Dünya Dinleri Sözlüğü-John Alexander Hammerton, Mee Arthur

DNYA DNLER
SZL G
John Alexander HAMMERTON

Arthur MEE
eviri
Arcan Uysal-Anaca Uysal
NOKTAKTAP
Dnya Dinleri Szl
John Alexander Hammerton-Arthur Mee
Genel Yayn Ynetmeni: Oya Uur
Editr: Tarkan Tufan
eviri: Arcan Uysal-Anaca Uysal
Bilgisayar Uygulama: Befrin K. Musa
Kapak Tasarm: Deniz Karata
Film-Grafik: Seval Grafik
Bask-Cilt: Kilim Matbaas
1. Bask: Nisan 2008
ISBN: 978-9944-174-67-1
NOKTA KTAP
Kazanc Yokuu, Muhtar Kamil Sokak, Basmac Han
No: 5/3 Taksim/ lSTANBUL
Tel: 0212 243 43 03 (pbx) Faks: 0212 243 43 40
www.noktakitap.com/ e-mail: info@noktakitap.com.tr

DNYA DNLER
SZL G
J ohn Alexander HAMMERTO N

Arthur MEE
eviri
Arcan Uysal-Anaca Uysal
NOKTAKTAP
NDEKLER
APOKRIFA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Tanr'nn ehri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37.
AZIZ AUGUSTINE
Azizlerin Ebedi Istirahat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
RICHARD BAXTER
MISIR'IN LLER KlTABI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61
BRAHMANIZM KITAPLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Religio Medici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
SIR THOMAS BROWNE
Hristiyan Dininin Kuruluu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
JANE CALVIN
Derin Dnceye Katklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ll 1
S.T. COLERIDGE
KONFYSLK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . 123
Tanr'nn Varl ....................................15 5
FENELON
Kutsal Kitabn ltibar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
GALILEO GALILEI
Din Felsefesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 9
G.W.F. HEGEL
HINDUIZM KITAPLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
lsa'mn rnek Alnmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
THOMAS A KEMPIS
KURAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
Hayatnn Savunusu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
KARDINAL NEWMAN
Akl a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 7
THOMAS PAINE
Dini idarenin Yneticisine Mektuplar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
BLAISE PASCAL
Yalnzln Baz Semereleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
WILLIAM PENN
Isa peygamberin Hayat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
ERNEST RENAN
Cennet Ve Cehennem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
EMANUEL SWEDENBORG
TALMUD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
ZERDTILIK ......................................34 7
t
APOKRFA
Apohrifa "gizli" ya da "rtl" anlamna gelen Yunanca bir keli

medir ama on altnc yzylda Filistin veya lbrani kutsal hitaplan ha
ri, Septuagint'te (yetmiler) [Kitab Muhaddes'in lshenderiye'de 72
bilge tarafndan evirisi yaplmas nedeniyle bu ad verilmitir./.n.]
ya da Eski Ahit'in (Tevrat) Yunanca tercmesinde ihtiva edilen hitap
lar iin kullanlmaya balamtr. Bu yzden teolojik veya bibliyogra
fik puristler (gelenekiler) tarafndan, bu hitaplar gerek kutsal hi
taplar olarak kabul edilmemilerdir. Bu gr, dnce olarak Bat
Kilisesi katlmasa da, eski Yunan Kilisesi tarafndan kabul edilmitir.
Onlar 1538'de, Coverdale'in lngilizce lncilinde ve 1 537'de. Luther'in
Almanca lncilinde ayn bir blm olarak ortaya ktlar. Trent Kon
seyi -sadece Filistin belgelerini hanonih (kilise hukukuna uygunl.n.)
olarak kabul eden ve Protestanlar tarafndan yaplan reformdan son
ra reddedilen gr- Birinci ve !hinci Esdralar ve bir de Manas duala
n hari, 1546'da onlann kilise hukukuna uygun olduunu kabul et
mitir. Westminster lhran (confession) onlann sadece "insani yaz
malar" olarak yararlanlmak zere var olduhlanm ilan etmitir ve
lngiltere Kilisesi'nin altnc fkras onlann "bir doktrin gelitirmek
zere deil, hayat dersi ve edep hurallan amac ile ohunacahlann"
ifade eder. lshoya ve Ameriha'da, 1 825 ve 1 82 7 arasndaki iddetli
anlamazln sonucu olarak, Apohrifa, lngiliz ve Yabanc lncil Cemi-
J O H N A L E X A N D E R H A M M E RTO N - A RT H U R M E E
yeti {British and Foreign Bible Society] tarafndan yaynlanan

Kutsal Kitap metinlerinden kanlmtr. Kensington Bahele
ri'ndeki Prens Consort'un abidesine Hz. Sleyman'n Bilgelii'nden
{the Wisdom of Solomon] alnan bir alnt ilendii zaman, anla
mazlk 1 862'de yeniden alevlenmiti. "Ksa zamanda mkemmel
klnan kendisi, uzun zamana nail olmutur. Zira ruhu Tann'y
honut etmitir: Bu yzden Rab kendisini ktlerin arasndan al
mak iin acele etmitir. " Btn kitaplar atfedildikleri tarihten
uzun sre sonra yazlm olduklanna dair deliller tarlar.
BRNC ESDRALAR
Ve josias (Yoiya) , Tanrs iin jerusalem'de (Kuds) salta
natnn 1 8. ylnn ilk aynn 14. gn, Hamursuz bayram zi
yafetini tertip etti ve Levililerin, Israil'in kutsal papazlarnn,
kendilerini Allah iin kutsamalarn ve Kral Sleyman'n ina
etmi olduu evde Tanr'nn kutsal sandn yerletirmelerini
buyurdu. Sonra, sunakta Tanr'ya kurban olarak sunulan
37600 kuzu ve ocuklar bir de 4300 dana mevcuttu. Ve atele
Fsh kurbann kzarttlar; kurbanlara gelince, onlar pirin
kap ve tavalarda lezzetle kapladlar ve btn insanlarn nne
koydular. Ve byle bir hamursuz bayram Samuel peygambe
rin zamanndan beri Israil'de kutlanmad. Ve Yoiya'nn al
malar kalpten bir dindarlkla tanrsnn nnde samimiydi.
Yani, neticede Yoiya'nn bu eylemleri Msr Kral Phara

oh'un (Firavun/e.n. ) , Carchamis'te (Karkam) Euphrate'lere
kar bir sava amasna yol at ve Yoiya, Peygamber je
remy'nin (Yeremya) Tanr'nn az ile sylenmi szlerini ka
bul etmeyerek ona kar kt ve Magiddo ovasnda kendisi ile
savamaya balad. Sonra kral maiyetine: "Beni savatan uzak
latrn; zira ok gszm" dedi. Kuds'e geri gtrlnce
8
D N Y A D N LE R S Z L G
ld ve babasnn kabrine gmld. Ve btn Yahudiler iin

de nde gelen erkekler, karlar ile birlikte, Yeremya peygam
bere destek verdiler, bugne kadar ona at yaktlar.
Sonra insanlar Yoiya'nn olu joachaz' (Yehoahaz) kabul

ettiler ve kendisini kral yaptlar ama Msr Kral onu tahttan
indirdi ve Tanr'nn huzurunda ktlk yapan kardei joac
him'i (Yehoyakim) , Judea (Yahuda) ve Kuds'n kral tayin
etti. Kendisine kar olduu iin Babil Kral Nabuchodonosor
(Nabukodonosor, Nebukadnessar) kendisi ile karlap pirin
zincire vurdu ve onu Babil'e gtrd. Nabukodonosor, Tan
r'nn kutsal gemilerini de ald ve onlar gtrp Babil'deki
kendi mabedine yerletirdi ve Zedechias' (Sidkiya) kral atad.
Sidkiya, on bir yl saltanat srd; ancak Tanr'nn gz nn
de de ktlk yapt.
Halkn ve rahiplerin idarecileri, ayn ekilde Tanr'nn

aleyhinde ok eyler yaptlar ve mthi dinsizlikleri nedeniyle
kullar iin gazaba gelen Tann'nn mabedini kirlettiler; onlar
la uramas gerektii ynnde Kaide Krallarna emir verdiler.
Bu yaptklar ile aralarnda ne delikanl ve kz, ne yal adam
ne de ocuk ayrtederek cann balamadlar ve katlettiler.
Sonra, Rab'bin byk kk btn kutsal eyalarn, Kutsal
Sandk [ the Ark of God: On Emir'in yazl olduu iki tabletin
eski Yahudiler tarafndan sakland sandk/.n.] ve kraln ha
zineleri ile birlikte aldlar ve onlar Babil'e gtrdler. Tan
r'nn Evi'ne gelince onu yaktlar ve Kuds'n duvarlarn y
karak kulelerini atee verdiler. Ardndan savata klla ld
rlmeyen, Perslerin saltanatna kadar Nabukodonosor'un hiz
metlileri olan insanlar, Yeremya'nn azndan kan Tanr sz
lerini yerine getirmek iin Babil'e gtrldler.
9
J O H N A L E X A N D E R H A M M E RT O N - A RT H U R M E E
Perslerin kral Cyrus'un (Kore) ilk ylnda, Tanr ruhunu

ykseltti btn krall iin: "lsrail'in Tanrs, en ulu Tanr,
beni btn dnyann kral yapt ve bana Yahudi mahallesinde,
Kuds'te kendisine bir ev kurmam emretti. Eer onun halkn
dan herhangi biriniz orada olursanz, brakn Tanr, hatta
onun Tanr's, onunla beraber olsun ve kendisi Kuds'e yk
selsin ve lsrail'in Tanr'snn evini kursun." diyerek beyanda
bulundu.
judea ailelerinin ve Benjamin kabilesinin ileri gelenleri, ay

n zamanda rahipler ve Levililer orada Tanr'ya ev ina etmek
zere Kuds'e geldiler. Sonra altn ve gmle, at ve srla ve
ok miktarda bedelsiz armaanlarla tm eyalar-eklinde onla
ra yardm yapld. Kral Kore de Kuds'ten Nabukodonosor'un
gtrm ve kendi putlarnn mabedine yerletirmi olduu
kutsal sandklar sergiledi. Sanabassar (ebassar) tarafndan
Babil'den Kuds'e geri getirilen altn ve gmten kaplar, bera
berindeki esirler sayca be bin drt yz altm dokuz idi.
Ama Artakserkses'in (Artahasta) zamannda, Mabed'in in

aatna ara verildi. Darius'un saltanat dnemindeyse, kendisi
Hindistan'dan Etiyopya'ya kadar yz yirmi yedi blgeden ma
iyetindeki idarecilere ve nderlere muazzam bir ziyafet verdi.
Sonra onlar yiyip ierlerken, kraln grubunu koruyan nbeti
lerden gen adam bilge konumalarla birbirini alt etmeye
abalyorlard. Her biri kendi cmlesini yazyor ve yazlarn
kraln takdirine arz ediyordu. Birincisi arabn gcnden,
ikincisi kraln gcnden, ncs kadnlarn ve gerein g
cnden bahsediyordu. Zorobabel (Zerubbabil) olan nc
snn en bilge olduuna karar verildi ve o anda btn insan
lar bardlar: 'nemli olan gerektir ve her eyden gldr.'
10
D N YA D N L E R S Z L G
Sonra kral kendisine dedi ki: 'Arzu ettiin eyi syle, biz de
onu sana verelim; nk sen en akll bulundun. Sonra Zerub
babil, krala dedi ki: 'Krallna geldiin gn etmi olduun,
Kuds' ina etme ve Kaldeliler tarafndan judea harab edildi
i zaman Edomitelerin (Edomlular) yakt Mabedi yeniden
ina etme konusundaki yeminini unutma.'
Sonra Kral Darius ayaa kalkt ve kendisini pt, ardndan

btn hazinedar ve yneticilerine o ve onunla birlikte Ku
ds' ina etmeye giden herkesin emniyetle nakledilmeleri ko
nusunda mektuplar yazd. Celosyria, Phenice ve Libanus'taki
(Kili-Suriye, Fenike ve Lbnan'daki) valilerine de Libanus'tan
Kuds'e sedir aac getirmeleri ve ehri ina etmeleri gerektii
konusunda mektuplar yazd. Ardndan erkek ve kz hizmetli
leri ile ark syleyen erkek ve kadnlar eliinde aileler ve ka
bileler, Darius'un onlarla birlikte gnderdii bin atl refakatin
de Kuds'e geri getirildiler.
Kuds'e dnlerinden sonraki ikinci yln, ikinci aynn

ilk gn Tann'nn Evi'nin temeli atld ve Mabet ylda, Da
rius'un altnc yl esnasnda, Adar aynn yirminci gn biti
rildi ve muazzam bir len ve kurbanlar eliinde hizmete
ald.
Bu olaylardan sonra Perslerin Kral Artakserkses tahtta

iken, Babil'den Kuds'e Aaron ailesinden barahip Esdras ve
kendisi ile beraber baz rahipler, Levi'ler, kutsal arkclar ve
Mabedin papazlar geldi. Kendisi kraldan]udea ve Kuds'n
ilerine Tann'mn Yasas'nda bulunana uygun ekilde bakmak
zere atama belgesi ve Tann'nn Mabedi'nde kullanlmak ze
re altn ve gm gemilerden oluan armaanlar getirdi.
11
J O H N A L E XA N D E R H A M M E RTO N - A RT H U R M E E
Ardndan Esdras, btn Yahudi mahallelerinde ve Ku

ds'te esarette bulunanlarn tmne hitaben, onlarn Kuds'te
toplanmalar gerektii duyurusunu yapt. gn sonra tm
kalabalk Mabedin geni avlusunda topland ve dinsiz kanlar
n ve ocuklarn zapt etmek ve ilemi olduklar hatalardan
arnmak amac ile kolar adamak iin el ele verdiler. Ve Esd
ras bu amala yaplm olan tahta krsnn zerinde ayakta
durdu, insanlara Musa'nn Yasas'n aklad.
Bu yzden Esdras, Rab Tann'ya, en yce, Ordularn Tann

s'na, Her eye Gc Yeten'e kretti. Ve btn insanlar kar
lk verdiler: 'Amin.' Sonra ellerini kaldrarak, topraa secde et
tiler ve Tann'ya; 'Bu gn Tanr adna kutsaldr. . .' diyerek ta
pndlar. nk Yasa'y duyduklarnda hepsi alamlard. Bu
yzden Levililer btn olaylar insanlara: 'Bu gn Tanr adna
kutsaldr, kederli olmayn . . .' diyerek duyurdular. Sonra her
kiinin yemesi imesi ve elenmesi, bir de hibir eyi olma
yanlara balamak ve onlar mkemmelen avutmak zere yo
la koyuldular.
KNC ESDRALAR
Tann'nn: 'Yoluna git ve halkma bana kar yaptklar g
nahkar eylemlerini gster; nk onlar beni unuttular ve ga
rip tanrlara dua ettiler. Bir tavuun civcivlerini kanatlarnn
altna toplad gibi, sizi bir araya topladm. Ama imdi sizi
huzurumdan uzaklatracam . . .' diyen sz, peygamber Esd
ras'a ulat. O zaman Esdras lsrail'e yardm etmek istedi, ancak
onlar reddettiler ve Tann'nn yasalarn kmsediler, bu yz
den o dinsizlerin ilahi aleme arldn ilan etti. Bundan
sonra Esdras, Sion Da'nn zerinde Tann'ya arklar eliin
de dua eden ulu bir insan grd ve melek kendisine: 'Bunlar
12
onlardr ki lml elbiseyi karm ve lmsz giymilerdir

ve Tanr'nn adn zikretmilerdir. imdi onlar zirveye ula
mlardr ve aralarnda Tanr'nn olundan gelen hurma dalla
rn ellerinde teslim almlardr . . . ' dedi.
ehrin ykmndan sonraki otuzuncu ylda, Esdras Ba

.
bil'deydi ve Sion'un perianlndan dolay zlyordu. Ken
disi, Tanr'ya insanlarn gnahlarn itiraf etti ama onlardan
daha gnahkar olanlarn zerlerindeki efendiler olan kafirler
den ikayet etti. Melek Uriel o zaman Adem'in Tanr'nn yasa
larna kar geldii zaman, yolun daraltldn ve gnlerin
azaldn ve ktletiini, ancak, lsa'nn aklanaca ve le
cei zamann geleceini ve mr olan btn insanlar izleme
mi syledi. Ve yedi gnlk sessizlikten sonra, dnya uykuda
olanlar hayata dndrecek ve en Yce (olan), hakim makam
na kacak, sonra strap bitecek, ancak geriye saduyu kala
cak, gerek kantlanacak ve iman kuvvetlenecek.
O zaman Esdras: 'En Yce'ye merhametli dendiini ve

onun balayc olduunu biliyorum, zira eer yle olmasay
d gnah ilemi olanlar onlardan zor kurtulabilirdi; insanla
rn on binde birinin hayatta kalmamas gerekirdi, saysz kala
balk iinde belki ok az geriye kalmalyd. . . ' dedi. Sonra me
lek: 'ok yaratlm var ama ok az kurtarlacak. Kurtarlacak
olan her kii eylemleri ve inanc sayesinde kurtulabilecek ve
sonra onlara mthi mucizeler gsterilecek . . .' cevabn verdi.
Ve allktan gelen, Tanr'nn Msr, Suriye, Babil ve Asya'nn
cn alaca ve Allah'n kullarnn dertlerini aramalar gerek
tii ve gnahlarn saklamamalar ancak ktlkten uzak dur
malar icabettii, sonra onlarn rehberleri Tanr olduu iin
kurtarlacaklar kehanetinde bulunan bir ses Esdras'a seslendi.
13
J O H N A L E X A N D E R H A M ME RTO N - A RT H U R M E E
TOBT
Bu, Asurlularn Kral Enemessar'n zamannda Ninova'da
esir ahnan Nephtali (Naftali) kabilesinden Tobit'in kitabdr.
Esaret altndaki Tobit yine de tm kalbiyle Tanr'y hatrlyor
du ve ldrlm olan esir arkadalarn gizlice gmd iin,
Kral Sennacherib'in ynetiminde mlknden mahrumdu.
Sonra kr olan Tobit, varlk gnlerinde Media'da (Medya), Ra
ges'te, Gabael'e on yetenein toplamn emanet ettiini hatrl
yordu ve olu Tobias'tan (Tobyas) kendisine el yazmalarn
vermesi iin gidip Gabael'i aramasn istedi. Tobyas bir rehber
arad ve Tobyas bilmese de bir melek olan, kendisinin onu ta
ndn ve Gabael'de kaldn syleyen Raphael'i (Rafael)
buldu. Bylece ikisi yola ktlar.
Tobyas ve Rafael, Tigris (Dicle) Nehri'ne geldiklerinde, bir

balk sudan dar frlad ve kendisini yiyip yutacakt ama gen
adam bal yakalad ve karaya kard. Melek Tobyas'a bal
amasn, kalbini ve cierini ve safrasn karmasn, sonra
onlar gvenli bir ekilde istif etmesini syledi. Gen adam
Melee: 'Bunlar neye yarayacak?' dedi. Sonra Melek: 'Kalp ve
ciere dokunarak, . . . eer kt ruh herhangi birine. zarar ver
diyse, ondan tts yapmamz gerekir sonra o kii asla zl
mez. Safraya gelince: Gzlerindeki beyazln iyiletirilecei
bir adam nieshetmek iyidir. . .' dedi.
Rages'e yaklatklar zaman Melek: 'Bugn senin kuzenin

ve sadece Sara adnda bir kz olan Raguel'de kalacaz. Kz se
vimli, hem akll ve sana e olarak verilmesi ihtimalini konu
acam.' dedi. Sonra gen adam Melee, bu kzn hepsi ger
dekte len yedi adama verilmi olduunu duyduu ve kendi-
14
D N YA D N L E R S Z L O G O
snn de lmekten korktuu cevabn verdi. Sonra Melek:

'Korkma, nk kz bandan sana yazlmt.' dedi.
Sonra Raguel'in evine geldiler ve Sara onlar karlad ve

ieri ald: Raguel ve kars Edna, Tobyas' akraba olarak kabul
ettiler ve kendisini pp hayrdua ettiler. Tobyas ve Rafael sa
mimiyetle arlandlar ve Rafael, Raguel ile konutuktan son
ra, kars Edna arld ve Sara ile Tobyas arasndaki evlilik an
lamasnn belgesi yazld ve mhrlendi. Onlar iin, Sara'ya
hayrdua eden ve Yerin ve Gn Tanrs'ndan ona (kzna)
nee vermesini isteyen, Edna tarafndan bir oda hazrland. Ve
onlarn tm akam yemeklerini yediler, Tobyas Sara'ya geti
rildi. Ve kendisi giderken Rafael'in szlerini hatrlad, sonra
baln kalp ve cierini esansn klleri zerine koydu ve onun
la tts yapt. Kt ruh duman kokladnda koarak bir me
lein kendisini balad Msr'n en uzak blgelerine kat.
Sonra Tobyas ve Sara ayaa kalktlar ve Tanr'ya merhametinin
zerlerine olmas ve onlar kutsamas ve birlikte yalanmay
merhametle nasip etmesi iin dua ettiler. Her ikisi, o gece bu
ekilde uyudular.
Raguel babalarnn tek yaratlm ocuklar olan ikisine

Isa'mn merhamet gstermesinden dolay Tanr'ya kretti ve
onlarn salk ve nee iinde hayatlarn bitirmeleri iin dua et
ti. Sonra Rafael para iin Gabael'e Rages'e gitti ve ikisi kapal
antalarla Raguel'in evine dndler.
Sonra Tobit ve kars oullarm zlediler ve Tobyas Ragu

el'e: 'izin ver gideyim; nk babam ve annem artk beni gr
meye nem vermiyor.' dedi. Sonra Raguel ona Sara'y, karsn,
mallarnn yarsn, hizmetilerini, srlarn ve bir miktar pa-
15
ra verdi. Sonra kendisi ve Edna onlara hayr dua ettiler ve on

lar yolladlar.
Baarl bir yolculuktan sonra Ninova'ya yaklatlar. Ardn

dan Rafael, Tobyas'a karsndan nce evi hazrlamak ve baln
dn eline geirmek iin acele etmesini syledi. Sonra Anna
olunun yoluna bakarak oturdu ve onun geliini gzetlerken
(olunun) babasna: 'Olunun geliini ve kendisi ile giden
adam gr' dedi. Sonra Anna ileri atld ve olunun boynuna
saldrd ve: 'imdiden sonra lmeye razym' dedi. Tobyas ka
pda babasna rastlad sonra: 'Dolu dolu mitlerin olsun ba
bam' diyerek babasnn gzlerine d meshetti. Sonra Tobit
grme yeteneini tekrar kazand. Kendisi olunu grnce,
boynuna sarld ve alad, ardndan Tanr'ya kretti. Sonra
Tobit, Ninova kapsnda gelinini karlamaya dar kt ve
onu karlayp kretti; Ninova'da bulunan btn tarikat ye
leri arasnda sevin vard.
Tobit, Rafael'e Rages'ten getirdii her eyin yarsn teklif et

ti ama Rafael onu ve Tobyas' ayr bir yere ard ve onlara on
lar iin yapm olduklar nedeniyle Tann'ya teekkr etmeleri
ni ve vmelerini tembih etti. Ardndan onlara Rafael'in azizlerin
dualarn sunan Kutsal olann cennetinin nnde, ieri giren ve
kan azizlerin dualarn sunan yedi kutsal melekten biri oldu
unu syledi. Sonra onlarn her ikisi dertlendiler ve 'yzleri ze
rine kapandlar ama kendisi: 'Korkmayn; nk aksilik olma
yacak. Beni gnderene karm ve yaplan her eyi bir kitaba ya
zarm' dedi. Ve ayaa kalktklarnda onu bir daha grmediler.
Tobit; 'Esaret yurdumda sana dua ederim Ey Tanr'm ve

gnahkar millete senin kudretini ve hametini beyan ederim.
16
nk Kuds ina edilecek, duvarlar ve kuleleri hem de maz

gall siperleri yeniden yaplacak. Sonra btn caddeleri Tan
r'ya kr diyecekler' eklinde bir bayram duas yazd.
Sonra kendisi ok yalandnda, Tobit olu ve olunun al

t olunu ard ve onlara Medya'ya gitmelerini emretti. n
k kendisi bu hayattan ayrlmaya hazrd ve kesinlikle Nino
va'dan bahseden Peygamber jonas'a, tahttan indirilmesi gerek
tiine inanyordu. Kendisi bu olaylar bildirdii zaman, ruhu
nu teslim etti. Tobyas kars ile Medya'ya hareket etti ve orada
ld ama lmeden nce Nabukodonosor tarafndan ele geiri
len Ninova'nn ykmn haber ald.
YUDT QUDITH)
Ecbatane'da (Ekbatana) Medler zerinde saltanat sren
Arphaxad'n (Arpakat) zamannda, kendisi muazzam ta du
varlarla Ekbatana'y, gl ordularnn k iin kulelerini
ve kaplarn takviye etti. Ninova'da saltanat sren Nabuko
donosor (Nebukadnessar) Kral Arpakat ile savat ve Kilik
ya'ya [Adana blgesinin eski ad/.n.] , am'a ve Suriye'ye bir
de Moab (Moav) ve Ammon ile judea diyarna ve tm Msr'a
yardm isteyen eliler gnderdi. Ancak oralarn sakinleri em
ri ciddiye almadlar ve onun elilerini nezaketsiz ekilde kov
dular. Bu yzden Nabukodonosor ok sinirlendi ve bu lke
lerin sakinlerinden intikam alacana ve onlar klla ldre
ceine taht zerine yemin etti. Nabukodonosor saltanatnn
yedinci ylnda, Arpakat'a kar muharebe dzeninde yrd
ve -btn atllar ve (iki tekerlekli) arabalar- kuvvetlerini
kertti. Sonra neredeyse Ekbatana'ya kadar btn ehirleri al
d ve oralarn caddelerini yamalad ve ehrin gzelliini en
kaza evirdi. Ragau Dalarnda Arpakat' da esir etti ve onu
17
ldrd. Sonra kendisi, eitli milletlerden arkadalar ile Ni

nova'ya dnd ve len verdi. On sekizinci ylnda Nabuko
donosor ordusunun bakomutan Holofernes'i ard ve ona
yz yirmi bin piyade neferi ve on iki bin atl almasn ve -ken
disinin emrine itaatsizlik ettikleri iin- btn bat lkelerine
saldrmasn emretti. Holofernes'e de teslim olmayan hi kim
senin cann balamamasn ve onlar katletmesini ve mah
vetmesini tembihledi. Sonra ordu, ekirge srs gibi nem
li sayda mttefikle, Kilikya'ya yola kt ve Phud (Put) ile
Lud'u mahvetti ve Rasses (Rasis) ile Ishmael'in (!smail) btn
ocuklarn ldrd. Ardndan ordu, Euphrates'e (Frat) gitti
ve Mezopotamya'y geti ve Arbonai Nehr'inden (Abron De
resi) denize kadar btn byk ehirleri ve sonra Arabis
tan'n karsnda japteh (Yafet) ile Medya ve am' tahrip etti
ve onlarn sinagoglarn yakt; byk ve kkba hayvan s
rlerini yok etti; lkelerini tamamen harap etti ve klcnn
keskin yanyla gen erkeklerin tamamn ldrd. Sonra Ho
lofernes'e eliler gnderen ve teslim olan deniz kysndaki
Tyrus ve Sidon sakinleri zerine korku kt. Kendisi onlar
teslim ald ve hatta snrlarn datt, ormanlarn kesti, lke
nin putlarn tahrip etti ve btn milletlerin sadece Nabuko
donosor'a tapmas gerektiini ve Tanr olarak ona bavurma
larn emretti.
Sonra, esaretten yeni dnen judea'da yaayan Israil'in o

cuklar Kuds ve tanrlar Rab'bn mabedi iin sot derecede
korkuyorlard. Bu yzden, kendilerini yksek dalarn tepele
rinde tutuyorlar ve kyleri takviye ediyorlar ve sava hazrl
amac ile yiyecek depoluyorlard. Sonra joacim (Yoakim) ve
btn rahipler Mabet'te Tanr'ya hizmet ediyorlar ve kurban
lar sunuyorlar ve Israil'in ocuklarnn kurban, karlarnn ga-
18
D N YA D N L E R SZLG
nimet olmasna, miras kalan ehirlerinin ykmna ve mabedi

ne saygszlk edilmesine izin vermemesi iin dua ediyorlard.
Holofernes bunu duyduunda ok sinirlendi. Ve Am

mon'un oullarnn lideri Achior (Akyor) , Holofernes'e Yahu
dilerin ne olduunu, tarihlerini ve tanrlarnn onlar iin ne
yaptn anlatt ve Holofernes'e onlara karmamasn tavsiye
etti. O zaman Asurlularn ev sahipliindeki mecliste bir karga
a vard ve Holofernes Israil halknn tanrsn hor gryordu
ve Akyor'u yksek memlekette Bethulia'da (Betulya) bulunan
Israil'in ocuklarna gnderdi. Sonra Holofernes btn ordu
lar ile Betulya'y kuatt ve orada oturanlarn susuzluktan k
rlmalar iin su kaynaklarn ele geirdi; bu yzden artk on
larn hi gc kalmamt. ehrin sakinleri, yneticiler aley
hinde syleniyorlard ve onlara ehri Holofernes ve ordusuna
teslim etmeleri ars yaptlar. ehrin lideri Ozias (Uzziya) :
'Kardlerim, metin olun, Tanr'nn merhametinin bize dne
cei be gn daha dayanalm, zira o bizi tamamen brakmaya
caktr' dedi.
Sonra Judith (Yudit) bunu duydu. Kendisi duldu ve gzel

bir yz vard ve bakmaya doyulmayacak kadar gzeldi ve
Tanr'dan mthi korkard. Yudit ehrin yallarn artt ve
onlar gvenlerinin eksiklii nedeniyle Tanr'nn fkelenmesi
ne sebep olmakla sulad. Sonra ehrin dmanlarna teslim
edilmeden nceki gnler iinde milletin ocuklarnn tm ku
aklar boyunca anlatlmas gereken bir ey yapacana sz
verdi. Sonra Yudit Tanr'nn Evi'ne gitti ve yzst kapand ve
kendisinin niyetini ihsan etmesi iin muharebeleri durduran
Tanr'ya arda bulundu. Sonra kendisi evine gitti, dulluk ve
tvbe kyafetlerini kard ve kymetli merhemlerle kendisini
19
J O H N A L E X A N D E R H A M M E RTO N -A RT H U R M E E
yalad ve kendisini grmesi muhtemel tm erkeklerin bak

larn cezp etmek iin bilezikler, zincirler, yzkler ve taklar
eliinde sevin elbiselerini giydi. Sonra hizmetisiyle beraber
Betulya ehrinin dna, Asurlularn kampna gitti ve koruma
lar tarafndan gzellii ile akna dnen Holofernes'in adr
na gtrld. Holofernes, Yudit'e geli sebebini sordu ve o da
eer kendisinin szlerini dinlerse, o (Holofernes) ve ordusu
nun kendisinin yardmyla judea'nn ortasndan tahtn kura
ca Kuds'e intikal ettirileceini bildirdi.
Holofernes ve tm maiyetindekiler memnun olmulard ve

btn dnyada yznn gzellii ve szlerinin bilgelii byle
olan bir kadn daha olmadn sylediler. Yudit, Holofernes'in
ona sunduu etleri yemiyor, arab imiyordu ama sadece hiz
metisinin beraberinde getirmi olduu erzaktan yiyordu .
Sonra kendisi bir adra getirildi ve kampta her gece Betulya
Vadisi'ne dua etmeye karak gn kald. Drdnc gn Ho
lofernes bir ziyafet verdi ve kendisi, haremaas Bagoas'a gi
dip, Yahudi kadn, kendisi ve subaylar ile yemeye imeye gel
mek zere ikna etmesini syledi. Yudit kalkt, giyinip kuand
ve ieri girdi; sonra kalbi kendisine tutkun olan Holofernes'in
karsndaki yumuak postlar zerine yere oturdu ve Holofer
nes'in akl bandan gitti; sonra kendisi mthi bir ekilde
onun (Yudit'in) refakatini arzulad.
Sonra Yudit hizmetisinin hazrlam olduu eyden alp

yedi ve Holofernes ondan muazzam haz alyordu; bu yzden
doduundan beri bir gnde bir sefer itiinden ok daha faz
la arap imiti. Yudit, akam olurken, Holofernes ile yalnz
kald ve hizmetkarlar dar karld. Sonra Holofernes'in ba

ucunda bulunan yatan stununa geldi, onun klcn indir-
20
di, ban salarndan kavrad ve: 'Bu gn bana g ver ey Isra

il'in Rab Tanrs' dedi. Sonra btn gc ile (Holofernes'in)
boynunu iki kez vurdu ve ban gvdesinden ayrd.
Kelleyi kendisine ait et antasna koydu ve onu hizmeti

sine verdi; sonra ikisi birlikte dua konusundaki adetlerine uy
gun olarak, dar ktlar ve kamp getiler. Sonra Betulya'ya
geldiler ve ehre kabul edildiler. Sonra insanlar alacak ekil
de afalladlar; ardndan Tanr'ya tapndlar ve: 'Sana kr ol
sun, halknn dmanlarnn hibirine gstermediin bu g
nn sahibi, Ey Tanr'mz.' Holofernes'in ba ehrin duvarlar
nn en yksek yerine asld ve Israil erkekleri gruplar halinde
da geitlerine yola kt. Asurlular bunu grd zaman, Ho
lofernes'in adrna haber gnderdiler ve Israilli kullarn mu
harebede onlara kar ktklarn sylediler. Sonra Bagoas a
dra girdi ve Holofernes'in yere serilmi ve ba koparlm ce
sedini buldu. Yudit'i orada bulamad zaman da dar frlad
ve insanlara durumu anlatt. Sonra zerlerine byk korku ve
rperti kt; bu yzden kendilerine saldran Israil'in ocuk
lar tarafndan kovalandklar iin am' ve snrlar geene ka
dar katlar. Sonra Yudit btn Israil'de bir kran arks sy
ledi ve halk kendisinden sonra tekrarlad. Halkn kendisine
vermi olduu Holofernes ganimetini Tanr'ya bir armaan
olarak ithaf etti ve olaanst onurlu bir dul olan kendisi, Be
tulya'da ld zaman, btn Israil gerekten yas tuttu.
ESTHER'N (ESTER) KTABI

Bunlar ne lbranice ne de Kalde (Pers ve Med dillerine yakn
bir dille.n.) dilinde rastlanmayan Esther'in Kitab'nn blmleri
dir.
21
JO H N A L E X A N D E R H A M M E RT O N - A RT H U R M E E
Byk Artaxerxes'in (Artakserkses) saltanatnn ikinci y

lnda, bir Yahudi olan ve Susa ehrinde yaayan Mardocheus
(Mordekay) bir rya grd. Ve ayn gece kendisi Artakserk
ses'i halletmeyi planlayan iki haremaasnn entrikasna kulak
misafiri oldu ve kraln mahkemesinde grevli olduu iin ken
disi krala anlatt; sonra haremaalar boduruldu. Bundan do
lay Aman (Haman) , Artakserkses'i, Hindistan'dan Etiyopya'ya
btn prens ve idarecilere Yahudileri eleri ve ocuklar ile
birlikte, on ikinci Adar aynn on drdnc gn acmadan l
drmelerini yazmaya ikna etti. Mordekay ve Kralie Esther
lm korkusu iinde olduklarndan, son are olarak Tanr'ya
bavurdular; ardndan kurtulu ve srail ocuklarnn korun
mas amacyla dua ettiler. nc gn, Kralie Esther kraln
huzuruna geldi ve gzelliinin kusursuzluundan dolay kan
l canlyd; ancak kalbi korkudan strap iindeydi. Kendisi
(Esther) kraliyet tahtnn nnde ayakta dururken kral ona f
ke ile bakyordu ve Esther bayld. Sonra Tanr, tahtndan fr
layan, onu (Esther'i) kollarna alan; ' . . . Msterih ol, emrimiz
genel olsa da, sen lmeyeceksin . . .' diyen kraln ruh halini de
itirdi. Kral konuurken, Esther ikinci kez baygn dt ve
kral rahatsz oldu; sonra kraln btn hizmetkarlar Esther'i
rahatlattlar.
Artakserkses sonra iinde sulad Makedonyal Aman ile

birlikte btn prenslerine, trl trl ve kurnaz hilelere ra
men, kraln hayatn kurtarm olan Mordekay'n ldrlmesi
ni ve btn milleti ile beraber krallnn paylamcs Est
her'in susuzluunu ortaya karan bir mektup yazd. Kral,
btn ailesi ile birlikte Susa'nn (Sus) kaplarnda aslan
Aman'n zel gayretleriyle karlan ferman iptal etti. Ve kral
onlarn kurtulu gnnn kutsal gn olarak kutlanmasn em
retti.
22
D NYA D N LE R S Z L G
SLEYMAN'IN BLGELG
Drstl sevin, dnyann hakimleri olan sizler; zira k
t niyetli bir ruha bilgelik asla girmez. Tanr'nn ruhu dnya
y doldurur; bu yzden adaletsiz eyler syleyen kii gizlene
mez. Hayatnzn hatas iinde lm aramayn; zira Tanr
lm meydana getirmemitir ve drstlk lmszdr. Ada
letsiz muhakemedir ama doru deildir: Tkenmesi ile beden
lerimizin kllere dnecei ve ruhumuzun lk hava gibi yok
olaca hayat ksa ve skcdr. Bu yzden gelin, mevcut olan
iyi eylerin tadn karalm. Kendi ktlkleri onlar kr et
mitir; zira Tanr insan lmsz olmak zere yaratmtr.
Yine de eytann hasedi yznden dnyaya lm gelmitir.

Drst ruhlar Tanr'nn ellerindedir ve orada onlara hibir
azap dokunmayacaktr. Biraz cezalandrldktan sonra onlar
muazzam bir biimde dllendirileceklerdir. Hi ocuu ol
mamak ve erdemi olmak daha iyidir, zira gayrimeru yatakla
rn yol at ocuklar ebeveynleri aleyhinde tanktrlar. eref
li yallk yllarn says ile llmez. Ksa zamanda mkemmel
klnan kii, uzun zamana nail olmu saylr. Zira ruhu Tan
r'y honut etmitir: Bu yzden Rab kendisini ktlerin ara
sndan almaya acele etmitir. nsanlarn grd ve anlad
bu deildir, zihinlerinde sakladklar da deildir. Onun ltf
ve merhameti azizleri ile beraber olmas ve setiklerine sayg
s olmasdr. Gnahkar, ilahi olana hayret eder ve: 'Haysiyetin
bize ne yarar oldu? Ve vmemize ramen, varlkllar bize ne
fayda getirdiler?' der. Btn bu olaylar bir glge gibi geip gi
derler. Dinsizin umudu flenip giden toza benzer. Ama drst
insanlar ebediyen yaar; onlarn dl Tanr'nn elinden gzel
bir tatr. Bilgelik onu aradnzda kolayca bulunur, bu yz
den hkmdarlar onu arzu etmelidirler; zira bilge hkmdar
23
) OH N A L E X A N D E R H A M M E RT O N - A RT H U R M E E
halknn desteidir. Bilgelie sahip olan kii her iyi eye sahip
tir. stelik, onun sayesinde, insan lmszl elde edecektir
ve arkasnda sonsuza kadar sren hatra brakacaktr.
SRAK'IN (SIRACH) OGLU YEU'NUN QESUS)

BLGELG YA DA KLSENN KTABI
(ECCLESIASTICUS)
[Yunanca yazl kutsal kitabn iinde "Yeu Ben Sirak'n
Bilgelii" bal kullanlmtr. Eserin asl lbranicedir. Yunan
caya eviren kii yazarn torunudur. "Ecclesiasticus" kitabn
Latince baldr/.n.]
Bu kitap iin yazlan iki nsz vardr. llki kitabn ustann

derlemesi ve Sleyman'n Kitab'nn taklidi olduunu ifade eden bi
linmeyen bir yazar tarafndan yazlmtr. !kinci n sz, Sirach'n
olu ve ayn adl]esus'un torunu, yasay ve peygamberleri ve baba
lannn dier kitaplann okumu olan ve kendisi bilgelik ve reti
ile ilgili bir ey yazmaya kaplm olan ]esus tarafndan yazlm
tr. Eurgetes kralken Msr'a geldikten sonra, Sirach'n olu ]esus,
iinde nemli retiler olan, bir de yorumlamak ve sonunu getir
mek iin alkanlk ve zahmet vermek gereken bir kitaba rastla
mt. Aadakiler, belirlenen kurallar arasndadr:
Btn ilim Tanr'dan gelir: Armaanna uygun ekilde

dnya btn bedensel isteklerle birliktedir. Tanr korkusu ili
min balangcdr ve gnahlar defeder. Olum, eer Tanr'ya
hizmet etmeye karar verdiysen, ruhunu eytana uyma konu
sunda hazrla. Kalbini slah et ve daima tahamml gster. Ya
zk korkulu kalplere ama Tanr'dan korkanlar (kalpler) yasa
ile dolacaktr. Babasn sayan, gnahlarnn kefaretini der.
24
Annesini onurlandran, hazineler biriktirir. Senin iin ok zor

olan eylerin peinde koma; sahip olmadn bilgiyi aklama.
Yoksulun hakkn yeme ve yargnn bandayken korkak olma.
Kalbini mallannla kuatma; zira Tanr muhakkak gururunun
cn alr. Her rzgarla harman savurma ki hayatn samimi
olsun. Kendi kibrini vme; bir arkada edineceksen, nce onu
sna. Sadk bir arkada gl bir koruyucudur. Tanr'nn s
tnln sorgulama; ruhunun gururunu iyice kr. Tanr'dan
kork ve onun rahiplerine hrmet et. Elini yoksula uzat ve a
layanlarla ala. Gl insanlarla mcadele etme: Bir gnahka
rn ateini tututurma. Kendinden daha gl olan kiiye bor
verme; gcnn stnde kefil olma. Bir yargca kar dava a
ma; bir aptala danma. lmnden nce kimseyi mbarek
addetme. Katrana dokunan derhal yadsnacaktr; sevmeyi arzu
etmekten holan. Sen sakn; 'bu dm Tanr yzndendir,
O benim hata yapmama sebep olmutur' deme. Tanr balan
gtan insan yaratt ve onu nasihatinin eline brakt. O hibir
insana ktlk ilemesini buyurmad, hibir insana da gnah
ileme izni vermedi. Ktln bilgisi bilgelik deildir: Hibir
zaman gnahkarlarn niyeti de akl deildir. Srlar ortaya
karan itibarn kaybeder ve asla kafasna gre arkada bula
maz. Salk ve bedenin iyi hali btn servetlerin zerindedir.
Kalp sevincinin zerinde hibir sevin yoktur. Zihnini kasve
te teslim etme; insann neesi onun hayatn uzatr. Haset ve
hiddet hayat ksaltr; tevazu erken erginlik getirir.
[Sonra iyi bir aile reisinin, iyi bir hekimin, bilgili bir yasa
yorumcusunun vgleri gelir, ardndan bir insann hayatn
aclarna kar nasl dayanmas ve lmn yaklamasnn nasl
karlanmas gerektii konusunda uyarlar gelir. Ardndan ki
tap Patriklerin ve Peygamberlerin kranlar ile biter. ]
25
BARUK (BARUCH)
Nerias'n (Neraya) olu Baruch, Kaidelilerin Kuds' al
dklar ve atelerle yaktklar zaman Babil'de bir kitap yazd.
Baruch, Yahudiye Kral'nn olu Jechonias'n (Yehoyakin) ku
lann dibinde ve btn insanlarn yannda kitabnn szleri
ni okudu. Yahudiler, Sud nehri kysnda kitabn okunmas ile
aladlar ve Ba Rahip joachim'e (Yehoyakim) , Kuds'e gn
dermek zere yaklm adak [Tanr'nn adna yaklm ey, ge
nellikle hayvan/.n. ] ve gnah ikrar verilmesi iin ve Tan
r'nn sunanda adanacak kudret helvas hazrlanmas ama
cyla para topladlar. Kuds'teki insanlardan, Babil Kral Na
bukodonosor'un hayat, olu Balthasar (Belassar) ve arma
anlar ve kitap gnderenler iin dua etmeleri istendi. Kitap Ba
bil'deki Yahudilerin, bugne kadar kendilerinin sitem ve k
frleri nedeniyle esaret halinde bulunduklarn ve Rabbimiz
Tanr'mzdan ayrlm olan babalarnn btn gnahlarna
mstahak olan karla maruz kalacaklarn kabul ettiklerinin
ikrar ve duas ile balar. Ardndan kitaba balanr:
Hayat buyruklarn ren lsrail: Hikmeti anlamak iin ku

lak verin. Siyan civarnda hayat srenlerin gelmesine izin ve
rin ve oullarmn ve kzlarmn -ebediyetin onlar zerine ge
tirdii- esaretini unutmayn. Tanr'ya yakardnz iin mste
rih olun; ey evlatlarm, bu yzden O sizi dmanlarn gcn
den ve ellerinden kurtaracak. Sizi gzyalar ve matemle gn
deriyorum; fakat Tanr sizi sonsuza dek nee ve mutlulukla
tekrar bana balayacaktr. Ey Kuds matem ve strap kya
fetini kar ve sonsuza dek Tanr'dan gelen nurun cazibesini
kuan; nk bak ocuklarn doudan ve batdan toplandlar,
stelik esaretten anla geri dndler.
26
[Baruch'un bu kitab ile birlikte, Yeremya'nn gnahlarn

dan dolay Babil'de esarete sevk edilmi olanlara gnderdii
(Yeni Ahit'te yazlm) mektubu mevcuttur. Peygamber putla
r, rahiplerin davrann ve putperest mabetlerine devam
edenleri tanmlar ve Babil'de yanl tanrlara tapmamalar iin
esirleri uyarr. ]
KUTSAL OCUGUN ARKISI

[Bu ark Daniel'in lbranice kitabnda yoktur. ]
Atein ortasnda Tanr'ya krederek ve Rab'be hayr dua
ederek yrdler. Azarias (Azarya) alevin ortasnda azn a
t ve gnahlarn itiraf etti; sonra dmanlarnn bozulmas
iin kurtulu duas yapt. Ondan sonra onlar kapatan kraln

hizmetkarlar, alevler aradan geip frnn yaknnda bulduu
Kaldelileri yakacak ekilde reine, katran, ktk ve al-rp ile
atei beslemeye devam ettiler. Ancak Tanr'nn Melei frna
girdi ve Azarya ile arkadalarna atein asla zarar ve rahatsz
lk vermemesi iin, frnn ortasnda nemli ve uuldayan bir
esinti yaratt. Sonra , bir azdan, frnn iinde kretti, ta
pnd ve 'Tanr bizi cehennemden kurtard ve lmn elinden
bizi korudu; nk onun merhameti sonsuza kadar srer' di
yerek Tanr'ya hayr dua etti.
SUZANNA'NIN (SUSANNA) HKAYES

Orada, Babil'dejoachim (Yoakim) adnda bir adam oturur
du. Ve kendisi, ad Suzanna olan ve Tanr'dan korkan, ok g
zel bir kadn ald. Ayn yl halkn yallarndan ikisi yarg ola
rak atandlar ve Suzanna'y kocasnn bahesinde yrrken
grdler ve ona kar ehvetleri alevlendi. Sonra Suzanna ha
va scak olduu iin banyo yapmaya baheye girdi ve hizmet
ilerine yol verdi.
27
J O H N A L E X A N D E R H A M M E RT O N - A RTH U R M E E
Bahede gizlenmi olan iki yal ayaa kalktlar ve: 'Rza

gster ve bizimle yat. Eer raz olmazsan, gen bir adamn se
ninle olduunu ve bu yzden hizmetilerini gnderdiini sana
kar kantlarz' dediler. O zaman Suzanna yksek sesle lk
att ve iki yal ona kar feryat etti ve meselelerini beyan etti
ler. Hizmetiler acele ile zel odaya girdiler ve mthi ard
lar; nk Suzanna'dan byle bir ses asla duyulmamt. insan
lar, Suzanna'nn aleyhinde zararl tahayyllerle dolu biimde -
iki yal dahil- kocas Yoakim'le toplandklar zaman ertesi gn
olmutu; bu ahlaksz insanlar Suzanna'ya kendilerinin ve arka
dalarnn onun gzelliiyle dolabilecekleri yzn amasn
sylediler ve hepsi onun aladn grdler. Sonra yallar Su
zanna'ya kar zerinde anlatklar sulamay yaptlar ve top
lanan insanlar onlara inandlar; sonra onu lme mahkum et
tiler. Ardndan Suzanna Ebedi Tanr'ya: 'Sen onlarn bana kar
yalan sylediklerini ve bu adamlar benim aleyhimde kt ni
yetle uydurduklarndan benim asla byle eyler yapmadm
biliyorsun' diyerek haykrd. Ve Tanr onun sesini duydu.
Kendisi idama sevk edildiinde, Tanr, Daniel isimli; 'Siz

bu kadar aptal msnz, siz Israil oullar, gerei aratrmadan
ya da bilmeden bir srail kzn mahkum edenler?' diyen gen
cin kutsal ruhunu ard. Sonra Daniel iki yaly bir kenara,
onlar test etmek iin birini dierinden uzaa koydu. Birinci
sine: 'Eer onu grdysen, hangi aacn altnda sen onlar bir
likte olurlarken grdn?' dedi. Kendisi: 'Sakz aacnn altn
da' diye cevaplad. Daniel: 'ok iyi' dedi ve onu bir kenara
ayrd ve dierinin getirilmesini emretti. 'Syle bana' dedi,
'hangi aacn altnda sen onlar birlikte olurlarken yakaladn?'
Kendisi: 'Prnal aac altnda' diye cevaplad. O zaman Daniel:
'Bu adamlar kendi akllar aleyhinde yalan sylediler, zira im
di bile Tanr'nn Melei onlar mahvedebilecei klla bekli-
28
D N Y A D N L ER S Z L G
yor' dedi. Sonra btn topluluk iki yalya kar ayakland; zi

ra Daniel onlar kendi azlar ile yalanc tanklktan mahkum
etmiti ve onlar lme mahkum ettiler. Bylece masum kan
ayn gn kurtarld ve o gnden itibaren Daniel insanlarn g
znde byk hret sahibi olmutu.
BEL VE DRAGON'UN YIKIMININ TARH

Pers Cyrus (Kore) Kralln teslim alnca, Daniel kendisi
ile konutu ve btn arkadalarndan te sayg gsterdi. imdi
Babillilerin, Kraln tapt, Bel adnda bir putu vard ama Dani
el kendi tanrsna tapyordu. Sonra kral kendisine: 'Neden Bel'e
tapnyorsun?' dedi. Daniel: 'nk ellerle yaplan putlara tapa
mam, yaayan Tanr hari' cevabn verdi. O zaman kral: 'Bel'in
yaayan bir tanr olduunu dnmyor musun? Her gn ne
kadar yiyip itiini grmyor tnusun?' dedi. O zaman Daniel
glmsedi ve: 'Ey kral, aldanma; zira bu sadece iindeki kil ve
dndaki pirintir ve asla hibir ey yemez ya da imez.' Sonra
kraln emri ile deneme yapld ve mabede et ile arap kondu, ka
p sabitlendi ve kraln mhr ile_ kapatld. Bel'in rahipleri yet
mi kiiydi, bir de eleri ve ocuklar ayrca denemeye ok az
nem veriyorlard; zira tablann altnda oradan srekli mabede
girdikleri ve etle arab tkettikleri gizli bir giri ina etmiler
di. Ama Daniel hizmetkarlarna kap kapanp mhrlenmeden
nce, mabedin zeminine kller serpmelerini emretmiti. Sonra,
geceleyin, rahipler eleri ve ocuklar ile geldiler, alkanlk ha
line getirdikleri iin, gerekten hepsini yediler ve itiler.
Sabahleyin erkenden kral kalkt ve Daniel onunla beraber-

di. Kap alr almaz, kral masann zerine bakt ve yksek
sesle haykrd: 'Byksn sen Ey Bel ve senden yana hi yalan
yok.' O zaman Daniel glmsedi ve; 'Yerlere dikkat et ve un-
29
J O H N A L E X A N D E R H A M M E RT O N -A RT H U R M E E
lar kimin admlar iyice bak' dedi. Sonra kral erkeklerin, ka

dnlarn ve ocuklarn ayak izlerini grd , bir de ieri girdik
leri gizli kaplar ve masann zerindekiler gibi tkettikleri ey
ler kendisine gsterilince sinirlendi. Bu yzden kral onlar l
drd; sonra Bel'i, putu ve tapna tahrip eden Daniel'in g
cne teslim etti.
Ayn yerde Babillilerin tapnd byk bir ejderha vard.

Kral, Daniel'e: 'Bak! Bu ejder yaar, yer, ier; sen onun yaayan
bir tanr olmadn syleyemezsin, bu yzden ona tap' dedi.
O zaman Daniel: 'Rab'be taparm; zira o yaayan Tanr'dr.
Ama izin ver gideyim, ey kral ve kl ya da asa olmadan bu ej
derhay ldreceim' dedi.
Kral onun gitmesine izin verdi ve Daniel zift, ya ve sa al

d; sonra onlar birlikte kaynatt ve onlardan topaklar yapt.
Bunlar ejderhann azna koydu ve ejderha paralara ayrld.
O zaman Daniel: 'Bak, bunlar sizin taptnz tanrlar!' dedi.
Babilliler bunu duyduklarnda, krala kar: 'Kral Yahudi ol

du' diyerek birlik oldular. Sonra onlar krala geldiler ve: 'Bize
Daniel'i teslim et aksi halde seni ve evini mahvederiz' dediler.
Vahim biimde mecbur kaldndan, kral Daniel'i onlara tes
lim etti ve onu alt gn durduu esnada Daniel'i yiyip bitirebi
lirler dncesiyle hi hayvan ls verilmemi yedi aslan bu
lunan bir ine attlar.
O zaman Yahudi mahallesinde Habakkuk adl, krda arak

lara gtrmek iin koyu kvaml ekmek kr ile orba ya
pan bir peygamber vard. Tanr'nn melei Habakkuk'a: 'Git
aslan ininde bulunan Babil'deki Daniel'e akam yemei gtr'
dedi. Ve Habakkuk: 'Tanr'm, Babil'i hi grmedim; aslan ini-
30
nin nerede olduunu da bilmem' dedi. Sonra Tanr'nn melei

Habakkuk'u tepesinden tuttu ve kendisini bandaki satan
soydu ve ruhunun cokunluu ile onu Babil'deki inin zerine
brakt. Ve Habakkuk: 'Ey Daniel, Tanr'nn sana gnderdii
yemei kabul et' diye haykrd. Ve Daniel: 'Sen beni hatrladn
Ey Tanr; seni arayanlar da seni sevenleri terketmezsin' dedi.
Ardndan Daniel kalkt ve yemek yedi ve Tanr'nn Melei der
hal Habakkuk'u kendi yerine gtrd. Yedinci gn, kral Dani
el'in haline alamaya gitti ve ine geldiinde, Daniel'in oturdu
unu grd. Sonra kral yksek sesle: 'Sen byksn, Ey Rab,
Daniel'in Tanrs ve senden baka kimse yok' diyerek haykr
d. Ve kendisi Daniel'i dar ekti ve strap ekmesinin m
sebbibi olanlar inin iine frlatt ve onlar kraln gz nnde
bir anda aslanlar tarafndan yenip yutuldular.
MANAE'NN (MANASSES) DUASI

Yahudiye (Yahuda) Kral Manasses'in duas, kendisi Ba
bil'de esir tutuluyorken, lbrahim, ishak ve Yakup'un Ulu Tan
r'snn sfatlarnn ve onlarn adil evlatlarnn saymdr; g
nahlarnn genel itiraf ve Tanr'nn ona byk merhamet ve
iyilik gstermesi, onu affetmesi ve dnyann daha aa taba
kalarna onu mahkum etmemesi ricasdr. Bu yzden, kendisi
ebediyen hayatnn her gn Tanr'ya kredecektir.
MAKABELER'N (MACCABEES) BRNC KTABI

Epiphanes (Epifanes) soyad verilmi olan Antiochus (Anti
yokus) , Greklerin krallnn yz otuz yedinci ylnda saltanat
srd. O gnlerde Israil'in baz ahlaksz insanlar dinsiz fer
manlarndan sonra icraat yapmalarna yetki veren krala gittiler.
Bundan sonra, Kuds'te putperest adetlerine gre bir tapnma
yeri ina ettiler. Ardndan, Antiyokus Msr'a kar savat ve
31
J O H N A L E X A N D E R H A M M E RT O N-A RT H U R M E E
gl ehirleri vurmu sonra oralarn ganimetini almken, ken

disi yz krk ylnda geri dnd; sonra srail ve Kuds'e kar
patlad. Ardndan byk bir katliamla ehri fethedip Mabet'i
yamalad; ardndan, orada bulduu altn ve gm gemilerle
gizli hazineleri alp gtrd. Bu yzden, srail'de byk yas var
d. ki yl sonra, kral hara tahsildarlarnn bakann Yahuda e
hirlerine gnderdi ve kendisi aniden Kuds'e saldrd, oray ate
e verdi ve orann evlerini ve duvarlarn ykt. Sonra kadnlar
ve ocuklar esir alp gtrd ve mabedi lekeledi.
Ancak mabede ve Israil'e dman musibete kar vahim bir

tuzak olmas iin, dman Davut ehrini byk ve gl bir du
var ile byk kuleler ile birlikte ina etti; ardndan zrh ve er
zak, bir de Kuds'n ganimetleri ile doldurdu. Dier taraftan
Kral Antiyokus hepsinin bir millet olmas gerektiini btn
krallna yazd ve Kuds'e ve Yahuda ehirlerine sraillilerin
kendi tapnmalarn terk etmeleri, ocuklarn snnet etmeyi
durdurmalar ve kendisinin putlarna tapmalar gerektiini em
reden mektuplar gnderdi. Sonra Mabet'te harapln irenlii
yerleti ve Yahuda'nn her tarafndaki ehirlerde put sunaklar'"
ina edildi ve yasa kitaplar yakld. Yine de Israil'de oklar l
meyi seti ki etlerle ve putperestlerle Kutsal Antlama'y suisti
mal etme ihtimalleri olamazd. O gnlerdejoarib (Yoarib) oul
larnn rahibi Mattathias (Matatiyas) ortaya kt. Modin'de ya
yordu ve be olu vard: Joannan (Yuhanna) , Simon, Macca
beus (Makabe) denen judas (Yahuda) , Elezar (Elazar) ve jonat
han (Yonatan) . Kraln subaylar Modin'e geldiler ve Matati
yas'tan kraln emrini yerine getirmesini istediler ama Matatiyas:
'Btn milletler raz olsa da yine de ben ve oullarm babalar
mzn anlamasnda yryeceiz.' Ve kendisi huzurunda putla
ra adakta bulunan bir Yahudi'yi ve kraln habercisini de ldr
d. Sonra kendisi ve oullar dalara kat ve Israil'in gl
32
adamlarndan birinin katlm ile etraf dolat ve put sunaklar

n ykt sonra ocuklar yiite snnet etti. Sonra uratklar i
lerinde baarl oldular ve Yahudi olmayanlarn ellerinden yasa
y kurtardlar. Matatiyas, lmne yakn Simon'u danman ola
rak ve ta genliinden bu yana savata gl kuvvetli olmu
olan, insanlarnn yanllarnn cn almak zere onlarn ida
recisi olarak judas Maccabeus'u atad. Sonra yz krk altnc y
lnda ld ve Modin'de babalarnn kabrine gmld; ardndan
lsrail kendisi iin muazzam yas tuttu.
Sonra Judas Maccabeus (Yahuda Makabe) mthi cesaret

le halknn savalarn yapt; Yahuda'nn ehirlerini fethetti,
Apollonius'u (Apolonyus) ve byk ordusunu Samaria'dan
(Samiriye) kard, ganimetlerini ve Apolonius'un klcn da
ald; sonra bunun sonucu olarak tm mr boyunca savat
Judas, Seron'u [ Suriye ordusunun komutan/.n.] ve Suri
ye'nin nl ordusunu da devirdi. Sonra judas dnyann en c
ra kelerine n sald ve evre milletleri olaanst byk bir
korku sard. Sonra Kral Antiyokus bu olaylar duyunca, ken
disi fke doldu, bu yzden lkesinin btn kuvvetlerini bira
raya toplayp gnderdi. Sonra kral, kraliyet ailesinden biri
olan, Lysias' (Lisias) , byk bir ordu ile juda lkesine (Yahu
diye) girmesi ve harap etmesi iin gnderdi. Judas ve karde
leri, kendisi bunu duyduu zaman, Kuds karsnda oru tut
tuklar Mashpa'da (Mispa) Israillileri topladlar. Sonra Judas
onlar savamak zere organize etti ve silahlandrd; sonra
Emmaus'ta kamp kurdu. Lysias'n sa kolu Gorgias (Gorgi
yas), judas' artmay denedi ama judas kendisiyle savat ve
ordusunu kartarak hem de byk ganimet elde ederek onu
bozguna uratt. Ertesi yl Lysias, Israillileri bask altna alabi
lecei bir baka ordu toplad ve Idumea'ya girdi; sonra Betshu
ra'da (Beytsur) adrlar kurdu. Ama judas onunla savat ve
33
J OH N A L E XA N D E R H A M M E RT O N - A RTH U R M E E
Lysias ile ordusunu kartt. Bundan sonra judas ve kardeleri

Kuds'e geldiler; putperestlerin saygszlk gstermi oldukla
r suna ykarak yeni bir sunak yaptlar. Kendisi, gl kule
ler ve yksek duvarlarla Sion (Siyon) Da'n da tahkim etti.
Bundan sonra, kendisi kardei Yonatan ile rdn'e gidip son
ra Galaad (Gilat) ehirlerini fethettii sre esnasnda judas;
Esau, Bean ve Ammon'un ocuklarn ldrd ve Simon'u Ga
lilee'ye (Galile) gnderdi. Bu sralarda Antiyokus Iran'dayd ve
judas'n yaptklarn duymutu. Kendisi hayret etmiti; ardn
da!! fkeye kapld, sonra kederlendi ve ld. Lysias olu An
tiyokus'u kral olarak atad ve ona Eupator ad verdi; sonra Ya
hudiye'ye byk bir ordu getirdi. Ordusunun mevcudu yz
bin piyade, yirmi bin atl ve iki yz otuz fildi. judas Kuds'ten
kt ve kraln kampna kar Bathzacharias'ta konaklad. Son
ra judas'n yenildii, byk bir sava yapld. ehirde bir ktlk
olduundan kendisi, yine de Sion'un etrafndaki duvarn ykl
masn emretmi olan Eupator ile bar yapt.
Demetrius (Dimitrios) Roma'dan geldi ve Antioch'da (An

takya) Eupator'a saldrd; ehri fethetti ve Eupator ile Lysias'
ldrd. Barahip olmak isteyen Alsimus (Alkimos) , Demetri
us'a judas' ikayet etti ve kral Israil'e kar alenen amansz
nefret duyan Nicanor'u (Nikanor) insanlar mahvetmesi iin
gnderdi ama kendisi judas tarafndan Capharsamala'da (Ka
farsalama) byk bir katliamla ve anlk bir muharebe esnasn
da yenildi. Nikanor'un ev sahibi yenildi, kendisi ldr:;.ld ve
kellesi ile sa eli Kuds'teki kuleye asld. Bu Israil'de byk
sevin gnyd ve zafer sonraki her yl kutland.
Ardndan judas, Romallarn gcnden ve politikasndan

haberdar olduu iin, onlarla karlkl yardm antlamas yap
t. Buna ramen, Demetrius, Bacchides (Bakkides) ve Alci-
34
mus'u ikinci kez byk bir ordu ile judea'ya gnderdi ve Be

rea'da kamp kurdu. Sonra judas, dier ordunun kalabalnn
bu kadar mthi olduunu grd iin, Eleasa'da (Elasa) a
drm kurmutu; adamlar onu terk etmeye baladlar, bunun
zerine, judas: 'Dmandan kamam gereini Tanr saklasn,
eer zamanmz gelirse, kardelerimiz uruna yiite lelim ve
onurumuzu lekelemeyelim' dedi.
Ordular savaa balad ve yeryz bu yzden grlt ile sal

land ve mcadele sabahtan akama devam etti. judas Bakki
des'in emri altndaki dmann sa kanadn bozdu ve onlar
Mount Azotus'a kadar kovalad, ama sol kanat judas' takip etti
ve feci bir sava oldu, o kadar ki her iki tarafta oklar katledil
diler. judas ta ldrld ve ordusunun geri kalam kat. ju
das'n cesedi Yonatan tarafndan babalarnn kabrine gtrld
e Siman, kardeleri ve btn Israil onun iin yas tuttu ve gn

lerce: 'lsrail'i kurtaran yiit adam nasl ykld!' diyerek aladlar.
Yonatan, judas'n yerine Israillilerin komutasn devrald

\
ve Bakkides ile bar yapt. Sonra, Demetius Yonatan ile bar
yapmak iin ibadet zgrl ve bar iin denecek vergiden
muaf tutma dahil, Kuds'n duvarlarnn ve kulelerinin yeni
den inas ve tapnan onarmlar ile birlikte, birok teklifler
sundu, fakat Yonatan ve halk bu szlere hi itibar etmedi n
k byk eytan Demetrius'un Israil'de yaptklarn unutma
mlard. Yonatan, Alexander ile bar yapt sonra ordusu ka
an ve kendisi ldrlen Demetrius'a kar savata Alexander
ile birlik oldu.
Bundan sonra gen Demetrius Crete'den (Girit) kt ve

Azotus'a byk bir ordu gnderdi. Burada Yonatan ona saldr
d ve kardei Simon'un yardm ile dman yendi ve Azotus'u
35
ve oradaki Dagon mabedini atee verdi. Kltan geirilmi ve

yaklm sekiz bin adam vard. Ardndan Kral Alexander, Yo
natan' onurlandrd ve kendisine kraln soyundan olanlara ve
rilen trden altn toka gnderdi. Bu gnlerden sonra Yonatan,
Galile ve am'da olaanst kahramanlklar gsterdi ve ardn
dan Kuds'e dnd. Sonra Yonatan zamann lehine altn
grd zaman, Romallarla ve Lacedemonians'larla (Spartal
lar) antlamasn yeniledi ve Araplar am'a kadar kovalad.
Kendisi Yahudiye ehirlerini tahkim etti, ama Ptolemais'te
Tryphon (Trifo) tarafndan yaplan hile ile esir alnd. Siman,
kardei Yonatan'n yerine lider yapld ve Tryphon'a saldrma
ya, kardeini kurtarmaya hazrlanyordu. Ama Tryphon, Yona
tan' ldrd ve kendi memleketine dnd.
Yahudiye lkesi Simon'un tm gnleri boyunca sakindi ve

herkes kendi asma ve incir aacnn altnda oturuyordu. Si
man lkesindeki ehirleri ziyaret ediyorken, Abubus'un olu
Ptolemeus (Ptolemi) , jerico'nun (Yeriko) lideri Siman ve iki
olunu Docus (Dok) denen kalesine ard. Siman ve oulla
rnn fazlasyla itii byk bir ziyafet verildi ve Ptolemeus ile
adamlar ziyafet mahalline geldiler ve onlar ldrdler.
MACCABEES'N KNC KTABI

Kuds'teki ve judea lkesindeki Yahudiler, kardeleri M
sr'n her yanndaki Yahudilere Antiyokus'un lm nedeniy
le Tanr'ya kretmeleri iin bir mektup yazdlar. Mektupla
rnda Yeremya'nin btn zl szleri ve judas Maccabeus ile
kardei Simon'un byk kahramanlklar -Yason'un kitabnda
kaydedildii gibi, Musevilerin ehri ellerinde tuttuklar za
mandan, kafir Nicanor ldrlene ve kellesi Kuds'teki kule
ye aslana kadar- bir bir anlatld.
36
TANRI'NIN EHR
AZZ AUGUSTINE
Bir Fransz eletinnen Augustine'in "City of God" eserinin,
tarihin felsefesini yazmaya dair en eski ciddi giriim varsaym
tr ve bir bakas ondan 5. yzyln ansiklopedisi olarak bahset
mitir. Bu iki yorum birlikte, almay mkemmel bir ehilde ta
nmlamaktadr. Bu, 413 ylnda balayan ve 426'da biten, yinni
iki kitap halinde byk bir bilimsel incelemedir ve bunlar tamam
landka blmler halinde halka aklanmtr. Augustine (bkz.
LIVES AND LETTERS) kendisi almann balangcn akl
yor. Alaric'in 41 O'da igali ile Roma'nn dmesi, Roma'nn eski
tannlarnn terk edilmesine ve imparatorluun her yerinde Hris
tiyanln alabildiine genilemesine ya da the City of God'a at
fedilmitir. Afrikal alim piskoposun, Kilisenin hakimiyeti konu
sunda byk savunmasn hazrlam olduu bu "Katolik kilise
si'nin btn uluslar iennesi ve btn dillerde konumas gerek
tii" iftiras rtlecekti. 1 -5. kitaplarda St. Augustine, Ro
ma'nn felaketinin eski mitolojik batl inanlarn ihmalinden do-
37
lay olmadm ve 6-1 0. kitaplarda putperest mezhebinin lm

den sonra hayat konusunda aresiz olduunu gsterir. 1 1 -1 4. ki
taplar iki ehrin balangcna, ismen, Tanr'nn ve dnyann, 1 5-
1 8. kitaplar srasyla tarihlerine ve 1 9-22. kitaplar srasyla ni
hai kaderlerine deinir.
I-K EHRN BALANGICI

Deerli Marcellinus, Tanr'nn ehri'nin en muhteemi
onun hem u anki haccna hem hayatna, kendisinin sabrla
bekledii deimez ve ebedi tahtna inanla yazyorum. Tanr
larn, ehrin kurucusunun zerinde grenlere kar kendisini
savunmak iin yazyorum; mthi ve ar bir eser ancak Tan
r benim yardmcmdr. Tevazunun erdeminin ne kadar mt
hi olduunu, kimin asaletini gstereceini, bir yazarn hangi
gce ihtiya duyduunu iyi biliyorum. nk Kralmzn ve
Kurucumuzun emri byledir: "Tanr gururlunun karsnda
dr; fakat mtevazi olana ltuf gsterir." Ancak kabarm ve
kstah ruh bu noktada ilahi Efendi'yi gaspetmeyi ve kendisi
"faili balamay ve gururlu olana bask yapmay" sever. Dn
yevi ehri de kendi imparatorluk arzusu tarafndan esir edil
mi olduundan, sessizce geemeyebilirim.
Zira onlara kar Tanr'nn ehrini savunmak durumunda

kaldmz bu dmanlarn meydana km olduu Dnya
ehrinden olan, Isa uruna barbarlar tarafndan hayat bala
nan Romallar, Isa adndan nefret edenlerdi. ehitlerin trbe
leri ve havarilerin bazilikalar, ehrin tahribat esnasnda sade
ce kendi halklarn deil ancak her trl kaa arlad; son
ra igalcilerin gazab ve hrs bu kutsal eiklerde dindirildi. Yi
ne de bu isim altna snan bu adamlarn nankr kibirleri ve
dine saygsz taknl ile beraber, belki sonsuz hzn iinde
38
ac ektikleri kaak geen yllarn boluundan holanabilme

leri iin, imdi ona sapknca bakaldryorlar.
Roma'nn kuruluundan bu yana, bu kadar ok savata, bir

ehri dren dmann, tanrlarnn mabedine kam olanla
rn canlarn balad asla grlmemitir; zafer annda lm
llklar bu kadar sk vlen Romallarn kendileri bile, yenilen
tanrlarn mabedine sayg gstermi deillerdir. Roma yama
snn ykm ve katliam ile soygunu, ayrca yangn yeni ey
ler deildi. Ama u yeni ve duyulmam bir eydi; bu vahiler
aniden ferah bazilikalardan ayrlamayacak kadar ve merhamet
duyduklar insanlarla onlar dolduracak kadar lml olmular
d; hibiri orada ldrlemiyor ve oradan da karlamyordu.
Bunun lsa'nn adndan dolay ve Hristiyan andan dolay ol
duunu kim anlamaz? Bu kana susam yamaclarn "Onlarn
gnahlarn asa ile tefti edeceim ama onlardan merhametimi
ekmeyeceim" demi olan O'nun tarafndan zapt edildikleri
ni kim inkar edebilir?
Btn alemler var olduklar iin ve bu yzden kendilerine

ait tutumlar ve ortak gruplar ayrca kendileri ile mutlak ba
rlar olduundan iyidirler ve tabiat dzenine ait yerlerindey
ken, teslim alm olduklar varl korurlar.
lyilik meleklerinin mutluluklarnn en gerek sebebi, yce

olana (O'na) , bal halde bulunmaktr ve ktlk melekleri
nin strabnn sebebi, yce olandan (O'ndan) uzaklam, y
ce olmayan varlklara dnm olmalarnda yatar. Bu ktl
n, her gnahn balangc olan gurur dnda baka bir ad
yoktur. O'nun iin glerini korumay reddetmilr ve bu yz
den iinde btn byklklerinin olutuu eyi ziyan etmi-
39
!erdir. Kt irade iin etkili bir sebep aramak bounadr; etkin

bir eyle deil ancak yoksunlukla baarmamz gerekir. Yce
olandan, varln daha dk dzeyinde olan eylere doru
tek bir ekilme, kt iradeye sahip olmaya balamaktr.
imdi Tanr insanl, melekler gibi deil, gnah iledikle

rinde bile lmemeleri gereken ekilde ama itaat ettiklerinde
lm olmadan, mbarek bir ebediyete girmeleri, ancak sz
dinlemediklerinde, ruh ve beden her ikisinin, en doru cezay
ekmeleri gerektii zere varetmitir. Zira, insan ruhunun
gerekten lmsz olduu sylense de yine de Tanr onu terk
ettii zaman lecei kans mevcuttur.
Sadece onlar manen kt olmaya balam olduklar iin, in

sanln ak itaatsizlie dmelerinin balangc gereklemi
tir. Kt irade kt eylemden nce gelmitir ve bu kt irade
nin balangc gurur ya da ar yksek mevki itah olmutur.
Kendini ykseltmek bal bana aa atlmak ve dmektir.
Tanr'nn ehrinde ve ehrin hakimi Isa'nn gznde tevazu en
kutsal ey saylr; ancak bunun tersine muhalifi eytan zellik
le kibre kumanda eder; bu, kukusuz iki ehri ve dindarlar top
lumu ile dinsizler toplumunu birbirinden ayran byk bir
farktr. Bylece iki sevgi iki ehir kurmutur; Tanr'y kmse
meye varan Bencillik sevgisi Dnya ehrini kurmu, Bencillii
kmsemeye varan Tanr sevgisi Ilahi ehri kurmutur.
il-EHRLERN GELM
Bu, iinde lmn durduu ve yeni ortaya kan eyin on
larn yerini ald, btn evrensel zaman veya a, konumuz
olan iki ehrin tarihi ve sahnesidir. Sonsuza kadar srmeyen
40
D N YA D N L E R S Z L G O
Dnya ehrinin yeryznde faydas vardr ve mmkn oldu

unca onun yznden byle nee eliinde keyif verir. Arzusu
nun konular menfaatten baka bir ey deildir ve kendisi yer
yznn iyi eylerinin en iyisidir. Daha aa amalar iin dn
yevi bar arzular, bu bar kazanmak iin sava yapar; muh
teem zaferler kazanr ve zaferin sadece bir davay tamamlama
sna ramen, mthi zlenen bar kim alklamaz? Bu olaylar
hakikatten iyidir ve phesiz Tanr'nn armaandr. Ancak tan
rsal ehre ait olan iyi eylerin ihmali halinde, sanki daha yk
sek hibir ey yokmu gibi, onlar bu aa amalara imrenirler
se, strabn kanlmaz olarak arkasndan gelmesi gerekir.
Btn insanlar gerekten huzuru arzu ederler ama inanla

yaamayan toplum, huzurunu halihazrdaki hayatn dnyevi
faydalarnda ararken, inanla yaayan toplum vaat edilen ni
metleri bekler; bu yzden dnyevi ve geici eylerden sadece
yolcular kadar yararlanr. Dnyevi ehir, huzurunu bu hayatn
olaylarna dair insanlarn arzularnn uyumunda arar. Ve ilahi
ehir de teki paras bu lmllkte yol alsa da lmlln
aynen kalmasna ramen dnyevi huzurdan daha fazla fayda
lanmaldr. Dnyevi bir ehrin ortasnda bir esir hayat yaa
mas nedeniyle, (o para) onun yasalarna uymakta tereddt
gstermez. Bu lmllk her iki ehirde de ortak olduu iin,
ona ait olan olaylarda aralarnda bir uyum vardr. Sadece ilahi
ehir dnyevi ehirle ortak din yasalarna sahip olamaz; ancak
muhalif olmaya, bir de nefrete ve zulm frtnalarna katlan
maya zorlanmtr.
Bu yzden bu ilahi ehir, dnya zerindeki yolcu, tm

halklardan vatandalara arda bulunur ve onlarn sayesinde
dnyevi huzurun elde edildii ve korunduu greneklerinde,
41
J OH N A L E X A N D E R H A M M E RT O N - A RTH U R M E E
yasalarnda ve kurumlarnda hangi farklarn olabileceine al

drmaz, bunlarn hibirini bozmadan ancak tersine bunlara
imkan tanyp yerine getirerek, tm dillerden yolcu [ahret yol
cusu anlamnda/.n.] bir cemaat oluturur. Bu yzden ilahi e
hir bile dnyevi huzurdan yararlanr ve onu ilahi huzura bir
arac olarak kullanr; zira sadece buna Tanr'nn takdirine ve
bir dierinde Tanr'ya adanm uyumlu toplumda var olan
akll kulun huzuru denebilir.
Yeni Akademi'yi (New Academy) simgeleyen her ey ile il

gili belirsizlie gelince, Tanr'nn ehri bu tr btn kukular
dan bir delilik biimi gibi nefret eder. nk akl ve mantk
sayesinde anlad bu olaylarn en kesin bilgisine sahiptir; yi
ne de bu bilgi bizim ayartlmaya hazr bedenimiz tarafndan s
nrlanabilir. Tanr'nn ehii zihnin beden zerinden kulland
duyularn ifadesine de inanr; zira onlar gvenilmez olarak
kabul eden kendisi, feci ekilde aldatlmtr. Tanr'nn . ehri
kabul edilmi [Hristiyan kilisesi tarafndan tannan/.n.] dedi
imiz Kutsal Yazlara da inanr.
Tanrnn ehri, Hristiyan olan filozoflar -sadece onlarn

yanl fikirleri hari- dine engel olmayan alkanlklarn ya da
hayat tarzlarn deitirmeye zorlamad iin, vatandann
hangi elbiseyi giydii ya da ne tarz bir hayat srd Ilahi
buyruklara ters olmadka Tanr'nn ehri iin mesele tekil
etmez. Kontemplatif [bir reti-dnce zerine younlam
/.n. ] , aktif ve her iki niteliin birlikte yer ald bu hayat
trne gelince, inanla yaayan insan onlardan herhangi biri
ni kabul edebilse de o konuda ebedi dnyaya ulaabilse de yi
ne de hakikat sevgisi ve hayrseverlik grevleri benzer ekilde
yerlerini almaldr. insan komusunun iyiliini ihmal noktas-
42
na gelince yle kendisini kontamplasyona veremez; Tanr

kontamplasyonunu ihmal noktasna gelince de uygulamada o
kadar derinlere nfuz edemez. Bo zamanlarmz esnasnda,
bo bir tembellik iinde deil ama hakikatin kefi ya da ince
lemesi halinde, her biri bir dierinin kazanmlarn kskanma
dan aama yapabilecek bir ekilde haz almalyz. Uygulama es
nasnda bu hayatn ne saygnlklarn ne de gcn, hibirini
kazanmaya almamalyz; nk bu gnein altndaki her
ey beyhudeliktir; ama sadece durumumuzun yapmamza im
kan verdii iin kendisiyle, onu doru ve faydal bir ekilde
yapmak istisnadr.
Scipio'nun, Cicero'nun " Cumhuriyet"inde kulland ta

nmlara gre, gerekten bir Roma Cumhuriyeti asla var olma
mtr. Zira kendisi cumhuriyeti ksaca insanlarn "res populi"
(halkn meselesi) kadar "res publica" (devlet ii) olarak tanm
lar ve halk 'kanuna rza ile ve toplumun yarar vastasyla bir
araya gelmi kalabalk meclis' olarak tanmlar. O halde adalet
olmayan yerde hibir insan olamaz ve eer hi insan yoksa, o
zaman sadece insanlarn adnn deersiz olduu akna dn
m kalabalk hari, insanlarn mlk de yoktur. Adaletin ol
mad yerde devlet yoktur. O zaman, adalet herkese hakkn
datan bir erdemdir. O halde gerek Tanr'y terk eden ve
kendisini ahlaksz eytana teslim eden insann adaleti nerede
dir? Herkese hakkn veren bu mudur?
Ama eer insan bir baka ekilde tanmlarsak ve onu sev

gilerinin hedefleri konusunda fikir birliiyle kaynaan makul
varlklarn bir toplanmas olarak dnrsek, o zaman insan
larn karakterini renmek iin hangi eyleri sevdiklerini bul
mamz gerekir. Sr srsnn deil makul yaratklarn bir
43
cemi (toplanmas) olduu srece her neyi seviyorsa ve sevgi

sinin nesneleri konusunda hemfikir olunduu srece, ne ka
dar iyi eylerde uyumu bulunduka o kadar iyi ve ne kadar
aa eylerde uyumu bulunduka o kadar kt olsa da o ger
ekten bir halktr. O halde bu tanma gre, Roma halk ger
ekten bir halktr ve mlk devlettir. Ancak insanlarn daha
nceki ve daha sonraki zamanlarda neyi sevmi olduklar ve
halkn sal olan bu uyumun bozulduu ve mahvolduu
iin lanet olas isyanlar ile toplumsal ve i savalara nasl ma
ruz kald; bu olaylar konusunda tarih tanktr. Yine de bu
sebepten, bu sevgi hedefleri bakmndan fikir birliiyle bir
araya gelmi makul insanlarn toplanmas bir lde geriye
kald srece, halkn adn, onun mlk olan cumhuriyetin
adn da inkar etmiyorum. Ama genelde, sz geen millet
hangisi olursa olsun, ister Atina, Msr, Babil ya da sadece
O'na ynelik hari, hibir fedakarlk sunulmas gerekmeyen
Tanr'nn emrine itaati reddeden dinsiz ehir Roma, gerek
adaletten yoksundur.
Zira ruhun beden zerine ve mantn zaaf zerine, bariz

bir ustalamas olabilse de, yine de eer ruh ve mantk -Ken
disinin emretmi olduu gibi- Tanr'ya hizmet etmiyorsa, on
lar beden ve tutkular zerine gerek hakimiyete sahip ola
mazlar. Gerek Tanr'dan habersiz olan ve O'na itaat etmek
tense ahlaksz eytanlara kendini alaltm bir zihin beden ve
tutkularn nasl gerek sahibesi olabilir? Hayr, arzu ettii nes
neleri elde edebilmesi ve koruyabilmesi iin beden ve tutkula
r sayesinde ynettii, kendisinin sahip olduu gibi grnen
zel erdemler, Tanr'ya ynlendirilmemi olduklar iin, er
demlerden ziyade tutkulardr. Bedeni yaatan beden deil fa
kat onun zerinde bir ey olduundan, onun iin insann kut-
44
sallk iinde yaamasna imkan veren insan deil fakat onun

zerinde olan eydir.
IH-HAKLININ KADER
Gzellii ve yararna ramen, burada emek ve keder mah
kum edilmi olsa da Tanr'mn insann gzleri nnde sergile
dii yaratltan, kim haber verebilir? Gkyz, yeryz ve de
nizin saysz gzellikleri, n, gnein, ayn ve yldzlarn
mucizelerinin bolluu, aalarn glgesi, ieklerin renkleri ve
kokular, eitli renk ve tl kularn bolluu, en k en
bynden daha harika olan hayvan formlar, devasa balina
lardan daha artc olan arlarn eserleri; bunlar kim tarif
edebilir?
O zaman bu dller ne olacak? Kendisinin nceden lme

mahkum ettiklerine byle muhteem eyleri verdii iin, Tan
r hayata dair nceden kaderini belirledii kiilere ne bahede
cek? Kendi Olu'nu lme teslim ettiine gre, bu kutsal ha
yatta onlara cmerte rteyi verecek? Hi kimseye teslim olma
d iin, kimsenin esiri olmam, hibir eye kar savama
mak suretiyle, ancak kendisi ile mkemmel bir ekilde ve ta
mamen huzur iinde, zaaftan bsbtn kurtulduunda, insa
nn ruhunun durumu ne olacak?
Mutluluun hangi derecelerinin o konuda erdemin derece

lerine yerini terk edeceini kim syleyebilir ya da hayal bile
edebilir? Mertebelerin var olacandan ve kutsal ehirde daha
aa mevkideki hi kimsenin kendi stn kskanmayacan
dan yine de kuku duyamayz; zira onu yaam olanla en sa
mimi dostlukla bal olsa da hi kimse elde etmemi olduu
45
mertebede bulunmay arzu etmeyecektir. Kendi dl ile bir

likte, her biri, sahip olduundan daha fazla hibir eyi arzula
mayacak biimde, kanaat etme yeteneine sahip olacaktr. O
noktada durup greceiz, grp seveceiz, sevip kredece
iz. Zira, hibir sonucun olmad aleme ulamak dnda, ba
ka hangi sonuca varrdk?
* * *
46
AZZLERN EBED STRAHAT
RICHARD BAXTER
Richard Baxter, popler olmu ve halen de olan yz altm se
kiz ciltlik "The Saints Everlasting Rest" in Priten yazar, 1. ja
mes saltanat esnasnda, 1 615'te dodu ve III. William'n tahta
kmasndan hemen sonra 1 69 l 'de ld. Bu yzden hayat Stuart
ailesinin dertleri ile rastlat. Elli yl boyunca Baxter, Ingiltere'de
en tannm ilahiyatlardan biriydi. Hayat boyunca politikada,
Kilise'de ve teolojide yattrc bir etkisi oldu. Olaanst baa
rlarndan biri, kendisinin en tannm papazl, yirmi altnc ve
krk beinci yllar arasnda, Kidderminster'deydi ve orada all
m arlktan ok daha kt olan salnn ara fasl esnasnda
-zira btn hayat boyunca rahatsz idi- lmnden nce "The
Saints Everlasting Rest. "i yazd. Kendisinin "itenlikle sevilen ar
kadalar, the Borrough ve Forreign of Kederminster sakinleri"ne
adanm olan kitab 1 650'de basld; sonra ani ve hemen hemen
esiz bir baarya ulat. Basmndan sonraki yl iinde yirmi bin
adet satld ve eitli basklar halen datmda bulunuyor. Bu
47
ak fikirli ilahiyatnn kiiliinin azizlii, ekimeli banazlk

andan tertemiz ortaya kmaktadr.
1-STRAHATIN DOGASI
"Bu yzden orada Tanr'nn halkna bir istirahat kalr. "
Heb. iv, 9.
Adem'in anlamasn bozan k esnasnda kaybolan sa

dece Tanr'ya ilgimiz ve kendisinin gerek idraki deildi; an
cak kendisinin btn spiritel bilgisi ve byle bir mutlulua
ynelik gerek eilimdi. insan imdi kendisinin sradan mira
sna -dk bir mevki ve dk bir ruh- uymayacak bir kalbe
sahiptir. Ve Tanr'nn Olu ruhani ve ebedi mutluluk teklifle
ri ile geldii zaman, kendisi insanda buna inanacak inanca
rastlamaz, tpk yoksul insann herhangi bir adamn yz po
und kadar bir mebla olduuna inanmayaca gibi; bu, kendi
sinin sahip olduundan ok daha fazla bir miktardr. Bu yz
den hibir insan imdi bir zamanlar sahip olduu, Isa'nn o za
man neden olduunun ok daha az olan, byle bir mutlulu
un varlna neredeyse hi inanmaz.
Havari, mektubunun ounu bu rahatszla kar uygular;

ardndan Pazar gnlerinin istirahatn [ dinlenme ve ibadet g
n/.n. ] aka ve fazlasyla ortaya koyar, ayrca Kenan lkesi,
insanlara onlarn gerekten mutluluu olan daha fazla huzuru
aramalarn retmelidir. Kiisel zntler, yorucu grevler,
ard ardna gelen dertler altndaki insanlar huzurdan daha faz
la neyi ho karlar? Genel felaketler, naho uygulamalar, ta
lan edici kayplar, zntl haberler altndaki insanlar u hu
zurdan fazla neyi kabul eder?
48
imdi bu huzurun ne olduunu grelim. Metnin anlam,

bir ruhun -bu hayatta- Isa ile beraber sahip olduu btn bu
rahat ve gvenlii meydana getiren -ltfun huzuru- "huzur"
kelimesini ierse de yine de bu esasen ebedi mutluluun hu
zurunu kasteder, tezimi bu sonuncuyla snrlandracam.
Huzur, hareketin sonu ve mkemmelliidir. Burada sz

konusu olan azizlerin huzuru , kendi yolunun sonunu elde et
mi olan bir Hristiyan'n en mutlu varldr.
Bu huzurun neyi ierdiini gsterme ihtimalimiz . . . Maale

sef! Deinmek zere olduum eyi o kadar az biliyorum ki.
Bilmeden nce konuur muyum? Akas bilene kadar bek
lersem, tekrar konumay dnmem. Bu yzden tamamen
sessiz olmaktansa, sahiden biraz bildiim eyi syleyeceim.
Bu huzur halinde, ierilen hareketten ya da eylemden bir

fasla mevcuttur. Sna bulduumuz zaman denize almak
la iimiz kalmamtr; seyahatimizin sonunda iken, yolla ii
miz kalmamtr. Artk dua olmayacaktr; nk bundan by
le lzum yoktur, sadece uruna dua ettiimiz eyin son had
dindeki hazz istisnadr. Gnah ve eytana uyma menzilinin
dnda olduumuz iin, oru tutmaya, alamaya ve gece iba
detine, artk hibirine ihtiyacmz yok. Talimatlar ve tembih
ler ynnde yarar da olmaz, dua edilir, insann hizmeti sona
erer, ayinler bounadr, rgat parasn istemitir; nk rn
toplanm, burak yaklm, i yaplmtr.
Bu, huzur yohmuz boyunca bize elik eden ve ister iste

mez balca hayrdan gafletimizin sonucu olan, btn belalar-
49
dan mkemmel bir kurtulu ierir. Kukusuz orada bilinen

keder ve matem gibi bir ey yoktur, ne de solgun bir yz, hal
siz bir beden, zayf eklemler, aciz ocukluk, eli aya tutmaz
yallk, kusurlu ruh hali, hazin hastalk, heyecan verici kor
ku, iddetli kayg gibi bir ey, ne de herhangi kt isim hak
eden bir ey bulunur. Hakikatten szlanma ve ah etme frtna
s, gzya seli tam kapya kadar bize elik etmitir, orada bize
ebediyen veda eder.
Bu huzur azizin, ruh ve beden her ikisi iin, kiisel m

kemmelliinin en yksek derecesini ierir. Bu ister istemez,
onlar mutluluun tadn karmaya ve onun tatlln payla
maya yeterli klar. Bu azizin o konudaki sevincini bylesine
muazzam klan bir eydir. Burada gz grmemi, kulak duy
mam, kalp de kendisini bekleyenler iin Tanr'nn topladk
larn anlamamtr; ama orada gz ve kulak ile kalp yeterli k
lnr, aksi halde onlar nasl bunun tadna varrlar? itah daha
mkemmelletike yemek daha tatlanr, kulak daha mzikse
ver olduka melodi daha ho olur, ruh daha mkemmel ol
duka bu sevinler daha sevindirici olur ve bize daha olaa
nst gelen bu mutluluktur.
Bu huzur, ana bileen olarak, Tanr'dan en samimi murat

almz, en nemli hayr ierir. Ayrca burada zararl kar
mym diye merak etmeyin. Tanr'y bu kadar az tanyorken,
O'nu sevmek ne kadar nemli bilemem. Kendi ruhumu bu ka
dar az tanyorken -ya z ya da nitelii, burada bu bedendey
ken- sonsuz hametin ihtiyalarn ya da bu hazza ilerlediin
de bu ruhun durumunu ne kadar az bilmem gerekir. Hatta,
eer aratrlamaz bir ey iermeyen bu varl hi grmediy
sem, ne de u ana kadar karlatm en byk filozofu art-
50
maya gc yetmeyen byle kk i kemiren ey grmediy

sem, phesiz eer benim gzm Tanr'ya baktmda yetersiz
kalyorsa, kendisi ile konuurken dilim ve tasavvur ederken
kalbim beni yzst brakyorsa, buna amamal. Gnein
ndan kr ya da mzik ieren doadan sar domu bir in
san ne tuhaf dncelere sahip olur, bu yzden Tanr'nn ak
a bilinmesini salayacak bu duyuyu hakikatten isteriz. Ama
bu bildiimiz, bizim iin asl iyilik, Tanr'ya yakn olmaktr.
il-AZZLER NASIL GREVLENDRLRLER

Bu huzur, Tanr' dan bu derece murada erme esnasnda, ru
hun ve bedenin btn glerinin tatl ve daimi eylemini ierir.
(Bu) Merkeze vardnda hareketten kesilen bir tan ataleti
deildir. Bu, alma esnasnda, imdi sahip olduumuz tr
den harici duyularn srdrlp srdrlmeyecei ve kullan
lp kullanlmayaca byk bir tereddttr. Onlarn bazlar
nn, genellikle kesintiye urayacaklar bilinir; nk onlarn
varl, yararlarn belirtir ve onlarn kullanm, kusurluluk
halimizi gsterir; yeme ve imenin yarar yokken, tat almann
da yoktur. Ancak btn duyular kusurlu oluumuzu gster
mezler mi? Maden filizi atee bir ta olarak atlnca, ancak o
denli saf bir metal olur ki bir baka ad hak eder, buraya kadar
beden ve duyularmzn deiimi daha mthi olacaktr; hatta
imdi dnemeyeceimiz kadar. Ve kukusuz, Tanr duyula
rmz ilerletip kapasitemizi arttrdka, bu duyularda; gelen
mutluluumuzu da ilerletecektir ve btn bu kapasiteyi ken
disiyle dolduracaktr.
Sonra bu yzden beden byle altrlrsa, Tanrm, ruh na

sl megul edilecektir! Bedensel duyular kendi zel yetenek ve
eylemlerine sahip olduklar gibi, kendi eylemi esnasnda ruh
51
ta kendi nesnesinden bilerek, dnerek, hatrlamak, sevmek

suretiyle haz alr. Bu ruhun zevkidir.
Zatiyet bilgisi ok ekicidir; ktln kendisi olmasa da

biraz ktlk bilgisi bile ayn ekiciliktedir. Makul bir ruhun
1,assas kiilii aabildii lde, u ana kadar doann srla
rn kefetmesi ve bilimin srlarn bilmesi esnasnda bir filo
zofun hazlar, oburun, sarhoun, ahlakszn ve herhangi eh
vet dkn btn hazclarn zevklerini aar. O zaman Tan
r gereini bilenlerin zevki nedir? Mantkta, doa felsefesin
de, metafizikte ve tpta btn kesin olmayan tartmaya ak
prensipler sadece kendi balarna belirli olduklarndan on
lardan rnek vermedim, zira, bana gre onlarla ilgili ancak
skc ve belirsiz grlerim can alc ve netti. Yarabbi o za
man, en halis Tanr'nn net ve gerek idrakinden haz almak
iin neyi uygulamaktan ya da neyi terk etmekten kanmam
gerekir?
Bu anlay ruhun ne kadar asil bir yeteneidir! Dnyay

kuatabilir, gnei, ay, yldzlar ve gkleri lebilir, her bir
tutulmay ok yllar nceden dakikasna kadar bilebilir, evet,
ama btn mkemmelliinin zirvesi, sonsuz olan, btn bun
lar -burada birazn ve ahrette dahasn, ok daha fazlasn
yaratan Tanr'y tanyabilmesidir. Ey mbarek Rabbimiz, o ne
bilge ve ne cevherdir ! Kendisi nesnesi olarak hakikate ve bu
yzden en nemli nesnesi olarak en nemli geree doal itki
ve eilim beraberinde anlay yaratmtr, ayrca herhangi bir
yarata dnmeyelim diye, kendisi bunu, baka bir yarata
ifade edilemeyen, ismen -en nemli hakikat- olmak zere,
kendisine ait ilahi yetenek olarak saklamtr.
52
D NYA D N L E R S Z L G
Ve kukusuz eer sadece ruhun hazzn deerlendirmesine

yardmc olmak iin gemii hatrlamas sayesinde var olursa,
hafza bu mbarek alma esnasnda atl ya da yararsz olma
yacaktr. Bilgimiz azalmayacak genileyecektir, bu yzden ge
mi olaylarn bilgisi ortadan kaldrlmayacaktr. stelik bu bil
gi bir an deil de nedir? phesiz bu mertebeden aziz kendi ar
dna ve nne bakabilir ve imdiki olaylarla gemii karlatr
mak iin zorunlu ihtiyalar mbarek ruhta dnlemez bir
saygnlk ve kendisinin durumu anlayn uyandrr. Vahay ve
Kenan lkesini her ikisini birden grebildiimiz o dada ayak
ta kalmak iin, cennette kalmak iin ve yeryzn hatrlamak
iin stelik onlar birlikte karlatrma anlay ve muhakeme
terazisinde tartmak iin, ihtiyalar ruha nasl iletilmeli ve onu
nasl aa karmaldr: lhsan frtnalar beni byle bir limana
srklesin! Ey mbarek yol ve tekrar tekrar mbarek akbet!
Ve imdi geriye kalan fke gibi bir ey varsa burada uup

gitmesini nasl temin edelim: Ey bu kadar ok direnen rezil
miza ve byle bir ltuf imdilik hoa kal! . Layk olmayan
ruh, bu kadar gnlszce yaknna geldiin yer bu mu? Grev
yorucu muydu? Dnya karlamayacak kadar gzel miydi?
Her eyi terk etmeye, her eyi inkar etmeye ve bunun iin her
hangi bir eye zlmemeye sebat ettin mi? Buna ulamak iin
can atmaya isteksiz miydin? Ey, neredeyse bana ihanet etmi
ve bu mutluluktan beni mahrum etmi olan hain kalp !
Ama Yarab, bol, samimi, tatl zevk, sevgiden gelendir; sev

gi ve nee! Sevgi ruhun znden olduu iin samimidir, sevgi
Tanr'nn zdr, zira Tanr sevgidir. Yarabbi, bu sevginin
hazlar ne yce! Kalbin onda bulduu nasl bir honutluk! El
bette sevgi emek ve bedeldir.
53
J O H N A L E XA N D E R H A M M E RT O N - A RT H U R M E E
Fakat, maalesef korkak kalbim nadiren ilerlemeye cesaret

eder! Galiba, Eyp Peygamber konusunda Tanr'nn bana "Bil
gisiz szlerle hikayeyi bulandran bu kii kim?" diyen sesini
duyuyorum. Ama Senin hizmetkarnn gnahn bala ey
Tanr'm. Aklanmam eylere, merakla aratrlm cesur
nktelerle senin tlerine de burnumu sokmadm ama haki
katten senin kutsallna halel getirdim, senin stnlne
hakszlk ettim, kendi fevkalade abartl rol yapm ile, senin
azizlerinin ann kk drdm. Tasavvurlarmn bu kadar
yetersiz kalmasndan, dncelerimin bu derecede kr olma
sndan, grlerimin bu derecede orta, sevgimin byle aptal
olmasndan, ifadelerimin bu kadar zayf ve byle bir grkeme
uygunsuzluundan znt duyarm. Ancak sadece, kulan
iitmesi ile duymu bulunuyorum. Yarabbi, kulunun seni gr
mesi ve bu sevinlere sahip olmasna izin ver, ondan sonra da
ha uygun dncelere sahip olurum, hem sana daha ok -
kr ederim!
ili-SONSUZ HUZURA NASIL ULAILIR?

Bu ekilde size mabede doru bir pencere aldktan ve ln
cil'de grm olduum azizin huzurunun bu benzerliinin
gemi ksmlarna kk bir iaret gsterdikten sonra, onu
bu huzurun mbarek zellikleri ve biraz tamamlayclarn
grmeye balamamz ve nce sekin nclleri [ nemli zatla
r/.n.] , muhteem hazrlklar, bu huzura dair dikkate deer
takdimimiz takip eder; zira bu mabedin verandas olaanst
azizdir ve kapsna gzel unvan verilmitir. Ve buras onlara,
gzlemlerimize gre bu verandann drt kesi Tanr'nn O
lu'nun en muhteem gelii ve grnn, toz toprak beden
lerimizden onun harika ykseliini ve onlar tekrar ruh ile bir
letirmesini; onlarn muhakemelerinde onun genel ve kutsal
54
davranlarn, onlarn ta giymelerini kendisinin muhteem

kutlamasn ve onlarn mutluluu esnasnda kendisinin onlar
talandrmasn takdim eder.
Evet, lsa'nn gelii halknn mutluluuna yorulabilir ve hu

zurun bu kymetli aresini zen bu bileenlerle birlikte say
lp dklebilir, zira bu sonu iin niyetlenmitir ve bu sonuca
bariz ihtiyac vardr. Maalesef, Hristiyan arkada, Efendimizin
geri gelmemesi gerekiyorsa yapmamz gereken nedir? Burada
ne halde brakldk! Olamaz, asla bundan endie etmeyin, ola
maz. Ve ey Hristiyan karde, gnahlarmzla ve lmle esir tu
tulan biz, Efendinin kendisi tarafndan kurtarlnca, bu nasl
bir gn olacak? 'Kendisinin; ktlk ile sefalet ve nefret esnasn
daki ilk gelii gibi olmayacak. Ey gafil dnya, kendisi, artk si
zin tarafnzdan saygszlk edilmek ve ihmal edilmek iin gel
meyecek. O gn dnmek ve o gnden korku ile bahset
mek, kt biimde iman eden aziz hari, tvbe etmeyen g
nahkar iin en uygunu olur. Kendisinin feryat edecei ekilde
uzun bir phe ve znt iinde bekleyiinden sonra, mba
rek ehit Mr. Glover, lsa'nn ruhunda kefi ile ne kadar sevin
dolmutu. "O geliyor! O geliyor! " Sadece -uzakta bulunan ve
uzun sre kayp olan- geri dnen sevgili bir arkadanz olsa,
nasl herkes nee ile kendisini karlamak iin dar frlar!
"Oo . . . babam geliyor! " der ocuk. Kars "Kocam geliyor! "
der. Ve kendi grkemli geri dn esnasnda Efendimizi g
rnce: "O geliyor! O geliyor! " diye lk atmaz myz?
Cennete giden ikinci yol, Isa peygamberin tozdan toprak

tan bedenlerimizi ykseltip onlar tekrar ruh ile birletirmesi
esnasndaki muazzam almasdr. Snrsz g ve sevginin
harika bir sonucu. imanszlk "Evet, eer doru olsa, gerek-
55
ten harika." der. Ateist ve Saddusi, "Ne, btn bu dalm ke

mikler ve toz-toprak insan m olacak? Denizde boulan insan
balklar tarafndan yenir ve onlar tekrar insanlar tarafndan ye
nir ve bu insanlar kurtuklar tarafndan yenir. llk insann v
cuduna ne olacak? Tekrar m ykselecek?" derler. Seni ahmak
-Paul'un bu yzden sana dedii gibi- Tanr'nn gcne kar
mnakaa m ediyorsun? Safsatanla ona tavr m taknacaksn?
Snrsz gce kar meselelere itiraz m ediyorsun? Seni kr
kstebek, seni aptal kurtuk, seni srngen paras, soluyan
balk, seni toz toprak, seni hibir ey, bu sz konusu ettii
nin kimin gc ve kim olduunu biliyor musun? Eer O'nu
grmen gerekiyor olsayd, sen imdi lrdn. Eer O'nun gel
mesi ve seninle kendi davasn tartmas gerekse, buna daya
nabilir miydin? Eer O'nun sesini duyman gerekseydi, taham
ml edebilir miydin?
O zaman gelin, Hristiyan-kardeler, hapisliin onlar uzun

sre tutmayacan bilerek bu cesetleri toza topraa memnu
niyetle teslim edelim. Huzur iinde yatalm ve istirahatmz
geirelim, (bu) ebedi bir gece ya da sonsuz bir uyku olmaya
caktr. Geceyi darda geirince sabahleyin uyanacamzdan
emin olduumuz kadar o zaman da uyanacamzdan emin
olalm. Cesetlerimiz ryen canavarlarnkiler kadar deersiz
olsa ne kar, kemiklerimiz kazlp karlsa ve ukur kenarna
dalsa ne kar, kurtuklar etimizi bitirse ne kar, yine de
Kurtarcmzn yaadn ve sonunda yeryznde ayaa kal
kacan, stelik bu gzlerle O'nu greceimizi biliyoruz.
Azizlerin istirahatnn bu n sznn nc blm on

larn muhakemelerinde aleni ve ciddi davadr. Ey mthi, ey
sevinli gn! Sonra dnya Rabbin iyiliini ve iddetini; yok
56
olanlarn zerine, iddetini ama O'nun seilmilerinin zerine

iyiliini seyreder. Ardndan, Hristiyan kardeler, brakalm o
gnn deheti asla byle mthi olmasn, elbette Rabbimiz bi
zim zerimize hibir bela kastedemez.
Azizlerin ilerlemesi esnasnda drdnc ncl ve en yk

sek adm onlarn kutsal ta giyme treni, tahta karllar ve
kralla kabul edilileridr. lme inanl olanlar hayat tacn
alacaklardr ve yeteneklerinin geliimine gre burada hkm
leri ve saygnlklar arttrlacaktr.
iV-SONSUZ HUZURUN STNLKLER

Bu huzurun tatminkar bir tamamlaycs kutsal azizlerin ve
Tanr'nn meleklerinin arkadaldr. Tanr'nn kymetli hal
knn yzlerine baknca ve inanarak bu gn dnnce, ya
rabbi, bu ne ferahlatc bir dncedir! Oray hatrlamayaca
z, sizler, burada arasndan getiimiz doruklar, grev esna
snda ve cefalar esnasnda arkadalmz, feryatlarmzn ne
ok kez, sanki tek ses gibi ktn, ortak gzyalarmzn sa
dece bir tek dere ve ortak arzularmzn sadece bir tek dua ol
duunu dnn. Ve imdi btn vglerimiz bir tek melodi
oluturacak, hem de kiliselerimiz bir tek kilise ve btn bizler
sadece tek bir vcut olacaz; nk Isa'da bir olacaz, tpk
O ve Tanr'nn bir olduu gibi.
Bizim cennette birbirimizi tanyp tanmayacamz biraz

kukulu bir sorudur. Elbette imdi sahip olduumuz hibir
bilgi sona ermeyecek, kusurluluk ierenler hari ! Hem bu
hangi kusurluluu ima edebilir? Dahas, imdiki bilgimiz ina
nlmazn tesinde arttrlacaktr. Ortadan kaldrlacaktr ama
57
mumlarn ve yldzlarn nn doan gne tarafndan orta

dan kaldrld gibi; bu, cehaletimizin bilgimiz tarafndan da
ha uygun ekilde ortadan kaldrldr. Hakikatten bedenden
sonra birbirimizi ne endam, ses, renk, ten, yz ya da d gr
n ile tanmayacaz; fakat biz Isa'nn grnts ve spiritel
balant ile ve yeteneklerimizi gelitirmemiz esnasnda nceki
sadakatimiz ile tanyacak ve tannacaz.
Yine, daha ileri bir stnlk udur; zerimize zamannda

gelen bir huzur kecektir. Ufak tehlikeler bile olmayan
uzun ve can skc bir yolculuk bittiinde, o zaman uygun
yer ev deil midir? Uzun ve tehlikeli bir savamz varken ve
gz dnm dmanlarn ortasnda yaadmz zaman bir
de srekli gzleme tahamml etmeye zorlandmzda ve on
lardan birok yara aldmzda, zaferle beraber bar imdi
uygun olmaz m? Bazlar (eitli/.n.) dnemlerin basks al
tnda; vergilerinden, iskanlarndan, talanclarndan, korkula
rndan ve tehlikelerinden, yokluklarndan ve isteklerinden
bkm ikayet etmektedirler ve hala huzurun tam zaman
deil midir? Bazlarmzn srekli zayflk altnda hali kalmaz
ve gitmekten bkm, oturmaktan usanm, ayakta durmak
tan , yatmaktan, yemekten, konumaktan, en yakn arkada
larmzdan, kendimizden bkm, en feci aclar altnda inle
riz. Of, bu ne ok kez benim kendi halim oldu ve yine de hu
zurun zaman gelmedi mi?
Daha mkemmeli bu huzurun -tam zamannda- olmasdr.

Servet ve dnyevi mutluluk, geici talar ve krallklar, azizler
iin huzur salayamazlar. Mesela onlarn miza ve arzular ile
benzeri duygular, huzurlar gibi olacaktr.
58
Bu da kesinlikle -mkemmel ve eksiksiz- olacaktr; erdem

lerimizle birlikte ahlakszlmzn karm var olmayacan
dan, avuntularmzla beraber de elemlerimizin karm mev
cut olmayacaktr. Hangisinin doru hangisinin yanl taraf ol
duunu bileceiz. Sonra, aralarna giren dnya olmadnda
ak gneten dolunayn n al gibi, anlaylarmz Tan
r'nn yznden nurlarn alrlar. Bu kafa kartrc pheler
den ve korkulardan, Tanr'nn fkesinin tm sezilerinden, ey
tann btn ayartmalarndan, dnyadan ve vcuttan mkem
mel bir mola yeridir. Ve -sonsuz- bir istirahattr. Bu, tacmzn
tacdr. lmllk dnyadaki btn zevklerin aybdr. Ama,
hayatlarmzn byle hibir dnce ile aprak hale getiril
medii, ne de byle herhangi bir korku ile sevinlerimizin ke
sintiye uramad ey mbarek sonsuzluk. Aden'deki ilk Cen
netimizin bir k yolu vard, ama tekrarnda yok; fakat bu
sonsuz cennetin bir giri yolu vard, ama tekrar k yolu yok
tu. Inanszlmzdan dolay O'nun sonsuz huzuruna girme
me halimiz olmasn diye, Rab bizim dnyevi kalplerimizi iyi
letirir
* * *
59
MISIR'IN LLER KTABI
Bu belki de dnyadaki en eski dini kitaptr. Doru olarak ko

numak gerekirse katiyen kitap deildir ama birbirleri ile Mez
murlar'dan fazla balants olmayan bir ilahi ve ayinler derleme
sidir. Zebur gibi, bu szm ona kitap imdi Avrupa ve dier k
tphanelerde genellikle eitli hacimlere sahip olan 1 75 blm,
imdi doru saylan byklne derece derece ulamtr. Msr
dilinde ismi "Gnle gelen kitap" (Renouj) ya da "Gnn zuhuru"
(Naville)'dur, "gn" bu balamda sabah ve akam ile insann
hayatn gsterdii iin, belki son sylenen daha doru olmakta
dr. Bu derlemedeki ilahilerin, mtereken gmlen bedeni ile bir
likte l insan tarafndan ezberden okunmas gerekiyordu, ste
lik bunlarn ve dier kutsal metinlerin ezberden okunmas saye
sinde, lnn ahrete yolculuu esnasnda zarar grmeye kar
korunmu olduuna ve yeniden canlanma (dirili) durumunda
kendisi iin gvenli bir geri dnn salandna da inanlyor
du. Bu derlemeye "ller Kitab" adn veren kii byk Alman
61
Eski Msr bilimcisi Lepsius'tu. Yine de bu isim bile, dierinden

daha doru olsa da, temsil ettii eyin yeterli bir aklamasn as
la veremez. Bu ve DNYANIN EN NEMLl KITAPLARI'nda yer
alan dounun kutsal kitaplarnn dier zetleri, Hristiyanlk ha
rici byk dinlerin felsefelerini ve sistemlerini olduka orijinal
yntemlerle ortaya koyar.
N SZ
ller Kitab ruhun bu dnyadan seyahati esnasnda -reh
ber kitab- olarak tanmlanabilir. Dnyada ikameti srasnda
ahrete giderken ve geri dn seyahati esnasnda tehlikeleri
savuturmas iin etkin kullanabilmesi gereken yntemleri
tavsiye eder.
Eski Msrllar bu kitab yazclarnn yazmasna vesile olan

tanrlar Thoth tarafndan ilham edildiini dnyorlard.
Her blmn lm olan insanlarn hatrna var olduuna ina
nlrd. Bazen blmlerin ceset gzden rakta yere serilmeden
nce okunmas gerekiyordu. Genellikle bir ya da birden fazla
. blm, bu her tr dmana kar kesin bir koruma olarak d
nld iin, kefene veya lahde ya da mumya sarglar ze
rine ya;:lrd.
Bu derleme, en ok papirs zerine hiyeroglif [resim sem

bolleri kullanarak/.n.] ya da hiyeratik [hieratic: genellikle ra
hipler tarafndan kullanlan el yazs biiminde hiyeroglif/
.n.] karakterlerle kefenler, mumyalar, mezara ait sarglar,
heykeller ve kabirlerin duvarlarnda yazl bulunmutur. Ek
siksiz suretler 26. Hanedan zamanndan (yaklak M.. 800)
kabirler zerinde yazl bulunmulardr.
62
Avrupa'nn eitli ktphanelerinde ve Dou'da dahi ok

sayda dzeltilmi metin veya bask mevcuttur ve bunlarn me
tin olarak zde olan herhangi iki tanesi yoktur. Lepsius, Turin
papirslerinden eviri yapmtr, Budge evirilerini "Thebli d
zeltmeler" denilen metne dayandrr. Ama tmnde metin son
derecede bozulmutur ve tercmeler genellikle bir tahminden
fazlas deillerdir. Uygun isimlerin ve hi anlama aremiz ol
mayan teknik terimlerin miktar nedeniyle, genellikle byk
paragraflarn ve hatta btn blmlerin gidiatn bilmek tama
men imkanszdr. Blmlerin ou sadece ezberlendikleri ya da
cesetle gmlen bir ey zerine yazldklar zaman sihirli bir te
sire sahip olarak grldklerinden, szlerin anlalp anlal
mamas az nem tard. Tanrlarn vs. , isimlerinin sade ezber
den okunmas ya da yazlmasnn, ller Kitab'm kendi kutsal
yazlar sayan insanlara gre, sihirli bir tesiri vard.
Tarih konusunda, ilk hanedann saltanat srmeye bala

masndan nce, Msr halk tarafndan l arkadalar adna
daha fazla sayda ilahi ve dua okunmutu. Birch, M..
3000'den evvel ilahi ve dualarn her eyden nce sadece bel
leklerde korunmu olduklarn ve erken dnemde fakat sayca
az olduunu sylyor. Rahiplerin baz terimlerin anlamlar
konusunda kukular olduunda ve bu kutsal kitabn szleri
nin, mesela, sihirli g.ce sahip olduklar inanc ile etkilendik
leri iin, onlar gelecek kuaklara bozulmam halde aktarma
y arzu ettikleri zaman, onlar yazya alndlar. Halen var olan
ller Kitab'm ieren en eski papirs 18. Hanedana, yani
yaklak M.. 1 500 yllarna aittir.
Ancak derlenmi ve bugn olduklar gibi sraya koll]Ilu

blmlere karn, 26. Hanedana kadar (yaklak M.. 7. yz-
63
yl civar) tam bir kopyaya rastlamyoruz. Bundan nceki b

lmler muhtemelen ortam icap ettirdiinde kullanlan farkl
papirsler zerinde bulunduklarndan, sra gzetilmeden bir
araya getirilmi gibi grnmektedirler. ounlukla bunlar sa
tlrlard ve bu amala muhafaza edilirlerdi.
rencilere nerilebilen tercmeler metin ve notlarla bir

likte Renouf ve Budge tarafndan yaplanlar bir de C.H.S. Da
vis'in (ABD) (Pierre'e dayanan) evirisidir. Btn bu basklar,
metni anlamada ok yardmc olan izimler ierirler.
1-YAZICI AN, THOTH ARACILIGI LE AHRETE

KABUL N VE EMNYETL BR EVIT (YENDEN
CANLANMA) N OSRS'E YALVARIYOR
(Osiris) [ l ] Yazc Ani dua ediyor: kr olsun sana, Osiris
Boa [genellikle kendisi byle temsil edilirdi] . Ey Amentet
[te alem] ebedi kral beni susturmak iin burada. Ben senin
iin savaan, kutsal kitaptaki byk tanr Thoth'um. Osiris
adna savaan byk tanrlardan biriyim. Ra, gne-Tanr ba
na -Toth- dnyada hakszla urayan Osiris iin arpmam
emretti ve ben itaat ettim. stelik imdi ahretin kral Osiris'i
bekleyenlerin arasndaym.
Osiris'in byk ziyafet gn kutlanrken, Osiris'in olu

Horus ile beraberim. Tattu'da topraa arap dken rahibim,
Abydos'ta kahinim. Buradaym, ey mkemmel ruhlar Osi
ris'in konutuna getiren sen, (Osiris) Yazc Ani'nin mkemmel
ruhunu Osiris'in mutlu evine sana getir. Osiris'in evinde senin
yaptn gibi, brak o da grsn, iitsin, kalsn ve otursun.
64
Ey mkemmel ruhlara rek ve bira sunan sen, sabah ak

am sen Yazc Ani'nin ruhuna rek ve bira sun.
Ey, Osiris'in ikametgahna yolu aan ve hayat tarzlarn ha

zrlayan sen, (Osiris) Yazc Ani'nin ruhunun gvenle girebile
cei ve [yeniden dirilirken] zaferle kabilecei yolu a ve ha
yat tarzn hazr et. Kendisi geri evrilmeyebilir mi, girip son
ra oradan kabilir mi, zira kendisi kefede tartlm ve "noksan
deil" dir. [ 2]
il-YAZICI AN'NN DUASI

Gnle gelen ve lmden sonra hayata dair blm.
(Osiris) Ani dua ediyor: Ey sen, sadece ay nn parlt

s; bana izin ver yeryzndeki kalabalktan ayrlarak, glgele
rin evinin giriini bulabileyim. Sonra bana ahretin kapsn a
ve en sonunda brak dnyaya dneyim ve insanlar arasnda
grevimi yapaym.
Cenaze heykelciinin (Shabti) ahretteki bir insan iin alt

nlabilecei bir blm. [3]
Ey sen, oradaki heykelcik! Eer ahrette herhangi bir gre

vi yapmak zere arlrsam, sen benim temsilcim ol ve bana
-tarlalar aalandrp ekerek, topra sulayp, Dou ve Ba
t'nn kumlarn ekerek- vekalet et.
Apepi'nin srtnn ilenmesi ile ilgili blm[4]
65
J O H N A L E XA N D E R H A M M E RT O N -A RT H U R M E E
Tur, evlerin gzeticisi, direk tanrs Tmu'ya dua ediyor: Ey

sen kurbanlarn esir alan ve onlar mahveden, zayf ve aresiz
lere dua eden fke [ 5 ] , asla senin kurbann olmamam, asla se
nin nnde kn cezasn ekmemem mmkn m? Kin,
onlar tanr Tmu'nun olduu iin, asla uzuvlarma girmesin.
Hey, sana ulaan lm aclarnn bana rastlamasna izin ver
me. Ben Tur'un [gk] en nemli parasnda yaayan tanr
Tmu'yum. Ben balangta var olan suyun iindeki tek kii
yim. Bir yn esrarengiz isimlerim var ve kendime milyonlar
ca yl dayanacak mesken temin ediyorum. Tmu'dan dodum,
bu yzden sapasalamm.
Atee kar doruluk ve hayrl davran kalkan ile savama

ya dair
(Osiris) Ani dua ediyor: Bahedilen doruluk ve hayrl

davran savunmas ile dmanlarma kar karm. Gkleri
geerim ve yeryzn aarm. Ahretin sakini olsam da, kutsal
ruhlarn daha nce yaptklar ekilde yeryzn tek canl gibi
arnlarm. Milyonlarca yllk hayat armaanm var. Azmla
yerim ve enemle inerim; nk ller dnyasnn efendisi
ne taparm.
III-NU (GNE TANRISI) RA'YI MEZARA NEBLME

VE KUTSAL METNLERN BYL KULLANIMI LE
DNYAYA DNME YETENEG N METHEDYOR
Ahrete girme ve oradan kmaya dair
Nu dua ediyor: Ey Ra, sana bararak haykryorum, sen

Seb'in [mezar] Ra'nn ahrette her insann her gnk dorulu
unu tartt teraziyi tuttuu yere gtren gizli ana kaplarnn
66
D N YA D N L E R S Z LO G O
koruyucusu. Dnyay yardm [ yeryzne dndm] ; dolu do

lu yalla kadar kalabileceimi kabul ederim.
iV-YAZICI MESEMNETER'N RUHU GCENM BR

TANRININ GNLNN ALINABLMES N DUA
EDYOR
Tanrnn l birine kar fkesinin ortadan kaldrlmasna

dair
Yazc Mesemneter, Amon'un bavekili, dua ediyor: kr

sana ey, anlar geiren, dnya tesindeki hayatn srlarn ko
ruyan ve szler sylediimde beni koruyan tanrm. Tanr ba
na fkelendi. Fakat brak hatalarm gittike zayflasn ve Do
ru ile Gerein tanrs izin ver onlar benimle urasn. Onlar
benden tamamen uzaklatr, Ey Doru ile Gerein tanrs. B

rak krgn kii benimle bark olsun. nmzdeki ayrlk du
varn kaldr.
Raya kar douu ve bat srasnda bir ilahi
(Osiris) yazc dua ediyor: Doduun zaman, sana kr,

Ey Ra. Yzme k s. Seninle gklere ykselmeme ve bulut
larn zerinde yelken atnda seninle yolculuk etmeme izin
ver.
Gkler arasndan huzur iinde getin ve btn dmanla

rna kar muzaffersin.
Ykseldiin zaman sana kr hnerli Ra ve gzellik iin
de oturduunda sana krler olsun Tmu. Gece lkesinde
67
oturanlar senin ge ykseliini grmek iin ortaya karlar.

Ben de, kalabala katlrdm; hey, kendimi durdurmama izin
verme.
Osiris'e vg ilahisi
Sana kr olsun, sonsuzluun efendisi, pek ok klkta

grlen ve zellikleri muhteem, Osiris.
Sen ahrete doru baktn ve dnyann altn renkli gibi prl

damasna sebep oldun.
ller senin yzne uzun uzun bakmak zere kalkarlar,

sadece sana bakarlarsa, kalpleri huzur iinde olur.
V-OS1R1S'E AYN
Dua: Sana kr olsun, Ey Annu'da gizlenmi tanrlardan
daha aziz, Annu'nun l l tanrlarnn efendisi.
Cevap (her duadan sonra tekrarlanr) : Sen bana huzurlu

bir hayat nasip et, nk iten ve drstm. Hi yalan syle
medim, namussuzca da davranmadm.
Dua: Sana kr ey Ani, uzun admlarnla gkler iinden

ilerledin.
".'. Dua: Sana . kr, Ey zamannda gl, byk ve aziz

prens, efendi ve ebediyetin yaratcs sensin.
68
Dua: kr taht Doru ile Gerek olanlara, hile ve yalan

dan nefret edenlere.
Dua: kr kaynda, membandan Hapi'yi [ Nil nehri]

getiren sana.
Dua: Sana kr ey tanrlarn yaratcs, sen kuzey ve g

neyin kral, Ey Osiris, her eyin galibi kii, dnyann hakimi,
gklerin efendisi.
VI-BATAN GNEE VG LAHS

Ahretin esrar ve ahret iinde seyahate dair
Kendisi ahreti tevik ettii zaman, tanrlar ona taparlar.

Byk tanr Ra iki gz [gne ve ay] ile birlikte doar, yedi
tanrnn hepsi (Kuas) akamleyin ahrete girerken onu karlar.
Onlar kendisine Tmu diyerek onun vglerini sylerler. l
kii "Sana kr olsun Ey Ra, Sana kr olsun Ey Tmu." der.
Sen kalktn ve kuvvetlendin sonra ahrete olaanst grkem
le zuhur ettin. Sen kaynda gkler iinden szldn sonra
sen dnyay kurdun. Dou ve Bat, gece gndz nnde eile
rek ve sana ballk yemini ederek, sana taparlar.
VIl-LEN RUHLARIN YENDEN DRLMELER

YA DA HAYATA (ZAMANA) DNMELERNE DAR
[Bu, ayn zamanda ayrntlaryla izlemesi en zor olan ise

de en eski (M.. 2700 dolaylarnda) ve en dikkat ekici b
lmlerden biridir. Davis, Renouf ve Budge'n basklarnda
kopyalar karlan izimler dnce asn izlerken, hatr sa-
69
ylr lde yardmc olurlar. Bu blmn tam bir kopyas

Horhotep'in mezarnda bulunmutur. lnn ruhu daha yu
kar gklere geme abas esnasnda her trl engel ve d
manla karlar ve kendisi srekli olarak Ra'nn vs. yardmn
ister, ki baarl olabilsin. ]
Daha aa dnyaya ginnenin ve kmann krlerinden
(Osiris) yazc Ani bir insan iin bu rietni ezberden oku

mann iyi ve yararl bir ey olduunu sylyor, nk burada
yazl btn szler gerekleecekler.
Ben douum esnasnda btn olaylara hkmeden Ra'ym.

Ben byk kendi kendine baarya ulam tanrym.
Ben dnm ve yarnm. Emri verdim ve tanrlar arasnda

bir ihtilaf sahnesi ortaya kt [ -yani- gne doann btn
1 glerini harekete gemeleri iin uyandrd] . Bu nedir? Bu
Amentet'tir, ahiret.
Bu nedir? Babam Tmu'nun ufku [batan gne] . Hatalar

mn tm imdi giderildi, insanlarn tanrlara arz ettii kaba
hatleri temizleyen iki glden geerken gnahlarm temizlendi.
Teser kapsndan geerek Osiris'in lkesine inerken yolda
ilerlerim. Ey siz, bu yolu emniyetle geen hepiniz, brakn el
lerinizi tutaym ve sizin ikametgahnza vasl olaym.
Ey siz Maert'in ilahi gleri, yalann ezeli dmanlar, size

katlaym.
70
Ben byk Katamaran'm [ -yani- Ra] bizzat ve bu yzden

tadn onun adna, btn dmanlarm ineyebilirim. Ey
byk Ra gk kubbelere trmanan ve geminde sema stnden
tartlmaz otoritesi ile szlen, sen beni hogrsz, kalar
insanlarn eylemlerini tartan terazi kadar tehditkar olan tanr
dan koru. Sana dua ediyorum, eer isterlerse, gelimemi engel
leyecek olan bu geitlerin koruyucularndan beni koru. Ey
Tmu muhteem konutunda yaayan, lanetli ruhlara iyi gelen,
sen kpek yzl, insan derili zat, glgelerin yok edicisi, insan
kalplerinin hazmedicisi: Ey korkun kii, beni, insanlarn gl
gelerini kemiren ve imha eden, byk ruh dmanndan koru.
Ey Chepera senin geminde, snayc korumalardan aziz kut

sal tanrnn dmanlarna iledii saldrs konusunda beni ko
ru, sen beni kurtar. Bunlar beni asla mahvetmesin, ikence oda
larnda asla yer almayaym. Ey siz tanrlar, Osiris'in huzurunda,
kollarnz uzatn, zira ben aranzdaki tanrlardan biriyim.
(Osiris) Ani bir atmaca gibi uup gider, bir kaz gibi gdak
lar, ylan Nehebkau gibi yok edilmekten korunmutur. Defo
lun, siz yolumu engelleyen aslanlar. Ey Ra, sen ykselen zat,
brak seninle ykseleyim ve eski dnyevi konutuma muzaffer
bir dn yaayabileyim.
VIIl-THOTH'A HTABEN BR AYN

Rahip Ammutefin konumas:
Bana, hibir tanrya kar hi yanl yapmam yazc Ani'yi

getirdiiniz iin, sizler onu koruyun diye ve kendisine ahrete
doru hayrl srat ihsan edin diye size geldim, siz gklerin,
yeryznn ve ahretin tanrlar.
71
J O H N A L E X A N D E R H A M M E RTO N -A RT H U R M E E
Ani'nin kendi konumas:
Sana kr olsun, Ey Amenta'nn hakimi, Abydos'ta bakan

lk yapan Unneferu. Temiz, gnahsz bir kalple sana geldim. Hi
yalan sylemedim, namussuzca da davranmadm. Sen bana me
zarda yolculuk iin ihtiyacm olan yiyecei ver, bylece ahrete
gvenli bir giri ve kesin bir k yapmama izin ver.
Rahip Samerifin konumas:
Restau'da bulunan tanrlara geliyorum. Sana (Osiris)

Ani'yi getirdim, ona ekmek, su ve hava bir de Sechithotepu'da
[Bar alan] konut ver.
Ani'nin kendi konumas:
Sana Osiris, ebedi efendi ve Restau'nun tanrlarna kr

olsun. lyi niyetini bilerek ve aalk dnyaya girmek iin iste
diin u dini trenleri renmi olarak sana geliyorum. Emni
yetli bir dnm olsun ve huzurunda yiyecek bulabileyim.
Thoth'a ayin:
Ey sen dmanlarna kar Osiris'i muzaffer klan, u yaz

c Nebenseri'yi dmanlarna kar galip kl.
Ey Thoth, Ani'yi dmanlarna, vs.ye kar galip getir.
[Eer bu blm lnn zerine okunursa, kendisi hayata

zuhur eder ve lm kii arzu ettii dnmlerden geer.]
72
IX-SHRL BR BLM
Zafer tac blm
Senin baban Tmu sihirli bir tlsm olarak, sen sonsuza ka

dar yaayabilesin diye, sana bu gzel tac yapt. Senin baban
Seb sana mirasn hediye ediyor. Osiris, Amenta'nn prensi,
dmanlarnn zerine seni galip klyor. Sen, lsis ve Osiris'in
olu gibi git, ahiret yolunda daima zafer kazan.
Gerekten (Osiris) Aufankh, bu ezberden okunan metin

sayesinde, yaayacak ve sonsuza dek zafer kazanacak. Horus
bu szleri drt kez tekrar etti ve dmanlar tepetaklak dt
ler. Sonra (Osiris) Aufankh bu szleri drt kez tekrar etti, bu
yzden brak galip gelsin.
Bu blm lnn yz zerine yerletirilen kutsanm bir

ta zerine okunacak ve sen, bylece btn dmanlarn ze
rine zaferin salama alnacandan, atee (Osiris) Aufankh'n
adna tts atacaksn. Sonra yiyecek ve iecek, ahrette kral
Osiris'in huzurunda kendisine ulatrlacak.
lye ahrette adnn hatrlatlmasna dair blm
Amen-hotep'in olu, zafer kazanm Nu dua ediyor: Yllar

sayld ve aylar topland zaman, byk Evde gecenin altn
da adm hatrlamama msaade edin. ayet herhangi bir tanr
bana gelirse, izin verin derhal kendisinin adn [6] syleyebile
yim ve bylece onu yattrabileyim.
lnn kalbinin ahrette kendisine kar hareket etmesine izin

vermemeye dair blm
73
Annemden aldm kalbim, onsuz dnyada hayatn mm

kn olmad kalbim, byk kyamet gnnde, insan dn
celerinin, szlerin ve davranlarn hepsinin bir terazide tart
laca o zaman, tanrlarn huzurunda bana kar sakn ayak
lanma.
Bu szler, lnn azndan barna sokulacak koyu yeil,

altn kapl kutsal bcek zerine yazlacaktr.
Eek yiyicilerin defedilmesine dair blm[7]
Defol ! Ylan Hai, ahlaksz kii, Osiris kindar. Yerini bil, zi

ra Thoth kafan kesip kopard. Eei bir yana brak, Neshmet
kaynda ahrete getiim zaman berrak gklerim olsun. Tan
rlarn nnde masumum ve kimseye hakszlk etmedim. Bu
yzden defol ! Sen gne-bulutlandran kii ve brak baarl
bir yolculuk yapaym.
lnn ahrette mevkisini ayrtmaya dair blm
Nu dua ediyor: Mevkiim, tahtm, siz bana gelin, etrafm

sarn, kutsal kiiler. Ben mumya biimli kiiyim. Hey, baarl,
mevkisi ve taht olan byk tanr gibi olmay nasip edin.
Ahretten gndzn zuhur etmeye dair bir blm (yeniden di

rilme)
[ller Kitab'nda ok eski blmlerden biri, en azndan bi

rinci hanedan kadar, yaklak M.. 4500, olduka eskidir. Hi-
74
bir blm daha byk sayg ile takdir edilmez ya da ezbere okun
maz veya etkisi bakmndan daha fazla gvenle rnek alnmaz,
muhtemelen bunun ahretten gndzn zuhur edi hakknda
nemli blmlerin toplam olmas yzndendir. Bu blm ezbe
re bilen, bu dnyada ve dier btn hanelerde tehlikelere kar
emin ellerdedir.]
Hrmet tanrs Nebseni, dua ediyor: Ben dnm ve yarn

biliyorum. Yeniden doabilirim. lte tanrlar yaratan ve ahret
sakinlerine yiyecek veren grnmez g. Osiris'e bir haberci
olarak gidiyorum.
Ey tanra Aucherit, Ra'nn yan gzbebeini grmek

zere bana ahretten gelebilmeyi nasip et. Ey sen glgelerin
idarecisi, ahrete temiz bir yolum ve kesin bir varm olmasna
izin ver. Btn muhalif glere kar korunmay nasip et. Tan
rlar silsilesi beni dinlesin ve dileimi nasip etsin.
* * *
75
6

BRAHMANZM KTAPLARI
N SZ
Eski Pers ve Ari Hintlilerin dini bir zamanlar aynyd ve im
di Hindu vedalannda v e Zend Avesta'da (ZOROASTR1AN1ZM'e
baknz) belirtilen uygulamalar ve ortak inan ilkeleri ile onlann
genel benzerliklerini grmek kolaydr. Eski Ari Hintlilerin dini,
gnmz bilim adamlan tarafndan belirtilen, gze arpan ev
reden gemitir: Vedizm ya da Vedalar tarafndan retilen ey;
Brahmanlar veya Vedalara ritel ilaveler zerine kurulu olan
Brahmanizm; bir de Hinduizm; Brahmanizmi canlandran model,
Budizmin kna benzemitir. Son bahsi geen, tam olarak bir
Hint dini olsa da kayna ve karakteristik zellikleri tarafndan
deerlendirilse de, asrlardr Hindistan'da gerek haliyle var ol
maya hemen hemen son vermitir. Vedizm ile karlatnldn
da, Brahmanizmde bir ritel (ayin kurallan) artnn ve ahlaki
unsurun benzer ekilde azalnn var olduu, genellikle doru
bulunacaktr. Tannlar daha maddesel ve anlan yattrma metot
lan daha merasimli ve sihirli olur. Bu yzden rahiplik glerin
de de gelime vardr. lnsan bunu Yahudi er arasndaki geliimin
seyri ile karlatrabilir; ritel ve trensel byme giderek daha
77
fazlalamakta ve ou ada bilim adamlanna gre etik gerile

.
me olmaktadr. Yine de Vedizm, Brahmanizm ve Hinduizm ara
sndaki aynmn fiiliden ziyade daha mantksal olduu dikkatle
hatrlanmaldr. Hinduizmin kkeni, kast doktrini bile, Rig Ve
da'da ve ada geleneki halde izlenebilir. Hindu size en nemli
kutsal kitaplannn Vedalar olduunu ve inanc ile uygulamasnn
bu kitaplardan kaynaklandn syleyecektir. Brahmanizm, Ma
nu yasalannda hukuk ve gelenek sistemi olarak, Upaniadlarda
felsefe olarak, Ramayana ve Mahabbarata'da mitoloji olarak
temsil edilebilir.
MAHABHARATA
"Mahabharata" kelimesi, "Byk Bharata" eski Hindis

tan'da tannm insanlarn ad anlamna gelir. Szde destans
yk en azndan 220.000 ayrntl satr ierdiinden, ok
uzundur. Gerekten Hindu tarihi, efsanesi, mitolojisi ve Hin
du felsefesi ansiklopedisidir. iirin bete drd -Nala ve kars
Damayanti'nin masal gibi- bazlar ok gzel olan blmler
den oluur. Btn mkemmel bir beraberlik olarak gster
mek konusunda ustaca ilenmelerine ramen, bunlarn esas
ile hi temel balantlar yoktur. Dokunakll, ycelii ve
emsalsiz dili nedeniyle dnyada bunu aan hibir iir yoktur.
Tm, destan boyunca Vedalar ve Puranalar besteledii

de sylenen Vyasa -tanr Krina'nn dier ad- tarafndan ya
zld iddia edilen on sekiz blm halinde dzenlenmitir.
Bu, phesiz mitolojidir; bu yzden yaznsal tarih deildir.
Bu iirin altnda yatan tarihsel z, eski Hindistan'da kom

u iki kabile, Kurular (ya da Kauravalar) ile Pandavalar arasn-
78
daki iddetle sren savatr. Ancak bu bir baka uzun masal,

Brahman retmenler ve felsefecilerin evrelerinde rdkleri
dinsel, teozofik ve felsefi speklasyon a haline getirilmitir.
Masal, Mahabharata'nn ou M.. 1 000 yl gibi geriye gitse
de gerekte, amzn ilk be asrnda Hindistan'da var olan
Brahmanizm'i retmek iin yaratlan bir aratr.
DESTANIN ZET
Delhi'nin altm mil kadar kuzeyindeki Hastinapura'mn

Kral Bharata'nn oullar, iki kola ayrlmlard; her biri mi
rasla kendilerine intikal etmi blgeyi igal eden Kauravalar ve
Pandavalar. Tanrlara taparak, Vedalar alarak ve daha yk
sek eyler hakknda meditasyon yaparak birlikte bar ve refah
iinde yayorlard. Ancak ktye giden bir deiiklik oldu.
Kendi blgelerinden memnun olmayan Kauravalar, akrabalar
Paidavalarn blgesine kskan gzlerle bakyorlard. ok
gemeden tamahkarlklar eylemde kendini gerekletirdi;
nk silahl adamlarm toplamak suretiyle daha nceden
dostluk ve iyi niyet beyanlar ile yattrdklar komularnn
toprana aniden saldrdlar. Pandavalar igale uradlar; son
ra yersiz yurtsuz dolatklar uzak bir lkeye srldler ste
lik yine de babalarnn eski vatan iin lmeyen sevgi ile ayr
ca atalardan kalma blgeyi ilk frsatta tekrar elde etmek azmi
ile doluydular.
Kendi saflarna ekebildikleri kadar ok sayda prens ve

generallerin yardm ile cebren onlardan gasp edilmi olan zor
kullanarak geri almak iin kaybettikleri lkeye doru yrd
ler. lki ordu Kurukshetra'da (Kurularn lkesi) kar karya
geldiler. On sekiz gn sren sava balamak zereydi. Yal ve
ama olan Dhritarashtra adl, Kauravalarn babas ve kral,
79
kanl kavgaya dayanamayacan hissediyordu. Kendisi bu

yzden, savaan taraflarn her ikisinin akrabas olan, Vya
sa'nn (Krishna) -grevi yapmak iin atanan bir Sangara tara
fndan her ey bittii zaman olaylarn tm seyrinin kendisine
anlatlmas- teklifini kabul etti. Sava balad ve Kauravalarn
en kdemli generali Bhrisma'nn ld on uzun gn devam
etti.
Bu noktada Sangara, yal Kral Dhritarashtra'ya olmu

olaylarn seyri konusunda kendisine bilgi vermek iin ve ka
lanlar arasnda ona, Pandaval prens ile general, Krishna ve
Arguna arasnda geen konumay sylemek iin ilerledi.
Bhagavad-Gita ya da Krishna arks olarak bilinen Kutsal
ark'y oluturan bu diyalogdur; bu felsefi iirin varl y
znden Krishna, phesiz Vishnu'nun sekizinci avatara
[Hindu mitolojisinde bir tanrnn insan veya hayvan eklin
de yeryzne inmesi/.n. ] ya da bedenlenmesidir (enkamas
yonudur) .
Mahabharata'nn geri kalan kitaplar, toplam on sekiz gn

sren savan mteakip olaylarn anlatr. Kauravalar katledil
diler, hayatta kalanlar sadece Pandavalar ve arabasnn sr
cs ile beraber Krishna oldu. Arazide kalan ou ller, dini
trenlerle ve ackl efkat ile pek ok znt alametleri arasn
da gmldler.
Kuravalarn lideri Bhrisma, krallarn grevl[i ve dier ko

nularda Yudhishthira'ya talimat verir. Ardndan iir biter.
80
BHAGAVAD-GITA YA DA BRAHMANZMN
KUTSAL ARKISI
Bu iir Hindistan'n byk lliyada'snda en gzel blmler
den birini oluturur ve gerekte, btn Hindistan edebiyatn
da ok derin dnceleri, yrekten duygular ve hassas szck
seimiyle anlatm yznden, hemen hemen hi alamaz. Te
lang arky en azndan 4. yzyla kadar gerilere dayandryor
ve onu destann zgn bir paras olarak kabul ediyor. Yine de
ou bilim adamna gre, "Ilahi ark" daha sonraki bir d
nemde ilave edilmitir ve gerekte u anki formu M.S. 500'den
biraz daha eskiye dayanmaktadr. retisinde yle Brahman
cdr ki; bu arknn sadece Brahmanizm'in o zaman hkm
sren retisini nakletmek iin araya katldna dair ok az
kuku olabilir. Alman bilim adam Dr. Lorinser, bu arknn
yazarnn Yeni Ahit hakknda bilgiye sahip olduunu ve bunu
kullandn kantlamaya almtr. Aadaki pasajlar kendi
si tarafndan Yeni Ahit pasajlarna bal olarak belirtilmitir:
BHAGAVAD-GTA
Bycye kar son derecede azizim; o da bana kar ky
.
metlidir.
Ben yolum, taraftarm, efendiyim, ahidim, ikametgahm,

snam, dostum.
Asla ondan (gerek Yogilerden) ayrlmam; o asla benden

ayrlmaz.
Gerek sadakatle bana tapanlar bendedirler ve ben onlar

daym.
81
Emin olun ki bana tapan lmez.
Ben mevcudiyetin balangcym ve ortasym ve de sonu

yum.
Btn gnahlardan seni kurtaracam; zlme.
Beni domam ve balangc olmayan olarak bilen, Dnya

nn ulu Rabbi, lmller arasnda kendisi aldatlmamtr, b
tn gnahlardan azadedir.
nansz ne -fedakarlk, sadaka verme ya da aza kanaat- i

lenirse ilensin ktdr.
Bu insan, btn olaylarn kendisinden yayld ve kendisi

ile btn mevcudatn geniledii uygun almas sayesinde
onurlandrld mkemmel durumu elde eder.
YEN AHT
Beni seven Babam tarafndan sevilecektir ve ben onu seve

ceim Qohn [Yuhanna ncili] xiv. Blm, 2 1 ) .
Ben yolum, gereim v e hayatm Qohn xiv. cilt, 6 ) Ben il

kim ve sonum (Rev. [Revelation (lfa) : ncil'in son kitab/
.n. ] ) i. Blm 17) .
Bende ikamet eden O ve Ben O'ndaym Qohn vi. Blm,

56).
82
Ben onlardaym ve sen, onlarn tek olarak mkemmel kl

nabildii bendesin Qohn xvii. Blm, 23) .
Ona inanan her kim olursa olsun lmeyecek fakat ebedi

hayata sahip olacaktr Qohn iii. Blm, 1 6) .
Ben A'ym v e Z'yim, balang v e sonum (Rev. i . Blm, 8 ) .
Olum msterih ol, gnahlarn affedilecek (Matt. (Matta

incili) ix. Blm, 2).
Bu hayat ebedidir, bylece onlar tek gerek Tanr olan se

ni tanyabilirler, ve senin gnderdiin lsa Peygamber'i Qohn
xvii. Blm, 3 ) .
Gerei barndrmayan her n e olursa olsun gnahtr

(Rom. [Romans: Romallar incili oluturan kitaplardan biri
/.n.] xiv. Blm, 23) .
. Bu yzden siz yiyin ya da iin, veya her ne yaparsanz yapn,

hepsini Tanr'nn cenneti iin yapn ( 1 Cor. [ Corinthians (Ko

rintliler) , incili oluturan kitaplardan biri/.n. ] x.Blm, 3 1 ) .
BHAGAVAD-GTA'NIN ZET
Kauravas'n yal ama babas Sangara'dan muharebenin na

sl getiini kendisine an.latmasn istedi. Kendisi tam muhare
be balad anda, Tanr domu olan, Krishna'nn ordular
arasnda muhteem arabasn yerletirdii ve Pandavalarn
prens-generali Arguna ile uzun bir konumaya giritii cevab-
83
n verdi. Arguna "Bu birbirine akraba insanlar savata gr

mekten zntm tahammlmn tesinde ve alametler olum
.
suz. Zafer iin zlem duymuyorum; ancak bar ve herkesin
refahn arzuluyorum. Sava dzenindeki dedeler, babalar,
oullar, arkadalar ve dostlar dikkat edin. Byk bir gnah i
lemeye akrabalarmz ve arkadalarmz katletmeye karar
verdik, stelik tamamen zenginlik ve g arzusu yznden.
Kutlu Kii (Krishna) cevaben, "Sen, senin zntne hi ih

tiyac olmayanlar iin zlyorsun, yine de szlerin bilgelik
szleri. l ya da diri iin bilge kii znt duymaz, 'Ebedi ve
Mutlak Olan'n asla domayaca, lm de tanmayaca bil
gisine sahip insan sen tanrsn Ey Arguna. nsann yeni bir el
bise giyerek, kullanlm eskisini bir kenara brakt gibi, in
sandaki kiilik eski bedeni brakp yenisine brnr. Ebedi
Kii, Kendisi deimez ve inanlmazdr. Sen zlme ve hi
korkma. Savata ldrlmsen, cennette sonsuz bahtiyarla
ulaacaksn. Eer galipsen, sen yeryznde mutluluk elde
edeceksin, bu yzden onurlu kii savaa bala ve zevk ya da
acya hi bakma.
Bazlar sonsuz bahtiyarlk konusunda Vedalarn vaat ettii

eyden teselli bulur. Ama bu mutlak Vedalar, insann benliini
aalama ve herhangi bir dle hi bakmadan erdemde ilerleme
konusunda mcadele etmesi gerektiini retirler. lnsanlarn
balca hedejleyecekleri eyden sonraki nihai iyi en yksek kayt
szlk ve aalama durumudur.
Arguna "Ama, ne olursun, senin srarla tavsiye ettiin u

ruhun denge durumu nedir? " diye sordu.
_
'
84
Kutsal Kii "ki katl yasa var: Sankhyalann ya da entelek

tel tapnmann ve Yogilerin veya pratik tapnmann yasalar.
nsanlarn -Brahma olan- en yksek bilgi iin almas ve ay
n zamanda doru davrann peinde olmas gerekir." dedi.
Arguna, " Gnahn sebebi nedir?" diye sordu. Kutsal Kii, "Ak
ve nefret, nk nefret sevgiden yaratlr ve ahlaki ayrmlar
dan ayrca fkeden habersiz olmadan yaratlr ve btn bun
dan mantkszlk ile sonu olarak kan ykm gelir. nsann
bilgisi daima atein duman gibi iinde arzu bulundurur. Du
yular byktr, zihin daha byktr ve zeka daha da byk
tr, ancak hepsinden byk olan sonsuz cevher, Brahma'dr. "
diye cevaplad.
Kutsal Kii, " oklar benim doularmdr ve ben onlar

tanyorum; birou da senin ama sen onlar tanmadn. a
dan aa hainlerin mahvedilmesi ve drstlerin savunulmas
iin doarm. llahi doumuma ve yaratlann ikinci doumu
olmadna inanan, ancak bana katlan ve sonsuza kadar be
nimle kalan insan. Beni yiyeceklerin yaratcs olarak tanyn,
beni ayn zamanda hilii yaratan Ebedi kii olarak tanyn.
nan beraberinde bilgi getirir ve bilgi memnuniyeti. Bilgisiz
ve inansz ruh kendini kaybetmitir." diye konutu.
Arguna, "Aalk drtlerini bastramayan ve Yogilerin

disiplinine katlanamayan insann hali ne olur? Bunun iin ba
derde girer mi, ebediyen mahvolur mu? " diye sordu.
Kutsal 'Kii "Hayr, ne bu dnyada ne de sonrakinde ken

disi heba olmaz. Erdemli insan kt bir duruma girmez. Ken
disi btn iyiler iin salanan cennete ular ve birok doum
. dan sonra mutlak mkemmellie ulamas ve Brahma ile son-
85
suza dek birlemesi iin, ardndan daha yksek ahlaki yete

neklerle doar ve nceki varl esnasnda kazand bilgi va
stasyla kendisi daha byk mkemmellie ykselir. Ama sen
benim daha yksek tabiatm renirsin, grdn benim d
k halimdir, nk ilahiyim ve insanm. Btn dnya ben
den zuhur etmitir ve sonunda onu yok edeceim. Benden da
ha ycesi yoktur. Ben zevkim, nurum, aym, gneim, mistik
OM'un[Hindu dininde en kutsal mantra/.n. ] , btn mevcu
datn kendisinden yetitii mistik tohumum. Aa derecede
tanrlara kurban sunan kii lmden sonra bu tanrlara gider
ama bana tapanlar (bana tapan bu tanrlar) bana gelirler." ce
vabn verdi.
Arguna, "Brahma, en stn ruh, yce fedakarlk nedir?"

diye sordu.
Kutsal Kii, "Kendisi En stndr, Yok edilemez olandr,

ben u anki bedenimde En Yce Fedakarlm. " diye cevap
verdi.
Kutlu Kii, "imdi dinle Pritha'nn olu. " dedi. "Eer kal
bin bana sabitlenirse ve sen bende snak ararsan, sen beni
tam olarak tanyacaksn ve ben sana Tanr ile insann eksiksiz
bilgisini ifa ederim. Dnyada hesaba gelmez, ok sayda insan
vardr, ama mkemmellii arayan az insan bulunur ve onu el
de eden daha da azdr. "
MAHABHARATA'NIN DGER KISIMLARI
Karsnn kt muamelesi ve asilii yznden koca mut

suz lr, yine de eer kadn kocasnn lmnden sonra ken-
86
dini atee atarsa byk vg hak etmektedir. efkat ve itaatle

davrand kocann lmnden sonra kendi isteiyle kendini
atelere atan kadna daha fazla nasl sayg gsterilmesi gerekir.
Brakn hediyeler uzak olsun, zira onlar almak gnahtr.

lpek bcei varlndan lr.
Kimse onlara uyarken bu eylemler konusunda hakl k

masa da, tanrlarn ya da rahiplerin veya kahinlerin yanl ey
lemlerini knamak ve hatta sulamak doru deildir.
Erdem ebedi hayattan, krallktan, oullardan, hretten ve

varlktan daha iyidir, bunlarn hepsi bir araya getirilseler erde
min deerinin on altda biri etmezler.
Bir kraln ileyebilecei en byk gnah byk hediyeler

[ inekler, vs. ] eliinde rahiplere balanan kurbanlar yoluyla
gnl alc davranlarda bulunmaktr.
* * *
87
RELIGIO MEDICI
SIR THOMAS BROWNE RELIGIO MEDICI
lngiliz deneme yazan Sir Thomas Browne, Cheshire'l bir ai

leden geliyordu, ancak 1 9 Ekim 1 605'te Londra'da domu ve
1 626'da mezun olduu Oxford'da eitim grmt. Kendisi daha
sonra Montpelier, Padua, ve Leyden'daki byk niversitelerde
tp okudu. Sonra 1 63 7'de yaamak zere 1 9 Ekim 1 682'de l
mne kadar kald Norve'e gitti. Kendisi 1 641 'de mutlu evlilik
yapt ve 1 671 'de II. Charles tarafndan kendisine valyelik veril
di. Sir Thomas Browne lngiliz edebiyat tarihindeki, en byk si
malardan biridir. Kendisi olaanst bilgiye, muhteem bir kale
me, belirli bir mecazi mizaha ve en nemlisi mthi bir zihin g
c ve yceliine sahipti. lki en deerli almasnda, "Religio Me
dici" ya da "Bir hekimin dini " -1 643'te basld- ve " [l klleri
nin sakland] Vazonun defni " -1 658'de basld-, kendisi btn
temalann en byn, inancn ve insann kaderinin srlann,
ele alr. 1 635 civarnda yazlan "Religio Medici "nin balangta
yaynlanmas dnlmemiti, ancak el yazmas elden ele dola
trlm ve oaltlmt sonra 1 642'de zel basklarn ortaya k
mas, yazar, kitab bizzat yaynlamaya zorlad.
89
1-AIK FKRL HRSTYAN

Dinim uruna, haddimi amadan, bir Hristiyan'n erefli
slubunu taknabilirim. Bu unvan sadece kkenime, eitimi
me ya da doduum diyara borlu deilim; ancak daha olgun
yllarma ve yerlemi yargma, her eyi grm ve denemi ol
mama borluyum. Kendimi, nezaket prensipleri ve kendi akl
mn yasas sayesinde, bunun haricinde baka hibir ismi be
nimsemeye mecbur grmyorum.
Ama, bir Hristiyan ad inancmz ifade edemeyecek kadar

genel olduundan -lkeler kadar dinin corafyas da var oldu
u iin- ben reform yaplm, sadece ad hari hibir eyden
holanmadm yeni-biimlendirilmi dine sahibim: Kurtarc
mzn rettii ayn inan olan, havarilerin yayd, papazlarn
yetkili klnd ve inan uruna ikence ekerek lenlerin te
yit edildii; ancak prenslerin kt sonlar, ba rahiplerin hrs
lar ile agzllkleri ve an vahim rmesi bir yana, bu
derecede bozulan, zarar verilen ve doal gzelliinden uzakla
an, onu ilk btnlne kavuturacak bu an dikkatli ve
hayrsever ellerine ihtiyac olan dine . . .
Yine de _bir eyi ksaltmaktansa geliigzel biimde her e

yi alkoymay tercih edenlerle ve ne olmularsa o olduklar
kalmay inatla tercih edenlerle kavgaya girmem. Onlar yzn
den reform yaptk, onlara kar deil; zira aramzda bir ortak
isim ve mezhep var, her ikimizde de ortak bir inan ve gerek
li ilkeler ktlesi var ve bu yzden onlarla konumak ve yaa
mak, bizimkinde bir kusur olmas halinde onlarn kiliselerine
girmek ve onlarla ya da onlar iin dua etmek konusunda ok
titiz deilim.
90
Elbette yanl ynlendirilen hevesin hurafe demek olduu

na eilimliyim; dindarlmda btn grnen eylerle birlikte
. hem de grnmez dindarlm ifade edebilen ya da destekle
yebilen makul hareketlerle birlikte dizimin, apkamn, elimin,
.
/ inceliini kullanmay severim. Hz. Isa figrl ha grdm
de apkamdan vazgeebilirim ama Kurtarcmn dncesi ya

da ansndan neredeyse hi vazgeemem. Asla Ave-Mary (Mer
yem Ana/e.n.) ann dua olmakszn duyamazdm ya da hak
kyla dnemezdim; nk bir ayrntda gnah ilediler, ba
na gre gnah ilemek tamamen, sessizce ve aptalca saygsz
lktr.
Kendimi bir fikir ayrl zerine herhangi bir insandan as

la ayramam, dindeki anlamazlklar konusunda hi zel yete
neim yoktur. Bir insan bir tpk bir ehrin olduu gibi gere
in sahibi durumunda olabilir ve yine de teslim olmaya zorla
nabilir, bu yzden sava halinde onu tehlikeye atmaktansa ba
r eliinde onun keyfini karmak ok daha iyidir. Eer bu
yzden benim yolumda . bir kuku doarsa, daha berraklam
muhakemem onlar zebilene kadar onlar gerekten unutu
_
rum ya da en azndan onlar ertelerim. Felsefede, gerein iki
yzl gibi grnd yerde, benden daha paradoksal hibir
insan yoktur. Ama ilahiyatta yolu muhafaza etmeyi severim ve
itirazsz olmasa da yine de mtevazi halde, inanlar Kilise'nin
byk arkna uyarlar.
Blnmeye eilimi ve grnmle ilgili olarak yenilie ei

limli olan kafalar, elbette bir toplulua kar gnlszdr; bir
grubun ekonomisi ya da dzenine de asla hapsedilemezler ve
bu yzden onlar dierlerinden ayrldklar zaman sadece ken
di aralarnda ve gevek biimde kaynarlar. Kiliseleriyle genel
91
J OH N A L E X A N D E R H A M M E RT O N -A RTH U R M E E
ihlal ya da iki kart gruba blnmekten de memnun olmazlar,

kesinlikle bir kez daha blerler ve kendilerini neredeyse atom
lara ayrtrrlar.
llahiyatta u kanatl muammalara ve dinde daha iyi kafala

rn beyinlerini oynatan hayali inceliklere gelince, benim beyin
zarlarm hi zorlamadlar. Sanrm dinde aktif inan iin ye
terli imkanszlk yok, bir srda kendimi kaybetmeyi severim,
herhangi bir "Ey ruhani ycelme! " konusunda aklmn pein
de komay severim. eytann ve Tertullian'n u garip karar
ile birlikte isyankar aklmn btn itirazlarna cevap verebili
rim: "imkansz olduu iin mutlaktr. "
II-1LAH1 BLGELK
Tek ve mnzevi hayalimde, yalnz olmadm hatrlyo

rum ve bu yzden O'nu ve her zaman benimle olan nitelikle
rini, zellikle iki muazzam eyi, O'nun bilgeliini ve ebediye
tini derinlemesine dnmeyi unutmuyorum. Yeniden yarat
tmla birlikte, yktm dieri sayesinde, anlayma gre; ay
knlk olmadan ebediyetten kim bahsedebilir ya da kim bunu
vecit (coku) olmadan dnebilir?
Bu alem yinnda kendi kaynanda baar kazanan, b

yk harflerle olmasa da hatta stenografi ve ksaltlm karak
terler halinde, bir olaylar kmesi vardr, daha bilge akllara g
re, bilgi boluunda k olarak hizmet eden ve akla uygun
inanlara gre ilahiyatn doruklarna trmanmay basamak
olarak hizmet eden tanrsal bir ey.
Dindarlm onunla yeniden yarattm, onda mutlu oldu

um dier nitelik O'nun bilgeliidir ve sadece bunun kon-
92
tamplasyonu (derin dnlmesi/.n.) beni tahsil tarz olarak

(byle/.n.) yetitirildiim iin piman etmez. O konuda
memnuniyet ve mutlulukla ifade ediyorum, her ne kadar bilgi
tarafnda btn abalarmn pay olsa da, halk daha iyi tan
yor olmam byk bir dldr. Bilgelik O'nun en gzel vasf
dr, [Hz.] Sleyman arzu ettiinde Tanr'y honut etse de hi
bir insan ona (bilgelie) eriemez. O bilgedir, nk O her e
yi bilir ve O her eyi yaratt iin her eyi bilir; ancak O'nun
en byk bilgisi, O'nun -akas- kendisini yaratmadn id
rak etmektedir. Tanr'nn bilgelii kaba bir ekilde oraya bura
ya bo bo bakan ve O'nun eserlerini son derecede naho ka
balkla hayran olan kafalardan az hrmet grr. O'nun eylem
lerine ynelik makul aratrmalar ve O'nun yaratklarna plan
lanm aratrmalar olanlar, O'nu son derecede ver, dini bir
ykmll ve bilge takdiri beyan ederler. Yaratlm ya da
yaratlmam her ruh nihai amacna ve z ile harekatnn her
ikisinin pozitif bir sonucuna sahiptir. Bu doada yaratlanlarn
ardndan vardm nedendir; Tanr'nn tasarrufu bunun ze
rinde durur.
Doann hibir eyi bo yere yapmad felsefede tek p

he gtrmez aksiyomdur. Doada hi gariplik yoktur, gerek
siz boluklar doldurmak zere evrelenmi . hibir ey de
yoktur. u denizin gelgiti, Nil'in ykselmesi, ibrenin kuzeye
dnmesi, genel merak krntlar nedeniyle, kontamplasyo
numu hi tatmin edemedim ama daha fazla dolamadan ken
di kozmografimde bulduum doann daha ak ve ihmal
edilmi krntlar iinde bunlar birletirmeye ve kyaslama
ya altm. Kendimizle birlikte biz olmadan peinde kotu
umuz mucizeler tarz, iimizde btn Afrika ve mucizeler
vardr.
93
Bu nedenle ilahiyatmdan derlediim iki kitap mevcuttur:

Tanr'y yazandan baka bir dieri O'nun hizmetkar, evrensel
ve halka ak elyazmas, hepimizin gz nne serili duran
doay yazm olandr. Elbette kafirler bu mistik mektuplar
nasl birletirip okuyacaklarn, bu sradan hiyerogliflere daha
dikkatsiz gz atan ve doann ieklerinden ilahiyat zmle
meyi hafife alan Hristiyanlardan daha iyi bilirler. imdi, onla
rn her ikisi de O'nun tasarrufunun hizmetkarlar olduklar
iin ne doa sanatla, ne de sanat doa ile uyuamaz deildir.
Sanat doann kusursuzluudur. Doa bir dnya yaratmtr
ve sanat bir baka dnya. Ksacas, btn varlklar ve doa
Tanr'nn sanat olduu iin, yapaydrlar.
Bu, sanat ve sanayinin iyi taraflarnda kefedilen, etkilerini

kehanet olmadan nceden syleyebileceimiz O'nun tasarru
funun olaan ve ak tarzdr. Ama kvrm ve labirentlerle do
lu bir baka yol mevcuttur; bu yzden bu, O'nun tasarrufu
nun, bireyin ve tek kiilik ruhlarn almalarn ynettii iin,
daha zel ve kark bir yntemidir. Biz, O'nun bilgeliinin da
ha mehul ve gizli bir ekilde amalad bu eylemleri dzen
ledii, bu dolambal ve eri br izgiye kader diyoruz.
O'nun tasarrufunun bu ifreli ve karmak yntemini her

frsatta ne takdir ettim ve ne de hayat hikayemle gnlk olay
larm, kalar veya tehlikeler ve de sadece uurlu yldzlarma
kuru teekkrler eliinde, ansn glleri arasnda balant
kurabildim. Elbette her insann hayatnda ansn etkileri altn
da bir sre geiren baz przler, hileler ve ayrlk aclar var
dr, ama sonunda iyice tetkik edilirse, sadece Tanr'nn eli or
taya kar. Mektupta yanl yere gnderildii saptanm fnye
yi ya da barut tuzan kefetmek kr ans deildi. '88 zaferi-
94
D NYA D N L E R S Z L G O
ni, dmanlarmzn daha ok bizim onursuzluumuza ve ta

lihin bizden yana olmasna atfettii iin, daha ok severim:
rzgarlarn iddetine ve tersliine tanklk etmek.
Sebeplerin babo ve dank bir ekilde alma zgrl

yoktur; ne olursa olsun her hangi bir etkinin de yoktur; sa
dece evrensel ya da stn bir durumdan ruhsat vardr. Masa
da bir oyundan nce dua etmek gln bir dindarlk deildir,
bir sihir halinde ve byk belirsizlik meselelerinde bile etkile
rin yerleik ve nceden dzenlenmi seyri vardr. Kr olan bi
zizdir; talih deil. Gzmz onun etkilerinin srrm kefede
meyecek kadar bulank olduundan, aklszca onun perdesini
boyarz ve Tanr'nn tasarrufunu gizleriz.
itiraf ediyorum; bu, zihni esiz yeteneklere sahip insanla

rn ortak kaderi talihli olanlarn muhta olmasdr; herhangi
bir ekilde daha bilge muhakemeli ruhlar zmeyen, bu ile
min adaletini tam olarak anlayan ve daha yksek hediyelerle
zenginletikleri iin, bu mutluluun kaba taraflarna daha dik
katsiz gz atan insanlarn muhta olmasdr. Tanr'nn rahmet
lerini ekmeyi arzu etmek en haksz tutkudur.
Cicero'nun kayp satrlarnn yasm, derin i ekmeler eli

inde, biraz duydum; bakalar, ok szlanarak, Iskenderiye
Ktphanesi'nin yanmasna zlrler; kendi payma, sanrm
dnyada epeyi oklar vardr ve sabrla Vatikan'n [ l klle
rinin sakland] vazo ve kllerini seyredebilirlerken, baka
birka kii ile birlikte Sleyman'n mahvolmu sayfalarm kur

tarabilir miydim? Baz insanlar, dierlerinin konutuklarndan
daha fazla yazmlardr. Almanya'da bu byk icatlarn n
den, sorunsuz olan ikisi mevcuttur. Bu, benim melankolik di-
95
leim deil ancak daha stn kafalarn arzulardr, genel kili

se meclisinin varl dinin badamayan farklarn birletir
mek iin deildir, ama renmenin yaran iindir, bunu azalt
mak, birka gvenilir yazarda, ilk zamanlar var olduu gibi,
bu an kmesini ve milyonlarca rapsodiyi aforoz hkm ver
mek, sadece dikkat datmaya ve mekteplilerin daha zayf mu
hakemelerini suistimal etmeye ve ticareti ile matbaaclarn
hikmetini korumaya yol amtr.
Savata btn lenlerin askerler olarak adlandrlmad

gibi, din konusunda btn ac ekenlere de uygun bir ekilde
ehit ad veremem. Kukusuz yeryznde azizler listesine
alnm fakat cennette asla aziz olmayacak hem de kaytlarda
ve martirolojilerde [dini ehitler listesi/.n. ] isimleri olan,
Tann'nn gznde, dinin temel konusunda -Tann'nn birlii
ceza ekmi kstah alim Socrates kadar mkemmel dini ehit
olmayan bir yn insan vardr. Sadece laik deil fakat dini ey
lemlerin de hepsinin hamuru ve mayas, onsuz kendimizi
alevlere teslim etmek cinayet olan ve korkarm, ancak bir ate
ten dierine gemek olan, bilgeliktir.
ili-LMSZLK MD
Hayata ok dkn olma ya da lmn ad geince rper

meye gelince, Tann'ya kr dnya konusunda bu iddetli
balara ya da sk ykmllklere sahip deilim. Korkudan
haberim olmadndan deil ya da lnn barsaklarn ara
yp taramakla ve srekli anatomik yaplarn grntleri ile
lmllk yaklamn unuttuumdan deil, ama btn kor
kulan sralamama ramen, orada -muhakkak kesin kararl bir
Hristiyan'dan ok daha az cesareti olan- bir insann cesaretini
krabilecek hibir ey bulmadmdan. mit ettiim baka bir
96
hayat olmad iin, bu dnyann btn bencilliklerinin ben

den bir anlk nefesi rica etmemesi gerekir. Ipekbceklerinde
gzlemlemi olduum bu garip ve mistik reenkarnasyon felse
femi ilahiyata yneltti. Akl artr gibi grnen bu doa a
lmalarnda, alelade bir gzlemcinin gznn gerekten ke
fedeceinden fazlasna sahip ilahi bir ey var.
Verimli bir neslin cesareti zerine en doru kronikte [ tari

hi olaylarn yazl kayd/.n.] olduu gibi kendilerinden daha
uzun yayor gibi grnenler iinde, bazlar lm uzak olacak
ekilde daha byk sabr depolar. Bu bana sadece bir safsata
gibi geliyor, ama sonraki dnya fikrini idrak etmi bir adamn
olas uygunsuz arzular daha asil bir tutku iinde dnyadaki
ismi ve varlndan ziyade cennette, znde yaamay istemek
olmaldr. Ahlaki zayflkla daha uzun yaama midi ya da g
nahlardan emekli olmak iin bir ama var myd, dizlerimiz
Methuselah'n [ (Eski Ahit) 969 sene yaad sylenen bir re
sul (Nuh'un dedesi)/.n . ] gnlerini dilemeye layk myd? Fa
kat ya, dermansz ktlkleri dzeltmez, sadece olmalarn
salar ve gnlerimizin says sadece gnahlarmz oaltr.
Geriye kalan sadece bir rahatlk vardr, hayat alp gtrmek
en zayf gcn yetkisinde olsa da bizi lmden mahrum et
mek en glnn elinde deildir.
Bu beden dngsnde hi mutluluk yoktur, mutluluu

grmek de bu gzlerin gr dahilinde deildir. Bu abartsz
ve pozitif trde lmn dnda, rahiplerin bahsettii nefsi k
reltme gibi, gnah ve dnyaya dair lmler olarak dierleri
vardr. Bu ahlaki kabullerde, lmsz olmann yolu her geen
gn lmektir ve bu genel "lm hatrlayn" daha ok bir
Hristiyan muhtras biiminde genilettim: - "Son drt eyi
97
unutmayn" - lm, hkm, cennet ve cehennem. Dnyann

sonuna yaklatna inanyorum; fakat dnyann sonuna yak
lat genel kans, geen btn alar boyu zihinleri bizimki
ne yaklak dzeyde kurcalamtr.
Erdeme giden hibir yol ya da hazr metot yoktur; kendi

mizi bu bulmacadan ya da gnah rgsnden kurtaracak ko
lay bir beceri konusu deildir. Erdemi mkemmelletirme ko
nusunda, din ile ilgili olarak, gerekli bir tam tesisat ya da tam
bir zrh vardr; bir ktle kar teyakkuz halinde dururuz,
bir bakasnn saldrsna ak durmayz. lyi olmaya ynelik
bir ders olan iyi bir eylemi ilave edecek yle ok durumlar olur
ve biz kurallara gre erdemli olmaya zorlanrz.
lyi ileri gerekten rezil eden ve sadece inanca bel balayan

kstah hevesler erdemi ortadan kaldrmazlar, nk inanla
rnn etkisine gvenerek, Tann'nn koullarn zorlarlar ve da
ha safsatal ekilde sahiden Tann'ya meydan okuyor gibi gr
nrler. Gerek inancn sadece bir hedef ya da iaret deil, fa
kat ayn zamanda bizim kurtulu aracmz olduunu inkar et
miyorum ama, bunu nerede bulacamz bana nihai akbetim
kadar mehuldr. Eer bir hardal tohumu tanesi bykln
deki bir inan dalan devirebiliyorsa, elbette bu vnd
mz hibir ey deildir ya da olsa olsa bo szden farkldr.
Hayrseverliin dier erdemine gre onsuz inan sadece

bir kavramdr ve varla sahip deildir, merhametli mizacm
ile anne ve . babamdan aldm insancl eilimi beslemeye ve
onu hayrsverliin yazl ve emredilen yasalarna uydurmaya
hi aba harcamadm. Tanrmn buyruunu yerine getirmek
hari, kardeimin aln doyurmak iin hi sadaka vermem,
98
bunu emreden O'nun hatr mstesna, isteyen kii hatrna

czdanm vermem. Yine, onun ruhunun plakln giydir
mektense bedenini brmek daha byk bir hayrseverlik de
ildir ve bu konuda kendime renci dediim iin, durumum
dan kaynaklanan grev nedeni ile minnettarm.
Bu hayatta sadece vicdanmn huzuru ile sevgimin buyru

u Senin ve en aziz dostlarmn sevgisi ile beni kutsa, bu yz
den Sezar'a acyacak kadar mutlu olacam. Ya Rab, bunlar en
makul ihtirasmn naiz arzulardr ve btn diyebildiim yer
yznde mutluluk: Senin yardmna ya da tasarrufuna hi s
nr koymadm ekilde; bana Senin memnuniyetinin bilgeli
ine gre davran. Sen benim kendi mahvn esnasnda da olsa
tamamlanacaksn.
* * *
99
HRSTYAN DNNN KURULUU
JEAN CALVIN
]ean Calvin 1 0 Temmuz 1509'da Noyon, Picardy'de Kuzey

Fransa'da dodu. Atalan Calvinler Oise'de mavnac olsalar da, ba
bas papaya ait noter, eyaletin mali vekili, kilise meclisi katibi ve
piskoposluk blgesine ait sekreterdi. Luther tezlerini Wittenburg'ta
ki kilisenin kapsna ivilediinde gen]ean Calvin sekiz yanday
d. Fransa'da yeni din ok hzla taban bulduu iin, gen adam Pa
ris'te the College de la Marche'ta okurken bundan etkilendi. Kendi
si Poitiers'te yeraltnda Protestanlarla toplantlara katld. Kendisi
nin erken gelimilii olaanstyd. Yirmi yanda ilk kitabn,
Seneca'nn "Hgr zerine Tez" [Treatise on Clemency] eseri
hakknda bir yorum, yazd. Yirmi beinde kendisi Franszca Incil
tercmesini gzden geirdi. Yirmi yedisinde kendisi byk alma
snn ilk basks "Hristiyan Dininin Kuruluu"nu [The Institution of
the Christian Religion], "Hristiyan doktrininin tarihinin mihenk
talanndan biri" olarak adlandnlm olan bilimsel eserini yaynla
d. Yirmi sekizinde Calvin, Cenova'da en nemli adamd ve dnya
da bile en kayda deer reformculardan biriydi. Kariyerinin emsali
nadir grlmtr. Calvin 2 7 Mays 1564'te ld.
101
) OH N A L E X A N D E R HA M M E RT O N - A RTH U R M E E
1-TANRI'NIN/YARATICI'NIN BLGS
Ilmimiz hemen hemen sadece iki ksmdan oluur: Tan

r'nn bilgisi ve kendimizin bilgisi. Ama bunlar birok bala
birbirine bal olduklarndan, ikisinden hangisinin nce geldi
ini ve dierlerinin kayna olduunu belirlemek kolay deil
dir. Zaafmz, cehaletimiz ve ahlakszlmz Rab'de bulunan,
baka hi kimsede deil sadece O'nda bulunan, ilmin, erdemin
ve dindarln iki n bize hatrlatr. lnsann, Tanr'nn y
zn tefekkr edip byle bir kontamplasyondan sonra, kendi
iine bakmaya baladktan sonraya kadar, asla gerek bir ken
dini bilmeye eriemeyecei aikardr.
lnsan zihninde, stelik gerekten doal igd vastas ile

bir tanr hissi mevcut olduu tartma gtrmezdir. Cice
ro'nun bize sylediine gre, Pagan (putperest) olsa da Tan
r'nn var olduu kans ile alanmayacak kadar vahi hibir
toplum yoktur. Puta tapma bile bu gerein bir delilidir. Fakat
tecrbe, din tohumunun tamamnn kutsal olarak ekildiini
gsterse de, az kii onu kalbinde yaatr. Bazlar batl inanla
ilgili ayinlerde kendilerini kaybederler; belirli niyetleri olan
dierleri Tanr'y terk ederler ve oklar O'nun huzuruna s
rklenmeden O'na hi yaklamadklar iin, Tanr'nn (onla
rn) arzularna kar olduunu dnrler.
Ama kutsalln mkemmellii Tanr bilgisinde mevcut ol

duundan, O akllarmza sadece, zaten konutuumuz, din
tohumunu koymaktan deil, fakat ayn zamanda evrenin tm
yapsnda Kendisi'nin mkemmelliklerini gstermekten ve
gnlk olarak Kendisi'ni -O'nu grmeye zorlanmadan gzleri
mizi aamadmz- gr alanmza yerletirmekten mutlu
dur. Kendisinin' z hakikatten yce ve emsalsizdir; fakat
102
O'nun eserlerinin her birinde O'nun ihtiam yle parlak ia

retlerle ilenmitir ki ne kadar anlaysz ve deneyimsiz olursa
olsun hi kimse zr olarak cehaleti bahane edemez.
Bu noktada insanlarn utan verici nankrl ortaya kar,

kendi zel bedenlerinde Tanr'nn saysz etkinliklerinin yr
tld bir imalathaneye sahip olsalar da, O'nu vmektense,
daha ok gururla iinirler. Aramzda gzlerimizi semaya dikin
ce ya da yeryznde etrafa bakarken herhangi bir anda Yarat
c'y dnen ne kadar az insan vardr! Anlaymzn donuklu
u yznden bo yere, yaradl gerekten, Yaratc'nn ihtia
mn anlatma ynnde, bu derecede ltl yaklm fenerler ser
giler. Bu yzden, bizi uygun ekilde Tanr'ya ynlendirmek iin
baka ve daha iyi bir yardm yaplmaldr ve O, kendisinin kur
tarcln bildirmek iin, kendi kelamnn n ilave etmitir.
Burada Kutsal Kitap'n otoritesi konusunda baz gzlemler

yapmak uygun grnmektedir. Hibir ey Kutsal Kitap' de
erlendirme gcnn Kilise'de olduu uydurmasndan daha
sama olamaz. Kilise buna otoritesinin mhrn vurduu za
man, bunu byle dorulamay istemez; fakat kendi tereddt
sz rzas akna Tanr'nn gerei gibi buna derin saygsn
gsterir. Kutsal Kitap, grnte, gereklerin, renklerin siyah
ve beyaz kadar, hem de tadn tatl ve acs kadar belirgin de
lillerini tar. Mzakere yolu ile Kutsal Kitap'a tam bir inan
ina etmeye almak mantkszdr. Kutsal Ruh tarafndan ma
nen eitilmi olanlar bunu kesin olarak kabul ederler, nk
bu beraberinde kendi ahadetini tar.
mansz kiilere Kutsal Kitap'n Tanr kelam olduunu ka

ntlamaya kalkmak aptallktr. Zira inan yolu kullanlma-
1 03
dan bunun varl bilinemez. Augustine, byle yce meseleler

de herhangi bir anlaya sahip olan her insann, nceden din
darlk ve zihinsel huzura sahip olmas gerektiini bize hakl
olarak hatrlatr. Gerek Tanr'ya kendimizi ynlendirmemiz
iin Kutsal Kitap btn putperest tanrlarn dlar. Bu sekin
lik insanlarn kendi istekleriyle, kendilerine gre dzenledii
.
her tanrsal konumu ortadan kaldrr. Putlarn kkeni insan
arzusundan deilse nereden gelmitir?
Putperest airin dokunakl alayna yle bir sebep vard

(Horace, Hicivler [Satires ] , 1 . 8). "Ben bir zamanlar incir aa
cnn gvdesiydim, tccarn beni tabure vs. yapp yapmayaca
belli deilken, tercihen tanr olmay setim." Putlarn kke
ni konusunda, Bilgelik Kitab'nn (the Book of Wisdom) ak
lamasna gre; llerin hatralarna batl inanl sayg yzn
den, bu itibarn llere sunulmas ile (putlarn) meydana k
tklar ifadesi hemen hemen evrensel oybirlii ile kabul edil
mitir.
il-KURTARICI SA'NIN ERDEM
Adem'in d (cennetten kovulmas) ile Kurtarc ihti

yac dodu, bu olayn yaanmas zerine btn insan rk la
netlenmi ve bozulmu oldu. nsan bu yzden irade zgrl
nden mahrum oldu ve sefil bir durumda kle yapld. Gna
hn hakimiyeti, ilk insann onun altna sevk edildii zamandan
beri, sadece btn nesle yaylmaz; fakat her ruhun tamamen
sahibidir. Hr irade, her insann -erdem vastas ile kendisine
yardm edilmedike- iyi iler yapmasna imkan vermez. Yine
de insan doas gerei sosyal bir varlk olduundan, doal i
gdden dolay topluma deer vermeye ve korumaya eilimli
dir ve bu yzden, btn insanlarn zihinlerinin dzen ve ferdi
104
drstlk fikirlerine sahip olduunu gryoruz. Onun iin,

halihazrdaki hayatn yaps bakmndan hibir insan akln
ndan mahrum deildir. Ve bu yetenek hakl olarak ilahi ho
grye atfedilmelidir. Tanr bizleri bu ekilde korumasayd,
isyanmz btn doann mahvn beraberinde getirirdi. Ama
byk geree gre, Tanr'nn 'Kendi Kendinde' ve bizimle il
gili ne olduuna insan akl en az derecede bile yaklaamaz.
Normal insann, O'nun Ruhu tarafndan aydnlatlmadka,
Tanr'y kavrama konusunda byle yce bir bilgi iin hi yete
nei yoktur ve hi kimse ruhun gc ile zihinleri yenilenmi
olanlar koruyucu Tanr'nn krallna giremez.
Ilk ebeveynimizin yeryzne iniinden sonra, Arac olma

dan hibir Tanr bilgisinin kurtuluumuza yeterli olmad
bellidir. Bu yzden Tanr, Kendini eski halkna merhametli
gstermemi, onlara Arac'sz herhangi bir merhamet midi de
vermemitir. Kilisenin ansl ve mutlu dnemi de daima
lsa'nin kiiliinde kurulmutur. Seilmi insanlarn temel ka
bul Arac'nn saygnlna baldr ve lsa daima inanlarnn
gayesi olarak, yasa etkisi altnda, papalara uzun uzun anlatl
mtr.
Arac'mz olacak Kii'nin tam olarak Tanr ve tam olarak

insan olmas gerektii bizi derinden ilgilendirir. Bizi Tanr'nn
oullar ve ilahi kralln varisleri yapmak amacyla ilahi ltfu
na iade etmek iin var olduundan, O'nun tarafndan icra edi
lecek iin ortak hibir tanm yoktu. O'nda tanrlk insanlkla
yle birlemiti ki her mizacn btn zellikleri saf kalmt ve
yine de iki miza tek bir lsa oluturmutu. Bizim iin gerekli
her ey lsa'da bulunur.
105
Kurtuluumuzun btn z ve her bir parasnn Isa'da

ierildiini anladmz zaman, kurtuluun en ufak parasn
bile baka bir makamdan almaktan saknmamz gerekir. Eer
kurtuluu aryorsak, O'nun buna sahip olduunu sadece
Isa'nn ad ile reniriz, eer maneviyatn dier yeteneklerini
aryorsak, onlar O'nun kutsal yanda buluruz; bizimle ayn
duyguyu hissetmeyi renebilsin diye her bakmdan bizim gi
bi yaratldnda, kuvveti O'nun daimi idaresinde, safl
O'nun fikrinde, hogry O'nun douunda; ayet kurtuluu
aryorsak, O'nun armhta ektii acda bulacaz, beraat
O'nun mahkumiyetinde, belann hafiflemesini O'nun handa,
memnuniyeti O'nun fedakarlnda, arnmay O'nun kannda,
uzlamay O'nun cehenneme iniinde, bedenin kreltilmesini
O'nun mezarnda, hayatn yeniliini O'nun diriliinde, lm
szl de O'nun diriliinde, ilahi alemin mirasn O'nun cen
nete giriinde, himaye, emniyet ve btn nimetlerin bereketli
ihsann O'nun aleminde, hkmn metin bekleyiini O'na
emanet edilen yarglama gcnde buluruz. Ksacas, ltuflar
O'nda toplandndan, en fazla ihsan baka hibir makamdan
deil O'ndan alalm.
ili-KURTARICIMIZ OLARAK SA'NIN MEZYET
Hem akl hem de Kutsal Kitap'tan, Tanrnn ltfunun ve

Isa'nn meziyetinin (Prens ve kurtuluumuzun yazar) m
kemmel biimde uyumlu olduu kantlanabilir. Isa sadece ve
kil deil fakat ayn zamanda kurtuluumuzun sebebidir ve
tanrsal ltuf bu ifade ile gizlenmez. Isa, kendi sadakati ile, bi
ze gre gerekten kann dkerek kazanlan bu ilahi ltfu hak
etmitir ve O'nun lme kadar varan sadakati ile kendisi kefa
retimizi demitir.
106
Kutsal Ruh'un gizli faaliyeti sayesinde lsa'dan ve O'nun b

tn haklarndan yararlanabiliriz. lsa Mesih'te, Kutsal Ruh'un
ihsanlar btn bolluuyla grlecektir. Kurtulu lsa'nn kii
liinde mkemmelletirildii iin, bylece, bizi bunun payla
mclar yapmak iin, Kendi lncil'inin inanc ynnde bizi ay
dnlatt iin ve bylece yeni yaratlmlar olmak zere bizi
canlandrd iin O, bizi Kutsal Ruh ve atele vaftiz eder. Bu
sonula btn kirlilikten temizlenmi halde, O bizi Tanr'nn
kutsal mabetleri olarak tahsis eder.
Ama burada inancn doasn ele almak uygundur.

lsa'nn gerek bilgisi, O'nun lncili ile yetkilendirildii gibi
Tanr (Baba) tarafndan da kendisine ismen bildirilmi ola
rak O'nu kabul etmeye dayanr. lnan ve Kelam arasnda ay
rlmaz bir ilgi vardr ve bunlar gneten n mas gibi ar
tk birbirinden ayrlamazlar. Yuhanna Qohn) inancn bu
kaynana yle iaret ediyor: "Bugn, eer O'nun sesini du
yarsanz," "duymak" ayn ekilde "inanmak" sanld iin
dir. Kelam alp gtrn, o zaman geriye hibir inan kalma
yacaktr. Bu yzden Paul, inanc lncil'e gsterilen itaat ola
rak tanmlar.
Kelama kar sadece zekann kabul, bazlarna gre, ln

cil'de zerinde durulan inantr; fakat bu sadece bir hayal r
ndr. Mesela byle tanmlanan inan Paul'n szne hakky
la kafa yormaz "lnsan, kalbiyle birlikte drstle inanr."
Bizzat kabul, kafadan ziyade kalbin meselesidir, zekadan ziya
de sevgi meselesidir.
107
iV-TVBE ZERNE
Tvbe inanc izler ve onun tarafndan meydana getirilir.

Hayatn Tanr'ya evrilmesi esnasnda, sadece d faaliyetler
de deil, fakat, sadece yenilenmesine uygun meyveler ver
mek zere eski alkanlklarn terk ettikten sonra muktedir
olan, ruhun kendisinde de bir dnme ihtiya duyarz.
Tvbe samimi bir Tanr korkusundan gelir ve iki ksmdan
meydana gelir; vcudun kreltilmesi ve ruhun canlandrl
mas. Bunlarn her ikisini Isa ile birlik olma yoluyla elde ede
riz. O'nun diriliine itiraki olursak, bunun aracl ile
Tanr'nn ahlak konusunda bize uyan hayatn yeni haline te
kaml ettiriliriz. O zaman, tek kelimeyle, tvbe eden, tek he
defi Tanr'nn tasavvurunda kirlenmi olan ve Adem'in gna
h ile neredeyse silinen, bize yeniden biim vermek olan, ye
nilenmeyi anlyorum.
Tvbe tanmnda (2. Corinthians [ Korintliler] vii. Blm,

2) , havari yedi sebebi, sonucu veya ona ait ksmlar belirtir.
Bunlar dikkatlilik, zr, fke, korku , arzu, heves, intikamdr.
Bunlarn sebepler mi yoksa sonular m olduunu dnmeyi
brakmam; her iki gr savunulabilir. Tvbekar gelecekte
Tanr'y incitmeme konusunda dikkatli olacaktr, kendisi
zrlerinde sadece kendi mazeretlerine deil ancak Isa'nn e
faatine gvenecektir; fkesi kendi gnahlarna yneltilecektir,
kqrkusu kendisi Tanr'nn honutsuzluuna sebep olmasn di
ye olacaktr, arzusu grev esnasndaki evke denktir, heves ar
dndan gelecek ve intikam kendi gemi gnahlarn eletirisi
esnasnda faaliyete geecektir.
108
V-NANLA TEMZE IKMA ZERNE
Bir insann, Tanr'mn yarglamas esnasnda drst varsa

yld ve drstlnden dolay raz olunduu zaman, Tan
r'nn gznde hakl karld sylenir. Bu yzden temize
kmay Tanr'nn bizi sanki drstmz gibi ltfuna kaydet
mesi ile birlikte kabul olarak yorumluyoruz; bir de bu temi
ze kmann gnahlarn affedilmesine ve drstln lsa'ya
atfedilmesine dayandm sylyoruz. oklar drstln
inan ve faaliyetlerin birlemesi olduunu dnr, unutul
masn ki inanla ve almalarla temize kma arasnda yle
byk bir fark vardr ki, biri ister istemez dierini kertir.
Eer drstl, bizim kendi drstlmz kurmakla
inan yoluyla tahrip edersek, o zaman, O'nun drstln
elde etmek iin, bizim tamamen ahlaksz (drstl terk et
mi/.n.) olmamz gerekir. lncil, kuraldan bu noktada, temize
kmay tamamen Tanr'nn merhametine oturtmas ve bunu
almalarla snrlamamas ile ayrlr. Bizim Tanr nnde te
mize kmay elde ediimiz tamamen lsa'nn drstlnn
aracl iledir.
Hristiyan zgrl doktrini, bu inanla temize kma ze

rine kuruludur. Bu zgrlk ksmdan oluur. Birincisi, d
rstlk yasasn tanmayan inananlar, sadece lsa'ya bakarlar.
lkinci olarak, yasann boyunduruundan kurtulmu vicdan,
kendi isteiyle Tanr'nn iradesine itaat eder. Bu, yasann haki
miyeti altnda yaplamaz. nc olarak, ncil'in himayesinde
olaylara aldrsz davranmakta zgrz. Tanr huzurunda ken
di temize klarnn gvencesini ararken inananlarn vicdan,
yasay amaldr ve artk onunla aklanmay edinmeyi dnme
melidir. Bizzat yasann boyunduruundan kurtulan vicdanlar
mz, kendi istekleriyle Tanr'nn iradesine itaat edecektir.
109
) O H N A L E X A N O E R H A M M E RT O N - A RT H U R M E E
VI-SE1M GRET1S1 ZERNE
Seim retisinden ve kaderden habersiz olma, Tanr'nn

grkemini zayflatr ve gururu besler. Hayatn szlemesi her
kese eit ekilde telkin edilmez ve telkin edilenler aralarnda
daima ayn kabulle karlamazlar. Bu ayrmn sebebi Tan
r'nn gizli hikmetine aittir. Bu doktrinden sonunda bir mille
tin dierine tercih edildiini grdmz zaman ikayeti
olunmutur; Tanr'ya, Kendisi'nin merhametini byle bir teza
hr sergilemek zere semi olmas nedeniyle kar m kaca
z? Tanr ltfunu zel biimlerde gstermitir. Nitekim O,
Oullar arasnda onlar koruduunu gstererek, brahim'in
ailesinden bazlarm reddetmi ve dierlerini kendi Kilise
si'nde tutmutur.
Tanr'nn seimi gizli olsa da etkili ar ile alenen belirti

lir. Seim ve etkili davet Tanr'nn hr merhameti zerinde e
killenir. ncilin deklarasyonu ile iinde uygulanan yntem ile,
brahim'in yetenei misaliyle, Yuhanna'mn tankl ile ve da
vet edilmi bulunanlarn tmnn ibreti sayesinde Davet'in,
Tanr'nn cmert ltfuna gre olduu kantlanmtr. Davet'in
iki tr vard: Kelamnn vaaz yolu ile Tanr tarafndan btn
insanlar fark gzetmeden davet eden evrensel ar vardr.
Bunun yan sra, genelde, kendi ruhundan gelen dahili aydn
lanma sayesinde, kendisinin ncil'in mminlerin kalplerinde
derinden kk salmasna sebep olduunda, Tanr'nn sadece
inananlara balad zel bir davet vardr.
* * *
110
DERN DNCEYE KATKILAR
SAMUEL TAYLOR COLERIDGE .
Tam ad "Deiik Saduyu, Ahlak ve Din Zeminlerinde Insa

ni Karakterin Oluumu Esnasnda Derin Dnceye Katklar"
(Aids to Reflection in the Formation of a Manly Character on the
several Grounds of Prudence, Morality, and Religion) olan nl
kitap, yazarn lmnden dokuz yl nce 1 825'te yaynland. D
nceli zihinler zerine etkisi ok byk oldu ve o dnemin ilh
dindarlarnn ou, en derin dini fihirlerini ona (esere) borluy
dular. Coleridge'in felsefi bir dnr olarah hretinin lmn
den hemen nce yirmili yllar esnasnda olduu hadar byh ol
mad sylenmitir (bhz. LIVES AND LETTERS). Ancah insan
bu ifadenin sadece imdi o hadar fazla insann, Coleridge'i elli yl
nce ohuduhlar hadar ohumadn ifade ettiini dnyor. Ne
olursa olsun, hendisinin savunmasnda bir manthszlh sergile
yen ya da onun sistemini yhan hitap henz yazlmamtr. Unu
tulmamaldr hi, insanlarn Wordsworth ve Haslitt gibi saygyla
dinledii bu air ve aratrmac dnr, hayatnda bir dnem
Unitarian (teslis dohtrini hart) idi ve ahlnn hullanarak
Isa'nn kutsallna inan hazanmt.
111
1-BAIANGI VECZELER (AFORZMAIARI)
Dehann en yararl yetenei, tam olarak evrensel kabul ola

y nedeniyle ihmal edilmi gerekleri kurtarmaktr. Btn di
erleri bir yana en mthi ve ilgin gerekler, ou zaman, y
le doru gibi dnlrler ki gereklik gcn kaybederler ve
ruhun kouunda yataa aklm yatarlar.
En klie vecizelere yenilik ve nem vemenin emin bir yo

lu vardr; onlar hakknda bizim kendi durumumuza ve davra
nmza, kendi gemiimize ve gelecek varlmza dorudan
bakarken 'irdeleme' yolu. Eski bir yazar, "irdeleyen bir zihin
pnardr ve her iyi eyin kaynadr . . . " diyor. Saduyusu ol
mayan bir insan nadiren insan adn hak ettii iin, bu yzden
irdeleme olmadan saduyu sadece bir hayvann igds ad
na mecazi bir deyimdir.
renmek iin, dikkatimizi vermeliyiz, renmi olduu

muz eyden yararlanmak iin, dnmeliyiz; sadece irdeleyen
kii dnr.
Bir fikri reddettii iin ya da benimsedii iin yeterli sebep

olarak iradelerinin kararlln ve duygusunu semek ou
eitimli insann alkanldr, bana gre, bu koku duyusu ile
hakikiliine karar vermek iin bir resme burnunu srmekten
biraz daha az samadr.
.... . ......... ,,
Dikkat annda zihni pasif tutarz, dnce annda onu fa

aliyete geiririz.
Derinden ve ciddiyetle yaplan dua esnasnda geen bir sa

atlik yalnzlk ya da tek bir tutku veya "g fark edilen kalp
112
gnah"nn alt edilmesi ve onla mcadele, bize dnceden

daha fazlasn retecek, beceriyi, onlar olmadan okullarda bir
ylhk almann salayacandan, daha etkin biimde uyand
racak ve irdeleme alkanln oluturacaktr.
u ana kadar llahi Kelam'da kalbi temizlerken zekay a

mayan, arzular ve tutkular dzeltirken ve basitletirirken an
lay gayelerini ve nesnelerini oaltmayan, cokun bir inan
hi var olmad. Davut "Bana anlay gster sonra ben btn
kalbimle Senin yasalarna uyarm." diyor.
Kutsal kitaplarn, vahye sahip gibi grnen btn dier ki

taplardan, gl ve sk grlen bilgi tavsiyeleri ve aratrma
ruhu vastas ile ayrlmalar, zel gzleme deer. "Rasyonel"
kelimesi son zamanlarda fazlasyla suistimal edilmitir. Bu yi
ne de, dncelilik ve btn inanlarmz mantkl dnme
zeminlerine yaslama arzusunun, bir Hristiyan'n karakterin
den ayrlamaz olduu nemli dncesinden bizi soutmama
ldr. Hristiyanl gerekten daha ok sevmekle balayan,
kendi mezhebini sevmekle ve kiliseyi Hristiyanlktan daha ok
sevmekle devam edecek ve her eyin stnde kendini sevmek
le nihayet bulacaktr.
il-AHLAKA DAR RDELEMELER
Bnye ile ilgili hassaslk olan, ac ve haz ile duygudalktan

oluan, duyarllk ahlaki ilkelerle snrlandrlmayacaktr. Du
yarllk gzel bir kalbin, gvenilir bir sz bile deildir. irkin
bir grnt ile ya da grltl bir feryat ile duyularna ulaan
ve onlarn bencil az tadn bozan sadece bu musibetleri
uzaklatrmaya ka kii motive olur? Gbre ynnn salon
113
) OH N A L E X A N D E R HA M M E RT O N - A RTH U R M E E
pencereleri nnde olmamas artyla, onlar onun varln ve

belki kendi lkslerinin zerine ina edildii batak olduunu
bilmekten epey memnunlardr. Duyarllk illa ki hayrseverlik
deildir.
Materyalistlerin btn ktl , Sterne ve onun ok say

da taklitilerinin duygusal felsefesi tarafndan yol alan ve
meydana getirilen fesat yannda, nemsizdir. Amalarna kar
en alak itah ve en vicdansz sadakatsizlik, "kalp," "daya
nlmaz duygular," "ok kolaylkla incinen hassaslk" unvanla
rn kazanmtr ve saduyu baarszlklar, insan yasasnn
buz gibi boyunduruu, insan mizacnn hayat dolu lklnda
erimi ve yok olmusa, onu kim kurtarabilir? O sevimli bir za
yflktr! Bu anda "sevgi" kelimesinin kutsal eylere saygszl
son haddine ykselir; bilimin ilham perisi -fahie gibi ruj
srm ve fahienin hafif merep arzulu bak ile- moda ve
elence salonlarnda giri izni istemeye tenezzl eder. Mahke
melerde yaplan kelimelerin gerek anlamna ve kt hretli
yazarlarn gerek hedefi ile gayesi harfiyen tercme edilmi
duygusal yazmalarla yaplabilecei gibi, u anki paragrafta
byle bir yorumla su tarihinin erdemin hizmetine girmeye
nasl daha ok zorlanabileceini bilmiyorum.
Salam bir ciddiyetle karakter asaletini hedefliyor musu

nuz? Size rica ederim, ahlakszlk ve erdem arasnda alacaka
ranlkta yaayanlardan srt evirin. Akl, ayrm yapma yetene
i, yasa ve planlanm tercih insanln ayrt edici nitelikleri
deiller midir? Vahi hayvanlardaki hayati abalardan farkl
olduu kadar uzak olan irkin duygularn, hislerin, drtlerin
yerine geirenlerden yasa ve aydnlk uruna insanln uygun
erdemleri ile nceki balantlarna farkn borlu olan bu kii-
114
lerden herhangi insani bir ey kaynaklanabilir mi? Unutmayn

sevginin kendisi, evlilik birlii zemini gibi, en yksek dnye
vi hareketinde, iradenin ruhsal emriyle, ahlaki seimin yerine
getirilmesi ve karara balamas sayesinde sevgi olur ve sadece
grev formu altnda sreklilie sahip kar.
Btn olaylar trmanmaya alr ve aba halinde trmanr.

Gerek insanlnzn altnda herhangi bir ey iin aba har
carken, lm aleminde mutlu bir hayat peinde koarsnz.
Kendisinin zerinde
Kendini ina edemezse, insan nasl bir ey ifade eder!
111-SAGDUYULU VECZELER
Bir nihai hedef ya da sonu konusunda, insanln daha

byk blm tehlikede yaar. Grnrde gvenilir hibir li
manlar yoktur; rotalarn da belirli herhangi bir yldzla yn
lendiremezler. Ama bal olduu liman bilmeyen iin, hibir
rzgar faydal olamaz, henz hangi hedefe atacana karar ver
memi olan kii de okunu doru biimde ynlendiremez.
Yine de nian alnacak uygun bir nesne olduu daha az

doru deildir ve ayet bu nesne mutluluk terimi ile ifade edi
lirse, btn tesadflerin [yani ans] dnda oluan mkem
mellik, 'en stn hayr' [btn ahlaki deerleri ieren veya on
lardan kan yce hayr/.n. ] ya da son derece iyi gibi bir e
yin var olduunu iddia ederim. Bunun ne olduunu ncil tek
bana kesinlikle belirtiyor ve yolunu gsteriyor. "Cicero ve
Plato'da" eserinde Augustine, "iddetle sylenen ok eyle ve
belli bir duygu scakl yaratan eylerle karlarm; fakat on-
115
larn hibirinde u kelimeleri bulamam. 'Bana gelin, siz al

anlar ve ar ykl olanlar hepiniz, ve ben size huzur verece
im !"' diyor.
Hristiyan ve putperest ahlaklarn eserlerinde, erdemin bu

hayatn tek mutluluu olduu beyan edilmitir. Daha iyi ola
mazsnz ama daha mutlu olabilirsiniz; acnn art olmaks
zn daha kt olamazsnz. ok az insan baz mantkl anlar
geirmeyecek kadar gnahkardr ve byle zamanlarda az insan
kendi deneyimlerinin cazibesine kar sarslmadan dayanabi
lir. Gnahlarn bedeli nedir? eytan sizin iin ne yapmtr?
Bal bana saduyu ne erdem ne de kutsallk olmasa da,

yine de saduyusuz ne erdem ne de kutsallk var olabilir.
Gnahkar bir zorba ynetim altnda msnz, kt al

kanlklarn klesi misiniz, Tanr'ya dman msnz, kendi
vicdannzdan kaan msnz? Dinlememek su, ac, delilik
ve umutsuzluk iken, kiisel karlarla ilgili sebeplerden sa
duyunun prensiplerini dinlemek meziyet olabilir mi . . . ah, ne
bo tartmalar! Gsterebilecein en Hristiyan-vari merha
met, senin kendi ruhunda merhamete sahip olmaya bala
maktr. Yapabilecein en iyi hizmet, kendine merhamet gs
termektir.
IV-SPRTEL DN ZERNE VECZELER
Eer insann iinde zerre kadar dini inan varsa, iradenin

de o kadar olmas gerekir. Eer irade varsa, insanda maneviya
tn var olmas gerekir.
116
Dnya hayatna ve dzenin ileyi biimine mantkl bi

imde atfedilen eylerden daha fazlas insanda vardr. Kendisi
onun ileyiine dahil edilmemi bir iradeye sahiptir; irade,
zel anlamda, insanlmzn ruhani ksmdr.
Her insann kendi iin bulabilse de delilini bir bakasna

'sunamayaca' bir eyi farz ediyorum. Eer bir insan onu bu
lamadn sylerse, ona inanmamaya mecbmum. Kendi ahla
ki yapmn temellerini sarsmadan baka trl yapamam. Eer
insan kendisi bulamazsa, kendisini aforoz eder, kiisel hakla
rn kaybeder ve bir eya olur; yani, iradesine kar ve kendi
. gr dikkate alnmadan kullanlabilen biri olur. Eer mater
yalist (kii/.n.) "hak" ve "ykmllk" kelimelerini kullan
yorsa, kendisi bunu aldatc bir ekilde yapar ve sadece zorla
ma ve kudret demek ister. lnanc sfra, doadan ve fiziksel ih
tiyatan teye drmek bu grn tek temel amacdr. Ama
kendisi insanlarn en iyi ve byklerinin hayatlarn tersini
uygulamaya adadndan ve tersini ifade eden deyimlere kay
madan plann desteklerken, on dakika tartabildii bir lisan
olmadndan habersiz olamaz.
Hristiyan, felsefesini teori ya da hipotezlerinde hibir eye

sahip olmayan iddialara dayandrr, bunlar nihai geree
dorudan atftr -ismen, vicdan yasasnn hakikati, yasann z
nesi olarak sorumlu bir iradenin varl ve son olarak gnahn
varl-, gnahn gereklilii ya da benzeri ktlk, fiziksel so
nulardan ne de kendisi haricinde herhangi nedenden kma
m, tesadfen olmayan durumlardandr. Birincisi bir bilin
gereidir, ikincisi zorunlu olarak birinciden kan bir akl
gereidir ve ncs her ikisinden yorumlanan bir tarih
gereidir.
117
J O H N A L E X A N D E R. H A M M E R.T O N - A R.T H U R. M E E
Zekadan ayr dnlen iradenin bir hilik olduunu ve

.
hibir anlamda kendi eyleminden kaynaklanmayan durumda
ki iradenin, bir inkar olduunu savunurum. O bir igd, bir
drt olabilir ve eer bilinle refakat edilmise bir arzu olabi
lir ama bir irade olamaz. Ve farkl zihinler bunun zerinde
farkl belirlilikle dnebilse de her insan varl, bunu eit
netlikle bilir, nk filizlerini bytmeyi ve onlar ieklere
dntrmeyi arzulayan bir gl kavramna kim tebessm et
mez?
Yaratcnn bize akl yetenei vermi olduuna veya eer

yararsz veya aciz olmu olsayd, Kurtarc'nn yle ok eitli
gr ve ikna formlarnda ona bavuracana inanmay, dine
saygsz ve anlamsz addediyorum. Kusurlu insan anlaynn
sadece ballk .halinde ve en stn akl tarafndan salanan
aralar ve yardmclarla baml bir birlik halinde etkin olarak
kullanlabileceine inanyorum.
Hristiyanlk bir teori ya da speklasyon deildir; ancak bir

hayattr. Sadece hayat felsefesi deil, ancak hayat hem de can
l bir sretir. Varlk sresi on sekiz asr bulmutur.
nsandan ziyade bir Kurtarc'ya ihtiya duymadn bildi

i zaman, gereki bir aratrmacnn bir aya sallantdadr.
armha gerilmi bir Kurtarc inancn bozan glkleri ken
disinden aln, onu gnahn gerekliine ikna edin ve sonra
onu tarihi gerek konusunda tatmin edin ardndan ruhani ger
eklik konusunda Isa tarafndan bundan kurtarlmaya ikna
edin. Bunu onun iin yapn, bu yzden onun biraz ya mantk
sal orijinallikler ya da metafizik tereddtlerin kendisinin sa
duyusunun ak -insanl gnahlardan kurtarm olan G-
118
nahsz kiinin, insandan fazla olmas gerektii ve dnyaya k

ve lmszlk getirenin O'nun kendi mizacnda lm ve ka
ranln varisi olmu olamayaca- prensiplerini ineyecei
korkusu vardr.
Ahlaki kt, kayna bir iradenin iinde olan ktdr.

Herkes iin ortak bir ktnn herkesle ortak bir zemine sahip
olmas gerekir. imdi bu kt zemin Kutsal iradeden kaynak
lanamadna gre, bu yzden o , insan iradesine atfedilmeli
dir. Ve bu kt zemine ilk gnah diyoruz. Bu, grdmz fa
kat aklayamadmz bir gerek ve kavradmz ancak ne id
rak edebildiimiz ne de anlatabildiimiz bir hakikat, bir re
ti olan, muammadr.
llk gnah hakknda makale bu zemin zerinde kurulu ya

p olan Hristiyanlk ortamn ve eski zemini gsterdii iin sa
dece Hristiyan kii zerine balaycdr. Hristiyan dininin iki
byk an, ilk gnah ve kurtarlma, u zemin, bu inancmzn
styapsdr. Hristiyanlk ve kurtarlma edeer terimlerdir.
nsanln kurtarlmasnn faili ve kiisel sebebi -eit dere

cede ebedi varlk kelimesi ve sadece yaayan Tanr'nn yaratl
m. Olu'dur. Sebep sonu yasas- ruhani ve insan aklnn te
sinde "btn anlay aan" bir srdr. Sebep olunan sonu-ye
niden dou, daha nce dnyada beden halinde olduu gibi
imdi Isa'nm ruhunda domaktr.
imdi, nedensellik yasas akln tesinde bir sr olsa da ger

ek ya da onun asl gerekliinin, vahiy yoluyla bize salanm
olmas, imkansz deildir, fikir ve kiisel iradenin doa st
karakteri zerinde srarl meditasyonla, zira zihin ruhani ola-
119
\
rak kendini-kurtarc eylemin, uyarc bir sebep olduunda ve

iradede, onun potansiyelinin koulu ile gerekliinin zemini,
var olduunda, derhal irade zerine, eyleme geebilen bir faili
gerektirdiine inandrmaya disipline edilmitir.
Ahlaki deerler ile dnyevi zenginlik arasndaki, olaan

demeyelim, sk grlen oranszlk srekli olarak sadk ve de
rin dnen az kiiyi, igdsel ya da geleneksel olsun, mev
cut inancnn daha ince dncesine sevk etmitir. Ruhu ken
di zerine derinlere zorlamakla, bu aziz ve alim bilmecesi,
Eyp, Davut ve Sleyman'dan, Claudian ve Boetius'a, bu ar
tc baar ve liyakat eitsizlii, insanda tr olarak farkl, onu
hayvanlardan ayran hem de zt niteliklerle ayran, daha sa
lam ve daha kesin bir eyin bilincinin nedeni olmutur -ayn
zamanda henz zm daha zor olan bir gizeme daha yakn
bak balatmtr- kastettiim insan varlndaki elikinin
gereinden hibir izin hareketli veya cansz doada baka
yerde gzle grlr olmaddr.
Kart drtlerin mcadelesi, zihnin uyarlar ile iradenin

seimleri arasndaki esrarengiz ayrmn ve mutlak eksikliin
bir de etrafmzdaki eylerin yetersiz niteliklerinin yine de du
yularmzn kefettii ya da arzularmzn peine dmemizi
istedii yegane eyler olduudur; bu gerekler, kader ve zen
ginlik bilmecesinin sadece insan bilmecesi formu olduunu ve
zihin ile iradenin znesi kalclk ilkesine sahip olduu iin ve
var olmaya nasibi olduundari, her iki problemin zmnn
insan ruhunu tanmada yattn ne srerler.
Hristiyanln delilleri ! Szlerden bktm. nsana bunun

arzusunu hissettirin, yapabilirseniz, onu kendisinin ihtiyac
120
olan kendini tanmaya tahrik edin, sonra lsa'nn, "Hibir in

san, Baba [Tann/.n] onu gndermezse bana gelmez. " kendi
zel esiz beyann unutmamak sureti ile, onun kendi delilini
emniyetle karacana gvenebilirsiniz.
lsa'nn uyuyan ruhu ryalardan mthi uyandr ve eh

vetin hayali dnyasndan asl gereklie geri al; bu nasl
kurtulutur! O'nun sz, bu ruhtu ! Havarilerin bile meseli an
lamak iin beklemesi gereken O'nun esrar! Sadece ruhani ola
rak anlalabilen bu manevi eyler -bazlarnn dediine gre
yalnzca mecazlardr! Sylev biimleri! Oryantal abartlar!
.
"Bunun hepsi sadece ahlak ifade eder ! " Ah! geree ne kadar
yaklarsak, bunun hepsi ahlak ifade eder demeye o kadar
uzaklayoruz!
* * *
121
. KONFYSLK
LUN YU YA DA KONFYS'N ZDEYLER
in edebiyatnn szde "Drt kitap"na "Be Kral" ya da

"Balca Klasikler"den daha az sayg gsterilir, ama onlar daha
yksek ve daha nemli edebiyat olarak kabul edilen eserlere ha
zrlk olarak hala her inli tarafndan ett edilirler. Bu kitapla
nn adlandnld gibi drt "u"nun, bize Konfys'n gerek
retisi ve gemii hakknda ok daha fazlasn anlatt aklda
tutulmaldr. Drt kitap: (1) Balca Konfys'n zdeyilerini
ve konumalarn ieren ve grnte kendi szleri halinde, re
tisini ve ikincil derecede onun belli bal mritlerinin szlerini
dzenleyen "Lun Yu" veya "Konfys'n Seme Eserleri";
(2) "Byk Bilgi"yi de aklam olan, ahlaki ve zellikle politik
meselelerle uraan bir tez, "Li-Ki" ya da "Ritler Kitab"(Book of
Rites), "Drdnc Klasik"in 39'uncu Kitap'n oluturan "Ta
Hsio" veya "Yetikinler lin reti"(Teaching for Adults); (3)
Dorusunu sylemek gerekirse, Denge durumu ya da uyum, "Li
Ki"nin 28'inci Kitap'n oluturan "Chung Yung" ya da "Ilmllk
Doktrini "(Doctrine of the Mean); ve (4) Latinletirilmi hali
1 23
J O H N A. L E X A N D E R H A M M E RT O N - A RT H U R M E E
"Mencius " olan, yani, Mencius'un konumalar ve grleri olan,

"Meng-tse"dir. Birincisi "Lun Yu" ya da "Seme Eserler" bunla
rn en nemlisidr, nem srasna gre sonraki Mencius'un re
tisi olmaktadr. Aadaki zetleri hazrlarken en mteekkir ol
duumuz kitap Dr. ]. Legge tarafndan yayna hazrlanan "in
Klasikleri" (The Chinese Classics) dir. Dier kitaplar S.A. Lyall
tarafndan tercme edilen "Konfys'n zdeyileri " (The Sa
yings of Confucius), H.A. Giles tarafndan yazlan "in Edebiya
t" (Chinese Literature) ve G. Dimsdale Stacker tarafndan yaz
lan "Konfys'n Bilgelii "(The Wisdom of Confucius)dir.
BALANGI
"Lun Yu" ince adnn asl, tam olarak "Sylevler ve Diya

loglar" dr. Legge ve ou in ile ilgili Ingiliz edebiyatlar ta
rafndan bu almaya, "Konfys Seme Eserler" (The
Confucian Analects) denmitir. Bu durumda "seme" (ana
lect) kelimesi, ustann konumalarndan seilen eyleri ifade
etmektedir.
"Lun Yu" yirmi blmde ya da kitapta dzenlenmitir ve

grnte kendi szleri ile Konfys'n ve onun nde gelen
mritlerinin retisini vermektedir. Konfy hakknda ne
redeyse btn bildiimizi buradan reniriz. Eser, ustann
.
lmnden sonra yz yl iinde yazldndan, ona sahip oldu
umuz kadaryla, burada bizim kendisinin dnd ve sy
lediklerinin gerek kaydna sahip olduumuza inanmamz
li..
iin salam sebeplerimiz var gibi grnmektedir. "Lun Yu"yu
Isa'nn retileri ve zdeyilerini vermeyi stlenen Hristiyan
ncilleri ve ayn zamanda M.S. 870'te ? Buhari (Al-Bokha
ri) tarafndan yayna hazrlanan Muhammed'in geleneksel ifa
deleri ile karlatrabiliriz. Bunu takip eden- sozler aksi belir-
124
tilmedike (sylenmedike) Konfys ustann kendisine ait

tir. Dier konumaclar genellikle Konfys'n mritleridir.
GENEL VECZELER
Eer bir ulusun trklerinin yapl ile karlarsam, ulu

sun yasalarn yapan kiiye daha az ilgi duyarm.
Kk ocuk evde itaatkar olmaldr, evin dnda bo za

mann ounlukla iir sanat, mzik ve tavrlarna harcayp,
mtevazi, dikkatli, vefal, hayrseverlik dolu olmaldr.
Bir oul babas yaad srece babasnn isteklerini gzet

meli, babas ldkten sonra onun hayatn incelemeli ve ans
na sayg gstermelidir.
renmeyi seven bir adam, agzl deildir, tembel de de

ildir, kendisi dediklerinde ve yaptklarnda ciddi ve samimidir,
iyi insanlarn arkadalnn peinde koar ve bundan yararlanr.
On beimde btn aklm renimle ilgiliydi. Otuzumda

tek bana kalabiliyordum. Krkmda kurgusal phelerim so
na erdi. Ellisinde Tanr'nn yasalarn kavradm. Altmnda
tutkularm daha yksek sezgilere cevap verdi. Yetmiinde ge
nelde daha erefli tarafm beni ynetti.
Dnmeden renmek sadece yararszdr ama renme

den dnmek tehlikelidir.
Gzel szler ve ekici kyafetler nadiren gerek erdemlilik

le birliktedir.
1 25
Eer bir adam kendisinin eski bilgilerini gelitirmeye de

vam eder ve daima ona yenilerini eklemekte olursa, bu adam
dierlerinin retmeni olmaya uygundur.
stn insan ak fikirlidir ve bu yzden taraftar deildir.

Sradan insan, nyargl ve dar kafaldr.
Tze-chang devlette mevki edinmek amacyla alt. Usta

"Sen ok dinlemelisin, tereddt varken sessiz kalmalsn ve di
lini tutmalsn. ok ey gr, tehlikelerden sakn ve ihtiyatla
yr. O zaman pimanlk iin az sebebin olur." diye ilave ede
rek, "Bu yanl." dedi.
Bir insann drstlk olmadan nasl ilerleyebileceini bil

miyorum. Bir vagon iin apraz kol [ cross-pole] olmadan git
mek ya da at arabas iin koum takm olmadan ekilmek da
ha kolaydr.
Eer erdemi ve sevgisi yoksa, bir insana ne nezaket, ne de

mziin yarar olur.
llere sanki karnzda canl duruyorlarm gibi sayg

gsterin. Ruhlara sanki dorudan huzurunuzdalarm gibi
adakta bulunun.
Eer adakta adanmaktayken ahsen mevcut bulunmuyor

sam, o zaman ben kesinlikle adak adam olmam. Bu konuda
hibir vekalet olamaz.
126
Tze-kung, yeni ayda koyun adan ortadan kaldrmak is

tiyordu. Usta "Sen koyunlar seviyorsun, ama ben dini tren
leri seviyorum." dedi.
u olaylar hogrlmeyecektir: Byklk olmadan rtbe,

hrmetsiz dini tren ve gerek ac olmadan matem.
Erdemsiz zenginlik ve itibara sahip olmaktansa, yokluk ve

para sknts eliinde erdemli olmak daha iyidir.
Eer bir insan sabahleyin doru hayat yolunu renirse,

geceleyin piman olmadan lebilir.
Bir rencinin zihni gerei aratrmaya tevik edilmelidir

ve kendisi kt ya da gsterisiz elbiselerden yahut yetersiz
besinden bile utanmamaldr.
stn insan iyilii sever ve onu takip eder, bundan baka,

sevdii ve sevmedii eyler yoktur.
lyi insan doru olan dnr; kt insan oynayaca rol.
Annen baban yaad srece, sen onlardan uzaklamama

lsn. Ama eer mecburiyet nedeniyle onlar brakrsan, nere
de olduunu onlara bildir ve gerektiinde onlara ulamaya ha
zr ol.
Kendini idare eden insan, tutkularn dizginledii iin, na

diren hata yapar.
127
yi insan konumada yava fakat eylemde hareketli olmay

arzu eder.
Erdem asla yalnz kalmaz. Daima evresine yaylr.
nsanlarla ilk irtibatm esnasnda, onlarn szlerini dinle

dim ve iyi davranlar iin onlar takdir ettim. Tecrbe bana
onlarn szlerini dinlememeyi, ancak davranlarn izlemeyi
retti. Bu dersi Yu'dan renmitim.
Kuvvetli ve salam iradeli kimseye rastlamadm; Chang bi

le hrsldr.
Kung-wan'a neden aydn (kltrl) dendii sorulunca, us

ta. " nk, renme konusunda zeki, renmeyi seven biri
olduu ve zellikle kendisinin maiyetinde olanlara sorular
sormaktan utanmad iin." diye cevaplad. Tze-chang'n us
tas soylu adamn drt nitelii olduunu syledi; o, kenqj. ha
yatnda alakgnll, byklerine kar saygl, insanlarn ih
tiyalarn karlarken cmerttir ve kendisinin onlardan btn
talepleri makuldr.
Yen Yuan ile Chi Lu bir keresinde onlara dnp, "Gelin,

her birinizin bana dileklerini sylemesini istiyorum."diyen us
tann yannda oturuyorlard. Chi Lu, "Arkadalarmla onlarn
ve benim rahata eskitebileceimiz, arabalara ve atlara bir de
hafif krk kaftanlara sahip olmak isterim. " dedi. Yen Yuan,
"Dileim ahlaki ve entelektel mkemmellikle hi vnme
mektir." dedi. Usta, "Benim dileim yallar mutlu etmek, ar
kadalara kar samimiyet gstermek ve gen insanlara efkat
ve sempati ile davranmaktr." dedi.
128
Ustalk zerine baskn kan miza ilenmemilie yol

aar, miza zerine baskn kan ustalk ukalala yol aar; us
talk ve miza tam bir soylu kii yaratr.
Yetenekleri aleladeliin zerinde olan insanlara biz stn

eylerden bahsederiz. Yetenekleri sradann altnda olan insan
larla bizim onlarn kltrne uygun eylerden konumamz
gerekir.
"Bilgelik nedir" diye sorulunca, usta, "insanlar arasnda

doru dncelere ve duygulara nayak olmak, llerin ruh
larna sayg gstermek." dedi. "Sevgi nedir?" sorusuna karlk
olarak usta, "ou fedakar abalar yapmak fakat baar iin
sadece ikincil derecede abalamaktr." cevabn verdi.
Mkemmel lmllk, orta yolu tutmaktan ibarettir. Tan

r'ya kar su ilemi olann dua edebilecei hi kimsesi yok
tur.
nsanlar Tanr'ya kar sylenmemelidirler; zira Tanr'nn

btn yaptklar hayrldr.
Usta eye byk dikkat gstermitir; dindarlk, bar ve

salk.
Eer yiyecek iri taneli pirincim ve iecek temiz suyum, bir

de yastk olarak kvrlm kolum varsa, ben memnun ve mut
luyum. Ama yolsuzlukla kazanlm zenginlik ve itibar bana
gre gezici bulut gibidir.
129
Eer mrm birka yl arttrlabilseydi, en az elli ylm "Yi

King"i [ Deiimler Kitab] incelemeye adardm, sonra gnah
larmdan belki arnabilirdim.
ttR SANATI, TARH VE DOGRU DAVRANI

ZERNE
Usta daima iir sanat, tarih ve doru davran kurallar

hakknda konuurdu.
Konfys hakknda soru sorulmas zerine Tze-lu hi ce

vap vermedi. Ann bilincinde bulunmaya dair soru sorulan us
ta, "Neden ona 'Konfys bilginin peindeyken yle gayretli
bir insandr ki yiyeceini unutur, (bilgiye) ulatnda yle
ok sevinlidir ki zntsn unutur ve onu fark etmeden
yalanr' diye sylemedin?" dedi.
Bilginin sahibi olarak domadm, fakat gemiin, bir de

onu yakinen incelemenin meraklsym ve bu yzden bilgi ba
na geliyor.
rencilerim, sizden bir ey gizlediimi sakn dnme

yin. Her ne dnrsem ve her ne ile ilgilenirsem size aka
ve itenlikle sylerim. Mritlerimden hibir sr saklamam.
Usta drt eyi retirdi: Kltr, ahlaki deerler, dindarlk

ve sadakat.
Bilgide ve kltrde belki dier insanlarla eitim. Henz

mkemmellie ulamadm, bilgim de hayatm da istikrarl de
il.
130
Bir seferinde usta ok hasta olduundan, Tze-lu ona dua

etmek iin izin istedi. Usta, "Bu usulden mi? " diye sordu.
"Evet, zira antlarda bu var, 'Yukarda gkteki ve aada yer
deki ruhlara dua edin."'diye mrit cevaplad. Usta, "Uzun s
redir kendim iin dua ediyorum hem bu en iyisi." diye kar
lk verdi.
Usta asildi, yine de nazikti. Kendisi hametliydi ama hi

korku uyandrmazd. Efendiye yakr haldeydi ama daima ra
hatt.
iir sanat zihni canlandrr, dindarln kurallar karakteri

belirler, mzik insann eitimini ssler.
iyi bir ey renmeden yl alma yapm bir insana

rastlamak zor olurdu.
Sanki asla yeterince renemeyecekmisiniz gibi hissetme

yi renin ve davranlarnz iin gerekli olan ksa hayatnz
da renememekten korkun.
Belli bir kyden biri, bir keresinde, "phesiz Konfys

ok bilgili bir insan, ama herhangi zel bir eyde kendi adn
duyurmam. " demiti. Usta bunu duyduu zaman, mritleri
ne, "Balayacam eyler; arabaclk, okuluk, veya ne? San
rm arabac olacam bu yzden bana bir isim bulun." dedi.
Yksek rtbeli bir subay Tze-kung'a, "Bu kadar ok ey ya

pabilmesi nedeniyle ustaya bilge diyemez miyiz?" dedi. Tze
Kung'un cevabna gre, "Tanr hakikatten ona pek ok ihsan-
1 31
J OH N A L E X A N D E R HA M M E RT O N - A RTH U R M E E
larda bulunmutur bu yzden kendisi hemen hemen bilgedir

ve hayli ok ynldr."
Usta bunu duyunca, "Subay beni tanyor mu? Kkken

mtevazi kkenli olmam nedeniyle, bir ok meslek rendim,
ama bunda olaanst hibir ey yoktu. stn insan birok
eyde deil, sadece bir eyde stn olabilir. " dedi.
Gidip doudaki dokuz vahi kabilenin arasnda yaamay

istedii iin arkadalarndan biri ustay uyard ve "Onlar kaba.
Nasl gidip onlarn arasnda yaayabileceksin? " dedi. Cevaben
onun syledii, "Kaba olan hibir ey, erdemli ve terbiyeli in
sann bulunduu yerde hayatta kalamaz." oldu.
Wei'den Lu'ya dndkten sonra, mziin slah edilmi ve

her arknn uygun yerinin belirlenmi olduunu kefettim.
Usta, "Yurt dndayken vekillere ve soylulara, evdeyken

babalara ve ahilere hizmet etmek, llerin adaklarn ihmal
den saknmak ve araba kle olmamak: Bunlarn hangilerini
kazandm? " dedi.
EVDE VE SARAYDA KONFYS
Konfys kendi kynde sanki syleyecek hibir sz

yokmu gibi sade ve samimi grnyordu ama eski tapnakta
ve mahkemede, onlar kullanrken dikkatli olsa da, szlerle
doluydu.
Sarayda beklerken kendisi dk rtbeli subaylarla aka

konuur, fakat daha yksek rtbelilerle daha arbal ve ke-
132
sin konuurdu. Kral varken, kendisi saygl ama rahat, ciddi

yine de soukkanl olurdu. Kral ona ziyareti kabul etmesini
sylediinde yz ifadesi deiti, sonra bacaklar bklyor gi
bi grnd. Yanndakileri bayla selamlayp, ku kanatlar
gibi uzayan dirsekleri ile hamle ederek n ve arkada giysileri
ni dzeltti. Misafir uzaklatnda kendisi "Misafir artk ge
mite olan dnmez. " diyerek prense bildirirdi. Kendisi sa
ray kapsndan ieri girdii zaman, sanki ona gre yeterince
yksek deilmiesine eiliyor gibi grnyordu. Krsye
karken, her iki eliyle giysilerini kaldrarak sanki soluk ain
durduracakm gibi nefesini tuttu. Aa inerken ilk basamak
tan sonra yz sakinleti ve daha rahat grnyordu. Basa
maklarn dibinde dirseklerini kanat gibi aarak acele etmeyi
srdrrd ve koltuuna ulanca nceden olduu gibi dik
katle otururdu.
Asla koyu mor ya da patlcan rengi giysiler giyinmezdi. Ev

de bile krmz ya da krmzms renkli hibir ey giymezdi. S
cak havada ince dokumal tek bir giysi giyerdi ama daima bir
i giysi zerine. Kendisi, kuzu krk zerine siyah, karaca
yavrusu krk zerine beyaz, tilki krk zerine sar bir giy
si giyerdi. Uyku kyafeti yine bedeninin boyunun yars kadar
d. Ayn ilk gnnde kendisi daima saray kyafetleriyle saraya
giderdi. Oru gnlerinde, kendisi soluk renkli giysiler giyerdi,
yiyeceini deitirir ve odasnda deiiklik yapard.
Kendisi pirincini zenle temizletmeyi ve kymasn ince

kydrmay severdi. Scak veya nem nedeni ile zarar grm ya
da ekimi pirin yemezdi, bayat balk ya da et yemezdi. Ren
gi solmu ya da tad kt olmu veya mevsiminde olmayan
hibir eyi yemezdi. Kt biimde kesilmi ya da yanl sosla
1 33
servis edilmi eti yemezdi. Hibir et seenei, kendisini yeter

li olduunu dndnden fazla yemeye tevik edemezdi.
Eski tapnakta kurbandan sonra eti asla gece orada tutmaz

d, evde de gnden fazla tutmazd. Eer herhangi bir aksi
likle daha uzun sre bekletilmise, et yenmezdi.
Kendisi yemekte asla konumazd, yatakta da tek kelime

etmezdi. Masada iri taneli pirin ve sebze orbasndan baka
hibir ey olmasa da, kendisi atalarna onun birazn saygyla
ikram ederdi. Eer hasr dz deilse, onun zerine oturmaz
d.
GRENME VE ERDEM ZERNE
Chung-kung erdem hakknda soru sordu . Usta, "Bu olay

larda oluur: Evinin dndakilere sanki byk bir misafiri
karlyormu gibi ikramda bulunmak, insanlara sanki byk
bir fedakarlkla yardm etmekteymi gibi davranmak, bakala/
. rna onlarn sana yapmasn istemediini yapmamak, devlette
ne de herhangi bir aile oca iinde hibir yanl yreklendir
memek. " dedi.
Usta bir keresinde, "Erdemli insan kimdir?" diye sorulun

ca, "Kalbinde hibir ktlk bulunmad iin ne kayg ne
korkusu olmayan. yleyse orada kayg ya da korkuya sebep
olan nedir? " diye cevap verdi.
Usta bir keresinde mritlerinden biri tarafndan, "Ynetim

sanat neye baldr? " diye sorulmas zerine "Yeterli gda, as
keri kuvvetler ve sadk bir halk." cevabn verdi. Ayn mrit,
134
"Eer yine de onlardan birinin dlanmas gerekseydi, n

den hangisini ayrmak en iyisi olurdu?" sorusunu sordu. Usta,
"Askeri kuvvetler. " dedi. O zaman mrit "Daha sonra dier
ikisinden hangisinin ayrlmas daha iyi olurdu?" diye sordu.
Usta " Gda." dedi.
Tze-chang ustaya, "Bir renci ya da subaya ne zaman se

kin denebilir?" diye sordu. Usta, "Sekin olmakla ne demek is
tiyorsun?" diye sordu. Dieri, "Devletin ve kabilesinin her ta
rafnda sekin olmak. " diye cevap verdi. Usta, "Ama bu, nam,
saygnlk deil. Gerekten sekin insan samimi ve drsttr;
drstl sever, insanlarn szlerini tartar ve onlarn yz ifa
delerine bakar. Bakalarna kar kendisinin kibrini krar ve
herkese yardm etmeye samimiyetle heveslidir. Bu nl biri
olmasa da sekin adamdr." dedi.
Eer bir ynetici kendini idare edebiliyorsa, halkn da y

netebilecei muhtemeldir. Ama kendini denetleme yeteneine
sahip olmayan bir insan halkn nasl hkm altnda tutabilir?
Tzekung, "nsann btn komular tarafndan sevilmesi

gerektii uygun mudur?" diye sordu. Usta, "Kesinlikle deil
dir. " dedi. Ayn kii, "O zaman bir insann btn komular ta
rafndan nefret edilmesi gerektii doru mudur? " diye sordu.
Usta, "Kesinlikle deildir. " dedi. "lyi insan iyi komular tara
fndan sevilir ve ktleri tarafndan nefret edilir."
Erdemli insan memnun etmek zor ancak ihtiyacn kar

lamak kolaydr. Kesinlikle drstle uygun olmazsa, onun
gln almak iin yaptn hibir ey onu memnun etmez. Fa-
135
) O H N A L E X A N D E R H A M M E RT O N - A RT H U R M E E
kat maiyetinden btn talepleri srasnda, kendisi yetenee

gre beklentiye girer ve eer alan elinden geleni yaparsa,
yaplan az da olsa memnun olur. Kt insan memnun etmek

kolay, ancak ihtiyacn karlamak zordur. Kendisi adil olma
sa da, ona keyif veren her ne olursa olsun memnun olur ve a
lanlarndan her neye ihtiyac olursa yeteneklerini hesaba
katmadan talep eder.
Zihni rahatlamaya kararl bir renci ne layk deildir.
Usta, "Arzunun olduu yerde bir yntem vardr." dedi.
Duymaya eilimi olan bir insanla konumaktan kanmak

o insana hakszlk etmektir, dinlemeye eilimi olmayan bir in
sanla konumak kelimeleri israf etmektir.
"Birisi ksaca insann btn grevini nasl ifade edebilir?"
Usta, "Karlkllk byle bir deyim deil mi? Yani sana

bakalarnn yapmasn istemediini sen de bakalarna yap
ma." dedi.
Erdemli insann kendini korumas gereken ey vardr.

Genlikte ehvet, tam erikinlikte ekime ve yallkta agz
llk.
Insanlarn en yksek zmresi alim doanlardr; almakla .

alim olanlar bunlarn bir sonrasdr; daha sonras ve ncs
doutan yetenee sahip olmadan ok ey renenlerdir. ln-
136
sanlarn en dk snf ne doutan yetenei ne de azmi ol

mayanlardr. nsanlar doutan ok benzerdirler; byk fark
larn ortaya k sonradandr.
Fikirlerini asla deitirmeyenler insanlarn sadece en akl

ls ve en aptaldr.
Usta bir seferinde mritlerine, "Evlatlarm, niin iir Sana

t Kitabn [ the Shih King] incelemiyorsunuz? " demiti. Zihni
nizi canlandrr, i gzlemi yreklendirir, size arkadalarnz
sevmeyi ve hepsine hogrl olmay retir. Size babalarn
za ve kralnza kar grevlerinizi retir aynca ondan bir y
n kuun, hayvann ve bitkinin ve de aacn isimlerini de
renirsiniz.
TA-HSIO YA DA YETKNLER N GRET
BALANGI
Ayn zamanda "Byk reti" olarak da evirisi yaplan,

"Ta-hsio" ya da "Yetikinler lin reti" , gerekten etik ve
zellikle politik meseleleri, idarecilerin, vekillerin vs. grevle
rini ele alan bir bilimsel incelemedir. Genellikle ksmen "us
ta"nn kendisine ve ksmen mritlerinin en nllerinden biri
Tseng Tsan'a atfedilmitir. Bu "Li Ki" ya da "Ritler kitabnn"
Kitap 39'unu oluturur ve bugn de olduu gibi, hi kimse
"usta"nn kitabn yazan olduuna inanmasa da, Konfys'n
retilerinin hakiki bir rnei olduu en iyi renciler tarafn
dan kabul edilmitir. Yazarlk konusunda en muhtemel fikir,
halihazr bilimsel eseri ve "Chung Yung"u da ( "Li Ki"nin No.
28'i) Konfys'n torunu Khung Chi'ye atfeden dncedir.
137
Byk inli filozof Chang bu kitaptan sz etmitir: "Yeti

kinler iin reti, Konfys ekole ait, gen talebelerin er
demin byk mabedine girdii kapy oluturan bir kitaptr.
Eer bu kitap ve Mencius'un eserleri korunmam olsayd, es
ki uygarlklar tarafndan takip edilen retilerin metotlarnn
asln renemezdik. Yeni balayanlarn almalarna bu ki
tapla balamalar gerekir ve Be Klasik'in okunmas ve zerin
de dnlmesinden sonra, daha ar kitaplara gemeleri ge
rekir. "
Ta-Hsio'nun gayesi sekin erdemi tanmlamak, insan sev

gisini ve insanlarn ahlaki deerlerde ve terbiyede geliimini
ilerletmektir. Bu sonularn elde edilebilmesi iin, bu eser sa
brla, sakin bir ekilde ve zenle incelenmelidir.
MPARATORLUGUN NASIL LERLETLECEG
mparatorluklarn mkemmelletirmeyi arzu eden eski

uygarlklar, ncelikle devletlerini mkemmel klmaya urat
lar. Bu son gaye uruna ktlklarn dzeltmeye abaladlar ve
bu amala kiisel niteliklerini iyiletirmek konusunda byk
aclar ektiler. Kiisel zelliklerini iyiletirmek iin, onlar
kalplerini temizlemeye ve dncelerini samimiletirmeye
gayret ettiler.
Tanr'nn Olu'ndan [mparator] halk kitlelerine kadar, ki

isel niteliklerin gelitirilmesi btn iyilemelerin kk olarak
gz nne alnr. Bunu bilmek bilginin mkemmellii olan
"kk" bili diye tanmlanmtr.
138
Thang'in kvetine u szler yazlmt:
"Kendini gnden gne yenile, evet, her gn kendini yeni

le." Saltanatnn balangcnda, Thang'a halkn yenilemesi
nerildi.
iir sanat kitabnda Kau eski bir devlet olsa da yine de Tan
n'mn buyruklarn her zaman yeni bir eymi gibi kabul ettii
sylenir. Ayn kitapta imparator Wan'n dncelerinin derin
ve davranlarnn kararl olduunu okuyoruz. Btn ilikile
rinde kendisi saygl ve itendi. Bir hkmdar olarak kendisi
hayrsever, bir vaiz olarak saygl idi, bir oul olarak evladn
saygsn gsterirdi, bir baba olarak mfik ve anlaylyd, va
tandalarna kar deimez ekilde drstt. Bu erdemli ve ba
arl hkmdar, Wan, zekasn keskinletirmek ve kalbini tm
ykmllklerine kar daha hassaslatrmak iin byk zen
gstermiti. Kendisi ne kadar muhteem, ne kadar azizdi, ata
lardan kalma trbede U ongmyo Royal Ancestral Shrine: ] oseon
Hanedan'nn krallar namna atalardan kalma yaztlarn muha
fazas iin, Gyeongbok Saray ile ayn zamanda ina edilmi
olan, kutsal emanetlerin sakland trbedir./.n.] mteekkir
halk tarafndan her zaman hatrlanacaktr.
"Kiisel niteliklerin gelitirilmesi, zihnin yoluna konmas

na baldr." Bu ne demektir? Eer bir insann tutkular kont
rol altnda tutulmazsa, kendisi eylemler konusunda yanl yar
glar oluturacak ve asla dengeli bir zihne sahip olmayacaktr.
Bu yzden insan kendini gelitirmek iin zihnini yoluna koy
maldr. Ailenin idaresi kiisel niteliklerin gelitirilmesine ba
ldr. Bu ne demektir? Dknln olduu yerde, muhakeme
bozulur. Sevdiklerimizin iyi niteliklerini grrz ama ktle-
139
rine kar kr oluruz. Nefret ettiklerimizin kt niteliklerini

grrz, ama iyilerine kar kr oluruz. Bir aileyi doru ekil
de ynetebilmek iin, dncelerimizi adil biimde ve bize en
yakn olanlara kar tarafsz olarak muhakeme etmek iin eit
meliyiz; yani, bir aileyi eitebilmek kendi kendini eitmeyi ge
rektirir.
"Bir devleti ynetmeyi dnmeden nce, aileyi ynetebil

memiz gerekir." Bu neyi ifade eder? Eer insan kendi ailesinin
yelerine itaatkar olmay ve balarndakine sadk olmay
retmeyi baaramazsa, bir ulusu birlik olmak, itaatkar ve sadk
olmak zere nasl eitebilir?
Yas ile Shun sevgiyle hkmediyorlard, bu yzden halk ef

katli oldu. Kieh ile Kau iddet ile hkmediyorlard, bu yzden
halk hogrsz oldu. Hkmdar vatandalarnn gelitirme
lerini arzu ettii ayn niteliklere sahip olmal ve sergilemelidir.
Kendisinde bulunan kt niteliklerden halknn azade olmas
n beklemeye hakk da yoktur. Hkmdar kendisi halknn ol
masn istedii ey olmaldr. Bylece bu, devlet ynetiminin
ailenin uygun ynetimine dayal olmasdr.
"imparatorluun huzur ve refaha sahip olmas gerei onu

oluturan devletlerin ynetimine baldr." Bu ne demektir?
Hkmdar ve vekiller yallarna yapmalar gerektii gibi

davrandklar zaman, ahali (sakinler) genelde evlat gibi olur.
Benzer ekilde, bu konularda stleri onlara doru rnek ol
duklar zaman, halk byklerine sayg kklere sevgi gster
meyi renir. Hi kimse astlarna, stlerinin kendisine dav
ranmalarn istemeyecei ekilde davranmamaldr. Kendisi
140
astlarnda onaylamad eylere, stlerine kar ilikilerinde

meydan vermemelidir.
iir Sanat kitabnda u yazldr: "insanlarn anne babala

rnn tebrik edilmeleri konusu ok gereklidir. Sevgi ve nefret
leri halknnkilere uyan bir hkmdar, halknn babasdr.
Halk kazanmak, devleti kazanmaktr, bu yzden bir hkm
darn birincil endiesi kendi btnl olmaldr, zira o m
nasebetle kendisi halknn sadakatini kazanr ve bu sadakat sa
yesinde kendisi devleti kazanr ve bunun sonucu olarak btn
lkenin varln elde eder."
Eylem kktr, varlktr ama dallar hari. Bu yzden nce

kk dikkate aln.
Khu'nun Zabtlar'nda [ the Records of Khu] insan,

"Khu'nun devleti insanlar deerlendirir, mcevherleri ya da
kaftaJ?.lar deil. " ifadesini okur.
Eer rettiinden daha az tketiyorsa, bir lke varlkldr

ve geliri giderlerini aan kii zengindir.
Erdemli hkmdar kendisine kazandrabilecei hret y

znden servet biriktirir. Ahlaksz hkmdar onu elde etmek
uruna erdemi bile feda ederek, sadece varlk hatrna servet
peinde koar.
Hayrsever hkmdar sadece halka ular. Hkmdar, ii

sadece halk olduu zaman baarl olur. Devletin refah d
rstlkte var olur zenginlikte deil.
141
CHUNG YUNG YA DA ILIMLILIK DOKTRN
BALANGI
"Chung Yung"a "Denge ve uyum durumu" (Legge, vs.)

olarak allm orijinalinden "Ilmllk doktrininden" daha
doru olarak evrilir. nerilen dier isimler "Sade Ilmllk" ,
"Gerek Ilmllk" , "Altn Ilmllk" ve "Daimi Ilmllk" ol
mutur. "Chung" kelimesi "orta" anlamna gelir, "yung" ise
"seyir" ya da "yol" anlamna gelmektedir. Bu yzden "Chung
Yung" tam olarak "Orta Yol" anlamna gelir. Aristo'nun Orta
lama Doktrin'i ile karlatrn ("Ahlak" [Ethics] Kitap il) .
Bu tez "Li-Ki"nin 28'inci Kitap' olarak ortaya kar ve in

li renciler tarafndan Ritler Kitab'nn en deerli ksm oldu
u beyan edilmitir. Burada ustann felsefesinin ve ahlak bilimi
nin, mevcut en geni aklamasna sahibiz. Bu derece nemli ol
mas haricinde, "Chung Yung" eski in retisinin ant olarak
son derecede ilgintir. "Chung Yung"un mevcut formu, tamam
otuz blm ieren, be ksmda dzenlenmitir. Bu ksm ve
blmleri muhafaza etmek iin izleyen zetlerde hibir aba
gsterilmemitir. Bu nc kitabn kayna ve tarihi konusun
da Ta-Hsio'nun giriinde sylenenleri dikkate aln.
Y NSANIN YOLU
Sorumluluk hissi insann iine Tanr tarafndan alanm

tr. Grevin yolu bu tanr-ilham sezgi ile uyumlu bir hayattr.
Her insan daima bu yolda yrmelidir, gerek doktrin bunun
nasl baarlacan retir. iyi insan kendisi doru yoldan kl
pay ayrlmasn diye daima tetikte olur.
142
lnsan fke ile iyi niyetin, sevin ile kederin dikkat datc
etkilerinden uzak olduu zaman, zihinsel denge durumuna
ulalr. Bu duygular gereken oranda ve lde var olduu za
man, uyum durumuna ulalr. Btn byk insani atlmlar
ilkinden [zihinsel denge durumu/.n. ] balarlar. Uyum duru
mu btn iyi insanlarn srdrecei yoldur. Denge ve uyum
durumlar, tanrlar ve insanlarn haklarn teslim aldklar doy
gunluk halinde var olduklarnda bu yzden refah ve bolluk
vardr.
Kung-ni [8] "Erdemli insan kendini denge ve uyum halle

rinde belirtir, ama dk insan bu hallerin hibirini bilmez."
demiti. lnsan karakterinin, iinde tam denge ve uyum mev
cut olan bu mkemmel durumuna, ancak az kii tarafndan
ulalr. Bu niin byledir? Bu, akll olanlarn, bu tr ideal
halleri fazla sradan addetmesi ve dnyann daha fazla deer
verdii eyleri hedeflemeleri yzndendir. te yandan dk
seviyeli insan, toz toprak iinde srnr ve asla daha yce d
ncelere veya daha soylu amalara ykselmez. nsanlar eer
yapabilselerdi, tpk salkl bir damak zevki ile iyi gday k
tden ayrabildikleri gibi deerliyi deersizden ayrabilirlerdi.
Ama insanlarn ahlaki idraki, tpk fiziksel damak zevkinin
hastalkl bir durumdayken tat alma gcn yitirdii gibi, eh
vetli ve gnahl hayat tarafndan kreltilmitir.
Ilmll kefetmek iin, aziz hatras olan Shun babamz

insanlara sorular sorard [ 9 ] ve onlarn cevaplarn, yzeysel
olanlar bile, incelerdi. Onlar, en deersiz cevaplara bile deer
veriyor grnerek, konumaya yreklendirirdi. Duyduu en
ar szleri kabul ederdi ve onlardan Ilmll ortaya karr
d.
143
Orta yolu muhafaza etmek zordur: Ilmllk kurallar ile

kendilerini ynetmeyi henz gze arpan ekilde baaramayan
insanlar, alemleri ynetir hem de itibar ve paye alrlar.
lyi insann tutkusu dnyay artan ve kendisine hret

kazandran kahramanlklar gstermek deil, ama aksine lml
ve uyumlu olan bir hayat yaamaktr; kendisinin baaramad
nn gerek idraksizlii yine de ne kadar fazladr! Yine de bu
orta yol, en akll olan en yksek derecede artsa da, samimi
ve saf hatta sradan insanlardan gizlenmemitir. Onlarda yer
lemi, en muhteem ve en bilge bir de en iyi keif, gerekle
tirilmemi ideallerdir. Her kim bu idealleri gerekletirmeyi
iddetle hedeflerse, kendisi baaramasa bile, doru yolun yak
nndadr.
Usta "iyi insann drt gl vardr," dedi "ve ben ken

dim onlarn stesinden gelemedim. ( 1 ) Babama olumun ba
na hizmet etmesini istediim gibi hizmet etmek. (2) Hkm
darma, ben onun hkmdar olsam, onun bana hizmet etme
sini istediim gibi hizmet etmek. (3) Aabeye, o benim birade
rim olsa, onun bana hizmet etmesini istediim gibi hizmet et
mek. (4) Bir arkadaa ilikilerimiz tersyz olsa, onun bana
davranmasn istediim gibi davranmak." [ 1 O]
lyi insan hayatta davrann konumuna uydurur. Eer

kendisi varla ve yksek makama sahipse, astlarna asla kaba
lkla ve kmseme ile muamele etmeyip, uygun ekilde dav
ranr. Eer kendisi yoksul ve kabul grmemi ise , asla tanrya
kar homurdanmaz ya da kaderine yanmaz veya stlerinin
nnde yaltaklanmaz, yahut beeni veya kazan- uruna ah
laksz bir ey yapmaz. Erdemli insan Tanr'nn (kendisi-
144
ne/.n.) pay ettiklerini minnetle ve ikayet etmeksizin kabul

eder.
Orta yola ulamak iin bize en yakn bulunan grevleri,

byk eyler yapmay asla beklemeden, dikkatle yapmalyz.
iir sanat kitabnda kadn, ocuk ve erkek karde sevgisini
iyice okuyoruz. Bu sevgiyi evin kalbinde yetitir, bundan do
lay senin merhametin geliir ve insanl iine alr. [Merhame
tin evde balamasna ramen, nasl uzaklara gittiine dikkat
edin] .
Shun, byk apta evlada yakr sevgisini gsteriyordu ve

anne babasna , hem kendisine, byk hrmet kazandryordu.
Kendisininki gibi byle evlada yakr sevginin, hakimiyet,
varlk ve hretle dllendirildiine amamal. iir sanat ki
tabnda "yi insan Tanr'nn hayr duasn alr."diye gzelce
sylenmitir.
Babas hayranlk uyandran Ki olduu iin ve olu Wu eit

derecede takdire deer olduundan, mparator Wan dert et
mesi iin hi sebebi olmayan tek adamd. Baba btn bu ihti
amn temelini atm, oul bunu kendi oluna intikal ettirmi
ti. mparator Wu atalar Thai, Kai ve Wan'n onurunu ve h
retini muhafaza ediyordu. Kendisi gerek Tanr'nn Olu'nun
yceliine sahipti ve Drt Deniz'in iindeki her eye sahip ol
mutu. [ 1 1 ] O atalarn tapnanda dzenli olarak kurban ke
siyor ve lmnden sonra kendisinin halefleri ona kurban ke
siyorlard. Kau Dk Wu tarafndan devredilen muhteem ge
lenekleri devam ettirdi. Bu byk hkmdarlarn her ikisi,
atalarn mabedini restore ettikleri ve gelitirdikleri iin, kutsal
gemileri onardklar iin bir de her yla uygun kurbanlar sun-
145
duklarndan dolay, atalarnn zlemlerini ve dileklerini ger

ekletirmilerdi. Baka yollarla da onlar atalarnn hayrl ey
lemlerini edebiletirdiler, onlarn dini ritlerini yerine getirdi
ler, mzik ve iir sanatnn incelenmesini tevik ettiler, sayg
deerlere sayg gsterdiler ve cana yaknlar sevdiler. lm
lerine gereken saygy gsterdiler ve bylece dirilere ve lle
re grevlerini yaptlar.
MENCIUS'UN ESERLER
BALANGI
Mencius, zorla alnmalar Konfys' bu kadar ok g

cendirmi olan Lu'nun byk Ev'inden birinin ad oldu
undan, "Mengtse"nin "filozof Meng" Meng (veya Meng-sun)
anlamna gelen Latinletirilmi biimidir. Kendi eserlerinde
grlmese de, onun kiisel ad Ko idi. M. 3 72'de domu ve
M.. 289'da, onunla Kau (Chow) hanedannn uzun saltana
tna son verdii imparator Nan'n yirmi altnc ylnda 83 ya
nda lmt. Kendisi, bu sebeple (kendisinin ilk yirmi y
l onun [ Platon'un/.n. ] son yirmi yl ile ezamanl oldu
undan) Plato'nun, Aristo, Zeno, Epicurus ve Demosthenes'in
adayd. Bir de bu nl insanlarla beraber anlmaya olduk
a laykt.
Mencius, erdemi ve bilgelii in'de hala atasz gibi olan,

dul annesi tarafndan yetitirildi. Ilk eitimine dair ok az ey
bildiimizden, hayatnn ilk krk yl bize gre neredeyse bir
boluktur. Yine de kendisinin Konfyys'n torunu Khung
Chi maiyetinde eitim grm olduu sylenir.
146
Konfys'n lm (M.. 4 78) ile Mencius'un doumu

(M.. 372) arasndaki yz alt ylda, in'in siyasal ve ahlaki
durumu byk lde ktye gitti. Daha kk feodal dev
letler bykleri tarafndan yutuldular, prensler srekli bir
birleriyle sava halindeydiler, bir de imparatorluk tahtnn
sahibine hemen hi sadakat yoktu, dahas olaylarn ahlaki
standard ok dmt. Yaklak krk be yanda Mencius,
Chi eyaletinin Prensi Hsuan'm maiyetinde Bakan oldu. An
cak ustas onun srar ettii reformlar yapmay reddettii
iin, kendisi yerini brakt ve temasa getii hkmdar ve ba
kanlara nasihat vererek, birok lkeyi batan baa dolat.
M.. 3 19'da Chi eyaletinde, sekiz yl sonra, tekrar istifa ede
cei eski konumuna kavutu. Sonra kendisini, derhal fark
edilecek eserleri hazrlamak suretiyle, eitim ve retime
verdi. Ana gayesi, Konfys'n retisini yorumlamak ve
glendirmekti. Fakat kendi doktrini ustasnnkinden daha
dk bir seviyede bulunuyordu, zira o insann mutluluu
nu daha ok iktisadi politika bakmndan inceliyordu. Chao
Chi tarafndan kendisi hakl olarak -in'in halen kendisini
onla tand isim- "ikinci kutsal kii ya da peygamber" diye
adlandrlmt.
Seme eserlerin [Analects] (veya "Lun Yu" ) Konfys ile

sahip olduu gibi byk filozof ile benzer bir balant tad
ndan, "Mencius'un Eserleri" denen bilimsel inceleme, Men
cius'un konumalar ve grlerinin bir derlemesidir. Bu yedi
kitapta dzenlenmitir. Gelenee gre, eser, var olan biimin
de filozofun kendisinden ulat gibidir.
1 47
EN NEML MESELE OLACAK EY ERDEM,

KAZAN DEGL
Mencius Liang eyaletinin Kral Hui'yi ziyaret ettii zaman,
Hui kendisine krallna kazan getirecek hangi tavsiyede bu
lunabileceini sordu. Filozof "Neden majesteleri kazan keli
mesini kullanyor? Tavsiye etmem gereken eyler sadece d
rstlk ve iyiniyet. Eer kral ncelikle krallnn -kazancnn
peinde koarsa, byk subaylar ailelerinin ve sradan halk ta
kendi ailelerinin kazanc peinde koar. Kral tarafndan ama
edinilecek en nemli olaylar erdem ve yardmseverliktir. Ba
ka her ey sfr gibidir. Hibir yardmsever insan anne babas
n ihmal etmez, herhangi bir erdemli insan da kraln hie say
maz." diye cevap verdi.
Kral "Ben hkmdar olduumdan beri neden eyaletim

Tsin geriledi ve belalarn ou hem de by stne yad?"
diye sordu. Mencius cevap verdi "Seninki gibi byle byk bir
blgede, refah kolay ulalr yerde olmal. Ama onu elde etmek
iin majesteleri vatandalarn, cezalar hafifleterek, vergileri
drerek, bu ve baka ekillerde sanayilerini ilerleterek, yk
lerini azaltt kadar rahatlarn da arttrarak, insanlarn birbir
lerine ve tahta sadakatlerini derinletirerek, adil ve efkatli bi
imde ynetmeli. Sonra senin halkn, sana sadk olur ve senin
dmanlarna kar heybetli olur. Sen, vatandalarn sadk
dostlar haline getireceksin, zira yardmsever olann hi d
man yoktur."
148
HALKININ DOSTU VE BABASI BAARILI

BR HKMDAR
Bir keresinde Chi Eyaleti mparatoru Hsuan Mencius'u Kar

Saray'da [Snow Palace] ziyaret etti ve kendisine "Mzik ve av
dan halk zevk alr m?" diye sordu. Mencius cevap verdi: "Mut
laka, hkmdar ve halk birbirlerinin nee ve kederlerini pay
lat zaman, hkmdarn en yksek erefe eritii zamandr.
Dahas, bir hkmdar halk arasnda seyir halindeyken, eski
krallar rnek almaldr. Eski gzel gnlerde, hkmdar halk
arasnda bir tefti turu yaptnda, nee ve mutluluk onun ka
filesinde yaygn olduu iin, kendisi her yerde byk alk alr
d. llkbaharda kendisi iftilii tefti ederdi ve tohum bakmn
dan eksik olan her eyi tedarik ederdi. Sonbaharda hasad tet
kik ederdi ve rnde herhangi noksan telafi ederdi. Hsia Ha
nedan devrinde, 'Eer imparator ziyaret emese, halimiz nice
olur?' yaygn bir zdeyiti. Ama imdi, majesteleri ilerin ok
farkl olduunu sylememe izin verirler mi, nk bu gnler
de hkmdar halkn ziyaret ederken, beraberinde byk bir
ordu ile kendisine refakat edilmektedir ve ziyaret ettii halk
tarafndan maiyetinin beslenmesi gerekmektedir. Sonra bu, a
larn, gdalarndan mahrum olmas ve emek sarf edenlerin
zerlerine yklenen ilave grevlerle yorulmu olmasna varr.
Eer bir hkmdar halknn kalbini kazanmay ve onlarn ha:_
bas olarak saylmay arzu ediyorsa, onlarn ihtiyalarn dikka
te almal ve bu ihtiyalar karlamaya almaldr."
MENCIUS MPARATORA SUUNU OK DAHA

NET ANLATMAK N TAKTK KULLANIYOR
Mencius bir seferinde Chi'nin Kral Hsuan'a, "Bakanlar

nzdan birinin yokluunda bir astna ailesini emanet ettiini
ve o kiinin de kadn ve ocuklarn byk straba ve tehlike-
149
ye maruz kalaca ekilde grevini ihmal ettiini farz edin. O

bakann ne yapmas gerekir? " dedi.
Kraln cevab, "Onu derhal kovmas." oldu.
Filozof devam etti, "Fakat, kendi krallnzn ynetiminin

kt olduunu, halkn strap ekmekte ve blnm olduu
nu hem de krallarnn kt idaresi yznden sadakatsiz oldu
unu varsayn. O zaman ne yaplmal?" Kral u ya da bu ekil
de baka bir ey bulmaya alarak, sohbeti baka konulara e
virdi.
KRALI LDRMEK ADL OLABLR
Kral Hsuan Mencius'a sordu "Thang'n kendi kral Kieh'i

[Hsia Hanedan'nn son kral] srgn ettii ve Wu'nun zalim
mparator Kau-hsin'e saldrp onu katlettii doru mu? " Men
cius, "Doru , zira 'Shu King'te byle yazyor. Ama eer bir h
kmdar Kieh'in yapt gibi davranrsa, o artk bir hkmdar
deil ancak bir hrszdr ve hrsz gibi muamele grecektir.
Eer bir idareci Kau-hsin gibi, halknn dman ise, artk ken
disi onlarn hkmdar deildir ve bu yzden iin dnda tu
tulacaktr ve lme yakn olmasndan daha iyisi var mdr?"
dedi.
KABUL EDLEBLEN VE EDLEMEYEN HEDYELER
Chan Tsin, Mencius'la aadaki gibi konutu:
"Bir seferinde Chi'nin Kral sana bir hediye sundu ve sen

onu geri evirdin ama Sung'ta ve Hsieh'te sunulan hediyeleri
150
kabul ettin. Bu tutarszlk neden? Eer ilk durumda reddet

mek doru olsayd, dier iki durumda da reddetmek ayn de
retede doru olurdu. Eer son iki durumda kabul etmek do
ru olsayd, ilkinde de kabul etmek ayn derecede doruydu. "
Filozof cevap verdi: "Drste v e tutarl olarak davrandm.
Sung'taki hediyeler bana stlenmek zere olduum uzun bir
seyahat iin gerekeni salayacakt. lhtiya olduunda byle
hediyeleri neden reddedeyim? Hsieh'te kiisel bir tehlike altn
daydm ve kendini savunma arac bulmak iin yardma ihtiya
duyuyordum. Hediyeler bana silah bulma imkan tanyacakt.
Byle gerekli bir yardm niye reddedeyim? Ama Chi'de hi
paraya ihtiyacm yoktu ve bu yzden teklif edildii zaman onu
ret ettim nk gerekli olmad zaman para almak rvet ka
bul etmektir. Byle paray niye alaym? "
YANLI DAVRANIA DERHAL SON VERLMELDR
Sung'un Tai Ying-chib denilen, nl bir subay Mencius'a

urad ve "imdiye kadar mallarn zerindeki vergiden ve s
nr geilerinde ve pazarlarda konan gmrk vergilerinden, bu
yapacak doru ve uygun ey olsa da, vazgeemem. Ama niye
tim bu, gelecek yla kadar vergi ve gmrkleri hafifletmek ve
sonra gelecek yl onlar hep birlikte kaldracam . " dedi. Filo
zof cevap verdi: "Mesela her gn komusunun kmes hayvan
larnn yirmisini alan bir insan. Muhterem itiraz eder ve ken
disinin namussuzca davranmaktan sulu olduunu hissede
rek, 'Bu hrszln yanl olduunu biliyorum, ama gelecekte
ayda bir kmes hayvan almakla yetineceim. Ancak gelecek
yl kmes hayvan almay tmden brakacam.' der. Eer,"
Mencius devam etti "bu i ve bu grevler, itiraf ettiiniz gibi
hatal ise, onlara derhal son verin. Niin bir yl bekleyesiniz? "
151
NSAN MZACININ ZNDE OLAN YLG
Kao Tzu, Mencius'a "insan mizac bulabildii bir ka

bal olarak douya ya da batya akan suya benzer. Yani insan
mizac, iyiye ve ktye eit derecede eilimlidir." dedi. Menci
us, "Doru, su douya ya da batya tarafszca akar. Ama yuka
r ya da aa farksz biimde akmaz, sadece aa akabilir. in
san mizacnn eilimi, suyun aaya akma eilimi gibi, iyiye
dorudur. Gerekten insan, suyu serpitirerek yukar fkrta
bilir, ama bu suyu gerek niteliinin aleyhine zorlamaktadr.
insan ktye yatkn olduu zaman bile, bu Tanrsnn aklna
yerletirdii mizacn gerek eiliminden ayrld iindir."
HALK NCE, KRALLAR SONRA
Mencius, "Halk nem sras bakmndan birincidir, sonra

tanrlar gelir. Krallar sonuncu ve nemsizdir. " dedi.
HER NSAN NASBN KABULLENMELDR
Mencius, "Her insann nasibi kendisi iin kararlatrlm

tr ve bunu ikayet etmeden kabullenmek bilgelik ispatdr.
Bunu yapan, bela ile ve hatta duygusuz lmle kar karya
gelir. " dedi.
Y KRALIN EN FAZLA HOUNA GDEN
Mencius, "Erdemli kral geni bir alana ve hkmetmek iin

ok sayda insana sahip olmaktan memnundur; fakat gnl bu
eylerde deildir. Byk bir kralln banda olmak ve halk
nn sadk, birlik ve ilerlemekte olduunu grmek iyi krala ne
e verir, ama gnl bu ilerde deildir. iyi kraln gnl yar
dmseverlikte, adalette, grg kurallarnda ve bilgide sabitlen
mitir. "
152
BRETN ETKS
Mencius, "Eski gzel gnlerde, yeenekli ve erdemli adam

lar lkede boldu ve iyi ynnde, arkadalar zerinde etkileri
bykt. Ama imdi, maalesef, insan kitleleri cahil, ahlaksz
ve onlarn hakim etkileri kt. " dedi.
DANIMANLAR ZENGNLKTEN ZYADE

DRSTLG SEVMELLER
Mencius, "Yksek mevkilerdeki insanlara dananlar onla

rn grkem ve gsterilerinden nefret etmeliler. Byk ve gz
kamatrc salonlar, yzlerce hizmetli eliinde aaal ye
mekler veya kpkl arap yahut byleyici kadnlar iin hi
arzu duymuyorum. Bu tr eylere deer vermem, deer verdi
im, eskiler tarafndan kuaktan kuaa devredilen grg ku
rallardr."
* * *
153
TANRI'NIN VARLIGI
FENELON
Franois de Salignac de la Mothe Fenelon, Fransa'nn eski ka

rasal blgesi Perigord'da Fenelon atosunda, 6 Austos 1 651 'de
dodu. Yirmi drt yanda rahip oldu. Kendisi ok yllar arkada
, nl ada Bossuet'nin tarafndayd, ancak daha sonra Bos
suet, Papa tarafndan sulanan Fenelon'un ruhani ve manevi ese
rine saldrd. Kendisi 1 7 Ocak 1 715'te arkasnda, en nemlisi ilh
kez 1 713'te baslan "Tanr'nn Varl zerine Bilimsel Incele
me" [Treatise on the Existence of God] olan, pek ok hitap bra
harah ld. Bu soylu ve ok derin eser, evrensel evrimin lefinin
zorunlu olarak deitirdii "modelden kaynaklanan tartmay "
kabul etse de, trnn baka herhangi bir eserinden hayli nce,
ebediyen ayakta kalacah derecede ender felsefi i gr ile bwm
baarr. Kendisi akln en iyisine sahip olduundan ve asla iddi
alarndan vazgemediinden, Fenelon'un bir mistik olduu asla
sylenemez ama tam anlamyla aklc bir dnr olsa da, d ta
biatn ve Goethe'nin "Tanr'nn yaayan giysisi" dedii eyi i11Sa
nn zihni iinde ve d alemde aynen gren mistik ya da idealistin
sezgisine sahipti.
155
1-HER EY YARATAN EL
Tm doann her yerinde parldayan ustala hayran kal

madan gzlerimi aamam, en kk suret bana her eyi yara
tan El'i hissettirmeye yeter.
Muhakeme olarak en az alma yapan insanlar ve duyula

rn nyarglar en kuvvetli olanlar yine de bir bakla btn
eserlerinde Kendini resmetmi olan O'nu kefedebilirler. Ya
ratt her eyin zerine nakettii bilgelik ve g O'nu, O'nun
kendi fikri halinde tefekkr ede;neyenlerce adeta cam gibi g
rlr. Bu, tutku ve nyargdan azade bir insann, yatkn olabi
lecei makul ve sevilen bir felsefedir.
ince ve nfuz edici zekaya sahip . nemli sayda insan, do

aya bir gz atmalar ile Tanr'y kefetmedilerse, bu zerleri
ne geirilen tutkularn, onlar hala bir sabit derin dnceden
aciz kldndan m yoksa youn bir bulut gibi, tutkulardan
kaynaklanan yanl nyarglarn gzleri ile u soylu grnt
arasnda araya girmesi nedeniyle mi olduu merak konusu de
ildir.
Son derece nemli, zihninin btn dikkatini vermesi gere

ken bir ile derinden ilgilenen bir insan, odann oranlarn, ba
cann sslemelerini ve etrafndaki resimleri srekli gzleri
nnde olan nesnelerin hepsini fark etmeden ilgileri konu
sunda dnerek bir odada birka gn geirebilir ve yine de
bunlarn hibiri kendisi zerinde herhangi bir izlenim yarat
mayabilir. insanlarn hayatlarn geirmeleri bu tarz zeredir.
Tanr her eyi onlara sunar ve buna ramen onlar O'nu hibir
yerde grmezler.
156
Onlar hayatlarn Tanr'nn makul temsilini hissetmeden

boa harcarlar. Gzlerini karartan dnyevi vr zvrn bys
byledir. stelik, aramadklar Tanr'y bulmamalar gerektii
iin, (bu nemsiz eyler) ou zaman onlar aacak kadar de
il, fakat daha ok onlar kapal tutma ynnde tesir edecek
tir. Ksacas, oklarna gzlerini amalar iin yardmc olmas
gereken ey, sadece gzlerini daha hzl kapatmaya hizmet
eder. Yce Akln evrende ifade etmi olduu devinimlerin d
zenliliini ve deimez srekliliini kastediyorum.
Fakat neticede btn tabiat Yaratcsnn sonsuz hnerini

sergiler. Hnerden bahsettiim zaman, belli bir sonuca var
mak iin kasten seilen uygun varlk derlemesini kastediyo
rum, ya da arzu ederseniz, bu bir dzen, yntem, sanayi veya
sahne tasarmdr. Aksine, bir eyi ne sraya koyan ne de seen
hem iradesi ve anlay olmayan ans, gizli ve gerekli bir se
beptir. imdi, evrenin son derecede gl ve alkan gayesi
nin niteliini ve kalbn tadn ve ayn zamanda bu ansn
-yani gerekeden yoksun tesadfi sebepler kalabalnn- bu
evreni oluturmu olamayacan iddia ederim.
Homer'in llyada's [ Illiad] gibi, bu kadar mkemmel bir i

irin, byk bir airin dehasnn rn olmadna ama bu ka
dar byk olaylar tasvir etmek iin, onlar bu kadar iyi yerle
tirip birbirine balamak iin, her nesneyi btnyle en zarif,
en soylu ve en etkileyici refakatileri ile boyamak iin, ksaca
s her insan karakterine gre bu kadar doal ve bu kadar et
kili tarzda konuturmak iin gerektii gibi byle uyum ve e
itlilik dolu msralar halinde bir srada, alfabe harflerinin san
ki bir ift zar atl gibi, rasgele kartrlp harmanlanarak te
sadfen, bir araya getirildiine kim inanr? Brakn insanlar
157
holarna gittii gibi meseleyi inceden inceye mzakere etsin

ler, yine de saduyulu birini Ilyada'nn sadece ans rn ol
duuna asla ikna edemeyeceklerdir. O halde nasl saduyulu
biri, "llyada" ile ilgili aklnn inanmasna asla gz yummaya
ca eyi, evren konusunda inanmaya ikna edilebilir?
il-YERYZ, BTN CANLILARIN ANASI
Bu karlatrmalardan sonra, okuyucunun herhangi bir

tartma olmadan sadece kendisine danmasn istediim eye
dair, doann ayrntsna girmenin, sanrm artk zaman gel
mitir. Bandan sonuna kadar tamamen anlyormu gibi dav
ranmyorum. Bunu kim yapabilir? Herhangi bir fiziksel tart
maya girer gibi de yapmam. Byle bir muhakeme tarz, zeki ve
saduyulu insanlarn ounun asla kazanmad derin bir bil
gi gerektirir ve bu yzden onlara tabiatn halinin basit bir g
rnm dnda hibir ey bildirmem. Onlar herkesin bildii,
sadece biraz skunet ve ciddi dikkat gerektiren ey dnda
hibir eyle oyalamam.
Balangta, gzmze ilk arpan byk hedefte duralm;

evrenin genel yapsn kastediyorum. Bizi tayan bu dnyaya
gz atalm.
Bu hareketsiz yer kreyi asp havada tutan kim? Temelini

kim atm? Hibir ey daha deersiz ve aalk grnmez,
nk en lml zavalllar onu ayaklar altnda ezerler, ama yi
ne de en deerli hazinelerden ayrlmamz ona (dnyaya/.n.)
sahip olmak iindir. Eer bu olduundan daha zor olsayd, in
sanlar onu (dnyay=topra/.n.) srmek iin onun barn
aamazlard, ayrca daha az zor olsayd, dnya onlar taya-
158
mazd, kumda ya da bataklkta olduu gibi her yerde batarlar

d. Yeryznn bitmez tkenmez kucandan en deerli eyi
ekeriz. Bu biimsiz, deersiz ve kaba kitle en eitli biimleri
alr ve tek bana sra ile arzu edebileceimiz btn iyilikleri
salar. Bu pis toprak, kendini binlerce gz alc gzel nesneye
dntrr. Bir yl iinde bu deiik ekillerle insanlk iin c
mertliini oaltmak adna dallara, srgnlere (ince dal) , gon
calara, yapraklara, ieklere, meyvelere ve tohumlara ayrlr.
Hibir ey dnyay tketmez, biz iini yardka, o daha da

cmert olur. Bu kadar uzun sre sonra, her eyi rettii esna
da, yine de dnya ypranm deildir. Eski alardan beri hi
halsizlik hissetmez ve i ksmlar hala ayn hazineleri ierir.
Binlerce nesil gelip gemi ve onun kucana dnmtr.
Her ey yalanr, sadece dnya istisna, nk her sene ilk

baharda yeniden genleir. O asla insanlara gereksinim duy
mamaktadr, ama aptal insanlar onu ekip bimeyi ihmal eder
ken kendileri iin ihtiya duymaktadrlar. Tembellikleri ve
msriflikleri yznden, zm ve msr yerine brtlen als
ve sprge otuna katlanrlar. yi iin urarlar, rmeye izin
verirler. galciler byle binlerce insann sahiplii uruna ha
yatlarn feda ettii topra ilenmeden brakrlar ve kendi top
raklarn tela ile dert iinde tketirler. nsanlar nlerinde,
yerleilmemi ve ilenmemi alabildiine geni toprak alanla
rna sahiptirler ve anlamazlk halinde bu ihmal edilmi topra
n bir kesi iin insanl altst ederler. Toprak eer iyi i
lenseydi, imdikinden yz misli fazla insan beslerdi. Balan
gta bir kusur gibi grnen zeminin erilii bile bir sse ya da
kazanca dnr. Dalar, Tanr'nn onlar iin tayin ettii yere
ykselmi, vadiler de alalmtr. Gnein eitli grnmleri-
159
ne gre bu farkl zeminler kendi zel stnlklerine sahiptir.

Bu derin vadilerde, srlar beslemek iin taze ve yumuak i
menler yetiir. Onlara yakn, verimli rnle rtl alabildii
ne geni bir ak (etraf evrili olmayan) arazi balar. Burada,
bir amfiteatr gibi tepeler ykselir ve zm balar ile meyve
aalar tarafndan sslenir. Oralarda, yksek dalar donmu
yamalarn yukarya bulutlara tarlar ve yamalardan dk
len seller nehirlerin kayna olurlar. Sarp tepelerini gsteren
kayalar, tpk kemiklerin insan bedenindeki ete destek olduu
gibi, dalarn toprana destek olur.
Eer insan kazmaktan usanmazsa ve onu hayat veren g

nee evirdii iin bir de ondan verebileceinden fazlasn
beklemezse, topran tamamen kra bir noktas nadiren bulu
nur. Ta ve kayalar arasnda, bazen mkemmel bir ayr var
dr ve gnein delip geen nlarnca nfuz edildiinden ta
larn kovuklar, srleri beslemek iin en lezzetli zsular olan
bitkileri veren damarlara sahiptirler. Hatta en verimsiz ve vah
i grnen deniz sahilleri bile, bazen en verimli lkelerde ek
sik olan lezzetli meyveleri ya da en yararl ilalar verir. Bun
dan baka, insan hayatna yararl olan her eyi hibir topran
vermedii, Takdiri llahi'yi reddeden akln sonucudur. Zira bir
dierinin ihtiyalarn karlamak iin, ihtiya insanlar ticare
te davet eder. Bu, milletler arasnda ihtiya dostluun doal
ba olduundan byledir, aksi halde dnyann btn halkla
r tek tip kyafet ve gdaya mecbur edilir ve hibir ey onlar
birbirini tanmaya ve ziyaret etmeye ekmezdi.
Dnyann rettii her ey rd iin, onun koynuna

geri dner ve yeni bir imalin kayna olur. Ayn ekilde dn
ya, yeniden vermek iin, btn verdiini geri alr. Nitekim bit-
160
kilerin ve besledii hayvanlarn rmesi, dnyay besler ve

onun bereketini arttrr. Bu ekilde dnya geri aldndan faz
lasn verir ve dnyay ileyenlerin onun verdiklerini ona iade
etmeleri koulu ile asla tkenmez. Her ey onun kucandan
gelir, her ey ona geri dner ve hibir ey onda kaybolmaz.
Hatta btn tohumlar orada oalr.
Topraktan kan bitkileri takdir edin, onlar hastalara derman

salkllara gda verirler. Onlarn trleri ve yararlar oktur.
Dnyay donatrlar, yeillik, mis kokulu iekler ve lezzetli mey
veler verirler. Dnya kadar yal u usuz bucaksz ormanlar g
ryor musunuz? u aalar kkleri ile yeryznde, dallarn gk
yzne frlad kadar derine gmlrler. Kkleri, onlar rzgar
lara kar korur ve onlara su getirir, sanki yer alt kanallar ile
btn zsularn gvdeyi beslemeye mahkum olduu gibi besler.
Gvdenin kendisi, nazik odunu, rzgarn verecei hasardan ko
ruyan sert bir kabukla kapldr. Dallar, birtakm borularla, kk
lerin gvdede toplam olduu zsuyu datrlar. Yazn dallar bi
zi, gnein kavurucu nlarna kar glgeleri ile korurlar.
Evren iinden ne kadar uza ararsak, onun retisi o ka

dar muhakkaktr. Yeryznden ve bitkilerden rendikleri
miz, su, hava ve ate yolu aracl ile bize tekrar retilir. Bu
gklerin, gne ve yldzlarn dersidir. Btn hayvanlar alemi
bize ayn eyi retir. Eer byk yaratklardan yz evirirsek,
son derece kk eylerde karlacak hi mucize bulamayz,
eer hayvanlarn bedenlerinden onlarn igdlerinin, uyku
larnn, gdalarnn, soylarnn adan aa srekliliklerinin
incelenmesine dnersek -btn bireyler lml olsa da- yine
btn yaratlmlarla ilgili Usta'nn kudret ve hnerinin delil
leri ile karlarz.
161
Derisi ve damarlar, kemikleri ve eklemleri, duyular, dili

ve dileri, bedeninin oranlar ve btn bunlarn zerinde b
tn yaratklar arasnda tek dnen ve fark eden bir de vcut
zerinde mkemmel efendi olan ruhu dnlrse, insan v
cudu yine de daha harikadr.
Her eyden nce iimizde Tanr'nn ikametini gsteren, in

sandaki bu hikmettir.
ili-NSAN ZHNNDEK TANRI
insann daha nce edinmemi olduu fikirleri kendi ken

disine ilham ettii sylenemez, kendisinin dnmedii ve
dtan da herhangi bir eyi kabul etmedii kesin olduundan,
kendisine sylenenin uygun ya da ilkelerine aykr olduunu
tetkik etmek iin, iindeki akln ilkelerine danarak onu ken
di yapsnda bulmadka az ok onlar dier insanlardan ald
sylenebilir. Bu yzden, insann ne kendine telkin edebildi
ini ne de kendisi kadar gvenle yaayan dier insanlardan
beklediini ald bir ruhani okul vardr.
O halde burada iimde bulduum iki akl vardr, biri ken

dim, dieri benim zerimde olan. Benim olan ok bozuk, n
yargl, yanlmaya msait, deiken, inat, cahil ve snrl ol
duundan, ksacas, dn alnan dnda hibir eye sahip de
ildir. Dieri btn insanlarda ortak ve onlardan stndr.
Mkemmel, ebedi, deimez, her yerde her zaman kendi ile
iletiim kurmaya, stelik yanlan ve hata yapan btn zihinle
ri dzeltmeye hazrdr, ksacas onu isteyen herkes iin kendi
ile temasa gese de asla yorulmak y2 da blnmek elinden gel
mez.
162
Bana bu kadar yakn ve buna ramen benden bu kadar

farkl olan bu mkemmel akl nerede? Elbette gerek bir ey
olmal, zira hibir ey mkemmel olamaz ya da kusurlu nite
likleri mkemmel yapamaz. u yce akl nerede? Bu kadar
aradm Tanr deil mi?
Tanr'nn izlerini grdk ya da daha uygun ekilde konu

mak icap ederse, tabiatn eserleri denen her eyde Tanr'nn
Kendi mhr ve damgasn grdk. insan felsefi inceliklere
girmedii zaman, ilk gz atnda evrenin btn ksmlarnda
bir elin ilk harekete geirici ve ileyen byk makinenin b
tn arklarn kurduunu grr. Her ey, bir dzen, tam bir
l, bir sanat, bir bilgelik, her eyi O'nun amalarna gre,
her zaman her eye kadir olsa da hafif ve hissedilemez kuvvet
le, ynlendiren ve yneten sanki tm dnyann ruhuymuuz
gibi olan bizden stn bir akl sergiler ve beyan eder.
Adeta gerekten evrenin mimarisini ve yapsn, btn par

alarnn tam uyumunu ve sadece bir gz atn bizi, bir karn
cada bile en adi eserlerini dzeltme ve delicesine sevmeye a
balamaktan gneten daha fazla haz alan bir bilgelik ve g
bulmamza kafi geldiini grdk.
insanlarn en cahiline gre, baka hangi harikalar dnyas

n kefetmemiz, fiziin srlarna nfuz etmemiz, en mkem
mel mekanik bilimine gre dzenlenmi olan hayvanlarn i
ksmlarn kesip paralara ayrmamz gerekip gerekmedii d
nda, herhangi bir speklatif tartma olmakszn bu aktr.
Brakalm insan dnyay houna gittii kadar incelesin,

izin verelim en kk detaylara insin, hayvanlarn en vahisi-
163
ni kesip paralara ayrsn, topraa ekilen ekinin en kk ta

nesi ile imlendii ve oald yetime biimini snrl olarak
gz nne alsn, dikkatle gl goncasnn nasl ihtiyatla gne
te ieklenip at ve geceleyin tekrar kapandn izlesin, s
telik btn bunlarda sanat eserlerinden daha ok ama, hare
ket ve hamaratlk bulacaktr. insanlarn sanat denen ey, do
a yasalar denen -dinsizlerin kr ans demekten utanmad
byk sanatn sadece zayf bir taklidinden baka bir ey de de
ildir. Bu yzden airlerin btn evreni canlandrm, rzgar
lara kanatlarn ve gnee oklarn balam ve kendilerini
yukardan denize atmak iin koan byk nehirleri ve kaln
glgeleriyle gnein nlarn geirmemek iin ge ykselen
aalar tarif etmi olmalar alacak ey midir? Btn doay
dolduran harika sanatn, insanlar iin hissedilir olmas yzn
den, bu grnt ve ekiller halkn dilinde de doal kabul edil
mitir.
iir sanat, sadece cansz yaratklar iinde her eyi yaratan

Yaratc'nn sanat ve tasarmna atfta bulunmutur. airlerin
mecazi lisanndan kaynaklanan bu kavramlar, tanrlar airler
olan dinsizlerin teoloj isine girmitir. Onlar -numen { eski Ro
ma dininde bir nesnede yaadna inanlan ruh/.n. } - [ilahi
lik] dedikleri en yoksul anlayl yaratklarda bir hner, g ya
da bilgelik olduuna inanmlardr. airlerin indinde, byk
nehirler tanr ve su perileriydi. Ormanlar ve dalar kendi zel
tanrlarna, iekler Floralarna [bahar ve ieklerin tanra
s/.n. ] ve meyveler Pomonalarna [meyve ve meyve aalar
nn tanras/.n.] sahiplerdi. Sonuta, insan tabiat ne kadar
derinlemesine dnrse onda o derece fazla, adeta evrenin
ruhu olan, bitmez tkenmez bilgi malzemesi kefeder.
164
Oradan ne anlam karmamz gerekir? Sonu kendinden

gelir. Minutius Felix, "Eer mkemmel dzeni ve dnyann
yapsnn tasarmn izlemek iin bu kadar ok bilgelik ve ze
ka gerekiyorsa, onu meydana getirmek iin ne kadar fazlas
gerekirdi! " diyor.
Eer btn varlklar yaratan bilgeliin kk bir paras

n kefettikleri iin insanlar filozoflar bu kadar ok takdir edi
yorsa, bu bilgeliin kendisini takdir etmemek iin tamamen
kr olmalar gerekir.
IV-TANRl'YA BR DUA
Ey Tanrm, eer bu kadar ok insan Seni, Senin onlara b

tn dnyay verdiin bu byk oyunda kefedemezse, bu Se
nin herhangi birimizden uzak olduundan deildir. Her biri
miz Seni adeta eli ile hisseder, ama duyular ve onlarn ykselt
tikleri tutkular, zihnimizin btn dikkatini igal ederler. Bu
nun iin, Ey Tanrm, Senin n karanlkta parldar, ama ka
ranlk yle bouk ve hznldr ki, Senin nn parltlar
n kabul etmez.
Sen, her yerde grnrsn ve her yerde dikkatsiz lml

ler Seni fark etmeyi unuturlar. Btn tabiat Sen'den bahseder
ve Senin kutsal adnla yanklanr, ama tabiat, sarlklar yap
tklar grlt ve patrtdan kendilerini sersemletmeye devam
eden, duyarsz insanlarla konuur. Sen onlara yakn ve onlarn
iindesin, ama onlar firari ve adeta kendilerinden uzaklamak
tadrlar. Ey Tatl Ik, Ey Sonsuz Gzellik, her zaman gen her
zaman yal, Ey Nezih hazlarn Kayna, Ey ge,rekten yaayan
her eyin Saf ve Mutlu Hayat, onlar Seni kendi ilerinde ara-
1 65
J O H N A L E X A N D E R H A M M E RT O N-A RT H U R M E E
salar, bulurlard. Ama dinsizler sadece kendilerini kaybederek

Seni kaybederler. Yazk! Onlara nereden geldiklerinin ynn
gstermesi gereken Senin zel armaanlarn, onlar bunu fark
etmekten engelleyecek derecede oyalar. Seninle yaarlar, ama
yine de Seni dnmeden yaarlar ya da daha dorusu, bu ha
yat verici derede kendi kuraklklarn dindirme istei yzn
den, Hayat Pnar ile lrler, Seni tanmamaktan daha byk
lm ne iin var olabilir Ey Tanrm? Senin yumuak, babacan
kucanda uykuya dalarlar ve uykularnda srklendikleri ya
lanc ryalarla doludurlar, onlar destekleyen gl elin far
knda deillerdir.
Solan bir iek gibi, akan bir nehir, dalan ve harabeye

dnen bir ev, hayal gcn etkilemek iin sadece renk cm
b olan bir resim veya parlayan ya'iarsz bir metal gibi bo,
aciz ve cansz bir cisim olsaydn, Seni fark ederlerdi ve gerek
te haz, kendileri boluk ve bundan aciz olan cansz varlklar
dan kamasa da, ama sadece Senden btn sevincin gerek
pnar kaynaklansa da, onlara biraz sevin verme gcn Sana
severek atfederlerdi. Eer bu yzden, Sen sadece hantal, zayf
ve cansz bir varlk, erdem veya gten yoksun bir kitle, bir
varln hayali olsaydn, Senin kibirli gln mizacn onlarn
gururu ile megul olurdu ve onlarn aalk ve hayvani d
ncelerini elendirmek iin uygun bir nesne olurdu. Ancak
Sen fazla sk fk halde onlarn iinde olduundan ve onlar hi
evde olmadndan Sen onlara gre bilinmeyen Tanr'sn, zira
onlar kalkp etraf dolarlarken, kendilerinin yakn paras
gzlerinden en raktr. Senin yaratklarnn yzne satn
dzen ve gzelliin, onlardan Seni gizleyen ve onlarn hassas
gzlerini kamatran ok parlak a benzer. Ksacas, duyula
rndan herhangi birinin ahadeti olmadan insan, gnlk akl
ve meziyet durumlarna sahip olsa da bu meziyetlerin ses,
166
renk, koku, tat, biim ne de herhangi hissedilir nitelii olma

dndan, Senin sanatn kaba duyular etkileyemeyecek kadar
yce ve saf olduun iin, hayvanlar gibi olan insanlar Seni
kavrayamazlar.
Ey Tanrm, o zaman neden, insanlar Senin varln, akln

ve gcn dier en hakiki ve aikar, yine de Senin kadar ya
amdaki tm ciddi ilerde kesin gibi saydklar gerek eyler
den daha ok pheyle karlarlar ve gsz duyularmz gz
den karrlar? Ey sefalet! Ey Adem'in ocuklarn kuatan ke
derli gece! Ey korkun ahmaklk! Ey btn insanolunun a
knl ! insann sadece karartlar gren gzleri vardr ve haki
kat ona hayalet gibi gelir. Ona gre hibir ey her eydir ve her
ey hibir eydir. Btn tabiatta neyi seyrederim? Tanr'y. Her
yerde Tanr'y ve yine de yalnz Tanr'y.
Ey Tanrm btn varln Sen'de olduunu dndm

zaman, Sen, Ey Hakikatin Derinlii, btn dncelerimi t
ketip bitirirsin. Benden ne olur bilmiyorum. Sen olmayan her
ne ise kaybolur ve kendimden ancak kendimi tekrar bulmak
iin gereken geriye kalr. Seni grmeyen asla bir ey grmedi
ve Senin farkna varmayan asla bir eyin farkna varmad. Ken
disi sanki kendisi deilmi gibidir. Btn hayat sadece bir r
yadr. Ortaya k Ey Tanrm, ortaya k, Brak Senin dman
larn mum gibi erisinler ve Senin yzne kar duman gibi
gzden kaybolsunlar. Senden uzak, Tanrsz, mitsiz, sonsuz
huzur olmadan dinsiz ruh ne kadar mutsuzdur! Seni aratran,
peinden i eken ve zlemini duyan ne kadar mutludur. Ama
Senin onaynn, nlarn zerine yansyan, gzyalarn Senin
elinin sildii ve arzularn Senin sevginin zaten yerine getirdi
i kii tamamen mutludur.
1 67
Bu zaman ne zaman olacak, Ey Tanrm? Senin kendin g

ne olacan ve ruhumun iinden sevin seli gibi akacan, bu
lutsuz ya da sonsuz; Ey gzel gn. Bu memnuniyet verici mit
zerine haykrrm. "Kim Senin gibidir, Ey Tanrm? Kalbim
erir ve bedenim bitkin der, Ey ruhumun ve sonsuz serveti
min Tanr's."
* * *
168
KUTSAL KTABIN TBARI
GALiLEO
Galileo'nun "Felsefi Anlamazlllarda Kutsal Kitabn ltiban"

[The Authority of Scripture in Philosophical Controversies] zeri
ne bilimsel eseri Kopemil'i [Copernican] evrenin yaradl teori
sinin dnyann dillatini elmelte olduu zamanlarda yazlmt.
Benedtltin tarilatndan bir lei olan, Benedetto Castelli, Tuscany
Grand Dlal masasnda teoriyi savunmaya gitti, (dinen) geer
li grle onu badatrma lonusunda Galileo'nin yardmn iste
di. Kendisinin cevab, fizil biliminin Incil ile ililileri lonusunda
resmi bir teorinin yorumlamasyd. Bu cevap 1 614'te Lorraine'li
Christina'ya Tuscany'nin varlll dul grandesine hitaben lwnu
munun gl ve leslin bir savunmas, Kutsal Kitabn ltiban'nda
daha aynntl alland. Bir yl sonra bir bala kei Galileo'nun
meltubunu Engizisyon'un huzurunda Castelli'ye sundu; ondan
sonra filozof Papa V. Paul tarafndan Kardinal Bellannine saray
na arld ve orada mahlum edilen doltrine bundan byle sadl
lalmamas, retmemesi ya da savunmamas lonusunda uyanld.
Yine de birla yl iinde Galileo (blz. BlLlM [SCIENCE], cilt XV)
Batlamyos'a ait teorinin (PTOLEMlC KURAMINA) ldrc dar-
1 69
besini vuran "Dnyann Sistemi zerine Diyaloglar"n {Dialogu

es on the System of the World] yaynlad iin, Engizisyon tara
fndan yarglama ve mahkumiyete maruz kald.
!-SAFSATANIN SAVUNUCULARI
Birka yl nce, o zamana kadar bilinmeyen bir yn ast

ronomik olay kefettim. Okullar tarafndan mtereken kabul
edilen baz fiziksel nermelere gre onlarn gariplii ve ztl,
sanki hakikatten doay ve bilimi karartmak iin gklerdeki
bu ilere karmm gibi, basit felsefe icra eden ou kiiyi ba
na kar kkrtt. Kendi grlerine hakikatten daha bal olan
bu muhalifler, kendi gzleriyle fark etmi olabilecekleri keif
lerimi inkar etmeye ve yalanlamaya altlar, bu yzden kut
sal metinlerin doru anlalmam ilgisiz pasajlar ile birlikte
rlen anlamsz tezler yaynladlar. Eer gk cisimleri ile me
gul olan St. Augustine'in yazd uyarsn hatrlasalard bu de
lilikten kurtulabilirlerdi: "Bundan sonra kutsal kitaplara asla
ters dmeyecek hangi gerei kefedebileceimize kar hata
mzn lehine bir nyarg oluturmak korkusuyla, kukulu bir
noktada hibir eye dncesizce inanmamalyz."
Zaman ifadelerimin her birini dorulad ve onlar dorula

makla muhaliflerimin iki tr olduunu da dorulam bulunu
yor. Keiflerin yeni ve garip olmalar nedeniyle sade bir ekil
de phe etmi olanlar yava yava deitiler. Kukuculuklar
bana kar kiisel kt niyet zerine kurulu olduu halde, ger
eklere gzlerini kapadlar sonra ahlaki niteliime iftira etme
ye ve beni rezil etmeye altlar.
Batlamyos'a ve Aristo'ya ait iddialar rttm bildikleri

iin ve felsefe alannda onlarn savunmalarna gvenmedikle-
1 70
rinden, yanl inanlarn sahte bir din ve kutsal kitaba ait yet
ki rts altnda gizlemeye altlar ve nerilerimin kutsal ki
taplara ters ve bu yzden dine kar olduu fikrini yaymaya a
ba harcadlar. Bu sonuca ulamak iin krslerde su ortaklar
buldular ve dnya-sistemi teorimin ok gemeden yksek oto
rite tarafndan mahkum edilecei sylentilerini yaydlar.
Daha ileri giderek, doktrinin yazan ya da daha ok yenile

yicisinin ok saygn bir Katolik rahip, Roma'ya dini takvimi
dzeltmek zere arlm ve aratrmalar esnasnda bu ev
ren grne ulam Nicholas Copernicus [ Kopernik] oldu
u gereini grmezlikten gelerek, teoriyi ahsma zg kl
maya abaladlar.
Takvim kendisinin doktriniyle ve onun ilkeleri ynnde

dzenlendiinden beri, gezegenlerin hareketleriyle hesapla
na gelmitir. Doktrinini alt kitap haline getirince, kendisi,
onlar "De Revolutionibus Coelestibus" ad altnda Capua
Kardinali ve Culma Piskoposu'nun istei zerine yaynlad
ve Papa X. Leon'un talimat ile grevi stlendii iin, yapt
onun halefi Ill. Paul'e ithaf etti, sonra eser Katolik Kilisesi
(Kutsal Kilise) tarafndan kabul edildi ve btn dnya tara
fndan ett edildi.
thaf amal mektubunun sonunda Kopernik yle yazyor:

"Eer matematik konusunda cahil yine de bu bilimde ustalk
taslayan, Kutsal Kitabn bir blmnn itibar zerine ama
larna gre arptmaya, hipotezimi knamaya ve eletirmeye
cret edecek mateolojistlerden birinin var olma ihtimali olsa,
onlara nem vermem ve anlaysz kararlarn kmserim.
Zira Lactantius'un (kt matematiki olsa da mehur bir ya-
171
zardr) dnyann kre eklinde olduunu syleyenlerle alay

ettii zaman, dnyann biimi konusunda ok ocuka eyler
yazd bilinmez deildir. Zeki kiiye tuhaf grnmemesi ge
reken byle bir ey varsa, ayn ekilde bizi kahkahalarla gl
drrd. Matematik, (eer kendimi kandrmyorsam) bu a
lmalarma bir ey katacak gibi grnen matematikiler iin
yazlr, idaresi imdi Siz Papa Hazretlerinin ellerinde olan Ki
lise'nin kamu yarar konusunda da keza yle."
Bu, halen okumad Kopernik'i knayan ve Kutsal Kitabn,

ilahiyatlarn ve kendi sulamalarn destekleyen kurullarn
yetkilerini ortaya koyan Lactantius'a benzer. Bu otoriteleri
saygyla onaylarm, ama bu durumda Kutsal Kilise'nin en mu
kaddes gayesinden ok farkl bir tarzda kiisel amalar uru
na kullanldklarn iddia ederim. Bu aratrma esnasnda ile
me ihtimalim olan herhangi dini hatalar reddetmeye hazrm
ve eer kitabm Kutsal Kilise iin hayrl deilse yrtlp yak
labilir, fakat cahil muhaliflerin saldrlarna kar kendimi sa
vunma hakkm olduunu beyan ederim.
Dnyann hareketi ve gnein sabitlii doktrini, kutsal ki

taplarn ou yerde gnein hareket ettii ve dnyann kml
damadan durduunu sylemesine dayanarak mahkum edilir.
Kutsal kitaplar yalan syleme ya da yanlma kabiliyetine sahip
olmadndan, bunu gnein sabit ve dnyann hareket halin
de olduunu savunanlarn grlerinin hatal ve inanca ters
olduu izlemitir.
Kutsal kitaplarn yalan syleyemeyecei saygyla ifade edil

mitir. Ama hibiri bu yzden yaln szlerin ifade ettiinden
fazla, onlarn derin ve gerek .anlamn kefetmenin ounluk
la zor olduunu inkar etmeyecektir. Manay fazlasyla harfi
1 72
harfine kabul eden kii gerei arptabilir ve kfrler d

nebilir ve Tanr'ya, ayaklar ve eller ile gzler bir de fke, pi
manlk, unutkanlk, cehalet gibi insan eilimleri atfedebilir,
oysa bu ifadeler sadece cahil zihinsel yeterlik ile gerei ba
datrmak iin kullanlr.
Bunun kabul edilmesi ile sanrm doa ile ilgili sorunlarn

incelenmesinde Kutsal kitaplarla deil ancak deney ve gzlem
lerle ie balamamz gerekir. Tanr da Kendini doada bize g
re Kutsal Kitap'tan daha az takdire ayan ekilde ortaya kar
maz, bu yzden doada hakikati bulunca onu, Kutsal kitaplarn
gerek aklamasna bir yardmc olarak kullanabiliriz. Kutsal
kitaplar insanlara Kutsal Ruh'un azndan baka ekilde reni
lemeyen eyleri retmek zere amalanmlardr, fakat onlarn
kapsam ve yeterlii dahilindeki eyleri kendimiz iin kefeder
ken duyularmz ve aklmz kullanmaya niyetlendiriliriz ve bu
yzden baz bilimler kutsal metinlerde ihmal edilmitir.
rnein astronomiden hemen hi bahsedilmez ve sade g

ne ile ay bir de Sabah Yldz'nn (Vens) ad geer. Elbette,
eer ncilciler bizim astronomi bilgimizi kutsal kitaplardan
karmamz istemi olsalard, bizi byle bilgisiz brakmazlard.
Yldzlarn hareketleri ve yapsndan bahsetmekten bilerek ka
nm olmalar en kutsal ve alim papazlarmzn grdr.
Ve eer Kutsal Ruh bize bu meseleleri kurtuluumuza uygun
olmad iin retmeyi ihmal ettiyse, bir grn de Fide
[imandan/.n. ] ve dierinin inana aykr olduu nasl syle
nebilir? Burada en yksek rtbeye (Eminentissimo derecesi
ne) ykseltilmi bir din adamnn grn ekleyebilirim:
Kutsal Ruh'un niyeti bize Cennete nasl gideceimizi ret
mektir gklerin nasl gittiini retmek deil.
1 73
il-KUTSAL KTABA AT VE DENEYSEL GEREK
Kutsal yazlar gerek olduundan ve btn gerekler, ger

eklikle hemfikir olduundan, kutsal yazlarn hakikati, akl
ve deney ile elde edilen geree kart olamaz. Bunun doru
olmasyla, deney ve gzlem sonularna uymas gereken kut
sal kitaba ait pasajlarn gerek anlamn bulmak akl banda
yorumcunun iidir ve yorum iinin aklsz ve cahil ellere d
memesine zen gsterilmelidir. Bozulmamas gereken kutsal
kitaplar ile bilimin her ikisini anlayabilen ok az insan olduu
bir de kutsal kitaplara dair stnkr bilgili ve bilim konu-
sunda hi bilgili olmayan kendilerine, memnuniyetle, doann
'
btn meseleleri zerine hkm verme gcn mal eden bir

yn kii olduu unutulmamaldr. Aziz jerome'un yazd gi
bi: "Konuan yal kadn, bunak, boboaz safsatac, bunlarn
hepsi renmeden nce riske girer, zer, retir. Gururla kan
drlan dierleri, ar szlere dalarlar ve kutsal kitaplara dei
nerek kadnlar arasnda filozofluk taslarlar. Dierleri (ah, o re
ziller! ) erkeklere ne rettiklerini kadnlardan renirler."
Bu ayn laik yazarlar, pek derin bilgili ve gsterisiz edepli

olduklar iin, kendisine sayg duyduum hibir ilahiyat ara
snda sralama yapmayacam ve bu yzden byk sayg ve
hrmet iinde duruyorum; yine de bilimi kutsal kitaplarn
otoritesi vastasyla snrladklar ve buna ramen kendilerini
akl ve deneye cevap vermeye bal addetmedikleri zaman, so
nunda bu beni kzdryor. tlahiyatn btn bilimlerin kralie
si olduu dorudur ama kralie soylu yollarla aa vurulan
yce meselelerle urar ve eer daha aa seviyede bilimlerin
basit meselelerini incelerse, kendisi onlar yarglama hakkn
zerine almamaldr; zira bu sanki despot bir prensin, ne he
kim ne mimar olmad halde, vatandalarnn hayatn tehli-
1 74
keye atma pahasna ila vermeyi ya da bina ina etmeyi stlen

mesi gibi olurdu.
Yine, astronomi profesrlerine kendi gzlemlerini yalanla

may emretmek imkansz istemektir, zira onlara gerekten
grdklerini grmemeyi buyurmaktr ve onlarn hakikatten
anladklarn anlamamaktr ve onlarn kefetmediklerini kara
ra balamaktr. Bilgili ve saduyulu papazlara gr ve gzlem
meseleleri arasndaki fark dnmelerini rica ederdim, nk
doa ve sema olaylarna dair ispat edilmi sonular bir kont
ratta, anlamada ya da poliede neyin yasal olduuna dein
grler gibi ayn rahatlkla deitirilemezler. Ekselanslar Pi
sa niversitesi'nde eski matematik profesrne ne olduunu
bilirler: Koperniki doktrinin yanl olduuna inand iin,
kendisi onu nasl yalanlamaya kalkm, ancak incelemesi es
n.asnda doruluuna ikna olmutur.
Koperniki doktrini ortadan kaldrmak iin, sadece Koper

nik'in kitaplarn ve onunla hemfikir olan yazarlarn kitaplar
n engellemek deil, fakat btn astronomi bilimini ve hatta
Mars ile Vens'n dnyadan ok deien uzaklklarda olduu
nu gremesinler, Vens'n bir seferinde hilal, bir baka sefer
daire olduunu kefedemesinler ya da Batlamyos'a ait sistem
le dier gzlemleri badamaz klamasnlar diye, insanlarn
gkyzne bakmalarn bile yasaklamak gerekirdi.
Kantlanm olan eye inanmay sapklk haline getirmek
kiiler iin elbette zararldr. Astronominin yasaklanmas, Y
ce Tanr'nn bykl ve ihtiamnn takdire deer biimde
O'nun btn eserlerinde fark edildiini ve gklerin ak kita
bnda kutsal olarak okunduunu bize reten kutsal kitapla
rn yzlerce metnine ak bir hakaret olurdu.
175
HI-GEREK VE NAN
Kutsal kitaplarn bunu iddia ettii iin ve tm papazlarn

mttefik olarak kutsal szleri yaln ve tam anlamnda kabul et
tikleri iin, Gnein hareketi ve dnyann sabitlii doktrininin
-de Fide olarak (imandan)- doru kabul edilmesi gerektii
sylenebilir. Yani basit zihinlerin artlmamas, oyalanma
mas ve inan doktrinleri konusunda dik ballk ve inat edil
memesi iin, gnee hareket ve dnyaya hareketsizlik atfet
mek gerekliydi. Aziz jerome yle yazyor: "Kutsal kitabn ya
zarlar iin, kendi hkmlerini, ou eyde zamanlarnn on
lardan istedii genel kabul grm fikre gre iletmek adettir.
Kopemik kendi bile, gelenein gcn bildii ve anlaymz
da karklk yaratmay istemedii iin, gne ile yldzlarn
douundan ve batndan bir de burlar kuann eiminde
ki deiimlerden sz etmeye devam eder. Bu nedenle alk ol
duumuz anlama tarzna gre konumamz uydurmamzn ne
kadar gerekli olduu fark edilecektir."
Sonraki aamada, sadece grlm ve tm 111akul aba

ile mzakere edilmise, doa ile ilgili bir iddiay papazlarn or
tak rzasnn onaylamas gerekir, bundan dolay bu mesele o
zamanlar tamamen gizlenmitir.
Bundan baka, papazlarn Batlamyos'a ait doktrini kabul

ettiklerini sylemek yeterli deildir, onlarn Kopemiki dokt
rini suladklarn kantlamak gereklidir. Kopemiki doktrin
resmi olarak kutsal kitaplara aykr olduu iin hi sulanm
myd? Bu yzden Didacus, Kopemiki hipotezden bahsede
rek, dnyann hareketi kavramnn Kutsal kitaplara aykr ol
mad sonucuna varr.
1 76
Brakn muhaliflerim bu yzden, kendilerini Kopernik ve

dierlerinin iddialarn incelemeye versinler ve msaade edin
nyarg ya da kiisel anlay yoluyla kendilerini telaa verme
acs ektikleri iin, ihtiyatl ve mbarek pederlere kar ya da
kendisinin yanlmas imkansz mutlak bilgelii karsnda bu
gibi ihtiyatsz ve aceleci kararlara rastlamay ummasnlar. Papa
Hazretleri, phesiz ifadeleri mutlak knama ya da kabul etme
gcne dorudan deil -de Fide- imandan sahiptir, ancak on
lar kendi doasndan ve -de facto- fiili halinden baka ekilde
doru ya da yanl klmak hibir kulun tasarrufunda deildir.
Kanmca, yce otoriteyi armadan nce (stnde kimse

nin gc olmayan) olgunun hakikatini aratrmak salkl
olurdu, zira biz emin deilken sadece doru olabilecek, inan
a ters den bir sonucun ifade edilmesi gerei mmkn ol
mazsa, nce doktrinin imkansz ve yanl olduunu kantla
madlarsa, dnyann hareketlilii ve gnein sabitlii doktrini
ni knama iddiasnda olanlarn aclar beyhudedir.
imdi joshua'nn gnein kmldamadan durmas gerektii

buyruunu nasl yorumlayabileceimizi ele alalm.
Batlamyos'a ait sisteme gre, Gne tutulum emberi [Bir
yl boyunca Gne'in gkyznde izdii emberin snrlad
daire/.n.] yolunu izleyerek doudan batya hareket eder ve bu
yzden gnein kmldamadan durmas gn ksaltr ve uzat
mazd. Gerekten, bu sistemde gn uzatmak iin gnei tut
mak gerekmeyecek fakat hzn yaklak yz altm kez art
trmak icap edecekti. Muhtemelen Joshua cahil insanlarn an
layna uyacak kelimeler kulland, belki -Aziz Augustine'in
dedii gibi- kendisi gk krenin btn sisteminin kmldama
dan durmasna hkmetti ayrca ay konusundaki gr bu
tahmini olduka teyit etmektedir.
177
Koperniki sistemde yorum sadeletirilmitir; zira eer g

nein hareketliliini ve belli bir evrenin ruhu ve kalbi anla
mnda nasl olduunu ele alrsak, onun sadece k vermedii
fakat ayn zamanda etrafndaki ktlelere hareket de verdiini
sylemek manta aykr olmaz. Bu anlamda, joshua'nn gr
nde, gnein kmldamadan durmas ile gn, evrenin dze
nini veya yldzlarn karlkl konumlarn bozmadan uzatla
bilirdi. Bu yorum gnein -in medio coeli- orta gbekte kml
damadan durduu ifadesini de aklar. Gne, doma ve bat
ma anlamnda gklerin merkezinde bulunmu olsayd, onun
seyrini kontrol etmeye hemen hi gerek olmazd, ama -in me
dio coeli- orta gbekte muhtemelen ait olduu evrenin ortas
n ya da merkezini gsterir.
Kutsal kitaplarn dier pasajlarnn, ilahiyatlar tarafndan

ayn ekilde astronomi bilimini kullanarak, Koperniki siste
me gre yorumlanabileceinden hi phem yok. "Gk kub
be" kelimesinin, yldzl kre ile -ad literam- kelimesi kelime
sine [.n. ] ok iyi uyutuunu syleyebilirler. Kelimesi keli
mesine, dnyann dndn itiraf ederlerse, -Nec dum ter
ram fecerat, et flumina, et cardines orbis terrae- "Tanr ne he
nz dnyay ne de nehirleri ne de yer kre iin dayanak nok
talarn yaratm olmasayd" [.n.] dendiinde kutuplarn an
layabilirlerdi. [Henz O, dnyay ya da nehirleri veya yer k
renin dayanaklarn da yaratm olmasayd. ] Elbette bir yrn
gede dnmek durumunda olmasa, bu nehirler ya da dayanak
lar yerkreye bouna devredilmi olurdu.
* * *
178
DN FELSEFES
GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL
Hegel'in "Din Felsefesi " [Philosophy of Religion] filozofun

lmn izleyen yl Berlin'de 1 832 ylnda basld ve onun biraz
gl yaps ve baz blmlerinin aykrl, olduu gibi, geni
apta bir bamakale derlemesi olduu gereine bariz biimde at
fedilebilir. Byle hatalar yine de Dr. Edward Caird'in belirttii
gibi, "Eer yazarnn zihnindeki ifadeler olarak derslerden ve bi
limsel incelemeler gibi gerek anlamndan kabul grseler, baz te
lafi edici yararlar vardr, ayet onlar felsefede eitim arac ola
rak kabul etsek, bu bakmdan onlarn sadelii onlara ayn can
landrc fikir verici, mkemmel Platoncu diyaloglar sanat ile el
de edilen, gcn benzerini verir. Eserin nemi daha sonraki ku
an zihninde yapt etki ile kantlanmtr ve onlar iin He
gel'in bir isimden biraz daha fazla bir ey ifade eden ou okuyu
cu phesiz burada sonraki gnn dini ortamnn gerekli bir par
as olarak aina olduu ou eyin ve modern eorik ilahiyatn
zrlerinin kaynan bulacaktr. "
1 79
!-FELSEFENN DNLE LGS
Dinin gayesi felsefeninki ile ayndr, kendi nesnel varln

da bizzat harici gerekliktir, Tanr'dr; Tanr dnda hibir
eydir ve Tanr'nn almdr. Felsefe dnyann bilgelii deil
dir, ama bu dnyadan olmayan eylerin bilimidir. Harici kitle
nin, deneysel hayatn ve varln bilimi deildir, ancak sonsu
zun, Tanr'nn doasnn ve O'nun yaradlndan akan her e
yin bilimidir. Zira bu alem kendini gstermeli ve gelitirmeli
dir. Sonu olarak, almayan dinde felsefe sadece kendini ak
lar ve kendini aklarken dini aklar. Felsefenin ebedi haki
katle megul olduu kadar, bal bana ve kendi lehine olan
hakikat, keyfi tarzdan daha ok hem de zel ilgisinden dolay,
dnen ruh olarak bununla megul olduu derecede, felsefe
dinin sahip olduu ile ayn faaliyet alanna sahiptir. Bir de eer
dini bilin kendisine gre garip olan ortadan kaldrmaya ve
kendi gayesine dalmaya can atarsa, felsefi ruh ayn ekilde ay
n enerji ile gayesine dalar ve btn seiciliini brakr.
Din ve felsefe, bu ekilde tek ve ayn gayeye sahip olduk

lar iin, hemfikir olurlar. Felsefe, gerekte Tanr'ya tapnma
dr; zira Tanr'nn gayesi olduunu grd iin, o dindir,
keyfi ve znel olan her fikrin ve dncenin benzer terkini ge
rektirir. Felsefe, sonu olarak, dinle zdetir. Sadece zgn
tarzda dindir ve genel olarak o ekilde adlandrlan dinden
onu ayran budur. Bu yzden felsefe ve dinin her ikisi de din
dir ve birini dierinden ayran ey, her birinin ayr olarak
amalarn, Tanr'y, ele aldklar zgn sluptan daha fazlas
deildir.
te, felsefenin sadece dinle nasl birletirilebileceini anla

ma gl budur, hatta imkansz zannedilen bir glk. Ora-
180
dan da felsefenin ilahiyata ilham verdii korkular ve birbirle

rine kar takndklar dmanca tavrlar doar. Ilahiyat tara
fnda bu tavr meydana getiren ey, onun felsefesinin dinin
ieriini rtmekten, ykmaktan ve kutsalln bozmaktan
baka hibir ey yapmamas yzndendir, bir de Tanr'y dinin
onu anladna gre tamamen farkl biimde anladndan do
laydr. Uzun zaman nce Grekler arasnda Atinallar gibi hr
ve demokratik insanlarn kitaplar yakmalarna ve Sokrat'
mahkum etmelerine sebep olan ayn muhalefettir. Kendi za-
. manmzda yine de, bu muhalefet itiraf etmesi -din ile felsefe
nin birliine dair dier grten aslen daha tabii olan- doal
bir ey saylr.
eitli dinlerin, bize dini esaslarn en garip ve korkun

aklamalarn, haddinden fazlaca sunduu dorudur. Ama
kendimizi bu aklamalarn yzeysel incelemesi ve bu yzden
reddi bir de bo inanlar, hatalar ya da sahte tavrlar, yahut
kendi halinde dindarlk vastasyla dahi meydana getirilirler
ken, onlarn ardndan gelen, dini uygulamalar ile snrlandr
mamalyz. Bu aklamalar ve bu uygulamalar gerekle ilgile
ri bakmndan kefetmeye ihtiya vardr.
il-EVRENSEL TANRI
Dini olan bizlere gre, Tanr aina bir varlk, znel bilinci
mizde var olan nemli bir gerektir. Ama, bilimsel olarak ele
alnrsa, Tanr genel ve soyut bir terimdir. Dinin felsefesi ilahi
mizac gelitiren ve kavrayan bu yzden bize Tanr'nn ne ol
duunu reten eydir. Tanr aina bir fikirdir ama yine de bi
limsel olarak gelitirilmesi gereken bir fikirdir.
181
Felsefi incdemenin sonucu, Tanr'nn mutlak gerek, ba

l bana ve kendi iin evrensel, btn nesneleri kucaklayan ve
btn nesnelerin iinde mevcut olduudur. Ve bu iddia bak
mndan, balangta dini bilince ve onun btn nesnelerin
kaynakland ve hepsinin ona dnd Tanr'nn mutlak ger
ek olduu, hibir eyin gerek ve mutlak bamszla sahip
olamayaca bakmndan, her eyin ona bal olduu gr
,
ne bavurabiliriz.
Kalp Tanr'nn bu tasviriyle tamamen dolu olabilir, fakat

bilim kalpte olan eyden gelitirilmez. Bilimin nesnesi, bilin
dzeyine ykselmi olan ve bilinci dnmekten olan, yani,
baka bir deyile, dnce formuna ulaan eydir.
O evrensel olduu derecede, Tanr, bizim iin, gelimeye

dair, znde evrelenmi, kendi ile btnlk halinde Varlk
tr. 'Tanr znde evrelenmi Varlktr' dediimiz zaman,
beklediimiz gelimeye bal olan bir nerme ilan ederiz. Ama
Tanr'nn, O'nun evrensellii dediimiz, Kendisi'ndeki bu ku
atmasn Tanr'nn nispeten Kendisi'ne ve O'nun memnuniye
tine gre soyut bir evrensellik olarak, bamsz varla sahip
zelliin dnda ve o niteliine muhalif olarak dnmemeli
yiz.
Bu yzden bu evrenseli, btnlkle somut bir evrensel

olarak dnmemiz gerekir. Bu doygunluk anlam iinde,
Tanr'nn bir olduu anlamdr ve sadece tek Tanr vardr; ya
ni, Tanr sadece dier tanrlarn aksine tek deildir, ancak
Kendisi Tek olduu iin Tanr'dr.
182
Tabiat ve zihin alemlerinin geliimleri olan yaratklar, bi

im eitlilikleri ve sonsuz varlk eitleri gsterirler. Ancak
derece, g, anlam farklar her ne olursa olsun bu yaratklarn
gerek bamszlklar yoktur, varlklar sonutur ve tabiri ca
izse rastlantdr. zel yaratklarn varln belirttiimiz za
man, konutuumuz mutlak Varlk -kendisinin ve kendinden
dolay Varlk, yani Tanr- deildir, ama dn alnm varlk
tr, varln bir grntsdr.
Kendi evrenselliinde Tanr -yani hi limiti, snrlar, sei

cilii olmayan bu evrensel Varlk- mutlak olarak mevcut olan
ve tek bana var olan bir Varlktr, var olan baka her eyin bu
birlikte kkeni vardr ve bu tek bana olan vastasyla varl
n srdrr. Bu ilk z kendimize bylece tarif ederken Tanr
mutlak varlktr, tek gerek realitedir [ hakiki-gerekte var
olan varlk/.n.] diyebiliriz. Zira gerek varla (realiteye) sa
hip her eyin kendine zg gerek varl yoktur veya kendi
kendine varln srdrmez. Tanr tek mutlak varlktr (reali
tedir) ve o mnasebetle mutlak zdr.
ayet bu soyut dncede kalrsak Spinozizm'e sahip olu

ruz, zira Spinozaclk'ta znellik zden, aslnda hakikatten,
henz ayrt edilmemitir. Ama bu dncenin de var olduu
tahmini henz yapldnda Tanr, farkllama esnasnda ken
dinden zuhur etmeyen, mutlak ve ebedi, ruhtur. Bu mkem
mellik, ruhun bu saydamlk olan znellii, btn detayl ke
ifleri hari tutan ideallik, tam olarak evrensel, z ile saf ba
lant, tamamen kendi iinde kalan Varlktr.
Maddede duraksarsak, bu evrenseli somut biimi halinde

kavramay baaramayz. Somut keif sreleri esnasnda, ruh
183
daima btnln, madde dediimiz gerek varlnn bu

btnln, korur. Ama insan bu zn, kendi ile beraber
mutlak varln (realitenin) birliinin, sadece bir temel oldu
unu , ancak ruh olarak Tanr'nn keif sreleri esnasnda bir
an olduunu ilave etmelidir. Bu yzden felsefeye kar yne
len sitem, en ok kendiyle tutarl olacak felsefenin zorunlu
olarak Spinozizm ve bu nedenle ateizm ve kadercilik olduu
nu renmek konusunda ortaya kar. Ama balangta evet
ile hayr gibi, birini dierinden ayran keif srelerimiz yok
tur. Birine sahibiz ama dierine deiliz.
Sonu olarak, burada balangta sahip olduumuz, madde

formu halindeki zdr. "Tanr" , "ruh" dediimiz zaman bile

sadece szlere, belirsiz beyanlara sahibiz. Esas olan konu, bi
linte retileni bilmektir. stelik bu balangtr, basittir, so
yut dncedir. Burada, ilk basit keif sreci esnasnda, evren
sellik biimi halinde sadece Tanr'ya sahibiz. Sadece bu anda
durmuyoruz.
Yine de, bu gelimeler esnasnda Tanr Kendi birliinden

ortaya kmadndan, bu z btn dier gelimelerin temeli
olarak kalr. Tanr dnyay yaratrken -gnlk ifadeyi kullan
mak hatrna- o noktada kt, ters, Tanr'dan bamsz , kendi
kendine var olan bir ey meydana gelmez.
HI-TANRI DNCE N VARDIR
Bu Balang bizim iin bir gayedir veya iimizdeki bir z

dr. Bu gayeye sahip oluruz. Derhal soru ortaya kar, biz ki
miz? Biz, ben, ruh -burada da karmak, oalm bir varlktr.
Alglarm var, grrm, duyarm, vs. Grme, iitme; bunun
184
hepsi bendir. Sonu olarak, bu sorunun kesin anlam, Bu tes

pitler arasnda hangisi, zihinlerimiz iin bu zn varlna uy
gundur? Fikir, irade, hayal gc, duyum- bu gayenin, bu zn
uygun alan, mevkisi hangisidir?
Eer bu soruya ortak cevaplar kabul edersek, Tanr inan

cn, duyumun, aklamann, bilginin gayesi olarak, iimizde
kalacaktr.
Daha sonra bu konu ile ilgili bu formlar, yetenekleri, ken

di grnmlerimizi, zel bir tarzda daha yakndan inceleme
miz gerekecek. Burada bu soruya bir cevap aramayacaz, ce
vabmz deney ve gzlem zerine kurmadmz iin de Tan
r bizim duyumumuz iindedir vs. demeyeceiz. Ancak, ba
langta, kendimizi gerekten nmzde bulunan ile bu Bir
ile, bu evrensel ile, bu somut Varlkla snrlandracaz.
Bu Biri (Tanr'y) ele alrsak ve sahip olduu hangi gc di

lersek, bu Bir aklmzn hangi hareketiyle, nasl var olacak. Bu
bir btn, tamamen evrensel var olutur. Bunu kendi yerine
koyulan bir dnceye karlk gelen zihnin tek bir eylemi ol
duunu syleyemeyiz. Evrensele karlk gelen bu faaliyet d
ncedir.
Dnce bu zn iinde hareket ettii alandr, evrenselin

harekete geirilmesidir veya eyleminin realitesindeki (gerek
varlndaki) evrenseldir. Veya eer dncenin evrenseli ku
cakladn sylersek, bu yine de evrenselin irade olduu d
nld iindir.
1 85
Dnce ile retilebilen ve dnceden kaynaklanan bu

evrensel, olduka soyut bir evrensel olabilir. Bu anlamda o s
nrszdr, sonsuzdur, ballklar, zel amalar yoktur. Balan
gta olumsuz olan bu evrensel, dnceden baka bir yerde
mekana sahip deildir.
Tanr'y dnmek, kendisi ile birlik halinde olma nede

niyle, harici ve birbirinden ayr duyu nesnelerinin zerine, saf
varlk blgesi iine -yani evrenselin saf blgesi iine- ynelen
basit bir hissin zerine ykselmektir. Ve bu blge dncedir.
znel bakmdan ele alnan bu ierik iin temel byledir.

inde hi ayrm, hizip bulunmayan, kendinde ve evrenselde
kalan ite bu ieriktir ve dnce bu evrenselin yapsna uy
gun formdur.
, Bylece dnce ve Tanr dediimiz evrensel arasnda bir

ayrma sahibiz. O balangta sadece hayalimize ait olan fark
tr ve kendi hesabna ierikte hibir ekilde bulunmayacaktr.
Felsefenin vard bir sonu vardr -zaten inan formu altnda
dinde olumu bir sonu- akla gre, Tanr'nn tek gerek reali
te (gerekte var olan) olduu, baka hibir realitenin onsuz
var olamayaca Varlk olduu.
Bu realitenin birlii halinde, bu bulutsuz ldama esnasn

da, realite ve dnme dediimiz ayrmda, varlk o ana kadar
hi yer bulamamtr.
Karmzda, elimizde olan ey bu mutlak birliktir._ Bu ie

rik, bu keif srecine henz din diyemeyiz, nk din znel
186
ruh bilincine aittir. Dnce evrenselin yeridir, ama bu mev

ki, balangta, tek, sonsuz kendinde ve kendinden olan bu
varlkta zmsenmitir.
Bu evrensel dnce, balangc ve lm noktasn olutu

rur, ama sadece aynen kalan birlik olarak. Bu, sadece farklarn
doduu alt tabaka deildir, daha dorusu btn farklar, bu
evrensel olguda kapsanmtr. Artk o soyut ve duraan bir ev
ren deildir, fakat btn eylemlerin, kalplarn, btn yaratk
larn oradan gelip oraya dnd ve iinde sonsuza dek ko
runduu snrsz kaynan mutlak kkenidir.
Bylece evrensel bu esiri (hafif ve ince, ruhani) eleman

dan, kendi ile bu Birlikten, kendi iindeki bu younlamadan
asla ayrlmaz.
iV-KT NEDR?
Evrensel olarak Tanr, realitenin gerekd seviyenin ze

rine ykselttii iddiasnn tersi ile karlaan Kendisi'ni kefe
demezdi. Zira bu saf birlik ve bu mkemmel effaflk mesele
si anlalmaz bir ey deildir ve ruh, ego, kendisinin gerek,
ayr zne sahip olacak kadar bamsz deildir.
Bu fikre panteizm etiketini yaptrma ynnde bir eilim ol

mutur. Ona zn kavranmas demek daha doru olurdu. Tanr
nce sadece madde olarak belirlenir. Mutlak fail ruh ta madde
dir; fakat daha ok fail olarak belirlenmitir. Teorik felsefenin
panteizm olduunu iddia edenlerce, bu genel olarak nemsen
memi ihtilaftr. Her zaman olduu gibi, onlar nemli noktay
karrlar ve onu tahrif etmekle felsefeyi kk drrler.
187
J OH N A L E X A N D E R HA M M E RT O N - A RT H U R M E E
Panteizm genel olarak Tanr'nn btn yaratlanlar -z, ev

ren, btn varlk gruplar, sonsuz ve son derece farkl yaratk
lardan- olduunu ifade etmek iin kullanlr. Btn yaratlan
larn Tanr, yani, Tanr'nn kendinde ve kendinden evrensel
deil ama deneysel ve dorudan varlk halinde birbirinden ay
r yaratklarn sonsuz eitlilii olduunu reten felsefeye
kar, ileri srlen sulama hangi kavramdan kaynaklanr.
Eer Tanr'nn burada olan her ey, bu kat, vs. olduunu

sylerseniz, gerekten felsefenin onunla aypland panteiz
me kendinizi teslim edersiniz, yani btn, birbirinden ayr her
yarata edeer olarak anlalr. Ama ayn derecede evrensel
olan, yine de iinde evrensel bulunan bu btnlkten tama
men farkl, ancak birbirinden ayr yaratklarn derlemesi olan
familya da mevcuttur ve kaynak, z bu yaratklarn kendileri
tarafndan oluturulur. Bu panteizmi reten bir dinin, hi ol
madn sylemek kesinlikle yalan sylemektir. Herhangi bir
insann aklna her eyin Tanr olduu, yani Tanr'nn kendi
zel ve tesadfi varlklar halindeki yaratklar olduu asla gir
memitir. Felsefe, bu doktrini ok daha az retmitir.
Spinozizm kendisi, aslen, bu doktrini Oryantal panteizm

kadar ierir; btn yaratklarda kutsaln zlerinde evrensel
olandan fazla olmad ve bu ruhun snrl bir ruh olarak t
savvur edildii ynde.
Brahma, "Metalde onun ltsnn parlaklym, nehirler

.
arasnda Ganj'm, btn yaayanlarn hayatym," dedii zaman,
kendisi bireyi o mnasebetle ortadan kaldrr. O, "Ben metalim,
nehirlerim, eitli trlerden bireysel yaratklarn, gerekte on
larn u anki varlklarnn biiminde de deilim." demez.
188
ite bu evrede ifade edilen artk panteizm deildir, ama da

ha ziyade bireysel varlklar halinde ruhu olandr.
Canllarda varlk zaman ve mekandr. Ama bu bireysel var

lkta bu, sadece gze arpmak iin yaratlan deimez unsur
dur. "Yaayan varln hayat" bu son sylenen snrsz, evren
sel hayat yerkresindedir. Ama eer "Tanr btn yaratklar-
dr," dense, burada btn kstlamalar, snrllklar, tesadfi

hayatlar ile bireysellii anlarz. Bu panteizm kavram birlik
fikrinden doar; spiritel birlik deil fakat soyut birlik ve son
ra fikir sadece maddenin, Birin, gerek realiteye sahip olduu,
dini eklini alnca, onun tamamen bireysel ve snrl eylerin
yok edildii, bu birliin huzurunda olduunu unutma ynn
de, bir de bu birlikle yan yana maddi biimde bunlar yerletir
meye devam etmek iin bir eilim olmutur. "Sadece Tek var
dr" dediklerinde aka hiliin olmadn ilave eden, Ele
atic'lerin [M.. 5 ve 6. yzyla kadar giden ltalya'nn gney ba
tsnda Greklerin Elea ehrinden adm alan felsefe okulu/.n. ]
retisini kabul etmeyeceklerdir. Sonu olan her eyin snrla
mas, Bir'in reddi, ancak hilii, haddi, sresi, limiti olacaktr
ve kstl olan asla var olmaz.
Spinozizm, ateizm ile sulanmtr. Ama Spinozizm Tan

r'nn dnya, O'nun 'btn yaratklar' olduunu retmez. Ya
ratklarn gerekten olaanst varlklar vardr; yani, teza
hrleri gibi varlklar. Varlklarmzdan bahsediyoruz ve haya
tmz hakikatten bu varlk halinde oluur, ama felsefi olarak
konuursak dnyann hi realitesi yoktur, varl yoktur. Her
yaratk, hibir realitenin kendisine atfedilemeyecei snrl
nesnedir, onlardan hi varlklar olmad eklinde bahsedile
bilir.
189
Spinozizm -bu ona kar yneltilen sulamadr- eer btn

yaratklar sadece bir araya gelirse, iyi ve kt basite bir olur
sa, onlar arasnda fark yoktur ve bu yzden btn dinler yk
lr sonucu ile yakinen balanr. Kendi balarna, iyi ve kt
arasnda hibir fark olmad sylenir, sonu olarak bu birinin
drst veya ahlaksz olmasnn fark etmemesi meselesidir.
Kendi balarna, iyi ve kt arasndaki farkn -yani, tek gerek
realite olan Tanr'nn indinde- yok olduu sylenebilir. Tan
r'nn indinde hi kt yoktur. Ama iyi ve kt arasndaki
fark, sadece Tanr'nn kt olmas kouluyla var olabilir. Ama,
ktnn olumlu bir ey olmas ve bu onaylamann Tanr'nn
indinde olmas kabul edilemez. Tanr iyidir ve iyiden baka bir
ey d.ildir, iyi ve kt arasndaki ayrm, bu birlik, bu z ha
linde mevcut deildir ve sadece farkllama ile ortaya kar.
Tanr bal bana, kesinlikle baki kalan birliktir. z halin

de, hibir farkllama yoktur. yi ve kt ayrm Tanr'nn dn
yadan ve zellikle insandan ayrlmas ile balar. Bu, insann
Tanr'dan baka bir sonu olmamas gerektii, dnya ile Tan
r'nn byle ayrm bakmndan Spinozizmin temel ilkesidir.
Bu yzden Tanr sevgisi, bu ihlalin iyiletirilmesine sebep ol
mak iin izlenecek yasa olarak, Spinozizmin insan iin snrla
rn izdii eydir.
stelik bu, ktnn hibir varla sahip olmadn ve in

sann bu farkllamann, bu olumsuzluun gerek varlna
izin vermeye mecbur olmadn reten en ulvi ahlaktr. Yine
de onun iin fark gzetmeyi arzulamak ve hatta onu evrensel
olan, kendine hakim olan ve kendine yeten Tanr'ya kar d
pedz isyan noktasna kadar gtrmek mmkndr. Bu du
rumda insan ktdr. Fakat alternatif olarak, kendisi bu ayr-
190
m bozabilir ve gerek varln sadece Tanr'ya ve O'na kar

zlemine yerletirebilir, bu durumda kendisi iyidir.
Spinozizmde, gerekten iyi ile kt arasnda ayrm, Tanr

ve insan arasnda isyan vardr; ama bununla birlikte ktnn
bir hilik saylaca ilkesine de sahibiz. Tanr olarak Tanr'mn
indinde, z olarak Tanr'nn indinde, hihir ayrm yoktur. Ay
rmn var olmas, iyi ve kt ayrmnn da var olmas gibi in
san iindir.
V-BRLGN KEF
Felsefeyi deerlendirmenin yzeysel yntemi, onun bir

"kimlik sistemi" olduunu iddia edenler elinde, rnek te gs
terilmitir. Kendi ile bir halde zn bu birlik olduu tamamen
dorudur, ama ruh -daha az deil- bu z kimliktir. En sonun
da her ey kimliktir, kendi ile birliktir. Ama kimlik felsefesin
den bahsettikleri zaman, soyut kimlii ya da genelde birlii
kastederler ve temel noktay, akla gre, bal bana bu birliin
kefini ihmal ederler, yani bu birliin z olarak m yoksa ruh
olarak m belirleneceini ele almay ihmal ederler. Felsefe ba
tan sona kadar birliin keif srelerinin incelemesinden ba
ka bir ey deildir.
Dnce alannda, pek ok birlikler ierilirler. Su ile top

ran birleimi bir birliktir, ama bu birlik karmdr. Eer baz
ve asiti bir araya getirirsek, sonu olarak (tuz) billur ile su el
de ederiz; ancak farkna varlamayan ve hi nem belirtisi ver
meyen su. lte suyun, yani bu maddenin birlii, su ve topran
karmndan farkl bir birliktir. nemli olan konu bu tespit
lerin farkdr. Tanr'nn birlii her zaman birliktir ama birincil
191
nem arz eden ey, bu birliin tarzlarn ve biimlerini bilmek

tir.
Tezahr, geliim, hkm sonsuza kadar srmez, tesadfen

olsa da durmazlar. Ama kendi gerek geliimi seyrinde, kendi
ne yeterli realiteye ulam olan Kavram, gidiatn kendine
dnle tamamlar. Yani bu , tabiat olarak tezahrn sonsuz,
zn ruh Kavram iin yeterli olmasdr, bir de olaanst
dnyann, ruh gibi, kendi iinde ve kendi iin var olmasdr.
Dinde, din Kavram onun kendi gayesi olmutur. Kendi ba
na ve kendine gre ruh, geliimi esnasnda artk bireysel ekil
lerine ve tahditlerine sahip deildir, artk kendisini bu gibi s
nrlanabilirlikler halinde veya byle snrl bir anda ruh olarak
tanmaz; fakat bu snrlamalar ve sonluluklar zerinde zafer
kazanmtr ve kendinde olan da kendi lehinedir. Bu ruhun
kendi iin kendinde olduu bilgisi, bilgiye sahip olan ruhun
iinde ve lehinde, mkemmel ve mutlak, iinde ruhun ne ol
duunun, Tanr'nn ne olduunun akland, dini oluturur.
Bu Hristiyan dinidir.
* * *
1 92
HNDUZMN KTAPLARI
VEDANTA SUTRALARI
Genellikle Brahmanizmi ierdii bilinse de (bkz.), gerekte

onun daha sonraki geliimidir. Merkezi doktrini tek yce varlk
Brahma-Yaratc, Vinu-Koruyucu ve iva-Yok edici olarak tan
rnn l tezahrn benimseyen leme veya Trimurti'dir. Hin
duizm'in temel kitab "Vedanta Sutralar", "Puranalar" ve
"Tantralar"dr, bunlardan sadece ilki burada zetlenmitir. "Sut
ralar" en eskileridir. "Vedanta" (harfiyen "gaye" ya da "Vedann
konusu") safiyane panteist ve manastr hayatna zg felsefi sis
temdir ve modem Hindistan'da kat kat daha geerlidir. Badara
yanaya atfedilir, bu sonuncu gerekte "bir toplayc"y ifade eden
genel bir isim olsa da bazen Vyasa denir. "Sutra" kelimesi tam
olarak "ince izgiler" anlamna gelir ve sert, keskin cmleler, k
sa ve z aklamalar iin Brahmanc yazarlar tarafndan kulla
nlr. "Vedanta Sutralar" harfiyen "Vedantik {Upaniadlara da
yal!.n.] (Vedalarla ilgili deil) doktrinin zet halinde anlatm
lardr. " Hindu kutsal edebiyatnn ikinci byk blm, Hindu
izm kitaplarnn sonuncusu ve en modemi, "Puranalar"dr. "Pu
rana" kelimesi "yal" anlamna gelir ve eski Sanskrite yazlar-
193
da bizim "kozmoloji"mizle ayn anlama sahiptir. "Puranalar" yi

ne de ilahiyatla ilgili ve felsefi dncelerin, mitlerin ve efsanele
rin, dini trene ait ve ileci kurallarn kt dzenlenmi derleme
leridir. Iki byk destana olduka baldrlar, zellikle Mahab
harata'ya. "Tantralar" denen Sanskrite yazlar gerekte ark
larla akti'yi, kadn tarafnda ivay ven, din, by ve kar b
yler ile ilgili el kitaplardr.
BALANGI
Vedanta'ya bazen Mimamsa (felsefi dnceler) denir.

Derleyen kiinin sadece 'multum in parvo' sistemi ile Hindu
rencinin hafzasna yardm etmekte ok baarl olmasna
ramen, Vedanta Sutralarnn dayand vecizeler kendi bala- .
rna, neredeyse Konfys "Deiimler Kitab" [Book of
Changes] kadar anlalmazdr.
ounlukla Sankara Kayra denen, M.S. 700 civarnda yld

z parlayan, Sanskrite eletirmeni Sankara tarafndan Sutralara
atfedilen yorumlar kabul etmek olaandr. Yine de, zellikle
Ramanuga'nnki olmak zere, birok baka yorumlar mevcut
tur. "Dounun Kutsal Kitaplar"nda [Sacred Books of the East]
(34, 38 ve 48. ciltler) George Thibaut, Sankara'nn yorumlarn
ve esasen farkl olduunda Ramanuga'nnkileri de anlatr. H :r
eyi dnrsek, Sankara'nn mkemmel bir Vedantist ve pan
teist olduu sylenebilir. te yandan Ramanuga Sankhya felse
fesinin dualizmi (ikicilii) ynnde eilimlere sahiptir ve Ve
danta Sutralarna grlerini destekletmeye abalar.
Blmlerin ayr ayr ksmlara (Adhikarana) ayrld, her

biri drt blm (Patla) ihtiva eden, drt kitap (Adhyay) halin-
194
de dzenlenmi olan Vedanta Sutralar; be yz elli be vecize

yi ya da Sutray ierir. Bu Sutralar, neredeyse btn Hindu
mezhepleri inan ve uygulamalarn onlara dayandrdklar
iin, son derece nemlidirler. Bu Sutralarn bir derleme olu
turduu, stelik farkl dnemlere aii hem de birok ustann
almalar olduu unutulmamaldr.
KTAP !-BRAHMAN, HEREYN TOPLAMI VE Z
Ego ve ego olmayan kendi balarna ve zellikleri bakmn

dan ters derler. Yine de ego olmayann, egoya bal ve onun
rn olduu anlalacaktr. Dier taraftan kiisel ruhlar, bu
kadar ok egoyu temsil ettikleri iin, yce evrensel ruhun -
Brahman, yani, Atman, Brahman'n kendini aa vuruunun
riin olduundan, Brahman ve Atman [ kiisel ruh] zdetir
tezahrleri dnda kendileridir. lnsan bununla Platon'un "on
tolojik dnceler"ini, Spinoza'nn "mutlak z"n ve He
gel'in "mutlak dnce"sini karlatrabilir; nk bunlarn
hepsi kendini, eitli ekillerde dncede ve idrakte temsil
etmektedir.
Vedantistler "O zaman, Brahman nedir" ? diye sorarlar.
Kelime 'brih', "byk olmak"tan gelir. Bu yzden Brah

man, insan akln aan ekilde, byk bir. ey ya da ahsiyettir.
Kelime, btn yaratklarn oradan kaynaklandn ifade edi
yor eklinde tanmlanabilir. Bu mutlak, yaratlmam balan
gc, ,mutlak varl ve ayn zamanda tekrar emilimi ima eder;
zira btn yaratklar Brahman'dan ktklarna gre, bu yz
den tm yaratlanlar yola ktklar yere geri dneceklerdir.
195
Kutsal kitaplar [Vedalar] btn yaratlanlarn kayna ve

balangc olduu iin en ok Brahman zerinde dururlar.
Brahman'n znde bulunan alemde, hangi nitelikler mevcut
tur veya ondan kaynaklanm olan dnyada hangi zellikler
olamaz. Daha nce var olan yetenekli Brahman olmadan hi
bir yetenekli ruh var olamaz. Brahman'n, Yce Varlk'n, her
eyi bildii, bilinebilir olann kayna ve merkezi olan Ve
da'nn bizzat, onun bir tek yaratc olmas nedeniyle, O'ndan
kaynakland gereinden kantlanr.
Bu Brahman, Vedanta metinlerinde dnyann sebebi ola

rak ileri srld iin, bu yzden zekidir ve hibir suretle
Sankhya [ateist] felsefesinin dnyann sebebi olmak zere ta
sarlad zeki olmayan Pradhana (Prakriti) ile tanmlanmaya
caktr. Ayr, bilinli, bireysel ruh veya zihine benzeyen ey
gerekten sadece, varlklarn en ycesi ve ilki, Brahman'n bi
imlendirme eylemidir.
Fark barizdir ama gerek deildir. Sankara bu ekilde

retir, ama onun rakip yorumcusu Ramanuga, evrenin yce
z Brahman'n, hareketlerinin sonularndan tamamen ba
msz olduunu gstermeye gayret eder. Ancak, yeterince iyi
davranlar bir btnde -Brahman'da- sourulmay hak ettik
lerinden, yaanacak yeni hayatn biimi ile niteliini veya asla
yaanm yeni bir hayat olup olmayacan belirleyen daha n
ceki varlk durumu [Karma] esnasndaki davranlarn sonucu
olmas nedeniyle, ruhlar dediimiz kiisel zler tamamen ba
msz qeillerdir.
Brahman'n bu gerek dnyann yaratcs olamayaca; zi

ra dnyada ile, adaletsizlik ve acmaszlk var olduu itiraz
196
yaplabilir. Kendisi bunlarn yaratcs olamaz. Yorumcu San

kara'nn cevabna gre: "Btn byklne ramen Brahman
bizzat, hangi erdemin dllendirilecei ve hangi ahlakszln
cezalandrlacana gre, byk ahlaki yasalarn hkmne ta
bidir. Btn insanlar hrdr ve kaderlerini belirleyen onlarn
kendi setikleri davranlardr. Bu btn varlklara yaylan,
varlklar arta balayan ve onsuz hibir varln olamayaca
bir yasadr."
Tekrar sorulabilir: "Mkemmel hayatl bir varl.k cansz bir

dnyay nasl yaratabilir? Yani, "Nasl sonu sebebinden fark
l olabilir? " Ayn yorumcu cevap veriyor: "Tpk cansz san,
canl bir insandan kt gibi."
Yine u sylenmitir, "Evrende Brahman annda seven ve

sevilendir. Kendisi nasl her ikisi, biri ve dieri, fail ve nesne
olabilir?" Sankara'nn cevabna gre: "Birbirine uyacak iki ey
iin, bu, okyanusun kendi ve ayn zamana kpkler, dalgalar,
dev dalgalar ve kabarcklar olmas kadar mmkndr. Ayn
toprak elmaslar, necef tan ve zincifre boyasn retir. Onlar
topraktan farkl mdr?
Ayn gne eitli trlerde bitkilerin yetimesine sebep

olur ve bedene alnan tamamen ayn besinler et, sa, trnaa
vs. dntrlr. rmcek an kendi znden rer ve ruh
lar yeryznde ortaya ktklar zaman birok ekiller alrlar.
Btn bunlar sadece, Brahman'n kendisini ruhlar ve maddi
nesneler halinde gstermesi vastas ile sonsuz dnya-sreci
nin grntleridir. "
197
J OH N A L E XA N D E R H A M M E RT O N -A RTH U R M E E
DK SINIFTAN NSANLAR N ERLEMEZ

OLAN EN YKSEK BLG
Hibir Sudra [veya en dk snftan insan] Brahmanla

[Brahman'da sourulmu olma hali] yol aacak bu tr bilgi
iin gerekli niteliklere sahip deildir. Sadece iki kez donlar
[ 12] , kurtulu iin gerekli olan Vedalarla ilgili yazlar incele
meye izinlidirler. Yalnz iki kez doanlar ayn ekilde, adak
adamaya izinlidirler, zira kutsal kitaplardan habersiz, sadece
bir insann rehberlii iin yeterli olan bir insan nasl doru bi
imde adak adayabilir? Eer Sudralar veya drdnc snf in
sanlar, insanln 'en stn hayr'ndan [summum bonum]
karlrlarsa -tek byk btnde sourulma- daha ne kadar
Parya veya snfsz insan bu byk ltuftan mahrum olur!
Brahman kk deiiklikler yolu ile kendisinden doan dn
yann, etkili olduu kadar gerekli sebebidir.
KTAP il-FADE EDLEN VE YALANLANAN

VEDANTK DOKTRNLERE TRAZLAR
Vedanta metinleri Vedalar ve Upaniadlar, Brahman'n ken

di dnda var olan, yaps sadece kudretli deil ayn zamanda ye
tenekli, her eyin tek kayna olduunu retirler. Bunun iin
Kitap I'de verilen deliller, insan akl aksine ne grrse grsn ya
da ne sylerse sylesin, syledikleri "lncil" gibi kabul edilmesi
gereken, ounlukla yukardaki metinlerin hkmdr.
Kitap il, Sankhyaistler tarafndan ifade edilen ve cevap

lanan teorik itirazlarla balar. Benzer her zaman benzerden
zuhur etmedii [yukarya baknz] iin, (sadece zeki deil)
bizzat zeka olsa da, Brahman zeki olmayan dnyay doura
bilir.
198
Atomculuk grne sahip olanlar, nesnelerde aikar fark

lar ve bireyselliklerin mevcut olduunu kabul ederler. "O za
man Vedantistlerin savunduu birlik, monizm (bircilik) nere
de?" diye sorarlar. Onun sadece, nesnelerin eitliliine ken
dini balayan yzeysel dnce olduu cevab verilmitir. Da
ha derin dnce, altnda nesneleri balayan ou birlik hali
ni ve onlarn sadece da dnk ifadelerden ibaret olduunu
grr. Byk okyanus tektir, ama dalgalar ve alamalar
oktur. Aslnda her ey sadece tektir: Evrensel Varlk.
Sankhyaistlerin doru varsaydklar gibi, zeki olmayan ilk

sebep (Prakriti) , asla dzenli bir dnya yaratamazd, zira akl
szlk nasl akl ortaya koyabilirdi? Atomcu gr sahiplerinin
yanl olarak dedikleri gibi, harekete geirilen atomlar da
planl ve zeki bir evren yaratamazlard. Atomlar kontrol eden
ve elde edilecek sonucu inceden inceye dnen zeki bir g
cn var olmas gerekliydi.
Sankhya filozoflar tarafndan ileri srlen gr, kar

lkl bamszlk halinde harici ve dahili dnyann var olma
s, dnce ve tecrbeye aykrdr; gerekte, dnlemez.
Hi harici dnya bilmiyoruz; bilin alanmzn dnda hi
tecrbemiz olmamtr, yine de bireysel bilincin harici olarak
kabul edilen ey, baz Upaniadlarda retildii ve daha son
raki filozoflar tarafndan devam ettirildii gibi, 'Maya' deil
dir. Bu harici dnya, bilin gerei olarak, zihinsel deneyimi
mmkn klan bireysel zihin ve bilin kadar gerektir ayrca
bireysel zihnin almas ve tezahrnden gelen byk Mut
lak'tr.
199
BRAHMA'NIN ELEMENTLER VE RUH LE LGS
tik maddeler (esir, hava, vs.) , Brahma ile birlikte, mtere

ken ncesiz ve sonrasz mdrlar, yoksa ondan m karlar? Bir
ilk maddenin bir dierinden kaynakland (rnein esirden
havann) ve son are olarak bu gibi btn maddelerin, onlar
sadece yaratm olan deil fakat ayn zamanda onlarn evrimi
ni de idare etmi ve gerekletirmi olan, Brahman'dan ortaya
km olduu kantlanabilir ve kantlanmtr.
Kutsal kitaplara gre [Vedalar ve Upaniadlar] , her ruh

ebedi ve daimidir ayrca, bilindii gibi, ilk maddelerin yarat
cs olan Brahma tarafndan yaratlmamtr. Brahma'nn ken
disi gibi, her ruh yaratlmam ve sonsuzdur. Zamann iinde
ve zamana ait olan ey zaman ve mekan koullar ile ruhun
balantsdr. Bu Sankara tarafndan yaplan yorumdur. Yine
de Ramanuga baki varlk olsa da, byk Btnn bir biimi
olarak her zaman var olduu iin, ruhun, Brahma'nn yarat
olduuna inanr [ Oul'un ebedi geiti doktrini ile karlat
rn] .
RUH NEDR?
Ruh nedir? 'Gna' veya bilgidir. [ Son sylenen bu iki keli

menin de etimolojisi zdetir; Grek 'gnosco' vs. ile karlat
rn. ] Sankara'ya gre, bu, bilginin ruhun tam z olduu ve
sadece nitelii olmad anlamna gelir. Ruh sadece bilici
(gnatri) deil, ancak bilgidir. te yandan, Ramanuga bu Sut
rada bahsedilen bilginin "bilici" anlamna geldiini, ruhun bil
gi olmadn, ama bilebildiini hem de kesinlikle bildiini
aklar.
200
Ruh boyut olarak snrl m ve bu yzden ancak snrl bir

alan igal etme kapasitesine mi sahip? Yoksa, tersine, her yer
de her zaman mevcut mu?
Sankara ad geen Sutra'nn, son syleneni rettiini id

dia eder; ruh her yerdedir. Ramanuga ayn Sutra'ya tam tersi
ni syletir. Aslnda sz konusu olan Sutra, belki farkl gele
nekler kaydettii iin, bu elikili doktrinlerin her ikisini
retiyor gibidir. Yine de Sankara, ruhun Samsara'ya [gei] bu
laan deiimlere nfuz ettii yere kadar snrl ve ksmi oldu
unu, ama Brahmanla ulanca her yerde her zaman mevcut
olduunu aklyor. Bu ekilde byk yorumcu, bu Sutra'da
grne gre elikili retiyi uzlatrma peinde koar.
Bu ruh bir fail midir? Sutralarn bazlar olduunu, dier

leri olmadn sylerler. elikili ifadeler nasl uzlatrlacak?
Sankara bunu aadaki ekilde yapar. Ruh maddi koullara
baland srece -yani, Samsara srelerinden getii srece
bir faildir. Ancak bu gei bamllndan kurtulur kurtul
maz, mkemmel skunet, atalet ve huzur durumunda yaar.
Btn faaliyetleri esnasnda, ilham ve klavuzluu olmadan
ruhun hibir ey icra edemeyecei ve bu yzden eylem demek
olan iyi fiillerin icras yolu haricinde, baka hibir yolla elde
edilemeyen, btn ruhlarn hakiki gayesine -bir btnde so
urulma- asla ulaamayaca iin ruh, Brahma tarafndan ha
rekete geirilir.
KTAP 111-RUH VE EN STN HAYRI HAKKINDA
lm annda ruh bedenden getii zaman, ruhun ince

maddi unsurlar yine de ona tutunur. lyi ruhlar, nceki eylem-
201
leri [ Karma] tarafndan belirlenen bir durum ve ekilde sonra

dan inecekleri, aya gerler (lrler) . Eer nceki hayat ahla
ki bir baarszlk ise imdi balanan yeni hayat daha dk bir
varlk seviyesine ait olacaktr; yani, insan bir hayvan olabilir,
daha yksek seviyeli bir hayvan daha dk bir hayvan olabi
lir. Dier taraftan, varlk skalasnda bir ykselme olabilir.
Ruh bir hayal iken ne dnd, grd ve iittii vs.

tam yanlsamadr, zira grmedii ya da duymad vs. iin, d
ndn yapar. ok derin dalgnlk halinde ruh bedeni terk
eder ve Brahman ile yakn duygu paylam halinde yaar.
Ruh maddi koullarn esaretinden kesin kurtuluu nasl el

de edecektir? Kutsal yazlarda ortaya konduu gibi Brahman'n
kendi zat zerine meditasyon yaparak. Brahman hakknda d
nlmeli ve btn zellikleri zerine meditasyon yaplmaldr
ve bu, varln byk z ile zdelik meydana getirir.
Sankara bunun Sutralarn retisi olduunu iddia etse de,

bir baka yerde kendisi Brahman'n sfatlarn dnda olduun
da srar eder. Bu yzden (O'nun) oalma yetenei yoktur.
Ruh zgrlne yol aan Brahma zerine meditasyon, Brah
man'n olumsuz niteliklerine de dikkat etmelidir; yani, onun
hantal olmamasna, ne de kurnaz olmasna, akll ne de aptal
olmasna vs.
BLG VE DAVRANILARIN LKS
Brahman'n bilgisi eylemden bamszdr ve ona tabi deil

dir. Bu 'vidya'dr (gr) [ayn etimolojiye sahip olan 'vision'
(vizyon) ile karlatrn] veya sadece kutsal yazlarda buyuru-
202
D N Y A D N LE R S Z L C
lan bilgidir, davran deil. Yine de doru bilginin olduu yer

de, hayatn doruluu olacaktr. Ama saece hayatn dorulu
u hibir eydir, asl olan ona yol aan eydir ve sadece telkin
ve tavsiye edilen sebeptir [ Hristiyan ilahiyatlar arasnda
inan ve almalar hakkndaki anlamazlkla karlatrn] .
Eer uygun yntemler kullanlrsa, koruyan ve sorumluluktan
kurtaran bilgiye bu imdiki hayatta insan tarafndan eriilebi
lir ve eriilecektir.
BRAHMANLIK ZERNE
Meditasyon hayatn en sonuna kadar yerine getirilecek bir

grevdir ve onun miktar ile younluu insann erdem ve din
darlnn lsdr. Kendisi Brahman'n tam bilgisine ulat
nda, insan btn kt eylemlerinin, gemi, imdi v gele
ceinin sonularndan [ karma] kurtulur. [ lnsan Brahmanlk
durumunun gnah ihtimalini uzaklatrdm dnrd, an
cak bu Sutra tersini kastediyor gibi grnmektedir. Yine de
Sutralar Brahmanln daha dk ve daha yksek durumu
arasnda bir ayrm yaparlar. Aaya baknz. }
lm annda bilge insana (vidvan) n e olur? lm annda,

daha dk Brahman bilgisine sahip olan kiinin ruhu, daha
ince [ latif/.n.] elementlere karr. Ama en yksek bilgiye ula
ld zaman, Brahma'da tam bir sourulma vardr. Her kim
bu en yksek bilginin sahibiyken lrse, derhal Brahma'ya ka
rr, bu nedenle ebediyen ve mkemmel bir ekilde onda isti
rahat eder.
Upaniadlar, Brahma'nn kapsn aan yolda giderken kar

lalan durumlar tarif ederler. Bu durumlar, sadece yolculu-
203
un eitli evrelerinin biti noktalar olarak anlalmayacaklar

dr, ama ayn zamanda tekaml eden ruhu yneten hem de
onun ileriye ve yukarya hareket etmesine olanak tanyan ila
hi varlklar da belirtirler. Bu kitaptaki baz Sutralara gre tan
rlara gtren yolun bekileri, lm ruhu en yksek Brah
ma'ya gtrmezler, ama gerekletirilen (karya) veya hak ka
zanlan (saguna) Brahma'ya gtrrler. Ama bu kitaptaki di
er Sutralarda, 'vidvan' veya bilicinin dorudan, bu tanrnn
bulunmad herhangi bir yerde duraksamadan, en yksek
Brahma'ya gittii grne gre, kart gr ifade edilir ve sa
vunulur
Sutralar genellikle, Brahma'yla zde olduu iin serbest

braklan ruhun, maddenin bir halinin, tpk hali olduu mad
deden baka biimde var olmaktan aciz olduu gibi, ondan ay
rlamaz olduunu retirler. Ramanuga, yine de bu kitaptaki
baz Sutralarn serbest braklan ruhun byk Mutlak'tan tec
rit edilmi ve ayr halde var olabildiini belirtiyor.
Azat edilen ruh, dier ruhlar gibi mekan ilikilerine tabi

olmadndan, ayn anda birka bedene girebilir.
* * *
204
SA'NIN RNEK ALINMASI .
THOMAS A KEMPIS
Soyad Haemmerlein olan Thomas a Kempis, Kempis adn

Hollanda'da doum yeri olan Kempen'den almtr. Thomas Ha
emmerlein ya da Thomas Kempensis, genellikle tannd "a
Kempis" formundan daha doru bir isim olurdu ve "Musica Ecc
lesiastica" da "Imitatio Christi"nin daha doru bal olurdu.
Thomas'n kitabn yazar olduu dahi kesin deildir; zira dier
yazarlarn isimleri az ok olaslkla verilmitir ama kendisi mu
hakkak kopyacyd ve delillerin dengesi onun yazarl lehineydi.
Thomas bir ayakkab yapmcsnn olu olarak 1 3 79'da dodu,
1400'de Zwolle yaknnda Agnetenberg'de manastra girdi ve 8
Austos 1 4 71 'de bilgi ve kutsallk bakmndan byk hretle
manastrda ld. Taklit [Imitation] yaklak 1 420'de tamamlan
d. Btn nemli dillerde basklar ve tercmeleri hayli oktur,
ama aadaki zetin karld tam bask Hamburg'tan (1 874)
Dr. Cari Hirsche tarafndan yazlan Latince metindir. "Taklit"
Hristiyan edebiyatnn en paha biilmez hazineleri arasnda bu
lunan drt meditasyon kitabndan oluur.
205
,
J OH N A L E X A N D ER H A M M ERT O N - ARTH UR M E E
1-RUHSAL HAYAT N YRARLI GTLER
lsa "Kim Beni izlerse karanlkta yrmez." diyor. Eer ger

ekten aydnlanmay ve kalbin btn krlklerinden kurtul
may istiyorsak, bunlar lsa'nn hayatn ve terbiyesini ne kadar
ok rnek almamz gerektiine dair tembihlendiimiz O'nun
szleridir. Bu yzden brakalm lsa paygamberin hayat zeri
ne meditasyon yapmak en yksek almamz olsun.
Kibirlerin kibri; Tanr'y sevmek ve yalnz O'na hizmet et

mek dnda btn iler kibirdir. En yksek bilgi, dnyaya
kymet vermeyerek ilahi alemler ynnde mcadele etmektir.
Bu yzden yok olmak zere olan zenginliklerin peinde ko
mak ve onlar istemek kibirdi/. Ayrca, eref payesi istemek ve
kendini yks,ek mertebeye karmak ta kibirdir. Bedenin arzu
larnn ardndan gitmek ve ok gemeden ar biimde ceza
landrlmamz gereken eyin pe.inde komak kibirdir. Uzun
bir hayat dilemek ve iyi bir hayat konusunda az endielenmek
kibirdir. Sadece imdiki hayata dikkatini vermek ve gelecek
eyleri hesaba katmamak kibirdir. Bu kadar hzla gelip geeni
sevmek ve sonsuz sevincin aynen kald yer iin acele etme
mek kibirdir.
Her zaman u ataszn hatrlayn: "Gz grmekten, ku

lak da duymaktan memnun deildir. " Bu yzden, kalbinizi g
rnr eylerin sevgisinden almaya ve kendinizi grnmeze
yneltmeye gayret edin. Zira ehvetlerinin peinde gidenler
vicdanlarn lekelerler ve Tanr'nm ltfunu kaybederler.
Her insan doutan bilmeyi arzu eder, fakat Tanr korku

su olmadan bilgi ne ifade eder? Tanrya hizmet eden mteva-
206
zi kyl, kendini ihmal eden ve yldzlarn seyrini dnen

gururlu filozoftan ok daha iyidir. Kim kendini iyi tanrsa ken
dini kmser ve insan vgsnden hi keyif almaz. Eer
dnyadaki btn yaratklar bilmem gerekse ve yine de hayr
ilerinde deilsem, Tann'mn huzurunda bunun bana ne yara
n olur? Eylemlerimden dolay beni kim yarglayacaktr?
ok fazla bilme arzusundan vazgein, nk onun znde

byk lgnlk ve aldan bulunur. Bilenler, akll grnmeyi
ve yle adlandrlmay arzu ederler. Bilginin ruh iin az nem
li olduu veya hi nemi olmad pek ok olay mevcuttur ve
salna yaran dokunanlardan baka eylere ynelen insan
ok aptaldr. Pek ok szler ruhu honut etmez, ama iyi bir
hayat zihni sakinletirir ve iyi bir vicdan Tann'ya ynelik b
yk bir iman baheder.
ayet bizi ilgilendirmeyen szler ve eylemlerle megul ol

madysak, muhteem bir huzura sahip olabiliriz. Kendisl.ne ya
banc kayglara karan, kendisinin dndaki frsatlarn pein
de koan ve kendisini biraz veya nadiren toplayan biri ne ka
dar huzur iinde kalabilir? Mutluluk veren eyler basittir; zira
oka huzur barndrrlar.
lyilik olmadan, da ynelik bir almann deeri vardr,

ama iyilikten kaynaklanan her ne yaplrsa, ne kadar kk
ve nemsiz olursa olsun, tamamen verimli olur. Zira Tanr,
bir eylemin icra ettii iten ok kaynan deerlendirir. ok
seveni ok deerlendirir. Eylemi iyi icra eden ile ok ilgile
nir. Kendi arzusundan ziyade topluma hizmet edenle ilgile
nir.
207
Bu genellikle olduka fiziksel iyilik gibi grnr, kiinin

kendi arzusu olan doal eilimi ynnde, dl midi ve raha
ta meyli nadiren yoktur. Ama her kim gerek ve mkemmel
iyilie sahip ise, kendisi hibir eyin peinde komaz, fakat sa
dece Tanr'nn cennetini arzu eder. Kendisi hi kimseyi ks
kanmaz, nk kendisinin hibir baarsn sevmez, kendisini
sevindirmeye de aldrmaz ama her eyden ok Tanr'da mutlu
luu bulmay diler. Gerek iyilik kvlcmna sahip her kim
olursa, tm dnyevi eylerin kibir dolu olduunu derhal his
seder.
il-SEL HAYATA YOL AAN GTLER
Isa Peygamber "Tanr'nn alemi iinizdedir" diyor. Btn

kalbinizle kendinizi Isa Peygamber'e dndrn ve bu zavall
dnyay brakn, bu yzden ruhunuz huzuru bulacaktr. Mad
di eylere tenezzl etmemeyi renin ve kendinizi manevi ey
lere verin ardndan Tanr'nn aleminin iinizde doduunu g
receksiniz. Zira Tanr'nn alemi huzur ve Kutsal Ruh'ta needir,
ayrca dinsizlere ihsan edilmez. Eer iinizde O'na uygun bir
yuva hazrlarsanz, Isa, Kendi tesellisini belirterek size gelecek
tir. O'nun btn nuru ve gzellii iinden kaynaklanr ve Ken
dinden honut olduu yer orasdr. Kendisi, genellikle manevi
dnce sahibi insan, tatl diyalog, irin teselli, olaanst hu
zur ve son derecede artc samimiyet eliinde ziyaret eder.
ayet yce ve ilahi eyleri nasl derinlemesine dnecei

_
nizi bilmiyorsanz, Hz. Isa'nn armhtaki acs iinde uyuyun
ve kendi isteinizle O'nun kutsal yaralarnda yaayn. Zira
eer samimiyetle Isa'nn yaralarna bavurursanz, banz
dertte iken byk rahatlk hissedersiniz, insanlarn kmse
melerine ok az aldr edersiniz ve kk drc szlere
208
kolayca tahamml edersiniz. Zira Isa Peygamber, dnyada in

sanlar tarafndan hor grld ve arkadalar tarafndan, Ken
disi'nin en nemli ihtiya annda, hakaretler arasnda, yzs
t brakld. Isa ile ekmeyi ve hor grlmeyi arzulamt, o
halde siz herhangi bir eyden ikayet etmeye kalkacak ms
nz? Isa'nn dmanlar ve ktleyicileri vard, o halde siz b
tn dostlara ve iyilikseverlere sahip olmay m diliyorsunuz?
Eer hibir zorluk ekmediyseniz, sabrnz nereden dllendi
rilecektir? Eer size uymayan hibir eyden ac ekmemek is
tiyorsanz, nasl Isa'nn arkada olacaksnz?
Btn eyler, kendisine gerekten olduklar gibi gelen ve

bahsedildii ya da inanld gibi gelmeyen kii, sahiden akll
adamdr, insanlardan ok Tanr tarafndan eitilmitir. i
alemden nasl yrneceini ve harici ihtiyalara az deer ver
meyi her kim bilirse , samimi dualar iin bir mekan bulmaya
bir zaman beklemeye de ihtiyac olmaz. Ruhani dnceli in
san kendini sratle toplar, nk tamamen maddi eyler ze
rinde asla kendini tketmez.
nce kendinizi huzur iinde tutun, ondan sonra bakala

rn sakinletirebilirsiniz. Sakin insann alimden daha ok g
revi vardr. Ama ihtirasl insan, kolayca ktye inand iin,
iyiyi bile ktye dntrebilir. Huzurlu insan iyidir ve btn
olaylar iyiye evirir. Tamamen huzur iinde olan insan hibir
eyden phe duymaz, ama honutsuz ve kavgac kii, eit e
it kukular tarafndan ajite edilir. Ne kendisi sakin olabilir ne
de bakalarn rahat brakr. Kendisi genellikle sylememesi
gerekeni syler, yapmas gerekeni yaplmam brakr. Baka
larnn yapmas gerekeni dnr ve kendi grevini ihmal
eder.
209
lnsan dnyevi meseleleri iki kanatla aar; yani, sadelik ve

masumiyetle. Sadelik kendisinin niyetinde ve masumiyet de
sevgisinde olmaldr. Sadelik Tanr'ya doru ynelir, masumi
yet O'nu etkisi altna alr.
Daima bakalarna iyi davranmak ve kendine az itibar et

mek, alakgnll bir ruhun iaretidir. Yaratlm herhangi
bir eyden hibir teselli arzu etmemek, byk bir masumiyet
ve manevi gven iaretidir. Dardan kendi iin hibir tank
peinde komayan insan, kendisini btnyle Tanr'ya teslim
etmitir. Zira Mbarek Paul, "kendini ven kii tasvip edil
mez, ancak Tanr'nn vd kii hari."der. indeki Tanr ile
birlikte yrmek ve dardan hibir sevgi tarafndan alkon
mamak manevi-fikirli insann halidir.
imdi Isa Peygamber'in ilahi aleminin pek ok a, ama

Hann [ lsa'nn armha gerildii ha/.n.] ok az hamili var
dr. Kendisi, avuntu arzu eden ok kiiye ama keder isteyen az
kiiye sahiptir. O masasnn birok ama riyazetinin az sayda
refakatisini bulmutur. Herkes O'nunla dn bayram etme
yi ister, az sayda insan O'nun iin bir eye tahamml etmeyi
arzulamaktadr.
Emniyet Ha'tadr, hayat Ha'tadr, dmanlardan korun

ma, cennetin tatll, zihnin gc, kutsalln mkemmellii
Ha'tadr. Ha'tan baka, ruh iin hibir salk ne de ebedi ha
yat midi yoktur. Bu yzden hanza sarln ve Isa peygambe
ri takip edin.
ayet insanlarn refah iin ac ekmekten daha iyi ve daha

yararl bir ey olsayd, Isa Peygamber hem Kendi szlerinde,
210
hem davrannda bunu bize gsterirdi. Zira Kendisi, O'nu iz

leyen mritleri ve O'nun peinden gitmeyi arzu eden herkesi
davet eder ve: "Eer biri Benim peimden gelecekse, kendini
inkar etsin ve han yukar kaldrsn ve Beni izlesin." der: Her
ey okunup incelendii zaman, bu "Birok musibetler arasn
dan Tanr'nn lkesine girmemiz gerektii" kararmz olsun.
HI-MANEV TESELL ZERNE
Rab Tanr'nn iimde syleyebileceini duyacam. inde

Rab'bin konutuunu duyan ve O'nun dudaklarndan teselli
szlerini alan mbarek bir ruhtur. Hizmetkarnn duymas
iin konu, Rab.
Rab, "Batan, peygamberlere rettim ve imdiye kadar ko

numay hi kesmedim, ama oklar sar ve sesime gre kat
lar." diyor. oklar Tanr'dansa dnyay daha isteyerek dinli
yor ve bedenin arzusunu Tanr'nn hayrl ltfundan daha ko
layca takip ediyor. Dnya nemsiz ve geici eyler vaat eder ve
ona byk evkle hizmet edilir, ben en nemli ve ebedi eyle
ri vaat ederim, ama lmllerin kalpleri hissizdir. Her eyde,
bana, dnya ve onun efendilerine hizmet edildii kadar byk
zenle kim hizmet ve itaat eder? nsanlar nemsiz bir dl
iin ok yol katederler ama ebedi bir hayat uruna ayan ne
redeyse bir kez olsun yerden kaldrmazlar.
Rab Tanr, sen benim btn hayrmsn. Hem ben kimim

ki seninle konumaya cret edeyim? Ben hizmetkarlarnn
en zavalls ve en nemsiziyim, berbat bir solucanm, bildi
imden ya da sylemeye cesaret ettiimden ok daha aa
lk ve rezilim. Yine de beni unutma Rab, nk ben hiim,
21 1
hibir eyim yok ve hibir eye demem. Ruhumun huzu

runda, susuz bir toprak gibi olmamas iin, yzn benden
sakn evirme, geliini sakn erteleme, tesellini geri alma.
Rab, bana arzunu yerine getirmeyi ret, bana huzurunda
uygun biimde ve alakgnlllkle davranmay ret, n
k sen benim, beni gerekten tanyan ve dnya yaratlmadan
nce hem de ben dnyada domadan nce beni tanm olan
bilgeliimsin.
"Olum, huzurumda sadakat ile davran ve daima kalbinin

safl iinde beni ara. Her kim huzurumda hakikatle davranr
sa, ktln saldrlarndan emniyette tutulacaktr ve haki
kat, ayartanlardan bir de insafsz insanlarn ktlemelerinden
kendisini kurtaracaktr. Eer hakikat sizi kurtarm olacaksa,
o zaman siz gerekten zgr olacaksnz ve insanlarn bo sz
lerine bakmayacaksnz."
Dorudur, Tanrm , dediin gibi bana katlanlabilmesine

dua ederim. Hakikatin beni eitsin ve korusun hem de sonu
mu hayretsin. Her kt eilimden ve lsz sevgiden beni
kurtarsn ardndan muazzam bir kalp zgrl iinde senin
le yrrm.
Hakikat, "Nelerin doru ve indimde memnuniyet verici ol

duunu sana reteceim. Byk honutsuzluk ve kederle g
nahlarn dnmeyi srdr ve asla hayrl ilerinden dolay
kendinin bir ey olaca hayalini kurma. Sen gerekten, birok
tutkulara eilimli ve onlara bulam bir gnahkarsn. Kendi
liinden, daima hilie m eylediyorsun, sratle ktye gidiyor
sun, hzla yeniliyorsun, abucak altst oluyorsun, abuk l
yorsun. iftihar edebilecein hibir eyin yok, ama kendine de-
212
er vermemen gereken ok eyin var; anlayabileceinden ok

daha zayfsn." der.
"Bazlar benim nmde samimiyetle davranmaz; fakat

belli bir merak ve kstaha bir kibir tarafndan ynlendirilir
ler, kendilerini ve mutluluklarn ihmal ederek benim srlar
m bilmeyi ve Tanr'nn yce mevzularn anlamay arzu eder
ler. Gururlar ve meraklar yznden onlara kar koyduum
zaman , bunlar genellikle eytann muazzam ayartmalarna
maruz kalp gnaha girerler. Tanrnn hkmlerinden eki
nin, Her eye Gc Yeten'in fkesinden fazlasyla korkun. En
Yce'nin ilerini mzakere etmeyin, fakat gnahlarnz dik
katle inceleyin ve ne kadar vahim biimde kusur ilediinizi
ve hayrl eylemleri ne kadar ok ihmal ettiinizi anlayn.
Zihnen aydnlanm ve dknlklerinden arnm, daima

ebedi eyler iin yanp tutuan ve dnyevi meseleleri isteme
yerek dinleyen bakalar vardr, bunlar ilerinde hakikatin ru
hunun ne dediini anlarlar.
"Ak muazzam bir eydir, tek bana ar olan her eyi ha

fifleten ve dengesiz olan temkinli bir ekilde sineye eken b
tnyle mkemmel bir hayrdr. Zira yklenmeden yk tar
ve ac olan her eyi tatlandrr ve zevkli klar. Asil Isa sevgisi,
muazzam eylemlere yol aar ve her zaman daha mkemmel
eylerin arzusunu uyandrr. Ak, yukarya ykselmeyi arzu
eder en aalk eyler tarafndan zaptedilmeyi deil. Hibir
ey aktan daha tatl, daha gl, daha yksek veya engin,
cennette ya da dnyada daha ho veya daha dolu deildir; zi
ra ak Tanr'dan doar ve zellikle yaratlm eylerden te
Tanr'nn indi haricinde varolmay srdremez."
213
IV-KOMNYON AYNNE YREKTEN TEVK
Tanr, lsa'nn sesi ile "Bana gelin btn emek verenler ve

sknt yklenenler, ben de sizi mutlandraym," der. "Size ve
receim ekmek dnya hayat uruna Benim etimdir. Onu aln
ve tketin, bu size teslim edilecek Benim bedenimdir; bunu
Benim anma trenim esnasnda yapn. Kim Benim etimi yerse
ve Benim kanm ierse Ben'de kalr ve ben de onda. Size sy
lemi olduum szler ruh ve hayattr. " .
Bir vakitte sylentnemi, bir yerde yazlmam ta olsalar

bunlar senin szlerin, lsa, Ebedi Hakikat. Onlar senin szlerin
olduu iin, onlarn hepsi tarafmdan minnetle kabul edilecek.
Onlar senin szlerin, hem sen onlar syledin, hem onlar ayn
zamanda benim de, nk sen onlar benim mutluluum iin
dile getirdin. Kalbimde daha sk sk gmlebilsinler diye, se
nin dudaklarndan kan szleri memnuniyetle kabullenirim.
Byle irinlik ve sevgi dolu ltuf szleri beni uyandrr. Ama
kendi gnahlarm beni korkutur ve kirli vicdanm byle b
yk srlar tutmaktan beni men eder.
Eer seni brakrsam, sen beni inanarak sana gelmeye; ve

ayet ebedi hayat ve mutluluu elde etmeyi arzu edersem,
lmszlk gdasn almaya davet ettin. Sen, "Bana gelin b
tn emek verenler ve sknt yklenenler ve ben sizi mutland
raym. " diyorsun. Sen, Rabbim Tanrm, muhta ve yoksulu en
mbarek bedenin komnyon ayinine davet ettiin bir gnah
karn kulandaki ey tatl ve cana yakn sz.
Tahrm, gkteki ve yerdeki her ey senindir. Kendimi sana .

iten bir adak [Aai Rabbani ayininde lsa'nn etini ve kann
214
temsil eden ekmek ve arabn sunulmas/.n.] olarak sunmay

ve ebediyen senin kalmay arzu ederim. Tanrm, kalbimin saf
l ile sana bugn sonsuza kadar hizmetkarn olmak zere
kendimi adyorum; kendimi ebedi minnet ile hrmet ve itaat
iin adyorum. Senin kymetli Bedeninin bu mbarek ba ile
birlikte, mutluluum ve senin btn halknn mutluluu iin
grnmeseler de yardm edebilecek meleklerin huzurunda, sa
na bugn adadm beni kabul et.
Azizin sesi: "Tanr seni asla aldatmaz; kendine ok fazla

gvenen aldatlr. Tanr sradan kiilerle oturup kalkar, Kendi
ni mtevazi kiilere gsterir, zayflara anlay gsterir, hikme
tini saf zihinlere aar ve merakl ve gururlu olanlardan ltfu
nu gizler. insan akl zayftr ve aldatlabilir, ancak gerek inan
aldatlamaz.
"Btn akl ve doal aratrma, inanc takip etmelidir ve ne

ondan nde olmal ne de onu bozmaldr. Zira inan ve sevgi
burada ou eyi aar ve gizli yollarla bu en kutsal ve deneys
t aai rabbani ayinini ihya eder. Snrsz gc olan, ebedi ve
tahmin edilemeyecek boyutlardaki Tanr, cennette ve yery
znde byk ve ne anlama geldii belli olmayan iler yapar,
ayrca O'nun harika ilerini anlamann hibir yolu yoktur.
Eer Tanr'nn ileri, insan akl tarafndan kolayca kavranabi
lecek trde olsalard, onlar harika ya da kelimelerle ifade edi
lemez diye adlandrlmay hak etmezlerdi.
* * *
215
KUR'AN
BALANGI
"Kur'an" ("Koran" veya "Quran") [13] kelimesi harfiyen

"okunacak olan" anlamna gelen -yani btn konular, dinler vs.
hakknda yazl sz sahibi eserler- 'qara'=okumak kknden ge
lir. Hahamlarla ilgili lbranice "Miqra" (lbranice'den gelen 'qa
ra'=okumak) kelimesinin tam karldr. Hem Arapa, hem Ib
ranice kelimelerde kast edilen fikir, bu ekilde tanmlanan eyin,
btn meseleleri zen en yksek otorite olduudur. Incil sonras
zamann Rabbileri [Yahudi din adamlan/.n.], (Yahudi Kaba
la'sn karlatrn) Tevrat' evrensel bir bilgi ansiklopedisi ola
rak gryorlard. Bugnn en tannm Islam niversitelerinde,
felsefe, bilim ve baka her ey, bir bakma modem dnce, icat
ve keiflerin en son szlerini tamamyla iermesi salanan,
Kur'an'dan retilir.
Kur'an, Muhammed Peygamber'in [1 4] lmnden sonraya

kadar bir btn olarak mevcut deildi. Sonra ilk Snni halife Ebu
Bekir'in emri ile derlendi. (Kur'an'n) Ierii, hurma aac yap-
217
JOH N A L E X A N D E R H A M M E RT O N - A RTH U R M E E
raklan, beyaz talar ve zerine yazlabilen dier eyalar zerin

de yazl bulunuyordu. Derleyiciler byk lde Peygamberin
ilk taraftarlannn hafzasna tabi oldular, ama Kur'an, imdi sa
hip olduumuz gibi, Muhammed'in lmnden sonraki (M.S.
632) ilk yln sonuna yakn hissedilir derecede bir uyumazlk ol
madan mevcuttu.
Mslman kitabnn hibir tertip ya da plan yoktur; nk

birbirine bal olmayan eitli aklanmam durumlar zerine
sylenmi, stelik birok olay ve konulara deinen nutuklann ne
redeyse rasgele derlemesidir. Hemen hemen hi redaksiyon yok
tur ve eitli konumalann ne zaman veya nasl yahut neden ya
pldklann aklamak zere hibir giriimde bulunulmamtr.
Kur'an zerine en eski yerel yazar ve yorumcular surelerini

iki ana snfta dzenlemilerdir. (1) M.S. 622'de ricattan nce
Mekke'de sylenenler; (2) sonraki on yl iinde Medine'de yaz
lanlar.
Yeni bilginlerin ou byk doubilimci Nldeke'nin 1 860'ta

nerdii kronolojik tertibi takip ederler. Friedrich Schwally, Nl
deke'nin Kur'an zerine nl almasnn yakn zamanlarda
gzden geirilen basksnda, neredeyse her aynntda ustasn mo
del alr. Geenlerde "Everyman's Library"de [Herkesin Kitapl]
yaynlanan Rodwell'in Kur'an tercmesi, sureleri kronolojik ola
rak Nldeke'nin dzenine gre tertip eder. Aadaki zetlerde,
benimsenen bu kronolojik sradr. Sale'in, E.H. Palmer (Claren
don Press, "Dounun Kutsal Kitaplan" ["Sacred Boons of the
Edst, "] 6 ve 9. ciltler) nl ve deerli tercmeleri tarafndan ta-
kip edilen Arapa basklarda ve dierlerinde, benimsenen ilke en
uzun sureleri bata ve en ksalan sonda yerletirmektir.
218
, Mehhi sureler, zellikle ilk dneme ait alanlan -yani Mu

,
hammed'in peygamberlik misyonunun ilk drt ylna ait olanlar,
rnein 96, 74, vs. sureler- Medeni surelerden ok daha orijinal
dir. Bu srelerde, slup daha arbal, daha ateli ve iirsellik
doludur. Peygamber, byk bir zihinsel vecd halinde, hibir keli
menin yeterince ifade edemeyecei bir evkle ve az sayda alimin
sorgulam olduu samimiyetle dolu biimde zuhur eder.
Peygamberin grevinin iki yln izleyen ikinci dnemin sure

leri (rnegin 54, 3 7 vs. sureler) ayn genel karaktere sahiptir
ama daha az hararetlidir. nc Mehhi dnemin sureleri -yani
Peygamberin misyonunun yedinci ylndan M.S. 622'de ricatna
kadar (rnein 32, 41 , vs. sureler) - daha da az hararetlidir. Me
deni surelerin slubu nc dnemin Mehhi vahiylerine benzer,
yalnzca onlar yine de daha doal ve lmldrlar, aynca genellik
le Yahudilere, Hristiyanlara ve dierlerine hendi imanszlhlarn
terk etmeleri iin ve onlara, ok uzun zamandr unutulmu olsa
da lbrahim kadar eski, gerek dinle gelmi olan peygamberi ka
bul etmeleri ynnde anlardan ibarettir.
Kur'an; Tevrat ve lncil kutsal hitaplarndan, Apohrifa ierdi

i iin farkldr. nk bu son sylenenler, birok zihinlerden ya
yld ve ok farkl zamanlara ait olduklarndan ok daha eit
lidir.
imdiki editr Maracci, Fluegel ve Redslob'un ve ayn zaman

da birka Dou'ya zg basknn (Kahire, lstanbul, Kalhta, vs.)
Arapa metnini nnde bulundurmaktadr. Ama phesiz, en n
l tercmelere ve ayn zamanda yerel tefsirlere (Baidhawi [Bey
davi], vs.) mracaat edilmitir.
219
J O H N A L E X A N D E R H A M M E RT O N - A RTH U R M E E
Aadaki zetlerde paragraflar izleyen saylar surenin veya

Sale'in tercmesinde olduu gibi Arapa metindeki surelerin nu
marasn gsterir.
MEKK SURELER
1-BRNC DNEM (M.S. 6 1 3-61 7)
MUHAMMED'N KUR'AN OKUMAYA LK AGRISI
Esirgeyen ve balayan Allah'n ad ile. [ 1 5 ]
nsan yaratan v e onlara yazmay reten Rabbin ad ile oku,

Allah'n sana, 'Peygamberine akladn oku ve korkma. Eer
Allah'a taparsan, aya ile boym,lIJ.ll ezmekle [ cezalandrmakla]
.
tehdit eden Ebu Cehil'in muhalefdni dikkate alma. (96.)
EBU LEHEB'N KINANMASI[ l 6]
Ebu Leheb'in iki eli kurusun ve bizzat kendisi can versin.

Varl ne de kazand her ey ona yaramasn. Kendisi, kars
yanmas iin odun getirirken, boynuna dolanm hurma aac
liflerinden iple beraber, cehennemin kzgn alevlerinde [ 17]
yaklsn. (III.)
MUHAMMED KURBAN KESMEY BUYURUYOR
Ey Peygamber, sana muazzam varlk ve bol servet verdik.

Sel). Allah'a dua et ve O'na sana ihsan etmi olduklarndan uy
gun kurbanlar ada. ( 1 08.)
220
[Bu paragrafla Medeni grubun 22. suresinden sonra geleni

karlatrn:
Allah'a kurbanlar adaman ve bundan byk fayda salaya

can sana buyurduk. Bu yzden develerini kestiin zaman,
Allah'n ad onlarn zerine sylensin. Sonra onlardan ye ve is
temeyen fakirlere ve muhtalara da verdiin gibi, tevazu ile is
teyenlere ver. Etler ve kanlar asla Allah'a (Tanr) ulaamazlar;
ancak sizin itaatiniz ve imannz O'na ulaacaktr. ]
MMNLER VE KAFRLER
Allah'tan korkan, sadaka veren ve Allah'n elisi tarafndan

ilan edilen hakikate inanan herkese, mutlulua giden yolu ko
lay ve gvenli klacaz. Ancak cimri olan, servet kazanmaya
ynelen, onlara duyurulduunda gerei inkar eden herkes
iin zntye ve sefalete giden yolu kolaylatracaz. Bu so
nuncular apar topar Cehenneme dnce, zenginlikleri onla
ra hibir yarar salamayacak. Yanan frnda alev alp kavrula
caklar. (92.)
HAYIR YAPMA GREV
Aslnda, Biz (Tanr) baz insanlar dierlerinin yardmna

ihtiya duyacak ekilde yoksulluk ve sknt iinde yarattk.
Kendini ven kii "Hi kimse beni yenmeyecek, ben varlkl
ym ve snrsz serveti sap savurdum" dedii zaman ne de
mek ister? Kendisini gren llahi bir gz olduunu bilmiyor
mu? Biz kendisini, ktle doru alalan ve iyilie doru
ykselen iki yol arasnda ayrm yapma yetenei ile yaratma
dk m? Yine de bu deersiz insan doruklara trmanmak iin
hibir aba harcamaz. Yukar giden yola ykselmek nedir?
221
Esiri serbest brakmak, a doyurmak, akrabadan olan yetimi

ve ezilen fakirleri korumaktr. Bundan baka, insanlara Al
lah'a ve O'nun Peygamberine inanmalar, karlkl nezaket
ve sempati gstererek inanta sadk olmaya birbirini yrek
lendirmeleri tembih edilir. Bunlar yapan herkes sa tarafn
halk olacaktr. Ama Bizim alametlerimize inanmayanlarn
tm, zerlerine ateten kubbe var olacak, sol tarafn yolda
lar olacaktr. (90.)
MUHAMMED'E KALKIP VAAZ VERMES

EMROLUNDU
Ey sen rt sanl kii, kalk ve insanlar ikaz et ve Tanr'y

ycelt. Kyamet gn kafirler iin zc bir gn olacaktr.
Sen dmann Benim ellerime brak ve Bana izin ver, ona
tam hakkettii cezay ektireyim. Kur'an'la alay ettii iin,
kendisi: "Bu sihirden baka bir ey deil, bunlar bir insann
szleridir." demiti. Ben [ Tanr] kendisini, azap iinde yana
ca Cehenneme atacan. Bu Cehennemin alevleri yakp
yok edilmedik bir ey brakmaz. insanlarn etlerini kavurur.
Cehennem ateinin zerine muhafz olarak on dokuz melek
tayin ettik. Ancak niin on dokuz? inananlar bu Kitabn do
ruluundan emin olabilsinler ve kafirler Kur'an'n kutsall
n "Bu say neyi ifade ediyor? " diyerek inkar etme frsatna
sahip olabilsinler diye. (74.)
MUHAMMED'E HSAN EDLEN KUR'AN
Aslnda, Biz Muhammed'e Kur'an Kadir gecesinde indir

dik. [ 1 8 ] Bu Kadir gecesi bin aydan daha hayrl bir gecedir. O
gece Cebrail ile melekler yere inerler ve Peygamberimize
Kur'an'n btn szlerini ilham yolu ile bildirirler. (97.)
222
MUHAMMED NE DELDR NE DE SAHTEKAR

Ey Benim Elim, onlar "Sen aklndan yoksun kalmsn"
dedikleri zaman, seni . dzenbazlkla suladklar zaman, sen
inanma. Senin Rabbin kimlerin akldan yoksun kalm ve kim
lerin dzenbaz olduunu bilir. Bu iftiraclar onlar bekleyen
ok kt hkmlerden haberdar et. (68.)
TANRl'NIN MUHAMMED'E KUR'AN'I EZBERDEN

OKUMAK N YARDIM SZ
Biz [Allah] sana inananlarn teviki iin ve kafirlere uyar

olarak onlara ezberden okuyabilesin diye, Kur'an'n btn b
lmlerini hatrlama imkan vereceiz. Bizi honut eden eyler
haricinde, bu Vahyi de hi unutmayacaksn. [ 19] Btn Al
lah'tan korkanlar peygamberin uyarsn kabul edecekler, an
cak btn inanmayanlar ne yaayp ne de lecekleri korkun
atee atlacaklar. Sana vaaz etmeni buyurduumuz bu reti,
sadk Mslmanlar olan lbrahim ve Musa'nn kitaplarnda, es
ki kitaplarda retilendir. (87.)
VAHYEDLEN KUR'AN
Kayan yldz hakk iin, arkadan Muhammed yanlmaz,
kendi aklndan da konumaz. Kendisinin syledii ona ifa
edilmitir. Kur'an Cebrail aracl ile Tanr'dandr, insann
eseri deildir. Niin Allat ile Al'Uzza ve Manal gibi tanrala
ra tapyorsunuz? Hibir tanra yoktur. [20] (53.)
KADIN MMNLER LE LGL DAVRANI BM
lnanan kadnlar, inanmayan kocalarn arkalarnda braka

rak sana kaak olarak geldikleri zaman, onlar kafirlere geri
gnderme, ancak inanlarn kontrol et ve eer gerek Msl-
223
JOH N A L E X A N D E R H A M M E RT O N -A RTH U R M E E
man olduklar kararna varlrsa, harcadklar drahomalar ko

calarna geri de. Sonra normal eyizleri onlara vermen kou
lu ile onlarla evlenebilirsin. (60.)
TANRI'NIN BRLG[ 2 1 ]
"O sadece tek Tanr'dr, baba olmayan, [ 2 2 ] babas d a bu

lunmayan ebedi Tanr'dr ve O'na benzer hi kimse yoktur."
de. ( 1 0)
CN IKARMA FORMLLER
Kendisinin yaratt kt eylere kar beni koruyan Al

lah'a snrm. Karanlk olunca gece gulyabanilerine kar ve
by dmlerini balayan cadlardan ve kem gzle ziyan ve
renlerden, byclerden, cinlerden [ eytanlar] ve kt insan
lardan Tanr yardm ile snacak yer ararm. ( 1 13.)
MSLMANLARIN CENNET
Allah'a ve O'nun peygamberine inanan herkes, ahirette g

zel bahelere kabul edileceklerdir [ Cennet] . Onlar altn ve de
erli talarla sslenmi divanlar zerinde, ok lezzetli araplar,
en kaliteli trde meyveler ve ku etlerinden bolca tedarik edil
mi olarak, sonsuza dek dinleneceklerdir. lri siyah, inci gibi
gzl emsalsiz gzellikte gen kzlar tarafndan onlara refakat
edilecektir. (56.)
224
il-KNC DNEM (M.S. 6 1 7-619)
SLEYMAN RZGARLARI VE CNLER

EMR ALTINA ALIYOR
Ve Biz istedii yere kendisini gtrmesi iin Sleyman'a

tabi olan gl bir rzgar yarattk. Kendisine inciler getir
mek iin denize dalsnlar ve onun diledii baka her eyi
yapsnlar diye Biz ona cinlere k... manda etme gcn de ver
dik. [23] (2 1 ) .
SA'NIN MUCZEV DOGUMU
Bekaretini koruyan ve olu lsa'nn Uesus] domas iin,

iine Bizim kendi ruhumuzu flediimiz Meryem'i unutma,
anne ve oul btn insanla bir mucize alameti oldu. (2 1 .)
BAKRE MERYEM
Bakire Meryem olu lsa'y dnyaya getirdikten sonra, bir

gn ocuunu kollarnda tarken fark edildiinde ayn anda
baz dindar kiiler kendisini grp "Ey Meryem, Aaron'un
(Harun) [ 24] kardei, bu yaptn ne tuhaf eydir? Senin baban
Arman drst bir adamd ve annen de senin yle grndn
gibi, fahie deildi." diyerek azarladlar. Btn bunlara cevaben
daha nce bir heceyi telaffuz etmemi olan kk ocuk, "As
lnda, ben, bana lncil kitabn vermi olan ve beni Peygamberi
olma grevine atayan Allah'n hizmetkarym. Kendisi beni
kutlu kld ve bu bir ltuf olmal. Doduum ve leceim son
ra tekrar (ge/.n.) ykseleceim kutlu gn. (19.)
225
TANRI TARAFINDAN NSANLARA GNAH

LETMEK N GNDERLEN EYTANLAR
Bilmiyor musun ki Biz [Allah] , kafirlere, teklifleri vastas

ile bu kafirlerin sulu olacaklar gnahlara, onlar tahrik etme
leri iin, eytanlar gndeririz? (19.)
SLEYMAN'IN NSANLARDAN, KULARDAN VE

CNLERDEN (EYTANLARDAN) OLUAN ORDUSU
Sleyman kularn dilini anlayabiliyordu ve onlarn kendi

dilini anlamasn temin edebiliyordu. [ 25] Belli bir gnde, Ants
vadisinde insanlardan, kulardan ve cinlerden oluan ordusu
onun iin orada topland. Kalabalk o kadar bykt ki karn
calardan biri arkadalarna, "Derhal karnca yuvalarna dnn
yoksa bu saysz ayaklardan biri tarafndan inenip leceksi
niz." dedi.
SEBA MELKES'NN SLEYMAN'I ZYARET
Sleyman bir gn eitli birliklerini tefti ederken, kular

arasnda ibibik kuunu arad ve yokluu nedeni ile her trl
ceza ile tehdit ederek bu kuun nereye gitmi olduunu sordu.
ok gemeden kayp ku krala doru uarak, "imdiye kadar
grdm en grkemli tahtn zerinde oturan, en harikulade
sultan seyrettiim Seba'dan henz geldim. Ancak bu kralie
ve halk maalesef, gerek Tanr Allah'a deil gnee tapyorlar
d." szlerini syleyerek geldi.
Hiddetli hkmdar "Szlerinin doruluunu aratraca

n! " diye cevap verdi. "Kendisine krallma gelip hakimiye-
226
timi kabul etmesini buyuran bu notumu, bu kadar ok vd

n kralieye gtr."
Neredeyse gz ap kapayana kadar ibibik, kralienin S

leyman' ve lkesini ziyarete raz olduu cevab ile dnmt.
Sleyman bu cevab alnca kraliyetinin asillerine "Hanginiz
bana derhal Seba melikesinin tahtn kendisi buraya gelmeden
nce burada olacak ekilde getirebilir? " diye sordu.
Cinlerin en kt huylusu "Ben yaparm! " dedi.
Kutsal kitaplar iyi bilen cin "Hem de bir nefeste yaparm ! "
diye cevap verdi.
ok ksa zamanda taht Sleyman'n sarayndayd. Kral,

"Kendisinin bunu tanyacak bir mucizevi ilmi olup olmad
n anlamamz iin onu deitirebildiin kadar deitir." dedi.
Melike vardnda, kendisine "Bu hangi tahttr? " diye so

ruldu.
Kendisi, "Benim; tuhaf ama benim." diye cevaplad. S

leyman'n nuruna ve bilgeliine tank olduktan sonra, kendi
si putlarndan vazgeti ve -gerek Tanr- Allah'n kulu oldu.
(27.)
227
HI-NC DNEM (M.S. 6 19-622)
ABAT'IN [sebt/dini tatil gn] HLALNN CEZASI
Kzl Deniz kysnda Elath'ta oturan u gnahkar insanla

r nasl deneyip snadmz biliyorsun. Dier gnlerde yle
deil ama abat gn, sanki yakalanmak istiyorlarm gibi ba
lklar tam ellerine ulatrdk. eytana uyanlar ve bylece m
barek gnn kutsalln ineyenleri, gnahlarnn cezas ola
rak Biz maymuna dntrdk. (7.)
SRALLLERN ZERNDE SALLANAN SNA DAGI
srailliler, Bizim hizmetkarmz Musa aracl ile onlara

ilettiimiz Yasann hkmnden phe ettikleri zaman, insan
lar zerlerine deceinden korksunlar diye zerlerinde rt
gibi Sina dan kaldrdk. Ve onlara "Size verdiimiz yasay
saygyla kabullenin ve ona dikkat ederek iinde bulunanlar
unutmayn." dedik. [ 26] (7)
MEDEN SURELER
MSLMANLAR HARCNDEKLERN KURTULUU
Allah'a ve kyamet gnne inanan ve doru olan yapan

herkes ister Yahudi, ister Hristiyan, Sabi ya da Mslman ol
sun, onlardan btn korku ve zntleri def edecek olan Al
lah'tan, dllerini alacaklardr. (3.)
228
SADECE MSLMANLAR KURTARILACAKLARDIR
Islam haricindeki bir baka dini izleyen hi kimse, Allah

[Tanr] tarafndan kabul edilmeyecek veya sonraki hayatta he
lak olmaktan kurtarlmayacaktr. (2.)
BRAHM, SMAL, SHAK, YAKUP VE TM

MSLMAN SRAL KABLELER
Siz Yahudiler lbrahim, lsmail, lshak, Yakup ve srailli ka

bilelerin Yahudi olduunu ya da siz Hristiyanlar onlarn Hris
tiyan olduunu mu sylersiniz? Ama Allah daha iyi bilir ve
bunlarn hepsinin lslam dininin izleyicileri Mslmanlar ol
duu gereini size aklamtr. Ama Allah sizin imanszl
nzdan haberdardr ve sizi hesaba ekecektir. (2.)
KIBLE KUDS'TEN MEKKE'YE EVRLYOR
Aklsz insanlar "Neden Kble'yi[27] Kuds'ten Mekke'deki

Kabe'ye [28] aktardlar?" diyeceklerdir. Onlara "Dou ve bat
Allah'mdr ayrca Kendisi bize dua ettiimiz zaman Mekke'deki
kutsal camiye dnmemizi buyurmutur." de. (2.)
HOLARINA GDEN LAH VAHY DNEK BR

EKLDE TERCH EDEN VE REDDEDEN YAHUD
VE HIRSTYANLARA KARI
O zaman niin Kitabn sadece bir ksmna inanp Allah'n

Peygamberinin misyonunu belgeleyen ksmn inar ediyorsu
nuz? Bu gnahtan sulu olan herkes bu hayatta utan duya
caktr ve Kyamet gn en strapl ikencelere sevk edilecek
tir. (2.)
229
,
BRAHM TARAFINDAN NA EDLEN MEKKE

MABED
Mekke'de Kabe mabedine ilk giren lbrahim idi ve eer ya

pabiliyorsak, bu kutsal evi ziyaret etmek bizim zaruri grevi
mizdir. (3.)
SA, MUHAMMED'N GELN NCEDEN HABER

VERYOR
Meryem'in olu lsa, "Ey srailliler, ben Allah'n, Tevrat'n

emrini teyit etmek zere ve size ad Ahmed olan benden son
ra gelecek byk bir Bildirici'nin mjdesini vermek iin gn
derilen habercisiyim." dedi. [ 29] ( 6 1 .)
ALLAH'IN HABERCLERNN EN SONUNCUSU

VE EN BYG MUHAMMED
Eski alarda Biz Habercilerimizi, ikna edici delillerle ve

btnyle kesin mucizelerle gnderdik ve onlara Kutsal kitap
verdik. insanlara Nuh'u, lbrahim'i ve resulleri gnderdik, ama
ou inanmadlar. Sonra Biz, Meryem'in olu lsa'nn ardndan
gelen, Havarilerimizi gnderdik. Sonra hepsinin sonuncusu,
Bizim byk mjdecimiz Muhammed geldi. Ey siz btn ina
nanlar, korkun ve Allah'n elisinin szlerine itaat edin. (57.)
TAMAMEN TUTARLI OLAN KUR'AN
Niin onlar Kur'an dikkatle ve tarafsz olarak gz nne

almazlar? ayet o tamamen Allah'dan gelmi olmasayd, kafir
ler elikiler bulup karabilirlerdi. (4.)
230
MUHAMMED SA'NIN ARMIHA GERLMES

OLAYINI YALANLIYOR
Hristiyanlar Meryem'in olu Mesih Isa'nn katledildiini

sylerler. Ama Kendisi katledilmedi, armha da gerilmedi,
ancak bir bakas O zannedildi. Gerek Isa Uesus] lm gr
meyerek Allah tarafndan Kendi yanna alnd. (4.)
MUHAMMED SA'NIN ARMIHA GERLMES

OLAYINI KABUL EDYOR
Ve Allah, "Ey Isa [Mesih] , Senin lmene meydan verece

im, ama Seni Kendi yanma alacam ve Seni kafirlerden kur
taracam! " dedi. ( 4 .)
KUTSAL KTABA GRE, DEGL, TEK TANRI
Ey Kutsal kitaplar kabul eden sizler, bu kutsal kitaplarn

rettiklerinden fazlasna sakn inanmayn! Meryem'in olu
Isa, Allah'n havarisiydi, Onun szyd, Allah'tan kaynakla
nan bir ruhtu. tanr -Allah, Isa ve Meryem- olduunu sakn
sylemeyin. [30] Ancak tek Allah vardr ve Kendisi hibir ou
la sahip olamaz. (4.)
YASAKLANAN GIDALAR
Kendiliinden leni, kan, domuz etini ve Allah'tan baka

bir tanrnn ad anlarak, [ 3 1 ] boularak ldrleni ya da bir
darbe ya da dme vastas ile ldrleni veya boynuzlanarak
leni ve putlara kurban edilmi olan her ne olursa yemeniz ya
saklanmtr. (5.)
231
YASAKLANAN OKLARLA KEHANET

Oklarla kura ekerek anlamazlk karmanz yasaklanm-
tr.
SA'NIN VE TESLSN TANRIUGININ REDD
Meryem'in olu lsa'nn [ harfiyen, Mesih] Allah olduunu

syleyenler kafirlerdir. Hayr, lsa Kendisi yle demitir: "Ey
srailliler, Allah'a, Benim ve sizlerin Efendimize tapn! " Allah'a
herhangi bir refakatiyi, Onun dengini e koan Cennetten
kovulacaktr ve Cehennem ateinde yerini alacaktr. (5.)
Isa, Kendisi ve Annesinin Tanr Olduklarn Reddediyor
Son gn Allah lsa'ya, "Ey lsa, Meryem'in olu, Sen insan

lara 'Beni ve Annemi Allah'a ilaveten iki Tanr sayn' dedin
mi?" diyecek. Ve Kendisi, "Sana hamdolsun. Sen her eyi bi
lirsin ve Sen insanlara sadece Allah'a tapmalarn buyurduu
mu bilirsin." diye cevap verecektir.
* * *
232
HAYATININ SAVUNUSU
KARDNAL NEWMAN
On dokuzuncu yzyln en dikkate deer Hristiyan rahiple

rinden, 21 ubat 1 801 'de Londra'da domu olan ]ohn Henry
Newman, Hollandal soydan geliyordu; ancak bir zamanlar
"Newmann" olarak hecelenen isim bizzat Ibrani bir kkeni ak
la getirir. Annesi oymac ve kat imalats olarak uzun za
mandr Ingiltere'de yerlemi Huguenot {Fransz protesta
n/.n.] bir aileden geliyordu. Ealing'de alkanlk ve iyi tavr
lar ile, ayn zamanda belli bir mesafe koyma ve utangalk ile
de, kendisini sivrilttii bir okulda ilk eitimini ald. Newman'n
bu dnemle birletirdii tek nemli olay -kendisine gre ellere
ve ayaklara sahip olduundan daha kesin bir olay olan- kendi
sinin "deiimi "dir. 1 820'de kendisi Oxford, Trinity College'den
mezun oldu. Kendisinin dini kariyeri geni lde sonradan
"Dini Grlerimin Hikayesi" ("A History of my Religious Opi
nions ") denilen mehur "Apologia pro Vita Sua" ("Apology far
His Life") {Hayatnn Savunusu] eserinde ortaya konur. Ocak
aynda 1 864'te Froude'nin "Ingiltere'nin Tarihi" {"History of
England"] eserinin eletiri yazsnda Charles Kingsley tarafn-
233
dan yaplan bir ar tenkit ile eser yerden yere vuruldu. Kings
ley yle yazmt: "Kendi hakk iin hakikat, asla Romal ra
hip snf (ruhban snfl.n.) zerinde bir erdem olmad. Peder
Newman bize bunun gerekmediini ve genellikle olmas gerek
mediini bildiriyor. " Bu sulamay geri almas ya da kantla
mas iin meydan okunan Kingsley, Newman konusunda ikisini
de yapmad. Bunun zerine Newman, fazlaca yazmadan son
ra ayda iki blm eklinde yaynlanan "Savunma"sn ["Apolo
gia"] yazd. Newman, 1 1 .Austos 1 890'da ld.
I-1833'E KADAR DN GRLERMN HKAYES
Incil'den zevk almak zere yetitirildim ama on beime ka

dar biimlenmi hibir dini grm yoktu. Elbette mkem
mel ilmihal bilgisine sahiptim. Ama on be yandayken, belir
li bir mezhebin etkisi altna girdim ve bilincinde olduum, ay
rca ellerim ve ayaklarm olduundan daha da fazla emin oldu
um, ruhsal deiimin gelecek hayata kadar sreceine ve ebe
di ltfa mahzar olmak zere seildiime inanyordum. Yirmi
bir yanda bu inan silinip gitti; fakat onun evremi kuatan
nesnelerden beni soyutlamas esnasnda, maddi fenomenlerin
gerekliine gvensizliimi teyit ederken ayrca iki eyi ve sa
dece ikisini, mutlak ve ldayan aikar varln, kendimi ve
Yaratcm dnrken beni dinlendirmesi srasnda, grle
rim zerinde baz etkileri olmutu. On be yanda ayrca Tho
mas Scott'un eserlerinden, Law'un " Ciddi ar" (Serious
Call) , joseph Milner'n "Kilise Tarihi"(Church History) ve
N ewton'un "Kehanetler zerine" (On the Prophecies) yaptla
rndan derinden etkilendim. Newton'un kitab, Papa'nn sahte
Isa olduu retisi ile 1 843'e kadar hayal gcm lekeledi.
Bununla birlikte, 1 8 1 6'nn sonbaharnda, bekar bir hayat sr
mem gerektiinin Tanr'nn arzusu olduunu anladm ve bu
234
D N YA D N L E R S Z L C
sezgi ile davranmam, grnr dnyadan ayr olma duygumu

glendirdi.
1 822'de Oxford'da, yeni etkiler altnda kaldm. O zaman

St. Mary'nin papaz yardmcs, gereki bir akla sahip insan
olan, Dr. Hawkins beni gelenek (snnet) retisine ynlendir
di ve bana ok yllar nce kitaplar ve Kutsal Kitabn kural
zerine yaplan bir saldr olacan beklemeyi retti. Kendi
si bana, geriye kalan Calvinizm'imi terk etmeye ve vaftizle il
gili yeniden doumu kabul etmeye ynlendirildiim Sum
mer'n "Apostolik Vaaz zerine Bilimsel nceleme" (Treatise
on Apostolic Preaching) eserini verdi. imdi retimin ou
nun temelini oluturan iki ilkeyi ondan rendiim Butler'n
"Analoji"sini [Analogy] okuyorum; birincisi, Tanr'nn ayr
eserleri arasnda benzeim fikri, daha az nemli sistemin daha
mhim sistemle kutsal olarak balantl olduu sonucuna yol
aar ve ikinci olarak, Butler'n olasln hayatn rehberi oldu
u retisi beni inancn mantksal inandrcl meselesine
gtrmtr.
Bana salam bir kurum olarak Kilisenin varln reten

ve Traktaryen [Tractarianizm yanls!Tracts for the Times' ad
l brorlerde akland gibi Oxford hareketinin kurucular
nn ilkelerinden yana olan/.n. ] hareketi canl_andran Kilise
kurumsal yapsnn Erastian [dini meselelerde devletin kilise
zerinde stn olduu retisini benimseyen/.n. ] aleyhtar
grlerine beni balayan Dr. Whately'ye ok ey borluyum.
Bizlere mehul olan bu hareket ekilleniyordu. G erek yazar
john Kehle tara cemaati iin Oxford'u terk etmiti, ancak
kendisinin "Hristiyan Yl" (Christian Year) binlerce kalpte ye
ni bir mzik uyandrmt. Kendisinin yaratc zihni Butler'n
235
iki ilkesini, yeni bir biimde tekrar ediyordu; maddi fenomen

lerin grnmeyen gerek eylerin rnekleri ve aralar olduu,
bir de dini itikatta, inan ve sevginin (zihnin/.n.) bal bana
sahip olmad bir kuvvet olaslna yol at.
rencilerinden biri ve yksek dehaya sahip bir insan olan

Hurrel Froude, bana Roma Kilisesi'ne hrmet etmeyi ve [ Pro
testanlk ile sonulanan dinsel hareket olan/.n. ] Reform'u
sevmemeyi retti. 1 830 civarnda "Drdnc Asrn Arius Ta
raftarlar" (The Arians of the Fourth Century) zerinde alma
ya baladm ve mistik veya dini gelenekler zerine kurulu olan
Clement ve Origen'in [ Hristiyan retisini Neoplatonizm fel
sefesi ile yeniden yorumlayan Yunan filozof ve ilahiyat /.n.]
geni felsefesi, ruhsal kulama mzik gibi geldi.
Halen yurtta ve yurt dnda byk olaylar olmaktayd.

Fransa'da devrim olmutu ve ben yazarken reform heyecan .
etrafmda devam ediyordu. Hayati mesele 'Kiliseyi liberalleti
rilmekten nasl koruyacamz?' problemiydi. Reformasyon il
kelerinin onu kurtarmak iin gsz olduunu grdm. Nor
mal yerel bir kiliseden daha nemli bir eyin var olduunu,
bunun ayrca yerel varl ve rgt olan Katolik ve Apostolik
Kilise olduunu nceden biliyordum. Bu olmadan, kilise hi
bir ey deildi. Yksek okul grevlerinden u an muafm; sa
lm almaktan dolay zarar grd ve Aralk aynda 1 832'de
Avrupa'nn gneyine giden Hurrel Froude ile babasna katl
dm. Akdeniz'in eitli sahillerine gittim. Hi bilmediim Ka
toliklerin gizli hayatndan, yzeysel olanlar dnda hibir ey
grmedim. lngiltere sadece dncelerimdeydi ve liberal da
vann baars beni endielendiriyordu. Aklma gelen dnce,
kurtuluun oklar tarafndan deil fakat az kii tarafndan,
236
kurumlar tarafndan deil ancak kiiler tarafndan alma ol

duudur.
, Bir misyonum olduunu dnmeye baladm. Ingiltere'ye

/
9 Temmuz'da ulatm ve 14 Temmuz'da Bay Kehle niversite
'
krssnde "Milli dneklik" (inancndan dnme) zerine va
az verdi. Bu gn, 1 833 dini hareketinin balangcyd.
11-TRAKTARYENLERE RAGMEN
Ulusun dinini tehdit eden liberalizm tehlikesine karlk

olarak bir hareket balamt. Bay Kehle, Hurrell Froude, Bay
William Palmer, Bay Arthur Purceval, Bay Hugh Rose ile dier
gayretli ve yetenekli insanlar grlerini birletirmilerdi. Ye
nilenmi kalbin vncne sahiptim, daha nce veya o zaman
dan bu yana hi sahip olmadm sevinli bir enerjim vard.
Bir de davamza azami gvenim vard, Kilisenin ilk retmen
leri tarafndan her zaman anlatlan eski Hristiyanl devam et
tirmekteydik. Bu yce gven sayesinde, davranlarm vahi
nin ve entilmenin bir karmna sahipti ve bu bakmdan ok
larn gcendiriyordu.
Haklarnda bu derece emin olduum mesele aadaki

gibiydi: Birincisi dogma [ doruluu ispatsz kabul edilen dini
reti/.n.] ilkesiydi; benim mcadelem liberalizm ileydi ve li
beralizm ile dogmatik ilahiyat kart ilke bir de onun geliim
lerini kastediyorum. ou eyde deiiklik yaptm, ama bun
da deil; sade bir his olarak din bana gre ocukluktan beri bir
rya ve alay konusu olmutur. ikinci olarak, grnmez ltfun
kanallar olan ayinler ve ritlerle (dini trenler) birlikte, gzle
grlr bir Kilisenin mevcut olduuna inancm vard. Burada
237
yine deiiklik yapmadm. Ama nc olarak, o zamandan

beri tamamen reddettiim bir Roma Kilisesi gr muhafaza
ediyordum.
Liberalizmin niversite ve lngiltere'nin eski geleneksellii

zerine saldrs 1 834'te balad. Bylece, Dr. Hampden tara
fndan hazrlanan bir brorde, dinin ilahiyatla ilgili grten
farkl olduu ve lsa'nn sade dini ile, ilahiyatla ilgili meselele
ri belirlemenin, ancak sradan bir nyarg olduu vb. grler
destekleniyordu. Dini brorler geni apta okunuyor ve m
zakere ediliyordu, ancak liberalizm aleyhinde kar saldr Dr.
Pusey bize katlana kadar bir g deildi. Kendisinin niversi
tede byk nfuzundan hi aa olmayan muazzam bilgisi,
engin alkanl, dinin gayesine iten sadakati, bize derhal
bir mevki ve isim bahetti. Kendisi bize dini brorlerde ve
bt_n harekette, daha fazla sorumluluk anlay olmas gerek
tiini retti. Onun etkisi altnda, Roma Kilisesi ile ilikileri
mizi tanmlayan bir eser yazdm, yle ki "Katolik Mezhebinin
Usl Ve nanlarna Gre Ayrca Popler Protestanla Gre
Kilisenin Peygambere zg Sorumluluklar." (The Prophetical
Office of the Church viewed relatively to Romanism and to Popu
lar Protestantism.) 1837'de yaynlanan bu cildin konusu "Via
Media"dr. Bunu "Savunma zerine Deneme" ve dier eserle
rim izledi, sonra bu ekilde 1 84 l'e kadar yllarca devam ettim.
Bu insani adan hayatmn en mutlu zamanyd. Baarl ol
duk ve yayldk.
Ania hareket, ulusla ve ulusun Kilisesi ile arpacakt.

1 838'de piskoposum brorler hakknda birka hafif eletiri
yapt. Ancak Otuz dokuz madde (Thirty-nine Articles) [lngil
tere kilisesinde papaz olanlarn nceden kabul etmeleri gere-
238
kenlere dair Genel Dua Kitab'nda (Book of Common Prayer)

retinin ifadeleri/.n. ] hakkndaki brorm Maddelerin Ka
tolik retisine muhalefet etmediini, aynca Roma'nn 1 839'da
lkenin her tarafnda bir fke frtnas yaratan dominant hata
larna gerekten kar olduu halde, Roma dogmasna [sorgu
lanmadan kabul edilmesi gereken inan ya da inanlar kmesi/
.n.] ksmen kar geldiini gstermek zere tasarlanmt. Ha
rekette yerimin kaybolduunu grdm.
111-LAHt LM DEGt
1839'un yaz tatilinde, Monofizit'lerin tarihini incelemeye

baladm ve retiye ait meseleye daldm. Bende, ngilizceye
zg bir deyimin yerlemiliinin ilk kez bir phe uyandr
mas, bu okuma sreci esnasnda oldu ve Austos sonu civa
rnda ciddi olarak telalandm. Snam eski uygarlklard,
hatta on alt ve on dokuzuncu yzyllarn yansttklarndan
beinci yzyldaki Hristiyanl kefettim.
Din oyunu ve doru ile yanln mcadelesi aynyd, Roma

Kilisesi'nin imdiki ilkeleri o zamanki Kilisenin ilkeleriydi; o
zamanki muhaliflerin ilkeleri imdiki Protestanlarn ilkeleriy
di, korkun bir benzerlik vard. Ruhum azizlerle beraber ol
sun! Ayn ay iinde St. Augustine'in szleri bana iaret edildi
"Securus judicat orbis terrarum" ; bunlar daha nce hibir sz
den hissetmediim bir kuvvetle beni etkilediler, "Via Me
dia"nn teorisi tamamen un ufak olmutu.
184 1 yaznda, Littlemore'da inzivada iken, beni harap eden

darbe aldm. Birincisi, (Arian'lerin) Arius yanllarnn tari
hinde Monofizitlerde kefetmi olduum ayn fenomenleri
239
buldum; saf Arius yanllar Protestanlard, yan Arius yanllar

Anglikanlard [ngiliz Kilisesine bal kimseler/.n. ] ve imdi
Roma o zaman olduu gibiydi. kinci olarak, piskoposlar, bir
biri adna bana kar resmi, belirli bir hareket halinde saldr
maya baladlar. ncs, Anglikan yetkililer tarafndan Ku
ds'te bir piskoposluk kurulmas nerilmiti: Anglikan Kilise
si'nin Katolik Kilisesi'nin bir kolu olduunun resmi bir inkar,
aynca Anglikan Kilisesi'nin bir Protestan Kilisesi olduunun
resmi bir bildirisi olan bir adm. Kuds Piskoposluu beni so
nun balangcna gtrmt.
Ancak yava yava farkna varm olsam da Anglikan Ki

lisesi yeliim konu olduunda , 1 84 l'in sonundan beri lm
deimdeydim. lm deinin hemen hemen (anlatla
cak/.n.) hibir hikayesi yoktur; toparlanma ve gerileme d
nemleri eliinde can skc bir ktr. Balangta duru
mum yleydi: 1841 ilkbaharnda hareketteki mevkimi b
rakmtm, ama ounlua ve tarafmdan buna getirilen e
itli fikirlere kar grevlerimi brakamazdm; yava yava
komnyon hazrlamak ilerine yine dahil edilmeyi umuyor
dum; ngiltere Kilisesi'ni terk etmeyi asla dnmedim, mad
delerin Katolik anlamlarn muhafaza etmek iin bana izin
verilmemi olsayd, ibadetinde makam igal edemezdim; vic
danmda sonsuz ve ebedi Tek olann yce ltfu ile bada
maz olduunu dndm azizler ve Hz. Meryem'e gste
rilecek saygdan (kilise) ac ektiinde Roma'ya gidemezdim;
Roma ile Kiliseler aras koullar altnda bir birlik arzu edi
yordum; Littlemore'a, benim Torres Vedras'm dedim ve bir
gn yine Anglikan Kilisesi iinde ilerleyeceimizi dn
dm; btn gcmle, Roma'ya gitme eilimindeki tm in
sanlar zapt ettim.
240
"Via Media" imdi imkansz bir dnce, bu eski dayana

terk ettim ve bir dierini ele aldm. "Roma Katolikleri bizi im
di alenen ayrlk olarak sulayabildii lde, eer Anglikan
cemaati Kilise'nin sadece o konuda bir notuna sahip olmu ol
sayd -kutsallk-, onlar bize kar kamazlard." dedim. Yeni
grmden memnundum, ancak arkadalarm, Anglikan ki
lisesinde, ilahi misyonun ak ve drst belirtisinin yerini alan
bir tr allmam metodistik kendini tefekkr snrnda, el
bette gcenmilerdi.
Kklemi Roma korkularma ramen, Oxford ve Oriel'e

dknlme ramen, yine de ngiliz Hristiyanlnn Anne
si olan Roma iin, zlem dolu gizli bir hayranlk besliyordum.
Dinsel aratrma esnasnda, saduyumuzdan ziyade sempati
miz vastas ile etkilenme tehlikesine kar, beni bu kadar ka
rarl biimde vaaz vermeye iten bendeki bu eilimin idrakiydi.
Mthi bir aknlk iindeydim ve nerede bulunduumu hi
bilmiyordum; baz insanlardan acizlik, ayrca ounluktan
gizli ve hileli iliki sulamalarna maruz kaldm. Ama kendi
ahsi drstlmden hi phem olmad.
Temmuz 1 844'te bir arkadaa unlar yazdm: "Papazlara

gre ok daha eminim ki, bizler lncil indinde gelimelerin
[retinin gelitirilmesi sreci/.n.] var 'olmayndan' ve Ro
ma gelimelerinin gerek olmamasndan kabahatli bir tecrit
durumundayz." O zaman gelime ilkesinin, Katolik retisi
nin ilk ylndan gnmze kadar fark edilebilir olduunu an
ladm. Gerek felsefede ateizm ve Katoliklik arasnda hibir
orta evrenin olmad ve tamamen istikrarl bir zihnin ya biri
ni ya da dierini benimsemesi gerektii sonucuna vardm.
Anglikan kilisesinde kalmaya balanabilecek hibir geerli se-
241
bep olmadn ve Roma ile birlemeye gtrebilecek hibir

geerli itiraz olmadn grdm.
1 843 ubat aynda, Roma Kilisesi aleyhinde sylemi oldu

um btn tatsz eyleri resmen geri aldm ve Eyll'de Little
more dahil, St. Mary papazlk makamndan istifa ettim.
1 845'in banda "Doktrinin G eliimi zerine Deneme"me (Es
say on the Development of Doctrine) baladm ve Ekim'e kadar
buna younlatm. Sonuna gelmeden nce, Katolik Kilisesi'ne
teslim olmaya karar verdim. Peder Dominic 8 Ekim gn Litt
lemore'a geldi ve benim iin bu hayrl hizmeti gerekletirdi.
23 ubat 1 846'da Oxford'u ebediyen terk ettim.
iV-BR KATOLGN NANCI
Katolik olduumdan bu yana phesiz, dini grlerimin

anlatacak baka bir hikayesi yok. Dini mevzular zerine d
nmeyi brakm olduumu tabi ki kastetmiyorum, ama kay
dedecek hibir deiimim ve gnl kaygm asla yok. Tam hu
zur iindeyim; asla bir tereddtm yok.
Anglikan inancnda bulunmayan ilave maddeleri kabul etme

konusunda bir rahatszln da yok. Hristiyan inancnn her
maddesinin zorluklarla kuatlm olduunu yadsmaktan ok
uzan, ayrca bu sorunlar cevaplayamadm ak bir gerektir.
Ancak on bin glk bir kukuya asla eit olmaz. Btn inan
hususlar iinde, Tanr'nn varl en fazla glkle kuatlmtr
ve yine de zihinlerimizde en ok kuvvetle tanmaktadr.
O halde bana gre kendi varln kadar kesin olan Tan

r'nn varl ile balamak gerekirse, kendimden dar insanla-
242
rn dnyasna bakarm ve orada beni korkun strapla doldu

ran bir manzara grrm. Dnya yaln bir biimde btn var
lm bylesine dolduran bu byk gerei yalanlyor gibi g
rnmektedir; bu hayata, hareketli dnyaya bakarm ve Yarat
csnn hibir yansmasn gormem. Dnyay, trl trl geli
im aamalarn; farkl tarihini, nihai sebepler ynnde deil
sanki nedensiz unsurlardan kaynaklanyor gibi olaylarn geli
imini; insann bykl ve kkln, uzun menzilli he
deflerini, ksa zamann, istikbali zerine ekilen perdeyi, iyi
nin malubiyetini, gnahn yaygnln ve younluunu , kas
vetli, mitsiz dinsizlii enine boyuna dnmek, bunun hepsi
ba dndrecek ve dehete drecek bir hayaldir; aynca in
sann zmnn tesinde ok derin bir esrar hissini zihne
ykler. Bu yrek delen, akl elen geree ne denecektir? Sa
dece ya hibir Yaratc olmad ya da bu yaayan insan toplu
luunun O'nun varlndan gerek anlamda ayrlm olduu
cevabn verebilirim.
Ve imdi Yaratc'nn olaylarn bu anarik durumuna mda

hale etmeye kutsal arzusu olduunu varsayarsak, doal olarak
ya da ister istemez merhamet amac ile ilgili olmas muhtemel
yntemler neler olurdu? Dini aratrmalar esnasnda zekann
her eyi eriten her eyi rten phecilii bir de onunla ar
enerji ile ihtirasa engel olacak ve direnecek muhalif dman
hangisi olmal? Eer O, dnyaya dini meselelerde yanlmazlk
imtiyaz ile donatlm bir g sunmay uygun grrse, zihni
artacak hibir ey yoktur. Byle bir koul gle dayanma
nn dorudan, acil, canl ve dakik vastas olurdu ve bunun Ka
tolik Kilisesi'nin mutlak iddias olduunu kefettiim zaman,
sadece fikri kabul etmekte hibir glk hissetmem. ama onda
zihnime bunu tleyen bir uygunluk vardr.
243
Bir Katolik olarak, sadece muhtemelen kalbimde inanama

dm doktrinlere sadk kalmak iin meslei icra etmediim,
fakat ayn zamanda dnyada kendi keyfine gre insanlar ze
rinde, yanlmazlk iddias ile buyurduu zaman, yeni bir mad
deler kmesi 'credenda' [akait, iman edilecek eyler/.n.] yk
leyen; ayrca byle bir zihin durumunun zorunlu etkisi kk
drc bir klelik olmas; ya da gizli bir sadakatsizlik halin
de kendini teskin eden dahili ac bir isyan olmas gereken, ya
hut bir tr tiksinti ve Kilisenin syledii her eyi mekanik ola
rak syleme halinde btn din konusunu grmezden gelmesi
gereken bir gce inandm sulamasndan kendimi savun
maktaym. Ancak bu sonutan ok uzaktr, gemite yanl
mazlk ile akl ve gelecekte beklenti arasndaki mcadelenin
tarihi vastas ile asla dorulanamaz.
insan zekasnn enerjisi, etin ve esnek dayanma gc ile

beraber kutsal olarak biimlendirilmi silahn korkun darbe
leri altnda geliir ve sevinlidir. Protestan yazarlar, btn zel
muhakeme kabiliyetinin kendilerinde olduunu ve bizim oto
ritenin ezici boyunduruuna sahip olduumuzu dnrler.
Ancak bu yle deildir, bu bizzat ok geni Katolik kitledir ve
sadece bu mthi, asla lmeyen dello esnasnda her iki sava
kii iin bir arena salayan eydir. St. Paul apostolik gc
nn kendisine ahlakn ykseltme hatrna verildiini, ykm
iin verilmediini syler. Kilise'nin yanlmazlnn daha iyi
bir tanm olamaz. Amac, ayrca anlam da, dini teoride insan
dncesinin zgrln veya gcn zayflatmak deil an
cak onun arlna direnmek ve kontrol etmektir.
Drste, dndm eyin, Katolik Kilisesi'nin u hey

betli imtiyaz ile yzletirildiinde akl iin byk bir deneme
244
olduunu sylemeye devam edeceim. Kilise, sadece dini me

seleler hakknda yanlmaz ekilde hkm vermeyi deil, fakat
dinle ilgili laik meselelerdeki grler, felsefe, bilim, edebiyat,
tarih meseleleri hakknda eletiride bulunmay da hakk ola
rak grr, aynca iddiasna boyun ememizi talep eder. Bir b
tn olarak alnan bu alanda, [ Kilise] disiplin nlemleri uygu
lad derecede reti alayan biimde konumaz.
Tm en dmanca eletirilerin gemi zamanda, glerini

kullanrken, kiliseye ait bu gerekler hakknda: bask yapma ih
timaline ramen, dahasn sylemeye devam edeceim, sanrm
olay, sonuta, ounlukla hakl konumda olduklarn ve zalim
olanlara kar ounlukla hatal durumda olduklarn gster
mitir. Her eyin zaman vardr ve birok insan bir suistimalin
dzeltimini ya da bir doktrinin daha dolu tekamln, yahut
zel bir politikann kabuln arzu eder, ancak kendine onun
gelmesi iin doru zaman olup olmadn sormay unutur.
Bu lkede Katolik papazlna atfedilen st kapal pheler

ile ilgili olduu iin, bu noktada arzetmeyi gerekli grdm
yalnzca bir dier konu var. Eskiden sulayanlanmdan birinin
ok sylemi olduu 'fon ve ekonomi' sulamasdr. Dorudan
gerek meselesine ve Katolik papazlarn drstl ile dini
mesleklerinde onlarn isel inanlar genel sorunuyla ilgili oldu
undan, dnya ile ilikileri esnasnda genel olarak, onlarn do
ru szllkleri meselesine geldim. Birincisi, Katolik olduum-
. da, hibir eyin beni papazlarn ngilizlere zg akszl s

luplarndan daha fazla etkilemediini derhal syleyeceim. Ge
nel olarak onlara maledilen u yumuaklk ya da tabiattan eser
yoktu. Sonra, daima kant gsterdikleriye herhangi bir anlam
da yk olacan asla hissetmiyor gibi grndkleri Katolik
245
inanc ve sisteminde yaln sadakatle, papazlar hakknda daha

fazla yargda bulunma frsatm olduu zaman, arpldm.
Ahlaki ilahiyat kitaplarmzdan bize kar st kapal sula

malar dzenlenir. rnein St. Alfonso Liguori olaanst bir
durumda kaamak konumann caiz olduunu tespit eder.
Derhal bu ahlakllk ksmnda, ngiliz davran tarzndan daha
ok holandm itiraf edeyim. Bununla birlikte byk Ingiliz
yazarlar, Jeremy Taylar, Mil ton, Paley, johnson, aka, olaa
nst artlar altnda yalan sylemenin caiz olduunu sylerler.
Herhangi biri, yazarlarn doru szllne dair tahmin yr
trken, hi bu ifadelere byle az nem verir miydi? Ve gerek
ten St. Alfonso'nun hayat nedeniyle, kendisinin en adil ve vic
dani endie tayanlardan biri olduu ve dahas, balangta hu
kuk iinde olduu, ayrca bir dzenbazlk gibi grnen tesad
fi bir vesile zerine ihanete urad ve bunun kendisinin mes
lei brakmasnn tam nedeni olduu dillere dmtr.
Eer Protestanlar bizim gerek retimizin ne olduunu

bilmeyi arzu ederlerse, Trent Konsl Ilmihali'ne baksnlar.
Izninizle Oratory'nin kurucusu St. Philip Neri'nin hayatna da
atfta bulunaym: "Yalanclara gelince, kendisi onlara taham
ml edemezdi ve srekli olarak manevi evlatlarna vebadan
kaar gibi onlardan saknmalarn hatrlatrd."
Bunlar Katolik olmadan nceki davranlarma dair ilkeler

dir, bunlar -inanyorum- sonuna kadar dayanam ve dm
olacak ilkelerdir.
* * *
246
AKIL AGI
THOMAS PAINE
1 774'te Thomas Paine, otuz yedi yanda Amerikan kolonile

rinde mehul ve meteliksiz olarak karaya kt. 29 Ocak 1 73 7'de
lngiltere, Norfolk, Thetford'da, yoksul Quaker ailesinden dnya
ya geldi, kendisi birok i denedi ve hibirinde baarl olamad.
lki yl iinde, Amerikan Devrimi'nin {1 775- 1 783 tarihlerinde B
yk Britanya'ya kar Amerikan kolonilerinin gerekletirdikleri
devriml.n.] entelektel lideri olmutu. Edebi kariyerine klelik
zerine bir saldr ile baladndan, kendisi 1 776'da, koloniler
arasnda ayrm ve cumhuriyetilik hedefine ok heyecanl bir il
ham kayna hediye eden, "Saduyu" (Common Sense) bror
n yaynlamas ile buna devam etti. Yeni cumhuriyette devlet da
iresinde ayrca kalemi ile hizmet ettikten sonra, kendisi resmi bir
grevle 1 781 'de Fransa'ya gitti, sonra grlerini gelitirmek ni
yetiyle vatan Ingiltere'ye dnd. 1 793'te Paine bir kzgnlk fr
tnas koparan -ama cesur slupla- "Akl a"nn (The Age of
Reason) ilk blmn yazd. Paine'in yazarl esnasnda dana
cak lncil'i olmad ilk blmde, genelde ileri srlen iddialarn
bazlarnn ayrntl aklamalarndan meydana gelen esere, ikin-
247
J OH N A L E XA N D E R H A M M E RT O N - A RT H U R M E E
ci ve nc blm ilave etti. Ilh blm 1 794'te, ikinci blm

1 795 ve nc blm 1 801 'de yaynlanan hitap safiyane bilim
sel temele dayal Deizm'in (Yaradanclk) bir aklamasdr; Pa
ine'e gre kendisinin yarglamalar esnasnda grnr yaradl
her eydi, insanlarn dini mitleri, korkulan ve tutkular hibir
eydi; bu evrensel fenomen kendisi tarafndan evrensel insan al
dan olarak kaba biimde hie saylmt. lncil hakkndaki yo
rumlarnn ou modem Yksek Eletiri'nin [Higher Criticism:
Kaynan ve anlamn belirlemek zere lncil ile ilgili yazlarn
bilimsel etdl.n.] olduka batan savma tahminleriydi. Ama ln
cil ile urarken, Paine bir yargcn tarafszlndan ziyade ko
vuturma yapan bir avukatn dmanln gsteriyordu. Frtna
l hayat 8 Temmuz 1 809'da sona erdi (EKONOMl B1L1M1
(ECONOMICS) Cilt XIV'e de baknz) .
1-VAHYEDLEN DN
Geen birka yl sresince, din zerine dncelerimi ya

ynlamak niyetim olmutu . Meslektalarmn birka gibi,
Fransal vatandalarmn geri kalan bana, kendi gnll ve bi
reysel inan beyanlarnda bulunmann rneini verdiler; ben
de kendi itirafm yapacam, aynca btn samimiyetim ve in
san aklnn kendisi ile iletiim kurduu ak szllkle bunu
yaparm.
Tek Tann'ya inanrm, daha tesine deil ve bu hayatn

tesinde mutluluk mit ve arzu ederim.
nsann eitliine inanrm aynca dini grevlerin adil dav

ranma, sevecen merhamet ve trdelerimizi mutlu etmek iin
abalamaya dayandna inanrm.
248
Yahudi Kilisesi, Roma Kilisesi, Yunan Kilisesi, Trk Kilise

si, Protestan Kilisesi, ne de bildiim herhangi bir kilise tarafn
dan aklanan inanlara kesinlikle inanmyorum. Kendi aklm,
kendi kilisemdir.
. . Btn milli kilise kurumlar bana insanl korkutup kle

yapmak, ayrca g ve kar tekeline almak zere kurulmu
insan icatlarndan baka hibir ey deillermi gibi grnyor.
Bu kiliselerin her biri "vahiy" veya Tanr sz dedikleri ba

z kitaplar sergilerler. Yahudiler Tanr'nn sznn Tanr tara
fndan Musa'ya bire bir verildiini sylerler; Hristiyanlar Tan
rlarnn sznn ilahi ilham ile geldiini sylerler ve Trkler
Tanr'larnn sznn (Kur'an) cennetten bir melek tarafndan
getirildiini sylerler. Bu kiliselerin her biri dierini imansz
lkla sularlar ve bana kalrsa onlara tmden inanmyorum.
Szcklere uygun fikirleri balamak gerekli olduundan,

konuya daha derinlemesine girmeden nce, vahiy kelimesi hak
knda baz grler arz edeceim. Dine uyguland zaman va
hiy, Tanr'dan insana aracsz bildirilen bir ey anlamna gelir.
.
Hi kimse, eer kendisi tenezzl ederse, byle bir irtibat

kurmak iin Tanr'nn gcn inkar edecek veya kabul etme
yecek deildir. Ama meselenin hatrna, itiraf edilmesi gere
ken, belli bir kiiye vahyedilip bir dier insana vahyedilmeyen
bir eyin, sadece o ahsa gre bir vahiy olduudur .
Kendisi bunu ikinci bir kiiye, ikinci bir ncye, n

c bir drdncye ve benzeri ekilde syledii zaman, btn
249
bu kiilere gre bir vahiy olmas sona erer. O sadece birinci

ahsa gre bir vahiydir ve baka herkes iin sylentidir; sonu
olarak onlar buna inanmaya mecbur deillerdir, zira sadece bi
rinci ahsn bunun kendisine sylendii szne sahiplerdir.
Dnya "vahyedilen din" ifadeleri ile elenmitir ve rahip

lerin ou bu ifadeyi Eski ve Yeni Ahit denen kitaplar iin kul
lanrlar. Vahyedilen dine benden daha kuvvetli inanan hi
kimse yoktur, ancak o, bu kutsal nvanla paye verdiim Eski
ve Yeni Ahit'in hayalleri deildir. Bana gre vahiy olan bu ey,
hibir insan aklnn icat edemeyecei ve hibir insan elinin
taklit edemeyecei veya deitiremeyecei bir eyde bulunur.
Tanr kelimesi farkna vardmz Yaratltr ve bu Tanr

kelimesi, Kendi Yaratcsndan haberdar olmas iin gerekli
olan her ey, insana vahyedilmitir.
Onun gcn etraflca dnmek istiyor muyuz? Bunu,

onun eserinin (yaratlarnn, hilkatinin) enginliinde grrz.
Onun hikmetini etraflca dnmek istiyor muyuz? Bunu

akl ermez btnn sayesinde idare edildii deitirilemez bir
dzen halinde gryoruz.
Onun cmertliini etraflca dnmek istiyor muyuz? Bu

nu , dnyay dolduruundaki bollukta gryoruz.
Onun merhametini etraflca dnmek istiyor muyuz? Bu

nu nankrlerden bile bu bolluu kesmeyiinde gryoruz.
250
Onun iradesini insana gsterdii sayg kadar etraflca d

nmek istiyor muyuz? Herkese gsterdii iyilik birbirimize
kar davranlarmz iin bir derstir.
Ksacas, Tanr nedir bilmek istiyor muyuz? Bir insan eli

nin hazrlayabilecei, ancak Kutsal Kitap'n Dnyann yaratl
adn verdii Kutsal Kitap denen defteri incelemeyin.
il-LAHYAT VE DN
Hristiyan inan sistemine gelince, bana balca Manizmden

(Maniheizm-Manicilik e.n,) oluturulmu, ancak biraz Deizm
ile beraber bir bileim gibi ve alacakaranln karanla yakn
l kadar yakn gelir.
imdilerde doal felsefe dediimiz, astronomnn en

nemli yeri igal ettii btn bilim emberini kapsayan, Tan
r'nn eserlerinin ve eserlerinde Tanr'nn gc ile bilgeliinin
incelenmesidir ve gerek ilahiyattr.
imdi yerinde incelenen ilahiyata gelince, bu Tanr ile ilgi

li insan fikirleri ve hayallerinin incelemesidir. O'nun yaratm
olduu eserlerde Tanr'nn bizzat incelemesi deil, ancak insa
nn meydana getirdii eserlerde veya yazlarda incelemesidir,
ayrca strap vermek ve ayplamak, batl inan uvalna yer a
mak zere ilahiyatn orijinal ve gzel sistemini brakm olan
gzel bir masum benzeri Hristiyan sisteminin, dnyaya yap
m olduu zararlarn en az arasnda deildir.
Tanr'nn yaratm olduu evrenin yapsn incelemenin

ve derinlemesine dnmenin din kart olduunu farz
251
J O H N A L E XA N D E R H A M M E R T O N -A RT H U R M E E
eden, bir eyin, din ad altnda var olmas gerektii, inanl

mas hemen hemen hi mmkn olmayan bir tutarszlktr.
Ancak gerek inkar edilemeyecek kadar safam kantlanm
tr. Despot cehaletin uzun zincirindeki ilk halkay krmaya
herhangi bir eyden daha ok hizmet eden olay, Luther'in
gayretleriyle yaplan Reformasyon [ Protestanlk/.n.] adyla
bilinen olgudur. O zamandan beri, Luther'in veya Reformcu
lar denenlerin maksatlarnn yars bile olmu grnmese de,
bilimler canlanmaya ve onlarn doal arkada zgrlk
lk belirmeye balad. Bu sadece Reformasyon'un yol at
genel hayr oldu, zira dini yarar meselesine gelince o da mey
dana gelmemi olabilir. Mitoloji ayn ekilde devam etti, ay
rca Hristiyan aleminin Papasnn yklndan ulusal papala
rn eitlilii dodu.
Temelsiz inancn nyarglar, genellikle geleneklerin n

yarglarna dnr ve sonunda iren ikiyzllkler haline
gelir. nsanlar geleneklerden ya da davrantan veya herhangi
dnyevi motiven inanmadklar eylere inanyormu gibi
yaptklar ya da inandklarn iddia ettikleri zaman , inanlar
iin bir sebep te gsteremediklerinde, ahlakllk dmenlerini
gemiden indirirler ve artk kendi zihinlerinde drst olmadk
lar iin, bakalarna adaletsiz davranmakta hibir ahlaki g
lk duymazlar. Bu kadar ok kilise ve ilerinde ylesine hile
ve yalanclk dolu gezici din profesrleri ile riyakarlar, ayrca
onlar balayacak lkenin yasalarndan daha fazla gvenileme
yecek olan uralarnn icraatlarnda, bu denli geveklik gr
memiz, bu ahlakszlk, ikiyzllklerin etkilerinden dolaydr.
Ahlaklln onlarn zihinlerinde hibir yeri, eylemleri zerin
de hibir basks yoktur.
252
Vaizlerin bir ksm inanca bal olmak zere, gnahlardan

kurtulu salarlar. Cemaatlerine, ayet lsa'ya inanrlarsa g
nahlarnn affedileceini bildirirler. Bu balangta, gnaha
teviktir; sonraki etapta bu adamlarn vaaz ettikleri doktrin
doru olamaz.
Bir dier vaizler kesimi cemaatlerine, Tanr'nn ok nce

den belirli bir sayda kurtarlacak kiiyi ve belirli sayda son
suza dek lanetlenecek kiiyi takdir edip setiini sylerler.
Eer bu doru olsayd, kyamet gn gemitir ve vaazlar bo
unadr, stelik geimleri iin gereken yararl bir ar zerin
de alsalar iyi olur.
Burada sylenen hibir ey, en hafif saygszlkla bile Isa

Mesih'in gerek karakterine uygulanamaz. Kendisi erdemli ve
samimi bir insand. Kendisinin vaaz ettii ve uygulad ahlak
llk en hayrsever trdendi, ayrca Konfys ve Yunan filo
zoflarn bazlar, Quaker'lardan beri ayrca tm alarda bir
ok iyi insanlar tarafndan ok yllar nce benzer ahlakllk
sistemleri vaaz edilmi olsa da [lsa'nn ahlak/.n. ] hi kimse
tarafndan alamamtr.
111-NCL
Eer kendimize gidiatn doru fikirlerini dnmek ze

re izin verirsek, mutlaka sadece deimezlik deil ama Tan
r'nn ad ile bizi ereflendirdii iin herhangi bir yolla ya da
tesadfen yahut her ne ekilde olursa olsun, zuhur eden her
hangi bir deiimin halis imkanszl fikrine de balanmamz
gerekir ve bu yzden Tanr kelimesi herhangi yaz dili ya da
insani dilde asla deiemez.
253
Kelimelerin anlamnn mevzubahis olduu srekli ilerle

yen deiim, tercmeyi gerekli klan evrensel bir dil ihtiyac,
tercmeleri tekrar tartmann sz konusu olmas ile ilgili ha
talar, kastl deitirme ihtimalleri ile birlikte kopya karan
kiilerin ve matbaaclarn hatalar ister konuma ister baslm
yaz halinde olsun bizzat beeri lisann, Tanr sznn vasta
s olamayaca delillerine sahiptirler. Tanr'nn sz baka bir
eyde yaar.
ncil'e dair btn Hristiyan yorumcularnn, bir de tm

Hristiyan papaz ve vaizlerinin alkanl, ncil'i dnyada bir
hakikat yn ve Tanr'nn sz olarak zorla kabul ettirmek
olmutur; kavga edip birbirlerini yemilerdir ve iindeki zel
blmlerin ve pasajlarn varsayma msait anlam hakknda
birbirlerini aforoz etmilerdir; biri bu ekilde bir pasajn by
le bir eyi demek istediini sylemi ve srar etmi; bir dieri
dorudan doruya tersini kastettiini, ayrca bir ncs ne
birini ne dierini kastettiini ama her ikisinden farkl bir eyi
demek istediini sylemitir; daha sonra buna ncil'in anlal
mas demilerdir.
u anda, zamanlarn israf ve kendilerini ncil'den alnan

dogmatik konular hakknda kavgac tartmalarda kzdrma
yerine, bu insanlarn bilmeleri gereken -eer bilmezlerse onla
r bilgilendirecek ey nezakettir- anlalacak ilk eyin ncil'in
Tanr'nn sz olduuna ya da var olup olmadna inanmala
r iin yeterli gvenin var olup olmaddr.
Bu yzden Eski ve Yeni Ahit denen kitaplarn incelemesi

ne devam ediyorum. Tarihsel olarak olay aadaki ekilde ol
mu gibi grnyor:
254
Kilise mitoloji uzmanlar sistemlerini kurduklar zaman,

bulabildikleri tm yazlar topladlar ve onlar holarna gittii
gibi ele aldlar. Bize gre, bu tr yazlarn imdiki gibi Eski ve
Yeni Ahit ad altnda, bu derleyicilerin onlar bulduklarn sy
ledii esnada, ayn durumda var olup olmadklar yahut ister
onlarn ilave etmi, deitirmi, ksaltm, ister dzeltmi ol
malar tamamen belirsizlik meselesidir.
Her ne olursa olsun, onlar yapm olduklar derlemenin d

nda kitaplarn hangilerinin Tanr'nn sz olmas gerektii
ne ve hangilerinin gerekmediine 'oylama' ile karar verdiler.
Birkan reddettiler, dierlerinin pheli olduuna karar ver
diler -rnein Apokrifa [kutsal kitaba girmemi yazlar/.n. ]
denen kitaplar- daha sonra oylarn ounluuna sahip olan bu
kitaplarn Tanr'nn sz olduunu bildirdiler. Farkl bir ekil
de oy vermi olsalard, birinin inanc dierinin oyundan (re
yinden/.n.) kaynakland iin, kendilerine Hristiyanlar de
diklerinden bu yana, btn insanlar farkl bir ekilde inanm
olacaklard. Btn bunlar yapan hi bilmediimiz insanlar
kimler; kendilerini genel Kilise ad altnda adlandryorlar ve
btn bildiimiz konu bu.
lncil'de Tanr'nn kesin emri ile yapld sylenen, insan

lk iin ok edici olan ve Fransa'da Robespierre, Carrier, jo
seph le Ben tarafndan, Hint Okyanusu'ndaki adalarda [East
Indies bazen Endonezya da ayn ifade ile anlatlr, geni anla
m Asya ve Avustralya arasndaki adalardr/.n. ] Ingiliz Hk
meti tarafndan veya gnmzde bir baka katil tarafndan ya
plan herhangi bir ey gibi, ahlaki adalet konusunda sahip ol
duumuz her fikire gre artc olan mevzular vardr. insa
nn Yaratc'snn bu ilerin yaplmasna yetki verdiinden
255
emin miyiz? Bize bu ekilde olduunu syleyen kitaplarn

Onun hkm ile yazldndan emin miyiz? ncil'i korkusuz
okumak iin, insann kalbinde duyarl, halden anlayan ve ha
yrsever her eyi yok etmemiz gerekir. Kendi adma konu
mam gerekirse, eer ncil'in doru olduuna inanmak iin
yapmam gereken fedakarlktan daha mthi olduuna baka
hibir delilim olmasayd, sadece bu, tercihimi belirlemeye ye
terli olurdu.
Ama ncil'in Tanr'nn sz olarak gvenilmeye yetkili ol

mad isel delillerle gsterilebilir. ncil'in Musa'ya atfedilen
ilk be kitabnn kendisi tarafndan, onun zamannda da yazl
mad ancak birka asr sonradan kaleme alnd kolayca ka
ntlanabilir. Musa kendi lmn tasvir etmi olamaz, Moab
lkesinde bir vadiye gmldnden de bahsetmi olamaz.
Benzer ekilde, joshua'nn kitab da joshua tarafndan yazl
mamtr; joshua'nn srail'in Tanr'ya sadece kendi zamann
da deil kendisinden fazla yaam olanlarn zamannda da
hizmet ettiini yazamayaca bellidir. Hakimler [The Book of
Judges, Eski Ahit'i oluturan 39 kitaptan biri/.n.] kitab gr
nte anonimdir. Samuel'in kitaplar Samuel tarafndan yazl
mamtr; nk kendisinin lmnden sonrasna kadar ol
mam olan pek ok olaya deinmektedirler.
Suikastler, ihanetler ve savalar hikayesinden biraz fazlas

olan, bazen kendi ile elikiye den Krallar kitabndaki tarih
ten, bir de Krallar'la ilgili en olaanst meselelerin birkan
dan, Eski Ahit'in iki tarih kitabnda (Chronicles) bahsedilmez.
Eyp'n kitabnn bir brani kitab olduuna dair iinde hibir
delil yoktur; bir baka dilden branice'ye evrilmi gibi grn
mektedir, ayrca ncil iinde kzmadan veya tiksinti duymadan
256
okunabilen tek kitaptr. Mezmurlara, Davut'un Mezmurlar

denmesi bir hatadr nk tarihsel deliller bunlarn bazlar
nn Davut'un devrinden uzun zaman sonrasna kadar yazlma
m olduunu gstermektedir. Kahinlerin kitaplar lgnca,
. vahi ve anlalmas g kompozisyonlardr, lsa Mesih'e deil
Yahudi ulusunun iinde bulunduu, yazld ya da sylendi
i, zamanki olaylara deinen szde kehanetlerdir.
imdi Yeni Ahit denen kitaba balyorum. lsa Mesih'in

amac yeni bir din kurmak olsayd, phesiz nizam kendisi
yazard veya Kendi hayattayken yazlmasn salard. Ancak
kendisinin ad ile gnmze kadar gelen belgelenmi hibir
yayn yoktur. Yeni Ahit denen kitaplarn tm, onun lmn
den sonra yazlmtr. Kendisi kkeni ve inancnn beyanna
gre Yahudi'dir, ayrca baka herkesin olduu ile ayn anlam
da Tanr'nn Oludur; zira Yaratc Herkesin Babasdr.
llk drt kitap Matta, Markos, Luka ve Yuhanna (Matthew,

Mark, Luke ve john) , tamamen fkra tarzndadr. Olaylar, ol
duktan sonra, hikaye ederler. lsa Mesih'in ne yaptn ve de
diini bir de bakalarnn ona yaptklar ve dediklerini anlatr
lar, ayrca birka vakada, ayn olay farkl ekilde naklederler.
Bu yzden bu kitaplar sz konusu olduunda vahiy, imkansz
dr. stelik, onlarn adn tadklar kimselerden farkl kiiler
ce yazldklar ihtimaldir.
Elilerin lleri kitab da fkra tarznda bir blm niteliin

dedir. Vahiy denilen gizem kitab dnda Yeni Ahit'in btn
geriye kalan (Yeni Ahit'te yazlm) mektuplar (epistles) ad
altnda bir mektup derlemesidir, hem de (Yeni Ahit'te yazl
m) mektuplar ad altnda mektuplarn taklididir. Yine de bu
257
J OH N A L E XA N D E R H A M M E R.T O N - A RTH U R M E E
kitaplarda bulunan meseleler hakknda bir ey kesindir, baz

eski hikayelerin yardm ile birlikte, Kilise adn tad kii
nin karakterine ok elikili olan bir din dzeni kurmutur.
Hayat tevazu ve yoksulluk olan bir ahsn yapmack taklidi
halinde atafat ve hrmet dini tesis etmitir.
iV-GZEM, MUCZE VE KEHANET
Tm alar boyunca ve belki btn lkelerde insanlk ze

rinde uygulanmaya allm ana vastadan bahsetmek ze
re devam ediyorum.
Bu yntem gizem, mucize ve kehanettir. llk ikisi gerek

dinle badamaz, ayrca ncs daima kukuyla karlan
maldr. Gizeme gelince, grdmz her ey bir bakma, bi
zim iin gizemdir. Kendi varlmz bir gizemdir, btn bitki
ler alemi bir gizemdir. Ektiimiz tohumun nasl gelitiini ve
kendini oalttn bilmiyoruz.
Yine de gerek, ileyi sebebinden farkl olarak, bir gizem

deildir, nk onu gryoruz ve ayn zamanda tohumu top
raa gmmekten baka bir ey olmayan kullanacamz ynte
mi biliyoruz. Bu yzden bilmemiz gerektii kadarn biliyoruz
ayrca bilmediimiz ileyi (hikmet/.n.) ksmn eer bilsey
dik, icraatta bulunamazdk, Yaratc, Kendisi bunu stlenir ve
bizim iin icra eder.
Ancak her yaratlm varlk bu bakmdan bir gizem olsa da,

gizem kelimesi ahlaki hakikate uygun dmeyebilir ayrca ay
dnla karanlktan daha fazlas atfedilebilir. O'na inandmz
da Tanr manevi drstlk Tanrsdr, gizem Tanrs deil. Gi-
258
zem drstln dmandr. O , drstl karartan insan

icad bir sistir ve gereklii arptlm halde gsterir.
Bu yzden dinin, bir Tanr inanc ve ahlaki drstlk ey

lemi olduu iin, gizemle balants olamaz. inde gizemden
bir ey barndrmaktan bu kadar uzak olan Tanr inanc btn
inanlarn en kolaydr; nk bizim iin zaruret dnda orta
ya kar. Ve ahlaki drstlk eylemi veya baka bir deyile,
Tanr'nn iyiliinin uygulamal taklidi, birbirimize onun hepi-
. mize kar davrand gibi merhametli davranmamzdan baka
bir ey deildir.
Is ter siyasetten ister sahte dindarlktan kaynaklansn, in

sanlar yaratl esnasnda Tanr'nn eserleri ya da szleriyle
badamayan din sistemleri kurduklar zaman, btn aratr
malara ve kuramlara bir engel olarak hizmet etmesi gereken
bir kelimeyi icat ya da kabul etme mecburiyeti altndaydlar.
"Gizem" kelimesi bu amaca karlk vermitir ve bylece bal
bana gizem dnda olan din, gizemlerin buusu iinde yoz
latrlmtr.
Gizem btn genel maksatlara karlk verdii iin, "muci

ze" frsat dtke yararlanlan bir yardmc olarak ardndan
gelmitir. Din ad verilen herhangi bir sisteme veya gre g
re inan kazanmak iin u ana kadar icat edilmi olan delille
rin tm }?iimleri arasnda, en tutarsz mucizedir. Zira, ba
langta, o inancn kazanlmas amac ile, her ne zaman rcu
edilmesi gerekse, bu vaaz edilen doktrinde bir zaaf veya zayf
lk anlamna gelir. Ayrca ikinci olarak, bu Tanr'y insanlar
elendirmek ve gzn dikip hayret ettirmek iin muziplik
yapan bir ovmen karakterine drmektedir. Ayn zamanda
259
tezgahlanabilen en pheli delil trdr, zira inan, mucize

denen bir eye bal deildir, ama onu grdn syleyen bir
haberciye tabidir, bu 'yzden, olay doru olsayd, yalan oldu
undan fazla inanlma ans olmayacakt.
Gizem ile mucize, gemiin ve u ann sorumluluunu al

dndan, kehanet gelecein sorumluluunu stlenmitir ve
inan gerilimlerini sona erdirmitir. "Kahin[ Resul] " ve "keha
nette bulunma" kelimelerinin orijinal anlamlar deitirilmi
tir, Eski Ahit kahinleri sadece airler ve mzisyenlerdi. Yahu
di airlerin firar ve istiare kelimelerinin anlamnda bu deiik
lik nedeniyle ve imdi tarafmzdan kullanldklar zamana
uyarlandklarna nazaran, yerel olaylara aina olmadmz
iin anlalmas g hale gelen deyimlerle ifadeler, kehanetler
haline getirilmitir, stelik tarikatlar, tefsirciler ile yorumcu
larn garip fikirli mecazlar ile istedikleri zaman aklamalar
arptlmtr. Anlalmaz olan her ey kehanet gibi olmutur.
V-DEZM (YARADANCILIK)
Bir dnceyi tasarlamaya ve refleksle ona gre davranma

ya ehil olduumdan beri, ya Hristiyan sisteminin doruluun
dan kukulanrdm ya da onun garip bir mesele olduunu d
nrdm. Sanki Hristiyan ehli ebeveynler, ocuklarna dinle
rinin ilkelerine dair herhangi bir ey anlatmaktan utanyorlar
m gibi grnyordu. Bazen onlara ahlaki deerler ynnden
bilgi verirler ve onlarla Tanr dedikleri eyin iyiliinden konu
urlard. Ama olunu lme gtren ya da bunu yapmas iin
insanlar grevlendiren Tanr Baba dedikleri eyin Hristiyan
hikayesi -hikayenin net lisan bu olduu iin- bir ebeveyn ta
rafndan ocua sylenemez ve ona bunun insanl daha mut
lu ve daha iyi duruma getirmek iin yapldn anlatmak, hi-
260
kayeyi daha da ktletirmektedir; ayrca ona btn bunlarn

gizem olduunu anlatmak sadece hikayenin akl almazlna
mazeret gstermedir.
Bu saf ve iten deizm inancndan ne kadar farkldr! Ger

ek deistin, sadece bir Tanr's vardr ve kendisinin dini al
malar esnasnda ve onu ahlaki, ilmi ve eylem olarak taklit et
me gayreti srasnda eserlerinde Tanr'nn gcn, bilgeliini
ve merhametini derin dnmesine dayanr.
Gerek deizme tm dierlerinden en fazla yaklaan din,

ahlaki ve sevecen roldedir bu yzden Quaker'ler [ George
Fox tarafndan kurulan "Religious Society of Friends" dini
grubu yesi/.n.] tarafndan icra edilendir; ancak onlar Tan
r almalarn sistemlerinin dnda brakmakla kendilerini
ok fazla daraltmlardr. Onlarn hayrseverliine sayg du
yuyor olsam da, kibirlerine tebessm etmekten kendimi ala
myorum, Quaker'n yaradl hakkndaki dncesine dan
lsayd, ne sessiz ve donuk bir yaradl olurdu ! Bir iek,
mutluluk ve heyecanla amaz, bir kuun ark sylemesine
izin verilmezdi.
Bu hayalleri brakarak, dier meselelere geiyorum. Sadece

Yaratc'nn her eye kadirlii deil ama Onun bilgelii ve lt
fu hakkndaki fikirlerimiz, evrenin yapsn ve bykln
derinlemesine dndmz zaman, geniler. Sadece usuz
bucaksz uzay deryasnda duran veya dnen tek dnya fikri,
yerini ok mutlu bir ekilde planlanm ve hatta devinimleriy
le insana yol gsteren dnyalar topluluunun keyifli bir d
ncesine brakr. Bereketle dolu kendi dnyamz gryoruz,
fakat bu bereketin ne kadarnn, evrenin engin mekanizmas-
261
nn zlmesi olan, bilimsel bilgi yznden olduunu dn

meyi unutuyoruz.
Ama kendini sadece tek dnya fikri zerine biimlendiren

Hristiyan inan sistemi konusunda ne dnmemiz gerekir?
Yazk! Bu muazzam uzay deryas ve Yaratc'nn her eye kadir
gc nedir? Bir erkek ile bir kadnn, elma yemi olmas y
znden dedikleri, eit olarak Onun korumasna muhta olan
milyonlarca dnyann sahibi olan Tanr'nn, tm geri kalann
brakp bizim dnyamzda nihayet bulmaya gelmesi gerektii
yegane ve garip dncesi nereden ortaya kabilirdi?
Tanr'nn yaradl esnasndaki mesajlar veya eserlerinin

duyularmza verdii delillerini reddetmekle ve bu deliller
zerinde aklmzn eylemi ile bu denli vahi ve garip inan ve
din sistemi uydurulmu ve de ina edilmitir. Ahlaki olarak
kt olmaktan ziyade, birok bakmdan ahlaken iyi olan bir
yn din sistemleri mevcut olabilir; ancak sadece bir tanesi
doru olabilir ve bu bir tanesi her zaman olaca gibi, Kendi
sinin eserlerinde grdmz Tanr'nn daima mevcut olan
mesajlar ile tm olaylarda tutarl olmaldr.
Deistik inancn bir zetini vererek bitiriyorum:
Birincisi grdmz yaradl, iinde aldatlamayaca

mz, Tanr'nn gerek bilgisidir. Onun gcn ilan eder, Onun
bilgeliini gsterir, Onun iyiliini ve ltfunu ortaya koyar.
ikinci olarak, insann ahlaki sorumluluu, yaratl esna

snda Tanr'nn btn yaratklarna kar gsterdii, ahlaki iyi-
262
lik ve ltfunu rnek almaya dayanr. Gnlk olarak yapt

mz gibi, u Tanr'nn btn insanlara kar iyilii gr, b
tn insanlarn birbirlerine kar ayn eyi adet edinmesini iste
yen bir derstir ve sonu olarak insanla insan arasnda yle ezi
yet ve intikam ieren her ey ve hayvanlara kar zulm trn
den her ey ahlaki sorumluluun ihlalidir.
Bir konuda, yeryznn btn milletleri ile dinlerinin ay

n fikirde olduu kesindir. Hepsi Tanr'ya inanr. zerinde an
laamadklar ey, bu inanca ilave edilen arlklardr ve bu
yzden eer imdiye kadar evrensel bir dinin geerli olmas
gerekirse, yeni bir eye inanmakta deil ancak arlklardan
kurtulma durumunda ve nceden insanolunun inand gibi
inanmas halinde olacaktr. Ama bu arada brakn her insan,
hakk olduu gibi, tercih ettii dini ve ibadeti uygulasn
* * *
263
DN DARENN YNETCSNE
MEKTUPLAR
BLAISE PASCAL
Matematiki, ilahiyat ve Fransz nesrinin en byk yazar

lanndan biri olan Blaise Pascal, 1 9 Ocak 1 623'te, Clermont-Fer
rand'da dodu ve 1 9 Austos 1 662'de ld. Annesi, kendisi drt
yandayken ld sonra nl bir avukat olan babas, ocuu iki
kz kardei ile birlikte Paris'e gtrd. Pascal son derecede hay
ret verici matematik dehas gsteriyordu, kendisi on yedi yanda
konik kesitler zerine ok derin almalar yapmt ve sonraki
yllar fiziksel aratrmalar ve yksek matematik incelemelerine
tahsis etti. l 654'te Pascal "tlsm " olarak bilinen parmene kay
dettii olaanst bir vizyon deneyimlemesi zerine, dnyadan
vazgeti ve ]ansenist [Comelis ]ansen ve mritlerine ait Katolik
retil.n.] cemaati ile yakn iliki iinde zahit (dnya nimetle
rinden kendini ekmi, sofu) hayata balad. Bu yzden]ansenist
lider Amauld'un namna Pascal, Cizvitlerin ahlaki felsefesine
kar en zeki ve sert ironi ile yneltilmi on sekiz mektup dizisi
olan, nl "Dini Idarenin Yneticisine Mektuplar" ("Lettres Ec-
265
rites par Louis de Montalte a un Provincial de ses Amis") yayn

lad. "Mektuplar" ilki 23 Ocak 1 656 ve sonuncusu 24 Mart 1 657
olarak on drt aylk bir dnem boyunca yaynland. Her biri se
kiz ya da on iki -eyrek boy- sayfal, kk risaleler biimini al
mlard; ok byk bask saysna ulam ve Katolik lkelerin
tmnde ok geni etki uyandrmlard. Herhangi bir bireye de
il, gerekten kamuya ynelik, ak mektuplard.
1-TEMBEL SAFSATACILAR (muhakemesi zekice

ama yanltc olan kiiler)
Baym, sz verdiim gibi size bu muhterem Cizvit papazla

rn -bu "tm felsefelerden daha gvenilir olan ilahi bilgi tara
fndan ynetilen, reti ve bilgelikte bylesine sekin insanla
rn- ahlaki retilerinin en nemli ana hatlarn gnderiyo
rum. Muhtemelen aka sylediimi dnyorsunuz. Ciddi
olarak sylyorum ya da daha dorusu kendilerinden bu e
kilde bahseden onlar. Sadece yazdklar yerden onlarn szle
rini kopya ediyorum "Bu peygamber Yeaya (Isaiah) tarafn
dan nceden bildirilen, insan ya da daha dorusu melek top
luluudur." Hristiyanln ehresini deitirdiklerini iddia
ediyorlar. Bize yle syledikleri iin buna inanmamz gereki
yor ve sahiden onlarn vecizelerine hakim olduunuz zaman,
bunu ne kadar baardklarn anlayacaksnz.
Onlar tarafndan eitilmeye gayret ettim ve arkadamn

bana sylemi olduu hibir eye inanmadm. yle tuhaf ey
lerle tembihlenmitim ki, kendi kitaplarnda gsterilene kadar
onlara hemen hemen hi inanamadm; sonra onlar savunur
ken btn toplumun deil, baz tecrit edilmi Cizvitlerin ilke
leri olmalar gerektii haricinde hibir ey diyemedim. Haki-
266
katten bunlar gibi kontrolsz olduklar kadar ciddi olan Ciz

vitleri tandm syleyebilirdim.
Bu bana aklanan toplum ruhu yzndendi, zira bu her

kese ne yapp edip bildirilmiyordu. yle tembihlenmitim:
"Onlarn aralarnda ncil'in ilkelerine, dierlerinin bu

prensiplere uzak olduu kadar itaatkar papazlar me':'cut oldu
unu sylediin zaman, onlarn lehine konutuunu dnr
sn ve bu yzden bu oynak fikirlerin btn toplumu tanmla
mad sonucuna varrsn. Bu dorudur. Ancak toplum bnye
sinde byle seks dkn bir retiye meydan verirse, onun
ruhunun Hristiyan ciddiyetine sahip olmad sonucuna var
malsn."
"Fakat o zaman tm tekilatn amac ne? Herkesin her ne

dnecek olursa sylemeye serbest olmas gerektii mi?" de
dim.
Cevap "yle deil. Bu kadar byk bir cemiyet disiplin ol

madan, ayrca tm hareketlerini yneten ve dikte eden bir g
olmadan var olamaz. " oldu.
Cizvitlerin gayesi ahlaki deerleri bozmak deil ama te

yanda, tek gayeleri olarak ahlaki deerlerin dzeltilmesini
planlamyorlar, nk bunu politik bir dezavantaj kabul e_di
yorlar. Ilkeleri u; itibarlarnn her yere yaylmas ve btn
vicdanlara hkmetmeleri gerektiinin, dinin hayrna olduu
na ve hatta lzumlu, yararl olduuna inanacak kadar kendile
rine deer veriyorlar. Ayrca baz mizalar idare etmek iin
267
.
ncil'in ar kurallar uygun olduundan, her ne zaman ama-
lanna hizmet ederse bunlar kullanrlar. Ama bu ayn kurallar
insan ounluunun arzularna uymadndan, genellikle her
kesi memnun etmek iin onlar askya alrlar.
Bu yzden btn trlerden ve mevkilerden, aynca fark

l uyruklardan insanlarla ileri olduundan, btn bu fark
llklara uygun safsataclara ihtiya duyarlar. Eer lakayt saf
sataclardan baka bir eyleri olmasayd, btn dnyay
kapsayacak ana amalarn boa karacaklarn bu ilkeden
kolayca anlayacaksnz. Gerekten dindar insanlar daha cid
di bir ynetim isterler, ancak gerekten dindar olan ok ki
i mevcut olmandan Cizvitler onlara rehberlik edecek
ok sayda kat yneticilere ihtiya duymazlar. Onlara ihti
ya duyan az kii iin Cizvitler, birka yneticiye sahiptir
ler. te yandan, onlarn ok sayda lakayt safsataclan, ho
grl ve kolay yolun peinde koan, muazzam kalabaln
emrine amadedir.
Cazibe, kollarn btn dnyaya aan bu nazik ve mezhe

bi geni idare sayesindedir. Eer, kendisinin yanl biimde
edindii kazanc tazmin etmeye zaten kararl biri onlara gelir
se, kendisini caydracaklar diye korkmanz gerekmez. Tersine,
kendisinin kutsal kararn vecekler ve dorulayacaklardr.
Ancak eer tazmin etmeksizin gnahlarn balanmasn dile
yen gelecek bir bakas olursa, ayet kendisine arzu ettiini
verme areleri yoksa, onlarn durumu zor olur. Btn dostla
rn bu ekilde korurlar ve kendilerini dmanlarna kar sa
vunurlar. Daha sonra eer biri onlar ar umursamazlktan
sularsa, derhal en sert idarecilerini ve Hristiyan hukukunun
ciddiyeti zerine yazm olduklar baz kitaplar ortaya atarlar;
268
ardndan temiz kalpli ve sorgulamayan insanlar bu delillerden

memnun olur.
Her tr insan iin delilleri vardr ve her soruya yle hner

li cevaplar verirler ki kendilerini, armha gerilmi Tanr'nn
delilik gibi grnd lkelerde bulduklar zaman, Ha reza
letini hasralt ederler ve sadece nur iindeki Isa'dan vaaz eder
ler. ince bir hile ile putperestlii bile affettikleri Hindistan ve
in'de yaptklar budur, grnte putlarna yaplan aleni ta
pnmay vaaz etmeleri gereken yelerinin Isa'nn gizli simgele
rini beraberlerinde tamalarna izin verirler. Bu tutum aforo
zun acs altnda, herhangi bir bahane ile putlara tapmaya izin
vermekten men edilmelerine veya din olarak retilen kiiler
den, Han hikmetini gizlemelerine yol aar. Daha sonra (ken
disi) bu bilgiye sahip olana kadar, birini vaftize kabul etmek
ten men edilmilerdir, ayrca kiliselerinde Isa figrl ha hey
keli ina etmeleri men edilmitir.
Bu ekilde, btn bu arpklklarnn balangc ve kayna

olan "muhtemel dnceler" retilerinin gc ile tm
dnyaya yaylmlardr. insani ve politik ngrlerini ilahi ve
Hristiyan ngrleri ile gizlemeleri hari, bunu saklamak ze
re hi zahmet ekmedikleri iin, bunu kendilerinden rene
bilirsiniz. Kendisi din deitirme arac olarak lekesiz ve kutsal
yasay dikkate almak ve insan ruhlarn onun faydal kuralla
rna altrmak yerine, sanki bunu destekleyen inan ve gele
nek tm zamanlarda ve mekanlarda sonsuza kadar baki deil
mi gibi ve sanki kabahatlerinin lekelerini temizlemek iin
Tanr'nn yasasn bozmaktan daha fazla hibir ey gerekli de
ilmi gibi davranrlar.
269
il-NYET DOKTRN
Efendim, size, muhterem Cizvit papaznn kendi safsatac

larnn ilkeleri hakknda, beyefendiler arasnda, "onur mese
lesi" konusunda bana dediklerini aktarmalym. Kendisi, "Bi
liyorsun bu onur meselesi hayatn u aamasndaki erkeklerin
egemen olan tutkusu ve onlar srekli olarak Hristiyan din
darlna olduka zt grnen iddet eylemlerine sevk ediyor.
Hakikatten, eer papazlarmz din ciddiyetini bir dereceye ka
dar gevetmemi ve onu insanlarn zayflna uydurmu ol
masaydlar, onlarn hepsini gnah karma odalarmzdan
kovmamz gerekirdi. Ancak, Tann'ya olan grevleri akna,
lncil'e ve komularna kar hayr ileri hatrna, dnya insan
larna bal kalmay arzu ettikleri iin, insann vicdann yara
lamadan dnyann olaan seyrinde onurunu korumas saye
sinde mmkn klabilecei nlemler peinde komalar ge
rekti. Ayn zamanda dindarlk ile onur gibi grne gre bir
birine o kadar kart olan iki eyi korumalar gerekiyordu . Fa
kat maksatlar ne kadar deerli olursa olsun, uygulamas son
derece zordu. " dedi.
"Onu zor bulmana ardm." dedim.
"ardn m? " diye cevaplad. "Ancak Incil'in yasasnn bi

ze asla gnaha kar gnah ilememeyi ve intikam Tann'ya b
rakmay buyurduunu; aynca te yandan dnya kanunlarnn
dmanlarmzn lm ile olsa dahi adaleti yerine getirme
den, hakszlktan ileri gelen aclar ekmemiz gereini yasakla
dn bilmiyor musun? iki kuraln birbirine daha ters dme
si mmkn m? "
270
"Papazlarnz hakknda grdklerimden sonra demek is

tediim, onlarn dier insanlar iin imkansz olan eyleri ko
layca yapabileceklerini biliyorum. Onlarn bu iki kural uzla
trmann bir yolunu kefettiklerine inanmaya gerekten haz
rm ve bana bunun ne olduunu bildirmeniz iin size yalvar
yorum. "
Kendisi, "O halde ahlaki sistemimizde byk nem tayan

bu harika ilkenin, muhteem 'niyeti ynetme' metodumuz ol
duunu bilmelisin. Zaten onun baz rneklerini grdn. By
lece sana kullarn baz zararl mesajlarla beraber nasl temiz
bir vicdan tayabileceklerini akladm zaman, sen onlarn
taycs olduklar ktlklerden niyetlerini baka yne eke
rek ve onu hizmetleri karlnda elde ettikleri kazanca d
ntrerek bunun olduunu anlam olmalsn. 'Niyeti ynet
me' dediimiz ey budur. Ayn ekilde maal papazlk maka
mna karlk para verenlerin, niyetlerini eylemden alkoymaz
larsa, dini grevleri satn almaktan sulu olacaklarn anlam
olursun. Ama sana bu muhteem metodu cinayet ile ilgili ola
rak pek ok durumda onu aklayan btn gzellii ile sergile
yeceim. " cevabn verdi.
"Ilkenizin her eye msait olduuna ve hibir eyin ondan

kamayacana inanmaya hazrm. " dedim.
"Hi te deil, daima bir utan dierine kayorsun. Hibir

ekilde, her eye izin vermeyiz. rnein, sadece gnah ileme
hatrna, asla biimsel gnah maksadna izin vermeyiz, ayrca
bal bana bir sonu olarak gnah peinde komakta srar
eden biri ile iimiz yoktur, nk bu, her ne yata, cinsiyette
veya kademede bulunursa bulunsun eytani bir gayedir. An-
271
cak byle mutsuz eilim mevcut olmad srece, insann ey

lemlerinin sonucu olarak, adil bir ama nermeye dayanan,
niyeti ynetme metodumuzu uygulamaya alrz. Gcmz
dahilinde bulunan yere kadar, olaylar yasaklamaktan uzak
dururuz; ancak eylemi nleyemediimiz zaman, en azndan
niyeti temizlemeye gayret ederiz ve yntemin zaafn bu ekil
de sonucun temizlii ile dzeltiriz.
" Papazlarmzn, onurun savunmas srasnda, ilenen

iddet eylemlerine izin verebilmeleri bu ekildedir. Sadece
birinin niyetini su oluturan intikam arzusundan uzak tut
mak ve meru bir arzu olan kiinin onurunu savunma arzu
su ile snrlamak gereklidir. Bu ekilde btn papazlarmz
Tanr'ya ve benzer ekilde insanlara kar grevlerini yerine
getirebilirler. Onlar eylemlere izin vererek dnyay memnun
ederler ve niyetleri temizleyerek ncil'i honut ederler. Bu es
kiler [Romallar ve ncesi zaman/.n.] iin bilinmeyen ve pa
pazlarmz iin tamamen doru bir yntemdir. imdi bunu
anlyor musun ? "
" ok iyi anlyorum," dedim. "nsanlara eylemin harici ve

maddi tesirini mmkn klyorsun bir de Tanr'ya niyetinin i
sel ve manevi manevrasn itiraf ediyorsun, sonra bu ekilde
insan ilahi yasa ile uzlatryorsun. Ancak kuraln yeterince
iyi anlasam da, sonularnn neler olduunu bilmek isterim:
rnein, metodunun kiiye ldrme izni verdii btn du
rumlar bilmek istiyorum. Bana her kim bir darbe alrsa inti
kam suu olmakszn ona [ ald darbeye/.n. ] kl saplamak
la karlk verebilir dedin ama henz bana kiinin ne kadar ile
ri gidebileceini sylemedin. "
272
Papaz, "Neredeyse hi hata yapamazsn," dedi. "Adam l

drecek kadar ileri gidebilirsin. Yetkililerden biri yle diy9r:
'Darbe vurmu bir adam kasa bile, nefretle veya intikamla
yaplmamas, kiinin eylemlerinin ar ve devlete zararl cina
yetlere yol amamas artyla, ldrmeye izin verilmitir.' Se
bep insann sanki alnm bir nesnenin ardndan koar gibi,
onurunun arkasndan bu ekilde koabilme ihtimalidir. Zira
onurunuz tam olarak, sanki onun ald bir eymi gibi, d
mannzn ellerinde olmasa da, ayn ekilde byklk ve n
fuzunuzu ispat ederek ve de insani sayg kazanarak onu geri
kazanabilirsiniz. Aslnda kendisi devam ediyor: 'Darbe alm
olan birinin dmann ldrene kadar kk drlm sa
yld doru deil midir?"'
Bu bana yle korkun grnd ki kendimi tutmakta g

lk ektim. Yeterince dinlemi olduumu hissediyordum.
111-ALAY SULAMASI
Saygdeer papazlar, ahlaki ilkeleriniz konusunda benim

mektuplarmdan bazlarna cevaben yaynladnz mektuplar
okudum ve savunmanzda ana noktalardan birinin sizin ilke
lerinizden yeterince ciddi biimde bahsetmemiliim olduu
nu fark ettim. Bu sulamay btn yazlarnzda tekrarlyorsu
nuz ve imdiye kadar, kutsal eyleri alay konusuna evirdii
mi sylemeye koyuldunuz.
Bu artc ve ok haksz bir sulama, zira iinde kutsal

eyleri alayla ele aldm bir pasaj nereden bulunacak? Aranz
da baz retilerden az saygyla bahsettiim dorudur, ancak
yazarlarnzn hayallerinin, inanlarn gereklii olarak kabul
273
J O H N A L E X A N D E R. H A M M E R.T O N -A R.T H U R. M E E
edileceini mi sanyorsunuz? Escobar'n pasajlarna ve dinle

alay etmekle sulanmadan dier yazarlarnzn ok gln, s
telik Hristiyanla aykr hkmlerine glmek imkansz m?
Sulamalarnz bana yeni bir alay konusu vermesin diye veya
sizin ahlaki ilkelerinizle elendiim zaman, safsataclarnzm
retisi kutsal Evangel retisinden uzak olduu kadar, benim
kutsal eylere glmekten uzak olduum anlalmamal diye
korkmuyor musunuz?
Gerekten, papazlar, dine glmekle, lsz fikirleri kut

sal eylere saygszlk olanlara glmek arasnda byk bir fark
vardr. Tanr'nn Kutsal Kitab'nn vahyettii gereklerle ba
lantl olarak noksan olmak dine kar saygszlktr ama insan
ruhunun kar olduu yanllklar konusunda teessflerimizi
gstermememiz gerektii, dine hi de daha az saygszlk ol
mayacaktr.
Tpk Hristiyan gerekliinin sevgi ve saygya layk olduu

gibi, ona aykr olan hatalarn da teessf ve nefretimizi hak et
tiini dnmenizi rica ediyorum. Zira dinimizin gereklerin
de iki nitelik mevcuttur, sevgimizi zorlayan ilahi gzellik ve
hrmetimizi talep eden kutsal grkem, ayrca yanllarda iki
zellik mevcuttur, onu ktletiren kutsal eye saygszlk ve
abes klan terbiyesizlik.
Bu yzden, bu yntem kilisenin ilk papazlarnda yaygn ol

duundan ve Kutsal kitaplar tarafndan, en byk azizlerin ve
hatta Tanr'nn kendisinin dersleri vastas ile onaylandn
dan, samalklar gibi yanllarla uramann Hristiyanlara la
yk olmadna dnyay inandrmay sakn ummayn. Tan
r'nn ayn zamanda gnahkarlardan, lm saatlerinde, du-
274
rumlar en kederli ve en iler acs olduu derecede nefret et

tiini ve kmsediini grmediimiz iin, ilahi bilgeliin alay
ile glmeyi, onlar ebedi azaba mahkum eden intikam ve fke
ile birletirdii sylenir.
stelik, insann cennetten kovulmasindan sonra, Tanr'nn

insana syledii ilk szlerde, Kilise papazlarnn bir alay tavr,
ineleyici ironi kefetmi olduklar dikkatimize deer. eyta
nn kendisinin o zaman Tanr gibi olaca itirafna inanm ol
mas midi iinde, Adem itaatsizlik ettikten sonra, Kutsal ki
taptan anlalr ki Tanr'nn cezas kendisini lme bal kld
ve Adem gnahnn layk olduu perian duruma dtkten
sonra, Tanr kendisi ile ineleyici hiciv szleri ile unlar sy
leyerek alay etti: "Bizden biri gibi olan insan var."
Bu yzden alayn bazen insanlar kendi aptallklarndan

dndrmek iin tasarlandn ve o zaman drstlk eylemi
olduunu anlarsnz. Bylece Yeremya aptal eylemlerin, bey
hudeliinden dolay, kahkahaya layk olduunu syler. Ve yi
ne St. Augustine aklllarn aptallara, akll olduklar iin, gl
dn ancak erdemde kendi bilgeliklerinden deil, fakat k
tnn tkenii ile alay edecek ilahi bilgelik yznden olduu
nu sylyor.
Ne? nsann dmann arkasndan hem de pusuda ldr

mesinin hain bir cinayet olduunu kantlamak iin Kutsal ki
tab ve hadisi yardma armal myz? Veya bir para armaa
n vermenin kiliseye ait bir maal papazlk makamn satn al
mak amacyla salama balayacan kantlamak iin? Elbette
teessfmze layk olan retiler vardr ve sadece alay vasta
syla ele alnabilirler. Papazlar, sizler bir darbeden ve hakaret-
275
ten saknmak iin ldrmenin yasal olduunu retmeye ruh

satl olacak msnz, buna ramen biz bu kadar ar bir hatay
reddetmeye yasakl m olacaz? Bir hakimin kendisine adalet
sizlik satn almak iin verilen rvete, drste sahip olabile
ceini sylemeye zgr m olacaksnz, yine de sizinle asla
ters demeyecek miyiz? insann Tanr'y hi sevmeden kurta
rlabileceini ve yine de savunmalarnn size saldrarak kar
<lelik hayrn yaralayabilecei, ilkelerinize glmekle Hristiyan
tevazusunu zebilecei nedeniyle inancn drstln savu
nacak olanlarn azlarn kapamasn resmen ileri srecek mi
siniz?
iV-DN GREVLER SATMA GNAHI
Aziz papazlar, bu kadar uzun zamandr bana kar ynelt

tiiniz -bana dinsiz, soytar, dzenbaz, dolandrc, iftirac,
kat, kafir, gizli Kalvinist, eytanlar birliinin elinde biri de
diiniz- sulamalarla ilgili olarak sizlere yazmak zereydim.
Dnyann neden byle konutuunuzu bilmesini dilerim; zira
beni birinin bu ekilde dnmesi gereine zlmem icap
eder, ayrca bana kar ayn sulamalar ortaya attnz cevap
larnz grdmde, iftiralannz ve dzenbazlklarnzdan
alenen ikayeti olmaya oktan karar vermitim. Sonunda, bu
nu yine de bir lde gerekletireceim; nk savunmamn
sizleri bana atfettiiniz gerek dzenbazlklardan fazlasna
mahkum edeceini umuyorum. Gerekten, pederler, sizin ko
numunuz phelenmeye benimkinden daha ak, zira oldu
um gibi yalnz olarak ve sizinki gibi byle gl bir cemiye
te kar, gsz ya da insani destekten yoksun olmam, bir de
sadece drstlk ve samimiyet ile desteklendiimden, kendi
mi sahtekarlk sulamasna maruz brakarak, her eyi kaybet
me riskiyle kar karya kalm olmam ok imkansz. Ama pe-
276
derler, sizin konumunuz farkl, benim iin hounuza gideni

soyleyebilirsiniz ve ikayet edebileceim hi kimseyi bula
mam. Pekala, sahanz setiniz hem sava sizin lkenizde ve
sizin zararnza. Sklacam diye korkmayn, ilkeleriniz konu
sunda yle elendirici bir ey var ki dnyay sevindirmekte as
la baarsz olmazlar.
izin verin samimiyetle aklayaym; rnein kutsal eyler

den kar salama konusundaki retiniz. Kendinizi kiliseye ait
maal papazlk makamlarnda bir ticareti en iddetli cezalarla
yasaklayan kilisenin kanunlaryla, ayrca bu rezil trafii dzen
leyen bu kadar ok insann, para hrs arasnda bir ikilemde bul
duunuz iin, insanlara istediklerini verecek ve Tanr'ya szler
ve gsteriten baka hibir ey vermeyecek olan sradan ynte
minizi izlediniz. Zira maal papazlk makamlar karlnda
para alacak olmasalard, bu din taciri kiiler ne talep ederlerdi?
Ama kutsal eyleri satma suundan aklam olduunuz i

lem tam olarak budur. Henz, dinsel grevlerden kar etme
adn yok edemediiniz iin ve namn bal olduu bir mese
lenin var olmas gerektiinden, bu gayeye ynelik olarak din
tacirlerinin zihinlerine asla girmeyen ve gerekten onlar iin
olduka bouna olan sanal bir fikir icat ettiniz. Bu, znde ele
alndnda din ticaretinin, paraya, bizatihi manevi ayrcalk
kadar yksek lde, nem vermesine dayanmasdr. Kim bu
kadar farkl trde ve bu kadar oransz eyleri karlatrmann
hayalini kurabilirdi? Yine de yazarlarnza gre insan bu meta
fizik karlatrmalar aklnda bulundurmad srece, kendi
makamn bir bakasna verebilir ve din tacirlii suuna maruz
kalmakszn karlnda para alabilir. insan ihtiraslarn tat
min etmek iin, din ile alay ediiniz bu ekildedir.
277
Bana kar kullandnz hakaretamiz lisan, asla ihtilaflar

mz tasfiye etmeyecek, tehditlerinizden herhangi biri de beni
kendimi savunmaktan alkoymayacak. Gcnze ve cezadan
muafiyetinize gveniyorsunuz; ancak ben drstlk ve masu
miyet sahibiyim. iddetin hakikati ezmeye almas yoluyla
yaplan sava acayip ve uzun srelidir; zira iddetin btn a
balar gerei zayflatamaz, stelik sadece onu daha belirgin
klmaya hizmet eder. Dier taraftan, btn hakikat zorba
l durdurmak iin hibir ey yapamaz, ama aksine onu tah
rik eder. Kuvvet kuvvetle arptnda, daha gl olan zay
f imha eder, iddia iddia ile karlatnda, doru ve inandr
c dnce gsterie ve yalanlara dayal olan yener; ancak id
det ve doruluk biri dieri zerinde hibir gce sahip deildir.
Bu, bu iki eyin eit olduklar anlamna gelmez. Onlar arasn
da u olaanst fark vardr; sonular saldrd gerein gr
kemine gre belirlenen iddetin ura ilahi dzenle snrldr,
ama dier taraftan, hakikat, sonsuza kadar yaar ve sonunda
dmanlarna kar zafer kazanr, nk Tanr'nn Kendisi gi
bi ebedi ve gldr.
V-CNAYET
imdi grelim, pederler, insani adalet tarafndan bu kadar

zenle korunan insan hayatn nasl deerlendiriyorsunuz.
Acayip yasalarnzdan grnyor ki hakaret veya hakszlk du
rumunda sadece tek hakem var ve bu hakem saldry kabul et
mi olan kendisi olacak. Kendisi ayn zamanda hakim, davac
ve cellat olacak. Kendisi sulunun lmn talep eder, onu
lme mahkum eder ve derhal cezay infaz eder, sonra bu e
kilde kardeinin beden ya da ruhuna sayg gstermeden,
lsa'nn urunda ld kardeinin gnahlardan kurtuluunu
katleder ve tehlikeye atar. Ayrca btn bunlar, bir darbeden,
278
iftiradan, hakaretamiz bir szden ya da ne kanunun ne de her

hangi yetkili yargcn lm cezasnr veremedii bir dier su
tan saknmak iin yaplacaktr.
Yalnzca o kadar deil, ancak bir rahip bile yetkisiz ve ya-

. saya kar olan bu lm cezas verme durumunda ne gnah ne
de kuralszlk stlenmemi olma taahhd altna alnr. Bu e
kilde konuanlar dindar insanlar ve rahipler olabilirler mi?
Onlar Hristiyan m yoksa Trk (o dnemki Bat dnyasnda
Trk kelimesi Mslman, Ortadoulu ve benzeri kelimelerin
toplamna edeer bir anlama sahiptir/e.n.) m-insan m yahut
eytan m? St. Augustine'e gre btn dnyaya yaylm iki
halk ve iki alem vardr; lsa Mesih'in kral olduu bir kitle olu
turan, Tanr'nn ocuklar ile eytann kral olduu, Tanr'nn
dmanlarnn alemi.
imdi lsa, haysiyetin temelini, ile zerine atmtr; eytan

onu ile ekmenin reddine dayandrmtr. lsa bir darbe alan
lara, dier yanaklarn evirmelerini retmitir, ancak eytan
bir darbe tehlikesi altnda olanlara, onlar tehdit eden dma
n ldrmelerini retmitir.
Bu yzden pederler, bu iki alemden hangisine ait olduu

nuzu dnn. Mistik Kuds denen huzur ehrinin lisann
duydunuz, ayrca Kutsal kitaplarda spiritel Sodom denen
kargaa ehrinin lisann duydunuz. Bu iki lisandan hangisini
anlyorsunuz? St. Paul'e gre lsa'ya ait olanlar onun ilkeleri
ynnde davranr ve konuurlar, hem de lsa'nn szlerine g
re, eytann ocuklar olanlar, dnyann balangcndan beri
katil olanlar, onun ilkelerini izlerler. Bu yden retmenleri
nizin lisann dinleriz ve onlara bir darbe thdidi olduunda,
279
suluyu ldrmektense buna katlanmamz gerekip gerekme

diini ya da hakaretten kamak iin onu ldrp ldremeye
ceimizi sorarz.
Lessius, Molina, Escobar ve dier Cizvitler, bir darbeyle

tehdit eden insan ldrmenin meru olduunu sylerler. Isa
Mesih'in lisan bu mudur?
* * *
280
YALNIZLIGIN BAZI SEMERELER
WILLIAM PENN
William Penn, 1 4 Ekim 1 644'te Londra'da dodu. Gen yata

Quaker'lara katld ve henz gen iken dini grlerini aklad
iin hapis cezasna arptrld. Athanasian mezhebi zerine bir
saldr olan "Sarslan Kumlu Temel" (A Sandy Foundation Sha
ken) nedeniyle, 1 668'de "Ha Yok, Ta Yok " (No Cross, No
Crown) u yazd Tower'a gnderildi. II. ]ames dneminde, yine
de kendisi mahkemenin olduka gzdesiydi ve 1 682'de birka
dinda ile gittii, sonradan Pennsylvania olarak bilinen blgenin
imtiyazn kabul etti. lngiltere'ye dnnden sonra, II. ]ames'in
d ile zarar grd ama II. William dneminde vatan hainli
inden beraat etti ve daha sonraki yllarn emeklilikle geirdi.
Kendisi 30 Temmuz 1 71 8'de Ruscombe, Berkshire'da ld. Ak
a hapishanede kalmalarndan birinin semeresi olan, "Yalnzl
n Baz Semereleri, veya William Penn'in llkeleri "ne 1 693'te ya
yn hakk tannd. Bunu "Yalnzln Daha Fazla Semereleri "
(More Fruits of Solitude) izledi. Tamam, eerfarkllklar halin
de daima beylik laflara deinmekten kurtulmazlarsa, hayat ko
nusunda olduka cesaretle ve vasati sonular iin kmseme e-
281
liinde bildirilmi akllca, bilgili ve yardmsever olan ilkelerin

bir derlemesini oluturur. Kitap ondan "byle ho ruh hali ile, bu
kadar drst, nazik bilgelii szlere dkebilen yaayan adam
yok-hi, ne de yakn zamanda len" diye bahseden R.L. Steven
son'un gzdesi olarak bilinir olmutu.
OKUYUCUYA
Okuyucu, sana sunduum yalnzln semeresi olan bu

Enchiridion [Bir konu hakknda temel bilgileri ieren el kita
b/.n. ] hibiri bize daha iyi retmese de, az kiinin renme
ye ilgi duyduu bir okuldur. Baz blmleri, ciddi tefekkrn
sonular, dier blmleri geici akllanmalarn ltlardr.
Kiisel memnuniyet iin yazlm ve imdi insan ahlakna bir
yardm olmas iin yaynlanmtr.
Yazar inzivas iin Tanr'ya kreder ve kendisini ona sevk

eden bu Latif eli per; zira dnyaya yararsz olduu anlalma
s icap etseydi, kendisini asla bu kadar hazrlayamazd.
Kendisi imdi; daha nce asla bu kadar efendisi olmad,

kendisi ve dnya hakknda bu esnada fikir edindii, ayrca ne
ynden konuya girdii veya konu d kaldn, ne yapm
olabildiini, neyi dzelttiini ve neyi insan ahlaknda saknd
n, ihmalleri ve bakalarnn -zel aileler ve kiilerin olduu
kadar toplumlarn ve hkmetlerin de- lszlkleri ile bir
likte gzlemledii, kendisinin diyebilecei bir srelik zamana
sahip olmutur. Ayrca gerekte hayatn tekrar nerede yaaya
can dnr, Tanr'nn ltfuna ramen, sadece O'na hizmet
edemezdi, ancak komusuna ve kendisine daha iyisini yapt ve
esirgeyecei zamannn yedi yln verdi. Ayrca kendisi, belki
282
yine de dnyadaki en kt veya en tembel insan deildir, ne

de en yal. Zaten senin olan yaamnn, hibir ann bo geir
memek iin okuyucu, sana yaam verebileceini sylemek da
ha dorudur.
Zamandan balayp bu kadar savurgan olmaya yatkn ol

duumuz hibir ey yoktur ve onsuz, bu dnyada hibir ey
yapamayacamzdan, zerinde daha endieli olmamz gere
ken bir ey yoktur. Zaman en ok istediimiz, ancak ne yazk
en kt kullandmz eydir; stelik Tanr phesiz en sert
biimde bizimle hesaplaacandan, gerektiinde artk zaman
olmayacaktr.
Yazar sana tam bir eser iletme iddiasnda deildir; onun ii

gsteri olmad iin sadece hayrdr. Kendi konusunda kar
ktr, aynca huzur bakmndan hibir ekilde yapmack deil
dir. Ancak eser Incil'den ksa blmler sebebiyle, kendi zeri
ne vaaz etmene hizmet edebilecek, insan hayatnn seyrinin
ounu ihtiva eden, tavsiyeler ierir. Eilimin ya da nefretin,
usuln ya da veciben her ne olursa olsun, senin dorultun ve
yararn adna sylenmi uygunsuz bir ey bulmayacaksn. Se
nin dikkatine deer olan kabul ve slah et; geri kalan affet,
sonra sana ve Tann'nn btn evrenine kar iyi niyetin hesa
bna yazdr.
CEHALET
Ka milyon insann, dnyaya, kendilerinden ve yaadklar

dnyadan habersiz, gelip gittiini dnmek takdire ayandr.
Eer insan Windsor atosu veya Hampton Saray'n grmeye
giderse, byle bir yerin gzelliini ve zevkini tamamlayan mev-
283
kisini, binasn, baheleri, fskiyeleri vs. incelememesi ve hatr

lamamas garip olurdu. Ve yine de az insan kendini tanr, ken
di bedenlerini deil, zihinlerinin evini, dnyann en garip yap
sn, yaayan ayakl fani bedeni hibirini tanmazlar: dnyann
neden yapldn ve ne ile doyurulduunu; hangilerini bilme
nin sevincimiz kadar byle ok yararmza olduunu da bil
mezler. Tann'nn grnmeyen yaratlannn, grlen eylerle
ortaya karld bize anlatld zaman bundan kukulanama
yz ve sonu olarak O'na -yaratlann Byk ve Bilge yazarna
nazaran- bakmamz gerektii gibi bakarsak, yaratlar bakmn
dan grevlerimizi onlara baktmz kadar sk yorumlarz.
Dnya kesinlikle, doal nesnelerin byk ve grkemli y

ndr ve daha iyi bir ifre yanl biimde yaratlm olamaz.
Fakat, maalesef evirebileceimiz ne kadar az yapramz var!
Bu, yirmisindeki genliimizin eitim konusu olmal, mesele
iin hazr olmalar gerektiinde, o konudan biraz anlyor veya
-
hi anlamyorlar.
EGTM
Onlar alim yapmak iin ac ekiyoruz ama insan yapmak

iin deil; bilmekten ziyade hakiki ikiyzllk olan konuma
lar iin ac ekiyoruz. ocuklarn anlad ilk ey neyin man
tkl olduudur, ama biz onlarn temel dncelerini anlam
yoruz.
Hafzalarna ok erken bask yaparz ve onlar lafla ve ku

rallarla artrz, zorlarz ve doldururuz; hayatlarnn tm sey
ri boyunca onlara olaanst yaran ve hazz olan doal deha
larn, ilenmemi ve ihmal edilmi mekanik ile fizik veya do-
284
al bilimler ile ba baa braktklar iin, gramer ve hitabet sa

nat ayrca yabanc bir veya iki dil bilmek, onlara bunlarn on
da birinin yarar asla olamaz.
Kesinlikle, lisanlar kmsenmeyecek veya ihmal edilme

yecek; ancak konular yine de tercih edilecek.
ocuklar, ezberden dzgn konumann kurallarn anla

maktansa, daha fazla muhakeme ve daha az zahmet ve zaman
la izleyecekleri aletleri ve oyun gerelerini, ekil vermeyi, izi
mi, tanzimi ve ina etmeyi anlasalar daha iyi olurdu.
Doal meselelerde tabiat daha fazla incelesek ve tabiata

gre davransak mutlu olurduk.
Doann balad yerde balayalm, onun admna uyalm

ve daima onun bitirdii yerde son verelim, bu yzden iyi bir
doabilimci olmaktan boluk duyamayz.
Yaradl bizim iin artk bilmece deildir; gkler, yeryz

ve sular, sras ile eitli ve ok sayda sakini ile beraber; rn
leri, alemleri, zamanlar, alakalar ve badamazlklar; yarar
lar, menfaatleri ve hazlar tarafmzdan daha iyi anlalr; ay
rca bu hissedilir ve gelip geici biimler yoluyla, bize ok ai
kar olan sonsuz bilgi, g, grkem ve iyilik: Yaratcsnn,
mhr her yerde grlr ve harfleri ilim ocuklar iin ok
okunakl olan, damgasn tayan dnya.
Ayrca daha iyi incelendikleri ve yaradl esnasnda bilgi

lendirildikleri dnyadan yararlanmalar srasnda, insanlar
uyarmak ve ynlendirmek iin mthi yol alrd.
285
Byk Yaratc'y bu yzden tamam ve her aamasnda

yzlerine gzn dikmi bulmalar gereine ramen, insan
nasl dnyay suistimal edecek gveni bulabilir?
Cehaletleri onlar duyarszlatrr ve varln kefetmeleri

iin her yerde ve her eyde Tann'nn mhrne ve sesine sahip
olan bu soylu yaradl ktye kullanmalar esnasnda u du
yarszlklarn glendirir.
Bu yzden baz garip ve zenli doabilimciler ve ayn za

manda mekanikiler tarafndan okullarda kullanlacak Latince
lisanndaki kitaplarn -konulan szlerle renebilecek olan
genler iin yazlmam olmalar acnacak eydir; onlara ak
ve aina olan ve onlar tarafndan anlalmay kolaylatracak
konular.
Pek ok zanaatkarn mkem.mel iiliklerine hkmeden,

kendi kurallarnn mantna sahip olmalarna karn, ou
yetenekli bahevan ve iftiler, mesleklerinin hikmetinden ha
bersizdir. Ancak, eer vgye deer olan ve kendisinin onsuz
tam bir doabilimci ya da mekaniki olduu sylenemeyen i
letmecilii, teorisine ayak uydurduysa, byle bir doabilimci
ve mekaniki, her iki hikmetin ustasdr ve pratie de sahiptir.
Sonu olarak, eer insan filozoflarn dedii gibi, dnyann

gstergesi veya ta kendisiyse, ondan ire alim olmak iin, sa
dece kendimizi iyi anlamamz gerekir. Ancak zerimizde ve
O'nun bize verdii dnya zerinde, bu kadar ak yazl olan
ve ne olduumuz ile ne olmamz gerektiini bize syleyebilen,
bizi yaratan Gcn niteliklerinden daha az sayg duyduumuz
hibir ey olmad iin, kendi dehamza hepimizi yaratan u
286
gce tapmamza ve bilgeliinin takdirine yol aan doada gz

lenecek olan gerek bilgilendirici ve uygun eitlilii iinde
grmemiz gereken mercee bile yabancyz.
KANAATKARLIK VEYA CMERTLK
Kanaatkarlk, eer onunla eli aklk birletirilirse, yararl

dr. llki gereksiz harcamalar bitirmektedir, sonuncusu onlar
ihtiya duyanlarn yararna balamaktadr. Sonuncusu olma
dan ilki agzll balatr, ilki olmadan sonuncusu savur
ganl balatr. Her ikisi birlikte mkemmel bir huy yaratr.
Her nerede bulunursa oras mutlu yerdir.
Evrensel olsayd, iki arl tedavi edebilirdik, arzu ve l

szlk (ifrat) ve biri dierini giderirdi, ayrca bu ekilde her
ikisini bir ortalamaya; tam dnyevi mutluluk aamasna yak
latrrd.
Bu kadar ok yoksullua ve ifrata katlanmak, dine ve h

kmete bir ayptr.
Bir ulusun fazlalklar deerlendirilseydi ve hayrseverlie

. dayal daimi bir vergi konsayd, yoksullardan fazla dknler
evi, renciden fazla okul ve ayrca hkmet iin yeterli ihti
yat mevcut olurdu.
ALIKANLIK
almay sev, zira eer onu gda niyetine istemiyorsan,

ila niyetine isteyebilirsin. Bedenin iin sala yararldr ve
zihnin iin iyidir. ou kez, yapacak bir ey olmamasndan
287
kaynaklanan tembelliin meyvelerini nler ve oklarnn hi

likten daha kt olan yapmasna yol aar.
Bir bahe, bir laboratuar, darlaceze, slahatlar ve yetitir

me almayanlar ve hnerliler iin gzel ve yararl elenceler
dir; zira burada kt arkadalarla temas edemezler, ayrca e
itlilikleri eit derecede makbul ve retici olan doa ve sanat
la konuurlar ve beden ile zihnin shhatli yapsn korurlar.
BLG
Bilgi beklenmedik hediyedir ama muhakeme akll insann

hazinedardr.
Doru dnp karar verme yetisinden fazla bilgisi olan

kii, kendinden ok bir baka insann yararna neden olur.
itahn byk ve sindirimin zayf olduu yerde, salkl bir

bnye olamaz.
Szlk gibi, ara sra iine baklacak, fakat hi yaknl ol

mayan ve biraz elenceli baz insanlar vardr.
Tartp doru karar verme (muhakeme/.n.) yetisinden da

ha az bilginin, akln kullanmayan bilgili insan zerinde daima
stnl olacaktr.
Akll insan rendiini kendine maleder, dieri sadece bir

suret ya da en fazla bir derleme olduunu gsterir.
288
DNCELERN YNETMNE DAR
nsan makul -ve bu yzden dnen bir yaratk olarak- ya

ratldndan, bu, kendisinin halka ve kendi mevcudiyetine
yararllna ve her bakmdan gelecekteki yararna bal oldu
undan, onun varlna dair dncelerinin doru idaresi ve
kullanlmasndan daha deerli hibir ey yoktur.
Dncelerimin byk karmaas ve dzensizlii nedeniy

le, olaylarn doru veya olgun muhakemesini hemen hi yapa
madm bu halin ele alnmas, beni genellikle insanln mut
suzluuna alamaya mecbur etti
Bu yzden kafan temizle ve toparla, ayrca dncelerini

doru bir ekilde kontrol altna al stelik zaman kazanacak ay
rca iini iyi anlayacak ve iyi yapacaksn; zira muhakemen
ak, zihnin zgr ve yeteneklerin gl ve muntazam olacak.
Daima dncelerini mevcut duruma gre snrlamay

unutma.
Gereinden fazla i yapma ve kendin iin ii arttrmaktan

sa olduka azalt.
Btn meseleye dair, iinin gerektirdii kadar dnceleri

ni kullan ve her eyi denetleyip hem gereken zmsemeyi ter
tip ederek, bunun deer ve aciliyete gre yer almasna izin ver,
sonra hayatn seyrinde kendine ok zaman tasarruf ettiin ka
dar pek ok hata ve sknty da nleyeceksin.
289
ARKADALIK
Arkadalk ruhlarn birliidir, kalplerin evlilii ve bu yz

den erdemin badr.
zgrln olmad yerde, arkadalk var olamaz. Arka

dalk zgr havay sever, ayrca kstl ve dar kuatma altnda
hapsedilmeyecektir. zgrce konuacaktr ve yle davrana
caktr da; ayrca hi sorun ifade edilmeyen yerde hibir eyi
sorun kabul etmeyecektir, hatta kolayca affedilen yerde ufak
bir itiraf zerine unutacaktr da.
Arkadalar hakiki ruh ikizleridir, onlar her eyde yaknlk

duyarlar, hem de ayn sevgi ve nefrete sahiplerdir.
Dieri olmadan biri mutlu deildir, ikisinden biri de tek

bana perian olamaz. Sanki bedenlerini deitirebilirlermi
gibi, en elverisiz hallerinde biri dierini avuttuu iin, sevin
ci olduu kadar strab da nbetlee yaarlar.
Birinin haz ald eyi dieri isteyemez. llk an Hristiyan

lar gibi her eye ortaklaa sahiptirler ve karlkl sahip olduk
lar dnda hi mlkiyet yoktur.
Dnyadan tesini sevenler dnya ile ayrlamazlar.
Asla lmeyeni, lm ldremez.
Arkadalklarnn temeli ve nam olan, seven ve ayn ilahi

ilke ile yaayabilen ruhlar asla ayrlamazlar.
290
Eer yokluk lm deilse, onlarnki hibiri deildir.
lm sadece dnyann br tarafna gemektir, arkadala

rn denizleri getii gibi; yine de birbirlerinde yaarlar.
Onlar iin zorunlu ihtiyalar, her yerde her zaman var ol

duu iin, seven ve yaayan armaan olur. Bu ilahi mercekte,
onlar yz yze grrler ve cmleleri temiz olduu kadar z
grdr.
Bu arkadalarn huzurudur, ki lmeleri sylenebilse de yi

ne de arkadalklar ve evre, her zaman en iyi anlamda arma
andr; nk ebedidir.
HAYIRSEVERLK HAKKINDA
Hayrseverlik eitli anlamlara sahiptir, ama onlarn hep

sinde mkemmeldir.
ncelikle yoksullarn derdini ve insanlarn mutsuzluunu

paylamay ifade eder, ayrca onlarn durumlarn dzeltmek
iin yardm eli uzatr.
Daha sonra, hayrseverlik ilerin ve insanlarn en iyisini

salar; her eyin en iyisini yaptrr, herkesi affeder, herkese
hizmet eder ve akbeti [lm/.n. ] mit eder.
ihtilafa kar evrensel bir aredir ve insanln kutsal i

mentosudur.
291
Ve son olarak, Tanr'ya ynelen sevgidir ve ruhu tm dn

yevi karlklarn zerine ykselten kardeliktir, ayrca dnya
zerinde cennetin tadn verdii iin, bu yzden burada ger
ek yardmsever iin vakit dolduunda, lmden sonra hayat
cennettir.
Her eyin daha mkemmel biimde topluca ilerlemesi ge

reinden sonra, bu hayrseverliin tad en soylu anlamdr.
Tanr, bu ilahi erdemin, insanlarn aklna daha fazla sokul

masn ve zellikle- Hristiyanlk taslayanlarn aralarnda yayl
masn ister miydi; hem o zaman dindarla ihtilaftan daha faz
la aldr ederdik ve birbirimizi eletirmek ve birbirimize ezi
yet etmek yerine, her ne ekilde olursa sevgi ve merhamet gs
terirdik.
* * *
292
SA PEYGAMBERN HAYATI
ERNEST RENAN
Zamannda en yaygn okunan dini tarih yazar olan Ernest

Renan, en popler kitab "Isa Peygamberin hayat" (Vie de]esus),
"Hristiyanln Kklerinin Tarihi"nin (History of the Origins of
Christianity) birinci cildi olarak ktnda krk yandayd. Ken
disi 2 7 ubat 1 823'te, Fransa'da Brittany'de Treguier'de dodu;
baba tarafndan bir Breton ve annesi vastas ile bir Gascon'du.
Papazlara zg vesayet altnda, Kilise iin yetitirilmi olan ken
disi, Oryantal diller zerinde -Hristiyan ve Yahudi tarihinin ge
leneksel grn kabul etmenin imkansz olduu hararna var
m olarah- uzmanlat. Milli Ktphane'de (Bibliotheque Nati
onale) Elyazmalar blmnde grev aldktan sonra, hendisi
College de France'ta [Ilk ad College Royal olan, ardndan Colle
ge des Trois Langues (Latince: Collegium Trilingue), College Na
tional, College Imperial, 1 870'te College de France adn alan
okull.n. ] Ibranice profesr oldu. Kendisi 55 yanda Fransz
Akademisi yeliine seildi. almalar; "Semitik Dillerin Tari
hi"(A History of Semitic Languages), "Hristiyanlr. Kklerinin
Tarihi" ve "lsrail'in Halknn Tarihi" [lsrail: Israil peygamberi
293
Yakub'un lakabl.n.], ayrca pek ok deneme ve eletiri kitapla

r ile byk ekicilikte birka otobiyografik kitab ierir. Herkes
Renan' okudu ve kendisinin grne katlmad. Ortodokslar
[bir dinde daha geleneksel inanlara sahip olanlar/.n.] onun g
rlerini reddettiler ve Ortodoks olmayanlar duygularn. Ancak
hitaplar dinsel eletiri konusunda bir devre damgasn vurdu.
"Isa'nn Hayat" Fenike uygarlna dair aratrma almalar
yaparken Filistin'e yaplan bir ziyaretin sonucuydu. zellii, bu
kadar mutlu biimde tanmlayabildii doal evreye verilen
nemdir. Renan, 2 Ekim 1 892'de geni lde takdir edilmi,
onurlandrlm ve ayn zamanda knanm olarak ld ve Pante
on'da gmld. [The Pantheon: Roma'da tapnak olarak ina
edilmi ve tm Roma yaplar iinde en iyi korunmu olan. 7.
yzyldan beri The Pantheon bir Hristiya,. k.i lisesi olmutur.l.n.]
ZAMAN VE NSAN
Dnya tarihinde en nemli olay, insanln en soylu b

lmlerinin Ilahi birlik zerine kurulu bir din, Kutsal leme
ve Tanr'nn Olu'nun bedenlenmesi uruna eski putperestlik
dinlerini onun sayesinde terk ettii devrimdir. Bu dnm
baarmak iin neredeyse bin yl gerekmitir. Yeni din bizzat,
oluumu bakmndan en aa yz yl almtr. Ancak dev
rimin kkeni, Augustus ve Tiberius'un saltanatlar esnasnda
meydana gelen tarihi bir olaydr. O zaman orada yce kiilie
sahip bir insan yayordu, yrekli yaratcl ve telkin edebil
dii sevgi vastasyla konu oldu ve insanln gelecekteki inan
cnn ynn belirledi.
Birbirinin varisi olan Bat Asya'daki byk imparatorluk

lar, Yahudi rknn dnyevi krallk umutlarnn tmn orta
dan kaldrdlar ve adeta hznl bir ihtirasla birlikte kalpte
294
yaatlan dini hayaller kalbna tekrar dktler. Roma impara

torluunun kuruluu insanlarn hayallerini glendirdi ve
dnyann girmekte olduu byk huzur a snrsz mitle
rin kayna oldu. Bu kark hayaller potpurisi, en sonunda ev
rensel bilincin ona Tanr'nn Olu unvann buyurduu, em
salsiz insana dair yorumunu buldu ve bu hakla kendisi, sonra
dan, dine baka bir insann verebileceinden daha byk bir
enerji verdi, byk olaslkla, bundan baka hibir ilerleme ile
kyas kabul etmeyecek bir enerji.
GENLK VE EGTM
lsa Peygamber, Galilee'de kk bir kasaba olan, onun za

manndan nce ad bilinmeyen Nasra'da (Nazareth) dodu.
Kendisinin kesin doum tarihi bilinmiyor. Augustus'un salta
nat dneminde, muhtemelen btn uygar insanlarn kendisi
nin doum gnnden tarihlerini belirledikleri devirden birka
yl nce dodu. lsa sradan halk tabakasndan geliyordu. Baba
s Joseph ve annesi Meryem mtevazi varlk sahibi insanlard;
Dou'da pek olaan olan, ne refah ne yoksulluk iinde olma
yan, eyalette elileri ile yaayan zanaatkarlard. Aile biraz ge
niti. lsa'nn kendisinden daha kk olduklar sanlan erkek
ve kzkardeleri vard. Onlarn tm, fazla tannmam olarak
kaldlar. Kardeleri olduu sylenen drt erkek onun z ku
zenleriydi ve aralarnda en azndan biri james, Hristiyanln
geliiminin ilk yllarnda byk nem kazand. lsa'nn kzkar
deleri Nasra'da evlendiler ve orada kendisi genliinin ilk
yllarn geirdi.
Kasaba, Dou'da kylerin hala zellii olan, sefaletten

muzdarip grnmn gstermi olmalyd. lsa'nn ocukken
oynad tal yollarda ya da evleri birbirinden ayran dar so-
295
kaklarda bugn caddeleri gryoruz. phesiz Joseph'in -sa

dece antreden aydnlatlan, ayn anda atlye, mutfak ve yatak
odas olarak i gren ve mobilya yerine paspas, yerde birka
yastk, bir veya iki toprak kap ve boyal sand olan- evi bu
yoksul konutlara ok benziyordu. Ancak ortam ekiciydi ve
dnyadaki hibir yer, mkemmel mutluluk hayalleri iin bu
kadar iyi uyarlanamazd. Eer daimi meltemle sprlen yay
laya karsak, en yksek evlerin zerinde manzara ahaneydi.
Tanr'nn Krall'nn beii olan efsunlu muhit yllarca lsa'nn
ufkuydu ve gerekten btn hayat boyunca, bunlarn -ocuk
luunun aina yasak blgelerinin- dna ancak biraz gitti.
Kendisinin okuma ve yazmay, douya zg ynteme gre

rendiine kuku yoktur ama branice yazlar zgn dille
rinde anlayp anlamad belirsizdir. O'nun biyografi yazarlar
kendisine Arami dilinde tercmeler iktibas ettirirler. Yine de
lsa'nn cahil bir adam olduunu sylememiz gerektiini d
nmek byk bir hata olur. Terbiyenin zerafeti ve zekann
keskinliinin, douda, eitim dediimiz eyle ortak hibir e
yi yoktur. Byk olaslkla Isa Yunanca bilmiyordu. Ana dili
branice ile karm Suriye lehesiydi. Laik retimin hibir
unsuru kendisine ulamamt. Kendisi Yahudiliin tesindeki
her eyden habersizdi; zihni geni ve eitli kltrn daima
zayflatt u hr masumiyeti muhafaza etti. Bereket versin ki,
kendisi Kuds'te retilen ve ok gemeden Talmud'u olutu
racak olan anlamsz skolastik felsefeden de habersizdi. Eski
Ahit'in kitaplarn okumas kendisi zerinde derin bir etki
yapmt zellikle Daniel'in kitab ve Mezmurlar'n dini iirle
ri kendisinin okun ruhu ile fevkalade uyum iindeydi ve b
tn hayat kendisinin destei ve yardmyd. Dnyann genel
durumuna dair hi bilgisi olmam olduu, kendisinin en
296
otantik nutuklarnn her zelliinden besbellidir ve kendisi as

la aristokratik cemaatleri dnmez, kendi saflnn prizmas
iinden dnyay gren gen bir kyl olarak, zarar vermekten
saknr. Pozitif bilim ilkelerinin zaten ortaya atlm olduu bir
ada domu olmasna ramen, kendisi tamamen doast
fikirler iinde yayordu. Ona gre olaanst istisna deildi,
ancak olaylarn normal haliydi, nk kendisi iin olaylarn
tm seyri Tanr'nn hr iradesinin sonucuydu. Bu pek derin,
Tanr ile insann yakn ilikileri kavramna yol ayordu.
CENNET GB ORTAM
Yzyllardr srekli genliini tazeleyen muazzam bir ha

yal Yahudi halknn aklndan kmyordu. judaea [ Eski Filis
tin'in gney blgesi/.n. ] kendisinin, sonsuz gelecekle ilgili
ilahi vaatleri elinde bulundurduuna inanyordu. Mesih'in
(Isa) inanc ve btn olaylarla ilgili yaklaan yenilenme re
tisinin birletirilmesi esnasnda, yeniden dirilme dogmas or
taya km ve Yahudi dnyasnn bir ucundan dierine byk
bir huzursuzluk yaratmt. Kendi dncesini edinir edinmez
lsa, bu fikirler tarafndan Filistin'de yaratlan hararetli ortama
girdi ve ok gemeden ruhu onlarla doldu. Gzel bir doal
evre, Galilee'nin btn hayalleri zerinde byleyici ve terte
miz bir karakter naketti. Mart ve Nisan aylar esnasnda yeil,
glgeler iinde, glmseyen arazi benzersiz renk eitliliin
deki ieklerden bir haldr. Hayvanlar kk ve son derecede
tatldrlar; zarif ve en kumrular, karatavuklar yle hafiftirler
ki imenlerin yapraklar zerinde onlar emeksizin dururlar,
gezginin ayaklar altnda neredeyse kendini tehlikeye atan te
peli tarlakular, hafif parlak gzl kk su kaplumbaalar,
btn rkekliini bir tarafa atan insanlarn olduka yaknlar
na gelmesine izin veren ve hakikatten onun yaklamasn da-
297
vet eder gibi grnen son derecede mtevaz edal leylekler.

Dnyada hibir lkede dalar, daha ahenkli izgilerle yayl
mazlar veya daha yksek dnce esinlemezler. Isa, onlar iin
zel bir sevgi duymu gibi grnmektedir. Kendisinin dini u
rann en nemli olaylar, dalarda vuku bulmutur. Onun
zamannda, bu gzel lke refah ve nee doluydu. Isa orada ya
ad ve byd. Her sene Kuds'e gn tatl ihtiamn bildi
i dorudur ve hayatnn balangcnda ln onun geliimi
zerinde biraz etkisi olmu olduuna inanlr, fakat bu kendi
sini bir kez daha Kutsal Babasn yeil tepeler ve berrak pnar
lar arasnda bulduu aziz Galilee'sine dnd zamand, ayr
ca neeli ruha sahip kadnlar ve ocuklar Israil'in [ eski Filistin
krall/.n. ] selametini bekliyorlard.
SEVLECEK BR KLK
Isa, babasnn marangozluk mesleini srdrd. Bunda s

kc ya da kk drc hibir ey yoktu. Yahudi gelent:i,
zihinsel almaya kendini adam bir insann bir el sanat
renmesi gerektiini emrediyordu. Isa hi evlenmedi. Sevgi y
nnde btn yetenei, kutsal ura olduunu hissettii ey
zerine toplanmt. Kendisi kukusuz sevecenden daha aziz
di. Bylece ok yce mizalarda genellikle olduu gibi, kendi
sinde bulunan kalp sevecenlii sonsuz bir nezakete, derin bir
iir sanatna, evrensel bir ekicilie dnt.
Isa'nn fikirleri, hayatnn bu pek tannmam ilk dnemi

esnasnda, hangi aamalardan geerek gelimiti? Yce bir
Tanrsallk kavram, kendi muazzam bilincinin yaratl, g
cnn hak olduuna nazaran temel ilkeydi. Tanr onunla,
kendisinin dnda biri ile konuur gibi konumad; Tanr
onun iindeydi, kendisini Tanr ile birlikte hissediyordu ve
298
Babas ile ilgili syledii her eyi kendi kalbinden alyordu .

nsann kalbinde, imdiye kadar mevcut olmu en yksek
Tanr bilinci lsa'nnkiydi; ancak kendisi asla Tanr'ya sayg
szlk gsteren, kendisinin Tanr olduu fikrini dile getirme
di. Kendisi, en batan Tanr ile ilikisini oul ile babasnn
ilikisi olarak grd. Kendisinin nemli zgnl bu nok
tadayd; bu bakmdan kendisinin rkyla ortak hibir eyi
yoktu. Ne Yahudi'si ne de Mslman' bu irin sevgi ilahiya
tn anlamlardr. lsa'nn Tanrs, bizim Babamzdr. Kendi
si insanln Tanr'sdr. Tanr'nn gerek kralln, mteva
z ve yumuak balln kralln, kuran lsa hayatnn baha
rndayd; iinde daha berrak tonlarda Babasnn sesinin yan
kland o nezih ve saf gnlerindeydi. Bu, birka ay belki bir
yl sren, Tanr'nn gerekten yeryznde hayat srd za
mand.
CANLANDIRICI TANIMA
Konumu bir dereceye kadar gizemli olan olaanst bir in

san, bu zamanlar ortaya kt ve kesinlikle lsa ile bir irtibat ol
du. amzn yaklak 28. ylnda, gen bir zahit [ dnya ni
metlerinden kendini ekmi kiV.n. ] evk ve ak dolu olan
John isminde tannmam birinin hreti, btn Filistin'e ya
ylmt. Onun mezhebini farkl klan temel uygulama vaftiz
idi, ancak vaftiz john'a gre sadece insanlarn zihinlerini etki
leyecek ve onlar daha byk bir harekete hazrlayacak bir ia
retti. Kendisinin Mesih'in geliine dair son derecede mitli ol
duuna hi kuku olamaz. Kendisi Isa ile ayn yatayd ayrca
Isa, john'u kendisinin st olarak tand ve kendi bireysel
dehasn ekingen bir biimde gelitirdii iin, benzer mitler
ve nefretlerle dolu iki gen hevesli, birbirine karlkl destek
verebiliyorlard. john'un ok gemeden kendi peygamberce
299
ura yarda braktrld ve buna ramen yine de oradan geni

bir etki gsterdii hapse atld.
Isa, l Deniz ve rdn civarndan gerek vatan Gali

lee'ye dnd; ayrca kendi zgnlnn dolu dolu bilincine
varm olduundan, ok farkl kiilii olan harika bir insanla
temaslar nedeniyle kemale ermiti. Kendisi o zamandan daha
byk bir gle vaaz verdi ve halk ynlarna nfuzunu his
settirdi. Dnya zerinde kendisinin Tanr'y egemen klaca
inan, ruhunu kaytsz artsz ele geirmiti. O kendisini ev
rensel reformcu olarak gryordu. Tanrnn Krall'n kurma
y hedefliyordu, ya da baka bir deyile, Ruhun kralln. Isa
baz bakmlardan bir anaristti; zira resmi idareye dair hibir
fikri yoktu. O, kendisini zengin ve glnn yerine koymak
iin asla herhangi bir arzu gstermemiti. ile ve tevekklle
her eye kadir olma fikri ve kalp temizlii ile g zerinde za
fer kazanma fikri kendisinin tuhaf dncesiydi. Tanr'nn
Krall'nn kurucular sade ve basitlerdi; zengin, bilgili, rahip
deillerdi, ancak kadnlar, sradan halk, fakir ve genlerdi.
Kendisi cesurca "Tanr'nn Krallnn iyi haberlerini" ve ken
disini -vizyonu esnasnda Daniel'in son ve yce vahyin kutsal
habercisi olarak grm olduu- "insann olu" olarak duyu
ruyordu.
LK BAARILAR
Yeni peygamberin retisinin baars kesindi. Hepsi ayn

ocuksu samimiyet ve saf masumiyet ruhu ile nitelendirilen
bir erkek ve kadnlar grubu ona balandlar ve "Sen Me
sih'sin." dediler. Etkinliklerinin merkezi Genesareth gl ky
sndaki kk Capemaum kasabasyd. Isa kasabaya ok ba
lyd ve onu ikinci yuvas yapmt. Kendisi greve Nasra'da
300
balamay denemi ancak baarsz olmutu. Mtevaz bir ta

bakadan gelen ailesi, kendisinin nfuzu ok az olan blgede
' tannyordu ve stelik ailesinin kendisine son derecede kar
olduu dikkat ekiyordu, hem de kesinlikle onun misyonuna
inanmay kabul etmiyorlard. Capernaum'da kendisi ok daha
olumlu biimde karland ve oras "onun kendi ehri" oldu.
Bu hayrl Galilee'liler, kendilerinin neeli hayal glerine bu
kadar iyi uyarlanm hitabet hi duymamlard. Kendisine
hayran kaldlar, onu tevik ettiler, onun iyi konutuuna ve
gerekelerinin ikna edici olduuna karar verdiler. Nutuklar
nn neredeyse airane ahengi, onlarn sevgisini kazand. G en
ustann nfuzu, gnden gne artyordu ve elbette kendisine
inanan insanlar arttka onun kendine inanci da artyordu.
Birbirinden yarm saatlik mesafede bulunan drt ya da be
ky, o zaman Isa'mn kk dnyasn oluturuyordu. Bazen,
yine de kendi gzde blgesinin dnda, eskiden o zamanlar
fevkalade zengin olmas gereken Tyre ve Sidon ynnde dola
yor:du. Ama kendisi daima Genesareth'in esiz sahiline geri
dnyordu. Dncelerinin ana vatan orasyd, orada inanc
ve sevgiyi bulmutu.
Bu dnyevi cennette topran kendisiyle mkemmel uyum

halinde, enerjik, drst, neeli ve candan bir nfs yayordu
ve Isa burada kendisine tapan kk bir camiann merkezi ol
du. Bu samimi grup iinde, kendisinin gzle grlr biimde
ok sevdikleri vard. ok derin sevgi duyduu Peter, Zebe
dee'nin olu olan James ve biraderi john, bir tr zel konsey
oluturuyorlard. Isa zaferlerini, kiilii ile konumasnn son
suz bysne borluydu. Herkes onun insanlarnkinden daha
yksek bir mertebede yaadna inanyordu. Grubun elit ta
bakas bir mfetti ve Herod'un kahyalarndan birinin kars
tarafndan temsil ediliyordu. Geri kalam balklar ve sradan
301
insanlard. Sadk grup neeli gezginlik hayat srdnden ve

ilk geliimleri esnasnda Usta'nn vahiylerini topladklar iin,
Isa mritleriyle neredeyse her zaman ak havada yaard. Ta
biat ve krlarn gzel kokusu iin efkatle ilham edilmi vaiz
lii yumuak ve nazikti. Usta'nn sivrildii meselde bu her e
yin stndeydi. Yahudilikte kendisine, bu ho zellik iin mo
del olacak hibir ey yoktu. Onu kendisi yaratt. nsan "bu
dnyann kayglar" dedii eylerden kurtarrken Isa arya
kam ve insan toplumunun gerekli koullarn zedelemi
olabilir; ancak yzyllarca ruhlar nee ile dolduran spiritel
heyecann, bu dnyann ortasnda olduunu kefetti. Megul
uygarlmzda Galilee'nin zgr hayatnn ans, Tanr'nn ot
laklarn tamamen igal eden kuraklk ve irkinlii srdren
"Hermon'un iyi" [ Hermon da zerindeki karn erimesi ile
rdn nehrini besler, ayn zamanda eski Filistin'de kutsal bir
referans noktasdr/.n.] benzeri, bir baka dnyadan gzel
koku gibi olmutur.
YOKSULLAR N NCL
Isa, zamannn resmi dnyasnn hibir suretle kendisinin

krallna destek vermeyeceini ok abuk anlad. Kendisi ola
anst cesaretle kararn verdi. Kt kalbi ve dar nyarglar
yznden dnyay bir yana brakarak, kendisi sradan insanla
ra dnd. Snflarn klliyetli yeniden tanzimi vuku bulacakt.
Tanr'nn Krall ocuklar ve u gibiler; iyi fakat mtevazi in
san iten toplumsal kibrin kurbanlar olan dnyann kimsesiz
leri iin; dinin kabul edilmi doktrinlerine kar olanlar ve ay
rlklar, (Eski Roma'da) vergi tahsildarlar, Samiriyeliler ve
Tyre ile Sidon'un putperestleri iin yaratlmt. Yoksullarn
saltanatnn yakn olmas lsa'nn retisiydi. Yoksulluk konu
sunda bu abartlm slup ok uzun sremezdi, ancak abu-
302
cak geti, yoksulluk Isa'nn gerek ahfadnn sonradan asla ay

rlmadklar bir ideal olarak kald.
Btn byk adamlar gibi, Isa sradan insanlar seviyor

ve onlarla birlikte kendini rahat hissediyordu. Kendisi zel
likle geleneki Yahudilerin kmsedii herkese deer veri
yordu. insanlar sevmesi, onlarn acizliklerine merhameti,
iinde kalabalk canls ruha sahip demokratik lider efkati,
onun eylem ve szlerinde her an kendini gsteriyordu. Hi
bir harici dknl yoktu ve hi hainlik grnts yarat
mad. Kendisi hazdan uzak durmazd, ancak dn yemek
lerine iinden gelerek giderdi. Kendisinin nazik albenisi, tat
l akalar esnasnda srekli ifade bulurdu. Bu nedenle, srek
li enliklerin ortasnda Galilee'nin her yerine seyahat ederdi.
Kendisi bir eve girince, bu bir nee kayna ve ltuf saylr
d. ocuklar ve kadnlar ona baylrlard. ocuklar hakikat
ten onun etrafnda kk bir koruyucu gibiydiler, kendisi
nin masum krallnn al lehindeydiler ve kendisine ho
tezahratta bulunurlard. Gerekten bu, ilahi doall iin
de, temiz kalpli sevin aknl halinde, dnyay ele geiren
ocukluktu.
Bu sarholuk ne kadar srd? Syleyemeyiz. Ancak yllar

ya da aylar alsn, rya yle gzeldi ki, insanlar o zamandan be-
ri bununla yaamay srdrdler. Sadece bir gn olsa da em
salsiz hayal olsa da kendi gzleri ile bu ilahi gelimeyi grmek
ve paylamak nasip olan kiiye ne mutlu ! Ancak yine de
Isa'nn bize syleyecei, iradesini.n doruluu ve ruhunun i
irsel gzellii ile kendi kalbinde Tanrnn gerek Kralln ye
niden yaratabilecek olan kiiye daha da kutlu olsun!
303
YOLDAK RAHP
Neredeyse her yl Isa, (Yahudilerin) Hamursuz bayram

iin Kuds'e giderdi. Bu ziyaretlerin en nemlisinin gerekle
mesi 3 1 ylndayd, gibi grnyor. Isa nemli bir rol oyna
mak iin Galilee'den ayrlmas ve Yahudilie kendi kalesinde
Kuds'te saldrmas gerektiini hissediyordu . Orada kk
Galilee'li cemaat kendini evinde hissetmekten ok uzakt. Ku
ds ukalalklar, hrnlklar, mnakaalar, dmanlklar ve fi
kir adilikleri ehriydi. Banazl had safhadayd. Yahudi okul
larnn tm dini mzakereleri, kutsal kitapta geen btn tali
mat hatta yasal iler ile medeni hukukla ilgili kanunlar; ksa
cas her tr yurttalk faaliyetleri, sinagogda bir araya getiril
miti. Romallar mabetlere girmekten kanyorlard; Mabet'in
[ Kuds'teki merkezi ibadet mekan, ilki Hz. Sleyman tarafn
dan ina edilmiti; M.. 586'da Babilliler tarafndan yklm,
yetmi yl sonra yeniden yaplm, Herod tarafndan M..
20'lerde onarlm ve Romallarca M.S. 70'te yklmt. Mabet
nc kez ina edilememitir./.n. ] nezareti Yahudilerin elin
deydi. lsa'nn Kuds'te geici olarak kal esnasnda gnlerini
geirdii yer Mabet idi ve grd her ey nefretini uyandrd.
u eski Yahudi kurulular onun cann skyordu ve onlara
uygun hareket etme zorunluluu kendisine azap veriyordu.
Onu sevmi olmalar halinde btn insanlara affn sunan ken
disi, nafile tartmalarda ve modas gemi kurbanlarda, ho
hibir ey bulamyordu ve aka Kuds'ten o zamandan beri
zihninde kk salm bir fikir getirdi; kendisi ve eski Yahudi di
ni arasnda muhtemel hibir uzlama olmad fikrini. . . Artk
o bir Yahudi reformcusu tutumunu benimsemiyordu; ancak
Yahudiliin yok edicisi tutumunu stleniyordu. _Baka bir de
yile, Isa artk bir Yahudi deildi. :Kendisi en yksek derecede
bir devrimciydi; o btn insanlar sadece Tanr'nn ocuklar
304
olmalar zemn uzerine kurulu bir ibadete arrd. Tanr

sevgisi, hayrseverlik ve karlkl affetme; onun btn kanu
nu bunlara dayanyordu. Baka hibir ey papazlktan eksik
edilemezdi. Kuds'ten dnnde, kendisi Shechem'in yak
nndan geerken ve Samiriyeli bir kadnla konuurken, Isa'nn
ebedi dinin yapsnn dayanaca eye dair vecizesini dile geti
rii; "Bana inan ne bu dada ne Kuds'te Tanr'ya tapacan
vakit gelir . . . ancak vakti geldiinde ve gerek mminlerin,
ruhen ve hakikatten Tanr'ya tapaca zaman imdidir." Bu
szleri syledii gn, kendisi gerekten Tanr'nn Olu'ydu.
Isa, devrimci evkle dolu olarak Galilee'ye dnd. Kendisi

nin masum vecizeleri ve harika ahlaki kurallar, imdi kararl
bir politika olarak sonulanmt. Yasa ortadan kaldrlacakt
ve onu ortadan kaldracak olan kendisiydi. Mesih geliyordu ve
Mesih olan oydu . Tanr'nn Krall ilan edilmek zereydi ve
ilan edecek olan kendisiydi. Kendi cesaretinin kurban olaca
n iyi biliyordu, fakat kralln kurulmas zarureti yreklerin
paralanmas ve feryatlarla oldu.
"Isa Mesih'tir" cmlesi "Isa David'in oludur" cmlesi ile

yer deitirdi; sonra tamamen kendiliinden bir komplo ile
kendisinin halen hayatta olmasna ramen kraliyet ailesine ait
kkenini kantlamak iin, taraftarlarnn hayallerinde uydur
ma soyaalar ortaya kt. Kendisinin bu efsanelerin herhan
gi birini bilip bilmediini syleyemiyoruz. Kendisini asla Da
vit'in olu olarak adlandrmad. Kendisini hayatnda Tanr'nn
bedenlenmesi olarak kabul ettirmenin hayalini bile kurmad
zerinde hibir kuku bulunamayacak eydir. Byle bir fikir
Yahudi dncesine tamamen yabancdr. Kendisinin sradan
insandan fazla, ancak Tanr'dan sonsuz bir mesafe ile ayrlm
305
olduuna inanyordu. O, Tanr'nn Olu'ydu; ancak btn in

sanlar eitli derecelerde yleydiler ya da yle olabilirlerdi. Isa
belli ki yaknda dnyay ksr mnakaalarla dolduracak, ila
hiyatla ilgili kurnazlklara yabanc kald.
ESK DELLLER
Isa'nn adalarna gre delilin sadece iki metodu -muci

zeler ve kehanetlerin ifas- doast bir misyonu kantlayabi
lirdi. Kendisi bizzat, fakat zellikle daha ok mritleri, bu iki
gsteri yntemini halis iyi niyetle kullandlar. Uzun zaman
Isa kendisini peygamberlerin kutsal kehanetlerinde tanmt.
Mucizelere gelince, o ada, bunlarn kutsalln zaruri nia
n ve peygamberlikle ilgili yetenein iareti olduklar dn
lyordu. Bu yzden Isa, ya eliliini brakmaya ya da byc
olmaya zorlanyordu. Kendisinin sadece mucizelere inanmak
la kalmayp, fakat yasann egemenlii altnda dnyann dze
ni ile ilgili en ufak fikri olmad unutulmamaldr. Bu konu
da, bilgisi hibir suretle adalarnnkinden stn deildi.
Hakikatten, en kkl grlerinden biri, inan ve dua ile in
sann doann zerinde tm glere sahip olduu idi. Isa'nn
:_. a etmi olduuna inanlan neredeyse tm mucizeler, ifa
mucizeleri gibi grnmektedir. Kendisinin en ok uygulad
ifa tr kt ruhlar kovma veya cinlerin karlmasyd.
mrnde kendisinin maharetin en byk srlarna, egemen
lik hretine, sahip olduuna hi kuku olamaz. Judea'da ser
best dolaan pek ok deli vard ve phesiz Isa'nn bu bedbaht
varlklar zerinde byk etki gc vard. Vaziyet, kendisinin
hayatnn sonlarnda byc ve kendi eilimlerinin aleyhinde
olduunu gsteriyor gibidir. Onlar gerekletirmekten ziya
de, kendisi kamuoyu tarafndan srarla istenen mucizeleri
stlenmitir.
306
TANRI'NIN YEN KRALLIGI
Yahudilerin 3 1 yl Hamursuz Bayram'ndan dn ile 32

ylndaki sinagog lenine seyahati arasndaki on sekiz ay bo
yunca, o ana kadar artan g ve cesaret derecesi beraberinde
lsa'nn iinde gelien her ey buydu. lsa'nn, ilk gnlerinden
beri, temel fikri Tanr'nn Krall'nn kurulmasyd. Bu kral
l kendisi eitli anlamlarda anlam gr11;yor. Bazen Me
sih ile ilgili vahye ait hayallerin aslna uygun ikmalidir. Baka
zamanlarda, spiritel krallktr ve yakn olan kurtulu ruhun
kurtuluudur. Isa tarafndan arzu edilen, bu son anlamdaki
devrim, gerekten vuku bulandr. Dnyann sonunun gelii
ve hesap gn Mesih'in ortaya knn mritleri tarafndan
ve Usta'nn bizzat kendisi tarafndan, belirli anlarda aynen ka
bul edilmi olduu tamamen kesin grnmektedir. Neredey
se yetmi yldr Hristiyan zmrenin zihinleri bu resmi akla
malar zmsemitir. Dnya, lsa'nn ilan ettii gibi ve mrit
lerinin sona ereceine inandklar gibi sona ermemitir. Ama
dnya yenilenmi ve bir anlamda lsa'nn arzu ettii gibi taze
lenmitir. Suni, itici, imkansz azametli var fikri bir yana,
kendisi gerek Tanr'nn ehrini, zayflarn ayaa kaldrlma
s, insan sevgisi, yoksullara sayg, ayrca sradan hem de haki
ki ve masum her eyin yeniden tesisini tasarlad. Emsalsiz bir
sanat olarak, kendisi bu yeniden yaplanmay sonsuza dek
srecek rtular halinde betimlemitir. Kendisinin, Tanr'nn
Krall (fikri) kukusuz ok gemeden gklerde aklanacak
olan vahiydi. Ancak bundan baka ve belki de her eyden n
ce, bu, zgrlk zerine bir de Babasnn kucanda istiraha
tini, dini btn insann bildii oulluk duygusu zerine ku
rulu ruhun krallyd. Bu yaanmas mukadder olan eydi.
Bu yaanm olan eydi.
307
ESK LE YENNN ATIMASI
Mesleinin ilk dnemi boyunca, lsa sanki hibir ciddi mu

halefetle karlamam gibi grnr; ancak kendisi aleni ba
arlar eliinde parlak bir yola girdii zaman, kyametin ilk
homurtular kendilerini duyurmaya baladlar. Farisilerin [Ya
hudi geleneklerine sk ballklar ile tannan eski bir Yahud
mezhebi yesi/.n.] dini neredeyse srf riayetlerden ibaret ol
masna ramen, kendisi sadece kalp dinini kabul ediyordu.
Misyonu ilerledike, resmi riyakarlkla elikileri srekli oldu.
Hedefi gelecekteydi, gemite deil. Kendisi modas gemi bir
dinin reformcusundan daha fazlayd, o insanln ebedi . dini
nin yaratcsyd. Sadece lmn giderecei bir nefret bu e
kimelerin eseriydi. Sava lmneydi. judaea onu by dere
cesinde ekiyordu; kendisi isyankar ehri kazanmak iin son
bir aba harcamay arzu ediyordu ve bir peygamberin Ku
ds'n dnda lmemesi gerekir ata szn yerine getirmek
iin kaygl grnyordu.
32 ylndaki sinagoglar leninde, her zaman kt niyetli

ve pheci olan akrabalar, kendisini oraya gitmeye zorladlar.
Herkese mehul olan seyahatine, neredeyse tek bana balad
ve bir daha asla aziz kuzey yurdunu grmedi.
Kuds'te lsa bir yabancyd. Orada kendisinin zemedii

bir mukavemet duvar hissediyordu. Her admda mzmin p
hecilikle karlat. Rahiplerin kibri Mabedin avlularn ona
naho kld ve kendisinin eletrileri, doal olarak, papazlara ait
sosyal snf deli etti. Bizim zamanmzda bir reformcunun,
mer Camisi etrafnda, Mslmanln kertilmesini vaaz et
mek iin gidiini dnn! Bu yeni dnyada retisi byk
lde deitirilmiti, mritleriyle yalnzken kendisinin nazik
308
ve kar konulamaz dehas onu sevecenlikten baka ey d

nmeyen ayrc zelliklerle doldurmasna ramen, kendisi
nin mnakaac, hukuku, ilahiyat olmas gerekmiti.
KRZE YAKLAMA
Isa sonbahar ve kn bir blmn Kuds'te geirdi. Ye

ni ylda, kendisi, John'un ekoln izledii srada ziyaret etmi
olduu blgeye, rdn N ehri kylarna bir seyahate balad.
Bu uzun ve zorlu yoldan sonra, zellikle sevdii ve dostluu
kendisi iin byk cazibe tayan bir aileyi tand yere, Bet
hany'ye dnd. Ahlaksz ve i karartc Kuds'te, Isa artk ken
disi deildi. Misyonu onu bunaltyordu ve o da kendisini akn
tda srklenmeye brakt. Kendisinin giderek artan heyecan
ile Yahudilerin kaytszl arasndaki ztlk, gnden gne da
ha yaygnlat. Ayn zamanda kamu otoriteleri ona kar daha
sert olmaya baladlar. ubatta ya da Mart'n balarnda, en k
demli rahipler konseyi aka "Isa ve Yahudilik birlikte var
olabilirler mi?" sorusunu sordular. Barahip Joseph Kaiapha
idi, ancak arkasnda her zaman bir dier adam, kaynpederi
Hanan' gryoruz. Kendisi Barahip olmutu ve gerekte ma
kamn btn yetkilerini muhafaza ediyordu. Elli yl boyunca
bapiskoposluk, neredeyse aralksz, ailesinde kalmt. Aile
tabiat kibirli, kstah ve zalimdi. Gerekte Isa'y ldren Ha
nan, ailesi ve onun temsil ettii partiydi. Isa'nn lm hkm
verildikten sonra, kendisi ksa sreliine, pek tannmayan bir
kasabaya -Ephron'a- ekilerek ve frtnann gemesini bekleye
rek kurtuldu; ancak Hamursuz Bayram yaklanca, inansz
ehri son bir kere grmek iin yola kt. Tm mritleri Tan
r'nn Krall'nn orada gerekletirilmek zere olduuna ina
nyorlard. Isa'ya gelince, kendisinin lmek zere olduu, an
cak lmnn dnyay kurtaraca kans mzminlemiti.
309
Bu son gnler esnasnda, genellikle ok neeli ve huzurlu

olan lsa'nn ruhunu derin bir keder kaplamt. Kabul etmi
olduu misyonun da gibi arl, zerinde ar bask yap
yordu. Btn bu ruhsal huzursuzluklar, aka mritlerine ka
pal bir bahisti. llahi mizac yine de, ok gemeden egemenlik
kazand ve bundan sonra, onu tamamen kendisi olarak ve
aklkla kiilii ile birlikte gryoruz. Bu dnemin her an
kutsaldr ve insanlk tarihindeki btn alardan daha nem
lidir. Ulvi bir sevgi, bar, merhamet ve karlkl sayg duygu
su, bu son saatlerin aziz hatralarna hayat verdi.
YENLG YOLUYLA ZAFER
Romal askerlerden oluan ktalarca desteklenen Mabed'in

nbetilerinin tutuklama emrini yerine getirdii olay Gethse
mane bahesindeydi. Rahiplerin Isa'ya kar uygulamay karar
latrdklar davran biimi, geerli kanuna mkemmel uy
gundu. Tutuklama emri muhtemelen Hanan'dan geliyordu ve
Isa bu gl adamn huzuruna ncelikle retisi konusunda
soruturma sebebiyle getirildi. Isa, hakl gururla, uzun akla:.
malara girmeyi kabul etmedi; eski barahibin kendisini dinle
mi olanlar sorgulamasn talep etti. Hanan sonra onu, evinde
Sanhedrin'in [ Eski Kuds'n en yksek adli ve dini konseyi/
.n. ] topland damad Kaiapha'ya gnderdi. Kendisinin bu
rada da sessiz kalm olmas muhtemeldir. Hkm zaten belir
lenmiti bu yzden onlar sadece bahane bulmaya alyorlar
d. Kurul hep bir azdan, kendisini sulu bularak lm ceza
s verdi. imdi mesele Pilate'a [Romal vekil/.n.] cezay onay
latmakt. Sulama hakknda bilgilendirilince, Pilate meseleye
kartrlmasna dair rahatszln gsterdi ve nefret ettii ya
sann hatrna korkun bir rol oynamak istedi. Belki sulunun
asil ve sakin tavr, kendisi zerinde bir etki brakmt. Roma-
310
l yetkililerin phesini uyandrmak iin, imdi yaplan sula

malar isyana tevik ve hkmete kar vatan hainlii idi. Hi
bir ey daha insafsz olamazd, zira Isa daima Roma ynetimi
ni yrrlkteki otorite olarak kabul etmiti. Pilate tarafndan
kendisinin gerekten Yahudilerin kral olup olmad soruldu ,
Isa drdnc incile gre kralln itiraf etti, fakat ayn zaman
da meselenin derinliine inen vecizesini syledi "Benim kral
ln bu dnya ile ilgili deildir." Bu ulvi idealizmden Pilate
hibir ey anlamad. Kukusuz Isa onu, zararsz bir hayalpe
rest olarak etkilemiti. Yine de insanlar Pilate'n Sezar'n d
mann korurken gayretsizliini knamaya baladklar zaman,
kendisi olmak zere olan eyin sorumluluunu Yahudilerin
zerine atarak feragat etti. Isa'y mahkum eden Pilate deildi.
Eski Yahudi topluluu idi; Musa Peygamber'e ait yasalar idi.
Hogrszlk bir Yahudi zelliidir. Tevrat dnyada, dini te
rrizmin ilk yasa kitab olmutur. Yine de cezalandrlan, d
zene kar gelen dogmac deil, aslsz "Yahudilerin kral" idi;
ayrca infaz Romal askerler tarafndan uygulanan Roma'ya ait
armha germe biimini ald.
Isa tarafndan aalayc lm korkularna, btn vaheti

ne kar tahamml edildi. Baz rivayetlere gre, bir an iin,
kalbi onu yzst brakmtr; kendisinden Babasnn yzn
bir bulut saklamtr; btn eziyetlerinden bin kat daha id
detli bir aresizlik zdrabna katlanmtr. Ancak ilahi kabili
yeti yine ona g vermitir. Snrda, bedenin hayat sessizce
teye getiinde, ruhu sakinleti ve azar azar ilahi kaynana
dnd. Misyonunun fikrine yeniden kavutu, lm esnasn
da dnyann kurtuluunu grd, irkin grnt gr alann
dan kaybolan ayaklarna uzanp gitti ve Babasna derinden
baland, sonsuz yllar boyu insanln kalbinde yaayaca
ilahi hayatna daraacnda balad.
311
imdi cennetinde istirahat et, asil nc ! Grevin baarld,

kutsalln tesis edildi. Senin aziz ruhuna etki bile edememi
olan birka saatlik elem pahasna, sen en cokun lmszl
kazandn. Binlerce yl sresince dnya sana gvenecek! Bura
da lmO.nden beri yeryznde senin uzun ve zorlu yolculuk
gnlerin srasnda olduundan binlerce kere daha canl, bin
lerce kere daha sevilen sen, insanln yle iten bir ke ta
olacaksn ki bu dnyadan senin adn koparmak onu temeie
rine kadar titretecek.
G elecein beklenmedik fenomeni her ne olursa olsun, Isa

asla alamayacak. Zatali srekli olarak genliini tazeleyecek;
hayatnn efsanesi faslasz gzyalar getirecek, ileleri en y
ce gnlleri yumuatacak; btn alar insan oullar arasn
da Isa'dan daha muazzam hi kimsenin domadn ilan ede
cekler.
* * *
312
CENNET VE CEHENNEM
EMANUEL SWEDENBORG
Garip bir mistik ilahiyat sisteminin yazar Emanuel Sweden

borg, lsve uyruuna sahipti ve 29 Ocak 1 688'de Stockholm'de
domutu. Upsala'da renim grmt ve birka yl Bat Avru
pa'da seyahat ettikten sonra, Swedish College of Mines'ta bir g
reve tayin edilmiti. O zamandan 55 yana kadar Swedenborg,
edeer gayret ve ustalkla matematik, astronomi, denizcilik, m
hendislik, kimya ve zellikle madencilik ile metalrjide deerli
almalar yaparak bilim adam kariyerini srdrd. Bu aratr
malar, felsefe ve anatomi ile fizyoloji alannda incelemeler takip
etti. Ancak 1 744 yl civarnda baz vizyonlar ve dier mistik de
neyimler kendisinin akln ele geirmeye balad ve yl sonra
Swedenborg kendini tanrsal gerein yeni bir vahyinin vastas
olarak grme noktasna geldi. Mesaj veya teorisi yahut vizyonu,
1 749 ila 1 756 arasnda yaynlanan, "Tanrsal Sr"rn (Heavenly
Arcana) eyrek boy ciltlerinde resmen ilan edildi ve bu, u an
karmzda duran 1 758 tarihli alma olan, tam ad "Cennet ve
Onun Mucizeleri, Ruhlar Dnyas ve Cehennem: Anlatt eyi
duymu ve grm olan biri tarafndan tarif edilmitir" (Heaven
313
and Its Wonders, the World of Spirits, and Heli: described by one
who had heard and seen what he relates) olan "Cennet Ve Cehen
nem" (Heaven and Heli) ve tm Latince yazlan dier birka va
hiyle ilgili kitap tarafndan izlendi. Swedenborg'un ilahiyatnn
balca zellikleri, lsa'nn tanrlna gl bir vurgu, Patmos'un
Kahini Uohn, Patmos adasna srgne gnderilmi ve orada lsa'
dan bir vizyonu kayda geirmitir. ]ohn'un on iki havariden biri
drdnc incilin yazar, Byk ]ames'in kardei olduuna inanl
maktadr.l.n.] tarafndan nceden haber verilen "Yeni Kuds"n
hemen zuhurunun ilan bw de doal, spiritel ve zihinsel dnya
lar arasnda. benzerlikler kavromdr. Swedenborgiyenler olarak
bilinen veya daha dorusu "Vahiy'de (the Revelation) {Yeni
Ahit'in son kitab, ]ohn tarafndan yazlmtr.l.n.] Yeni Kuds
!le Belirtilen Yeni Kilise" olarak bilinen mritleri lngiltere ve Bir
leik Devletler'de olduka yaygn ama ok kalabalk deillerdir.
Swedenborg, 29 Mart 1 772'de Londra'da lmtr.
1-CENNET HAKKINDA
Bilinmesi gereken ilk ey, cennetin Tanr'snn kim oldu

udur; zira baka her ey buna baldr. Evrensel cennette, an
cak sadece Kadiri mutlak hari, baka hibiri orann Tanrs
namna kabul edilmez; O'nun Yaradan [Tanr; Baba; Kutsal
leme'de birinci ahs olarak dnld zaman/ .n. ] ile
birlikte olduunu, Yaradan'n onun iinde olduunu ve O'nun
Yaradan'da olduunu, her kim O'nu grrse, Yaradan' grd
n ve kutsal her eyin O'ndan kaynaklandm bizzat Ken
disi rettii iin; orada olduunu sylerler. Bu konuda sk sk
meleklerle konutum ve onlar srekli Ilahi Varl e ayra
madklarn beyan ettiler; nk Ilahi Varlk'n tek olduunu,
ayrca O'nun Kadiri Mutlak'ta Tek olduunu biliyor ve hisse
diyorlar.
314
Topluca ele alndklarnda, meleklere cennet denir; nk

onu onlar meydana getirirler; ama yine de, esasen genelde ve
zelde onu oluturan melekleri akn akn ieriye alan ve onlar
tarafndan ev sahiplii yaplan, Kadiri Mutlak'tan kaynaklanan
llahi alandr. Kadiri Mutlak'tan kaynaklanan llahi Alan sevgi
nin hayrls ve inancn hakikatidir: Bu yzden melekler Yara
dan'dan hayr ve hakikati ald oranda, o dereceye kadar me
lektirler ve o yere kadar cennettirler.
Cennette snrsz eitlilikler olduundan ve hibir toplu

luk tam olarak bir dierine benzemediinden, herhangi bir
melek de aslen benzemez, bu yzden cennet genel ve zel hem
de detayl tarzda blnmtr. Genelde iki aleme, zellikle
cennete, daha sonra bilhassa saysz cemaatlere ayrlmtr.
Yaradan'dan kaynaklanan llahi Alan manen daha ok ve

daha az kabul eden melekler vardr. Bunu manen daha fazla
kabul edenlere ilahi melekler denir; ancak bunu manen daha
az kabul edenlere spiritel melekler ad verilir. Bu yzden,
cennet, birine llahi krallk ve dierine Spiritel krallk denen
iki aleme ayrlmtr.
Her bir cennetin melekleri birlikte ayn mekanda ikamet

etmezler, ancak iinde kk saldklar sevgi ve inancn hayrna
dair farka gre -benzer dini btnlkte kk salanlar bir cema
at oluturarak- daha byk ve daha kk cemaatlere ayrlr
lar. Gkyznde sonsuz eitlilikte iyinin trleri vardr ve her
melek nitelik asndan ona ait olan hayr kadar iyidir.
Toplu olarak incelendiinde bu cennet, ekil olarak bir in

san gibidir, dnya iin henz bilinmeyen bir srdr: Ama bu
315
srra dair bilgi onunla ilgili zel hem de en zel durumlarla

birlikte, meleklerin zekasnn ana maddesi olduundan, cen
netlerde iyi bilinir; ou dier eyler buna bal olduuna g
re, onlarn ortak merkezi olarak bunun bilgisi olmadan fikir:
lerine, muhtemelen belirgin ve anlalr biimde giremezledi.
Btn cennetlerin cemaatleri ile birlikte eklen bir insan gibi
olduunu bildikleri iin, onlar cennete "Byk ve tlahi lnsan"
da derlerdi; ilahi, nk Kadiri Mutlak'n llahi Alan cenneti
oluturur.
ok yllqrdr haz aldm tecrbemden meleklerin her ba

kmdan insan olduklarn; yzleri, gzleri, kulaklar, bedeni,
kollar, elleri olduunu ayrca grp, iitip ve birbirleriyle ko
nutuklarn iddia edebilirim; ksaca fazladan maddi bir beden
ile donatlmadklar haricinde insana ait hibir eyde eksik de
illerdir.
Meskenleri aynen bizim dnyadaki evlerimize benzer, ama

daha gzeldirler. Misafir odal ve yatak odal ok sayda daire
ierirler bir de baheler ve iek tarhlar ile kuatlmlardr.
Meleklerin cemaatler halinde birlikte yaadklar meskenler
bitiiktir ayrca caddeler, meydanlar ile kiliseler beraberinde
bir ehir biiminde dzenlenmilerdir. Bana aralarnda yr
mek ve her ynde rasgele baknmak ve arada bir evlere girmek
nasip edilmitir. Bu bana uyankken, manevi gzm o zaman
ak olduundan olmutur.
Kadiri Mutlak'n kutsal insanlarndan ilgisini koparmas

ile, hem genel hem ksmi olarak, eklen bir insan gibi olmas
cennetin tekaml etmi olan her eyin bir sonucu olduu ek
linde kabul edilir.
316
Cennete ait her ey ile insana ait her ey arasnda bir ben
zerlik vardr. Bu gn benzerliin ne olduu bilinmiyor. Bu ce
halet eitli sebepler yzndendir; en nemlisi insann, kendi
ne ve dnyaya olan sevgisini aziz tutarak, kendisini cennetten
uzaklatrm olmasdr. Zira kendini ve dnyay fevkalade se
ven kii, sadece dnyevi eylere nem verir, nk bunlar ha
rici duyular yattrrlar ve onun doal mizacna gre makbul
durlar; ancak spiritel eylere dair hi ilgileri yoktur; nk
bunlar yalnzca i duyular yattrrlar ve deruni ya da aklc
zihne gre makbuldurlar. Bu yzden bunlar, insan idraki iin
ar yce olduklarm syleyerek bir kenara atarlar. Eskiler
byle yapmamlardr. Onlara gre, benzerlikler (tekabl) bi
limi btn bilimlerin en nemlisiydi: Keifleri vastasyla zeka
ve bilgelii rendiler ve onlardan byleleri kiliseye ait olduk
lar iin cennetle irtibatla bunu elde ettiler, nk benzerlik
ler bilimi meleklerin bilimidir.
nce benzerliin ne olduu ifade edilecektir. Tm doal

dnya spiritel dnyaya tekabl eder; stelik sadece toplu
olarak deil fakat ayn zamanda zgn paralar halinde: Do
al dnyadaki her nesneye, spiritel alemde bir eyden var
olduundan onun uyan (karl, muadili) denir. Doal
dnya mevcuttur ve tpk neticenin etkileyici nedenden do
lay var olduu gibi, spiritel dnyadan dolay .varln sr
drmektedir.
insan minyatr olarak, hem cennet ve hem dnya oldu

undan, kendisi ona ait olan her iki -spiritel ve doal- dn
yaya sahiptir. Kendisinin zihnine ait olan i alemler bundan
dolay anlay ve iradesi ile balantya sahiptirler, kendisinin
spiritel dnyasn olutururlar; ancak bedenine ait olan d
317
J O H N A L E XA N D E R H A M M E R T O N - A RT H U R M E E
taraflar bu yzden duyular ve eylemleri ile bantya sahiptir

ler onun doal dnyasn olutururlar.
Benzerliin doas insann yznden anlalabilir. Duygu

larn gizlemesi retilmemi bir yzde, zihnin btn eilim
leri kendilerini canl olarak, doal bir biimde trlerindeki gi
bi gsterirler; bu nedenle yz zihnin gstergesidir [yz kalbin
aynasdr/.n.] denir. Bylece insann spiritel dnyas kendi
sini doal dnyasnda gsterir. Bu yzden ister yz ifadesinde,
ister konumada ya da jestlerde olsun, vcutta yrrle giren
btn olaylara benzeme (benzerlik) denir.
Melekler, insanla pek ok ayrntlar ilham etmenin Ka

diri Mutlak' memnun etmesine sevinirler. Evrensel cennette
orada mevcut olmayan dudaklarndan ifade etmemi arzu eder
ler; en bandan bu ekilde yaratlm tek bir melek, ne de ce
hennemde Iblis'ten yaratlm bir eytan bu yzden sonradan
oraya indirilmilerdir; ancak hem cennetin hem cehennemin
btn bu sakinleri -cennete ait sevgi ve inanc yaam olan
cennetin sakinleri ve eytani sevgi ile inanc yaam olan ce
henneminkiler- insan rkndan tremilerdir.
RUHLAR DNYASINA DAR
Ruhlarn dnyas cennet deildir, ne de henz cehennem

dir; ancak ikisinin arasnda bir yer veya durumdur. nsan ora
ya lmden sonra gider ve orada kal dnemini tamamlayn
ca, dnyadaki hayatna gre, ya cennete ykseltilir ya da ce
henneme atlr.
Ruhlar dnyas ok sayda sakini barndrr, nk herke

sin ilknce topland ve hepsinin sorgulanp sonra nihai ika-
318
metgah iin hazrland yerdir. Onlarn orada ikameti her

hangi bir sabit dnemle snrl deildir: Bazlar sadece oraya
kaydolur ve az sonra ya cennete alnr ya da cehenneme atlr:
Bazlar orada birka hafta kalr ve kimileri birka yl; ancak
asla otuz yldan fazla deil. Onlarn ikametlerinin sresindeki
farkllk i dnyalar ile darlar arasndaki benzerlik ya da
benzemezliklere baldr.
nsanlar ruhlar alemine girerken, Kadiri Mutlak tarafndan

snflara ayrlrlar. Ktler derhal grnmez balarla cehen
nem topluluu ile balanr ve iyiler, ayn ekilde, cennet ce
maati ile birletirilirler, yani bu balara direnmeyerek birlikte
toplanr ve sohbet ederler. Hepsini tand alt olu ile konu
an bir baba grdm ama miza olarak farkl olduklar gibi,
dnyadaki hayatlarnn seyrinden ileri gelerek, ksa bir sre
sonra ayrldlar.
Ruhlar alemine ilk girdiinde insann ruhu, yz ifadesi ola

rak ve sesinin tonu olarak dnyada iken ne olduuna benzer
dir. Sebebi, o zaman kendisi harici (zahiri) halinde olduu ve
i dnyas henz almad iindir. Bu lmden sonra insann
ilk durumudur. Ancak zihnine ait olan i alemi, dnyada iken
salam biimde yerlemi olan, ve bedendeyken byle olan ru
hunda, hkm srm olan meylini veya sevgisini idare edii
ne benzer hale getirildiinden, sonradan yz ifadesi deiir. n
san ruhunun yz, bedeninkinden fazlasyla farkl olduu iin,
bedeninin yz ebeveyninden tremitir, ancak ruhununki ha
yal (zihinsel grnt) olan meylinden tremitir.
Kendi hayatnn lmden sonra herkesle birlikte kald

Kutsal Kitap nedeniyle, her Hristiyan iin malumdur. iyinin
319
ve hakikatin [insan hayatnn hakikatinin srr ve iyznn/

.n.] etkisi altnda olduunu dnen herkes te, iyi yaayann
cennete ve kt (ahlaksz) yaayann cehenneme gidecein
den baka gre sahip deildir.
Ancak eylemlerle ve_ almalarla, sadece eylem ve alma

lar, zahiri biimlerde grndkleri gibi deil, ancak dahilen
(deruni olarak) grndkleri gibi kast edilmilerdir. Her ey
lem ve almann iradeden ve failin dncesinden kaynak
landn herkes bilir; zira aksi halde bunlar, otomatlar ve put
lar tarafndan yaplanlar gibi, sadece devinimler olurdu. O hal
de bal bana ele alndklarnda, eylem ve alma, icra edil
dii dnceden ve iradeden kan ruhu ve hayatn treteri
bir sonutan baka bir ey deildir; ayrca bu o kadar klliyen
dorudur ki, eylem ve alma -sonular bakmndan- irade ve
dncedir, ayrca bu nedenle harici biimde irade ve dn
cedir. Bu yzden nitelik olarak byle olan, eylemi veya al
may reten irade ve dnce, bu ekilde yine de eylem veya
almann kendisidir ve eer dnce ve irade iyi ise eylem
ler ile almalarn iyi olmas; eer dnce ve irade ktyse,
eylemlerle almalarn kt olmas, yine de nceki gibi zahi
ri biimlerinde grnrler.
nsann lmden sonraki durumu ile ilgili gerekleri zet

lemek iin ilk syleyeceim: nsann lmden sonra kendi
sevgisi veya kendi iradesi olduudur; ikincisi: Nitelik olarak
insann, iradesi veya hkm sren sevgisi hakknda olduu gi
bi, ebediyete kalddr; ncs: Sevgisi tanrsal ve spiritel
olan insann cennete gittii, ancak sevgisi bedensel ve dnye
vi olan, byle tanrsal ve spiritel sevgiden yoksun olan, insa
nn cehenneme gittii; drdnc olarak: inancn eer tanrsal
320
sevgi ile salam yerlememise, insanda aynen kalmayaca;

beinci olarak: insanda kalann eylem halinde sevgi, sonu
olarak hayat olduudur.
HI-CEHENNEME DAR
Yukarda cennet hakknda dnrken, her yerde Kadiri

Mutlak'n cennetin Tanrs olduu ve bylece semann btn
idaresinin Kadiri Mutlak'n olduu aklanmtr. imdi cen
netin cehenneme ynelen ve cehennemin cennete ynelik ili
kisi, karlkl birbirinin aleyhinde alan iki zt arasnda mev
cut olan ilikiye benzer, ayrca iinde btn olaylarn varl-
n srdrd, etkinin ve tepkilerinin sonucu bir denge duru
mudur, bu yzden istisnasz her eyin denge halinde tutulma
s gerektii iin, birini idare edenin dierini de idare etmesi ge
rekir. Ayn idareci, cehennemler tarafndan yaplan saldrlar
engelleyecek ve onlarn iinde kpren cinnetleri bastracak
olmasayd, denge bozulurdu ve onunla birlikte tm evren
mahvolurdu.
insann dnce ve iradede zgrln keyfini karmas

na sebep olan ey, bu spiritel dengedir. Zira insann dnp
niyet ettii her ne ise, ya ondan kaynaklanan kt ve yanllk
ya da o kaynaktan gelen hayr ve dorulukla ilgisi vardr: So
nu olarak, kendisini bu denge durumuna yerletirdii aman
kii, ya cehennemden gelen kt ile onun yanllna ya da
cennetten gelen hayr ile doruluuna imkan tanma ve kabul
etme zgrlnn tadn karr. Her insan Kadiri Mutlak ta
rafndan bu dengede tutulur, nk o her ikisini -cehennem
kadar cenneti- idare etmektedir.
321
Cennet gibi cehennem de cemaatlere ayrlmtr ve cennet

teki her topluluk cehennemde kendine zt -dengenin korun
mas iin temin edilmi olan- bir cemaate sahiptir.
insann ktlk yapmas, cehennemin etkisi ile ve iyilik

yapmas, Tanr'nn etkisiyle olur. Ancak insan her ne yaparsa
kendinden yaptna inand iin, sonu yapt ktln..
ona kendisine ait gibi balanddr. Bu yzden, kendi ktl
nn sebebinin insann elinde olduu, asla Kadiri Mutlak'n
takdiri olmad ortaya kar. insanla kaim olan ktlk,
onunla birlikte kaim olduu kadar cehennemdir: Zira ister k
tlk ister cehennem deyin, ayn eyi ifade eder. imdi kendi
ktlnn sebebi insann kendi seimi olduundan, kendi
ni cehenneme atann kendisi olduu, Kadiri Mutlak olmad
ortaya kar ve Kadiri Mutlak'n insan cehenneme atmaktan
uzak olduu derecede, insann kendi ktlne devam etme
yi istemedii ve sevmedii srece, kendisini cehennemden ko
ruduu ortaya kar. Ancak insan iradesi ve sevgisinin tamam
lmden sonra onunla aynen kalr: Dnyada kim ktl
amalar ve severse, dier hayatta ayn ktl amalar ve se
ver; o zaman artk kendisini ondan kurtaramamann cefasn
eker. Bu yzden ktle gmlm adamn, grnmez ba
larla cehennemle irtibat meydana gelir. Kendisi gerekten ruh
olarak oradadr ve lmden sonra ktlnn bulunduu
yerde olmaktan baka hibir eyi daha hevesle arzu etmez;
Cehennemdeki ruhlara ait olan korkun suretlerin ince

lenmesinden, genelde onlarn hepsinin, kendini beenme ve
dnya sevgisi biimleri olduklar ve zel olarak modelleri olan
ktlklerin, bu iki sevgiden tredikleri bana ayan beyan k
lnd. Bana ayn zamanda cennetten, bu iki sevginin -kendini
322
D N YA D N L E R S Z L C
beenme ve dnya sevgisi- cehennemlerde hkm srd ve

ayn zamanda onlar oluturduu; oysa Kadfri Mutlak'a ve
komuya ynelik sevginin ise cennetlerde hkm srd ve
ayrca onlar meydana getirdii bildirildi, stelik tecrbeye da
yal bir sr delil vastasyla kantland: Bundan dolay cehen
nem sevgileri olan nceki sevgiler ve cennet sevgileri olan son
sylenenler birbirine tamamen karttrlar.
Cehennemin atei ile kendini beenmeden geliveren, b

tn ktlk yapma arzusu anlalacandan, ayns ile cehen
nemlerde mevcut olduu gibi, azap da kast edilir. Bu sevgiden
beslenen arzu, bu arzuyla yanp tutuanlarda, onlara sayg
gstermeyen, hrmet etmeyen ve dalkavukluk etmeyen herke
se zarar verme arzusu olduundan; hem de byle kiilere kar
bu yzden duyduklar fkeyle orantl ve bu tr fke ile do
an nefret ve intikama ait, onlara kar zorbalk yapma arzula
rdr. imdi byle bir arzu toplumdaki herkeste iddetle h
km srdnde; onlar bask altnda tutacak yasa korkusu ve
karakter, onur, kazan ve benzerlerinin kayb korkusu gibi
hibir harici ba olmadnda, herkes kendi ktlnn et
kisi altnda bir bakasn eker ve yeteri kadar gl olduu
mddete, kendisine boyun edirir; kalann kendi otoritesine
maruz brakr ve kendisine boyun emeyen herkese keyifle
iddetli zorbalklar uygular. Btn cehennemler bu tr cemi
yetlerdir: Bundan dolay, her ruhun ve her cemaatin kalbinde,
baka herkese kar nefret yaatmtr ve bu tr nefretin etkisi
altnda onlara zorla kabul ettirebildii lde, kendisin kar
vahi zulm patlak verir. Bu zulmler ve bu ekilde sebep olu
nan eziyetler de cehennem atei ile ifade edilir, zira bunlar
orada hkm sren ihtiraslarn sonulardr.
323
insann, gelitirilmesi iin gerektii gibi zgr durumda

olabilmesi iin, kendisi ruhu bakmndan cennet ve cehenne
me baldr: Zira her insana, cehennemden cinler ve cennetten
melekler yardmcdrlar. Cehennemden cinler vastas ile in
san kemliinde tutulur; ancak cennetten Melekler sayesinde
Kadiri Mutlak tarafndan hayrda muhafaza edilir.
Bu ekilde kendisi manevi denge halinde korunmutur, bu

irade ya da zgrlk halidir.
Bu eserde, cennetle ilgili olarak ifade edilen zellikler, ruh

lar alemi ve cehennem spiritel gereklerin bilgisini edinmek
konusunda hibir zevk almayanlara karanlk grnecektir; an
cak bu kazanm ile ilgili zevk alanlar; ve zellikle kendi hat
rna hakikat sevgisini kalbinde yaatanlar -yani gerei gerek
olduu iin sevenler- iin bunlar anlalr grnecektir. Zira
sevilen her ey, zihnin dncelerine kla birlikte girer: Ay
rca bu, sevilen hakikat olduu zaman, fazlasyla dorudur:
nk btn hakikat aydnlkta yaar.
* * *
324
TALMUD
[Yahudilerin eriat kitab: Geleneksel Yahudilikte dini oto

ritenin temelini oluturan Mina ve Gemara'dan oluan Yahu
di usul ve gelenei hakknda eski hahamlara ait yazlarn der
lemesi/.n.]
"Talmud" kelimesi "renmek" karl olan Ibranice 'la

mad' kelimesinden gelir, harfiyen "renilmekte olan" ifade
eder. Sonra "talimat", "retim'', "reti" demeye gelir. Genellih
le Talmud denen ey iki hsmdan oluur: 1. Mina (tam anlamy
la "gelenek " ve yleyse "geleneksel reti") medeni, cezai (ar
cezaya ait), dini ve saire Yahudi kanunlarnn bir klavuzudur;
grnte, Musa'nn szde be kitabnda ihtiva edilen yasalar
yorumlayan, uygulayan ve gelitiren Pentateuch'a (Tevrat'n ilh
be hitabna) dayanr. 2. Gemara tam olarah "ikmal " ya da "ila
ve" anlamna gelen, yani' Mina ile ilgili olarak, bir kelimedir.
Yine de bazlar kelimeyi "retim" manal olarak aklarlar. Ke
lime teknik olarak, Talmud'da bulunan Mina'nn alm, erhi
ve rneklemesini ifade etmek iin kullanlr. Ak konumak ge
rekirse, "Talmud" kelimesi sadece Gemaray belirtir, ancah al
lm anlamnda kelime Gemara'dahi ikmali ile birlihte Minay
325
ifade eder. Talmud'da bizzat, genellikle basl olduu gi_b i, zerin

de yorum ve rnekleme yaplacak olan Mina blm, iinde ha
hambann grlerinin ifade edildii ve incelendii Gemara ile
takip edilir.
Mina'nn durumunda olduu gibi, ayn ekilde Talmud da al

t temel blme sahiptir: bunlar daha sonraki zetlerde incelene
cehtir ve bu yzden burada almas gerekli deildir. Talmud'un
iki yorumu veya biimi vardr: 1 . Babilli veya Babil'in eitli lb
rani okullarndaki (Sura, Pumbaditha ve benzeri) Yahudi doktor
larn [sinagog ileri gelenlerinin/.n.] aratrma ve incelemelerin
den dolay olan: bunda Gemara, Mina'nn yaklak on kat ka
dar byktr. Talmud'dan bahsettiimiz zaman, her zaman kas
tedilen Babil'e dair olandr. Dili douya zg Aramice'dir. 2. Fi
listin Talmud'u Filistin, Tiberius, Sepphoris ve benzeri yerlerde
ki, lbrani okullarnn yneticileri tarafndan derlenmi ve dzen
lenmitir. Dili batya zg Aramice'dir ve nihai editrnn M.S.
42 7'de len Rabbi Ashe olduu sylenir. Buna genellikle, yanl
lkla, Kuds Talmud'u denir. u anki biimiyle Babil Tal
mud'umm sadece drtte birine yakn hacimdedir. Son bahsi ge
en, neredeyse Mina'mn her blmn ele alr, oysa Filistin Tal
mud'u, Mina'nn byk blmn kaytsz ya da yorumsuz ge
ip gider. Yine de bu, u son zikredilen Talmud'un ounun kay
bolduu iindir, zira Maimonides'in zamanmda (Kahire'de M.S.
1204'te lm) Kuds Talmud'unun Gemara's neredeyse Mi
na'nm her blmn ele alyordu. Mina'nm, genellikle, sekinli
i kabilinden ksaca "Rabbi " denen M.S. 21 0'da altmmc yan
da len, Rabbi]ehudah Hannasi veya Prens (Hannasi) tarafmdan
tamamland sylenir. Ancak Minalarn daha eski blmleri
mevcuttur ve blmler byk alimin lmnden en az bir asr
sonrasma aittir. Mina'nn Filistine dair olann (yaklak M.S.
326
500) veya hatta Babilli Talmud'un (yaklak M.S. 500) bile ik

malinden bir sre sonrasna kadar yazldna dair, hibir kesin
delil yoktur; zira ne Gemara'da yazl bir Mina'ya herhangi bir
atf ne de herhangi bir yerde kastedilen Mina'nn yazl sureti
mevcuttur. Yahudi nizamnn bu harika rehberinin korunmas,
Mina ile ilgili ksmlar renmek ve her gerektiinde onlar ez
berden sylemek zere, eitli sinagoglara tayin edilen insanlar
nedeniyle, sadece bellek yardmyla olmutur. Mina'dan ve ayn
zamanda Gemara'dan aada alntlar sunulacak, paragraflar
dan nce ikisinden hangisinin zetlendiini gsteren M ve G harf
leri gelecektir.
BLM I-AGIRILMI TOHUMLAR
[Bu blm her eyden nce duadan bahseder ve sonra her

eyden ok topran mahsllerinden kaynaklanan, rahiplere,
Levililere ve fakirlere borlar olan, eitli r (aar vergisi) ve
balara deinir. ]
KISIM 1. KRAN DUALARI ZERNE TEZ (Berakot) .

Shemang [Her gn topluca sabah ve akam okunan, Shema
Yisrahel (lit Ey lsrail) szleri ile balayan, Musa'nn dininin
balca emrini ve Tanr'ya kar grevleri hatrlatmas iin
okunmas emredilen dua./.n.] okuma veya ezberden okuma
zaman. [32]
M. Akamleyin hangi vakitte shemang okunabilir? Rahip

lerin kendilerini temizlediklerinde, ba paylamak iin ma
bede girdikleri zamandan (2) (yani, yldzlar kt zaman) ilk
seyirin sonuna kadar (yaklak gece 1 0) . Rabbi Eliezar byle
der; fakat dier bilge insanlar zaman geceyarsna kadar uza-
327
urlar. Rabbi Gameliel vakti sonraki gnn afana kadar da

hi eritirir. Bir keresinde oullar shemang okumadan geceya
rsnda eve bile dnmlerdir. Babalarna ok ge olup olma
dn sorduklarnda, kendisi her gnn vazifelerini icra etme
ykmllnn, sabahn ilk kendini gsterene kadar
geerli olduu cevabn vermitir.
Sabah Shemang.
M. Sabah shemang ne zamandan itibaren okunabilir? Er-
guvani-mavi ile beyaz ayrmaya yeterli k olduu andan iti

baren. Rabbi Eliezar (birbirinden ayrmas daha zor olan) "er
guvani mavi ile prasa yeili" der (3) . Sabah shemang ne za
mandan itibaren okunabilir? Gne doana kadar. Rabbi jose
"gndoumundan sonra nc saatin sonuna kadar; nk
krallarn oullar iin gnn nc saatinde kalkmak gele
nektir. Shemang gibi iyi bir eylem, ne zaman icra edilirde edil
sin deerini asla yitirmez."
Shemangn okunmas gereken tavr.
M. (Kat) Shammai ekol, dini kitaplar Deut.'un [Deute

ronomy: On emir kitaplarnn beincisi/.n. ] ruhsat vi, 7, "sen
yattnda ve sen kalktnda"olduu iin, insanlarn akam
shemangn okurken eilmesi, ancak sabahleyin shemang
okurken ayakta durmalar gerektiini syler. Ancak (daha z
gr dnceli) Hillel ekolne gre, insanlarn shemang her
ne tavr tercih ederlerse yle okumaya ruhsatl olmalar gere
kir, ayn pasajdaki szlere bakmamz gerekirse: "Evinde otur
duun zaman ve yolda yrdnde." O zaman "sen yattn
da ve sen kalktnda" szleri neden? nk insanlarn gene
likle shemangn okunaca zaman icn:. edecekleri eylemler
328
vardr. Rabbi Tarphon bir keresinde bir akam seyahatine k

t srada, shemang okumak iin eildi; az daha bu yzden
umulmadk soyguncular tarafndan eyalar kendisinden al
nyordu. Kendisine eer gerekten soyulmu olsayd, bunu
hak etmi olaca sylendi; nk Hillel ekolnn hkmne
uymamt. Yukardaki Minalara dair Gemara, iinde itirak
ettikleri bahisleri de bildirerek ok sayda Rabbi'nin grleri
ni sunuyor.
Shemangdan nce ve sonra takdisler (kutsama dualar).
M. lki takdis ( 4) sabah shemangndan nce sylenecek bi

ri ondan sonra.
Shemang uygun biimde okunduunda.
M. Kalbinin okuyuuna elik etmi olmas kouluyla, she

mang kendi sesini duymadan okuyan biri yine de grevini
yapmtr.
Shemang okumayacak insanlar:
Kadnlar, kleler ve reit olmayanlarn Shemang okumala

r ya da Yahudi muskas takmalar emredilmemitir. Yine de
on sekiz takdisi (kutsama duasn) -yemek sonras kran du
asn- ezberden okumalar ve kap dikmesine Mezuza'nn [Ya
hudi adeti gereince ou Yahudi evinde Deuteronomy'den -
On emir kitaplarndan beincisi- paromene yazlp, bir muha
faza iinde rulo yaplm kap erevesine balanm dini me
tinler/.n. ] bal olup olmadna bakmalar beklenir. [33] .
G . Yasay aratran kiiye Shechinah'n g.vendiinin der

sini nerede aldk? Exodus xx. 24'te yazld yer: "Adm yaz-
329
<ln her yerde 'seni' hatrlyacam ve 'seni' takdis edece

im. " Filistin Talmud'u yle erh ve tefsir eder: "Benim kut
sal adm anacak olduun her yerde, Benim szm 'sana' vah
yedilecek ve 'seni' takdis edecek." it, Ey srail, Tanr'mz je
hova, Yehova bile tektir. Deut. vi, 4. Her kim 'tek' (branice
'ekhad') sznn telaffuzunu uzatrsa, onun gnleri ve ylla
r uzatlr.
Rabbiler, bir zamanlar, Roma hkmetinin hibir Yahu

di'nin hukuk tahsil etmesine izin verilmemesi gerektiini ka
rara baladklarn sylyorlar. Hemen ardndan Rabbi Agiba
etrafnda toplanan insan topluluklarna hukuk retirken tes
pit edildi. Yanndan geen biri kendisine "Roma hkmetin
den korkmuyor musun? " diye sordu. Kendisi ona "Bir mesel
ile cevap vereceim: Bir zamanlar, balklarn lgn gibi uraya
buraya hcum ettiini grdnde, bir tilki nehir kenarnda
yryordu. Onlara btn endielerinin sebebini sorunca, on
lar: 'Bizi yakalamak iin kt insanlarn her zaman attklar a
lardan korkuyoruz.' diye cevap verdiler. Tilki 'O zaman niin
o tehlikeli ortam brakp benimle birlikte orak topra dene
miyorsunuz?' dedi. Balklar 'Elbette, sen bu en aklsz ve tilki
ye en benzemez haldesin, zira bizim iin bu halde doal ev
remizde yaamak tehlikeli, orak toprak iin bu ortam bra
krsak bu bize daha neye malolur?' diye cevapladlar. Bu yz
den, Agiba devam etti "btn Hukuk tahsil edenler llahi vaate
sahiptirler," Deut. xxx , 20: "Kendisi senin hayatndr ve senin
gnlerinin sresidir. "
330
BLM il-BAYRAMLAR (MONGeD)
[abat (sebt gn) dahil bayramlar kutlama konusunda

talimatlar ierir. Topyekn hedef, Tevrat'ta st kapal olan
her eyin alenen aikar edilmesidir. Ancak son zamanlarda or
taya kan ou fikirler ve adetler, Tevrat'n haberdar olmad
bu ihtilaf balatrlar. Burada sz edilen Purim Bayra
m'ndan bile Tevrat'ta pek bahsedilmemitir. ]
1 . ABAT ZERNE TEZ. ahat gn ticaret

hakknda yasa.
M. Exodus xvi, 29'da, abat gn hi kimsenin mekann

dan kmamas buyurulmutur. Bu hi kimsenin kendi ml
knden bir bakasnnkine mal gtrmemesi anlamna ge
lir. ( 6) . Bununla birlikte birinin kendi mlkn ne tekil eder?
'Reshut'. Ele alnacak pek ok mesele var. Bir dilencinin da
rda ve mlk sahibinin evin iinde bulunduunu varsayn.
Eer ilki elini pencereden ya da kapdan ikincisine uzatrsa ve
ya ikinci kiinin (mlk sahibinin) elinden bir ey alrsa, dilen
ci suludur, fakat mlk sahibi affedilmitir. te yandan, ayet
mlk sahibi elini evin dna karrsa ve dilencinin ellerine bir
ey verirse, kendisi suludur ama dilenci aklanmtr.
[ erideki insann ve dardaki insann drt durumunu ele

alan toplam drt vaka mevcuttur. ]
G. Rabbi Mathra, Abazi'ye "Sekiz veya on nakil durumu

var. " dedi. Rab Rabbi'ye "Varsayalm dardan biri evin iinde
gda, meyva vs. ykl olsun. Yasa nasl hkmediyor? Bedeni
nin yer deitirmesi, bir eyann yer deitirmesi ile eit olur
mu? " diye soru sordu. Rabbi, "Evet, bu elin ekilmesi gibi de-
331
il, nk nceki, nakil ncesi ve sonrasnda tamamen atl ol

masna ramen, son bahsi geen atl deildi. " dedi. Bir Rabbi
dierine, "Bir ahsn frna ekmek koyduunu ve abat'n ba
lamasna yakn ekmein pimediini varsayalm. Kendisi ek
mei yanmadan karabilir mi? " dedi. "Yasal olarak eer ahat
erimeden tam olarak pieceine inand iin oraya koymu
sa, yle yapabilir."
abat akam yasaklanan davranlar.
M. Tam ahat akam duas vaktinden nce (7) , insan ber

ber nne oturmaya, banyoya, tabakhaneye girmeye, yemee
oturmaya, Adliye saraynda yarg olarak bulunmaya ruhsatl
deildir. Kendisi her eyden nce ibadetlerini ifa etmelidir.
Ancak birinin bu eylemlerden birine balam olduunu d
ndmze gre, o zaman onlar brakn bitirsinler.
G. Insan berberin rts zerini kaplad zaman, sa tra

olayna balar. Banyo eer d gmlek karlmsa, bala
mtr. Insan, ayet i nl zerine balanm ise, tabakla
maya balamtr. Eller ykandnda ya da (bazlarnn dedii
gibi) kuak karldnda yemek balar. Muhakeme sreci
yarglar mesleki kyafetlerini (cbbelerini) giymi oldukla
rnda veya (bazlarnn bana geldii gibi) dorudan davaclar
iddiaya baladklarnda balamtr.
Yahudi ve Yahudi olmayan.
M. Shammai ekol bir Yahudi'nin ahat akam Yahudi ol

mayana bir ey satmasn ya da ahat tam olarak balamadan
nce Yahudi komu kye ulaamazsa ona bir yk iin yardm
etmesini yasaklar. Buna ramen Hillel ekol buna izin verir.
332
eitli yasaklar.
M. Bir terzi ahat akam inesiyle, onu unutmasn diye ve

ahat esnasnda tamasn diye, dar kmamaldr. Profesyo
nel bir yazar da (katip) ahat akam yaz (kam) kalemiyle
dar kmaz. Shammai ekolne gre, ahat akam derileri
kafir bir tabakya (sepiciye) teslim etmek ya da ykanacak
giysileri Yahudi olmayan bir amarc kadna teslim etmek,
onlarn ahat balamadan nce tamamen hazrlanmalar iin
yeterli zaman yoksa usulszdr. Ancak Hillel ekol mesele
hakknda tam serbesti tanmtr. Rabbi Simeon ben Gemaliel,
"Anne ve babamn evinde ykanacak eyleri Yahudi olmayan
amarc kadna abat'tan gn nce vermek adetti." diyor.
ahat akam et, soan veya yumurta kzartmak, ahat bala
madan nce tamamen piirilemezlerse, yasaklanmtr. ahat
gelmeden dnn kabuk balamasna zaman olmazsa, ekmek
frna konmamal, kekler de atee konmamaldr.
abat fenerine dair. [34].
M. lnsan ahat fenerini ne ile yakabilir? Sedir yosunuyla ya

da ham ketenle veya ipek lifle yahut suda yetien yabni otlar
la ya da gemi yosunuyla deil. Zift, balmumu, keten tohumu
ya veya reddedilmi kurbanlarn ya ya da koyunlarn kuy
ruk ya da bu kandillerde kullanlmayacaktr.
G. Rabbiler ahat kandilleri iin olmasa da, daha nce be

lirtilen malzemelere ahat ocaklarnda kullanlmak zere izin
vermilerdir. Yukardaki maddelerden mamul fitiller neden
yasaklansnlar? nk onlar sadece titrek k verirler. Bahse
dilen yal maddeler fitile (kandil fitili) yapmadklar iin ya
saklanmtr.
333
abat kandilinin sndrlmesi hakknda.
M. Yahudi olmayanlar ya da soyguncular veya kt ruhla

rn korkusundan, yahut hasta insanlarn uyuyabilmeleri iin
abat kandilini sndren kii susuzdur. Ancak eer gaye sa
dece kandilin masrafndan tasarruf etmekse, sndren ahs
sulu olur.
abat akam sylenecek ey.
M. 1. ahat gn yenecek yiyecein vergisini [Yahudilerce

ibadetin desteklenmesi iin verilen vergi/.n. ] verdin mi? 2.
'erub'u saladn m? 3 . ahat kandilini yak.
lnsann iki abat melei.
G. Kendisi Sinagog'tan eve dnerken, her insana biri iyi di

eri kt iki melek tarafndan refakat edilir. Eer, eve gelince,
insan kandilin yakldn, masalarn donatldn ve her eyin
dzenli olduunu grrse -ktlk meleinin gnlszce
"Amin" diye karlk vermeye zorlanaca ekilde- hayrl me
lek " Gelen ahat, bu mevcut olan gibi olsun." der. Ancak eer
her ey dzensiz halde olursa -iyilik meleinin gnlszce
"Amin" diye karlk vermeye zorlanaca ekilde- ktlk
melei "Gelen ahat halihazrdaki gibi olsun." der.
Sina Da'nn devrilmesi. [9] .
G . Israilliler kendisi dadan dndkten sonra Musa'nn

szlerine inanmay reddettikleri zaman, Kutlu olan, Kendisine
mbarek olsun, yukarlarndaki da topa gibi tersine evirdi
ve onlara, "Eer yasay kabul ederseniz, iyi, ama aksi halde,
mezarlarnz buras olacak." dedi.
334
ansl ve anssz doum gnleri.
G. Rabbi Simon ben Levi her kim haftann ilk gn (Pa

zar) doarsa ya tamamen iyi ya da tamamen kt olacan,
nk aydnlk ile karanln o gn yaratldn syledi. Eer
haftann ikinci gnndeyse, kendisi cimri olacaktr; nk su
lar o gn bltrld. ayet nc gnndeyse, kendisi
zengin ve mreffeh olur; nk o gn verimli bitkiler yaratl
mtr. Eer drdnc gnndeyse, kendisi akll ve mutlu
olacaktr; nk o gn bilgeler belirlenmitir. ayet beinci
gnndeyse, kendisi iyi huylu olacaktr; nk balklar ve k
mes hayvanlar o zaman yaratlmlardr ve bunlar sadece Tan
r tarafndan beslenirler. Eer altnc gnndeyse, o kendisini
hayrl ilere adamaya eilimli olacaktr; nk bu abat hazr
l gndr. Ee bununla birlikte, kendisi abat gn doar
sa, doumu ile bu kutsal gne saygszlk ettii iin ceza ola
rak yine abat gn lecektir.
2. HAMURSUZ BAYRAMI ZERNE TEZ

'Pesakhin'. No. 3 sra ile.
M. On drdnc Nisan [Yahudi takviminde yln yedinci

ay/.n. ] akam, kandilin ile maya iin aratrma yaplma
ldr (10).
G. Hangi szck lbranice 'veya' kelimesi anlamna gelir?

(Yukardaki " . . . akam" tercme edilmitir) . Rabbi Huna
onun "gn aarmaya balad zaman" anlamna geldiini sy
ler: ancak Rabbi Yehuda'ya gre o "geceleyin" anlamna gelir,
fakat Yaratl'ta (Genesis) xiv, 3 ve 2nci Sam. xxiii, 4, fiil "g
ne varmak, afak skmek" anlamna gelir o yzden Rabbi Hu
na hakldr. Abazi hibir talebenin, maya iin aratrmay
335
unutmasn diye, tam on drdnc Nisan afandan nce a

lmalarna balamamas gerektiini sylemitir.
G. Amorain iin ( 1 1 ) aadaki meseleyi dnn: "Birinin

bir bakasna, kendisinin btn mayay kaldrdn syleye
rek, bir evi kiraya verdiini ancak daha sonra biraz mayann
kalm olduunun saptandn varsayn. Anlama evi kirala
mak iin balayc mdr? " Abazi, "Evet yledir, zira her evsa
hibinin kendi iin btn mayann kaldrlm olduunu gr
mesi daha iyidir. Maya aratrmasna balamadan nce, haki
katten bir dinsel eylem icra edilmeden nce olduu gibi, bir
kran duas sylenmelidir. " demitir.
Kandilin vastas ile.
G. Gnein ya da ayn veya atein mayann aratrl

mas esnasnda kullanlamaz; nk Rabbilerin dedii Sefan
ya'da (Zephaniah) i, 12 (Kuds' klarla aratracam) ve
zdeyiler'de (Prov.) xx , 27 (insann ruhu Yehova'nn bede
nin manevi blmlerini aratran kandilidir.) retilmitir.
3. YILBAI GN ZERNE TEZ 'Roaana' No. 8 sra ile.
G. Tufandan nceki nesil kaynar suyla cezalandrld. ( 1 2 ) .
4. PAROMEN ZERNE TEZ ( 1 3 ) 'Megilla'.

No. 10 sra ile.
M. Megilla (yani Ester) bazen Adar aynn 1 1 , 1 2 , 1 3 , 1 4
veya 1 5 . gnlerinde, daha nce veya sonra olmamak kaydyla,
okunur (ayrntlar iin Mina ve Gemara'ya baknz) .
336
G. Rabbi Yehuda Samuel'in otoritesine dair, Ester kitab

nn elleri kirletmediini (14 ) , 'yani' bu kitabn Tanr'nn vah
yi ile ihsan edilmediini sylyor. Samuel yine de Ester'in
Tanr'nn evki vastas ile dikte edildiini, ancak sadece szl
olarak tekrarlanacan ve yazl olmayacan aklad.
G. Bir yasa tomar eskimesi ile kullanm iin yetersiz hale

gelince toprak bir kap iinde gmlecektir, Yeremya xxii,
l 4'te ifade edildii gibi, "Ve onlar pek ok gnler kalabilecek
leri toprak kaba koyun." Bir Yasa tomar, gaye satcnn Yasa
y daha iyi incelemesi veya kendisine bir hanm almas olma
d mddete, asla satlmamaldr. Rabbi Simon ben Gemali
el, "her kim Yasa tomarn veya kzkardeini satarsa , kendisi
yiyecek hibir eyi olmad iin bunu yapm olsa bile, bede
linden hibir hayr grmeyecektir. " dedi.
5. BAYRAM ADAKLARI HAKKINDAK YASALARI

ELE ALAN TEZ. 'Hagiga'. No. 12 sra ile.
'byk' bayram esnasnda kavrulmu adak sunma y

kmll altnda olanlar.
M. Aadakiler hari herkes kavrulmu adak sunma y

kmll altndadr: Sar insan, aklsz, ocuk, kararsz cin
siyetli kii, ift cinsiyetli kii, kadn, kle, aksak, kr, hasta in
san.
ocuk ile ne kastediliyor? Kuds'ten Mabede kmak iin

babasnn omuzlarnda gidemeyen kii. Shammai Ekol byle
syler; ancak Hillel Ekol ocuu tanmlar: "Kuds'ten Mabe
de gitmek iin babasnn elini tutamayan kii."
337
G. "Herkes" ifadesi neyi ierir?
Sar, aklsz bir de ocuk ve benzerleri hari, bir gz kr

olan insan kadar yar kle ve yar zgr olan sonra ayn za
manda ilk gn aksak ikinci gn iyi olan kii. Sar insan, ap
tala ve ocua benzer, zira kendisi eylemlerinden onlardan da
ha fazla sorumlu deildir.
YARATILI'TA i.2. "BOLUK" OLARAK TERCME

EDLEN TOHU KELMES
G. Tohu (lbranice Qav ya da Qaw) btn dnyay kuatan

ve kendisinden karanln yayld yeil bir hattr.( 1 5 ) .
YED CENNET ( 1 6) .
G. Resh Lagish, "Aadaki gibi adlandrlan yedi cennet

vardr: 1 . Vilon (Velumun edeeridir, perde) . 2. Ragiang. 3.
Sheklagim. 4. Zebul. 5 . Mangon. 6. Makon. 7. Ngarabot." der
di.
EYTAN VE ARKADALARI TANRI'NIN

SZLERNDEN DUYUM ALMAYA
[gayb dinlemeye/.n.] ABALIYORLAR.
G. eytan ve yolda; yeryzne inmi melekler, bir perde

nin arkasndan Tanr'nn cennetteki meleklerle konutuu
szleri dinleme alkanl edinmilerdir ( 17).
338
IH-KADINLAR (NAM)
[Bu blm nian, evlilik, boanma ve benzeri konular ele

alr. Bir bilimsel inceleme antlar mzakere eder.]
1. LEVRTE [Biraderinin dul kalan hanm ile evlilik

ykmll/.n.] EVLLGE KATLANMA
YKMLLG ALTINDAK DULLAR ZERNE
TEZ 'Yebamot'. No. I sra ile (18) . 1 .
M . ocuksuz bir dul kadn, len kocasnn evlenmemi en

byk biraderi ile evlenme ykmll altndadr. Eer bu
kaynbirader kendisiyle evlenmeyi ret ederse, kadn milletin
liderlerinin huzurunda onun ayandan ayakkabsn karma
ya, yzne tkrmeye ve ona "Kendi biraderinin evini glen
dirmeyecek adama byle yaplacak." demeye ruhsatldr. (De
u teronomy xxii, 9'a baknz) .
Aadaki trden kadnlar herhangi bir kaynbirader ile ev

lenme zorunluluundan muaftrlar: 1 . Biraderin gayri meru
kz. 2. Kadnn kz. 3 . (Adamn) Gayri meru olunun kz.
4. Karsnn kz. 5. (Kadnn) Olunun kz. 6. (Kadnn) K
znn kz. 7. (Erkein) Kaynanas. 8. (Erkein) Kaynanasnn
annesi. 9. (Erkein) Kaynpederinin annesi ve benzeri.
2. YEMNLER ZERNE TEZ 'Nedarim'. No. 3 sra ile.
1nsanlarn Gnahlar Nedeniyle Ceza Olarak Verilen Kutsal

Kitaplar.
G. Eer srailliler gnahlarndan dolay sulu olmasalard,

Tevrat'n ilk be kitab ve joshua'nn kitabndan fazla kutsal
339
kitaba asla muhta olmayacaklard. Sonuncusu, topran sra

illiler arasnda bltrld esnadaki durumu kaydettii
iin gereklidir. Dier kutsal kitaplar (Kahinler ve Yazlar) ok
hikmetli olduu iin znt vardr. (Ecclesiastes [Tevrat'ta
Sleyman'a yazlan kitap/ .n. ] i, 18).
3. NANLANMALAR ZERNE TEZ 'Kiduin'.

No. 7 sra ile.
Babil'den Kuds'e kan Aileler.
M. M.. 538'de Cyrus'un ulusun geri dnmesine izin ve

ren ferman ktktan sonra, on tr aile Filistin'e gitmek zere
Babil'i terk etti. Bunlar, unlardr: 1 . Rahipler. 2 . Levililer. 3.
Yahudiler. 4. Tenzil edilmi rahipler (tam olarak kutsal eyle
re saygsz olanlar) . 5 . Din deitiren kimseler ( 1 9 ) . 6. Azat
edilen insanlar. 7. Evlilik d domu olanlar. 8. Netinim. 9.
Bilinmeyen soydan olanlar. 10. Sokak ocuklar. llk nn
eitli milletlerden insanlarla evlenmelerine imkan verilmitir:
Son alts da eitli milletlerden evlenebilirler. Btn anneleri
bilinenler ancak babalar bilinmeyenlerin, bilinmeyen soydan
olduklar farzedilir. Sokak ocuu caddelerde toplanan, anne
ve babas her ikisi de bilinmeyen kiidir.
Puta Tapma Ktl.
G. Putlara tapnma yle ar bir gnahtr ki ondan vazge

en veya onu onaylamayan kii btn yasaya inancn itiraf et
mi kadar kt olur.
340
Kzlardan Daha Ho Oullar.
G. Dnya erkekler ve kadnlar olmadan varln srdre

mez, yine de ocuklar erkek olanlar mutlu ve kz olanlar ta
lihsizdir. Karlatrnz Baba Bathra, sf. 1 13 , stun I : "Her kim
varis olacak bir oul brakmazsa, Tanr onun zerine hiddet
yadrr."
iV-CEZALARA DAR (NEZKN)
[Bu blmde lbranilerin medeni ve ceza hukukunun belli

bal ksmlar kapsama alnmtr. zellikle "Sanhedrin" ince
lemesine baknz. ]
1 . EBED SAYILAN TEZ Blm 1 veya LK KAPI.

(20)(branice 'Baba Qama')
Onlardan sorumlu kiilerce tazmin edilecek hasarlar.
M. Cana ve mala gelecek hasarn drt ana sebebi vardr. I.

kz. 2. rtlmemi kuyu. 3. Herhangi bir eyi atee veren
insan. 4. lhmal nedeniyle kendiliinden balayan ate.
Bu drt biimden hasarn mesul olan hangi biriyle ne za

man hasar yaplrsa yaplsn, o kayb telafi etmelidir.
G. Rabbiler yukardaki drt hasar trnn pek ok belirli

biimleri muvcut olduunu retirler, 'yani' kz boynuzlar
ile, dileri ile veya ayaklar ile bir hasara neden olabilir.
341
Bir testiden veya varilden dmeyle meydana gelen kaza.
M. Eer biri halka ak bir yol zerine bir testi koyarsa ve

bir bakas ona taklr ve onu krarsa, o kii krlma nedeniyle
sorumlu olmaz. Ancak eer o kii dmesi yznden yarala
nrsa, varilin sahibi hasardan sorumlu olur.
G. Mina ilk cmlede "testi" sonra ikincide "varil" szc

n kullanyor. Rabbi Papa her iki cmlede ayn eyin kaste
dildiini sylemitir.
Su dolu bir testinin halka ak yolda knlmas zerine.
M. Eer su dolu bir testi halka ak bir yolda krlrsa ve iin

deki bir kiinin kaymasna sebep olursa ya da bir ekilde biri k
rk paralar yznden yaralanrsa, testiyi tayan kii her yara
lanmadan sorumludur. Rabbi Yehuda yine de kiinin sadece,
eer testiyi kastl olarak krarsa, sorumlu olduunu syler.
2. ORTA BLM DENEN TEZ (branice 'Baba Metsia').

kinci, sra ile.
G. Rabbi'nin meclis salonuna sk sk gitmek Eliyah'n ade

tiydi. Bir keresinde, her zamankinden ge kald iin, Rabbi
ondan gecikmesini aklamasn istedi. Eliyah aadaki gibi
cevap verdi: "lbrahim, ishak ve Yakub'u birbiri ardna uyan
drmak, her birinin elini ykamak ve her biri dualarn bitire
ne ve huzura kavuana dek beklemek benim grevimdir."
Rabbi, "Ama niin onlar ayn zamanda kalkmyorlar? " dedi.
Eliyah'n cevab, "nk, eer her birden dua etseydiler,
onlarn birlemi dualar Mesih'in belirlenmi zamanndan n
ce birdenbire geliine yol aard. " oldu. Rabbi, "O zaman, ara
,
mzda byle dua eden insanlarmz var m? " dedi. Eliyah, Rab-
342
bi Khizah ve oullarndan bahsederek var olduunu syledi. O

zaman Rabbi, Rabbi Khizah ve oullarnn ifa etmeye geldii,
bir oru ilan etti. On sekiz kutsama duasn (21) tekrar eder
ken, dnya iddetle sarsldnda ve Cennette kimin onlara
srr ifa ettii sorulduunda, onlar, "Sen hayat lme dnd
rrsn" demek zereydiler. Eliyah'a o zaman ateten bir de
nekle altm kez vuruldu. Sonradan kendisi kzgn bir ay gibi
ykld ve cemaati datt.
3. SON BLM DENLEN TEZ (Baba Bathra).

No. 3 sra ile.
G. Hezekiel'in kitabn, on iki kk peygamberin kitapla

rn, Daniel'in kitabn ve Ezra'mn kitabn yazan Byk Sina
gog'un yeleri (22) .
4. SANHEDRN DENEN NCELEME N0.4 sra ile. [ Bir

Yunan szcnden gelen Sanhedrin denen, belediye kuru
munu ve tara mahkemelerini aynca Kuds'teki byk San
hedrin'i veya 'Bethdin'i de ayrntl olarak ele alr. }
Yahudi Mahkemeleri ve Onlarn Yaps.
G. [Sanhedrin 7 1 yeden tekil edilmiti. Eer bir Yahu

di'nin karar vermesi gereken bir hukuk meselesi olmusa,
kendisi onu ncelikle kendi ehrinde bulunan mahkemeye so
rard. Eer meseleyi karara balamay baaramadysalar, konu
en yakn ehrin mahkemesinin hkmne arz edilirdi. Eer en
yakn blgenin yarglar bir karara varmay baaramadlarsa,
dava Mabet blgesinin giriinde bulunan mahkemenin huzu
runa arz edilirdi. Onlarn karara varmay baaramamalar ha
linde, mahkeme nndeki girite bulunan mahkemeye mra
caat ederlerdi. Bu mahkemedeki kusur, meselenin nihai olarak
343
oy okluu ile halledildii, 7 1 kiilik Yksek mahkeme'ye ba

vuru ile sonulanrd.
Sanhedrin, yelerin birbirini grebilmeleri iin yarm daire

eklinde otururdu. Tm oylama olaylarnda "Olumlu oylar"
ve "Aleyhte oylar" saymak iin, biri sada dieri solda bulu
nan iki noter mevcuttu . ]
EZRA'NIN KTABI'nn kayna.
G. [ Ezra'nn kitab Nehemya tarafndan yazlmtr. Kendi

si kitaba adn eklememitir nk kendisi Neh. V, 1 9'da
"Tanrm, halkm iin yaptm hereye uygun olarak, tmyle
beni dnmeye devam et. " yazld iin, kendi deerlerine
ok fazla zen gsterirdi.
5. PUTPERESTLK ZERNE TEZ (Aboda Zara).
No. 8 sra ile.
M. Onlar kutsal olmayan enliklerini tertiplemeden nce,

Yahudi olmayanlarla gn iin herhangi bir i ilikisi kur
mak yasaklanmtr (23) . Kii onlara hi dn para vermeme
lidir; zira bu onlara enlik hazrlklarnda yararl olabilir. n
san onlardan bor para da almamaldr; zira o mnasebetle on
lar kazan elde edebilirler ve kazanc dnda, gelecek enlik
lerinin masraflarn daha fazla karlayabilirler. Benzer ekilde,
insan onlara hi para dememelidir, vadesi gelse bile, ne de
karlnda deme kabul edilmelidir.
Rabbi Yehuda yine de demenin caiz olmas gerektiini
nk bunun deyen kiilere kar honutsuzluk ve dezavan
taj olduunu savunuyor.
344
M. ehirde bir put mevcut olduunda, insan, yolun sadece

puta gtrmemesi art ile, o ehre gidebilir. Yahudiler aada
ki nesnelerin hibirini Yahudi olmayanlara satmaya izinli deil
lerdir; nk bunlar putperest tapnma amalar iin kullanla
bilirler: Kknar kozalaklar, beyaz incir aac veya kkleri, gn
lk [gnlk aacndan elde edilen buhur, tts malzemesi/.n. ]
ve beyaz horoz. Beyaz horoz yine de ayet trnaklarndan biri
kesip koparlm ise satlr; nk Yahudi olmayanlar bir orga
n eksik olduunda hayvan kesinlikle kurban etmezler.
YAAR KTABI (bkZ. 2nci Samuel cilt i, bab 18).
G. Yaar Kitab ile ne denmek istenmitir? Rabbi Khyiah

bar Abba, Rabbi jokhanan'n otoritesi ile "Onlara drst den
dii iin lbrahim, ishak ve Yakub'un kitabdr (Yesharim) ve
yazl olduu kii ile ilgilidir, Numb, xxiii, 1 0 'zin verin d
rstn lmne leyim' (yesharim) .
6. "PEDERLERN CMLELER" DENLEN ZERNE

TEZ (branice 'Pirga Abot'). No. 9 sra ile.
[ Hibir Gemara'nn kararnn bildirilmemi olduu bu in

celeme, byk Tannain'den ahlaki kurallar, vecizeler ve ben
zerlerini ierir. Genellikle tercme edilmitir, Cambridge
Press tarafndan baslan Dr. Charles Taylor'un son zamanlar
daki mkemmel evirisidir. ]
Yasann Ihi Tablas.
M. Musa'ya Sina Da'nda teslim edilen Yasann iki Levha

s, ilk ahat balamadan nce, dnya yaratld zaman ve gn
batmnda, dier dokuz eyle birlikte yaratlmtr.
345
V-KUTSAL EYLER, KURBANLAR, MABEDN

LLER, VS.
1 . MABEDN LLER ZERNE

TEZ(Middot). 1 0. sra ile.
Tapnak Blgesinin Alan.
M. Tapnak kaidesi 500 cubit-kare [ n kolun uzunluuna

dayal eski bir l birimi/.n. ] idi. Mesafe gney tarafnda ge
niti, bir sonraki alan douda, "tnc geni mesafe kuzey tara
fnda ve en az bat ynndeydi. Bu blgeye giren herkes etra
fnda dolaarak ve sola geerek gney tarafnda byle yapmtr.
VI-KANUN ARINMALAR, TEMZ VE KRL

HAKKINDA YASALAR, VS. (TAHAROT)
1 . RESM KRLLKTEN ELLERN KORUNMASI

ZERNE TEZ (Yadaim)
Ezra ve Daniel'deki Aramice pasajlar elleri kirletir (25 ) .

Ancak Ibrani harfleri ile yazlm Aramice v e Arami (Srya
nice) harfleri ile yazlm Ibranice veya ilk aa ait (Fenike
yaz,sna ok benzeyen) lbrani harfleri yazlan Ibranice elleri
kirletmez. Mesele ayn olsa da Ezra tarafndan, ikinci olarak
Musa tarafndan sunulan karakterler ya da harfler yazl ol
duklar kare Asur harfleri olmazsa kutsal kitaplar asla elleri
kirletmez.
* * *
346
ZERDTLK
ZERDT KUTSAL KTABI (ZEND AVESTA)
Zerdtilik veya daha dorusu Zerdtlk, Zoroaster'den

veya daha akas dinin kurucusu Zerdt'ten kaynaklanr. a
da bilim, bu byk dini liderin Bat Medya'da yaklak M.. 600
yllarnda doduuna ve mthi eserini Bactria'da oluturduuna
inanmaya eilimlidir. Kendisinin ad ile balantl olan din, Med
ya'da ve komu lkelerde etkili olan Majizm'in gerekten islah
edilmi ve manevi deer kazandrlm bir trdr. "Atharvan
lar" (ate rahipleri) denilen Avesta'daki [Zerdt'n yazd
drtlkleri ieren kutsal kitap!.n.] rahipler, Zerdt'n (Zoroas
ter) zgn ve kabul grm kendi sahasnda kefettii dinin ra
hipleri Maji ile zdetirler. Bazlarna gre Zerdtiliin kurucu
su ok daha erken bir dnemde yaad ve byle bir karakterin ta
rihi geerliini tmden yadsyacak byk bilgeler (Tiele, Dar
mesteter, Edouard Meyer) vardr. Kukusuz sonraki yllarda,
Zerdt'n etrafnda -Buda, 1sa ve hatta Muhammed'de olduu gi
bi- byk sayda uydurma ve sama efsaneler topland; ancak bu
yaam ve etkili olmu dini retmenlerin her biri makul phe
menzilinin tesindedirler.
347
BALANGI
Bu, Zerdtilein ve onlarn gnmz temsilcilerinin, ekseri

yetle Bombay'da olduka gelien Fansi'Ierin (Parsee) [7. ve 8. yz
y!arda lran'dan Hindistan'a kaan Zerdtilerin torunlar!.n.]
Kutsal kitabdr. "Zend Avesta" bal bir anonnalliktir; zira
"Avesta" kelimesinin hakknda yorumun yazld orijinal metni
ifade etmesine karn, "Zend" katiyen bir lisanm ismi deildir ama
"yorum" anlamna gelir. zgn balk doru bir tanm olan Aves
ta ile Zend'i ifade eder; nk imdi Zend Avesta olarak bilinen ey
gerekte metin (Avesta) ile yorumun (Zend) bir bileimidir, tpk
Yahudi Talmud'unun Mina (metin) ile Gemara'nn (yorum veya
gerekten tamamlama) bir kombinasyonu olduu gibi. "Avesta"
kelimesi, Sanskrite "Veda" szc ile ayn kkten olduu iin
(belli tam olarak) bilgiyi ifade eder. Ama A.V.W. ]ackson, onu
"orijinal metin"i ifade eden 'Upasta' snfndan karyor. Dannes
teter 'yasa' anlamna gelen Eski Farsa kelimesine balyor.
Mevcut Avesta Kutsal kitaptan ziyade bir dua hitabma ben

zer; nk imdiki biimini ald ayinsel bir alma gibidir ay
rca "Vendidad" blm dini trenler ve benzerleri iin ok say
da yasa ierse de imdi genellikle ayn biimde kullanlr.
Gnmz bilginlerince bilinen, Byk Iskender'in lran zeri

ne fetihleri ile byk apta asl kaybolduundan ve zellilde da
ha ol Mslmanlar tarafndan M.S. 632'de Sasani Perslere tam
boyun edirilmesinden dolay, Avesta'nn orijinal almanm sa
dece bir ksm olduudur. Asl eser Byk Ishender ve onun halef
lerinin olduundan ok daha banaz ve dier dinler ile onlarn
yazl eserlerinin ele alnmas bakmndan daha sabit fikirliydi.
Orijinal Avesta, bize gemiten gelen Pahlavi yazl [Aramice
esasl yaz sistemil.n.] metinde anlatld gibi, yinni bir Nask
348
veya kitap ierir. Bunlar aa yukar eksik durumda, amz

dan dokuzuncu yzyla Pahlavi dilindeki eserin, "Dindard", ait
olduu yzyla kadar varln srdrmtr.
Bugn var olan Avesta yle snflandrlabilir:
I. zetlerle balantl olarak tarif edilecek, aadakiler da

hil, tam anlamyla lwbul edilmi blmler.
1 . Gatalar [Zerdt'n yazd drtlkler/ .n.] dahil, Yasna

lar.
2. Visperedler.
3. Vendidadlar.
II. Genellikle Khorda Avesta denen, doruluu pheli Avesta

veya ksa Avesta. Bu gerek Avesta'dan ok daha az rabet grr.
Bu
1 . Yatlar (yalvarmalar).
2. Kk Dualar, ihtiva ede .
Avesta'nn dili hatasz biimde sadece Avestan olarak tanm

lanabilir; zira ayn dilde baka hibir yazl eser yoktur. Pahlavi
veya Eski Farsa diline benzer; ancak hibir lisanla zde deil
dir. Zend, ya da yorum, Pahlavi dilinde yazlmtr.
u anki yazar, Spiegel (Almanca) ile Avesta'nn tercmesine;

Hang'in "Kutsal Lisan Hakknda Denemeler, Parsilerin Yazs Ve
349
Dini" (Essays on Sacred Language, Writing, and Religion of the

Parsees) eserine; ayrca "Dounun Kutsal Kitaplar " (Sacred Bo
ohs of the East) iv, xxiii, xxxi ii ciltlerinde Darmesteter ve L.H.
Milis tarafndan yazlanlara minnetini ifade etmeh ister. lran'n
Eshi Yunan hrallarnn, Sirus I ve benzerlerinin Zerdti olup ol
madklar konusuna dair, "Asr Incili "ne, Ezra-Nehemya-Ester,
bahnz.
1-YASNAIAR VEYA KURBANIA LGL DUAIAR

VE RLER
[Avesta'nn bu blm, byk Yasna treninin ayinle ilgi

li; balca Parahoma'nn (stle ve gzel kokulu bileenlerle ka
rtrlm homa ya da soma [somata] bitkisi) hazrlanmas ve
sunumundan oluan, temel inceleme kitabn oluturur. Yas
nalarda yetmi iki blm vardr; ancak ok sayda tekrar ie
rirler. En eski ve olduka nemli olduklarndan, bunlar, be
vezinli Gatalarn bulunduu Avesta'nn ana ksmndadrlar. ]
BLM 1. GNAHIARDAN KURTULMA IANI.
I- Kendisine dualarm ve adaklarm sunmak zere oldu

um (Zerdt) , Ulu Tanr Ahura Mazda'y bildirir (Yasnalar) .
Kendisi en byktr ve en hayrldr, en kudretli ve bilgedir.
Ayn zamanda dnyann koruyucular, cmert lmsz var
lklara (Amensha-Spentalara) da sayg duyarm. Ayrca kutsal
inek ve onun ruhuna; (i) Ahura'ya Qpiter) , gne Mithra'ya
[ gne tanr, k ve gerein tanrs/.n. ] , Sirius yldzna ve
Fravashi'lere (azizlerin koruyucu melekleri) sayg duyarm.
Eer seni gcendirdiysem, sen en by, Ahura Mazda
[ Mfik tanr Mazda/.n. ] ya da eer sana borcum olan kur
banlarn (Yasnalar) ykmlln eksilttiysem; beni bala,
350
Ey! Beni bala, sen yanlmayan. Kendim, Mazda dininden,

Zerdt, Daevalara (2) ezeli dman ve Ahura Mazda'nn ku
lu olduumu ilan ediyorum.
BLM 4. Adak olarak temiz dnceler, nazik szler,

hayr ileri, Hama (Soma) eti balar, zaothralar (3) , kutsal
veresma (4) , uygun dualar, Gata ilahileri ve mathra (Vedalara
ait mantra) kutsal gfteleri arz ediyoruz; btn bunlar Ahura
Mazda'ya, kutsal Srosh'a (5) , cmert ebedi varlklara, Fravas
hi'lere ve temiz ruhlara ayrca Ahura Mazda'nn kutsal ateine
adak olarak sunuyoruz.
BLM 8. Sana her trl adaklarm sunuyorum Ey Ahu

ra Mazda. Ey tamamen gl, tamamen akll olan sen, dnya
da bereket mutluluk ve evrensel adaleti yarattn iin, yara
tklarn zerinde, btn sular ve aalar zerinde, btn im
paratorluklar ve dominyonlar zerinde sen hkm srersin.
Aydnlkla karanlk, iyi ile kt arasndaki btn ekimeler
de, brak hakikat galip gelsin, Ey sen drstln kral. I. Zer
dt, aile reislerine, klanlarn eflerine ve devlet hkmdarla
rna Ahura Mazda tarafndan vahyedilen ve onun peygamberi
Zerdt tarafndan ilan edilen gerek dini izlemeleri iin srar
la tavsiyede bulun.
9. VE 1 0 . BLMLER. [Baz elyazmalarnda bu blmler

Homa-Yatlar tanmlar; nk Homa'nn vglerini anarlar ve
Yatlarn biimine sahiptirler. Bu blmlerde Hama, Vedalarda
Sanskrite Soma'nn olduu gibi de kiiletirilmitir. ranllar
ile Hintlilerin ayrlma dneminde, Hama bitkisine tapnma
(esin tanrs vs.) fazlasyla nem kazanmtr. Belki ranllara
kar savatklar cesaret eliinde o dini izleyen Hintli hasm-
351
lan arasndaki yaygnlndan dolay, ilk dnemde ranllar ara

snda yine de yava yava ortadan kalkmtr. imdiki blmler
Mazda dini izleyicileri veya Zerdtler arasnda, Homa inanc
nn yeniden canlanma dnemine aittirler. Bu nispeten ge tarih
blmlerin slubu ve kullanlan kelimeleri tarafndan teyit
edilmektedir. ]
Zerdt Datalar okumakla (iir) ve kutsal atee dikkatini

vermekle megulken, Homa gz kamatrc biimde mucizevi
surette karsnda belirdi ve "Ben bilgelerin eski peygamberle
rin yaptklar gibi senin tapman gereken Homa'ym. " akla
masn yapt. Zerdt, "Syle bana, bitkiden senin zsuyunu
kararak sana ilk tapan kimdi? " diye cevaplad. Homa "llki,
dl saltanat esnasnda ne lm, ne de kavurucu scak olan,
ne de uyuturucu souk olan ama hayatn doluluu, mutlulu
un mkemmellii ve yanlmaz adaletin hkm srd
muhterem ve nl olunun, Kral Yima (6) doumu olan Vi
van-Ghvant idi. Bana tapacak ikinci kii kutlu olan, onun iin,
azl, kuyruklu, alt gzl, bin pullu, dnyada byle
korkun tahribata yol aan ejderhay ldren Thraetaona'nn
doumu dl olan Athwya idi. Bana tapacak nc kii, ken
disine, dl olarak biri insanlarn idarecisi olarak byk ve di
eri kentauros [ yar insan yar at olan yaratk/.n. ] yutan ej
derhay katleden cesur bir sava olan, isimleri nl iki olun
doumu verilen Thritay'd. Drdncs senin kendi mehur
baban Pourushasha ve kendisinin alm olduu dl sana, o
luna, sahip olmakt Ey insanlarn byk peygamberi." dedi.
Zerdt, babasnn tapnm olduu tanr aklamas zerine,
derhal Homa'nn methiyeler-ini canl ekilde S)deyerek kutsal
atein etrafnda yrmeye koyuldu. Peygamber, "nsanlara ye
ni ve eski eylerin bilgisini veren Homa'dr. Hatta kitabi bilgi-
352
nin arl altnda gml insanlar kendisinden ilham ve hi

bir kitabn bildiremedii hakikati idrak yeteneini alrlar. Be
kar kzlara mfik ve varlkl kocalar veren, gkyzn bulut
larla dolduran ve bitkilerin -yamacnda senin kutsal bitkinin
(asclepias) byd- yce dalarda bymesine sebep ola
rak topra hayat veren saanaklarla tazeleyen Homa'dr. " di
ye ark syledi.
BLM 12. [Daevalara tapmaktan ve gebe hayatndan

vazgemeleri zerine yeni din deitirme faslna dair ve Zer
dt tarafndan kurulan dini cemaate kabul edilmeleri hakkn
da inan beyan eski lranllar tarafndan dile getirildi.]
imdi Daeva kulu olmaya son veriyorum ve Zerdt tara

fndan ilan edilen Ahura Mazda'nn dinine kelime-i ehadet
getiriyorum. Heryerdeki tm hayrl eyleri, hakiki, olaans
t ve mbarek olan, Ahura-Mazda'ya atfediyorum. Bir daha as
la Zerdtileri rahatsz etmeyeceim. Evrendeki btn fesa
dn, hain ve ahlaksz yaratclar olan Daevalar terk edeceim.
Btn Daeva gibi varlklar, cadlar, bycleri ve benzerleri
ni de brakyorum. Zerdti dinine aitim ve lm gnme ka
dar bunu destekleyeceim. Ahura-Mazda'dan gelen haricinde
hibir erdemin hazz yoktur.
BLM 19. Zerdt, Ahura-Mazda'ya, "Ey varlklarn en

mbarek ve en hayrls, dnyann var olmasndan ya da insan
hayat geliim aamalarna balamadan nce sen bana hangi
szleri retmitin?"diye Ahuna-Vairya duasnn nemi ve de
erini bildirdi. Yce varlk, "O Ahuna-Vairya duasyd. " kar
ln verdi. Ey Zerdt, her kim bu duay syler ya da makam
l okursa yahut ksk sesle bile fsldarsa, onu cennete gtren
353
kprnn zerinde emniyetli biimde tayacam. Ama her

kim bu duay yars, te biri, eyrei veya herhangi bir mik
tar kadar ksa keserse, onun ruhunu cennetin dnda tutaca
m ve ruhu sonsuza dek znt iinde dolaacak.
BLM 22. FRAVASHLERE TAPINMA

(EVLYALARIN KORUYUCU MELEKLER).
Ezelden beri var olan Fravailere krederim. Yukarda

gklerde, yeryznde ve sularda dzeni koruyan evlerin, ky
lerin ve vilayetlerin hamilerine. Ahura-Mazda'nn Fravaileri
ne, cmert lmszlerin Fravailerine ve Zerdt ile mbarek
elilerin koruyucularna krederim. Btn hayrl Yazadlar
(7) hrmet ve kurban hak ediyorlar.
BLM 35. TAPILAN VE YALVARILAN AHURA-MAZDA

LE LMSZ VARLIKLAR.
Ey ulu Tanr, Ahura-Mazda sana ve ayrca cmert lm

szlere taparz. Hasl olmu, hasl olan ve olacak btn hayr
l dnceler ile szlere ayrca eylemlere hrmet ederiz. Hayr
l hayat yaamak bizim grevimizdir, zira her iki alem iin bu
en iyisidir. Ey yce ruh, seninki krallktr, senin gcndr ve
senin nurundur. Senin adil hkmn baka her hkm aar,
methin btn dier kran aar, senin ilahilerin en yce ve en
hayrldr.
BLM 5 7 . SROSH'UN EREFNE. Srosh, sadk ve m

barek olan, Yaratc Ahura-Mazda'ya tapnacak yaratklarn il
ki, sana sayg duyarz. Sen sahiden cmert lmsz varlklara
da taptn ve veresmay sallayacak bir de Gatalar syleyecek ilk
varlktn. Sen gerekten her eyi tahrip eden eytan katlettin
354
ve sen dnya ile dnyann sakinlerini korudun. Sen uyumaz

sn, gndz veya gece uyuklamazsn da. Sen insanlara hakiki
dini retirsin; Ahura-Mazda dinini.
BE GATA
[ 'Gata' "ark" anlamna gelir ve Sanskrite 'Gita' ile ayn

kelimedir (Karlatrnz, sf. 61 Bhagavad-Gita) . Bu be gata
28-34, 43-46, 47-50 ve 5 1 -53 yasnalann ierir. Vezini, kulla
nlan kelimeleri ve z ile gatalar, Avesta'nn en eski paras
olduklar konusunda kendilerini kantlamlardr. retilen
doktrinler aynca daha saf ve daha aklcdr. Aadakine dik
kat edin: I . Tek yce hayrl tanr vardr, Ahura-Mazda, idraki
yle ycedir ki, niteliini korumak iin, ktln ruhu (Ah
riman) icat edilmitir. Yce hayrl ruha genellikle kiiletiri
len alt nitelik atfedilir. Avesta'nn daha sonraki ksmlarnda
bu atflar, bamsz kiiler olarak tayin edilir (cmert lm
szler ya da Amesha Spentalar) . Ancak Gatalarda Sabellian
(Osco-Umbrian) teslisine ok benzeyen bir birlik olutururlar.
2. Gatalarda retilen dl ve ceza prensibi zneldir; yani in
sann dl ve cezasn karakter ve mizacnda vs. deiiklie
dayandrr.
Hint ve Iran inancnn en yksek formunun bu dinlerin en

eski yazl eserinde, yani Vedalarda ve Gatalarda bulunmas
garip bir tesadftr. Bu, dinlerde en geerli olan, daha dk
ten daha yksek formlara daima ilerleme var olduu fikri ile
ayn grte olmaz.
Bu Gatalarda kken birliini kuvvetle ileri sren dnce

ve duygu birlii mevcuttur. Gatalarn en azndan byk o-
355
unluunun doru olduunu dnen bir yazarn, bizzat Zer

dt'n kendisi' olduuna dair genel ittifak vardr. Roth, L.H.
Mills ve dier bilginler, Gatalar Vedalar ile ayn dneme M ..
1 200 ile 1 500 arasnda bir yere tarihlendirirler ve bu yzden
Zerdt'n kendi almas konusunda ayn tarihi belirlerler.
"
Dier Avestan bilginleri (A.V.W. jackson, vs.) Zerdt'n ha

yatnn ve bundan dolay Gatalarn tarihini M .. 600'e yakn
bir zamana yerletirirler. Eer son sylenen dnce destekle
nirse, Gatalarn ieriinin Avesta'da aldklar biimden ok da
ha eski olmas muhtemeldir. ]
GATA 1, 28'den eski Yasnalar 28-34, 29.
ZERDT'N AGRISI. Ey Ahura-Mazda dertli insanlar

yksek sesle seni ve ilahi dzenin yaratcs Asha'y aryor
lar. Niin biz zdrabn ve gnahn saldrlarna maruz brakl
dk? Ilahi olan, Asha'ya sordu "Bu insanlarn zerine onlar
ktlkten koruyacak bir muhafz tayin ettin mi? Asha: "Bu
dnyada zdrabdan nasibini sineye ekmesi gereken ve ahlaki
hasmlarna direnmesi gereken hibir insan yoktur, ancak ulu
Yaradan onun hayat hakkndaki her eyi bilir ve onun gc
dahilindeki her eyi ondan talep eder. Hi kimse dnyada ada
leti ve mutluluu salama alabilecek birini seemez." dedi.
Ahura-Mazda "Ama ben, bu byk grev iin birini setim, o
Zerdt'tr, peygamber ve rahiptir." dedi. Kendisinin ilahi g
revini duyunca, Zerdt Tanr'ya "Sen, Ey en bilge olan, d
ncelerimi ynetmekte, szcklerimi semekte ve admlar
m ynlendirmekte bana yardm eder misin? Zira sensiz ben
hibir ey yapamam." diyerek dua etti.
28. ZERDT'N YARDIM DUASI. Ey en yce olan, ba

na usullerini ret ve beni dini trenlerini yerine getirmek
356
zere szlerinle tevik et. Ne zaman senin kendi saf zihnin ile
tanacam ve gerekten hayrl olan bileceim? Seni kendi
ruhumda ne zaman idrak edeceim ve insan ya da meleklerin
aracl olmadan seninle ne zaman birlik olacam? Zenginlik
veya ganimetleri ya da dnyevi refah istemem ancak drst
l isterim.
NCEDEN VERLEN NMETLER N KRAN. Sen

taleplerimi kabul ettin ve bana istediim rahatl verdin. Seni
asla gcendiremem, nankrlk te edemem! Arzu ettiim de
il, en hayrl olacan bildiin eylerle nasibimi karla. Senin
kralln idare eden yasalar bana akla ki dierleri iin g
venli bir rehber olabileyim.
30. ZERDT'N DUA EDECEG NAN. Bilmek isteyen

herkese Yaratl'a dair gerek retiyi ilan ediyorum. Brakn
btn dinleyenler bu retiye gre yollarna dikkat edip biim
versinler: -Balangta iki ruh vard ve daha fazla hibir ey yok
tu- daha iyi tamamlayc unsur ve daha kts. Bu ift biri die
rinden bamsz olarak var olmutur. lyi ruh (Ahura-Mazda) ya
ratt her eyi kendisi gibi, mkemmel ve adil kld, ama kt
ruh (Ahriman) kt olan eyleri yaratt. Niin Daeva tapmcla
r gerei arpttlar ve doru yoldan ktlar? nk ktln
yaratcs onlar ele geirdi. Onlarn dncelerini, szlerini ve
eylemlerini iyi ruhun iradesine uyduranlarn hepsi, ebedi bir
dle sahip olurlar ve onlarn kurtuluu zaten balamtr. An
cak Ahriman tarafndan ynlendirilen kt drtlere teslim
olanlar sonsuza kadar znt ve sefalet iinde kalr.

3 1 . K TARAF. Benim bu retimi kk grerek slkla

yan ok kii var ve bunun hibirine gz yummam ancak Ahu-
357
ra'nn halk ona dikkat eder. Ey yce hayrl ruh, bana kutal
atei nasip et ve hepsini sana getirebilmem bir de Deavalarn
dan onlar vazgeirebilmem iin, bana, insanlar ikna edecek
ve inanlarn deitirecek kutsal bir ritel iaret ihsan et. Ey
siz cmert lmsz varlklar, bana insanlar davranlarnn
yanlndan dndrebileceim peygambere yakr bilgiyi verir
misiniz? Aramzda Daeva tarafna ait olan kral yerletirmeye
alann cezas ne olacak?
GATA 2. 43-46.
[Avesta'nn bu blm Zerdt'n eserinin dncesini ve

retisini dierlerinden daha geni ve daha doru verir. ]
43. Ahura-Mazda'nn Zerdt'e grnmesi Ahura-Maz

da'y gkyznde grdm ve kendisi bana insanlara anlatabi
leceim hakikatini bildirdi.
44. BLG DUASI. Sen benimle itenlikle konu ve Da

evalarn kullarna yaptklar gibi yalan bir ekilde deil Ey
Ahura-Mazda. Senin sayende deilse, nasl bu mevcut dnya
var oldu ve devam ettirildi? Gne ile ay ve yldzlar sonra
sular ve rzgarlar hem aalar kim yaratt, eer sen deil
sen kim? Bana seni ilham et, Ey ulu olan, varlklarn manevi
hakikati.
Siz ey insan kalabalklar, ne zaman tersi yerine ktl,

kt ile iyiyi, hayrlsn davet edeceksiniz? Daevalar hi iyi
idareciler temin ettiler mi?
358
11-VSPEREDLER
[Vispered kelimesi "btn rabler" anlamna gelir ve bu ke

sim btn rablere veya tanrlara yakarlar ierdii iin bu e
kilde adlandrlmtr. Neredeyse tamamen, Avestann dier
paralarndan, zellikle Yasnalardan yaplan alntlardan iba
rettir. Baka yerde bulunmayan eyin hibir zel deeri yoktur
ve zetlenmesi gerekmez . ]
llI-VENDDADIAR (GEREK ANLAMIYLA

"EYTANI.ARA KARI YASALAR")
[Bu tam olarak ayinsel bir eser deildir, ancak eitli tr

den hatalarn telafi edilmesi ya da feshedilmi sonular ile
trl arnmalar, cezalar ve kefaretleri tarif eden rahiplere
ait yasa kitabdr. Mevcut Vendidadlar -iinde Nasklardan
birinin tamamen korunduu Avesta'nn tek blm olan
orij inal Avesta'nn Nask ( 1 9) ile neredeyse tamamen uyu
ur. Vendidadlar yirmi iki Fargada ya da blme ayrlm
lardr. ]
FARGAD 3 . TARIMIN KUTSALUGI. Toprak, 1 . insan ve

hayvanlara besin oluturabilsin diye, 2. insan dindarln iler
lettii iin ekip biilmelidir. Zerdt sorar "Ey byk yaratc
dinin yaylmas nasl olacak? " Cevap "Arpa ekip bimekle,
nk arpa ekip bien safl yetitirir. Arpa dvlr veya
tlrken ve un retilirken, eytanlar insann tembelliinin
onlarn tek ans olduunu ok iyi bildiklerinden slk alarlar,
szlanrlar ve gittike tkenirler." oldu. (Dr. Watt'n satr ile
karlatrnz "eytan yine de almayan eller iin yapacak
bir eytanlk bulur.")
J O H N A L E X A N D E R H A M M E RT O N - A R T H U R M E E
FARGAD 4 . MEDEN HUKUK VE CEZA HUKUKU.

Her kim, ona ait olduunu gerekten bildii birine, mlk
n geri vermeyi reddederse hrszdr. Bu mlk alkoyduu
her gn ve gece kendisi hrszlktan suludur. Zerdt " Ka
trl mlk vardr?" diye sordu. Cevab "Bunlar alt tanedir,
" 1 . Sadece szle elde edilen. 2. lleyen ellerle elde edilen. 3 .
Teminat olarak koyun srs emanet edilmesiyle salanan.
4, 5, 6. Teminatn sra ile kz, insann itibar ve dopdolu
bir arazinin deeri olduu haller. Sonra bu birka aklin ih
lal edilmesi hakkndaki cezalarn ayrntlar gelir: -rnein,
ilkinin ihlali nedeniyle- yz denek vurulmas ve benze
ri eyler.
5 - 1 8 arasndaki FARGADLAR l bedenlere dair muame

le konusunda yasalar dzenlerler. iki belirleyici ilke: l . l
bedenin kirli olmas. 2. Toprak, ate ve su elementleri tama
men temiz ve kutsaldrlar. Bu yzden cesetler gmlmeye
ceklerdir, yoksa onlar topra kirletirler; yaklmayacaklardr
da yoksa atei kirletirler, hibir tr suya da atlmayacaklar
dr. Onlar yksek bir daa tanmal, talar zerine ya da de
mir levhalar zerine yerletirilmeli sonra kpeklere ve akba
balara terk edilmelidirler. l bir bedenle temastan kaynak
lanan kirlilik vs. , temiz su ile ortadan kaldrlr (vaftiz tre
ninin suyu ile karlatrnz) . O zaman gndeme kt ruh
lara kar kullanlacak kar byleri emreden yasalar gelir;
kutsal atein oluturulmas ile kullanlmas ve benzeri hak
knda yntemler.
FARGAD 19 lmden sonra ruhun kaderi ile ilgili incelik

ler.
360
Doruluu pheli ya da Khorda Avesta
[Yatlar, sadece u konuda -gnmze kadar gelen yirmi

drt tanesinin her birinin tek bir tanrnn ya da en azndan ila
hi varlklarn (cmert lmszler ve benzerleri) tek snfnn
zelliklerine ayrlmas- farkl olmalarna karn, Yansa ve Vis
peredlerin dualarna olduka benzerler. l insanst varlk
lar iin Yatlardaki genel deyim Yazadlardr. ]
YAT 1. Ahura-Mazda'nn isimleri v e onlarn tesiri.
Zerdt sordu "Ey en yce, kt ruhlara kar, en etkili

kar tlsmlar (mantralar) nedir? " Kendisi cevap olarak Ahu
ra-Mazda'nn yirmi farkl isminin telaffuzunun en iyi ve en
kuvvetli sihir olduunu ald. Bunlar aadaki gibidir: 1 . Vah
yedici. 2. (Hayvan) Sr verici, vs. vs. Yirmincisi Mazda'dr,
her eyi bilen zat.
361
DPNOTLAR
Dipnot 1 : Merhum srekli sanki kendisi Osiris ya da bir

baka tanr imi gibi konuuyor. Bunun ona imtiyazlar ve ad
n tad tanrnn glerini vermesi beklenir.
Dipnot 2: Msrllar, dnyann daha derinlerinde kalp ya

da vicdann tartldn, yani deerlendirildiini, dnyor
lard.
Dipnot 3: Bu blm ve benzerleri ta, tahta, porselen vs.

modeller zerinde ve mumyaya ilitirilmi halde bulunmu
tur. Kiinin yer alt dnyasnn grevlerinin devredilmesinde
sihirli bir biimde rol oynayaca umulur.
Dipnot 4: Frtna tanrs, gne tanrs Ra'nn eytan.
Dipnot 5: Ricac Apepi'nin balmumu modelini yapmtr

ve duyguda bir by vastas ile onu yakmakla, kendisinin,
aslnn (orijinalin/.n.) gcn tahrip ettiini hayalinde can
landrr. Byle by ile ilgili amalarla yaplm balmumu tan
r modelleri genellikle usulszdr.
Dipnot 6: ller Kitab'nda isimlere atfedilen bysel g

lerle ilgili pek ok rnek vardr. ismi ile bir tanry armak
onu idare etmekti.
363
J O H N A L E XA N O E R H A M M E RTO N - A RT H U R M E E
Dipnot 7 : Eek, gne tanrs Ra'y temsil eder, ayrca Ra'nn

dmanlarndan biri olarak temsil edilen, eek yiyici [Set ya da
Apep iin kullanlan isim/ .n. ] , tasvirde bir eein srtndaki y
lan olarak canlandrlmtr, karanlk ya da bir tutulmadr. Babil
ile ilgili Marduk ve Tiamat efsanesini karlatrn.
Dipnot 8 : Konfys'n soyad.
Dipnot 9: Sokrat'n gerein aratrlmas konusundaki

yntemi ile karlatrn.
Dipnot 10: Yukardaki drt "zorluk" bakmndan, mteka

biliyet yasasnn yeniden ortaya kna dikkat edin, Altn Ku
ral'n [ the Golden Rule: lsa'nn "bakalarna onlarn size davran
malarn istediiniz gibi davrann" sz/.n. ] olumsuz ekli.
Dipnot 1 1 : in iin dnyadaki drt byk okyanus tara

fndan evrelendiinin dnld ilmi bir isim. in ayn
zamanda "Ortadaki Krallk" diye adlandrlr.
Dipnot 1 2 : Yani baba tarafna ait sosyal snfa inisiye edil

menin iareti olan kutsal kuak ile donatlm olanlar. Bu t
ren yedi ya da dokuz yanda olur, ancak sadece daha yksek
snf tarafndan izlenir. Hristiyan vaftiz ve kiliseye kabul t
renleri ile karlatrnz. Hindu ocuklarn kutsal kuak ya da
kordon ile donatldklar zaman yeniden doduklar sylenir.
Dipnot 1 3 : "Q"nun grtlan daha aa ksmndan gelen

"k" sesini temsil ettii hatrlanrsa, kelimenin bu yazl ("Qu
ran") yerel arap telaffuzunu gsterir. Bu yzden ilk harfin se
si, dzgn biimde baka alfabe ile yazlm Arapa ve brani
ce "k" harflerinden farkl olacaktr.
364
Dipnot 14: Msr ve Suriyeli Mslman Araplar arasna bu

yazar tarafndan iitilen telaffuz. Kelime harfiyen "kredilen"
veya "kredilecek olan" anlamna gelir. Yine de kelimedeki
"h" allm ses deildir ancak grtlan daha aasnda Arap
a karl q gibi telaffuz edilen sestir. Bu yzden "h" o al
" "
fabede altnda noktal olarak yazlr.
Dipnot 1 5 : Dokuzuncusu hari btn sureler, hakikatten

ou Arapa kitaplarda hatta genellikle ebedi yapdaki eserler
de olduu gibi, bu ekilde balar.
Dipnot 16: Ei ile birlikte, peygamberin iddialarn reddet

mi olan Muhammed'in amcas.
Dipnot 17: Bir kelime oyunu, Lahab alev anlamna gelmek

tedir.
Dipnot 18: Mslman tefsirciler tarafndan Ramazan ay

nn son on gecesinden biri olduu, bu gecelerden sona doru
yedincisi hesap edildii iin, sylenmitir.
Dipnot 19: Gemi vahiylerin iptali ile ilgili ilkenin en es

ki imas. Muhammed kendisinin nceden retmi olduu
eylerin hatal olduuna inand zaman, kendisi daima mese
le ile ilgili ncekini iptal eden yeni bir vahiy aldn akla
mtr.
Dipnot 20: Belki burada Muhammed ile temasa geen

Hristiyanlar tarafndan Meryem Ana'mn szde tanrlatrlma
sna dolayl bir atf vardr.
Dipnot 2 1 : Bu en eski surelerden biridir. En nemli lslam

hadisi Muhammed'in bu surenin Kuran'n geri kalannn te
365
birine e deerde olduunu akladn bildirir. Bazlar pey

gamber misyonuna baladnda bunun kendisinin inancn
temsil ettiini sylerler.
Dipnot 22: Bu hem meleklerin Tanr'nn kzlar olduklar

Mekki inancna kar, hem de lsa'nn Tanr'nn Olu olduu
Hristiyan retisine kar atfedilmitir. Ayn zamanda belki de
Ezra'nn Tanr'nn olu olduu Yahudi tasvirine de gnderme
yaplmtr.
Dipnot 23: Burada Muhammed, Sleyman'n, zerinde ya

zl kutsal isim (Yahwe) [Tevrat'ta lbrani nsz harfleri ile ya
zld ekilde -YHVH- Tanr'nn isimlerinden biri/.n.] ile
kendisine rzgarlar ve cinler veya eytanlar zerinde hakimi
yet salayan bir mhre sahip olduu Yahudi ve Arap efsane
sini kabul ediyor.
Dipnot 24: Arapa'da, [Yahudi Aramice'si Maryam olan,

lngilizce Mary denilen ve lbranice Miriam'den gelen/.n. ]
Mary ve Miriam tamamen benzer ekilde ("Miriam") okunur.
Bu aka Muhammed'i yanltmtr. 56. surede kendisi Mer
yem'i -Aaron, Musa ve Meryem'in babas- Amram'n kz ola
rak anlatyor. (Saylar xxvi. Cilt Ksm 59'a ve Hicret xv. Cilt
Ksm 20'ye baknz.)
Dipnot 25: Bu Ester hakknda ikinci Targum [Tevrat'n, es

ki Yahudiier tarafndan kullanlan Aramice mealinin bir ks
m/.n. ] tarafndan biimlendirilen I Krallar iv. Cilt 33. ksm
ile ilgili bir yanl anlamaya dayanan nl bir Arap masaldr
("fabl"). Paul Cassel tarafndan Ester zerine yazlan (T. & T.
Clark yayn) , bir yorumda bu sonuncunun lngilizce tercme
sine baknz sayfa 263. Bu Targum kesinlikle Kuran'dan eskidir
ve daha nemli bir eskilik tayan Yahudi efsanelerini ierir.
366
Dipnot 26: Sina Da hakkndaki bu efsane Yahudi Tal

mud'unda iki kez ihtiva edilir (Abodah Zaral Mina ll. Cilt ,
ksm 2, and abat Gemara lxxxviii. Cilt, ksm 1 ) . Yukardaki
pasajda iaret edilen bu Yahudi gelenei sarihtir.
Dipnot 27: nsanlarn dua ettii yne dair mesele, Zerd

tiler douya-gnein doduu yne doru ibadet ederler; Ya
hudiler Tapnan bulunduu Kuds'e ve Mslmanlar bu su
renin nazil olmasndan itibaren Mekke'ye doru ibadet eder
ler. nceleri Muhammed hibir kble kabul etmiyordu. Medi
ne'ye varnca, kendisi Yahudilerin dostluunu kazanmak iin
kble olarak Kuds' kabul etti. Ancak Medine'ye geliinden
bir yl sonra, kendisi Yahudilerle irtibat kopard ve halkna
Kabe'yi kbleleri kabul etmelerini emretti.
Dipnot 28: Mekke'de caminin merkezinde, kutsal kara ta

barndran kp benzeri bina.
Dipnot 29: Ahmet ve Muhammed her ikisi ayn anlama sa

hiptir, yani "vlmeye layk olan". lslam tefsircileri efaat
i'nin (Avutan kimse) john'da xvi. Cilt ksm 7'de [Yeni Ahit
te drdnc lncil'de /.n.] Muhammed'i kastettii konusunda
mutabktrlar. Yine de bunu aklamak iin "Periklutos"u , ya
ni "Paracletos" [Paracletos'un Yunanca Periklutos demek ol
duu, vlm kii anlamna geldii bunun da Muhammed'in
isimlerinden biri olan Ahmed ile anlam olarak eit olduu ba
z lslam alimlerince kabul edilmektedir./ Kendilerini tamamen
Tanr'ya adamay arzu eden Hristiyanlarn Tanr'ya snma,
ibadet, srekli dua, Tanr ile megul olma, arnma yeri olan
Manastr, Paracletos'un ruhuna ithaf edilmitir. Kendisi, Hz.
lsa tarafndan lemedeki nc kii olarak adlandrlmtr,
Kutsal Ruh / Ruh-l Kuds/.n. ] yerine aslnda Ahmet ile Mu
hammed'i okumamz gerektiini sylerler.
367
J O H N A L E X A N D E R H A M M E RT O N - A R T H U R M E E
Dipnot 30: Kuran'a gre, Meryem'e Arap Hristiyanlar tara

fndan Tanr olarak taplyordu.
Dipnot 3 1 : 2. sure, 1 74. ayete gre yenilecek hayvanlar l

drlmeden nce 'Bismillah' (harfiyen , "Allah'n ad ile" vb.)
denmesi gerekir.
368

Dünya Dinleri Sözlüğü-John Alexander Hammerton, Mee Arthur

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dünya Dinleri Sözlüğü-John Alexander Hammerton, Mee Arthur

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DNYA DNLER

John Alexander HAMMERTON

Genel Yayn Ynetmeni: Oya Uur

Editr: Tarkan Tufan

eviri: Arcan Uysal-Anaca Uysal

Bilgisayar Uygulama: Befrin K. Musa

Kapak Tasarm: Deniz Karata

Film-Grafik: Seval Grafik

Bask-Cilt: Kilim Matbaas

1. Bask: Nisan 2008

No: 5/3 Taksim/ lSTANBUL

Tel: 0212 243 43 03 (pbx) Faks: 0212 243 43 40

www.noktakitap.com/ e-mail: info@noktakitap.com.tr

J ohn Alexander HAMMERTO N

Apohrifa "gizli" ya da "rtl" anlamna gelen Yunanca bir keli

yeti {British and Foreign Bible Society] tarafndan yaynlanan

Yani, neticede Yoiya'nn bu eylemleri Msr Kral Phara

ld ve babasnn kabrine gmld. Ve btn Yahudiler iin

Sonra insanlar Yoiya'nn olu joachaz' (Yehoahaz) kabul

Halkn ve rahiplerin idarecileri, ayn ekilde Tanr'nn

Perslerin kral Cyrus'un (Kore) ilk ylnda, Tanr ruhunu

judea ailelerinin ve Benjamin kabilesinin ileri gelenleri, ay

Ama Artakserkses'in (Artahasta) zamannda, Mabed'in in

Sonra Kral Darius ayaa kalkt ve kendisini pt, ardndan

Kuds'e dnlerinden sonraki ikinci yln, ikinci aynn

Bu olaylardan sonra Perslerin Kral Artakserkses tahtta

Ardndan Esdras, btn Yahudi mahallelerinde ve Ku

Bu yzden Esdras, Rab Tann'ya, en yce, Ordularn Tann

onlardr ki lml elbiseyi karm ve lmsz giymilerdir

ehrin ykmndan sonraki otuzuncu ylda, Esdras Ba

O zaman Esdras: 'En Yce'ye merhametli dendiini ve

Tobyas ve Rafael, Tigris (Dicle) Nehri'ne geldiklerinde, bir

Rages'e yaklatklar zaman Melek: 'Bugn senin kuzenin

snn de lmekten korktuu cevabn verdi. Sonra Melek:

Sonra Raguel'in evine geldiler ve Sara onlar karlad ve

Raguel babalarnn tek yaratlm ocuklar olan ikisine

Sonra Tobit ve kars oullarm zlediler ve Tobyas Ragu

ra verdi. Sonra kendisi ve Edna onlara hayr dua ettiler ve on

Baarl bir yolculuktan sonra Ninova'ya yaklatlar. Ardn

Tobit, Rafael'e Rages'ten getirdii her eyin yarsn teklif et

Tobit; 'Esaret yurdumda sana dua ederim Ey Tanr'm ve

nk Kuds ina edilecek, duvarlar ve kuleleri hem de maz

Sonra kendisi ok yalandnda, Tobit olu ve olunun al

ldrd. Sonra kendisi, eitli milletlerden arkadalar ile Ni

Sonra, esaretten yeni dnen judea'da yaayan Israil'in o

nimet olmasna, miras kalan ehirlerinin ykmna ve mabedi

Holofernes bunu duyduunda ok sinirlendi. Ve Am

Sonra Judith (Yudit) bunu duydu. Kendisi duldu ve gzel

yalad ve kendisini grmesi muhtemel tm erkeklerin bak

Holofernes ve tm maiyetindekiler memnun olmulard ve

Sonra Yudit hizmetisinin hazrlam olduu eyden alp

kald ve hizmetkarlar dar karld. Sonra Holofernes'in ba

di, ban salarndan kavrad ve: 'Bu gn bana g ver ey Isra

Kelleyi kendisine ait et antasna koydu ve onu hizmeti

ESTHER'N (ESTER) KTABI

Byk Artaxerxes'in (Artakserkses) saltanatnn ikinci y

Artakserkses sonra iinde sulad Makedonyal Aman ile

Yine de eytann hasedi yznden dnyaya lm gelmitir.

SRAK'IN (SIRACH) OGLU YEU'NUN QESUS)

Bu kitap iin yazlan iki nsz vardr. llki kitabn ustann

Btn ilim Tanr'dan gelir: Armaanna uygun ekilde

Annesini onurlandran, hazineler biriktirir. Senin iin ok zor

Hayat buyruklarn ren lsrail: Hikmeti anlamak iin ku