T.C.

MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI

KĠMYA TEKNOLOJĠSĠ

KOROZYON VE KATODĠK KORUMA

524KI0110

Ankara, 2011
 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve
Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak
öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıĢ bireysel öğrenme
materyalidir.
 Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiĢtir.
 PARA ĠLE SATILMAZ.
 ĠÇĠNDEKĠLER

AÇIKLAMALAR .................................................................................................................... ii
GĠRĠġ ....................................................................................................................................... 1
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1 .................................................................................................... 4
1. KOROZYON DAĞILIMI .................................................................................................... 4
1.1. Korozyon....................................................................................................................... 4
1.1.1. Korozyonun OluĢma Nedeni ................................................................................. 5
1.1.2 Korozyon Reaksiyonları ......................................................................................... 5
1.1.3. Korozyona Etki Eden Faktörler ............................................................................. 6
1.1.4. Korozyon Tipleri ................................................................................................... 7
1.2. Atmosferik Korozyon ................................................................................................. 11
1.2.1. Atmosferik Korozyonun Nedenleri ..................................................................... 12
1.2.2. Atmosferin Korozyon Açısından Sınıflandırılması ............................................. 14
1.2.3. Atmosferik Korozyonun Elektrokimyasal Mekanizması..................................... 15
1.2.4. Atmosferik Korozyondan Korunma .................................................................... 17
1.3. Elektrolitik Korozyon ................................................................................................. 18
1.3.1. Korozyonun Elektrokimyasal Mekanizması ........................................................ 20
1.4. Korozyondan Korunma Teknikleri ............................................................................. 21
UYGULAMA FAALĠYETĠ .............................................................................................. 22
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME .................................................................................... 28
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–2 .................................................................................................. 30
2. KATODĠK KORUMA ....................................................................................................... 30
2.1. Katodik Korumanın Esasları ....................................................................................... 30
2.2. Katodik Korumaya GiriĢ ............................................................................................. 32
2.2.1. Galvanik Katodik Koruma ................................................................................... 33
2.3. DıĢ Akım Kaynaklı Katodik Koruma Sistemi ............................................................ 38
2.4. Sistemlerin KarĢılaĢtırılması ....................................................................................... 42
2.5. Yer Altı Tanklarında Katodik Koruma ....................................................................... 43
UYGULAMA FAALĠYETĠ .............................................................................................. 44
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME .................................................................................... 49
MODÜL DEĞERLENDĠRME .............................................................................................. 51
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 53
KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 54

i
 AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD 524KI0110
ALAN Kimya Teknolojisi
DAL Petrol- Petrokimya, Petrol- Rafineri
MODÜL Korozyon ve Katodik Koruma
Bu modül, metalleri elektro kimyasal etkenlerden ve
MODÜLÜN TANIMI metalleri katodik olarak koruyabilme ile ilgili bilgilerin
verildiği öğrenme materyalidir.
SÜRE 40 / 32
ÖN KOġUL
YETERLĠLĠK Metalleri korozyondan korumak

Genel Amaç
Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında, korozyonu katodik
yöntemle koruyabileceksiniz.
MODÜLÜN AMACI
Amaçlar
1. Metalleri elektrokimyasal etkenlerden koruyabileceksiniz.
2. Metalleri katodik olarak koruyabileceksiniz.

Ortam:Sınıf, atölye, laboratuvar, iĢletme, kütüphane, bilgi

teknolojileri ortamı (internet) vb. kendi kendinize veya grupla
çalıĢabileceğiniz tüm ortamlar
EĞĠTĠM ÖĞRETĠM
ORTAMLARI VE Donanım: Sınıf, bölüm kitaplığı, VCD, DVD, projeksiyon,
DONANIMLARI bilgisayar ve donanımları, Al2(SO4)3, ZnSO4, Al ve Zn
levhalar, zımpara, beher, KCl çözeltisi, voltmetre, maĢa,
hassas terazi, bek, beher, demir metal, terazi

Modülün içinde yer alan, her faaliyetten sonra verilen ölçme

araçları ile kazandığınız bilgileri ölçerek kendi kendinizi
değerlendireceksiniz.
ÖLÇME VE
Öğretmen, modülün sonunda, ölçme aracı (test, çoktan
DEĞERLENDĠRME
seçmeli, doğru-yanlıĢ vb.) kullanarak modül uygulamaları ile
kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir.

ii
 GĠRĠġ
GĠRĠġ
Sevgili Öğrenci,

Ġhtiyaçlarımızın büyük bir bölümünü metal ve alaĢımlar karĢılamaktadır. Metal ve

alaĢımları üretmek için büyük enerjiler harcanmaktadır. Korozyondan korunması, metal ve
alaĢımların ömrünü uzatır. Bu Ģekilde sektörde harcanan enerji azalır. Bu da ülke
ekonomisine katkı sağlamaktır.

Korozyon mekanizması ve katodik koruma konusunda, özellikle yetiĢmiĢ iĢ gücünün

daha deneyimli ve bilinçli hareket etmesi gerekir. Bu modülde öncelikle korozyon hakkında
genel bilgiler, korozyon tipleri ve korozyondan katodik korunma metodu açıklanmıĢtır.

Bu modülü baĢarıyla bitirdiğinizde metal ve alaĢımlarda korozyonun oluĢumu ve

metal sistemlerin korozyondan korunmasını çok daha iyi anlayabileceksiniz.

1
2
3
 ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1
AMAÇ

Gerekli ortam sağlandığında tekniğine uygun olarak metalleri elektrokimyasal

etkenlerden korumayı öğrenebileceksiniz.

ARAġTIRMA

 Proseste korozyonun dıĢında yıpranma ve arıza nedenlerini araĢtırınız.

 Korozyonun temizlenmesinde proseste kullanılan kimyasalları araĢtırınız.

1. KOROZYON DAĞILIMI
1.1. Korozyon
Korozyon, en genel anlamda malzemelerin çevre etkisiyle bozularak kullanılmaz hâle
gelmesidir. Ancak bu terim daha çok metallerin çevresiyle tepkimeye girerek metalik
özelliklerini kaybetmesi olayını ifade etmek için kullanılmaktadır.

Korozyon ülke ekonomisi için çok önemlidir. Her yıl, yıllık çelik üretiminin dörtte biri
kadar bir kayba sebep olmaktadır. Kentlerin havası, yağmur suları (sülfürik asit ya da nitrik
asit izleri) ve deniz suyu korozyonun baĢlıca etkenleridir.

Korozyonun en fazla görüldüğü malzeme türü, elektrokimyasal reaksiyonlara

eğilimlerinin yüksek olmasından dolayı metallerdir. Metallerin korozyonunda oksijenin yanı
sıra birçok yan etken de mevcuttur. Örneğin alüminyum, oksijene ilgisinin iyi olmasından
dolayı korozyon direnci yüksek bir malzeme hâlini alır. Alüminyumun dıĢ yüzeyi çok hızlı
oksitlenir ve yüzey tamamen oksitlendikten sonra oksitlenme durur ve daha alt yüzeylerin
oksitlenmesi engellenir. Yani yüzey oksitlenmeye karĢı alüminyum oksitle (Al2O3)
kaplanmıĢ olur.

Halk arasında demirin korozyonuna paslanma denir. Pas, Fe(OH)2 formüllü bir
korozyon ürünüdür.

Resim 1.1: Metal yüzeyinde farklı korozyon türleri

4
 Metallerin korozyonları içerisinde en önemli ve tehlikeli boyutta olanı, demirin
korozyonudur. Üretim kolaylığı ve düĢük maliyet birçok yerde çelik ve demir kullanımını
yaygınlaĢtırmıĢtır. Özellikle boru hatları ve tankların metal yüzeyleri, korozyona karĢı
koruma amaçlı kaplanmaktadır. Ancak bu metalin herhangi bir noktasında oluĢabilecek
muhtemel tahribat neticesinde belli noktadan baĢlayarak çok hızlı Ģekilde korozyon
mekanizması çalıĢmaya baĢlar.

1.1.1. Korozyonun OluĢma Nedeni

Bütün metaller, tabiatta bulundukları mineral hâline dönüĢme eğilimindedir. Tabiatta

bulunan mineraller, söz konusu metalin en düĢük enerji taĢıyan bileĢiği, yani en kararlı
hâlidir. Bu mineraller, özel metalürjik metotlarla ve enerji harcanarak metal hâline getirilir.
Ancak metallerin çoğu element hâlinde kararlı değildir. Uygun bir ortam bulması hâlinde
üzerinde taĢıdığı enerjiyi geri vererek kendiliğinden doğada bulunduğu eski bileĢik hâline
dönmeye çalıĢır. Böylece korozyon reaksiyonlarında daima bir serbest enerji azalması söz
konusu olur. Metallerin korozyona yatkınlığı doğrudan bu serbest enerji değiĢimine bağlıdır.

Örneğin, demirin tabiatta en çok rastlanan minerali, hematit(Fe2O3)tir. Bu metal

yüksek fırında kok kömürü ile indirgenerek metalik demir elde edilir. 1 ton pik demiri için 1
ton kok kömürü harcanır. Elde edilen demir, sulu çözeltiler içinde veya rutubetli atmosferde
kolaylıkla korozyona uğrayarak pas denilen korozyon ürünlerini oluĢturur. Böylece metal
almıĢ olduğu enerjiyi geri vererek doğadaki hâline dönmüĢ olur.

1.1.2 Korozyon Reaksiyonları

Korozyon sırasında anodik (elektron veren-yükseltgenme) reaksiyonlar ile katodik

(elektron alan-indirgenme) reaksiyonları birlikte oluĢur. Demir metalinin bulunduğu
ortamdaki anodik ve katodik reaksiyonlar aĢağıdaki gibidir:

 Anodik reaksiyon: Metalik iletkenden iyonik iletkene olan pozitif yük transferini
gerçekleĢtiren elektron reaksiyonudur. Anodik reaksiyon daima bir oksitlenme
reaksiyonudur.
Örneğin, Me → Me+ + e-
 Katodik reaksiyon: Metalden elektrolite negatif yükün transfer olduğu elektrot
reaksiyonudur. Katodik reaksiyon daima indirgenme reaksiyonudur.

 Elektrot reaksiyonu: Elektrolit ve metal ara yüzeyinde yük transferine neden olan
kimyasal reaksiyondur.

Anodik reaksiyon: Fe0 → Fe+2 + 2e – (iyonlaĢma)

Katodik reaksiyon: ½ O2 + H2O + 2e – → 2(OH) –

2H+ + 2e → H2 (asitli ortamda)

Toplam reaksiyon: Fe0 + ½ O2 + H2O → Fe(OH)2 (Pas)

5
 Elektron

1. Çözülme

3. GeçiĢ

2. Azalma

ġekil 1.1: Korozyon reaksiyonunun oluĢumu

1.1.3. Korozyona Etki Eden Faktörler

 Ortamın etkisi: Metallerin korozyona uğrama hızı büyük ölçüde bulunduğu ortamla
ilgilidir. Ortamdaki nem miktarı, asitlik–baziklik durumu, havanın, oksijeninin
veya suyun ortam tarafından geçirilebilme yeteneği, kaçak akımlar ve çeĢitli
bakteriler korozyonu baĢlatıcı ve hızlandırıcı etken olarak karĢımıza çıkar.

 Sıcaklığın etkisi: Ortam sıcaklığının artması iyon hareketini artırarak korozyon

hızını artırır. Ortam sıcaklığı -50 ile +50 0C arasında değiĢen toprak 0 0C
derecede donar ve iyon hareket hızı minimuma düĢer. Sıcaklığın artmasının
oksijen konsantrasyonunu düĢürücü etkisi de vardır. Ancak bu etki iyon
hareketinin artmasından kaynaklanan reaksiyonların yanında oldukça zayıf
kalmaktadır.

 Malzeme seçimini etkisi: Korozyona sebep olan etkenlerden biri de birbiriyle

potansiyel farkı bulunan metallerin bir arada kullanılmasıdır. Bu durum
korozyonu baĢlatıcı ve hızlandırıcı bir etkendir. Örneğin, çok düĢülen bir hata
olarak çelik sacdan yapılan panoların üzerine konulan paslanmaz çelik cıvata ve
contalar bulundukları bölgede galvanik korozyona sebep olmaktadır. Bu tip
durumlarda ana yüzeye cıvatalar ya da contalar plastik ile izole edilmelidir.

 Taneler arası özellik farkları: Metallerin tane boyutları arasındaki farklar ve iki
tanedeki farklı konsantrasyonlar neticesinde iki tanenin sınırı, korozyon
baĢlangıcı için uygun bir ortam oluĢturur. Çok düĢülen bir hata olarak

6
 paslanmaz çelik malzemelerden imal edilen tanklar ve benzeri yapılardaki
kaynak bölgeleri üretici tarafından hiç beklemediği hâlde korozyona
uğratmaktır. Bu korozyonun önüne geçmenin yolu ya elektrotlu kaynak
kullanmak ya da önleyici olarak galvanik anotlu katodik koruma sistemi
uygulamaktır.
 Sistem dizaynı: Korozif malzemelerin depolandığı sistemlerde korozif ortamın (su
vb.) birikmesini önlemeye yönelik tasarımlar uygulanmalıdır. Ayrıca arasında
sıvı birikintisine neden olabilecek çok ince aralıklardan kaçınılmadır.

 Sistemin bulunduğu ortamın oksijen konsantrasyonu: Aynı tip toprak içerisinde

çözünmüĢ hava konsantrasyonu her yerde aynı olmayabilir. Farklı havalandırma
koĢullarındaki sistemlerde yan yana duran sistem bir bölgede anot iken hemen
yanındaki bölgede katot görevi görerek elektrokimyasal korozyona sebep
olabilir.

 Zemin elektriksel özgül direncinin etkisi: DüĢük elektriksel özgül dirençli

bölgelerde iletkenliğin yüksek olması iyonik ortamın daha aktif olmasına sebep
olmaktadır. Bundan dolayı korozyon mekanizması daha hızlı geliĢir.

1.1.4. Korozyon Tipleri

 Homojen (uniform) korozyon

Metal yüzeyinde eĢ değer Ģiddette oluĢan korozyon türüdür. Korozyon sonucu metal
kalınlığı her noktada aynı miktarda azalır. Atmosfer ortamında ve herhangi bir dıĢ etkenden
etkilenmeyen, tamamı aynı cins malzemeden üretilmiĢ olan metaller homojen korozyona
uğrar.

 Galvanik korozyon

Farklı potansiyele sahip iki malzemenin bir arada kullanılmasından ya da zemin

yapısının farklılığından kaynaklanan korozyon cinsidir. Farklı malzeme kullanımından
kaynaklanan korozyon, farklı potansiyelde iki metal birbiriyle temas hâlinde iken aralarında
bir galvanik pil oluĢturur ve aktif olan metal anot, soy metal ise katot görevi görerek aktif
metalde korozyona sebep olur. Örneğin, bakır ile çeliğin temas etmesi durumunda bakırdan
dolayı çelik korozyonuna uğrayacaktır.

Özetle bir elektrolit içine daldırılmıĢ iki farklı metalin birbiri ile teması hâlinde daha
elektronegatif olan metal yüzeyinde meydana gelen korozyon olayıdır.

 Elektrolit: Elektrik akımını ileten iyonları içeren çözelti veya rutubetli

malzemelerdir.

7
 Resim 1.2: Farklı metallerin oluĢturduğu korozyon (galvanik korozyon)

Galvanik Çift Korozyona Uğrayan Metal

Çelik ve bakır yüzey Çelik
Çelik ve alüminyum Alüminyum
Çelik ve kurĢun Çelik
Yeni ve eski boru Yeni boru
Tablo 1.1: Çok karĢılaĢılan galvanik hücreler

 Galvanik anot (Kurbanlık anot)

Galvanik anot, bir yapıyı katodik olarak korumak üzere kullanılan ve bulunduğu
ortamda pozitif iyon hâlinde çözünerek akım üretimini sağlayan elektrottur. Korozyona
uğramakta olan bir metale kendinden daha aktif olan bir metal (galvanik anot) bağlanacak
olursa bu durumda katot reaksiyonu için gerekli olan elektronlar galvanik anot olarak
bağlanan metalin kendiliğinden yürüyen yükseltgenme reaksiyonu ile sağlanır. Böylece
korunan metal yüzeyindeki bütün anodik reaksiyonlar tam olarak durur. Galvanik anotlu
katodik koruma da bu temel ilkeye dayanır.

Bir çelik boru hattını galvanik anotlarla katodik olarak korumak için boru hattına
kendinden daha aktif bir metal (magnezyum anot vb.) bağlanır. Böylece oluĢan galvanik
pilde magnezyum anot, çelik boruda katot olur. Anotta magnezyum çözünerek elektron açığa
çıkarır. Bu elektronlar, katodik reaksiyon elektron ihtiyacını karĢılar. Sistemin kendiliğinden
çalıĢabilmesi için anot ve katot arasında devre direncini yenebilecek kadar bir potansiyel
farkın olması gerekir.
 Galvanik anot çeĢitleri
o Magnezyum anot
o Çinko anot
o Alüminyum anot
Olmak üzere üç çeĢit galvanik anot vardır.

 Çatlak korozyonu

Metal yüzeyinde bulunan bir çatlak içinde veya dar bir aralıkta oluĢan korozyon
çeĢididir. Bu korozyonun temel nedeni, çatlak içi ile çevre elektrolit arasında oksijen

8
konsantrasyonu veya metal iyonu konsantrasyonunun farklı oluĢudur. Çatlağın dıĢ kısımları
katot olacağından bu bölgede korozyon görülmez.

Resim 1.3: Metalde çatlak korozyonun oluĢumu ve çatlak

 Oyuklanma korozyonu

Korozyonun çok dar bölgeler üzerinde yoğunlaĢması sonucu derin ve dar oyuklar
Ģeklinde meydana gelen korozyona oyuklanma korozyonu denir. Bu çukurların derinliği,
yaklaĢık olarak çapı büyüklüğündedir. Çukurların ağız bölgeleri genellikle korozyon ürünleri
ile doludur. Metal yüzeyinde karıncalanma görünümünde, tehlikeli bir bölgesel hasardır.

 TabaklaĢma korozyonu

Taneler arası korozyon, ektrüzyon veya hadde yüzeyine paralel olarak gerçekleĢirse
buna tabakalaĢma korozyonu denir. Alüminyum ve alaĢımlarında görülen bu tür korozyonda
hasar, haddeleme yönünde uzamıĢ tane sınırından meydana gelir. Korozyona uğramıĢ metal
tabakalar birbirinden ayrılır ve oluĢan korozyon ürünleri malzemenin tabakalar hâlinde
birbirinden ayrılmasına sebep olur.

 Seçimli korozyon
Bir alaĢım içinde bulunan metallerden birinin diğerinden önce korozyona uğramıĢ
hâlidir. %70 Cu + % 30 Zn’den oluĢan pirinç içinde bulunan Zn kolayca korozyona
uğrayabilir. Korozyon sonucu alaĢım yüzeyinde Zn konsantrasyonu azalır ve normal sarı
renk, bakır kırmızısına dönüĢür. Çok sık rastlanan bu seçimli korozyon olayına çinko
azalması adı verilir.

 Erozyon korozyonu

Resim 1.4: Borunun dıĢ ve iç görünümü ile erozyon korozyonu

9
 Özellikle boru sistemlerinde ve limanlarda çok rastlanan bu tür korozyonda metal ile
korozif ortam arasındaki bağıl hareket nedeniyle metalin aĢınma hızı artar. Metal yüzeyinde
delikler, oluklar ve hendekler oluĢur. Su içinde hareket hâlindeki birçok yapıda kendini
gösterir. Ortamda katı parçacıkların varlığı korozyon hızını daha da artırır.

 Kaçak akım korozyonu

Toprak zemin içerisinde tren, tramvay ve metro gibi raylı taĢıtların kaçak akımı yer
altı borularında çok Ģiddetli ve hızlı korozyona sebep olur. Hattın her noktasında toprağa
doğru bir akım oluĢur. Metal, Faraday Kanunu’na göre korozyona uğrar. Bilhassa raylı
taĢıttan yayılan kaçak akım negatif kutbun raya bağlandığı nokta civarında borudan tekrar
raya döner ve korozyon riskini oluĢturur.

 Kaplama bozukluğu korozyonu

Kaplama yapılmıĢ bir metalin potansiyeli ile kaplamasız metalin potansiyeli

birbirinden farklıdır. ĠĢçilik hataları nedeniyle kaplamanın bazı bölgelerinin bozulması veya
delinmesi hâlinde bu bölgeler anot olacaktır ve korozyona uğrayacaktır. Bu tip korozyon,
metal yüzeyinde çok küçük bölgelerde yoğunlaĢan bir korozyondur.

Resim 1.5: Kaplama bozukluğunun neden olduğu korozyon

 Gerilim korozyonu

Çekme gerilmesine maruz ve saldırgan bir ortamda bulunan korozyona duyarlı

malzemelerden ortaya çıkar. Çekme gerilmesine dik bölgesel çatlakların oluĢumu ile
malzeme hasara uğrar.

Resim 1.6: Çatlak korozyonunun görünümü

10
  Kavitasyon korozyonu

Kavitasyon korozyonu hızlı akan sıvıların malzeme yüzeyine yakın bölümlerinde

oluĢan alçak basınç kabarcıklarının büyümesi ve patlaması ile meydana gelir. OluĢan Ģok
dalgalar, yüzeye çarparak malzeme yüzeyini örten tabakayı tahrip eder. Açığa çıkan metal
çözünerek korozyona uğrar. Bu tür korozyona uğrayan yüzeylerin görünümü kaba ve
deliklidir, oyuklar sıktır. Yüzeyde petek görünümü oluĢur.

Resim 1.7: Kavitasyon korozyonunun görünümü

 Aralık korozyonu

Perçin, cıvata, conta gibi altı örtülü yüzeylerde ve aralıklarda meydana gelen önemli
bir korozyondur. Bu tür korozyonunun meydana gelmesi için aralık, çözeltinin girebileceği
kadar geniĢ, aynı zamanda çözeltinin çıkamayacağı kadar dar olmalıdır. Aralık içinde
bulunan sözü geçen çözelti doygun olduğu için gerekli oksijen kısa zamanda tükenir.
Böylece aralığın içi ve dıĢı arasında oksijen iyonu konsantrasyonu farkı, aralık korozyonuna
sebep olur.

Resim 1.8: Farklı görünümlerde aralık korozyonları

1.2. Atmosferik Korozyon

Atmosferik korozyon çok sık rastlanan bir korozyon türüdür. Yapılan araĢtırmalar tüm
metalik yapıların yaklaĢık % 80’inin atmosferik etki altında kaldığını göstermiĢtir. Direkler,
köprüler, korkuluklar, demiryolları, depolar, çatı örtüleri, her çeĢit taĢıt araçları vb. birçok
çelik yapı sürekli olarak atmosferin etkisinde kalmaktadır.
11
1.2.1. Atmosferik Korozyonun Nedenleri

Demir ve çelik, atmosfer içinde bulunan oksijen ve rutubetin etkisi ile korozyona
uğrayarak pası oluĢturur. Fiziksel olarak yumuĢak ve geçirgen bir yapıda olan pas, diğer
metallerde olduğu gibi demiri korozyondan koruyucu bir kabuk özelliği göstermez. Aksine,
metal yüzeyinde su buharının yoğunlaĢması ve kükürt oksitlerinin absorbsiyonu için uygun
bir ortam oluĢturur.

Atmosferik korozyon hızı çevresel faktörlere bağlıdır. Bu faktörlerin en önemlileri

Ģunlardır:

 Hava rutubetinin etkisi

Doğal hâlde bulunan temiz atmosfer bileĢiminde su buharı dıĢında korozyon yapacak
baĢka bir bileĢen mevcut değildir. Havadaki su buharı doygun hâlden daha az olduğu zaman
bile korozyona neden olabilir. Sıcaklık arttıkça relatif rutubet (birim hacimdeki hava içinde
bulunan su buharı kütlesinin, aynı sıcaklıkta ve aynı hacimde doygun hava içinde bulunan su
buharı kütlesine oranı) azalır, buna karĢılık sıcaklık azaldıkça relatif rutubet yükselir. Relatif
rutubetin % 100 olduğu sıcaklık, söz konusu havanın çiğlenme noktasıdır. %70’ten yukarı
olması hâlinde gece gündüz sıcaklık farkı nedeniyle metal yüzeyinde yoğunlaĢma sonucu
ince bir sıvı filmi oluĢur. Metal yüzeyinde sıvı filminin oluĢmasına neden olan minimum
relatif rutubete kritik relatif rutubet denir. Rutubetin bu değerden daha düĢük olduğu
zamanlarda metal yüzeyinde sıvı tabakası görünmez. Ancak, çok ince kapiler boĢluklar
içinde sıvı hâlde su bulunabilir. Metal yüzeyinde toz ve kir gibi kapiler özelliği olan katı
tanecikler mevcutsa su buharının yoğunlaĢması daha kolay olur.

 Endüstriyel kirlenmenin etkisi

Atmosferik korozyon açısından en önemli faktör endüstriyel kirlenmedir. BaĢta yanma

olayları olmak üzere endüstriyel iĢlemlerde atmosfere birçok kimyasal gaz, buhar ve katı
tanecikler karıĢır. Bunlardan en yaygın ve etkili olanı kükürt oksitlerdir. Bu oksitler havada
bulunan su buharı ile birleĢerek asitler, amonyak ve klorürle de atmosfer içine karıĢabilir.
Özellikle denize açık atmosferlerde rüzgâr ile taĢınan mikroskobik tuz parçacıkları bulunur.
Bu tuzlar metal yüzeylere çökerek birikinti oluĢturur.

12
 Kirleticiler Yer Konsantrasyon mg/ m3
KıĢ 350
Endüstriyel bölge
Yaz 100
Kükürt dioksit (SO2)
KıĢ 100
Kırsal bölge
Yaz 40
Endüstriyel bölge 4,8
Amonyak
Kırsal bölge 2,1
KıĢ 7,9
Klorür * Endüstriyel iç bölge
Yaz 5,3
(*) YağıĢta ölçülen
KıĢ 57
klorür (mg/L) Kırsal deniz kıyısı
Yaz 18
KıĢ 250
Endüstriyel bölge
Yaz 100
Katı tanecikler
KıĢ 60
Kırsal bölge
Yaz 15
Tablo 1.2: Atmosferik kirleticiler tipik konsantrasyonları

 Sıcaklığın etkisi

Atmosferik korozyon hızı, metal yüzeyinde oluĢan sıvı filminin yüzeyde kalıĢ süresine
bağlı olduğundan korozyonda sıcaklığın büyük etkisi vardır. Sıcaklık düĢük olduğu sürece
metal yüzeyinde kuruma gerçekleĢecek ve korozyon devam edecektir. Bu nedenle atmosferik
korozyon hızı sıcaklığın düĢük olduğu kuzey bölgelerinde, güney bölgelere nazaran daha
fazladır. Bunun dıĢında sürekli değiĢen sıcaklık, metal yüzeyindeki yoğunlaĢmayı
kolaylaĢtıracağı için korozyonu artırıcı olarak rol oynamaktadır.

 YağıĢ ve rüzgârın etkisi

Atmosferik korozyonun yürümesi için mutlaka suya ihtiyaç vardır. Bu nedenle yıllık
yağıĢ miktarı ile korozyon hızı arasında doğrudan bir iliĢki vardır. Ancak yağıĢ miktarı
kadar, sıklığı ve kuruma süresi de önemlidir. Bu nedenle bölgedeki rüzgâr hızı ve yönü de
önemli rol oynamaktadır. Rüzgâr kurumayı çabuklaĢtırdığı gibi yüzeyde toplanan kir ve
tozların sürüklenerek uzaklaĢmasına da neden olur.

13
1.2.2. Atmosferin Korozyon Açısından Sınıflandırılması

 Hafif korozif atmosfer

Hafif kırsal atmosferler bu sınıfa girer. Bu sınıftaki atmosferlerin karakteristik

özellikleri Ģöyledir:

 Yıllık yağıĢ 300 mm’den azdır.

 Relatif rutubet genellikle % 50’den düĢüktür.
 Denizden uzaklık en az 50 km’dir.
 Çevrede endüstriyel kirleticiler mevcut değildir.

 Orta korozif atmosfer

Az miktarda endüstriyel kirlenmenin mevcut olduğu Ģehir atmosferleri bu sınıfa girer.

Bu sınıftaki atmosferlerin karakteristik özellikleri Ģöyledir:

 Yıllık yağıĢ 300 mm – 1000 mm arasındadır.

 Relatif rutubet % 50 – 60 arasındadır.
 Denizden uzaklık en az 15 km’dir.
 Çevrede endüstriyel kirleticiler mevcut değildir.

 Korozif atmosfer

Endüstriyel kirletmenin mevcut olduğu rutubetli atmosferler bu sınıfa girer. Bu sınıfın

karakteristik özellikleri Ģöyledir:

 Yıllık yağıĢ 1000 mm’den fazladır.

 Relatif rutubet % 50 – 80 arasındadır.
 Yüksek oranda kükürt dioksit konsantrasyonu mevcuttur.

 ġiddetli korozif atmosfer

Endüstriyel kirlenmenin yoğun olduğu rutubetli atmosferler bu sınıfa girer. Bu

sınıftaki atmosferlerin karakteristik özellikleri Ģöyledir:

 Deniz rüzgârlarının etkisinde kalacak Ģekilde denize yakındır.

 Relatif rutubet çok yüksektir.
 AĢırı oranda endüstriyel kirlenme mevcuttur.

14
 Korozyon Hızı*
Atmosfer Cinsi Koroziflik Derecesi (*)  m/yıl
Kuru kırsal atmosfer
Kuru endüstriyel atmosfer Hafif korozyon 1–5
Kırsal rutubetli atmosfer
ġehir atmosferi Orta korozyon 10
Endüstriyel olarak kirlenmiĢ rutubetli
atmosfer Korozif 20
Yoğun Ģekilde kirlenmiĢ deniz
atmosferi ġiddetli korozif 35
( * ) Korozyon hızı değerleri 10 yılın ortalaması olarak verilmiĢtir.
Tablo 1.3: Çeliğin çeĢitli atmosfer içindeki korozyon hızı
1.2.3. Atmosferik Korozyonun Elektrokimyasal Mekanizması

Atmosferik korozyon metal yüzeyinde meydana gelen bir dizi fizikokimyasal olayın
sonucu olarak ortaya çıkar. Korozyon reaksiyonunun meydana gelmesi için önce metal
yüzeyinde yeteri kalınlıkta bir sıvı filminin bulunması gerekir. Bu film, yağıĢlarda veya
atmosfer içinde bulunan su buharının yoğunlaĢmasından meydana gelir. Yapılan
araĢtırmalar, metal yüzeyinde 30 – 40 0A kalınlığında bir sıvı tabakası oluĢtuğu zaman mikro
korozyon hücrelerinde elektrokimyasal reaksiyonların baĢladığını göstermiĢtir. Demir ve
çelik yüzeyinde cereyan eden anot-katot reaksiyonu Ģöyledir:

Anotta demir elektron vererek yükseltgenir.

Fe → Fe +2 + 2e–

Katot reaksiyonu metal yüzeyinde bulunan sıvı filmi içinde çözünmüĢ olan oksijenin
hidroksil hâline indirgenmesidir.

½ O2 + H2O 2e– → 2OH–

Bu iki reaksiyonun aynı anda yürümesi gerekir. Katot reaksiyonu için mutlaka oksijene
ihtiyaç vardır.

15
 Korozyon hızı VI
I II III

Sıvı filmin kalınlığı

ġekil 1.2: Atmosferik korozyon hızının metal yüzeyinde oluĢan sıvı filmi kalınlığına bağlılığı

ġekilde I. bölgede sıvı filmi henüz yeterli kalınlıkta değildir. Bu nedenle korozyon hızı
ihmal edilecek düzeydedir.
II. bölgede sıvı filmi kalınlığı 0,1–1,0  m kalınlıktadır. Bu bölgede korozyon hızı
maksimumdur. III. bölgede sıvı filmin kalınlığı 1  m – 1mm arasındadır. Oksijen
difüzyonundaki güçlük nedeniyle bu bölgede korozyon hızı azalmaktadır. Sıvı filmi
kalınlığının 1 mm’den daha büyük olması hâlinde korozyon hızı yaklaĢık olarak sabit
kalmaktadır.

1.2.3.1. Kirletici BileĢenlerin Korozyona Etkisi

Hava içinde bulunan inert katı partiküller, metal yüzeyine yapıĢarak yüzeyde sıvı
filmin oluĢması için uygun bir ortam yaratır. Böylece metal yüzeyinin ıslak kalma süresinde
artıĢ olduğu gibi korozyon hücrelerinin oluĢması da kolaylaĢır.

Kükürt dioksit (SO2) gibi korozyon bakımından aktif bileĢenler ise doğrudan
reaksiyona girerler.

Fe + SO2 + O2 → FeSO4

Bu reaksiyon için suya ihtiyaç yoktur. Metal yüzeyinde oluĢan demir sülfat, su buharı
absorbe etmek için uygun bir ortam oluĢturur. Böylece ikinci bir reaksiyonun meydana
gelmesine imkân hazırlamıĢ olur.

4FeSO4 + O2 + 6H2O → 4Fe(OH)O + 4 H2SO4

Reaksiyon sonunda açığa çıkan sülfürik asit, demir ile yeniden reaksiyona girer.

Fe + 4 H2SO4 + 2O2 → 4FeSO4 + 4 H2O

Böylece yürüyen zincirleme reaksiyon sonucu demir sürekli olarak pasa çevrilir.
Ortamda kömür tozu gibi kükürt dioksiti absorbe edebilen tanecikler bulunması bu
reaksiyonun daha Ģiddetli yürümesine neden olur.

16
1.2.4. Atmosferik Korozyondan Korunma

Korozyon, metal ile ortam arasında ara yüzeyde meydana gelen bir olaydır.
Korozyondan korunma yöntemlerinin temel ilkesi ara yüzeyde yürüyen reaksiyonları
durdurmak veya yavaĢlatmak amacını taĢır.

Atmosferik korozyondan korunmak üzere uygulanan yöntemler üç grup altında toplanabilir:

 Ortam koĢullarına daha dayanıklı bir metal seçmek veya metal yüzeyini baĢka bir
metal ile kaplamak
 Bilinçli bir tasarım ile korozyon reaksiyonu hızını minimuma indirmek
 Boya ve benzeri organik kaplamalar ile metali çevreden tam olarak yalıtmak

Bu önlemlerden hangisinin veya hangilerinin seçileceğine ekonomik analizler sonucu

karar verilir. Esasen korozyonla mücadelenin temel amacı ekonomik kazanç sağlamaktır.
Dolayısı ile ekonomik olmayan koruma önlemleri çözüm yolu sayılmaz.

1.2.4.1. Malzeme Seçimi

Malzeme seçiminde aĢağıdaki hususlar göz önünde bulundurulmalıdır:

 Çevre koĢulları (yağıĢ, rutubet, kimyasal kirlenme, toz ve katı partiküller vb.),
 Yapının iĢletme ömrü,
 Kullanılması uygun malzeme maliyetleri (adi çelik, alaĢım çeliği, demir dıĢı
metaller, plastikler, seramik, tahta veya beton kullanılması hâlinde birim
maliyetleri),
 Daha asil metal tuzlarının anodik özellikte olan metaller ile teması önlenmelidir.
Örneğin, demir metali ile temas eden bakır iyonları ile demiri korozyona
uğratır.

Cu +2 + Fe → Fe +2 +Cu

 Ġki farklı metalin bir arada kullanılması hâlinde galvanik etki (çeliğe göre katot ve
anot olan metaller)

17
 Çeliğe göre katot olan metaller* Çeliğe göre anot olan metaller
KurĢun
Kalay
Pirinç Kadmiyum
Bakır Alüminyum
Nikel Çinko
Ġnconel
Monel
Paslanmaz çelik
(*) AĢağıya doğru inildikçe çeliğin korozyonunda artıĢ görülür.
Tablo 1.4: Çelik ile galvanik etki yapan bazı metaller

Çeliğin içinde az miktarda krom, nikel, bakır gibi metaller bulunması korozyona karĢı
büyük dayanıklılık sağlar. Bunun nedeni metal yüzeyinde dayanıklı bir oksit filmi
oluĢturması sonucu çeliğin pasif hâle gelmesidir. Çeliğin içinde az miktarda molibden
bulunması hâlinde korozyona direnci daha da artar.

1.2.4.2. Tasarım Sırasında Alınacak Önlemler

Atmosferik korozyonu önlemek üzere tasarım sırasında Ģu kurallara uymak gerekir:

 Yapının hiçbir tarafında su birikintisine neden olabilecek çukur, aralık, cep, raf vb.
kısımlar bulunmamalıdır. Bu bölgelerde suyun kendiliğinden akması
sağlanmalıdır.
 Kaynak çapakları taĢlanarak düzetilmeli, çukur bölgeler doldurulmalıdır. Boru
ağızları kapatılmalıdır.
 Hava sirkülasyonunun zayıf olduğu kapalı bölgeler bulunmamalıdır. Bu bölgelere
sonradan boya uygulamak da mümkün olmaz.
 Yapının doğrudan atmosfer etkisinde kalan bölgeleri mümkün olduğunca
küçültülmelidir.
 Yuvarlak uçlar köĢeli uçlara tercih edilmelidir. Keskin kenarlar en az 3 mm
yarıçaplı olacak Ģekilde yuvarlatılmalıdır.
 Düzgün yüzey sağlanması bakımından kaynak yapılması perçin veya cıvataya tercih
edilmelidir. Cıvatalar galvanizlenmiĢ olmalıdır.
 Malzemelerin çıplak olarak zeminle teması önlenmelidir.
 Çeliğin katodik karakterli baĢka bir metal ile teması zorunlu ise bu bölgeler tam
olarak izole edilmeli, tahta, alçı gibi ıslatıcı maddelerle teması önlenmelidir.

1.3. Elektrolitik Korozyon

Ġyon içeren sulu çözeltilere elektrolit denir. Elektrolit içine daldırılmıĢ bir metalin
korozyonu, elektrolit ara yüzeyinde elektron transferi ile birlikte yürür. ÇeĢitli nedenlerle
metal yüzeyinde değiĢik potansiyellere sahip alanlar meydana gelir. Bunun sonucunda makro

18
ve mikro büyüklükte korozyon hücreleri oluĢur. Elektrotlar metal bünyesi içinden
potansiyelin daha negatif olduğu bölgelere doğru akar. Pozitif potansiyele sahip bölgeler
anot, negatif potansiyele sahip bölgeler katot olarak rol oynar. Böylece katot bölgesinde
biriken elektronlar, katotta meydana gelen redüksiyon (indirgenme: elektron alıĢ veriĢinde
kazanan taraf) reaksiyonu ile harcanır. Anota ise oksidasyon (yükseltgenme: elektron alıĢ-
veriĢinde kaybeden taraf oksidasyona uğramıĢ olur veya maddelerin oksijen ile kimyasal
olarak birleĢmeleri) reaksiyonu sonucu elektron açığa çıkar. Anot ve katotta bu iki reaksiyon
bir arada yürür.
Voltmetre
–
Anahtar
e → e– →

Katyon→
Al k
Zn k
←Anyon
Elektron (-)
anot Elektron (+)
katot
e

e
Oksidasyon Al+3(aq) Redüksiyon
Alk→Al+3 +3e– Zn+2 + e– →Zn
Al+3(aq) k
Zn +2 (aq)

Al(NO3)3(aq) Zn(NO3)2(aq)

ġekil 1.3: Alüminyum ve çinko metallerinin elektrolitik korozyonu

Bir korozyon hücresinin oluĢması için aĢağıdaki üç unsurun bir arada bulunması
gerekir:

 Ġyon içeren bir sulu çözelti (elektrolit): Elektrolit direnci ne kadar düĢük ise
korozyon hücresinden gecen akım Ģiddeti de o kadar fazla olur. Çözeltinin
elektriksel iletkenliği çözünmüĢ hâlde bulunan tuzların konsantrasyonu ve
cinsine bağlıdır.

 Yeteri kadar negatif potansiyelli bir anot: Anot metali elektronlarını vererek
pozitif yüklü iyon hâline geçer.

 Anottan daha pozitif potansiyelli bir katot: Çözelti içinde bulunan iyonlara
elektron vererek indirgenme reaksiyonunu oluĢturur.

19
 Anot ve katottaki elektron alıĢveriĢi elektrot yüzeyindeki kimyasal reaksiyonlarla
birlikte yürür. Anotta yükseltgenme, katotta indirgenme reaksiyonları meydana gelir. Bu iki
reaksiyon aynı anda yürür ve anot ve katottan eĢ değer miktarda akım geçmesine neden olur.
Anot veya katot reaksiyonlarının birinin yavaĢlaması toplam korozyon olayının da
yavaĢlamasına neden olur.

1.3.1. Korozyonun Elektrokimyasal Mekanizması

Korozyon olayı anotta meydana gelir. Anotta yükseltgenme reaksiyonu ile metal iyon
hâline geçer.
Me → Me +2 + 2e
Açığa çıkan elektron metal üzerinde toplanır. Bunlar, metal gövdesi üzerinde katot
bölgesine taĢınır. Korozyon olayının devam edebilmesi için açığa çıkan elektronların dıĢ
bağlantı yoluyla katoda taĢınması gerekir. Eğer anotta toplanan elektronlar taĢınamıyorsa
anot reaksiyonu kısa bir süre sonra dengeye eriĢerek durur.

Anot reaksiyonu sonucu oluĢan metal iyonları çözeltiye geçer. Ancak bazı hâlde
çözünmeyen bileĢikler hâlinde anot yüzeyinde toplanabilir. Bu durumda anodun çözünmesi
gittikçe güçleĢir. Buna anot polarizasyonu denir.

1.3.1.1. Katot Reaksiyonları

Katotta daima indirgenme reaksiyonu meydana gelir. Doğal sular ve zeminler içinde
katodik olay için iki temel reaksiyon vardır:

1.3.1.2. Polarizasyon

Korozyon hücresinden bir miktar akım geçtikten sonra anot ve katotta meydana gelen
kimyasal reaksiyonların etkisi ile elektrot potansiyelinde değiĢme olur. Katot
polarizasyonuna metal yüzeyinde hidrojen birikmesi neden olur. Anot ise oluĢan korozyon
ürünleri çözünmeyen bileĢikler hâlinde yüzeyi kaplayarak polarizasyona neden olur.
Polarizasyon sonucu korozyon hücresinin anot ve katot potansiyel farkı gittikçe azalır.
Anot ve katottaki polarizasyon özellikleri pratikte korozyonun önlenmesi açısından büyük
önem taĢır. Korozyonu önlemek için alınan tedbirler de polarizasyona dayanır. Pratikte
korozyonu önlemek üzere baĢlıca iki yöntem uygulanmaktadır. Bunlardan birisi metal
yüzeylerinin kaplanmasıdır. Böylece anodik potansiyel artırılmıĢ olur. Ġkincisi ise katodik
koruma yapılarak katodun polarize edilmesidir.

1.3.1.3. Pasiflik

Bir metalin korozyona dayanıklı olup olmadığı termodinamik olarak (∆G) serbest
enerji değiĢiminin iĢareti ile belirlenebilir. Ancak çoğu zaman belli bir ortamda
termodinamik olarak korozyona uğraması beklenilen bir metalin pratikte korozyona
uğramadığı görülmektedir. Bunun nedeni pasiflikle açıklanmaktadır. Bir metalin standart
elektron potansiyeli serisinde bulunduğu yerden daha asil bir metal gibi davranmasına
pasiflik denir.

20
 Bazı metallerin korozyonu sonucu oluĢan oksit filmi metal yüzeyinde sağlam bir
kabuk oluĢturmaktadır. Bu kabuk metali çevre etkilerinden korumaktadır. Alüminyum ve
krom gibi bazı metallerde oksit filmi metali korozyondan tam olarak koruyabilmektedir.
Demirde meydana gelen oksit filmi ise belli bir potansiyele kadar metali koruyabilmektedir.

1.4. Korozyondan Korunma Teknikleri

 Korozif elemanların ortamdan uzaklaĢtırılması,
 Ortama frenleyici ilavesi,
 Anodik frenleyiciler,
 Katodik frenleyiciler,
 Çift etkili frenleyiciler,
 Konsantrasyonun değiĢtirilmesi,
 Sıcaklığın değiĢtirilmesi,
 Korozif ortamın hızının değiĢtirilmesi,
 Uygun malzeme seçimi,
 AlaĢım elementi ilavesi (pasifleĢtirme – nötralize etme),
 Kaplama (metalik kaplama-püskürtme, elektrolitik kaplama, daldırma, difüzyonla
kaplama, organik ve inorganik kaplamalar),
 ĠĢletmede alınan tedbirler

 Korozyondan korunmak için yapılması gerekenler maddeler hâlinde;

 Uygun tasarım,
 Uygun malzeme seçimi,
 Yeterli yüzey kaplaması,
 Katodik koruma,
 Anodik koruma olarak sıralanabilir.

Bu önlemler grubundan katodik koruma dıĢındakiler korozyon hızını azaltan, baĢka bir
deyimle korozyonu kısmen önleyen yöntemlerdir. Katodik koruma ise korozyonu tamamen
önleyen etkili ve rakipsiz bir yöntemdir

21
 UYGULAMA FAALĠYETĠ

UYGULAMA FAALĠYETĠ

Metalleri elektrokimyasal etkimelerden koruyunuz.

Kullanılan araç gereçler: Beher, alüminyum ve çinko levha, hassas terazi, cetvel,
ince zımpara, eğe, balon joje, voltmetre, tuz köprüsü, pamuk

ĠĢlem Basamakları Öneriler

 1 M’lık 250 ml Al2(SO4)3 çözeltisi
hazırlayınız.

 Laboratuvar önlüğünüzü giyerek

çalıĢma tezgâhınızı düzenleyiniz.
 Kullanacağınız malzemeleri
öğretmeninizden alınız.
 Çözeltileri kurallara uygun olarak
hazırlayınız.

 1 M’lık 250 ml ZnSO4çözeltisi hazırlayınız.

 Çözelti hazırlamayı kuralına göre

yapınız.

 Al ve Zn levha hazırlayınız.

 Levhaları mengenede dikkatlice

kesiniz.

 Levhalar üzerinde oksitlenme

 Levhaların üzerindeki oksitlenmeyi kalmamasına dikkat ediniz.
zımparalayarak temizleyiniz.  Zımpara tozlarını bezle
temizleyiniz.

22
 Levhaları hassas terazide ayrı ayrı tartınız.

 Kütleleri rapor kâğıdınıza not

ediniz.

 Çözeltileri iki ayrı behere boĢaltınız.

 Beherlerin üzerine çözeltilerin

adını yazınız.

 Tuz köprüsü için KCl çözeltisi hazırlayınız.

 Tuz köprüsünü dolduracak kadar

çözelti hazırlayınız.

 Tuz köprüsünün içini KCl çözeltisi ile

doldurunuz ve uçlarını pamukla tıkayınız.

 Tuz köprüsüne çözeltiyi mezürle

boĢaltınız.

 Ġki çözeltiyi tuz köprüsü ile birleĢtiriniz.  Tuz köprüsünü sabitlemek için spor
ve kıskaç kullanınız.
 Kıskacı fazla sıkmayınız.

23
 Levhaları dikey olarak behere yerleĢtiriniz.

 Levhaların dik durmasına dikkat

ediniz.
 Metalleri kendi çözeltilerine
yerleĢtiriniz.

 Ġki levha arasına voltmetre bağlayınız.

 Bağlantılarda temasın ve
iletkenliğin iyi olmasına dikkat
ediniz.
 Ġletkenler arası gerilim farkını
ölçüp raporunuza yazınız.
 mV değerinden ölçünüz.

 Süreyi 60 dakikaya ayarlayınız.

 Çözeltilerde değiĢim olup

olmadığını kontrol etiniz.

24
 Levhaları maĢa ile beherden alınız.

 Metal maĢa kullanınız.

 Çıplak elle levhalara
dokunmayınız.

 Levhaları yıkayınız.

 Levhaları bezle silmeyiniz.

 Levhaları kurutunuz.
 Nemi gidinceye kadar kurutunuz.
 Bek alevi yerine etüvü de
kullanabilirsiniz.
 Uzun süre bek alevinde tutarsanız
metaller eriyebilir.
 Kuruttuktan sonra sıcaklıklarının
ortam sıcaklığına inmesini
bekleyiniz.

 Levhaları hassas terazide tartınız.

 Kütleleri raporunuza not ediniz.

 Ġlk kütleleri ile son kütlelerini karĢılaĢtırınız.  Kütle değiĢmesine dikkat ediniz.

25
 Malzemelerinizi temizleyip teslim ediniz.  Cam malzemeleri dikkatli
yıkayınız.
 Rapor hazırlayınız.

 Raporunuzu neden sonuç iliĢkisine

göre hazırlayınız.

26
KONTROL LĠSTESĠ

Bu faaliyet kapsamında aĢağıda listelenen davranıĢlardan kazandığınız becerileri Evet,

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) iĢareti koyarak kendinizi değerlendiriniz.

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

1. ĠĢ önlüğünüzü giyip çalıĢma masanızı düzenlediniz mi?
2. 1 M’lık Zn (NO3)2 çözeltisi hazırladınız mı?
3. 1 M’lık 250 ml Cu(NO3)2 çözeltisi hazırladınız mı?
4. 2 x 10 cm Zn ve Cu levha hazırladınız mı?
5. Levhaların üzerindeki oksitlenmeyi temizlediniz mi?
6. Çözeltileri iki ayrı behere boĢaltıp levhaları içine yerleĢtirdiniz
mi?
7. Tuz köprüsü için KCl çözeltisi hazırladınız mı?
8. Tuz köprüsüne çözeltiyi boĢaltıp uçlarını pamukla kapattınız mı?
9. Ġki çözeltiyi tuz köprüsü ile birleĢtirdiniz mi?
10. Levhaları dikey olarak behere yerleĢtirip voltmetre ile
birleĢtirdiniz mi?
11. 60 dakika sonunda metallerdeki değiĢimi gözlemlediniz mi?
12. Levhaları maĢa ile beherden alıp temizlediniz mi?
13. Levhaları kurutup hassas terazide tartınız mı?
14. Korozyona uğrayan levhanın kütle kaybını hesapladınız mı?
15. Malzemelerinizi temizleyip teslim ettiniz mi?
16. Raporunuzu hazırladınız mı?

DEĞERLENDĠRME

Değerlendirme sonunda “Hayır” Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.

Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz.

27
 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME-1

ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
AĢağıdaki cümlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru sözcükleri yazınız.

1. Bir metalin çevresi ile verdiği kimyasal ve elektrokimyasal reaksiyonlar sonucu

parçalanması olayına …………………..denir.

2. Elektrik akımını ileten iyonları içeren çözelti veya rutubetli malzemelere

……………..denir.

3. Korozyonun en fazla görüldüğü malzeme türü ………………dir.

4. Halk arasında demirin korozyonuna ………………denir.

AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği iĢaretleyiniz.

5. AĢağıdakilerden hangisi metallerin korozyona uğramasında etkili olmaktadır?

A) Oksijen B) Helyum C) Argon D) Ġyot

6. Halk arasında pas olarak ifade edilen maddenin kimyasal formülü aĢağıdakilerden
hangisidir?

A) Fe2O3 B) FeO C) Fe(OH)2 D) Fe3O4

7. Korozyon metalin aktiflik derecesine bağlıdır. Buna göre aĢağıdaki metallerin

hangisinin aktiflik derecesi büyüktür?

A) Au B) Al C) Fe D) Zn

8. Metalik iletkenden iyonik iletkene olan pozitif yük transferini gerçekleĢtiren elektron
reaksiyonu aĢağıdakilerden hangisi ile ifade edilir?

A) Katodik reaksiyon B) Ġndirgenme reaksiyonu

C) Elektrot reaksiyonu D) Anodik reaksiyon

9. AĢağıdakilerden hangisi korozyona etki eden faktörlerden değildir?

A) Ortam B) Sıcaklık C) Malzeme D) Basınç

10. AĢağıdakilerden hangisi korozyon çeĢidi değildir?

A) Homojen B) Heterojen C) Galvanik D) Çatlak

28
11. Bir elektrolit içine daldırılmıĢ iki farklı metalin birbiri ile teması hâlinde daha
elektronegatif olan metal yüzeyinde meydana gelen korozyon çeĢidi aĢağıdakilerden
hangisidir?
A) Aralık B) Çukur C) Galvanik D) TabakalaĢma

12. AĢağıdakilerden hangisi atmosferik korozyon hızını etkileyen çevresel faktörlerden

değildir?
A) Havanın rutubeti B) Endüstriyel kirlenme
C) Zeminin yapısı D) YağıĢ ve rüzgâr

13. AĢağıdakilerden hangisi atmosferik korozyondan korunma yöntemlerinden değildir?

A) Sistemi organik kaplamalarla kaplamamak
B) Ortam koĢullarına dayanıklı bir metal seçmek
C) Metal yüzeyini baĢka bir metalle kaplamak
D) Korozyon reaksiyonunun hızını minimuma indirmek

14. Bir korozyon hücresinin oluĢması için aĢağıdaki unsurlardan hangisi gerekmez?
A) Ġyon içeren sulu bir çözelti
B) Yeteri kadar negatif potansiyelli bir anot
C) Yeteri miktarda hidrojen
D) Anottan daha pozitif potansiyelli bir katot

15. AĢağıdakilerden hangisi sistemi korozyondan korumak için yapılması gereken en

önemli koruma yöntemidir?
A) Uygun tasarım B) Uygun malzeme seçimi
C) Katodik Koruma D) Anodik koruma

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.

29
 ÖĞRENME FAALĠYETĠ–2

ÖĞRENME FAALĠYETĠ–2
AMAÇ

Gerekli ortam sağladığında kuralına ve tekniğine uygun olarak metalleri katodik

olarak koruma yapabileceksiniz.

ARAġTIRMA

 Proseste dolum tanklarına yapılan katodik korumayı araĢtırınız.

 Akaryakıt istasyonlarında tanklara uygulanan katodik korumayı araĢtırınız.
 Galvanizli saçlarda katodik korumayı araĢtırınız.

2. KATODĠK KORUMA
Katodik koruma sistemi toprağa gömülü ve sıvı içindeki metalik yapıların
korozyonunu önlemek veya kontrol altına almak için kullanılan elektrokimyasal bir metottur.
Temel ilkeleri elektrokimyasal korozyon temellerine dayanmaktadır. Katodik koruma sistemi
korozyonu kontrol altına almak için elektrik akımına dayanan aktif bir sistemdir. Eğer
koruma elektrik akımı kesilirse korozyon materyal/çevre kombinasyonu için normal
değerlerde geliĢmesine devam edecektir. Eğer besleme akımı bütün koruma için yetersizse
korozyon azaltılmıĢ değerde geliĢecektir. Katodik koruma sistemi tesis edilip gerekli ayarları
yapılıp ve yeterli koruma akımı sağlandıktan sonra akımlar ve potansiyeller önceki duruma
göre genellikle sabit kalacak, akımlarda ve potansiyellerdeki aĢırı değiĢimler sistem arızası
olarak görülecektir.

Katodik koruma uygulanan alanlar:

 Yer altı yakıt ve petrol depolama tankları ve toprak seviyesi tank tabanları
 Yakıt ve petrol dağıtım sistemleri
 Toprak seviyesi veya üstündeki sıvı depolama tanklarının iç kısımları
 Ġçme suyu dağıtım sistemleri
 Doğal gaz dağıtım sistemleri
 SıkıĢtırılmıĢ hava dağıtım sistemleri
 Yangın sistemleri
 Kanalizasyon sistemleri
 Deniz rıhtımlarının çelik kazıkları
 Ġskele çelik kazıkları

2.1. Katodik Korumanın Esasları

Katodik korumanın temeli korunacak metali, pilin katodu hâline getirmektir. Katodik
koruma dıĢtan akım verilerek anodun potansiyellerinin açık devre potansiyeline getirilmesi
30
Ģeklinde de uygulanabilir. Bunun sonucu olarak metalin bütün yüzeyi aynı potansiyele ulaĢır
ve korozyon durur. Anodun açık-devre potansiyeli FA ötesinde polarize olursa korozyon için
bu fazla akımın değeri yoktur. Bu durum kaplamalara zararlı olabilir. Bundan dolayı asıl
uygulamada bu akım kuramsal olarak minimuma yakın tutulur. Eğer akım, komple korunma
için gerekli olan seviyenin altına düĢerse koruma kısmi olur, yeterli olmaz. Demir ve çelik
yapıların tam olarak korunabilmesi için gerekli olan ölçüt, metalin her noktasında ölçülen
potansiyel değerinin Cu / CuSO4 referans elektrotuna göre –850 mV veya daha negatif
olmasıdır.

Katodik koruma, korozyona uğrayan (korozyon sisteminde anot olarak davranan) bir
metalin potansiyelini değiĢtirerek onu katot olarak davranmaya zorlamaktadır. Çözünmeyen
bir soy anot yardımıyla korunacak bir yapı, devrenin negatif kutbunu oluĢturacak Ģekilde
doğru akım devresine bağlanır. Bu tip korumaya dıĢ akım kaynaklı katodik koruma denir.

Katodik korumanın bir baĢka Ģekli ise korunacak metalden daha aktif bir metali anot
olarak kullanarak yapay bir pil devresi oluĢturup aktif metalin korozyonu ile korozyona karĢı
korunacak yapıya elektron transferi sağlayarak yapıyı katot hâline getirerek korumaktır. Bu
metoda galvanik anotlu katodik koruma denir.

Galvanik anotlar koruma sırasında belirli hızlarla çözünerek ağırlıklarını kaybeder.

Bunları uygun zaman aralıklarıyla yenileyerek koruma iĢlevine süreklilik kazandırılır. Ġkinci
yöntemde korunan metal ve anot çiftinin akım üretir nitelikte olması gerekmez. Çünkü
koruma için gerekli akım uygun bir dıĢ kaynaktan çekilir. YavaĢ çözünürlük yanında
ekonomik olan malzemeler anot malzemesi olarak kullanılır.

Galvanik anotlu, katodik koruma sistemlerinde kullanılan anot malzemeleri genellikle

çinko(Zn), alüminyum(Al) ve magnezyum(Mg)dur. DıĢ akım kaynaklı katodik koruma
sistemlerinde Fe-Si, Pb-Sb, Ag-Ti bazlı anotlar kullanılır.

Katodik olarak bir metal yapıyı korumak için aĢağıda belirtilen referans elektrotların
karĢısındaki koruma potansiyel değerlerini sağlamak gerekir.

Referans Elektrot Koruma Potansiyeli (mili Volt)

Doygun kalomel elektrot (Hg2Cl2) –780
GümüĢ-gümüĢ klorid (Ag/AgCI) –810
Bakır-bakır sülfat (Cu/CuS04) –850
Çinko (Zn) +250
Tablo 2. 1: Elektronların korunma değeri potansiyeller

Katodik korumanın amacı, belirli bir ortamda her metal için sabit bir potansiyel
eĢiğin altında metali toprağa göre daha negatif olarak yükleyerek her tür korozyondan
korumaktır.

31
 Elektrik
akım Elektron Elektrik
Elektron yönü akım akım
akım yönü yönü
yönü

KATOT
ANOT
Ġyon akım yönü

Ġyon akım yönü

Elektrolit
Elektrolit

ġekil 2. 1: Metalin korozyonu ve katodik koruması

Sonuçta metal yapının her noktasından birim alana devamlı olarak akım gelmektedir.
Bu akım yoğunluğu, kaplamanın direncine ve o bölgedeki potansiyel farkına bağlıdır.
Dolayısıyla koruma için seçilen ölçüt, metalin toprak / deniz ile bağının kuracağı minimum
potansiyelidir. Ölçümler genellikle bakır / bakır sülfat (Cu / CuSO4) elektrotu referans
alınarak yapılmaktadır.

Bu Ģartlar altında;
Demir için katodik koruma –850 mili Voltun altında,
Bakır için katodik koruma –250 mili Voltun altında sağlanmaktadır.

Toprak / deniz ile temas hâlindeki metalin her noktasında minimum potansiyele
eriĢilmiĢ olması gerekir.
2.2. Katodik Korumaya GiriĢ
Katodik koruma alelade metali anot olarak çalıĢtırarak korozyona uğratmak ve buna
karĢılık korozyondan korunacak yapıyı veya yapıları katot olarak çalıĢtırmak suretiyle
korozyona karĢı koruyan geniĢ bir korozyon hücresi oluĢturmaktır. Katodik koruma iki yolla
gerçekleĢtirilir.

32
2.2.1. Galvanik Katodik Koruma

Yer seviyesi Akımın dönüĢ hattı

Elektron akım
Çelik boru

Yönü
Katot

Galvanik
(Kurban)
ġekil 2.2: Galvanik anotlu katodik koruma sistemi
Anot
Galvanik anot sisteminde gerekli Zeminde Akımın
katodik koruma akımıYönü
aktif olan bir metali
korozyona uğratarak sağlanır. Galvanik anotlu (Bu anotlar kurban anot olarak da
adlandırılır.) farklı metal veya alaĢımlarından meydana gelen korozyon reaksiyonları
vasıtasıyla kurulan korozyon hücresi potansiyelindeki farklılıklara göre çalıĢır. Örneğin,
demirin bakır / bakır sülfat referans elektrotuna göre arasındaki potansiyel farkı -0,4 ve
0,6’dır. Çinkonun bakır / bakır sülfat referans elektrotuna göre potansiyel farkı -1,1 Volttur.
Eğer bu iki metal elektriksel olarak birbirleriyle bağlanırsa demir ve çinko arasında 0,5–0,7
Volt potansiyel farkı olacak ve çinko anot olarak çalıĢarak korozyona uğrayacak ve aynı
zamanda koruma akımı sağlayan bir akım kaynağı olacak ve demiri katot hâline geçirerek
demirin korozyona uğraması önlenecektir.
Sistemin galvanik anotlu olarak belirlenmesinin daha uygun olduğu koĢullarda anot
tipinin en ekonomik ve en uzun ömürlü olanını tercih etmek gereklidir. AĢağıda anot tipleri
hakkında genel bilgiler sunulmuĢtur.

 Magnezyum anotlar

Zemin içindeki elektrot potansiyeli yüksek olduğu için yer altı yapılarının katodik
korumasında genellikle magnezyum anot kullanılır. Pratikte iki tip magnezyum anot
kullanılır. Bunun biri Az–63 standardındaki magnezyum, diğeri de yüksek potansiyelli
magnezyum anottur.

33
  Grafit anotlar
Petrol kokunun yüksek sıcaklıkta eritilerek grafit hâline getirilmesi ile grafit anot
yapısı elde edilir. Grafit anotlardan en fazla 2 mA/cm2 akım çekilebilir. Fakat zemin içinde
1mA/cm2 den fazla akım çekilmesi hâlinde anot 1–2 yıl içerisinde kullanılmaz hâle gelir.

 Demir silikon anotlar

% 14–15 oranında silisyum ve % 1–2 oranında karbon ve mangan elementlerinden
oluĢan bu anot tipi, yüzeyinde SiO2 den bir film tabakası ile kaplanmıĢtır. Bu film tabakası
sayesinde pasifleĢerek anot ömrü uzatılmıĢtır. Buna rağmen deniz suyu ve klor iyonu
bulunan ortamlarda, yüzeydeki film tabakası kalkarak anodun kütle kaybının hızlanmasına
neden olmaktadır.

 Alüminyum anotlar
Alüminyum anotlar genelde galvanik anot olarak kullanılmaktadırlar. Ucuz ve hafif
oluĢu ve korozyon ürünleri (alüminyum tuzları) içme suyunu kirletmedikleri için su
tanklarının dıĢ akım kaynaklı katodik korumasında yardımcı anot olarak kullanılmak üzere
tercih edilir.

 GümüĢ-kurĢun anotlar
KurĢun değiĢik alaĢımlar hâlinde deniz suyu içerisinde kullanılır. KurĢun anotların
yüzeyleri, elektriksel iletkenliği çok yüksek olan kurĢun peroksit tabakası ile
kaplanmaktadır. Bu oksit tabakası anodun tahrip olmadan uzun süre yüksek performans ile
çalıĢabilmesini sağlamaktadır. Örneğin, % 1–2 oranında gümüĢ kurĢun anotlardan 300
mA/m2 akım çekilebilmektedir. Endüstride daha çok Ag + Sb + Pb alaĢımları anot olarak
kullanılmaktadır. 5 cm çapında ve 30 cm boyundaki bir kurĢun anottan deniz suyu içinde 5–
20 amper akım çekebilmek mümkündür.

 Çinko anotlar
Yer altı ve su altı yapılarında galvanik anot olarak saf çinko kullanılabilir. Deniz
içinde kullanılan anotlar % 0,1–0,5 oranında alüminyum içerir.

AĢağıda verilen Ģekillerde çinko, magnezyum, alüminyum alaĢımlarının hepsi demir

veya çeliğe göre daha fazla negatif potansiyele sahip olduğundan anot durumuna geçerek ve
demir veya çeliği katot yaparak korozyona karĢı koruyacaktır.

34
 Katod

ġekil 2.3: Galvanik (kurban) anotların doğrudan bağlanması suretiyle yapılan katodik koruma
sistemi
Boru hatlarında olduğu gibi yer altı yapılarının katodik korumasında anotlar yapıya
çoğunlukla doğrudan bağlanmayıp aĢağıda verilen resimde görüldüğü gibi test kutusu
üzerinden bağlanırlar.

Katod

ġekil 2.4: Galvanik katodik koruma sisteminin bağlantısı

2.2.2 Galvanik Katodik Koruma Sistemlerinin Avantajları ve Dezavantajları

Avantajları:
 Tesisi ekonomik olarak uygundur.
 ĠĢletilmesi ve bakımı kolaydır.
 AĢırı koruma potansiyeli yönünden oldukça uygundur.
 Diğer metalik yapılar üzerindeki kaçak akım etkileri oldukça azdır.
 DıĢ akım kaynağına gerek yoktur.
 Tesisi kolaydır.
 Minimum katodik enterferans vardır.
 Bakımı ve iĢletim masrafları düĢüktür.
 Tankların korunmasında tankın dıĢ çapı etrafında uniform akım dağılıĢı vardır.
 Minimum istimlak ve irtifak maliyetinin az olmasıdır.
35
Dezavantajları:

 Küçük koruma geriliminin elde edilmesi (sınırlı potansiyel farkı)dir

 Yüksek dirençli elektrolitlerde oldukça küçük akımların elde edilmesi (tipik 1–2
A)dir.
 Büyük veya geniĢletilen yapılarda yeni anotların yerleĢtirilmesi ve tesisi ekonomik
olarak uygun değildir.
 Yüksek özgül dirençli ortamlarda etkisiz kalması (özellikle 5.000 ohm.cm’den daha
büyük ortamlarda bu sistem kullanılamaz.)
 Tank korumada bir sistem ancak bir tankı koruyabilir. Diğeri için ayrı bir sistem
yapılması gerekir.
 Korozyonu ve sistemi kontrol etme ve izleme zorluğudur.

2.2.3. Galvanik Anotların Tesis Edilmesi

Toprağa gömülü yapıların korunması için kullanılan galvanik anotlar korunan yapıya
kısa mesafede gömülür ve korunacak yapıya izole bakır hat (kablo) ile bağlanır.

Çoğunlukla kimyasal dolgu malzemesi toprağa tesis edilecek kurban anotların

etrafında anot yataklarının teĢkilinde kullanılır. Dolgu kuru, sulu bulamaç çamur Ģeklinde
veya paketlenmiĢ Ģekilde kullanılır. Özel dolgular verimli ve güvenilir bir tarzda gerekli
elektriksel koruma akımını sağlayabilmek, toprağın direncini daha düĢük tutmak, anot
yatağının nemliliğinin sürekli olmasını sağlamak ve uniform elektrolit sağlayabilmek için
kullanılır.

Dolgu malzemesi % 70 toz hâline getirilmiĢ alçı taĢı, % 20 bentonit, % 5 sodyum

sülfattan meydana gelir. AĢağıdaki Ģekil, kurban anodun tesis edilmesini gösterir. Tükenen
anodun sökülmesi gerekmez, yanına yenisi tesis edilir.

ġekil 2.5: Galvanik anot tesisi

36
2.2.4. Galvanik Anotların Korunacak Yapıya Bağlanması

Galvanik anotlarla korunacak yapıların arasındaki elektriksel bağlantı, yapıların

katodik korunmasında hayati önem taĢımaktadır.

Anotlar korunacak yapıya ya doğrudan kaynak edilerek veya yapı üzerinde bulunan
cıvatalar kullanılarak bağlanır. Su içinde askıda olan anotlarla yapı arasındaki bağlantı ya
yapı üzerine doğrudan monte ederek veya izole bakır atlamaları ile hem anoda hem de
korunan yapıya kaynak yapmak suretiyle sağlanır. Hatlar, anodun içine ya imalat esnasında
anodun içine yerleĢtirilmek suretiyle veya sonradan anot çekirdeğine kaynak yaparak
bağlanır. Termit kaynak katodik koruma sisteminin tesis edilmesi, bakım ve tamirinde geniĢ
bir suretle uygulanan birleĢtirme metodudur. Tüm bağlantılar ve ekler iyi bir elektrik teması
sağlanması için izole edilirler.

2.2.5. Galvanik Katodik Koruma Sistemi Test Ġstasyonları

Gömülü yapıları korumak üzere tesis edilen galvanik anotlu katodik koruma
sisteminde sistemin kontrol edilmesini sağlayan test istasyonları vardır. Bu test istasyonları
ya toprak üzerinde bağlantı kutusu olarak veya toprak yüzeyine yerleĢtirilir.

AĢağıda verilen resimlerde test istasyonlarının yapım Ģekli görülmektedir.

ġekil 2.6: Toprak üzerinde test istasyonu

Test istasyonları katodik koruma sistemlerinde birçok farklı testler için kullanılır.
AĢağıdaki Ģekilde potansiyel-akım test istasyonu görülmektedir.

37
 ġekil 2.7: Potansiyel akım test istasyonu

2.3. DıĢ Akım Kaynaklı Katodik Koruma Sistemi

Doğru akım
kaynağı
+ –
Yer Seviyesi Yardımcı Anotlar

Çelik Boru
Katot

ġekil 2.8: DıĢ akım kaynaklı katodik koruma sistemi

Zeminde Akım Yönü
Bu sistemde sürekli akım kaynağı kullanılır. Negatif kutup, korunacak boruya; pozitif
kutup da zemin yatağı ya da toprak plakasına bağlanır. Zemin anot yatağına, karma metal

38
oksit kaplı titanyum tüp veya Ģerit anotlar yerleĢtirilir. Anotlar kendini yok ettiğinden ve
elektrik akımı yüksek olduğundan 20 yıla uygun bir kullanım süresi için gerekli malzeme
öngörülmektedir. DıĢ akım kaynaklı katodik koruma sistemi, galvanik anotlu katodik
koruma sisteminden daha güçlüdür ve potansiyel ayarlaması mümkündür. Ancak çevredeki
Ģebekeleri etkilemek gibi bir mahsuru vardır. Bu koruma tipi büyük Ģebekelerde tavsiye
edilir. Potansiyel uyarlamaları ile adaptasyonda elastikiyet sağlar. Fakat dağıtım
Ģebekelerinde diğer Ģebekelere etkisinin engellenmesine dikkat edilmelidir.

Galvanik anotlu sistemde olduğu gibi dıĢ akım kaynaklı katodik koruma sistemi metal
yüzeyini korozyondan korumak için doğrultucu vasıtasıyla bir koruma akımı sağlar. Anotla
katot arasındaki potansiyel farkı doğrultucu tarafından yapılan ilave bir enerji aktivitesi
vasıtasıyla anotlar tarafından meydana getirilir.

ġekil 2.9: Tankın dıĢ akım kaynaklı sistemle korunması

Pratikte dıĢ akım kaynaklı koruma sisteminin anotları, grafit yüksek silikonlu dökme
demir (HSCI), platin veya metal oksit kaplı titanyum anotlardır.

Uniform elektrolit, daha küçük değerde toprak direnci ve gaz ve asit çıkıĢını sağlamak
için anot yataklarında özel dolgu kullanılır. Toprak temas dolgusu normal olarak ya kok tozu
veya petrol kokudur.

DıĢ akım kaynaklı katodik koruma sisteminde anotlar ve anot yatağı periyodik olarak
kontrol edilmeli, tükenen ve zarara uğrayan anot varsa değiĢtirilmelidir.

DıĢ akım kaynaklı katodik koruma sistemi, bu sistemdeki doğrultucu ve diğer akım
kaynakları göz önüne alınmadığında iĢletme mantığı olarak galvanik sistemle aynıdır. Bu
sistemde diğer doğru akı kaynakları olarak güneĢ pilleri doğru akım jeneratörü, termoelektrik
jeneratörü kullanılabilir. Fakat genellikle yakınlarda bulunan alternatif akım kaynağından
alınan enerji, doğrultucu vasıtasıyla doğru akıma çevrilerek dıĢ akım kaynaklı katodik
koruma sisteminde kullanılır.

39
2.3.1 DıĢ Akım Kaynaklı Katodik Koruma Sisteminin Avantajları ve Dezavantajları

Avantajı:

 Büyük veya mevcut yapılar için tesis edildiğinde ekonomik olarak uygundur.
 GeniĢ gerilim elde edebilme imkânı (Potansiyel farkı ancak doğru akım besleme
sisteminin büyüklüğü ile sınırlıdır.) vardır.
 Kaplamasız, yetersiz kaplamalı ve geniĢ yapıların korunması için gerekli akım
sağlanır.
 Anotların değiĢtirilmesi ekonomik olarak uygundur.
 Yüksek toprak (elektrolit) dirençli ortamlarda uygulanabilir.
 Zayıf kaplanmıĢ veya kaplamasız yapılar için etkili koruma sağlar.
 Koruma etkinliği her zaman kontrol edilebilir.
 Akım ve gerilim çıkıĢı her zaman değiĢtirilebilir.

Dezavantajları:

 Önemli derecede iĢletme ve bakım ihtiyaçlarının oluĢmasıdır.

 Diğer komĢu metalik yapılara, kaçak akımlardan dolayı, önemli ölçüde enterferans
etki yapıĢıdır.
 DıĢ güç besleme gerekliliğidir.

2.3.3 DıĢ Akım Doğrultucuları

Doğrultucular ayarlanabilir kademe düĢürücü bir transformatör üzerinden besleme

sistemine bağlanır. Doğrultucular, doğrultucu köprüleri, çıkıĢ ve giriĢ akım ve gerilimlerin
ölçülmesi için ampermetre ve voltmetreler, kesici ve parafudrlardan meydana gelir.
Fonksiyonu, alternatif akımı kontrol edilebilir ve katodik koruma sistemi için kullanılabilir
doğru akıma çevirmektir.

2.3.4. DıĢ Akım Kaynaklı Sistem Test Ġstasyonları

DıĢ akım kaynaklı katodik koruma sistemine sahip metalik yapılar için test
istasyonları, sadece boru ile bağlantısı yapılan hatlardan ve bunların bağlandığı kutu içine
yerleĢtirilen ölçü klemenslerinden meydana gelir.

Test istasyonlarının boru hatlarının içinden geçtiği kesonları, hatta bağlı izole flanĢ
bağlantılarını, boru izolasyon direncini, yabancı bir yapıya paralel gitme veya bu yapı ile
kesiĢme durumlarında enterferans etkisini ve anot yatağını kontrol ve test edebilmesini
sağlayan çeĢitli tipleri vardır.

40
ġekil 2.10: Toprak yüzeyinde test istasyonu

ġekil 2.11: Toprak üzeri test istasyonları

41
2.4. Sistemlerin KarĢılaĢtırılması
Galvanik Anotlu Katodik Koruma DıĢ Akım Kaynaklı Katodik Koruma
Sistemi Sistemi
1. DıĢ akım kaynağına gerek yoktur. 1. Bu sistem elektrik Ģebekesi
Katodik koruma için gerekli akım galvanik bulunmayan bölgelerde uygulanamaz.
anotlardan sağlanır.
2. Elektrik akımı Ģebekeden alındığı için
2. Bu sistemde akım maliyeti yüksektir. Bu ekonomiktir. Bu nedenle akım ihtiyacı
nedenle akım ihtiyacı yüksek olan boru için akım sınırı yoktur. Bu sistem, trafo
hatlarında tercih edilmez. Galvanik anotlu redresör ünitesi sayısı artırılarak çok uzun
katodik koruma sistemi 0.5 ile 1.00 mA’den boru hatlarında ekonomik olarak
daha az akım ihtiyacı olan boru hatlarında uygulanabilir.
ekonomik olabilir.

3. Galvanik anotlu katodik koruma 3. DıĢ akım kaynaklı katodik koruma

sisteminde devre potansiyeli düĢük sisteminde zemin özgül direnci ile ilgili
olduğundan yüksek elektriksel özgül dirençli bir sınır yoktur. Anot yatağının direnci
zeminler içinde bu sistemin uygulanması düĢürülerek ve trafo redresör ünitesinin
güçleĢir. 5000 ohm.cm’den daha yüksek sayısı artırılarak istenilen akım
özgül dirençli zeminlerde uygulanabilir.
uygulanmamalıdır.
4. Proje sırasında göz önüne alınmayan
4. Yapımı basit ve kolaydır. ĠĢletme sırasında
faktörler nedeni ile değiĢimler meydana
hiçbir ayar gerektirmez.
gelirse bunlar iĢletme sırasında ayar
yapılarak düzeltilebilir.
5. Trafo redresör ünitesi kolayca
5. Anotlar, boru hattı boyunca dağılmıĢ
eriĢilebilecek yerlere konulduğundan,
olduğundan, iĢletme sırasında kontrolü
iĢletme sırasında sistemin kontrolü
güçtür. Arızanın belirlenmesi için her
kolaydır.
anodun ayrı ayrı kontrol edilmesi gerekir.
6. Anot yatağının civarındaki metalik
6. Anot / Zemin potansiyeli düĢük
yapılarda enterferans etkisi yapabilir.
olduğundan, anot yatağının çevre metalik
Bunun için yapancı metal yapılar üzerinde
yapılar üzerine enterferans etkisi önemsizdir.
özel önlemler alınması gerekebilir.
7. Anottan çekilen akım kontrol edilemez. 7. Boru akım ihtiyacı değiĢtikçe sisteme
Borunun akım ihtiyacı polarizasyon nedeni uygulanan akım ihtiyacı istenilen
ile zamanla azalır. seviyelerde ayarlanabilir.
8. Anoda yakın olan metal yüzeyinde aĢırı 8. Anoda yakın olan metal yüzeyinde aĢırı
voltaj nedeni ile metal kaplamasında voltaj nedeni ile metal kaplamasında
soyulma meydana gelmez. soyulma meydana gelebilir.

42
  Anot ihtiyacı: 1 m2 yüzeyde yeterli katodik koruma sağlamak için gerekli
akıma katodik koruma akım ihtiyacı denir. Bu akımı anot vereceğinden bu
bilgilerden gerekli hesaplamalar yapılarak anodun boyutu tahmin edilen ömrü
ve gerekli olan anot sayısı bulunabilir. Daha önce gösterildiği gibi galvanik
anot olarak kullanılan en yaygın üç metal; magnezyum, çinko ve
alüminyumdur.

2.5. Yer Altı Tanklarında Katodik Koruma

Toprak altına yerleĢtirilen akaryakıt tanklarında toprak ve zemin suyundan dolayı

korozyona uğraması kaçınılmazdır. Çürümenin boyutu ve zamanı 1 günde veya 10 yılda
belirlenebilir. Yer altı tanklarını korozyondan önlemek için tankın dıĢ yüzeyi uygun bitüm-
asfalt malzeme ile kaplanır ve bu kaplamanın dıĢına katodik koruma uygulanır.

ġekil 2.13: Yer altı gaz ve petrol depolama tanklarının korozyona karĢı katodik koruması

43
 UYGULAMA FAALĠYETĠ

UYGULAMA FAALĠYETĠ
 Metalleri katodik yöntemle koruyunuz.

Kullanılan araç gereçler: Beher, demir levha, çinko levha, demir maĢa, metre, hassas
terazi, cetvel, ince zımpara, eğe, voltmetre, balon joje

ĠĢlem Basamakları Öneriler

 6 M’lık 250 ml HCl çözeltisi
hazırlayınız.
 Laboratuvar önlüğünüzü giyerek
çalıĢma tezgâhınızı düzenleyiniz.
 Malzemelerinizi sorumludan alarak
temizleyiniz.
 Kurallara uygun olarak çözeltiyi
hazırlayınız.

 6x8 cm ebatlarında demir levha

hazırlayınız.

 Demir levha hazırlarken ebatlarına

dikkat ediniz.

 2x3 cm ebatlarında çinko levha

hazırlayınız.

 Çinko levha hazırlarken ebatlarına ve

levhalarınız temiz olmasına dikkat
ediniz.

44
 Levhaları zımparalayarak temizleyiniz.

 Levhalarda pas ve oksitlenme

kalmayacak Ģekilde zımparalayınız ve
temiz bezle siliniz.

 Zn ve Fe levhaları 0.01 hassaslığında

tartınız.

 Levhaların kütlelerini rapor kâğıdınıza

not ediniz.

 Levhaları iletken tellerin uçlarını

sabitleyiniz.

 Kıskaçların uçlarının temiz olduğuna

dikkat ediniz.
 Ġletken kabloların uçlarını voltmetreye
takınız.

 Levhaları HCl çözeltisine yerleĢtiriniz.

 Önce çinkoyu, sonra demiri dikey

olarak çözeltiye yerleĢtiriniz.

45
 Çözelti içindeki hareketliliği
gözlemleyiniz.

 Metaller üzerindeki hareketliliğe dikkat

ediniz.

 Voltmetredeki potansiyel farkını kontrol

ediniz.

 mV cinsinden ölçüm yapınız.

 Levhaları çözeltiden çıkararak yıkayınız.

 Levhaları çözeltiden metal maĢa ile

alınız.
 Çıplak elle levhalara dokunmayınız.

 Etüv veya bekte kurutunuz.

 Nemi kaybolana kadar kurutunuz.

 Levhaları kuruttuktan sonra ortam
sıcaklığına inmesini bekleyiniz.

46
 Levhaları hassas terazide tartınız.

 Kütleleri rapor kâğıdınıza not ediniz.

 Son kütlelerini ilk kütleleri ile

 Kütle kaybına göre anodu belirleyiniz.
karĢılaĢtırınız.
 Malzemelerinizi temizleyip teslim
ediniz.

 Kullandığınız malzemeleri dikkatlice

temizleyiniz.
 Malzemelerin kırılabilir malzemeler
olduğunu unutmayınız.

 Rapor hazırlayınız.
 Deney sırasında aldığınız notlardan
faydalanınız.
 Raporu iĢlem sırasına göre yazınız.
 Raporlarınızı kuralına uygun ve
okunaklı olarak yazmaya özen
gösteriniz.

47
KONTROL LĠSTESĠ

Bu faaliyet kapsamında aĢağıda listelenen davranıĢlardan kazandığınız becerileri Evet,

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) iĢareti koyarak kendinizi değerlendiriniz.

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

1. ĠĢ önlüğünüzü giyip çalıĢma masanızı düzenlediniz mi?

2. 6 M’lık 250 ml HCl çözeltisi hazırladınız mı?

3. 2x8 cm ebatlarında demir ve alüminyum levha hazırladınız mı?

4. Levhaları zımpara ile temizleyip bek veya etüvde kuruttunuz
mu?
5. Levhaları hassas terazide tartıp kütlelerini not ettiniz mi?

6. Levhaları çözeltiye dikey olarak yerleĢtirdiniz mi?

7. Levhaları voltmetre ile birleĢtirip gerilimi ölçtünüz mü?

8. 60 dakika çözelti içindeki hareketliliği gözlemlediniz mi?

9. Levhaları çözeltiden maĢa ile çıkartıp temizleyip kuruttunuz
mu?
10. KurutulmuĢ levhaları tartınız mı?

11. Anot olan levhayı belirleyip metal kaybını hesapladınız mı?

12. Malzemelerinizi temizleyip teslim ettiniz mi?

13. Raporunuzu hazırladınız mı?

DEĞERLENDĠRME

Değerlendirme sonunda “Hayır” Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.

Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız
“Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz.

48
 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME

ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME

AĢağıdaki cümlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru sözcükleri yazınız.

1. Katodik koruma sistemi, toprağa gömülü ve sıvı içindeki metalik yapıların

………………. önlenmektir.

2. Katodik koruma sistemin korozyonunu kontrol altına almak için ……………………

dayanan aktif bir sistemdir.

3. Galvanik anotlar koruma sırasında belirli bir hızla ………………. kütlelerini

kaybeder.

4. 1 m2 yüzeyde yeterli katodik koruma sağlamak için gerekli akıma katodik koruma
……………………………denir.

5. Galvanik anotlar koruma sırasında çözünerek ………………….azalır.

6. Katodik korumanın temeli korunacak metali pilin ………………..hâline

getirilmesidir.

AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seçeneği iĢaretleyiniz.

7. AĢağıdaki alanların hangisinde katodik koruma yapılmaz?

A) Petrol dağıtım sistemlerinde

B) Yer altı depolama tanklarında
C) Ġçme suyu dağıtım sisteminde
D) Apartmanlarda

8. Çözünmeyen bir soy anot yardımıyla korunacak bir yapı, devrenin negatif kutbunu
oluĢturacak Ģekilde doğru akım devresine bağlaması ile oluĢturulan katodik koruma
aĢağıdakilerden hangisidir?

A) DıĢ akım kaynaklı

B) Galvanik
C) Akım Kaynaksız
D) Anodik

9. Katodik korumada ölçümler aĢağıdaki hangi madde ve çözeltisi referans elektrot esas
alınarak yapılır?

A) Ag/AgCl
B) Zn/ Zn(NO)2
C) Cu /CuSO4
D) Al / Al(NO)3
49
10. AĢağıdakilerden hangisi galvanik katodik korumada kullanılan anot tipi değildir?

A) Al anot B) Cu anot C) Mg anot D) Zn anot

11. AĢağıdakilerden hangisi galvanik katodik koruma sistemlerinin avantajlarından

değildir?

A) Tesisi ekonomik olarak uygundur.

B) ĠĢletmesi ve bakımı kolaydır.
C) DıĢ akım kaynağı ile çalıĢır.
D) Diğer metalik yapılar üzerinde kaçak akımı azdır.

12. AĢağıdakilerden hangisi galvanik katodik korumada anot yatağının çevresine dolgu
malzemesi ile çevrilmesinin sebeplerinden değildir?

A) Toprağın direncini daha düĢük tutmak

B) Anot yatağının nemliliğinin sürekliliğini sağlamak
C) Uniform elektrolit sağlayabilmek
D) Toprağın nemini kurutmak

13. AĢağıdakilerden hangisi galvanik katodik korumada anot çevresine dökülen dolgu
malzemesinde bulunmaz?

A)H2SO4 B) Toz hâlimde kireç taĢı. C) Bentonit D)Na2SO4

14. Bir doğru akım kaynağının negatif uçunu boruya pozitif ucunu da anot yatağına
bağlayarak yapılan katodik koruma çeĢidi aĢağıdakilerden hangisidir?

A) Galvanik B) DıĢ akım kaynaklı C) Anodik D) Akımsız

15. AĢağıdakilerden hangisi dıĢ akım kaynaklı katodik koruma sisteminin avantajlarından
değildir?

A) Koruma etkinliği kontrol edilir.

B) Anotların değiĢimi ekonomiktir.
C) Akım ve gerilim çıkıĢı değiĢtirilebilir.
D) Sonsuz koruma sağlar.

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru “Modül Değerlendirme”ye geçiniz.

50
 MODÜL DEĞERLENDĠRME
MODÜL DEĞERLENDĠRME
AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seçeneği iĢaretleyiniz.

1. AĢağıdakilerden hangisi korozyon oluĢumunun baĢlıca etkilerinden değildir?

A)Hava B) Yağmur C) Deniz suyu D) GüneĢ

2. Alüminyum metalinin korozyona uğraması ile dıĢ yüzeyini kaplayan maddenin

kimyasal formülü aĢağıdakilerden hangisidir?
A) Al(OH)3 B) Al2O3 C) Al2(SO4)3 D) AlCl3

3. Elektrolit ve metal ara yüzeyinde yük transferine neden olan kimyasal reaksiyon
aĢağıdakilerden hangisi ile ifade edilir?
A) Oksitlenme reaksiyonu
B) Elektrot reaksiyonu
C) Yükseltgenme reaksiyonu
D) Katodik reaksiyon

4. AĢağıdakilerden hangisi korozyona etki eden faktörlerden değildir?

A) Taneler arası özellik B) Sistemin dizaynı
C) Karıncalanma D) Zeminin elektriksel özgül direnci

5. AĢağıdakilerden hangisi korozyon çeĢidi değildir?

A) Fiziksel B) Oyuklama C) Taneler arası D) Biyolojik

6. AĢağıdakilerden hangisi korozyondan korunma yöntemi değildir?

A) Korozyon elemanlarını ortamdan uzaklaĢtırmak
B) Ortama frenleyici ilave etmek
C) Katodik ve anodik frenleyicileri ortamdan uzaklaĢtırmak
D) Metali faklı bir metalle kaplamak

7. Doğada su ve zeminlerin pH değerleri aĢağıdaki Ģıkların hangisinde doğru olarak

verilmiĢtir?
A) 4< pH<9 B) 6< pH < 9 C) 10< pH <12 D) 11< pH <14

8. AĢağıdaki alanların hangisinde katodik koruma uygulanmaz?

A) Toprak seviyesi tank tapanlarında
B) Sıvı depolama tanklarında
C) Ġçme suyu dağıtım Ģebekelerinde
D) Ev içi kalorifer sistemlerinde

51
9. AĢağıdakilerden hangisi galvanik katodik koruma sistemlerinin avantajlarından
değildir?
A) Koruma akımının verimli kullanır.
B) Tankların korunmasında dıĢ çapı etrafında uniform akım sağlamaz.
C) DıĢ akım kaynağına gerek duyulmaz.
D) ĠĢletmesi ve bakımı kolaydır.
10. AĢağıdakilerden hangisi dıĢ akım kaynaklı katodik korumanının avantajlarından
değildir?
A) Büyük ve mevcut yapılar için ekonomiktir.
B) GeniĢ gerilim elde etme imkânı vardır.
C) Akım ve gerilimin değiĢtirilememesidir.
D) Koruma etkinliğinin kontrol edilmesidir.

11. AĢağıdakilerden hangisi dıĢ akım kaynaklı katodik koruma sisteminin

dezavantajlarından değildir?
A) Önemli derecede iĢletme ve bakım ihtiyacı
B) KomĢu metalik yapılara kaçak akımlardan dolayı önemli ölçüde manyetik
etkisi
C) DıĢ güç besleme gerekliliği
D) Büyük yapılar için ekonomik olmaması

12. AĢağıdakilerden hangisi galvanik katodik koruma ile dıĢ akım kaynaklı katodik
korumanın ortak özelliğidir?
A) Elektrik akımına ihtiyaç duyulmaz.
B) Akım maliyeti yüksektir.
C) Anotta kütle kaybı meydana gelir.
D) Anottan çekilen akım kontrol edilemez.

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize baĢvurunuz.

52
 CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI

ÖĞRENME FALĠYETĠ-1’ĠN CEVAP ANAHTARI

1 korozyon 6 C 11 C
2 Elektrolit 7 B 12 C
3 metaller 8 D 13 A
4 pas 9 D 14 C
5 A 10 B 15 C

ÖĞRENME FALĠYETĠ -2’ĠN CEVAP ANAHTARI

1 korozyonunu 6 katodu 11 C
2 elektrik akımına 7 D 12 D
3 çözünerek 8 A 13 A
4 akım ihtiyacı 9 C 14 B
5 kütleleri 10 B 15 D

MODÜL ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRMENĠN CEVAP ANAHTARI

1 D 7 A
2 B 8 D
3 B 9 B
4 C 10 C
5 A 11 D
6 C 12 C

53
 KAYNAKÇA

KAYNAKÇA
 ERDEN Seyit, M.Caner DEĞERTEKiN, Korozyon ve Katodik Koruma
Kocaeli - EMO -ġubesi, 2004.

 ġENDENEL Emel, Korozyon – Katodik Koruma, Bahar Yayınları, 2004.

 YALÇIN Hayri, Timur KOÇ, Korozyon ve Katodik Koruma, Ankara, 1991.

54