ARABİ - Fususul Hikem Anahtarları Kuran-Varlık - Abdulbaki Miftah

KURAN VARLIK - 1
FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

KURAN - VARLIK

Abdulbaki Miftah

Tercme
Vahdettin nce

KTSAN
2 - FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

Kitsan Yaynlar
Tasavvuf Serisi: 27
Kitabn Orjinal smi:

Yazar: Abdulbaki Miftah
Tercme: Vahdettin nce
Editr: kran Eser Gknar
Sayfa Uygulama: A. Onur enyurt
Kapak Dzeni: Bnyamin Kana
Bask-Cilt : Yenigven Matbaas

KTSAN KTAP
Basn Yayn Datm San. ve Tic. Ltd. ti.
Ticarethane Sokak No: 41/3-4 Sultanahmet STANBUL
Tel. 0212 513 67 69 Faks: 0212 511 51 44
www.kitsan.com
KURAN VARLIK - 3
Yaync nsz:

Bismillahirrahmanirrahim
Allahn salt ve selam efendimiz Hz. Muhammedin, tertemiz
ehlibeytinin, sekin ashabnn ve mmetinin zerine olsun.
Byle gzel eserleri ikram eden ve nasipkarlarna ulatrmaya
vesile klan Alemlerin Rabbine sonsuz hamd olsun.
Kuluna teekkr etmeyen Rabbine kr etmez bilinciyle Kitsan Ya-
ynevi mensuplar olarak ncelikle Mefatihu Fususil hikem / FUSUSUL
HKEM ANAHTARLARI Kuran - Varlk adl bu kymetli eseri Arapa
aslndan Trkeye evirmemize vesile olan, bizleri bu konuda tevik eden
Prof. Mahmud Erol Kl beye ve onun ahsnda bu zel kitab telif eden,
Trkeye tercme etmemiz iin izin veren Abdulbaki Miftah beye ve
tercmeyi titizlikle gerekletiren Vahdettin nce beye ok teekkr
ederiz. Cenab- Hakdan her birinin gzel hizmetlerinin devamn, zevkleri-
nin ziyadesini, hayrl gayretlerinin kurtulularna vesile olmasn dileriz. Ve
Zl Celal ve kram sahibi olan Yce Rabbimizden bizlere ve neslimize
Efendimiz (s.a.v.) ve onun teblii olan yce Kitabn anlamaya yardmc
olan kymetli eserlere ve okurlarna Kitsan yaynevi mensuplar olarak
daima en gzel ekliyle hizmet etmeyi nasip etmesini, kolaylatrmasn,
gayretimizi arttrmasn ve her trl hayrlara vesile eylemesini.. Bu gibi
zel eserlerin okurlarnn saysn ve idraklarn arttrmasn, hazmyla,
kryle zevklerini ziyade etmesini.. Bu kitab telif eden Abdulbaki Miftah
beyin ahsnda, atalarmzn, stadlarmzn, okurlarmzn, yaknlarmzn
ve cmlemizin Dostunun Dostu olma ve Dostlarnn yaknln, mu-
habbetini kazanma erefiyle sevdii, raz olduu, diledii gibi bir
Muhammedi Kul olmakla ereflendirmesini, hizmetlerimiz esnasnda ve
tm yaammzda bilerek veya bilmeyerek yaptmz kusurlarmz ltfuyla
keremiyle afv etmesini rahm eylemesini en samimi duygularmzla indinde-
ki en zel isminin yzsuyu hrmetine niyaz ederiz.
Allah doruyu syler ve ancak O doru yola eritirir.
O ne gzel Mevla ve O ne gzel yardmcdr.
Kitsan


THAF
Rabbani kul, Allah yolunun imam eyh Abdullatif
Muhammed Belkayid ed-Derkavi et-Telmesaniye
eyh-i Ekberin (r.a) zatna ve btn sevenlerine

KURAN VARLIK - 5

NDEKLER

GR............... 11
MUKADDME... 15
- BRNC BLM - ... 19
Fususul Hikem Bablarnn Tertibinin Anahtarlar... 19
Hikmet Fassnn Anlam.... 22
Fusus Bablar ile Alemin Mertebeleri ve nsanin Hakikatleri Arasndaki
Uyum... 25
eyhin Kitaplarnn ve Fususun Kurani Anahtarlar 29
1) Tecelliler Kitab... 30
2) el-Fenau fil muhade Kitab.. 31
3) Abadile (Abdullahlar) Kitab.. 31
4) Kutbun ve ki mamn Menzili Kitab.... 32
5) Tercmeler Kitab... 32
6) ahit Kitab.. 33
7) Menziller Menzili Kitabb 33
8) Kutsi Srlar Mahedeleri Kitab... 34
9) Azamet Kitab.. 34
10) Futuhat- Mekkiyenin Birinci Blm: Marifetler blm... 34
11) Futuhat- Mekkiyenin Drdnc Blm: Menziller Blm.... 35
12) Futuhatn Beinci Blm: niler Blm... 35
13) Fususun Kurani Kaynaklar... 36
Dairesel Cetvel.... 39
Dairesel Cetvel Hakknda Malumat:..... 40
eyh-i Ekbere Gre Harflerin ve Saylarn Srlarnn lminin nemi:. 41
Cmle Hesaplarna rnekler: 48
- KNC BLM- 41
Futuhatn 371. babndan alemin ilk yaratl erevesinde belirginle-
mesine uygun olarak dzenleniine dair kaside:..... 41
28. Mertebe: Dereceleri ykselten Arn sahibi isminden hatemiyet ke-
limesindeki camilik hikmeti Fass, Vav harfi ve balk burcundaki ip menzi-
li:... 53
27. Mertebe: Muhammedi Kelimenin Cami sminden olan Ferdiyet
Hikmeti Fass, nsan Mertebesi, Mim Harfi ve Balk Burcunun Son Feri
Menzili. 61
26. Mertebe: Halidiye Kelimesindeki Samedi Hikmet Fass. Latif ismin-
dendir. Cinlerin ve ba harfinin mertebesidir. n fer (dal) Menzili-
dir..... 68
25. Mertebe: el-Kavi isminden Musevi Kelimedeki Ulvi Hikmet Fass.
Melekler Mertebesi, fa harfi ve kova burcundan el-Ahbiye(adrlar) menzi-
li.... 72
24. Mertebe: el-Mzill isminden olan Haruni kelimenin mamiye hikmeti
Fass ve hayvan mertebesi, zal harfi ve sadussuud (ay menzillerin-
den)..... 79
23. Mertebe: er-Rezzak isminden Lokmani Kelimesindeki hsani Hik-
met Fass. Bitki Mertebesi, se harfi ve Sadu bela menzili:... 83
22. Mertebe: el-Aziz isminden lyasi Kelimedeki nasi Hikmet Fass.
Madenler mertebesi, Za harf ve Saduz Zabih Menzili 87
21. Mertebe: el-Mmit (ldren) sminden Zekravi Kelimesindeki Maliki
Hikmet Fass. Arz mertebesi, Sad harfi ve Belde Menzili 93
20. Mertebe: el-Muhyi (Hayat veren) sminden Yahyavi Kelimesindeki
Celali Hikmet Fass. Su mertebesi, Sin Harfi ve Nimetler Menzili.. 98
19. Mertebe: el-Hay (Daima diri) sminden Eyyubi Kelimedeki Gaybiyet
Hikmeti Fass. Hava Feleki, Za harfu ve Akrep Menzili.. 100
KURAN VARLIK - 7
18. Mertebe: el-Kabid (toplayan, kabzeden) sminden Yunusi Kelime-
deki Nefesi Hikmet Fass. Ate Kresi, Ta harfi ve Akrep Kalbi Menzi-
li.. 105
17. Mertebe: el-Mbin ve el-Metin simlerinden Davudi Kelimedeki
Vcudi Hikmet Fass. Ay Semas, Dal harfi ve Ta menzili.107
16. Mertebe: el-Muhsi (sayp kaydeden) sminden Sleymani Kelime-
deki Rahmani Hikmet Fass. Katip semas, t harfi ve Akrep Kuyruu
menzili 114
15. Mertebe: el-Musavvir (ekil veren) sminden sevi Kelimedeki Ne-
bevi Hikmet Fass. nc sema, Gafr (rt) menzili ve ra harfi...120
14. Mertebe: en-Nur isminden zeyri Kelimedeki Kaderiye Hikmeti
Fass. Gne semas, es-Simak (Yksek) menzili ve nun harfi 124
13. Mertebe: el-Kahir isminden Luti Kelimedeki Meleki Hikmet Fass.
Kzl Yldz, beinci sema, el-Avva (Havlayanlar) Menzili ve Lam har-
fi.. 130
12. Mertebe: el-Aliym sminden uaybi Kelimedeki Kalbi Hikmet Fass.
Altnc Musa Semas, es-Sirfe (hava deiiklii) Menzili, Dat Har-
fi.. 134
11. Mertebe: Rab isminden Salihi Kelimedeki Fatihi Hikmet Fass. Ye-
dinci Zhal Semas el-Haratan (ki Delik) menzili ve Ya har-
fi.. 139
10. Mertebe: el-Mukaddir isminden Hudi Kelimedeki Ahadi Hikmet
Fass. Yldzlarla donatlm menzilleri felei, cephe menzili ve in
harfi 150
9. Mertebe: el-Gani (zengin) isminden Yusufi Kelimedeki Nuriye hikme-
ti Fass. Burlar felei, et-Tarf menzili ve cim harfi..... 156
8. Mertebe: e-ekur isminden Yakubi kelimedeki ruhi hikmet Fass.
Krs, en-Nesre menzili, Yenge burcu ve Kaf harfi.. 165
7. Mertebe: el-Muhit isminden smaili Kelimedeki ali hikmet Fass. Ar,
Kaf harfi, ez-Zira menzili ve ikizler burcu. 173
6. Mertebe: el-Hakim sminden shaki Kelimedeki Hak hikmeti Fass.
Klli ekil, H harfi, el-Hana menzili ve kizler Burcu.. 177
5. Mertebe: ez-Zahir isminden brahimi Kelimedeki Mehimi Hikmet
Fass. Klli cisim mertebesi, Gayn harfi ve el-Haka menzili. 181
4. Mertebe: el-Ahir isminden drisi Kelimedeki Kuddusi hikmet Fass.
Heba mertebesi, ha harfi, boa burcundan ed-Debran menzili. 191
3. Mertebe: el-Batn isminden tevhidi kelimedeki Nuh hikmeti Fass.
Tabiat mertebesi, ayn harfi, Ko ve Boa burcu arasndaki Sreyya
menzili... 195
2. Mertebe: el-Bais (gnderen) isminden it kelimesindeki fleme hik-
meti Fass. Levh-i mahfuz, he harfi ve ko burcundan el-Batin (koun
karn) menzili 204
1. Mertebe: el-Bedi isminden Ademi kelimedeki ilahi hikmet Fass. En
yce kalem mertebesi, hemze harfi ve ko burcundan e-ereteyn (koun
boynuzlar) menzili.. 219
- NC BLM- 225
EYHN DVANINDAN BR KASDE... 225
Faslarn Sureleri ve Futuhattaki Yerleri. 227
1: Adem (a.s) Fass Suresi.. 231
Bu Fassn Efendimiz Hz. Muhammedin (s.a.v) Fass ve it (a.s) Fass
ile likisi 235
2: it (a.s) Fass Suresi 237
Bu Fassn Bir nceki Fassla likisi.. 238
3: Nuh (a.s) Fass Suresi. 239
Bu Fassn ncesindeki ve Sonrasndaki Fasslarla likisi. 244
4: dris (a.s) Fass Suresi. 245
Bu Fassn ncesindeki ve Sonrasndaki Fass ile likisi 248
5: brahim (a.s) Fass Suresi... 249
6: shak (a.s) Fass Suresi... 253
Bu Fassn Suresinin ncesiyle likisi... 254
KURAN VARLIK - 9
7: smail (a.s) Fassnn Suresi. 255
Bu Fassn Suresinin ncendeki ve Sonrasndaki Sure ile ilikisi. 256
8: Yakub (a.s) Fass Suresi. 257
9: Yusuf (a.s) Fass Suresi.. 261
10: Hud (a.s) Fass Suresi... 267
Bu Fassn ncesindeki ve Sonrasndaki Fassla likisi.. 268
11: Salih (a.s) Fass Suresi. 271
Bu Fassn Sonrasndaki Fass ile likisi 272
12: uayb (a.s) Fass Suresi... 273
uayb (a.s) Fassnn ncesindeki ve Sonrasndaki Fass ile likisi... 275
13: Lut (a.s) Fass Suresi. 277
Lut (a.s) Fassnn ncesindeki ve Sonrasndaki Fass ile likisi.. 279
14: zeyr (a.s) Fass Suresi 281
zeyr (a.s) Fassnn Sonrasndaki Fass ile likisi.. 283
15: sevi Kelimedeki Nebevi Hikmet Fass Suresi 285
Bu Fassn Sonrasndaki Fass ile likisi 287
16: Sleyman (a.s) Fass Suresi. 289
Bu Fassn ncesi ve sonrasyla ilikisi.. 290
17: Davud (a.s) Fass Suresi... 291
18: Yunus (a.s) Fass Suresi... 293
19: Eyyub (a.s) Fass Suresi... 297
20: Yahya (a.s) Fass Suresi.. 301
21: Zekeriyya (a.s) Fass Suresi. 303
Bu Fassn bir sonraki fass ile ilikisi.. 304
22: lyas (a.s) Fass Suresi.. 307
23- Lokman (a.s) Fass suresi 311
Bu Fassn bir sonraki fassla ilikisi. 312
24: Harun (a.s) Fass Suresi 315
25: Musa (a.s) Fass Suresi. 317
Bu Fassn bir sonraki fassla ilikisi. 318
26: Halid (a.s) Fass Suresi. 321
27: Efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v) Fass suresi 323
Faslarn Nebileri Burlar, Aylar ve Fatiha Uyumluluu ...... 331
- DRDNC BLM -. 339
Niin Alem 28 mertebeyle snrlandrlmtr. 339
Fususun Merkezi Saylar: 406/1572. 342
406 says... 342
Fusus Bablaryla likisi: 406 says Eittir:... 343
Dier Delaletler:. 345
1572 saysnn delaletleri. 349
28 saysnn 7 ve 4 saylaryla Ay menzilleriyle ve Nurani surelerin giri-
leriyle ilikisi.. 354
28 saysnn Kamil Kula, Sluk miralarna, Kalp derecelerine, Cehen-
nem derekelerine ve Kabenin yksekliine ve drdn yedi ile arplmasna
ynelik delaletleri. 356
Fusus ile 6/12/36/360/365 saylar arasndaki iliki. 361
: Kuranda Rahmann nefesi ile nebiler arasndaki saysal ili-
ki:... 367
Hatime. 369

KURAN VARLIK - 11
Giri:

Y jA Y jA A __ n I
Allahn salt ve selam efendimiz Hz. Muhammedin,
tertemiz ehlibeytinin, sekin ashabnn ve mmetinin zerine
olsun.
H.1413 (m.1992) ylnda dostlarmdan biri bana bn Ara-
binin Fususul Hikem kitabnn bablarnn tertibinin srrnn
ne olduunu sordu. nk kitap bir giri blm ve 27
babdan meydana geliyordu. Her babn da bir Fass ve belli
bir hikmeti ve belli bir nebiye nispet ediliyordu. Ama Fususta
nebilerin sralan tarihi sralanlarna ve Kuran- Kerimde
yer al tertibine uygun deildi. Onca Fusus arihi de bu
tertibin srrn aklamamlard. Bu dostumun sorusuna 1417
(1997) ylnda Marakete Daru kubbetiz zerka yaynlar
tarafndan baslan Mefatihu Fususil hikem (Fususul hikem
anahtarlar) adl kitabmla cevap verdim. 1417 ylnn mba-
rek Rebiul-evvel aynn banda dostlarmdan biri bana bir
mektup gnderdi. zetle unlar sylyordu:
- Mefatihu Fususil hikem / Fususul hikem anahtarlar
adl kitabnz ve eyh-i Ekberin Mefatihu meahidil esraril
kudsiye adl eserini inceledim. Her iki kitapta ak bir ekilde
eyhin kitaplarnn byk bir ksm ile Kuran- Kerim arasn-
daki temel rabtaya dikkat ekiliyor. Mefatihu Fususil hikem
adl kitapta ise Fusus bablarnn tertibinin srrn ve bu tertip
ile vcut mertebelerinin rahmani nefes silsilesi arasndaki
ilikiyi aklyorsunuz. Ama bu bablar ile Kuran sureleri
arasnda da varsa ki (eer herhangi bir balantnn olduuna
deinmemisiniz)... benim ricam, bu konuyla ilgili yaklam-
nz ortaya koymanzdr.
Bu gzel istee bir cevap olarak her Fassn dayand
sureyi aklayan bir aratrma gerekletirdim ve bu aratr-
may yukarda ad geen Mefatihu Fususil hikem adl esere
dahil ettim. Kukusuz bu durum kitapda baz deiiklikler
yapmam gerektirdi ki, bende gerekli grdm (bakaca)
eklemelerde de bulundum ve neticede kitabn blmleri ve
ihtiva ettii konular aadaki gibi ekillendi.
Kitabn blmleri ve ihtiva ettii konular:
Birinci Blm: Giri blmyle birlikte Fusus bablarnn
tertiplerinin anahtarlarn ve eyh-i Ekberin en mehur eser-
lerindeki Kurani anahtarlarn aklamasn, bunun yannda
Fusus bablaryla rten surelerinin ayrntl deerlendirme-
sini ihtiva etmektedir.
kinci Blm: 28 ksmdan oluur. Her Fassn dayand
ilahi ismin aklamasn, varlk mertebesini, lafzi harfn ve
feleki menzilini ihtiva etmektedir. Bunun yannda buna dela-
let eden her Fassn satr aralarna serpitirilmi gizli iaretle-
re deinmektedir.
nc Blm: 27 ksmdan meydana gelir. Her Fassn
uyutuu surenin aklamasn, eyhin sz konusu surenin
ayetlerine ynelik iaretlerini, bablarn tertiplerinin keyfitini ve
gz kamatrc, esiz silsilesinin hikmetini iermektedir.
Drdnc Blm: Bu blmde Fusus anahtarlaryla,
yani nebilerin, surelerin isimleriyle esma-i hsna ili ilgili latif,
olaanst ve hayret verici eitli balantlar aklanmakta-
dr. Bunun yannda hikmetlerin vasflar, Besmele ve Fati-
hann aklamasna yer verilmektedir. Bu saylarn en nem-
lileri de unlardr: 28/36/360/365/406/1572

Receb h.1418 Kasm m. 1997
Abdulbaki Miftah
KURAN VARLIK - 13

Fikrimin avlad avlad beni
Allaha andolsun ondan kurtuluu yoktur onun
Her ktlk ve ezaya sabrederek
Genelden ve zelden bir varlk iinde
Bir kese ki kalbim ilmini yerletirdi
Bir kitaba ve adna Fusus dedi
Zorla ve aciz olarak sabrettim ve srtm dnmedim
Birinin onu gemesini istemediim iin
Zamannn tek eseri yaptm onu
Sonra kap gitmesin diye onu arzulad
Allaha andolsun, onu gayretle korurken
Bir pnara rastladm ki naslarn lafznda ylesi yoktur
Tasdik ettim onu, nk bir nuru var onun ki
Yapsnda bu alev yoktur onun
Dinde salamlat ve ona boyun edi
Her zor konunun anlalmaz anlam
Kalp parlayarak namaza durdu ki
Daha nce ona ynelik bir kararllk ve hrs vard
Nefis oru tuttu ve namaza durdu, nk
Parlaklnn kvlcmlar ve alevi vard

eyh-i Ekberin divanndan


KURAN VARLIK - 15

MUKADDME

Din, teslim olmak (islam), inanmak (iman) ve ihsandan
ibarettir. Orijinal islam tasavvufu ise ihsan makamnn ilmi
ifadesidir. eyh-i Ekber Ebubekir Muhammed b. Ali
Muhyiddin b. Arabi (h.560-638) keyfiyet ve kemiyet olarak
islam tasavvufu hakikatlerinin en byk tercmandr. Ta-
savvuf irfannn deiik ynlerine dair drt yzden fazla kitap
yazmtr. Bunlarn en nlleri byk bir ansiklopedi mahiye-
tinde olan Futuhat-i Mekkiyye ve tasavvufun en belirgin
mihverlerini zetledii Fususul Hikem adl eserleridir. eyh
ilminin kaynan aklarken unlar sylemitir:
Meclislerimde ve kitaplarmda sylediklerimizin tm
Kuran huzurundan ve hazinelerinden gelmektedir. Bana
Kuran anlama ve ondan istimdat etmenin anahtarlar veril-
mitir. Btn bunlar Kuran dna kmamamz iindir. n-
k Kuran bahedilen nimetlerin en ycesidir. Onu tadan,
nefsinde bir hal olarak onun menzilini mahede eden ve
srrnda hak ile konuanlardan bakas bu nimetin deerini
bilemez. nk Hak bir kuluyla araclar kaldrmak suretiyle
srrnda konuursa bu esnada onun szn anlaman da
buna elik eder. Dolaysyla ondan sadr olan kelam, senin
anlamann ayns olur, ondan geri kalmaz. Eer senin anla-
man daha sonra gerekleiyorsa bu Allahn kelam deildir.
Bunu kendinde hissetmeyen bir kimsede Allahn kullaryla
konumasna dair ilim yoktur. (Fusus, 3. bab, s. 334-335-366)
Buna gre eyhin btn eserleri, ierdikleri hakikatleri
Kuran ayetlerinden, Allahn gzel isimlerinden (Esma-i
Hsna), bu isimlerin afaka ve enfse (d aleme ve i aleme)
tecelli etmesinden almaktadrlar. Bu yzden eyhin bir ok
kitabnn gizliliklerini ve iaretlerini anlamak, derinliklerini ve
terkiplerini kavramak ancak bunlarn Kurani kaynaklarna
mracaat etmekle mmkndr. Cenab- eyh kitaplarnn
bazsnda bu kaynaklar aklarken, bazsnda bu kayna
aka ifade etmemekte, bunlar anlamann Kurani anahtar-
larnn gizli kalmasn tercih etmektedir ki ehil olmayanlar,
kt amala kullanma ihtimalleri olanlar bunlar aa kar-
masnlar. te bu Kurani erevede bu alma gerekleti-
rilmitir.
Bu kitap, onlarca adamn erh yapt Osman Yahya
eyhin eserlerine ilikin kitabnda Fususun yz yirmi erhinin
olduunu sylemektedir. Hi kukusuz onun szn etmedi-
i baka bir ok erhi daha vardr- Fususa dair bir yeni bir
erh deildir. Bu aratrmann amac, Fususun iki anahtarn
ortaya karmaktr. Kitabn derinliine kavranmas iin bu iki
anahtarn elde bulunmas bir zorunluluktur. Bu iki anahtar
olmadan Fususun klli / btnsel yaps mehul kalmaya
devam edecektir. Dolaysyla Fususun iine serpitirilmi bir
ok iaret ve telmih de gizli kalacaktr. Hibir arih bu iki
anahtar ilmi erevede sunabilmi deildir. Bu anahtarlar
unlardr:
Birincisi: Fusus bablarnn tertibinin srr
kincisi: Her Fassn dayand Kuran suresi
te Fususa dair bu almann ana gayesi budur ki
Fususun nemini anlatmak iin eyhin nsznde syledii
u szler yeterlidir:
Alt yz yirmi yedi ylnn Muharrem aynn son on gece-
sinin birinde amda Rasulullah (s.a.v) ryada grdm.
Elinde bir kitap vard. Bana dedi ki: Bu Fususul Hikem kita-
bdr. Onu al ve insanlara gster ki ondan yararlansnlar.
KURAN VARLIK - 17
Dedim ki: Duydum ve bize emredildii gibi Allaha, Rasulne
ve bizden olan emir sahibine itaat ettim. Temennimi gerek-
letirdim, niyetimi samimi yaptm, amacm ve himmetimi
iyice berraklatrdm ve ne fazla ne de eksik, tamamen
Rasulullahn (s.a.v) bana snrlarn izdii gibi bu kitab
ortaya koymaya karar verdim () Bana ne verildiyse onu
verdim. Bana ne indirildiyse bu satrlara onlar indirdim. Ben
bir nebi veya rasul deilim, ama ahiretine dkn bir vari-
sim
Fususul hikemin bu Muhammedi mesnedinden dolaydr
ki, el-Cundinin Fususa dair erhinde (s.5) belirttiine gre
eyh-i Ekber, onun baka kitaplarnn altna konulmasna
engel olurdu.
Afifi yle diyor:
Fususul Hikem deer, derinlik ve yazld dnemde ve
onu takip eden nesiller zerinde tasavvuf akidesinin tekili
bakmndan en kapsaml etkiyi brakmak bakmndan bn
Arabinin en byk eseridir, desek mbalaa etmi olmayz.
Bu ifadede bir mbalaa olduu aktr, nk bu deer-
lendirme Fusustan ok Futuhat-i Mekkiyye iin daha doru-
dur. nk Fususta yazlanlarn ou Futuhatn bablar
arasnda dank halde serpitirilmi bulunmaktadr. Ayrca
Futuhatta Fususta bulunmayan bir ok ilim ve hakikat yer
almaktadr. Aslnda Fususla ilgili deerlendirmelerin en
sahihi her halde eyh-i Ekberin talebesi Sadreddin
Konevinin el-fukuk fi esrari mestenidati hikemil Fusus adl
kitabnn mukaddimesinde syledii u szlerdir:
- Fususul hikam kitab, eyhimiz, kamil imam, kamillerin
nderi, mmetin yol gstericisi, imamlarn imam hakkn ve
dinin ihya edicisi Ebu Abdullah Muhammed b. Ali b. Arabi et-
Tainin (Allah ondan raz olsun ve onu da kendisinden raz
klsn) eserlerinin en nefis zetlerinden biridir. na ettii
eserlerin hatimesi, tenezzlatnn sonu mesabesindedir.
Muhammedi makam membandan, zat merebinden, teklik
ceminden varit olmutur. Nebimizin (s.a.v) Allah bilme
zevkinin zn kapsamaktadr. Eserde ad geen byk
velilerin ve nebilerin zevklerinin snrlarna iaret etmektedir.
Nebisinin ilmine dair basirete sahip her kii bu zatlarn zevk-
lerinin hlasasna, taalluklarnn sonularna, himmetlerine,
evklerine, tahsil ettikleri ilimlerin toplamna, kemallerinin
hatimelerine iletmektedir. Bu bakmdan Fusus, her nebi ve
velinin kemal makamnn ieriine vurulmu bir mhr ve i
alemlerinde yaadklar ve izhar ettikleri hakikatlerin aslna
dikkat ekmektedir.
Konevi, Fususla ilgili bu kitabnda bablarnn tertibinin
srrn aklamyor. Sadece tertipte bir mkl bulunduuna
iaret ediyor. Ona gre Adem (a.s) Fass; Ahadiyet huzuru-
na, it (a.s) Fass; Vahidiyet huzuruna, Nuh (a.s) Fass;
Ruhlar alemine, dris (a.s) Fass; Tenzihi sfatlara, brahim
(a.s) Fass; Subuti sfatlara ve son olarak shak (a.s) Fass;
Hayal huzuruna uygun dmektedir. rnein Fakku hatmul
fassil ishaki (shak Fassnn mhrnn almas) blm-
nn banda unlar sylyor:
Bil ki, eyhimiz (r.a) bu kitapta, bir ok nebi asndan
varlk tertibine riayet etmi olsa da, sz edilen nebiler hak-
knda varlk tertibinin gzetilmesine bal kalmamtr. Sade-
ce nebi ile eletii sfat arasnda sabit olan mnasebete
bal kalm ve bu nebinin sevkinin snrna ve hak kapsa-
mndaki dayanana iaret etmitir. Bununla beraber yce
Allah, kitabn bandan buraya kadar varlk tertibi mnasebe-
tinin sbutuna dair marifeti ltfetmitir

KURAN VARLIK - 19

- BRNC BLM -

Fusus bablar ve surelerin tertibinin anahtarlar.
eyh-i Ekbere gre harflerin ve saylarn srlar ilminin
nemi:

Fususul Hikem Bablarnn Tertibinin Anahtarlar
Hikem kelimesi hikmet kelimesinin ouludur. Hikmet
ise, eyhin sevi Fassn sonlarnda dedii gibi eyay,
hakikatinin ve zelliklerinin gerektirdii, istedii etkinlikten
sapmayacak ekilde ait olduu yere koymak demektir.
Dolaysyla varlktaki (Vcut) her mertebe ilahi hikmet uya-
rnca en uygun olan yere konulmutur. eyh Futuhat-i
Mekkiyyenin 198. babn (c.2, s. 421-470) Rahmann nefe-
siyle zahir olan varln (vcudun) mertebelerinin aklama-
sna tahsis etmitir. Varlk mertebeleri alfabedeki harf says-
na uygun olarak yirmi sekiz tanedir. nk insan Rahmann
suretinde yaratlmtr. Dolaysyla insan nefesi -ki harflerin
mahrelerinden geerken harflerin zuhuruna sebep olmu-
tur-rahmani nefes suretindedir. Bu yzden eyh 198. babda
11. blmden 38. blme kadar her bir blm bir varlk
mertebesine ayrmtr.
Fususun bablarnn tertip srrnn anahtarlar ite bu b-
lmlerde bulunmaktadr. Her fass iin bir blm vardr. Ayn
tertiple de btn fasslar son otuz sekizinci blme uygun
dmektedir. nk vcudun bu mertebesinin bamsz ayni
bir varl yoktur, bilakis mertebelerin taaynlerinden ibarettir,
var edilmelerinden deil. u halde Fususun bablar rahmani
nefesin, gaipten ehadet alemine inii esnasnda belirginle-
en mertebelerinin suretleridir.
eyh Fususun birka babnda rahmann nefesi kavram-
n vurgulamtr. Onuncu Hudi bab, on ikinci uaybi bab, on
beinci sevi bab, yirmi ikinci lyasi bab, yirmi yedinci Mu-
hammedi bab gibi. Fususun nefesle ilgisi olduundan eyh,
her Fassn balnda Kelime lafzn tercih etmitir.
Fusus ile 198. bab arasndaki ilikiyi pekitiren bir husus
da her ikisinin de ayn dnemde yazlm olmalardr. eyh
198. babn 27. blmnde h.627 ylnn Rebiulahir aynn
sonunda yazdn belirtiyor. Fususun Mukaddimesinde ise
onu yazmaya ayn senenin Muharrem aynn sonlarnda
baladn ifade ediyor. Sanki Fusus bablar, Rahmani
nefesteki varlk mertebeleri blmlerine paralel olarak
Futuhatn 198. babndan yazlm gibiler.
El-Cndinin Fusus kitabn renmesinin keyfiyeti ba-
lamnda anlattklar da rahmann nefesi ile Fusus arasndaki
ilikiyi pekitiren bir deerlendirmedir. Diyor ki:
eyhim Muhammed Sadruddin Koneviyi Fusus mukad-
dimesini erhederken dinledim, bu srada ikimizi rahmani
nefesin nefhalarndan bir nefha bizi brd. Bunun zerine
kitabn btn mazmununu anladm. Bu, Konevinin eyh-i
Ekberi ayn mukaddimeyi erhederken dinledii srada ikisini
bryen nefhann aynsdr. Bu nefesin vukuu hutbenin
metninde kendini gstermektedir. zellikle u ifade bunu
apak ortaya koymaktadr:
Bu sizi kapsayan rahmettir. Siz de bakalarn bu rah-
metin iine aln.
KURAN VARLIK - 21
Dolaysyla rahmetin genilii, Rahmani nefesin vcut
mertebelerini izhar etmek suretiyle yaylmasnn aynsdr. El-
Cndi
1
eyhi Sadruddin Koneviden yle naklediyor:
Bana kitabn mukaddimesini erhetti. Gaybi vrutlarn
alametleri onun zerinde belirmeye balad. Rahmani nefes
esintilerini gnderdi. Bu srada iim dm meltemlerinin
ruhuna brnd. simlerinin ve ilhamlarnn nefesleri yayld.
Mbarek batnnda akl almaz tasarruflarda bulundu. Ayns
benim iimde de meydana geldi. Varlmn her taraf zerin-
de kemal anlamnda byk bir tesir meydana getirdi. Bunun
neticesinde yce Allah kitabn mukaddimesiyle birlikte kitabn
tmnn ieriini anlamam salad. Bu yaknlk esnasnda
srlarnn mazmunlarnn korunmu zlerini bana ilham etti.
eyh (r.a) bunun hakikatini kavraynca ve bu balamda
ilahi emrin yerini bulduunu grnce, bana anlatt ki eyhi-
mizden (r.a) bu kitab erhetmesini istemi, o da kitabn
mukaddimesini erhetmi ki iinde z akl sahipleri iin z
hakikatler vardr. eyh (r.a) onun zerinde garip bir tasarruf-
ta bulunmu, o da bu sayede kitabn ieriini bilmitir. Bu
iaret beni sevindirdi ve anladm ki bu mjdeden bana geni
bir pay dmektedir. Sonra bana kitab erhetmemi emretti.
Bu hususta talep edenin durumunu gzetmemi ve ona nasi-
hatte bulunmam istedi.

1
Meyyiduddin el-cndi (l: h.700), eyh-i Ekberin en byk varisi
Muhammed Sadruddin Konevinin (l: h.673) talebesidir. Bu ilmi
Abdurrezzak el-Kaani (l: h.730)el-Cndiden almtr. Davud Kayseri (l:
h.751) ise el-Kaaniden almtr. Bu drt zatn her birinin Fusus erhi
vardr. ama hem bu arihler hem de bakalar Fusus bablarnn tertibinin
srlarn aklamamlardr.
Hikmet Fassnn Anlam
eyh Ademi fassn sonunda Her hikmetin Fass (ha-
kikati/mahiyeti), nispet edildii kelimedir diyor. Muayyen
hikmet, vcut mertebelerinden bir mertebe olduuna gre,
hikmetin Fass da onun kalbidir, bu varlk mertebesinin mer-
kezi ve kutbudur. Bu merkezin ruhu ise, kamil insan mazhar-
larndan bir mazhardr ki nebilerin isimlerinden bir isimle
ifade edilir. Bu yzden eyh her kelimeyi bir nebiye nispet
etmitir. nk vcut mertebeleri silsilesinin halkalar, ilahi
emir neticesinde gaybn gaybnda ehadet aleminin en uzak
noktasna kadar inen rahmani nefesin aynsdr. Bu iniin
ruhu ise mazharlar gaybi mescid-i haram uzak bir yerinden
beeri ve balktan kulun kalbindeki mescid-i akdesin en
uzak derecelerine gece vakti yrtlen kamil insan hakikati-
nin aynsdr. Bu iniin suretinin insann yer stndeki tari-
hinden misaller vardr ve bu, zaman boyunca uzayp gelen
nebiler ve kamiller halkalarndan oluan bir silsiledir. Yani
her varlk mertebesi merkezinin insan tarihi iinde bir yeri
vardr ve bu da o zamana uygun nebinin veya kutbun aynidir.
O ise o dnem iin Allahn en yce kelimesidir. Bu yzden
eyh Ademi Kelimede bununla ilgili olarak yle demitir:
O, alem iin yzn ka (Fass) gibidir. Vcut
mertebeleri btn varl cem eden insanla son bulduu gibi
mertebelerin kemallerin- Fususu da kendisine btn kelime-
leri cami Kitab verilen, esiz ve kamil insan efendimiz Hz.
Muhammeddir (s.a.v).
Sonra bu en yce kelimelerin her birinin ilahi bir isimden
ibaret bir anlam vardr. Bu yzden eyh her kelimenin hik-
metini, kelimenin nebisiyle ve bu kamil nebi ekseninde dnen
varlk mertebesiyle zel bir mnasebeti olan esma-i
hsnadan bir isme nispet etmitir.
KURAN VARLIK - 23
Buradan hareketle eyhin, Kuran- Kerimde iki kere
nebilerle birlikte zikredilen Elyesa ve Zlkifl nebilere neden
bab ayrmadn, buna karlk Kuranda ad gemeyen it
b. Adem ve Halid b. Sinan nebilerine neden birer bab ayrd-
n anlyoruz. Yine nebi olmad halde Lokman Hekime de
bir bab ayrmtr. eyhin Futuhatn 15. babnda zikrettiine
gre Lokman rahman nefesi adamlar kutuplarndan biridir.
Biraz sonra yer vereceimiz ayrntl aklama kapsa-
mnda greceimiz gibi bunun sebebi udur: Rahman nefesi
mertebelerinin ikincisine, yani levh-i mahfuz mertebesine en
uygun nebi ittir(a.s). nk en yce kalem, yani ilk akl iin
olan ilk varlk mertebesi en yce misale uygun olmas hase-
biyle ilk insan olan Ademe (a.s) uygundur. nk her ikisi de
el-Bedi isminden yardm alrlar. Kalem Levhten doduu gibi
it de Ademden domutur. Levhi icada ve ite destek
sunmaya ynelen isim ise el-Bais ismidir.
Ayn durum Lokman iin de geerlidir. nk onun ma-
kam bitkilere tahsis edilen yirmi nc varlk mertebesine
daha uygundur. Nitekim bunu onun oluna syledii u
szden de anlayabiliriz: Yavrucuum! Yaptn i (iyilik veya
ktlk), bir hardal tanesi arlnda bile olsa ve bu, bir
kayann iinde veya gklerde yahut yerin derinliklerinde
bulunsa, yine de Allah onu (senin karna) getirir. (Lokman,
16) Yani bitkileri var etmeye mteveccih ilahi isim, Lokman
Fassna hakim ismin, yani Rezzak isminin nefesidir. Ki Lok-
man hikmetle, Kuran- Kerimde, rzkn en kk mazhar
olan hardal tanesiyle birlikte en gzel ekilde anlmakla
rzklandrmtr
Ayn ekilde cinlere tahsis edilen yirmi altnc varlk mer-
tebesine en uygun nebi ne Elyesa ne de Zlkifldir, bilakis
eyhin ona ait fassta belirttii gibi berzah (ara dnem) nebisi
Haliddir. eyh cinleri de kimi zaman berzah ruhlar olarak
isimlendirir ki onlarn asl atetir. Halidin de kavminin lke-
sinde kan bir yangn sndrmesiyle ilgili bilinen bir hikaye
vardr. ite bu mertebeye ve bu fasa hakim olan isim Latif
ismidir.
Eer denilse ki: Dereceleri ykselten Arn sahibi
isminin icadna yneldii son varlk mertebesi yirmi sekizinci
mertebenin sahibi olan kamil insan kimdir ki 198. babn 36.
blm ona ayrlm ve eyh de bu konu da yle demitir:
Bil ki, btn mertebeler asllar itibariyle ilahidirler ve
hkmleri de varlk aleminde zuhur etmitir. En yce
ilahi mertebe ise kamil insanda zuhur etmitir.? Buna
cevap olarak yle deriz: Mertebeleri cami ve onlar taayyn
ettiren bu mertebe, kamil Muhammedi insan camiliine sa-
hiptir. Bu mertebenin en tamam mazhar, varlk mertebelerini
tafsil ettii gibi Fusus mertebelerini belirginletiren Muham-
medi velilerin sonuncusudur (Hatemul evliya). Hatemin (son
velinin) mertebelerle olan ilikisinden dolay eyh it Fas-
snda unlar sylyor: Velilerin sonuncusu (Hatemul evliya)
asl kaynaktan alan ve mertebeleri mahede eden varis
velidir. O Rasullerin sonuncusu, topluluklarn nderi, efaat
kapsnn almas hususunda Adem oullarnn efendisi Hz.
Muhammedin (s.a.v) gzelliklerinden bir gzelliktir.

u halde Kitabn baln oluturan Mefatihul
Vcudiye (Varlk Anahtarlar) ifadesi, fasslarn nebileri-
ne imdat eden ve varlk mertebelerini var etmeye yne-
len ilahi gzel isimler (esma-i hsna) anlamndadr.
Mefatihul Kuraniye (Kurani anahtarlar) ise, her fassa
uygun olan sure ve ayet anlamndadr.

KURAN VARLIK - 25
Fusus Bablar ile Alemin Mertebeleri ve nsanin
Hakikatleri Arasndaki Uyum
eyh bir ok mektubatnda alemin mertebelerini ayrntl
olarak anlatmtr. Biz bir sonraki ksmda bunlardan bahse-
deceiz. Ayrntl aklamasnn sonunda bu mertebeleri
ufuklara yaylm olanlar cami insan nefsine dndrmekte-
dir. Buna gereke olarak da u ayeti gstermektedir: nsan-
lara ufuklarda ve kendi nefislerinde yetlerimizi gstereceiz
ki onun (Kuran'n) gerek olduu, onlara iyice belli olsun.
(Fussilet, 53) Bu anlamda eyh Ankau Marib adl eserin-
de unlar sylyor:
Bu ilim kapsamnda kaleme aldm eserlerde gttm
ama, alemin zahirini bilmek deildir. Asl amacm farknda
olmayan gafillerin dikkatini insani ayn ve Ademi ahs iinde
var edilenlere ekmektir nk kurtulu yolunla dorudan
alakal olanlarn dnda senin zatndan hari olan eyleri
bilmenin bir faydas yoktur.
u halde bu kitapta ayrntl olarak aklayacamz gibi
alemin mertebelerinden Fususun bablarna mnasip olanlar
ve insani hakikatlerden her mertebeye uygun olan eyhin
Futuhatn altnc babnn sonlarnda aklad gibi zikrede-
lim. Burada eyh, alemin mertebelerini snfa ayryor:
Birincisi, en yce alem. Muhammedi hakikatten balar ve
dnya semasnda ay feleinde son bulur. kincisi, ate,
hava, su ve topraktan ibaret drt feleiyle birlikte istihale
deiim, dnm alemi. ncs, meleklerden, cinler-
den, hayvanlardan, bitkilerden ve insanlardan oluan imar
alemi. Bu kitap erevesinde Musa (a.s) Fass babnn son-
larna alemin deiik mertebelerini imar eden meleklerin
snflarn ayrntl olarak akladk.

Say Fassn
Nebisinin
ismi
Buna Uygun Alem
Mertebesi
Buna Uygun
nsani Hakikat
1 Adem Muhammedi hakikat
(en yce kalem/ ilk
akl) hayat felei
Latiflik, kutsi ruh
ve akl

2 it Levh-i Mahfuz (Klli
nefis)
nsan nefsi
3 Nuh Klli tabiat nsan tabiat
4 dris Boluk/Heba (Heyuli nsann klli
kabiliyeti
5 brahim Klli cisim nsan cisminin
maddesi
6 shak Klli ekil nsan ekli
7 smail hata eden ar Btn kuvvetle-
riyle insan cismi
8 Yakub Krs Mkellef nefis ve
insan benlii
9 Yusuf Atlas burcu felei Gr ve tenzih
kuvveti
10 Hud Yldzl felek ve
beytul mamur
drak ve tebih
kuvveti ve kalp
11 Salih Yedinci gkte Zuhal
felei
lim kuvveti
12 uayb Altnc gkte mteri
felei
Hatrlama kuvveti
ve beynin arka
gerisi
13 Lut Beinci gkte kzl
felek
Akl kuvveti ve
bngldak
14 zeyir Orta drdnc gkte
gne felei
Dnce kuvveti
ve beynin ortas
15 sa nc gkte Zhre
felei
Vehim kuvveti ve
hayvani ruh

16 Sleyman kinci gkte katip
felei
Hayal kuvveti ve
beynin n taraf
17 Davud Birinci gkte ay
felei
His kuvveti ve
duyu organlar
KURAN VARLIK - 27
18 Yunus Ate kresi ve onun
ruhu olan scaklk ve
kuruluk
Safra ve onun
ruhu hazm
kuvveti
19 Eyyub Hava kresi ve onun
ruhu scaklk ve
yalk
Kan ve onun
ruhu cazibe
kuvveti
20 Yahya Su kresi ve onun
ruhu soukluk ve
yalk
Balgam ve onun
ruhu itici kuvvet
21 Zekeriyya Toprak kresi ve
onun ruhu soukluk
ve kuruluk
Sevda ve ruhu
tutucu kuvvet
22 lyas Cansz varlklar ve
madenler
nsanda hissedi-
len eyler
23 Lokman Bitkiler nsanda yeeren
eyler
24 Harun Hayvanlar nsanda hissedi-
len eyler
25 Musa Melekler nsandaki ruhlar
ve kuvvetler
26 Halid Cinler nsandaki d-
nceler ve
vesveseler
27 Muhammed nsanlar Kamil insann
camilii
28 Hatem (son) Alemde mertebelerin
taayyn
nsanda merte-
belerin taayyn


KURAN VARLIK - 29
eyhin Kitaplarnn ve Fususun
Kuran Anahtarlar
Daha nce eyhin kitaplarnn ak ya da gizli Kurani
dayanaklarnn bulunduunu belirtmitik. eyhin Kurani
kaynan-ayet olarak deil sure olarak- aklad kitaplar
unlardr: aratul Kuran fi alemil insan. Burada eyh
btn Kuran surelerini mushaftaki tertiplerine gre Fati-
hadan, Bakaraya ve en son Muavizeteyne kadar izliyor.
Celal ve Cemal kitab. Burada eyh her cemal ayetinin
karsnda bir celal ayetinin yer aldn belirtiyor. Kaybolmu
ve Kehf suresinin 59. ayetine kadar yazd Byk Tef-
sirinde-ki birka cilt tutmaktadr-her ayetin cemalini, celalini,
kemalini aklamtr. Tefsirin bal ise el-Cem vet Tafsil
fi esrari maanit tenzil (tenzilin anlamlarnn srlarnn tafsili
ve cemi)dir. el-Kasemul lahi (lahi yemin) adl eserinde
Allahn Kuranda rububiyete ettii yeminlerin trlerini ayrnt-
l olarak ele alyor. el-sfar an netaicil esfarda ise Kuran
zikredilen ifrelere (kitaplara), trlerine ve srlarna dair d-
nceleri takdim ediyor.
Divannda dorudan Kuran surelerine ve ayetlerine da-
yanan kasideler olduunu gryoruz. Bunlarn bir blmnn
kasidelerinin beyit says ile on sekiz beyit arasnda de-
imektedir ve toplam 820 beyti bulmaktadr. 44 beyitlik bir
dier kasidesi vardr ki burada Kuran surelerinin tmn
tertiplerine gre latif anlamlardan oluan salam bir silsileye
balamaktadr. Bir dier kasidesinde ise baz surelerin bala-
rnda yer alan hurufu mukataa (birbirinden kopuk harfler)den
bahsetmektedir. Daha dorusu eyhin iirlerinin byk ks-
mnn-ki elli bin beyitten daha fazladr- Kurani anlamlara
dayandn sylemek mmkndr. Osman Yahyann ey-
hin kitaplaryla ilgili olarak kaleme ald kitapta Kuran tefsi-
riyle ilgili baz kitaplarn isimlerini gryoruz. Ama bu kitapla-
rn eyhe ait olduklarnn ispat iin iyi bir aratrmaya ihtiya
vardr.
eyhin Kurani anahtarlarndan aka sz etmedii ki-
taplarna gelince, bunlara rnek olarak da aadaki kitaplar
gsterebiliriz:

1) Tecelliler Kitab
Bu kitap hakknda Emir Abdulkadir el-Mevakif (c.3) adl
eserinde bu kitab yazarken mrekkep yerine gz ya
kullanlsa yine de azdr demektedir. 109 blmden oluur ve
her blm bir tecellinin vasfna dairdir. Bu kitab anlamann
anahtar Bakara suresindedir. Kitabn her blmnn bu
sureden bir veya birka ayetten oluan dayanaklar vardr.
Tecelliyat kitab ile Bakara suresi arasndaki bu uyumu ba-
msz bir almada ayrntl olarak ele aldk. eyh ad
geen kitabn giriinde onu yle tantmaktadr: Bu on
tlsmdan biri olan nc tlsmdan inilerdir. nc
tlsmla Bakara suresinin banda yer alan Elif. Lam. Mim
harflerine iaret etmektedir. Bakara suresi ise mukataa harf-
leriyle balayan on sureden biridir.
rnekler:
- Birinci tecelli: Sr yoluyla gerekleen iaret tecellisi.
Surenin ilk ayetine taalluk eder: Elif. Lam. Mim. te bu
Kitab
- kinci tecelli: Gz aydnlnda arnmann nitelikleri.
kinci ayetle ilgilidir: Onlar ki gayba iman ederler ve namaz
ikame ederler. nk namaz gz aydnldr.
- Sekizinci Tecelli: Allah ve iman edenleri aldatrlar.
Ama sadece kendilerini aldatrlar. Fakat bunun farknda
deildirler. Ayetinden iltibas, mekir ve aldatma tecellisi.
KURAN VARLIK - 31
- 31. tecelli: Sonra semavata yneldi ve onlar yedi
sema olarak dzenledi (Bakara,29) ayetinden olan istiva
tecellisi.
- 60. tecelli: Sizin ilahnz bir tek ilahtr. Ondan baka
ilah yoktur. (Bakara, 163) ayetinden tevhit cemi tecellisi.
- 81. tecelli: man edenler Allah daha ok severler.
(Bakara, 165) ayetinden halis sevgi tecellisi.

2) el-Fenau fil muhade Kitab
Bu kitab anlamann anahtarlar Beyine suresinde yer
alrlar. Kitabn tamam, bu surenin ayetlerine ynelik iaret
mahiyetinde dncelerden ibarettir. Kitabn giriinde rza
kelimesinin trevlerine alt kere deinmekle buna iaret
etmitir. Bu da surenin son ayetine ynelik bir iaret mahiye-
tindedir: Allah onlardan raz olmutur, onlar da Allahtan.
Sonra hi olmayan (ma lem yekn) fani olunca artk fanidir.
ifadesiyle de surenin bandaki lem yekn ifadesine iaret
etmitir.

3) Abadile (Abdullahlar) Kitab
Kitap iki byk ksm ihtiva etmektedir. Elli babdan olu-
an birinci ksm zerinde dikkatle durulduunda her babn
belli bir surenin ayetlerine dayand grlecektir. Bu surele-
rin ou da Kurann birinci yarsnda yer alrlar. kinci ksm-
daki her bab, Kuran ayetleri araclyla esma-i hsnadan bir
ismin tecellisine dayanmaktadr. Bu kitabn, burada yapt-
mz deerlendirmeler esasnda iyi bir incelemeden geiril-
mesi gerekir. rnek:
-Fatiha suresinin yerinin birinci bab olduunu gryoruz.
Bu babn ad ise Abdullah b. Abdullah b. Muhammed b.
Abdullahdr. Yine yetmi ikinci baba da denk dtn
gryoruz. Bu babn ad ise Abdullah b. Zeyd b.
Abdulmukittir.
- Araf suresinin yerinin ise 16, 17, 18 vd. bablar olduu-
nu gryoruz.
- Abdullah b. Hdr b. Abdulvahhab balkl 40. babn
dayana ise Kehf suresidir.

4) Kutbun ve ki mamn Menzili Kitab
Bu kitab anlamann anahtarlar Felak ve Nas
(Muavizeteyn) surelerindedir. Kutup menzili mnacatna dair
blm Nas suresinden yaplan bir tabirdir. En kamil imamn
be srr ise Rab isminin Muavizeteynde yer alan be an-
lamnn (sahip, efendi, terbiye eden, islah eden ve sabit)
tabiridir. Kitabn sonunda yer alan ruhani imam menzili m-
nacat ise Felak suresinin tabiridir. Bu iki sure iin Futuhattan
da 270 ve 271. bablar ayrlmtr.

5) Tercmeler Kitab
Bir mukaddime ve 69 babdan meydana gelir. Her bab bir
ok incelik ve iaret ihtiva eder. Bu kitab anlamann anahtar-
lar ise, her babn bir sureye denk dmesidir. Bablarn tertibi
de surelerin tertibiyle uyumaktadr. Sralama Hakka sure-
sinden balyor. (Birici bab: kahr tercmesi) Surelerin men-
zilleri alarak yukar doru klmaktadr. Her surenin bir
bab vardr. ve bu sralama Bakara suresiyle (hicab tercme-
si) ve Fatiha suresiyle (rida tercmesi) son buluyor. Yukar
doru klarak ifadesini kullandk, nk balang doru-
dan Maaric suresinin menzilinin stnde bulunan menzildir.
eyh, ok kere Kuran sureleri arasnda klan gezintiyi
KURAN VARLIK - 33
miralar olarak isimlendirmektedir. Kuran surelerini amak
suretiyle gerekletirilen ykseliler (miralar) varlk merte-
belerini aarak gerekletirilen miralardan daha stndr.

6) ahit Kitab
27 babdan meydana gelir. Tercmeler kitabnn
bablarna ok yakndr. Ama surelerin tertibi gzetilmemitir.
Bir sure iin birka bab ayrlmtr. rnek:
- Birinci bab: Takdire itirak ahidi bab. Mminun sure-
sinden.
- kinci bab: ki secde ahidi bab. Hac suresinden.
- nc bab: Sana sylyorum komu sen dinle (Sa-
na sylyorum gelinim sen anla)ahidi bab. Furkan suresin-
den.
- Drdnc bab: Nurlar ve karanlk ahidi bab. Nur su-
resinden.
- Yedinci bab: Vezirler bab. Kehf suresinden.
- Dokuzuncu bab: Rabbani ahit bab. Mminun suresin-
den.
- On Sekizinci bab: badet bab. Kehf suresinden.
- Yirmi Birinci bab: Gayb ahidi bab. sra suresinden.

7) Menziller Menzili Kitab
Bu kitapta aka ifade edilmese de Kuran sureleri, su-
relerin girilerine gre on dokuz snfa ayrlmtr. Her sure-
nin remzi bir ismi vardr. Benzeri bir yaklam Futuhatn 22.
babnda da gryoruz. Bu, Hicr suresine mnasip bir babdr.
rnein bu kitapta hamd ifadesiyle balayan sureler medih
menzili ismiyle, mukataa harfleriyle balayan sureler
remzler menzili ismiyle tasnif edilmilerdir. Bylece sureler
mushaftaki tertiplerine gre sralanmaktadrlar.

8) Kutsi Srlar Mahedeleri Kitab
14 bab ihtiva etmektedir. Bu kitab dikkatle inceleyenler
belli surelerden kaynaklandn greceklerdir. rnein keif
yldznn douuyla birlikte doan nur sahnesi) ad verilen
altnc bab Yasin suresinden kaynaklanmaktadr. Bamsz
bir almada bu kitabn ierdii sahnelerin Kurani temelleri-
ni ele aldk.

9) Azamet Kitab
Fatiha suresinin ayetlerinin harflerine ilikin son derece
gzel ve bir o kadar da bedii saylabilecek iari bir tefsir
mahiyetindedir. Fatihann her ayetine, iaret ve ima slubuy-
la ayr bir blm ayrlmtr.

10) Futuhat- Mekkiyenin Birinci Blm: Mari-
fetler blm
73 babdan meydana gelir. Bablarn byk ksm belli su-
relere dayanr. rnek:
Araf suresine 15. ve 40. bab,
Kehf suresine 25. ve 31. bab,
Nur suresine 27. ve 29. bab,
Furkan suresine 28. bab,
Meryem suresine 26. bab tahsis edilmitir.

KURAN VARLIK - 35
11) Futuhat- Mekkiyenin Drdnc Blm:
Menziller Blm
114 babdan meydana gelir. Nas suresinden, yani 270.
babdan balayarak mushaftaki tertibe gre yukar doru
Fatiha suresine, yani 383. baba kadar her sureye bir bab
ayrlmtr. Her babn sonunda anlatlan ilimlerin kaynaklar
ise babn dayand surenin ayetleridir.

12) Futuhatn Beinci Blm: niler Blm
man ubelerine veya surelerin giri harflerine gre 78
bab iermektedir. Her bab belli bir surenin bir ayetine da-
yanmaktadr. Her babn, belli bir tertibe uygun olarak bir
suresi vardr ve her bab birka ksma ayrlmtr. Her ksm,
kendilerine uygun surelerin tertibine gre tertip edilmi
bablardan meydana gelir. Bu sembolik taksimin de inilerin
anlamyla ilgisi vardr. Bu blmn bablarnn dayand
surelerin aklamasna ilikin zel bir almamz vardr.
rnek:
- 399. bab. ine girenin boynunun vurulduu ve iine
girmeyen kimsenin de kalmad menzil inilerinin marifeti
hakkndadr. Bu babn dayana Rahman suresinde yer alan
u ayettir: Onun zerindeki her ey yok olacaktr. Yalnz
celal ve kerem sahibi rabbinin yz bakidir.
- 405. bab. Kalbini benim evim haline getiren, benden
bakasn oradan karan kimseye neler verdiimi kimse
bilemez ve onu beytul mamura benzetmeyin. nk oras
meleklerimin evidir, benim evim deil.. inileri hakkndadr.
Bu babn dayana Kasas suresinin 57 ayetidir: Biz onlar,
kendi katmzdan bir rzk olarak her eyin rnlerinin topla-
np getirildii, gvenli, dokunulmaz bir yere yerletirmedik
mi? Fakat onlarn ou bilmezler.
- 408. bab Furkan suresine, 416. bab sra suresine,
426. bab Araf suresine ve 432. bab Fatiha suresine tahsis
edilmitir.

13) Fususun Kurani Kaynaklar
eyh, Fususun mukaddimesinde Fusus ile Kuran ara-
sndaki ilikiye iaret etmi ve Nebinin (s.a.v) mjdeli bir rya
sahnesinde kendisine Bu Fususul hikem kitabdr, onu
insanlara gster ki ondan yararlansnlar dediini belirtmitir.
Bu mukaddimenin balarnda ise nebiyi (s.a.v) cmertlik ve
kerem hazinelerinden himmetleri en doru sz araclyla
sunan olarak vasfetmektedir. En doru szden maksat
Kuran- Kerim, cmertlik ve kerem hazineleri ise sureleridir.
rnein Futuhatn 369. babnda-ki Hicr suresiyle ilgilidir- u
bal okuyoruz: 369. bab: cmertlik hazinelerinin anahtar-
lar menzilinin marifeti hakkndadr. Bu babn sonunda 23
vasla yer verilmitir. Her vasl, Futuhatn drdnc blm-
nn bablarndan birine tabidir. Bu sralama ise nas suresiyle
ilgili 270. babdan balyor ve mushaftaki tertip gzetilerek
yukar doru leyl suresiyle ilgili 292. baba ulalyor. Her
vaslda eyh bu vasln suresini cmertlik hazinesi olarak
isimlendiriyor. u halde Rasulullahn (s.a.v) eyhe Fususul
Hikemi hediye ederken sunduu cmertlik hazineleri Kuran
sureleridir. zellikle eyhin mezkur 369. babn sonuna ekle-
dii surelerdir.
Mukaddimenin sonunda Fususun Kurani kaynaklara da-
yandna dair aklamaya bir ek olarak unlar sylyor:
Allah ehlinden kalp sahibi kimseler bu kitap zerinde dur-
duklar zaman onun kukularn kart nefsi amalardan
beri kutsi alemden olduunu kendi ilerinde bir hakikat olarak
bilsinler ()
KURAN VARLIK - 37
Allahtan dinleyin
Ve Allaha dnn
Duyduunuz zaman
Benim getirdiimi anlayn
Sonra anlayarak ayrn
Szn mcmelini ve cem edin
Tafsil ve Cem, Furkan ve Kuran anlamndadr.
Biri dese ki, Kuranda 114 sure Fususta ise 27 bab var-
dr, byle iken surelerle bablar arasndaki mnasebeti, uyu-
mu nasl tespit edebiliriz?
Buna vereceimiz cevap udur: -Allahu alem / Allah do-
rusunu herkesten daha iyi bilir- mam Ahmed ve bakalarnn
rivayet ettiine gre Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur:
Bana Tevrat yerine uzun sureler (et-tival), Zebur yerine
yzlk sureler (el-Miin), ncil yerine takip edenler (el-
mesani) verilmitir. Ayrca bana has olmak zere de
mufassal sureler verilmitir.
Yedi uzun sureden maksat, Bakaradan itibaren nazil
olan uzun surelerdir. Yzlk sureler ise ayetlerinin says
yze yakn olan surelerdir. Takip eden surelerden maksat da
yzlk sureleri izleyen surelerdir. Mufassal surelerden mak-
sat da Kurann son eyreinde yer alan surelerdir. zellikle
Ala suresinden itibaren en son inen son hizipte yer alan
sureler kast edilmitir. Bana has olmak zere de mufassal
sureler verilmitir.szne gelince, demek isteniyor ki mufas-
sal surelerde btn nebilerden ayr olarak srf Rasulullaha
(s.a.v) has klnm zel Muhammedi zevkler yer almaktadr.
te eyh-i Ekberin bazsn Fususta aklad en nemli
konularn banda bu zevkler gelmektedir.
eyhin yukarda sz edilen 369. babda son mufassal
sureleri cmertlik hazineleri olarak isimlendirdiini ve
Fususun mukaddimesinde de Fususun cmertlik hazinele-
rinden geldiini belirttiini bildiimize gre, u sonuca varabi-
liriz:
Fususun her bir bab, Fatiha ve Nas surelerinden
balayarak Fecr suresine kadar son mufassal surelerden
bir sureyle balantldr. Bunlar toplam yirmi yedi sure-
dir, yani Fususun bablarnn says kadardr. Ancak sure-
ler mushaftaki tertiplerine gre deil, bilakis aada yer
verilen dairesel cetvelde ayrntl olarak verildii tertibe
gre yer almlardr. Bundan da anlalyor ki Fusus
kitab nebiler, esma-i Hsna, Kuran menzilleri, harfler ve
rahmann nefesi kapsamnda alemin mertebeleri huzur-
lar iinde gerekletirilen, btn bunlar alarak yaplan
miralar iermektedir. Bunlarn tm fatih ve hatem
kamil insann mazharlardr

KURAN VARLIK - 39
Dairesel Cetvel
Fususun temel anahtarlar aadaki gibi tertip edilmitir

Dairesel Cetvel Hakknda Malumat:
-lk dahili dairede mertebenin rakam yer alr, bu ayn zamanda
Fassn babnn da rakamdr.
- kinci daire: Lafzi harfler iindir. Bunlar da mahrelerine gre
tertip edilmilerdir. Yani gsten kan harfle (hemze) balayp
dudakta kan harfle (vav) bitiyor.
- nc Daire: Mertebeyi var etmeye mteveccih ilahi isim.
- Drdnc Daire: Varlk mertebesinin ismi.
- Beinci daire: Fassa ve mertebeye uygun sure
- Altnc daire: Mertebe uygun Fassn nebisinin ismi. Bunlar da
Hz. Ademle (a.s) balayp Hz. Muhammedle (s.a.v) son buluyor.
- Yedinci daire: eyhin her babn balnda aklad gibi her
Fassn hikmetinin nitelii
- Sekizinci daire: Mertebeye uygun feleki menzilin ismi. Onun
yannda da marki tertibe (ebced hevez hutti kelemen sefas
karaat sez daz) ve maribi tertibe (ebced hevez hutti kelemen
safas karasat sez za) uygun rakam deerine sahip harfe yer
verilmitir. Her harfin yannda da byk cmle hesabna gre
rakamsal deeri yer almaktadr. Kk cmle hesabna gelince,
bunu elde etmek iin byk cmle hesabnda yer alan sfrlar
kaldrmak yeterlidir. Buna gre ba, kef ve ra iin ayn deer, yani
02 ngrlr. Ha, nun ve sa iin 05 deeri ngrlr.
- Dokuzuncu daire: on iki burca yer verilmitir. Her burcun,
kotan bala kadar bir sembol vardr. her burcun altnda iki ve
menzil yer alr. Bunlar astroloji ilminde bilinen eylerdir. Bunun
yannda harflerin tabiatlarna ve Burlarnn tabiatlarna tabi menzil-
lere yer verilmitir.
Not: Bu dairelerin her birinin kelimelerinin rakamsal deerleri iin
kitabn sonunda 406 ve 1572 saylaryla ilgili iki cetvele baknz.
Cmertlik Hazinelerinde, Vcut Mertebelerinde Fususul
Hikemde ve Kuran Surelerinde Rahmann Nefesi
KURAN VARLIK - 41
eyh-i Ekbere Gre Harflerin ve Saylarn
Srlarnn lminin nemi:
eyh-i Ekberin yazdklarnn byk bir ksm u drt
mevzunun ekseni etrafnda dnmektedir:
Birinci Mevzu: Zati, sfati ve fiili tecelliler araclyla
hakkn varlnn bilinmesine taalluk eden mevzular.
kinci Mevzu: Cem ve icmali Kuran mazharnda, tafsili
furkani mazharnda ve eri tatbikatnda hakkn kelamna
taalluk eden mevzular.
nc Mevzu: Varlk mertebelerine ve kevni snnetle-
re taalluk eden mevzular.
Drdnc Mevzu: Kamil insan huzurundan ibaret cami
huzura, velayet makamlar araclyla bu kemale ulatran
sluk derecelerine taalluk eden mevzular.
Bu drt ksm, kemalatnn sonu olmayan tek hakikatin
farkl ynleridir. nk ufuklara serpitirilmi btn ayetler,
insan-i kamil veya Allahn en yce kelimesi olarak ifade
edilen insani cemin hakikatlerinin yansmasndan baka bir
ey deildirler. Bu bakmdan ufuklarda yer alan ayetler ile
insan- kamil, esma- hsna tecellileri nurlarnn tecelligah
olan Kurani ayetlerin en eksiksiz mazharlardr. Dier bir
ifadeyle: Ufuklardaki ayetlerin zerine serilmi, yaylm
azamet hrkas ve insan- kamilde drlm, toplanm
kibriya ridas, Kuran ayetlerinin zat gneinden doan es-
ma-i hsna nurlaryla dokumasdr.
Fakat bu tecellilerin ve bu kaynamalarn tmn birbiri-
ne balayan terkiplerin suretlerinin iki mazhar vardr: Biri
keyfiyet mazhardr ki hikmetli kitabn harflerine ve kelimele-
rine dair lafzi rakamsal suretlerde gizlidir. Biri de kemiyet
mazhardr ki bunlarn saysal deerlerinde gizlidir.
Balang, Bismillahirrahmanirrahiym Rahman ve
Rahim olan Allahn Adyla sznn sadr olmasnda ve
tekvini emir olup kadim ilim kapsamnda sabit olan aynlere
tevecch eden Kn=Ol suretinde somutlamaktadr. u
anda ise hikmet ve kaytlar aleminde mmkn varlklarn
ahsnda daimi surette tezahr etmektedir. Eer dier isimle-
re hakim, biri genel olan rahmani, biri zel olan rahimi iki
rahmeti gerektiren zat smi Allah olmasayd, eya kendi
zat itibariyle zuhur edemezdi, baka varlklardan da ayrt
edilmezdi. Allah ehli kimseler bu nuru ve iki rahmetin bu
kaynan, Kuran hakikatinin ayn olan Muhammedi hakikat
olarak ifade etmilerdir.
De ki: Eer Rahmn'n bir ocuu olsayd, elbette
ben (ona) kulluk edenlerin ilki olurdum! (Zuhruf, 81)
Denebilir ki kelimelerin anlamlar ve onlarn terkibini olu-
turan harflerin zellikleri bu tecellilerin keyfiyetlerinin mazhar-
lardr ve bunlara uygun olan saysal deerler ise bunlarn
kemiyetlerinin mazharlardr. Dolaysyla Mdebbir (Tedbir
eden) isminin nurundan destek alrlar. Kemiyetlerinin maz-
harlar ise maddesini Mufassil (ayran) isminin nurundan
alrlar. Yce Allah bir ayette yle buyurmutur: O, Rabbini-
ze kavuacanza kesin olarak inanmanz iin her ii dzen-
leyip yetleri aklamaktadr. (Rad, 2) Keyfiyetin mercii
Bizim emrimiz, bir anlk bak gibi, bir tek szden baka bir
ey deildir. (Kamer, 50) ayetinde geen emirdir. Kemiye-
tin mercii ise yaratmann yenilenmesiyle oluan suretlerin
saysal olarak artmasdr. Nitekim yce Allah bir ayette yle
buyurmutur: O, her an en (yaratma) halindedir. (Rahman,
29) Bir dier ayette de yle buyurmutur: Hayr, onlar yeni
bir yaratma hususunda phe iindedirler. (Kaf, 15)
Varlk kelimelerinin terkibini oluturan harfler ilahi malu-
matlardan ibarettirler. Yani devaml an iindeki sabit
KURAN VARLIK - 43
aynlerdirler. Bu balamda harfler ile onlara denk den
harfler arasnda bir fark yoktur. nk her biri dierinin keyfi-
yet ve kemiyet mazharlar iindeki aynas konumundadr.
Sonra olularn ayn olan bu ulvi harfler Rahmani nefes
araclyla ilahi alemdeki sbut huzurundan vcut mertebe-
leri silsilesindeki ayni zuhur dzeyindeki farkllklara inerler.
Dolaysyla harf ilminin temel dzeyi vardr:
En yce dzeyde, kadim ve ihata eden ilim erevesinde
btn eyann sabit hakikatlerinin bilinmesinin aynsdr.
Orta dzeyde ayni ve yaratlsal zuhur mertebeleri silsi-
lesinin hikmet ve kudret daireleri araclyla bilinmesinden
ibarettir.
En aa dzeyde, zatlarn tabiatlarnn ifadesinden iba-
ret isim ve saylarn zelliklerinin bilinmesidir ve bu ayn
zamanda bu zatlar ve bunlara taalluk eden hadiseler bala-
mnda zelliklerden etkilenme durumunda olmann bilinme-
sidir de.
Bu uygunluktan dolaydr ki Hak tealann konutuu kut-
sal dillerde-en bata cami kitabn ve son nebinin dili, yani
Kuran Arapasnda-bu yandan isimle msemma arasnda,
bir dier adan harfler, kelimeler ve saylar arasnda, baka
bir adan da kelimelerin anlamlar, sembolleri, zellikleri ve
bu kelimelerin terkibini meydana getiren harflerin tabiatlar
arasnda son derece latif, derin ve salam bir organik ba
vardr. yle ki bu harflerin saysal deerleri, feleklerin tabiat-
laryla dorudan ilikili tabii zellikleri, rahmani nefes itibariy-
le lafzi delaletleri ve ekil ve yap itibariyle rakamsal delalet-
leri, hayal itibariyle suret delaletleri dikkate alnmadan ile-
rindeki gizli hakikatlerin idrak edilmesine imkan yoktur.

Bu kitapta varlk mertebeleri, lafzi harfler, rakamlar, in-
san- kamil mazhar, felek menzilleri arasndaki uyumla
rten esma-i hsna (1) aklanmaktadr. yle ki bu menzil-
ler bu balamda dikey varlk derecelerinin felek kresinin
ksmlarna denk decek merdivenin basamaklarn andran
bir izdm olarak belirginleir. Lafzi harflerin insan nefesin-
deki mahreleri ulvi harflerin rahmani nefes huzurunun suret-
leri olarak grnr.
Bu itibarla harf ve say, varlk aynasna yansyan ilahi
isimlerin nurlarnn karmndan oluan pnardan sunulmu
bir kadeh konumundadr. Arap dilinin nahiv ve sarf kaideleri,
harfleri ve kelimeleri, zellikle Kuran Arapas balamnda,
tam anlamyla varlk hakikatlerine, hayatn farkl terkiplerine
uymaktadr. yle ki ilim ehli kimseler harflerin terkibinden ve
saysal deerlerinden hareketle evren ve insan aleminde
meydana gelen hadiseleri istihra edebiliyorlar. Mesela
eyh-i Ekber, Rum suresinin birinci ayetinden Mslmanlarn
Kuds hallardan geri aldklar seneyi, yani h. 583 tarihini
tespit etmitir. Endlste Muvahhid ordusunun Hristiyanlar
malup ettikleri 591 tarihini de Fetih suresinin birinci ayetin-
den karmtr. (bkz. Futuhat 559 bab, Fettah isminin huzu-
ru.)
u halde harf ilmi, varlk hakikatlerinin mizandr. yle ki
kelimeleri ve harflerini oluturan unsurlarn aratrlmasyla
btn ilimlerin anahtarlarn elde etmek mmkn olabilir. Bu,
byk velilerden oluan alimlerin sahip olduklar bir ilimdir. Ki
kendilerine Sryanice ku dili retilmitir. Sryanice ise,
ilahi ilimlerin, kevni ve insani yaratln, Kurani hakatlerinin
srlarnn, velayet miralar ve ruhani tertipleri araclyla
gerekletirilen sluk derecelerinin ortak dilidir. Bununla
zuhur ilkeleriyle tekvin usulleri arasndaki rabtalar, bunlarn
harflerle, kelimelerle ve saylaryla uyumlar zahir olur. Yine
KURAN VARLIK - 45
yldzlarn, gezegenlerin feleklerinde deveran edileriyle,
unsurlar ve tabiatlaryla uyum iinde tezahr eder. Btn
bunlar mutlak bir varlk insicam iinde dizilmi olarak ger-
ekleir. Ki gzelliinin, azametinin ve kemalinin sonu yoktur.
Tpk u szn ifade ettii anlam gibi: Harflerin kskanlk
rts altnda sevgi atei, o(hve) ve zat arasnda alev alev
yanmaktadr.
eyh birok eserinde harflerin ve saylarn srlarndan
bahsetmi, Futuhatn ikinci babn bu konuya ayrmtr. Bu
ilmin baz meselelerini 20/26/198. bablarda ele alm, 73.
babda Tirmizinin sorularna (39404142. sorular) cevaplar
vermitir. rnein 109. babda (c.2 s. 193) unlar sylyor:
makamlarn says ve her ismin srlar harf says kadardr.
Bu hususta Kurey Arapasndan bakas dikkate alnmaz,
nk Kurey Arapas cennet ehlinin dilidir. Bu da isten asl,
yani bina olsun, ister furu, yani irab olsun fark etmez. Arapa
olmayan ve Arapaya baka dillerden geen kelimeler bu
hususta esas alnmaz. Nitekim her varlkta isminden bir
zellik vardr sz bu anlam vurgulamaya yneliktir.
- eyh unlar sylyor(c. 2 bab:131. s. 215): Saylarn
hkm her hakimin hkmnden nce gelir.
-Bir yerde de unlar sylyor: feleklerin 28 menzili var-
dr. nk harflerin says bu kadardr. Baz insanlarn veh-
mettikleri gibi bunun tersi geerli deildir. nk harfler
Allahn kadim kelamnn suretleridir. Feleklerin menzilleri ise
hadistirler. Hadis her zaman kadime tabidir; kadim hadise
tabi olmaz. (b. 198 blm. 20, c. 2 s. 440)
- Bu yzden cehennem bekisi meleklerin says 19dur.
Bu, besmeledeki harflerin rakamsal deerinin toplamdr. (b.
272, c. 2 s. 577) Alemin dnyadaki ve cennetteki bekilerinin
says da bu kadardr (7 gk+12 bur=19).
- Tekvin felekleri de dokuz tanedir (7 gk+yldz fele-
i+bur felei). nk ilahi tekvin kelimesi kef, vav ve
nundan oluur. Bu toplam dokuz (9) harf eder. (b.20, c. 1 s.
168)
Harflerin saysal deerlerini hesap etmenin eitli yollar
vardr. En mehurlar mark ve marib hesabdr. Bunlarn
arasndaki tek fark alt harfin farkl deerlere sahip bilinmesi-
dir. Bu harfler de ebced tertibinin ikinci yarsnda, yani terazi
ve balk burlar arasndaki feleki menzillerde yer alrlar. Bu
ise felein ruhlar alemine, geceye veya son bahar ve k
mevsimlerine denk den ksmdr. Bat ve dou kutuplar
krsnn yannda zuhur eder. Veya yldz menzilleri felein-
de ya da araf surlarnda belli olur. O esnada birin emriyle iki
mazhara inen ar kelimesi tekrarlanr. yle anlalyor ki bu
kutuplama, ebcedin 22 harften -ibranicede olduu gibi- 28
harfe -arapada olduu gibi- gemesi esnasnda zuhur et-
mitir.
Buna gre marip hesab, kibriya dairesinden ve varlk
dairesinin i yarsnda nefislerde ve ruhlarda yer alan gaybi
srlarn ve ayetlerin ehli kimseler iindir.
Mark hesab ise azamet hrkasndan varln d yar-
snda kevni ufuklardaki nurlarn ve ayetlerin ehli kimseler
iindir.
Byk ebced hesab-ister marki, ister maribi olsun-
iinde birler, onlar ve yzler yer almas hasebiyle zellikle
sfat, isim ve fiil huzurlarnda kevni tafsilin mazharlarna
taalluk eder.
-ster marki ister maribi olsun- kk ebced hesabn-
da sadece 1den 9a kadar birler yer alr ve zat huzurunda
insani icmalin mazharlarna zellikle taalluk eder.
KURAN VARLIK - 47
eyh, Futuhatn ikinci babnda byk ve kk hesapla-
rn delaletleri arasndaki fark ayrntl olarak aklam ve
zetle unlar sylemitir (c.1, s. 80-81):
Saadetimizin kemale ermesinin vesilesi olan bu yolu-
muzda bize gre saylarn faydas udur: Muhakkik ve mrit
bir harfi ele aldnda byk Cezmi kk cezme ekler. 100
deerinde olan kaf harfinin byk cezme, birinde kk
cezme eklenmesi gibi. Bylece kk cezmin saysal deeri-
ni ortaya karr ve onu zatna dndrr. Byk cezmin
saysal deerini ise kendisinden istenen varidatlara dnd-
rr
Sonra her iki cezmin saysal deerlerinin delaletlerini
baka bir adan yle aklar:
Rakamsal harflerin saysal deerleri zellikle surete,
araza ve zarfa taalluk eder. Lafzi harflerin saysal hesab ise
zellikle ruha, cevhere ve mazrufa taalluk eder. Ayn kelime
veya ayn cmlede iki saysal deeri arpmak veya toplamak
ise ruhun suretiyle veya mazrufun zarfyla ilikisine taalluk
eder.
Nefes hesab ise (bkz. kitabn son blmnde 1572 sa-
ysna taalluk eden tablo) kayyumluk srrna yani ruhlarn ve
suretlerinin veya anlamlarn ve kalplarnn kaim olmasnn
dayana olan rahmann nefesine taalluk eder. eyh-i Ekber
bu meseleyi iir diliyle yle ifade eder:

Ben Kuranm, tekrarlanan yedi benim.
Ruhun ruhuyum ben, kalplarn ruhu deilim

Baka bir iirinde de unlar syler:
Bir harfin varlym ki anlam sensin
Kainatta benim iin Ondan bakas yoktur
Harf anlamdr, harfin anlam ise sakinidir.
Senin ayn olarak grdn anlamndan bakasdr

Cmle Hesaplarna rnekler:
Birinci rnek: Futuhatn 24. babnn sonunda (c.1 s. 185)
Cenab- eyh unlar sylyor: Rahmani nefeslerin insani
alemdeki says -nefeslerin her biri zel ilahi bir tecelliden
kaynaklanan bamsz ilahi bir ilimdir- 330 saysnn 530
saysyla arpm kadardr.
Soru: Bu iki say nereden geliyor?
Cevap: Rahman ismini rakamsal olarak deeri 330 lafzi
deeri ise ra harfinin eddeli okunmas artyla 530dur.

kinci rnek: Marki kk ebced hesabna gre Rah-
man nefesi kelimesi=
(5+8+6)+(1+3+2+2+8+4+1+5)=19+26=45 deerindedir. Bu
rakamn aynadaki yansmas 54tr. Toplam:45+54=99 eder.
Bu ise esma-i hsnann saysdr. 45 says ayn zamanda
ister byk ebced hesabyla (1+4+40) ister kk ebced
hesabyla (1+17+27) Adem kelimesinin saysal deeridir.
Bu ayn zamanda ilk dokuz rakamn toplamdr. Dokuz ise
Adem kelimesinin (1+4+4) kk rakamsal deeridir.
Adem kelimesinin byk saysal ve nefesi deeri
45+45tir. Bu ise toplam 90 eder. Yani (Kml=Sad) rahmani
suretin kemali. Kk saysal deeriyle birlikte (90+9=99)
Ademin tamamyla tahakkuk ettirdii esma-i hsnann says
elde edilir.
KURAN VARLIK - 49
nc rnek: Allah isminin byk saysal deeri 66
dir. Bu ise iki ismin saysal deerinin toplamdr (Adem ve
Havva=45+6+15). Bu da Ahmed isminin nefesi ve kk
saysal deerinin toplamna eittir.
Ahmed=(1+4+27+17)+(1+8+4+4)=66. Bunu 132 ile toplad-
mz zaman Muhammed kelimesinin veya islam kelimesinin
ya da kalp kelimesinin saysal deerini elde etmi oluruz. Bu
saynn aynadaki yansmas 231dir. Bu ise Ebubekir isminin
saysal deeridir.
sm-i Azamn nefesi deerine gelince (Allah=1+13+13+2)
toplam 29 eder. Bu ise rahmani nefesin ba ile sonuna
taalluk eden iki ismin kk saysal deerine eittir. (Be-
di+Cami=14+15=29) Bu da kameri aylarn saysna eittir.
Drdnc rnek: Rahmani nefes kelimesinin saysal
deeri 560tir. Bu da varln ilk ve son mertebelerini icat
etmeye ve tertiplemeye ynelen ismin saysal deerinin
toplamna eittir (Bedi+Cami+Rafi=86+114+360=560).
Rahman kelimesindeki med harfi olan elifin de hesaba
katlmas durumunda Rahmani nefes kelimesinin saysal
deeri 561 olur. Bunun aynadaki yansmas ise 165tir. Bu ise
La ilahe illallah cmlesinin saysal deerine eittir. kisinin
toplam ise 561+165=726dir. Buna sin harfinin- cenab-
eyh bu harfi Yasinin Kurann kalbi olmas menzilinde
rahmani nefesin kalbi kabul eder.
Ayrca cenab- eyh Futuhatn 348. babn cemin ve var-
ln kalbinin srlarndan iki sr balyla ona ayrmtr-
saysal deeri olan 60 rakamn eklediimizde 786 rakamn
elde etmi oluruz. Bu ise Bismillahirrahmanirrahiym / Rah-
man ve Rahim olan Allahn adyla cmlesinin saysal dee-
ridir. Buna 1572 saysn yani bu kitabn son blmnde
akland zere Fususul Hikemin mihveri nefesinin saysal
deerini eklemek gerekir.
ki sayy arasndaki farka gelince: 561-165=396 eder.
Bunun aynadaki yansmas ise 693tr. Bu da on drt surenin
balarndaki harflerin saysal deerinin toplamna eittir. Bu
surelerin ba harfleri hak szn zaferi parlaktr cmlesinde
toplanmtr.
Bu saylarn her birinin delalet ettii anlamlar vardr. Bun-
lar ayrntl olarak aklamak uzun zaman alr. Bu kitabn son
blmnde 406 ve 1572 saylarnn zellikle Fusus ile ilikile-
ri balamnda delaletleri ayrntl olarak aklanmtr.

KURAN VARLIK - 51

- KNC BLM -

Fusus bablarnn varlk mertebeleri zincirine paralel
olarak dzenlenmi olmasnn, her babn, kendisine
uygun varlk mertebesini var etmeye ynelen ilahi bir
isimden istimdat ediinin ayrntl aklamas

Futuhatn 371. babndan alemin ilk yaratl er-
evesinde belirginlemesine uygun olarak dzenle-
niine dair kaside:
Hamdolsun Allaha ki Onun varlyla
Zuhur etti sevgi aleminin varl
Ve en yce unsur ki onun varlyla
mkan aleminin zatlar zuhur etti
Tertipsiz ve zaman olarak nce ve sonra olmadan
Derken her eye egemen olan
Allah grnmesini dileyince
Varlklardan malum olanlarn
Her eye gc yeten divan alemlerini at
Ruhun varlyla, sonra ikinci ruhla1-2
Sonra hebay ayrca heyuliyi, sonra kabil cimi
Felekler alemini ve erkan3-4-5-6
Bunlar byk bir felek sard ve ad da rahmann istiva
ettii kerem sahibi artr7
Ondan sonra krs gelir, kelamnn ksmlar
Onun ksmlarndan da kadimlik belirdi8
Ondan sonra burlar felei, onun ardndan da
Zamann kayna yldzlar felei gelir9-10
Sonra boluk ile beraber merkeze ini
Orada binann temellerini atmak iin
Bir arz olarak evreledi onu, ondan sonra da su ve s-
tnde de hava ate unsurunu18-19-20-21
Onun stnde hilal felei, onun da stnde
Bir felek var ki divan kitabna eklenir16-17
Onun stnde Zhre felei, stnde de
Naz felei ki gece gndzn kaynadr
Onun stnde Merih, sonra Mteri
Sonra da keyvana nispet edilen11-12-13
Her cismin tabiatna benzeyen
Bir mahluk var ki nurani alem diye isimlendirilir
Onlar kerem sahibi meleklerdir, iarlar da
Allahn ihsan sahibi isminden hareketle varl korumak-
tr..25
Kemale doru hareket ederken dourdu
Hareket esnasnda eytan alemini..26
Sonra madenleri ve bitkileri, ondan sonra da bize hay-
vanlar alemi geldi22-23-24
En son ama cisimlerimizin zuhur etmesiydi
KURAN VARLIK - 53
Terkip ve bedenler aleminde
Dzelip de rknleri dengeli oturunca
lah insan letafetini fledi..27
Ona suretini giydirdi, bylece halife oldu
Mlkler ve iki arlkl topluluk ona itina gsterdi
Muhit felein dn ve hkm uyarnca
Bizim iin olular aleminde grnd
u arzn iinde siyah bir su
irk ve tuyan ehli iin kokumu halde
Rzgarlarn zerinde akar, yannda da
Kahreden deyyann gazabnn karanlklar
evrilmitir bir kayayla ki an yce ilahi ruhun saltanat-
nn merkezidir.

28. Mertebe: Dereceleri ykselten Arn sahibi
isminden hatemiyet kelimesindeki camilik hikmeti
Fass, Vav harfi ve balk burcundaki ip menzili:
Kainatn mertebelerinin Esma-i Hsnann tecellisiyle zu-
hur edii ancak Zahir ismiyle gerekleir. O halde biz de
zuhur silsilesinin son halkasndan balayarak ilk halkasna
doru kalm:
Zuhur ancak farkllama ve eitlenme ile olur ve bazs-
nn bazsndan stnln gerektirir. stn, en stn,
alak, en alak eklinde belirginlemeler gerekleir. Bu
yzden Zahir isminden kaynaklanan en son derece, yani
28. derece dereceleri ykselten arn sahibi ismine uygun-
dur. eyh bu isimle ilgili olarak unlar syler: Bu isim mer-
tebeleri belirginletirmeye yneliktir, onlar var etmeye deil.
nk bunlar varlkla vasfedilmeyen nispetlerdir, nk
aynleri yoktur. Harflerden vav harfi, menzillerden de ip kudre-
ti menzili bunlara aittir. p de fer iindir () Vav harfinin buna
ait olmasnn sebebine gelince, nk vav harfinin say mer-
tebeleri bakmndan 6 deerine sahiptir. 6 ise tam saylarn
ilkidir. Alemdeki kemal ise ancak mertebe ile mmkn olur,
biz de buna vav harfini verdik. Ria menzilinden gelen iple
de balanma ve sarlma gerekleir, nitekim yce Allaha
balanma da onun araclyladr. p menziline indirmitir.
Eer ip mertebesi olmasayd Allahn ipine sarln. fadesi
sabit olmazd. Nitekim Allaha sarln da denilmitir. pin
nereye tahsis edildiini ve hangi isimle zikredildiini ve hangi
isme izafe edildiini anla () Bil ki, btn mertebeler asl
itibariyle ilahidirler. Hkmleri varlkta zuhur etmitir. lahi
mertebelerin en ycesi ise nsan- Kamilde zuhur etmitir. Bu
yzden mertebelerin en ycesi her eyden mstani olma
mertebesidir. Zat itibariyle Allahdan bakasna ynelmemek,
arzu etmemektir. Alemde en yce mertebe, her eyle ms-
tani olmadr. stersen her eye muhta olma da diye bilirsin.
nsan- kamilin mertebesi budur. nk her ey onun iin,
ondan dolay yaratlmtr. Her ey ona musahhar klnmtr.
Yce Allah onun buna muhta olduunu bildii iin. Onlardan
mstani olmas diye bir ey sz konusu deildir. htiya da
ancak ihtiyac giderme imkanna sahip olana yneltilir. Bu ise
her eyin melekutu elinde olan Allahtan bakas deildir. Bu
yzden yce Allahn bu kamil insana her eyin suretinde
tecelli etmesi kanlmazdr ki bu eyin suretinde muhta
olduu ve varlnn dayana olan eyi versin () Bil ki,
eer suretler olmasayd aynler ayrmazlard. Eer mertebe-
ler olmasayd eyann ls miktar da bilinmezdi. Ayrca
her suret de menziline inmezdi. Nitekim Aie (r.a) yle
demitir: nsanlar layk olduklar menzile indirin. Mertebe-
nin varl sayesinde stn ile alak bilinir. Bununla Allah ile
KURAN VARLIK - 55
alem ayrt edilir ve ilahi isimlerin genel ve zel taalluklarnn
hakikatleri zuhur eder
Daha nce sylemitik. Bu dereceleri belirginletiren,
stn ve kamil mertebenin sahibinin Muhammedi velayetin
hatemi zattr. Bu mertebeler ise Fususun bablarnda ve
Futuhatn 198. babnn blmlerinde belirginletirilmitir.
Onunla kamil insann Kurani cemi ve furkani tafsili itibariyle
en yce mertebesi ve en stn derecesi, gemi ve gelecek
her eye hakimi genilii zahir olur. nk kamil insan her
eyi cami mml Kitabn sahibidir. eyh buna yle iaret
eder: Bu kitapta zikrettiim hikmetlerle mml kitabda sabit
olduu kadaryla yetindim. Nitekim it Fassnda da Hatemin
mertebeleri tayin eden bu dereceyle ilgisine yle iaret
etmitir: Velilerin sonuncusu, varis veli bilgileri aslndan alan
ve mertebeleri mahede edendir. O topluluklarn nderi
Rasullerin sonuncusu Muhammedin (s.a.v) gzelliklerinden
bir gzelliktir Kamil insanla ilgili vav harfi insani nefesin
son mertebesidir. Nitekim kamil insan Hatem de rahmani
nefesin son mertebesidir. Rahmani nefesin btn kuvvetlerini
camidir, nk onda buluurlar. Futuhatn 198. babnn 11.
blmnde nefes ehli velilerden sz ederken unlar syle-
mektedir: Bu ilahi imdatlarla ilgili olarak anlattklarmzn
tmnden Allah ehlinin geneliyle birlikte bir zevke dahil ol-
duk. Onlardan fazla olarak da ilahi isimlerden Ahiri ekledik.
Bundan da riyaseti ve yaknlatrlmlarn (mukarrebun) nail
olduklar Allahn ruhunu aldk. Nitekim yce Allah yle
buyurmutur: Fakat yakn olanlardan ise, Ona rahatlk,
gzel rzk ve Nam cenneti vardr. (Vaka, 88-89) 580 yln-
da bu tarikata girdiimde bu makamlara nail oldumnsan-i
Kamilin feleki menzili de hayat kayna suyla irtibatl balk
burcundaki ip menzilidir. pi ise gnein eref burcuna yani
ko borcuna baldr. Ria kelimesi szlkte ip anlamna
gelir. Dolaysyla varlk mertebeleri silsilesinin halkalar ara-
sndaki rabtann, dier bir ifadeyle kainat kubbesinin direi-
nin, yani Ahmedi kamil insann semboldr. Fususun yirmi
sekizinci gizlilik babna uygun olan bu mertebenin mazha-
r vardr:
Birinci Mazhar: Fususun mukaddimesi. nk orada iki
hatemi gryoruz: Rasulullerin hateminin (s.a.v) velilerin
hatemine geni rahmet huzurunda Fusus ile imdat etmekte-
dir. Buna da cenab- eyh u szyle iaret etmitir: Bu sizi
bryen rahmettir, siz de bu rahmetin iine bakalarn aln.
Kuranda buna en uygun ifade ise Besmeledir-zellikle
Fatihann bandaki Besmele-. nk her surenin banda
bulunmasyla Kuran mertebeleri, yani sureleri ayrrlar.
Nitekim cenab- eyh yle demitir: Eer suretler olmasay-
d, aynler ayrmazlard. mml Kitabn Besmelesi Kuran
hakikatlerini ierir Ayrca Fususun klli heyeti, felein
menzillerinin heyeti gibi daireseldir. nk:
Bu mertebenin kinci Mazhar: Efendimiz Hz. Muham-
med (s.a.v) Fassnn sonlarnda yer alr. zellikle dereceleri
ykselten arn sahibi ifadesinde Hakkn derecelerini gze-
ten ifadesinden balar. nk yce Allah ona Rahman ismiy-
le istiva etmitir. Bu en byk hatemiyet babn eyh Ferdi
Muhammedi kelime babnn sonuna katm gibi. eyh de
fertlerin liderlerindendir ve ad da Muhammeddir. Bu ksm
el-Vasi (geni) isminin yannda son bulur. eyh mukaddime-
de ve bu son Fassn ierdii u ifadede bundan sz etmitir:
O, kulunun kalbine giren ilahtr. nk mutlak ilahi hibir
ey kapsayamaz, iine alamaz. O eyann ve kendisinin
ayndr. Bir ey hakknda da kendisini iine alm denemedii
gibi almam da denemez. Bu incelii iyi anla.
eyh Fususa geni rahmetle balad gibi Muhammedi
rahmanlk ve sonsuzluu gerektiren geni kalp ile de bitiri-
yor Yirmi sekizinci mertebede Fususun tmn cami ey-
KURAN VARLIK - 57
hin hikmeti Fassnn ad Hatemiyet kelimesindeki cami
hikmet Fassdr. Bu ayn zamanda Muhammedi Kelimedeki
ferdiyet hikmeti Fassbabnda da gizlidir. nk eyhin
dedii gibi bu hatem, efendimiz Hz. Muhammedin (s.a.v)
gzelliklerinden bir gzelliktir. Dolaysyla onun camiliindeki
en byk pay Rasulullaha (s.a.v) aittir. Cami kul,
Rasulullaha (s.a.v) has bir isimdir. Tpk eyhin Futuhatn
270 babnda belirttii zere Kutbun btn kutuplar cami
olmas gibi. Bu mazhara mnasip sure Fatiha suresidir.
nk biraz sonra aklayacamz gibi cami anadr Fatiha.
Bu mertebe dair nc Mazhar: Fususun bablarnn
tmdr. zellikle onuncu bab. Hudilik kelimesindeki teklik
hikmeti Fassyani. Varlk mertebelerine ve Fusus bablarna
mnasip yirmi sekizinci menzil felei bunun iindir. Bu yz-
den eyh, btn rasullerle (s.a.v) bir araya geldiinden,
ilerinde sadece Hudun kendisiyle konutuundan sz
etmitir. nk varlk olarak ikisinin arasnda tam bir uyum
vardr ve ikisi de Arapla mensuptu ve hikmetleri de tekliktir.
Yirmi sekizinci feleki menziller feleinin mertebesini var
etmeye ynelen ilahi isim ileri greceimiz gibi el-
Mukaddirdir ve bu dereceleri ykselten ismine anlam
olarak yakndr. nk her ikisi de mertebeleri belirginletirir
ve ayrtrr. Kitabn son blmnde Hud Fassyla irtibatl
surenin Fususun btn mertebeleri ve girileriyle birlikte
harfleriyle hayret verici bir ilgisinin olduunu greceiz.
Hud ile hatem (son veli) arasndaki alakaya gelince; Hud,
Kuranda zikredilen ilk arap nebidir. eyh ise Tai kabilesin-
den bir araptr. Zamanndaki Muhammedi kamil varislerin
sonuncusudur. eyhin rencilerinden ilk Fusus arihleri
Hud Fassn erhederken unu diyorlar: eyhin 586 ylnda
Kurtubada ikame edilen bir sahnede nebilerle bir araya
gelmesi, Muhammedi velayetin hatemi makamna nail olma-
sn tebrik etme amacna yneliktir. Kaani diyor ki: Bunu
dier nebiler deil de Hudun ona haber vermesi Hudun (a.s)
merebi ile zevkinin eyhin (k.s) merep ve zevkine uygun
olmasdr. Kesret tevhidi ve keif makamnn genilii ve
hakkn fiillerinin ve eserlerinin suretlerinde mahede edil-
mesi bakmnda aralarnda mnasebet vardr. Feleki merte-
beleri cami bu mazhara btn Kuran sureleri, zellikle mu-
kataa harfleriyle balayan yirmi dokuz sure taalluk eder. Bu
sureler de eyhin Futuhatn birinci cildinin 60. sayfasndaki
ikinci babnda, ikinci cildin 449. sayfasnda yer alan 198
babnn 27. blmnde belirttii gibi bu feleki menzillere
mnasiptirler. eyh, Hatem ve Kuran kardetirler (Futuhat,
c.3 bab:366 s. 329) demitir. Yine demitir ki: Kutbun kamil
halifelii stlenebilmesi ancak surelerin balarndaki 78
harfin anlamlarn elde etmi olmasyla mmkndr.(Futuhat,
c.2 sh. 555)
te yandan Hatemle zel bir ilikisi olan bir baka fass
daha vardr. it ad verilen bu fassta cenab- eyh, Hatemul
evliya ile Hatemul mrselin arasndaki ilikiyi ayrntl olarak
aklamaktadr. nk bu Fassn Levh-i mahfuz mertebesi
vardr. Levhte ise yce Allah, hatemin vazifelerinden biri olan
mertebelerin tayinini yazmtr. Levh, czi nefislerin suretleri-
ne flenen klli ruhtur. Bunun neticesinde de mertebeler
belirginleir, vasflar ve hakikatleri ayrr. (bkz. Futuhat, c.2
bab:198, s. 427 bab:271, s. 575)
Koruyuculuk vazifesi, mertebeleri belirginletirme ve ha-
yat fleme hususunda Hatem ile Levh arasndaki bu benzer-
likle ilgili olarak eyh, Yzkler (Hatemler) zerindeki Levh
iti Fass (ka)nda detayl bilgiler vermektedir.
Balar ve hibeler Levh-i mahfuza iaret eden kelime-
lerden biri Her eydir. Yce Allah yle buyurmaktadr: Her
eyin aklamasna dair ne varsa hepsini onun iin levhalar-
KURAN VARLIK - 59
da yazdk. (Araf, 145) Her ey kelimesinin saysal deeri
360tir. eyh kitaplarnda ok kere levhdeki ana ilimlerin
saysnn 360 olduunu belirtir. Bu yzden felek dairesi de
360 derecedir.
Bu say, yirmi sekizinci hatemi mertebesini var etmeye
ynelen (dereceleri ykselten) isminden gelen Rafi=360
isminin saysal deerine derecesine de eittir.
Bu deerlendirmelerin tm, eyhin Futuhatn 559. ba-
bnda Hatemul evliya makamyla ilgili olarak yapt akla-
malar pekitirmektedir. eyh bu hususta diyor ki:
zel hatem Muhammedidir. Yce Allah onunla Mu-
hammedi velilerin velayetini sonlandrmtr. Ki onlar Hz.
Muhammede (s.a.v) varis olmulardr. Hatemul evliyann
kendi iindeki alameti, her velinin Hz. Muhammedden miras
aldn bilmesidir. Bylece btn Muhammedi Allah velileri-
nin ilmini cami olur. Bunu bilmezse o hatem deildir. Grm-
yor musun, Rasulullah (s.a.v) Nebiylerin sonuncusu olduu
iin kendisine btn kelimeleri cami Kitab verilmi btn
eriatlar onun eriatna dahil edilmitir? Tpk btn yldzla-
rn nn gnein nda kaybolmas gibi
Son olarak u belirtelim ki, it Fassnda Hatemul evliya-
nn yirmi sekizinci cami mertebeye sahip olduuna iaret
edilmektedir. nk eyh, ryada kendisini Kabenin duvar-
nn en st srasnda gm bir tulann kendisinden sonra
geldii altn bir tula eklinde grmtr. Bu olay Futuhatta
anlatlr (bab: 65 c, 1, s. 318-319). Bu arada Rasulullahn
(s.a.v) u hadisine de yer verilir:
Benim nebiler iindeki durumun una benzer: Bir
adam bir bina yapar, sadece bir tulann yeri bo kalr.
te ben o tulaym. Bu yzden benden sonra Rasul de
yoktur nebi de.
Bu hadisi, eyhin Futuhatn 72. babndaki Beytin yk-
seklii yirmi yedi ziradr. En stteki ta sra ile birlikte yirmi
sekiz zira oluyor. Her zira ancak keif ehlinin bildii ilahi
emirlerden birinin miktardr szyle birlikte deerlendiril-
diinde anlalyor ki son zira, iki tulann sahibi Hatemul
evliyadr. Allah dorusunu herkesten daha iyi bilir.
Haruni kelimede mamiye hikmeti Fassnda eyh dere-
celeri ykselten ismini zikreder. Bu, sz konusu fassla ilgili
notlarmz kapsamnda aklayacamz gibi imamlk maka-
mna ynelik bir iarettir. Ayn ekilde Davud Fassnda da bu
makama iaret edilmektedir. nk bu fass yirmi sekiz men-
ziliyle Kamer semasnn mertebesidir. Burada diyor ki: Halife
veli, rasuller madeninden alr Nitekim it Fassnda da,
Muhammedi hatemin ruhuna madde ancak Allahtan gelir,
demektedir.
Dereceleri ykselten (Refiud derecat) ismi ile vav harfi
arasndaki mnasebet aktr. Bir kere vav, lafzi harfler iinde
en son derecede yer alan harflerden biridir. Dolaysyla btn
nefesleri camidir, yani harflerin hatemidir.
eyh, Futuhatn beinci babnda Besmelede yer alan
Allah isminin harflerine iaret ederken buna deinmek
maksadyla Ekberi hatemiyet makamn ayrt etmek bala-
mnda unlar sylyor: Vav harfi iki dudak arasndan zahir
varla kar, ona delalet ederek ondan haber verir. Bu,
nbvvetin batn makamdr. Bu ayn zamanda bizde
Rasulullahtan kalan bir kldr. Varislik bununla gerekleir.

KURAN VARLIK - 61
27. Mertebe: Muhammedi Kelimenin Cami
sminden olan Ferdiyet Hikmeti Fass, nsan Mertebesi,
Mim Harfi ve Balk Burcunun Son Feri Menzili
Dereceleri Ykselten isminin zuhurunun kemali ancak
btn dereceleri cami huzurda tamamlanr. yle ki bu dere-
celer birbirleriyle balantl olup uyum ve tekaml iindeki bir
mertebeyi olutururlar. Bu ise lahi isimlerden el-Caminin
zuhurunu gerektirir. Bu ismin mazhar da insandr. En kamil
tecelli yeri ise efendimiz Hz. Muhammeddir (s.a.v). saysal
deeri 40 olan cem harfi Mim Onundur. 40 ise hayatn
tamlnn rakamdr. Bu yzden bu yirmi yedinci mertebeyle
insann ve mim harfinin icadna ynelen el-Cami ismi taalluk
eder. Muhammedi Kelimenin Ferdiyeti Hikmeti Fass
buna aittir. Bu fass, insani ve Muhammedi ferdiyetle birlikte
ikisinin cemliini de ifade eder. nsan iin vcudi ferdiyet,
efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v) iin de insani ferdiyet sz
konusudur. nk asl itibariyle kamil insan Odur. Onun
dndaki kamiller sadece onun mazharlardrlar. el-Cami
ismi Kuranda iki kere geiyor. Her iki yerde de bu isim ve
trevleri insan ve nas ifadeleriyle irtibatl olarak kullanlmtr.
Gelmesinde phe edilmeyen bir gnde, insanlar mutlaka
toplayacak olan sensin. (Al-i mran, 9) Elbette Allah, mna-
fklar ve kfirleri cehennemde bir araya getirecektir. (Nisa,
140) Sr'a da frlm, bylece onlar btnyle bir araya
getirmiizdir. (Kehf, 99) nsani ferdiyetin mazharlar vardr.
Bunlardan biri, Allahn sadece Onu kendi elleriyle ve kendi
suretinde yaratm olmasdr. Yine gklerin, yerin ve dalarn
yklenmekten kandklar emanetin sadece Ona yklenmesi
de insani ferdiyetin mazharlarndan biridir. Bir dieri sadece
Onun byk hilafete sahip klnmasdr. En byk zat isminin
(Allah) srrna sahip klnmas da bu mazhariyetin bir gster-
gesidir. Yalnz insan, hem hakkn hem halkn suretini zerin-
de tar. Btn isimler sadece insana retilmitir. Yce
Allah sadece insana gklerde ve yerde bulunan her eyi
musahhar klmtr. Bunun gibi daha bir ok zellii vardr
insann ki eyh bunlar Adem (a.s) Fassnda ve baka kitap-
larnda ayrntl olarak aklamtr eyh bu mertebeye
tahsis ettii 198. babn 37. blmnde unlar sylyor: lahi
isimlerden el-Cami ile ve onun insan var etmeye yneliiyle
ilgilidir. Harfler iinde mim harfi buna tahsis edilmitir. Bu-
nun da fer takdirinden son kadar bir takm menzilleri vardr.
el-Cami ismi Allahtr. Bu yzden yce Allah Ademin bedeni-
nin hayatnda iki elini cem etmitir: Onu iki elimle yarattm
zaman Ama yce Allahn gkleri elleriyle yaratmasndan
maksat, kuvvet ile yaratmasdr. nk el kuvvet anlamna
gelir. Yce Allah Gl kuvvetli Davud buyurmutur. Yani
kuvvet sahibi. Dolaysyla yed kelimesinin oulu olarak
eyd kuvvet anlamndadr. () Yce Allah bu insani hayatn
kemalini irade edince onun iin iki elini cem etti ve ona ale-
min btn hakikatlerini verdi. Btn isimler araclyla Ona
tecelli etti. Bylece hem ilahi surete hem de kevni surete haiz
oldu. Onu alemin ruhu kld. Alemdeki varlk snflar ise onun
asndan kendisini idare eden ruh asndan beden yapt.
Eer insan bu alemden ayrlrsa alem lr. () nsan bu
cami isme sahip olduundan zat itibariyle iki huzura da
kabildir. Bu yzden hilafet ve alemin tedbir ve tafsili yetkisi
onun iin sahihtir. () Biz burada insan-i kamilden sz edi-
yoruz. () Ona sonluk da verilmitir. nk insan, en son
zuhur eden varlk trdr. Dolaysyla ilklii hak, sonluu
halktr. Bu yzden insan ilahi suret itibariyle evvel, kevni
suret itibariyle ahirdir. Her iki suret itibariyle zahir ve kevni
suretten dolay sahip olduu ilahi suret itibariyle batndr. ()
Allah, alemin tmn onun hizmetine vermitir. Bu yzden
alemde ulvi ve sfli hibir ekli hakikat yoktur ki insan ona
kemal nazaryla bakmasn. nsan, Allahn kendisine ulama-
s iine yerletirdii srrn eminidir () nk insan gizlilikleri
KURAN VARLIK - 63
haizdir. Bu yzden sureti itibariyle mim harfi onunla ilgilidir.
Mim ise harflerin sonuncusudur. Ondan sonra sadece vav
harfi vardr. O da mertebelere taalluk eder. dolaysyla mer-
tebesinin genellii itibariyle hak da halk da ona dahildir.
Muhammedi Fassn el-Cami ismiyle ve ferdiyetle ilikisi
mehurdur. eyh birok kitabnda ve Futuhatn deiik
bablarnda bunu aklamtr. Buna u bablar rnek gste-
rebiliriz: 6/12/14/337: Muhammed (s.a.v) suresinin menzi-
li/338:Ahkaf suresi menzili/360: Nur suresi menzili/361:
Mminun suresi menzili/371: Rad suresi menzili/379: Maide
suresi menzili.
Tirmizinin sorularna verdii cevaplar da 73.babda yer
almakta-
dr.Cevaplar:73/74/76/77/78/79/144/145/148/150/151/154/15
5 360 ve 361. bablarda eyh kamil insann yerine dair
daha geni bilgi verir. 361. babda efendimiz Hz. Muham-
medi (s.a.v) asl byk kamil insan olarak isimlendirir ve
yle der: nsan-i kamili, byk klli insann halifesi yapm-
tr. Ki byk klli insan, Allahn yarattndan olup yarattklar
iin Allahn glgesidir. Bu yzden halifedir ve bu yzden tek
olann yerine halifelik edenlerdir. Dolaysyla Onun glgeleri-
dirler. Bunun sebebi de ilahi nurlarn asli insani karlamas-
dr. Bu tecelli nurlar her taraftan ona yansrlar. Bylece
tecelli saysnca deiik glgeler ona yansr.
Dolaysyla Resulullah (s.a.v) asli nurunun, yce Allahn
her eyi Ondan zuhur ettii ilk nur olmas itibariyle tektir.
De ki: Eer Rahmn'n bir ocuu olsayd, elbette ben (ona)
kulluk edenlerin ilki olurdum! (Zuhruf, 81) Btn alemlere
rahmet olarak gnderilmi olmas itibariyle tektir: Biz seni
lemlere ancak rahmet olarak gnderdik. (Enbiya, 107)
Kendisi neb iken Ademin henz su ile balk aras bir varlk
olmas bakmndan tektir. Btn mahlukata rasul (eli) olarak
gnderilmi hatemul mrselin olmas itibariyle tektir. Her
eyi cami Kuran ve tekrarlanan yediye sahip olmas bak-
mndan tektir. Hamd sancana, Makam- mahmuda sahip
olmas, efaat kapsn amas gibi bir ok ferdiyet zellikleri
itibariyle tektir. Bu yzden eyh Onun (s.a.v) kelimesini
ferdiyet hikmetine nispet etmi ve el-Cami isminden istimdad
ettiini belirtmitir. Bunu Nas suresinden Kutub ve imameyn
menzili olan 270 .babda ak bir ekilde dile getirmitir:
Tpk Musann (a.s) isminin Abduekur, Davudun (a.s)
kendine has isminin Abdulmelik ve Hz. Muhammedin (s.a.v)
isminin Abdulcami olmas gibi. Her kutbun genel ismine
eklenmi zel bir ismi vardr ve bu isim de Abdullahdr
Sonra bu mertebenin rakam ferdiyetin tamamlna de-
lalet eder. Bu rakam da 3 rakamnn kere kendisiyle ar-
plmasndan elde edilen 27 rakamdr (3*3*3=27). Yani teslis
srrnn zat, sfat ve fiil huzurlarna sirayet etmesi. Ya da
zuhura, batna ve ikisini birbirine balayan berzaha sirayet
etmesi. eyhe gre tek saylarn ilki tr. Cami icat huzuru
bu saynndr. nk fail bir tektir ve mnfail iki ise ifttir.
Efendimizin Hz. Muhammedin (s.a.v) hakikatinin nuru bu
l ferdiyet mertebesinin ayndr. nk Hak tealann teklii
ile mahlukatn iftlii arasnda cem edici bir berzahtr.
rakam harflerden cime tekabl eder. Cim ise, eyhin
Tirmizinin 120. sorusuna cevap verirken dedii gibi kabza-
dan kan tek harftir. Cim ayn zamanda iki mazharn cemini
cami ismin anahtardr. Celil cabbar isminin cimi ve cemil
cevad isminin cimi dolaysyla tane karl vardr:
Celal, Cemal ve Kemal. Gzelliin cemali, sfatlar bununla
ilgilidir. Namaz celali, fiiller de bununla ilgilidir. Nikah kemali,
zat da bununla ilgilidir Bu n her birinden de ey
kar: Gzellik koklayan ile koklanan arasnda, namaz, na-
maz klanla Hak teala arasnda, nikah da fail(etken) ve mn-
fail (edilgen) arasnda ba oluturmaktadr Namaz fiillerin-
KURAN VARLIK - 65
de hareket vardr ki eyh onlar bu fassta aklamtr:
Vakf (namazda ayakta durmak), doru hareket iindir. nsan
alemine, ate rknne uygundur. Fetha harekesi elif iledir.
Rku, ufuk hareketi iindir. Hayvanlar alemine ve su rknne
uygundur. Ref harekesi vav harfi iledir. Secde iinse krk
hareket vardr. Bitki alemine uygundur. Cer harekesi ise ya
harfi iledir. Toprak rknne uygundur. Bunlarn toplam iin
havi harfi vardr. Batt zaman yldza andolsun (Necm,
1) ayetinin sahibi Sakitu Refref b. Sakitul Ar makam bura-
dan istimdat eder. Ki bu ayetin yer ald surede
Rasulullahn (s.a.v) mirac anlatlmaktadr. Batmaktan
(heva) maksat Burak srtnda ve daimi namaz suretiyle
Ahmedi refref zerinde hakka ykseldikten sonra halka
dnmektir. Bu harflerin veya harekenin toplamnn saysal
deeri+c+y=1+10+=17dir. Bu da bir gnde farz klnm
namazlarn toplam rekat saysna eittir. Bu ayn zamanda
harflerin sfatlarnn saysna da eittir. Rasulullahn (s.a.v)
kld 11 rekatlk vitir namaznn rekat saysyla birlikte top-
lam 11+17=28 says elde edilir. Bu da btn mertebelerin
saysna eittir. (eyhin Sakitur Refref b. Sakitul Ar ile ilgili
olarak anlattklar iin bkz. Futuhat, c. 2 s. 14 ve c. 3 s. 228)
Bu dn hareketinin toplamnna hava rkn denk
dmektedir. Hava ise harflerin ve harekelerin taycsdr.
Tpk Rahmann nefesinin yce melekut elifini, orta melekut
olan ceberutun vavn ve aa mlkn yasn tamas gibi.
Ahmed isminin elifi kyam temsil eder, ha harfi rkuu temsil
eder, mimi ise secde temsil eder. Dal ise namazn devaml-
lna delalet eden oturua iarettir. Mvelled alemlerden
madenler ve cemat uygun dmektedir. eyhin dedii gibi
kulluk bu alemlerde somutlamtr. (Not: Ahmed kelimesinin
rakamsal deeri kk cmle hesabyla 17 dir. Bu da bir
gnde farz olan namazlarn rekat saysna eittir.) Namazn
srlar zerinde dnen biri, btn vgye deer eyleri
kapsadn grr. (Bkz. eyhin et-Tenezzlatul Mavsiliye
adl eseri ve Futuhatn 69. bab.)
Hz. Muhammedin (s.a.v) mmeti, nebisine ve Kuranna
uygun olarak cemiyetin kemali vasfna sahip klnmakla
btn mmetler iinde ferdiyet vasfna haiz olmutur. rne-
in Cuma gn, cem gecesi (Kadir gecesi), cami ibadetler,
camilik vasfna sahip ve bereketli klnm Mekkede bulunan
ve btn alemlere tahsis edilen Allahn evi Muhammed
(s.a.v) mmetine zg klnmtr Bu yzden geri kalan
btn mmetler zerinde bir hakimiyeti vardr. Bu anlamda
eyh, Futuhatn 559. babnda el-Mheymin isminin huzu-
runda unlar sylyor:
Bil ki, Kuran ad verilen bu Kitab zellikle bu huzurdan
nazil olmutur, dier indirilmi Kitab ve suhuflar deil. Yce
Allah hibir nebinin ve hibir rasuln mmetini bu huzurdan
yaratmamtr, sadece Muhammed (s.a.v) mmetini bu
huzurdan yaratmtr. Bu yzden insanlar iin ortaya karl-
m en hayrl mmettir. Bu nedenle yce Allah Kuranda bu
mmetle ilgili olarak yle buyurmutur: Siz insanlar zerin-
de ahid olasnz ve Rasul de sizin zerinizde ahid olsun
diye Biz Muhammed (s.a.v) mmeti nmzde Kuran
olduu halde maherdekilerin hepsinin nne geiriliriz
-eyhin bu fasstaki szleri cemlik, kelimeleri cem edi,
namazn cemlii ve Fatiha zerine olup el-Cami isminden
gelmektedir
-Kadnlar, adam, kadn ve erkek hakkndaki szleri el-
Cami isminin, yani insann tevecchyle zahir mertebesin-
den gelmektedir.
-Tehir ve kadnlk ile ilgili szleri: Kadnlar anlatmaya
balad ve namaz tehir etti. Rai, kadnlarn kendisinden
varolularn erteledi. nk kadnlk tehirdir. Bu szler
feleki menzile uygundur ve bu da yirmi yedinci menzile denk
KURAN VARLIK - 67
der. Bu ise ertelenmi ferdir. Bu fassta fer (dal) kelimesi
birka kere gemektedir
-eyhin genilik ve rahmet ile ilgili szlerinin mercii de
insan kabinin genilii ve rahmin rahmetidir.
- Bunlarn tmnn mercii de bu cami Muhammedi Fas-
sn istimdat ettii konunun ak iinde ayrntl olarak ele
alacamz gibi- cami Muhammedi suredir. eyh, Futuhatn
383. babnda bu surenin menzilini htisasi Muhammedi
huzurdan olan azametleri cami azamet menzili olarak isim-
lendirmitir. Bundan maksat da mml Kitab (Fatiha) sure-
sidir. eyh, Tirmizinin (mml Kitabn tevili nedir?) eklin-
deki son sorusuna cevap verirken unlar sylemektedir:
el-mm (ana) cem edendir () Hz. Muhammede
(s.a.v) kelimeleri cem eden verilmitir. Bu yzden onun
eriat btn eriatlar ierir () Yce Allah Ona mml
Kitab vermitir. Dolaysyla btn suhuflar ve kitaplar
kapsar. Bizde ise yedi ayet eklinde muhtasar olarak zuhur
etmitir. Bu yedi ayet ise btn ayetleri ihtiva eder. Tpk yedi
ilahi sfatn btn ilahi isimleri ihtiva etmesi gibi. Yce bu
sureyi Ona ve bu mmete ayrmtr ki dier nebilerin nn-
de olmak suretiyle ayrt edilsin, onlarn en byk imam
olsun. Nebinin aralarnda zuhur ettii mmeti ise insanlar iin
ortaya karlm en hayrl mmettir. nk Rasulullah
(s.a.v) suretiyle onlar arasnda zuhur etmitir.
eyh, bu fasstan nceki Halid Fassnn sonlarnda Mu-
hammedi fassta zuhur eden bu cemlie iaret etmi ve ce-
maat kelimesini iki kere, cem oldular kelimesini de bir kere
zikretmitir. Bab ki emrin cem edilmesi makam, iki ecrin
hasl olmasna yol aar ifadesiyle bitirmitir.
Fatiha suresi, hakk ve halk cem eder. Namazn ruhu-
dur. Birinci yars sadece yce Allaha, dier yars da kula
aittir. l teklii ifade eden ortas ise cami ve mterektir. O
da u ifadedir:
Yalnz sana ibadet eder ve yalnz senden yardm iste-
riz.
26. Mertebe: Halidiye Kelimesindeki Samedi
Hikmet Fass. Latif ismindendir. Cinlerin ve ba
harfinin mertebesidir. n fer (dal) Menzilidir.
El-Cami ismine ait huzur, btn mutlak ve mukayyet
mertebelere sirayet etmesini gerektirir. Bu ayn zamanda son
derece latif olmasn da zorunlu klar. Yani el-Cami ismi el-
Latif isminin zuhurunu gerektirir. Bu yzden yirmi altnc
mertebeye mteveccih olan el-Latif ismidir. Bundan da
letafetleriyle baka varlklardan ayrlan Cinler alemi zuhur
etmitir. Hatta insann en latif organ olan gz bile ancak
adetin stne kmas durumunda onlar grebilir. Yce Allah
cinlerle ilgili olarak yle buyurmutur: nk o ve yanda-
lar, sizin onlar gremeyeceiniz yerden sizi grrler. (Araf,
27) Yce Allah, gzlerin kendisini grememesini el-Latif
ismiyle birlikte zikretmitir. rnein bir ayette yle buyur-
mutur: Gzler O'nu gremez; halbuki O, gzleri grr. O,
latiftir, her eyden haberdar olandr. (Enam, 103)
Bu yzden eyh, bu mertebeden sz ettii ve cinlerin la-
tifliklerinin baz mazharlarn ayrntl olarak ele ald 198.
babn 36. blmnde unlar sylyor: Bil ki, cisim suretin-
deki ate meneli ruhlarn nispeti, insani cisimdeki gz tara-
fndan mahede edilen suretlerdeki ilahi tecelliye ok daha
yakndr. Bu tarafa yaknlatka bir nispet, daha uzak olana
gre daha latif olur () Eer desen ki: Melek ruhlar iin ilahi
isimlerden el-Kaviyi (kuvvetli) n grdn, oysa bu ruhlardaki
letafet ilahi isimlerden el-Latiften gelir? Buna cevap olarak
deriz ki: Doru sylyorsun, ama bilmelisin ki mmkn varlk
snflarndan birinin icadyla ilgili muayyen bir ilahi ismi kast
KURAN VARLIK - 69
ettiimizde, bu ismin etkisinin onda daha galip, hkmnn
daha geerli olmasndan dolaydr. Bunun yannda her mm-
kn mevcutta mutlaka ilahi isimlerin ondaki oluumlar ze-
rinde bir etkisi vardr. Ama baz isimlerin muayyen bir mm-
kn varlk zerindeki etkisi dier bazlarna gre daha gl,
hkm daha geerli olur, bu yzden ona nispet edilir
eyh, cinleri berzah ruhlar olarak isimlendirir. rnein
Futuhatn 22. babnda Cin suresine emir menzillerinden
berzahi ruhlar menzili eklinde iaret eder: De ki: Cinlerden
bir topluluun (benim okuduum Kur'an') dinledikleri bana
vahyolunmutur ()u da gerek ki, insanlardan baz kimse-
ler, cinlerden baz kimselere snrlard da, onlarn taknlk-
larn arttrrlard. Onlara snrlard, yani ihtiyalarnn
karlanmas iin onlara bavururlard.
Bu mertebe ile Halid b. Sinan arasndaki mnasebet de
buradan gelir. nk eyhin dedii gibi onun hikmeti bura-
dan kaynaklanrd:
Halid b. Sinann hikmeti ise berzahi nbvvet davetiyle
zuhur etmitir. Ona teblii emri verilmemiti. Bununla
berzahtan bir pay almay temenni etmiti. Halid, Abes blge-
sinde kan yangn sndren kiidir. Cinlere ve berzaha en
yakn rkn latif olduu iin atetir. Cinler dumansz alevden
yaratlmlardr. Bu babda eyh, temenniden ve ecrinden
sz eder, nk amelin hissi olarak vaki oluu ile onun mana
olarak ruhi sebebi arasndaki berzahi bir eydir. Yani mcer-
ret berzah ile his arasnda bir berzahtr, tpk cinlerin yarat-
llar gibi. Gslerin iinde geen temennilerin, kuruntula-
rn bir ou cinlerin verdikleri vesveselerdir. nsanlarn aklla-
rndan geen dnceler, latiflikleri ve suretlerinin byk bir
hzla deimesi nedeniyle cinler alemine uygun der.
Halidin hikmetinin samedi olarak vasfedilmesinin bir ok
gerekesi vardr:
Birincisi: Rivayet edilir ki Halidin soyundan gelen kz-
lardan biri Rasulullahn (s.a.v) yanna gelmi ve Rasulullah
(s.a.v) ona: kavminin deerini bilmeyip zayi ettii nebinin
kz ho geldin! demi. Sonra Rasulullahn (s.a.v) hlas
suresini okuduunu duyunca Halid de buna benzer bir ey
okurdu demi. Samed ismi Kuranda sadece hlas suresin-
de geer. Halid Allah, bir tektir, sameddir. (Allahul ahadus
samed) szn dilinden drmezdi.
kincisi: Halidin hayatyla ilgili olarak anlatldna gre
kavmi zor zamanlarda ona snrd, ihtiyalarnn giderilme-
sini, zorluklarn defedilmesini ondan isterdi. Allah da skntla-
rn giderirdi. Bundan dolay Halid iin Samed (ihtiyalar
gideren) ismi tahakkuk etmiti. Sinan (mzrak) da tekli-
in(ahadiyet) ve ihtiyaszln (samediyet)semboldr.
ncs: Halid kelimesi szlkte Samid (sabit, daimi)
anlamna gelir. Araplar, bir eye snmak, ona dayanmak
anlamnda ahlada ileyhi ve samade ileyhi derler. u ayette
de bu anlamda kullanlmtr: Fakat o, dnyaya sapland.
(Araf, 176) Bu adan Halid ve Samid isimlerinin anlamlar
arasnda bir benzerlik vardr.
Drdncs: Halid kelimesinden tremi el-Havalid ke-
limesi kayalar ve dalar demektir. nk kayalar ve dalar
asrlara direnip yerlerinde kalrlar. Samed kelimesi ayrca,
iinde boluk olmayan anlamna da gelir, tpk yerinde sabit
kaya gibi. eyh, nceki Musevi fassta resullerin,nebilerin ve
kamillerin sabit, dayankl dalar gibi olduklarndan bahset-
mi ve yle demitir: Musann gc karsnda sihirbazla-
rn kapasitesi, grkemli dalar karsnda tepeciklerin gc
gibiydi. El-habel kk tepe demektir. kazklara (evtad) bu
ismin verilmesi de dalara benzetilmelerinden dolaydr.
eyh, Sahr b. Sinan adn verdii birine hediye ettii
ttihadul Kevni risalesinde Sahr (kaya) ile Halid b. Sinan
KURAN VARLIK - 71
arasndaki ilikiye aka iaret etmitir ki onu birka isimle
zikretmektedir. Bu isimlerden biri de Can b. Can (Cin olu
Cin)dr. Bu isim bu Halidi Fassn bu mertebesine uygundur
Bu risaleden anlalyor ki Sahr b. Sinan eyh-i Ekberin
kendisini temsil etmektedir, bunun sebebi de Arabi nisbesi ile
ikisi arasnda ortak olan ferdiyet ve samediyet makamdr.
nk ikisi de mukarrebin efradn ba olan zatlardandrlar.
Halid, Rasulullahn (s.a.v) nebi olarak gnderiliinden nce,
eyh ise sonra gelmitir Dolaysyla Halid, ahir zamana
kadar devam edecek brahimi samedi hanif dininin efradnn
makamn temsil etmektedir.
Beincisi: Darimi kendi rivayet zinciriyle bn Abbastan
Halid b. Sinann Anka kuuyla kssasn rivayet eder. Anka,
Dnyann etrafndaki kaf dann zirvesinin evresinde uan
sembolik bir kutur. eyh Aa ve drt ku adn da verdii
Sahr b. Sinan risalesinde bu kutan sz etmektedir. eyhe
gre Anka heba-veya heyuli- mertebesinin, yani drisin
drdnc Fassna mnasip drdnc kevni mertebenin
semboldr. Gerekten de Halid ve dris arasnda bir cihet-
ten var olan iliki bir adan da heba ile cin arasnda vardr.
bir baka adan da ayn iliki iki mertebenin icadna ynelik
isimler ile iki fassa ynelik imdad arasnda vardr. Bu isimler
ise Kuddus Son (el-Ahirul Kuddus) ve Latif Samed (el-
Latifus Samed) isimleridir.
nk dris Rasullerin ilki olan Nuhtan (a.s) nce, Halid
ise Rasullerin sonuncusundan (s.a.v) nce gelmitir. Kevni
mertebelerde hebadan letafet olmaz. nk o btn suretle-
rin tecelli yeridir, tpk istedii surete giren cin gibi. Ate
rknlerin latifidir. Dnyadaki en byk mazhar ise gnetir.
dris de gne feleinin kutbu olarak drdnc semadadr.

25. Mertebe: el-Kavi isminden Musevi Kelimede-
ki Ulvi Hikmet Fass. Melekler Mertebesi, fa harfi ve
kova burcundan el-Ahbiye(adrlar) menzili.
Latif isminin btn mertebelere sirayet etmesi, direncini
ve btn snrlar ve kaytlar inemesini, dier bir ifadeyle
Melekler mertebesini icat etmeye ynelik el-Kavi (kuvvetli)
isminin zuhur etmesini gerektirir. Kuranda melekler kuvvetle
birlikte zikredilmilerdir. Yce Allah Cebrail (a.s) hakknda
yle buyurmutur: O (Kur'an), phesiz deerli, gl ve
Ar'n sahibi (Allah'n) katnda (Tekvir, 20) Bir dier ayette
de yle buyurmutur: nk onu gl kuvvetli ve stn
yaratll biri (Cebrail) retti. (Necm, 5) Onun banda,
acmasz, gl melekler vardr. (Tahrim, 6) Btn varl
ihata eden arn tayclar, bir nefhasyla btn mahlukat
yok eden, bir nefhayla da yeniden dirilten srafil onlardandr.
Onlar sabah akam yorulmadan, bkmadan usanmadan
Allah tesbih ederler. nk kuvvetlerini, mertebelerini icat
etmeye ynelen (el-Kavi) isminden alrlar. El-Kavi ismi ayrca
fa harfini, havai kova burcundan sadul ahbiye (adrlar
saadeti) menzilini var etmeye ynelir. Fa, nefesin havada
yaylmasndan doan bir harftir. Bu da letafeti itibariyle me-
leklerin ve cinlerin letafetine uygundur. Yine sadul ahbiye
lafz da buna uygundur. El-haba (adr) rt demektir. Dola-
ysyla onlar gzlerden saklanm mutlulardr insanda
bunlara tekabl eden taraf insanin ruhani kuvvetleridir.
Kuvvet huzuruna en uygun peygamber Musadr (a.s).
Kasas suresinde kuvvetli olmakla vasfedilmitir: nk
cretle istihdam edecein en iyi kimse, gl ve gvenilir
olandr. (Kasas, 26) Bunlar kuvvetle tut, kavmine de onun
en gzelini almalarn emret. (Araf, 145) Nitekim yce Allah
onun kavmine de bu tarz bir emir yneltmitir: Size verdii-
mizi kuvvetle tutun. (Bakara, 63) Hz. Musann (a.s) hayat,
KURAN VARLIK - 73
kuvvet gstergesi saylabilecek gelimelerle doludur. rne-
in Allahn kelamn, dorudan, vastasz duymutur. Yani
iitme kuvvetinin kemaline has klnmtr. Firavuna, kavmi-
ne ve sihirbazlara meydan okumutur. srail oullarnn
eiriliklerini dorultmutur. Bir yumrukla bir kbtiyi ldrm-
tr. Kardeinin sakalndan tutup ekmek iin levhalar yere
atmtr Abadile kitabnda Abdullah b. Musa b. Abdulkavi
balkl bir bab gryoruz. Bu yzden eyh bu fassta el-kavi
ve kuvvet lafzlarn, ruhani kuvvetler konusuyla balatt
babn bandan itibaren yaklak olarak alt kere tekrarlamak-
tadr. Bu ruhani kuvvetleri Musa (a.s) kendisinden dolay
ldrlen btn ocuklardan derlemitir. Onlarn ruhlar
melekler gibidir. nk ftratlarnn safl bozulmadan ehit
olmulardr.
Bu fasstaki kuvvet mazharlarndan biri de her eyin in-
san-i kamile musahhar klnm olmasdr. nsan-i Kamil,
emanetin taycs olma konumundan kaynaklanan kuvvetiy-
le her eyi emrinin altna almas mmkn olmutur. Hatta
meleklerin en kuvvetlileri de onun hizmetindedirler eyh,
Musay (a.s) kuvvetinden dolay yksek ve heybetli bir daa
benzetir. Bu kuvvetine ramen, Rabbini grmek istedikten
sonra Rabbinin daa tecelli etmesiyle birlikte baylarak yere
ylr. Bu yzden eyhin 198. babn 35. blmnde el-Kavi
isminden ve meleklerden bahsettikten sonra ryet meselesi-
ne deindiini ve yle dediini gryoruz:
Yaratlmlar aleminde kadndan daha kuvvetli bir varlk
yoktur. Bunun sebebi de ancak alemin niin var olduunu,
Hak tealann alemi hangi hareketle var ettiini, alemin iki n
hareketin neticesi olduunu bilenlerin kavradklar bir srdr.
Cinsel ilikiye giren (erkek) talep edendir. Talep edense
muhtatr. Cinsel ilikiye girilen (kadn) ise talep edilendir. Bu
yzden talep edilen, kendisine muhta olunma ve galip
ehvet stnlne sahiptir. Artk kadnn varlklar iindeki
yerini aka biliyorsun. lahi huzurdan hangi nazarn ona
ynelik olduunu, hangi etkenle belirgin kuvvet sahibi kln-
dn kavram bulunuyorsun. Yce Allah, Aie ve Hafsa ile
ilgili olarak buyurduu ifadede kadna tahsis ettii kuvvete
dikkat ekmitir: Eer ikisi ona kar birbirlerine destek
olursa-ona kar birbirlerine yardm ederlerse- hi phesiz
Allah onun mevlasdr-yardmcsdr-Cebrail ve Salih mmin-
ler de. Bundan sonra Melekler de ona yardm ederler. Btn
bunlar iki kadna kar koymak iin zikredilmilerdir. Burada
zikredilenler de iddet ve kuvvet sahipleridir. nk Salih
mminler himmetle hareket ederler ki bu fiillerin en gls-
dr. Eer bunu anladysan, yola girmisin demektir. Yce
Allah kendisinden ve Cebrailden bahsettikten sonra melekle-
ri ve salih mminleri yardm edenler menziline indiriyor.
Btn kuvvetin kayna Allahtr. Bu da gsteriyor ki el-Kavi
isminin meleklere ynelik nazar, kuvvetin onlardaki varl-
nn bakalarndaki varlndan daha gldr. nk onlar
bu isimden yaratmtr. O halde kendisine kar yardm iste-
nen kimse, yardm istenen husus itibariyle yardm istenen-
den daha gldr. O halde yce Allahn kadnlarn nefsin-
den yaratt melekler dier meleklerden daha gldrler.
nk daha kuvvetli nefisten yaratlmlardr.
Dolaysyla yce Allahn el-Kavi isminin, meleklerin
icadna ynelik kuvvetin varl itibariyle kadnlarn nefesleri-
ne tevecch etmesi daha byktr. nk sair meleklere
gre ilerindeki kuvvet daha byktr. Burada meleklerin
kuvvete has klnm olmalar da nur olmalarndan dolaydr.
Nurdan daha kuvvetlisi de olamaz. nk zuhur ona aittir ve
baka varlklar onunla zuhur ederler. Her ey de zuhur et-
meye muhtatr. Bununla beraber gerek ulvi alemde gerekse
sfli alemde ancak nur ile zuhur edebilirler. Yce Allah yle
buyurmutur: Allah gklerin ve yerin nurudur. Rivayete gre
KURAN VARLIK - 75
Rasulullaha (s.a.v) Rabbini grdn m? Diye sorulduunda
yle cevap vermitir: Allah nurdur, Onu nasl grebilirim. Bir
keresinde de yle buyurmutur: Mahlukatndan herhangi
biri Onun vehinin parldaylarn grecek olsa yanar. Parl-
day nurdur. Dolaysyla nur eyay izhar eden ve yok
edendir. Glge nurun karsnda sebat edemez. Alem bir
glge hak da nurdur. Bu yzden hakkn tecellisi esnasnda
alem yok olur. nk tecelli nurdur, nefsin mahedesi ise
glgedir. Bu yzden ryetullah srasnda mahede edip
nazar eden kimse nefsinin hudunda yok olur. Ama hicaplar
gnderildiinde glge ortaya kar ve mahede eden kimse
lezzet almaya balar. Bu faslda byk bir ilim vardr ve bunu
sylemek, srrn da yaymak mmkn deildir. Alemin sduru
ilmi de onun ilminden olup keyfiyet ilmi olarak isimlendirilir.
Allah hakk syler ve doru yola iletir.
Baknz, eyh bu blmde Musevi ryet (Musann Al-
lah grmesi) meselesi hakknda nasl konuuyor. nk bu
mesele ile Musa Fass arasnda mnasebet vardr ve ikisi de
el-Kavi isminden istimdat etmektedirler. eyhin kadn ile ilgili
szleri de bu fassta alemin sevgi hareketiyle vcut bulduu-
na dair szlerine uygundur. eyh bu konuya yle balyor:
nk ortaya kan hareket sevgiseldir Musa kat, nk
kurtulmay sevdi (istedi) Nitekim Musann annesi, Fira-
vunun kars ve uaybn iki kz hakkndaki szleri de bu
minval zere devam etmektedir. Bu faslda nurun tecellisine
ilikin szleri Fassn sonunda tecelli ile ilgili szlerine uygun-
dur. Yine Musann ailesine hizmet etmek iin arad ate
suretine dair szlerine buna mnasiptir:
Musann atei gibi onu ihtiya gzyle gryordu. Oysa
ilaht ve Musa onu idrak edemiyordu.
eyhin bab ateten bahsederek bitirmesinin sebebi,
cinlerin icadna ynelik Latif ismine, samedi hikmetteki Halid
kelimesine mahsus mevali Fassna giri iin bir hazrlk
olmasdr. nk drt temel unsurun en latifi atetir ve cinler
de ondan yaratlmlardr Musa, ihtiyacn gidermeye
alrken atee dayanmtr. Halidin de atele mucize ma-
hiyetinde bir kssas vardr.
Bu Musevi Fassn hikmetinin ulvi olarak vasfedilmesinin
ise birka gerekesi vardr:
Birincisi: Ala ismi Kuranda dokuz kere gemektedir.
Hak teala Musay da bu isimle isimlendirmi ve yle bu-
yurmutur: Korkma! dedik, stn (ala) gelecek olan kesinlik-
le sensin. (Taha, 68) Bu isimlendirmeyi yce Allah, Fira-
vunun u szne kar gerekletiriyor: Ben sizin en yce
(ala) rabbiniz deil miyim? (Naziat, 24) Yce Allah resuller
iinde Musadan bakasn Ala ismiyle vasfetmemitir. Bu
yzden Musann hikmeti ulvidir, nk nbvvet ve risalet
derecesi ulvidir. Nitekim yce Allah vastasz olarak onunla
konumu, Tevrat kendi eliyle yazp ona vermi ve onu en
byk mucizelerle desteklemitir. O srailoullarnn ve en
byk ba ilmin semas altnc semann kutbudur. Kurani
kutbun isimlerinden biri de el-meselul ala (en yce mi-
sal)dir.
kincisi: Bu Fassn melekler mertebesi olduu iin hik-
meti de ulvidir. nk Melekler Kuranda el-meleul ala (en
yce topluluk) olarak nitelendirilmilerdir. Nitekim yce Allah
yle buyurmutur: Onlar artk mele-i alaya (yce toplulu-
a) kulak veremezler. (Saffat, 8) Onlar orada tartrken
senim mele-i ala hakknda hibir bilgin yoktu. (Sad, 69)
stn yaratll biri. Sonra en yksek ufukta doruldu.
(Necm, 6-7)
ncs: Musa ile kardei Harun arasndaki tekaml.
nk 24. mertebe Harun iindir. El-Mzil (boyun ediren,
zelil klan) ismi bu mertebeye bakar ve bu isim en sfli mer-
KURAN VARLIK - 77
tebeye, yani arz hayvanna yneliktir. Musa iinse bunun
kart mertebe, yani semavi meleklerin ulvi alemi geerlidir.
Faide: Akletul Mustevfiz adl kitabn blmlerinde
eyh, varlk mertebeleri meleklerinin isimlerini zikreder.
Bunlar burada zet olarak sunuyoruz:
- En yce melekut alemi iin ulvi ruhlar vardr. bunlar
celal ve cemale hakimdirler. En yce kalem onlardandr.
- Ondan sonra Levh-i mahfuz gelir. Ondan sonra drt
mlk vardr ki tabiatn drt unsuruna ve arz-i beyzada yer
tutan ruhlara mnasiptirler. Bunlar tesbih ve takdise hakim-
dirler ve yce Allahn kendilerinden baka eyleri de yaratt-
n bilmezler.
- Ar sekiz melek tar. Bunlar arn etrafnda dner-
ler. Bunlar bahedici meleklerdir. srafilin makam bununla
belirginleir. Onun altnda heba alemi melekleri vardr. Sonra
krs ve alemi idare eden melekler gelir. Mikailin makam
bundandr. Onun altnda refref alemi vardr ki bundan maksat
en yce marifetler ve insani misaldir. Onun altnda burlar
felei taksim edici melekler yer alrlar. Cebrailin makam
bundandr. Onun altnda Rdvan alemi ve cennetler vardr.
onun altnda sabit yldzlar alemleri ve okuyucu melekler yer
alrlar. Cennetlerin bekisi Rdvan adl melein makam
bundandr. Bu alemlerin tmnden nce de devam ve beka
alemi vardr. Dnya alemi dediimiz deiim, dnm alemi
ise en aadadr.
- Yedinci gk. Bu gn yldz zuhaldir. Melekleri de
naziat ( skp karanlar)dr. Bu gk ile sabit yldzlar ara-
snda celal alemi melekleri, cehennemin bekisi Malik adl
melein ve lm melei Azrailin meskeni yer alr. Altnda
cemal alemi melekleri bulunur. Sonra altnc gk gelir. Onun
yldz mteridir. Melekleri de ilka edenlerdir. Bu meleklerin
nderinin ad el-Mukarreb (yaknlatrlm)dir. Onun altnda
heybet alemi yer alr. Sonra beinci gk gelir. Yldz
ahmer(kzl)dir. Melekleri de el-farikat (ayarnlar)dir. nderle-
rinin ismi el-Haidir. Onun altnda basit alem yer alr. Sonra
drdnc gk gelir. Bu gn yldz gnetir. Melekleri de
saffat (saf saf dizilenler)dir. nderlerinin ad er-Refidir. Onun
altnda ins aleminin melekleri yer alrlar. Sonra nc gk
gelir. Yldz zhredir. Melekleri de el-fatikat (skenler)dir.
nderlerinin ad el-Cemildir.
- Onun altnda hfz aleminin melekleri yer alrlar. Sonra
ikinci sema gelir. Yldz katiptir. Melekleri de en-Naitat
(yavaa ekenler)dir. nderlerinin ismi er-Ruhtur. Altnda
mezc (karm) alemi yer alr. Sonra ilk sema gelir. Yldz
aydir. Melekleri de es-Sabihat (yzenler)dir. nderlerinin
ismi el-Mctebadir. Onun altnda havf (korku) alemi yer alr.
Sonra esir kresi gelir. Melekleri es-Sabikat (yaranlar)dir.
Onun altnda evk aleminin melekleri yer alr. Sonra hava
kresi gelir. Melekleri ez-Zacirat (toplayp srenler)dir. n-
derlerinin ad er-Raddir. Onun altnda hayat aleminin melek-
leri yer alrlar. Sonra su kresi gelir. Melekleri es-Sariyat
(sirayet edenler)dir. nderlerinin ismi ez-Zacirdir. Onun
altnda zikir alemi melekleri yer alrlar. Sonra toprak kresi
gelir. Melekleri en-Nairat (yayanlar)dir. nderlerinin ismi
Kaftir. Toprak kresinin zerinde insan alemi yer alr. Yce
Allah onun amellerinden, szlerinden ve zihninde geen
dncelerinden baz melekler yaratr ki bunlar yaratl
bakmndan en sonra gelen meleklerdir.

KURAN VARLIK - 79
24. Mertebe: el-Mzill isminden olan Haruni
kelimenin mamiye hikmeti Fass ve hayvan mertebesi,
zal harfi ve sadussuud (ay menzillerinden).
Her ey zddyla bilinir, denilmitir. Bu yzden bir sfat
ancak zddnn var olmasyla zuhur eder. u halde el-Kavi
(kuvvetli) ismi, bu kuvvete boyun een, karsnda zelil olan
ve emrine giren eyin, yani zelilin varln, dier bir ifadeyle
Allahn el-Mzill (zelil klan) isminin zuhurunu gerektirir. 24.
mertebe bu isim iindir. Bu ismin hayvan alemine, zal harfine
ve sadussuuda ynelmesiyle zuhur etmitir. eyh bu mer-
tebenin faslnda (bab:198 s. 465) yle diyor:
el-Mzill (zelil klan) isminin hayvana has klnmasnn
sebebi, maksadn hikmetlerinin bu alemde zuhur etmesidir.
nk zerinde bulunduu irade itibariyle imtina etmeye
hazrdr. El-Mzil ismi ona ynelince de artk onun hkm,
iradesi ve kudreti olmayan eklinde belirginleti...
Bu faslda eyh, tashir (musahhar klma) kavramna dair
geni aklamalar verir. Aynsn bu Haruni fassta da gryo-
ruz. nk burada hayvani, insani ve rabbani tashirden sz
ediyor. Ayn ekilde Harun ve Musa fasslarn, el-Kavi ve el-
Mzil isimlerinin tekaml mahiyetinde tekaml etmek iin
Musa Fassnda her eyin kami insana musahhar klnmasn-
dan sz ediyor. ki fass arasndaki ortak hususlardan biri de
irfani hayret, ilim ve cehalet meselesidir. Hayvan, Allah hak-
knda hayret etme ftratna sahiptir. Ulvi meleklerin de Al-
lahn celalinin cemaline hayret edip ak olmalar sz konu-
sudur.
Yce Allah, hayvanlar insann emrine verdii ve bir ks-
mn dier bir ksmna musahhar kld iin el-Mzil ismini
hayvanlarla ilgili olarak zikretmitir: Bu hayvanlar onlarn
emrine verdik. Onlarn bazsn binek olarak kullanrlar, baz-
sn besin olarak yerler. (Yasin, 72) Sonra meyvelerin her
birinden ye ve Rabbinin sana kolaylatrd yaylm yollarna
gir. (Nahl, 69)
Hayvani zelil klnma huzuruna en uygun nebi Harun
(a.s)dir. srailoullar arasnda kurban ve adak sunmaya
Harunun torunlarnn has klnmas bu yzdendir. Ayrca
yce Allah Harunun ruhunu kan dkmeye, kurban kesmeye,
savalara, kitallere ve bunlarn sebep olduklar teshirlere ve
zelil klnmalara has beinci kzl Merih semasna yerletir-
mitir.
Bu yzden Yahyann Allahn ruhu sa semas ile hay-
vanlar zelil klan Harun semas arasnda gidip geldiini
gryoruz. nk hayvan kelimesi hayattan tremitir ve
hayat da ruhun hususiyetlerinden biridir. Yce Allah bir ayet-
te yle buyurmutur: Ahiret yurduna gelince, ite asl ya-
ama odur. (Ankebut, 64) Yani, insani mazhari Yahya (a.s)
olan hakiki hayat. Bu yzden kyamet gnnn sonunda
lm kounu cennet ile cehennem arasndaki bir yerde o
boazlayacaktr. Bu l (sa-Yahya-Harun) iliki nedeniyle
Kuranda Meryem iin Harunun kz kardei ad kullanlm-
tr. eyh bu fassta sadan sz etmitir.
Bu arada hayreti de vurgulamtr. nk hayvan, Allah
bilme hususunda hayret ftrat zere yaratlmtr. eyh
Futuhatn 357. babnda bunu zikretmitir ve bu Neml suresi
menziline dair bir babdr.
Harun (a.s) Mminlere kar alak gnll (zelil)
(Maide, 54) ayetini kamil anlamda kendinde tahakkuk ettir-
miti. Nitekim Musa (a.s) da ayetin devam Kafirlere kar
onurlu ve zorlu ifadesini kamil anlamda kendinde tahakkuk
ettirmiti. Harun, iinde kulluk ve tevazu olduu iin basit,
yumuak ve kavmini seven biriydi. Tpk yce Allahn hak-
knda yle buyurduu toprak gibi: Yeryzn size boyun
ediren (zelil) odur. (Mlk, 15) eyh 167. babda Harun ile
KURAN VARLIK - 81
ilgili olarak unlar sylyor: Musa sandan bandan tutup
kendine ekince, sakalndan ve pereminden tutmak suretiy-
le ona zilleti tattrd () nk Musa ona kahr sfatyla
zuhur etti. Harun yaratl zilletti zevkine sahipti. Bununla
beraber zelil klnmaya alld husustan beriydi. Bu yz-
den bu esnada zilleti katland. O zaman merhametle ona
seslendi () Nefesin yirmi drdnc harfi olan zal bu merte-
beye bakar. lahi isimlerden el-Mzil ile nasl rttn
gryorsunuz. Felek menzillerinden sadussuud buna aittir.
Bu yzden eyh, Futuhatn bu fasln u szlerle tamamla-
mtr: Allah, kimi mhedesinde ariflerden klarsa, onun
iinde ve ondan ona tecelli ederse, Allahn kullar arasnda
ondan daha fazla Allah ile mutlu (esad) ve keif yoluyla
Allahn srlarn daha ok bilen kimse olmaz.
Bu bab ile hayvan arasndaki iliki nedeniyle hayvan
kelimesinin trevleri dokuz kere gemitir. Teshir
(musahhar klma) kelimesi ise defalarca gemitir. Yine
buza, hayvann hayvaniyeti zerinde tasarrufta bulunan
insan hayvaniyeti, hayvanlarn birbirlerini trmalamas zikre-
dilmitir. Hayvan zelil klnarak boyun edirilmitir szyle
de el-Mzil ismine iaret etmitir.
Bu Fassn hikmetinin mamiye olarak vasfedilmesinin
sebebi, Harunun, srailoullarnn kutbu Musadan sonra
birinci imam olmasdr. Harun, Musann halifesi ve veziriydi.
Kuran- Kerimde imam kelimesi drt defa geiyor, bunlarn
ikisi Hud ve Ahkaf surelerinde Tevratla ilgilidir: Ondan nce
de bir rahmet ve rehber(imam) olarak Musann kitab vard.
(Ahkaf, 12) Eimme (mamlar) kelimesi ise be defa geiyor
ve hepsi veya ou, ykseli ve d halleriyle irtibatl
olmak zere srailoullaryla ilgilidir: Onlar, emrimiz uyarn-
ca doru yolu gsteren imamlar yaptk. (Enbiya, 73) Onlar
imamlar yapmak ve onlar varis klmak istiyorduk. (Kasas, 5)
Sabrettiklerizaman, onlarn iinden, buyruumuzla doru
yola ileten imamlar tayin ettik. (Secde, 24) Kfrn nderle-
rine (imamlarna) kar savan. (Tevbe, 12) Onlar, atee
aran nderler (imamlar) kldk. (Kasas, 41)
Not: lyas Fassnda eyh hayvaniliimi tam olarak ta-
hakkuk ettirdim diyor. Yani hayvan zelil klan Haruni
mamiye kelimesini en kamil ekilde tahakkuk ettirmitir.
mamet, yani hilafet ona ait olduu iin de hilafet semasyla
ba vardr. nk halifenin ruhu Adem ve halifenin nefsi
Davudun ruhu oradadr-ileride greceimiz gibi bundan
maksat da kamer semasdr-. Kamer ise yirmi iki menziliyle
gnein halifesidir ve bu menziller varlk mertebeleri ve
Fusus bablarna denktir. Dier bir ifadeyle bu, eyhin cami
olan 28. mertebeye ait olduuna ilikin bir dier iarettir. Bu
yzden bu fassta, Muhammedi velilerin sonuncusuna has
28. mertebeyi var etmeye ynelik refiud derecat ismine
mnasip 198. babn 34. faslnda eyhten sz edilmitir.
eyh, lyas ve Harun fasslarn birbiriyle
irtibatlandrmtr, nk lyas Fassn-ki madenlerdir- icada
ynelen el-Aziz (stn, galip) ismi, hayvan icat etmeye
ynelik el-Mzil (zelil klan) ismiyle irtibatldr. nk hayvan
maden ile boazlanr ve zelil klnr. El-Azizin izzeti ve stn-
lyle de zelilin zilleti aa kar.
eyh, adeti olduu zere her babn sonunda bir sonraki
baba hazrlk mahiyetinde deerlendirmede bulunduu gibi
bu Fass da, Melekler mertebesine mahsus Musa Fassna ve
ondan sonraki cinlere mahsus Halid Fassna bir giri mahiye-
tinde gzle grlmeyen latif ve tedbir edici ruhlar zikrederek
tamamlyor. Samedi Halidi kelimesi Fassna da yle iaret
ediyor: htiyalarn giderilmesi iin kendisine dayanlan
laha dua etti eyh, birbirini izleyen iki bab birlikte deer-
lendirmesi, bu iki babn mertebelerinin benzer olduuna
KURAN VARLIK - 83
ynelik bir iarettir. nk cin kelimesi melekler iin de kul-
lanlr. nk her iki taife, latif olmak, gzlere grnmemek
hususunda ortaktr. Ayrca eyh, Futuhatn ikinci babnda
arifler nezdinde harfilik mertebesinin aynsn onlara tahsis
etmitir.
Fass Yolun dorusu Allahndr ifadesiyle bitiriyor. By-
lece bir kez daha bu babdaki hayvan mertebesine iaret
etmi oluyor. nk Kuranda bu ifade hayvan trleriyle
birlikte zikredilmitir: Atlar, katrlar ve eekleri binmeniz ve
zinet olsun diye yaratt. Allah u anda bilemeyeceiniz daha
nicesini yaratr. Yolun dorusu Allahndr. Yolun erisi de
vardr. (Nahl, 8-9)

23. Mertebe: er-Rezzak isminden Lokmani Keli-
mesindeki hsani Hikmet Fass. Bitki Mertebesi,
se harfi ve Sadu bela menzili:
El-Mzil (zelil klan) isminin zuhuru, zelil klnanlarn de-
vamn gerektirir. Onlarn devam ise rzk ile beslenmelerini
gerektirir. Dier bir ifadeyle el-Mzil ismi er-Rezzak (rzk
veren) isminin zuhurunu gerektirir. Bu yzden 23. mertebe
bu isme aittir. Bu ismin tevecch ile de bitkiler alemi vcut
bulmutur. Se harfi bu mertebeye dnktr.
eyhin 198. babn 33. faslnda aklad gibi Sadu Be-
la menzili bununla ilgilidir. Aradaki uyumun bir gstergesi de
Sadu Bela kelimesinin er-Rezzaka mnasip olmasdr.
nk rzk mutluluun (sad) gstergelerinden biridir. Dola-
ysyla mutluluk (saadet) rzktr. Bela kelimesi rzk veya
gda yutmak anlamna gelir. Araplar: ibtelaa: lokmay yuttu,
derler. Lekame kelimesi bu mertebenin kutbunun ismine,
yani Lokman Hekim ismine uygundur. nk Lokman ismi
lekame kknden tremitir. Ayrca bitkisel rzk mazharla-
rnn en k onun diliyle varit olmutur. Nitekim bunu
onun oluna ynelik u szlerinde grebiliyoruz: Yavrucu-
um! Yaptn i, bir hardal tanesi arlnda bile olsa ve bu,
bir kayann iinde veya gklerde yahut yerin derinliklerinde
bulunsa, yine de Allah onu getirir. Dorusu Allah, en ince
ileri grp bilmektedir ve her eyden haberdardr. (Lok-
man, 16) ey, rzk ve beslenmeden sz ederek balatt
Lokmani Kelimenin Fassnda bu ayeti zikreder ve yle der:
lahi irade rzk dilemeye meylettiinde
Onun iin, btn kainat gdadr
Eer ilah rzk irade etmeyi dilerse
Bizim, iin onun diledii gibi gda olur.
eyh, bu anlam ad geen blmde aklar ve yle der:
er-Rezzaktan zuhur eden ilk rzk, isimlerin beslendii ey-
dir. Yani isimlerin eserlerinin alemde zuhur etmesidir. nk
isimlerin bekas, nimetleri, sevinmeleri ve neeleri alemde
zuhur etmeleriyle mmkndr. Varlk aleminde
rzklananlarn ilki isimlerdir. nk isimlerin varlklar zerin-
de braktklar tesir onlarn rzklardr. Beslenmeleri bununla-
dr ve isimlerin bekas buna baldr. Bazlarnn rububiyetin
bir srr vardr ki eer zuhur ederse rububiyet iptal olur ek-
lindeki szlerinin anlam da budur. nk izafet, birbirlerine
izafe edilen iki eyin bekasnn aynsdr. Birbirlerine izafe
edilen iki eyin bekas izafe edilenler olmalarndan ileri gelir.
Bu ise izafenin varl ile mmkndr. Dolaysyla izafe,
birbirlerine izafe edilenlerin rzkdr ve ikisinin beslenmesi bu
izafe iledir. Bekalar, birbirlerine izafe edilen iki ey olmalar-
dr. te bu manevi rzktr ki er-Rezzak ismi bahetmektedir.
Er-Rezzak ismi de rzklananlar arasndadr. nk rzk
olarak verdiiyle beslenenlerin ilkidir o. Dolaysyla ilk olarak
KURAN VARLIK - 85
kendini rzklandrr, sonra rzkla balantl isimlerin her birini
kendisi iin elverili olan eyle rzklandrr. Bundan maksat
ise sz konusu ismin makul ve mahsus alemdeki eseridir.
Sonra isimlerin ardndan ilahi nefesten iner ve meleki ruhlar
bulup onlar tespihle rzklandrr. Sonra ilk akla nazil olur ve
onu ilahi ilimle ve ondan aa olan alemle ilgili ilimle besler.
Bylece bir aynden bir ayne onlarn bekasnn ve hayatnn
arac olan eyle inmeye devam eder, ta ki btn alemi btn
alemi rzkla kaplayncaya kadar ve Rezzak olur. Bitkilere
ulap ihtiya duyduklar yardmc rzk grnce, beslenecei
eyi verir. Bitkinin besininin byk ksmnn suda olduunu
grr ve ona ve alemdeki her canlya su verir. Onu bitki iin
rzk klar. Sonra bitkiyi hayvanlar iin rzk yapar. Dolaysyla
bitki ve hayvan hem rzk hem de rzklanandrlar.
eyhin er-Rezzak ismini zellikle bitkilerle birlikte zik-
retmesinin sebebi, yce Allahn bir ok ayette rzk kelimesi-
ni rnlerle (semerat) birlikte zikretmesidir. Buna u ayetleri
rnek gsterebiliriz: Gkten su indirerek onunla, size rzk
olsun diye eitli rnler kard. (Bakara, 22) O cennet-
lerdeki bir meyveden (semerat) kendilerine rzk olarak yedi-
rildike: bundan nce dnyada bize verilenlerdendir bu,
derler. (Bakara, 25) Ey Rabbim! Buray emin bir ehir yap,
halkn da eitli meyvelerle besle (Bakara, 126)Ve mey-
velerden bunlara rzk ver! Umulur ki bu nimetlere kreder-
ler. (brahim, 37)Biz onlar, kendi katmzdan bir rzk olarak
her eyin rnlerinin toplanp getirildii, gvenli, dokunulmaz
bir yere yerletirmedik mi? (Kasas, 57)
Bu Fassn bitki ile alakasndan dolay iinde aa-
yiyecek- gda-zevk kelimeleri gemitir. Yine bu fass ile 198.
babn 33. fasl arasndaki mnasebetin gstergelerinden biri
de eyhin bu fasstaki u szleridir: Her eyden olan ve her
eyin iinde bulunan ayn bir tanedir Yine bu fasldaki u
sz de bunu gsterir: birden ok yerde sana bildirdim ki o
zahir alemin ayndr ve cevheri deimezdir rnein: Su
bir tane cevherdir ve ekillerinin, zevklerinin ve meyvelerinin
farkllna ramen btn bitkiler onunla beslenir. Yce Allah
bir ayette yle buyurmutur: Bunlarn hepsi bir su ile sula-
nr. Yemilerinde onlarn bir ksmn bir ksmna stn klarz.
te bunlarda akllarn kullanan bir toplum iin ibretler var-
dr. (Rad, 4)
Lokmani kelime ile ihsani hikmet arasndaki mnasebete
gelince, Lokmana Allah tarafndan hikmet verilmitir. Hikmet
ise rzklarn en stndr: Andolsun biz Lokmana: Allaha
kret! diyerek hikmet verdik. (Lokman, 12) Lokman-Hikmet
ve hsan birbirlerinden ayrlmayan kavramlardr. nk
ihsan; olmas gerekin en salam biimde ve en layk yerde
yapmak demektir ve hikmet de budur. Lokman, Kuranda
olunu his ve mana olarak eiten bir mrebbi olarak ne
kyor. hsan kelimesi ise, Kuranda babalk kavramyla
birlikte anlmtr. u ayette olduu gibi: Ve Ana-babaya iyi
davranmanz (ihsanda bulunmanz) emretti. (sra, 23)
Lokman, kendi adyla anlan surenin 22. ayetinde sz edi-
len ihsan tahakkuk ettiriyor:
yi davranlar iinde (Muhsin olarak) kendini btnyle
Allaha veren kimse, gerekten en salam kulpa yapmtr.
(Lokman, 22)
te yandan mertebeler hikmetle, hayat da rzk ve bes-
lenme ile korunur. Koruma (hfz) ise say olarak 5 saysna
denktir. Nitekim eyh bununla ilgili olarak onun hem kendisi-
ni hem de bakasn koruduunu syler (Futuhat, c.2 bab:
198, s. 446) Esma-i hsnann saysal deeri olan yz say-
syla da varlk muhafaza edilir-yani en byk tek (el-Vitr)
ismiyle birlikte doksan dokuz isim-.
KURAN VARLIK - 87
Be saysnn yze sirayet etmesiyle (bein yzle ar-
plmasyla) 500 says elde edilir. Bu ise bu mertebenin harfi
olan senin saysal deeridir. Bu harf ise es-Sakil (ar)
sfatn sembolize eder. Yani ancak gda rzkyla ayakta
kalabilen cisim. Bu harf ayrca meyveleri (semerat) ve sevab
da temsil eder. Bu yzden Fususun 23. bab ile brahimi
beinci bab arasnda salam bir alaka vardr. nk brahim
Fass olan beinci mertebe klli cismin mertebesidir. Cisim
ise ancak gda ile ayakta kalabilir. Bu yzden brahimi haki-
kat, ar tayan sekiz melek arasnda Mikail ile birlikte rzk
ve gdaya has klnmtr. (bkz. Futuhat, bab: 13). eyh, bu
yzden brahimi Fass u szlerle tamamlamtr:
Rzklananlar rzkla beslenirler. Rzk rzklanann zatna
hlul edince, szmad yerini brakmaz. nk gda
gdalanann btn czlerine sirayet eder. Bu iki fass arasn-
daki tekaml, beinci cisim mertebesiyle yirmi nc gda
mertebesi arasndaki tekamldr. ki mertebenin toplam ise
u tam ve cami saydr: 5+23=28
Bir sonraki Haruni hayvana has 24. fassa balamaya bir
hazrlk mahiyetinde eyh, bu Lokmani kelimenin sonlarnda
sivrisinekten ve besinlerin en kk paras olan zerreden
sz ediyor.

22. Mertebe: el-Aziz isminden lyasi Kelimedeki
nasi Hikmet Fass. Madenler mertebesi, Za harf
ve Saduz Zabih Menzili
Er-Rezzakn herkese rzk veren olmas iin, kendisine
bakasndan rzk gelmesi gibi bir durumdan mstani olma-
s gerekir. Dolaysyla er-Rezzak isminin zuhuru el-Aziz
(stn) isminin zuhurunu gerektirir. Yani rzklananlara verdi-
i rzklarla stn olan, bakasnn rzkna muhta olmaktan
beri ve aziz olan. Dolaysyla el-Aziz ismi er-Rezzak ismine
ynelik mertebede zuhur eder. Bundan dolay da 22. merte-
be ona aittir. el-Aziz isminin zuhuruyla da bitki alemine yne-
lik madenler alemi zuhur etmitir.
Nitekim yce Allah (C.C.) Hadid suresinde demir ile el-
Aziz ismini bir arada zikretmitir: Biz demiri de indirdik ki
onda byk bir kuvvet ve insanlar iin faydalar vardr. Bu,
Allahn, dinine ve resullerine gayba inanarak yardm edenleri
belirlemesi iindir. phesiz Allah kuvvetlidir, daima stndr
(azizdir). (Hadid, 25) Madenlerin en stn ve en kamili
altndr. Altn ise gnele irtibatl bir madendir. nk altn,
drdnc kutbi zemann ruhani hareketin ve yneliin etkisiy-
le yeryznde zuhur eder. Bu semann yldz gnetir. Ayn
zamanda lyas ve dris nebinin semasdr. eyh, drisi
Futuhatn 15. babnda mdavil kelum (yaralar tedavi eden)
olarak isimlendirir. Kimya ve felek ilmini, madenlerin tedbirini,
iksirin srrn ve btn bunlarn harflerle ve vezinlerle alaka-
sn ilk ortaya koyan odur. (bkz. eyhin bu konuyla ilgili
olarak Futuhatn 167. babnda yer verdii deerlendirmeler).
Dolaysyla madenler mertebesine en mnasip nebi lyas ve
dristir. nk her ikisi de zahiren maden srrn ve batnen
izzet srrn tahakkuk ettirmilerdir. lyas, gne felekleri
kutbundaki yerinin yksekliinden dolay ruhlarn kutbudur.
Yce Allah onunla ilgili olarak yle buyurmutur: Onu stn
bir makama ycelttik. (Meryem, 57) lyas ise ateten bir atn
srtnda semaya ykselmitir. Onun btn ayetleri atetendir.
Bu yzden ehvet duygusu ondan sakt olmutu. O, ehvet-
siz bir akld. nk nefsani amalardan beri ve stnd. Bu
yzden kuddusi hikmet sahibi drise tam anlamyla uyuyor-
du. nk Kuddus azizdir. eyh bu fassta Senin izzet sahibi
Rabbin, onlarn isnat etmekte olduklar vasflardan ycedir,
mnezzehtir. (Saffat, 180) ayetini zikredip tenzih hakknda
aklamalarda bulunurken el-Aziz ismine iaret etmitir.
ldrmekten sz ettikten sonra bu izzetten daha byk bir
KURAN VARLIK - 89
izzet var m? diyerek bu iareti bir kez daha vurgulamakta-
dr. ldrme genelde madeni bir aletle gerekletirilir. Fassn
iinde de madenlerden birka kere zikretmitir. Bunlardan
biri de madenler zerinde tesir etmenin, onlar Lbnan da
katlndan ateten bir at letafetine dntrmesinin arac
olan ateten sz etmesidir. ki boyutuyla aynadan sz etmesi
de buna rnektir. Ki birinci boyutu parlak saf yzdr ki suret
buradan tecelli eder. kincisi ise kat madeni yzdr. Eer
aynann arka yzndeki maden olmasa suret eksiksiz bir
ekilde parlak yznden zuhur edemez. Bununla demek
istiyor ki kemal ancak tenzih, tebih, mutlaklk ve mukayyet-
liin bir arada bulundurulmasyla gerekleir Yine Fassn
sonunda demirden ve dvenden sz etmesi de buna rnek
oluturmaktadr. Ayn ekilde batnlarn dnmesinden sz
etmesi de madenlerin deersizden deerliye dnmesine
ynelik bir iarettir. Bundan makas da dris, lyas ve sadan
kalan kimya ilmidir. nk drisi ilimlerle sevi ilimler i ie ve
benzerdirler. Bunun rneklerinden biri ikisinin de lleri
diriltmesi, iksir srr ve harfler ve isimlerle tasarrufta bulunma-
lardr. eyh 167. babda sann bu drisi ilimlerle alakasna
deinmitir. eyh bab aralarnda madenlerin, zahir ilahi
isimlerin de yer ald tabii suretler ile Rahmani nefes ara-
sndaki ba zikrederek tamamlyor.
El-Aziz isminin icat etmek zere yneldii feleki menzile
gelince, buras saduz zabih menzilidir. Bu menzilin harfi
zdr. Baknz, saduz zabihin anlam nasl da maden
izzetine uygundur! nk izzet saadetin mazharlarndandr.
Zebh (boazlama) ise genelde madeni aletlerle gerekletiri-
lir. eyh, Fassn sonunda onlar siz ldrmediniz, fakat
Allah ldrd onlar. (Enfal, 17) ayetini ele alrken bu anla-
ma iaret etmitir. Bilindii gibi onlar demir ve darbeden
ldrmt. Ayn ekilde z harfi, zahir olup yksek sesle
telaffuz edilen ve stnlk ve izzet belirtisi olan harflerdendir.
Bu ise izzetin vasflar arasnda yer alr. Bir de itbak harfle-
rinden (t, z, sad, dat) biridir. tbak (rtmek) ise madenlere
uygun olan kuvvetliliin sfatlarndan biridir.
Bu fassa uygun 198. babn 32. faslnda eyh, madenin
izzetle zuhur etmesini ayrntl olarak aklarken zetle unla-
r sylyor: Bil ki, zat, sfat olarak isimlendirilen yedi nispete
has klndnda btn isimlerin ve sfatlarn dnd merci
olur () Nitekim yedi gk, yedi gezegen, yedi arz ve yedi
gn vardr. Allah madenleri bu arzda yedi parlak yldzn
ihata eden felek iindeki feleklerinde yzmeleri sonucu mey-
dana getirir. Bylece bu feleklerde yedi maden oluturmu-
tur. Bunlar icat etmeye ynelen el Aziz ismi olduundan ve
var oluu srasnda ondan baka mahede edilen olmad-
ndan, onu zerinde izzet ve caydrclk eklinde tesir
gstermitir ve ana mevalitler ve unsurlar zerinde hkm-
ferma olan dnmn saltanat ona g yetiremez. nk
unsurlar ve ana rnler zerinde dnm hkm abuk
gerekleir. Bu ise madenler zerindeki hkmn uzak bir
ihtimal haline getirir. Nitekim aradan uzun zamanlar ve asr-
lar gemesine ramen talar deimezler, ancak byk bir
boyuttan sonra byle bir deiiklik olabilir. nk bunlar ilahi
isimlerden el-Azizden edindikleri izzete sahiptirler. Sonra bu
isim onu icat etmekle onun iin bir kemal ister ki izzetle
tahakkuk etsin ve kendisine nispet edildii iin de dier ilahi
isimlerin onun zerinde tesiri olmasn. Alimlerin, varl ona
muzaftr, eklindeki ilimlerinin maksad ancak bir tek surettir.
Onda da kemal ayni vardr ve altn mahiyetlidir Bylece
maden hastalk ve sapma suretini karmtr ki altn kemali-
ne ersin. Tpk drisin, ate letafeti atnn zerine infilak eden
topraktan cismani dan katln zerinden syrp karmas
gibi. Bu latif ate at onu kalbi gne feleine karmt.
Oras altnn kemal mertebesidir. Bu ise ancak cehd ateinin
tedbir edilmesi, evk scaklnn terbiye edilmesi ve zevk
KURAN VARLIK - 91
cezvesinin kaynatlmasyla mmkndr. eyh bu fasln
sonunda unlar sylyor: Yakut gibi deerli talarn, zeber-
cet, zmrt, mercan, incigibi mcevherler bu ilahi isimden-
dirler. Ayrca insana da bunlarn tmn icat etme gc
verilmitir. Yani insan, bunlardan benzerlerini icat etme
yeteneine sahiptir. Velilerin bu meyandaki davranlar
harikulade olarak isimlendirilir. Bununla ilgili birok hikaye
vardr. Ancak ilahi ilimler itibariyle terbiye ve tedbir yoluyla bu
dzeye erimek mertebe bakmndan safl ve doruluu
srecinde buna ulaan kimsenin mertebesinden daha byk-
tr. nk ilimdeki eref tekvin iledir, tekvinde deildir. n-
k tekvin, bu harikuladeyi sergileyen kimsenin bunu tedbir
sonucu gerekletirdiine, dolaysyla alim olduuna dair bir
delil konumundadr. Oysa harikuladeyi sergileyen kimse,
kendisinden sadr olacak eyin suretine dair ilme sahip de-
ildir. Yakn bir zamanda olumasnn keyfiyetini de bilmez.
Ama alim bunu bilir.
Fassn sonunda eyh bu tr bir zevk ilmine yle iaret
eder: Bylece bu hkmn ilim ve zevk olarak tabii suretlerde
zuhur etmesinin nerende kaynakland bilinir. Eer tabiatn
Rahmann nefisinin ayns olduu kefedilirse, kukusuz
byk bir hayra kavuulmu olur. eyh bunu derken Lok-
man Hekim Fassna girie iaret ediyor. nk yce Allah
yle buyurmutur: Kime hikmet verilirse, ona pek ok hayr
verilmi demektir. (Bakara, 269) Sonra eyh, bu hazrlk ve
vurgulamay Hakim szyle devam ettiriyor ki bu ifade
hikmete ynelik bir iarettir. Diyor ki: Onunla beraber bizim
anlattklarmzla snrl olsa da bu kadar onun aklna hakim
marifet asndan yeterlidir.
te yandan Fassn sonlarnda eyh hayvanlardan sz
ederken 24. babla alakasna da iaret ediyor. Bu bab ise
hayvani mertebeye mahsustur ve bu mertebeyi icat etmeye
ynelen isim de el-Mzildir. Bu da bu baba hakim olan el-
Muizz veya el- Aziz isminin aksini gsterir. O halde maden
iin ilmiyle aziz olan akl hkm, hayvan iinse zelil klan
ehvet geerlidir. Bu ikisinin arasnda ise Lokmani hikmete
ait bitki mertebesi yer alr.
Geride u soru kalyor: nasi (insani) hikmetle lyasi keli-
me arasnda ne gibi bir iliki vardr?
Cevap: - Allah dorusunu daha iyi bilir- nas kelimesi ins
kelimesinden tremitir. ns (insan) ise, dier mahlukattan
akl ve ehveti, izzet ve zilleti, tenzih ve tebihi, semavi
letafet ve arzi kesafeti, melekilii ve hayvanilii, mutlakl ve
mukayyetlii bir arada bulundurmasyla ayrlr. nk yce
Allah onu kendi elleriyle yaratmtr. Bu yzden iki zdd bir
arada bulundurma zelliine sahiptir. Bu Fassn konusu da
budur.
te yandan anese kelimesi Kuran- Kerimde ate ke-
limesiyle birlikte drt ayr yerde gemektedir: Tur tarafndan
bir ate grd. (Kasas, 29) Eminim ki bir ate grdm. Belki
ondan size bir meale getiririm. (Taha, 10) Gerekten ben
bir ate grdm. Size oradan bir haber getireceim. (Neml,
7) Ben bir ate grdm, belki oradan size bir haber getiri-
rim (Kasas, 29) lyas ate atna bindi. nk onda ruhani
izzet galipti. Bylece sema meleklerine uygun oldu ve bir
insann bir insanla nsiyet kurmas gibi onlarla nsiyet kurdu.
Ruhani bir kemale erdi ki artk maddi lmn etkisi gemez.
Tpk zerinden uzun zaman gemesine ramen etkilenme-
yen madenler, zellikle altn gibi. Yani tpk dris, Hzr ve sa
gibi berzahi hayat dnyevi hayatyla birleir. nk bunlar
deersiz, geici madenleri deerli ve kalc mcevherlere
dntren hayat pnarnn iksirinden imilerdir.

KURAN VARLIK - 93
21. Mertebe: el-Mmit (ldren) sminden
Zekravi Kelimesindeki Maliki Hikmet Fass. Arz
mertebesi, Sad harfi ve Belde Menzili
El-Aziz isminin izzetinin zuhur etmesi ancak izzetin aks
olup lmle son bulan kahrn zuhuru ile mmkndr. zzetin
son mertebesi, kemal ve mstanilikte baki olmaktr. Bu ise
ondan bakasnn dnmlerin kahr altnda deimesini
gerektirir. Yani suretin yok olup baka bir eye dnmek.
Bu da lm olarak ifade edilir. Dier bir ifadeyle Allahn el-
Aziz isminin zuhuru el-Mmit (ldren) isminin zuhurunu
gerektirir. Ta ki Hak Teala izzetiyle, her an el-Mmit isminin
hkm altnda kahrolan mahlukattan ayrlsn. El-Mmit ismi-
nin zuhuru ve ynelii ile birlikte toprak arzn rknyle temsil
edilen yirmi birinci mertebe, Sad harfi, kuru ve ldrc scak
tabiatyla belde menzili meydana gelir. nk bu ate tabia-
tdr. Bilindii gibi belde ate yay burcu hkmndedir. Yay
ise, hedefine isabet eden oku itibariyle lmn sembollerin-
den biridir. Kuran- Kerimde lmn birka ayette arz ve
toprakla birlikte zikredildiini gryoruz: lmnden sonra
topraa(arza) onunla hayat veririz. (Fatr, 9) Sleyman'n
lmne hkmettiimiz zaman, onun ldn, ancak de-
neini yiyen bir aa(arz) kurdu gsterdi. (Sebe, 14) Yine
Kuran- Kerimde belde kelimesi de lmle birlikte birka
yerde gemektedir: Biz onunla (kupkuru), l beldeye hayat
veririz. (Zuhruf, 11) Ve o su ile l topraa(beldeye) can
verdik. (Kaf, 11) el-Mmit isminin nasl belde menzili ve
toprak rkn ile birlikte zikredildiini gryor musunuz?!
Nebiler iinde bu mertebeye en uygun olan
Zekeriyyadr (a.s). Bunun sebebi de hem onda hem de
einde yallktan dolay sa aarmasnn ve ksrln zuhur
etmesidir. Sonra yce Allah ona merhamet edip eini do-
urmaya elverili hale getirdi-tpk su araclyla l topra
diriltmesi gibi- ve ona Yahyay bahetti. Ama Yahya nefsine
hakim (hasur) idi, bu yzden evlenmedi ve zrriyet brakma-
d. Zekeriyya ve Yahya ldrlerek ehit edildiler. Yce
Allahn el-Mmit isminin, kamil insan hakikatinden Zekeryavi
mazhara ynelik hususi bir ynelii vardr.
Bu yzden bu Fassn hikmeti malikidir. nk Malik adl
melek zorludur. Zorluklarn en by de lmdr.
Zekeriyyada Malikin hkm galipti. nk cehde nefsine
kar iddetli davranrd ve Allahtan varis dilerken himmeti-
nin nfuzu da iddetliydi. Bunun zerine yce Allah, ocuk
douramayacak yataki ksr karsn dourmaya elverili
hale getirdi ve bylece Yahya dnyaya geldi.
Malikin arz ile alakasna gelince, bilindii gibi arz hilafe-
tin tahtdr, mlknn, yani nsan- Kamilin ve halifelerinin
makamdr.
nsan- Kamil ise varlklar iinde Allahn halifesi olmak
zere Rahmann suretinde yaratlmtr. Suretle ilgili olar
harf ise Saddir. eyh bununla ilgili olarak unlar sylyor
(Futuhat, c. 1 s. 71): Sad harfi, doruluk (es-sdk), korun-
muluk (es-savn) ve suret (es-sureh) harfidir. erefli ve
byk bir harftir. Yce Allah, ondan sz ederken, ululuk
lisaniyle eref zirvesindeki Muhammedi mehed olan kelime-
lerin cemi makamna yemin etmitir Doruluk, korunmu-
luk ve suret, rahmanin halifesi kamil malikin vasflarndan-
dr Bu fassn tamam Rahmann geni rahmeti etrafnda
dnyor. Ki bunun da el-Mmit ismiyle alakas vardr. nk
l kimse iin, Allahn rahmetine kavutu, denir. Genellikle
lden merhum diye sz edilir. Meryem suresinin giriinde
rahmet, Zekeriyye ve Sad harfi ile birlikte zikredilmitir. Kaf.
Ha. Ya. Ayn. Sad. Bu, Rabbinin, Zekeriya kuluna rahmetinin
anlmasdr. Malik olan el-Mmitin iddetinden dolay eyh
bu fassta elemlerden, beladan ve intikamdan sz etmekte-
dir
KURAN VARLIK - 95
Sdk-iddetli tevecch-, savn-iddetli rtnme, korunma-,
samt-iddetli suskunluk ve el-Malik isminin egemenliinin
tecellisinden ibaret olan Rahmani suret bu mertebenin harfi
olan sada ait olduu iin eyh, bu mertebe has 198. babn
31. fasln arz rkn olarak egemen sad sfatlaryla
vasfeder. Ki bunlar Zekeriyya ve yce Allahn Kuranda
seyyid ve nefsine hakim olarak isimlendirdii olu Yahyada
zuhur etmilerdir. Dolaysyla Yahyann durumu kulluk, ve
sebat bakmndan toprak gibidir, nk deiime uramaz.
eyh zetle unlar sylyor: Varlk erkanndan ilk ola-
rak toprak yaratlmtr, sonra su, sonra hava, sonra ate ve
sonra gkler yaratlmtr. lk yaratlan toprak madenlerin,
bitkilerin, hayvanlarn ve insanlarn yaama alan klnmtr.
Yeryz hilafet ve tedbir huzurudur. Yeryz hakkn
nazargahdr. Btn varlk rknleri, felekler ve mlkler yer-
yznn bu zelliiyle ilgili olarak musahhar klnmlardr.
Orada gz alc her iftten yeertilmitir. Allahn yaratt
btn mahluklar, topraktan yaratt Ademin (a.s) tyneti iin
yaratlmlardr. Allah onun hamurunu kendi elleriyle your-
mutur ve onun bir benzeri yoktur. Sonra da Onu ubudiyet
(Abd / Kulluk) makamna oturtmu ve yle buyurmutur:
Yeryzn size boyun ediren O'dur. (Mlk, 15) Ayrca
Ademin tynetine nefs-i klliyeyi vermitir ki alem ondan
zuhur eder. Ayn ekilde mvelledat dediimiz varlklardan
menziller feleinin dbkeyine kadar btn alem bu yery-
znden zuhur eder.
eyh unlar ekler: Bu rkn hibir eye dnmez ve
hibir ey de ona dnmez. Dier rknler de ayn mesa-
bede olmakla beraber, bu gerekliin hkm dierlerine gre
bu rknde daha zahirdir () u halde adam dediin hakk
hak olarak grp ona tabi olan, hevasna hakim olup onu
ezen kimsedir. Yani adam, el-Malik ismiyle nefsinde tahak-
kuk edip el-Mmit ismiyle hevasna ldren kimseye denir.
Bu adam amansz bir ala duar olur da nne en itah
ekici yemek konsa, onu aklyla yer, ehvetiyle deil. Dolay-
syla amanszln, zorunluluun egemenliini savar ve nefis
mstanilii ve himmet erefi araclyla fazla yemekten
kanr. te vaktin efendisi bu kimsedir ve bu kimseyi sen de
rnek al. Bu, hakkn suretidir ki yce Allah onu bedensel
surette yaratmtr ve boyutlar alabildiine uzundur, onun
boyutlarna ulalmaz, rnekliinin yolu da gizli deildir. te
bu, dnmeyi kabul etmeyen topran tabiatdr. Rknlerin
hkmleri onda zuhur eder, ama onun hkm herhangi bir
eyde zuhur etmez. Btn menfaatleri kendi zatndan verir
ve o btn hayrlarn mahallidir. Dolaysyla o cisimlerin en
azizidir () O, ok sabredendir, kabildir, kkleri sabittir,
yaygnln dalar sakinletirmitir. Allah bu dalar kazklar
gibi zerine akmtr. Allah korkusuyla hareket ettii iin bu
dalar onu sarslmaktan korurlar. Yani Allah onu bu dalarla
emniyete kavuturmutur. Yakin sahiplerininkine benzer bir
skunete kavumutur. Yakinleri de bununla bilinir. nk o
bizi douran, kendisine dneceimiz, sonra tekrar ondan
karlacamz anamzdr. O teslimiyet ve ilerini Allaha
havale etme zelliine sahiptir. Anlam olarak rknlerin en
latifidir. Katl ve sertlii kabul etmesinin tek sebebi, yce
Allahn iine yerletirdii hazineleri rtmesidir. nk Allah
ona kskanma zelliini bahetmitir. Bu yzden alp
abalayanlar akna dnmlerdir, ne onu delip dibine
ulaabilmilerdir, ne de ge doru uzayp giden dalarna
kabilmilerdir. Allah ona temizlik zelliini vermi ve onu
temizleyici klmtr () onu muhitte bir nokta menziline
indirmitir. Eer o zail olursa muhit de zail olur. Muhit zail
olursa, onun zail olmas gerekmez. O, dnya ve ahirette
bakidir, daimidir. Tekvin bakmndan Rahmann nefesine
benzer () Bitiik iken onu yedi tabaka haline getirmitir.
KURAN VARLIK - 97
Her arz tabakas iin bir sema felei vardr: Bizim zerinde
yaadmz ilk arzn semas en yce semadr (es-semaul
ulya). Sonra yedinci arza ve dnya semasna varncaya
kadar iner () Yce Allah arz yedi iklim halinde yaratmtr.
Her iklimin bedeli (abdal) vardr ve Allah bu iklimi o bedelle
ayakta tutar. Bu yedi abdal, gklerin kutuplarnn kalpleri
zerinde tertiplerine gre yer alrlar. Bu kutuplar unlardr:
brahim, Musa, (Yahya ile birlikte) Harun, dris, Yusuf, (Yah-
ya ile birlikte) sa ve Adem (a.s)
Fassn sonunda eyh Onu, saknanlara, zekt verenle-
re yazacam. (Araf, 156) ayetine yer veriyor ve zekattan
sz etmekle biriktirilip saklanan mala iaret ediyor. Bir bak-
ma maden mertebesine ait lyasi mevali Fassna bir hazrlk
yapyor. Bilindii gibi madenler arasnda altn, gm ve
hazineler gibi zekat gerektiren eyler de vardr.
Sonra eyh, vaciplik ve minnet rahmetlerinden, ilim ve
amel sfatlarndan sz ediyor ki bunlar madenlerin tedbir
edilmesinin iki trne mnasiptir. Nitekim Futuhatn 167.
babnda da bu iki tedbir trn vasfetmitir. Bunlar ise ma-
denin illetinin izale edilmesi veya zerine iksir dklmesidir.
Takip edilen bu iki yola da ya yntemlerin en ereflisi
olan hikmet ve ilim yoluyla ya da himmet ve harikulade yo-
luyla iaret edilir. Nitekim nceki mertebenin sonunda buna
iaret etmitik. Son olarak unu belirtelim ki: birbirini izleyen
lyasi ve Zekeryavi fasslar arasnda vehmin hakimiyetiyle
somutlaan bir alaka vardr. eyh bu fassta diyor ki: Eser,
mevcut olann deil, madum olanndr. Eer mevcut iinse
bu da madum hkmyle olur. Bu, garip bir ilim ve nadir bir
meseledir. Ancak vehim sahipleri bunun hakikatini bilebilirler.
Bu da onlarn sahip olduklar zevk yoluyla gerekleir. Ama
vehmin tesir etmedii kimse bu meseleden uzaktr Sonra
eyh lyas Fassnda vehim meselesinin hakikatini ayrntl
olarak aklyor ve yle diyor: Bu yzden dnya hayatnda
vehimlerin egemenlii akllardan daha fazladr u halde bu
kamil insani surette en byk sultan vehimdir ve eriatlar bu
egemenlii ngrmlerdir

20. Mertebe: el-Muhyi (Hayat veren) sminden
Yahyavi Kelimesindeki Celali Hikmet Fass. Su
mertebesi, Sin Harfi ve Nimetler Menzili
Her sfatn bekas zddnn varln gerektirir. El-Mmit
(ldren) isminin zdd, yani el-Muhyi (hayat veren) ismi
olmadan bir anlam da olmaz bekas da olmaz. lm ise bir
durumdan baka bir duruma intikal etmekten baka bir ey
deildir. Dolaysyla Allahn el-Mmit ismiyle bir durumdan
kmak, el-Muhyi ismiyle brne girmenin aynsdr. Yani el-
Mmit isminin zuhuru el-Muhyi isminin zuhurunu gerektirir.
Dolaysyla bu iki isim ayn hakikatin birbirine gerektiren iki
yzdrler. Tpk baba ve ocuu gibi.
Bu nedenle 21. mertebe baba Zekeriya, arz ve el-Mmit
isimlerine ait olunca 20. mertebe de ocuk Yahya, su ve el-
Muhyi ismine ait klnmtr. Bu karlkl gerektiricilii
Kitabul abadilede (Abdullahlar kitabnda) Abdullah b.
Yusuf b. Abdulmuhyi balkl babda ve onu izleyen Abdul-
lah b. Yakub b. Abdulmmit balkl babda gryoruz.
Bu hikmetin celaliye olarak vasfedilmesine gelince, bi-
lindii gibi yakalanmak korkmak, alamak ve heybet eklinde
celal vasf hakimdir Yahyaya. O ve babas ehit edilmiler-
dir. Rivayete gre onun kannn karl olarak yetmi bin
kii ldrlmtr. Bu heybetinden dolay onun Harunun
beinci semas ile sann ikinci semas arasnda gidip geldi-
ini gryoruz. Bilindii gibi Harun sema kzl Merih feleidir
ve celal, kahr, fitne, katil ve kurbanlar semasdr Kyamet
gnnn sonunda lm kounu boazlayacak olan da Yah-
KURAN VARLIK - 99
yadr el-Muhyi ismi ile bu mertebeye ait su arasndaki iliki
ise bilinmektedir ve Kuranda da bir ok yerde bu iliki dile
getirilmektedir. Buna u ayeti rnek gsterebiliriz:Her canl
eyi sudan yarattk. (Enbiya, 30) eyh, 198. babn 30. fas-
lnda bu konu zerinde durmutur. Orada meleklerin grevle-
ri ve kuvvetleri ile suyu karlatrdktan sonra unlar syle-
mitir: Su, meleklerden olsa da unsuri melektir ve unsurdaki
asl btn rknlerin stnde bulunan tabii hayat nehridir.
Cebrail her gn bu suya dalar. Cehennemlikler efaat yoluyla
cehennemden ktklarnda bu suya daldrlrlar. te bu
unsuri su, hayat nehrinin suyundandr btn aleme suret-
leri ve hareketlerindeki hayat ve bu rkndr
Ruhun en hususi sfat hayattr. Bu yzden Yahya, dn-
yada ve ikinci semada Allahn ruhu olan sadan ayrlmaz.
Bu ikisinin ayrlmazl celal ve cemal sfatlarnn ayrlmazl
gibidir. Yce Allahn Yahya hikmetine hakim Zl Celal ismi
Rahman suresinde iki kere cemalin mazharlarndan biri olan
ikram sfatyla birlikte zikredilmitir. Bu ayrlmazlk nedeniyle
eyh, bu fassta Allahn Yahyaya ynelik selam ile sann
kendisine ynelik selamn birlikte zikretmitir
Yahya, hayatn kamil bir mazhar olmas iin babasyla
birlikte ehit olarak lmtr. Bilindii gibi ehitler diridirler,
Rablerinin katnda rzklanrlar. Onun ldrlmesi celali bir
mazhardr. Tpk sann semaya ykseltilmesinin cemali bir
mazhar olmas gibi: Onu ne ldrdler, ne de astlar. (Nisa,
157)
El-Muhyi isminin yneldii bu mertebeye mnasip feleki
menzil ise nimetlerdir. Hayat ve su en byk nimetlerdendir-
ler. Ayn kkten tremi Enam kelimesi de hayvanlar de-
mektir. Bu mertebenin harfi sindir. Bu harfin zellii ise
basklk, geveklik, aklk, slk ve alaklktr. Bunlarn tm
de celalin heybeti altnda kahrolmann ortaya kard sfat-
lardr
eyh, adeti olduu zere bir sonraki Fassn mertebesine
hazrlk amacyla bu Fassn sonunda duvardan ve kuru
daldan sz ediyor. Bununla topraa- Duvar anlamna gelen
el-hait kelimesinin bir anlam da bahedir.-ve arsa iaret
ediyor ki maliklik sfatyla Zekeriya Fass onundur. nk
toprak felei mlk feleklerinin sonuncusudur. Geride rnler
ve menzillerin imarndan baka bir ey kalmyor

19. Mertebe: el-Hay (Daima diri) sminden Eyyubi
Kelimedeki Gaybiyet Hikmeti Fass. Hava Feleki,
Za harfu ve Akrep Menzili
Diriltme (ihya) fiili, ancak zat olarak hayat sahibi olan biri
tarafndan gerekletirilebilir. O, hayatn bakasndan al-
maz. Yani el-Muhyi ismi, el-Hay isminin zuhurunu gerektirir.
Bu yzden 19. mertebe el-Hay isminindir. El-Hay sfat isimle-
rinin ilkidir, kemalatn kaynadr ve btn ana isimler ona
dnktr. Kutup mahiyetindeki konumundan dolay rknle-
rin en gls, en geneli ve btn varlklarn hayatlarnn
sebebi olan havaya ynelerek zuhur eder. eyh 198. babn
29. faslnda onun hakknda zetle unlar syler:
Hava hareket edip dalgalanmad srece rzgar (er-
Rih) olarak isimlendirilmez. Havann ruhu vardr ve alemin
sair cisimleri gibi akleder. Esmesi tesbihtir. Ondan daha
gl bir ey yoktur. Ama insan ondan daha gldr. nk
insan, yce Allahn kendisinin iinde var ettii hevasn ezer.
nsann akl hevasna hkmn geirir ve onu malup eder.
yaratld suretinden dolay zati reislie sahiptir. Yine mm-
kn olmas hasebiyle de muhtal ve zilleti zatidir. Muhta-
l reisliine galip gelince kulluu ile zuhur eder. Artk
rububiyetinden bir eser zuhur etmez. Bu yzden ondan daha
gl bir mahluk yoktur. Dolaysyla hava byk bir mevcut-
tur. Nispet olarak Rahmann nefesine en yakn rkndr.
KURAN VARLIK - 101
Byk alemin nefesidir, hayatdr. G ve iktidar sahibidir.
Cisimler ve ruhlar zerinde en byk tesiri brakan tabii
messirlerdendir. Tabii hayatn asldr, tpk suyun tabii suret-
lerin asl olmas gibi. Dolaysyla havann sureti sudan, suyun
ruhu da havadandr. Eer hava durursa nefes alan her ey
helak olur. Alemdeki her ey de nefes alp verir. nk asl,
Rahmann nefesidir. Allah, havay latif olarak yaratmtr. Bu
nedenle ruhlar koku alma duyularna doru sevkeder, na-
meler oluturur, ruhlardaki tabii iitme duyusuna etki eder,
harekete geirir, sndrr ve tututurur. Harflerin ve kelime-
lerin suretleri onda zuhur eder. Eer hava olmasayd, konu-
an hibir varlk konuamazd ve yce yaratcnn kelam
sfat da zuhur etmezdi. Nikah yoluyla cenin ve alama
yoluyla da meyve hava iinde meydana gelir. Nitekim yce
Allah yle buyurmutur: Biz, rzgrlar alayc olarak
gnderdik. (Hicr, 22) Yce Allah kendisinin nefesi olduunu
belirtir, hibir ey Onun gibi olmasa da. Ama arif kullarna,
aleme dair ilminin, kendisine dair ilmi olduunu belirtmitir.
Yce Allah, ruhlar frdn ve ekil verilen suretlere
hayat verdiini vurgulamtr. Dolaysyla nefesin varlna
delalet eden frme fiilini kullanmtr. u halde alemin haya-
t ilahi nefhadandr (frme). nk yce Allahn nefesi
vardr. Dolaysyla alemdeki suretler iinde havadan daha
ok bu hayat hak eden bir ey yoktur. nk hava Rahmani
nefes suretinde kar ve yce Allah onun araclyla tabiatn
verdii keder ve gam kullarnn iinden karr.
Bu havai Rahmani nefese en uygun nebi Eyyub (a.s)dir.
nk iinde hissettii hastalk kederini, aile ve maln yok
oluu gamn nefes araclyla atmtr ki yce Allah bundan
nce ona yle demiti: Ayan yere vur! te ykanacak ve
iilecek souk bir su. (Sad, 42) Bu yzden eyh bu 19. bab
Eyyubi kelimeye ayryor ve nce hayat srrn zikrederek
aklamalarna balyor. Yani suya sirayet eden havadan
bahsediyor, tpk el-Hay isminin el-Muhyi ismine sirayet
etmesi gibi. Sonra bu Fassn hava ve nefes ile ilikisine
iaret ediyor ve yle diyor: nk hakikatler ve hud
devaml surette nefeslerle birlikte tekvin baheder.
Babn banda su zerinde tanan ar ve hava zerinde
tanan su ile ayaklarnn altnda su fkran, bylece iine
rahmet nefesi ve hayat sirayet eden Eyyub arasnda belli
belirsiz bir karlatrma yaplmaktadr. Bu da kamil insann
btn ynleriyle rahmetin kucanda olduuna ynelik bir
iarettir, tpk ar gibi. nk her ikisi de Rahmani istivann
tecelligahdr ve her ikisinin de altndan ezeli hayat sular
fkrr
Eyyubi hikmetin gaybiyet olarak vasfedilmesine gelince,
bunun nedeni rknler iinde gayba en yakn olann hava
olmasdr. nk hava rknlerin asl ve gaybn asl da
hviyettir. Bu yzden eyh bu fassta hviyetten sz ediyor
ve unlar sylyor: Arif kiiyi, zararn kendisinden savlma-
sn hakkn hviyetinden istemesi, zel bir balamda btn
sebeplerin hakkn ayn olduklar gereinden perdelemez.
Sadece Allahn srlarnn emini olan edip kullar bu yoldan
ayrlmazlar. nk Allahn emin kullar ve vardr ve onlar
Allahtan baka kimse bilemez. Kendileri de birbirlerini bilir-
ler. Emanet edilen srlar saklamak gaybn mazharlarndan-
dr ve bu kiinin hevasna hakim olduuna delalet eder.
Araplar: er-Rihu nemmametun, derler. Yani laf tayan kim-
senin laf gtrp getirmesi gibi haberleri, kokular ve name-
leri yayar.
Edip, akln hevasna hakim klmakla emindir, srlar giz-
ler. Bu yzden batn gaybdir eyh, Futuhatn Rad sure-
sine has 371. babnda hava ile gayb ilikisi zerinde durmu
ve unlar sylemitir: Ar donmu su tar. Onu tayanlar,
sayg ve tazim nedeniyle ona hizmet etmektedirler. te hava
KURAN VARLIK - 103
da bunun gibi zulmetin nefesidir, ki zulmet gaybdir. Allahtan
baka hi kimse bu zulmeti bilmez. Nitekim yle buyurmu-
tur: O btn gayb bilir. Gaybna kimseyi muttali klmaz.
(Cin, 26) Yer baka bir yerle deitirildii zaman o gaybda
insan bir kpr zerinde olur. Bu babda eyh unlar syler:
nk bize gre hava asldr. Bu yzden Rahmann ne-
fesi olan buluta en yakn nispettir. Dolaysyla scaklk nemli-
lik bir arada bulunur onda. Havann scaklndan ate unsu-
ru, nemliliinden de su unsuru zuhur etmitir. Suyun donma-
syla da toprak oluur. O halde hava bulut olan nefesin olu-
dur. Su ve ate havann ocuklardr. Toprak ise ocuun
ocuudur. nk suyun donmu ksmndan olumutur.
Eyyubun gayb ile ilikisine gelince, onun btn halleri
gaybi balardr. Daha dorusu mal ve evlat sahibi olmas,
sonra bunlar yitirmekle snanmas, bu olay zerine sabr
gstermesi, ardndan ayaklarnn altndan fkran su ile bu
belann zerinden kalkmas, ailesinin ve mallarnn misliyle
beraber kendisine iade edilmesi, btn bunlar Allahn
gaybna ynelik yakininden kaynaklanmtr. Allah ona
gaybndan merhamet etmitir. Hatta Ahmed, bn Ebu Hatem
ve bn Hibann rivayet ettii bir hadiste yle deniyor: Allah
Eyyuba ifa verince zerine altndan ekirgeler yadrd.
Eyyub onlar elleriyle toplayp elbisesine doldurup gtrmeye
balad. Ona denildi ki: Ey Eyyub! Doymadn m? O da u
cevab verdi: Ey Rabbim! Kim senin rahmetine doyabilir ki!
El-Hay isminin ynelmesiyle mevcut olan on dokuzuncu
lafzi harf olan zaya gelince, bu harf aklk, yaygnlk, al-
mlk, alaklk ve slk sfatlarna sahiptir. eyhe gre,
harflerin bititii, ama kendilerinin baka harflere bitimedik-
leri kutsal harflerdendir. Dolaysyla u yedi zat harflerinden
biridir: Elif, Dal, Zal, Ra, Za, Vav, Lamelif. Bu harf zati
tenzihe hastr. Bu tenzihi de gaybi hikmete mnasiptir. n-
k gayb batn olmas hasebiyle mnezzehtir. eyh,
Futuhatn ikinci babnda bu harfi tantrken unlar sylyor:
Zada bir sr vardr, anlam tahakkuk edince
Emrin ruhunun hakikatleri onun namesi olur
Hikmetiyle bir kalbe tecelli edince
Tenzihten fena bulduu esnada onu mstani klar
nk nezih zat harfleri iinde
lmi tahakkuk ettiren ve idrak eden huveden (andan)
bakas yoktur.
Beyitlerin nasl mnezzeh gaybi hviyetle son bulduunu
gryor musunuz?
Bu Eyyubi mertebeye uygun feleki menzil ise avledir.
ale fiili ykseldi anlamna gelir. Yani yukar doru olan
harekete iaret eder. havann cisimleri yukar kaldrmas gibi.
Yukar kaldrmak ise tenzihtir. avlenin ilk te ikisi akrep
burcundadr. Bu burcun tabiat ise souk ve nemli su tabiat-
dr. Bitkilerin yaratl anahtarlar bu burcun meleinin elin-
dedir. Son te biri ise scak ve kuru ate yay burcundadr.
eyhin akletul mstavfizde anlattna gre nurani ve
zulmani cisimlerin tedbiri, atein yaratl anahtar bu burcun
meleinin elindedir. eyh, ilahi isim ile ondan vcut bulan
mertebeler, harfler ve feleki menzilleri arasndaki mnase-
betleri tekit amacyla 198. babn 29. faslnda unlar syl-
yor: Bu yzden Za harfi onundur (yani havann). Za harfi
telaffuz edilirken slk sesi karlan harflerdir. Bu ise sertlii
ve darl itibariyle havann kard slk sesine uygundur.
Scak olan avle menzili de onundur. Bylece anlamanz
daha kolay olur.

KURAN VARLIK - 105
18. Mertebe: el-Kabid (toplayan, kabzeden)
sminden Yunusi Kelimedeki Nefesi Hikmet Fass.
Ate Kresi, Ta harfi ve Akrep Kalbi Menzili
Sadece zati hayata sahip olan kimse en kamil anlamyla
el-Hay ismini hak eder. Bu da tek olan Allahtan bakas
deildir. Bu ise mahlukatn hayatnn mecazi, ve her an zeval
bulan olmasn gerektirir. eyh bunu yeni yaratl olarak
ifade eder. Dolaysyla el-Hay isminin zuhuru el-Kabid (topla-
yan, kabzeden) isminin, btn ilerin dnp topland ismin
zuhurunu gerektirir. Bu yzden bu ismin el-Hay ismiyle kar-
lkl olduunu gryoruz. Dolaysyla 18. mertebe onundur.
Bu adan el-Hay ismi ile el-Kabid ismi arasndaki alaka el-
Muhyi ismi ile el-Mumit ismi arasndaki alakaya yakndr. El-
Kabid ismi ate rknn, ta harfini ve ateten zehriyle
akrep burcunun kalp menzilini icat etmeye ynelir
Ate el-Kabid isminden zuhur etmitir, nk kabzetme,
tutup toplama mertebesine en uygun atetir. Ate yakt
eyi kendi benzeri haline getirinceye kadar tutar. Nitekim
Kuran- Kerim ateten gne yldzn kabz sfatyla birlikte
zikretmitir. rnein Furkan suresinin 45 ve 46. ayetlerinde
glgeden sz edilirken yle deniyor: Sonra biz gnei, ona
delil kldk. Sonra onu (uzayan glgeyi) yava yava kendi-
mize ektik (ksalttk). (Furkan, 45-46)
Bu huzura en uygun nebi Yunus (a.s)dir. nk kavmine
ynelik gazabn kabz onda zuhur etmitir. Yce Allah onunla
ilgili olarak yle buyurmutur: Bizim kendisini asla sktr-
mayacamz zannetmiti. (Enbiya, 87) Yani onu darla
drmeyeceimizi sanmt. Bilindii gibi daraltma kabzet-
me ve sktrmadr. Kabzetme, ayn zamanda korkudur da.
Kalbe egemen olan bir duygudur ki azara ve edeplendirmeye
de iaret eder. eyh, Tirmizinin sorularndan 153. soruya
cevap verirken onu bu ekilde tanmlar. Sonra kabz hali his
olarak da Yunusta zuhur etti ve karanlkta tutuldu, tpk
ceninin anasnn karnndaki karanlkta tutulmas gibi, o da
baln karnnn karanlnda, baln iskeletinin ve derisinin
karanlnda ve denizin karanlnda tutuldu. Yce Allah
kavmine olduu gibi ona da rahmet nefesini gnderinceye
kadar bu karanlkta kald. Bunun sonucu kavminin zerin-
den azap kaldrld. te bu nefes gndermeden hareketle
eyh bu mertebenin hikmetini nefesi olarak nitelendirir. Ayn
ekilde ate de kendisini besleyecek, harlayacak nefese
ihtiya duyar. Nefes de kendisine nefes verecek hayata
muhtatr. Bu Fassn tamam bu nefesin yce yaratcsnn
katndaki saygnl ve kerameti etrafnda dnmektedir.
nsan cisminin beytul makdise benzetilmesi ise bu Fas-
sn komusu Davudi fassla olan ilikisine ynelik bir iarettir.
nk Davud (a.s), Allah yolunda kafirlerin kann dkt,
dolaysyla kafirlerin ruhlarnn kabzedilmesinin sebebi oldu.
Biri ld zaman lm melei onun ruhunu kabzetti denir.
Bu yzden eyh bu fassta lm hakknda konuur. eyh, bu
Fassn sonunda el-Kabid ismine iaret eder ve yle der:
Her ey onun kabzasndadr. Nitekim brahimin atld
ateten ve cehennem ateinden sz ederken de bu merte-
benin ateine iaret ederBu balamda zikirden sz etme-
sine gelince, bunun nedeni zikretmenin nefes alp vermenin,
nefsin arnmasnn, kabzedilmilikten azat olmann sebebi
olmasdr. Nitekim Yunus da karanlklar iinde yle seslen-
miti: Senden baka hibir ilah yoktur. Seni tenzih ederim.
Gerekten ben zalimlerden oldum! (Enbiya, 87) Bunun
zerine Allah onu kederden kurtarmt. te mminleri de
byle kurtarr.
Not: Bu Fassn kendisini izleyen Eyyubi fassla ilikisi
lmn hayatla ilikisi trndendir. nk suretten ayrlmak
eklindeki lm baka bir surette hayat srdrmenin ayns-
KURAN VARLIK - 107
dr dolaysyla el-Hay ve el-Kabid isimleri, Yahya ve Zeke-
riya fasslarndaki el-Muhyi ve el-Mmit isimlerinin birbirlerin-
den ayrlmazl gibi birbirlerinden ayrlmazlar, birbirlerini
gerektirirler. Yunus ismi ile Eyyub ismi Kuranda ayn sayda,
yani drt kere zikredilmilerdir Bu iki Fassn birbirlerini
gerektirmelerinden, birbirlerini tamamlamalarndan dolay
eyh, iki fassta da u ayete yer vermitir: Her i O'na dn-
drlr. (Hud, 123) Bu ayeti 198. babda Yahyavi su rkn
faslnda da zikreder. Dolaysyla her ey ya celal, lm ve
Yunusi ate yoluyla veya cemal, hayat, hava ve Eyyubi nefes
yoluyla yce Allaha dndrlr Fakat her celalde cemal
ve her cemalde de celal vardr. u halde Eyyubun cemali,
lm, ailenin ve maln kaybolmas kabzndan sonraki bast
halidir. Yunusun celali ise kurtuluunun cemali ve kavminin
saadetiyle son bulmutur. Yunus ve kavminin kabz ve bast
arasnda dnp durmalar, akrep burcundan kalp menziline
mnasiptir. Kalbe kalp denilmesinin sebebi dnp durmas-
dr. Ayrca kalp nefesin kaynadr ve hikmeti de nefesidir.

17. Mertebe: el-Mbin ve el-Metin simlerinden
Davudi Kelimedeki Vcudi Hikmet Fass. Ay Semas,
Dal harfi ve Ta menzili
Kabzedilen iin belli bir snr koyan el-Kabid ismidir. Do-
laysyla el-Kabid ismi snrlar belirleyen ve mertebelerin
ayrmasn salayandr. nk her eyin ve her mertebenin,
onu snrlar iinde tutup belirginleip ayrmasn salayan
kaytlar vardr. Yani el-Kabid ismi el-Mbin isminin zuhurunu
gerektirir. Birbirlerinden ayran eyann hakikatleri ise el-
Mbin ismiyle akla kavuur. Bu ayn zamanda el-Metin
isminin de zuhurunu gerektirir. nk aklk metinliin (sa-
lamln) mazharlarndandr. Salamlk, metanet olmadan
kabzetmenin bir anlam olmaz. Dier bir ifadeyle eer kab-
zeden salam olmasa kabzedilen eyin kabzada baki olmas
sz konusu olmaz.
Bu yzden 17. mertebe el-Metin isminindir. Bu isim ise
dnya semasnn icadna ynelir. Bu semann yldz ay ve
ay feleidir. Gecesi ise Cuma gecesi, gndz de Pazartesi
gndr. Dal harfi ve ta menzili de bunundur. Bu semann
kutbu Adem (a.s)dir. Bu semann el-Metin ismiyle alakasna
gelince, bu sema ykseltilmi bir atdr, bu da kuvvet gerek-
tirir. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: G kendi
ellerimizle biz kurduk. (Zariyat, 47) Bu ayette geen eyd
kelimesi kuvvet anlamndadr. Nitekim yce Allah aadaki
ayette de bu anlamda kullanmtr: Davud'u, o kuvvet sahibi
zat hatrla. (Sad, 17) Grld gibi burada eyd kelimesi
kuvvet anlamndadr. Bu yzden bu mertebeye en mnasip
nebi, vcudi kelime sahibi Davud (a.s)dir.
Ayn ekilde ay ile el-Mbin ve el-Metin isimleri arasnda
da alaka vardr. nk Kuran, ay nur olarak nitelendirir.
Nurun en nemli sfat ise aa kartma ve metanettir.
k latif olmasna ramen karanlklar ancak nur kahreder.
Nitekim yce Allah hakkn nurunu el-Mbin ismiyle birlikte
zikretmitir: Onlar Allah'n apak gerek olduunu anlaya-
caklardr. (Nur, 25) Gerekten size Allah'tan bir nur, apak
bir Kitab geldi. (Maide, 15) eyhin Futuhatn 559, babnn
metanet huzurunda aklad gibi el-Metin, suretlerinin,
tecellilerinin ve eserlerinin eitliliine ramen ayni deime-
yen sabit demektir. Bu bakmdan nur gibidirSabitliin
Davudla ilikisi ise, eyhin Futuhatn 463. babnda
Davudun izinde giden Kutupla ilgili aklamalar esnasnda
ayrntl olarak ele ald harfi Remzilikte ortaya kyor.
Burada diyor ki: Bakasnn nne gemesini salayan
herhangi bir ilmi yoktur. Sadece ilahi ve kevni muhabbetin
sbutu ilmiyle ne gemektedir. Bu yzden ayrlma maka-
KURAN VARLIK - 109
mndadr. Bu kutup diyor ki: Sevgi sabit olandr. Geici
sevgi, sevgi deildir.Davud isminin son hecesi vuddur.
Vud ise sevginin sabit olmas demektir. Bu yzden Abadile
kitabnda Abdullah b. Davud b. Abdul vedud eklinde bir
balk gryoruz. Ayrlk makamnn da el-Mbin ismiyle
balants vardr. nk aklk ayrma ve ayrlma demektir.
Sevgi ve ayrlktaki halinden dolay kendisine yle hitap
edilmitir: Hev ve hevese uyma, sonra bu seni Allah'n
yolundan saptrr. (Sad, 26) Allahn verdii nimetlere kar-
lk kretmek de akln bir gstergesidir. bu yzden
Abadile kitabnda Abdullah b. Abduekur b. Davud ba-
lkl bir blm gryoruz. nk yce Allah bir ayette yle
buyurmutur: Ey Davud ailesi! kredin. (Sebe, 13)
Bu yzden eyh, bu fassta krden ve onun neden ol-
duu nimetin artndan sz etmektedir el-Metin ismiyle
ilgili olarak da Davudun temayz ettii iddet ve sertlikten
sz etmekte ve bununla ilgili baz ayetleri zikretmektedir:
Onun hkmranln kuvvetlendirmitik. (Sad, 20) Ona
demiri yumuattk. (Sebe, 10) Davud da Clt'u ldrd.
(Bakara, 251) Ardndan eyh unlar sylyor:
Allah ona kuvvet verdi ve onunla nitelendirdi. Yani el-
Metin isminden ona kuvvet verdi. Yine ona hikmet ve gzel
konuma verdi. Yani el-Mbin isminden ona hikmet ve gzel
konuma niteliini bahetti. Ardndan en byk minnetten ve
onu yaknlardan klan makamdan sz ediyor ki bunu yce
Allah srf ona zg klmtr. Bu da hilafetini nass ile belirt-
mesidir. Bu mertebeden dolaydr ki ay gnein ve Ademin
ruhu da Hakkn halifesidir.
Adem ile Davud bir ok ynden birbirleriyle alakaldrlar.
Bu alakalarn byk ounluu da el-Mbin ve el-Metin
isimlerinden kaynaklanmaktadr. El-Mbin isminden olmak
zere her ikisi de kamil ve gzel konumaya has klnmlar-
dr. Bu yzden eyh, Futuhatn 73. babnda Davudu sabit
saylarn sahiplerin velilerden oluan nefesler aleminin kutbu
olarak nitelendirir. Nefesler alemiyle de lafzi harfler alemini
kast eder Lafzi harfleri ilk telaffuz eden Adem (a.s)dir.
Yce Allah bu hususta yle buyurmutur: Rahmn Kur'an'
retti. nsan yaratt. Ona aklamay retti. (Rahman, 1-4)
nsan, Rahmann sureti zere yaratld iin harflerle zuhur
eden nefesi, her biri iin bir harf bulunan ay menzillerine
mnasip yirmi sekiz vcut mertebeleriyle zuhur eden Rah-
mann nefesinin kamil bir misalidir Yine el-Mbin isminden
dolaydr ki Adem ve Davudun her biri ayrlk makamna
sahiptir. Hatta eyh, Futuhatn 14. babnda Adem ismini el-
Mufarrak olarak sembolize eder. Yani kendisinden zrriyet
ayrlan kimse.
Ademin varlyla mertebeler akla kavumu, mutlu-
larn dereceleri ve bedbahtlarn derekeleri ayrmtr, tpk
ilahi isimlerin etkileriyle akla kavumalar gibi. Bu bunlar
ancak insan da zuhur ederler. El-Cami ismi gibi nk
zuhur nurunun isimler huzuruna sirayet etmesiyle vcut
mertebeleri Rahmani nefes iinde, ayn felek dairesine sira-
yet etmesiyle feleki menziller ve havann insann nefesinden
olan harflerin mahreleri araclyla sirayet etmesiyle de
harfler ortaya karlar.
Bu ayrlk makamndan dolaydr ki Adem ve Davud isim-
lerini oluturan harfler birbirlerinden ayrdrlar. eyh,
Bu iki ismin harflerinin Remziliine Futuhatn 515. babn
tahsis etmi ve bu harflerle Muhammed (s.a.v) ismini olutu-
ran harfleri karlatrr. nk bu isim Kuran nassyla
tespit edilen hilafet makamna ortaktr. Nitekim Ademle ilgili
olarak yle deniyor: Ben yeryznde bir halife yarataca-
m. (Bakara, 30) Allah dem'e btn isimleri, retti.
(Bakara, 31)
KURAN VARLIK - 111
Davud ile ilgili olarak da yle buyruluyor: Ey Davud! Biz
seni yeryznde halife yaptk. (Sad, 26) Onun hkmranl-
n kuvvetlendirmi, ona hikmet ve gzel konuma vermi-
tik. (Sad, 20)
Hz. Muhammedle (s.a.v) ilgili olarak da yle deniyor:
Muhakkak ki sana biat edenler ancak Allah'a biat et-
mektedirler. (Fetih, 10)
O, arzusuna gre de konumaz. O (bildirdikleri)
vahyedilenden bakas deildir. nk onu gl kuvvetli biri
(Cebrail) retti. (Necm, 3-5)
Yine Rasulullah (s.a.v) kendisiyle ilgili olarak yle bu-
yurmutur:
Bana, szleri cem eden kitab verilmitir.
El-Metin ismiyle el-Mbin ismi arasndaki balantdan
dolay gl kuvvetli sfat nasl konuma ile birlikte zikre-
dildiini gryor musunuz? Hi kukusuz hilafet metaneti,
yani iddeti, sertlii gerektirir. Davudda zuhur eden bu iddet
zelliinden dolay, eyhin Futuhatn 270 babnda zikrettii-
ne gre Onun kendisine has ismi Abdulmelik(hkmdarn
kulu) idi. El-Metin isminden dolaydr ki Ademin dilinden
Allahdan baka g ve kuvvet yoktur ifadesi zuhur etmitir.
Bu ayn zamanda her halifenin kalbinin destek grd bir
zikirdir de. nk eyhin 466. babda belirttiine gre bu
ifade zikirlerin kalbidir ve bu Ademin Meleklere Kabeyi tavaf
ederken sylemek zere rettii zikirdir. Ar tayan drt
melekten Adem suretinde olann dierlerine rettii zikirdir
ki eyhin Futuhatn 476. babnda belirttiine gre bu zikir
sayesinde ar tayabilmilerdir.
Bu Fassn hikmetinin vcudi olarak vasfedilmesine gelin-
ce, bunun nedeni Davudun vecd ve vcutla alakasndan
dolaydr. Nitekim Davudun vecdinin iddetinden dolay hali
evresindeki varlklara da sirayet ediyordu ve kular ve
dalar da onunla birlikte tesbih ediyordu. Ayn ekilde varlk
mertebeleri insan ile kemale erdii gibi insan mertebeleri de
konuma ve hilafetle kemale ermitir ki bu iki mertebe kamil
anlamda Davudda zuhur etmilerdir. Dier bir ifadeyle vcut
mertebeleri Davudi kelime ile insanda tamamlanmtr. Bu
yzden onun hikmeti vcudidir. Vcut ise ayrcdr, ayrma
(Furkan) zelliine sahiptir. nk halife, ancak ayrma ve
ayrlk makamnda tasarrufta bulunabilir. Kuran dediimiz
cem makam ise bundan farkldr Muhammedi, Kuranla
ve Furkanla aynn aynnda tahakkuk ettii iin cem ve vcut
sahibidir Halifenin meiyeti vardr ki eyh bazen bunu
vcut olarak isimlendirir Btn bunlardan dolay eyh bu
fassta krden, isim harflerinden, iddetten, demirden,
zrhtan, hilafetten, havadan ve meietten sz etmitir. Son
olarak da Fass atein demiri yumuatmasyla tamamlam-
tr Bunda iki iaret vardr:
Birincisi: Davud nefis, Ademi ruh, harflerin aklamas ve
el-Metin isminin iddetinin sahibi ay semas ile el-Mbin
isminden dolay fesahat sahibi Harunun (a.s) ruhunun ze-
rinde buluduu beinci sema ilikisi. Nitekim Musa (a.s)
kardei Harunu (a.s) yle vasfetmitir: Kardeim Harun'un
dili benimkinden daha dzgndr. (Kasas, 34) Harun sema-
s kzl yldzyla birlikte ate tabiatna ve demir madenine
sahiptir. Buras sava ve cihad semasdr Davud, demiri
ileyen bir mcahitti. Nitekim eyh Futuhatn 14. babnda
onu es-Sani (yapan, ileyen, sanatkar) olarak isimlendirmi-
tir Ayrca eyh, bazen Harun semasn da hilafet semas
olarak isimlendirir. nk Harun Musann (a.s) halifesiydi.
kincisi: eyhin bu Fassn sonunda atei ve el-Mntakim
( alan) ve er-Rahim (merhamet eden) isimlerini zikretmesi,
hemen arkasndan gelen ve Yunus Fassndaki ate merte-
KURAN VARLIK - 113
besine uygun 18. fassa girmeye bir hazrlk mahiyetindedir.
Bu, eyhin latif bir adetidir ki her babn sonunda bir sonraki
baba hazrlk saylacak ifadelere yer verir. Bylece varlk
mertebeleri arasndaki salam irtibat, gz kamatrc ve
muhkem i ie gemilii gstermek ister.
Bu mertebenin harfi daldir. Bu harf Davud isminin ba-
n ve sonunu, Adem isminin de ortasn (kalbini) oluturur.
Sebat ve iddet harfidir. nk el-Metin isminden destek
grr. Yine saysal deeri de sebat says, yani drttr. Ki
btn hayatn kyam onunladr. nk dal harfi sesli, sert,
ak ve yaygn harflerdendir. Baka harflerle bitimedii iin
de mukaddes zat isminin harfidir. Ta menzili bu harfindir ki
ilk te biri havai mizan burcunda, son iki birlik ksm ise
mai akrep burcundadr. Tpk ay semas gibi ona da nemlilik
galiptirel-klil ta demektir. Krallar balarna koyarlar. Bu
bakmdan riyaset ve hilafet anlamna uygundur
Dal harfi ile drtlk arasndaki ilikiden dolay eyh bu
mertebe mnasip198. babn 27. faslnda takyidi esnasnda
(Fususu yazarken) drt saysnn etrafnda gelien bir rya
grdn belirtir. Ryay, h. 627 ylnda (Fususu yazd
tarih) Rebiulahir aynn drdnc(er-Rabia) gecesi olan
aramba (el-erbia) gecesi grmtr. Bu ryada hviyetin
zahirini ve batnn nur sergisi zerinde ekli ve ruhu
itiabariyle drt tabaka iinde grmtr Bu faslda baz
surelerin balarndaki huruf-u mukataa (birbirinden kopuk
harfler) ile ay menzili arasndaki ilikiye ve bunlarla amel
etmenin keyfiyetine dair aklamalara yer verir, tpk lafzi
harfler ile onlarla ilgili melekler ve vcut mertebeleri arasn-
daki ilikiyi aklad gibi. Bu arada Ademi konumun vcut
iindeki yerini de aklayarak halifenin cami kelimeye sahip
olduunu belirterek bir tek bakla hem ilahi hem de kevni
huzura bakacak gte olduunu, haktan alp halka verdiini
vurgular, tpk ayn gneten k alp arza yanstmas gibi.
te yandan dal lafzinin (d.a.l) rakamsal deeri, her har-
fin kk deeriyle arplmas sonucu 314 olur. Bu say
aklayclk ve metanet (salamlk) sahibi halife Resullerin
saysna eittir. Bu ayn zamanda Davud ve Talutun ordu-
sundaki mcahitlerin saysna da eittir. Bedir ehlinin says
da 314tr. (el-Bedriyyun kelimesinin rakamsal deeri ya
harfinin eddeli okunmas itibariyle 313tr. Bu da komutanla-
r Hz. Muhammedle (s.a.v) birlikte 314 eder. Btn bunlar
dalin en byk halifesi Muhammed (ortadaki mim eddeli
okunduu iin) isminin harflerinde gizlidir. nk Muhammed
ismini oluturan harflerin toplam tafsili olarak 314 saysna
eittir. (mim+ha+mim+mim+dal=90+9+90+90+35=314)

16. Mertebe: el-Muhsi (sayp kaydeden) sminden
Sleymani Kelimedeki Rahmani Hikmet Fass. Katip
semas, t harfi ve Akrep Kuyruu menzili
El-Mbinul Metin (Aklayc salam) ismiyle eya kab-
zasndaki snrlar iinde ayrr. Eyann ayrmas ise an-
cak onlarn keyfiyet ve kemiyetlerinin bilinmesiyle mmkn-
dr. Bu ise el-Muhsi (sayp kaydeden) isminin zuhurunu
gerektirir. Dolaysyla 16. mertebe bu isme aittir. Yce Allah
bir ayette yle buyurmutur: Her eyi bir bir saymtr
(kaydetmitir). (Cin, 28)
Katip ile ilgili olarak da yle buyurmutur: Kk byk
hibir ey brakmakszn (yaptklarmzn) hepsini sayp
dkm! (Kehf, 49) Levh-i Mahfuz hakknda ise yle bu-
yurmutur: Biz, her eyi apak bir kitapta (levh-i mahfuz'da)
sayp yazmzdr. (Yasin, 12) Biz ise her eyi bir kitapta
sayp yazmzdr. (Nebe, 29) ikinci semann ve katip isimli
KURAN VARLIK - 115
yldznn icadna ynelen el-Muhsi ismidir. nk katibin
vazifesi ile sayp kaydetme fiili arasnda bir iliki vardr. n-
k katip harfleri kaydedip toplar. Bu yzden hatipler ve ya-
zarlar, eyhin bir ok yerde vurgulad gibi, bu semadan
destek grrler. Nitekim Futuhatn 558. babnda el-ihsa
(sayp kaydetme) huzurunda yle dediini gryoruz: Bu,
ilahi huzur katibi divan sahibi katip makamdr ve bu kitap da
apak imamdr
Bu yldzn gecesi Pazar gecesi, gndz de aramba
gndr. Bu semann kutbu sa ve onunla beraber olan
Yahyadr (a.s). Bu mertebenin Rahmani nefesine en uygun
nebi Sleymandr (a.s). Bu yzden Sleyman mertebesi bu
fassa tahsis klnmtr.
Soru: Sleyman nefesiyle kitabet semasndaki sa ara-
sndaki uyumun srr nedir?
Cevap: -Allah dorusunu daha iyi bilir- Bu sr, el-Muhsi
isminden kaynaklanan cem ediciliktir. nk Allahn ruhu
sann misali ruhlar nefheden srafildir. mamul Mbinin
misali de nefislerin madeni, btn huzurlara uzanan inceliktir.
Yine ikinci sema, baka semalarda ayrlan her eyin cemi
huzuru olmas hasebiyle dier semalardan ayrlr. nk
vcudunu, ihatay gerektiren el-Muhsi isminin cemediciliin-
den alr. simler iinde el-Muhsi isminin kardei, anlamda
konumunda olan isim el-Muhit (ihata eden)tir. Nitekim eyh
558. babda el-hsa huzurunda unlar sylyor: Bu huzurun
sahibi Abdul Muhsi olarak adlandrlr. Buras ihata huzuru-
dur veya onun kz kardeidir. Daha dorusu kz kardeidir,
ayn deildir. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: Onlarn
nezdinde olup bitenleri epeevre kuatm ve her eyi bir
bir saymtr (kaydetmitir). (Cin, 28) Bu huzura en uygun
nebi, ruhu itibariyle sa, nefesi itibariyle de Sleymandr.
nk sa, annesine fleyen Cebrailin ruhaniyeti ile Mer-
yemin (a.s) beeriyetinin karmndan var olmutur. Mlk
dneminde risalet nefesi onunla son bulmutur ki bu dnem
son Rasuln (s.a.v) zuhuru iin bir hazrlk mahiyetindedir.
Yine ahir zamanda, Muhammed mmetine yaknlk makam-
na nzul srasnda genel velayet nefesi de sada son bula-
caktr. Dolaysyla sa (a.s) ruhaniyet, beeriyet, risalet ve
velayet mertebelerini cemedendir. Hak ile cemedicilik vasfna
sahip oluundandr ki kendisini katna ykselten ve felek
alimlerinin karm (mezc) semas adn verdikleri ikinci se-
maya yerletiren Allahn izniyle lleri diriltmitir. nk bu
sema btn tabiatlar ve vasflar toplamtr. Bu yzden
ate, hava, su ve toprak zelliindedir. Bu semann yldz
gece-gndz her ile birlikte vasfna gre dner durur. Ayr-
ca yldzlarn ve burlarn mzekker ve mennes eklinde
taksim edililerine gre mzekker ve mennes olur.
Sleymana (a.s) gelince, onda el-Muhsi ismi his olarak,
zahir ve batn mana olarak zuhur etmiti. Nitekim kendisi de
bunu yle ifade etmitir: dedi ki: Ey insanlar! Bize ku dili
retildi ve bize her eyden (nasip) verildi. Dorusu bu apa-
k bir ltuftur. (Neml, 16)
Mfessirler Bize her eyden verildi ifadesiyle ilgili ola-
rak u aklamay yapmlardr: Yani say, ara gere, asker-
ler, ordular, cin, insan, ku ve vahi hayvan topluluklar,
rzgarlar, eytanlar, ilimler, anlaylar gibi mlk ve saltanat
iin ihtiya duyulan her eye sahip klndk. Mahlukata iaret
edilirken canl ve cansz varlklar ayn zamirle ifade edilmitir.
Sleyman (a.s), mlk ile ilgili olarak, zuhur etmesi bakmn-
dan kendisinden nce hi kimseye verilmeyen eyleri say-
mtr. Ki eyh de bu Fassn kapsamnda bu anlam vurgu-
lamaktadr. El-Muhsi isminin cemediciliinden dolaydr ki bu
semann yldz katib olarak isimlendirilmitir. K.T.B kk
szlkte toplama ve birbirine ekleme anlamn ifade eder.
KURAN VARLIK - 117
Kitaba da bu ismin verili nedeni kelimeleri ve harfleri ieren
trl cmleleri iinde cem etmesidir. Belli bir disiplin dahilin-
de rgtlenen askeri birlie de Ketibe (tugay) denir Bu
mertebenin feleki menzili ise mizan burcunun ortasnda yer
alan zubana (akrep inesi)dir. Mizan ise bir sayma (lme-
tartma) aletidir. Ez-Zebn kelimesi de szlkte itme, ierme,
cem et me anlamna gelir. Bu mertebenin harfi tdr. Bu
harfin saysal deeri ise asal saylarn sonuncusu dokuzdur.
Dolaysyla saymaya ve ihata etmeye en uygun harftir. Do-
kuzuncu felek ise ar muhitidir. Bu felein saymasna ve
ihatasna eyh, Futuhatn 2. babnda t harfini tarif ederken
yle iaret etmektedir:
T harfinde be gizli sr vardr: Mlk iinde mlk, hak
iinde hak hakikati, naip srlar, ate iinde nur ve mlk iinde
insan. Bu be srla ne zaman ilgilenirsen felein varlnn
felek iinde olduunu anlarsn. te yandan Neml suresinde
Hz. Sleyman (a.s) yaz- mektup ile birlikte zikredilmitir:
u mektubumu gtr. (Neml 28) Sleymann arkada ise,
kendisinde kitabdan bir bilgi bulunan bir kiidir ve gz ap
kapamadan nce Belksn tahtn ona getirir. Bu yzden
eyh bu bab Sleymani mektup ile ilgili baz aklamalarla
amtr ki bu mektup her eyi cemeden Kuran srlarn cem
eden Besmele ile balamaktadr. Ayrca Besmele vcup ve
minnet rahmetlerini de iermektedir. Bu nedenle eyh bu
Fass rahmani hikmete uygun grmtr. nk Sleyman,
Besmeledeki rahmaniyeti eksiksiz bir ekilde kendisinde
tahakkuk ettirmitir: Mektup Sleyman'dandr, rahmn ve
rahm olan Allah'n adyla (balamakta) dr. (Neml, 30) Yce
Allah, Rahman ismiyle varl ihata eden ara istiva etmitir.
El-Muhit ismi, ar var etmeye ynelen el-Muhsi ismiyle ayn
anlam alanyla ilgilidir. te Sleymann rahmani hikmeti bu
Muhit-Ar-Rahman-Besmele-Sleyman-Muhsi ilikisinden
domaktadr. Yce Allah onun zerine manevi ve maddi
rahmetini indirmi ve genel, zel, zati ve sfati rahmet trleri-
ne has klm ve rahmetiyle nice alemleri onun emrine ver-
mitir. Bu yzden Sleyman hikmeti huzur veren bir nimet,
etkili bir hccet ve derine nfuz edip sonu alc bir darbe
olarak ifade edilebilir. Sleymann saltanatnn tahtna ku-
rulmas, Rahmann byk ara istiva etmesini artrr.
Rahmann nefesinin insan alemindeki en eksiksiz maz-
har, bu semann kutbu, Allahn kelimesi sadr Bu yzden
Sleymann rahmani hikmeti zuhurunun kemaliyle ara
istiva etmek suretiyle tahakkuk etmi, Sleymani Besmelenin
rahmeti ise, Sleymanla birlikte alemlerin rabbine teslim
olan Belksta zuhur etmitir. Dolaysyla Katib yldz Utarit
diilik ve erkeklii cem ettii gibi bu fass da Belksn taht ile
Sleymann tahtn bir araya getirmitir eyhin tahttan
(artan) sz etmesi, bu fass ile el-Muhit ve el-Muhsi isimleri
arasndaki alakaya bir iaret mahiyetindedir. Ar tayan
sekiz melei artrr mahiyette sekiz organdan sz etmesi
de bu iareti pekitirmektedir. Bu semann felei, atlas fele-
inden aaya doru sekizinci felektir. Bu yzden harf ve
tevafuk alimleri katib yldzn sekizgenin kenarlarnn uyu-
muna ve aramba gnne has klarlar. Sonra eyh kitabe-
tin (yazmann) ilahi mazharna iaret eder ve u ayete yer
verir: O, merhamet etmeyi kendi zatna farz kld (yazd).
(Enam, 12) Sonra eyh, cinlerin ve insanlarn misal alemin-
deki suretlerin temessl ile ilgili tasarruflarnn farkl olduu-
na deinir, ilmin misal aleminde st olarak temessl etmesi
gibi. nk bu semaya has ilerden biri, ruhaniler zerinde
tasarrufta bulunmak, onlar maddi aleme indirmek, cinlere
hkmetmek, onlar hizmete sokmak, ayr ve bitiik hayal
hakikati, hakiki, vehmi ve berzahi temesslle ilgili her ey,
sihir ve simya ilmi, harfler ve kelimelerle tasarrufta bulun-
maktr. Bu ilim, yani harflerin srlar, eyhin Futuhatn 20.
babnda zikrettii gibi Sleymani ve sevi ilimlerdendir. n-
KURAN VARLIK - 119
k sa Allahn kelimesidir. Bir eye ol dediinde, o ey
Allahn izniyle oluverirdi. Sleymani arif yannda kn=ol
sz Bismillahirrahmanirrahimin aynsdr. Nitekim eyh de
Futuhatn 288. babnda bundan sz etmitir.
Sleymann cemedici ihsa (sayp toplama) huzuruna
sahip olduunu bir kez daha vurgulayan hususlardan biri,
eyhin, rzgarn Sleymann emrine verilmesiyle ilgili ola-
rak syledikleridir. nk rzgar cem ve himmet olmakszn
sadece onun emriyle eserdi. Onun ceme ihtiyac yoktu,
nk cemliin aynyd. Farkta aleminde farkl olan kimseye
gereklidir cemlik Bu yzden eyh bu fassta cem kkn-
den tremi kelimeleri ska kullanr ve yle der: Bu yz-
den biliyoruz ki mecmua has klnanlar da bundandr Dola-
ysyla mecmua da zuhura da has klnr Tpk nefyi ve
ispat cem eden ayet gibi Biliyoruz ki alemdeki crmler
cem makamna ikame edildikler zaman nefisler onlardan
etkilenirler.
Sleyman, sayp toplama cem ve Kuran Besmelesine
sahip olduuna gre komu Fassn sahibi babas Davud da
ayrlk ve aklama, yirmi sekiz menziliyle Ademi ay sema-
sndaki Furkan menzilinin sahibidir. Dolaysyla Sleyman
ismini oluturan harfler bitiik ve cem halinde iken Davud
ismini oluturan harfler ayrdrlar. Dier bir ifadeyle bu iki
fass birbirini btnlemektedir. Hikmet, ilim ve anlama teka-
ml, Davudun furkani vcudu ve Sleymann Kurani
ceminin birbirini btnlemesi. Muhammedi kamil zat da ite
bu fassta bunu cem ettiini yle ifade ediyor: Bu Muham-
medi mmete hkmde Sleymann (a.s) ve Davudun (a.s)
mertebesi verilmitir. Ne stn mmet!... Szlerini,
Sleymani talep ile Muhammedi talebi karlatrarak ta-
mamlyor. Bunlar ise mlk ve ilimdir. Bu arada ilimde art
zerine konuuyor. Futuhatn bir ok yerinde Allah ilminin
artn ve menzillerini ayn nn artna benzetiyor. Bu
ise Davudi ay semas Fassna ynelik bir iaret ve giri
mahiyetindedir.

15. Mertebe: el-Musavvir (ekil veren) sminden
sevi Kelimedeki Nebevi Hikmet Fass. nc
sema, Gafr (rt) menzili ve ra harfi.
El-Muhsi isminin yaz ile ilikisine deinmitik. Yaz, ra-
kamsal harflerin kat zerinde, telaffuz edilen harflerin
havada, hayali harflerin hayalde ve kevni harflerin de byk
varlk kitabnda tasvir edilmesidir. Bu yzden el-Muhsi ismi-
nin zuhuru el-Musavvir (ekil veren) isminin zuhurunu gerek-
tirir. Dolaysyla 15. mertebe bu isme aittir. dnyadaki tasvir
huzuru bu ismin tevcihiyle vcut bulmutur. Bu mertebe
nc semadr ve yldz da en parlak yldz olan Zhredir.
Bu semann kutbu ise en gzel surette yaratlm bulunan
Yusuftur (a.s). Gecelerden Sal gecesi ve gndzlerden de
Cuma gn ona aittir. Cuma gn, yce Allahn insan en
gzel ekilde yaratt en gzel gndr. Bu yzden bu fass,
sann, annesinin karnnda tasvir edilmesiyle balyor. Fas-
sn btn bablar da suretin mefhum ve anlamlar etrafnda
geliiyor. Bu fassta suret kelimesi otuz kereden fazla geiyor.
eyh, el-Musavvir isminin bu tevecch ile ilgili olarak unla-
r sylyor: Bu ismin zuhuru olak menzilinde gerekleir.
Orada unsuri alemdeki ruhlarn, cisimlerin ve ilimlerin suret-
lerini vahyeder. Ra harfi de bundan zuhur etmitir. El-
Musavvir harfine en uygun harf radir. nk suretlerin
mahedelerinin gereklemesinin arac olan ryet (grme)
kelimesinin iinde yer alan bir harftir. Ra harfi tekrar sesini
verir (ya da tekrarlanan bir sesten ibarettir). Suretler de ayn
gz zerine vrut etmek suretiyle srekli tekrarlanmaktadr-
lar. Kuranda suret ve ekil vermenin gzellik kavramyla
KURAN VARLIK - 121
birlikte zikredildiinin rnekleri oktur. rnein bir ayette
yle buyruluyor: Size ekil verip de eklinizi gzel yapan
Allahtr. (Mmin, 40) Yusufi semada gzle grme ile suret-
lerin grlmesinin birlikte zikredilmesinden dolaydr ki
eyhin el-abadile kitabnda Abdullah b. Yusuf b.
Abdulbasir balkl bir blme yer verdiini gryoruz.
Zuhrai tasvir huzuruna en uygun nebi sadr (a.s). nk
sa, Cebrailin Meryeme surete brnerek grnmesinden,
Meryeme ruh flemesinden yaratlmtr. Yine sa (a.s)
amurdan ku eklinde heykeller yapar onlara fler, Allahn
izniyle ku olup uuverirlerdi. Bu yzden yce Allahn el-
Musavvir (ekil veren) isminin egemenlii Hristiyanlara
sirayet etmitir. Nitekim kiliselerinde suretler yapmtr. Ayr-
ca onlar arasnda akllara durgunluk veren bir resim sanat
gelimitir. eyh, Futuhatn 36. babnda buna deinir. el-
Abadile kitabnda Abdullah b. Abdullah b. Abdulmusavvir
balkl bir gryoruz.
Abdullah derken say kast ediyor. nk sa (a.s) yle
demitir: Ben, Allah'n kuluyum. O, bana Kitab' verdi ve
beni neb yapt. (Meryem, 30) Bu yzden sa Fassnn hik-
meti nebevidir. nk nbvveti doumuyla birlikte bala-
mtr. Nebeviye kelimesi nebee/yenbeu=ykseldi, yceldi
fiilinden tremitir. nk ge ykseltilmitir. Cebrailin
nefhasyla domak eklindeki olaanst douma has kln-
mtr. nceki mlk dneminin sona ermesi de ona has bir
zelliktir. Ayn zamanda Muhammedi dnemin de hazrl
mahiyetindedir. Yine ahir zamanda Muhammedi eriat ikrar
etmek zere iniiyle birlikte genel velayetin de hatemi ola-
caktr. Nitekim eyh, Futuhatn 480. babnda onun hakknda
unlar sylemitir: O, Hak tealay Muhammedi ryetle
Muhammedi surette grme erefine nail olanlardandr.
nk bu ryetin en ereflisi ve en kamilidir Bu yzden bu
babn mertebesi sevi Kelime ile Muhammedi kelimeyi cem
etmitir. Nitekim eyh Fassnda sonlarnda Sonra sevi
Muhammedi kelimeyi syledi eklinde iaret etmitir. zel-
likle Zhrai Yusufi bu semann Muhammed mmetine has
Cuma gnne ait olduu hususu nemlidir Bu ayn za-
manda gzellik, ss ve nikah semasdr. eyh bu fassta
ruhani, beeri, tabii ve unsuri nikah (iftleme) trlerini zikre-
der Fassnda sonlarnda rtme, hicap, gufran, gayb ve
trevlerinden oluan kelimeleri tekrarlar. Bu ise bu babn
feleki menzil ismine uygundur, yani terazi burcunda gafr
(rt) menziline uygundur.
Bu ise gayb gecesi burcuna uygundur. Bunun karsnda
ise bahar zuhuru gndzne uygun ko burcu yer alr
eyh, Futuhatn 12. babnda u aklamay yapar:
Rasulullahn (s.a.v) nebi olarak gnderilii, terazi burcunun
hkmnn ortaya kmaya balad anda gereklemitir.
Nitekim baz felek bilginleri Rasulullahn (s.a.v) olak burcu-
nun terazi burcundan domas ve gnein de ko burcundaki
eref derecesine girmesi esnasnda gerekletiini tahkik
etmilerdir. Dolaysyla olak menzili Muhammedi ve sevi
kelimeyi cem eder
Fassta sann, Cebrailin Meryeme frmesi eklinde
yaratlmas ile tabii alemin, klli ruhun tabii surete frlmesi
eklinde yaratlmas arasnda olaanst gzellikte bir kar-
latrma yaplr. lk doan, ihata eden klli cisim sureti iin-
deki klli ekildir. Aradaki bu ilikiden dolay bu fassta Mer-
yeme mnasip tabiat zerine konuur. Nitekim bu fassta
hikmet kelimesi ve trevleri de tekrarlanr. nk klli ekli
var etmeye ynelen isim el-Hakimdir. Fass da shak (a.s)
Fassdr Dolaysyla balang hikmet, sonu da surettir.
shak, srailin babasyd ve el-Hakim isminden destek gr-
yordu. sa (a.s), beni srail nebilerinin sonuncusuydu, o da
KURAN VARLIK - 123
Ahmedi suretin kemalinin geliini mjdeleyen olarak el-
Musavvir isminden destek gryordu shak hikmeti ile sa
sureti arasndaki bu ilikiden dolaydr ki eyhin bu iki nebi-
nin Fassnda oka iire yer verdiini gryoruz. Bu iki
fasstaki beyitlerin says dier tm fasslardaki beyitlerin
toplamndan daha fazladr. rnein shak Fassnda 27 beyit,
sa Fassnda ise 25 beyit vardr. Bunun sebebi de, eyhin
bir ok yerde vurgulad gibi airlerin nc semadan
destek grmeleridir. nk daha nce de sylendii gibi
nc sema, hayal, gzellik, tasvir gzellii semasdr. iir
vezin ve kafiye ile kaytlandrlan bir szdr. Dolaysyla el-
Hakim ve el-Musavvir isimlerinin hkm altndadr. Bu n-
c sema ayn zamanda hayal ve uykuda grlen ryalarn da
semasdr. eyh buna yle iaret etmektedir:
Delile dayal ilim
Gndzn geceden syrld esnada uyuklayan kimse-
nin iidir
Ama ryaya dalan kimse
Nefese delalet eden ilmi grr.
Futuhatn 19 bab beyitler ierir ki bunlarn toplam 132
eder. 132 rakam mim harfinin eddeli okunmas artyla-
Muhammed isminin veya Allah Allah sznn ya da slam
kelimesinin veya kalb kelimesinin rakamsal deerine eittir.
sevi nefesi ve Yusufi ruhuyla bu sema airlere destek veri-
yorsa, onun altndaki katip semas da Sleymani nefesi ve
sevi ruhuyla katiplere ve hatiplere destek verir. Fassna
balamann bir hazrl olarak eyh, bu babn sonunda
konumaktan (nutuk), icabetten, dilden ve iitmeden sz
eder Nutuk huzuru Sleymana en uygun huzurdur. nk
yle demitir: Bize ku dili retildi. (Neml, 16)
14. Mertebe: en-Nur isminden zeyri Kelimedeki
Kaderiye Hikmeti Fass. Gne semas, es-Simak
(Yksek) menzili ve nun harfi.
Allah ne zaman bir surete ekil verirse, mutlaka klli ruh
ona ynelir, iine fler. O da canlanr ve iine ruh girip sira-
yet ettii iin Rabbini hamd ile tesbih eder, tpk gne -
nn bir varla sirayet edip onda yeniden hayat icat etmesi
gibi. Bundan dolay eyh, ok kere ruhu gnee benzetir.
Nitekim yce Allah da gnein douunu hayatn nefes alp
vermesiyle birlikte zikretmi ve yle buyurmutur: Aarma-
ya baladnda sabaha andolsun. (Tekvir, 18) u halde
yce Allahn el-Musavvir ismi, en-Nur isminin zuhurunu
gerektir. nk suretler en-Nur ismiyle canlanr, nefislerini
idrak edip rablerini bilirler.
En-Nur isminin ynelmesiyle kutup huzuru dnyada var
olmutur. Bu ise drdnc semadr. Alemin kalbi ve n
(nurun) kayna gne felei oradadr. Nitekim yce Allah
onu yle isimlendirmitir: (Orada) alev alev yanan bir kandil
yarattk. (Nebe, 13) stnde 13 varlk mertebesi vardr. Bir
o kadar da altnda vardr. Yine stnde 7 felek, altnda da 7
felek bulunur. stnde 3 sema, altnda da 3 sema yer alr.
Nitekim eyh, dris (a.s) Fassnda yle der: Yce Allah,
drisi (a.s) bu semaya ykseltti. nk buras ruhlarn kut-
bunun semasdr. Dolaysyla o nefesler aleminin kutbudur.
Ki eyh Futuhatn 15. babnda onu yaralar tedavi eden
olarak isimlendirir. nk el-Kelum yaralar demektir. O,
heva yaralar hakknda bilgi sahibiydi. Dolaysyla tp, felek,
harfler ve kimya ilimlerini reten odur. Bu ilimlerin tamam
beden, nefis ve ruh olarak insanda veya rn ve madenlerde
yahut oluta yahut da kelamda shhatn gerekletirilmesiyle
ilgilidirler. Kelum kelimesi kelam kelimesini artrd
gibi mudavi kelimesi de devat (divit) kelimesini artrr.
KURAN VARLIK - 125
Divit ise harflerin yazlmasnda kullanlan mrekkep demek-
tir. dris de sesleri temsil eden harfleri ilk reten kimsedir.
Yine kelum kelimesi mlk de artrr. Daireler merkezi
kutuptan uzaklatklar oranda mlkn de sapmalarla yara
almas artar. Mlkn genilemesiyle de kelimeler artar. d-
risin en-Nur ismiyle alakasndan dolay el-Abadile kitabn-
da Abdullah b. dris b. Abdunnur balkl bir blm yer alr.
Yine drisin mlkn yaralaryla (kelumul mlk) alakasndan
dolay bir de Abdullah b. dris b. Abdulmelik balkl bir
blme ve u sorulara ve cevaplara rastlyoruz
1- Kaderin gne ve drisle alakas nedir ki bu Fassn
hikmeti kaderi hikmet diye isimlendirilmitir?
Cevap: Kader, vakit tayin etmektir, dolaysyla vakitle
alakaldr. eyh diyor ki: Kader, eyann z itibariyle her-
hangi bir arta gitmeksizin zerinde bulunduu eyin vakte
balanmas, onunla ilgili bir vaktin tayin edilmesi demektir.
Vakit, gnein hareketiyle ilgilidir. Gnein yla da
eyann grlmesi mmkn olur, ama kendisi grlemez.
Yani denildii gibi zuhurunun iddetinden gizlenmitir. eyh
bu hususta diyor ki: Kaderin bilinmemesinin sebebi, zuhuru-
nun iddetinden baka bir ey deildir. Bu mertebenin
zamanla alakasndan dolay eyh, Futuhatn 15. babnda
unlar sylyor: Yaralar tedavi edenin- Yani drisin ilk
muttali olduu sr, dier zamanlarn doduklar ilk zaman
(dehr)dir. Bu Fassn Kaza ve kadere teslim olmu halifesini
arlkl ilmi ise zaman ilmidir Bu Fassn nur ile ilikisinden
dolay keif tecelli, zuhur, fetih ve drak kelimelerinin
trevleri ska kullanlmtr. Buna eyhin u szn rnek
gsterebiliriz: Kamil ilim ancak ilahi tecellide kalr. Hak
basireti ve maddi gzleri anca da olgular idrak ederler
Nitekim sahih bir hadiste mminlerin kyamet gn rablerini
bulutsuz bir gnde gnei grdkleri gibi grecekleri ifade
edilmitir. Futuhatn 371. babnn drdnc faslnda eyh
unlar sylyor: Gnein nuru gnein aynndan kaynak-
lanmaz, bilakis Allahn en-Nur isminin ona ynelik daimi
tecellisinden kaynaklanr. nk gklerin ve yerin nuru olan
Allahn nurundan baka bir nur yoktur. nsanlar bu nuru
gnee izafe ederler, oysa bu hususta gne ile baka yl-
dzlar arasnda herhangi bir fark yoktur. u kadar var ki
gnee ynelik tecelli devamldr. Bu yzden gnein nuru,
en sonunda sndrlecei gne kadar ortadan kalkmaya-
caktr.
2- zeyrin nur ve gnele ne ilgisi vardr?
Cevap: Gnein nuru yeri aydnlatt gibi ruhun nuru da
bedeni aydnlatr ve beden yeniden hayat bulur te zeyr
de Allah tarafndan yz yl l brakldktan sonra yeniden
hayata dnmtr zerine indirilen bu nur sayesinde de
unutulan Tevrat yeniden yazmtr. bn Kesir Ksasul Enbi-
ya adl eserinde u rivayete yer verir: Yce Allah bir melee
emretti, bu melek bir nurla birlikte indi ve o nuru zeyrin
iine att. O da Tevrat harfi harfine bitirinceye kadar yeniden
yazd. Yine yle rivayet eder: Gkten iki parlak yldz
indiler ve zeyrin iine girdiler. O da Tevrat hatrlad, srail
oullar iin yeniden yazd. Bu yzden srail oullar zeyir
Allahn oludur dediler.
3- zeyrin Kaderle ne ilgisi vardr?
Cevap: Onun kader srrn renmeye almasndan
kaynaklanyor bu ilgi. Onun hayatyla ilgili rivayetlerde belir-
tildiine gre Rabbine yle yalvarr:
- Ey Rabbim! nsanlar yaratrsn, sonra dilediini saptrr,
dilediini de hidayete erdirirsin, neden? Ona yle seslenilir:
- Bu tr sorular sormaktan vazge.
O tekrar bu soruyu sorar. Bunun zerine ona yle denir:
KURAN VARLIK - 127
- Ya bu soruyu sormaktan vazgeersin ya da ismin nebi-
ler arasndan silinir. Ben yaptklarmdan sorulmam, ama
onlar sorulurlar.
Kader srr, kudretin (gcn) makdura (g yetirilene) ta-
alluk etmesinin keyfiyetiyle ilgilidir. Burada g yetirilenin
(makdurun) alaca bir zevk yoktur. Bu yzden yce Allah,
hem kendisinde, hem eeinde, hem de yiyeceinde yeni-
den dirilii, yeniden canlanmay ona gsterip tattrnca, yce
Allahn bize aktardna gre yle demitir: Durum kendi-
since anlalnca: imdi iyice biliyorum ki, Allah her eye
kadirdir, dedi. (Bakara, 259) et-Tebyin kelimesi ibane (aa
karma, gsterme) kknden tremitir ve nurun sfatdr.
4- zeyir ile emsi-drisi zaman ilmi arasndaki iliki ne-
dir?
Cevap: Kuranda yer aldna gre zeyirin gznde
yz sene bir gne veya bir gnn bir ksmna tayyedilmitir
(drlmtr). Zaman, zamann tayyedilmesi ve yaylmas,
btn zamanlarn olutuu ilk zaman ilminin furuudur. Daha
nce sylendii gibi drisi ilimlerin en has olandr. drisin
halifesinin ad ise kaza ve kadere teslim olandr ve eyhin
Futuhatn 15. babnda belirttiine gre bu ilimlerden 36500
ilim renmeden lmemitir. Bu ise zeyirin hayata dnme-
den nce l kald gnlerin, yani yz senenin gn says
olan 36500 gne eittir
5- eyh, neden bu babda uzun bir blm velayet konu-
suna ayrmtr?
Cevap: Mertebelerin en sabiti, en devamls ve en genii,
bu on drdnc babn ilgili olduu kutbani dairedir. Bu ayn
zamanda velayettir ki Allahn el-Veli isminden kaynaklanan
genel ve daimi muhit feleidir. Buraya ait en deerli ilim ise
kader srr ilmidir. Ama teri nbvveti ve risalet iin farkl bir
durum sz konusudur. Bu iki kyamet gnnn son bulma-
syla son bulurlar. Bu yzden dris bu kutbi kalbi mekana
ykseltilmitir. nk eriat koyan bir rasul deildir. Bilakis
daimi semavi beeriyet velayetinin mmessilidir, tpk H-
zrn, eyhin Futuhatn 73. babnda ayrntl olarak aklad-
zere daimi arzi beeri velayetin mmessilidir Ayn
ekilde zeyir de eriat koymu deildir, yalnzca Tevratn
nurunu yenilemitir. Bu tecdid her zaman velilerin gerekle-
tirdikleri bir grevdir. Nitekim air Buseyri (r.a) bunu yle
dile getirmitir:
Senden sonra ne diye dalaletten korkalm ki, aramzda
Hidayetinin nurunun varisleri veliler varken?
6- Daimi velayetin kutbiyeti drisi Mertebenin aksi,
zlmani, sfli ve gneinin nuruna direnen bir mazhar var
mdr?
Cevap: Evet, eytani velayetin de kutbu vardr ve kutup
velayetin devamlln temsil etmektedir. Bu ise tek gz kr
Deccaldir. Merkezi kuzey adasndadr. kinci dereceden
merkezleri de vardr ve bunlar btn dnyaya dalm vazi-
yettedirler. Bunlardan yedi tanesi bata gelir ki, bunlar yedi
semavi kutbun izinde giden yedi abdal ikliminin merkezlerinin
karsnda yer alrlar Bu yedili konumdan dolay eyh,
Futuhatn 15. babnda drisin halifelerinden sadece altsn
zikreder nk yedincisi kendisidir Bu karlkllktan
dolay eyh Abdulkerim el-Cili el-nsanul Kamil (
1
) adl
kitabnda blisin taht, yedi arzn kutbu drdnc arzdadr,
der Atete de drdnc derekededir, ki hem bann ze-

1
eyh Abdulkerim el-Cilinin el-nsanul Kamil adl eserin
Trke tercmesi nsan- Kamil yaynevimiz Kitsan tarafndan
yaynlanmtr.

KURAN VARLIK - 129
rinden hem ayaklarnn altndan her trl azab tatsn. Nite-
kim eyh 61. babda yle der:
Mahlukat iinde en iddetli azab blis ekecektir. nk
irk geleneini ve btn muhalefetleri balatan odur. Bunun
sebebi de onun ateten yaratlm olmasdr. Bu yzden
onun azab yaratld eyden olacaktr blisin cehen-
nemdeki azab zemherir (zemherir) olacaktr. nk
zemherir, blisin yaratlnn kayna olan atein mukabilidir.
blis ve Deccalin eytani velayetin devamllyla, cennet
ve cehennemle alakalar nedeniyle eyh, bu Fassn sonunda
kyamet gn fetret dnemi insanlarna ve delilere gnderi-
len nebiden bahseder. Kim onun ateine ynelirse cennete
girer, kim de kaarsa cehenneme girer
Ayn ekilde ahir zamanda ortaya kacak Deccalin de
cenneti ve cehennemi vardr. Kim Deccalin cennetine girer-
se, onun cehennem olduunu grr, kim onun cehennemine
girerse onun cennet olduunu grr
Btn bunlar eyh tarafndan bir sonraki sa Fassna ha-
zrlk olarak sunulmaktadr. nk ahir zamanda indiinde
Deccali ldrecek ve genel velayeti sona erdirecektir.
7- Baak burcundan simakul azel (silahsz simak) men-
zili ile bu fass arasndaki iliki nedir?
Cevap: -Allah dorusunu herkesten daha iyi bilir- lafzi
nefes asndan semek kelimesi ykselmek anlamna gelir.
Araplar: semekellahus semae=Allah semay ykselte, derler.
Semekul Beyti=Evin ats. O halde es-Simak, yksek de-
mektir. Yce Allah bu drisi Fassn semasnn mertebesini
yce ve yksel mekan olarak vasfetmi ve dris hakknda
yle buyurmutur: Onu stn bir mekana ycelttik. (Mer-
yem, 57) Baak burcu ise, kemale erdii zaman mevcudatn
en ycesi olan insann burcudur. eyhin Futuhatn birka
yerinde zikrettiine gre yce Allah bu burcun douuyla
birlikte Ademi (a.s) yaratmtr. nk beeri cisimlerin
idaresi bu burcun meleinin elindedir. Nun harfinin bu
mertebeyle ilgisi nedir?
Nun harfi, nur ve nafi isimlerinin ilk harfidir. Bu orta ku-
tupluk mertebesi nurdan var olmutur. Nun arap harfleri-
nin tertiplerinin tmnde, acem harfleri tertiplerinin de byk
ksmnda orta harftir. Sesli, ak, yumuaklk ve sertlik aras
orta bir harftir. Dier tm harfler iinde sadece o ortasnda
vav bulunmas nedeniyle ulvi ykseklie mahsustur. Bu
vasflarn tamam da yksek orta mertebeye tam olarak
mnasiptir.

13. Mertebe: el-Kahir isminden Luti Kelimedeki
Meleki Hikmet Fass. Kzl Yldz, beinci sema, el-
Avva (Havlayanlar) Menzili ve Lam harfi.
Nurun zuhuru karanlklar kahreder, tpk hakkn zuhuru-
nun batl kahretmesi gibi. Dier bir ifadeyle en-Nur isminin
zuhuru el-Kahir isminin zuhurunu gerektirir. Bu yzden
Kuran- Kerimde el-Kahhar isminin alt yerde ve her seferin-
de el-Ahad ismiyle birlikte zikredildiini gryoruz. nk tek
ve kadim (ncesiz) olan nur hadis (sonradan olma) eyleri ve
masivay kahreder: O ycedir. O, tek ve kahhr olan
Allah'dr. (Zmer, 4) De ki: Allah her eyi yaratandr. Ve O,
birdir, kar durulamaz g sahibidir. (Rad, 16) Bir ve
gcne kar durulamaz olan Allah'n huzuruna ktklar
gn. (brahim, 48) eitli rabler mi daha iyi, yoksa gcne
kar durulamaz olan bir tek Allah m? (Yusuf, 39) Tek ve
kahhr olan Allah'tan baka bir ilh yoktur. (Sad, 65) Bugn
hkmranlk kimindir? Kahhr olan tek Allah'ndr. (Mmin, 16)
KURAN VARLIK - 131
El-Kahir ismi ise Enam suresinin18 ve 61. ayetlerinde
olmak zere iki defa gemektedir: O, kullarnn stnde
yegne kudret ve tasarruf sahibidir. El-Kahir ismi 13. mer-
tebede zuhur edince beinci semann, kzl yldz Merihin,
cumartesi gecesinin ve Sal gndznn icadna yneldi. Bu
ayn zamanda daha nce belirttiimiz gibi el-Muzil ismi Fas-
snn sahibi Harunun (a.s) ruhaniyetinin de semasdr. El-
Muzil ve el-Kahir isimleri anlam olarak birbirlerine yakn
karde isimlerdir. Bu yzden bu sema kahra, fitnelere ve
kan dkmelere has klnmtr. Demir madeni bu semaya
aittir ki bu semann yldz kzl Merihin en nemli czn
demir oluturur. Demirin de sert ve iddetli bir kuvveti vardr.
Bu nedenle bu Fassn hikmeti melikidir. nk meliklik,
hkmranlk altnda olanlara kar iddet ve kahr demektir.
Bugn hkmranlk kimindir? Kahhr olan tek Allah'ndr.
(Mmin, 16) ayetinde de mlk ile el-kahhar ismi birlikte zik-
redilmitir. Bu semann tabiat ate tabiatdr. Ate ise kahr
ve yok etme unsurudur. Yce Allah her zorlukta bir kolaylk
ve her mihnette bir ba yaratt gibi Harunun (a.s) ruhani-
yetini bu semaya yerletirmitir. nk Harun (a.s) yumuak-
l, mtevazl ve merhameti ile mehurdur. Bu adan hak
iin gl duruu, batl yok etmedeki sert tutumu ve abuk
tepki gstermesi ile bilinen kardei Musa dan (a.s) farkldr.
Bu yzden yce Allah Musay (a.s) yumuaklk, merhamet,
sevgi ve efkat semasna, yani altnc semaya yerletirmi,
Harunu da iddet ve sertlik semasna yerletirmitir. Nebile-
rin nefesleri iinde bu mertebeye en uygun nefes Lutun (a.s)
nefesidir. nk kahrn iddetiyle zel bir alakas vardr.
Nitekim yce Allah onun yle dediini bildirmitir: Keke
benim size kar (koyacak) bir gcm olsayd veya gl bir
kaleye snabilseydim!. (Hud, 80) eyh diyor ki: Rasulullah
(s.a.v), Lutun Allah ile beraber olmas hasebiyle glyd
Hak teala Lut kavmini ok sert bir cezayla kahretti. zerleri-
ne piirilmi balktan talar yadrdktan sonra onlarn kk-
lerini kuruttu ve lkelerinin altn stne getirdi.
Bu yzden bu fass, kahr mazharlar etrafnda gelimek-
tedir. rnein babn banda Kays b. el-Hatimin sert kuvve-
tinden ve krp dkmesinden sz etmektedir. Drtmekten,
kuvvetten ve gl kaleden bahsetmektedir. Ardndan
rasulleri inkar eden milletlerin kahrn ve sonra yce Allahn
bu milletleri kahrediini anlatyor. Ardndan yalln ve
mrn en aalk dneminin insan kahrediini ifade ediyor.
Oradan himmetin kahrna geiyor. nk hal sahiplerinin
tasarruf asndan kahredici himmetleri vardr. Kamillerin
himmeti ise irfan karsndan malup ve makhur olur Son-
ra malumun ilmi kahrediini anlatyor. nk ilim maluma
tabidir ve her tabi de makhurdur. Bu kahrn erevesinde,
kahrn hkmn aklamak iin bu fassta iki kere Ebutalibten
sz ediyor. Ebutalib insanlar iinde Nebiye (s.a.v) en yakn
kiidir, onun risaletinin doruluunu en iyi bilenlerden biridir.
Buna ramen ld hal zere lr. Yani kdem huzurundaki
sabit aynnn zerinde bulunduu hale tabi ezeli ilmin ngr-
d zere lmtr. Bu fass, pepee gelen, ortak zellikle-
ri iddet, kuvvet ve kahr olan drt babn drdncsdr.
nk Kuranda zikredilen ve yce Allahn kklerini kurut-
mak suretiyle kahrettii milletler Hud, Salih, uayb ve Lut
kavimleridir. Zaman bakmndan uayba en yakn resul
Luttur. Nitekim uayb kavmine hitaben yle demitir: Lt
kavmi de sizden uzak deildir. (Hud, 89) Lutun meliki hik-
meti ile sonraki fassta yer alan uaybin kalbi hikmeti byle-
ce birbiriyle uyum salamtr. nk kalp, insann sahip
olduu kuvvetlerin meliki, en gls ve en geniidir. Lut ile
hkmran kalp arasnda bir ba vardr. nk Lut kelimesi
yapk anlamna gelir. Bu yzden eyh Futuhatn 14. ba-
bnda onu el-Mulassak (yapk) diye isimlendirir. Yani ilahi
huzura en yakn, en yapk. Vcut huzurlarndan ilahi huzu-
KURAN VARLIK - 133
ra en yapk olan ise kamil insann kalbidir. eyh, Futuhatn
Mminun suresinin menziline has 361. babnda bu yapk-
lktan bahseder ve zetle unlar syler: Yce Allah burla-
rn alemde etkili olmalarna hkmedince, kamil insann yap-
snda on iki kabiliyet yaratt ki bu etkileri alabilsin. Bunlardan
biri de hizasna gelince aleme yapk olmasdr. Yine ilahi
isimlerin huzuruna yapk olmas da bundandr. Bu nefesin
kemali ancak bununla sahih olur zaten.
Son olarak, bu mertebenin menzili avadr. Ava ise sz-
lkte ok barma, haykrma anlamna gelir. Dolaysyla bu
kahredici bir sestir veya kahr ifade etmektedir. Mertebenin
harfi de lamdir. Serte yakn sesli, ak, yaylm bir harftir.
Sapma sfatna mahsustur. Lut kavminin sapmas ise kendi-
lerinden nce alemler iinde hi kimsenin yapmad bir
hayaszlktr. Bu yzden kahredici gce sahip (el-kahhar)
olan Allah, onlardan intikam almak maksadyla onlar esfel-i
safiline (aalarn aasna) yaptrd. eyh, buna benzer
bir anlamla ilgili olarak 198. babda unlar sylyor: Hi
kukusuz eriatlarn icadna ilikin bu ilahi nefes dosdoru
bir yol var etmitir. Bu belirlenmi istikamet yolundan kmak
da tahrif olarak isimlendirilir. Nitekim yce Allah yle bu-
yurmutur: yice anladktan sonra, bile bile onu tahrif eder-
lerdi. (Bakara, 75) Oysa her ey Ona dnecektir. Diyor ki:
Birden ok olsa da nefes onlar cem eder. Nefes alp veren
insann nefesindeki bu tahrif sapm harf olarak isimlendirilir
ve bir ok harfe de karr. Bu harf ise lamdir. Ondan baka
hibir harfin byle bir mertebesi yoktur.
Fassn sonunda intikam amal kahr ifade eden bir keli-
meye yer veriliyor. Bu, el-Vitr kelimesidir. eyhin futulatn
172. babnda belirttiine gre el-Vitr kelimesi szlkte inti-
kam almak anlamna gelir.
El-Vitr; bir ve tek demektir. el-Ahad (Pazar/birinci gn)
ise gne gndr ve komu zeyri Fass onun mertebesine
aittir. Dolaysyla Fassn sonunda yer verdii iki beyit, bu
fassa ynelik bir giri mahiyetindedir. nk bu beyitlerde
vitr, bane (ak oldu) ve lahe (parlad) kelimeleri ge-
mektedir. Bunlar ise zeyri-drisi gne feleini icat etmeye
ynelen en-Nur ismine iaret etmektedirler:
Sr sana ak oldu
nnde parlad
ifte (e-ef)giydirildi
Tek (el-Vitr) denilen.
ki fass arasndaki iliki, kaza ile kader arasndaki iliki
gibidir. Bu fassta ilmin maluma tabi oluu balamnda kaza-
dan bahsederken, Lut Fassnda ise eyann z itibariyle
zerinde bulunduu hal balamnda vakit tayin etmekten
ibaret kader hakknda konumaktadr.

12. Mertebe: el-Aliym sminden uaybi Kelime-
deki Kalbi Hikmet Fass. Altnc Musa Semas, es-
Sirfe (hava deiiklii) Menzili, Dat Harfi.
Kahrn amac bilginin elde edilmesidir. O, kullarnn s-
tnde her trl tasarrufa sahiptir. (Enam, 18) ayeti gsteri-
yor ki el-Kahir isminin zuhuru ile mahluk, kamil bir Rabbin
aciz kulu olduunu, Rabbinin kendisinin zerinde kahredici
stnle sahip olduunu bilir. u halde el-Kahr isminin
zuhuru el-Aliym isminin zuhurunu gerektirir. Bu yzden el-
Aliym ismi 12. mertebede ilim ve saadet semasna ynelik
olarak belirginlemitir. Bu semann yldz mteri yldzdr.
On sene uayb (a.s) yannda nbvvet ve risalet terbiyesi
KURAN VARLIK - 135
alan, onun kzyla evlenen Musann (a.s) ruhaniyeti de bu
semadadr. Bu yzden eyh, bu mertebenin kelimesine e-
uaybiye adn vermitir. Bu kelime ise genilii gerektiren
et-Teib (dalma, ubelere ayrlma) kelimesinden tremi-
tir. Yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Allah her eyi
ihata eden(geni) ve her eyi bilendir. (Bakara, 247) Rah-
met ve ilim her zaman genilik ve artla birlikte zikredilirler.
Bu yzden eyh bu fassta unlar sylemektedir: Ayn
ekilde Allah bilmenin de marifetler alannda bir Habilin
yannda duraca bir snr yoktur. Her zamann arifi Allah
bilmede art ister. Rabbim, benim ilmimi artr. (Taha, 114)
Rabbim, benim ilmimi artr. Rabbim, benim ilmimi artr
Musa (a.s) kendisini zamannn en alimi olarak grnce
Allah onu, katndan (lednni) bir ilme sahip kld, rahmetin-
den bahettii bir kuluna gnderdi. Bylece Musann ilmine
ilim katlm oldu
lmin mahalli geni kalptir. Ayrca rahmet de bu kalbi
Fassn hikmetidir. Bu yzden eyh, hak tealay iine alan
kalpten ve rahmetten sz ederek konuya balyor. Bu babda
eyh, nefesten, nefes alp vermekten oka sz ediyor ve
szlerine yle balyor: Hi kukusuz yce Allah nefesini
nefes olarak vasfeder. Sonunda da unlar syler: Allah her
nefese tecelli eder. nk kalbin hayat maddi ve manevi
olarak nefesin kaynadr. Manen ilmini artrarak, ve manen
de hava solumasn salayarak hayat verir. Bu altnca sema
havann scak ve nemli tabiatna has klnmtr. te yandan
uaybin ar basan zellii ilim ve fesahatte genilik, adaleti
emretmek ve adalete uygun lp tartmak gibi mutedil kalbi
sfatlara sahip olmaktr. Kamil kalp, ztlar aras dengenin
merkezidir. Maddi hayat buradan organlara blnr, manevi
hayat da kuvvetlere ayrlr ve her hak sahibi de hakkn adil
bir tartyla eksiksiz alr. eyh Futuhatn 463. babnda
uaybin kalbi zere olan on ikinci kutbu vasfederken yle
der: O, burhanlar ilmine, ilimlerin llerine ve hudutlarn
bilgisine sahiptir. Tabiata hakimdir, akran arasnda eri
meyyideleri uygular. Balar da boldur. Hakkn tecelli ettii
her yerde mutlaka elinde mizanla grnr, kefelerin biri iner,
biri kalkar. Bu kutup iki kuvveti birden iinde barndrr. lmi
kuvvet ve ameli kuvvet. Mantk, riyazet, tabiat ve ilahiyat gibi
her ilimden ilahi bir zevk alr. Bu ilim dallarnn her biri onun
yannda ilahi ilimlerdir. Onlar Allahdan almtr ve onlardan
sadece hakk grr
eyh, bu on ikinci uaybi kutbu, alemin eksenlerinde
dnd kutuplardan biri olarak nitelendirir. Nitekim uaybi
kelime de bu on ikinci Fassn eksenini oluturur. nk bu
mertebenin kalp ile ve kalbin ubelenii ile alakas vardr.
Dolaysyla bu altnca sema ulvi feleklerin kalbidir. Altnda
be sema ve stnde be felek vardr: Yedinci sema, yldz-
larla donatlm sema, atlas, krs ve ar. Ayn ekilde imani
akidenin kalbi de on iki harfin iindedir: La ilahe illallah.
Veya Muhammedun Resulullah hadiste belirtildii gibi iman
buradan yetmi ksur ubeye ayrlmtr. lk on iki saynn
toplam 78 dir. Bu da hadiste belirtilen bu ubelerin saysna
uygundur. eyh yle diyor: Ey veli, bu kalbi kelimede sana
anlattklarm kendi varlnda tahakkuk ettir. Bunun uayba
tahsis edilmesinin sebebi ise dalp ubelere ayrlma zelli-
ine sahip olmasdr. yani ubelerini snrlandrmann imkan
yoktur. nk her itikat bir ubedir. Dolaysyla tm de
ubelerdir Bu dalp ubeleniten dolay eyh Futuhatn
14. babnda uaybi el-Maksum (taksim edilmi) olarak
isimlendirir. Akaidin ube ve ksmlarnn suretlerinin sonu
yoktur. Snrlandrlamayan say binle sembolize edilir. ki
12. mertebe buna aittir. eyh 463. babda unlar syler: Ona
ve on bire kadar olan her say yzle sembolize edilirken on
iki says binle sembolize edilir.
KURAN VARLIK - 137
Her Fassn ekseninde farkl suretlerin deimez ayn ze-
rinde oalmas bulunur. Her nefiste ayn kalp ekseninde
dncelerin ve hallerin durmadan deimesi gibi. nk
her an bir suretten baka bir surete kalbolur. nk Allah
her nefese tecelli eder ve tecelli tekrarlanmaz. Her tecelli
yeni bir mahluk bahederken baka bir mahluku da gt-
rr Suretlerdeki dnm abukluuna en yakn unsur bu
semann unsuru olan havadr. Yeni bir yaratlla bir suretin
ortadan kaybolup yeni bir suretin zuhur ediine en uygun
feleki menzil es-srfa (hava deiiklii) menzilidir. nk bu
kelime et-Tasrif ve el- nsiraf masdarlarndan tremitir ve
bunlarn anlamlar da dnmeye, oklua ve deimeye
delalet eder. Muhtarus Sihah mellifi yle der: Sarafes
sibyanu kalbehum: ocuklar onlarn kalplerini eldi. Kalbul
kavmi sarafehum: kavmin kalbi onlar evirdi. Yce Allah bir
ayette yle buyurmutur: Allah onlarn kalplerini (imandan)
evirmitir. (Tevbe, 127)
Bu menzilin harfi, fesahat ve stnlk harfi olan Dattir.
Bu iki zellik sadece bu harfe hastr. Hatta Arapaya
lugatud dat(Dat dili) denmitir. Dolaysyla bu harf, fesaha-
tiyle mehur uayba uygundur. Nitekim uayb iin hatibul
enbiya (nebilerin hatibi) denilmitir. Ayn zamanda Musaya
(a.s) da uygundur. nk onun ycelii ve kuvvetinin stn-
l belirgindir. Bu yzden eyh, onunla ilgili fassta da ge-
tii zere Musann kelimesini ulvi olarak nitelendirmitir.
Dat harfinin baka harflerle ortak olduu dier zellikleri ise
unlardr: Sesli, kapal ve stnlk ve rahavettir. Bu zellikle-
rin her birinin bu on ikinci mertebenin zellikleriyle mnase-
beti vardr. Geride cevaplandrlmas gereken u soru kal-
yor: eyh neden bu babda lm velilerin ruhlaryla bizzat bir
araya geldiinden sz etmitir?
Cevap: Rasulullah (s.a.v) mira gecesi namaz ile ilgili
olarak birka kere yce Allah ile bu semann kutbu olan
Musa arasnda gidip gelmitir. Bu kssa mehurdur. eyhin
kendisinden nceki velilerle bulumas, o velilerin eyhten
istifade etmeleri, mira gecesi efendimiz Hz. Muhammed
(s.a.v) ile Musa (a.s) arasnda yaanan bu olaya uygundur.
eyh, bu mertebeye has 198. babn 22. faslnda bu merte-
benin semas hakknda konuurken unlar sylyor:
Alimlerin kalplerinin ilim, yumuaklk, efkat gibi btn
stn ahlak meziyetleriyle hayat bulmas bu semann iidir.
Bu yzden Bu semann sakini olan nebilerin (a.s) ruhlarndan
sadece Musa (a.s), elli rekat namazn farz klnd gece
Rasulullah (s.a.v) bundan nehyetmitir. Bylece yce onun
araclyla yce Allah bu mmetin namaz rekatlarn hafif-
letmitir. Gnler iinde Perembe gn(yani gecesi) ve
pazartesi gndz bu semaya aittir. Dolaysyla ariflerin
btn srlar ve ilimleri Musann hakikatinden ve bu semann
tecellilerindendir. Perembe gn rknlere ve rnlere
zuhur eden btn eserler bu semann yldzndan ve felei-
nin hareketinden tafsili olmakszn mcmel olarak sirayet
eder. Bu yzden Dat harfi kaln ve kuvvetlidir. Menziller
iinde de es-Srfa (hava deiimi) bu semaya aittir. Sz
edilen harflerin her semada bulunmas da bu semann onla-
rn varlklar zerindeki etkisinden kaynaklanmaktadr. Bu
semann menzili es-Srfadr szmze veya btn semalar
iin bu tarz sylediklerimize gelince, bununla harflerle ilgili
olarak sylemek istediimiz gibi onun menzilin varl zerin-
de etkisini olduunu sylemek istemiyoruz. Sylemek istedi-
im udur: Bu yldz bu felee hastr ve bu durum onu ilk
defa yaratt ve hareket ettirdii andan itibaren gerekle-
mitir. Onu kendisi iin zikrettiimiz menzilin iinde yaratm-
tr. Yani bu, onun saadetinin menzilidir, nk varl onda
zuhur etmitir. Dolaysyla u menzili vardr dediim zaman
KURAN VARLIK - 139
kast ettiim budur. Her semann ve felein yedi madenden
biri zerinde etkisi vardr ve bu maden sahip olduu gcyle
ona hastr, ona bakar.
eyh, Fass fena bulma ve baki olma eklinde gerekle-
en yeniden yaratl zerine yapt deerlendirmelerle
bitirir. Mahlukatn fena bulmasna ve suretlerinin baki oluu-
na en uygun unsuri suret ate suretidir. nk ate yakt
eyi yok eder ve tututurduu cismin iinden ekilip alnma-
syla da kendisi yok olur, sureti deiir. Atein yakaca bir
ey olmadan varlnn devam mmkn deildir. eyh bun-
dan nce atee yle iaret etmiti: tutumayan eylerin
iine fledi Btn bunlar bir sonraki fassa giri iin hazrlk
mahiyetindedir. Ki ate tabiatl, el-Kahir isminden destek
gren Merih semas mertebesine sahiptir. Bilindii gibi ate
kahrn mazharlarndandr.

11. Mertebe: Rab isminden Salihi Kelimedeki Fa-
tihi Hikmet Fass. Yedinci Zhal Semas el-Haratan
(ki Delik) menzili ve Ya harfi.
Kahrn amac nefse dair bilginin elde edilmesidir. Kendi-
ni bilen Rabbini bilir. u halde ilmin amac rabbi bilmektir.
Bu yzden Rab ismi, on birinci ferdiyet mertebesinde yer
almtr. eyh 198. babda bu isimle ilgili olarak zetle unlar
sylyor:
Yirmi birinci fasl, Rab ismi ve ilk semay icat etmeye
yneliiyle ilgilidir. Yukardan aaya doru birinci, aadan
yukarya doru ise yedincidir. Beytul mamur, sidre ve el-
Halil bu mertebeyle ilgilidir. Gndz Cumartesi, gecesi ise
aramba gecesidir. Ya harfi. Yldz ise Keyvan yani Zu-
haldir. Yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Rabbim,
benim ilmimi artr, de. (Taha, 114) nk ilmin artrlmas
ancak Rabden istenir. Bu yzden alemin ihtiyalar btn
ilahi isimler arasnda en ok ona izafe edilmitir. nk Rab,
btn maslahatlar cem eden bir isimdir. ana isimden
biridir. (Dier ikisi unlardr: Allah ve Rahman.) Sidretul
Muntehaya yemiini ve yeilliini veren bu isimdir. Nuru da
ondan ve Allah isminden gelir. Ona Rahman ismi nefesinden
kokusunu ve Allah ismi de kkn vermitir. Zakkumu da
cehennemlikler iindir. Bu sidreyi Allah hviyet nuruyla par-
latmtr. Hibir ayn onu mahede etme, snrlandrma ve
vasfetme dzeyine ulaamaz. Onu bryen nur kullarn
amellerinin nurudur. Yemileri mutlularn nfusu kadardr,
daha dorusu mutlularn amelleri kadardr, hatta mutlularn
amellerinin aynleri kadardr. Ameller cennetinde hibir kk,
hibir kubbe yoktur ki bu sidrenin bir dal iine uzanm
olmasn. Bu dalda da bu daln sureti zere olduu amelin
hareketleri saysnca meyveler vardr. Bu dalda bulunan her
bir yaprak da kulun bu ameli ilerken Allah ile beraber olduu
ann mikdarnca gzellik vardr. Daln yapraklarnn says,
bu ameli ilerken alp verdii nefeslerin says kadardr. Bu
sidre aacnn dikenlerinin tamam bedbahtlar iindir. Kkleri
de onlarn iindedir. Aslnda aa bir tanedir, fakat kkleri,
dallarnn verdiklerinin zddn rn olarak verir. Dolaysyla
dallarla ilgili olarak anlattklarmzn zdd kkleri iin geerli-
dir. Bitki ilminde bunun rnekleri oktur. Bu aa insan yap-
sndadr. Bu ayn zamanda Allahn rzasna ynelik temizlik
iin de kullanlan bir aatr. Bundan dolay eriat, Allah ile
karlamaya hazrlanan lnn ykanmasnda sidr aacnn
kullanlmasn gerektirmitir. Sidrenin yannda byk bir nehir
vardr. Kuran nehridir bu. Ondan da nehir doar ki her biri
dier kitap olan Tevrat, Zebur ve ncil ile birlikte nebilerin
suhuflarna aittir. Byk nehirlerin her birinden Vehbi ilimler-
den drt ilim doar. Bunlar da cennet nehirlerine mnasiptir.
Bal, st, arap ve su nehirleri. Sidrenin cennetlerdeki en
KURAN VARLIK - 141
yce mazhar Tuba aacdr. Bu aac Allah kendi elleriyle
dikmi, yeerip dzgn hale gelince de ona kendi ruhundan
flemitir. Tpk Adem gibi. Dolaysyla Tuba aac cennet-
lerdeki dier aalar asndan Ademn evlatlar olan insan-
lar karsndaki konumundadr. Allah bu aac giysi ve ss-
lerle donatmtr. Ki bunlar giyenler iin ziynettir. Biz de onun
arz saylrz. nk yce Allah yeryznde olan eyleri arzn
ssleri klmtr. Sidre aacnn cehennemdeki en aa
mazhar zakkum aacdr. Bu aa kaynar su gibi insann
karnnda kaynar. Tomurcuklar eytanlarn balar gibidir.
Sidre aacndan dolay en bahtiyar kimseler kutsal ehlibeyt-
tir. Nitekim nsanlar iinde Mehdiden dolay en bahtiyar olan
kimseler de Kufe halkdr. Nitekim Resulullahtan (s.a.v)
dolay en bahtiyar olan kimseler de Mekke haremi halkdr.
Yine Haktan dolay en bahtiyar olan kimseler de Kuran
ehlidir. Mutlular bu aacn meyvesinden yedikleri zaman
gslerinin iindeki kin ve nefret yok olur. Yapraklarnn
zerinde yle yazldr: Mnezzehtir, ycedir, meleklerin ve
ruhun rabbidir. Adem oullarnn amellerinin ulat son
nokta bu aatr. Bu yzden sidretul mnteha denilmitir.
Allahn ona ynelik zel ve byk bir tecellisi vardr ki baka-
n snrlandrr, dnceyi akna evirir. Yannda Cebrailin
(a.s) makam vardr. Orada hibir gzn grmedii, hibir
kulan duymad ve hibir beer kalbinin iinden geirme-
dii ayetler vardr. Allahn nuruyla brdn brr. Hi
kimse onu vasfedemez. Bir kimse ona baknca donakalr.
Allah bu semada beyt-i mamuru var etmitir. Bu ev Kabe
tarzndadr. ki kaps vardr. Douya bakan kapsndan her
gn yetmi bin melek girer, sonra karsndaki bat kapsn-
dan karlar ve bir daha ebediyan geri dnmezler. Allah her
gn bu melekleri hayat nehrinden, Cebrailin her gn bu suya
dalp karken kanatlarndan den damlalardan yaratr. Her
gn yaratlan bu meleklerden sonra Adem oullarnn dn-
celeri onlarn kalplerinde olumaya balar. Beytul mamura
giren bu melekler, ondan ktklar zaman yce Allahn
kalplerin dncelerinden yaratt meleklerle bir araya
gelirler. Bulutuklar zaman kyamet gnne kadar istifar
etmek eklinde zikrederler. O halde btn kalpler bu evden
yaratlmlardr ve daima mamur olacaklardr. Her melek de
aynen kalpte geen dncenin suretinde olacaktr. (Bu
szle nceki kalbi hikmet Fass ve salihi fatihi bu Fassn
hikmetinin kalbinden doan dncelerin ubelere ayrlmas
arasndaki ilikiyi dnn.) lm ayn bu felektedir. (nk
bu felein tabiat kuru ve souk toprak tabiatdr. Bu ayn
zamanda lmn de tabiatdr. Daha nce Zekeriya Fassn-
da el-Mmit (ldren) isminin topra icat etmeye yneldiin-
den ve lm melei Azrailin bu semada olduundan sz
etmitik.) rahat madeni, sabitlikteki hareket hz da burada-
dr. Bu semann yldz topraktan, karanlk, siyah ve srf
eziyet olan zhaldir. Bu yzden Fassn iinde helaktan,
bedbahtlktan, azaptan, siyahlktan ve topraktan olan bede-
nin kll ve esmer oluundan sz edilmitir.
Ama Fassn byk ksm ferdiyet ekseninde dnmekte-
dir. nk bu mertebeyle ilgili saylarn byk ksm ferdidir.
Bu yzden 11. mertebe onundur. Bu semann felei yldzlar-
la donatlm ilk sema olan atlas feleinden aaya doru
nc felektir. Yukardan aaya doru da yedinci felektir.
Toprak feleinden yukarya doru on birincidir. Artan aa-
ya doru da beinci felektir. nsanln Adem ve Nuhtan
sonraki nc atas brahim Halil (a.s) bu semadadr.
Kuran- Kerimde onun adn alan sure birbirinden kopuk
harfle balar ve bunlarn rakamsal deeri, ilk rakamdan
oluur. Elif. Lam. Ra=231. Bu semann gn de yedinci gn
olan Cumartesidir.
KURAN VARLIK - 143
Bu mertebeye en uygun nebi Salih (a.s)dir. Salihin (a.s)
ismi Kuranda dokuz kere geiyor (3X3). Onun devesini
boazlayanlar da dokuz kiiydiler. Yce Allah onlarla ilgili
olarak yle buyurmutur: O ehirde dokuz kii (eleba)
vard ki, bunlar yeryznde bozgunculuk yapyorlar, iyilik
tarafna hi yanamyorlard. (Neml, 48) Salihin (a.s) kssa-
sn anlatan rivayetlerde belirtildiine gre bu kiiler deveyi
boazladklar zaman yavrusu kere brmtr. Bunun
zerine Salih (a.s) kavmini bir azabn kendilerini yakalamak
zere olduu hususunda uyarmtr.
Yce Allah Salihin (a.s) kavminin azabn gn ertele-
di, bu sre iinde renkleri kere deiiklie urad.
says icat etmenin, oluun ve remenin anahtardr.
Tek saylarn da ilkidir. Nitekim eyh bir ok yerde bunu
vurgulamtr. Bu yzden bu Fassn hikmeti ftuhidir (fe-
tih/ama). Yce Allah, devenin dar kmas iin dada yol
amay (fetih) bir mucize olarak Salihe has klmtr. Yine
kendisine inananlarn kalplerinde iman amtr, kendisini
inkar edenlerin gslerinde de tuyan amtr. Bylece
toplam fetih (ama) gerekletirmitir Fatiha suresinde
yol aklanmaktadr. Bu yol dier tm ubelerin ana
caddeleri konumundadr: Nimet verilenlerin yolu. Gazaba
urayanlarn yolu. Dalalete denlerin yolu Bu saysnn
neminden dolay eyh, Fassn tamamndaki deerlendirme-
lerini, nceki ve sonraki fassla sk skya ilikilendirmitir.
Hud ve uayb (a.s) fasslar yani.
rnein eyh, Hud Fassnda her canlnn pereminden
yakalayan Rabbin dosdoru yolundan (srat- mstakim)
bahsetmektedir. Bu Fassn giriinde ise yollarn okluun-
dan, eitliliinden, bu yollar izleyenlerin binek ve soy olarak
farkllndan sz etmektedir. uayb Fassnda ise bu yollarn
sonsuz ubelere ayrln, akideler, yenilenen yaratlla
zuhur eden nefesler ve tekrarlanmayan tecelliler eklinde dal
budak saln anlatmaktadr eyh, Futuhatn 463. babnn
sonunda unlar sylyor: Tek, on birden sonsuza kadar
saylardan terkipler meydana getirebilir.
Bu mertebenin says olan 11 efradn makamlarnn sa-
ysna uygundur, ki eyh Futuhatn babn (30/31/32)
onlara tahsis etmi ve onlar yle isimlendirmitir: Onlar
binek srtndaki kutuplardr ve binek ayetleri onlara hastr.
eyh, bu Fass da onlardan bahsederek ayor ve yle
diyor: Ayetler arasnda binek ayetleri vardr () Bunlarn
her birine ondan gaybnn fetihleri her taraftan gelir. Gaybn
anahtarlarnn ismi hve=Odir. Bunun rakamsal deeri de
11dir. eyh onlarla ilgili olarak zetle unlar sylyor: el-
Fursan (atl) ata binen kimselere denir. Er-Rukban (deve
svarisi) da deveye binen kimselere denir. Arap-acem btn
kavimler ata binerler. Ama sadece fesahat, hamaset ve
cmertlik sahibi Araplar deveye binerler. Bu zellikler arlkl
olarak Araplarda bulunduu iin onlar er-Rukban(deve
svarileri) olarak isimlendirdik. Bu yzden bazlar himmetle-
rin soy atna binerken, bazlar amellerin soy atna binerler.
Dolaysyla onlar birinci ve ikinci tabaka olmak zere ikiye
ayrdm. Bu deve svarileri bu tarikatn efraddr. Kutbun
onlar zerinde bir tasarrufu yoktur. ten yukarya doru
btn tek saylar onlarndr. Ne onlarn ne de bakalarnn ilk
tek say olan ten aas zerinde bir etkisi yoktur. nk
teklik, yani bir says hakkn zatna aittir. iki says ise merte-
be iindir. O da uluhiyet tevhididir. says ise varln ilk
olarak Allahtan varoluu iindir. Bu yzden tek saylarn ilki
tr. Nitekim Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur: kii
bir kafiledir. lahi huzurlardan ferdaniyet huzuru onlarndr.
Bu huzurda ilahi ferdi isimlerden temayz ederler eyhin
bu szlerinin tamam her zamandaki efradn byk ounlu-
unun Araplardan olduuna ynelik iaretlerdir. Bunun se-
KURAN VARLIK - 145
bebi de kendilerini bakalarndan ayran hususiyetleridir. Bu
yzden kainatn efendisi Hz. Muhammed (s.a.v) onlar ara-
sndan gnderilmitir. Yine Muhammedi velilerin sonuncusu
da onlardan kacaktr. Bu yzden eyhin Fususun arap
resullere has drt babnda ferdaniyetten ve ahadiyetten sz
ettiini gryoruz. rnein Hud bab ahadi hikmetle, Salih
bab ferdani hikmetle, uayb bab kalbi hikmetle ilgilidir ki
kalp ferdin kutbudur. Yine efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v)
bab ferdi hikmetle ilgilidir. Burada yeniden Muhammedi
lemeden sz eder. Efradn bykleri, eer bu mmetten
iseler kurbet (yaknlk) makamna, eer nceki mmetlerden
iseler eriatsz mutlak nbvvet makamna sahiptirler,
samedi hikmet sahibi arap nebi Halid gibi. Es-Samed ismi el-
Ferdul ahad isminin anlam olarak kardeidir. Efradn rtleri
vardr, nk sr ehlidirler. Bakalarnn baskn zellii ise
zuhurdur, nk nur ehlidirler Bu yzden smailden (a.s)
efendimiz Hz. Muhammede (s.a.v) kadar yaklak 25 asr
boyunca Halidden baka arap nebi zuhur etmemitir, oysa
ou yaknlatrlm (mukarrebin) efraddan idiler. srail
oullar asndan ise farkl bir durum sz konusudur. Onlar
arasnda ise mucizeleriyle zuhur eden nebi ve resuller ok-
tur. Bu Arabi ferdaniyete ve bu ferdaniyetin ehlinin srlarna
eyh, Eyyamu an adl kitabnda yle diyor: Acemlerin
hesabna gre gndz geceden ncedir, bu yzden takvim-
leri emsidir, gne takvimidir. Bu yzden srailoullarnn
mucizeleri akt. Onlarn hayatnda bu yzden olaanst
gelimeler grlmtrAraplarn genel olarak hesab ge-
ceyi gndzden nce saymak esasna dayanrd. Bu yzden
takvimleri kameridir. Nitekim Araplarn ayetleri, alametleri,
mucizeleri zahirlerinin silinip batnlarna yneltilen cinstendir.
Dolaysyla btn milletler iinde onlar tecellilerle ayrcalkla
klnmlardr. Nitekim srail oullarna ilikin onlardan syr-
lp kan ifadesine karlk Araplar hakknda kalplerine
yazld denilmitir. ..Dolaysyla doruluk bizimledirte
yandan Hzrn bize katlma ynnde Arabi bir kuvveti oldu-
u iin, arkada Musa, onun verdii hkmn gerisindeki srr
kavrayamamt.
Hzr efradn reislerindendir. Bilindii gibi Muhammed
mmetinin kutuplarnn byk ounluu genelde Araplar-
dan, zelde de ehlibeyttendirler. eyh 198. babn 13. fasln-
da grd bir ryay anlatrken unlar sylyor:
Baz insanlarn yle dediklerini duydum: Eer man
Sreyya yldznda olsayd, Farslardan baz adamlar gidip
onu elde ederlerdi. Ben de dedim ki: Eer ilim Sreyya
yldznda olsayd, Araplar gidip onu alrlard. man taklittir.
Alim ile alimi taklit eden arasnda ne ok fark vardr. Bunun
zerine: Doru sylyor, dediler. Arap hem ilim hem iman
sahibidir. Acemlerde ise zellikle Allahn dinine iman gz-
lemlenir.
Bu drt Arap resuln sahip olduklar bu konumdan dolay
eyhin 463. babda on iki kutbun ilerini vasfettiini gryo-
ruz. Alem bunlarn ekseninde dner. Her kutup bir nebinin
kalbi zeredir. Onlarn son , yani onuncu, on birinci ve on
ikincisi Hudun, Salihin ve uaybin izindedirler. Buradaki
sralanlar Fusustaki sralanlarna da uygundur. Diyor ki:
Bu on iki kutbun en ereflisi, Salihin kalbi zere olandr.
Taha suresi onundur Devamla unlar sylyor: Mfret-
ler ise okturlar ve son da onlarla gerekleir. Onlardan
kimisi de Hz. Muhammedin (s.a.v) kalbi zeredir Sonra
onlarn burada sz edilen tertipleri ile kameri aylarn tertibin
arasnda da bir iliki vardr. eyh, Futuhatn 12. babnda
unlar sylyor:
Nebiler iinde haram zamana tekabl edenler unlardr:
Hud, Salih, uayb ve Hz. Muhammed (s.a.v).
KURAN VARLIK - 147
Bunlarn zaman olarak aynleri ise Zilkade, Zilhicce, Mu-
harrem ve Recep aylardr. Bu aylarn en stn yedinci ay
olan Receptir. Bu ay efendimiz Hz. Muhammedin (s.a.v)
aydr. nk Onun Recep aynn yirmi yedisinde miraca
kt rivayet edilmitir. stnlk bakmndan ondan Zilhicce
ay gelir. Bu ise on ikinci aydr. Sonra on birinci ay Zilkade ve
ardndan birinci ay Muharrem gelir. Onlarn bir zellii de
udur: Nefesler aleminin drt velisinde alemin ibadetleri
toplanmtr ve her zaman onlarn izinde giderler ki eyh, 73.
babda onlar yle vasfeder:
Onlardan (Allah raz olsun) her zaman drt nefes bulu-
nur, ne artarlar ne de azalrlar. Onlarn Allahn kitabndaki
ayetleri udur: Allah, yedi kat g ve yerden bir o kadarn
yaratandr. Ferman bunlar arasndan inip durmaktadr.
(Talak, 12) Mlk suresinde ayetleri de udur: O ki, birbiri ile
henktar yedi g yaratmtr. Rahmn olan Allah'n yarat-
nda hibir uygunsuzluk gremezsin. (Mlk, 3) Onlar hey-
bet ve celal adamlardr.
Sanki balarnn zerinde kartal varm gibi
Zulmetmelerinden korkulduu iin deil, bu, celal ve
heybetin verdii korkudur.
Evtad destekleyenler onlardr. Ar basan halleri semavi
kalplerinin ruhaniyetidir. Yeryznde bilinmezler; ama sema-
da tannrlar. Yce Allahn aadaki ayette istisna ettii
kimse bu drt kiiden biridir: Sr'a flenince, Allah'n diledik-
leri mstesna olmak zere semavatta ve arzda ne varsa
hepsi lecektir. (Zmer, 68) Bu drt zatn ikincisinin sonsuz
ilmi vardr. Bu, stn bir makamdr ki mcmelin tafsilini bilir
ve bize gre onun ilminde mcmel bir taraf yoktur. nc-
snn icat etmeye ynelik faal bir himmeti vardr, fakat on-
dan hibir ey var olmaz.
Drdncsnden baz eyler var olur, ama bu hususta
bir iradesi, buna taalluk eden bir himmeti sz konusu deil-
dir. En yce alem onlarn ulvi mertebelerini kaplamtr.
Birincileri Hz. Muhammedin (s.a.v) kalbi zeredir, ikincileri
uaybin (a.s) kalbi zeredir, ncleri Salihin (a.s) kalbi
zeredir ve drdncleri Hudun (a.s) kalbi zeredir. Bunlar-
dan birine mele-i aladan Azrail, birine Cebrail, birine Mikail
ve birine de srafil bakar. Biri bulutun kendisine nispeti a-
sndan Allaha kulluk eder, ikincisi, arn kendisine nispeti
asndan Allaha kulluk, ncs semann kendisine nispe-
ti asndan Allaha kulluk eder, drdncs de arzn kendi-
sine nispeti asndan Allaha kulluk eder. Bylece bu drt
kiide btn alemin ibadeti toplanr. Bu yzden ileri akl
almaz, durumlar gariptir. Karlatm kimseler iinde onlar
gibisine rastlamadm
lgintir ki bu drt ismin Kuranda tekrar edilileri hep tek
sayl rakamlarladr. rnein Salih ismi 9 kere, Hud isli 7
kere ve uayb ismi 11 kere tekrarlanr ve bunlarn toplam da
27 dir. Kuranda Muhammed ve Ahmed isimleri de toplam 5
kere tekrarlanr. Bu ise eyhin bir ok yerde zikrettiine gre
kendini ve bakasn koruyan ferdi koruma saysdr. Bylece
Rasulullahn (s.a.v) zikredilmesiyle dierleri de korunmu
oluyor
te yandan bu resuln, yani Hud, Salih ve uaybin
feleki menzillerinin ortak zellikleri aslan burcunda bulunma-
lardr, nk bu bur cmertlik, kerem sfatna sahiptir. Bu
da Araplarn en nl zellikleridir. Bunun stnde de heybet
ve celal vardr ki anahtardr ve yenge burcunun domasyla
dnyay yarattktan sonra yce Allah onun domasyla da
ahireti yaratmtr. Dolaysyla ahiret dnyadan dokuz bin
sene sonra yaratlmtr. Aslan burcu sabit, scak ve kuru bir
burtur. eyhin akletul mstevfiz adl eserde ve Futuhatn
KURAN VARLIK - 149
7. ve 65. bablarnda zikrettiine gre yce Allah bu burcun
domasyla maddi cenneti yaratmtr.
Son olarak bu Fassn harfi yadir. Bu harfin belirgin
zellii kesir ve alaklk harfi olmasdr. bu bakmdan toprak
unsuruna en uygun harftir. nk toprak unsurlarn en ala-
dr ve bu kuru ve souk ilk semann tabiatna sahiptir.
Yldz da topraktan olan Zuhaldir. Bu zelliiyle de dier
semalardan ayrlr. Ya harfi ile topran nemi arasndaki bu
ilikiden dolay eyh, Futuhatn ikinci babnda onu yle tarif
eder:
Risalet yas nemlilii zahir bir harfdir
Vavn nnn ulvi aleme ynelik olmas gibi.
Fassn sonunda eyh, sonraki uayb Fassna giri iin
hazrlk olarak btn varlklarn mazeretlerini ikame eden
hud sahibinden sz ediyor. Bu, altnc semann sahibinin
zelliidir ki bir sonraki 12. mertebe onundur. nk yumu-
aklk, rahmet ve afv semasdr.
Burada eyh, ilmin maluma tabi olduu kaidesini bir
kez daha tekrarlayarak ilim semas olan bu altnc semann
var edilmesine ynelik el-Aliym ismine iaret etmi oluyor ve
u darb-i meseli zikrediyor:
Ellerin doludur ve burnun soluyor. Solumakla havaya
iaret ediyor ki bu altnc semann tabiatdr hava. Birinci ve
nc semalarn tabiat sudur, drdnc ve beinci semala-
rn tabiat atetir. kinci semann tabiat ise btn tabiatlarn
karmndan ibarettir.

10. Mertebe: el-Mukaddir isminden Hudi Kelime-
deki Ahadi Hikmet Fass. Yldzlarla donatlm men-
zilleri felei, cephe menzili ve in harfi.
Rab, efendi, sahip, slah eden ve sabit olan anlamlarna
gelir. Terbiye ve slah ise bkp usanmadan seyirde sebat
gstermekle birlikte menzillerde tedricilii ve her eyi en
uygun yerde slah etmeyi gerektirir. O halde er-Rab ismi el-
Mukaddir isminin zuhurunu gerektirir. Dolaysyla bu ismin
mertebesi onuncu mertebedir ve yldzlarla donatlm men-
ziller felei ona aittir ve bu felek daima seyir halinde olmas-
na ramen sabit grnr.
Bu Fass, srat- mstakim (dosdoru yol) tarikleri etrafn-
da dner. nk tekliklerine ramen farkl grnen yollarn
mertebelerine en uygun olan yldzlarla donatlm felektir.
nk her yldzn belli bir felek iinde kendine mahsus bir
yolu vardr. Her biri de son derece uyumlu ve eksiksiz bir
kemale sahip olmak bakmndan birdirler. Yce Allah Yasin
suresinde el-Mukaddir ismi ile yldzlar arasndaki ilikiyi
yle aklamaktadr:
Ay iin de birtakm menziller (yrngeler) tayin ettik.
(Yasin, 39) Gne, kendisi iin belirlenen yerde akar. te
bu, azz ve alm olan Allah'n takdiridir. (Yasin, 38) Her biri
bir yrngede yzerler. (Yasin, 40) Vaka suresinde ise
yle buyurmaktadr: Hayr! Yldzlarn yerlerine yemin
ederim ki, Bilirseniz, gerekten bu, byk bir yemindir.
(Vaka, 75-76)
Bu huzura en uygun nebi Huddur (a.s). Yce Allah bir
ayette yle buyurmaktadr: Onlar, yldzlarla da yollarn
dorulturlar. (Nahl, 16) Grld gibi hidayet kelimesi ile
Hud ismi orasnda bir mnasebet vardr. nk h.v.d k-
knden tremi (hade-hevede) fiili, dosdoru yol zerinde
yrmek suretiyle yolunu buldu anlamna gelir. Futuhatn 14.
KURAN VARLIK - 151
babnda eyh onu el-Hadi olarak isimlendirir. Nitekim 558.
babda el-Hadi huzurunda hidayet ile tarikul mstakimi (do-
ru yolu) birlikte zikrettiini gryoruz. Diyor ki:
Hakkn hidayeti nebilerin hidayetidir.
Dosdoru yol budur
Rab ve saysz varlklar o yol zeredirler
Varlkta mstakim olmayan bir ey yoktur.
Hudun hikmeti ahadi (tek)dir. nk ilahi fiillerin oklu-
unun tek olduunu mahede etmi ve bunu u szleriyle
ifade etmitir: nk yryen hibir varlk yoktur ki, O, onun
pereminden tutmu olmasn. phesiz Rabbim dosdoru
yoldadr. (Hud, 56) Bu yryen varlklardan biri de yldzlar-
dr. Yce Allah yle buyuruyor: Yldzlar emrine boyun
emi durumda yaratan Allah'tr. (Araf, 54) eyh, yrmek-
ten ok sz etmek suretiyle bu fass ile yldzlarn menzillerde
seyretmesi arasndaki ilikiye iaret etmitir. Nitekim yle
demitir: Bu hikmet ayaklar ilminden (ilmul ercul) gelir.
Yine menzillerin blndkleri yirmi sekiz mertebeye de yle
iaret etmitir: Mertebeleri tayin etmenle maksatlar da ak-
la kavumu oldu. .. Ayaklar ilmi Araplara has bir ilimdir,
tpk yldzlarn konumlarna (mevakiun ncum) dair ilmin de
onlara has olmas gibi. Araplar yolculuklarnda onlara baka-
rak yollarn bulurlard. Hud (a.s) Kuranda ad geen ilk arap
resuldr. Bu yzden eyhin, Futuhatn Kureyin menziline
has 278. babnda arap nebilere ve yedinci semann nebileri-
ne ve onlarn ilimlerine yle iaret ettiini gryoruz: Bil ki,
bu menzile girdiin zaman, orada bir grup resul (a.s) ile bir
araya gelirsin. Onlardan deliller ve alametler ilmini edinirsin,
artk yerde ve gkte bulunan hibir ey sana gizli kalmaz.
Sana tecelli ettiinde hemen temyiz eden, tanrsn, bakas
ise bunu bilemez. O resuller sayesinde baka insanlarn
nne geersin. Dolaysyla zellikleri, tabiatlar ve etkileri
itibariyle harf ve yldz ilmine de sahip olunur.
yle anlalyor ki bu fass Fususul Hikem kitabnn gi-
riinin tafsili konumundadr. Ad geen giri yledir: m-
metlerin farkllndan dolay mezhepler ve milletler farkl
olsa da en kadim makamdan mmetlerin yollarnn birlii
araclyla kelimelerin kalbine hikmetleri indiren Allaha
hamdolsun. nk eyh, bu fassta yollarn okluunun, her
yryen varln alnndan yakalam bulunan yce rabbin
dosdoru yolunun tekliinde mndemi bulunduunu ak-
lamaktadr.
Fususun bu girii ile bu fass arasndaki iliki, her merte-
beyi belirleyen cami mertebenin, yani velilerin sonuncusunun
mertebesi olan yirmi sekizinci mertebeyi icat etmeye ynelik
Refiud derecat (dereceleri ykselten) ismi ile Huda (a.s)
hakim olan el-Mukaddir (takdir eden) ismi arasndaki ilikinin
aynsdr. Hud (a.s) ile hatemul evliya arasndaki bu belirgin
ilikiden dolay eyh bu fassta btn nebilerle bulutuunu
belirtir ve yle der: Bu topluluktan sadece Hud (a.s) benim-
le konutu. Bu da ikisinin arasnda ortak olan Araplk zelli-
inden kaynaklanmaktadr. Ayrca teklik (ahadiyet), hidayet
ve Arabi cmertlik bakmndan ikisinin merebi de ayndr.
Aslnda Hud (a.s) btn nebiler (a.s) adna onunla konuarak
Muhammedi velayetin hatemiyeti makamna nail olmasndan
dolay onu kutlamtr. Nitekim eyh Fususun ilk blmlerin-
de buna deinmitir eyh Fassn sonlarnda bu ilikiye
yle iaret etmektedir: Mertebeleri tayin etmenle maksatlar
akla kavutu. Biz 28. mertebe hakknda konuurken bu
hususa deinmitik.
Nefsinde btn itikatlarn suretlerinin heyulisi ol.szne
gelince, bundan maksat yce Allahn Resullerinin (a.s)
KURAN VARLIK - 153
lisanlaryla aklad sahih itikatlardr. Sanki yle demek
istiyor: Bu onuncu mertebeyi tahakkuk ettir, nk btn
menzillerin, btn yldz suretlerinin ve harf mertebelerinin
heyulisi konumundaki yldzlarla donatlm menziller feleine
aittir. eyh bu konuda zetle unlar sylyor: Menziller,
yce Allahn bizim iin tayin ettirdii burlar feleindeki
taksimatn lleridir. nk gzler ancak bu menzillerle
onlar idrak edebilirler. Bunlar da yirmi sekiz menzil klmtr,
nk rahmani nefesin harfleri de yirmi sekiz tanedir. Bunu
sylyoruz, nk baz insanlar yirmi sekiz menzil zerinde
bu saynn hkm geerli olduunu sanyorlar. Ama biz
bunun aksini sylyoruz: Bu saylar menzillerin saysnn
hkmnden domulardr. Bu yirmi sekiz menzil 12 burca
taksim edilmitir ki her burcun hem asal saylarda hem de
kesir saylarda izi olsun ve bu burcun hkm, kemalin art,
eksilii, varl ve yokluu eklinde belirginlesin. nk bu
hususta itidaln yeri yoktur. Bilindii gibi alemin binas tekvine
dayanr ve itidalli bir tekvin de sahih olmaz. Dolaysyla her
burcun asal veya kesirli iki eyrek menzili vardr. Yce Allah
bu felei yaratnca yzeyinde bir cennet var etti. Dolaysyla
yzeyi misktir ve bu cennetin arzdr. Cennetler de e ayr-
lrlar, nk her burcun yz vardr: htisas cenneti, miras
cenneti ve amel cenneti. Sonra her ksmda (3x4=12) nehir
var edilmitir. Musann (a.s) 12 kabile iin su ararken asas-
n vurduu kayadan fkran 12 pnar bunlardan gelir: Biri su
nehridir. Bu ise hayatn ilmini sembolize eder. Biri arap
nehridir, bu da hal ilmini sembolize eder. Biri bal nehridir, bu,
vahiy ilmini sembolize eder. Biri de st nehridir, bu da sr
ilmini ve riyazet ve takva sonucu elde edilen z sembolize
eder. nsan boyutlu bir varlktr: Ruh, madde ve bu ikisi
arasndaki berzah. Her boyut bu nehirlerden birinden pay
alr. Dolaysyla insann her cennette drt tane olmak zere
on iki nehri vardr. Rahmann nefesi orada daimidir ve ke-
silmez. Harekete geiren (el-Musire) ad verilen bir rzgar bu
nefesi sevk eder. Cennet bir aa vardr ki cennetteki her
eve girer ve el-Munise (kaynatran) ad verilir. Cennetlikler
o aacn glgesinde toplanr ve makamlarna uygun olacak
ekilde Allahn celaline yakan konumalar yaparlar. Byle-
ce ilimleri arttka cennetlerdeki dereceleri de artar. Her
nefeste mutlaka yeni ve kalc bir nimet edinirler. Bu cennet-
ler aslan burcu tabiatyla var edilmilerdir. Aslan burcu ise
sabit bir burtur, devamllk ve kahredicilik zelliine sahiptir.
Bu yzden bu burcun ehli kimseler bir eye ol dediler mi o
ey oluverir. Bu felein dbkey ksmn ise yce Allah
burlar feleindeki birbirinden ayr ve sabit yldzlarn mahalli
yapmtr. 1021 suret burada yer alr. Bir de yedi gkteki
yldzlarn suretleri bulunur. Bylece toplam 1028 suret 1028
felekte yer alr. Ahirette cehennemde bu yldzlarn gnleri
hkmnce kalnr. nk bu felek cehennemin atsdr,
snm, klar tkenmi ve dalm yedi yldzn de bulun-
duu yerdir. Dolaysyla bu yldzlar cehennemde aydnlk
iken ve felekleri seyrine devam ederken meydana getirdikleri
hadiselerden ayr hadiseler meydana getirirler. Yani ayn
yldzlarn klar snm olsa da yzmeleri devam eder.
Ahirette, cennette burlarn hkm, akln takdirlerinin bunlar-
dan kaynaklanan hkm devam eder. nk burlarn felei
cenneti at olarak ara mensuptur. Adn cennetinde bulu-
nan beyaz kum tepesine gelince, insanlar o byk gn, yani
Cuma gnn mahede etmek iin orada toplanrlar. Bura-
daki gnler Allahn isimlerinin gnleridir. Bu hususta ne
benim ne de bir bakasnn bilgisi vardr. Allah onu gaybnn
kapsamnda kendine ayrmtr.
Cennetler arasnda Adn cenneti, insanlarn evleri ara-
snda Allahn evi Kabe gibidir. Kldn namaz orannda
hakk ziyaret edersin ve huzurun miktarnca onu grrsn.
KURAN VARLIK - 155
Bu dnyada mnacat, dua ve kulluk var, orada mahede
vardr. Burada hareket, orada skunet
eyhin, 198. babda menziller feleini Kabe ile namaz
arasndaki ilikiyi hatrlatarak bitirdiini gryor musunuz?
Tpk Hud Fassn Mescid-i haram ve ona ynelerek ibadet
etmeyi zikretmekle bitirmesi gibi. Bundan maksat bir sonraki
Salih Fassna balamaya hazrlk yapmaktr. Salih Fassnn
mertebesi ise yedinci semadr ki bu semann kabesi konu-
mundaki Beytul mamur oradadr ve Beytul Mamur yery-
zndeki Kabenin hizasnda yer alr. Kabeyi bina eden bra-
him Halildir (a.s). brahim (a.s) atee atlm ve ate ona
kar serin ve esenlikli olmutur. Bu yzden eyh de bab
souklukla ve cehennemliklere sunulan nimetlerle bitiriyor.
Bunlar Rabbinin diledii hari, (onlar) gkler ve yer durduk-
a o atete ebed kalacaklardr. nk Rabbin, istediini
hakkyla yapandr. (Hud, 107)
Bu mertebenin harfi yaylp oalma harfi olan indir.
Bu da yaylp genileyen menziller feleine en uygun harftir
ki bu zelliiyle menziller felei kendisine uygun olan yirmi
sekiz mertebeye yaylan Rahmann nefesine uygundur.
eyh 198. babda unlar sylyor:
Sonra bu ilahi nefes varl olmayan sabit alemin
aynlerine yansd. Bunun insan kelamndaki benzeri yaylma
zelliine sahip harflerdir.
Son olarak bu Fassn hikmetinin ahadiyet (teklik) sfa-
tyla nitelendirilmi olmas say bakmndan yirmi sekiz men-
zile uygundur. nk ahadiyet kelimesinin rakamsal deeri:
1+8+4+10+5=28dir. leri bu fasa uygun surenin Fil suresi
olduunu greceiz. Bu surenin 28 saysyla belirgin bir
saysal ilikisi vardr. Yine Rahmann nefesinin
Bismillahirrahmanirrahimin rakamsal deerinden yaylm
olmasyla da yakn bir ilikisi vardr.
9. Mertebe: el-Gani (zengin) isminden Yusufi
Kelimedeki Nuriye hikmeti Fass. Burlar felei, et-
Tarf menzili ve cim harfi.
Takdir; taksim etme ve snrlandrma demektir. Btn s-
nrlar ve kaytlar cami birinin her trl snr ve kayttan
mstani olmas gerekir. Dolaysyla el-Mukaddir ismi, el-
Gani isminin zuhurunu gerektirir. Dokuzuncu mertebe bu
isme aittir ve ed-Dehr ismiyle birlikte dokuz felei icat etmeye
yneliktir. Buras ise on iki burcun bulunduu felektir. Her
bur da byk bir melein makamdr ve bu burcun hazinele-
rinin anahtarlar o melein elindedir. Yce Allah burada bir
takm hkmler koymutur ki etkileri dnyada ve ahirette
grlr, bu da yldzlarn seyrine ve nurlarn iniine gre
belirginleir. eyh btn bunlar Futuhatn bablarnda,
Akletul Mstevfiz ve Et-tenezzlatul Mavsiliye adl eserlerde
ayrntl olarak aklamtr. Bu yzden el-Gani ismini bu
hazinelerin feleiyle birlikte zikretmitir. Hazinelerin says ise
feleklerin derecelerinin says olan 360a eittir. te yandan
stnde hibir suret bulunmayan bu atla felek hissedilir
olduu iin ilahi tenzihin de mahzardr, yani el-gani anil
alemin (alemlerden mstani) isminin mahzardr. Bu yz-
den eyh bu Fassn sonunda bu ismi fakirlikle beraber yak-
lak olarak 30 kere tekrarlamtr ve Fass u ayetle tamam-
lamtr: Ey insanlar! Allah'a muhta olan sizsiniz. Zengin ve
vlmeye lyk olan ancak O'dur. (Fatr, 15)
El-Gani isminin huzuruna en uygun nebi Yusuf (a.s)dir.
Allah onu yeryz hazinelerinin, nc semadaki misal ve
tasvir alemi hazinelerinin bana emin biri olarak tayin etmi-
tir. Anne ve babasn tahtn zerine ykseltmitir. Bu yzden
eyhin el-Abadile kitabnda Abdullah b. Yusuf b.
Abdulgani balkl bir baba yer verdiini gryoruz.
KURAN VARLIK - 157
Atlas burcu felei ile Yusuf (a.s) arasndaki bir dier latif
alaka ise rivayetlerde belirtildii gibi Yusufa (a.s) btn
gzelliin yarsnn verilmi olmasdr. Bu yzden Yusufi
makamda gzellik kemali dairesinin ancak cemali ve tenzihi
yars zuhur eder. Nitekim Kurann bildirdiine gre kadnlar
da bunu ifade etmilerdir: Kadnlar onu grnce, onun b-
ykln anladlar. (aknlklarndan) ellerini kestiler ve
dediler ki: H Rabbimiz! Bu bir beer deil... Bu ancak
stn bir melektir! (Yusuf, 31)
Ayn ekilde atlas feleinin sadece yars bizim yery-
zndeki varlmza zuhur eder, dier yars ise bize nispetle
gaiptedir. eyh, babn banda felein yarsnda zahir olan
alt burcu zikrederken buna iaret etmektedir. Bir o kadar da
gaybidir, der. rnein validemiz Aie (r.a) hakknda unlar
sylyor: Onun sz alt ay devam etti. Burada sdk (doru
szl) kadn ile Yusufi makam arasndaki latif mnasebete
ince bir iaret vardr.
nk Yusuf kemalin gzelliinin yarsna sahiptir. Kadn
ise kemal sahibi kocann yarsdr. Kuran- Kerimde Yusuf
(a.s) es-Sddk (doru szl) olarak nitelendirilmitir. Hz.
Aie ise es-Sddka bint es-Sddk (doru szl ada-
mn/Ebubekirin doru szl kz) (r.a) olarak nitelendirilmi-
tir. Hz. Aie ve babas tpk Yusuf (a.s) gibi tabir ilmini en iyi
bilen insanlard Sz ve fiilde doruluk sadk ryalar eklin-
de sonu verirKemal, nuru yaygn cemal yarsyla snrl
deildir, bilakis cemal tmndedir. Bu cemal yarsnn teka-
ml, zerine glge dm dier cemali yardadr. Dier bir
ifadeyle kemal terzih ve tebih veya mutlaklk ve mukayyetlik
gibi ztlardan mteekkil iki yayn birleimindedir. Bu kemal
ceminden sapmann orannda mahede eden kimse marifet
kemalinden sapar. Nitekim eyh, Futuhatn 73. babnn
balarnda bu konuyu ayrntl olarak aklamtr. eyh,
Futuhatn Yusuf suresine has 372. babnn giriine koyduu
beyitlerde bu tekamle iaret etmitir:
Kevnin yarsn halknda toplayan
Dier yarsn da ahlaknda
Bu vaktindeki vaktin aynidir
Ay da ufkunda domu olur.
Ay garbnda doarken
I arknda batar
Btn mahluk ona aktr
Ve hepimiz ondan dolay helak oluruz.
eyh, bu 372. babda burlardan ve burlarn feleinden
sz eder. nk srailiyatta bilinen bir gerektir ki on iki
kabilenin her birinin belli bir burcu vardr. Diyor ki:
Ey dnp duran felek
seyrinizde kimin iin yrmektesin.
Ayn ekilde Futuhatn Yusuf suresindeki inilere uygun
421. babnda ayrntl olarak burlarn isimlerini belli bir tertip
dahilinde zikreder.
Bu babn bal ve konusu tenzihle ilgilidir ve yledir:
Delil ve burhanla bana ulamay talep edenin, buna ramen
bana ebediyen ulaamayan kimsenin inii. nk hibir ey
bana benzemez. Bu yzdendir ki et-Teracim kitabnda
Yusuf suresi inileri babnn Selp ve tenzih tercmesi bal-
yla verildiini gryoruz.
Bu mertebeye en uygun harf cimdir. nk eyhin,
Tirmizinin 120 sorusuna verdii cevaplar kapsamnda zikret-
KURAN VARLIK - 159
tii gibi cim harfi kabzann dnda olan tek harftir. Kabza-
nn dnda olmak ise mutlaklk ve tenzih anlamna gelir.
Cim harfi yce Allahn cem edicilii nedeniyle el-Celal ve
el-Cemal isimlerinin kabzalarnn dnda olan el-Cami ismi-
nin ilk harfidir. nk Ahmedi ahadi kemal makamnda birlik-
te vardrlar. Ayn ekilde Yusufi makama tecelli eden cmert
el-Cemil isminin de ilk harfidir.
Nur ile Yusuf, hayal ve atlas felei arasndaki ilikiden
dolay bu Fassn hikmetine Nuriye hikmeti ad verilmitir.
nk yce Allah Yusufa (a.s) tabir ilminin nurunu vermitir.
O bu nur sayesinde misal ve hayal aleminin hakikatlerini
kefederdi. Hayal en byk nurdur ki insan onunla eyay
idrak eder. eyh bu konuyu Futuhatn bir ok babnda ele
alm ve uzun aklamalarda bulunmutur. rnein Nur
suresinin menziline mahsus 360. babda unlar sylyor:
Hak ile var etme kuvvetindeki hayaln nefsinden bakasn
ierdii sabit olduuna gre, onun gerek ifadesi insan-i
kamildir. nk onun gibi hakkn suretinde olan baka bir
varlk yoktur. nk nefsinden baka btn malumlar onun
nefsinde bulunurlar. Tpk bu nispet gibi mevcudatn nispetle-
rini de ierir Hadis varlklardan hibir ey hakkn suretini
kabul edemez, sadece hayal buna kabildir. Bu syledikleri-
mizi kendinde tahakkuk ettirdiin zaman onun vuslatn en
son noktasnda olduunu bilirsin.
Burlar feleinin Nuriye hikmetiyle ilikisine gelince, her
eyden nce burlar, bu dnyadaki maddi nurun en byk
mahzar olan gnein seyri ile belirginleirler. Dolaysyla
burlar nur sayesinde zuhur ederler. eyh bu fassta unlar
sylemitir: Fakat onun en-Nur ismiyle idrak gerekleir. Bu
nedenle eyh, atlas feleinin zuhur etmesine sebep olan
gneten, aydan ve yldzlardan ska sz eder. Nitekim
Yusuf suresinde belirtildii gibi Yusufi makam da onlarla
zuhur etmitir: Ben (ryamda) on bir yldzla gnei ve ay
grdm; onlar bana secde ederlerken grdm. (Yusuf, 4)
Ayrca hayal huzuru da ancak onu ifade eden misali su-
retler araclyla idrak edilebilir. Bunun gibi atlas felei de
altnda yzen yldz suretleri araclyla idrak edilir. Hayal
maddi varlklar ile anlamlar arasnda bir berzahtr, bunun gibi
atlas felei de tabii-unsuri-maddi alem ile tabii-nurani-ruhani-
melekuti alem arasnda bir berzah ilevini grr. te yandan
hayal hayrettir, nk hayali suretler kendileri deildirler.
Ayn ekilde atlas felei de hayret feleidir. eyh 198. babn
16. faslnda bu anlamda unlar sylemektedir:
Atlas feleinin nasl hak hakknda hayret etmekten zu-
hur ettiini grmedin mi? nk ondaki miktarlar, hak a-
sndan oalamaz durumda olan isim ve sfatlar gibi czler-
deki timsallerde taayyn etmezler. Dolaysyla hayret ancak
atlas feleinde zuhur eder. nk orada burlar olduu
sylenmekle beraber belirgin olarak gsterilmemilerdir.
Bylece hayret ekli zere vazolunmutur. Yldzlarla dona-
tlm felek ise menziller araclyla kendisiyle ilgili olarak
hayret vaki olmasndan dolay delaletler ekli zere vazo-
lunmutur. Dolaysyla atlas feleindeki burlara menziller
araclyla delalet edilir. nk deliller ekli zere vazolun-
mutur. Hkmlerin eitlilii de gezegenlerin menzillere
iniine, burlarn da ilahi suretler menziline iniine balan-
mtr ki Hak orada atlas feleiyle ilgili bilinmeyen hkmleri
izhar eder. Bu yzden akli delil esasnda Allahn sureti yok-
tur, denilir. Ama menzillerdeki delaletlerle bilinir ve ite hak
budur denilir
eyh bir yerde yle diyor: Bu nur hikmetinin nuru hayal
huzuruna yaylmtr. Bu sz birka adan anlamak mm-
kndr: Kevni huzurda burlar feleinin hikmeti ancak gne-
in kendi feleindeki seyri esnasnda nn yaylmas
KURAN VARLIK - 161
araclyla zuhur eder. Nitekim yce Allah yle buyurmu-
tur: Sonra biz gnei, ona delil kldk. (Furkan, 45) Czi
insani huzurda bu hikmet, insandaki hayal gcne taalluk
eder ve bu insandaki en byk nurdur ve insann en geni
huzuru ondan kaynaklanr. nsani klli huzurda ise hayal,
kamil insann en hususi mahzarlarndan biridir. nk var
etme ve geniletme bakmndan kamil hakkn sureti zeredir.
Bu mahzar Muhammedi Yusuf olarak isimlendirilir. Yakubi
Yusuf ise onun hayal kaplayan nuru kaytldr ve nc
semada olmak zere ruhanidir. Bu yzden dnyadaki misal
ve tabir aleminin kutbudur. Kendini atlas feleinde snrlan-
drmtr. lahi huzurda ise bu hikmet, mstanilik ve mm-
kn varlklarn izhar huzurunda en-Nur ismiyle gerekleen
zati tecelliden ibarettir. nk bunlarn nefisleri her trl
vgye layk mstani olan Allaha muhtatrlar.
eyh, burlar felei hakknda zetle unlar sylyor:
Bu atlas feleini el-Gani ismi yldz bulunmayan czleri
benzer, ekli yuvarlak, ba ve sonu bilinmez klmtr. Hare-
ketiyle krs iinde mesafe kat eder, tpk daha aa olan
feleklerin onda mesafe kat etmeleri gibi. Ayrca bu felein
herhangi bir taraf da yoktur. Gnler, aylar ve seneler onun
varlyla meydana gelmilerdir. Ama bu zamanlarn onda
taayyn edileri, ancak yce Allahn onun i boluunda bu
zamanlar belirginletiren alametleri yaratmasndan sonra
gereklemitir. Bunlardan bu felein taayyn ettirdii sade-
ce bir gndr, o da bir tek devirden ibarettir ki ayni krsdeki
bir ayak yeri kadardr. Dolaysyla en yce ksmnda taayyn
etmitir ve bu kadarna da gn ad verilmitir. Bu gn yce
Allahtan baka kimse bilemez. nk bu felein czleri
birbirlerine benzerler. Hareketinin balang noktas krs-
nn kademinin mukabili olan ikizler burcunun birinci derece-
sidir.. Bylece ilk gn zuhur eder ki bu Pazar gndr ve bir
tek dnn bitmesiyle gerekleir. Es-Semi (iiten) sfatn-
dan zuhur eder. Bu yzden alemde yokluk halinde iken dahi
ilahi Kn=Ol szn iitmeyen hibir ey yoktur. kinci
dnnden Pazartesi gn el-Hayat sfatndan zuhur eder.
Bu yzden alemde hayat sahibi olmayan hibir cz yoktur.
nc dnnden Sal gn el-Basar sfatndan zuhur
eder. Bu nedenle alemde yaratcsn kendi aynnda, yarat-
csnn aynnda deil, mahede etmeyen bir tek cz yoktur.
Drdnc dnnden aramba gn zuhur eder. Bu
gnn hareketi El- Mrid (irade) sfatndan kaynaklanr. Bu
yzden alemdeki her ey yaratcsn tazim etmeye kast
eder.
Beinci dnnden Perembe gn zuhur eder. Bu g-
nn hareketi El Kadir (kudret) sfatndan kaynaklanr. Bu
nedenle varlktaki her cz var edicisini vme zelliine sahip
klnmtr.
Altnc dnnden Cuma gn zuhur eder. Bu gnn
hareketi ise El- Aliym (ilim) sfatndan kaynaklanr. Bu neden-
le alemdeki her cz, var edicisinin zat itibariyle deil, kendi
zat itibariyle var edicisini bilir.
Yedinci dnnden Cumartesi gn zuhur eder. Bu g-
nn hareketi Kelam sfatndan kaynaklanr. Bu nedenle varlk
aleminde yaratcsn hamd ile tesbih etmeyen bir tek cz
yoktur.
Zaman kapsamnda yedi gnden fazlasna imkan tann-
mamtr. nk ana ilahi sfatlarn says yedidir. Bu felein
hareketinden yerler zuhur etmi, blnmez ve yer kaplayan
tek cevherin varl sabit olmutur. Ara ait tek kelime krs-
de iki ayan sarktlmasyla ikiye ayrlmtr. Bu iki ayaktan
maksat da haber ve hkmdr. Hkm ise be ksma ayrlr:
Vcup, yasak, mbah, mendup ve mekruh.
KURAN VARLIK - 163
Haber ise bir tek ksmdr. ki altyla arplnca sonu on
iki olur. Alts ilahi, alts ise kevnidir. nk ayn suret ze-
redirler. Bu yzden bu atlas felei de on iki ksma ayrlmtr.
Her bir ksm iin alemde bir hkm vardr ve bir amaca
yneliktir. Sonra tpk gnlerin dnmesi gibi dner ve bu
dn sonsuza kadar devam eder. Bu yzden Ko burcuna
12000 sene verilmitir. Sonra her birinde bin say drl-
mek suretiyle her burta yry devam eder ve bu sonuna
kadar devam eder. Bu da Balk burcudur ki ona 1000 sene
verilmitir. Dolaysyla dnlerin toplam 78000 senedir. u
halde dn hareketi yenilenmekle beraber hareket eden
sabittir. Bir hareketin ayns hibir zaman tekrarlanamaz,
sadece benzeri tekrarlanr. Bu felek cennetin atsdr. Cen-
nette olup biten her ey onun hareketleri sonucu meydana
gelir ve dzeni de kesintiye uramaz. nk cennet zat
itibariyle ebediyen tkenmez, nimetleri elemlerle bozulmaz,
batmaz
Tabiatn bu felek zerindeki hakimiyetinin etkisiyle ate-
ten , topraktan , havadan ve sudan bur zuhur
etmitir. Her burcun yz vardr ve bundan 36 yz elde
edilir. Burada byk bir melek hakimdir, Allahn vahyettii
emirlerini uygulamak onun elindedir.
Ko burcu melei el-Hamide (ven) sfatlarn ve arazla-
rn yaratl anahtarlar verilmitir.
Boa burcunun melei es-Sabite cennet ve cehenne-
min yaratl anahtarlar verilmitir. Onun hareketiyle cehen-
nem ve iinde olup bitenler varolmutur.
kizler burcu melei el-Caize madenlerin yaratlmasnn
anahtarlar verilmitir ve on bir derecenin ilkinin balarnda
kyamet gn sona erer ve cennetlikler cennette, cehennem-
likler de cehennemde ebediyete kadar yerleirler.
Yenge burcunun melei es-Saike dnyann yaratl-
nn anahtar verilmitir.
Aslan burcunun melei el-klide ahiretin yaratlnn
anahtar verilmitir ve bu burcun douuyla cennet yaratl-
mt.
Baak burcunun melei es-Sadine beeri cisimlerin
tedbiri verilmitir ve bu burcun douuyla insan ve berzah
yaratlmtr.
Terazi burcunun melei el-Manihe zamann, hallerin ve
deimelerin yaratlnn anahtar verilmitir.
Akrep burcunun melei el-Adile bitkilerin yaratlnn
anahtar verilmitir.
Yay burcunun melei el-Kaime nurani, zlmani cisimle-
rin ve atein tedbiri verilmitir. Bu burcun douuyla cinler
yaratlmtr.
Olak burcunun melei el-Cabire gece ve gndzn
yaratlnn anahtar verilmitir.
Kova burcunun melei ed-Daime ruhlarn yaratlnn
anahtar verilmitir.
Balk burcunun melei el-Haire hayvani cisimlerin ted-
biri verilmitir.
Cehennemliklere azap etmekle grevli olanlar el-Kaim,
el-klid, el-Hamid, en-Nabit, es-Sadin ve el-Cabir adl melek-
lerdir. Malik adl melek ise cehennem bekisidir. Bunlar geri
kalan alt melekle el-Caiz, es-Saik, el-Manih, el-Adil, ed-
Daim ve el-Hafz-beraberdirler. nk tamam cennetliklerle
beraberdir ve Rdvan adl melek cennetin bekisidir.
Futuhatn Mminun suresiyle ilgili 361. babnda eyh,
burlarn etkilerinin insan-i kamil ve hayat sahibi insan zeri-
ne yaylmas hakknda ayrntl aklamalarda bulunur.
KURAN VARLIK - 165
Bu Fassn sonlarnda eyh, Hudi kelimedeki ahadiyet
hikmeti Fassna giri iin bir hazrlk mahiyetinde ahadiyetten
(teklikten) sz eder ve Fassn sonunda unlar syler: Senin
iin yolu hazrladk, artk ne yapacana bak! Bu da Hudun
(a.s) phesiz Rabbim dosdoru yoldadr. (Hud, 56) ek-
lindeki szne ynelik bir iarettir. eyhin bak! sz de
Hud Fass feleine ynelik bir iarettir. Yani ancak nurlarna
bakarak idrak edilebilen yldzlar feleine.
Hi kukusuz sureler iinde tenzihe, teklie ve zati ms-
tanilie en uygun sure hlas suresidir. nk btn keli-
meleri bu anlamlara delalet eder. eyh de bu fassta bu
sureyi tefsir etmi ve Futuhatn 272. babnda bu surenin
menzilini tevhit tenzihi menzili olarak isimlendirmitir. Bu
Fassn hlas suresinden ve el-Gani isminden destek grd-
ne iaret etmi ve yle demitir:
O, birdir, bu tr sfatlardan mnezzehtir. Bizden ms-
tani olduu gibi o tr sfatlardan da mstanidir. Bu sureden
baka da Hakka dair bir nispet yoktur.

8. Mertebe: e-ekur isminden Yakubi kelimedeki
ruhi hikmet Fass. Krs, en-Nesre menzili, Yenge
burcu ve Kaf harfi.
El-Gani (zengin) ismi el-Hamid (vgye deer) ismiyle
birlikte anlr: El Gani (zengin) ve El Hamid (vlmeye lyk
olan ancak) Allahtr. (Fatr, 15) el-Gani (zengin) el-Muni
(ihtiyalar gideren)dir. El-Muni ise vlr teekkr edilir.
Dolaysyla el-Gani isminin zuhuru e-ekur (her durumda,
hem darlkta hem bollukta vlen) isminin zuhurunu gerekti-
rir. Dolaysyla e-ekur ismi iki hali gerektiren bir isimdir. Bu
yzden dnyadaki btn ikili eylerin asln oluturan varlk
mertebesinin, yani krsnn var ediliine yneliktir. nk
krsye oturulunca iki ayak aa sarktlr. Bu, ayn zaman-
da sekizinci mertebedir. Sekiz ise ikinin kpdr (2x2x2=8).
Dolaysyla zatlarda ikilik, sfatlarda ikilik ve fiillerde ikilik gibi
btn mertebelerdeki ikilik mertebesidir buras.. deimezlik
bire ait olduu gibi deikenlik de ikiye aittir. rnein cevher
sabittir, ama ekli deikendir. Bu yzden krs mertebesi
ekillerin deikenliine aittir. Bu anlamda eyh Akletul
Mstavfiz adl kitabnda unlar sylyor:
Yce Allah bu son felei dndrm ve Krs adn
vermitir. Arn iinde, yeryzndeki bir le atlm bir halka
gibidir. Bu iki felek arasnda heba alemini yaratm ve bu
krsy de tedbir edenlerle imar etmitir. Oraya Mikaili
yerletirmi iki aya da oraya indirmitir. nk sz Arta
iken bir tanedir. Bunun nedeni de Arn terkip aleminin ilki
olmasdr. Krs de ise sze ilikin iki nispet zuhur etmitir.
nk krs ikinci felektir. Bu yzden sz orada blnm-
tr. Bu ise iki ayak olarak ifade edilmitir. Tpk tek olan
szn emir, nehiy, haber ve haber verme eklinde blnmesi
gibi. Bu iki felekten rknler alemindeki garip ekiller meyda-
na gelir. Mutlak olarak harikuladelikler de bu ikisindendir.
nk harikuladelik garip ekillerdendir ve asl bilinmez, ama
buradan kaynaklanr. Harikuladeler iki alemde zuhur ederler.
Bunlardan biri hayal alemidir. nk yce Allah yle bu-
yurmutur: Byleri sayesinde ipleri ve sopalar, kendisine
gerekten kouyor gibi grnyor. (Taha, 66) Dieri de
hakikat ve kerametler alemidir. Bu iki felee bizim ashab-
mzdan ulaan ok az kii vardr. Sadece efraddan baz
kiiler ulamlardr. Ayn ekilde geometri ve rasat alimleri
de onlar alglayabilmi deildirler. Tabiatta alk olunmayan
bir ekil grdklerinde onu felekteki garip ekle nispet eder-
ler ve bunda kyas da geerli olmaz. Eyadaki hususiyetler
bu iki felektendir ve bu mehul bir tabiattr. Bu yzden kendi-
ne has zelliiyle byle yapt, derler. Oysa bu iki felein
hareketlerini bilselerdi, alemdeki bilmedikleri bir ey olmazd
KURAN VARLIK - 167
Bu yzden eyh bu fassta tabiattan, etkilerinden, tabiata
hizmet eden tabipten, adetlerden, harikuladeliklerden ve
tekrarlarn benzemelerinden sz etmektedir. nk btn
bunlarn kayna krsdr. te yandan krsnn harici ve
hissedilen mahzar dnyadaki menziller feleidir ve bu da
ahiretteki arafn surlardr ki yukar taraf cennete bakar ve
oras doruluk ve mutluluk ayann yeridir. Aa yz ise
cehenneme bakar ve oras da zorbann ve bedbahtln
ayann yeridir. Dolaysyla cennete bakan yz salk ve
afiyetle, cehenneme bakan yz ise hastalk ve sakatlkla
ilgilidir. nk hastalklar ve aclar unsuri terkip aleminde
gerekleirler, ruhani basit alemde deil. Ruhani basit alem
menziller feleinin stndedir. Tabiat, menziller feleinden
esfel-i safiline doru oluan unsuri bir oluumdur. Onun
altndakilerde dnya ve ahirette maddi ve manevi aclar ve
hastalklar zuhur eder. Bu yzden eyh, Futuhatn krsye
tahsis ettii 198. babnn 18. faslnda aclardan, gamlardan,
salktan ve selametten sz etmektedir. Zahiren menziller
felei ve batnen krs felei ilahi kabzann kevni mahzar-
dr. eyh, Tirmizinin 120 sorusuna verdii cevapta bundan
bahsetmitir. Dolaysyla kabzedilen bir ey kaytldr. Bunun
iin cenab- eyh kaytlandrmadan sz etmi ve din eria-
ta uymak, kendini ona gre kaytlandrmak demektir
demitir. Mkellef olan kimse ya muvafakat etmek suretiyle
boyun eer, ya da muhalefetle kendini kaytlandrr. eyhin
din ve eriattan sz etmesine gelince, bunun sebebi,
Futuhatn bir ok yerinde dini eriatlarn kaynaklarnn krs
olduunu belirtmi olmasdr. rnein 58. babda unlar
sylyor: Risaletin krsnn yannda bir makam vardr ve
bu risaletin ve eriat koyan nbvvetin makamdr nk
sz krsde haber ve hkm eklinde blnr.
Bu nedenle eyh bu Fassn sonunda Resullerin ve varis-
lerin makamndan ve onlarn krsden nazil olan ilahi emir
ve yasaa hizmet etmelerine deinmektedir.
Bu fassta kullanlp ikilik bildirmek ve ekille kaytl olmak
bakmndan Krs mertebesine iaret eden ilk sz din ikiye
ayrlr ifadesidir. Biri kaytlandrma, biri de boyun eme,
kendini kayt altna alma dinidir. Kayt ekildir, bu yzden
hayvann kamamas iin ayaklarna balanan ipe ikal
denilmitir. Bu yzden ryalarda dine ballk kayt eklinde
sembolize edilmitir. kilii (izdivacilii) ifade eden bu fasstaki
kelimelerin says oktur. Bunlardan bazlarn yle srala-
mak mmkndr: Din ikiye ayrlr / ilahi eriat insani kanun
(namus)/muhalif muvafakat / sorumluluun tevacz / kolay
olmayan kolaylk / batn olan zahir / azap eden nimet veren /
hayr sevap ve er ceza / ikideki ahsiyet / saln hastal
/ tabiatn hizmetisi ve ilahi emrin hizmetisi
198. babn 19. faslnda eyh, Krsnn Menziller felei
ile ilikisi hakknda unlar syler: Bu felekteki iki ayan
fiillerinden biri, stn iradeli olan Allahn takdiriyle alemde
her iftten canllarn zuhur etmesidir. nk tabiattaki iki
failin hkm sz konusudur. Bundan maksat da scaklk ve
soukluktur. Bir de nefiste iki kuvvetin bulunmasdr. Bundan
maksat da ilmi ve ameli kuvvettir. Yine akln da iki yz
vardr: n ve arka. Bunu icmal ve tafsil olarak da ifade ede-
biliriz. Yine ilahi Kn kelimesinde iki harf (kf ve nun)
vardr. Onun benzeri gibisi yoktur ifadesindeki iki ilahi sfat-
tan maksat da bir sfattr ki o da Basar ve Semi (iiten ve
gren)dir. Bu da bir baka sfattr. Dolaysyla tenzih eden,
benzeri gibisi olmayandr, tebih eden de iiten, grendir. u
halde gayb ve ahidat sz konusudur. Gayb tenzihtir,
ehadet ise tebihtir.

KURAN VARLIK - 169
198. babn 18. fasl olan Krs faslnda eyh unlar
sylyor:
Nimetlerin lezzetleri ancak ztlaryla bilinir Hakkn,
resullerinin lisanyla kendisini gazap ve rza ile vasfettiini
grmyor musunuz? Bu iki hakikatten alemde ilimlerin yiye-
cekler ve benzeri gibi zahir zevklerden ve bedenin btn
zahir organlar her trl hastalktan beri ve selamette olma-
sna ramen aclar, dertler ve gamlar gibi batn eylerden
kazanlmas sz konusu olmutur. Ne akl almaz bir sistem
olduunu gryor musunuz? Sirayet etme zelliine sahip ve
her eyi kaplayan rahmetin sabitliinden dolay Ar sabittir.
Ar ihata edicidir ve o, rahmani nefesin aynsdr ve yce
Allah mahlukatnn iine btn dertleri onunla fler. Alemin
hissettii btn darlk, iindeki her eyle birlikte kabzedilmi
olmasndan kaynaklanr. Kabzedilen bir ey snrldr, snr-
landrlm bir ey de menedilmitir. nsan suret zere var
edildii iin menedilmeye tahamml edemez. Bu yzden
yce Allah bu rahmani nefesle ona flemitir. te hissettii
eyler bu nefestendir. Nitekim soluk alp vermesi de sevginin
hkmnden kaynaklanr ki yce Allah bir kudsi hadiste bunu
yle ifade etmitir: bilinmeyi istedim (sevdim). Bylece onu
rahmani nefesle izhar etti. Bu ilahi teneffs alemin varlnn
aynsdr. Bylece Onun istedii (sevdii) gibi alem Onu bildi.
u halde alemin ayn rahmetin ayndr, baka deil. Gnln
keskinletir ve iyice anla ki Hakkn rahmetinden ibaret olan
aleme ebedi elem yneltilmez. Allah bunu yapmaktan m-
nezzehtir, kerem sahibidir. Baknz, Krs makamn ilahi
kelimeyi blmesinden ne byk bir ba kaynaklanmaktadr!
Bundan Hak ve halk zuhur etmitir. Rivayette belirtildii gibi
iki ayan yeri olan Krs olmasayd, birbirlerinden ayrt
edilmezlerdi. Bu isimden, yani e-ekur isminden insani
nefeste kaf harfi ve menziller feleinde en-Nesre menzili,
feleinin vcut bulmasndan sonra var olmutur
en-Nesre kelimesi, intiardan tremitir, kabzedilmi
mcmelin almas yani.. bu, szn ettiimiz rahmani nefe-
sin veya insani nefesin kelamndan zahir olan yaylp sal-
mann aynsdr. Bunu anlatmamzn sebebi Krs ile harici
mazhar arasndaki ilikiyi ifade etmektir. Yani menziller
feleinin sz ve harflerle ifade edilmesi. nk bu ikisi varlk-
lar itibariyle e-ekur isminden destek grrler. E-ekur
ise ilahi kelamn mahzardr. eyh Akletul Mstevfiz adl
eserinde Menziller felei hakknda unlar sylemektedir: Bu
felek harfler feleidir. Bu yzden cisimler alemine yirmi sekiz
menzil var edilmitir. Yine doru mahrelerden yirmi sekiz
harfin kmas da buradan kaynaklanr. Sonra harfler bu
doru mahrelerden insanlardan ve baka canllardan kalan
ksmlarn saylarna gre karlar. Miktarlarla birbirlerine
eittir, ne fazla ne de eksik vardr. Yani insanlardaki benzer-
leri artmaz da eksilmez de. Tpk ba ile fa arasndaki
harfler gibi ve cim ile in arasndaki harfler gibi ve de
geniz harfleri gibi. Ayn durum hayvanlar iin de geerlidir.
Baz alimler Cafer Sadkn (r.a) talebelerinden birinden bana
rivayet etti ki mam Cafer Sadk hayvanlardaki harf saysnn
yetmi kadar olduunu belirtmitir
Bu mertebenin bu kelami mazhar ile krsden inen eri-
atlarla dorudan bir ilgisi vardr. nk eriat, yce Allahn
mkelleflere ynelik hitabndan baka bir ey deildir. Yce
Allah eriat araclyla cehaletin darln ve bedbahtln
karanlklarn giderir, datr. Bu yzden eyh, Fassn hikme-
tini ruha nispet etmitir. nk yce Allah yle buyurmakta-
dr: te bylece sana da emrimizle ruhu (Kur'an')
vahyettik. (ura, 52) Allah kendi emriyle melekleri, kullarn-
dan diledii kimseye ruh ile gnderir. (Nahl, 2) Onu Rhu'l-
emn (Cebrail) uyarclardan olasn diye senin kalbine indir-
mitir. (uara, 193) Allah, kavuma gnyle korkutmak iin
kullarndan dilediine iradesiyle ilgili ruhu (vahyi) indirir.
KURAN VARLIK - 171
(Mmin, 15) Bu ve benzeri ayetlerde mnzel vahiy ruhu
krsden sadr olan eri emir ve uyar ile birlikte zikredilmek-
tedir.
Bu mertebe ile ruh, din ve ikilik arasndaki birliktelik ne-
deniyledir ki eyh, bu mertebenin kelimesini Yakuba (a.s)
nispet etmitir. nk yce Allah onun adn din ile, halini de
ruh ile birlikte zikretmitir. Ayrca kabz ve bast hali onda
madden ve manen zuhur etmi, bundan dolay hznlenmi-
tir. Yusufu yitirmekten tr gzlerini kaybetmi, sonra
sevinmi, gzleri yeniden grm ve Yusufa kavutuktan
sonra tahtn zerine kmtr. Yce Allah yle buyuruyor:
Bunu brahim de kendi oullarna vasiyet etti, Ya'kub da,
Oullarm! Allah sizin iin bu dini (slm') seti. O halde
sadece mslmanlar olarak lnz (dediler). (Bakara, 132)
Bir ayette yce Allah, Yakubun oullarna yle hitap ettiini
bildirmektedir: Allah'n rahmetinden mit kesmeyin. nk
kfirler topluluundan bakas Allah'n rahmetinden mit
kesmez. (Yusuf, 87) Kafile (Msr'dan) ayrlnca, babalar
(yanndakilere): Eer bana bunam demezseniz inann ben
Yusuf'un kokusunu alyorum! dedi. (Yusuf, 94) Yakub (a.s),
Kenanda Msrdaki Yusufun kokusunu almtr. Ruhlarn
zelliklerinden biri koku araclyla nefeslerin zevkini almala-
rdr. nk Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Atlar koku
aldklar gibi ruhlar da koku alrlar.
eyh, Yakub (a.s) ile iki ayak (kademeyn) ekseni etrafn-
da dnen bu mertebe arasndaki bir baka mnasebete
iaret eder ve yle der: Artk lezzet alan ve elem ekeni ve
her halin akbetini biliyorsun. Ukubat ve ikab (ceza) ismi de
buradan gelir. Bu kelime gerek hayr gerekse er nitelikli
karlk, sonu iin kullanlr. Ancak rfte hayr nitelikli kar-
la sevap, er nitelikli karla ise ikab denir. Dolaysyla
ikaba (cezaya) en uygun isim Yakubdur. eyh, Futuhatn 14.
babnda ona el-Akib adn verir. Bu isim de vgye deer
akbetlere mnasiptir. Yani her halkarda vlen ve bu mer-
tebeyi var etmeye ynelen e-ekur isminin anlamna uy-
gundur. Yakub, nimetin artn gerektiren kr ameliyle
tahakkuk ettii iin Allah akbetinde onu bereketlendirmitir
ve kavmine de Benu srail (srailoullar) ad verilmitir. srail,
Yakubdur (a.s).
Bu Fassn sonunda eyh salarn aarmasna iaret
eder. Hud suresi salarm aartt nk daha nce de
sylendii gibi krsnn maddi mazhar olan menziller felei
Hud Fassna aittir. nk bu mertebe ile Kuranda erzelil
mr (mrn en alak dnemi) olarak isimlendirilen durum
arasnda bir mnasebet vardr. Ama bu varlkta unsuri alem-
den ibarettir. nk unsuri alem menziller feleinin altnda
yer alr. eyh, Tirmizinin sorularna verdii ilk cevapta buna
iaret eder ve yle der:
Tabii rnlere taalluk eden bir ey, onlarn eitlenme-
siyle eitlenir ve onlarn deimesiyle deiir. Bu ise mrn
en alak dnemi olarak isimlendirilmitir ki insan bu dnem-
de daha nce bilir iken bilmez olur. nk ilmin kaynan
oluturan maddeler bu dnemde dnmlerdir. lim ise
onlara tabi olu hkmyle katlmtr. mrn en alak d-
neminin hastalkla, lmle ve Yakubla ilikisi nedeniyledir ki
eyhin el-Abadile adl kitabnda Abdullah b. Yakub b.
Abdulmmit balkl bir blme yer verdiini gryoruz.
Fakat krsnn, ruh ve reyhann mekan arafn yukar tara-
fnda bulunan cennetlerdeki baki hayatta bir aya bulunduu
iin de ayn kitapta Abdullah b. Yakub b. Abdulbaki balkl
bir blme daha rastlyoruz. Yakubun lm ve kalm (beka)
ikilisini nasl cem ettiini gryor musunuz? nk iki ayak
krsnnn yannda e-ekur isminden destek gryordu.
Yakub (a.s), aralarnda Yusuf (a.s) da olmak zere on iki
KURAN VARLIK - 173
oul geride brakt gibi Krs mertebesi de Yusufi burlar
felei mertebesini geride brakmytr. Ki bir sonraki fass bu
mertebeye aittir ve eyh, bu Yakubi Fassn sonunda tabii
eserlerden sz etmekle bu fasa giri iin bir hazrlk yapm-
tr. nk tabiatn eserleri ilk olarak burlarda zuhur etmitir.
Bunlardan tanesi scak ve kuru, tanesi souk ve kuru,
tanesi scak ve nemli, tanesi souk ve nemlidir ve
bilinen tertiplerine gre sralanmlardr.

7. Mertebe: el-Muhit isminden smaili Kelimedeki
ali hikmet Fass. Ar, Kaf harfi, ez-Zira menzili ve
ikizler burcu.
krn amac aslnda kretmekten aciz olunduunu
ifade etmektir. nk yce Allah bir ayette yle buyurmu-
tur: Allah'n nimetini sayacak olsanz sayamazsnz. (bra-
him, 34) eyhin Futuhatn 558. babnda belirttiine gre
simler iinde el-hsa sfatnn kardei el-Muhit (ihata eden)
ismidir. Yce Allah bu iki ismin anlamn birlikte zikrederek
yle buyurmaktadr: (Allah) onlarn nezdinde olup bitenleri
epeevre kuatm ve her eyi bir bir saymtr (kaydetmi-
tir). (Cin, 28) O halde kullardan sadr olan krn amac
ihata edememenin itirafdr. nk yce Allah yle buyur-
maktadr: O'nun bildirdiklerinin dnda insanlar O'nun ilmin-
den hibir eyi tam olarak bilemezler (ihata edemezler).
(Bakara, 255) Sadece yce Allah her eyi ihata eder. Bir
ayette yle buyurmutur: Ve Allah her eyi kuatmtr.
(Nisa, 126)
u halde e-ekur ismi el-Muhit isminin zuhurunu gerek-
tirir. Bu isim de yedinci mertebede Rahmann zerine istiva
ettii ve her eyi kuatan ar icat etmeye ynelik olarak
belirginlemitir. Ar nurani varlklarn en ycesidir. Bu yz-
den hikmeti ali (yce)dir. yle ki eyh Abdulkerim el-Cili el-
nsanul Kamil adl eserinin 45. babnda ar btn kevni
mertebelerin en ycesi olarak nitelendirir ve yle der:
Arta gerekletirilen kefin bize mutlak olarak salad-
bilgileri ibarelere dkecek olursak deriz ki: Ar, btn
manevi ve maddi felekleri ihata eden bir felektir. Bu felein
yzeyi Rahmann mekandr. Bu felein hviyetinin nefsi
ayni ya da hkmi mutlak olarak btn vcuttur. Bu felein bir
zahiri bir de batn vardr. Batn kutsi alemdir ki ayn zaman-
da yce Allahn isim ve sfatlarnn alemidir. Kutsi alem onun
tecelligahdr ki cennetliklerin hakk mahede etmek zere
sevkedildikleri gn zerine ktklar tepe eklinde ifade edilir.
Zahiri ise insanlk alemidir. Buras tebih, tecsim ve tasvir
mahallidir. Bu yzden cennetin atsdr
eyh ise Futuhatta Ar ile ilgili olarak zetle unlar sy-
lyor:
Ar, ihata edicilik bakmndan varlklarn en bydr.
Ktlesi ve kadri itibariyle byktr. Hareketi ile kuvvetinin
kapsamnda olan eyleri kabzasnn altndaki varlklara
baheder. Bu yzden kerem sahibidir, cmerttir. Baka
cisimlerin kendisini ihata etmesinden beri ve nezih olduu
iin de uludur. Rahman ona istiva ederken rahmani nefes
ona emrinden bir ruh bahetmitir. Dolaysyla alemdeki
mevcutlarn suret ve ruhlarnn toplamdr ve onlar idare
edendir. Rahmani nefesten olan ari kelime bir tanedir. O da
varlklarn icadna ynelik ilahi emirdir. Dbkeyinin glge-
sinde yle bir huzur ve rahatlk vardr ki deeri hibir eyle
llemez. Bu glge Rahmann nurunu perdeler. Altnda bir
ok hazine vardr. Bunlardan biri de La havle vela kuvvete
illa billahil aliyyil azim (Ulu ve byk Allahtan baka g
sahibi ve deitirici yoktur) sznn kt hazinedir. Bu
hazine Adem (a.s)dir. Souk hava zerine yerletirilmi
donmu su zerindeki nurani direkleri vardr bu hazinenin..
KURAN VARLIK - 175
Bu hava gaipten ibaret karanln nefesidir. Yeryz baka
bir yeryzyle zde deil sfatta deitirildiinde burada
insanlar bir kpr zerinde olurlar. Yce Allahn arn nurla-
rndan yaratt melekler onun etrafnda dner dururlar.
Gnde drt melek onun drt direini tar. Her direinin ortak
iki yz vardr ve her yarnn snrna kadar bir yz sz konu-
sudur. Rknleri ise stnlk bakmndan farkl klnmlar-
dr. En faziletlisi en byk ve cami rahmani direktir. Onun
sanda iinde sertlik namna bir ey bulunmayan rahmet
direi yer alr. Solunda ise sertlik ve kahr direi bulunur.
Karsnda ise drdnc direk yer alr ve onun sureti zere-
dir. Bu ise nur ve karanlktr, iinde hem rahmet vardr, hem
iddet vardr. Her yzn yarsnda bir direk bulunur. Bunlar
da toplam sekiz direk ederler. Bunlar kyamet gn sekiz
melek tar. Onu dnyada ise drt melek tar. Ar kelimesi
ayn zamanda saltanat ve mlk anlamna da gelir. Onu ta-
yanlar ise mlk idare edenler anlamn ifade eder. Dolay-
syla bunlar cisim, ruh, besin ve mertebe eklinde snrland-
rlr. O halde Adem ve srafil suretleri, Cebrail ve Muhammed
ruhlar, Mukail ve brahim rzklar, yani besinleri, Malik teh-
ditleri ve Rdvan da vaatleri idare eder. Bylece sekiz tayc
tamamlanm oldu. Dnyada bunlardan zahir olanlar ise drt
tanedir: Suret, besin ve iki mertebe. Kyamet gn ise sekizi
de gzlere aka grlrler. Bu sekiz stun ve sekiz tayc,
Hakkn sekiz nispetiyle irtibatldr. Bu nispetler unlardr:
Hayat, ilim, kudret, irade, kelam, semi, basar ve anna
yarar bir sfatlar zevkleri idrak. Arn drt taycsnn
suretlerine gelince, birincisi insan suretindedir. Dier Ar
tayclarna la havle vela kuvvete illa billahil aliyyil
azim zikrini reten odur. Nitekim bu zikri sylemeleri saye-
sinde onu tamaya g yetirebildiler. kincisi aslan suretin-
dedir. ncs kartal suretindedir. Drdncs boa sure-
tindedir. Samiri bunu grm ve Musann ilahnn o olduu-
nu sanmt. Bu zannndan hareketle de kavmi iin buza-
dan bir ilah heykeli yapmt
En yce Ara en uygun nebi smail (a.s)dir. nk smail
(a.s) ile ar var etmeye ynelen ve onda tecelli eden isimler
arasnda iliki vardr. Bu isimler unlardr: el-Muhit, el-Muhsi,
el-Kabid, er-Rahman el-Muheymin. Bu yzden Arn ihatas-
nn kabzas iinde bulunan btn mertebeler zerinde bir
hakimiyeti vardr. Bu nedenle el-Abadile adl kitapta eyhin
smaili Abdulmuheymine nispet ettii bir bab gryoruz.
Ayn kitaptaki bir dier babda ise onu Abdulmuhsiye nispet
etmektedir. Dier bir babda da Abdulkabide mensup olarak
gstermektedir. smail kelimesi smaiylkelimesine ok
yakndr. yl Allah demektir. Sanki Esmaullah (Allahn
isimleri) anlamna geliyormu gibi. Nitekim Rasulullah (s.a.v)
Allahn isimleri ile ilgili olarak yle buyurmutur: Allahn
doksan dokuz ismi vardr, kim bunlar sayarsa cennete girer.
Burada el-Muhsi-el-Muhit isminin kardei-ismi smailde zahir
olan isimlerle birlikte zikretmitir. Bu yzden smailin hikmeti
alidir. nk esma-i hsna ycedir. Ayrca smail rabbinin
katnda rzaya mazhar olmutur. Rabbin katndaki indiyetin
rza ile vasfedilmi olmas makamn aliliinin delilidir. Bu
nedenle bu fass kullarndan raz rablkla ilgili szlerle bal-
yor. Rza ise ara istiva eden Rahmann eserlerindendir.
smail ile ar ve ululuk arasnda baka bir alaka daha vardr.
smail babasyla birlikte kabenin duvarlarn ykseltmitir.
Kabri Kabenin iindeki hicrdedir. Kabe, Arn yeryzndeki
misalidir. Ayrca secdenin kblesidir ve kul secdede rabbini
u szlerle tesbih eder: subhane rabbiyel ala ve bi
hamdihi (ulu rabbimi hamdederek tesbih ederim). Grld-
gibi bu ifadede tesbih ile ululuk ve rab ismi birlikte zikre-
dilmektedir. (Kabe ile ar arasndaki benzerlik iin bkz.
Futuhat c.1 bab: 72 sh. 667 ve sh. 702 tavaf fasl.)
KURAN VARLIK - 177
eyhin bu fasstaki ahadiyet (teklik) ile ilgili szlerinin
mercii artaki ilahi kelimenin ahadiyeti(teklii)dir. Rza ile ilgili
szleri de ara istiva eden Rahmana dnktr. Vadin doru-
luuna ve cennete ilikin szleri ise arn cennetin ats
olmasna racidir
eyh, bu Fass, bir sonraki Yakubi krs Fassna hazrlk
mahiyetinde vgden (sena) ve iki ayaktan sz ederek bitiri-
yor. ki ayak derken de vaat aya ve tehdit ayan, yani
krsden aaya sarkan iki aya kast ediyor. vgden
bahsetmekle nceki Yekub Fassnda zikredildii gibi krsy
icat etmeye ynelik e-ekur ismine iaret ediyor.

6. Mertebe: el-Hakim sminden shaki Kelimedeki
Hak hikmeti Fass. Klli ekil, H harfi, el-Hana
menzili ve kizler Burcu.
El-Muhit isminin her eyi ihata eden olabilmesi iin btn
ekillerle ekillenmesi, btn suretlerle zuhur etmesi, btn
kaytlarla kaytlanmas, bununla beraber btn bunlardan
mnezzeh olmas gerekir. O halde el-Muhit ismi el-Hakim
isminin zuhurunu gerektirir. nk her eyi layk olduu kayt
iinde yapan, her sureti mnasip eklinin iinde terkip eden
el-Hakimdir. Dolaysyla el-Hakim ismi, klli eklin icadna
ynelik olarak altnc mertebede zuhur etmitir. Hikmet sa-
hipleri vcudun klliyatn on szle kaytlandrdklar iin
eyh, bu kevni szleri ve ilahi huzurdaki benzerlerini zikredi-
yor ve 198. babn 16. fasl olan klli ekil faslnda zetle
unlar sylyor:
el-Hakim ismi klli eklin, h harfinin ve el-Hena men-
zilinin icadna ynelir. Bu ise kaytl bir ekildir. Bu yzden
hayvanlarn kamamalar iin ayaklarna balanan baa ikal
ad verilmitir. ekil alan (mteekkil) ey zuhur ettii ekille
kaytlanan (mukayyet) eydir. Yce Allah bir ayette yle
buyurmutur: De ki: Herkes, kendi miza ve merebi-
ne(akilesine/kaydna) gre i yapar. (sra, 84) Btn alem,
Allahn, akilesine gre gerekletirdii amelinden ibarettir.
Dolaysyla alemde olmayan bir ey Allahta da olmaz. Ale-
min sureti kamil olduu iin onla snrldr. nk mucidinin
sureti zere mevcuttur. O halde alemin cevheri mucidinin
zatna, alemin arazlar sfatlarna, zaman da ezeline aittir.
Mekan istivas, kemiyeti isimleri, keyfiyeti rzas ve gazab,
vaziyeti kelam, izafesi rububiyeti iindir. Alem, mucidinin
kendisini icat etmesiyle amel eder, kendisinden isteyene
icabet etmek zere tesir kabul eder. u halde alem Allahn
kayt ve akilesi zere amel eder. Dolaysyla bu Fassn
hikmetinin hak olmasn salayan ey alemin hakkn sureti
zere zuhur etmesidir
Bu Fassn konusu hayal ve misal alemidir ki ulvi ruhlar
ile arn cismi arasnda yer alan bir berzahtr. ekil mertebe-
sine ve hak hikmetine en uygun nebi shak (a.s)dir. eklin en
nemli zellii deiimdir. Yani her an yenilenen yaratl
iinde suretlerin deimesi. shak ismi eklin deimesine
uygundur. Nitekim eyh, Futuhatn 14. babnda onu el-
Mahik(iptal eden/ezen) diye isimlendirir. El-Mahk kelimesi,
ekli iptal edip baka bir ekille deitirmek anlamna gelir
Bu Fassn eksenini ekillerin deimesi oluturmaktadr.
Tpk kurbanln (smail), brahimin ryasnda ko eklinde
zuhur etmesi ve tpk Yusufun ryasnn gerek hayatta tevil
edilmek suretiyle Hakka dntrlmesi gibi. Yce Allah bu
hususta yle buyuruyor: te bu, daha nce (grdm)
ryann yorumudur. Rabbim onu gerekletirdi. (Yusuf, 100)
Dolaysyla hak hikmetine uygundur. Bu yzden eyh, misal
ve rya aleminde anlamlarn suretlerle ekillenmesine bir
blm ayrmtr Yine Hz. Rasulullahn (s.a.v) ruhunun
ryada ekle brnmesinden ve eytann onun ekline
KURAN VARLIK - 179
brnememesinden sz etmitir Bu arada Hakkn tecellile-
rinin suretlerde ekle brnmesinden bahsetmitir. Ardndan
eyann hayalde ekillenmesi, arifin himmetinin harici bir
surette ekillenmesi hakknda konumutur. En sonunda
ubudiyet ve rububiyetle ekillenme ile ilgili beyitlere yer
vermi ve u szlerle aklamasn bitirmitir: atee atlmak
ve erimekle gider, ortadan kalkar. Bilindii gibi gitmek ekil
deiikliidir. ekillerin deimesi zerinde en ok etkili olan
unsur da yakp silen atetir.
Bu fassta 27 beyit iir de yer alr. Dolaysyla en ok iir
bu babda yer alr. nk ekil mertebesine en yakn sz tr
iirdir. Bunun nedeni de iirin vezin ve bahirlerle ekillenme-
sidir. Ayrca iirin hayalle ve hayalin akl almaz ekilleriyle
yakn bir alakas vardr. Babn sonunda eyh, her babda
yapt gibi bir sonraki kuatc smaili ar Fassna hazrlk
yapyor. Bu balamda Ebu Yezidin ar ve iindekileri ieren
kalbinden bahsediyor ve bu furkan furkanlarn en yksei-
dir ifadesinde ulviliin yksekliinden bahsediyor. Yine u
ifadede mlkn geniliine deiniyor: Eer kul ise hak ile
geni olur Onu mlk ve melikin huzurunda talep eder.
Bilindii Arn anlamlarndan biri de mlktr.
Soru: eyh el-sfar adl kitabnda ak bir ekilde ez-
zebihin (kurban edilen) smail olduunu aklamaktadr. Bu
yzden Futuhatn 14. babnda ona el-Menhur (boazlanan)
adyla iaret eder. Buna karlk shaka el-Mahik (iptal eden)
ismiyle iaret etmektedir. Byle iken nasl oluyor da Fususta
bunun tersini grebiliyoruz? nk eyh, ez-Zebihten sade-
ce shak Fassnda sz etmektedir?
Cevap: -Allah dorusunu daha iyi bilir- eyh, shak Fas-
snda kurban edilenin (ez-Zebih) shak olduunu sylemiyor.
Ne zaman ez-Zebihten sz etmise olunu ifadesini kul-
lanmtr. nk burada nemli olan kurban edilen ocuun
adnn belirtilmesi deil, ryann ve misal aleminin srlarnn
aklanmasdr. eyhin shak Fassndaki ez-Zebih smaile
ilikin szleri-burada adn aka zikretmese de-tabir gerek-
tiren rya makamna uygundur. Nitekim eyh bu fassta bu
hususa deinmitir. (Bilindii gibi tabir kelimesi, ryada
grlen suretten baka bir eye gei yapmak anlamna
gelir.) smail ve shaktan hangisinin kurban edildiini tayin
etmek isteyenlerin hayalinde smail ve shakn eklinin birbi-
rine karm olmas bu shak Fassnn mertebesine, yani
klli ekil mertebesine uygun bir mkl ve problemi temsil
etmektedir. nk bu mertebede hakikatin nefsi farkl ekil
ve suretlerle kaytlanr. shak Fassnda smailin suretinden
sz edilmi olmas, shak Fassndan klli ekil mertebesin-
deki smail Fassndan Ar suretinin varlna benzemektedir.
Gzel bir tevafuk rnei de iki fass arasndaki gei (el-
cevaz), feleki menzillerinin burcunun ismine uygun olmasdr.
Yani ikizler (el-cevza) ismine. brahim zatn tevhit ve cem
hakikati asndan denebilir ki kurban etme istei zahiren
smaille (a.s) ilgili olarak gerekleti, sonra ikinci kez kardei
shaka (a.s) sirayet etti. nk ikisi brahimi miras olan
teslimiyet, boyun eme, sabr ve rza gsterme hususunda
ortaktrlar. Ayrca ikisi cemleri itibariyle babalarnn srrndaki
biri tahakkuk ettirmilerdi. Yani her biri kendisini brnn
aynisi olarak gryordu. Tpk ikisine destek veren -el-Hakim
ve el-Muhit- isimlerinin babalarna destek veren ez-Zahir ismi
kapsamnda bir olmalar gibi. kisinin bir olan srlarndan
dolay babalarna ynelik ilahi mjdede bir araya gelmiler-
dir. rnein Saffat suresinin 101. ayetinde yle buyrulmu-
tur: Biz onu uslu bir oul ile mjdeledik. (Saffat, 101) Bun-
dan maksat smaildir (a.s). Sonra 112. ayette yle buyrulu-
yor: Slihlerden bir peygamber olarak O'na (brahim'e)
shak' mjdeledik. (Saffat, 112)
KURAN VARLIK - 181
5. Mertebe: ez-Zahir isminden brahimi Kelime-
deki Mehimi Hikmet Fass. Klli cisim mertebesi,
Gayn harfi ve el-Haka menzili
el-Hakimin hikmet ekilleriyle ekillenmesi zuhurdur. Do-
laysyla zuhur etmek belli bir hikmete dayal olarak zel bir
heyetle ekillenmekten baka bir ey deildir. Bu nedenle el-
Hakim ismi ez-Zahir isminin zuhurunu gerektirir. Bu yzden
ez-Zahir ismi, klli cismin icadna ynelik beinci mertebede
zuhur etmitir. nk zuhurun amac cisimde tamamlanr.
Zatn vasfland her ey cisimde zuhur eder. Bu, eyhin
371. babda en yksek gaye cisimlerimizin terkip ve beden
aleminde zuhur etmesidir dedii gayedir. Bu anlamda eyh
198. babn 11. faslnda unlar sylyor: Asl olan akl ayn-
nn varl, zait olan da nefsin varldr. Nefis akl kadardr.
Sonra tabiat gelir, o da akl kadardr. Sonra heba gelir, o da
akln miktar kadardr. Sonra cisim gelir ve o da drdncs-
dr. Onun tesinde suretlerden baka bir ey yoktur. Bu
yzden eyh, bu fasa u szlerle balamtr: Halile
(brahim) bu isminin verilmesinin nedeni ilahi zatn
vasfedildii btn sfatlar sindirmesi ve hasretmesidir.
Dolaysyla dostluk (hillet) makam hakkn kulun zahiri zere
zuhur etmesinin kemalidir.
eyhn u szleri de bu anlam vurgulamaya yneliktir:
Sahih bir rivayette de belirtildii gibi Hak mahlukun kula,
gz, eli, aya ve btn kuvvetleri olur.
Bu fass ez-Zahir isminden destek gryor. Bu yzden
zuhur eder, zahir ve mazhar gibi kelimeler yaklak olarak
on bir kere gemektedir. Ayn ekilde kefeder, keif ve
keifler gibi zuhurla irtibatl lafzlar da gemektedir te
yandan bu fasln mertebesi cisim olduu iin, iitme, grme,
el, ayak, bacak, gda ve rzklargibi cisme delalet eden
kelimelere de yer verilmitir
Bu Fassn hikmeti el-Muhayyem veya el-Muhaymine
mensuptur el-Muhayyem, akn veya ar susuzluun
hakimiyeti altna giren demektir-. nk bu mertebenin
icadna ynelen ez-Zahir isminin Rahmani nefesten zuhur
edip de tm de arn cisminin iinde yer alan mertebeler
zerinde stn bir hakimiyete sahiptir. yle ki eyh
Abdulkerim el-Cili arn klli nefisten ve akldan yukar oldu-
unu belirterek el-nsanul kamil adl eserinin 45. babnda
unlar sylemitir: Bil ki ar gerek anlamda azametin
mazhar, tecellinin mekan ve zatn hususiyetidir. Huzur cismi
ve mekan olarak isimlendirilir. nk alt cihetten mnezzeh
mekandr. O en yce nazargah ve en parlak mahaldir ve
btn mevcudat trlerini amildir. Dolaysyla mutlak vcut
asndan, insan varlndaki vcut konumundadr. nk
cismani alem ruhani, hayali, ve akli alem gibi alemleri amil-
dir. Bu yzden baz tasavvuular onu klli cisim olarak
adlandrmlardr. Ama bu deerlendirme tartmaldr. n-
k klli cisim ruhlar alemini amil olsa da ruh onun stnde-
dir, klli nefis de onun stndedir. Ama varlkta Rahmandan
baka arn stnde olan bir ey bilmiyoruz. Bil ki, insan
heykeli iindeki cisim insan varlnn kapsad ruh, akl,
kalp gibi eylerin tmn camidir. Dolaysyla insan asn-
dan cisim, alem asndan ar konumundadr. Ar alemin
heykeli ve btn paralarn cami bedeni konumundadr. Bu
itibarla bizim ashabmz ona klli cisim adn vermilerdir. ki
ibarenin anlam bir olduu iin de aramzda bu konuda bir
ihtilaf yoktur.
Futuhatn bir ok babnda eyh, cismin erefini, maddi
glerini ve beden arznn geniliini aklamaktadr. Beden,
hakikatn arzdr. Geni kulluk arzdr ki Ankebut suresinin
56. ayetinde yle iaret edilmitir: Ey iman eden kullarm!
phesiz, benim arzm genitir. O halde (nerede gven
iinde olacaksanz orada) yalnz bana kulluk edin. (Ankebut,
KURAN VARLIK - 183
56) Bu nedenle eyh, Ankebut menzilini Futuhatn 22. ba-
bnda geni arz menzili olarak isimlendirir ve Tunusta
namaz kld srada bu arza girdiinde grd manevi ve
akl almaz bir vakadan sz etmektedir. 355. bab bu sureye
tahsis etmitir ki bal yledir: retilmi yollan, ibadet arz
ve genilii menzili.Sonra da yukardaki ayete yer verir. Bu
arada beden arznn ve arn alemde igal ettii mekana dair
doyurucu aklamalara yer verir ve zetle unlar syler:
Beden arzn, geni hakikat arzdr ki Hak orada ibadet et-
meni sana emretmi ve oray geni klmtr. nk oraya
geni kuvvetler ve anlamlar bahetmitir ve bu kuvvet ve
genilik sadece bu insani beden arznda bulunur. Orada
heva mahallinden akl mahalline hicret edersin ve btn bu
hareketlerin esnasnda bedenin iindesin, onun dna k-
mazsn. Bedeninin geni arznda Allaha kulluk etmeyen bir
kimse yaratld arzda Allaha kulluk edemez. Sonra Allah
bizi ilk defa ondan yaratt gibi bir kez daha ondan yaratr.
Bu ise bir dier yaratlta gerekleecektir. Dolaysyla yce
Allah dnyada ruhlarmz bedenlerimizin arzndan yaratm-
tr ki Ona ibadet edelim ve bizi ahirette bedenlerimizin arzna
yerletirecektir ki eer mutlulardan isek Onu mahede
edelim. ki hayat arasndaki lm bir berzah halidir ki orada
ruhlar hayali berzah bedenlerini imar ederler, tpk ryada
imar ettikleri gibi. Bunlar ise bu topraktan olan cisimlerden
treyen bedenlerdir. nk hayal onun kuvvetlerinden biridir
ve ruhlar ondandr veya ondan kaynaklanan bir eyden-
dir. Bylece eyh, bu gzel deerlendirmesini devam
ettirir. Beden arznn geniliinin ve erefinin aklamas
bakmndan kuvvetlerin en genii ve en by olan hayal
kuvvetine sahip olmas yeterlidir. Ama hayal gcnn ube-
lerinden birini bundan istisna etmek gerekir. eyh Futuhatn
sekizinci babn hayal alemlerinin arznn aklamasna ayr-
mtr ki bal yledir: Adem (a.s)in yaratld balk
hamurunun kalntsndan yaratlan arzn bilinmesi. Buras
hakikat arzdr ve bazlar onunla ilgili garip ve akl almaz
eyler anlatmlardr. Bu arzn geniliini de yle
vasfetmektedir: Hurmann yaratlmasndan sonra balktan
susam tanesi kadar hafada (gizli) kald ve Allah bu fazlalk-
tan feza geniliinden bir arz uzatt. Ar ve ihtiva ettiklerini,
krsy, gkleri, yerleri ve yerin altndakileri, btn cennetle-
ri ve cehennemi bu arzn iine koyunca, bunlarn tm yer-
yzndeki bir le atlm bir halka gibi kaldlar. Bunda yle
acayiplikleri ve gariplikler vardr ki hi kimse deerini le-
mez ve akllar onun karsnda app kalrlar.
Bu sekizinci babda bu arzn meliklerini zikreder ve onlar-
dan bir grupla arkadalk ettiini, kiminin latif ve ili olduu-
nu, kiminin daha aa olmak zere sabr, yzme sahibi
olduklarn, kiminin ne getiini ve Allahn emriyle kaim
olduunu ve zrha brndn belirtir. Bu meliklere insann
zatndaki maddi ve manevi kuvvetler diye iaret eder, tpk
bedensel organlar, duyular, akl, fikir ve hafza gibi. eyh
346. babda-ki Sad suresinin menzilidir-bu meseleyi akla-
m ve burada hissin bakalarndan stnln ayrntl
olarak belirterek hissi kuvvetler hakknda unlar sylemitir:
Bunlar daha tamamdrlar, nk el-Vahhab (ok baheden)
isminden destek grrler ve ruhani kuvvetleri tasarrufta
bulunacaklar, ilmi hayatlarn edinecekleri hayal, fikir, hfz,
tasavvur, vehim ve akl gibi alanlara sevk ederler. Bunlarn
tm de bu hissi kuvvetlerin maddelerindendirler. Bu neden-
ledir ki yce Allah sevdii kullar hakknda yle demitir:
Onun iiten kula, gren gz olurum Bu kudsi hadiste
yce Allah maddi suretleri zikretmitir. Ama burada ruhani
kuvvetlerden hibir ey zikretmemitir ve nefsini bunlarn
menziline de indirmemitir. nk onlarn menzili duyulara
muhta olma menzilidir. Hak ise bakasna muhta olann
menziline inmez. Duyular sadece Allaha muhtatrlar, ba-
KURAN VARLIK - 185
kasna deil. Bu yzden yce Allah kendisine muhta olann
menziline inmi ki burada hi kimsenin ortakl sz konusu
deildir. Ona mstaniliini vermitir ki bakalar ondan alr,
destek grr. O bakasndan bir ey almaz, sadece yce
Allahtan alr. Bylece eyh, hissin erefini ve deerini tantr
ve onun hakkn ayn olduunu belirtir. Bu yzden ahiret
hayat ancak hissin ve hissedilenin varlyla kemale erer.
nk ahiret ancak hak ile kemal bulur. O halde u yery-
znde Allah adna tasarrufta bulunacak gerek halifeler hissi
kuvvetlerdir
Bu hilafet, cami ve beinci mertebeye en uygun harf, laf-
zi harflerin beincisi olan Gayndir. nk o gaye harfidir ve
zat isimlerinden biri olan el-Gani isminin ilk harfini oluturur.
Gaynin rakamsal karl saylarn son gayesi konumun-
daki 1000dir. Rahmani nefes saysal olarak binde (1000) son
bulur, kevni olarak olarak da insann cisminde son bulur. Bu
yzden eyh Futuhatn ikinci babnda Gayn harfini yle
vasfeder:
Gayn halleri itibariyle Ayn gibidir
Ama Gaynn tecellisi daha kapsaml ve daha nemlidir
Gaynde en kahredici tecellinin srlar bulunur
Feyzinin hakikatini bil ve gizle
Ona oluunun perdesinden bak
Zayf ve en hakir resmi korumak iin.
Zahir klli cisim huzuruna en uygun kamil zat efendimiz
brahim Halildir (a.s). Bunun da birka gerekesi vardr:
Birincisi: smaili Fassta da anlatld gibi brahimi ar
hakikati maddi rzklarn tedbiriyle ilgilidir. Cismin ayakta
kalabilmesi gda ile rzklanmasna baldr. u halde klli
cismin ruhu onu rzk ile, yani brahimi hakikat ile destekle-
mektedir. Rzklarla destekleme mertebesi dier ar merte-
belerine, yani ruhlara, cisimlere ve vaat ve vait mertebelerine
de hakimdir. nk vaat ve vait, ruhlardan ve cisimlerden
doan nefislerin hallerine ve amellerine tabidirler. Ruhlar da
cisimlerden doarlar. Cisimlerin ayakta kalmas ise brahimi
rzklar gdasyla mmkndr ki eyh bu Fassn sonunda
ondan sz etmekte ve hillet (dostluk) makam ile birlikte
zikretmektedir. Bu yzden el-Abadile kitabnda Abdullah b.
brahim b. Abdulkayyum balkl bir blme rastlyoruz.
kincisi: brahimin (a.s) hayat ez-Zahir isminin ve cisim
mertebesinin mazharlaryla doludur: Kavminin putlarnn
cisimlerini, en bykleri hari, krmas. Cisminin atee atl-
mas ve zatnn nura dalm olmasndan dolay atein ona
kar souk ve selametli olmas gibi. Kavmine kar ileri
srd kant ise yldz, ay ve gne gibi feleki cisimlerin
nurlarndan ibarettir. Misafire yemek takdim edip onun iin
hayvan kesmek eklinde ikramda bulunmak da onun balat-
t bir gelenektir. Nitekim melekler onu ziyaret ettiklerinde
onlara kzarm bir buza takdim etmi ve Yemez misiniz?
(Zariyat, 27) demitir. Yine erkek ocuklarnn snnet edil-
mesini ve dier ftri hasletleri o gelenek haline getirmitir.
Bunlarn tm bedene zen gstermekle ilgili uygulamalar-
dr. Hz. Rasulullahtan (s.a.v) aktarlan bir hadiste belirtildii-
ne gre kyamet gn ilk elbise giyecek kii de brahim
(a.s)dir. Yine brahim olunun cismini kurban etmek istemi
ve buna karlk kurban etmek zere kendisine bir ko bah-
edilmitir. Gvenilir ve bereketli bir harem ve alemler iin bir
yol gsterici olarak Allahn evi Kabenin cismini bina etmi
ve Allaha haremenin sakinlerini besinlerle rzklandrmasn
talep ederek dua etmi ve yle demitir: Ey Rabbimiz! Ey
sahibimiz! Namaz dosdoru klmalar iin ben, neslimden bir
ksmn senin Beyt-i Harem'inin (Kbe'nin) yannda, ziraat
KURAN VARLIK - 187
yaplmayan bir vdiye yerletirdim. Artk sen de insanlardan
bir ksmnn gnllerini onlara meyledici kl ve meyvelerden
bunlara rzk ver! Umulur ki bu nimetlere krederler. (bra-
him, 37) Onun dilinden dklen dualardan biri de udur:
Beni yediren, iiren O'dur. Hastalandm zaman bana ifa
veren O'dur. (uara, 79-80)
te yandan yce Allah onun cisminden iki byk Resul
gndermitir: Araplarn babas smail ile srailoullarnn
atas shak (a.s). Dolaysyla brahim (a.s) enbiyann babas-
dr. Bu noktada pepee gelen brahim, shak ve smail
fasslar arasndaki asli iliki de aa kyor. nk brahimi
klli cisim ile shaki klli ekil ilk olarak smaili arta zuhur
etmilerdir, dolaysyla hepsi de birdir. Bu anlamn aklan-
mas amacyla eyh, 198. babn Klli Cisim Fasl olan 15.
faslnda zetle unlar sylyor:
Bil ki yce Allah nefiste ameli kuvveti var edince, onunla
klli cismin suretini heba cevherinde izhar etti. Bylece onun-
la yuvarlak boluu mamur kld. Sonra bu cisimde alemin
suretlerini at ve onu dairesel hareketiyle hareket eden bir
daire haline getirdi, tpk deirmen ta gibi. nk tabii
scaklk ona hakimdir. Ayrca itidalden hibir ey zahir olmaz.
Sonra bu suretler Rahmani nefesten ruhlar kabul ettiler.
Bylece hareket neticesinde zamann hkm belirginleti ve
suretler nce ve sonra eklinde tertipli olarak zuhur ettiler.
Bu suretlerin ve ierdiklerinin varlyla birlikte ilahi isimlerin
hkmleri belirginleti.
Cisim ayn itibariyle sabit ve ihata edici, suretleri itibariyle
de eklen deiken olduu gibi brahimden de sabit ve ihata
edici ar mertebesine sahip smail ve deiken ve el-hakim
isminden destek gren klli ekil mertebesine sahip shak
zuhur etmitir.
Sbutun brahimi mertebeyle ilikisinden dolay bu mer-
tebenin rakam betir. nk beinci mertebedir. eyhin
syledii gibi be hem kendini hem de bakasn korur. Bu
yzden brahim milleti smailin zrriyetinin yannda kyamete
kadar baki kalacaktr. Ayrca brahimin ad da bir ok millet
ve din mensubunun yannda saygyla anlmaya devam et-
mektedir. Bu, onun u duasnn bir karldr: Bana, sonra
gelecekler iinde, iyilikle anlmak nasip eyle! (uara, 84)
Yine brahimin ad her namazda, her hac ve umrede ve her
kurbann yannda anlmaktadr. Kuranda da 69 kere ad
gemektedir. O halde Mslmanlar enbiyann babas bra-
himin (a.s) ocuklar ve varisleridirler. Araplar sebat etme
srrn ondan almlardr. Bu yzden yirmi asrdan fazla bir
zamandan beridir dosdoru ve saf hanif milleti zere sebat
etmilerdir. Hibir zaman ilerinden irk sapmas zuhur
etmemitir. Sadece Hz. Mesihten (a.s) sonra o da d etken-
lerin tesiriyle irke sapmlardr. Bu da uzun srmemi ve
son risalet Muhammedi gnein douuyla birlikte bir yaban-
c unsur olarak irk karanl dalmtr. Araplarn hak ftrat
zere sebat edilerinin sembol, bereketli Mekke (Beke)
vadisinde Allah tarafndan insanlar iin kurulan ilk ev ve
alemlere yol gstericilik yapan Beytul atik (eski ev) Kabenin
onlarn yannda olmasdr. Onlar bu gvenli haremin halkdr-
lar, yaratln bandan zamann sonuna kadar devam ede-
cek bu mekann halk olmaya devam edeceklerdir. Bu rab-
bani-arabi srdan dolay son ilahi kitap olan Kuran Arapa
nazil olmutur ve Allah ebediyete kadar sabit kalmas iin
yce Allah onun korunmasn kendi stne almtr. Yce
Allah Kuran ehlini de sebat zelliine sahip kimseler olarak
vasfetmitir: Mminler iinde Allah'a verdikleri szde duran
nice erler var. te onlardan kimi, szn yerine getirip o
yolda cann vermitir; kimi de (ehitlii) beklemektedir. Onlar
hibir ekilde (szlerini) deitirmemilerdir. (Ahzab, 23)
KURAN VARLIK - 189
Btn bunlar yce Allahn brahimi ve smaili kelimeyi var
etmeye ynelik ihata edici el-Muheymin isminin srrndan
kaynaklanmaktadr. Bu nedenle yce Allah Arapa olan
Kuran ihata edici ve egemenlik kurucu olarak
vasfetmektedir: Biz o kitab da hibir eyi eksik brakmadk.
(Enam, 38) Bir dier ayette de yle buyurmutur: Sana da,
daha nceki kitab dorulamak ve onu korumak zere hak
olarak Kitab' (Kur'an') gnderdik. (Maide, 48)
Bu yzden eyhin el-Abadile kitabnn bablarndan bi-
rinde Abdulmuheymini smaile nispet ettiini, yine Futuhatn
558. babnda Kuran el-Muheymin ismiyle birlikte zikrettiini
gryoruz. El-Muheymin ismiyle ilgili olarak unlar sylyor:
Bil ki, zellikle Kuran olarak isimlendirilen bu kitab bu hu-
zurdan nazil olmutur, indirilen baka kitablar ve suhuflar
deil. Yce Allah hibir nebinin ve hibir resuln mmetini bu
huzurdan yaratmamtr, sadece Muhammed mmetini bu
huzurdan halk etmitir. Bu mmet insanlk iin ortaya ka-
rlm en hayrl mmettir. Bu yzden Kuranda bu mmetle
ilgili olarak yle deniyor: te bylece sizin insanla ahit-
ler olmanz, Rasl'n de size ahit olmas iin. (Bakara,
143) Nitekim kyamet gn nmzde Kuran olduu halde
dier btn mmetlerin nnde mahere getiriliriz.
Fakat suretlerin cismin ayn zerinde deimesi ise
shaki klli ekil mertebesinde zuhur eder. Dier bir ifadeyle
cismi zuhurun sbutu ekil itibariyle kurban edilmeyi gerekti-
rir ki nefeslerle beraber yenilenen yaratl ameliyesinde yeni
bir ekil zuhur etsin. Bu da altnc shaki mertebedir. eyhin
dedii gibi alt says kendisini korur-bein aksine-bakasn
korumaz. u halde her ekil kendi suretiyle snrldr, korun-
mutur, fakat koruyucu deildir.
Nitekim kuatc sbut sfat da smail oullarnda zuhur
etmitir, nk kuatc el-Muheymin isminden destek gr-
mektedirler. Ayn ekilde hikemi deiim sfat shak oulla-
rnda-yani srailoullarnda-zuhur etmitir. Bunun nedeni de
srailoullarnn el-Hakim (hikmet sahibi) isminden destek
grmeleridir. Bu yzden kuatc, mcmel ve keyfiyet ilimleri
smail oullarna aittir. Onlar eyhin ifadesiyle zatn ve
srlarn ehlidirler. Tafsili ve kemiyet ilimleri ise srailoullarna
aittir, nk onlar sfat ve nurlarn ehlidirler. Bu yzden el-
Abadile kitabnda Abdullah b. shak b. Abdulhasib balkl
bir blm gryoruz. Hesap kemiyet ve tafsilatla ilgilidir,
nk bu ikisi deiken shaki ekil mertebesini icat etmeye
ynelik el-Hakim isminin hikmetinin mazharlarndandr
srail (Yakub) b. shakn tarihinde manevi ve maddi deiim-
lerin rnekleri oktur ve mehurdur.
Bu Fassn sonlarnda hikem (hikmetler) ve hakim keli-
meleri oka tekrarlanmaktadr. Bu ise el-Hekim isminden
destek gren bir sonraki shak Fassna balamak iin bir
hazrlk mahiyetindedir. eyh el-sra adl kitabnn brahimi
aretler blmnde unlar sylyor: Yldzlara bakp ben
hastaym dediini grmedin mi? Ben de buna karlk dedim
ki: Bu, el-Hakim isminden ona ynelmi ulvi bir hikmete
ynelik bir iarettir.
aret: Zahir isminin rakamsal deeri 1106 dr. Buna bu
mertebenin says olan 5 saysn da eklediimiz zaman en
byk kutbi saysn elde ederiz ki bu enbiyann kutbu bra-
himin kutupluuna ynelik bir iarettir. Ez-Zahir isminin
Rahmani nefesin kutbiyetine de bir iaret mahiyetindedir.
Yani 1111 rakam elde edilir ki bu hilfat kelimesinin rakam-
sal deeridir. Bu da orta kutupluun saysal deeri olan 111
says ile (111=kutup=bin=o da kaf harfidir) bini toplad-
mzda rahmani nefes zuhur eder (111+1000=1111) u halde
drtl birler drt klli mertebenin kutupluuna iaret etmek-
tedirler: lahut-melekut-ceberut-mlk Dier bir ifadeyle
KURAN VARLIK - 191
hviyet, zat, isimler ve sfatlara iaret etmektedirler. Yahut da
efrad olan adamlarn huzuruna ki hve=11 ismi onlara yne-
liktir ve kutuplar huzuruna iarettir. (111=kutup=ala=kafi)
Biz bu saynn hilafetle ilikisine deindik nk ancak
yeryznde baktan ve kat cismiyle zahir olan kutbun
yannda tamamlanr. Bu klli cisim mertebesi olan bu beinci
mertebeye mnasiptir.

4. Mertebe: el-Ahir isminden drisi Kelimedeki
Kuddusi hikmet Fass. Heba mertebesi, ha harfi,
boa burcundan ed-Debran menzili.
Cisim ayni zuhurun son mertebesidir. Dolaysyla cismin
icadna ynelik ez-Zahir ismi el-Ahir isminin zuhurunu gerek-
tirir. Bu anlamda eyh, 558. babda el-Ahir isminin huzurunda
yle der: Kamil insan ahirdir (sondur), nk kamil insan
ikinci mertebededir. Dolaysyla halifedir ve o tabii yaratl
itibariyle de sondur. Yani en son mevalittir Cismi zuhur etti
ve isimlenen de Adem oldu, bu yzden ilahi surete nispetle
de sondur. Yine tabii kevni surete nispetle de sondur. O nefis
olarak, cisim olarak ve alemin ilerinin ona dnmesi itibariyle
sondur.
Hakikatler hakikatinin mazhar olan heba mertebesinin
icadna ynelik el-Ahir ismi, mutlakl, mukayyetlii, yokluu
(ademi) ve varl (vcudu) cami mertebelerin en sonuncusu
ve en ycesi olan drdnc mertebede zuhur etmitir. Bu
mertebe ulviliinden dolay kaf dann zirvesinin etrafnda
uan anka kuuyla sembolize edilmitir. Bu bakmdan el-Ahir
isminin mertebesi drise (a.s) en uygun mertebedir ki yce
Allah dris (a.s) hakknda yle buyurmutur: Onu stn bir
makama ycelttik. (Meryem, 57) Yce Allah rabbani ulvilii
tesbih ve takdisle birlikte zikretmi ve yle buyurmutur:
Yce Rabbinin adn tesbih (ve takdis) et. (Ala, 1) Bu yz-
den bu Fassn hikmeti kuddusi olarak vasfedilmitir. nk
en yce tesbih takdistir. Nitekim bir hadiste mele-i
aladakilerin subbuhun, kuddusun, rabbul melaiketi ver
ruh (mnezzehtir, kutsaldr, meleklerin ve ruhun rabbidir)
eklinde olduu belirtilmitir.
Nitekim dris (a.s) bir kutsilik derecesine ulam, kutsi-
lemi ve derken gklerin ve burlarn ruhaniyetine ulam-
tr. Kutsi aleme ykselerek mlk, melekuttaki insani ilimler ve
hikmet ilimlerinin srlarna muttali olmutur. Sonra gne
feleindeki semavatn kutbuna ykselmitir. Dolaysyla dris
(a.s) mukaddes semavi ruhlarn kutbudur.
eyh, drisi heba mertebesi hakknda zetle unlar sy-
lyor: Bil ki, bu cevher tabiat gibidir, vcutta ayn yoktur,
sadece suretler onu izhar ederler. Dolaysyla ayni varlk
sahibi bir mevcut olmakszn makul (manevi) bir varlktr. Biz
ona Anka ismini veriyoruz. nk o zikrettii zaman iitilir ve
akledilir. Ayni varlklar iinde bir vcudu yoktur. Allah vard
ve Onunla beraber hibir ey yoktu. Allah, alemin varln
irade edince, nefsine ilikin ilmi uyarnca onunla balad ve o
da bu mukaddes iradeden etkilendi, bir tr tenzih tecellisine
mazhar oldu ve klli hakikate ynelip ondan gerek anlamda
etkilendi. Ki buna heba ad verilir. Dolaysyla istedii ekil ve
suretleri amak iin binaya kire srmek mesabesindedir.
Alemdeki ilk mevcut odur. Nitekim Ali b. Ebutalib (r.a) ondan
sz etmitir. Sonra yce Allah nuruyla bu hebaya tecelli
etmitir. Fikir ehli ona klli heyuli adn verirler. Btn alem
bil kuvve ve kabiliyet olarak onun iinde mevcuttur. Her ey,
bu heba iinde kuvvetine ve istidadna gre yce Allahn
balarn kabul eder, tpk evin kelerinin rann n
kapasitesine gre almas gibi. Bu heba mertebesinde ilahi
balar kabul en yakn olan ey Muhammedi (s.a.v) haki-
KURAN VARLIK - 193
kattir ve ona akl ad verilir. Muhammedi hakikat btn ale-
min efendisidir ve vcutta ilk zuhur eden varlktr ve bu ilahi
nurdan, heba mertebesinden ve klli hakikatten var olmutur.
Heba mertebesinde Muhammedi hakikat kendi aynn, ale-
min aynn onun tecellisinden grmtr. nsanlar iinde
kendisine en yakn kimsenin Ali b. Ebutalib olduunu ve
ayrca btn nebilerin srlarn grmtr. te bu hebai
makul emrin tamamdr, kendisine yaraan deiik suretleri
kabul eder ve her surette kendi hakikatiyle mevcuttur. Tabia-
tn hkmn kabul eden ayn onda zuhur eder. O klli cisim-
dir. Bu makuln mertebesini zel cismin suretini kabul etmesi
hasebiyle drdnc mertebe olarak snrlandrdk. Ama
hakikati itibariyle buras onun mertebesi deildir ve bu isim
de onun ismi deildir. Ona layk olan isim klli hakikattir. Ki
her hakkn ruhudur. Bir hak bu ruhtan yoksun olduu zaman
artk hak deildir. O kadimde hakikat olarak kadimdir. Hadis-
te hakikat olarak hadistir. nk zat itibariyle kendisiyle
vasfolmu her eyi kabul eder. Dolaysyla o har zatta haki-
kati ve aynyla vardr. Mevsufun aynndan bata vcudi bir
ayn yoktur. O asl itibariyle makuldur, ayni varlk sahibi bir
vcut deildir. Maddi alemde rnei her beyazn iindeki
beyazdr veya her drtgendeki drt keliktir. O halde cismin
suretini kabul edebilen manadr bu drdnc mertebede
zikredilen. ekli kabul etmeye elverili cisim hebadr. nk
ekilleri zat itibariyle kabul eder ve her ekil onun iinde
zuhur eder, ama ekilde ondan bir ey yoktur ve o eklin
ayn deildir. Rknler mevalid asndan heba konumunda-
dr. te bu tabii hebadr. Demir ve benzeri madenler ise
kendilerinden retilip ekil verilen kl ve anahtar gibi eyler
asndan heba konumundadr. Bunlarn tm de suret ve
ekildirler. Bu gibiler snai heba olarak isimlendirilirler. Bunlar
akl erbabna gre drt tanedirler. Ama aslnda o tamamn-
dan ibarettir. Biz buna halk ve hakk kapsayan hakikatlerin
hakikatini de ekledik. Ama Allah ehlinden baka nazar ehli
hi kimse ondan bahsetmemitir. Bunlarn tm Allahn
zahir olan el-Ahir isminin hkmleridir. O da Rahmani nefe-
sin kelimesidir. Bu ise menzillerden ed-Debrana ynelir. smi
el-Ahire mnasiptir. nk el-dbar arkada (sonda) olmak
demektir. Bu menzilin yldzlar alt tanedir. Alt ilk tam say-
dr. Dolaysyla btn tam saylarn asldr. Bylece her
altlnn(altgenin) bu alemdeki kemallikten nasibi vardr.
Kamillikle vasfedilmesinin nedeni ise yarsndan, te birin-
den ve altda birinden kemalin zuhur etmesidir. Yani kemal
onun czlerinin aynndan kaim olur. Bal ars da peteini
onun zerine ikame eder ki iinde boluk olmasn
Bu makul (manevi) mertebenin yceliinden dolay bu
drisi Fass konum ve mekan ycelii ekseninde dnmektedir.
nk esma-i hsna iinde el-Ali (yce) ismi alemdeki suret-
lere nispetle heba konumundadr. nk eyh bu konuda
unlar sylemitir: Kendisi itibariyle ali (yce) olan, btn
vcudi ileri ve ademi nispetleri kapsayan kemale sahiptir.
yle ki kemale ait hibir zellik onun dnda kalmaz. Bu da
zellikle ve ancak Allah msemmas iin geerlidir.
Heba mertebesine en yakn makul saynn makuliyetidir.
nk sayya ait ayni bir varlk yoktur, say ancak saylann
(eyin) zuhuruyla zuhur eder. Bu yzden eyh bu fassta bir
blm sayya ayrm ve yle demitir: Saynn hkm
ancak saylan araclyla zuhur eder Bir ey maddi olarak
yok (madum) olduu halde alken mevcut olabilir.
Heba mertebesi btn suretlerin tecelligahdr. Bu yz-
den eyh bu faslda suret lafzn yaklak olarak alt kere
tekrarlar.
Bu Fassn son yarsnda, brahimin olu ve ko ile ilgili
olarak grd ryann kssasn ieren ayetleri zikrederek
bir sonraki brahimi Fasa hazrlk yapyor ve brahime hakim
KURAN VARLIK - 195
olan ez-Zahir ismine iaret ediyor ve diyor ki: nsan suretin-
de zuhur eden ko suretinde zuhur etmitir Tabiat kimdir
ve ondan zahir olan kimdir?... Tabiattan sz etmemizin
nedeni heba ile ilikisidir. eyhin Futuhatn 11. babnda
sylediklerine gre tabiat ve heba birbirlerinin ikizidirler, anne
baba bir erkek ve kz kardelerdir. Tabiat heba ile nikahlan-
m ve ikisinden klli cisim domutur. Bu da zuhur eden ilk
cisimdir. Tabiat babadr, nk etki gc onundur. Heba ise
annedir, nk etki onda zuhur etmitir. Sonu olarak cisim
ortaya kmtr. Sonra doum sreci toprak alemde srmek
zere nzul etmitir

3. Mertebe: el-Batn isminden tevhidi kelimedeki
Nuh hikmeti Fass. Tabiat mertebesi, ayn harfi,
Ko ve Boa burcu arasndaki Sreyya menzili.
El-Ahir isminin nezdindeki zuhurun son noktasnda el-
Batn isminden baka bir ey yoktur. Bu nedenle el-Batn
ismi en byk anneyi, yani tabiat icat etmeye ynelik olarak
nc mertebede zuhur etmitir. says, fail (etken) tek
ile mnfail (edilgen) ifti cami tek saylarn ilkidir. Buras icat
mertebesidir. Nitekim eyh, Salih ve efendimiz Hz. Muham-
med (s.a.v) fasslarnda bu hususu ayrntl olarak aklam-
tr. Dolaysyla says tabiatla tam bir uyum iindedir.
nk tabiat ilahi emirden etkilenmenin mahallidir. eyh
Futuhatn 510. babnda bu anlamda yapt aklamay u
szlerle tamamlyor: Bizi cehennem azabndan koru. Bu ise
u dnya yurdunda tabiattan baka bir ey deildir. nk
bu dnya yurdundaki edilgenlik mahalli tabiattr. Tabiat hak-
kn emri karsnda erkek karsndaki kadn konumundadr.
Olu (tekvin) tabiatta zuhur eder. Allahtan baka her eyin
tekvini yani. Bu ise makul (manevi/soyut) bir olgudur. Bunun
hakimiyetinin kuvvetini grenler ve hakimeyitenin ise hakkn
onda oluturduu eyleri kabul etmesinden kaynaklandn
bilenler tekvini ona nispet etmi, ona izafe etmilerdir ve
hakk unutmulardr. Bunun zerine Hak da onlara kendileri-
ni unutturmutur. nk onlar Allahn ayetlerinden yz
evirmilerdir. Nitekim bir ayette bunlara yle iaret edilmi-
tir: Onlar yetlerimden uzaklatracam. (Araf, 146) yce
Allah ayetlerinden uzaklatraca kiileri ayetin ak iinde
vasfetmitir.
Bylece mahlukat ikiye ayrlr: Srf hak ve srf tabiat. Bu
ikisinin arasnda bir berzah zuhur etmitir. Bunda da bir alem
zuhur etmitir ki ne o ne de bakas bu iki ksmdan deildir.
Derken hak onun layk olduu eyi grd ve ona hakkn
verdi. Eer vermeseydi de o onundu. Sonra tabiatn layk
olduunu grd ve hakkn verdi ve eer vermeseydi yine de
onundu. nk tabiat edilmi, klnm bir ey deildir, bilakis
o zat itibariyle aklda vard, ayni varlkta deil, ve zat itiba-
riyle aklda ve ayni varlkta haktr. Bunun nedeni de
mahlukatta hkm varlk ve yokluk arasndadr. Ve tabiat
itibariyle yokluu ve hak itibariyle de varl kabul eder
Dolaysyla kabul etmek tabiatn, bahedip etkilemek de
hakkn zelliidir. nk tabiat, maddi aleme ayn deil
sadece eserleri grlen alemin en byk ulvi annesidir.
Nitekim alem hakkn da eserlerini grr, aynn deil. nk
gzler onu gremez ve grmek ancak onun araclyla
gerekleir. O, kendisinden baka kimsenin bilmedii me-
huldr ve hi kimsenin, ne olduunu bilmese de bilmezlik
edemeyecei malumdur.
Bu metinden, tabiatn neden el-Batn ismiyle birlikte zik-
redildii anlalmaktadr. nk her ikisinin de ayn deil
etkileri grlr. te yandan tabii rahimlerin karnlar, eyhin
Futuhatn 558. babnda batnlar huzurunda anlatt zere
tekvinin (oluun) mahalleridir. eyh zetle unlar sylyor:
KURAN VARLIK - 197
Kendisini vasfettii batnlk bizim iin sz konusudur.
nk O his ve mana olarak bizim idraklerimiz asndan
batndr. Onun gibi hibir ey yoktur. Karnlar oluun, ve
doumun mahalleri olduklar ve mevalidin aynlerinin zuhur
ettikleri yer olduklar iin Hak teala el-Batn olarak
vasfedilmitir. nk alem ondan zuhur etmitir ve biz onun
iinde gizliydik. Bu durumu akli olarak tasavvur et, vehmi
olarak deil. Eer hayal ve vehim esasl olarak tasavvur
edersen u cevapla karlarsn: O dourmamtr.
eyh, konuyu ayrntl olarak devam ettirir.
Cisimlerin ve mevalidin aynleri tabiatta zuhur ettii iin
buna en uygun harf, lafzi harflerin ncs olan ayndir. Bu
nc-tabii-ayni mertebe zerinde el-Batn isminin hkm
geerli olduu iindir ki bu nc fassta el-Batn ismi karde-
i ez-Zahir ismiyle birlikte birka kere zikredilmitir. Yine
tabiat kelimesi de birka kere tekrarlanmtr. Yine gizlemek,
gayb, gece, rtmek, ate ve su gibi batnlara ve tabii unsurla-
ra ilikin lafzlar da birka yerde gemitir. rnein yce
Allah: Mtevaz insanlar mjdele! (Hac, 34) demitir. Tabi-
atlarnn ateini sndrp tabiata deil, ilaha iman edenleri
mjdele Eer onlar klca, yani tabiat klcna karrsa,
onlar bu stn dereceden indirmi olur: Rabbim! Beni ve
anne babam, yani kendilerinin bir neticesi olduum akl ve
tabiat bala el-Batn, benzeri olmayan olduu ve gzler
tarafndan grlmedii iin bu Fassn hikmeti sbbuhidir,
nk tesbih tenzih demektir. Bu tenzihi de Nuh (a.s) ortaya
karmtr. nk onun kavmi mutlak tebihe doru sapmt.
Dolaysyla Hz. Nuh (a.s) insan- kamil iindeki tesbihin
mazhar ve el-Batn ismiyle tahakkuk eden tabiat mertebesi-
nin kutbudur.
Hadiste Nuhun bu makamna delalet eden bir izah yer
alr. Rivayete gre Nuh (a.s) olu Sama vasiyette bulunur ve
onu tevhid ve tesbihe yneltir. mam Ahmed rivayet etmitir:
Allahn nebisi Nuh (a.s) vefat edecei srada oluna yle
dedi: Sana bir vasiyette bulunacam, sana iki eyi emrede-
cek, iki eyden de nehyedeceim. Sana la ilahe illallah
emrediyorum. nk yedi gk ve yedi arz bir kefeye, la
ilahe illallah da bir kefeye konuldu da la ilahe illallah
sznn bulunduu kefe ar bast. Bir de subhanallahi ve
bi hamdihi szn emrediyorum. nk her varln duas
bunlarladr ve mahlukat bunlarla rzklanr. irk ve kibirden
de seni nehyediyorum. eyh, futahatn 14. babnda Nuhu
el-Bekka (ok alayan) ve en-Navh (ok inleyen) olarak
isimlendirir. Bu da Nuh ismine uygundur. Cafer es-Sadktan
(r.a) Nuhun adnn Abdulgaffar olduu ynnde bir aklama
rivayet edilmitir. nk Nuh suresindeki son ayette yle
deniyor: Rabbim! Beni, ana-babam, iman etmi olarak
evime girenleri, iman eden erkekleri ve iman eden kadnlar
bala, zalimlerin de ancak helkini arttr. (Nuh, 28) Ba-
lamak anlamna gelen el-Gafr kelimesinin asl anlam rt-
mek, gizlemektir. Nuha (a.s) galip olan sfat celaldi, tpk
brahime (a.s) galip olan sfatn cemal olmas gibi. nk
Nuh (a.s) el-Batn isminden, yani celal tenzihinden, brahim
(a.s) ise-onun Fassnda akland gibi- ez-Zahir isminden,
yani dostluk cemalinden destek gryordu. Nuha (a.s) ayn
harfi, brahime (a.s) de gayn harfi tekabl etmektedir.
Tabiatn Nuh (a.s) zerindeki hkm belirgin olarak gzya
dkmesi eklinde zuhur etmitir, nitekim onun dneminde
tabiatta en byk tufan meydana gelmitir. Tabiat itidalsizli-
iyle temayz eder, yani baz rknleri dier bazlarna galip
gelir. Bu nedenle eyh bu fassta tenzihin galibiyetinden veya
tebihin galip gelmesinden sz etmekte ve kemalin dengede
olduu aklamaktadr. Yani tenzihi batnln tabihi zuhur
aynnda ve tebihi zuhurun tenzihi batn aynnda mahede
edilmesinde olduunu vurgulamaktadr. Ama dengenin ol-
KURAN VARLIK - 199
maynn kendisi de kemalin ayrlmaz mazharlarndan biri-
dir. te bu, Nuhi tabiat makamdr. eyh 198. babn 13.
faslnda-ki tabiat fasldr- zetle unlar sylyor: Tabii olu-
lar iin tabiat, ilahi isimler gibidir, bilinir, anlalr, eserleri
zuhur eder, ama harite bir ayn yoktur. Ayn ekilde tabiat
da iindeki suretleri dar yanstr, ama harite bir varl
yoktur. Ne akl almaz bir mertebe! Ne yce eserler! Drt
hakikatin toplam makul (mnevi) bir zattr. Cisimler zerin-
deki etkileri scaklk, kuruluk, soukluk ve yalk olarak isim-
lendirilir, tpk ilahi nispetlerde hayat, ilim, irade ve sz gibi.
nk hayat scakla, ilim souklua, irade kurulua ve sz
de yala bakar. Tabiat aleme nefesler verir ki bundan
cisimlere hayat salayan gelime ve his gibi eyler gerekle-
ir, bakas deil. lmin hayat isa ilahi nurun aynndan ve
rahmani nefestendir. Suretlerin aynlerinin varlna sahip
olduundan ona ait olan harf ayndir. nk tabii suretlerin
tabiat itibariyle ruhlar yoktur, ruhlar ilahi ruhtan kaynaklanr.
Sreyya varl da ona aittir. Bu ise yedi yldzdan ibaret bir
menzildir. nk tabiat nc mertebededir ve bu da drt
hakikatten ibarettir. Toplam ise yedi eder. Bundan da yedi
yldzdan ibaret Sreyya zuhur etmitir. Nitekim akln da
nispeti ve yn vardr. Dolaysyla ondan okluk vcut bul-
mu, yldzdan oluan e-eretan (koun boynuzlar)
ondan zuhur etmitir. Bu konuda nefis de akl gibidir.
yldzdan oluan el-betin (koun karn) ondan zuhur etmitir.
Nefis ikinci derecede olduu iin el-Betin de e-eretana
gre ikinci mertebededir. Tabiattan zuhur eden bu yediden
alemdeki yedilikler (yedigenler) zuhur etmitir ve bu ayn
zamanda yedi gnden Cuma gnndedir. Tabiat suretler
itibariyle bir halde sebat etmez, durmak nedir bilmez. Bu
yzden unsuri tabii cisimlerde itidal bulunmaz. Eer tabiat
eit dzeyde denge ve mizan kabul etseydi, ondan herhangi
bir eyin zuhuru sahih olmad gibi hibir suret de ondan
grnmezdi. Bu yzden olu ve icat iin tabiatn baz haki-
katlerinin baz hakikatlere baskn gelmesi kanlmazdr. Bu
olmasa hibir felek hareket etmez, hibir melek tesbih etmez,
cennetlerde yeme ime olmaz, farkl suretlerde zuhur etmek
diye bir ey olmaz, btn alemde nefeslerin deimesi sz
konusu olmazd. Bunun ilahi ilimdeki asl yce Allahn her
gn i banda, yaratma halinde olmasdr. Gn, tek bir
zaman dilimidir. an (i) ise yce Allahn bu zamanda
meydana getirdii eydir. Byle iken tabiat, eyaya hkme-
derken nasl mutedil olabilir? nk mutedil olmas bakmn-
da ilahi ilimde bir dayana yoktur.
Bylece Nuhi kelime tabiat Fassnda zuhur etmitir. Bu
nedenle hakikatlerin idrakinde dengesizlik de onun mmeti
arasnda zuhur etmitir. Dolaysyla galip zellikleri tebih
olmutur. Nitekim putlara tapan ilk mmet onlardr. Diyorlard
ki: Sakn ilhlarnz brakmayn; hele Ved'den, Suv'dan,
Yes'tan, Ye'k'tan ve Nesr'den asla vazgemeyin! (Nuh,
23) Ayette geen bu be putu be Salih adamn suretinde
yontmulard. Onlara ibadet etmekle Allaha yaklatklarn
sanyorlard. Putlarn says tabii rknlerin ve bunlarin
unsuri mazharlarnn says kadardr. Yani ate, hava, su,
toprak ve tabiattan kinaye asli rkn. Bu, eyhin tercih ettii
bir isimdir. Nitekim Futuhatn 11. babnda zetle unlar
sylyor: Btn ruhlar babadr, tabiat ise anadr. nk
tabiat dnmlerin mahallidir. Bizim eriatmz btn eriat-
larn en kamilidir, nk klli hakikatlerin yerine gemitir. Bu
yzden bir erkek nikah akdiyle ancak drt kadnla evlenebilir,
tpk tabiatn drt rkn gibi. Ama bunun yannda bu drt
rknn asl olup tabiat diye isimlendirilen beinci eye kar-
lk olarak da sahip olunan cariyelerle birlemesi de mubah
klnmtr. nk tabiat tek bir makuldr ki ondan, ate, su,
hava ve toprak gibi ztlar zuhur etmitir.
KURAN VARLIK - 201
eyhin mtevaz kimselerle ilgili Tabiatlarnn ateini
sndrp tabiata deil, ilaha iman edenler eklindeki sz
tabiat ateinin Nuh kavmine hakim olduuna ynelik bir
iarettir. Atein de iddetli bir zuhuru vardr. Bu yzden Nuh
kavmi mutlak tebihe meyletmilerdir. Atein kart sudur,
yani Batni tenzihin galibiyeti. Bu nedenle Nuh kavmi su ve
atele helak edildiler. nk her kiinin helak sapmasnn
aynsdr. Yce Allah onlarla ilgili olarak yle buyurmaktadr:
Gnahlar yznden suda bouldular, ardndan da atee
sokuldular. (Nuh, 25) Mutlak tebih ateinden kmalar iin
Nuh (a.s) onlar balayc (hatalarn zerini rtc) el-Batn
isminden olan tenzih suyuna arm ve yle demitir:
Rabbinizden mafiret dileyin; nk O ok balaycdr.
(Nuh, 10) Bunun hemen ardndan atei sndren sudan
bahsetmitir: zerinize gkten bol bol yamur indirsin.
(Nuh, 11) Size baheler ihsan etsin, sizin iin rmaklar akt-
sn. (Nuh, 12)
Kavmi tebih ve irkte alabildiine ileri gittii iin Nuh
(a.s) onlar tesbih ve tevhide ard. Ama bu mertebede
tabiatn hkm geerli olduu ve tabiat da mutedil, dengeli
olmad iin onun arsna uymadlar. Bunun zerine Nuh
(a.s) onlarn helak edilmeleri iin dua etti ki bu da itidalsizliin
bir ifadesiydi, ama kanlmazd. Bylece inkar ettikleri ey-
de, yani tenzih suyuyla bouldular ve irk ve tebihlerinin
ateine sokuldularKul, zahir ve batn ikiliinin furkan (ayr-
l) bandan azat olup iki zddn teklik aynnda cemedilmesi
Kuranna ulamadka iin hakikatinin zevkini tadamaz. Bu
yksek dereceye de eyhin tabiriyle tabiat klcndan kurtu-
lan ve iki zdd tek bir aynda cem eden kimseler ular. Bu da
Nuh rneinde ate frnndan sularn oup ykselmesi
eklinde tecelli etmitir. eyh, el-sfar adl eserinin Nuhun
Yolculuu blmnde zetle unlar sylyor: Nuh (a.s),
yce Allahn takdir ettii ve hkmn tufann vaktinin yakla-
tn ve bunun da yenge burcunda olduunu rendi. Bu
bur sv mahiyetlidir ve Allah dnyay bu burtan yaratmtr.
Dolaysyla deiken, sebat olmayan bir burtur.Byle
olunce Nuh (a.s) gemiyi ina etmeye balad. Onun mucizesi
tufan deildi. Baz ashab da bunu idrak etmi ve ona ortak
olmulard. Onun mucizesi frnd. Kavmini, bu frnn yaknda
coup su fkracan syleyerek uyarmt. Ama onlar bu
szleriyle alay ettiler. nk atein asla suya dnmeyece-
ini hakikat derecesinde biliyorlard. Bunun nedeni alemin
cevherini ve suretlerini bilmemeleridir. Eer atein cevherde
bir suret olduunu ve suyun da bu ekilde bir suret olduunu
bilselerde, alay etmezlerdi. Su ilmin benzeridir, nk maddi
ve manevi hayat bu ikisindendir, bu yzden Nuhun (a.s)
kavmi de ilmi inkar etmeleri yznden su ile helak edildiler.
Su frndan coarak ykselmiti, nk onlar frndan kacak
suyu inkar etmilerdi. Aslnda cisminin frn lisanyla kendile-
rine ifa olacak ilmi inkar etmilerdi. Ama bunun mutlak
nurdan ibaret olan asl anlamnn tercmesi olduunu bile-
mediler. Bylece frnn suyu yznden frndan perdelendi-
ler. Frnn (tenur) bana te harfi getirilmi nur olduunu,
tenin hayatn cismin varlyla tamamlann ifade ettiini
bilemediler. Bunun zerine tenur (frn) yani nur tam bir
malikiyete dnt. Bu mazhar olan atein nurudur
Nuh makamnn lahuti tenzih ve nasuti tebihle alakasn-
dan dolay, Cebrailin nefhasndan var olmas hkmnce
ruhaniyeti unsuri tabiatna galip gelmi sa (a.s) ile zel bir
mnasebeti vardr. Nuh (a.s) insanla gnderilmi ilk Resul-
dr, sa (a.s) ise, Resullerin sonuncusundan (s.a.v) hemen
nce gnderilmi son resuldr. Nuh (a.s), tufandan sonra
insaniyet dnemini amtr. nk yce Allah bir ayette
yle buyurmutur: Biz yalnz Nuh'un soyunu kalc kldk.
(Saffat, 77) sa (a.s) da ahir zamanda gkten indiinde insa-
niyet dneminin sonlandrcs olacaktr. Bu mnasebetler-
KURAN VARLIK - 203
den dolay eyh Abdulkerim el-Cilinin el-nsanul Kamil adl
eserinde sa (a.s) semas olan ikinci semada Nuh (a.s) ile
bulutuundan bahsettiini gryoruz. Buras btn tabiatlar
cem eden imtiza semasdr. Burann meleinin isminin
Nuhail olduunu da sylemektedir. Bu nedenle eyh-i
Ekberin de el-Abadile adl kitabnn Abdullah b. it b.
Abdulazim balkl blmde yle dediini gryoruz:
Adem (a.s)ve Muhammed (s.a.s) kardetir. Nuh(a.s) ve sa
(a.s) kardetirler. brahim (a.s) ve Sleyman (a.s) kardetir.
Musa (a.s) ve Davud (a.s) kardetir. Bylece i bizim iin
keifte ve bildiim mnasebet byle tamamland. nk kalp
ile onunla dodum ve ona muttali oldum.
Nuh (a.s) ve sa (a.s) kendilerine hakim olan ez-Zahir ve
el-Batn isimlerinin ya da mmetlerindeki tebih ve tenzih
furkan hkmnce kardetir. Bunun bir nedeni de bir yandan
tabiatla, bir dier yandan da it makamyla alakal olmalar-
dr. sa (a.s) it (a.s) arasndaki alakaya bir sonraki fassta
deinilecektir. Dolaysyla cisimlere flenen ruhlarla balant-
ldr. Nuh (a.s) ile it (a.s) arasndaki alakaya gelince, it
(a.s) klli nefis de denilen levh mertebesine sahiptir. Nuh
(a.s) ise nefsin z kz olan tabiat mertebesine sahiptir. Tabi-
at en byk annedir. Bu bakmdan onun kamil benzeri Mer-
yemdir (a.s). Meryem (a.s) iine rahmani nefes flenmi
tabiatn insani misalidir. sa (a.s) Meryemden (a.s) zuhur
ettii gibi Nuh makam da tabiattan zuhur etmitir, bir bakma
ikisinin annesi birdir.
sa (a.s) ile drdnc semann kutbu dris (a.s) arasnda
bir dier ruhani alaka olduu gibi Nuh (a.s) ile dris (a.s)
arasnda da dorudan tarihi bir alaka vardr. Nefis ve akldan
doan tabiat ve heba ikislerinin alakas gibi. Ya da her ikisi-
nin fasslarnn hikmetlerine hakim iki karde isim olan es-
Subbuh ve el-Kuddus isimlerinin alakas gibi. Bu nedenle
eyh bu Fass u szlerle tamamlamtr: Nuhun srlarna
anlamak isteyen kimsenin gne feleine ykselmesi gere-
kir. Yani bir sonraki drdnc Fassn sahibi drisin (a.s)
bulunduu drdnc semadaki gne felei. Bu cmlede
tabiata ynelik bir dier iaret de vardr. yle ki: Tabiatn
hkm her sene, gnein dnnn drt mevsimin birbirini
takip etmesi suretiyle sona ermesiyle tekrarlanr. Yani tabia-
tn srlarn kavramak isteyen bir kimse, gne feleine yk-
selmeli ve bir sene boyunca dnn takip etmelidir. te
eyh de ruhani miracnda ve drisle bulumasnda bunu
yapmtr. Nitekim et-Tenezzulatul Mavsliye adl kitabnda
bu meseleyi ayrntl olarak aklamtr.

2. Mertebe: el-Bais (gnderen) isminden it ke-
limesindeki fleme hikmeti Fass. Levh-i mahfuz,
he harfi ve ko burcundan el-Batin (koun karn)
menzili.
Esma-i hsnann her biri asl itibariyle el-Batn ismine
dner ve her biri el-Batn ve ez-Zahir isimlerini iermeleri
hasebiyle Tek zatn aynndan domulardr. Dolaysyla el-
Bais ismi, el-Batn isminden nce ikinci mertebede, en yce
kalemden kaynaklanan Levh-i mahfuzun icadna ynelik
olarak yer almtr. Suretlere ruhlar fleyen de odur. Scak
ve ateten Ko burcundan el-Batin (koun karn) menzilinin
icadna yneliktir ayrca, ruhlardaki hayatn asl scaklktr.
Gsn kalbi konumundaki batndan kaynaklanr fleme. Bu
ise geni nefesi salar. Dolaysyla ruh rahatlar, cisim de
nefes alr. El-Bais ismi ayn zaman da harflerin ikincisi olan
heyi icat etmeye de yneliktir. Bu ise O evveldir, ahirdir,
zahirdir, batndr. De ki: O Allah birdir isimlerinin kaynak-
land hviyetin hesidir. Bu isimlerin says da betir. Be
ise, hem kendisini hem de bakasn koruyan tek saydr.
KURAN VARLIK - 205
Dolaysyla Levh-i mahfuzla tam bir uyum iindedir. Diriltici,
nefes verici ve koruyucu bu mertebeye en uygun nebi it
(a.s)dir. nk it (a.s) Ademden (a.s) kaynaklanan kamille-
rin ilkidir. Tpk kalemden kaynaklanan ilk mevcut olan levh
gibi. O, Vehbi ve bahedilmi ilimleri ruhlara fleyendir. Tpk
dzgn suretlere ruh fleyen levh gibi. itin (a.s) destei de
tpk Levhin destei gibi kyamete kadar hem koruyucu hem
de korunandr.
eyh bu fassta el-Bais ismine iaret etmitir: Bir dier
grubu da sorgu iin gndermitir nk gndereni bilir ve
bu da haldir. ifadesinde olduu gibi Fass balardan sz
ederek balyor. nk ilahi tecellinin zel vehinden olan
zati balar, levhin dorudan ald Hakkn emirleri gibidir
veya itin (a.s) istidadna gre Ademden (a.s) ald zel
meziyetleri gibidir. Sebepli balar ise levhin kalemden
aldklar ve itin 8a.s) Ademden (a.s) miras ald eyler
gibidir. Levhin zel vehinden olmas hasebiyle kaza ve
kaderi bilir. Nitekim eyh, bu meseleye bir blm ayrm ve
u szlerle konuya girmitir: stidat istemenin en gizli ekli-
dirKazadan ncedir
Kader srrna vakf olanlar iki ksma ayrlrlar: Bazs ka-
deri mcmel olarak bilir. Bu, nun kaleminin icmaline yne-
lik bir iarettir. Bazs kaderi mufassal olarak bilir. Bu ise
levhteki kalemin tafsiline ynelik bir iarettir. Bununla, keif
ve vcut sahibi Allah ehli, muhakkikten ayrlr. eyhin istidat
ve kaynaklandklar aynn birliine ramen isimlerin birbirle-
rinden stnlkleri ile ilgili aklamas, klli nefis dediimiz
levhin alemdeki btn suretlerle ayn nispette olmakla bera-
ber suretlerin bunu zati istidatlarna gre kabul etmeleri,
dolaysyla aralarnda stnlk olgusunun bulunmas ile
uyumludur.
Btn bunlardan bu Fassn hikmetinin fleme ile ilgili
oluunun nedeni anlalyor. nk nefs (fleme), bas
(gnderme) ve nefes arasnda lafzi ve anlam bakmndan
mnasebet vardr.
eyh nefesin akldan gnderiliine deinir ve zetle un-
lar syler:
Allahn nurdan ve zulmetten yetmi bin perdesi vardr.
Eer bu perdeleri kaldrsa vehinin parldaylar, gznn
grd btn mahlukat yakp kl eder. Allah vard ve onun-
la beraber hibir ey yoktu. lminin kapsamnda nceden
irfani varl ilahi isimlerin eserleri, nispet ve izafeleriyle
tekamle erdirme mevcuttu. Onlarla kendisi kamil olmak iin
deil. Allah byle bir eyden mnezzehtir, ycedir, uludur. O
mutlak olarak kamildir. Hak teala nefsiyle nefsine vehinin
parldaylarnn nurlaryla tecelli edip irade eden bir alem var
etti. Bylece celal ve cemalden ak ruhlar zuhur etti. nk
Allah bilinmek istedi ki aleme kendisinin bilinmesi araclyla
cmert balarda bulunsun. nk O, hviyeti itibariyle
bilinmeyeceini biliyordu. Nefsini bilmesi asndan da bilin-
mezdi. Onunla ilgili olarak alemde ilmin hasl olmas iin
alemin onun bilinmeyeceini bilmesi gerekir. Nitekim
Ebubekir es-Sddk yle demitir: drak idrak etmekten
acizlik idraktr. Yce Allah bize kar sevgi vasfna sahiptir.
Sevgi ise bu vasfa sahip olann nefesiyle rahmet etmesini
gerektirir. Bu yzden nefes alp veren kimse nefesinde bir
rahat, bir huzur hisseder. Nefes alp verenden nefesin belir-
ginlemesi nefesiyle rahmet etmesinin aynsdr. Bu yzden
yce Allahtan geniliiyle her eyi kuatan rahmetten baka
bir ey sadr olmaz. Onun rahmeti sonsuza kadar btn
alemi saracak geniliktedir. Rahmann nefesinden nceki ilk
suret bulut suretidir. Bulut rahmani bir buhar olup rahmetin
ayndr. nsan iin kalp ne ise onun iin de hak odur. Yine
KURAN VARLIK - 207
sradan insan iin kalp hangi konumda ise mmin arif insan
iin de Hak kalp konumundadr. O kalbin kalbidir, tpk ml-
kn ve ihtiva ettiklerinin maliki olduu gibi. Sonra bu bulutun
(buharn) cevheri ruhlarn suretinden nce rahattan ve ona
ynelik esenliktendir. Bunlar ak ruhlardr ki onda ve ondan
zuhur ettikleri cevherden bakas bilinmez. Bu cevher onlarn
asldr ve ayn zamanda hakkn batn ve gaybidir. Bylece
alem onda ve ondan zuhur etmitir. nk alemin el-Batn
isminin hkmnden zuhur etmesi muhaldir. Bu yzden hak-
kn onunla zuhur etmesi zorunludur. Dolaysyla alemin
suretlerinin zuhuru da gerekleir. Ama buluttan (buhardan)
bakas olamaz. Bu da Allahn zahir ismi Rahmandr ki
kendi nefsinde hakimiyet sahibidir. Sonra yce Allah en
byk unsur mahlukun kefetmesine imkan olmayan rtl
gaybn yaratt. Bu yaratma da sebepsel bir tertip olmakszn
bir defada gerekleti. Ortada bir ruh yoktur ki ortada ondan
bakasnn olduu bilinsin. nk hakta hak ile fena bulmu-
tur ve celal isminin hakimiyeti onu brmtr. Sonra yce
Allah bu mertebeden baka bir tecelli ile bu ruhlardan baka
ruhlar meydana getirdi ki bunlar beyaz bir arzda yer alm-
lardr. Onlar bu arzn zerinde yaratm ve tesbih ve takdis
ile onlar oraya hakim klmtr, bunlar, yce Allahn kendile-
rinden baka varlklar da yarattn bilmezler. nk haki-
miyet nurunda ilk varlk ile ortaktrlar. Her biri Allah bilme ile
ilgili bir ilim ve hal zeredir. Bu arz tabiat tabiat aleminin
dndadr, bu yzden zlmez ve deimez. Bu arzda
insann misali vardr, insann onlarda bir pay vardr. Ruhlar-
da da baka bir misali vardr. Aslnda her alemde insann bir
misali vardr. Ayrca gaybn gaybnda gizli bulunan bu byk
unsurun tedvin ve yaz alemine ynelik zel bir iltifat vardr.
Bu alemin ayn kapsamnda bir varl yoktur. Yce Allah bu
iltifatla birlikte ilk akl yaratmtr. Aslnda iltifat insani hakika-
te yneliktir. nk kast edilen, ama edinilen ve cem ve
vcudun ayn olan odur. lk akl, yani en yce kalem bu ak
ruhlardan biridir, ilmi zel bir tecelliye has klnmtr. Bylece
onda kyamet gnne kadar srecek bir ilim geliip serpilmi-
tir ki bu ilmi ak ruhlar bilmezler. Allah onun zatnda bir
kuvvet var etmitir ki bununla sair ruhlara kar ayrcalk
kazanmtr. Bu yzden o ruhlar mahede ederken ruhlar
onu mahede edemezler. Ayrca bu ruhlar birbirlerini de
mahede edemezler. Bylece nefsinin ondan ve ona yne-
lik ilminin nasl sudur ettii bildii kuvvetten mrekkep oldu-
unu grd. Dolaysyla ilimde makul (manevi/soyut) hakikat-
lerin olduunu bildi. nk bu onun akldr ve bununla tema-
yz etmitir. Dolaysyla bunlar hak iin malumat, akl ve
nefisleri iin de makulat konumundadrlar. Bulutun cevherin-
de kamil insann suretini grd ki hakka gre bu ahstan
yansyan glgesi konumundadr. Sonra nefsinin bu dereceye
gre naks olduunu grd. Sonra bu dnya hayatnn sonu-
na kadar alemin olutuu zn de ne olduunu bildi. Bu
yzden kemal derecesini elde etmesinin gerekli olduunu
grd. Kemal derecesi ise kamil insan iindir, kendisinde
byle bir kemal olmasa da. nk insan- kamilde kemal
bilfiil, ilk aklda ise bil kuvve mevcuttur. Derken Hak teala
akla tecelli etti, orada zatna ait bir glge grd. Bu glge bu
tecellinin nurundan akln zatndan kaynaklanyordu. nk
muhdes olan varlk latif ve habir zata gre kat bir nefisten
ibaretti. Bu ise levh-i mahfuz ve btn bunlarla birlikte zati
tabiattr. Orada hayat, ilim, irade ve sz olarak isimlendirilir,
cisimlerde ise scaklk, soukluk, kuruluk ve slaklk olarak
isimlendirilir. Rknlerde de ate, hava, su ve toprak olarak
isimlendirilir. Canllar aleminde, sevda, safra, balgam ve kan
olarak adlandrlr. Ayn bir, ama hkm muhtelif. u halde
levh ilk gnderilmi mevcuttur. nk levh, kalemle kaim
olan yazaca yere ilikin talepten kaynaklanmtr. Akli
kuvvette bu levhi var etmek hususunda bamsz bir etki
KURAN VARLIK - 209
yoktur. Bu yzden el-Bais ismiyle teyit edilmitir. Ayrca bu
nefesin kaynakland zel vecihle de desteklenmitir. Bun-
dan maksat da yce Allahn kn=ol szdr. Yaratcs
karsnda muhtalk ve zillet makamnda bulunan akln bir
ok nispetleri, izafeleri ve ynleri vardr ve bunlar onun za-
tnda saysal anlamda oalmazlar. Bu akl iki adan bah-
edicidir: Biri zati bahedi, biri de iradi bahedi. Mutlak
olarak zatta olan men ile vasfedilmez. rade ile olanla ilgili
bahedi ise hem men hem de verme ile vasfedilir. Yce
Allah Kuranda bunu hak olarak isimlendirir, az olmakla
beraber bazen de ruh olarak nitelendirir. Snnette ise akl
adyla tanmlanr. Ve bu, insanln var olu amac olan
insani lataifin bandaki koruyucu, bilgili ve emin bekidir.
nce kendini, sonra var edicisini, sonra alemi ve derken
insan bildi. Bu adan akldr. Tedvin ve yazma asndan
kalemdir, tasarruf bakmndan ruhtur, ilim ve rahmetle istiva
etmek bakmndan ulu artr, her eyi sayp kaydetmek
bakmndan apak imamdr. ncelikleri nefese, oradan heba-
ya oradan cisme, oradan sabit feleklere, oradan merkeze,
oradan ykselerek rknlere, oradan hayali feleklere, oradan
hareketlere, oradan mevalide, oradan insana ve oradan
byk unsurda balanma ular. Birbirine balanmasyla u
sonu elde edilir: 360x360x360 Bu akl bir ne bir arkaya
bakp durur. stifade etmek zere yaratcsna ynelir, yarat-
cs ona tecelli eder, bylece zerinde bulunduu baz zel-
likle kendi zatnda kefeder. Nefsine dair bilgisi orannda
yaratcsn bilir. Zatna dair bilgisi sonsuzdur, bu yzden
rabbine dair bilgisinin de sonu yoktur. Kendisini bilmesinin
yolu tecelliler, rabbini bilmesinin yolu da kendisini bilmesidir.
Ebediyete kadar kendisinden aada olanlara artrarak
fayda vermek zere ynelir. Bu yzden muhtatr, mstani-
dir, azizdir, zelildir, kuldur, efendidir. Kalemin stnde
muhdas bir mevcut yoktur ki ondan alsn ve onu ifade etsin.
Nunu-ki divit demektir-tafsilatsz icmali ilminden ibarettir ve
tafsili de ancak levhte zuhur eder. Kalem olmas itibariyle
360 dii, akl olmas itibariyle 360 yz ve nispeti ve Allahn
muradn tercme eden ruh olmas hasebiyle de 360 dili
vardr. Dilerin her biri ilim trlerinden oluan 360 denizden
destek grr. Bu denizler tkenmeyen ilahi kelimelerin icma-
lidir. Kyamet gnnn sonuna kadar olacak eylere dair
ilimden yannda bulunanlarn tmn yazl ve manzum
olarak levhe ilka etmitir. Levhe ilka ettikleriyle birlikte levhin
kapsad kelimeler 269200 ayettir. Yani (100x100)+2
(360x360)in sonucudur. Bu rakam, nefsin sebepler yannda
alemden algladklar cihetiyle mahlukatta olacak hadiselerin
toplamdr. Ama zel ilahi vecihlerle olacaklara gelince,
bunlar var olduklar vakit meydana gelirler, dolaysyla Al-
lahtan baka kimsenin onlar bilmesine imkan yoktur. Bu,
akln, rabbinin kendisine konumas hasebiyle Rahmani
nefesten elde ettiinin tmdr. Bu ayetleri ieren sureler
vardr ve bunlar toplam on suredir ki hukema nezdinde bili-
nen szlerin saysna denktir. Ki biz shak Fassnda bundan
bahsetmitik. nsan-i kamil on noktada hakka naiplik eder, bu
da on sze uygundur. (Ayrntl bilgi iin bkz. Futuhatn Nur
suresiyle ilgili 360. bab.) lk akln bir ok ismi olduu gibi klli
nefsin de birden ok ismi vardr ve bu isimler unlardr: B-
yk Ar, el-Verka (gri), Zmrt, el-Hadra (yeil) Buna kll
eyin (her ey) diye iaret edilir. Yce Allah bir ayette yle
buyurmutur:
Her eyin aklamasna dair ne varsa hepsini Musa iin
levhalarda yazdk. (Araf, 145)
Bundan maksat da Levh-i mahfuzdurAllah ona biri ilmi,
biri ameli olmak zere iki kuvvet vermitir. Ameli kuvvetiyle
suretlerin aynleri zuhur eder, ilmi kuvvetiyle de miktarlar ve
ller bilinir. zel vehiyle de kaza ve kader oluur.
KURAN VARLIK - 211
Sonra akl yzn buluta (buhara) evirdi ve ondan geri-
ye kalp da iinde her hangi bir suret zuhur etmeyen ksm
grd. Onda zuhur eden suretleri grm ve suretler aracl-
yla aydnlamt. Geride bir suret kalmt. Onun srf karan-
lk olduunu grd. Onun suretler kabul etmeye ve aydn-
lanmaya elverili olduunu grd. Bu arada bunun ancak
glgenle kaynaman araclyla olabileceini bildi. Akla
ynelik ilahi ilka sureti, tecelli eden ve tecelli edilenden kay-
naklanan sevgiden yansyan rahmani tecellidir. Bylece ilahi
tecelli onu brd, tpk cimann lezzetinin cinsel ilikiye
giren kimseyi bryp baka her eyi unutturmas gibi. Te-
celli nuru da onu brynce glgesi ona dnd, onunla
birleti. Bylece sonunda arn domasna yol aan manevi
bir cima gerekleti. Hak da Rahman ismiyle ona istiva etti.
Bu yzden halka rahmetten daha yakn bir ey yoktur. nk
mahlukata en yakn olan ey kendi varlklardr, varlklar ise
hi phesiz rahmettir. Bu makamdan dolaydr ki yce Allah
eler arasnda sevgi ve rahmet yaratm ve yle buyurmu-
tur: Kaynamanz iin size kendi (cinsi)nizden eler yaratp
aranzda sevgi ve merhamet peyd etmesi de O'nun (varl-
nn) delillerindendir. (Rum, 21)
eyhin bu fassta syledikleri ise unlardr: Bu ilim itin
(a.s) ilmiydi. Onun ruhu bu gibi eylerden sz eden btn
ruhlarn destekisidir, Hatemul enbiyann (s.a.v) ruhu hari.
nk Ona her ey sadece Allahtan gelir, ruhlardan her-
hangi bir ruhtan deil. Bilakis btn ruhlarn maddesi Onun
ruhundan kaynaklanr. Yani it (a.s), bu ilimle destek olmak
bakmndan baka ruhlara gre, altndaki mertebeler kar-
snda levh mesabesindedir. Ama son nebi (s.a.v), en yce
kalem gibidir, sadece Allahtan telkin alr ve baka her eye
de istidatlarna gre destek salar. Bu yzden eyh, bu
fassta bir blm hatemiyete has klmtr. nk levh,
kalem ve insan mertebeleriyle vcut dairesi kemale erer ve
zuhur devresi son bulur. eyh, Muhammedi velilerin sonun-
cusu olduunu aka ifade etmitir. nk Hatemin kendi-
sini Kabenin duvarnda gm ve altn tula eklinde grme-
sinin zorunlu olduunu belirtmitir. Nitekim Futuhatn 65.
babnda h. 559 senesinde-yani Fususun yazlmasndan bir
sene nce- Mekkede kendisini bu ekilde ryada grdn
anlatr. eyh- Ekbere gre sonluk (hatemiyet) drt tanedir.
Ve bu drdnn de kyamet gnne yakn czi nefislerin
nefhann balangcn oluturan klli nefse dnleriyle
birlikte alemin son bulmasyla alakas vardr. Nitekim yce
Allah yle buyurmutur: lkin sizi yaratt gibi (yine O'na)
dneceksiniz. (Araf, 29) Bu yzden zamann sonu, evladn
sonuncusunun izinde olacaktr. Ki evladn sonuncusu da
itin (a.s) izinde olacaktr. Bu Fassn bitiminde zikredildiine
gre klli nefis mertebesi Fass ite (a.s) aittir. eyh bu
anlam Futuhat, c.1 bab: 64, s. 311de bir kez daha aka
ifade etmitir. Diyor ki: nsann lm ayniyle kyametidir
Hair ise, czi nefislerin klli nefiste toplanmalarndan ibaret-
tir. Bunlarn tmn savunuyorum. nk Sonuncu olma
(hatemiyet), kyamet gnnn veya dnya hayatnn sonuna
kadar srekli ve kesintisiz koruma vazifesine sahiptir, tpk
Levh-i mahfuz gibi. eyh Ankau marib fi hatmil velayeti ve
emsil marib adl eserinde yer alan kasidelerden birinde
bu anlamda unlar sylemitir:
Nebinin varla kazandrd bir eref de
Velayet gerdanlnn sonuncu halkasdr (hatemul evliya)
Yksek bir evden ve bu evin sakinleri
Varlkta ulu bir soydandr
Hakikatlerin zirvelerini aklar
Allah ona nice mahedeler ltfeder
KURAN VARLIK - 213
Eer ev hatemsiz kalrsa
Ekiyalar gelir ocuklara saldrrlar.
O halde ey karde! Nazarn gerek anlamda ynelt
Ve velayet evini kim koruyor, uzaktan gzet.
Drt hatemiyetin (sonluun) zamansal tertibi aadaki
gibidir: Bunlarn ilki efendimiz hatemul Mrselin Hz.
Muhammeddir (s.a.v). Dierleri Onun hasenatndandrlar.
Sonra Muhammedi velayetin hatemi gelir. eyh, bir ok
yazsnda bazen ak bazen de ima ederek onun kendisi
olduunu belirtir. Sonra ahir zamanda alemin eksenini olu-
turan on iki kutbun hatemi (sonuncusu) gelir. Ona evin gne-
i (emsul beyt) ad da verilir. Bundan maksat da
Rasulullahn (s.a.v) ehlibeytinden olan mam Mehdidir.
eyh, Futuhatn 366. babn ona tahsis etmitir. Bu bab, Kehf
suresinin menzilidir ve bal da yledir: Rasulullahn
(s.a.v) mjdeledii, tertemiz ehli beytten olan ve ahir zaman-
da ortaya kacak olan Mehdinin vezirlerinin menzilinin
bilinmesi. Yine 463. babda adn aka zikretmeden ondan
bahsetmi, onun Nuh (a.s)un izinde olduunu belirtmi,
suresinin yasin olduunu sylemitir. Mehdi, hkm olarak
kutuplarn en kamilidir, nk zahiri ve Batni hilafeti kendi-
sinde toplamtr. Eer efendimiz Hz. Muhammedin (s.a.v)
izinde bir kutup olsayd, bu kutup Mehdi olacakt. Drdnc
hatem ise sadr (a.s) ki ahir zamanda nzul ettiinde Allah
onunla genel velayeti sonlandracaktr. eyh 557. bab ona
tahsis etmitir. Bu bab, Futuhatn altnc faslnda kutuplarn
geride braktklarna dair bablarn sonuncusudur.
Beinci ve sonuncusu da eyhin bu it Fassnn sonun-
da zikrettii kimsedir. Diyor ki: u insan trnden doacak
son ocuk itin (a.s) izinde olacaktr. O, itin (a.s) srlarnn
taycsdr. Bu insan trnde ondan sonra ocuk olmaya-
caktr, dolaysyla o hatemul evladdr (ocuklarn sonuncu-
sudur). Onunla birlikte bir de kz kardei doacaktr. Kz
kardei ondan nce, o kz kardeinden sonra doacaktr.
Dolaysyla doum esnasnda ba kz kardeinin ayaklarnn
ucunda olacaktr. inde doacaktr ve memleketinin halknn
dilini konuacaktr. O srada erkekler ve kadnlar arasnda
ksrlk salgn balayacak, cinsel birlemeler olduu halde
doum olmayacaktr. Onlar Allaha kulluk etmeye aracak,
ama insanlar onun arsna icabet etmeyecektir. Allah onun
ve onunla birlikte zamannn iki mmin insannn canlarn
alnca geride kalanlar hayvanlar gibi helalleri helal, haramlar
da haram saymayacaklardr. Akl ve eriattan yoksun ehvet
tabiatnn hkmne gre tasarrufta bulunacaklardr. Kyamet
onlarn bana kopacaktr. Bu blmde eyhin sarfettii
szler, ahir zamanda inecek olan sann (a.s) durumunu
hatrlatmaktadr. nk it ve sa (a.s) levh meneli ruhani
fleme hususunda ortaktrlar. Ki bu da rahmani nefesten lafzi
kelimeler, ba ve ltuf destekleri ve yaknlk makamndaki
velayeti koruma araclyla kaynaklanr. Bu makam ilk
olarak it, Ademden (a.s) sonra amtr. sa (a.s) da ahir
zamanda indii srada bu makam sonlandracaktr. Dolay-
syla sa (a.s) bu insani trn bu ekilde doan son ocuktur.
nk Adem babasz ve annesiz domu, Havva bir erkek-
ten (Ademden) yaratlm, oullar da bir baba ve anneden
domulardr. sa (a.s) ise Cebrailin nefhas araclyla bir
anneden domutur.
Havva itin annesidir, ama ayn zamanda kz kardeidir.
nk ikisinin de babas Ademdir. Bu ikisinin Ademden
kaynaklanm olmalar, levhin iki kuvvetinin kalemden kay-
naklanmasna uygundur. Bu bakmdan Havva klli nefisteki
ameli kuvvete uygundur. nk bu ikisinden zahir olur suret-
lerin aynleri. it ise levhin ilmi kuvvetine mnasiptir ve nk
bu ikisi araclyla miktarlar ve ller bilinir, ltuflar bahe-
dilir. sa ve Meryem iin de ayn durum geerlidir. nk
KURAN VARLIK - 215
sann beeri bir babas yoktur. Dolaysyla (annesinin baba-
s) dedesi mran hem onun hem de annesinin babas konu-
mundadr. Dolaysyla Meryem bir bakma sann kz karde-
idir. sadan nce domu ve sann ba onun ayaklarnn
ucundayd. nk sa ona kar son derece iyi davranrd.
Nitekim yle demitir: Beni anneme saygl kld. (Meryem,
32) eyh, kyamet esnasnda levhin ilmi ve ameli kuvvetleri-
nin desteklerinin sona erdiine iaret ederken ahir zamanda
erkekler ve kadnlar arasnda ksrlk salgnnn yaylacan
zikretmektedir.
eyh, bu son ocuun doum yeri olarak ini zikreder.
Bylece ilk in milleti ile it arasndaki belirgin ilikiye iaret
eder ki biz Mefathul Fususta buna deindik. inin uzak
douda bulunmas, sann (a.s) mlk devresinin en uzak
zamannda Resulullerin sonuncusunun (s.a.v) zuhurunun
ncesinde gelmesi ve ahir zamanda da genel velayeti son-
landrc olarak zuhur etmesiyle uyumludur. (in (Sin) keli-
mesinin saysal deeri ark byk cmle hesabna gre
saysal deeri 150 olan sa kelimesine eittir. Kk ark
cmle hesabna gre ise saysal deeri 15tir.)
Allah onun ve onunla birlikte zamannn iki mmin insa-
nnn canlarn alnca geride kalanlar hayvanlar gibi ifade-
si de Rasulullahn (s.a.v) sal (a.s) ahir zamanda tasvir
eden hadislerine uygundur. rnein eyh, Futuhatn 3.
cildinin 331. sayfasnda yer alan Mehdi menzili babnda
konuyla ilgili uzun bir hadis rivayet eder. Babn sonunda da
sadan, Deccalin ldrlmesinden sonra kalan mminlerden
ve Yecuc ve Mecucdan sz eder ve aklamay u szleriy-
le tamamlar: Onlar bu halde iken yce Allah bir rzgar gn-
derir ve btn mminlerin ruhlarn kabzeder. Geride dier
insanlar kalr, bunlar eekler gibi bouurlar ve kyamet
bunlarn bana kopar.
Ama it izgisindeki son ocuun (hatemul evlad) sa
(a.s) olduu ynndeki gr baz Fusus arleri tarafndan
reddedilmektedir. rnein Bali efendi:Bu ocuk sadr diyen
kimse hem zahir, hem batn asndan hata etmektedir
diyor.
Mefatihu Fususil hikem adl eserimizde it desteinin
zlmani glgesinden, beeri nesillerin tarihi boyunca eytani
velayet eklinde devam etmesinden sz etmitik. Ki bu vela-
yetin hatemi de kr Deccaldir ve onu ahir zamanda sa (a.s)
ldrecektir. Kuran- Kerimde Felak suresinde en-
nefasat (fleyenler) kelimesi sihirle ve eytani nefislerle
irtibatl olarak gemektedir. Bu, fleme (nefs) hikmetinin en
aa karanlk (zlmani) tarafdr. eyh, Futuhatn Felak
suresinin menziline ait 271. babnda en aa (esfel) yaratl
terkibi aleminin nurlarna ve erlerine dair nefis bir aklama
yapmaktadr. Biz de nurani ve zlmani desteklerin ilikisine,
nun harfinin biri ulvi ve gaybi, br sfli iki yanyla gzlem-
lenen ve gece ile gndz arasndaki yer deitirmelerle
kendini gsteren, nuru ile zlmat kark olabilen sembolik-
lii zerinden iaret ettik. Bilindii gibi nun harfinin rakam-
sal deeri 50dir-bu ise destein muhafaza edilmesine iaret
eder-, dolaysyla nun harfinin iki yarsnn oluturduu
dairenin tmnn rakamsal deeri 100dr. Bununla ilgili
olarak eyh Mim. Vav. Nun. Kitabnda unlar sylyor:
(Nun) harfinin rakamsal deeri 100dr. nk ilahi isimler
yz tanedir ve nk kii mutlulardan (saidlerden) ise cen-
netteki nimet dereceleri veya bedbaht (aki) ise ilahi hicapla-
rn says ve cehennemdeki ate derekelerinin says yz-
dr.
Balar, hibeler ve Ademi hilafet miras destekleri it ile
balad gibi onun izindeki veli ile de son bulur. Bylece
insani huzurlara ynelik rahmani nefeslerin gnderiliinin
KURAN VARLIK - 217
balangc ile sonu arasnda bir mnasebet vardr. nk bu
nefesin Muhammed mmetindeki kamil insanlarn nefesleri
araclyla sirayet etmesi ayn zamanda, nceki nebilerin
huzurlar araclyla sirayet ettikten sonra insanlarn en
kamili efendimiz Muhammedin (s.a.v) ahsnda son gayesi-
ne ulatktan sonra artk asla dn ve ykseli nefesidir.
Kaani, son ocuk (hatemul evlad) ile ilgili bu blm
yle tevil etmektedir: Son ocuk insan trndendir, yani
nefs- natkadan veya kalptendir. Bu ise her insandaki klli
nefistir. Onunla birlikte doan kz kardei ise hayata nefs-
natkadan nce adm atan hayvani nefistir. Hayvani nefis
kalpten nce zuhura kar. in ikisinin doum yeri olarak
varln son mertebesidir, yani insann ayndr. Bu hayatta en
son zuhur eden hayvani nefis, sonra nefs- natkadr. Bann
kz kardeinin ayak ucunda olmasna gelince, bunun anlam
insann hayvani ynnn kalbine galip gelmesidir. nk
zamannn halk davetine olumlu karlk vermeyeceklerdir.
Yani nefsin dier kuvvetleri ve organlar hakka boyun eme-
yeceklerdir. Yce Allah bu ocuun ve zamannn iki mmi-
ninin ruhunu kabzedince, yani kalbin ve ruhun kuvvetlerinin
hkm kabzedilmi yani zayf ve etkisiz olunca, insanda
hayvani tabiatn aktif ve pasif ve de birbirleriyle iliki iinde
olan kuvvetlerinin hakimiyetinden baka bir ey kalmaz.
Tabiatn hayvani kuvvetleri ise ksr olurlar, ruhun destein-
den de yoksun olduklar iin iinde ruh olan bir ey doura-
mazlar.
Son ocuk kz kardeiyle birlikte insani surettirler. Bu,
her varlk mertebesinde ift olarak var olmalarndan dolay-
dr. Yani fiil ve infialin (etkinlik/edilgenlik) elii. Edilgenlik
ncelie sahiptir. nk edilgenin varlyla fail (etkin) fail
olabilir. Dolaysyla failin ba edilgenin ayak ucundadr.
Burlar ve menzilleri felekleri, krs ve ar felekleri, heba ve
tabiat mertebeleri, nefisteki ilim ve amel ibirlii, levh ve
kalem makamlar bu ikizden kaynaklanrlar. Levh ve kalem
de son ocuk ile kz kardei gibi mahlukat iinde son zuhur
eden yksek varlklardr. nk rahmani nefesten ilk nzul
edenler onlardr. Tpk insan nefesindeki ha ve hemze
harfleri gibi. Bu ikisi iki harfin mahreleri en uzaktrlar. Tpk
levh ve kalemin varln en uzak mertebesinde ve inin en
uzak douda olmas gibi Bu en yce melekutun halk, ilahi
isimlerin tecellilerinin fiili altnda ak ruhlardr ve bunlar
hibir davetinin davetine icabet etmezler, nk ne onun ne
de bakasnn bilincindedirler. Onlarn bu tecellilerden etki-
lenmeleri ksr bir etkilenmedir, onlardan hibir ocuk/sonu
domaz. Ama ilk aklda durum bunun tam tersidir. nk
onlar azamet celalinin hakimiyeti altnda fena bulmulardr.
Onlar esma ve bulut tabiatnn hkmnn tasarrufu altnda-
drlar. Makamlar akln hkmnden ve levhin eriatndan
soyutlanmtr. Kyamet de onlarn bana kopar, nk
orada zaman diye bir ey yoktur, stlerinde ise hakkn zat
iin, zat ile zatnda zuhur etmesinden baka bir ey sz
konusu deildir.
eyh, Futuhatn 11. babnda btn zrriyetlerde geerli
olan nikahtan doan ikizlik zerine konumu ve zetle
unlar sylemitir:
Her messir (etki eden) babadr ve her messer (etki
edilen) de anadr. Bu ikisinin arasndaki her muayyen mna-
sebet de cinsel ilikidir ve bundan kan her sonu da ocuk-
tur. Etkisi sirayet eden ulvi babalarn ilki byk el-Cami ismi-
dir ki dier isimler ona tabidir. ey kapsamndaki analarn ilki
de mmkn madumdur (var olams mmkn yok). lk nikah
(cinsel birleme) emirle ynelmedir. Mevcut olan ilk ocuk
sz edilen bu eyliktir. nk yce Allah bir ayette yle
buyurmutur: Biz, bir eyin olmasn istediimiz zaman, ona
KURAN VARLIK - 219
(syleyecek) szmz sadece Ol dememizdir. Hemen
oluverir. (Nahl, 40)
ocuklardan ilk zuhur eden ilk akldr. Yce Allahn
Levh-I mahfuzun ondan kaynaklanmasndan dolay meydana
getirdii ey onda etkili olmutur. Tpk cisimler aleminde
Havvann Ademden kaynaklanmas gibi. Dolaysyla levh ile
kalem arasnda manevi ve makul bir cinsel iliki ve gzlem-
lenen maddi bir etki vardr. Bizim kullandmz yazl harfler
bu ilikiden domutur. Kalemin levh zerinde brakt etki
diinin rahmine fkran meni gibidir. Bu yaz sonucu harflere
yerletirilen anlamlarn zuhur etmesi ise ceninin bedenine
yerletirilen ruh mesabesindedir. Yce Allah levhe iki sfat
yerletirmitir: Etkin ilim sfat ve edilgen amel sfat ki alemin
suretleri bununla zuhur eder. Kalemin levhe ilka ettikleri
arasnda tabiat ve heba da yer alr. Dolaysyla ilk ikizleri
douran anadr. lk olarak tabiat ilka etmi, onun ardndan
da hebay ilka etmitir. Tabiat heba ile birlemi ve ikisinden
klli cisim sureti domutur. Zuhur eden ilk cisim odur. Sonra
alemdeki reme, akletul mustavfiz adl kitabmzda anlatt-
mz gibi, zel bir tertip dahilinde topraa inmitir.
eyhin bu Fassn sonunda tabiattan sz etmesi, tabiat
mertebesine sahip bir sonraki Nuh Fassna ynelik bir hazr-
lk mahiyetindedir.

1. Mertebe: el-Bedi isminden Ademi kelimedeki
ilahi hikmet Fass. En yce kalem mertebesi, hemze
harfi ve ko burcundan e-ereteyn (koun boynuz-
lar) menzili.
El-Bais ismiyle gnderilen btn isimler ancak ilk olarak
rneksiz yaratlmn varlyla zuhur edebilirler. Bu yzden
el-Bedi ismi, rahmani nefesten gerekleen zuhurun asli
ismidir. Dolaysyla ilk ibda edileni (rneksiz var edileni) yani
ilk akl icat etmeye ynelmesi itibariyle ilk mertebe onundur.
Kamillerden bu ilklie en uygun kimse ilk halife insan olan
babamz efendimiz Ademdir (a.s) ve bu ilk fass da onundur.
Daha nce ilk akln boyutlar ve grevleri itibariyle farkl
isimlere sahip olduunu belirtmitik. lk akl duruma gre
Muhammedi hakikat, en yce kalem, klli ruh, ruhlarn ruhu,
yaratln faili hak, adalet, apak imam, ulu ar, beyaz inci
ve hakim kartaldr.
eyh, 198. babn 11. ve 37. fasllarnda el-Bedi ismiyle
akl arasndaki alakaya deinmi ve zetle unlar sylemi-
tir:
lk olarak alemde etkili olmas gereken ilahi isme bak-
yoruz, bunun el-Bedi ismi olduunu gryoruz. nk alem-
den nce bir alem yoktur ki bu sonraki alem nceki alem
rnek alnarak meydana getirilmi olsun. Dolaysyla alemin
rneksiz ortaya karlmasnda el-Bedi isminin hkm geer-
lidir. Ama el-Mbdi (ortaya karan) ismi byle deildir. El-
Bedi isminin hkm zahir olduu iin rnei nefyeder. Kendi-
sinden rnek nefyedilen bir ey de ilktir. Bu yzden biz de
ona gnlk ilk zaman ona verdik. Gnei ko burcunda izhar
ettiren odur ve e-ereteyn (koun boynuzlar) menzili de
onundur. Harflerden de hemzeyi ona verdik, nk ilk
mahrete zuhur eden ilk harf odur. Hemze insan nefesinden
ilk olarak rneksiz ortaya karlan harftir. Tpk Rahmani
nefesin ilk derecesinde rneksiz olarak ortaya karlan ilm
akl gibi. Nefiste akln boyutlar ve hkmleri olduu gibi
hemzenin de boyutlar hkmleri vardr.
Bu yzden bu Fassn hikmeti ilahidir. nk isimlerin ilki
Allah ismidir ve bu ismin ilk harfi de hemzedir. Bu da kaleme
mnasiptir. Son harfi ise hedr ve bu da levhe mnasiptir.
Dolaysyla bu fass cami asl ekseninde dnmektedir:
KURAN VARLIK - 221
rneksiz yaratan (el-Bedi) Allah. lk akl ve Adem (a.s)
eyh bu asl arasndaki alakay ayrntl olarak ele alm-
tr. eyhin bu konuyla ilgili aklamalarna baz rnekler
sunmann yararl olacan dnyoruz: Onun (Ademin)
sfat ilahidir. stersen ilahi isimleri zerinde toplayandr da
diyebilirsin. stersen Rasulullahn (s.a.v) buyurduu gibi
syleyebilirsin: Allah Ademi kendi sureti zerinde yaratt.
Ademin sfat budur. Yce Allah onu kendi elleriyle huzurun-
da yarattnda bu sfatlar onda cem etmi ve ona kemal
sfatn vermitir. Dolaysyla onu kamil ve cami olarak ya-
ratmtr. Bu nedenle btn isimleri kabul etmitir. (Futuhat,
c. 2 bab: 73 Tirmizinin sorusuna cevap no: 40 s. 67)
Diyor ki: Bu yzden alem sabit olmutur. nk yce
Allah aleme ancak bu kulun gzyle bakar. Aradaki bu m-
nasebetten dolay alem yok olmaz. Eer Allah aleme kendi
basaryla baksayd, alem vehinin parldaylarnn etkisiyle
yanard. Bu yzden Hak teala aleme suret zere yaratlm
kamilin basaryla bakar. Bu bakmdan kamil kimse alem ile
yakc parldaylar arasndaki perde konumundadr.
(Futuhat, 2, bab: 178, s. 254)
eyh ilk akl mertebesiyle insan mertebesini karlatrr
ve yle der:
lahi suret u iki eyden bakas olamaz: ya camidir, bu
durumda insan suretidir ya da cami deildir, bu durumda da
akl suretidir. Yce Rab akli surete emriyle ekil verip insani
sureti de eliyle ekillendirince Rahman nefesiyle bu ikisine
yneldi ve emrinden bir ruhu onlara fledi. Akl sureti bu
nefhann sonucunda kyamet gnne kadarki btn kevni
ilimleri yklendi ve onlar alemin varlnn asl haline getirdi.
mkani varlk kapsamnda ona ncelik verdi. Allahn kendi
elleriyle yaratt ilk varlk olan insan suretine gelince, bu
nefhann etkisiyle ilahi isimlerin ilmini yklendi. Akl sureti bu
ilmi yklenmemiti. Bu yzden hakkn suretinde varlk alemi-
ne kt. Nefesin hkm onda son buldu. nk hakkn
suretinden daha kamil bir ey yoktur. lim dnd dolat,
imkani varlk nur, zulmet, tabiat, ruh, gayb, ehadet, rt ve
keif arasnda zuhur etti (Futuhat, c.2 bab: 198, fasl: 11:
ilk akl,)
Diyor ki: Yce Allah bu insani sureti dorusal bir hare-
ketle adrn orta direi suretinde ikame etmitir. Dolaysyla
insan sureti gk kubbenin direi konumundadr. Allah gkleri
onun sebebiyle yok olmaktan koruyor. Bu yzden onu direk
olarak ifade ettik. Bu suret yok olur, yer yznde nefes alp
veren bir tek insan kalmaynca gkler paralanr ve o gn
gkler ker, nk gklerin direi konumundaki insan yok
olmutur. mran diyar dnya, insann gmesiyle ahirete
gnce, dnya, insann ayrlmasyla bir harabeye dnnce,
kesin olarak biliriz ki insan, Allahn alemin yaratlmasnda
gtt amatr, o Allahn gerek halifesidir, o ilahi isimlerin
zuhur mahallidir, o btn alemin hakikatlerini iinde cem
edendir. (Futuhat, c.1 bab: 7 s. 125)
Devamla yle diyor: nsanlar iinde kamil insan, btn
ilahi isimler iinde Allah ismi konumundadr. (Futuhat, bab:
554 s. 194) Bu bab ile ilk akl arasndaki ilikiden dolay
babn ak iinde akl kelimesinden tremi makule,
makuliye ve akl gibi kelimeler yaklak olarak 14 kere ge-
mektedir. zellikle sonra hikmete dnyoruz ve diyoruz
ki ifadesiyle balayan blmde bu ifadeler younlamtr.
Bundan sonra insan ile ilk akl arasndaki hadis olma, zati
mmknlk ve muhtalk noktasndaki benzerlie deiniyor
ve sonra hak ile halkta iki zddn cem olmasndan bahsedi-
yor. Bu ise insanda, Allahn iki eliyle yaratlm olmasnda,
ilk aklda ise yardm almak iin Allaha ve yardm sunmak iin
de klli nefse ynelmek eklinde somutlamtr.
KURAN VARLIK - 223
Sonra ilk baba ve eini, onlardan reyip yeryzne yay-
lan erkek ve kadnlar anlatyor. Bununla da demek istiyor ki
insanlar arasndaki evlilik ilikisi en yce kalem ile Levh-i
mahfuz arasndaki ilikinin veya hakim kartal ile gerdanlkl
gvercin arasndaki ilikinin bir suretidir. Bu ikisi ilk cinsel
ilikiye (nakih ve menkuh) girenlerdir. Onlardan reyen kevni
suretler ruh ve akl adamlar ile nefis ve tabiat kadnlar gibi
kevni suretlerden hamile brakan ve hamile braklanlardr.
Bir yerde eyh bu en byk baba olan imama tevdi edi-
len ifadesiyle ikisini kast etmektedir. Ayn zamanda apa-
k imam da kast etmektedir, yani ilk akl ve en byk baba
Ademi Sonra Ademi kelimeye dahil Fusus bablarnn
tertibini zikretmektedir ve bununla Ademin kamil evlatlarn
cem ettiine iaret etmektedir. Bu cem etme bil kuvvedir ve
bunlarn bilfiil tafsili ise sonraki bablarda sunulmaktadr. lk
akln btn kevni mertebeleri nun olarak ifade edilen icmali
ilminin kapsamnda mcmel olarak cem etmesi gibi. Sonra
bunlar levhte yazl olarak tafsilatlandrlmaktadr ki rahmani
nefesin dereceleri araclyla yaylp alsn.
Akl ve Adem insan- kamilin kevni ve insani dzeyde be-
lirginleen ilk mazharlarndan baka bir ey deildirler.

Fass mml Kitaba iaret etmekle son buluyor. Bu ise
isimlerinden biri mml kitap olan Levh-i mahfuz mertebe-
sine sahip bir sonraki it Fassna giri iin bir hazrlk niteli-
indedir.


KURAN VARLIK - 225

- NC BLM-

Faslara Uygun Sureler ve Her bir Fassn ncesindeki ve
sonrasndaki fasla ilikisinin aklamas

EYHN DVANINDAN BR KASDE
nemli bir not: Bu kasidede Kuran Sureleri latif anlam-
lardan rlm bir silsile dahilinde verilmektedir. Biz, Fusus
bablaryla ilikili sureler sunmakla yetindik ve her surenin
altn da izdik.

mml Kitabda gaybn anahtarlar vardr, kim
Namaznda onu okursa bu ona yeter
Yars Onundur, yars da bizim
Ortak olarak ve de mnezzeh tekliiyle
En yce ilahnz bryen gecede tesbih edin
Fecr(afak vakti)de ve ems beled (gne ehrin-
de)inde gsterir onu
Geceleyin (leyl) ve duhann (kuluk vaktinin) yannda
erhedeni gelir
Tin ile ve alakta ve kadri de iindedir
Adiyat zilzaliyle sarslacak deillerdi (lem yekun)
Karia gelmeyince oyaland kabrinde
Asr drterek filitalarla
O zaman kurey gelir havuz dinine ki ona boyun eer
Kafir yz evirmitir nasr (yardm)dan ona olsun
Tabb (elleri kurusun) hlas suresinden
Felak suresi nuranidir, onu getirmitir
Nas iin Allah ve zarar vereni iyiletirir
Bunlar Kurann sureleridir btnyle
Onlar arzuladm iin isimlerini burada topladm.

Bir aratrmacnn her fass ile onunla ilgili surenin ara-
sndaki ilikiyi derinliine kavramas iin eyhin surelerle
ilgili olarak Futuhatta yapt aklamaya mracaat etmek
yerinde olacaktr. Ki bu aklamalar aadaki tabloda yedi
stun halinde verilmitir:

Birinci Stun: Fassn numaras
kinci stun: Fassla ilgili nebinin ismi.
nc stun: Mushaftaki numarasyla birlikte fassla il-
gili sure
Drdnc stun: Surenin Futuhatn 22. babndaki ismi
Beinci stun: Surenin Futuhatn 369. babndaki numa-
ras
Altnc stun: Surenin, Futuhatn drdnc faslndaki
menzilinin babnn rakam
Yedinci stun: Futuhatn 559. babndaki blmler iinde
surenin menziline uygun blmn bal.

KURAN VARLIK - 227
Faslarn Sureleri ve Futuhattaki Yerleri

1 Adem Alak: 96 Talim 19 288 Levh ve
Kaleme
Hkmetme
2 it Duha: 93 Sevgi 22 291 Gndzn
ortasnda
srlar ortaya
karr
3 Nuh Kadir: 97 Ruh 18 287 Menzilin
kadrini ancak
onu gnde-
ren mahe-
de edebilir
4 dris Leyl: 92 Yollarn
farkll
23 292 Gece ehline
nail olmak
5 brahim Beyine: 98 Varln fena
bulmas
17 286 Aynn zuhu-
runda varl-
n yokluu
6 shak Tin: 95 lham ilimleri 20 289 mmi nebi-
nin ilmi
7 smail Fecr: 89 Nurlarn
Almas
295 mmetlere
yemin
8 Yakub ems: 91 Nefs-
natkann
mertebeleri
293 Gnei
gzlerken
sessizlik
9 Yusuf hlas: 112 Nispetler 3 282 Tenzih ve
olgunlama
10 Hud Fil: 105 Zararn
kaldrlmas
10 279 Basiret
sahiplerine
ibretler
sunmak
11 Salih Kurey:
106
lfet 9 287 Tasarruftan
doan
kaynama

12 uayb Tekasr:
102
13 282 Suskunu
ziyaret eden
onu ziyaret
eder
13 Lut Karia: 101 Korku 14 283 Terazide
noksanlk ve
ar basma
14 zeyr Adiyat:
100
Hayvani
nefisler
15 284 Eserlerindeki
kapallklar
mutlak
klmas
15 sa Asr: 103 Orta namaz
(es-Salatul
vusta)
12 281 Tahkikte
darlk
16 Sleyman Hmezze:
104
Kevne
sarlmak
11 280 Mal ve
velayet
(ynetim)
sahibi
17 Davud Maun: 107 Mutlak irk 8 277 Yetimleri
ezmek
knanmlarn
ahlakdr
18 Yunus Mesed:
111
Helak 4 273 Heva ve
arzulama
19 Eyyub nirah: 94 Nimetlerin
okluu
21 290 Gslerin
gslerde
kilitlenmesi
20 Yahya Kevser:
108
limler 7 276 Varlan
havuz ve
vlen
makam
21 Zekeriyya Beled: 90 Muhammedi
Terif
294 Douncaya
kadar cier-
de bekleyen
cenin
22 lyas Nasr: 110 Kavuma
mjdesi
5 274 Muammay
zme ve ad
konulmu
ecel

KURAN VARLIK - 229
23 Lokman Zilzal: 99 Denge 16 285 Ar hareket-
te delil

24 Harun Kafirun:
109
Geceleyin
gitmek
6 275 Puta tapmak
25 Musa Felak: 113 Temimeler
(muskalar)
2 271 Gece yolcu-
luunun
azametinden
sa heykele
ruh fler
26 Halid Nas: 114 Kutup ve iki
imam
1 270 mamlara ve
kutuplara
hitap
27 Muhammed Fatiha: 1 Fetih 383 Faydali
eylerin cem
edici huzuru
28 Hatem Kurann
tamam
Furkan
menzilleri
Futuhatn
drdnc
faslnn
bablar


KURAN VARLIK - 231
1: Adem (a.s) Fass Suresi
Bu ilk Fassn suresi, ilk insan ve ilk akla ait olarak nazil
olmu ilk sure olan Alak suresidir. eyh, Futuhatn 288.
babnda bu surenin menzilini ilk tilavet menzili, 22. babda
talim menzili, 369 babn on dokuzuncu faslnda talim hazi-
nesi, 4. cilt 559. bab, s. 388de ise levh ve kalemde hkm
olarak isimlendirir.
Ademle mnasebetine gelince, bu surenin ayetleriyle
tahakkuk eden ilk beerin Adem olmasdr. Ayrca bu sure
Kurann ilk nazil olan suresidir ki yledir:
Yaratan Rabbinin adyla oku! O, insan bir alanm
yumurtadan yaratt. Oku! nsana bilmediklerini belleten,
kalemle (yazmay) reten Rabbin, en byk kerem sahibi-
dir. (Alak, 1-5)
Adem, ilahi kudretin yaratmak zere taalluk ettii ilk in-
sandr. Rabbinden ilk olarak btn isimleri renen de odur.
Nitekim surenin ilk iki ayetinde halk=yaratma kelimesi iki
kere ve pe pee gemitir. nce alemin yaratlmas, sonra
Ademin yaratlmas. Ya da nce takdiri yaratma, sonra var
klma yaratmas. nsan kelimesi de sure de kere ge-
mektedir.
Dolaysyla eyhin bu fassta Adem ve nsanla ilgili ola-
rak sylediklerinin mercii suredeki insan kelimeleridir
Makullerle ilgili olarak sylediklerinin ki akl kelimesi-
nin trevleri yaklak olarak 14 kere gemektedir-mercii ise
kalemle retti ifadesidir. En yce kalem ise ilk akldr.
eyh, 369. babn 19. vaslnda bu ayetin anlam ile ilgili geni
aklamalara yer verir ki bu, Alak suresiyle ilgili bir va-
sldr.
Surenin anahtar ve onuncu kelimesi olana ikra (oku)
kelimesinden eyh, Ademin cem edicilii, makul klliler ve
edeble ilgili uzun deerlendirmelerini edinir. nk kur
(k.r.a. kk) toplamak demektir. Ayrca edeb de btn hayr-
larn toplam demektir. Bu yzden Futuhatn Alak suresinin
menzili konumundaki 288. babnda eyhin cem ve edebe
deinerek sze baladn gryoruz. Edeb ise el-Medebe
kelimesinden tremitir ve el-Medebe yemek sofrasnda
toplanmak anlamna gelir. Dolaysyla edeb kelimesi btn
hayrlarn toplam demektir. eyh bu fassta unlar sylyor:
Yce Allah gzel isimleri (esma-i hsna) itibariyle aynn
her eyi kuatan cami bir varlkta grmeyi dileyince Sonra
eyh, bu cemlii uzun uzadya aklyor, yle ki cem keli-
mesini 12 kereden fazla zikrediyor, buna ek olarak da kll
ve klliyat kelimelerine de yer veriyor. rnein yle diyor:
Bu ayrc ve cem edici bir kelimedir. Melekler Ademin cem
ediciliine sahip deillerdir nk Adem alemin hakikatle-
rini ve mfredatn camidir Ancak btnne (mecmu)
ulamakla kurtulua erer Bir yerde edebden bahisle un-
lar syler: Bu ilahi taraftr ki Hak teala edib, emin ve
halife kullarn bununla edeplendirmitir. Diyor ki: Allah ile
beraberliin edebini renirsin. Fassn sonunda ise yle
diyor: Hamdde onu saknmanz klarsanz alim ediplerden
olursunuz
Rabbinin adyla oku ayetinde Ademin cemedicilii
Rabbin ismiyle birlikte zikredildii iin eyh, bu Fassn hik-
metini Rabbin isimlerini cami isim olan Allah ismine men-
sup klmtr. Adem ile Allah arasndaki iliki ile ilgili olarak
Alak menzilinde, yani Futuhatn 288. babnda unlar sy-
lyor: Marsiyada eyh Ebu Ahmed b. Seydebunla karla-
tm. Bir adam ona Allahn en byk isminin (sm-i azam)
hangisi olduunu sordu. O da ona kk bir akl ta att.
Bununla demek istedi ki Allahn en byk ismi (ism-i azam
sensin. nk isimler anlamlara delalet etmeleri iin konul-
KURAN VARLIK - 233
mu kelimelerdir. Dolaysyla anlam asndan ortaklk da
olabilir. Sen, Allah gsteren delillerin en a ve en by-
sn. Dolaysyla Onu kendinle tesbih edebilirsin. eyh,
bu menzili birka beyitle ayor. Bu beyitlerde surenin keli-
melerine ve bu Fassn meselelerine ynelik iaretler vardr.
Beyitler unlardr:
lah iin, insanlar arasnda Allah ismi gibi ol
Rabb isminden. Ruhun ve suretlerin rabbi
Yaratma, emir ve tekvin tamam
Onundur, akl ile ta arasnda fark yoktur.
Onunla mstani oluuyla ycelen zahit gibi
Gz ile amuru birbirinden ayrmaz
Mnezzehliiyle ycelen arif gibi
Gz ile basar birbirinden ayrr
nk hakikate dn, ahlakdr
Alametlerde ve surelerde menzilleri grenlerin.
Onunla mstani olan ifadesiyle eyh, Alak suresinin
6. ve 7. ayetlerine iaret etmektedir. Gerek u ki, insan
kendini kendine yeterli grerek azar. (Alak, 6-7) Bu iki ayet-
ten hareketle bu fassta yle diyor: Ondan kaynaklanan
kuvvet kendisiyle perdelenmitir, zatndan daha stn bir ey
grmez. Kendisinde-iddiasna gre -Allah katndaki btn
yksek makamlara ve stn menzillere liyakat olduunu
dnr. Bunun nedeni de ilahi cemedicilie sahip olmas-
dr. Fassn sonunda syledii u szler de buna rnek
oluturmaktadr: Hepsi mstani olduka muhtatr.
Yukarda geen son beyit de eyhin bu fasstaki u sz-
lerine uygundur: ... Son olmasnn sebebi her eyin Ona
dnecek olmasdr. Bu anlamn kayna Alak suresinin 8.
ayetidir: Kukusuz dn Rabbinedir. (Alak, 8) Yine Fassn
sonunda takva ile ilgili aklamasnn kayna da surenin 12.
ayetidir: Yahut takvy emrediyorsa! (Alak, 12)
Son iki beyitte gz, basar ve grme fiili zikredilmektedir.
nk ryet=grme fiili surede tekrarlanmaktadr,
7/9/11/13. ayetlerde olduu gibi. 14. ayette de yera=grr
fiili gemektedir: Allah'n, (yaptklarn) grdn bilmez
mi! (Alak, 14) eyh Futuhatn 507. babn bu ayete tahsis
etmitir. Bu fassta bu ilahi ryetle balyor. Diyor ki:
Hak teala onlarn aynlerini, istersen kendi aynini de diye
bilirsin, grmek isteyince... nk bir eyin kendisini kendi-
siyle grmesi, kendisini baka bir eyle grmesi gibi deil-
dir... Diyor ki: Bu yzden insan olarak isimlendirilmitir,
nk Hak onunla mahlukatna bakar ve onlara merhamet
eder... Devamla diyor ki: Bize ayetlerini gsterdiini zikret-
mitir... Onu mahede ettiimizde nefislerimizi mahede
ederiz. O bizi mahede ettiinde nefsini mahede eder.
Divanndaki bir kasidede bu ryete iaret eder:
Alak Suresinin Ruhundan
Hak amellerimi gz sahibi olanla grr
Bizde ise buna dair bir bilgi ve haber yoktur
Hidayete has kld eriat gelince
Bizem dediimizin benzerine hidayet etti, emrettikleri
Sakn onunla ilgili olarak onda
Fazlalk vardr diyenlerden olma. O beer alemindeki il-
min izahdr
nk bu szn elikili olduu aktr
Syledikleri eylerle ona delil getirseler de.
KURAN VARLIK - 235
Bu Fassn Efendimiz Hz. Muhammedin (s.a.v)
Fass ve it (a.s) Fass ile likisi

nemli bir not: Varlk mertebeleri zinciri salam bir ba-
la birbirine balanmtr. Fususun bablar da yle. Bu yz-
den Her fass ile bir nceki ve bir sonraki fass arasnda uyum
ve balant vardr. eyh, her babn sonunda bir sonraki baba
giri iin hazrlk yapmay, sunumda bulunmay ve iaret
etmeyi adet edinmitir. Bu ilk bab ilk akln olunca, ikinci bab
Klli Nefsindir, yani Levh-i Mahfuzun. Ki eyhin de zikrettii
bir ayette buna yle iaret edilmitir: Ve ondan da eini
yaratt. (Maide, 1) Yani Havvay Ademden yaratt gibi
nefsi de akldan yaratt... Bab, mml Kitabdan sz ederek
bitiriyor. Bu ise it makamnda Levh-i Mahfuzdur.
unu bilmemiz gerekir ki Fususun btnsel yaps, daha
nce de akland gibi her fass ile feleki menzili arasndaki
uyum gereince tpk menziller felei gibi daireseldir. Bu ilk
Ademi fasstan nceki fass son Muhammedi fasstr ve bu
fasa, insann, cemlik harfi mimin icadna ynelik el-Cami
ismi hakimdir. Bu Fassn suresinin de Fatiha suresi olduunu
greceiz ki eyh buna bu Fassn sonunda mml Kitab
diye iaret etmektedir. u halde el-Cami ismi ile insan, Ade-
m cemlik dolaysyla tamamen uyumludurlar Bu iki Fassn
ilikisinin vurgulanmas balamnda eyhin Muhammed
(s.a.v) Fassnda Adem ve Havvadan, erkein Tek olan
Hakkn ifti ve kadnn da erkein ifti oluundan sz ettiini
gryoruz.
ki fass arasndaki ilikinin kayna her iki fassa hakim
olan Allah el-Bedi ve el-Ferdul cami isimleri arasndaki
alakadr. Yine iki Fassn sureleri arasnda da bu tarz bir iliki
vardr: Alak ve Fatiha
Fatiha Mushaf tertibinde Kurann ilk suresidir, Alak su-
resi ise ilk nazil olan suredir. Fatiha bandaki Besmeleye
dnktr. Bunun benzerini ise Alak suresinin giriinde
gryoruz: Rabbinin adyla okuBesmelede yer alan
harflerin says on dokuzdur (19), bu da cehennem zebanile-
rinin saysna eittir ki Alak suresinde bunlardan sz edil-
mektedir. (eyhe gre 19 saysnn nemi iin bkz.
Futuhatn 22. babnn sonlarnda yer alan fehvani menziller
menzili blm.) Muhammedi fass Fatiha etrafnda dnmekte-
dir. Fatiha ise kul ile Rab arasnda cemlii gerekletiren
namazn ruhudur. Bunun da Alak suresinin 10. ve 19.
ayetleriyle mnasebeti aktr: Namaz kld zaman bir
kulu secde et ve yakla

KURAN VARLIK - 237
2: it (a.s) Fass Suresi
Bu Fassn konusu rabbani balar, ltuflar ve ilahi hibe-
lerdir. it kelimesinin anlam Hibetullah=Allahn hibesidir.
Bu fassta en ok tekrarlanan kelimeler ba ve hibe kkn-
den tremi kelimelerdir. Bu ba Duha suresinde grebi-
liyoruz: Kuluk vaktine ve skna erdiinde geceye yemin
ederim ki Rabbin seni brakmad ve sana darlmad. Gerek-
ten senin iin ahiret dnyadan daha hayrldr. Btn bunlar
balar ve mjdelerdir ki en by de onlardan sonra
zikrediliyor: Pek yaknda Rabbin sana verecek de honut
olacaksn. Sonra yce Allah ona ynelik balarn sral-
yor: O, seni yetim bulup barndrmad m? arm bulup
da yol gstermedi mi? Seni fakir bulup zengin etmedi mi?
Dolaysyla bu fassa uygun sure Duha suresidir.
eyh, Fassn balarnda El ap isteyeni de sakn azar-
lama. Ayetinden hareketle isteyen/dilenen ve istenenden
bahsediyor.Velayet ve risalet makamlar balamnda en
byk ba hatemiyet makamdr. Bu yzden eyh bu
fassta surenin son (hatime) ayeti olan Ve Rabbinin nimetini
minnet ve kranla an. Ayetinden hareketle hatemiyetten
uzun uzun bahsediyor. Bu arada yce Allahn kendisine
bahettii Muhammedi hatemiyet nimetine deiniyor, tpk
efendimiz Hz. Muhammedi (s.a.v) risalet hatemiyetiyle
nimetlendirmesi gibi. u halde velayet hatemlii mertebesi,
ihata edici velayet feleinin giri/n mertebesidir, tpk itin
(a.s) Ademi milletin n mertebesi olmas gibi. Nitekim Duha
(kuluk vakti) da gndzn giriidir eyh, Futuhatn 559.
babnda Duha suresine tabi blmn baln gndzn
bann srlarn ortaya karr eklinde belirlemitir. nk
giri/n (sadr) Duha suresine zg 211 babda tarif ettii
gibi ister cins, ister tr, ister ahs olsun her suretin ikinci
mertebesidir.
eyh Futuhatn 211. babn zamann sadrnn menzi-
li/drdnc felek eklinde belirlemitir. Yani Kutuba ait
gne felei. Bu ise Hatemul Evliyann makamna uygundur.
Ki Hatemul Evliya srlar aa karr ve Hatemul
Mrselinden sonraki ikinci mertebe ona aittir. it ise
Ademden (a.s) sonraki ikinci mertebenin sahibidir. O halde
makam da doduu srada deil iyice ykselip parlad
sradaki gnein makam gibidir.
Bu Fassn Bir nceki Fassla likisi
Adem ve it fasslarnn ilikisi balar, hatemiyet ve sa-
drlk (n/giri) meselesinde kendini gsteriyor. Dolaysyla
yce Allahn Adem ve zrriyetine bahettii en byk nimet
hilafettir ki mertebeler onunla son bulmutur. it Fassndaki
hatemiyet ba ise Duhadan gelir ve eyh, Adem Fass-
nn ortasnda buna deinerek yle demitir: Aleme gre
onun yeri, hateme gre hatemin Fass gibidir Tpk mh-
rn (hatemin) hazineleri korumas gibi O, ahiret hazineleri-
ne vurulmu ebedi bir mhr (hatem)d.
it, Adem milletinin balangc (sadr) olduuna gre
Duha suresinden kaynakl gndzn balangc (kuluk
vakti) onundur. eyhin Futuhatn 291. babnda belirttii gibi
Adem dnyann sadr idi. Diyor ki: Gndzn sadr, gnein
douu deil, gne nn iyice ykseldii kuluk vaktidir
Dnyann sadr da Ademin varldr. Alemin sadr Levhtir.
nk kalemden sonraki ikinci mertebedir. it Fassnda
eyh, bu Fassn Adem Fassyla ilikisinin Levhin Kalemle
ilikisi gibi olduunu belirtir ve yle der: nk ocuk
babasnn srrdr. nk ona verilenler Allahtan gelenleri
akledenler asndan gariptir. lk olarak Allahtan gelenleri
akleden ilk akl veya Alak suresinde iaret edilen kalemdir
ve o Duha suresinde Pek yaknda Rabbin sana verecek de
honut olacaksn. Ayetinde hitap edilen Rasulullahn (s.a.v)
ilk mazhardr.
KURAN VARLIK - 239
3: Nuh (a.s) Fass Suresi
Bu Fassn ilk cmlesi dorudan Fassn suresine iaret
etmektedir. Bil ki, Allah seni kendisinden bir ruhla destekle-
sin cmlesiyle balayan tek fass budur. Bununla da Ka-
dir suresinde yer alan O gecede, Rablerinin izniyle melekler
ve Ruh (Cebrail), her i iin iner dururlar. (Kadir, 4) ayetine
iaret edilmektedir. Dolaysyla bu Fassn suresi Kadir
suresidir ve buna es-Sbbuh ve el-Batn isimleri hakimdir ki
tabiatn, Sreyya mehzilinin ve ayn harfinin icadna ynelik-
tirler.
Kadir suresi ile es-Sbbuh el-Batn isimleri arasndaki
mnasebete gelince, bunun kayna gecedir ve eyh onu
gayb ile sembolize eder. Yani el-Batn. Yine bunun kaynakla-
rndan biri de bu Fassn hikmetinin eksenini oluturan tenzih
kavramdr. Tesbih, deerin, kadrin yceltilmesidir. u halde
Kadir gecesiyle bu iki isim arasnda tam bir mnasebet var-
dr. Gndzn payna ise zuhur ve tebih der. Bu yzden
eyhin bu fassta setr , gafr, kefr, gayb ve hcb (tm de
rtme anlamna gelen kelimelerdir) ifadelerini oka kullan-
dn gryoruz. Bunlar el-Gaffar ve el-Batn isimleri ara-
sndaki mnasebet balamnda dile getirmitir. (bkz. Futuhat,
559 bab , el-Gaffar, el-Gafir ve el-Gafur isimlerine ait perde-
lerin indirilmesi huzuru fasl.)
Kadir suresi ile tabiat mnasebetine gelince, tabiat,
eyhe gre btn vcudi suretlerin anasdr. Onun faili ise
var etme (tekvin) ile i gren ilahi emir olan ruhtur. Bu yz-
den Rablerinin izniyle melekler ve Ruh (Cebrail), her i iin
iner dururlar.ayetinde iaret edilen Kadir gecesi gibidir. Bu
nedenle eyhin 446. babda gece ile tabiat bir arada zikre-
dip yle dediini gryoruz: Onun miraslarn olup ahlak
Kuran olan ve tabiatnn gecesinde amellerin suretlerini ina
eden kimse Nitekim Hz. Muhammed (s.a.v) tabiat kabrin-
den diriltilip gnderilmitir. Bundan dolaydr ki eyhin Ka-
dir suresi menziline mahsus 287. babda Kadir gecesini gz
kamatrc gzellie sahip bir kadna benzettiini ve onu
Batni emir alemiyle birlikte zikrettiini ve yle dediini
gryoruz:
zamann ahs tedbir ettii bir nefese sahiptir
emir aleminden ho kokulu bir nazenindir
Cim, ayn ve fa onun menzillerindendir
Resulleri onu getirmiler muhkem zikirden
Gaipler ilmiyle iki ba vardr ki
lenin, ikindinin byle bir vnc ve fecri yoktur.

Zamann ahs senedir, onu tedbir eden nefis ise Kadir
gecesidir, yani ruhanilerin ve rahmetin nefesleriyle koku-
lanm gz kamatrc gzel. ki badan maksat da akam
ve yats vakitleridir. Gaipler ilmiyle de geceye, yani Kadir
gecesine ve Biz onu kadir gecesinde indirdik. ayetinde
iaret edilen, zahir ilahi benlikle inip duran Batni hviyet
gecesine iaret etmektedir. Bu yzden eyh bu baba benlik-
ten sz ederek balam, sonra hviyeti zikrederek yle
demitir: Bu, gaiplerin menzillerinden biridir ve ehadet
aleminde zuhuru sz konusu deildir. u halde benlik iin
zuhur, furkan (ayrlk), tebih ve gndz, hviyet iin de
batnlk, Kuran (cem), tenzih ve gece vardr. Bu benlik Ka-
dir suresinden olan bu benlik iin aban aynn ortasndan
bir gece vardr. Bu yzden onun payna ubelenme ve
furkani tafsil der. Bu hviyet iin de Kadir gecesi vardr. Bu
yzden Kurani cem onundur. nk kadir kelimesi szlk-
te snrlandrma ve cem anlamna gelir. eyh btn bunlara
bu fassta yle iaret ediyor: Emir Kurandr (cemdir),
KURAN VARLIK - 241
furkan (ayr olu) deildir Bu yzden Kurana sadece Hz.
Muhammed (s.a.v) ve u insanlk iin ortaya karlm en
hayr mmet olan slam mmeti tahsis edilmitir eyh
emir Kurandr ifadesiyle Kadir gecesindeki emre iaret
etmitir ki bu da Muhammed (s.a.v) mmetine tahsis edilmi-
tir. nk slam mmetinin Nebisi, kamiller arasnda, Kadir
gecesinin baka geceler iindeki konumuna benzer bir ko-
numdadr. Onun mmeti de baka mmetler arasnda ayr-
calkl bir yere sahiptir. Nitekim air Buseyri (r.a) kaside-i
brdesinde bunu yle dile getirmitir: Resullerin en byk
kerem sahibi sayesinde mmetlerin en kerimi olduk biz.
nsanlk iin ortaya karlm en hayrl mmet ifadesiyle
bin geceden daha hayrldr ayetine iaret edilmektedir.
eyhin bu fasstaki hakk her snrla mahduttur ancak
her alem iin hasl olan sureti orannda eklindeki sz
kadre, yani snrlandrma ve hadde iaret etmektedir.
eyhin ruhun sureti, ruhun bedeni ve Hak taalann alemi
tedbir ediine ilikin szleri nceki beyitlerdeki u szyle
uyumludur: Zamann ahsnn bir nefsi vardr, onu tedbir
eden. nk senedeki tasarruf ileri bu gecede tedbir edici-
lere tevdi edilir. eyh bu anlam giri ksm H. Mm. Apak
olan Kitab'a andolsun ki, muhakkak biz onu (Kur'an') mba-
rek bir gecede inzal ettik. nk biz uyarclarz. Katmzdan
bir emirle her hikmetli ie o gecede ayrd edilir. nk biz,
Rabbinin bir rahmeti olarak mrseller gndermekteyiz. p-
hesiz O Semi(iiten)dir, Aliym(bilen)dir. eklinde olan
Duhan suresine mahsus 340. babda izah etmektedir. Diyor ki:
- Kadir suresi, Duhan suresinin tefrik ettiklerini cem et-
mekte, Duhan suresi de Kadir suresinin tefrik ettiklerini cem
etmektedir. Mahede ettiklerine dair bilgisi olmayan kimse-
ler bu iki surenin birbirlerine kart olduklarn hayal edip bu
iki sureyi birletiren bir menzilin farkna varmazlar. Ayn
ekilde tabiatn barndrd kartlklardan oluan cemliin-
den kaynaklanan aktifliinin bilincine varamazlar Bu a-
dan Kadir suresi Duhan suresinin dkld bir havuz ko-
numundadr.
Bu da gsteriyor ki her ahsn kadir gecesi nefsinin ay-
ndr. En byk kadir gecesi ise insan-i kamilin nefsidir. (Bu
anlama dair daha ayrntl bilgi iin bkz. El-isfar adl eserin
Aziz kuran yolculuu blm.) tabiatn barndrd kartlk-
lardan oluan cemliinden kaynaklanan ifadesi bir kez daha
kadir gecesinin cem ediciliine ve bu fassa ait tabiat merte-
besiyle olan sembolik ilikisine iaret etmektedir. eyh 369.
babn 18. valsnda bu ilikiyi tekit etmektedir ki bu kadir
suresine has bir vasldr. Bal da yledir: Varlk hazine-
lerinden on sekizinci vasl. Tabiatn baka eylere stnl-
n ierir. Bunun sebebi de ilahi isimlere benzemesidir.
Bu aklama ise kadir gecesi bin aydan daha hayrldr.
Ayetine iaret etmektedir.
Fassta kadir gecesinin Kurani cem edicilik zelliine y-
nelik baka iaretler de vardr. u ifade gibi: marifeti itibariy-
le tenzih ve tebihi icmali olarak iki vasf araclyla cem
eden kimse onu mcmel olarak bilmi olur, tafsili olarak
deil, tpk kendi nefsini tafsili olarak deil mcmel olarak
bilmesi gibi.
eyh Fass u szlerle bitiriyor: Nuhun srlarna vakf
olmak isteyen birinin Yuh (gne) feleinde ykselmesi
gerekir. Yani Kadir suresiyle, tabiatla, Sreyya menziliyle
ve ayn harfiyle ilgili bu Fassn srlarn renmek isteyen bir
kimsenin gne feleinde ykselmesi zorunludur. nk
kadir gecesi, gecenin tabiat, gndz, mevsimler ve aylar
gnein dnyle balantldrlar. Gnein domasyla da
kadir gecesi sona erer. Bu yzden eyh yukardaki beyitleri
KURAN VARLIK - 243
Fecr kelimesiyle tamamlamtr. Bu da kadir suresinin son
kelimesine ynelik bir iarettir.
Kadir gecesinin konumu gnein ve ayn dnleriyle ir-
tibatldr. eyh orula ilgili babda buna iaret eder ve yle
der: Yce Allah leyl (gece) kelimesine gndz yerine
kadir kelimesine izafe etmitir. nk gece gayba benzer.
Takdir de ancak gaybi olabilir. nk insann nefsindedir.
Dolaysyla her salam emir onda tefrik edilir. Sonra emir
bize tek bir ayn olarak iner, nefiste sahip olunan tafsilat
uyarnca tefrik edilir. areti de nurlarn onun nuruyla silinme-
sidir. Onun aylarda ve haftann gnlerinde dolamasn
salamtr
69. babda namaz babndan Cuma gn gusal alma
faslnda eyh, Cuma gnndeki icabet saati cumann son
saatidir-hakknda diyor ki: Cuma gnndeki bu saatn ko-
numu, sene iinde kadir gecesinin konumuna eittir. Bu ise
nefis bir iarettir ki eyh, 32. babn sonunda ona bir kez
daha iaret etmitir.
El-Batn ismi, tabiatn icadna ynelik olduu gibi Srey-
ya menziline de yneliktir. Ki Sreyya menzilinin ilk te birlik
ksm ko burcunun altna dmektedir. Ko burcu ise gne-
in eref burcudur. Bu erefin konumu da felek dairesindedir
ve en erefli konumdur. Dolaysyla kadir gecesinin erefiyle
eksiksiz bir uyum iindedir. Baz felek alimleri, gnein bu
erefli dereceye girdii esnada Rasulullahn (s.a.v) dodu-
unu tahkik etmilerdir. Dorusunu Allah bilir.
Rasulullah (s.a.v) ile Kadir gecesi arasndaki ilikiden do-
lay eyhin Rasulullahn suresi olan Fatiha suresinin inile-
rine has 432. babda kadir gecesinin cem ediciliinden ve
tabiatla ilgisinden bahsettiini gryoruz. Diyor ki:
Sen kadir gecesisin, nk sen tabiattan ve haktan-
sn O her emri cemeder ve btn mevcudatta bulunur.
Bu Fassn ncesindeki ve Sonrasndaki
Fasslarla likisi
eyh, nceki it Fassn ahir zaman insanlar ile ilgili u
szleriyle tamamlyor: Tabiatn hkmyle tasarruf ederler.
Tabiatn sembollerinden birinin kadir gecesi olduunu gr-
dk. Bu sz Nuh Fassna veya ruhun indii Kadir suresi
Fassna giri iin bir hazrlk niteliindedir. Nuh Fass u
szlerle balyor: Bil ki, Allah seni kendisinden olan bir ruhla
desteklesin.
Aklamann son paragraf rt ve karanlk anlamlarn
ifade eden kelimelerle doludur. zlmani perdeler gerisinde
gizlenen gayb ehlinin karanlklarndan olan zalimleri arttr-
ma. ifadesinde olduu gibi. Bu, gne feleine girii ima
etmektedir. Gece ve gndzn anas gne feleinin kutbu
dris buradadr. Yani Leyl suresinin menziline girie dair bir
iarettir. Ve bir sonraki dris Fass bu sureden destek gr-
mektedir.

KURAN VARLIK - 245
4: dris (a.s) Fass Suresi
Bu ve ncesindeki fass kardetir. nk her iki Fassn
hikmetlerine hakim isimler kardetir: es-Subbuh ve el-
Kuddus Ayn ekilde alemin nc ve drdnc mertebe-
lerinin, yani tabiat ve hebann icadna ynelik el-Batn ve el-
Ahir isimleri de kardetir. Dolaysyla el-Batn ismi Nuha ve
tabiata yneliktir, el-Ahir ismi de drise ve hebaya yneliktir.
eyhin Futuhatn 11. babnda belirttiine gre tabiat ve heba
ikizdirler. Diyor ki: Mmkn varlklardan ikinci babay tan-
dktan ve onun en yce kalemin ikinci anas olduunu bildik-
ten sonra, ruhani kutsal ilkadan ona ilka edilenler tabiat ve
hebadr. Dolaysyla ikiz douran ilk anadr
Bunlar anlatmamzn sebebi, bu Fassn suresiyle olan
ilikisidir. Yani Leyl suresi. Bu sure Leyletul Kadr suresi-
nin kz kardeidir. Yani tabiat mertebesinin ve Nuh Fassnn
suresi. Sure gece ve gndzn, erkek ve diinin birlemesi-
ne deinerek balyor: Bryp rtt zaman geceye,
alp aard vakit gndze, erkei ve diiyi yaratana yemin
ederim. (Leyl, 1-4) Leyl suresinin bu fassla ilikisinin birka
yn vardr. Bazlar unlardr:
Birincisi: el-Kuddus ismiyle mnasebeti. nk gece h-
viyet gaybn sembolize eder. Yani tenzih ve takdisi. Gndz
ise zuhuru ve tebihi sembolize eder. Yce Allah bir ayette
yle buyurmutur: Bryp rtt zaman geceye, alp
aard vakit gndze. eyh bu fassta mnezzeh olan
haktan ve mebbeh (benzer) olan halktan sz etmektedir.
kincisi: Heba ile, yani heyuli ile mnasebeti. Ki eyh onu
sevad (siyahlk) olarak vasfeder. Tirmizinin 153. sorusuna
cevap verirken yle der: Harf siyah krda bir surettir. Eer
kr nedir, diye sorarsan, hebadr, deriz, alemin cisimlerinin
suretleri onda alr Futuhatn 289. babnda ise unlar
sylyor: alemdeki her karanln kayna heba cevheridir,
yani heyulidir.
ncs: drisle (a.s) mnasebeti, eyhin Fassn ba-
nda zikrettii Onu stn bir makama ycelttik. (Meryem,
57)ayetinde kendini gstermektedir. Fassn byk ksm
Yce Rabbinin rzasn istemekten baka. (Leyl, 20) ayetin-
de geen ycelik=uluv kavram etrafnda dnmektedir.
Rivayete gre bu ayet Ebubekir es-Sddk (r.a) hakknda
nazil olmutur. Ebubekir ise eyhin mekann ycelii ise
bize, yani Muhammedilere aittir. nk yce Allah bu ycelik
hakknda stn olan sizsiniz. Allah sizinle beraberdir.
(Muhammed, 35) buyurmutur. dedii Muhammedilerdendir.
Bir bakma eyh, Tevbe suresinin krknc ayetine iaret
etmektedir. nk orada es-Sddk ile beraber Nebinin
(s.a.v) hali vasfedilmekte ve Allahn onlarla beraber olduu
vurgulanmaktadr: ki kiiden biri olarak (Ebu Bekir ile birlikte
Mekke'den) karmlard; hani onlar maaradayd; o, arka-
dana. zlme, nk Allah bizimle beraberdir, diyordu.
(Tevbe, 40)
eyh bu szden yirmi mertebe zuhur etmitir. derken
sanki Yce Rabbinin rzasn istemekten baka. (Leyl, 20)
ayetine iaret etmektedir. nk Leyl suresinin yirminci
ayetidir. Yirmi mertebenin zahir anlam ise dokuz tekli merte-
be ve dokuz onlu mertebe, ardndan yz ve sonra bindir.
Bylece toplam yirmi eder.
eyh bu menzile u szlerle balyor: Bu, en yksek
deere sahip menzillerdendir. Gaybi nikah (cinsel birleme)
menzilidir. Yani anlamlarn ve ruhlarn birlemesi. Dolunay
tecellisinden baka nnde bulut olmakszn doan gnee
benzeyen ilahi tecelliler ilmi bu menzile hastr Bununla
eyh Alp aard zaman gndze.. (Leyl, 2) ayetine
iaret etmektedir. Bu ayetten hareketle bu sure ile dris (a.s)
KURAN VARLIK - 247
arasnda bir baka mnasebet de belirginleiyor. nk dris
(a.s) drdnc semadaki gne feleinin kutbudur. Ki bu
semadaki gnein douuyla gndz alp aarr. it (a.s)
Fassnda gnein douunun duha=kuluk vakti olduunu
grmtk. O Fassn eksenini de Pek yaknda rabbin sana
verecek de sen honut olacaksn. (Duha, 5) ayeti oluturu-
yordu. Bu Fassn ekseni ise Leyl suresinin u son ayetleri-
dir: Yce rabbinin rzasn istemekten baka Ve o honut
olacaktr. (Leyl, 20-21) Dolaysyla Duha suresinin o ayeti
Nebiye (s.a.v) yneliktir, Leyl suresinin bu ayetleri de
arkada Ebubekir es-Sddka (r.a) yneliktir. ki arkada
rzaya kavumakla mjdelenmektedirler.
-eyhin el-evvel, el-ahir ve tek ayn ile ilgili szlerinin
kayna phesiz ahiret de dnya da bizimdir. (Leyl, 13)
ayetidir.
- Saylarn birden kaynaklanp oaldklarna ilikin
szlerinin kayna leriniz baka bakadr. (Leyl,
4)ayetidir.
- ocuk, babas, e ve nikah (cinsel birleme) ile ilgili
szlerinin kayna Erkei ve diiyi yaratana (Leyl, 3)
ayetidir.
-eyh Allah, iki zdd cemetmesiyle tandm diyen Ebu
Said el-Harrazdan da bahsetmitir ki bu, Futuhatn leyl
suresi menzilinin bab olan 292. babda sylenenlerin ayns-
dr. eyh diyor ki: ki zdd telif etme ilmine gelince, bil ki,
Ebu Said el-Harraza sorulmu: Allah ne ile tandn? diye. o
da iki zdd cem etmesiyle tandm demi ve Huvel evvelu
vel ahiru vezzahiru vel batn / O ilktir (evvel), sondur (ahir),
zahirdir, batndr (Hadid:3) ayetini okumu. Yani Allah
evvel olmasnn ayniyle sondur, zahir olmasnn ayniyle
batndr.
-eyhin lahi isimlerin her biri ilahi isimlerin tm ile
isimlenir ve nitelenir. sz, Futuhatn 198. babnn 14. fas-
lnda hebai cevherle ilgili olarak sylediklerine uygundur.
Diyor ki: Heba, zat itibariyle kendisine yaraan muhtelif
suretleri kabul eden ve her bir surette hakikatiyle bulunan her
eydir.
Bu Fassn ncesindeki ve Sonrasndaki Fass ile
likisi
- Bata bu kuddusi, drisi, Hebai, ahir ve Leyl suresin-
den olan fass ile nceki Nuhi, subbuhi, tabii, batn ve Kadir
suresinden olan Fassn kardeliinden sz etmitik. Bu
ilikiyi tekit balamnda eyh bu drisi fassta tabiattan ve
rknlerinden sz ederek yle diyor: Nedir tabiat? Ve
ondan zahir olan nedir? Bu souk ve kurudur, u da scak
ve kurudur. Kuruluu cem etmi, ama baka hususlarda
ayrmtr. Cem eden tabiattr, hayr, daha dorusu tabiiliin
aynidir. Dolaysyla tabiat alemi bir tek aynadaki bir surettir,
daha dorusu deiik bir ok aynadaki bir tek surettir
- eyhin tabiatla ilgili Nedir tabiat? eklindeki sz,
mertebesine ez-Zahir ismi hakim olan bir sonraki brahim
Fassna giri iin bir hazrlk mahiyetindedir. eyh, bu hazr-
l daha fazla aklamak maksadyla brahim ve olu (a.s)
hakknda unlar sylyor: bir dn, ne dersin? O da
cevaben: Babacm! Emrolunduun eyi yap, dedi. (Saffat,
102) ocuk babasnn ayndr. Bu yzden o aslnda kendi
nefsini boazladn grmt ryada.. Oluna bedel ona
byk bir kurban verdik. (Saffat, 107) Bylece insan sure-
tinde zuhur eden bu sefer ko suretinde zuhur etti. Bir de
oul suretinde zuhur etti. Daha dorusu babann ayn olan
ocuk hkmnde zuhur etti.

KURAN VARLIK - 249
5: brahim (a.s) Fass Suresi
Daha nce sylediimiz gibi bu fassa, klli cismi ve
gayn harfini icat etmeye ynelik ez-Zahir ismi hakimdir.
Gayn hicap/perde demektir. Nitekim cisim de ruhun perde-
sidir. Ayrca gayn gaye harfidir ve rakamsal deeri
1000dir. Birler ve yzlerden sonra saysal mertebelerin
gayesi onundur. Zuhurun gayesi de cisimde tamamlanr. ez-
Zahir isminin cisimdeki hakikatine en uygun sure de
Beyyine suresidir. nk beyan zuhur demektir. Bu fass
da zuhur ve keif gibi kelimelerin trevleriyle doludur.
Ayn durumu Futuhatn Beyyine menziliyle ilgili 286. babn-
da gryoruz. Burada eyh, eyann zuhur etmesinin ve
hakikatlerin aa kmasnn arac olan nurdan sz etmekte
ve szlerine yle balamaktadr: Bu menzilden bir cz
kayda aldm ve mahedede fena bulma diye adlandrdm.
Bil ki, bu menzilin mazhar Allahn en-Nur ismidir. Bab
aadaki beyitlerle balyor. Burada da ilk olarak surenin
giriine, yani lem yekun ifadesine iaret ediliyor. Bu ifade
ise fena makamna iaret ediyor. Bu makam olmayan (lem
yekn) yok eder, her zaman olan (lem yezel) baki klar
olarak ifade edilmektedir. Buna mehur hadiste ihsan ma-
kam olarak iaret edilmitir: hsan, Allah grr gibi ona
ibadet etmendir. Eer sen onu gremezsen, phesiz o seni
grmektedir. eyh diyor ki:
Fena (yok olma) gnei tekvini kefte grnd
nk nurla beni yok edeceini biliyordu
aret etmiti, ama ben iaretini anlamamtm
Bu ima ile beni kast ettiini
lim aynnn zahir vavydm
kef ve nun arasndaki gizli ayn.
Bylece levhte gizli srlar tafsil edildi
Rahmann nun mcmel olarak gizledii.

Futuhatn 369. babnn Beyyine suresiyle ilgili 17.
vaslnda eyh yeniden bu zahir ve ak nura dnyor ve
rnein unlar sylyor: Bu makamn sahibi olan kimseler,
halkn ilerini hak ile beraber gren kimselerdirler. Tpk ayda
zuhur eden k itibariyle ay-gne ilikisinde olduu gibi
Hz. brahimin (a.s) kavmiyle tartrken onlara yldzn, ayn
ve gnein klarnn batp sndn aklamasyla ilgili
kssas mehurdurnk gnein ay cismine sirayet
ediyor ve ay gne araclyla zuhur ediyor. Ya da gne ay
zerinden zuhur ediyor. Bu ise bu Fassn konusunun ayns-
dr. Burada eyh dostluk (hillet) makamndan ve hakkn
halkta zuhur etmesinden veya halkn hak ile zuhur etmesin-
den sz ediyor
Beyyine suresi ile brahim (a.s) arasndaki mnasebet-
lerden biri de Beyyine suresinin 5. ayetidir: Halbuki onlara
ancak, dini yalnz O'na has klarak ve hanifler olarak Allah'a
kulluk etmeleri emrolunmutu. (Beyyine, 5) Hanif kelimesi
Kuran- Kerimde dokuz kere brahimin (a.s) sfat, bir kere
de efendimiz Hz. Muhammedin (s.a.v) sfat olarak gemek-
tedir. Bir de brahime (a.s) suhuflar nazil olmutur. Beyyine
suresinin 3 ve 8. ayetlerinde zikredilen suhuflar gibi: Al-
lahdan gnderilen rasuller, dosdoru hkmleri ieren,
tertemiz sahifelerden okurlar
eyh diyor ki: Zem ettii ve vd umumi oldu. Zaten
ortada vlenden ve yerilenden baka bir ey yoktur. Bura-
da eyh Beyyine suresinin etraflarnda dnd iki gruba
iaret etmektedir. halkn en erlileri halkn en hayrls
KURAN VARLIK - 251
Surenin sonunda yer alan Allah kendilerinden raz ol-
mu, onlar da Allah'dan raz olmulardr. ifadesi, Hak ile
halk arasndaki aktif ve edilgen mahiyetli dostlua iaret
etmektedir. eyh bunu yle dile getirmektedir: Sen hkm-
lere uymakla onun gdassn, o da seni var etmesi itibariyle
senin gdandr. Senin ykml olduunla o da ykmldr.
Emir ondan sana, senden onadr. Neredeyse eyh u ayeti
aklayacak: Allah kendilerinden raz olmu, onlar da
Allah'dan raz olmulardr. Diyor ki: O beni vyor, ben de
onu vyorum.
Fasslarla likisi
Bu fass ile hemen ncesindeki drisi fass arasndaki ili-
kinin en bata gelen mazhar hi kukusuz bu iki Fassn
mertebelerine hakim iki isim olan el-Ahir ve ez-Zahir isimle-
rinde belirginlemektedir. Bu iki isim genelde birbirlerinin
yan banda zikredilirler: Huvel evvelu vel ahiru,
vezzahiru, vel batn = O evveldir, ahirdir, zahirdir, ba-
tndr. (Hadid:3) ayetinde olduu gibi. Grld gibi ez-
Zahir isim el-Ahir isminden sonra gelmektedir. Tpk cismi
brahimi Fassn hebai dris Fassndan sonra gelmesi gibi. Bu
yzden eyhin de bu iki ismi birlikte zikredip yle dediini
gryoruz: Btn bunlar Rahmani nefesin kelimesi olan el-
Ahir ez-Zahir (son, zahir) isminin hkmnden kaynaklanmak-
tadrlar. Bu aklamay heba ile ilgili deerlendirmeleri kap-
samnda yapmaktadr. nceki Fassn suresi raz olacak-
tr ifadesiyle yani rza ile bittii gibi, bu Fassn suresi de
Allah kendilerinden raz olmu, onlar da Allah'tan raz ol-
mulardr. ifadesiyle yani rza ile son (ahir) bulmaktadr.
eyh, Fass, rzklar ve gda ile ilgili bir blmle tamaml-
yor. Er-Rezzak (rzk veren) ismi yirmi nc mertebede
bitkilerin icadna yneliktir ve yirmi nc fass olan Lokman
Fass bu isme aittir. leride Zilzal suresinin bu fassa ait
olduunu greceiz. Mushaftaki yerleri itibariyle de Zilzal
suresi bu Fassn suresi olan Beyyine suresinden sonra gelir.
eyhin birbirini tamamlayan iki fass arasndaki balanty
vurgulayarak cismin gda ile tekaml ettiini nasl ima ettiini
gryor musunuz?... Lokman, yce Allahn el-Hakm is-
minden hikmete sahip olduu iin eyhin Lokman Fassna
iaret etmesi bir sonraki shak Fassna giri iin bir hazrlk
niteliindedir. nk bu Fassn suresi hikmetten sz eden bir
ayetle Allah,hakiymlerin hakiymi deil midir? (Tin, 8) son
bulan Tin suresidir. Bir sonraki shak Fassnda klli eklin
icadna ynelik olan isim ise el-Hakm ismidir.

KURAN VARLIK - 253
6: shak (a.s) Fass Suresi
Bu Fassn ilk beyitlerinin kafiyeleri insan, mizan,
rahman, evzan (vezinler) ve ihsan kelimelerinden oluu-
yor. Bunlar ise biz insan en gzel surette yarattk. (Tin, 4)
ayetini artrmaktadr. Yani Allah Ademi Rahmann
suretinde yaratt. u halde bu Fassn suresi Tin suresidir.
Bu fassa hakim olan da daha nce sylediimiz gibi Tin
suresinin sonundaki Allah, hakiymlerin hakiymi deil midir?
(Tin, 8) ayetinden olup klli ekli icat etmeye ynelik el-
Hakim ismidir. Bu hikmete eyh, Futuhatn 369. babnn
Tin suresiyle ilgili 20. vaslnda iaret etmektedir, tpk Rah-
mani surete iaret ettii gibi. Diyor ki: Hikmetin gerektirdii
bu vazi yol hibir varlk trnde insandaki gibi zuhur etmi
deildir. nk insan Rahmann sureti zere yaratlmtr.
Klli ekil mertebesi bu fassa aittir. ekillerin en gzeli
de en gzel ekilde yaratlm insann eklidir. Bu yzden
eyhin bu fassta en kamil suretten sz ettiini gryoruz. Bu
en kamil suret, emin beldenin sahibi, eytann suretine gire-
medii Hz. Muhammedin (s.a.v) suretidir. Ayn ekilde
Rahmani suretle tahakkuk etmenin srrndan biz yarattk
ayetinin ba ksmyla tahakkuk eden arif insann yaratc,
ekil verici kuvvetinden de sz etmektedir. eyh, Futuhatn
289. babn Tin suresinin menziline tahsis etmi ve vaze-
dilmi, eri kanunlarn hikmeti hkm zerine geni akla-
malara yer vermitir. Bu ksmda hkm kelimesinin bir ok
trevi gemektedir. nk sure el-Hakim ismiyle alakaldr.
Bu fassta zikrettii gibi orada da Bayezid-i Bestamiyi zikret-
mektedir. Bu arada geni ayrntlara girerek Tur-i Sininin
yuvarlaklndan dolay yuvarlak ekil zerine, hayallerin
ekilleri zerine ncire ve Zeytine andolsun ayetinden zey-
tuni nurdan zuhur eden suret zerine aklamalar yapmakta-
dr. Tin suresinin yedinci ayetinde din kelimesi gemekte-
dir. Dinin anlamlarndan biri de inkiyattir (boyun emek). Bu
ise Kayd kknden tremitir. Ayrca din ryada kayt eklin-
de sembolize edilir. eyhin, ryada st olarak sembolize
edilen ilim zerine bu fassta yapt aklamalar ftrat ilimleri-
ne ve ilhama ynelik iarettir. Bu ise Futuhatn 289. babnda,
yani Tin suresi babnda ncesinde ilim olmayan mmi ilim
menzili bal altnda yapt aklamann aynsdr
shak kelimesinin Hakkn hikmeti ve Tin suresiyle irtiba-
tndan dolay eyhin divannda Hak ilmini tin ile birlikte
zikrettiini gryoruz. Tin suresinin ruhundan yle diyor:

Tinde hakkn ilmini hak olarak gryorum
ilmimin de apak hak olduunu.
mmi Mustafann ilmi ondandr
Onunla getirmitir kesin haberde
Onda tahkikle teyit ettim
Olaylar da onun alametlerini gsterdiler.

Bu Fassn Suresinin ncesiyle likisi
Bu, klli eklin klli cisimle ilikisine benzer. nk her
cismin ekli vardr. Her mmetin milleti ve dini vardr, akidesi
bunda ekillenir. Bu ise iki fassta, yani Tin ve Beyyine
Faslarnda zikredilen dindir. nk bu iki sure, mminler, ehli
kitap ve mriklerde din kavram ekseninde dnmektedirler.

KURAN VARLIK - 255
7: smail (a.s) Fassnn Suresi
Hebada zuhur eden ilk suretin ilk cisminin ilk ekli daire-
sel ihata edici arn eklidir. Tabiata ilikin ilk hkmler bura-
da zuhur etmilerdir. Dolaysyla Ar cisimlerin, ekli de
ekillerin, sureti suretlerin ve tabiat da tabiatlarn fecridir. Bu
yzden eyhin Futuhatn Fecr suresinin menziline has
295. babnda Artan, Arn mertebesine mnasip kaf har-
finden geni biimde sz ettiini gryoruz. Grld gibi
bu Fassn suresi Fecr suresidir. eyh, Fassn ortalarnda
surenin Ey mutmain nefis! Sen O'ndan raz, O da senden
raz olarak Rabbine dn. (Sekin) kullarm arasna katl ve
cennetime gir! (Fecr, 27-30) son ayetlerini erhettiini gr-
yoruz. Fassn eksenini ite bu rza oluturmaktadr. Fecr
suresinde er-Rab ismi sekiz kere gemektedir. Bunun
dnda baka bir ilahi isim bu surede belirginlemiyor. Bu
yzden eyh bu fassta birka kere raz olan Rab ve raz
olunan kul (merbub)dan bahsediyor. Rab kelimesinin trevle-
ri yaklak 26 kere geiyor.
eyh bu fassta rzadan bahsetmitir, nk bu yedinci
fass kevnin yedinci mertebesine, yani el-Muhit isminin
icadna ynelik ar mertebesine mnasiptir. Ara da Rah-
mandan bakas istiva edemez. Rahmetin Ar ihata etmesi
de her eyin dnnn rza olduunu mjdelemektedir.
eyh bu hakikati birka kere vurgulamtr. Futuhatn 371.
babnn ikinci faslndaki u szleri gibi: Arta bir tane olan
kelime blnm oluyor bylece. Arta bir tek rahmettir ve
her eyin dn de onadr. Krs de ise rahmete ve rah-
metle kark gazaba blnr O halde tek=vetr arn,
ift=ef krsnndr. eyh Fecr suresinin ifte ve teke
(Fecr, 3) ayetinden hareketle Tekten ve Birden bahset-
mektedir. Bir ise, Futuhatn Fecr suresinin menzilinin ban-
da yer verdii beyitlerde iaret edilen onlarn onudur ki
bunlar u beyitle balayan on beyitten ibarettir:
Nehirler fkrd talarn znden
Srlarmn hazinelerinde arzm kaplad
Lednni ilimden onu zahirdir
Gizlediim ise onun dokuzudur.
Burada on geceye (Fecr, 2) iaret ediyor.
Bu Fassn Suresinin ncendeki ve Sonrasndaki
Sure ile ilikisi
brahim-shak-smail arasndaki l iliki fasslarnn
mertebeleri arasndaki iliki gibidir. Klli cisim-klli ekil- ar.
Ya da fasslarnn sureleri arasndaki iliki gibidir: Beyyine
Tin - Fecr. Bu yzden eyh, smail Fassnda brahim Fass-
nn suresinin bir ayetini zikretmitir: Allah onlardan raz
olmu, onlar da Allah'dan raz olmulardr. Bu sylenenler
hep Rabbinden korkan (O'na sayg gsterenler) iindir.
(Beyyine, 8) Bu ayette, Fecr suresinin sonunda yer alan
rzadan sz ediliyor: Ey huzura kavumu insan! Sen
O'ndan raz, O da senden raz olarak Rabbine dn. (Sekin)
kullarm arasna katl ve cennetime gir! (Fecr, 27-30) Bu
kullar ise Tin suresinde yle vasfediliyorlar: Ancak iman
edip slih amel ileyenler iin eksilmeyen devaml bir ecir
vardr. (Tin, 6) Fass, vaat ve vait ayaklarnn bast yer olan
krs mertebesine ait bir sonraki Yakub Fassna bir hazrlk
mahiyetinde vaat ve vaitle ilgili deerlendirmelerle son bulu-
yor. Akbet, zellikle vaadin gerekletirilmesidir. nk
rahmet gazab gemitir, ki bu anlam bir sonraki Fassn
suresinin son ayetinden anlalmaktadr: Akbetinden korka-
cak deil. (ems, 15)

KURAN VARLIK - 257
8: Yakub (a.s) Fass Suresi
Bu Fassn suresi ems suresidir. Mertebesine de iki
ayan mahalli ve arn tek emrinin ikiletii yer olan krs-
nn icadna ynelik e-ekur ismi hakimdir.
Bu fass ikilemelerle doludur ve eyh de bir ikilemeyle
balyor fassa: Din ikiye ayrlr Ayn ekilde ems sure-
si de ikilemelerle balyor: Gnee ve aya gndze ve
geceye.. ge ve yere nefsin gnah ve takvas kurtulu-
a erdi ve hsrana urad onu temizleyen ve ktlklere
gmen
eyh Futuhatn 293. babn ems suresinin menziline
tahsis etmi ve orada bu menzilde belirginleen ikilemeleri
aklamtr. Hatta bu bab yazarken ryasnda Rasulullah
(s.a.v) iki naln ve iki eldiven giymi olarak grm ki bu da
tekaml eden ikiliin pekitirilmesinin iaretidir. Bu bab Rab
ile merbub (kul) ikiliine, bunlar arasndaki rabtaya ilikin
aklamalarla balyor. Banda 56 (2x28) beyitlik uzun bir
kaside yer alyor. Bu say ise 28 saysnn 2 ile arplmasna
eittir. Bu ise bu sekizinci mertebeye uygun felein menzille-
rinin saysdr. nk menziller felei veya yldzlar felei
krsnn maddi ve harici mazhardr. Tpk Ara gre Burlar
felei gibi. Bu yzden eyhin yle dediini gryoruz:
Bu menzilin ilimlerinden biri okluklarna ramen her
yldza tek bir ryetle bir kerede tecelli etme ilmidir.
Burada eyh ems suresinin ikinci, drdnc, beinci
ve altnc ayetlerine iaret etmektedir: gnee tbi olduu
zaman aya onu brdnde geceye semaya ve onu
bina edene arz ve onu deyene.. Bu surenin ilimlerini
anlatmaya u szlerle balyor: Bu menzilin ierdii husus-
lar arasnda iki keif arasnda hicabn tecellisi ve iki hicap
arasnda da kefin tecellisidir. Menziller arasnda bu tr bir
tecelliyi ieren baka bir menzil yokturKukusuz bu krs-
nn ikilendiriciliinin hkmdr. eyh, bununla surenin ba-
ndaki drt ayete iaret ediyorDevamla diyor ki:
Bil ki, ey kardeim, Bu menzilin bereketlerinin geri kalan
ksmlarn yazdm gece Rasulullah (s.a.v) ryamda gr-
dm. Srt st uzanmt. yle diyordu: Kul, her eyde
Allahn azametini grmelidir, iki mest zerine meshetmede
ve eldiven giymede bileRasulullahn (s.a.v) ayaklarnda iki
siyah ve yeni naln, ellerinde de iki eldiven olduunu gr-
yordum
Futuhatn bu 293. babnda eyh, uzun bir blm tabia-
ta, rknlerine ve eserlerine tahsis etmitir ki bu, eyhin bu
fassta tabiata ilikin olarak yapt uzun ve detayl aklama-
lara uygundur. Btn bunlarn kayna hi kukusuz ems
suresinin ilk ayetleridir. Bu ayetlerde kainatn zaman ve
mekan balamnda tabiatna, ekil verme, gnahn ve tak-
vasn ilham etme ve arndrma ve ktle gmme bala-
mnda nefsin tabiatna deiniliyor. eyh, bab bu menzile
ilikin u szleriyle tamamlyor: Akbetler ilmini ve her ale-
min dnecei sonu ierir Bu da ems suresinin son
ayetine iarettir: Akbetinden korkacak deil. Bu ise bu
Fassn sahibi Yakub ismiyle ve ona hakim e-ekur ismiyle
tam bir uyum iindedir. nk e-ekur kelimesinin anlam,
vglerin akbetlerinin kendisine ait olan kimsedir.
Yakub (a.s) koku ehli nefes adamlarndand. Bunu u
ayetten de anlyoruz: nann ben Yusuf'un kokusunu alyo-
rum! (Yusuf, 94) Allah'n rahmetinden mit kesmeyin. (Yu-
suf, 87) Nefes ile gnein douuyla gerekleen sabah
arasnda ise dorudan bir iliki vardr, nk yce Allah
yle buyurmaktadr: Aarmaya baladnda sabaha
andolsun. (Tekvir, 18) (eyhin nefes ve araf ehline dair
tanmlamalar iin bkz. Futuhat, 15, 34, 35. bablar)
KURAN VARLIK - 259
Surede (ems: 15) Semud kavminin cezalandrlmasna
iaret ediliyor. eyh de buna.. yani Akbetinden (ukubetin-
den) korkacak deil. Ayetine u szlerle iaret ediyor: Her
halin karlat akbete; ukubet ve ikab (ceza/karlk)
denir. Bu balamda Semud kavmine, kendilerine gnderilen
nebi olan Salihe (a.s) kar tutumlarna iaret ediyor ki Salih
Araplk nesebi bakmndan Hudun (a.s) kardeidir. eyh
diyor ki: Resul, tebli edendir. Bu nedenle Rasulullah (s.a.v)
Hud ve kardeleri salarm aarttlar. Efendimiz Hz. Mu-
hammed (s.a.v), Hud ve Salih (selam zerlerine olsun)
arasndaki ortak Araplk mnasebetine nasl iaret ettiini
gryor musunuz? Bu sa aarmas, Yakubun gzlerini
kaybetmesi gibi messir tabiatn mazharlarndan biridir. Bu
nedenledir ki eyh, bu Fassn sonunda tabiatn hizmetisi
tabibten ve ilahi emrin hizmetisi Resulden sz ediyor.

likisi
Bu fassta eyh, nceki Fass tahsis ettii rza konusu-
na yeniden dnyor. Nitekim brahim (a.s) Fassnda buna
iaret etmi ve yle demiti: Bundan dolay din cezadr.
Yani sevindiren ve sevindirmeyen bir eyle karlk vermek.
Sevindiren karla u ayetle iaret ediliyor: Allah kendile-
rinden raz olmu, onlar da Allah'tan raz olmulardr.
(Beyyine, 8) Bu cmlede eyh, nebi arasndaki nesep
bana iaret ediyor. nk smail, Yakubun amcas ve
brahimin oludur. Bir de onlarn fasslarnn mertebeleri
arasndaki baa da iaret ediliyor. Yani Klli cisim, Ar ve
Krs arasndaki baa ve sureleri arasndaki ilikiye iaret
ediliyor. Beyyine suresindeki Lem yekun gneinin douu
brahimindir. Gnein olu Fecr ise brahimin olu sma-
ilindir. Gne ve kuluk (duha) vakti ise Yakubundur.
Nitekim Yakubun olu Yusuf babasn ryada gne sure-
tinde, annesini ay suretinde, kardelerini de yldzlar suretin-
de grmt. Bir sonraki fass ise Yusufundur ve bu Fassn
suresi de hlas suresidir. Kul huvallahu ahad / De ki: O
Allah bir tektir. eyh, bu Yakubi fassta Tek (ahad) ve
tekler (ahaad) kelimesini zikretmekle Yusuf Fassna hazrlk
yapyor.

KURAN VARLIK - 261
9: Yusuf (a.s) Fass Suresi
Bu sure eyhin bu babn sonunda tefsir ettii hlas su-
residir. Nitekim daha nce bunu aklamtk. Ayrca cemal
(gzellik) suresi olarak da isimlendirilir ve Yusufa mnasiptir.
nk yce Allah Yusufun adn alan surede onun hakknda
yle buyurmutur: Muhakkak o ihlsl kullarmzdand.
(Yusuf, 24) Nur lafz da, ona bu hikmet nispet edilmi ol-
mas itibariyle mnasiptir. nk nurun idrak edilmemesi De
ki: O Allah bir tektir. ayetine mnasiptir. nk Allah zat
olarak teklii nedeniyle bakalarndan mstanidir. Nitekim
yce Allah gzler gremez. Ayrca nurun eyann idrak
edilip grlmesinin vastas olmas da Allah sameddir.
ayetine mnasiptir. Yani gz grmek iin nasl nura muhta
ise her ey de Allaha muhtatr. (Bu anlamlara dair ayrntl
bilgi iin Harun (a.s) Fassnn sonlarna baklabilir.)
hlas suresi her trl tebihin kabzasnn dnda olduu
iin bu Fassn harfi olan cim ile tam bir mnasebet iinde-
dir. nk cim harfi de daha nce belirtildii gibi harflerin
kabzasnn dndadr lgintir ki cim harfi mufassal olarak
3+10+40=53 deerindedir. Ayn ekilde hlas suresi de
uzatma (med), edde ve hemze de gz nnde bulunduru-
lursa 53 harften meydana gelir.
Denebilir ki eyh, Harun (a.s) Fassnn sonlarnda hlas
suresiyle ilgili konulara deinmitir. Orada Allahn tekliini,
kulun mabudunu, muhta olduu ilahn hayal ediini, onu
genel olarak bilip de mahede etmeyiini anlatmtr. Dola-
ysyla neredeyse hlas suresi itibariyle ortak olacak Harun
Fass ile Yusuf Fass arasnda ne tr bir iliki vardr?
Buna birka adan cevap verilebilir:
Birincisi: Harun Fassnn suresi Kafirun suresidir. Bu
surenin de hlasla bilinen ve de belirgin bir ilikisi vardr.
Hatta Rasulullahn (s.a.v) bir ok kere sabah namaznda,
istihare namaznda ve baka namazlarda bu iki sureyi birlikte
okuduu belirtilmitir. nk Kafirun suresinde kulluk sunu-
lan bir ok ilahtan teberri edilirken hlas suresinde ise bir,
tek, hibir eye muhta olmayp kendisine muhta olunan
gerek mabud ispat edilmektedir. Dolaysyla bu iki sure
birbirlerini tamamlamaktadrlar. Nitekim Kafirun suresinde
irki olumsuzlarken (nefyederken) hlas suresinde tevhidi
olumlarz (ispat ederiz). Bu iki anlamn toplam da hlas
kelimesinde ifadesini bulmutur: La ilahi illallah (Allahtan
baka ilah yoktur). Bu cmlenin birinci yars Kafirun sure-
sinin anlamn, ikinci yars ise hlas suresinin anlamn
ifade etmektedir. lgintir, Kafirun suresinin harf says
99dur. Bu ise la ilahe illa ifadesinin rakamsal deerine
eittir. hlas suresinin harf says ise Besmele ile birlikte
66dr. Bu da Allah isminin rakamsal deerine eittir. Yani
Besmelenin harflerinin toplam iki surenin harflerinin toplam
ile birlikte la ilahe illallah cmlesinin rakamsal deerine
eittir.
kincisi: Yusuf Fassnn felei atlas feleidir. Bu ise hay-
ret felei olarak bilinir. Harun Fassnn mertebesi ise hayvan
mertebesidir. eyh, Futuhatta hayvann Allah bilme husu-
sunda hayret ftratna sahiptir.
Neml suresine mahsus 357. babda diyor ki: Hayvanlara
Behime/behaim adnn verilmesinin sebebi, durumlarnn
bize kapal olmasdr. Onlarn durumlarnn kapal olmas ise
bizim hayretimizden kaynaklanmaktadr. Hayvani hayret ile
atlas feleinin tenzihi ve hayreti arasndaki ilikiden dolay
eyhin tenzih, tebih, vehimler ve fikirlerin hayreti ekseninde
dnen lyas Fassnn sonlarnda arif insann hayvanl ta-
hakkuk etmesinden sz ettiini gryoruz
KURAN VARLIK - 263
ncs: Harun (a.s), celal, kahr ve Sal gnnn
semas olan beinci semann kutbudur. Yusuf (a.s) ise ce-
mal, gzellik ve Cuma gnnn semas olan nc sema-
nn kutbudur. Celal ve cemal ise Kafirun ve hlas surelerinin
birbirlerinin tamamlamalar gibi birbirlerini tamamlayan iki
sfattr. Felek alimlerince bilindii gibi Cuma gndzne
hakim Zhre yldznn ruhaniyeti ayn zamanda Sal gecesi-
ne de hakimdir. Nitekim eyh de Eyyamu an adl kita-
bnda buna iaret etmitir. Diyor ki: Bilinen ve gzlemlenen
messir gn Sal, zatna mahsus gn de Cuma olana
Allah salat ve selam etsin. Cuma gecesi ve Pazartesi gn-
dz ise ayn ruhaniyetinin hakimiyeti altndadr.
Yusuf (a.s) ile says arasnda belirgin bir mnase-
bet vardr. O, nc semadaki Zhre yldznn ruhaniyetinin
sahibidir ki cemal gndz Cuma ile gzellik gecesi Sal ona
aittir. Cuma altnc gndr. Alt ise n iki katdr. Alt says
Fassn banda zikredilen alt aya gtryor bizi.. Sal ise
gnlerin ncsdr. hlas suresi de atlas felei surelerinin
ncsdr. Atlas da feleklerin ncsdr. Birincisi Ar,
ikincisi ise Krs feleidir. Ayrca Rahmani nefesin dokuzun-
cusudur. Dolaysyla dokuzuncu fass ona aittir. Dokuz ise
n kpdr. Rasulullah (s.a.v) Kerim olu kerim olu
kerim olu kerim kimdir, bilir misiniz? derken Yusufun (a.s)
atasna iaret etmitir. Yani Yusuf b. Yakub b. shak b.
brahim demek istemitir. Bunu zikretmemizin sebebine
gelince, bu Yusufi Fassn suresi olan hlas suresinin nzul
sebebi kafirlerin Rasulullaha (s.a.v) Bize rabbinin nesebini
syle demeleridir. Bu yzden eyhin hlas suresine mahsus
369. babn 3. vaslna yle baladn gryoruz:
nc menzildendir. steme esnasnda vaki olan emre
dair ilmi kapsar. Yine hlas menzili babnn, yani 273. babn
sonlarnda unlar sylyor: Bu menzildeki ilimlerden biri de
ilahi nesep ilmidir.
eyh bu Fass u halde o bizim hviyetimizdir szyle
tamamlyor. Bununla da hlas suresinin giriine kul huve
(de ki: O) ifadesine iaret ediyor.
hlas suresi ile Yusuf (a.s) ve atlas felei arasndaki ili-
kinin delili olarak baz beyitleri zikretmek istiyoruz. eyh bu
beyitlere hlas suresi menzilinde, yani Futuhatn 272. babn-
da yer vermektedir ki burada tevhit tenzihinden sz etmekte-
dir. Bir dier delil de Yusuf suresine has 372. babda yer
verdii beyitlerdir. Burada da hayretten ve dnen felekten
bahsetmektedir. 272. baba u beyitlerle balyor:
lahn tevhidinin tenzihiyle diyorum
Ve bu batmayan bir nurdur.
Tenzihi zat ile mertebe arasndadr ki
Bunu idrak edenler azdr
Bu her tenzih edenin tenzihinden tenzihtir
Bu yzden demek isteyenler diyor ki desinler
nk akn vcudu gaybinin harfindedir
Huzurun harfi zerinden kabul olmaz.
Son iki beyitte eyh hlas suresinin giriine, kul hve
ifadesine iaret ediyor.
Yusuf suresi menzili babnda yle diyor:
Hakk beer suretinde grdmzde
Akln bu hususta bir tehlikede olduunu bildik
nk apak hakk aklyla kaytlandran
Ve kaytlar zmeyen kimsenin yannda bir haber yoktur.
Benim suretimin benzeriyle bana tecelli edince
Ben de sair suretlerden tenzihte tecelli ettim.
KURAN VARLIK - 265
Bu minval zere on beyit halinde devam etmektedir.
Bu babda unlar sylyor:

Ey dnen felek
Seyrinizde kime doru gidiyorsunuz
Bize. Biz ise sizin klnzdayz
Ona doru. u halde gidiiniz bounadr.
O kendi nefsinde snrdan beridir.
O batndr, zahirdir, demitir.
Nefeslerimizle bizim etrafmzda dnersin
Ve sen zerimizde kahredici hakimsin.
Bu da on beyit halinde devam etmektedir.

Yusuf ile tenzih edici hlas arasndaki mnasebetten do-
lay eyhin et-Teracim adl kitabnda Yusuf suresi babn
selp ve tenzih tercmesi bal altnda ele aldn gryo-
ruz.

likisi
Yusuf Fass ile Yakub Fass arasndaki ilikinin birka
mazhar vardr:
Yusuf (a.s) Yakubun oludur. El-Gani ismi de e-ekur
isminin oludur. nk yce Allah yle buyurmutur: Eer
krederseniz, elbette size (nimetimi) artracam. (brahim,
7) Atlas burcu felei de Krsnn oludur. eyh bu ikisi
arasndaki ilikiyi 198. babn 19. faslnda aklamtr.
eyhin bir sonraki Hud Fass suresine giriine ynelik
iareti ise Fassn sonundaki u ifadede belirginlemektedir:
Senin iin yolu hazrladk, artk ne yapacana bak. Bu,
dosdoru yola ynelik bir iarettir ki Hud Fass bu ifadeyle
balamaktadr. Bak sz ise Hud Fass suresinin giriine
iarettir. Nitekim bu iareti Fil suresinde de greceksiniz.

KURAN VARLIK - 267

10: Hud (a.s) Fass Suresi
Bu surenin Fass Fil suresidir. eyh bu fassa balarken
baz hayvanlardan sz ediyor. Rabbinin pereminden tutup
Kabeye saldrmaktan alkoyduu fil ve fil ashabna piirilmi
balktan talar atp onlar hayvanlar tarafndan yenilmi ekin
haline getiren ebabil kular gibi. Peremden tutan Rab ismi,
fili suresinde zahir olan tek isimdir. Fassta fil suresinde ge-
en szlere ynelik baz iaretler vardr. Hudun kavmi Ad
grmedin mi? Naslbu ifade fil suresinin bandaki gr-
medin minasl (elem tere kefe) ifadesine ynelik bir
iarettir. eyhin bu fassta zevk ilimlerine dair szleri de
Rabbinin ne yaptn grmedin mi? eklindeki giri cmle-
sinden kaynaklanmaktadr. Bu yzden Fil suresiyle igili
369. babn 10. valsnda yle diyor: Bu, zevkler valsdr ve
bu keyfiyetler ilmidir ki ancak erbab arasnda sz konusu
edilebilir
eyh Fassn ak iinde dalalet ve hayretle ilgili eyler
de sylemektedir: Ne de dalalete girenler Dalalet bize arz
olduu gibi istersen bu hususta hayret de diye bilirsin.
Bunlar Onlarn kt planlarn boa karmad m?ayetine
ynelik iaretlerdir. lahi nispetle ilgili szlerinin kayna da ilk
ayette geen Rabbin sznden kaynaklanan kulun rabbine
nispetidir. Bu anlam fil suresiyle ilgili 559 babdaki bir blm-
de de vurgulanmaktadr. Bilindii gibi Futuhatn 297. bab fil
suresinin menziline aittir ve bal da basiret sahiplerine
ibretler eklindedir. Diyor ki: Onunla rabbi arasnda genel
nispetten baka bir ey yoktur. Bu ise varlklar iinde takva
sahiplerine has bir nispettir. Bu fassta da yle diyor: Alem
iin ilahi nispet sahihtir. O halde ona nispet edinMuttakiler
nerede?
eyhn sulularn helak edilmelerine, Hud kavmine ve
elemlere dair szleri de surenin sonuna mnasiptir: O ku-
lar, onlarn zerlerine pikin tuladan yaplm talar atyor-
du. Bylece Allah onlar yenilip inenmi ekine evirdi.

Bu Fassn ncesindeki ve Sonrasndaki Fassla
likisi
Hud Fass ile bir nceki Yusuf Fass arasndaki balant
ilahi nispet meselesidir. rnein eyh Yusuf Fassnda hlas
suresiyle ilgili olarak unlar sylyor: Hakkn bu sureden,
yani hlas suresinden baka nispeti yoktur. Zaten sure de bu
mesele ile ilgili olarak nazil olmutur. Burada eyh, surenin
nzul sebebine iaret ediyor. Mrikler Rasulullaha (s.a.v)
gelerek Bize rabbinin nesebini anlat.demilerdi de sure
bunun zerine nazil olmutu.
Yusuf Fass ortalarnda eyh Rabbinin glgeyi nasl
uzattn grmedin mi? (Furkan, 45)ayetini ahit getirirken
Fil suresine de iaret etmi oluyor. nk bu ifade Rabbinin
ne yaptn grmedin mi? ifadesindeki zevke yakndr. Yani
keyfiyet zevki bakmndan bir yaknlk vardr. Futuhatn 279
babnda fil suresi menziline balarken yer verdii beyitlerde
de bu keyfiyete iaret etmektedir.
eyhin bu fassta yer verdii hayretle ilgili szleri sz ko-
nusu babda fil suresi menzilinde sylediklerine mutabktr.
Bu Fassn bir sonraki Salih Fassyla ilikisine gelince,
Hud ve Salih Araplk nesebi bakmndan karde olduklar gibi
fasslarnn sureleri de komudurlar. Yani Kurey ve fil surele-
ri. Bu iki surede yce Rabbin haram beytine ve emin belde-
sinin sakinlerine ynelik inayeti ve korumas belirginlemek-
tedir. Bu yzden eyh, Hud Fassn Mescid-i Haramla ilgili
bir deerlendirme ile tamamlyor ki bu da Salih Fassna
KURAN VARLIK - 269
mnasip ve iinde bu mescitten sz edilen kurey suresine
girie ynelik bir hazrlktr. u evin Rabbine kulluk etsinler.
Salih Fass er-Rekaib (binekler) yani Araplarn bindikleri
develerden sz edilerek balyor. Develer, Hud Fassnn
giriinde zikredilen hayvanlardandrlar. hibir canl varlk
yoktur ki, O, onun pereminden tutmu olmasn. (Hud, 10)
Saylarla lgili lgin Bir Not: Daha nce bu Fassn
hikmetinin sfat olan ahadiye kelimesinin rakamsal deeri-
nin 28 olduunu sylemitik. Gzel bir tevafuktur ki fil suresi-
nin harflerinin says besmele ile beraber kk marip he-
sabna gre 406dir. Bu ise bu fassa uygun nceki yirmi sekiz
saynn toplamna eittir. nk yirmi sekizinci menzilleri
feleinin mertebesi bu Fassndr. Bu ise yukardan aaya
yani en yce kalemden aaya doru onuncu mertebebedir:
8+2=10 bu da tam tamna on eder.
Ayn ekilde nefes hesabna gre besmelesiyle birlikte fil
suresinin harflerinin rakamsal deerlerinin toplam (bu hesa-
ba gre her harfe harflerin mahrelerindeki mertebesinin
deeri verilir. rnein hemze=1/ nun=14/vav=28)1572dir.
Hesabn ayrnts ve 406 ile 1572 saylarnn delalet ettik-
leri anlamlar ile ilgili geni bilgi iin kitabn son blmne
baknz.


KURAN VARLIK - 271
11: Salih (a.s) Fass Suresi
Bu fassn suresi Kurey suresidir ve bu surede zahir
olarak yer alan tek ilahi isim Rabdr. Bu Fassn mertebesi,
yani daha nce de sylediimiz gibi yedinci sema bu isimden
destek grmektedir. Yedinci semada bulunan Beytul
mamur, kureylilerin ehri olan mml Kura (Mekke)da
bulunan Rabbin evi Kabeye mnasiptir. Bu ehrin halk,
Fassn banda yer alan ilk beyitte geen binek (deve) sahip-
leridirler. Bu babda eyh, nc mertebeyi, terkip ve cemi
vurgular ki bu, li ilafi kurey (Kureyin alkanl iin) ifade-
sindeki lfete uygundur. Bilindii gibi Kurey kelimesinin
tredii K.R. kk cem etme anlamna gelir. Bu yzden
eyhin 369. babn Kurey suresine mahsus 9. vaslna
yle baladn gryoruz: Yce Allah yle buyurmutur:
Ve bacak bacaa dolar. (Kyamet, 29) Bu zlmeyen bir
dolamadr. Yani, li ilaf kelimesindeki lamelif harfinde lam
bacann elif bacana dolanmas gibi. Ya da bir neticenin
izhar iin iki nermenin veya cinsel birlemede iki ein birbi-
rine dolanmas gibi. Bundan dolaydr ki Kurey menziline
mahsus 278. baba u szlerle balyor: ki ey ancak arala-
rndaki bir mnasebetten dolay birbirine dolanr, birbirleriyle
kaynarlar. u halde lfet menzili hakk ile halk cem eden
bir nispettir. Bu, insann yaratlnn esas olan surettir. Bu
nedenle la harfi kamil insann sembollerinden biridir. nk
bu harfin orijinali hakkn elifi ile halkn lamn cemetmekte-
dir Bu ceme veya k.r. (toplamaya) veya iltilafa eyh,
559. babn bir blmnde iaret eder ki bu bab 278. baba
dnktr ve mercii de Kurey suresidir. Bal ise yledir:
Tasarruftan kaynaklanan Kaynama. Diyor ki: Ortada
iittiimden baka bir ey yoktur. Cem etmen seni aldatma-
sn. Futuhatn 278. bab olan babn da bu lfetle ayor ve
yle diyor:
lfet menziline giremez
Onun sureti zere var olandan bakas
Gzn ilitiinde onu grrsn
Onun suresi zerine onun iinden

Bu Fassn Sonrasndaki Fass ile likisi
eyh bu Fass mehur kaidesiyle tamamlyor. lim ma-
luma tabidir Bu da bir sonraki uayb Fassna bir giri
mahiyetindedir. Buna hakim olan isim ise Tekasr suresinde
yer alan : Hayr! Yaknda bileceksiniz! Elbette yaknda bile-
ceksiniz! Gerek yle deil! Kesin bilgi ile bilmi olsaydnz.
(Tekasr, 3-5) ayetlerinden alnma el-Alimdir.
Yakin kelimesi Tekasr suresinde iki kere gemektedir,
ilmel yakin (kesin bilme) ve aynel yakin (kesin grme) ek-
linde. eyh buna bu Salih Fassnn sonlarnda yle iaret
etmektedir: Kim bu hikmeti anlayp nefsinde yerleik hale
getirirse te ilmel yakin tam da budur. Sonra unlar
sylyor: Ve bu hikmeti kendisi tarafndan mahede edilir
hale getirirse Bu da aynel yakindir. Ayrca uayb Fass
olan Tekasr okluun anas, Salih Fassnn suresi
kureyin lsnden neticelenir. nk kurey kelimesinin
asl olan k.r. toplamak, cem etmek demektir. Bu da oklu-
un asldr. Nitekim daha nce Nuh Fassnda sylediimiz
gibi Kuran (cem) da Furkann asldr. eyh Fass azn
fledi ifadesiyle bitiriyor. Gs, boaz ve az eklindeki
mahreten ibaret l mertebeden kan kelimelerin
okluu da nefhadandr ve bu sre eyhin uayb Fas-
snda syledii ateten bakasna fledi sznde vurgu-
lanan skutla sonulanncaya kadar devam eder.

KURAN VARLIK - 273
12: uayb (a.s) Fass Suresi
eyh diyor ki: Ey veli! Bu kalbi hikmetle ilgili olarak sana
sylediklerini tahakkuk ettir. Bunun uayba tahsis edilmesi-
ne gelince, bunun sebebi iinde ubelerin bulunmasdr. Yani
ubelerinin snrlandrlamaz olmasdr. nk her itikat bir
ubedir, dolaysyla tm ubeler toplamdr. Bu sz doru-
dan bizi bu Fassn suresine gtryor. Yani ubelerin oklu-
u suresine. Dier bir ifadeyle Tekasr suresine. Bu yz-
den eyh okluk szn birka kere tekrarlamtr. Diyor ki:
Tecellide mahede edilenin okluu olurSuretlerin ok-
luu ve farkllyla beraberBir taife hakknda, daha doru-
su alemin ekserisi hakknda demitir
Bu Fassn eksenini okluk oluturmaktadr. Fassta say-
larn ve ekillerin okluundan sz edilmektedir. u szler
gibi: yz milyon kere drtleme, altlama ve sekizleme
Sonra Hakkn suretlerinin arifin kalbindeki okluundan, ilmin
artarak oalmasndan sz ediyor ve Rabbim, ilmimi artr.
fadesini kere tekrarlyor. Sonra tecellilerin oalmasn-
dan, sonra itikatlarn oalmasndan, sonra yeni yaratllarn
oalmasndan, Earilere gre arazlarn oalmasndan sz
ediyor. Son olarak hakkn her nefiste tekrar olmakszn oa-
larak tecelli etmesinden bahsediyor.
Bileceksiniz kelimesi kere ilim kelimesi de bir ke-
re getii iin eyh ilmi ve ilmin artn vurgulamtr. Bu
nedenle ilim kelimesi Fassn iinde defalarca gemitir.
Ayn ekilde Allah bilmenin de arif asndan sonu yoktur.
ifadesinde olduu gibi. nk daha nce de sylediimiz gibi
bu fassa hakim olan isim, ilim semasn, yani uayb (a.s) in
arkada Musann kutbu olduu altnc mteri semas da
denilen ilim semasna icat etmeye ynelik el-Alim ismidir.

eyhin Perde kalknca herkes iin itikadna gre alr
eklindeki sz onu plak gzle greceksiniz. aret et-
mektedir. Ayn ekilde Perde kalknca itikadnn suretini
grr itikat zail olur ve mahede ile gerekleen ilim geri
gelir eklindeki sz de u ayetteki ilmel yakin derecesine
intikal etmeye iarettir:
Gerek yle deil! Kesin bilgi ile bilmi olsaydnz.
Buradan da aynel yakine geie iaret etmektedir:
Mutlaka cehennem ateini grrdnz.
Basiretin keskinliinden sonra bir daha bakn yorul-
mas gibi bir durum ba gstermez sz de onu plak
gzle greceksiniz. ayetine iarettir.
Biz lmden sonraki terakkinin suretini zikrettik cmle-
siyle balayan ifade de nihayet kabirleri ziyaret ettiniz.
ayetine iaret etmektedir. Bu yzden eyh Futuhatn 282.
babnda Tekasr suresinin menzilini llerin ziyaretlemeleri
menzili olarak isimlendirmitir.
Tahkik sahibi bir kimse birde okluu grr ifadesi de
eyhin 369. babn 73. vaslna balarken kulland ifadeye
uygundur. Bu, Tekasr suresine dair bir vasldr ve u szler-
le balyor:
in sonu mminin de mrikin de okluktan bire dnme-
si eklindedir. nk eyleri olduklar gibi kefetme zellii
verilen mmine bu da verilmitir. Nitekim bir ayette yce
Allah yle buyurmaktadr:
Derhal biz senin perdeni kaldrdk. Bugn artk gzn
keskindir. (Kaf, 22) Bu da eyhn u szleriyle uyumludur:
Basiretin keskinliinden sonra bir daha bakn yorulmas
gibi bir durum ba gstermez.
KURAN VARLIK - 275
Diyor ki: lgintir ki o daima bir ykseli halindedir Ve
suretler benzeirler. u ayette vurguland gibi: onlara
benzer olarak verilmitir. (Bakara, 25) Ama biri brnn
ayns deildir. Bu sz, Tekasr suresinin ayetlerinin birbirle-
rine benzemesine ynelik bir iarettir. Hayr! Yaknda bile-
ceksiniz! Elbette yaknda bileceksiniz! Gerek yle deil!
Kesin bilgi ile bilmi olsaydnz. Ayetlerindeki tekrarlar gibi.
Ve yine yakin kelimesinin iki kere, grme kelimesinin iki
kere, kella=hayr kelimesinin kere, sonra kelimesinin
kere tekrarlanm olmas gibi.

uayb (a.s) Fassnn ncesindeki ve Sonrasn-
daki Fass ile likisi
eyh bu fassa Kalpten sz ederek balyor. Bu bala-
ma, nceki Fassn suresinde zikredilen Rabbin evi, Kureyin
kabesine mnasiptir. nk Kabe mekanlarn kalbidir.
Fass, yaratln yenilenmesi meselesiyle, yani bir suretin
arkasndan gelen bir baka suretle deitirilmesi meselesiyle
son buluyor. Bu ise bir sonraki Lut Fass suresinin, yani
Karia suresinin konusunun aynsdr. Karia (kyamet) ger-
ekletii zaman dalar atlm renkli yne, insanlar da
atein etrafnda dnen pervanelere dnrler.
Karia mushafta Tekasr suresinin komusudur -
suresinin menziliyle ilgili 283. babda eyh, suretlerin bir
ekilden baka ekle dnmelerini geni bir ekilde ele alr
ve yle der:
Dnya ve ahirette maddi suretlerin deimesi bu huzur-
dandr. Batnlarn deimesi de bu menzildendir.
Bu surenin yakin ilimle (ilmel yakin) ve mteri yldznn
bulunduu ilim semasyla ilikisinden dolay eyhin divann-
da bu ikisini birlikte zikrettiini gryoruz. Diyor ki:
Elhakumut Tekasr (oklukla vnme sizi oyalad) su-
resinin ruhundan
Hakkal yakin (kesin hakikat) ilimler gelir, ama elde edi-
lemezler bunlar
Ancak niinle elde edilebilirler. Bu ise illetlere mahsustur
Bunlar temelleri salam ilimlerdir
Mteri yldzyla ve Zhal yldzndan ahdedilenle
Aynnn aasnda bir zevk var ki onu mahede edersin
Eer beka bulursan sen, onda misal ile baki kalr
Onun ilmi bu aynn aasndadr, onu bilirsin
Snryla ve o izale edilirse, hep var olur

KURAN VARLIK - 277
13: Lut (a.s) Fass Suresi
Bu Fassn suresi Karia suresidir. Karia kelimesi szlk-
te zamann iddetli felaketlerinden biri demektir. Bu yzden
eyh bu fassa zorluktan, iddetten sz ederek balam ve
Fassn ak iinde iddetin mazharlarn sk sk tekrarlam-
tr. rnein kuvvet kelimesi birka kere zikredilmitir. Tesir
eden himmet ve tasarruf ifadeleri de yle.
Daha nce bu fassa kahr, iddet ve sava semas olan
beinci kzl Merih semasn icat etmeye ynelik el-Kahir
isminin hakim olduunu sylemitik. Bu nedenle eyhin
Futuhatn 283. babn Karia suresine tahsis ettii ve bu
baba Un ufak eden felaketler menzili ve srlar adn vermi-
tir. Karia suresi ile Lut (a.s) arasndaki mnasebet, kavmin-
den grd iddet ve zorluktur. yle ki Lut (a.s), kavminin
iddeti karsnda yle demitir: Keke benim size kar
(koyacak) bir gcm olsayd veya gl bir kaleye snabil-
seydim! (Hud, 80) Yine kavminin karlat iddet ve kahr
da bu ilikiyi gerektiren bir mnasebettir. Onlar istif edilmi
piirilmi talarla helak edildiler.
Bu balamda eyh, zayfla dnle ilgili ifadeleriyle
Karia esnasnda insanlarn atein etrafnda dnen pervane-
lere, dalarn da atlm renkli yne dnmesine iaret ediyor.
Ki mahlukatn en zayflar pervaneler ve yndr.
Fassn sonunda ise mesele hakknda yle diyor: lim
maluma tabidir. Bunun kayna da Onun anas haviyedir.
ayetidir. nk ana asldr. Her eyin asl da deimeyen
ayndr ilim buna tabidir.
Surede ar basan teraziler ve hafif kalan terazilerden
sz edildii iin eyh bu fassta baz adamlarn tasarruf a-
sndan llerini, kudretlerini lyor. rnein Ebu Abdullah
b. Kayid ve Ebu Suud b. E-ibli deerlendiriyor. Sonra
abdallardan bazlar ile eyh Ebu Medyeni deerlendiriyor.
Sonra eyh-i Ekber kendisi ile eyh Ebu Suudu deerlendi-
riyor. Bu lp deerlendirmeyi 283. babn, yani Karia Men-
zili babnn sonunda da zikrediyor. Orada eyh Ebul Bedr
et-Temaiki el-Badadi ile eyh Ragb er-Rahabiyi, sonra
Ebu Suud b. E-i.l ile Ebul Bedri, eyh Abdulkadir Geylani
ile eyh Ebu Suudu karlatryor. Bab Ebu Suudla ilgili u
szlerle tamamlyor: Kesin olarak biliyorum ki onun eyhler
arasndaki mizan hepsinden ar basar. Yani o, u ayetle
tahakkuk eden kimselerdendir: O gn kimin tartlan ameli
ar gelirse ite o, honut edici bir yaay iinde olur.
unu da bilmek gerekir ki eyh, ad geen menzili iinde
el-Kahhar isminin getii beyitlerle amtr ki bu isim,
zerinde durduumuz bu fassa hakim olan isimdir. Beyitler
unlardr:
Ellerin sevgisiyle doluysan eer
Ayetler iinde felaket ayetlerini hatrlarsn.
nk ecir ve masumiyetleri vardr onlarn
Ama masumiyet ayetlerinin dirilttii ise yaar
Bu eylere bir fikirle ulam deildir
Ama taksim edenin eliyle geldiler
Mahlukatn ilan adalet ve minnet gerei verir
Kahharn felaketini ve koruyann ismetini
Bu yzden meleklere katlan bir adamla
Hayvanlara katlan bir adam arasnda nice farklar vardr!

KURAN VARLIK - 279
Lut (a.s) Fassnn ncesindeki ve Sonrasndaki
Fass ile likisi
eyh, bu Fass, Adem oullarnn suretlerinin deime-
sine dair aklamalaryla irtibatlandryor ve buna rnek
olarak u ayeti zikrediyor: Sizi gsz yaratan, sonra g-
szln ardndan kuvvet veren ve sonra kuvvetin ardndan
gszlk ve ihtiyarlk veren, Allah'tr. (Rum, 54)Bu ayette
ayn kulda suretlerin oalmasna iaret ediliyor. Sonra u
ayeti zikrediyor: Ama onlarn ou bilmezler. Burada ise
oklua ve ilme iaret ediliyor ki her ikisi bir nceki uayb
Fassna ait Tekasr suresinde zikredilmektedir. Kaderi hik-
metle irtibatl bir sonraki zeyr Fassna hazrlk ise bu Lut
Fassnn sonundaki u szlerde belirginleiyor: Yani onlar
iin kfr takdir edilmemitir. Gnele irtibatl zeyr Fassna
ynelik isim en-Nur ismidir. Bu ise Adiyat suresinde ko-
arken ayaklarndan kvlcm saanlardan yaylan nurdur.
eyh bu fassta buna da yle iaret etmitir: Ama yce
Allahn iman nuruyla kalplerini aydnlatt kimseler mstes-
nadr. Kii ne zaman bu nurla bakmazsa


KURAN VARLIK - 281
14: zeyr (a.s) Fass Suresi
Bu Fassn suresi Adiyat suresidir. nk bu gnele ir-
tibatl Fassn orta bir mertebede oluu Adiyat suresinin
beinci ayetine mnasiptir: Orada bir topluluun ta ortasna
girenlere. Ayrca en-Nur ismine de uygundur ki bu Fassn
gneine destek salamaktadr ve surenin ikinci ayetinden
kaynaklanmaktadr: (nallaryla) akarak kvlcm saanlara.
eyh bu nurlara u szleriyle iaret etmektedir: Kamil ilim
ancak ilahi tecellide vardr. Hak basiret ve gzlere grnme-
dii iin perdelerin gerisinden idrak edilmez. Bu yzden
Adiyat suresine mahsus 369. babn on beinci vaslna u
szlerle baladn gryoruz: Cmertlik hazinelerindendir.
Bundan maksat da tabii cisimlerin varlklarn aydnlatan
nurlardan sakladklardr. Yine Adiyat menziline has 284.
babda bir kez daha bu nurlara dnyor ve yle diyor:
Fikrin akmak ta bir ate izler ki doar
Cisimden doan ruha aknca ortaya kar
Kalbi nuruyla dirilten mnezzehtir
Ve beni kendisinden alp anlamaya has klan
eyhin bu fassta genel nbvvet ve genel, ihata edici
velayet feleine ilikin olarak syledii szler bu n drdnc
kutup mertebesine mahsus genel gne feleine mnasiptir.
Yine eyh Vaka suresinde yer alan nde olanlar,(ecirde
de) ndedirler. te bunlar, (Allah'a) en yakn olanlardr.
(Vaka, 10-12) ayetlerde geen nde olanlarn (sabkin)
makamlarna iaret etmektedir. Bundan maksat harl harl
koanlarn, (nallaryla) akarak kvlcm saanlarn, (anszn)
sabah baskn yapanlarn lednni ilimler ve ilahi ahlak mey-
dannda yarmalardr ki eyh sz edilen babda yer alan
beyitlerde buna yle iaret etmitir:
Fikrin soy atlar anlama meydannda yarrlar
Bu yartan bir ilim elde edilir ki
Yatarak elde edilemeyen zevkin srlarna dairdir
Ve de keyfiyet halinden ve vehimden ycedir
u beyitleri de buna ilikin bir iarettir:
yle yaanm rnekliklerimiz var ki
Bir iaret gibi dikilmilerdir ki
Inda yollarn bulabilsinler
Araplar ve acemler
Bilinen, mehur rneklerdir
Her azn zikridir
Adiyat suresinin bu Fassn konusu olan kaza ve kader
srryla ilikisi ise surede yer alan u kelimelerde belirginle-
mektedir: koanlar (Adiyat), saanlar (muriyat), bas-
kn yapanlar (muirat) nk Araplar ceretil mekadiru
bi keza (kader yle gerekleti)- sebekal kadau bikeza
(nceden yle takdir edilmitir) derler. O halde gerekleip
cari olan kaderler adiyat (koanlar)tir. nceden takdir edilen-
ler ise baskn dzenleyip kvlcm saanlardr (el-muriyatul
muirat). Bu yzden eyh 284. babda bu surenin menzilini
erefli aklar ve srlar eklinde isimlendirmitir.
eyhin lmnden sonra Allah bunlar nasl diriltir
acaba (Bakara, 259) diyen, lm de dirilii de dnyada
gerekleen zeyir kssasna ve onun btn Tevrat ezber-
lemesine dair szlerinin kayna ise Adiyat suresinin u
ayetidir: Kabirlerde bulunanlar diriltilip dar atld ve
kalplerde gizlenenler ortaya konduu zaman insan (halinin
ne olacan) dnmez mi?
KURAN VARLIK - 283
Zevk hakkndaki szleri de buna rnektir: Ayn ekilde
ancak zevk ile idrak edilen eylere dair haber vermeler de
yetersiz kalr nk keyfiyetler ancak zevklerle idrak edi-
lir Zevk mahiyetli idrak gerekletiren istidadn mercii el-
Habir (her eyden haberdar) ismidir ki bu da adiyat suresi-
nin son ayetinde yer almaktadr: phesiz Rableri o gn
onlardan tamamyla haberdardr. nk haberdarlk (dene-
yim sahiplii) zevk mahiyetli idrakin kendisidir. eyh adiyat
menzili bab olan 284. babn ilk beyitlerinde zevke iaret
ederek yle der: Zevkin srlarna rahatlkla ulalamaz
/nk keyfiyet ve kemiyet halinden ycedir eyh bu babda
velayet, nbvvet ve risalet arasnda bir karlatrma yapt
gibi 284. babda yani adiyat menzilinde- veliler ve nebiler
arasndaki farktan sz eder ve gne mertebesine, yani
Muhammedi velayetin hateminin mertebesine iaret eder ve
yle der:
Karanln ordusuna sabahyla saldrd
Gneimi ortaya kard, saklm ilan etti
Derken ululanm olarak vg ayaklarnn zerine dikil-
dim
Hatemlie dair marifet mjdeleri gelmekteydi

zeyr (a.s) Fassnn Sonrasndaki Fass ile liki-
si
Adiyat Suresi Asr suresinden hemen sonra nazil ol-
mutur. Bu yzden bu surelerin fasslar da komudur. Bu
yzden bir sonraki sa Fassnn suresi Asr suresidir. Nite-
kim eyh de bu fassta eyann var olmas iin kudretin
makdura (g yetirilene/takdir edilene) taalluk etmesi zerin-
de durmutur. sa (a.s) Allahn izniyle lleri diriltirken ve
balktan ku yaratrken bunu izhar ediyordu. Bu fassta
vakitten, halden ve Fassn sonunda gnden bahsedilerek
asr ve zamana ynelik iaretler vardr: Anahtarlar ancak
fetih (ama) halinde isimlendirilirler. Fetih hali ise tekvinin
eyaya taalluk etmesi halidir. Ya da kudretin makdura taalluk
etmesi halidir de diyebilirsin ncikten ald gn kya-
met gn
Bu gne Fass ile yirmi ikinci lyas Fass arasnda da
iliki vardr. nk lyas ateten bir atn srtnda nur semas-
na ykselmitir. Yani en-Nur isminin var etmeye yneldii
gne feleine. Bu yzden eyhin lyas Fassnn sonunda
hayvani tahakkuk editen sz ettiini gryoruz. Hayvanlar
arasnda harl harl koanlar (vel adiyati dabhen), yani
cihad atlar da vardr. eyhin 22. babda Adiyat suresini
hayvani nefisler menzili olarak isimlendirmesi de bu yz-
dendir. Cihat atlarnn sava meydannda komalar gnein
felekte akp gitmesine benzer. Gnein isimlerinden biri de
el-ezaledir. eyh divannda yle diyor: Adiyat suresinin
ruhundan:
Bilesiniz ki sabah ilmini idrak etmek zordur
Tpk st salnca bren devenin kkremesi gibi

KURAN VARLIK - 285
15: sevi Kelimedeki Nebevi Hikmet Fass Suresi
eyh et-Tenezzlatul Mavsiliye adl eserinde ikindi
namaznn orta namaz (es-Salatul vusta) olduunu aka
ifade eder. nk ikindi namaz kemale mahsus berzah
vaktidir ki o vakitte gnein zuhuru itidal noktasndadr. Yine
bu surenin saya (a.s) mnasip olduunu sylemitir. nk
sa (a.s) itidal ve orta sema olan ikinci semadadr. Buras
imtiza semasdr ki btn tabiatlar orada toplanrlar. Tpk
sann (a.s) Cebrailin ruhaniyeti ile Meryemin beeriyetinin
imtizacndan ibaret olmas gibi. Bu semann yldz olan katip
yldz gnlerin ortancas aramba gnne aittir. nk
arambann ncesinde ilki Pazar olan gn, sonrasnda
da sonu Cumartesi olan gn bulunmaktadr
Ayn ekilde Futuhatn Asr suresine mahsus 281. ba-
bnda eyh aka ikindi namaznn orta namaz olduunu ve
mutlak kulun zat ile mutlak hakkn zatnn karlamasndan
szlm kamil insana en mnasip namaz olduunu belirt-
mekte ve unlar sylemektedir:
kindi namaznn bir benzeri yoktur
nk kalabalk onda sevgiliden dolay dzene girer
O orta namazdr, dnp duran bir iten dolay
Ve acayip bir ii tahsil eder.
Futuhatn 22. babnda Asr suresine orta namaz men-
zili ifadesiyle iaret eder. lgintir Asr kelimesinin rakamsal
deeri 360 tir. nceki beyitti mezkur dnn derecelerinin
kemaline ise Hicr suresinin 72. ayetinde geen le amruk
kelimesinin rakamsal deeri iaret etmektedir. Her ikisinin
kk hesaba gre rakamsal deerleri 18 dir. Yani Allahn
Hay isminin rakamsal deerine eittir. O halde zerine
yemin edilen diri asr, nebinin (s.a.v) mrdr.
Bab, sadan (a.s) bahisle balyor. Onun ve Rasulullah
efendimizin (s.a.v) sadaka ile ilgili szleri karlatrlyor.
Bununla da ikisinin orta kemal asr mertebesinde ortak ol-
duklarna iaret ediliyor. Bu da bu Fassn sonlarnda sevi
Muhammedi kelime diye balayan aklamasyla kast ettii-
nin aynsdr.
O halde bu Fassn suresi Asr suresidir. Bu fassa hakim
olan isim de el-Musavvir ismidir. Bu babda eyh srafilden
(a.s) bahseder. nk onunla sa (a.s) arasnda iliki vardr.
kisi de Allahn izniyle suretlere fleyerek hayat verirler. Bu
nedenle eyh 73. babda yle der: sann izinde olan her
veli srafil kalbna sahiptir Bu Fassn byk ksm fleme-
nin srr ve Allahn ruhuyla hayat bulmas etrafnda dnmek-
tedir.
eyh diyor ki: Dolaysyla bazen hak onda vehmedilen
olarak vardr. Bazen de melek onda vehmedilen olarak var-
dr Ariflerin bazlar ise bu ynlerden birini, bazlar da
brn esas alrlar. Dier bazlar ise meselede akna
dnerler ve meseleyi kavrayamazlar. Bu ise fakihlerin ikindi
namaznn vaktinin balangc ile sonunu belirleme hususun-
da ihtilaf etmi olmalarna mnasiptir. eyh, Futuhatn 69.
babnn, yani namaz babnn ikindi namaznn vaktine has
vaslnda bu konuyu ayrntl olarak ele almtr. Vasln so-
nunda ise ilahi hidayet nurundan ve mutlak nurdan sz et-
mektedir ki bu fassta yce Allahn ilmi ve nurani olarak
diriltmesine dair szleriyle benzerlik oluturmaktadr. Bu
hususta yce Allah yle buyurmutur: l iken dirilttiimiz
ve kendisine insanlar arasnda yryebilecei bir k verdi-
imiz kimse. (Enam, 122) kindi namaznn vakti ile ilgili
aknlk asr kavramnn anlamnn tayini ile ilgili hayretin
aynsdr. Yani vakit ya da hazr an. nk yok olup gitmi
mazi ile henz yok olan gelecek arasndaki mevhum bir
KURAN VARLIK - 287
noktadr. Bu bakmdan Allahn el-evvel ismi ile el-ahir
ismi arasnda zahir olan mevhum ahsiyet benliine benzer.
Bu yzden eyh Meahidul esrar adl kitabnda kulu zahir
olan yokluk diye ifade eder. Ayrca hayretin tenzihle de iliki-
si vardr. eyh 281. bab olan Asr suresi menzili babnda
bu meseleyi aklamaktadr. Orada ikindi namazyla ilgili
olarak unlar sylyor: kindi namaz snrlarn kaytland-
rlmasndan ok tenzihe yakndr. Bu yzden Resulullah
(s.a.v) snrlarnn tahkikini nefyetmek mnasebetiyle ikindi
namazna byk deer vermitir.
Bu temel mnasebetiyledir ki Hristiyanlar Meryem olu
sann (a.s) tabiat ile ilgili olarak aknla dmlerdir ve
bu yzden Hristiyan taifeleri arasnda lahut ve nasut snrla-
rn birbirlerine kartrmlardr. eyhin de bu Fass bitirirken
kyamet gn yce Allah ile sa (a.s) arasnda geen Hristi-
yanlarla ilgili konumalar zerine olaanst gzellikte bir
deerlendirme yapmas da bu yzdendir
Bu Fassn Sonrasndaki Fass ile likisi
eyh bu fassta sann (a.s) kendisinde tahakkuk ettirdii
Kn=ol kelimesinden sz eder. Bu bakmdan kn kelimesi
tekvini irade eden arifin besmelesi gibidir. Bu nedenle eyh,
bir sonraki Sleyman (a.s) Fassn Besmeleden sz ederek
balatyor. Fassn hikmetini de Rahman ismine nispet
ediyor. Bu fassta eyh, nefes hakknda geni aklamalarda
bulunuyor. nk sann (a.s) nefesi Sleyman (a.s) Fass-
na hakim olan Rahmann nefesindendir.
Bu Fassn sonlarnda ahid ve mehud (mahede
eden ve mahede edilen) kelimelerini tekrarlar. Dolaysyla
bu tekrarlar bir bakma Sleyman Fass suresine, yani
Hmezze suresine -ki bu surenin ortalarnda trmanp
kalplerin ta zerine kar ifadesi yer almaktadr- giri yap-
maya bir hazrlk mahiyetindedir. Bilindii gibi Hmezze
suresi Asr suresini izler, bu yzden fasslar da birbirini izle-
mitir. Fass konuma ile ilgili bir aklama ile son buluyor ki
Hmezze suresi de bu konuyla balyor: Arkadan ekitir-
meyi, yze kar elenmeyi det edinen herkesin vay haline!
Bilindii gibi arkadan ekitirmek ve yzne kar elenmek
maksadyla ka gz hareketi yapmak da bir tr konumadr.
Nitekim Kuranda Sleymann (a.s) yle dedii belirtilmek-
tedir: Bize ku dili retildi. (Neml, 16)

KURAN VARLIK - 289
16: Sleyman (a.s) Fass Suresi
Bu Fassn suresi Futuhatn 280. bab tahsis edilen
Hmezze suresidir. Bu konu zenginlik meselesine dair bir
aklama ile balyor. Ki bu zenginlii en kamil manada
Sleyman (a.s) izhar etmitir. Mal ile zenginlik hmezze
suresinin u ayetinde zikredilmitir: O ki, mal toplam ve
onu sayp durmutur. Dolaysyla sayp durmutur
(addedehu) kelimesi bu fassa hakim olan el-Muhsi (sayp
kaydeden) ismine mnasiptir. Ayn ekilde toplamak keli-
mesi de eyhin cem ile ilgili szlerine mnasiptir. Yine
eyhin Rasulullah efendimizin (s.a.v) ilminin artrlmasn ve
Sleymann (a.s) da kendisinden sonra hi kimseye veril-
meyecek bir mlk talep etmesiyle ilgili szleri yukarda ad
geen 280. babdaki (c.2 s. 612) szleriyle tam bir uyum
oluturmaktadr.
Fassta hesaptan ve hesaba ekmekten sz ediliyor ki bu
el-Muhsi ismine de (O), malnn kendisini ebed klacan
zanneder. ayetine de mnasiptir. eyhin Fassn sonundaki
muttali olmandan dolay dehete dtn bir ey grdn
ifadesi de surenin ba tarafna Vay haline!... ve sonuna
Allah'n, tututurulmu, (yandka) trmanp kalplerin ta
stne kan ateidir. Onlar (bu atein iinde) uzatlm
stunlara balanmlar ve o vaziyette o (ate) zerlerine
kapatlmtr. iaret etmektedir.
eyhin Hakk, ocuktan nce zikretmitir eklindeki
sz, Rabbin iin namaz kl ve Kurban kes ayetinin -yani
Hakkn hakkn yerine getirmeyi sana dil uzatann soyu
kesiktir. Ayetinden nce zikredilmesine ynelik bir iarettir.
Namaz klan anlamna gelen el-Musalli kelimesi ayn za-
manda yarta birinci gelenin ardndan gelen ikinci anlamna
da gelir. eyh, Futuhatn 369. babnn Kevser suresiyle
ilgili yedinci valsnda bu anlam geni bir ekilde ele almtr.
Bu Fassn ncesi ve sonrasyla ilikisi
Bu fass, Allah zikretme makam ve onun devamn arzu
etme meselesiyle balyor. Burada nceki Fassn suresi olan
nirah suresine ynelik bir iaret vardr. nk Yahya,
Zekeriyaya varis olduu gibi, Muhammed (s.a.v) mmeti de
nebisinden Allah zikretme ve Ona davet etme makamn
miras almtr. Dolaysyla Bo kaldn m hemen (baka) ie
koyul ve yalnz Rabbine ynel. (nirah, 7-8) ayetleri, Rab-
bin iin namaz kl ve kurban kes ayetinde, senin ann
yceltmedik mi? ayeti asl soyu kesik olan sana dil uzatan-
dr ayetinde temsil edilmektedir. Biz senin gsn ama-
dk m? ayeti ise Biz sana kevseri verdik. ayetinin mazhar-
larndan biridir.
ocuk babasnn srrdr. sz, bir sonraki Zekeriyya
Fass suresine, yani Beled suresine ynelik bir hazrlktr ki
bu surede babaya ve ondan meydana gelen ocua yemin
ederim. ayeti yer almaktadr. Dolaysyla Celal ve Hay ismi
ile su felei Yahyanndr. Babas iinse el-malik el mmit
(ldren malik) isminin iddeti ve toprak felei vardr. Dolay-
syla Hay (daima diri) ismi ile Mmit (ldren) ismi arasn-
daki iliki su ile toprak arasndaki iliki gibidir ve birbirlerini
tamamlamaktadrlar. Ayn aleminde lm, baka bir alemde
hayat demektir Gerek Yahya gerekse Zekeriyya her biri
Yahudilerden zorluk, kahr, celal ve iddet grmlerdir. Bu
yzden her ikisi de u iki ayeti tadanlardandrlar: babaya ve
ondan meydana gelen ocua yemin ederim ki biz, insan
(yzyze gelecei nice) zorluklar iinde yarattk.

KURAN VARLIK - 291
17: Davud (a.s) Fass Suresi
Bu Fassn suresi Maun suresidir. Sure ise dini yalanla-
yanlarn nitelikleri etrafnda dnyor. Bu yzden fass da din
kelimesinin anlamlarndan hibe ve cezadan, hesaba ektik-
ten sonra ngrlen cezadan bahsetmekle balyor. Nitekim
eyh, Futuhatn Maun suresi menzili olan 277. babna u
ifadelerle balamtr: Cezaya dair ilim iman nurundan kay-
naklanr, akl nurundan deil.
Fassn byk ksm, hilafet, risalet ve itihat kavramlar
ekseninde dnyor.
Bunlarn tm de din ile kaim olmaya tabi kavramlardr
Din kelimesinin anlamlarndan biri de boyun emek, itaat
etmektir. Bu yzden eyh de halkn halifenin hkmne bo-
yun emesinden sz ettii gibi Yahudilerin saya (a.s) itaat
etmemelerine de deinmektedir.
eyh, ok kreden (e-ekur) de sz etmektedir. n-
k kretmenin karl nimette arttr. Ceza (karlk) din
demektir. Dini ikame etmek de krn bir parasdr. Nitekim
Rasulullah (s.a.v) gece namazna kalkp ayaklar iinceye
kadar namaz klmasn u ifadelerle izah etmitir: oka
kreden bir kul olmayaym m? Denilmitir ki: Namaz dinin
direi, zekat dinin delili ve ihlas da dinin ruhudur. Zaten
Maun suresinde n plana karlan ameller de bunlardr.
nk bu surede, krle badamayan ameller olarak
klnan namazdan gafil olma, cimrilik etme ve gsteri yapma
durumlar yeriliyor. Nitekim yce Allah da Davud (a.s) soyu-
na yle hitap etmitir: Ey Davud ailesi! kredin. Kullarm-
dan kreden azdr! (Sebe, 13)

Davud (a.s) ile varlk hikmeti arasndaki mnasebetten
dolaydr ki eyhin Maun suresini avn=yardm ve varlk ile
birlikte zikrettiini ve yle dediini gryoruz:
Din (Maun) suresinin ruhundan:
ktidar kabul etmek yardm edicidir
Nehyin hkmnde yardm grr ve yardm eder
benimle beni taksim eden arasndadr
O yardm edendir, ben yardm grenim
Hak haktr ve varlk onun varldr
Benim eminim, katmda olan da emindir
Yetimi itip kakmak eriatmzda haramdr
eriatn ona ynelik taraf yumuaktr

KURAN VARLIK - 293

18: Yunus (a.s) Fass Suresi

Fassn suresi Tebbet suresidir. Bu ise, Ebu Lehebe
uygun olan ate feleini icat etmeye ynelik ve bu fassa da
hakim olan el-Kabid ismine mnasiptir
Mesed (Lif) ile ate arasndaki mnasebet Alevli bir
atee atlacaktr.ayetinde belirginlemektedir. eyh, Fassn
sonlarnda ateten sz etmitir.
Mesed ile el-Kabid ismi arasndaki mnasebet ise
boynunda nurma lifinden bir ip olduu halde ayetinde
belirginlemektedir. Buna gre Ebu Lehebin kars Onun
kabzasndadr
Mesed ile nefsi hikmet arasndaki mnasebet ise y-
ledir: eyhe gre nefis kadn sembolize eder. Bu yzden
273. babda Mesed suresi menzilinin baln yle koydu-
unu gryoruz: Musevi makamndan heva ve nefsin helak
menzili Ebu Leheb, hevann semboldr. Kars ise kt-
l emreden nefsin (nefs-i emare) semboldr. Helak keli-
mesi ise Mesed suresinin giriine, yani Tebbet (kuru-
sun/helak olsun) ifadesine iaret etmektedir.
Mesed ile nefes hikmeti arasndaki mnasebet ise
boynunda diye balayan ayette belirginlemektedir.
Boyun, nefes aknn gerekletii organdr. eyh, 273.
babda mesed suresinin ilimlerini sayarken ve boynunda
ifadesiyle balayan beyte giriinde buna iaret etmekte ve
yle demektedir: Yemen tarafndan Rasulullaha (s.a.v)
ulaan Rahman nefesine dayanr. eyh bu babda unlar
sylyor: Nefis durdu ve ben ibadet edilen ilahm dedi
Derken cehennemin ortasna yuvarland O ve ona tabi
olanlar mutlularn nimetleriyle helak oldular. Bu sz, eyhin
fasstaki u szlerine uygundur: Haklarn eda edilmesinden
sonra cehennemliklerin nimetleri, atee atlan Halilullahn
nimetleridir.

Fasslarla likisi
Bu Fassn banda eyh, kafirleri ldren, ldrme me-
selesini iledii nceki Fassn sahibi halife Davuddan (a.s),
Yahudilerin say (a.s) ldrme giriimlerinden ve Rasulullah
efendimizin (s.a.v) iki halifeye birden biat edildii zaman,
bunlardan birini ldrn. hadisinden sz ediyor ve Fass,
mzrak, kl, bak ve ok ucundan bahsederek tamamlyor.
Bu Yunus Fassnda ise meru bir gerekeyle de olsa ldr-
menin kerihliini vurguluyor.
Bu fassta ldrlme ve lmle helakten sz ediyor. n-
k helak, kuruyup kalmadr. Ki bu Fassn suresi olan
Mesed suresi de bununla balyor. Surenin girii Tebbet
eklindedir. Bu ise kuruma, helak olma anlamna gelir.
Bir sonraki Eyyub Fassna-ki bu Fassn suresi nirah
suresidir-bir hazrlk mahiyetinde eyh, bu fassta ann
yceltilmesinden ve anann (zakirin) halinden sz ediyor. Bu
ise nirah suresindeki biz senin ann yceltmedik mi?
ayetine bir gndermedir.
Bu deerlendirmeleri, eyhin Mesed suresi menzili
babnn giriinde yer verdii u gzel beyitlerle noktalyoruz:

KURAN VARLIK - 295
Halkn helak rzgardadr
Levhten estii zaman
Ve efendisinden bakasna snrsa
Cisim ve ruhun ilah olan mevlasndan
Bylece kolay olan bir yolu sarp hale getirir
Nuh hakkn geldii gibi
Ve Lut hakknda. O halde ey nefsim!
Niin ldrdn Nuhumu
Eer ak meyletmeseydi ona
Gneten gelen imein parlaklndan

Bu beyitlerde eyh, Nuh ve Lut isimleriyle aslnda bu iki
nebinin kafir olan karlarna iaret ediyor. Tpk Ebu Lehebin
kars gibi onlar da ktl emreden nefsin sembolleridirler.


KURAN VARLIK - 297
19: Eyyub (a.s) Fass Suresi
Bu Fassn suresi nirah suresidir. nk yce Allahn
nbvvet vererek gsn at, bana gelen byk musi-
betten kaynaklanan ve belini bken arlklarn indirdii,
Kuranda ann ycelttii, zorluktan sonra kolaylk bahetti-
i, sabretmeye muvaffak kld, iindeki bulunduu zarar
defetmesi iin sadece rabbine ynelen, bylece surenin
sonundaki rabbine ynel ayetini tahakkuk ettiren Eyyubun
haline tamamen mnasiptir.
Bu yzden eyh, Fass Allaha ikayette bulunmakla,
ona ynelmekle tamamlyor. nk Eyyub, srekli Allaha
ynelmitir, yani Onun ltfunu istemitir, Ona dnmtr,
sebeplere deil. eyh, ifadeleri arasnda bir cmleye yer
veriyor ki bu cmle inirah suresinin son iki ayetinin erhi
mahiyetindedir. Fassn sonunda diyor ki: Biz sana t
verdik,o halde amel et. Bu ifade bo kaldn m hemen ie
koyul ayetine ynelik bir iarettir. Sonra yle diyor: Sade-
ce ondan iste Bu ise yalnz rabbine ynel ayetine yne-
lik bir iarettir.
Bu fassa hakim olan isim, havay icat etmeye ynelik el-
Hayy ismidir. Maddi olarak gs hava ile alr. Fassta
elemlerin giderilmesine, fkenin yok edilmesine ilikin ak-
lamalar da vardr. Btn bunlar Elbette zorluun yannda bir
kolaylk vardr. ykn senden alp atmadk
m?ayetlerinden kan anlamlardr. Ayn deerlendirmeyi
futuhatn 369. babnn 21. valsnda da gryoruz. Bu ise
nirah suresine has bir vasldr. Orada diyor ki: Kevnin
arl olarak hissettii ey de zerinden kalkverdi. Kevnin
bu arlndan dolay cinlere ve insanlara es-sakaleyn
(arlkl iki topluluk) denilmitir. Bu aslnda btn tabii varlk-
larn ismidir. Yine hissettii nefsi ve maddi elem de yok olup
gitti. Allah onu bu esnada onu yksek bir mekana kaldrd.
Bundan maksat da dris (a.s) makamndan onun payna
dendir. Bylece mekan yceldi, zaman ise zail oldu.
Kendisini bu yolculua karana hamdetti ve bu yolculukta
kendisine bahedilenlerden dolay hamdini sundu. Senin
nn ve nn yceltmedik mi? ayetine gelince, eyhin u
szleri bu ayete mnasiptir: Bil ki yce Allahn Eyyubdaki
srr udur: Allah onu bizim iin bir ibret klmtr, onun sna-
vn u Muhammedi mmetin okuduu yazl, fakat hali bir
kitap haline getirmitir ki mmet iindekileri rensin ve
kendisine bahedilmi bir eref olarak onun sahibine katl-
sn.

likisi
nceki Fass, Mesed suresinde deinilen kuru-
mak/helak olmaktan kaynakl ldrlme ve lm hakknda
deerlendirmeler ieriyordu. Bir yerde vaki olan her lm,
baka bir yerde vaki olan bir hayattr. Bu yzden bu fassta,
Eyyuba ait nirah suresinden kaynakl olarak helakten
sonra hayattan sz edilmektedir. nceki fassta andan ve
ycelikten sz ediliyordu. Senin nn ve nn yceltme-
dik mi? Tpk Yunusun (a.s) zikri gibi: Senden baka ilah
yoktur. Mnezzehsin sen. Ben zalimlerden oldum. Bu
fassta ise her eyin tesbihinden sz edilmektedir.
Bu Fassn sonunda u ifade yer alyor: Sana nasihat et-
tik, o halde amel et ve sadece ondan iste. nirah suresinin
sonunda ise u ayetler yer alyor: Bo kaldn m hemen
(baka) ie koyul ve yalnz Rabbine ynel. Bunu fiilen
Kevser suresinde gryoruz ki bir sonraki Yahya Fass
onunla ilgilidir: imdi sen Rabbine kulluk et ve kurban kes.
KURAN VARLIK - 299
Yahya Fassna el-Muhyi ismi hakimdir. Bu fass su fele-
ine aittir ki Eyyub bu su ile yeniden hayat bulmutur. Bu
yzden Eyyub Fassna el-Hay ismi hakimdir. u halde iki
Fass birbirini tamamlad gibi iki surede birbiriyle son dere-
ce uyumludur. nk her iki surenin konusu, nimetlerin ve
ykmllklerin anlatlmasdr ki bunlara muhatap olan da
efendimiz Hz. Muhammeddir (s.a.v). Bu iki surede byk
mjdeler de vardr. Dolaysyla Rasulullahn (s.a.v) gs-
nn almas ile Eyyub Fass arasnda mnasebet vardr.
Yine Rasulullahn (s.a.v) kevseri ile Yahya Fass arasnda
da mnasebet vardr.


KURAN VARLIK - 301
20: Yahya (a.s) Fass Suresi
Bu Fassn suresi Kevser suresidir. eyh, Futuhatn
276. babn bu sureye tahsis etmitir. Surenin eksenini ise
insann hayali oluturmaktadr. Hayal da Yahya ile ilikilidir.
eyh diyor ki: Meryemin sureti kamil olarak Zekeriyyanin
hayaline nakolunmutu ve bu, Yahyann (kudreti olduu
halde) cimaya yaklamayan biri (Hasur) olarak domasna
sebep olmutur, tpk Meryemin Betul (erkee rabeti olma-
yan kadn) olarak domas gibi eyh, sonraki Zekeriyya
Fassnda vehimden ve bunun vehim sahibi kiiler zerindeki
etkisinden sz etmitir.
Bu fassa hakim olan isim, su feleini icat etmeye ynelik
el-Muhyi ismidir. Bu isim nimetler menziline de hakimdir.
Yce Allahn Rasulne (s.a.v) ynelik nimetlerinden biri,
ebedi hayat suyu Kevser havuzudur. Hayat ile Yahya, Su ile
Kevser arasndaki mnasebet ise aktr.
Fass ile Kevser suresi arasndaki mnasebet Asl so-
nu kesik olan, phesiz sana hn besleyendir. Ayetinde
belirginlemektedir. Yani ad an silinip giden soyu devam
etmeyen ve mirass bulunmayan, sana hn besleyen
kimsedir. Ama sen, ey Rasul! mmetin dinin ikame edilmesi
hususunda sana varis olacaktr.
eyh bu fassta u szlerle bu hususu vurgulamaktadr:
nk Zekeriyya (a.s), kendisinden sonra Allahn zikrinin
devam etmesini tercih etmitir. Ve ocuk da babasnn srr-
dr. Bu yzden yle demitir: Bana ve Yakub soyuna varis
olacak Bu zatlarla ilgili olarak miras kalacak tek ey Al-
lahn zikri ve Allaha davet makamdr.
Dolaysyla Yahya (a.s), kadnlara meyletmeyen, geride
evlat brakmayan biri olsa da soyu kesik deildir. nk
onun zikri sonsuza kadar alemler iinde baki kalacaktr.
Hatta kyamet gnnn sonunda, cennetlikler cennete ve
cehennemlikler de cehenneme kalc olmak zere yerletiril-
dikten sonra arf surlar zerinde lm boazlayacak olan da
odur. Dolaysyla Kevser suresinin ortasndaki
venhar=boazla szn son olarak o tahakkuk ettirecektir

KURAN VARLIK - 303
21: Zekeriyya (a.s) Fass Suresi
Bu Fassn suresi Beled suresidir. Fassa hakim olan
isim ise el-Mmit (ldren) ismidir. Bu isim de toprakn
icadna, yay burcundaki belde menziline ve telaffuz edilen
harflerden sad harfine yneliktir. Rakamsal harflerden ise
in harfi bu fassa aittir.
lgin bir tesadftr ki Beled suresinin ismi, feleki men-
zillerden belde menzilinin ismine uygundur. Yay burcu,
scak, kuru ate tabiatna sahiptir. Hali celal zelliklidir ve
iddet ve sertlik ierir ki bunlar da Beled suresinin 4. ayeti-
ne mnasiptirler: Biz, insan zorluklar iinde yarattk. Yayn
oku da el-Mmit (ldren) ismine mnasiptir. Bu yzden bu
Fassn hikmeti malikiyettir. nk malik, iddetli kahr sahibi
kimsedir. Zekeriya, zorlu bir mcahede veren, ar zorluklar-
la uraan bir nebiydi. Surede iddet ve zorluun gstergele-
rinden biri udur: Fakat o, sarp yokuu aamad. O sarp
yoku nedir bilir misin?...kaplar zerlerine smsk kapatl-
m bir atetir. Birbirlerine sabr tavsiye edenler ayeti
ile topra icat etmeye ynelik el-Mmit isminin suredeki
yanks ise alk gn ifadesidir. Alk lme yakn bir
hadisedir. Topran (turab) yanks yahut a-ak(mertebe)
bir yoksul ifadesidir.
Fasln byk ksm birbirlerine acmay(merhameti)
tleyenler. ifadesinde iaret edilen rahmetin genilii
etrafnda dnmektedir. Surede merhamet ahlakna, esirlere,
yetimlere ve dknlere merhamet etme huyuna sahip olma
emrediliyor. Bu yzden eyhin, Futuhatn Beled menziliyle
ilgili 294. babnda rahmetin genilii ile ilgili deerlendirme-
lerde bulunduunu gryoruz. Bab, bu Fassn banda yer
verdii hususun aynsyla da tamamlyor. nk rahmetin
gazab getiinden ve hadlerin ikame edilmesinden sonra
rahmetin her taraf kaplayacandan sz ediyor.
Bu fasstaki Futuhatta, eserin, mevcud olana deil,
madum olana ait olduunu sylemitik. eklindeki szlerine
gelince, bu szler, Futuhatn 294. babndaki szlerine uy-
gundur. Orada diyor ki: Bil ki, bu menzil, bir btn olarak
ilmin Allah katndaki mertebesinin bilinmesini iermektedir.
Bir de u soruya cevap aramaktadr: Acaba ademin (yokluk)
Allah katnda saygnln belirginletiren bir mertebesi var
mdr yok mudur? Babn ortalarnda ise u deerlendirmede
bulunuyor: Allahn dnda, Allah mutlak ademden (yokluk-
tan) daha byk tanyan, bilen bir ey olmaz.
eyh, Beled suresinin menziline has bu bab, babaya
ve ondan meydana gelen ocua yemin ederim. ayetinden
hareketle nbvvet mirasna iaret eden beyitlerle amtr,
Yahyann Zekeriyaya, alimlerin ve velilerin de Rasulullaha
(s.a.v) varis olmalar gibi. Diyor ki:

Allah her nebinin kalbini korumutur
Bir gre gre her velinin kalbini de
Ona varis olan. Ona oullar varis olmutur
limlerde ve her yce makamda

Bu Fassn bir sonraki fass ile ilikisi
Fass, Rasulullaha (s.a.v) hitap eden Bylece Allah,
senin gemi ve gelecek gnahn balar. eklinde Fetih
suresinin banda yer alan ayette iaret edilen balama ile
son buluyor. Bu ayetten nce Biz sana dorusu apak bir
fetih ihsan ettik., sonra da Ve sana anl bir zaferle yardm
eder. ayeti yer alyor. Bu zafer, fetih ve balamann ayn-
sn bir sonraki lyas Fass suresi olan Nasr suresinde
gryoruz: Allah'n yardm ve zaferi geldiinde O'ndan
KURAN VARLIK - 305
mafiret dile. nk O, tevbeleri ok kabul edendir. lyas
Fass suresinde sz edilen fetih, Mekkenin fethidir. Yani,
Zekeriya Fass suresinin giriinde zerine yemin edilen
belde: Bu beldeye -ki sen bu beldedesin- yemin ederim.
Fetih suresinin Allahn yardm ile ilgili ayette yer alan aziz
sfat da, madeni mertebedeki lyas Fassna hakim olan el-
Aziz ismine iaret etmektedir.


KURAN VARLIK - 307
22: lyas (a.s) Fass Suresi
Bu Fassn suresi Nasr suresidir. Fassn konusuna uy-
gunluu ise Rabbine hamdederek O'nu tesbih et. Fassn
tm, tesbih ve tenzih ekseni etrafnda dnmektedir. eyh,
lyas (a.s) hakknda yle diyor: Hak onda mnezzehti.
Sonra u iki ayeti zikretmektedir: Onun gibi hibir ey yok-
tur. (ura, 11) Senin izzet sahibi Rabbin, onlarn isnat
etmekte olduklar vasflardan ycedir, mnezzehtir. (Saffat,
180)
Burada sz edilen izzet, tenzihle birlikte zikredilmitir.
Bu Fassn mertebesine hakim isim de el-Aziz ismidir ki
madenlerin icadna yneliktir. Zaferin el-Azizle olan m-
nasebeti aktr. nk izzet, zafer ve fetihle, insanlarn
blk blk Allahn dinine girmesiyle irtibatldr. Ki yce
Allah yle buyurmutur: Ve sana anl bir zaferle yardm
eder. (Fetih, 4) Yine onlar elde edecekleri birok ganimet-
lerle de mkfalandrd. Allah stndr (aziz), hikmet sahibi-
dir. (Fetih, 19) Kfirlere kar onurlu ve zorlu. (Maide, 54)
Zaferin madenlerle olan mnasebeti, Allahn demirin
iddetiyle rasullerine yardm etmesinde belirginlemektedir.
Yce Allah Hadid suresinin 25. ayetinde yle buyurmu-
tur: Biz demiri de indirdik ki onda byk bir kuvvet ve insan-
lar iin faydalar vardr. Bu, Allah'n, dinine ve resulne gayba
inanarak yardm edenleri belirlemesi iindir. Yce Allah
fatih ve Salih Zlkarneyn hakknda ise yle buyurmutur:
Bana, demir ktleleri getirinzerine bir miktar erimi bakr
dkeyim dedi. (Kehf, 96) Ayette geen katr, erimi bakr
demektir. Yine halife Davud (a.s) hakknda da yle buyur-
mutur: Ona demiri yumuattk. (Sebe, 10) Yce Allahn
lyasa (a.s) yardm edip onu dmanlarndan kurtarmas ise,
Lbnan dann yarlp iinden ateten bir atn kmas ve bu
ata binmesi ve bununla da gk kapsnn kendisine almas
eklinde olmutur: nk O, tevbeleri ok kabul edendir.
Ho bir tesadftr ki bu fassa mnasip olan feleki menzil
saduz zabihtir. Boazlamak ise, normal olarak madeni bir
eyle gerekletirilir. Nitekim eyh, ldrme ve atma kelime-
lerini tekrarlar ve Nasr suresine iaret ederken unlar
syler: Panikleme, korkma. nk Allah cesareti sever.
Bunun iin bir ylan ldrmek gerekirse de. Ki bu ylan da
nefsinden baka bir ey deildir. Bundan daha byk izzet
olur mu? Ki sen bir vehim olarak kendinin ldrdn hayal
ediyorsun: Attn zaman sen atmadn, fakat Allah att.
(Enfal, 17)Fassn sonunda da yle diyor: siz ldrmedi-
niz, fakat Allah ldrd onlar (Enfal, 17) Aslnda onlar
demir ve demirle vuran kii ldrmt Bylece hepsinin
toplamyla ldrme ve atma vaki olmu oluyor
eyh, Nasr suresinin sonundaki ondan balanma di-
le. ifadesine yle iaret etmektedir: perdeleri salverdik,
hicaplar indirdikrtmeyi emrettik. gafere kelimesi, rt-
mek demektir. rtmeyi emretmekse istifardr.
eyhin, Fassn sonlarnda arif dnyasnda harolur,
kabrinde yeniden dirilir. derken Nasr suresinin indirilen son
sure olduuna iaret etmektedir. Gerekten de yledir. Nite-
kim bu sureyi dinleyen alim sahabeler de Rasulullahn
(s.a.v) en yce dostun katna intikal etmesinin, bir daha
ayrlmamak zere yaknlk huzuruna dnmesinin yakn oldu-
unu anlamlard: nk O, tevbeleri ok kabul edendir.
Bu noktada bu fass ile el-Mmit (ldren) isminin haki-
miyetindeki nceki fass arasndaki bir baka iliki belirginle-
iyor. ldrme, (ok vs.)atma, lyasn semaya, efendimiz Hz.
Muhammedin (s.a.v) de en yce dosta dnmesi btn
bunlar el-Mmit isminin mazharlarndandr.
KURAN VARLIK - 309
eyhin Fassn sonunda, kiinin, kabirlerdeki llerin hal-
lerini grmesini salayan hayvaniyeti tahakkuk ettirmekten
sz etmesi de, zeyr Fassna ynelik bir iarettir ki drisin
(a.s) bulunduu gne mertebesi bu fassa aittir. lyas sema-
ya knca, gne semasnda idrisi makamna ulat. Bu orta
gne Fassnn suresinin 14. sure olan Adiyat suresi oldu-
unu grmtk. Adiyat ise, cihad iin hazrlanan atlar de-
mektir. lyasn srtna binip ge kt ateten at gibi. eyh,
Futuhatn 22. babnda adiyat menzilini hayvani nefisler
menzili olarak isimlendirir.
u halde lyas, bu fassa da hakim olan el-Aziz isminin
hakimiyeti altndaki makamna dnmtr. eyh, Futuhatn
396. babnn 5. valsn tahsis ettii Nasr suresindeki nk
O, tevbeleri ok kabul edendir. ayetinden sz ederken buna
yle iaret etmektedir: Bu beinci menzil, ilahi ilimlerden,
kullarn halleri itibariyle Ona dnmeleri zerine ilahi dnn
tafsili ilmini iermektedir. Ve ok deerli bir ilimdir. el-Aziz
isminin Nasr suresiyle ilikisi nedeniyle eyh, divannda
Nasr ve Fetih suresinin ruhundan bal altnda unlar
sylyor:
Aziz ismindendir zafer, eer akledersen
ondan sonra da amel eden nefsi olan fetih gelir.
eyh, kendisine hikmet verilen Lokman Fassna hazrlk
mahiyetinde, kendisine ok hayr verilen kimseden sz ede-
rek Fass tamamlyor: Kime hikmet verilirse, ona pek ok
hayr verilmi demektir. (Bakara, 269) Lokman Fassnn
suresi de iinde hayrdan sz edilen Zilzal suresidir: Kim
zerre miktar hayr yapmsa onu grr. (Zilzal, 7) Hayr
grmeye de Fassn sonunda yle iaret etmektedir: Gr-
lenin aynn ancak Allah grr. O halde gren kimse grle-
nin aynn grr.
Nasr suresi, Rasulullaha (s.a.v) en yce dostun katna
intikal etmesinin yaknlna ilikin bir mjde olduuna gre
Zilzal suresi de dnyann ahirete dnmesinin, Allaha
dnn vasfediliini iermektedir. Her iki surenin menzili,
eyhin Futuhatn 22. babnda zikrettiine gre veladet
menzilinde yer alr. Yani iza edatyla balayan sureyi ieren
menzil. Dolaysyla Zilzal veladet menzilindedir. Yani kya-
met gnnn douu. Nasr suresi ise kavuma mjdesi
menziline sahiptir.

KURAN VARLIK - 311
23- Lokman (a.s) Fass suresi
Bu Fassn suresi, eyhin Fassn sonunda zikrettii
Zilzal suresidir ki bu surede yer alan Kim zerre miktar
hayr yapmsa onu grr. Kim de zerre miktar er ilemise
onu grr. ayetleri Lokmann u szlerine uygundur: Yav-
rucuum! Yaptn i (iyilik veya ktlk), bir hardal tanesi
arlnda bile olsa ve bu, bir kayann iinde veya gklerde
yahut yerin derinliklerinde bulunsa, yine de Allah onu (senin
karna) getirir. (Lokman, 16) eyh, hardal tanesi hakknda
unlar sylyor: Bundan maksat, Zilzal suresinde zikredi-
len zerreden baka bir ey deildir. Zerre ise besin olarak
istifade edilen eylerin en kdr. Dolaysyla hardal
gdann, besinin en kk parasdr. Zilzal suresinde
sz edilen hayr da Lokmana mnasiptir. nk yce
Allah, Lokman suresinde onunla ilgili olarak yle buyurmu-
tur: Andolsun biz Lokman'a: Allah'a kret! diyerek hikmet
verdik. (Lokman, 12) Kime hikmet verilirse, ona pek ok
hayr verilmi demektir. (Bakara, 269) Bu Fassn nispet
edildii ihsan makam ite bu ok hayrdandr. nk Muhsin
(ihsan sahibi) kimse en kk zerre hakknda bile nefsini
hesaba eker. Surenin son kelimesi grrde ihsan
makamna ynelik iaret mahiyetinde bir balant vardr.
Nitekim hadiste de ihsan ile grme (ryet) arasnda bir ba-
lant kurulmutur: hsan, Allah grr gibi Ona ibadet et-
mendir. Sen Onu grmesen de O seni grr. Bu yzden
eyhin 369. babn Zilzal suresiyle ilikili on altnc vaslnda
son blmnn uzunca bir fkrasn Musann rabbini grme
talebine, bunun zerine dan un ufak oluuna ve bu yksek
meseleyle ilgili detaylara nefis bir aklamayla tahsis ettiini
gryoruz. Bununla da u ayet arasnda mnasebet vardr:
Gzler O'nu gremez; halbuki O, gzleri grr. O, eyay
pek iyi bilen, her eyden haberdar olandr. (Enam, 103)
eyh, Lokmann Dorusu Allah, en ince ileri grp
bilmektedir ve her eyden haberdardr. (Lokman, 16) sz-
n deerlendirirken Latif ve Habir isimleri hakknda akla-
malarda bulunmu ve unlar sylemitir: Latiftir, her eyden
haberdar(Habir)dr ifadesi, en eksiksiz ve en kapsaml hik-
meti iermektedir. Bu da Muhammedi hikmetin Lokmani
hikmetten ayr ve belirgin oluunu ifade etmektedir. nk
Muhammedi hikmet, Ahzab suresinin 34. ayetinde Latiftir,
Habirdir eklinde varit olmutur: Evlerinizde okunan Allah'n
yetlerini ve hikmeti hatrlayn. Muhakkak Allah, her eyin i
yzn bilendir ve her eyden haberi olan(Habir)dr.
(Ahzab, 34)
Son olarak Zilzal suresi, Beyyine suresine komudur
ve bu sure de brahim Fassna aittir ki ky, yerleim birimle-
rini kurma gelenei onunla balamtr ve klli cisim merte-
besi ona aittir. Sekizinci arta Mikail ile beraber rzklar
ynetir ki er-Rezzak isminden gelir. Bu isim de Lokman
Fassna hakimdir. brahim Fass suresinden sz ederken bu
iki fass arasndaki ilikiye deinmitik br yandan bu
fassta szn ettiimiz grmenin (ryet) Beyyine menzilin-
deki mahede ile dorudan ilikisi vardr ki bu mahede de
surenin girii olan lem yekun ifadesinden kaynaklanr.
Nitekim eyh, surenin Futuhattaki menzilinde, El-fena fil
mahede adl kitabnda ve el-Beyyine adn verdii 22.
babda mahede menzili konusunda ayrntl aklamalara
yer vermitir.
Bu Fassn bir sonraki fassla ilikisi
eyh, bu Fass irkten bahsederek tamamlyor. Ki bu, bir
sonraki Harun Fass menziline girie ynelik bir hazrlk
mahiyetindedir. Harun Fassnn suresi de Kafirun suresidir
ve tamam da irkten teberri etmenin ifadesidir szlerini
De ki: ster Allah deyin, ister Rahman deyin. (sra, 110)
KURAN VARLIK - 313
ayetinde geen Rahman ismine dair deerlendirmelerle
tamamlyor. Bu da bir sonraki Fassn hemen bandaki bir
giri niteliindedir. Diyor ki: Bil ki, Harunun varl, rahmet
huzurundandr Harun Fassn, bu fassta zikredilen latif ve
habir isimlerine dair deerlendirmelerle tamamlyor ve u
szlerle aklamalarna son veriyor: eer anladysan, onu
hevasyla grenin ona ibadet etmesi kanlmazdr. Bu da
bu fassta zikrettiimiz hususa dair bir iarettir. eyh, Zilzal
menziliyle ilikili 285. babn giriinde yer verdii beyitlerde bu
mahedeye yle iaret etmektedir:
Unsurlar bana ak ve anlalr dilleriyle fsldadlar
lerindeki garip ilmi
Biliyorum, bunun karsnda bedenim incelir
Nefsime ve aklma kar en yakndan.
Ey kavmim! Keif ilimleri ycedir
Kalplerin ilimlerinin sonularndan
nk akln mecali yoktur
Mahede ve gaipler meydannda dolamaya.
Kfrn nice hatalar ve acizlii vardr
Gz de nice kere isabetli bakar.
Eer gz olmazsa akl iin zahir olmaz
Ak tek bir delil, akl sahibi kimse iin.

Gz ifadesiyle surede geen grr ifadesine iaret
etmektedir. Cismin incelmesinden sz ettiini gryor musu-
nuz! Bu da bu fass ile klli cisim mertebesine sahip brahim
Fass arasndaki ilikiyi vurgulayan bir husustur. Cisim,
eyann en ardr. nk toprak unsuru ona galiptir. eyh,
559. babn Zilzal suresiyle ilikili blmnde buna iaret
etmektedir. Blmn bal ar eyin hareketindeki delil
eklindedir ve bu da u ayetlere iaret etmektedir: Yerkre
kendine has sarsntsyla salland, toprak arlklarn dar
kard zaman. (Zilzal, 1-2) Ho bir tevafuktur ki bu Fassn
ait olduu bu yirmi nc menzilin lafzi ve rakamsal harfi
ar kelimesinin orijinalinin (sakil) ilk harfini de oluturan
se harfidir. Ar cismin krk ve yerin etrafndaki cisimlere
mahsus bir hareketi vardr ve er-Rezzak isminin icat etme-
ye yneldii bitkilerin hareketiyle de ilikilidir. Er-Rezzak ismi
de varlk mertebelerinin yirmi ncsyle irtibatldr.

KURAN VARLIK - 315
24: Harun (a.s) Fass Suresi
Bu Fassn suresi, putlardan teberri etme ve tevhit zere
sebat gsterme ekseni etrafnda dnen Kafirun suresidir.
Bu Fassn konusu da budur. Fass, srail oullarnn buzaya
ibadet etmeleri meselesiyle balyor. Sonra Allahtan baka
ibadet edilen en byk mabuda, yani hevaya doru konu
genelletiriliyor ve: Rabbin, sadece kendisine kulluk etmenizi
emretti. (sra, 23) ayetinin anlam pekitiriliyor. Bu ayetin
erhi, Futuhatn 275. babnda ve 369. babn altnc valsnda
da yer almaktadr ki bu bab ve bu vasl, Kafirun suresinin
menziliyle ilikilidirler. Bu blmlere mracaat edilmesi du-
rumunda bu fassla ilgili zet anlamlara rastlanacaktr
rnein 275. babda yle diyor:
Sonra dedi ki: Bil ki, kainatta zelillik ve muhtalk sa-
dece yce Allaha ynelik olmaldr. Kim Allahtan ba-
kasna kar zelil olur, muhtalk gsterirse, ona gvenip
her iinde ona itimat ederse o kimse puta tapmaktadr
Grld gibi burada zelillikten bahsedilmitir ki bu hal el-
Mzill isminden gelir ve bu isim de Harun Fassna hakim
olup canllarn icadna yneliktir. Zal harfi zelle (zelil
oldu) fiilinin ba harfidir. Zelil hayvanlardan biri de srail
oullarnn ibadet ettikleri buzadrBu fassta eyh, hay-
vanlardan yaklak olarak sekiz kere sz etmitir. Bu arada
evcil hayvanlardan, insann hayvan ehliletirmesinden sz
etmi, musahhar klma, yani zelilletirme, boyun edirme
fiilini vurgulamtr Fass, abede (kulluk etti) fiilinin trevle-
riyle doludur, Kafirun suresi de yle Fassn son ksmlar,
Kafirun suresinin ayetlerinin ayrntl aklamasndan ibaret-
tir. rnein onlar suretlerin okluunun yannda durdular
onlar bilinen ama grlmeyen tek bir ilaha ard ifadele-
ri ben sizin taptklarnza tapmam ayetinin erhidir.


KURAN VARLIK - 317
25: Musa (a.s) Fass Suresi
Bu Fassn suresi Felak suresidir. Burada zahir olan tek
ilahi isim de Sabahn rabbidir. Kukusuz bu da bu fassa
hakim olan ve meleklerin icadna ynelik el-Kavi ismine
mnasiptir. nk Felak (sabah) yarc bir kuvveti gerekti-
rir. Kuranda felak (yarma) fiili mahluklar iinde sadece Musa
(a.s) ile birlikte zikredilmitir ki Musa asasyla denizi yarm-
tr. Yce Allah bu hususta yle buyurmutur: Musa'ya:
Asn ile denize vur! diye vahyettik. (Vurunca deniz) derhal
yarld (on iki yol ald), her blk koca bir da gibi oldu.
(uara, 63) Ayrca Musa (a.s) asasyla ta yarm ve ondan
on iki pnar fkrmtr. Bir kptiye yumrukla vurmu, cismini
yararak lmne sebep olmutur. Elini kolunun altna koy-
mu, eli zerinde hibir leke olmakszn bembeyaz bir ekil-
de ortaya kmtr, asas adeta yarlp ylana dnm ve
sihirbazlarn uydurduklarn yutuvermitirBunlardan daha
by ise kulann Allahn kelamn dolaysz iitecek
ekilde almasdr. Yce Allah bu hususta yle buyurmu-
tur: Allah Musa ile gerekten konutu. (Nisa, 164) eyh, bu
Fass, Musann ilahi hitab iinden iittii ve nurlar sabahn
rabbinden (rabbul felak) fkran ate hakkndaki deerlen-
dirmelerle tamamlyor. Ayrca Futuhatn Felak suresi men-
ziline has 271. babnda bu nurlar detayl olarak ele almakta-
dr. Diyor ki: Nurlarn douu ilmi bu menzile taalluk eder. Bu
nurlar da iki ksma ayrlrlar: Asli nurlar ve kainatn zulmetin-
den doan nurlar Bu babn sonunda da bu menzil emir
menzillerindendir diyor. Yani de emriyle balayan sure-
lerdendir. Bunu da bu fassta zihnime vaki olan ilahi emir
ifadesiyle dile getirmitir.
Felak suresine hakim olan Rab ismi en ok Musada
ve onun Fassnda tecelli etmitir: Annesinin onu terbiye
etmesi ve emzirmesi Firavunun onu terbiye etmesi
uaybin onu terbiye etmesi Hzrn onu terbiye etmesi
Bu fassta bu isim ve trevleri yaklak olarak 16 kere tekrar-
lanmtr. Fass, Musann, yarattklarnn errinden felakn
rabbine snmasnn suretleriyle doludur: Firavunun erkek
ocuklar ldrmesinin errinden, su braklmasnn errin-
den, kbtinin lmne sebebiyet vermesinin errinden, fira-
vun ve hanedannn errinden, sihirbazlarn errinden
Trevleriyle birlikte Rab ismi, Kuran- Kerimde Allah
ismi ile beraber en ok zikredilen isimdir. Musa ismi de
btn nebiler iinde en ok zikredilen isimdir. Musa ismi 136
kere gemektedir, ondan sonra 69 kere geen brahim ismi
gelir. Ayrca Rab ismi Musa tarafndan da oka zikredil-
mitir: Rabbim! Ben kendimden ve kardeimden bakasna
hakim olamyorum. (Maide, 25) Rabbim! Bana (kendini)
gster; seni greyim! (Araf, 143) Rabbim, beni ve kardeimi
bala, bizi rahmetine kabul et. (Araf, 151) Rabbim! Dile-
seydin onlar da beni de daha nce helk ederdin. (Araf,
155) Rabbim! dedi, yreime genilik ver. (Taha, 25) Ben,
memnun olasn diye sana acele ile geldim Rabbim. (Taha,
84) Rabbim! Beni zalimler gruhundan kurtar. (Kasas, 21)
Rabbim! Dorusu bana indirecein her hayra (ltfuna) muh-
tacm. (Kasas, 24)
eyhin bu babda, Musa ve sihirbazlarla ilgili olarak sy-
ledii szler de dmlere frp by yapan frklerin
errinden. ayetine mnasiptir.
Bu Fassn bir sonraki fassla ilikisi
Bu fassta eyh, mecnun (cinlenmi/deli) kelimesini ye-
niden kullanm ve mestur (rtlm/gizli) eklinde tefsir
etmitir. nk cinler gizli/rtl varlklar olarak bir sonraki
Fassn suresinde, yani Felak suresinden hemen sonra nazil
olduu iin onun kzkardei kabul edilen Nas suresinde
zikredilmilerdir. Nas suresine, cinlerin, yani ateten olan
KURAN VARLIK - 319
berzahi ruhlarn icadna nelik el-Latif ismi hakimdir. Bu
fassa da el-Kavi ismi hakimdir ki bu da nurani ruhlar olan
meleklerin icadna yneliktir. Bu yzden eyh, bu Fass,
Musann ateinden sz ederek tamamlamtr. nk unsur-
larn en latifi atetir, dolaysyla cinlerin icadna ynelik el-latif
ismine de mnasiptir. Atein nuru, Felak tan olup Musa
Fass melekleri iindir. Scakl ve duman ise Nastan olup
Halid Fassnn cini iindir. Dounun ve batnn rabbi
ayetiyle cinlere ve insanlara iaret edilmitir, dolaysyla zahir
olan ve gizli olan zikretmitir ki zahir ve batn olan Odur.
Zuhur insanlara, gizlilik ise cinlere aittir.


KURAN VARLIK - 321
26: Halid (a.s) Fass Suresi
Daha nce sylendii gibi, bu Fassn mertebesine hakim
olan isim Nas suresinde zikredilen ve ateten yaratlan
cinlerin icadna ynelik el-Latif ismidir. Dolaysyla bu Fas-
sn suresi Nas suresidir. eyh, Futuhatn 270. babn ve
369. babn birinci valsn bu sureye ayrmtr. Orada insan-
larla cinlerin ve eytanlarn ilikilerini ve hallerini ayrntl
olarak ele almtr. Bu fassta temenni ve kuruntuyla ilgili
szleri de cinlerin ve insanlarn, insanlarn gslerine ves-
vese vermelerine mnasiptir. Bu vesveselerin en tehlikelisi
lmden sonra dirilii, rasulleri ve ahiretteki cezay inkar
etmektir. Bu yzden Halid (a.s), lmnden sonra berzahi
nbvveti izhar etmek, ve kavmini, vaat edilen, Fatihatul
kitab sahibi son Rasul tasdik etmeye hazrlamak suretiyle
bu vesveseyi iptal etmek istemitir. Fatihatul Kitab (Fatiha
suresi) bir sonraki fass olan efendimiz Hz. Muhammedin
(s.a.v) Fassnn suresidir. eyh, buna yle iaret etmitir:
Bil ki, Allah onu alemlere rahmet olarak gndermitir. Bu,
Alemlerin rabbi olan Allaha hamdolsun. ayetine ynelik bir
iarettir. Yine bu surenin cem ediciliine ve namazla ilikisine
ve Muhammedi Fass destekleyen el-Cami ismine iaret
etmitir. Bu amala Fassn sonlarnda cem lafzn tekrarla-
mtr. Diyor ki: Cemaatle namaz klmak iin gelen, ama
cemaati karan kimseye cemaate katlan kimse kadar sevap
vardr nk amel ile niyeti cem etmilerdir Bylece iki
eyi cem etme makam onun iin sahih olur ve iki ecir kaza-
nr. Burada Fatiha suresinin ilk yarsnda Hakkn emrini,
son yarsnda da kullarn emrini cem etmesine iaret ediyor.
Cem edicinin iki ey arasnda vasta oluuna da u ayette
iaret edilmitir: Yalnz sana kulluk eder ve yalnz senden
yardm dileriz. Tpk efendimiz Hz. Muhammedin Hakkn ve
halkn suretini cem etmesi gibi.

KURAN VARLIK - 323
27: Efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v)
Fass suresi
Bu sure Fatiha suresi ve tekrarlanan yedidir (es-
Sebul mesani):
Fatiha suresi ile efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v) ara-
sndaki belirgin iliki bilinmektedir. Nitekim hadiste
Rasulullahn (s.a.v), dier rasuller iinde kendisinin varln
ona tahsis ettii, onun arn altndaki bir hazineden nazil
olduu belirtilmektedir. u ayetten maksat da budur:
Andolsun ki, biz sana tekrarlanan yedi yeti ve yce Kur'an'
verdik. (Hicr, 87)
eyh, yazlarnn bir ounda bu ilikiyi vurgulamtr.
rnein ba harfi ile ilgili kitabnda Fatihann Besmelesi ve
Besmelenin bandaki ba harfi ile Muhammedi makam
arasndaki ilikiye dikkat ekmitir. Futuhatn Besmeleyi ve
Fatihay konu edinen beinci babnda unlar sylyor:
Sen bizim iin tekrarlanan yedisin. Yalan yok o efendimi-
ze tahsis edilmitir. el-sra adl kitabnn surelerin girileri-
nin srlarnn mnacat babnda ise unlar sylyor:
Onlarn -yani rasullerin- Fatihadan bir nasipleri yoktur.
Ona isabetli bir ok da atm deildirler. Btn yce rasuller
iinde efendimiz Hz. Muhammede (s.a.v) tahsis edilmitir.
Rasulullaha (s.a.v): Ne zaman nebi oldun? diye sorulmu, o
da u cevab vermitir: Ben nebi iken Adem henz su ile
balk aras bir eydi. Bu sznden maksat da budur.
nk Rasulullah (s.a.v) nebilerin anahtardr. En cami varlk
onun iindir ve o en eriilmez makama tahsis edilmitir:
Bana kelimeleri cem eden verildi.
Bu yzden eyh, bu Fass Adem henz su ile balk
arasnda bir ey iken o nebiydi. szyle amtr. Bu,
Rasulullahn (s.a.v) Fatihasna, cemliin kemaline tahsis
ediliine ynelik bir iarettir. nk Rasulullahn (s.a.v)
hakikati varlk kitabnn anasdr, tpk Fatiha suresinin
Kurann anas olmas gibi. eyh, Futuhatn Fatihann men-
ziliyle ilgili 383. babnn baln Muhammedi azametleri
cem edici azamet menzili eklinde belirlerken Fatiha suresi-
nin cem ediciliine iaret etmektedir. Yani says 114 olan
Furkan sureleri arasnda dalan hususlar cem etmitir. 114
bu fassa hakim olan el-Cami isminin rakamsal deeridir. 559.
babn blmleri kapsamnda bu menzilin baln faydal
eyleri cem edici huzur eklinde belirlemitir (c.4, s. 406).
eyhin bu cem edicilikle ilgili deerlendirmeleri iin bkz.
Tirmizinin 134. sorusuna verdii cevap. Soru yledir:
mml kitabn tevili nedir? nk yce Allah, onu btn
rasullerden saklam ve bu mmete tahsis etmitir.
eyh, bu Fass, l teklikle ilgili bir aklamayla balat-
yor. nk Fatiha suresi ksmdr. ok kere eyh, bu
zellii vurgulamaktadr: Birinci yars Allah iindir, ikinci
yars kul iindir. ki ksmn ortas ise yalnz sana ibadet eder
ve yalnz senden yardm dileriz. ifadesidir. eyh, Futuhatn
5. babnda unlar sylyor: O tekrarlanan yedi ve yce
sfatlara sahip Kurandr. Varlkta birde ve birde zuhur etmi-
tir. Bir huzurda fert, bir huzurda da cemdir. Besmeleden din
gn ifadesine kadar ferttir, ihdina=bizi ilet ifadesinden
dallin ifadesine kadar da cemdir. yalnz sana ibadet eder,
yalnz senden yardm dileriz. ifadesi ise ikisini de amildir
Ayn ekilde et-Tenezzlatul mavsliye kitabnn Fatiha ile
sure arasndaki farkn srlarn bilme babnda eyh, unlar
sylyor: Bil ki, Fatihann iki taraf ve ortas, iki nerme ve
rabtas vardr. Bu zellie Kurann insan alemine
iareti kitabnn balarnda iaret ederek yle der:
Beni an zamannda yrtt. Derken anda indirdi beni.
Bana dedi ki: Dn. lahi isimleri mazide grdm. Kevni
KURAN VARLIK - 325
isimleri ise gelecekte grdm. Hali istedim, kendimi onda
buldum. Ondan yardm istiyordum, beni hidayete erdirmesini
diliyordum. Bylece benim vastamla kevni ve ayni taraflarm
cem oldu. Bu, benim yardm grmem ve korunmamd
Fatihann Fatihas Besmelesi olduu iin Besmele de
Allah, Rahman ve Rahim eklinde ana ismi ihtiva etmesi
hasebiyle ldr. Besmelenin anahtar bism kelimesidir.
eyh, Futuhatn 5. babnda Besmelenin l yapsn vurgu-
lar ve yle der: Yani Rahman, Rahim Allahn ismiyle
alem zuhur etti. zellikle ismi zikretmitir, nk hakikat-
ler bu sonucu verir Alem bu isimle tamamlanmtr.
Alem toplu olarak Allah ismiyle, tafsili olarak da Rahman ve
Rahim isimleri ortaya kmtr. Bylece tr ba har-
finde belirmitir: Bann ekli, noktas ve harekesi alem
iindir. Dolaysyla alemde bir tr vasta vehmedildii gibi,
bann noktas iin de byle bir durum tasavvur edilebilir.
Buna gre ba harfi melekuti, noktas ceberuti ve harekesi
de mlk ve ehadet alemindendir Biz bu ibareleri, eyh-i
Ekbere gre Besmele ve Fatihay ele aldmz uzun ve
zel bir blmde akladk eyh, unlar sylemektedir:
bil ki, bismdeki her harf alemlerin tabakalar zere l-
dr
Ardndan eyh dnyanzdan bana ey sevdirildi.
Kadnlar, gzel koku ve namaz.hadisini ayrntl olarak ele
almaya balyor. Besmeledeki er-Rahim ismi kadnlara
yneliktir. nk rahim sadece onlarda vardr. er-Rahim
ismi Besmelenin sonunda yer alr. eyh, buna da yle
iaret eder: burada yce Allah, kadnlar son olarak kendi-
sinden var ediini gzetmitir. nk kadn anlamnda en-
nisa kelimesinin tredii en-niseh gecikme anlamna gelir.
Sonra eyh, kadnlar klli tabiata benzetir. nk klli tabi-
at, btn kainatn en byk rahmidir. Bu hususu da eyh-i
ekberde tabiat konusunu ele alrken zel bir husus olarak
akladk.
eyhin Rasulullah (s.a.v) rabbine ynelik en byk ve
en kapsaml delildi. nk ona kelimeleri cem eden verilmi-
tir. Kelimeler ise Ademe retilen isimlerin msemmalardr.
Dolaysyla ll delile benzemektedir nsann kendi-
sini bilmesi, rabbini bilmesinin n kouludur. nk rabbini
bilmesi kendisini bilmesinin neticesidir. sz, er-Rahim
isminin bir adan efendimiz Hz. Muhammedle (s.a.v) iliki-
sine, bir dier adan da kadnlarla ilikisine ynelik bir ia-
rettir. eyh, ok kere, insann rabbini bilmesinin arac olan
nefisle kadn birlikte zikreder. rnein Futuhatn 69. babn-
da (c.1 s. 408) unlar sylyor: Kadn nefistir. Bu yzden
nefsani btn dnceler avret mahiyetindedir. Sonradan
olmalarna ramen kadnlar nce zikretmitir, nk nefsi
bilmek rabbi bilmekten nce gelir. Bu, delilin medlulden nce
gelmesine benzer. Rabbine ynelik en byk ve en kapsaml
delil efendimiz Hz. Muhammeddir (s.a.v). nk onun
(s.a.v) nefsi cem edici klli nefis, akl, ilk yaratlan ve Allaha
ilk ibadet eden akl- evveldir. Yce Allah ona (s.a.v) hitaben
yle buyurmutur: De ki: Eer Rahmn'n bir ocuu ol-
sayd, elbette ben (ona) kulluk edenlerin ilki olurdum!
(Zuhruf, 81) Burada ocuun nasl Rahman ile
irtibatlandrldn gryor musunuz? nk ocuk rahim
ile ilintilidir. Muhammedi klli nefis ile czi nefislerdeki maz-
harlar arasndaki bu alakaya kadnlarla iaret edilmitir.
eyh diyor ki: Onlara kar efkatli ol, nk bu davran,
klln kendisinden olan bir paraya efkat gstermesidir.
eyhin bu fassta kadnlarla ilgili olarak ortaya koyduu
btn aklamalar Besmeledeki er-Rahim ismi desteklidir.
Yine Ademle (a.s) ilgili szlerinin de kayna besmeledir.
Nitekim eyh, Futuhatn 5. babnda bu hususta yle demi-
KURAN VARLIK - 327
tir: er-Rahim Hz. Muhammedin (s.a.v) sfatdr. Yce Allah
onunla ilgili olarak yle buyurmutur: Mminlere kar ok
efkatlidir, merhametlidir. (Tevbe, 128) Varlk, Hz. Muham-
medle (s.a.v) kemal bulmutur ve Besmele de er-Rahim
ismiyle tamamlanmtr. Besmelenin tamamlanmasyla da
yaratl ve yoktan var edi tamamlanmtr. Rasulullah
(s.a.v) akl ve nefis olarak varln balangcdr. Dolaysyla
er-Rahim efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v)dir, bism ise
babamz Ademdir (a.s) nk Adem (a.s) isimlerin tay-
csdr. Yce Allah yle buyurmutur: Allah dem'e btn
isimleri retti. (Bakara, 31) Hz. Muhammed (s.a.v) ise
Ademin (a.s) tad bu isimlerin anlamlarnn taycsdr ki
bundan maksat da Rasulullahn (s.a.v) bana kelimeleri cem
eden verildi hadisinde iaret ettii kelimelerdir.
eyhin bylece hakk, erkek ve kadn ls zuhur etti.
sznde, besmeledeki isme ynelik bir baka iaret var-
dr: Allah hakdr, Rahman ismi erkeklere yneliktir. nk
yce Allah, Ademi Rahman sureti zere yaratmtr. Er-
Rahim ismi de rahim sahibi kadna yneliktir.
eyhin fiil, infial ve faal iradi yneli ile ilgili szlerinin
kayna Besmelenin varlk iindeki faaliyetidir. Besmele,
eyhin bir ok yazsnda syledii gibi, arif iin Hakkn kn
sz mesabesindedir. zellikle Fatiha suresinin bandaki
Besmele. rnein eyh, Tirmizinin 154. sorusuna verdii
cevapta unlar sylemektedir: Besmele, Fatiha suresinden
bir ayettir. Etkinlii, faaliyeti de buradan gelir, dier surelerin
balarndaki Besmelelerden deil. nsanlarn yannda da
buna ilikin bir bilgi de yoktur. Kainatn mutlak olarak etkilen-
dii Besmele Fatiha suresinin bandaki Besmeledir, dier
surelerin balarndaki Besmeleler ise zel hususlarda etkin-
dirler.
eyh Fatmalar ve Zeyd ktlar. rneini hatrlatr. fa-
dede geen Fatmalar kelimesinin orijinali fevatimdir. Bu
kelime Fatmann ouludur. Bu ise babasnn anas kn-
yesiyle anlan, Rasulullahn (s.a.v) kz Fatmetuz Zehra ile
en byk kevni rahim makam, yani klli tabiat ya da varlk
suretlerinin anas, rahmani nefesin tecelligah ve Besmelenin
.asnn noktas olarak sembolize edilen Muhammedi hakiki
unsur arasndaki remzi alakaya iaret etmektedir. eyh ile en
byk ana Fatma arasnda salam ve kkl bir alaka vardr.
Buna Futuhatn Fatihann menziliyle ilgili 383. babnn so-
nunda yle iaret etmitir: Bu, garip ve acayip bir menzildir.
Ba tmn ierir. Tm de btn menzilleri kapsar. Bu
menzili tahakkuk eden bir tek kii grdm. Velayetinde ke-
male ermiti. Bu ahsla biliyede karlatm ve o bu men-
zilde iken onunla arkadalk ettim. lnceye kadar da bu
menzilde kald. Allah rahmet etsin. Bu ahs, Fatiha suresiy-
le tasarrufta bulunan Fatma bint ibn el-Msennayd. eyhe
ben senin ruhani annenim. derdi. bn Msennann kz,
tekrarlanan yedi fatiha gibiydi. O, Allahn kelimesi
Ruhullahn (sa) (a.s) anas Meryem gibi, klli-cemedici ana
babasnn anas Fatmann (a.s) makamnn varisiydi. Bu
yzden eyhin, Futuhatn 5. babnn balarnda Fatiha ilgili
olarak yle dediini gryoruz: Fatiha, Kurann anasdr
(mml Kuran). nk ana var olma mahallidir. Fatihada
mevcut olan ise Kurandr. Kuran, ana olan Fatihada faal
olan mevcuttur. Ana klli cem edicidir ve Fatiha ise kitabn
anasdr ki Allah katndadr. Yce Allah yle buyurmutur:
Btn kitaplarn asl (anas) onun yanndadr. (Rad, 39)
saya ve Meryeme (a.s) bakn. Var ediliin faili, maddi hisle-
rinin grmeye alk olduunu nasl gsteriyor. Aslnda sa
anadr ve katmdaki Kitab, Kurann anas ise Meryemdir
(a.s). Bu incelii aklndan karma.
KURAN VARLIK - 329
eyh, er-Rahim isminden destekli kadnlarla ilgili szle-
rini tamamlaynca, er-Rahman isminden destekli gzel
koku konusuna geiyor. Bu balamda gzel-temiz ile pis
arasndaki ilikiye deiniyor. nk Rahman, temiz olan sa
ehlini de pis olan sol ehlini de kapsar. Onun rahmeti her eyi
gemitir. Ama Rahim ismi sadece mutlulara zgdr.
Sonra eyh, cem edici Allah isminden destekli, gz ay-
dnl namaz konusuna geiyor ve bu ibadete yle iaret
ediyor: Allahn en byk zikri ondadr. Yani namazdadr.
Ardndan eyh, hareketten sz ediyor: nsana ait olan ve
Allah ismine mnasip dorusal hareket. Hayvana ait olan ve
rahman ismine mnasip afaki hareket. nk Rahman su
zerine serilmi ara istiva etmitir. Ve bitkiye ait olan ve
rahim ismine mnasip ters hareket. nk rahim, rahmetiyle
aaya tarafa eilir
eyh, Fass hamd kavramna ilikin bir aklamayla ta-
mamlyor. nk Fatiha, Hamd suresidir. Bu da vlm
makamn (makam- mahmud) sahibi Ahmede hastr. Onla-
rn dualarnn sonu da udur: Hamd, lemlerin Rabbi Allaha
mahsustur. (Yunus, 11)
eyhin bu son (hatem) fassta balatc Ademden sz
etmesi, Fusus dairesinin sonun bana dnmesine ynelik bir
iarettir. Adem (a.s) Fass ilk akl ile ilgilidir. Bu Muhammedi
fass ise insan mertebesine dnktr. eyh, bu ikisi ile ilgili
olarak Futuhatn 7. babnda unlar sylyor:
Dairenin balang noktas, ilk akln varldr mahlu-
katn yaratlnn son halkas ise insan cinsidir. Bylece
daire kemale ermitir. Dairenin sonunun bana balanma-
syla dairenin tamamlanmas gibi insan da akla balanmtr.
Dairenin iki ucu arasnda ise Allahn yaratt her ey yer
alr

KURAN VARLIK - 331
Faslarn Nebileri
Burlar, Aylar ve Fatiha Uyumluluu
Nebiler ile felek menzilleri arasnda mnasebet olduu
gibi, onlarla on iki bur arasnda da mnasebet vardr. eyh,
Tirmizinin 144. sorusuna verdii cevapta bu mnasebete
deinmi ve on iki nebi benim mmetimden olmay temenni
etmilerdi. hadisiyle ilgili olarak yle demitir:
Bu on iki nebi geceleyin domulardr, lnceye kadar
oru tutmu ve mrlerinin ok uzun olmasna ramen iftar
amamlardr. Bunu da Hz. Muhammedin (s.a.v) mmetin-
den olmay istedikleri, arzuladklar ve umduklar iin yapm-
lardr. Temenni ettikleri kendilerine verilmitir. Yce Allah, en
uzak felei on iki bur yapt gibi onlarn saysn da on iki
yapmtr. Bu burlarn her birinden bu on iki nebiden biri
doar ki bylece her mertebe ez-Zahir isminden kaynaklan-
m olarak Muhammed (s.a.v) mmetinden olma temennisi
olmutur. Bylece onunla kendileri iin hasl olan el-Batn
isminden hasl olanlar cem etmilerdir.
eyh, Futuhatn 463. babn, alemin eksenini ve Mu-
hammed mmetinin merkezini oluturan on iki kutbun bilin-
mesine tahsis etmitir. Her bir Kutbun belli bir burcu vardr ve
makamna mnasip Nebinin izindedir. Bir suresi vardr ve bu
sureden destek grmektedir. O halde bu nebiler hakknda
bilgi vermemiz yerinde olur. Bu nebilerin izinde giden kutup-
lar da parantez iine alyoruz:
Nuhun suresi Yasindir. Onun kalbi zere olan kutup da
ahir zamanda zuhur edecek mam Mehdidir (a.s).
brahimin suresi hlas,
Musann suresi Nasr,
sann suresi Kafirun,
Davudun suresi Zilzal
Sleymann suresi Vaka ve Mcadele,
Eyyubun suresi Bakara,
lyasn suresi Al-i mran,
Lutun suresi Kehf suresidir. Onun kalbi zere olan ku-
tup, nzul edecei srada say grr. ddiasna gre decall
o ldrecektir. Bu kutup Hzrdr. G ve kuvvet dolu bir
gen suretinde ona grnr.
Hudun suresi Enam,
Salihin suresi Tahadr. Onun kalbi zere olan kutup ise
kutuplarn en ereflisidir. nk suresi, mutluluk aleminde
surelerin en ereflisidir. Hak teala bu sureyi cennette vasta-
sz olarak kullarna okur.
uaybin suresi de Mlk suresidir.

Burlarla aylar arasnda mnasebet olduu iin nebi-
lerle kameri aylar arasnda da mnasebet vardr. eyh,
90. babda unlar sylyor: Bize gre aylarn en stn
Ramazandr. Sonra Rebilevvel, sonra Receb, sonra aban,
sonra Zilhicce, sonra eval, sonra Zilkade, sonra Muharrem
gelir. Kameri aylarn faziletine dair ilmim burada son buldu.
Futuhatn 12. babnda ise unlar sylyor: Nebilerden
drd zaman olarak haram (dokunulmaz)dr: Hud, Salih,
uayb (a.s) ve Hz. Muhammed (s.a.v). Zamandan da drt
haram ay vardr: Zilkade, Zilhicce, Muharrem ve Receb
eyh, Futuhatn 371. babnn 3. faslnda bu burlarla il-
gili olarak unlar sylyor:
Her burca bir melek yerletirilmitir. Bunlar, cennetlikler
iin dnyallarn unsurlar konumundadrlar. Kimi su, kimi
toprak, kimi hava ve kimi de ate menelidir. Cennette mey-
KURAN VARLIK - 333
dana gelen eylerin tm bunlardan meydana gelir. Bu
yzden mamiye mezhebi on iki imam inancn benimsemi-
tir. nk bu melekler, ihatalar altndaki alemlerin imamlar-
drlar. Bu on iki melein menzilleri deimedii iin de
mamiye mezhebi imamlarn masum olduklarn sylemiler-
dir. Ama onlara destein bu mekandan geldiinin farknda
deildirler. Mutlu olduklarnda, kendilerini bu sonlu ve aa-
madklar felee getiren hkm ve kazadan sonra ruhlar bu
miralara sirayet eder. nk ondan bakasna itikat etmez-
ler. Bunlar on iki adet olsalar da drt mertebededirler. nk
ar, drt diree ve dnya, berzah ve ahiretten ibaret
menzile dayanr. Ortada bir drdncs yoktur.
Bu her menzilin de drt menzili vardr ve bunlarn sz
konusu menzillerin ehli zerinde hkmlerinin bulunmas
kanlmazdr. drtle arptmz zaman on iki felek elde
etmi oluruz. On iki bur da buradan gelir.
Futuhatn Mminun suresiyle ilgili 361. babnda ise
unlar sylyor: Yce Allah, bu burlarn, semalarnn
ihatas altnda bulunan alem zerinde etkilerinin bulunmas-
na hkmedince, insann yaratlna bu etkiyi kabul edecek
on iki kabiliyet yerletirdi. nsanlar bunlarla kamil olarak
zuhur eder. Sonra eyh, bu etkileri ayrntl ve kafi derecede
aklamaktadr.
te yandan bu etkilerin ve bu imam kutuplarn on iki ha-
zinenin anahtarlaryla da ilikisi vardr. eyh, Futuhatn
Maide suresinin menziline mahsus 379. babnda bu
anahtarlardar sz eder ki Maide suresinde Andolsun ki
Allah, srailoullarndan sz almt. (Kefil olarak) ilerinden
on iki de bakan gndermitik. (Maide, 12) ayeti yer almak-
tadr. eyh, yce Allahn Rasulullahn (s.a.v) vitir namaznn
rekatlarndan yaratt on iki ruhani adamn isimlerini zikre-
der. Her rekat bir adam iindir. eyh, onlar hakknda zetle
unlar syler:
Bil ki, on iki (12), basit (asal) saylarn sonuncusudur:
parmaklar dokuz tanedir ve boumlar da tr. Her birinin
ancak kendisine ait olan ilahi bir sahnesi vardr. Her birinin
Allahn kullarndan bir adam vardr ve bu saynn hkmne
de sahip olur. Dolaysyla bunlardan birisi say deildir. Bu
yzden Rasulullah (s.a.v) vitir namazn on bir rekat olarak
klard. Her rekattan mmetinden bir adam neet ederdi ve
bu adam Rasulullahn (s.a.v) bu rekattaki kalbi zere olurdu.
On ikincisi ise, onlar cem edendir ve o, onlarn tmnn
zahir ve batndaki hakkdr. Bilir, bilinmez ve ilk birdir. Bu on
iki adam, alemin suretlerinde gizlenen irfan hazinelerini
karrlar. Bu hazineleri ilk bir vastasyla karrlar. nk o,
insanlar iinde tevhidi ve ibadeti en iyi bilendir. Daima Allah
ile zati bir mnacat halindedir. Bir saysnn dier saylarla
her zaman beraber olmas gibi. Belki de saylarn suretlerin-
den dolay Rasulullah (s.a.v) vitir namazn on bir rekat ola-
rak klmtr. nk onlarn suretleri Rasulullahn (s.a.v)
batnndayd. Adem (a.s), henz su ile balk aras bir varlk
iken Rasulullah (s.a.v) nebiydi. Rasulullah (s.a.v) maddi
bedeniyle zuhur edince bu manevi suretler ona elik ettiler.
Bu yzden gayp ile mnasebeti asndan bedenini geceleri
kaim kld. Zahirine da on bir rekat namaz hkmn verdi. O,
hem hkmeden hem hkmedilen olarak vitir klyordu. Dola-
ysyla bu hkmetmek de hkmedilmek de ondand. onda
neet edin, onda zuhur edin, onun zerinde iki farkl cihetle
hkmedin.
Bir gnde klnan be vakit farz namazlarn rekat says
17 dir. Bu say, 11 rekat vitirle birlikte 28 eder. Her rekatin
Fusus nebilerinden biriyle ve varlk mertebeleriyle zel bir
mnasebeti vardr. simleri zerinde dndmz zaman
KURAN VARLIK - 335
da esma-i hsnadan kaynaklandklarn grrz ki
Rasulullaha (s.a.v) mml kitabn (Fatiha) eksenini de es-
ma-i hsna oluturur. Rasulullah Adem henz su ve balk
aras bir varlk iken ben nebiydim makamndan dolay Fati-
haya tahsis edilmitir ve Fatiha da Arn altndaki bir hazine-
den nazil olmutur. O halde bu on iki adamn isimlerini Fati-
hadan bu isimlere mnasip olan yerleri zikredelim:
Abdulkebir (Allahu ekber, bismillah)/Abdulhamid
(elhamdulillah)/Abdurrahman ve Abdurrahim (er-Rahman er-
Rahim)/Abdulmuti (iyyake nestain)/Abdulmmin (sratel
mstakim sratellezine enamte aleyhim)/Abdulmelik (meliki
yevmiddin)/Abdulhadi (ihdinas siratel mstakim)/Abdu
rabbih (rabbil alemin)/Abdulferd (iyyake nabudu ve iyyake
nestain)/Abdullah (bismillah, elhamdulillah)/Abdulmcib
(amin)/
Baz kitaplarnda eyh Kuran, nsan-i kamil, Muhamme-
di Hatem ve mml Kuran Fatiha arasndaki salam badan
sz eder. rnein ilk fass olan Ademi Fassn sonlarnda
unlar syler: Bu kitapta bu hkmle ilgili olarak anlattkla-
rm mml kitabda sabit olduu kadaryla snrlandrdm.
Dolaysyla Fusus, mml kitabn baz hakikatlerinin tafsila-
tndan ibarettir. Futuhatn Fatihann menziline mahsus 383.
babnda, yce Allahn varl Fatihann hakikatleriyle muha-
faza ettiini aklar. Bu hakikatlerin hkmleri on drt tanedir
ki yedinin ikiyle arplmasndan elde edilmitir. nk Fatiha,
sebul mesani (tekrarlanan yedi) ve azim Kurandir. Her
hkmn bir adam vardr ve bu adam o hkmn her zaman
dilimindeki mazhardr. Bunlarn toplam da kutup, iki imam,
drt evtad ve yedi abdaldan ibarettir. Abdallarn her birinin bir
iklimi, evtaddan her birinin bir ciheti, iki imam iin gayp ve
ehadet alemi vardr ve bunlarn tm de kutupla korunur.
Kutup 14 nebinin kalbi zeredir. Bu nebiler unlardr: Adem,
dris, Nuh, brahim, Musa, Yusuf, Hud, Salih, Musa, Davud,
Sleyman, Yahya, Harun, sa ve Muhammed (s.a.v) Bun-
lara ynelik ilahi isimler de unlardr: Allah, Rab, Hadi, Ra-
him, Rahman, afi, Kahir, Mumit, Muhyi, Cemil, Kadir, Halk,
Cevad, Muksit Bu ilahi isimlerin her biri bir nebinin kalbine
bakar, her bir nebi bu on drt varisten birine feyiz verir. Bu
on drt varisin her birine de daha nce zikredilen baz sure-
lerin balarndaki on drt harfler ynelir. Bunlar da lam-
elifle birlikte 21 harften meydana gelen Fatihada toplanm-
tr. Fatihann kelimelerinin says da 25 tir. Bu da isimlerin
Kuranda zikredilen nebilerin saysna eittir. Bu say ise 5
saysnn kendisiyle arplmasyla elde edilir. 5 ise eyhin
tabiriyle kendini ve baka saylar muhafaza eden bir saydr.
Besmele ile birlikte Fatihann kelime says 29 eder. Bu da
menzillerin veya lam-elifle birlikte alfabe harflerinin saysna
eittir.
Not:
Byk marip hesabna gre -Allah ve Rahman kelime-
lerindeki med harfi elifin dikkate alnmas kouluyla-
Besmelenin saysal deeri 1028dir. eyh, bu rakama byk
nem verir ve ok kere ona iaret eder. nk azamet
izarndaki suretlerin saysdr. (bkz. Tirmizinin birinci soru-
suna verdii cevap.) veya yldzlarn mevkilerinin saysdr.
Yani yedi gkle birlikte felek menzilleri dairesinin ksmlarnn
says: 7+1021=1028 Bu ayn zamanda hayvanlar alemin-
de btn harflerin mahrelerinin saysdr (bkz. Akletul
mstavfiz). 28 ve 1000 saylarnn toplamdr bu ayn za-
manda. Yani saysal mertebelerin ve harf mertebelerinin
sonuncusu. nk son harfin rakamsal deeri 1000dir. Bu
ayn zamanda kameri ay hesabyla bir ay boyunca klnan
be vakit namazn, vitir namaznn ve iki rekat Cuma nama-
znn secde saysnn toplamdr:
KURAN VARLIK - 337
Bir gnde 18 rekat namaz klnr. Yani 36 secde. Bu ise
burlarn yzlerinin ya da mahede makamlarnn says
kadardr. Bir ayda: 29x36=1044 eder. Bundan bir ayn Cuma
namazlarnn naks secdeleri karlrsa (4x4=16), geride
azamet izar surelerinin says olan 1028 kalr.
Bu hususu zikretmemizin sebebi, Fusus bablaryla m-
nasebeti olan varlk mertebelerinin korunmasyla namaz
arasndaki ilikiyi vurgulamaktr. Namaz dini korur, nk
dinin direidir. Din ise varl korur. nk yce Allah bir
ayette yle buyurmutur: Eer hak, onlarn kt arzu ve
isteklerine uysayd, mutlaka gkler ve yer ile bunlarda bulu-
nanlar bozulur giderdi. (Mminun, 71) Namaz koruyan ise
namaz klan kamil insandr. Dolaysyla kamil bir namazla
varlk mertebeleri korunur. Bu yzden Hak teala namaz
hfz (koruma) ile birlikte zikretmi ve yle buyurmutur:
Namazlara devam edin (koruyun). (Bakara, 238) eyhin,
Fususun kutbu konumundaki Muhammedi hatem Fassn
namazla ilgili aklamalarla bitirmesi de bu yzdendir. lgin-
tir, el-Hafiz isminin saysal deeri 1029 dur. Bu ise, yldzla-
rn konumlarnn ksmlar nedeniyle kimi zaman 1028 say-
sna bedel olarak kullanlr. Nitekim kimi zaman 29 says 28
saysna karlk olarak kullanlmaktadr. Kk marib he-
sabna gre hafiz=25dir. Yani 5x5. Daha nce sylediimiz
gibi 5 koruma saysdr. Ya da Fatihadaki kelimelerin says
veya Kuranda isimleri geen nebilerin saysdr (25).


KURAN VARLIK - 339

- DRDNC BLM -

Fususun mihveri konumundaki rakamlarn delaletleri
28/406/1572
6/10/12/14/19/27/30/36/360/365
Fususun zamansal nurlarla, feleki dairelerle, nebi ve ve-
lilerin nefesleriyle ilikisi, bunlarn saylar ve Kuranda ge-
en isimleriyle alakas

Niin Alem 28 mertebeyle snrlandrlmtr
Baz kitaplarnda-rnein Futuhatn 21. babnda- eyh,
unlar sylyor: cadn (var etmenin) aslnn mertebesi
vardr: lahi zat, Kn szyle icada ynelen irade ve Ol ve
oluverir szyle ayni vcudunu izhar ettii sabit malum. Bu
mertebe kendisiyle arplrsa sfat mertebesinde zatn
hakikatleri zuhur eder. Ki basit saylarn sonu olan 9 says
elde edilir. kn sznn 3 ve 9 saylaryla ve 9 felekle
ilikisi iin bkz. Futuhatn 20. bab. lk dokuz saynn ufuklar-
da ve enfste ifade ettii anlamlar iin Futuhatn 2. babnn
1. fasl, c.1 s. 80-81) 3 saysnn kp ile, yani sfatlarn fiil
huzurunda zuhur etmesiyle de 27 says elde edilir. Bu ise en
yce kalemden balayarak insana kadar varlk mertebeleri-
nin saysdr. Bylece ilahi huzur hakikatiyle zuhur etmi
olur: zat-sfat-fiil Bu mertebelerin zuhur ise Rahmann
nefesinin varlk mertebeleri araclyla cem edici ve tafsilat-
n tayin edici hatem olan gayesine kadar tebarz etmesiyle
gerekleir ki bu, daha nce sylediimiz gibi 28. mertebedir.
nsann nefesi ile rahmann nefesinin uyumundan 28 harf
ortaya kmtr. Bunlar ise mertebeye ayrlrlar: Zati birler
mertebesi, sonra sfati onlar mertebesi ve fiili yzler merte-
besi ki okluk says olan 1000 saysnda son bulsun.
Mark hesabna gre gayeyi ifade eden gayn harfinin
saysal deeri 1000 dir. Marib hesabna gre oalp geni-
lemeyi ifade eden in harfinin saysal deeri 1000 dir. u
halde markllarn (doulularn) vardklar son garbin (bat-
nn) gayni, markllarn (doulularn) vardklar son ise
arkn (dounun) inidir. nk sre daireseldir. (douya
gre bat, batya gre dou uzak sondur).
te yandan saysal mertebeler 12 dir. Bu say ise 9 tek-
lerin ve dier 3 mertebenin (onlar, yzler ve binler) toplamn-
dan ibarettir. 12 says, icadi 3 saysnn ilahi drt rkne
(Allah, Rahman, Rab ve Mlk) sirayet etmesiyle elde edilir.
Hukemann on makulenin drt rkn olarak isimlendirdikleri
kevni drt rkn unlardr: Cevher, araz, mekan ve zaman
Bu yzden varl ihata eden felekte 12 bur zuhur etmitir.
Bunlarn altna da 28 feleki menzil serpilmitir. Her menzilin
harfi ve kendisine uygun says vardr. Dolaysyla el-Hay
isminden hararet (scaklk) zuhur etmitir ve el-Murid (irade
eden) isminin ynlendirmesiyle kuruluk hali bundan etkilen-
mitir. ilimden soukluk zuhur etmitir, bundan da el-Kadir
isminin ynlendirmesiyle slaklk hali etkilenmitir, Bu drt
tabiat ve bunlara uygun drt unsur, yani ate, toprak, hava
ve su tertipli bir ekilde, Ko burcundan Balk burcuna kadar
datlmlardr. Nitekim eyh, Futuhatn 60. babnda bu
konuyu ayrntl olarak aklamtr. Saysal deerleriyle
birlikte harfler de ebced hevez, hutti tertibiyle, nefesteki yeri
itibariyle her harfin lafzi ve rakamsal tabii ayrt ettiricileri ve
felekteki yerleri ve burlarnn tabiatlar itibariyle her feleki
menzilin tabiatnn ayrt ettiricileri arasndaki salam ve kkl
mnasebete uygun olarak feleki menzillere datlmlardr.
KURAN VARLIK - 341
Nitekim eyh, Futuhatn 2. ve 26. babnda bu meseleleri
uzun uzun aklamtr.
lgintir, zati birler huzurundan, onlu sfatlar ve yzl fiil-
ler huzuruna gei, on saysnn dokuz temel sayya sirayet
etmesiyle elde edilir. nk 10 says 9+1e eit olmas ha-
sebiyle kemal mazharlarn kapsar. Tekliin ve okluun
toplamdr.
Yine 10 says 2+8 den meydana gelir. Bu ise 2+
(2+2+2)dir. Yani varl ihata eden ar tayan meleklerle
birlikte vcidi iftlerin toplamndan ibarettir. (bkz. Futuhat, 13.
bab.)
10 says 7+3 ten de elde edilir. Bu ise icad 3 ile kemal
7sinin toplamdr.
4+6 da 10 eder. Yani devam 4 ile tamam 6snn toplam.
5+5de 10 eder. Yani biri zahiri, biri batn koruyan iki 5in
toplam.
10=4+3+2+1 bu da btn hayatlarn tamamlnn deva-
m iin lazm olan drt tafsilin toplamdr.
Bundan dolay da varlk hakikatlerinin cem edici sureleri
de on tanedir ki eyh, Futuhatn 198. babnn Levh-i mahfuz
faslnda, Futuhatn dier baz bablarnda ve naud devair
adl kitabnda buna deinmitir. Yine insan-i kamilde Nur
suresiyle ilgili 360 babnda bunun mertebelerini de akla-
mtr. nsan-i kamilin Mminun suresiyle ilgili 361. babn-
da ise on iki burcun etkilerini ayrntl olarak aklamtr.
Bu asldan varlktaki ok saydaki ller zuhur etmi-
tir. Bunlardan biri, yce Allahn Ademe (a.s) bahettii
yz ilahi halktr ki eyh, Futuhatn 71. babnda-oru bab-
bunu Ramazann otuz gnyle her ay tutulan gn orula
irtibatlandrmtr. Bu babda eyh nsan-i kamilin mertebesi
hakknda gayet parlak bir kaside irad etmi ve onda acayip
bir vakadan bahsetmitir. Bu vakada kendisine memsukud
dar (evde tutulan) diye seslenilmitir. lgintir ki bu ismin
saysal deeri dal harfinin eddeli okunmas suretiyle 406
dir. Bu ise 28 saysn oluturan rakamlarn toplamdr. Bu da
birazdan aklayacamz gibi Fususun merkezi rakamlarn-
dan biridir.

Fususun Merkezi Saylar: 406/1572
Fususun byk ksm, la ilahe illallah sznde temsil
edilen tevhidin, Bismillahirrahmanirrahimden kaynaklanan
rahmetin genellii ve Fatiha suresinde temsil edilen kamil
Muhammedi insann mertebesi etrafnda gelimektedir. Bu
ilikinin rakamsal mazhar var ki 28 saysyla irtibatl iki ek-
sen sayda somutlamtr: 406 ve 1572
406 says
Sahih czlerinin toplamna eit ilk tam say 6 dir:
1+2+3=6 Bu saynn harfi de lafzi harflerin sonuncusu olan
vavdir. Bu ise insan nefesinin son aamasdr. Tpk insan-i
kamilin, ekil verilmesi tamamlanan kevni varla frlen
ruhtan ibaret Rahmann nefesinin son aamas olmas gibi.
Bu hayatn tamamlnn deeri, tamamln tasnn saysal
deeridir: 10x40=400 40 says vemlik miminin deeridir.
Yani Muhammedi Fassn harfi. 10 says, btn menzilleri
cem eden Hud Fassnn mertebesinin rakamdr. Daha nce
hatem ile Hud ve efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v) arasn-
daki belirgin ilikiye iaret etmitik. Fasslarnn surelerinin-fili
ve Fatiha surelerinin-btn Fususla birka ynden latif ilikisi
vardr iki saynn toplam: 6+400=406 dir. Alemin hayatnn
kemaline ve tamamlna delalet eder ki ruhu da insan-i
kamildir.

KURAN VARLIK - 343
Fusus Bablaryla likisi: 406 says Eittir:
Bir: yirmi sekiz saysn oluturan btn rakamlarn top-
lamna eittir: 1+2+3+.27+28=406
Yine 28 saysnn btn toplamlarnn toplamna eittir:
406X10=4060=(1)+(1+2)+(1+2+3)+(1+2+3+4)++406
ki: kk marib hesabna gre Fususta geen yirmi
yedi nebinin isimlerinin 28. mertebenin sahibi hatemin topla-
mna eittir.
: Yirmi sekiz varlk mertebesini icat etmeye ynelik
esma-i hsnann saysna eittir. Nitekim eyh, Futuhatn
198. babnda bu konuyu etraflca ele almtr. Bu isimlerinin
her birinin bir Fass vardr. Bu da kk mark hesabna
gre elde edilen bir sonutur.
Drt: eyhin her Fassn balnda tanmlad gibi k-
k mark hesabna gre Fusus bablarna hkmeden isim
ve sfatlarn rakamsal deerlerinin toplamna eittir.
Be: Bu kitapta akladm gibi, kk mark hesabna
gre Fusus surelerinin isimlerinin saysal deerlerinin topla-
mna eittir.
Alt: Kk marib hesabna gre besmelesiyle birlikte
Fil suresinin harflerinin rakamsal deerlerinin toplamna
eittir. Bu sure, 10. fass olan Hud Fassna aittir ki felek men-
zillerinin yirmi sekizincisi buna aittir.
Yedi: Besmele ile ilikisi: Besmele 19 harften meydana
gelir. Tekrarlar kaldrldnda geriye 10 harf kalr. Bu 10
harfin toplam saysal deeri de byk mark hesabna gre
406 dir.
ba, sin, mim, elif, lam, he, ra, ha, nun,
ya=2+60+40+1+30+5+200+8+50+10=406

Sekiz: La ilahe illallah ile ilikisi:
La ilahe illallah oluturan harflerin lam, elif, elif, lam,
haeklinde ayrtrlmas ve bu harflerin rakamsal karlk-
larnn nefes mahrelerinin tertibine gre sralanmas (bkz.
Aadaki cetvel) ile u toplam elde edilir:
5(lam)+5 (elif)+2 (ha)=(5X41)+(5+39)+(2X3)=406=14X29
Dokuz: Fatiha ile likisi: 406 saysna 19 saysn yani,
Besmelenin harflerinin saysn eklediimiz zaman 425 say-
sn elde ederiz. Bu ise kk mark hesabna gre Fatiha-
nn harflerinin karl olan rakamlarn toplamna eittir. 425
says ise 17X25 in toplamna eittir ki bu, gnlk farz na-
mazlarn rekatlarnda, yani 17 rekatta okunan Fatihann
kelimelerine eittir. 17 says da kk mark hesabna gre
harflerin sfatlarnn saysna veya Ahmed kelimesinin ya da
Rasul kelimesinin saysal deerine eittir.
On: 406 saysn Fatihann kelimelerinin says olan 25le
topladmzda 431 saysn elde ederiz. Bu ise kk marib
hesabna gre Fatihann harflerinin saysal deerlerinin
toplamna eittir.
lgintir, Fatihann bu hesaba gre rakamsal deeri olan
431 faraklit kelimesinin de saysal deeridir. Bu isim ise bir
ok alime gre sann (a.s) lisaniyle efendimiz Hz. Muham-
mede (s.a.v) iaret etmektedir. Yuhanna ncilinin 15. fasln-
da yle deniyor: Faraklit hakkn ruhudur. Babam onu be-
nim adma gnderir ve size her eyi retir. Yce Allah Saff
suresinin 6. ayetinde yle buyurmaktadr: Hatrla ki, Mer-
yem olu sa: Ey srailoullar! Ben size Allah'n rasuluym,
benden nce gelen Tevrat' dorulayc ve benden sonra
gelecek Ahmed adnda bir rasulu de mjdeleyici olarak
geldim, demiti. (Saf, 6)
KURAN VARLIK - 345
Hicri 3. asrda Mslman olan Hristiyan alim ve hekimle-
rin byklerinden biri Ali b. Rebn et-Taberi bu rakamsal
deer eitliini fark etmiti. Abbasi halifesi el-Mtevekkilin
yakn arkada da olan bu zat kaleme ald eserlerinden biri
olan ed-Din ved Devle fi isbati nbvvetin nebi Muhammed
(s.a.v) adl eserde unlar sylyor: (Faraklita) kelimesinin
rakamsal deeri: 80+1+200+100+30+10+9+1=431 dir. Bu
ise Muhammed b. Abdullah en-Nebi el-Hadi ifadesinin
rakamsal deerine eittir: 92+52+76+67+93+51=431 Ya da
Muhammed rasul habib tayyib cmlesinin rakamsal deeri-
ne eittir: 92+296+22+21=431Bu hesaplamada Allah
ismindeki elif medinin iki elif olarak deerlendirilmesiyle 67
deeri verilmitir.
Bazen bu isim bereklit eklinde de telaffuz edilir. Bu
takdirde kk hesaba gre deeri 19 dur. Bu ise Besmele-
nin harf saysna eittir. Byk hesaba gre de deeri 271
dir. Bu ise Muhammed habibullah el-Mehdi ifadesinin dee-
rine eittir: 92+22+67+90 Yine Faraklit kelimesinin kk
hesaba gre deeri 25 tir ve bu da Fatiha suresindeki keli-
melerin saysna eittir.
Dier Delaletler:
Fususta insan-i kamilin stnl ve mirac aklanr.
406 rakam ise kk marib hesabna gre Muhammed
seyyid ifadesinin deeridir: 92+314=406Bu ayn zamanda
mirac Muhammed ifadesinin de deeridir: 314+92 Buna
gre 314 Rasul kelimesinin saysal deeridir. Bu ayn za-
manda Bedir savana katlanlarn saysna ve Muhammed
isminin mim.ha.mim.dal. eklindeki almnn saysal dee-
rine de eittir.
Fusus bablar surelerinin ilk yce surelerinden birinin
ismi olan el-Fecr kelimesinin deerine de eittir. insan (sin
harfi medsiz) kamilin deeri de budur. Cuma gn hari
senenin gnlerinin toplam da bu sayya eittir.
Cuma gnleri de eklenirse-ki senede 52 Cuma vardr-
kameri yln gn says 354 eder. Bu da bize gre 406ya
eittir. 92 says ise Muhammed kelimesinin rakamsal
deeridir.
Son olarak 406 says 29x14 ilemiyle elde edilir. Bu ise
nurani surelerin balanglarnn surelerin saylarnda tekrar-
lanmamak kouluyla saysna eittir.
Her ulvi, icabi nurani hakikatin onun aksini gsteren sel-
bi, sfli, zlmani bir glgesi olduu gibi Firavun kelimesinin
byk cmle hesabna gre saysal deeri 406, kk cmle
hesabna gre saysal deeri 28 dir.
Not:
Marifet dairesinin kemali, tenzih ve tebih yaylarnn bir-
lemesinden ibarettir: O'nun benzeri hibir ey yoktur. O
iitendir, grendir. (ura, 11) Dairenin tenzihi yars el-Aziz
ismine, tebihi yars da el-Karib ismine yneliktir. Bu iki
ismin byk cmle hesabna gre saysal deer toplam
yledir: 94+312=406 kk cmle hesabna gre ise
22+6=28 eklindedir. Bu anlam ile nceki aklamalar ara-
sndaki iliki zerinde dnn. (Bu irfani dairenin derecele-
rinin tafsilat iin bkz. Futuhatn 73. babnn balangc.)
Aadaki cetvelle ilgili bir not: kinci stunda, mark
ve marib hesabna gre deerleri farkllk gsteren alt harf
ile ilgili olmak zere birinci rakam harfin mark hesabna
gre deerini, ikinci rakam ise marib hesabna gre deeri-
ni gstermektedir.

KURAN VARLIK - 347
mark marib Fil suresi
1 Elif=1 Bedi=14 Alak=11 lahi=10 Adem=9 Bism=9
2 Ba=2 Bais=15 Duha=17 Nefasi=19 it=7 Allah=12
3 Cim=3 Batn=17 Kadr=7 Sbbuhi=
25
Nuh=19 Er-
Rahman=26
4 Dal=4 Ahir=10 Leyl=7 Kddusi=
22
dris=11 Er-Rahim=
21
5 He=5 Zahir=17 Beyyine=
13
Mheyyimi
=16
brahim=
16
Elem=8
6 Vav=6 Hakim=15 Tin=10 Hakki=11 shak=14 Tere=6
7 Zeyn=
7
Muhit=22 Fecr=13 Ali=11 smail=20 Keyfe=11
8 Ha=8 akir=8 ems=13 Ruhi=17 Yakub=17 Feale=18
9 T=9 Gani=7 hlas=20 Nuri=14 Yusuf=18 Rabbuke=6
10 Ya=1 Mukaddir
=11
Fil=12 Ahadi=14 Hud=15 Biashabi=20
11 Kef=2 Rab=4 Kurey=7 Fatihi=22 Salih=18 El-fil=16
12 Lam=
3
Alim=15 Tekasr=
14
Kalbi=7 uayb=11 Elem=8

13 Mim=4 Kahhar=9 Karia=16 Meliki=10 Lut=18 Yecal=14
14 Nun=5 Nur=13 Adiyat=18 Kadri=8 Aziz=17 Keydehum=
16
15 Sin=6 Musavvir=
21
Asr=18 Nebevi=14 sa=21 Fi=9
16 Ayn=7 Muhiss=
21
Hmezze
=21
Rahmani=
21
Sley-
man=17
Tadlil=20
17 Fa=8 Mbin=12 Maun=23 Vcudi=20 Davud=15 Ve ersele=
15
18 Sad=9 Kabid=12 Mesed=14 Nefesi=20 Yunus=15 Aleyhim=20
19 Kaf=1 Hayy=9 erh
(inirah)=
13
Gaybi=5 Eyyub=10 Tayren=13
20 Ra=2 Muhyi=14 Kevser=
15
Celali=11 Yahya=10 Ebabil=10
21 in=3/ Mmit=13 Beled=9 Maliki=11 Zekeriyya
=13
Termihim=
20
22 Ta=4 Aziz=22 Nasr=16 nasi=15 lyas=9 Bihicaretin=
20
23 S=5 Rezzak=
11
Zelzele
(Zilzal)=25
hsani=22 Lokman=
14
Min=9
24 H=6 Mzill=14 Kafirun=
24
mami=11 Harun=19 Sccil=10
25 Zal=7 Kavi=8 Felak=12 Ulvi=17 Musa=14 Fevealehum
=30
26 Dat=8 Latif=21 Nas=12 Samedi=18 Halid=14 Keasfin=23
27 Z=9/8 Cami=15 Fatiha=26 Ferdi=15 Muham-
med=20
Mekul=16
28 Gayn=
1/9
rafi Hatem=14
406 toplam 406 406 406 406 406

KURAN VARLIK - 349
1572 saysnn delaletleri
Bir: Rahmann nefesinin kayna
Bismillahirrahmanirrahimdir. Mark hesabna gre ra-
kamsal deeri de 786 dir. Nefesin iki merhalesi var: ini ve
k veya ykseli ve dn.
Yce Allah Secde suresinin 5. ayetinde yle buyurmu-
tur: Allah, gkten yere kadar her ii dzenleyip ynetir.
Sonra (btn bu iler) sizin sayageldiklerinize gre bin yl
tutan bir gnde O'nun nezdine kar. (Secde, 5)
Dolaysyla devrenin 786 saysnn 2 ile arplmasna,
yani 1572ye eittir. lgintir, 19 saysnn 1553le toplanmas
da bu sayya eittir. 19 says Besmelenin harflerinin says-
dr. 1553 ise Besmeleyi oluturan harflerin almnn topla-
mdr:
(ba.sin.mim=213)+(elif.lam.lam.ha=259)+(elif.lam.ra.ha.mim.
nun=588)+(elif.lam.ra.ha.ya.mim=493)=1553
1572 says, byk marib hesabna gre srrul hatem
ifadesinin rakamsal deerine de eittir. Yine Enam suresi-
nin 59. ayetinde geen mefatihul gayb kelimesinin deeri-
ne de eittir, kk cmle hesabna gre deeri la ilahe
illallah illa kelimesindeki lam harfinin eddeli okunmas
artyla(ki 33 eder)-ifadesinin kk cmle hesabna gre
elde edilen deerine eittir.1den 33e kadar ki saylarn top-
lam 561 dir. Bu, en-nefesur rahmani kelimesinin deerine
eittir. Bunun aynadaki yansmas 165 tir. Yani la ilahe
illallah cmlesinin byk cmle hesabna gre deerine
eittir. 561den 165 karsa 396 kalr. Bu ise 3x132eder. Yani
slam kalb Muhammedin saysal deeridir. Bu ise 6x66ya
eittir. Bilindii gibi 66 Allah lafznn rakamsal deeridir. 396
rakamnn aynadaki yansmas 693 tr. Bu ise tarik
semaken nasiha veya nassu hakim lehu srrun kati cm-
lesinde toplanan on drt surenin balang harflerinin saysal
deerlerinin toplamna eittir. Mefatihul gayb kelimesinin
nefesi says 131 dir. Bu da Ya Sin kelimesinin saysal
deerine eittir. Yani Rahmann Kurani nefesi ki merkezini
131 deerine sahip Selam kelimesi oluturur.
Bu yzden harflerin nefesi hesabna gre 1572 saysnn
Fususla dorudan ilikisi vardr. Nefesi hesaba gre her
harfe nefesin mahrelerinin mertebelerine gre bir rakam
tahsis edilir ki aadaki cetvelde gsterilmitir. rnein ilk
harf olan hemzenin deeri bir, ikinci harf olan henin deeri
ikidir deeri 28 olan vav ile son bulur bu nefesi mahre-
ler
ki: nefesi hesaba gre 1572, Fusus bablarna uygun
varlk mertebelerinin icadna ynelik esma-i hsnadan yirmi
sekizinin saysal deerlerinin toplamna eittir.
: Nefesi hesaba gre 1572 says Fusus bablarnn
nebilerinin isimlerinin saysal deerlerinin toplamna eittir.
Drt: Nefesi hesaba gre 1572 says, bu kitapta ayrntl
olarak akland gibi Fusus bablarnn surelerinin isimlerinin
ve Besmelelerinin saysal deerine eittir.
Be: Nefesi hesaba gre 1572 says, Amin ile birlikte
Fatiha suresinin kelimelerinin saysal deerlerinin toplamna
10 saysnn, yani tekrarlarn ayklanmasndan sonra Besme-
lenin kalan harflerinin saysal deerlerinin toplamnn eklen-
mesiyle elde edilen sonuca eittir.
Alt: Nefesi hesaba gre 1572 says, Besmelesiyle birlik-
te Fil suresinin kelimelerinin saysal deerlerinin toplamna
eittir. Daha nce de sylendii gibi Fil suresi menziller felei
mertebesinin ve Hud Fassnn suresidir.
Yedi: Nefesi hesaba gre Fatiha suresinin harflerinin sa-
ysal deerlerinin toplam 1562 eder. Buna tekrarlarn ayk-
lanmasndan sonra Besmelenin kalan harflerinin saysal
KURAN VARLIK - 351
deerlerinin toplam olan 10 eklendiinde 1572 says elde
edilir.
Sekiz: il esraril hatemiye (hatemiyet srlarn anla)
cmlesinin nefesi hesaba gre deeri 148dir. Bu, Fususul
hikem ifadesinin nefesi hesaba gre saysal deerine eittir.
kelimesi anlamak anlamna gelen vaa fiilinin emir kipidir.
Buna gre 406 sayas, hayatn suretini sembolize eder-
ken 1572 says da kevni hayatn insan- kamilden ibaret
ruhuyla kaim olmasn salayan ilahi srra delalet etmektedir.
Not:
2+7+5+1=15 sonra 5+1=6=vav. Nefes harflerinin sonun-
cusu
6+0+4=10 sonra 0+1=1= elif. Nefes harflerinin ilki.
Aadaki cetvel, Besmelenin ve Fil suresinin kelimeleri-
nin saysal hesabn iermektedir. Allah, er-Rahman ve er-
Rahim ifadesinde ve el-fil kelimesinde elif harfi telaffuz
edilmedii iin hesap edilmemitir.

Kelamelerin
nefesi
hesaba gre
saysal
deerleri.
Her harf iin
mahreler-
den bir
mertebe
ngrlm-
tr

Fil suresi
1 hemze Bedi=57 Aadem= 46 Alak=23 Bism=73
2 he Bais=53 it=44 Duha=27 Allah=28
3 ayn Batn=57 Nuh=46 Kadr=39 Rahman=73
4 ha Aahir=23 dris=64 Leyl=37 Rahim=70
5 gayn Zahir=40 brahim= 83 Beyyine=53 Elem=41
6 h Hakim=50 shak=33 Tin=43 Tere=33
7 kaf Muhit=58 smail= Fecr=49 Keyfe=44
8 kef akir=34 Yakub=75 ems=57 Feale=41
9 cim Gani=30 Yusuf=84 hlas=42 Rabbuke=49
10 in Mukaddir=83 Hud=47 Fil=49 Biashabi=79
11 ya Rab=41 Salih=39 Kurey=43 El-fil=62
12 dat Alim=54 uayb=50 Tekasr=65 Elem=41
13 lam Kahhar= 27 Lut=57 Karia=28 Yecal=36
14 nun Nur=57 zeyr=48 Adiyat=51 Keydehum=
65
15 ra Musavvir=11
9
sa=45 Asr=39 Fi=36
16 t Muhiss= 52 Sleyman=86 Hmezze=50 Tadlil=67
KURAN VARLIK - 353
17 dal Mbin=78 Davud=63 Maun=73 Veersele=77
18 ta Kabid=46 Yunus=73 Mesed=64 Aleyhim=56
19 zeyn Hay=15 Eyyub=66 erh inirah=
29
Tayren=43
20 sin Muhyi=42 Yahya=26 Kevser=74 Ebabil=78
21 sad Mmit=83 Zekeriyya=55 Beled=56 Termihim=
100
22 z Aziz=52 lyas=46 Nasr=50 Bihicaretin=
73
23 s Rezzak=61 Lokman=62 Zelzele
(zilzal)=66
Min=41
24 zal Mzill=64 Harun=60 Kafirun=91 Sccil=53
25 fa Kavi=46 Musa=86 Felak=45 Fecealehum=
79
26 ba Latif=65 Halid=37 Nas=35 Keasfin=57
27 mim Cami=40 Muhammed=
75
Fatiha=50 Mekul=77
28 vav Refiud
derecat=145
Muhammed=
75
Bismillahirrah
man

toplam 1572 1572 1572 1572

28 saysnn 7 ve 4 saylaryla Ay menzilleriyle ve
Nurani surelerin girileriyle ilikisi
28 rakam, 1den 7ye kadarki saylarn toplamdr
(1+2+3+4+5+6+7=28). 4x7 veya 14x2de buna eittir. Bu
rakamlarn her birinin delalet ettii bir ok husus vardr.
ncelikle 7 ilk kamil saydr. 28 ise bu tamln hakikatle-
rinin ayrntlarnn toplamndan ibarettir. lk kamil say olma-
nn anlam, saylarn tmnn anlamnn toplamn olmasidir.
nk hem ift hem de tek saylar ierir. Birinci ve ikinci de
bundandr. ift saylarn ilk 2 tek saylarn ikincisi 5le toplan-
dnda 7 says elde edilir (2+5=7). Tek saylarn ilki ift
saylarn ikincisiyle toplandnda da ayn sonu alnr
(3+4=7). Yine saylarn asln oluturan 1 says, ilk tam say
olan 6 ile toplandnda da sonu 7 dir (1+6=7). Bu zellik
7den nce hibir say iin sz konusu deildir.
Ayrca 7 saysnn kalbi 4 tr. ncesinde de 3 says var-
dr sonrasnda da. Dolaysyla 7 says esma-i hsnann
malum ana isimlerine iaret eder: Hay, Alim, Kadir, Murid,
Semi, Basir ve Mutekellim. 4 says, drt ilahi erkana iaret
eder: Allah, Rahman, Rab ve Melik. Ayrca drt zati ihata
erkanna da iaret eder: Evvel, Ahir, Zahir ve Batn. te bu
7nin bu 4de sirayet etmesiyle 28 zuhur eder ki 28 kevni
mertebenin icadna ynelen hakikattir bu. O halde kevnin
zuhuru, bu iki saynn rgsnn sonucudur. Nitekim tabiat-
ta, cisimlerde mekanlarda, zamanlarda, feleklerde ve ilimler-
de drtl ve yedili trler oktur ve bilinmektedirler.
eyhe gre 14 says, bir ok anlama delalet eder. Bun-
lardan biri, Ay menziliyle ilikilidir. Yani felek dairesinin yar-
syla veya ilahi kabzann fasllaryla ya da baz surelerin
balarndaki nurani mukataa harfleriyle yahut da harf merte-
belerinin byk ksmnda 14. mertebeye sahip nun harfiyle
alakaldr. Vacid ve vehhab isimlerinin rakamsal deeri de 14
KURAN VARLIK - 355
tr. Sonra hayvanlarn ve haerelerin aza ve organlarnda 14
saysnn deiik mazharlarn gzlemlemek mmkndr.
eyh, Futuhatn 198. babnn 27. faslnda ve 2. faslnda
zet olarak nurani harfler hakknda unlar syler:
Bu harfler, ay menzillerinin saysna uygun olarak 29 su-
reye dalmtr. 29 felei ayakta tutan kutuptur. Bu da Al-i
mran suresinin bandaki Elif. Lam. Mim. Allah ifadesi-
dir. man ubelerinin srlar, ancak bu harflerin hakikatlerinin
surelerde tekrarlanlarna gre bilinmesiyle kemal bulur.
Bunlarn surelerdeki tekrarlarnn toplam da 78 dir. Yine
Kutubun hilafetinin belirginlemesi ve naiplie ehil olmas iin
de yce Allahn onu bu harflerin hakikatlerine vakf klmasy-
la mmkndr. Bu hakikatlerin 14 olmas da icadn hakikati-
ne ve kadim olan zatn ezeli sfatlaryla tekliine dikkat ek-
mektedir. 8 zatn bilinmesi iindir. 7 bizden olan sfatlardr. 4
kan, sevda, safra ve balgamdan ibaret birleik tabiatlar iin-
dir. 12 ise mevcut olarak belirginleir. te bu felekten olan
insan budur. Bu harfler meleklerin suretleri ve isimleridirler.
Bunlar biri okuduunda bu melekler ona icabet ederler ve
onun iin balanma dilerler. Bunlar 14 melektirler: Elif.
Lam. Mim. Sad. Ra. Kef. Ha. Ya. Ayn. Ta. Sin. Ha. Kaf.
NunBu harflerden her birinin zahiri vardr ki suretidir. Batn
vardr ve bu da ruhudur. Her harf iin kameri aylarda bir
gecesi vardr. Ay yrngesinde hareket edip 14 menzil kat
edince her bir harfe suretine gre zat ve nuru itibariyle iki
kuvvet verilir. Menzili ve burcu itibariyle baka iki kuvvet
daha verilir. Bylece bu harf drt kuvvete sahip olur. Ay
eksilmeye balaynca, bu harfin ruhaniyeti de alnmaya
balanr ve 28 menzili tamamlayncaya kadar bu sre de
tamamlanr. Kuvvetler ayn kuvvetlerdir, ama amel ayn amel
deildir. lk yardaki zahiri amel menfaatler iin, ikinci yardaki
ameller ise zararn defi iindir
eyhe gre otuz derecesiyle ay, kamil kulun sembol-
dr. Ki Kuranda ondan otuz suret zuhur etmitir. Bunlar 27
fassta zikredilmi nebiler ve kamillerdir. Dier ise Elyesa,
Zlkifl ve Hzrdr. Her zamanda bunlarn says kadar varis-
leri olur. eytani velayet alannda bunlarn kart otuz deccal
olur. En byk sonuncular bir gz kr Mesih Decalldir. Bu,
Hzr ldrdn iddia eder ve sa (a.s) da ahir zamanda
onu ldrr. Rasulullahtan (s.a.v) rivayet edilen bir hadiste
deccallerin saysnn otuz kadar olduu belirtilmektedir. Bir
baka rivayette bunlarn saysnn, drd kadn olmak zere
27 olduu belirtilmitir.

28 saysnn Kamil Kula, Sluk miralarna, Kalp
derecelerine, Cehennem derekelerine ve Kabenin
yksekliine ve drdn yedi ile arplmasna yne-
lik delaletleri
eyh, Futuhatn 71. babnda Kadir Gecesinden sz
ederken unlar sylemektedir:
Bil ki, ay hakikat itibariyle kamil kuldur. Allahn bir nur
kld ve kendi isimlerinden bir isim verdii ay yrngesinde
hareket edince, maksat yce Allahtr, ayn cismi deildir.
nk ay cismi itibariyle yce Allahn Nur isminin mazha-
rdr. Bylece kulunun yirmi sekizle snrl menzillerinde ay
ina eder. Sona erince de onu hakiki olarak ay diye isimlen-
dirir. nk seyrini tamamlam ve baka bir seyre balam-
tr. Ayn durum daimi ve ebedi olarak maneviyat yolunda da
gerekleir. nk Hakkn kainattaki fiili son bulmaz, Al-
lahn bekasyla devamldr. Nitekim kul da doksan dokuz
ilahi isim menzillerinde seyreder. Bunlardan doksan doku-
zuncusu vesiledir ve sadece Hz. Muhammed (s.a.v) iindir.
Dier doksan sekizi bizim iindir. Tpk ayn yirmi sekiz men-
KURAN VARLIK - 357
zili gibi. Bazlar onu fert insan olarak isimlendirirler. 20 says
100 n bete biridir. nk aslnda Allahn yz ismi vardr.
Bunlardan birini teklik iin gizlemitir. nk Allah tektir,
teklii sever. O ismi gizleyen de tektir, izhar eden de. Biz
ayn yirmi sekiz menziline dikkat ektik. nk 28 says 7 ile
4 n arpmndan elde edilir. nsann yaratl da hayat, ilim,
irade, kudret, kelam, semi, basar olan yedi sfatla arplm
drt karma dayaldr. Bunlarn birbirleriyle arplmasyla
insan olmutur. Zuhuru ise ancak Allahn nur ismiyle gerek-
lemitir. nk nurun zellii eyay izhar etmesidir. Allah,
kendisiyle zahirdir. Dolaysyla eya zerindeki hkm zati-
dir. Ayn ekilde (zaman dilimi olarak) ay, ancak ay cisminin
seyriyle gerekleir. nk ay bir nur olarak menzillerde
seyreder. Yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Ay iin
de birtakm menziller (yrngeler) tayin ettik. (Yasin, 39) Ay,
bu menzillerdeki seyrini tamamlaynca artk tahakkuk etmi
bir aydr (zaman dilimi olarak). Bunun dnda ay olarak
isimlendirilenler gelince, bunlar stlahi anlamdaki isimlendir-
melerdir, dolaysyla bir eliki sz konusu deildir. Yce
Allahn her menzilde bir kulu vardr ve ona Nur isminden
zel bir hkm indirir. Biz bu kitapta giren ve kan salikin,
ayn on drd gecesinde-yirmi sekiz gecenin tam ortasnda
yer alan tahakkuk etmi ayn on drdnc gecesi- iki sluk
birbirinden salikin vasflarn zikrederken bu meseleyi ak-
lamtk. Srlar gecesi de ondandr. O gece nur kamil surette
grnr. nk iki vehi vardr ve tecelli de ondan ayrlma-
yacak ekilde beraberindedir. Bu beraberlik ya sadece bir
vehinde ya da her iki vehinde geerli olur. Yani her iki
vehinde art ve eksili suretiyle gerekleen bir durumdur.
Dolaysyla zorunlu olarak zat itibariyle kemal sahibidir. Ama
iki vehesi olmas hasebiyle de artar ve eksilir. Bir tarafta
artnca br tarafta azalr. Bunun, stn iradeli ve her eyi
bilen Allah tarafndan takdir edilen bir hikmeti vardr.
eyh, Futuhatn 19. babnda (c.1 s. 167) batn, zahir, gi-
ri ve k olarak ay menzillerine mutabk sluk menzillerin-
den sz eder ve yle der: Btn ykseli dereceleri eit
dzeyde nebiler, veliler, mminler ve rasuller iindir. Bunlar-
dan hibirinin derecesi bir basamak bile dierlerinden fazla
deildir. lk derece islamdr. slam ise boyun emek demek-
tir. Son derece ise kta fena ve girite beka bulmadr.
Dier dereceler ise bu iki derece arasnda yer alrlar: iman,
ihsan, ilim, takdis tenzih mstanilik, fakirlik, zillet, izzet,
telvin, telvinde temkin, kyorsan fena ve giriyorsan beka
ktn her derecede zahirindeki ilmi ve tecelli artna
orantl olarak batnnda eksilme meydana gelir. Bu durum
son dereceye ulancaya kadar devam eder. Eer kyorsan
ve son dereceye ulatysan, O zahiriyle senin kapasiten
orannda senin zahirinde zuhur eder. Halk iinde Onun
mazhar olursun. Ama batnnda Ondan hibir ey kalmaz.
Artk Batni tecelliler birden senden kesilip zail olurlar. Seni
girmeye ardnda bu, batnndaki tecellisinin ilk derecesi-
dir. Yani zahirinde eksildii oranda batnna tecelli eder. Bu
durum son dereceye kadar devam eder. Bylece zahirinden
eksildii oranda zahirinde zuhur eder. Bunun sebebine gelin-
ce, kul ve rab vcut kemali itibariyle birlikte zail olmazlar, her
birinin varl kendisinindir. Bu art ve eksilie ramen kul
kul olarak ve rab da rab olarak zail olmaz. Zahir ve batnda
ilim ve tecellilerinin artp eksilmesinin sebebi budur ve bu
terkibin sebebi de budur. Bu yzden yce Allahn yaratt,
aynnda mrekkep kld her eyin bir zahiri, bir de batn
vardr. Mrekkep olmayp basit olarak duyduumuz eyler
ise manevi, soyut eylerdir, bunlarn ayn olarak varlklar
yoktur. Dolaysyla Allahtan baka her varlk mrekkeptir. Bu
bilgiyi iinde pheye yer olmayan sahih keif yoluyla elde
ettik. Zaten bir varln byle olmas da gerekir, nk muh-
talk zellii ondan ayrlmaz. Bu, zati bir vasftr. Eer bunu
KURAN VARLIK - 359
anladysan, biz sana metodu retmi k yolunu sana
gstermiiz demektir. Yola gir ve yksel. Akladmz ey-
leri grr, mahede edersin.
eyh, Futuhatn 330. babnda (c.3, s. 11) ay ile insan-
kamil arasnda ilikiden sz etmitir. Bu bab, Kamer suresi
menzili babdr. Daha geni bilgi iin sz konusu baba ba-
vurulabilir. Bu mevzuyu 559. babda (c.4 s. 396) Son Gece
dolunaya efaat eder bal altnda zetlemitir.
Yine Futuhatn 400. babnn (c.3 s. 567) mnazelesi de
Kamer suresiyle ilgilidir ve bal da bana zahir olandan
gizlendim, benim haddimin yannda duran zerine dodum
inileri eklindedir. Bu konuyu Futuhatn 559. babnda (c.4
s. 411) zahiri ve batn, haddi ve matla cem eden bal
altnda da zetlemitir. et-Teracim kitabnda eyh, Kamer
suresinden olan bu anlama batn tercmesi babn tahsis
etmitir. eyh, Futuhatn 62. babnda (c.1 s. 302) 28 says-
nn baz mazharlar hakknda konuur ve yle der: Yce
Allah yle buyurmutur: Yedi kaps vardr. Onlardan her
kap iin birer gurup ayrlmtr. (Hicr, 44) Dolaysyla bu
drt mertebenin her biri iin cehennemin her kapsndan bir
cz ayrlmtr. Bundan maksat da azaplarnn menzilleridir.
blisin zerlerine girdii drt mertebeden ibaret olan bu drt
mertebe yedi kapyla arpld zaman yirmi sekiz menzil
elde edilir. te yce Allah fert insana tahsis ettii menzilleri
de bu zellie sahip klmtr. Bundan maksat aydr. Onun
dndaki dier batp deveran eden yldzlar ise onda seyre-
derler ve ona inerler ki varlklar icat etsinler. Dolaysyla bu
seyir esnasnda unsuri alemdeki fiiller meydana gelir. nk
bu yldz drt tabiatla snrlandrlmtr. Ki bu da onlarn
zatndan ibaret olan yediyle arplr ve bundan da stn
iradeli ve her eyi bilen Allahn takdiriyle yirmi sekiz menzili
elde edilir. Nitekim yle buyurmutur: Her biri bir yrnge-
de yzerler. (Yasin, 40) Bu yirmi sekiz menzilde gerekle-
en ilahi gezdirmeden yirmi sekiz harf var olmutur. Allah
kelimeleri bu harflerden meydana getirmitir. Bunun sonu-
cunda alemde kfr ve iman zuhur etmitir. nk her ahs
iindeki iman, kfr, yalan ve doruluu dile getirmitir.
Bylece kullarn kendi lafzlar araclyla Allahn kullar
zerindeki hcceti ortaya konulmutur. Ayrca Allah kullarn
bana melekler de vekil tayin ederek sylediklerini yazmakla
onlar grevlendirmitir. Yce Allah bu hususa yle iaret
etmitir: Deerli yazclar. (nfitar, 11) nsan hibir sz
sylemez ki, yannda gzetleyen yazmaya hazr bir melek
bulunmasn. (Kaf, 18) Yce Allah cehennem menzillerinin
saysn yirmi sekiz olarak belirlemitir. Cehennemin tm
yukardan aaya yz derekedir. Tpk cennetin dereceleri
gibi ki mutlular onlardan inerler. Cehennemin her bir dereke-
sinin de yirmi sekiz derekesi vardr. Yirmi sekiz yzle arpl-
dnda iki bin sekiz yz menzil elde edilir. Bunlarn yirmi
sekizi bize elik etmektedir. Bunlar cehennem menzilleridir ki
drt taifenin her birine yedi yz azap tr dmektedir. u
drt taifeyi kast ediyoruz: Kafirler, mrikler, zalimler ve
mnafklarBuna gre toplam iki bin sekiz yz azap tr
vardr. Ayn ekilde cennetliklere de bu sayya eit sevap
verilir ki bu sfatlarna gre belirlenir. Yedi baak bitiren bir
tane gibi. Her baakta yz tane olur. Toplam yedi yz tane
eder. Cennetlikler de drt taifeden oluurlar: Rasuller, Nebi-
ler, Veliler ve Mminler. Bu drt taifeden her bir sadk iin
amellerinin karl olarak yedi yz kat nimet vardr.
eyh, Haccn Srlar babnda (72. bab) Kabenin drt k-
esinin etrafnda gerekletirilen yedi tavaf ile insann yarat-
l arasndaki ilikiden ve btn bunlarn da namazn merha-
leleriyle ve Fatihayla olan ilikisinden sz eder. (Daha geni
bilgi iin ad geen blme ba vurulabilir). Bu babda, Fusus
bablarnn 27 olan says ile Kabenin ykseklii arasnda
KURAN VARLIK - 361
bulunan bir baka ilikiyi fark ediyoruz. Diyor ki: Kabenin
ykseklii yirmi yedi ziradr. En st sradaki ta birlikte yirmi
sekiz zira eder. Her bir zira, ilahi bir emrin miktardr ki ancak
keif ehli olanlar bunu bilirler. Bu miktarlar, gezgin iman
yldzlarnn kat ettikleri kalp menzilleridirler. Bu iman yldzla-
rnn seyirleri neticesinde nefiste hadiseler zuhur eder. Tpk
unsuri alemde hadiselerin izhar etmesi iin seyreden yldzlar
ve ay menzilleri gibi. Bu benzerlik harf ve mana olarak geer-
lidir. En st tan oluturduu yirmi sekizinci zira, yirmi
yedinci ziradan sonra gelir ki eyh-i Ekber kendini en st
sradaki altn ve ondan sonra gelen gm tula eklinde
grmtr. Bu rya ile ilgili olarak 65. baba (c.1 s. 318-319)
baklabilir.
eyh, Fususta it kelimesinde bu ryay hatem (son
veli) olandan bakas gremez der, sonra u hadisi zikreder:
bir duvar ren adam gibi. Duvar tamamlar, ama bir tula-
nn yeri bo kalmtr. te ben o tulaym. Benden sonra
rasul de gelmeyecektir, nebi de. O halde Fusus bablarnn
her bir nebisi Kabedeki bir tula mesabesindedir. Ki Kabenin
ykseklii de yirmi yedi ziradr. Nebilerin says kadar yani.
Son ta zira ise yirmi sekizinci olarak hatem iindir Allah
dorusunu herkesten daha iyi bilir.

Fusus ile 6/12/36/360/365 saylar arasndaki iliki
Buraya kadar yaptmz aklamalardan anlalaca
zere Fusus bablar, varlk mertebelerini icada ynelik ilahi
isimlerin tertibine tabi olarak dzenlenmilerdir. Nitekim
eyh, varlk mertebelerini Futuhatn 198. babnda ayrntl
olarak aklamtr. Bu mertebeler ve bablar 28 tanedir bu-
nun sebebi de bu sayy ayrcalkl klan srlardr. Bu srlarn
bazlarn aada zikretmeye alacaz (yine de dorusu-
nu Allah bilir):
Bir: 28 says, on saylarn nc grubunda sekizinci
derecededir. Onlu saylar, birler ile yzler arasnda vasat
konumdadrlar. Birler zat huzuruna, yzler de fiil huzuruna
yneliktir. Onlar ise isim huzuruna yneliktirler. nk isim,
zat ile sfat arasnda vasta konumundadr. Dolaysyla icat
isimlerinin mertebelerine en uygunudur. cat ise n merte-
besiyle balantldr. eyh bu meseleyi, Salih ve efendimiz
Hz. Muhammed (s.a.v) fasslarnda, Futuhatn birka babn-
da (21. babda mesela) aklamtr. Sekiz, istikrarn ve seba-
tn kamilliini ifade eden bir saydr. nk sebat ve yaratl-
n tamlnn says drttr. Bunun kamil olmas da ikiyle
arplmasdr, bu da sekiz saysdr. eyhin, Futuhatn 13.
babnda aklad gibi yirmi sekizinci mertebede mlk
tayan hamele-i ar meleklerinin says da sekizdir.
ki: 28 saysnn 6-36-360 saylaryla ilikisi
28 says onlu saylarn tam olan tek saysdr (yzl sa-
ylarn tek tam says 496 binli saylarn tek tam says ise
8128dir).
Lafzi harflerin yirmi sekizincisi vav harfidir. Bu harfin
saysal deeri 6 dr. Bu ise birli saylarn tek tam saysdr.
Tam say, blnebildii btn tam saylarn toplamna eit
olan say demektir. 6=1+2+3 ve 28=14+7+4+2+1
cadn asl, eyhin Futuhatn 208. babnda ayrntl ola-
rak aklad gibi alt yne uygun olarak u alt ilahi isimdir:
Alim, Murid, Kadir, Semi, Basir ve KailVav harfi, eyhe
gre insan-i kamilin sembollerinden biridir. nk insan
nefesinin son merhalesini temsil eder. nsan-i kamil de rah-
mani nefesin son aamasdr. Bu hususu 198. babda aklar
ve yle der: nsan varlklarn en kamili, vav da harflerin en
kamilidir.6 saysnn karesi yani insan-i kamilin isimler huzu-
runda tasrifi-36 dir. 1den 36ya kadar olan saylarn toplam
666 dir yani, 6x111. Bu ise mehud emsi kutup saysdr.
KURAN VARLIK - 363
666 saysn oluturan btn saylarn toplam 222111 dir.
eyhin yannda 36 ve 360 saylarnn byk nemi vardr.
36 btn burlarn yzlerinin saysdr. Her burcun yz
vardr. Bu ise 7 sema veya bu menzillerde seyreden yldzla-
rnn says ile birlikte menzillerin says olan 29 un toplam-
dr. Burada bir husus dikkatimizi ekiyor ilah kelimesinin
saysal deeri 36dir.
la ilahe illa ifadesinin saysal deeri ise 99 dur. bu da
isimliin kesretine iaret eder. Allah isminin saysal deeri
66dir. La ilahe illallah ve muhammedun rasulullah
cmlelerinin her biri 12 harften meydana gelmektedir. Bu da
360 dereceleriyle birlikte burlarn saysna eittir.
Kurandaki tehlil (la ilahe illallah ifadesinin getii yer-
ler)yerleri 36 dir. eyh isra kitabnn en yce levh mnaca-
t faslnda ve Futuhatn 198. babnn 9. faslnda bu konuya
deinmitir. Diyor ki: Bu tehlillerde yer alan ilahi isimler, ki
Kuranda 36 yerden fazla gemiyor, felekin on derecesine
tekabl eder ve yce Allah, ruhlar, cisimler, nur ve zulmet
alemlerinde varlk trlerini bunlarn hareketleriyle icat eder.
Varlklar aleminde olan eylerden bu otuz alts yce Allahn
hakkdr. nk bu, insann Kuran telaffuz etmesiyle de
ayniyle meydana gelir. Tpk semadan den on gibi. Ki
Ala olarak isimlendirilmitir: Ulu rabbinin adn tesbih et.
u halde tehlil zikrin r ve zekatdr. nk Allahn hak-
kdr. u halde 360 derecedir.
73. babda eyh, tenzih ve tebih yarm daireleriyle birlik-
te kemal dairesi hakknda konuur ve zetle unlar syler:
Bu huzur 360 makam ihtiva eder ki bunlardan 36 tanesi
ana makamlardr ve tm de ed-Dehr isminden olmak zere
hud ehli iin gerekleir. nk Allah dehrdir. Bu szden
bildiimiz zaman kavram ve felek dereceleri anlalmamal-
dr. Biz ed-Dehr isminden ve zamann zuhur ettii makamla-
rndan sz ediyoruz. Zaman, varolusal bir eyin nispetidir.
Bu makamlar, suret zere yaratlm olmalar itibariyle zatla-
ryla kabul ettikleri zaman hud ehli iin gerekleirler. Eer
ona ve kendilerine doru saparlarsa 18 buuk makama
iniverirler. Eer sapma artarsa, bunun da yarsna inerler, bu
da 9 makam demektir. Son inilecek makam ise 6 dir, yani
toplamn altda biri. Bu sz, uzun bir aklamay gerektirir,
ama buras byle bir aklamann yeri deildir.
eyh, Yasin suresi menzili olan 348. babda 360 says
ile ilahi isimlerin takdir gnleri arasndaki ilikiyi aklar ve
yle der:
360 gn 1000 sene ile arptn zaman elde ettiin sa-
y, rab gn iin olan takdir gnlerinin saysna eittir. Sonra
bu gn biter ve ardndan dehirde rab isminden baka bir
isme ait baka bir gn ina eder. Yine 360 gnn 50 bin
sene ile arplmasyla elde edilen say ilahi isimlerden zul
mearic ismine ait takdir gnlerinin saysna eittir
360 says ile zaman, mekan ve mertebe olarak kendisiy-
le irtibatl olan kelimelerin harflerinin saysal deerleri ara-
snda salam bir iliki vardr:
Zaman itibariyle asr kelimesinin saysal deeri:
200+99+70=360dr. Yce Allah Asr suresinde asra yemin
etmitir ki eyh, Futuhatta 281. bab ona tahsis etmi ve
babn banda yer verdii beyitlerde asr (ikindi) namaznn,
360 makamla kamil olan hud dairesine mnasip orta na-
maz olduunu belirtmitir. nk ikindi (asr) vaktinin girme-
siyle gnlk hud dairesi tamamlanr. Ki gne gle (zuhr)
tebihi ile akam (marib) tenzihi arasndaki berzah maka-
mnda itidal izgisine ular.

KURAN VARLIK - 365
eyh diyor ki:
kindi namaz ki benzeri yoktur
nk her ey onunla sevgilide dzene girer
O ortasdr, yuvarlak eyin
Acayip bir eyin hasl olmasn salar
Dairenin grdn bir ortas yoktur
z akl sahibinin ilminde de iki yan grlmez

Mekan itibariyle dereceleri ykselten (Rafiud derecat)
isminden er-Rafi ismi, yirmi sekiz mertebenin tertibine yne-
liktir.
Daha nce belirttiimiz gibi Muhammedi hateme zg
olan da 360dr. nk derecelerle birlikte zikredilmektedir.
Ayrca felekin de 360 derecesi vardr. Bunun asl da eyhin
birka eserinde belirttii gibi en yce kalemin levhte yazd
ana ilimlerin usullerinin says olan 360 dr. Ana ilimlerin
says ise 360x360=129.600dr. Bu say ile beeri medeni-
yetlerin, millet ve mmetlerin zamansal devirleriyle dorudan
ilikisi vardr. Burada bunun ayrntsna girmeyeceiz
lgintir, Kalem suresinin ilk kelimeleri olan Nun vel
kalemin saysal deeri 313tr. Yani insan-i kamilin mazhar-
lar olan rasullerin saysna eittir. Ki insan-i kamilin hakika-
tinden biri nun ve kalemi izhar etmesidir. Yce Allah bunla-
ra yemin ederek Hz. Rasulullah (s.a.v) (insan-i kamil) iin
kesintisiz bir ecir olduunu ve byk bir ahlaka sahip bulun-
duunu vurgulamaktadr. Rasulullah (s.a.v) iin olan cem
derecesi de 313e eklendiinde 314 says elde edilir. Bu ise
el-insanul kamil ifadesinin saysal deeridir.
Muhammed ismini oluturan mim. Ha. Mim. Mim.
Dal. Harflerinin almnn, mirac kelimesinin, nun vel
kalemi ve ma ifadesinin saysal deeri 360 dr. Bu ise
314+(veli kelimesinin saysal deeri)46ya eittir.
Son olarak 360 says varln etrafnda dnd isimle-
rin saysal deerlerinin toplamna eittir. yle ki:
Kutup Allah=66, ilk imam melik=90, ikinci imam
rab=204. Bunlarn kk cmle hesabna gre toplamlar
yledir: Allah+Rab+Melik=12+6+10=28 Yani varlk mertebe-
lerinin toplam. Ayrca Kullu eyifadesinin marib hesabna
gre saysal deeri 360 tir. eyh, Klli Ruhun isimlerinden
birinin Kll ey olduunu belirtir. Yce Allah Musa (a.s) ile
ilgili olarak yle buyurmutur: Her eyin aklamasna dair
ne varsa hepsini Musa iin levhalarda yazdk. (Araf, 145)
Klli ruh da en yce kalemdir.
Yce Allah, Kuran menzilleri dairesini, eksenini ismin
oluturduu Nas suresiyle tamamlyor ki eyh, Futuhatn
270. babn kutup ve iki imam menzili bal altnda bu
sureye tahsis etmitir. Surenin son harfi olan sinin saysal
deeri marib hesabna gre 300, mark hesabna gre
60dr. Toplam 360 eder. Bu ise sin harfini oluturan sesle-
rin (sin. Ya. Nun) saysal deerlerinin toplamna eittir:
300+10+50=360 Dolaysyla bu say Kuran nefesinin sonu-
dur. Bu sure ile kutub ve iki imam arasndaki mnasebetten
dolay surenin isminin saysal deeri de kutub kelimesinin
saysal deerine eittir (nas=111=kutub).
Bu say ile ilgili aklamalar uzatmamzn sebebi, Rah-
mann nefesiyle ve Fususul hikemle olan mnasebetidir.
nk el-Hikem kelimesinin saysal deeri 99 dur. Bu da
mehur esma-i hsnann saysna eittir. eyh de Fususul
Hikemin giriinde hikmetleri indiren Allaha hamdolsun
der. Bu, yce Allahn esma-i hsnas ile insan-i kamilin kevni
KURAN VARLIK - 367
ve insani mazharlar olan tam kelimelerin kalplerine tecelli
ettiine ynelik bir iarettir. Her ismin zel bir hikmeti vardr.
Kitabn ismi olan Fususul hikemin saysal deeri 365
tir. Yani 360 derecesiyle feleki devrini tamamlayan gne
senesinin gnlerinin says kadardr. Dier bir ifadeyle klli
genel tecellinin mufassal czi tecellilerinin says. Ki eyh,
Futuhatn Kadir suresinin menziline mahsus 287.babnda
buna deinmektedir. u halde daha nce de sylediimiz
gibi Fususul hikem, varlk mertebeleri ve insani kutuplar
tarihi zerinden insan-i kamilin mazharlarndan ibarettir.
Saysal deerinin 365 olmas da u demektir: Bu mazharlar,
99 saysyla iaret edilen esma-i hsnann eserleridirler.
Esma-i hsna ise her gn yaratma halindedir. tibariyle
zamann senelik dnne tecelli etmitir. eyh, Futuhatn
15. babnda Rahmann nefesinin adamlarnn kutbunun
yaralar tedavi eden olduunu belirtir ki bu, drisi (a.s)
sembolize eden bir isimdir. Onun halifesi olup el-Msteslim
ad verilen zatn da zamann, dehirler dehrinin ilmine sahip
olduunu ve 36500 ilmi renmeden lmeyeceini belirtir ki
bu da yz senenin gn saysna eittir.
te yandan rusulu enbiya (290+65=355) says kameri
senenin gn saysna eittir.

: Kuranda Rahmann nefesi ile nebiler arasndaki
saysal iliki:
Nefesur Rahman kelimesinin saysal deeri:
190+330=520 dir. Bu ise nebilerin ve kamillerin isimlerinin
Kuranda tekrarlan saysna eittir. Her ismin Kuranda
tekrarlan aadaki gibidir:
Musa:136/ brahim: 69/ Nuh:43/ Lut:27/ sa:25/ Adem:25/
Harun:20/ shak:17/ Sleyman:17/ Yakub: 16/ Davud:16/
smail:12/ uayb:11/ Salih:9/ Hud: 7/ Zekeriyya:7/ Muham-
med, Ahmed, Taha, Yasin:7/ Yahya:5/ Eyyub:4/ Yunus:4/
Elyesa:2/ lyas:2/ Zlkifl:2/ dris:2/ Lokman:2/ zeyir:1/ Al-i
Yasin:1/ Hzr:1/
Yasin suresinde te o zaman biz, onlara iki resul gn-
dermitik. Onlar yalanladlar. Bunun zerine nc bir resul
gnderdik. (Yasin, 36) eklinde sz edilen belde gnderi-
len rasuller: 3 Toplam: 520.
ayet nebi olmayan Lokman karrsak geriye 518 kalr.
Bu ise Kuranda risalet ve nbvvet anlamnda kullanlan
kelimelerin tekrarlan saysna eittir. Bu tekrarlan yle-
dir: er-Rasul: 368, en-Nebi: 75, el-Beir: 18, en-Nezir: 57.
en-Nefesur Rahmani ifadesinin marib hesabna gre
saysal deeri: 461+539 eklindedir. Yani toplam: 1000 eder.
(Bu hesaplamada ra harfi eddeli, ama nun harfi eddeli
olarak kabul edilmemitir. nk nefes kelimesi halk vehine
sahiptir. Dolaysyla rakamsal harflere yneliktir. Buna kar-
lk rahmani kelimesi hak ve flenen ruh vehine sahiptir.
Dolaysyla lafzi harflere yneliktir.) 1000 ise belirsiz oklua
iaret eden son rakamdr. Ayrca nefesin de son merhalesine
iaret eder. eyh, 198. babda buna iaret etmitir. Orada
nefesler alemi hakknda diyor ki: Bu babda bizim keif ola-
rak mahede ettiimiz alemin sonu bin alemdir ki bundan
fazlas yoktur. Bu da markllara gre gaye ifade eden
gayn harfinin, mariplilere gre de genilik ifade eden in
harfinin saysal deeridir. eyh bununla ilgili olarak unlar
sylyor: Sonra bu ilahi nefes sabit alemin aynlarna
doru geniledi ki bunlarn varlklar yoktur. nsan kelamnda
bunun benzeri ise genilik ifade eden harflerdir Btn
harflerin toplam 5995tir. Bu sayy oluturan rakamlarn
toplam da 28 dir. (5+9+9+5 5995 says, ilk yz dokuz
KURAN VARLIK - 369
saynn da toplamdr Bu arada 109 says el-Hekim keli-
mesinin saysal deeridir.
eyh, rahmani nefes ile her zaman sabit olan velilerin
says arasndaki ilikiye de iaret etmitir. Bu veliler nebile-
rin varisleridir. eyh, bunlarn toplamn Futuhatn 73. ba-
bnda nefesler alemi olarak isimlendirir. Orada bu velilerin
tabakalarn ve hallerini ayrntl olarak aklar ve bab 28
beyitle aar ki bu da onlarn destek grdkleri lafzi harfler
alemine ynelik bir iarettir. nk harfler rahmani nefeslerin
huzurunun mazharlardr.

Hatime

Bu almann, Rasullerin sonuncusunun (s.a.v) eyh-i
Ekbere (r.a) bahettii kitab yeniden aydnlatm olmasn
ve faydal bir ekilde anlalmasna katkda bulunmasn
umuyorum.
Bu kitab inceleyen ve iinde herhangi bir eksiklik veya
yanllk ya da arpklk gren herkesin bu konuda beni
uyarmasn istiyorum ve hususta onlara medyun-i kran
olacam belirtiyorum.
Alemlerin rabbi olan Allaha hamdolsun.

Abdulbaki Miftah

ARABİ - Fususul Hikem Anahtarları Kuran-Varlık - Abdulbaki Miftah

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ARABİ - Fususul Hikem Anahtarları Kuran-Varlık - Abdulbaki Miftah

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KURAN VARLIK - 1

FUSUSUL HKEM ANAHTARLARI

You might also like