Bill Price - Kelt Mitolojisi

KELT
M TO LO JS
BILL PRICE
t l
KELT MTOLOJS
Bu alma kuzeybat Avrupann Atlantik kylarnn toplu olarak Kekler

diye bilinen -Mandal, Galli, Isko, Manx, Cornish ve Breton- halklarnn
hayatta kalan mitolojisiyle ilgilidir. Kitap genel olarak mitlerin ne ve niin
olduklarm ksaca ele alarak balamaktadr. Ardndan Romallar gelmeden
nce Britanya ve rlandada yaayan Kadim Keltlerin aslnda kim olduklann
ve iinde yaadklar toplumun yapsn ele alr. Son blm ise genel olarak
hikye anlatmyla ve szl gelenein bir paras olarak Hristiyanlk ncesi
kltr ierisinde oluan mitolojik hikyelerin Hristiyanla dnmde
nasl ve ne biimde canl kalp modem adaki bizlere ulatyla ilgilidir.
Bu kitap, hikyeler ve hikye anlatm, bu dnya ve br dnya hakkndadr.
Hikyeler ackl, romantik, etkileyici ya da gln, bazen de bunlardan
bazlarnn bileimi olabilir. Bunlar byleyici ya da acmasz biimde
gereki, l olarak destans ya da ok kiisel, sembolizm ve ima dolu ya
da tamamen dorudan, zekice gerekletirilmi edebiyat almalar ya da
zaman zaman icat edilmi samalklar olabilir. Bu hikyeler ozanlar ve
hikyeciler tarafndan anlatldnda dnya ok farkl bir yerdi ve bizler
bunlarn ierdii gizli anlamlarn ve gndermelerin hepsini muhtemelen
asla tam olarak anlamayacaz, ama yle bile olsa, bunlar halen iinde
yaadmz dnyayla alkal olabilir. Tm byk sanatlar gibi Kelt mitleri
de temel olarak insan olmann nasl bir ey olduuyla ilgilidir ve dier eyler
deise bile bu ounlukla ayn kalan bir eydir.
ISBN 978-605-5679-94-1
786055 679941
KELT MTOLOJS
Bili P rice
Kalkedon Yaynclk: 164

Popler Tarih: 13
Orijinal Ad: Celtic Myths
Hocapaa Mah, Kargl Sok, Celal Orman than, No 1/ Kat 3, Daire 32
Sirkeci-tstanbul
Telefon ve Fax: 0212 512 43 56
Web: www.kalkedonyayinlari.com e-mail: kalkedonyayinlari@gmail.com
Yayma Hazrlayan: Hakan Tanttran
Kapak Tasarm: Semiha ahin
Dzelti: Irmak Yavlal
Bu kitap Can Matbaasnda baslmtr.

Davutpaa Cad. pek Merkezi, Kat 3 No 17 Topkap stanbul.
Tel: O 212 613 10 77
isbn: 978-605-5679-94-1
ngilizce Bask: Pocket Essentials - 2008
Trke lk Bask: Kalkedon Yaynlar - Mays 2011
Copyright Kalkedon Yaynlar 2011
KELT
MTOLOJS
BILL PRICE
Trkesi
Cumhur Atay
indekiler
Giri
Mitoloji Hakknda
11
11
Mitin Amac
Mythos ve Logos
Mitler Zaman
Kek Miti
Keltler
Giri
Keltler Kimdi?
DNAdaki Hikye
Arkeoloji, Genler ve Mitler
Demir a Toplumu
Tara ve Navan Kalesi
Din
Sylenen ve Yazlan Sz
Szel Gelenek
Hikye Anlatclar
Yazl Hikye
Kek Dirilii
rlanda Dnemleri
Genel Bak
Ulster Dnemi
Culannn Tazs
16
17
20
23
23
24
30
32
34
41
44
51
51
56
59
63
67
67
70
77
Servenler ve Seyahatler
82
90
94
97
99
Tin
Fenian Dnemi
Mitolojik Dnem
Krallar Dnemi
Gallerden Masallar
101
Mabinogion
101
Drt Dal
104
113
Dier Kaynaklar
Kalanlar
tskoya ve Man
115
115
117
Cornwall ve Brittany
121
Kaynaka
125
Mitoloji ve Halk Masallar
Giri
1880lerde gen M ary M acD onald rlandan n ku zey b atsn

daki D onegal K ontluu kys aklarnda b ir adadaki evinden
B irm ingham daki b ir k ad n lar m anastrnda hizm eti olm ak
zere ayrld. rlanda K tln n en k t h a lin d e n 30 yl kad ar
so n rayd am a rlan d an n batsn d a hal zor zam anlard ve i
b u lm ak ve fak irlik ten kam ak iin g etm ek alelade bir h a d i
seydi. M ary iin b ir sanayi eh rin d e hayata u y u m salam ak ilk
bata biraz zor o lm u tu r, n k geldiinde hi ngilizce b ilm i
y ordu. Ailesi, rlan d an n o k sm n d a n olan h alk n o unluu
gibi o zam an lar rlandaca k o n u u y o rlard ve ngilizce, o da
k o n u u lu rsa, yalnzca yabanclarla k o n u u lu rk e n k ullanlrd.
M an astrd ak i k o u llarn nasl o ld u u n u bilm esem de d ze n in
sk ve iin zor o ld u u n u hayal etm ek kolay. O n lu yalarnn
so n u , yirm ili yalarnn banda M ary M cD onald m anastr
terk etti ve yine B irm ingham daki K atolik cem aatin d en gelen
gen b ir adam la evlenip b ir aile ku rd u lar.
Bu hikyede istisnai b ir ey yok, am a b en im iin nem li,
n k M ary M cD onald b y k an n em d i. A ilem in nasl rlan-
8 K elt M itolojisi
d a y terk ettikleri ve B irm ingham a yerletikleri hikyesinin

b ir paras bu. H adiselerin b u y o rum lanm bi sorgulam a
dm , im di yazarken de hikyeye doru ekilde vakf o ld u u
m a em in olm ak iin k o n tro l etm edim . A ilem in dier yeleri
b u n u tam am en farkl bir ekilde anlatabilirler, am a b u benim
y o ru m u m , b ana anlatlanlar hatrladm ekil bu.
H ikye b enim kiisel oluum m itim in* b ir aam as olarak
grlebilir. Bana nereli old u u m ve b ir derecede kim o ld u
um h ak k n d a baz eyler anlatm akta. K kenim izin ve atalar
m zn cazibesine kaplm ak in san lk ve b t n k lt rle r tarafn
d an paylalan evrensel b ir zellik gibi g r n y o r ve yaznn
icad n d an nceki zam anlara geri d n ld n d e, b u fikirleri
ifade etm en in , aklam ann ve k o ru m an n y o llarndan bir ta
nesi hikye anlatm akt. Esasnda m itoloji b u d u r. M itoloji, ba
ka t rl anlalm ayan eylere aklam a su n m ak iin hikyele
ri kullanr.
H ikyeyi anlatm a am alarm dan b ir dieri b enim k en d i Kelt
k k en im i sergilem ektir. Gayet bariz b ir ekilde kendim le bu
k itab n k o n u su arasnda balant k u rm ay a alyorum , sanki
b u n u yapm akla hikyelerde, ceddim rlan d an n bat sahiline
gt rem ey en b irisin d en daha m eru h ak k m varm gibi. El
b ette b u tam am en bir sam alk, am a hikyelerin ilk bata g
r n d n d e n daha fazla anlam ve am aca sahip olabileceini
gsteriyor. M itler kesinlikle b u kategoriye girm ektedir. B yk
m eselelere (D ouglas A dam sm O to sto p u n u n Galaksi Rehberinde b elirtti i gibi, yaam , evren ve h er eye) aklam a n e
rebilirler; o n lar yaadm z dnyay anlam am zn bir yo lu
dur; dinleyenlere to p lu m ierisindeki yerlerini gstererek k l
t rel balar glendirebilirler; bilgi kayna ro l n de oyna
* Yazar daha aada mit szcn 'efsaeden ayrt ettiini belirttii iin Yunanca
kkenli olan myth karlnda mit, oulu olan myths karlndaysa milleri kullan
may uygun buldum - .n.
BiU P ric e 9
yabilirler. K onuyla ilgili akadem ik lite rat rd e ok detayl bir

ekilde tartlm asa bile m itler keyif verici ve elendirici de
olabilir. A slnda birinci ilevlerinin ekm ek ve b y lem ek ol
d u u iddia edilebilir. T m ayrnt ve so n u larn anlam asak,
ya da sadece yksyle s r k len se k bile iyi b ir hikyeyi h e p i
m iz severiz. rnein, aka geleneksel hikye anlatm na da
y an an ve k ah ram anlar, p rensesleri ve tiranlar ve iyiyle k t
arasn d ak i kavgay ieren tem alar olan Yldz Savalar film le
rin in h ay ran larn d an ka tanesinin film lerin daha d erin hangi
an lam lara sahip olabileceine gerekten aldrabileceini
re n m e k ilgin o lu rd u . ok m u h tem eld ir ki seyirciler b u n lar
yalnzca elence deerleri iin izlem ektedirler.
Bu kitap ncelikle kuzeybat A vrupan n A tlantik kylarnn
to p lu olarak K eltler diye bilin en -M andal, Galli, sko, M anx,
C o rnish ve B reton- h alk larn n hayatta k alan m itolojisiyle il
gilidir. Bu iki yars olan b ir k itaptr. lk yars, R om allar gel
m ed en nce B ritanya ve rlandada yaayan K adim K eltlerin
aslnda kim o ld u k lar ve iinde yaadklar to p lu m u n nasl ol
d u u tartm al sorusuyla u ram adan nce, genel olarak m it
lerin ne ve niin o ld u k larn ksaca ele alarak balam aktadr.
n c b l m genel olarak hikye anlatm yla ve szl gele
n e in b ir paras o larak H ristiyanlk ncesi k lt r ierisinde
olu an m itolojik h ik y elerin H ristiyanla d n m d e nasl
ve ne b iim de canl kalp m o d e rn adaki bizlere ulatyla il
gilidir.
H ayatta kalan m itlerin b y k ounluu rlandadan, daha
az da G allerd en gelm ektedir. Bu sebeple, kitabn bizatihi m it
leri ele alan ikinci yars b u iki lke zerinde younlam akta
dr. Bu, dier Kelt blgeleri m itlerin in rlanda ve G allerinkilerd en daha aa o ld u u n u im a etm ek kastyla olm ayp altnc
b l m d e b u n lar ele alnm tr. Ne yazk ki, skoya, M an,
C orm vall ve B rittany m itlerinin b y k ksm k aybolm utur ve
b u n larn zenginlikleri artk ancak h alk hikyelerinden, Kelt
1 0 K elt M itolojisi
dillerini k o n u an lar arasnda im dilere kad ar anlatlanlardan

anlalabilir. Baz b akm lardan b u g n de b u devam etm ektedir.
yleyse bu, hikyeler ve hikye anlatm h ak k n d a, k a h ra
m an lar C ch u lain n ve F io n n m ac C um haill, ve k ad n k a h ra
m an lar D eirdre ve R hiannon h ak k n d a, b u d n y a ve b r
d n y a h ak k n d a b ir k itaptr. H ikyeler ackl, ro m an tik , etk i
leyici ya da g l n , bazen de b u n lard a n bazlarn n bileim i
olabilir. B unlar byleyici ya da acm asz biim de gereki,
l o larak d estans ya da ok kiisel, sem bolizm ve im a dolu
ya da tam am en d o ru d an , zekice gerekletirilm i edebiyat
alm alar ya da zam an zam an icat edilm i sam alklar olabi
lir. Bu h ik y eler ozanlar ve hikayeciler tarafndan an latld n
da d n y a ok farkl b ir yerdi ve bizler b u n la rn ierdii gizli
an lam larn ve g n derm elerin h ep sin i m u h tem elen asla tam
o larak anlam ayacaz, am a yle bile olsa, b u n la r h alen iinde
yaadm z dnyayla alkal olabilir. T m b y k sanatlar gi
bi Kelt m itleri de tem el olarak insan olm an n nasl bir ey ol
duuyla ilgilidir ve dier eyler deise bile bu o u n lu k la ay
n k alan b ir eydir.
Mitoloji Hakknda
M itin A m ac
Y irm inci yzyln b y k bey in lerin d en -Sigm und F reud,
C ari G ustav Ju n g , V ladim ir P ropp, C laude Levi Strauss gibibazlar m itoloji k o n u su n d a nem li lde akl y r tm le r
dir. M itolojinin ak adem ik b ir disiplin eklinde olum asn gz
n n e alm ak bu k itab n kapsam tesinde olsa bile' h em Kelt
M itolojisi zel alanm tantm a, h em de b u n u genel b ir ere
ve ierisine yerletirm e vastas olarak k o n u h ak k n d ak i genel
d n c e n in eitli y nleri kesinlikle aratrlm aya deer.
En bariz balang n o k tas belki de m it szcyle neyin
k asted ild i in in tanm lanm as ve m iti efsane ve h alk m asallar
gibi b enzeri d ier hikye b iim lerin d en neyin farkllatrd
n n d n lm esid ir. Ksa O xford ngilizce Szl m y t h ana
bal altn d a u ak tanm verm ektedir:
Doal ya da toplumsal bir olayla ya da dinsel bir
inan ya da ritel ile ilgili aklama salayan ya da po-1
1) Akademik mitoloji disiplinindeki gelimelerin bir zeli Segalde (2004) verilmitir.
12 K clt M itolojisi
pler bir fikri somutlatran tamamen ya da ksmen

hayali olan geleneksel hikye; zellikle doast kii
leri, eylemleri ya da olaylar ieren; yeni yaratlm
benzeri hikye.2
M it s zc n n b u kitapta kullanld anlam b u d u r. T an
m n aklad gibi m itler ilk ve en geleneksel hikyelerdir. Bu
hik y elerin am ac h ak k n d a p ek ok ey yazlm tr am a b u n
larn hay atta kalm alar ve hikye anlatcs nesilleri boyunca
gelm i olm alar iin hikyelerin kendileri dinleyicileri ekm i,
b ilg ilendirm i ve h ep sin in st n d e elendirm i olm ak z o ru n
dayd. M itlerin b u yn, belki de dinleyicisini skan bir h ik
y en in h ib ir hikye anlatcsnn re p ertu arn d a u z u n sre kal
m ayaca k en d ili in d en belli olduu iin, akadem ik yaznda
ok d aha az belirtilm itir.
yleyse m itin ne o ld u u n u n anlatl gayet kolay grnm
olm aldr, am a k elim enin m o d ern k u llan m n d an bir problem
dom aktadr. S zlkteki ikinci bir tanm , m itin aratrldn
da tam am en yanl olduu ortaya kan yaygn ekilde inanlan
bir hikye ya da inan o ld u u n u belirtm ektedir. A m erikadaki
in sanlarn, gem ileri ya da m ali d u ru m lar ne olursa olsun ok
alm a ve sebatla yapm ak istedikleri h er eyi baarm ak iin
eit ansa sahip o ld u u n u n varsayld A m erikan ryas m iti
b u n a b ir rn ek olabilir. Bu fikir ekici olsa da, hepim iz biliyo
ruz ki. eer d r st olacaksak bu, A m erikada d n y an n baka
b ir yerinde o ld u u n d an daha fazla hakikat deildir.
Birisi b u b ir m it ifadesini kullan d n d a syledii ey, h er
n e d e n b ahsediyorsa o n u n h ak ik at olm addr. Bu kullanm n,
b u hik y elerin h ak ik i olm ad ve tm m itolojinin dzm ece
b ir d n ce ekli o lu tu rd u u fikrini do u rarak m itolojiyi
o lu tu ran hikyeleri ierecek ekilde geniletildiini d n
2) The Shorter OxJord English Dielionay (Oxforcl 2002) beinci basksndan alnmtr.
Bili P ic e i 3
m ek kolaydr. F akat m itler elbette an lattk lar dnyay zellik

le n ey in d oru ya da yanl olduu b ak m n d an ele alm az. Ay
n ekilde ro m an lar ve film ler de m u tlak a d o ru d an realiteyle
ilgilenm ezler. M esel hi kim se anlatlan d u ru m la r ve k arak
terler yazar tarafndan icat edilm i olsa da, T olstoyu n A r n a
K a r e n i n a sini h ak ik at d olarak tanm lam ay dnm ez. Ro
m an n m aksad gerek kiilerin doru biyografilerini verm ek
deil, in san k o ulu diyebileceim iz eyin zerine biraz k
tu tm a k iin k arak terlerin h areketlerini ve d rt le rin i incele
m ektir. M itler, genel olarak m o d ern ro m an ya da sanat gibi,
baka t rl anlalm az olabilecek bir eyi anlatm aya alm a
n n ve h ayatn k arm aklklar ve deiiklikleri ierisinde en
azn d an b ir dereceye kadar anlam ve anlay salam ann bir
yolu o larak grlebilir.
M itolojiyi o lu tu ran hikyeleri, apayr o lan m istisizm k o n u
suyla kartrm a eilim inden b ir baka problem dom aktadr.
Bu karklk m u h tem elen h em m itoloji hem de m istisizm
farkl y o llard an da olsa bilinm ezle ve b r dnyayla ilgili ol
d u u iin deil, k elim eler de gze ve kulaa b en zer geldii
iin o lm aktadr. B ugn kelim e sk sk gizli ve altern atif inan
sistem leriyle ilikilendirilse bile, m istisizm h k im d in ler d
hil, in san anlayn aan in an lar ele alr. Bu iki kelim enin
k arm asn d an doan aknla b ir rn e k b iro k k itap n n
k o n u y la ilgili ukal akad em ik ciltler de dhil, m itoloji k itap
larn N ew Age ya da Akl, B eden ve R uh gibi balkl blm
raflarna k o y m alardr ki, b u kitap lar edebiyat b l m n e ok
d aha y ak rlar.3 Bu iki destans iir alm asyla b iro k m it
arasn d ak i tek fark b u n la rn ad olan bir yazara sahip olm ala
r da olsa, t m Bat edebiyat ilkelerinin tem el talar olan l y a d a ve O d i s e u s ' u , edebiyattan baka b ir rafa k o n u lm as d
nlem ez.
3) Bu yazarn bu kitab kitapnn, dkkn alanlar hangi blme yerletirmeyi uy
gun grrlerse o blmnde bulmaktan zevk alacan sylemeye gerek yoktur.
Kelt m itolojisine herh an g i baka b ir k lt re bakldndan

d aha b y k lde m istiklik g zl n d en baklm tr. B unun
n ed e n le rin d en birisi kom u A nglo-S aksonlarn, B ritanya ad a
larn n Kelt kylar halkn, (baka eylerin yan sra) ar b a
tl inanl, k en d i A nglikan H ristiyanlklarndaki gl, sa
d u y u lu inanca kyasla olum suz, periler ve hayaletlerle zayf
k arak terli b ir ekicilie sahip eklinde n itelen d irerek k m
sem e eilim leri olm utur. O n sekizinci yzylda balayan Kelt
D irilii de, K eltlerle ilgili h erh an g i b ir eyin gzler b u u la n
m ad an ve d u y g usallam adan d n lm esin i neredeyse im
kn sz hale getirm e n o k tasn a kadar, Kelt k lt r n n b r
dnyayla ilgili, m istik y nlerini vurgulam tr.
A C e l t i c M i s c e l l a n y [Bir Kelt D erlem esi] giriinde K enneth
Jac k so n Kelt kafasn m uazzam b ir gem i b oyunca k aran lk
d n celerle d olu gizem li, sihirli b ir ey olarak d n m ek
m o d a o lm u tu r diye yazyor. O b u fikirleri akl alm az diye
red d etm ek te ve yle syleyerek b u n la rn m itoloji zevkim iz
h ak k n d a nasl bilgi verdiini gz n n d e b u lu n d u rm ak tad r:
Aslnda Kelt edebiyat mistisizme ve duygusalla

mmkn olduunca az dkndr; en ne kan nite
lii daha ok onun artc hayal gcdr.4
K en n eth Jac k so n u n sam im i dili abart olabilir, yine de ge
erli b ir h u su sa deinm ektedir. M itolojiyi o lu tu ran hikyeler
belirsizlik ve tah m in edilm ez sorularla dolu b ir dnyay ele al
m aya k alk m an n bir yolu olarak grlebilir. B undan m utlaka
hikyeleri din leyen kiilerin bak alarn d an daha fazla b ir m a
nevi bilgi kazand ya da daha y ksek bilin seviyeleriyle te
m as h alin d e o ld uu km az.
M itler b ir no k taya kad ar ezoterikle* ilgilenm eyi gerektirebi
* Belli bir gruba hilap eden, zel ve gizli - .n.
4) Jackson (1971).
Bili P ric e 15
lir, am a genel o larak alndnda ok daha gerekidirler. B un

lar o lu tu ran k lt rle r ierisinde m itlerin am ac hak k n d a,
ou b u am alarn genel olarak insanla uygulanabilecek ev
rensel y n leri b u lu n d u u n u ne s re n teoriler dourarak,
farkl k lt rle rin m itleri arasnda ortaya karlan b en zerlik le
ri kyaslam ay s rd re n devasa b ir edebiyat m evcuttur. Bu k o
n u n u n ayrntl bir tartm as bu kitab n geri k alan n n yan s
ra d aha b iro k cildi de kolaylkla doldurabilir. Aada ok k
sa b ir zet b u lu n m ak tad r.
M itler dinleyicileri elendirdii k ad ar fiilen bilgi d eposu ro
l oynayarak b ir nesilden dierine bilgi nak led ilm esin in b ir
yolu olabilir. H ikyelerin h atrlan m as n isp eten kolaydr ve
sk sk y en id en an latlarak ko ru n ab ilirler. M itlerin olutuu
hib ir eyin yazl olm ad k lt rle rd e nem li bilgileri h a tr
lam a sanat b u n u n s rek li olarak tek rarlan m asn gerektirir,
b r t rl u n u tu lu r. Bu olursa kayp bilginin geri getirilm esi
n in b ir yolu y o k tu r. im di iinde yaadm z Bilgi a b a
k asn d an b u n u n tasavvur edilm esi kolay deildir, am a ya
zn n b u lu n u u n d a n nce hikye anlatclar ve tadklar bil
gi d ep o su iinde yaadklar to p lu m larn k o lek tif hafzas ro
l n oynam tr. O nlar szl bir k lt rd e im diki k t p h a n e
ler, m edya ve in te rn e t k ad a r nem li olm u olm aldrlar.
F arkl m ito lo jilerin paylatklar o rtak zelliklerden bazlar
d n y an n ilk batan nasl o lu tu u n u an latan -yaradl m itle
ri- hikyeleri ve b ir g ru p in san n b ir to p lu m o lu tu rm ak ze
re nasl b ir araya geldiklerini -k u ru lu m itleri- an latan h ikye
lerle b irlik te (K elt m ito lo jisin in b ir zellii olan) o to p lu m u n
k ah ram an atalarn n am elleriyle nasl s rd r l p y k seltild i
i h ik y elerin i ierm ektedir. Bu hikyeler hem bir dinleyici
cem aatin in paras olm a paylalan deneyim iyle, h em de g ru
b u n k lt rel k im liini g len d irerek dinleyicilere b ir b irlik te
lik ve aidiyet d u y g u su verir. nsanlara n ereli o ld u k larn ve
nasl b ir araya g eld iklerini an latarak bireylerin d n y ad ak i y er
lerin i b u lm alarn a ve ken d i to p lu m larm n inanlar erevesi

ierisinde yaam alarna izin vererek m itler insanln o rtak te
m el so ru larn d a n bazlarna cevap salarlar.5
Bu, d in in am acna ok benzer. F arkl d in lerin takipileri
m u h tem elen m it s zc n n b u g n gerek olm ayan bir fik
rin tan m lan m as iin kullanlm as nedeniyle b u ilikilendirm eye genellikle fazla deer verm ese bile, baz y o ru m cu lar d in
lerin m itolojiyle ayinin b ir alam ndan o lu tu u n u ne s r
m lerdir. M itolojinin bir baka zellii dinle o rtak bir tem e
li de paylam aktadr. M itler b ir to p lu m iinde nasl doru e
kilde yaanacann ve zor d u ru m larla karlaldnda nasl
d avranlacam m rneklerini tem in eder. Bir baka deyile m it
ler d in e ok b en zer ekilde bir ahlk ve m oral sistem i sergiler.
rn e in ncil hikyelerine de kelim en in m o d ern k ullanly
la olm asa da m it denilebilir.
yleyse zet olarak m itler onlar dinleyen insanlara ait ol
d u k lar to p lu m u n h er y erin d e tu tarl b ir dnyaya bak ekli
sunar. o u n lu k la aklc aklam alar su n m ay an ve talihsizlik
teh d id in in h ep m evcut olduu belirsiz b ir dn y ad a m itolojiyi
m eydana getiren hikyeler dier t rl insan bilin cin in tesin
de kalacak olan sorulara cevap verir.
M ythos ve Logos
M ito lo jin in ieriinin anlalm asna yaklam ann b ir yolu
an tik Y unancada hikye anlam na gelen m y t h o s ve m an tk
an lam na gelen ve logic k elim esinin k k olan l o g o s kelim ele
rin in ifade ettii fikirler arasndaki ikilii d n m ek tir.
D nyay, m u tlak a zt olm ayan, iki farkl d n m e ve akla
m a ekli arasn d a sanat ve bilim arasndaki farka benzeyen bir
ik ilik vardr. Sanat in san olm ann neye benzediini anlatm a
abas ierisinde hayalden yararlanrken, b ilim in d o ru d an
5) Burada deinilen konular Armstrongda (2005) geniletilmitir.
Bili P lic e 17
gzlem le ve karm c m an tk y r te re k fiziki dnyay akla

m ann peinde olduu iddia edilebilir. O n yedinci ve o n seki
zinci yzyllarn -bazen Akl a denilen- A y d n lan m asn d an
beri d n y a olaylarnn aklc bilim sel izgide izah edilm esini,
bir baka deyile logostan yararlanlm asn b ek ler olduk. D aha
nceleri, bilim sel y n tem d en nce aklam alar hayale, m y t h o sa d ayanm ak zorundayd.
M itoloji, baz y o ru m cu larn onu kadim d n y an n bilim i ola
rak tanm lam asna yol aarak, d n y an n nasl ilediini, o n u n
nasl yaratldn ve in san larn nasl var o ld u u n u anlatarak
izah eder. Eer m itoloji bilim sel aklam a salam a asndan
d n l rse o zam an am acnda tam am en baarsz o lu r ve k o
layca reddedilebilir. F akat bu, m itleri hibir m anada u y m ad k
lar b ir kavram olan l o g o s asndan d n m ek tir. M itler do
ru d a n dnyay nasl tecrbe ettiim izi an latm ak yerine, d n
yada yaam ann ve in san olm ann neye benzediini anlatm a
abas ierisinde sem bolizm , kinaye ve m ecaz gibi edebi tek
nikleri kullanr.
M itler Z am an
M itlerin tanm layc n itelik lerin d en birisi hikyelerin tarihi
zam an ierisinde belirli h erh an g i b ir n o k tad a deil, hikyeleri
dinleyen k im selerin h ikyelerin k ah ram an larn gerek tarihi
kiiler o larak k ab u l edem eyecekleri k adar u zak gem iteki b e
lirsiz b ir n o k tad a, yaayan hafzalarnn tesinde ve yeterince
uzakta ortaya ktdr. M itleri efsanelerden ayrt etm ek iin,
hik y en in h erh an g i b ir zam an ve h ib ir zam an eklinde ta
nm lanabilecek m itler zam anna yerletirilm esinden yararla
nlm aktadr. M itlere zt olarak efsaneler belirli tarihsel d
nem lerde ve tarihsel b ir gereklie sahip karakterlerce yaan
m hikyeler eklinde tanm lanabilir.
Byle ak ekilde ayrt etm ek m itler tartm asnda faydal
dr, am a gerekte farkl kategoriler arasndaki izgiler o u n
18 K elt M itolojisi
lu k la ok d aha bulanktr. rnein, hikyelerde geen olayla

rn n e zam an m eydana geldii, hatta A rth u ru n tarihsel bir k i
i o larak gerekten var olduu bilinm edii halde, Kral A rth u r
ile ilgili hikyeler genel olarak efsane ya da bazen rom ans ek
lin d e tanm lanabilir. G em ite hikye anlatclar hikyelerini
im di bizim yaptm z ekilde snflandrm aya gerek d u y m a
m g r n m ek tedir. Bu, zellikle b u k itab n k o n u su n u o lu tu
ran, b iro u n a hikye, destan, epik ya da halk hikyesi de d e
nilebilecek hikyelerde barizdir. A kadem ik evrelerde b u n lar
o u n lu k la Eski rlanda Edebiyat ya da O rtaa G aller E debi
yat gibi d ah a da ukalca g r n e n balklar altnda g ru p lan d
rlrlar, am a bu k itap ta kolaylk adna ve hikyelerin hepsi
gem iteki belirsiz b ir zam anda m eydana geldii iin t m
tek b ir Kelt M itolojisi bal altnda bir araya getirilm itir.
Belirli b ir tarihsel d n em d e deil, m itler zam an n d a geen
hikyeler, belli b ir dinleyiciyle snrl olm adklar iin o u n
lu k la ok d aha geni b ir ekicilie sahip olabilir. Elikye anla
tcsna ok d aha b y k b ir hikyeleri dinleyicilere ve h er p er
form ans ada koullara uyarlam a esneklii verilm itir. H i
kyeler asla b u g n k gibi talam , basl kesin y o ru m lam a
lar ierisinde sabitlenm i deildir. Bu O d i s e u s yoluyla gsteri
lebilir. H ikyeler m itler zam annda m eydana gelm i b ir at
m a o lan T ruva Savan n ertesinde getii halde bahsedilen
gem iler, silahlar ve giysiler gibi nesneler, genel olarak ilk kez
yazld k ab u l edilen zam ana u y u m lu ekilde M .. yedinci
yzyla tarihlenebilir. Dinleyiciyi yabanclatrm a riskine g ir
m ek ya da hik yelerin getii zam anlarda in san larn nasl ya
adn aklam a skc s re cin d en gem ek yerine hikye a n
latcs basite b u n la r gncelletirm i ve uyarlam tr.
Bu zellikler -hikyelerin belirli b ir d n em e konulm am as
ve u y arlan ab ilir olm as- kaytl tarih balam adan nce szel
k lt rle r ierisindeki o lu u m larn n so n u cu d u r. (Bu, B lm
3 te geniletilecek b ir k o n u d u r.) Bu, szel k lt rlerd e m itolo
Bili P ric e 19
jin in , b u g n k tarihle ayn ekilde, gem ite olanlarn kayd

eklinde d n ld teorisine g t rm t r. Bu teorideki so
ru n b u n u n aslnda yalnzca yazl k lt r in san larn n gem ii
nasl olaylarn b u g n e kad ar gelen devam ll eklinde d
n d k le rin i yanstm as ve szel k lt r in san larn n nasl d
n d k le rin i y an stm am asdr.6 G erekleri k o n tro l etm ek iin
bav u ru lacak yazl kaytlarn olm ad yerlerde gem i fikriy
le canl hafzadan nce m eydana gelen olaylar ok farkldr.
yleyse b u an lam da m itoloji tarihle ilikilendirilem ez. Ka
re n A rm stro n g u n A S h o r t H i s t o r y o f M y t h [Ksa bir M it T ari
hi] k itab n d a syledii gibi, M itoloji bir anlam da bir zam an
lar o lm u am a h e r zam an olm u bir olaydr7. dealletirilm i
olaylarn hikyelerini su n a n b u m itler fikri, J u n g u n m itlerd e
k i karak terleri, en iyi sava ya da en st n k ah ram an gibi
p ro to tip le r eklinde, o k arak terin sim gesi eklinde tanm lam a
syla akm aktadr. J u n g a gre b u sim ge tipler hikyedeki
olaylarn y erine getirdii b ir b ek len ti olan, k arak terlerin nasl
davranacaklar h ak k n d a beklentilere sahip ok sayda insan
tarafn d an bilinsizce kabullenilm itir.
Szel b ir k lt rd e m itin kalc olm as iin anlatlm aya d e
vam edilm esi gereklidir, b r t rl u n u tu laca k tr. H em iliki
li olaylarn tabiat nedeniyle, hem de dinleyicilerin k en d ileri
ni karak terlerle tan m lam alar nedeniyle, yen id en anlatlm as
en m u h tem el o lanlar dinleyicilerini etkileyen, o n u n iin de en
yaygn ekicilie sahip olan, en u z u n sre yaayacak ve yazl
m as en m u h tem el olan hikyeler olacaktr. M itler zam annda
geen b ir hikye bu sebeplerle ve geni ekicilii nedeniyle ta
rihsel bir zam anda geen bir hikyeden daha fazla yaam an
sna sahiptir.
A rm stro n g yle devam etm ektedir:
6) Szel ve yazl kltrler arasndaki farklar tartmas iin Onga (1982) baknz.
7) Armstrong (2005).
Mitoloji, rastlantsal olaylarn kaotik aknn tesi

ne gememize ve gerekliin zne gz atmamza yar
dmc olan, tarihin tesine, insan varlndaki zaman
olmayan eye iaret eden bir sanat biimidir.0
M itlere ryaya benzer b ir n itelik veren ve F re u d u n n ed en
b u n larla (zellikle O edipus m itiyle) bu k ad ar ilgilendiini
aklayabilecek olan ey belki de b u zam an olm ayan n itelik
tir. M itlerin hikye sahneleri do ru d an , bariz ekilde birbiriyle salam ca kaynam kii ve m eknlarla ve h em in san larn
h em de h ay vanlarn ekil deitirdii, bir fiziksel biim den d i
erine d n t r y alard an gelm i g r n m e de b r n e b i
lir. M itlerin k lt rle r b oyunca bu k adar o rtak zem ine sahip
o lu u n u n n ed en lerin d e biri b u olabilir, n k b u n la r b ir m ik
tar bilinsiz akim r n , insanln paylalan psikolojisinin
b ir paras ya da kavram bilim cilerin belirttii gibi beyin telle
rin in b ir so n u cu olabilir.
K elt M iti
Buraya k ad a r bu b l m ounlukla, b azen K yaslam ak M i
toloji diye bahsedilen, m itlerde k lt rle r arasnda paylalan
n itelik ler ve k o n ularla, M itoloji h ak k n d a genel olarak syle
nebilecek eyleri ele alm tr. F akat b u kitap zellikle Kelt
M itleriyle ilgilidir, o n u n iin m itlerin ken d ilerin e b ak m ak
zere devam etm ed en nce belirtilm esi gereken birka genel
h u su s b u lu n m ak tad r.
Y ukarda tartld gibi geleneksel hikyeler m o d ern m it,
efsane ve baka hangi terim ler kullanlyorsa snflandrm alar
arasndaki snrlar ounlukla aar ve Kelt m itlerin d ek i d u
ru m da zellikle b u d u r. rnein rlandad an k alan hikyele
rin en u zu n la rn d a n birisi olan Tin, m it olduu kadar epik 8
8) Ayn eser.
Bil! P ric e 2 1
edebiyat olarak da tanm lanabilir. H ikye an latclarn ru h h a

liyle, b ir m iti neyin o lu tu rd u u ve neyin oluturm ad h a k
k n d a bilgilik yap m ak yerine, h er hikyenin kesin kategorisi
h ak k n d a fazla endielenm em eyi neriyor ve hal m evcut olan
h ik yelerin t m n m it bal altn d a gryorum .
Kelt m ito lo jisin in ou, rlanda geleneinden C chulainn
ve F io n n m ac C um haill (ngilizce evirilerde bazen F in n MacCool eklinde yazlm aktadr) gibi k ah ram an atalarn ileriyle
ilgilidir. Bu k ah ram an lar alelade h erh an g i bir lm l iin
m m k n k abul edilebilecein tesinde b y k yeteneklere sa
h ip olsalar bile, iinde b u lu n d u k la r hikyeler dier k lt rle
rin b iro k m itine benzem ez b ir ekilde doastyle p ek fazla
ilgili g r n m em ek tedir. B unun, bir tanesi geleneksel hikye
anlatclarn n hikyelerini b u doast alanlara sokm am ay
tercih etm esi olan birka m u h tem el n ed en i vardr. H lbuki h i
kyelerin daha y ak n d an ok u n m as b u n la rn g erekten doa
style y ak n d an balantl o ld u u n u ortaya koym aktadr.
Yalnzca balantlar h em en belli olm am aktadr. H ayatta kalan
hikyeler yedinci yzyl civarnda balayarak ilk H ristiyan r
landa m an astrlarn d ak i ktip ler tarafndan yazlm tr. K esin
likle bilinm esi im k nszdr am a b u k tip lerin ya pagan olarak
k ab u l etik leri bahisleri kardklarn ya da ilk nce yalnzca
H ristiyanlk ncesi rlan d an n tanr ve tanralarna yer v er
m eyen hikyeleri k ay d ettik lerin i hayal etm ek zor deildir. Ay
rca h ik y elerin kaydedildii zam anlarda m itleri ktiplere ak
taran, k en d ileri de H ristiyan olan hikye an latclarn n h ik
yelerini to p lu m larn m ihtiyacna uyarlam olm alar da m m
k n d r. Oysa eer d u ru m buysa, hayatta kalan hikyelerin
gerekte sahip o ld u k larn d an daha fazla H ristiyan eilim i
gsterm eleri beklenebilirdi.
Kelt m itolojisini o lu tu ran hayatta kalm hikyelerin o
u n lu u eski H ristiyan rlandadaki m anastr k tip lerin in a
lm alarn d an gelm ektedir. ok daha k k b ir hikye k lli
yat da G allerdeki k tip ler tarafndan, o n n c yzyldan

balayarak biraz daha ge b ir tarihte yazlm tr. Bu Gal h ik
y elerin in yaps ve ierii ortaan hikye anlatm tarz larn
d an ve A rth u r ro m an sn d an etkiler gsterm esiyle kesinlikle
b u so n rak i tarih i yanstrken, hikyelerin G allerdeki ok d a
ha eski b ir szel gelenee dayand da bellidir.
Kelt d n y asn n geri kalan iin kyaslanabilir yazl kay n ak
larn olm am as kesinlikle h sra n vericidir, am a zellikle de
ngilizcen in etk isin d en u zak olan, Kelt d illerinin k o n u u lm a
ya devam ettii baz yerlerde hikye sylem e geleneinin baz
y n leri m o d e m zam anda hayatta kalm tr. G eleneksel hikye
sylem ek yazldan ok szl bir k lt r n zelliidir ve b u g
n n y k sek ok uryazarlk seviyeleri, kitlesel m edyann ege
m enliiyle b irlikte artk b u gelenei tam am en yok etm itir. Yi
ne de folklorcular u z u n yllardr birka yerde hikyeleri kay
detm ilerdir. Bu sre genel olarak Kelt dnyasna ilginin Kelt
D irilii olarak b ilin e n ey ierisinde yen id en uyandrld on
sekizinci yzylda balad. Bu ekilde kaydedilen baz h alk h i
ky elerin in hakikilii kuk u y a gayet aktr, am a daha gveni
lir fo lk lo rcu lardan bazlarn n yazlar, zellikle sk sk h alk
h ik y elerin in ok daha eski tarihli m itlerle ayn gelenekten
geldiklerini ortaya kardklar iin kesinlikle dnlm eye
deer.
M itlerle h alk hikyeleri arasndaki fark, m itlerle efsaneler
arasndaki gibi keyfi b ir farktr. M itlerin n o k san olduu, am a
h alk h ik y elerin in kaydedildii blgeler iin halk hikyeleriy
le ilgili tartm a, baka sebeple olm asa da yalnzca onlara sa
h ip o ld u u m u z iin bu kitaba alnm tr.
K eltler
G iri
Bir n ceki b l m de tartld gibi eitli farkl k lt rlerin
m itolojisi ierisinde o rtak k o n u la r ortaya kar, am a b u k o n u
larn ifade edili ekli genel olarak ierisinde o lu tu ru ld u k la r
belli k lt re ok d aha zgdr. Dier h er ey gibi, m itler tec
rit ierisinde var olm azlar ve geldikleri belli k lt rlerin , bu
vakada Bat A vrupan n A tlantik kylarnn Kelt k lt rle rin in
tak d ir edilm esi yalnzca m itolojilerin anlalm asn arttrabilir.
Bu b l m Kelt k lt r n e , zellikle de k lt r n m itolojisiy
le ilgili tarafna bak m aktadr. F akat b u n u y apm adan nce im
di genel olarak K eltler dediim iz h alk n gerekte kim olduu
tartm al k o n u su n d a n b ahsetm ek gereklidir. Bu s o ru n u n ce
vab ilk batan belli gibi grnebilir. M odern dn y ad a Kelt di
ye an latlan in san lar tanm lam ak zor deildir. K eltler rlanda
ve Britanya A dalarn m bat kylar, k en d ilerin i F ranszdan
ok B reton olarak d n en B rittany sakinleriyle birlikte, is
m en G aller, skoya, Cornvvall ve M an Adas sakinleridir. Bu
yerleri b irletiren o rtak faktr paylalm bir Kelt olm a algs
na d ayanan b ir ulusal ya da blgesel kim lik kavram dr. Bu,
evrensel olarak konuulm asa, hatta C ornw all ve M an d u ru

m u n d a o lduu gibi yok o ld u k tan sonra diriltilm esi gerekm i
olsa bile, Kelt d illerinin s rd r lm esiy le b irlik te gitm ektedir.
Bu blgeler arasndaki balantlarla ilgili k u k u olam azken,
so n yllarda b u n la rn tanm lanm as iin Kelt s zc n n k u l
lanlm as h ak k n d a tartm alar km tr. Bu m esele h ak k m d aki fikirler k esk in bir ekilde b l n m olarak kalm aktadr, fa
k at zellikle Kelt M itolojisi zerine geen b irka sen ed ir Bri
tanya ve rlan dada s rd r le n genetik incelem eler b u g n
K eltin ne d em ek olduu zerine yeni b ir k tu ttu u n d a n tar
tm a d n lm eye deer.
K eltler K im di?
Bu b l m balnn ortaya koyduu s o ru n u n yant, en
azn d an y akn zam anlarda akadem ik evrelerde salam bir e
kilde tespit edilm i gr n m ek ted ir. Bu, H erodot, Strabo ve
Yal Pliny dhil klasik yazarlarn yazlarna, Kelt dillerinin
dilbilim sel incelem e y o rum larna ve A vrupadaki sitelerin a r
keo lojik aratrm a so n u larn a dayandrlm tr. A vrupa D e
m ir a ve Y u nanistan ve R om an m klasik ykseli d n em in
de Keltler, O rta A vrupada Rom a m p arato rlu u yla kuzeyin
G erm en kabileleri arasnda, batdaki berik Y arm adasn d an
d o uda im di T rk iy en in b ir paras olan A nadoluya kadar
m uazzam b ir hilli igal etm ekteydiler.
M .. beinci yzylda D em ir anda Kelt k abilelerinin k
ta A vrupasn d an adalarn daha nceki halk n y erinden ed e
rek ve kendileriyle b irlik te b u yaptlarn rn e k le rin in ilk kez
b u lu n d u u A vusturyadaki H alstatt ve sviredeki La T ene si
teleriyle ad lan d rlan k lt re l uygulam alar ve sanat tarzlarn
g etirerek B ritanya ve rlanday istila ettikleri d n lm e k te
dir. B unun k an t B ritanya ve rlanda dhil, A vrupan n h er ta
rafn d ak i sitelerde b u lu n a n kl ve kalkanlar gibi H alstatt ve
La T enedeki rneklerle bariz stil benzerlikleri tayan arke
B ili P ric e 2 5
olojik yaptlara dayandrlm tr. Bu iki site, so n rad an g ve

fetihlerle A vrupaya yayld d n len Kelt k lt r n n
m erkezi olarak k ab u l edilm itir.
Rom a m p arato rluun u n B ritanyan n M.S. 43 ylnda istil
syla zirveye ulaan Kelt lkelerine yayl R om allatrm a s
recin in olum asyla yava yava Kelt k lt r n n p aralanm a
sna yol am tr. G aller ve skoyan m b y k ksm dhil Bri
tanyan n R om allar tarafndan igal edilm eyen yerleri, hi Ro
m a istilasna k o n u olm ayan rlandann tm yle birlikte, bu
d n em b o y unca k en d i Kelt k lt rlerin i s rd rm t r. N ere
deyse 400 yl sonra, yaklak M.S. 410da Rom allar arkalarn
da Kuzey A vrupadan gelip istila eden G erm en kabilelerinin A ngllarm , S aksonlarn ve J tle rin- d o ld u rd u u b ir ik tid ar
bolu u b rak arak B ritanyad an ekildiler.
B ritanya ad alarn n Rom a k o n tro l altn d a olan ksm larna
im di, k alan Kelt k abilelerini ya yok edip ya da Rom a blgesi
n in eski sn rlar tesine tanm aya zorlayan istilac AngloS aksonlar h k im olm ulard. A nglo-Sakson blgelerinin Keltlerd en neredeyse tam am en tem izlendii ve oralarda yaayan
in san larn yava yava ngilizceye d necek b ir G erm en dili
n i b en im sed ik leri d n lm ek ted ir.
Bu srada Kelt blgeleri ken d i k lt r ve dillerini m o d ern
alarda s rd re re k daha nceki gibi devam ettiler. K onuu
lan Kelt dilleri rlandaca, sko Galcas ve M anx ieren Goidelic ya da Q-K eltesi ve Galce, C ornish, B reton ve tkenm i
C u m b ricten olu an B ritonik ya da P-Keltesi olarak bilinen
kabaca iki dil g ru b u n a b l n e b ilir1. B unlar A vrupa k tasnda
k o n u u lan G aulish, C eltiberian ve L epontic gibi artk tam a
m en t k en m i Kelt d illerin d en ayrm ak iin Adal Kelt dilleri
olarak da bilinirler. 9
9) Cumbric Galceye akraba ve ngilterenin kuzeydousunda ve ovalk skoyada ko
nuulan bir dildi. On birinci yzylda lm olduu dnlmektedir. Bin yldr ko
nuulmayan bir dilde kelimelerin telfuz edilmesinin zorluklar ak olsa bile son yl
larda bunu diriltme teebbslerinde bulunulmutur.
Y ukardaki ksa anlatm , K eltler h ak k n d ak i p o p ler k itap

larda tevik edilen ve olduka yakn zam anlara kad ar p ek k a r
klm ayan, akadem ik evrelerde hkim stan d art Kelt tarihi
uyarlam as olarak grlebilir. 1990larda, m evcut arkeolojik
k an tlarn olaylarn bu yorum lanna tam olarak u y d u u n u
d n m ey en b ir grup arkeolog arasnda arta n bir rahatszlk
olum aya balad. K antlar gem ite o ld u u n d an daha eleti
rel b ir ekilde incelem eye baladlar ve tm Kelt tarihi b in as
n n ok zayf tem ellere zerine ina edilm i o ld u u n u kefet
tiler. Bu ark eologlardan birisi olan Sim on Jam es problem i ta
vizsiz b ir biim de tanm lad:
Artk [Keltler gibi] arkeolojik kltrler aka gz

lemlenebilir gereklerden ok, byk lde arke
ologlarn beyin ve beklentilerinin rnleri eklinde
grnmektedir: arkeologlar bunlarn mutlaka var ol
mad yerlere snrlar izerek benzerlik ve tekdzelik
aram ve vurgulamlardr.101
Britanya ve rlandan n D em ir a sakinlerini tanm lam ak
iin K eltler s zc n n kullanlm as on sekizinci yzyln
balangcndan ok daha gerilere gitm ez. Bu szck klasik ya
zarlar tarafn d an Rom ann kuzeyindeki ve im diki F ran sann
g n ey in d ek i insanlar k astetm ek zere bakalar ya da ya
b an clar an lam n da kullanlm am a asla A vrupan n A tlantik
kylarnda yaayan insanlar iin kullanlm am tr. rnein
J l Sezar G auldeki seferleri srasnda B ritanyaya M 55te
balayan b irka keif yapm , am a orada rastlad insanlar
h ib ir zam an G aulde fethettii Kelt kabileleriyle ilikili olarak
tarif etm em itir."
10) James (1999). Ayrca Keli olma fikrinin kkenleri hakknda bir tartma iin
Cunliffe (2001) ve Collise (2004) baknz.
11) Jl Sezarn Commenlarii de Bcllo Gallico, Carolyn Hammond tercmesi (Oxford
1999).
Bili P ric e 2 7
O n sekizinci yzyln ilk yllarnda m m taz O xford an tik a

cs E dw ard L huyd A tlantik sah ilin in yerli dilleri arasndaki
benzerlik leri fark etti ve b u n lar sre ierisinde Kelt s zc
n n k u llan m n tevik edilm esi iin ok ey yapan K elt dil
g ru b u n a ait olarak tanm lad. S onraki dil aratrm alar b u dil
leri d oru o larak G aulish, L epontic ve C eltiberian ile bada
trdlar, so n ra da diller benzedii iin b u n la rn k o n u u ld u u
blgelerdeki in san larn t m k lasik y azarlarn K eltler diye ta
nm ladklaryla ayn in san lar olm aldr neticesine vardlar.
nde gelen D em ir a o to ritelerin d en birisi olan Profesr
Barry C unbffein b elirttii gibi:
Bir on yedinci yzyl antikacsnn Kelt dilleri dedi

i eyin, Yunan ve Roma yazarlarnn gevek bir ekil
de tanmlad Kekleri temsil ettiinde srar etmek da
iresel bir tartmay gerektirir. Basit gerek ise, hibir
klasik yazarn Britanya ve rlanda sakinlerinden asla
Kelt olarak bahsetmediidir.12
C unbffein k astettii p ro b lem in kkleri L huydu n Kelt dille
rin in B ritanya ve rlandaya B rittanyd en yayld varsaym m dadr. Bu o n sekizinci yzylda elde edilebilen delillere daya
n arak varlacak so n derece m an tk l b ir so n u tu am a artk ge
nelde yanl o ld u u kab u l edilm ektedir. D ilbilim i incelem ele
ri B reton d ilin in M.S. beinci yzylda C o rn ish d ilin d en geli
tiini ikna edici biim de gsterm itir. Bir baka deyile dille
rin h arek eti tersin e deil, B ritanyad an B rittanyye doru idi.
Kelt d illerin in B ritanyaya M.. beinci yzylda in san larn
A vrupad an h arek etleri yoluyla geldii fikrini dilbilim i delille
ri d esteklem em ektedir.
yleyse Barry C unliffein bahsettii dairesel tartm a, b u lu
n an y ap tlar in san larn B ritanyaya g etm esi ve yerli h alk la
rn b u in san lar tarafndan kovulm as eklinde y o rum layan on
12) Cunliffe (2001).
d o k u zu n c u ve yirm inci yzyllardaki arkeologlar tarafndan

k arm ak latrlm m Bu yeni gelenlerin Kelt dillerini de b ir
likte getird ik lerini d n m ek bylece tartm a dairesini ta
m am lam ak iin ksa bir adm d. Kelt tarih in in stan d art u y ar
lam asn eletirenler ok da s rp riz olm ayacak bir ekilde b u
n u , ark eo lo jin in k an tn k en d isin in k o n um asna izin verm ek
yerine, n ced en o lu tu ru lm u bir fikrin onaylanm as iin y o
ru m lan m as sreci olarak grm ektedirler.
Britanya ve rlandadaki hzla artan D em ir a k an tlarn n
tarafszca gzden geirilm esi, M.. birinci binylda, daha do
ru su herh an g i bir dnem de geni apl b ir Kelt istils iin ok
az -bazlar hi diyecektir- destek b ulm aktadr. Ayrca genelde
Kelt olarak tanm lanan sanat tarznn, farkl k lt rle r birbirleriyle u zu n sre tem as ettiklerinde dil ve sanat tarz gibi k lt
rel zelliklerin karlkl deiim inden (accu llu ratio n ) baka
bir yntem le A vrupann h er tarafna yayldnn varsaylm as
iin de b ir n ed en yoktur. Binlerce yl nce, D em ir anda k
ta A vrupasyla Britanya ve rlanday youn ticaret rotalar b ir
letirm ekteydi ve bu tem asn artk Kelt tasarm lar tayan ya
ptlarn adalara tanm asyla sonuland iddia edilm ektedir.
Bu tasarm lar Britanya sakinleri tarafndan im diki giysi ve
pop m zik tek i m oda deiikliklerinin g r ld ekilde b e
nim senm iti. Barry Cunliffe, Kelt d illerinin de sanat tarzlarna
b enzer b ir ekilde, m allarn hareket rotalar boyunca o rtak ti
caret dilleri haline gelerek yayldklarn ne srm ektedir.
Bu iddia izgisi B ritanyada en ok T i m e T e a m TV p rogram
na km asyla tannan arkeolog F rancis P ryor tarafndan d z
g n b ir ekilde d illendirilen neticeye gtrm ektedir:
Eer Demir a istillar yoksa o zaman Keltler

Britanyaya nasl ulatlar? Cevap ancak onlarn dar
dan gelmedikleri olabilir. Bir baka deyile onlar hep
buradaydlar.13
13) Pryor (2004).
Bili P ric e 2 9
P ryor tarafn d an ifade edilen b u gr yava yava arkeolog

larn ou tarafndan kab u l ed ilm ekledir am a b u n u n stan d art
Kelt tarih i uyarlam asn tam am en r tm e sin in geni to p lu m
da, zellikle de in sanlarn etn ik Kelt olduklarm d n d k le
ri yerlerde tartm al o ld u u n u n kan tlan d m sylem eye ge
re k y o k tu r. Sonular ne kad ar radikal olursa olsun arkeolojik
k an tlarn y en id en y o ru m lan m asn n byle bir gceniklik ya
ratm as iin gerek b ir ned en yoktur. E tnisite ve ulus devlet,
h er ikisi de, B ritanya ve rlanda tarih ncesine yanstldnda
geerlilii az olan m o d ern kavram lardr.
K iinin Kelt b lg elerinden birine ait olm as fikri eklindeki
K ekliin b azen o n sekizinci yzyldan daha eskiye gitm eyen
m o d ern b ir kavram olduu sylenm ektedir. Bu hibir ekilde
bu b lgelerin b y k ihtim alle, bir sonraki b l m d e zetlene
cei gibi, M.. beinci yzyldan ok daha eskiye giden k lt
rel m irasna zarar verm ez ya da deersizletirm ez. Kelt h alk la
r arasn d ak i balantlar, d n y an n h er y erindeki Kelt lk ele
rin d e k k leri o ld u u n u d n e n (bazen Kelt diyasporas d e
nilen) m ilyonlarca insanla b irlik te im di de h er zam anki k a
dar g l d r. Barry C unliffein syledii gibi:
Kukulu olmayan ey, Galiya, Brittany, rlanda ya

da Galler ile tank herkesin iyi bilecei gibi ortak bir
Kelt kkeninin paylalmas fikrinin sahip olduu o
duygusal ekiciliktir. Belki de Keltin tek gerek tan
m imdi, eskisi gibi, Keltin, kendisinin Kelt olduuna
inanan kii olduudur. 4
yleyse arkeolojideki b u yeni eilim ler m o d ern Kelt etnisitesi k av ram n an tik K eklerin gerekte kim o ld u k lar so ru su
na daha fazla k tu tm a k ta n fazla etkilem ez. Bu kesinlikle, b a
z sallantl o n sekizinci yzyl varsaym larna dayand gs
14) Cunlifte (1997).
terilm i olan fikirlere sarlm aktan ok daha anlam ldr. Bazla

r tarafn d an kastl k krtm a olarak alm an, b irka arkeologun
a rtk Britanya ve rlanda D em ir ayla ilgili h erh an g i bir e
yi b elirtm ek iin Kelt s zc n kullanm ay d n d k le rin i
b ild irm eleri, s zc k arkeolojiyle h ib ir ilgisi olm ayan an lam
larla fazla y k l bir hale geldii iin faydaldr. Yine de b u n u n
s zc n ok d aha m o d ern k u llan m zerin d ek i etkisi az ola
caktr. sko futbol takm C eltic FC ve A m erikan basketbol
takm B oston C elticsin yakn b ir zam anda isim lerini d eitir
m eleri olas deildir.
DNAd a k i H ikye
n san n fu slarn n genetik yap larn n aratrlm as ve ek
o larak b u n fu slard ak i deiiklikleri ve b u n la rn h arek etlerin i
izlenm esi iin DNA analizinin kullanlm as 1990lard an beri
ola an st b ir boyuta u lam tr.15 K ullanlan y n tem ler gayet
k arm ak tr am a esas olarak aratrlan n fu su n nesiller b o
y u n ca gem i olan belli genetik iaretlerin in (DNAdaki m uta sy o n la rn ) iz le n m e sin i ierir. Bu, sad ece m ito k o n d ri
DNAsm n geldii dii h a ttn n ve yalnzca erkekte olan Y k ro
m o zo m DNAsn n analiziyle ayr ayr yaplabilir. M utasyonlarn olu u m skl t m n fu su n genetik bileim indeki deiik
lik lerin tarih lendirilm esi olanana g t recek ekilde tah m in
edilebilir. Bu ayrca genetikilerin binlerce yllk srece geri
d n erek b u m u tasy o n larm h arek etlerin i izlem elerine de izin
verir.
Bu alm ann h er y n h ak k m d ak i ayrntl b ir y o ru m bu
k itab n k ap sam n n tesin d ed ir fakat h em B rian Sykes, hem
de S tep h en O p p en h eim er tarafndan bam sz ekilde s rd
15) Bu genetik aratrmalarn ayrntlar iin Sykes (2006) ve Oppenheimere (2006)
baknz. Stephen Oppenheimer bulduklarnn bir zetini Prospecl Magazine'in
www.prospect-magazine.co.uk de bulunabilecek olan Ekim 2006 saysnda vermitir.
Bili P ic e 31
r len analizler b en zer neticelere ulam tr. H em Britanya, hem

de rlanda h alklarndaki DNAn n ounluu adalar son Buzul
an m yaklak 12,000 yl nce balayan b itim in d en sonra
im di spanya ve Portekiz olarak bilinen yerden tekrar igal
eden M ezolitik (O rta Ta Devri) avc toplayclarndan gelm ek
tedir. Stephen O p p enheim er b u n u u ekilde belirtm ektedir:
Kuzeybat Avrupann genetik girdisinin ounluu

7,500 sene evvel, Son Buzul Azamisinden sonra ve
Avrupa Neolitiinin balangcndan nce berya g
menlerinin yeniden artmasndan diremektedir.16
O p p en h eim er Britanya ve rlanda n fu slarn d ak i genlerin %
6 0-70in in b u d n em d e berya Y arm adasn d a n geldiini ve
blgesel b iro k farklar olsa bile, b en zerlik lerin b u n lara ar
bastn tah m in etm ektedir. Ayrca kuzey spanyan m Bask
blgesini b u g en lerin ana k ay n ak larn d an birisi olarak tan m
lam aktadr.
D ier y erlerd en gelen %5ten fazla olm ayan genetik m alze
m eyle adalara olan so n rak i gen aklar o rijinal aka kyasla
n isp eten nem siz o lm u tu r. Bu, b ir zam anlar yaygn olan tar
m n B ritanya ve rlandaya Yakn D ou k k en li in san lar tara
fn d an getirildii inancyla ve ayn ekilde yaygn olan beinci
yzylda R om allarm ekilm esinden so n rak i A nglo-Sakson i
galin in b u ra d ak i Kelt n fu su n u tam am en y erin d e n ettii te
orisiyle old u u gibi Kelt istilas teorisiyle de gayet bariz ekil
de elim ektedir. B tn b u hadiseler d o k u z u n c u ve o n u n cu
y zyllardaki V iking ak m lar ve 1066 N orm al istilas gibi ge
n etik izler b rak m tr am a kalc genetik etkileri son 50 ylda
B ritanyaya g lerin k in d en fazla olm am tr.
D g r n e gre b u aratrm a B ritanya ve rlandan n tm
16) Oppenheimer (2006).
h alk lar arasnda, bu halk larn k en d ilerin i Kelt m i yoksa Anglo-Sakson nu k abul ettiklerine bakm akszn, genetik farkllk
lard a n ok b en zerlikleri ne s rm ek ted ir. O p p en h eim er, b u
n u k ab u l ed erk en Kelt topraklaryla ngiltere arasnda AngloS aksonlarn M.S. beinci yzylda gelilerinden ok daha geri
ye g iden b ir k lt rel blnm eyi varsaym aktadr. im di Kelt
blgeleri olarak d n d m z yerlerin farkl to p lu m lard an
o lu tu u n u ve b u n la rn birbirleriyle, im di ngiltere olan yer
le o lan d an ok d aha fazla balantl o ld u k larn iddia etm ek te
dir. Ayrca ngilterenin g n eydousundaki kabilelerin Kelt
d illerin in bir d iy alektinden ok, im diki kuzey F ransa ve Bel
ikad ak i Belgic kabilelerinin diliyle akraba bir G erm en dili
k o n u tu k lar tah m in in d e b u lu n m ak tad r. Bu, proto-ngilizce
d ilin in ilk ortaya kn h alen d n le n d e n ok daha eski
b ir tarihe koym akta ve K eltler iin bir baka ayr k lt rel k im
lik rn e in e iaret etm ektedir. Belli b ir m ik tar dilbilim sel k a
n t bu k u ram desteklem ektedir, am a im dilik geni ekilde
k ab u l edilm i deildir.
A rk eoloji, G en ler ve M itler
P arlak F a c i n g t h e O c e a n [O kyanusla Yzleme] kitabnda
Barry C unliffe kuzeybat A vrupan n A tlantik cephesi olarak
tanm lad y erin arkeolojisinin kapsam l ayrntlarn s u n
m aktadr. Bu blgenin M .. 8,000lere kad ar geri giden k l
t rlerin d ek i sreklilii anlatm aktadr. Bu blgenin toplum larn n , deiiklikler o u n lu k la ierden dosa bile, s rek li bir
deiim h alin d e o ld u k lar karm ak bir resim de ortaya k
m aktadr. Bu, h arici etk ilerin giriini dlam az, ayrca C unlif
fe n isp eten az sayda gm enin geliini de kab u l eder, am a d e
iiklikler kitlesel insan g n n so n u cu deildir.
Son yllarda s rd r le n genetik aratrm alar ok benzer so
n u lara v arm aktadr. Bu b u lu n tu la rn akadem ik evrelerde
im dilik genel k ab u l grm ediini ve ok farkl ekillerde yo-
B ili P ric e 3 3
ru m lan a n baka in celem elerin de o ld u u n u sylem ek d o ru

d u r, am a b u n lar kesinlikle arkeolojik ku ram lar d esteklem ek
te belli b ir yol alm aktadr. Bu aratrm a halen devam etm ek te
d ir ve b y k tartm alara ve fikir birliine yakn b ir yere ula
m ad an nce k u k u su z baz scak m nakaalara k o n u olacak
tr. u anda, bam sz ve ayr d isip lin ler yoluyla yaplan ara
trm alard a b en zer neticelere ulald ve b ir (yerel vaka ola
rak Britanya ve rlan d an n Kelt k lt rleri) aratrm an n n e ti
celerin in dier aratrm an n so n u larn a bam l hatta o n larn
etkisi altn d a bile olm ad gerei, davann ikna edici olduu
an lam na gelm ektedir.
D ier h er ey gibi akadem ik d isiplinler de deien m odalara
tab id ir ve u an d a g rd m z n b u olduu iddia edilebilir.
G em ite b ir k lt rd ek i gzlem lenebilir h erhangi b ir deiik
lik b ir g ru p in san n y erini to p tan b ir d ierinin alm asna y o ru l
m u tu r. B ugnlerde ise sarka tersine arla gitm i ve n e re
deyse t m k lt rel deiiklikler in san larn h arek etin d en ok,
fikirlerin b ir k lt rd e n dierine ak m asnn (a ccu ltu ratio n ) so
n u c u o larak tan m lanm tr. Belki gelecekte b ir zam anda dei
ikliin h er iki y n tem le ve h er ikisinin karm ak bileim leriy
le gerekletiini grecek orta bir k o n u m benim senecektir.
Bu geliim teo rilerinin Kelt m itolojisi d ncesi zerindeki
etkisi Britanya ve rlandadaki Kelt to p lu m u n u n dier y n leri
n in incelenm esine olan etkisine ok benzerdir. Eer srekli
k lt r iddialar k ab u l edilirse, o zam an 2,500 yl nce orta Av
ru p adan Kelt halklaryla gelm eyip, H ristiyanlk ncesi za
m anlara ve (b y k olaslkla) tarih ncesin in ok daha gerile
rine giden Kelt hikye an latm a gelenei yerel bir vakayd. S
zel bir k lt r n szel r n le rin i ele alrken b u n larn k k e n i
nin tarih n cesin in ne k adar gerilerine gittiini bilm ek im k n
szdr, am a m itlerin B ritanya ve rlandaya berya Yarm adasn d ak i b arn a k lard an gelen M ezolitik avc-toplayclarla bir
ekilde ulatn ne s rm ek m antksz olm ayacaktr.
ngilizcede, rlandaca ism i L e b o r G a b d l a E r e n n in tercm esi

[stillar Kitab] olarak b ilin e n o n b irin
ci yzyl O rta rlandaca k o lek siy o n u n u m eydana getiren h ik
y elerd en b azlarnda rlandallarm k k en i olarak spanya
im alar bile vardr. E lbette b u kay n ak larn d o ru lu u n u k o n
tro l etm en in b ir yolu y o k tu r, o n u n iin b u n la rd a n belirli n e ti
celer karlm as gerekte m m k n deildir. H ikyelerden b i
risi G aliyan m B rigantium eh rin in (g n m zd e genellikle
La C oru a olarak belirlenm itir) tepesinden uzak tak i rlan
dan n yeil sah ilini grebilecek k ad a r yksek, b y k b ir k ule
ina ed en M ilesyal kral B reogn ile ilgilidir. O ullar bu yeni
lkeye b ir kefe karlar, am a oraya v ardklarnda birisi lk e
n in o zam an k i sak in lerin d e n olan T u ath a De D anaan tarafn
d an ld r l r. Bu cinayetin in tik am olarak B reognn to ru n
larn d a n birisi rlandaya tam b ir istil kuvveti g t r r ve sa
vata T u ath a De D anaan m alup eder, bylece rlan d an n
k o n tro l n ele geirir ve m o d ern rlan d allarn atalar olurlar.
Y ukardaki id d ialarn nda Kelt m itolojisiyle ilgili gz
n n d e b u lu n d u ru la c a k so n bir soru b u lu n m ak tad r. H ikye
lere b u ism in verilm esi hal k ab u l edilebilir m i? rnein bu
kitaba K u z e y B a t A v r u p a n n A t l a n t i k C e p h e s i n i n Y e r e l H i k y e
l e r i ya da E s k i d e n K e l t l e r O l a r a k B i l i n e n H a l k n D e s t a n s H i k
y e l e r i ad verilebilirdi. Belki de daha u y g u n term inoloji y o k lu
u n d a K e l t M i t o l o j i s i n e bal kalm ak en iyisi olacaktr.
T h e B o o k o f In va sio n s
D em ir a T o p lu m u
H ayatta k alan Kelt m itlerin in h ak ik ate n an tik oluu h a k k n
da tah m in d e b u lu n m ak , b u n la rn binlerce yl geriye, tarih n
cesine g iden h ikye anlatm a geleneinin b ir paras olabilece
ini ne s rm ek m m k n d r, am a kesinlikle sylenilebilecek
olan ey b u n la rn H ristiyanln d rd n c ve beinci yzyl
larda B ritanya ve rlan d aya var ncesinde var o ld u u d u r.
M itolojileri o lu tu ra n hikyeler yazldnda b u n la r zaten ok
Bili P ric e 3 5
eskiydiler. H ikyelerde verilen savata k u llan lan silah tip leri

n in an latm n d an , ayrca sava arab alarn n k u llan m n d a n bu
hik y elerin D em ir ana ilikin o ld u u n u belirtm ekte gayet
rah at o lu n m as m m k n d r. Bu m utlaka b u n la rn ilk kez o
ada o lu tu ru ld u u deil, am a kaydedilen uyarlam alarn o
zam an lar dolam da olduu ve eer daha eskiyseler, ada
dinleyiciler iin u y arlandklar anlam na gelir. yleyse m ev
cu t am a iin genel o larak to p lu m u n , o to p lu m u n ayrlm az bir
paras o lan hikye an latclarn n ibanda olduu, hikyele
rin i an lattk lar o zam anda d n lm esi uygu n d u r.
D em ir B ritanyada, geleneksel olarak D em ir an n bala
d s y len en M .. yedinci yzyln binlerce yl ncesinden
beri k u llan lm ak tay d , am a d em ir re tm e teknolojisi n isp eten
b y k lekli hale gelene kad ar d em ir en d erd i ve yalnzca
ayinsel ve trensel nesn elerin yapm nda kullanlm aktayd.
M .. yedinci yzylda dem ir, alet ve silhlar dhil, daha g n
delik n esn eler iin d zen li olarak kullanlm aya baland ve bu
arta n k u llan m im di ek o n o m i bym esi diyebileceim iz eye
k atk d a b u lu n d u . N eolitik ada balam olan iftilik iin
to p rak alm as, n fu s gibi, nem li lde artt. D oru dere
cede tah m in etm ek zo rd u r, am a bu d n em d e adalarda yaayan
m u h tem elen iki, m ilyon civarnda in san vard.
Yine geleneksel o larak B ritanyada D em ir anm , en azn
dan d aha eski tarih k itap larn a gre m edeniyet ve tarih in ba
lad M.S. 43 ylndaki Rom a istilsyla sona erdii sylenir.
B ugn Kelt blgeleri diye bildiim iz yerlere karlk gelen ve
rlan d an n t m n ieren R om allar tarafndan igal edilm e
yen yerlerde D em ir a, H ristiyanln etkisi hkim hale ge
linceye k ad a r yaklak b ir alt yzyl daha devam etti ve Bri
tanya ve rlanda, lk O rtaa ya da K aranlk alar denilen
d n em e girdi. ncelenen m itoloji b u y erlerd en geldii iin ta r
tm alarn ou b u n la r zerin d e younlaacaktr am a Roma
B ritanyasn n ve b u n u n snrlar tesindeki Kelt blgelerinin
igal s resin ce birbirleriyle karlkl etkileim de b u lu n d u u

aklda tu tu lm aya deer. E lbette Rom a h k m altnda yaayan
in san lar da b ir gecede R om allatrlm deillerdi. M u h tem e
len o n larn da bir hikye anlatm a gelenei vard ve b u n d a n ge
riye h ib ir ey kalm am tr. ngiltered en sahip olduum uz
B e o w u l j d estans iiri gibi hikyeler daha so n rak i bir zam an
d an d r ve (en azndan B e o w u l f ) N orve m itolojisiyle daha faz
la o rtak eye sahip g r n seler de, k k en olarak A nglo-Sakson
k ab u l edilirler.
D em ir anda Britanya ve rlandadaki to p lu m u sanki tek
b ir varlkm gibi tanm lam ak, kesinlikle b u n u b u g n iin
y ap m ak tan daha doru deildir. A dalar h er biri kabaca g n
m z n ilelerine [county] e bir alan igal eden eitli ayr k a
bile g ru p lar d o ld u rm u tu , bu farklla ram en kabileler b ir
ok k lt rel zellii paylam aktaydlar. Bir kral ya da efin
n d erli in d ek i soylular, im di d r u i t s [bycler] dediim iz
ru h b a n , b ir sava snf, bir zanaat snf ve ok sayda ta
rm iisiyle toplum kat biim de hiyerarikti. Galya Savala
r n d a J l Sezar bu insanlar kleler diye tanm lam tr, am a
m u h tem elen b ir R om alnn Britanya g r n y anstm aktay
d. K leliin kesinlikle var olduu g r n m ek te d ir am a klele
rin to p rak ta alan alelde erk ek ve k ad n lar olm aktan ok
sava ve ak n lar srasnda zorla alm an esirler olm as ok m u h
tem eldir.
Bu tarm sal to p lu m lard ak i in san larn ounluu iftilere
o n sekizinci yzyln tarm devrim ine kad ar tan d k gelecek
ekilde to p rak ta alarak iftliklerde yayorlard. D aha so n
rak i iftilik y n tem lerin in yok etm edii yerlerde, D em ir a
tarla sistem leri h u b u b a t yetitirilen ve sr, k o y u n ve d o
m uz b eslen en bir k k tarlalar paral rt s sergilem ekte
dir. Belki de ana fark D em ir an d a neredeyse tm iftlikle
rin b ir dereceye k ad a r savunulduklaryd. O zam anlar D orsetteki M aiden atosu ve H am pshiredeki D anebury gibi, n is
B ili P ric e 3 7
p eten geni alan larn -M aiden atosunda yaklak 40 d n m

kadar- h en d ek ler ve aa kazklarla kapatlm to p rak ra m p a
lar ayla kuatld tepe kalelerini ieren daha b y k sav u n
m a yaplar da ina edilm iti.
Kuzey skoyada b r o c h denilen, birou b u g n e kad ar eit
li d u ru m lard a kalm farkl savunm a yaplar olan ok salam
ina edilm i tatan k u leler yaygn bir zellikti. Galw ay Krfezin d ek i A ran A dasnda Innis M or zerin d ek i bir u u ru m u n
kysna d ram atik b ir biim de tnem i olan ve yaklak 5m k a
lnlnda ta duvarlar olan D n A onghasa gibi gayet k o ru m a
l tatan kaleler ina edilm itir. Byle savunm a yaplarnn o
alm asnn ak y o ru m u kabileler aras savalarn alelade b ir
olay ve b ir k ab ilen in dieri zerin e akn etm esin in hayatn
g n d elik b ir tehlikesi olduu D em ir an n geici ve istik
rarsz b ir d n em olm asdr.
Bir dier y o ru m bu tah k im atlarn k o ru n m a kad ar gsteri
iin de ina edildii id d iasn d ad r ve D em ir a to p lu m u n u n
st tab ak alarn n artan g ve zenginliinin peyzaj zerin d e
st n k o n u m lara y erletirilen giderek artan ekilde etkileyici
yaplar ina edilm esiyle ifade edildiini ne s rm ektedir. B un
lar grlecek, bylece yerel halka kim in yetkili o ld u u n u h a
trlatacak ve potansiyel saldrganlar bylesine bariz ekilde
k o ru n m u yerlere yaklam adan nce iki kez d n d re c e k e
kilde k o n u lan d rlm lard.
Bu y ap larn ina edilm esinin b ir dier n ed en in i sko
b r o c l lar g sterm ek tedir. B unlardan yalnzca savunm a iin
gerekli olan d an ok daha fazlas vardr ve birou b irb irin in
gayet y ak n m a ina edilm itir. O lm u g r n e n ey, inaatla
rn k im in d aha zen g in o ld u u n u gsterm ek iin k aynaklar
nn giderek d aha b y k m ik tarn gereksiz ekilde zenli
b r o c h inasna y atrarak birbirleriyle rekabet ettikleridir. Ta
m am en ilevsel o larak balayan b ir ey giderek kaynaklar bu
ekilde ziyan edebilecek k ad a r zengin b ir to p lu m u belirtecek
ekilde rek ab et haline gelm itir.

M eselenin d orusu yukarda zetlenen t m d rt le rin b ile
im inde olabilir. D v doasnda d ram atik b ir d u ru m o ld u
u ve d aha az dram atik o lan d an daha fazla kaydedilm e ih tim a
li old u u iin, m itolojideki hikyeler gerei abartyor da ol
sa, m itolojiye baklacak olursa kabileler arasnda u ya da bu
ekilde dv yaygn b ir olayd. Klasik yazarlar da B ritanyal
kabileleri h em k en d i aralarnda hem de u za k ta n gelen d
m anlarla savaa ve dve y atk n olarak tan m lam ak tad rlar
am a b u n la r tarafsz gzlem cilerin an latm lar deildir. R om a
llarla B ritanyal kabileler arasndaki tem as o u n lu k la sava
tay k en olm u tu, o y zd en Rom al y azarlarnn Rom al o k u rlar
iin yazdklar anlatm lar bariz ekilde gayet tarafl olm aldr.
R om allar k en d ileri dnda herkesi R om am n uygarlatrc
eline m u h ta b arb arlar eklinde b etim lem ek eilim indeydiler,
bylece savata m alup olan kabileler ksa vadede ac eker
lerk en neticede b u o nlar iin iyi olacakt, n k Rom a m parato rlu u n u n paras haline geleceklerdi.
Rom al yazarlar, o nlarn savaa plak gittiklerini ve topyek n b ir saldrya kalkm adan nce kendilerini sava iin galeya
n a getirdiklerini anlatarak sk sk savalarn vahi tabiatn
vurguluyorlard. Bu dv ncesi iddetli co kunluk Yinde,
rak ip leri zerin e m ahvedici saldrlarda b u lu n m a d a n nce f
k ed en deliye d n en C ch u lain n e de atfedilm itir. Bu, Jacobite A yaklanm asn n so n u n d a 1746daki C ulloden m u h are b e
sin d e H anover H k m etin in B ritanya O rd u su n u n sk saflar
na h c u m eden sko Yaylallarn da andrm aktadr.
Kelt kab ilelerinin R om allar tarafndan barbarca olduu d
n len b ir baka uygulam as ld k ten sonra d m an larn n
kafalarn u u rm alar ve kellelerin m uzaffer savalar tarafn
d an tehir edilm esiydi. Kelt evlerindeki kazlarda kafatas k o
lek siy o n larn n b u lu n d u u Kta A vrupasnd ak i arkeolojik d e
liller ve rlan dadaki baz snrl b u lg u lar b u tanm lam alar
Bili P ric e 3 9
d esteklem ektedir. K urbanlarn kellelerinin tehir edilm esi bir

savann m u h areb ed ek i yiitliinin iareti olm u, ya da bel
ki de d m an ru h larn a sahip olm ay belirten, h atta lm
d m an larn hatrasn o n u rlan d ra n m u h tem elen dinsel bir
n em e sah ip olm u olabilir.
F arkl kabileler arasndaki savalar, sk sk k ad n ve o cu k
lar da ieren, b irb irlerin in karsnda k f r ve teh d itler h ay
k ran sava saflaryla olduka biim sel iler eklinde g r n
m ektedir. G erek dv ounlukla, h er iki taraftan az sayda
seilm i, m itolojideki k ah ram an larla kyaslanabilecek am pi
yonlarla snrlyd. Bu dvlerin niyet edilen so nular o ld u k
a farkl da olsa, karlam alar rakip tara ftarla n n birbirleriyle
alay ettik leri ve k en d i taraflar iin teza h rat yaptklar b ir fu t
bol m ayla da kyaslanabilir. M a kazan m ak gerekte b ir
d m an n kafasn kesm ekle edeer deildir. F akat uygula
dklar k o n tro ll sava hali rakip kabilelerin anlam azlklar
ok sayda in san lm eden halletm elerini salyor, bylece tm
kab ilelerin u z u n vadede hayatta k alm asnn riske girm esini
engelliyordu.
A rkeolojik kaytlarda, gm tlere k o n u lm u ya da adak ola
rak gl ve n eh irlere k asten frlatld belli olan o k sayda d e
iik silh ve zrh vardr. East Y orkshiredaki g m t sitelerin
d en, ou M .. d rd n c ve beinci yzyllara tarih len e n b ir
ka tane b t n sava arabas karlm tr. B unlar kuzey A vru
p adaki b en zer sava arabas g m tlerin e karlk gelebilir am a
b u n larn B ritanya ile A vrupa arasnda ne seviyede b ir ilikiyi
tem sil ettik leri b ilin m em ektedir.
B u lunan y ap tlarn ou gayet s sl d r. L o n d rada Tham este b u lu n a n ve im di B ritish M useum da olan B attersea
K alkan M .. b irin ci yzyla tarih len m i ve m ineyle sslenm i
b ro n z lev h alard an yaplm tr. K alkann zerin d ek i sanatsal
alm a rep o u sse d en ilen bir m etal ilem e tekniiyle iten d
a ekilenen d ek o ratif daireler ve kvrm larla k arak terize edi
len La T ene tarzndadr. G enellikle, y apsnn krlganlyla

b irlik te k alk an n arl sebebiyle savata ku llan lrsa yararsz
olaca, o y zd en m u h tem elen trensel b ir ileve sahip o ld u
u, belki de zellikle tanrlara su n u lm a k iin T ham ese frla
tlm ak zere yapld d n lm ek ted ir.
Gl ve n eh irlerd e b u lu n a n kllarn birou adak yapm ak
iin s rek li ayn n o k tan n kullanldn ya da baz d u ru m la r
da belki de savata ele geirilm i ok sayda silahn b ir defada
atldn belirtecek ekilde toplu haldedir. Y aptlarn Battersea K alkan gibi bazlar ok s sl d r ve k u llan m belirtisi
g sterm em ek ted ir. Bu k llarn tasarm b u m allar iin k a p
sam l b ir ticaret ann varln b elirtecek ekilde A vrupan n
b iro k y erin d e b u lu n an lara benzem ektedir. B unlar ayrca
farkl k ab ilelerin asilleri arasnda dostane ilikiler s rd rm e k
iin y aplan hediye deiim ine de dhil olm u olabilirler.
G m tlerde ve suda b u lu n an bir baka yapt t r , birlikte
b u ru lm u ve karakteristik b ir hill biim i verilm ek zere b
k lm kym etli m etal, ounlukla altn tellerden yaplm bir
t r ar g erdanlk olan b urm adr. B unlara kesinlikle yksek bir
deer verilm i ve u y gun k o n u m d ak i insanlar tarafndan takl
m olm aldr. E rkekler taktnda b u n larn savata yiitlik ia
reti belki de k o ru y u cu bir tlsm olabilecei ne s r lm t r,
am a k ad n lar da takm aktayd, o n u n iin b u n larn , takanlarn
soylu snfa aidiyetlerinin iareti olm as daha m m k n d r.
D em ir a Britanya ve rlan d asnda k ad n larn k o n u m u
n u n k lasik d n y ad a k in d e n ok daha belirgin olduu g r n
m ek ted ir. Bu g r n k ad n larn k o n u m u n u vurgulam aya a
lan m o d ern fem inistlerce ar desteklendii ne srlebilir
am a savata erk ek lerin y an n d a savaan, m al m lk sahibi olan
ve m iras k alan b iro k k ad n anlatm vardr. yi bilin en bir
gl ve n d e gelen k ad n rnei, M.S. b irin ci yzylda k o ca
s ld k te n so n ra im diki East A ngliay igal eden bir kabile
nin, Icenin in Kraliesi o lan ve R om allara kar neticesi baa
B ili P ic e 4 1
rsz b ir isyana n d erlik eden B oudicadr.

M itoloji de gl ve kuvvetli kadnlara b irka rn e k ier
m ek ted ir. te U lster D nem i rn e k le rin d en ikisi. T in n de,
M ebh, C o n n ach t Kraliesi ve U lster zerine yaplacak ve am a
c b y k b ir boay alm ak olan sald rn n lideridir. Bu yapl
m tr, n k o n d an aa olarak b etim len en kocas b ir boa
ya sah ip tir ve k ad n ona geilm ek istem ez. T in n in habercile
rin d e n birisi olan, daha nceki bir hikyedeyse U lster Kral
C o n ch o b arm m aiy etinden b ir k ad n olan D eirdre, kendisine
an ld ren adam koca alm asn em reden k raln b u y ru k
larna b o y u n em eye h azr deildir. Byle yapm akla rlandal
k ah ram an larn k at eref k u ra ln a kar km aktadr, so n u n d a
da k en d isin i erefsizletirm ektense lr.
Bu iki k ad n elbette hikyelerdeki k arak terlerd ir, am a h ik
y elerin etk in olm as iin bu gl ve bam sz k ad n larn d in
leyen insanlarca in an lr olm as gerektiini ne s rm ek m an
tkl grlebilir. Alt snftan k ad n larn da k en d i erkekleriyle
kyaslanabilir k o n u m elde etm e yeteneinde olm adklarn
d n m e k iin sebep olm asa da, byle eitliki ilkelerin to p
lu m u n asillerin aasndaki seviyelerinde de geerli olu p ol
m adn sylem ek im knszdr.
T ara ve N avan K alesi
Kelt k lt r n n baz ynleriyle ilgili olarak arkeolojik ara
trm alarn sonularyla m itolojide verilen ay rn tlar bir m ik ta r
ittifak ierisindedir. K lt r n en ne kan iki y n olan d
v ve iftilikte d u ru m zellikle b u d u r. M itolojideki hik y e
ler o u n lu k la u ya da b u t r dvle ve genellikle alm a
yacak ekilde bu eylem h ak k n d a anlaysz gre sahip k o m
u larn d an sr alan b ir grupla ilgilidir. B undan karlacak
b ir so n u Kelt k lt rle rin d e b iro k tarm to p lu m u n d a g ve
zen g in lik sem bol olarak k ab u l edilen sra b y k nem ve
rildiidir.
A rkeolojiyle m itoloji arasnda ben zerlik ler b u lm ak ksm en

m ito lo jin in k ay n ak larn n k o n tro l edilm esi ya da do ru lu k la
tarih len d irilm esi im knsz olduu iin tehlikeli bir ura ola
bilir. G enel o larak m itolojiden elde edilen ayrntlar, ark eo lo
jik b u lu n tu la rn y o ru m lan m asn d an doabilecek olas senaryo
rn ek lem eleri gibi yalnzca k u rg u sal ekilde kullanlabilir.
O ysa m ito lo ji ve ark eo lo jin in birbirlerini, ben zerlik lerin re d
dedilm esi olanaksz hale gelecek kad ar destekliyor g r n d
baz d u ru m la r vardr. Byle rn e k le rd en birka tanesi rlan
d ada gzlem lenebilir ve iki m isal o lan Tara Tepesi ve N avan
Kalesi bu h u su su b elirtm ek iin aadaki tartm ada k u llan l
m aktadr.
D u b lin in yaklak 20 m il kuzeyindeki M eath lesindeki
T ara T epesi rlandadaki en iyi bilin en an tik sitelerd en b irisi
dir. Boyne V adisinde, Bazen Boyne Sarayn n trensel m an za
rasn o lu tu ru y o r eklinde tan m lan an dier u lu slararas n e
m e sah ip ark eo lojik sitelerd en u zak olm ayan bir yerde olup,
N ew grange K now th ve Dovvth m ezar dehlizlerini ihtiva et
m ek ted ir. Yeni bir rlanda rehberi Tara h ak k n d a unlar sy
lem ektedir:
Tarih, edebiyat ve arkeolojinin olaanst bir ka

vumas Tara Tepesini daha geni bir tren ve yerle
im sitesinin merkezi paras eklinde ortaya koymak
tadr; dini ve askeri antlarn, tabu ve geleneklerin ta
nmlayp koruduu [Tepe] Orta alarn banda Ta
ra krallarnn ferann rigi yani kraliyet emlki haline
gelmitir.17
T ara h em m itolojik, hem de tarihi ok sayda rlanda k ral
n n m akam o larak ad lan d rlm tr ve U lster D nem i ve sti
llar K itab dhil, m itlerin biro u n d a gem ektedir. F enian
17) Halpin ve Newman (2006).
Bili P ric e 4 3
D nem in d en rn e k alnrsa, gen k ah ram an F io n n m ac C um haill, nce T aray h e r yl 1 K asm da Sam hain Kelt festivali
iin tepeye gelen ve h e r defasnda ayn ekilde karkla se
bep olan A illen m ac M idgnad an k o ru y arak k en d in i kantlar.
Aillen, T aradaki adam lar o nlara m zik alarak u y u tu r, sonra
da evlerini yakp ykar. F ionn, T ara kral tarafndan k en d i k la
n n n ba o larak tannm as karlnda A illen iini stlenir.
K endisini m zi in u y u tu cu zelliklerine bakl klar ve
A illen dier h erk esi u y u ttu k ta n sonra dv p o n u yener, k a
fasn u u ru p b ir m zran u cu n d a tehir eder. O an d an itib a
re n F io n n k ah ram an o lu r ve daha biro k yiitlik yapm ay s r
d r r.
Site F io n n u n k ahram anca ileriyle ilgili h erh an g i b ir ey
belli etm ez, am a o n u n yaklak M .. 3,500 yllarna kad ar gi
d en rlanda tarih n cesindeki nem ini g sterm ektedir. T m
k o m p lek s ierisinde en iyi tan n an lard an birisi, hikyelerin r
lan d an n gerek k ral d o k u n d u u n d a lk attn anlatt,
bariz fallus sem bolizm ine sahip Lia Fail ya da K ader Ta olan
eitli b iim lerde yaklak 25 an t b u lu n m ak tad r. im di Tara da d u ra n ta m u h tem elen o n sekizinci yzyl so n larn d a r
landalI m illiyetiler tarafndan dikilm i olsa bile, tan en son
1002 ylnda rlan d a kral olduu zam an B rian Boru d o k u n u n
ca lk att sylenir.
M itolojik b a lan tlara sahip bir baka nem li arkeolojik site
ngilizce N avan F o rt [N avan Kalesi] olarak bilinir. Kuzey r
lan d ada A rm agh y ak n larn d ak i b ir tep en in zerin d ed ir. rlandaca E m ain M acha ad verilir ve b u ras U lster D nem inde
T in de m eydana geldii sylenen olaylar d n em in d e kral
C o n ch o b arm m akam olarak geen yerdir.
Site ilk b atan to p rak ynlar ve h en d ek lerle k o ru n a n sta n
d art b ir tepe kalesi gibi g r n r, am a arkeolojik kazlar o n u n
ok d aha k arm ak o ld u u n u ortaya karm tr. T ep en in ze
rin d ek i b in alar am a olarak sav u n m ad an ok trensel olduk-
4 4 K eli M itolojisi
la n izlen im in i v erm ektedir ve b ir D em ir a zin d an b u n u n

y en id en ina ed ilm eden nce defalarca yaklp ykldn gs
term ek ted ir. F rancis Pryor da dhil, arkeologlar b u n u n bir
k raliy et k o n u tu o ld u u n u ve siten in dier zellikleriyle b irlik
te, yaayanlar lem inden llerin, atalarn lem ine geie ili
k in sem bolik nem e sahip b u lu n d u u n u ne srm ektedirler.
Britanya ve rlan dada binlerce yllk bir dnem de ina edilm i
dier dairesel antlarla da ilikili o ld u u n u d n m ek ted irler.
P ryor yle devam ediyor:
Belli yerler ok eskiye giden kklere sahiptir, ama

bu yerleri bu kadar zel klan fikirler, hikyeler, mit
ler ve efsaneler nihayetinde Neolitik dneme hatta
muhtemelen daha da eskiye kadar gtrlebilecek k
kenlere sahiptir. Eer arkeoloji bize bir ey retiyor
sa bu, dnce ve fikirlerin en kalc antlardan daha
uzun sre yaayabildiidir.18
M itolojiden C o nchobar ve C ch u lain n gibi kiilerin gerek
ten N avan Kalesinde yaadklarm ne s rm ek hayali olabilir.
F akat b ir an iin aklclk kenara braklrsa, tep en in etrafnda
b u lu n a n ok saydaki g m t sitelerin d en b irisin in rlandann
en b y k m ito lo jik k a h ram an larn d a n b irisin in fni k aln tla
rn ierm ediini kim syleyebilir?
D in
Szel b ir k lt rd e yaayan insanlarn 2,000 yl kad ar nce
d n d k leri eyleri yen id en oluturm aya alm ak tam am en
im knsz b ir itir, o n u n iin B ritanya ve rlan d an n H risti
y anlk ncesi dini h ak k n d a zel ay rn tlar verilm esi zordur.
K elim elerle bize kalan h er ey, ilk H ristiyanlk dnem inde
o u n lu k la p agan dinsel artrm alardan tem izlenm i m ito
18) Pryor (2003).
Bili P ric e 4 5
loji bakiyesidir. A rkeoloji ve klasik kaynaklar bilgim izi a rtt

rab ilir am a neticede h er ikisi de geree d o ru d a n deil, u zak
tan yaplm yorum lam alardr.
G a l Savanda J l Sezar K eltleri ok d in d ar insanlar olarak
tanm lam tr. O B ritonlard an ok Galya halkn k astetm ek
teydi, o n u n iin de b u n d a n B ritanya ve rlanda h alk n n dine
ok m eyilli olduu km az, am a gerekten sahip old u u m u z
k an tlar y aptklar h er ey iin bilgi veren ve y n eten d in in o n
larn yaam larnn da m erkezi b ir paras o ld u u n u ileri s r
m ek eilim indedir.
H ristiyan olm ad iin artk paganizm denilen Kelt dini
o k tan rcl m b ir biim iydi ve o n u n m uazzam tanr ve ta n r
alar p an teo n u doal d n y an n farkl ynleri -gk, gne, n e
hirler, dalar ve dier biroklar- ile ilikiliydi. Bu tan rlard an
bazlarna t m kabilelerde ve im di farkl lkeler olarak d
nebileceim iz yerlerde yaygn olarak taplm aktayd, bazlary
sa yerel, b ir kabileye ya da belli b ir yere zgyd. Bu d in in u y
gulan esas o larak seilen tan r ya da tanraya k en d isin i b a
arl b ir h asat ya da savata zafer eklinde gsterecek olan il
tim asn k azan m ak iin adak sunm ay gerektirm i gibi g r n
m ek ted ir. Eer m itolojiye baklacak olursa, isten ilen cevab al
m ak iin sk sk u z u n gecikm elere yol aarak tanr ve tan ra
larn iltim as elde edilm eden, k k ya da b y k h ib ir giri
im de b u lu n u lm azd .
F ni d nyayla tan rlar lem i arasndaki balant, b u tabirin
eskilii tartm al olsa ve o zam anlar byle arlm alar m u h
tem el grlm ese de, d ru id [byc] denilen rahiplerle salan
m aktayd. M o d ern uyarlam alarndan gelen en yeni fikirlerin
g n d n m n d e S tonhengede ya da dier neo-pagan olayla
rn d a g r ld gibi d ru id ler h ak k n d a neredeyse kesin h i
bir ey b ilin m em ek tedir. eitli N ew Age d in lerin in yandala
r b u ekilde g rm em esine ra m en b u , gerek D em ir a di
n in d e n ok o n yedinci yzyldaki Jo h n A ubrey ve o n sekizin
ci y zyldaki W illiam Stukeley gibi Kelt D iriliilerin in hayal

leriyle ilgilidir. yi tan n an b ir baka m o d ern d ru id fikri u zu n
so lu k lu A s t e r i k s izgi ro m an dizisinde tem sil edilm itir. D ai
m a u z u n beyaz cbbe giym i ve b u n a u ygun u z u n beyaz bir
sakala sahip olarak gsterilm itir ve sk sk altn b ir orakla k
seo tu k eserk en ya da b ir k azan daha sihirli iksir m ayalarken
gr lm ek ted ir. Sihirli iksir h aricin d e A steriksin yazar ve i
zeri G oscinny ve U derzo, d ru id h ak k n d ak i ayrntlar klasik
k ay n ak lard a verilen tanm lara dayandrm lardr.
D ru id ler gizli bir tarikat idi ve sahip o ld u k lar bilgileri yeti
tird ik lerin e szel olarak aktarrlard, o n u n iin ne yaptklarn
ya da ii nasl ele aldklarn b ilm e n in yolu y o k tu r. o u n lu k
la (k ad n lar da d ru id olabilseler de) b irad erlik den ilen bir ey
o lu tu rm u ve d zenli to p lan tlar y aparak birbirleriyle tem as
s rd rm g r n m ek ted irler. F arkl d ru id ler tarafndan yeri
ne getirilen zel grevlerle ilgili b ir hiyerari vard. M u h tem e
len bazlar belli alanlarda u zm an lam k en dierleri daha ge
nel b ir role sah ipti. D ini m eseleleri ele alm an n yan sra filo
zof, bilgi saklaycs, k h in ve yasa koy u cu su da olabiliyor ve
baka b ir dizi ilevi y erine getirebiliyorlard. B u n u n ozanlarn
sahas olm as d aha m uhtem else bile, hikye anlatm akla da il
gileniyorlard.
Klasik kay n ak lar in san k u rb a n eden d ru id leri an latm ak ta
dr. K esinlikle tan rlara ve tanralara adaklar su n m ak la ilgilenseler bile, in san larn b u n a dhil edilip edilm edii b ilin m e
m ek ted ir. Bu, d m an larn uygarlam am b arb arlar olarak
su n a n Rom a p ro p ag an d asn n bir baka rnei olabilir, am a
dier taraftan in san k u rb a n edilm i olabileceine dair baz b e
lirtiler m ev cu ttu r. Kuzey A vrupan n dier ksm lar gibi Bri
tanya ve rlan d ada da b u lu n m u biro k b atak lk cesedinin yoru m lan n d an b ir dizi k an t gelm ektedir. B unlar, ou D em ir
ana tarih len en , tu rb a b ataklklarnda, b u ortam lardaki
zel asidik kou llar ve havann olm ay sayesinde k o ru n m u
Bili P ric e 4 7
o larak b u lu n m u cesetlerdir. yi bilinen, 1984te C heshirede

b u lu n a n Lindovv A dam ve 2003te M eath lesind ek i b ir b a
tak lk tan karlan C lonycavan A dam rn ek leri dhil, b iro
u iddetle ld r lm e iaretleri gsterm ektedir. M .. ikinci
yzylda ld r le n L indow A dam kafaya darbeyle katle
dilm iti. Sonra da grtla kesilm i ve ilm ikli b ir iple bo u l
m u tu . ld r n trensel bir yn olduu da ne s r lm
olsa bile, bariz ekilde birisi o n u n ld n d en em in olm ak is
tem iti. lem e, h er eyin k ered e olm as fik rin in kutsal
arm lar vard.
Bu b atak lk cesetlerinin y o rum lan ok eitlidir, am a en
yaygn olan idam edilm i ya da k u rb a n diye ld r lm h
k m giym i su lu lar ya da sava esirleri o ld u u n u ne s r
m ektedir. l m leri m u h tem elen idam la k u rb a n n bir bilei
m iydi. C esetlerin k o ru n a cak lar bataklklara konulm as, belki
de b u y erler to p rak la su arasnda eik, bylece canllar d n y a
syla l ler lem i arasn d a bir eit ara h alin i tem sil ettii d
n ld iin, m u h tem elen kastlyd. Eer d u ru m buysa, o
zam an bu insanlar, Kelt d in in e gre, ld k lerin d e b r D nyaya, atalarn , tan r ve tan ralarn d nyasna g irm ek ten al
k o n u lm u lard .
Bu br D nyan n yeraltnda olduu, gl ve n eh ir gibi su
kitlelerinin de on u n la insanlar lem arasnda bir gei blgesini
tem sil ettii dnlm ekteydi. T ren kllar ve m cevherat
gibi kym etli nesnelerin gllere ve nehirlere frlatlm as br
D nyada yaayan tanrlara d o rudan bavurm ann b ir yolu ol
m u olabilir. Kutsal siteler genel olarak dinde nem li bir rol oy
nam g r n m ek ted ir ve belli sulara bir eyler atarak adak su n
m ann yan sra, d ru idler genellikle belli mee, fndk ve p o rsu k
aalarndan oluan korularda trenler dzenlem ilerdir.
Birou yln nem li m evsim sel ve tarm sal olaylarn b elir
ten festivaller de d in i uy g u lam an n nem li b ir parasyd. Kelt
d n y asn d ak i d rt ana festivale Kelt d n y asn n farkl ksm
larn d a farkl isim ler verilm i olup, aadaki rlanda u y arla

m asdr am a b u n la rn dier blgelerde karlklar m evcuttur.
Im bolc, k u zu lam ak zere o ld u k larn n ve k n nihayet b it
m ek te o ld u u n u n bir iareti olan k o y u n larm s t retm eye
balam asyla ilikilendirilen bir zam anda, ubat bandayd.
D aha so n rak i H ristiyan takvim inde Azize Brigid G n haline
gelen festival, tanra Brigide adanm t. B unu hayvanlarn
yazlk o tlaklarna g t r ld 1 M aystaki Beltane izlem ek
teydi. (Birok lkede bu, Keli takvim iyle alkal bir eyden
ok U luslararas E m ek G n n belirtse de, hal bayram ola
ra k devam etm ektedir.) L ughnasa 1 A ustosta k u tlan m ak tay
d ve tan r L ugha adanm t. Bu, in san larn baarl b ir sonu
elde etm ek iin adaklar su n d u u hasat m evsim inin balang
cyd. H ristiyan takvim indeyse baarl b ir hasat aln d k tan
so n ra teek k r edilir. Bu, o k tan rl ve tek tan rl d in ler arasn
daki farklardan birisini gsterm ektedir. oktanrlda tanrlara
ad aklar baary gvenceye alm ak iin b ir olay olm adan evvel
su n u lu rk e n , m fik bir ta n rn n takipileriyle ilgilendii d
n len tek tanrl d inlerde adaklar k ra n iareti olarak olay
d an so n ra su n u lu r.
Kelt tak v im in in son festivali 1 K asm da yazn bitiini ve k
n balayn b elirten Sam haindi. Bu, srlar k boyunca
d o y u rm ak tan sa k esm en in geleneksel zam anyd ve oban
atelerin in yaklm asyla belirtilm ekteydi. ngiliz gelenei olan
4 Kasm oban Atei G ecesin in n c s olarak grlebilir, ay
rca H ristiyan Kilisesin d ek i im anla a y n lan la rm anld T m
Azizler G n d r. ncesi akam b u g n ism i T m Azizler
G n n n eski ism i T m K utsanm lar G n n n ncesi a k
am Ali H allow E venin bozulm asyla trem i bir isim olan
H allow een diye ku tlan m ak tad r.
H em R om allar, h em de eski H ristiyanlar Kelt d in in in bu
y n lerin i k en d ilerin in k iy le b t n letirm iler am a h er ikisi de
d ru id lerin g c n anlam ve faaliyetlerini bask altna alm a
Bili P ric e 4 9
y denem ilerdir. M esel

nem li b ir m ahal olduu
lerin lejyonlar tarafndan
rip edildii bir sald rdan
Rom al yazar Strabo, d ru id ler iin

belli olan A ngleseye yaplan, druidyenildii ve kutsal k o ru larn n ta h
bahsetm ektedir.
Aziz P atrick in beinci yzylda H ristiyanl rlandaya n a

sl g etirdiini an latan eitli hikyelerde, belki de tm lk en in
en k u tsal yeri olan Tara T epesinde druidlerle tartp so n u n
da o n lar y en erk en tasvir edilm itir. D ruidlerin yenilgisinin
tam am en Aziz P atrick sayesinde olup olm ad tartm aya ak
olsa da, H ristiyanln benim senm esiyle eski Kelt dini gide
rek yo k olm aya balam tr. rlan d adaki K atolik Kilisesinin
birka A zizler G n kabul etm esine ve belli m ahallerin kutsal
o ld u u n u n d n lm esi baz eski y n tem lerin H ristiyan r
landa ile b t n lem esin in neticesi olm asna ram en, eski d in
le elle tu tu lu r tek balant m itoloji haline gelene kadar, d ru id lerin akllarnda tu tu la n bilgiler zam anla kayboldu.
Sylenen ve Yazlan Sz
Szel G elen ek
Kelt m itlerin in kilit y n lerin d e n birisi hayatta kalan yazl
hikyelerin, iinde o lu tu k lar szel k lt rle olan ilikileridir.
Y azldklar anda hikyeler sabitleir, szel deil, yazl gelene
in b ir paras haline gelir. B undan nce hikyelerin nesilden
nesile szle geerek hayatta kald ve anlatlm aya devam etti
i u z u n b ir d n em olm u olm aldr.
Szel hikye anlatm gelenei h ak k n d a, 1930larda M ilm an
P arryye ve d ah a sonra P arryn in H om erosdaki szel eler
zerin e alm asn devam e ttiren ve b u n u o zam an lar yaayan
bir gelenek ierisinde y r te n Yugoslavyan n (im diki Srbis
tan) szel airlerinin destans iirlerini o lu tu ru p icra etm e ii
ni nasl y r tt k le rin i gz n n d e b u lu n d u ra c a k ekilde ge
n ileten A lbert L orda k ad a r giden epeyce akadem ik alm a
y ap lm tr.19 H om eros ep ik lerin in ve Kelt m itlerin in k esin lik
19) Lord (2000), ilk kez 1960da yaynlanan almann yeni bir basks.
le ayn ekilde o lu tu ru ld u k la rn ne s rm ek g l n olacak

tr, am a ayn zam anda h em b u n lar, hem de Yugoslav szel ge
lenekleri, hepsi de tam am en szel g eleneklerin r n leriy d i, o
y zd en baz kyaslam alar yaplm as m antksz deildir. F akat
b u n u y ap m ad an evvel szel k lt rd e n bahsettiim izde n e d e
m ek istediim izi d n m ek ve b u n u n la yazls arasndaki
farklara b ak m ak nem lidir.
Y aznn y o ru m yaplm ayacak kad ar b l n m ez b ir paras
halin e geldii m o d ern Bat k lt r n n bak asndan yaz
n n icad n d an nce in san larn nasl yaadklarn anlam ak k o
lay deildir. G enel in san lk tarihi b a k m n d an yaz n isp eten
yeni b ir icattr. M odern insanlar ( H o m o s a p i e n s ) yaklak
200,000 y ldr v ark en bilin en en eski yaz sistem i M ezopotam
yada 6,000 yl nceki Sm er m edeniyetine tarihlenm ektedir.
E n eski k u llan m n d a n so n ra yaygnlam adan nce binlerce
sene geecek, k itap larn ve genelde okuryazarln b u g n sa
h ip o ld u u etkiye sahip olm aya balam as on beinci yzylda
( in de b irk a yzyl daha nce) oynak tipo m atb aan n icad
n a k ad ar gereklem eyecektir. Tem el atan k itab O r a l i t y a n d
L i t e r a c y [Szellik ve O k u ry azarlk ]da W alter O ng, Yaz, in
san b ilin cin i dier h er icattan daha fazla d n t rm t r"0d i
ye yazm aktadr. Bu tartm al b ir h u su stu r, am a yine de szel
ve yazl k lt rle rd e k i in san larn d n ce ekilleri arasndaki
fark g sterm ektedir.
Yazl k lt rd e karm ak fikirler kt zerin d e adm adm
h alledilebilir ve n o tlar o k u n arak h er aam aya geri dnlm esi
m m k n d r. Bu sre devam ettike b u n u okum ay seen
h erk esin ulaabilecei b ir bilgi b t n oluur. Bu elbette s
zel k lt rd e b ir seenek deildir, o n u n iin nem li bir soru
ortaya kar. Szel k lt rd e in san lar zor p roblem leri nasl h a l
leder, so n ra da kazan d k lar bilgiyi nasl korur? 20
20) Ong (1982).
B ili P ric e 5 3
Yaz k u llan m ad an problem zm enin bir yolu, byle d u

ru m la r tah m in edilem ese de, esinlendii b ir fikri, eureka [bul
dum ] an olan birisi yoluyladr. Bir baka yol, p ro b lem in bir
baka kim seyle k o n uulm as, b ir baka deyile diyalog, sonra
da z m n s rek li olarak tek rarlan arak h atrlan m as ya da
d aha kolay h atrlan abilm esi iin bir ezberlem e ya da h a trla t
m a sistem i gelitirilm esidir. M itolojiyi m eydana getiren k ap
sam l b ir hikyeler b t n gibi b y k m ik tard a bilginin sz
k o n u su o lduu yerlerde ezberleyerek renm ek, sonra da b u
n u u z u n b ir s re tu tm a k son derece zo r olacaktr ve szel k l
t rd e h erh an g i b ir ey u n u tu ld u u n d a ebediyen kaybedilm i
tir. Bir hafza y ard m sistem i b u p ro b lem in stesin d en gelebi
lir, ayrca h atrlam a yntem i b ir kez retildiinde sonraki
nesle bilgi ak tarlm asn daha da etkinletirebilir.
B yk m ik tard a bilgiyi h atrlam an n en iyi y o llarndan b iri
si, b ir y o lcu lu k tak i m erhaleler ya da bir evdeki odalar gibi, h a
trlan acak eyi belli m ahallerle badatrm aktr. E sasnda b u
rada olan ey, bilginin, diyelim ki evinizde girip odadan o d a
ya dolam asn g erek tiren bir hikyeye dnm esidir. H er oda
ya da o od ad ak i belli n esn eler b u n larla badaan bilgi parala
rn geri getirir. B unlarn gelien b ir hikye haline k o n u lm a
syla b r t rl balantsz bilgi paralar olacak olan eylerin
h atrlan m as ok daha kolay hale gelir.
Son zam an lard ak i bilim sel aratrm alar in san b ey n in in h er
zam an, b r t rl rastgele ya da k ao tik olaylar dizisi olabile
cek eylerden anlam karm ak iin bilinsizce hikyeler olu
tu rd u u n u ortaya k o y m ak tad r.21 Biz farknda olm adan beyin
ken d isin e gelen m uazzam m ik tard a duyum sal bilgiyi b andan
savar, gereksiz g rd eyleri skarta eder ve kalan anlaya
bileceim iz b ir biim de sralar. u an iin bu yalnzca b ir te
21) Philips, Helen, 'Mind Fiction: Why your brain telis lales, New Scientist, 7 Ekim
2006.
orid ir, am a eer byleyse, bilgileri hikye b iim in d e h atrla

m aya y atk n olm am z p ek artc deildir, n k beyin al
kan lk la dnyay b u ekilde alglam aktadr.
D nyadaki en szel geleneklerde hikyeler n esir an latm d an
ok nazm biim inde sylenir. Bu, nazm n ritm i szel b ir a
irin kelim elerin akna kaplm asna izin verdii dzenli tek
ra rlan an b ir yap ierisine yerletirildiinde bilginin h a trla n
m as kolay o ld uu iindir. N azm n kafiye ve ses tekrar gibi
zellik lerin in k en d i balarna hafzaya yardm c rol oynam ala
r gibi b en zer ilevleri de olabilir. Oysa szel hikye anlatcla
r tarafn d an ilk batan n esir eklinde o lu tu ru lm a sn d a n ok
yazld zam anki yntem le alkal olsa bile, Kelt m itolojisi
b t n n n neredeyse hep si nesirdir.
M odern zam anlara kad ar m evcut olan Slav szel airlik ge
lenei h ak k n d ak i aratrm a ilk b atan H om eros ep ik lerin in
nasl o lu tu ru ld u u n a k tu tu lm as am acylayd. ncelenen
szel airler binlerce m sraya ulaan ve ezberlenm eye kalklsa
h ep sin in sylenm esi gnlerce srecek olan t m re p e rtu a rla r
n ezberlem eye k alkm yorlard, gidiata gre kafiye olu tu rm a
tek niini renm ilerdi. iirin gidiatn ve ritm in d zen in i
k o ru m ak , am a ayrca hafzaya yardm iin basm akalp b iro k
ifade kullan y o rlard. E sasnda anlatm n ileyii iin hikyede
ulam alar g erektiini b ildikleri n o k talar arasna kafiye u y d u ,
ruyorlard. yleyse ou satr air ilerledike o lu tu ru ld u u
na gre ayn h ik y en in h e r sylenii n ce k in d e n farkl olacak
am a air, belli bir d u ru m la badatrm ak, rn e in dinleyiciler
le ilgili k o n u m alzem esi eklem ek iin deiiklik yapm adka
h er defasnda ayn yerde bitecektir. H em l y a d a h em de O d i s e us, k k en o larak szel iir olduklar bariz so n u cu n a gtrecek
ekilde, b u d zenli olarak tek rarlan an ifadeler zelliini pay
lam aktadrlar.
T ek rarlan an ifadelerin Kelt m itlerinde ok en d er oluu sade
ce b u n la rn o u n lu k la ilk batan nesir eklinde yazlm ol
Bili P ric e 5 5
m alarn d an d r. Yine de T inin baz ksa pasajlar nazm dr.

B unlarn en eski tarihte yazlanlar old u u d n lm ek ted ir,
o n u n iin b u n la r b y k olaslkla orijinal szel uyarlam aya en
y ak n d an benzeyenlerdir. T ek rar k u llan m h ak k n d a ok faz
la netice karm aya yetecek k adar m sra olm ad halde, k a h
ra m a n n ism in d en sonra ya da zam an zam an tam am en ism in
yerine geecek ekilde s rek li lk ap larn kullanlm asnda
m u h tem elen basm akalp ifade ku llan m olan baz rn ek ler
b u lu n m ak tad r. Baka isim ler arasnda C ch u lain n den, aynen
I l y a d a da A illeusu n At atlatan gibi lkaplarla arl gibi,
h ep si de U lster Tazs anlam na gelen farkl b ir dizi isim le b a h
sedilm ektedir.
Kelt h ik y elerin in daha u z u n rnekleri ve H om eros epikle
riyle genel o larak u z u n szel iirler arasndaki bir dier m u k a
yese n o k tas b u n larn b l n m yapsdr. M odern dedektif
ro m an la rn n genellikle yapt gibi dorusal b ir tem a izlem ek
y erin e szel ep ikler bir olaydan dierine geerler. B unu b ir n e
d en i ep ik lerin zam anla ve baz p aralarn eklendii ve k u k u
su z dier p aralarn karld tek rar tek rar an latm larla o lu
m u o lm asndandr.
Bir baka h u su s bu hikyelerin, destans olaylara d e in d ik
leri gibi, destan s u zu n lu a da ulaabilm eleridir, o yzden,
dinleyicileri epeyce u z u n bir sre ilgili ve m egul tu tm a k iin
h ik y en in h er b l m n n k en d i tepe n o k tas vardr. Sonra da
b u b l m ler t m h ik y en in paralar olacak ekilde b irb irleri
n in zerin e k u ru lu r.
F arkl yer ve zam anlarn edebiyatndaki yap benzerlikleri,
y u k ard a anlatld gibi, b u n la rn ayn ekilde o lu tu ru lm u
olm a ih tim alin i gsterir, am a h ib ir ekilde m u tla k k a n t ola
rak alnm am aldr. M odern zam anlarn hikyecilerinin an la
tm lar m u tlak a an tik m itolojiyi m eydana getiren hikyelerin
nasl o lu tu u n u gsterm ez am a daha fazla ik in ci derecede
k an t salayabilirler. Sen de B urca 1970lerin banda Gal-
w ayde ahit olduu geleneksel b ir hikye an latcsn n syle

yiini m asaln kendisine neredeyse hibir ey k atm ad an tek
ra r ed en eitli ifadeler ieriyor eklinde tanm lam tr. yle
devam etm ektedir:
Bu tekrarlama ve lf kalabalndan masalda var

olan ksaln sistemsel biimde peinde olunmad
bellidir. Verilen izlenim syleyi srasnda oluturma,
aktarcnn ilerledike hikyesini onun temel unsurla
rndan (byk lde kendi szckleriyle) uydurdu
udur.22
B rcan m edindii izlenim hikye anlatcs tarafndan da
ak ekilde onaylanm tr, o n u n iin en azn d an bu o lu tu r
m a tek n i in in rlandada b ir devirde k ullanlm o ld u u n u
sylem ek m m k n d r.
H ikye A n latclar
Bu kitlesel m edya ve bilgi teknolojisi anda hikye an lat
m a sanat gem iten gelen bir elence biim idir ve baz k im
seler tarafn d an artk yaadm z d nyada geersiz, folklorik
ve n o staljik o larak grlebilir. F akat b u fikirlere ram en bik- #
ye anlatm hal canl ve iyidir ve dirili gibi b ir d u ru m yaa
m ak tad r. Bu h ibir yerde, hikye an latclarn eski zan aatlar
n icra etm eyi s rd rd k le ri rlan d ad an daha bariz deildir.
rlandaca da b ilindii ekilde b u m o d ern seanachaithelerin en
ok tan n an larn d a n birisi, yllardr rlandan n batsn d ak i es
ki nesil erk ek ve k ad n lard an hikyeler toplayp b iro k lk e
de an latan ve b irka k itap yazm olan Clare lesin d en Eddie
L en ih an dr.
22) de Burca, Sean (1973). Aspecis of Transmission. Eigse, 15. Nagyde alnt yapld
gibi,Joseph Falaky (1986), Oralily in Medieval Irish Narralive: An Overvievv, Oral
Traditior 12.
Bili P ric e 5 7
D n y an n h er tarafndaki biro k halk gelenei gibi hikye

an latm da, zellikle k en d ilerin i byle ev yapnt elenceler
iin fazla incelikli g renlerin, b u n u n eski m oda olduu ve
gem ie takl kald alglam asndan zarar grm tr. C in ve
cce h ik y elerin in tesinde bir ey grem eyen rlanda dn
daki baz kim seler tarafndansa batl inanl rlandaln m bir
baka beylik rnei olarak kabul edilm itir. Bu tu tu m lar elbet
te so n zam anlarda hem rlanda iinde hem de rlanda k lt
r n e ve rlandalla canlanan ilgisiyle dnya apnda m u az
zam b ir diaspora ierisinde o u n lu k la deim itir. rlanda h i
kye anlatcl 1960lard an beri T he C hieftains ve P lanxty gi
bi g ru p larn n d erliinde R nesans gibi bir d u ru m yaayan r
landa m ziine, o k ad a r baarl olm asa da benzeyen b ir yol
izlem itir.
S e a n a c h a i t h e ler
geleneksel de olsa, H ristiyanlk ncesi r

lan d aya k ad ar giden hikye anlatm a geleneinin ne derecede
m iraslar o ld u k larn sylem ek im knszdr. O zam anlar h i
kye anlatclar, ya d a /ilid , d ru id lere b en zer bir k o n u m a sa
hip ti, ark ve hikye biim inde tu ttu k la r ecdat, davran ya
sa ve ku rallar gibi k o n u larla ilgili nem li szel bilgi m uhafz
lar o larak aslnda ayn tarik atn bir paras olabilirler. F i l i d in
geleneksel rol, rlanda H ristiyan o ld u k tan sonra, d ru id lerin
rlan d an n m anevi nderleri olm ay b rak m alarn n ard n d an
yaayarak devam etm itir. O nlar rlanda so y lu larn n evlerin
de alm ay s rd rd le r am a yerli rlanda soyluluu, Kilisen in ve 1171de g elm elerinden sonra A nglo-N orm an b aro n la r
n n basks altn d a k t k e geleneksel hikye anlatcl da
kt.
O n yedinci asr civarnda f i l i d gelenei, o n u destekleyen r
landa soyluluuyla b irlik te neredeyse tam am en o rtad an k alk
m t. E lbette hikye anlatm tam am en b itm ed i ve rlandaca
k o n u an to p lu m arasnda, zellikle de ngilizce d ilin in etk i
sin d en en u zak olan rlandan n batsnda devam etti. 1840 ve
1850 balarndaki, yaklak bir m ilyon kiiyi ld rd d

n le n ve m uazzam seviyelerde ge n ed en olan k o rk u n k t
lk lar rlandaca k o n u an to p lu m zerin d e ykc b ir etki yapt.
1900 civarnda rlanda n fu su yarya, bir daha asla geriye ge
tirem edii b ir d u ru m olan 8 m ilyondan 4 m ilyona inm iti. r
landa dili ve o n u n la birlikte hikye anlatm a gelenei de lk e
n in yalnzca kylarnda hayatta kalarak b en zer ekilde zarar
g rd am a ikisi de hi kaybolm ad.
ngiliz k lt re l egem enlii karsnda dilleri gerileyen dier
Kelt b lg elerindeki d u ru m da kabaca aynyd. skoyada on
sekizinci yzyl Jacobite A y a k la n m a sn n yenilgisinin ve Yay
la B oaltm alarnn* sko Galcas k o n u an lar zerinde d ra
m atik etkisi oldu. Bu d n em d en sonra yine zellikle kylarda
ve K anada, N ova Scotiadaki Cape B riton Adas gibi Galce k o
n u an b y k g m en to p lu lu k larn n olduu baz blgelerde
hikye an latm devam etti.
G allerde ngiltereye yaknl ve (Llew ellyn ap G ruffyddin
1282de I. Edvvard tarafn d an m alup edilm esine k ad a r giden)
birlem e tarih in in eskiliine ram en, dil dier tm Kelt d ille
rin d en d aha b y k apta hayatta kalm tr. P renslerin airleri
( B e i d d y T y w y s o g i o n ) ve A sillerin airleri ( C y w y d d w y r ) olarak
b ilin e n rlan d an n /iid iyle kyaslanabilecek b ir ozan gelenei
de ayn ekilde gerilem itir. M odern biim i aslnda Kelt Diriliin in paras olsa da, b ir G aller m zik ve edebiyat festivali
olan m o d ern E isteddfodu n k k lerin in o zam ana kad ar geri
g t r lm esi m m k n d r.
Dil so n rasn d a yllarca, canlandrlm as iin aba sarf edilen
o n d o k u zu n c u yzyln so n u n a kad ar b ir derecede devam et
se de, genellikle son C o rn ish k o n u an n n 1777de len Dolly
P en treath old u u sylenir. C an lan d rm an n dilin k endisini
* Koyunlara yer almas iin sko yaylalarndaki baz halkn zorla aa indirilmesi
- .n .
B ili P ric e 5 9
salam b ir ekilde yen id en oluturm aya yetecek kad ar s rd

1974te so n yerli k o n u an len M anx dili daha u z u n bir
s re devam etti. M anx k o n u an daha gen bazlar, gndelik
k o n u tu k la r dil o lduu iin artk m an tk en yerli k o n u an d i
ye tanm lanabilir.
B rittanyde, F ransz h k m e tin in b u n u n yerine Franszca
kullan lm as b ask larna ram en B reton dili 1960lara k ad a r
geni apta k u llanlm aktayd. O zam andan beri, h k m e t pek
desteklem ese de kalc b ir dzeliin izledii feci b ir gerilem e
yaad. N e yazk ki, b t n Kelt blgelerinde olduu gibi dil
can landrlabilm iken, folklor b ir kez kaybedilince ilelebet git
m itir. H ayatta kalm as iin hafzaya ve nesiller boyu k o p m a
yan b ir geie dayanan bir szel k lt r n geri getirilm esinin
y olu y o k tu r. H alk m asallarnn ve hik y elerin hal b y k ap
ta anlatld b ir zam anda yaayan eski nesillerin h atrlad k la
rn n geni b ir kayd yaplm tr ve b u b l m n banda b elir
tildii gibi baz hikye anlatclar hal alm aktadr am a d a
h a fazlas yitirilm itir.
Yazl H ikye
K adim b ir m ito lo jin in u n su rlar Kelt d illerin in gerilem esi,
baz d u ru m lard a bitm esi sonras k alan h a lk m asallarnda k e
sinlikle izlenebilir, am a im di klliyatn ou olarak g r len
eyler y edinci ve o n ikinci yzyllar arasnda rlan d ada yazl
m h ik y elerd en ibarettir.
Yaz rlan d ada H ristiyanln geliinden nce an tlar ya da
blge iaretleri zerin d ek i ksa k itab eler eklinde olan, am a
d ah a nem li yazlarda olm ayan o g h a m harfleri biim inde m ev
cu ttu . Y aztlarn incelenm esi ve ncil oku m alarn a dayanan
H ristiy an lk o k u n u p yazlan bir dindir. A slnda o d n em d e
b irk a H ristiyan m isyoner alt halde, geleneksel olarak
Aziz P atrick tarafndan getirildii sylenen b u din, rlandaya
beinci yzylda B ritanyad an gelm itir. Birka nesil ierisinde
eski d in in ve d ru id lerin yerine geerek hzla rlan d an n h er

tarafna yaylm ve en azn d an m anastrlara bal kim seler
iin ok u ry azarlk on u n la b irlik te gelm itir.
Kelt H ristiyanl, in an cn k k en in d e Rom a m paratorluu
yoluyla yaylm olduu kta H ristiyanlnd an farkl izgiler
de gelim itir. Piskopos gzetim indeki k ated ral ve pisk o p o s
lu k blgesine dayal bir idari yap yerine, rlan d ada o u n lu k
la m an astr sistem i gelim itir. B unun balca n ed en lerin d en
b ir tanesi, Rom a sistem inin dayand ehir ve kasaba yaps
olm ayan rlan d an n o zam anlar neredeyse tam am en krsal
kalm olm asyd. K atedraller esas olarak ehirlerde ina edil
m i o lu p karl h k im elit tarafndan ticaret gelirleriyle d e
n irk en , rlanda m anastrlar ve keileri aslen krsal olan rlan
da so y lu larn n him ayesi altndayd.
M anastrlar, dini k u ru m olm ak kadar, Y unanca ve Latince
o k u n u p yazlan renim m erkezleriydi ve rlandalI rah ip le r
A vrupan n geri k alannda rakipsiz olduklar yaz kopyalam a
san atn byle gelitirm ilerdir. Bu alm ann st noktas,
im di D u b lin T rinity College K t p h an esinde olan d rt inci
lin h arik u lad e resim li ve sslem eli elyazm as T h e B o o k o f
K e l l s t e zirveye ulat d o k u zu n c u yzyl civarndadr. Bu k
tip lerin alm alar hayatta k alan elyazm alar d izisinin gster
dii gibi sadece dini k o n u larla snrl deildir. Bizdeki h ikye
lerin ou b u k ay n ak tan gelm ektedir.
u an d a m an astr k tip lerin in bu m etinleri re tirk e n f i l i d ile
ne lde ibirlii ettiklerini kesinlikle sylem ek m m k n
deildir. H er ikisi de asil evlerinin him ayesi altndayd v e f i l i d
b izatih i m anastrlarla, el yazs yazm a no k tasn a kad ar d o ru
d an b irtak m balantlara sahip olm u olabilir, am a b u n u k e
sinlikle sylem ek iin delil yoktur. Baz m etin ler sesli o k u n
m as am acyla yazlm izlenim ini v erm ek ted ir ya da en azn
d an b ir satr u n u ta n ak t rler iin sufle kitaplar gibidir, am a
ou aklda d aha bilgece b ir am a v ark en hazrlanm grn-
Bili P ric e 6 1
in ek ted ir. 1950 ve 1960larda eski rlanda edebiyatnda u z

m anlam sekin b irka akadem isyenden b irisi olan G erald
M urphy, asl kayglarnn dinleyicilere o k u n d u u n d a hik y e
lerin nasl alglanaca olm adn ne srerek, elyazm alar
esas o larak m an astrd a n km ayd ve k tip ler k aydettikleri k o
n u n u n estetik ten ok tarihsel deeriyle ilgiliydi diye d n
m t r. M u rp h y ayrca unlar sylem ektedir:
Eski bir oenachta (hikyelerin ve arklarn sylen

dii toplant) toplanan kral ve soylulara gerekten an
latld ekildeki hikyelerin, edebiyattan ok reni
me katk olarak manastr ktiplerince not edilmi an
latm kt elyazmalarmdan ok farkl olduundan ga
yet emin olabiliriz.23
B urada M u rp h y kark ve zlm esi zo r olan d ah a eski b a
z ely azm alarm dan b ah setm ek ted ir, am a bu h u su s hayatta k a
lan m alzem en in ou iin de ayn ekilde geerli olabilir. K
tipler f i l i d i n hikyelerde an lattk larn m ecb u ren sadk b iim
de kelim esi kelim esine kopyalam ak kaygsnda deillerdi. O n
lar yalnzca k en d ilerin e ak tarlan hikyelerde k ap san an olay
larla ilgili bilgileri yazya dkm ekteydiler.
S anatsaldan o k olaylarla ilgili am alar, hikyelerin ou
n u n d n y an n ou yerinde nazm olan szel hikyelerin te r
sine n ed e n n esir yazldklarn da aklayabilir. E lbette, sah a
daki ou ak ad em isyenin d n d ekilde, f i l i d ' i n ilk ba
tan n esir o lu tu rm as tam am en m m k n d r, am a sahip o ld u
u m u z delillere gre hikyelerin syleniine norm alde, rn e
in arpla alm an m zik elik etm ekteydi, bylece kelim elerde
b ir m ik tar ritm in olm as anlam l olu rd u . ayet b u olm asayd,
bu n azm b iim lerin ou ya ilk b atan kaydedilm em i ya da
elyazm alarm n pe pee kaytlar yapldndan yava yava
23) Knoll ve Murphy (1966).
kay b o lm u olacakt. Buna a ltern atif olarak, ktip ler dizeleri,

n esir b iim in d e dizilm i olan ncil m etin le rin d en kopyalam a
ya alm ve hikyelerde de ayn ekilde devam etm i olabilir
ler. Szel b ir sylem in kaydn yapan b ir kii, zellikle bu b i
im e ilk b atan aina deilse, b u n u m u tlak a nazm biim inde
yazm az.
Sre ierisindeki b ir aam ada, hikyelerin H ristiyanlk n
cesi d insel an lam larnn ou karlm ve baz d u ru m lard a
aka H ristiyan tem alar so k u lm u tu r. Bu, h er ikisi de H ris
tiyan ortam ierisinde altklar i in ,/iid in o lu tu rm a s re
cin d en k tip lerin kaydetm e srecine kad ar h erh an g i b ir aa
m ada o lm u olabilir. Yine de en artc gerek belki de k tip
lerin bu hikyeleri g erekten yazm olm alardr. Bu belki de
rlan d an n h k im H ristiyanlktan uzak o lm asnn so nucu
olan, H ristiyan lem in in h ib ir yerinde grlm eyen dini ve
d in d d n y alarn b t n lem esin i ortaya koym aktadr.
M anastr k tipleri, rnein 563 ylnda sko adas Iona by
St C o lu m b ada k u ru la n m anastrdakiler gibi, dier Kelt blge
lerin d e de kesinlikle m ev cu ttu , am a b u m eknlarda dind
h erh an g i b ir hikye kaydedilm ise bile, hibirisi hayatta k al
m am tr. Bariz ekilde ok daha eski szel m itoloji gelenekle
rin e day an an yazl hikyelerin tek dier kayna G allerden
gelm ekte ve im di M abinogion olarak bilin en eyi o lu tu r
m aktadr. A rtk yalnzca ilk kez yazld san lan d an yzlerce
yl so n ra yaplm kopyalarda var olan b u hikyelerin kkeni
h ak k n d a az ey bilinm ektedir. B unlar elbette b t n n yalnz
ca b ir b l m n tem sil etm ektedir, am a Kelt d n y asn n geri
k alam n k in d en d aha fazladr. skoya, M an Adas, C ornw all ve
B rittanyn in zengin b ir hikye anlatm a geleneinin olm am as
anlalr deildir. O n larn sahip olm adklar ey, rlandada var
olan, gelenek gerilem eden nce hikyelerin kaydedilm esiyle
so n u lan an b ir dizi kouldu.
Bili P ric e 6 3
K elt D irilii
O n ikin ci yzyldan, A nglo-N orm an istilsndan balayarak
yerli rlan d a k lt r u z u n b ir istikrarszlk ve gerilem e d n e
m ine girm itir. Bu d n em d e A vrupa ile artan tem as Kelt H ris
tiyanln Rom a Kilisesiyle d ah a geni bir b t n lem ey e g
t rm ve m an astrlar giderek D o m in ik an lar ve C istercianlar
gibi A vrupal m an astr tarik a tlarn n ynetim i altna girm itir.
rlan d a m an astrlarn d a retim in gelim esine yol aan k o u l
lar artk y o k tu ve b u n la rn A vrupa retim in in en nde gelen
m erk ezlerin d en bazlar olm a k o n u m lar o rtad a n kalkm t.
O n beinci yzyl balarnda A nglo-N orm anlar ya da bazen
denildii gibi E ski ngilizler, artk salam ekilde Rom a K ato
lik olan rlanda to p lu m uyla btnlem ilerdi. D nem in ngi
liz krallar eklen lkeyi k o n tro l etm ekteydi, am a b y k k
sm lara, zellikle de k rsal alanlara aslnda A nglo-N orm an ve
yerli rlandal aile h an e d an lar h k m etm ek tey d i. T u d o r kral
VIII. H enry 1530larda rlandan n y en id en fethine giriti ve
rlan d a so y lu larn n devam eden desteini gvenceye alm ak
am acyla o n lara ngiliz u n v an lar teklif ed erek ngiliz a risto k
rasisi ierisinde b t n letirm ey e alt. zellikle R eform dan
so n ra P ro testan A nglikan Kilisesi o lu tu ru lu p , m an astrlar
feshedildiinde d iren en lere eziyet edildi.
T arih iler K o ntlarn Ka diye bilin en olaya o u n lu k la r
landa tarih in d e b ir d n m noktas olarak iaret ederler.
1607de lk e n in k u zeyinde k alan K atolik rlandal soylularn
en g l lerin d e n ikisi, ik tid ar geri alm ak iin koullar u y gun
old u u zam an d n m ek u m u d u y la F ransaya s rg n e gittiler.
kisi de d nem edi. Bu, u zan tlar b u g n bile hissed ilen Ulsterin S m rgeletirilm esi olarak b ilin en kuzey in ngiliz ve s
ko P ro testan lar tarafndan ko lo n iletirilm esin in y o lu n u at.
rlan d a aristo k rasisin in geri kalan yeleri lk e n in dier k
sm larn d a etk ilerin i s rd rd le r ve bazlar 1641de K atolik
K onfederasyonun u o lu tu rara k bir ayaklanm a rgtlediler.
Bu, rlanda ierisinde O liver Cromvvellin k o m u tasn d ak i ngilizler 1653te K onfederasyonu m alup edinceye kad ar s ren
b ir sava d n em in e yol at. C rom w ellin sava srasnda ve
so n rasn d a kulland, baz tarihilerin soykrm a eit o ld u u
n u iddia ettikleri y n tem lerin gaddarl C rom velli rlan
d ada devam eden bir nefret figr haline getirm itir.
A yaklanm aya katlm o lsu n olm asn, rlanda K atolik aris
to k rasisin in m lkiyetinde kalan to p rak larn t m n e C rom w ellin zaferin d en sonra el k o n u lm u tu . Soylularn him ayesi
ne day an an f i l i d m essesesi o zam an en az 2,000 yl eskiye
u zan an b ir szel gelenei sona erdirerek fiilen yok oldu. rlan
d a daki, K atolik II. Jam esi ngiliz tah tn a geri getirm eyi am a
layan 1689 Jaco bite isyannn baarszl ve 1690daki Boyne
Sava yenilgisi K atolik rlanda st snflarnn ta b u tu n d ak i
so n ivi olarak grlebilir.
O n sekizinci yzylda Britanya ve rlandann Kelt k lt rle
rin in nih ai k ierisinde olduu ve b u n la rn egem en ngi
liz k lt r ierisinde tam am en z m sen m esin in yalnzca za
m an m eselesi olduu d n ld . Bir diriliin balangc farkl
b irka k lt re l h arek ette grlebilir. B unlardan birisi, geri k a
lan K eltlerin b ir zam anlar t m A vrupaya yaylm b y k b ir
im p ara to rlu u n son kzleri olarak hayal edildii R om antizm
idi. D aniel O C onnell (1775-1842) dahil rlandal m illiyetiler
tarih i p ek de ayn n altnda grm yorlard. O nlar b u ro
m an tik m u h teem gem i arm larn rlandadaki, K atolik
k u rtu lu u n u ve ngiltere ile rlanda arasndaki birliin z l
m esini ieren m illiyeti gndem iin d estek k azan m an n bir
yolu o larak k u llandlar. rlanda K rallarn n ta giydii Tara
T epesinde to p lan tlar yapld ve rlanda hikyelerindeki k a h
ram an lar rlan d an n gelecei iin m odel gsterildi.
Kelt m itolojisini ok daha geni b ir kam u dik k atin e getiren
olaylardan birisi O ssian iirlerinin sko air Jam es M acpherso n tarafndan 1760tan itibaren yaynlanm asyd. M acpher-
Bili P ric e 6 5
so n b u n larn skoyanm batsnda seyahat ederken elde ettii

sko G alcas elyazm alarndan tercm e o ld u k larn iddia et
m iti. iirler M acp hersona gre O ssia den ilen eski sko airi
tarafn d an F ingalin yaptklar h ak k n d a yazlm b ir epik de
ierm ekteydi. Bu iirlerin hakikilii D r Jo h n so n gibi bir kii
tarafn d an da dhil derhal sorguland am a b u n la rn A vrupa
ap n d a so n derece p o p ler olm alarn engellem edi. H ayranla
r Sir W alter Scott ve JW von G oetheyi de kapsayan iirler b ir
ok ada sanat alm asn etkiledi ve b irka o p eran n tem e
lini o lu tu rd u .
O zam an d an beri bu iirlerin M acpherson tarafndan, tem el
de k en d i icad olan m sralarla b irb irin e balanm rlanda Fio n n m ac C u m h aill ve olu O isinin hikyelerine dayanan b ir
ka sko h alk h ik y esin d en o lu tu ru ld u u m eydana karl
m tr. Ama iirler ne k ad ar sahte de olsalar Kelt m itolojisine,
yzlerce y ldr o k u n m ad an m ah zu n kalm h ak ik i m itlerin ye
n id en kefedilm esine yol aan m uazzam bir ilgi yaratm tr.
Bu srada akadem isyenler farkl Kelt dilleri arasndaki b e n
zerlikleri fark etm iler ve Britanya ve rlanda Kelt dnyasn
o rta A vrupa k lt rlerin e balayan k u ra m la r ze rin d e al
m aktaydlar. O n d o k u zu n c u yzylda d ah a sonra WB Yeats,
Leydi G regory ve JM Synge gibi rlandalI yazarlar bam baka
reti aam alar olan bu ro m an tizm i ve rlanda m illiyetilii
ni b irletird iler ve rlanda E debi D irilii denilen bir hareketle
ortaya ktlar. Bu yazar ve sanatlarn alm alar rlanda m i
tin d en ve fo lk lo ru n d an b y k lde etkilenm iti. A adaki
alnt Yeatsin ilk iirlerin d en birisi olan T h e W a n d e r i n g s o f O i sind en d ir [O isinin G ezintileri],
Oradayd Caoilte ve Conan ve Finn,

Havlayan tazlarmzla kovaladmzda geyii.
Bran, Sceolan ve Lomairle,
Firblogsun mezar hyklerinden geerken de,
Geldik tutkulu Meavenin ta gibi hareketsiz olduu
Tmseklerle dolu imenli bir tepeye;

Denizin kumru grisi kysndaysa
Bir at zerinde, yular pirintendi
Bulduk inci ak, asil bir leydi;
Ve dudaklar gnbatm gibiydi,
Kader mahkmu gemilerin zerindeki gnbatm,
frtnal;
Salarna kt bir hzn, hem de saman gibi sar.24
M itolojinin, zellikle de F en ian D nem in in etkisi b u iirde
gayet aktr. Yeats daha sonralar b u olduka y k sek perdeli
tarzda yazlm ilk iirlerinin ounu reddetm i, am a zellikle
O isinin G ezintilerin i reddetm em itir. D aha olg u n iirleri bu
t r ro m an tik esinlerden uzaklam tr, kendisiyse yirm in ci as
rn en nem li airlerin d en birisi olacaktr.
24) The Collecled Poems of WBYeats. (MacMillan 1950)daki The Wanderings of Oisinden alnt.
rlanda Dnem leri
G enel Bak
H epsi birlik te rlanda m itolojisi klliyatn o lu tu ran toplam
150 k ad ar yazl hikye vardr. B unlarn t m o n ikinci y z
yldan on d rd n c yzyla kad ar yazlm o n elyazm as
ierisine dhil edilm itir. D ilbilim i k an tlar baz hikyelerin,
artk h ibirisi kalm am o lan ve yedinci yzyla kad ar giden
daha n ceki elyazm alarm dan, hal var olan elyazm alarm a
kop y alan d n ortaya k oym aktadr. B unun n ed e n le rin d en b i
risi genel olarak lk en in , zellikle de m an astrlarn sk sk Viking ak m larm a h ed ef o lduu d o k u z u n c u ve o n u n c u y zyllar
daki rlan d an n alkantl tarihidir. E lbette V ikingler deerli
olan h e r eyi aram ak taydlar ve aydnlatlm adka zellikle
m an astr elyazm alaryla ilgilenm i olam azlard, am a o zam an
larn kargaas ierisin d e ok sayda elyazm as kaybolm utur.
Hl sah ip o ld u u m u z en nem li elyazm alar ounlukla
buza ya da k o y u n d erisin d en yaplm bir t r p ar m en olan
tire y ap rak larn ieren deri ciltler, m an astr kodeksleridir.
D aha so n rak i k odeksler kt y ap rak lard an m am uldr. B unla

rn ierdikleri elyazm alarnn hepsi de m itolojik hikye deil
dir. B unlar, yazan k tip lerin o zam an ilgin kab u l ettii ne
varsa o n larn , belli bir sras olm ad ak bir derlem esidir.
Bu k o d ek slerin b u g n e k ad a r kalan en eskisi orijinali rla n
d an n o rtasn d ak i A thloned an u zak olm ayan Offaly lesin
deki C lonm acnoise m an astrn d a yazlan Boz nein K itab
( L e b o r n a h U i d r e ) diye bilinir. K odeks ism ini tiresinin 545 y
lnda m an astr k u ra n C lonm acnoiseli Aziz C iarana ait m u h
tem elen boz ren k li bir in ek ten yapldn an latan b ir hik y e
d en alm aktadr. K odeksin kendisi biraz u zm anlkla, o n ikinci
yzyln bana tarih len eb ilir ve tire y ap rak larn yap ld k tan
so n rak i 500 yl kullanlm am olm alar ihtim al d g r n
m ek ted ir.
ou d u ru m d a b u ilk elyazm alarnn ktip leri isim sizdir,
am a Boz nein Kitab rneinde b u n u ilk yazan ve m u h tev a
n n yaklak % 60m d an so ru m lu olan adam n ism ini koym ak
m m k n d r. K endisi b ir kalem denem esi srasnda y ap rak lar
d an b irin in k en a rn a adn yazm tr. Bu, bir kaz ya da kam
tan yeni b ir kalem kesen b ir k tib in b u n u asl elyazm as al
m asn d a k u llan m ad an nce u ygun ekilde yazp yazm adn
k o n tro l ettii, Latince p r o b a t i o n e s p e n n a e d en ilen b ir testtir.
Bu k tip , d aha so n ra k i b ir kayttan, neredeyse m an astrn k u
ru lu tarih in e k ad ar giden u z u n b ir rahip silsilesinden geldii
ren ilen M el M uire m ac C eileachair idi. Ayrca o n u n ,
1106da m an astra yaplan b ir V iking ak n m d a ld r ld n
b iliyoruz, b u y zd e n k o d ek stek i elyazm alarnn o u n u n bu
tarih ten nce yazlm olduu aktr.
1844 y lnda K raliyet rlanda A kadem isin in m lkiyetine
g irm ed en nce b irka kez tahrip olan kodeks zor b ir m r ge
irm i gibi g r n m ek ted ir. u an 67 tire yapran kap sam ak
tad r am a tarih in d e b ir n o k tad a ok daha geni olduu aktr.
erdii h ik y elerd en kim isi tam deildir ve tam am en kaybol
Bili P ric e 6 9
m u bakalar da o lm utur. Bu ekilde T inin b ilin en en eski

uyarlam asn ve E tain in F l rt ( T o c h m c r c E t a i n e ) ve B ranm
Seyahati ( I m r a m m B r e li n ) gibi b iro k dier hikyeleri ier
m ektedir.
n em li b ir dier eski hikye kayna L einster Kitab ( L e b o r
L a i g n e c h ) o larak b ilin ir ve im di D ublin T rinity College k
t p h an esin d e m uhafaza edilm ektedir. B u n u n tarihi h ak k n d a
Boz in e in Kitab k ad ar kesin o lm ak m m k n deilse bile, ge
nel o larak yaklak 1160a tarihlendiine ve W exford lesin d ek i b ir m an astrd an geldiine inanlm aktadr. C lonm acnoise k o d ek sin d en d ah a iyi d u ru m d a d r am a yine de baz y ap
rak larn yitirdii d n lm ek ted ir. Baka eylerin yan sra
T in in b ilin e n en tam uyarlam asyla stillar K itabm ve M e t r i c a l D i n d s h e n c h c s [Vezinli Yer A dlar Bilgisi] olarak bilin en
geni b ir ozan kouu k o lek siy o n u n u ihtiva etm ektedir. O zan
kouu f i l d tarafn d an altklar aileye olan g revlerinin bir
paras olarak o lu tu ru lm u tu r ve genellikle k arm ak ecere
ler ve hab erlerle birlikte, ailenin reisine vg iirlerin d en iba
rettir. ou anlalm az ve n ed e n b ah se tti in in ortaya karl
m as ciddi ilim g erek tirm esine ram en, b u iirlerin b y k bir
ksm hay atta kalm tr.
Bu iki elyazm asm da ve L ecanm Sar K itab ve L ecanm B
y k Kitab gibi so n rak ilerd e k ap san an hikyeler ayn m itin
farkl u y arlam alarn su n m ak tad r. Bu farkl u yarlam alar d
zeltm eler o larak bilinir. rnein T inin Boz nein Kita
b n d a k i uyarlam as D zeltm e 1 olarak bilinir, n k en eski
sidir. E n m o d e m ngilizce terc m eler h ik y en in t m k ay n ak
lard an m m k n olan en tam an latm n verm ek iin d ze lt
m elerin b irk a n d an y ararlanm aktadr.
M itlerin k en d ileri genellikle b en zer tem alara sahip olan h i
kye g ru p larn a b l n m t r ve bu g ru p lar e y e l e [dnem ]
olarak b ilin m ek ted ir. B unun hikyelerin k o d ek slerd ek i genel
likle geliigzel gibi g r n e n sralan ekliyle bir ilgisi olm a
yp, o n d o k u zu n c u yzylda hikyelerin Eski rlandaca gram e

rin i zerek b u n la rn tercm e edilm esini salayan ve b u h ik
yeleri o rtak tem alarla ayran A lm an akadem isyenlerin al
m alarn n so n u cu d u r. im di d rt dnem i, U lster D nem i, Fen ian D nem i, M itolojik D nem ve bazen T arihsel D nem ola
ra k da b ilin en K rallar D nem ini ayrt etm ekteyiz. Bir rn e k
alrsak, U lster D nem i, kuzey dou rlandan n vilayete adn
veren U laid h alk n n kahram anlklaryla ilgili toplam 80 h ik
y ed en ibarettir. H epsi olm asa bile ou C ch u lain n in h ay a
tyla ve girdii saysz gibi g r n en kavgalarla alkaldr.
D rt d n em gibi, tem alara kolaylkla uym ayan baz hik y e
ler de v ard r ve b u n la r genellikle ayr ekilde d n l r. B un
lar b azen E c h t r a e , b ir k a h ram an n b r D nyadaki sey ah at
leriyle ilgili h ikyeler ve I m m r a m a , seyahat hikyeleri olarak
n itelendirilirler.
U lste r D nem i
U lster D nem in in 80 hikyesi u z u n lu k olarak b ir iki sayfa
dzy azd an im di k itap u z u n lu u n d a o ld u u n u d n d
m z en u z u n u n a , T ine kad ar ok farkldr. U zu n lu u ve r
landa edebiyat klliyatnda m erkezi k o n u m u nedeniyle T in
d aha so n rak i b ir b l m d e ayrca incelenecektir. Bu b l m ge
nel o larak U lster D nem ini ve zel olarak b irka hikyeyi ele
alm aktadr.
H ikyeler U laid adl U lster h alk n n soylularnn, sava s
n flarn n ve im di ngilizce N avan F o rt [N avan Kalesi] ark e
olojik sitesi o larak b ilin e n E m ain N achada h k m e d e n k ralla
r C o n cb o b ar m ac N essan n kah ram an lk lar ve savalar etra
fnda d n m ek tedir. H ikyeler C ch u lain n in kah ram an lk lar
kadar, tek rarlan an dier birka k arak ter de su n m ak tad r. Fergus m ac Rich, U liad geleneine u y g u n olarak C onall Cern ach ve F erd iad gibi C ch u lain n i evltlk olarak evine alan
b ir baka k ah ram an savadr. B tn b u hikyeler, dier b ir
B ili P ric e 7 1
oklaryla b irlik te, k arak terlerin yaam larnn baka ynlerini

ortaya ko y an tek rarlan an k o n u larla ve h arek etlerle b irb irin e
girer. Bu o rtak k o n u lara ram en hikyeler, ya da en azndan
sah ip o ld u k larm z devam l b ir yk oluturm az. B unlar daha
ok b ir dizi ilgili am a ayr sahneye benzem ektedir.
H ikyelerin k k en in d e tarih te belli b ir zam anda m eydana
gelen ve k esin tan m lar izlenirse b u n lar m itte n ok efsane k
lan gerek olaylar n ak lettik leri ne s r lm t r. C onchob a rm l m gibi b irka hikyede olaylarn zam an cetveli
M esihin lm tarihiyle ilikilendirilerek m etin ierisinde ger
e k te n verilm itir, am a b u n la r hikyeleri yazan m an astr k
tip lerin in eklem esi o larak g r n m ek ted ir. H ikyeleri k endi
iinde yaadklar H ristiyan aa gre ekillendirdii varsay
lan ro lleri nedeniyle bu k tip lerd e n akad em ik lite rat rd e za
m an zam an re d ak t r olarak bahsedilir.
H ikyelerin lisan dilbilim sel olarak yedinci yzylla ilikilen d irilm itir, am a m etin lerd e verilen tan m lar ounlukla
D em ir an a ilikin olduu iin birou b u n d a n bariz ekil
de b irk a yzyl d aha eskidir. Savalar, k en d i h alk larn n
k ah ram an lar gibi teke tek dv yaparlar. B irbirleriyle kl
ve m zraklarla, b azen iki a tm ektii ve bir arabacnn k u lla n
d sava arab alarn arkasnda arprlar. A rkeolojik kaytlar
o d n em d e rlan d ada sava arabas o ld u u n u n k an tn h en z
ortaya koy m u deildir, fakat b u gerek d u ru m d a n ok bilgi
m izin d u ru m u n u sylyor olabilir, Barry C unliffein belirttii
gibi, k a n t y o k lu u , y o k lu u n k an t deildir.25 Bu n iteliklere
ra m en h ik y elerin esas itibariyle H ristiyanlk ncesi o ld u
u n d an k u k u y o k tu r. D ru id ler krallara dan m an lk eder, k
h in le r genellikle k ah ram an lard a n b irin in kanlm az k
n ieren b ir o layn hikyesini anlatr, airler ve hikyeciler de
k rallarn m aiyetinde d ru id lere edeer gl k o n u m lara sa
h ip tir. K en n eth Jack so n , hikyeleri D em ir an d ak i Pe.oce25) Cunliffe (2001).
re le r26278o larak tarif etm itir ve yine, red ak t rlerin alm alar
n n da d n lm esi gerekse bile, b u n d a b ir h ak ik at u n su ru
b u lu n m ak tad r.
H ikyelerin T in dnda en iyi bilin en lerin d en birisi, ksm en
rlanda edebiyatndaki tm kad n k arak terlerin en gllerind en birisi olan trajik k adn k ah ram an D eirdre ile ilgili olduu
iin U isliun u n O ullarnn S rg n dr. H ikyeyi ken d i evi
risin in giriinde b u n u rla n d a da yazlm en gzel hikyeler
d en birisi olarak tanm lam akta ve yle devam etm ektedir:
...rlanda edebiyat neyse ounu aa vurmakta

dr: romantik, idealist, slup verilmi, yine de yaln,
hatta rktc biimde somut. Hepsinin zerinde,
tm Kelt sanatn nitelendiren realiteyle fantezi arasn
daki gerilimi temsil ediyor.
H ikye kraln, kars ham ile olan hikyecisinin evindeki
C o nchobar ve U laid ile balar. K adn yataa gitm ek iin kal
knca dom am ocuk, sarho lem inin g r lt s iindeki
ad am larn h ep sin in duyabilecei kad ar y ksek sesle barr. Bir
d ru id olan C athbad k ad n n k arn n yoklar ve hikyedeki dize
lerin b ir b l m n d e unlar syleyerek tahm inde bulunur:
Rahminin kzanda haykrd

kvrck sar sal
ve gri yeil, gzel gzl bir kadnd.
Ykskotu erguvani pembeliydi yanaklar,
o kar rengi kusursuz yanaklar,
Parthia kzl parlak dudaklar.
Bir kadn ki, Ulaidin arabal savalar
onun iin edecektir byk kavgalar.''8
26)
Jackson (1964).
27) Gantz (1981).
28) Ayn eser.
B ili P ric e 7 3
H ikye anlatcsn n kars ism i D eirdre k o n u lan bir kz d o

u ru r ve C o n ch o b ar onu can yolda olm as iin b y tm ek
zere evine g t r r. Bir k g n , kz C o n ch o b arm evindey
k en vey bab asn n b ir d an a n n d erisini y zd n g r r ve
bir k u z g u n u n kara d k len k an im esini izler ve yle der bu
renge sah ip b ir adam isterdim : salar k u zg u n gibi, y anak
lar k an gibi v cuduysa k ar gibi.
U isliun u n o lu n d an biri olan N aoise byle bir adam dr
ve ikisi b u lu tu k la rn d a ilk batan kz dve z a n n ettik ten so n
ra ona ark sylem eye balar. K ehaneti b ilen U laidlerin geri
kalan fkelenir ve b y k b ir kavga kar. N aoise, D eirdre ve
iki erkek kardei ve geni m aiyetleriyle E m ain M achad an k a
arlar. skoyadaki bir krala snrlar am a kral D eirdrenin
m u h teem gzelliini duy u n ca N aoisen in lm esi iin plan
yapm aya balar. C o n ch o b ar b u n u duyar ve E m ain M achaya
dn m eleri iin N aoise ve D eirdreye hab er yollar. Y urda d
n lerin e elik etm ek iin hep si skoyaya gelen F ergus m ac
Rich, D u rth a ct ve C o n ch o b arm olu C orm ac tarafndan g
venlikleri g aranti edilince geri dnm eye raz olurlar.
O n lar yo ld ay k en C o n ch o b ar in san lara F ergusa s rek li m i
safirperverlik gsterm eleri talim atn verir ve k abul etm ek
D u rth a ct ve C orm ac ile b irlik te olan F ergusu n grevi gerei
dir. Bylece N aoise ve D eirdre E m ain M achaya garantrleri
o lm ad an d n erler ve N aoise h em en D u rth a ctm olu E oganm
frlatt b ir m zrakla ld r l r. U laidler U isliun u n dier iki
olu n u da ld r rle r ve D eirdre, C o n ch o b arm yannda ve
o n u n refikas olm aya zorlanr. F ergus b t n b u n la r o ld u k tan
son ra d n er ve o n u ru n a yaplan b u k o rk u n saygszlktan l
gna dner. C o n ch o b arm bir o lu n u n ld m th i bir kav
ga patlak v erir ve so n ra F ergus 3,000 adam yla T in h adisele
ri b itti in d e b u lu n aca C o n n a c h ta s rg n e gider.
D eirdre b ir yl k ad a r C o n ch o b ar ile yaar am a o n u n la o ld u
u zam an lar asla teb essm etm ez ve glm ez, ounlukla da
N aoisen in yas ierisinde ba ellerinin arasn d ay k en b u lu n u r.

C on co b ar ona en fazla k im d en nefret ettiini sorar, o da hem
o n d an h em de E ogand an eit lde nefret ettiini syler.
C o n ch o b ar o n u n im di de E oganla b ir yl geirm ek zo ru n d a
o ld u u cev ab n verir. E rtesi g n sava arabasyla o n u
E oganla bulum aya g t r r, am a o yolda arab an n k e n a rn
d an sark ar ve bam kayalara arparak in tih a r eder.
U lster D nem indeki hikyelerin tip ik olan b u hikye deil
dir. B unda C ch u lain n hi ortaya km az ve n o rm ald e iyilik
sever b ir lid er olarak b etim len en C onchobar, hikyede gz
diktii k ad n cezbeden N aoisen in genliini ve yakkll
n k sk an an agzl yal b ir adam olarak g r n m ek ted ir. Bir
bak ekli, b u n u m itolojide iyi b ilin e n b ir tem a -gerileyen g
c n e kar m cadele eden yal b ir k ra ln yaknda k en d isin in
yerine geecek olan gen krala fkelenm esi ve insan b iim in
de tan ra olan bir k ad n n , b u vakada D eirdrenin, iltifat iin
o n u n la atm as- rnei olarak d n m ek tir.
D eirdre hikyesi tipik olm ayabilir, am a ayns B riccriun u n
leni iin sylenem ez. H ikyelerin en u z u n la rn d a n birisi
o lan b u n d a, bel karc b ir kii olan ve d n y an n h er m ito
lojisin d ek i k lasik h ilek r k arak terin e b en zeyen B riccriu b
y k b ir len d zen ler ve U lsterin b y k am piyonu olan
Legaire B adach, C onall C ernach ve C ch u lain n i, kim in
am piyon payn, etin en tercih edilen parasn ve C onchob arm sandaki yeri elde edeceine k arar verilecei g r lm e
m i b ir m sabaka iin kkrtr. B riccriun u n plan, akll bir
adam olan ve am p iy o n u n paynn eit ekilde sava ara
snda b l n m esin i, bylece tartm aya gerek kalm ayacan
ne s re n C o n ch o b arm iiriyle nce engellenir.
B riccriu b u n a karlk, lene gelm elerinden nce h e r am
p iy o n u n karsn a gidip onlara evine ilk girenin dier ikisinden
d aha s t n b ir k o n u m a sahip o ld u u n u gstereceini syleye
re k y n tem deitirir. k ad n len yo lu n d a b u lu u rlar ve
B ili P ric e 7 5
h e r biri d i erlerin in de ayn o y u n u n iinde o ld u u n u anlam a

d an nce y r y n giderek h zlan d rr, sonra olabildiinde
hzl k o arak hep si de B riccriun u n evine birinci girm eye al
r. Legaire ve C onall karlar b irlik te girebilsin diye kapy
ykarlar, C ch u lain n ise karsn ieri ilk sokm ak iin evin ya
n s m ykarak d u v ard an girer. A nlalr ekilde, B riccriu evine
verilen b t n b u zarardan m em n u n deildir, am a yine bar
getirici ro l n oynayan air evi C ch u lain n e tam ir ettirir. O
b u n u , savaa g itm eden nce yapt gibi gazaba gelip b t n
evi k ald rp tek rar yerine koyarak yapar.
H er ey yen id en sakinleir am a am piyonun paym kim in
alaca problem i zlm deildir. Bu n o ktada m antn galip
geleceini d nebilirsiniz, am a bu savann da ok ciddi
ye ald b ir k o n u , b ir o n u r m eselesidir. Gayet srpriz bir e
kilde ba d m an lan olan C o n n ach t Kraliesi M edbten b ir
z m b ulm asn isterler ve ilgili taraflar o n u grm eye gider. M e
sele anlatlnca M edbin refiki Ailill b ir sorunla kar karya ol
d u u n u anlar. Savalardan birini seerse dier ikisini l m
cl d m an haline getirecektir am a ansna savalar o n u n sa
lo n u n d a y em ek y erk en u u rsu z kedi onlarla birlikte salona
girer. Legaire ve C onallm ikisi de kirilere trm anarak k ed i
lerd en kaar, am a C ch u lain n sakin kalr ve yem ee devam
eder. Ailill problem i zdn d n r ve kazan an n C ch u
lain n o ld u u n u iln eder. F akat b r iki sava b u n u kabul et
m ez ve problem le birlikte de E m ain M achaya dner.
B unu belirleyici olm ayan baka boy lm eleri takip eder,
so n ra sihirli gleri olm asyla m eh u r M u n sterin b y k
savas C Roiyi grm eye giderler. O da b u n la r b ir baka
rekabete, o n u evine g irm ek ten k im in alkoyabileceim b elirle
m e rek ab etin e sokar. C ch u lain n b ir kez daha galiptir, am a
yine dier ikisi so n u cu kab u l etm ez ve b ir kez daha E m ain
M achaya dnerler.
S o nunda, h ik y en in geri k alan n d a n daha so n rak i tarihli bir
ksm n d a, o n d rd n c yzyl ngiliz iiri Sir G aw ain ve Yeil

valyed ek in e b enzer b ir zm b u lu n u r. E m ain M achaya
b ir dev gelir ve bir kafa kesm e m sabakasnda savaya da
m ey d an okur. H er biri baltayla devin kafasn kesm ek iin s
raya girer, am a baaram azsa dev o n u n kafasn kesecektir.
Legaire ve C onallm ikisi de devin kafasn keser am a h er ik i
sin d e de devin v cudu k alk ar ve kafasn g t r r. Ertesi gn
kafas yerine k o n m u olarak geri dner. Dev k en d i balta sra
sn istediinde n e Legaire ne de C onall bu lu n ab ilir, ayns
C c h u la in n e o lunca o b o y n u n u baltaya uzatr. Dev baltay
alr am a k r tarafn k u llan r ve C ch u lain n in kafasn k es
m ek yerine yalnzca o n u n ak ensesine d o k u n u r. C ch u lain n
n n en cesuru iln edilir ve dev o n u n h er zam an C Roi
o ld u u n u aklar. S onunda k ah ram an am p iy o n u n payn alr.
Baz y o ru m cu lar bitiin hikyeye gre uyarlandn ve b u
n u n o n u n doal so n u cu olm adn dnm ektedir. Kafa kes
m e tem as, Sir G aw ain gibi dier birka hikyeden de tam dk
olup, b u n u b r trl bitm i olm ayan ykye ekleyen Briccriu n u n lenin in redaktrleri tarafndan da biliniyor olm alyd.
M eselenin asl ne olursa olsun, son sahne hikyeye dier m it
lerin ounda eksik olan bir tam am lk duygusu salam aktadr.
Bu h ik y en in b ir dier zellii, savalarn k en d ilerin i is
p atlam ak ve ereflerini k o ru m ak iin hazrlan d k lar anlam sz
srelere alaylar so k u tu rarak m izahn k ullan m asdr. K ahra
m an olabilirler am a b u onlar birka akaya h ed e f olm aktan
m u af klm az. erk ek kardein -Legaire B adach, C onall
C ern ach ve C ch u lain n - kullanlm as, saysnn nem li ol
d u u Kelt m ito lo jisin in o rtak bir zelliidir. Ayrca k ard e
in k en d ileri iin h azrlan an ilerde birbirleriyle rek ab et ettii
ve en gencinin, b u vakada C ch u lain n in so n u n d a st n gel
dii b ir hikye m itolojide ve genel olarak hikye anlatm nda
everenseldir.
B riccriun u n leni ayrca C ch u lain n in taknla ya da
Bili F ric e 7 7
T hom as K insellan m Eski rlandaca r ' a s t r a d s zcn kendi

T in uyarlam asnda evirdii gibi yoldan km a n b etin e k a
p lnn ilk an latm n da verm ektedir. K eltlerin sava h id d e
tini, savalar k arak teristik to p y ek n b ir h cu m la savaa gir
m ed en nce k en d i k en d ilerin i k zd rrlark en teh d it ve tacizler
sav u rd u k larn tarif ettii Galya Savalarnda J l Sezar y o ru m
lam tr. C ch u lain n b u n u y ap ark en ona in san st gler ih
san edilir. B riccrin u n lenin d e tm b ir evi tek bana kal
drm aya, ld rm e taknlna kapld dier hikyelerdeyse
saysz d m an m katletm eye m u k ted ird ir.
C u la n n n T azs
U lster D n e m in d e k i hikyelerin birou C ch u lain n in h a
y atn d an , bazlar farkl ve elikili biim de uyarlanm , am a
h em en hep si I l y a d a daki A chilleusa b en zer ekilde U laidin en
s t n savas o larak o n u n yeteneklerine o d ak lan a n sah n ele
re ilikindir. D oum hikyesi elbette o n u n k ah ram an lk larn
anlatm az am a gelecek h ak k n d a, u an hepsi iyi anlalm ayan
sem bolizm le d o lu d u r. H ikyenin bir uyarlam asnda C onchob ar ve kz kardei (bazen kz d en m ek ted ir) D eichtine de d
hil U laid, ek in lerin i yiyen b ir k u s r s n avlam aya karlar.
Kelt m ito lo jisin d e k u lar bu dnyayla b r D nya arasnda
aracdr, n k d nyayla gkyz arasn aabilirler ve aniden
ortaya klar ve u u y nleri d ru id ler tarafndan gelecee
dellet o larak k u llanlm tr. M u h tem elen H ristiyanlk ncesi
dinleyiciler iin olsa da, hikyedeki k u larn neye iaret ettii
b u g n belli deildir.
Avclar, gece b astrdnda b ir adam ve ham ile k arsn d a k al
d klar N ew grangedaki N eolitik B rugh na B inne m ezar d e h
lizinde b ite n g n b oyunca k u lar izlerler. G eceleyin kadn,
ocuu ertesi g n evlatlk olarak E m ain M achtaya g t ren
D eich tin ein yardm yla bir olan dourur. ocuk h astalanp
l r ve D eichtine bir y u d u m su ierken z n t d e n ylesine
ak n d r ki, suyla birlikte o n u ham ile b rak an k k b ir t r

y aratn azna katn fark etm ez (b u rad ak i cinsel tasvir
b arizd ir). G eceleyin h er t r yiitlikle ilikilendirilen b ir Kelt
tan rs olan L ugh ryasnda D eichtinee g r n r ve ona o cu
u n babas o ld u u n u syler. C onchobar, belki de ocuun
k en d isin in o lduu izlen im in d en kan m ak iin D eichtinei
so n ra d an C ch u lain n olacak olan d o d u u n d a babas ro l
n stlen ecek olan Sualtam a gnderir.
G en k en C ch u lain n , Setanta diye b ilin ird i (kendisi gen
k en sk sk h u rling* oynad iin b ir rlanda TV spor k an a l
na da b u isim verilm itir). likileri gelecek yaam nda yararl
olacak o lan C o n chobar ve F ergus m ac R ich dhil, etkili b ir
ka ah sn evinde evltlk olarak zam an geirir. Birok b y k
k ah ram an gibi Setantada k en d i sava adn kazanm aldr ve
b u n u b ir gei u su l olarak grlebilecek b ir ekilde yapar. r
lan d a edebiyat ve folklor bilim cilerin d en birisi olan D ith
h g in in *29 ikincil b ir kay n ak tan geldiini (yani daha sonra
icat edilm i b ir hikye) kab u l ettii uyarlam alardan birisinde
C o n ch o b ar ve U laid, o srada evinde S etantan m evltlk o ld u
u d em irci C u lan n ziyaret ederler. D em ircinin m lk n k o
ru m a k iin eittii azgn b ir kpei v ard r ve S etantan n o n
larla b irlik te gelm ediini fark etm ed en onlar davetsiz m isafir
lerd en k o ru m a k iin kpei U laid eve geldikten sonra serbest
brakr. Setanta dem irhaneye d n n ce b y k kpein saldr
sna u rar ve kafasn C u lan n n evinin k ap sn n ta direine
v u rarak o n u ld r r. S etantam n yaralanm adn grnce
herk es rah atlar am a C u lan n kpeinin l m n e ok zlr.
D em ircin in z n t s n fark eden Setanta, o ld rd k p e
in y erini alacak b ir baka k p ek y etitirirk en dem irhaneyi
k en d isin in k o ru m as teklifinde b u lu n u r.
* rlanda hokeyi olarak da bilinen ve sopalarla on beer kiilik takmlar halinde oy
nanan bir oyun - .n.
29) hgin (2006).
B ili P ric e 7 9
h g in e gre C ch u lain n in, bazlar T inde o n u n h a k

k n d a k o n u a n dier k arak terlerin b ah settik leri o c u k lu k ey
lem leri, sava olacaklar iin b ir t r eitim elkitab eklinde
o k u nabilir. C ch u lain n yiitlikleriyle k u su rsu z b ir sava r
nei ve davran ekliyle sava olm ak isteyen erkek ocukla
r iin b ir rol m odeli sergilem ektedir. F ak at yine Achilles gibi,
o n u n da yiitlii iin denecek b ir bedel vardr. Bir k eh an etin
paras olarak, d ru id C athbald o n a b y k b ir sava olm a k a
d erin i k ab u llen irse ad n n rlan d ada so n su za kad ar kalaca
n, am a b u n u yapm akla k en d isin i ksa b ir hayata ve erk en l
m e m ah k m edeceini syler. C ch u lain n h re tin in bedelini
dem eyi k ab u l eder ve k eh a n eti gerekletirm eyi s rd r r. ki
b in yl so n ra k eh a n etin geerli olduu g rlm ektedir.
E m erin F l rt n de C ch u lain n in yakkll ve h e r eyde
ki yiitlii U laiddaki dier adam lara so ru n karm aktadr.
H ep sin in akl C ch u lain n de olan karlar ve k zlar iin en d i
elen m ek ted irler. E vlenm esinin zam an o ld u u n a k arar v erir
ler, bylece b t n k ad n lar o n u u n u ta c a k tr ve u y g u n bir ge
lin aram aya balarlar. Bu srada C ch u lain n E m er ile tanr ve
silhn m em elerin in tatl diyarnda d in len d irm ek istediini
syleyerek ona k u r yapm aya balar. Kz ise h ib ir erkein o n
lar iin belirledii grevleri yerine getirm eden o diyarda dola
am ayacan syleyerek yantlar. C ch u lain n , A ilbine n e h
rin d ek i h er b ir slkta b ir tane olm ak zere yz adam ld r
m ek; d o k u z ad am lk g ru b u alabalk sekm esi h n eriy le h er
g ru b u n o rtad ak in i ayakta b rakacak ekilde v u rm ak ve Ka
sm d an ertesi A ustosa k ad a r yln m evsim i b oyunca u y
k u su z k alm ak zo ru n d ad r.
C ch u lain n m ey dan ok u m ay k ab u l eder ve b u grevler iin
eitilm ek ve E m erin m u h tem el b ir koca olarak ona kanlar
snm ayan b ab asn d an ve ailesinin geri k a lan n d a n kam ak
zere skoyaya gider. skoyan m k ad n lar o n a U lsterin k a
dnlaryla ayn ekilde d av ran r ve birka ak hadisesi yaar.
B u n lard an b irin de U lstere d n m ed en nce doan ve C onnla

ad verilen bir olan babas olur. C ich u lain n bir daha g rd
n d e tan m ak iin olana altn b ir y z k verir. (Baka b ir h i
kyede C ch u lain n , C onnlay yz ancak o ld k te n so n
ra g rd b ir kavgada ld r r.)
skoyad an d nm esi zerin e E m erin ailesiyle kapr ve k
zn ona verdii t m grevleri tam am lar. B abasnn l m n d en
C ch u lain n so ru m lu olduu halde ikisi evlenirler, so n rasn d a
da E m er daim a o n u n yannda tasvir edilir. F akat bu, ift iin
h er eyin d zg n gittii anlam na gelm ez. C ch u lain n in H as
ta Yatanda (T he P oguesin ark larn d an birisi iin k u lla n d
bir isim ) aabeyinin, C ch u lain n in iki k ad n n k en d isin i
d v en sopalaryla pataklad bir r y asn d an sonra tu tu ld u u
zayf d r c acayip b ir hastal tedavi etm eye sz verdii
b ir b r D nya k ad n olan F an n tarafndan C ch u lain n ba
tan karlr. E m er ve U laid k ad n lar kocasn byleyen k a
dn k ovarlar ve srekli baka kadnlar arzuladklar iin e r
kek leri genel o larak dvm eye devam ederler.
K ahram ann h ayatnn son sahnesi elbette o n u n lm h ik
yesidir. T ainde anlatlan C o n n ach tl M edbe kar kavgasnda
C ch u lain n , l m n d en sonra kars olan ve kz d o u
ran C ailitini ld r r. M edb bu ocuklar karanlk sanatlar
ren m eleri iin skoyadaki bir bycye gnderir, geri d n
d k lerin d e o nlar C ch u lain n in kar kkrtr. E m ain Mach aya giderler ve ulu y u p haykrarak br D nya sesleri kar
m aya balarlar, kaleye bir o rd u saldrm sanlr. C ch u lain n
tehlikeye kar km aya h azrd r am a C athbad ona hibir ey
y apm adan so ru n u n bitecei zam ana kadar g n beklem esi
ni syler. O da E m ere ve gzel N iam h dhil, hepsi de ona
kendileriyle k alm asn syleyen U laidin kadnlarna dner.
C ailitinin k zlarn d a n biri N iam h ekline girerek C chulain n i k aled en dar km as iin kkrtr. S o n u n u n yakn ol
d u u n u , erk en lm k eh a n etin in gerekletiini bilir, Em er
B ili P ric e 8 1
bir kez d ah a kalm as iin yalvarr, am a ona d v ten asla e

k in m ed i in i ve eer lrse h re tin in ebediyen devam edece
ini syleyerek k aleden kar. Dar knca yal k o caka
ryla, belki de C ailitinin kzlaryla karlar, atete k p ek k
zartm ak tad rlar. Bir tanesi C ch u lain n i ikilem e d rerek
k pein, C u lan n Tazsn n etin d en biraz sunar. K pek eti ye
m ek b ir geisi, byle eyleri yasaklayan bir tabuyu ihll etm ek
olacaktr, am a k o n u kseverlik teklifini red d etm ek de b ir baka
geisin ihlali olacaktr. Birisi o n u n kendileriyle beraber yem ek
iin fazla y k sek ve gl o ld u u n u y z n e v uruncaya kadar,
nce k o cak arlar atlatm aya alr. K pein su n u la n k re k
k em iini k ab u l eder, sol eliyle tu tu p srr, k alan n sol baca
n n altna saklar. F akat ok getir ve geis, b ed e n in in sol ta
rafn n g c n t k eterek tesirini gsterir.
Zayflam halin e ram en C ch u lain n savaa devam eder.
K arsna d izilenler ld rd adam n oullardr ve hepsi
de C ailitinin oullar tarafndan m zraklarla silahlandrlm
tr. lki m zran sav u ru r ve C ch u lain n in s r c s Legi
b a rsaklarn arab an n zem inine d k erek ld r r. kincisi
frlatr ve C ch u lain n in atlarn d a n birini, M achan m Bozunu
v u ru r, so n ra da C Roinin olu L ugaid m zran frlatr. M z
rak C ch u lain n in zrh n a girer ve barsaklarn delip b ed e
n in d e n dar dker.
C ch u lain n k arn n toparlam aya alr ve su im ek iin
k en d isin i b ir gle d oru s r k ler. erken bir karga da o n u n
k an n ier ve b a rsaklarn didikler (Kelt m itolojisinde hem
gl hem de ku lar b r D nyayla ilintilidir). Kargaya gler
ve k arn st lm ek istem edii iin k en d isin i b ir kayaya ba
lar, bylece d m an n ayakta karlayabilir. Bir k u kayaya,
ban n y ak n n a indii zam an gzleri alm aynca b y k k a h
ram an n ld n fark edene kad ar g n ona yaklam aya
cesaret edem ezler.
T in
T am ya da tam ism iyle T i n B o C a i l n g e , rlanda edebiyat
d n y asn d ak i en nem li alm alardan birisi olduu kadar,
h em U lster D nem inin , hem de genel olarak eski rlanda ed e
b iy atn n gbek parasdr. rlanda m ito lo jisin in baz hik y e
leri p arald r ve tatm in edici deildir, am a b u T in iin syle
nem ez. K alan baz uyarlam alar m k em m ellik ten u zak olsa
bile, d ilin in g c ve tasvirlerinin younluu, dnya edebiya
tn d a szel gelenein fevkalde hayatta kal olarak ona bir
yer v erm ektedir. rlandal A m erikal edebiyat hocas Jam es
M acK illop b u n u aadaki ekilde zetlem ektedir:
Dpedz uzun oluunu sylemeye gerek yok, ay
rnt zenginlii, betimleme parlakl ve sahne saysy
la Tin Bo Cailnge, Avrupann ulusal epikleriyle k
yaslanmaya dayanabilir. Yine de bu tam bitmi bir a
lma deildir. lk bata birletirici bir anlatmdan yok
sundur. Ard arda gelen blmler devam eden konula
r ilerletmez. Beklenmedik karakter kaymalar yzn
den motivasyon yetersizlii ortaya kmaktadr.30
M acK illopu n tehis ettii k u su rla r k sm en T inin szel ge
len ek ierisin d ek i k k lerin in neticesi olarak an latm n b l m
lerd en olu an d o asndan ve tek b ir o to riter elyazm as u yarla
m as ierisinde b u lu n m ad gereinden kaynaklanm aktadr.
H ik y en in tam uyarlam as ancak D zeltm e I ve D zeltm e II
o larak b ilin en m evcut elyazm alarndan alnm paralarn b ir
letirilm esiyle o lu tu ru lab ilir ve b u n la rn farkl re d ak t rlerin
beceri ve seb atn a bal olan nitelikleri ok deikendir. M o
d e rn ngilizce uyarlam alarn evirenlerin becerileri b u etkiyi
asgariye in d irm eye eilim li olsa da, b u T ine kabaca birletirilm ilik izlenim ini verebilm ektedir. Bu sakncalara ram en
T in d en baka b ir destans acm asz sava yks ve t m
30) MacKillop (2005).
Bili P-ice 8 3
dn y a edebiyatnn en b y k alm alarndan birisi olan I l y a ile ayn ekilde b ahsedilm esi anlam sz olm ayacaktr.
im di genelde k u llan lan Tin, M an d al air T hom as Kinsellan m , rlan d an n en nde gelen san atlarn d an birisi olan
Louis de B rocquyu n artrc resim lerini de ieren, gr
kem li 1969 evirisi iin kab u l edilen isim di. Tam ism in ilk
ksm olan T d i n B o , kelim esi kelim esine uyarlam as sr s
rlm esi olsa bile sr ak n diye tercm e edilebilir. C a i l n g e ,
L o u th lesin de rlanda D enizine k n t yapan, rlanda C u m
h u riy eti ile Kuzey rlanda arasndaki sn rn h em en altnda,
im di Cooley Y arm adas olarak bilin en tepelik to p rak para
sn n Eski M an d aca addr. K insellan n uyarlam asndan n ce
ki terc m eler ngilizce adn o unlukla -Colley Sr A kn
ya da b en zeri b ir ey- koym ulardr, am a artk zellikle M a n
daca T in szc sr akn dnda to p lan t ya da h alk n
top lan m as dhil baka anlam lara da sahip olabilecei iin, rlan d aca ad terc ih ed ilm ek ted ir. Y ank d o u ra n evirisi
2007de k an C iaran C arson, T in in o rijin alin in buza d eri
sine yazld aklda tu tu lu rsa T d i n B o C a i l n g e n i n gerekte
buza derisine yazlm b ir hikyeler koleksiyonu o lu u n u n
fiziksel tan m n ieren ikili bir anlam a sahip o ld u u n u d
n m ek m m k n d r.31
E n b asit ekilde T inin yks zellikle y k sek d ll bir
bo an n alnm as, d aha d o ru su karlm as am acyla C onn a c h t o rd u s u n u n U lster ze rin e b ir saldrsn anlatm aktadr.
T d i n B o F r i c h ve T d i n B o F l i d a i s (F rich ve Flidais sr a k u t
lar) gibi daha ksa alt hikyeyle b irlik te b u , U lster D nem i
ierisinde sr akm laryla ilgili b ir alt t r o lu tu ru y o r eklin
de grlebilir. Ayn k o n u h ak k m d ak i hikyelere bylesine bir
younlam a o zam an lar rlandadaki hem sadece tarm sal (s
rn et, s t ve deri kayna eklinde deerli oluu) h em de
to p lu m d a stat sem bol olarak sr m lk iy etin in n em in in
da
31) Carson (2007).
iyi b ir gstergesini su n m ak tad r. Z engin kii, g ve itib ar ia

reti olarak ok sayda inek sah ib id ir ve boann g ve erk ek
likle ilikisi h ak k n d a da k u k u olam az. B irok buza babas
o lan b y k b ir boaya sahip olm ak, im di orta ya k rizin in
sanclar ierisindeki b ir adam n F errari sahibi olm ay d n
m esi gibi, sahibi h ak k n d a pek ok ey sylem ektedir.
H ikyenin kendisi Yastk S ohbeti blm yle olduka lm
l b ir balang yapm aktadr. K insellann evirisi de dhil b a
z uyarlam alarda b u n u n da ncesinde, esas h arek etin balam a
sn geciktirdii iddia edilebilirse de, hikyeye ortam , iindeki
k arak terlere de zem in salayan U lster d n em in d en baka h i
kyeler sem esi, r e m s c e l l a veya n hikyeler gelm ektedir.
R e m s c e l l a m n dhil edilm esi, ilgili daha ksa baz hikyelerle
sahneyi hazrlayarak T in gsterisine yaklatklar d n le n
szel hikye an latclarn n uygulam alarn tem sil ediyor ola
bilir. B unlar h em hikyeciyi hem de dinleyicileri gelecek olan
eyin havasna sokacak b ir stc ro l oynam da olabilir.
Esas T inin balangcnda C o n n ach t Kraliesi M edb k e n d i
sin d en aa seviyedeki refiki Ailill ile y atak tad r ve ne kadar
varlkl o ld u k larn k o n u u p , sahip o lduklar eyleri kyasla
m ak tad rlar. H er ikisi de b en zer servete sahiptir, am a epey ve
rim li olm akla k en d in i kantlayan b y k beyaz bo y n u zlu boa
F in n b e n n ach a sahip olduu iin Ailill azck st n gelm ekte
dir. M edb b u n d a n p ek holanm az ve yine b ir a olan U lster
s rg n F ergus m ac R ich ile b irlik te U lsterde F ergusu n b il
dii ve F in n b e n n a c h n en az eiti o ld u u n u d n d bir
boay ele geirm ek iin b ir plan ortaya atar. Bu boaya D onn
C ailnge (C ooleyin E sm er Boas) d en ilm ek ted ir ve M edb,
sah ib in e o n u b ir yllna d n alm ak istedii ve baka eyle
rin yan sra, T in bo y u n ca birka defa kullanaca b ir hile
olan, istediini alm ak iin gerekirse sahibiyle yatm ay teklif
ettii h ab erin i yollar.
D o n n C ailngein sahibi, boay gerekirse zorla alm ay p lan
Bili P ric e 8 5
ladm an lad k tan sonra M edbin yaklam n reddeder, o da

b u red d ed ii erefine b y k b ir h ak a ret olarak kab u l eder.
M edb, Ailill ile birlikte boay elde etm ek iin b ir sr akn
dzenlem eye k arar verir ve kalesinde C o n n ach tl k endi as
kerleri k ad ar L einsterl savalar ve F ergusu n s rg n edil
m i 3,000 U lsterlisini de ieren b ir o rd u toplam aya balar.
Bu b y k o rd u U lster yoluna k m ad an nce M edb ilerde
n elerin beklediini sorm ak iin gen b ir air ve k h in kad n
olan F ed elm e danr. Fedelm , ne olaca h ak k n d ak i so ru la
ra Kzl g r y o ru m , krm z g r y o ru m diye cevap vererek
M edbin niyetlendii aknla ilgili baar k eh a n etin d e b u lu n
m az.2 C c h u la in n in o lu tu rd u u tehlike h ak k n d a unlar
syleyerek M edbi ikaz eder:
Kan fkrr asker bedenlerinden

bu kahramann sald elinden.
ldrr grdnde, her eyi
Delay ve klan [rlanda savalar] izleyen.
Kadnlar alar ceset ynnda
onun, Forge Tazs yznden.
Bu k o rk u n ikazlar M edbi yola k m ak tan alkoym az. O
U laide eziyet eden, o nlar k ad n larn o cuk d o u ru rk e n yaa
d aclara b en ziy o r olarak tarif edilen ekilde etkisizletiren
ln eti bilm ektedir. F akat lan etten etkilenm em itir ve ilk ba
tan b ir k ad n la b u lu tu u iin dikkati dalm olsa da, Ulstere yaklaan o rd u y u duyunca, U laidin lan etten kalkp sald
ry p sk rtm elerin e yetecek sre k ad a r onlar g eciktirm ek
u m u d u y la k en d i bana karlam aya hazrlanr.
C ch u lain n ilk nce yaklaan orduyla d o ru d a n tem as et
m ez. O g h am da yazl ve ilerlem eden nce h alletm ek zo ru n d a
o ld u k lar engeller brakr. Engellerle karlam adan ilerlem ek 32
32) Kinsella (1969).
33) Carson (2007).
geisi ihlal edecek ve t m seferin gelecekteki ansn tehlikeye

atacaktr. Ama adam lar C ch u lain n in yollarna koyduu h er
engeli aar ve U lster to p rak larn d a daha da ilerler. O da y ap a
bildii zam an o rduyu rahatsz ederek, ana g ru p ta n ayrlacak
k ad a r aklsz olan savalar ld rerek ve vur-ka saldrlar
yap arak gerilla sava taktikleri uygular. D m an k am pna bu
ak n lar b ir defada yzlerce asker ld rerek h er gece dzenler,
am a o rd u n u n ilerleyiini ancak geciktirebilir, tam am en d u r
duram az. O rd u C ailgneye yaklarken M edb o n larn geliini
ko k lay arak anlayan b y k boay ele geirm ekle grevli bir
sava g ru b u yollar, ekil deitiren sava tanras M orrigan
karga eklinde om zu n d a olan boa fke ierisinde toynakla
ryla yerlere k o cam an izler kazar.
H er gece olan ld r c saldrlarn o rd u n u n m orali z e rin
de ykc b ir etkisi vardr ve F ergus, sava h er biri byle d
vler iin geleneksel n o k ta olan b ir n eh ir slnda gnde
tek dvle sn rlam a anlam as iin grm e yapm ak zere
k am p n d a olan C ch u lain n e gider. Sonra b u n u h er birisi
farkl b ir m ahalde olan u z u n b ir dv dizisi takip eder ve bu
dv hadiseleri m ah allerin b u n d a n so n ra byle bilinecekleri
isim ler d o u ru r. C ch u lain n ile C o n n ach t o rd u su n u n sava
s arasndaki h er d v n yapl farkldr am a netice daim a
ayndr. C ch u lain n h er d m an n ld r r ve ou kez kafa
sn g anim et o larak alr. F akat b u srada ve C ch u lain n in tm
engellem e abalarna ram en M edbin askerleri D o n n Cailgn eyi karm ay baarrlar.
Sonra M orrigan farkl biim lerde C ch u lain n in karsna
kar. Karga o larak ve k u rt olarak g r n r, h atta bacaklarna
d o lan m ak iin ylanbal eklini bile alr. C ch u lain n in b a
bas tan r L ughu n cism e b r n m olarak grlebilecek Sualtam , g c n geri kazanm as ve saysz yaralarn iyiletirm e
si iin g n gece uyum asna izin verecek ekilde y ard m
na gelir.
Bili P ric e 8 7
A rd n d an U laidden, genlikleri nedeniyle ln etten etk ilen

m eyen rak savalar olan E m ain M achtal bir ocuk grubu
gelir. O u y u rk e n C o n n ach tn ord u su y la savam ay zerlerine
alarak C ch u lain n in yardm na gelm ilerdir. H er birisi lm e
d en nce b ir savay ld r r ve gelen 150 iinden dv n
so n u n d a yalnzca biri kalr. C ch u lain n u y k u su n d an uyanr
ve olanlarn l m n renm esi zerine sava gazabna,
K insellan n kelim eleriyle yoldan km a n betine kaplr ve sa
va arabasyla etrafnda d n erek , sap an ve m zrakla savala
r ld rerek d m an k am pna iddetli b ir saldr dzenler.
M edbin o rd u su n d a n yzlercesi daha l r ve evvelki yalnzca
tek dve girm e p lanna geri dnm eye k arar verir. T ek soru
karsna kan herk esi katled en C u lan n T azsnn n n e
k acak b ir so n rak i savann kim olacadr.
M edb, C ch u lain n i yenebilecek tek savann s r lm
U lsterlilerd en birisi, C ch u lain n ile b y m ve dvm eyi
o n u n la birlik te renm i, ona karde gibi yakn olan F erdiad
o ld u u n a k arar verir. M edb rvet olarak hem k endisini hem
de evlenm esi iin kz kardeini teklif ederek F erd iad m eydan
o k um aya ikna etm eyi dener, am a F erdiad ark ad an n kars
na km akta isteksizdir. C o n n ach t o rd u su savalar F erd i
ad' a m eydan okum ay reddederse onursuzlaacan sylerler,
o da so n u n d a k ab u l eder.
C ch u lain n de k o rk tu u iin deil, aralarndaki yakn ark a
dalk ba nedeniyle F erdiad ile dvm ek istem ez. Yine de
kararlatrlan zam anda b ir slkta F erdiad ile b u lu u r. ki
d en k sava arasnda destans b ir arpm a balar, am a tm
gleriyle dvm elerine ram en h er g n n balangcnda
h er b irin e tercih ettii silhn verildii, g n n so n u n d a dv
b ittik te n so n ra h e r ikisine de tbbi y ardm ve yiyecek su n u ld u
u teke tek dv k u rallarn a uyarlar.
D vn d rd n c g n n d e F erdiad klcn C ch u lain n in
gsne d ald rr ve neredeyse ayn anda C ch u lain n F erd iad
m zraya deler. C chulainn, arabacs Legd en g e b o l g a y,

m zraa benzeyen, bedene girdiinde 30 d ik en e ayrlan ve a n
cak zel d u ru m lard a kullanlabilen sihirli silh getirm esini is
ter. Kinsella sonra ne o ld u u n u aadaki ekilde anlatyor:
Cchulainn (ge bolgay) ayayla tuttu ve Ferdiada doru frlatt ve iki kere dklm demirden ka
ln ve salam gsl deldi ve deirmen ta byk
lndeki dayankl ta paraya bld ve bedeni
nin ana yollarnda ve yan yollarnda seirtti, yle ki
her bir eklem dikenlerle doldu.
Artk yeter, dedi Ferdiad, lrm bununla.34
F erd iad ld k ten sonra C ch u lain n ark ad an n l m n e
alar, y aralarn d an zayf d t iin Legin C o n n ach t o rd u
s u n u n yaklam akta olduu ikazyla ayaa kalkam az. F in ta n n
olu C ah ern y ardm na gelir, d osdoru C o n n a c h t savalar
na h c u m eder ve biro u n u ld r r, am a k en d isi de b iro k
yara alr ve C ch u lain n in k am p n a barsaklar ayak larn d a
dner. Saaltclar C ath ern e bakm aya gelirler, am a hepsi de
ark a arkaya iyileem eyeceini syleyince o n lar ld r r.
C ch u lain n o n u elinden geldiince sarar ve fazla yaam ayaca
n bilen C eth ern lm eden nce d m an a b y k k ayplar
v erd irerek savaa dner.
C eth ern in l m n d e n sonra hem bireysel, h em de k k
g ru p lar h alinde b iro k sava C c h u la in n in yerine d v
m ek iin gelir, hepsi de k en d ilerin i lene k a d a r savan ierisi
ne atarlar. C ch u lain n , babas S ualtam U laid in geri k alan n
aclarn d an u y an d rm ak iin E m ain M achaya gnderir, am a
Sualtam oraya v ardnda ancak kral k o n u tu k ta n sonra k o
nu m a geisini ihll ederek h em en b ir ikaz bar yapar. (Kral
ise an cak d ru id d e n so n ra konuabilir.) S ualtam a yardm e t
m ek iin kim se b ir ey yapm ayacaktr ve o giderek k alk an
34) Kinsella (1969).
B ili P ric e 8 9
zerin e d p kafasn bilenm i kenaryla kesecek kadar h e

yecanlanr. Kesik kafas ikaz etm eyi s rd r r ve C onchobar
n ih ay et k u lak verir. O lu n u n haberi yaym ak iin ziyaret ede
cei u z u n b ir in san ve yer isim listesi syleyerek U lster erk ek
lerine lan etlerin d en uyanm alar k o m u tu n u verir. O rijinal trlandacada isim lerin h ep sin in o g n n dinleyicileri iin b ir a n
lam ve arm olsa da, o k u r iin b u m k latl b ir eydir.
B unlar U lsterin h er tarafndan, isim lerle balantl ykleri ve
olaylar an ladklar iin ilin h er y erindeki dinleyicilerin kafa
larn y n len d ire n isim lerin seildii sesli b ir h arita ilevi gr
m olabilir.
U lster o rd u su to p lan r ve C o n n ach t ordusuyla bulum ak
zere yola kar. C ch u lain n hla yaralarn iyiletirm ektedir
ve o rd u lar b u lu tu u zam an h arek tta ro l alam az, fakat Ferg u su n C o n ch o b ar yakalam a teebbs h aberi gelince sava
gazabna kaplr. C ch u lain n ile yzlem ektense 3,000 U lster
s rg n n yanm a alp alan d an ekilen F erg u su aram ak iin
kavgaya girer. C ch u lain n in gelii d n m n o k tasn n k an t
dr ve C o n n ach tn sava kaybettiini anlayan M edb, kendisi
de alan terk etm ed en nce D onn C ailngeyi C o n n ach ta geri
yollar. C ch u lain n o n u k en d in i teselli ed erk en b u lu r ve onu
ld rm eye h ak k o ld u u n u am a b u n u yapm ayacan, n k
k ad n lar ld rm ed i in i syler.
Koca boa C o n n ach ta gelir ve F in n b e n n ach a m eydan okur.
M thi b ir dv patlak verir ve iki boann grleyip b r
m eleri m illerce u za k ta n d u y u lu r. B tn gece dverek k e n
d ilerin i gle atarlar, afak skerken b o y n u zlarn d an F innbenn ach m iorganlar sarkan D onn C ailnge ortaya kar. C o n
n ac h t o rd u su D onn C ailngei ldrm eye gider am a Fergus
o nlar d u rd u ru r ve boa ardna bir k an izi b rak arak U lstere
geri dner. O raya vardnda lr. Ailill ve M edb, U lster ve
C ch u lain n ile bar yapar ve hikye U lster erk ek lerin in Em ain M achtaya zaferle dnm esiyle biter.
F en ian D nem i
F en ian D nem ini o lu tu ran , ou rlanda m ito lo jisin in d i
er b y k k ah ram an F io n n m ac C um haillin yiitlikleriyle il
gili olan h ikyelerin belki de F ianna D nem i bal altna g ir
m esi lzm dr. F en ian eski rlandal izgisinde b ir ey an la
m na gelen b ir o n d o k u zu n c u yzyl uydurm asdr. Oysa sz
c k im di rlanda C um huriyetiliini artrarak ngilizce
dilin e ylesine g irm itir ki, artk F enian D nem in in yerine
d aha u y g u n b ir eyin k o n u lm as neredeyse im knszdr.
F ianna, avclk ve sava sanatlarnda eilim alan, o u n lu k
la to p raksz ya da m iras bekleyen soylulardan olum u gen
ler tayfasyd. Flikyelerde k u llan lan dil dilbilim sel y n tem ler
sayesinde o n ikinci yzyla tarihlenebilirse de, yiitlik hikye
leri o u n lu k la on beinci yzyl elyazm as kolek siy o n larn
d an kalm adr. En nem li kay n ak ngilizceye T h e C o l l o q u y o f
t h e A n c i e n t s [E skilerin Sohbeti] ya da T a l e s o f t h e E l d e r s o f r e l a n d [rlanda Y allarnn ykleri] diye tercm e edilen A c a l l a m N a S e n r a c h olarak tannm aktadr. Bu koleksiyondaki h i
kyeler F ian n an m so n kalan iki yesi, Calte ve O isn ile Aziz
P atrick arasnda bir diyalog biim ini alm aktadr. Bu ak bir
edebi o y u n d u r am a en azndan hikyelerin beinci asrda Aziz
P atrick rlan d aya gelm eden nce k u rg u lan d n ortaya koy
m aktadr.
ngilizcede o unlukla F in n M acCool d en ilen F io n n ile il
gili hikyeler m o d ern dnyaya dier t m d n em lerin hikye
lerin d en d ah a geni apta kalm tr. Bu zam ana k ad a r rlanda,
skoya ve M an Adas folklorunda u ya da b u biim de sylen
m ilerdir. Flayatta kalna b ir rn e k K anada N ova Scotia, Ca
pe B retondaki, atalar buraya ilk olarak o n sekizinci yzyl
Yayla B oaltm alar so n u cu n d a gelen sko Gal cem aatindendir. 1997 ylnda 89 yanda len Galca k o n u an hikyeci Joe
N eil M acNeil, F io n n ve F ian n an n b iro k yiitlik y k s n
k en d i kapsam l hikye re p ertu arn d a n alarak nakletm itir.
B ili P ric e 9 1
D inleyicinin ho karlam adklar abucak terk edildiine g

re b u , b u n la rn h ayatta kalm asnn k en d i bana en m u h tem el
n ed e n i olan s regelen p o p lerlik lerin in b ir ifadesidir. Bu
m o d ern h alk y k lerin in F en ian D nem in in yaayan b ir ge
leneini tem sil ediyor olarak d n lm esi m m k n d r. H ik
ye an latan lar eski hikyeleri m u tlak a b u n la r d o n u p kalm gi
b i an latm azlar, m o d ern dinleyicilerin zevkine u y d u ru rla r ve
k lliyata eklem ek iin yenilerini icat ederler.
F io n n k arak terin in piyasada olm a sresi, tasvirlerinin, dai
m a b ir k ah ram an o lan ve h ep dven C ch u lain n in k in d en
ok d aha az tu tarl olm asnn seb ep lerin d en birisidir. F io n n
b irk a kez deim i, b azen aldatc b azen de bu d ala olm u,
daim a o n u n leh in e b ir k altnda gsterilm em itir. D ith
h g in aslnda F io n n u n farkl b irk a m itolojik tipin karm ,
bileik b ir k arak ter o ld u u n u d n m ek ted ir. K arakterin k
k en in in o n u d ru id gelenei ierisine koyan, beinci yzyln
ok ncesi eski b ir tarih te, L einsterdeki k h in k lt n d e n ge
litiini san m ak ta d r. F io n n u n , beinci ve altnc yzyllarda
L einster ve Ui N eill k lan arasnda Boyne V adisin in m lkiye
ti iin yaplan, F io n n u n bir sava nderi ve k h in eklinde b e
tim lendii m cadeleyle badatrldn ne s rm ektedir. N e
ticede b u o n u n F ian n a ile badatrlm asm a yol aacaktr.
D n em in en ok tan n an h ik y elerin d en birisi F io n n u n
o cu k lu k tlerid ir (M a c g n ' m a r t h a Finn) H ikye F io n n u n b a
bas C u m h aillin , b irka baka hikyede F ian n an m n d eri ve
F io n n u n rak ib i olm aya devam eden Goll m ac M orna n n eliy
le nasl ld r ld n n anlatlm asyla balam aktadr. D aha
so n rak i b ir b l m d e F io n n yllardr sihirli Bilgi A labaln
yakalam aya alan d ru id F innegasm vesayeti altnda renim 356
35) MacNeil (1987).
36) hgindaki (2006) Fionn, Fionn File ve Fionn mac Cumhaill maddelerine baknz.
grm ek ted ir. Alabalk, o n u yiyen kiiye dn y ad ak i t m bilgi

leri v erecek tir ve nihayet o n u y akaladktan sonra atete pii
re n Finnegas, bilgileri k en d isin d e tu tm a k istedii iin F io n n a
o n u yem em esini syler. F akat F ionn bala d o k u n m ak tan
k en d in i alam az ve b u n u yap ark en baparm an yakar ve ac
y gid erm ek iin parm an azna sokar. F io n n b u y zd en
d ru id p ahasna bilgileri kazanr ve b u n d a n sonra ne zam an bu
bilgiye k eh a n et b iim inde erim ek istese tm yapm as gere
k en baparm an em m ektir.
ok bilin en h ikyelerin b ir dieri D iarm uid ve G rin n enin
lerid r ( T r a i g h e a c h t D h i a r m a d a a g u s G h r i n n e ) . H ikye b u
rada yal bir kral olarak tasvir edilen F ionn ile gen klar
D iarm u id ve G rinne arasndaki, U lster D nem in d e n Naoise
ve D eirdre hikyesine benzeyen bir ak geniyle ilgilidir. F i
o n n k arsn n l m n n yasn tu tm a k ta d r ve F ianna o n u n
yerini alm as iin bir baka k adn bulm aya k arar verir. lk ba
tan raz o lan am a b u lu tu k la rn d a F io n n u n bab asn d an daha
yal o ld u u n u anlaynca sarslan G rin n ei seerler. N ian
k u tlam a leninde kz F ian n an n gen ve yakkl yesi Diarm u id i g r r ve h em en ona k olur. lendeki dier t m k o
n u k lara u y u tu cu b ir iki verir ve o nlar u y u rk e n D iarm uidi
kendisiyle kam aya ikna etm eyi dener. O ise nce F io n n a sa
d k kalr, am a ksa zam anda fikrini deitirir ve ift orm ana
kaar.
F io n n u y an r ve F ian n a ile birlikte kaak ifti takip eder. K
sa zam anda o nlar yakalar ve alm ak ister, am a olu Ois'n,
F ian n adaki dier arkadalaryla birlikte o n u acele b ir ey yap
m am aya ikna eder. D iarm uid ve G rinne, arkadalar ve ak ve
iir tanrs A ngus gu n yardm yla kaarlar ve F io n n tarafn
d an rlanda ve skoyan n h e r tarafnda takip edilirler.
T akip srasn d a F io n n a saygs nedeniyle D iarm uid nce
G rinne ile yatm ay re d d ed er ve su y u n G rin n ein bacana
srad b ir rm ak tan geerlerken kz su y u n o n d an daha ce
Bili F ic e 9 3
su r o ld u u n u syler. D iarm uidu n tu tk u su n u n F io n n a olan

saygsn alt etm esi fazla b ir zam an alm az ve G rinne ham ile
kalr. Kadn, klara vez verm eyi re d d ed en tek gzl dev Sea rb h n m k o ru d u b ir aataki vezlere aerir. D iarm uid ilk
batan sihirle k en d isin i k o ru y an am a devin k en d i dem ir sopa
sn o n a kar k u llan m ay renince yendii devle dvr.
D iarm u id st d allard an en tatl vezleri toplam ak iin aaca
trm an r ve oradayken F io n n ve F ianna gelerek satranca b en
zeyen b ir tah ta o y u n u olan j i d c e l l oynam ak iin aacn altna
o tu ru rlar. F io n n , O isn ile oynar ve D iarm uid o yunu y u k a r
d an seyred erk en o lu nu yenm eye balar. D iarm uid ham leyi
g sterm ek iin karelere vez atarak Ois'ne yardm eder, am a
F io n n u n ne o ld u u n u anlam as u z u n srm ez ve D iarm uidd en k en d isin i g sterm esini ister. A ngus g k ad n gzden
k ay b etm ed en nce D iarm uid ve G rinne kez prler. Di
arm u id aatan iner ve to p lan an F ian n ann balar zerin d en
atlayarak yine F io n n d an kaar.
ift, F io n n u n onlara dokunam ayaca b ir yerde yaam aya
devam eder ve A ngus g taraflar arasnda bar salar. Yllar
sonra D iarm uid ve G rinne be ocuk sahibi olduunda, F ionn
o n larn yaad y erin yaknlarnda bir yabandom u zu av d
zenler ve D iarm uid yabandom uzu avlayarak bir g e i s ihlli ya
pacan bilm esine ram en av partisine katlm aya raz olur. Av
srasnda D iarm uid bir yaban d o m u zu n u ld r rk e n o n u n ta
rafn d an dilenir ve F io n n o n u n b itk in b edenini zevkle seyre
der. D iarm uid eer o n u n elinden su im esine izin verirse yara
lar iyiletirm e g c n e sahip o ld u u n u syler. F io n n eliyle ona
su getirm ek iin iki kez kuyuya gider, her iki sefer de D iarm uidin im e ans o lm ad an su y u n parm aklar arasn d an akm as
n a izin verir. F io n n u n to ru n u O scar b u n u yine yaparsa onu
saldrm akla teh d it eder ve F io n n kuyuya n c defa gider,
am a geri d n d n d e ok getir. D iarm uid lm tr.
Bu hikye gen b ir adam k skanlk y z n d e n lm e terk
9 4 K e lt M itolojisi
ed en F io n n u k aran lk gsterm ektedir. D aha so n rak i b iro k

hik y ed e k arak teri ok daha aydnlktr. akalara hedeftir ya
da tah m in edilir so nular olan y u laf yem ei y erk en slk al
m ak gibi d estans talam a d en em elerin d en geer. H atta h alk
y k lerin d e hikyeci o n u n ne olm asn isterse ona d n r.
Birka yz y ldan daha eskiye gidiyor gibi gr n m ey en iyi b i
lin en b ir ykde, artk F in n M acC ool d en ilen F io n n a, Kuzey
rlan d an n A ntrim lesin d e A tlantik O k y an u su na giren ola
and kaya o lu um u G ian ts Causevvayi (D evin G eidi) ina
etm e itib ar verilir. G eidin, denizi Fingals Cave (F ingalin
M aaras) d en ilen b en zer bir kaya o lu u m u b u lu n a n sko
adas Staffaya at varsaylr ki, Fingal, F io n n ad n n sko
uyarlam asdr. F io n n geidi skoyaya y r y p b ir baka dev
le d v ebilm ek iin ina etm itir, am a h ik y en in b ir uyarla
m asn d a yola k m ad an nce uyuya kalr ve sko dev o n u
aram aya gelir. sko dev F io n n d an ok daha irid ir ve o d eh
ete der, am a k ars ku rtarm ay a gelir. F io n n a b ebek kyafe
ti giydirir ve sko dev gelip F io n n u n bebek olu sand e
y in eb adn g r n ce bab asn n ne k ad a r iri olm as gerektii
dncesiyle asab b o z u lu r ve ard n d ak i geidi ykarak gerisin
geriye skoyaya kaar.
M ito lo jik D nem
H ristiyanlk ncesi rlan d an n tan r ve tanralar m itoloji
k lliy atn o lu tu ran hikyelerin biro u n d a genellikle gizlice
m evcut o lu p eu h em erize* diye bilin en b ir biim de an id en
m eydana karlar. Bir baka deyile hikyelerde lm l b iim
lere d n m le rd ir ve k ah ram an ya da kral olarak g r n r
ler. D n em lerin h ep sin d ek i hikyelerdeki d u ru m ve b u n larn
m itolojiyi o lu tu rd u u n u n kab u l edilebilm esinin balca n e
d en lerin d en b irisi b u d u r, am a b u H ristiyanlk ncesi rlanda
* Tanrlarn kkenini tarihsel kahramanlarn lanrlatrlmasna dayandran kuram - .n.
Bili P ric e 9 5
p an teo n u tan rlarn n yzeye en ok yaklat M itolojik D

n em hikyeleri iin zellikle doru d u r.
Bu hik y elerin ana k ay n a k la rn d an birisi B lm 2de bah se
dilen ve b ir kopyas o n birinci yzyl elyazm as T h e B o o k o f
L e i n s t e r [L einster Kitab] ierisinde olan, T h e B o o k o f I n v a s i o n s [stillar Kitab] d r ( L e b o r G a b l a E r e n n , kelim esi kelim e
sine rlan d an n Aln K itab). stillar Kitab eitli hikye
ve iirlerin b ir k o lek siy o n u n d an o lu m u tu r ve bazen szdetarih o larak tanm lan m tr, n k red ak t rlerin niy etin in m i
tolojik h ik yelerden, ncil kay n ak larn d an , ozan iirlerinden
ve am aca u y an baka h er eyden az ok devam l b ir olay sra
lam as o lu tu rara k rlanda h a lk n n tarih in i izlem ek olduu
g r lm ek ted ir. A ktarlan olaylarn birou Eski A hit ile ba
lantldr. rlan d a h ik yelerindeki k arak terler N u h u n soyu ya
da srailin Kayp Kabilesin in yeleri o ld u k lar ne s r lerek
ncil karak terleriy le ilikilendirilirler. G enel am a rlandallarm k k en in in , sraillilerin Eski A hit anlatm na b enzer b ir
hikyesini o lu tu rm ak eklinde g r n m ek led ir. B unun tarih
sel b ir alm a o larak ne k ad ar ciddiye alndm sylem ek
zo rd u r, am a so n u m ito lo jik hikyelerin H ristiyan bilgelii
alm as o ld u u n u iddia eden bir ereve ierisinde k o ru n
m as olm u tu r.
stillar K itabn n yapm ad ey, evrenin balangcnn H
ristiy an lk ncesi d in in tanm layaca ekilde bir anlatm n
veren rlan d a m ito lo jik yaradl hikyeleri ierm ektir. Byle
hik y elerin b ir zam an lar var olduu varsaylrsa, b u n lar ncilde Balangta T anr g ve yeri y aratt al satryla Genesisin [Yaradl] balang ayetlerininkiyle kyaslanabilir b ir
am aca h izm et edebilirdi. stillar K itabn d a verilen rlanda
h alk n n tarihiyse, so n rasn d a lk en in , kitaba gre rlandaya
eski sk itten gelen Scoti h alk tarafndan igal edildii n
cird e k i tufana k ad a r gider.
rlanda, ilk bei tan rsal ya da yar-tanrsal yaratklar olan
n d erle rin in adyla tannm alt istilaya k o n u olm utur. lk

istila C esairinkiydi ve b u n u P arth o lo n ian lar, N em edianlar,
Fir Bolg ve T u atha De D anan (tanra D an u n u n halk) takip
etm itir. Bu zam an boyunca d enizden gelen yar-tanrsal a k n
clar olan F o m o rian lara kar savalar o lm u tu r ve d n em in
en ok tan n an h ik y elerin d en b irin in , M ag T u ired in kinci
Savan m ( C a t h T n a i s t e M a i g e T u i r e d ) tem elini o lu tu ran da
b u savalardan birisidir. H ikyede T uatha De D anan, F om orian larm rlan d an n k o n tro l n yen id en elde etm ek iin y ap
tklar zulm e kar savar. Esas h arek et T u ath a De D anan n
deri Lug Lm fhota (ak ekilde tan r L ugha dayanan U zun
K ollu Lug) ve o n u n dedesi eytan G zl Balor ve vey k ard e
i hilek r ve k o rk a k Brese kar olan kavgasyla ilgilidir. Lug
sap an k u llan arak d o ru d a n Baloru n tek gzne ta atp kazanm caya k ad ar kavga, h er iki taraftan b iro k zayiatla u z u n ve
k an ldr. Ta Baloru n beynine kad ar girer ve o n u ld rd
gibi ark asn d ak i t m F erm o rian lar da ldrr.
Son istila, adn onlar balangta spanyaya getiren adan
olan Mil E spined en alan lm l M ilesianlarm , T u ath a De ile
k ap m alarna ahit olur. M ilin nesli (B lm 2de bah sed ild i
i gibi) Ispanyadaki slerin d en gelip rlanday istila ederek,
b ir dizi savatan sonra lkeyi ele geirir. D aha so n rak i hikye
ler, T u ath a De lkeyi m o d ern M a n d a lla rn atalar olan Milesian lara k ay b ettik ten sonra, rlanda m anzarasna serpilm i
s i d h e d en ilen to p rak tepecikleri ierisinde yaam ak zere ye
raltn a in d ik lerin i ve hikyelere inanlacak olursa, b u g n e d e
in k ald k larn sylem ektedir.
D n em d ek i dier hikyeler b ir k raln d rt o c u u n u n 900
yllna ku u y a d n t Lirin ocuklar ( L e a n n a ' L i r ) ,
U lster D nem in d e de b azen yer verilen gzel E tain in hik y e
si E tain in F l rt ( T o c h m a r c E t a n e ) ve A ngus gu n lk s
( A i s l i n g e e n g u s o ) dur. Bu son hikye A ngus gu n ryasnda
g rd gzel b ir kza k olm asn an latan ro m an tik b ir y
Bili P ric e 9 7
k d r. A kndan h asta o lu r ve 150 kzd an oluan bir kalaba

ln o rtasn d a on u grene k ad a r kz aram aya kar. A dnn
C aer o ld u u n u renir am a o n u n la buluam az. Bir zam an
so n ra k en d isin e o n u n orada olaca sylenen bir g l n kys
na g ider ve suda 150 k u u d a n oluan b ir s r grr. A dn a
rr ve k u u lard an biri ona d oru gelir. K uuyu sevdii kz
o larak k ab u l eder. O n u n la olm ak iin kendisi de kuuya d
n r ve birlik te u u p giderler.
K rallar D nem i
K rallar D nem i dier d n em d en daha yeni bir g ru p h ik
ye kategorisidir. Deyim , b u n u rlandan n ilk krallaryla ilgili
hikyeleri tan m lam ak iin k u llan an rlandal edebiyat eletir
m eni M yles D illon tarafndan 1946da u y d u ru lm u tu r. Bu
k rallard an bazlar tam am en m itolojikken, bazlar m itoloji ve
tarih u n su rlarn a birlikte sahiptir, dierleriyse kesinlikle ta
rihseldir. rnein, h ak k m d ak i h ik y elerin tam am en doru ol
d u u anlam n a gelm ese de rlandaya 1002d en 1014e kadar
h k m e d e n B rian Boru b u so n kategoriye girm ektedir.
H ikyeler, g revlerinin b ir paras olarak p a tro n la rn n e
cereleri h ak k n d a iir ve n esirler o lu tu ran saltan a t airleri f i l i d tarafn d an yaratlm tr. Bu hikyelerin asl am acnn soy
lu larn genellikle k ah ram an b ir atalar d izisin d en gelm i olarak
gsterilen h angi yesi iin niyetlenildiyse o n u n yceltilm esi
o ld u u n u sylem eye gerek yo k tu r. Bu k ah ram an atalar m ey
d an a g etirm ek iin air m itoloji u n su rlarn tarihle, b ilin en e
cereyi ele ne geerse o n u n la kartrabilir. S onu olarak bu h i
kyeler tarihsel belge olarak tam am en gvenilm ezdir.
D nem , U lster D nem in d en daha az k ah ram an ca, F enian
D nem in d e n d aha az ro m an tik ve M itolojik D nem d en daha
az sihirli o larak tarif edilm itir ve b u n d a bir d o ru lu k u n su ru
olsa bile h ik y elerd en bazlar kym etsiz deildir. M odern d in
leyicilerde epeyce etkisi olabilecek b irka tan esin d en biri, K u
zey rlan d ada im di ou C ounty A n trim de k alan b ir yer olan

Dal nA raide k ral ve artk Svveeney diye yazlan S uibhne ile il
gili Sweeneyin Deliliidir ( B u i l e S u i b h n e ). H ikyede kral Aziz
R onan tarafn d an ina edilen kilisedeki an larn srekli aln
m asn d an rah atsz olur ve k o n u h ak k m d ak i h islerin i b ild ir
m ek zere ev in den dar frlar. Aceleyle ve kars p o stu n u
verm eyi red d ed erek dncesizce h erh an g i b ir ey yapm asn
engellem eye alt iin, kral, R onana plak gider, ard n d a n
da kavgada R onann Z eburu n u gle atar. D aha sert b ir ey ol
m ad an S uibhne b ir savata dvm eye arlr, k in tu ta n bir
adam olm ad belli olan R onan da savaa giden askerleri k u t
sam ak iin ona katlr. S uibhnede b u y o k tu r ve R onana m z
ra k atar, o n u skalar am a yardm csn ld r r. Bir baka m z
ra k da R onan skalar ve kilise anna v u ru p o n u paralar. Ron a n n sabr artk t k en m itir ve S uibhneye lnet eder. L ane
te gre S uibhne ne zam an an gibi tiz bir ses duysa delirm eye
ve b ir m zran u c u n d a lm eye m ah k m olur.
S u ib h n en in delilii o n u n in san lard an k o rk a n ve ayaktan
ayaa srayan b ir kua benzem esine yol aar. rlanday gez
m ek iin in san larn d o stlu u n d an kaar ve geceleri uy u m ak
iin aalarda t n ey erek vahi b ir yaam srer. S onunda bir
k ad n tarafn d an d o y u ru ld u u b ir m anastra alnr. K adnn
kocas b u n u d u y u n ca S uibhneyi m zraklar. O zam an S uibhne
b ir rah ib e g n ah larm itiraf eder ve lp so n u n d a eziyetten
k u rtu lm a d a n nce so n ayinler yaplr.
H ikye m ito lo jik kular ve gller sem bolizm ini H ristiyan
kefaret m esajyla h arm an lam ak tad r. H ikye, ounu kom ik
[Yzm ekte ki Ku] bayaptyla b t n le
tiren F la n n O Brien da dhil, m o d ern b irka yazar etkilem i
tir. N obel d l k az an an air Seam us H eaney hikyeyi Sween e y A s t r a y [Sweeney K t Yolda] adyla evirm itir. 1984 y
lnda eletirel beeniyle yaynlanm olup h ik y en in artk en
A t S w im -T w o -B ird s
ok o k u n an uyarlam as haline gelm itir.
Bili P ric e 9 9
S er v e n le r ve S ey ah atler
E lyazm alarm da k ap san an hikyelerden birka d nem lerin
hib irisin e rahatlkla u ym am aktadr. B unlar genel olarak Eski
rlan d acada ser v en ler anlam na gelen E c h t r a e ve seyahatler
an lam n a gelen I m m r a m a szckleriyle tannr. D ikkate deer
iki rn e k Branm Seyahati ( I m m r a m a B r a n ) ve M el D inin
Seyahati ( I m m r a m a M e l D in)dir. K arakteristik olarak b u h i
kyeler deniz ar ya da yeraltna olan b r D nyaya seyahat
lerle ilgilidir. ki t r arasndaki ana fark ser v en lerd e hik y e
ler gerek ten b r D nyada m eydana gelen olaylar a k ta r
m ak tay k en , seyahatlerde yk br D n y aya seyahat srasn
da o lanlar zerine od aklanm aktadr. Bu hikyelerle, daha so n
raki azizlerin geleneksel rlanda teknesi olan b ir c u r r a g h ieri
sin d e b azlarn n A m erika diye tehis ettii K utsanm lar Adasm aram aya ktrklar Aziz B rendann Seyahati yks ara
snda bariz paralellikler b u lu n m ak tad r.
G aller den M asallar
M ab inogion
ok m u h tem eld ir ki, G allerdeki hikye anlatm a gelenei r
lan d adaki k ad ar g lyd am a bu hikyelerin ok daha az
hayatta k alm tr ve k alan lar da rlandal edeerlerinden
nem li l d e d aha ge tarihli elyazm alarm dadr. Ana klliyat
o n d rd n c yzyl elyazm alarm dan gelen M abinogion h ik
y elerin d en o lu m ak tad r. im di O xforddaki B odleian K tph an esinde tu tu la n
z Kitab]
The Red B ook o f H ergest
(L ly fr C och H erg est)
[H ergestin K rm
o n d rd n c yzyl sonlarna
tarih len m itir. sim basite krm z deri cild in d en ve kitabn

k k en in in gney G allerd en olduu d n lse de, H erefordsh iredaki H ergest C o u rt ile o lan ba lan tsn d an trem ektedir.
T arihi yaklak 1350 yllarna giden ve T h e W h i t e B o o k o f
R h y d d e r c h [R hydderchin Beyaz Kitab] olarak b ilin e n dier
elyazm as k o lek siyonuysa biraz daha eskidir. Bu, y kntlar
orta-G allerdeki T regaron y aknlarnda olan Strata F lorida
C istercian m an astrn d ak i k tip ler tarafndan d erlen m i g
1 0 2 K elt M itolojisi
r n m ek te d ir ve im di A berystw ythdaki G aller U lusal M zesindedir.

H ikyelere toplu isim leri 1930 ve 1840larda evirileri y a
ynlayan Leydi C harlotte G uest tarafndan verilm itir. M abin ogion, elyazm alarm dan b irin d ek i bir k tip hatas olarak g
r n m e k te d ir am a Leydi G uest b u n u n m a b i r o g i 'n in oul bii
m i o ld u u n u varsaym tr, im di h er iki uyarlam a da k u llan l
m akta olup, k u llan lan biim baka b ir eye deil, k u llan an k i
inin tercihine baldr. K elim enin anlam h ak k n d a eitli te
oriler ne s r lm t r. Bazlar b u n u n tanra M abon ile ilgi
li hikyeleri b elirttiini ileri s re rk en , dierleri G enlik H ik
yeleri o larak tercm e edilebileceini sylem ektedir. M evcut
bilge gr, k tip lerin kelim eyi sadece, iir ya da tarih deil,
bir hikye yazd k larn ifade etm ek iin ku llan m olduklarn
k ab u l etm ektedir.
Leydi G uest, k o leksiyonuna on iki hikye alm tr, ancak b ir
tanesi, T aliesinin M asal dier o n b irin d e n ok daha ge bir
tarih lid ir ve elyazm alarm m ik isinden de gelm em ektedir, o n u n
iin m o d e rn koleksiyonlara genellikle alnm am aktadr. H ik
yelerden d rd M abinoginin D rt D al diye bilin en ayr bir
g ru p o lu tu rm ak tay k en , dier yedisi elyazm alarm da herhangi
zel bir d zen ierisinde toparlanm am tr. Buna ram en ge
nel olarak iki gruba b l n rler: A rth u r ierikli m asallardan
o luan R om ans ve aslnda kalan d rt m asaln kolaylk ol
su n diye b ir araya getirildii Yerel M asallar.
rlanda h ik y elerinde ve szel gelenekten doan dierlerin
de de o lduu gibi, hikyelerin orijinal kom p o zisy o n u n a b ir ta
rih k oym ak m eseledir. H ristiyanlk ncesi m itolojisinin etk i
leri k esinlikle vardr, am a daha so n rak i H ristiyan dnem i de
etk ilid ir ve ortaa A vrupas ro m an s hikye anlatm gelene
iyle p aralellikler m ev cu ttu r. Belli tarih lerin olm am as dier
eylerin y an n d a G aller hikyelerinin on ikinci asrn sonlarna
d oru F ran sada yazlan C hretien de T royes A rth u r rom ansla-
Bili P ric e 1 0 3
rm etkileyip etkilem ediini, ya da etk in in 1066da N orm anlarn n g iltereyi igalinden sonra G allere yaplan A nglo-N orm an ak m lar so n u cu n d a A rth u r u n su rla rn n G aller hikyele
rine eklenm esiyle dier y n d en gelip gelm ediini sylem eyi
zorlatrm ak tad r. Bir dier olaslk, h er iki hikye dizisinin
de, kaybolm u, d aha eski b ir tarihli ayn kaynaa dayand,
A rth u r h ik y elerin in H ristiyanlk ncesi dnem de rlandadakilere b en zer ekilde m evcut o ld u u n u belirttii iin ekici bir
fikirdir, am a byle bir iddia iin d o ru d an k an t yoktur.
ngilizler, G aller zerinde 1282ye k ad a r nihai zaferi kazan a
m ad lar ve b u n d a n nceki erk en ortaa d n em in in ounda
im di kabaca Kuzey G aller, O rta G aller, Bat G aller ve G ney
G aller o larak d n d m z yerlere eit d rt ana krallk olan
Gvvynedd, Powys, D e h eu b arth ve M organnw gd en m eydana
gelen G aller tek b ir siyasi varlk deildi. Bu ayr krallklarn
k en d ilerin e de en d er olarak tek b ir kral h k m etm i olup eit
li p ren slik ler ve asil aileler arasnda bl n m lerd i. Bu h em
ra k ip aileler hem de k en d ileri arasnda ittifaklarn deitii,
talarn rak ip talipleri arasnda atm a ve krallk lar arasnda
sava dnem iydi. M abinogian hikyelerinin olum as ite bu
s rek li teh d it ve devam l dv zem ini zerindedir.
H ikyelerin ierii olduka eitlidir ve ikisi arasndaki fark
llklar b en zerlik lerd en daha belirgin olsa da, b u n u rlanda ge
leneiyle kyaslam a teebbslerinde b u lu n u lm u tu r. Bu iki ge
len ek te k u llan lan isim lerden bazlar kesinlikle ayn k kleri
paylayor g r n m ek te d ir -G aller tan r ve tanras L udd ve
D n, rlandal Lugh ve D anu ile balantl gibidir- fakat bu
ilh larn in san biim lerinde betim leni ekilleri b u n la rn r
lan d a D enizin in h e r iki tarafnda da m u tlak a ayn ekilde al
glandn belirtm ez. rlanda ve G aller d illerin in M.. b irin ci
b in yl ierisinde b irb irlerin d e n ayrt d n lm e k te d ir ve
h er iki m itoloji iin ayrm adan nce var olan proto-K elt dili
n cesine k ad a r g iden tek b ir kaynan tasavvur edilm esi eki
ci gelm ektedir. Ne yazk ki, h er iki d ilden de kalan m etinler

d u ru m u n byle o ld u u n u n kesinlikle sylenebilm esine y eter
li delil salam am aktadr.
A adaki b l m zellikle M obinogin in D rt D al hik y e
lerin i ele alm aktadr. Bu, dier M abinogion hik y elerin in de
ersiz o lduu deil, daha ok b u d rt h ik y en in b u n la rn en
ok b ilin en leri ve genel olarak gelenein rn ek leri olduu a n
lam na gelm ektedir.
D rt Dal
D rt D al arasndaki iliki barizdir, am a h ib ir ekilde s
rekli b ir yk o luturm azlar. Birka k arak ter farkl hikyeler
de ortaya k m ak tadr, am a yalnzca bir tanesi Rwyll ve Rhia n n o n u n olu P ryderi, ilk ikisinde nem li b ir k arak ter olm a
sa da d rd n d e de vardr. sm in, hikyelerin daha so n rak i re
d ak t rleri tarafn dan dallar b irletirm en in arac olarak b e
n im sen m i olm as da ayn ekilde m u h tem el olsa bile, D rt
Dal, P ryderin in hayat ve yiitlikleriyle ilgili ok daha geni
b ir d n em in h ayatta kalan hikyelerini tem sil ediyor olabilir.
M abinogionu n kkeniyle ilgili ou eyde olduu gibi tah
m inde b u lu n m ak m m k n olsa da, kesinlikle bilm ek m m
k n deildir.
E lyazm alarm daki hikyelere isim verilm em itir. ou Mabin o g in in b u dal b u rad a bitiy o r satrlaryla sona erm ektedir,
o n u n iin b u n lar im di ya M abinogin in b ir dal olarak ya da
h e r hik y ed ek i ana k arak terin adyla bilinm ektedir. lk dala
b azen Dyfed P rensi Pw yll denir, n k o n u n y aam ndaki iki
b l m an latm ak tadr. H ikyenin b irin ci ksm nda, Pwyll
u za k ta n b ir baka taz s r s n iittiinde tazlaryla ava k
m tr. N e o ld u u n u grm eye gider ve hepsi de b r D nyad an g eld ik lerin i gsteren beyaz v cu t ve k rm z kulaklara sa
h ip o lan tazlarn erkek b ir geyik g etirdiklerini anlar. Pwyll bu
tazlar u zak latrr ve k en d i k p ek lerin i etle d o y u ru r, am a di
B ili P-ice 1 0 5
er tazlarn boz b ir at s re n ve tam am en boz giyinm i olan sa

hibi gelir ve bu saygszla fkelenir. Pwyll adam a b u n u tel
fi etm ek istediini syler, am a b u n u u y g u n ekilde yapm ak
iin ad am n kim o ld u u n u bilm esi lzm dr. A dam k endisini
b r D n y adaki, A nnw fn Kral A raw n olarak tan tr ve
Pwylla k en d isin i rak ip b ir kral olan H afganm b asksndan
k u rta ra ra k b u n u telfi edebileceini syler. B unu yapm ak iin
Pwyll, o n u n g r n m n alarak A raw n ile yer deitirm ek ve
o n u n y erine h k m e d e re k bir yl sonra, ikinci b ir darbe onu
hayata d n d rece i iin ancak tek bir kl darbesiyle ldrlebilecek olan Hafgan ile dvm ek zorundadr.
Bylece ikisi b iim lerini takas ederler ve Pwyll, b ir yl
A raw nn yerine h k m etm ek zere A nnw fna gider. K endisini
bilge ve adil b ir kral olarak k an tlar ve geceleri A raw nm k ar
syla ayn y atakta uy u r, am a ona d o k u n m ad an y z n duvara
dner. Yl getik ten so nra dv yeri olarak tayin edilen s
lkta H afgan ile b u lu u r ve b y k bir arpm adan sonra onu
tek v u ru ta ld rm ey i becerir. Pwyll ve A raw n k en d i to p ra k
larna d n erler ve A raw n, Pvvyllin h em iyi bir lider o ld u u n u
hem de karsn a d o k u n m ad n renir. Pvvyllin kalc bir
dost o ld u u n u an lar ve h er ikisi de birb irlerin e hediye atlar ve
atm acalar g n d ererek dost kalrlar.
kinci k sm n a girerk en hikye anszn deiir. Pwyll kalesi
n in y ak n n d ak i b ir t m sek te o tu rm ak tad r, n k b u n u ya
parsa k t b ir eyin ya da h arika b ir eyin olaca sylenm i
tir. Kar beyaz b ir at zerinde (baz y o ru m cu la r tarafndan b u
n u n Kelt at tanrs E p o n ay tem sil ettii ne s r lm t r) g
zel b ir k ad n yavaa t m sein y an n d an geer ve Pwyll o n u n
kim o ld u u n u bilm ek ister. P einden bir k o u cu g n d erir am a
k o u cu beyaz at yakalayam az. Pwyll hzl b ir at zerin d e bir
bin ici g n d erir ki, o da yava gidiyor gibi g rnse bile beyaz
at yakalayam az. E rtesi g n Pwyll yine tm see gelir ve beyaz
at g r n n c e p ein d en sahip olduu en hzl atm ze rin d e b ir
bin ici g n d erir, am a binici beyaz at ne k ad a r hzl izlerse o da

o k ad a r uzaklayor g r n r. nc g n beyaz atn ard n d an
ken d isi gider am a yaklaam az, o n u n iin kadna beklem esi
iin barr. K adn o n u b ek lem ek ten m em n u n olacan syler
ve atlar k o ru m u olaca iin keke b u n u daha nce istesey
d in cevabn verir.
S o n u n d a Pwyll beyaz atm ze rin d ek i kadnla b u lu u r ve ona
kim o ld u u n u ve ne yaptn sorar. O da ona R hiannon o ld u
u n u ve o n u grm eye geldiini, n k bab asn n kendisini
sevm edii b ir adam olan G w aw l ile nianladn anlatr. Bir
len h azrlan m tr ve Pvvyll davet eder ki b u , d o ru d an sy
lem ed en o n u n la evlenecei m anasm dadr. O raya varnca k en
disine bir iyilik yaplm asn isteyen tanm ad b ir adam la k a r
lar. Pwyll raz olur, R hiannon da ona aptal o ld u u n u , n
k o n d a n o gece R hiannon ile yatm am asn* ve len iin h a
zrlan an t m erzak kendisine verm esini isteyen adam n asln
da Gwael o ld u u n u syler. Pwyll fiilen G w aw lm R hiannon ile
evlenm esine izin verm i bile olsa, b ir kez sz verdii iin b u
n u k ab u llen m ek zo ru n d ad r. O da b ir yl daha Gwawl ile ev
lenm eyeceini syler ve Gwawl g ittik ten so n ra o zam an yap
lacak len in erzak iin Pwylla zel bir uval verir.
Gwawl b ir yl so n ra n ik h a gelir ve Pwylln adam lar d n
iin uval erzakla dold u rm ay a alrlar, am a tm abalarna
ra m en erzak asla uvaln dibine gitm ez. Gw aw l uvaln iine
k en d isin in girip erzak aa bastrm as iin kandrlr, girince
de Pwyll o n u n ze rin d en uval kapatr. Sonra da o ve adam
lar h erk esin srayla uvala v u rd u u P o rsu k uvalda denilen
b ir o y u n u oynarlar. O y u n u d u rd u ru p hayatn k u rtarm a k iin
Gwawl k en d isin i dven hi k im sed en intikam alm ayacana
sz verir. avluyu terk eder, Pwyll ve R h ian n o n da birlikte
ziyafete o tu ru rlar.
* Ortaada derebeyleri kendi mal saylan halktan kiilerin evlenmelerine izin ver
meyebilirdi, ayrca dn gecesini gelinle geirmek hakkna sahipli - .n.
B ili P ic e 1 0 7
D n b itin ce ift Dyfede d n erle r ve ham ile kalm ad

u z u n b ir s re so n ra R hiannon d o d u u n u n ertesi g n k ay
b o lan b ir olan do u rur. K endileri su lan m asn diye h izm et
iler yeni dom u b irka k p ek y av ru su n u ld r p , k en d i o
cu u n u ld rm gibi grnm esi iin uyuyan R h ian n o n un
y z n e ve ellerine k an b u latrrlar. Pwyll, R h ian n o n u boa
m ay re d d ed er am a o n u n iin tu h af b ir ceza ortaya atar. Yedi
sene b o y u n ca atoya gelen herkese o lu n u n nasl o rtad an kay
b o ld u u n u an latm ak, sonra da sanki b ir atm gibi onlar sr
tn d a tam ay teklif etm ek zo ru n d ad r.
G allerin b ir baka yerindeyse, bir lo rd u n yeni dom u k
m es k u u n u n o rtad an kaybolduu ahrnda esrarl biim de be
b ek b ir olan ortaya kar. K endileri ocuksuz olan lord ve k a
rs ona G w ri W allt E uryn, Sar Sal G w ri adn vererek ola
n kend ilerin in m i gibi bytrler. B ydke Pwylla b en zer
lii ak hale gelir ve ift olan Pvvylln atosuna geri g t r
m ek zo ru n d a o ld u k larna k arar verirler. L ord o n u alr ve ato
ya v ard klarnda R hiannon hikyesini lorda anlatr ve onu sr
tnda tam a teklifinde b u lu n u r. Lord teklifi red d ed er ve kayp
olan getirdiini syleyerek olan Pwylla gt rr. H abere
ok sevinilir ve R hiannon cezasndan k u rtu lu r. Hikye olana
Pryderi diye yeni b ir isim k o n u ld u u n u ve Pwyll ld k ten
sonra o n u n veliahd olarak lkeyi ynettiini anlatarak biter.
Llrin Kz B ram ven olarak bilin en kinci D alda, rlanda
kral M atholw ch, evlenm ek iin B ranw eni istem ek zere H arlech e gelir. K zn kral olan aabeyi B endigeidfran raz o lu r ve
b y k b ir d n balar, am a vey aabeyi E fnysien fkelidir,
n k o na danlm am tr. fkesini gsterm ek iin, M atholvvchin atlarn baka eylerin yan sra gzkapaklarm ve
k u lak larn k eserek sakatlar. Bu M athohvche b y k bir h a k a
re ttir ve B endigeidfran atlar k en d ilerin in k ilerd e n bazlaryla
deitirerek ve M ath ohvche altn, g m teklif ederek telfi
ye alr. O da k ab u l eder, fakat B endigeidfran o n u n yine de
1 0 8 K eli M itolojisi
m e m n u n olm adn anlar ve ona ly hayata d n d rm e g

c n e sah ip bir k azan verir.
H ak aretin d zeltildiine m em n u n Matholvvch, B ranw en ile
rlan d aya d n er ve B ranw en, G w ern adn verdikleri bir olan
d o u ru r. F akat rlandallar m e m n u n deildir, n k h ak are
tin c n n alnm adn d n m ek ted irler, o n u n iin Branw en i m aiyete yem ek piirm esi iin m utfaa g nderirler. O ra
dayken m utfaa h e r gn et sevk eden kasap o n u n ku lak larn
yu m ru k lar.
Ceza ve zu l m yl devam eder, b u srada B ranw en, Bendigeid fran a m esaj gtrm esi iin b ir srck eitir, o da kz
k ardeine ne o ld u u n u renince rlanday istil etm ek zere
b ir o rd u toplar. ok iri olduu iin y r y erek geen Bendigeid rfan hari t m o rd u rlanda D enizini teknelerle aar. rlan
dalIlar o n u n geldiini g r r ve ark alarn d ak i k p r y ykarak
b ir n e h rin ard n a ekilirler. B endigeidfran k en d isin i insan
k p r y apar ve o rd u su o n u n zerine trm an arak n eh ri geer.
rlandallar, B endigeidfrana yetecek k ad a r b y k bir ev ina
etm eyi teklif ed erek bar pazarl yapm ak isterler, o da kabul
eder. E fnysien b ir bityenii sezer ve ev ina edilirken nce bir
k o n tro l etm ek iin ieri girer. rlan d ah larm evdeki h er s tu
na deri uvallar b aladklarn g r r ve ilerinde ne o ld u u n u
sorar. Yalnzca u n olduu cevabn verdikleri zam an birine gi
der ve iinde sak lan an silahl bir adam o ld u u n u anlar. uva
l sktrarak ad am n kafasn ezer ve dier uvallara gidip ay
nsn yapar.
H er iki lk en in adam lar farkl u lardan eve girerler ve hep
b irlik te ziyafete o tu ru rla r. E fnysien yine, bu defa M atholvvchin k k olu G w ern tarafndan h ak aret g rd n
hissedinceye k ad ar h er ey iyi gitm ektedir. O lan kaldrp
atee frlatarak rlandallarla G alliler arasnda m uazzam bir
kavga balatr. l lerin cesetleri b irik ir ve rlandallar l leri
ni dv devam ettirm ek zere onlar hayata d n d re n kaza
Bili F ice 1 0 9
na attk lar iin bask n km aya balarlar. E fnysien ne o ld u u

n u g r r ve l taklidi yaparak rlandal llerin arasna sak
lanr. Kazana atlr ve t m g c n k u llan arak , o gayretle k e n
di kalb in i de patlatarak o n u paralara ayrr.
K adn ve o cu k larn bile ld r ld katliam , tm rlan
dada G alliler'in yedisi, B ram ven ve zehirli bir m zrakla aya
n d an yaralanan B endigeidfran dnda kim se kalm ayncaya
kad ar devam eder. O, adam larna kafasn kesip kendileriyle
b irlik te H arlech e g t rm elerin i syler, o n lar b u n u yaparken
kesik kafa ko n u m ay s rd r r. B ram ven de G allere dner,
b u k ad a r in san n l m n d e n b ed b a h t olu r ve hi dom am
olm ay arzulayarak lr. A dam lar yllarca s re n bir lene gi
riirler, rlan d adaysa be gebe kad n dvte u zak m aaralara
sak lan arak h ayatta kalm tr ve ocuklar lkeyi yen id en kalabalklatrm aya devam ederler.
P ryderi rlan d ad ak i katliam da hayatla k alan yedi G alliden
b irid ir ve n c Dal olan Llr in O lu M anavvydanm b alan
gcnda, B endigeidfranm kardei ve veliahd M anavvydanm
bu d n y ad a yalnz o ld u u n u anlad Dyfeddeki kars Cigfaya d n er. P ryderi, M anaw ydana evlenm esi iin annesi Rhia n n o n u n erir ve ikisi b u lu tu k la rn d a an id en b ir birlik o lu
tu ru rlar. Bir gece k esif b ir sis tm lkeye kp, kalktnda
Dyfeddeki dier t m in san lar ve t m evcil hayvanlar ortadan
kaybolana k ad ar iki ift D yfedde m u tlu b ir ekilde yaar.
nceleri iki ift avclkla geinir, sonra av h ay v a n la n azaln
ca san d al yapm a iine balam ak zere ngilteredeki H ereforda tanrlar. Y ksek kaliteli m al yaparak ylesine baarl
o lu rlar k i yerel za n aatk rlarn hep si isiz kalr. P ryderi ve Manaw y d an ld rerek geim lerini ko ru m ay k ararlatrrlar,
am a iki Galli o n larn p lan larn iitir. Fevri olan P ryderi kalp
dvm ek isterk en , d aha ihtiyatl olan M anaw ydan baka bir
kasabaya tan m ak z o ru n d a o ld u k larn syleyerek saduyu
nerir. K alkan yapm aya baladklar baka b ir kasabaya ta
n rlar am a klie k en d in i tekrar eder ve yine ayakkab yap tk la

r b ir baka kasabaya tanrlar. nc kasabadan da s r l
d k te n so n ra D yfede geri d n erler ve yine avclkla yaarlar.
A vlarn b irin d e P ryderi, bariz ekilde bir b r D nya h ay
van olan prl prl beyaz b ir yaban d o m u zu n a rastlar. Bir k a
leye k ad a r o n u izler ve M anaw ydanm ikazna ram en pein
d en k ap d an ieri girer. M anaw ydan, P ryderin in km ayaca
n d an em in olana k adar darda bekler, so n ra da R h ian n o n a
dner. K adn, k o casnn o lu n u ard n d a b rak m asn d an etk i
len m em itir ve ne o ld u u n u anlam ak iin kaleye k en d i gider.
erde P ryderin in iri eliyle b ir kse tu ttu u n u ve k o n u am a
dn g rr, kseyi kendisi alr ve ayn ey olur. Sis h e r eyi
rterek geri d n er ve kalktnda iindeki P ryderi ve R hiann o n ile birlik te kale yok olm utur.
M anaw ydan ve Cigfa, D yfedde yalnz k alm lardr ve iffetli
b ir ift o larak yaarlar. ngiltereye baarsz bir seyahatten
sonra geri d n erler ve tarlaya buday ekerler. E kin gzel
b y r, am a M anaw ydan buday hasat etm eye niyetlendii bir
sabah tarlaya geldiinde ekini m ahveden dev bir fare o rd u su
b u lu r. O nlar d u rd u rm a y a alr, am a o n d an ok daha h zl
drlar. Yakalayp b ir eldivene koyduu zellikle im an bir ta
nesi hari, elin d en kolayca kaarlar.
E rtesi g n M anaw ydan fareyi hrszlk suuyla asm aya k arar
v erir ve o n u Pvvyllin R h ian n o n u ilk kez g rd n d e o tu rd u
u tm see g t r r. Fareyi asm a ans o lm adan yabanc
-bir bilgin, b ir rah ip ve b ir piskopos- art arda ortaya karlar.
B unlar birin ci sisten sonra Dyfedde g r n en ilk yabanclardr
ve h er birisi M anaw ydana fareyle ne yaptn sorar. O nlara
budayn ald iin fareyi idam ettiini syler ve h er biri
o na seviyesizce o ld u u n u d n d k lerin i syledikleri b ir ey
y apm asn engellem ek zere fare iin giderek arta n m ik ta rlar
da para tek lif eder. H er neriyi red d ed er ve piskopos ona p a
ra k ab u l etm eyecekse, fare iin ne istediini, fiyatnn ne o ld u
B ili P-ice 1 1 1
u n u sorar. O da Pryderi ve R h ian n o n u n iade edilm esini ve

to p rak ze rin d ek i sisin getirdii b y n n kaldrlm asn iste
diini syler. P iskopos koullara raz olur, am a M anaw ydan
yine de fareyi ona verm ez. F aren in aslnda kim o ld u u n u so
rar, p iskopos da ona kars o ld u u n u syler. K endisinin de as
ln d a Cil C oedin olu Llwyd o ld u u n u ve arkada G w aw la,
Pwyllin (Birinci Dalda) y ap tk larn n in tik a m n alm ak iin
D yfede y aplan b y d en so ru m lu o ld u u n u an latarak devam
eder. M anaw ydan fareyi b rak m a d an nce Llyw ddan, D yfede
baka b y yapm ayacana dair sz verm esini ister, kabul
edince de fareyi ona verir. F are b ird en bire Llw ydin karsna
d n r, Dyfed topraklar eski ihtiam n geri alr, P ryderi ve
R h ian n o n da serbest braklr.
Son h ik y e olan D rd n c Dal, G w ynedddeki h k m d a rl
(P ryderin in Dyfeddeki) h km darlyla akan, M athonvvyn in olu M ath ile ilgilidir. D u ru m u n n ed en byle o ld u
u h ak k n d a b ir sebep verilm edii halde, olduka garip bir e
kilde, sava h alinde olm adka ancak ayaklarn b ir b akirenin
k u canda tu tarak yaabilm ektedir. M athm yeeni Gilfaethwy,
b akire G oew ine ak olur. Sihirbaz olan kardei Gvvydion,
G oew ini M ath ten k u rta rm a k iin, P ryderin in o zam anlar
G allerde yeni hayvanlar o lan d o m u zlarn G w ydionu n b y
ledii atlara ve k peklere karlk takas etm esi iin k a n d rl
m asn g erek tiren k arm ak b ir p lan ortaya atar. P ryderi k a n
d rldn an lar ve Gvvynedd ile savaa girer. M ath dvtey
k en G ilfaethw y, G oew ine tecavz eder ve bylece M ath d
n n ce ayaklarn artk o n u n kucana koyam az. lgna d n er
ve iki yeenini, nce art arda erk ek ve dii geyie, sonra d o
m uza, en so n u n d a da k u rd a dnecekleri yl b oyunca s r
g n eder. Deien b u b iim lerin h e r b irinde, H yddw n adl bir
geyik, H y ch d w n H ir adl bir do m u z ve B leiddw n adl b ir k u rt
yavrularlar.
yln so n u n d a tam am en ken d ilerin e ve M ath m i av lu su
na geri d nerler. M ath, Gvvydiona b ir so n rak i b ak ire n in kim

olm as gerektii h ak k n d a tavsiyesini sorar, o da kz kardei
A ra n rh o d u nerir. M ath, g erekten b akire olup olm adn
an lam ak iin o n u snam aya k arar verir, snam a srasnda kz
iki olan d o u ru r ve u tan ierisinde i avludan kaar. O lan
lard an D ylan ad verilen birisi balk gibi yzeb ilm ek ted h ve
ksa zam an d a d en izd e yaam ak zere i avluyu terk eder. D i
er olan G w ydion b y t r ve d rt sene isim siz kalr. W ydion olan A ra n rh o d u grm eye g t r r ve u tan cn h a tr
latt iin k ad n fkelendirir, k ad n da olana ancak k e n d i
sin d en isim alabileceini syler.
H ileci Gvvydion b ir plan ortaya atar. O ve o cu k ayakkabc
klna girerek A ra n rh o d a giderler, k ad n olan tanm az. Ka
d n o cu u n ylesine beceri ve d o ru lu k la b ir kua ta att
n g r r ki, o na Lleu Llaw Gyffes, yani ak [renk] sal eli b e
cerikli adn koyar. ocuun o n u n olu olduu aa kar, o
da k en d isi o na silah verm edike asla silah alam ayacan sy
ler. Gvvydion ve Lleu bu sefer de ken d ilerin i ozan klna so
k arlar ve A ra n rh o d u m lk n e saldr olacana ikna ederler.
K adn L leuya silah verir, ancak yine kand rld n anlar,
o n u n iin Lleuya y ery z n d ek i h ib ir rk ta n kars olam aya
can syler.
M ath ve G w ydion b irlik te m ee, k atrtrn a ve keisakal i
ek lerin d en gzel, gen b ir k ad n yapverirler ve ona, iek
y zl anlam n a gelen, am a ayrca b ir bayku ism i de olan Blod eu ed d adn koyarlar. Lleu ve B lodeueddin birb irlerin e ab a
y yak tk lar ve b irlik te y attklar bir d n yaparlar. S onrasn
da M ath onlara D in o dingde bir m lk verir, gidip orada yaar
lar. Bir g n Lleui, B lodeueddi yalnz b rak arak M ath ile b u lu
m aya gider. K adn evin y an n d an y r y erek geen bir avc
olan G ro n w u g r r ve adet olduu gibi o n u dinlenm esi iin
davet eder. A n iden b irb irlerin e delice k o lu rlar ve o gece
b irlik te y atarlar. E rtesi sabah, b irlik te k alabilm eleri iin
Bili P ric e 1 1 3
Lleud an k u rtu lm a k zere bir p lan yaparlar. B lodeuedd, yara

lanm ay an Lleuva, b u n u o n u n em niyetini d n d iin ya
p yo rm u gibi, nasl ld rlebileceini sorar. K adn b u n u so
ru n ca Lleu de ona, yalnzca Pazar g n lerin d e bir yl boyunca
yaplan zel b ir m zrakla ve ancak bir aya banyo su y u n d a di
er aya da b ir lekeye d o k u n u rk e n v u ru lu rsa ld r leb ilece
ini syler.
G ronw ve B oldeued, Lleun u n lm esi iin gereken bu k o u l
larn b ir araya gelebilecei bir d u ru m ayarlarlar. Lleu, yanm a
bir teke k o y d u k lar b an y o d an karken, G ronw zel m zra
ona frlatr. M zrak Lleuya v u ru p yaralar, am a o b ir kartala
d n p u arak l m d en k u rtu lu r. Lleu gidince, G ronw eya
larn alp B lodeuedde tanr. Bu srada G w ydion kartal takip
eder ve Lleuyu in san b iim ine d n d r r. Ayrca B lodeueddi
de b u lu r ve o n u baykua evirip, bir daha y z n g n d z as
la gsterm em e cezasna arptrr. G ronw bir k ayann ardna
sak lan r am a Lleu m zran ylesine b ir gle frlatr ki, kaya
dan geip on u ld r r ve m allarn geri alr. M abinoginin
D rt D al da bylece sona erer.
D ier K ay n ak lar
O n lar elde ettiim iz ortaadaki ekle getirilm i olan M a b i n o g i o n 'u n on b ir hikyesi, hayatta k alan G aller m itolojisi m al
zem esin in ekseriyetini o lu tu rm ak tad r, am a baka b irka
kayn ak d aha vardr. B unlar m itolojiye baz d o k u n d u rm a la r ve
b irtak m szde-tarih eler ieren ozan iirinin hayatta kalan
rn ek lerin i k apsam aktadr.
G eleneksel o larak altnc yzylda i yapm olduu syle
n en ozan air T aliesine atfedilen T h e B o o k o f T a l i e s i n ok da
ha eski tarihli iirler ieren b ir o n d rd n c yzyl elyazm asdr. B u n u n d oru o lu p olm adn, h a tta T aliesinin var olup
olm adn b ilm e n in b ir yolu y o k tu r, am a doruysa b u , iirle
ri Galce yazlm en eski iirler haline g etirm ektedir. K oleksi
yo n Gvvydion ile b r D n y an n kral A raw n arasndaki,

G w ydionu n bir o rm andaki aalar k en d i yan n d a d vm e
leri iin askere ald bir savala ilgili A alarn Savan ( C a d
G oddeu)
kapsam aktadr.
Bir dier elyazm as T h e B o o k o f A n e i r i n , belki de b u iirlerin
en ok b ilin en i olan Y G o d o d d i n i, M.S. 600 yllarnda yapld
d n le n C atterick savanda len, ngiltere ile skoya
arasn d ak i sn rn h er iki tarafn da kapsayan b ir blge olan
G o d o d d in savalar iin bir dizi at ierm ektedir.
G aller ls olarak bilin en b ir paralar koleksiyonu ise
ve T h e W h i t e B o o k o f R h y d d e r c h dhil,
b irk a el yazm asnda m evcuttur. B unlar bazen ism e ilikin h i
k y en in aklam asnn elik ettii, b azen de yalnzca k en d i b a
na isim ler o larak isim lik b ir liste biim in i alm aktadr.
B unlar ozan airler iin b ir hafza yardm cs eklinde yazlm
g r n m ek te d ir ve im di b ir ozan n tasarru fu n d a olabilecek b ir
dizi hikyeye esrarengiz b ir bak tem in etm ektedir. llere
elyazm alarm da genellikle Britanya A dasnn O n H zinesi
o larak bilin en , alevler deerli adam yakm asa da ekildiinde
alev alan R h ydderch H aelin Klc Beyaz Kabza gibi ou si
h irli olan eylerin b ir listesi elik eder.
Szde tarih elerd en en ok b ilineni M o n m o u th lu Geoffreyin T h e H i s t o r y o f t h e K i n g s o f B r i t a i n [Britanya K rallarnn
T arihesi] dir. 1136da yazlm tr ve G eoffreyin, T ruval Aeneasn to ru n u B rutus dedii ilk krala kad ar geri giden y akla
k 2000 yllk Britanya tarih in i kaydettii iddiasnda olup,
Kral Lear ve Kral A rth u ru n an latm larn da ierm ektedir. T a
The R ed B ook o f H ergest
rih bilginlii alm as olarak T h e H i s t o r y o f t h e K i n g s o f B r i t a

in biraz da G eoffreyin hayale olan m eyli y z n d e n ciddi ye
tersizliklere sah ip tir, am a yazar artk kaybolm u olan kaynak
m alzem esin d en yararland iin ilgi devam etm ektedir.
K alanlar
M itoloji ve H alk M asallar

im diye k ad ar b u k itap Kelt m itolojisini neredeyse tam am en
rlan d a ve G aller bak asndan ele alm b u lu n m ak tad r. Bu
so n b lm deyse odak no k tas im dilerde Kelt dnyas olarak
d n d m z eyin geri kalanna, skoya, M an, Cornvvall
ve B rittanye kaym aktadr. Bu so n ra d an akla gelm i gibi g
r n se bile, kesin lik le kastl deildir. Bu blgelerin h alk larn n
k u k u su z hikye anlatm geleneiyle ifade edilen, h er k rn t
s rlanda ve G allerin k iler gibi olum u bir m itolojiye sahip
o lduu kesindir. N e yazk ki ortaa d n em i balarnda bu h i
kyeler kaydedilm i gibi g r n m em ek ted ir, ya da bu d n em
de hikyeler yazlm olsa bile en azndan h ib ir ey kalm a
m tr. Bu, bu y erlerd en h ib ir yaz kalm ad d em ek deildir.
E rk en ortaa elyazm alar zellikle skoyada kesinlikle m ev
cu ttu r, am a b irka k en ar n o tu ve k aralam alar dnda ok az
K eltedir ve szel gelenee dayanan hikyeler y o k tu r.
Yazl k ay n ak larn olm ad yerlerde m itoloji h ak k n d a ok
fazla b ir ey sylem ek elbette zordur. Szel gelenek ierisinde

o lu tu ru la n hik y elerin anlatlm as sona ererse b u n la r kaybo
lu r ve y en id en o luturulam az. Yine de, en azndan Kelt blge
lerin in b azlarnda szel hikye anlatm gelenei m o d ern za
m an lard a h alk m asallaryla devam etm itir. Bilginler b u tr
szle n ak led ilen hikyeleri km sem eye eilim li olm u lar
dr; belki de k o n u y la ilgili daha eski lite rat rd e sk sk cahil
k y l ler diye b ah sedilen k im selerden ok, hikyeleri elyazm alarm a kay d ed en m anastr ktipleriyle zdeletikleri iin
b elirgin b ir yazl kaynak tercihleri vardr.
Szel gelenein hikyeleri okuryazar b ir to p lu m u n iyi ei
tim li y elerin e b asit gelebilir, am a dengeli ve nyargsz bir
deerlen d irm e b u m tevaz saylan h alk m asallarndaki oklu
anlam k atm an larn ve adam akll gelim i sanat seviyelerini
ortaya karabilir. A kadem ik fikrin bu szel geleneklere daha
fazla ak old u u so n zam anlarda b u n larn b iro u n u n yok ol
m a n o k tasn a gelm i olm as b ir ironidir. Eitim e daha geni
ulalabilirlik ve b u n u n so n u cu olan okuryazarlk seviyelerin
deki art iyi b ir ey olarak grlebilir, fakat b u n u n yan e tk i
lerin d en b ir tanesi szl hikye an latm n d ak i m uazzam aza
l olm u tu r. G n m zd e hikyelerim izi geleneksel hikayeci
d en deil, k itap lard an , film lerden, televizyondan ve in te rn e t
ten dinlem ekteyiz.
E trafm zdaki d nyay ele al ve o n u alglay eklim iz el
b ette daim a uyarlam a ve deiim e k o n u o lm u tu r ve bu dier
h er ey k ad ar hikye anlatm iin de d o ru d u r. Bu s rek li d e
iim hali nedeniyle, h alk m asallarnn H ristiyanlk n cesin in
m ito lo jik tem elli h ikyelerine k adar giden s rek li b ir hikye
anlatm a g eleneinin tem silcileri olarak grlm esinde so ru n
vardr. Bu so ru n , h alk m asallaryla erk en ortaa d nem i elyazm alarn d a k o ru n a n hikyeler arasndaki kesin ilikinin b e
lirlen m esin d e y atm aktadr. M anastr k tipleri hikyeleri, Kelt
soy lu larn n evlerinde b ir k o n u m a sahip o lan profesyonel
Bili P-ice 1 1 7
ozan sn fn d an kaydetm i gibi g rnm ektedir. G enellikle n

giltered en gelen u ya da bu t r basklar so n u cu n d a bu soylu
evlerin k bu t r hikye anlatm na son verm itir, am a
alelade d en ilen in san lar arasnda, zellikle de Kelt dillerinin
geni apta k o n uulm aya devam edildii yerlerde gelenek d e
vam etm itir. Profesyonel ozanlar, gelenei nesillerdir izlem i
olan ailelerden gelirler, hikyeler ve hikye anlatm teknikleri
onlara aileden gem itir. Kelt soyluluu ktke, bu ayn ai
lelerin m iras aldklar gelenei k en d ilerin i iinde b u ld u k lar
d k k o u llard a s rd rd k le rin i varsaym ak kolaydr am a
b u n u n kesinlikle bilinm esi im knszdr. Eer d u ru m gerek
ten buysa, o zam an folklorcular tarafndan o n d o k u zu n c u
y zyldan itib aren Kelt d n y asn n farkl ksm larn d an to p la
n an hikyeler, yzlerce, h atta m u h tem elen binlerce yl geriye
giden bir gelenein hayatta kaln tem sil ediyor olabilir.
H alk m asallarn n ierii bireysel hikye anlatcsna ok
baldr, h er eit etkiye ve deien koullara da ak olabilir.
Eski b ir m ito lo jik hikyeyle m o d ern h alk m asal arasndaki
ierik ve k arak ter b enzerlikleri, olm ayan b ir ilikiyi belirtiyor
olabilir. rn e in m o d ern F in n M acCool hik yeleri sava
k ah ram an F io n n m ac C u m ah ille kad ar geri gidiyor olabilir,
ya da tam am en h ikyelerine b ir derecede o tan tik lik k atm ak
iin ism i d n alan m o d ern y azarlarn icad olabilir. Bu e
k in celer aklda tu tu larak , b u b l m n geri kalan Kelt blge
sinin halk m asallarna bir gz atm aktadr.
sk o y a ve M an
skoyan m b atsn d ak i Argyll ile Kuzey rlan d an n k u zey
dou sahili arasn d aki boaz olan N o rth C h an n el en d ar o ld u
u yerinde yalnzca o n iki m il geniliindedir. rlanda D enizin in A tlantik O k y a n u su yla birletii b u k an a ln h e r iki tarafn
daki in san lar arasndaki balant artk geen b irka b in yllk
s re ierisinde olduu k ad a r aktr. rlanda ile skoya ara-
sm da h arek et srad and ve MS beinci yzylda k an aln h er iki

tarafndaki to p rak lar Dal Riata krall olarak birlem iti. Bu
n u n rlandallarn skoyaya gem elerinin mi, skolarn r
lan d aya gem elerinin m i so n u cu olduu, yoksa iki blgedeki
in san larn ayrm anlam sz klacak k adar balantl olm alar
n edeniyle m i o lduu tartm a k o n u su d u r. F ak at k o n u u lan
Kelt d ilin in rlanda k kenli olup, skoyaya yaylarak, orijinal
b iim d en im di sko Galcesi diye bilin en biim e d n t
kesin g r n m ek ted ir.
skoyaya H ristiyanlk da rlandad an gelm itir. G eleneksel
olarak, 563 ylnda Iona adasndaki m an astr k u ra n ve rlandaca C olm ille o larak bilin en Aziz C olum ba tarafndan geti
rildii sylenm ektedir. Yaldzl elyazm alar b u rad a retilm i
tir - T h e B o o k o f K e l l s i n en azndan bir k sm n n lo n a da yazl
m o lduu iddia edilebilir- am a erken d o k u zu n c u asrda m a
n astrn tehlikeye ak k o n u m u o n u V iking aknclar iin ga
yet savunm asz klm tr. Belki T h e B o o k o f K e i l s dhil, de er
li eyalar rlan d an n i ksm larndaki m an astrlarn greceli
em niyeti ierisine tanm tr. O zam anlar lo n a da k alan hibir
ey, keilerin de ar zayiat verdii Viking akm larna dayana
m azd. 806 ylnda m anastrdaki, m u h tem elen V ikingleri n <
k u rb a n olan herk es katledilm i olarak b u lu n d u .
rlanda ile bylesine yakn balar o ld u u n a gre, skoyan n bat kysndaki sko Gal to p lu lu k larn n hikye anla
tm nda eski rlanda hikyelerinin y an k larn n bu lu n m as
p ek de artc deildir. Bu hikyelerin Nova Scotiadaki Cape
B retonu n Galce k o n u an to p lu lu k lar arasnda h ay atta k ald
n d an bahsedilm iti, am a y u rd a daha yak n rn ek ler de b u lu
nabilir. O n sekizinci yzyln so n u n d a Jam es M acphersonu n
O ssian iirlerin in m uazzam baarsndan sonra ve b u n larn
belirsiz kkenin ram en, Kelt folkloru rabet grm tr. Bir
ka folklorcu gerek m asallar o zam an olduu ekilde k aydet
m ek zere skoyan n batsna seyahat etm i ve b u n la r Gal hi-
B ili P ric e 1 1 9
kyecileri tarafn d an o nlara anlatlm tr.

Y aynlanan k o leksiyonlarn en iyilerinden b ir tanesi, Jo h n
F rancis Cam pbeHin 1860da d rt ciltlik bir uyarlam a halinde
kan P o p u l a r T a l e s o j t h e W e s t H i g h l a n d s [Bat Y aylalarnn
H alk M a sa lla ra d r.37 C am pbellin aktard hikyeler Yaylalarm ve H ebride A dalarn n h er tarafndaki b iro k farkl in sa n
d an gelm i o lup, ou im di peri m asallar olarak tarif edebi
leceim iz, Y unan m ito lo jisin d en G rim m K ardelere k ad a r e
itli etkileri gsteren eylerdi. D ierleri k k en b ak m n d an d a
ha anlalr biim de Kelt idi ve rlanda d n em lerin in k arak ter
lerini, zellikle de F io n n m ac C um hailli ierm ekteydi. Bir r
n ek, n c b l m d e ak tarlan U lster D nem indeki hikyeye
ok b enzeyen b ir D iarm uid ve G rinne hikyesi uyarlam as
dr. E n u z u n ve tek b ir hikye anlatcs tarafndan anlatlm ak
yerine, farkl birka kay n ak tan toplanan bir tanesi, rlandalI
gen b ir k raln y i itliklerinin karm ak ve kapsam l b ir y k
s olan T he Story of C onall G ulban[C onall G u lb an n H ika
yesi] dir. stillar K itab dhil, rlandan n szde-tarihe elyazm alar da o n u n t m rlandan n d rd n c yzyl so n u n d ak i
Yce Kral N iall N oigiallachn (D okuz R ehineli N iall) sekiz
o lu n d an b iri o ld u u n u syleyerek C onall G ulband an b a h
setm ek ted ir. Bu an latm lara gre C onall, im di C ounty D onegal olan y erde Tir C onaill kralln k u rm u tu ve b iro k ba
kalar arasn d a C olm Cillen in ceddiydi.
F arkl b ir folklor dizisi hem karada hem de su d a yaam ala
rn salayarak in san d an foka, sonra da tek rar insana d n e
bilen fo k-insanlar olan selkilerle ilgili hikyeleri ak tarm ak ta
dr. 1954 y lnda seyahatlerini ve iittii hikyeleri aktard o
h arik a T h e P e o p l e o j t h e S e a [D enizin nsanlar] k itabn yayn
layan ngiliz yazar David T hom pson, O rkney, S hetland, Heb-
37) Popular Tales of theMVesl Highlandsm drt cildinin de metinleri www.sacredtexts.

com/neu/celtde bulunabilir.
rid e A dalar ve rlan dan n bat kysndaki fok-insanlar dedii

k im selerin bu hikyelerini aratrm tr.38 O rkney A dalarnda
ki K uzey R onaldsay adasndayken, hikyelerden, b ir to p rak
sah ib in in kz olan u z u n boylu, ak tenli ve m u h tem elen N o r
ve k k en li olarak tarif edilen Brita ile ilgili bir tanesi k e n d i
sine M argaret Fea tarafndan anlatlm tr. Kz babas iin a
lan b ir adam a kalbini k ap trr am a babasna sylem eye k o r
kar, n k adam fakir ve alt tabakadandr. Babas ld k ten
sonra Brita adam la evlenir ve birka yl m u tlu olur. ocukla
r o lm am asn n dnda aralarnda h er ey iyidir. Brita ko casn
d an m em n u n olm am aya balar ve b ir g n selkilerle k o n u m ak
iin sahile iner. D enize yedi gzya dam latnca bir selki ba
n su y u n st n e karp m eselenin ne o ld u u n u sorar. M ese
leyi anlatn ca o da ona, yln en y k sek iki gelgitinden birisi
n e ilikin b ir vakit olan yedi ak n t v aktinde kendisiyle ayn
n o k tad a b u lu m asn syler. K adn randevuya uyar ve selki
ona erk ek eklinde gelir. Bu ilk seferden sonra k ad n selkiyle
b u lu m ak iin defalarca sahile gider. Sonra k ad n hepsi de el
leri ve ayaklar perd eli b iro k ocuk d o u ru r, b u n lar ebe tara
fndan kesilir, y en id en b y m elerin i engellem ek iin de d
zenli o larak krplm alar gerekir.
D ier selki h ik y elerin in ou erk ek ve dii foklarn in san
larla o lan cinsel ilik ilerin d en bahseder. Selkiler d erilerini s
y rarak k en d ilerin i insana d n t r rle r ve b irlik te olduu in
san lar derileri saklayarak ya da k en d ileri giyerek o n larn k ara
da k alm alarn salam aya alrlar. Bu hikyeler ilk kez O rk
ney A dalarnda km gibi g r n m ek te d ir ve Kelt dnyas
k ad ar N orve h ik y elerin d en de etkilenm i olabilir. O radan
sko ve rlan d a kylar boyunca yaylm olup, rlanda D enizinde m u h tem elen b ir sko devine nian alp iskalayan dev
F in n M acC ool tarafndan frlatlm bir ta yn olan M an
A dasnda da bilin m ektedir.
38) Thomson (yeni bask 1996).
Bili l' i c e 121
M an Adas m itolojisi h ak k n d a, skoya h ak k n d a olan d an

d aha az bilgi m ev cu ttur. rlanda D enizindeki, rlanda, sko
ya ve n g ilteren in k uzey in d en neredeyse eit uzak lk tak i k o
n u m u o n u n h ik y elerinin tabiatnn gzel bir gstergesini
su n m ak tad r. Y irm inci yzylda h em en h em en tam am en l
m o lm ak tan artk k u rtarla n lisan, rlandaca ve sko Galcesiyle ilin tilid ir ve bir zam anlar b u n u n la F io n n u n ya da
F in n in, ya da ism in hangi u y arlam asnn olursa olsun, yiit
lik yk lerin i iitm ek k u k u su z m m k n d . M itolojisinin r
landa ve skoyan nkilere yakn olduu fikri aslnda adann,
b azlarn n deniz tanrs M anannn m ac Lirin ism in d en geldi
ini syledii, dierlerininse, yle olm ayp, ad an n ism ini tan
rya verdiini ileri s rd ism inde bulunabilir. G eleneksel
olarak, M an h alk n n ilk h k m d a r olan b u tan rn n , adaya
b u g n e k ad ar gz k u lak olduu da sylenm ektedir.
Conrvvall ve B rittany
C orm vallda m itoloji, M and an daha b y k lde, n ered ey
se tam am en kay b o lm utur. O n sekizinci yzylda neredeyse
tam am en yo k olan dilin b lgenin Kelt hikyelerini u zak bir
h atra eklinde b rak a n k folklor to p lam an n m oda h ali
ne geliinden nce olm utur. F olklorda perili in san lar ya da
cceler gelenei, piksiler ve buccalar (Kelt d n y asn n , rlan
dada lep rech au n lar, G allerde ise k n o ck ers olarak b ilin e n bir
zellii) b iim in d e bayatta kalm tr am a b u n la r genellikle
gerek d n y ad a in san larn yaam larna m dahale eden ve h i
kyelerde en d er o larak ortaya kan dalaverecilerdir. C ornw all ayrca A rth u r ro m an slarn n b ir o u n u n sah n esid ir ve
T ristan ve Iseu ltdaki ak geni tem as gibi, b u m asallardan
bazlaryla Kelt m itolojisi arasnda paralellikler vardr. Fakat
bu kolaylkla, h er gelenein u zak bir Kelt gem iinin yanks
gibi dierini etkilem esinin b ir so n u cu da olabilir.
Cornvvalldaki H ristiyanlk ncesi gelenek, blgede yaplan
ve bazlar yalnzca tu rist ekm enin hal ok daha tesinde bir

ey o lan birka festival ve panayrda daha fazla bellidir. 1 Maysta Padstovvdaki O bby Oss geit alaynn k k n n Kelt,
B eltane festivalinde olduu, kabaday ve sarho davrann
tevik ediyor o larak g rld iin on d o k u zu n c u yzyl so n
larn d a Kilise k u ru m u tarafndan d u rd u ru la n a k adar A usto
su n banda yaplan M orvah p anayrnnsa L ughnasa ile ean
lam l o ld u u grlebilir. Bir devin, hazine ve dii bir devin il
gisini elde etm ek iin dier birkayla dvt M orvah
D evleri h alk m asal m uazzam bir d n leniyle biter, ilk
kutlam a, h ik y en in sylediine gre, daha sonra panayr ola
yna d n en g n d e yaplr. Bu n isp eten yeni b ir hikye de
olabilir, an cak baz y o ru m cu lar b u n u n m u h tem elen bir C ornw all d estans d n em in in paral ekilde hayatta kaln bile
tem sil eden ok d ah a eski kklere sahip olabileceini ne s r
m ek ted irler.39
C orm vall ve B rittany arasndaki b enzerlikler, iki blgenin
sarp yer ekillerine aina olan h erk esin bilecei gibi, yakn a k
raba olan d illerd en daha da ileriye gitm ektedir. H er ikisi de
A tlan tik e g iren y arm adalardr ve h er ikisi de h alk n tu tu m la
r ve fiziksel u zak lk b ak m n d an k en d ilerin i ik tid ar k o ltu k la
rn d an u zak h issetm ektedirler. Belki de b u iki yerde de bam
szlk ru h u n a yol aan ey, h er ikisin in de bask altnda k l
t rlere sahip o ld u k lar alglam asyla birlikte b u d u r.
B reton dili, F ransz H k m etin in b u n d an vazgeirm e aba
larna ra m en C orm vall d ilin d en daha b y k lde hayatta
kalm tr. F o lk lo rcu lar on d o k u zu n c u yzylda, ilki ve en iyi
si 1830larda B reton soylu b ir F ransz aristo k rat T heodore
H ersart de la V illem aque tarafndan B a r z c z B r e i z (Breyon
O zanlar) eklinde y aynlanan geni b ir hikyeler ve arklar
dizisi toplam lardr. En fazla bilin en hikye, Ys K enti Efsane
39) MacKillop (2003).
Bili P ric e 1 2 3
si ya da B retonca alak k e n t anlam na gelen K e r Isdir. H ik

ye k e n tin k ral G radlon ve annesi o d o d u k tan sonra geldii
denize d n e n gzel altn sal kz D ah u t ile ilgilidir. Alak
k en ti d en izd en b ir b e n t k o ru m a k ta d r ve D ah u t karlat
a olacak b ir yabanc tarafndan kral u y u rk e n b e n t k ap ak la
rn n an a h tarlarn alm as iin kkrtlr. D ah u t anahtarlar
alr ve k ap ak lar aar. Su ieri girer ve k en ti sel basar. A tn s
re n G rad lo n kzn selden k u rtarm ay a alr, am a kz elinden
kayp su d a k ay b olur, balklar k en d isin e ve lm e ekm ek
iin gzel arklar syleyen b ir denizkz olur. H ersart de la
V illem aquem uyarlam as yle bitm ektedir:
As-tu vu, pecher, la fille de la mer, peignant ses cheveux
blondes comme dor, au soleil de midi, au bord
deleau?
Jai vu la blanche fille de la mer, je lai meme entendre
chanter: ses chants etaient plaintefs comme les
flots.
(Grdnz m balklar, deniz kenarnda, len
gneinde altn sars salarn toplayan denizin kz
n?
Grdm denizin beyaz kzn, dinledim onun ark
larn, dalgalarn melodisi kadar hazin sesini.)40
B urada, ilk kez 1830larda yazlan b u geleneksel B reton ar
k sn d a k ap san an lar, Kelt m ito lo jisin in h e r yerinde tek rarla
n a n m o tiflerd en bazlar, gzel ak re n k sal tanra, o n u n
k en d isin i d n t rm e, b u vakada denizkz olm a kabiliyeti ve
40) Villemarqueden (1923), benim kendi eviri denememle.
k arad an denize, yaayanlarn d n y asn d an b r D nyaya ge

iidir. arknn anlatt hikye basittir, am a yzeyin h em en
altn d a dnya h ak k n d a atalardan bize kad ar gelen d n m e
ekline im alar b u lu n m ak tad r. B unlar dinlem eyi ya da d in le
m em eyi tercih etm em iz elbette tam am en baka k o n u d u r.
K ayn ak a
n g ilizc e T e rc m e M e tin le r
Ganiz, JelTrey, Ealy Jris/t Mylhs and Sagas, Harmondsworh: Penguin Books, 1981
Jackson, Kenneth Hurlslone, A Cellic Miscellany, Harmondsworth: Penguin Books,
1971
Koch, John T. ve Carey, John (ed.), The Cellic Heroic Age:Literary Sources Jor AncienL Cellic Europe and Early Irelandand Wales, 4. bask, Aberystwyth: Cellic Sludies
Publicalions, 2003
La Villemarque, Theodore Hersart, Barzaz Briez, Paris: Perrin, yeni bask. 1923
Mabiogion, The, ev. JelTrey Ganz, Harmondsworlh: Penguin Books, 1976
Mabinogion.The, ev. Sioned Davies, Oxford: OUP, 2007
MacNeil, Joe Neil, Tales Unlil Daw: The World of a Cape Brelon Gaelic Story-Teller, (ev. ve ed. John Shaw), Montreal: McGill-Queens Universiy Press, 1987
Tain,The, ev. Ciaran Carson, Harmondsworth: Penguin Books, 2007
Tain,The, ev.Thonras Kinsella, Oxford: OUP, 1969
Tales of ihe Elders of Ireland, (ev. Ann Dooley ve Harry Roe), Oxford: OUP, 1999
G enel K ita p la r
Armslrong, Karen, A S/toT Hisloy of Mylh, Edinburgh: Canongale, 2005

Collis, John, The Cells:Origins,Mylhs and Inventios, Slroud: Tempus, 2003
Cunlifle, Barry, The Ancient Cells, Oxford: OUP, 1997
Cunlifle, Barry, Facing he Ocean.The Atlanlic and ils Peoples 8000BC - AD 1500,
Oxford: OUP, 2001
Green, MirandaJ., Dictionary of Cellic Mylh and Legend, Londra:Thames and Hudson, 1997
Halpin, Andy and Newman, Conor, Ireland: An OxJord Archaeological Guide lo Sites from the Earliest Times to AD 1600, Oxlord: OUP, 2006
Jackson, Kenneth Hurlslone, The Oldesl Irisf Tradilion: A VVindovv on ihe Iron Age,
Cambridge: CUP, 1964
James, Simon, The Atlantic Celts: Ancienl People or Modern Invenlion?, Londra: British Museum Press, 1999
Knolt, Elenor and Murphy, Gerard, Early Irisl Literatre, Londra: Routledge, 1966
Lord, Albert B., The Singer ofTales, Harvard: Harvard University Press, yeni bask.
2000
MacKillop, James, Mylhs and Legends of the Celts, Harmondsworth: Penguin Books,
2005
hgin, Dih, The Lore of Ireland: An Encyclopaedia ofMyth, Legend and Ronance, Cork: The Collins Press, 2006
hgin, Dith, The Sacred isle: Belief and Religion in Pre-Christian Ireland,
Cork:The Collins Press, 1999
Ong,Waller J., Oralily and Lileracy.TheTechnologizing of the Word, Londra: Melhuen, 1982
Oppenheimer, Stephen, The O igins of the Britsl, Londra: Robinson, 2006
Pryor, Francis, Brilain AD;A Quest for Arthur, England and the Anglo-Saxons, Lon
dra: HarperCollins, 2004
Pryor, Francis, Brilain BC: Life in Brilain and Ireland Before theRomans, Londra:
HarperCollins, 2003
Segal, David, Mylh: A Vey Shorl Introduclion, Oxford: OUP, 2004
Sykes, Bryan, Blood of the Isles: Exploring the Genetic Rools of Our Tribal History,
Londra: Banlam Press, 2006
Thomson, David, The People of the Sea:CellicTales of the Seal-Folk, Edinburgh: Canongale, yeni bask. 1996

Bill Price - Kelt Mitolojisi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bill Price - Kelt Mitolojisi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KELT

Bu alma kuzeybat Avrupann Atlantik kylarnn toplu olarak Kekler

Kalkedon Yaynclk: 164

Bu kitap Can Matbaasnda baslmtr.

Mitoloji ve Halk Masallar

1880lerde gen M ary M acD onald rlandan n ku zey b atsn

d a y terk ettikleri ve B irm ingham a yerletikleri hikyesinin

yabilirler. K onuyla ilgili akadem ik lite rat rd e ok detayl bir

dillerini k o n u an lar arasnda im dilere kad ar anlatlanlardan

pler bir fikri somutlatran tamamen ya da ksmen

m ek kolaydr. F akat m itler elbette an lattk lar dnyay zellik

Kelt m itolojisine herh an g i baka b ir k lt re bakldndan

Aslnda Kelt edebiyat mistisizme ve duygusalla

lir, am a genel o larak alndnda ok daha gerekidirler. B un

lerin i b u lm alarn a ve ken d i to p lu m larm n inanlar erevesi

gzlem le ve karm c m an tk y r te re k fiziki dnyay akla

lu k la ok d aha bulanktr. rnein, hikyelerde geen olayla

jin in , b u g n k tarihle ayn ekilde, gem ite olanlarn kayd

Mitoloji, rastlantsal olaylarn kaotik aknn tesi

edebiyat olarak da tanm lanabilir. H ikye an latclarn ru h h a

yat da G allerdeki k tip ler tarafndan, o n n c yzyldan

evrensel olarak konuulm asa, hatta C ornw all ve M an d u ru

olojik yaptlara dayandrlm tr. Bu iki site, so n rad an g ve

Y ukardaki ksa anlatm , K eltler h ak k n d ak i p o p ler k itap

Artk [Keltler gibi] arkeolojik kltrler aka gz

O n sekizinci yzyln ilk yllarnda m m taz O xford an tik a

Bir on yedinci yzyl antikacsnn Kelt dilleri dedi

d o k u zu n c u ve yirm inci yzyllardaki arkeologlar tarafndan

Eer Demir a istillar yoksa o zaman Keltler

P ryor tarafn d an ifade edilen b u gr yava yava arkeolog

Kukulu olmayan ey, Galiya, Brittany, rlanda ya

terilm i olan fikirlere sarlm aktan ok daha anlam ldr. Bazla

r len analizler b en zer neticelere ulam tr. H em Britanya, hem

Kuzeybat Avrupann genetik girdisinin ounluu

ru m lan a n baka in celem elerin de o ld u u n u sylem ek d o ru

ngilizcede, rlandaca ism i L e b o r G a b d l a E r e n n in tercm esi

eskiydiler. H ikyelerde verilen savata k u llan lan silah tip leri

igal s resin ce birbirleriyle karlkl etkileim de b u lu n d u u

p eten geni alan larn -M aiden atosunda yaklak 40 d n m

ekilde rek ab et haline gelm itir.

d esteklem ektedir. K urbanlarn kellelerinin tehir edilm esi bir

len La T ene tarzndadr. G enellikle, y apsnn krlganlyla

rsz b ir isyana n d erlik eden B oudicadr.

A rkeolojiyle m itoloji arasnda ben zerlik ler b u lm ak ksm en

Tarih, edebiyat ve arkeolojinin olaanst bir ka

la n izlen im in i v erm ektedir ve b ir D em ir a zin d an b u n u n

Belli yerler ok eskiye giden kklere sahiptir, ama

loji bakiyesidir. A rkeoloji ve klasik kaynaklar bilgim izi a rtt

ci y zyldaki W illiam Stukeley gibi Kelt D iriliilerin in hayal

o larak b u lu n m u cesetlerdir. yi bilinen, 1984te C heshirede

larn d a farkl isim ler verilm i olup, aadaki rlanda u y arla

y denem ilerdir. M esel

Rom al yazar Strabo, d ru id ler iin

Aziz P atrick in beinci yzylda H ristiyanl rlandaya n a

le ayn ekilde o lu tu ru ld u k la rn ne s rm ek g l n olacak

Yaz k u llan m ad an problem zm enin bir yolu, byle d u

orid ir, am a eer byleyse, bilgileri hikye b iim in d e h atrla

m alarn d an d r. Yine de T inin baz ksa pasajlar nazm dr.

w ayde ahit olduu geleneksel b ir hikye an latcsn n syle

Bu tekrarlama ve lf kalabalndan masalda var

D n y an n h er tarafndaki biro k halk gelenei gibi hikye

geleneksel de olsa, H ristiyanlk ncesi r

1850 balarndaki, yaklak bir m ilyon kiiyi ld rd d

salam b ir ekilde yen id en oluturm aya yetecek kad ar s rd