeler; 5G’nin
yönetiminde kilit konular ve karar vericiler olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. 1. ve 3. Bölümler,
genel okuyucunun yanı sıra kamu ve özel sektördeki karar vericiler için bilgiler içermektedir; 2. Bölüm,
söz konusu teknolojiler hakkında akademik veya sektörel bilgiye sahip aktörlere yöneltilmiştir.
İçeriğe katkı veren çözüm ortaklarımıza teşekkür ederiz.
5G, mobil haberleşme teknolojilerinin gelecek ameliyat edebilecek veya aracımızı bir çağrı mer-
neslidir. 5G ile hem kullanıcı sayısının artırılarak kezindeki tele-sürücü sürüyor olabilecek. Bu tip
haberleşmenin hayatın her alanına girmesi hem yeni nesil iş planlarını gerçekleştirmek için 5G ile
de kullanım alanlarının zenginleştirilmesi isten- beraber kablosuz yeni bir radyo yanında şebeke
mektedir; sayısal uçurumun kapanması hedef- yatay düzlemde yazılım katmanları ile tanımlana-
lenerek dijital nüfusun dünya geneline yayılması rak birden fazla çeşit ağ yapısını içine alan hetero-
yanında sürücüsüz araçlar, sanal gerçeklik, akıl- lı jen ağ yapısı için çalışılmaktadır. Farklı uygulama
şehirler, uzaktan ameliyat ve robotlar gibi yeni türlerini desteklemek için ise dikey olarak birbirin-
nesil teknolojiler sayesinde dijital ekonominin den bağımsız sanal dilimleri tanımlayacak esnek
hızlanması, sanayi ve bilgi ekonomisinin devamını bir yapı tesis edilecektir. Böylece her dilimde farklı
yaratması beklenmektedir. kalite gereksinimlerinin garantisi sağlanacaktır.

Her nesil gibi 5G ile beraber de kablosuz veri gön- 5G çalışmaları, 2013 yılında Avrupa Birliğinin kur-
derme hızı artacak ve şebeke mimarisi daha akıllı duğu 5G Kamu Özel Ortaklığı (5G PPP) ile baş-
hâle gelerek, esnek ve yazılım temelli bir yapıyla ladı. 5G’nin, 2020 yılıyla beraber kullanıma so-
kolayca ölçeklenebilecektir. Böylece 5G, zengin- kulması hedeflenmektedir. 5G’nin hayatımıza
leştirilmiş bir deneyim sağlamayı hedeflemekte- girmesi süreci, dünya çapında kolektif çalışmalar
ile ilerlemektedir. Kullanılacak frekansların ülke-
dir. Örneğin, 8K videolar hızla indirilebilecek, artı-
ler genelinde harmonizasyonu (uyumluluk) ve
rılmış gerçeklik gözlükleri ile görsel ve hesaplama
endüstrinin teknolojiyi ortak konsensüs (uzlaş-
birleştirilerek yeni bir deneyim sağlanacaktır. Cep
ma) ile fazlandırmasıyla beraber ilk 5G standar- dı
telefonu kullanımına ek olarak, milyarlarca sayı-
3GPP altında 2017 yılı sonunda tamamlanarak
da tek yönlü ve az veri gönderen sensör tarzı ci-
Uluslararası Telekomünikasyon Birliği’nin onayına
hazların bağlanması da sağlanacaktır. Ayrıca bazı
sunulmuştur1.
kullanımlar için ise veri alışverişinde neredeyse
sıfır gecikme sağlamayı ve bağlantının kesilme- Bu bilgi notuyla 5G iş planları, teknolojileri ve
mesini garantilemeyi hedeflemektedir. Örneğin; standardizasyon çalışmaları günümüzdeki durum
bir tele-doktor, dünyanın başka yerindeki hasta- dikkate alınarak anlatıldı. Ayrıca Türk Telekom’un
sını uzaktan kontrol edilebilen robotlar sayesinde 5G vizyonu ve bu alana katkılarına da değinildi.

1 Access, R., Aspects, L., Interface, R. & Aspects, P. 3GPP 5G Study completed by RAN. 3GPP Tech. Rep. 803–805 (2017).

2
 İçindekiler
8 Neden 5G?
8 Kısaca 5G
9 5G Öncesi
11 5G Kullanım Deneyimleri
11 Akıllı Şehir
12 Akıllı Elektrik
13 Akıllı Hareketlilik (V2X)
15 Dron Deneyimi
16 E-Sağlık
16 Medya ve Eğlence
18 Endüstri 4.0
19 Siber Güvenlik
21 5G Kullanım Deneyimleri Kategorileri
22 Operatörler neden 5G’ye geçmelidir?
24 5G Radyo ve Heterojen Ağlar
26 5G Yeni Radyo
27 Milimetre Dalga Haberleşme (mmWave)
27 3GPP NR standardizasyonu için bir örnek
28 Masif Çok Girdili Çok Çıktılı Anten (Massive MIMO)
28 Cihazdan Cihaza İletişim (D2D)
29 Görünür Işıkla İletişim (VLC)
30 5G Baz İstasyonu
30 Küçük Hücre Yönetimi (Small Cell)
31 Sabit Kablosuz Erişim (5G FWA)
31 Yeşil İletişim (Green Communication)
32 5G Bulut Şebeke
32 Yazılım Tanımlı Ağ (SDN)
33 Ağ Fonksiyon Sanallaştırması (NFV)
33 Ağ Dilimi (Network Slicing)
35 5G Ağ Uygulama Pazarı
35 Sis Ağ (Fog Computing)
35 Çoklu Sınır Bilişim (MEC)
36 Özdüzenleyici Şebekeler (SON)
40 5G Nasıl?
40 5G ve Frekans Yönetimi
41 Operatörlerin 5G Stratejisine Örnekler
42 5G ve Açık Kaynak
43 5G ve Sayısal Uçurum
44 5G Ne Zaman?
46 5G teknolojisini kimler tanımlayacak?
46 AB 5G Manifestosu ve Aksiyon Planı
48 AB 5G Planı
49 5G Ötesi
50 5G Vizyonunun Türkiye için Önemi
51 Türkiye 5G ve ötesinde etkili olabilir mi?
52 Yararlanılan Kaynaklar

3
Türk Telekom, insanları ve nesneleri birbirine bağ-
layan 5G teknolojilerini kullanıcıları ile buluşturma
vizyonuna, Ar-Ge çalışmaları, inovasyon ve giri-
şimcilik yatırımları ile devam etmektedir. Avrupa
Birliği’nin 5G’de yol haritasını belirleyen 5G PPP
ve Networld2020 gibi uluslararası konsorsiyum-
larında ülkemizi temsil eden Türk Telekom, Tür-
kiye’nin dijital dönüşümünü gerçekleştirmeyi, 5G
alanında da ülkemize ve Türk Telekom kullanıcıla-
rına en ileri teknolojiyi sunmayı hedef edinmiştir.
Türk Telekom yaygın fiber ağı, yaygın hızlı ve sabit
mobil internet alt yapısı, uluslararası fiber bağlan-
tıları ve verdiği tüm servisler ile Türkiye’nin 5G ve
teknoloji yol haritasının oluşumunda liderlik et-
mektedir.

Dr. Paul Doany,

CEO

4
Türk Telekom, yeni nesil sanallaşmış bulut şebe-
ke mimarileri, anten teknolojileri, Nesnelerin İn-
terneti (Internet of Things) konularının yanı sıra,
kamu güvenliğine önemli katkılar sağlayacak yeni
5G teknolojilerin geliştirilmesi, denenmesi ve uy-
gulanması konularında önde gelen yerli ve global
teknoloji şirketleri ile iş birlikleri kurmakta, bu tek-
nolojilerin hayata geçirilmesi için gerekli iş planla-
rını ve stratejilerini oluşturmaktadır. Türk Telekom,
yapmış olduğu denemeler ve demolarda kullan-
dığı teknolojilerle, yakın gelecekte kamu güvenli-
ği, akıllı şehirler, akıllı araçlar, akıllı ulaşım, e-sağlık
ve Endüstri 4.0 uygulamaları başta olmak üzere,
hayatın her alanında önemli kolaylıklar sağlaya-
caktır.

Türk Telekom’un artan mobil trafiği, frekansları-

nı daha verimli kullanma çabası ve kullanıcı ihti-
yaçlarına daha hızlı cevap verme isteği ile daha
esnek ve inovatif (yenilikçi) iş planlarını devreye
sokma çabası 5G teknolojilerine ilgisini başından
beri kuvvetli tutmaktadır. Bu minvalde; sağlık,
eğitim, ulaştırma gibi konular yanında kitlelere
ulaşarak sayısal uçurumu kapatacak teknolojiler
geliştirmek önemli bir stratejisidir. Geliştirilen tek-
nolojileri ticari kullanıma sunmak ve dünyaya ih-
raç etmek, asırlık şirketimizin her zaman öncelikli
hedefleri arasında yer almaktadır.

Bu amaçla, şirket girişim sermayesini kurmuş ve

Türkiye’nin bu teknolojilerde dışa bağımlılığını
azaltarak cari açığına ve dolayısıyla Türkiye eko-
nomisine katkıda bulunmak için ölçeklenebilir
teknoloji girişimcilik ekosisteminin yeşermesini
amaçlamıştır.

Fırat Yaman Er,

Strateji, Planlama ve İş Geliştirme Genel Müdür
Yardımcısı
 I.Bölüm

Neden 5G?
Genel Okuyucu
Türk Telekom 5G

5G’nin temel vaadi mobil ağların yarattığı servis ve uygulamaların artan

ihtiyaçlarını karşılamak ve haberleşme teknolojilerini hayatın her alanına
genişleterek “her nesneye” haberleşme yeteneğini kazandırmaktır.

Neden 5G? Kısaca 5G

Haberleşmenin insan hayatındaki anahtar rolü, 5G’nin temel vaadi mobil ağların yarattığı servis
dijitalleşmeyi ilerleten her yeni teknolojide daha ve uygulamaların artan ihtiyaçlarını karşılamak ve
fazla artmaktadır. 5G (5. Nesil), haberleşme tek- haberleşme teknolojilerini hayatın her alanına
nolojisinin giderek genişleyen kullanımlarını daha genişleterek “her nesneye” haberleşme yetene-
da ileriye götürerek, haberleşmeyi “insandan ğini kazandırmaktır. Bu amaçla oluşturulacak sis-
insana”, “insandan makineye” ve “makineden tem, 10 Gbps seviyesinde çok yüksek hız kapasite
insana” gibi kullanımların ötesine taşımayı he- beklentisinin yanında, 1 milisaniye seviyesinde
deflemektedir. Örneğin, elektriğin hayatımıza gir- çok düşük bağlantı gecikme gerekliliğini de içer-
mesi ilk olarak aydınlatma ile başlamıştı. Bugün mektedir. Ayrıca, 100 milyarı aşacak sayıda düşük
ise elektrik, bu sınırlı amacın çok ötesine taşmış, hızda bağlantıyı desteklemesi de beklenmektedir.
insanın içinde bulunduğu ve hatta bulunmadığı Bu yenilikler hayatın her alanına iletişimi ulaşıla-
ama elinin değdiği, tasarladığı her alana yayılmış bilir kılacaktır; enerji sektörü, yeni nesil sağlık sis-
durumdadır. Bugün de benzer bir dönüşümün temleri, akıllı ulaşım ve akıllı şehir sistemleri gibi
evresindeyiz. birçok konuda yenilikçi 5G uygulama alanları bu-
lunmaktadır.

5G’yi hayata geçirmek üzere üzerinde çalışılan

teknolojiler başlıca olarak kablosuz haberleşme,

8
 Neden 5G?

yazılım tanımlı ağ mimarisi2, ağ fonksiyon sanal- ternet şirketlerinin iş planlarını alt üst etmesiyle
laştırması3, milimetre dalga haberleşme4, akıllı global ölçekte her paydaşın katkı vereceği, bir an-
ve çoklu anten teknolojileri5, büyük veri ve yapay lamda herkesin kazanacağı ve hayatın her nokta-
zekâ, makineler arası haberleşme6 ve yeşil iletişi- sına haberleşmenin girebileceği ortak bir anlayı-
mi7 içermektedir. 5G sistemlerinin 2020 ve 2030 şın tesisi, 5G çalışmaları ile hedeflenmektedir.
yılları arasında yaygın kullanıma geçmesi hedef-
lenmektedir. 5G’nin geliştirilme sürecinin önce- 5G Öncesi
ki 2G, 3G ve 4G mobil nesillerine göre farklı bir
düzlemde ilerlediğini söylememiz gerekir. Önceki Mobil haberleşmenin kitlelere yayılması yaklaşık
nesiller, ülkelerin ve şirketlerin birbirine teknoloji otuz beş yıl önce 1G diye adlandırılarak Ameri-
kabul ettirme yarışı hâlinde ilerlemiştir. Şimdi ise ka’da başlamıştır. Birinci nesil haberleşme (1G),
kullanım isteğinin hızla artması ve bu isteğin in- AMPS (Advanced Mobile Phone System) teknolo-
jisi ile ses iletiminde hücre yapısını getirmişti. Yani
baz istasyonlarının kapsaması daraltılmasına rağ-
men, sayısı çoğaltılarak lisanslanan frekansların
tekrar tekrar uzak hücrelerde kullanılması sayesin-
de, aynı anda konuşma kapasitesi hızla artırılmış;
ancak iletim altyapısı hâlâ analogtu. Diğer yan-
dan, zamanla kurulan ulusal şebekelerin birbiriy-
le uyumundan bahsetmek neredeyse imkânsızdı.
Kısacası, uluslararası standartlar henüz oluşturu-
lamamıştı ve roaming (uluslararası dolaşım) sağ-
lanamıyordu. Bundan on yıl sonra ise, 2G ile ulus-
lararası uyumu sağlayan standartlar ve roaming
altyapısı tesis edilebilmişti. Artık küresel bir mobil
şebekeden bahsetmek mümkündü ve bu şebeke,
dijital veri iletimi olanakları sayesinde mobil veri
iletiminde çığır açmaktaydı. Mobil iletişim altya-
pısında ve kullanıcı cihazlarında yer alan, sayısal
sinyal işleme ve ileri yönlü hata düzeltme teknolo-
jilerinin ucuzlaması, 2G’nin ticarileşmesinin temel
katalizörü olmuştu. Bu nesilde, Avrupa’nın kurdu-
ğu GSM (Global System for Mobile Communicati-
ons) teknolojisi bütün dünyada liderliği elde etti8 .

Yeni bin yıl, küreselleşmenin bin yılı olurken, te-

lekomünikasyon, tüm alanlarda olduğu gibi özel-
likle de mobil iletişim alanında küresel iş birliği ve
uyumu artırıyordu. Artık, ses ve veri, dünyanın
hemen her yerinde sorunsuz ve uyumlu bir biçim-
de dolaşabiliyordu. 2001 yılında, 3G ile sağlanan
bu küresel başarı Avrupa’nın UMTS (Universal

2 SDN: Sofware Defined Networking

3 NFV: Network Function Virtualization
4 mmWave: Milimeter Wave Communication
5 MIMO: Multiple Input Multiple Output Systems
6 M2M: Machine to Machine Communication
7 Green Communication
8 Misone, Türkiye’nin 5G Vizyonu. misone.com.tr (2015).

9
Türk Telekom 5G

Mobile Telecommunications System) standardı ile sarsılmaya başlamıştır. Avrupa, 5G ile ülkeler
ve uluslararası standartların belirleyiciliği üzerine veya kıtalar arasında teknoloji yarıştırmaktan öte
inşa edildi. Aradan on yıl geçmeden gelinen yeni geleceğin haberleşme teknolojisini ve dijital eko-
aşamada kullanıcılar, kurumlar ve ekosistemin nomisini global ölçekte kurmayı hedeflemektedir.
üreticileri, bu yeni mobil dünyaya o kadar hızlı ve Bu yüzden 5G PPP11 gibi kuruluşlar üzerinden bü-
kapsamlı bir şekilde taşınmışlardı ki, artık 3G’nin tün dünyada gerçekleşen 5G çalışmalarını har-
olanakları, bazı uygulamalardaki ihtiyaçları karşı- monize etmek üzere araştırma fonları hayata ge-
lamakta yetersiz kalmaya başlamıştı. Yeni bir nesil çirildi12 . 5G PPP’nin 2013’teki kuruluşundan beri
olarak 4G’yi belirleyen teknoloji, fiili olarak Long günümüze gelinen süreçte, AB komisyonu tara-
Term Evolution - LTE (4G olarak anılıyor) ve onu fından kamu-özel ortaklığı ile 5G çalışmaları için
izleyen LTE-Advanced (4.5G) standardı üzerine toplam 3,5 milyar euroluk bir fon dünyaya açık bir
inşa edilmektedir9.
şekilde ayrıldı. Aynı zamanda 5G üzerinde çalış-
Bugün, mobil haberleşmenin kitlelere yayılma- sı ma yapan diğer ülkelerle (Amerika, Çin, Japonya,
ve beraberindeki ekosistemin hızla büyümesi, Güney Kore) yapılan üst düzey çeşitli anlaşmalar
kullanıcı isteklerinin de katlanarak büyümesine vasıtasıyla ortak proje imkânlarının oluşturulması
sebep olmaktadır. 2020 yılına kadar bugünkü tra- yanında, 5G Deneyim Merkezleri (5G Experimen-
fikten çok daha fazla trafiğin geçeceği ve bunun tal Facilities13) adı altında bütün dünyada bu ko-
neredeyse %75’inin video olacağı bir şebekeye nuda çalışma yapan araştırma merkezleri bir ara-
ihtiyaç vardır 10. ya getirildi ve 5G denemeleri harmonize edilerek
sinerji yaratıldı14 15.
Mobil haberleşmede standartlaşma ve ticarileş-
tirmede Avrupa’nın baskınlığı, zaman içinde Uzak-

9 Ibid.
10 Akyildiz, I. F., Nie, S., Lin, S. C. & Chandrasekaran, M. 5G Roadmap: 10 Key Enabling Technologies. Comput. Networks (2016).
11 5G Public Private Association ticari paydaşlar ile Avrupa Komisyonunu bir araya getiren oluşumdur. 5G Infrastructure Association ie
yönetilmektedir.
12 Youngnam, H. A. N. 5G Forum: Status Quo. 2nd Glob. 5G Event (2016).
13 Türk Telekom 5G çalışmalarının devamı olarak 2017 yılında Türkiye’nin ilk 5G deneyim merkezini Ankara’da iştiraki olan Argela şirketinde açmıştır.
14 5GPP. Trials Roadmap. 5g-ppp.eu.
15 Park, Y. Ecosystems Promotion in Korea. 5G Forum (2016).

10
 Neden 5G?

5G Kullanım Deneyimleri uygulamalarında nesnelerin entegrasyonu, sen-

sörler vasıtasıyla veri toplama ve görüntü çıkarı-
5G ile kullanıcı deneyiminin her bakımdan zen- mı ötesinde, kararın uygulama mekanizmalarının
ginleşmesi amaçlanmaktadır16. Örneğin 4G evre- oluşturulmasında da 5G’nin sağlayacağı veri akı-
sinde kısmi geniş bant deneyimi yanında elektrik şı gereklidir. Akıllı şehir uygulamaları, ulaşımdan
sayaçları, atık su arıtma tesisleri ve dijital reklam enerjiye pek çok alanda etkili olacaktır. Türk Te-
panoları gibi az sayıda nesneler internete bağla- lekom’un akıllı şehir uygulamalarının hâlihazırda
nırken, 5G evresinde zengin içerikli video aktarı- kullanılmaya başlandığı şehirlerde, trafikte bekle-
mı, otonom araçlar ve dron gibi çok daha geliş- me süresi %25 oranında kısalırken, su ve elektrik
miş deneyimler geniş ölçekte mümkün olacaktır. tasarruf oranı ise % 30’a ulaşmıştır18.
Sanal ve arttırılmış gerçeklik, 4G ile sadece oyun
Akıllı şehir çözümleri; güvenlik, verimlilik, ekono-
ve videolarda denenirken, şimdi sağlık ve ameli-
mi, çevrenin korunması ve yaşam kalitesi gibi ko-
yat eğitimi için kullanılmaya başlanmıştır. Bunun
nularda şehirlere önemli katkılar sağlamaktadır.
ötesinde sanal turizm, evden mağaza içi alışve- riş
Akıllı durak, otopark, kavşak, aydınlatma, sulama,
deneyimi, sanal otopsi ve ameliyat hazırlığı gibi
atık toplama, geri dönüşüm, güvenlik ve sağlık
konularda geniş kullanım alanları da 5G ile
çözümleri ile belediyelerin işleri kolaylaşmaktadır.
gelecektir. Sonraki evrelerde 5G, canlı hologram
Böylece bireylerin daha konforlu bir yaşama ulaş-
haberleşmesi ve uzaktan ameliyatı mümkün kıla-
ması sağlanırken, belediyelerin de temel giderle-
caktır. 5G’nin mümkün kılacağı deneyimleri bir-
rinde önemli miktarlarda tasarrufa gidilmektedir.
kaç genel kategoride değerlendirebiliriz 17.
Sensör iletişiminin akıllı şehirler özelinde pazarı
büyüktür, güvenlik kamera sistemlerinin ise orta
Akıllı Şehir
seviyededir ama 5G’nin getireceği teknolojilere
“Akıllı şehir” tabiri, eldeki kaynakların çeşitli sen- ihtiyacı fazladır. Çünkü, zaman içinde alışılagel-
sörlerle toplanan veriler ışığında, verimli bir şe- miş kamera sayısının artması19 yanında sabit 4K
kilde yönetildiği yerleşim yerleri için kullanılmak- ve giyilebilir kameraların artmasıyla elde edilen
tadır. Şehir altyapısının daha bütünleşik ve ortak verilerin buluta aktarılması için, kamera başına en
hedefe yönelik çalışmasını sağlayan akıllı şehir az 20 Mbps veri hızı gerekli olacak. Bu kapasite

16 Casaccia, L., President, V. & Standards, T. 5G: Advanced Tech as a Platform for Innovators. Glob. 5G Event (2016).
17 Anritsu. Ten 5G Challenges for Engineers to Overcome. anritsu.com (2016); GSMA, Understanding 5G: Perspectives on future technological ad-
vancements in mobile. GSMA Intell. Underst. 5G (2014).
18 Daily Sabah, Türk Telekom carries Turkey to a future where cities get smart ( 14 Mayıs 2017).
19 İngiltere 6 milyon kameraya ulaşmıştır. Pekin’de her 1000 kişiye 59 kamera düşmektedir. 2025’de pazarın 21 milyar dolara ulaşması beklenmek-
tedir (Huawei. 5G Unlocks a World of Opportunities. Huawei.com, Whitepaper (2017)).

11
Türk Telekom 5G

ihtiyacı yanında, 5G ile yapay zekâ destekli gö-

rüntü işleme metotlarının servis olarak sunulacağı
platformlar geliştirilecektir.

Türk Telekom, akıllı şehir ürün ve servisleriyle ülke-

mizin birçok ilinde faal servislerin öncüsüdür. Türk
Telekom; Türkiye’yi, bilgi teknolojileri ile örülmüş
dijital bir merkez hâline getirmeyi ve bölgenin veri
üssü olarak konumlandırmayı amaçlayan bir viz-
yon ile ilerlemektedir. Türk Telekom ilk olarak Ka-
raman’ı, ardından Antalya’yı ve sonrasında Kars
ve Bursa’yı akıllı şehir uygulamalarıyla donatmayı
amaçlamaktadır. Türk Telekom’un iştiraki olan İn-
nova firmasında geliştirilen Nesnelerin İnterneti
(IoT) platformu ile sensörlerden kameralara bir- Kullanıcıların enerji tüketimlerine ek olarak, ay-
çok nesnenin bir arada yönetimini gerçekleştire- dınlatma gibi şehir yönetiminin merkezi karar- la
cek bir ürün ve servis seti üretilmektedir. Örne- yönetildiği sistemlerde de önemli değişiklik- ler
ğin, Bursa’da Türk Telekom, düşük enerji tüketen beklenmektedir. Alışılagelmiş uygulamalarda
dar-bant-Nesnelerin İnterneti altyapısı (NB-IoT) belirli bir saatten sonra ışıklar sürekli olarak açık
ile şehirdeki binaların su sayaçlarını akıllandırma kalmaktadır ve çevresel etkenlere cevap verme-
testlerini tamamlamıştır20. mektedir. Örneğin; GE tarafından yapılan ge-
liştirmelerle, akıllı aydınlatma sistemleri ile San
Akıllı Elektrik Diego’nun yıllık 2.2 milyon dolar enerji tasarrufu
sağlayacağı öngörülmüştür22 . Bu akıllı aydınlatma
Enerji sektörü, akıllı şehirlerin öncelikli olarak ya-
sistemleri, o anki hava durumunu ve ortamdaki
tırım yapacağı alanlardan biridir. Enerji depolan-
ışık yoğunluğunu hesaba katabileceği gibi, gö-
masının pratik bir yolu olmadığı için, şebekeye
rüntü işleme algoritmaları ya da hareket sensör-
sağlanan elektrik kullanılmadığı durumda ziyan
lerinin de birleşimiyle gerekli anlarda aydınlatma
olmaktadır. Bununla birlikte, ani talep artışla- rı
yapabilecek şekilde yapay zekâ ile yönetilecek- tir.
sebebiyle elektrik kesintilerinin önlenmesi için
Akıllı aydınlatma sistemleri, ışığın yönünü de
şebekeye her zaman gerekenden fazla enerji ve- ayarlayarak enerjinin maksimum verimlilikte kul-
rilmektedir. Çoğu zaman elektrik tüketimini anlık lanılmasını sağlayacaktır.
olarak izleyebilen sistemler olmadığı için şebe-
keye verilen enerji, verimlilik kaygısından uzaktır. Bunun yanında, üretim tarafında enerji hatları- nı
Akıllı şehir uygulamalarında sayaçların internete besleme mekanizmasının akıllı hâle getirilerek
kavuşmasıyla tüketim değerleri merkezi bir ya- yenilenebilir enerji kaynaklarının enerji dağıtım
pıya iletilecektir. Bu verileri inceleyen yapay zekâ sisteminin güvenilir bir parçası yapılması da gün-
uygulamaları, enerji verimsizliklerini tespit ederek demdedir. 2035 yılında 36 milyar dolar23 olması
kullanıcı ya da elektrik üreticilerini yönlendirecek- beklenen pazar için 5G teknolojilerinin 10ms al-
tir. Akıllı ağların oluşturulmasıyla enerji dağıtımı tında gecikme sağlayan bir kalite sunması bek-
yapılarak anlık artışların ve enerji tüketimi mer- lenmektedir. Ayrıca akıllı elektrik şebekeleri ile ye-
kezlerinin yönlendirilmesi olasıdır. 20 yıllık süreç- nilenebilir enerji kaynaklarının elektrik üretiminde
te 2 trilyon dolarlık bir enerji verimliliği potansiyeli getirdiği değişkenlik, hızlı kararlar verilerek tüke-
öngörülmüştür21. tim ile dengelenebilir.

20 3GPP. Standardization of NB-IoT Completed. 3gpp.org (2016).

21 Reuters, U.S. smart grid to cost billions, save trillions (25 Mayıs 2011).
22 Watson, B. From Light to Bright: San Diego Is Building The World’s Largest Municipal Internet Of Things. Ge.com (2017)
23 ABI Research

12
 Neden 5G?

Akıllı Hareketlilik (V2X) hicle to Everything” – “Araçtan Her Şeye”) iletişim

sistemleri ile trafik kazalarının azaltılması, sürüş
“Akıllı hareketlilik” kavramı akıllı ulaşımı, bağlantılı emniyetinin ve konforunun arttırılması amaçlan-
araçları, sürücüsüz veya uzaktan (tele) sürücülü maktadır. 2016 yılında yayınlanan pazar araştırma
araçları kapsayan genel bir terimdir 24. raporuna göre, V2X sistemlerinin uygulanması ile
yollarda meydana gelen kazalarının %80 oranın-
Akıllı ulaşım sistemleri toplu ulaşım süresini kısalt-
da azalacağı öngörülmektedir26. V2X sistemleri,
mayı hedefler. Toplu taşıma saatlerinin güncelle-
nebilir olması, şeritlerin ihtiyaca göre akış yönünün beraberinde getireceği servisler ve uygulamalar
değiştirilebilmesi ve var olan yollarda uyarlanabilir ile global ve yerel büyük bir pazar oluşturacaktır.
kısıtlamaların getirilmesi ile toplam ulaşım süresi Bu nedenle bu alanda en hızlı ve büyük miktar-
daha verimli hâle getirilebilir. Toplu taşıma araç- da yatırım ve Ar-Ge çalışmaları araç üreticileri ve
larının optimizasyonu ile kişisel araç kullanımının mobil operatörler tarafından yapılmaktadır. 2019
azaltılması da hedefler arasındadır. 5G sayesinde yılından itibaren üretilen her arabada V2X iletişim
daha etkili hâle getirilen toplu taşıma sistemleri kabiliyetinin standart donanım olması hedeflen-
aynı zamanda akıllı şehirlerin çok önemli bir par- miştir. 2030 yılına kadar tüm araçların %50’sinin,
çası olacaktır. Akıllı ulaşım sistemlerinde her toplu 2035’e kadar ise tamamının V2X kabiliyetli/dona-
taşıma aracı aynı zamanda bir sensördür ve çev- nımlı olması öngörülmektedir. Bu noktada, araç
resi hakkında detaylı bilgileri merkeze iletir. Bu bil- modellerinin 7-10 yıl arasında değişmesini göze
gilerin işlenmesi sonucunda, araçlardaki yoğun- almalıyız. Ülke olarak, bu pazar içerisinde gerekli
luğun azaltılması, insanların bu araçları bekleme yatırımların ve Ar-Ge çalışmaların yapılması ön-
süresinin kısalması ve yakıt tüketiminde azalma görülmüştür ve bu, Ulaştırma Bakanlığı’nın 2023
hedeflenmektedir. Benzer şekilde, akıllı trafik ışık- hedefleri arasında yer almaktadır.
ları kullanılarak kavşaklardaki bekleme süresinin
Araçlara her noktada, her zaman ve aynı servis
optimize edilmesi de önemli çalışmalardandır 25.
kalitesinde V2X iletişimi ile hizmet verilebilmesi
Akıllı hareketliliğin diğer ayağı “bağlantılı araç” ola- ancak hücresel ağ servisleri ile sağlanabilecektir.
caktır. Bunun en önemli bileşeni olacak V2X (“Ve- 5G Otomotiv Birliği (5G Automotive Associati-

24 Huawei. 5G : A Technology Vision. Huawei, Whitepaper 1–16 (2014).

25 Mueller, A. 5G for Vertical Industries – The BOSCH Perspective. Bosch, Whitepaper (2016).
26 Visiongain. Automotive Vehicle To Everything (V2X) Communications Market 2016-2026. Visionagain, Report (6 Haziran 2016).

13
Türk Telekom 5G

on27) kurularak paydaşlar bir araya getirilmiş, V2X Sürücüsüz otonom araçlar ise bir diğer önem- li
iletişim ve servislerinin, 5G ağları ve teknolojile- ri 5G uygulamasıdır. Trafik kazalarının önemli bir
kapsamında 3GPP tarafından dikey teknoloji kısmı, kullanıcı hatasından kaynaklanmaktadır.
olarak standartlaştırma çalışmaları başlatılmıştır. Küçük çaplı maddi kazalarda bile yaşanan trafik
Sürüm-14 adı verilen standartlaşma süreci ile V2X sıkışıklığı, saatlerce yolun kapalı kalmasına se-
servislerinin verilmesi amaçlanmaktadır. Haziran bep olmakta ve önemli maddi kayıplara neden
2017’de Sürüm-14 sona ermiş ve ürün geliştirme olmaktadır. Sürücüsüz araçlar gelişmiş sensör ve
süreci başlamıştır. Bu nedenle, bu dikey teknoloji kamera (LIDAR28 vb.) teknolojisi ile etrafını tara-
alanında ürün ve servisler geliştirmek hem ülke- yarak nesneleri tespit eder ve olası gelecek ha-
miz hem de kuruluşlarımız için temel bir hedef reketlerini öngören algoritmalar ile en güvenli ve
olmalıdır. Türk Telekom, bu dikey sektörde verdiği ekonomik aksiyonu alır. Sürücüsüz araçlar, bir-
servislere V2X kabiliyetini kazandırmak, milli V2X birine daha yakın hareket ederek konvoy siste-
ürünlerine sahip olmak, gelecekte geliştireceği- minde öndeki aracın yarattığı hava boşluğundan
miz yol ve yolcu güvenliğine ve sürüş konforuna faydalanarak önemli oranda yakıt tasarrufu elde
yönelik V2X uygulamalarına hazır altyapı ile bu edebilir. Tüm araçların koordine bir şekilde karar
alandaki Ar-Ge birikimine sahip olmak üzere ça- vermesi ile ivmelenme hareketlerine olan gerek-
lışmalar yapmaktadır. Türkiye’de ilk olarak, 5G alt- lilik azalır. Bununla birlikte bu kadar çok bilginin
yapısı ile uçtan uca bağlantıyı sağlayan bir ağ alt- hesaplanması, çok büyük verilerin incelenmesini
yapısı oluşturularak, hem emniyete hem de trafik ve iletilmesini gerekli kılacaktır. 5G çalışmalarının,
etkinliğine yönelik uygulamalar geliştirilecektir. sürücüsüz araçların iletişimi konusunda özelleş-
Araç emniyeti, yolcu emniyeti ve trafik etkinliği- ne miş çözümler sunması gerekmektedir. Bu konuda
yönelik olarak Trafik Yönetim Sistemi (TYS) ve dünyada standartlaşma çalışmaları başlamıştır.
iletişim altyapısı tasarlanmaktadır. V2X iletişimi ve Yapay zekânın sürücüsüz araçları yönetmesi hu-
altyapısı ile araçlardan toplanan bilgiler, TYS’de susunda oluşturulan etik kurullar, otonom sürüş
analiz edilecek olup, olağan dışı ve acil durumlar kurallarını belirlemeye ve standardize etmeye ça-
sezilerek sınıflandırılacak, araçların ve yolcuların lışmaktadır. Kazanın kaçınılmaz olduğu durumda
emniyeti için araçlara tekrar V2X iletişim altya- pısı kazanın etkisini azaltacak ya da kazanın şeklini
üzerinden iletilecektir. Ayrıca, V2X iletişimini değiştirecek kararlar alacak yapay zekânın belli
sağlayan radyo gömülü sistemlerin ve yazılımla- kurallara bağlı olması gerekmektedir. Sürücüsüz
rın yerelleştirilmesi gündemdedir. Şu ana kadar araçların trafikte dolaşmasıyla trafik kurallarının
desteklenen projeler V2X uygulamalarının sürü- ihlali gibi problemler de ortadan kalkabilecektir.
cülere daha güvenli ve verimli bir sürüş tecrübesi Bunlara ek olarak uzaktan sürüş, 5G’nin gecikme-
yaşattığını göstermiştir. Aşağıdaki proje başlıkları siz ve aşırı güvenli teknolojilerini bekleyen önemli
bunlara örnektir: bir kullanım olacaktır. Araçların, araçların içinde
olmayan tele-sürücüler tarafından kullanılmasıy-
• Kesişim Noktalarında Kaza Uyarı Sistemi la endüstri makinalarından normal bireysel araç-
• Yol Hasar Uyarı Sistemi lara kadar birçok yerde hayatın işleyişi ve iş gücü-
• Acil Müdahale Araç Uyarı Sistemi nün organizasyonu değişecektir.
• Kaza Öncesi/Sonrası Uyarı Sistemi
Görüldüğü gibi araç endüstrisi giderek daha fazla
• Elektronik Fren Uyarı Sistemi aracın internete bağlanması sebebiyle kilit dönü-
• Yeşil Işık Optimum Hız Danışmanı şümlere girmiştir. Karışık yol durumları ve otonom
• Motosiklet Yaklaşma Uyarı Sistemi hâle getirilmiş cihazlar sebebiyle, sürücüsüz araç-
• Kırmızı Işık İhlal Sistemi lar kendi kendine karar vermek yerine merkezi ka-
• Trafik Yoğunluğu İkaz Sistemi rar vermek amacıyla sadece kendi sensörleriyle

27 http://5gaa.org/
28 Laser Imaging Detection and Ranging

14
 Neden 5G?

değil, diğer araçların da sensörleriyle iletişim kur- ima koordinasyon içinde çalışan dronlar; tarım,
mak zorundadır. Bu teknolojiler şu anki kablosuz hayvancılık, meteoroloji, arama-kurtarma, harita-
iletişim teknolojilerinin üstünde, kısa sürede karşı cılık ve güvenlik gibi birçok farklı alanda çeşitli uy-
tarafa güvenilir bir şekilde veri ulaştırma ihtiyacı gulamalara olanak tanıyacaktır. Fazla ağır olmayan
sebebiyle kritik değişiklikler gerektirmektedir. 5G, kargoların dronlar sayesinde taşınması, hem taşı-
mobil teknolojilerde, azaltılmış gecikme, arttırıl- macılık ve ticaretin genelinde kolaylık ve büyüme
mış güvenilirlik, daha yüksek veri aktarımı, yüksek imkânı sağlayacak hem de trafikteki araç sayısını
hareketlilik ve yoğunluk durumlarında performans azaltarak kara ulaşımında iyileştirme sağlayacaktır.
iyileştirmeleri getirecektir. Böylece otonom sürüş,
5G evresinde, dronların kesintisiz olarak yerdeki
konvoy oluşturma ve uzaktan sürüş gibi yeni kul-
merkezlerle ve diğer araçlarla bağlantılı olması
lanımlar başlayacaktır.
ve anlık veri aktarımı yapabilmelerinin yanı sıra,
bu alanda ilerleme sağlayacak en önemli tekno-
Dron Deneyimi
loji, şu anda başlangıç aşamasında olan “sürü”
5G teknolojisine geçişle birlikte en çok etkile- (swarm) teknolojisidir. Bu teknolojide birbiriyle
necek ve gelişecek alanlardan biri havacılıktır. Bu senkronize hareket eden kalabalık bir grup dron
gelişme pilotların kontrol ettiği uçak ve diğer hava içinde bir tanesi “lider” seçilmekte, diğerleri onu
araçlarından oluşan büyük ölçekli havacılık takip etmekte ve dronlar arasında otomatik görev
yerine, “Dron” olarak adlandırılan insansız hava paylaşımı yapılmaktadır.
araçları (İHA) üzerinden olacaktır. Günümüz- de,
Dronlar, bunun gibi ilerlemeler ve araştırma alan-
İHA’nın geniş ve sabit kanatlı olanları askeri
larıyla beraber genel anlamda 5G teknolojisinin
amaçlarda kullanılmakta; bunlara kıyasla oldukça
gelişimi ile gündeme gelecek ve yüksek hız ve ge-
ucuz, küçük ve genellikle dört pervaneli olan mo-
cikmesiz iletişim yanında, hızlı mobilite ve kapsa-
deller ise ticari alanlarda faaliyet göstermektedir.
ma teknolojileriyle de katkı sağlayacaktır. ABI tara-
5G’nin gelişmesi ve yerleşmesiyle dron teknolojisi fından yapılan araştırmaya göre, bu pazarın 2025
ve uygulamalarında çok büyük atılımlar gerçekle- yılında 4.6 milyar dolar olması beklenmektedir29.
şecektir. Dronların önemi, alçak irtifada uçabilme-
Bunlara ek olarak, dronların şebekeye destek
lerinden ve düşük maliyetlerinden kaynaklanmak-
amaçlı kullanılmasına da başlanmıştır. Dronların
tadır. 5G teknolojisi sayesinde anlık veri aktarımı
taşıdıkları erişim noktaları ile anlık haberleşme ih-
yapabilen, yerde ve havadaki diğer araçlarla da-
tiyacı karşılanabilmektedir.

29 ABI Research. Consumer Drone Shipments to Exceed 90 Million Units and Generate $4.6 Billion in Revenue by 2025. ABI Research Press (19
Ocak 2016).

15
Türk Telekom 5G

Mobil şebeke, dronlara özgü bir performans kri- gelmesi beklenmektedir31 . Gecikmesinin sebebi
teriyle sanal bir şebekeyi tesis edecektir. İş planı düşük internet olan teşhis koyma işlemi uzaktan
olarak hava kontrol ve trafik sistemleri, otonom yapılabilecek ve akabinde yapay zekâ ile bunu
uçuş gibi katmanların yanında arka planda bulut destekleyen iş gücü daha da azalacaktır. Daha da
düzleminde veri işleme, karar verme, haritalama, ötesinde, 5G’nin getireceği yüksek güvenilirli- ğe
izleme gibi fonksiyonları da sunabilecektir. sahip iletişim sayesinde, uzaktan ameliyat da
gündeme gelerek kısıtlı olan sağlık personeli bü-
Kısaca dronlar, ölçeklenebilir bir destek meka-
tün dünyaya coğrafyadan bağımsız hizmet verir
nizması olarak gündeme girecektir. İnşaat, ticaret,
hâle gelecektir. 2025 yılında 536.6 milyar dolar
enerji ve tarım gibi birçok konuda kullanım alan-
olması beklenen pazarda32 bulut tabanlı veri iş-
ları olacaktır. Türk Telekom’un, mobil şebekeyi ve
leme, yapay zekâ temelli asistanlar, 5G bağlantılı
ötesindeki platformu kullanıma sokarak bir uygu-
ambulanslar yanında uzaktan teşhisin önde gi-
lama ekosistemi yaratma hedefi bulunmaktadır.
den uygulamalar olması beklenmektedir.

E-Sağlık Medya ve Eğlence

Mobil haberleşme ve internetin hızla yayılma- sı
5G, son kullanıcıların medya ve eğlence deneyi-
ile tüm dünyada, hastalar ve doktorlar birbi- rine
mini en üst düzeye çıkarmak amacıyla entegre ve
bağlanmaya başlamıştır. Bunun yanında daha
optimize edilmiş bir çözüm sunacaktır. 5G ile, bir-
fazla tıbbi cihazın internete bağlanması ile de
çok medya ve eğlence kullanımının oluşturulması
doktorlar, hastaları daha uzun süreli izleye-
ve geliştirilmesi beklenmektedir.
bilmektedirler. Bunlara ek olarak, dijital verilerin
dünyanın herhangi bir yerine analiz için gönderil- Ev içinde ultra-yüksek çözünürlüklü televizyon
mesi sağlanarak, sağlık hizmetleri coğrafi açıdan deneyimi başlamıştır. 4K ile başlayan süreç 8K TV
genişletilmektedir. Giyilebilir cihazlar, çok önemli yayınlarına doğru ilerlemektedir. 8K TV yüksek veri
hayati verileri doktorlara ileterek, kritik değişik- akışı hızı gerektirir. Bunun yanında ev içinde gü-
liklerde uyarı vermektedir. Türk Telekom örneğin venlik kameralarından bulut tabanlı oyun konsol-
mobil EKG30 ile hasta üzerindeki veriyi buluta ta- larına kadar birçok video yayını uygulamasına 5G
şımaktadır. 5G ile ise uzaktan teşhisin gündeme teknolojisi, kablosuz çözüm önermektedir. Oyun

30 Elektrokardiyografi
31 Fengyi, Y. 5G for Verticals in the New Economy. China Telecom (2016).
32 Transparency Market Research (TMR), Digital Health Market (Product - Health Care Information Systems and Wearable Devices; Component -
Hardware, Software, and Services; End User - B2C and B2B) - Global Industry Analysis, Size, Share, Growth, Trends and Forecast, 2017 – 2025
Transparency Market Research, Report (2017).

16
 Neden 5G?

oynamanın, daha gerçekçi bir deneyimi sağlayan zenginleşerek yaygınlaşacaktır. Hem uplink yayını
çoklu sensör ortamına entegre olması ve kullanı- olması hem de hareketli zamanlarda da yapılabil-
cıların oyunda daha fazla iş birliği yapabilmeleri ile mesinin şebekeye getireceği yük,en az düşük ge-
daha da genişlemesi beklenmektedir. Oyunlar, cikme istemesi kadar fazla olacaktır. Yayın yapan
kullanıcıların gerçek konumlarına dayalı, hem fi- her kullanıcının uplinkte de yüksek hıza ihtiyacı
ziksel dünyada hem de artırılmış gerçeklikte kul- olacaktır. Bu, bireysel kullanım olabileceği gibi,
lanıcı iş birliğine dayanan bir anlayış sayesinde, herhangi bir etkinlikte sanatçıların, futbolcula- rın,
her yerde yaşanabilecek bir tecrübeye dönüş- araçların üzerinden de yayın yapılarak birden
mektedir. Bu noktada 5G’nin yüksek hız sunması fazla açıdan izleme gerçekleşebilecektir. Gelişmiş
gereklidir. 8K TV için veri kapasitesi 5G’den bekle- ülkelerde hâlihazırda %50’ye varmış video yayın
nirken, oyun için belli kriterleri kesintisiz sağlayan pazarının 2021 yılında 70,05 milyar doları geçmesi
bir şebeke sistemi gerekmektedir. bekleniyor36.

Artırılmış33 ve sanal gerçeklik34 (AR/VR) ise 5G Buna benzer şekilde kişiselleşmiş yapay zekâ
teknolojilerinde hem hız hem minimum gecikme destekli asistanlarda da bağlantı ihtiyacı mobili-
hem de kesintisiz kalite aramaktadır. AR/VR ile bir teyi, düşük gecikmeyi ve belli performans kriterle-
anlamda içerik tüketimini yeniden tanımlamakta- rini sağlar nitelikte olacaktır. Giyilebilir teknolojiler
dır. Cihaz üzerindeki işlemenin buluta taşınması pazarının her yıl %16 büyümesi beklenmektedir37.
ile cihaz fiyatlarının ucuzlaması ve kitlelere ya- 5G ile beraber uçtan uca gecikmenin 10 milisani-
yenin altına düşmesi beklenmektedir.
yılması mümkün olacaktır. AR/VR ile sinema ve
stadyum gibi etkinlik alanlarının sanal yansıması Türk Telekom, Sebit ve Sobee firmalarıyla eğitim
ile kullanıcılara daha iyi bir deneyim kazandırma ve oyun içeriği konusunda son on yıldır içerik ge-
şansı doğacaktır. Etkinliği yeniden oynatabilmek, liştirmektedir. Sebit firmasının geliştirdiği VİTAMİN,
belli bir kamerayı seçebilmek ve artırılmış ger- okullarda dijital içerik kaynağı olarak kullanılmak-
çeklikle ek bilgi sağlamak gibi özellikler mümkün tadır. İçerik yayınlama platformu olarak TİVİBU,
olacaktır. ABI araştırmasına göre AR/VR pazarı- IPTV dâhil birçok kanal üzerinden kullanıcılara
nın 2025 yılında 292 milyon doları bulması bek- ulaştırılmaktadır. Bu yıl yayımlanan sosyal med-
leniyor35. Sosyal medyada video paylaşmanın ya ve mesajlaşma platformu TAMBU klavyesi ile
ötesinde canlı yayına geçmek de 5G’yi bekleyen akıllı telefon içeriğini yapay zekâ ile bir üst düzeye
yegâne kullanımlardan biridir. Bugün sınırlı olarak taşınmış ve ülkemize özgü dijital klavye kullanıma
yapılan bu kullanım, zaman içinde 4K ve 360o ile sokulmuştur.

33 AR: Augmented Reality

34 VR: Virtual Reality
35 Huawei. 5G Unlocks a World of Opportunities. Huawei, Whitepaper (2017).
36 PRNewswire, Video Streaming Market 70.05 Billion USD by 2021, PRNewswire.com (5 Mayıs 2016).
37 Market Research Future. Wearable Technology Market Research Report- Forecast 2022. Market Research Future, Report (2018).

17
Türk Telekom 5G

Endüstri 4.0

5G ile gelen Nesnelerin İnterneti içeriği, sanayi- de

kullanılan ve kullanılacak olan milyarlarca irili
ufaklı ekipmanı da içermektedir. Günlük hayatta
kullanılan cihazların akıllı ve çevresiyle entegre bir
yapı oluşturması düşünülürken, büyük üre- tim
tesislerindeki küçük aletlerin de bu özelliklere
kavuşması mümkündür. 2020 yılına gelindiğinde
sanayinin GSMH’deki38 payının %20 olacağı ön-
görülmektedir39. Bu kapsamda, üretim tesislerin-
deki küçük bir iyileştirmenin bile büyük ekonomik meyen davranışları kartopu etkisiyle büyük ha-
katkıları olacaktır. Akıllı üretim tesislerine farklı sarlara sebep olabilmektedir. Akıllı fabrikaların
isimler verilmiştir. Ülkemizde bu çalışmalar daha değişkenler arasındaki ilişkileri ortaya çıkararak
çok Endüstri 4.0 başlığı altında geçmektedir. Kısa- bu tarz durumları öngörmesi ve bu durumlara
ca, şu anki veri sağlayıcılara ek olarak, çok sayıda karşı önlem alması gerekmektedir. Dolayısıyla 5G
veri üreten cihazın anlık olarak takip edilmesi ve çalışmalarının bu cihazlar arasındaki kesintisiz bil-
incelenmesi sonucunda toplam verimliliği artıra- gi akışını sağlayacak zemini oluşturması, bu pro-
cak çözümleri içermektedir. Bu verimlilik artışının jelerin hayata geçmesi için ön şarttır.
yanı sıra, bu kadar çok cihazın olduğu durumda
Endüstri kameraları ve sensörleri, uzaktan kont-
kablosuz haberleşmenin gerçek anlamda kulla-
rol ve veri işleme, 5G’nin geniş bant teknolojisini
nılması büyük kolaylıklar sağlayacaktır.
gerektirirken, uzaktan izleme ve takip, 5G’nin nes-
Günümüz ekonomik trendlerinde gelişmeden ve nelerin interneti platformuna ihtiyaç duymaktadır.
itici gücü oluşturmadan, üretim sektöründe ka- Buna karşın, senkron robotlar ve bulut üzerinden
rarlı ve uzun vadeli bir büyümenin pek mümkün programlanan gömülü işlemciler ise 5G’nin düşük
olmadığı tespit edilmiştir. Bununla birlikte, ham- gecikmeli ve aşırı güvenilir teknolojisini gerektir-
maddelerin azalması ve artan rekabet ile sanayi mektedir.
üretimindeki kâr marjı azalmaktadır. Gittikçe aza-
Üreticiler, akıllı sistemlere bir anlamda, kaliteli
lan bu marjın tekrar yükselmesi için yakın vade-
ürünleri hızla pazara sunmak için geçmek iste-
deki çözümün, verimi arttıracak Endüstri 4.0 ça-
mektedirler. Üretim hatlarında robotların ve AG
lışmalarında olduğu öngörülmektedir. Akıllı üretim
(artırılmış gerçeklik) gözlüklerinin kullanımı ile
tesisleri, ham maddenin optimum yollardan elde
oluşan koordinasyon ve senkronizasyon sayesin-
edilmesinden üretim sırasındaki kayıpların azaltıl-
de ulaşılan verim ve hız bu konuda motive edici bir
masına ve sonuçta aynı miktar ürünü daha ucuza
etkendir. Bunun yanında, fabrikaların işlevsiz
mal edilmiş şekliyle müşteriye ulaştırılmasına ka-
kalmasını engelleyen yapay zekâ temelli moni- tör
dar pek çok adımı içermektedir. Dolayısıyla karı-
sistemleri, bakım ve onarımı planlayarak za- man
şık üretim tesislerinde her bir parçanın bütünleşik
kaybını önler. Ayrıca bağlantılı yapılanma ve
sistemin davranışlarına olan etkisini tespit edecek
tedarik zincirinin anlık optimizasyonu ile üretim
algoritmaların tasarlanması gereklidir.
planlaması yapılır. 2025’e gelindiğinde 88 milyo-
Akıllı fabrikaların ekonomik katkılarının yanında, nun ötesinde üretim hattı bağlantısının olması ve
güvenlik açısından da önemli etkileri olacaktır. endüstri robotlarının sayısının ise 1 milyonu geç-
Karışık sistemlerde bazı değişkenlerin öngörül- mesi beklenmektedir.40.

38 Gayri Safi Milli Hasıla

39 European Commission. Commission calls for immediate action for a European Industrial Renaissance. European Commission, Press Release (22
Ocak 2014).
40 European Parliament. Industry 4.0 Digitalisation for productivity and growth. European Parliament, Briefing (2015)

18
 Neden 5G?

Türk Telekom, çözüm ortakları ile Türkiye’deki sa- söylenemez. Şebekeye bağlı cihazlardaki farklı-
nayi şirketlerine dijital dönüşüm ve danışmanlık lıkların getireceği güvenlik tehditleri farklı olacaktır
hizmeti sunmaktadır. Türk Telekom, şirketlerin di- ve 5G ile bu güven tanımı cihaza ve uygulamaya
jitalleşme seviyelerini tespit etmek ve dijital dö- bağlı olarak değişecektir41 .
nüşümleri için en kısa sürede en yüksek değeri
Yeni servis modelleri: Bulut ve sanallaştırmanın
sağlayabilecekleri stratejileri ve yol haritalarını
belirleyebilecekleri gelişmiş teknolojik çözümler kullanımı güvenli yazılımın önemini vurgulamak-
sunmak üzere ortak servisler sağlayacaktır. Bu şe- ta ve güvenlik üzerinde pek çok etkiye neden ol-
kilde detaylı planın oluşturulması sonrasında sa- maktadır. 3G çalışmalarındaki referans noktaları
nayi şirketlerinin, Akıllı Fabrika, Varlık Performans ve fonksiyonel düğüm spesifikasyonları sanallaş-
Yönetimi ve Veri Bilimi çözümleri ile altyapı, mo- tırma için iyi bir başlangıç noktası oluşturmaktadır.
bilite, veri merkezi ve bulut servisleri ile dijitalleş- Şimdiye kadar güvenlik yazılımları, bu düğümler
mesine katkı vererek şirketleri rekabet içinde öne ve ara yüzler için kullanılmıştır. Yazılım ve donanı-
geçirmeyi amaçlamaktadır. mın ayrılması, yazılımın artık donanım odaklı gü-
venlik protokollerinden bağımsız hareket etmesi-
Siber Güvenlik ne olanak sağlayacaktır.

5G ile beraber güvenlik kriterlerinin değişece- ğini Evrimleşmiş alan yönetimi: Bugünün ağ sahipleri
öngörülmektedir. Yeni servisler, gelişmiş si- ber pek çok değerli veri barındırır. Bu değerli verilere
ataklar ve kişisel bilgilerin korunmasındaki erişim, şu an bile pek çok kötü niyetli kullanıcıyı
farkındalık artışı, 5G’de kullanım deneyimlerinin çekmektedir. 5G ile gelişecek alanların çok daha
değişeceğini göstermektedir. Bunlara ek olarak, fazla değer taşıması sebebiyle siber atakların da
“güven” tanımının da değişeceği söylenebilir. Ön- artacağı öngörülmektedir. Saldırıların olası so-
ceki nesillere göre yatay düzlemde birden fazla nuçları düşünülünce, kişisel ya da iş odaklı ol-
teknolojiyi içinde barındıran ve dikey alanda bir- manın ötesinde toplumsal sonuçları olacaktır. Bu
den fazla uygulamayı sunarak genişleyecek olan toplumsal sonuçlar can kayıplarından uluslararası
5G’de güvenliğin, 4G’nin birebir kopyası olacağı krizlere kadar çok çeşitli şekillerde gerçekleşebilir.

41 PG, I.-2020 ( 5G ). Activities of IMT-2020 (5G) Promotion Group. 2nd Glob. 5G Event 2020 (2016); Huawei Technologies Co. 5G Security: Forward
Thinking, Huawei, Whitepaper (2015).

19
Türk Telekom 5G

Bu da farklı alan ve uygulamalar için çeşitli gü- şım olacaktır42. Aksine, tüm bileşenlerin güvenlik
venlik alanlarını güçlendirmeyi gerektirir. 5G pro- mekanizmalarını kontrol etmeye çalışmak zararlı
tokolleri tanımlanırken, bu alanların dizayn kri- olabilir ya da yönetmesi zor bir güvenlik proto-
terlerinin tanımlanması gereklidir. Daha temelde, kolü ile sonuçlanabilir. İlk ihtiyaç, iyi tanımlanmış
varlığı doğrulayan, doğruluk ve yeterlilik güvenlik esnek bir altyapıdır. Bunun uygulanabilir olması
fonksiyonları tanımlanmalıdır. Bunu yapan 5G uy- temel kriterdir. 5G ile birlikte daha hızlı gerçekle-
gulamaları bazı sorulara cevap verebilmelidir: Ağ şecek dijital dönüşümün sonucu olarak, veri ana-
ile entegre edilmiş bir toplumun temel bileşeni veri lizi ve verinin en etkin şekilde kullanımı oldukça
olacaktır. Şu anda verinin oynadığı karar ver- me önemli hâle gelmektedir. Veri ve verinin doğru iş-
ve değer yaratma mekanizması değişmekte- dir. lenmesi gerek özel sektör gerekse kamu kurum ve
Kişisel verinin kontrolüne sahip olma, operas- kuruluşlarının günlük işleyişinde önemli bir süreç
yonel sebeplerle kritik olacaktır; fakat rekabetçi hâline gelmektedir. Önümüzdeki dönemde, ge-
avantajlar da yaratacaktır. Şebekeler de bunları lişen IoT hizmetleri ve sanayide dijital dönüşüm
güvenli bir şekilde taşımak için gerekli altyapıyı ile kişisel verinin korunması ile ilgili alınacak gü-
venlik önlemleri sayesinde verinin daha esnek bir
sağlayacaktır.
şekilde paylaşabilmesi/işlenebilmesi ve cihazlar
Gizlilik kriterleri: Verinin işlenmesi gerekliliği ile arasında verinin paylaşımına/analizine olanak
birlikte güvenlik ve kişisel veri güvenliği, AB çer- tanıyan bir ekosistem oluşturulması da ön plana
çevesinde tartışılmaktadır. Ek olarak, standartlaş- çıkmaktadır. Verinin etkin kullanımı, dijital dönü-
ması için farklı platformlar altında incelenmek- şüm ve IoT ile kullanılacak teknolojiler (bulut, bü-
tedir. 5G’de siber güvenliği tanımlanan güvenlik yük veri)’den de hedeflenen ekonomik faydanın
protokollerinin sayısı ile ölçmek yanlış bir yakla- oluşmasını sağlayacaktır 43.

42 SIMalliance. An analysis of the security needs of the 5G market. SIMalliance, Whitepaper (2016).
43 Belcher, S. The Future of Connectivity in Transportation From 5.9 GHz to 5G. TIA Work. (2016); Ergen, M. 5G ve Açık Kaynak. Ict Media (2016).

20
 Neden 5G?

5G Kullanım Deneyimleri Kategorileri

1. Gelişmiş Geniş Bant: Evolved Mobile Broadband >> Göz ve Baş Hareketlerinin Hızlıca İletilmesi
(eMBB) olarak anılan kategoride hız (1-10 Gbps max – >> Fabrikaların Otomasyonu
50-100 Mbps ortalama) öne çıkmakta, gecikme (50-
>> Uzaktan Araç Sürebilmek
100 milisaniye), hareketlilik (2-120 km/s) ve yoğunluk
(km2’de 200-150000 cihaz) ikinci planda kalmakta- >> Uzaktan Ameliyat Yapabilme
dır. Video içeriğinin oranının uygulamalarda artışı, bu >> Akıllı Enerji Şebekelerinde Anlık Karar Verebilme
ihtiyacın ana kaynağıdır. Aşağıdaki uygulamalar, yu- >> Otonom Sürüş
karıda değindiklerimize ek olarak örnek verilebilir.
>> İstenilince Kesintisiz Acil Haberleşme
>> Telefonla 4K Video Yansıtabilme >> Bulut Merkezli İndirme Gerektirmeyen Uygulamalar
>> Yüksek Kalitede Canlı Yayın
3. Masif Nesnelerin Haberleşmesi: Massive Machi- ne-
>> Araç içinde Hızlı Bağlantı
Type Communications (mMTC) olarak daha çok
>> Sanal ve Artırılmış Gerçeklik ile Eğitim ve Oyun kapsamayı (en az 160dB sinyal gücü ile kapsama), pil
>> Yerel Bilgisayardaki İşlemleri Buluttan Yapabilme ömrünü (cihaz başına 10 yıl yaşam süresi) ve yoğun-
>> Araç Camlarında Zenginleştirilmiş Kadran luğu (km2’de bir milyon cihaz) öne çıkarırken hız (<1
Mbps ortalama), gecikme ve hareketlilik ikinci planda
>> Yoğun Yerlerde Kesintisiz İletişim
kalmaktadır. Uygulamaların başlıca olanları aşağıda
2. Ultra Güvenilir ve Düşük Gecikme: Ultra-Reliable Low sıralanmıştır44 .
Latency Communications (URLLC) olarak tanımla- >> Taşıma Hizmetleri
nan kategoride gecikme (1-10 milisaniye) ve kesinti-
>> Taşıtların Servis ve Bakım Optimizasyonu
sizlik (%99.999) öne çıkarken, hız (<<10 Mbps orta-
lama), hareketlilik (<200 Km/s) ve yoğunluk (km2’de >> Otoyol Geçiş Ücretlerinin Tahsilatı
10-1000 cihaz) ikinci plandadır. Anında ve kesintisiz >> Akıllı Ev
bağlantı gerektiren sistemler, ihtiyacın kaynağıdır. >> Trafik Düzenleme
Aşağıdaki uygulamalar örnek verilebilir. >> Atık Düzenleme
>> Hızlı Borsa Alış ve Satışları >> Takip Sistemleri
>> Uzaktan Canlı Komuta Sistemleri >> Giyilebilir Tekstil

44 Flore, D. LTE evolution and 5G. 3GPP (2016).

21
Türk Telekom 5G

Operatörler neden 5G’ye Artan veri trafiği, mobil operatörler için kârlı olmakla
beraber, kendileri için aynı zamanda ciddi sıkıntılar
geçmelidir? yaratmaktadır. 5G, operatörlere birçok farklı alanda
kendilerini geliştirebilecekleri olanaklar sunmak-
Gün geçtikçe internete bağlı ve kişilere bağlantılı
tadır. Bağlantıda yaşanan gecikmenin milisaniye
cihazların sayıca artması veri, ihtiyacını ve tüke-
seviyesine düşürülmesi, şirketlere yeni servis fır-
timini artırmaktadır. Gelişen teknoloji ile değişen
satları ortaya çıkarmaktadır. Bu sayede, aynı anda
bakış açısı, IoT kavramının günlük hayata günden
bağlantı hâlinde olabilecek çeşitli cihazlara büyük
güne inmesi, veri ihtiyacını ve veri hızına olan ge-
miktarda yer açılacak ve daha fazla cihazın aynı
reksinimi süratle arttırabilecektir. 5G, yüksek kapa-
anda bağlantıya geçmesine olanak sağlanacaktır.
site ve veri hızı ile bu gelişmeleri destekleyecek ve
“Nesnelerin İnterneti” (IoT) içinde makinalar arası
düşük veri gecikmesi ile birçok yenilikçi teknoloji-
iletişim teknolojileri daha etkin bir şekilde kullanıla-
nin de gelişmesine olanak sağlayacaktır. 5G, hem
bilir hâle gelecektir. Yeni dikey iş modeli olanakları-
gelişim sürecinde hem de tam anlamıyla hayata
na, yeni müşteri segmentlerinin oluşturulmasına ve
geçtikten sonra, gelecek neslin teknoloji ve dijital
birbirinden farklı müşterilerin ihtiyaçlarının tek bir
topluluğunu çatısı altına alan global bir platform
çatıda daha uygun maliyette yürütülmesine yar-
oluşturacaktır. Dünyada tüm mesleki alanlara do-
dımcı olacaktır. Ölçeklenebilen, programlanabilen
kunarak yaşanan sorunlara ve zorluklara aydınlık
esnek bir ağ yaratarak, geleceğin hizmet sektörüne
getirecek, onlara çözüm bulmaya yardımcı ola-
büyük katkılar sağlayacaktır46.
caktır. Dünyayı 5G değişimine iten, şirketlerin ve
sistemlerin dijital ortamdaki yoğunluğunu dönü- Operatörler, değer zincirinin basamaklarından bi-
şümsel bir işlemde hafifletmek, önemli ihtiyaçlar rine odaklı gelir elde etmelerinin yanı sıra, 5G sa-
için yer açılmasını sağlamak ve yaşanan verimsiz- yesinde zincirin her bir basamağını benimseyerek
likleri ortadan kaldırmaktır 45. daha fazla büyüyebilir, fazladan gelir akışı sağla-
mak adına, ağ geliştiricileri
servis sağlayıcıları ve hat-
ta servis yaratıcıları ola-
bilirler. Şebeke altyapısı,
operasyonel beceri ve
müşteri güvenine yatırım
sonucunda operatör şir-
ketlerinin standart pazar
paylarının ötesinde daha
değerli bir alana yayılabi-
leceklerdir.

5G’nin uygulandığı tek-

nolojiler; otomasyondan,
akıllı şehirlere, sanal ger-
çekliğe kadar hayat stan-
dartlarımızı geliştirecektir.
Global seviyede ekonomi-
nin büyümesine katkı sağ-
layarak, yeni iş alanlarının
Kaynak: Bass, M., Berg, M. and Dhingra, V. Drivers and path to 5G. Bell Labs Consulting (2017). açılmasına yarayacaktır.

45 Färjh, J. The Road to 5G Industry and Ecosystem. Ericsson (2013).

46 Al-Falahy, N. & Alani, O. Y. Technologies for 5G Networks: Challenges and Opportunities. IT Prof. 19, (2017); Pan European Networks. The Future
of IoT. paneuropeannetworks.com (2017).

22
 II.Bölüm

5G Nedir?
Teknik Okuyucu
Türk Telekom 5G

5G Radyo ve Heterojen Ağlar Örneğin, 2010 başlarında dağıtılmış baz istasyonu

mimari kullanımına geçildi ve bu mimari yaygınla-
5G teknolojileri iki dinamizm üzerinden ilerlemek- şarak devam etti. Bu modüler mimari, bir Ana Bant
tedir. Bir taraftan kablosuz teknolojilerde fiziğin Ünitesi (Baseband Unit - BBU) ve bazı Uzak Tel-
sınırları ilerletilerek birim alanda (hertz başına bit siz Üniteleri›nden (Remote Radio Units - RRU’lar)
sayısı) daha fazla veri gönderilmeye çalışılırken, meydana gelmişti. BBU’lar ve RRU’lardan oluşan
diğer taraftan ise bu zamana kadar donanım ve basit yapı çok az sayıda yedek parça gerektirir ve
yazılım ile birlikte tasarlanmış kapalı şebeke ya- bakım maliyetlerini azaltır. RRU’lar kuleler/plat-
pısı yazılım tanımlı olarak tasarlanmaktadır. Yazı- formlar üzerine dağıtılmış olarak monte edilerek,
lım tanımlı olması için herhangi bir programlama besleyici maliyetleri ve besleme kaybı azaltılır ve
dilinde olduğu gibi katmanlaştırma (abstraction) sistem kazancı 3 dB ila 5 dB artırılır. RRU ile ana
gerekmektedir. Alt katmandaki fiziksel cihazlar- bant ünitelerini birleştiren CPRI (Common Public
dan üst katmanlardaki uygulamalara kadar birçok Radio Interface) optik fiberdir. RRU’lar ile mer-
katmanın soyutlanarak tanımlanması gerekmek- kezi havuzda bulunan anabant üniteleri, CPRI ve
tedir. Yatay düzlemde katmanlaşma gerçekleşir- gelişmiş CPRI destekleyici yeni fiber optik altya-
ken, dikey düzlemde ise sanallaştırma ile ağlar pı teknolojilerini kullanılarak bağlanırlar. Bu tip
dilimlere bölünerek farklı kriterlere göre istenildi- teknolojiler ile veri aktarımı yaklaşık 15-20 kilo-
ğinde yapılandırılacaktır. Bu tip birden fazla ağın metreye kadar uzanmaktadır. BBU ise (veri bağ-
ve teknolojilerin bir arada harmonize edileceği bir lantılarını yapar ve trafiği yönlendirir) internet ile
heterojen ağ mimarisi47 5G’de hedeflenen yapıdır. şebekeye (core network) bağlıdır 50.
Ayrıca, bu süreci hızla oluşturabilmek için katı-
Bu mimari, 5G’ye geçişte önemli safhalardan olan
lımcı bir anlayış ile açık kaynak yazılım geliştirme
“Merkezileştirilmiş Radyo Erişim Şebekesi (Cent-
metotları kullanılmaktadır48 .
ralized-RAN) teknolojisi ve bir sonraki fazı olan
Bulut Radyo Erişim Ağı (Cloud-RAN) teknolojile-
rine dönüşüm için kolaylık sağlamaktadır.

Merkezileştirilmiş Radyo Erişim Şebekesi (Centra-

lized-RAN) Teknolojisi’nde, ayrı noktalarda bulu-
nan baz istasyonlarının kontrol üniteleri, merkezi
bir noktada toplanır. Böylece istasyonlar arasın-
daki koordinasyon ve senkronizasyon kabiliyetle-
ri en üst seviyeye çıkarılır. Bu kabiliyetler ile baz
istasyonları arasında kullanımı mümkün hâle ge-
len, dinamik girişim (enterferans) azaltma, çoklu
taşıyıcı birleştirme ve çok noktadan veri iletimi
özellikleri sayesinde kapsama alanı ve kapasite,
5G şebekesine aşamalı bir ilerlemeyle geçile-
dinamik ve etkileşimli olarak artırılıyor. Centrali-
cektir. Operatörlerin nasıl bir geçiş planlaması
zed-RAN Teknolojisi ile böylece mobil kullanıcı-
yapacağı, geliştireceği ürün ve pazar stratejisiyle
lara daha az gecikme süresi, daha yüksek mobil
doğrudan ilişkili olacaktır. Mobil trafiğin artış hızı
iletişim hızı sunuyor.
ve hâlihazırdaki şebekenin bunu kaldırma gücü
ve ihtiyaç duyulan frekans miktarı oluşturulacak Centralized-RAN teknolojisi, 5G hazırlıklarının en
stratejiyi belirleyecektir49 . önemli aşaması olan sanallaştırma ve bulut tekno-

47 HetNet: Heterogen Networks

48 Flore, D. LTE evolution and 5G. 3GPP (2016).
49 Lee, J. Paving the way for 5G. 2nd Glob. 5G Event (2016); Kim, T. Smarter Network for 5G Era. 2nd 5G Glob. event (2016); Färjh, J. The Road to 5G
Industry and Ecosystem. Ericsson (2013).
50 Nakamura, T. & Committee, T. Research Progress of the Fifth Generation Mobile Communications Promotion Forum-SIM2nd Glob. 5G
Event (2016).

24
 5G Nedir?

lojilerinin de önünü açmaktadır. Merkezileştirilmiş RAN) tasarlanarak merkezi RAN’ın ötesinde mi-
kontrol üniteleri bulut ortamına taşındığı duruma mariler oluşturulacaktır. Bu ağ devrimi, maliyet ve
Cloud-RAN olarak adlandırılmaktadır. Cloud-RAN ağ verimliliğini yöneterek diğer hizmetler üzerinde
(Bulut Radyo Erişim Ağı), 5G ve Ötesi mobil şebe- üstün kılacaktır52 .
ke altyapısı için merkezi bir bulut bilgi işlem tabanlı
Türk Telekom, 5G teknolojilerine şebekesini ya-
telsiz erişim ağı mimarisidir. Cloud-RAN ile ise baz
kınsatmak üzere çalışmalara başlamış, kendi
istasyonlarının bir kısım modülleri buluta taşın-
bünyesinde kurduğu 5G laboratuvarı yanında,
dığından, baz istasyonu kapasitelerinin gerekti- ği
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu öncülüğün-
yerlerde, ihtiyaç duyulduğu oranda dinamik ve
de Ankara’da kurulan 5G Vadisi - Açık Test Sahası
paylaşımlı olarak kullanılması sağlanmaktadır.
konsorsiyumunun parçası olmuştur.
Cloud-RAN gibi bulut tabanlı bir mimari, çoklu
Radyo Erişim Teknolojileri arasındaki ağ koordi-
nasyonunun temelini oluştu-
rur51 . Bulut tabanlı 5G Şebeke
mimarilerine dayalı veri mer-
kezleri, ekipman salonları ve
iletim ağları operatörlerin gele-
cek planlarında yer almaktadır.

Kablosuz iletişim teknolojileri

5G yolunda ilerledikçe, servis
sağlayıcılar hizmetlerini mali-
yet verimliliği yaparak sürdü-
rülebilir kılmalıdır. Radyo erişim
teknolojisinin de benzer bir yol
izleyeceği tahmin edilmektedir.
Bu yolda, baz istasyonu fonksi-
yonunun sanallaştırılarak bulut
odaklı radyo erişim ağı (Cloud-
Source: Bass, M., Berg, M. and Dhingra, V. Drivers and path to 5G. Bell
Labs Consulting (2017).

51 Bureau, C. R. and Regulation, R. Consideration on spectrum for 5G. 2nd Glob. 5G Event (2016).
52 Tong, W. Jointly Build the Bridge to 5G. Huawei, Whitepaper (2016); Mademann, F. 3GPP’s flexible 5G System Architecture. Second Glob. 5G
Event (2016); Bienaimé, J.-P. 5G roadmap for mobile broadband and beyond. 2nd Glob. 5G Event (2016).

25
Türk Telekom 5G

5G Yeni Radyo53 • Genel Frekans Bölmeli Çoğullama (Gene-

ralized Frequency Division Multiplexing -
5G yeni bir radyo ile gelecektir. Yeni radyo tasar- GFDM): GFDM OFDM’e kıyasla daha esnek
lanırken, aşağıdaki özellikler dikkate alınmaktadır. bir şebeke yayın yöntemidir. OFDM’den temel
Geniş frekans aralıklarında yüksek veri aktarımını farkı, alt taşıyıcıların birbirine dik olmamasıdır.
yönetme önemli bir kriterdir. OFDM54 ve OFD- Bununla filtre bankası kullanılarak baş ede-
MA55 ile geniş frekansın dar bantlara bölünerek bilmektedir. GFDM bant dışı yayınlarının daha
(subcarrier) ölçeklendirebilme, 4G’de uygulan- iyi yönetimini sağlar ve OFDM’in zayıf yönü
mıştır56. Bir nevi frekans ve zaman düzleminde bir olan maksimum gücün ortalama güce oranı-
çerçeve yaratılarak bu çerçevenin belli kısımla- nı61 azaltır.
rının kullanıcılara istedikleri veri miktarı ve kanal
• Filtrelenmiş OFDM (Filtered OFDM - F-
kalitesine ayrılması baz istasyonunda koordine
OFDM): Adından da belli olduğu gibi,
edilerek haberleşme sağlanmıştır.
OFDM’i filtreleme yaparak kullanan bir yakla-
Bunun yanında düşük gecikmeli kısa ve uzun me- şımdır. Yayın için uygun olan kanal genişliği,
safe iletişimi sağlamak, baz istasyonundan cihaza çeşitli alt ve küçük bantlara ayrılır. Farklı bant
veri aktarırken57, cihazdan baz istasyonuna58 veri aralıklarında en uygun modülasyon yakla-
göndermeye hızlı geçiş yapabilmek, cihazların açık şımları kullanılır. Var olan bant aralığının daha
kalma sürelerini minimum tutarak enerji verimliliği- iyi kullanılmasını sağlar.
ni arttırmak da önemli kriterlerdendir. Bunun yanın-
• Orthogonal Olmayan Çoklu Erişim (Non Ort-
da full-duplex teknolojisi ile aynı anda cihaz-baz
hogonal Multiple Access – NOMA) Bir sub-
istasyonu ve baz istasyonu-cihaz haberleşmesinin
carrier’i birden fazla kullanıcıya kullandırarak
aynı frekans ve zaman diliminde gerçekleştirilebil-
kapasite verimliliği sağlar.
mesi 5G’de önemli atılımlardan biri olacaktır. Ay-
rıca, kutuplu (polar) kodlama 59 gibi yeni kodlama • Seyrek Kodla Çoklu Erişim (Sparse Code Mul-
tekniklerinin kullanıma sokulması ile 5G alıcı-verici tiple Access – SCMA) ise OFDM ve CDMA’yi
yapısının verimliliğinin artırılmasına çalışılmaktadır. bir arada kullanarak aynı kaynağı birden fazla
Bu minvalde, özellikle OFDMA türevlerinin üzerin- kullanıcıya kullandırır.
de en çok durulanlarına kısaca değinebiliriz. Filtre
Bankası Çoklu Taşıyıcı (Filter Bank Multi-Carrier - 2017’nin son günlerinde (21 Aralık) 3GPP 5G NR
FBMC): Entegre devrelerle filtre bankası yaratılır standardının ilk fazını tamamladı. Bu 5G yeni
ve her subcarrier filtrelenir. Bu OFDM’e göre yan radyosu, kurulumu hızlandırmak için yeni bir 5G
lobları azaltılmış bir subcarrier oluşturur ve karışım şebekesi olmadan hâlihazırdaki LTE şebekesine
oranını büyük ölçüde engeller60. bağlı çalışacak şekilde standartlaştı. Sürüm 15’in
bir parçası olan bu radyo, zaman içinde kendi şe-
• Evrensel Filtrelenmiş Çoklu Taşıyıcı (Universal bekesi ile beraber bağımsız olarak çalışacaktır62.
Filtered Multi-Carrier - UFMC): FBMC’nin ak- LTE’deki gibi OFDM temelli yapı LTE’ye göre fre-
sine çok küçük bant aralıklarını filtrelemek ye- kans verimliliğini %90’ dan %98’e çıkarmaktadır.
rine kanalı göreceli olarak daha büyük bant- Yani 100 MHz kanalın 98.31 MHz’i kullanılırken,
lara böler ve filtrelemeyi yapar. LTE’de 20 MHz kanalın sadece 18 MHz kullanıla-

53 5G NR: 5G New Radio

54 OFDM: Orthogonal Frequency Division Multiplexing
55 OFDMA: Orthogonal Frequency Division Multiple Access
56 Gigabit LTE ile 256QAM ve 4x4 MIMO teknolojisi ile gigabit (Category 16: 1 Gbps, Category 18: 1.2 Gbps, Category 19: 1.6 Gbps) hızlar yakalanmıştır.
57 Downlink
58 Uplink
59 Arıkan, E. On the Origin of Polar Coding, IEEE Journal on Selected Areas in Communications, Vol. 34, No. 2, 209-223 (Şubat 2016).
60 RF Wireless World. OFDM vs FBMC-Similarity and difference between OFDM and FBMC modulation. rfwireless-world.com
61 PAPR: Peak to Average Power Ratio
62 3GPP. NR first specs & 5G system progress in Release 15, 3gpp.org (2017)

26
 5G Nedir?

biliyordu. Ayrıca subcarrier aralıkları LTE’de 15 KHz’de sabitlenmişken, 5G de esnek bir mimari ile değiş- ken
(2kx15 KHz, k= -2, 0, 1, 2, 3) yapılmıştır. Bu sürüm ile zenginleştirilmiş geniş bant (eMBB) adreslenir- ken,
masif bağlantı (mMTC) ve ultra güvenilir ve gecikmesiz (URLLC) Sürüm 16’ya (Aralık 2019) ve ötesine
bırakılmıştır. Ayrıca milimetre dalga kullanımı da tanımlanmıştır.

3GPP NR standardizasyonu için bir örnek

Frekans bandı
3.5 GHz MIMO [T x R] 8x8
(spectrum band)
Taşıyıcı bant genişliği Akış Numarası
200 MHz 8
(Carrier Bandwidth) (Stream number)

Dalga şekli Filtered-OFDM / Dairesel alan kodu türü

Normal CP
(Waveform) Wide Band-OFDM (Cyclic Prefix Type)

Alt Taşıyıcı Aralığı Veri Kanal Kodlama

15 kHz /60 kHz QC-LDPC
(Subcarrier Spacing) (Data Channel Coding)

TTI başına düşen semboller Kontrol Kanal Kodlama

7 Polar
(Transmission Time Interval) (Control Channel Coding)
Aralık uzunluğu Zayıf Taşıyıcı Tasarım
0.5 ms / 0.125 ms Evet
(Slot length) (Lean Carrier Design)
Modülasyon Çoklu alt çerçeve zamanlaması
256 QAM Evet
(Modulation) (Multi-subframe scheduling)

Kaynak : Mediatek

Milimetre Dalga Haberleşme haberleşmesi üzerinde çalışılmaktadır. Kullanıcının

baz istasyonuna açısına göre bir mekânda sürekli
(mmWave)
bir handover durumu söz konusudur ve akıllı yazı-
5G ile 6 GHz ötesinde haberleşme gündemimize lımlarla bağlantı kesintisizliği sağlanabilir.
girecektir. Bundan dolayı yüksek frekanslarda ha- Şu anki çalışmalara göre 28 GHz ve 39 GHz bant-
berleşme çalışmaları ağırlık kazanmış ve 20-300 larının 5G için öncelikli frekanslar olması muh-
GHz aralıklarında saniyede Gigabit hıza ulaşıla- temeldir. 60 GHz frekanslarının IEEE 802.11ad
bileceği öngörülmüştür. Yüksek frekansta veri ak- çalışmalarında kullanılması sonucunda özellikle
tarmanın temel problemi, uzun mesafelerde ya da kapalı alan uygulamalarında büyük başarılar elde
basit engellerde bile sinyal sönümlemesi yaşan- edilmiştir. Benzer bir şekilde 61-71 GHz aralığının
masıdır. Açık hava koşullarında, yağmur ya da kar da kullanılması beklenmektedir.
gibi etkenler bile sinyal bozulmasına neden ol-
maktadır. Bu nedenle, açık görüş (LOS) haberleş- 60 GHz yayını 15dB/km sinyal sönümleme hızı ile
mesi gerekmektedir. Her ne kadar milimetre dalga- sadece kısa mesafelerde veri aktarımı için uygun-
da açık görüş gerektirmeyen (nLOS) bir yapı akıllı dur63. 28 GHz gibi daha düşük frekanslar ise sade-
antenlerle yaratılabilir ise de baz istasyonlarının ce vericinin direkt olarak görüldüğü LOS durumla-
cihazlara açık ortamda ulaşması beklenebilir. Hâli- rında kabul edilebilir sonuçlar vermiştir.
hazırda ise LOS haberleşmesinde kapalı mekânda
Sinyal sönümlemesindeki problemler sebebiy-
birden fazla mini baz istasyonu ile milimetre dalga
le 5G çalışmalarının belirli bir yöne daha güçlü

63 Smulders , P.F.M. 60 GHz radio: prospects and future directions. Proceedings Symposium IEEE Benelux Chapter on Communications and Vehic-
ular Technology (2003).

27
Türk Telekom 5G

sinyal yollayan faz dizi anten yapısını geliştirme- olarak 2x2 MIMO ile elli kullanıcıya aynı anda ve
si beklenmektedir. Küçük antenlerin birleşimin- frekansta ulaşabilir. Bu da frekans verimliliğini ol-
den oluşan büyük antenin her bir parçasının aynı dukça üst noktaya taşımaktadır.
anda farklı kullanıcılara hizmet vermesi ile çoklu
Bu teknolojinin bir benzeri ise 4G LTE de düşü-
kullanıcı desteği de mümkün olacaktır.
nülmektedir. Bu teknik birden fazla baz istasyo-
nun bir kullanıcı ile koordineli iletişim (Coordina-
Masif Çok Girdili Çok Çıktılı Anten64
ted Multipoint- CoMP) sağlaması amaçlanmıştır.
(Massive MIMO) CoMP kapsamayı artırmak için kullanılmakta ama
kapasiteyi az artırmaktadır. Masif MIMO ise ka-
5G’de modülasyon, kanal dağıtımı ve optimum
pasiteyi artırdığı gibi kapsamada geri kalmaktadır.
sinyal gücü ayarlama gibi yeni özelliklere ek ola-
İkisinin beraber düşünüldüğü Koordineli Masif
rak çoklu anten desteği ileri teknikleri ile kullanı-
MIMO’nun (Coordinated Massive MIMO) iki nok-
ma sokulacaktır. MIMO, aynı anda daha fazla veri
tayı iyileştirmek için potansiyeli vardır.
iletimi sağlamak için iki veya daha fazla anten
kullanan sistemlere denmektedir. MIMO tekno-
Cihazdan Cihaza İletişim (D2D65)
lojisi kablosuz kanalın doğasındaki varyasyonları
kullanarak, antenlerin belli bir mesafe aralıklarla Bu zamana kadar bütün nesillerde baz istasyonu,
konulmasıyla ortaya çıkan sanal ve kesişmeyen merkezi yapıda diğer tüm cihazlarla etkileşime
kanallar üzerine kurulmuş bir teknolojidir. Örne- girerek veri aktarımını sağlamaktaydı. Kapsama
ğin; alıcı ve vericide iki anten var ise 2x2 MIMO, alanını artırmak için baz istasyonunu devreden
dört var ise 4x4 MIMO denmektedir. Yani ilki iki çıkarmanın çalışmaları, LTE Direct teknolojisi ile
paralel kanal yaratabilmektedir, ikincisi ise dört 4G’de başlanan yeni nesil versiyonlarının stan-
tane kanal yaratabilmektedir. Antenlerden aynı dartlaşması süren D2D Teknolojilerinin 5G’de ge-
veri gönderilerek alıcının gönderilen veriyi güç- niş çapta kullanıma girmesi beklenmektedir. Bu
lendirilmiş bir şekilde (diversity) hatasız alması teknoloji ile iki cep telefonu karşılıklı sinyal alına-
sağlandığı gibi antenlerden farklı veri gönderile- cak uzaklıkta direk haberleşme sağlayabilecekler
rek (spatial multiplexing) kapasitenin anten sayısı ve toplam kapsama alanını genişleteceklerdir.
ile katlandığı kullanım da mevcuttur. İlki için alı- cı Nesnelerin İnterneti gibi yeni teknolojilerin geniş
ve vericide simetrik anten sayısı aranmaz ama çaplı kullanıma için birçok farklı kablosuz iletişim
ikincisinde kapasite en az anten sayısı kadar kat- tekniğinin bir arada ve aynı zamanda koordineli,
lanır. Örneğin 4X2 MIMO’da en fazla kapasite iki- yani heterojen olarak çalışması gerekmektedir.
ye katlanabilir. MIMO teknolojisi hâlihazırda WiFi
ve 4G’de yaygın olarak kullanılmaktadır. Cihazlar arası iletişim üzerinde dört farklı şekilde
çalışılmaktadır: 1) Operatör kontrollü link kurulu-
5G’de bunun daha ileri aşaması kullanıma soku- munda operatör en güçlü sinyal ile veri aktarabil-
lacaktır. Aynı anda ve frekansta bir baz istasyonu- diği kullanıcıyı ana (pivot) cihaz olarak kabul edip
nun birden fazla kullanıcı ile MIMO iletişimi isten- tüm isteklerin bunun üzerinden geçmesini sağ-
mektedir. Buna Çok Kullanıcılı MIMO (Multiuser layabilir. Böyle bir durumda en güçlü sinyali alan
MIMO yani MU-MIMO) denmektedir. Bu ileri me- kullanıcı lokal bir veri dağıtıcıya dönüşür ve diğer
kanizmayı gerçekleştirmek için, kullanıcıda kısıtlı kullanıcıların veri taleplerini de operatör üzerin-
anten sayısı kalmasına karşın baz istasyonundaki den temin eder. Bunun temel problemi, ana ci- haz
anten sayısı oldukça artırılmaktadır (Masif MIMO). olarak belirlenen cihazın zamanla değişkenlik
Böylece baz istasyonu birden fazla kullanıcı ile göstermesi ya da diğer cihazların ana cihazın eri-
2x2 veya 4x4 MIMO iletişimi sağlayabilir. Örne- şim alanında her zaman olmamasıdır. Bunu pratik
ğin baz istasyonunda 100 anten var ise teorik bir şekilde denetleyecek algoritmaların ve yazı-

64 Massive Multiple Input Multiple Output

65 D2D: Device to Device

28
 5G Nedir?

lımların tasarlanması gerekmektedir. 2) Operatör Görünür Işıkla İletişim (VLC66)

kontrollü direkt link kurulumunda operatör tüm
mobil kullanıcılara veri sağlamaktadır; ek ola- rak 5G, milimetre dalga frekansların ötesini de he-
kullanıcılar kendi arasında da veri aktarabilir. deflemektedir. Görünen ışık frekansları olan 400
Böyle bir durumda operatörün yolladığı verinin ile 800 TeraHertz arasında LED ışık kullanılarak
azaltılması mümkündür. 3) Cihaz kontrollü link 500 Mbps veri aktarım hızına ulaşılabildiği bi-
kurulumunda bir operatöre ihtiyaç yoktur. Cihaz- limsel makalelere yansımıştır. Yeni OLED67 tipi
lar kendi aralarında doğrudan iletişim kurmak- ekranlardaki herhangi bir transistor gözlerimizi
tadır. Cihazlar kendi arasında büyük bir ağ oluş- rahatsız etmeyecek şekilde yanıp sönerek işaret
turarak bilginin tüm ağ elemanlarından geçmesi yaratabilmekte ve bu mesajlar cep telefonla-
sağlanır. Ağın büyüklüğü arttıkça bilginin akış yo- rımızda olan kamera sayesinde çözülerek me-
lunun gerçek zamanlı olarak belirlenmesi zor- saja dönüşebilmektedir. Bu sayede, herhangi bir
laşır. 4) Cihaz kontrollü direkt link kurulumunda yerdeki ışık ekranları üzerinden veri aktarımı
operatöre ihtiyaç yoktur. Bir cihaz veri dağıtıcısı gerçekleştirilebilir. VLC geniş çapta uygulamaya
görevini alır ve tüm istekler bu cihaza ulaşır. geçtiğinde sokak lambaları, dış mekân reklam
panoları, hava limanı ve hastane ekranları, dük-
kân tabelaları gibi yerlerden veri almak mümkün
hâle gelecektir.

Işık ile haberleşmenin bir başka önemli aşaması

da, araçlar arası haberleşme olarak kendini gös-
terecektir. Otomotiv teknolojisinin önümüzdeki on
yıl için koyduğu önemli hedeflerinden birisi,
gerekli teknolojilerin yüksek güvenilirlik ve kabul
edilebilir maliyet yapısı içinde geliştirilerek, tra- fik
sıkışıklığının, kaza oranlarının, kazalarda ölüm
oranlarının, emisyon oranlarının ve enerji harca-
malarının azaltılmasında önemli rol oynayacağı-
na inanılan otonom araçların geliştirilmesi, çok
sayıda üretilmesi ve yaygınlaştırılmasıdır. Otonom
Cihazlar arası iletişimin günlük hayatımıza gir- araç teknolojilerinin önemli bir kolunu araç-araç
mesinde araştırılması gereken birçok konu vardır. ve araç-altyapı haberleşmesi teşkil etmektedir.
D2D cihazları için özel spektrumlar ayrılmadığı ve RF (radyo frekansı) bazlı kablosuz haberleşme
lisanssız spektrumda düşük frekans aralığına sa- teknolojisi alternatif teknolojiler arasında en öne
hip kanallar tanımlanmadığı için sinyal sönümle- çıkanıdır ve ana akım olarak kabul görmüştür. Di-
mesi olasıdır. Dolayısıyla var olan kanal yapısının ğer yandan tüm yoğun araştırma geliştirme çalış-
modifiye edilmesi ya da kullanımı için protokolle- malarına rağmen, RF çözümlerinin yeterli güveni-
rin belirlenmesi gereklidir. Örneğin; OFDMA çer- lirliği sağlayabileceğinden kuşku duyulmaktadır.
çevelerinin nasıl tasarlanacağı önemlidir. Buna Kısıtlı bant genişliğinin giderek artan haberleşme
ek olarak, özellikle D2D uygulamaları canlı video trafiğine özellikle yoğun trafik koşullarında ihtiyaç
aktarımı ya da anlık verinin işlemesi ile ilgili bir veri duyulan yüksek güvenilirlikle cevap veremeyece-
sağlıyorsa karışım yönetme algoritmaları servis ği öngörüleri yapılmaktadır. Ayrıca RF çözümleri
kalitesi odaklı olarak karar almalıdır. Ayrıca, ci- yayın bozma saldırılarına açıktır. Görünür ışıkla
haz eşleştirilmesinin oluşturulması ve aralarındaki haberleşme, güvenilirliği artıracak destek sistem-
bağlantının kurulmasındaki zorluklar çözülmelidir. ler için potansiyel teknolojilerden birisidir.

66 Visual Light Communication

67 Organik LED

29
Türk Telekom 5G

Bunun yanında görünür ışığın insanların doğası- ulaşması beklenmektedir70. Yoğun hücrelerin sa-
nın bir parçası olması, zararsız olmasını ve LOS yısı artarken, hükümetler ve uluslararası standart-
68
koşulu ise dışarıdan dinleme gibi güvenlik hu- lar teknolojinin ilerleyiş yönünü belirleyecektir. Bu
suslarını ortadan kaldırmaktadır. Elektrik akımı ile spektrum paylaşımı, site planlaması, özlük hakları
oluşturulan radyo tabanlı haberleşmede sinyal ve vergi araçlarıyla yapılacaktır. Dolayısıyla opera-
boğma, dinleme ve taklit etme gibi güvenlik sal- törler var olan limitler ve piyasa ihtiyaçları üzerine
dırılarına maruz kalma her zaman başa çıkılması çözümler bulurken, teorik ve pratik bütün potansi-
gereken konulardır. Daha da önemlisi, radyo fre- yeli değerlendirmelidir. Bununla birlikte, operatör
kanslarındaki yoğunlaşma, 5G’de görünür ışık ile çözümleri lokal olmak zorundadır. Bunun temel
haberleşmenin önemini kaçınılmaz kılmaktadır. sebebi ülkeler arasındaki farklı politikalarının ve pi-
yasa taleplerinin farklılık göstermesidir.
5G Baz İstasyonu Küçük hücreler mevcut baz istasyonlarının oluş-
5G’de baz istasyonlarının yazılım tabanlı hâle turduğu ağın parçasıdır. Kullanıcıların hareket hı-
gelmesi beklenmektedir. 4G’de başlayan bu sü- zına göre küçük veya makro baz istasyonlarına
reç içinde bir baz istasyonun kablosuz ve kablolu yönlendirme yapılarak akıllı bir kapasite dağılımı
bağlantı kısmının kontrolü buluta taşınarak baz sağlanacaktır. Küçük hücrelerin yönetiminin pek
istasyonunun uzaktan kontrol edilir bir donanıma çok aşaması vardır. İlk aşama, ekipman onayıdır.
indirgenmesi üzerine çalışılmaktadır. Bu minval- Standartların yeterince net olmaması sebebiyle
de, temel teknolojilere kısaca değinebiliriz. ekipmanların üretimi ve standartlara uygunluğu
da gelişmektedir. Sonraki aşama, uygulama böl-
Küçük Hücre Yönetimi (Small Cell) gesinin belirlenmesi ve planlamadır. Bu sebeple
veri talebinin yüksek olduğu bölgelerin belirlen-
Baz istasyonlarının kapsama alanının daralması mesi gerekmektedir. Sonraki aşama, geniş bant
mobil nesiller boyunca gözlenen bir durum ol- hattındaki hızların ve diğer ağ elemanlarının be-
muştur. Kapsama alanı küçüldükçe, frekansın tek- lirlenmesidir. Henüz uygulaması sınırlı olduğu
rar tekrar başka hücrelerde kullanımı artmış ama için gerçek anlamda verimliliği yakalamanın zor
karşılığında baz istasyonu sayısı ve yatırım miktarı olduğu bu durumlarda dizayn için pilot bölgeler-
da artmıştır. Bu metot, kapasitenin artırılması için de deneme-yanılma odaklı çalışmalar yapılması
en etkili yöntem olarak görülmektedir. İkinci ve gereklidir. Küçük hücrelerin kurulması, bundan
üçüncü yöntem ise, kullanılır frekansın artırılması sonraki aşamadır. Küçük hücrelerin sık olmasın-
ve kablosuz teknolojinin iyileştirilmesidir. daki fiziksel sorun, her birine enerji ve geniş bant

5G’nin gelişiyle birlikte küçük hücrelerin yaygın kul-

lanımı, hızla artan kapasite sorununa çözüm olarak
kaçınılmaz hâle gelecektir. Küçük hücreler, az enerji
kullanan ve on metreden birkaç kilometreye ka- dar
bir menzile sahip baz istasyonlarıdır. Bununla
birlikte, yüksek frekanslarda çalışmanın en büyük
problemi kısa mesafede sönümlenen sinyallerdir.
Milimetre dalgada küçük hücreler kaçınılmaz ola-
cak ve belki de bir odada birden fazla baz istasyo-
nu cep telefonu ile açık görüş hattı69 sağlamak için
gerekli hâle gelecektir. 2014 yılında %10 olan yoğun
hücre oranının (> 75 hücre/km2) 2020 yılında %70’e

68 LOS: Line of Sight

69 LOS: Line of Sight
70 Small Cell Forum. Small cell siting challenges. Small Cell Forum, Whitepaper (2017).

30
 5G Nedir?

hattı sağlanmasıdır. Pratik olarak ihtiyaç duyulan lanıcı cihazlarındaki veri trafiğindeki artış, enerji
kabloların döşenmesi ve enerji hatlarının oluş- tüketiminde ve karbon salınımında artışa neden
turulması önemli altyapı problemleri doğurabilir. olmaktadır76. 2020 yılındaki bu karbon salınımının
Bunun için de kablosuz çözümler71 üzerine çalış- %30’unun radyo erişim ağında, %30’unun mobil
malar yapılmaktadır. 5G PPP ve Horizon2020 ta- cihaz üretiminde, %20’sinin veri merkezi ve ileti-
rafından fonlanan 5G-Crosshaul72 ve 5G-Xhaul73 minde, %12’sinin mobil cihazlarının çalışmasında
projelerinde, kablosuz tarafı tanımlayan fronthaul olması beklenmektedir77. Enerji tüketimini azalt-
ve şebeke bağlantısını tanımlayan backhaul ya- mak amacıyla çok sayıda çalışma yapılmaktadır.
pılarının beraber düşünüldüğü yazılım tabanlı mi- Hücre ve kullanıcı cihazların enerji verimliliğinde
mariler çalışılmaktadır. Bu mimariler yüksek kapa- önemli iyileşmeler heterojen hücresel ağlarda
sitede, düşük gecikmeli programlanabilen bir ağ küçük hücreler kullanılarak elde edilebilir. Küçük
sunmayı amaçlamaktadır. hücreler altyapı ve dağıtım masraflarını düşük tu-
tarken, ağ kapasitesini artırmaktadır. Bu dağıtım
Sabit Kablosuz Erişim (5G FWA) en yoğun saatteki trafiği destekleyecek şekilde
yapılmaktadır. Ancak, ortalama ve en yoğun trafik
Sabit Kablosuz Erişim (FWA74) ya da WTTx tekno-
arasında büyük farklılıklar gereksiz enerji tüketi-
lojilerinin, yatırım yapılması zor ya da az gelişmiş
bölgelerde evlere internet getirmek amacıyla kul- mine neden olmaktadır.
lanılabilecektir. Bunun getireceği en önemli yarar, Yeşil iletişim ağı elde etmek için bir diğer yak-
sabit hatta erişimi zor olan bölgelerde hızlı ve ucuz laşım olan güneş enerjisi, rüzgâr gibi yenilebilir
geniş bant hizmeti verilmesinin sağlamasıdır. 4G enerji kaynaklarını baz istasyonlarına kazandırıl-
FWA geleneksel sabit çözümlerin mümkün olma- masıyla geleneksel enerji tüketiminin azaltılma-
dığı ve düşük hızı tolere edebilen kısıtlı senaryo- sı, hatta ortadan kaldırılması hedeflemektedir.
larda kullanılmıştır. 5G FWA’nın 4G FWA’dan temel Buna ek olarak Nesnelerin İnterneti’ni destek-
farkı yüksek hız ve düşük gecikme gerekliliklerini
lemek amacıyla belirli aralıklarla üretilen küçük
sağlamak için daha yüksek frekanstaki milimetre
paketler, insan iletişiminde büyük paketlere göre
dalga frekansını kullanmasıdır. Milimetre dalga
tasarlanmış ağda çok fazla ek paket yüküne ve
frekansında yüksek bant genişliği kullanılması ve
dolayısıyla enerji tüketimine neden olmaktadır.
huzme ile kullanıcılara odaklanması buna imkân
Bunu azaltmak için çalışmalar yapılmaktadır. Baz
vermektedir. 5G FWA’nın 1 Gbps üzerinde hız ve
istasyonlarından kullanıcı cihazlarına radyo fre-
1ms seviyesinde gecikme performansıyla özellik-
kansı kullanarak enerji transferi de kullanıcı ci-
le kırsal alanlarda yaygın bir şekilde kullanılması
hazların ömürlerini uzatmak için kullanılabilecek
beklenmektedir. Milimetre dalga frekansında kul-
üzerinde çalışılan konulardan biridir. Radyo fre-
lanılması planlanan frekanslar 28 GHz, 37 GHz ve
kans temelli enerji transferi baz istasyonlarından
39 GHz’dir. İlk 5G denemeleri 10-25 Gbps hızlarına
mobil cihazlara veri iletimini yanı sıra enerji akta-
ulaşılabildiğini göstermektedir75.
rımını da sağlamaktadır. Alıcı ve vericilerin küçük
Yeşil İletişim (Green Communication) boyutu, enerji transferi miktarının baz istasyonu
tarafından kontrol edilebilir olması ve yüksek şarj
5G sistemlerde mobil ağlarda küçük hücre sayı- mesafesi, bu teknolojiyi hücresel iletişime uygun
larındaki, kullanıcı cihazları sayılarındaki ve kul- kılmaktadır.

71 Small Cell Backhaul

72 http://5g-crosshaul.eu
73 http://www.5g-xhaul-project.eu/
74 Fixed Wireless Access
75 Ericsson. Ericsson 5G field trial gear achieves peak downlink throughput over 25 Gbps with MU-MIMO. Ericsson, Press Release (2016).
76 2011 yılında Türk Telekom, CDP’ye (Carbon Disclosure Project/Karbon Saydamlık Projesi)’ye karbon salınımını raporlayan Türkiye’den ilk teleko-
münikasyon şirketi oldu.
77 Center for Climate and Energy Solutions. Global Emissions. c2es.org

31
Türk Telekom 5G

5G Bulut Şebeke uzaktan yapılabilmiş ve kurulum hatalarına müda-

hale edilmiştir. Zaman içinde yazılım tabanlı ağlar
5G ile beraber çekirdek (Evolved Packet Core) veri merkezlerinden şebeke ve erişim katmanına
şebekenin sanallaştırılmasına ve buluta taşınma- dönük olarak tasarlanmaya başlanmıştır 79.
sına çalışılmaktadır. Ayrıca dağıtık bir mimari ile
Yazılım odaklı ağların içeriğinde trafik yönlendir-
internet ağı üzerinde ölçeklenebilir bir kontrol ve
me, ağ sanallaştırma, trafik ve örüntü sınıflama
veri katmanı yaratılmak istenmektedir. Bu şekilde,
gibi fonksiyonlar bulunmaktadır. SDN teknolojisi-
şebekenin hızla büyütebilmesine imkân sağlana-
nin mobil şebekelerde dinamik ve yapay zekâ ile
cak ve ağ dilimi özelliği ile aynı altyapıyı kullanan donatılması istenmektedir; kullanım örüntülerini
ve farklı özellikler barındıran ağlar yeni servisler inceleyerek kaynak odaklı, trafik akışını takip ede-
için sağlanacaktır. Yeni şebekeyi gerçekleştirecek rek kümeleyen, kaynakların yetersiz kaldığı du-
üç yeni teknoloji dalgasına değinebiliriz78 . rumda verimli bir kullanım sıralaması sunan, veri
aktarım gecikmelerini azaltan ve mümkün oldu-
Yazılım Tanımlı Ağ (SDN) ğunca açık kaynaklı kodlardan oluşan bir yapıda
olması istenmektedir.
SDN, ilk olarak hızla büyüyen veri merkezlerinin ağ
yapısının kontrolü için ortaya çıkmıştır. Ağın anlık Veri merkezlerinden sonra ağ şebekelerinde ilk
ihtiyaçları doğrultusunda doğru kararların alınma- uygulamalardan biri müşterilere verilen cihazla-
sı hedefiyle anahtarların kontrol katmanı merke- rın80 sanallaştırılması olabilir. Yazılım Tanımlı- Ge-
zileştirilerek buluta taşınmıştır. Böylelikle kurulum niş Alan Ağları81 olarak tanımlanan bu teknoloji ile

78 Yallapragada, R. 5G for Verticals in the New Economy. 2nd Glob. 5G Event (2016); Matsunaga, A. 5G System Architecture to realize ‘ Extreme Flex-
ibility ’ End-to-End Quality in the 5G Era. 2nd Glob. 5G Event (2016); Satoh, K. Overview of 5GMF Current Activities. 2nd Glob. 5G Event (2016);
Ericsson. 5G : What is it ? Ericsson, Whitepaper (2014).
79 Ziegler, V. Architectural Leadership for the 5G Era. Nokia, Whitepaper 1–7 (2016); Mohr, W. The 5G Infrastructure. 2nd Glob. 5G Event (2016); KIM,
K.M. Considerations for 5G Spectrum Harmonization. 2nd Glob. 5G Event, (2016).
80 CPE: Customer Premise Equipment
81 SD-WAN: Software Defined – Wide Area Networking

32
 5G Nedir?

evlere verilen geniş bant ve WiFi modemlerinin Ağ Dilimi (Network Slicing)

uzaktan yönetilmesi ve optimizasyonu, opera-
törlerin teknik servis maliyetlerini azaltacağı gibi 5G’nin kullanımının başlaması ile popülerliği
makine öğrenme ile yönetiminin otomasyonu da artacak terimlerden biri de ağ dilimi (network
gerçekleşecektir 82. slicing) olacaktır. Kısaca ağ dilimi, SDN ve NFV
teknolojilerini temel alan bir sanal ağ yapısıdır.
Ağ Fonksiyon Sanallaştırması (NFV) Bu sayede, sanal ağlar uygulamaya göre özel-
leştirilebilir ve kullanıma açılabilir. 5G’nin getire-
NFV, ağ fonksiyonlarını donanımdan ayırarak ya- ceği en büyük değişikliklerden biri olan “kullanım
zılımda çalışmasını sağlamaktadır. NFV bir taraf- farklılığı,” bu sistem sayesinde kolayca altından
tan ağ adresi çevirisi, güvenlik duvarı oluşturma, kalkılabilecek bir hâle gelecektir, çünkü ağ dilim-
alan adı hizmeti ve önbelleğe alma gibi ağ fonk- lemeyle bölünen her ağ diliminin kendine özgü
siyonlarını sanal ortamda yönetmeyi sağlarken, yapısı olduğundan istenen ağ dilimine farklı ağ
diğer taraftan sanal sunucular ve sanal depolama fonksiyonları kurulup kullanıcılara farklı hizmet-
alanı gibi ağ bileşenlerini içeren tam olarak sanal- ler verilebilir.
laştırılmış bir altyapıyı getirmektedir. Operatörler
NFV sayesinde yeni bir hizmetin piyasaya sürül- Veri aktarım hızının veri aktarım gecikmesinden
me zamanını azaltabilirler ve müşteri ihtiyaçlarına daha önemli olduğu durumlarda, farklı bir ağ ya-
hızlı bir şekilde cevap verebilirler. pısı kullanılırken, tam tersi durumda da ona uy-
gun bir sistem geliştirilebilecektir. Bu sayede kul-
NFV konusundaki araştırmalar sanallaştırmanın lanıcının isteklerini en iyi şekilde giderebilecek
ağ performansı, sanal cihazların yerleştirmesi ve
sistemler ortaya çıkmış olacaktır. Örneğin; kaza
sanal ağ fonksiyonlarının dış kaynaklara verilmesi
geçirme ihtimali olan (araçlar) veya hızlı tepki ve-
üzerinedir. Buna ek olarak, operatörler sanal ağ
rilmesi gereken sistemlerde (fabrika robotları gibi)
fonksiyonlarını en verimli kullanabilecekleri yer-
veri aktarımının gecikmesine müsaade edilemez.
lere yerleştirilmelidir. NFV’nin getirdiği standart
Bu yüzden uygulama bu şekilde tasarlanabilir.
x8683 tabanlı donanımlar ve otomasyon yete-
Ama bir video programı için gecikmeden ziyade
nekleri ile, operatörler dağıtımını sağladıkları ku-
veri aktarım hızı daha önemlidir. Ağ dilimi bu ikisi-
tulardan kaynaklanan hantal işletme ve bakım
ne aynı fiziksel altyapıda farklı niteliklerde hizmet
görevlerinden kurtulabilir. Bunun için operatör ağı
sunabilmek için anahtar bir rol oynar.
altyapısı ve dış kaynaklara verilmiş sanal ağ
fonksiyonlarının ücretlendirme kuralları ve poli- çe Ağ dilimlemede her dilim diğerlerinden izole bir
etkileşimlerinin belirlenmesi gerekmektedir84 . şekilde tutulduğu için, dilimler arasında tam bir
Başlangıçta şebekenin uç kısımlarında (OSS85 ve sanal izolasyon vardır. Ayrıca, bunun sistem gü-
BSS86) başlayan sanallaştırma, sanal operatör87 venliğinin de geliştirilmesi beklenmektedir 91. Bir
sistemlerinin gelişmesinde rol oynamıştır. Şimdi dilimin saldırıya uğradığı örnek bir durumda, di-
sanal EPC88 ve IMS89 ile devam eden sistemde limler birbirinden izole olduğu için bu durumdan
yeni servislerin kullanımı mümkün olabilecektir90. etkilenmeyeceklerdir.

82 Son, H.J. and Yoo, C. Analysis of Global 5G Development (1) - 5G Standardization so far. Netmanias (2017); Alleven, M. AT&T debuts 5G channel
sounder ‘Porcupine’ with NI. FierceWireless.com (12 Nisan 2017); Aguiar, R. L., Bedo, J. S.-, Evans, B., Galis, A. & Karl, H. White Paper for Research
Beyond 5G. Networld2020, Whitepaper (2015); Cisco. 802.11ac: The Fifth Generation of Wi-Fi. cisco.com (2014).
83 COTS: Commercial Off-The-Shelf
84 Ergen, M. 5G ve AB Manifestosu ve Aksiyon Planı. Ict Media (2016).
85 Operation Support System
86 Business Support System
87 MVNO: Mobile Virtual Network Operator
88 Evolved Packet Core
89 IP Multimedia Subsystem
90 Verizon. SDN-NFV Reference Architecture. Verizon (2016).
91 Ericsson AB. 5G Security. Ericsson AB (2015).

33
Türk Telekom 5G

Ağ dilimi bir anlamda ağ fonksiyonlarının, uygu- Ağ dilimi konseptinin zaman içinde genişletilme-
lamalarının ve bulut alt yapısının belli bir kullanım si ve ilerletilmesi, Ar-Ge konusudur. Örneğin; di-
için konfigürasyonu ile oluşturulur. Bu konfigü- lim içinde dilim (slice-in-slice) ya da tekrarlamalı
rasyon istenen kapasiteyi, gecikmeyi, işlemci gü- dilim (recursive slice) olası bir uygulama olabilir.
cünü ve bağlantı esnekliği parametrelerini içerir. Bir ağ diliminin içinde başka bir dilim yaratabil-
Bir anlamda uçtan uca bir dilim oluşturmak için me imkânı, dilimin fiziksel katman ile uygulamalar
birden fazla şebekenin ve birden fazla tedarik- katmanı arasında tanımlanan yazılım arayüzleri-
çinin bu istenen konfigürasyon parametrelerine nin benzeşmesi ile olacaktır. Bu metodun birçok
uyması beklenmektedir. Bunun içinde bunların özelliği araştırmaya açıktır. Örneğin; ana dilimin
üzerinde bir orkestrasyon katmanına ihtiyaç var- mobilite veya radyo kaynak gibi fonksiyonlarının
dır. İnternet haberleşmesindeki OSI katmanları alt dilimlere nasıl aktarılacağı açık konulardandır.
gibi bütün şebeke uçtan uca yatay katmanlar ya- Bunun yanında, örneğin birden fazla dilimden tek
ratılarak fiziksel ağ elemanlarının sanallaştırılması bir dilim oluşturmada (slice-cum-slice) açık ko-
çalışılmaktadır. Bu katmanlar aşağıdaki gibidir. nulardandır93.

• Servis Katmanı: Ağ dilimini kullanan opera-

törün ağ dilimi üzerinde koşacağı servisleri
(BSS, OSS gibi) ve uygulamaları içerir.
• Orkestrasyon ve Yönetim Katmanı: Ağ dilim-
lerinin kurulumu ve yönetimini gerçekleştirir.
Bu katman ETSI tarafından NFV MANO ça-
lışmasıyla detaylandırılmaktadır. Ağ dilimleri
kalıcı değil dinamik yaratılır ve her ağ dilimi
için bir yaşam döngüsü tanımı yapılır.

• Kontrol Katmanı: SDN ve NFV fonksiyonlarını

fiziksel ağ üzerinde koşarak sanallaştırma iş-
levini yürütür.
• İşletim Sistemi Katmanı: Fiziksel ağ eleman-
larının üzerinde koşan sanallaştırma fonksi-
yonudur.
• Veri Katmanı: Kullanıcı trafiğinin taşındığı ve
işlendiği katmandır.

Yaratılan bu esnek mimari ağ dilimlerinin çeşitleri-

ni artırmaktadır. Bir ağ diliminin kendi RF ve anten
katmanı olabilir ve bağımsız çalışır. Ya da ağ dilimi
fiziksel katmanın üzerinde kurularak bir anlamda
kendi frekansını kullanan ama ortak bir fiziksel
katman kullanan bir ağ dilimi olabilir. Ya da bir üst
katmanda ağ dilimi yaratılarak ortak bir kapasite-
yi kullanan bir ağ dilimi ortam erişim katmanında
yaratılabilir. Ağ dilimi daha da üst katmanda bir
anlamda kullandığı fiziksel kapasiteden bağımsız
da yaratılabilir92.

92 Wessel, J. Towards globally harmonized spectrum for 5G. Radio Spectrum Policy Group (RSPG) (2016).
93 5GPPP. View on 5G Architecture (Version 2.0). 5G PPP Architecture Working Group (2017).

34
 5G Nedir?

5G Ağ Uygulama Pazarı sunar. Diğer bir deyişle, sis ağ cihazlardan gelen

verileri ilk karşılayan kısımdır. Bir anlamda sis ağ-
5G’de sanallaştırma ile gerçekleşecek şebeke ya- lar uygulamalar için düşük gecikme ve coğrafi
pısı 5G ağ uygulama pazarı gibi bir sistemle be- farkındalık gibi yerelleştirme olanakları sağlarken
raber çalışacaktır. Bu yapı ile daha önce bir şebe- bulut ise küresel merkezileştirme sağlar. Sis ağın
kenin içinde olan fonksiyonlar şebekenin dışına ilk kademesi gerçek zamanlı işlem gerektiren
çıkarak birden fazla şebekeye hizmet verir olarak uygulamalar için alınan verileri işleyerek kontrol
kurgulanacak ve ölçeklenebilir büyüyecektir. Bir komutları gönderir. Buna ek olarak, verileri filt-
anlamda, 5G girişimcilik ekosistemi bu uygulama reden geçirerek geri kalanı üst kademelere iletir.
pazarı etrafında şekillenecektir. İrili ufaklı birçok Sis ağın ikinci ve üçüncü kademeleri ise görsel-
fonksiyonun zaman içinde ortaya çıkması ve 5G leştirme ve raporlama yapmaktadır. Sis ağda üst
şebekesini zenginleştirmesi beklenmektedir. Ya- kademelere gidildikçe gerçek zamanlı analitik-
kın zamanda ihtiyaç duyulan fonksiyonlar ise kı- ten işlemsel analitiğe doğru gitmektedir, gecik-
saca aşağıda anlatılmıştır 94. me gereklilikleri saniye ve dakikalardan günlere
doğru artmaktadır ve coğrafi olarak yayılan alan
Sis Ağ (Fog Computing) da genişlemektedir.

Buluttaki bazı uygulamaların son kullanıcıya Çoklu Sınır Bilişim (MEC95)

daha yakın olması gerekmektedir. Örneğin; mo-
bil oyun, video konferans gibi sabit gecikme kı- Operatörlerin uygulamalarının bulutta olacak he-
sıtları olan uygulamalar, akıllı şebeke, akıllı trafik sapsal yükünün bir kısmını sis ağlarla üzerlerine
sistemleri gibi büyük ölçekli dağıtık kontrol sis- alarak servis sağlamak ve uygulamaları zengin-
temleri ve akıllı araçlar gibi mobil uygulamalar leştirmek istemektedirler. MEC yaklaşımı, kısa za-
buna örnek verilebilir. Bu nedenle operatörler man içinde mobil şebekeler yanında WiFi ve sabit
bulut bazlı uygulamalara yardımcı olmak üzere erişim içinde değerlendirilir hâle gelmiştir.
şebekelerde baz istasyonlarına yakın konumda
MEC mimarisi ile operatörler, kullanım deneyimini
sis ağ olarak adlandırılan bir bulut mimarisi ge-
artırmanın yanında gecikme istemeyen uygula-
liştirmektedir. Bu sis ağ, hesaplama, depolama
maları mobil ortamda daha iyi organize edebi-
ve ağ hizmetleri sunarak ve bulut bilişim ile or-
leceklerdir. Örneğin, ağ verimliliğini sağlamak için
taklaşa çalışarak uygulamalar için bir ön kademe

94 Sonal Ghelani & Skinner, C. Practical 5G: What is it good for? TechXLR8 (2017);I, C.-L. Towards Flexible Network and AI. 2nd Global 5G Sum-
mit (2016).
95 Multi-access Edge Computing

35
Türk Telekom 5G

iletim sırasında kablosuz trafiğin ve kanalın kali- Özdüzenleyici Şebekeler (SON98)

tesine göre ayarlama yapabilecek veya yerelde
içeriği saklayarak veya şebekeyi by-pass ederek Kendini organize eden ağ konsepti 4G ile beraber
internete çıkararak uygulama özelinde iyileştir- denenmeye başlanmış bir mimaridir. Bir anlamda
meler sağlayabileceklerdir. Ayrıca handover ge- radyo ve baz istasyonu operasyonunun otomas-
rektiren durumların çoğalması ile Packet Core yonu için tasarlanmıştır. Baz istasyonu komşuluğu
Gateway’lerin dağıtık mimarisine duyulan ihti- yaç, tanımaktan, tak-çalıştır özelliklerine kadar birçok
doğru bir MEC yapılanması ile azaltılacaktır. özellik dâhilinde kullanımdadır. SON bir anlam- da
3G’de baz istasyonuna yakın caching ile başla- operatörlere ölçeklenebilir büyüme getirmesi
yan bu konsept, 4G’de baz istasyonlarının işlemci bakımından bir ihtiyaçtır. 3GPP, Sürüm 8’de ilk
yeteneğinin artırılması ile devam etmiş ve NFV ile SON fonksiyonlarının standarda girmesiyle bera-
beraber 5G’de sanallaştırılmış ağ fonksiyonlarının ber 5G’de SON’un tam potansiyeline ulaşacak bir
kullanıma girmesi beklenmektedir.
koşacağı yapılanma standart hâle gelecektir.
Yukarıda bahsettiğimiz gibi Cloud RAN ile baş-
MEC ilk olarak, radyo bilgilerine vakıf bir video
layacak olan dağıtık mimari bir anlamda RAN
optimizasyon altyapısı için kullanılacaktır. Radyo
fonksiyonlarının merkezileştirilmesini getirecektir.
koşullarının anlık değişmesinin yarattığı durum ya
Düşük gecikme gerektiren fonksiyonlar ise, erişim
kaliteli kanalı kullanamama ya da gereksiz buffer
noktasının uç noktasında kalmaya devam ede-
yapma ile sonuçlanmakta ve kullanım deneyimini
cektir. Bunun yanında, 5G yeni radyo ile daha çok
etkilemektedir. MEC ile radyo analitik olarak in-
frekans baz istasyonunun parçası olacak, daha
celenerek video sunucularına iletilerek optimum
fazla anten kullanılacak ve küçük hücrelerle baz
iletim sağlanacaktır.
istasyonu sayısı hızla artacaktır. Bu yapı hızlı öl-
Ayrıca stadyum ve halka açık alanlardaki yoğun- çeklenmek içindir. Buna ek olarak bu sistemin
luk ve video isteğinin MEC sunucular tarafından otonom konfigürasyonu ve işletilmesi de gerek-
karşılanması gündemdedir. Yani etkinlik içinde lidir; zaman içinde değişen durumlara göre anlık
yaratılan video eğer etkinlik içinde tüketilecek bir kaynak ayırımı değişken servis ve ağ durumlarına
hedefe yönlendirilmişse bu videonun bulutta- ki adapte olmalıdır.
sunuculara gönderilip getirilmesi ihtiyacı MEC Ayrıca lisanssız frekansların yönetimi de ekle-
mimarisi tarafından yerelde çözülecektir. Bu me- nerek SON uçtan uca genişletilecektir99. WiFi
tot, şirketlerde ve kampüs ağlarda video dışında teknolojisinin temeli olan IEEE 802.11 ailesinin
intranet, VPN96, VoIP97 gibi diğer veri aktarımları kullandığı lisanssız spektrumlarda 3GPP temelli
için de fayda sağlar. Bunun yanında MEC ile akıllı LTE-U/LAA, LWA ve Multefire protokolünün en-
bina gibi cihazlar arası iletişim sağlayan ve bulu- tegrasyonu söz konusudur. Özellikle 5G hetero-
ta ulaşmak zorunda olmayan sistemler de verimli jen ağ kapsamında yaygınlaşmış lisanssız spekt-
hâle getirilebilir veya sensörlerden gelen küçük rum bandının daha aktif kullanılması önemlidir.
paketler birleştirilerek buluta aktarılabilir. Araç- lar Tipik bir LTE-U(unlicensed) uygulamasında tüm
arası haberleşmede gecikme, MEC ile azaltılır ve veri lisanssız frekans üzerinden geçer ve lisans- lı
çoğu işlem yerelde yapılır. Artırılmış gerçeklik spektrum göreceli olarak az kullanılır; yani off-
uygulamalarında kamera görüntüsü üzerine bi- loading yapılır. Bu durumda operatörler lisanslı
necek olan katman çoğunlukla yerel olacağı için spektrumdaki veri aktarımlarını lisanssız spektru-
MEC üzerinden verilmesi kullanım deneyimini ma aktarmak için optimizasyon çalışmaları yapa-
(QoS) arttırır. caklardır. Böylece daha az lisanslı spektrum satın

96 Virtual Private Networks

97 Voice over IP
98 Self Organizing Networks
99 Alleven, M. AT&T debuts 5G channel sounder ‘Porcupine’ with NI. FierceWireless.com (12 Nisan 2017).

36
 5G Nedir?

alınabilir ve bunlarda yayın yapacak küçük hücre ması yanında kullanıcı grupları veya kapasite ihti-
maliyetinde azalışa gidilebilir. LTE-U ile aynı or- yacına göre otonom geçiş önemlidir. Bir anlamda
tamda çalışan WiFi sistemleri ile karşılıklı bir onay context-aware (bağlanma durumun farkında) ağ
süreci yürüterek veri aktarımını başlatabilir. LAA100, konsepti ile hangi kullanıcı cihazına (araç, telefon,
LTE-U’nun standartlaşmış versiyonudur ve bu tablet, bilgisayar, sensör, giyilebilir cihaz) trafiğin
sistem lisanslı frekansta ki LTE iletişimini lisansız yönlendirildiğinden kullanıcının nerede olduğuna
frekansta ki LTE iletişimi için gerekli görmekte- dir. veya hangi uygulamayı istediğine kadar her türde
Buna karşın tamamen lisansız frekansta LTE bilgi bu otonom yapının girdisi olacaktır. Bunlar
çalışması için önerilen Multefire101 protokolü de büyük veri mimarisi ile yapay zekâ algoritmaları-
çalışılmaktadır. LWA102 ise WiFi ve LTE bantları- nın önemini artırmaktadır.
nın kullanıcı cihazı bazında birleştirilerek kulla-
Big Data yani “büyük veri” isminden de kolayca
nılması söz konusudur103 104. Böylece 5G ile tam
anlaşılabileceği gibi, geleneksel veri tabanı sis-
otonom bir mimariye gidilmesi istenmektedir:
temlerinin işlemekte güçlük yaşayacağı kadar
kendini planlayan, ayarlayan ve optimize eden bir
büyük miktarda veriye verilen genel addır. 5G ile
yapı amaçlanmaktadır. Bu noktada birden fazla
beraber büyük verinin yarattığı problem de büyü-
katmanlı bir coğrafya tanımı yapılarak ser- vis
yecektir. Örneğin, tipik bir sürücüsüz arabada sa-
alanlarının kategorileştirilmesi bir girdi olarak
niyede 1GB veri, bir fabrikada günde 1 milyon GB
platformun parçasıdır. Ayrıca birden fazla senar-
veri üretilmesi beklenmektedir105. Temelde, deva-
yoya göre kaynakların varyasyonlarının sağlan-

100 License Assisted Access

101 https://www.multefire.org
102 LTE-WLAN Aggregation
103 Türk Telekom GiGA 4.5G bir örneğidir.
104 Qualcomm Incorporated. LTE in Unlicensed Spectrum : Harmonious Coexistence with Wi-Fi. Qualcomm(2014).
105 Van Rijmenam, M. Self-driving Cars Will Create 2 Petabytes Of Data, What Are The Big Data Opportunities For The Car Industry? Datafloq.
com (2016).

37
Türk Telekom 5G

sa boyutlarda yapılandırılmamış verinin otomati- Bu kapsamda oluşturulan yapay zekâ büyük ve-
ze edilmiş ve verimli bir şekilde değerlendirilmesi rilerden hızlı bir şekilde anlam çıkarıp değişken-
ve işlenmesi gerekmektedir. Apache açık kaynak lere müdahale edebilir. Alışılagelmiş yöntemlerde
platformunun oluşturduğu Hadoop106 mimarisi ile görüntü işleme algoritmaları ya da özellik çıkarımı
büyük veriler üzerinde birden fazla makinede da- algoritmalarının birleşimiyle bir dizi yöntemin ar-
ğıtık işlem yapılması sağlanmaktadır. Yapay zekâ dından bir karar alınması mümkündür ancak bu
ve makine öğrenme ile de şebeke için karar me- kayda değer gecikmeyle sonuçlanmaktadır. Ya-
kanizmasının otonom hâle getirilmesi istenmek- pay zekâ eğitildikten sonra bu algoritmaların ye-
tedir. Yapay zekâ çok sayıda ve farklı özelliklerde- rini alarak basit ve anlık ölçümleri gerçek zamanlı
ki cihazdan gelen anlık ölçümleri değerlendirerek olarak bir değere dönüştürür.
verimlilik ve operasyonel kolaylık önerileri getir-
Türk Telekom büyük veri platformlarını müşteri
mektedir.
memnuniyeti107 teknolojileri için kullanarak de- ğer
Yapay zekânın oluşturulması büyük hesapsal yük yaratmaya başlamıştır ve bu kullanımı giderek
getirse bile, zekâ oluşturulduktan sonra gerçek zenginleştirmektedir.
zamanlı olarak hesaplama yapılması çok pratiktir.

106 http://hadoop.apache.org
107 CEM: Customer Experience Management

38
 III.Bölüm

5G Nasıl?
Karar Verici Okuyucu
Türk Telekom 5G

5G Nasıl?
5G, bir anlamda devletlerin, düzenleyici kurum- hız karşılığında geniş kapsama isteyen Nesnele-
ların ve endüstrinin ortaklaşa yaratacağı bir kon- rin İnterneti desteklenmeli, diğer uçta yüksek hız
sensüs ile ilerlemektedir. Bu noktada Uluslararası isteyen geniş bant servislerine imkân verecek bir
Telekomünikasyon Birliği108 (ITU) kriterleri ve fre- frekans aralığı düşünülmelidir. Bunun yanı sıra
kansları belirlerken Avrupa Birliği çalışmaları çer- uzaktan ameliyat veya uzaktan yönetilen araç
çevesinde 5GPPP araştırma ve strateji faaliyetle- gibi güvenirlik ve gecikme istemeyen uygula-
rini, 3GPP radyo ve şebekenin standartlaşmasını, malar için de yetenek sağlamalıdır. Çalışmalar
ETSI NFV109 (/MANO), ONF110, Open Daylight111, neticesinde 2015 Dünya Radyo Konferansında
OPNFV112, Open Stack113, ONAP114 gibi oluşum- lar (WRC-15) konsensüs için listelenen frekanslar
SDN ve NFV faaliyetlerini, GSMA115, NGMN116, aşağıdaki gibidir 122.
5GAA117, C-V2X118, BBF119, CPRI Forum120 gibi eko-
sistemler pozisyonlarını üyelerinden aldıkları veri- Düşük Frekans Orta Frekans Yüksek Frekans

lerle açıklayarak bir fikir birliği ile teknolojiyi kulla- 470-698 MHz 3300-3400 MHz 24.25-27.5 GHz

nıma sokmak istemektedirler 121. 698-790 MHz 3400-3600 MHz 31.8-33.4 GHz
1427-1518 MHz 3600-3800 MHz 37-40.5 GHz

5G ve Frekans Yönetimi 5150-5925 MHz 40.5-42.5 GHz

42.5-43.5 GHz
5G programı çerçevesinde yapılan çalışmala- rın 45.5-47 GHz

en önemlisi, frekans tahsisinin ne olacağı ve nasıl 47-47.2 GHz

yapılacağıdır. Genel olarak ortaya konan ve 47.2-50.2 GHz

uzlaşılan karar 5G frekanslarının tahsisiyle yeni iş 50.4-52.6 GHz

planlarının gerçekleşebilmesi, dikey endüstrilerin 66-76 GHz

81-86 GHz
önünün açılabilmesi ve frekans paylaşma metot-
larının inovatif olarak uygulanması yönündedir.
700 MHz, düşük hız ve yüksek kapsama uygu-
Yapılan değerlendirmeler ile ihtiyaç olan frekans- lamaları için düşünülen bir frekanstır. Amerika ve
lar günümüzde harmonize edilen frekanslarla Avrupa operatörleri tarafından kullanımı değer-
beraber düşünülerek ortaya çıkmaktadır. İsteni- lendirilmektedir. 3.6 GHz ise yüksek hız için Av-
len frekans aralığı ve bu tahsisin neticesinde or- rupa, Çin, Japonya ve Güney Kore operatörleri
taya çıkacak yayın kalitesi her yönüyle ilk baştaki tarafından kullanımı istenen bir frekanstır. Bunun
kararı destekler nitelikte olmalıdır. Bir uçta düşük yanında 600 MHz Avrupa ve Amerika’da ses ve

108 Kablosuz telgraf ile frekansların tahsisi zaman içinde uluslararası ortak anlayışa oturtulmaya başlanmıştır. Her ülkenin kendi birimleri küresel
olarak ITU (International Telecommunications Union) altında frekanslarını harmonize etmişlerdir. Böylelikle neredeyse her ülke aynı TV ve radyo
frekanslarını benimsemiş ve çıkan ürünlerin bütün ülkelerde dolaşımı sağlanmıştır. Aynı şekilde cep telefonu için aynı frekansların benimsenmesi
cep telefonu birim fiyatını düşürebilmiş ve ülkeler arası haberleşmeyi öne çıkarmıştır. Her ne kadar ideal durum bu olsa da ülkeler kendi teknolo-
jilerini öne çıkarmak amacıyla kendi frekans kanallarının baskın olması için de hamleler yapmaktadır. Sonuç olarak bu bir teknoloji yarışıdır.
109 http://www.etsi.org/technologies-clusters/technologies/nfv/nfv-poc
110 https://www.opennetworking.org
111 https://www.opendaylight.org
112 https://www.opnfv.org
113 https://www.openstack.org
114 https://www.onap.org
115 https://www.gsma.com
116 https://www.ngmn.org/home.html
117 http://5gaa.org
118 https://5g.ieee.org/
119 https://5g.ieee.org/
120 http://www.cpri.info
121 Nakamura, Y. Japan’s 5G Policy Perspectives. 2nd Glob. 5G Event (2016).
122 Langtry, C. Towards Globally Harmonized Spectrum for 5G. 2nd Glob. 5G (2016); Wessel, J. Towards globally harmonized spectrum for 5G. Radio
Spectrum Policy Group (RSPG) (2016).

40
 5G Nasıl?

görüntü için kullanımı düşünülen bir frekanstır123. şirketi satın aldı. Verizon daha önce XO Haberleş-
Bunların hepsi şu anda 6 GHz altında kullanılan me şirketini de 1.8 milyar dolar vererek 180 MHz
frekanslara ek olarak kullanıma alınacaktır. Bun- genişliğinde milimetre dalga frekansını bünyesine
lara 5.9 GHz’de araçlar için ayrılan frekansı da ek- katmıştı.
leyebiliriz.
Aynı şekilde 2017’de 600 MHz için yapılan açık
Milimetre dalga frekanslarında ise 26 GHz etra- artırmayı ise Amerika’nın üçüncü büyük opera-
fında Avrupa, Amerika, Çin, Japonya ve Güney törü T-Mobile 8 milyar dolara kazandı. T-Mobile,
Kore’de bir konsensüs oluşmuştur. 26 GHz’de AT&T ve Verizon’a karşı 5G servislerini daha düşük
aşağıdaki frekanslar gündemdedir 124. bantta kurmak istemesinde farklı bir strateji gö-
rülmektedir. T-Mobile kapsamaya önem vermek-
24.25-27.5 GHz
te, AT&T ve Verizon ise kapasiteye. Bu noktada
31.8-33.4 GHz 600 MHz frekansa Dish Network 6.2 milyar dolar,
37-43.5 GHz Comcast 1.7 milyar dolar vererek ikinci ve üçüncü
oldu. Bu iki şirket de aslında mobil haberleşme
Frekans seçiminde üç nokta önemlidir. Frekans
şirketi değil, biri uydu diğeri ise kablo ile evle- re
aralığının vereceği kapasite, frekansın kapsama
giren sabit şebekelere sahip geniş bant inter- net
kapasitesi ve güvenilirlik. Kullanıcı deneyimlerine
ve TV sağlayıcısıdır. İki şirketin de Nesnelerin
göre değerlendirildiğinde örneğin sanal ofis uy-
İnterneti’ne yönelmesi önemli bir gelişme olarak
gulamaları sadece kapasite ve güvenirliğe bakar-
not edilebilir. Bunun yanında AT&T ve Verizon ise
ken, herkese geniş bant kapasite ve kapsamaya
milimetre dalga ile yüksek hız yakalayarak muh-
bakmaktadır. Nesnelerin İnterneti için ise tek kriter
temelen evin içine girmek istemektedir126.
kapsamadır. Buna karşın internete bağlı araçlarda
kapsama ve güvenirlilik öne çıkarken uzaktan sü-
rülen araçlarda her üçünü de sağlayan bir frekans
aralığı gerekmektedir. İşin özü, hangi frekansın
hangi zamanda öne çıkacağı, bir anlamda hangi
uygulamanın ne zaman kullanıcıyla buluşacağı ile
ilgilidir.

Operatörlerin 5G Stratejisine
Örnekler

Bu kapsamda Amerika’nın iki büyük operatörü

Verizon ve AT&T’nin 5G frekans yarışında ne yap-
tığına bakılabilir. AT&T 10 Nisan 2017’de 1.6 milyar
dolara Straight Path şirketini almak için teklif ver-
di125. Şirket, birçok milimetre dalga frekansına sa-
hipti. Şirketin 39 GHz’de bulunan 735 lisansı ve 28
GHz’de bulunan 133 lisansı ile bütün Amerika
kapsama altına alınabilmektedir. Yalnız bu tekli- fe
karşı Verizon hemen 3.1 milyar dolar önererek

123 Jones, D. T-Mobile Says Its 600MHz LTE Sites Will Be 5G-Ready. Light Reading (31 Ağustos 2017).
124 Ziegler, V. Architectural Leadership for the 5G Era. Nokia, Whitepaper 1–7 (2016); European Commission. Why the EU is Betting Big on 5G. Re-
search EU Focus Magazine, No15. (2015).

125 Frekans fiyatlandırması genellikle ödenen miktarın alınan frekans oranına ve popülasyona bölümü ile bir kıyaslama metriği hâline getirilir ve
ülkelerin GSMH’sına göre de bir çarpanla dengelenir.
126 Knapp, J. FCC Actions to Make Spectrum Available for 5G. 2nd Glob. 5G Event (2016).

41
Türk Telekom 5G

Ek olarak ABD’nin diğer büyük operatörü Sprint daha da açık olmasından dolayı aşılması gereken
(Japon Softbank operatörü tarafından satın alın- bir problem olarak ortaya çıkmaktadır.
dı) 2.5 GHz frekansta Massive MIMO teknolojisi-
Bunlara ek olarak 5G’de herhangi bir frekans tek-
ni 2019 sonunda kullanmak üzere çalışmaktadır.
noloji/servis bağımlılığı veya bir servise bağlı ol-
Yeni 2017 sonunda kabul edilen 3GPP 5G NR
maması, frekans tahsisinin anlık olabilmesi veya
standardına 2.5 GHz eklenmiştir127.
bir operatör frekansının bir başka operatöre anlık
Son düzenlemelere göre ITU tarafından açıklanan kullandırabilmesi beklenen durumlardır. Bunlar
5G tanımı ile mobil cihaz 20 Gbps hızı ile veri in- 5G ile gelmesi beklenen ürün ve servis çeşitliliği-
direbilme ve bir kilometre kare içinde bir milyon nin önünü açacaktır.
cihaz servis görebilme kriterleri üzerinden tanım-
lanmaktadır. Bu şartlar daha çok kapasite ve kap- 5G ve Açık Kaynak
samayı öne çıkarmaktadır.
5G’de yaşanacak bir başka devinim şebeke yazı-
Bunun yanında frekanslar üzerinde oluşacak olan lım ve donanım geliştirme faaliyetlerinin açık kay-
konsensüs ile ölçek ekonomisinin yakalanması en nak metodunu benimsemesidir. Telekom sektörü
büyük hedeftir. Bu noktada ülkeler arası har- açısından bugüne kadar daha çok şebeke ötesin-
monizasyon yaklaşık belirtilen aralıklarda olması de kullanılan açık kaynak kodları son zamanlar-
bir anlamda (radio tuning) frekans ayarlayıcılarla da şebeke mimarisine doğru ilerlemekte ve ken- di
üstesinden gelinecek bir durumdur. Maliyet, per- kapalı anlayışı ile bilinen bu sektörü sarsmaya
formans ve kompleks yapı ise frekans ayarlayıcı- başlamıştır.
ların özelliklerini belirler. Frekans ayarlayıcılarda
örneğin teknolojik bariyer olmasaydı, bu frekans Açık kaynak sistemi, kitlelerin katkısını içine alacak
harmonizasyon çalışmalarına da gerek kalmazdı. şekilde ilerler ve geliştirme faaliyetlerini hızlandı-
Amerika 27.5-28.35 GHz’i kullanırken, diğer ülke- rır. Bu sistem bu zamana kadar Telekom sektörü
ler 26.5-29.5 GHz’i kullanmaktadırlar. Buna kar- için yabancı bir anlayıştı. Daha çok geleneksel
şın Avrupa 24.5-27.5 GHz’i ilk 5G frekansı olarak şelale (waterfall) sistemi ile yapılan ürün ve ser-
tahsis etmiştir. Bu durum farklı radyo çipi yerine vislerle gelişen Telekom sektöründe donanım her
aynı çipin farklı frekanslara ayarlanmasıyla aşılan zaman baskındı. Buna karşın, son yıllarda gelişen
bir durumdur. Bu zamana kadar 6 GHz altında bu ve daha önce değinilmiş olan teknolojiler Tele-
teknoloji yeterli olmuş olsa da milimetre dal- ga kom sektöründeki donanım ağırlığını hafifletmek-
gibi yüksek frekanslarda frekansların arasının te ve şebekenin merkezine doğru ilerlemektedir.

127 Frumusanu, A. 3GPP Completes First 5G NR Specification For Release 15. Anandtech.com (21 Aralık 2017).

42
 5G Nasıl?

M-CORD128 açık kaynak oluşumu ise Open pıların modernizasyonu gerekmektedir. Bunun
Network Foundation ve Linux Foundation ile be- yanında operatörler tedarikçilere bağlı kalmak-
raber oluşturulmuştur. Açık kaynaklı teknolojile- tansa açık kaynak kodlu sistemler ile önü açık bir
rin geliştirilmesinde öncü kuruluşlardan biri olan inovasyonun parçası olmak istemektedirler. Not
ve AT&T, Verizon ve NTT gibi büyük operatörlerin edilmesi gereken husus, tedarikçilerden129 ziyade
partneri olduğu ONF’e (Open Networking Foun- operatörlerin başını çektiği bir açık kaynak hare-
dation) Türk Telekom olarak partner seviyesinde keti ile karşı karşıya olduğumuzdur. Operatörlerin
üye olunmuş ve ONF, CORD ve UCST’nin yönetim yanında Google ve Facebook gibi şirketlerin bu
kurullarına girilmiştir. Bu kuruluş tarafından yürü-
sürece ilgisi önemlidir. Bu gibi internet şirketle-
tülen açık kaynaklı yazılım tanımlı ağ ve sanallaş-
rinden zarar görmekte olan operatörler için bir
tırılmış ağ fonksiyonları projeleri Türk Telekom’un
kazan-kazan senaryosu, açık kaynak ile daha çe-
5G’ye hazır hâle getirilmesine büyük fayda sağ-
vik bir altyapı yaratılarak ortaya çıkabilir. Burada
layacağı öngörülmektedir. Ayrıca AT&T, China Te-
çemberin dışında kalan geleneksel tedarikçiler
lecom ve Vodafone gibi birçok operatörün üyesi
olduğu Linux Foundation tarafından yürütülmek- olacaktır. Çemberin içindeki internet devleri ile
te olan ve uçtan uca servis orkestrasyonunu sağ- operatörler açısından da iş planında farklılık var-
lamayı amaçlayan ONAP’a da üye olunmuştur. Bu dır. Bu model, telekom değer zincirini yeniden ta-
proje daha hızlı ve yeni servislerin verilmesine sarlayarak bulut şirketlerinin başını çektiği bir olu-
imkân tanımaktadır. şuma yerini bırakacaktır 130.

Facebook’un başını çektiği Open Compute Proje-

5G ve Sayısal Uçurum
ct (OCP) donanım sistemlerini genel olarak tekrar
tasarlamayı amaçlamaktadır. 2009 yılı ile beraber 5G ile gelecek olan hızla ölçeklenir şebeke yapı-
Facebook’un katlanarak büyümesini cevaplamak sı ve artan frekans bir anlamda sayısal uçurumun
amacı ile kurulmuştur. Bu amaçla Facebook dün-
önüne geçmek için de gerekmektedir. “Sayısal
yanın en enerji verimli ve en düşük maliyetli veri
uçurum” (Digital Divide) haberleşme teknolojileri-
merkezini kurmak için çalışmalara başladı. 2011
ne sahip olan ve olmayan kesimler arasındaki ge-
yılında ise kurduğu bu sistemi OCP ile açık kaynak
lişmişlik farkının ortaya çıkardığı bir durum olarak
hareketine dönüştürdü.
tanımlanmaktadır 131.
Bunun yanında Telekom şirketleri kendi inisiyatif-
Dünyada 4 milyar insanın internete ulaşımı yok-
leri ile açık kaynak ekosistemleri kurmaya başla-
mışlardır. Carrier Open Compute Project örneğin tur132. Buradaki bağlantı problemi bir taraftan tek-
AT&T, Deutsche Telekom, EE, SK Telecom ve Ve- nolojik, diğer taraftan finansal bir problem ola-
rizon gibi operatörlerinin başını çektiği bir konsor- rak değerlendirilebilir; çünkü sonsuz finans gücü
siyum olarak veri merkezlerini telekom altyapısına veya çok ucuz teknolojinin teorik olarak varlığında
özgün yapmak üzere oluşturuldu. Platform ola- herkesi internete bağlamak hızlıca çözülebilecek
rak ise OCP alt yapısını kullanarak ilerlemektedir. bir problemdir133 .

Sistemdeki maliyetli yapıların üstesinden gelin- Ölçeklenerek büyümenin getirdiği değer, günü-
mesi ve müşteriye ulaşmak için daha zengin bir müzde teknoloji yarışını bir anlamda internete
ürün portföyünün oluşturulması için arkaik ya- bağlı olmayan kesime ulaşmaya yöneltmiştir.

128 Central Office Re-architected as a Datacenter

129 TEM: Telecom Equipment Manufacturer
130 Ergen, M. 5G ve AB Manifestosu ve Aksiyon Planı. Ict Media (2016); Communications, M. of I. A. and. Japan’s Radio Policies Towards 5G. 2nd Glob.
5G Event (2016).
131 Commission, E. 5G Infrastructure PPP: The next generation of communication networks will be ‘Made in EU’. Eur. Digit. Agenta (2013).
132 World Economic Forum. Internet for All - A Framework for Accelerating Internet Access and Adoption. World Economic Forum, Whitepaper
(2016).
133 United Nations: Sustainable Development Goals. un.org (2015).

43
Türk Telekom 5G

1969 yılında Ay’a ayak basan Neil Armstrong’dan

beri uzaya bir kilogram malzeme çıkarmanın be-
deli ortalama 19 bin dolardır134. Uydu fırlatma ma-
liyetlerini azaltmak için örneğin SpaceX şirketi 24
saat içinde tekrar kullanabilir roket teknolojisini
geliştirmektedir.

Virgin Galactic ise yolcu uçaklarına takılı bir sis-

tem ile uydu fırlatma maliyetini düşürmek iste-
mektedir. Microsoft kurucularından Paul Allen ise
Stratolaunch şirketi ile dünyanın en uzun kanatlı
uçağını geliştirmiştir ve roketlere yüksek irtifada
atış mekanizması geliştirmektedir. Bu çalışmalar
sonunda uzaya çıkış maliyetleri indirilirse örneğin
SpaceX 12000’e yakın uydu atarak bütün dünya-
ya internet hizmeti vermeyi amaçlamaktadır. 4 bin 5G Ne Zaman?
uyduyu Ka bandında, 8 bine kadar uyduyu ise V
bandında konumlamak istemektedir. Aynı şekil- Mobil iletişimde her nesil belli süreçlerin sonucu-
de Virgin Galactic firmasının kurduğu OneWeb dur. Araştırmalardan sonra standartlaşma başlar
konsorsiyumu ise 648 tane uyduyu Ku bandında ve standardın kabulünün akabinde çözümler or-
SpaceX gibi 1200 km (LEO) yüksekliğe konumlan- taya çıkar. 5G’de de bu döngü değişmemiştir.
dırmak istemektedir. GPS uydularının 36 bin kilo- 5G standartlaştırma uygulaması, 2010 yılından bu
metre (GEO) uzakta olduğunu düşünürsek daha yana yapılan araştırmalar, örnekler ve dene-
yakında göreceğimiz uyduların sayısının artacağı- meler sayesinde geliştirilen teknolojilerin ulusla-
nı düşünülebilir. Bu konuda önemli bir parantez rarası konferanslarda ve topluluklarda tanıtılması
olarak uzayda şu anda 1459 tane aktif, 3600 tane ve uygulanması sonucu ilerleme kaydetmiştir. 5G
de çalışmayan uydu bulunmaktadır. standartlaşması; ITU (Birleşmiş Milletler), 3GPP
Bunun yanında yüksek irtifa çözümleri üzerinde (Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika) ve 5G PPP (Av-
de (HAPS – High Altitude Platforms) çalışılmak- rupa Komisyonu) önderliğinde yürütülmekte- dir.
tadır. Google bu yeni milyarlık kitleleri bünyesine ITU dünya radyo haberleşme konferansında
katmak için balonları kullanarak kablosuz internet (WRC-15) 2019 yılına kadar yeni spektrum ve viz-
hizmeti verme çalışmaları yapmaktadır. Balonlar, yon doğrultusunda gerekenlerin yapılması kararı
atmosferdeki hava akımlarının da yardımıyla ha- alınmıştır 136. 2019 yılı sonrası teknolojik devrim adı
reket hâlinde dünya etrafında dönerken yeryüzü- altında 5G ürünlerinin, WRC-18/19 konferansıyla
ne kablosuz sinyalleri göndererek bağlantı hizme- yerleştirilmesine ve uygulanmasına resmi olarak
ti verecek şekilde tasarlanmıştır. Japonların İkinci başlanacağı öngörülmüştür. 3GPP ve 5GPP, 5G
Dünya Savaşı’nda ABD’nin batı yakasını bomba- standartlaştırması altında yayınladığı ve uygu-
lamak üzere keşfettiği teknoloji şimdi dünyaya ladığı projeleri aşama aşama büyütmeyi ve ileri
internet vermek üzere yeniden değerlendirilmek- seviyelere taşımayı hedeflemiştir. Geniş bir çerçe-
tedir. Facebook aynı şekilde dron teknolojileri ile veden önümüzdeki yıllarda 5G ürünlerine ve uy-
internet servisi vermek üzere bünyesinde bağlantı gulama alanlarına aktif olarak geçiş sağlanarak,
laboratuvarı kurmuştur ve internet.org adlı sosyal 2020 yılında 5G’nin kurulumunun temellerinin
vakfı kurarak farkındalık yaratmaktadır 135. atılması beklenmektedir.

134 Ergen, M., Girişimci Kapital: Silikon Vadisi Tarihi ve Startup Ekonomisi. girisimcikapital.com (2017).
135 ZTE. 5G Software Network Framework & Prototype. zte.com (2016).
136 European Commission: Reflection Paper on the Future of EU Finances. ec.europe.eu (2017); ITU: State of Broadband Report. itu.int (2016); World
Economic Forum: Internet for All Report. weforum.org, (2016).

44
5G Nasıl?

45
Türk Telekom 5G

5G teknolojisini kimler sında konumlamıştır137 . ABD ise, daha 2008 yılın-

da NASA ve bazı özel girişimcilerin ortaklığıyla, 5G
tanımlayacak?
teknolojisine yönelik araştırmalar yapmak üzere,
5G teknolojisinin tek bir sahibinden söz etmek Machine-to-Machine Intelligence – (M2Mi) Corp
anlamlı değildir. Ancak bu çoklu yapıda, bir Bir- (Makinalar Arası Zekâ) Şirketi’ni kurmuştur. Dola-
leşmiş Milletler örgütü olarak, ITU’nun en tepe- yısıyla, 5G teknolojisini ve standardını 2020 yılına
de uluslararası çatı kurum rolünü üstlendiğini kadar belirlemek üzere kıyasıya bir yarış başlamış
söylemek yanlış olmaz. Çatı kurum olarak, ITU durumdadır ve yarışının kazananının kimler ola-
kendi başına standart geliştirmez, ancak 3GPP cağı, kimin oyunda kalacağı henüz belli değildir.
gibi standart belirleyici kurumların çalışmaları- Türkiye, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’nun
na dayalı olarak standardın onay sürecini yürü- öncü olduğu, Türk Telekom’un da kurucu üyelik ile
tür. ITU’nun onayladığı standartlar, genel küresel katkı verdiği 5GTR konsorsiyumu ile bu yarı- şa
çerçeveyi oluşturur. zamanında katılmıştır. Ayrıca, Türk Telekom 5G
PPP’de kurucu yönetim kurulu üyesidir.
5G standardının 2020 yılında tamamlanarak, tica-
ri hâle gelmesi beklenmektedir. Bu süreçte, birçok AB 5G Manifestosu ve Aksiyon Planı
örgüt, kurum ve şirket standarda katkı sağlamak
için büyük ölçekli hazırlıklara başlamışlardır. An- Avrupa Komisyonu 2016 Temmuz ayında 5G In-
cak, bunlardan daha da önemlisi devletlerin stan- frastructure Association ile beraber on yediden
dardın oluşumuna katkı sağlamak için başlattıkla- fazla mobil operatörün oluşturduğu bir manifes-
rı kapsamlı girişimlerdir. AB, 5G çalışmalarına 5G toyu kabul etmiştir138 .
PPP konsorsiyumu çerçevesinde 700 milyon Euro
5G manifestosu fırsatlar ve zorlukların anlatıldığı
devlet desteği ve bunu destekleyen özel sektör
bir öneri belgesi olarak önemlidir. Frekans ihtiya-
katkısıyla 3.5 milyar dolar ayırmıştır. İngiltere, 2012
cından düzenlemelerdeki istenen değişimlere ka-
yılında, Surrey Üniversitesi’nde, dünyanın ilk 5G
dar her açıdan 5G’nin zaman içindeki başarısının
İnovasyon Merkezi’ni kurmuştur. Güney Kore‘nin
kriterleri ortaya konmuştur. Bunun yanında mani-
5G için ayırdığı kaynak 1.4 milyar dolardır. Güney
festo ile beraber Avrupa’da ve dünya genelinde
Kore, Çin ile birlikte bu standartta tekel olma re-
vizyonda ve takvimde beraberlik amaçlanmıştır.
kabeti içerisindedir. Avrupa ise, rekabete kendi iş
bünyesinde eşitlikçi yaklaşmak zorundadır ve Operatörlerin istediği takvime göre, 2018 yılı itiba-
kendini sadece bu işe platform sağlama nokta- riyle geniş çaplı denemelerin başlaması ve 2020

137 ECC. The way forward for 5G in Europe. ECC Newsletter (2016).
138 5GPPP.Towards 5G: European Approach. 5GPPP, Whitepaper (2014).

46
 5G Nasıl?

yılına gelinince her 28 üye devletin en az bir şeh- 5G aksiyon planı140 ile beraber AB en azından
rinde ticari 5G’nin başlaması amaçlanmıştır. kendi içinde tek bir pazar oluşturmak istemekte-
dir. AB’nin kuruluş vizyonunun temel taşı olan bu
Bu bir anlamda Avrupa Komisyonu’nun eski adı
düşüncenin hâlâ gerçekleşmemiş olması AB için-
ile Dijital Ajanda, yeni adı ile ise Dijital Ekonomi
de ölçek ekonomisi ile büyümeyi engellemekte ve
ve Toplum grubunun 5G konusunda hızlanma
start-up dünyasında unicornların çıkamama- sının
çağrısına bir cevap niteliği olduğu da görüşlere
nedenlerinden biri olarak gözükmektedir.
yansımıştır.
Bunun yanında üye ülkelerin düzenlemelerinin
5G manifestosu ile yalnızca haberleşme katma- nı
birim alana daha fazla baz istasyonu koyabilecek
değil dikey sektörlerin de yararının ilk olarak
düzenlemeleri hem yasalar hem de mali açıdan
düşünülmesinin ve planlamanın ona göre ya-
önünü açması istenmektedir.
pılmasının gerektiği belirtilmiştir. İlk olarak dikey
alanlardan otomotiv ve medya sektörü dikkate Ayrıca, net neutrality maddelerinin revizyonu ile
alınmış, ek olarak kamu kuruluşlarının moderni- beraber 5G yatırımlarının geri dönüşünü engelle-
zasyonu da belirtilmiştir. yecek ve inovasyonun önünü kesecek maddelerin
tekrar revizyonu istenmektedir. Bir anlamda regü-
Ekosistemin her alanına 5G ile birlikte haberleş-
lasyonların esnetilmesi ve yükümlülüklerin azal-
menin girmesi için 2017 yılı itibariyle en azından
tılması ile beraber yatırımın geri dönüş süresinin
otomotiv, sağlık, ulaştırma, lojistik, toplum sağlığı,
kısalması operatörlerin 5G yatırımlarını artıracaktır.
akıllı şebekeler, akıllı şehirler, medya ve eğlence
sektörlerine planlamaların tamamlanması ve 2018 Zaman çizelgesine göre 2018 öncesinde standart
yılı itibariyle bu sektörlerin 5G içerisindeki altyapı öncesi teknolojilerin deneneceği, 2018 sonra-
yeniliklerinin denenmesi amaçlanmaktadır. sında 3GPP standartlarının tamamlanacağı dü-
şünülmektedir. Bu zamana gelindiğinde opera-
Bu düşünülen çarkların çalışması için ise AB 1 mil-
törlerin kullanım senaryoları dâhil birçok konuda
yar Euro civarında bir risk yatırımı kurmak ve 5G
mutabık olması beklenmektedir.
start-uplarına aktararak, akabinde hisse almak
istemektedir139. Manifestonun akabinde AB Komisyonu 5G Ak-
siyon Planı’nı kabul etti. Bu kapsamda aksiyon
Bu elbette 5G PPP araştırma fonlarına ek olarak
planları aşağıdaki şekildedir141;
konuşlanacak ve ekstra olarak da risk yatırımı ya-
nında dikey endüstrilerin 5G vizyonuna yakınsa- • Bütün paydaşların aynı takvime uyması sağla-
ması için yarım milyar ile bir milyar Euro arasında nacak ve 2020’de ticari hâle geçilmesi ve 2025 yılı
devlet desteği düşünülmektedir. Ayrıca altyapı ile beraber 5G’nin kapsamasının tamamlanması
teşvikleri ile fiber yatırımlarının artırılması isten- istenecektir.
mektedir.
• Resmi düzenlemelerin harmonizasyonu yapı-
Bunun yanında manifesto üye devletlerinde ken- lacaktır.
di içinde fonlamaları artırması ve 5G ekosistemini
• 6 GHz altı ve 6 GHz üstündeki 5G frekanslarına
kurması için teşvik etmesini de önermektedir. Türk
üye ülkeler çapında mutabık olunmasına çalışıla-
Telekom, son yıllarda Pilott hızlandırma progra- mı
caktır 142.
ile girişimcilere desteğini 2017 son çeyreğinde
Şirket Risk Yatırım Firması kurarak ilerletme kararı • Fiber altyapı ve coğrafi baz istasyonu kurulum
almıştır. planlamaları yapılacaktır.

139 Industry High Level Group. 5G Manifesto for timely deployment of 5G in Europe. Submitted to the European Commission (2016)
140 European Comission. 5GAP: 5G Action Plan for Europe. European Comission (2016).
141 Avanti Communications. 5G: Building the European Digital Society Spectrum-Related Aspects For Economically Viable Rollout Of 5G Services.
qed.eu (2017).
142 Meyer, D. 5G spectrum at center of Straight Path settlement with FCC. RCRWirelessNews (2017).

47
Türk Telekom 5G

• 2019 yılı ile beraber 5G standartlarının ilk kıs- şekilde planlanması düşünülmüştür. Genellikle
mının ortaya çıkarılması ve bunun için standardi- özel sektör tarafından ilerletilmesi beklenen di-
zasyon faaliyetlerinin farklı kullanım seçenekleri key alanlar ve platform deneme çalışmalarını AB
de dâhil olmak üzere testlerle iç içe geçmiş şekil- birkaç alanda hızlandırmak amacıyla destek ver-
de sürdürülmesi ve gerçekçi bir standardizasyon mesi beklenmektedir. Örneğin; 5G UEFA EURO
ortamının sağlanması amaçlanacak. 2020 spor şampiyonası AB’nin 5G çalışmalarını
göstereceği önemli bir etkinlik olarak düşünül-
• Testlerin takvime göre başlaması planlanmak-
müştür. Ayrıca 5G Deneme Şehirleri146 programı
tadır 143.
ile de aday şehirlerde 5G teknolojilerin kullanıma
• Kamu güvenliği sisteminin 5G içinde yerinin sokulmasıyla deneyimin genişletilmesi amaçlan-
tayini için çalışılması hedeflenecek. mıştır. Bunları desteklemek için de 5G PPP147 ikin-
ci ve üçüncü faz projelerinde prototip, deney ve
• 5G’de girişimci ekosistemin kurulması için risk denemelerin önemini artırmıştır.
yatırımı altyapısı için çalışılacaktır.
Bunun yanında 5G Infrastructure Association ile
Avrupa Birliği 5G’yi fırsat bilerek yeni dünyanın beraber aşağıdaki ülkelerde planlanan ulusla-
haberleşme altyapısını kurmak için öncü olmaya rarası denemeler de koordine edilerek 5G’nin
çalışmaktadır. Cesur adımlar atarak 5G konusunu dünya çapında hızla kullanıma girmesi için çalı-
başlatmış, şimdi ise hızlanarak kamu ve özel sek- şılacaktır. Aşağıdaki ülkeler bu konuda öncelikli
tör yatırımlarını bu yeni ekonomiye doğru akıtarak katkılar sunmaktadır:
değer yaratmak istemektedir144.
• Japonya

AB 5G Planı • Güney Kore

• Çin
5G teknolojilerinin hızla hayatımıza girmesi için • Tayvan
AB nezdinde 5G denemeleri145 programı başla-
• Brezilya
mıştır. Bu denemeler aşağıdaki beş soruyu ce-
vaplayacak nitelikte olması düşünülmüştür. • Amerika
• Kanada
1. 5G’nin yararı nedir?
• Hindistan
2. Bu yararları nasıl gösterebiliriz?

3. Şu andaki teknoloji neden bunlar için kısıtlı

kalmaktadır?

4. 5G hangi yenilikleri getirerek bunları çözmek-

tedir?

5. 4G’den 5G’ye geçiş nasıl olacak?

5G denemeleri 5G teknolojilerini test ederken 5G

pilot çalışmalarının ise teknolojilerin iş planlarıy- la
beraber son kullanıcıya olan değerini ölçecek

143 Marek, S. 5G Trials and Tribulations: A Guide to Global 5G Operator Tests. SDXcentral (2016); Iwamura, M. 5G for Verticals in the New Econo-
my. Glob. 5G Event (2016).
144 Ergen, M. 5G ve AB Manifestosu ve Aksiyon Planı. Ict Media (2016).
145 5G PAN European Trials
146 5G Trial Cities programme: Amsterdam, Barcelona, Bari, Berlin, Espoo, L’Aquila, London, Madrid, Malaga, Matera, Milan, Oulu, Patras, Prato,
Stockholm, Tallinn, Turin öne çıkan şehirlerdir.
147 2015’te başlayan 2017’de sonuçlanan 5G PPP birinci faz projeleri ile teknolojinin temeli atılmış ve standartlaşma çalışmalarının temel çerçevesi
çizilmiştir.

48
 5G Nasıl?

5G Ötesi kablosuz ağ ölçümlerinden değil insan etkilerini

hesaba katan, hatta biyolojik sensörlerden gelen
Kablosuz ağ teknolojileri gelişirken nesiller al- bilgileri de işleyerek karar veren mekanizmaları da
tında sınıflanan yeteneklerin sınıflandırılması ve dâhil edebilir. Dolayısıyla insan ve biyoloji dâhil
belirlenmesi pek çok koşula bağlıdır. Örneğin 3G edilmiş sistemlerin yönetimi için yeni standartların
ile 4G arasında kullanılan teknolojilerin önemli bir ve teknolojik ürünlerin geliştirilmesi gerekecektir.
kısmı ortaktır ya da çok benzer bir altyapıya sa-
5G ötesindeki taleplerin Terrabit hızlar ile ölçüle-
hiptir. Dolayısıyla yeni nesil teknolojilerin de sı-
ceği ve belki 6G ile adlandırılabilecek çalışmaların
nırlarını çizmek belirsizlik içerir. 5G çalışmalarının
2030’dan sonra gerçekleşeceği öngörülmektedir.
sınırları da benzer belirsizlikler içermek ile birlikte,
5G çalışmalarının aksine 300GHz üzerindeki fre-
küreselleşmenin ortak talepleri sebebiyle hedef
kansların da çalışmalara dâhil edilmesi 6G’nin ken-
yetenekler için bir liste oluşturulmuştur. 5G’nin
dine has özelliklerinden olacaktır. Bu frekansların
ötesinde neler olacağına dair de bazı fikirler mev- özellikle biosensörler gibi kısa mesafeye veri ileten
cuttur. ürünlerde katkı sağlayacağı öngörülmüştür. RF or-
5G’nin ötesindeki çalışmaların dört ana başlıkta tamında kirlilik yaratma ihtimali düşük olduğun-
dan 50GHz’lik kanal genişliklerinin tanımlanması
toplanması şu aşamada mümkündür: Temel kab-
mümkün olacaktır. Kirliliğin az olması sebebiyle
losuz haberleşme teorisinin güncellenmesi, daha
yeni modülasyon algoritmaları bu kanal genişlik-
dinamik ve verimli spektrum yönetimi, yenilikçi ve
lerini çok daha verimli kullanacaktır. Şu anda bile
yapay zekâ temelli sistem tasarımı ve yenilikçi iş
bu frekansların fiziksel koşullardaki performansını
planları. Bu konseptlerin bir kısmı 5G’de de ortak
belirlemeye yönelik çalışmalar yapılmaktadır.
olmakla birlikte verimliliği arttırıcı uygulamaların
dâhil edilmesi 5G uygulamalarını daha öteye ta- Ağ yazılım sanallaştırması 5G ötesi çalışmaları için
şıyacaktır. Yazılımın önünün açılması ile 5G kendi önemli adımlardan biridir. 5G için geliştirilen NFV
içinde yapay zekâ ile yenilenerek ilerleyecek gö- ve SDN gibi çözümlerin çok daha temel düzeyde
zükmektedir. programlanabilir ve az hesapsal yük ile çalışabilir
olması gereklidir. Bu yönetim mekanizmalarının
5G ötesindeki çalışmalarda iletişim ağı yerine ile-
boyutlanabilir olması gereklidir ve veri boyutuna
tişim sistemi teriminin kullanılacağı öngörülmek-
göre hesapsal yeteneklerini güncellemelidir 148.
tedir. Bu çalışmalar yapay zekânın ağı yönetme-
si sebebiyle yerelleştirilmiş sistemlerin entegre ve Enerji odaklı yönetim hedefleriyle yerelleştirilmiş
büyük sistemleri oluşturmasını içerecektir. Bu enerji örüntüleri oluşturulmalıdır. Bu örüntüler
sistemlerin sadece şu anki ağ elemanlarından ve diğerleri ile etkileşimlerini gerçek zamanlı olarak

148 Shimizu, T. Network Softwarization, NFV and 5G. ppt. 2nd Glob. 5G Event (2016).

49
Türk Telekom 5G

hesaplayarak toplam enerji yönetim politikasıyla lardan bağımsız ortam oluşturulması ile ilgilidir.
uyumlu aksiyonlar almalıdır. Dolayısıyla teleko- Dolayısıyla, özellikle akıllı ev uygulamalarında sa-
münikasyon alanındaki çalışmaların üretim sis- bit eşyalarda Nesnelerin İnterneti uygulaması için
temlerine de entegrasyonu gereklidir. Özellikle kolayca kullanılabilecektir.
biosensör gibi cihazların pil ömrünü yüksek tut-
mak için mümkün olduğunca düşük sinyal gü- 5G Vizyonunun Türkiye için
cüyle veri aktarımı planlanmalıdır.
Önemi
5G ötesi çalışmalarda Nesnelerin İnterneti’nin
çok daha gelişmiş ve entegre versiyonları karşı-
mıza çıkacaktır. Biyomekanik sistemlerin de ağın
bir parçası olmasıyla D2D cihazlarının bir merkez
olmadan belki de blockchain benzeri uygulama-
lar ile entegre edilmesi gereklidir. Ek olarak, tüm
bu karmaşık ve büyük sistemlerde ağ ve sistem
güvenliği önemli bir problem olarak ortaya çıka-
caktır. Bu sistemlerde gerçek zamanlı verimliliği
hesaplayan ve bu kararları uygulayan mekaniz-
malara dışarıdan yapılan kötü amaçlı bir müda-
IMF Dünya Ekonomik Görünüm Raporu’na göre,
hale bütün sistemi etkileyen sonuçlar doğurabilir.
Türkiye 2017 yılı itibarıyla, dünyanın 18., Avrupa’nın
Çok farklı problemler olduğu için tek bir fiziksel ağ ise 6. en büyük ekonomisi konumundadır. Toplam
mimarisi tipi yerine şu anda da çalışmaları bulu- dış ticaret hacmi, milli gelirinin %50’sine ulaşan bir
nan (HIMALIS149, MOFI150 gibi) platformların en- ekonomi olarak, Türkiye, son yıllarda dışa açıklığı
tegre edilmesi gerekecektir. artan bir ekonomidir.
5G’den sonraki tasarımlardaki önemli kriterler- Türkiye’nin küresel ekonomide etkili bir oyuncu
den biri antenlerdir. Zaten Nesnelerin İnterne- ti olma arzusu, önemini ve önceliğini korumaya de-
ihtiyaçları için aşırı küçülen sistemlere ihtiyaç vam etmektedir. Türkiye, bu hedefini, 2023 vizyo-
duyulurken bunların beamforming özellikleri için nunda açıkça ifade etmiş ve son birkaç yıldır küre-
anten tasarımlarında da büyük değişikliklere ih- sel ekonomide gelişmekte olan tüm ekonomileri
tiyaç vardır. zorlamaya devam eden olumsuz koşullara rağ-
men, bu hedefe dair heyecanını kaybetmemiştir.
Kablosuz haberleşme ile ilgili doğrudan 5G çatı- sı
Türkiye Ar-Ge yatırımlarını son yıllarda arttırmıştır
altında bulunmayan fakat paralel yaklaşımlar
ve Ar-Ge harcamalarını GSMH’nin %3’üne çıkar-
gösteren pek çok çalışmanın 5G ötesinde kulla-
ma gayreti içerisindedir151.
nılacağı tahmin edilmektedir. Bunlardan biri daha
önce değinilmiş olan görünebilir ışığın veri trans- Ayrıca, teknoloji geliştirme ve standart çalışma-
ferinde kullanılmasıdır. Şu anda Nesnelerin İnter- ları bir ülkenin veya şirketin uluslararası arenada
neti cihazları yeterince yayılmadığı için ve mobil mevcudiyetinin göstergesidir. Dolaylı olarak ülke
cihazların da veri merkezini çoğu zaman doğru- imajına ve ülke şirketlerine etkisi olacaktır. Türki-
dan görmediği için yaygınlaşmayan bu teknoloji ye gibi uluslararası roller üstlenmede başarılı bir
5G sonrasında önemli yerlere katkı sağlayabi- lir. ülkenin, teknolojinin yeni alanlarına güçlü katkı-
Görünür ışık iletişimindeki en önemli limit veri larda bulunması, dinamizminin iyi bir göstergesi
kaynağını doğrudan gösteren ve çevresel koşul- olacaktır152 .

149 Heterogeneity Inclusion and Mobility Adaptation through Locator ID Separation

150 Mobile-Oriented Future Internet
151 Misone, Türkiye’nin 5G Vizyonu. misone.com.tr (2015).
152 Ibid.

50
 5G Nasıl?

Türkiye 5G ve ötesinde etkili olabilir Diğer yandan, telekomünikasyon endüstrisinin

mevcut yapısında, özellikle standart geliştirme
mi?
ve Ar-Ge çalışmalarında, rakip olmak kavramını
5G’de küresel oyuncu olabilmek için, mevcut tek- bir kenara bırakarak stratejik iş birliklerine git-
noloji döngüsünün Türkiye’ye bir fırsat sunduğu- mek zaruri hâle gelmiştir. Stratejik iş birlikleri ve
nu söylemek mümkündür. Küresel ekonomi, ne- ilk turlardaki mütevazı başarılar, gelecek turlarda
redeyse, tüm oyuncularıyla beraber, haberleşme liderliğe etkili şekilde zemin oluşturmaktadır. Ül-
teknolojisi anlamında önemli bir dönüm noktasına kemiz, bu yarışta, AB, ABD, Kore, Çin ve Japonya
ilerlemektedir. Devletlerin, teknoloji yarışına bilfiil gibi gelişmiş ve teknolojide ileri ülkelerin yanında
girerek günümüzde orkestrasyon rolünü üstlen- hızlı ve çevik bir yapı tesis ederse yer alabilir. Bu
diği görülmektedir. Pazardaki her büyük sorunun vizyonda Türk Telekom farkındalığın arttırılması
çözümü için çekinmeden sahaya inmektedirler. ve ülkesel organizasyon yeteneğinin artması için
Bu nedenle, bu yarışta devlet desteği önemlidir. çalışmaktadır.

51
Yararlanılan Kaynaklar
• 3GPP. NR first specs & 5G system progress in Rele- • Bureau, C. R. & Regulation, R. Consideration on
ase 15, 3gpp.org (2017) spectrum for 5G. 2nd Glob. 5G Event (2016).

• 3GPP. Standardization of NB-IoT Completed, 3gpp. • Casaccia, L., President, V. & Standards, T. 5G: Ad-
org (2016) vanced Tech as a Platform for Innovators. Glob. 5G
Event (2016).
• 5GPPP. Towards 5G: European Approach. 5GPPP,
Whitepaper (2014). • Cisco. 802.11ac: The Fifth Generation of Wi-Fi. cisco.
com (2014).
• 5GPP. 5G Trials Roadmap. 5g-ppp.eu.
• Center for Climate and Energy Solutions. Global
• 5GPPP. View on 5G Architecture (Version 2.0). 5G
Emissions. c2es.org
PPP Architecture Working Group (2017).
• Commission, E. 5G Infrastructure PPP : The next ge-
• ABI Research. Consumer Drone Shipments to Exce-
ed 90 Million Units and Generate $4.6 Billion in Re- neration of communication networks will be ‘Made in
venue by 2025. ABI Research Press (19 Ocak 2016) EU’. Eur. Digit. Agenta (2013).

• Access, R., Aspects, L., Interface, R. & Aspects, P. • Communications, M. of I. A. and. Japan’s Radio Po-
3GPP 5G Study completed by RAN. 3GPP Tech. licies Towards 5G. 2nd Glob. 5G Event (2016).
Rep. 803–805 (2017).
• Daily Sabah, Türk Telekom carries Turkey to a future
• Aguiar, R. L., Bedo, J. S.-, Evans, B., Galis, A. & Karl, where cities get smart (2017).
H. White Paper for Research Beyond 5G. Networ-
• ECC. The way forward for 5G in Europe. ECC News-
ld2020, Whitepaper (2015).
letter (2016).
• Akyildiz, I. F., Nie, S., Lin, S. C. & Chandrasekaran, M.
5G Roadmap: 10 Key Enabling Technologies. Com- • Ergen, M., Girişimci Kapital: Silikon Vadisi Tarihi ve
put. Networks (2016). Startup Ekonomisi. girisimcikapital.com (2017).

• Al-Falahy, N. & Alani, O. Y. Technologies for 5G • Ergen, M. 5G ve AB Manifestosu ve Aksiyon Pla- nı.
Networks: Challenges and Opportunities. IT Prof. 19, Ict Media (2016).
(2017).
• Ergen, M. 5G ve Açık Kaynak. Ict Media (2016).
• Alleven, M. AT&T debuts 5G channel sounder ‘Por-
• Ericsson. Ericsson 5G field trial gear achieves peak
cupine’ with NI. FierceWireless.com (12 Nisan 2017).
downlink throughput over 25 Gbps with MU-MIMO.
• Anritsu. Ten 5G Challenges for Engineers to Over- Ericsson, Press Release (2016).
come. anritsu.com (2016).
• Ericsson AB. 5G Security. Ericsson AB (2015).
• Arıkan, E. On the Origin of Polar Coding, IEEE Jour-
nal on Selected Areas in Communications, Vol. 34, • Ericsson. 5G : What is it ? Ericsson, Whitepaper
No. 2, 209-223 (Şubat 2016). (2014).

• Avanti Communications. 5G: Building the Europe- • European Commission: Reflection Paper on the
an Digital Society Spectrum-Related Aspects For Future of EU Finances. ec.europe.eu (2017).
Economically Viable Rollout Of 5G Services. qed.eu
• European Comission. 5GAP: 5G Action Plan for
(2017).
Europe. European Comission (2016).
• Bass, M., Berg, M. and Dhingra, V. Drivers and path
• European Commission. Why the EU is Betting Big
to 5G. Bell Labs Consulting (2017).
on 5G. Research EU Focus Magazine, No15. (2015).
• Belcher, S. The Future of Connectivity in Transpor-
• European Commission. Commission calls for imme-
tation From 5.9 GHz to 5G. TIA Work. (2016).
diate action for a European Industrial Renaissan- ce.
• Bienaimé, J.-P. 5G roadmap for mobile broadband European Commission, Press Release (22 Ocak
and beyond. 2nd Glob. 5G Event (2016). 2014).

52
• European Parliament. Industry 4.0 Digitalisation for • Lee, J. Paving the way for 5G. 2nd Glob. 5G Event
productivity and growth. European Parliament, (2016).
Briefing (2015)
• López, D. R. Software Networks in the Transition to
• Färjh, J. The Road to 5G Industry and Ecosys- tem. 5G. Telefonica (2017).
Ericsson (2013).
• Mademann, F. 3GPP’s flexible 5G System Architec-
• Fengyi, Y. 5G for Verticals in the New Economy. Chi- ture. Second Glob. 5G Event (2016).
na Telecom (2016).
• Marek, S. 5G Trials and Tribulations: A Guide to Glo-
• Fleming, P. 5G Research at Nokia Networks. 5G Day bal 5G Operator Tests. SDXcentral (2016).
MIT Wireless Center (2015).
• Market Research Future. Wearable Technology
• Flore, D. LTE evolution and 5G. 3GPP (2016). Market Research Report- Forecast 2022. Market
Research Future, Report (2018).
• Frumusanu, A. 3GPP Completes First 5G NR Speci-
fication for Release 15. Anandtech.com (2017). • Matsunaga, A. 5G System Architecture to realize ‘
Extreme Flexibility ’ End-to-End Quality in the 5G
• GSMA, Understanding 5G: Perspectives on future
Era. 2nd Glob. 5G Event (2016).
technological advancements in mobile. GSMA In-
tell. Underst. 5G (2014). • Meyer, D. 5G spectrum at center of Straight Path
settlement with FCC. RCRWirelessNews (2017).
• Huawei. 5G Unlocks a World of Opportunities. Hu-
awei, Whitepaper (2017). • Misone, Türkiye’nin 5G Vizyonu. misone.com.tr
(2015).
• Huawei Technologies Co. 5G Security: Forward
Thinking, Huawei, Whitepaper (2015). • Mohr, W. The 5G Infrastructure. 2nd Glob. 5G Event
(2016).
• Huawei. 5G : A Technology Vision. Huawei, White-
paper 1–16 (2014). • Mueller, A. 5G for Vertical Industries – The BOSCH
Perspective. Bosch, Whitepaper (2016).
• I, C.-L. Towards Flexible Network and AI. 2nd Global
5G Summit (2016). • Nakamura, T. & Committee, T. Research Progress of
the Fifth Generation Mobile Communications Pro-
• Industry High Level Group. 5G Manifesto for timely
motion Forum －SIM2nd Glob. 5G Event (2016).
deployment of 5G in Europe. Submitted to the
European Commission (2016). • Nakamura, Y. Japan’s 5G Policy Perspectives. 2nd
• ITU, ICT Facts and Figures. itu.int (2017). Glob. 5G Event (2016).

• Pan European Networks. The Future of IoT. pa-

• ITU: State of Broadband Report. itu.int (2016).
neuropeannetworks.com (2017).
• Iwamura, M. 5G for Verticals in the New Eco- nomy.
• Park, Y. Ecosystems Promotion in Korea. 5G Fo-
Glob. 5G Event (2016).
rum (2016).
• Jones, D. T-Mobile Says Its 600MHz LTE Sites Will
Be 5G-Ready. Light Reading (31 Ağustos 2017). • PG, I.-2020 ( 5G ). Activities of IMT-2020 (5G) Pro-
motion Group. 2nd Glob. 5G Event 2020 (2016).
• KIM, K.-M. Considerations for 5G Spectrum Harmo-
nization. 2nd Glob. 5G Event, (2016). • Qualcomm Incorporated. LTE in Unlicensed Spe-
ctrum : Harmonious Coexistence with Wi-Fi. Qual-
• Kim, T. Smarter Network for 5G Era. 2nd 5G Glob. comm (2014).
Event (2016).
• Reuters, U.S. smart grid to cost billions, save trillions
• Knapp, J. FCC Actions to Make Spectrum Available (2011).
for 5G. 2nd Glob. 5G Event (2016).
• RF Wireless World. OFDM vs FBMC-Similarity and
• Langtry, C. Towards Globally Harmonized Spectrum difference between OFDM and FBMC modulation.
for 5G. 2nd Glob. 5G (2016). rfwireless-world.com

53
• Satoh, K. Overview of 5GMF Current Activities. 2nd • Van Rijmenam, M. Self-driving Cars Will Create 2
Glob. 5G Event (2016). Petabytes of Data, What are the Big Data Opportu-
nities For The Car Industry? Datafloq.com (2016).
• Shimizu, T. Network Softwarization, NFV and 5G.
ppt. 2nd Glob. 5G Event (2016). • Verizon. SDN-NFV Reference Architecture. Verizon
(2016).
• SIMalliance. An analysis of the security needs of the
5G market. SIMalliance, Whitepaper (2016). • Visiongain, Automotive Vehicle To Everything (V2X)
Communications Market 2016-2026, Visionagain,
• Small Cell Forum. Small cell siting challenges. Small
Cell Forum, Whitepaper (2017). Report (2016).

• Smulders , P.F.M. 60 GHz radio: prospects and fu- • Watson, B. From Light to Bright: San Diego is Buil-
ture directions. Proceedings Symposium IEEE Be- ding the World’s Largest Municipal Internet Of Thin-
nelux Chapter on Communications and Vehicular gs. Ge.com (2017)
Technology (2003).
• Wessel, J. Towards globally harmonized spectrum
• Son, H.J. and Yoo, C. Analysis of Global 5G Deve- for 5G. Radio Spectrum Policy Group (RSPG) (2016).
lopment (1) - 5G Standardization so far. Netmanias
(2017). • World Economic Forum: Internet for All Report. we-
forum.org, (2016).
• Sonal Ghelani & Skinner, C. Practical 5G: What is it
good for? TechXLR8 (2017). • World Economic Forum. Internet for All - A Fra-
mework for Accelerating Internet Access and Adop-
• Tong, W. Jointly Build the Bridge to 5G. Hu- awei, tion. World Economic Forum, Whitepaper (2016).
Whitepaper (2016).
• Yallapragada, R. 5G for Verticals in the New Eco-
• Transparency Market Research (TMR), Digital He-
nomy. 2nd Glob. 5G Event (2016).
alth Market (Product - Health Care Information
Systems and Wearable Devices; Component - Har- • Youngnam, H. A. N. 5G Forum: Status Quo. 2nd
dware, Software, and Services; End User - B2C Glob. 5G Event (2016).
and B2B) - Global Industry Analysis, Size, Share,
Growth, Trends and Forecast, 2017 – 2025 Trans- • Ziegler, V. Architectural Leadership for the 5G Era.
parency Market Research, Report (2017). Nokia, Whitepaper 1–7 (2016).

• United Nations: Sustainable Development Goals. • ZTE. 5G Software Network Framework & Prototype.
un.org (2015). zte.com (2016).

54
Kaynak: Bass, M., Berg, M. and Dhingra, V. Drivers and path to 5G. Bell Labs Consulting (2017).