Yanvar 2021

İnjur a
No.07| January 2021 hüquqla bağlı hər şey
BU
BURAXILIŞDA
Alessio Savarese
Ercan Akyiğit
Muzaffer Tazegül
Turan Abdullazadə
Amanda Queiroz
Sərxan Sadıxov
Alessio Savarese:
" Hər şeydən əvvəl demək
istəyirəm ki, qəlbinizə qulaq
verin, çünki müştərinizin
tələb etdiyi işin öhdəsindən
gəlmək üçün sizə sevgi və
istək lazım olacaq. "
XARİCİ HÜQUQ
SİSTEMLƏRİNİN
TƏHLİLİ
Muzaffer Tazegül:
"Baroda çalışmak ve baro
kurmak arasında büyük farklar
var, ekonomik sorunlar çok
önem taşıyor."
Elektron hüquq jurnalı
İNJURİA
“İNJURİA” Elektron Jurnalı hüquq və hüquq elmlər n n ən aktual nəzər və prakt k
problemlər nə həsr olunmuşdur.
"İNJURİA" elektron hüquq jurnalının əsas məqsəd əhal n n hüquq
maar flənd r lməs və hüquq sahəs ndə elm məqalə / tez slər n elektron dərc
ed lməs d r.
Jurnalın məqsədlər :
- müas r hüquq f k rlər n və nəzər yyələr n təbl ğ ;
- yüksək axtarış ndeks nə mal k olan hüquq sahəs ndə elm məqalə / tez slər n
elektron dərc ed lməs ;
- həftən n 7 günü 24 saat ərz ndə jurnalın mater allarına oxucuların pulsuz onlayn
çıxışı;
- müəll flər n, oxucuların və elektron nəşrlər n naş r n n maraqlarını
tarazlaşdırmaq;
- hüquq məlumatların təqd m ed lməs , şlənməs və yayılması üçün nnovat v
texnolog yalar.
Jurnalın əhatə etd y hüquq sahələr :

1) Dövlət və hüquq nəzər yyəs , Hüquq və dövlət tar x , hüquq fəlsəfəs ;
2) Konst tus ya hüququ, Bələd yyə hüququ, Beynəlxalq hüquq; M qras ya hüququ;
3) Mülk hüquq, B znes hüququ, A lə hüququ, Şəxs beynəlxalq hüquq, Mülk proses,
Arb traj proses ; Əmək hüququ, sos al təm nat hüququ;
4) Mal yyə hüququ, Verg hüququ, Büdcə qanunu;
5) Torpaq hüququ, Təb Resurs Qanunu, Ətraf Müh t Qanunu, Kənd Təsərrüfatı
Qanunu;
6) C nayət hüququ, Kr m nolog ya, C nayət İcra Qanunu;
7) C nayət proses , Kr m nal st ka, Əməl yyat-axtarış Fəal yyət ;
8) İnz bat hüquq, İnz bat proses, Məlumat hüququ.
INJURIA MAGAZINE I 01
Jurnal hüquqla maraqlanan gen ş oxucu kütləs nə yönəl b. Xüsus lə müəll mlər,
tədq qatçılar, gənc al mlər, prakt k hüquqşünaslar, asp rantlar və tələbələr üçün
faydalıdır. Jurnalın əsas d l azərbaycan d l d r, lak n ayrı-ayrı məqalələr müəll flər n
d l ndə ( ng l s, rus, türk və s.) yerləşd r lə b lər.
Redaks ya
• Müəll flər n öz elm nöqtey -nəzər n fadə etmək hüquqları vardır. Jurnalın
redaktorlarının rəy həm şə müəll flər n f k rlər lə üst-üstə düşmür. Faktların
düzgünlüyünə görə məsul yyət dərc olunan mater alların müəll flər daşıyırlar.
• Redaktorların başlıqları dəy şd rmək, məqalələr n mətnlər n qısaltmaq və
müəll flərlə razılaşdırmadan onlara lazım st l st k dəy ş kl klər etmək hüququ var.
Baş redaktor
Məmmədova Kəmalə
Redaktorlar kolleg yası

F dan Namazova
Azər Allahverənov
May s Əl yev
Leyla Bədəlova
Kemale Aslan
Vəfa Məmmədova
Gülşən Səfərəl
Əlaqə
Elm məqalələr n jurnalda yayımlanması və əməkdaşlıq barədə, zəhmət olmasa,
elektron poçt göndər n: nfo@ njur a.az
Veb-sayt
INJURIA'nın rəsm saytını - www. njur a.az z yarət ed b abunə olaraq bütün
yen l klərdən , əvvəlk buraxılışlardakı müsah bə və məqalələrdən xəbərdar ola
b lərs n z.
İNJURİA MAGAZİNE I 02
Mündər cat
Baş redaktordan 04 Məqalə: " Pozitiv və Neqativ hüquqlar"/ 22
Vəkil Turan Abdullazadə
Rukiyyə Tağısoy ilə müsahibə 06
İlyas Əfəndiyev ilə müsahibə 24
Məqalə: "Cəza-icra siyasəti
Brazilyalı vəkil Amanda Queiroz ilə 26
humanistləşdirilir"/ Ədliyyə Baş
09 müsahibə
Leytenantı Sərxan Sadıxov
Məqalə: "Internette çocukları bekleyen Məqalə: "Bilişim suçları" /Avukat Begüm 29

tehlikeler və mahremiyet ihlallerine 11 Gürel
hukuki bakış/ Avukat Gürbüz Yüksel
Məqalə: "Determizm və cinayət 34

Orhan Yavuz ilə müsahibə 17
hüququ"/Tariyel Ali
Emil Qurbanov ilə müsahibə 40 Ercan Akyiğit ilə müsahibə 67
Alessandro Bavaro ilə müsahibə 70

Məqalə: "Öhdəliklərin icrasının təmin
edilmə üsulu kimi zaminlik: 42 "Bitcoin puldur mu? Pulun tarixi-
qanunvericiliyin mövqeyi və məhkəmə iqtisadi analizi,onun funksiyaları 73
təcrübəsi / Vəkillər Kollegiyasının üzvü və ilkin şərtləri" adlı məqalənin
Anar Ramazanov təhlili/ Bəhlul Yusifli
Alessio Savarese ilə müsahibə 49 Muzaffer Tazegül ilə müsahibə 77
Məqalə: "Bireyin İdare Karşısında Məqalə: "Cinayət işlərinin

81
Korunması Bakımından İdari Usul 53 başlanmasında KİV-in rolu"/ Xəyal
İlkelerinin Önemi" / Abbaszadə
Dr. Zehra KARAKUŞ IŞIK
Ruzi Səmədov ilə müsahibə 86
Sevinc Rəhimova ilə müsahibə 55
Məqalə: "Şiddetin hər formasına YOX

Mirhadı Səmidzadə ilə müsahibə 59 89
deyək!"/Aytac Aslanova
Steeven Vinueza ilə müsahibə 63

KƏMALƏ
MƏMMƏDOVA
"INJURIA" HÜQUQ JURNALININ
BAŞ REDAKTORU
Hörmətl dostlar, beləl klə 2020- c l yola saldıq, cənab Prez dent qeyd
etd y k m qarşıda b z quruculuq dövrü gözləy r, çünk artıq Azərbaycan
öz əraz bütövlüyünü bərpa etd !
B r neçə on l əvvəl ölkən n əsas nformas ya mənbəy çap və rad o med ası
d . Həyatın müxtəl f sahələr ndək ən yen həq qətlər eş tmək, görmək və
oxumaq üçün b r qəzet almaq və ya hər hansı b r məlumatın çıxmasını ən
azı b r saat gözləmək lazım d . İnternet texnolog yalarının meydana
çıxması məlumat əldə etməy xeyl sürətlənd rd .
İnd ən vac b mövzular, Azərbaycanda və dünyadan gələn xəbərlər ortaya
çıxdıqdan b r neçə dəq qə sonra əldə ed lə b lər.
Bundan öncək anonslarımda ded y m k m oxucularımızı çoxlu yen l klər
gözləy r, lk öncə qeyd etmək stəy rəm k , "İNJURİA" nın web səh fəs
st fadəyə ver ld ,artıq abunə olaraq s z bütün yen l klərdən xəbərdar
olacaqsınız.Qeyd etd y m k m İNJURİA– da m dəy şən ş müh t n n
meyllər n nəzərə alan tamam lə yen və nnovat v b r hüquq jurnalıdır. O,
b znes n hüquq dəstəy üçün zərur olan, hüquq sahəs ndə tədb q ed lən
standartlar, metodlar, texnolog yalar, vas tələr və hüquq, hüquq craat,
qt sad yyat, mal yyə, menecment, market nq, ps xolog ya, nformas ya
texnolog yaları sahələr ndək son tendens yalar barədə məlumat ver r.
Bu ay "İNJURİA"da s z Braz lyadan olan Vək l Amanda Que roz tanış
edəcəy k və Braz lyada vək ll k haqqında ətraflı danışacağıq.
Türk yədən olan vək l Orhan Yavuz lə cəza s yasət n müzak rə etd k,
zənn mcə, çox maraqlı müsah bə alındı. Sah bkar İlyas Əfənd lə
sah bkarlıq fəal yyət və darəetmə bacarıqları haqqında danışdıq.
Ekvadordan olan hüquqşünas Steeven V nueza Ekvador hüquq s stem
haqqında s zlərə məlumat verəcək Sev nc Rəh mova lə Azərbaycanda
hüquq yardım barədə söhbət etd k ,Türk yədən Muzaffer Tazegül lə Vək l
bürolarının şləmə mexan zm n aydınlaşdırdıq və Aless o Savarese lə
İtalyada hüquq yardım səv yyəs n müzak rə etd k. Vək l -Turan
Abdullazadə lə sə Poz t v və neqat v hüquqlar haqda danışdıq.
S z "İNJURİA" jurnalının yanvar 2021-c l buraxılışını zləməyə və
paylaşımlarımızı oxumağa dəvət ed rəm.
INJURIA MEMAGAZINE I 05
Yanvar 2021
Müsahibə
Sizi
maraqlandıran
aktual suallar
burada!
Rukiyyə
Red.: Salam, Ruq yyə xanım, müsah bə təkl f m z qəbul
etd y n z üçün təşəkkür ed r k.
R.T.: Mən də s z salamlayıram, məmnun oldum.
Tağısoy
Red.:B zə öz fəal yyət n z haqda məlumat verə b lərs n z Red.:Lay hə dem şkən, bu lay hədən bəhs etmək
m? stərd n zm ? K mlər n təşəbbüsüdür?
R.T.:Azərbaycan Respubl kasının Prez dent yanında R.T.:Lay hə gənc və peşəkar hüquqşünasların
Dövlət İdarəç l k Akadem yasının S yas İdarəetmə pandem ya zamanı sos al hüquqlardan məhrum olan
Fakültəs n n Hüquqşünaslıq xt sasının bakalavr vətəndaşlara ödən şs z hüquq yardım göstər lməs
dərəcəs n və Marmara Un vers tet n n Hüquq təşəbbüsü lə başlamışdır. Mən burada könüllü
fakültəs n n Dövlət Hüququ üzrə mag str dərəcəs n fəal yyət göstər rəm. B ld y m z k m ölkə əraz s ndə
b t rm şəm. Azərbaycan Respubl kası M ll Məcl s , 24 mart 2020-c ldən et barən xüsus karant n rej m
Azərbaycan Respubl kası Dövlət Neft Fondunda, Abşeron elan ed lm ş və ölkədə b r çox ct ma - aşə
Rayon İcra Hak m yyət ndə təcrübələrdə olmuş və x dmətlər n n fəal yyət dayandırılmışdır. Bu da
hazırda Azlegal Solut ons Hüquq Ş rkət ndə Hüquq və əhal n n gəl rlər n kəsk n azalmasına və madd
Korporat v Şöbən n Aparıcı Hüquqşünası k m çalışıram. problemlərə səbəb olmuşdur. Dövlət vətəndaşların
Eyn zamanda Dövlət İmtahan Mərkəz ndə ekspertəm. vəz yyət n n yaxşılaşdırılması məqsəd lə tədb rlər
Öhdəl y mdə pandem ya lə bağlı b r sos al lay hə var. planı hazırladı.
Cavabın davamı:
Naz rlər Kab net n n təsd qləd y
“Koronav rus (COVID-19)
pandem yasının və bundan rəl
gələrək dünya enerj və səhm
bazarlarında baş verən kəsk n
dalğalanmaların Azərbaycan
Respubl kasının qt sad yyatına,
makro qt sad sab tl yə, ölkədə
məşğulluq məsələlər nə və sah bkarlıq
subyektlər nə mənf təs r n n
azaldılması lə bağlı b r sıra tədb rlər
haqqında” Azərbaycan Respubl kası
Prez dent n n 2020-c l 19 mart tar xl
1950 nömrəl Sərəncamının 10.2-c
bənd n n crası lə bağlı Tədb rlər
Planı”nda əks n tapmışdı. Sənədə
əsasən, bu, 200 m n nəfər əhatə
ed rd . Bu məqsədlə 70 m lyon manat
(2 aylıq - aprel və may ayları) vəsa t
ayrıldı. Daha sonra bu rəqəm 600.000
nəfər əhatə ed rd . 190 manat şs z
statusu olanlara ver l rd .
Red.:Bəs k mlər şs z sayılırdı və ya sayılmırdı? Cavabın davamı:

R.T.:Bu, Məşğulluq haqqında Azərbaycan Məsələn hansısa b r vətəndaş yardım üçün qeyd yyatdan
Respubl kası Qanununda öz əks n tapmışdır. Belə k : keçəcəy zaman həyat yoldaşının öldüyünü orada göstərə
1. Muzdla (əmək müqav ləs lə) şləyənlər; b lm rd . Həm n vətəndaşa “həyat yoldaşınızın adına əmək
2.Mülk -hüquq xarakterl (x dmət ) müqav lələrlə müqav ləs var” cavabı gəl b. Başqa b r məsələ s stem n
şləyənlər; məlumat bazasının düzgün çalışmamasıdır. Eyn ad soyadlı
3. Sah bkarlar (VÖEN- olanlar); şəxslər F n kodla belə ayıra b lməd klər üçün subay b r
4.Mülk yyət ndə kənd təsərrüfatına yararlı torpaq gəncə, həyat yoldaşınızın adına nəql yyat vas təs var cavabı
payı olanlar (müvaf q dövlət aktı və çıxarışı olanlar); gəl b. Başqa b r vətəndaşın 5 l əvvəl satdığı və artıq
5. Əyan təhs l alan tələbələr: başqasının adına olan torpağını nkar ed r və onun adına
6.Azərbaycan Respubl kasının S lahlı Qüvvələr ndə olduğunu dd a ed rd lər.
x dmət edənlər və b. şs z sayılmır.
Red.:Bəs bunların əks oldumu -190 manata eht yacı
Red.:Bu məsələ lə bağlı vətəndaşların mürac ətlər olmadan alanlar?
nədən barətd r? R.T.:Bəl , bu hallar çox oldu, mən m tanıdıqlarım da var.
R.T.:B ld rmək stərd m k , d gər ölkələr k m Bəz lər n sosyal medyada və ya nformas ya vas tələr ndə
Azərbaycan da bu məsələn hazırlıqsız qarşıladı. də gördük. Düşünürəm k , vətəndaşlar özlər də belə
Vətəndaşların hüquq məlumatsızlığı da bu had sədə məsələlərdə v cdanlı davranmalı, dövlətə kömək
vətəndaşların pandem ya yardımlarından yararlana etməl d rlər. Əl ndə 600.000 l k b r s yahı olan qurum bu
b lməməs nə səbəb oldu. Əsas problemlər yardım ver ld kdən sonra bəlkə də xəbərlər yoxdur k ,
sadalamaq stəy rəm:S stem qısa zaman çərç vəs ndə yardımın b r h ssən n madd vəz yyət k fayyət qədər yaxşı
qurulduğu üçün b r çox parametrlər əks k d . olan nsanlar alıb. Eht yacı olanlar kənarda qalıb.
Red.:S z yardım ala b lməyənlərə necə kömək Red.:Daha sonrak mərhələ necə olur?
ed rs n z? R.T.: Daha sonra vətəndaş nət cən ədaləts z hesab ed rsə,
R.T.:B z əsasən sosyal şəbəkələrdə belə elanlar hüquqlarını bərpa etmək stəy rsə, Bakı İnz bat Məhkəməs nə
verərək, həm n vətəndaşların b z tapmağına ş kayət etmək üçün dəstək göstər r k.
şəra t yaratdıq. Hazırda mürac ətlər davam ed r.
Onlara əvvəlcə hüquq məlumat ver r k, Red.:Bu sahədə qarşılaşdığınız ən böyük problem nəd r?
məsələn elə nsanlar var k , çox yaşlıdır. Heç b r R.T.:Bu sahədə demək olar k , ən böyük problem qanunver c l klə
gəl rlər yoxdur. Adında torpaq olub-olmadığını prakt kanın üst-üstə düşməməs , z dd yyət təşk l etməs d r.
belə necə öyrənəcəy n b lm rlər. Onlara Həmç n n məşğulluq sahəs ndə k fayət qədər peşəkar kadr
st qamət ver r k. Arayışlar alırlar, ər zə yazma olmadığı qənaət ndəyəm, vətəndaşlar düzgün yönlənd r lm r,
qaydasını göstər r k. Əmək və Əhal n n sosyal vaxtı-vaxtında məlumat ala b lm rlər. Bəl , pandem yanın gət rd y
müdaf əs Naz rl y nə, Ombudsmana, çət nl klər başa düşmək olur. Lak n artıq aylar keç b, düşünürəm
Prez dentə məktub ünvanlayırlar. Daha sonra k , bununla bağlı pandem ya gündəl y , yardım gündəl y və ya
a d yyatı qurumlar məsələlər araşdrıraraq yardım rəhbər k m k ç k oprat v qurum yaradıla b lərd . Hətta
vətəndaşlara müsbət və ya mənf cavablar bunu Naz rl y n öz dax l ndə müvəqqət yaratmaq da olardı. Ən
ver rlər. azından vətəndaşlar telefon və ya ma l vas təs lə məlumat ala
b lərd lər.
Red.:S z n köməy n zlə bağlı gözlənt lər n z Red.:Yer gəlm şkən, bəl kütləv gedən bu sms`lər haqqında nə
nələrd r? deyə b lərs z?
R.T.: Sözsüz k , vətəndaş haqlıdırsa, dövklət R.T.:Mən vətəndaşların b r çoxu lə kontaktda oldum və o
orqanını məhkəməyə verə b lər. Lak n mən sms`lərə şəxsən baxdım. Heç b r provayder və heç b r telefon,
tərəfdarıyam k , qurumlar vətəndaşları bu kompyuter lə açıımırdı. Demək olar k , o l nk aça b lən heç
mözvuda məyus etməs n. Bu nsanların həq qətən k m tanımıram. Akt v olmayan b r l nk göndərm ş və 5 gün
əksər yyət n n o yardıma çox eht yacı var. Onlarla sonra vətəndaşlara onları məşğulluq s stem ndən çıxardıqları
tanış olmuşam və madd vəz yyətlər ndən lə bağlı sms göndər blər. Bu qəbuled lməz haldır. Mən başa
xəbərdaram. Vətəndaşların əksər yyət günəmuzd düşürəm, vətəndaşlar k mə necə mürac ət edəcəklər n
çalışanlardır. Elə a lə var k , bütün üzvlər şs z b lm rlər. Amma elə s z n vas tən zlə b r daha demək stəy rəm
qalıb. Ş rkətlər madd vəz yyətlər n n k , pandem ya davam edəcəy müddətdə sosyla hüquqları
çət nləşməs nə görə şç xt sarı həyata keç r blər. pozulan bütün vətəndaşlar b z mlə əlaqə saxlasın. Bacardığımız
Bu daha da vəz yət p sləşd r b. Məncə dövlət qədər hüquq dəstək göstərməyə çalışacağıq.
qurumları bu məsələlərlə daha c dd yanaşma
göstərməl və problemlər n həll n məhkəməyə Red.: Müsah bəm z sona çatdı, şt rak üçün sağolun!
getmədən vətəndaşla həll etməy üstün R.T.: Xoş oldu, s z sağolun.
tutmalıdırlar. Yaradılan məşğulluq proqramı lə
bağlı vətəndaşlara mesaj göndər blər.
Cəza- cra s yasət sahədə mütərəqq slahatlar aparılır, o
cümlədən cəza- cra s yasət human stləşd r l r
HÜQUQŞÜNAS
Sərxan Sadıxov
C nayətkarlıqla mübar zə sahəs ndə s yasət də
dövlət n dax l s yasət n n, onun sos al
s yasət n n tərk b h ssəs d r.
10 fevral 2017-c l tar xl sərəncamın məqsəd
ölkəm z n nk şafı və əldə ed lən hərtərəfl
uğurlar fonunda cəza s yasət nə, c nayət
qanunver c l y nə, məhkumların hüquqlarının
təm natı məsələlər nə baxışın yen lənməs ,
Ümüm şək ldə dövlət s yasət ded kdə, sos al
pen tens ar s stem n fəal yyət n n
qruplar başa düşülür.
təkm lləşd r lməs , bu sahədə dünyada mövcud
Onun mah yyət dövlət fəal yyət n n formalarının,
olan mütərəqq təcrübələr n tətb q d r.
vəz fələr n n və məzmununun müəyyən ed lməs n
b ld r r. Möhtərəm Prez dent m z n nsan haqlarının, o
Azərbaycan Respubl kasının Konst tus yasının 16-cı cümlədən məhkumların hüquqlarının daha
maddəs n n 1-c h ssəs ndə qeyd ed l r k , et barlı təm n olunmasına həssas münas bət n n
"Azərbaycan dövlət xalqın və hər b r vətəndaşın növbət təzahürü olan və proqram xarakter
r fahının yüksəld lməs , onun sos al müdaf əs və daşıyan bu Sərəncam, eyn zamanda, stratej
lay ql həyat səv yyəs n n qayğısına qalır" . Bununla hədəflər müəyyən etməklə məhkəmə, ədl yyə,
əlaqədar dövlət tərəf ndən xar c və dax l s yasət prokurorluq və st ntaq orqanları üçün b r "yol
həyata keç r l r. xər təs "d r.
10 fevral 2017-c l tar xl Sərəncam sə hüquq s stem ndə

mütərəqq slahatların daha ntens v davamına rəvac
verməklə, bu sahədə sürətl təkamülün əsasını qoymuşdur.
C nayətkarlığa qarşı mübar zə sahəs ndə s yasət M sal üçün, c nayətkarlığın səv yyəs n n artması
c nayətkarlığın xəbərdarlığı və profelakt kası məhkumların sayının artmasına səbəb olur k ,
sahəs ndə s yasət n, c nayət n s yasət n n və cəza- bu da cəzanı cra edən müəss sələr n fəal yyət nə
cra s yasət n n real zə ed lməs lə həyata təs r göstərməyə b lməz. C nayətkarlığın ayrı-ayrı
keç r l r. Qeyd etmək lazımdır k , strateg ya, növlər n n artımı məhkumların sos al-demoqraf k
məqsəd və pr ns plər baxımından vah d olan və d gər xarakter st kasına da təsd r göstər r. Bu
fəal yyət n n ayrı-ayrı st qamətlər b r-b r lə sıx sə, cəzanın crası sahəs ndə fəal yyət n
bağlıdır. st qamətlər n n dəy şd r lməs n təkləb ed r.
Cəza - cra s yasət cəzanın təm n ed lməs ,
məhkumların slah ed lməs , həm məhkumlar, C nayət cəzalarının crası sahəs ndə fəal yyət
həm də d gər şəxslər tərəf ndən yen c nayət dövlət tərəf ndən müəyyən ed lm ş st qamətlər
əməllər n n törəd lməs n n xəbərdarlığı üzrə müxtəl f formalarda həyata keç r l r. Belə
dövlət fəal yyət n n məqsədlər n , pr ns plər n formalardan daha vac b bu fəal yyət n
forma və metodlarını müəyyən ed r. məqsədlər n n,pr ns plər n n, forma və
Cəza- cra s yasət d nam kd r. O, b r sıra metodlarının, habelə onun subyektlər n n
am llər n təs r nət cəs ndə dəy ş r. Belə am llərə qanunver c l kdə təsb t ed lməs və
cəm yyət n sos al- qt sad vəz yyət n , tənz mlənməs d r. Beləl klə, cəzaların crası
c nayətkarlığın göstər c lər n , cəzaların crası və qanunver c l y həyata keç r lən cəza- cra
məhkumlarla davranış sahəs ndə beynəlxalq s yasət n əks etd r r. Cəzaların crası
əməkdaşlığın nət cələr n , elm n nk şaf qanunver c l y ndək dəy ş klər cəza- cra
səv yyəs n a d etmək olar. s yasət ndək dəy ş klərlə şərtlən r.
Qanunver c l klə yanaşı cəza- cra s yasət , c nayət

cəzalarını cra edən müəss sə və orqanların
fəal yyət vas təs lə həyata keç r l r.
İNTERNETTE ÇOCUKLARI BEKLEYEN
TEHLİKLER ve MAHREMİYET
İHLALLERİNE HUKUKİ BAKIŞ
B l ş m Hukuku B l m
Uzmanı, Av. Gürbüz Yüksel
ov d-19 pandem s le mücadele sürec nde salgının yayılmasını önlemek ç n zorunlu olarak
uygulanan evde zolasyon çocukları salgın önces ne göre çok daha fazla d j tal dünyanın
mkânlarından yararlanmaya ve çevr m ç ortamda daha uzun süreler vak t geç rmeye yöneltt .
Özell kle çevr m ç durumlarda a leler n çocuklar üzer ndek gözet m ve denet m n n yeterl
olmaması, d ğer taraftan çocuklarında k ş sel ver ler n n şlenmes ve mahrem yet kavramı
hakkında farkındalıklarının yeter nce oluşmamış olması nedenler yle olası r sklere karşı
savunmasız kaldılar. Görünen o k cov d-19 salgını sonrasında da d j tal medya kullanımı artarak
devam edecek ve d j tal güvenl k sorunlarında artışa neden olacaktır. Bu yazıda b r farkındalık
oluşturmak amacı le d j talleşmen n çocuklar üzer ndek olumsuz etk ler ; d j tal mahrem yet
ve mahrem yet hlaller konusuna değ n lecekt r. Öncel kle bazı öneml kavramları tanımlamak
gerekt ğ n düşünüyorum.
Burada en çok karşımıza çıkacak olan Türk D l Kurumuna göre “k ş sel g zl l k” olarak
tanımlanan mahrem yet kavramı, “hayata da r b lg ler n uygun görülen k ş ler dışındak
k ş ler n görmes nden, duymasından uzak tutulması durumdur”. K ş sel ver ler n korunması,
b lg güvenl ğ n n sağlanması ve b reyler n özgürce hareket etmes mahrem yet kavramının
sağladığı durumlardır. Amer kalı yargıç Lou s Brande s mahrem yet , “yalnız bırakılma hakkı”
olarak tanımlıyor ve yalnız bırakılma hakkını hakların en kapsamlısı ve özgür nsanlar
tarafından en çok değer ver len hak olarak n telend r yor (1). D j tal Mahrem yet kavramı se,
“k ş ler n d j tal ortamlarda, nasıl davranacağı, neler n k mlerle paylaşılıp, neler n
paylaşılmayacağı durumunu” fade eder (2). D j tal Mahrem yet, gerçek hayatta k mahrem yet
kavramının, d j tal ortamdak boyutudur. B r d ğer kavram se “Sosyal medya” kavramıdır.
Sosyal Medya, yen nes l web teknoloj ler n n get rd ğ kullanıcı kolaylığı ve let ş m hızıyla
yakalanan eş zamanlı b lg paylaşımının tak p ed ld ğ d j tal platformdur. Başka b r dey şle
kullanıcılar tarafından oluşturulan b lg n n bas t, anlık ve ç ft taraflı olarak zaman ve mekân
sınırlaması olmadan (mob l tabanlı) paylaşılmasını ve ulaşılmasını sağlayan b r medya
b ç m d r(3).
İNTERNET VE SOSYAL MEDYA ÇOCUKLARIMIZI NASIL ETKİLEMEKTEDİR?
Sosyal medyanın bel rley c , yönlend r c , büyüley c etk s le çocuğun artık a le ve okul dışında
b lg kaynağı ve eğ t c s olarak kabul edeceğ b r mecra olarak nternet hayatın merkez nde yer
almaktadır. Herhang b r yaş kısıtlaması olmaksızın sosyal medyada Facebook, İnstagram,
Tw tter, g b uygulamalar aracılığıyla d j tal dünyanın z nden g den, hatta sürüklenen b r
çocukluk ortaya çıkmıştır k buna “d j tal kuşak” d yeb l r z. (4).
Yapılan araştırmalarda dünyada her üç nternet kullanıcısından b r çocuk olarak karşımıza çıkmaktadır. Yan
tahm nen 18 yaşından küçük çocuklar ve ergenler tüm dünyadak nternet kullanıcılarının üçte b r n
oluşturmaktadır. Y ne b r araştırmada gençler n sosyal medyada günde ortalama 4-5 saat vak t geç rd kler
görülmüştür. Sosyal medyaya harcanan bu zamanın büyük b r kısmı se cep telefonları üzer nden gerçekleş yor. Aynı
araştırmada gençler n %15' n n günlük olarak sosyal medyada yabancılarla let ş m kurduğunu, %35' n n daha sonra
p şman olacakları paylaşımlar yaptığını, %29'unun sosyal medyada s ber zorbalığa maruz kaldığını gösterm şt r (5).
Çağımızın vazgeç lmez hal ne gelen d j tal teknoloj ler yet şk nler n hayatını etk led ğ ve değ şt rd ğ g b elbette k
çocukların hayatlarını da etk lemekte ve değ şt rmekted r. Özell kle yaygınlaşan akıllı telefonlar gençler ve çocuklar
arasında “odadan çıkmama kültürünü” ve “d j tal bağımlılık” kavramlarını hayatımıza sokmuştur. Çocukların erken
yaşta ve yeterl b l nç düzey ne er şmeden ve b r f ltre programı olmaksızın sosyal medya kullanmaları, onları
st smarcılar ç n kolay hedef hal ne get rmekted r. Burada tek sorumlu elbette k çocuklar değ ld r. Çocuklarını
gündel k hayatta korumakta çok hassas davranan ebeveynlerde, maalesef sosyal ağlar aracılığıyla çocuklarının her
hal n çevr m ç platformlarda paylaşmaktan (Sharent ng) çek nmemekted rler. Çocukların doğumundan başlamak
üzere çok küçük yaştan t baren oluşturulan “d j tal geçm şler” ya da “d j tal ayak zler ” çocukların g zl l k ve
güvenl kler n tehl keye atar hale gelm şt r. ABD’de yapılan b r araştırma, anneler n yüzde 63’ünün Facebook
kullandığını, bunların yüzde 97’s n n çocuklarının fotoğraflarını paylaştığını, yüzde 89’unun çocuklarıyla lg l durum
güncellemes yaptığını ve yüzde 46’sının se çocuklarının v deolarını paylaştığını ortaya koymuştur (6). Çocukların
rızasının olmadığı bu paylaşımlar ler nde çocuklar açısından ps koloj k sorunlara neden olab leceğ g b ağır
travmalara da yol açab lecekt r. Bu paylaşımlar, çocuklar yet şk n olduklarında da peşler n bırakmayacak; ya utanç
ver c b r görüntü olarak karşılarına çıkab lecek ya da st smar amaçlı çeş tl platformlarda da kullanılab lecekt r.
SOSYAL MEDYADA MAHREM GÖRÜNTÜLERİNİN PAYLAŞILMASI NEDENİYLE ÇOCUKLAR, YETİŞKİN
OLDUKLARINDA ÖZEL HAYATIN GİZLİLİĞİNİN, YANİ MAHREMİYETLERİİNİN İHLAL EDİLDİĞİ GEREKÇESİYLE
EBEVEYNLERE KARŞI DAVA AÇABİLECEKLERDİR.
Bazı ülkelerde çocuklarla lg l sosyal medya paylaşımlarına kısıtlama get r lmes ne yönel k çalışmalar yapılmaktadır.
Örneğ n, Facebook üzer nden paylaşımlara da r kısıtlama get ren Fransız hükümet mahrem yet koruma altına
almayı hedeflemekted r. Fransız emn yet a lelere yönel k “Çocuklarınızın fotoğraflarını Facebook’ta paylaşmak
güvenl değ l…Çocuklarınızı koruyun” şekl ndek mesajıyla farkındalık oluşturmaktadır (7).
Gerçek hayatta y ler ve kötüler olduğu g b sanal dünyada da y ler ve kötüler vardır. Dolayısıyla, nternet y ye de
kötüye de kullanılab lecek b r teknoloj k araçtır. Bu anlamda, doğru kullanılan d j tal teknoloj çocuklara büyük
değ ş mler; başarılar ve fırsatlar sunduğu g b , güvenl nternet er ş m sağlayamadığımız takd rde onların güvenl ğ n
ve mahrem yet n tehd t eden pek çok r sk ve sakıncayı da beraber nde get rmekted r.
Bu r sk ve sakıncalar arasında c nsel sömürü, c nsel st smar, pornograf , s ber zorbalık, mahrem yet hlaller ve
k ş sel ve özel b lg ler n kötüye kullanımı g b pek çok tehl ke yer almaktadır. Örneğ n; çocukları tuzağa düşürmek
steyen kötü n yetl k ş ler; anon m sosyal medya prof ller n ve oyun platformlarını kullanarak, h çb r şeyden şüphe
duymayan çocuklarla kolaylıkla let ş m kurab lmekted rler. Çevr m ç ortam mağduru b r çocuğun nternettek
tehl key anlatırken kullandığı “Yabancı b r ‘soyunun’ ded ğ nde üzer m zdek ler çıkarıyoruz.” (8) fades tehl ken n
boyutunu göstermekted r. Herhang b r f ltreleme programı olmaksızın İnternet de denet ms z bırakılan çocukların,
c nsel çer kl veya aşırı ş ddet çer kl res m, görüntü, v deo vb. çer klere er şme ht maller de oldukça yüksekt r.
Y ne d j tal teknoloj n n aşırı kullanılmasının, çocukları a leler nden ve çevreler nden uzaklaştırarak onlarda
depresyon ve kaygıya neden olab leceğ fade ed lmekted r. B r araştırmada 16 yaşındak b r kız çocuğunun
“ nternet n b z uzaktak ler le yakınlaştırırken yakınımızdak lerden uzaklaştırdığını düşünüyorum.” şekl ndek fades
oldukça anlamlı ve düşündürücüdür.
Kontrolsüz b r şek lde kullanılan ve güvenl olmayan nternet n çocukların ps koloj k, sosyal ve z h nsel gel ş m
üzer ndek olası olumsuz etk ler n de göz ardı edemey z. Bu r skler, ler de çocuklara zarar vereb lecek daha büyük
tehl kelere de yol açab lecekt r. Bu t barla çocuklar d j tal dünyanın mkânlarından faydalandırılırken kend ler n
bekleyen çevr m ç tehl kelerden de korunmalıdırlar. İnternet üzer nden şlenen suç hbarlarına l şk n ver lere
bakıldığında k nc sırada maalesef çocukların c nsel st smarının olduğu görülmekted r.
ÇOCUKLARIN SAĞLIKLI GELİŞİMİ İÇİN İNTERNET NASIL KULLANMALIDIR?
Burada öncel kle görev ebeveynlere düşmekted r. Ebeveynler n çocuklarına doğru rol model olmaları gerekmekted r.
Teknoloj y aşırı kullanan b r ebeveyn n çocuğuna doğru b r rehberl k yapması elbette k mümkün olamaz. Çünkü
çocuklar söylenenlere değ l gördükler ne nanırlar. Bu nedenle ebeveynler çocuklarını sosyal medya yüzünden hmal
etmemel , onlara kötü örnek olmamalıdırlar. B r başka hmal örneğ ; “Ger -Pas Etk s ”: (Carly Schuler tarafından
ortaya atılmıştır)ebeveynler n bekleme odalarında, restoranlarda, evde çocuklarını eğlend rmek, oyalamak ya da
sak nleşt rmek ç n onlara kend d j tal c hazlarını vermeler , onları teknoloj k c hazlarla baş başa bırakmalarıdır. Yan
ebeveynler n teknoloj y b r çeş t “duygusal emz k” olarak kullanmaları durumu söz konusudur (9).
D j tal çağda artık ebeveynlerde d j tal ebeveynl k rolünü üstelenmel d rler. D j tal ebeveynl k, anne ve babaların
çocuklarına d j tal dünyada doğru rehberl k yapab lmeler ç n öğrenmeler gereken becer ler n fade etmekted r (10).
D j tal ebeveynl k rolü, d j tal okuryazarlık, farkında olma, kontrol, et k ve yen l kç l k olarak fade ed lmekte olup
ebeveynler bel rlenen bu rollere uygun şek lde çocuklarını çevr m ç ortamlardak r sklerden koruyab l rler. Bu
rollerden özell kle et k rolü, ebeveynler n d j tal mahrem yetle lg l gerekl b lg ye sah p olmaları, çocuklarını bu
konuda b l nçlend rmeler ve eğ tmeler gerekt ğ n çermekted r (11). Çocukların ps ko-sosyal gel ş mler ç n
ebeveynler n bu konularda çok daha d kkatl ve hassas davranmaları gerekmekted r. Yapılan araştırmalar, çocukların
medya kullanımlarının sıklıkla ebeveynlerce denetlenmes net ces nde r sk ve tehd tlere daha az maruz kaldıklarını
gösterm şt r.
Devlete Düşen Görevler;
Bu konuda Avrupa Konsey S ber Suç Sözleşmes n n reş t
Devlet burada düzenley c ve olmayanlara l şk n düzenlemes , Avrupa Konsey n n Çocukların
denetley c olarak C nsel Sömürü ve İst smara Karşı Korunmasına Yönel k 201
sayılı Sözleşmes n n lg l hükümler , B rleşm ş M lletler Çocuk
konumlanacaktır. Özell kle Haklarına Da r Sözleşme‘ye Ek Çocuk Satışı, Çocuk Fah şel ğ ve
B lg Teknoloj ler Kurumu Çocuk Pornograf s İle İlg l İht yar Protokolün çocuk
pornograf s ne l şk n düzenlemeler de ülkem z uygulamalarına
tarafından güvenl nternet yansıtılması gerekmekted r. Bu konuda K ş sel Ver ler Koruma
kullanımı konusunda Kurumuna da öneml görevler düşüyor. Z ra K ş sel Ver ler
Koruma Kanunu’nda çocukların k ş sel ver ler n n korunmasına
çocuklara yönel k spes f k l şk n özel b r düzenleme yoktur. Bu konuda AB Genel Ver
Koruma Tüzüğü’nün (GDPR) çocuklara l şk n düzenlemeler ne
düzenlemeler yapılması ve paralel şek lde b r düzenleme yapılab l r. Y ne çocuklarda
denet m mekan zmalarının mahrem yet b l nc n n oluşturulması ve d j tal okuryazarlık
eğ t m ver lmes ç n M ll Eğ t m Bakanlığı ve A le
hızlı şlet lmes önem arz Bakanlıklarına da öneml görevler düşmekted r.
etmekted r.
D j tal Teknoloj
Ş rketler ne ve
İnternet H zmet
Sağlayıcılarına Düşen
Görevler
Teknoloj ve nternet
ş rketler , ağlarının ve
h zmetler n n suçlular
tarafından çocukların
c nsel st smarına
l şk n görüntüler
toplamak ve yaymak
amacıyla
kullanılmasını
önleyecek yazılımsal ve
donanımsal anlamda
tekn k ve dar her
türlü tedb rler
almalıdırlar. Y ne
çocukların hem
çevr m ç ortamlarda
karşı karşıya kaldıkları
tehd tler sürekl
olarak zlemek
suret yle çevr m ç
ortamda suç teşk l
eden faal yetler n
önlenmes ne yönel k
yen l kç çözümler
üretmel d rler.
HUKUKİ DEĞERLENDİRME;
Anayasanın “A len n korunması ve çocuk hakları” başlıklı 41. Maddes ve “Gençl ğ n korunması” kenar
başlıklı 58. Maddes hükümler gereğ nce çocukların ve gençler n korunması Anayasal güvence altında olup
Devlet organları bu konuda gerekl düzenley c şlemler yapmak ve uygulamaları denetlemekle
görevl d rler. İç nde bulunduğumuz çağ d j tal çağ ve d j tal teknoloj baş döndürücü b r hızda gel şmekte,
buna bağlı olarak hak hlaller de bu hızda ve kend ne özgü şek lde artmakta yen suç t pler ortaya
çıkmaktadır. Poz t f hukuk se maalesef bu hıza ayak uyduramamaktadır. Günümüzde gerçek hayatta var
olan suçlara l şk n ceza yaptırımlar, sanal ortamda şlenen suçlar ç n de geçerl d r.
Türk poz t f hukukunda b l ş m s stemler kullanılarak şlenen suçlar “B l ş m suçları” başlığı altında 5237
sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 243, 244, 245 ve 246’ncı maddeler nde düzenlenm şt r.
Bunların dışında y ne Türk Ceza Kanunu’nda düzenlenm ş olan; İnt hara yönlend rme (md.84), Çocukların
c nsel st smarı (md.103), Tehd t (md.106), Şantaj (md.107), Hakaret (md.125), Özel hayatın g zl l ğ n n hlal
(md.134), K ş sel ver ler n kayded lmes (md.135), K ş sel ver ler n fşası (md.136), N tel kl hırsızlık (md.142),
N tel kl dolandırıcılık (md.158), Müstehcenl k (md.226) g b suçlarda b l ş m s stemler vasıtasıyla
şleneb lecek suçlardandır. Yukarıda sayılan suçlardan TCK’nın 135 ve 136’ncı maddeler har ç, d ğer
suçların tak b ş kâyete bağlı olup suçun öğren lmes n tak ben 6 ay çer s nde lg l makamlara ş kâyet
ed lmel d r.
Ayrıca nternette şlenen suçlara l şk n 5651 sayılı yasada düzenlenen katalog suçlar açısından “ çer ğ n
çıkarılması” veya “er ş m n engellenmes ” tedb r de burada uygulama alanı bulacaktır. Suça konu nternet
çer kler n oluşturan ve yayanlar hakkında se ayrıca suç duyurusunda bulunulab lecekt r. Burada suçtan
mağdur olan çocuk olacağı ç n suç duyurusu ve d ğer yargısal süreçlere l şk n şlemler çocuğun vel s
veya vas s tarafından yapılacaktır.
SONUÇ;
Artık ger dönüşü mkânsız olan d j tal teknoloj çocukların ve gençler n hayatını g derek daha fazla
etk lemekted r. Özell kle pandem sürec nde zorunlu zolasyon önlemler neden yle evde vak t geç rmek
durumunda kalan çocuklar, çok daha uzun sürelerde sosyal medya, onl ne oyunlar, v deo konferans
uygulamaları ve mesajlaşma g b uygulamaları akt f olarak kullanmaktadırlar. İşte bu süreç d kkatle ve
hassas yetle yönet lmel d r. Ülkem z n sah p olduğu genç nüfusun büyüklüğü ve geleceğ m z n tem natı
oldukları gerçeğ nden hareketle; d j tal dünyayı akt f olarak kullanan genç nes ller n daha sağlıklı
yet şmeler ç n öncel kle ebeveynler n sorumluluklarının gereğ n yer ne get rmeler gerekmekted r. Z ra
onlar korunmaya değer b r c k varlıklarımız olup, k ş l kler onlar ayırt etme gücüne sah p oluncaya kadar
ebeveynler n hâk m yet altında şek llenmekted r. D ğer yandan lg l ve sorumlu kamu kurum ve kuruşları
tarafından bu alana özgü yerl /m ll pol t kaların gel şt r lmes , yasal düzenlemeler n hayata geç r lmes ,
denet m mekan zmalarının şlet lmes , prat kler n ve ürünler n çocukların ht yaçları göz önüne alınarak
tasarlanması ve üret lmes ç n gerekl tedb rler n alınması önem arz etmekted r.
Av. Gürbüz Yüksel
B l ş m Hukuku B l m Uzmanı
KAYNAKÇA
1.https://jag.journalagent.com/tjob/pdfs/TJOB_5_3_110_116.pdf E.T:20.12.2020
2.https://www.guvenl web.org.tr/haber-detay/cocuklar- c n-d j tal-mahrem yet-rehber -haz rland E.T:
20.12.2020
3.http://www.konusankalem.com.tr/kategor /sosyal-medya-ned r E.T: 20.12.2020
4.https://www.academ a.edu/41159018/Ebeveynler n_Çocuklarını_Sosyal_Medyada_Teşh r _Çocuk_Haklar
ı_Bağlamında_B r_Değerlend rme?ema l_work_card=t tle E.T:20.12.2020
5.https://www.moores.com.au/news/ch ld-safety- n-a-d g tal-world-are-you-follow ng-the-trends
E.T:20.12.2020
6. https://d g talage.com.tr/makale/sosyal-aglar-ve-cocuklar n-mahrem yet / E.T:20.12.2020
7.https://www.academ a.edu/41159018/Ebeveynler n_Çocuklarını_Sosyal_Medyada_Teşh r _Çocuk_Haklar
ı_Bağlamında_B r_Değerlend rme?ema l_work_card=t tle E.T:20.12.2020
8.http://www.un cef.org.tr/f les/b lg merkez /doc/SOWC_2017_SUM_TR.pdf E.T:02.12.2020
9.https://www.guvenl web.org.tr/blog-detay/d j tal-dunyada-cocuklar m z -nas l-buyutel m
E.T:02.12.2020
10. https://yes laymarket.com/Data/Ed torF les/D j talEbeveynl k.pdf 02.12.2020
11.https://www.researchgate.net/publ cat on/271209011_D j tal_Ebeveynl k_ve_Deg sen_Roller
E.T:02.12.2020
Ceza hukukçusu ,
avukat
Orhan Yavuz
Yağmur
"Hukuk kurumu insanlar için var. Haklarınızı
aramaktan, savunmaktan asla çekinmeyin.
Bu noktada hukuki destek almak sizi
zayıflatmaz, aksine güçlendirir. "
Red.:Merhabalar efend m, tekl f m z kabul Red.:Mezun olduğunuzda kend of s n z m

etd ğ n z ç n teşekkür eder z. Öncel kle , açdınız?
kend n zden ve eğ t m n zden bahsederm s n z? O.Y.: Bu soru bana günlük hayatımda en çok sorulan
sorulardan b r s . Esk ler n dey m yle cevap
O.Y.:Merhaba, ben teşekkür eder m.
ver yorum: “Çıraklığını yapmadığınız ş n ustası
Alanya’da doğdum ve ün vers te hayatına kadar Antalya
olamazsınız”. Bu sebeple b rçok büroda staj yaptım ve
sınırları çer s nde yaşadım. L sede fen l ses nde
çalıştım. Hatta fotokop çekerek, kahve-çay taşıyarak,
okumaktaydım. Sayısalda oldukça başarılı b r öğrenc
yerler paspaslayarak başladım mesleğ me. Ancak
olmama karşın, Avukat olmak sted ğ me karar verd m
doğru zaman geld ğ nde kend hukuk büromu
ve ün vers te sınavı sonucunda Ankara Ün vers tes
kurdum. Ağırlıklı olarak ceza hukuku alanında
Hukuk Fakültes ne yerleşt m. Ün vers te hayatım
çalışmaktayım.
boyunca Amer ka da dah l olmak üzere yurtdışında
yaşama fırsatım oldu. Bu yurtdışı deney mler , b r Red.: Daha çok ceza hukuku alanında çalıştığınızı
anlamda “kırsaldan” gelen b r genc n gözler n bel rtm şt n z. Türk ye’de böyle b r uzmanlık
açmasına sebeb yet verd . ayrımı var mıdır?
Bu anlamda ün vers tede kend m yalnızca hukuk O.Y.: Türk ye’de ne yazık k tıp alanında olduğu g b ,
alanında b r profesyonel olmak ç n değ l, aynı zamanda avukatlık mesleğ nde b r meslek ht sas alanı yok.
dünya görüşüne sah p olmak ve entelektüell k Ancak b rçok meslektaşımda bana bu konuda hak
bağlamında gel şt rmek ç n uğraş verd m. T yatro verecekt r, hukuk b l m kel men n tam anlamıyla b r
oyunculuğu, konferans ve sem ner organ zasyonları, deryadır. B r avukatın her konuda b lg sah b olması
ün vers te gazetes ve derg yazarlığı yaptım. Bunların ben m nezd mde mümkün değ l. N tek m,
yanı sıra öğrenc l ğ m sırasında çeş tl hukuk mahkemeler b le uzmanlık alanlarına göre ayrılmış
bürolarında stajlar yaparak mesleğ mle tanışma fırsatı vaz yetted r.
buldum. Bugün kend hukuk büromda avukatlık
mesleğ n cra etmektey m.
Cavabın davamı:
Tab aks n dd a edenler ve bütün alanlarda mesleğ n
cra etmeye çalışan avukatlar da mevcut. Ceza hukuku
bu anlamda ben m hem lg alanı hem de tecrübe olarak
kend m en fazla gel şt rme mkanı bulduğum alan oldu.
D ğer dava türler nden farklı olarak ceza avukatlığı
avukatların şahs yetenekler n dosyaya, davaya daha y
yansıtab ld ğ ve d ğer davalara görece daha hızlı net ce
alınan ve günlük hayattan kopmayan b r alan. Bu
sebeple özell kle ceza hukuku alanından dosyalarda
vek ll k yapmaktayım.
Red.:Türk ye’de nasıl avukat olunur?

O.Y.: Avukat olmak ç n öncel kle ün vers te sınavında 4
yıllık Hukuk Fakülteler nden b r n tutturmanız
gerek yor. Hukuk fakültes n b t rd kten sonra se
avukatlık stajına başlıyorsunuz. Bu staj 1 yıl sürüyor. Bu
süren n yarısını mahkemede d ğer yarısını da en az 5 yıl
deney ml b r avukatın yanında geç r yorsunuz.
Sonrasında çalışmak sted ğ n z baroya a t levhaya
avukatlık ruhsatı ç n başvuruyorsunuz. Cavabın davamı:
Bunun gerekçes olarak da tutuklama tedb r n n b r
Red.: Şu an Türk ye’de avukatların ne g b sorunları cezalandırma amacı olmaktan çıkarılmasını ve
var? gerekçes z, hukuka aykırı tutuklamaların önüne
O.Y.: Bu soruyu daha kapsamlı olarak ülkedek hukuk geç lmes hususunun önlenmes ç n şart olduğu
s stem n n sorunlarından kapsamlı olarak bahsetmek f kr ndey m.
ster m. Kadına,çocuğa yönel k ş ddetle mücadelede ve Hak mler ve savcılar günümüzde tam b r devlet
hayvan hakları hususunda kated lmes gerek çok büyük memuru edasıyla görev cra ett kler ç n, tüm
mesafeler var. Bu hususta mecl se çok büyük yük devlet memurları g b bu meslek grubunun da
düşüyor. Hukuk fakültes mezunları sınava tab AİHM ve Anayasa Mahkemes 'n n lkesel n tel ktek
tutulmalı, bununla da yet nmeyerek bel rl standartları kararlarına uygun karar verme hususu, kararlarının
karşılamayan hukuk fakülteler kapatılmalı. N cel k, hukuka uygunluğu g b kr terler n, hak mler n
n tel kten once gelmemel . Stajyer Avukatlık kanun terf ler nde mutlaka d kkate alınmasının
tem nat altına alınarak, stajyer avukatların hakları gerekl l ğ n ve net ce olarak ceza-ödül
tesl m ed lmel d r. Hak m ve savcı yardımcılığı kurumu mekanızmasının şlet lmes hususunu sonuna kadar
kes nl kle get r lmel . Özell kle hak m ve savcı savunuyorum.
alımlarında bel rl b r süre avukatlık yapmak kıstası Vatandaşlarımızın adalete er ş m n sağlamak ve
şart koşulmalı. Sözlü mülakata tam olarak karşı güçlend rmek açısından sağlık s stem ne benzer b r
çıkmasam da referans mekan zmasından z yade şek lde hukuk h maye s gortası s stem kes nl kle
l yakate dayalı b r eleme s stem n n kurulmasının faal yete geç r lmel d r. Vaad ett ğ etk y
taraftarıyım. Bu noktada kulağa abartı gelecek ancak yaratmaktan uzak, usul ekonom s ne düşman
savcılar ve ceza hukuku alanında çalışan hak mler n konumda bulunan arabulucuk kurumunun yen den
bel rl b r süre cezaevler nde, tutuklu ve mahkumlarla düzenlenmes gerekt ğ kanısındayım.
aynı şartlarda konaklamalarını staj eğ t m n n b r Uyuşmazlıkların doğmadan önlenmes n tem nen
parçası olarak müktesabata eklemen n kes nl kle önley c avukatlık modeller üzer nde çalışılmalıdır.
lüzumu olduğunu düşünüyorum.
Cavabın davamı:
Bu çerçevede bel rl m ktarın üzer ndek sözleşmeler Böylece hâk mler son savunmaları ve sözler
le gayr menkulün aynına l şk n bütün sözleşmeler n d nled kler celsede hüküm verme baskısından,
avukatların da katılımıyla mzalanması esası kabul dolayısıyla hüküm taslağını hazırlama
ed lmel d r.A le hek ml ğ g b a le avukatlığı s stem ht yacından kurtarılmalıdır. Böylece peş n
düşünüleb l r. Noterler n yetk ler a le avukatlarına hükümlü ve yanlı hareket etmekten uzak mevcut
paylaştırılab l r. Böylel kle noterl k kurumu gerçek dosya çer ğ ne gore ve taraf ve avukat
mah yet olan, am yane tab rle hukukun mutfağı beyanlarının hükme esas alındığı hakkan yetl
vasfına kavuşur. Bu yapılır se em n m k kararlar tes s ed lecekt r.
uyuşmazlıkların sayısında büyük düşüşler Son olarak se İdare Mahkemeler n n lağved lmes
gerçekleşecek ve adl yeler n ş yükü haf fleyecekt r. gerekl l ğ n ; vatandaş g b devlet n de aynı
Mahkemeler n bağımsızlığı kavramından hareketle, mahkemelerde eş t şek lde yargılanması ve
mahkemeler n kend ler ne a t b r düzen kurması s lahların eş tl ğ lkes n n gerçek manada vücud
vatandaşı, avukatları bu düzene mahkum etmeler n n bulması gerekt ğ kanaat ndey m.
önüne geç lmel d r. Mahkemelerde duruşma
saatler ne uyulmaması avukatın çalışma hürr yet n Red.:B r avukatın olmazsa olmaz özell kler
hlal eder boyuta gelm şt r. Sabah 10.00 duruşmalarına nelerd r? B r avukata ht yacımız oldu.
öğleden sonra, hatta akşam üzer g r lmes uzun Avukatımızı nasıl seçmel y z?
süred r olağan uygulamalara dönüşmüştür. İş yükü O.Y.: Öncel kle ,Türk ye’de bell st snaları olmak
mazeret değ ld r. Çözüm, ş planlamasının doğru kaydıyla avukat tutma zorunluluğunuz
yapılması ve lk duruşmanın ver len saatte açıldığının bulunmamaktadır. Ancak bu durumu şuna
düzenl olarak denetlenmes d r. benzetmektey m: Avukatsız br şek lde
haklarınızı savunmaya çalışmak topsuz, tüfeks z
Mahkemeler n yargılama sürec başlamadan tüm hatta s lahsız b r şek lde savaşa g rmekt r. Haklı
del ller n toplandığı, sonrasında savunma ve beyanlar olab l rs n z ama hakkınıza kavuşmak ç n, usul
ç n tarafların d nlend ğ prat k ve hızlı b r muhakeme ve esası b len b r avukata ht yacınız olacaktır.
sürec mevcut kılınmalıdır. Avukatların dosyaya Türk ye’de ve hatta global düzeyde nsanların,
sunduğu del ller n mahkeme tarafından yargılama değ şen kültür ve nternet n get rd ğ
sırasında b r kez de lg l yerlerden toplanması “görünürlük” sebeb yle, neredeyse her alanda
muhakemeler n uzamasına neden olmaktadır. Karşı kend n daha çok tanıtana, v tr n daha y olana
yan tarafından, sunulan belgelere l şk n gerekçe yönelme eğ l m nde olduğu b r gerçek. B z m
göster lerek b r uyuşmazlık çıkarılmadığı takd rde mesleğ m zde de avukatın y b r lokasyonda of s
bunlar sah h kabul ed lmel d r. olması, lüks arabası, yatı olması, reklam yasağına
Uygulamada ceza mahkemeler nde hâk mler n son karşın “tanıtım” faal yet gerçekleşt rmes
celseye genell kle kısa karar taslağını hazırlamış nsanların nezd nde o avukatı seçmek ç n b r
olarak gelmeler müdaf n yaptığı savunmanın etk s n sebep olarak karşımıza çıkıyor.
c dd oranda azaltmaktadır. Hüküm taslağını esas Ben m bu hususta naç zane tavs yem şu olacaktır;
hakkındak savunmayı d nlemeden hazırlayan hâk m öncel kle vek l n z olmasını sted ğ n z avukatın
ster stemez ön yargılı hale gelmekted r. Bu sorunun s z n ht yaçlarınıza h tap eden alanlarda b lg ve
çözümü ç n sadece hükmün tefh m ed leceğ , söz tecrübes n göz önünde bulundurun. İk nc olarak
alınması ve del l ler sürülmes mümkün olmayan b r se avukatla let ş m kurab lmen z ve s ze karşı
tefh m celses kanunla öngörülmel d r. dürüst olması öncel ğ n z olmalı.
Cavabın davamı: Red.:Tab r- ca zse mükemmel ceza nasıl olmalı,
Avukatınıza aradığınızda doğrudan ulaşab l yor ney hedeflemel ve nasıl uygulanmalı?
musunuz? İlet ş m kurab l yor musunuz? Bunun O.Y.:Ceza n tel ğ gereğ , k ş ye uğrattığı
dışında avukatınızın nsan ps koloj s nden anlaması yoksunluk ölçüsünde, acı ve ızdırap vermekted r.
elzem. S z anlamayan b r s sadece b lg s dah l ne ş n Bu anlamda cezanın ağırlığı, k ş n n şled ğ
yapacaktır. Her ş n b r yolu yordamı, yapılma şekl haksızlık ve kusuru n spet nde artab lmekte,
olduğu malumunuz. Bu yüzden alanına hak m, uzman ancak her halükarda kanun l k prens b ne r ayet
avukat arayışına g rmel s n z. Eş-dost, akraba kr ter n ed lerek bel rlenmekte ve devlet n nfaz kurumları
göz ardı etmel s n z. Bu noktada şu sözü unutmamak aracılığıyla yer ne get r lmekted r.
gerek r: “S z h ç b r sarrafın bağırdığını duydunuz mu? Ceza yasa tarafından göster lmel d r.Öncel kle
Kıymetl malı olanlar bağırmaz. Esk c bağırır ama “kanunsuz suç ve ceza olmaz lkes ”n n b r sonucu
ant kacı bağırmaz.” olarak hang f l karşılığı hang ceza yaptırımının
Bu noktada b r hususun altını ç zmek ster m. Örneğ n uygulanacağına yasada yer ver lm ş olması
Amer ka’da b r avukatın kaç dava kazandığını, kaç gerek r. Ceza, eş t olmalıdır. Ancak bu mutlak
davada müvekk l n beraat ya da tahl ye ett rd ğ n şek lde anlaşılmamalıdır. Yoksa cezanın
stat ksel olarak göreb l rs n z. Hatta reklam ferd leşt r lmes mkânsız hale gel r. Bu bakımdan
panolarında b le avukatları göreb l rs n z. Ancak cezanın b reyselleşt r lmes sonucunda aynı suçu
Türk ye’de avukatların reklam yasağı kapsamında bu şleyenlere farklı cezalar öngörülmes , eş tl k
b lg ler paylaşması ve yayınlaması yasaktır. Bununla prens b n zedelemez. Şu halde, ceza eş t olmalıdır
beraber üzülerek görüyoruz k , reklam yasağına ne derken k ş ler üzer nde meydana get rd ğ
yazık k ülkem zde tam anlamıyla uyulmuyor ve ızdırabın aynı (değ şmez) olduğunu söylemek
uymayanlara karşı da get r lm ş y b r yaptırım s stem stem yoruz. Ceza nsancıl ve ahlak
mevcut değ l. Bu da mesleğ n başındak avukatlara olmalıdır.İnsan onuruyla bağdaşmayan
karşı b r haksız rekabet ortamı oluşturuyor. Hatta bu uygulamalardan kaçınılmalıdır.
hususta b r örnek daha vermek ster m; 1982 Anayasasının 17 nc maddes n n 3 üncü
Türk ye’de avukatlıkta ş rketleşme, başka barolar fıkrasında; “… k mse nsan hays yet yle
dah l nde şubeler oluşturma ve yabancı ortaklıklar bağdaşmayan b r cezaya ve şleme… tab
kurma Avukatlık Kanunu le yasaklanmıştır. Öte tutulamaz” den lerek bu husus vurgulanmıştır.
yandan özell kle büyükşeh rlerde pek çok büronun Ceza bölüneb l r olmalıdır. Yaptırımın
şubeler olduğunu, hatta bazılarının yurtdışı kaynaklı b reyselleşt r leb lmes , d ğer b r anlatımla şlenen
büroların şler n ortaklıklar kapsamında suçun ağırlığına, suçlunun k ş l ğ ne veya
yürüttükler n görmektey z. Bu konuda özell kle kusuruna uydurulab lmes ancak bölüneb l r
Türk ye Barolar B rl ğ ’ne ve Adalet Bakanlığı’na büyük (derecelend r leb l r) olması hal nde mümkündür.
görev düşüyor.
Red.: Ceza Hukukunda son günlerde uygulanan

Red.: S ze göre zor olarak n telend rd ğ n z b r
en büyük reform ned r? Bu konudak
davanızı b z mle paylaşır mısınız?
düşünceler n z b z mle paylaşır mısınız?
O.Y.: Avukat müvekk l g zl l ğ ve her davaya aynı
O.Y.: Ceza hukukuna da r olarak Bas t ve Ser
önem gösterd ğ m ç n ve her davanın öznes nsan
yargılama usulü yakın zamanda hukukumuza
olduğu ç n bütün davalarımın zor ve öneml olduğunu
dah l oldu.Usul ekonom s açısından oldukça
düşünüyorum.
faydalı ve şlevsel olduğunu düşünüyorum.
Cavabın davamı:
Yargının üzer ndek ş yükünün azaltılması, hakkınızı
aramak yönünden mahkemeler n dosyanıza daha fazla
zaman ayırması ve ad l kararların tes s ed lmes
yönünden olumlu b r gel şmed r. Ancak bu b r bayrak
yarışıdır. Daha ler ye götürülmes gerekt ğ n
düşünüyorum. Bu konudak, en büyük reform
beklent m, savcılıklar ve avukatlar arasında
gerçekleşecek ceza pazarlığı s stem n n de Türk
hukukunda uygulanmasıdır.
Red.: Son olarak ekleyeceğ n z b r husus var mıdır?

O.Y.: Hukuk kurumu nsanlar ç n var. Haklarınızı
aramaktan, savunmaktan asla çek nmey n. Bu noktada
hukuk destek almak s z zayıflatmaz, aks ne
güçlend r r. Türk ye’de bu durum her ne kadar yaygın
olmasa da, başarılı ve sağlıklı b r hayat sürmek ç n y
b r muhasebec n z, y b r doktorunuz ve son olarak y
b r avukatınız olmalı.
Red.:Röportaj tekl f m z kabul etd ğ n z çn

teşekkür eder z!
O.Y.:Mutluluk duydum!
POZİTİV VƏ NEQATİV
HÜQUQLAR
eqat v hüquqlar- şəxs yyət dövlət n onun sərbəst hərəkət etməs nə mane olan
məhdud yyətlər, məhrum yyətlər və məcburetməs ndən qoruyan hüquqlar hesab
olunur. Rus ya pol toloqu A.İ.Solovyov bu hüquqlara prakt k olaraq bütün “l beral”
nsan hüquqlarını a d ed r. Poz t v hüquqlar ded kdə sə dövlət n, cəm yyət n nsana
müəyyən r fahın (əmək, təhs l, st rahət, sos al yardım hüquqları və s. hüquqlar)
təqd m olunması vəz fəs k m zah olunur. Tədq qatçılar tərəf ndən şəxs yyət n
hüquq və azadlıqlarının daha konkret təsn fatı ver l r: onlar vətəndaş (şəxs ), s yas ,
qt sad , sos al və mədən hüquqlara bölünür. Vətəndaş (şəxs ) hüquqları - əsasən
neqat v hüquq xarakter daşıyan təb , əsas və ayrılmaz nsan hüquqlarıdır. Onlar
nsanın anadan doğulandan əldə etd y yaşamaq və azadlıq təb hüquqlarından
törəy r və şəxs yyət n fərd azadlığı və muxtar yyatını, onun dövlət n və başqa
adamların təzy q ndən müdaf ə ed lmas nə yönəl r. Şəxs yyət n vac b hüquqlarına
azadlıq və şəxs toxunulmazlıq (f z k və ps x ) a d ed l r. Şəxs hüquqlara şəxs yyət
ləyaqət , v cdan azadlığı, mənz l toxunulmazlığı, g zl yazışma, şərəf və ləyaqət n
müdaf əs , ölkə əraz s ndə yerdəy şmə və yaşayış yer n n seç m azadlığı, em qras ya
etmək və s. hüquqlar a dd r. S yas hüquqlar vətəndaşların dövlət n darə
olunmasında və ct ma həyatda fəal şt rak etmək mkanlarını müəyyən ed r.
Onlara seç b-seç lmək hüququ, tt faq və

assos as yaların, nümay ş və clasların azadlığı,
söz, f k r, mətbuat azadlıqları və b r sıra
başqaları a dd r. Vətəndaşların s yas hüquq və
azadlıqlarının sos al məzmunu dövlət
hak m yyət tərəf ndən tanınan və hüquq
normalarda təsb t olunan s yas azadlıq
(azadlıqlar) təşk l ed r. S yas azadlıq
cəm yyətdə mövcud olan şəxs yyət n sos al
azadlığının b r növü (forması) olmaqla lk
Vək l növbədə bütövlükdə cəm yyət n, həmç n n,

təms l etd y sos al b rl y n azadlığı lə
Turan Abdullazadə müəyyən olunur. Vətəndaşların s yas
hüquqlarına, həm də konkret şəxs n dövlətə
mənsub yyət lə bağlı hüquqlarını da a d
etmək olar: vətəndaşlıq və onu dəy şmək
hüququ, pozulmuş hüquqların müdaf əs nə
yönələn məhkəmə müdaf əs nə olan hüquq,
vəz fəl şəxslər n, dövlət orqanları və ct ma
təşk latların qanunsuz hərəkətlər nə görə
məhkəməyə dd a qaldırmaq, onların vurduğu
zərər n ödən lməs nə olan hüquqlar və s.
Əksər dövlətlər n konst tus yalarında vətəndaş hüquqları s yas hüquqlarla b r qrupda b rləşd r l r. Buna əsas onların hər k s n n n,
əsasən neqat v xarakter daşıması, həmç n n, bu hər k növ hüquqların fərd və ct ma təzahürlərdə şəxs yyət n azadlığının təm n
olunmasına yönəlməs d r. Sos al, mədən , həmç n n poz t v mənada başa düşülən bəz qt sad hüquqlar dövlət n hər b r vətəndaşa
yaşamaq üçün, onun sos al təm natı, mənəv nk şafı üçün m n mum vas tən təm n etmək vəz fəs n müəyyən ed r. Sos al hüquqlar
nsanın lay ql həyat səv yyəs n n və sos al müdaf əs n n təm n olunması lə bağlıdır. Mədən hüquqlar nsanın mənəv nk şafını
təm n etməyə yönəl r. Onlara təhs l, mədən dəyərlərə yol tapmaq hüququ, bəd və texn k yaradıcılıq azadlığı və başqaları a dd r.
İnsan hüquqları fərd hüquq xarakter daşıyır. Bununla yanaşı kollekt v hüquqlar da vardır. Məsələn, m ll azlıqların hüquqları,
xalqların hüquqları və b. Son llər Avropada Təhlükəs zl k və Əməkdaşlıq Təşk latı çərç vəs ndə şəxs yyət n hüquqlarını məzmunca
gen şlənd rən əlavələr etməklə nsan hüquqları kataloqu hazırlanır. V.Y.Ç rk n şəxs yyət n və vətəndaşın konst tus on hüquq və
azadlıqlarının dörd qrupa bölündüyünü göstər r: 1) bərabərl k pr ns p n fadə edən hüquq və azadlıqlar (məsələn, vətəndaşların
qanun qarşısında bərabərl y ); 2) şəxs yyət n azadlığına, toxunulmazlığına, ləyaqət nə təm nat verən şəxs hüquq və azadlıqlar; 3)
vətəndaşların cəm yyət n s yas həyatında şt rakı lə əlaqədar olan s yas hüquqlar və azadlıqlar. Bu hüquq və azadlıqlar vətəndaşlara
cəm yyət n və dövlət n darə olunmasında şt rak etməyə mkan ver r (məsələn, b rləşmək azadlığı, bu sə həm də dövlət
hak m yyət nə təzy q etmək üçün də st fadə olunur); 4) sos al- qt sad və mədən hüquqlar. Bu hüquqlar şəxs yyət n və cəm yyət n
sos al- qt sad və mədən həyatında fəal şt rakı üçün hüquq şəra t yaradır (məsələn, əmək hüququ və əməy n azadlığı, mədən yyət
na l yyətlər n st fadə etmək hüququ). Qısacası ömürlük yadımızda qalması üçün belə qruplaşdırırıq: 1) Vətəndaş (şəxs ) və s yas
hüquqlar NEQATİV hüquqlar 2) Sos al, mədən , qt sad hüquqlar sə POZİTİV hüquqlardır. Neqat v hüquqlara b r nc nəs l, poz t v
hüquqlara sə k nc nəs l hüquqlar da dey l r. Neqat v hüquq ded kdə şəxs yyət dövlət n məhrum yyətlər ndən və
məhdud yyətlər ndən qoruyan hüquq başa düşülür. Yən , neqat v hüquq şəxs yyət dövlət n özündən belə qoruyan hüquqdur. Dövlət
və başqa şəxslər n hüquqlara sah b olan şəxsə müdax lə etməs n əngəlləyən b r təb ətə sah bd r. Neqat v hüquqlar nsan doğulan
andan ona məxsus olan yaşamaq və azadlıq hüququndan törəyən şəxs yyət dövlət n güc mexan zm ndən qoruyan hüquqlardır.
Əvvəllər belə hesab olunurdu k , neqat v və poz t v hüquqlar tamam lə b r b r ndən ayrıdır. Daha sonra Avropa presedent hüququ
müəyyən etd k , neqat v hüquqlara münas bətdə poz t v öhdəl klər də ola b lər. Məsələn, güc mexan zm nə sah b dövlət məmuru
vətəndaşı yaşamaq hüququndan məhrum etməməl d r. Bu neqat v hüquqdur. Ancaq həyatı lə bağlı təhlükədə olan şəxs dövlət
məmuruna sığınıb yardım stəyərsə, artıq burada dövlət n neqat v hüquqa münas bətdə poz t v öhdəl y də yaranmış olur. Yən
dövlət şəxs n yaşamaq hüququnu başqa şəxslərdən qorumaq öhdəl y daşıyır. Neqat v sözünün mənası “mənf ” deməkd r. ( Yən
müdax lə etməmək, məhrum etməmək. Yən , heç b r şey etməmək. Sadəcə var olan hüquqları qoruyub saxlamaq və onları müdaf ə
etmək.) Poz t v hüquq ded kdə sə, şəxs əgər öz hüquqlarını həyata keç rə b lm rsə, dövlət n ona yardımını nəzərdə tutur. Neqat v
hüququnun düsturunu aşağıdakı k m vermək olar: A adlı şəxs B adlı şəxs qarşısında neqat v hüquqa mal kd rsə, B adlı şəxs A adlı
şəxs n hüququnu həyata keç rməyə mane olmamalıdır. Poz t v hüququn düsturunu sə aşağıdakı şək ldə qeyd etmək olar: A adlı
şəxs B adlı şəxs n köməy olmadan X adlı hüququ həyata keç rə b lm rsə, B adlı şəxs A adlı şəxsə öz hüququnun real zə ed lməs ndə
yardım etməl d r. Neqat v hüquq ded kdə məhrum yyətlərdən və məhdud yyətlərdən çək nmək başa düşülür. Poz t v hüquq ded kdə
sə dövlət n müəyyən dəstəy , hüquqların həyata keç r lməs n n təm n ed lməs , yardım etmək öhdəl y başa düşülür.
LYAS
ƏFƏNDİ
Fesco Group
şirkətinin rəhbəri
Red .:Salam, İlyas bəy müsah bə təkl f m z
qəbul etd y n z üçün sağolun!
İ.Ə.:Mən də s zlər salamlayıram, xoşdur.
Red.:Öncəl klə, oxuculara ş n z və fəal yyət
st qamət n z haqqında qısa məlumat verə
b lərs n z ?
İ.Ə.:Mən 12 ld r Azərbaycanda fəal yyət
göstərən Fesco Group ş rkət n n yaradıcısı və
rəhbər yəm. Artıq 3 ld r k , ş rkət m z n yen
b r qolu Macarıstanın Budapeşt şəhər ndə
fəal yyət göstər r və ortaq lay hələrdə şt rak
ed r. Ş rkət olaraq əsas fəal yyət st qamət m z
nam zədlər n r neft-qaz ş rkətlər nə şə,
müxtəl f lay hələrə yönlənd r lməs , eyn
zamanda treyn nq və konsalt nq x dmətlər n
əhatə edən fəal yyətd r.
Red.:Necə oldu k , özünüzün bu sahədə
bacarığı olduğunu kəşf etd n z?
İ.Ə.: İxt sasca hüquqşünasam, mag str
təhs l m sə "İqt sad yyatın hüquq darə
ed lməs " xt sasında almışam. İlk ş təcrübəm
Azərbaycan Respubl kası M ll Məcl sdə
Məsləhətçı vəz fəs ndə çalışmışam amma
nsan resursları üzrə təcrübəm ement
zavodunda almışam, burada uzun müddət
şləd kdə xar c ölkələrə nsan resurslarının
darə ed lməs sahəs ndə trenyn nqlərə
getm şəm. Uzun təcrübədən sonra bu sahədə
profess onal b znes qurmaq qərarına gəld m,
çünk mən nsanlar, cəm yyət lə əlaqəl bu ş
sev rd m. Belə k , nsan resurslarının darə
ed lməs rəhbərl k və şç lər arasında bufer
zonadır , rəhbərl k,
darə etmə və məlumatların ötürülməs nə
əsaslanır.
Red. :Ş rkət n fəal yyət lə bağlı hüquq problemlər Red.: Rəq blər n z var mı? Onlardan fərqlənmək üçün
yaranıb mı ? Məsələn necə həll hansı üsullardan st fadə ed rs n z?
etm s n z? İ.Ə.: Əlbəttə k , rəq blər m z var və olacaq da. Lak n nə
İ.Ə.: Ş rkət darə etməs ndə yaranan hüquq problemlər qədər güclü və yaxşı olsaq da, rəq blər m z də
əsasən qanunver c l y n yen lənməs və bundan dəyərlənd rməy bacarmalıyıq. Məncə, rəq bə düşmən
xəbərdar olunması lə əlaqədardır. Çünk belə b r k m yanaşmaq doğru dey l, çünk həm n rəq b b r
gec kmə ş rkət n şlər n axsada b lər. B z ş m z müddət sonra yen b r əməkdaşlığın kölgəs ndə s z n
hüquqşünaslar lə üns yyətdə quraraq bu partnyorunuz ola b lər. Son olaraq bunu qeyd edə
problemlərdən qaçınırıq, buna görə də nd yə qədər heç b lərəm k , əgər l der rəq b n düzgün q ymətlənd rsə,
b r c dd problem yaşanmayıb. rəq b n nk şafı onun nk şafı üçün təkan ola b lər.
Red.: Şübhəs z k , profess onal ş həyatında r l -xırdalı Red.: Buradan gələcəkdə darəetmə sahəs ndə çalışacaq
problemlər lə qarşılaşırsınız. Bu halda lk addımınız nə gənclərə hansı təcrüb tövs yyələr verərd n z?
olur? İ.Ə.: İlk tövs yyəm ətraflı b l k əldə etməkd r. Belə k ,
İ.Ə.: İş həyatında problemlər qaçınılmazdır. Düşünürəm xırda b l klə ş rkət yaratmaq və onu profess onal darə
k , hər problemə stratej yanaşmaq lazımdır. Belə k , etmək mümkün dey l. Yaşadığımız dövrdə hər gün hər
problem n xırdalıqları arasında tməkdənsə, problemə sahədə yen l klər baş ver r. Gənclər bu yen l klər lə
yuxarıdan "hel kopter baxışı" lə baxmağı tövs yyə vaxtında tanış olmalı və onların tətb q nə çalışmalıdır.
ed rəm. Yalnız lk n q ymətlənd rmədən sonra Red. :İnsan resurslarının darə ed lməs hansı əsas
problem n həll proses başlamalıdır. pr ns plərə əsaslanır, onların st fadəs və
Red.:S zcə, ş rkət rəhbər olan b r şəxs özündən hansı yönlənd r lməs üçün nələrə önəm ver lməl d r?
keyf yyətlər cəmləməl d r? İ.Ə: Bu pr ns plər haqqında çox danışmaq olar. Lak n
İ.Ə.: Hər rəhbər, lk öncə, şç lər nə am ranə mən ən vac b pr ns pdən danışmaq stəy rəm: nsanlarla
yanaşmamalı, müd r yox b r l der olmalıdır. Çünk şləd y m z və hər nsanın fərql olduğunu unutmamaq.
müd rlər əmrlər ver r, l derlər sə komandanın düzgün Sonra sə hər kəsə eyn yanaşmaq. Təəssüf k , bu pr ns p
fəal yyət göstərməy üçün onlara köməkl k göstər r. çox ş rkətlərdə pozulur və beləl klə şç lər nsan
Red.: Ş rkət n nk şafı üçün başqa sahələrdən ş rkət və resurslarını darə edən şəxslər n yanlış yanaşması
nsanlar lə əməkdaşlığa necə baxırsınız? ucbatından narazı qalır.
İ.Ə.: Əməkdaşlıq etmək çox lazımlıdır, hətta belə Red.:Müsah bəm z n sonuna gəld k. Vaxtınızı ayırdığınız
deyərd m k , başqa nsan və ş rkətlərlə əməkdaşlıq üçün təşəkkür ed r k!
ş m z n b r h ssəs dey l, onun özüdür. İ.Ə.: Mən də təşəkkür ed r, şlər n zdə uğurlar arzu
Red.:Özünüzü və ş n z 10 l sonra harada görürsünüz? ed rəm!
İ.Ə.: Mən özümü və ş rkət m llər sonra böyük və nk şaf
etm ş b r şək ldə təsəvvür ed rəm. Bu ş rkət quranda
məqsəd m yalnız yerl dey l, qlobal b r ş rkət yaratmaq ,
Avropa və Amer kada f l allar açmaq d . Belə b r
məqsəd gələcək haqqında düşüncələr m formalaşdırır.
Yanvar 2020 Müsahibə
Braz lyalı vək l

Amanda
Que rozun
İNJURİA'ya özəl
müsah bəs
Red.: Salam , müsah bə təkl f m z qəbul Ed.: Hello, thank you for accept ng our
etd y n zə görə təşəkkürlər! nterv ew offer!
A.Q.: Salam , men təşəkkür ed rəm, xoş b r A.Q.: Thanks, t was a n ce pract ce!
təcrübə oldu!
Red.: Öncəl klə , özünüz və təhs l n z haqqında Ed.: Can you talk about yourself and your f rst?
danışa b lərs n z m ? A.Q.: I'm Braz l an, graduated n law at the age
A.Q.: Mən Braz l yalıyam, 22 yaşında of 22 by the Cathol c Un vers ty of
Pernambuco Katol k Un vers tet n n hüquq Pernambuco. I'm a spec al st n c v l law from
fakültəs n b t rm şəm. M nas Gera s Katol k the Cathol c Un vers ty of M nas Gera s and I'm
Un vers tet n n mülk hüquq mütəxəss s yəm və currently tak ng my second postgraduate
hazırda həm n un vers tetdə k nc course at the same un vers ty.
asp ranturada oxuyuram.
Red.: Hal hazırda şləd y n z sahə və ş n z Ed.: Prov de nformat on about your current
haqqında məlumat ver n. f eld of work.
A.Q.: Mülk , müqav lə və t bb hüquq A.Q.: I work as a lawyer n the areas of c v l,
sahələr ndə vək l olaraq çalışıram. Həm də contractual and med cal law. I also work as an
Alagoas Dövlət Məhkəməs ndə hak m köməkç s ass stant judge n the Alagoas State Court,
k m şləy rəm. where I wr te sentences.
Red.:Ölkən z n hüquq s stem lə bağlı Ed.: Can you br efly talk about the legal
qısaca danışa b lərs n z m ? system of your country?
A.Q.: Ölkəm Braz l yada hüquq s stem A.Q.: The legal system n my country, Braz l,
mülk qanuna əsaslanır. Hüququn əsas s based on c v l law. The ma n source of law
mənbəy qanundur, lak n qərarlar getd kcə s the law, but dec s ons are ncreas ngly
məhkəmə gərg nl y n n mərkəz nə çevr l r. becom ng the center of jud c al tens on. We
B z m ümum dövlət m z və federal have a common state and federal
yur sd ks yamız var . Əmək Məhkəməs və jur sd ct on. We also have spec al zed
hərb Məhkəmə k m xt saslaşmış ədalət just ce courts, such as the Labor Court and
məhkəmələr m z də var. S stem m z the M l tary Court. Our system s based on
mühak mən n mümkünsüzlüyünə the mposs b l ty of judgment.
əsaslanır.
Red.:Portuqal yada vək ll k nə deməkd r? Ed.:What does advocacy mean n Portugal?

A.Q.: Braz l yada böyüməkdə olan b r A.Q.: It s a grow ng profess on n Braz l and
peşəd r və nsanların gündəl k həyatı lə s related to people's da ly l ves. We can act
əlaqəl d r. Məsləhətç l kdən mübar zəyə n d fferent ways, from consult ng to
qədər fərql yollarla hərəkət edə b l r k. struggle.
Red.: İnd yə qədər beynəlxalq sferada b r Ed.: Have you ever been nvolved n a
məhkəmə ş lə məşğul olmusunuz mu? lawsu t n the nternat onal arena?
A.Q.;Hələ belə b r mkanım olmayıb. A.Q.: I have not had such an opportun ty yet
Red.: S zcə, b r vək l üçün ən vac b 3 Ed.:What do you th nk are the 3 most
keyf yyət nəd r? mportant qual t es for a lawyer?
A.Q.:Dözümlülük, sədaqət və nad. A.Q.: Endurance, loyalty and perseverance.
Red.: Braz l yada vək l olmaq üçün hansı Ed.: What are the stages and exams requ red
mərhələ və mtahanlardan keçmək lazım to become a lawyer n Braz l?
gəl r?
A.Q.: Braz l yada hüquq fakültəs n b t r b A.Q.:After graduat ng from law school n
k mərhələdən barət olan "Ordem dos Braz l, you have to take a two-stage exam
Advogados do Bras l" adlı mtahanı called the Ordem dos Advogados do Bras l,
verməl s n z k , bu mtahandan əksər wh ch most lawyers cannot pass.
vək llər keçə b lm rlər.
Red.: Vək l olaraq fəal yyət n z hansı Ed.: What s the d rect on of your act v ty as
st qamətl d r a lawyer?
A.Q.: Sahəmdə, sağlamlıq şç lər n n A.Q.: İn the f eld, I look at cases where
podratçılara t bb yardımı nkar etd y health workers deny med cal care to
hallara baxıram. Ölənlər n eht yatları, contractors. I also look at the reserves of the
mülk məsul yyət dd aları və dövlət dead, c v l l ab l ty cla ms and cases aga nst
qurumlarına qarşı şlərə də baxıram ... government agenc es ... I am look ng for a
Əvvəlcədən razılaşdırılmış b r qərar pre-agreed dec s on and f t fa ls, I w ll sue
axtarıram və müvəffəq olmadığı təqd rdə the author t es.
məhkəmə orqanlarını məhkəməyə ver rəm.
Red.:Braz lyada vək llər n hansı çət nl klər Ed.:What are the d ff cult es of lawyers n
var? Braz l?
A.Q.: Braz l ya son dərəcə bürokrat k b r A.Q.: Braz l s an extremely bureaucrat c
ölkəd r və bu, Braz l yalı vək llər üçün ən country, and th s may be the b ggest
böyük problem ola b lər. problem for Braz l an lawyers.
Red.: Müsah bəm z b td , şt rakınız üçün Ed.:Our nterv ew has f n shed, thanks for
təşəkkür ed r k. part c pat ng!
A.Q.: Mən m üçün də xoş b r təcrübə oldu. A.Q.: İt was a great pract ce for me.
Hukuk koordinatörü,
Avukat
Begüm
Gürel
B l ş m suçları
ünümüzde ise bu amaçları gerçekleştirebilen pek çok
hizmet bulunmaktadır. Bu hizmetler doğrultusunda
bilgi ve iletişim teknolojileri farklı amaçlarla her geçen Globalleşen dünyada
gün büyük bir hızla gelişmekte olup, bu gelişmeler
sayesinde zamanın etkin kullanımı sağlayarak
teknoloj n n gel şmes ;
hayatımızda birçok alanda kolaylaşmaktadır. Ayrıca nsan hayatının
yaşadığımız dönemin tamamen bilişim çağı
olmasından dolayı da bu çağda hiçbir şey durağan kolaylaşması,
kalmamaktadır. Hızla gelişen teknolojinin internet
kullanıcılarına çok çeşitli hizmetler sunması ve
şlemler n bas tleşmes
internetin yapısından kaynaklanan nedenlerle de suç ve hızlanması, daha az
işlemenin ve saklanmanın daha kolay olur olması,
suçluların da dikkatini çekmiş bulunmakta ve bu enerj , daha az zaman
nedenle de bütün dünyada bilişim alanında işlenen
suçların hızla arttığı ve bu suçların takibinde çeşitli
ve para harcayarak
sebeplerden dolayı sorunlar yaşandığı görülmektedir. daha çok ş yapılması
Daha önce bilişim alanında sadece bilgisayarlardan
söz edilirken artık akıllı telefonlar, avuç içi cihazlar, anlamına gelmekted r."
saat ve kulaklıklar gibi giyilebilir ekipmanlar ve
sayılamayan birçok cihazla bilişim sistemleri üzerinde
işlem yapabilmektedir. Aynı zamanda bu bilişim
sistemleri günümüzde hayatı kolaylaştırmanın
yanında birçok bilişim suçunu da beraberinde
getirebilmektedir.
B l ş m suçları genel olarak, ceza kanununu hlal eden şlenmes nde veya araştırılmasında b lg sayar teknoloj s
b lg ler n çeren her suç olarak tanımlanmaktadır. “B l ş m” sözcüğünü kullanarak adlandırılan “b l ş m suçu” kavramı,
b l ş m le lg l her tür suçu kapsamaktadır. Artık B l ş m kavramı ç nde kullanılan materyaller ç nde mob l c hazlar,
akıllı telefonlar, tabletler, cep b lg sayarları, akıllı saatler, oyun konsolları da yer almaya başlamıştır. B l ş m Suçlarının
kısaca tanımı yapacak olursak, b lg sayar, çevre b r mler , pos mak nes , cep telefonu g b her türlü teknoloj n n
kullanılması le şlen len suçların genel b l ş m suçu sayılmaktadır. B l ş m suçuna tekn k anlamda baktığımızda se,
ülkelere, ş rketlere, b reylere veya b rey gruplarına yönel k, mağdurun onurunu zedelemeye veya mağdura f z ksel veya
z h nsel olarak doğrudan veya dolaylı olarak zarar verme suçu kastı le nternet ve cep telefonu (SMS/MMS), elektron k
posta g b çağdaş let ş m araçları kullanarak zarar verme amaçlı saldırıların yapılması şekl nde olmaktadır. Bu tür
suçlara aynı zamanda s ber saldırıda den lmekted r. S ber suçlar, b r ulusun güvenl k ve ekonom k bütünlüğüne yönel k
b r tehd t de oluşturab lmekted r. Bu tür suçlarda ortaya çıkan görünüm, aslında özell kl olarak yazılım CD’ler n n
ş freler n n kırılması, korsan CD/DVD, tel f hakları hlaller , çocuk pornograf s ve çocukların d ğer b ç mlerde st smarı
konularında başlıca görünüm yüksek kazanç elde etme steğ d r. Mahrem b lg ler n kaybed lmes veya yasaya aykırı
olarak elde ed lmes durumlarında se özel yaşamın g zl l ğ n n hlal suçu ortaya çıkmaktadır.
B l ş m suçlarını d ğer suçlardan ayıran temel bazı farklılıklar bulunmaktadır. Bu

farklılıklar; zaman, mekân veya yer le sınırlı olmadan meydana gelmes , kolayca
tanımlanab lecek sınırlara sah p olmaması, ülke ve yargı sınırlarını aşması,
kanunlaştırma ve del llend rmen n güç ve d kkate değer tekn k b lg gerekt rmes , henüz
bu alanda ney n suç olup olmadığı konusunda net tanımların oluşmaması olarak
sayılab lmekted r.
B l ş m suçlarının türler TCK'da suç teşk l edecek tüm suçları kapsayab lmekte veya bu suçlara zem n hazırlayab lmekted r.
B l ş m suçlarının şleme şek ller de normal kanundak karşılığındak hükümler le hemen hemen benzerl k göstermekted r.
B l ş m Suçlarının en çok görünenler se; hakaret, küfür, kred kartı yolsuzlukları, sahte belge basımı, b lg ler n çalınması ve
buna bağlı olarak devam edeb lecek suçları kapsamakla, b rl kte bunlarla sınırlı olmayıp, günden güne değ ş kl kler
göstermekted r. B l ş m suçları kısaca; İstenmeyen İlet ler n Gönder lmes , Türk Ceza Kanunu Madde 157’de ve 158'de
düzenlenen dolandırıcılık, Müstehcen veya Saldırgan İçer k, Rahatsızlık Verme (Tac z) bu suçla lg l olarak aynı zamanda
TCK'nın 123. maddes nde K ş ler n Huzur ve Sükununu Bozma, TCK 105. maddes nde se C nsel Tac z suçları düzenlenmekted r,
Korkutma ve Hakaret, Uyuşturucu Kaçakçılığı ve Yasa Dışı Ürün Satışları, S ber Terör zm g b suçlardır. Bu şek lde b l ş m suçu
türler n çeş tlend r rsek, B lg sayar S stemler ne ve Serv sler ne Yetk s z Er ş m, B lg sayar Sabotajı, B lg sayar Yoluyla
Dolandırıcılık, B lg sayar Yoluyla Sahtec l k, B r B lg sayar Yazılımının İz ns z Kullanımı, K ş sel Ver ler n Kötüye Kullanılması,
Sahte K ş l k Oluşturma ve K ş l k Takl d , Yasadışı Yayınlar, T car Sırların Çalınması, Terör st Faal yetler, Çocuk Pornograf s ,
Hack ng, D ğer Suçlar (Organ, fuhuş, tehd t, uyuşturucu, vb.) şekl nde sıralanmakta belk de daha b r çok suç çeş d şekl nde
ortaya çıkmaktadır.
B l ş m suçları le lg l en kapsamlı düzenleme 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda yer almaktadır. Türk Ceza Kanunu’nun onuncu
bolümün de b l ş m alanında suçlar başlığı altında b l ş m s stem ne g rme, s stem engelleme, bozma, ver ler yok etme veya
değ şt rme le banka ve kred kartlarının kötüye kullanılması konularında düzenleme get rm şt r. 5237 sayılı TCK (Türk Ceza
Kanunu), “B l ş m Alanında İşlenen Suçlar” başlığı altında tüm b l ş m suçlarını 243 le 245 maddeler arasında
düzenlem şt r.B l ş m vasıtalı suçlar se, Haberleşmen n engellenmes (m.124.), Hakaret (m.125. ), Haberleşmen n G zl l ğ n İhlal
(m.132), K ş ler arası konuşmaların d nlenmes ve kayda alınması (m.133), Özel hayatın g zl l ğ n hlal, (m.134), K ş sel ver ler n
kayded lmes (m.135), Ver ler hukuka aykırı olarak verme veya ele geç rme (m.136), Ver ler hukuka aykırı olarak verme veya ele
geç rme (m.138), N tel kl Hırsızlık (m.142), N tel kl Dolandırıcılık (m.158), Müstehcenl k, F k r ve Sanat Eserler Kanunu
kapsamında, Manev Haklara Tecavüz (m.71), Mal Haklara Tecavüz (m.72), D ğer Suçlar (m.73) şekl nde sıralanmaktadır.5.
maddes nde se C nsel Tac z suçları düzenlenmekted r, Korkutma ve Hakaret, Uyuşturucu Kaçakçılığı ve Yasa Dışı Ürün
Satışları, S ber Terör zm g b suçlardır. Bu şek lde b l ş m suçu türler n çeş tlend r rsek, B lg sayar S stemler ne ve Serv sler ne
Yetk s z Er ş m, B lg sayar Sabotajı, B lg sayar Yoluyla Dolandırıcılık, B lg sayar Yoluyla Sahtec l k, B r B lg sayar Yazılımının
İz ns z Kullanımı, K ş sel Ver ler n Kötüye Kullanılması, Sahte K ş l k Oluşturma ve K ş l k Takl d , Yasadışı Yayınlar, T car
Sırların Çalınması, Terör st Faal yetler, Çocuk Pornograf s , Hack ng, D ğer Suçlar (Organ, fuhuş, tehd t, uyuşturucu, vb.)
şekl nde sıralanmakta belk de daha b r çok suç çeş d şekl nde ortaya çıkmaktadır.
B l ş m suçları le lg l en kapsamlı düzenleme 5237 S stem Engelleme, Bozma Ver ler Yok Etme Veya Değ şt rme
sayılı Türk Ceza Kanunu’nda yer almaktadır. Türk Ceza (TCK 244.m); bu suç seç ml k hareketl b r suç olarak TCK m.
Kanunu’nun onuncu bolümün de b l ş m alanında suçlar 244’te düzenlenm şt r. Maddede yer alan herhang b r seç ml k
başlığı altında b l ş m s stem ne g rme, s stem hareket n şlenmes yle suç şlenmekted r. Seç ml k hareketlere
engelleme, bozma, ver ler yok etme veya değ şt rme le bazı örnekler vermek gerek rse, Ver ler Yok Etme veya
banka ve kred kartlarının kötüye kullanılması Değ şt rme, S stem Engelleme veya Er ş lmez Kılma, S stem
konularında düzenleme get rm şt r. 5237 sayılı TCK Bozma şekl nded r. B l ş m s stem nde s stem n engellen lmes
(Türk Ceza Kanunu), “B l ş m Alanında İşlenen Suçlar” şley ş n n bozulması, ver ler n yok ed lmes , ver ler n
başlığı altında tüm b l ş m suçlarını 243 le 245 değ ş lmes ve er ş lmez kılınması g b eylemler suçun madd
maddeler arasında düzenlem şt r. unsurlarıdır. Suçun fa l herkes olab l r. Mağdur b l ş m
s stem n n mal k z lyed , b l ş m s stem üzer nde tasarruf
B l ş m vasıtalı suçlar se, Haberleşmen n engellenmes yetk s olan k ş olab lmekted r. B r b l ş m s stem n n şley ş n
(m.124.), Hakaret (m.125. ), Haberleşmen n G zl l ğ n engelleyen veya bozan k ş , b r yıldan beş yıla kadar hap s
İhlal (m.132), K ş ler arası konuşmaların d nlenmes ve cezası le (TCK m.244/1) ve b r b l ş m s stem ndek ver ler
kayda alınması (m.133), Özel hayatın g zl l ğ n hlal, bozan, yok eden, değ şt ren veya er ş lmez kılan, s steme ver
(m.134), K ş sel ver ler n kayded lmes (m.135), Ver ler yerleşt ren var olan ver ler başka b r yere gönderen k ş , altı
hukuka aykırı olarak verme veya ele geç rme (m.136), aydan üç yıla kadar hap s cezası le cezalandırılır (TCK m.244/2).
Ver ler hukuka aykırı olarak verme veya ele geç rme Bu f ller n b r banka veya kred kurumuna ya da b r kamu
(m.138), N tel kl Hırsızlık (m.142), N tel kl Dolandırıcılık kurum veya kuruluşuna a t b l ş m s stem üzer nde şlenmes
(m.158), Müstehcenl k, F k r ve Sanat Eserler Kanunu hal nde, ver lecek ceza yarı oranında artırılmaktadır (TCK
kapsamında, Manev Haklara Tecavüz (m.71), Mal m.244/3). Ayrıca bu fıkralarda tanımlanan f ller n şlenmes
Haklara Tecavüz (m.72), D ğer Suçlar (m.73) şekl nde suret yle k ş n n kend s n n veya başkasının yararına haksız b r
sıralanmaktadır. çıkar sağlamasının başka b r suç oluşturmaması hal nde, k
yıldan altı yıla kadar hap s ve beş b n güne kadar adlî para
B l ş m S stem ne G rme Suçu (TCK m. 243.); b r b l ş m cezasına hükmolunmaktadır (TCK m.244/4).
s stem nde bulunan ver lere uzaktan bağlanmak Banka Veya Kred Kartlarının Kötüye Kullanılması (TCK m. 245);
suret yle veya b zzat elektron k s steme f z k yakınlık başkasına a t banka veya kred kartını her ne suretle olursa
yoluyla er şmek anlamına gelmekted r. Ver ler n ele olsun ele geç ren k mse, kart sah b n n rızası olmadan kend s
geç r lmes şartı aranmaksızın b l ş m s stem ne hukuka kullanarak veya başkasına kullandırtarak menfaat elde eder
aykırı olarak g r lmes ve bu suretle b l ş m s stem n n veya elde ed lmes ne mkân sağlarsa şled ğ bu b l ş m suçu
güvenl ğ n n hlal ed lmes suç hal ne get r lm şt r. Bu neden yle 3 yıldan 6 yıla kadar hap s le b rl kte beş b n güne
suç b l ş m suçları çer s nde şlenmes en bas t olan suç kadar adl para cezası le cezalandırılmaktadır. (TCK md. 245/1).
t p olmaktadır. Bu suçun oluşması ç n genel kast Bu b l ş m suçları eşler, alt ve üst soy arasında, aynı konutta
yeterl d r. Suçun fa l herkes olab l r. Herkes suçun yaşayanlar arasında şlen rse lg l akraba hakkında cezaya
mağduru olab l r, gerçek veya tüzel k ş ler hükmolunmamaktadır. Başkasına a t banka hesaplarıyla
olab lmekted r. Ayrıca b l ş m s stem ne g rme suçunun l şk lend rerek sahte banka veya kred kartı üreten, satan veya
spatlanması açısından IP adres n n tesp t de önem arz satın alan k ş şled ğ b l ş m suçu neden yle 3 yıldan 7 yıla
etmekted r. Suçun cezası se, b r b l ş m s stem n n kadar hap s ve 10 b n güne kadar adl para cezası le (TCK md.
bütününe veya b r kısmına, hukuka aykırı olarak g ren 245/2) ve sahte olarak üret len veya sahtec l k yapılarak
veya orada kalmaya devam eden k mseye b r yıla kadar değ şt r len b r banka veya kred kartını kend s ne haksız
hap s veya adl para cezası ver l r şekl nded r (TCK kazanç elde etmek üzere kullanan k ş şled ğ b l ş m suçu
m.243/1). Bu fıkrada tanımlanan f ller n bedel karşılığı neden yle 4 yıldan 8 yıla kadar hap s ve beş b n güne kadar adl
yararlanılab len s stemler hakkında şlenmes hal nde, para cezası le cezalandırılmaktadır. (TCK md. 245/3). TCK md.
ver lecek ceza yarı oranına kadar nd r l r (TCK 245/1’de kart sah b ne a t gerçek kart kullanılarak b l ş m suçu
m.243/2). B l ş m s stem ne g rme f l neden yle s stem n şlenmekte, TCK md. 245/3’te düzenlenen bu b l ş m suçu le se
çerd ğ ver ler yok olur veya değ ş rse, bu durumda 6 tamamen sahte üret lm ş b r kart kullanılmaktadır. Bu nedenle
aydan 2 yıla kadar hap s cezasına hükmolunur (TCK b l ş m suçları çer s nde en ağır ceza ver lmes öngörülen
m.243/3). B r b l ş m s stem n n kend ç nde veya b l ş m suçlardandır. Bu maddede tanımlanan suçlar genel kastla
s stemler arasında gerçekleşen ver nak ller n , s steme şleneb lmekte ve fa l ç n özel b r özell k aranmamış, suçun
g rmeks z n tekn k araçlarla hukuka aykırı olarak fa l herhang b r k mse olab lmekted r. Bu suç t p n n mağdur
zleyen k ş , b r yıldan üç yıla kadar hap s cezası le açısından b r özell k göstermemekte ve herkes mağdur
cezalandırılmaktadır (TCK m.243/4). olab lmekted r.
B l ş m suçlarının tesp t ç n çoğu zaman M crosoft Corporat on ş rket nden
yardım alınmaktadır. Bu konuda öncel kle er ş len b l ş m s stem n n müştek ye a t
olup olmadığı bel rlenmekte, şlenen b l ş m suçunun özell ğ ne göre kullanıcıların
IP adresler tesp t ed lmekte ve b lg sayar hard d skler ne el konularak
ncelenmekted r. B l ş m suçları, savcılık tarafından kend l ğ nden soruşturulması
olan suçlardan olup bu nedenle, b l ş m suçlarının soruşturulması ş kâyete tab
olmamaktadır. Ayrıca mağdurun ş kâyetten vazgeçme beyanı da ceza davasının
düşmes ne neden olmamakta ve uzlaşma kapsamında olan suçlardan
sayılmamaktadır.
Sonuç olarak, ülkeler n b lg toplumuna geç ş sürec çer s nde b l ş m

teknoloj ler n n kullanımı hayatın ayrılmaz b r parçası hal ne gelm ş olup, bu
süreçte, toplum daha fazla b l ş m teknoloj s kullanmakta ve kaçınılmaz olarak
daha fazla b l ş m suçu le karşılaşmaktadır. Günümüzde b l ş m, teknoloj k b r
devr m olmanın yanında aynı zamanda ne yazık k suçla da b rl kte anılan b r
kavram hal ne gelm şt r. B l ş m suçlarıyla mücadele kapsamında günümüz
koşulları göz önüne alındığında, bu alandak değ ş m n hızlı b r şek lde
duraksamadan lerled ğ düşünülecek olursa, b l ş m alanında suçlara l şk n
kanun düzenlemeler nde b r o kadar önley c olması gerekecekt r. Son olarak,
b l ş m suçları suçları, günümüzde tüm ülkeler n n en probleml konularından b r
hal ne gelm ş bulunmaktadır. Sadece m ll kanunlarda yapılan düzenlemeler b l ş m
suçlarıyla mücadelede tek başına yeterl olamamakta ve bu nedenle de b l ş m
suçlarıyla, etk n b r mücadele yapab lmek ç n devletler n ortak b r b l nçle hareket
etmeler gerekmekted r.
Determ n zm və C nayət Hüququ
BDU, hüquq fakültəs tələbəs Tar yel Əl
əd m yunan m folog yasında, orakul F v kralına xəbərdarlıq ed r k , b r gün oğlu onu öldürəcək
və dul qalmış yoldaşı lə evlənəcək. Bunu eş dən kral ğz taley ndən qorxaraq oğlu Ed p təb ət n
vəhş qoynunda ölümə tərk ed r. Xoşbəxtl kdən, başqa b r yunan şəhər-dövlət n n kralı körpə
Ed p tapır və onu öz oğlu k m böyüdür. Ed p yet şk nl yə çatdıqda öz haqqındakı kah nl y
öyrən r və bunun baş verməs n n qarşısını almaq üçün öz ögey val deynlər n tərk ed r.
Səyahətlər n n b r ndə, b oloj atası lə rastlaşır və aralarında çıxan mübah sə nət cəs ndə Ed p
onu, atası olduğunu b lmədən, öldürür. Səyahət nə davam edən Ed p F v şəhər nə çatdıqda
keçm ş kralın dul yoldaşı lə, yən öz b oloj anası lə evlən r və orakulun sözlər həq qət olur.
Ed p n taley , onun hrəkətlər , həm n hərəkətlər n səbəb olduğu had sələr və onunla bağlı d gər
şeylər n hamısı hələ o doğulmadan müəyyən ed lm şd . Onun bütün hərəkətlər , bütün cəhdlər
onu qaçınılmaz sonluğa gət r b çıxarmışdı. Nət cədə sə, onun azad radəs heç b r məna
daşımamışdı. Bu halda, b r neçə sual ortaya çıxır. Əgər hər şey əvvəlcədən müəyyənləşd r l bsə,
b z, doğrudan da, azadıqmı? Əgər b r şəxs n, məsələn elə Ed p n, azad radəs yoxdursa, b z onu
c nayət nə görə günahlandıra b lər km ? Əgər edə b lmər ksə, onda tale, vəz yyət və s. k m
“ k nc dərəcəl məfhumlar” b r hərəkətə haqq qazandırırmı? Hüquq bunun qarşısında nə edə
b lər?
Determ n zm təb ət n qanunları da dax l olmaqla hər b r şey n özündən əvvəlk
II. had sələr tərəf ndən müəyyən ed ld y n müdaf ə edən deyadır. Əgər təb ət müşah də
Determ n zm
etsək, f z k dünyanın determ n st olduğunu deyə b ər k. Sər n payız günündə çöldə
jaket gey n rsən, çünk hava n sbətən soyuqdur. Hava soyuqdur, çünk Günəş b r
və onun
yarımkürədən d gər nə doğru hərəkət ed r. Bu hərəkət n səbəb sə Yer n Günəş
ətrafında hərəkət d r və b z bu had sələr zənc r n Böyük Partlayışa qədər davam etd rə
təb ətdək b lər k. Bütün bunlar o deməkd r k , jaket gey nmək k m gündəl k, önəms z olduğunu
düşündüyümüz hərəkətlər m z belə ka natın başlanması lə əlaqəl d r. Lak n çox xırda
nümunələr zərrəc klər (kvant zərrəc klər ) belə davranış göstərm r. Kvant zərrəc klər n n
trayektor yasını eht mal və stat st ka lə təxm n etmək olar k , bu da onu “eht mal ed lə
b lən” ed r. Eht mal nəzər yyəs al mlər məcbur ed r k , onlar müxtəl f nət cələr n baş
vermə eht mallarını hesablasınlar. Bu, hər şey n determ n st olmadığını sübut ed r.
İnsan davranışında determ n zm əlamətlər hər zaman fəlsəfən n əsas müzak rə mövzularından b r olub. Əksər
hərəkətlər m z n səbəb n n d gər had sələr olduğu b r həq qətd r, ancaq kvant zərrəc klər m salından da gördüyümüz
k m dünyadakı hər şey determ n st dey l. İnsan beyn kvant zərrəc klər ndən sayılan atomlardan təşk l olunub, deməl
nsan beyn də b r yerə qədər müəyyən ed lə b lməyən olmalıdır. D gər sözlərlə desək, çox az belə olsa, azad radə
mövcud olmalıdır.
Azad radən n nə olması lə bağlı b r çox f k rlər mövcuddur. Bəz lər azad radən şəxs n öz hərəkətlər n darə edə
b lmək k m görürlər . D gərlər düşünür k , əgər şəxs b r çox seç mdən b r n seçə b l rsə, onda azad radə mövcuddur.
Üçüncü qrup al mlər sə müdaf ə ed rlər k , azad radə şəxs n öz davranışlarını seçə b lməs bacarığıdır. Lak n mən m
düşüncəmə görə seçmək qab l yyət bundan daha mürəkkəbd r və b r neçə cümlə və ya nəzər yyə lə zah oluna b lməz.
Bu halda, belə b r sual yaranır: əgər azad radə çox az olaraq belə mövcuddursa, o, b z m davranışımıza, seç mlər m zə,
mənt q düşüncəm zə və xarakter m zə necə təs r ed r? Bu anlayışları nümunələrlə b rl kdə daha dər ndən anal z edək.
III. Determ n zm və nsan

davranışı
A. F nneas Keyc
1848-c ldə ş qəzası nət cəs ndə
F nneas Keyc n başına metal
çubuq batır və çubuq beyn n
deş r. Bunun nət cəs ndə Keyc n
beyn zədələnsə də, o ölmür,
əsk nə yarası sağalır və 12 l də
yaşamağa müvəffəq olur.
Müal cən n lk llər ndə qəzanın
heç b r təs r görsənməsə də, b r
müddət sonra Keyc n a ləs ,
dostları və tanışları b ld r r k ,
onun xarakter tamam lə dəy ş b.
Onların sözlər nə görə əvvəllər
nəşə dolu b r nsan olan Keyc n
köhnə xas yyət ndən əsər-əlamət
qalmamışdı və o, əsəb , qaraqabaq
b r nsana çevr lm şd . “O artıq
Keyc dey ld ”. Bu nümunə
nsanların xarakterlər n n
bey nlər tərəf ndən müəyyən
ed ld y n göstər r. Keyc n zədədən
sonrakı aqres vl y onun öz
günahı dey ld .
Bu had sədən sonra onun c nayət törətd y n fərz etsək, məsələn üç azyaşlını zorladığını, beş yetk nl k yaşına çatmış
şəxs öldürdüyünü və daha k nəfər ağır yaraladığını təsəvvür etsək, k m günahlandırmalıyıq? Keyc n özünü, dəm r
çubuğu, yoxsa onun bədbəxtl y n ?
Belə b r vəz yyətdə mən Keyc n təqs rkar olduğunu düşünsəm də, bütün günahı onun boynuna ataraq onu “xalq
düşmən ” elan etməy n tərəfdarı dey ləm. Lak n b ld rd y m k m , onun hərəkətlər cəzasız qala da b lməz. Təqs rkar
olaraq onu həbs etmək ct ma asay ş bərpa edər və qurbanların nt qamını alar, ancaq bu hərəkət n nə qədər ədalətl
olduğu mübah sə ed lə b lər. Eyn zamanda, cəzanın ən al məqsəd olduğunu düşündüyüm məhkumun slah olmasına
da bu üsulla na l olmaq olmur.
B. Müxtəl f nsan olmayan pr matlar qruplarının davranışı, onların genlər və həyat tərzlər n n b r-b r lə əlaqəs
İnsan olmayan pr matlar, yən nsanabənzər meymunlar yaşayan nsana ən yaxın canlılardır. Onların hərkətlər n
müşah də etmək b zə əcdadlarımızın mümkün davranış formaları haqqında müxtəl f f k rlər formalaşdırmağımıza
mkan ver r. “Qohumlarımızın” həyat tərz nə azacıq toxunmaq b zə cəm yyət n və genlər n nə qədər önəml olduğunu
göstərəcəkd r. Oranqutanlar sos al meymunlar dey llər. Onların təkbaşına keç rd klər həyat tərzlər d gər
meymunlara nəzərən onları daha sülhpərvər olmağa vadar ed r. Əgər aqres v olmaq üçün b r səbəb yoxdursa, aqres v
ola b lməzsən. Lak n bu c ns n erkək nümayəndələr n n döyüşü çox ş ddətlə keç r və nət cə bəz hallarda ölümcül ola
b l r. Bu cür döyüşlər əksərən çoxalma rəqabət üstündə olur. Əksər yyət n f kr n n əks nə olaraq, qor llalar
nsanabənzər meymunlar arasında ən sülhsevər c nslər arasındadırlar. Q da ras onlarını meyvə və tərəvəzlər təşk l
ed r. C ns rəqabət, hak m yyət və q da mənbələr üstündə ölümcül döyüşlər o qədər də gen ş yayılmayıb.
Bonobolar qrup halında yaşayırlar və qrupun dişi nümayəndələri “cəmiyyətə” başçılıq edirlər. Bu
matriarxal meymunlar arasındakı aqresiya göstəricisi minimumdur. Çoxalma dövründə qrupun dişi
nümayəndələri bir-biriləri ilə rəqabət apardığı üçün bəzən döyüşlər baş versə də, əksər hallarda
mübahisələrini alternativ üsullarla həll edirlər.
Şempanzelər insanabənzər meymunlar arasında ən vəhşi meymunlardır. Qruplarının strukturu

patriarxaldır və qida rasionunun əksəriyyətini ət təşkil edir. Beləliklə, bu meymunların araında, xüsusilə
də, erkək nümayəndələrin arasında qida mənbələri, hakimiyyət və partnyor uğrunda ölümcül döyüşlər
geniş yayılıb. Cinsin dişi nümayəndələri də erkək nümayəndələr qədər ambitsiyalıdırlar və eyni
davranışları göstərə bilirlər.
Biologiyaya qısa toxunuşdan sonra, öz mövzumuz boyunca davam edə bilərik. Bu qısa toxunuşda
şahidi olduq ki, patriarxal, hər şey yeyən şempanzelər digərlərindən daha çox vəhşilik nümayiş
etdirirlər. Bu cür rəqabət və bu uğurda başqa nümayəndələri yaralama və hətta öldürmı onların
genlərində var və ifraz edilən hormonlar bu aqresivliyi daha da gücləndirir. Bütün bunlardan sonra
şempanzelərin insanabənzər meymunlar arasında belə insana ən yaxın canlılar olduğunu öyrənmək
təəccübləndirici olmazdı. Bundan başqa biz şahidi olduq ki, digər primatların erkək nümayəndələri
dişilərdən daha aqresiv davranışlar sərgiləyirlər. Primatların bir hissəsi olan insanlarda da bu davranışın
fəqli olmadığını deyə bilərik. Beləlikə, bu nəticəyə gəlirik ki, insan aqresivliyi təbiətin qanunları
tərəfindən müəyyən edilib.
C. Şəraitin cinayət üzərində təsiri
Determinizm və cinayət hüququnun əlaqəsinə baxanda sosial-iqtisadi vəziyyətin cinayətə təsirinə

toxunmaya bilmərik. Ən kasıb ərazilərin ən aktiv cinayətkarlıq yuvası olduğu bir faktdır. Əgər bir insan
özünü və ailəsini doyura bilmirsə, o özünü bu vəziyyətdən çıxarmaq üçün hər vasitəyə əl atmağa hazır
olur. Məsələn, Braziliyanın həm cinayət statistikası , həm də işsizlik statistikası dünyada ən
yüksəklərdən biridir. Əgər biz bunu İsveçrə ilə müqayisə etsək , bizim mövqeyimiz sübut olunar.
Bu cür determinist yanaşmanı hər yerə və hər şeyə uyğunlaşdıra bilərik. Bu, cinayətkarları
təqsirsizləşdirməsə də, onların cinayət törətməkdə məqsədlərini anlamağa sbəb olur və daha yaxşı
cəmiyyət qurmaq üçün bir addım daha da yaxınlaşırıq.
IV. Nəticə
İnsan davranışı, sözsüz ki, deterministdir. Etdiyimiz hər seçim, atdığımız hər addım hansısa daxili və/və
ya xarici proseslərin nəticəsidir. Seçim azadlığı ağlımızın biz bir illuziyasıdır. Demək olar ki, etdiyimiz heç
bir şey bədənimizin biokimyəvi reaksiyalarının qandallarından azad deyil. Hüquq, xüsusilə də, cinayət
hüququ birini cəzalandırarkən yuxarıda göstərilən bütün faktorları nəzərə almalıdır və mümkün qədər
humanist olmalıdır. Hüquq təqsirkarı cəzalandırdıqdan sonra məhkum qovulduğu cəmiyyətdən nifrət
etməməli, intiqam axtarmamalı, səhvini başa düşməlidir. Bunun üçün isə azadlıqdan məhrum edilməyə
alternativ cəzalar inkişaf etdirilməli və onlara üstünlük verilməlidir. Təcrid olunmuş cinayətkar
cəmiyyətimizin düşmənlərinin, islah olunmuş cinayərkar isə cəmiyyətimizin üzvlərinin sayını artırır.
Unutmamalyıq ki, bugünkü hərəkətlərimiz min il sonraya belə təsir göstərə bilər və bu gün cəmiyyətimizə
qazandırdığımız düşmən sabah dünyamız üçün təhdid ola bilər.
İstifadə olunmuş ədəbiyyat:
1. “Oedipus”. 2020. Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/topic/Oedipus-

Greek-mythology.
2. Hoefer, Carl, "Causal Determinism", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring

2016 Edition), Edward N. Zalta (ed.)
3. Andenaes, Joe, “Determinism and Criminal Law”, 47 J. Crim. L. Criminology & Police Sci.
406 (1956-1957)
4. Moore, J.G, “Criminal Responsibility and Causal Determinism”, 9 Wash. U. Jur. Rev. 043
(2016, corrected 2016)
5. Harlow, J.M, "Recovery after Severe Injury to the Head.", Publications of the
Massachusetts Medical Society, v. 2 n. 3 (1868). Reprinted by David Clapp & Son, 1869
6. Sousa C., Casanova C. “Are great apes aggressive? A cross-species comparison”.

Antropotologia Portugesa. 2005-2006.
7. UNODC, https://dataunodc.un.org/content/Country-profile?country=Brazil
8. World Bank, https://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS?locations=BR
9. UNODC, https://dataunodc.un.org/content/Country-profile?country=Switzerland
10. World Bank, https://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS?locations=CH
"Azem& Partners"
hüquq şirkətinin rəhbəri,
hüquqşünas
Emil
Qurbanov
"Korporat v müştər lər daha
rentabell və stress z olur."
Red.:Em l bəy, s z eyn zamanda vek ltap.az

Red.:Salam Em l bəy, jurnalımlza müsah bə platformasının da təs sç s s n z. B r az bu haqda
verməklə bağlı təkl f m z qəbul etd y n z üçün məlumat verə b lərs n z?
təşəkkür ed r k. E.Q.:Vək ltap platformasını qurmaqda
E.Q.: Salam,Injur a kollekt v nə təəbbüslər məqsəd m z əhal n doğru vək lə
üçün təşəkkür ed rəm, şlər n zdə uğurların yönlənd rməkd r, b z hüquq sahəs ndə hansı
davamlı olmasını d ləy rəm. vək l n hansı sahədə sər ştəl olduğunu
fərqlənd rə b l r k, əhal sə belə b r mkanı
Red.:Özünüz və fəal yyət n z haqqında qısa olmadığı üçün əksər hallarda yanlış seç m
məlumat verə b lərs n z m ? ed rlər. C nayət hüququ sahəs ndə çalışan vək l
E.Q.:Hüquq təhs l m Xəzər Un vers tet ndə mülk sahədə keyf yyətl hüquq yardım
(Bakalavr) və Bakı Dövlət Un vers tet ndə göstərməs sual altına düşür. Eyn lə də
(mag str) almışam. 2005-c ldən xt sasım üzrə korporat v və ya b znes hüququ sahəs ndə
Hüquq Maar fç l Cəm yyət ndə, Atal z nq ASC, təcrübəs lan b r vək l c nayət hüququnda
ABA CEELİ (Hüquq Yardım Mərkəz ), Dövlət xt saslaşmı vək l qədər keyf yyətl hüquq
Neft Ş rkət və təs s etd y m ş rkətdə çalışıram. yardım göstərə b lm r.
Red.:Həmç n n, "Azem and Partners" ş rkət n n Red.: Xar c un vers tetlərdə fərql hüquq
təs sç s s n z. Ş rkət n ümum fəal yyət proqramlarında şt rak etm s n z. S zcə Hüquq
st qamətlər haqqında qısa məlumat verə sahəs ndə yerl və xar c təhs l s stemlər n n
b lərs n z? əsas fərqlər hansılardır?
E.Q.:Fəal yyət m z n əsas h ssəs korporat v və E.Q.:Xar c təhs l s stemlər ndə məlumat səth
b znes hüququ lə bağlıdır, əsas müştər lər mz ver lsə də, təcrübə və nəzər yyən n mah yyət
yerl və xar c hüquq şəxslərd r. çatdırılır, hüququn fəlsəfəs zah ed l r.
Cavabın davamı:
Red.:Hər b r vək l həm də yaxşı ps xoloq
B z m təhs l s stem m z n müsbət və mənf
olmalıdır. S zcə bu peşədə hüquq x dmət
tərəflər var, mənf lər n zamanla aradan
göstərməkdən əlavə hansı ps xoloj qab l yyətlərə
qalxacağına üm d ed rəm. Yerl təhs l b l klər
mal k olmaq lazımdır?
lə Qlobal məkanda yetərs zl y m z çox h ss
E.Q.:Təmk nl olmalı, nsanların problemlər n n
etm şəm.
qaynağını dəq q müəyyən etməl d r. Çox vaxt
vətəndaşlar dərd n danışmaq üçün mürac ət
Red.:Em l bəy, xar cdə hüquq təhs l almağa
ed rlər, səbrlə d nləmək eyn zamanda vaxt
qərar verən tələbələrə hansı məsləhət verə
srafına g rmamək lazım.
b lərs n z?
E.Q.:Xar cdə təhs l almaq xat r nə təhs l
Red.:B r vək l üçün deal müştər k md r?
almayın, ən yaxşı Un vers tetlər seç n və
E.Q.:İş vaxtı başa çatdıqdan sonra zəng etməyən,
qazanmaqda srarlı olun. Qonşu ölkələr lə
prosessual müddətlər gözləməy b lən müştər ,
b z m müqay səl Stat st kasına baxdıqda
məncə, deal müştər sayıla b lər.
görürəm k , Gürcüstan və Ermən stan bu
sahədə önə keç r. B z m tələbələr İng ltərədə və
Red.:S z n f kr n zcə, Hüquqşünas peşəs n n
Amer kada və s. adı ünvanı çox b l nməyən
üstünlüklər və əsk klər nədən barətd r?
yerlər xar cdə oxumaq xat r nə seç rlər,
E.Q.:Fərd olaraq nsanı yorur, hüquqşünas hər
Gürcülər və Ermən lər dünyada lk 20 l kdə olan
müştər n n problem n beyn ndə, qəlb ndə
Un vers tetlərdən məzun olurlar. Bu nüans
daşıyır bu baxımdan yorucudur, lak n nsanlara
b z m gələcəy m zə çox c dd təs r edəcək, ona
yardımç olmaq baxımında üstünlükdür.
görədə gənclər m zdən hədəflər n al
tutmalarını r ca ed rəm.
Red.: Artıq müsah bəm z b t rd k, şt rakınız
üçün təşəkkür ed r k!
Red.: Çalışdığınız sahə üzrə s zə mürac ət edən E.Q.: S z sağolun, xoş oldu.
nsanların hansı xarakter k xüsus yyətlər n
qeyd edə b lərs n z?
E.Q.:Azərbaycan əhal s , hətta sah bkarları
hüquq sahəs ndə laqeydl k sərg ləy rlər,
məsələlər və problemlər özlər həll etməyə
çalışırlar bu sə sağlam nət cəyə götürmür. Xar c müştər lərlə çalışmaq yerl
Sah bkarlar qalıcı b znes düşüncəs ndən
uzaqdırlır, rəsm yyətdən qaçmaq stəy rlər təb
müştər lərdən daha asan və
k , dövlət orqanlarının əvvəllər sah bkarlala stress s zd r.
qeyr -qanun müdax ləs bu et madsızlığı
formalaşdırıb. İnd sə slahatlar aparılsa da
güvən tam formalaşmayıb, məhkəmə
s stem ndə də vəz yyə beləd r.
Öhdəliklərin icrasının təmin edilməsi üsulu kimi zaminlik: qanunvericiliyin mövqeyi və
məhkəmə təcrübəsi
Vək llər Kolleg yasının üzvü Anar

Ramazanov
Məqalədə zam nl k öhdəl y n n hüquq tar x ndə yer ,
Azərbaycan qanunver c l k tar x ndə təsb t və mövcud
qanunver cl k şərtlər əks n tapmışdır. Eyn zamanda
hüquq təcrübəs ndə zam nl k müqav ləs ndən meydana
çıxan mübah sələr üzrə məhkəmə təcrübəs , xüsusən
Azərbaycan Respubl kası Konst tus ya Məhkəməs n n
hüquq mövqelər və qanunver c l y n təkm lləşd r lməs
üzrə tövs yyələr də yer almışdır.
Açar sözlər: öhdəl y n crasının təm n ed lməs ,
adprom ss o, zam nl k müqav ləs , b rgə məsul yyət,
subs d ar məsul yyət, öhdəl yə x tam ver lməs .
Zam nl k sözünün mənası d l m z n zahlı lüğətlər ndə
“zam n olma, məsul yyət üzər nə götürmə, zəmanət” k m ,
zam n sözünün mənası sə “öhdəs nə zam nl k götürən,
zəmanət verən adam, b r n n və ya b r ş n məsul yyət n öz
üzər nə götürən, zəmanət verən” k m zah olunur (1,642).
Zam nl k öhdəl y n n qısa tar x : Zam nl k öhdəl klər n crasının təm n ed lməs n n ən gen ş yayılmış
üsullarından b r d r. Bu üsulun tar x çox qəd m vaxtlara ged b çıxır. Hələ Roma hüququ zam nl k hüquq
konstruks yasını “adprom ss o” adı altında nəzərdə tutmuşdu (qaralamalar müəll fə məxsusdur). Roma
hüququna görə öhdəl y n şəxs təm natı “adprom ss o” formasında müəyyənləşd r lm şd (2, 512).
Adprom ss o öhdəl k hüquq münas bət nə əlavə məsul şəxs n dax l olma forması hesab ed l rd . Roma
hüququna görə, “adprom ss o” üçüncü şəxs n elə b r əlavə st pulyas yası d k , o, əsas öhdəl y n
müəyyənləşd r lməs lə eyn vaxtda bağlanırdı. Zam nl y n forması haqqında təsəvvürlər m z başlıca olaraq
qəd m roma hüquqşünası Qayın (Ga us və ya Ca us) nst tus yalarında nəzərdə tutulan məlumatlara
əsaslanır. Qay zam nl yə onun bütün formaları üçün ümum olan anlayış ver r. “Adprom ss o” elə b r
müqav ləd r k , buna görə üçüncü şəxs kred toru təm n etmək məqsəd lə borclunun öhdəl y (əsas öhdəl k)
üzrə öz üzər nə məsul yyət götürür. Müəll flərdən prof. İ.B.Nov tsk qeyd ed rd k , Qəd m Romada zəng nl k
öhdəl klər n crasının təm n ed lməs n n əsas forması hesab ed l rd və bu Roma cəm yyət n n so al- qt sad
şəra t lə zah ed l rd . Kred t almağa eht yacı olan kasıb əhal sə g rov hüququ vas təs lə kred toru təm n
edə b lm rd lər. Çox güman k , belə zərur şərtlər zam nl k nst tutunun nk şafına gət r b çıxarıb.
Roma hüququna görə, zam nl y n üç halı fərqlənd r l rd : q smən ntersess ya ( ntersess ya hər hansı b r
şəxs n d gər şəxs n, yən özgən n borcunu öz üzər nə götürməs deməkd r), kumulyat v ntersess ya,
subs d ar ntersess ya. Zam nl k hüquq konstruks yası tar xən b r çox Avropa ölkələr n n qanunver c l y ndə
də nəzərdə tutulur və əsasən zam n n subs d ar məsul yyət n (subs d ar ntersess ya) müəyyənləşd r r.
Roma hüququna görə zam nl k şəxs xarakter daşıyırdı və vərəsəl k üzrə başqa şəxslərə keçə b lməzd .
Zam nlər n sayı və onların hər b r n n borcu dəq q nəzərdə tutulmayan müqav lə et barsız hesab ed l rd (2,
287).
Zam nl k hüquq münas bətlər n n qanunver cl kdək yer : Azərbaycan Sovet Sos al st Respubl kasının 1923-
cü l tar xdə qəbul ed lən lk Mülk Məcəlləs n n (bundan sonra “MM”) VIII fəsl , 250-264-cü maddələr ,
Azərbaycan Respubl kasının 1964-cü l tar x ndə qəbul ed lən MM- n sə 16-cı Fəsl n n 192-197-c maddələr
zam nl k nst tutunun tənz mlənməs nə həsr ed lm şd .
1923-cü l MM-də zam nl yə aşağıdakı k m anlayış ver lm şd r: “Maddə 250. Zam nl k Borclu odur k , o, əsas
müqav ləs üzrə, zam n üçüncü şəxs n kred toru qarşısında həm n üçüncü şəxs n öz öhdəl k üzrə öhdəl y
öhdəç l y n tam həcmdə və ya b r h ssəs n yer nə yet rəcəy nə cavabdeh olduğunu cra etmək vəz fəs n
öhdəs nə götürür. Qeyd: Borclu lə yanaşı olaraq, öhdəç olmaq məramı dürüst fadə daşıyır. Kred tor
olunmadan, borclunun borcu ödəmək qab l yyət haqqında tövs yyə və arayış zam nl k ded kdə, əsas öhdəl k
sayılmır.” (3, 127). üzrə tələb etmək
1964-cü l MM-də sə müvaf q anlayış aşağıdakı k m olub: “Maddə 192. Zam nl k xt yarına mal k olan
müqav ləs üzrə zam n üçüncü şəxs n kred toru qarşısında, həm n üçüncü şəxs n öz şəxs başa düşülür.
öhdəç l y n tam həcmdə və ya q smən yer nə yet rəcəy nə cavabdeh olduğunu öhdəs nə Zam n sə elə b r
götürür.” Hazırda (01.09.2000-c l tar xdən) qüvvədə olan MM- n 24-cü fəsl n n 4-cü üçüncü şəxsd r k , o,
paraqrafına dax l olan normalar (470-478-c maddələr) zam nl k münas bətlər n kred tor qarşısında
tənz mləy r. MM-n n 470-c maddəs zam nl yə aşağıdakı k m anlayış ver r: “Zam nl k borclunun öhdəl y n
müqav ləs üzrə zam n başqa şəxs n kred toru qarşısında həm n şəxs n öz öhdəl y n tamam lə və ya h ssə-
tamam lə və ya h ssə-h ssə cra etməs üçün məsul yyət öz üzər nə götürür.”. h ssə cra etməs üçün
Göründüyü k m həm 1923-cü l, həm 1964-cü l, həm hazırda qüvvədə olan 1999-cu ldə məsul yyət öz üzər nə
qəbul ed lən MM-lərdə zam nl yə mah yyətcə eyn və ya yaxın anlayışlar ver lm şd r. götürür. Zam n borclu
tərəf ndən öhdəl k cra
Zam nl k öhdəl y n n hüquq təb ət : Zam nl k b r sıra xüsus yyətlərlə xarakter zə olunur. ed lməd y və ya
Onun ən başlıca xüsus yyət ondan barətd r k , o, öhdəl k hüquq münas bət d r lazımınca ca cra
(öhdəl kd r). Bu öhdəl k zam nl k müqav ləs ndən əmələ gəl r. Buna görə də o, zam nl k ed lməd y hallarda
müqav lə öhdəl y hesab olunur. Z yaam nl y n k nc xüsus yyət ondan barətd r k , kred tor qarşısında
zam nl k üzrə münas bətlərdə üç kateqor ya subyekt (tərəf) şt rak ed r: borclu, kred tor, əmlak məsul yyət
zam n. daşıyır.
Zam nl y n üçüncü xüsus yyət ondan barətd r k , o, ger çağırılmayan müqav lə öhdəl y d r. Belə k , zam n n
öhdəl y n crasından b rtərəfl mt na etmək və ya onun şərtlər n b rtərəfl dəy şd rmək hüququ yoxdur. Bu öhdəl k
hüququnda sab tl k pr ns p n n qüvvədə olması və fəal yyət göstərməs lə zah olunur. Bu pr ns pə görə, öhdəl y n
(o cümlədən zam nl k öhdəl y n n) crasından b rtərəfl mt naya və onun şərtlər n b rtərəfl dəy şd rməyə yol
ver lm r (MM- n 430.1-c maddəs ).Zam nl y n dördüncü xüsus yyət ondan barətd r k , o, aksessor (əlavə) törəmə
öhdəl kd r. Onun taley əsas öhdəl kdən asılıdır. O, əsas (təm n olunan) öhdəl y n crasını təm n edən öhdəl kd r.
Zam nl k öhdəl y n n yaranması əsas (təm n olunan) öhdəl y n əmələ gəlməs lə şərtlən r. Bu öhdəl k üzrə tərəflər n
hüquq və vəz fələr əsas (təm n olunan) öhdəl k meydana gəld kdən sonra yaranır. Axı, mövcud olmayan öhdəl y n
crasını necə təm n etmək olar. Öhdəl k mövcud dey lsə, həm n öhdəl y n crasını təm n edən öhdəl y n
yaranmasından da söhbət gedə b lməz. Belə təsəvvür yaranır k , zam nl k öhdəl y yalnız mövcud olan əsas öhdəl y
təm n ed r. Lak n qanun bu qaydadan müəyyən st sna hala yol ver r. Belə k , zam nl k müqav ləs gələcəkdə
yaranacaq öhdəl y n təm n ed lməs üçün də bağlana b lər (MM- n 470.2-c maddəs ). Bu halda zam nl k müqav ləs
üzrə tərəflər n hüquq və vəz fələr gələcək öhdəl y n yaranması anına k m təx rə salınır.
Onların hüquq və vəz fələr n n əmələ gəlməs gələcəkdə muvaf q öhdəl y n meydana gəlməs k m şərtdən asılı olur.
Deməl , gələcəkdə yaranacaq öhdəl y n təm n ed lməs üçün bağlanan zam nl k müqav ləs təx rəsalıcı şərtlə
bağlanan əqd təb ət nə və xarakter nə mal k olur (MM- n 328.4-cü maddəs ) (1, 514). Zam nl y n aksessor (əlavə)
öhdəl k olması onunla zah olunur k , əsas (təm n olunan) öhdəl y n et barsızlığı zam nl y n et barsızlığına səbəb
olur. Zam nl k müqav ləs n n et barsızlığı sə, əsas öhdəl y n et barsız hesab ed lməs nə dəlalət etm r. Zam n əsas
öhdəl y n et barlı olması üçün məsul yyət daşımır. Onun məsul yyət əsas öhdəl y n crası lə məhdudlaşır.
Zam nl y n törəmə, asılı öhdəl k olması həm də onunla bağlıdır k , əsas (təm n olunan) öhdəl y n x tam ed lməs
zam nl y n ləğv olunmasına səbəb olur.
Zam nl y n beş nc xüsus yyət ondan barətd r k , zam nl klə, b r qayda olaraq, borc və kred t müqav lələr ndən
əmələ gələn pul öhdəl klər təm n ed l r. Bəz hallarda zam nl klə alqı-satqı müqav ləs üzrə alıcının satılan əşyanın
dəyər n ödəmək vəz fəs , podrat müqav ləs üzrə s far şç n n ş n nət cəs n , yən podrat haqqını ödəmək vəz fəs də
və s. zam nl klə təm n oluna b lər. Zam n v cdansız borclunun yer nə öhdəl y naturada cra etmək vəz fəs n
daşımır. Adətən o, bu cür mkana mal k olmur, b r şərtlə k , öhdə k pul öhdəl y olmasın. Buna görə də zam n,
ümum qaydaya görə, borclu tərəf ndən cra olunmamış öhdəl y pul formasında yer nə yet rə b lər. Belə halda
zam nl k, demək olar k , müstəsna olaraq, yalnız pul öhdəl klər n n crasının üsulu k m çıxış ed r. (2, 515)
Zam nl k hüquq münas bətlər lə Məhkəmə təcrübəs nə baxsaq, zam nl y n
hüquq tənz m lə bağlı Azərbaycan
bağlı məhkəmə təcrübəs : Zam nl k Respubl kası Konst tus ya Məhkəməs
Plenumunun (bundan sonra “KM”) həm
öhdəl y lə bağlı mübah sələr n normat v-hüquq aktların təfs r ed lməs , həm
hüquq həll məhkəmə təcrübəs ndə ən də fərd ş kayətlərə baxılması lə əlaqədar
çoxsaylı qərarlarına rast gələ b lər k. KM-
çox rast gəl nən hallardandır. Bu, qərarları bu yöndə həm qanunver cl kdək
əsasən zam nl y n hüquq təb ət ndən, boşluqları tənz mləy r, həm də məhkəmə
təcrübəs ndə vah d yanaşmanın tətb q nə
yən bu növ müqav lələr n həm bank şəra t yaradır. Mübah sələr n həll lə bağlı KM
təcrübəs ndə (kred t müqav lələr lə qərarlarının əhəm yyət həm də ondadır k ,
məhkəmələr tərəf ndən həm n qərarların
bağlı), həm sah bkarlıq fəal yyət ndə, yalnız nət cə h ssəs dey l, habelə həm n
həm də sah bkar hesab ed lməyən qərarlarda əks olunmuş hüquq mövqelər n
məcbur qüvvəs də nəzərə alınmalıdır (KM- n
f z k şəxslər arasında müntəzəm 25.01.2005-c l tar xl qərarı).
bağlanmasından rəl gəl r. Zam nl y n hüquq tənz m lə bağlı ən
əhəm yyətl qərarlara və onlarda təsb t ed lən
hüquq mövqelərə nəzər salmağı vac b hesab
ed r k.
KM- n bu yöndə lk əhəm yyətl qərarı k m

““Bakı Telefon Rab təs ” İstehsalat B rl y n n
ş kayət lə əlaqədar Azərbaycan Respubl kası
Al Məhkəməs n n İqt sad mübah sələrə da r
şlər üzrə məhkəmə kolleg yasının 22 aprel
2004-cü l tar xl qərarının Azərbaycan
Respubl kasının Konst tus yasına və
qanunlarına uyğunluğunun yoxlanılmasına
da r” 19.11.2004-cü l tar xl qərarını qeyd
etmək stərd k. Bu qərarda subs d ar
zam nl klə bağlı gen ş hüquq yanaşma
müəyyən ed lm şd r. Qərarda qeyd ed l r k ,
kred torun tələb yalnız k halda (MM- n 453-
cü maddəs nə əsasən) subs d ar məsul yyət
daşıyan şəxsə qarşı rəl sürülə b lər: borclu
kred torun tələb n ödəməkdən mt na
etm şsə ( ) və kred tor rəl sürdüyü tələb üçün
ondan ağlabatan müddətdə cavab
almamışdırsa ( ).
KM- n “Azərbaycan Respubl kası Mülk
Məcəlləs n n 470.1, 470.2 və 471-c
maddələr n n şərh ed lməs nə da r”
04.09.2012-c l tar xl qərarında da maraqlı
hüquq mövqe əks olunub. Qərarda əsasən
gələcəkdə yaranacaq öhdəl klərlə bağlı
zam nl k müqav ləs n n bağlanmasında
münas bət b ld r l b
Qərarda qeyd ed l r k , “zam nl k
müqav ləs n n bağlanması üçün
borclunun razılığı tələb olunmur ( ),
borclu hər b r halda zam nl k
müqav ləs n n olması barədə
məlumatlandırılmalıdır ( ),
gələcəkdə yaranacaq öhdəl k üzrə
zam nl k müqav ləs tərəflər
müqav lən n bütün mühüm şərtlər
barəs ndə tələb olunan formada
razılıq əldə etd kdə bağlana b lər ( ),
gələcəkdə yaranacaq öhdəl y n təm n
ed lməs müddəası zam n n
əvvəlcədən razılaşdırılmış əsas borca
da r gələcəkdə yaranacaq öhdəl yə
zam n durması km başa
düşülməl d r ( v), gələcəkdə
yaranacaq əsas öhdəl y təm n edən
zam nl k müqav ləs üzrə öhdəl k
həm n müqav lən n bağlandığı andan
dey l, zam nl klə təm n olunmalı əsas
öhdəl y n yarandığı andan (yən MM-
n 472.1-c maddəs nə müvaf q olaraq
borclu zam nl klə təm n ed lm ş
öhdəl y cra etməd kdə və ya
lazımınca cra etməd kdə) əmələ
gəl r (v).
KM- n “Azərbaycan Respubl kası Mülk

Məcəlləs n n 460.1-c maddəs n n bəz Zam nl k müqav ləs n n b rtərəfl
müddəalarının şərh ed lməs nə da r” 14.07.2015-c xarakter o anlamı fadə ed r k , bu
l tar xl qərarında sə məhkəmə mübah səs ndə
zam nl klə bağlı şlərə baxılması üçün vac b hal
müqav lə lə təm n olunan əsas öhdəl k
müəyyən ed lm şd r. Belə k , müəyyən zamana üzrə kred torun yalnız hüquqları, yən
qədər zam n tərəf ndən b rtərəfl qaydada əvəz ndə heç b r öhdəl k daşımadan
ver lm ş “zəmanət məktubları” b r sıra hallarda
zam n n öhdəl y cra etməyən borcluya
zam nl k müqav ləs k m qəbul ed l rd , bu sə
məhkəmə təcrübəs ndə anlaşılmazlığa gət r b görə məsul yyət daşımasını tələb etmək
çıxarırdı. Qərarda təsv r -əsaslandırıcı h ssəs ndə hüququ, zam n n sə yalnız öhdəl klər ,
bununla bağlı aşağıdakı hüquq yanaşmalar təsb t yən əvəz ndə hər hansı hüquq əldə
ed l b: “Üçüncü şəxs n verd y zəmanət
məktubunun b rtərəfl əqd olaraq öhdəl y n etmədən borclu tərəf ndən təm n olunmalı
crasının d gər təm n etmə üsulu k m çıxış ed b- öhdəl y n tam və ya h ssələrlə cra
etməməs nə da r mürac ətdə qaldırılan məsələ lə olunmasına görə məsul yyət daşımaq
bağlı Konst tus ya Məhkəməs n n Plenumu hesab
ed r k , b rtərəfl əqdlərə, zam nl k müqav ləs nə,
öhdəl y vardır. Bununla belə, mülk
müqav lən n mühüm şərtlər barəs ndə qanunver c l yə görə zam nl k hər zaman
razılaşmaya və müqav lən n formasına aydınlıq məhz müqav lə hesab ed lm şd r...
gət r lməl d r.... Zam nl k müqav ləs əvəzs zd r.
Göründüyü k m , zam nl k ona görə müqav lə hesab ed l r k , o, ən azı k tərəf n radə fadəs n n mövcudluğunu
nəzərdə tutur. Zam nl k müqav ləs n n bağlanmasına da r təşəbbüsün əsasən zam n tərəf ndən rəl sürülməs nə
baxmayaraq, kred tor hər hansı səbəbdən (əmlak və ya şəxs xarakterl ) öhdəl y n crasına zam n q sm ndə göstər lən
konkret şəxs n çıxış etməs nə et raz edə b lər. Belə olan halda, b rtərəfl zam nl y n hər hansı b r hüquq qüvvəs
olmayacaqdır.”
Nət cə olaraq KM belə müəyyən etd k , “MM- n 386, 470 və 471-c maddələr n n tələblər nə uyğun olaraq, yalnız
tərəflər arasında yazılı formada bağlanmış zam nl k müqav ləs əsas öhdəl y n crasının təm n ed lməs üsulu k m
qəbul oluna b lər.” Təb k , hüquq müəyyənl k pr ns p nə uyğun olaraq və məhkəmə təcrübəs ndə çaşqınlıq
yaratmamaq üçün bu qaydanın məhz bu qərardan sonra yaranmış münas bətlərə şam l olunmalı olması təsb t ed ld .
Zam nl k hüquq münas bətlər bəzən d gər hüquq münas bətlər lə, xüsusən vərəsəl k hüquq münas bətlər lə
“toqquşur”. Bu zaman vərəsəl k hüququ lə öhdəl k hüququnun koll z ya yaratmadan tənz mlənməs nə zərurət
yaranırdı. Bununla bağlı da KM- n müvaf q qərarı qəbul olunmuşdur.
KM- n “Azərbaycan Respubl kası Mülk Məcəlləs n n 472.1 və 1306-cı maddələr n n əlaqəl şək ldə şərh ed lməs nə
da r” 04.06.2018-c l tar xl qərarında aşağıdakı hüquq mövqe təsb t ed lm şd r:
- borclunun ölümündən sonra, lk növbədə, m rası qəbul etm ş vərəsələr m ras açıldığı gündən onlara çatan m ras
payı həcm ndə m ras qoyanın kred torları qarşısında b rgə məsul yyət daşıyırlar.
- m ras qoyanın kred torları tərəf ndən vərəsələrə qarşı öhdəl y n crası tələb rəl sürülərkən, m rasın qəbulu lə
bağlı qanunver c l kdə müəyyən ed lm ş müddətlər nəzərə alınmalıdır;
- borclunun ölümü zam nl y n x tamına səbəb olmur;
- zam n n ölmüş borclunun kred torları qarşısında məsul yyət n n hədd m ras əmlakın həcm lə məhdudlaşmır;
- əgər zam nl k müqav ləs ndə ayrı qayda nəzərdə tutulmayıbsa, vərəsələr öhdəl y cra etməd kdə və ya lazımınca
cra etməd kdə, eləcə də m ras əmlakın həcm vərəsələrə öhdəl y cra etməyə mkan verməd kdə, zam n kred tor
qarşısında tam məsul yyət daşıyır;
- vərəsələr və zam n borclu öldükdən sonra əsas borcdan əlavə, fa z borcuna görə də məsul yyət daşıyırlar;
- borclunun təqs rl hərəkətlər nət cəs ndə öhdəl k cra ed lməd y və ya lazımınca cra ed lməd y halda hesablanmış
dəbbə pulunun ödən lməs lə bağlı tələb kred tor tərəf ndən bu qərarın təsv r -əsaslandırıcı h ssəs ndə əks olunmuş
qaydada (dəbbə pulunun borclunun ölümündən sonra müqav lən n crasını davam etd rəcək zam n və vərəsələrə
münas bətdə də tətb q mümkündür. ... dəbbə pulunun ödən lməs n kred tor yalnız borclunun, borclu öldüyü halda
sə vərəsə və ya zam n n təqs r olduğu təqd rdə tələb edə b lər. ... əgər borclu öhdəl y n cra ed lməməs və ya
lazımınca cra ed lməməs üçün məsul yyət daşımırsa, kred tor dəbbə pulunun ödən lməs n tələb edə b lməz.
Beləl klə, öhdəl y n cra ed lməməs və ya lazımınca cra

ed lməməs ndə vərəsələr və ya zam n n təqs r olduğu
halda kred tor dəbbə pulunun ödən lməs lə bağlı tələb
bu hərəkətlər törətm ş şəxsə qarşı rəl sürə b lər)
vərəsələr və ya zam nə qarşı rəl sürülə b lər;
- vərəsələr və ya zam n n təqs rl hərəkətlər nət cəs ndə
öhdəl k cra ed lməd y və ya lazımınca cra ed lməd y
təqd rdə kred tor dəbbə pulunun ödən lməs n bu
hərəkətlər törətm ş şəxsdən tələb edə b lər.
Göründüyü k m KM gen ş hüquq yanaşmalar təsb t
edərək məhkəmə təcrübəs n n vah dl y n n
formalaşmasına rəvac verm şd r. INJURIA MAGAZINE I 47
u qərarda d qqət çəkən b r d gər məqam da ondan barətd r k , MM-də zam nl yə x tam
ver lməs hallarını nəzərdə tutan 477-c maddən n həm n qərarın təsv r -əsaslandırıcı
h ssəs ndə əks olunan hüquq mövqelər nəzərə alınmaqla təkm lləşd r lməs Azərbaycan
Respubl kasının M ll Məcl s nə tövs yə ed lm şd r. Lak n təəssüflər olsun k , həm n
hüquq normaları qanunver c l k səv yyəs ndə bu günə qədər təkm lləşd r lməm şd r və
bu da analoj mübah sələrə baxılması zamanı hüquq müəyyənl yə maneə yarada b l r.
Zam nl k öhdəl y lə bağlı KM- n d gər mühüm qərarı sə ““Banklar haqqında”
Azərbaycan Respubl kası Qanununun 1.0.9-cu, “İpoteka haqqında” Azərbaycan
Respubl kası Qanununun 10.5, 14 və 48-c maddələr n n və Azərbaycan Respubl kası
Mülk Məcəlləs n n 307.4, 405.1 və 477.0.1-c maddələr n n əlaqəl şək ldə şərh ed lməs nə
da r” 25.07.2019-cu l tar xl qərarıdır. Bu qərarda sə xüsusən kred t xətt müqav ləs ndə
fa z dərəcəs göstər lməd y halda bağlanmış kred t müqav lələr ndə fa z dərəcəs barədə
zam n n razılığının alınmamasına, eləcə də kred t öhdəl y n n crası müddət n n
uzadılmasının əsas və fa z borcuna (o cümlədən cər mə borcuna), yaxud yalnız fa z və
cər mə borcuna münas bətdə zam n n, poteka (g rov) lə təm n ed lm ş öhdəl klərdə sə
poteka (g rov) qoyanın məsul yyət n n hədd nə hüquq q ymət verm şd r.
Həm n qərarda zam nl klə bağlı aşağıdakı vac b hüquq mövqelər təsb t ed l r:
- zam nl k müqav ləs ndə başqa qayda nəzərdə tutulmamışdırsa və bu müqav lə
qanunver c l y n tələblər nə uyğun bütün şərtlər (məbləğ, müddət, fa z dərəcəs , valyuta
və s.) barəs ndə razılıq əldə ed lməklə bağlanmışdırsa, zam n borclu lə b rl kdə kred tor
qarşısında tam məsul yyət daşıyır. Bu baxımdan MM- n 477-c maddəs n n məzmununa
uyğun olaraq, zam n n məsul yyət n n artmasına və ya onun üçün d gər əlver şs z
nət cələrə səbəb olan hallar baş verd kdə, zam nl yə bütövlükdə x tam ver l r.
Lak n KM bu qərarın tətb q lə bağlı 09.09.2019-cu l tar xdə əlavə qərardad qəbul etm ş
və 25.07.2019-cu l tar xl qərarının həm n qərarın qüvvəyə m nməs ndən əvvəl qanun
qüvvəyə m nm ş məhkəmə aktları lə həll olunmuş mübah sələrə şam l olunmamasını
müəyyən etm şd r.
Hesab ed r k k , KM- n yuxarıda göstər lən qərarlarında zam nl k hüquq münas bətlər
lə bağlı məhkəmə mübah sələr ndə vah d yanaşmanın və mövqen n tətb q yönündə
c dd rəl ləy şlərə na l olunmuşdur. Lak n təəssüflənd r c hal ondan barətd r k , bu
qərarlarda əks olunan hüquq mövqelər çox zaman şə baxan məhkəmələr, xüsusən
Azərbaycan Respubl kası Al Məhkəməs tərəf ndən nəzərə alınmır. Məhz buna görəd r
k , KM-ə ünvanlanan ş kayətlər üzrə qəbul ed lən qərarlarda bunu aşkar görmək olur.
Eyn zamanda qanunver c l y n təkm lləşd r lməs yönündə KM- n Azərbaycan
Respubl kası M ll Məcl s nə verd y tövs yyələrə də bu günə qədər baxılmamışdır.
Hər b r halda məhkəmə təcrübəs n n ümum ləşd r lməs st qamət ndə KM- n qəbul
etd y qərarların müstəsna əhəm yyət n nəzərə alaraq, hüquqşünaslar tərəf ndən bu
qərarların c dd öyrən lməs n və vah d məhkəmə təcrübəs n n formalaşması yönündə
tətb q nə na l olunmasını vac b hesab ed r k.
Ist fadə ed lm ş ədəb yyat:

Azərbaycan d l n n zahlı lüğət . AMEA Nəs m adına D lç l k İnst tu. IV c ld, Bakı 2006.
712
S.Allahverd yev. Azərbaycan Respubl kasının Mülk Hüquq Kursu.II c ld. Bakı 2018. 735 s.
Azərbaycan Respubl kası Mülk Məcəlləs n n Elm -Prakt k Kommentar yası. II C ld. 398 s.
Azərbaycan SSR-n n Mülk Məcəlləs . “Hüquq Yayın Ev ”. Bakı 2013. 536 s.
Alessio
Savarese
Red.: Öncə özünüz və lk hüquq düşüncələr n z Ed.:Can you talk about yourself and your f rst legal
haqqında danışa b lərs n z m ? thoughts?
A.S .: Tələbə olduğum vaxtdan hüquq düşüncəyə A.S.: S nce I was a student I had The concept of legal ty
sah b d m və tələbə hüquqlarının tətb q üçün and fought for the appl cat on of student r ghts. I have
mübar zə aparırdım. B r çox tələbə müsab qəs nə appl ed to many students compet t ons and have been
mürac ət ed b s nf m n və bütün un vers tet n the representat ve of my class and the whole school.
nümayəndəs olmuşam. Məndə ədalət h ss buradan That’s where my sense of just ce was born.
yarandı.
Ed.:Prov de nformat on about your current f eld of
Red.: Hazırkı şlər n z haqqında məlumat ver n. work.
A.S .: 30 yaşımda öz hüquq ş rkət m təs s etd m və A.S.: At the age of 30 I opened my own law f rm and
a lə ş rkət n darə etməyə başladım. Mən Hüquq manage the fam ly f rm. I’m D rector and founder of a
Təl m Məktəb n n d rektoru və təs sç s yəm, Legal tra n ng School, Pres dent of Internat onal
Beynəlxalq Hüquqşünaslar B rl y n n prez dent , Lawyers Assoc at on, member of a human r ghts
İnsan Hüquqları Kom ss yasının üzvü və Qəb lə comm ss on and aud tor of the Chamber of Tr butar es,
Palatasının müfətt ş yəm, nəhayət Təl mç lər və f nally I’m a founder of Tra nees and Just ce
Ədalət Dərnəy n n qurucusuyam. Assoc at on.
Red .: Ölkən z n hüquq s stem n necə təsv r Ed.: How would you descr be the legal system of
edərd n z? your country?
A.S .: Mən m f kr mcə, hüquq s stem m z qeyr - A.S.: In my op n on our Legal system s unstable
sab td r, çünk qəd m b r s stemd r, Roma hüququ because t s an anc ent system, very t ed to the
tar x n n ənənələr nə çox bağlıdır. Ölkəm zdə tez-tez trad t ons of the h story of Roman Law. It s subject
baş verən s yas dəy ş kl klərə məruz qalırıq, çünk heç to pol t cal changes n our country that are frequent
vaxt parlament çoxluğu tərəf ndən d ktə ed lən b r because there s never a pol t cal stab l ty d ctated by
s yas sab tl k olmur, dövlət m z n bütün qanunları a parl amentary major ty as all the laws of our State
əsas səlah yyətlər qanunver c l k baxımından refer to our Ital an Const tut on wh ch delegates the
nst tus onal olaraq hər zaman ölkən n s yas ma n powers from a po nt of v ew leg slat ve to the
çoxluğuna tabe olan orqanlar:hökumət və parlamentə nst tut onal bod es: Government and Parl ament
verən İtal ya Konst tus yamıza st nad ed r. wh ch n any case are always subject to the pol t cal
major ty of the country.
Red.: Hüquq ş rkət n darə etmək üçün hansı
bacarıqlar lazımdır? Idarəetmədə etd y n z hansı Ed.:What sk lls does t take to run a law f rm? What
səhv dəy şd rmək stərd n z? management error would you l ke to change?
A.S .: Hər şeydən əvvəl, b r vək ll k ş rkət n darə A.S.: F rst of all, t takes great organ zat onal sk lls to
etmək böyük təşk latçılıq bacarığı tələb ed r. run a law f rm. Perspect ve and methodology. It s
Perspekt v və metodolog ya. İş n məqsəd l ke runn ng a company w th the only d fference that
müştər lər n z üçün etd y n z qanun fəal yyətd r. the object of the bus ness s the legal act v ty you do
Beləl klə, təşk lat, perspekt v və metodolog ya b r for your customers. So organ zat on, perspect ve and
hüquq f rması üçün əsas 3 şərtd r. Əvvəlcə b r vək ll k methodology are the 3 ma n requ s tes to run a law
ş rkət n n rəhbərl y nə kömək edə b lməyəcək bəz f rm. At f rst I would change the t me wasted n some
şeylərdə sərf olunan vaxtı dəy şd rərd m və qazanc th ngs that can’t help the management of a law f rm,
gət rəcək fəal yyətlər üçün də maks mum vaxt sərf max m z ng the t me ava lable to the value-added
edərd m. act v t es too.
Red .: Pandem ya ş n z təx rə saldı? Mövcud Ed.: Has the pandem c delayed your work? How do you
vəz yyətə necə uyğunlaşırsınız? adapt to the current s tuat on?
A.S.: İş m heç dayanmadı. Pandem yanın təx rə saldığı A.S.:My work has never stopped. The only th ng that the
yeganə şey müştər lər mlə v zual əlaqələrd r k , ancaq pandem c has delayed s the v sual relat onsh p w th my
sos al med a və İT vas tələr lə qurulur , məhkəmə cl ents but through soc al med a and IT tools, n the end
məhkəmə fəal yyət ndə sə dəy ş kl k olmayıb. D gər noth ng has changed perhaps the law court act v t es.
tərəfdən, bunun əvəz nə bu fövqəladə vəz yyətlə əlaqəl On the other s de, nstead t allowed me to study new
bütün qaydalarla əlaqəl yen aspektlər öyrənməy mə aspects related to all the rules that had to deal w th th s
mkan verd . emergency.
Red.: Hüquq yardım sahəs ndə hansı problemlər Ed.:What problems d d you observe n the f eld of legal
müşah də etm s n z? Onların potens al həll n necə a d? How do you see the r potent al solut on?
görürsünüz? A.S.:Computer Cr mes. In part cular the cr me related to
A.S.: Kompyuter C nayətlər - Xüsus lə sos al med ada dent ty theft through soc al med a and somet mes the
şəxs yyət oğurluğu və bəzən böhtanla əlaqəl cr me of defamat on through soc al med a are the two
c nayətlər, tez-tez ortaya çıxan və üzər ndə b r k tab cases that often occur and on wh ch I am ed t ng a book.
redaktə etd y m k haldır. Demək stəd y m budur k , What I mean s that the IT tools ava lable to nvest gat ve
st ntaq orqanlarında mövcud olan nformas ya bod es currently are st ll very weak. In my op n on the
vas tələr hələ də zə fd r. Mən m f kr mcə, bu IT tools needed to dent fy the perpetrators of these
c nayətlər həyata keç rən şəxslər müəyyənləşd rmək cr mes should be strengthened because they are very
üçün lazım olan nformas ya vas tələr often d d n fore gn terr tor es and th s means that the
güclənd r lməl d r, çünk onlar çox vaxt xar c offended person and therefore my cl ent does not have
əraz lərdə ed l r və bu, təhq r olunan şəxs n ədalətl the poss b l ty of fa r compensat on.
təzm nat almaq mkanına mal k olmadığı deməkd r.
Ed.: How should a lawyer allocate t me so that he can
Red .: Vək l özünü necə nk şaf etd rməl , ş nə zaman develop h mself and devote t me to h s work?
ayıra b lmək üçün vaxtını bölməl d r?
Cavabın davamı: Rest of the answer:
A.S .: Əsl ndə vək l n ş əsasən müştər s n n A.S.: Actually the lawyer’s work s ma nly related to h s
problemlər n həll etmək üçün Düzgün Hüquq m nd f nd ng the W nn ng Legal strategy to solve h s
strateg yasını tapmaqla əlaqəl d r. Bu səbəbdən cl ent’s troubles. Therefore t s necessary that n the
mövcud b r boş vaxtda b r vək l çox çət n olsa da, free t me ava lable, a lawyer has to free h s m nd from
zehn n ş lə əlaqəl olmayan hər şeydən azad everyth ng that does not concern w th h s work even f
etməl d r. t’s very d ff cult.
Red .: Heç b r hansısa qanunun tətb q ndə
problem n z olubmu? Ed.: Have you ever had a problem enforc ng any law?
A.S.: Əsl ndə qanunların tətb q ndə heç vaxt problem A.S.:Actually I’ve never had any problems enforc ng the
yaşamamışam. laws.
Red .: Burada s z d nləyən gənc vək llərə nə
məsləhət verərd n z? Ed.: What adv ce would you g ve to young lawyers
A.S. Hər şeydən əvvəl demək stəy rəm k , qəlb n zə l sten ng to you here?
qulaq ver n, çünk müştər n z n tələb etd y ş n A.S.:My adv ce s always follow your heart because th s
öhdəs ndən gəlmək üçün s zə sevg və stək lazım act v ty s done w th pass on and love and des re to w n
olacaq. Idd alı olun, ş kayətlər s z dayandırmasın və the challenges that cl ents ask for. I would l ke to say
hər şeyə perspekt vdən baxın. above all, try to be amb t ous, don’t stop at people
Red.: Müsah bəm z b td , təkl f m z qəbul etd y n z compla nts and try to always see n perspect ve.
üçün təşəkkür ed r k!
A.S.: Müsah bən zdə şt rak etməkdən şadam və qürur Ed.:Our nterv ew s over, thank you for accept ng our
duyuram! offer!
A.S.:I ’m glad and honoured to took part to your
nterv ew !
B rey n İdare Karşısında Korunması Bakımından
İdar Usul İlkeler n n Önem
Dr. Zehra KARAKUŞ IŞIK

sul, bell b r amaca yönel k şlerle lg l
faal yetler n s stemat k şek lde düzenlenmes
olarak fade ed l r. Hukuk anlamda usulden
söz ed ld ğ nde hakların, hükümlülükler n
veya hukuk durumların ortaya çıkışının veya
crasının şekl kurallara bağlanması anlaşılır.
İdare hukuku vasıtasıyla, yürütme
faal yetler n n hukuk devlet lkes ne uygun
şek lde yer ne get r lmes amaçlanır.[1]
İdaren n şlemler n n önceden bel rlenm ş,
herkes tarafından b lenen kurallar
çerçeves nde yapılması da bu amaca h zmet
eder. İdaren n tek yanlı açıklaması le sağlıklı
ve sabetl b r karar vereb lmes ne yardımcı
olacak usul lkeler n n gözet lmes şlemden
etk leneb lecek k ş lere hukuk koruma
sağlayacağından[2] dar yargılama usulüne
l şk n lkelerden farklı olarak dar usule
l şk n lkelere ht yaç bulunmaktadır.
İdar usul lkeler ; dar şlem n yapılış sürec nde darey hukuk alanı ç nde kalmaya zorlarken, dar şlem n
muhatabına daren n karar sürec ne katılım hakkı tanır. İdar şlem n yapılış sürec n n daren n takd r ne bırakılması
hal nde; şlem n muhatabının şlemden haberdar ed lmemes , takd r hakkını hukuka uygun kullanmaması veya
otor ter tavrı le şlem n lg l s ne b lg vermekten kaçınması g b pek çok sakınca ortaya çıkab l r. Bu sebeple yargısal
usullere benzeyen usul kurallarıyla, dar sürec n düzenlenmes ve klas k mekan zmalar dışında daren n etk n b r
şek lde denetleneb lmes mümkün hale gelmekted r. İdar usul, genel olarak daren n kamu yararını hızlı ve etk l b r
b ç mde gerçekleşt reb lmes ç n gerekl hukuk şartların sağlanması, dar kararların tarafsız ve d kkatl b r
araştırmaya dayandırılması suret yle kamu h zmet nden yararlananların hak ve menfaatler n n tem nat altına
alınması amacına yönelm şt r.[3]
Türk ye Cumhur yet Anayasasının 123. maddes nde daren n, kuruluş ve görevler yle b r bütün olduğu ve kanunla
düzenleneceğ fade ed lm şt r. Anayasa’dak bu hüküm bağlamında b r değerlend rme yapıldığında, dar faal yetler n
nasıl ve hang esaslara göre yer ne get r leceğ ne l şk n genel b r İdar Usul Kanununun çıkarılmasının gerekl olduğu
söyleneb l r.[4] Türk ye Cumhur yet Anayasa Mahkemes de hukuk devlet n n unsurlarından olan “hukuk güvenl k”
lkes n n gereğ olarak devlet faal yetler n n önceden tahm n ed leb l r veya öngörüleb l r olmasının gerekl l ğ n
kararlarında fade etmekted r. Bu kapsamda madd hukuk ve usul kurallarının, önceden öngörüleb l r b r açıklıkta ve
k ş ler n haklı beklent ler n bar z şek lde bertaraf etmeyecek şek lde yapılması gerekl d r. B rçok ülkede Genel İdar
Usul Kanunun hazırlanması tam da bu ht yaçtan doğmuştur. Kanunun hazırlanma sürec nde b reyler n haklarının
korunmasına l şk n uluslararası met nler de, kanun koyucu tarafından d kkate alınmıştır.
İlk olarak Avrupa Konsey Bakanlar Kom tes n n, 28 Eylül 1977 tar hl “B rey n İdarî İşlemler Karşısında Korunması”
hakkındak tavs ye kararında İdar Usul Kanununun hazırlanması gerekl l ğ ne şaret ed lm şt r. Bu kararda; d nlenme
hakkı ,[5] b lg kaynaklarından faydalanma hakkı ,[6] hukuk yardım ve tems l ,[7] dar şlemler n gerekçel olması ,[8]
şleme karşı başvuru yollarının göster lmes [9] g b dar usul lkeler ne yer ver lm şt r.
03.1980 tar h nde kabul ed len İdar Takd r Yetk s n n Kullanılmasına İl şk n 2 sayılı
Avrupa B rl ğ ’n n Bakanlar Kom tes Tavs ye Kararında se takd r yetk s n kullanan
dar makamların bu yetk ler n kullanırken zlemes gereken usulden
bahsed lm şt r.[10]
Şekle l şk n kuralların önem kazanmasıyla b rl kte, Türk ye’de dağınık durumda
olan dar usul kurallarının tek met n hal nde toplanmasına yönel k çalışmalar
yapılmaya başlanmıştır. Merkez Hükümet Teşk latı Araştırma Projes Kurulu 1963
yılında yayımlanan raporunda çeş tl faal yetler düzenleyen usul kanunlarının
yapılması önerm ş, 1980’l yıllarda kamu h zmet n n düzenl , sürekl , etk n ve
ver ml şek lde yürütülmes ç n kanun hükmünde kararnameler le düzenlemeler
yapılmıştır.[11] 1998 yılında se Başbakanlık tarafından “İdar Usul Kanunu Hazırlığı”
adı altında uluslararası b r sempozyum düzenlenm şt r. Ancak dar usul lkeler n
tek b r met n hal nde toplama çabaları sonuçsuz kalmıştır. N hayet nde Genel İdar
Usul Kanunu adı altında hazırlanan met n tasarı hal nde kalmıştır ve bu Kanun
tasarısı hâl hazırda Türk ye Büyük M llet Mecl s ’n n gündem nde değ ld r.[12]
Türk ye’de her ne kadar tek b r met n hal nde İdar Usul Kanunu bulunmasa da
dare hukukuna l şk n mevzuatta dar usul lkeler ne rastlamak mümkündür. İdar
usul lkeler nden b lg ed nme ve belgelere er ş m hakkı, b r d ğer usul lkes olan
d nlen lme hakkının da etk n b r şek lde kullanılması adına lk önce 2010 yılında
Türk ye Cumhur yet Anayasası’na herkes n b lg ed nme hakkına sah p olduğu
hükmü eklenm ş, 2003 yılında çıkarılan 4982 sayılı B lg Ed nme Hakkı Kanunu le
k ş ler n b lg ed nme hakkını kullanmalarına l şk n usul ve esaslar düzenlenm şt r.
İdar usul hakkında en öneml gel şme 2001 yılında Anayasa’ya eklenen, “Devlet
şlemler nde, lg l k ş ler n hang kanun yolları ve merc lere başvuracağını ve
süreler n bel rtmek zorundadır” hükmü olmuştur. Başvuru yollarının göster lmes
lkes , dar veya yargısal başvuru yolları hakkında şlem n lg l s n n
b lg lend r lmes ve hak arama özgürlüğünü kullanab lmes ç n oldukça öneml b r
lke olarak öne çıkmaktadır.
İdare hukukuna l şk n mevzuatta dağınık şek lde yer bulan dar usul lkeler
sayılanlardan baret olmasa da, lkeler n dağınık olması k m bazı usulü
güvenceler n göz ardı ed lmes ne sebep olmaktadır. Oysa dar usul lkeler dar
makamların şlem n tes s ed lmes sürec nde darey keyf davranmaktan
alıkoyarken, dare karşısında b reyler güçlü kılar. Bu sebeple, dar usul lkeler n n
tek b r yasal met n olarak hukuken varlık bulması her şeyden önce dar makamlar
le b reyler arasındak l şk n n öngörüleb l rl ğ ne h zmet eder. İdaren n önceden
bel rlenen kurallarla bağlı kılınması şlem n muhatabı olan lg ler ç n b r güvence
oluşturur. Böylece sorunların büyük b r kısmı daha uyuşmazlık, yargı yoluna
aksett r lmeden çözümleneb l r ve yargının da ş yükü b raz olsun azalab l r.[13] Bu
nedenle Anayasada yer alan demokrat k hukuk devlet lkes n n hayata geç r lmes
ve b rey n yargı yoluna başvurmadan hukuk koruma mkânına kavuşab lmeler ç n
ht yaçlara cevap verecek İdar Usul Kanunu tasarısının b r an önce yasalaştırılması
gerekmekted r.
ATIFLAR:
* Ondokuz Mayıs Ün vers tes Al Fuad Başg l Hukuk Fakültes , İdare Hukuku Anab l m Dalı
(zehra.karakus@omu.edu.tr).
[1] Genel İdar Kanun Tasarısı, Genel Gerekçe, <https://www.hukuk .net/showthread.php?45855-Genel- dar -
Usul-Kanun-Tasar s n n-Tan t m -ve-Ac l m -1>.
[2] Baht yar AKYILMAZ, İdar Usul İlkeler Işığında İdar İşlem n Yapılış Usulü, Ankara, Yetk n Yayıncılık, 2000,
s.63.
[3] Genel İdar Kanun Tasarısı, Genel Gerekçe, <https://www.hukuk .net/showthread.php?45855-Genel- dar -
Usul-Kanun-Tasar s n n-Tan t m -ve-Ac l m -1>.
[4] Çınar Can EVREN, “İdar Usul İlkeler n Yönet m Hukukumuz Açısından Değer ”, Türk ye Barolar B rl ğ
Derg s , 2010 (91), s.129.
[5] B reyler n hak ve menfaatler n etk leyen b r karar almadan önce lg l n n d nlen lmes n ve lg l ye savunma
hakkının tanınmasını fade eder (Zehra ODYAKMAZ, “Hazırlanmakta Olan İdar Usul Aşısından
Demokrat kleşme Sürec nde Şeffaflaşma ve B reye Tanınan Haklar” , Gaz Ün vers tes Hukuk Fakültes
Derg s , 1991, C.1., S.2, s. 5-6).
[6] Bu hak “b lg ve belgelere ulaşma hakkı” olarak da fade ed l r. B reylere bu hak kapsamında kend s le lg l
ver lecek karara dayanak teşk l eden her türlü b lg ve belgeye er ş m
güvences tanınır (ODYAKMAZ, s. 8).
[7] B reye tanınan d nlen lme ve savunma haklarını b r tems lc aracılığıyla kullanılab lmes n fade eder.
(ODYAKMAZ, s. 12),
[8] İdar şlem n sebeb n n tes s ed len şlemde veya lg l n n taleb üzer ne kend s ne b ld r lmes d r
(Gürsel ÖZKAN, “İdar Usul Kanununda Düzenlenmes Gereken Genel İdar Usul İlkeler ” , İdar Usul Kanunu
Hazırlığı Uluslararası Sempozyum, T.C. Başbakanlık, 1998, Ankara, s.63).
[9] B rey n daren n şlem ne karşı hang yola g d leceğ n n b l nmemes yüzünden mağdur olmaması ç n tes s
ed len şleme karşı başvuracağı yargısal yolların başvurma süreler le b rl kte
göster lmes n fade eder. (ODYAKMAZ, s. 16).
[10] Gül ÜSTÜN, İdar Usul, (Turan YILDIRIM/ Mel kşah YASİN/ Nur KAMAN/ H. Eyüp ÖZDEMİR/ Gül ÜSTÜN/
Hüsey n Mel h ÇAKIR/Özge OKAY TEKİNSOY, İdare Hukuku, İstanbul, On İk Levha Yayıncılık, 8. Baskı, 2020),
s. 676).
[11] Baht yar AKYILMAZ/ Murat SEZGİNER/Cem l KAYA, Türk İdare Hukuku, 10. Baskı, Ankara, Savaş
Yayıncılık, 2019, s. 510.
[12] Genel İdar Usul Kanun Tasarısında, başvuru yollarının göster lmes , başvuru hakkı ve hukuk yardım g b
temel lkeler n yanı sıra takd r hakkı ve kamu yetk s n n kullanımına,
dar şlemler n ger alınması, değ şt r lmes ve kaldırılmasına l şk n esas ve usullere de yer ver lm şt r.
[13] Hüsey n BİLGİN, “İdar Usul Yasasının Gerekl l ğ Üzer ne B r İnceleme”, Türk İdare Derg s , S.460,2008,
s.213-125.
"LEGAZ" hüquq ş rkət n n d rektoru,
hüquqşünas
SEVİNC
RƏHİMOVA
Red.: Salamlayırıq s z , Sev nc xanım , Red.:Hal hazırda hüququn hansı sahəs lə

təkl f m z qəbul etd y n z üçün sağolun! məşğulsunuz?
S.R.:Mən də S z salamlayıram . S z n jurnalda S.R.: Uzun müddət məhkəmədə çalışdıqdan
müsah bəm n yayımlanması mən m üçün də sonra, düşündüm k , mən hüquq sahəs ndə
xoşdur. daha da rəl getməl yəm. Bu səbəbdən ər zəm
yazıb şdən ayrıldım və ‘’LEGAZ’’ Hüquq
Red.:Özünüz və təhs l n z haqqında danışa Ş rkət n qurdum. 2017-c ldən ‘’LEGAZ’’ hüquq
b lərs n z m ? ş rkət n n d rektoru və hüquqşünası olaraq
S.R.: Mən Rəh mova Sev nc Sovet qızı 1990-cı fəal yyət m nd k günədək davam etd r rəm.
ldə Salyan rayonunda doğulmuşam . Məktəb Əsasən mülk , a lə və kommers ya hüququ üzrə
llər ndən Jurnal st, Hüquqşünas olmaq xt salaşmışam və təcrübə toplamışam. Bundan
stəy rd m. B ləndə k , mən artıq Hüquqşünas sonrakı llərdə də bu üç st qamət üzrə
xt sası üzrə Un vers tetə qəbul ed lm şəm, çalışmağı planlaşdırıram. Düşünürəm k , b r
başladım özümə təcrübə toplaya b ləcəy m hüquqşünas əgər hüququn bütün st qamətlər
yerlər və şəxslər axtarmağa. Mən çox həvəslə üzrə fəal yyət göstərməy planlaşdırırsa və ya
məhkəmə şlər ndə, vətəndaşlarla görüşlərdə fəal yyət göstər rsə, bu o qədər də keyf yyətl
şt rak etməyə başladım. Sonradan rayon x dmət olmayacaq.
prokurorluğunda, rayon məhkəmələr ndə, lk
əvvəl ştatdan kənar təcrübəç k m , daha sonra Red.: Hüquq yardım x dmət göstər rs n z,
rəsm şç k m şləməyə başladım. Hesab ed rəm s zcə Azərbaycanın qeyr -hüquqşünas
k , tutduğum bu yol uğurlu yol oldu. Ukraynada əhal s n n ümum hüquq dünyagörüşü nə
olan təhs l m də uğurla başa vurduqdan sonra, yerdəd r?
Azərbaycan Respubl kasının Təhs l Naz rl y S.R.: 2013-cü ldən Hüquq yardım göstərməyə
tərəf ndən d plomum nostr f kas ya ed ld . başlamışam.
Cavabın davamı:
Bundan başqa, vətəndaşın hüquq məsləhətə
qarşı şübhəs yaranarsa, yazılı hüquq məsləhət
d gər hüquqşünasın məsləhət lə müqay sə edə
b lər, nternetdə araşdırıb, ver lən məlumatın nə
qədər dəq q olduğunu yoxlaya b lər.
Red.: B r çox mütəxəss slər hüquq məsləhət n

telefonda ver lməs n məsləhət görmürlər. Bəs
s z necə düşünürsünüz, bu məsləhət n
effekt vl y nə təs r ed r m ?
S.R.: Məsləhət n stən lən formasını məqbul
sayıram. İstər yazılı, stər ş fah , stər telefonda,
stər onlayn formada və s. Əgər hüquqşünas
peşəkardırsa, ver lən sualın cavabını dəq q
b l rsə, məncə fərq etməz, bu telefonladır, ya
Cavabın davamı:
canlı üzbəüz görüşləd r. Məsləhət n effekt vl y
İnd yə qədər gördüklər mdən belə nət cəyə
hüquqşünasın peşəkarlığından, verəcəy
gəlm şəm k , b z m cəm yyətdə hüquqa b r o
cavablardan, zahlardan asılıdır. Uzun zamandır
qədər əhəm yyət ver lm r, hüquqla
dünyada tüğyan edən koronav rus pandem yası
maraqlanmır və pr m t v hüquq b l klərə
səbəb ylə canlı üzbəüz konsultas yaları
y yələnm rlər. Hətta elə vətəndaşlar tanıyıram
m n muma end r b, b r çoxları onlayn rej mə
k , onlar bütün məsələlər n pul lə həll
keçm şd r. İnd k dövrdə onlayn, yaxud telefonla
olunacağını güman ed rlər. Pulun nd k
ver lən konsultas yaları daha məqsədəmüvaf q
cəm yyətdə mühüm rol oynadığı hər kəsə
hesab ed rəm.
aydındır, lak n nsanın öz hüquqlarını b lməy ,
özünü müdaf ə etməy bacarmağı puldan daha
dəyərl d r. Red.: Insanların evdən çıxa b lməməs və
karant n vəz yyət şlər n zə necə təs r ed b,
Red.:Hal-hazırda xar cdə hüquq yaranan çət nl klər necə həll ed rs n z?
məsləhətlər n yazılı şək ldə ver lməs S.R.:İnd k dövrə, nd k qaydalara alışmaq
təcrübəs yayılıb.S zcə, məsləhət n yazılı və ya mən m üçün çox çət nd r. Nə qədər çət n olsa
ş fah ver lməs n n nə k m üstünlüklər var? da, tətb q ed lən karant n qaydalarına əməl
S.R.: Hüquq məsləhət yazılı və ş fah ola b lər. ed r k. Zamanla fərq nə vardım k , evdən
F kr mcə , hüquq məsləhət n yazılı forması şləmək daha asandır. Vətəndaş s far ş n ver r,
daha faydalıdır. Ona görə k , vətəndaş ş fah lazım sənədlər n öncədən şək llər n və ya Pdf
konsultas ya zamanı hüquqşünasın verd y vers yasını göndər r, b z vətəndaşa lazım olan
məsləhətlər n hansısa q sm n unuda b lər. hüquq sənəd hazırlayıb təhv l ver r k.
Lak n bu yazılı olsa, vətəndaş təkrar oxuyub, Ödən şlər də vətəndaşlar bank hesablarına
unutduğu məqamları yen dən nəzərdən keç rə ödəd y üçün, bu vəz yyət b r çox dələduzluq
b lər. Bu həm də təkrar konsultas yanın, əlavə hallarının qarşısını alır. Yən nağdsız
ödən şlər n qarşısını ala b lər. əməl yyatlar artır, n zam- nt zam yaranır.
Cavabın davamı: Cavabın davamı:
Lazım gələrsə, sonradan vətəndaş pul ödəd y n Həm n qətnamədən Apellyas ya ş kayət
rahat şək ldə sübut edə b l r. İnsanların evdən verərək, qətnamən n ləğv ed lməs n xah ş
çıxa b lməməs , b zdə yalnız müştər azlığına etsək də, Apellyas ya nstans yası ş kayət
gət r b çıxarmışdır. Bu sə öz növbəs ndə gəl r n təm n etməyərək, tərəflərdən b r n n tək d
azalmasına, ş rkət dax l qt sad böhrana şəra t etd y n əsas gət r r və n kahın pozulmasını
yaradır. Amma b z vəz yyətdən çıxış yollarını qüvvədə saxlayır. Maraqlı məqam ondadır k ,
araşdırıb, müzak rə edərək, çət nl kdən çıxmağı hazırda akt qeydlər k tabında et barsız olan
bacarmışıq. n kah necə məhkəmə qaydasında pozula
b lər? Bu n kah var olmalıdır k ,sonradan
Red.:Qanunver c l y n tətb q ndə problemlər məhkəmədə pozula b ls n.
yaşayırsınız mı? Nəzər və prakt k Azərbaycan Respubl kası Naz rlər Kab net n n
qanunver l y n üst üstə düşməməs hallarında 2001-c l 1 mart tar xl 52 nömrəl qərarı lə
atdığınız addım nəd r? təsd q ed lm ş “Vətəndaşlıq vəz yyət
S.R.: Əlbəttə Qanunver c l y n tətb q zamanı aktlarının qeyd ndə dəy ş kl k, bərpa və ləğv
problemlər yaşanır. Mən çox sadə b r m sal qaydalarını müəyyən edən əsas müddəalar”-
üzər ndən davam etmək stəy rəm. İcraatımızda ın 23-cü maddəs nə əsasən Vətəndaşlıq
olan b r şdə n kah vaxt lə məhkəmə qaydasında vəz yyət aktlarının lk n qeydlər n n ləğv
et barsız hesab ed lm ş, sonradan tərəf m zdən olunması məhkəmən n qətnaməs əsasında,
apellyas ya ş kayət ver lm ş və n kahın bərpa və təkrar tərt b ed lm ş qeydlər n ləğv
et barsızlığına da r b r nc nstans ya olunması sə məhkəmən n qətnaməs əsasında
məhkəməs n n qərarı ləğv ed lm şd r. Və və ya qeyd yyat şöbələr və konsulluq darələr
sonuncu qətnamə də qüvvəyə m nm şd r. Bu tərəf ndən cra ed l r.
məsələn n məhkəmə tərəf d . D gər tərəfdən
sözügedən n kah qeyd yyat orqanında et barsız
k m akt qeydlər k tabında qeydə alınmışdır.
Apellyas ya Məhkəməs n n qüvvəyə m nm ş
qətnaməs (n kahın et barsızlığının ləğv nə da r)
sə stər məlumat üçün, stərsə cra ed lməs
üçün qeyd yyat orqanına təqd m ed lməm şd r.
Elə ona görə də n kah günü bu günə qədər
et barsız olaraq qalır. Deməl k ş tərəf yen dən
məhkəməyə mürac ət ed r və n kahın pozulması
dd ası rəl sürür. B r nc nstans ya məhkəməs
də dd anı craata qəbul edərək şə baxır, ər-
arvadın barışması üçün əlavə 3 ay müddət ver r,
craatın yekununda n kahın pozulması
haqqında qətnamə qəbul ed r.
Cavabın davamı: Red.: Hüquq araşdırma, hüquq yazı və
Vətəndaşlıq vəz yyət aktlarının qeydlər n n ləğv üns yyət bacarıqları ş n z n hansı h ssəs n
olunması haqqında ər zələr maraqlı şəxslər təşk l ed r?
tərəf ndən məhkəməyə, müvaf q hallarda sə ər zə S.R.: Hüquq elə b r sahəd r k , da m yen lən r.
verən şəxs n da m yaşayış yer ndə qeyd yyat Heç b r qanun, heç b r məcəllə, heç b r normat v
şöbələr nə və konsulluq darələr nə ver l r. hüquq akt stab l qalmır, da m nələrsə dəy ş r,
Qeyd yyat şöbələr və konsulluq darələr tərəf ndən nələrsə əlavə olunur. Ona görə də hüquq
vətəndaşlıq vəz yyət aktlarının qeyd ndək araşdırma b z m ş m z n əsas tərk b h ssəs d r.
səhvlər n düzəld lməs və ona dəy ş kl klər ed lməs B r mövzunu nə qədər dəq q b lsəm də, hüquq
məsələs nə ər zən n dax l olduğu gündən b r ay məsləhət verməzdən öncə mütləq həm n h ssən
müddət ndə baxılır (6-cı və 7-c maddə). nəzərdən keç r rəm.
İstər fakt k əsaslandırma, stərsə də hüquq Hüquq yazı da önəml d r. Hər b r hüquqşünasın
əsaslandırmanı aparsaq da, Apellyas ya nstans yası öz yazı st l vardır. Mən şləd y m hak mlərdən
qanunver c l y n tələblər n düzgün tətb q etməm ş, qətnamələr n, qərarların, protokolların,
məsələyə doğru hüquq q ymət ver lməm şd r. Bu sorğuların yazılmasını, formalarını, onların
km hallar lə üzləşd kdə, prosessual st l st kasını öyrənm şəm, bu vərd şlər
qanunver c l kdə nəzərdə tutulduğu k m yuxarı qazanmışam. B r ər zən n yazılmasında hüquq
nstans ya məhkəmələr nə ş kayətlər ünvanlayır, əsaslandırma, fakt k əsaslandırma nə qədər
məsələn n düzgün həll olunmasına na l oluruq. önəm daşıyırsa, səl qəl yazı da ər zən oxuyan
şəxsə b r o qədər rahatlıq ver r, f kr n
Red.:Hüquq yardım sahəs ndə komanda lə anlamaqda, məsələn aydınlaşdırmaqda
şləmək üçün nələrə d qqət etmək lazımdır? yardımçı olur.
S.R.: Bütün şlərdə olduğu k m , komanda lə Üns yyət bacarıqlarına gəld kdə sə onu qeyd
şləməy n, komanda ola b lməy n çət nl klər vardır. ed m k , bu qab l yyət nsanın öz şəxs kefy yyət
Hər b r üzvün komandada şləmə bacarığı olmalıdır. və bacarıqlarından rəl gəl r. Hüquqşünas hər
Mən düşünürəm k , burada əsas məqam hüquq nə qədər qanunu gözəl b lsə də, əgər vətəndaşla,
savad yox, nsan keyf yyətlərd r. Əgər b r nsan hak mlə, məmurla üns yyət qura b lm rsə,
özündən başqalarını da düşünə b l rsə, özü lə f kr n doğru təqd m edə b lm rsə, ş n nət cəs
yanaşı çalışdığı nsanların da qazanmağını stəy rsə, də b r o qədər uğursuz olur. Müxtəl f nsanlar,
cəhd ed rsə, məncə bu zaman komanda ş ndən həmkarlar b r-b r nə hörmət və eht ramla rəftar
danışmaq olar. İnsan keyf yyətlər lə yanaşı onun etməl d r. Bu da öz növbəs ndə mədən , s v l
nəzər və prakt k b l k və bacarıqları da əsas cəm yyət n formalaşmasına, daha rahat müh t n
götürülməl d r. Amma bu da b r reallıqdır k , nsan yaranmasına rəvac ver r.
şləyərək təcrübə toplayır. Yen cə un vers tet Red.: Müsah b m z n sonuna gəld k, b r daha
b t rm ş, prakt k bacarıqları olmayan b r nə lk təşəkkürlər!
dəfədən et bar ed b, ş həvalə etməy doğru hesab S.R.:Əvvəldə də qeyd etd y m k m , mən də s zə
etm rəm. Nə yaxşı k , ölkəm zdə tələbələr n prakt k təşəkkürümü b ld r rəm. S zə şlər n zdə uğurlar
bacarıqlarını aşılamaq üçün Vək llər Kolleg yasında, arzu ed rəm.
b r sıra ct ma b rl klərdə şəra t mövcuddur.
Xaricdə təhsil
almış gənc
hüquqşünasdan
tövsiyələr
Mirhadı Səmidzadə
Red.:Salam , M rhadı bəy, təkl f m z qəbul etd y n z üçün sağolun. Hüquq yardım hüquqşünas
M.S.:Salam. Çox xoşdur.
üçün ş və zövq olmasından
Red.:Özünüz və təhs l n z haqda danışa b lərs n z m ? əlavə gərək həm də faydalılıq
M.S.:Əlbəttə. 2008-c lə k m doğulduğum kənddə 6-cı s nfə qədər vas təs olsun. İmam Rza (ə)
təhs l almış, sonra müsab qə yolu lə türk l seylər nə qəbul olaraq
dey rd k , varlığından
təhs l m burada davam etd rm şəm. 2013-2017-c llərdə Bakı Dövlət
Un vers tet n n Hüquq Fakültəs ndə b l klərə y yələnərək bakalvr k msən n yararlanmadığı kəs
dərəcəs üzrə d ploma sah b olmuşam. Bu dörd l çox rəngarəng keç b. ən p s adamdır. Yən özümüzü
İstər şt rak etd y m sos al fəal yyətlər, stər xt sasımla bağlı zövq və ş lə təm n edə b lər k,
müsab qələr, stərsə də tədr s cəhətdən.
Sonuncu lə bağlı – m sal üçün, fərql qruplarda təhs l almışam, b r nc
lak n bu, şəxsən mən o qədər
kursun lk həftələr azərbaycan d ll bölmədə, ardınca müsab qə lə tətm n etməz, gərək əlavə
qəbul olaraq ng l s d ll bölmədə, k nc kursdan et barən sə, Təhs l olaraq, r l , xırdalı
Naz rl y n n təşəbbüsü lə yen cə yaradılmış SABAH Qruplarında.
olmasından asılı olmayaraq
Daha sonra Hökumətlərarası Təqaüd Proqramı lə qəbul olunduğum
Beynəlxalq B znes Hüququ xt sası üzrə mag stratura dərəcəs n ətrafıma bu cəm yyət n fərd
Macarıstan Respubl kasında tamamlamışam. olaraq faydam dəys n.
Red.:Hazırda hüququn hansı sahəs ndə fəal yyət Red.:S zcə, dəy şən dünyamızda hansı hüquq
göstər rs n z? sahəs nə tələbat artacaq və n yə?
M.S.:Hal-hazırda mülk hüquq sahəs ndə fəal yyət m davam M.S.:Dəy şən dünyamız... Burada d qqət ən çox
etd r rəm. çəkən texnoloj yen l klərd r. Bu sahədə
danışarkən hüquq barədə texnolog yalara da r 30
Red.: Cov d-19 v rusu lə bağlı Pandem ya şəra t hüquq ldən artıqdır, çalışmaları olan Sussk ndın “The
mexan zmlərə necə təs r etd , s z də bu təs r h ss etd n z end of lawyers?” əsər n xatırlayıram. Orda da
m? yen və dağıdıcı hüquq texnolog yalarının gen ş
M.S.:Təb k . B r çox sferada olduğu k m pandem yanın nk şafından bəhs olunur. Dağıdıcı deyərkən, yən
mənf təs r hüquq sahəs ndən də yan keçməd . B r tərəfdən köhnə n zamı dəy şd rən, ənənəv hüquq
şç lər n sayında tətb q olunan məhdud yyətlər nət cəs ndə x dmətlər n b r çoxunu aradan qaldıran
hüquq mühaf zə orqanları, dövlət darələr ndək mənasında. Qeyd ed r k , hüquqşünaslar
mürac ətlər m zə baxılması uzun zaman apardı, d gər tərəf ndən həyata keç r lən b r çox hüquq
yandan məhkəmələr n fəal yyət ndə müəyyən kateqor ya x dmətlər artıq yen yaranmış texnolog yalar
üzrə şlər n baxılmasının b r müddət təx rə salınması vas təs lə reallaşdırılacaqdır.
şlər m z axsatdı. Ölkəm zə gələndə xüsusən, Sovet İtt faqının
Aydındır k , bu cür qarşısıalınmaz halların yaşanması dağılmasından hər gün daha da uzaqlaşdığımızı,
normaldır. Lak n müxtəl f sahələrdə çalışan, ələlxüsus ş xüsus mülk yyət n hər an daha çox önəm
b rbaşa vətəndaşa x dmət olan darələrdə, sahələrdə olanlar qazanması, müdaf ə vas tələr n n artması, bazar
cəhd etməl d rlər k , bu çət n dövrü ən az zərərlə, yən münas bətlər n n mövcudluğu, azad sah bkarlığın
vətəndaşın bu çət nl klər mümkün qədər h ss etməyəcəy əhəm yyət n n anlaşılması, nh sarçılığın
şək ldə ger də qoysunlar. Çünk hər b r vəz fə sah b n n meydana gət rd y əngəllər n aydın şək ldə
öhdəl klər ndən b r də fövqəladə b r şəra tlə qarşılaşacağı nəzərə çarpması fonunda deyə b lər k k , mülk
zaman özünü t rmədən gərg n fəal yyət göstərmə hüquq, xüsus lə ş rkətlər hüququ, əql mülk yyət,
bacarıqlarına mal k olmaqdır. Elə bu t p hallar şəxslər və rəqabət hüququ k m sahələrdə çalışan
qurumların öz şlər ndə nə qədər məsul yyətl , nə qədər mütəxəss slərə daha çox tələbat yaranacaqdır.
effekt v olduqlarının göstərc s d r.
M.S.:B l rs n z, məsələn çılpaqlığı lə anal z etsək,
deməl y k k , hüquqşünasa ədalət olan yerdə nə güclü yazı,
nə də n tq lazımdır. Lazım olan əsaslandırmadır.
Hüquqşünas əsaslandırmanı keyf yyətl b r şək ldə ed rsə,
Red.:Hüquqi nitq güclü artıq hüzurunda çıxış etd y orqan onun qal b yyət
olmalıdır, yoxsa hüquqi yönündə qərar verəcəkd r.
N tq və yazının güclü, ya zə f olması sə, sadəcə
yazı? Hüquqşünas aksessuardır. Bununla belə, hak m, ya d gər vəz fəl şəxs n
özündə hansını duyğulara mal k nsan olmasını, araşdırmalara görə,
axtarmalıdır? danışarkən söhbət n 7% sözlə, 38% səslə, 55% bədən d l lə
çatdırıldığını nəzərə alanda yalnız yazılı mətnlər n tələb
olunduğu şlər st sna etsək, n tq n daha önəml olduğu
özünü büruzə ver r.
Red.: Xar c ş rkətlərdə fəal yyət göstərm s n z. Bu s zə həm n Red.: D l b l klər nə dərəcədə
ölkən n hüquq s stem və qanunver c l y lə tanış olmağa mkan əhəm yyətl d r? Bu s zə üstünlük
yaradıb mı? qazandırıb mı?
M.S.:Müəyyən qədər. Bəl . Bu ş rkətlər n bəz s ölkəm zdə olub. Ona M.S.:S z n də vurğuladığınız k m
görə əsasən, m ll qanunver c l y m zlə əlaqədə fəal yyət göstərm ş k. dünya dəy ş r. Ölkəm zdə yerləşən
Fəqət Avropada olarkən, bəl , həm ordakı ölkən n, həm də üzvü b r ş yer üçün şç (yaxud x dmət
olduğu tt faqın qanunver c l k aktları lə tanış olmaq mkanım göstərəs ) nam zədlər təkcə
yaranmışdır. sərhədlər m z n dax l ndən dey l,
xar c ndən də mürac ət edə b lər.
Red.: Hüquqşünas olaraq k məsə hüquq yardım göstərmək yalnız Eyn zamanda şç lər üçün təkcə ölkə
ş n zd r, yoxsa həm də bu yardımdan mənəv zövq alırsınız? dax l ndə dey l, xar cdə də xeyl
M.S.:İş mdən zövq almasam, bu sadəcə məcbur xarakter daşıyaraq mkanlar var. Bu qloballaşmadır.
əzaba dönə b lər. Həmç n n günümüzün heç də k ç k olmayan b r Nət cəs rəqabət n kəsk nləşməs d r.
h ssəs n şdə keç rməy m zə d qqət etsək, ç nə düşdüyümüz ab-hava, Bu sə nam zəddən daha çox bacarıq
əhval-ruh yyə gün boyu b z öz təs r ndə saxlama gücünə qab ld r k , tələb ed r və ona sah b olanlar öndə
belə olan halda a ləm z və dostlarımızla münas bətlər m zə öz olacaq.
effekt n göstərə b l r. Ona görə də zövq alıram və daha çox ləzzət n Qeyd olunanlar əsasında, bəl , d l
duymağa çalışıram. b l klər nə mümkün qədər
y yələnmək lazımdır. Şəxsən mənə
Hüquq yardım hüquqşünas üçün ş və zövq olmasından əlavə gərək
ş mdə və təhs l mdə xeyl faydası
həm də faydalılıq vas təs olsun. İmam Rza (ə) dey rd k , varlığından
dəym şd r. İstər şə qəbul proses ndə
k msən n yararlanmadığı kəs ən p s adamdır. Yən özümüzü zövq və ş
qarşılaşdığım tələblər, stərsə də
lə təm n edə b lər k, lak n bu, şəxsən mən o qədər tətm n etməz,
şləd y m müddətdə üzər ndə
gərək əlavə olaraq, r l , xırdalı olmasından asılı olmayaraq ətrafıma
çalışdığım məsələlər n həll nöqtey
bu cəm yyət n fərd olaraq faydam dəys n.
nəzər ndən.
S zə dey m k , hüquqşünas olmaq həm də bəzən əzab yaşamağımıza
səbəb olur. Gün doğandan batana k m yüzlərlə hüquq münas bət n n
Red.:Buradan gənc hüquq tələbələr
ya şt rakçısı, ya şah d oluruq. Avtobusa m nərkən etd y m z
və hüquqşünaslara un vers tetdə
ödən şdən, sürücünün nəql yyət vas təs n darə edərkən vəz fələr nə
öyrənə b lməyəcəklər hansı təcrüb
əməl etməs ndən tutmuş daha c dd məsələlərə qədər. Bu zaman
məsləhətlər verərd n z?
hansısa proses n qanunver c l kdə nəzərdə tutulduğundan fərql cra
ed ld y n görmək, üstə gəl, görərək əldə çarə olmamasına görə sadəcə
zləmək şgəncəd r. Əlbəttə, v cdanlı nsanlar üçün. Həssas olmayan
b r üçün sə hüquqşünas olub-olmaması elə də fərq etməz.
Cavabın davamı:
M.S.:Onlara qardaşları k m deməl yəm k , tələbəl k həyatın ən ş r n dövrlər ndən b r d r, baxmayaraq k , ç ndə
olduğumuz müddət ərz ndə bunu o qədər də başa düşmür və çət nl klər ndən ş kayətlən r k. Bacardıqları qədər
ç ndə olduqları proses ləzzətl b r şək ldə yaşamaq, əylənməkdən ger qalmayaraq dərslər n keyf yyətl formada
çalışmaq, bununla k fayətlənməyərək proqramdan kənar ədəb yyatları araşdırmaq, xt sasa da r müsab qələrdə,
vaxtı planlı şək ldə bölüşdürərək təcrübə proqramlarında şt rak etmək, şəxs -mənəv nk şafları üçün mütal ələr
etməy , da m dürüst, təm z və v cdanlı olmağı tövs yə edərd m. Bunların xeyr n n və həyatlarına qatacağı hüzurun
özlər şəxsən şah d olacaqlar.
Unutmasınlar, çalışanla çalışmayan heç vaxt b r olmaz.
Red.:Müsah bəm z n sonuna gəld k, şt rakınız üçün təşəkkür ed r k!

M.S.:Mən təşəkkür ed rəm, xeyl məmnun oldum.
İş ve Sosyal
Güvenl k hukuku
öğret m üyes
Prof. Dr
Ercan
Akyiğit
Red.:Merhaba Ercan Bey. Derg m ze röportaj
yapma tekl f m z kabul ett ğ n z ç n teşekkür
Red.: Thomas Ed son, konusunda deha olarak
eder z.
adlandırılab lecek b r k ş y şöyle tanımlar;
E.A.:Merhaba röportaj tekl f n z ç n ben de S ze
“Dah ‘n n yüzde b r lham, tüm ger kalanı
teşekkür ed yorum.Umarım yararlı ve okuyucuya b r
çalışmaktır”.... S z n, ş dünyasında elde
şeyler sunab len b r röporaj olur.
ett ğ n z başarıda oluşturduğunuz çalışma
d s pl n n anlatır mısınız?
Red.: İş hayatının b r çok alanında başarılı olan
E.A.:Ben de aynı düşünceye sah b m. Normal
Ercan Aky ğ t ‘ kısaca kend ağzından d nleyeb l r
zekada ama sürekl ve düzenl b ç mde çalışan
m y z?
k ş ,zek fakat tembel b r s nden çok daha y
E.A.:1964 Kad rl /ADANA doğumluyum.Endüstr
şler başarır.Bunca yıllık deney m m bende
meslek l ses mezunuyum.Sonra İstanbul
‘’ nsanın köles olmadığı h ç b r şey n efend s
Ün v.Hukuk Fakültes ’n b t rd m ve ardından
olamayacağı’’ düşünces oluşturdu.
İstanbul Tekn k Ün vers tes ’nde as stan
Tıpkı,’’kuyuya nmeden Yusuf
oldum.Yüksek L sans ve Doktora tez m İstanbul
olunamayacağı’’g b .
Ün v.de Prof.Dr.Kemal OĞUZMAN’ın
danışmanlığında tamamladım.Fakat Doktora tez n n
Red.:1987-1995 yılları arasında İstanbul Tekn k
yazımı ve yabancı kaynaklara ulaşımı çn
Ün vers tes İşletme Fakültes İşletme
F.Almanya’da Köln Ün v.Hukuk Fakültes ’nde
Mühend sl ğ Fakültes nde araştırma görevl s
Prf.Dr.Peter HANAU le b rl kte çalıştım. İş ve Sosyal
olarak çalışmışsınız. Bu deney m kar yer n z
Güvenl k Hukuku alanında 1994 de Doktor,1997 de
nasıl etk led ?
Doçent ve 2002 de Profesör oldum. Doktora sonrası
Sakarya Ün vers tes ’ne geç p emekl olana kadar
orda görev yaptım.Şu anda MEF Ün vers tes Hukuk
Fakültes ’nde Özel Hukuk Bölüm başkanı ve öğret m
üyes olarak çalışıyorum.Yayınlanmış çeş tl k tap ve
makaleler m bulunmaktadır.
Cavabın davamı: Red.: 2015 yılından t baren Beykent Ün vers tes
E.A.:Hukuk Fakültes dışında özell kle de tekn k Hukuk Fakültes dekanı olarak görev
ün vers tede görev yapmak,bana hem çalışma yapmaktasınız. Bu meslekte muhtemelen eşs z
hayatının değ ş k d s pl n ve aktörler n b rçok anı b r kt rm şs n zd r. Aklınızdan
göreb lmek ve hem de tekn k d s pl ne sah p çıkmayan b r anınızı b z mle paylaşab l r m s n z?
nsanların sosyal aşama bakış açılarını E.A.:Ek m 2017 ye kadar Beykent Ünv.Hukuk
anlayab lmede öneml katkılar sağladı. İş ve Fakültes ’nde dekanlık yaptım ,01 Eylül 2018 den
Sosyal Güvenl k Hukuku alanında çalışmamın da ber se MEF Ün vers tes Hukuk Fakültes ’nde görev
ne kadar sabetl b r terc h olduğunu tekn k yapıyorum.Beykent Ünv.de dekanlığım esnasında
ün vers tede daha y anladım. yaşadığım en lg nç olay;Sürekl gel p bana soru
soran ve ben mle konuşan b r öğrenc n n Rektör’e
Red.:Yazarı olduğunuz “Yıllık Ücretl İz n, ‘’Hukuk Fakültes Dekanı nerede,görem yoruz’’d ye
(Türk/Alman/İsv çre Hukuku Karşılaştırmalı)” serzen şte bulunmasıydı.Rektör de ben arayıp
k tabınızdan bahsedeb l r m s n z? Bu k tabı nerede olduğumu sordu,ben de ‘’okulda odamdayım
yazmaya nasıl karar verd n z? Hocam’’ ded m.’’Öğrenc ler Fakültede olmadığınızı
E.A.:Bu k tabı yazmama ,as stanlık dönem mde söylüyor’’ ded .Bunu söyleyen n k m olduğunu
aklıma takılan ve sonrasında da lg m çeken sordum ve Dekanlığa yönlend rmes n söyled m.Az
‘’yıllık zn n kullanmadan ölen şç n n sonra b r öğrenc kapıyı çalıp geld ve ‘’Hocam
m rasçılarına bu z nler n ücret n n öden p Dekan Bey nerede?’’d ye bana da sordu.Ben de
ödenmeyeceğ ’’konusu sebep oldu.Aks yönde b r ‘’Dekan ben m,sürekl ben mle konuştuğunuz halde
Yargıtay kararı çıkmıştı ve ben bu kararın Hukuk ,nasıl olup da ben göremed ğ n z söylüyorsunuz?’’
Genel Kurulu’na g tmes nde ve Yerel dey nce,özür d led .Ben dekan değ l de normal
mahkemen n d renme kararının Onanmasında Hoca zannett ğ n söyled .Şu an kend s yle hala
etken olduğumu gördüm.Bunun üzer ne de söz dostluğumuz devam etmekted r.
konusu k tabı Türk/Alman ve İsv çre hukuku
karşılaştırmalı olarak yayınladım. Red.: İş dışında kend n ze ayırab leceğ n z vakt n z
kalıyor mu? Bu vak tler neler yaparak
Red.: S zce y b r k tap veya makale yazarı değerlend r yorsunuz?
olab lmek ç n b r yazarda olması gereken en E.A.: Evet ,zaman zaman fırsat bulab l yorum.Böyles
öneml özell kler nelerd r? Tecrübel ve başarılı vak tler se daha çok Tar h k tapları okuyarak ve
b r çer k yazarı olarak yen başlayan yazarlara tar h mekanları b zzat gdp görerek
tavs yeler n z nelerd r? değerlend rmey sev yorum.Z ra Hukukçu
E.A.: Bence,k ş n n y b r k tap/makaleyazarı olmasaydım,tar hç olmayı sterd m.Kısacası, y ne
olab lmes ç n,öncel kle yöneld ğ konuyu y ce sevd ğ m b r faal yet le meşgul oluyorum.Hukuk
anlayıp özümsemes ve ondan sonra yorum ve fakültes nde öğrenc yken boş zamanlarımda
değerlend rmede bulunması,bunu yaparken de Edeb yat Fakültes Tar h Bölümündek derslere
başkalarını aynen almak yer ne kend s nden de katılırdım.
b r şeyler eklemes n öner r m.Aks halde yazdığı
k tap veya makale kend s n n değ l,başkasının
Red.:Yayınlarınızda Alman ve İsv çre Hukuku le
olmaktadır.Bence yazarına a t b r şeyler olmalıdır
sıkça ve yoğun b ç mde karşılaştırmalı b lg ler
lg l eserlerde.Bu konuda ünlü sanatçımız
yeralmaktadır. Neden Alman ve İsv çre Hukuku?
Tarkan’ın b r şarkısının şu sözler har kadır;
’’Başkası olma ,kend n ol,Böyle çok daha
güzels n’’.
Cavabın davamı:
E.A.: Türk İş Hukukunun köken olarak Borçlar Red.:Röportajımızın sonuna geld k Ercan Bey.
Kanunu temell olması ve bunun da İsv çre’den Tekl f m z kabul ett ğ n z ve vakt n z
alınması,ayrıca Alman Hukukundan yoğun b r ayırdığınız ç n İNJURİA derg s ve okurları
şek lde etk lenmes ,ben de Almanca d l ne adına s ze tekrar teşekkür ed yoruz. Son olarak
yöneltt .Bunun sonucu olarak da İsv çre ve Alman b zlere ve özell kle okurlarımıza neler söylemek
hukukundan yoğun ölçekte yararlanmak sters n z?
durumunda kaldım. E.A.:Efend m öncel kle İNJURİA Derg s ve
okurlarına ben de teşekkürler m
Red.: Hukuk Fakültes Öğrenc ler ne meslek sunuyorum.Kardeş ülke Azerbaycan’dan gelen
gelecekler le lg l ne tavs ye eders n z? böyle b r tekl fe kayıtsız kalamadım ve S zlerle
E.A.:Her zaman heyeceanlı,sabırlı ve araştırmacı tanışmaktan da çok mutlu oldum.Umarım her
olmalarını,hak ve adalet arayışından ve bunun geçen gün daha da gel şerek yolunuza devam
ç n demokrat k mücadeleden vazgeçmemeler n eders n z.Ben m de yapab leceğ m naç zane b r
tavs ye eder m.H ç br şey hemen katkı olab l rse ,memnun yetle ve seve seve
olmuyor.Saygıya değer kazanım,mutlaka sam m sunab leceğ m bel rtmek ster m.Saygılarımla.
sevg ve dürüstçe çabayı gerekt r yor.Zahmets z
rahmet olmuyor.
Red.:B r Hukuk Öğrenc s kend n nasıl

gel şt rmel ?
E.A.:Hukuk öğrenc s öncel kle bu branşı sev p
sevmed ğ nden em n olmalı.Sonrasında se eğer
sev orsa,her şey n b r bedel olduğunu,sevg n n
de bedava olmayacağını b lmel ve
çalışmalıdır.Bu arada k mse karşısında ez k
durmamalı,sürekl ve düzenl çalışmakla
karşılaştığı zorlukların üstes nden gelmen n
mümkün olduğunu b lmel d r.
“B tko n puldur mu? Pulun tar x - qt sad anal z , onun funks yaları və
lk n şərtlər ” adlı məqalən n və onun Azərbaycanda tətb q n n hüquq
təhl l
AR Ədl yyə Naz rl y n n Dünya Bankı lə b rgə “Mütərəqq ədl yyə və
müas r məhkəmə nfrastrukturu” Lay həs ndə elektron məhkəmən n
nk şafı üzrə mütəxəss s
Bəhlul Yus fl
urada məqalən n əsas məğz ondan barətd r k , kr ptovalyutalardan b r və

ən populyarı olan b tko nun pul nəzər yyələr “f lter ”-dən keç rərək əsl
dəyərə mal k b r mübad lə vas təs k m rol oynuyub-oynamayacağı barədə
təhl l olunur. Təhl l n sə, metodu tar x aspektdən yanaşaraq nəzər yyələr n
məzmunu olan xüsus yyətlər qabardır və həm n xüsus yyətlər n b tko ndə
olub-olmaması araşdırılır. Sonda sə belə b r nət cəyə gəl n r k , b tko n
heçb r “f lter”-dən uğurla keçm r və pul funks yasının yer nə yet rmə
qab l yyət ndə olmadığı qənaət nə gəl n r və gələcək perspekt v baxımından
dövr yyədə olan pula alternat v olacaqsa, qısa ömürlü olacaqdır. Lak n,
tənq dlə də olsa belə, kr ptovalyutanı b l yə əsaslanmayan kortəb drak
əsasında formalaşan yüksək r skl sərmayə vas təs nə bənzəd l r. Beləl klə,
nət cə h ssəs ndə, kr ptovalyutanın pul nəzər yyələr nə uyğun gəlməməs ,
yekunda pul k m yararlı olmaması qeyd olunur.
Məqalədək nəzər məsələ kr ptovalyutanın
tar x və xüsus yyətlər , d gər pul
nəzər yyələr n təqd matı, anal z nət cəs n n
həm n pul nəzər yyələr nə uyğun gəl b-
gəlməməs n n vurğulanması və b tko nun d gər
xüsus yyətlər ndən barətd r.
İlk öncə kr ptovalyutanın tar x ndən söhbət
ged r k , 2008-c ldə Satosh Nakamoto adı
şəxs və ya şəxslər qrupu tərəf ndən yaradılıb.
Kr ptovalyutada, ələlxüsus b tko nda k qat
ödəmə problem n n aradan qaldırma funsk yası
vardır. Belə k , rəqəmsal pul jetonların
dubl katı çıxarılıb 2 dəfə xərclənə b lər. Bunun
qarşısının alınması üçün əks-mərkəzləşd r lm ş
st fadəç lər arasında 1-ə-1 kömpüter
st fadəç s şəbəkəs vas təs lə ötürülən mal yyə
hesablarından barət blokçeyn
texnolog yasından st fadə ed r.
Blokçeyn, həyata keç r lən köçürmə əməl yyatını qeydə alır və eyn anda həm n rəqəmsal jetonun yen dən eyn
st fadəç tərəf ndən göndər lməs n n qarşısını alır, o cümlədən əməl yyat həyata keç r lərkən üçüncü tərəf n (burada
pul köçürmə əməl yyatı təkl f edən mal yyə nst tutu nəzərdə tutulur) zləməməs nə şəra t yaradır. B tko n n
“mayn nq” (azərbaycanca mədənç l k (elektron pulun yığılmsı) fəal yyət ) lə əldə ed lərkən q ymət artımının tədr cən
azalması qızıl əldə ed lərkən q ymət davranışına bənzəd l b.
Barter n mənf xüsus yyətlər ndən törənən təb nsan qənaətc ll y nət cəs ndə yaranan pul f kr n dəstəkləyən
ənənəv (“Metall st”) konseps yasını, o cümlədən dövlət n yaratdığı, slahat keç rmə xarakterl səlah yyətə mal k olan
şəxslər n təşəbbüsü, vurğulaması nət cəs ndə əmələ gəlm ş pul f kr n dəstəkləyən qeyr -ənənəv (Çartal st)
konseps yasını b tko n pul vah d k m dəstəkləm r.
Həq qətən, b tko nun 4 xüsus yyət göstər r k , bunlar pul k m b tko nun rəsm mübad lə vas təs k m çıxış etməs
məqsədəmüvaf q dey l:
1. B tko nlar anon m toplanılır və mübad lə vas təs yer nə əsasən yüksək r skl mal yyə akt v k m st fadə olunur;
2. Yüksək q ymət oynaqlılığı;
3. Uzun müddətl müqav lələr üçün yararsızlığı;
4. Yüksək q ymət oynaqlılığı xüsus yyət nə görə də, b r dəyər çərç vəç s /qoruyucusu k m rol oynaya b lm r.
Dünya prakt kası ,ABŞ perspekt v
ABŞ-da (həm dövlət səv yyəs ndə, həm də m ll səv yyədə) öz mal yyə s stem n n maraqlarını qorumağa yönəlm ş
gen ş hüquq aktlar s stem yaradılmışdır. Məsələn, 25 mart 2014-cü ldə ABŞ-ın Dax l Gəl r X dmət , b tko n və d gər
v rtual valyutalarda verg əməl yyatlarına da r b r təl mat nəşr etm şd r. Burada kr ptovalyuta əmlak k m
q ymətlənd r l r və buna görə verg tutulur.
Bundan əlavə, pul x dmətlər göstərən Amer ka ş rkətlər ndən, o cümlədən rəqəmsal valyuta olanlardan 1970-c ldə
təkm lləşd r lm ş Bank s rr haqqında Qanununda göstər lən müddəalara r ayət etmələr tələb olunur. Buraya pulların
yuyulmasına qarşı mübar zə (AML) tələblər və “Müştər n z tanı” (KYC) qaydaları dax ld r. AML tələblər və KYC
qaydaları lə nəzərdə tutulan prosedurlar həm mal yyə qurumlarına, həm də bənzər təşk latların müştər lər n daha
dər n b l k və anlayışla təm n etmək, habelə bu müştər lər n kr ptovalyutalar lə mal yyə fəal yyətlər n təm n etmək
üçün hazırlanmışdır. Bunlar olduqca mürəkkəbd r və yalnız əsas şəxs yyət məlumatlarının toplanmasını və təhl l n
dey l, həm də ç rkl pulların yuyulmasına meyll l y n , c nayət və terror fəal yyətlər n dəstəkləmək və
mal yyələşd rməs ndə kr ptovalyutaların st fadəs n müəyyənləşd rmək üçün daha dər n b r araşdırma tələb ed r.
Ştat səv yyəs ndə m sal olaraq, Nyu York ştatını göstərə b lər k. Belə k , orada rəqəmsal və ya v rtual valyutalarla əlaqəl
tərəflər arasında mübad lən n həyata keç r lməs ndə rol oynayan vas təç l k x dmət üçün l senz ya tələb olunur və
bunun əsası Nyu York “B tl cense” Qaydası lə tənz mlən r. Qaydada həmç n n aşağıdakı fəal yyətlərdə v rtual valyuta
b znes fəal yyət k m anlaşılır və l senz ya tələb olunur:
• Əməl yyatın qeyr -mal yyə məqsədlər üçün həyata keç r ld y və v rtual valyutanın nom naldan çox m qdarda
köçürülməs n nəzərdə tutmadığı hallar st sna olmaqla, v rtual valyutanın köçürülməs üçün əldə ed məs və ya v rtual
valyutanın köçürülməs ;
• Başqalarının adından v rtual valyutanın saxlanması və ya qorunması;
• Müştər üçün b znes fəal yyət olaraq v rtual valyutanın alqı-satqısı;
• Müştər yə münas bətdə Mübad lə X dmətlər n həyata keç rmək;
• V rtual valyutaya nəzarət etmək, darə etmək və ya vermək.
Avropa B rl y təcrübəs
2016-cı ldə Avropa Kom ss yası Ç rkl Pulların yuyulmasına qarşı mübar zə d rekt v nə (AMLD) 4-cü dəy ş kl k qanun
lay həs n təqd m etm şd r. Lay hədə elektron cüzdan x dmət təkl f edənlər və v rtual valyuta mübad ləs
platformalarını d rekt v n tənz mləmə çərç vəs nə gət r lməs nəzərdə tutulurdu. Qeyd olunurdu k , həm n subyektlər
ç rkl pulların yuyulması və terror zm n mal yyəld r lməs n aşkar etmək, qarşısını almaq və ya xəbər etmək üçün
qarşılarında dax l slahatların və proseduraların olması öhdəl y qoyulurdu. Təkl fdə həmç n n v rtual valyutaya belə
anlayış ver lm şd r k , “nə mərkəz bank, nə dövlət qurumu tərəf ndən buraxılan, nə də k f at pul vah d nə bağlığı olan,
lak n f z k və hüquq şəxslər tərəf ndən ödən ş vas təs k m qəbul ed lən və elektron köçürülə, saxlanıla və ya t carət
oluna b lən dəyər n rəqəmsal fadəs ”. 2018-c l n əvvəl ndə, lay hə Avropa Parl ament ndə qəbul olundu və Şura
tərəf ndən təsd qlənd . Yen lən D rekt v 2018-c l n aprel ayından qüvvədəd r.
2015-c ldə Avropa Məhkəməs n n Hedqv st qərarına əsasən, ənənəv valyutaların b tko n və ya d gər v rtual valyutalar
lə mübad ləs və əks nə, təkl f olunan x dmətlər paket n təşk l ed r, lak n əlavə dəyər verg s ndən (ƏDV) azaddır. Ona
görə də bütün Avropa B rl y üzv dövlətlər n yur sd ks yası üçün b tko nun alqı-satqısı ƏDV-dən azaddır.
2018-c ldə, Avropa Kom ss yası “F ntech” fəal yyət planını təkl f etd . Planın məzmununda yen cə yaradılmış AB
Blokçeyn Rəsədxanası və Forumun 2018-c l n sonundan et barən kr ptovalyuta akt vlər barədə çət nl klər və mkanlar
barədə mütəmad olaraq hesabatın hazırlamasını, və blokçeyn və d gər texnolog yalar barədə yen strateg yaların
hazırlanmasına da r hesabatları təqd m etməs n nəzərdə tutur.
Çatışmazlıqlar
Bəz ölkələrdə, kr ptovalyutanın əsasən, c nayət xarakterl
fəal yyətlərdə st fadə olunduğu, anon m xarakter daşıdığı və
buna nəzarət mkanı olmadığı üçün kr ptovalyutalar lə
əməl yyatların həyata keç r lməs n qadağan ed b. Bura a dd r:
Qırğızıstan V etnam, İndonez ya, Banqladeş, Nepal, Mərakeş,
Əlcəza r, Bol v ya, Ekvador, Ç n, s.
Kr ptovalyutalara yatırılan və gen şlənən yüksək r skl
sərmayələr, bu cür akt vlər darə etmək təcrübəs olmayan b r çox
nsan üçün son dərəcə cəlbed c d r və onlar kr ptovalyutanın
yüksək q ymət dəy ş kl y n mənf yöndə nəzərə almadan, yatırdığı
əmanət n n dəyər n t r rlər. Dövlət, öz növbəs ndə, t r lm ş
akt vlər zləyə və ya bərpa edə b lm r. Bu baxımdan sos al
gərg nl k yarana b lər.
Hərçənd, əks nə olaraq, kr ptovalyutanın yüksək q ymət dəy ş kl y n n müsbət yöndə baş verməs , bununla məşğul
olan şəxslər n eyfor yaya qapılmasına səbəb olur. Bu sə, daha çox potens al nvestorların ölkən n əsl qt sad yyatına
yatırımından çək nd rərək b r başa bu sahəyə yönəlməs nə sövq ed r.
Müas r hüquq təcrübə, artıq kr ptovalyuta lə əlaqəl b rbaşa c nayətlər anlayışı lə qarşılaşmışdır. Son dövrlərdə
krt ptovalyuta b rjalarında və rəqəmsal valyutalarla şləyən ş rkətlər n hesablarında baş verən küll m qdarda oğurluq
had sələr onların təhlükəs zl y lə bağlı narahatlıqları artırmış olur. Məsələn, 2011-c ldə, tar xdə b r qrup xakerlər
tərəf ndən baş verm ş b tko nun ən böyük m qyaslı oğurluğu narahatçılığa zəm n yaradır. Araşdırma zamanı məlum
olub k , naməlum şəxslər aud torlardan b r nə məxsus b r noutbuka dax l olub və Mt Gox-un server nə dax l olmaq
üçün təhlükəs zl y n n zə fl y ndən st fadə ed b. Buna bənzər hallar böyük kr ptovalyuta mübad lə platformalarından
b r olan B tf nex-də, “ABŞ jetonları”-nın kütləv qarət ndə müvaf q olaraq 2016 və 2017-c llərdə baş verd .
Azərbaycanda tətb q və nət cə .Yuxarıda qeyd olunanları, pul nəzər yyələr nə a d sözügedən əsas məqalən n
məzmununu, Azərbaycan Respubl kası vətəndaşları hüquq və azadlıqlarını və dövlət n qt sad mənafey n nəzərə
alaraq, kr ptovalyuta üzrə həyata keç r lən əməl yyatları həm c nayət sahəs , həm də kommers ya sahəs baxımından
Azərbaycanda tətb q oluna b lər.
Kr ptovalyuta st fadəs nət cəs ndə baş verən c nayətlər nəzərə alsaq, buraya a dd r, ç rkl pulların yuyulması,
terrorçuluğun mal yyələşd r lməs , v rtual pulların oğurlanması, dövr yyəs qadağan ed lm ş malların alışı, s., müvaf q
c nayət qanunver c l klər ndə əlavə ed lərək “v rtual valyuta” anlayışının dax l ed lməs və ona uyğun tər f ver lməs
təkl f olunur. Həmç n n, bu term n n c nayət əməllər n n əks olunduğu normalara əlavə ed lməl d r. Əks təqd rdə,
Azərbaycanda da kr ptovalyutanın st fadəs gen ş hal aldığı vüsətdə , onunla bərabər c nayətlər n gen ş vüsət alması
qaçılmazdır. Bu c nayətlər n prakt k cəhətdən qarşısının alınması üçün ABŞ təcrübəs ndən st fadə ed lməs opt mal
var ant olardı. Belə k , “Müştər n z tanı” pr ns p ndən st fadə edərək kr ptovalyuta x dmət təkl f edən mal yyə
qurumları müştər n n şəxs məlumatlarını əldə etm ş olacaq və bununla da qabaqcadan həm n şəxs n c nayətə
meyl l y n öyrənm ş olacaq.
O k qaldı kommers ya sahəs ndə, dövlət n mənafey və vətəndaşlar üçün azad qt sad müh t n təm n ed lməs nam nə,
o cümlədən texnolog yanın da ma nk şafda olması və mal yyə s stem nə təs rs z ötüşməməs nət cəs ndə hüquq
tənz mlənməs eht yac duyulduğu vəz yyətdə, kr ptovalyuta üzrə fəal yyət n Azərbaycan üzrə tətb q oluna b lər. Bunun
üçün aşağıdakı lk n mərhələs üçün tövs yələr ed rəm:
• Kr ptovalyutanın heçb r pul nəzər yyələr nə uyğun gəlməd y üçün, ABŞ prakt kasından st fadə edərək əmlak
səv yyəs ndə tanınmasına mülk qanunver c l kdə dəy ş kl k ed ls n;
• Verg qanunver c l y ndə müvaf q dəy ş kl k edərək, kr ptovalyuta fəal yyət ndən qazanılan gəl rdən ƏDV tutulsun;
• Kr ptovalyuta mübad lə platforması və kr pto-b rja fəal yyət x dmətlər təkl f edən üçüncü tərəflər n fəal yyət
l senz yalaşdırılsın;
• Dövlət və təşk lat səv yyəs ndə sərmayə alət k m təbl ğatı aparılsın.
Bu sərmayə növü spekulyat v olduğundan və daha çox kütlə cəlb olunduğundan, qadağan ed ləcəy təqd rdə,
kr ptovalyutanın mal yyə akt vl y sözügedən fəal yyətə məhdud yyət qoymayan başqa dövlətlərə keçəcək. Bu sə,
qt sad yyatın zə fləməs nə gət r b çıxardacaq. Kr ptovalyuta üçün normat v hüquq bazanın yaranması, qt sad yyatın
və mal yyə s stem n n xey rlə st fadəs nə gət r b çıxardacaq.
"Tazegül Hukuk ve
Danışmanlık Barosu"
başkanı,
avukat
Muzaffer
Tazegül
Red.:Merhaba Muzaffer Bey. Röportaj tekl f m z Cavabın davamı:
kabul ed p vak t ayırdığınız ç n teşekkür eder z! Altı ay adl ye, k nc altı ay da avukat of s nde staj
M.T.:Merhaba . Röportaj tekl f n z ç n ben de çok eğ t m n tamamladıktan sonra “avukatlık yapma
teşekkür eder m, İNJURİA adlı derg ye röportaj yetk s ” anlamına gelen avukat ruhsatımı aldım. B r
yapmak maksadıyla m saf r olmak ben z yades yle buçuk senel k “mecbur askerl k görev m ”
mutlu etm şt r. Bundan em n olab l rs n z. tamamladıktan sonra 1989 yılında İstanbul l Kartal
lçes nde kend of s m açtım. Evl ve k çocuk
Red.:S z Tanımak İç n B raz Kend n zden babasıyım kızım Mel sa, Sabancı Ün vers tes ’nde
Bahsedeb l r M s n z? eğ t m görmekte ve Özyeğ n Ün vers tes Hukuk
M.T.: Ben 1963 Kars/Akyaka doğumluyum. 1, 2. ve 3. Fakültes nden mezun olan oğlum Mert le b rl kte
ler n b r arada bulundukları; 4. ve 5.ler nde b rl kte kurucusu olduğum TAZEGÜL Hukuk ve
eğ t m gördüğü tamamı 2 sınıftan oluşan tek katlı, Danışmanlık Bürosu’nda mesleğ m z cra
sobalı ve zem n tahta döşemel mütavaz b r etmektey z.
lkokul olan Hacıp r Köyü lkokulunda okudum.
İlkokulu b t rd ğ m yıl İstanbul”da kamet eden Red.:Başarıya ulaşmak çn ş hayatınızda
ab m n yanına g tmek üzede köyden ayrıldım. oluşturduğunuz çalışma d s pl n və bunu tem n
Ortaokulu İstanbul “Pend k Ortaokulu’nda” l se eden mot vasyonunuzdan bahsedeb l r m s n z?
eğ t m n se Kartal L ses ’nde tamamladım. M.T.:B l yorsunuz k başarıya g den yol, çok
L seden mezun olduğum 1982 senes nde g rd ğ m çalışmakla b rl kte, d s pl nl olmaktan geçer. Zaten
ün vers te sınavları sonucunda, İstanbul hukuk fakültes n b t rmek ç n düzenl ders
Ün vers tes Hukuk Fakültes ’ne kabul ed ld m. 1982 çalışma temposuna alışık olan ben bu tempoyu ş
yılında kayıt yaptırdığım hukuk fakültes nden 1986 hayatıma da taşıdım.
yılında mezun oldum.
Cavabın davamı:
Pazartes sabahları başlayan ve Cuma günler geç Red.:B r büroda çalışmak le büro açmak arasında
saatlerede b ten mesa har c nde haftasonları da büyük farklılıklar var. Bu farklardan b raz
büyük b r key fle çalışmaya devam ed yorum. bahsedeb l r m s n z? Büro açmanın zorlukları
Mot vasyonumu düzenl yürüyüşlere ve d s pl nl nelerd r?
çalışmaya borçluyum. Bu meslek, da ma M.T.: Büro açmak yalnızca ekonom k sebeplerden
yen lenmey , yen l kler ve gündem de tak p dolayı zor g b düşünülsede en büyük zorluklardan
etmey zorunlu kıldığından, d ğerler nden ger b r de şüphes z, müvekk l çevres ne sah p
kalmamak adına da ma kend m b r öğrenc g b olunmayışın nsanda yarattığı tereddüttür. B r
öğrenmeye özgülem ş m. d ğer husus da “acaba başarısız olur muyum?”
kaygısıdır. B r büroda çalışmak büro açmaya oranla
Red.:Avukatlık mesleğ n n s z n ç n anlamı
daha kolaydır. Çalışırken of s n masraflarından ve
ned r?
ş potans yel n n yavaşlamasından dolayı b r kaygı
M.T.:Avukatlık mesleğ ben m ç n, çıktığı hukuk
duyulmadığı halde of s sah b bu kaygıyı her zaman
yolunda hukukun ölçüler ne sadık kalarak,
taşımaktadır. Genç meslektaşlarıma, günümüzde
kaybolmuş veya kaybed lm ş b r hakkı bulmak
avukat sayısının ve of s g derler n n de (k ra,
sonra da bu hakkı, kaybetm ş olan hak sah b ne
s gorta pr m, çalışanların maaşı, verg v.s) fazla
layıkıyla tesl m etmekt r. Bu tesl m anında adalet
oluşu düşünüldüğünde of s açıncaya kadar b r
duygusunun müvekk lde yarattığı hazzı
of ste çalışarak b lg , b r k m ve çevre ed nd kten
gözlemleyerek, kend s ne b r pay çıkartmak
sonra kend of sler n açmalarını öner yorum.
suret yle mutlu olab lmekt r.
Red.:Kurucusu olduğunuz “TAZEGÜL Hukuk ve

Danışmanlık Bürosu” dan b raz bahsedeb l r
m s n z? Kend Hukuk büronuzu açmaya nasıl
karar verd n z? Büronuzda hukukun hang
alanlarında h zmet ver yorsunuz?
M.T.:2 – c sorunuzda da bahsett ğ m g b mecbur
askerl ğ m tamamlayarak İstanbul’a döndüm ve
kend me olan güven m le merhum avukat Kazım
Yılmaz’ın yanında bulunduğum staj dönem mde
ed nd ğ m tecrübelere de güvenerek kend of s m
açmaya karar verd m. TAZEGÜL Hukuk ve
Danışmanlık Bürosu’nu açtığım dönemde b r süre
tek başıma çalıştım. Büroya stajyer olarak gelen,
stajlarını tamamladıktan sonra da b r süre beraber
çalıştığımız ve yanımdan ayrıldıktan sonra kend
bürolarını açıp çok başarılı olan 20’y aşkın
avukatla çalışma mkanım oldu. Şu anda
büromuzda ben ve oğlum olmak üzere 2 avukat
olarak mesleğ m z cra ed yoruz. Büromuzda
Taşınmaz Hukuku, A le Hukuku, Borçlar Hukuku
ve İcra ve İflas Hukuku alanlarında h zmet
vermektey z. INJURIA MAGAZINE I 78
Red.:B r hukuk bürosu çalışanlarına neler Red.:Avukatlık mesleğ le lg l en temel
kazandırmalıdır? Aynı şek lde b r çalışan da
sorunların neler olduğunu düşünüyorsunuz?
bürosuna neler katmalıdır?
Neler yapmayı öner rs n z?
M.T.:B r hukuk bürosu çalışanlarına, b lg ve tecrübe
M.T.:Mesleğ n en temel sorunlarından b r
aktarmadan önce, dürüst, lkel ve tutarlı b r
b zat h meslektaşların meslekler n cra ederken
hukukçu v zyonu aşılamalı, herhal ve şartta
duruşundan ve dürüslüğünden tav z vermeyen karşılaştıkları zorluklardır. Bu zorluklarıda
şahs yetl onurlu hukukçu k ml ğ kazandırdıktan ancak güçlü ve örgütlü Baro le aşab leceğ m z n
sonra, b lg l ve d s pl nl çalışma mot vasyonu b l nc ndey z. Ancak son zamanlarda barolara
aşılamalıdır. Çalışan, çalıştığı of s n kend of s g b yönel k kamuoyundak tutum ve düşünceler
görmel , her türlü özen ve ht mamı göstermel d r. azm m z kırsada bu yöndek stek ve
Bu çalışma esnasında çalışanlar heves ve hedef m zden ger adım atmamalıyız. Tüm
heyacanlarını da me d r tutmalı öğrenme arzu ve avukatlar meslek sorunlar karşısında b rl k
stekler n z rveye taşımalıdırlar. Z ra of ste olmalıdırlar. Ayrıca bu mesleğe olan saygınlığı
öğrenecekler ve kazanmış olacakları tecrübe, arttırmak ç n avukatlar çok çalışmalı, toplumda
gelecekte açacakları of ste karşılaşacakları sorunları tutum ve davranışlarıyla “dürüstlük ab des
kolay çözmeler ne yardım edecekt r. mükemmel nsan” örneğ serg lemel d r.
Red.:S zce hukuk bürolarında şler n ve çalışanların Red.:Tecrübel b r avukat olmanıza st naden
tak b n n sağlanması ç n kontrol mekan zması genç avukatlara öner ler n z nelerd r? S zce
nasıl gel şt r lmel d r? mesleğ n başında nelere d kkat etmeler
M.T.:Hukuk bürosunda zaman kavramı çok öneml d r gerek r?
çünkü b rtakım şlemler zamanında yapılmadığında
M.T.:Genç avukat arkadaşlara meslekler n bel rl
hak kayıplarına sebep olacağı ç n da ma per yod k
b r alanda uzlaşarak cra etmeler n öner r m. Bu
planlar yapılmalı üç aylık, aylık, haftalık, günlük
meslekte hatanın affed l r yanı olmamakla
çalışma per yotları hazırlamalı ve bunların tak b
beraber hata yapmamak çn özenle
sağlanmalıdır. Çalışanlara sorumlulukları
hatırlatılmalı, performanslarına göre, ödüller çalışmalarını, çok okumaları ve kabul ett kler şe
ver lmel , bazende of ste dare poz syonarı gözden özgü sorunu çözmeye kalkışmadan evvel o vaka
geç r lmel , çalışanlarında f kr alındıktan sonra n ha hakkında yeter kadar araştırma yapmalarını ve
karar ver lmel d r. b lg toplamalarını alışkanlık hal ne get rmeler n
öner yorum. Yeter kadar çt hat araştırmaları
yapmalı, kanunların sık değ şt r lmes sebeb yle
Red.:S zce deal b r hukuk bürosu nasıl olmalı ve yen l kler yakından tak p ed lmel d r. Genç
nelere d kkat etmel d r? meslektaşlarıma son d yeceğ m; bu mesleğ cra
M.T.: Real b r hukuk bürosu toplumda saygınlığını ederken v cdanlarını da ma tem z tutmalarını,
hırs ve arzularına yen lerek “utanılacak b r ş
t t zl kle korumaya çalışmalı ve muhafaza etmel d r.
yapmamış olmanın baht yarlığını” yaşamalarını
Adalet duygusunun zedelenmemes ne önem vermel ,
öner r m. B r hukukçunun servet n n ölçüsü,
çalışanlarının haklarınıda gözetmek suret yle
a les ve çevres nde kazandığı saygınlığa
huzurlu b r çalışma ortamı yaratmalıdır. Toplumsal
eşdeğerd r.
sorunlara duyarlı olmalı, b rtakım gönüllülük esasına Red.:Müvekk l nasıl kazanılır? Eğ t m, çevre, d l
dayalı dernek ve kuruluşlarda görevler ed n lmel , g b faktörler öneml d r d yeb l r m s n z?
çalışanlara serbest hareket alanı tanımakla beraber
kontrol ve denet m mekan zması hmal
ed lmemel d r.
Cavabın davamı:
M.T.:Müvekk l; b lg , dürüstlük ve güven le kazanılır.
Eğ t m, fakülten n b t m yle sona eren değ l meslek
bırakılıncaya kadar devam eden uzun b r süreç olarak
algılanmalıdır. D l faktörü se daha çok çevreye ve
nsana ulaşmak demekt r. Artık günümüzde çevre
derken ç nde olduğumuz çevre olarak algılanmamalı,
dünya vatandaşlığı perspekt fl ğ nden bakarak, gen ş
b r coğrafyada bulunduğumuzu düşünmel y z, şte d l
böyle b r çevreye ulaşmada b z m ç n b r vasıta olmuş
olacaktır.
Red.:Son olarak, Hukuk Fakültes Öğrenc ler ne

meslek gelecekler le lg l ne tavs ye eders n z ?
M.T.:Fakültede öğrenc yken b r yabancı d l mutlaka
öğrenmeler n tavs ye eder m. Mümkün se tar h,
hukuk felsefes ve edeb yat alanlarında da yan
kend ler n gel şt rmeler n öner yorum. Okul hayatıyla
b rl kte b r hukuk bürosunda çalışmalarını, erken
tecrübe ve b lg sah b olmalarını ve sevecekler b r
hukuk dalında ht sas yapmalarını tavs ye eder m.
Fakülte hocalarıyla rt batlarını arttırmalı ve onlarla
sık sık d yalog hal nde olmalıdırlar. Bu let ş m,
gelecekte onlara b r kazanım olarak ger dönecekt r.
Mümkünse sosyal ağ üzer nden d ğer ülkelerde hukuk
eğ t m alan öğrenc lerle let ş m kurmalarını da
tavs ye eder m çünkü bu durum onların b lg ve
görgüsünün de artmasını sağlayacaktır.
Red.:Röportajımızın sonuna geld k Muzaffer Bey.

Tekl f m z kabul ett ğ n z ve vakt n z ayırdığınız ç n
İNJURİA derg s ve okurları adına s ze tekrar
teşekkür ed yoruz. Son olarak b zlere ve özell kle
okurlarımıza neler söylemek sters n z?
M.T.:Böyles ne kabul görmüş b r derg de röportaj
yapmak ben çok mutlu ett , derg n zde bana yer ver p
zaman ayırdığınız ç n başta s ze ve derg
çalışanlarınıza teşekkür ed yorum. Derg n z n tak pç s
olmaktan mutluluk duyuyor s zlere ve okurlarınıza
hep m z n geç rd ğ bu zor günlerde sağlıklı günler
d l yorum.
C nayət ş n n başlanmasının səbəb k m kütləv nformas ya
vas tələr n n məlumatları
ARPyDİA -Beynəlxalq hüquq xt saslaşması üzrə mag strant
Xəyal Abbaszadə
G r ş.Sos al şəbəkələr n, dövr mətbuatın problemlər n həll olunmasında c dd və effekt v təs rə mal k olduğu b r dövrdə
nsanlar tərəf ndən c nayət n əlamətlər n əks etd rən məlumatların hüquq-mühaf zə orqanlarına göndərməzdən əvvəl
kütləv nformas ya vas tələr nə (KİV) göndər lməs hallarına tez-tez rast gəl n r. KİV-lər n cəm yyətdə təs r n n artması
lə əlaqədar, yayılan məlumatlara c nayətkarlıqla mübar zədə st nad olunması prakt kada artıq gen ş yayılmşdır. Bütün
bunlar c nayət ş n n başlanmasının səbəb k m KİV məlumatlarının xarakter , əhəm yyət və st fadəs mövzusunun
nəzər olaraq araşdırılmasını gündəmə gət rm şd r.
Təcrübədə bəzən c nayət n baş vermə halları və ya c nayətə hazırlıq hərəkətlər k m faktlar KİV əməkdaşlarının peşə
fəal yyət lə əlaqədar b lavas tə onlar tərəf ndən aşkar ed l r, bəzən sə, həm n faktlar foto və ya v deo çək l ş, səs yazısı
və s. vas tələrlə madd daşıyıcılarda əks olunur.
C nayət prosessual hüququndan məlum olduğu k m c nayət təq b üzrə craatın açılması, c nayət ş n n başlanılması
üçün müvaf q səbəb və əsaslar olmalıdır. Azərbaycan Respubl kasının C nayət Prosessual Məcəlləs n n 209-cu
maddəs nə görə, qanunda nəzərdə tutulmuş səbəblər və əsaslar olduğu bütün hallarda təhq qatçı, müstənt q və ya
bt da araşdırmaya prosessual rəhbərl y həyata keç rən prokuror dərhal c nayət ş başlamalıdır.
C nayət ş n n başlanması üçün səbəblər ded kdə, səlah yyətl dövlət orqanlarının c nayət n ed lməs haqqında
aldıqları qanunla müəyyən ed lm ş məlumat mənbələr , əsaslar ded kdə sə, c nayət nm əlamətlər n n mövcud
olmasını göstərən fakt k məlumatlar başa düşülür.
C nayət ş n nn başlnaması üçün səbəb k m törəd lm ş və ya hazırlanan c nayət haqqında f z k şəxs tərəf ndən ver lən
ər zə, hüquq şəxs n (vəz fəl şəxs n) və ya KİV məlumatları yaxud bu məlumatların təhq qatçı, müstənt q və ya
prokuror tərəf ndən b lavas tə aşkar ed lməs ola b lər.
Bu yazıda qüvvədə olan c nayət prosessual qanunver c l y m zə əsasən, KİV məlumatlarını c nayət ş n n başlanmasının
səbəb k m nəzərdən keç r lərək bu st qamətdə sual doğuran məsələlərdən söz açılacaq.
Kütləv nformas ya vas tələr n n məlumatları c nayət ş n n başlanması səbəb k m
Azərbaycan Respubl kasının “Kütləv nformas ya vas tələr ” haqqında qanununun 3-cü maddəs nə əsasən, kütləv
nformas ya ded kdə, axtarılması, əldə olunması, hazırlanması, ötürülməs , stehsalı və yayımı Azərbaycan
Respubl kasının qanunver c l y lə məhdudlaşdırılmayan, ümum st fadə üçün nəzərdə tutulmuş mətbu, aud o,
aud ov zual xəbər və d gər məlumatlar; kütləv nformas ya vas tələr ded kdə sə dövr mətbu nəşrlər, telerad o
proqramları, nformas ya agentl klər , nternet, k noxron ka proqramları və d gər yayım formaları başa düşülür.
Bu və ya d gər formada KİV- n sərəncamında olan məlumatların c nayət ş n n başlanma səbəb k m çıxış etməs n n k
forması vardır. B r nc s əgər KİV rəhbərl y əldə etd y məlumatların nəşr ed lməs , ef rə buraxılması və s. formada
yayınlanmasını məqsədəuyğun hesab etməzsə, onları yayımlamadan hüquq-mühaf zə orqanlarına göndərə b lər. Bu
halda həm n məlumatların prosessual hüquq rej m hüquq şəxs n və ya vəz fəl şəxs n c nayət haqqında məlumatı
k m müəyyən olunacaqdır. Lak n dərc olunmamış və ya yayınlanmamış məlumatları hüquq-mühaf zə orqanlarına
göndərmək KİV rəhbərlər n n vəz fəs dey ld r. İk nc halda, yən KİV rəhbərl y əldə etd y məlumatı yayımlamaq
hüququndan st fadə etd kdə onlar KİV məlumatları hesab olunacaq və xüsus prosessual rej mdə c nayət ş n n
başlanması səbəb k m çıxış edəcəklər.
Təhl l olunan məsələ Rus ya c nayət prosessual qanunver c l y ndə də eyn qaydada tənz mlən r. Adı çək lən ölkən n
qanunver c l y nə əsasən yayınlanmış mater alı prokurorun tələb nə əsasən müvaf q KİV- n rəhbər onlara verməyə
borcludur.
Baxmayaraq k , hazırda Rus yanın C nayət Prosessual Məcəlləs ndə KİV- n məlumatları ayrıca, müstəq l olaraq
c nayət ş başlama səbəb k m qeyd ed lməm şd r, lak n 140-cı maddə (Поводы и основания для возбуждения
уголовного дела) qeyd etd y m z məsələn də özündə eht va ed r:
1. c nayət barədə məlumat vermə, bəyan etmə;
2. Könüllü et raf etmə;
3. Başa çatmış və ya hazırlanan c nayət əməl haqqında d gər mənbələrdən əldə olunmuş məlumatlar (Eyn zamanda
KİV- bununla bağlı Məcəllədə ayrıca bənd yoxdur);
4. Mater alların c nayət təq b sorğusunu həll etmək üçün prokurorun lk n araşdırmanı həyata keç rən orqana
gönərd y qərarı;
C nayət n törəd lməs və ya onun törəd lməs nə hazırlıq faktına da r müvaf q KİV-lərə məlum olmuş, c anyət ş n n
başlanması üçün səbəb hesab ed lən KİV məlumatları mətbuatda, rad oda, telev z yada əks etd r ld kdən sonra c nayət
təq b orqanlarına göndər lməl d r.
Belə olan halda, KİV- n yayımlamadığı məlumatları c nayət ş n başlatmaq səlah yyət olan orqana təq m etməs onun
öz mülah zəs nə buraxılmış olur. Hesab ed rəm k , həm n məlumatları c nayət təq b n həyata keç rən orqana təqd m
ed lməs KİV rəhbərlər n n vəz fəs k m müəyyən olunmalıdır.
Qeyd olunanların təhl l ndən bu nət cəyə gəlmək mümkündür k , c nayət ş n n başlanması səbəb k m KİV
məlumatları o zaman çıxış edəcəkd r k , onlar mütləq şək ldə kütləyə çatdırılmış olsun, yən cəm yyət n görə b ləcəy ,
onlara bəyan ola b ləcək b r şək ldə və yerdə əks olunmuş olsunlar. Lak n bunlara baxmayaraq 3 hal mövcuddur k ,
məlumatlar yayınlanmasa, belə məhkəmə tərəf ndən onların əldə olunmasına məcbur yyət tətb q ed lə b lər:
1) İnsan həyatının müdaf əs məqsəd lə;
2) Ağır yaxud xüsus lə ağır c nayətlər n qarşısını almaq məqsəd lə;
3)Şəxs n müdaf əs n təm n etmək məqsəd lə;
KİV məlumatlarına əsasən c nayət ş n n başlanmasının prosessual rej m C nayət Prosessual Məcəlləs n n xüsus
maddəs lə tənz mlən r.
Həm n qanunver c l k aktının 206-cı maddəs nə görə, c nayət törəd lməs və ya onun törəd lməs nə hazırlıq faktına
da r məlumatları a d yyət üzrə göndərm ş və ya dərc etm ş KİV- n vəz fəl şəxslər , habelə məlumatların müəll flər
onlarda olan və c nayət haqqında məlumatı təsd q edən sənədlər təhq qatçıya, müstənt qə, bt da araşdırmaya
prosessual rəhbərl y həyata keç rən prokurora və ya məhkəməyə təqd m etməl d r. Yayınlanmış məlumatların
c nayət təq b orqanına göndər lməməs , təhv l ed lməməs nz bat xəta hesab olunur. Azərbaycan Respubl kasının
hazırda qüvvədə olan İnz bat Xətalar Məcəlləs n n 374-cü maddəs nə əsasən: “İnformas ya sah b tərəf ndən açıq
nformas yanı əldə etmək hüququnun məhdudlaşdırılması və ya sorğuçuya b lərəkdən yanlış nformas ya
ver lməs nə görə, nformas yanın əldə ed lməs haqqında yazılı sorğunun qəbul ed lməs ndən mt na olunmasına
görə, nformas ya sah b tərəf ndən mal k olduğu sənədlər n “İnformas ya əldə etmək haqqında” Azərbaycan
Respubl kasının Qanunu lə müəyyən olunmuş saxlanma, komplektləşd r lmə və mühaf zə qaydalarının pozulmasına
görə f z k şəxslər və hüquq şəxslər müəyyən məbləğdə cər mə ed l rlər.”
Törəd lm ş və ya hazırlanan c nayətlər haqqında KİV- n məlumatlarının c nayət ş n n başlanmasının müstəq l səbəb
k m müəyyən ed lməs həm n təşk latların ct ma qaydaların və qanunçuluğun möhkəmlənd r lməs ndə, nsan hüquq və
azadlıqlarının qorunmasında rolunun getd kcə artdığını fadə ed r. Mətbuatda dərc olunmuş məlumatlar təkcə məqalə,
qeyd və məktub şəkl ndə dey l, həm də felyetonlar, müsah bələr şəkl ndə ola b l r. B lmək lazımdır k , onlar da müəyyən
zamanda c nayət ş n n başlanması səbəb k m şt rak edə b lər. Törəd lm ş və ya hazırlanan c nayətlərlə əlaqədar KİV-ə
ünvanlanmış, dərc ed lməm ş yazışmalar KİV- n vəz fəl şəxslər tərəf ndən C nayət Prosessual Məcəlləs n n 205-c
maddəs ndə nəzərdə tutulmuş qaydada c nayət təq b orqanlarına göndər lə b lər. B r şey də qeyd etmək lazımdır k ,
məlumatın hansı mətbuat orqanında dərc ed lməs n n əhəm yyət yoxdru. Belə məlumatlar dövlətə və ya xüsus sektora
mənsub olan respubl ka və yerl mətbuat orqanlarında da ver lə b lər.
Təhq qatçı, müstənt q və ya bt da araşdırmaya prosessual rəhbərl y həyata keç rən prokuror törəd lm ş və ya
hazırlanan c nayətlər haqqında məlumatları dərhal qeydə almalı və ona baxmalıdır, eyn zamanda KİV-dən əldə olunan
məlumatlara əsasən c nayət ş n n başlanması üçün yetərl əsasların olduğunu müəyyənləşd rmək məqsəd lə lk n
yoxlama aparmalıdır. Yən həm n məlumatları dəq qləşd rməl d r, əks halda həm n orqanların fəal yyət ləng yər və
effekt v nət cə əldə olunmaz. Eyn zamanda, vətəndaşın hüquq və qanun mənafelər n n təm n ed lməs b lavas tə bt da
araşdırmanın öz vaxtında ed lməs ndən asılıdır. C nayət prosessual fəal yyət n lk n mərhələs ndə zərur məlumat
çatışmazlığı lə bağlı yaranan çət nl klər onun effekt vl y n aşağı salır.
Hüquq mühaf zə orqanlarının bütün KİV-lərə nəzarət etmək mkanı mövcud dey ld r. Bunları vətəndaşlar cra
etməl və müvaf q orqanlara məlumat verməl d rlər. B r sıra rus al mlər belə f k r rəl sürürlər k , KİV-lər n
məlumatlarının ayrıca olaraq C nayət Prosessual Məcəllədə nəzərdə tutmağa eht yac yoxdur, onlara cavab olaraq
b r qrup al mlər qeyd ed r k , əgər belə b r hüquq olmasa d , c nayət ş n n başlamaq səlah yyət olan orqan oturub
hər hansısa şəxs n xəbər verməs n gözləyər və ya heç b r məlumatı olmadığı şəxs n, əraz n n axtarışına başlayar,
ct ma təhlükəl əməl özü müəyyən etməyə çalışardı. Hər k var ant proses ləng tm ş və xeyl vaxt aparmış
olardı. Bu səbəbdən yayınlanmış mater alların hüquq mühaf zə orqanlarına təqd m olunması vəz fə olaraq
müəyyən olunmuşdur.
Nət cə
Beləl klə, KİV c nayətlər n üstünün açılmasında, ct ma təhlükəl əməllər haqqında hüquq mühaf zə orqanlarının
daha operat v şək ldə məlumat əldə etməs ndə önəml rola mal kd r. Hüquq mühaf zə orqanlarının bütün KİV-lərə
nəzarət etmək mkanı mövcud dey ld r. Bunları vətəndaşlar cra etməl və müvaf q orqanlara məlumat
verməl d rlər. Lak n yuxarıda qeyd olunduğu k m , KİV rəhbərl y özündə c nayət n əlamətlər n əks etd rən
mater allar barəs ndə yalnız onları yayımladıqları halda hüquq mühaf zə orqanlarına məlumat verməyə
borcludurlar, yayımlanmamış mater allar haqqında sə məlumat vermək onların öz səlah yyət nə ver lm şd r. Bu
məsələ hüquqşünaslar tərəf ndən mübah sə hal k m qəbul ed l r. B r qrup al mlər belə qənaətə gəl r k ,
yayınlanmamış mater allarda belə c nayət əməl n n elementlər olduğu açıq-aşkar görünərsə, faktla bağlı hüquq
mühaf zə orqanlarına məlumat vermək KİV rəhbərl y n n vəz fəs k m müəyyən ed lməl d r. Hesab ed rəm k , bu
yanaşma daha doğrudur. Çünk belə b r öhdəl y n müəyyən olunması hüquq mühaf zə orqanlarının yükünü
azaltmaq və fəal yyət nə dəstək vermək məqsəd daşıyır. Mübah sə doğuran d gər məsələ müstənt q yaxud
təhq qatçının c nayət haqqında yayımlanmış məlumatın yoxlanılmasında onun et barlılığı və yetərl l y n n
müəyyənləşd r lməs lə əlaqəl d r. KİV-dən əldə olunan məlumatlara əsasən c nayət ş n n başlanması üçün yetərl
əsasların olduğunu müəyyənləşd rmək məqsəd lə lk n yoxlamanın aparılması lazım gəl r. Belə olan halda
c nayət n başlanmasına səbəb k m KİV məlumatları yoxsa məlumatların təhq qatçı, müstənt q və ya prokuror
tərəf ndən b lavas tə aşkar ed lməs hesab olunmalıdır. F kr mcə, k nc konseps ya daha uyğundur, çünk KİV
məlumatları burada lk n yoxlamanın başlanmasına səbəb olmuşdur. C nayət ş sə lk n yoxlama zamanı
təhq qatçı, müstənt q və ya prokuror tərəf ndən b lavas tə aşkar etd y məlumatlar əsasında başlanmışdır.
Göründüyü k m texn ka və texnolog yanın sürətl nk şafı qanunver c l kdə müntəzəm dəy ş kl k və əlavələr n
həyata keç r lməs n zərur ed r.
RUZİ
SƏMƏDOV
Red.: Salam, Ruz bəy, müsah bə təkl f m z qəbul
etd y n z üçün təşəkkür ed r k.
Cavabın davamı:
2017-c ldən Samadov Law hüquq ş rkət n n təs sç s
və darəed ç s yəm, həmç n n hal hazırda Azərbaycan
R.S.:Salam, mən də təkl f n z üçün təşəkkür ed rəm.
Respubl kası Vək llər Kolleg yasının üzvüyəm.
Red.:Özünüz və fəal yyət n z haqqında qısa məlumat verə
Red.:"Samadov Law" ş rkət n n
b lərs n z m ?
təs sç s s n z.Ş rkət n fəal yyət st qamətlər
R.S.: Bakı Dövlət Un vers tet ndə hüquq təhls l n n bakalvr
haqqında qısa məlumat verə b lərs n z?
və mag str dərəcələr n və hərb x dmət uğurla başa
R.S.:Təs sç s olduğum Samadov Law hüquq ş rkət n
vurduqdan sonra peşəkar ş fəal yyət nə başlamışam.
korporat v x dmətlər göstər r. Bz əsasən
2008-c ldən et barən peşəkar ş fəal yyət m, lk ş yer m
müqav lələr n hazırlanması, verg mübah sələr ,
vək l köməkç s olub, sonra müxtəl f naz rl klərdə humus
mal yyə, m qras ya məsələlər , müxtəl f lah yələr n
şöbələr ndə məhkəmə şlər üzrə hüquqşünas k m
hazırlanması və hüquq şəxslər n qeyd yyatı, yen dən
fəal yyət göstərm şəm,həmç n n sonradan üç lə yaxın
təşk l və ləğv k m məsələlər sahəs ndə x dmət
Böyük Br tan yanın paytaxtı London şəhər ndə med a
göstər r k.
lay həs ndə çalışaraq beynəlxalq təcrübə toplamışam.
Cavabın davamı:
B z m müştər da rəm z əsasən log st ka, daşınmaz əmlak, mal yyə, Bank olmayan Red.: Araşdırmalara görə
kred t təşk latları və t k nt sahələr n əhatə ed r. Xar c müştər l m z əsasən əksər vək llər n ş n n 60-70
Böyük Br tan ya, ABŞ və Türk yə ş rkətlər d r. fa z yazı ş lə əlaqəl olur.
S zcə hüquq yazı vək l n
Red.:Hər b r vək l həm də yaxşı ps xoloq olmalıdır. S zcə bu peşədə hüquq ş ndə hansı əhəm yyətə
x dmət göstərməkdən əlavə hansı ps xoloj qab l yyətlərə mal k olmaq mal kd r?
lazımdır? R.S.:Hüquq yazının vək ll k
R.S.:Hər b r vək l təcrübədən rəl gələn vərd şlər ola b lər, çünk günün çox peşəs ndə çox böyük
h ssəs n nsanlarla üns yyətdə olur, onların problemlər n hüquq müstəv də həll əhəm yyət var. Vək l bu
etmək üçün çalışır. Amma məncə bu ş n ps xoloq k m faydalı məsləhətlər vərd ş nk şaf etd rməs üçün
verməy peşəkar ps xoloqların öhdəs nə buraxmalıdır. davamlı öz üzrə ndə
Red.: Vək l və müştər arasında sağlam üns yyət necə qurulmalıdır, hansı çalışmalıdır. Hazırladığı mətn
pr ns plər gözlənməl d r? və yaxud dd a ər zəs
R.S.:Mən burda əsas k pr ns p qeyd edərd m. d l m z n qrammat ka və
1.Dürüstlük və v cdanlıq – mürac ət edən müştər lə vək l arasında qarışılıqlı leks kasına, həmç n n ş n
dürüst münas bət formalaşmalıdır. Müştər ş barəs ndə və ya mübah səl məsələ mah yyət n n mənt q
barəs ndə dürüst məlumatlandırmalıdır, vək l sə öz növbəs ndə bu məsələn n ardıcıllığını düzgün qurmalı
qanunver cl y əsasən həll yolunu təkl f etməl d r. və qarşı tərəfə lokan k
2. Peşəkarlıq-vək l mürac ət olunan məsələyə peşəkar nöqtey nəzərdən çatdırmalıdır.
yanaşmalıdır.
Red.: Bu gün vək llər n hansı problemlər Red.:Vək l ş n perspekt vs z olduğunu müştər yə b ld rməl d rm .
var və onların həll yolunu necə Belə halları tənz mləyən hansısa vək ll k et kası mövcuddurmu?
görürsünüz? R.S.:“Vək llər n Davranış Qaydaları” Əsasnaməs n n 3.5-c bənd nə
R.S.:İnsan cəm yyətdə mövcud olduqca əsasən Vək l n hüquq yardım göstərd y şəxslərlə qarşılıqlı
problemlər n olması normal tendens yadır. münas bətlər vək l n dürüst və ədalətl olmasına dəlalət edən
Vək ll k sə bü gün ölkədə d nam k nk şaf et mad üzər ndə qurulmalıdır. Vək l göstərd y hüquq yardımın
edən sahəd r. Son llər AR Vək llər nət cəs lə əlaqədar vəd verməməl d r.
Kolleg yasının rəhbərl y tərəf ndən çox Yuxarıda göstər lən bənddə aydın görünür k , ş n nət cəs barədə
uğurlu və gələcəyə yönümlü şlər aparılıb və vəd vermək vək l et kasına z dd r. Amma ş n qanunver c l k nöqtey
aparılmaqdadır. Mən s zə b r nd katoru nəzərdən perespekt v olub olmamasının b ld rməs vək l n hüquq
(göstər c ) deyəcəm. Vək llər n sayının son b l k, peşəkarlıq və təcrübəs nə söykən r.
llər artması və bu sahəyə gənc
hüquqşünasların qəbul olunması, bu sahədə Red.: Hal-hazırda Cov d-19 mövzusu hər kəsə çət nl k yaradır bəs
özlər n n gələcəklər n n görməs AR Vək llər s z n hüquq f rmada gedən şlərə pandem ya necə təs r eləd və
Kolleg yası rəhbərl y n n gördüyü uğurlu bununla əlaqədar nə cür problemlər həll eləmək zorunda qaldınız?
ş n nət cəs d r. Bu sahən n nk şafının ən R.S.:Cov d-19 bütün dünyada cəryan edən b r proses olaraq, dünya
uğurlu nd katoru hesab ed rəm. qt sad yyatına və b znes müh t nə mənf təs rs z ötüşmür.
B z m ş rkət n əməkdaşları məsafəl ş rej m ndə

fəal yyət m z davam ed blər. Ş rkət m z n fəal yyət nə
böyük təs r olmasa da, amma müştər m zlər n müəyyən
çət nl klər oldu. B z ş rkət olaraq bu dövrdə yen
şləmə vərd şlər əldə etd k. Məsafəl şləmə,
müştər lər n sorğularına bu həssas dövrdə daha çev k
cavablandırılması və müəyyən əlavə xərclərə qənaət
etməy m z k m vərd şlər n əldə olunması s tuas ya
uyğun tez adaptas ya olmağımıza köməkl k etd .
Red.:Hansı hallarda s zə mürac ət olunan şdən

mt na etm s n z?
R.S.:Mən bu məsələyə fərql yanaşıram. Vək l peşəs
müəyyən mənada hək ml yə bənzəy r. Hək m xəstən
müal cə etməl olduğu k m vək l stən lən vətəndaşın
hüquqlarını qanun çərç vəs ndə müdaf ə etmək
borcudur. Amma müştər lə mürac ət olunan məsələdə
müxtəl f səbəblərdən razılaşmadığım şlər də olub. Bu
normal b r haldır.
Red.:Vək l axtarışına çıxanda lk gündən bər nələrə

d qqət yet rmək lazımdır k yaxşını p s ndən ayıra
b ləsən?
R.S.:Bu subyekt v məsələd r. Burda müştər n n öz
seç m və lk n formalaşdığı namdan asılıdır. Adətən
vəkl llər barəs ndə məlumatı telev z ya kanalları, sos al
şəbəkələr və yaxud ən klass k var ant k m nsə
tövs yyəs lə mürac ət ed rlər. Burda vah d b r formula
məsləhət görmək mkansızdır.
Red.: Artıq müsah bəm z n sonuna çatdıq, b r daha

təşəkkürlər!
R.S.: Sağolun, mən m üçün də xoş oldu .
Zorakılığın hər b r formasına YOX deyək!
BDU hüquq fakültəs tələbəs Aytac Aslanova
ə şət zorakılığı bütün dünyada gen ş yayılmış problemlərdən b r d r.
Demək olar k , Azərbaycanda əksər a lələrdə bu aktual problem
özünü müxtəl f formalarda büruzə ver r. Mə şət zorakılığına hər k
c ns n nümayəndəs məruz qala b lər. Əksər hallarda sə mə şət
zorakılığının qurbanları qadınlar və uşaqlar olur. Aparılan b r çox
araşdırmalar nət cəs ndə məlum olmuşdur k , hər 3 qadından b r nə
vaxtsa zorakılığa məruz qalmışdır,hər 3 dəq qədən b r ən az b r
qadın öldürülür .Dünyada hər 5 qadından b r ömrü boyu seksual
zorakılığın və ona cəhd n qurbanı olur .Hər l dünyada 3-4 m lyon
qadın öz həyat yoldaşları tərəf ndən döyülür.
Mə şət zorakılığının 95% qurbanı
qadınlar olur və had sələr n 80%
k ş lər tərəf ndən törəd l r .Belə k ,
dünyada 3,5 m lyon nsan bu
problem n ş kayətç s d r. Lak n bunu
da qeyd ed m k , bütün hallarda
qadınlara qarşı zorakılıq nsan
hüquqlarının və qadınların əsas
azadlıqlarının kobud surətdə
pozulmasıdır. Mə şət zorakılığının
qarşısını almaq üçün nə k m
tədb rlər görülməl d r və bunun həll
k mlərdən asılıdır? Bu k m sualların
ətraflı zahı üçün lk növbədə mə şət
zorakılığının nə olduğuna , yaranma
səbəblər nə aydınlıq gət rəcəm.
Məişət zorakılığı nədir?
Mə şət zorakılığı ded kdə beynəlxalq

term n k m a lədax l zorakılıq başa
düşülür. A lədax l zorakılıq həm
a lədə,həm də cəm yyətdə müşah də
və əsaslandırma yolu lə öyrən lm ş
davranışdır.Bunun səbəb nə
genet ka,nə də xəstəl klə bağlı
dey ld r. Təcrübə nət cəs ndə
alındığına görə təkrar olunur.Demək
olar k ,b r a lə üzvü d gər n
nəzarətdə saxlamaq stəy r.Zorakılıq
sadəcə fzk şək ldə dey l,
ps xoloj , qt sad və c ns cəhətdən
ola b lər.
Mə şət zəm n ndə f z k zorakılıq - b r şəxs n d gər nə qəsdən f z k təzy q göstərməs ,sağlamlığına zərər
vurması, şgəncə verməs ,azadlıq hüququnun məhdudlaşdırılmasıdır. Ps xoloj zorakılıqda şəxs özünü öldürmə
hədd nə çatdırıla bılər. İqt sad zorakılıq- ev mal yyələşd rən b r nəfər n hegomon qüvvəyə çevr lməs d r. B r şəxs n
d gər n onun radəs əleyh nə seksual xarakterl hərəkətlərə məcbur etməs sə mə şət zəm n ndə c ns zorakılıq
sayılır.Mə şət zorakılığı problem n n beynəlxalq hüquqda aktuallaşması dövlətlər n hüquq s stemlər nə də təs r n
göstər r. İsland ya, Norveç, F nland ya ,Eston ya ,habelə Rus ya. Moldova,Belarus və s. ölkələrdə mə şət zorakılığı lə
bağlı qanunlar qəbul ed lm şd r.BMT-n n məlumatlarına əsasən 20-c əsr n sonunda təxm nən 35 ölkədə mə şət
zorakılığını qadağan edən qanunlar mövcud d .
Dünya ölkələr ndə qəbul ed lən qanunlar mə şət zorakılığının azaldılmasına yönəlm ş tədb rlərdənd r k , Azərbaycan
Respubl kası əraz s ndə də zorakılığın bu və ya müxtəl f formalarına qarşı qanunların qəbul olunması təqd rəlay q
addımlardan hesab olunur.Bu cür qanunlardan b r olan “Mə şət zorakılığının qarşısının alınması haqqında” qanuna
əsasən mə şət zorakılığı ded kdə, yaxın qohumluq münas bətlər ndən , b rgə və ya əvvəllər b rgə yaşamaqdan su -
st fadə etməklə, b r şəxs n d gər nə qəsdən f z k və ya mənəv zərər vurması başa düşülür.
Zorakılıq tək f z k güc tətb q etməklə (məsələn , döyməklə) dey l, həmç n n ( məsələn, süyüş,
təhq r,hədəqorxu.şantajla ) hərəkəts zl klə ( məsələn, şə getməyə cazə verməməklə ,xəstə a lə üzvünü hək mə
aparmaqdan qəsdən mt na etməklə) ed l r. Mə şət zorakılığına ver lən bu anlayış özlüyündə zorakılığın b r çox
s tuas yasının, müxtəl f formalarının təzahürünü əks etm şd r. Azərbaycan Respubl kası əraz s ndə 2019-cu l üçün
qeydə alınmış stat st ka b r daha göstər r k , hələ də mə şət zorakılığı hallarının sayı az dey l və mə şət zorakılığı
qurbanı olan şəxslər n olması narahated c haldır. Dövlət Stat st ka Kom təs ndən ver lən məlumata görə , mə şət
zorakılığı nət cəs ndə baş verm ş c nayətlər n 3,6 % qəsdən adam öldürmə,2,3% adam öldürməyə cəhd ,2,2% qəsdən
sağlamlığa ağır zərər vurma,9% qəsdən sağlamlığa az ağır zərər vurma ,0,8%əzab vermə,2% sə d gər c nayətlərə
a dd r.2019-cu ldə ən azı 1038 qadın mə şət zorakılığının qurbanı olub.2020c - l n mart-sentyabr aylarında sə
qadınlara qarşı 679 c nayət faktı qeydə alınmışdır. Qeyd olunan rəqəmlər ölkə əraz s ndə zorakılıq hallarının bu və
ya d gər formasının heç də az olmadığını göstər r . Zorakılıq hallarının artması cəm yyət n müxtəl f sferalarının
stər ps xoloj , stər f z k , o cümlədən baş verə b ləcək hər b r halda zərər görməs nə səbəb olan b r am l k m
qarşısı hökmən alınmalı b r vəz yyətd r. İstərd m mövzuma qadınlara qarşı mə şət zorakığının səbəblər ,nət cələr
haqda f k rlər mlə davam ed m.A lə münas bətlər ndə namusun qorunması daha çox müsəlman d n n n üstünlük
təşk l etd y ölkələrdə zorakılığın səbəb k m üzə çıxır. Türk yə,Pak stan,Azərbaycan və s. ölkələrdə namus nam nə
qət llər mövcuddur. Əsas qurbanlar qadınlardır. K ş lər arvadlarının,qızlarının ,bacılarının ,bəzən də analarının
şər ətdə qadınlar üçün nəzərdə tutulmuş əxlaq normalarını pozduqlarını güman etd klər halda namuslarını
qorumaq üçün c nayət törəd rlər.Əksər hallarda qısqanclıq zəm n ndə yaranan c nayətlər eht mal xarakterl
şübhələrə əsaslanır.XXI əsr n aktual problem olaraq qalan mə şət zorakılığının acı nət cələrə səbəb olduğu aydın
məsələd r,lak n qabaqlayıcı tədb rlər n mövcudluğu məsələn n həll yollarının olması lə bağlı müsbət b r hal olaraq
q ymətlənd r lə b lər.
Mə şət zorakılığı lə bağlı qabaqlayıcı tədb rlər mə şət
zorakılığının qarşısının alınmasına , a lələrdə normal
münas bətlər n
yaradılmasına ,mə şət zorakılığı hallarının və ondan
yaranan mənf hüquq
,t bb , və sos al nət cələr n aradan qaldırılmasına yönəl r.
Mə şət zorakılığı lə bağlı qabaqlayıcı tədb rlər
aşağıdakılardan barətd r:
-mə şət zorakılığı əleyh nə maar flənd rmə ş n n
aparılması ;
-mə şət zorakılığının qarşısının alınması
üsullarının zah ed lməs ;
-əhal arasında yüksək mədən yyətə və qarşılıqlı
hörmətə əsaslanan a lə münas bətlər n n təbl ğ ed lməs ;
-mə şət zorakılığı törətm ş şəxslər n prof lakt k
qeyd yyata götürülməs və həm n şəxslərlə
tərb yəv -qabaqlayıcı ş n aparılması;
-mə şət zorakılığına görə qanunver c l kdə müəyyən
olunmuş məsul yyət n zah ed lməs ;
-mə şət zorakılığı törətm ş şəxslərə belə halların
təkrarlanmaması barədə xəbərdarlıq ed lməs ;
-mə şət zorakılığı lə bağlı sorğuların keç r lməs
və s.
Mə şət münas bətlər ndə baş verən zorakılıq halları
hər b r nsanı narahat etməl d r. Bundan hər b r
cəm yyət n gələcəy asılıdır.
Məhz bu səbəbdən mə şət zorakılığının qarşısının
alınması nsanların təhlükəs zl y n n
təm n olunmasında böyük əhəm yyət kəsb ed r.
Qadınlara qarşı ed lən zorakılıq tək
zər f c ns n nümayəndələr n n problem olmamalıdır.
Cəm yyət b lməl d r k , mə şət
zorakılığı vətəndaş cəm yyət n n əsaslarına c dd zərbə
vurur. Unutmayaq,
zorakılığın c ns ,yaşı yoxdur.Bu problem aradan
qaldırmaq , cəm yyət n əsaslı
nk şafını təm n etmək elə cəm yyət nümayəndələr n n
vəz fəs olmalıdır.
Zorakılığın hər b r formasına YOX deyək!

Yanvar 2021

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yanvar 2021

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

İnjur a

No.07| January 2021 hüquqla bağlı hər şey

Jurnalın əhatə etd y hüquq sahələr :

Redaktorlar kolleg yası

Məqalə: "Internette çocukları bekleyen Məqalə: "Bilişim suçları" /Avukat Begüm 29

Məqalə: "Determizm və cinayət 34

Emil Qurbanov ilə müsahibə 40 Ercan Akyiğit ilə müsahibə 67

Alessandro Bavaro ilə müsahibə 70

Alessio Savarese ilə müsahibə 49 Muzaffer Tazegül ilə müsahibə 77

Məqalə: "Bireyin İdare Karşısında Məqalə: "Cinayət işlərinin

Məqalə: "Şiddetin hər formasına YOX

Steeven Vinueza ilə müsahibə 63

Red.:Bəs k mlər şs z sayılırdı və ya sayılmırdı? Cavabın davamı:

10 fevral 2017-c l tar xl Sərəncam sə hüquq s stem ndə

Qanunver c l klə yanaşı cəza- cra s yasət , c nayət

Red.:Merhabalar efend m, tekl f m z kabul Red.:Mezun olduğunuzda kend of s n z m

Red.:Türk ye’de nasıl avukat olunur?

Red.: Ceza Hukukunda son günlerde uygulanan

Red.: Son olarak ekleyeceğ n z b r husus var mıdır?

Red.:Röportaj tekl f m z kabul etd ğ n z çn

Onlara seç b-seç lmək hüququ, tt faq və

Vək l növbədə bütövlükdə cəm yyət n, həmç n n,

Braz lyalı vək l

Red.:Portuqal yada vək ll k nə deməkd r? Ed.:What does advocacy mean n Portugal?

B l ş m suçlarını d ğer suçlardan ayıran temel bazı farklılıklar bulunmaktadır. Bu

Sonuç olarak, ülkeler n b lg toplumuna geç ş sürec çer s nde b l ş m

III. Determ n zm və nsan

Şempanzelər insanabənzər meymunlar arasında ən vəhşi meymunlardır. Qruplarının strukturu

C. Şəraitin cinayət üzərində təsiri

Determinizm və cinayət hüququnun əlaqəsinə baxanda sosial-iqtisadi vəziyyətin cinayətə təsirinə

1. “Oedipus”. 2020. Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/topic/Oedipus-

2. Hoefer, Carl, "Causal Determinism", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring

6. Sousa C., Casanova C. “Are great apes aggressive? A cross-species comparison”.

8. World Bank, https://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS?locations=BR

10. World Bank, https://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS?locations=CH

Red.:Em l bəy, s z eyn zamanda vek ltap.az

Vək llər Kolleg yasının üzvü Anar

KM- n bu yöndə lk əhəm yyətl qərarı k m

KM- n “Azərbaycan Respubl kası Mülk

Beləl klə, öhdəl y n cra ed lməməs və ya lazımınca cra

Ist fadə ed lm ş ədəb yyat:

Dr. Zehra KARAKUŞ IŞIK

Red.: Salamlayırıq s z , Sev nc xanım , Red.:Hal hazırda hüququn hansı sahəs lə

Red.: B r çox mütəxəss slər hüquq məsləhət n

Red.:Müsah bəm z n sonuna gəld k, şt rakınız üçün təşəkkür ed r k!

Red.:B r Hukuk Öğrenc s kend n nasıl

urada məqalən n əsas məğz ondan barətd r k , kr ptovalyutalardan b r və

Red.:Kurucusu olduğunuz “TAZEGÜL Hukuk ve

Red.:Son olarak, Hukuk Fakültes Öğrenc ler ne

Red.:Röportajımızın sonuna geld k Muzaffer Bey.

B z m ş rkət n əməkdaşları məsafəl ş rej m ndə

Red.:Hansı hallarda s zə mürac ət olunan şdən

Red.:Vək l axtarışına çıxanda lk gündən bər nələrə

Red.: Artıq müsah bəm z n sonuna çatdıq, b r daha

Məişət zorakılığı nədir?

Mə şət zorakılığı ded kdə beynəlxalq

You might also like