Kurani Kerim Ve Aciklamali Meali - Ali Unal

ALLAH KELMI
KURN-I KERM
ve
AIKLAMALI MEAL
AL NAL
ALLAH KELMI
KURN-I KERM
ve
AIKLAMALI MEAL
Ali nal
ALLAH KELMI KURN-I KERM ve AIKLAMALI MEAL

Copyright Define Yaynlar, 2006
Bu kitaptaki metin ve resimlerin, tamamnn ya da bir ksmnn, kitab yaymlayan irketin
nceden yazl izni olmakszn elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayt
sistemi ile oaltlmas, yaymlanmas ve depolanmas yasaktr.
ISBN
975-6111-37-2
Yayn Numaras
38
Basm Yeri ve Yl
alayan Matbaas / ZMR Tel: (0232) 252 20 96
Aralk 2006
Genel Datm
Gkkua Pazarlama ve Datm
Merkez Mah. Souksu Cad. No: 31 Tek-Er Merkezi Mahmutbey/STANBUL
Tel: (0212) 410 50 00 Faks: (0212) 444 85 96
Define Yaynlar
Emniyet Mahallesi Huzur Sokak No: 5
34676 skdar/STANBUL
Tel: (0216) 522 09 99 Faks: (0216) 328 35 89
www.defineyayinlari.com
Bandrol ynetmeliinin 5. maddesinin 2. fkras erevesinde
Kurn- Kermlere bandrol yaptrlmas zorunlu deildir.
indekiler
Takdim: Kurn- Kerm ve Meali zerine / M. Fethullah Glen ............................ix
nsz: Kurn: Tarifi, Kayda Geirilip Korunmas, slbu Ve Kurn Anlamak....xxi
Bu Meal almas Hakknda.....................................................................xxxiv
1.
Ftiha Sresi ................................................................................................................2
Bakara Sresi ............................................................................................................10
l-i mran Sresi .................................................................................................... 133
Nis Sresi .............................................................................................................. 188
Mide Sresi ...........................................................................................................247
Enm Sresi ..........................................................................................................287
Arf Sresi ............................................................................................................ 335
Enfal Sresi.............................................................................................................. 391
Tevbe Sresi ........................................................................................................... 411
10
Yunus Sresi .......................................................................................................... 451
11
Hd Sresi .............................................................................................................. 474
12
Yusuf Sresi ............................................................................................................505
13
Rad Sresi ............................................................................................................... 536
14
brahim Sresi ......................................................................................................550
15
Hcr Sresi ..............................................................................................................562
16
Nahl Sresi ..............................................................................................................579
17
sr Sresi
18
Kehf Sresi ............................................................................................................. 638
19
Meryem Sresi .......................................................................................................664
20
T-H Sresi ..........................................................................................................679
21
Enbiy Sresi.......................................................................................................... 700
22
Hac Sresi ................................................................................................................723
23
Mminn Sresi ................................................................................................... 747
24
Nr Sresi ................................................................................................................ 765
25
Furkan Sresi ..........................................................................................................791
26
uar Sresi ............................................................................................................807
27
Neml Sresi ............................................................................................................832
28
Kasas Sresi ...........................................................................................................852
............................................................................................................606
29 Ankebt Sresi ......................................................................................................870

30
Rm Sresi .............................................................................................................. 884
31
Lokman Sresi .......................................................................................................896
32
Secde Sresi ............................................................................................................ 904
33
Ahzb Sresi .......................................................................................................... 911
34
Sebe Sresi .............................................................................................................935
35
Ftr Sresi .............................................................................................................947
36
Y-Sn Sresi ..........................................................................................................958
37
Sfft Sresi ........................................................................................................... 972
38
Sd Sresi.................................................................................................................987
39
Zmer Sresi .........................................................................................................999
40
Mmin (afir) Sresi .......................................................................................... 1016
41
Fussilet Sresi ...................................................................................................... 1034
42
r Sresi ............................................................................................................1046
43
Zuhruf Sresi .......................................................................................................1060
44
Duhn Sresi ........................................................................................................1072
45
Csiye Sresi ........................................................................................................1079
46
Ahkaf Sresi ..........................................................................................................1086
47
Muhammed Sresi ................................................................................................1095
48
Fetih Sresi ............................................................................................................ 1103
49
Hucurt Sresi ......................................................................................................1115
50
Kf Sresi ............................................................................................................. 1123
51
Zriyt Sresi ....................................................................................................... 1128
52
Tr Sresi ..............................................................................................................1135
53
Necm Sresi .......................................................................................................... 1140
54
Kamer Sresi ........................................................................................................ 1147
55
Rahmn Sresi ......................................................................................................1153
56
Vka Sresi ......................................................................................................... 1164
57
Hadd Sresi ..........................................................................................................1171
58
Mcadile Sresi ................................................................................................... 1180
59
Hair Sresi .......................................................................................................... 1186
60
Mmtehane Sresi ................................................................................................ 1195
61
Saf Sresi ............................................................................................................. 1200
62
Cuma Sresi ..........................................................................................................1204
63
Mnafikn Sresi ................................................................................................1208
64
Teabn Sresi .................................................................................................... 1211
65
Talk Sresi ......................................................................................................... 1216
66
Tahrm Sresi ..................................................................................................... 1220
67
Mlk Sresi ..........................................................................................................1225
68
Kalem Sresi ........................................................................................................1232
69
Hkka Sresi .........................................................................................................1237
70
Meric Sresi .......................................................................................................1241
71
Nuh Sresi ...........................................................................................................1244
72
Cin Sresi .............................................................................................................1248
73
Mzzemmil Sresi ............................................................................................. 1252
74
Mddessir Sresi .................................................................................................1256
75
Kyamet Sresi ................................................................................................... 1259
76
nsan (Dehr) Sresi .............................................................................................1263
77
Mrselt Sresi ....................................................................................................1268
78
Nebe Sresi ...........................................................................................................1271
79
Nzit Sresi ........................................................................................................1275
80
Abese Sresi ..........................................................................................................1278
81
Tekvr Sresi ........................................................................................................ 1280
82
nfitar Sresi ........................................................................................................1283
83
Mutaffifn Sresi .................................................................................................1285
84
nikak Sresi ........................................................................................................1287
85
Brc Sresi ........................................................................................................ 1289
86
Tark Sresi .......................................................................................................... 1291
87
Al Sresi .......................................................................................................... 1293
88
iye Sresi ....................................................................................................... 1295
89
Fecr Sresi ........................................................................................................... 1297
90 Beled Sresi ..........................................................................................................1299

91
ems Sresi ......................................................................................................... 1300
92 Leyl Sresi ............................................................................................................1303

93
Duh Sresi ..........................................................................................................1304
94
nirah Sresi .......................................................................................................1305
95
Tn Sresi .............................................................................................................1307
96
Alk Sresi ...........................................................................................................1310
97
Kadir Sresi ..........................................................................................................1312
98
Beyyine Sresi ..................................................................................................... 1314
99 Zilzl Sresi .......................................................................................................... 1316

100 diyt Sresi ......................................................................................................... 1318
101 Kria Sresi ...........................................................................................................1319
102 Teksr Sresi .................................................................................................... 1320
103 Asr Sresi ..............................................................................................................1321
104 Hmeze Sresi .................................................................................................... 1322
105 Fil Sresi ............................................................................................................... 1322

106 Kurey Sresi .......................................................................................................1323
107 Mn Sresi ..........................................................................................................1325
108 Kevser Sresi .......................................................................................................1325
109 Kfirn Sresi .....................................................................................................1327
110 Nasr Sresi ............................................................................................................1328
111 Tebbet Sresi ...................................................................................................... 1329
112 hls Sresi ........................................................................................................... 1331
113 Felak Sresi ..........................................................................................................1334
114 Ns Sresi ............................................................................................................. 1335
Hatim Duas ........................................................................................................ 1338
EKLER
1
Kitab- Mukaddeste Hz. Muhammed (s.a.s.) ..................................................1341
slm, Sava ve Islmn Ana Yayl Dinamikleri ......................................... 1345
slm ve Sava Konusunda Ek Notlar .............................................................. 1348
slmda Kadnn Stats ....................................................................................1351
Halk Arasnda Hz. Muhammed (s.a.s.) .......................................................... 1354
Allah Rasln Tanmak ve Onun Bykl ............................................ 1357
Kurn- Kerimin Baz Mucizev Yanlar ve Meydan Okumas ................. 1361
Btn Hayrlar Allahtan Olup, erri Kazanan se nsandr ........................ 1364
Allahn Varl, Birlii ve Buna nanmak ...................................................... 1366
10
Bir Balarsnn Hayat ........................................................................................ 1370
11
eitli Ynleriyle Mira Hadisesi ...................................................................... 1373
12
Kyamet ve hiret .............................................................................................. 1378
13
Ruh: Varl, Mahiyeti ve Varlnn Delilleri ................................................ 1382
14
slm: Kinatn ve nsanln Dini, Allahn Btn Varl, nsanl

zerinde Yaratt Ftrat (Asl ve Deimez Model) ..................................... 1385
15
nsann Yklendii Emanet ............................................................................... 1388
SZLKELER
(Baz) EsmlHsn (Cenab- Allahn Gzel simlerinden Bazlar) ...............1391
simler Szl .............................................................................................................1395
Kavramlar ve Kelimeler Szl ............................................................................... 1406
KONU NDEKS ............................................................................................................1430
FAYDALANILAN ESERLER ......................................................................................1447
KURN-I KERM ve MEL ZERNE
M. Fethullah Glen
urn, Allahn, en son peygamberi vastasyla insanla mucize derinlikli ve e

benzeri olmayan bir mesajdr. Allah bu mesajyla, son bir kez daha insanolu
na kestirmeden rzasna ulatran ehrah gstermi; zt, sft ve esmsn ifad
etmi; doru ekilde bilinip tannmasn, iman edilip ubdiyette bulunulmasn, herhan
gi bir yanl anlamaya meydan vermeyecek netlikte ak-seik ortaya koymu; mminle
rin vazife ve sorumluluklar zerinde durmu, mcazt ve mkfat vaad vadiyle gnl
leri ahlandrm ve ruhlarda rperti hsl etmi; dahas, onu bize bir ekmeliyet, bir etem
miyet remzi ve bir rza yrngesi olarak sunmu, sunarken de tenezzl dalga boylu bu
armaanyla bize, kimseye nasip olmayan/olmayacak olan en byk bir iltifatta bulunmu
tur. Kurn, Hazreti Ruh-u Seyyidil-Enma (aleyhi ekmelttehy) bahedilen yzlerc
mucizenin en parla ve kalc olandr. O, ifadesi, slbu, beyan tarz asndan bir hari
kalar mecmuas olduu gibi itima disiplinleri, hukuk kurallar, terbiye ile alkal kaide
leri, insan, varlk ve kinat hakkndaki yorumlar; hemen btn ilimlerin esaslarna iaret
remiz ve ma, hatta bazen tasrih lsnde temaslar; idar, iktisad, siyas, kltrel prob
lemleri zmedeki alternatif yntemleriyle her zaman herkesin bavurma mecburiyetind
olduu/olaca bitip tkenme bilmeyen dupduru bir kaynak, en karmak ve en bulank
dnemlerin dahi bulandramayaca kadar engin bir ummandr.
Kurnn mn enginliini, slp ve ifade zenginliini, muhteva derinliini anlatma konu
sunda aczimi ve yetersizliimi itiraf ona saygmn gerei kabul ediyorum. Arz edilen husus
larla alkal bugne kadar bir hayli ey anlatld; hl da anlatlyor ve gelecekte de anlatla
cak.. btn bu gayretlerin onu tanma, onu duyma, ona ve getirdiklerine inanma konusund
kf ve vf olduu aktr ve slm nizamn da mahiyet-i nefsl-emriyesiyle aksettirdi
inde phe yoktur. Ancak, insan, kinat ve ulhiyet hakikatinin beyan atlas saylan engin
bir muhtevann btnyle ifade edildiini iddia da doru deildir. Semav ve lht olan bi
beyan beer idrakiyle ne kadar seslendirilebiliyorsa, onun da ite o kadar dile getirildii bir ger
ektir. Bu itibarla, ne bizim ne de bakalarnn, bu koskocaman atlas, fihrist lsndeki bi
erevede ifade etmemiz mmkn olmasa gerek. Ne var ki, byle hayat bir konunun, ne ifa
de zaafiyetimiz bahanesine ne de beyan gcmzn yetersizliine balanarak ona kar lakay
kalnmas veya ihmal edilmesi de doru deildir. Kurn anlamak herkesin hakk ve anlat
mak da doru bilenlerin vazifesidir. Bilmeyenler her zaman onu anlama peinde olmal, bilen
ler de btn idrak ve ihsas glerini onu doru yorumlayp doru ifade etmede kullanmal v
onun anlalmasn daha bir yaygnlatrmaldrlar. Zira o, anlalmak ve anlatlmak iin Allah
rahmetinin insan akl idrakine en byk armaandr. Onu anlamak hem bir vazife hem
de bir kadirinaslk; anlatmaksa onun nuruna muhta gnllere sayg ve vefann ifadesidir
Aslnda o, btn alarn sesi-soluu olma liyakatiyle serfiraz bir beyan mucizesi v
meleklerin na pervane dndkleri kelm-i ilhnin en nurefan ifadesidir. Bu itibarl
da ne menba, ne hedefi, ne ilk temsilcisi/temsilcileri ne de sinelerde brakt tesir asn
x0
Kurn- Kerim ve Meli zerine
dan lkayt kalnacak bir kitap deildir. O konuurken melekler skt murakabesine dalm, rhnler secdeye kapanm, cinler onun sesine soluuna bylenerek onunla tanmak iin llere dmlerdir.
Kurn, tekvn emirlerin beyan ve izah, teri kural ve kaidelerin de en salam ve deimez kaynadr. O, varlk, kinat ve insan doru okuyup deerlendirmede en salam kritereri ihtiva eden yle muhkem bir kitaptr ki, onun ferd, ailev, itima ve terbiyev zemeyecei bir problem yoktur ve bu hususiyetiyle de o, her eyi sebepleriyle, sonularyla grp
bilen bir Ztn kuatan ilminden geldiini haykrmaktadr. O, bu btncl bak ve ihata
eden engin ifade ve slbunun yannda, muhteva ve mn genilii, beyan incelii, herkesin
lim ufkuna gre alma sihri ve ruhlara nfuzu sayesinde yle bir gce sahiptir ki, n yargsz olmalar artyla ulaabildii herkesi bylemi ve balarn dndrmtr. Dostlar onu
aklit evkiyle, dmanlar onun sesini kesme hncyla yllar ve yllar boyu ayn malzemeyi
kullanm, ayn konular seslendirmeye almlardr ama katiyen onun slbunu yakalayamam ve o enginlikte bir beyan ortaya koyamamlardr: fadeler sunlii aamam, sz
sarraflarnn takdir ufkuna ulaamam ve hele asla gnllerde kalc, ynlendirici bir tesir
uyaramamtr.
Onda yerine gre ayr ayr, yerine gre i ie konular arasnda yle ince bir tenasp ve
mzikal bir ahenk vardr ki, birbirinden ok uzak gibi grnen hususlar arasnda bile insan
az bir teemmlle birka iltisak noktasn birden yakalayabilir. O hemen her zaman hibir
edip ve sz stadnn ulaamayaca bir beyan sultanl sergiler ve btn btn insafsz
olmayan muhataplarna mutlaka bir eyler hissettirir; hissettirir ve onlar idrak ufuklarnn
tesinde daha derin mlhazalara sevk eder. Bir de bu mteessir ruhlar insaf edip kendileini bu Rabban ifade alayanna salverdi mi, gayr onun dnda duyup dinledikleri sz
eklindeki btn ifadeler birdenbire deta hrltya dnverir.
Her eyden evvel o, kuatan bir ilimden gelmi, insan, tabiat ve btn kinatlarn
mn, mazmun, gaye-i hilkat ve hikmet-i vcutlarnn dili, tercman olmann yannda
muhataplarnn da farkl derinliklerine birden seslenmektedir: O, akla bir eyler sylerken,
gnle onun anlayaca bir dille seslenmeyi ihmal etmez; uura bir eyler duyurduunda,
hisleri nasipsiz brakmaz; muhakeme ve mantkla konutuunda da ruhtan iltifatn esirgemez. Zhir-btn her latfe ve hsse ondan hissesini alr ve bunlar arasnda ne bir mahumiyet ne de eliki sz konusu olmaz. stidatlar lsnde paylarlar bu semav mideyi ve bir ahenk zemzemesi yaarlar kendi aralarnda.
Geri hemen btn ilh beyanlarda, hususiyle de beer mlhazalar dediimiz erh ve
hiyelerin asl metinler iine karmad dnemler itibaryla, ayn btncl bak ve ayn
kucaklayclk sz konusudur ama Kurnda Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem) ruh
ve mnnn cmiiyeti derinliinde bir ihata ve fikiyet bulunduu da aktr; aktr ve
ondaki cmiiyet ve muhtevaya denk mkemmeliyette semav ve gayri semav herhangi bir
kitap gstermek de mmkn deildir. nsan, kinat ve ulhiyet hakikatlerini bu vsatte,
vsati iinde bu incelikte ele alan ve kendine has terkib tahlil (sentez ve analiz) sistemleiyle yorumlayp ortaya koyan bir baka kitap yoktur dersek mbala etmi saylmayz.
x
11
Onun ele ald konularn hemen hepsi, ak olan ak, mcmel ve mtebih olanla
r da Sahib-i eriatn beyanna veya bir ksm mlhemnun ilhamlarna emanet pek ok
lht ve kevn hakikatlerin en zengin hazinesi mesabesindedir. O, arz ettii veya tahlil
tbi tuttuu konulardan hibirini iinden klmaz hle getirmez; usule taalluk eden mev
zular ak ve net olarak ortaya koyar; teemml, tefekkr ve tedebbr isteyen hususlard
tetkik u tahkiki yeler; Allaha ynelme imasnda bulunur ve uluorta herkesin stesinden
gelemeyecei konularn altna girilmesini de tasvip etmez. O, zerine eildike kalblerde
kafalarda teemml derinliine gre lambalar her an daha bir artan sihirli bir avize gib
deiik tecelli dalga boyunda yeni yeni inkiaflara vesile olarak insann zhir ve btn duy
gularna eit eit ilh armaanlar sunar. Vridt cotuka coar; iselemeler saana
dnr ve bitmez mevhibeleri, tkenmez gzellikleri ve prl prl klaryla mtefekki
mtalaclarna i ie lenler yaatr.
Anlayanlar ancak onda anlarlar varl, kinatlarn arka plnn, insan ve onun kalb v
ruh enginliini; onun aydnlk dnyasnda kefederler doru dnmeyi ve tefekkrn haki
k kaynaklarn ve kurtulurlar yanlma fasit dairelerinden, ihtimallere hkm bina etmekten
Hazreti Allml-Guybdan gelen bu mucize beyann dnda yanlmayan ve ihtimaller
emanet edilmeyen hibir bilgi kayna yoktur. Kurndr ki her eyi ak, net ve doru ola
rak vazeder; yanlmaya ak hususlarn ve teemmle emanet boluklarn doldurulmasndak
hatalar da bizim idraklerimize verir. Bu adan da onu doru anlamak, doru yorumlamak
bizim iin bir vazife olduu gibi ona kar da bir vefa borcudur. Byle bir bor ve vazife de
ilim, irfan ve ilhamlarn snrll erevesinde her mstaid ve donanml ferdin mktese
bat ve Hakka mteveccih yaamasna vbestedir. Her istidatl gnl, samimiyet ve Hakk
tevecchn ortaya koyarak Allah rzas ve hakikatin vuzuh ve inkiaf der yrr o
bahr-i bpynn derinliklerine doru. Sahib-i eriat rehberi, muhkemt elinden drmedi
i feneri ve selef-i salihn de klavuzlar, yrr tedebbrle, temkinle, teemmlle ve nefs
nliine taklmadan o sonsuz ufuk cnibine.. byle dernlerde hata nispeti az olur; onla
rn murad- ilhiyi yakalama yolundaki gayretleri zel tevecchlerle mkfatlandrlr v
bunlarn Kurn- Kerim adna ortaya koyduklar tefsir ve teviller de Kurn farkllnn
bir renk ve deseni hline gelir.
Aksine yarm-yamalak Arapa ile ve szlklerin dar atmosferinde Kurn kend

endam ve ulviyetine uygun seslendirmenin mmkn olamayaca bir yana, byle bir teeb
bs o semav ifade bidesine kar da apak bir saygszlktr. O, usulne uygun olarak
bir dilden bir dile aktarlmal; yle-byle tefsirle alkal her ey ok iyi bilinmeli ve he
yorum ulm-u liye-i islmiyeye test ettirilerek ortaya konmaldr. Bize den, Onu
tercme ile herkesin istifadesine sunuyorum. diye onca geniliine ramen lh Kelm
kendi idrak ve ifade ufkumuza gre daraltmamaktr.
Aslnda onu, bir tefsir, bir tevil veya geni bir melle herkese duyurma bu iin uzman
lar iin bir vazife; ona kar kadirinas ve saygl olmann da gereidir. Ancak, salam bi
dil bilgisine, belgat kurallarna; tefsir, hadis ve fkh usul gibi ilim dallarna vkf olma
dan byle bir eye teebbsn de haddini bilmezlik olduu aktr. O, bir roman tercm
ediyor gibi tercme edilemez; kald ki yle basit bir konuda bile uzmanlk aranr.
xii
imdi iyi bir mele doru iz srerken, tercme neye derler, tefsir ne demektir, tevil ne mnya gelir, ksaca bunlara bir gz atalm:
Tercme; herhangi bir metni veya sz, hususiyetlerini koruyarak bir dilden baka bir
dile evirmeye denir. eviri bazen, hibir kelimenin mns atlanmadan kelime dizileri, terkipler ve terkipler aras gzetilmi hususiyetler aynyla dier dile aktarma aktarlabiliyorsa eklinde olur ki, buna tam tercme denmesine karlk; bazen de ya sadece kelimelerin evirisi yaplr veya mnhasran muhteva aksettirilir ki, bu da eksik bir eviridir.
Gnmzde belli lde de olsa otomatik tercme sisteminin gelitii de sylenebiir; ama bu mevcut teknolojiyle, hatta daha seviyelisiyle dahi, engin muhteval ve edeb derinlikleri olan eserleri bir dilden dierine, hem de muhtevadaki btn hususiyetleri ortaya koyarak tercme etmek ok zordur.. hele bu, Allah kelm ve alm da byk
lde zamana, ilhama ve artlara emanetse... Bizim gibi sradan insanlarn bile biraz dzgnce kaleme alnm eserlerinin tam tercme edilemeyecei sz konusu olabiliyorsa,
Kurn- Kerim gibi harika ve fevkalde derinlikleri bulunan muhteem bir beyan bidesinin bir mnda atmasyon da diyebileceimiz tercme ile seslendirilmesi mmkn olmasa gerek.
slm ulemasnn pek ou bunlarn iinde Bedizzaman gibi kimseler de vardr

yukardaki hususlar muvacehesinde Kurn- Kerimin tercme edilemeyecei kanaatindedirler. Bazlar da konuya yukarda iaret edilen esaslara riayet erevesinde ihtiyatl fakat
biraz daha yumuak yaklarlar.
Merhum Allme Hamdi Yazra gre, asln mnsna uygun olmas iin, sarahattedellette, icmalde-tafsilde, umumda-hususta, tlakta-takyidde, kuvvette-isabette, hsn-
edda-slb-u beyanda tercme, orijinal metne msvi ve denk olmaldr. Aksine bu erevede gerekletirilemeyen bir eviri tam bir tercme deil, eksik bir aktarmadr. Bu itibarla da, edibne bir slpla ifade edilmi herhangi bir nesir veya nazm, o lde gelimi bir dile her iki dilin de inceliklerinin bilinmesi artyla eviri mmkn olsa da, hem
akla, hem kalbe, hem ruha, hem de btn hissiyata birden hitap eden ve i ie bedi inceikleri hiz bulunan, olabildiine canl ve her zaman revnakdar bir eserin tam tercmesinin kabil olduunu sylemek ok zor olsa gerek. Hele bu eser Allaha ait, zaman ve mekn
st derinlikleri bulunan ve btn alara birden seslenen akn bir beyan bidesi ise..
evet Kurn, stad Bedizzamann ifadesiyle, varlk kitabnn ilh bir tercmesi; tekvn emirlerin sesi-soluu; ey ve hdiseler erevesinde farkl dillerin hak syleyen tercman; dnya ve ukbnn apak dilli mfessiri; gklerde ve yerde gizli ilh isimler hazinesinin kef; her eyin arka plnndaki esrarn srl anahtar; teler ve teler tesinin
bu lemde mtecell fasih lisan; o prl prl hliyle slmiyet lem-i mnevsinin gnei,
emeli, hendesesi; hiret lemlerinin her eyi gayet ak izgileriyle ortaya koyan mukaddes haritas; Cenb- Hakkn zt, sft, esm ve btn muall enlerinin sesi-sz ve en
vzh tefsiri, en kat beyan; topyekn insanlk leminin yanltmayan biricik mrebbis; var olduu gnden beri slm leminin havas, suyu, ziyas ve btn lemlerin Rabbi,
Hlk bir Zt- Ecell Alnn kelm, ferman, hitabdr ki, nazm ve mns itibary-
xii
la da pek ok derinlikleri bulunan byle bir kitabn tercme yoluyla baka bir dile aktarl
mas mmkn olmasa gerek...
Byle bir yaklam, Kurn- Kerim asla anlalmaz eklinde de yorumlanmamaldr
zira her eyden evvel o, anlalmak ve yaanmak iin insanla gnderilmi bir kitaptr
Ancak onda yle derin ve ok mnl elfaz, yle ok katmanl bir muhteva vardr ki, teke
teker kelimeler anlalsa ve terkiplerden bir eyler hissedilse de, katiyen tercmeye s
trlamayan pek ok ibare edal, iaret eksenli, iktiza televvnl ve dellet derinlikli haki
katlerin akta kald mahede edilecektir.
Aslnda fakir, Kurn insafla nazar- itibara alabilen her insaf ehlinin bu hususla
r grp duyabilecei, duyup rperecei ve onun basit bir tercmeye emanet edilemeye
cek kadar aziz ve akn olduunu itiraf edecei kanaatindeyim. Bu itibarla da denebilir ki
tercme dediimiz ey, mtercimin bilgisi, mrifeti, idrak ufku ve istidad lsnde baz
eyler ifade etse de, katiyen Kurn btn derinlikleriyle aksettiremez; dolaysyla da hi
bir mel, hibir tevil ve hibir tefsire Kurn denemez...
TEFSR ve TEVL
Biz hepimiz ona muhtacz ve farkl seviyelerde de olsa onu anlama mecburiyetinde
yiz. Eer onun zne nfuz etmek ve mahiyet-i nefsl-emriyesine gre anlamak, sonr
da bakalarna anlatmak istiyorsak, mutlaka onu tefsir usulne gre ilim ve hikmet erba
bnn hazrlayp istifademize sunduu/sunaca geni bir tefsirde takip etmeliyiz; etmel
ve kinatlar geniliindeki bir muhtevay kendi bilgi, mrifet ve idrak darlmzla daralt
mamalyz.
Tefsir, bir metin ve szn muhtevasn tam aksettirebilme gayretiyle ortaya konan
yorum; Kurn- Kerime bakan ynyle dilbilgisi, belgat kurallar, riin tavzi
hi, saff- evveli tekil edenlerin anlaylar ve bunlarn yannda akl nuru ve kalb ziya
s da ihmal edilmeden ilh beyann yorumlanmas demektir ki, imdiye kadar yap
lan tefsirlerin pek ounda bu esaslara riayet edildii sylenebilir. Ne var ki, yukarda
ki hususlardan bazlarnn ne kmasyla da tefsir farkl unvanlarla anlr: Efendimizin
sz, beyan ve deiik anlatm yollaryla ortaya koyduu yorum ve tavzihlerin yannda, o
gn konuulan dili iyi ve doru anlayan sahabe-i kiram efendilerimizin mtala ve ml
hazalarna dayanan tefsire rivayet tefsiri; bu hususlarn dnda, dil, edebiyat ve dah
farkl ilim dallarndan da dorudan doruya veya dolayl yollarla istifade edilerek ortay
konan yorumlara da dirayet tefsiri frsat el verirse bu konuya yine dnebiliriz denir
Balangta Kurn- Kerim yine Kurnla, ikinci derecede de Snnetle tefsir edili
yordu. Onun yorumlanmasnda, Efendimizin her konuyla alkal aklamalar, her zaman
mracaat edilecek en gvenilir kaynaklard ve ashab- kiram efendilerimiz de bu men
hell-azbil-mevrdu ok iyi deerlendiriyorlard. Aslnda onlar byk ounluu itiba
ryla kendi dillerinin inceliklerini iyi biliyorlard ve takldklar ok fazla ey de olmuyor
du. Aklanmasna gerek duyulan eylerin ou da ya vahy-i metlvle beraber Sahib-i eri
at tarafndan ifade buyuruluyor veya onlarn sorularna cevap sadedinde yine ondan eref
sudur oluyordu.
xiv
Zamanla, bu mevzuda vrid olan btn beyanlar, tavzihler, tefsirler bir araya getirilerek geni geni mdevvenler oluturuldu ki, byle bir gayretin esas ta baz sahabe efendilerimize gidip dayanmaktadr. Tbin dneminde bu tr faaliyetler daha da genileyerek srdrld ve sonraki asrlara olduka cidd bir miras intikal etti. Mild onuncu asrdan sonra Muhammed bn-i Cerir et-Taber gibi muhakkikn tarafndan bu miras ok iyi
deerlendirildi ve koca koca mdevvenler meydana getirildi. te, Efendimizden (sallallahu aleyhi ve sellem) rivayet edilenlerin yannda, sahabe ve tbindan hatta tebe-i tbinden nakledilen hadis ve eserlerin mecmuundan meydana gelmi bu tr klliyat daha sonrakiler iin hep salam bir kaynak tekil etmitir.
bn-i Cerir et-Taberden sonra ayn zamanda iyi bir dil stad da olan Mutezile bilgini
Zemaher Kef ismindeki tefsiriyle dirayet tefsircilerinin nclerinden saylr. Fahreddin
Rznin Mefthl-Gayb nam tefsiri snn tefsir dncesinin en gl seslerindendir ve
bu gelenein nemli bir temsilcisi kabul edilir. Beyzvnin Envrut-Tenzl ve EsrrutTevli tefsir silsilesinin ehemmiyetli halkalarndandr ve Zemahernin itizl mlhazaarna cevaplar ihtiva etmesi asndan da ayr bir nemi hizdir.
Daha sonralar ise, rivayet ve dirayet tefsirlerinin yannda tasavvuf ve fkh izgisinde de bir hayli eser ortaya konmutur. Ebul-Leys es-Semerkand, Beav, bn Kesr,
Celleddin es-Suyt, Ebus-Sud, Kemalpaazde, smail Hakk Bursev, ls Badd,
Konyal Vehb ve Allme Hamdi Yazr gibi pek ok mmtaz sima bu mbarek gelenei
devam ettirenlerden sadece bazlar.
Byk ounluk itibaryla bu zevat ve emsalleri tefsir konusunda olduka hassas davrand; Kurn- Kerimdeki makasd- ilhiyeyi doru anlamak iin yapmalar gereken her eyi
yapt ve bu konuda insan st bir cehd gayret sarfettiler: Kurn- Kerim indii dnem
tibaryla saff- evveli tekil eden sahabe tarafndan kelime kelimesine nasl anlald, nasl
yorumland ise onlar fevkalde bir titizlikle tesbite alt; muhkemt esas alarak mlhazalarn yine Kurn ve Snnet-i sahha disiplinleriyle test etti; bylece Kurn dmanar tarafndan yorum ve tevil adna ortaya atlan muzahref bilgi krntlarn ayklad ve
murad- ilhyi doru anlayabilmemiz iin harikulde bir say gayret gsterdiler.
Tefsir hakknda bu umum erevenin yannda Hamdi Yazr merhumun da bir ksm
nemli mlhazalar var: Ona gre, kapal bir eyi amak ve ona vuzuh kazandrmak
demek olan tefsir, Allah kelmndan Onun muradna uygun mnlar karmak ameliyesi demektir.
Kurn- Kerim, nazmnn lemmul enginlii ve ebedlere kadar herkese bir eyler
anlatabilme derinliiyle husus ve mstesna bir kitap olmas msellem, farkl alara, farkl
milletlere ve deiik ilm seviyedeki insanlara hitap edebilme ve muhataplarnca rahat anlalma gibi zelliklerinin yannda haf, mkil, mcmel, mtebih trnden derin yanlar da bulunan hikmetnma bir beyan mecmuasdr. Bunlarn ilk ndeki derinlik ve haf
ehl-i ilim tarafndan ancak bilittifak vuzuha kavuturulabilir; drdncsndekinin ise,
limde rsuh bulmu, muhkemta bal, mteabihta ak muhakkiknin tefsir ve teviline emanet edilmesi yelenmitir.
Evet, Kurn- Kerimden hemen herkes baz eyler anlasa da onu btn derinlikleriye kavrayp ihata edebilmek, bu alanda gerekli donanm olan tefsir ve tevil erbabnn ii-
xv
dir. Onlardr ki, haf ve mkili anlamada hem dil kurallarn gz nnde bulundurur, hem
usule riayette titizlik gsterir; lesiye bir teemml, tedebbr ve tefekkrle murad- ilh
ye ulamaya alr; mcmeli yorumlamada da btn bunlarn yannda mutlaka Sahiberiatn konuyla alkal izah ve tafsiline mracaat ederek vahy-i metlvv vahy-i gayr
metlvle test eder; rivayeti dirayetle ve dirayeti de rivayetle derinletirirler. Zannediyorum
tefsir tarihi boyunca hakik mfessirler de hep byle hareket edegelmilerdir.
Tevile gelince; o, bir sz, bir tavr ve bir davran, bunlarn muhtemel bulunduu
mnlardan birine hamletme veya evirme anlamna gelmektedir. Vka bazlar tevile, ifa
de ve davranlarn akln zahirine muhalif ekilde yorumlanmas da demilerdir ki, buna
grlp duyulan bir eyi akla ilk gelenden baka ve hemen anlalmayan makultla yorum
lama demek de mmkndr. mam Eb Mansur Maturidnin, tefsire, sahabe-i kiramn
Kurn yorumu, tevile de tbin ve daha sonrakilerin mtala ve mlhazalar eklinde bi
yaklam da sz konusudur ki zerinde ayrca durulmaya deer...
Aslnda e-v-l maddesinden gelen tevilin, herhangi bir lfzn muhtemel bulunduu
mnlardan birinin tercih edilip ne karlma mns itibaryla da uzak-yakn lfzn muh
temel bulunmad mny/mnlar tefsir ve tevil deyip ortaya koymak yanltr.
Ayrca herhangi bir sz ve bir beyann tevili diye ortaya konan mnya del
let edecek bir iaret veya o mlhazay destekleyecek akl-nakl bir karinenin bulun
mas da esastr. Aksine bir karine, bir iaret ve mkul bir emare olmadan lafzn del
let ettii eyi grmezlikten gelerek mecaz ve kinye deyip kelime ve cmle
lere farkl mnlar yklemek btldr ve bunun bir kymet-i harbiyesi de yoktur
Tevilden hsl olan eye bir mnda mel de denegelmitir ki, buna eksiiyle-gediiy
le elfzn muhtemel bulunduu mnlardan bazlarnn tercihen ortaya konmas da diye
biliriz. Mel, bir tercme olmad gibi tam bir tefsir de deildir. Onda yer yer tefsir muh
tevas iinde grmeye alk olduumuz konulara girildii de olur ama o yine kendi ere
vesinde bir meldir.
ELNZDEK MEAL HAKKINDA
lk asrlardan gnmze, seviyeli-seviyesiz tercme trnden bir ksm evirilerin

yannda bir hayli de mel ve tefsir yazld.. u anda da yazlyor.. bundan sonra da yazl
maya devam edecektir. Biz, Kurn ruhunun seslendirilmesi ve lh maksatlarn anlal
mas adna gsterilen btn samim gayretleri alkladk ve alklyoruz. Hele bu gayret v
abalardan, zaman ve onun zel yorumlar, iinde bulunduumuz artlar ve onlarn doru
okunmas, makasd- eriat ve onlarn Kurn ve Snnet-i sahha ruhuna uygun kavranma
s, telhuk-u efkrla zenginlemi dnceler ve bu sayede her eyin daha net, daha ak
grlp sezilmesi... gibi hususlar da gz ard edilmemise/edilmiyorsa...
Bu cmleden olarak Ali nal beyin Kurna hizmetlerini takdirle yd ediyor ve dah
pek ok hayrl ie imza atmasn diliyoruz.
Fakir, ahsen bu kardeimizi de, hakikat ak ve ilim itiyakyla gerilmi baz simala
gibi iinde bulunduumuz a iyi okuyanlardan ve gnmzn problemlerine are ara
yanlardan biri olarak gryorum. Gnmzde bir hayli Kurn okuyan, okuduu Kurnd
xvi
makasd- sbhniyeyi kefe alan var. Buna saff- evveldekilerin Kurn- Kerime bak gibi bakanlar da diyebiliriz. Ali nal beyin onlardan biri olduunda phe yok. Her eyden evvel o, Kurnn sesine yabanc olmayan biri.. slm konularda baknn dzgn
olduunu rahatlkla syleyebilirim. Ayn zamanda onu, sk sk kendisiyle yzlemesi ve
nandklarn rahatlkla dillendirmedeki cesaretiyle de bir entelektel sayabiliriz. Ayrca
din konularda doruya ulama azmi, istiareye nem vermesi, hata etme endiesi ve hataarndan dnme rahatl da onun Hakka yakn durmasnn gstergelerindendir.
Tanyabildiim kadaryla onun, Kurnn tevil ve tefsirinde ya da geni bir melle
Mslmanlarn istifadesine sunulmasnda Bu iin en mkemmelini ben yaptm gibi bir
ddias olmad; aslnda hibir kimsenin de byle bir iddias olmamaldr. Bu konuda onun
da, ondan ncekilerin de ve daha sonrakilerin de gayretleri ve Kurna hizmetleri mktesebt, samimiyet ve Allahn tevecch ve inayeti lsnde olmutur/olacaktr.
O da pek ok muasr tevil ve tefsirci gibi her zamanki hnl mtecavizlerin yannda
dmanlkla oturup kalkan mnafklarn ynelttikleri tenkit edal sorulara tefsir usul
disiplinlerine sadk kalarak cevap verme cehdi iinde olmu; isabetli cevaplar vermi; yerinde ada tefsir ve yorumlara mracaat ederek gnmzn diliyle bize bir eyler anlatm
ve hep btn samimiyetiyle Kurnn yannda durmaya almtr; iddiasz fakat karar, doruyu bulmaya azimli ancak yaptklarn da tashihe ak zel duruundan hi mi hi
aviz vermeden durmaya almtr.
Melinde eski-yeni, Snn-i deiik kaynaklara mracaat edildii aka grlyor.

Ben bunu bir lks olarak deil de herkese Allahn syletmi olabilecei gzel bir tahmin
ve tespiti yakalama gayreti gibi gryorum. O, lim mminin yitiidir, nerede grlrse
grlsn alnmaldr. esprisinden hareketle muhkemta tevfikan bulduu her hakikati
kitabna alp herkesin istifadesine sunma peindedir.
Kurn- Kerimin tefsir, tevil ve melinde, bu hususlarla alkal gerekli bilgilerin yannda, Allahn muradn yakalama veya ona ulama mevzuunda yine Onun tevfikat- sbhniyesi ok nemlidir. O olmadan hibir ey doru kefedilemez, anlalamaz ve seslendiriemez. Bana gre Ali nal beyin Kurn doru anlama ve anlatma cehdi tam.. Kurna ve
slma yneltilen eski-yeni itirazlara ve isnatlara kar aratrma azmi ve gayreti yerinde..
Pozitivist bir kesimin her eyi maddi tecrbe ve maddi mahedeye irc gayretlerine kar
Allah Kelmna olan gven ve itimad tam mmince. Ancak btn bu olumlu tavr ve
davranlara gerek anlam ve deer kazandracak da yine tevfik, yine Hakkn zel inayeti
olacaktr; biz, yazlan, izilen ve sylenilen her eyin o inayete bal gereklemi olmasn
dileriz.
Dnden bugne Kurn- Kerimin tefsir ve teviliyle alkal bir hayli kitap ortaya konduu gibi, ona ve muhtevasndaki baz hususlara yneltilen itirazlara da tekrar ber tekrar
cevaplar verildi. Bundan sonra da pek ok tefsir ve mel yazlacak; yeni yeni itirazlara cevaplar verilecek ve bu hep byle srp gidecektir: Evet, kim bilir Kurn ve muhtevas etrafnda daha ne pheler retilecek.! bilmem daha ka kez zihinler bulandrlmak istenecek.!
o ezeli dmanmz blis, iman itibaryla henz oturaklamam nice kimseler zerinde
akla-hayale gelmedik ne oyunlar oynayacak.! eytan, ins ve cinn bugne kadar ad duyul-
xvi
madk ne senaryolarla insanlar batan karacak.. ve insanmz kendi deerleri adna kim
bilir daha ka kere tereddtlere drecek ve sarsntlar yaatacaktr! Bunlar bugne kada
muttasl olmutur ve olacaktr da; ama Ali nal bey gibi yzlerce gayret-i diniye sahib
de bunlara kar duracak; deimeyen o yce hakikatler mecmuasn bir kere daha aacak
bir kere daha konuturacak ve her eyden daha aziz bildikleri bu Kelm- Kadimin tevi
ve tefsirine koacaklardr.. evet, eytan ve avenesinin o en gl ifsat sistemlerine karlk
Hizbul-Kurnn mdafaas da hep devam edip duracaktr.
te bu meli de, bugne kadar yaplanlar izgisinde byle bir cehd gayretin rn
grebilirsiniz. Onda yer yer bir mel erevesini aan konulara girilerek bir ksm mnkirle
rin yannda baz oryantalistlerin ve bunlarn tesirinde kalan baz cahil mukallitlerin ortay
attklar phe ve tereddtlere mkul cevaplar verilir, vicdanlarda itminan hsl edecek do
neler ortaya konur ve sk sk Kurnn yenilmez gcne gndermelerde bulunulur.
Melde Kurnn temel unsurlarna mtemdi telmihlerle dikkat ekilir: Tevhid
nbvvet, hair ve ibadet, stad Bedizzamann yaklamna ballk iinde mnasebe
geldike ele alnr ve farkl derinlikleriyle ortaya konmaya allr. mann z, esas v
inkiaf yollar sk sk hatrlatld gibi, ibadetin ruh ve mansna taalluk eden konular ze
rinde de srarla durulduu grlr.
Mel; iman, kfr, nifak ve bunlarn eski-yeni temsilcileriyle alkal pek ou itiba
ryla yeni diyebileceimiz bir hayli bilgi sunar okuyucusuna. Onda bir tefsir erevesin
de ele alnr Bakara konusu: srailoullarnn tarih sergzetisi; harp ve sulh mevzular
l-i mran ve Hazreti Mesih hakikati.. kadn haklar, haram-hell hususlar. Belli ld
de olsa hikmet edl bir slpla seslendirilir bu melde Cennet, Cehennem, Arf ve ar
pk dncelere verilen cevaplar. Kssalardaki hikmet araynda da cidd bir cehd ve gay
retin izleri mahede edilir. sr, Mira, Ashab- Kehf, Hazreti Musa-Hzr arkadal v
Zlkarneynle alkal konular bir melde grmeye almadmz, tefsir edl bir slpl
ortaya konur.. ve deta bir mcellet iinde tefsir ve tevil kitaplarnn muhtevas ifade edil
meye allr gibi bir gayret hissedilir eserin her tarafnda.
Mel batan sona bu mlhazalara bal gtrlse de bu hususlarn btnn burad
misallerle gstermek mmkn deildir. Ancak biz her eye ramen, son srelerde, bilhass
zerinde durulan bir ksm konulardan baz rnekler vermekte fayda mlhaza ediyoruz:
Mlk sresinin 4. yetinin yorumunda, Bedizzaman slbuyla, u hususlar hatrlat
lr: Semalar temaa ve zerlerinde tefekkre aran bu yet bize hilkatin ok geni alanl
cereyanna ramen her eyin gayet mkemmel ve gzel bir sanat eseri olarak ortaya kon
duunu, olabildiine kolay ve klfetsiz yaratlmasna karlk fevkalde nizam ve intizam
iinde var edildiini; birdenbire diyeceimiz bir sratle halk edilmelerine mukabil olabil
diine ll yaratldklarn ve btn bunlarn yannda ferdiyet ve ahsiyetlerinin korun
duunu ifade eder. denilerek gnllerimize tercme st ok eyler fsldanr.
Keza, Dehr sresinin 1. yetinin mealine bal derkenar u hususlarn kaydedildii
ni grrz: nsan, varlk aacnn ekirdei olduu gibi ayn zamanda onun meyvesidir
Yani varlk aac bir mnda bu ekirdekten kmtr. Bir aa, mn, muhteva, z a
sndan ekirdekte kodland gibi kinat da insan hakikatinde kodlanmtr denebilir. Bu
xviii
tibarladr ki, insan bir fihrist lsnde kinatlarda bulunan her eyi muhtevi olan bir vark kabul edilegelmitir.
Melde zaman zaman modern yorumlara da yer verilir ve bize tefsir vsatinde geni
bilgiler sunulur. Mesel, Mlk sresinin 5. yetinin meline bal 1993 ylnda Milletleraras
Meteor Tekilatnn verdii bilgileri deerlendirme sadedinde unlar sylenir: Tekilatn da
fade ettii gibi, meteor saanaklar hl srrn koruyan birer hdisedir ve nceden tahmin
edilmeleri de ok zordur. Evet, bu husustaki yetler nemli birer referans kayna olmalarna ramen henz tam deerlendirildiklerini sylemek mmkn deildir.
Melde, mtebih yetler de, hakikati Allaha havale edilmenin yannda Snn telkkiye gre yoruma tbi tutulurlar. Mesel, ( Mlk/16) yeti yle mnandrlr: Her eyin zerinden her nesneyi gren ve kontrol eden Zatn sizi yerin dibine
geirmeyeceinden emin mi oldunuz? denilir ve daha baka bir ksm hususlara da vurguda bulunulur.
ok defa kelime ve cmlelerin ifade ettikleri mnlarn tesinde siyak-sibak ve btn

heyetten anlalan umum mefhum mel olarak sunulur ve tercmelerde rastlanmadk bir
farkllk ortaya konur. Geri byle bir slpta ok parantezler alr-kapanr, ama tefsirlerde olduu gibi mazmunun ve mantukun daha bariz ekilde ortaya kmas asndan yararl
da olabilir. Mesel, ( Kalem/18) yetine, Hibir istisnada bulunmadlar; (ne inaalah diyerek Allahn Meetini hesaba kattlar ne de muhtalarn payn dndler.) ekindeki mel trnden pek ok rnek gstermek mmkndr...
( Cin/18) yetinin melinde Her nerede ibadet edilirse edilsin ibadet Allah
indir. (Kiinin onlarla ibadeti gerekletirdii uzuvlar da Allahn yaratmasyla Allaha aitir) demek tercih edilir. ( Mzzemmil/4) beyan- sbhnsi, Sknet iinde, harf ve kelimelerin hakkn vererek, zihin ve kalbini onun zerinde tam teksif edip yle
Kurn oku! eklinde mellendirilir. Bunlarn misallerini oaltmak mmkndr ama, biz
bu hususta da bu kadaryla iktifa etmek istiyoruz.
Mellifimiz, bazen gemi byk mfessirlerin tefsirlerinden aynyla iktibasta bulunur ve onlarn yorumlarn kendi tefsir ve tevillerine tercih eder ki, melde bu hususla ok
ska karlarz. Mesel, Hkka suresi 17. yetinin melini arz ederken Allme Hamdi
Yazrn bn-i Arab ve emsalinden naklettii, Rabbin Arn tayan sekiz melekle alka olduka cidd bilgiler sunar.
Yanl yorumlara ekilebilecek yerlerde cidd cidd durur ve anlay sapmalarna meydan vermemeye alr. Mesel, Allah sizi bir bitki gibi yerden bitirdi (Nuh/17) melindeki yete hiye derek unlar syler: Evrime mesnet arayanlar bu yeti hevlarna gre
yorumlamak istemektedirler; oysa ki, bu beyan- sbhnde insanln meneinin su, toprak, hava gibi unsurlarn bileiminden, o Kadr-i Mutlakn var etmesiyle meydana geldii anlatlmaktadr. Bundan ne evrim karmak ne de evolsyona mesnet bulmak mmkndr.
Bu eserde, esbb- nzl zerinde de srarla durulduu grlr ama meller sebeplerin
darlna emanet edilmez; usl- tefsir kurallarna uygun olarak konulara daha farkl bir
xix
perspektifle baklr. Mesel, Abese sre-i cellesinde bilinen sebeb-i nzlun dnda dah
baka mlhazalarn da var olabileceine dikkat ekilir ve farkl mtalalarda bulunulur.
Ben, bu istikamette ortaya konmu tefsir ve tevillerden insanmzn istifade ettii gib
bu melden de yararlanacana inanyorum. Ortaya konmu bir gayret var; bunun ilh
inayete vesile olmasn diler ve deyip ettiimiz eylerden tr Cenb- Hakkn afv u ma
firetine snrm.
KURN: TARF, KAYDA GERLP KORUNMASI,

SLBU VE KURNI ANLAMAK
amd, lemlerin Rabbi Allaha (celle cellh), salt selm lemlerin efendisi v
fahri Hz. Muhammed Mustafa aleyhissalt vesselma, line, ezvcna, evldna
ashbna, gk ve yer ehlinden salih kullarn zerine olsun.
slm topraklarnn eitli yrelerinde son asrdaki Kurna dn hareketi, kendin

has zellikleri, ini ve klar, eri ve doru yanlaryla srmektedir. Bundan yaklak 14 as
nce Hateml-Enbiynn kalbine bir ekirdek halinde ekilen ve tenzille onun hayatnn
son 23 yllk dneminde btn yaayyla filizini karp gvdesi zerinde ykselen v
dallanp yapraklanarak iek aan, en sonunda da meyvesini veren Allah Kelm, yzyllarc
yeryznn te birini glgelendirmesinin ardndan dostlarnn vefaszl ve dmanlarnn
tecavzleri sebebiyle insanln nefsinde deta nisyan karanlna terkedilmitir. Bereke
versin ki, birka asrlk mezelletlerinin arkasndan Mslmanlar, yeniden Allahn Kelmn
ynelme gerei duymular ve bu Kelmn nasl ilk gnk tazeliiyle yerinde durduunu
zamann ihtiyarlamasna karlk onun nasl da gittike genletiini grmlerdir.
nkr ve ilhad ahtapotunun zehiriyle varl en derininden yararlanan ve bu yara

nn kansere dnmesiyle birlikte ayakta kalabilen salaryla acil bir ifa arayan insan
ln aresiz mracaat edecei ve byk bir susuzlukla arad il, kukusuz Allahn
Kelmndadr. Ne var ki bu il, kendisini her ynyle sunacak doktorlar beklemektedir
nsanln gelecei bu doktorlarn almalarna ve Allah Kelmnn ilcndan hastalarn
faydalandrabilmelerine baldr. Eer Kurn gerekten anlalabilmi, anlatlabilmi ve do
laysyla yaanm olsayd, modern alarn zehirleri altn kupalarda sunulmu bile olsa, en
azndan Mslmanlar arasnda alc bulamazd. Ama ne yazk ki, bu zehirlerin Mslman
bedenlere kolayca rnga edilebilmi olmas bir yana, onlar Kurnla karlamalar gereken
szmona baz Mslman doktorlar da, bu zehirleri insanln zehirlenmesi karsnd
deta birer panzehir gibi grp, Kurnn btnyle ifa verici ilcn onlarla zdeletirm
yoluna gitmiler, hatt Kurnn ilcn o zehirlerin elde edildii laboratuarlardaki tplerd
denemek gibi sakm yollara bavurmulardr.
KURN NEDR, NASIL TARF EDLEBLR?
Kurn, kelime olarak, daha ok kabl edilen gre gre, okumak mansna gelen
Ka-Ra-E fiil kknden, rhan ve kfran gibi bir masdar olup, harfleri ve kelimeler
birbirine eklenerek okunan ey demektir.
Ka-Ra-E fiili, el-kar masdaryla toplamak mansna da gelir. Bu manda Kurnn

toplayan demek olduu sylenmitir. bn-i Abbasn, Onu (senin kalbinde) toplayp sana
okutmak Bize aittir (Kyamet Sresi/75: 17) yetini, toplanmas ve kalbinde sabitletiril
mesi eklinde tefsir ettii rivayet olunmaktadr. Bu bakmdan, bazlar Kurna, ncek
xxii
Kurn: Tarifi, Kayda Geirilip Korunmas, slbu ve Kurn Anlamak
kitaplarn meyvelerini ve ilimlerin hepsini kendinde toplad mansnda Kurn dendiini

belirtmilerdir.
Eb Musa el-Ear ve onun grnde olan baz limlere gre Kurn, bir eyi bir eye
yaklatrp bititirmek mansnda Ka-Ra-Ne fiilinden tremitir. Kurnn, sre ve yeterin yanyana dizilmesinden olutuu iin bu fiilden tredii de ifade edilmitir.
Baz limlere gre ise Kurn ismi hibir kelimeden tretilmemitir. Bu kelime, Allahn
celle cellh), Peygamberine gnderdii kitap iin bir zel isim olmutur. mam- afi
bu grtedir. O, Kurnn hibir kelimeden tremediini, Ka-Ra-E den tremi olsayd,
her okunan eye, szgelimi Tevrat ve ncile de Kurn denmesi gerekeceini ileri srer.
Ebul-Beka, 287; Ragp el-sfahan, 402; es-Salih, 1518)
Kurn, Allahn kelmdr; bu adan ezeldir, yaratlm deildir. Fakat vahyedilmi,

Hz. Cebrail (a.s.) tarafndan Allahtan (celle cellh) alnp, Hz. Muhammed alehissalt
vessselma getirilmi haliyle harflerden ve seslerden oluan, sre ve yetlerden bir araya
gelen, dillerimizle okunan, korunan, mushaflarda yazlp ellerimizle dokunulan, kulaklarmzla iitilen ve gzlerimizle grlen Kitaptr. Cnp ve abdestsiz olanlarn, Kurnn
yazl olduu ktlar toplam demek olan Mushafa dokunmamas gerekir. (Ebul-Beka,
a.y.; etin, 30-32)
Bazlar, yle bir Kurn tarifine varmlardr:
Kurn, Peygamberimiz Hz. Muhammed aleyhissalt vesselma vahiy yoluyla indirilmi, mushaflarda yazl, tevatr yoluyla nakledilmi olan ve okunmakla ibadet edilen
icaz sahibi Allah Kelmdr. (Karaman, 63)
Kurn- Kerimde kendi hussiyetlerinden sz eden baz yetlerde yle buyrulur:

Ramazan ay ki, insanlar iin dupduru bir hidayet kayna, ayrca, apak hidayet delilleri ve hakk btldan ayran ller olarak Kurn o ayda indirildi. (Bakara
Sresi/2: 185)
Bu Kurnn biri tarafndan uydurulup, sonra da bu uydurmann Allaha isnat edilmesi mmkn deildir. O, kendinden nceki lh Kitaplar (asl halleriyle ve onlarn
Allahn vahyi olduunu) tasdik etmekte ve btn bu kitaplarn dayand ana esaslar
aklamaktadr. Onda phe edilecek hibir taraf yoktur. O, lemlerin Rabbi tarafndan
vahyedilmektedir. (Yunus Sresi/10: 37)
Biz o Kitab Arapa bir Kurn olarak indiriyoruz ki, dnp akledesiniz. (Yusuf
Sresi/12: 2)
Gerekten bu Kurn, (her meselede) en doru yola, en salam ve isabetli tutuma
yneltir. (sr Sresi/17: 9)
Gerek u ki, (insann dilinde indirmekle) Kurn (Allah anma, onu indirmekteki
gayesini anlama ve ondan gereken dersi alma adna) kolaylatrdk. Yok mudur dnp ders alacak? (Kamer Sresi/54: 17)
Gerekte o, pek deerli, erefli bir Kurndr; ok iyi korunan bir Kitapta, (Levh-
Mahfuzda)dr. (Vka Sresi/56: 778)
xxii
Kurnn daha baka isimlerinin olduu da sylenmitir. Kitap, Frkan, Zikr, Nur
Ruh, Hd, if, Mecd, Mesn, mml-Kitap, Hakk, Sdk, Tezkira, Br, Tenzil, lim
Mbn vs. bunlar arasnda anlmtr. (etin, 3236)
Verdiimiz btn bu bilgilerden anlald kadaryla, Allahn, Son Nebsi Hz

Muhammed aleyhissalt vesselma vahiy yoluyla indirdii yetlerden oluan Kelmnn
ad Kurndr. Ka-Ra-E veya bir baka fiilden gelmi olsun veya olmasn, Kurn bt
nyle zel bir isimdir. lk inen yetin Ka-Ra-E fiilinin emir ekli ikra (oku) olarak gelmes
sanrz, Kurnn ad ynnden ayr bir man tamaktadr. u kadar ki, bu fiilden gelmi
de olsa, Kurn isminin mansn bugn bilinen ekliyle herhangi bir metni, hatt bizza
Kurn metnini okumak anlamyla snrlandramayz. nk, Kurn okumak, kendin
has kurallar olan bir fiildir, bir ibadettir. Kurnn bazlarn yukarda sraladmz die
isimleri ise, birer ayr isim olmaktan ok, Kurnn sfatlar olsa gerektir.
Kurn, slmn Peygamberi aleyhissalt vesselmn, kendi szleri olarak deil

Allahn kendisine vahyedilmi Kitab olarak azlarndan dklen ve Peygamberliine e
hadet eden en byk mucizesi ve yalnzca zamanndaki Araplarn deil, Kyamete kada
btn insanlarn ve cinlerin eini ortaya koyamayaca ve bu konuda her varla her zaman
meydan okuyan, ritmik, okunur yetler ve srelerdir. Tarih veya herhangi bir deeri olan
veya olmayan din kaynaklar ve kitaplar arasnda gereklik ve esizlik asndan Kurnl
karlatrlabilecek hibir rnek yoktur.
Kurnda hibir katma, ekleme veya karma sz konusu deildir, olmayacaktr da

Allah, onu korumay taahht altna almtr. Kurnn ilk nshalaryla, slm tarihi bo
yunca ve bugn dnyann her tarafnda okunan Kurn nshalar arasnda herhangi bi
farkllk bulmak mmkn deildir.
BRKA NEML KURN TARF
Bedizzaman hazretlerinin tesbitleriyle, btn insanlarn hakka iradn esas alan

Kurnn ana maksatlar drttr: Tevhid, Nbvvet, hiret, badet ve Adalet. Kurndak
btn yetler, temelde bu drt esas zerinde dner. Ya-kuru iinde her eyi ak-kapal
icmal-tafsil, remzen, iareten, imaen, zmnen vb. barndran Kurnn, mesel, gerek pey
gamberlerin mcizeleri ve tarih hadiseler yoluyla, gerekse iaretler yoluyla olsun, ilimlerden
ve ilimlerin ulaaca son merhalelerden bahsetmesi tamamen istidrad, yani yeri geldi
iindir ve szn ettiimiz ana maksatlarna yneliktir. Bu drt ana maksat erevesind
Kurnda Allah marifeti bahisleri, akidev gerekler, iman esaslar, insann yeryzndek
ferd ve itima hayatn dzenlemesi iin kaideler, insan her ynyle tantan ifadeler
kinat ve yaratl gerekleri, hiret, hiret hayat, Cennet ve Cehennem, ayrca cennetlik
ve cehennemliklerle ilgili aklamalar, nemli tarih hadiselerin eitli alardan izah, ksa
ca, her insann hayatn, dncelerini kuatabilecek man katmanlar vardr. Kurn bi
ifadr; okunarak ifa verir ve hepsinin tesinde, hayatta, gerek fert fert, gerekse itima
hayatta btnyle uygulanarak ifa verir. Kurn, bir kinat ilmidir, bir insan ilmidir, bi
tarihtir, bir hukuktur. Kendisiyle insanlara hkmedilsin diye gnderilmitir. Belli bir toplu
luk ve belli bir zaman iin deil, dn de bugn de her insan iin gerekli kaideleri, prensipler
ve uygulanmas gereken hkmleri ihtiva eder.
xxiv
Burada Kurnla ilgili baz hadisleri de anmadan geemeyeceiz:

Kurn, Allaha gklerden ve yerden ve onlarda bulunanlardan daha sevimlidir.
Kurnn dier szlere olan stnl, Aziz ve Cell olan Allahn yarattklarna olan
stnl gibidir. (Tirmiz, Fedaill-Kurn, 25)
Sizden ncekilerin tarihi, sizden sonrakilerin haberi ve aranzdaki meselelerin hkm
ondadr. Kurn, hakk ile batl birbirinden ayran kesin bir hkmdr. O, bir elence deildir. Her kim zorbalndan dolay onu brakrsa, Allah onu boynundan krar. Her kim
hidayeti ondan bakasnda ararsa, Allah onu dallete drr. O, Allahn salam ipidir.
O, zikr-i hakmdir. O, srat- mstakmdir. O, arzularn gerekten saptramad, dillerin
kartramad, limlerin doyamad, fazla tekrarlamaktan eskimeyen, hayranlk veren
yanlar bitmeyen bir kitaptr. O, yle bir kitaptr ki, cinden bir grup onu dinledii zaman,
Biz, doruluu gsteren ve hakka gtren hayranlk verici bir Kurn dinledik ve iman
ettik. demekten kendilerini alamamlardr. Ona dayanarak konuan doru sz sylemi,
onunla amel eden sevap kazanm, onunla hkmeden adalet yapm ve ona aran doru
yola armtr. (Tirmiz, Sevabl-Kurn, 14)
Kurnn tarifi konusunda son olarak, hayatn Kurna ve onun hakikatlarini

asrn ve gelecek asrlarn idrakine takdime adam bulunan Bedizzaman hazretlerinin
Kurn tarifini de verelim (sadeletirerek):
Kurn, u byk kinat kitabnn ezel bir tercmesi.. ve tekvin ayetleri okuyan eitli
dillerin ebed tercman.. ve u gayb lemi ve ehadet kitabnn mfessiri.. ve yerde ve gkte
gizli lh simlerin manev hazinelerinin keaf.. ve hadiselerin satrlarnn altndaki gizli
hakikatlarn anahtar.. ve ehadet leminde gayb leminin dili.. ve u ehadet lemi perdesi
arkasnda olan ve gayb lemi ynnden gelen ebed Rahman iltifatlarn ve ezel Sbhan hitaplarn hazinesi.. ve u slmiyet manev leminin gnei, temeli, hendesesi.. ve uhrev lemlerin
mukaddes haritas.. ve Zat, Sfatlar, simler ve lh unun aklayc sz, ak tefsiri, kesin
delili ve tercman.. ve u insaniyet leminin terbiyecisi.. ve byk insaniyet olan slmiyetin
ay ve .. ve beer cinsinin hakik hikmeti ve insaniyeti saadete sevkeden hakik mridi ve
hidayet edicisi.. ve insanlara hem bir eriat kitab, hem bir dua kitab, hem bir hikmet kitab,
hem bir kulluk kitab, hem bir emir ve davet kitab, hem bir zikir kitab, hem bir fikir kitab,
hem insann btn manev hacetlerine merc olacak ok kitaplar muhtev tek ve toplu kutsal
bir kitap, hem btn evliya ve sddklarn, rifler ve muhakkiklerin farkl mereplerine ve ayr
ayr mesleklerine, her bir merebin zevkine lyk ve merebi nurlandracak ve her bir meslein
gidiine uygun ve onu aklayacak birer risale ortaya koyan kutsal bir ktphane hkmnde
semav bir kitaptr.
Kurn, Ar- Azamdan, sm-i Azamdan, her smin azam mertebesinden geldii iin
btn lemlerin Rabbi itibariyle Allahn Kelmdr. Hem, btn varlklarn lh unvanyla Allahn fermandr. Hem, btn gklerin ve yerin Yaratcs adna bir hitaptr. Hem
umum Sbhan saltanat hesabna ezel bir hutbedir. Hem geni rahmet noktasnda Rahmn
iltifatlar defteridir. Hem Ulhiyetin azamet ve hameti haysiyetiyle, balarnda bazen ifre bulunan bir haberleme mecmuasdr. Hem sm-i Azamn evresinden inmekle Ar-
Azamn btn evresine bakan ve tefti eden hikmet sac kutsal bir kitaptr.. (rtlcz, 9-10)
xxv
KURNIN KAYDA GERLMES VE KORUNMASI
Cenab- Allah (celle cellh), son Peygamber Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm
kadar insanlk tarihi boyunca, bir rivayete gre 124.000 peygamber gndermitir. Allahtan
nemli bir haberle, bata Allahn varl ve birlii olmak zere, gayb lemine ve dolay
syla meleklere, ayrca peygamberlie ve peygamberlere, vahye ve lh kitaplara, hire
Gnne ve Kadere inanmaya dayal iman, ibadet, ahlk ve davran kaideleri zerinde bi
hayat teklifi ve bu teklifi kabl edip etmemenin hem dnyada hem de hirette getirece
i neticelerin, yani Din haberiyle gelen insanlara genel manda neb denir. Bu neblerin
iinden bazlar, o ana kadar unutulmu, mecrasndan saptrlm Dini, zaman ve artlar
gre frt denilen ikinci derecedeki ve pratik hayat ilgilendiren baz kurallardaki dei
ikliklerle birlikte yenilemek, diriltmek zere seilir ve kendilerine ya Kitap ya da Sahifele
verilir. Bu peygamberlerin misyonuna Risalet, kendilerine ise rasl denir. Rasller iinde
Kurn- Kerimde r sresinde (42: 13) anlan Hz. Nuh, Hz. brahim, Hz. Musa, Hz
sa ve son olarak Hz. Muhammed (Allahn salt ve selm hepsinin zerine olsun) ayr
bir eriatla gelmilerdir ve bunlar, yine Kurnn nitelemesiyle ll-azm peygamberlerdi
ve Hz. Muhammad (s.a.s.) onlarn da en by olarak, btn peygamberlerin iinde en
bykleri kabl edilir.
Nebler, daha ok rasllerin tebli ettii Dinin yaatlmas ve bu konuda insanlara ge

rekli hatrlatmann yaplmas sorumluluunu tarlar. Rasllerin gnderilmesinin sebeple
rinden biri, yukarda arz edildii gibi, zamana, artlara ve ilm-fikr gelimelere gre Dinin
pratik hayatla, hatt baz ibadetlerin icrasyla ilgili kurallarnda yaplmas gereken dei
ikliklerdir. zellikle baz rasller iin bundan daha nemli bir sebep ise, her bir raslden
sonra tahrif edilip tannmaz hale getirilen, buna yol aan en nemli mil olarak, dayand
Kitap belli llerde deitirilen, ekleme ve karmalara tb tutulan Dinin yeniden asln
irca edilmesi gereidir.
Cenab- Allah celle cellhnn tarih boyunca btn rasllerle gnderdii Dinin ad
sadece slmdr. Nasl kinatn dzeni, onun ileyiinde geerli olan kanunlar hi deime
den devam ediyorsa, ayn ekilde, ilk insanla bugnk insanlar arasnda temel hususiyetler
temel ihtiyalar ve insan bekleyen niha gelecek asndan hibir farkllk yoksa, o halde
tarih boyunca ayn temel iman, ibadet, hell-haram hkmleri ve ahlk kaidelerine dayanan
lh Dinin de tek bir din olmas tabidir. te bu Din, kendisini tebli eden rasllerden
sonra tannmaz hale getirilmi, tahrif edilmi, zaman zaman bir rk ideolojisine dnt
rlrken, ok zaman putperestlikle bulandrlmtr. Dolaysyla Allah celle cellh, son
olarak bu Dini, Kyamete kadar gelecek btn insanlarn problemlerine zm olacak v
hayatlarn tanzim edecek kaidelerle mkemmelletirmi ve bir daha tahrife uramamas
iin ana kitab Kurnla birlikte, dier asl temeli Snneti, yani Hz. Muhammed aleyhissa
lt vesselmn onu uygulama uslleriyle, yine Vahye dayal olarak koyduu prensipler
bizzat koruma altna almtr. O Zikri indiren elbette Biziz ve Biziz onun koruyucular
(Hcr Sresi/15: 9)
Burada, Cenab- Allahn neden yine Kendi indirdii nceki Kitaplar deil de Kurn
koruma altna ald sorusu sorulabilir. nceki peygamberlerin misyonlar, insanln iind
xxvi
bulunduu artlar gerei zaman, mekn ve ahslar asndan snrl idi. Oysa Allah Rasl
Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm evrensel bir misyonla ve misyonu Kyamete kadar
geerli olmak zere gnderilmitir. Onunla Allahn Dini slm, bir daha yeni batan teblie,
kendinde herhangi bir deiiklie ihtiya duyulmayacak mkemmellikte niha ekliyle gnderilmitir. Ondan sonra baka bir peygamber gelmeyecei, baka Kitap da indirilmeyecei iin
Kurnn korunmas gerekmektedir. kinci olarak, sebep ve netice iin tek bir kader vardr.
Yani Allah celle cellh Kurn bizzat koruyaca sz verirken, elbette onun korunmasnda insanlara den vazifeyi ve onlar kimlerin eliyle koruyacan biliyordu. Yani, Hz.
Muhammed aleyhissalt vesselmn mmetinin Kitabna sahip kp onu korumada nceki
mmetlerden daha byk bir dikkat ve titizlik gsterecei Ona malm idi.
te, dnyada hikmeti gerei genellikle sebepler gerisinden icraatta bulunan Cenab- Allah
celle cellh ve azze enh, Zikri korumada ona sahip kacaklar Kendisine malm buunan bata Ashab- Kiram olmak zere, Hz. Muhammed aleyhissalt vesselmn mmeini birinci derecede sebep olarak istihdam buyurmutur. Onun korunmasndaki birinci adm, Kurn- Kerimin daha Hz. Peygamber aleyhissalt vesselm dneminde bizzat Hz.
Peygamberin talimat ve gzetimi altnda kayda geirilmesi, yani yazlmas tekil etmitir.
Bundandr ki, ilk Kurn nshalaryla, 14 asrdr her tarafta okunan Kurn nshalar ve
bugnk Kurn nshalar arasnda hibir fark yoktur.
Evet, kendinden nceki kitaplarla birlikte dnrken Kurnn hemen ilk anda akla
gelen en nemli zelliklerinden biri olarak onun korunmas ve en ufak bir tahrife uramam bulunmas konusunda aadaki hususlar bilhassa nemlidir:
Kurnn yalnzca korunmasn deil, gerektii ekilde okunmasn, okutulmasn,

daha ok hadiselere gre blm blm, sre sre, yet yet indii iin bir kitap halinde
toplanmasn bizzat Cenab- Allah uhdesine almtr:
Sana vahyedileni hemen ezberleyip bellemek iin dilini hareket ettirme. nk onu
(senin kalbinde) toplayp sana okutmak Bize aittir. yleyse, Biz onu okuduumuzda
sen onun okunuunu takip et. Ayrca, onu aklamak da Bize ait bir itir. (Kyamet
Sresi/75: 1619)
Kurna ait olarak gelen her bir vahyin sana okunmas henz tamamlanmadan
onu ezberlemek iin tekrar etmekte aceleci davranma ve Rabbim, benim ilmimi, (bilhassa Kurn ve Senin muradn idrakimi) artr! diye dua et. (T-H Sresi/20: 114)
Allah Tel, bizzat Kurnda Ona hibir ekilde btln karamayacan, onun
hakkaniyetine ve lh kaynakl oluuna glge drecek hibir sebebin ona yaklaamayacan vurgular:
O, erefli ve malp edilemez bir kitaptr. Btl ona ne nnden ne ardndan,
hibir taraftan yol bulamaz. Hakm (btn hkm ve icraatnda mutlak hikmet
sahibi), Hamd (btn kr, vg ve medyuniyet Kendisine mahsus bulunan
Allah) tarafndan blm blm indirilmektedir. (Fusslet Sresi/41: 412).
Her yl, Kurndan o ana kadar inen ksm, Raslllah aleyhissalt vesselm Efendimiz
xxvi
Hz. Cebrail aleyhisselmla mzakere ederdi. Efendimizin hayat- seniyyelerinin son

senesinde Cebrail aleyhisselm bu i iin iki defa geldi. Bunlardan ikincisi, phesiz
Kurnn iniinin tamamlanmasndan sonra olmaldr. O yl Hz. Cebrailin iki defa geli
inden Raslllah aleyhissalt vesselm efendimiz, vefatnn artk yakn olduu netice
sine varmtr. (Yldrm, 43, 6263)
lk gnden beri Ashab- Kiram, Kurna ok nem vermi, onu renmi, anlamay
alm, ezberlemi ve ona gsterilmesi gereken saygy gstermitir. Zaten bu, bizza
Allahn emriydi:
Kurn okunurken hemen dikkat kesilip ona kulak verin, susup dinleyin ki, rahmete erdirilesiniz. (Arf Sresi/7: 204)
Gerekten, ilk dnemde okuma-yazma bilen Mslmanlarn says ok azd. O kada

ki, Bedir Savanda alnan esirlerden her kim Medineli 10 Mslmana okuma-yazm
retirse salverilecei hkme balanmt. Bu bakmdan, Ashab- Kiram, Kurndan
her ineni hemen ezberleme ve koruma yoluna gidiyordu. Gidiyordu, nk Kurn
namazda okunuyordu, okunmas farz idi; nk Kurn yetleri ve sreleri turfand
meyveler gibi geliyor, zihinleri ve kalbleri in ediyor, aydnlatyor, her trl yanl
bilgi, kabl ve gnah kirinden arndryor ve bu aydnlanm, arnm zihinlerden v
kalblerden bir toplum kuruyordu.
Kurn ezberleme konusundaki gayreti ve ezberleyenlerin okluunu anlama ba

kmndan, Hicretten daha bir-ka sene sonra cereyan eden Mane Kuyusu faciasnda
Kurndan o ana kadar ineni ezberlemi bulunan 70 kiinin ehid edildiini zikretmek
yeter. Raslllah aleyhissalt vesselm hayatta iken, deiik vakalarda bir bu kadar dah
hafz daha ehid edilmitir. (Kurtub ve Suyutden: es-Salih, 55) Raslllahn vefatnda
bata Hz. Ali, Abdullah bn Mesud, Abdullah ibn Abbas, Abdullah bin Amr, Huzeyf
ibn el-Yeman, Salim, Muaz ibn Cebel, Ebud-Derd, beyy ibn Kab, Hz. Aye ve mm-
Seleme olmak zere, Kurnn tamamn ezberlemi bulunan azmsanmayacak sayda in
san vard. Raslllah aleyhissalt vesselm efendimiz, bir kii hicret ettii veya Mslman
olduunda, onu kendisine Kurn retmesi iin bir sahbnin yanna gnderirdi. MescidNebevde Kurn okuyanlarn sesi adeta bir uultu haline geldiinden Raslllah, birbir
lerini artmasnlar diye seslerini ksmalarn sylemiti. (Zerkanden a.g.e., 57)
Kurn- Kerim, blm blm indike, ezberlemeden ayr olarak, Raslllah aleyhissa
lt vesselm efendimiz, onlar yazdrrd. Vahye dayal olarak, hangi yetin daha nc
inmi olanlarn iinde nereye yerletirileceini bizzat buyururdu. Bu ekilde, Kurnn
ezberlenmesi ile yazlmas bir arada yryordu. Yazlanlar, Raslllahn yannda bu
lunduu gibi, yazan ve kendilerine vahiy ktipleri denilen kiilerce de oaltlp koru
nuyordu. (Zerkenin el-Brhandan nakl. es-Salih, 61)
Bizzat Raslllah aleyhissalt vesselmn vefatndan nce Hz. Ali, beyy ibn Kab
Muaz ibn Cebel, Ebud-Derd gibi sahabler, zerinde Kurn sreleri yazl bulunan
deri, kemik, odun vb. paralarn tam bir kitap halinde bir araya getirmi bulunuyor
lard. Hatt Hz. Ali bu ite srelerin ini srasn nazara almt. (Suyt, tkan; ayrc
xxviii
Tabaran ve bn Askirden, M. M. Pye, 9598). Efendimizin vefatn mteakip, bilhassa Yemmede onlarca hfz ehid edilince, Hz. mer (r.a.) Halife Hz. Eb Bekire
bavurarak, Raslllah aleyhissalt vesselm zamannda yazlan, ezberlenen Kurn
sayfalarnn resm bir nsha halinde bir cilt haline getirilmesi teklifinde bulundu. Bu
i iin, Sahabenin nde gelen hafzlar ve limleri arasnda bulunan Zeyd ibn Sbit grevlendirildi. Hz. Zeyd (r.a.), titiz bir almayla Kurn iki kapak arasnda toplad ve
meydana getirilen nshaya mushaf ad verildi. (Yldrm, 6266; es-Salih, 6265)
Cenab- Allah celle cellh, Kurn- Kerimde aka, Onu (senin kalbinde) toplayp
sana okutmak Bize aittir. (Kyamet Sresi/75: 17) buyurmaktadr. Bu sebeple, 23 yl
sreyle inen Kurn yet ve srelerinin btn bir kitap haline getirilmesi bizzat vahye
dayal olarak Hz. Peygamber aleyhissalt vesselm tarafndan gerekletirilmi, Hz.
Eb Bekir (r.a.) zamannda ise, yazl metinler iki kapak arasnda bir mushaf haline
getirilmitir. Daha sonra Hz. Osman zamannda bu nsha oaltlm ve btn illere
gnderilmitir. (Yldrm, 66-70; es-Salih, 65-73) lk gnk bu nshalarla, o gnden bu
yana yaynlanan ve okunan nshalar arasnda en kk bir fark yoktur.
Kurn- Kerimin en kk bir tahrife uramadan bugne kadar gelmesinin en nemli
sebeplerinden biri de, onun kendi asl diliyle korunarak, tercmelerinin kendi yerine
konmamas, dolaysyla, kendinden nceki kitaplarn maruz kaldna maruz kalmam
olmasdr. Kimsenin tercmesi birbirinin ayn olmayaca gibi, aada zerinde ayrca
durulaca zere, Kurnn bir baka dile tpk tercmesi mmkn deildir. Zaman zaman, tercmelerini Kurn yerine ikame edip, ibadetlerde bu tercmelerin okunmasn
isteyenler, ilerinde birtakm safdern ve iin znden habersiz iyi niyetlilerin bulunabilecei ihtimali dnda, esasen, tercmelerinin Kurn yerine konmasnn Kurn
tahrif demek olacan bilen ve dolaysyla, Kurnn tahrifiyle slmn yok olmasn,
en azndan onun da tahrifini arzu eden art niyetliler ve Kurn dmanlardr.
KURNIN SLBU
Kurnn ele ald konulara yaklam, takdim ve meseleleri zm biimi btnyle

kendine hastr ve esizdir. O, herhangi bir konuyu, bir kelmc veya bir dier lim ya da
yazar gibi mutlaka sistematik bir biimde ele almaz. Daha ok, tasrif denilen, kendine
has i ie bir anlatm biimine sahiptir. eitlilikler gsterir, konular deiir, bir konudan
dierine geer, bir nceye dner veya baz alardan tekrarlarda bulunur.
Biz, insanlar iin bu Kurnda farkl farkl ynleriyle her trden delil getirdik; misaller verdik, benzetme ve temsillerde bulunduk. Ne var ki, insanlarn ou yine yz
evirmekte, nankrce inkrlarnda srar etmektedirler. (sr Sresi/17: 89)
Bak, (iman hakikatleriyle ilgili) delilleri btn ynleriyle ve farkl farkl alardan
nasl da serdediyoruz; ama onlar, yine yz eviriyorlar! (Enam Sresi/6: 46)
Bak, meselenin zn kavrarlar m diye (iman hakikatleriyle ilgili) delilleri btn
ynleriyle ve farkl farkl alardan nasl da serdediyoruz! (Enam Sresi/6: 65)
Gerein delillerini (Kurnn yetleri olarak) btn ynleriyle ve farkl farkl alardan ite byle serdediyoruz. (Enam Sresi/6: 105)
xxix
Bir henk halinde bylesi deikenliklerin sergilenii Tevhid iaretleri gstermek, ay

rca, verdiimiz yetlerden anlald zere, hem bir imtihan ve ayn zamanda, insan d
ncesinin derinliklerinde frtnalar estirmek iindir. Bu anlatm, deikenlikte birlik v
oklukta henk gsteren bir anlatmdr.
Bu anlatm ekli, ayrca, kinatn dzenini de yanstmaktadr. Gzmzn ulat

hemen en yakn evremizde bile byk bir deikenlik ve farkllk iinde muhteem bi
birlik grrz. Kinat kitabnn ezel tercmesi olan Kurn, bu ekilde onun dzenini d
bize yanstr ve hayatn bugn anlald ekilde paral deil, bir btn olduunu ortay
koyar.
Kurn sreleri ve yetlerinin dizilii kronolojik bir sra takip etmez. Bakarsnz, bir
ka yet art arda inmitir ve art arda Kurnda yerini almtr, ama hemen ardndan ge
len yetler baka zaman inmitir, hatt deiik konulardadr. Fakat, bu konular arasnd
gzden karlmamas gereken ok yakn mnasebetler vardr. Baz sreler ve baz yetle
ok uzun olduu halde, bazlar ok ksadr. Bu tr hussiyetleri Kurnn en byk icaz
unsurlarndan biri olduu halde, ok defa gzden kaan ve bilhassa Batl msterikler
le, onlarn slm dnyasndaki uzantlarn, yetleri arasnda balant olmad iddiasyl
Kurn tenkit cretine sevk eden en nemli sebeplerden biri udur:
Kurn, kinatn dzenini yanstr. Nasl kinat kendi iinde bir btndr ve bu btn
ile ondaki her bir unsur, her bir varlk arasnda kll-cz, pek ok unsur, pek ok varlk
arasnda ise kll-cz mnasebeti vardr; yani pek ok unsurun, pek ok varln btn
kinat iinde hem kendine has bamsz bir mevcudiyeti vardr hem de ayn zamand
kinatn onu temsil eden ve onun her bir unsuruyla iten balantl bir parasdr. Bu m
nasebet, Kurn ile yetleri iin de sz konusudur. Yani, Kurnn hemen her bir yeti tek
bana bir btnlk ifade eder; ayrca, deta organik bir btnlk ortaya koyan Kurnn
tamam ve yetlerinin byk ounluuyla cidd bir mnasebet iindedir de. Bir baka de
yile, yetlerin pek ou, hem Kurndaki btn ana maksatlar kendinde toplayan yekpr
bir btn hem de yekpre Kurn btnn ona rnek bir parasdr. Bu sebeple, bu yet
lerin herhangi birini alp Kurnn herhangi bir yerine koyduumuzda, okunu ve man
btnl asndan yadrgamad grlecektir. te bu, Kurnla her bir yeti arasndak
kll-cz (btn-para), kll-cz (btnlk ve her bir parada btnn zelliklerinin bu
lunmas) mnasebetinin grlemeyii ve kavranamay, bilhassa baz art niyet sahiplerini
onun yetleri arasnda ok defa bir btnlk ve sreklilik olmad gibi yanl ve ok def
kastl neticelere gtrmtr.
Kurnda, okuyucuya zaman zaman birbiriyle eliirmi gibi gelen ok sayda yet d
vardr. yet ve srelerin, yukarda arz edildii zere, birbiriyle balantszm gibi grnen
tasrif dzenlenii de, ilk bakta bazlar iin sanki byle bir eliki varm grntsnn
kayna olabilir. Fakat, gerek bu tasrif dizili, gerekse yetler arasndaki kll-cz, kll
cz mnasebeti, ok defa bir yetin doru olarak anlalmas iin Kurnn tamamnn
anlalmasn gerekli klar. Ayrca, bize balantsz ve elikili gibi grnen ynler, aslnd
birer eliki veya balantszlk iinde deildir. Kurn, yukarda ifade edildii gibi, kinatn
i ie dzenini yanstr. Mslman hakmlere gre Kurn, kinat ve insan, ayn gere
xxx
in, ayn Kitabn farkl malzemeyle yaplm nshasndan ibarettir. Kinat ve insan,
yaratlm Kurn, Kurn ise, vahyedilmi ve yazlm kinat ve insandr. Kurn, bu
zelliiyle, bize hayata, kinata, eyaya nasl bakmamz, nasl yaklamamz gerektiini
retir. Ne var ki, kinatla btnleemeyen, Kurnla btnleemeyen insann kendisinde
vardr eliki ve balantszlk. Her bir insan, her ey gibi, Kurna da kendi dnyasnn
penceresinden bakar ve onu kendisi gibi grmek ister. Oysa insana den, kendi dnyasn
Kurna gre ekillendirmektir. O, bunu yapt ve Kurnla btnletii zaman gerek
varlk zyle btnlemi olacak ve bu btnleme lsnde Kurndaki lh ihtiam kavrayabilecektir. Bu sebeple, Kurna sadece beer kabiliyetlerle yaklap, elikilerle
dolu dnyasnn pencerelerinden bakmak, sonra da Kurnn btnn anlama iddiasnda
bulunmak veya Kurn zerinde sz etmek, onun hi anlalmadn gsterir.
Kurn, Arapa olarak indirilmitir ve Arapa, Kurnn bir manda biimidir, elbisesi, hatt cildidir. Unutulmamaldr ki, Din, yalnzca zihn dzlemde bir felsefe, inan ve
kelm deildir; fizik ve beden de olmak zere, tm varlmz btnletirme yntemidir
Din. (Nasr, Ideals and Realities of Islam) Bu bakmdan Arapa, yukarda zerinde durulduu zere, Kurnn asl unsurlarndan biridir. Kurnn Arapa olarak indirilmesi,
yalnzca Araplar anlasn diye deildir. Bir defa, evrensel bir dinin elbette evrensel bir dili
olacaktr. kinci olarak, Kurnn dilinin sesleri ve kelimeleri vahyin ayrlmaz paralardr.
Kurnn Arapa olmas, Kurn Arapasna kutsallk kazandrmtr. Bu kutsal dil, insann yalnzca dn gerekleri dnmesine deil, ayn zamanda tm varln lh bir lyle
birletirmesine yarayan temel bir vasta ve anahtar grevi grmektedir. Ancak Arapasyla,
yani, aslyla okunan Kurn, Kurn olabilir; bu bakndan, Kurnn baka dildeki tercmeerine Kurn denmeyecei gibi, ibadetlerde Kurn baka dildeki tercmeleriyle okunamaz.
Kurn, man iinde manya sahiptir; bu man denizine dalabilmek ise, bir bakma onun
dilini ok iyi bilmekle olur. Arapa bilmeden iyi bir Mslman olunabilir ama, Arapa bilmeden Kurn ok az anlalabilir.
Kurn, slmda bilginin kaynadr da; yalnzca manev bilgilerin deil, ahlk, hukuk,
felsefe, hatt tabi ilimlerin bile kaynadr Kurn.
KURNI ANLAMAK
Kurn anlamak, her hususta olduu gibi, her eyden nce Allah'n tevfikine, yani
yardm edip yol gstermesine, muvaffak klmasna baldr. nsana den ise, bu tevfike
dileke uzatmaktr. Dilekeye ise, Kurnn sunulduu ve kab mesabesindeki dilini anamakla balanr. Szgelimi, bir insan, varlnn zn oluturan ruhu ve onu bakalarndan ayran birtakm ahs zellikleriyle insansa da, ncelikle onu kardakine tantan,
varlnn ayrlamaz boyutu olan d grnmdr. Boyu, beden yaps, yry, yz,
gz ve kayla bakalar arasnda seilen bir insann bu d yapsn attmzda, onu tanmak iin kendisine ulaacamz yolu ve asl varlk zne gireceimiz kapy kaybetmiiz
demektir. Bunun da tesinde, her insann d grnm, fizyonomisi onun asl varlna,
karakterine, btnna gre ekillendiinden, zahiri btnna aynadr. Ayn gerek Kurn
in de sz konusu olduundan, nasl insan tanmak iin nce onu zahir zellikleriyle bil-
xxx
memiz gerekiyorsa, aynen bunun gibi, Kurnn dili ve bu dilin ifade vastas olan harfler
kelimeler ve cmleler de onun zahir yann oluturduu iin, ancak bu yann tandktan
sonra onun zne inmek mmkn olabilir.
Kurn anlamak, onun d yaps olan dilini anladktan sonra, zellikle tefsir usuln
ve tarih iinde Kurn ilimleri olarak gelitirilen nesh, esbb-i nzl (yetlerin ini sebeple
ri), itlak, takyit, umum, husus gibi konular, ayrca zahir, nass, muhkem, mfesser, tevil
haf, mkil, mcmel, mteabih gibi mevzular, sonra Snneti ok iyi bilmeyi gerektirir.
Kurn anlamak iin mutlaka gerekli olan sz konusu zahir ilimlerden sonra, Kurn
yaklamda belki onlardan da nce gelen husus, Kurna tam bir iman ve itimatla birlikt
onu yaamak, hayata hayat yapmaya almaktr. Kurn zhiriyle, yani dili, bu dilin otur
duu ereve, tefsir usul ve Kurn ilimleriyle ok iyi bilen biri, onu ancak belli llerd
tanyabilir. Ne var ki bu, yalnzca zahirle snrl ve btna zahirden bakan bir tanma olarak
kalacaktr. Her trl doru bilgiyi bir ekilde ihtiva eden Kurnn asl varln oluturan
mansna, ancak insann da asl varln oluturan ruhunun ss mevkiindeki kalbl
varlabilir. Bu da, ona yaklaan kalbin onun yetleriyle temizlenmi olmasn gerektirir
temizlenmek, onu yaamakla birlikte yrr. O halde, her Mslman, Kurnla ilgili zahir
ilimlere sahip olduktan sonra, iman derinlii, kalb temizlii ve basiretinin derecesi l
snde Kurn anlayabilir. Ayrca Kurn, hibir zaman tek bir bilgi, anlama ve kavram
seviyesine hitap eden monoton bir kitap deildir. O, snrsz ve ulalamayan derinlikt
man katmanlaryla doludur. Her bir insan, kalb hayat ve dolaysyla anlay, kavray
derecesi itibariyle dierlerinden farkl olduu iin, herkes, bu farkll iinde Kurndan
kab kadar, kapasitesi kadar alr. Hibir zaman Kurn karsnda her insann durumu ayn
olamaz. Bundandr ki o, rasllerin yansra zikir ehli, limler, ilimde rsh sahibi olanlar
dinde tefakkuh ehli, istinbat ehli, rabbanler, imamlar, Allahn lednnnden ve Kitaptan
bir ilme sahip olanlardan sz ettii gibi, tefekkr, teemml, akletme, uur, fkhetme, tedeb
br, tezekkr gibi melekelerden de sz eder. Dolaysyla her bir mfessir, Kurndan anla
dna Kurn budur yerine, Benim Kurndan anladm budur. demelidir ve der.
Merhum Halk Nurbaknin benzetmesiyle, Kurn, zamann dl yatanda srekli alan

bir gl gibidir. Bilhassa ilimlerdeki gelimeler Kurnn man derinliinin anlalmasna kat
kda bulunduka, Kurn daha bir almakta, tazelenmekte ve genlemektedir. Unutmamak
gerekir ki, slm ve ncelikle onun kitab Kurn, tek bir zamana ve o zamann artlarna v
insanlarna hitap etmek ve onlarn meselelerine zm getirmek iin gelmemitir. O, btn
zamanlar, meknlar ve anlay seviyelerini kapsar; dolaysyla her zaman ve her meknd
onda her meselenin zmn bulunabilir. Bu sebeple denebilir ki, Kurnn her zaman, he
mekn, her art ve her bir insan iin tenzili sz konusudur. Bu ise, ok derin bir ilim ve tet
kik, tertemiz bir kalb ve Kurn srekli hayata hayat yapmay gerektirir. Bir baka ifadeyle
Kurn hayat iinde anlalr; onun man derinliklerine, o hayata tatbik edilerek ulalabilir
Ona sadece ilm bir eser gibi yaklaanlara o, fazla bir ey vermez.
Kurn anlama konusunda dikkat edilmesi gereken bir dier husus da udur:
inde, en azndan zhir bak noktasnda tekrarlar bulunan, bir baka ifadeyle, baz
konular tasrif eden, yani farkl cepheleriyle farkl yerlerde farkl slplarla ele alan 600
xxxii
ksur sayfalk bir kitap, bizzat kendi ifadesiyle, her eyi, her bilgiyi kendinde barndrmakadr. Bir hadisin ifadesiyle, nceki milletlerin tarihi, iniinden sonra gelenlerin ve gelecekerin haberi ve insanlar arasndaki ihtilflarn zm ondadr. Ayrca o, her dnemde, her
bilgi ve anlama seviyesindeki herkese hitap ve herkesi tatmin eder. Bilhassa slm tarihi
boyunca onu tefsir eden mfessirler ondan baka baka manlar karm, bununla birikte hibiri, onun man derinliinin nihayetine inme iddiasnda bulunmamtr. Fakihler,
hkmlerini ncelikle ona dayandrm, fakat ilerinden bir tanesi olsun, Kurndaki hkmlerin maksatlarn ve ondaki btn hkmleri btnyle anladm ve istihra ettim.
eklinde bir iddiay seslendirmemitir. Btn asfiy, yani kalb ile zihni birletirmee muvaffak olmu byk limler, belli dnemlerde Dini ihy gayesiyle gelen mcedditler, kendilerine Kurndan yol am, btn evliy gerek ilham ve arnma kaynan ondan alm,
btn gerek Tasavvuf yollar ona dayanm, ondan kaynaklanm, fakat, aktka oalan
bir kaynak gibi, Kurn daima taze ve adeta el dememi halde kalmtr. te ona bu zelii kazandran hususlarn banda, onun belati gelir. Bu belatin ana unsurlarndan biri
de, onun ou zaman sembolik, sanatl, yer yer temsiller, benzetmeler, mecaz ve istiareler
htiva eden slbudur. stad Bedizzaman Said Nurs, bir tefsir anahtar olarak kaleme
ald Muhakematnda Kurnn bu ynn en gzel bir ekilde aklar. Onun ou ifadeerindeki bu sanatl ve sembolik anlatm grmezden gelmek ve btn mansn ifadelerinin
zahirinde aramak, tarihte s bir zahiriye mezhep veya mesleini dourduu gibi, kar
uta, zahir many grmezden gelip, her eyi btna, mecaza, temsil ve istiareye havale
etmek de, zahirlik kadar tehlikeli btn mesleklere kap amtr. Orta yol her zaman en
yi olduundan, Kurna yaklamada bu husus bilhassa nazara alnmaldr.
Kurna anlama konusunda en nemli nokta olarak bir defa daha ifade edelim ki, tevfk-i lh yar olmadan hibir muvaffakiyet mmkn deildir. Bundandr ki batan beri
limler, Gayret bizden, tevfik Allahtan. demilerdir.
KURNIN AYNEN TERCMES MMKN MDR?
Bilhassa son bir asrdr gereksiz bir tartma konusu olan Kurnn aynen tercmesi
mmkn mdr? sorusu, en mantksz ve dnlmeden sorulmu sorulardan biridir.
nk, her eyden nce dil, sadece harflerden ve kelimelerden ibaret kalplar btn deildir. Nasl slp, slb-u beyan, aynyla insan. sznde de ifadesini bulduu zere,
kiinin aynasdr; bunun gibi, bir milletin dili de, kltr, karakteri, tarihi ve zerinde
bulunduu corafya ile, o milletin aynasdr. Bir dildeki pek ok kelimenin baka dildeki
karlklar, o kelimeleri btn armlar ve onlar kullananlarda meydana getirdii tesireriyle asla yanstamaz. Mesel, Kurn kelimesi her ne kadar Kurn iin bir zel isimse de,
szck anlam itibariyle okumak demektir. Bu manda o, cins isim bile olsa, kendinden
redii masdar itibariyle dahi baka bir dilde aynen ifade edilemez. Ne Trkede okuma,
okuyu gibi masdar eitleri, ne ngilizcede reading veya recitation gibi kelimeler, ne de
herhangi bir dilde okuma mansnda kullanlan herhangi bir kelime, Kurn karlamaz.
Dil, l bir vaka deil, onu kullanan milletin tarihiyle birlikte deiiklikler ve adaptasyonlar
geiren canl bir vakadr.
xxxii
kinci olarak, Arapa, gramatik bir dildir; kaideleri bellidir, yerlemitir. Bilhassa keli
me tretme asndan dnyann en zengin dilidir. Mesel, Arapada 35 tane masdar kalb
vardr; yani, bir fiilin 35 farkl masdar yaplr ve bunlardan her biri, ekil, tr, biim gib
pek ok bakmdan dierlerinden farkl anlam ve arm ifade eder. Bunlardan ayr olarak
masdar bina-i merre, masdar bina-i nev gibi, apayr masdar trleri de vardr. Yine, bi
dildeki gemi zaman, geni zaman, gelecek zaman, dier dildekilerin her zaman iin ayns
deildir. Mesel, Kurn- Kerim, bilhassa hiretle alkal vaka ve vkalardan bahsederken
ok defa gemi zaman kipi kullanr. Oysa hiret, insan tarihi asndan bir gelecektir
Kurndaki bu kullann, Arapada gemi zaman kipinin kesinlik ifade etmesi dnda
daha pek ok sebepleri ve ifade ettii anlamlar sz konusudur. Yine, Arapadaki muzar
kipi de, hibir zaman ne Trkedeki geni zamanla, ne de ngilizcedeki simple presen
tensele tam olarak karlanamaz. nk fiil-i muzar, Trkedeki imdiki zaman kipin
de iine almasnn yansra, tekrar, teceddt (yenilenme) gibi, ifade ettii daha baka ma
nlarla da belli bir zenginlie sahiptir. Ayrca, mesel ngilizcedeki present perfect tense
bir baka dilde, en azndan Trke ve Arapada bulmak zor olduu gibi, bu tense, ayn
ngilizce olsa da, kullanma asndan Amerikan ve ngiliz ngilizcelerinde birbirinin tpatp
ayns deildir. Bir baka dil zellii olarak, Arapada yalnzca tekil ve oul deil, tekil
ikil (tesniye) ve oul olduu ve bunlarn her biri iin isimler, sfatlar ve fiiller ayr kalpla
istedii halde, mesel, ne Trkede ne de ngilizcede ikil olmad gibi, Trkede sfatlar
ngilizcede fiiller ve sfatlar iin ayr bir oul ekli yoktur. Ayrca, Arapada isim oulla
da pek ok ekillerde yaplr. Erkek (eril) isimler iin ayr, dii(l) isimler iin ayr kura
ve kalplar olduu gibi, bilhassa isimler iin farkl ve her biri ayr anlam farkll ihtiva eden
oul ekilleri ve bu oul ekillerinin kelimeye katt kendilerine has anlam farkllklar
vardr. Mesel, krk oul denilen oul ekli azlk ifade ederken, kurall oulda bu yok
tur. Yine bir baka farkllk olarak, Arapada lm- tarif denilen belirlilik taks Trked
bulunmaz ve bu tak, belirlilik dnda, ihtiva ettii lm (l) harfiyle, bana geldii kelimey
pek ok anlamlar katar. Szgelimi, en-ns dendii zaman, bazen istirakla btn insanlar
bazen ahd ifadesiyle, kendilerinden bahsedilen husus bir grup kastedilir.
Kurnn asla bir baka dile tercmesi mmkn olmayan bir dier zellii daha vard
ki, o da udur:
Kurn, kulland pek ok kelimeyi kavramlatrmtr. Kurn kelimesi gibi, Kurnd

ve slmda ok nemli yeri olan rab, ilh, melik, kitap, vahiy, din, millet, eriat, ibadet
takva, ihsan, ihls, vel, nur, neb, rasl, slm, iman gibi onlarca, hatt kelime, isim gib
daha pek ok kelimeleri, ayrca, Kurn limleri ad altnda geni bir ilmin domasna yo
aan muhkem, mtebih, tefsir, tevil, nsih, mensuh gibi kavramlar hibir dile aynen
tercme etmek mmkn deildir.
Kurnn bir baka dile aynen tercmesinin mmkn olamayacann sebepleri elbett
yalnzca bunlardan ibaret olamaz. Burada, aynen tercmesi mmkn bulunmayan lh
bir kitabn gya bir baka dildeki tercmesinin onun yerine gemeyeceini sylemenin v
Kurn okumann farz olduu namaz gibi ibadetlerde okunup okunamayacan sormann
ne kadar mansz ve sama olacan ifade etmeliyiz.
BU MEAL ALIMASI HAKKINDA
imdiye kadar Trkede ve baka dillerde, Kurn- Kerimin bu dilleri konuanlarca

en azndan sath de olsa anlalabilmesi iin ok sayda meal almas yaplmtr. Her bir
almann, phesiz dierlerine oranla stn olan ve olmayan yanlar vardr. u kadar ki,
hemen her mealin eksiklikleriyle birlikte, ou meallerde byk anlama ve meal verme
hatalar yapld da bir gerektir.
Hayatn Kurna vakfetmi nemli bir zatn tevikleriyle cret edilen ve balanga muhterem Profesr Dr. Suat Yldrm Hocaefendinin meali temelinde ngilizce olarak
dnlen bu almann, benzerlerinden stn olduu gibi bir iddia tamyoruz. Fakat,
onlardan ayr olarak, yeni bir alma yapm olmann elbette baz sebepleri vardr ki, bu
almayla ilgili olarak bu sebepleri yle sralayabiliriz:
Daha nce de ifade edildii zere, Kurnn pek ok yetinin kendi bana bamsz bir
varl ve anlam btnl olduu gibi, yetlerden pek ounun hem kendi aralarnda
hem de Kurnn btnl ile iten bir mnasebeti de vardr. Bu sebeple, yetlerden
pek ouna meal verirken bu husus ve dolaysyla bu yetlerin doru anlalmasnn,
btnl iinde Kurn anlamay ve btn Kurn mmkn olduu lde gz
nnde bulundurmay gerektirdii asla gzden uzak tutulamaz. alma boyunca bu
nokta mmkn olduunca dikkate alnm ve yle yaplmas gereken her yet, siyak ve
sibak (kontekst) ve Kurnn btnl iindeki yeri nazara alnarak meallendirilmitir.
Rahatlkla denebilir ki, Kurn hakknda meal almas yapmak, tefsir almas
yapmaktan ok daha zordur. Tefsir almasnda muhtemel manlar sralanr; oysa
meal almasnda bu manlardan biri veya ikisi tercih edilecektir ve bu manlar ile
Kurnn btnl ve konuyla ilgili yetler arasnda eliki olmayacaktr. Bu almada bu husus azami gz nnde tutulmutur ve nasl Kurnda hibir eliki yoksa,
bu mealde de inaallah herhangi bir eliki yer almamas iin gsterilebilecek gayret
gsterilmitir denebilir.
kinci olarak, meal hibir zaman tercme demek deildir. Trkeye zellikle Arapadan
yaplan pek ok tercmede olduu gibi, pek ok Kurn mealinde de ne yazk ki mannn anlalmadan kelime kelime tercmeye gidildii grlmektedir. Bu ise, pek ok
yette neyin kastedildiini kapal brakmakta, zihinde herhangi btn bir anlam olumasna mni olmaktadr. Bu almamzda her bir yetten anlalan man verilmeye,
herhangi bir yet en azndan en belirgin mansyla kapal braklmamaya allmtr.
nc ve nemli bir husus olarak, Kurnn muhkemi, mteabihi, mutlak, mukayyedi, mcmeli, mfesseri vb. vardr. yetler yetleri tefsir eder. Onun btn bu zellikleri, mkil-i Kurn, garbil-Kurn gibi ilimlerin domasna yol amtr. yetleri
anlamak ve bir meal almasnda en azndan ilk anlam olarak bir kapalln kalmamas
Bu Meal almas Hakknda
xxxv
iin bu hususa da gereken nemi vermek ve bu konuda yazlm eserlere de mracaa

etmek gerekmektedir. Bu almamzda bu noktann da elden geldiince dikkate alnd
sylenebilir.
Garbil-Kurn, zellikle Kurnn baz kavramlar zerinde younlar. Kurn, pek

ok kelimeyi kavramlatrm ve anlamnn, mesajnn nemli bir ksmn onlar zeri
ne bina etmitir. Mesel Kurn, Allahn ismi, fahy, bayi haram ettiini buyurur
Dolaysyla nelerin, hangi davran, sz ve uygulamalarn ism, fah ve bay olduunu
tesbit etmek gerekir. Ayrca, fitne, fesat, dallet, hidayet, israf, takva, ihsan gibi v
daha baka onlarca kelimenin, kavramn geni yelpazeli ve derinlikli anlamlar vardr v
bunlar, her getii yerde ayn tek anlama gelmezler. Bu sebeple, bunlarn getikleri he
bir yette hangi anlama geldikleri de olduka dikkat isteyen bir husustur. Bu alma
mzda bu noktaya da gerekli nemi verme gayreti iinde olunmutur.
stad Bedizzaman hazretleri, zaman zaman, Kurn- Kerimin ok sayda icz unsur
larndan bilhassa lfzn muhtemel bulunduu man derinliklerine dikkat eker. Mesel
Ftiha Sresinin banda yer alan el-Hamd kelimesindeki el harf-i tarifinin istirak
ifade etmesinden hareketle, lk insandan bu yana, kim kime hangi sebeple hamdde
teekkr ve senda bulunmusa, bunlarn hepsi Allaha attir. der. Bu sebeple, el-ham
dnn bir mealde yer verilmesi gereken en ksa mans, lk insandan bu yana, kim kim
ne iin hamdde bulunmusa, hamdin tamam demektir. Ayn ekilde, rtl-cz
isimli, Kurn tefsiri anahtar denebilecek muhteem eserinde ve Kurn- Kerimin icaz
zelliklerinden bahsettii 25. Szde, Kendilerine rzk olarak verdiklerimizden infak
ederler. mealli yetten (Bakara Sresi/2: 3), yine kelimelerin karakterinden ve dizili
inden hareketle infakn pek ok kurallarn istinbat eder. Sz gelimi, yetin bandak
min, bazyet ifade ettiinden, mannn, Rzk olarak verdiklerimizin tamamn deil
bazsn infak ederler, israfta bulunmazlar. eklinde olduunu belirtir. Mimmnn
dolayl tmle olarak fiilden nce gelmesinden, ancak kendi malndan infak edenin
infakta bulunmu olaca; Razakn ifadesinden, kendisinden infakta bulunulan mal
verenin Allah olduu, dolaysyla verenin verdii ahsa kar minnette bulunmamas
gerektii; biz mansna gelen ndan ayrca, verenin vermekle fakir deceinden kork
mamas, nk onun asl kaynann Allah olduu; rzkn mutlak olarak anlmasndan
mal, ilim, fikir gibi kiinin sahip klnd her varlktan infakta bulunulaca; infak
ederler mansna gelen ynfikn fiilinin nafaka ile ayn kkten gelmesinin ise, infak
edilen maln sefahat yolunda deil, zarr ihtiyaca harcanmas icap ettii anlamlarn
karr. Ayrca, ynfikn fiilinin muzari olarak gelmesi, vermenin bir defaya mahsu
olmadn ortaya koyar. Ksaca, asl kelimeden oluan bu yetin en ksa mans
Kendilerine rzk olarak ilim, fikir, g, kuvvet, mal ne vermisek, onlarn bir ksmn
verenin Biz olduu inancyla minnet etmeyerek ve vermekle fakirlik korkusuna dme
den, muhtalara zarr ihtiyalarnda kullanmalar zere verirler. eklindedir. te bu
mel almasnda bu noktay ksmen ve yer yer tebarz ettirme gayreti iinde olduk.
yetlerde kullanlan kelimelerin man, yap ve karakterleri, farkl farkl ve en ksa bi

meal almasnda bile kendilerine yer verilmesi gereken anlamlara kaynaklk etmektedir
xxxvi
Mesel, Bakara Sresi 34. yette, Hz. deme secde emrine kar kan varlktan blis
olarak bahsedilirken, 36. yette ise, Onu cennetten karmak iin kendisine bir hile ile
yaklaann eytan olduu ifade buyurulur. Artk blis lh rahmetten kovulmu ve blis
iken eytan olarak anlan bir varlk olmutur. Bu arada olup biteni eytan kelimesinin karakterinden ve mansndan karmak mmkndr ve herhalde bu, bir meal almasnda
tebarz ettirilmelidir. Bu bakmdan, 36. yete u ekilde meal vermek muvafktr.
(Kibir ve gururuna yenik derek Allahn emrine isyanla kfrn ortaya koyan
ve hem lh huzur ve rahmetten, hem de cennetten kovulup insana da dman
kesilen) eytan, (daha nce kendisine kar uyarmamza ramen deme ve eine yasaklanm aatan tattrarak) ayaklarn kaydrd ve onlar bulunduklar halden ve
yerden kard. Biz de, nin, artk kiminiz kiminize dmansnz (ve byle bir hayat
sreceksiniz. Zaten iindeki her ey sizin iin yaratlm bulunan ve orada hilfetiniz
takdirim olan) yeryznde belli bir sreye kadar mesken tutup kalacak ve oradan
tam yararlanacaksnz. dedik.
Kurna meal vermede bu husus ok nemli olmakla birlikte, ne yazk ki onu bu

almann tamamnda yanstamadk.
rnek olarak bu yette dikkat eken bir dier husus, Kurn- Kerim, vakalar anlatrken, itnab yapmaz, yani gereksiz teferruata asla dalmaz; bununla birlikte, iki nemli
vaka arasnda geen daha baka hadiseleri ok defa muhatabn idrakine havale eder veya
baka yerlerde zikreder. te, bir yete meal verilirken, bu hususlar nazara alnmazsa,
yanl ve eksik anlamalar her zaman ortaya kabilir. Mesel, Hz. deme ve eine
aaca yaklamama emrinin hemen arkasndan gelen yukardaki yette eytann onlarn
ayaklarn kaydrd buyrulmaktadr ki, bu iki vakann arasnda geen ok hadiseler
vardr ve bunlar, en kk bir meal almasnda ksaca da olsa verilmeli ve balant
kurulmaldr.
Bir dier misal olarak, Yusuf Sresinde, (Zindanda Yusufa rya tabiri yaptran)
iki kiiden kurtulan, aradan uzun bir sre getikten sonra, (Melikin ryas zerine)
Yusufu hatrlad da, Ben bu ryann tevilini size bildiririm. Bana msaade edin!
dedi. Yusuf, ey z-sz tam doru kii!.. (12: 45-46) yetlerinde, dedi ile biten 45.
yetle, Yusuf diye balayan 46. yet arasnda, Msaade ald, oradan kt, doru zindana vard; zindan bekisine durumu anlatp ieri girdi ve Yusufu buldu eklinde
pek ok takdir cmle vardr ki, arz edildii gibi, Kurn bunlar akla ve idrake havale
eder.
Benzer ekilde Kurn- Kerim, bir konu zerinde durur veya bir hadiseden bahsederken, ok defa o konu veya hadise mnasebetiyle zikrettii mriklerin veya kfirlerin
iddialarna, inkrlarna cevap vermeye balar; cevap bittikten sonra yeniden sz konusu
hadiseye veya konuya dner. Eer Kurn slbundaki bu nemli zellik bilinmez ve
grlemezse yetler arasndaki balantlar kopacak ve baz yetlere yanl man vermeye bile sebep olacaktr.
Kurn- Kerim, 23 ylda ve genellikle hadiseler zerine indiinden ve nesh, mm, hs,
xxxvi
mutlak, mukayyet, esbb- nzl gibi Kurn ilimleri konularnn domasna yol aan
bir tarz takip ettiinden, bu noktalar iyi anlalamad ve mealde dikkate alnmad
zaman, okuyucuda ilk anda Kurnda elikiler varm gibi bir intiba uyanabilmek
tedir. Esbb- nzl denilen yetlerin ini sebepleri ve sz konusu nesh, mm, hs
mutlak, mukayyet gibi hususlar mutlaka dikkate alnmal ve melde gerektii yerlerd
tebarz ettirilmelidir; aksi halde ortaya kacak anlamlarn mutlaka yanllklara sebep
olacan sylemee gerek yoktur. Mesel:
(man etmeleri iin kendini helk edecek derecede gsterdiin hrs ve itiyaka
ramen) u kfrde diretenlere gelince: (kbetleri hususunda uyarmak vazifen
olup, sen de bu vazifeni elbette yerine getirmektesin. Ne var ki,) onlar ister uyarmsn, ister uyarmamsn, onlar iin fark etmez, nk iman edecek deillerdir.
(Bakara Sresi/2: 6)
yette sz edilen kfrde diretenler iin u kfrde diretenler anlam vermemizin

sebebi, yetin artk inkrda kk atm ve iman etme kabiliyetini btnyle yitirmi baz
Mekkeliler (ve benzerleri) hakknda olmasdr. Bu tebarz ettirilmedii takdirde, hangi
leri olursa olsun btn kfirleri uyarmann hibir faydas olmayaca anlam ortaya ka
ki, bu, peygamberlerin misyonuna, tebli grevine zttr. nk tebli, uyar grevi
ncelikle kfredenlere kar yerine getirilir. Ayrca, yine parantez iindeki aklamalar
yapmazsak, bu defa tebliden, uyarma grevinden vazgeilse de olur gibi bir man anla
labilir. Halbuki tebli, uyarma, peygamberlerin gnderili gayesidir; kfredenlerin inanp
inanmamas, uyarma grevine engel deldir ve yette de aka belirtildii zere, uyarp
uyarmama uyarc hakknda deil, kfrde kk atm olanlar hakknda msavidir.
u var ki, esbb- nzl yetleri anlamada ok nemli olmakla birlikte, Sebebin
hususlii hkmn umumliine mni deildir. kaidesince, yeti ini sebebine hasret
meye sebep olamaz, olmamaldr ve yaplmamaldr. Tam tersine, mesel yukardak
yette olduu gibi, herhangi bir yetin kim veya kimler hakknda indiinin bilinmesi
her zaman benzeri karakter ve yapdaki kiilere kar nasl davranlaca konusuna d
k tutacaktr. Dolaysyla esbb- nzl, yetleri tek bir yer, zaman ve/veya ahs(la
r)a hasretmeye sebep deil, onlarn evrenselliinin bir baka dinamiidir. Bundan dolay
da meal almasnda bu hususun tebarz ettirilmesi, yetlere bu husus nazara alnarak
meal verilmesi ayr bir nem kazanr.
Bir dier husus, kullanlan kelimelerin nekre (belgisiz) veya marife (belgili), fiillerin
maz (gemi), muzar (imdiki, geni, hatt gelecek) ve gelecek zamanda olmas, fiil v
isim cmlesi; mtekellim (1. ahs), muhatap (2. ahs) ve gip (3. ahs) arasnda ge
iler yaplmas gibi dil ve kelime zellikleri de yetlere ayr ve olduka nemli manla
kattndan, bunlar en ksa biimde de olsa meale yanstlmaldr. Mesel, Hz. dem
isimlerin retilmesi vakasnn anlatlmaya baland Bakara Sresi 30. yetinden iti
baren Cenab- Allah Hz. demi srekli muhatap alrken, Onun yasaklanan aac
yaklamasndan sonra, 37. yette birden gip (3. ahs) olarak anmaktadr. Buradan
Hz. demin Cenab- Allahla artk bir baka mnasebet halkasna girdiini anlyoruz
xxxviii
Ayrca, Allahtan kelimeler almak mansnda kullanlan telakk fiilinde telkin mans
vardr. Dolaysyla, bu yetin en ksa mans udur:
(Srmesinin farkna varan) dem, (hatasna mazeret aramaya kalkmad; birden kendine gelip toparland; fakat dorudan muhatap iken, artk nc bir ahs
konumuna dp, Kendisiyle bir baka mnasebet halkasna girdii) Rabbisinden,
(vicdan azab ve pimanl sebebiyle kalbine telkin buyurulduunu idrak ettii)
baz kelimeler ald (ve onlarla tevbe-istifarda bulundu. Rabbisi de,) ona rahmetiyle
muamele etti ve tevbesini kabul buyurdu. phesiz O, Tevvb (kullarnn tevbesine, sadece mafiretle deil, fazladan mkfatla karlk veren)dir; Rahm (bilhassa
Kendisine ynelenlere kar huss rahmetiyle muamele eden)dir.
Kelimelerin karakterinin de yetlere katt ok nemli manlar vardr. Bunlar zaman

zaman meal iinde veya dipnotlar halinde aktarmaya almakla birlikte, ok zaman
tabi ki veremedik. Burada sadece bir misal zikredeceiz:
Bakara Sresi 27. yeti gibi pek ok yette Allahn ahdinden ve bilhassa srail
Oullarnn bu ahdi nakzettiklerinden sz edilir. Nakz, liflerden rl bir halat lif lif
etmek demektir. Buradan ahdin salam liflerden rl bir halat gibi olduu sonucuna
varrz. Benzer ekilde, bu yet, Allahn birletirilmesini emrettii balardan ve bunlarn
koparlmasndan da sz eder. Kurn, bu ekilde enfes bir belat mucizesi olarak, hem
Allahn ahdinin zelliklerini ve onu yerine getirmemenin man ve neticesini bir kelimelik
bir kapal istiare ile verirken, hem de insanlarn Allah ile ve dier insanlarla olan, yani
toplum iindeki btn mnasebetlerini ifade etmi olmaktadr. Dolaysyla, mesel Bakara
Sresi 27. yetine, yle bir meal vermek esasen elzemdir ve bu meal, o yetin ancak en
ksa mans olabilir:
O (fask)lar, sz verip balandktan sonra szlerinden dnp, Allahn (meet,
hikmet, ilim ve inayet atklarndan rlen ve kinattaki genel henk ve dzeni salad gibi, insan hayatnda da sulh, skn, huzur ve dzeni temin edecek ktan
bir halat olan) ahdini bozar (onunla vicdan irtibatlarn zp datrlar). Bununla
kalmaz, Allahn, (insanlar arasnda) kurulmasn ve korunmasn emrettii (kan/
akrabalk ve din balaryla, fertleri bir binann talar, tulalar gibi birbirine tutkun bir toplum hayatnn gerektirdii mnasebet ve ayrca ilim, zek, kabiliyet,
akl, g gibi lh nimetleri yerinde kullanma ve bunlardan bakalarn faydalandrma) balarn da kesip koparrlar ve (batakla dm ve onulmaz bir hastala
yakalanm bir insann bakalarn da o batakla veya hastala ekmek istemesi
gibi, ktlklerini btn topluma, hatt btn insanla yayma teebbs iinde)
yeryznde bozgunculuk karrlar. (nsanlktan ve lh rahmetten uzaklam)
bu tipler, (dnyada da, hirette de, fert ve toplum olarak) her bakmdan kaybetmi olanlarn ta kendileridir.
Ne var ki, bu meal almasn bu lde geni tutamadk ve bu trden hususiyetleri,

ancak birka defa dipnotlarla ifadeye altk.
Yine, Kurn- Kerim, ok zaman hadiseleri veya Allahn nimetlerini sralarken yle
bir slp takip eder ki, bu sralamada bir sonraki hadise veya nimete gemeden nce
xxxix
zihne sorular taklr ve bu sonraki hadise veya nimet o sorunun cevab olur. Bu ekild
Kurn, insan peinden koturur ve hem zihnini, hem de kalbini tam tatmin eder
Mesel, Bakara Sresi 25. yette Cennet nimetleri saylrken bu zellik gayet aktr
Yani, aalar ve rmaklar arasnda bir kkte oturan ve aalarn srekli yenilenen
meyveleriyle rzklanan bir insan, bu yer ne kadar gzel olursa olsun mutlaka bir yol
daa, bir arkadaa ihtiya duyacaktr. Bu bakmdan Kurn, bu nimetlerin ardndan
tertemiz eleri nazara verir. Tertemiz elerle bylesine gzel bir yerde yaamay acla
tracak bir ey varsa o da, bu hayatn fani ve geici olmasdr. Kurn, Cennette nimet
leri kesecek ac bir sonun ve son endiesinden kaynaklanacak en kk bir zntnn
olmayacan da hemen zikrederek, Cennet nimetinin her bakmdan mkemmelliin
dikkat eker ve bu ekilde bir de belat dersi verir. Dolaysyla bu yete verilebilecek
en ksa meal udur:
man edip, salih ilerde bulunanlar mjdele: Onlar iin, (aalarnn arasndan
ve kklerinin) altndan rmaklar akan cennetler vardr. Ne zaman orada kendilerine (bir lezzet kayna ve nimet mansnda) rzk olarak (koku, tat, renk, ekil ve
lezzete birbirinden farkl ve her defasnda tazelenip yenilenen) meyvelerden ikram
edilse, Bu, bize daha nce de ikram edilmiti! derler. nk meyveler onlara, (ne
olduunu bilmedikleri bir yiyecekle itahlar gitmesin, lezzetleri azalmasn diye)
ekilce dnyadakilere ve bir nceki defa ikram edilenlere benzer olarak sunulur.
(Sonra, o cennetlerde tek balarna, yalnz ve dostsuz olacak deillerdir.) Onlar iin,
(dnyadaki btn eza-cefa sebebi hallerden arndrlm ve) ebediyen tertemiz hale
getirilmi eler de vardr. (Btn bu nimetler, dnyadaki gibi bir sonla, lmle kesilir
mi gibi endieleri de olmayacak) ve onlar, o cennetlerde ebed kalacaklardr.
Bu meal almasnda nem verilen bir dier husus olarak, slmn baz hkmleri
cihad, klelik, savaa izin verilmesi, baz ceza yasalar, kadnn yeri ve hukuku gibi
bilhassa slm dmanlarnn kastl tenkitlerine uram ve bu tenkitler, maalese
baz Mslmanlara da tesir ettii gibi, slmn bilhassa gnmzdeki imajna da men
fi etkide bulunmutur. te, bu meal almasnda bu konulara da ksa da olsa aklk
getirmee gayret ettik.
Bu almann sonuna, faydal olur midiyle, Esm-i Hsn, isimler ve kavramlar, keli
meler szlkleri, bir de genie saylabilecek bir konu indeksi eklenmitir.
Bu alma, ok muhtasar bir tefsir saylabilecek lde dipnotlarla zenginletirilmi

dipnotlarda ksa da olsa, zellikle iman esaslar ve hakikatleri, ibadetler, ahlk, slmn
muamelat veya itima, iktisad, idar (siyas), ceza boyutlar zerinde, ayrca ilgil
yetler erevesinde tarih aklamalar yaplm, bilgiler verilmeye allmtr.
Son olarak:
Olanca meguliyetine, mzmin rahatszlklarna ve etrafn kuatan daha pek ok olum

suz faktrlere ramen, muhterem Fethullah Glen Hocaefendi, bu almay batan son
okuma zahmetine katlanarak, ok deerli irad, tenvir, tashih ve tebyinleriyle destek ve te
viklerini esirgemediler. Bu bakmdan, kendilerine sonsuz teekkr, edas mutlaka gerekl
XL
bir bor biliyorum. Bu almay yayna girmeden nce son defa okuyarak tebyin ve tavzihte bulunan muhterem Yusuf Demirta, Ylmaz ndi ve Ergun apan Beylerle, bilhassa
kaynaklara ulamada vefakr yardmlaryla destek olan oda ve mesai arkadam muhterem
Zhd Mercan Beye, yine oda ve mesai arkadal sresince gr ve dnce paylamn esirgemeyen deerli Recep akr, Hakk Kuyucu ve Seluk Camc Beylere, bu arada
zellikle Trke iml konusunda sk sk yardmlarna bavurduum deerli oda arkadam
Ahmet zdemir Beye ve teknik yardmlarn hibir zaman esirgemeyen Ekrem Tez Beyle
eknik serviste emei geen her deerli arkadaa ayrca teekkr ediyorum. Bu arada, her
zaman olduu gibi, bu alma sresince de bana katlanan ve ev ihtiyalarm karlamada asla yorgunluk ve gcenme gstermeyen kymetli eim bata olmak zere, ev halkmn
dier mensuplarna da teekkr vicdan bir bor telakki ediyorum.
Say ve gayret kullardan, tevfik ise Allahtandr. Btn ehl-i imandan, ihls, yakn, rza
ve hizmet iin bu ciz fakire dua istirhamyla.
Ali nal
1. FTHA SRES
aha kuvvetli rivayetlere gre Mekkede, baz gr ve nakillere gre Medinede, bazlarna gre
ise de hem Mekkede hem de Medinede olmak zere iki defa nzil olmutur. Umum kabule
gre, Kurndan ilk inen yetler Alk Sresinin ilk be yeti, btn olarak ilk inen sre ise Ftiha
Sresidir ve 7 yettir. Bir bakma Besmele Ftihann, Ftiha da Kurn- Kerimin z, hlsas, ekirdei hkmndedir. Bu sreye, Kurnn ilk sresi olmas ve onu amas zelliiyle Ftiha
dendii gibi, namazlarda okunmasnn farzyeti (Haneflere gre vacip olmas) ve sahip bulunduu
stn ereften dolay es-Sebul-Mesn, sahip bulunduu ana maksatlaryla (Tevhid, Nbvvet,
Hair, Adalet ve badet) btn Kurnn asl, kk, ekirdei olduundan, Kitabn Anas mansnda
mml-Kitab, okunarak ifa verdii iin e-fiye de denir. Ftihann 20ye varan daha baka
isimleri de vardr. Ftihasz namaz olmaz.
Rahmn2, Rahm3 Allahn4 Adyla5/6
2. Btn hamd,7 lemlerin8 Rabbi9 Allah iindir:

3. Rahmn ve Rahm;
4. Din (Hesap ve Hkm) Gnnn10 Mliki.11
5. (Allahm!)12 Ancak Sana ibadet eder,13 ancak Senden yardm bekler ve dileniriz.14
6. Bizi Dosdoru Yola15 hidayet et.16
7. Kendilerine nimet ltfettiklerinin17 yoluna; zerlerine gazap hak olmu bulunanlarn18
ve dallette olanlarnkine19 deil.
1. Bizzat Kurn- Kerimde, Kurn okuyacan zaman, (lh Derghtan, Allahn rahmet
ve huzurundan) kovulmu olan eytandan Allaha sn. (Nahl Sresi/16: 98) emri vardr. Bu
bakmdan, Kurn okumaya balarken, Besmeleden nce Ez billhi mine-eytanir-racm
denir. Bunun en ksa mans, lh Derghtan,
Allahn rahmet ve huzurundan kovulmu olan
eytandan, farknda olaym veya olmayaym,
onun kalbime kurduu santral vastasyla iime
srekli vesvese flemesinden Allaha snyor,
Ona dayanp, Ona tutunuyor, Onun ltfuna,
yardmna ve ihsanna iltica ediyorum. eklindedir.
2. Rahmn, Allah gibi, baka dile tam tercmesi mmkn olmayan bir isim sfattr. Cenab-
ciheti ne ktndan, Rahmn dediimiz zaman

hemen Allah akla gelir ve dolaysyla Allahn
dndaki varlklar iin kullanlamaz. Sonsuz ve
snrsz merhamet eden ve inanan-inanmayan,
mslim-gayr mslim hibir ayrm yapmadan
btn varl, hayat, beka, rzk, kabiliyet, sistem,
henk vb. sonsuz nimetlerle donatan mansna
gelir. Rahmn, ezele bakar. Allah, Rahmn isminin
rhundaki merhamet ve o merhametin tecellisi
ile kinat yaratmtr. Bu bakmdan, kinat
Rahmnn eseridir ve Allahn, Rahmn ismiyle
tecelli eden Rahmeti her eyi kuatmtr. Cenab-
Hakkn kinatla alkal iki trl tecellisi vardr.
Bunlardan biri, gnein yla, ndaki renkler
ve ssyla yeryznn tamamnda tecelli etmesi
gibi, Onun kinatla alkal btn isimleriyle
birlikte umm tecellisidir ki, buna Vahid tecelli
Rahmn, Allahn btn isimleriyle btn kinattaki (Vahid) tecellisinin kaynadr. Kinatta
hakim olan muhteem ve henktar sistem, tamamen Rahmnn tecellisinin neticesi olup, her
ey, Rahmniyetin kanunlar altnda ister istemez Allaha boyun emi durumdadr. Bilhassa
yeryz simasnda bitkilerin ve hayvanlarn
yaratlma, hayatlarn devam ettirebilmeleri iin
gerekli sistem ve kabiliyetlerle donatlma, beslenip bytlme ve idarelerindeki benzerlik,
henk, dzen, ltuf ve merhamet, btnyle
Rahmniyetin ualardr.
btn varlklarda, btn kinatta ve btn zamanlarda tecelli eden isimlerin mansn muhtev, her trl kemal sfatlarna sahip, akla gelebilecek her trl kusurdan, eksiklikten ve noksan
sfatlardan ber (mutlak uzak), beer aklnn asla
idrak edemedii ve edemeyecei, ei, zdd, benzeri olmayan Ztn has (zel) ismidir. limlerin
ounluu, Allah isminin Kurnn diline baka
bir dilden gemedii, lh, lhe gibi baka kelimelerden tremedii ve mrekkep (iki isim veya bir
isim bir ekten meydana gelen bir kelime) olmad konusunda ittifak halindedir.
3. Cenab- Hakkn (c.c.) ikinci tr tecellisi, gnein her bir varlkta tecellisi, hatt effaf cisimlerde grnmesi gibi, her bir varlkta belli
isimleriyle, o varln kapasitesi lsnde husus tecellisidir ki, buna Ehad tecelli denir ve
Cemal tecellidir. te Rahm, Cenab- Allahn
(c.c.) husus rahmetini, yani, rahmetiyle her bir
varlk iin husus (Ehad-Cemal) tecellisini ifade
eder. Rahmn, kfr-iman, adalet-zulm, hakkaniyet-hakszlk, gzellik-irkinlik, iyi-kt
ayrm yapmamasna mukabil, Rahm, bilhassa
yeryznde uurlular lemine bakar. Bu lemde, dnyaya gelme, anne-baba, aile, rk, renk,
doum ve lm yer ve tarihleri, fizik yap ve
potansiyel kabiliyetlerin tayini ve vcudun almas gibi hususlar Rahmniyetin kinatta tecelli
eden cebr kanunlarna tbi olmakla birlikte, bu
lemin sakinleri olan insanlar ve cinleri iradeyle donatma ve netice olarak iman-kfr, iyilikktlk, gzellik-irkinlik, doru-eri ayrm
Rahmiyete ait bir tecellidir. Ayrca, iradelerini
doru ynde kullanp Allaha iman ve teslimiyeti
tercih edenlere dnyada husus yardmda bulunma ve hirette de ayrca mkfatlandrma, yine
Rahimiyetin tecellisidir. Farz- muhal, Rahmn
tecelli olmasayd, kinattaki dier varlklar gibi,
biz de yokluktan vcud sahasna kamazdk.
Rahm tecelli olmasayd, bu defa da irade sahibi
olamaz, irademizi doru ynde kullanamaz, Cenab- Hakkn sanat harikalarn idrak edemez,
din-iman-slm-peygamber nedir bilemez, Cennet ve ebediyete eremezdik.
Allah (c.c.), Kendisine ibadet edilmeye ve hayatn gayesi yaplmaya tek hak sahibidir (Mabud-u bil-hak, Maksud-u bil-istihkak). O,
Ztndan dolay sevilir. Her ey Allaha baldr
ve Allah ile ayakta durmaktadr. Kinatn yznn nru ve Allah kelimesidir. Her hakikat
Allaha dayanr ve Allah kelimesinin olmad
yerde ilimler evham, hayal ve seraptan ibaret
kalr. Onun varl o kadar aktr ki, bir insan, kendisinin ve kinatn varlndan pheye
debilir, fakat Onun varlnda asla phe sz
konusu deildir. O, tecellilerinin iddeti veya younluundan dolay grlmez. Onun nru, Ona
bakan gzler iin bir perdedir. O, mabud olduu
iin Allah deil, Allah olduu iin mbuddur.
O, dertlilerin derman, yaral gnllerin ifasdr.
Kalbler, Onu anmakla oturaklar. Onu bulan
her eyi bulmu, Onu yitiren de her eyi yitirmitir demektir.
4. Allah, yaratlmalar, hayatlar, hayatlarn devam ettirmeleri, rzklanmalar, yetitirip bytlmeleri, lp sonra diriltilmeleri, yerlerine ye-
5. sim, yksek oldu, yce oldu mansna SeM fiilinden veya almet oldu, iaret oldu mansna VeSeMe fiilinden tremitir. Allah ism-i
ztyla ilgili olarak, her iki man da nazara alnabilir ve dolaysyla Allah ismi, Allahn ztyla
ve isimleriyle yce olduunu, Allah dendii zaman da insann aklna yalnzca, nceki dipnotta
ksaca ifade edilen hususiyetleriyle Allahn (c.c.)
geldiini ifade eder. Cenab- Allah (c.c.), Ztyla
malm deil, maruftur. lim, kuatmay gerektirir ve bilen, bilinenden byktr. Marifet ise,
en ksa, en z mansyla tanma demektir. Allah,
Ztyla tannr. Onu tanmada eserleri fiillerine,
fiilleri isimlerine, isimleri sfatlarna, sfatlar ununa, unu da Ztna birer menfez tekil eder.
Mesel, gzel bir yaz (eser), aklmza yazmak
zar ismi yazarlk sfatn (sfat), yazarlk sfat

yazma fonksiyon, kabiliyet ve vazifesini (en),
bunlar da o yaznn sahibini (zt) akla getirir.
Bunun gibi, mesel kinat, batan sona birbiriyle mnasebet iinde saysz eserlerin btndr.
Btn bu eserler, yok iken var klnmakta, yani
yaratlmaktadr. Her yaratma fiilinden yaratc
ismine, oradan yaratma sfatna, yaratma sfatndan, Onun mnezzehiyetine muvafk ekilde byle bir sfata ve kabiliyete sahip olma
hususiyetine, oradan da Yaratc Zta uzanrz.
Bu seyahat, akl ve tefekkrle zihnen olabilecei
gibi, bilhassa Tasavvufta sistemletirildii ekliyle kalb ayayla; gnl gnahlardan, Allahn
dnda her eyden (msiv) temizleyerek, mahede ve mkefe yoluyla da olur. Belki, en salim, zellikle ilimlerin ok fazla gelitii, akln ve
ilmin ne kt gnmzde ok daha nemli,
her bakmdan daha cm (kapsaml) bir yol olarak, insann mutlak Kudret karsndaki mutlak
aczini, mutlak Servet veya Zenginlik karsndaki mutlak fakrn idrak ve dolaysyla, parlak bir
ayna veya effaf bir su damlac mesbesindeki
bu idrakte yansyan mutlak Kudret ve Servete
kar mutlak kr, bunlarn Sahibine ulama,
ayrca bakalarn da ulatrma adna mutlak
evk ve Onun eserleri zerinde tefekkr yoluyla
da gerekleir.
6. Bu mbarek kelime (Bismillhir-RahmnirRahm: Rahmn, Rahm Allahn ismiyle), slmn iardr ve her hayrl ie onunla balanr.
Btn varlklar, onunla hayata erer ve hayatlarn onunla devam ettirirler. Bu kelimenin mans,
Rahmn, Rahm Allahn ismiyle olduu gibi,
ayrca, Rahmn, Rahm Allahn adnadr da.
Yani, her varlk, yapt her hayrl ii Allah adna ve Onun ismiyle yapar. Kck tohumlar,
Onun Rahmniyetinin kanunlar altnda Allah
diyerek, Rahmiyetini, yani husus rahmetini dilenerek Onun adna imlenir, topran altnda
fen bulur (deta yok olur) ve sert topra, ta,
kayay delip gn yzne karlar. yleyse insan
da, iradesiyle daima Allah demeli, her yapt
hayr olmal ve dolaysyla Onun adna, Onun
rzasn kazanma uruna yapmal; bu ekilde her
iine Allahn ismini anarak, Bismillhir-Rahmnir-Rahm diyerek balamaldr.
her sresinin ilk yetidir ve dolaysyla namazda da her srenin banda okunmas farzdr.
Haneflere gre ise, her sreden bir yet deilse
de, bal bana bir yettir ve Kurnda srelerin
bana konmas, aralarn ayrmak ve teberrk
iindir. Bununla birlikte, Ftihann banda ilk
yet olarak da kabl edilir. Her ne ekilde olursa olsun, Besmele, Ar- Azamdan insanlarn
kalbine uzanm nurn bir iptir; mansndaki
ycelii kavrayp feyiz ve bereketinden istifade
eden herkes, ona tutunarak insan ara kabilir.
7. nszde, ayrntl meal vermeye alacamz ifade edilmise de, kavramlar aynen tercme
etmek mmkn olmadndan, alma boyunca
zaman zaman onlar tercme etmeden verecek
ve dipnotlarla ksaca aklamaya alacaz.
Hamd, vmek ve krden te, ikisini de iine alan ve daha baka manlar da bulunan bir
kelimedir. vme, vlmeye lyk bir sfat veya
baar karsnda olur. kr, uurlu varlklarn
kendilerine ulaan nimetler karsnda duyduu
teekkr sz ve tavr olmasna mubakil, hamdde, kendisine hamdedilen ztn btn sfat ve
fiilleriyle teekkre, vgye lyk bulunmas
nemlidir. Hamd, Allahtan bize bir iyilik veya
nimet ulasa da ulamasa da, kulluumuzu, aczimizi anlayp, Ona minnet ve kran duygularmz ifade etme bakmndan karlksz, beklentisiz ve samim olarak Ona ynelmenin ifadesidir; dolaysyla da, krden stndr. kr, sadakat; hamd ise, ihls makamdr. Hamd,
ayrca, nimete kr deil, nimetlendirme fiilini
ve nimet vereni idrak makamdr da. Cenab-
Allah (c.c.), bizatih Allah oluu, ayrca Rahmniyet ve Rahmiyeti, sonra btn lemlerin
Rabbi olmasyla bizatih hamde lyktr. Dier
varlklarda vg ve teekkr gerektiren ne kadar
gzellik ve onlardan kaynaklanan ne kadar iyilik
varsa, hepsi Allahtan ve Onun Rubbiyetinin,
ayrca muvaffak klmasnn neticesi olduu iin,
yaratln ilk gnnden ebede kadar, her kim,
kime, ne ekilde vgde ve teekkrde bulunursa, bunlarn hepsi ncelikle Allaha aittir. Bu bakmdan, el-hamd lillh dendiinde, kendisine
dayanlan, aknla dldnde kendisine
snlan, ihtiya halinde kendisine el alan ve
s kastedildii gibi, Onun dndakilere mabudiyet vermeme mans da kastedilir. Ayrca burada, Cenab- Hakkn sonsuz tasarrufu, sonsuz ve
snrsz Cemli karsnda kendinden geme ve
kendini Onun kapsnda bir kul, bir kle grme
mans da sz konusudur.
8. lem, almet ve iaret olma kknden gelir.
Bu adan, atomlardan, hatt atom-alt paracklardan neblozlara, galaksilere kadar her varlk
kendi iinde bir btn olarak Allah gsterdiinden, bal bana bir lemdir. Bunun yansra
lemler, temelde Gayb ve ahadet lemi diye ikiye ayrlr. Lht lemi, Rahmt lemi, Cebert lemi, Melekt lemi ve Misl lemi, Gayb
lemine dahildir, lem-i ahadet, btn gkleri
ve yeriyle, iinde bulunduumuz u madd lemdir. Her bir leme ayr bir mekn aramaktansa,
onu ayr bir boyut gibi dnmek daha yerinde
olabilir. inde bulunduumuz ahadet leminde bu leme has biimler alan hakikatler, her
lemde, yine o leme has ekiller olarak tezahr
eder. Mesel, ryada ruh, lem-i Misale girer
ve hakikatlerin buradaki ekilleriyle karlar.
lemler, bir baka adan Ruhlar lemi, ahadet
lemi, Berzah lemi ve hiret lemleri eklinde
de snflandrlr. Daha baka bir adan, fizik ve
astronomik lemlerden de bahsedilebilir.
lem kelimesinin Allahn Rabb ismiyle birlikte kullanlmas, bilhassa Rubbiyetin mutlak
tasarrufu asndan nemlidir. Yani, canl-cansz,
basit-mrekkep (bileik) her varlk, her sistem
Allaha bir iarettir. Bu iaret ylesine aktr ki,
deta cansz, kat maddeler ve bitkiler dahi uurlu birer varlk eklinde dnlerek, lem kelimesi, lemn eklinde uurlu ve akll varlklar
iin kullanlan oul kalbna dklm, cansz
ve uursuz varlklar, uur ve akl sahibi varlklar
gibi gsterilerek, Cenab- Allaha iaret olma hususiyetleri vurgulanmtr.
9. Rabb, ism-i fil (zne) mansnda bir masdardr. Terbiye eden, byten, yetitiren, bakmn-grmn yapan demektir. sm-i fil
olan mrebb yerine, masdar olan rabbin tercih edilmesi, Cenab- Allahn (c.c.) terbiyesinin
kmil terbiye ve dolaysyla Rabbin, mrebbnin ta kendisi olduunu ifade iindir. Terbiye,
insanlara kadar her bir varln kendi snrlar iinde tekml etmesi, varlk gayesine, yani
kb- kavseynine, kemalt arna ulatrlmas demektir. Kinatta geerli btn kanunlar, mesel, gezegenlerin hareketi, genel ekme
ve itme kanunlar, canllardaki nev nem
(doma, gelime, byme) ve reme kanunlar,
ksaca btn bu kanunlar, Rabbin terbiyesinin
birer ismi, birer unvan olduu gibi, insanlarn
Din kaideleriyle terbiye edilip gerek insanla
ykseltilmeleri de, yine Rabbin terbiyesiyledir.
Bu sebeple, Tevhid-i Rubbiyet, yani kelimenin tam mansyla, Allahtan (c.c.) baka mutlak manda bir terbiye edici varlk, kurum ya da
disiplini tanmayp, Rabb olarak yalnzca Allah
kabl etmek, kmil manda Allaha imann esaslarndandr.
10. Din, ba emek, itaat etmek, hakkn almak,
borlanmak, det edinmek, ba edirmek, hesaba
ekmek, idare etmek, ceza veya mkfat vermek,
hizmet etmek, bor vermek gibi manlaryla,
D-Ne fiilinin masdardr. Allah, insan yokluk
karanlndan varlk aydnlna karm, fevkalde mkemmel ve btn kinata model olarak
yaratp, yaratlm varlklar hiyerarisinin zirvesine oturtmutur. Onun varlk hamuruna, ilk anda
menf gibi grnmekle birlikte, kendileriyle iradeye dayal mcadele ve iyi yne kanalize edilebildikleri takdirde byk hayrlara vesile olacak unsurlar da ilave etmitir. nsan, bu unsurlara malp olmasn, zndeki gzellikleri de rtmeden,
hayrlarda kullansn diye peygamberler gndermi
ve nasl davranmas gerektiinin kaidelerini ihtiva
eden kitaplar indirmitir. Btn bunlar, Allahn
insan zerindeki emaneti, bir baka ifadeyle, insana verdii bortur. Istlah (terim) mansyla Din,
yukarda szn ettiimiz kaideler btn, insanlar kendi iradeleriyle bizzat hayra sevk eden lh
kanunlar mecmuasdr. nsan, Allahn bu nimeti
karsnda Ona kretmeli, Kitabndaki emir ve
yasaklar yerine getirmeli, yani Ona boyun eip,
itaat etmelidir. Allah, ite bu itaat ve itaatsizliinden, kr veya nankrlnden dolay insan
bir baka diyarda (hiret) sorguya ekecek, ya
onu mkfatlandracak veya cezalandracaktr
(tecziye). Dnya hayat bir gn olduu gibi, bu
sorgulama ve tecziyenin (cezalandrma veya m-
bana bir gndr. O gn, btn iman, ibadet,

muamelt ve ukbt ubeleriyle Dinin man ve
mahiyeti ortaya kacaktr. Btn bu zelliklerinden dolay bu gne, Din Gn denmitir.
11. Mlik kelimesi, melik eklinde de okunur ki,
bu itibarla, hem milk, hem de mlkn sahibi
mansna gelir. Allah (c.c.), Din Gnnde yegne meliktir. Dnyada, hikmeti ve onun iktiza ettii imtihan gerei, bazlar belli llerde
hkmdarlk ve idarecilik hakkna sahip olabilir. Ne var ki, Din Gnnde hkm, sadece ve
sadece Allaha aittir. Yeryznde meliklik taslayanlar, orada kendi balarnn aresine der
ve aresizlikle kvranr dururlar ve o gn sadece
Hakk Mlik konuur: Kimindir bugn mutlak
mlk ve hakimiyet? Mutlak Bir ve btn kinat
zerinde Mutlak Hakim Allahndr (Mmin
Sresi/40: 16) Mlik, ayrca mlk sahibi demektir ki, Maheri, Srat, Cennet ve Cehennemiyle
hiret lemlerinin mlk ve sahiplii tamamen
Ona aittir.
12. Bir hadis-i erifte, Cenab- Allahn, Fatihann yars Benim, yars da kulumundur. buyurduu, onun bu yete kadar Allaha ait olup,
bu yetin, Allah ile kul arasnda, bundan sonraki yetlerin ise kula it bulunduu ifade edilir.
(Mslim, Salh, 38) nsan, bu yete kadar Cenab- Allaha (c.c.) gibde (3. ahs gibi) hitap
eder. Buraya kadarki yetleri deta Ona ykselmede merdiven gibi kullanr ve nihayet Onun
huzuruna karak, bu yetle, zikrettii btn
sfatlara sahip bulunan O Zt karsndaki kulluk konumunu kavrama uuruyla Ona dorudan hitapla kulluunu ifade etmeye alr.
13. badet, bir ii azim ve hrsla yapma mansnda ABeDe fiilinden tremitir. Tam bir
sayg, boyun emilik, olabildiine rperti iinde ve belli bir sistem dahilinde, i ve d btn
duygular, fikr melekeler, kalb, kafa, hisler ve
vcudun tamamyla Allahn istedii erevede
yaplan kulluk demektir. Burada geen ibadet
ederiz ifadesi fiil olarak geldiinden, ayn fiilden
treyen ve tevazu gsterme, yz yere srme anlamna gelen ubdet ile, Mevlya kar sistemli
olarak kullukta bulunma anlamndaki ubdiyet,
ibadet ederiz sznden anlalan manya da-
Tevhid-i Ubdiyet, yani, Allahtan baka hibir

g ve hibir nesneye ibadet etmediimizi/etmeyeceimizi aka ilan ederiz.
Kelimenin fiil olarak kullanlmas, ibadetin
bir defaya mahsus olmayp, bir sistem dahilinde
tekrar-ber-tekrar yaplmasna; oul olarak gelmesi, cemaatle ibadetin daha gzel olduuna ve
(i) btn organlar, hcreleri ve zerreleriyle fert,
(ii) herhangi bir yerde ibadet iin bir araya gelmi mminler, ve (iii) halka halka Kbeyi kble
edinmi btn yeryzndeki mminler olarak
deiik cemaatlere iaret eder.
14. slmdaki Mabud-kul mnasebeti bir baka
dinde olmadndan, yanl anlamalara yol aabilmektedir. Kadisiye savalarnda ran ordular
komutannn, Mesajnz nedir? Ne iin savayorsunuz? sorusuna, slm ordular komutannn elisi Hz. Rebi ibn mirin (r.a.) verdii
cevap, slmda kulluun mansn ok gzel
ortaya koymaktadr: Biz, insanlar yerlerin basklndan gklerin enginliine, her trl sahte
ilha ve gce tapnmadan bir Allaha kullua ve
sahte dinlerin karanlndan slmn aydnlna aryoruz. (A. Cevdet Paa, 1: 391)
Allaha kulluk, baka her trl kulluktan
kurtulmay gerektirdiinden ve netice verdiinden, insan hrriyetinin yegne vastas ve
insan iin yegne eref kaynadr. Allaha kulluk dairesinde, peygamber dahil hibir insan dierinden byk deildir; yani ne kadar byk
olursa olsun, her insan kuldur ve asla ibadete
lyk olamaz. Cemaatle namaz ve Hacc, bunun
en ak olarak ilan ve mahede edildii ibadet
tarzlardr. Bilhassa, gya insann zgrl
adna Allaha ba kaldrm sistemlerin mensubu, Firavun misali biri de olsa, menfaati iin en
basit eylere ibadet eden bir firavundur. nat ve gl grnse de, bir lezzet iin nihayet
zilleti kabl eder. Kk bir menfaat ve lezzet
uruna, eytan gibi ahslarn ayan pebilir.
Belki cebbar bir marurdur; fakat musibetler,
kimsesizlikler, aresizlikler karsnda kalbinde bir dayanak ve snak noktas bulamad
iin ztnda gayet ciz, acziyle beraber servet,
g ve iktidar sahiplerine snm bir zelildir.
Btn gayesi, arzu ve heveslerini tatminden
yolu meru gren hilekr ve merhametsiz bir

bencildir.
Buna karlk, Kurnn talebesi olan mmin,
Allaha kuldur ama madd-manev en byk makam ve mevk sahiplerinin bile nnde eilme
zilletine dmeyen aziz bir kuldur. O, Cennet
gibi en byk bir menfaati dahi Allaha kulluuna gaye yapmayacak kadar samimi ve yrektendir. O, mtevazdr, yumuak huyludur, fakat
kendisini Yaratcsnn izni haricinde kimseye
itaate mecbur bilmez. Zatnda fakirdir, zayftr,
ancak durumunun idraki iinde yle bir Ztn
kudret ve servetine dayanr ki, kimseye el amaz,
kimseden yardm dilenmez ve kalbindeki imanla
dnyaya meydan okuyabilir.
15. Dosdoru Yol olarak evrilen Srt- Mstakm tamlamasndaki srat, oulu olmayan bir
kelimedir. nili-kl, bazen geni bazen dar,
geilmesi zor yol demektir. Bir hadis-i erifte,
inili-kl, kenarlarnda surlar ve snrlar, bir
de darya alan kap ve pencereler, kaplarnn
zerinde rtler bulunan bir yol veya kpr olarak tarif edilir. (Ahmed ibn Hanbel, 4: 182183)
Tarifte yer alan surlar ve snrlar, (slmn temel
lleri) demek olan eriattr; kaplar, haramlardr. Surlar veya snrlar almamal; ba, hibir
zaman kaplardan dar karlmamaldr. Kurn, bilhassa belirlilik taks lm- tarifle birlikte kullandnda, tek bir srattan bahseder. Srata uzanan ve ona gtren yollar (sebl) oksa da,
zerinde yrmenin zor olmas asndan hem
geni hem dar, inili-kl olan Srat, Allaha
gtren tek ve doru yol olmas asndan cadde-i kbra, yani byk ve geni bir ehrah (ana
yol) demektir. Sratn mstakm (dosdoru) sfatyla anlmasnn ok manlar vardr. Bu yol,
her trl arlktan uzak, mtedil, hibir erilii
olmayan (Kehf Sresi/18: 1) Kurn yolu ve slmiyet yoludur. Bu yol, ekonomi sahasnda ne
liberal ne devleti, idar sahada ne mutlakiyeti
ne anariye ak, dnce sahasnda ne realist ne
idealist, inan sahasnda ne maddeci ve dnyaya
has ne de sadece uhrevlii ve ruhbanl ngren bir yoldur. O, insan psikolojisini ve yaratl
gereklerini gzeten bir orta yoldur. O, ahlk
ve insan terbiyesini de bu adan ele alr. Ondaki
akl melekesini (faklte) cerbeze (demagoji) ve
kezine; ehvet duygusunu humdet (kar cinse alka duymama) ve fcr (ehev sapknlk,
hedonizm) ularndan iffet merkezine ve gazap
melekesini, tehevvr (ar ve yersiz fke), zulm ve korkaklk ularndan ecaat (yerinde
kullanlan cesaret) ve adalet merkezine eker.
16. Hidayet, tatllkla elinden tutup gtrme,
birlikte gitme demektir ki, burada gerek terbiye
veya eitimin de usl ortaya konmaktadr. Hidayet, Kurnda kullanlan stlah (terim) mansyla iletmek demek deildir. letmek ntr
bir kelimedir; halbuki hidayet, Kurn- Kerimde bir-iki istisna dnda (Sfft Sresi/37: 23),
msbet manda kullanlr ve kendisi bizatih
doruluktur. Nitekim zdd dallet olup, doru
yoldan sapmay ifade eder.
Hidayet kelimesi, yette He-D fiilinin emr-i
hzr (muhataba emir) kipinde (ihdi) kullanlmtr. Bu kip, kkten bye dua ve rica
ifade eder. HeD fiili, hem geili hem geisiz
olarak kullanlr. Bu da, hidayetin hem vastal
hem vastasz olabileceine iaret eder. Cenab Hakk (c.c.), iman, insanlarn iradesi ve cehdi
karsnda kalblerinde bir k olarak yakar. Fakat bu yakmada, insanlarn iradesi ve cehdi d
bir art olmakla birlikte, asla hidayet ve imann
asl sebebi deildir. Bu gerei ok gzel anlatan
bir szde, O, aramakla bulunmasa da, Onu bulanlar, ancak arayanlardr. denmitir. Hidayette
birinci vasta, kitap ve peygamberlerdir. Peygamberlerin olmad zamanda ise onlarn izgisini
hi sapmadan takip edenlerdir ki, bunlar, hemen
bir sonraki yette ifade edilecektir.
17. Ehl-i Snnetin Matridiye koluna gre, akl-
selim sahibi her insan kinat ve hayat zerinde tefekkrle Yaratcnn varlna ulaabilirse
de, kimse aklyla Srat- Mstakmi bulamaz.
Meseleyi insann sadece ferd ve itima (sosyal)
hayat asndan ele aldmzda bile karmza
kacak tablo udur:
nsan, varlklar iinde mstesna bir yere sahiptir. En gzel eylere meyleder ve en gzel
eyleri ister. Arzu ve isteklerinin tedarikinde
ok sanatlara, ok mesleklere ihtiya duyar. tima bir varlk olarak, kendi emeinin rnn
bakalarnkiyle paylamak mevkiindedir. Bu-
bulunduu akl, gazap, g, ehvet gibi temel

melekeler ve duygular yaratltan snrlandrlmamtr. Bunlarn da terbiyesi gerekir. Dolaysyla insan, gerek ferd, gerek itima hayat asndan srat- mstakme, orta bir yola ekilmek
mecburiyetindedir ki, bunun ad adalettir. Bu
adaletin temel prensiplerini btn insanlarn akl
bir araya gelse yine de idrak ve tesbit edemez.
u halde kll bir akla ihtiya vardr. Bu kll
akl Din eklinde tecelli etmi, Allah tarafndan
tayin ve tesbit buyrulup, peygamberler tarafndan da tebli edilmitir. Dier insanlara den,
tamamen ferd sahaya ve itihada braklmayan
temel hususlarda peygamberlere itaat ve onlarn
izgisini takip etmektir.
Allahn insanlara en byk nimeti Din nimetidir. Bununla insanlar, dnyada ve hirette gerek saadete ular ve var olmann hakik
gayesini gerekletirirler. Din, peygamberler
tarafndan tebli edilmitir ve kmil manda onlar tarafndan temsil edilmitir. Peygamberlerin
bulunmad zamanlarda ise, u yette anlan
zatlar insanlarn Srat- Mstakme ulamasnda ve bu yolda dosdoru gidebilmelerinde
rehberlik ederler: Kim Allaha ve (o an yce)
Rasle gerektii ekilde itaat ederse onlar, Allahn kendilerini (tam hidayet) nimetiyle serfiraz kld u sekin insanlardan (en azndan
biriyle) beraberdirler (ve Cennette de onlarla
beraber olacaklardr): nebler; (btn duygu,
dnce, inan ve davranlarnda dosdoru ve
Allaha kar tam bir sadakat iinde bulunan)
sddklar; (bakalarnn inand gayb gerekleri bizzat tecrbe eden ve onlarn doruluuna hayatlaryla ahadet eden) ahitler ve (her
sz ve hareketlerinde kusursuz ve slah gayesi
gden) salihler. (Nis Sresi/4: 69) Her zaman
sddklar, ehidler ve (yette geen zel mansyla) slihlerden biri veya birka mutlaka bulunur. Bunlar, bilhassa ilm ve manev sahada
insanlara rehberlik yaparlar. Kurn, daha Ftiha
Sresinde bizden Srat- Mstakme hidayet
olunmamz iin dua etmemizi istemekte ve herkes Srat- Mstakmin ne olduunu tam idrak
edemeyecei iin de onu sz konusu ahslarn
yolu olarak tarif etmektedir.
Burada, slmn baz kiileri ne karp, ba-
sonuca varlmamaldr. Varlk lemlerinde her

topluluun (mmet) mutlaka bir rehberi vardr. radeyle serfiraz insanlk leminde temel
prensipler asndan yol gsteren bu rehberin
etrafndaki topluluk, kamuyu ilgilendiren btn
meseleleri istiare ile halleder. Bu da, phesiz
fikir, bilgi ve tecrbe sahibi olmay gerektirir;
hatt buna tevik mans tar. Ayrca Kurn,
pek ok yetiyle akl kullanmay, tefekkr,
derin dnmeyi, her meselenin knhne vkf olmay, ilmi ve ilm aratrmay emreder.
Bundandr ki, belki de tarihte en geni sistemli
dnce hrriyeti, 811. asrlarda slm dnyasnda yaanmtr.
18. Kurn- Kerim, Allahn nimetlendirdii
kiilerce temsil edilen Srat- Mstakmin karsnda iki zmrenin yolundan da insanlar sakndrmaktadr. Bu iki zmrenin, Srat- Mstakmden sonra anlmas, ilk anda onlarn bu
yoldan sapan zmreler olduunu akla getirmektedir.
Kurn- Kerimde, Cenab- Allahn (c.c.)
kasden bir mmini ldrenlere (4: 93), savatan
kaanlara (8: 16), imandan sonra inkr edenlere
(16: 106), Dine daveti kabl ettikten sonra, hl
din hakknda ileri geri tartp, itirazlarda bulunanlara (42: 16), Allah hakknda kt kt zanlar besleyenlere (48: 6) gazap ettiini okuyoruz.
(Allahn gazap etmesi, bizim kzdmz gibi
bir kzma deildir. Byle ifadelerden maksat, lzm- man, yani o ifade ile neticede neyin kastedildiidir. Dolaysyla Allahn gazap etmesi,
iddetli cezalandrma ve mahkm etme demektir.) Ayrca, Allah tanmayp, haksz yere peygamberlerini ldrmeleri (2: 61), kskanlk ve
rklk sebebiyle bile bile Hz. Muhammed aleyhissalt vesselma inanmay reddetmeleri (2:
90), Hz. Musa (a.s.) zamannda Allahn Dinine
girdikten sonra buzaya tapmalar (7: 152, 20:
86) ve Sebt gnnn haramln inemeleri (5:
60, 7: 166) gibi sebeplerle Yahudilerin Allahn
gazabna uradklar belirtilir. Temelde hemen
hepsi Allah tanmama ve Ona isyana dayal bu
davran ve/veya sfatlarn tamam, en azndan
Efendimiz dnemi ve ncesi itibariyle, istisnalar
dnda Yahudilerde bulunduu ve bu davran
ve sfatlaryla bu tr Yahudiler Allahn gaza-
Rasl- Ekrem, gazaba urayanlar ifadesini

bu kabil Yahudiler olarak tefsir buyurmulardr.
(Tirmiz, Tefsrul-Kurn, 2; bn Hanbel, 4:
378) Yahudilerin burada sz edilen davranlar
ve defalarca Allahn gazabna uradklar Tevratn pek ok yerinde de sz konusu edilmektedir.
Mesel: Saylar, 16: 1224, 3135, 4150, 21: 46;
Tesniye, 4: 2529; 9: 929. Tesniye, 9: 24te Hz.
Musann, kavmine aynen yle syledii anlatlr: Sizi bildiim gnden beri Rabbe kar s
oldunuz.
Kurn- Kerimde szn ettiimiz Yahudiler
iin kullanlan ifadelerden ok daha serti ncillerde Hz. sadan nakledilir. (Bk. Matta, 12: 3435;
23: 27, 2333.)
Bununla birlikte, szkonusu davran ve sfatlar kimlerde bulunursa, onlar da gazaba urayanlar grubuna dahildirler.
19. Kurn- Kerimde dallet, peygamber gibi en
yksek manev makama sahip bir ztn kendi seviyesinin az altnda yapt bir iten Allaha irk
komaya kadar dosdoru yoldan her trl sap-
may ifade eder. Genel stlah mansyla, imandan sonra kfre dp, iman kfrle deime (2:
108), Allaha irk koma (4: 116), Allah, melekler,
btn semav kitaplar, iman noktasnda aralarnda ayrm yapmadan btn rasller ve hiret
Gnnden biri, birka veya tamamna inanmama (4: 136) dalletin ta kendisidir. te, Hz. sann takipileri, balangta yollar doru olduu
ve civanmertlikle Dini kucaklayp onun hakikatine sahip ktklar halde, daha sonra ilerinde
yanl yollara sapanlar dallete denlerin birinci
derecede mlne girdii iin, Peygamberimiz
aleyhissalt vesselm, bu ifadeyi onlar iindeki
sapknlar kastederek, Dallete denler, Hristiyanlardr. eklinde tefsir buyurmulardr.
Allah Rasl aleyhissalt vesselm, esasen
belli karakterlere, sfatlara ve davran biimlerine dikkat ekip, onlar mahhaslatrd bu
tefsiriyle gazaba uram ve sapp gitmi insanlarn, topluluklarn ruh portresini izmekte ve
kimlerin hangi sfat ve davranlarla gazaba urayacan, kimlerin de hangi davran, inan ve
sfatlarla dallete deceini aklamaktadr.
2. BAKARA SRES
icretin hemen ardndan Medinede inmee balam ve yaklak 10 yla yaylan bir sre iinde
para para nzil olmutur. Takdim yazsnda ifade olunduu gibi, Kurndan ne zaman bir
veya birka yet inse ve bunlar hangi srenin hangi yetleri ise, bizzat Peygamberimiz aleyhissalt
vesselm onlar oraya kaydettirirdi. Bu sre, 286 yetiyle Kurnn en uzun sresidir ve onun ayrntl bir zeti gibidir.
Rahmn, Rahm Allahn Adyla.

1. Elif-Lm-Mm.1
2. te (esiz, mucize) Kitap: Onun (Allah tarafndan indirildii ve batan sona hakikatler
mecmuas olduu) hakknda hibir phe yoktur; o, mttakler2 (Allaha gnlden sayg
besleyip isyandan kanan, Din ve hayat kanunlar olarak koyduu btn emir ve yasaklara hakkyla riayet edenler) iin batan sona bir hidayet kaynadr.
3. O (mttakler), srekli yenilenir ve kuvvet kazanr bir imanla gaybe3 inanrlar; namaz
btn artlarna riayet ederek, vaktinde ve aksatmadan klarlar ve kendilerine rzk olarak
(mal, g, zek, bilgi...) ne ltfetmisek, onun bir miktarn (Allah rzas iin ve kimseyi
minnet altnda koymadan ihtiya sahiplerine geimlik olarak) verirler.
4. Yine onlar, sana indirilen Kurna ve senden nce indirilen (Kitaplara ve Sahifelere) de
inanrlar. hirete de phe gtrmez bir kesinlikle iman ederler onlar.4
5. te o (kutlu) zatlar, (Kurn eklinde tecelli eden hidayet kaynana dayal imanlarnn
neticesi olarak) Rabbilerinden gelen tam bir hidayet zerinde (deta ykselebilecekleri son
noktaya doru seyahat ediyor gibi)dirler;5 ve onlardr gerek mazhariyet sahipleri, gerekten kurtulua ermi olanlar.6
1. Kurn alfabesinde, lm-elif hari 28, onunla birlikte 29 harf vardr. Kurn, bu harflerden
14 tanesini, Sd, Kf ve Nn (Kalem) srelerinde olduu gibi tek harf halinde, bazlarn da
birka bir arada (Elif-Lm-Mm, Elif-Lm-R,
H-Mm, Y-Sn vb.) kullanr. Bu harflere mukattaa harfleri denir ve bunlar, Kurn alfabesindeki 29 harfe bedel 29 srenin banda gelir.
Bu harflere ve bu ekilde kullanlmalarna pek
ok man verilmitir. Ksaca:
Harfleri hecelemek, yeni okumaya balayanlara mahsustur. Bununla Kurnn mm bir

toplulua indii vurgulanmtr.
Kelimeler ve dolaysyla her kitap gibi ke-
Kerim, yazl ve okunur ekliyle harflerden

meydana gelir.
Harflerin kendi balarna mans yoktur;
ancak onlarn oluturduu bir kelime btn
bir man ifade eder. Nasl Ftiha Kurnn,
Besmele Ftihann ekirdei kabul edilmitir, bu harflerin her biri de bir hazinenin
anahtar konumundadr. Arapada noktalar hesaba katlmazsa btn harfler el
kaldrmadan yazlr ve her bir harf, Elif
harfinin uzatlm ekilleri gibidir. Elif de,
noktann uzatlm halidir. Kinat da Kurn gibi bir kitaptr ve kelimelerden oluur.
Mslman ehl-i hikmet limler, kinat
Kinat olarak deerlendirmilerdir. Dolaysyla mukattaa harflerinde, kinattaki btn

varlklarn ve Kurndaki btn harf ve kelimelerin birbirleriyle iten mnasebet halinde
olup, hepsinin tek bir kaynaa dayandna
iaret vardr. Ayrca, kinatta tek bir atomu
ve Kurnda tek bir kelimeyi, hatt harfi
yerli yerinde hsl etmek, btn kinat ve
btn Kurn meydana getirebilecek bir g
ve ilmin varln gerektirir ki, bu da, sadece
Allaha mahsustur.
Harfler, kendilerinden ok, yazarna iaret
eder. Bunun gibi, Kurndaki her bir kelime
ve kinattaki her bir varlk, bir ynden kendini gsterse de, pek ok adan Yazarn/Yaratcsn gsterir. Eya ve hadiseleri, bu ekilde,
ism, yani kendilerine bakan deil, Yaratcya
bakan (harf) manlaryla deerlendirmek
gerekir. Byle davranld takdirde, eya ve
hadiseler gerek ilmin kayna olur.
Elif harfi hem Allahn, hem de hakikat-
Ahmediye adna, (Hz.) Ahmedin remzidir.
Kinatn ekirdei Hz. Muhammedin (s.a.s.)
nru, mahiyeti, varln zdr ki, bu, Hz.
Ahmedin hakikatdr. Elif harfiyle remzedilen bu hakikat Muhammed olarak yeryzn
ereflendirmi, Onun risalet grevini yerine
getirerek vefat etmesinden sonra yeniden Hz.
Ahmed hakikatna brnmtr. Dolaysyla,
Mim harfi Hz. Muhammedin remzidir, semboldr. Lm harfi de, Hz. Cibrili sembolize
eder.
Harflerin bu ekilde gelmesi, varlklar arasnda olduu gibi, harfler arasnda da iten mnasebetlerin olduunu gsterir.
Bu harfler, lh bir ifredir. nsan dncesi
onlara yetiemez. Bu ifrenin anahtar, ancak
Hz. Muhammed aleyhissalt vesselmdadr.
Bu harfler, Kurnn hibir modele dayanmadn ve tamamen kendine has bir yolda
yrdn gsterir.
Kurn, nasl inmise, aynen korunmaktadr. Ne taklit gayesiyle dostlar, ne de onunla mcadele adna dmanlar, onun tek bir
sresinin bile benzerini getirmee muvaffak
olamamlardr ve olamayacaklardr da. Kur-
nn tek bir yetini bile tamamyla anlamak,

Kurnn btnn, harfleri, kelimeleri,
cmleleri, yetleri ve sreleri arasndaki mnasebetleriyle anlamaya baldr.
2. Mttak, takva sahibi demektir. Takva,
korunma mansndaki vikaye kknden olup,
korunma, kanma, Allahn korumasna girme
anlamlarna gelir. Bu korunma, hem azaptan,
hem de gnahlardandr. Bunun da iki kanad vardr. Birinci kanad, Allahn insan hayatn dzenleyen ve bilhassa ulem arasnda eriat- garr
olarak da anlan Din eklinde tecelli etmi kanunlarna uymak, ikinci kanad ise, eriat- tekvniye olarak da adlandrlan ve (msbet) ilimlerin
konusu olan hayat ve kinat kanunlarn kefedip, onlara gre davranmak tekil eder. Birincilere uyup uymamann karl daha ok hirette,
ksmen de dnyada, ikincilere uyup uymamann
karl ise, daha ok dnyada, ksmen de hirette grlr.
Kurn, takvay elbiseye benzetir (7: 26) ve
birinci, yani Din kanadyla dereceli bir takvadan sz eder (5: 93). Birinci derecesi, insann
avret mahallerini rten elbise gibidir ve iman dairesine girip, bilhassa farzlar yerine getirmek ve
byk gnahlardan kanmaktr. kinci derecesi,
imanda derinleme, farzlarla birlikte snnetleri,
hatt mstehaplar da yerine getirme ve haramlarla birlikte mekruhlardan da kama olup, vcudun tamamna giyilen elbise gibidir. Takvann
nc derecesini ise, imanda daha bir derinleme, marifet ufkuna ulama, Allahn raz olaca
byk-kk her trl salih ameli mmkn olduunca yerine getirmee alma ve haram veya
mekruh olabilir endiesiyle phelilerden de kanma oluturur ki, kendisi gzel ve giyeni gzel
gsteren elbise gibidir. Bu derecedeki takva, bir
adan ihsan uuruyla e manldr. hsan uuru ise, biz Allah grmesek de, Onun bizi grdnn uuru iinde Onu gryormuuz gibi
ibadet etmek, her sz, davran ve duygumuzda
Allahn gzetimi altnda olduumuzu bilerek
davranmaktr. Kurn, pek ok yetinde gerek
kurtulua erenleri mttakler ve muhsinler (ihsan sahipleri) olarak zikreder.
Takva, Allah katnda insan bykln tek
lsdr: Allah katnda en erefliniz, en deerliniz, takvada en ileri olannzdr. (49: 13)
3. Gayb, ahadetin karldr. ahadet, mahede olunan, yani varl be duyu ile alglanan
demektir. O halde gayb, be duyu tesini ifade
eder. Gayb, mutlak gayb ve izaf veya snrl
gayb olarak ikiye ayrlr. Mutlak gayb, Allahn
Zt, dnya hayatmz asndan hiret hayat
ve uhrev lemlerdir. Melekler, ruhlar ve ruhanler lemleri de, normal insan duyular asndan
mutlak veya yar mutlakyar izaf/snrl gayba
dahildir. Mutlak gaybn bilgisi, sadece Allaha
aittir. u kadar ki O, bu bilgiyi kullarndan, bilhassa rasllerinden dilediine diledii miktarda
deiik yollarla aabilir. Snrl veya izaf gayb
ise, u anda bulunduumuz yer ve zaman itibariyle be duyumuzun dnda kalan saha demektir. Bu adan, gemi ve gelecek de snrl
gayba dahildir ki, Kurn, gemi topluluklardan
bahsederken gaybn haberleri tabirini kullanr.
Bu tr gayb, aratrma, gerek bilgi kaynaklaryla kendilerine ulama ve zamann ilerlemesi
gibi yollarla ksmen gayb olmaktan kar.
Kurnn mminleri, her eyden nce gaybe
olan imanlaryla tantmas ok mhimdir. nk
varlk, u grnr ve gzlemlenebilir fizik veya
madd lemle snrl deildir. Bu lem, grnmeyenin, gaybn tecellisinden ibarettir. Dolaysyla,
bu lemin ve bu lemdeki her varln, her hadisenin hakikat, grnmeyen gayb leminde yatar.
Dolaysyla Kurn, ta batan kalk noktasn belirler ve mmine gerek bak asn kazandrr.
Bu lem, gaybn bir tecellisi olarak, hakikatin ve
btn hakikatlerin kayna Cenab- Hakkn tannmas adna bir kitap gibidir. Dolaysyla mmin, bu kitab okuyarak, onun Yazarn bulan ve
Ona inanan insandr. Bu leme de, ondaki her
varlk ve hadiseye de ite bu iman asndan bakar ve btn almalarn bu temele oturtur. O
zaman, bu lemden derlenen bilgiler gerek ilim
haline gelir. te bu nokta, slm epistemolojiyle
(ilim anlay, bilgi felsefesi) modern epistemolojiyi birbirinden ayran temel noktadr.
4. phe gtrmez bir kesinlikle inanma olarak
tercme ettiimiz kavramn asl yakndir. Yakn,
nefsin her trl pheden kurtularak skna ermesidir. lme, bilmee dayanan ilmel-yakn, gr-
bizzat tecrbeye ve yaamaya dayanan ve Hakla

bk olma demek olan hakkal-yakn mertebeleri vardr. Mesel, bir yerde tten duman, atein
varl iin ilm bir yakn ifade eder. Atei grme, onun varl hakknda aynel-yakn sahibi
olma demektir. Atei, elimizi iine sokarak bizzat tecrbe etme ise, onu, en azndan yakclk
sfatyla hakkal-yakn tanma mansna gelir.
hiret hakknda yakn sahibi olma, vahyin haber vermesiyle ilm seviyede olabilecei gibi,
kalb mahede ve mkefe yoluyla, vefat etmi ruhlarla temas yoluyla, sadk ryalar yoluyla, hatt ilm almalarla da olabilir. Bunlar da,
objektif planda ilmel-yaknin dereceleridir.
5. Kurn, birka cmleyle mminleri tantarak,
deta btn ana esaslaryla slm da mucizev
bir ekilde takdim etmektedir. slm, kainattaki
btn gereklerin kayna olarak gaybe, yani
Allaha, vahye, dolaysyla meleklere, peygamberlie ve bunlar vastasyla Allahn bildirdii
btn gereklere iman esasna dayanr. Vakitli
olarak dosdoru klnan namazlarla ykseltilir.
Allahn rzk olarak verdii her eyden muhta
olanlar faydalandrmakla itima hayatn kprlerini kurar. Btn semav kitaplara ve peygamberlere iman emretmekle, ilk insandan bu
yana btn mminleri tek bir kardeler cemaati
halinde kuatt gibi, Hz. Muhammed aleyhissalt vesselmn btn peygamberlere halef,
dolaysyla seleflerinin vazifelerini tamamyla
zerine alan, btn nceki mmetlere de rasl
en byk peygamber, Onun mmetinin de btn mmetler zerinde ahit olduunu ortaya
koyar. hirete yakn derecesinde iman da anarak, halkay tamamlar ve varl ba ve sonuyla,
daha dorusu ebediyetle birletirir.
6. Gerek mazhariyet sahipleri, gerekten kurtulua ermi olanlar eklinde tercme edilen
ifadenin asl mflihndur ve felh bulanlar
demektir. Kurn- Kerim, bu kelimeyi mutlak
brakmakla, yani neyden kurtulunduunu, felha erildiini anmamakla, herkese has bir mazhariyet eklinde kapy ak brakmaktadr. Bazs iin Cehennemden kurtulmak, bazs iin
Cennetin st katmanlarnda yer almak, bazs
yet (nicelik) ve keyfiyet (nitelik)ten uzak olarak

mahede etmek, bazs iin, Onun rzasn kazanmak felh bulmadr ve mazhariyettir.
Kurn- Kerim, neticedeki derecelere iaret
etmekle iman, ihls ve salih ameller ilemekte-
ki derecelere de imada bulunmu olmaktadr.

Mflihn kelimesinin mutlak braklmasndaki
man eitliliini ifade edebilmek iin mazhariyet sahipleri ifadesini de kullanmay tercih
ettik.
14
BAKARA SRES
6. (man etmeleri iin kendini helk edecek

derecede gsterdiin hrs ve itiyaka ramen) u kfrde diretenlere gelince: (kbetleri hususunda uyarmak vazifen olup,
sen de bu vazifeni elbette yerine getirmektesin. Ne var ki,) onlar ister uyarmsn,
ister uyarmamsn, onlar iin fark etmez,
nk iman edecek deillerdir.
Cz: 1, Sre: 2
7. Allah, onlarn kalblerini ve kulaklarn

mhrlemi olup, gzleri zerinde de bir
7
perde vardr. ok byk ve dehetli bir
8
azaptr onlarn hakk.
9
8. nsanlar iinde yleleri de var ki, hi de

inanm olmadklar halde, (insaniyete yakmayan bir tavr olarak dilleriyle) Allaha
da, hiret Gnne de inandk! deyip durmaktadrlar.
9. Kendilerince Allaha ve iman etmi olanlara hile edip gya onlar kandrmakla meguller. Halbuki sadece kendilerini kandrp
durmalarna ramen (neyin faydalarna, neyin zararlarna olduunu anlayacak derecede
bir hisse bile sahip bulunmadklarndan), ne
yaptklarnn farknda deillerdir.
10. Kalblerinin tam merkezinde (manev hayat kaynaklarn kurutan, idraklerini krelten, karakterlerini bozan) gizli bir hastalk
vardr; (gayz ve hasetlerine bir ifa olsun
diye kurmaya altklar dzenler sebebiyle de) Allah, hastalklarn arttrmaktadr.10
Srekli yalan syleyip durduklar iin sadece
ok ac bir azaptr onlarn hakk.
11. (Hasta kalbleri ve ard arkas kesilmez
yalanlaryla karmaya altklar fitneler
dolaysyla) ne zaman kendilerine (mminlere den bir vazife olarak) Memlekette
bozgunculuk karp (btn bir topluma
zarar vermeyin!) dense, Ne mnasebet!
Biz, sadece slah edici, sulh salh temin
edici insanlarz. mukabelesinde bulunurlar.
12. Asla! Hi kukusuz onlar bozguncularn ta kendileridir ama, (gerek idrakten

yoksun bulunduklar iin, neyin slah neyin
bozgunculuk olduunun) farknda deillerdir.
13. Yine onlara ne zaman u halkn, insan
olan insanlarn imana ettii gibi siz de iman
edin! dense, (gurur ve enaniyetleri kabarr
da, halk ounluunu kmser ve nasihate
ihtiyalar olmadn gsterir bir ed ile,)
11
Yani u beyinsizlerin iman ettii gibi mi
iman edelim? derler. Oysa asl beyinsizler
kendileridir, fakat (hakk btldan, iman
nifaktan, doruyu eriden, ilmi cehaletten ayrt edecek bir bilgileri olmadndan)
12
bunu da bilmezler.
14. man etmi bulunanlarla karlatkla-
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
15
rnda (riyakrane ve onlardan grnmek iin) nandk! derler. Fakat (nifakn kalblerinde hasl ettii korku ve kimsesizsizlik
hissiyle, desteksiz kalmamak iin hemen
kendilerine koup kfrlerini ve onlarla olan
ahdlerini tazeleme ihtiyac duyduklar sureta
insan) eytanlaryla gizli mahfillerde halvet
olduklarnda ise, Emin olun, sizinle beraberiz, sizin maiyetinizdeyiz; dierlerine yaptmz sadece alaydan, yzlerine glmekten
ibarettir. diye teminat verirler.
15. (Bu davranlar, sadece kendileriyle deta

alay edilmesini ve dalleti istemekten baka
bir ey olmad iin) Allah da alaylarnn
karln vermekte ve bir sre daha gayesiz, babo srklenip dursunlar diye azgnlklar iinde onlara mhlet tanmaktadr.
7. Kfrn en nemli sebebi kibir, dnce ve

davran sapmas ile bu sapmadan kaynaklanan
veya ona yol aan yanl ve artlanm bak as, bir de zulmdr. Bir insan, bilhassa bu
nemli faktrn tesirinde, esasen Allaha ayna
olarak yaratlm bulunan kalbini karartr, onu
asl fonksiyonundan saptrr ve onu deta bir
mezbeleye evirir. Nasl dnyada kanunlara ve
yapl gayesine aykr olarak kullanlan binalara mhr vurulur, Allah da, inanma kabiliyetini
ebediyen kaybetmi byle bir kalbi mhrler.
Snrsz nimetlere kar bir nankrlk, dolaysyla nankrln en bydr.

Snrsz ve sonsuz olan Allaha ve sfatlarna
kar ilenmi en byk sutur.
Kinatta Allah gsteren sonsuz delillere,
Ona ahitlik eden deta sonsuz saydaki varla, meleklere; ilerinde hayatlarnda hi yalan sylememi yz binden fazla peygamber,
milyonlarca evliya bulunan milyarlarca inanm insann Allaha imanna kar ilenmi,
onlar yalanclkla itham eden sonsuz ve aff
mmkn bulunmayan bir iftiradr.
nsann vicdan, snrl gibi grnse de, esasen ebede bakp, ebediyeti istedii iin snrsz ve sonsuzdur. Kfr, o vicdan ebediyen
mahveden bir fiildir. Bu bakmdan, iman ebed mutluluu ve lezzetleri netice verdii gibi,
kabl- adem, yani, haa Allahn olmadna ve dier iman esaslarnn geersizlie
hkmetme mahiyetindeki kfrn de ebed ve
byk bir azab netice vermesi, onun zelliindendir.
Kalb, gnahlardan, artl ve yanl bak

asndan, kibirden ve zulmn getirdii merhametsizlikten uzak olursa, o kalbin daryla
balantsn kuran duyma ve grme merkezleri
de alr haldedir. Ayrca, byle bir kalbde bir
tasdik noktas bulunur ve kulaktan giren vahiy
ve batan sona lh hakikatler tecellisi olan kinattan gzn toplad deliller, onda iman nn yanmasna bir sebep tekil edebilir. Fakat
kalb, yukarda saylan sebeplerle asl hviyetini kaybederse, onda bir tasdik noktas aramak
bounadr. Neticede, kulak da vahyi duymaz,
duysa da kalbe geit vermez olur. Gzn kinat
zerinde yapt almalar ise, kalbde bir tasdik
edici olmad iin, kfr artrmaktan baka bir
i grmez. Gnmzde, ou bilim evrelerinin
ateizmde srarnn sebebi bu olsa gerektir!
8. Kfr, sonsuz azab hak eden snrsz bir cinayettir, nk o:
16. Onlar, hidayete bedel sapknl satn alm kimselerdir ki, ticaretlerinden bir fayda
grmedikleri gibi, (iinde yzdkleri sapknlktan) kurtulmaya yol bulmalar da mmkn deildir.
9. Kurn, nce az sz ve ok man ile mminleri ve onlarn ahsnda slm anlattktan sonra,
iki yetle kfrn ve kfirin karakterini tantp,
bu yetten itibaren 13 yetiyle mnafklar nazara vermektedir. Bunun sebepleri:
Mnafk, aldatc ve tam bilinmeyen bir i
dmandr. Dman, mehul olduu zaman
daha tehlikeli, aldatc olursa daha habis ve
16
BAKARA SRES
fesad daha iddetli, ierden olursa zarar daha byk olur. Nifakn bilhassa slm
dnyasndaki cinayetleri ok daha iddetli olmutur ve bunun iin Kurn, nifak tehlikesine bilhassa dikkat ekmektedir. Sz konusu
yetlerde kullanlan kelimelere az bir dikkat
bile, nifaklar pek ak bazlarnn yan sra,
bugn slm dnyasn atee veren er ebekelerini, yer-alt komitelerini, gizli mahfilleri
rahatlkla grmeye yeter.
Mnafk, srekli mminlerin iinde bulunduundan, nifakn ktl hakkndaki
szleri iite iite nifakn kirliliini idrak edip,
dilindeki Kelime-i Tevhid kalbine yol bulabilir.
Alay, hile, iki yzllk, riya, yalan gibi kt
huy ve sfatlar, kfir kadar, hatt kfirden
ok mnafkta bulunur. Bu sebeple, onlar
zerinde ok durmak gerekmi, mminler
de bu tr sfatlardan sakndrlmtr.
10. Kurn- Kerimde, bu yette olduu gibi,
yer yer zikredilen, Allah, hastalklarn arttrd; kalblerini ve kulaklarn mhrledi; babo
srklenip dursunlar diye, azgnlklar iinde
onlara mhlet tanmaktadr gibi ifadeler, asla
cebr, yani insan iradesini kabul etmemeye gtrc man ve mahiyette olmayp, Kader ve
beer iradenin gerek mahiyetini ortaya koymaktadr:
nsan, ameli, dncesi, davranlar, yani
bizzat kendi kesbiyle byle bir sonucu hak
etmitir; Allah da, adaleti ve insann irade sahibi
olmasnn gerei olarak o sonucu yaratmaktadr.
Yani Kurn, bu tr ifadelerde sebep ile neticeyi,
fiili ileyenle (insan) yaratan (Allah) bir arada
anmaktadr. Kurnn ortaya koyduu lh
Kader ve beer iradesi gerei bu olmakla birlikte, Cebriye ve Mutezile, sebep iin ayr, netice
iin ayr bir kader arayna girme ve insann
ameli (kesbi) ile Allahn yaratmasn birbirine
Cz: 1, Sre: 2
kartrma gibi iki nemli hataya dm ve biri

insan iradesini btn btn reddetme gibi bir ifrata, dieri de, gya Allaha irkin fiil nisbet
etmeme gayesiyle, yaratmay da insana verme
gibi tefrite gitmitir.
11. Kurn- Kerim, bir baka yerde mnafklardan bahsederken, Onlar grdn zaman
kalp ve kyafetleri houna gider. (yle bir ton
ve slpla konuurlar ki,) konutuklarnda szlerine kulak verirsin. Gerekte ise onlar, duvara
dayal giydirilmi ktkler gibidir (63: 4) buyurur. Bilhassa kfir ve mnafklarn elebalar,
mesleklerine, makam ve mevkilerine, ekillerine,
zenginliklerine ve birtakm bilgilerine maruriyet iinde, bilhassa yoksul, zayf mminleri hep
kmsemi ve onlar beyinsiz, dikkate deer
herhangi bir gr ve dnceden yoksun ayak
takm (11: 27) olarak grmlerdir. Oysa gerek, bunun tam tersinedir.
Bu yetler ayrca ifade etmektedir ki slm,
fakirlerin, kimsesizlerin sna olduu gibi,
hakk koruyan, hakikati muhafaza eden, gururu
yasaklayp, kibri def eden yegne dindir. Keml
ve erefin ls slmiyettir. slm, ehl-i dnyann ve makam-mevki sahiplerinin ellerinde
bask ve zorbalk arac olamaz, yaplamaz. Buna
karlk, nifak douran garaz, gurur, kibir ve
bencilliktir.
12. yet gsteriyor ki, hakk btldan, iman yolunu nifak yolundan ayrt etmek, ilim ve salam bak asyla mmkndr. Bunun dnda,
Kurnda oka geen Akletmezler mi? Akllarn kullanmazlar m? Dnp, ders ve tedbir almazlar m? Hatrlayp, t almazlar m?
ve benzeri ihtarlar, slmiyetin ilim, selim akl,
hikmet ve mantk zere kurulu bulunduuna,
her akl- selimin slmiyeti kabl etmesi gerektiine bir iarettir. Buna karlk cehalet, kfr
ve nifakn en nemli zelliklerindendir.
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
3
17
cak ekilde gzlerine perde indii ve karanlklara gml bulunduklar iin) krdrler; artk bu halden kurtulup, geriye (a)
dnmeleri de mmkn deildir.
19. Veya (onlarn hali), her taraf kaplam
karanlklarla birlikte gk grltleri ve imekler eliinde yaan frtnal bir yamura
tutulmu kimsenin haline benzer. Yldrmlarn verdii dehet iinde, (sanki seslerini
duymamakla onlardan veya onlarn arpmasyla gelebilecek lmden kurtulmak mmknm gibi) lm korkusuyla parmaklarn kulaklarnn iine kadar sokarlar. Allah,
(kudretiyle) kfirleri ite byle kuatmtr.
17. Onlarn hali, u kimsenin haline benzer:

(lde giderken konaklad yerde hem yalnzln gidermek hem eyalarn korumak
hem de zararl hayvanlardan korunmak iin
gecenin karanlnda) bir ate yakar; ate
etraf aydnlatp da (yanndakilerle birlikte tam rahatladk dedikleri anda, kymetini
bilmedikleri ve koruma altna almadklar
iin, yaktklar o ate snp gider; bylece)
Allah klarn alverir de, onlar karanlklar iinde brakr ve artk hibir ey grmez
olurlar.
18. (Gecenin karanl iinde ne bir ses, ne
bir sada duyulmad ve esasen kulaklar
da her trl yardm ve hayr sesine kapal
olduu iin) sardrlar; (hibir ey duymadklar iin) dilsizdirler, konuamazlar;
(doruyu, aydnl grmelerine mani ola-
20. imek, neredeyse gzlerini kr ediverecek: ne zaman evrelerini aydnlatsa, (bir

mitle) onun nda birka adm atarlar;
zerlerine karanlk kverince de, donmu
gibi kalakalrlar. (Aleyhlerine ittifak etmi
gibi grnen hava unsurlarnn deheti iinde lmeleri veya kulaklarnn ve gzlerinin
olmamas bu zdraptan kurtulmalar iin
temenni edilse bile, Allah bunu dilemiyor;)
13
eer Allah dilemi olsayd, onlarn iitmesini de, grmelerini de alrd. phesiz Al14
lah, her eye hakkyla g yetirendir.
21. (te mmin, kfir ve mnafklarn halleri budur. yleyse) ey insanlar! Sizi ve sizden
ncekileri yaratan (ve insan mahiyet ve hviyet iinde terbiye edip byten) Rabbinize,
(hem yaratlnzdan gelen bir ihtiyacn ve
istidadn gerei, hem de sizi insan kemalta tayacak bir vazife olarak) ibadet edin
ki, takvaya ulap (Allaha tam bir sayg ve
Ondan korku iinde, kfr, nifak ve bunlarn sebep olaca dnyev-uhrev musibet ve
azaptan) korunma midi tayabilesiniz.
22. O (Rabbiniz) ki, yeri sizin iin dek
(rahatlnda dayal-deli) bir taban klp,
g de (stnzde bir tavan, bir kubbe gibi) bina etti. Ve gkten su indirdi de, onunla
18
BAKARA SRES
15
Cz: 1, Sre: 2
size rzk olarak eitli rnler bitirdi. u

halde, (Allahtan baka mabud, rab, yaratc, rzklandran, nimet veren olmadn,
olamayacan) bile bile,16 (Ztnda, sfatlarnda ve fiillerinde) Allaha denkler tutup
(baka mabud, baka yaratc, baka rabler
edinmeyiniz.)17
tek bir sre meydana getirin; eer iddianzda

samimi iseniz, (vicdannz da gerekten byle
diyor ve kendi kendinizi kandrmyorsanz),
Allah brakp da ilerinizde kendilerine mracaat ettiiniz btn yardmclarnz, gvenip balandnz kimseleri (airlerinizi,
putlarnz da) yardm iin arn.18
23. Eer kulumuz (Muhammed)e indirdiimiz Kurnn Allah katndan olduu hususunda phe (ve dolaysyla onun kulumuzun
eseri olduu iddias) iindeyseniz (size yol
ak, haydi durmayn), o (Kurnn) benzeri
24. Buna muvaffak olamazsanz ki, asla

olamayacaksnz yleyse, yakt insanlar ve
(put mahiyetinde yontup taptnz) talar
olan, kfirler iin hazrlanm Ateten saknn, kendinizi ondan korumaya bakn.
13. itme ve grme glerinin alnmam olmasnn, Allahn bir sfat olan Meiete (Ezel
Bilme ve Dileme) balanmas, nemli bir geree iaret etmektedir. Meet, sebeple netice
arasndaki ba ve esasen Allahn lminin bir
unvandr. Allah, beer iradenin ne ynde tecelli edeceini ezelde bildiinden, ona gre takdirde bulunur. Netice zerindeki asl tesir ve
yaratmaya gelince, o, tamamen lh Kudrete
aittir. Sebepler, hikmetini kavrayamad ve ilk
anda gzel grmedii baz eya ve hadiselere
bakarak Allah hakknda yanl dnce ve zanlara kaymamas iin insan aklyla o eya ve hadiselerdeki lh icraat arasna Kudretin koymu olduu birer perdedir. Mesel, lmdeki
gzellii gremeyen insan akl ile lm arasna
hastalklar, kazalar, musibetler konmutur. Bu
perdeler, insann Hz. Azrail (a.s.) ve Hz. Allah
(c.c.) hakknda yanl dnce ve zanlara kaplmasna mani olur.
nsann hangi ameller karlnda ne ile karlaacan, yani hangi sebebe hangi neticenin terettp edeceini tayin buyuran, btnyle lh
Meiettir. lim ve iradenin nemli bir yere sahip
bulunduu uurlular leminde de hakim olan
bu byk ldeki mutlak determinizm, sonsuz bir lim ve radeyi gstermesi bakmndan,
Allahn varlk ve birliine kesin bir delildir.
14. Kurn- Kerim, nemli slup zelliklerinden

biri olarak, mcerretle mahhasa, madd olanla
manev olana, yaln anlatmla sanatl anlatma
sk sk bir arada yer verir ve bunlar arasnda geiler yapar. Mesel, hac yolculuu iin azktan
bahsettii yerde en hayrl azk, insanlar iin birer nimet olarak elbise ve ssten sz ettii yerde
en hayrl elbise olarak hemen takvaya vurguda
bulunur (Bakara Sresi/2: 197; Arf Sresi/7:
26). Bylece, dnya hayatnn da bir yolculuk olduuna, hac yolculuunun bir bakma dnyaya
adm atmakla balayp pepee hiret lemlerine
uzanan yolculuu simgelediine ve bu her iki
yolculuun da takva azyla yaplabileceine,
dier taraftan, insan her trl ayptan, zararl
d etkilerden koruyan ve gerekte gzelletiren
elbisenin takva elbisesi olduuna dikkat eker.
Bunun gibi, lm bulunan yerin, rahmet rzgrlarnn esmeye balayp yine rahmet ykl
bulutlar yklenip gtrmesinin ardndan gelen
yamurlarla nasl diriltilip orada her trl rnn nasl boy verdiini anlatrken, hem bununla
hiret Gn llerin diriltilmesi arasnda ak
bir paralellik kurar, hem de imana ak kalblerin
btnyle rahmet olan vahiy (Kurn) yamurlaryla dirilip, her trl fazilet bitkilerine zemin
tekil etmesine kapal bir istiareyle iarette bulunur (Arf Sresi/7: 5758). Yine, vadilerdeki
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
rmak yataklarnn yamur sularyla beslenip

zerlerinde kpkler hasl ederek akn ve insanlar madenleri ilerken yine benzer bir kpn meydana geldiini ifadeyle, hakk kpklerin altnda akp giden ve urad yerlere hayat
tayan, insanlara kalc faydalar salayan suya,
ayn zamanda kp atlm ve som haline gelmi elmas gibi madenlere, btl ise ste kan,
fakat flemeyle bile kayboluverecek kpklere
benzetir (Rad Sresi/13: 17). O bu benzetmeyi
aka yaparken, dier taraftan okuyucu da, vahyin, Kurn yetlerinin yamura, insan zihni ve
kalbinin yamurlarla beslenen vadilerdeki rmak
yataklarna, insann eitime konu bir varlk olarak ayrca ham madenlere, insan eitiminin bu
madenlerin ilenmesine benzetildiini anlar.
Ele aldmz buradaki yetlerde yaplan iki
benzetme de gerekten olduka dikkat ekicidir.
17 ve 18inci yetlerde mnafklar, lde giderken geceleyin arkadalarndan kopan ve hem k
hem s edinmek maksadyla ate yakan, fakat
anlam ve faydasn bilip takdir etmedii iin bu
atei Allahn hemen sndrverdii, dolaysyla perde perde karanlklar iinde kalm yolcuya
benzetilmektedir. Mnafklar, manen, yani hakikate kar sar, dilsiz ve kr olduklar gibi, l
karanlndaki halleriyle de, etraftan hibir ses
alamadklar iin sar, etrafta kendilerini duyacak ve bu sebeple seslenecekleri kimse olmadndan dilsiz ve etraflarn gremediklerinden
dolay da krdrler. Bu kuatlmlk iinde bulunduklar yerden geriye, bir k kaynana da
dnemeyecek durumdadrlar. Kapal bir istiare
ile vahyi k veya rahmet (yamur) saanana
benzeten ve onlar bir baka adan nazara veren
19 ve 20nci yetlere gre ise mnafklar, kendilerini k saana altnda kszla mahkm
etmi, saanak saanak yaan rahmetten, vahiy
saanandan istifadeyi brakp, bu saanaa elik eden imek ve gk grltleri, yani slm
tebliin harekete geirdii hadiseler sebebiyle
rahmetin yan kendileri iin lm olarak alglayan ve gya lmden kamaya alan tiplerdir. lmden kayoruz diye aslnda rahmetten,
ktan kamaya almalarna ceza olarak Ce-
19
nab- Allah, onlarn iitme ve grme duyularn

almamakta, bylece onlar srekli korku iinde
brakmaktadr.
15. Atmosfer, portakaln kabuunun portakal
sarmas gibi katman katman dnyay evrelemitir. Bunun, yeryznn etrafndaki hemen
ilk katmannda hava tabakalar bulunur. Bu tabakalar, kinatn muhtelif yerlerinden gelen zararl nlardan dnyay korur. Sadece dnyadaki
hayat iin faydal olan nlar geirmekle, bir
adan tavan veya glgelik fonksiyonu grrler.
Bulut ve yamur da, gn bu tabakasnda oluur.
16. Bu yet, kfrn ilme dayanmadn gsterdii gibi, bilmenin de kfre mani olamadna iaret etmektedir. Yukarda arz edildii zere kfr,
daha ok gurur, kibir, zulm, yanl bak as,
dnce ve davran bozukluu gibi faktrlerden
kaynaklanr. Kfr, mutlaka cehalete dayanmasa
da, cehaleti dourur. nk, kalbinde bir tasdik
noktas, kk de olsa imana ak kirlenmemi
bir nokta bulunmayan insan, btn beer-tabi
bilimleri yutsa da, bunlar, ancak onun cehaletini
artrr. limle bilginin farkl eyler olduu unutulmamaldr. Bilgi, sadece yenilip-iilen maddeler gibi bir malzeme, ilim ise, st gibi, faydal,
hazmedilmi bir netice, vcuda gdadr. nsan kfre gtren veya kfrden kurtaramayan
gurur, kibir, artlanmlk, yanl bak as,
zulm ve dncede-davranta sapma gibi unsurlar, Kurna gre gerek ilimle badaamaz;
nk kullar iinde Allah karsnda ancak
limler saygyla rperir (35: 28).
17. Bu son iki yet, pek ok gerekle birlikte,
Tevhid-i Ulhiyet, Tevhid-i Rubbiyet ve Tevhid-i Ubdiyeti (lh, Rab ve Mabud olarak
sadece Allah kabl etmeyi) mucizev bir slp ve belatla hem ispat etmekte, hem nazara
vermektedir. Yaratc, ibadet edilmee yegne
lyk ve hak sahibi (Mabud-u bil-hak), nimetlendiren, rzklandran ve yaratmakla kalmayp
byten, her varl hayat ve hayattaki vazifesi
istikametinde terbiye eden, gerekli organ, sistem,
cihaz ve melekelerle donatan Rab olarak sadece
20
BAKARA SRES
Allahn kabl edilmesi, bu Tevhidin zaruretlerinden olduu gibi, bizim ve atalarmzn

yaratlmasndan, yerin bizim iin bir dek klnp, gn kubbe eklinde bir tavan gibi bina
edilmesine, oradan gkten inen yamur ve bu
yamurla yerden bize rzk olarak ekinler karlmasna kadar btn hadiseler, bu Tevhid
gereini ispat etmee yeterlidir. evremizde ahit olduumuz, birbiriyle i ie ve biri olmadan
dierleri dnlemeyecek bu vakalar (fenomen), Bir lh, Bir Rab ve dolaysyla Bir Mabud gereini apak ortaya koymaktadr.
18. Kurn, nceki iki yette Tevhid adna sralad kinat gereklerinden sonra, bu defa hem
yine Tevhid, hem kendisinin Allah Kelm olduu, hem de dolaysyla Hz. Muhammed aleyhissalt vesselmn risaleti gibi nemli iman
hakikat adna tam bir meydan okuma edas
iinde yeni ve gneler kuvvetinde bir delil daha
sunmaktadr. Evet, Ulhiyet Risaletsiz, Risalet
Kitapsz olamayaca gibi, Kitap Risalete, Risalet de Ulhiyete en byk delildir. Kurnn
lh Kelm olduu hususunda burada takdim
buyrulan delil, beeri onun bir sresinin bile
benzerini meydana getirmekten ciz brakan
mucizeliidir.
Kurnn indii dnemde Arabistanda en
revata olan sanat belat, yani gzel sz syleme, hitabet ve iirdi. Kurn, bu noktada,
kendisinin Allah Kelm olduunu ve dolaysyla tad ana maksatlar ispat iin onlara
meydan okudu: Eer Kurnn Allah Kelm
olduundan pheniz var ve onu haa Mu-
Cz: 1, Sre: 2
hammed gibi, 40 yl aranzda kalm ve bu sre

iinde lisanndan tek bir msra bile sadr olmam
bir zat yazd iddiasnda iseniz, haydi Kurnn
bir mislini getirin. Bunu yapamadnz, yle ise,
btn yardmclarnz, sz statlarnz, taptnz putlarnz ki, taptnza gre, sizden
byk olmalar lzm yardma arn ve hi
olmazsa 10 sresinin benzerini getirin. Bunu da
yapamadysanz, hi olmazsa ksack bir sresinin benzerini getirin! Ne o zamanki Araplar ve
daha baka milletler, ne daha sonrakiler, buna
muvaffak olabildiler ve Kurn, meydan okumasna devam ediyor. O zamanki mrik Araplar,
gururlarn inciten, aksi halde onlar ve putlarn Cehennem yakt olarak ilan eden bu meydan
okuma karsnda dinlerini, gururlarn, hayatlarn kurtarmak iin byle bir yola tevessl edebilirlerdi. Fakat yapamayacaklarn bildiklerinden,
bu defa zor olan yola, Kurn karsnda klla
mcadeleye bavurdular.
Kurnn, btn bir organizma gibi, her bir
yeti ve hatt her bir kelimesi dierleriyle iten
bir mnasebet iindedir. yetler arasnda hem
bir kll-cz mnasebeti vardr; yani pek ok
yet, Kurnn kendi bana btn ve bamsz
bir parasdr ki, Kurnn neresine konsa yadrgamaz. Hem de, kll-cz mnasebeti vardr
ki, yetler iinde pek ou, Kurnn btnn
temsil eder. Bunun gibi, Kurnn taklit edilemeyecek daha onlarca mucize zellii vardr. Bu
yzden de, onu taklit etmek ve bir sresinin bile
benzerini retmek mmkn deildir, olmamtr
ve asla olmayacaktr.
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
21
dnyadaki gibi bir sonla, lmle kesilir mi

gibi endieleri de olmayacak) ve onlar, o
cennetlerde sonsuzca kalacaklardr.21
25. 19man edip, imanlar istikametinde salam, doru, yerinde ve slaha ynelik (salih) ilerde20 bulunanlar ise mjdele: Onlar
iin (aalarnn arasndan ve kklerinin)
altndan rmaklar akan cennetler vardr. Ne
zaman orada kendilerine rzk olarak (koku,
tat, renk, ekil ve lezzete birbirinden farkl
ve her defasnda tazelenip yenilenen) meyvelerden ikram edilse, Bu, bize daha nce
de ikram edilmiti! derler. nk meyveler
onlara, (ne olduunu bilmedikleri bir yiyecekle itahlar gitmesin, lezzetleri azalmasn
diye) ekilce dnyadakilere ve bir nceki
sefer ikram edilenlere benzer olarak sunulur. (O cennetlerde tek balarna, yalnz ve
dostsuz olacak da deillerdir.) Onlar iin,
(dnyadaki btn eza-cefa sebebi hallerden
arndrlm ve) ebediyen tertemiz hale getirilmi eler de vardr. (Btn bu nimetler
26. Allah, (Ateten korunup vadedilen cennetlere girmesinde insan iin bir vesile olan
iman hakikatlerini zihinlere ve kalblere yerletirme adna) bir sivrisinei, hatt (gerek
misal tekil etmede, gerekse yap ve sanat
olarak) ondan daha byn veya daha kn misal getirmekten ekinmez.22 Zaten
iman etmi bulunanlar, (hem imanlarnn gerei, hem de bu tr misaller imanlarn arttrp glendirdiinden ve onlardaki maksat ve
hikmeti ok iyi anladklarndan,) onun gerekten Rabbilerinden gelen hak bir misal olduunu bilirler. Kfr kalblerinde yerlemi
bulunanlar ise, (kfrlerinden kaynaklanan
bir cehalet ve inatla), Allah byle bir misal
getirmekle ne demek ve ne yapmak istiyor
ki!? derler. Allah, onunla oklarn dallete
atmakta ve oklarn da hidayete erdirmektedir. Ama Allah, onunla (bakalarn deil,)
sadece fasklar dallete atmaktadr.23
27. O (fask)lar, sz verip balandktan sonra szlerinden dnp, Allahn ahdini bozar
(onunla vicdan irtibatlarn zp datrlar). Bununla kalmaz, Allahn (insanlar
arasnda) kurulmasn ve korunmasn emrettii balar da kesip koparrlar ve yeryznde bozgunculuk karrlar.24 Byleleri,
(dnyada da, hirette de) her bakmdan
kaybetmi olanlarn ta kendileridir.
28. Allah nasl inkr edebilirsiniz ki, siz
hepiniz ller idiniz (iinizde kimin cesedini
oluturaca ok nceden belirlenmi bulunan her birinize ait zerreler hava, su ve toprakta cansz ve dank bir halde bulunuyordu.) Derken O, size hayat verdi.25 (Her
biriniz iin takdir buyurduu belli bir sre
hayatta kaldktan) sonra, bu defa size l-
22
BAKARA SRES
m verir.26 (Dnya ile hiret arasnda bir

ara lem olan Berzahta Onun diledii kadar
kalrsnz ve ok byk inklplarn ardndan) O, tekrar sizi diriltir. Sonra, (yine ok
byk inklplar srecinden ve lemler iinden geip) Ona dndrlrsnz.27
29. O (Allah) ki, (size hayat vermeden nce
yeryzn bu hayatnz iin hazrlad ve)
19. Bir belat mucizesi olduu kadar, hem

ulhiyet gerekleri, hem de mutlak-izaf btn
kinat gerekleri arasndaki muvazeneyi korumada bir denge mucizesi olan Kurn- Kerim,
insann irad adna terib-terhib (rabet-evk
verme ve sakndrma-korkutma) ve onun mnev terakksinin iki kanadn tekil eden havfrec (korku-mit) dengesini de en kk bir
sapmaya meydan vermeden muhafaza eder. Her
bir ferdin mit ve beklentisine gre niha kurtulula mjdeledii mminlerden sonra kfirleri ve mnafklar tantp, kfrde srar edenleri
Atele korkutmasnn hemen ardndan, iman ve
salih amelin neticesini en ferahlatc ifadelerle
haber vermekle hem skan ve rperen ruhlar
rahatlatmakta, hem de iman ve salih amele tevik ve teribde bulunmaktadr.
20. Kurn- Kerim, salih (salam, yerinde, arzasz ve yapmaya, tamire ynelik) amel veya
i tabirini mutlak brakr; yani hangi amellerin
salih amel kategorisine girdiini tek tek aklamaz. Salih amel, her eyden nce, Kurn ve
Snnet temeline dayanan slmn salih grd
amellerdir ve bu arada namaz, oru, zekt, Hac
gibi ve daha baka uygulamada salihliklerini
salamak ve salihlik dereceleri kiiden kiiye ve
her kiinin onlar yerine getirmedeki samimiyet, kabiliyet ve gcne gre deiiklik gsterse
de ztnda salihlii kesin ve tartlmaz ameller
vardr. Bununla birlikte, Kurnn salih amel
tabirini mutlak brakmasnda nemli bir espri
sz konusudur. Her eyden nce yer, zaman ve
artlarn baz amellerin salih olup olmamasnda
nemli tesiri vardr. Mesel, bir idarecinin dai-
Cz: 1, Sre: 2
yerde ne varsa hepsini (neticede sizi, yani

insan cinsini meydana getirmek ve) sizin
(istifadeniz) iin yaratt. Bu arada (ilim,
irade, kudret ve inayetini) gk tarafna
yneltti de, (orada bulunan gaz bulutu halindeki unsurlar) yedi gk halinde nizama
koydu.28 O, her eyi tastamam ve hakkyla
bilendir.29
resindeki ciddiyeti vakar, yani salih, mahviyeti

ise zillettir, salih deildir; fakat evinde, aile fertleri arasndaki ciddiyeti kibir, mahviyeti tevazu
olur. Zayfn kuvvetli karsndaki izzet-i nefsi
vlecek bir vasf olmakla birlikte, glnn zayfa kar izzet-i nefsi gurur ve byklenmedir.
Bir insann fedakrl ve msamahas, kendisi
adna ve ahsna yaplan ktlklere kar olursa salih bir amel, fakat toplum ve milleti adna olursa hyanettir. Daha da oaltlabilecek
bunlar ve benzeri misaller, amellerin salih olup
olmamasndaki yer, zaman ve artlarn nemini gsterdiinden, Kurn- Kerim, bu kavram
mutlak brakmtr.
Bu yet, iman ve amel-i salihi bir arada ama
ayr ayr anmakla, amelin imandan bir cz, yani
imann art olmamakla birlikte, amelsiz imann
niha kurtulu iin kf sebep tekil edemeyeceini, ayrca, imansz herhangi bir amelin de
hiret adna hibir deerinin olmadn ortaya
koymaktadr.
21. yet, her mmin fert iin Cennet iinde cennetler bulunduunu ifade ile, bu cennetleri, barndrdklar nimetlerle birlikte tasvir etmektedir. Cennette en byk nimet, Cenab- Hakkn
ebed honutluu ve baz yetlerde imaen, baz
hadislerde aka ifade buyrulduu zere, Onun
Cemlini kemiyet ve keyfiyet (nitelik ve nicelik)
st mahede etmedir. Bunlar gibi ve daha baka trde saf ruh-manev lezzetler, Cennet nimetleri iinde en byk olmakla birlikte, onlarn anlmas belli bir seviyeyi ilgilendirdiinden, Kurn-
Kerim, ok yetlerinde Cennet nimetlerini daha
ok cisman nimetler gibi sunar. Mminin bede-
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
23
ni ve nefsi, hem dnyada ona hizmet ettii, hem

de birtakm dnya nimetlerinden belli llerde
mahrum braklma ve belli zorluklara koulma
gibi yollarla terbiyeden geip Cennete ehil hale
geldikleri iin mmin, Cennette onlara has zevk
ve nimetlerle de mkfatlandrlacaktr. Bununla
birlikte bu zevkler, sadece cisman zevkler gibi
ele alnmamaldr. Bunlardaki cismanlik, pak ve
arnm bir cismanlik olduu gibi, manev yan
ar basan bir cismanliktir de. Mesel, kadn olsun erkek olsun, her insan bir ee, dosta, arkadaa ihtiya duyar. nsann ihtiyalarn en fazla
tatmin eden kalbine kar bir kalbin bulunmasdr ki, sevgilerini, aklarn, evklerini paylasnlar. Kalblerin an ltifi, en efkatlisi kadn kalbi
olduu iin, Kurn- Kerim, Cennette daha ok
erkekler iin kadnlar bir nimet olarak zikreder.
Yoksa, orada kadnlar esiz, arkadasz kalacak
deildir. Yardmlama, dertleme, sohbet, rahmetten kaynaklanan karlkl muhabbet, efkat
ve nsiyetin dnyada verdii ve hirette verecei lezzet, elerin birbirlerine verdii cisman lezzetin ok stndedir. Ancak cismaniyetin altnda ezilmi ve onun lezzetlerine malp olanlardr
ki, yeme, ime ve ailev mnasebet gibi sadece
cisman zannettikleri lezzet kaynaklarnda sakl
bulunan ok daha te manev lezzetleri bilemediklerinden, Cenneti de yalnzca bir cisman lezzetler haras grebilirler.
nezzl tabiri kullanlr. te yandan, insanlarn

kk grd mutlaka kk, byk grd
de byk demek deildir. Belki bazen tam tersinedir. Cisim kldke ondaki sanat ve deerin
artt pek ok rnek vardr. Sanat bakmndan
sinein gz ve pirenin midesiyle gne sistemi
arasnda ok fark olmasa gerek. Hatt canl olmalar itibariyle, belki de birinciler daha byktr.
22. Kendinden nceki lh kitaplar gibi Kurn-

Kerim de, pek ok mcerret gerekleri tasvir ve
anlatmda misallere, temsillere bavurur. nk
insanlarn ou bilgi ve idrak bakmndan yeterli seviyede olmadklarndan mcerret gerekleri
her zaman anlayamayabilirler. Ayrca Kurn,
ana maksatlar istikametinde insanlarn iradn
esas ald iin, onlarn rkmeyecei ve hislerine ters gelmeyecek bir slp kullanr. Nasl biz
ocuklarla konuurken onlarn dilini kullanrz,
Kurn- Kerim de, indii gnden Kyamete
kadar her dnemde hemen her seviyedeki insan
muhatap almak ve herkesi tatmin etmekle beraber, insanlarn ou avam olduundan, onlarn
seviyelerini de gzetir. Bu bakmdan Kurn-
Kerim iin, beerin idrak seviyesine lh te-
24. Kurn kelimelerinin karakterini ve man

zenginliini grmek bakmndan, aslnda bu
yetin en ksa meli udur:
23. yet, Kader-insan iradesi konusunda, yukarda 10. dipnotta izahna allan gerei bir
defa daha teyit etmektedir. Allahn bir insan iin
dalleti yaratmasnn, o insan dallete atmasnn
en nemli sebeplerinden biri, fsktr. Fsk, terim
mansyla, haktan sapma, snr ama, ebed hayat terk edip onun kazanlaca sahadan kma
demektir. Fskn da kayna, insann hamurundaki akl, ehvet ve gazap gibi nemli melekeyi veya kuvveyi, yerinde bir ahlkmanev eitimle, Ftiha sresi 9. dipnotta aklanan
hikmet, iffet ve ecaat-adalet orta noktalarndan
kaydrp, u noktalarda kullanmaktr. Esasen,
zikredilen orta nokta veya fazileti bir merkez
olarak dnecek olursak, en u noktalara varncaya kadar merkezden her trl ve her lde
sapma, o lde ve trde fsktr. Burada bilhassa
kfr dalletine sebep olarak anlan fsk tr veya
derecelerinin neler olduu, bundan sonraki yette gelecektir.
O (fask)lar, sz verip balandktan sonra szlerinden dnp, Allahn (meet, hikmet , ilim ve inayet atklarndan rlen ve
kinattaki genel henk ve dzeni salad
gibi, insan hayatnda da sulh, skn, huzur ve dzeni salayacak ktan bir halat
olan) ahdini bozar (onunla vicdan irtibatlarn zp datrlar). Bununla kalmaz,
Allahn, (insanlar arasnda) kurulmasn
ve korunmasn emrettii (kan/akrabalk
ve din balaryla, fertleri bir binann talar, tulalar gibi birbirine tutkun bir toplum
hayatnn gerektirdii mnasebet ve ayr-
24
BAKARA SRES
ca ilim, zek, kabiliyet, akl, g gibi lh
nimetleri yerinde kullanma ve bunlardan
bakalarn faydalandrma) balarn da
kesip koparrlar ve (batakla dm
ve onulmaz bir hastala yakalanm bir
insann bakalarn da o batakla veya
hastala ekmek istemesi gibi, ktlklerini btn topluma, hatt btn insanla
yayma teebbs iinde) yeryznde bozgunculuk karrlar. (nsanlktan ve lh
rahmetten uzaklam) bu tipler, (dnyada
da, hirette de fert ve toplum olarak) her
bakmdan kaybetmi olanlarn ta kendileridir.
Bu mealde parantez ii verilen manlarn birer

yorum olduu dnlmemelidir. Onlar, yetlerde geen kelimelerin karakterinin, diziliinin,
gramer kurallarnn ve slbun ortaya koyduu anlamlardr. Mesel, Sz verip balandktan
sonra Allahn ahdini bozar (onunla vicdan
irtibatlarn zp datrlar) ifadesinde zp
datma karl kullanlan fiil NeKaDa olup,
rlm kaln bir ip veya halat zp datmak
demektir. Bundan, Allahn ahdinin, insanlar
birbirine balayan, ayrca Allah ile insanlar arasndaki mnasebeti tesis eden nurn bir ba
olduu anlalmaktadr. Balama mansndaki
misak kelimesi de, ayn many kuvvetlendirmektedir.
Evet, Cenab- Hakkn ahdi, meet, hikmet,
ilim ve inayet ipleriyle rlm nurn bir erit,
bir halattr ki, ezelden ebede kadar uzanmakta olup, kinatta umum nizam eklinde tecelli
ederek, silsilelerini kinatn her yanna ve btn varlk trleri arasna datm, en nemli
silsilesini ise insan trne uzatmtr. Bu halat,
insan ruhuna pek ok istidat ve kabiliyetlerin
tohumlarn ekmi, bunlarn terbiyesini insan
iradesine, insan iradesini de eriatn eline vermitir. Bu bakmdan, Cenab- Hakkn ahdini
bozmamak, ancak o istidatlar slmn gsterdii istikamette terbiye edip, lyk ve mnasip olduklar yerlerde kullanmakla olur. Ahdin nakz,
onu zp datma, bozup paralama demektir.
Mesel, peygamberlerin ve lh kitaplarn bazsn tasdik edip bazsn inkr etmek, slmn
Cz: 1, Sre: 2
baz hkmlerini kabl edip bazlarn reddetmek, baz yetleri gzel bazlarn haa irkin
grmek gibi. Byle bir bozup paralama ise, hem
kinattaki ve hem de ve bilhassa toplum hayatndaki dzen ve intizam zr zeber eder. evre
kirlenmesi dahil, dnyann bugnk hali buna
en gzel misaldir. yetin devam da, ayn gerein baka boyutlarn ayn slp iinde ortaya
koymaktadr.
25. Kurn- Kerim, Cenab- Allahn (c.c.) varlk ve birliini insan zihin ve kalbine yerletirme
adna, her eyden nce Onun yaratcln ve
bu arada insan hayatn nazara vermektedir. Hayat, Ezel Kudretin en byk, en ltif, en dikkat
ekici bir mucizesi, ayrca en byk nimetlerden
biridir. Bata Cenab- Hakkn ezel-ebed varl ve birlii olmak zere, btn iman esaslarna bal bana bir delildir. Hayat derecelerinin
en basiti bitkilerin hayat olup, bu hayatn da
balangc, ekirdekte veya tohumda hayat dmnn uyanp almasdr. Hayatn keyfiyeti
(nitelii) o kadar ortada ve apak gibi grnmesine ramen, insan akl ve bilgisi iin hal mehuldr ve mehul kalmaya da aday grnmektedir. Hayat olmayan bir cisim, en byk bir da
da olsa tektir, yetimdir; mnasebeti, sadece kaplad meknladr. Buna karlk, bal ars gibi
hayata mazhar kk bir cisim, btn kinatla
mnasebete geer, her eyle al-veri yapar, hatt, Kinat benim mlkm, benim bamdr.
diyebilir. nsan hayat seviyesine kan hayat ise,
akln nru, kalbin , hayalin srati ile btn zaman ve meknlar, hatt btn lemleri
dolar ve daha da telere uzanr. nsan hayat,
madd hayat, manev hayat, ruh hayat, nebat
(bitkisel) hayat, hayvan hayat, beer hayat gibi
ubeleri olmakla, deta btn hayat derecelerini
ve trlerini kapsar. Hayatn i yz gibi d yz
de effaf olduu iin, onunla lh Kudret arasnda sebepler perdesi olmayp, o, Kudretin mlk
yn de melekt yn de nuran bir eseridir.
26. lm de, hayat gibi yaratlmtr ve hayat
gibi bir nimet, belki dnya hayatndan daha byk bir nimettir. nk her bir hayat mertebesinin neticesi lm, her mertebede lmn neticesi
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
ise daha st mertebe bir hayattr. Mesel bitkiler,

hayvan ve insan organizmasnda lp gda olmakla hayvan ve insan hayat mertebesine, yenilebilen hayvanlar insan organizmasnda lp gda
olmakla insan hayat mertebesine ykselir. Toprakta kendini feda eden ve len bir tohum, kendisi
gibi binlercesini verecek bir bitki veya bir aaca dnr. Ayn ekilde, insan da lmekle, yani
dnya hayatna veda edip topraa girmekle ebed
varla erecektir. lm, sadece bu ynyle bile
gzel ve hayattan te bir gerek, bir nimettir.
27. yette ifade edilen hakikati daha iyi anlamak
iin, onun benzer yetlerle irtibatl olarak biraz
daha genie mealini vermek yerinde olacaktr:
Allah nasl inkr edebilirsiniz ki, siz
hepiniz ller idiniz (iinizde kimin cesedini oluturaca ok nceden belirlenmi
bulunan her birinize ait zerreler, hava, su
ve toprakta cansz ve dank bir halde idi.
Sonra bu zerreler, birden belli bir nizam ve
kanun altnda elementler dnyasna, oradan kafile kafile belli prensipler ve dzen
erevesinde bitkiler ve hayvanlar dnyasna gnderildi. Buradan gda halinde alnp,
babalarnzn ve annelerinizin sulbnde bir
sv, annelerinizin yumurtalnda yumurtack haline geldi. Derken, annelerinizin
rahminde alanm bir yumurta oldu; et
giydi, kemik giydi, kas giydi ve ceninin
bu ekilde Kader kanunlara bal geliiminin bir noktasnda Allah, ruhunuzu fleyip) size hayat verdi. (Her biriniz iin
takdir buyurduu belli bir sre hayatta
kaldktan) sonra, bu defa size lm verir.
(Berzah lemi denilen ve dnya ile hiret
arasnda bir ara lem olan kabir leminde
Onun diledii sre kalrsnz ve ok byk
inklplarn ardndan) O, tekrar sizi diriltir. Sonra, (yine bu ok byk inklplar
srecinden ve lemler iinden geip,) Ona
dndrlrsnz.
Bu yet, bazlarnca kendisiyle birlikte gya

tenashe (reenkarnasyon) delilmi gibi gsterilen, Rabbimiz, bize iki defa lm verdin ve
bizi iki defa dirilttin (40: 11) yetiyle birlikte ele
alndnda grlecektir ki, her iki yet de as-
25
lnda tenash reddetmektedir. nk tenash

iki defaya mahsus olmad gibi, Kurn, Bakara Sresinin bu 28inci yetinde iki defa lm
vermekten deil, bir defa lm vermekten ve
insanlarn hayata getirilmeden nce tabiatta,
zerreler dnyasnda l halde bulunduklarndan
sz etmektedir. Dolaysyla buradaki diriltme
ldkten sonra diriltme deil, zerreler leminde
toprakta, suda, havada bulunan cesetleri hayata
mazhar klmadr. Rabbimiz, bize iki defa lm
verdin ve bizi iki defa dirilttin yetinde kfirlerin mminlerden farkl olarak tadaca ikinci
lm ise, sz konusu yetin mealinde aklanaca zere, Berzah leminde iken Sra frme
esnasnda tadlacak ruh bir lmdr. Kald ki,
yetleri birbirini tefsir eden Kurn, lm kendilerine geldii zaman gereklerle perdesiz karlaan kfirlerin, salih amel ileyip, azaptan kurtulma gayesiyle yeniden dnyaya dndrlme
arzularna kar kendilerine asla! denileceini
ifade ile (23: 99100), lmden sonra dnyaya
ikinci bir dnn olamayacan aka beyan
buyurmaktadr.
yetin, hayattan nce llerdiniz demesi,
burada kullanlan kntm (idiniz) kelimesi,
her bir insan ferdinin zerreler leminde de bir
nevi varl ve taayyn olduunu gsterir. Yani
hava, su, toprak unsurlar ve elementler, bitkiler
ve hayvanlar lemlerinde hangi zerrelerin hangi
insann cesedini tekil edecei lh limde bellidir, kararlatrlm ve onun Kader programna
tevd edilmitir. Bunlarda ve zerrelerin fert fert
insanlarn vcudunu oluturmas hareketinde de
asla tesadfe yer yoktur. kinci olarak, yet bu
kelime ile, hayatn deerini ve dorudan Allah
(c.c.) gstermesini apak ortaya koyma adna,
insan cesedini oluturacak zerrelerin hayatsz olduklarna iaret etmektedir. Ayrca, lmn ve
hayatn tamamen Allahn kudretinde olduuna
dikkat ekerek, sanki, Zerreler dnyasndaki
cansz haliniz, tabi, kendiliinden bir hl deil,
Allahn bir icraat idi ve bu icraatnn neticesinde l halde bulunuyordunuz. demektedir.
28. Bu yet ve Fusslet Sresi/41: 912 ayetleri yerin, Nzit Sresi/79: 2730 yetleri gn
26
BAKARA SRES
nce, Enbiy Sresi/21: 30 yeti ise gk ile yerin birlikte yaratldklarna iaret ediyor gibidir.
Ne var ki, yetler dikkatle incelendiinde Nzit Sresi/79: 30uncu yette geen bade zlika (ondan sonra) ifadesinin zaman bakmndan
sonral, bu (Bakara Sresi/2: 29) ve Fusslet
Sresi/41: 11nci yetinde geen ve bu yette bu
arada mans verdiimiz smme kelimesinin
ise zaman bakmndan deil de derece, rtbe bakmndan sonral ifade ettii grlecektir. Bu
durumda, gk ile yerin yaratlmas konusunda
u aklamada bulunulabilir:
Balangta gkler ve yer veya gne sistemi
ile yer, Enbiy Sresi/21: 30 yetinde buyrulduu zere, Kudret Elinin esir maddesinden
yourduu bir hamur eklinde idi. Ar suyun
zerinde idi (11: 7) yetinin iaret ettii zere,
su gibi yaylp dalmas ve suyun yerde hayata
kaynak olmasna mukabil balangta Allahn
ilk icat tecellilerine merkez tekil etmesi bakmndan su hkmnde olan esir maddesinden
Hz. Allah (c.c.) atom ve moleklleri yaratm,
bunlardan bir ksmn younlatrp, younlatrd ksmdan yerkreyi yaratmtr. Yani,
gk ve yer, balangta ayn esir maddesi iinde
veya halinde bir arada iken Allah onlar veya o
maddeden gk ve yeri ayrm, ardndan, o anda
bir gaz bulutu halinde bulunan semay, hadisteki ifadesiyle gerilmi bir dalga eklinde tanzim
edip, gne, ay ve yldzlarla donatmtr. Yerin
younlap kabuk balamas ve hayata hazr
hale gelmesi ise bundan sonradr.
Yedi gk ifadesi, mfessirlerin farkl yorumlarna sebep olmutur. Bu konuda imdilik unlar sylenebilir:
Btn fezay kaplam olup, gk cisimlerinin
hareketi ve birbirleriyle mnasebetlerini tanzim adna konmu kanunlar birbirine balayan ve ayrca s, k ve emsalini tayp
yayan bir madde vardr. Bu madde, bilimin
hal zerinde alt ve bir zaman ispatlayamamakla birlikte varln kabul ettii esir
maddesidir. Nasl ayn atomlardan birbirine
dnebilen buhar, su ve buz meydana gelebiliyorsa, bunun gibi, esir maddesinin yarat-
Cz: 1, Sre: 2
lta kaynak olarak kullanlmas esnasnda da,

yine esir olarak kalmak kaydyla ondan farkl
oluumlarn ve trlerin ortaya km olmas
pekal mmkndr. te, temeli esir olan bu
farkl oluumlarn her birine sema (gk) denmektedir.
Bugn gkte Samanyolu gibi daha baka sistemlerin varl ak gereklerdendir. Bunlarn
saylar ise mehuldr. Bir madenden kl, kmr, elmas, ateten alev ve duman meydana
gelmesi gibi, tekil, tanzim ve tesviyeye tbi
tutulan her bir maddeden farkl tabakalar,
farkl katmanlar oluabilir. Dolaysyla 7, hatt
Arapada 7, 70 gibi saylar okluk ifade etmesi
bakmndan, daha fazla sayda gk bulunabilir.
Bu konuda bir dier mlhaza da udur:
Kurn, gne, ay ve yldzlarn bulunduu
ge dnya semas adn verir (67: 5). Kalan
6 sema ise, hiret lemlerinin semalar olabilir.
29. Kurn- Kerimin yaratl gibi, bilimin konusu olan meseleleri ele al hususunda u noktalar bilhassa kaydedilmelidir:
Kurn fizik, kimya, biyoloji, astronomi trnde bir bilim kitab deildir.
Kurnn ana maksatlar, daha nce de arz
edildii zere, iman esaslarn, ibadet ve adalet gereini zihinlere ve kalblere yerletirmek
ve insanlar bu hususta irad etmektir.
Kurn- Kerim, bilhassa bugn bilimlerin
konusu olan meseleleri, yeri geldike, parantez-ii ve kendi ana maksatlarn zihin ve
kalblere yerletirmede sadece birer delil olarak
kullanr. Bunlar kullanrken, inmeye balad ilk gnden Kyamete kadar herkese, her
seviyeye hitap ettii iin herkesin anlayabilecei, bununla birlikte herkesi de tatmin edebilecek bir slbu tercih eder.
Kurn- Kerim, bu trden tekvin meseleleri
bir delil olarak ele aldndan, delil tezden gizli ve anlalmaz olamayaca iin, insanlarn
ou da avam olduundan, avamn anlayna,
hislerine ve gzlemlerine hrmet gsterir ve
onlar zihin karklna itmez.
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
Her eye ramen, Kurn- Kerimin bilime ait

konularla ilgili btn ifadeleri mutlak dorudur. Fakat bu ifadelerdeki man ve maksatlar,
her zaman olmasa da ok defa yoruma ak
bir slptadr. Bu sebeple ilme, aratrma ve
incelemeye kap aar, hatt bunu tevik eder
mahiyettedir.
Bilim, teoriler yumadr. Ortaya att teori yanllanr, bu defa bir baka teori ortaya
atar. Bu ekilde aratrmaya kap aar. Dolaysyla, insan gibi gz nnde bir varl bile
btnyle zmesi, idraki mmkn grnmeyen bilimin, sonsuzluu konuulan kinat
hakkndaki, hele hele asla dorudan inceleme
ve gzlem sahasna alamayaca yaratl ve
hangi tr iin olursa olsun hayatn balangc
konusundaki teorilerinin hibiri doruya tam
ulaamayacaktr. Bu bakmdan, bilimin birtakm bulgu ve verilerine dayanarak Kurn
yetlerine asla itiraz edilmemeli ve ortada bir
eliki grldnde zamann ortaya koyaca
27
gelimeler beklenmeli, en azndan, Kurnn

o ifade veya ifadeleriyle Cenab- Allahn ne
kastettiine iman edilmelidir. nk Kurnn
her bir ifadesinde hkm vardr:
Bu, Allah kelmdr.
Bu szle Allahn murad ettii man
dorudur, haktr.
Allahn bu szdeki murad u olabilir:
Bu hkmden ilk ikisini tasdik imann gereidir, inkrlar kfrdr. Yorum ve aratrmalar, nc hkmde cereyan eder. Bu konuda,
(i) Arapann, daha dorusu Kurn Arapasnn gramer kurallarn ok iyi bilmek ve bunlara
bal kalmak; (ii) Belat kaidelerini ok iyi bilmek ve bunlar da her zaman dikkate almak; (iii)
Dinin muhkemlerini, yani kesin dorularn ve
prensiplerini ok iyi bilmek; (iv) Konu hakknda
yeterli bilgiye ve iyi niyete sahip olmak artyla,
her mfessirin yorumuna doru veya dorunun
bir yan, bir boyutu nazaryla baklabilir.
28
BAKARA SRES
Cz: 1, Sre: 2
5
30. Dn ki Rabbin, meleklere30 Ben, yeryznde bir halife var klacam. buyurdu.
Melekler, Orada bozgunculuk karacak ve
haksz yere cana kyp kan dkecek birini
mi var klacaksn? Oysa biz, Seni hamdinle
tesbih ediyor (Seni btn kemal sfatlarnla anp vyor, btn hamdin Sana mahsus
olduunu ve her trl kusurdan ve Sana yaramayan her sfattan ve fiilden mnezzeh
bulunduunu daima ikrar ve ilan ediyor), ayrca, mutlak kudsiyetini izharla, kalblerimizi
Senden baka her eyden eviriyoruz. dediler. (Allah), (Eya ve ahkm sizin malmatnzla snrl deildir.) Sizin bilmediiniz o
kadar ok ey vardr ki, Ben onlarn hepsini
bilirim. (Yeryznde bir halife var klma
irademle ilgili elbette pek ok hikmetler sz
konusudur ve dolaysyla yeryznde bir
halife var olacaktr). buyurdu. 31
31. (Allah, yeryznn halifesi olarak tayin
buyurduu) deme, (bu misyonu sebebiyle melekler dahil btn yaratlmlar stndeki mevkiinin bir almeti, ayn zamanda
sz konusu vazifesini yerine getirebilmesinin vastas olarak) btn isimleri retti.32
Sonra, (isimleri deme retilen) btn
nesneleri, (insann genel manda meleklere
stnln ve yaratlp yeryzne halife
klnndaki hikmeti bildirmek iin) isimleriyle birlikte meleklere takdim buyurdu
da, Haydi, (Bana Ulhiyet, Rubbiyet ve
Mabdiyetime tam yakr ibadet, tesbih,
takdis sznz ve yeryznde hilfetin
mansn idrakiniz) tam yerinde ve gerektii gibi ise, Bana btn bu nesneleri isimleriyle bildirin! diye emretti.
32. (Melekler, hakikati idrak, aczlerini itiraf
iinde,) Seni btn noksanlklardan, mansz ve gayesiz i yapmaktan tenzih ederiz.
Bize ne retmisen, bizim onun dnda hi-
bir ilmimiz yoktur. Hi phesiz, Alm (her

eyi hakkyla ve tam olarak bilen), Hakm
(her hkm ve icraatnda mutlak hikmetler
bulunan) Sensin Sen! dediler.
33. (nsann genel manda meleklere olan
stnln daha bir tebarz ettirmek iin
Allah,) Ey dem! u nesneleri onlara isimleriyle bildir! diye emretti. (dem) onlar
isimleriyle bildirince de, (meleklere hitaben,) Ben size, gkler ve yer, (yaratllar,
yaratllarndaki hikmet, dnleri, bugnleri ve yarnlar adna) ne saklyor, (onlarda
size ve bakalarna) gizli ne srlar varsa Ben
hepsini bilirim; siz neyi aa vuruyor, neyi
de iinizde gizli tutmakta iseniz onlar da
bilirim demedim mi? buyurdu. 33
34. 34Yine dn ki meleklere, (ilmini, stnln, hilfete liyakatini kabul ve ona
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
29
hilfet vazifesinde yardmc olma mansnda) deme secde edin! buyurduk.35 Hepsi
secde etti, ama (kendisine de secde emredildii halde, cinlerden olan) blis etmedi. Dayatt, byklendi ve secde etmeyi kibrine
yediremedi; (bylece, yapsndaki potansiyel kfr sfat ne kp btn benliini
kaplad da) kfirlerden oldu.36
kaydrd ve onlar iinde bulunduklar halden ve yerden kard. Biz de, nin, artk
kiminiz kiminize dmansnz (ve byle bir
hayat sreceksiniz. Zaten iindeki her ey
sizin iin yaratlm bulunan ve orada hilfetiniz takdirim olan) yeryznde belli bir
sreye kadar mesken tutup kalacak ve oradan tam yararlanacaksnz. dedik.41
35. Ey dem! Einle birlikte cennete yerle.37 (Batan sona nimetler ve istifade yurdu olan) oradan dilediiniz ekilde bol bol
yiyin, istifade edin. Fakat u aaca yaklamayn,38 aksi halde zalimlerden olursunuz!
buyurduk.39
37. (Srmesinin farkna varan) dem, (hatasna mazeret aramaya kalkmad; birden
kendine gelip toparlanarak,) Rabbisinden
(vicdan azab ve pimanl sebebiyle) kendisine telkin buyrulduunu idrak ettii baz
kelimeler ald42 ve onlarla tevbe-istifarda
bulundu. Rabbisi de ona rahmetiyle muamele edip tevbesini kabul buyurdu. phesiz O, Tevvb (kullarnn tevbesine sadece
marifetle deil, fazladan mkfatla karlk
veren)dir; Rahm (bilhassa Kendisine tevbe
ile ynelen mmin kullarna kar) husus
rahmet ve merhameti pek bol olandr.
36. (Kibir ve gururuna yenik derek Allahn emrine isyanla kfrn ortaya koyan
ve hem lh huzur ve rahmetten, hem de
cennetten kovulup insana da dman kesilen) eytan,40 (daha nce kendisine kar
uyarmamza ramen deme ve eine yasaklanm aatan tattrarak) ayaklarn
30
BAKARA SRES
30. 1993 ylnda, okyanus diplerindeki termal

kaynaklarda ok yksek scaklk ve zehirli gazlar artlarnda 300 trden fazla mikro-organizmann yaad tesbit edilir.
O ana kadar hayat iin gne enerjisinin art
olduu dnlrken, 20. asr biyolojisinin
bu en heyecan verici kefi, baka artlarda da
hayatn var olabileceine k tutar. Oysa bilim,
Kurn- Kerime baksa ve hayat denince sadece
dnya zerindeki hayat aratrmasa idi, kinatn hemen her yerinde, gklerde, gnete, yldzlarda, her yerin artlarna gre bir hayat trnn varln asrlarca nceden kabullenebilir,
aratrmalarn ona gre yapard. te melekler,
nurdan yaratlm ve sema burlarn dolduran
varlklardr. Nefis ve Allaha isyan kabiliyetleri
bulunmadndan, her bir trnn kendine has
ibadeti olup, bilhassa yaratl ve kinatn ileyiiyle ilgili (kevn) hadiseler meleksiz dnlemez. Allahn kinat srekli idaresinde istihdam
buyurduu, Onun icraatn alklayan, her bir
varla, her bir hadiseye, her bir gk cismine,
hatt yere, sulara, dalara, bitkilere, hayvanlara
mekkel, yani onlar zerindeki lh icraata nazr, ayrca onlarn tesbihlerini temsil ve Allaha
takdim eden melekler olduu gibi, insan hayatnda, peygamberlere Hz. Cebrail gibi vahiy getiren, Hz. Azrail ve yardmclar gibi, insan ruhunun kabzedilmesinde vesile olan, Hz. Mikil
gibi, yeryzndeki hayata nezarette bulunan
byk meleklerin yansra, Hz. srafil gibi her
baharda drt bir yana hayat fleyen ve Kyamet
iin Sra frecei gn bekleyen, ayrca Arn Tayclar ve Kerrbiyyn denilen daha baka byk melekler de vardr. Bunlarn dnda,
Yazc Melekler (Kiramn Ktibn) insanlarn
amellerini kaydederken, Koruyucu Melekler de
(Hafaza), insanlarn korunmasna memurdurlar.
Kurn- Kerim, birtakm gzel neticeler iin
birbiri peisra gnderilenler, gnderilip iddetli
frtnalar misali hzl ve gl hareket edenler,
(vahyin yazl bulunduu ok erefli sayfalarn
muhtevasn) yaydka yayanlar, yayp (hak
ile btln) birbirinden btnyle ayrlmasna
hizmet edenler (77: 14) ve (Allahn emirleri-
Cz: 1, Sre: 2
ni alp) uup giden ve (onlar yerine getirmeye)

dalanlar, (aldklar emirle) sevin ve evk iinde
hareket edenler, (lh emirleri yerine getirmek
iin feza okyanusunda) yzercesine hareket
edenler, bylece birbiriyle deta yaran ve (kinatn idaresi adna zerlerine den) ileri yerine
getirenler (79: 15) gibi pek ok melek trlerinden bahseder. Melekler, savalarda mminlere
yardm eder; Allah deyip bir daha sapmadan
istikamet zere gidenlerin zerlerine rahmetle
inerler; Allahn adnn anld ve din sohbet ve
derslerin yapld meclisleri dolarlar. Melekler
yemezler, imezler; cinsiyetleri yoktur, evlenip
oalmazlar. Gnaha kabiliyetleri olmadndan,
mnen terakk etmezler ve makamlar sabittir.
31. Kurn- Kerim, bu yete kadar, fk deliller
olarak gklerin ve yerin yaratln ve gn nizama konuluunu, en ak enfs delil olarak da
insann nasl canszlar dnyasndan alnp, yerde
ne varsa hepsinin kendisi iin yaratlaca deerde bir varlk haline getirildiini Allahn varl,
birlii ve Rubbiyeti adna nazara vermiti. Bu
yetiyle ise, bylesine deerli bir varln elbette
bir yaratl gayesi olacan, emrine verilen yerdeki vazifesini, bu gaye ve vazifeyi nasl yerine
getireceini ve hepsinden te, insann mahiyet ve
kymetini aklamaya gemektedir.
nsann yeryzndeki fonksiyonu hilfettir.
Hilfet, Allah adna eyaya mdahale ile yeryzn imar etme, oradaki nimetlerden yararlanp, kr mansnda ibadet ve taatta bulunma
demektir. Bu da, hem ilim sahibi olmay, yani
eyay tanmay, hem de ibadet ve taatn mansn ve nasl yerine getirileceini bilmeyi gerektirmektedir.
Allahn, yeryznde bir halife klacan meleklere amasndaki hikmet, insana ve meleklere
mavere (danma) yolunu retmek, ayrca
meleklere, tekvin manda yeryzn ve oradaki
varlklar idare sorumluluklar da bulunduundan, insann halife klnmasndaki srla birlikte
insann stnln kavratmaktr.
Melekler, irade sahibi olduklar gibi, ehvet
ve gazap gleri de bulunan cinlerin yeryzn
insandan nce nasl fesada verdiklerini bildikleri
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
iin, insann da ayn karakterde olaca dncesiyle Cenab- Allaha, Orada, srekli bozgunculuk yapacak ve haksz yere cana kyp kan
dkecek birini mi var klacaksn? diye sormulardr. Bu soru bir itiraz deil, hkm ve icraatn
hikmetini renme maksadna yneliktir.
32. yette, deta meleklerin Allaha olan tesbih
ve takdislerine mukabil, insana onlar zerinde
stnlk veren bir husus olarak isimlerin retilmesinden sz edilmektedir. nsann asl fonksiyonu ve vazifesi, yeryznde hilfettir. Halife,
sonradan gelip yerini alan mansna geldii
iin, yeryznde insandan nce orann imaryla vazifeli baka varlklarn bulunduu anlalmaktadr ki, bu varlklar, en kuvvetli ihtimalle
cinlerdi. Onlar, isyanlaryla bu vazifeyi hakkyla
yerine getiremediklerinden, onlarn yerine insanolu getirildi.
nsann hilfet fonksiyon ve vazifesinin en
nemli vastas ve ona melekler zerinde mevki kazandran unsur, deta meleklerin tesbih
ve takdislerine mukabil, hatt ondan daha te
deerde bir husus olarak, kendisine isimlerin
retilmi olmasdr. simlerin uurlu varlklar
iin kullanlan hm zamiriyle izafet (tamlama)
yaplmas, bu isimlerin sadece eyann deil, Hz.
demin zrriyetinin isimlerinin de olabileceini
akla getirmektedir. Nitekim Allah (c.c.), melekler
ve insan arasnda Gayb leminde geen bu hadise ile, ayn lemde cereyan eden, Rabbin dem
oullarnn bellerinden zrriyetlerini alp, onlara
Rubbiyetini tasdik ettirmesi (7: 172) hadisesi
arasnda bir mnasebet olsa gerektir. Herhalde
melekler, hem sahip klnd eyann bilgisi
sebebiyle, hem de Hz. demin neslinden gelip
iman, ilim, ibadet ve ahlklaryla yeryzn
cennetlere evirecek peygamberler, safler, veller, mcedditler kafilelerini, hepsinden te, Hz.
Muhammad aleyhissalt vesselm, Ehl-i Beyt,
Ashab ve mmetini grm, en azndan icmalen
tanm olmaktan dolay, insann stnln
ve yaratlp yeryzne halife klnmasndaki lh hikmeti kavramlardr.
Hz. deme eyann bilgisi icmal olarak, yani
genel ansiklopedik bir bilgi olarak verilmi, sonra
31
bu umm bilgi her peygamberde o peygamberin

misyonuna gre tafsil edilmi, bylece peygamberler manev olduu kadar, madd-ilm terakki
sahasnda da insanlara rehberlik yapmlardr.
Bu bilgi, en son Hz. Muhammed aleyhissalt
vesselmda ve Kurnda en tafsilli ekilde yer
almtr. Peygamberler, bilhassa mucizeleriyle
ilm (bilimsel) gelimelere k tutmu ve bu gelimelerin niha snrlarn izmilerdir.
simden kast, ayrca, potansiyel renme kabiliyetidir de. Hayvanlar, yeryzne hayat artlar deta kendilerine retilmi olarak gelir veya
gnderilirler. Pek ou itibariyle doar-domaz
ayaa kalkar ve ok ksa bir sre iinde, hayat
artlarn nceden biliyormuasna hayata uyum
salarlar. nsann ayaa kalkmas bile ortalama
bir sene ald gibi, sadece hayat artlarn, menfaat ve zararn renmesi yllar ister. Demek ki
insan, eitim ve retimle terakk etme mevkiinde bir varlktr. lim, eitim ve retim, onun
manev tekmlnn de en nemli artlarndandr.
Hilfet, Allah adna ve Onun tayin ve tesbit
buyurduu snrlar erevesinde yeryznde tasarrufta bulunma, yine ayn erevede eyaya
mdahale ile, yeryzn imar etme vazife ve
fonksiyonudur. nsan, bu vazife ve fonksiyonu
yerine getirirken, Allahn kendisine verdii ilim,
kabiliyet, g ve daha baka nimetleri kendinden
bilir ve eytan bir tekebbrle kendisini yeryznn asl sahibi kabul ederek ona gre tasarrufta
bulunmaya kalkarsa, ite bu nokta, yeryznde
bozgunculuun ve kan dklmesinin balad noktadr. Bu bakmdan, onun saadeti, erefi,
yeryznn gerekten imar, neye mlikse hepsini Allahtan bilip, Allah karsndaki acz, zaf,
fakr ve cehaletini idrakle, Onun sonsuz kudret,
kuvvet, servet ve ilmini yanstan bir ayna olabilmede yatmaktadr. te, gerek man ve muhtevasyla hilfet de bu olsa gerektir.
33. nsan, denebilir ki, yeryznde var edildii
gnden bu yana orada bozgunculuk karmak ve
kan dkmekten geri kalmamtr. Hemen her zaman insanlarn ounluunu, Allaha inanmayan
veya Onu gerektii gibi takdir etmeyip irk ko-
32
BAKARA SRES
arak inananlar oluturmutur. Bununla birlikte,

mesel 100 meyve ekirdei, ekirdek olarak kaldnda sadece 100 ekirdek deeri tar. Fakat
toprak altna konup imlenmee brakldnda,
80i ryp gitse bile 20si aa olsa, bu 20nin
deeri 100 ekirdekten kat kat fazla olur. Veya,
100 tavus kuu yumurtas, yumurta olarak kaldnda ite o kadar bir deeri haiz olacaktr.
Fakat bir anne tavusun altna konduunda, diyelim ki 80i bozulup 20 tavus bile kt; ite bu
20 tavus, 100 yumurtadan ok daha deerlidir.
Aynen bunun gibi, insanln iman, ahlk, ilim
ve faziletle donanm kesimi %20 de olsa, bu
%20, hem sadece tamam mcerret ekirdek
insandan, hem de %80 bozulmu insandan daha
deerli olduu iin, insann yaratlp yeryznde
test ve terbiyeye tbi tutulmas hayr yan ok
daha ar basan bir hadisedir. htimal ki melekler bata bunu grememilerdi; fakat insandaki
potansiyel zenginlik kendilerine belli olunca onu
tam bir gnl rahatlyla kabullendiler.
34. nsann melekler karsndaki potansiyel stnl ortaya konduktan sonra, artk hem insan hem melekler, hem de meleklerin zdd varlklar iin deta bir imtihan meydan almtr.
Bir dier adan, artk insann yeryz hayat
balamak zeredir. Bu hayatn ana motorunu
insan iradesi tekil edecektir. rade, genel manda daima iki zt alternatif arasnda tercih yapmay gerektirir. nsann ferd ve itima hayat,
bir baka adan insanlk tarihi, bu alternatifler
arasndaki tercih atmalarnn tarihi olacaktr.
Cenab- Allahn Vcd, Beka, Kdem, Muhalefetn lil-Havadis (Sonradan Olanlara Benzememe) ve Kyam bi-Nefsih (Varl da, Bekas
da Kendinden Olma) gibi Zt sfatlarnn yansra Hayat, lim, rade, Kudret, Sem (itme),
Basar (Grme), Kelm, Tekvin gibi sbt sfatlar vardr. Bu sfatlar, Yaratan, Bilen, Dileyen,
Gc Yeten, iten, Gren, Konuan, Var eden...
gibi ve daha pek ok isimlerin kaynadr. Bu
ekilde temel sfat ve isimlere sahip olmak demek, elbette bunlarn tecelli etmesi demektir.
Yani var ve varl kendinden, hem de kusursuz
ve kmil olan bir ey muhakkak kendini gste-
Cz: 1, Sre: 2
recektir. Dolaysyla kinat, lh isim ve sfatlarn tecelliler haritas veya mecmuas olduu gibi,
btn bu tecelliler, en youn ekilde ve izafiyetin
en mkemmel seviyesinde insan meydana getirmitir. deta Cenab- Allah (c.c.), btn sfat ve
isimlerinin nne vehm bir hat ekmi ve insan
yaratm, yani sfat ve isimlerinin pek ounu
insanda yanstmtr. nsann deeri bu kadar
byktr ve yaratlmas tamamyla hayrdr. Bu
bakmdan, Allah, kinat ve insan neden yaratt? gibi bir soru, hem Allah tanmama, hem
mutlak hayra muhalefet etme mansna geleceinden, en abes sorulardan biridir.
35. Burada emredilen secde, stnl kabul ve
itiraf, hizmetine girme, itaatn ilan etme demektir. Yoksa, terim mans ve uygulamas iinde
secde sadece Allaha mahsustur. Melekler, deme secde emrine itaat etmekle, esasen Allaha
itaat ve secdede bulunmulardr. Meleklerle insan arasnda, bu secde ile iaret buyrulan ok
nemli mnasebetlere yukarda 30. dipnotta bir
lde temas edilmiti.
36. Melekler, nurdan yaratlma, Allaha sadece
itaat ve ibadette, gnah nedir bilmeyen varlklardr. Bu bakmdan, gnah faktrlerine kar
mcadele vermedikleri iin terakkileri yoktur.
Bunlarn kar kutbunu eytan ve o trden varlklar (nesli) oluturur. eytann insana secde
emrine muhalefetten nceki ismi blisti, veya
o hadise mnasebetiyle blis olarak anld. blis,
cinlerdendi (18: 50). Bu bakmdan, irade sahibi
idi, fakat insana secde emrine kadar bir imtihana
tbi tutulmamt. nsann topraktan, kendisinin
ise dumansz, gzeneklere ileyen ateten yaratlm olduu bahanesiyle, yani kendinden olmayan, iradesine taallk etmeyen madd temelinin
iinde uyandrd gurur ve kibre malp olarak
Allahn emrine isyan etti. dem gibi, daha sonra
hatasn itiraf cihetine gitmedi, gitmedi de, kibir,
haset ve insana duyduu dmanlk kalbini iyice
kaplad. Bu sebeple de, varlndaki potansiyel
kfr sfatlar btn benliini kaplad ve kalbinde imana artk yer kalmamacasna kfir olmasna yol at.
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
eytan, dem karsndaki bu ilk macerada

btn varl kfrden ibaret mitsiz bir vaka
olmas hasebiyle blis, bu maceradan sonra Hz.
dem ve evltlarn saptrmaya alma gibi,
Allahtan icrasna msaade ald iinin balangcndan itibaren, Allahn rahmetinden kovulmu, haset ve hrsla yanp tutuan mansnda
artk bir eytandr. oalan bir varlk olduu
gibi, tamamen onun karakterine brnen ve
onun izgisiyle btnleen grnte insanlar
da, bir manda eytan cinsine dhildir. Nitekim
14. yette mnafklarn eytanlar olarak anlanlar, bunlardandr.
37. yette sz edilen cennetin dnyann Cennete benzer bir kesi mi, yoksa hirette mminlerin girecei Cennet mi olduu konusu ihtilfldr. Burada bir nc k olarak, gerek Allah
(c.c.), melekler ve dem arasnda geen hadise,
gerekse meleklerin ve blisin insanla denenmesi
hadisesinde dem, btn insanln temsilcisi, prototipi, blis de eytanln temsilcisi ve
prototipi gibidir. Bu iki hadiseyle birlikte, Hz.
demin eiyle beraber cennete konma hadisesi
de, dem oullarnn sulblerinden zrriyetlerinin alnp Allahn Rubbiyetine ahit tutulmalar (7: 172) gibi bir baka lemde cereyan etmise, bu takdirde sz edilen cennet de, o leme
ait veya en azndan ekirdek halinde var olmas
gereken uhrev Cennetin o lemdeki yansmas olabilir. (Aada 38. dipnota da bk.) Burada
nemli olan, bu hadiselerin anlatmak istedii
gereklerdir. Dnce, o konu zerinde younlamaldr. En azndan bu cennet, yeryz hayat
ncesi insann gemesi gereken bir basamak, bir
eitim, yeryz hayatna hazrlanma ve kendini
tanma lemidir.
38. Eiyle birlikte Hz. demin yerletirildii
cennet gibi, yaklamalar yasaklanan aa konusunda da farkl mtalalar vardr. Cenab- Allah
bu aac Hz. deme yasaklarken, sz konusu
yasaa uyma karlnda onun ackmayacan,
susamayacan, plak ve gnein scaklna
maruz kalmayacan beyan buyurmutur (20:
118119). eytan da, insan bu aaca yaklamaya
ikna etmek iin, onun ebediyet aac ve yok ol-
33
mayacak bir mlk-hkmranlk olduunu (20:

120), Allahn bu aac ona melik olarak cennette
ebed kalmamas (7: 20) iin yasakladn ileri
srmtr. Btn bu hususlarla birlikte, aaca
yaklatktan sonra insann dt durumu (avret yerlerinin almas ve utanla buralar rtmeye almas (7: 22) ve aa mans verilen ecere
kelimesinin soy anlamna da geldiini dikkate
aldmzda, yasaklanan aacn insan ftratnn
en temel zelliklerinden olan ebediyet adna tenasl yoluna bavurma olabilecei akla gelebilir.
Ackmama, susamama, scaa ve plakla
maruz kalmama gibi hissiyatn hatrlatlmas,
eer bir halin, ortaya kacak bir vakann tasviri
deil de, byle bir hatrlatma gerekten yaplmsa, bu takdirde, bunlarn ya Hz. deme nceden
retilmi olmas veya Hz. demin bunlar daha
nce hissetmi olmas gerekir. Bu ikinci durumda, eiyle birlikte Hz. demin konduu cennet,
insann tam bir yeryz varl haline gelme srecinde bir his, bir duyu, bir idrak, bir hl boyutu ve lemi olabilecei gibi, yasaklanan aaca da,
onda potansiyel olarak bulunan btn bu hisleri
harekete geirip, onu fizik-biyolojik ergenlie
ulatracak bir faktr, bir sebep olarak da baklabilir. Cennet tenasl yeri olmadndan, artk tenasle ak bir varlk Cennette kalmayacak veya
cennet halini daha fazla koruyamayacaktr.
Cenab- Allahn Hz. deme ve ei Hz. Havvaya koyduu bir aaca yaklamama yasa, Dine
ait bir yasak deil, eriat- Tekvin veya hayat
kanunlarna ait bir yasakt. Bu yasa ilemekle
Hz. dem ve Hz. Havva din bir yasa inemi ve gnaha girmi olmadlar. nk, gelecek
olan 38inci yette buyrulduu zere, insan iin
daha henz Din gnderilmemiti. Ayrca, yukarda arz edildii zere, Cenab- Allah (c.c.), sz
konusu yasaa uymann cezas olarak ackma,
susama, plakla ve scaa, soua maruz kalma
gibi dnyev skntlar beyan buyurmaktadr ki,
btn bunlar, aaca yaklamama yasann hayat
kanunlarna ait bir yasak olduunu anlamak iin
kfidir. Bu kanunlara uymamann karl ise,
eer Dinle ve hiretle alkal deiller ise, dnyada grlr. Byle bir yasaa uymama, peygam-
34
BAKARA SRES
berlerin ismet (gnahszlk) sfatn ihll etmez.

Ayrca Hz. dem, eiyle birlikte kendisine bu yasak konduunda peygamber de deildi ve henz
ortada peygamberlik vazife ve misyonu yoktu.
39. Zulm, n zdd ve varlk karsnda
yokluun sebep veya semboldr. Bu adan,
insandaki bilhassa 7. yette ifade buyrulan
man ve keyfiyetleriyle kalb ile grme ve iitme melekelerini karartan, ilemez hle getiren,
yok eden ameller karl kullanlr. Bu da, insan iin izilen snr ama, bir eyi kendine ait
olan yerin dna koyma ya da eksiklik, fazlalk,
yer ve zaman itibariyle saptrma eklinde olur.
Dolaysyla bunun da, basite herhangi bir nesneyi yerine koymamaktan Allaha irk komaya
kadar dereceleri vardr. nsann, bu tr yanl
davranlaryla en byk zarar kendisine olur.
Bu bakmdan, Kurn- Kerimde ve bilhassa istifarlarda insann kendisine zulmnden, snr
tecavz etmesine imkn tanmakla z nefsine
zulmettiinden sz edilir. te, burada ikaz buyrulan zalimlik, daha ok byle bir zalimliktir.
Bu, bilhassa aada 41. dipnotta geecei zere, Hz. demin Rabbisinden ald kelimelerde
aka grlecektir.
40. Kurnda eytan iin Hz. deme secde
emri, bu emre muhalefeti ve cennetten kovulma
srecinde blis ismi kullanlrken, bu sreten
sonra eytan ismi kullanlmaktadr. blis, midini btnyle yitirmi, eytan ise, Kovulmu,
lh rahmetten uzaklatrlm mansndadr.
eytan, mcessem er bir yaratk ise de, yaratlmas hayr ve gzeldir. Cenab- Allahn
her fiili gzel olduu gibi, eytan yaratmas
ve insana musallat klmas da gzeldir. nk melekler erre kabiliyetsiz, eytan ve onun
cinsi ise, hayra kabiliyetsiz varlklar olmasna
mukabil, insann, hem hayra hem de erre deta
snrsz kabiliyeti vardr. O, hayra kabiliyetlerini iletmek, erre kabiliyetleri karsnda ise
iradesiyle mcadele edip, onlar da hayr istikametine evirmek, hi olmazsa tahdit etmekle
sorumludur. Mesel, insann varlk hamurunda bulunan inat, hrs, haset, dmanlk gibi
Cz: 1, Sre: 2
duygular hayr istikametine kanalize edilerek,

hayrda sebat, hayrlara doymama, mnen bizden stn olanlara hasetsiz gpta edip onlar
gibi olmaya alma ve nefse, eytana ve bizzat
dmanlk duygusuna kar dman olma gibi
hayrlara ve gzelliklere basamak yaplabilir. nsan, bu ekilde, bir yandan msbet davranlar,
bir yandan da menfliklere kar mcadelesi ve
onlar hayr istikametine yneltmesiyle srekli
terakk eder ve baz melekleri de geride brakr.
te eytan, insann srekli menf grnml
yanlar ve hususiyetleriyle birlikte erre kabiliyetleri zerinde alr. nsana den, onun bu
almas karsnda iradesini hayr istikametinde kullanp, eytana muhalefet etmektir. Bu da,
arz edildii zere, insann terakk ve tekmlnn en nemli bir zembereidir. eytan, insann
varlndaki hikmeti tamamlayan bir unsurdur.
Dolaysyla, onun varlna bile katiyen er ve
irkin nazaryla baklamaz. Fakat o, bazlarnn
zan ve iddia ettii gibi fonksiyonel bir varlk
deildir. eytanlamas ve mcessem er haline
gelmesi, tamamen iradesiyle olmutur.
41. Cennette imtihana tbi tutulan Hz. dem
ve ei olmakla birlikte, cennetten inme emrine
muhatap olan, Kurnn burada oul zamiri
kullanmasndan hareketle, ikiden fazla varlktr.
Burada oulu meydana getiren unsur eytan
ve yerde birbirlerine dmanlk yapacak insanla
eytan olabilecei gibi, Hz. demin (belindeki)
zrriyeti de olabilir.
42. Hz. dem (a.s.), srmesi karsnda, eytan
gibi mazeret aramaya, kendini savunmaya gitmedi ve diretmedi. Byk bir pimanlk duydu
ve balanmas adna kapy aralad. Bunun karlnda Cenab- Allah (c.c.), ona baz kelimeler
ilham etti. Burada kelimeleri alma mansnda
geen telakka szcnde telkin mans vardr.
Hz. dem, pimanlk ve vicdan zdrab iinde
kendisine baz kelimelerin ilham ve telkin edilmekte olduunu anlad ve bunlar alp, Rabbisine
derhal tevbe etti. Bu kelimeler, zerinde mfessirlerin ounun ittifak ettii zere, Arf Sresi
23. yette geen, melen: Ey bizim Rabbimiz!
Biz, kendi kendimize zulmettik. Eer bizi ba-
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
lamaz ve bize husus rahmetinle muamelede

bulunmazsan, hi phesiz biz ebed kaybedenlerden oluruz! tevbe ve istifar szleridir.
htimal, srailiyattan etkilenmeyle olacak, Hz.
demin eytann ivasna kaplmasnda ei Hz.
Havvann nemli tesiri olduunu ileri srenler
vardr. Hatt Kitab- Mukaddeste (Tekvin, 3: 1
6) hadise btnyle bu erevede anlatld iin,
bilhassa Orta alar Hristiyanlnda kadn, ta-
35
mamen gnahkr bir varlk olarak grlm ve

aalanmtr. Halbuki Kurn- Kerim, meseleyi ncelikle dem merkezli takdim buyurur ve
bu yetten de (No. 41), Rabbisinden kelimeleri
alp, birinci derecede tevbe ve istifar etmesi gerekenin o olduu anlalmaktadr. Naklettiimiz
Arf Sresi 23. yetinde ise birinci ahs oul
zamiri kullanldndan, dem ve einin birlikte
tevbe ve istifarda bulunduunu anlyoruz.
36
BAKARA SRES
38. 43Hepiniz oradan inin! buyurduk (ve

bu hkmmz infaz eyledik.) Artk bundan byle size Benim tarafmdan (bir rasl vastasyla Kitap gibi) sf bir hidayet
kayna gelir de, kim Bana ait bulunan o
hidayet kaynana uyar (ve imanla, ibadetle
Bana ynelirse, artk onlar yardmm, desteimi hep yanlarnda bulacaklar ve dolaysyla) kendileri iin (zellikle hirette)
herhangi bir korku sz konusu olmayacak
ve onlar asla zlmeyeceklerdir de.
Cz: 1, Sre: 2
39. Fakat kfredenlere ve (kendilerine gnderilecek Kitaptaki) yetlerimizi, (kinattaki ve z varlklarndaki) hidayet delillerimizi yalanlayanlara gelince, onlar, (yakt
insanlar ve tatan yontup taptklar putlar
olan) Atein yrn ve yoldalardrlar; orada sonsuzca kalacaklardr.44
40. 45Ey srail Oullar!46 Size ltuf buyurduum nimetimi47 hatrlayn ve ahdimi48
yerine getirin ki, Ben de size olan vadimi49
yerine getireyim. Ve (kul olduunuzun ve
Benim kudretimin uuru iinde) yalnzca
Benden korkun.
41. Size (asl hali, hal ihtiva ettii gerekler ve lh kayna itibariyle) elinizdeki
(Tevrat) tasdik edici olarak indirdiim
(Kurna) iman edin ve (Kitap nedir, rasl nedir, iman nedir, vahiy nedir, bunlarn
dayand esaslar ve tadklar maksatlar
nelerdir, btn bunlar bilen, en azndan
iinizde bunlardan tam haberdar limler ahbr bulunan bir topluluk olarak),
Onu ilk inkr edenler olmayn. Ve (siz,
ey ahbr! Mevkiinizi ve bu mevkiin getirdii dnyalklar kaybetme korkusuna
kaplarak) yetlerimi azck bir fiyata (pek
ksa ve geici dnya metana, an, hret
ve mevkie) deimeyin. Baka bir eyden
deil, sadece Benden korkup Bana snn,
(takva dairesine girin).
42. (Ellerinizle Kitaba ilavelerde ve o Kitapta deitirmelerde bulunup, sonra da bunlar Allaha mal etme, kelimeleri asl manlarndan saptrma, gerei gizleme, bile bile
yanl ve yalan ahitlikte bulunup yanl
hkm verme gibi yollarla50) hakk btlla
kartrmayn ve (yaptnz iin ne manya geldiini, gizlediinizin hak ve Hz. Muhammedin rasl, hem de son ve gelmesini
beklediiniz rasl olduunu) bile bile hakk
gizlemeyin.51
43. artlarna tam riayet ederek, vaktinde ve aksatmadan namaz kln ve zekt
tastamam verin. (Mslmanlardan kopuk,
ayr bir grup oluturmayn ve byle ayr bir
grup olarak deil,) rk edenlerle (namazlarn tastamam yerine getiren Mslmanlar
cemaatiyle birlikte) rk edin.52
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
44. Siz, (elinizdeki) Kitab okur, (oradaki

hkmleri, irad ve ikazlar grp dururken), insanlara gerek fazilet ve iyilii emreder, fakat kendinizi unutur musunuz? Siz
hi dnp akletmeyecek, aklnz banza almayacak msnz?53
45. (Kitabn emirlerine uyma, yasaklarndan
kanma, kt hallerinizi slah etme, ihtiya
ve darla dtnzde katlanma, ihtiyalarnz gidermede Allahn yetlerini bir meta
olarak kullanmama ve btn bu hususlarda
gerekli ruh ve irade gcne ulama konusunda) sabrla,54 (bu arada, ok ynl sabr gerektiren orula) ve namazla yardm isteyiniz;
(sabr ve namaz lh Dergha bir yardm
dilekesi gibi arz ediniz). Geri bu, ar gelmesine ar gelir ama, kalbleri Allaha kar
sayg ve rperti ile dolu olanlara deil:
46. Onlar, kendilerini her an Rabbilerinin
43. Hz. dem ve Havvann tevbelerinin kabul,

Allahn haklarnda verdii yeryzne inmeleri
hkmne mani olmamtr. Fakat, hatalarndan
arnm olarak ve tertemiz yeryzne inmilerdir. Dolaysyla insan, yeryz hayatna bir ilk
gnahla balamamtr; hibir insann da byle
bir gnahla balamad gibi.
44. Kurn- Kerim, yine insanda derin bir hayranlk uyandran bir slp ve belat mucizesiyle, nce iman, imann temeli, slm ve slmn
ana umdeleri, hidayet, kfr ve kfrn sebepleri,
nifak ve nifakn sebepleri, mminler, mnafklar, kfirler hakknda temel bilgiler verdi. Ardndan, Allahn varlk ve birlii, Kurnn Allah
Kelm olduu, Hz. Muhammed aleyhissalt
vesselmn risaleti ve hiret gibi temel esaslar,
sonra, Cennet ve Cehennem konusunda ok zl
fk-enfs deliller ve tasvirler takdim buyurup,
insan, insann yaratl, mahiyeti ve varlk gayesi konusunda da izahlarda bulundu. Bu ekilde, ana maksatlaryla deta Kurnn tamamn
37
huzurunda ve Ona kavumu gibi hissederler; zaten, Rabbilerine kavuma ve Ona

dn yolunda olduklarna dair bilgileri ve
inanlar tamdr.
47. 55Ey srail Oullar! Size ltuf buyurduum nimetimi ve bir zaman size btn
topluluklar zerinde bir mevki verdiimi
hatrlayn.
48. Ve takva dairesine girerek yle bir gnden korunmaya aln ki, o gn hi kimse bir bakas adna demede bulunamaz,
(herkes kendi bann derdine dp, kimse
bakasnn suunu-gnahn yklenemez);
kimseden (yle dnyada yaptnz trde)
bir efaat, araclk, iltimas ve kayrma kabul
edilmez; kimseden (fidye trnde, azaptan
kurtulma karl) herhangi bir ey alnmaz ve o gn kimseye herhangi bir yerden
yardm da gelmez.
zetledikten sonra, insan ve insan toplumlarnn

yeryzndeki hayat servenine gemeden nce,
bir blm sonu diyebileceimiz 38 ve 39. yetleri, srenin ba ve devamyla birletirmektedir.
Bu iki yette sz edilen hidayet ile, srenin
hemen banda bahsedilen hidyet ayn olduu
gibi, bu hidayete tbi olanlar iin korku ve hznn sz konusu olmayaca ifadesiyle, 5. yette
mutlak braklan felha-kurtulua erme de bir
adan tefsir edilmektedir. Ayrca, kfredenlerin
ve Allahn yetlerini yalanlayanlarn Atee girecekleri belirtilmekle de, 24. yetteki Atee ve
Kurnn Allah Kelm olduunu inkr edenlere
atfta bulunulmaktadr.
45. srail Oullarnn tarihi, bir bakma btn
mmetlerin tarihi gibidir. Gerek bu sebeple, gerekse slmdan sonra da insanlk tarihinde oynayacaklar nemli roller sebebiyle Kurn- Kerim,
onlarn gemi tarihlerini ok farkl alardan nazara verir.
Bu srenin banda Kurn mminleri tantr
38
BAKARA SRES
ve sena ederken, Sana indirilen (Kurn)a ve

Senden nce indirilen (Kitaplara ve Sahife)lere
de iman ederler diyerek, esasen gemi mmetlerin tarihlerine bir kap aralamt. imdi bu
kapdan girerek, hem insanlk tarihinde oynadklar ve oynayacaklar roln nemine dikkat
ekmek, hem yeni olumaya balayan slm
mmetini o gn ve gelecei asndan ikaz ve
irad buyurmak, hem de Medinede sahip bulunduklar mevki bakmndan srail Oullarna
arda bulunmaktadr.
46. srail, Hz. Yakubun lkab olup, Allahn
tertemiz kulu demektir. Kurnn, Yahudileri
Hz. Yakubun olu veya baz aratrmaclara
gre Yahudi fkh Yahudaya izafetle Yahudiler ve Yahudann oullar olarak deil de,
Allahn sekin ve tertemiz bir kulunun evltlar olduklarn telmihle srail Oullar eklinde
anmas, onlar imana tahrik gayesi, yani byle
bir rasln evltlarna ancak iman, Allahla olan
ahdlerine sadakat yarar mans tad gibi,
bize de bir irad dersi vermekte, insanlar holanacaklar en gzel isimlerle anmann gereine de
iaret buyurmaktadr.
47. Burada, Ftiha Sresinde geen nimete atf
vardr. Nimet, mutlak manda, Din, Kitap, peygamber, hidayet ve istikamet nimetidir. Ayrca
srail Oullaryla ilgili olarak sz edilen bu nimet, ilerinde peygamberler ve melikler var etmek, kendilerine Kitap vermek, hidayet bahetmek, bir zaman btn kavimlerin zerinde bir
mevki bahetmek ve mbarek topraklarda onlar
iskn etmektir.
48. Bk. l-i mran Sresi/3: 81; Bakara Sresi/2:
89, 146. Bu ahid, nitekim btn peygamberlerden alnd gibi, srail Oullarna gnderilen
peygamberlerden ve dolaysyla onlardan da alnan, ne zaman kendilerine bir rasl gelse ona,
son olarak da, kendilerine verilen Kitapta gelecei mjdelenen, onlarn da ok iyi tand ve
bekledii Allah Rasl Hz. Muhammed aleyhissalt vesselma destek olacaklar szdr.
49. Bu vad, (syan ve tuyannz karlnda
banza gelen bunca musibetten sonra) artk Al-
Cz: 1, Sre: 2
lahn sizi srekli grdnn uuru iinde davranp iyilikte karar klarsanz, kendinize iyilik etmi
olursunuz vadidir. Bkn. sr Sresi/17: 7.
50. Bkn. Bakara Sresi/2: 71, 79, 140, 174, 179;
l-i mran Sresi/3: 167; Nis Sresi/4: 13, 46;
Mide Sresi/5: 106.
51. Merhum Elmall Hamdi Yazr, bu yetin tefsirinde, bilhassa hakk btlla kartrma konusunda u ok nemli aklamada bulunmaktadr
(ksmen sadeletirerek):
Bu konuda Kurnda baka bir yet olmayp da yalnz bu yet olsa idi, Kurnn tefsiri ve tercmesi meselesinde ve daha
baka ilm hususlarda slmn hareket tarzn ve ilim vazifesinin eklini tayin etmee
kfi gelirdi. Kurn Kurn olarak aslyla
korumann ne kadar nemli olduu, Kurn Kurn, tercmesini tercme, tefsir ve
tevili de tefsir ve tevil olarak bellemek ve
belletmenin, yerine getirilmesi mutlaka gerekli bir farz bulunduu unutulmamaldr.
Farsa Kurn, Trke Kurn gibi tabirlerden kanlmaldr. nk milyonla tercme
ve tevil yazlr, onlar yine Kurn olamaz.
Cenab- Hakk, aka, hakk btlla kartrmayn buyurmaktadr. (Yazr, 1: 336)
52. Burada srail Oullarna, bir ksmn koruyup bir ksmn ihmal ederek, tarih iinde rksuz braktklar kendi namaz ekilleri deil,
Allahn Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm vastasyla rettii namaz emredilmekte ve
zellikle rka dikkat ekilmektedir. Namazda
her bir blme rka izafetle rekat denmi,
rk her bir rekatn deta temsilcisi ve sembol
saylmtr. Bundan dolay olsa gerektir ki, cemaatle klnan namazda imama rkda yetien
rekata yetimi saylr ve yet, bu fkh kaideye
kaynaklk etmektedir. yet, ayrca namaz cemaatle klmann nemine de atfta bulunduu
gibi, mezheb-mereb gr ayrlklaryla farkl
cemaatler oluturmaktan men etmekte ve o dnemde Yahudileri slm toplumuna katlmaya
armaktadr. yette cemaatle namazn slm
birlii salamada ve korumadaki nemine de iaret edilmektedir.
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
53. Bakalarna iyilii emrederken aynsn

yapmamak ve kendisini o iyilikten mahrum
brakmak, bakalarna yapt nasihat bizzat
tutmamak, insann bile bile kendisini tehlikeye
atp deta azaba raz olmas, kendi kendisini ve
sylediklerini fiilen yalanlamas, ilmini, irfann
hie saymas demektir. Yapmadn sylemek
veya sylediini yapmamann kalblerde hibir
tesir meydana getirmeyecei aktr. yleyse,
bakalarna iyilii emrederken onu bilfiil yerine
getirmemek, tam mansyla aklszlktr.
Ahd-i Atikin farkl yerlerinde olduu gibi,
ncillerde de Hz. sann kendi dnemindeki Yahudi ulemsna, Kurnn ikaz buyurduu ayn
hususlarda ok daha ar ifadelerle tekdirde bulunduunu okuyoruz:
Yazclar ve Ferisler, Musann krssnde otururlar; bundan dolay size syledikleri
btn eyleri yapn ve tutun; fakat onlarn
ilerine gre yapmayn; nk sylerler ve
yapmazlar... Btn ilerini insanlara grnmek iin yaparlar... Ziyafetlerde st yeri ve
havralarda ba yerleri ve ar meydanlarnda
selmlar ve insanlar tarafndan rabbi diye
arlmay severler... Vay banza Yazclar
ve Ferisler, ikiyzller! Nanenin, anasonun
ve kimyonun rn (zekt) veriyorsunuz
ve eriatn daha ar ilerini, adaleti, merhameti ve iman brakyorsunuz. Onlar yapmal idiniz, bunlar da brakmamal idiniz.
Ey kr klavuzlar, siz kk sinei szerek
ayrrsnz, fakat deveyi yutarsnz... Siz badanal kabirlere benzersiniz ki, dtan gzel
grnrler, fakat iten l kemikleri ve her
39
trl murdarlkla doludur. (Matta, 23: 23,

67, 2324, 27)
Kurnn sz konusu ikazlar, tabi ki sadece herhangi bir dinin ulemasna deildir. Ayn
ikazlar, dolayl olarak Mslmanlara da yaplmaktadr.
54. Sabr, dier yars kr olarak, slmn deta yarsdr. Bilhassa musibetin ilk vurduu anda
gsterilen sabr, gerek sabrdr. Sabrn, ibadetlerde sebat mansna sabr, gnahlardan kanmada sabr, musibetler karsnda sabr, slm
hizmetlerde zamana kar sabr, eriat- Tekvniyenin hkm gereince, bir hedefe ulamak iin
gerekli btn artlar hazrlama, sebepleri yerine
getirme ve klmas gereken btn basamaklar
tek tek kmada gsterilmesi gereken sabr olarak muhtelif ekil veya trleri vardr. Oru, nefsi
yeme-ime, ehev arzular, yalan-gybet-dedikodu gibi en ok meftun olduu eylerden men
etmeyi gerektirdii iin, iradeyi de glendiren
nemli bir unsur olarak deta sabrn zdei haline geldiinden, yetteki sabra oru mans da
verilmi olmakla birlikte, kavram tahsis etmemek daha yerinde olsa gerek.
55. rad efkat, ilim, delil, mantk, muhakeme, ikaz ve mahhas rnekleme zerine oturan
Kurn, burada bir defa daha baa dnp, konuyu srenin bayla, dolaysyla iman, namaz,
infak/zekt, hu, yakn ve hiretle balad.
imdi, ayn irad ualarn srail Oullarnn tarihi ve mahhas nimet misalleri zerinde gezdirerek, onlarn zihinlerine ve kalblerine tutmaya
devam edecektir.
40
BAKARA SRES
Cz: 1, Sre: 2
7
49. Hem hatrlayn ki, sizi Firavun oligarisinden56 kurtarmtk; sizi (en ar inaat,
tamaclk ve tarla ilerinde altrmak suretiyle57) pek kt ikencelere uratyor, erkek ocuklarnz boazlayp, kadnlarnz
(kendi maksatlar istikametinde kullanmak
ve yerli Kptilerle evlenme mecburiyetinde
brakarak nfusunuzu azaltmak iin) sa
brakyorlard. Bunda sizin iin Rabbinizden (bir yanda Dinde ve eriat- ftriyede
gsterdiiniz ihmalle birlikte gnah ve hatalarnzn neticesi olarak ceza, te yanda,
sonuta nemli bir hayra kap aralayabilecek) ok byk bir bel58 (imtihan ve tecrbe) vard.
50. (Msrda yllarca sren mcadelelerin
ardndan emrimiz ve yol gstermemizle
oradan kma teebbsnde bulunduunuz
anda denizin kenarna gelmi ve Firavun,
ordusuyla tam arkanzdan yetimiken)
denizi sizin iin yarp sizi kurtarm ve
Firavun oligarisini bomutuk; (Allahn,
hibir katknz bulunmayan tam bir inayeti
olarak onlar boulurken) siz sadece seyrediyordunuz.
51. (Ve bir dnem geldi. Hani o zaman) Musa
ile (toplam) krk gece59 iin szlemitik. (O,
bu srenin ilk otuz gecesinde Tur-i Sinada
kalrken, iinde nur, hidayet, rahmet ve btn meselelerin zm bulunan Tevrat60
levhalar halinde kendisine vermitik.) Bu
arada siz, onun ardndan o buza heykelini
ilh edinmitiniz; (bu ekilde irke dmekle) kendi kendinize zulmediyordunuz.
52. Bu yaptnzdan sonra bile, artk (bunca inayet ve nimetimizi idrakle) kreder,
(Tevhide balanarak bir daha irke girmez
ve Tevhidin gereklerini yerine getirir)siniz
diye, (irk koma en byk gnahlardan
biri olmasna ramen tevbe ve kefaretlerinizi kabul ederek) sizi bir defa daha affettik.
53. Yine hatrlayn ki, artk tam olarak yolunuzu bulur ve istikametinizi korursunuz
diye61 Musaya, (buzay ilh edinmeniz
zerine elinden brakt) Kitab ve onu
uygulama ilim, firaset, dirayet ve llerini
(Furkan) verdik.62
54. 63Hani bir zaman da Musa halkna demiti: Ey halkm! Buzay (ilh) edinmekle
kendi kendinize zulmettiniz. Ortaklar edinmekten mutlak manda uzak Yaratcnza
hemen tevbe edin ve Allah yolunda kendinizi ldrerek bu byk zulm ve gnahtan arnn.64 Ortaklar edinmekten mutlak
manda uzak Yaratcnz katnda sizin iin
hayrl olan budur. (yle yaptnz,) O da
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
tevbelerinizi kabul buyurdu. Hi phesiz

O, Tevvb (kullarnn tevbesine mafiret ve
fazladan mkfatla karlk veren)dir; Rahm (inanm ve Kendisine ynelmi kullarna husus rahmet ve merhameti pek bol
olan)dr.65
55. Buna ramen (ve bunca yldr bizzat
mahede ve tecrbe ettiiniz Rabbin apak yetlerine, almetlerine ramen) yine bir
zaman, Ey Musa! (Bize getirdiin hkmlerin doru ve Allahtan olup olmad konusunda) Allah gzlerimizle aktan aa
grmedike sana asla inanmayacaz! dediniz. Bunun zerine sizi yldrm arpm
gibi bir sarsnt, bir ok tutmutu da, yere
ylm, ylece bakp duruyordunuz.66
56. Bu lmden hi farksz haliniz ve kalb,
56. Hz. Yusuf (a.s.) Msra geldiinde, bu lkede

Suriyeden gme ve Arap rkndan, slm tarihilerinin Amalika dedii Hiksoslar hkm sryordu. Hz. Yusuftan itibaren (M.. 19. asrn
ortalar) srail Oullarnn temsil ettii lh Din
Msrda hakim olmu ve srail Oullar da lkede hakim konuma gemilerdi. (Mide Sresi/5:
20) Fakat, 1,52 asr sonra yerli Kptler idareyi
yeniden ele geirdiler. Onlarn krallarna Firavun
denmekteydi. Kurn- Kerimden de anlald zere, Firavunun hakimiyeti, lkenin resm
dininin en yksek temsilcisine (Hmn), idareci
aristokrasiye (mele) ve ordusuna dayanyordu.
Kurn, bunlarn hepsine birden l-i Firavun
der. Yani l-i Firavundan maksat, bu ynetici
oligaridir.
57. Kitab- Mukaddes, k, 1: 1114.
58. srail Oullarnn maruz brakld bu ikenceli hayat iin Kurn- Kerim bel tabirini
kullanmaktadr. Bel, deneme, imtihan, tecrbe demektir. Bu deneme, hayrla da olur, erle
de. Balangc itibariyle genellikle er ve mihnet
mansn tazammun eder. Byle bir mihnet ve
41
manev lmnzn ardndan (Allah) sizi

ikinci bir defa hayata mazhar kld ki, artk
kredesiniz (iman, ibadet ve hayat adna
Onun btn hkmlerini tutup hayatnza
hayat klasnz).
57. (lde, gne altnda evsiz-barksz, hatt adrsz yaamanz mmkn deilken)
zerinizde bulutu glge yaptk ve (yiyecek
hibir eyiniz yokken) ltf u nimet olarak
size kudret helvas ve bldrcn eti indirdik.
Size rzk olarak ne ltfetmisek onlarn
pak, ho ve sala zararsz olanlarndan
yiyin. Buna ramen (yine haddi ayor,
zahmetsiz ayaklarna gelen bu yiyecekler
konusunda bile hkmleri dinlemiyor ve
byle yapmakla da) Bize zulmetmiyor, kendi kendilerine zulmediyorlard.67
er ac ve zor da olsa, bilhassa mminler iin

neticesi itibariyle byk hayrlar dourur. Bu,
fert seviyesinde de, toplum seviyesinde de ayndr. Bu er ve mihnetin iinde insanlar buna
sebep olan yanl dnce, inan ve davranlardan kurtulur, geree ular, pier, olgunlar,
aclara dayankl hale gelir ve genellikle dnyada da artk en sonunda bir kurtulua erer veya
erdirilir. Neticesi itibariyle getirecei hayrdan
dolay, Kurn- Kerim, aleykm (sizin aleyhinize) deil de, lekm (sizin iin) tabirini, lehtelik ifade eden lm harf-i cerini kullanmaktadr.
Bundan, onlarn byle bir musibeti bizzat kendi
amelleri, yoldan kmalar sebebiyle hak ettikleri
mans da kar. Fakat Allah, mminleri srekli
olarak byle bir ikence altnda tutmaz ve cezalarn ektikten sonra onlar selmete karacak
bir yola sevk eder.
59. Bilhassa btn manev yolculuklara gece klr. Kurn- Kerimde de Efendimiz aleyhissalt vesselma uzun uzun gece ibadeti emredilmekte, bunun hikmeti olarak da, gece ibadetinin
(zihin, kalb ve ruh zerinde) ok daha tesirli
42
BAKARA SRES
ve okuma, okunan dinleme ve anlama bakmndan ok daha verimli olduu beyan buyrulmaktadr. (73: 26; 76: 26) Ayrca, sr ve Mirac
hadisesi de gece gereklemitir.
Cenab- Allahn ars zerine Hz. Musa iki
defa Tura kp orada kalmtr. lkinde 30 gece
(gn) kalm ve bu sre iinde kendisine Levhalar (Tevrat) verilmitir. kinci defa, kavminin
buzaya tapmas zerine tevbe iin km ve
bu knda da 10 gn kalmtr.
60. Mide Sresi/5: 44; Enm Sresi/6: 91, 154;
Arf Sresi/7: 145.
61. nceki yette irkten sonra affn ve yeniden
Tevhide ynelmenin beklenen neticesi olarak,
ok kapsaml bir kavram olan krden sz edilirken, bu yette, Kitap ve Furkan verilmenin
neticesi olarak ihtidadan sz edilmektedir. Bu,
son derece nemli bir geree parmak basmaktadr. Fert ve toplum olarak izgiyi yakalayp
korumann, Dinde saa-sola sapmadan istikamet sahibi olmann yegane yolu, Kitabn hkmlerine, yani eriata, lh ller, yani Furkan erevesinde uymaktr. eriatn hkmleri
ve kstaslar, btn kaideleriyle Dinin kalesidir.
Manev terakkinin de ls yine eriattr.
Onun snrlarn aan herhangi bir manev ve/
veya batn yolculuk, ancak bir dallet bataklnda biter. Tevratn eriat mansna gelmesi,
bu many daha da glendirmektedir.
62. Bu yette, Hz. Musaya (a.s.) Kitap ve Furkan verildii buyrulmaktadr. Furkan, iki eyin
arasn, hakkla btl, imanla kfr, hellla haram, doru ile yanl ayran demektir. Kurn-
Kerimde Allahn (c.c.) takva dairesine girenlerin kalbinde bir furkan var edeceini okuyoruz
(8: 29). Bundan maksat, firaset, ilim, ilhamdan
rl bir i duygu, i kontrol mekanizmas olsa
gerektir. Hakk btldan, iman kfrden, haram hellden, doruyu yanltan ayran mansyla Kurn- Kerim Furkandr ve Furkan, onun
bir baka ad olarak bizzat kendisi tarafndan
anlr. Bir hadis-i erifte, Bana Kurn ve yannda onun benzeri verildi. buyrulmaktadr ki
(Eb Davud, Snnet: 5), onun benzerinden
Cz: 1, Sre: 2
maksat Snnettir. Bedizzaman hz., Hadis,

mlhim-i hakikattr. der. Kurn ve bilhassa
hkmlerini anlamada Snnete her bakmdan
mutlak ihtiya vardr. Bu bakmdan, Kurnla
alkal olarak Furkan, Kurn ve Snneti iine
alabilecei gibi, Hz. Musaya Kitapla beraber verilen Furkan da, Onun Kitab uygulama lleri
mahiyetinde Snneti olabilir.
63. Kurn- Kerim, nceki birka yetiyle, srail
Oullar tarihinde Msrda maruz brakldklar
ikenceli hayattan oradan kp Turda Hz. Musaya Kitap ve Furkan verilmesine kadar geen
birka asrlk dnemi ana hatlaryla zetlemi,
bylece Allahn kendilerine olan nimetlerini hatrlatarak, onlar bizzat Ahd-i Atikte Hz. Musaya (a.s.) benzedii beyan buyrulan Hz. Muhammed aleyhissalt vesselma (Tesniye, 18:
18) inanmaya ve dolaysyla yeniden izgilerini
bulmaya armt. imdi de bu geni yelpaze
iinde baz ayrntlara ve ferd hdiselere girerek, kalbleri ve zihinleri daha bir tatmin etme
izgisinde iradn srdrmektedir. Bu hadiseleri
takip ederken, nasl her bir konunun, srenin
bandaki Allaha, Raslllaha ve hiret Gnne iman, salih amel, Allahtan bir hidayet ve ona
uymakla kurtulua erme temellerine dayandrldn da takip etmi olacaz.
64. srail Oullar, Kurn- Kerimin ana hatlaryla sunduu onca yllk hadiselerden sonra,
nihayet lh kanunlar temelinde (meden) bir
toplum oluturma merhalesine gelmilerdi. Ne
var ki, tam bu merhalede Hz. Musann Tevrat almak iin Tura kmasnn hemen ardndan ziynet eyalarndan yaplm bir buzay
ilh edindiler. Kanunlarn ve toplum dzeninin
zerine oturaca Tevhid inancnn temellerini
sarsan bu ihtill sebebiyle Hz. Musa, Tevrat
uygulamay brakarak nce bu ihtillin zerine
gitti. yette Hz. Musann emri olarak geen
Nefislerinizi ldrn! ifadesi, manen ldrme olarak yorumlanmaya msait bulunup, onu
byle yorumlayanlar da olmutur. Fakat bunun,
sz konusu ihtillin sebep olduu bir i vuruma veya bizzat Tevhidden sapanlarn ldrlmesi mansnda tekvin bir emir, sosyolojik bir
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
kanun olarak alnmas daha doru olsa gerektir.

(Ayrca bkn. not 70.) Nefislerin ldrlmesi,
bunun ayrca bir boyutu ve bir neticesi olarak
dnlebilir. Kitab- Mukaddes metinlerinde,
srail Oullar tarihinde belli sular karlnda
kavimden atlma (srgn?), veba ve ldrlme
gibi yollarla srekli toplum ii temizlik hadiselerinin yaandn bol bol grrz. Buzay ilh
edinme hadisesi zerine de 3000 kiinin ldrldn okuyoruz (k, 32: 28).
65. nceki yetlerde Cenab- Allah Kendisi iin
kulland Biz zamiriyle srekli dorudan nimetlerini nazara verirken, burada Hz. Musann kavmine olan buyruklar ne kmaktadr. Demek
oluyor ki Hz. Musa, Kitap ve Furkan almasyla
birlikte kavmi zerinde hkm icrasna balayacak bir emir sahibi konumunu ihraz etmi bulunmaktadr. Buzay ilh edinme eklinde ba
gsteren ihtilli bastrmak iin gelen tevbe ve
nefisleri ldrme emirlerinin Hz. Musadan sdr
olmas, en azndan, Kurn- Kerimin bu emirleri ona izafe ederek nakletmesi de bunu gstermekte veya bundan dolay olsa gerektir.
66. Buzay ilh edinmeden dolay kavmin
helkini nlemek maksadyla Hz. Musa (a.s.),
kavminden nde gelen 70 kiiyi temsilci olarak
seti ve Allahn bu konudaki emirlerine onlarn da ahit olup kavimlerini ikna etmeleri iin
onlarla birlikte Tura kt. (Arf Sresi/7: 155).
Onlar, bizzat lh kelma, konumaya muhatap olmamlarsa da, Hz. Musann Cenab- Allahla mlkat esnasnda evrelerini sise benzer
bir rtnn kaplamas ve Cenab- Allahn Hz.
Musaya konumasn anlamasalar da iitmek
gibi, emirlerin Allahtan olduuna tam kanaat
getirecekleri lde Turda olup-bitenlere ahit oldular. (Yazr, 4: 22922293.) Fakat buna
ramen ve kavmin bykleri, nde gelenleri,
temsilcileri olmalarna ramen, Hz. Musann
43
ald hkmlerin Allah tarafndan olduunu

kabullenmek iin Allah aktan aa grme
talebinde bulundular. Bunun zerine kendilerini
yldrm (elektrik) arpmasna bir sarsnt yakalamt ve deta sinirli fel olmu halde ylece
bakp duruyorlard.
Bu hadiseye 70 kii, hatt belki de ilerinde
nde gelen bazlar sebep olmu olmasna ve sarsnt, yldrm 70 kiiyi yakalam bulunmasna
ramen Kurnn bunu btn bir kavme temil
etmesi, o 70 kiinin nde gelen ve temsilci konumundaki kiiler olmas ve kavmin de benzer
bir sapma halet-i ruhiyesi iinde bulunmasndan
dolaydr. Toplumda farz- kifa olan meseleler
ihmale urarsa, bunun cezas btn topluma gelir. Bir fitneden saknn ki, iinizde yalnz zulmedenlere dokunmakla kalmaz yeti (8: 25), bu
gerei ifade etmektedir. Bu bakmdan, her harekette nde gelenler, kendilerini ok daha fazla
kontrol etmek mevkiindedirler.
67. srail Oullar, lde burada sz edilen
nimetle yllarca nimetlendirildiler. zerlerinde
srekli bir bulut onlar glgeliyor, akam bulunduklar mevkie deta bldrcnlar yayor, sabah
da ortal kendilerinin de men veya man dedikleri yumuak, beyaz, ii ball yufka gibi bir
yiyecek kaplyordu. Bunlardan ihtiyalar kadar
topluyorlard. Buna ramen, Sebt (haftann yedinci) gnnn yiyecekleri altnc gnn akamnda gelmesine ve o gn toplamamalar gerekmesine ramen, o gn de toplamaya kanlar,
akamdan topladklarn sabaha brakmamalar
gerekirken brakp, yiyecei kokutanlar ve ihtiyalarn karlayacak ekilde kendileri iin tayin edilen miktardan fazla toplayanlar oluyordu.
(Kitab- Mukaddes, k, 16: 431) Kurn-
Kerim, byle yapmakla onlarn bu hususta da
haddi atklarn ve kendilerine zulmettiklerini
vurgulamaktadr.
44
BAKARA SRES
Cz: 1, Sre: 2
58. Hatrlayn, hani (lde dolap duruyordunuz da, nihayet sizi bir beldeye ynlendirmi ve) yle buyurmutuk: Bu beldeye
girin ve oradan dilediiniz ekilde bol bol
yiyin.68 Kapsndan deta secde halinde,
mtevaz ve emirlerimize boyun emi
olarak girin ve dua edin, mafiret dilenin,
sadakat gsterin (katiyen arlk, taknlk
ve bozgunculua dmeyin ve marmayn),69 Biz de, hatalarnz, srmelerinizi
balayalm. yilie kilitlenmi ve Bizi
grmeseler de Bizim kendilerini grdmzn uuru iinde davrananlar iin baka
mkfatlarmz da olacaktr.
59. Buna ramen, emirlerimize itaatsizlikte
srar ederek kendilerine zulmedenler, onlara sylenen (dua, tevazu, itaat ve sadakat)
szn deitirip bir baka ekle koydular
(ve denilenin tersini yaptlar). Biz de o zulmedenlerin zerine, ekinmeden ve ikazlara
aldrmadan aktan aa yapp durduklar
bu taknlk ve haddi amalarndan tr
gkten murdar bir azap indirdik.70
60. Hatrlayn, bir defasnda da (lde susuz kalmtnz ve) Musa kavmi iin su dileinde bulunmutu. Biz de, Asnla o taa
vur! diye emretmitik. (O da vurmutu ve)
tatan on iki pnar fkrvermiti. On iki
kabileden her biri, kendi pnarn bilmiti.71
Allahn rzkndan yiyin iin, fakat dolatnz, vardnz, konup yerletiiniz yerlerde bozguncular halinde taknlk yapmayn, saldrgan olmayn.
61. Ve bir vakit de siz, Ya Musa! Tek bir
tr yemee mmkn deil katlanamayacaz. Rabbine dua et de, bize yerin bitirdiklerinden, bakliyatndan, kabandan, sarmsandan, mercimeinden, soanndan karsn! dediniz. (Musa da), Daha stn olan
ondan daha aasyla deitirmek mi istiyorsunuz? nin msra,72 istedikleriniz orada
var! mukabelesinde bulunmutu. Neticede
zerlerine zillet, miskinlik, hareketsizlik
damgas basld ve Allah tarafndan bir gazaba (iddetli cezaya) uradlar. Bu, onlarn
(Kitaptaki) yetlerimizi (ve hem kinatta,
hem de kendi hayatlarnda mahede edip
durduklar delillerimizi) srekli inkr edip
durmalarndan ve hibir hak-hukuk gzetmeksizin peygamberleri ldrmelerinden
dolay idi; bu, srekli isyan etmelerinden ve
haddi ap durmalarndan dolay idi.73
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
68. Buradaki ifade ile, cennette deme buyrulan

Ey dem! Einle birlikte cennete yerle. (Batan
sona nimetler ve istifade yurdu olan) oradan dilediiniz ekilde bol bol yiyin, istifade edin! (2:
35) ifadesi arasndaki mnasebet aktr.
69. yette sz edilen beldenin neresi olduu,
ne Kurn- Kerimde ne de Ahd-i Atikte bellidir. Kurn- Kerim, tarih hadiseleri anlatrken
yer, tarih ve ahslar nazara vermekten ok, hadiselere ve onlardan alnmas gereken ibretlere
dikkati eker. Bu bakmdan, burada emrolunan,
bilhassa fetih neticesinde veya yerleme gayesiyle herhangi bir beldeye girilirken, Peygamber Efendimizin Hicrette Medineye girerken
yaptklar dua zere (sr Sresi/17: 80), sdk ve
sadakat zere girme ve kma, gerek giri-kta gerekse ieride otururken Allaha ve Onun
kanunlarna sadakatten, ballktan ayrlmama,
bir de, yine Efendimiz aleyhissalt vesselmn
fetihle Mekkeye girerken yaptklar gibi, en kk bir marklk gsterme yle dursun, btn
muvaffakiyeti Allaha verip, Ona tehlil, tazim
ve tesbihte bulunma ve mahviyet, tevazu kanatlarn daha bir indirme gereidir. yette geen
Secde halinde girin ve httatn deyin!in mans bu olsa gerektir. Kitab- Mukaddeste geen,
bir beldeye girildiinde Sebti tutma (7. Gnn
haramlna uyma) ve Rabbe kurban gibi takdimde bulunma emirleri de (Levililer, 25, 26;
Saylar, 15: 141) ayn many ifade ediyor olabilir. Bu, yaplmas gerekenin asgarsidir; bunun
tesinde ihsan uuru iinde davranmak gelir ki,
byle davrananlarn (muhsinler) mkfat ok
daha fazla olacandan, yet, ihsan uuruna ulamaya tevikte bulunmaktadr.
70. Burada ifade buyrulan gkten indirilen murdar azap, Tabernin Peygamber Efendimizden
naklettii ve Ahd-i Atikte de geen veba salgn olsa gerektir ki, bu salgnda Ahd-i Atike
gre 14.700 kii lmtr (Saylar, 16: 4649).
Gerek byle bir salgnn gkten inmi bir azap,
gerekse bir ihtilli bastrmada bavurulan usuln
lh bir emir olarak takdim edilmesi, fert veya
toplum olarak maruz kalnan musibetlere tabi
sebepleri deil de, davranlarmza, din-tekvi-
45
n hatalarmza taallk eden gerek sebepleri ve

lh hikmetleri asndan baklmas gerektiini
ihtar iindir. Allme Hamdi Yazrn bu konudaki mtalalar fevkaldedir:
Allah teal, her zaman dalar yerinden
oynatp, insanlarn bana ykmaya kdir bir
zlcelldir. Eya arasndaki cazibe (ekim)
nisbeti bir lhzada deiebilir. Akl olanlar,
herhangi bir zelzelenin, bir volkan hadisesinin nasl ceberut bir kudret ifade ettiini
unutmamaldr. Birtakm kimseler, bunun
beerin gnahlaryla hibir alkas yoktur
diye telkki ederler ki, ne kadar yanltr.
Geri bunlarn hepsi beerin gnahlarnn
cezas deildir. Lkin hepsinin de beerin
hayat ve yaptklaryla alkadar olduunda
phe yoktur. (Yazr, 4: 2322)
nsann yeryzndeki vazife ve fonksiyonunun hilfet olmas, bu alkay gerekli ve kanlmaz klmaktadr.
71. Hz. Musann (a.s.) ass, Onun pek ok mucizesine vesilelik yapmtr. Tatan su fkrmas
bu mucizelerden biri olup, bu ta hal Sinada
durmakta ve ok turist ekmektedir. zerinde
su yarklar hal grlebilmektedir. (Mevdd,
1, not 75)
Bu mucize ile Allah (c.c.), srail Oullarna
ve btn insanlara u mesaj vermekte ve ilm
gelimeler adna u iarette bulunmaktadr:
Basit aletlerle yer altnda gizli olan rahmet
hazinelerinden istifade edilebilir. Hatt ta
gibi sert bir yerden as gibi basit bir aletle
b- hayat fkrtlabilir. yle ise ey insan!
Madem Bana tam itimat eden bir kulumun
eline yle bir as veriyorum ki, her istedii yerde b- hayat onunla ekiyor. Sen de
Benim rahmet kanunlarma dayanrsan ona
benzer bir leti elde edebilirsin. Haydi elde
et! (Szler, 20. Sz, 2. Makam)
Bu yetin (2: 60) verdii iki mesaj daha vardr:

Bunlardan biri, her bir mucizede, imtihan gerei, ok kk de olsa bir sebebin bulunmasdr.
kincisi, Allme Hamdi Yazrn tesbitleri zere,
duada, sadece szl dua ile yetinilmeyip, o dua
46
BAKARA SRES
ile izhar edilen arzunun yerine gelmesi iin gcmz dahilinde yaplmas gereken bir sebep
varsa, o sebebin ihmal edilmemesi ve ardndan
Allaha tam tevekkldr. Bu bakmdan Cenab-
Allah (c.c.), Hz. Musann duas karsnda gkten dorudan su indirmek yerine, ona yerine getirmesi gereken bir emirde bulunmu, Hz. Musa,
tatan su kar m gibi bir duyguya kaplmadan, Allaha tevekklle duasnn gerei olan bu
emri yerine getirmitir. (Yazr, 1: 366)
72. yette geen msrdan kast, lde Filistine
doru seyahatlerine devam eden srail Oullarnn yollar zerinde bir ehir olabilecei gibi,
bizzat Msr lkesi de olabilir. srail Oullarnn
talepleri Msrdaki hayatlarna deta bir zlem
ve sanki klelie dn arzusu mansna geldii iin Hz. Musa kendilerine, yleyse Msra,
nceki hayatnzn seviyesine inin, orada istedikleriniz var! eklinde istihza yollu bir ikazda
bulunmu olabilir.
73. srail Oullarnn burada dile getirdikleri talep, gnah olan bir talep deildi. Fakat, Rabbin
demekle, deta ve hal bir inkr sergiliyorlard.
kinci olarak, yerleip meden bir hayata kavumann hususiyetleri ok daha baka olduu
Cz: 1, Sre: 2
ve onlarn da bu hususiyetlere uygun taleplerde

bulunmalar gerektii halde, deta ve hal Msrdaki klelik hayatlarna bir arzu izhar etmi ve
hrriyetin, bamsz bir toplum olmann kadrini
idrakten daha ok uzakta bulunduklarn ortaya
koymu oluyorlard. Bu taleplerinin hemen arkasndan, Kurn- Kerimin onlar yerleik bir toplum haline geldikten, hatt kendileri iin o zaman
vadedilmi lke olan Filistine yerleip, Hz. Davud ve Hz. Sleyman (aleyhimesselm) zamanlarnda ok byk bir mlke ulam bulunduktan
sonra bile zihnen, ruhen ve manen klelik gnlerine dndklerini, neticede iledikleri cinayetleri,
zulmleri nazara vermesi, kavmin zelliklerini
anlamak ve bedevlikle medenliin farklarn grme asndan ok nemlidir. Ayrca yet, Allahn
gazabna uradklarn belirtmekle, Ftiha Sresindeki gazaba urayanlar ifadesine telmihte bulunmakta, deta onu tefsir etmektedir.
Burada bir karlatrma yapma asndan, Hz.
sann havarilerinin yine Rabbin tabirini kullanarak Hz. sadan benzer bir talepte bulunduklarna, fakat onlarn, arzn bitirdiklerinden deil
de semav bir sofra istemelerine (Mide Sresi/5:
112) dikkat ekilebilir.
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
47
ekmek ve sznzden dnmenin banza neler getirecei hususunda sizi ikaz etmek iin) Turu yerinden skp kaldrm
ve zerinize dverecek gibi o vaziyette
tutmutuk: Size verdiimiz (Kitaba) kuvvetle tutunun ve iindeki (kanun, irad ve
tavsiyeleri) iyi belleyin ki, bu yolla takvaya
ulap (dnyada da, hirette de banza
gelebilecek azap ve cezalardan) Allahn korumas altna girebilesiniz.
64. Bunun ardndan yine yz evirdiniz;
(sznzde durmadnz; Kitaba sarlp, hkmlerini yerine getirmediniz). Eer Allahn
zerinizdeki fazl ve rahmeti olmasa, (Allah
size husus rahmetiyle muamele etmeyip, isyanlarnzdan geivermese idi), btn btn
kaybedip gitmitiniz.
62. ster (Kurna ve Allah Raslne) iman

ikrarnda bulunanlardan olsun, isterse Yahudi olanlar, Nasranler (Hristiyanlar),
Sbiler (ve daha baka insanlardan) olsun,
(mesele asla bir isim meselesi ve kuru bir
iddiadan ibaret olmayp,) her kim gerekten Allaha ve hiret Gnne iman eder ve
imannn gerektirdii istikamette salam,
doru, yerinde ve slaha ynelik iler yaparsa, Rabbileri katnda derecesine gre her
birinin mkfat vardr. (Yardmm, desteimi hep yanlarnda bulacaklar iin) onlar
hakknda (zellikle hirette) herhangi bir
korku sz konusu olmayacak ve onlar asla
zlmeyeceklerdir de.74
63. Hatrlayn ki, (Tevrat gerektii gibi
uygulayacanza dair) sizden salam sz
alm (ve hem bu maksatla hem de sznzde durmak gerektiinin nemine dikkat
65. inizden Sebtin hrmetine riayet etmeyerek, o gn haddi aanlar mutlaka biliyorsunuz. Onlara Aalk ve sefil bir ekilde
oraya buraya snan, fakat sndklar her
yerden kovulan maymunlar olun! dedik.75
66. Bunu, o anda yaayanlara ve daha sonra
geleceklere ar bir ders-i ibret ve mttakler iin zerinde dnecekleri ve ikaz, irad
adna bakalarna da anlatacaklar bir t
vesilesi kldk.
67. Bir vakit de Musa kavmine, Allah size
bir inek kesmenizi emrediyor! demiti. Bizimle alay m ediyorsun? diye mukabelede
bulundular. (Musa), (yle, insanlarla alay
eden) cahillerden olmaktan Allaha snrm! cevabn verdi.76
68. Bu defa, Bizim iin Rabbine dua et
de, nasl bir inek, hususiyetleri nedir bize
aklasn! dediler. Musa, O buyuruyor ki,
Ne pek yal bir inek, ne de pek taze, boa
grmemi bir dvedir; ikisi ortas, din bir
inektir; haydi, size emredileni yapn! dedi.
48
BAKARA SRES
Cz: 1, Sre: 2
69. (i yine yokua srerek,) Bizim iin

Rabbine dua et de, onun rengi nasldr,
bize aklasn! mukabelesinde bulundular.
(Musa), O buyuruyor ki, Bakanlarn iini

aan, parlak sar renkte bir inektir. cevabn verdi.
74. Bu yet, ne yazk ki gnmzde bazlar

tarafndan siyak ve sibakndan tecritle asl mansnn dna karlmtr. Bir defa, bu yetle
daha nce gemi bulunan (no: 38) Artk bundan
byle size Benim tarafmdan (bir rasl vastasyla Kitap gibi) sf bir hidayet kayna gelir
de, kim Bana ait bulunan o hidayet kaynana
uyar (ve imanla, ibadetle Bana ynelirse, artk onlar yardmm, desteimi hep yanlarnda
bulacaklar ve dolaysyla) kendileri iin (zellikle hirette) herhangi bir korku sz konusu
olmayacak ve onlar asla zlmeyeceklerdir de
yeti ve onunla da srenin ilk yetleri arasnda
ok ak bir mnasebet vardr. Kurn- Kerim,
burada bir defa daha baa, asl konuya dnmekte ve gerek kurtulu iin man ettik, Hz. Muhammed mmetindeniz; Yahudiyiz, Hristiyanz,
Sbiyiz, u veya bu dindeniz demenin yeterli
olamayacan, bilakis, Hz. Muhammed aleyhissalt vesselma geldii ekilde gaybe (ncelikle
Allaha, sonra vahye ve hem beer, hem melek
risalete), hiret Gnne, Hz. Muhammede indirilen Kurna ve nceki kitaplara kalben inanmann ve artlarna riayetle namaz klp, infakta
bulunma, yani Allah iin, Onun verdii her nimetten Onun yolunda ve harcanmasn emrettii yerlere harcama bata olmak zere salih iler
yapmann art olduunu beyan buyurmaktadr.
Bu yette Kurna ve Raslllaha imann aka
ifade edilmemi olmasndan hareketle, kurtulu
iin onlara inanmann ve Kurna gre ibadet
edip yaamann art olmadn ileri srmek,
bundan nce geen ve hemen yukarda zikrettiimiz yetleri, ayrca, yine nceden geen ve srail Oullarna hitap eden, Size (asl hali, hal
dayand esaslar ve tadklar maksatlar nelerdir, btn bunlar bilen, en azndan iinizde
bunlardan tam haberdar limler ahbr bulunan bir topluluk olarak), Onu ilk inkr edenler
olmayn (no. 41) yetini grmemek demek olur.
Eer byle bir grmeme bilerek ve baka maksatlara binaen yaplrsa, o zaman byle bir tutum
veya davran, hemen bu (41.) yetin devamnda
ve onu takiben gelen, Ve (siz, ey ahbr! Mevkiinizi ve bu mevkiin getirdii dnyalklar kaybetme korkusuna kaplarak) yetlerimi azck bir
fiyata (pek ksa ve geici dnya metana, an,
hret ve mevkie) deimeyin. Baka bir eyden
deil, sadece Benden korkup Bana snn, (takva dairesine girin). (Ellerinizle Kitaba ilavelerde
ve o Kitapta deitirmelerde bulunup, sonra da
bunlar Allaha mal etme, kelimeleri asl manlarndan saptrma, gerei gizleme, bile bile
yanl ve yalan ahitlikte bulunup yanl hkm
verme gibi yollarla) hakk btlla kartrmayn
ve (yaptnz iin ne manya geldiini, gizlediinizin hak ve Hz. Muhammedin rasl, hem de
son ve gelmesini beklediiniz rasl olduunu)
bile bile hakk gizlemeyin lh beyanlarnn hkm ve tehdidinin mlne girer.
ihtiva ettii gerekler ve lh kayna itibariyle) elinizdeki (Tevrat) tasdik edici olarak
indirdiim (Kurna) iman edin ve (Kitap nedir,
rasl nedir, iman nedir, vahiy nedir, bunlarn
Bu yeti iyi kavramak iin ayrca Hac Sresinin 17nci yeti de dikkate alnmaldr.
75. Bu yette zetlenen hadise, Arf Sresi,
163166nc yetlerde biraz daha tafsilatyla anlatlmaktadr.
Sebt, Cumartesi gndr. srail Oullar eriatnda o gn almak yasaklanm ve gnn
tamamen ibadete ayrlmas hkm konmutur.
Ahd-i Atikte de bu konuda ayrntl bilgiler
mevcuttur.
yette geen Aalk ve sefil bir ekilde
oraya buraya snan, fakat sndklar her
yerden kovulan maymunlar olun! ifadesi, daha
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
ok onlarn mnen meshi, yani karakterlerinin

maymun karakteri haline getirilmesi eklinde yorumlanmtr. Bununla birlikte, gerek bunun bir
nekl, yani hem o zamankilere hem sonrakilere
ders-i ibret tekil edecek ar bir ceza olmas, hem
de srail Oullar tarihinde Kurn- Kerimde de
anlatld zere bu trden hadiselere, yani olaanstlklere ok rastlanmas, Sebtin hrmetine
riayet etmeyenlerin bizzat maymunlar haline getirildii, insan dima tamakla beraber, cismen,
her vardklar yerden kovulan ve aalanan maymunlar haline geldikleri fikrini de glendirmektedir. Dolaysyla yette her iki many da bulmak
mmkndr. srail Oullar, tarih boyu baka
milletlerin boyunduruu altnda kalm, bir milletten dierine snm, sndklar yerlerden
srekli kovulmulardr.
Ahd-i Atikte Sebt gnyle alkal ok blmler vardr (k, 16: 2130; 20: 811; 31: 1217;
Tesniye, 5: 1215). Tesniye kitabndaki ifadelerden, Sebt yasandaki en nemli hikmetin
Msrdaki klelik ve zillet gnlerini hatrlayp,
Allahn nimetlerini idrak etmek ve kle, cariye
ve hayvanlar dinlendirmek olduu anlalmaktadr.
Aalk ve sefil bir ekilde oraya buraya
snan, fakat sndklar her yerden kovulan
maymunlar olun! dedik cmlesi, bir ie hkmettii zaman Allahn emrinin ve icraatnn
Ol! demekten ibaret bulunduunu (Y-Sn Sresi/36: 82) ortaya koymaktadr. Allah bir eye
Ol demise o, hemen olmutur.
49
76. Hz. Musann rasl olarak gnderilmesinin

zerinden geen onca seneye, onca hadiseye ve
ahit olduklar onca olaanstlklere ve Allahn onca yetine ramen, Hz. Musa Tevrat almak
iin Tura ktnda srail Oullar iinde Hz.
Haruna (a.s.) ramen ba gsteren buzadan
ilh edinme hadisesi, bu kavmin kalbinde, inee
tapan Msrllardan etkilenmeyle nasl bir sr
sevgisinin yerletiini ortaya koymaktadr. Hz.
Musadan yiyecek olarak bakliyat, soan, sarmsak, mercimek istemelerinin de gsterdii zere,
Msrda daha ok iftilikle megul bulunmalar, kalblerinde kendisine ulhiyet verecek lde
sr sevgi ve saygsnn yerlemesinde ayrca rol
oynam olabilir. Allah, kendilerine herhangi bir
inek boazlamay emretmekle, sra tapnlamayacan, srdan ilh olamayacan bizzat gstermek diliyordu. Fakat, bilhassa btl inanlar
ve artlanml terk etmekte zorlanan insan tabiat, burada da kendini gsteriyordu. kinci bir
aklamaya gerek duymadan hemen bir inek bulup kesselerdi mesele kapanacakt. Fakat pepee sorduklar, hem de Hz. Musaya, Rabbimiz
veya Allah deil de, Rabbin diyerek ortaya
koyduklar istihza tavrlar, hatt hal Allaha
tam inanamadklarn gsteren deiik sorular
sormalar onlar muhtemel bir helkin eiine
getirmise de, Allahn rahmeti, hilmi ve sabr
bir defa daha imdatlarna yetiti de, emri yerine
getirebildiler. Bu ok nemli kssada, Mslman
mrid ve btn eitimcilerin karabilecekleri
nemli dersler vardr.
50
BAKARA SRES
70. (Emri yine yerine getirmeyip,) Bizim

iin Rabbine dua et de, o nasl bir eydir
bize aklasn. nekler hep birbirine benzediinden biz ayrm yapamyoruz. (Eer
Rabbin onun nasl bir ey olduunu aklarsa,) Allah diledii takdirde elbette onu
bulur ve keseriz! dediler.
Cz: 1, Sre: 2
10
71. Musa, O buyuruyor ki, dedi: Ne boyundurua koulur arazi srer, ne de ekin
sular. Salma bir inek, hi alacas da yok.
te imdi gerei tam ifade ettin! dediler
ve (tarif edilen trde bir inek bulup) kestiler. Neredeyse (akllar sra savsaklayp)
kesmeyeceklerdi.
72. Hani, birini ldrmtnz de suu birbirinizin stne ykmaya alyordunuz.
Halbuki Allah, sizin gizlediinizi meydana
karacakt.
73. Bu sebeple, (Kestiiniz inein) bir parasyla ldrlen kiiye vurun! diye emrettik. (Vurulunca l dirildi ve kendisini
kimin ldrdn haber verdi.) Allah, o
l insan nasl diriltmise lleri de yle
diriltir ve size yetlerini (kudretine, birliine ve icraatna delil olan almet ve iaretleri) gsterir ki, gereince akledip, (iman
hakikatlar konusunda hi phe duymayasnz).77
74. Bu hadiseden sonra aradan biraz zaman
geince kalbleriniz yine katlat, ta gibi
oldu, hatt daha da kat. nk tan ylesi
vardr ki, iinden rmaklar fkrr; ylesi
vardr, ak ak olur ve iinden su kar.
Yine ylesi de vardr ki, Allah karsndaki
rperti ve saygsndan aalara yuvarlanr.
(Ama sizin kalbiniz tatan da sert), fakat
Allah yaptklarnzdan asla habersiz ve onlara kar kaytsz deildir.78
75. (Ey mminler topluluu! Allahn onca
nimetlerine ramen Ona kar hep vefa-
szlkta bulunmu byle bir kavmin) size

(sizin inanp onlara da anlattnz slma,
Kitaba ve Peygambere) hemen inanvereceklerini mi umuyorsunuz? Hele ilerinde
bir grup vard ki, Allahn Kelmn dinlerler, onun gerekten Allah Kelm olduuna
akllar yatar, fakat sonra bile bile onu tahrif ederler, kelimeleri baka manlara ekip
asl manlarndan saptrrlar ve farkl farkl
yorumlara tbi tutarlard.79
76. imdi de, iman edenlerle karlatklarnda (Sizin iman ettiinize biz de) iman
ettik! derler. Kendi mahfillerinde gizli gizli
bir araya gelip halvet olduklarnda ise (birbirlerine kr ve) Allahn size ap malm ettii hakikatleri Rabbinizin huzurunda size kar delil olarak kullansnlar diye
mi onlara sylyorsunuz? Sizde hi akl yok
mu? derler.80
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
77. Daha nce de deiik vesilelerle arz edildii

gibi, hiret inancn zihinlere ve kalblere yerletirme, Kurnn temel drt maksadndan biridir.
Bu bakmdan Kurn, herhangi bir hadise veya
olgudan bir baka mnasebetle bahsederken bile,
eer oradan ana maksadn tekil eden inan esaslarna bir kap aralanacak olsa, hemen bu kapy
aar ve o esaslar nazara verir. Burada, inek kesme
emrindeki hikmet, yukarda arz olunduu gibi,
srail Oullarnn kalblerinde yer eden ar sr
sevgi ve saygsn ykmakt. Fakat, o arada ldrlm ve faili mehul kalm (braklm) bir
ahsn failini de ortaya karmak iin Cenab- Allah, bir mucize yaratt. Kesilmi inein bir parasyla maktuln cesedine vurulmasn emretti.
Vurulunca maktul dirildi ve katilini haber verdi.
Aslnda, lnn dirilmesinde ok uzak bir sebep
grlen byle bir hadiseyle bile Cenab- Allah
lleri diriltiyorsa, artk O lleri diriltebilir mi,
diriltemez mi veya nasl diriltir gibi sorular sormak, apak abesle itigal demektir. Bu konudaki
soru ve pheler, olsa olsa akl ktlnn birer
gstergesi olabilir.
Her mucizede olduu gibi, bu mucizede de
ilimlere bir kap almaktadr. htimal ileride,
ya beynin lmden sonra belli bir sre sa kalan hcrelerinden veya DNA gibi vcudun belli
ksmlarndan, mesel ldrlm bir kiinin ktilini ortaya karmak mmkn olabilecek, lnn en azndan dnyadaki baz maceralar tesbit
edilebilecektir.
78. Sert ta ve topraklar iinde incecik kkler,
Bismillh diyerek rahata yaylr; toprak altnda imlenen tohumlarn iplik gibi fidancklar,
yine Bismillh diyerek sert ta, toprak ve kayay kolayca yarar ve gn yzne karlar.
Zelzele gibi baz yeryz hareketleri suretindeki rpertici Cell tecelliler neticesinde talar
yuvarlanr ve bir ksm paralanp topra meydana getirir ve bitkilere yataklk eder. Bir ksm
ta kalarak, yuvarlanp derelere, ovalara dalr
ve bina yapm gibi pek ok ilerde kullanlarak,
Kudret-i lhyeye secde ve Hikmet-i Sbhaniyeye itaatlerini ortaya koyarlar. Talar, Cenab-
Allahn tekvin, yani kinatn yaratl ve haya-
51
tyla alkal emirlerine o kadar itaatkrdrlar ki,

btn rmaklarn, sularn kayna yer altndaki
talardr, kayalardr; talk, kayalk dalardr.
Mesel, bilhassa slm dnyasnda ok mehur
olan Nil nehri, Somalide Ay Dandan kt
gibi, Diclenin en nemli bir kolu, Vann Mks nahiyesinde bir kaya maarasndan, Fratn
mhim bir kolu, Diyadin taraflarnda bir dan
eteklerinden kar. u kadar ki, bu nehirlerin
akttklar sularla kaynaklarndaki sular ve her
yl aldklar ya llse grlecektir ki, aldklar ya ve kaynaklarndaki su, birka ay akmalarna kfi gelmeyecek kadar azdr. Beerin
gznden kaan veya gzne hi girmeyen bu
gerek, bu nehirlerin asl kaynann lh bereket ve ltuf olduunu ortaya koymaktadr.
Allah, talar birtakm tekvin emirlerinin icrasnda sebep olarak kullanmak ve onlar sulara
kaynak ve Kendine saygnn misalleri olarak takdim buyurmakla u nemli dersi vermektedir:
Ey srail Oullar ve ey btn insanlar! Hz.
Musann assyla gsterdii bir tek mucizeye kar koca talar yumuayp paralanyor
ve sel gibi ya aktyor. Hangi insafszlkla,
Allahn Hz. Musa ve btn peygamberleri eliyle yaratt onca mucize karsnda
gzleriniz kupkuru ve kalblerinizde hibir
yumuama olmuyor? Kalb katlnzla yle
bir Ztn emirlerine kar itaatsizlikte bulunuyorsunuz ki, O, Nil, Dicle, Frat gibi
byk ve mbarek nehirleri kaskat talarn, kayalarn azlarndan aktyor ve onlarla ekinlerinizi, hayvanlarnz suluyor ve
sizin su ihtiyacnz gideriyor. Talar, Onun
emirleri karsnda bylesine yumuar ve
kesintisiz, hem de rmaklar dolusu alarken, sizin kalbleriniz neden bu kadar kat,
gzleriniz neden bu kadar kuru? O kaskat
kayalar, ta tabakalar, Allaha olan sayglarndan, Onun ismiyle hareket eden incecik
bitki kk ve fidancklar karsnda yarlyor, onlara yol veriyor ve pek ou toprak
olmak, binalar yapmnda kullanlmak gibi
yollarla lh Hikmete hizmet iin yerlere
yuvarlanyor. Buna karlk, sizin kalbleriniz neden o kadar kat ki, O Ztn emirle-
52
BAKARA SRES
ri kalbinize yol bulmuyor ve yol bulup da,
orada insan donanmnzn gerei vermesi
beklenen meyveleri veremiyor? (Szler, 20.
Szden, 325330)
79. Kurn- Kerimin srail Oullar tarihine

bu lde inmesinin sebeplerinden biri de, bu
kavmi btn zellikleriyle, Medinede yeni oluan Mslman topluma, hem de gelecek btn
Mslman nesillere tantmaktr. Hz. Muhammed
aleyhissalt vesselm Medineye hicret buyurmadan nce, burada bulunan Yahudi oymaklar,
Arap Evs ve Hazre kabilelerine nisbetle daha
zengin, dnya ilerine daha ok akllar erer ve
daha bilgili, en azndan Kitap sahibi semav bir
dine mensup bir topluluk halindeydiler. Ne zaman Evs ve Hazre kabileleriyle anlamazla
dseler, Bir Peygamber gelecek ve o zaman sizi
yenecek, kknz kazyacaz! diyorlard. Gerekten, hir Zaman Nebsinin beklentisi iindeydiler. Efendimiz Medineye hicret buyurunca,
kendi ilerinden kmad iin Ona inanmadlar. Onun Ensar olma erefine ermi bulunan
Medineli Mslmanlar ise, onlar daha nceden
tandklar ve bir peygamber beklentisi iinde olduklarn bildikleri, hatt kendilerine anlattklar
Peygamberin btn zelliklerini Efendimizde
bulduklar iin onlarn inanaca midi ve evki
iinde kendilerine teblide bulunuyorlard. Buna
karlk Kurn- Kerim, onlarn karakterlerini
ve nceki hallerini, ardndan o andaki hl, tutum
ve davranlarn nazara vererek, onlarn Hz.
Muhammede inanmamalarnn gerek sebebini
aklamakta ve bylece Medineli Mslmanlar
kendi inanlarndan asla pheye dmemeleri
konusunda uyarmaktadr.
Cz: 1, Sre: 2
80. Yahudi ulemas iinde samimiyetlerini ksmen koruyanlar vard. Ayrca, ilerinden bazlar, gelmesini bekledikleri Peygamberin zelliklerini daha nceden Evs ve Hazre kabileleri mensuplarna anlatmlar ve bu zellikler de Efendimiz aleyhissalt vesselmda aynen kmt.
Bu gibi sebeplerle, bir de ilerinde Abdullah ibn
Selm gibi en byk bir lim de iman ettii iin,
en azndan bazlar, kendilerini yalanlayamayarak, mminlerin yannda dilleriyle iman ikrarnda bulunuyorlard. Birbirleriyle halvet olduklarnda ise, Allah, Kitabnzda size hir Zaman
Peygamberiyle ilgili baz srlar aklad. imdi
siz bu srlar karnzdaki insanlara anlatmakla,
Rabbiniz katnda aleyhinizde delil olsun mu istiyorsunuz? diyerek, hem kendi kendilerini, hem
de ilerinden bazlarn kritik ediyorlard. Byle
yapmakla da, esasen Allah gerektii gibi tanmadklarn, sanki O ilerinde gizlediklerini bilmiyormu gibi bir inan iinde bulunduklarn,
bir yandan Allah size baz srlar aklad szyle, btn semav dinlerin kabl ettii Bir Allah nazara verirken, Rabbiniz karsnda delil
olsun mu istiyorsunuz? demekle, sanki kendilerine has bir Rab anlay ve inanc tadklarn
aa vurmu oluyorlard.
Bu yet ile, srenin banda mnafklardan
bahseden 14nc yet arasnda ok yakn bir
mnasebet vardr. Burada izilen bir ksm Yahudi ileri gelenleri karakteriyle 14nc yette izilen mnafk karakteri birbirine tpatp uymaktadr. Kullanlan kelimeler hemen hemen ayndr.
Bu yet, 14nc ayette sz edilen mnafklarn
eytanlarn ve mnafklarn kimlerle halvet
olduklarn ortaya koymaktadr.
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
53
11
80. Bir de, Bize sayl bir-ka gn dnda

asla Ate dokunmayacak. derler.82 De ki:
Allahla anlama yapp Ondan sz m aldnz? (Eer yle ise) Allah, sznden asla
dnmez. Yoksa Allaha hakknda kesin bilginiz olmayan birtakm eyler isnat ediyor
olmayasnz?
81. Evet, yle yapyorsunuz. Oysa gerek
udur: Her kim, gnah olduu apak bir
fenal iradesiyle iler ve bu ekilde (niyetiyle de, ameliyle de) kazand gnahlar epeevre kendisini kuatrsa, yleleri Atein
yrn ve yoldalardrlar;83 orada sonsuzca
kalacaklardr.
77. Bilmezler mi ki Allah, onlarn gizlediklerini de bilir, aa vurduklarn da!?

78. lerinde bir de okumas-yazmas olmayanlar vardr: Kitap nedir, (neden bahseder,
iinde neler vardr) bilmezler. Bildikleri sadece kendilerine sylenen kulaktan duyma
kuruntu ve uydurmalardan ibaret olup, ancak zanlaryla hareket ederler.
79. Yazklar olsun, (Allahn Kitabnda
keyf tasarrufta bulunan ve) bizzat elleriyle
yazdklarn Kitaba katp, sonra da az bir
kazan elde etme uruna Bu, Allah katndandr! diyenlere! Yazklar olsun onlara
elleriyle yazdklarndan dolay; ve yazklar
olsun elde ettikleri kazan ve yklendikleri
vebalden dolay!81
82. man edip, imanlarnn gerektirdii istikamette salam, doru, yerinde ve slaha
ynelik iler yapanlar ise, onlar Cennetin
yrn ve yoldalardr. Onlar da orada sonsuzca kalacaklardr.
83. Hatrlayn, yine bir zaman srail Oullarndan (lh, Rab ve Melik olarak) sadece Allaha ibadet edecek ve anne-babaya
sayg, gzel muamele ve iyilikte kusur etmeyeceksiniz; akrabaya, yetimlere ve yeterli
geimlikten gerekten mahrum dknlere
de! diye sz alm, ayrca yle emretmitik: nsanlara gzel sz syleyin (incitici ve
krc olmayn), namaz btn artlarna riayet ederek, vaktinde ve aksatmadan kln
ve zekt eksiksiz verin! Fakat az bir zaman
sonra pek aznz mstesna sznzden dndnz; zaten siz, balandnz ahidlerden,
verdiiniz szlerden srekli yz eviren bir
topluluksunuz.84
54
BAKARA SRES
81. Yahudi ulemas, dnya meta uruna Allahn

Kelmn, Kitab, diledikleri gibi yorumlamakla
kalmyor, onun iine kendi ahs yorumlarn, tarihlerinde yaanm baz hadiseleri, birtakm btl
ve efsanev inan ve hikyeler, felsef doktrinler
ve kendi itihadlarndan kaynaklanan hukuk kaide ve hkmlerini katyorlar, sonra da bunlar
Allaha mal ederek, sanki Kitabn aslndanm
veya Allah kendilerine bildirmi gibi takdim ediyorlard. Bu ekilde lh olanla beer olan, aslla
tefsir birbirine karyordu. Bunun da tesinde,
Kitabn iinde ne varsa hepsine inanlmasn bekliyor ve inanmamay kfr sayyorlard. Halk ise
son derece cahildi. Kendilerine ne anlatlrsa ona
inanyor; zan, taklit ve hayal peinde srklenip
gidiyordu.
Benzerlerinde olduu gibi bu yette de halk
olsun, ulema olsun Mslmanlara da ok nemli
ikazlar vardr. Bedizzaman hazretlerinin tesbitiyle, yazlan kitaplar Kurn yerine gememeli,
bilakis Kurna drbn olmal, yani onu gstermelidir. Bu yet ve benzerleri, risaletinin ilk yllarnda Efendimizin hadislerin yazlmasna kar
neden izin vermediine de k tutmaktadr.
82. Kurn- Kerimin tarihleriyle birlikte kalblerini de aa vurmas zerine herhangi bir itiraza yol bulamayan baz Yahudi ulemas, Bize
ancak, mesel buzaya taptmz gnler saysnca Ate dokunacak. trnden savunmaya
geme ihtiyac hissetti. Sanki arta ve zamana
bal deilmi gibi seilmi millet, yani Yahudi
olmay Ateten kurtulmaya gereke sayyorlar,
hatt Biz, Allahn ocuklar ve sevgilileriyiz!
diyorlard (Mide Sresi/5: 18). Halbuki, insanlar hakknda Allahn her zaman iin geerli ve
deimez ls tektir. Kurtuluun yegne yolu,
daha nce geen 62nci yette de akland zere, hibir zaman ismen Yahudi, Hristiyan, Mslman veya bir baka din mensubu olmak deil,
iman ve salih amelde yatmaktadr.
83. Bu yet ve bundan sonraki yetle, 28 ve
29uncu yetler arasnda ok yakn mnasebet
vardr. Bu yetle, ayrca, Kurna inanmayanlar tehdit eden 24nc ayet arasnda da mnasebet vardr. Bu yette geen seyyie, kesb, hate,
Cz: 1, Sre: 2
hatenin kuatmas gibi ifadeler, gerek iman

yokluu ve serapa gnahlar iinde tipik bir Cehennem ehlini tasvir etmektedir. Ayrca bu yet,
o tr Yahudilerin, Atein kendilerine sayl gnlerde (sadece) dokunaca iddialarna mukabil,
tarihlerinde iledikleri ve Medinede de ilemekte
olduklar crmlerin onlar epeevre kuatan,
bizzat bilerek ve iradeleriyle ilenmi gnahlar
olduunu ve dolaysyla onlar sonsuzluk yolunda Atein tam iinde Atein yoldalar yapaca
ihtar ve ikaznda bulunmaktadr.
84. Rasl- Ekrem aleyhissalt vesselm Medineye hicret buyurduklarnda, burada Kaynuka Oullar, Nadir Oullar ve Kureyza Oullar
adnda Yahudi kabilesi yayordu. Allah Rasl aleyhissalt vesselm, Medinede temelleri
atlmaya balanan devletin vatandalar olarak
bunlarla yazl bir anlama yapmt. Fakat bu
kabilelerin hibiri, geen zaman iinde anlamalarna sadk kalmadlar. Sadakatsizliklerini, Raslllah ldrmek iin tuzak kurmaya ve Hendek
Savanda Medineyi kuatan mrik ordularyla
anlap Mslmanlar arkadan vurma teebbsnde bulunmaya kadar gtrdler. te bu srede, srail Oullaryla ilgili olarak yukardan beri
devam edegelen yetler, topluca ve ayn anda deil, gelien hadiseler zerine 56 yl kapsayan bir
sre iinde inmitir. Bir yandan bu yetler, Medinede yeni oluan slm toplumunu, dinleri konusunda Yahudilerin ortaya atabilecekleri phelere
ve bu toplumla birlikte, gelecek asrlardaki slm
toplumlarn da muhtemel Yahudi fitnelerine
kar uyarrken, te yandan ve bunun ok daha
tesinde, Yahudiler iin asl izgilerine dnme
adna yeni ve karlmamas gereken bir frsatn
doduunu ilan ederek, onlar Hz. Muhammed
aleyhissalt vesselma inanp slm toplumuna
katlmaya tevik gayesi gtmektedir. Bunu yaparken de, Allahn asrlardan beri zerlerindeki
nimetlerini hatrlatma, buna karlk ortaya koyduklar vefaszlklara dikkat ekme ve dolaysyla
balarna gelen musibetleri nazara verme gibi yollarla, insan vicdanndaki iyilie iyilikle mukabelede bulunma, baa gelenlerden ders alma, yaplan
hatalardan pimanlk duyup, slah- hl etme gibi
mekanizmalar harekete geirmektedir.
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
12
55
geldiklerinde ise, bu defa fidye ile onlar

kurtaryorsunuz; halbuki onlar z diyarlarndan karmak size batan haram klnmt.85 (Bu ekilde ne yaptn bilmez bir
topluluk olarak) Kitabn bir ksmna inanr,
bir ksmn inkr m edersiniz? inizde
byle davrananlarn grecekleri mukabele,
dnya hayatnda rsvaylk, Kyamet Gn
de azabn en iddetlisine itilmekten baka ne
olabilir? Allah, yapp ettiklerinizden asla habersiz ve onlara kar kaytsz deildir.
86. yleleri, hireti verip, karlnda (insan hayatn en alt derecesi ve sadece madd,
sfl arzu ve emelleri tatmine alma hayat
olarak) dnya hayatn satn alm kimselerdir. (Bu alverilerinin karlnda) zerlerinden azap hafifletilmeyecei gibi, kendilerine (azaptan kurtulma adna) herhangi bir
yardmda da bulunulmayacaktr.
84. yle ya, yine bir vakit sizden bir sz

daha almtk: Birbirinizin kann dkmeyecek; kendinizden olan insanlar (memleketiniz halkn) memleketinizden karmayacaktnz. Bu konuda kesin taahhtte
bulunmu, ikrar vermitiniz, hem de birbirinize ahit olarak; nitekim bugn de ayn
ahadette bulunursunuz.
85. Sonra ne yaptnz? Siz o kimselersiniz
ki, birbirinizi (kendi memleketiniz halkn)
ldryor, iinizden bir ksmn z diyarlarndan karyor, hem de insaf snrlarn
ok aan ve gnah olduu apak bir fenalk
ve dmanlkla aleyhlerinde birbirinize arka
kyorsunuz. Elinize esir dtklerinde salverilmeleri iin kendilerinden fidye almaya
kalkyor, (dman elinde) size esir olarak
87. (Bu azap onlarn tam hakkdr. nk)

uras bir gerek ki, Musaya o (hidayet
kayna, kendisinde nur ve her meselenin
zm bulunan) Kitab verdik ve arkasndan (Musann izinde ve ayn Kitab esas
alp uygulamakla birlikte, zamana ve artlara gre itihadlarda bulunan, ayrca kendilerine dua ve mnacat mahiyetinde sahifeler
verilen) daha baka rasller gnderdik (ve
bylece onlar ksz, rehbersiz brakmadk). Bilhassa en son olarak Meryem olu
saya, (risaletini gn gibi gsteren ve hibir
pheye yer brakmayacak derecede ispat
eden) o apak delilleri verdik ve onu RuhulKudsle86 destekledik. Hal byle iken, ne
zaman size nefislerinizin holanmayaca,
heva ve hevesinize hizmet etmeyecek mesaj
ve hkmlerle bir rasl gelse, hep byle byklk taslayp kafa tutacak, kibrinize dokunuyor diye kimisini yalanlayp kimisini
ldrecek misiniz?
56
BAKARA SRES
Cz: 1, Sre: 2
88. (Bu kadar nimet, af, mafiret, efkat,

nasihat ve gerek karsnda yine de inanmamakta diretiyor ve mazeret olarak da
alayvar, Bunlara bizim ne ihtiyacmz var
ki! Bunlar bu kadar sayp dktne gre,
demek) bizim kalblerimiz klfl, kabuk
balam, kaarlanm; (imana kabiliyetimiz
kalmam!) diyorlar. Hayr, gereklerin

zerini bilerek rtmeleri ve inanmamakta
direnmeleri sebebiyle Allah onlar lnetledi
(rahmetinden uzaklatrd; kalblerini ve kulaklarn mhrledi, gzlerine perde ekti).
Bu bakmdan, imanla, iman hakikatleriyle
mnasebet ve alkalar pek azdr.
85. yetlerin takip ettii slp, gerek bir tarihiye tam anlamyla yol gsterici mahiyettedir.
Gemile hl i ie sunulmakta, bylece gemi
hadiseler deta (imdiki) hale getirilmekte ve hl
gemie girmekte, bylece tarih, mansz bir hadiseler yn olmaktan kp, devam eden tesirleriyle hal yaanan ve ibret veren bir hayat olmaktadr. Ayrca, burada anlatlan gemi hadiselerin
kahramanlar ile, yetlerin indii anda yaanan
hadiselerin kahramanlar ayn karakterde birlemekte ve dolaysyla gemiten hale btn hadiseler ayn kiiler etrafnda dnmektedir. Bylece
hadiselerden ok ahslar, niyetler, karakterler ve
sfatlar ne kmakta, hadiseler bu asl unsurlarn tezahrleri olarak grnmektedir.
dan Kitabn hkmn uygulama iddiasnda bulunurken, buna sebep olan karde savandan ve
karde kan dkmekten ise Kitaba ramen geri
durmuyorlard.
slm henz Medineye girmeden nce Medinedeki Yahudi kabileleri, Arap olan Evs ve Hazre kabileleriyle pakt imzalamt. Evs ve Hazre
kabileleri arasnda herhangi bir atma patlak
verdiinde Yahudi kabilelerinden her biri mttefikleri yannda yer alyor ve bu ekilde birbirlerinin kanna giriyorlard. Halbuki bu, Tevratta
yasaklanmt. Sava bitip de esirleri kurtarmaya sra gelince, bu defa da kar taraftaki kendi
esirlerinin fidye karl serbest braklmasn
salyorlar, bunu da Kitabn bir hkm olarak
yaptklarn sylyorlard. Bu ekilde, bir yan-
86. Hz. saya destek olan, yaygn anl ekliyle

Ruhl-Kuds, daha doru bir tercme ile Kudsiyet Ruhu konusunda farkl mlhazalar ortaya atlmtr. Kelime mans itibariyle fevkalde
temizlik, taharet ve nezahet yahut bereket ruhu
veya mukaddes ruh demek olan Ruhl-Kuds,
bazlarna gre ruhullah gibi, Allahtan bir ruh,
bazlarna gre Allahn bir ism-i azam, bazlarna gre ncil, bazlarna gre ise Hz. Cebraildir.
Hz. Cebrail (a.s.), Kurn- Kerimde emn sfatyla da anlr (Tekvr Sresi/81: 21). Bununla birlikte, Hz. saya destek olan bu ruhun, Kurn-
Kerimde meleklerden baka Ruhun da anldn
nazara aldmzda, Hz. saya destek veren bir
kudsiyet ruhu olduunu veya Ruh adl varln
(bkn: Meric Sresi/70, not 1; Kadr Sresi/97,
not 1) Hz. sa ile olan mnasebeti asndan kendisine Ruhul-Kuds dendiini syleyebiliriz.
Onun Hz. sa iin bilhassa bir desteki olarak
Kuds kelimesine izafeten anlmas, Hz. sada
ve misyonunda ruhaniyetin ne kmasndan ve
bu misyon iin ifade ettii nemden dolay olsa
gerektir.
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
57
13
ho grmeyip haddi aarak, Allahn indirdii Kitabn, o Kitaptaki gereklerin zerini

bile bile rtmee, onlar bile bile inkra gittiler. Byle yaptlar ve gazap zerine gazaba
(iddetli cezaya) uradlar. (Kfr varlklarn kaplayp tabiatlar haline gelmi btn
kfirler gibi o) kfirler iin de (dnyada
benzerini grp tanmadklar) alaltc bir
azap vardr.
89. yle ya, Allah katndan kendilerine yanlarnda bulunan (Tevrat, asl haliyle onun
lh bir kitap olduunu ve iinde bulunan
hir Zaman Nebsinin sfatlarn) tasdik
eden bir Kitap geldi; daha nce de, o sralar
kfir bulunan (Evs ve Hazre gibi topluluk)lara kar, (hir Zaman Nebsi gelecek ve
o zaman sizi malp ve perian edeceiz!
diye) galibiyet ve fetih dileyip duruyorlard.
(z ocuklarn tandklar gibi) tandklar (hir Zaman Nebisi) gelince, bu defa
da Onu ret ve inkr ettiler. Allahn lneti
boynuna olsun o kfirlerin!
90. Ne kt bir ey karlnda kendilerini
satp feda ettiler: Allahn, kullarndan dilediine tamamen fazl ve kereminden Kitap
indirip risalet vermesini (srf o kul kendilerinden deil diye bencillik ve) kskanlkla
91. Kendilerine, (Mminin iar, Allahn

btn indirdiklerine inanmaktr.) Allah her
ne indirmise ona, (dolaysyla Kurna) iman
edin! denildii zaman, Hayr, biz ancak
bize indirilene iman ederiz! diye karlk
verirler ve hak olduu, hem de ellerindeki
Kitab (asl hali, hal ihtiva ettii gerekler
ve lh kaynakl olmas itibariyle) tasdik
ettii halde, kendilerine indirilenden bakasn bile bile ret ve inkr ederler.87 Onlara de
ki: ddia ettiiniz gibi gerekten mminlerdiniz, Allahn size indirdiine gerekten
inanyordunuz da, neden daha nceden Allahn peygamberlerini ldryordunuz?
92. (Cellim hakk iin,) Musa size apak
delillerle gelmiti. Byle iken, (O ksa bir
sreliine aranzdan ayrlr ayrlmaz) tuttunuz o buzay ilh edindiniz. Siz, byle
yanl yapp yanl davranan, (Allah brakp baka mabudlara ynelme zulmn
ileyen ve bylece) kendi z canlarna zulmeden kimselersiniz.
93. Yine bir zaman (ahdimize riayet edeceiniz konusunda) sizden salam sz alm (ve
hem bu maksatla, hem de sznzde durmak gerektiinin nemine dikkat ekmek
ve sznzden dnmenin banza neler
getirecei hususunda sizi ikaz etmek iin)
Turu yerinden skp kaldrm ve zerinize dverecek gibi o vaziyette tutmutuk:
58
BAKARA SRES
Cz: 1, Sre: 2
Size verdiimiz (Kitaba) kuvvetle tutunun

ve dinleyip itaat edin! Dinledik, (ama hi
dinlememi, duymam gibi, denilenin tersini
yaparak, sanki) isyan ettik! dediler. Gerek
karsnda srekli direnip (isyan etmeleri ve
en son buzaya tapnarak) kfre girmeleri
sebebiyle buza (sevdas) kalblerine iirilmi, (kalblerinde imana ve baka bir sevgiye artk hi yer kalmamt). Onlara de ki:
ddia ettiiniz gibi gerekten mminseniz,
size indirilene gerekten inanmsanz, bu
imannz size ne kt eyler emrediyor?88
87. Hakperest olamayan her fert ve cemaat, ayn

tavr sergilemekten geri durmayacaktr. Byleleri
iin iman, bir iddiadan ibarettir. manlarnda bile
kendilerini grmek isterler. Kendilerinden olmayan peygambere peygamber, lime lim demezler. Bir milleti tefrikaya atan, insanl irk ve
kavgaya eken, hakka kar kuvvet ile, safsata
ile, trl trl hilelerle kar klmasna sebebi-
yet veren, hep bu nefsaniyet, bu kibir ve bu bencillik olduu gibi, blisi Allahn rahmetinden
ebediyen uzaklatran da yine bu tavr olmutur.
88. Amel, imandan bir para, asl bir unsur deilse de, iman, kendini kendine has amelle ortaya
koyar. Amel, imann da, imanszln da aynasdr.
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
14
59
gnahlar iinde yzmekle kendilerine zulmeden) o zalimleri ok iyi bilmektedir.

96. Hi phesiz onlar insanlarn yaamaya
en hrsls bulursun; yle ki, (Allah tanmayan ve eit eit putlar Ona) ortak koanlardan daha da hrsl. Her biri arzu eder
ki bin sene yaasn.89 Halbuki ne kadar ok
yaarsa yaasnlar, (byle gnahlar iinde
yzdke) bu mr onlar azaptan uzaklatracak, azapla aralarna girecek, hiretin
gelmesine mani olacak da deildir. Neler
yapyorlar, hangi ilerle meguller, Allah,
hepsini ok iyi grmektedir.
94. De ki: Eer iddia ettiiniz gibi (Allahn

sevgilileri ve Srat- Mstakmin tek yolcular iseniz ve dolaysyla) hiret yurdu (olan
Cennet) Allah katnda, Onun hkm ve iznince baka kimseye deil de yalnzca size
itse, bu iddianzda ve iman davasnda sadk,
samim ve sznzn doruluuna kani iseniz, haydi lm cana minnet bilin ve hemen
temenn edin.
95. Ama ileyip durduklar ve bizzat kendi

elleriyle hirete gnderdikleri (cinayetler,
zulmler ve crmler onlarda lp Allaha
kavuma ak ve arzusunu yok ettii, her halkrda vicdanlar da yaptklarnn ktlne hkmedip cezasz kalmayacan sezdii iin) lm asla, hem de ebediyen arzu
etmezler. Allah, (irk ve daha baka byk
97. (Bir de, Kurn kendi ilerinden birine

deil de sana getiriyor diye Cebraile dman olurlar. Onlara) de: (lemlerin Rabbi,
benim de sizin de Rabbiniz olan Allah yle
buyuruyor:) Kim Cebraile dman ise bilsin ki Cebrail, o Kurn (kendi karar ve
tercihiyle deil,) tamamen Allahn emir ve
izniyle senin kalbine, kendinden nceki btn lh kitaplar (asl halleri, hal ihtiva
ettikleri gerekler ve lh kaynaklar itibariyle) tasdik edici ve mminler iin hem
batan sona bir hidayet kayna, hem de
(dnya ve hiret hayatlar adna bir) mjde olarak indirmekte, (bylece o kalb, deta
mcessem vahiy haline gelmekte)dir. 90
98. (Allahn emrettiinden bakasn yapmayan Cebraile dmanlk, Allahn takdirine ve dolaysyla Allaha dmanlktr. Bu
sebeple,) kim Allaha, meleklerine, rasllerine ve (bu arada melekler iinde) Cebraile
ve Mikile dmansa bilsin ki, hi phesiz
Allah kfirlere dmandr. (Onlara mhlet
vermesi, onlar ihmal ettii iin deildir;
sadece haset, inat ve heva-heveslerine ballklarndan vazgeip, geree ynelirler ve
imanla mminler cemaatine dahil olurlar
m diyedir).
60
BAKARA SRES
99. (Onlarn kfr inkrlarna zlme!)

uras bir gerek ki sana, (senin risaletini,
Kurnn Allah katndan bir kitap olduunu gne gibi gsteren, gne gibi kendi
kendilerine delil olan) apak yetler, parlak
deliller indirdik. Btn bu yet ve delilleri, ancak (hl, dnce, bak as ve yaaylaryla) Srat- Mstakmden sapm
ve apak gnah ilemekten ekinmeyenler
(fasklar) grmezlikten, duymazlktan gelir
ve inkr eder.
100. (O fasklar) ne zaman bir ahidde bulunsalar, her defasnda mutlaka ilerinden
bir gruh onu bozup atverecek yle mi?
(Evet, hep byle yapyorlar; hem kk bir
89. Dnya sevgisi, btn hatalarn, btn yanl ve gnahlarn badr. (Beyhak, 7: 338)
90. Bu yet ile srenin banda mminleri tavsif eden yetler arasndaki mnasebet aktr.
Her srenin balang yetleri, o srenin bir bakma mihveridir.
Cebrail, (Kurndaki ekliyle Cibrl,) karsnda hibir madd kuvvetin duramayaca ve
eserlerinde zaruret, kesinlik, balayclk sabit olan, hasl her melein, her kuvvetin, her
satvetin, her ruhun stnde bir melek mefhumunu ifade etmektedir. Vahiy de bu ekilde bir
kesinlik, mutlak ve zaruri bir ilim ihtiva edip,
Cz: 1, Sre: 2
gruh da deil,) onlarn ou, ahd tanr,

iman eder deillerdir.
101. Hem, nihayet kendilerine Allah katndan ellerinde bulunan (Tevrat asl hali,
hal ihtiva ettii gerekler ve lh kayna
itibariyle) tasdik eden bir rasl gelince nceden kendilerine Kitap verilmi olanlarn
bir blm, sanki (onun Allah tarafndan
gnderilmi hak bir Kitap ve onu getiren
Rasln de bekledikleri son Peygamber
olduunu) bilmiyorlarm gibi Allahn Kitabn omuzlarnn arkasna, ok geriye attlar (ne Tevratn Onunla ilgili haberlerine
itibar ettiler, ne de Kurna gereken sayg
ve alkay gsterdiler).
ek ve pheye, beer iradesinin mdahalesine

imkn brakmadndan, vahye vastalk yapan
melein Cibril ismiyle anlmas, onun bir bakma tarifi de olmaktadr. Ona, ayrca ruh, ruhullah, ruhul-emin, ruhul-kuds de denilmesi
ve Onun kerim, ok erefli bir eli, son derece
kuvvetli, Arn Sahibinin katnda mertebe ve
itibar ok yksek, (yardmclarnn kendisine)
itaat ettii, ayrca (Allahn emirlerini yerine
getirmede) btnyle gvenilir ve akbeti de
emniyet altnda (Tevkr Sresi/81: 1921) yetleriyle tavsif olunmas da, bu tarif ve many
kuvvetlendirmektedir. (Yazr, 1: 432)
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
61
15
102. Tuttular, Sleymann devlet ve idaresi aleyhinde eytanlarn uydurup etrafa

yaydklar yalanlarn peine dtler (ve
Onun, eytanlar, cinleri, kular pek ok
ilerde istihdam eden ve eitli harikalarla
meyyet idaresini byye verdiler). Halbuki (Allahn her zaman Ona gz yalar
iinde dua dua yalvaran has bir peygamberi
olup, by yapmann da, byye hakik ve
yaratc tesir vermenin de kfr olduunu
bilen) Sleyman, asla kfre dmedi; (Onun mlk aleyhinde iftira yayan) eytanlar
kfre dt: insanlara byy ve Babilde
Harut ve Marut adl iki melee indirilen
ilmi (arptarak ve yanl yolda kullanlacak
tarzda) retiyorlard. (nsanlara by bozma ve byye kar korunma gibi birtakm
gizli ilimleri reten Harut ve Marut), Biz,
olduka hassasiyet isteyen bir i iin gnderildik. Bize verilen bu bilgide de fitne ve
imtihan vardr. Bu bakmdan, (onu iyi yolda
kullann; kt yolda kullanarak) kfre dmeyin! diye uyarmadka, kimseye bir ey
retmiyordu. Fakat eytanlarn hile ve iftiralarnn peine denler, gerek byden,
gerekse Harut ve Maruta indirilen bilgiden
sadece kii ile einin arasn aacak eyleri
reniyorlard. O rendikleriyle, Allahn
izin ve dilemesi olmadka kimseye zarar verebilecek de deillerdi. Onlar, neticede zarar kendilerine dokunacak, ama asla fayda
vermeyecek eyleri reniyorlard. Kasem
ederim ki, (o byyle megul bulunanlar,
Allahn Kitabn brakp da yerine byy) satn alan her kim olursa olsun hirette
hibir nasibinin, orada iine yarayacak hibir
gelirinin olmayacan muhakkak biliyorlard. Ne ktdr karlnda z canlarn
sattklar bu i! Keke, (mrlerini nasl
irkin bir eyle geirdiklerini ve hiretteki
nasipsizliklerinin dehetini idrak edip), gerekten bilen ve anlayan insanlar gibi davransalard!91
103. Keke gerektii ekilde iman edip, Allaha iten sayg ve hkmlerine ittiba ile
takva dairesine girmi olsalard, (imdi olsun byle yapsalar!) Bu takdirde, elbette Allah katndan kendilerine verilecek sevap ve
mkfat her bakmdan hayrl olurdu. Keke bunu idrakle, gerekten bilen ve anlayan
insanlar gibi davransalard!92
104. Ey iman edenler!93 (Allah Raslyle olan muamele ve konumalarnzda, bir
ksm Yahudilerin kasten Bizi de gzet
obanmz! mansna gelecek ekilde kullandklar) rin! szn sylemeyin; bunun yerine, nzurn (Ltfen bize nezaret
buyurup, dikkatinizi ltfeder misiniz)!
deyin94 ve (O size ne sylyorsa) dinleyip
62
BAKARA SRES
belleyin (ve itaat edin). (Bilin ki, Allah Raslne inanmayan, itaat etmeyen ve Ona
kar saygszlk yapan) o kfirler iin ok
ac bir azap vardr.
105. Ehl-i Kitaptan, (Rasllerden ve lh
kitaplardan birini veya birkan inkr etmek, Allaha deiik ekillerde irk komak
veya Onun meleklerine dmanlk beslemek
91. Hz. Sleyman, mazhar klnd pek ok

harikann yansra, eytanlar ve cinleri de emri
altna alm, deiik ilerde kullanyordu. Bunlar
bir ara, Ona isyana yeltendiler, fakat muvaffak
olamadlar. Onun vefatndan sonra ise, dostlarna, kendileri gibi eytanlam ve kendileriyle
dorudan temasa geebilen insanlara (Enm Sresi/6: 121) Hz. Sleymann o harika idaresinin
esasen byye dayandn telkin etmeye baladlar. Hz. Sleymann daha vefatndan nce iten
paralanmaya ve dalmaya yz tutan, git gide
zayflayan, ken srail Oullar devletinde halk,
artk g kayna olarak da byye ve eytanlara
yneliyordu. Neticede by son derece yaygn bir
hl ald. Babil srgnnde, bynn yol at
felketleri nlemek, bunun iin de birtakm gizli
ilimleri kendilerine retmek iin Cenab- Allah,
srail Oullarna Harut ve Marut adl iki melek
gnderdi. Nasl Hz. Lta (a.s.) gnderilen melekler delikanl suretinde gelmilerse, ihtimal bunlar
da, iki insan suretinde gelmilerdi. Bunlar, gizli
ilimleri insanlara retirken, rettiklerinin ktye kullanlmas durumunda bir fitneye, hatt
neticede kfre varacak gnahlara da yol aabilecei ikaznda bulunuyorlard. Buna ramen, nasl
temelde faydal her ilim, hatt su ve ate gibi en
faydal maddeler bile, birtakm erli ellerde ktye
ve insann zararna kullanlabiliyorsa, Yahudiler
de, bu iki melein rettiklerini ailelerde ve toplumda fesat karc yolda kullandlar. Onu, zellikle elerin arasn amada kullanmalar, ahlken
ne lde tefessh ettiklerini gstermektedir.
eytanlarn bu konudaki ivas ile srail Oullarnn yaptklarn, eytan, elemanlarn dnyann
Cz: 1, Sre: 2
gibi yollarla) kfir olanlar, ayrca (Mekke

ve civar kabilelerdeki mrikler gibi btn)
mrikler, size Rabbinizden bir hayr indirilmesinden hi holanmazlar. Fakat (onlar
nasl karlarsa karlasn) Allah, diledii
kulunu rahmetiyle sekin ve vazifeli klar.
Allah, ok byk fazl sahibidir, karlksz
ltf u ihsanda bulunmada pek cmerttir.
her tarafna gnderir. Dnlerinde onlardan yaptklar hakknda rapor alr. Ama, hibirinin anlattndan tatmin olmaz. Nihayet ilerinden bir
tanesi bir hanm kocasndan ayrmaya muvaffak olduunu syleyince ii sevinle dolar ve onu
kucaklar. (Buhar, Talk, 25) hadisi nda
deerlendiimizde, konu daha bir aydnla kavuacaktr. Yine, Kabbala retisini, masonik reti
ve ritelleri gibi benzeri reti ve uygulamalar da
bu yetin altnda ele alabiliriz.
92. Son iki yet, en ksa ve kelime manlaryla, Keke bilselerdi! eklinde bitmektedir. Oysa
102. yette, Kasem ederim ki, (o byyle megul
bulunanlar, Allahn Kitabn brakp da yerine
byy) satn alan her kim olursa olsun hirette hibir nasibinin, orada iine yarayacak hibir
gelirinin olmayacan muhakkak biliyorlard
cmlesi yer almaktadr. Demek oluyor ki, insan
kendisi istikametinde davranmaya sevk etmeyen,
insana faydas olmayan bilgiyi Kurn- Kerim
ilim olarak kabul etmemektedir. Burada bir dier nemli nokta da, Kurn- Kerimin pek ok
yetinde ilimle Allahtan gelen Kitap veya vahyin
kastedildiidir (3: 19). Dolaysyla, bu ilme dayanmayanlar, baka her trl bilgiyi yutmu da
olsalar cahildirler. Kullar iinde Allah karsnda ancak limler saygyla rperir (35: 28) yeti,
izahna altmz gerein tamamn ifade etmektedir. slm ncesi an Cahiliye a olarak
anlmasnn sebebi de, o dnemde yaayan halkn
hibir ey bilmiyor olmas deil, hayatlarn Allahtan gelen ilmin yerine tamamen zan, heva ve
heveslerinden kaynaklanan bilgilerine veya bilgi
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
veya fikir sureti giymi heva ve heveslerine gre

tanzim etmi olmalardr.
93. Kurn- Kerimde, bu ekilde 88 yerde Ey
iman edenler! hitab vardr. Bu hitap, genellikle
iman dille ikrar etmi ve mminlerin mescidine
gelen, kestiklerini yiyen ve bilhassa ekin ve hayvanlar gibi, akta olup, bakalarnn da grd
mallarn (emvl-i zahire) zektn veren btn
insanlaradr. Byle bir hitapla gelen yetlerde ortaya konan hkmler, iman etmi olmann bir
gerei ve bir iardr. Ancak bu hkmleri iten
ve sadece Allah rzas iin, dini Ona has klarak,
yani ihlsla yerine getirmekle gerek mmin
olunur.
63
94. Rasl- Ekremle konuurken Ashab- Kiram, zaman zaman ltfen bizi bir gzetin, mhlet tanyn, izin ver anlayalm! mansnda rn
diyordu. Fakat baz Yahudiler bunu arptr, bazen bizim obanmz mansnda rn, bazen
branicede Dinle, sar olas! mansndaki bir
baka yakn kelime eklinde telaffuz eder, bazen
bu szn arkasndan baka szler de fsldarlar,
ksaca Rasl- Ekreme hakarette bulunurlard.
Bu sebeple Kurn- Kerim, mminlere, daha
ok sayg ifade eden ve arptlmaya msait olmayan nzurn kelimesini kullanmalarn emretmektedir. yette, Raslllahla mnasebetin
ekline ve Ona azam hrmet gstermeye iaret
ve aksi bir tavr iin de byk bir tehdit vardr.
64
BAKARA SRES
Cz: 1, Sre: 2
16
106. (Bu bakmdan, onlar fruatla alkal

hkmlerde yaptmz deiikliklere itiraz
da etseler) Biz, (Dini kemale erdirmek ve
zerinizdeki nimetimizi tamamlamak istikametinde artlar asndan) daha uygununu ya da benzerini getirmeden, (daha nce
indirdiimiz) bir yetin hkmn ya da
kendisini kaldrmayz veya unutturmayz.95
Elbette bilirsin ki Allah, her eye hakkyla
g yetirendir.
107. Elbette bilirsin ki Allah, gklerin, yerin (ve bu ikisinde bulunan btn varlklarn) mutlak mlkiyet ve hakimiyeti Ona
aittir. (O, Kendi mlknde dilediini diledii ekilde yapar. Siz, Onun Ona inanm
ve teslim olmu kullarsnz.) Sizin iin Allahtan baka ne yakn bir dost, ilerinizi
kendisine havale edeceiniz bir emir ve hkm sahibi, ne de (dertlerinize are olacak)
iten bir yardmc vardr.
108. Yoksa (Ehl-i Kitaptan bilhassa kfir olanlarn ivalarnn tesirinde kalarak,
Allahn baz yet ve hkmlerde yapt
deiiklikleri anlayamayp,) daha nce Musann mansz ve kastl sorularla sorguya
ekildii, kendisinden (aktan Allah grme trnden) baz isteklerde bulunulduu
gibi, siz de size gnderilen Rasl ayn
ekilde sorguya ekip, Ondan benzer isteklerde bulunmak m istiyorsunuz? man
ettikten sonra kim iman kfrle deitirir,
imana tam ters iler yaparsa, (bilsin ki) dz
yolun ortasnda sapp gitmitir.
109. Ehl-i Kitaptan pek ou arzu eder
ki, ah keke imannzdan sonra sizi gerisin geriye dndrp kfir yapabilseler! Bu,
kendilerine (Kurnn Allah Kelm, Muhammedin hir Zamanda gelmesi beklenen) hak (rasl) olduu apak belli olduktan
sonra, srf nefsaniyetten kaynaklanan haset

sebebiyledir. Ne var ki, Allah onlar hakkndaki hkmn verip icraya koyuncaya kadar
affediverin onlar, dediklerine bakmayn; heyecana kaplp da onlarla ekimeye girmeyin. Hi phesiz Allah, her eye hakkyla
g yetirendir (ve elbette onlar hakkndaki
hkmn uygulamaya da kadirdir).
110. Siz, namaz btn artlarna riayet ederek, vaktinde ve aksatmadan klmaya ve
zekt da tastamam vermeye bakn. Bizzat
kendiniz iin (bugnden yarna ve hirete)
her ne hayr gnderirseniz, Allah katnda
onu eksiksiz bulursunuz. (Hayr, er) her
ne yapyorsanz, her ne ile megulseniz, Allah mutlaka hepsini en iyi ekilde grmektedir.
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
111. (Durmular, bir de) Yahudiler Yahudi olanlardan, Hristiyanlar ise Hristiyan
olanlardan baka kimse Cennete girmeyecek. diyorlar. Bu, onlarn sadece kuruntulardr. (Onlara) de ki: Eer bu iddianzda
samimi iseniz ve iddianzn doruluuna
inancnz tamsa, delilinizi getirin.
112. Hayr, hi de yle deil. Kim sz ve
davranlarnda Allah gryormuasna,
95. slm, hukuk asndan, nceki kitaplarda

ve tatbik edildii topluluk iinde asl prensiplerine aykr olmayan hkmleri yerinde tutan
(ncekilerin eriat); bu her iki kaynaa zamanla
karm yanllar dzelten (musahhih); o kaynaklarda zaman ve artlara bal, dolaysyla artk geerliliini yitirmi hkmleri ortadan kaldran (nsih) ve yeni hkmler koyan (merr)
bir zellikte gelmitir. Yeni hkmler koyarken,
kendi asl prensiplerine ters dmeyen sosyal,
siyas ve iktisad artlar ve bunlardaki deikenlii nazara alm, dolaysyla hayatn bu deien
artlaryla alkal olarak, deimeyen itikat, ibadet ve ahlk prensipleri erevesinde deimeye
msait hkmler koymu, ayn srecin devam
iin de kyas, itihad, istihsan (iyi, faydal ve
gzel olan kabul etme), istishab (bir eyin bulunduu hl zere kalmas), mesalih-i mrsele (faydal olan alp, zararl olan brakma) ve
sedd-i zera (fesat ve harama gtren yollar kapama) gibi nemli hukuk prensipler getirmitir.
te, Kurn vahyedilirken, baz yetlerin bizzat
ve ifade ettii hkm asndan zamanla ortadan
kaldrlp yerlerine yenilerinin getirilmesi hadisesine nesh, nesh edilen yete mensuh ve yeni
gelen neshedici yete ise nsih ad verilmitir.
Kurn- Kerimde ne kadar mensh yetin
65
en azndan Allahn kendisini srekli grdnn tam uurunda hep iyilii iar edinmi
biri olarak btn varlyla Allaha ynelip
Ona teslim olursa, onun mkfat Rabbisi katndadr. (Onun yardmn ve desteini hep yanlarnda bulacaklar iin) onlar
hakknda (zellikle hirette) herhangi bir
zlmeyeceklerdir de.96
olduu konusunda limler arasnda gr ayrlklar bulunmakla beraber, Kurn- Kerim, btn hkmleriyle Kyamete kadar baki bir kitap
olmas ve tarih boyunca Mslman toplumlarn
hayatlarnda grlen ve grlebilecek deimeler sebebiyle, nesh vakasnn, bilhassa slmn
zaman, art ve kiilere gre teblii asndan son
derece nemli olduu ve bu husus nazara alndnda, Kurn- Kerimde, o da btnyle deil de, ifade ettii hkm itibariyle neshedilmi
birka yetin dnda mensuh yet bulunmad
sonucuna varabiliriz. Bu adan Kurnn btn
yetleri, hatt mensuh grnen hkmleri bile
muhkemdir. Neshe, slmn her zaman ve artta geerliliini koruma ve herkesi tatmin etme
dinamiinin ok nemli bir unsuru olarak baklabilir.
96. Zaman zaman yetler arasndaki mnasebetleri ve srenin nasl bandaki iman esaslar etrafnda dnd gereini dile getirme gerei duyuyoruz. Bu yet ile, bilhassa 38 ve 62nci yetler
arasndaki mnasebet aktr. Bu yet, belli
hadise ve gereklerin anlatlmasndan sonra, o
hadise ve gerekleri srenin mihverine raptetme,
ana fikir ve temay bir defa daha nazara verip,
dikkatleri ana noktaya ekme fonksiyonu grmektedir.
66
BAKARA SRES
113. Yahudiler, Hristiyanlarn dayand

hibir temel, ellerinde hibir lh dayanak
yoktur. dediler; Hristiyanlar da, Yahudilerin dayand hibir temel, ellerinde hibir
lh dayanak yoktur. dediler; halbuki hepsi de Kitab okuyup duruyorlar. (Allahtan)
hibir ilim sahibi olmayan (mrikler de),
ayn ekilde onlarn konutuklar gibi konumaktadrlar. (Gerei tam olarak bilen)
Allah, ihtilf edip durduklar btn bu hususlarda Kyamet Gn aralarndaki hkmn verecektir.
114. Allahn mescitlerini ibadete kapatan,
ilerinde Onun adnn anlmasn yasaklayan ve onlarn (cemaatsiz kalarak veya
yklp giderek) harap olmas iin uraandan daha zalim kim vardr?97 O zalimlerin,
(Dine yabanclklar sebebiyle ve harabna
altklar iin) mescitlere endie iinde
girmekten baka haklar yoktur (ve bir zaman gelecek, ancak korka korka girebileceklerdir). Onlarn hakk, dnyada rsvaylk olup, hirette de onlar iin ok byk
ve dehetli bir azap vardr.98
115. (Mslmanlarn mescitlerinde Allahn
adnn anlmasn nlemek gayesiyle kble
gibi baz meseleleri bahane ederler. Oysa
mekn olarak) dou da bat da (ve dousuyla, batsyla btn yeryz) Allahndr.
(Nerede bulunursanz bulunun, namaz iin
Ona ynelebilirsiniz) ve her ne tarafa ynelirseniz ynelin, Allaha ynelmi olur,
Onu karnzda bulursunuz.99 Allah, btn ynlerin sahibi, (rahmeti ve ltfuyla
her varl) kucaklayan ve merhametiyle
kullarna genilik gsterendir; (neyi niin
yaptnz da) ok iyi bilendir.
116. (Gerek bu iken ve Allah her trl kayttan uzak, dolaysyla sonsuz ve sonsuz
olduu iin de einin, benzerinin bulunmas
ve snrl varlklara benzemesi asla mmkn
Cz: 1, Sre: 2
17
deilken, Ona evlt isnat ederek,) Allah bir

ocuk edindi! dediler. Haa, Allah (herhangi bir eye ihtiya hissetme, sonradan olma,
reme ve fanilik gibi) yaratlmlara ait btn hususiyetlerden mnezzehtir. Gklerde
ve yerde ne varsa Onundur, (Onun yaratmasdr ve Onun idaresindedir.)100 stisnasz
her ey, (Onun yarat olarak temel hususiyeti gerei) Onun emri altndadr ve Ona
boyun emi durumdadr.
117. O, gklerin ve yerin yoktan, nnde
hibir rnek olmadan ve benzersiz yaratcsdr. (Zaman, mekn kaydndan ve bakalarna benzeme gibi zelliklerden ber olduu gibi, kudreti sonsuz, icraat da esiz ve
benzersizdir.) Bir iin olmasna hkmettii
zaman ona sadece Ol! der, o da hemen
oluverir (olma yoluna giriverir).101
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
118. (Allah tanmayan ve Onun gnderdii) ilimden nasibi olmayp cahilce dnen ve cahilce bir mr srenler, Ne olur,
Allah bizimle konusa veya (Ondan) bize
apak bir iaret, bir mucize gelse! diyorlar.
Onlardan ncekiler de aynen onlarn konutuu gibi konuuyorlard. Kalbleri ne kadar
da birbirine benziyor. Oysa Biz, (kalbleri ve
kulaklar mhrl, gzleri perdeli olmayan,
dolaysyla srekli dnp aratrarak ve
gereince aklederek) gerei tam mansyla
kavrayp, ona phe duymadan inanacak bir
topluluk iin (Allah tantan, Kurnn ve
97. Kurn- Kerimde, mescitlerden yani Allahn adnn anlp, Ona ibadet edilen yerlerden men
etme ve bu yerlerin harap olmas iin alma
daha tesi olmayan bir zulm, bunu yapanlar
da en byk zalimler olarak takdim buyrulduu
gibi, mesel, Allahn bildirdii iman bir gerei
kasten gizleyenler (Bakara Sresi/2: 140), Allah
hakknda, szgelimi, gnderdii bir kitapta bildirdii bir iman gereini bildirmedi diye yalan uyduran veya Onun yetlerini yalanlayanlar (Enm Sresi/6: 21, 93, 144...), kendilerine
Allahn apak yetleri, hkmleri hatrlatld
halde inkrla bunlardan yz evirenler de (Secde Sresi/32: 22) ayn ekilde en byk zalimler
olarak tavsif edilmektedir. Yani, btn bu sular,
birbirine denk sulardr ve en byk gnahlar
arasndadr.
98. Bu yette, srail Oullar tarihinde Kudsteki Beytl-Makdisin Asur hkmdarlar, ardndan mehur Babil hkmdar Buhtunnasr,
bilhare M.S. 70 ylnda Roma hkmdar Titus,
daha sonra da Adriyanus gibi Hristiyan Roma
imparatorlarnca yklmasndan, Kbede Mslmanlarn ibadet etmesinin nlenmesine kadar
mescitlere kar giriilen hareketlerin iddetle
takbihi vardr. yet, bu hadiselere atfta bulunarak genel manda bir hkm ortaya koymakta ve
Allaha ibadetin men edilmesi, bu maksatla mes-
67
Raslllahn hak olduunu ortaya koyan)

iaret ve delilleri, Kitabn yetlerini apak
ortaya koymu bulunuyoruz.
119. (Ey Raslm! Onlarn syledikleri kalbini skp seni zmesin.) phesiz Biz seni
hak ve hakikat zerinde ve hak (bir kitap)la, (iman ve salih amelin karlnda af,
rahmet ve mkfatmzla) mjdeleyici, (her
trl dallet yollarna ve bu yollarn sonularna kar) uyarc bir rasl olarak gnderdik. Sen (vazifeni hakkyla yapyorsun,
dolaysyla) o Kzgn, Alevli Atein yrn
ve yoldalarndan mesul tutulacak deilsin.
citlerin kapatlmas, harap olmaya terk edilmesi

ve cemaatsiz braklmasnn ne byk bir gnah
ve zulm olduunu vurgulayarak, gelecee ait de
bir ikaz ve deta ihbarda bulunmaktadr.
99. nceki peygamberlerin eriatlarnda, mesel,
Hz. Musa eriatnda ibadet havrada, Hz. sann
eriatnda kilisede yaplrken, Peygamberimiz
Hz. Muhammedin eriat bu konuda bir genilik
getirmi ve temiz olmak kaydyla, yeryznn
her parasnda Allaha ibadet edilebilecei hkmn koymutur. (Buhar, Teyemmm: 1,
Salt: 56) Ayrca bu yet, kble iin tek bir ynn sz konusu olmayp, dnyann her tarafndan kbleye dnlmekle esasen kble iin btn
ynlere dnlm olacan da beyan buyurmaktadr. Kblenin Kudsteki Beytl-Makdisten
Mekkedeki Kbeye evrilmesindeki en nemli maksatlardan biri de, Kbenin kendine has
man ve ehemmiyetinin yansra, Mslmanlar
Hak Dine inanan ve insanlar iinden onlara ahit
olarak seilmi bir mmet olarak tek bir hedefte
toplamaktr.
100. Eski dnemlerde mutlakiyetilik en yaygn idare ekli olduundan, bir hkmdar veya
kraln olunun da hkmdar veya kral olaca
insanlarn tabi kabulyd. Buradan hareketle,
haa Allaha izafe edilen bir oulun da Allah
olaca inan ve anlay vard. yet, Allahn
68
BAKARA SRES
yaratlmlara ait her trl zellikten katiyen

uzak olduunu, byle bir eyin Allah iin asla
dnlemeyeceini ok ak bir ekilde ifade
ile, baz Yahudi ve Hristiyanlardaki oul-ilah
inancn kesin bir ekilde reddetmektedir. Buna,
gklerde ve yerde ikinci bir hkm ve hakimiyet sahibinin bulunamayaca, nk buralarn
mlkiyet ve idaresinin mutlak manda, onlar
nnde hibir rnek olmadan yoktan var eden
Allaha ait olduu gerei, en kesin, en reddedilemez bir delildir.
101. Allahn bir nesneyi, bir hadiseyi yaratmak dilediinde ona sadece Ol! deyivermesi
eklinde takdim buyrulan n-def (bir anda,
bir defada) yaratl gereiyle, yaratln belli bir sre iinde olmas, birbirine zt deildir.
Varln ve hadiselerin bir mlk, yani haric ve
madd sebeplerle mnasebetdar boyutu vardr,
bir de melekt, yani tamamen effaf, sebeplerin sz konusu olmad, dnce ile hareketin
adeta birbiriyle zde olup, ayn anda cereyan
ettii gayr- madd boyutu vardr. lh Kudret,
hkmn varln ve hadiselerin melekt, yani
i boyutunda icra eder. Burada zaman sz konusu deildir; tamamen Kudret hakimdir ve her
Cz: 1, Sre: 2
ey bir anda olup biter. Bu i boyuttaki icraatn

madd boyuta yansyp, burada tezahr etmesi
ise belli sebeplere bal olarak ve belli bir zaman
srecinde gerekleir. kinci olarak, Allah ve lh Kudret iin zaman-mekn-sebepler kayd sz
konusu deildir. Varln madd boyutu veya
madd lemden baka, derece derece effaflaan
baka lemler ve bu arada Lht lemi, Cebert lemi dediimiz lh lem vardr ki, burada
btn zaman ve mekn bir nokta gibidir ve lh
Kudret nazarnda btn zaman ve meknlarn
bir noktadan fark yoktur. Bu noktada, madd
lemde uzun bir sre tutan yaratl vakas
anlk bir yaratmadan ibaret olup, varlk, srekli
huds-zeval yaamakta, yani deta bir zamanszlk iinde bu noktada kaybolmakta ve yeniden ortaya kmaktadr. nc olarak, madd
lemde bile, bilhassa netice noktasnda varlk ve
hadiselerin birden ortaya kverdiine ahit oluruz. Bu lemde bile sebepler ile neticeler, illetle
mall arasndaki nisbetsizlie, yani ok kk
sebeplere ok byk neticelerin balanmasna baktmzda da, icraat- lhnin bu leme
yansmasnn da deta n ve def olduu sonucuna varabiliriz.
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
18
69
kim de inkr eder ve iindeki gerekleri bile

bile gizler, tahrif ederse, byleleri (mutlak
manda) kaybetmi olanlardr.
122. 104imdi ey srail Oullar! (inizden
peygamberler ve melikler karmak, Kitap
vermek, Hak Dine hidayet edip ok geni
topraklar zerinde byk bir devlet ve hakimiyet nasip etmek eklinde) size ltuf
buyurduum nimetimi ve bir zaman size
btn topluluklarn zerinde bir mevki verdiimi hatrlayn.
123. Ve takva dairesine girerek yle bir gnden korunmaya aln ki, o gn hi kimse bir bakas adna demede bulunamaz,
(herkes kendi bann derdine dp, kimse
bakasnn suunu-gnahn yklenemez);
kimseden (fidye trnde, azaptan kurtulma
karl) herhangi bir ey kabl edilmez;
kimseye (yle dnyada yaptnz trde)
bir efaat, araclk, iltimas ve kayrma fayda
vermez ve o gn kimseye herhangi bir yerden yardm da gelmez.
120. Ne Yahudiler ne de Hristiyanlar, sen

onlarn milletine102 tb olmadka (onlar
gibi inanp, onlar gibi dnp, onlar gibi
yaamadka) senden asla raz ve honut
olmazlar. De ki: Allahn (Kurnla temsil
edilen) doru yolu, ite takip edilecek yol ancak odur. Eer (farz- muhal), sana ilim103
geldikten sonra onlarn arzu ve heveslerine
uyacak olursan, o takdirde seni Allaha kar
sahiplenip koruyacak ne bir dost bulunur,
ne de bir yardmc.
121. Kendilerine Kitap verdiklerimiz (iinde
yleleri de var ki onlar), Kitab nasl okumak, anlamak ve uygulamak gerekiyorsa
yle okuyor, anlyor ve uyguluyorlar. O zatlar, ona gerekten ve srekli tazelenip derinleen bir imanla inanmaktadrlar. O Kitab
124. (imdi, Peygamberlik sizde kalmad,

son Peygamber iinizden kmad diye Muhammede inanp tabi olmak istemiyorsunuz. Ama phesiz brahimi kabul edersiniz. O halde105) hatrlayn ki, brahimi Rabbisi (atee atlma, yakn Ltun kavminin
helki, olu smaili kurban etme emri gibi)
birtakm ar ykmllkler altnda etin
imtihanlardan geirmi ve brahim bunlarn
hepsinde tam mansyla muvaffak olmutu.
Rabbisi, Artk seni btn insanlara imam
yapacam! dedi. (brahim), Soyumdan
da! diye dua ve mnacatta bulundu. (Rabbisi,) (Soyun iinde zalim olmayan ve liyakat
ortaya koyanlar yaparm.) Fakat vadettiim
byle bir nimetime zalimler nail olamaz. buyurdu.106
125. Hani o Evi, (Beytullah diye anlan Kbeyi,) insanlar iin doruyu bulma, doru
70
BAKARA SRES
yne ynelme, sevapl bir ziyaret ve bir emniyet sebep ve vastas klmtk. (Vaktiyle
olduu gibi,) imdi siz de (ey iman edenler,
orada bulunan) brahim Makamnda namaz
kln, dua edin. brahim ve smailden de,
Tavaf edenler, ibadete kapananlar, devaml
rk ve secdede bulunarak (namaz klanlar)
iin Evimi tertemiz tutun! diye sz almtk.107
126. Bir vakit de brahim, Rabbim, buray (bu ekin bitmez vadiyi) emniyet merkezi
bir belde kl ve ahalisini, ilerinden Allaha
102. Syleyip yazdrmak veya ezbere yazmak

mansnda imll masdarndan treyen ve eri
veya doru, tutulup gidilen yol anlamna gelen
millet kelimesinin slm ve Kurn terminolojideki karl din, eriattr. Fakat bu kelime,
daha ok dinin sosyolojik yann, yani bir bakma, onun gnlk hayattaki tezahrn, bir
toplumun inan, dnce ve yaay eklini ifade
eder. Bu bakmdan din, kaynak itibariyle Allaha
izafe edilirken, millet insanlara izafe edilir. Mesel, brahim Milleti deriz.
103. Dipnot 92de ksaca temas edildii zere,
Kurn- Kerimde ilim, ncelikle Allahtan gelen, yani vahye dayanan kesin bilgi mansnda
kullanlr. Zdd, bu yette olduu gibi, daha ok
insan heva, heves, arzu ve kuruntularnn rn ve daha baka yetlerde olduu gibi, gerekle alkas olmayan zan ve hibir delilden kaynaklanmayan tahminlerdir (l-i mran Sresi/3:
4: 157; Yunus Sresi /10: 36, 66; Necm Sresi
/53: 23, 28.) Bu bakmdan, slmda ilmin birinci
kayna, haber-i mtevatir veya sadk haber
denilen ve vahye dayanan Kurn ve mtevatir
Snnettir. Dier kaynaklar ise, akl ve salam
be duyu, yani bir bakma gzlem ve deneydir.
104. Kurn- Kerim, yine efkat dolu ifadeleriyle, Allahn gemite kendilerine olan ok byk
Cz: 1, Sre: 2
ve hiret Gnne iman edenleri108 (ticaret

gibi yollardan) yerin bitirdikleriyle rzklandr! diye dua etmiti. (Rabbisi,) yle karlk verdi: (Rzk sadece iman edene deil,
herkese veririm. Bununla birlikte) kim de
(bahedeceim emniyet ve rzk karlnda) nankrlkte bulunur ve gerektii gibi
iman etmezse, onu (dnya hayatnda) ksa
bir sre geindirir, fakat sonra Ate azabn
ona mecbur istikamet yaparm. (Dnyadaki bu ksa sreli geimliin ardndan) ne
fena bir kbet, ne kt bir son durak!
nimetlerini hatrlatarak, srail Oullarna bir

defa daha slma girme ve dolaysyla asl izgilerini bulma ars yapmaktadr.
105. Zaman zaman, gerek yetler arasna, gerekse yetlerdeki cmleler arasna koyduumuz bu
trden aklayc ifadeler, yine bir ilve olmayp,
bizzat yetlerin manlarnda vardr. Kurn-
Kerim, hadiseleri anlatrken, hadiseler arasndaki
ayrntlar ok defa akla havale eder. Mesel, Yusuf Sresinde, (Zindanda Yusufa rya soran)
iki kiiden kurtulmu olan, onca zaman sonra Yusufu hatrlad ve Bu ryann mansn
ben size bildiririm; hele imdi bana bir msaade edin! dedi ve ayrld. Yusuf, ey z-sz
doru mbarek insan! (12: 4546) yetlerinde,
dedi ile biten 45. yetle, Yusuf! diye balayan 46.
yet arasnda, Msaade ald, oradan kt, doru
zindana vard; zindan bekisine durumu anlatp
ieri girdi ve Yusufu buldu eklinde pek ok
takdir cmle vardr ki, Kurn, bunlar akla havale eder. kinci olarak, esbb- nzl denilen,
yetlerin ini sebepleri de, araya koyduumuz
aklamalar gerektirmektedir. Yani, yetlerin indii dnemdeki ilk muhataplar, onlar bu aklamalarla birlikte anlyorlard. Bu aklamalar,
ayrca yetler arasndaki balar ortaya koymu
olmaktadr.
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
Burada, Kurn anlamada esbb- nzulle ilgili bir hususu da arz etmeden geemeyeceiz.
Esbb- nzl, Kurn anlama ve yetler arasndaki mnasebetleri kavramada ok nemlidir. Fakat zihinlerde Kurn kendisine, yani yetlerin
ini sebeplerine balama ve dolaysyla o zamana
hasretme gibi bir tehlikeyi de beraberinde getirir
ki, bundan kurtulmak iin, her zamanda yaayan
herkes Kurna dorudan kendisine iniyor gibi
yaklamal ve kendisini onun ilk muhatab kabul
etmelidir. Kald ki, sebebin hususliinin, yani
yetin iniindeki sebebin hkmn umumliine
mani olmayaca, yani o yetin hkmnn kapsamna tesir etmeyecei de bir kaidedir.
106. yet, Hz. brahime nbvvet ve risaletten
sonra mhim bir paye daha vermektedir ki, bu
da, onun insanlar iin imam klnm olmasdr.
mamet, cemaate namaz kldrmaktan toplumda
her seviyede rehberlik yapmaya ve oradan btn
Mslmanlara her sahada nder olmaya kadar
derece derece rehberlik ifade eder. mametin ana
fonksiyonu, Allahn hkmleri istikametinde,
Onun yol gstermesiyle insanlar doruya ulatrma, onlarn hidayetine vesile olmadr (Enbiya Sresi/21: 73; Secde Sresi/32: 24). mamet,
cidd liyakat isteyen ok yksek bir paye olup,
bu yette ifade buyrulduu gibi, etin imtihanlardan, deneme ve tecrbelerden ve Secde: 32de
ifade buyrulduu zere de, btn bu denemeler
karsnda sabrdan geer ve ayrca, ayn yette vurguland zere, rehberlik yapt konuda
yakn, yani tam bir bilgi ve kesin inan sahibi
olmay gerektirir. Btn Mslmanlara imam
olacak insan da, bu manda her bakmdan tam
bir lim, eya ve hadiselerin mlk ve melektuna vkf bir arif ve btn iman meselelerde
mutlak yakn sahibi vel olmaldr. Bu payeye
ulaamayacaklarn zalimler olarak tavsifi manidardr. nk, daha nce de akland gibi
zulm, en basit bir meselede inhiraftan Allaha
irk komaya kadar ok geni bir man yelpazesine sahiptir. Ksaca mans, bir eyi yaplmas
gereken yer ve zamanda ve yaplmas gerektii
ekilde yapmamaktr. Dolaysyla zalimlerden
rehber olmaz ve zalimin imameti, hangi seviyede
olursa olsun Mslmanlara rehberlii caiz deil-
71
dir. mam, mutlak manda dil olmaldr. Bu bakmdan yet, Hz. shak ve Yakup vastasyla Hz.
brahimin soyundan da gelmi olsalar, Allaha
irk komaya, hatt Ona oul isnadna varncaya kadar her trl zulm ilemi olduklar iin,
Peygamberlik ve imametin neden srail Oullarndan alnp da Hz. smail evldna verildiine
de bir cevaptr.
iler, imamet tezlerine bu tr yetleri delil
getirmeye alrlar. O kadar ki, Hz. brahime
(a.s.) imametin nbvvet ve risaletten sonra verildiini, dolaysyla imametin nbvvet ve risaletten stn ve 12 mam olarak kabl ettikleri
imamlarn da Rasl- Ekrem aleyhissalt vesselm dndaki btn peygamberlerden byk
olduunu iddia ederler. Halbuki byle bir istidll,
bizzat iddialarn rtmektedir. Eer imamet
Hz. brahime nbvvet ve risaletten sonra verilmi bir makam ise, bu takdirde btn imamlarn ayn izgiden gemesi gerekir. Halbuki 12
mamn hibiri neb de deildir, rasl de. Ayrca,
Kurn- Kerimde imamet, nbvvet ve risalet
gibi bir makam olarak deil, bir fonksiyon olarak geer. Bu sebeple, btn peygamberler, ayn
zamanda imamdr. Nitekim, Enbiya Sresinde
Hz. shak, Hz. Yakup ve Hz. Ltun salihlerden
olduu ve imam klnd anlatlrken (21: 73),
Secde Sresinde srail Oullar iinde bazlarnn
imamlar klnd ifade buyrulur (32: 24). Ayrca, Kurnda zel terim olarak neb ve rasl
kelimeleri hibir zaman menf manda kullanlmazken, kfrn imamlarndan (Tevbe Sresi/9:
12) ve Atee aran imamlardan (Kasas Sresi/28: 41) sz edilir.
Hz. brahimin, soyundan da imamlar klnmas eklindeki duas kabul edilmi ve Hz. shak, Hz. Yakup gibi, soyundan gelen peygamberler imam klnmlardr.
107. yetler, Hz. brahimden (a.s.) itibaren nceki asrlarda insanlarn ibadet kasdyla Kbeye geldikleri, onu tavaf edip, orada ibadet iin
kaldklar, bilhassa Makam- brahim denilen ve
rivayetlere gre, Hz. brahimin, olu Hz. smaille birlikte Kbeyi temelleri zerinde yeniden
ykseltirken zerine kt tan bulunduu
72
BAKARA SRES
yerde namaz kldklar gereini ifade ile, Allahn insanlar iin seip tayin buyurduu Dinin asl
merkezinin Kbe olduunu ima etmekte, bylece
kblenin Kudsteki Mescid-i Aksadan Kbeye
evrilmesi noktasnda kalbleri ve zihinleri hazrlamakta, ayrca slmn 5. art olarak Hacca da
yava yava yolu amaktadr.
Kbe, daha ok kabl gren gre gre yeryznde ilk yaplan bina veya mabettir. Dolaysyla Hz. brahim ve smail (aleyhimesselm),
onun ilk kurucusu deil, temelleri zerinde yeniden bina edicisidirler. Hz. brahimin onu Hz.
shakla deil de, Hz. smaille birlikte yeniden
ina etmesi, onu kendine ve dinine merkez yapacak son peygamberin Hz. shak deil, Hz. smail
soyundan geleceine nemli bir iarettir.
108. Dinin en nemli iki iman esas Allaha ve
Cz: 1, Sre: 2
hiret Gnne iman etmektir. Bu, iman esaslarnn sadece bu ikisinden ibaret bulunduu
mansna gelmedii gibi, dier iman esaslarna
inanmadan, hele hele, mesel Hz. Musa (a.s.) zamannda Hz. Musay ve Tevrat, Hz. sa (a.s.)
zamannda Hz. say ve ncili, Hz. Muhammed
aleyhissalt vesselm geldikten sonra da Onu
ve Kurn kabul etmeden kurtulunabilir gibi
bir neticeyi asla dourmaz. nk her peygamber, ncekileri tasdik ederek gelir ve artk ncelikle ona inanmak, olmazsa olmaz bir iman esasdr. Aksi halde, onun getirdii baz gereklere
de inanmama ortaya kar ki, nitekim, byk
ounluuyla Yahudiler Hz. say ve ncili, yine
byk ounluuyla Hristiyanlar ve Yahudiler
de Hz. Muhammedi ve Kurn kabullenmeyerek, mminler iine dahil olamamlardr.
19ncu asrn sonuna doru Kbe. Sultan II. Abdlhamidin Yldz Sarayndaki albmnde
bulunan fotoraftan R. Yezdani tarafndan elle oaltlm tablo.
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
19
73
tevbesine mafiret ve fazladan mkfatla

karlk veren)sin, Rahm (inanm ve Kendisine ynelmi kullarna) husus rahmet
ve merhameti pek bol olansn Sen.
129. Rabbimiz, o mmet iinde bizzat kendilerinden (onlarn dilini konuup, hallerini anlayan) bir rasl kar ki, onlara Senin
(kendisine vahyedecein yetlerini ve kinatta Seni gsteren apak delilleri) okusun ve
aklasn; onlara (Senin kendisine gnderecein) Kitab ve hikmeti (o Kitab anlama ve
tatbik etme yoluyla, ondaki emir ve yasaklarn man ve maksadn, ayrca eya ve hadiselerin anlamn) retsin ve (zihinlerini yanl inan ve kabullerden, kalblerini gnahtan,
hayatlarn her trl kirden temizleyerek)
onlar arndrsn. phesiz Sen, Azz (mutlak izzet ve ululuk sahibi, her ite stn ve
mutlak galip), Hakm (her hkm ve iinde
pek ok hikmetler bulunan)sn Sen.
127. Yine, hani brahim, smaille birlikte

Evi inaya koyulup temellerini ykseltirken yle dua etmilerdi: Rabbimiz, bizden
bu yaptmz kabul buyur. phesiz Sen,
Sem (her ey gibi, dualar da tam olarak
iiten), Alm (her ey gibi, bizim ne yaptmz da tam olarak bilen)sin Sen.
128. Rabbimiz, bizi Sana tam mansyla
teslim olmu (Mslman) kl ve soyumuzdan da Sana tam teslim olmu (Mslman)
bir mmet var et. Sana nasl kullukta bulunmamz gerekiyorsa onun yol ve yntemini,
bilhassa Haccn nasl yaplacan bize gster ve (Sana kullukta yapacamz hata ve
noksanlar karlnda) tevbelerimizi kabl,
hatalarmz tashih, noksanlarmz tekmil
buyur. phesiz Sen, Tevvb (kullarnn
130. imdi, brahimin milletinden (inan,

yol ve yaay tarzndan) kendini beyinsizlie, cehalet ve bo bir hayatn iine salm
olandan baka kim yz evirip de baka
yollar aramaya kalkar? Andolsun, dnyada (insanlar iinde) Biz brahimi setik ve
Onu tertemiz kldk. phesiz O, hirette
de elbette (her sz ve iinde kusursuz, bozgunculuktan uzak ve tam istikamet sahibi)
salihlerden (olarak muamele grecektir.)
131. Rabbisi ona, Btn varlnla teslim
ol! buyurduu zaman O, lemlerin Rabbine btn varlmla teslim oldum. demi
(ve gerekten tam teslim olmutu.)109
132. (lemlerin Rabbine tam mansyla
teslimiyeti) brahim, oullar (smail ve shakla birlikte) Yakuba da vasiyet buyurdu
ve yle dedi: Oullarm, phesiz Allah,
(farkl farkl yollar, inan ve yaay sistemleri iinde) sizin iin, (raz olduu ve her
trl irkten uzak olarak Ona tam teslimi-
74
BAKARA SRES
yet esasna dayanan slm) Dinini110 seti.

Siz de, (baka hibir din aramadan) ancak
Mslmanlar olarak can vermeye bakn.
133. (Oysa siz, ey srail Oullar topluluu, Yakubun, hem de Ona ballk iddias
tayan nesli olarak, slma girmeyi kabul
etmiyorsunuz.) Yoksa Yakuba lm hali
geldii vakit oradaydnz da, (Onun brahimin vasiyetinden baka bir vasiyette
bulunduunu mu iddia ediyorsunuz? Oysa
109. Bu ok ksa yet, deta Hz. brahimin hayatnn, en azndan Babilde teblie balad ilk
dnemden Kbeyi yapt dneme kadarki safhasn zetlemektedir. lk bata ona Teslim ol!
diyen, onun Rabbisidir. Yani, bu noktada Hz. brahimin (a.s.) Allah ile kendi kalbindeki Rabbisi olarak, Onun kalbindeki tecellisi derecesinde
mnasebeti vardr ve nbvvetinin ilk mertebesindedir. O, bu ilk teslimiyetinin ardndan, eya
ve hadiselerin melektuna vukufiyet kazanm,
Babilde kavmini imana arm, atee atlm,
oradan Filistin ve Msr diyarna hicret etmi,
daha sonra Hicaza gelmi ve srekli terakki ede
ede nihayet Cenab- Allah ile lemlerin Rabbi
sfatyla temas ve mnasebet kurma mertebesine
ulaarak, deta dnyadaki terakkisini tamamlamtr. Bu nokta, velilerle peygamberlerin arasndaki ve ayrca velilerle peygamberlerin kendi
aralarndaki mertebe farkllklarn anlamada ok
nemlidir. Cenab- Allah ile lemlerin Rabbi olarak mnasebetin zirvesini temsil eden Efendimiz
Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm, daha
Ftihada bu mnasebeti ortaya koymaktadr.
Onun risaleti, bu bakmdan btn varlklar ve
btn kinat iine alr. yle ki bu risalet, ayn
zamanda kozmik plandadr ve O, btn lemler
iin rahmettir.
110. Cenab- Allahn Hz. demden itibaren
Cz: 1, Sre: 2
O,) oullarna yle demiti: Benden sonra

neye ibadet edeceksiniz? Oullar u cevab
verdiler: Senin lhn ve atalarn brahim,
smail ve shakn lhna, o tek lha ibadet ederiz. Biz, Ona tam mansyla teslim
olmu (Mslman)larz.
134. Onlar, bir mmetti, geldi geti. Onlara
kendi kazandklar, size de kendi kazandnz. Onlarn ilediklerinden dolay siz sorguya ekilecek deilsiniz.
gnderdii Hak Dinin ad slmdr. Temeli,

irad olarak Allaha teslimiyet esasna dayanan
slm, iman, ibadet ve ahlkla birlikte temel haram, hell ve muamelat esaslarnda hep ayn kalm, fakat hayatn deien ve gelien yanlarn
ilgilendiren konularda zaman ve artlara gre ve
ana prensipleri erevesinde tekml geirmitir.
slm, kozmik planda kinattaki btn varlklarn bal olduu dindir. u manda ki,
inansn inanmasn, btn insanlarn vcutlar
dahil btn kinat, Cenab- Allahn koyduu
kanunlar erevesinde, yani Allaha tam teslimiyet iinde faaliyette bulunduu ve hayatn
srdrd iin Mslmandr. nsan ve cinler
gibi irade sahibi varlklarn dnda kalan btn
kinat Bir Allaha byle bir teslimiyet iinde olduundandr ki, kinatn tamamnda bir henk,
yardmlama, dayanma ve sarslmaz bir dzen
vardr. nsanlara ve cinlere den, hayatlarn
kendileriyle ilgili lh hkmlere, yani slma
gre dzenleyerek, bu dzene iradeleriyle katlmalardr. Bunu yaptklar takdirde hem ferd
hayatlarnda, hem evreleriyle olan mnasebetlerinde, yani itima hayatlarnda, hem de tabi
evre ile olan mnasebetlerinde bir bozulma (fesat) olmayacak, sulh, skn ve henk srecektir. te slm, ayrca bu manda sulh, esenlik,
skn, henk ve mutluluk demektir.
Cz: 1, Sre: 2
BAKARA SRES
20
75
indirmi, ne vermise hepsini kabul ederek)

Allaha tam mansyla teslim olmu (Mslman)larz.
137. (Hidayet iddiasnda bulunan o Yahudiler ve Hristiyanlar) eer sizin iman ettiiniz (bu esaslara) aynen sizin iman ettiiniz
gibi iman ederlerse, o zaman hi phesiz
hidayeti bulmu olurlar. Yok, yz eviriyorlarsa, bu takdirde, kukusuz (Dinin bir
ksmna inanp bir ksmna inanmama gibi)
hem bir ayrp paralama, hem de nifak ve
tefrika karma iindedirler. Onlarn (bu
her trl tefrika karma, inkr ve desiselerine) kar Allah sana yeter. O, Sem (her
eyi hakkyla iten) ve Alm (her eyi hakkyla bilen)dir.
135. Bir de, Yahudiler Yahudi olun, Hristiyanlar Hristiyan111 olun ki hidayeti
bulasnz! diyorlar. Hayr, ancak kfr
ve irkten uzak, dupduru bir Tevhid inanc zerinde brahim Milletine tabi olmakla
hidayeti bulabilirsiniz. de. brahim, asla
mriklerden deildi.
136. (Ey iman edenler, siz de) deyin: Biz,
(hi irk komadan) Allaha, bize indirilen
(Kurna) ve brahime, smaile, shaka,
Yakuba ve Onun soyundan gelip srail
kabileleri iinde gnderilen peygamberlere
indirilen (Sahifeler)e, Musaya ve saya
verilen (Tevrat ve ncil)e ve btn neblere Rabbilerinden verilen (ilim, hikmet ve
peygamberlie) iman ettik. (man etmede)
hibirini dierinden ayrmaz, (hepsine ayn
ekilde, ayn derecede iman ederiz). Biz, (ne
138. (Yine deyin ki: Biz, din adna sonradan

alnm boyalar gibi birtakm sun boyalarla deil,) Allahn (btn varla vurduu
ftr ve silinmez slm) boyas(yla boyanmz ve ona tlibiz.)112 Allahn boyasndan
daha gzel boya, Allahtan daha gzel boya
vuran kim vardr? Biz, yalnzca Ona ibadet
edenleriz.
139. De ki: (Sanki O, ancak Hristiyan veya
Yahudi olmakla hidayete ulalabilir ve Cennete girilebilir demi gibi) Allah hakknda
bizimle mnazara ve mcadele mi ediyorsunuz? Halbuki O, hem bizim Rabbimiz, hem
de sizin Rabbinizdir; (bize Din adna hangi
esaslar indiriyorsa, size de ayn o esaslar
indirdi. Bununla beraber, eer siz kendi iddianzda srarl iseniz, bu takdirde) bizim
yaptklarmz bize, sizin yaptklarnz ise
size. Biz, btn inan ve davranlarmzda
Onun buyruklarn gzeten ve Onun rzas
peinde olan (muhlis)leriz.
140. Yoksa siz, (iddialarnza dayanak olarak) brahim, smail, shak, Yakup ve Onun soyundan gelip srail kabileleri iinde
gnderilen peygamberler Yahudi idi veya
76
BAKARA SRES
Cz: 1, Sre: 2
Hristiyand m diyorsunuz? (Onlara) de

ki: Siz mi daha iyi biliyorsunuz yoksa Allah m? (Onlar da, bunun byle olmadn
biliyor, fakat kasten gizliyorlar.) Yannda
Allahtan gelmi bir gerek var iken, bu
geree apak ahitlik yapmay brakp da
onu gizleyenden daha zalim kim vardr? Al-
lah, ileyip durduklarnzdan asla habersiz

ve onlara kar kaytsz deildir.
111. Kurn- Kerim, Yahudi ve Hristiyan tabirlerini kullanmamakta ve u ana kadar yetlerde apak getii zere, Yahudiler iin srail
Oullar tabirini tercih etmektedir. Daha nce de
ksaca temas edildii zere (not 46), Yahudi, Hz.
Yakubun olu Yahudann soyundan gelenler
veya Hz. sadan sonra yaam bulunan Yahudi
bilgini Yahuday izleyenler demek olup, hem srail Oullar iin bir snrlama, hem de bakalar
nezdinde bir aalama ifade etmektedir. Kurn,
ancak kendilerine Yahudi diyenler iin, onlara
ait bir ifade olarak Yahudi kelimesini kullanmaktadr. Ayn ekilde, Hristiyan kelimesi de,
Romallarn Hz. sann tbileri iin, u Nasral sa Mesihe tapanlar mansnda, aalama
kastyla uydurduklar bir tabirdir. Kurn, esasen bunu da tercih etmemekte, yine bunu ancak
Hristiyanlarn azndan nakletmekte, Yahudi ve
Hristiyanlar iin, hem bir eref ifadesi, hem de
onlar tb olduklar Kitabn hkmlerine uymaya davete tevik bakmndan Ehl-i Kitap tabirini
kullanmaktadr.
141. Onlar bir mmetti, geldi geti. Onlara

kendi kazandklar, size de kendi kazandnz. Onlarn ilediklerinden dolay siz sorguya ekilecek deilsiniz.
112.Arap Hristiyanlar, vaftiz suyuna bir renk

kartrrlar ve vaftiz olan ahsn hayatta yeni
bir renk aldna inanrlard. Kurn- Kerim
ise, Allahn btn kinata vurduu ve insana da
teklif buyurduu asl-slm rengin kendisiyle
boyanlmas gereken gerek renk ve boya olduu ikaznda bulunmaktadr.
Cz: 2, Sre: 2
BAKARA SRES
42. Halkn iindeki o akl ermez, bilgisiz

mnafk) gruhu, unlar imdiye kadar
yneldikleri kbleden (Kudsteki Beyt-i
Makdisten) dndren nedir? diye syleneekler. (Ey Raslm,) de ki: Dou da, bat
da (ve dousuyla, batsyla btn yeryz)
Allahndr (ne tarafa dnmemizi isterse, biz
tarafa dneriz.) O, kimi dilerse onu doru
bir yola iletir, ynelmesi gereken yere ynendirir.
43. (Ey Muhammed mmeti!) te, (herkes

arkl farkl ynlere ynelir, Srat- Mstakmden sapp deiik yollara girer, ifrat ve
efrit arasnda bocalarken) sizi ortada, tam
bir denge zerinde mutedil bir mmet yapk ki, btn insanlar iin hem hakk gseren, hem de onlarn yaptklar konusunda
ahitler olasnz ve o (an ok yce, risa-
77
21
letin zirve temsilcisi) Rasl de sizin zerinizde ayn ekilde ahit olsun.113 Daha nce
size (Beyt-i Makdisi) kble yapp (imdi de
deitirdik ki), kim gerekten ve samimi
olarak o Rasle tbidir, kim (iine gelmedii zaman) topuklar zerinde gerisin geriye dnp gitmektedir ortaya karalm (ve
bylece gerek mminlerle, zaman ve hadiseleri kollayanlar, heva ve heveslerine hizmet edenler ayrsn). Geri bu hl, byle bir
imtihan ar ve katlanlmas zor bir eydir,
fakat (niyetinde samimi olup da) Allahn
hidayete ulatrarak imanda sebat nasip ettiklerine deil. Allah, imannz (batan beri
imanda gsterdiiniz sebatnz ve bu imannzn en byk almeti olarak, nceki kblenize doru da olsa kldnz namazlarnzn
hibirini) mkfatsz brakacak deildir.114
phesiz ki Allah, insanlara kar ok efkat
sahibidir; (bilhassa mmin kullarna kar)
husus rahmet ve merhameti pek boldur.
144. (Ey Raslm!) Andolsun, (bir vahiy
beklentisi iinde) yzn semaya doru evirip durduunu gryoruz. (zlme,) seni
raz olacan kbleye muhakkak ynelteceiz. (Artk vakti geldiine gre,) imdi Mescid-i Haram tarafna ynel! (Ey iman edenler, siz de) nerede bulunursanz bulunun,
(ibadetinizde) o tarafa ynelin. (Her ne kadar ilerindeki bilgisiz, akl ermez mnafk
gruhu baka trl sylense de,) nceden
kendilerine Kitap verilmi olanlar mutlaka
bilirler ki, (hkmlerimizde cereyan eden bu
trden nesihler ve bu arada, Hz. brahimle birlikte sonraki pek ok peygamberin ve
hir Zaman Peygamberinin Mescid-i Haram
tarafn kble edinmesi kendilerinin verdii
bir karar olmayp,) gerekten (o Ehl-i Kitabn) Rabbilerinden115 gelmi bir emirdir.
Allah, onlarn ileyip durduklarndan asla
habersiz ve onlara kar kaytsz deildir.
78
BAKARA SRES
Cz: 2, Sre: 2
145. Buna ramen ve (ey Raslm, karndaki o inat ve geree kaytsz) Kitap verilenlere her trden yet, her trden baka
delil de getirsen, onlar yine de senin kblene
tbi olmazlar. Elbette sen de onlarn kblesine tbi olacak deilsin. Onlar, (kendi ilerinde de mttefik olmadklarndan) birbir-
lerinin kblesine de tbi olmazlar. (Onlarn

bu tavrlar ilimden deil, tamamen heva ve
heveslerinden kaynaklanan bir tavrdr. Dolaysyla) artk bu konuda sana gelmi bulunan kesin bilgiye ramen onlarn hevalarna
uyarsan, bu takdirde phesiz yanl yapp
kendilerine zulmedenlerden olursun.
113. slmn ve dolaysyla mmet-i Muhammedin en nemli zellii, her trl arlktan,
yani ifrat ve tefritten uzak olup, daima orta noktay temsil etmesidir. Mesel gnmz akmlar
iinde slm, ne spiritalizm (ruhuluk) ne materyalizm, ne realizm ne idealizm, ne kapitalizm
ne sosyalizm, ne ferdiyetilik ne devletilik, ne
mutlakiyetilik ne anarizm, ne bu dnya veya
hedonizm ne de sadece br dnya veya ruhbanlktr. Btn bunlarn ortasnda bir orta yoldur
slm. Ahlk ve balca insan melekesi olan
akl, ehvet ve arzular, bir de savunma melekesi olan fke veya gazab terbiye etme iinde de
ifrat ve tefrit ortasnda orta noktay hedef alr.
Akl melekesinin iki ucu ahmaklk ve demagoji,
ehvet ve arzular melekesinin iki ucu hedonizm
ve kar cinse hibir arzu duymama, fke veya
gazap gcnn iki ucu ise olur-olmaz eylere
kzma ve korkaklk; bunlarn orta noktas da,
akl melekesi iin hikmet, ehvet ve arzular melekesi iin iffet, fke veya gazap melekesi iin
ecaattir.
slmn reti ve dsturlarnda her ey, tam olmas gereken yerde. (Ezzati, 5)
Btn arlklarn orta noktasn temsil eden

slmn ballar ise, insanlk iinde denge ve
hengin temsilcileridirler. Bu hususta, Yahudi
iken Mslman olmu bulunan M. Esedin deerlendirmesi nakletmee deer: slm, bana
mkemmel bir mimar eser gibi grnyor. Btn paralar, hibir ey eksik braklmakszn
btnn iinde birbirini tamamlyor ve birbirine destek veriyor; neticede de ortaya mutlak bir
denge ve olabildiince salam bir yap kyor.
mmet-i Muhammed, btn nceki dinlerin

vrisi, btn peygamberlere ve kitaplara inanan,
onlar hakknda zamann getirdii yanl inan ve
anlaylar tashih eden bir dinin mensuplar olarak, hirette btn dier insanlar hakknda, onlarn peygamberi, kinatn efendisi Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm da, onlar hakknda
ahitlik yapacaktr.
114. yetteki Allah, imannz () mkfatsz
brakacak deildir ifadesi, Beyt-i Makdise
kar kldnz namazlarnz kabul etmeyecek
deildir eklinde yorumlanmsa da, ok nemli
bir ka geree daha parmak basmaktadr.
mann amelle, bilhassa namazla ok iten ve
temelden mnasebeti vardr. Kiinin davranlar, bilhassa kln niyet ve ekliyle namaz,
imann da, imanszln da, imann derecesinin de gstergesidir. Sahabe-i Kiram da bunu
byle bilir ve ona gre davranrd.
Bilhassa hirette ancak iman temeline dayanan ibadet veya daha baka gzel ameller
fayda verir. man, srd ve imanla hirete
gld takdirde asla zayi olmaz.
115. yette Ehl-i Kitap iin Rabbileri denmesi, Efendimiz aleyhissalt vesselm hakknda
Mekkede zuhur etmesinden kblesinin Kbe
olmasna kadar Onu tantacak her trl hususiyetin Ehl-i Kitabn kitaplarnda kaytl olduunu
ima iindir.
Cz: 2, Sre: 2
BAKARA SRES
79
22
bir gn) bir araya getirecektir.117 phesiz

Allah, her eye hakkyla g yetirendir.
149. Yine, her nereden sefere karsan k,
(ibadet ederken) Mescid-i Haram tarafna
ynel. Byle yapman (kblenin Mescid-i Haram taraf olmas), Rabbinden gelen bir gerek, bir hkmdr. (Ey iman edenler, siz de
byle yapn!) Allah, yapp ettiklerinizden asla
habersiz ve onlara kar kaytsz deildir.
146. nceden kendilerine Kitap verilmi

olanlar, o Rasl (kblesinin neresi olaca
dahil, btn hususiyetleriyle) z ocuklarn tandklar gibi tanrlar. Buna ramen
ilerinden bir grup, bu hakikat bile bile
gizlemektedir.116
147. (Ey Raslm, kble emri) Rabbinden
gelen hak bir emirdir ve hak, ancak Rabbinden gelendir. u halde, (senden) pheye
denlerden olman asla beklenmez.
148. Her topluluun yneldii bir kblesi,
tuttuu bir yol, takip ettii bir hedef vardr.
Siz, (kbleniz, hedefiniz, yolunuz belli ve
tam birlik halinde bir mmet olarak) hayrlarda yarn ve ne gemee aln. Her nerede bulunursanz bulunun Allah, hepinizi
(ayn yolda, ayn kblede birletirdii gibi,
150. Her nereden sefere karsan k, (ibadet ederken) Mescid-i Haram tarafna ynel. (Ey iman edenler,) siz de her nerede
olursanz olunuz ayn tarafa ynelin ki,
insanlarn aleyhinizde kullanabilecekleri bir
delil bulunmasn; Geri, ilerinde hakk
gizleyip, yanlta srar ederek kendilerine
zulmedenler, ne yaparsanz yapnz aleyhinizde bulunmaya devam edeceklerdir.
Fakat siz, katiyen onlardan korkup endie
etmeyin, ancak Benden korkun ve Benim
karmda saygyla rperin. ayrca, zerinizdeki (iman ve slm) nimetimi tamamlayaym ve bylece tam mansyla hidayete
ermi olasnz.
151. Nitekim (bu maksatla ve bir zaman brahim ve smailin de dua ettikleri zere,) size
kendi iinizden km bir rasl gnderdik:
size (kendisine vahyettiimiz) yetlerimizi
okuyor (ve bizzat kendinizi, d dnyanz,
eya ve hadiseleri apak delillerimiz olarak
size anlatyor; zihinlerinizi yanl dnce
ve kabullerden, kalblerinizi btl inan ve
gnahlardan, hayatnz her trl kirden temizleyerek) sizi arndryor; size (kendisine
indirmekte olduumuz) Kitab ve hikmeti (o
Kitab anlama ve tatbik etme yoluyla, ondaki
emir ve yasaklarn man ve maksadn, ayrca eya ve hadiselerin anlamn) retiyor
ve size bilmeyip de (renmeniz gereken) ne
varsa hepsini retiyor.
80
BAKARA SRES
Cz: 2, Sre: 2
152. yleyse siz de Beni hi hatrnzdan karmayn ve lyk olduum ekilde ann ki,
Ben de sizi unutmayaym ve hep anaym;
ayrca Bana kredin ve katiyen nankrlkte bulunmayn.118
153. Ey iman edenler! (Her trl musibet

ve zorluklara kar) sabrla, (bu arada, ok
ynl sabr gerektiren orula) ve namazla
yardm isteyiniz. phesiz Allah, sabredenlerle beraberdir.119
116. Peygamber Efendimizin geliiyle ilgili Kitab- Mukaddeste yer alan mjdelerle ilgili olarak bkn. Ek 1.
118. kr imann, nankrlk de kfrn kapsdr. O kadar ki, Kurn- Kerimde nankrlkle
kfr iin kullanlan kelime ayndr. Bu bakmdan kfr, ateizm mansnda bir inkr da iine
almakla birlikte, gerein zerini bile bile rtme,
Allah Yaratan, Nimetlendiren, Yaatan gibi
sfatlaryla tanmay bile bile reddetme demektir.
Bu ekilde Allah tanmayan ve kabul etmeyen
insan, sahip olduu ve elde ettii her eyi kendinden bilecek ve kendine mal edecektir. Byle
bir tavr, nankrlkle e manda olup, elbette
kfrn de ta kendisidir.
117. Her nerede bulunursanz bulunun, Allah,

hepinizi (ayn yolda, ayn kblede birletirdii
gibi, bir gn) bir araya getirecektir ifadesi, ok
geni bir man yelpazesine sahiptir. Ksaca:
Mslmanlar, dnyann drt bir tarafna dalacak ve drt bir yandan kble olarak Kbeye yneleceklerdir.
Mslmanlarn dnyann drt bir yanna dalmasyla slm, btn dnyaya yaylacaktr.
slmn yeryz apndaki hakimiyetiyle
Mslmanlar, dnyann drt bir yanndan
Kbeye ynelen bir mmet oluturacaklardr.
Allah, herkesi bir baka lemde, Maherde ve
Mahkeme-i Kbrada bir araya getirecek ve
dnyada yaptklarndan dolay onlar yarglayacaktr.
119. yetin fezlekesinde Allah, namaz klanlar

ve sabredenlerle beraberdir deil de, sadece Allah, sabredenlerle beraberdir denmesi, devaml ve
gerektii ekilde namaz klabilmek iin de sabrn
gereine iaret etmektedir. Dipnot 53de temas
edildii zere, ibadetlere sabr, sabrn nemli bir
boyutudur. Fezleke, yetin sibak, yani gelecek
yetlerle de ilgili olup, bu yetlerde ifade buyrulacak imtihan ekillerinde baarl olabilmek iin
de daha batan sabra davette bulunmaktadr.
Cz: 2, Sre: 2
BAKARA SRES
23
81
bulunur. Ve onlar, kmil manda hidayete

erdirilmi olanlardr.
158. 123Safa ve Merve, Allahn iarlarndan
(slm ve slm toplumunu tanmaya almet ve Kendisine ibadete vesile kld eserlerden)dir. Her kim Allahn Evi (olan (Kbeye) haccetse veya umre yapsa, (farz olan)
tavaftan baka (bu iki tepe arasnda da) say
etmesi gerekir.124 Kim de, gnlnden koparak (farz olandan baka tavaf, vacip olandan
baka say gibi ve daha baka hangi trden
olursa olsun) bir hayr ilese, phesiz Allah
her hayra mutlaka bol bol karlk verendir,
(her yaplan) hakkyla bilendir.
154. Allah yolunda ldrlenler iin de ller demeyin. Onlar diridirler,120 fakat siz
farknda deilsiniz.
155. Hi phesiz sizi korku, alk ve maldan, candan, haslattan eksilme gibi unsurlarla bir ekilde imtihan ederiz.121 Mjdele o
sabrllar:
156. Ki onlar, balarna bir musibet geldiinde, Biz Allahnz (Onun mahlku, Onun kullar, Onun mlkyz; O, mlknde diledii gibi tasarruf eder) ve zaten Ona
dnmekteyiz. der (ve bu inanla, bu uurla
davranrlar).122
157. Onlar yle kimselerdir ki, Rabbileri dualarn kabl buyurur, ihtiyalarn giderir,
gnahlarn balar ve (dnyada da hirette de) kendilerine rahmetle muamelede
159. (Allah Raslnn peygamberlii ve

sfatlar gibi, Dinin hakikatleri adna da)
indirmi olduumuz apak gerekleri ve
safi hidayet kayna yet ve delilleri Biz insanlar iin Kitapta ortaya koyduktan sonra gizleyenler var ya, muhakkak ki Allah
onlar lnetler (rahmetinden uzaklatrr)
ve onlar lnetleyiciler de lnetler (onlarn
rahmetimizden uzak olmalar iin dua etme
makamnda olanlar da, onlar rahmetimizden
uzak kalsnlar diye dua ederler).
160. Ancak, yaptklarndan piman olup tevbe edenler, tevbelerinde sebat ile hallerini dzeltenler ve bu gerekleri, yetleri ve delilleri
aklayanlar hari: Onlarn tevbelerini kabul
buyurur ve kendilerini af ve rahmetime dahil
ederim. Ben, Tevvb (tevbeleri mafiret ve
fazladan mkfatla kabul buyuran) ve Rahm (bilhassa Bana iten inanp ynelen kullarma merhameti pek bol) olanm.
161. Gerekleri gizlemekte srar ederek kfrlerini ortaya koyan ve neticede kfir olarak lenlere gelince: ite onlardr Allahn lnetledii (rahmetinden uzaklatrp Cehenneme mstahak kld) ve rahmetimizden
uzak olmalar iin meleklerin ve btn insanlarn aleyhlerinde dua ettii kimseler.125
82
BAKARA SRES
162. Orada (Cehennemde) sonsuzca kalacaklardr onlar ve ektikleri azap asla hafifletilmeyecei gibi, kendilerine gz atrlmayacak, asla yzlerine baklmayacaktr.
163. (Ey insanlar! O halde kfrden, ger-
120. Hayat mertebeleri betir:

Bizim hayatmz ki, pek ok kaytlarla ve ihtiyalarla snrldr.
Hz. Hzr ve Hz. lyas (aleyhimesselm)n hayatdr ki, bir derece serbest olup, ayn
anda pek ok yerde bulunabilirler. stedikleri
zaman bizim gibi yer ierler, fakat bu trden
ve daha baka ihtiyalarla snrl deildirler.
Hz. dris ve Hz. sa (aleyhimesselm)n hayatdr ki, dnya hayatnn gereklerinden ve
kaytlarndan syrlp, melek bir hayata girmi ve nuran bir effafiyet kazanmlardr.
deta misallemi (astral, duble) bedenleriyle
gklerde bulunurlar.
ehitlerin hayatdr ki, onlar kendilerini lm
bilmezler; bunun yerine, daha iyi bir leme
gittikleri dncesinde olup, tam bir saadetle
lezzetlenir ve kabir hayatn bu saadetler iinde geirirler.
Kabir ehlinin hayatdr ki, ruhlar bakidir.
Fakat ldklerini bilirler ve derecelerine gre
lmn acsn tatmlardr. (Mektubat)
121. Mminler, fert ve toplum olarak bu imtihan
unsurlarndan birine, bir kana veya hepsine u
veya bu ekilde maruz kalrlar. Bu, bilhassa bu
yetin inmesinden sonra gelen birtakm dn
emirlerle harp, Ramazan orucu, zekt, harbin
getirecei mal ve can eksiklii vb. olaca gibi,
baka ekillerde de olabilir. mtihandan takip
edilen gayeler, mminleri fert ve toplum olarak
piirmek, olgunlatrmak, temizlemek (toplum
plannda temizi kirliden, gerek mmini mnafktan ayrmak), potansiyel kabiliyetleri gerek
kabiliyete dntrmek ve onlar gelecee hazrlamak, Cennete ehil hale getirmektir.
Cz: 2, Sre: 2
ekleri gizlemekten vazgein ve kendinize

bouna bir mabud, bir snak, bir yardm
kayna aramayn. nk,) hepinizin ilh
tek bir lhtr. Ondan baka ilh yoktur;
Rahmndr, Rahmdir.126
122. Bu tavr, baa bir musibet geldii, nceki

yette ifade buyurulan imtihan unsurlarndan
biri veya bir kayla karlaldnda gsterilmesi gereken bir tavrdr ki, bir bakma, mmin iin en yksek makam olan rza makamnn
ifadesidir. Aada gelecek yet de, bu makama
ulaanlara nceki yette kaps alan mjdeyi
vermektedir.
123. Buraya kadar yetler, bir yandan mucizane ifadeler ve slplarla srenin bandaki temel
iman ve ibadet esaslar erevesinde srail Oullarn kh terib (sevdirme) kh terhib (korkutma) yoluyla slma, dolaysyla asl izgilerini
bulmaya arr ve bu arada slm toplumunu da
hem o an, hem gelecek asndan baz konularda
ikaz buyururken, ayn anda, zihinleri ve kalbleri
ter buyurulacak madd cihad ve Hacca da hazrlayc bir izgi izledi.
Kurnn bu ekilde meseleleri ele al, tamamen kendine hastr ve harikadr. Kurn Tevhid,
Nbvvet, hiret ve badet-Adaletten ibaret
ana maksatlar etrafnda srekli tahidatta bulunmakta, Dini ve hayat bir btn olarak ele
alp srekli tasrif yapmakta, yani Dini ve hayat farkl cepheleriyle i ie ve dne dne rglemekte, bylece ortaya deta organik bir btnlk koymaktadr. Nasl evremize yle bir
baktmzda varln ve hayatn btn unsurlarn ayn anda grebiliriz, Kurn da, ayn ekilde
zihnimizi ve kalbimizi btn bu unsurlar iinde
gezdirmektedir. Zaten gerek belat ve en beli slba ancak haric varl, tabiat taklitle
ulalabilir. Kurn, kinat ve onun kltlm
nshas olan insan kitaplarnn bir adan kelimelerle ifadesi, tarifi ve tercmesidir.
Cz: 2, Sre: 2
BAKARA SRES
124. yette sz edilen Safa ve Merve, o tarihte

ekin bitmez bir vadi olan Mekkede kundaktaki olu smaille birlikte kalan Hz. Hacerin su
bulmak iin aralarnda kouturduu iki tepenin
addr. Hacda ve Umrede bu iki tepe arasnda
gidip gelmeye Say denir. Safadan balanan Say,
Merveye drt gitme ve Merveden Safaya gelme ile tamamlanr. Safa ve Merve, Allahn iarlarndandr. iar, slmn ve slm toplumunun
almeti, ayrca Allahn Kendisine ibadete vesile
kld eser demektir ki, ezan, cemaatle namaz,
bilhassa Cuma ve Bayram namazlar, Hac, Haccn menasiki, camiler, kurban hep birer iardr.
iarn snnet olanlar bile, farz olan ferd ibadetlerden daha mhimdir.
Say etmesinde bir mahzur yoktur ifadesi, say
etmese de olur demek deildir. slmdan nce
mrikler, Safa ve Merve tepelerine birer put
koymulard. Bu sebeple Mslmanlar, o iki put
kaldrlm bile olsa, onlar arasnda say etmenin
mahzurlu olup olmayaca konusunda pheye
dtler. yet, bu pheyi gidermektedir. Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselm Sayi
emretmi ve Hanef Mezhebinde Say vacip kabul edilmitir.
125. Bir nceki, 159. yette, lnet duas yapabilecek konumdakiler (mstahaklarn rahmetten
uzak olmalar iin dua etme makamnda olan-
83
lar) deniyordu. Bu yette sanki onlar aklanmaktadr. Bunlar, ncelikle kendileri gnahsz
ve kfre, irke, nifaka ve gnaha byk tepki
duyan melekler olup, onlarn lneti hem dnyada hem hirettedir. Lnet edecek, yani ayn
duay yapacak insanlar ise, ns kelimesinin bandaki lm- tarifin (belirlilik taks) ahd iin
olmas mlhazasyla, her eyin hakikatine ak
kmil insanlar olsa gerektir. hirette, kfirler
arasnda dnyada var olan btn kan, menfaat, idare edenidare edilen, ortak dnya gr,
yardmlama vs. balarnn tamam kopacak ve
kfirler bile birbirlerine lnet okuyacaklardr.
Mealde ak olarak verildii gibi, Allahn lneti
af, mafiret ve bilhassa mminler iin olan husus rahmetinin mulnden ihra, dolaysyla
hirette azap etmek zere Cehenneme koyma;
meleklerin lneti ise, mstahaklarn af, mafiret
ve rahmetin mulnden ihra iin aleyhlerinde
duadr. Melekler, mminler iin ise dnyada
srekli dua, hirette de onlar tebcil, taziz ve
tebrik ederler.
126. Bu yet, buraya kadarki btn yetlerin
deta bir fezlekesi, bir neticesi gibi oldu ve buraya kadar ele alnan btn konular, nce slmn
z, ekirdei Besmele ile, sonra mml-Kitap,
yani Kitabn anas, esas olan Ftiha ile ve ayrca
bu srenin bandaki yetlerle balad.
84
BAKARA SRES
Cz: 2, Sre: 2
24
164. Gklerle yerin yaratlnda ve gece ile

gndzn uzayp ksalarak birbiri peisra
gelmesinde, denizde insanlarn faydasna
ve onlara yarayacak yklerle akp giden gemilerde, Allahn gkten indirip de onunla
lmnden sonra yeri dirilttii ve iinde her
trden canly gelitirip yayd suda, rzgrlar (tr, esi yn, esi ekli gibi pek
ok adan) deitirip durmasnda, evirip
evirmesinde ve gkle yer arasnda emrine
hazr duran bulutlarda akledip anlayan bir
topluluk iin elbette (Onun tek bir ilh, yegne mabud ve snak, yegne yardmc
olduuna dair) eit eit deliller, almetler
vardr.
165. Buna ramen, insanlar iinde ylesi vardr ki, (yegne ilh ve mabud olan)
Allahtan bakasn Allaha denkler tutar,
tpk Allah severcesine onlar severler. man edenlere gelince: onlarn Allaha olan
sevgileri ok daha kuvvetlidir. (Allaha irk
koma gibi en byk) zulm ileyenler,
azab grdkleri zaman (bilecekleri gerei)
bir grseler ki, btn kuvvet Allahndr ve
Allah, azab ok etin olandr.127
166. te o zaman, (irkin, kfrn dnyada
iken Allah sever gibi sevilen ve) pelerinden
gidilen (nder)leri, pelerinden gelenlerden
(Bunlarla alkamz yoktu! diyerek) uzaklam, hepsi de azab grm ve aralarndaki her trl balar kesilmitir.
167. Bu halde iken, (inkrc liderlerin) pelerinden gidenler, Keke bizim iin dnyaya bir dn olsa da unlarn imdi bizden
uzaklat gibi biz de onlardan uzak dursak! derler. te, dnyada iken yaptklarn
Allah kendilerine gsterir de, byle pimanlk stne pimanlk duyarlar. Onlar, Ateten asla kacak deillerdir.
168. u halde ey insanlar! (Allah ne emrediyorsa ona uyun. O, sizi yeryzne yerletirdi. Madem yle,) yerdeki yiyeceklerden hell ve tabiaten pak ve sala zararsz olmak
artyla yiyin. (O liderleri de, onlara uyanlar da ifal eden) eytann admlar ardnca
gitmeyin. phesiz ki o, sizin iin apak bir
dmandr.
169. O, srarla size hep ktl, irkin
ileri ve yz kzartc fiilleri, bir de Allah
hakknda bilmediiniz hususlar konuup
yaymanz emreder.128
Cz: 2, Sre: 2
BAKARA SRES
127. yetlerde slmn temeli olan Tevhid-i

Ulhiyet, yani yegne mabud, snak, dayanak
ve biricik yardm kayna olarak Allaha iman
nemle vurgulanmaktadr. Peygamberler dahil
hi kimseye, hibir puta ulhiyet ve ulhiyet
yetkisi verilemez. Peygamberlerini, byklerini, reislerini Allah sever gibi sevenler, ballklar ve onlarda vehmettikleri g, kabiliyet ve
kahramanlkla onlar deta ilh yerine koyanlar,
byklerinin, reislerinin Allahn hkmlerine
aykr emir ve yasaklarna gnll itaat edenler,
Allaha isyan etmi, Ona irk komu ve bylece
en byk zulm ilemi olurlar. Bunlar, kinatta
ve insan hayatnda Allah ve Onun mutlak birliini gsteren apak iaretleri, delilleri gremeyen birtakm akl ermezlerdir ki, btn kuvvetin
Allaha ait ve Onun azabnn ok etin olduunu, ancak o azab grdkten sonra kavrayabileceklerdir. Bu yette, (Ey Raslm,) de: Eer
Allah seviyorsanz, o halde bana tbi olun ki,
Allah da sizi sevsin. (l-i mran Sresi/3: 31)
85
yeti gereince, Allah Raslne tbi olmann ve

dnyada nder olarak Onu kabl etmenin mutlak gereine de iaret vardr.
128. Dnyada hangi seviye, konum ve mevkide
olursa olsun insanlar artp sapmalarna sebep
olan eytandr. O, ktl, irkin eyleri, gnah
ve fuhiyat, bir de Allah hakknda bilgisi olmayan konular hakknda konumay insan kalbine
srekli fsldar. Bu konuda o kadar srar eder ve
insan tesiri altna alr ki, Kurn- Kerim, bunu
emretme olarak tavsif buyurmaktadr. Emretme ifadesinde bir dier nemli man da, eytann izinde gidenlerin onun memuru olduklar
ve eytann da bylelerine mirlik yapt gereidir. eytann Allah hakknda konuulmasn emrettii hususlar, Allahn Zt ve Ztnn
hakikat gibi, insann bilmesi mmkn bulunmayan konularla, bir de gerek itikad, gerekse haram-hell noktasnda Allaha isnad caiz olmayan
meselelerdir.
86
BAKARA SRES
170. (eytann izinde giden) kimselere, Allahn indirdii (Kurna) tbi olun! dendii
zaman, Hayr, bilakis biz atalarmz zerinde bulduumuz (det, grenek ve inanlarmza) tbi oluruz. derler. Atalar, hibir
eye akl ermiyor ve hibir ekilde doru yol
zerinde deildiyseler de mi?!
Cz: 2, Sre: 2
25
171. (Allahn daveti karsndaki tavrlar

itibariyle) kfredenlerin misali, kendilerini
aran (oban)la, kendilerine syleneni barp arma gibi duyup, ondan hibir ey
anlamayan srnn misali gibidir: Sardrlar, (hibir ey duymadklar iin) dilsizdirlerkonuamazlar, krdrler. Bu bakmdan,
hibir eye akllar ermez.129
172. Ey iman edenler! (O kfredenlerin yiyecek ve iecekler konusunda uydurduklar kaidelere, kendiliklerinden koyduklar
yasaklara aldrmayn;) size rzk olarak her
ne vermisek onlarn temiz, ho, sala zararsz ve hell-mer olanlarndan yiyin ve
karlnda, eer yalnzca Ona ibadet ediyor ve (Ondan baka mabud tanmyorsanz,) Allaha kredin.
173. Allah size ancak, (kesilmesi mmkn
iken kesilmeden veya kesilme yerine gemeyecek herhangi bir sebeple) len hayvan, kan, domuz etini ve Allahtan bakas
iin kesilen (hayvann etini) haram kld.
Bununla birlikte, kim yemedii takdirde
lecek derecede mecbur kalrsa, bakasnn
hakkna tecavz etmemek ve zaruret snrn amamak kaydyla bunlardan da yemesinde gnah yoktur. phesiz Allah, ok
balayandr, husus rahmet ve merhameti
pek bol olandr.
174. Allahn indirdii Kitaptaki gerekleri ve hkmleri aklamayp gizleyenler ve
onlar (para, mal, hret, mevki gibi, hiret
kazancna nazaran) pek az bir fiyata deienler, hi phesiz byleleri, karnlarnda
ateten baka bir ey yememektedirler. (Af

ve merhamet dilenmek iin Allah ile konumaya en ok muhta olacaklar) Kyamet Gnnde Allah onlarla konumayacak,
(gnahlarn affetmeyerek) onlar temizlemeyecek, temize karmayacaktr ve ok
ackl bir azap vardr onlar iin.
175. yleleri, hidayete bedel dalleti, balanmaya bedel azab satn alanlardr. Atee
kar ne de sabrllar!130
176. undan ki, hi phesiz Allah Kitab
gerein ta kendisi olarak, inii esnasnda
kendisine hibir btl yol bulamayacak tarzda ve hak bir gaye iin indirdi. Byle iken
o Kitap hakknda (onun bir ksmna inanp
bir ksmna inanmama, lh kitaplardan
kimisini kabul edip kimisini kabul etmeme
gibi yollarla) ihtilfa denler, elbette haktan, hakikatten, sevaptan ok uzakta ve dolaysyla para paradrlar.
Cz: 2, Sre: 2
BAKARA SRES
129. yetteki temsilin iki mans vardr: Birincisi, gzleri ve kulaklar geree kapal veya
manen kr ve sar olan, akletmekten de uzak
bulunan kfirler, kr krne nderlerini, bakanlarn, atalarn taklit ve onlara itaat ederler.
kinci manya gre, kfredenler, kendilerine anlatlan geree ylesine kaytszlardr ki, byle
bir ar nasl hayvan iin bir barp armadan ibaretse, onlar iin de ayndr; ondan hibir
ey anlamazlar. yette barp arma ifadesinin kullanlmas, davetin ok gr olduuna
iaret eder.
87
130. yilikte bulunma, hayr ileme, hak ve hakikate kulak verme ve haram olan geici dnya
zevklerinden kanma konusunda hi sabredemeyen bu tipler, bir an bile sabredilmesi, dayanlmas mmkn olmayan Cehennem ateini
hak etmede ne de sabrllar! O Atete ebediyen
yanmak iin yapmadk ktlk brakmyorlar.
Kfirlerin yaptklarn, insann bir an bile tahamml mmkn olmayan Atee girmek iin
sabretme olarak tanmlayan Kurn- Kerimin
bu ifadeleri, Allah tarafndan bir tehekkmdr,
taaccb ifade eden ac bir istihzadr.
88
BAKARA SRES
177. Kmil iyilik ve gerek fazilet, yzlerinizi (u veya bu tarafa,) douya veya batya
evirmeniz deildir. Kmil iyilik ve gerek
fazilet: Allaha, hiret Gnne, meleklere,
Kitaba ve peygamberlere iman eden, (hellinden kazand) mal ona olan sevgisine
ramen (Allah rzas iin) yaknlara, yetimlere, yeterli geimlikten gerekten mahrum
dknlere, yolda kalma, mecbur kalp
(bor veya sadaka olarak) isteyenlere ve
esirlerle klelerin hrriyetlerine kavuturulmas iin veren, namaz btn artlarna
riayet ederek vaktinde ve aksatmadan klan
ve zekt tastamam deyen kimsenin; bir
de (bilhassa toplum halinde) balandklar
ahidlerini yerine getiren ve zorluk, darlk,
sknt, hastalk ve sava nnda sabredenler(in, bu ekilde deta mcessem iman, infak, namaz klma, zekt deme, ahde vefa
ve sabr timsali olanlarn yaptklardr, halleri)dir. te (kmil iyilik, gerek fazilet sahibi) bu kimselerdir ki, dorudan amazlar
ve (szlerinde, imanlarnda ve Mslmanlklarnda) tam sadktrlar. Ve onlardr Allaha
kar tam bir sayg ile gnahlardan kap, her
trl vazifelerini hakkyla yerine getirenler.
178. Ey iman edenler! Haksz yere ldrmelerde zerinize ksas farz klnd (can karl can:) hr karl hr, kle karl
kle, kadn karl kadn. Ama her kim
mmin kardeinden (ldrd kimsenin
vrislerinden biri, birka ve hepsinden) bir
affa nail olursa, artk affeden taraf (diyet
veya karlksz aftan) hangisi zerinde anlalmsa ona gzellikle uysun, dier taraf
da demesi gereken ne ise onu kar tarafn
gnln tam yapacak ekilde desin.131 Bu,
Rabbinizden bir hafifletme ve husus bir
rahmettir. Bundan sonra kim bu hkmlere riayet etmeyerek ar giderse, onun iin
pek ackl bir azap vardr.
179. Sizin iin ksasta hayat vardr, (anlarsa-
Cz: 2, Sre: 2
26
nz) ey gerek akl ve idrak sahipleri! (Bunu

idrak ve bu konuda Allahn emrini uygulamakla) mit edilir ki takva dairesine ve
dolaysyla fertler ve toplum olarak Allahn
korumas altna girebilirsiniz.
180. inizden birine artk lmn gelmekte
olduu anlalr da, o kii arkada (ok saylabilecek) bir mal brakyorsa, ebeveyni
ve en yakn akrabas iin uygun ve mer
tarzda vasiyette bulunmas zerinize farz
klnd.132 Bu vasiyeti yapmak ve arkada
kalanlarn onu yerine getirmesi, takva en
nemli hususiyeti olan gerek mminler
iin bir vazifedir.
181. Kim bu vasiyeti iittikten sonra deitirir (de vasiyet gerektii ekilde uygulanmazsa), bunun getirecei byk gnah onu
deitirenleredir. phesiz Allah, hakkyla
iitendir, hakkyla bilendir.
Cz: 2, Sre: 2
BAKARA SRES
131. Ksas, Kitab- Mukaddesin de hkmdr:

Bir adam vuran, vurduu lrse, mutlaka ldrlecektir Ve babasna yahut anasna vuran
mutlaka ldrlecektir. Ve adam alan, onu satm olsun yahut kendi elinde bulunsun, mutlaka ldrlecektir (k, 21: 12, 1516.) Fakat
Kitab- Mukaddeste af hkm yoktur. slm
ise, ksas emretmekle birlikte, eer ldrlenin velsi, yani vrislerinden biri bile katili diyet
karl veya karlksz affederse, bu durumda
ksas der.
Modern hukuk ise, cezalandrma yetkisini ahstan alp devlete vermektedir. Oysa bu, devletin kendini ahslarn yerine koymas demektir
ki, fertlere zulmdr. Su kime kar ilenmise,
cezalandrma veya affetme yetkisi ona tannmaldr. Suun kamu hukukunu ilgilendiren
ksm, onun ayr bir boyutudur. kinci olarak,
modern hukukta baz lkelerde suun ileniine ve daha baka faktrlere gre lm cezas da
verilmekle birlikte hapis, genellikle uygulanan
bir ceza eklidir. Oysa slm, tam mansyla
adalet temellerine oturur. Kanun karsnda hibir can dierinden kymetli deildir. yette hr
karl hr, kle karl kle, kadn karl kadn denmesi, bir hr kleyi, bir erkek bir
kadn ldrdnde onlarn ldrlmeyecei
mansna gelmez. Mide Sresinde cana can (5:
45) denmekle bu konudaki genel hkm ortaya
konmutu. Burada ise, Cahiliyye dnemindeki
bir uygulamaya son verilmektedir. O dnemde,
mesel hr ve toplumda erefli kabul edilen bir
kii ldrldnde karlnda bir-ka kii ldrlrd. yet, bunu yasaklamaktadr.
Su mahhas bir vaka olduu halde, modern
hukukun genellikle uygulad hapis cezas mcerret bir cezadr. Oysa, cezann da mahhas olmas gerekir. kinci olarak, su ve ceza ayr ayr
deil, bir arada dnlmelidir. Sular bizzat bir
fiil ve fiil trnden olduu iin slmda cezalar
da fiil trndendir; ya kirini yine yan tortusundan yaplan sabunun gidermesi gibi. nc
olarak, su ile ceza arasnda mahiyet birlii olmaldr. Yani her sua kendi cinsinden ceza verilmesi
gerekir. Mesel hrszlk suu ile adam ldrme
89
suu mahiyete birbirinden farkldr. Modern hukuk ikisine de ayn mahiyette, yani hapis cezas
verir; ayrlk sadece kemiyettedir. Oysa kemiyet,
hibir zaman keyfiyet ve mahiyetin yerini tutmaz. slm ise, cezay suun mahiyetine gre takdir eder. Drdnc olarak, slmda ceza hukuku
adalet ve merhamet esaslar zerine oturur; ayrca, takip eden yette ksasta hayat vardr buyurulduu zere, hem suluyu, hem mazlumu, hem
toplumu, hem de temel ahlk-manev prensibi
bir arada ele alr ve terbiye, slah edicilik, adalet,
caydrclk, mazlum veya maduru tatmin esaslaryla diriltici mahiyettedir. Oysa hapis cezasnda
bir cezada olmas gereken bu unsurlarn hibiri
yoktur. Hapis cezas, slah etmedii gibi caydrc da deildir; ok defa bazlar iin zendirici
bile olabilir. Ayrca ruhu ve kiilii ldrr; ahs
itima hayattan drmekle topluma katkdan
alkoyar. Madur veya mazlumu tatmin etmez.
Dolaysyla, slmn her hkm gibi, ceza hukuku da tam bir adalet, denge, rahmet ve dirilticilik
zerine oturmaktadr.
slm, hrmetlerin, deerlerin karlkl olmasn gerektiren (Bakara Sresi/2: 194) adaletin
gerei olarak cezalarda da karlk esasn kabul
etmi olmakla birlikte, fertlere kendilerine yaplan bir ktl affetmelerini, hatt iyilikle savmalalarn tlemitir. Ayrntl aklama iin
bkn: Hac Sresi/22, not 17.
132. slm ncesi dnemde ya miras messesesi
yoktu veya len kiinin miras sadece ocuklarna kalrd. Bu yet, ebeveyni ve en yakn akrabay len kiinin malndan mahrum brakmamak
iin onlara bu maldan bir ksmnn verilmesi adna vasiyette bulunulmasn emretti. Daha sonra
inen miras yeti (4: 11-12), bir manda bu vasiyet
hkmn kaldrd veya onu miras ile bir sisteme
koydu. Fakat miraslar dnda kalan uzak akrabaya veya daha baka fakirlere, hayr messeselerine, miras kalacak maln 3te 1ini amayacak
ekilde vasiyette bulunabileceine izin verdi. Ksaca, miras taksim edilmeden nce, len kiinin
varsa borcu denir, sonra vasiyeti yerine getirilir,
sonra da miras taksim edilir.
90
BAKARA SRES
yette vasiyet iin sz edilen uygun ve mer tarz, bu yet miras yetinden nce indii iin,
o dnemde kanun miraslar, len kiinin maln keyf kullanmaktan men etmek, anne-babay
ve yakn akrabay mahrum brakmamak, mirasa
Cz: 2, Sre: 2
konu mal miraslara, ebeveyn ve yakn akrabaya orantl olarak taksim etmek, ihtiyac fazla
olanlar gzetmek, arkada kalanlar arasnda kavgaya sebep olmayacak ekilde davranmak gibi
hususlardr.
Cz: 2, Sre: 2
BAKARA SRES
91
27
184. Oru, sayl ve belli gnlerdedir. inizden her kim bu gnler iinde (onu tutamayacak derecede) hasta olur veya sefere
km bulunursa, tutamad orularn
baka gnlerde tutar. u kadar ki, bir daha
hi tutamayacak derecede hasta, yal veya
takatsiz olanlarn (veya yle intiba verenlerin), oru bana fidye olarak muhta bir
fakiri bir gn (iki n) doyurmalar (veya
karlnda para vermeleri) gerekir. Kim
de hayrna olarak bu miktar artrr veya
bilahare oruca gc yetecek olur da ayrca
orucu tutarsa, bu onun iin daha hayrldr.
Katlanabileceiniz hallerde zor da olsa oru
tutmanz hakknzda daha hayrldr, eer
(orucun kadrini) biliyorsanz.
182. Kim de vasiyette bulunann, (kanun

mirasya veya akrabasn hi dnmeden
yabancya vasiyette bulunmak, vrislere
kalmas gereken miktara dokunacak derecede vasiyet yapmak gibi) herhangi bir ekilde bilerek veya bilmeyerek hak ve adaletten sapmasndan (veya sapm olmasndan)
hakl bir endie duyar da, hak ve adalet
zere taraflarn arasn slah iin vasiyette
deiiklie giderse, bu takdirde onun zerine bir gnah yoktur. phesiz Allah, ok
balayandr, husus rahmet ve merhameti
pek bol olandr.
183. Ey iman edenler! Oru, sizden ncekilere farz klnd gibi size de farz klnd ki,
(nefsinizin gayr- mer ve ar arzularna
kar) Allahn korumas altna girip takvaya ulaabilesiniz.
185. Ramazan ay ki, insanlar iin dupduru

bir hidayet kayna, ayrca apak hidayet
delilleri ve hakk btldan ayran ller
olarak Kurn o ayda indirildi. Artk sizden
kim bu aya karsa onu orula geirsin. u
kadar ki, her kim oru tutamayacak derecede hasta veya seferde olursa, tutamad
gnler saysnca baka gnlerde tutar. Allah, sizin iin kolaylk diler; O, sizin iin
zorluk dilemez. Artk tutamadnz gnleri
tutarak sayy tamamlar ve sizi hidayet buyurmasna mukabil Allah yegne byk
olarak tanyp bu tanmann gereini yerine
getirir (Ramazannz orula ve Kurnla
geirir) ve bylece umulur ki kredersiniz.
186. (Ey Raslm,) kullarm sana Benden
sorduklarnda, (bilsinler ki) Ben ok yaknm. Bana dua ettiinde dua edenin duasna
cevap veririm.133 Onlar da Benim arma
msbet cevap versin ve Bana hakkyla iman
etsinler ki, zihnen ve ruhen kemle ulama
yoluna girmi olsunlar.
92
BAKARA SRES
133. Dua, bir bakma ibadetin z, hatt btn

gibidir. Btn kinattan Allaha ykselen duadr.
Duann eitleri vardr.
Btn bitkilerin, hayvanlarn ve insan vcudunun yaratl ve vazifeleri istikametinde
yaptklar ftr duadr ki, kabul grr.
Yine, bitkilerin ve hayvanlarn ihtiya diliyle
yaptklar duadr ki, bilhassa bitkilerin rzklarnn tam vaktinde ve ayaklarna gelmesi;
tilki, kurt, aslan gibi zek ve glerine gvenen hayvanlarn daha zor, buna mukabil daha
az zek ve daha gsz hayvanlarn daha iyi
beslenmeleri bu duann da kabul edildiini
gsterir. Bir canl, kendisini ne kadar gl,
zeki ve kendi kendine yeter grrse, ihtiyalarn gidermede o kadar zorluk eker. Bebeklerin ihtiyalarn gidermek iin yapmalar
gereken tek ey, sadece alamaktr.
nsanlarn yaptklar duadr ki, o da ikiye
ayrlr:
Cz: 2, Sre: 2
Fiil dua, Allahn hayat iin koyduu kanunlara itaat etmektir. Mesel iftinin
tarlay srmesi, rahmetin kapsn alma
mansnda bir duadr. Hastann, ifay
Allahtan beklemek ve geldiinde Ondan
bilmek artyla sebeplere riayet esasna
bal olarak doktora bavurmas ve gerekli ilac kullanmas, Allahn f isminin
kapsn alma mansnda yine duadr. Bu
tr dualar da, ounlukla kabul grr.
nsanlarn herhangi bir dileklerine ulamak iin Allaha el aarak yaptklar szl
duaya da mutlaka cevap verilir. Fakat cevap verme, her zaman istenilenin aynen
verilmesi demek deildir. Allah, Hikmetine bal olarak bazen istenilenin aynsn
verir; bazen, kul o an iin anlayamasa da
daha hayrlsn verir; bazen de duann
karln dnyada vermez, hirette verir. nk her halkrda dua bir ibadettir
ve ibadetlerin karl hirette beklenir.
Cz: 2, Sre: 2
BAKARA SRES
28
93
orucu tam tutun.134 u kadar ki, mescitlerde

itikafta135 iken kadnlarla beer mnasebette
bulunmayn. Bunlar, Allahn (izmi olduu) snrlardr, onlara sakn yaklamayn.
Allah, yetlerini insanlar iin byle apak
beyan ediyor ki, takva dairesine girip gnahtan ve neticesi olan azaptan korunsunlar.
188. (Oru gibi, nefsinize hakim olmanz
salayacak ibadetleri yerine getirmekle birlikte, mer dairede yiyin iin, fakat) mallarnz aranzda (hrszlk, gasp, yolsuzluk,
hyanet, faiz, kumar benzeri) btl yollarla
yemeyin; bir de onlar, size ait olmayan bir
eyi zerinize geirmek veya halkn mallarndan bir ksmn bile bile gnah yollarla
yemek iin, (rvetle) mevki ve makam sahiplerine aktarmayn.
187. Oru gecesi kadnlarnza yaklamak

size hell klnd. Onlar, sizin iin (sizi bryen, gnahlardan alkoyan, dinlendiren
ve gzelletiren) bir elbise (mesabesinde)dir; siz de onlar iin ayn ekilde bir elbise
(mesabesinde)siniz. Allah, nefsinize emniyet
edemeyeceinizi, (vicdannzda yasak saydnz bir davrantan tr) kendi kendinize
ihanet etmekte olduunuzu bildiinden size
merhametle yneldi ve (oru geceleri iin)
yasak koymayarak, sizi muhtemel gnahlardan korudu. O gecelerde artk onlarla beer mnasebette bulunabilir ve Allahn sizin
iin takdir buyurduu (nesli) arzu ve talep
edebilirsiniz; ayrca, yiyin iin, fakat afan beyaz ipliini (gecenin) siyah ipliinden
seinceye (tan yerinin beyaz bir iplik gibi
aardn grnceye) kadar. Sonra da, (gelen gnde) gne batp gece girinceye dein
189. (Ey Raslm,) sana (Ramazan ay mnasebetiyle) hilllerden soruyorlar. De ki:

Onlar, insanlara vakitleri, bir de Hac zamanlarn bildirir. (Kinat hadiselerini birtakm btl inanlara gre deerlendirmeyin;
ayrca onlarn sizi ilgilendiren yanlarna bakn. Kurn bir yldzname, Raslllah bir
mneccim gibi dnp, sorular sormayn.)
nk gerek fazilet, evlere arkalarndan
girmeniz deildir; gerek fazilet, (hakkyla
inanp, imann gereklerini yerine getirerek,
btn gcyle) takval olmaya alan(n
hali)dir. O halde, evlere kaplarndan girin,
(her konuyu kaynandan aratrn ve kime
ne sorulacan, kiminle nasl mnasebette
bulunulacan bilerek davrann). Emir ve
yasaklarna tam ittiba ile Allahn korumasna girin ki, gerek mazhariyete, muradnza
ve gerek kurtulua erebilesiniz.136
190. Sizinle fiilen savaanlarla Allah yolunda (Onun adn yceltmek iin) savan, fakat (Allahn koyduu kurallar ineyerek)
haddi amayn.137 phesiz ki Allah, haddi
aanlar sevmez.
94
BAKARA SRES
134. slm, ibadet vakitlerinin belirlenmesinde,

her zaman, her yerde ve her seviyede insann grebilecei iaretleri esas almtr. Bu bakmdan,
bilimsel ve teknik gelimelere ve hesaplamalara,
onlardan istifade edilse bile, mutlaka gerek duyulmaz.
Bazlar, bu ekilde kutuplarda namaz vakitlerinin tesbit edilemeyecei itiraznda bulunmaktadrlar. Byle bir itiraz, eksik corafya bilgisinden
kaynaklanmaktadr. Gece ve gndzlerin 6 ay kadar srd kutup blgelerinde 24 saatlik zaman
dilimi erevesinde sabah ve akamn iaretleri o
kadar aktr ve bu iaretler o kadar dzenli grlr ki, halk buna gre yatma, kalkma ve dier
ilerini yapma vakitlerini kolayca ayarlayabilmektedir. Saatlerin yaygnlamad zamanlarda,
Grnland, Norve ve Finlandiya gibi lkelerde
oturanlar, gnn ve gecenin saatlerini ufukta beliren eitli iaretlere gre ayarlarlard. Bu iaretler,
kendilerine gnlk programlarn dzenlemede
yardmc olduu gibi, ibadet vakitlerini ve bu arada sahur ve iftar yemeklerini tesbit etmelerinde de
yardmc olurdu.
135. tikaf, bir yerde nefsi hapsederek durup
bekleme demektir. Istlah mansyla, orulu
iken mescitlerde ibadet kasdyla belli bir sre,
genel er lleri iinde en az bir gn kalmak
demektir. Bu sre iinde kadnlara yaklamak
caiz deildir. Peygamber Efendimiz aleyhissalt
vesselm, genellikle Ramazann son 10 gnn
bu ekilde Mescitte geirirlerdi ki, byle bir itikaf, snnettir.
136. slm ncesi dnemde Araplar, ayn byyp klmesini ve baz tarihleri uur ve uursuzluk adna yorumlarlard. Kurn, bu konuda
ikazda bulunmann yansra, dikkatleri u ok
nemli noktaya da ekmektedir:
Bir defa, soru sormak iin soru sormak, faydasz meselelerle uramak, ayrca gereksiz ve
faydasz konular merak etmek, mmine yakmayan bo eylerdendir. kinci olarak, kendisine
herhangi bir konuda soru sorulan mrid veya
muallim, soruya insanlarn mansz meraklarn
giderme adna mutlaka istendii ekilde cevap
vermek yerine, sorana en faydal olacak ekilde
Cz: 2, Sre: 2
cevap vermelidir. rad ve talim gibi, belatn gerei de budur. Raslllah aleyhissalt vesselma
ayn byyp klmesi, hilllerin nasl ve niye
yle bir grnp, sonra deitii gibi, en azndan o gn iin anlamalar mmkn bulunmayan,
bundan da te, esasen insanlar ilgilendirmemesi
gereken bir konuda sorulan soruya Cenab- Allah
(c.c.), asl bilinmesi gereken hususu hatrlatarak
cevap vermitir. Hilllerin nasl meydana geldiini
bilmek kimseye bir ey kazandrmaz ve insanlarn hille de, gnee de ve onlarn hareketlerine
de hibir tesirleri olmayacaktr. Bu konuda merak edilmesi gereken, ayn hareketlerindeki hikmet ve insanlar ilgilendiren hususlardr. Bu da,
kendilerinde savalmas yasak olan Haram veya
Hrmetli Aylarn, bu arada bilhassa Ramazann,
Hac mevsiminin ve insan hayatnda zamana bal
daha baka pek ok unsurun tayin ve tesbitidir.
Bu bakmdan Kurn- Kerim, bu tr tabi vakalarla ilgili olarak dikkatleri Allahn onlardaki
hikmetine ve bunlarn hayatmzdaki yerine eker
ve zihinleri, lzumsuz meraklar tatminden baka insanlara hibir fayda getirmeyecek hususlarla
megul etmez. Dolaysyla, tabiat hadiselerine
ve eyaya, yaratllar ve hareketlerindeki hikmet
ve Allaha, ayrca dier iman esaslarna nasl bir
delil olduklar asndan yaklamak gerekir.
yet, ite buradan hareketle, insanlarn cemiyet
iinde birbirleriyle, bilhassa rehberleri ve idarecileriyle olan mnasebetlerinde birtakm muaeret
kurallarna dikkat ekmekte ve nazarlar bir defa
daha, 177. yette ifade olunan gerek iyilik ve fazilete (birr), det, mansz grenek ve ekilden ok
ruh ve manya evirmekte, ayrca onlar bir defa
daha takvaya armaktadr. Yine, buraya kadar
ki hemen btn yetlerle birlikte srenin bayla
da ok yakn irtibat olan bu yet-i kerime, gerek felh yoluna ve gerekten felh bulanlara da
iarette bulunmaktadr. Kurn- Kerim, bundan
sonra bir nemli hayat realitesine daha geecek,
Cahiliye dnemindeki kural tanmaz vurumalar
mnasebetiyle, sava konusunda cidd prensipler
koyarak, mminler topluluunu ferd ve toplum
plannda eitmeye devam edecektir.
137. slm, sava ve slmn ana yayl dinamikleri hakknda bkn. Ek 2.
Cz: 2, Sre: 2
BAKARA SRES
29
95
kiini alncaya ve din Allaha hasredilinceye

kadar onlarla savan. Eer (fitneden ve dmanlklarndan) vazgeerlerse, zaten zalimlerden bakasna kar (sava iin) dmanlk beslenmez.139
194. (Kendinde savalmas yasak olan) Haram (Hrmetli) Ay, Haram Aya bedeldir ve
btn kymet ve deerler karlkldr. u
halde, her kim size saldrr (ve deerlerinizi ihll ederse), siz de ona (ar gitmeden)
aynen size saldrd ekilde mukabelede
bulunun. Her durumda Allahtan, Onun
emirlerine kar gelmekten, izdii snrlara
riayet etmemekten saknn ve bilin ki Allah,
mttaklerle beraberdir.140
191. O (sizinle savaa)nlar (sava halinde

iken) bulduunuz yerde ldrn ve onlar
sizi kardklar yerden karn (lkenizi onlardan kurtarn). (Her ne kadar sava sizin
iin istenmeyen bir ey ise de,) fitne (kfr
ve irkin hakimiyetinin meydana getirdii
zulm, kaos ve bask ortam) savatan, insan ldrmeden daha beter bir durumdur.138
Mescid-i Haram evresinde sizinle savamadklar srece siz de orada onlarla savamayn; eer onlar orada size kar savarlarsa
bu takdirde ldrn onlar. Byledir (kural
ve anlama tanmaz) kfirlerin cezas.
192. Eer onlar (savatan) vazgeerlerse, phesiz ki Allah gnahlar ok balayandr;
(tevbe ile Kendisine ynelenlere kar) husus rahmet ve merhameti pek bol olandr.
193. Fitne ortadan kalkp da Hak Din, mev-
195. (Varlnz devam ettirmek iin gerekli mukabeleler, harp ve savunma, masrafsz olmaz. yleyse her neye sahipseniz
ondan) Allah yolunda infakta bulunun ve
(bu gereken infak yapmayarak) kendinizi
kendi ellerinizle tehlikeye atmayn. Her ne
yaparsanz, Allah grrcesine, en azndan,
Allahn neyi nasl yaptnz grdnn
uuru iinde ve mmkn olan en gzel ekilde yapn. phesiz Allah, her yaptklarn
Allahn grdnn uuru iinde ve mmkn olan en gzel ekilde yapanlar sever.
196. Hacc ve Umreyi Allah iin tamamlayn. Fakat ihrama girdikten sonra mecbur
herhangi bir sebeple tamamlayamamsanz, bu takdirde (en az bir koyun veya kei
olmak zere) kolaynza gelen kurbanl
(Harem-i erife) gnderin. Kurban, yerine
varp da kesilmeden nce (ihramdan kmak
iin) balarnz tra etmeyiniz. Bununla
birlikte, kim (traa muhta olacak derecede) hastalanr veya banda eziyet veren bir
hl bulunur da (vaktinden nce ban tra
ederse), fidye olarak ya oru tutsun, ya sadaka versin veya kurban kessin. (Hacc ve
Umreyi tamamlamaya man sebep ortadan
96
BAKARA SRES
Cz: 2, Sre: 2
kalkar veya byle bir sebep hi bulunmaz

da) emniyet ve genilik iinde olursanz, bu
takdirde kim Umre ile Hacc birlikte yaparsa, kurbanlklardan kolayna geleni kessin.
Kim de kesecek kurbanlk bulamazsa, onun
gn Hacda, yedi gn de Hacdan dndnzde oru tutmas gerekir ki, tamam on
gn orutur. Bu hkm, Mescid-i Haram

evresinde oturmayp (dardan gelen ve
Mekkeye ihramsz girmeleri caiz olmayanlar) iindir. (Bilhassa Haccn hkmlerini
yerine getirmede) Allahtan, Onun emirlerine
ve yasaklarna riayetsizlikten saknn ve bilin
ki Allah, cezalandrmas pek etin olandr.
138. yet, savan en nemli gerekelerinden

birini fitne olarak anmaktadr. Evet, sava istenmeyen bir eydir fakat onu gerekli klan
faktrler vardr ki, bunlarn banda fitne gelir
veya bu faktrlerin hepsi fitne kavram iinde
mtala edilebilir. Kelime mansyla, iinde altn
madeni bulunan toprak ktlelerini kazana atp
kaynatmak ve neticede altn elde etmek demek
olan fitne, terim anlamyla, Allaha irk komak
ve bunu bir hayat tarz haline getirmek, kfr
yaymak, irtidat, Allahn haram kld amelleri byk bir aldrmazlk iinde ilemek, umum asayi ve gvenlii ortadan kaldrmak, hak
Dine kar aktif dmanlk iinde bulunmak
gibi, her biri hak ve adaletin gerei olarak insan
ldrmeden ok daha kt ve toplumu sarsc
fiilleri ifade eden bir kavramdr. Btn bu fiiller,
duruma ve artlara gre kk veya byk apl
savalarn hakl sebebi olabilecek zellikte ise de,
bu ve bundan sonraki yette fitne ile deta bu
manlarn tamam, yani Allaha irk koma veya
kfrn yol at anari, terr, zulm ve gvensizlikle rl itima hayat ve slma kar aktif
dmanlk kastedilmektedir.
ta kendisidir. Bu durumda slm mdahale eder;

kimsenin inancna karmamakla ve herkesi
inancnda hr brakmakla birlikte, hayat tanzim
yetkisini kullanr ve zulme, fitneye, anari ve terre meydan vermez. slmn hakimiyeti altnda
herkes, gvenlik iinde inancna gre yaar.
139. Tevhidin lh, Rab ve Mabud olarak yalnzca Allah kabl etme eklinde temel boyutu vardr. Rab olarak Onu kabul etme, baka
manlarnn yansra, Ondan bakasna haram
ve hell klma yetkisi vermeme demektir. Bu
bakmdan, fert ve toplum hayatndaki haram ve
hellleri, emir ve yasaklar belirleme yetkisi Allahndr. Eer bunu birtakm insanlar gasp eder
ve zulm zerine bir sistem kurar, insanlar da
buna boyun emee zorlarlarsa, ite bu, fitnenin
140. Zilkade, Zilhicce, Muharrem ve Recep aylar haram (hrmetli) aylar olup, bu aylarda sava yasakt. Fakat mrikler, bundan istifade ile
Mslmanlara saldryor ve daha sonra da, haram olmayan aylardan birini haram ilan ediyorlard. Kurn, onlarn bu ekilde Mslmanlara
saldrmalarnn nne gemek iin ve hrmetlerin, deer ve kymetlerin karlkl olmas prensibiyle, Mslmanlara hangi ayda saldrlrsa o
ayda mukabelede bulunma izni verdi.
Bu yet, itima hayatta, ceza hukukunda ve
milletleraras mnasebetlerde nemli bir kaideyi
de ortaya koymaktadr. slm hukuk kurallar,
Dini koruma, can koruma, akl koruma, nesli koruma ve mal korumay esas alr. Bunlarn
korunmas yolunda ldrlen ehit olur. Dine
saldr, irtidat, cana kyma, alkol ve uyuturucu
kullanma, zina, hrszlk, gasp gibi sular, korunmas gerekli bu be esasa tecavz olmalar
hasebiyle, en byk sular arasndadr. Ayrca
kimsenin mal, can, hukuk karsnda dierlerininkinden daha kymetli deildir. Bu bakmdan,
Kurn- Kerimin hurmet dedii bu tr kymet
ve deerlerde eitlik vardr. Ayn zamanda adaletin de gerei olan bu eitlik, ksas hkmnn de
kaynadr. u kadar ki, bu deerlere kar ilenen sularda ksas yaparken, kiiler kendi adlarna kar taraf affedebilir ve bu, Kurnda vl-
Cz: 2, Sre: 2
BAKARA SRES
mtr. Fakat Din ve mukaddesat, kamu dzeni,

kamu mal, lke ve milletin onuru, gvenlii ve
bekas gibi hususlarda idareciler dahil kimse, af
ve fedakrlkta bulunamaz.
slm, mukabeleye izin verirken, Zarar vermek de, zarara zararla mukabelede bulunmak da
yasaktr. kaidesince, bir kii, kendisine ktlk
yapan veya zulmeden kiiye ktlk veya zulm
97
yapamaz. Yani birinin bir bakasna zulm veya

ktlkte bulunmas, o bakasnn dierine de
ktlk veya zulmde bulunmasn gerektirmez.
yet, devamnda misliyle mukabelede, yani ksasta takva ars yapmakla, mukabelede asla
ar gidilmemesini, mukabelenin fazladan bir
su ve adaletsizlie yol amamasn ihtar etmektedir.
98
BAKARA SRES
197. Hac, (teden beri halka) malm olan

aylarda yaplr.141 Kim o aylarda hacca niyet ve teebbs ederse, artk Hac boyunca
ne eler arasnda mnasebete izin vardr, ne
er hudutlardan kmaya ve ne de tartma
ve srtmeye. (Bunlara riayetten baka,)
gcnzn yettii her ne trden bir hayr
iler, (Hacda bakalarna yardmda bulunursanz,) Allah onu mutlaka bilir. (Bakalarna yk olmamak iin Hac sresince gerekli) btn aznz tedarik edin; bu arada
(bilin ki) azn en hayrls takvadr. yleyse, (hiret aznz olarak) Benden saknp takva dairesi iine girin (ve Hac gibi,
btn ibadetlerinizi tam bir dikkatle yerine
getirin), ey gerek akl ve idrak sahipleri!
198. (Baka zamanlarda olduu gibi, Hac
srasnda da) Rabbinizin fazl u kereminden
(kazan) talep etmenizde bir beis yoktur.
(Fakat kazan talebine dalp da Hac menasikini ihmal etmeyin.) (Vakfeden sonra)
Arafattan sel gibi boanp aktnzda Mear-i Haram civarnda (Mzdelifede) Allah zikredin. O, nasl sizi hidayete erdirmise, (bunun idrak ve uuru iinde) Onu
yle zikredin. (Dnn ki,) O sizi hidayet
etmeden nce imandan, ibadetten habersiz,
yanl yollarda, ne yaptn bilmez aknlar gruhu idiniz.
199. (Bakalarndan stnlk iddias iinde kendinizi insanlardan ayrp da, Arafata
kmadan Mzdelifede beklemeye durmayn.) Herkesin sel gibi boanp akt yerden siz de boanp akn ve (imdiye kadar
gsterdiiniz muhalefetten ve yaptnz
hatalardan dolay) Allahtan balanma dileyin. phesiz Allah, gnahlar ok balayan, (bilhassa mminlere kar) husus
200. Artk, Haccn yerine getirilmesi gereken hkmlerini bu ekilde yerine getirdik-
Cz: 2, Sre: 2
30
ten sonra (Minada, onlarda grdnz ve

sizce vlmeye deer hasletleriyle slmdan nce) atalarnz andnz gibi, hatt
ok daha fazla ve daha iten, daha kuvvetle Allah ann. Ne var ki, insanlarn iinde
(yalnzca dnya hayatn dnen ve) Rabbimiz, bize vereceini dnyada ver! diyen,
dolaysyla hirette hibir nasibi olmayanlar
vardr.
201. Buna karlk, onlarn iinde Rabbimiz, bize dnyada da (Senin yannda) iyi
ve gzel her ne ise onu, hirette de (yine
Senin yannda) iyi ve gzel olan ne ise onu
ver ve bizi Atein azabndan koru! diye
dua edenler de vardr.
202. Bu her iki ksm insanlar, neyi talep
etmiler ve o istikamette ne yapmlarsa,
her birinin nasibi kendi kazandndandr.
Allah, hesab pek abuk grendir.
Cz: 2, Sre: 2
BAKARA SRES
141. Hac aylar, evval, Zilkade ve Zilhiccedir.

Buradan bu aylardan herhangi birinde Hac yaplabilecei mans karlmamaldr. yette
kasdolunan, slm ncesi Cahiliye dneminde
olduu gibi, aylarda nes yapma, yani aylarn
gnlerini azaltma, onlar birbirine katma ve zamanlarn, dolaysyla onlarla ilgili hkmleri de
deitirme gibi yollara giderek, bu aylar dnda
99
Hac yaplamayacadr. Ayrca, Haccn hangi

rknnn ve farznn ne zaman yaplaca da
bellidir. Mesel, evval ayndan itibaren Hacca
niyetle ihrama girilebilir. Arafatta vakfe, ancak
Zilhiccenin 9uncu gn eda edilebilir; ziyaret
veya ifaza tavaf ise, Zilhiccenin 10uncu, Kurban bayramnn ilk gnnden itibaren, mrn
herhangi bir gnnde yaplabilir.
100
BAKARA SRES
Cz: 2, Sre: 2
31
203. (Arafe ve Kurban bayram gnleri dahil, takip eden) sayl (terik tekbiri) gnlerinde Allah zikredin (tekbir getirin). Kim
acelesi olur ve iki gn iinde (cemreleri
eytan talamay yerine getirip dnerse)
zerine bir gnah yoktur; kim de, (talamay bitirmeyi nc gne) tehir ederse,
yine zerine gnah yoktur ancak, lh
ahkm yerine getirmede titiz davranan ve
takva zere hareket eden iin. Siz, Allaha
itaatta hep titiz davrann, takva dairesi iinde kaln ve bilin ki, phesiz Ona dnp,
huzurunda toplanacaksnz.
204. nsanlar iinde bazlar vardr ki, dnya ileriyle ilgili szleri houna gider ( dnya ilerini bilir izlenimi verir, fakat kalkar)
kalbindeki (yalanlarna) Allah ahit tutar.
Halbuki o, dmanlarn en yamandr.
205. Arkasn dnp gittiinde (veya) bir
iin bana getiinde yerin iini dn fesada vermek ve (insan hayatnn dayand) kaynaklar ve nesilleri mahvetmek iin
yeryznde koturur durur. Oysa Allah,
bozgunculuu asla sevmez.
206. Ona Allahtan kork ve koyduu yoldan yr! dendii zaman bu, damarna dokunur da onu daha byk gnaha sokar.
Bylesine Cehennem yeter; gerekten ne
fena yataktr o!
207. Ama insanlar arasnda ylesi de vardr
ki, Allahn rzasn kazanma ve rzasnn
nerede yattn bulma urunda hayatn
ve varln ortaya koyar. Allah, kullar(n)a
ok acyandr (ve bu sebeple onlar daima
hayra ve takvaya arr).
208. Ey iman edenler! Aranzda herhangi
bir ayrla dmeden, Allaha tam bir teslimiyet iinde hep birlikte sulh selmete
girin ve eytann admlar ardnca gitme-
yin. nk o sizin iin, (hem Allah ile hem

de birbirinizle aranz amaya alan ve bu
maksatla gerek d fakat parlak vadlerde
bulunan) apak bir dmandr.
209. Size gerei gsteren apak deliller
geldikten sonra (Allaha teslimiyetle aranzda sulh selmeti gerekletirmede kusur
edip) ayaklarnz kayarsa, bilin ki Allah, izzet ve ululuk sahibi, her ite stn ve mutlak galiptir; her hkm ve icraatnda pek
ok hikmetler bulunandr.142
210. (Allaha tam teslimiyetle sulh selmete girmede geri duranlar,) Allahn (helk emrinin) buluttan glgelikler iinde
melekler vastasyla kendilerine ulap iin
bitirilivermesini mi bekliyorlar? Btn iler
neticede varp Allahta biter ve O neye hkmederse o olur.
Cz: 2, Sre: 2
BAKARA SRES
142. yetlerin sonundaki bu fezlekeler (balayc ifadeler,) yetlerdeki man ve muhtevay

bilhassa onlarn kayna ve ulatrdklar netice asndan anlamada ok nemlidir. Mesel
bu yetin, Cenab- Allahn (c.c.) Azz ve Hakm isimleriyle bitmesi, yete bilhassa u many da katmaktadr: Sizin Allaha teslim olup
olmamanzn ve kendi iinizde sulh selmete
girip girmemenizin Allaha en kk bir zarar
olmaz, Ondan bir ey eksiltmez. Her ne ekilde davranrsanz davrann, Allah Azzdir, tam
bir izzet sahibidir ve dilediini diledii ekilde
101
yapmaya her zaman kadirdir. Dolaysyla, Ona

kar bir ey yapmaya gcnz yetmez. O, dilerse sizi hemen cezalandrabilir. Fakat O, ayn
zamanda hikmet sahibidir, her icraatnda mutlak hikmet vardr. O, dnyada sizi bir imtihana
tabi tutmaktadr. Dolaysyla buradaki hayatn
kendine has kanunlar vardr. Bu bakmdan,
insanlk tarihindeki hadiseleri deerlendirirken,
Allahn Azz olmasnn yansra Hakm olmas da nazara alnmal ve deerlendirme ona gre
yaplmaldr. Nitekim sonraki yet, bu manya
aklk getirmektedir.
102
BAKARA SRES
Cz: 2, Sre: 2
32
211. Sor srail Oullarna: Onlara apak ve

gerei gn gibi gsteren ne kadar ok delil takdim ettik (de, bunlar dikkate aldklarnda ne oldu, onlara aykr gittikleri ne
zaman ne oldu)? Kim Allahn nimeti kendisine geldikten sonra onu deitirir, (hidayeti
dallete evirerek i dnyasnda deiirse,)
phesiz Allah, cezalandrmas pek etin
olandr.143
212. Kfredenlere dnya hayat ssl ve cazip gsterildi; onlar, iman edip (bu hayata
rabet gstermeyenlerle) alay ederler. Oysa
imanlarn takva ile ssleyen mminler,
Kyamet Gn onlarn stnde (cennetlerde, onlar ise altta Cehennemdedirler). Allah, dilediine hesapsz rzk verir.
213. nsanlar, balangta (rzk ve benzeri
hususlarda ayrla dmemi, kavgasz-nizasz) tek bir mmet idi. (Derken ihtilfa
dtler) ve Allah, (iman ve salih amelin
karlnda af, rahmet ve mkfatmzla)
mjdeleyici, (her trl dallet yollarna ve
bu yollarn sonularna kar) uyarclar olarak peygamberleri gnderdi; beraberlerinde
de, ihtilf ettikleri konularda insanlar arasnda hkmetmesi iin kendisi bizatih hak
olan ve inii esnasnda da kendisine btln
asla yol bulamad Kitab indirdi. O Kitap hakknda, ancak kendilerine o Kitabn
verildii topluluklar, hem de onlara apak
deliller, gerei gn gibi gsteren yetler
geldikten sonra aralarndaki haset ve rekabetin yol at tecavzler sebebiyle ihtilfa
dtler. Allah, hak mevzuunda ihtilf ettikleri hususlarda, (u zamanda Rasulmze
ve Kurna) iman edenlerin nn at ve izniyle onlar hidayete erdirdi. Allah, dilediini
dosdoru bir yola hidayet eder.144
214. (Bu tarih srecin ortaya koyduu ger-
ek dururken,) sizden nce geenlerin balarna gelenler sizin de banza gelmeden

Cennete gireceinizi mi sandnz? Onlara
yle sknt ve mihnetler, yle etin zaruretler dokundu ve ylesine sarsldlar ki,
balarnda bulunan rasl ve beraberindeki
iman edenler, Allahn yardm ne zaman?
diyecek hale geldiler. Bilin ki, Allahn yardm yakndr.145
215. Sana neyi infak edeceklerini de soruyorlar. De ki: Her ne tr maldan (farz
veya nafile olarak) ne infak ederseniz, nce
anne-baba, sonra en yakn akraba ve daha
sonra da muhta yetimler, yeterli geimlikten gerekten mahrum dknler ve yolda
kalmlar iindir. Hayr adna her ne ilerseniz, muhakkak ki Allah onu hakkyla bilendir.146
Cz: 2, Sre: 2
BAKARA SRES
143. Kurnn, insann iledii sular ve/veya gnahlar karlnda szn ettii ceza, azap, nekl veya ikap, mutlaka Allahn ona dnyada verecei husus bir ceza veya bilhassa hirette verecei Cehennem azab trnden bir azap olarak
anlalmamaldr. nsann yeryz hayat adna
Allahn koyduu kanunlar vardr ki bunlarn
tmne birden eriat- Ftriye veya Tekvniye
denilir ve bunlara uyup uymamann karl
daha ok dnyada, ksmen de hirette grlr.
Fertler veya toplumlar, dnyada da hirette de
yaptklarnn karln grrler. Bu bakmdan,
ister hayatlar adna Allahn koyduu kanunlara
uymamann, isterse Allahn dinini brakp, baka din veya sistemler edinmenin menf sonular,
byle bir tercih veya davran iin Allahn dnyada tayin ve tesbit buyurduu sonular olup,
menflikleri hasebiyle birer cezadr. hiretteki
ceza ise, bu tercih veya davranlarn hirete
has sonucudur.
Yukardaki yetler, daha ok mminleri, Allaha tam teslim olamamann yol aabilecei ite
deiim, Allahn hidayet nimetinin kadrini bilmeme ve bunun sebep olaca tefrika ve ihtilflar konusunda uyarmaktadr. Sonraki yet de,
sz konusu btn deiim, nankrlk, tefrika ve
ihtilflarn balca sebebinin dnya hayatnn ssne aldanma ve bunun kfrn de en nemli bir
sebebi olduuna dikkat ekmektedir.
144. Bu yet, bal bana gerek tarih felsefesini
ortaya koymaktadr. Allah, bu yetin kendisiyle dorudan irtibatl bulunduu 38 ve 39uncu
yetlerde ifade buyurduu zere, (ilk cennetten)
yeryzne indirdii insana hidayeti gndereceini, yani ona yeryz hayatnda yrmesi gereken yolu gstereceini vadetmiti. Yeryz hayatlarnn ilk dneminde insanlar, Hz. demin
rehberliinde hidayet zere idiler. Rivayetlerde
geldii zere, Hz. deme Sahifeler de verilmiti. nceki yetin ima ettii zere, emeklerinin
rnn ve Allahn kendilerine yerde verdii
rzk paylama konusunda aralarnda henz bir
rekabet yoktu. Ne zaman bu rekabet balad, o
zaman da ihtilflar, kavgalar ve kan dkmeler de
skn etti. Cenab- Allah (c.c.), rahmetinin ge-
103
rei olarak, ihtilf ettikleri konularda onlar doruya iletecek ve aralarnda adaleti hakim klacak
(kimi neb, kimi rasl) peygamberler gnderdi
ve ilerinden baz rasllere Kitap, bazlarna Sahifeler verdi. Fakat, bilhassa rasllerin ardndan
rasller vastasyla kendilerine Kitap verilmi
topluluklar, bu defa Kitap zerinde, yine aralarndaki rekabet, hrs, paylarna dene raz olmama ve tecavz yznden ihtilfa dtler ve
tarih bu ekilde srd geldi. En son, Hz. Musa
(a.s.) ve Hz. sa (a.s.)n kavimlerinin ihtilflarnn ardndan ki bu ihtilfa tarih tam ahittir
Cenab- Allah (c.c.), son olarak Hz. Muhammed
aleyhissalt vesselm gnderdi. Daha nce
kendilerine Kitap verilmi olanlardan bazlar Hz.
Muhammede inand, bazlar inanmad. Allahn
hidayeti, aktr ki, inananlarn zerindeydi.
Bu yet, btn insanlar gibi, din mensuplar
arasndaki ihtilflarn da bay, yani haset, hakszlk, rekabet, hakkna raz olmama ve haklara tecavz yznden ktn aklamaktadr. Ayrca
Kurn, ilgili pek ok yetinde de olduu gibi burada da Kitab tekil ve marife (belgili) kullanmakla Tevrat, Zebur, ncil, Kurn gibi btn semav
kitaplarn hepsinin kaynann ayn olduunu
ve ayn temel gerekleri ihtiva ettiklerini ortaya
koymakta ve hemen her raslden sonra, rasllerin
mmetlerinin Kitaptaki baz hususlar konusunda
aralarndaki bay sebebiyle ihtilfa dtklerini
beyan etmektedir. Yine yet, btn ihtilflarn
niha zm merciinin artk Hz. Muhammed
aleyhissalt vesselm ve Kurn olduunu belirtmektedir. Burada ok nemli bir baka husus
daha karmza kmaktadr ki, o da udur:
slm tarihinde, birtakm Kurn meseleler
ve baz Kurn yetleri konusunda da ihtilflar
olmutur, olmaktadr ve olacaktr. Bu, tabidir.
te bu noktada zm mercii, Kurnn Efendimizin fonksiyonlarn anlatrken Kitaptan
sonra and (2: 151) Hikmet, yani Peygamber
Efendimizin Snnetidir. Fakat buradan Kurn yetleri arasnda bir eliki olabilecei gibi
bir man akla gelmemelidir. htilf, insanlarn
Kurn anlaylarnda ve idrak farkllklarndadr. Bu bakmdan, en nemli fonksiyonlar olarak
104
BAKARA SRES
Snnet, Kurnn mphemini, yani kapalsn

tefsir, mcmelini, yani z ve ksa olan yetlerini
tafsil, umum grnen baz hkmlerini tahsis,
mutlak braklm hkmlerini takyid (snrlandrma) eder ve ayrca, baka hkmler de koyar.
Bylece, Kurn konusunda kabilecek ihtilflar
da nler. Bu bakmdan Snnete hcum, esasen
Kurna ve slmn temeline hcumdur.
145. Bu yet, Srat- Mstakm, yani Allahn
Dini zere yryp, bakalarn da ayn Dine
aran toplumlarn tarihini ok zl biimde
ortaya koymaktadr. Baz yanlaryla daha baka
yetlerde de getii zere, bu yol etin bir yol
olup, gerektiinde harp gibi, yokluk, ktlk ve
her trden ikence gibi eit eit skntlarla doludur. Bu skntl yolda Allah, gerekten iman
edip sabr gsterenlerin ortaya kmas ve yolun doruluuna ahitler edinmek iin, imtihan
zerine imtihan gnderir. Bu, Allahn yardm
ne zaman? denecek hale gelinceye, yani btn
madd sebeplerin, arelerin tkenip, neticenin ve
muvaffakiyetin yalnzca Allahtan olduu ger-
Cz: 2, Sre: 2
einin ruhlarda tam mansyla duyulaca, bir

baka ifadeyle, Nr-u Tevhid iinde Ehadiyetin
tecelli edecei noktaya kadar devam eder. te
bu nokta, ekilen btn mihnet, meakkat ve
skntlarn birden ferah-feza bir iklime yol verdii noktadr. Ama imtihan bundan sonra da srer; bu noktada yol, dnya nimetlerine dalmadan
zirvede sebat gsterme, kretme ve seviyeyi
koruma merhalesine gelmitir.
146. yetler, birbirinden bamsz gibi grnse de, hem Cennete ulaan ve nceki dipnotta
ksmen temas ettiimiz yolun nemli kilometre talarn ortaya koymakta, hem de bu kilometre talarnn nasl denmesi gerektiini
aklamaktadr. Bunlar, bundan sonraki yette
gelecei zere sava, sknt, zorluk, darlk ve
btn bunlar karsnda maldan toplum iinde
Allah rzas iin ihtiyac olanlara harcamadr. Bu
harcama, bir hadis-i erifte ifade buyurulduu
gibi, toplum fertleri ve halk kesimleri arasnda
bir kpr vazifesi grr.
Cz: 2, Sre: 2
BAKARA SRES
105
33
sizinle savamaktan geri durmayacaklardr.

inizden kim dininden dner de kfir olarak lrse, ylelerinin btn amelleri dnyada da hirette de heder olup gitmitir.
Onlar, Atein yrn ve yoldalardrlar;
orada sonsuzca kalacaklardr.
216. Hounuza gitmese de, sava size farz
klnd. Olur ki, siz bir eyden holanmazsnz da o ey hakknzda hayrldr; bir eyi
seversiniz ama, o ey ise hakknzda erlidir.
Allah bilir, siz bilmezsiniz.
217. Sana Haram Aydan ve onda savamaktan soruyorlar. De ki: O ayda savamak
byk gnahtr. Fakat (insanlar) Allahn
yolundan alkoymak, bile bile Onu, Onunla ilgili hakikatleri inkr etmek, (mminleri) Mescid-i Haramdan uzak tutmak ve
onun ehlini ve ahalisini oradan karmak,
Allah katnda daha byk gnahtr. (Her
zaman iin) fitne, savatan, insan ldrmekten daha ar bir durum ve daha byk
bir vebaldir. O (mrik kfirler), gleri
yeterse sizi dininizden dndrnceye kadar
218. Buna karlk, iman edenler ve (gerektiinde) Allah yolunda hicret ve cihad edenler, onlar ise, Allahn rahmetini umabilirler. Allah, (kullarnn gnahlarn) pek ok
balayandr, (bilhassa mminlere husus)
rahmet ve merhameti pek bol olandr.147
219. Sana (sarholuk veren) ikilerle, (her
trl) kumar (veya ans oyunlarn)dan soruyorlar. De ki: Onlarda byk bir gnah
ve zarar, bununla birlikte insanlar iin birtakm menfaatler de vardr; fakat onlardaki gnah ve zarar, menfaatlerinden daha
byktr. Sana neyi infak edeceklerini de
soruyorlar. De ki: (Bakmaya mkellef bulunduunuz kiilerin nafakasndan) arta kalan. Allah size yetleri byle aklyor ki,
sistemli ve etraflca dnesiniz,148
106
BAKARA SRES
147. Bilhassa bugn yanl anlalan ve bazen de

kasden yanl anlatlan kavramlardan biri cihaddr. Szck olarak, kiinin herhangi bir hususta
elinden geleni yapmas mansna gelen cihad,
Kurndaki karl daha ok ktal olan sava demek deildir. Daha geni bir anlam sahas
bulunan cihad, Allah yolunda Allah rzas iin
yaplan her trl uray iine alr. Mcahid,
davasna iten bal ve ona hizmet iin btn
fizik, zihn ve manev fakltelerini kullanan,
bu konuda karsna kacak btn zorluklar
amaya azimli kii demektir. Cihad, ancak Allah
iin ve Onun kelimesini yceltmek iin yaplr.
Baka trl uralar, kavram anlam itibariyle
cihadn kapsamna girmez.
Cihadn iki yz ve birbirini tamamlayan iki
ekli vardr. Biri, yanl kabullere, btl inanlara, kt duygulara, ynelilere ve nefsin gayr-
mer arzularna kar mcadele etmek ve neticede hem zihnen-aklen, hem de kalben aydnlanmaktr. Dieri ise, bakalarn da ayn hedefe
arma, ynlendirme ve bu hususta gerekeni
yapmaktr. Bunlardan birinciye, bir hadis-i erifte byk cihad, dierine kk cihad ad verilmitir.
Daha ok Allah yolunda savama olarak anlalan kk cihad, esasen sava meydanlarna
has bir cihad ekli deildir. O, Allah bakalarna anlatma, onlar Allahn yoluna arma ve
Allahn kelimesini yceltme gayesiyle ve sadece
Allah rzas iin yaplan her trl mer davran iine alr.
Kk cihad, btn madd aralarn seferber
edilmesini gerektirir ve d dnyada yerine getirilirken, byk cihad kiinin kendi nefsiyle mcadelesi demektir. Bu iki tr cihad birbirinden
ayr dnlp, birbirinden ayr ele alnamaz.
Nefislerine kar mcadelede baarl olanlardr
ki, kk cihadda baarl olabilirler. Kk cihad asla ihmal etmeyenler de, bununla byk
cihadda baarya ok nemli bir malzeme tam olurlar.
Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm, her
iki cihad eklini en mkemmel ekilde temsil
eden insandr. O, mesajn tebli ederken insan-
Cz: 2, Sre: 2
larn en cesuru olmasna mukabil, Allaha kullukta da insanlarn en deriniydi. badetlerinde Allah
ak ve saygsyla kendinden geer ve Onu byle
grenler, deta Ona kar efkat duyarlard. Sahih-i Buharde getii zere, gece ibadetinde bir
defasnda ayaklarnn alt iinceye kadar ayakta
kaldn gren Hz. Aye (r.ah.) kendisine, btn gnahlar affedilmi, yani gnahsz bir insan
olmasna mukabil, kendisini neden bu kadar tkettiini sorduunda u cevab almt: Allahn
kreden bir kulu olmayaym m?
Yukarda da temas edildii zere, Allah yolunda ura vermek, yani cihad etmek, lh mesaj
bakalarna ulatrmann yansra, bir mminin
iman ve akla rlmesi gereken karakterini oluturmak iin nefsiyle mcadele etmesini de gerektirir. Mminlerin Allah yolundaki bu uralar,
ferd planda lmlerine, toplum plannda ise Kyamete kadar devam eder.
slm, yeryznde bozgunculuk karmak ve
halkn arasn amak iin gelmedi; tam tersine,
insanlarn hem kendi i dnyalarnda hem de
d dnyada huzur, emniyet ve bar salamak
ve insanlar birbirleriyle, Allah ile, tabi evre
ile ve btn kinat ile bark hale getirmek iin
geldi.
Yeryznde zulm ve fesad, tek kelime ile
fitneyi ortadan kaldrmay, en azndan fitnenin
hakim olmamasn gaye edinen slm, arsn
her zaman hikmet, basiret ve gzel t zerine
bina eder.
148. Bu yet, bilhassa slm tebliin yolu-yntemi asndan son derece nemlidir. Cahiliye
Araplarnda iki de kumar da ok yaygnd.
Bylesi alknlklar toplumdan birden kaldrmak uygun, hatt mmkn de deildir. Kurn-
Kerim, hemen hemen benzer her konuda olduu
gibi, bu hususta da tedric bir usl takip etmi ve
yasaklayaca, ortadan kaldraca bir alkanlk
veya davran, nce kiilerin bizzat zihinlerinde
ve kalblerinde mahkm etmitir. Bunun neticesinde niha haram emri geldiinde, artk o kt
alkanl brakmayan kalmamtr. Kurn,
farzlarda da ayn ekilde davranm, mesel te-
Cz: 2, Sre: 2
BAKARA SRES
settr meselesinde ayn yolu izlemi, ilgili emir

gelmeden nce, Medinede pek ok kii Efendimize bavurarak, tesettr emretmesi istirhamnda bulunmu, nihayet emir gelince, bunun
gereine gnlden inanm bulunan Medinenin
Mslman kadnlar arasnda tesettre girmeyen
kalmamtr. Yine, mesel bundan sonraki iki
yette yetimlere nasl davranlmas gerektiinden ve mrik erkek ve kadnlarla evlenilmemesinden sz edilir. Birbiriyle alkaszm gibi grnen bu iki yet, esasen, zengin, alml ve gzel
de olsalar mrik erkek ve kadnlarla evlenmeyi
yasaklarken, bilhassa Nis Sresindeki birden
fazla kadnla evlenmeye msaade eden yet gelmeden nce yetimlik ve fakirliklerine baklma-
107
dan, mutlaka Mslman kadnlarla evlenmeye

kalbleri hazrlamaktadr.
Evet bu, Kurndr; O, kinat mecsid-i kebirinde kinat, insanlk medrese veya mektebinde
insaniyeti okurken, diller susmal, zihinler ve
kalbler ona verilmelidir. Verilmelidir zira, ortada zihinleri, kalbleri ve ferd hayatlar slma
gre ekillenmi fertler ve slmn iman, ibadet,
ahlk, hatt iktisat ve itima temelleri zerinde olumu bir toplum yokken, baka baka
hedefler peinde koan Mslmanlarn ve irad
ehlinin, her meselede olduu gibi bu konuda da
Kurndan alaca ok byk dersler vardr. slm adna ondan izin almayan, ona dayanmayan
hibir mesele asla baarya ulaamaz.
108
BAKARA SRES
220. Dnya ve hiret (hayat ve gerekleri)

hakknda. Sana yetimler konusunda (nasl davranacaklarn) da soruyorlar. De ki:
(Mallarn kullanmada hakszlk yaparm
endiesiyle onlar sahiplenmeyi brakmaktansa,) onlarn iyilii neyi gerektiriyorsa
onu yapmak daha hayrldr. Eer onlar
iinize alr ve onlarla birlikte olursanz, onlar zaten dinde kardelerinizdir; (kardeliin
gerei de, kardelerin slah ve faydas iin
almaktr). Allah, kimin bozguncu ve
kartrc, kimin de slah edici olduunu
bilir. Eer Allah dilemi olsayd iinizi sarpa sardrr, onu altndan kalkamayacanz
ykmllklerle zorlatrrd. phesiz Allah, izzet ve ululuk sahibi, her ite stn
ve mutlak galiptir; her hkm ve icraatnda
pek ok hikmetler bulunandr.
221. man etmedike mrik kadnlar nikhnza almayn. man etmi bir cariye, bir
hizmeti kadn, (gzellii, mal, mevkii ve
soyu itibariyle) hounuza da gitse mrik
bir kadndan daha hayrldr. (Kadnlarnz da,) iman etmedike mrik erkeklerle
nikhlamayn. (Yine mal, mevkii ve soyu
itibariyle) hounuza da gitse, mrik (hr)
bir erkekten mmin bir kle, bir hizmeti
daha hayrldr. O (mrik erkek ve kadnlar) Atee arrlar; Allah ise, sizi izniyle
Cennete ve gnahlarnzn balanmasna
arr. O, yetlerini insanlar iin aklyor
ki, dnsnler, mzakere etsinler ve gerekli d alsnlar.
222. Sana hayz halinden de soruyorlar. De
ki: O, bakasnda tiksinti uyarabilecek bileimi deimi bir kan salgsdr. Bu sebeple,
hayz dneminde (hayz mahallerine mahsus
olmak zere) kadnlardan ekilin ve o hal
bitinceye kadar onlara yaklamayn.149 O hal
bitip de temizlendikleri zaman, Allahn (aranzdaki mnasebet iin) koyduu kanunlar
Cz: 2, Sre: 2
34
erevesinde ve belirledii yoldan onlara varabilirsiniz. phesiz ki Allah, (gnahlardan

kanmakla beraber, beer bir srme ile
gnaha dmelerinin ardndan) tam bir pimanlkla tevbe edip, tevbelerinde sebat gsterenlerle, (her trl gnah kirinden) temizlenip paklananlar sever.150
223. Kadnlarnz sizin ekinliinizdir, (onlara temiz tohum brakr ve haslat olarak
nesil elde edersiniz;) o halde ekinliinize
dilediiniz zamanda dilediiniz biimde varnz ve kendiniz iin (ileriye dnk, geliri
hi tkenmeyecek haslat) gndermeye alnz. (Her hususta olduu gibi, kadnlarla
mnasebetinizde ve nesil yetitirme konusunda da) Allaha isyandan, Onun koyduu
hkmlere riayetsizlikten saknnz.151 Bilin
ki, mutlaka Onun huzuruna kacaksnz.
Cz: 2, Sre: 2
BAKARA SRES
(Onun huzurunda grecekleri muameleden

dolay) mminleri mjdele.
224. (Allah adna yemin edip durmayn ve)
yemin ettiinizde de Allah yeminlerinize
siper edip, onlarda duracaksnz diye iyi ve
149. Hayzl kadn, namaz klamaz, oru tutamaz, mushaf eline alp, yznden Kurn okuyamaz (ezberinden dua yetlerini dua maksadyla okuyabilir), mescide giremez, haccedemez. Bu
yasaklar, bazlarnn zannettii gibi, bu dnemde
kadnn necis olmasndan dolay deildir. yette apak ifade buyurulduu zere, hayz hali,
ibadet iin gerekli (manev) taharete man, yani
abdesti srekli bozan bir haldir.
150. Kurn, mesel elbiseden bahsettii yerde
dikkatleri birden manev elbiseye, yani takvaya
(Arf Sresi/7: 26), ayn ekilde azktan bahsettii yerde manev aza, yani yine takvaya ektii gibi (Bakara Sresi/: 197), temizlikten bahsettii bu yette de yine dikkatleri derhal manev
temizlie, yani tevbeye ve gnahlardan arnmaya
ekmektedir. nk asl olan, gerek iyilik ve
gzellik, yz douya batya evirmekte, yani
srf ekilde deil, kalbdedir, ruhtadr, mandadr.
ekil veya d, manya gtren bir kap ve/veya
manya gre oluan ve dolaysyla many gsteren bir grntdr. Dinin btn hkmleri,
esasen kalb, manev temizlik ve kemali, dolaysyla i-d btnln salamaya yneliktir.
109
faziletli ilerden, takva dairesinde davranmaya almaktan ve insanlarn arasn slah

etmekten geri kalmayn. Allah, (her ne sylerseniz) hakkyla iitendir; (her yaptnz
ve niin yaptnz) hakkyla bilendir.
151. yet-i kerime, ok zl ifadelerle, kadn-erkek beer mnasebetlerdeki asl maksadn ehveti tatmin deil, tenasl, yani oalma ve hayrl nesiller yetitirme olduunu ihtar etmektedir.
ehveti tatmin, byle bir netice iin verilmi, o
neticeye gtrc, onu kolaylatrc, nesil yetitirmedeki zorluklara katlanlmasn salayan,
hatt onu zevkli bir megale haline getiren bir
avanstr. Evlilikte, bunun yansra, daha baka
yetlerde ifade buyurulduu zere, elerin bilhassa gnahlara kar birbirlerine rt olmalar,
birbirlerini (mnen) gzelletirmeleri, dertlerini
ve sevinlerini paylaarak, kalbden kalbe sevgi ve
sayg bayla birbirlerine hayat arkadal yapmalar gibi daha pek ok fayda ve hikmetler de
vardr. Bu bakmdan, evlilikte en nemli unsur,
bir nceki yette getii ve bir hadis-i erifte de
buyurulduu zere, elerin dindar olmas, bunun
yansra, bilhassa geimde elerin birbirlerini
aalamamalar, karlkl sayg ve anlama adna nemli bir faktr olarak, yine hadis-i erifin
parmak bast zere, kfv, yani (en azndan
kltr, bilgi, anlay gibi hususlarda) belli llerde de olsa denkliktir.
110
BAKARA SRES
225. Allah, kasd olmayan, yalan yere yaplmayan ve ok farknda olmadan dilinizden dklveren yeminlerinizden dolay sizi
sorumlu tutmaz; fakat kalblerinizin (yalan,
kast ve niyet sebebiyle) kazandklarndan
dolay sorumlu tutar. Allah, (kullarn) ok
balayandr, (kullarnn hatalar karsnda) ok sabrl, ok msamahaldr.
Cz: 2, Sre: 2
35
226. Kadnlarna yaklamama yemini (il)

edenler iin drt ay mhlet vardr. Eer bu
sre iinde (kefaretle) ildan vazgeip yaklarlarsa, phesiz ki Allah (kullarn) ok
balayandr, (bilhassa mminlere kar
husus) rahmet ve merhameti pek bol olandr.
227. Eer (sre dolar da) boanmaya karar
verirlerse, Allah (her ne sylerseniz) ok iyi
iitendir; (ne syleyip ne yaptnz ve niin yaptnz) ok iyi bilendir; (dolaysyla
bunun uurunda olarak davrann.)
228. Boanm kadnlar, kendilerini tutup
det (sresi) beklerler. Eer Allaha ve
hiret Gnne inanyorlarsa, rahimlerinde
Allahn yarattn (hayz halini veya hamilelii) gizlemeleri kendilerine hell olmaz.
Bu sre iinde kocalar ayet barmak isterlerse, onlar tekrar almaya bakalarndan
daha ok hak sahibidirler. Erkeklerin kadnlar zerinde haklar olduu gibi, kadnlarn
da erkekler zerinde Allahn koyduu ftrat kanunlar ve toplum tarafndan Dine zt
olmamak zere kabul edilmi rf erevesinde yerine getirilmesi gereken haklar vardr. Bununla birlikte erkekler, (vazife ve sorumluluklarna mukabil) kadnlar zerinde
fazladan bir derece sahibidirler. Allah, izzet
ve ululuk sahibi, her ite stn ve mutlak
galiptir; her hkm ve icraatnda pek ok
hikmetler bulunandr.
229. Boama iki defadr. Her birinin sonunda, ya erkek hanmn (Dinin, rfn
emrettii) gzellikle tutar veya daha te bir

gzellikle ve gnln alarak salar. Boanma
durumunda, (nikh srasnda mehir ve daha
sonra mal olarak) kadnlara verdiinizden
herhangi bir eyi geri almanz hell deildir
meerki eler, evliliin devamyla Allahn
izdii snrlara riayet etmekten endieye
dp (baka artlarda ayrlmak iin aralarnda anlam bulunsunlar). Eer elerin,
(geimsizlik veya birbirlerini sevememeleri
sebebiyle) Allahn koyduu snrlara riayet edemeyip (gayr- mer yollara sapmalarndan) endie duyarsanz, bu durumda
kadnn ayrlmak iin kocasna (mehri iade
etmesi veya daha baka) mal vermesinde,
(kocasnn da onu almasnda) zerlerine gnah yoktur. Bunlar, Allahn koyduu snrlardr, sakn onlar amayn. Kim Allahn
Cz: 2, Sre: 2
BAKARA SRES
koyduu snrlar aarsa, byleleri dpedz

zalimlerdir.
230. Eer erkek, (iki defa boayp dndkten sonra hanmn nc defa) boarsa, o
kadn (gnlyle) bir baka erkei nikah edip
(baka kocaya varp, ondan da boanmadan)
artk bir daha kendisine hell olmaz. Eer
(sonradan vard koca) onu boayacak
olursa bu takdirde, (kadn ile ilk kocas an-
111
lap geinebileceklerine ve bir arada bulunduklar srece) Allahn koyduu snrlara

riayetle (gayr- mer yollara teebbs etmeyeceklerine) kanaat getirirlerse, birbirlerine dnmelerinde zerlerine bir gnah yoktur. Bunlar, Allahn koyduu snrlardr ki,
(Allah) onlar (sebep, hikmet ve faydalaryla anlamaya alan ve) bilen bir topluluk
iin aklyor.
112
BAKARA SRES
231. Eer kadnlar boar ve onlar da bunun

neticesinde beklemeleri gereken sreyi doldururlarsa, ya onlar gzellikle ve iyi muameleyle tutun veya yine gzellik ve iyi muameleyle
salverin. Onlar u veya bu ekilde haklarna
tecavz etmek maksadyla zararlarna olarak
tutmayn. Kim byle yaparsa, (kazand gnah ve zerine ald haktan dolay) bizzat
kendine zulmetmi olur. Allahn yetlerini,
koyduu hkmleri hafife almayn, onlarla oynamayn; bilakis, Allahn zerinizdeki
(bilhassa iman, islm ve hidayet) nimetini,
Kitaptan ve hikmetten zerinize indirip bununla size yapt nasihat ve irad hatrdan
karmayn. Allaha isyandan saknp takva
dairesine girmeye aln ve bilin ki Allah, her
eyi hakkyla bilendir.
232. Kadnlar boar ve onlar da beklemeleri
gereken sreyi doldururlarsa, (ey hakimler
ve iki tarafn velleri,) bu boanm kadnlarn mer ve uygun artlarda aralarnda
anlatklar takdirde nceki eleriyle, (ve siz
ey onlarn nceki eleri, yle tercih etmeleri
durumunda) bir bakasyla nikhlanmalarn engellemek iin onlara bask yapmayn.152
inizden Allaha ve hiret Gnne gerekten inanm olanlara verilen bir t, onlarn
uymalar gereken bir kaidedir bu. Byle davranmanz, sizin iin ok daha nezihtir; her
trl leke ve ayptan uzak, daha temiz ve
daha paktr. Allah bilir, siz bilmezsiniz.153
233. (Boanm olsun, nikh altnda bulunsun,) btn anneler, babann srenin
tamamlanmasn istemesi durumunda (Allahn hkm gerei) ocuklarn iki tam yl
emzirirler. Bu sre iinde geim standardna,
temel mer ihtiyalara ve toplumda Dine
ters olmayan genel kabullere gre annelerin
yiyeceini ve giyeceini salamak babann
grevidir. Hi kimse takatnn stnde bir
grevle ykml tutulamaz. Ne anne o-
Cz: 2, Sre: 2
36
cuundan dolay, ne de baba ocuundan

dolay zarar grmelidir. (Emzirme sresi
iinde baba lrse, annenin bakm, babann) vrisi (olarak ocua ve dier vrislerine) kalan maldan salanr. Anne ve baba,
aralarnda grp anlaarak ocuu iki yl
tamamlanmadan stten kesmek isterlerse
zerlerine bir vebal yoktur. ayet ocuklarnz bakalarna emzirtmek isterseniz, (ey
babalar,) vereceiniz creti toplumda geerli
llere gre ve kar taraf incitmeden demek art ile, bunda da zerinize bir vebal
yoktur. (Her meselede olduu gibi, bu meselede de) Allaha kar gelmekten saknp
takva dairesi iinde hareket etmeye aln
ve bilin ki Allah, yaptnz her eyi ok iyi
grmektedir.
Cz: 2 Sre: 2
BAKARA SRES
152. slm, geimin artk mmkn olmad,

evlilikte eler birbiri iin gnahlardan koruyucu
birer stre olmasna mukabil, elerin daha fazla
bir arada bulunmakla gayr- mer yollara sapabilecei, yani evliliin fonksiyonunu tamamen
yitirip, bunun da tesinde zararl hale geldii
noktada boanmaya izin verir. u kadar ki, bu
izni verirken, yetlerde ak olduu zere, iki tarafa tekrar tekrar dnme ve deerlendirmede
bulunma imkn tanr. Ayrca, bir hadis-i erifte,
Allahn en sevmedii hell, boanmadr buyurulmutur. (Eb Davud, Talak, 3) Boanmann,
erkek asndan Snnete uygun er ekli udur:
Erkek, karsn onun hayz halinde olmad bir
anda boar; sonra kadn hayz mddeti bekler
ve bu sre iinde dilerlerse birbirlerine dnebilirler. Bu dn iin nikh gerekmez; bu sre iinde
kadnn bakm erkein zerinedir ve erkek, karsn evden ayrlmaya zorlayamaz. Dn, srenin
bitiminden sonra olursa, yeniden nikh kymak
gerekir. Geim yine imknsz grnyorsa, erkein bir defa daha boayp, elerin birinci boamada olduu gibi tekrar birbirlerine dnme haklar
vardr. nc boamada bu hak kalkar. Boama
kesinletii takdirde, slm ncesi dnemde olduu gibi, erkein kadn hal tutmas, malndan
113
ve kendisinden faydalanmaya kalkmas trnden

davranlar zulm saylm ve yasaklanmtr.
Erkein kadn boama hakk olduu gibi, kadnn da erkei boama hakk vardr. Eer kadn,
kocasyla yaama durumunda ikisinin de gayr-
mer yollara sapmalarndan endie edilirse, yani
kadn kocasndan nefret eder hale gelirse, hakime bavurarak kocasndan boanabilir. Byle bir
boanmada kadnn kocasna manev tazminat
demesine mukabil, erkek, karsna evlilik ncesi, evlilik sras veya sonrasnda verdii hibir
eyi geri alamaz. (Boama ve hkmleri iin ayrca bkn. Talk Sresi/65, 17, not 15.)
Erkek, boad hanmn bekleme sresi olan
hayz dnemi mddetince onun geimini salamak veya ona bu sre iinde kendisini geindirecek kadar bir mal vermekle sorumludur (Bkn.
yet 241). Kocas len kadnlar iin Kurn,
aada gelecek 240nc yette kocann geriye
kalan malndan veya miraslarna bir yl sreli
bir bakm mecburiyeti koymusa da, daha sonra
gelen ve kadn kocasna miras klan yetle ve
Snnetin Mirasya vasiyet yoktur hkmyle
bu mecburiyet kalkmtr.
153. slmda kadnn stats iin bkn. Ek 4.
114
BAKARA SRES
Cz: 2, Sre: 2
37
234. inizden vefat eden erkeklerin geriye

braktklar eleri, kendilerini tutup drt ay
on gn beklerler;154 (bu sre iinde yeniden
evlenmeye yeltenmez, kendilerini evlilik
iin takdim edici davranlarda bulunmazlar). Srelerini doldurduklarnda, kendi
haklarnda mer snrlar erevesinde verecekleri karardan ve ortaya koyacaklar
davranlardan dolay sizin iin bir vebal sz
konusu deildir. Allah, her ne yaparsanz,
hepsinden hakkyla haberdardr.
235. Bu hanmlarla evlenmeyi dnyorsanz, (bekleme sreleri iinde de olsa)
bunu onlara tlatmanzda veya gnlnzde tutmanzda bir beis yoktur. Allah biliyor
ki, siz onlar hatrnzdan geireceksiniz;
fakat gnah olmayacak bir szle bunu hissettirmeniz dnda, (sre bitmeden) onlarla gizlice szlemeyin ve srenin bitimine
kadar onlarla nikh akdi yapmayn. Bilin ki
Allah, gnlnzden geeni de bilmektedir;
yleyse yasaklad bir ie girimekten saknn. Yine bilin ki Allah, phesiz ok balayandr, kullarnn hatalar karsnda
ok sabrl, ok msamahaldr.
236. (Kendileriyle nikh akdi yaptnz,)
fakat daha henz kendilerine el srmediiniz veya bor olarak bir mehir belirlemediiniz kadnlar boamanzda zerinize bir
vebal yoktur. Fakat onlara (manev tazminat
olarak) bir geimlik (para, elbise vb.) verin.
Hali-vakti yerinde olan kendi kudretince,
darlk iinde bulunan da gc yettiince
toplumda genel kabul ve llere uygun bir
geimlik versin. Bu, Allah grrcesine, en
azndan Onun kendisini grp gzettiinin
uuru iinde davranp, iyilii iar edinenler
zerine bir bortur; (size den de byle olmak, byle davranmaktr).

237. (Kendileriyle nikh akdi yaptnz)
kadnlar, daha henz onlara el srmeden,
fakat bor olan mehri belirledikten sonra boarsanz, bu takdirde mehrin yarsn
vermeniz gerekir. Ancak o kadnlar gztok davranrlar da istemezlerse vermeyebilir
veya nikh akdi elinde bulunan koca cmerte davranrsa, (o mehrin yarsn deil
de) tamamn verebilir. (Ey erkekler,) sizin
cimrilik yapmayp mihrin tamamn vermeniz takvaya daha yakndr. Aranzda mrvveti ve ltufkr davranmay unutmayn.
phesiz ki Allah, yaptnz her eyi ok iyi
grmektedir.
154. Hamile kadnlar, bu kuraldan muaftr. Onlar iin bekleme sresi, 4 ay 10 gnden az veya ok da
olsa, douma kadardr.
Cz: 2, Sre: 2
BAKARA SRES
115
38
salanmasn art koacak ekilde vasiyette

bulunsunlar.156 Fakat o eler (bekleme sreleri olan drt ay on gn getikten sonra)
kendiliklerinden kacak olurlarsa, bu durumda mer surette yapacaklar ahs davranlarndan dolay zerinize herhangi bir
vebal yoktur. Allah, mutlak izzet ve ululuk
sahibi, her ite stn ve mutlak galiptir; her
hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunandr.
241. Boanm kadnlar iin de mnasip
miktar ve tarzda verilmesi gereken bir geimlik vardr ki, (boandktan sonra bekleme sresini iine alan bu geimlii) vermek
mttakler zerine bir bortur; (takva hedefiniz olarak, bunu vermeniz gerekir.)
242. Allah, yetlerini sizin iin byle aklyor ki, akledip onlardaki hikmetleri anlayasnz ve gereince davranasnz.
238. Namazlar ve bu arada bilhassa Orta
Namaz vaktinde, eksiksiz olarak ve dikkatlice kln. Allah iin kalkn ve (Onun
huzurunda) boyun bkp divan durun.
239. Sizi korkuya sevkeden bir durum bagsterir de (namaz btn rknleriyle bir
yerde sabit halde eda edemeyecek olursanz), bu takdirde yaya veya binek zerinde, her ne durumda iseniz yle kln. Fakat
emniyet ve selmete ktnzda, siz hibir
ey bilmez bir halde iken Allah size (bilhassa namazn nasl klnaca konusunda)
bilmediklerinizi nasl retmise, Allah
bunu nazara alarak zikredin; (namazlarnz
btn farzlar, vacipleri, snnetleri, hatt
mstehaplaryla tam olarak kln.) 155
240. inizden kendilerine lm gelip de
geriye e brakacak olanlar, o elerinin bir
yl sreyle evden karlmayp geimlerinin
243. Bakmaz msn, binlerce olduklar halde, (sanki lmden kamak mmknm
ve gittikleri yerde lm yokmu gibi) lm
korkusuyla z diyarlarn terk edip gidenlere! Allah, onlara ln! dedi; sonra da onlara hayat verdi. Dorusu Allah, insanlara
kar ok ltufkrdr, fakat insanlarn ou
kretmez.
244. (lm korkusuyla hareket etmeyin ve)
Allah yolunda savan; bilin ki Allah, hakkyla iitendir, hakkyla bilendir.
245. Hani kim var, Allaha (Onun rzas
uruna ve Onun yolunda cihad iin sarfedilmek zere veya muhtalara infakta bulunarak) gzel bir bor versin de, Allah onu
kat kat arttrsn! Allah, (geimliinizi ve i
dnyanz, bazen olur) skar daraltr, (bazen
olur) aar geniletir; ve sonuta Ona dndrlrsnz.
116
BAKARA SRES
155. Bu noktada birden namaza geilmesi, namazn itima mnasebetlerde ok nemli olan
ruh ve manev terbiyedeki vazgeilmez yeri dolaysyladr. Namaz, insan iyilie, takvaya sevk
ettii gibi, her trl arlktan ve ho olmayan
davranlardan alkoyar. (29: 45) Namazlarn
vaktinde eksiksiz ve dikkatlice klnmas korunmas emri, bilhassa onlarn korku ve tehlike
anlarnda (ayrca bkn: Nis Sresi/4: 102) yrrken, binitliyken bile klnmas emriyle ayr bir
nem kazanmaktadr.
Orta Namazn hangi namaz olduu konusunda
farkl grler bulunmakla birlikte, ounluun
gr kindi Namaz zerinde younlamak-
Cz: 2, Sre: 2
tadr. kindi vakti, gnlk ilerin tamamlanma

zaman olmasndan dolay, bu namazn ihmale
urama ihtimali daha fazladr. Ayrca bu vakit,
insan hayatyla alkal meleklerin nbet deiim
zamandr. kindi Namaz, Sabah Namaz gnn
ilk namaz saylrsa, say bakmndan da ortaya
gelmektedir. u kadar ki, gnn daha ok geceden balad ve kindi Namaz gibi kendine has
nemi de hesaba katlrsa (sr Sresi/17: 78), bu
durumda Orta Namaz Sabah Namaz da olabilecei gibi, hem Sabah, hem kindi Namaz da
olabilir.
156. Buradaki hkmn miras yetiyle neshedildii genel olarak kabul edilmektedir.
Cz: 2, Sre: 2
BAKARA SRES
117
39
246. Bakmaz msn, Musadan sonra srail

Oullar ileri gelenlerinin haline! Kendileri
iin seilip gnderilmi olan bir peygambere, Bamza bir hkmdar tayin et de,
Allah yolunda savaalm! diye mracaatta
bulundular. (O Peygamber,) yle cevap
verdi: Ya sava zerinize farz klnr da, savamazsanz? Onlar, Allah yolunda neden
savamayacakmz ki, memleketimizden
srlp karldk ve oluk-ocuumuzdan
edildik! dediler. Ne vakit ki savamak kendilerine farz klnd, o zaman ilerinden pek
az mstesna, hemen dnverdiler. Allah, o
zalimleri ok iyi bilmektedir.
247. Peygamberleri, onlara dedi: Allah, size
hkmdar olarak Taltu tayin buyurdu.
Hemen (itiraz edip), (Bizden olmayan ve
bir melik ailesinden gelmeyen) o kii bize
nasl hkmdarlk yapabilir ki, (iimizden

melikler karm olan) biz (srail Oullar
kabilesi) hkmdarla ondan daha ok lykz; kald ki, kendisine verilmi yle fazla
bir serveti de yok. dediler. Peygamber, yle cevap verdi: Allah, onu seip size tercih
buyurdu ve ona (hkmdarlk iin gerekli)
geni ilimle birlikte (iktidarn yrtebilecei) salam bir yap bahetti. Allah, hkmdarl kime dilerse ona verir. Allah, (meiet
ve kudretiyle her eyi) kuatandr; (kimin
neye niin lyk olduunu ve olmadn)
hakkyla bilendir.
248. Peygamberleri, devamla yle dedi:
Onun hkmdarlnn almeti, size iinde
Rabbinizden bir sekine (i huzur ve gven
kayna) ile birlikte Musa ve Harunun manev mirasndan bir bakyenin bulunduu
ve meleklerce tanan sandn gelmesidir.
Eer gerekten mmin iseniz, bunda sizin
iin phesiz bir delil, bir iaret vardr.
118
BAKARA SRES
Cz: 2, Sre: 2
40
249. Nihayet Talt ordusuyla birlikte hareket etti ve (askerine hitaben yle) dedi:
Allah, sizi bir nehirle imtihan edecektir.
Kim ondan ierse benden deildir; kim de
ondan hi tatmazsa, ite o bendendir; u
kadar ki, eliyle bir avu dolusu alan da (knanmayacaktr). lerinden pek az hari,
hepsi o nehirden iti. Derken Talt, evet O
ve beraberinde bulunup (sudan hi imeyen
ve pek az ien) mminler nehri geince,
(nehirden az da olsa tatm bulunanlar),
Bugn Calut ve ordusuna kar savaacak takatmz yok! dediler. Buna karlk,
kendilerini her an Allahn huzurundaym
gibi hisseden ve Ona kavuacaklarna kesin
inanc olanlar ise, Nice kk topluluklar
vardr ki, Allahn izniyle ok byk topluluklara galip gelmitir! diyerek, (inan ve
dncelerini dile getirdiler). Allah, sabredenlerle beraberdir.
251. ok gemedi, Allahn izniyle onlar

bozguna urattlar. Davud, Calutu ldrd
ve Allah, Ona hkmdarlk ve hikmet verdi; ayrca Ona diledii pek ok ey retti.
Eer Allahn (bu ekilde) insanlarn bazsn bazsyla def etmesi olmasayd, hi phesiz yer fesada urar ve yaanlmaz hale
gelirdi. Lkin Allah, btn varlklara ok
byk bir ltuf ve inayet sahibidir.157
250. Derken Calut ve ordusu karsnda

harp meydannda mevzilenip, (tam bir iman
ve teslimiyetle Allaha yalvararak, yle)
dediler: Rabbimiz, stmze sabr yadr;
ayaklarmz kaydrmayp sabit tut ve kfirler gruhuna kar bize nusret ve zafer
bahet!
252. Btn bunlar, Allahn (vahyettii)

yetleri, (isim ve sfatlaryla Onu gsteren)
delil ve iaretler olup, onlar haklarnda hibir pheye mahal bulunmayan birer gerek
olarak sana okuyoruz. nk sen phesiz,
hi phesiz (vahye mazhar ve Kitapla)
gnderilenlerdensin.
Cz: 2, Sre: 2
BAKARA SRES
157. Bir bakma, insanlk tarihinin bir realitesi

ve hayatn bir kanunu olarak savan hikmetini,
dmanla savata mminlerin kazanma dinamiklerini ortaya koyan bu yetlerde anlatlan hadise, srail Oullar tarihinde bir dnm noktasdr. Hz. Musa (a.s.) zamannda Msrdan kp,
Sina lne gelen ve adm adm Filistin topraklarna doru yryen srail Oullar, bu byk
rasln zamannda, ihtimal 243nc yetin ifade ettii bir vaka olarak, kalbleri lm bir-iki
neslin gidip, yerlerini klelik hayat yaamam,
baka topluluklarn inan ve medeniyetlerinden
etkilenmemi ve hrriyeti bilen, Allaha inanan
yeni nesillerin almasyla bir dirilie ulamlard.
Hz. Musadan sonra Hz. Yua (a.s.) zamannda
Erihaya girdiler. Bilahare balayan Hakimler
dneminde bu blgede asrlarca kaldlar. evrelerindeki dmanlaryla savap, kh yendiler,
kh yenildiler. Nihayet, Hz. Musadan (a.s.) tahminen asr kadar sonra peygamber Samuel
(a.s.) zamannda, bu yetlerde anlatlan hadise
119
vukua geldi. Gl putperest Filistinlileri bozguna uratan srail Oullar, Filistini batan sona
ele geirip, Kuds bakent yaparak, tarihteki
en gl devletlerini kurdular. Hz. Davud (a.s.),
bu devletin ilk peygamber halifesi oldu.
248inci yette sz edilen sandk, Kitab-
Mukaddeste yer yer anlatld (k, 25: 1016;
40: 2021; Tesniye, 10: 15; Yeu, 3: 3) ve baz
rivayetlerde de getii zere, aatan yaplma
bir sandk olup, iinde Tevratn yazl olduu
levhalar bulunur ve gerek seferlerde, gerekse savalarda bu sandk (tabut) nde giderdi. htimal,
Hz. Musadan sonra geen asrlarda kaybolmu,
fakat melekler tarafndan tanp korunmu ve
Taltun hkmdarlna bir delil olarak getirilmitir. yle anlalyor ki bu sandk, srail Oullarnn taliinin bir simgesi idi.
Ayn yette geen sekine, insana itminan, cesaret, emniyet, tahamml ve i huzuru veren bir
hl, bir grnt, bir nesne veya bunlara benzer
bir eydir.
120
BAKARA SRES
Cz: 3, Sre: 2
41
253. O (gnderilen) rasller ki, (baz ynlerden) kimisini kimisine stn kldk.
lerinde kendisiyle Allahn (bir perde
gerisinden) konutuu vardr; kimisini de
Allah, derecelerle ykseltmitir. Meryem
olu saya ise (rasl olduunu gsteren ve
mesajn ispat eden) apak deliller verdik
ve onu Rhul-Kudsle destekleyip glendirdik. Eer Allah dilemi (ve insanlara
irade vermeyip, onlar mecbur brakm
olsayd), o rasllerin arkasndan gelenler,
kendilerine apak deliller, gerei gn gibi
gsteren yetler gelmesine ramen birbirleriyle savamazlard. Ne var ki, aralarnda
anlamazla dtler; ilerinde iman eden
de vardr, kfr iinde olan da. Eer Allah
dilemi (ve onlara irade vermeyip kendilerini belli bir davran ekline mecbur brakm olsayd), aralarnda savamazlard.
Fakat Allah, ne dilerse onu yapar.
254. Ey iman edenler! Ne herhangi trde bir
alveriin, ne kendisinden yardm umulan
bir dostluun ve ne de u veya bu ekilde
bir kayrma ve aracln sz konusu olaca bir gn gelmeden nce, size rzk olarak
(mal, g, bilgi, zek) her ne vermisek
ondan infak edin. Kfirler, (gerei gremeyen, bak alar ve lleri yanl, yaptklaryla ilerini de etraflarn da karartan
ve dolaysyla ncelikle kendilerine zulmeden) zalimlerin ta kendileridir.
lerini ve bilmediklerini bilir; onlar ise, Onun

lminden dilediinin tesinde hibir eyi
kavrayamazlar. (Mutlak hkm ve hakimiyetinin tecelligh olan) Krss, gkleri ve
yeri tamamen kuatmtr; gkleri ve yeri
koruyup gzetmek Ona asla ar gelmez.
Ve Aliyy (mutlak yce olan)dr O ve (Azm
(mutlak azamet sahibi).
255. Allah: yoktur Ondan baka ilh. Hayy

(ezel-ebed mutlak hayat sahibi)dir, Kayym (varl hem kendinden, hem de kendi
kendine kaim olan)dr. Ne gaflet ve uyuklama basar Onu, ne de uyku. Gklerde ne
varsa ve yerde ne varsa hepsi Onundur.
Kim vardr ki, Onun huzurunda Onun
izni olmadan bir bakas iin efaatte bulunabilsin? Yarattklarnn nndekini arkasndakini, gemilerini geleceklerini, bildik-
256. Dinde zorlama olmaz: doru eriden, hak

btldan seilip ayrlmtr. Artk kim tautu
(sahte ilhlar ve Allaha isyanla baka yollar,
baka dinler icat ederek insanlar bunlara itaate zorlayan btl gleri) ret ve inkr edip,
(yegne lh, Rab ve Mabud olarak) Allaha
iman ederse, hi phesiz en salam, kopmas
mmkn olmayan kulpa yapmtr. Allah,
(her sz) hakkyla iitendir; (niyetleriniz dahil, her eyi) hakkyla bilendir.
Cz: 3, Sre: 2
BAKARA SRES
121
42
udan getirir, haydi sen onu batdan getir!

deyince, o kfir ne diyeceini bilemez bir
halde donup kald.159 Allah, (bylesi) zalimler gruhuna hidayet vermez, onlar emellerine ulatrmaz.
257. Allah, iman edenlerin velsi (ilerini

Kendisine havale etmeleri ve her bakmdan gvenmeleri gereken dostu, yardmcs
ve koruyucusudur); onlar daima her trl
(zihn, manev, itima, iktisad ve siyas)
karanlklardan nra karr (ve nurlarn
arttrr). Kfredenlere gelince, onlara vellik
yapanlar tauttur, onlar nurdan her trl
karanla karrlar.158 Onlar, Atein yrn
ve yoldalardrlar, orada sonsuzca kalacaklardr.
258. Bakmaz msn, Allahn kendisine verdii mlk ve hkmdarlkla (marp), brahimle Rabbisi hakknda tartmaya giriene!
brahim, Rabbim Odur ki, hayat verir ve
hayat alr. dedi; dieri, Ben de hayat verir
ve alrm! karln verdi. Bunun zerine
brahim, Muhakkak ki Allah, gnei do-
259. Veya, (Allahn hayat verme, onu alma

ve lleri diriltmesine bir baka harikulade
delil olarak) o kimsenin hali gibi ki, alt stne gelmi pssz bir beldeye uramt da,
(Allahn kudret tecellilerinin bykl
karsnda duyduu hayret ve hayranln
ifade sadedinde,) Allah, bylesine bir yok
olutan sonra bu beldeyi ve ahalisini acaba
nasl diriltir! demiti. Bunun zerine Allah,
(gndzn ilk vakitlerinde onun cann ald
da,) kendisini tam yz yl l halde tuttu ve
sonra da (gndzn biti saatlerine doru)
dirilterek, (Burada) ne kadar sre kaldn?
diye sordu. O kii, Bir gn veya daha az.
cevabn verdi. Allah buyurdu: Hayr, tam
yz yl kaldn. Byle iken bak yiyeceine
ve ieceine, hi bozulmamlar. Ama bir de
merkebine bak. Btn bunlar, seni insanlara bir yet (onlar nasl yarattmza ve
tekrar nasl dirilteceimize bir delil) klalm
diyedir. (Merkebinin) kemikler(in)e bak,
onlar nasl da birletirip yerli yerine koyuyor, sonra da zerlerine et giydiriyoruz. O
kii, gerek bu ekilde kendisine apak belli
olunca, Biliyorum ki dedi, phesiz Allah, her eye hakkyla g yetirendir.
122
BAKARA SRES
158. Sanki kfredenler nceden nur iindeymiler

gibi bir arm yapan bu cmle, u manlara
gelmektedir:
Bu cmle, daha nceki Allah, mminleri karanlklardan nra karr cmlesine bir
mukabeledir. kinci olarak, Taut, inananlar
da srekli karanla, kfre, irke, fska arr
ve onlarn imandan, Dinden uzaklamalar iin
alr. nc olarak, bir hadis-i erifte ifade
buyurulduu gibi, her doan ocuk slm ftrat
zere, yani slm kabl edebilecek bir yapda
doar, fakat annesi-babas, evresi onu baka
dinlere eker. te, tautun bir yapt da budur;
btn nesilleri saptrmaya, sapkn yollara atmaya almaktr.
159. Kitab- Mukaddeste yer almayan fakat
Talmudda yakn ifadelerle anlatlan bu hadise,
Hz. brahim (a.s.)la Irakta Keldan krallarndan
biri arasnda gemitir. Talmuda gre, Hz. brahimin babalnn Nemrut denilen bu kraln
saraynda nemli bir mevkii vard. Hz. brahim
(a.s.), Tevhidi teblie balayp putlar krnca,
babal onu Nemruta ikyet etti ve aralarnda
sarayda bu konuma geti.
Mminlerin dndaki insanlar, ya materyalist
olup, Allah inkr ederler veya Ona eitli ekillerde irk koarlar. Allahn varln genellikle
kabul eden mriklerden bazs, Ona kozmik
plandaki icraat ve sfatlarnda irk koar, yani,
Onun icraatn tabiat, tabiat kanunlar, melekler, birtakm ruhlar ve (gne, ay ve yldzlar
gibi) gk cisimleri trnde gerek veya itibar
varl olan nesneler arasnda taksim ederler.
Bazs da, Onun kozmik plandaki mutlak hakimiyetini kabul etmekle birlikte, insanlarn hayatn dzenlemede, Onun koyduu Din dnda
Cz: 3, Sre: 2
dinler ve sistemler icat edip, bakalarn bu dinler veya sistemlere itaata zorlarlar. Yani, beer
sahadaki hakimiyeti kendilerinde vehmeder ve
bu sahaya Allah kartrmak istemezler. yle
anlalyor ki Nemrut, beer sahadaki hakimiyet veya hkmdarlnn devam adna Allaha
irk koan biriydi. Kendi hkmdarlk sahasnda
diledii gibi hkmetmek istiyordu. Bu bakmdan, Hz. brahimin cz, yani beer sahadaki
hayat verme ve almadan kll sahadaki, btn
kinattaki hayat verme ve almaya intikali zerine sesi kslverdi. Yeryz kinattan ve beer
btn varlklardan bir para olmas hasebiyle
kozmik planda hakimiyet kiminse, yeryznde
ve beerin dnyasnda da hakimiyet ancak Ona
ait olabilirdi. nsan, varlklar iinde en gl bir
sebep, kendisini Allah hakknda tartmaya giriebilecek gte gren bir varlk olarak, eer onun
da sadece kinattaki dzende deil, kendi hayatnda, dnyaya gelmesinde ve hayatnn devamnda, anne-baba, doum ve lm yeri, tarihi ve
eklinde, fizik yapsnda, hatt benim dedii
vcudunun almasnda bile en kk bir rol
ve mdahalesi sz konusu deilse, u halde ona
da den, Allaha teslim olmaktr. u kadar ki
Allah, insan bu teslimiyete zorlamaz ve gnderdii Dinin bilhassa hukuk blmnde, ona zamann getirdii yeni artlara paralel olarak asl ve
deimez prensipler erevesinde itihad yetkisi
verir. Putkran, byk peygamber Hz. brahim
Halilullah (a.s.), Msr firavunlarnn Iraktaki
emsalleri karsnda bu en byk gerei ortaya
koymu, bunu cihan apnda ilan ve tebli edip
zihinlere, gnllere nakedense, en mmtaz evld Hz. Muhammed Mustafa aleyhissalt vesselm olmutur.
Cz: 3, Sre: 2
BAKARA SRES
123
43
261. Mallarn Allah yolunda infak edenlerin hali, yedi baak bitiren ve her baakta
yz dane bulunan bir tohum gibidir. Allah, kime dilerse ona kat kat verir. Allah,
(rahmet ve ltfuyla her varl) kucaklayan,
(merhametiyle kullarna) genilik gsterendir; (kullarnn halini) hakkyla bilendir.
262. Mallarn Allah yolunda infak edip de,
infaklarnn ardndan herhangi bir baa kakmada ve gnl incitici bir harekette bulunmayanlar yok mu: Onlarn, Rabbileri katnda
mkfatlar vardr. Onlar iin (zellikle hirette) herhangi bir korku sz konusu olmayacak ve onlar asla zlmeyeceklerdir de.
260. Bir vakit brahim de, Rabbim, lleri

nasl diriltirsin, bana gster! demiti. Allah,
Yoksa inanmyor muydun? diye sordu. brahim, Evet, inanyorum, fakat (meselenin
keyfiyetini tafsilatyla greyim de,) kalbim
tam tatmin olsun istedim. cevabn verdi.160
Allah buyurdu: yleyse, (farkl trde) drt
ku tut, onlar kendine iyice altr ve btn hususiyetleriyle tan. Sonra onlar kes
ve birbirine kat kartr da, her dan bana
her birinden bir para koy. Ardndan ar
onlar, bak nasl da sratle sana geliyorlar.
Bil ki Allah, izzet ve ululuk sahibi, her ite
stn ve mutlak galiptir; her hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunandr.
160. Hz. brahimin (a.s.) bu isteine mukabil,
Hz. Ali (r.a.), Gayb perdesi alsa yaknim artmayacak! der. Elbette Hz. Ali, Hz. brahimden
daha fazla yakn sebebi deildi. Ama, her insann
bir yakn kapasitesi vardr. Hz. Ali, o sz sy-
263. Tatl ve gzel bir sz, bir ayp rtme

ve kusur balama, peinden gnl incitici
hareket gelen bir sadakadan daha hayrldr. Allah, mutlak servet sahibi, (dolaysyla
kullarnn sadakasndan) mstandir; kullarnn hatalar karsnda ok sabrl, ok
msamahaldr.
264. Ey iman edenler! Sadakalarnz baa
kakma ve gnl incitici hareketlerle heder
edip de, ne Allaha ne de hiret Gnne inanan ve maln srf insanlara gsteri yapmak
iin infak eden kiinin durumuna dmeyin.
Onun durumu, zerinde toprak bulunan
kaygan bir kayaya benzer ki, zerine iddetli bir saanak iniverince topra kayar gider
de, aslnda kaskat bir ta olduu ortaya kverir. Bu ekilde onlar, yaptklar infaktan
(hirete ait sevap ve mkfat olarak) hibir
ey elde edemez; iledikleri amelin neticesini
alamazlar. Allah, ylesi kfirler gruhuna hidayet vermez, onlar emellerine ulatrmaz.
lediinde vellerin ah olarak demek ki kapasitesini doldurmutu. Hz. brahim ise, sz konusu
istekte bulunduunda, en byk rasllerden biri
olarak daha henz yakn kapasitesini doldurmamt.
124
BAKARA SRES
Cz: 3, Sre: 2
44
265. Mallarn, Allahn rzasnn nerede

yattn, Onun nelerden raz olduunu
kollayarak ve ilerindeki iman takviye edip
kkletirmek iin infak edenlerin durumu
ise, yksek bir yerde bulunan gzel bir
baheye benzer. Bir bahe ki, zerine bol
yamur yaar ve rnn iki kat verir. O
kadar ki, bol yamur dmese bile bir isinti yetiir. Allah, her ne yapyorsanz onu
ok iyi grmektedir.
266. Hibiriniz arzu eder mi ki, hurmalk
ve zm balarndan bir bahesi olsun; (bir
bahe ki,) iinde aylar akyor ve sahibi
iin her trl mahsul yetiiyor; ama sahibinin stne ihtiyarlk km, stelik bir
de kk, zayf, bakma muhta ocuklar
ve torunlar var: tam bu durumda yakc
bir bora ksn da, baheyi kasp kavursun?
Allah, yetleri (gerei gsteren delil ve iaretleri) ite byle aklar ki, zerlerinde iyice dnp (gereince davranasnz).
267. Ey iman edenler! rettiiniz mallarn,
kazancnzn ve sizin iin yerden kardklarmzn iyi, temiz ve hell olanndan infak ediniz; gz yummadan alcs olmayacanz baya ve kt mallardan vermeye
yeltenmeyiniz. Bilin ki Allah, mutlak servet
sahibi, (dolaysyla kullarnn infakndan)
mutlak mstandir; (btn ihtiyalarnz
gideren ve rzknz veren Rabbiniz olarak)
hakkyla hamde ve vgye lyktr.
268. eytan sizi (hayrda ve gerekli yerlere

harcamakla) fakir olacaksnz diye korkutur
ve sizi cimrilie, (malnz harcama yeri olarak) irkin ilere ve ahlkszla tevik eder.
Allah ise size Kendi katndan, (sizin tahmin edemeyeceiniz) bir balanma ve hi
karlksz bol bol ltuf vadediyor. Allah,
(rahmet ve ltfuyla) her varl kucaklayan,
(merhametiyle) kullarna genilik gsterendir; her eyi hakkyla bilendir.
269. O, hikmeti161 dilediine verir. Her
kime hikmet verilmise, phesiz ona ok
byk bir hayr, (her maldan daha ok ve
daha kymetli bir servet) verilmitir. Fakat
(btn bu hakikatlar) ancak gerek akl ve
idrak sahipleri anlar, zerinde dnr ve
gerekli dersi alrlar.
Cz: 3, Sre: 2
BAKARA SRES
161. Hikmetin ok geni man yelpazesi varsa da,

zet olarak o, yaratln, hayatn, btn kinatta
geerli sistemin, hakim bulunan lh kanunlarn
gayesini ve ileyiini kavramaktr; bu arada bilhassa beer hayat adna, Ben kimim? Bu dnyadaki
varlmn gayesi nedir? Nereden geldim, nereye
gidiyorum? Bu dnya yolculuunda rehberim
kimdir? lmn benden istedii nedir? gibi sorularn tatmin edici cevabdr. Ayrca, eyann ve
hadiselerin gerisinde yatan gerek sebep ve hedefin, yani bir bakma Kader veya bunun bilgisidir.
125
Kurn, btn bu konularda gerek bilgi kayna, Snnet de onu bize aklama ve hayata tatbik
etme sistem ve prensipleri olduu iin, Raslllahn snneti-i seniyesi, btnyle hikmettir.
eytann vad ve korkutmalarna kanan ehl-i
dnya nezdinde hikmet ve aklllk, dnya hayatnda refah yakalama, bunun iin alp abalama ve biriktirmedir. Oysa Allah, mminleri
ncelikle hirete ynlendirir ve hirete ynelik
ok byk bir mkfat karlnda dnyada fakirlere vermeyi ve yardmlamay emreder.
126
BAKARA SRES
Cz: 3, Sre: 2
45
270. (Az ok, iyi kt, Allah yolunda veya

eytan yolunda) nafaka olarak ne harcar,
bakasna ne verirseniz ve (Allaha itaat
veya isyan ifade edecek) adak olarak ne
adarsanz, Allah hepsini mutlaka bilir. (Bir
an iin kendilerini emniyetteymi gibi grseler de, niha akbetleri itibariyle) zalimlerin hibir yardmcs yoktur.
271. Eer sadakalar aktan verirseniz ne
gzel! Ama onlar gizler ve fakirlere gizlice verirseniz, bu sizin iin daha hayrldr.
Allah, verdiiniz sadakalar birtakm ktlk ve gnahlarnza kefaret yapar, bunlarla onlar rter. Allah, her ne yapyorsanz,
hepsinden hakkyla haberdardr.
272. (Ey Raslm! Btn bu hkmleri insanlara tebli etmek vazifen olmakla birlikte,) onlar bilfiil hidayete erdirmek, her ite
onlara doruyu yaptrmak, senin zerine
bor deildir; ancak Allahtr ki, dilediine hidayet verir. (O bakmdan, ilediiniz
hayrlar, gerek Allaha, gerekse kendilerine hayr ve iyilikte bulunduunuz kiilere kar minnet sebebi yapmayn. nk)
hayr olarak her ne infak ederseniz kendiniz iindir ve menfaati sizedir; zaten (mminler olarak) siz, Allahn ebed razln
dileyip aratrmaktan baka bir maksatla
infakta bulunmazsnz. Hayr olarak her ne
infak ederseniz, mkfat hi eksiksiz size
verilir ve hibir ekilde hakszla maruz
braklmazsnz.
273. (Verdiiniz sadaka, yaptnz infaklar,
ncelikle,) kendilerini Allah yoluna vakfetmi fakirler iindir; onlar, (fakirliklerinden

dolay, Allah yolunda hizmet vermek ve nafakalarn kazanmak iin) yeryznde dolama imkn bulamazlar; iffet ve hayalar
sebebiyle halktan bir talepte bulunmadklar
iin de cahiller onlar zengin zanneder; fakat
sen onlar (edep ve nezahetlerinin yansd) smalarndan tanrsn; insanlardan hele
yzszlk ve srarla hibir ey istemezler.
Siz hayr olarak her ne infak ederseniz, hi
phesiz Allah hepsini hakkyla bilir.
274. Mallarn Allah yolunda gece ve gndz, gizli ve ak infak edenler var ya, onlarn Rabbileri katnda mkfatlar vardr;
onlar iin (zellikle hirette) herhangi bir
zlmeyeceklerdir de.
Cz: 3, Sre: 2
BAKARA SRES
127
46
bereket vermez ve onu eksilte eksilte nihayet mahveder; buna karlk, (mal eksilttii
sanlan) sadakalar ise nemalandrr. Allah,
(haram hell tanmakta srar eden) pek kfir ve ok gnahkr hi kimseyi sevmez.
ynelik iler yapanlar, namaz btn artlarna riayet ederek, vaktinde ve aksatmadan
klan ve zekt tastamam verenler, ite onlarn Rabbileri katnda mkfatlar vardr.
Onlar iin (zellikle hirette) herhangi bir
zlmeyeceklerdir de.
275. te yandan, faiz yiyenler ise, (kendilerini bir sre krda gibi grseler de,) birden
eytan arpma dner ve (Hair esnasnda kabirden kalkarken de) eytan arpm
birinin kalkt gibi kalkarlar. Bu, onlarn
Alveri, faiz gibidir. demelerindendir.
Halbuki Allah, alverii hell, faizi haram
klmtr.162 Her kime Rabbisinden bir talimat, bir ihtar gelir de (faizden) vazgeerse,
gemite ald faizler artk kendisinindir
(geri alnmaz), hakkndaki hkm ise Allaha ittir; (Allah, onu pimanlk, tevbe ve
sadakatinin derecesine gre dilerse balar.)
Her kim de, (bu talimat ve ihtara ramen)
yeniden faizi hell sayar ve tekrar faiz almaya dnerse, ite onlar Atein yrn ve yoldalardrlar; orada sonsuzca kalacaklardr.
276. Allah, (mal artrr zannedilen) faize
278. Ey iman edenler! Allaha isyandan saknp, Ona tam bir sayg iinde (takva dairesine girmeye aln) ve eer gerekten
mminlerseniz, artk faizden kalan mevcut
alacaklarnz brakn.
279. Eer byle yapmaz da (faizi hell saymaya veya haram kabul etmekle birlikte almaya
devam ederseniz,) Allah ve Raslnden size
kar sava ald malmunuz olsun. Eer
tevbe eder (ve artk faizden tam olarak vazgeerseniz), anaparanz sizindir. Bylece ne
zulmetmi, ne de zulme maruz kalm olursunuz.
280. Borlanm olan borcunu deyemeyecek bir darlk iinde ise, kolayla kncaya
kadar ona mhlet verin. (Darda bulunan bir
borluya) alacanzdan balayvermeniz
ise, sizin iin daha da hayrldr, eer (bunun hem toplum hayat, hem de ahsnz
adna ne gzel bir davran olduunu) biliyorsanz.
128
BAKARA SRES
Cz: 3, Sre: 2
281. (imdiden) yle bir gnden korkun ve

ona kar korununuz ki, o gn Allaha dndrlp, Onun huzuruna karlacak (ve
dnyada ilediiniz btn amelleriniz Onun
hkmne havale olunacak)tr. Ardndan,

herkese (dnyada kazandnn) karl
tamamen denecek ve kimseye hakszlk
yaplmayacaktr.
162. Pek ok slm hkmler gibi, faiz de tedric olarak yasaklanm ve faizli muameleler, Veda
Haccnda niha olarak ortadan kaldrlmtr.
Faiz konusunda Bedizzaman Said Nurs (r.a.),
u ok zl deerlendirmede bulunur:
yapan en nemli faktrdr. Fakir lkelerin zenginlere kar bor yk altnda ezildii ve zenginlerin fakirlerin srtndan geindii dnyann
u andaki hali, buna en ak rnektir. Faiz, hem
dnya apnda, hem lkeler ve fertler aras mnasebetlerde ve bir lke iinde zulm ve smrnn en belirgin ve en etkili aracdr. Ekonomik
hayatta meydana getirdii rme ve kokumaya
ek olarak, insanlarda bir yandan bencillii, ihtiras, para ve biriktirme hrsn ve merhametsizlii beslerken, bir yandan da, toplum hayatnda
yardmlama, fedakrlk ve acma duygularn
yok eder. Bu bakmdan, hem ekonomik hem de
ahlk adan ldrc bir zehirdir.
nsanlk iinde ortaya kan btn karklk, bozgunculuk ve ihtilllerin kayna

u iki kelime, iki sz veya iki anlaytr: Biri,
Ben tok olduktan sonra, bakas alktan
lse bana ne?; dieri, Sen al, ben yiyeyim. ldrc bir zehir olan birinci sz
yok edecek, o hastala ifa verecek deva
zekt emridir ki, slmn nemli bir rkndr. kinci szde bir zakkum aac gizlidir.
Onun kkn kurutacak olan da, faizin haramldr. nsanlk kurtulu istiyor ve hayatn seviyorsa, zekt uygulamal, faizi ortadan kaldrmaldr. (Szler, Lemat, 984)
Faiz konusunda, sz konusu yetlerde aka

grld zere, Kurn- Kerim iddetli ifadeler
ihtiva etmekte, onu hell kabul etmeyi kfrde
ileri gitme, Allahn yasaklamasna ramen onu
almaya devam etmeyi de imana tam zt bir davran, hatt Allah ve Rasl ile savama olarak
takdim buyurmaktadr. Faizin karsna zektn
konmu olmas da, Bedizzaman hazretlerinin
yukarda aklamalarn teyit etmektedir.
Faiz, fakiri daha fakir, zengini daha zengin
slm, herhangi bir yerde btnyle uygulanma imkn bulduunda, faizli hibir muameleye
gerek olmaz. slm, kr ve zararda ortaklk temelinde ibirliini ve irketlemeyi tevik eder.
Faizin yasak olmas, bu tr teebbslerin maliyetini azaltr, her trl ekonomik teebbse ve
ekonomik hayata canllk getirir, enflasyonu
kendiliinden drr. Bir lkedeki faiz hadleri,
o lkedeki gerek enflasyon, fakirlik ve gelir dalm eitsizliinin en gereki gstergesidir. Para,
ticarette bir ara olabilir; onun hi risk tamayan
bir ticaret meta olarak kullanlmas gayr- mantkdir, istismardr ve temelde bakalarnn srtndan geinmeye dayal faaliyetlere sebeptir.
Cz: 3 Sre: 2
BAKARA SRES
129
47
282. Ey iman edenler! Belli bir vadeye kadar

borlandnz zaman onu yazn. Aranzda
doruluuyla tannm bir ktip onu yazsn. Ktip, (Kurn ve Raslllah yoluyla)
Allah kendisine nasl retmise, o ekilde
yazmaktan kanmasn ve yazsn. zerinde
bor bulunan kii de yazdrsn, (kendisini
yaratan, merhametle, ltuf ve efkatle besleyip byten) Rabbi olan Allaha gnlden
sayg iinde davransn, Ona kar gelmekten saknsn ve borcundan hibir eyi eksik
brakmasn. zerinde bor bulunan kii akl
ermez, kk ve yazdrmaktan ciz ise, bu
takdirde velsi, adalet ve hakkaniyet lleri
iinde yazdrsn. inizden (Mslman) iki
erkei de ahit tutun. ki erkek bulunmazsa, o zaman doruluklarndan emin olduunuz bir erkek ile, biri unutur veya yanlr-
sa dieri hatrlatabilir midiyle iki kadnn

ahitliini aln.163 ahitler arldklarnda,
ahitlikten kanmasnlar. Siz ktipler de,
bor az olsun ok olsun, onu vadesiyle birlikte yazmaktan enmeyin. Byle davranmak, Allah katnda (kl krk yararcasna)
dorulua daha uygun, ahitlik iin daha
salam ve pheye mahal vermemek iin
daha elverili bir yoldur. Ancak, aranzda
hemen o anda hazr mallar zerinde yapacanz pein bir alveri olursa, bu takdirde
yazmamanzda zerinize bir vebal yoktur.
Fakat her halkrda alverilerinizi ahit
huzurunda yapmanz daha iyidir; ayrca,
ktip de ahit de, yazmada ve ahitlikte iki
tarafa zarar verecek ekilde davranmasnlar;
(nemli ilerinden alkonulmak, kendilerine
yapmalar gerekenin stnde teklifte bulunmak ve ktibe cretini vermemek gibi
yollarla) zarara da uratlmasnlar. Eer bu
trden zararlara yol aacak ekilde davranrsanz, phesiz Allaha itaattan km
olursunuz. Her durumda Allaha isyandan
saknn ve takva dairesine girmeye aln.
Allah size, (muhta bulunduunuz btn
hkmleri ve her ite takip etmeniz gereken yolu) retiyor. Allah, her eyi hakkyla
bilendir.
130
BAKARA SRES
163. Kurnn bor veya daha geni mansyla ticar mnasebetlerde ahit olarak bir erkee kar
iki kadn art getirmesinin sebebi yette gayet
aktr. Bu, hibir zaman Kurnn kadn erkein yars grd gibi bir manya gelmez. Burada
nemli olan erkek veya kadnn konumu deil, ticar mnasebetlerin gvenilir ve salkl olmasdr. Toplum iinde bor alp-verme iini ve ticar
mnasebetleri yrtenler ve bu sahann uzmanlar
daha ziyade erkekler olup, konu zerinde dnlrken, slmn aileyi idare ve geindirme ykn
erkeklere ykledii de gzden uzak tutulmamaldr. Ayrca kadnlar, erkeklere nazaran ok daha
duygusal olduklar gibi, unutma ve yanlmaya da
erkeklerden daha ok maruzdurlar. Bu demek deildir ki, hafzalar erkeklerinkinden daha gl
kadnlar yoktur. Ama, toplumu ilgilendiren meselelerde istisna durumlara deil, genel dorulara
baklr ve hkm ona gre verilir. Kald ki, erkekler seviyesinde megul bulunmad bir sahada kadnlarn erkeklere nazaran daha ok yanlp, daha
Cz: 3, Sre: 2
ok unutkanla decei tartma gerektirmez bi

gerektir. Bu bakmdan, erkeklerden daha ok uz
man olduklar sahalarda bir erkek yerine iki kadn
aranmaz.
Bu yette esas dikkat edilmesi gereken nokta

Kurn- Kerimin ok erken bir dnemde noter
lik kurumunun temeli denebilecek ok nemli bi
hukuk ve ticar dzenleme getirdiidir. Okuma
yazma bilenlerin bile son derece az olduu, yaz
malzemesi olarak kdn bile bulunmad bir or
tamda byle bir dzenlemeyi getirmek, Kurnn
evrenselliinin ve zaman tesi olduunun says
delillerinden biridir. Bu dzenlemede, (1) adalet
istikamet ve hakkaniyet, (2) ahitlik ve bunun
ifasnn en gzel, en kesin ekilde yaplmas, (3
pheleri gidermenin en iyi ekilde temini, (4) ti
car mnasebetlerdeki anlamazlklarn getirmes
muhtemel, hatt cinayete kadar varabilen huzur
suzluklarn kaldrlmas n planda grlmektedir
(Suat Yldrm, ilgili yetin yorumunda.)
Cz: 3, Sre: 2
BAKARA SRES
131
48
varsa; iinizde (tuttuunuz niyetlerinizi,

bizzat ve bilerek kurduunuz ktlkleri,
yaptnz planlar) ister aa vurun, isterse gizleyin, Allah onlardan dolay sizi hesaba eker. Sonra, (sorumluluu olanlardan)
dilediini (ister tevbe neticesi olarak, isterse sadece fazlndan) balar, dilediine de
(adaleti gerei) azap eder. phesiz Allah,
her eye hakkyla g yetirendir.
283. Eer, sefer gibi (yazdrma imknnn

bulunmad bir durumda) olur da bir ktip bulamazsanz, bu takdirde (borludan)
alnan rehin kfidir. Ama birbirinize gven
ve itimat eder (ve rehin almaya gerek grmezseniz), kendisine inanlp itimat edilen
(borlu), zerindeki emaneti (vaktinde) iade
etsin ve (borcunu dememek veya eksik
demek, vaktini aksatmak gibi yollarla, kendisini yaratan, rahmet ve efkatle byyp
yetitiren) Rabbisi Allaha kar gelmekten
saknsn. Bir de, (hibiriniz) ahitlii gizlemeyin; kim ahitlii gizlerse, phesiz onun
(mahall-i iman olan) kalbi gnaha batm
demektir. Allah, her ne yapyorsanz onu
hakkyla bilendir.
284. Allahndr hep gklerde ve yerde ne
285. (Risalet misyonunun zirvesi) o Rasl,

(vahiy yoluyla Kurn ve Snnet olarak)
kendisine Rabbisinden her ne indirildiyse
ona iman etti; (beraberindeki) mminler de
(iman ettiler). Her biri, Allaha, meleklerine, kitaplarna ve rasllerine iman etti de,
(nanma hususunda) Onun rasllerinden
hibirini dierlerinden ayrmayz; dediler
ve yle seslendirdiler (imanlarn): (Rabbimize iman davetini) iittik ve (bu davete
uyarak, Musann kavmi gibi isyan ettik
demeyip,) itaat ettik; ey Rabbimiz, (yine de,
hata ve gnahlarmzdan dolay) o ok bol
olan balaman dileriz, ancak Sanadr niha var.
286. (Onlarn bu dualarna karlk Allah
yle buyurdu: Ey mminler! Allahn, iinizde kurduunuz niyet ve planlardan dolay bile sizi sorguya ekeceinden ok endie
duyuyorsanz, unu da bilin ki:) Allah, kimseye kapasitesinin stnde bir sorumluluk
yklemez; herkesin kazand (hayr) kendi
lehine, iledii (fenalk da) aleyhinedir. (Siz,
yle dua edin:) Rabbimiz, (Sana itaat etmeye alrken) eer unuttuk veya kastmz
olmadan bir yanl yaptysak, bundan dolay bizi sorguya ekme! Rabbimiz, bizden
nceki mmetlere (zamann, artlarn ve
mizalarnn gerektirdii terbiyeleri icab)
132
BAKARA SRES
Cz: 3, Sre: 2
yklediin gibi, bize yle ar ykler ykleme! Rabbimiz, takat getiremeyeceimiz

hkmlerle bizi ykml tutma! Ve gnahlarmzdan geiver; bizi bala ve bize
ac, rahmetinle muamele buyur! Sen, bizim

efendimiz, yardmcmz, koruyucumuzsun;
u kfirler gruhuna kar ne olur, bize yardm et ve zafer ver!164
164. Bakara Sresinin Peygamber Efendimiz

aleyhissalt vesselm tarafndan her gece yatmadan nce mutlaka okunmas ve aile fertlerine
retilmesi nemle tavsiye buyrulan bu son iki
yeti Mirata nazil olmutur. 284nc yette
kendilerinden dolay insann sorguya ekilecei
anlatlan iten geenler, kiinin kalbinde kurup
da uygulamaya koymak istedii, ama kendi d-
ndan engellerle uygulamaya koyamad ktlk veya gnah dnce ve planlardr. Bunlardan dolay Allah (c.c.), insan sorguya eker.
Fakat kalbinden geen ama iradesiyle uygulamaktan vazgetii kt dnceleri affeder.
Bununla birlikte, bu yet indii zaman Sahabe-i
kiram byk endieye kaplmaktan kendilerini
alamamlardr.
Cz: 3, Sre: 3
L- MRAN SRES
49
133
ym (varl hem kendinden, hem de kendi

kendine kaim olan)dr.
3. O, sana Kitab gerein ta kendisi olarak, kendisine hibir btl yol bulamayacak
tarzda, hak bir gaye iin ve kendinden nce
indirilen btn kitaplar (asl halleri, hal
ihtiva ettikleri gerekler ve lh kaynaklar
itibariyle) tasdik edici olarak fasl fasl indirmektedir; nitekim Tevrat ve ncili de
indirmiti,
4. Daha nce insanlar iin dupduru hidayet
kayna olarak; ve (en son ve balayc mahiyette hakla btl, doru ile eriyi ayran
ller btn) Furkan1 indirdi. Allahn
(hak ve hidayet kayna) yetlerini bile bile
rtp gizleyen ve kabul etmeyenler yok mu:
onlar iin pek etin bir azap vardr. Allah,
izzet ve ululuk sahibi, her ite stn ve
mutlak galiptir; (balanmaz trde ve bilhassa kfr gibi, irk gibi en byk zulme
kar) aman vermez mukabelesi olandr.
3. L- MRAN SRES
z. Musann veya Hz. sann ya da her

ikisinin ailesine atfen mran Ailesi olarak
isimlendirilen bu sre-i celile Medinede inmitir.
200 yettir. Mslmanlarn Ehl-i Kitapla, bilhassa Hristiyanlarla olan mnasebetleri gibi pek
ok konuyu ele alr. Hz. sa (a.s.) ile ilgili, zellikle doumu, mucizeleri ve misyonu konusunda
pek ok hususu aydnlatr. Hz. sa ve Tevhid
konusunda dtkleri nemli yanllardan dolay Hristiyanlar ikaz eder. Uhud Savana ve
bu savatan alnmas gereken derslere geni yer
verir. Bu mnasebetle tarih hadiselerdeki lh
hikmetlere dikkat eker.

1. Elif-Lm-Mm.
2. Allah: yoktur Ondan baka ilh; Hayy
(ezel-ebed mutlak hayat sahibi)dir; Kay-
5. O Allah ki, Ona yerde de gkte de hibir

ey gizli kalmaz.
6. Odur rahimlerde size diledii ekli veren.
Azz (izzet ve ululuk sahibi, her ite stn
ve mutlak galip), Hakm (her hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunan) Ondan baka hibir ilh yoktur.
7. Odur Sana (bu mucize) Kitab indiren:
onda muhkem yetler vardr ki, onlar Kitabn anasdr; dier yetleri ise mteabihtir.2 Fakat kalblerinde erilik olanlar, nasl
fitne karp insanlar saptrrz, nasl onun
(gaye ve arzumuza gre) bir tevilini bulabiliriz diye mteabih olanlarn peine derler. Halbuki onun gerek tevilini ancak Allah bilir ve ilimde kkleip derinleenler de,
Biz, o Kitabn tamamna inandk, (muhkemiyle, mteabihiyle) hepsi Rabbimizin
katndandr. derler. te, ancak gerek akl
ve idrak sahipleridir ki, dnr ve gerekli
dersi alrlar.
134
L- MRAN SRES
Cz: 3, Sre: 3
8. (Ve o gerek akl ve idrak sahipleri,

yle yalvarrlar): Rabbimiz, bizi hidayete erdirdikten sonra kalbimizi eriltme ve
(Rabbimiz, Senin rahmetin olmadan ayakta
kalmamz mmkn deildir; o halde) bize
Kendi katndan bir rahmet bala. p-
hesiz ki Vehhb (ba pek bol olan)sn

Sen.
1. nc yette Kitap olarak Kurn- Kerimin

fasl fasl indirilmesinden (tenzil) sz edilirken,
bu yette Furkann bir defada indirilmesinden
(inzal) bahsedilmektedir. Daha nce getii zere, (Bakara Sresi/2: 53, not 60) Hz. Musaya
Tevratla birlikte Furkan verilmi olup, Kurn- Kerimin de bir ismi Furkandr ve Furkan,
ayn zamanda, Hz. Musada olduu gibi, Kitab
uygulama ilim, firaset, dirayet ve lleri, ayn
zamanda doru ile eriyi, hak ile batl ayrma
kriterleridir. Bu mansyla, yani Kitab anlama
ve uygulama lleri olarak o, kalbde bir nur,
dimada ilim veya toplu prensipler btndr
ki, onun bir defada inmesi dnlr. Kurnn
e anlamls olarak ise, onun da tenzili sz konusudur ki, nitekim Furkan Sresinin ilk yetinde tenzilinden sz edilmektedir. Ayrca bu
4nc yette Furkann Kurn mansna gelmesi de kuvvetle muhtemeldir. nceki yetteki
tenzilden sonra burada Kurnn inzalinden
bahsedilmesinde, Tevrat ve ncilin inzaline bir
mukabele ve Kurnn son, en son sz kesen,
btn nceki kitaplar zerinde hakim (mheymin) bir kitap olduu mans yatar.
dar kalmtr. Levililere verilen nsha, On Emrin

bulunduu tabletlerle birlikte Tabutun yannda
dururdu. Fakat ne yazk ki, zamanla srail Oullar Kitab ihmal ettiler. Yahuda kral Yoiya
zamannda Sleyman Mabedi tamir edilirken
byk khin Hilkiya, Mabedin inaat yerinde
Tevrat tevafuken buldu ve onu kraln ktibi afana getirdi. Onun ne olduunu tam anlamayan
afan, bulunmu ilgin bir kitap gibi onu krala
teslim etti. (kinci Krallar, 22: 813).
Kurnn tasdik ettii Tevrat ve ncile gelince: Kurnda Hz. Musaya (a.s.) Sahifeler verildiinden de sz edilir (87: 19). Tevrat ise, Hz.
Musaya Tur-i Sinada tabletler zerinde yazlm
olarak verilen ve daha ok On Emir diye bilinen hkmleri de iine alan lh kitaptr. Mevcut Kitab- Mukaddeste verilen bilgilere gre,
Hz. Musa (a.s.) bunu her kabile iin oalttrm
ve bir tanesini de korunmas iin Levililere vermiti. Tevrat olarak bilinen bu kitap, Kudsn
Asur hkmdarlar elinde ilk harap ediliine ka-
9. Rabbimiz, Sen, insanlar geleceinde asla

phe olmayan bir gnde mutlaka bir araya
toplayacaksn. Hi kukusuz Allah, verdii
szden dnmez.
Daha sonra Babil kral Buhtunnasr Kuds

zaptedip yerle bir edince, Sleyman Mabedi de
ykld. Bu olayda srail Oullar, Tevratn ellerinde bulunan birka nshasn da kaybettiler.
Daha sonra Pers kral Kuru, srail Oullarnn
Kudse dnmesine izin verdi. Pek oklar dndler ve Kuds yeni batan ina ettiler. lerinde bulunan Ezra, ileri gelen bilginlerin de yardmyla btn srail tarihini yazya geirdi ve bylece elimizdeki Kitab- Mukaddes nshalarnn
ilk 14 kitab ortaya kt. Bu 14 kitaptan 4 olan
k, Levililer, Saylar ve Tesniye, Hz. Musann geni bir biyografisi gibidir. Bu biyografinin
iine Ezrann ve dier limlerin bildii Tevrat
yetleri de serpitirilmitir.
Kitab- Mukaddesin bu ilk 4 kitabndaki orijinal Tevrat yetlerini tesbitte yardmc olabilecek baz ipular vardr. Bunlar daha ok, Sonra
Rab, Musaya dedi ve Musa dedi: Allahnz
Rab size emrediyor gibi ifadelerle balamaktadr. Yeniden biyografik anlatmlara geildiinde,
asl Tevrat yetlerinden ktmz kendini hemen belli eder. Bununla birlikte, Ezra ve dier
Kitab- Mukaddes yazclarnn tefsir ve izah sadedinde yetler arasna koyduklar ilavelerle asl
Cz: 3, Sre: 3
L- MRAN SRES
yetleri ayrmak ise sradan bir okuyucu iin ok

zordur. Ancak lh Kitabn slubunu ve karakterini tanyabilenler, orijinal Tevrat yetleriyle
beer ilavelerini birbirinden ayrabilirler.
Kurnn Tevrat olarak anp tasdik buyurduu kitap, bir ksm yetleri Kitab- Mukaddeste
de yer alan ve Hz. Musaya vahyedilmi bulunan
kitaptr. Kitab- Mukaddeste yer alan bu Tevrat
yetleri Kurn- Kerimle karlatrldnda,
arada temel retilerde hibir farklln olmad grlr. Farkllklar, sadece ikinci derecede
hukuki meselelerde veya ahkmdadr. Bugn
bile, dikkatli bir okuyucu, hem bu yetlerin hem
de Kurnn tek ve ayn lh kaynaa dayandn anlayabilir.
Bunun gibi, ncil de, Hz. saya (a.s.) gelen
vahiyler toplamdr. Bunlarn bizzat Hz. sa zamannda yazya geirilip geirilmedii konusunda bir ey sylemek mmkn deildir. Belki bazlar, o konuur veya vaz verirken notlar tutmu
veya onlar ezberlemi olabilirler. Hz. sann
dnyadan alnnn zerinden bir sre getikten
sonra onun hayatn anlatan pek ok kitap veya
kitapk ortaya kmtr. Bu kitapklara phesiz, Hz. sann havari ve akirtlerinin anlattklar, ncilden yaptklar nakiller de dahil edilmitir.
Dolaysyla, elde bulunan ve Kilise tarafndan
ikinci asrn sonuna doru 300den fazla benzeri
kitap iinde resm ncil kabul edilen Matta, Markos, Luka ve Yuhannann orijinal ncil olmas
mmkn deildir. Bunlarn yazarlar, Hz. sadan
sonraki ikinci veya nc nesle aittirler. Kurn- Kerimin anp tasdik buyurduu ncil, bir
ksm yetleri phesiz bu drt resm nshada
da bulunan, Hz. saya gelmi vahiylerdir. Ne var
ki, eldeki nshalarda bulunan asl ncil yetlerini
ayrdetmek iin elimizde kesin ller yoktur.
Belki, biyografik anlatmlar deil de, dorudan
Hz. saya atfedilen ve daha ok Ve sa dedi ki
gibi ifadelerle balayan blmler, orijinal ncil
yetleri olabilir. Buralarda anlatlan gereklerle
Kurn arasnda eliki bulmak mmkn olmad gibi, eer varsa, dikkatli ve nyargsz bir
gz ve muhakeme ile, ok rahat telife gidilebilir.
(nemli lde bkn. Mevdd, 1: 233234.)
135
2. Muhkem, anlam ak, ifade ettii man kesin olup, izah iin baka delile ihtiya bulunmayan demektir. Mteabih, birden fazla manya
ihtimali bulunduundan, anlalmas iin baka
delile ihtiya hissettiren yettir.
Kurnn, her trl pheden uzak olmas
mansnda btn yetleri muhkem, yetler arasnda, daha nce izah edildii zere, derin bir
mnasebet bulunduu cihetiyle de, yine btn
yetleri mteabihtir. Fakat, burada kastedilen
muhkem ve mteabih, yukarda arz edildii ekildedir. Mteabih, ibh (benzeme) kknden
gelir ve manlar birbirine benzeyip i ie girdiinden, deiik ihtimallere kap amay ifade
eder. Zamann ilerlemesini, artlarn deimesini,
zamann ilerlemesiyle birlikte insan bilgisinin,
kavray ve anlay ufkunun artmasn, ayrca
insanlar arasndaki deta insanlar saysnca farkl idrak seviyelerini ve insan akl ve duyularnn
snrl olduunu nazara alrsak, bu konumdaki
bir varlk trne hitap eden lh Kelmn mteabihler ihtiva etmesindeki sebep ve nemi ksmen de olsa idrak edebiliriz. Cenab- Allah (c.c.),
insanlara tamamn kavrayamayacaklar meseleleri tebih, temsil, istiare, mecaz, tehis ihtiva
eden mteabih lfzlarla anlatr ve her dnemde
her farkl anlay ve idrak seviyesine tenezzlde
bulunur. Mteabihlerdeki bu izaflik zellii,
Dinin deimez gereklerine zarar vermez. Zira
Allah (c.c.), sabit gerekler olarak biz mkelleflerden istedii akaid, ibadet, ahlk ve muamelta
dair esaslar muhkem yetlerde bildirmitir. Mteabihlerde ise genellikle, temelleri muhkemlerde yatan baz nisb/izaf hakikatler yer alr.
Beeriyetin konumu gerei, dnyada insan
hayatnda nisb/izaf hakikatler, mutlak hakikatlerden daha oktur. Bir kristal avizeyi gz
nne alalm. Onun etrafnda oturanlar, yerlerini
veya onunla olan konumlarn deitirdike ondan farkl renkler ve farkl voltajda nlar alrlar; oysa kristaldeki k hep ayn renkte ve ayn
voltajdadr. Bu, avizenin talarnn farkl alar
verecek ekilde tralanmasndan ileri gelmektedir. te Allah Teal (c.c.), mahdut lfzlarla
tkenmek bilmez manlar Kyamete kadar ge-
136
L- MRAN SRES
lecek farkl seviyelerdeki btn insanlara anlatmak, onlar Kitabn zerinde dndrp hidayetlerine kap amak iin bir ok mteabih yet
gndermitir. Fakat unutmamak gerekir ki, bir
benzetmede benzetilen ile kendisine benzetilen
arasnda her bakmdan benzerlik aranmaz; benzetme ynndeki benzeme yeterlidir. u halde
mteabihler de, hakiki mteabih ve izaf mteabih ksmlarna ayrlr. Mteabihler, her bir eidinde ve benzeme ynnde ayr bir man ifade
eder. Onun iindir ki, her mfessir onlara ayr bir
man verebilir. Kurnn muhkemlerine ve Dinin
ana deimez esaslarna, Kurn Arapasnn ve
belatin kurallarna, bir de tefsir usul kaidelerine uygun olmak kaydyla, bu manlardan her
Cz: 3, Sre: 3
birine doru nazaryla baklabilir. Her halkrda

kesin man Allahn ilmine havale edilir.
Tevil, mteabihlerdeki kesin manlarn Allahn ilmine havalesi, yani kaynana dndrlmesi demektir. Kelime olarak Trkede yorum
szcyle de karlanmaktadr ki, kalblerinde
erilik olup da insanlar dorudan uzaklatrmak isteyenler veya nefislerine uyup Kurn
da kendilerine uydurmak isteyenler, onu keyiflerince tevil etmek, yorumlamak, yani Allahn
bundan kasdettii man budur. diye kestirip
atmak isterler. Buna bir bakma rey tefsiri de
denmektedir ki, bu man ve trdeki rey tefsiri,
hadis-i eriflerde iddetle yasaklanmtr. (Bkn.
Suat Yldrm, 49)
Cz: 3, Sre: 3
L- MRAN SRES
137
50
lulukta sizin iin hi phesiz bir ibret vard: bir topluluk Allah yolunda savarken,
dieri kfirdi ve (sava esnasnda karlarndaki mminleri) ba gzleriyle olduklarnn iki kat gryorlard. Allah, dilediini
yardmyla destekler ve glendirir. Elbette
bunda grecek gzleri olanlar iin kesin bir
ibret vardr.
10. O kfredenlerin mallar da ocuklar
da Allah karsnda kendilerine hibir fayda salamayacaktr. Onlardr Atein yakt
olanlar.
11. Tpk Firavun oligarisiyle daha ncekilerin durumu gibi: yetlerimizi yalanlamlard da Allah, gnahlar sebebiyle kendilerini kskvrak yakalayvermiti. Allah, cezalandrmas ok etin olandr.
12. (Dini tahrif etmek ve insanlar saptrmak iin Kitaptaki mteabih yetlerin
peine den ve onlar keyiflerince yorumlamaya kalkan Kaynuka Oullar Yahudilerinden) o kfredenlere de ki: Yaknda
malp edilecek ve topluca Cehenneme srleceksiniz; ne fena yataktr o!
13. (Bedirde) kar karya gelen o iki top-
14. nsanlar, mahiyetleri itibariyle, (bilhassa erkekler iin olmak zere) kadnlardan,
evlttan, kantar kantar altn ve gmten
(yn yn paradan), salma gzel atlardan,
(davarlar ve sr gibi) ehl hayvanlardan,
ekinler ve kazantan yana iddetli tutku ve
beklentiler iindedirler. Oysa bunlar, dnya
hayatnn geimliinden ibaret olup, takip
edilmesi gereken gerek hedef ve gayenin
gzel olan Allah katndadr.
15. De ki: Size (byk bir ihtirasla balandnz) bu eylerden daha hayrlsn
haber vereyim mi? Allaha kar gelmekten
saknp takva dairesine girenler iin Rabbileri katnda (aalarnn arasndan ve kklerinin) altndan rmaklar akan ve ilerinde
ebed kalacaklar cennetler, tertemiz eler
ve (hepsinin stnde) Allahn honutluu
vardr. Allah, kullar(n) hakkyla grendir.
138
L- MRAN SRES
Cz: 3, Sre: 3
51
16. Ki, (o kullarn iinde takva dairesine

girmi olanlar), hep yle yalvarrlar: Rabbimiz, biz iman ettik; ne olur gnahlarmz bala ve bizi Atein azabndan koru!
17. (Balarna gelen musibetler karsnda,
ibadete devamda ve gnahlardan saknmada) sabrldrlar; (szlerinde ve davranlarnda, iman ve ahdlerinde) sadktrlar; (Allahn huzurunda) boyun eip divan duranlardr; (Allahn kendilerine verdii btn
nimetlerden Onun yolunda) infakta bulunanlardr; seherlerde istifar edenlerdir.
18. Allah ahittir ki, baka ilh yok, ancak
O vardr; btn melekler ve kendilerine
ilim verilmi olanlar da, tam bir doruluk,
adalet ve hakkaniyet iinde (ayn geree
ahittirler). Azz (izzet ve ululuk sahibi,
her ite stn ve mutlak galip), Hakm (her
hkm ve iinde pek ok hikmetler bulunan) Ondan baka hibir ilh yoktur. 3
19. Allah katnda (hak ve makbul) din ancak slmdr.4 nceden kendilerine Kitap
verilmi olanlar, (baka bir zaman deil,)
ancak kendilerine hem de (doru ile yanl, ne yaparlarsa ne ile karlacaklarn
bildiren vahy) ilim geldikten sonra sadece
aralarndaki bay (haset ve rekabetten kaynaklanan karlkl tecavz) sebebiyle ihtilfa dtler. Kim Allahn yetlerini bile
bile rtp gizliyor ve inkra yelteniyorsa,
bilsin ki Allah, hesab pek abuk grendir.
20. (Bu geree ramen) hal inat edip seninle mnakaaya tutuuyorlarsa, (onlara)
de: Ben, btn varlmla Allaha teslim
oldum; bana uyanlar da (ayn ekilde teslim
oldular.) nceden kendilerine Kitap verilmi olanlarla, Kitaptan habersiz, ilimden
yoksun olup da yanl yollarda gidenlere,
Siz de ayn ekilde teslim oldunuz mu? de.

Eer teslim olmularsa, phesiz hidayete
ermiler, doru yolu bulmular demektir.
Eer yz eviriyorlarsa, sana den sadece
tebli etmek (sznle ve yaaynla Hak
Dini eksiksiz, kusursuz gstermektir). Zaten (ne sylyorlar, ne yapyorlarsa) Allah,
kullar(n) hakkyla grmektedir.
21. Allahn yetlerini bile bile gizleyip
sonra da inkra yeltenenler ve (kendilerine
gnderilen) peygamberleri hak-hukuk gzetmeksizin ldrp duranlar, bununla da
kalmayarak, insanlar iinde tam doruluk
ve adaleti yayp yerletirmeye alanlar
da ldrenler var ya: ite onlar pek ac bir
azapla mjdele!
22. Onlar yle kimselerdir ki, btn yaptk-
Cz: 3, Sre: 3
L- MRAN SRES
139
lar dnyada da hirette de boa gitmitir

ve (yaptklarndan kendilerine fayda temin
edecek ve onlar azaptan kurtaracak) hibir

yardmclar da yoktur.
3. Bu yet, Allahn varlna ve birliine en byk delil ve onun en byk ifadesi olarak, baz
limlerce sm-i Azam gibi telkki edilmitir.
yaratlp gerektii ekilde beslenmeleriyle Yaratcnn sonsuz efkat, merhamet sahibi ve rzk
verici olduunu; btn kinatta grld gibi,
kendi hayatlarnda da aka mahede olunan
muhteem sistem, dzen, henk ve yardmlama
ile Yaratcnn birliini, hibir e ve ortann
bulunmadn; hayattan gidip yerine yenilerinin
gelmesiyle Yaratcnn lmsz veya baki olduunu aka ortaya koyarlar. Yine, ok basit gibi
grnen bir misal olarak, mesel, insann yedii
tek bir lokma ve bu lokmann vcutta gda olmas iin gne, toprak, su ve sahip olduu hususiyetlerle bitki ve insann btn vcut azalar
tam bir yardmlama iine girmektedir. Bunlarn
hibirinde, varlklar iinde en uurlu, bilgi ve irade sahibi olan insann en kk bir dahli ve rol
yoktur. Demek ki, insann organlarn tanzim
eden ve onun ihtiyalarn bilip onlar karlamay zerine alan Zat, gnei, topra, suyu, bitkileri, ksaca btn kinat yaratan ayn Zattr.
Yine, insann, dnyaya gelip gelmeme, doum ve
lm yer ve tarihleri, ailesinin, renginin, rknn,
fiziinin seimi gibi varlnn en belirgin ynlerinde de en kk bir rol yoktur. u halde, onu
herhangi bir tarihte, herhangi bir yerde, herhangi
bir millet ve aile iinde ve herhangi bir fizik yapyla dnyaya getiren ile, yine herhangi bir yer
ve tarihte, herhangi bir sebeple hayattan alan Zat
mutlak irade sahibi olduu gibi, btn kinat
zerinde mutlak kudret sahibidir de.
Kinatta zerrelerden galaksilere kadar canlcansz her bir nesne ve kinatta cereyan eden her
bir hadise, Allahn varlna ve birliine ahittir.
nk, varlk sahasna k, hayat, varlk kaneviesinde grd fonksiyon, sahip olduu btn
hususiyetler ve hayattan gidiiyle her bir nesne,
mutlak ilim, irade ve kudret bata olmak zere
daha baka pek ok sfat ve isimleri bulunan tek
bir lha ahadet etmektedir. En basit bir-iki misal olarak: bir nehrin kenarnda dururken, nmzden akp geen kabarcklarn her birinde bir
gneik grnr. O kabarcklar ilerideki bir tnele girdiinde, kendilerinde grnen, parldayan
gneikler kaybolur, fakat ayn gneik veya
gneikleri nmze gelen kabarcklarda yine
grrz. Bu da gstermektedir ki, kabarcklardaki
gneikler, kabarcklarn kendilerine ait olmad gibi, kendi kendilerinin yaratcs da deildir;
bilakis her biri, kabarcklarda tecelli eden tek bir
gnee aittir. Bylece her bir kabarck, kendisinde
parldayan n ve gneiin kendisine ait olmadn, onun tek bir gnein cilvesi olduunu,
yani gnein varln ve birliini gsterir. Ayrca, gnein k sahibi olduunu da ortaya koyar.
(Eer gnee bir prizmadan baksak, bu defa o
kta deiik renkler grrz.) Bunun yansra,
tnelde o gneikler kaybolurken onlarn bulunduumuz noktaya gelen kabarcklarda yine grnmesi ise, gnein bekasna iaret eder.
te, btn varlklar, byle birer kabarck
gibidir. Muntazaman ve hayatlar iin gerekli
btn cihazlarla donatlm olarak dnyaya gelileriyle Bir Yaratcy; canl olanlarnn sahip
bulunduklar grme, iitme, hareket gibi vasflaryla Yaratcnn mutlak Gren, iten ve her an
bir ite olduunu; hayatlar iin gerekli cihazlarla
donatlp, yine hayatlar iin uygun bir evrede
Bundan ayr olarak, insan, bilhassa bir musibetten kurtulmak veya arzu ettii bir neticeye
varmak iin bavurduu btn sebeplerin tkendii bir anda kendi vicdannda bir dayanak ve
istimdat (yardm isteme) noktas olarak Allah
duyar. Byle bir durum olmasa da, insan ftrat ve
vicdan Allaha ahittir. te, ksaca ve kabaca bu
birka misalde grld gibi, Bir Allaha inanmadan varl izah etmek asla mmkn deildir;
Allah, varl mutlak ve baka her varlktan ok
140
L- MRAN SRES
daha aktr. Onu kabul etmeyen, gndz ortasnda gnee gzn yumup, gnei yok sayan
gibidir. Hatt Onun varl, gneten de ok daha
aktr. Bu bakmdan insan, kendi varlndan ve
kinatn varlndan phe duyabilir ama, Allahn varlndan ve birliinden phe duyamaz.
Duyanlar kibir, zulm; eitim, aile veya evreden
gelen yanl bak as, yaadklar hayat veya
menfaat gibi faktrlerin tesiri altnda normal insan melekeleri dzgn almayan tiplerdir. te
bu, Allahn Kendi varlk ve birliine ahadetidir
ve Onun varlk ve birlii, esasen baka hibir ahit gerektirmez. Fakat melekler ve kinat, eya
ve hadiseleri basiretle ve gren gz, duyan kulak,
snmemi bir kalb ve tefessh etmemi bir vicdanla inceleyen, ayrca peygamberlerin Allahtan
ald vahyi bilginin asl kayna kabul eden ilim
sahipleri de, Allahn varlk ve birliine ahittirler.
Bu ahadetler karsnda dierlerinin zaten hibir
deeri olmayan inkrlar veya Allaha irk komalarnn en kk bir kymeti yoktur.
Cz: 3, Sre: 3
4. slm, kelime mans itibariyle teslim olmak,

sulh ve esenlik demektir. Onun, bizzat ismiyle
vadettii umum sulh ve esenlie, saadete ancak
Bir Allaha teslim olmakla ulalabilir. Bu bakmdan, btn peygamberler, ayn iman, ahlk,
hatt ibadet ve temel haram-hell, yani muamelat esaslaryla gelmiler, ancak ikinci derecedeki muamelat ve ceza prensiplerinde zamana ve
artlara bal olarak deiiklikler grlmtr.
te, btn peygamberlerin, en son olarak btn insanla amil olmak zere Hz. Muhammed
aleyhissalt vesselmn getirdii din, slmdr.
Yahudilik ve Hristiyanlk gibi isimler, ona sonradan bakalar, bilhassa muarzlar tarafndan
taklan, ama maalesef mntesiplerince zamanla
benimsenmi olan isimlerdir. Artk Allah katnda slmdan baka herhangi bir dinin geerlilii
yoktur. Kim, slmdan baka bir din arzu eder
ve ararsa, (bilsin ki) bu ondan asla kabl edilmeyecektir; o, hirette de kaybedenlerden olacaktr. (3: 85)
Cz: 3, Sre: 3
L- MRAN SRES
141
52
etli) bir gnde toplayp bir araya getirdiimizde halleri ne olacak (bir bilseler)!
26. De ki: Allahm, ey mlk ve hakimiyetin yegne mliki! Sen, mlk dilediine
verir ve mlk dilediinden ekip alrsn;
kimi dilersen aziz eder, kimi de dilersen zelil
edersin! Senin elindedir ancak hayr. phesiz Sen, her eye hakkyla g yetirensin.
27. Geceyi gndze katarsn ve gndz
de geceye katarsn; lden diriyi karr, diriden de ly karrsn ve kimi dilersen
ona hesapsz rzk verirsin.
23. Bakmaz msn u kendilerine Kitaptan
bir pay verilenlere! Aralarnda (ba gsteren
meselelerde) hkmetmek zere Allahn Kitabna davet edildikleri (ve onun hkmlerine gre muhakeme olunduklar halde),
sonra ilerinden bir grup yz evirerek dnp gitmektedir.
24. undan dolay ki, onlar Ate bize sayl birka gn dnda asla dokunmayacak!
diye iddia etmekte (ve Kitabn hkmnden
yz evirmekle azaba uramayacaklarn
zannetmektedirler). Uydurageldikleri bu
trl yalanlar, Allaha attklar bu trl iftiralar, onlar dinleri mevzuunda ite byle
aldatmaktadr.
25. Onlar, geleceinde hibir phe olmayan, herkes dnyada ne kazanmsa kendisine tastamam geri denecei ve kimseye en
kk bir hakszln yaplmayaca (deh-
28. Mminler, mminleri brakp da kfirleri (ilerine vekil, mstear, balarnda

idareci ve kfrleri sebebiyle) dost edinmesinler. Kim byle yaparsa (bilsin ki o),
kayna Allah olan bir yol, bir sistem zerinde deildir ve Allahtan grecei bir yardm ve sahiplenme de yoktur; ancak (hakim
konumda bulunan) o kfirlerden (dininize,
toplumunuza, mukaddeslerinize ve cannza gelecek nemli bir tehlikeden) bir ekilde
korunmanz hali mstesna. Her halkrda
Allah, sizi Kendisine kar gelmekten sakndrr. (Bakasna deil,) ancak Allahadr
niha var.5
29. (Mminlere) de ki: Sinelerinizdekini
gizleseniz de, aa da vursanz da Allah
onu bilmektedir; O, gklerde ne var, yerde
ne varsa hepsini bilir. Allah, her eye hakkyla g yetirendir.
142
L- MRAN SRES
5. yet-i kerime, mminleri, kfir de olsalar

insanlara kar gzel davranmaktan, onlara iyilik etmekten ve adaletli muamele etmekten men
etmekte deildir. nk hukuka riayet, verilen
szde ve yaplan anlamada sebat, ciddiyet, mrvvet, merhamet, bakalarna iyilik yapmak,
mmin olmann gereidir. Fakat mmin, mmin kardelerini brakp da, slma ve imana dmanl apak olan kfirlerin emri altna girmeyi,
ilerini onlara brakmay ve kfrleri noktasnda
onlarla dostluk kurmay kabullenemez. Dinine,
slm toplumuna ve mmin kardelerine zarar
verecek ekilde kfirlerle ibirlii yapamaz, on-
Cz: 3, Sre: 3
larla yakn iliki kuramaz. Dinini, toplumunu,

mmin kardelerini ve mukaddeslerini koruma
adna, kalbi imanla dopdolu olmak kaydyla
onlara yakn durabilir. u kadar ki, btn bu
hallerde l, Allaha itaat ve Onun emir ve
msaadesi dna kmama olmal ve hemen arkadan gelen yette de ikaz buyurulaca zere,
bu husustaki tercih ve davranlarnda kalbini
ok iyi kontrol etmeli, kfre ve bilhassa kfrleri noktasnda kfirlere kar menfaat, sadece
kan yaknl ve rklk gibi Allahn izni dndaki faktrlerin tesiri altnda en kk bir
meyil gstermemelidir.
Cz: 3, Sre: 3
L- MRAN SRES
53
143
33. (Eer, sana ve peygamberlerden bazlarna inanmyorlarsa, u bir gerek ki Allah,

risaleti dilediine verir ve) phesiz Allah,
demi, Nuhu, brahim Ailesini ve mran
Ailesini (insanlk iinde) bizzat szp tertemiz bir hlsa klm ve btn insanlar,
btn milletler zerine seip tercih etmitir
34. Birbirlerinden gelen (ayn inan zerinde) tek bir nesil olarak. (Bu bakmdan,
peygamberlere inanmada onlar birbirinden
ayrmayn ve haklarnda, ayrca Allahn
tercihi konusunda yanl sz sylemeyin ve
yanl dncelere girmeyin). Allah, (her
syleneni) hakkyla iitendir; her eyi hakkyla bilendir.7
30. Gn gelir, her ahs (dnyada iken) hayr adna ne ilemise nnde hazr bulur;
ktlk adna ne ilemise de. ster ki, o
ktlkle kendisi arasnda upuzun bir mesafe olsun! Allah, sizi Kendisine kar gelmekten sakndryor. Allah, kullar(n)a pek
ok acyandr.
31. (Ey Raslm, onlara) de: Eer Allah
seviyorsanz, o halde bana tbi olun ki Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz balasn. Allah, (gnahlar) ok balayandr;
(bilhassa mminlere kar husus) rahmet
ve merhameti pek bol olandr.6
32. Yine, de: Allaha itaat edin ve (bu itaatn
gerei olarak) Rasle de. (Senin bu arna ramen) yz evirip giderlerse (bil ki, bu
ardan ancak kfirler yz evirir ve onlar
da bilsinler ki) Allah, kfirleri sevmez.
35. Hani bir zaman mrann hanm yle

dua ve mnacatta bulunmutu: Rabbim!
u karnmdaki yavruyu her trl badan,
dnya i ve megalesinden azade ve her eyiyle Sana teslim bir kul olarak, (bilhassa
Mabede hizmet etsin diye) Sana adadm;
ne olur bu adam kabul buyur; phesiz
ki Sensin Sem (her eyi hakkyla iiten);
Alm (niyetlere ve kalbden geenlere varncaya kadar her eyi hakkyla bilen).
36. Derken, vakti gelip de onu dnyaya getirince, (adandan dolay erkek beklerken
kz gelmesi karsnda,) Rabbim, ben bir
kz dnyaya getirdim! deyiverdi. Allah,
dnyaya ne getirdiini elbette daha iyi biliyordu! (Bu sebeple zlmesine gerek yoktu, nk Onun bekledii) erkek ocuu,
(Ona bahettiimiz ve nasl bir nimete
mazhar klnacan bilmedii) bu kz gibi
olamazd. Ben, Onun adn Meryem koydum; Onu ve Ondan gelecek nesli, rahmetten kovulmu eytann errinden Sana
smarlyorum.
37. Rabbisi onu, (annesinin adamasndaki
samimi niyet ve gzel duygulara karlk)
iyilik ve gzellikle kabul buyurdu ve pek
144
L- MRAN SRES
Cz: 3, Sre: 3
gzel bir fidan gibi bytp yetitirdi. Onu

Zekeriyann bakm, grm ve himayesine
verdi. Zekeriya, ne zaman Mabede girip
Onun yanna varsa beraberinde yiyecekler
bulurdu. Meryem, bunlar sana nereden geliyor? diye sordu. Allah katndan! dedi
Meryem. phesiz Allah, kimi dilerse ona
hesapsz rzk verir.
6. Kurn- Kerimde ilgili baka hibir yet olmasa, sadece bu yet, Raslllahn masumiyetini
ilan ve Ona, yani Snnetine mutlak ittiba emir
noktasnda yeterdi. Sevgi, kinatn ba, varln
mayasdr. Kemal, zatndan dolay sevilir. Allah,
Zt, unu, sfatlar ve isimleriyle mutlak kemaldedir. Vedd olan Allah, Kemalinden dolay
Kendi Ztna olan kuds ve mnezzeh sevgisi,
yani Kendi Kendisindeki kuds sevgi tecellisi
sebebiyle kinat yaratmtr. Mutlak kemaldeki bu saf ve katksz sevgi, varln mayas,
kinatn ba ve zdr. Allahn, yaratklarna
olan sevgisi, Onun kemali nisbetindedir ve her
trl tarifin stndedir. Bu sonsuz ve snrsz
sevgi de, ncelikle ve btn kemaliyle, kinatn
hem ekirdei, hem meyvesi; btn hayatnda
Allahn tecelli ettii ve Onu kullarna tantan
ve sevdiren Allah Raslnde odaklanmtr. nsan gibi uurlu varlklara den, Allahn kinata ve bilhassa insanlara olan sevgisine mukabele
etmektir; Allah tanmak ve Onu sevmektir.
Allah sevmek, Raslllah sevmeyi gerektirir;
nk gerek Allah sevgisinin kaps Raslllahla alr. Raslllah sevmenin hem gerei,
hem ls Ona uymak, Onun getirdii Dini
hayata hayat yapmaktr. Dolaysyla, slm yaamayan, Raslllah tanmayan, tansa da Ona
ittiba etmeyen, her trl sevgi iddiasnda samimi
ve gereki olamaz. Hemen arkadan gelen yet,
bu hususu hem de tekiden ifade etmektedir.
de aacn gelecek hayatn heyet-i umumiyesiyle

kendinde tayan bir ekirdek yatar. Bu ekirdekteki z, srekli nev nema bulup alarak
ve gittike saflaarak, yani istfaya tbi tutularak, meyvede kendine dnnceye kadar kendisinden kk, gvde, dallar, yapraklar ve iekler
yaratlr. te, bir aata nasl aacn meyvesi ve
ondaki ekirdek hem nihayet, hem de balangtr; bunun gibi, varlk aacnn temelinde de,
onun meyvesi olarak insan veya insann mahiyeti
yer almaktadr.
7. Muhyiddin ibn Arab ve Bedizzaman Said

Nurs gibi limler, yaratltan bir aa eklinde
sz etmilerdir. Bilindii gibi, aacn temelinde
onun tamamna amil ve deta onun ruhu hkmnde, Allahn Emir ve radesinden gelen bir
kanun ve aacn tamamn hem bu kanunla, hem
Temelinde mahiyet-i insaniye bulunan varlk

aacnn kkleri gklerdedir. Bu aa, ilk iki byk ve ana daln manev ve madd veya ahadet
lemleri olarak vermi; ahadet lemi, bilhare
gkler ve yer olarak ikiye ayrlm, gkler, o
daln meyveleri diyebileceimiz melekler ve ruhanilerle dolarken, yerde ise madenler, bitkiler
ve hayvanlar, dal veya dalcklar, yapraklar ve iekler olarak yaratlmlardr. Bunlarn her biri
birbirlerine destek, kaynak ve gda olma vazifesi
grmektedirler. Yaratl aac, en mkemmel ve
ekirdei btnyle kendinde barndran meyvesini insan olarak yer dalnda vermitir. te, nasl
ekirdekte btn hususiyetleri, kkleri, gvdeleri, dallar, yapraklar ve iekleriyle btn bir
aa yer almaktadr, ayn ekilde insann mahiyetine de btn varlk aac, btn hususiyetleriyle yerletirilmitir. Bu bakmdan, onun hem
melek hem eytan, hem semav hem arz, hem
maden, hem nebat ve hayvan yanlar olduu
gibi, btn bunlarn stnde insan yan olarak
iradesi, uuru, benlik duygusu ve gelimi bir
beyan gc vardr. Yaratlta gkler, en azndan hayata hazr hale getirilmesi asndan yerden ncedir; gklerin sakinleri olan melekler ve
ruhaniler de, yerdeki varlklardan nce yaratl-
Cz: 3, Sre: 3
L- MRAN SRES
mlardr. te bunlar, insan mahiyetinin manev

yann, ruhunu, diman veya zihn melekelerini temsil ederler. Dolaysyla, nasl herhangi bir
kitap veya makalenin mans o kitap veya makalenin yazl halinden, bir binann onu meydana
getiren dnce ve projesi o binann madd eklinden nce ve ona temel ise, man ve ruh da, her
zaman maddeden ncedir; o, madde ile kalp veya
cisim giyer. Bu bakmdan, gerek btn varlkta, gerekse insanda ruh ve man maddeye deil,
madde, ruh ve manya hizmet eder. u kadar ki,
ruh ve man dta, grlr lemlerde tecelli iin
maddeye muhtatr.
Aata meyve ok, fakat ekirdek tek olur. Bu
bakmdan, insan uurlu ve irade sahibi olduu
iin, meyveler arasnda da derece ve mkemmeliyet farklar vardr. te nebler, varlk aacnn meyveleri olan insanlar iinde en mkemmel
olanlardr. nsan mahiyeti, Peygamberler, ayn
babadan gelen kardelerdir hadisinde (Buhar,
Enbiy, 48; Mslim, Fezil, 144) ifade buyurulduu zere, safi olarak devam eden ve korunan, hatt gittike saflaan znden Hz. demi,
Hz. Nuhu, brahim Ailesini ve mran Ailesini,
drt ana meyve, drt kol ba olarak vermitir.
brahim Ailesi Hz. Nuhun soyundan gelirken,
onun bir kolundan son olarak mran Ailesi ve
Hz. sa, dier kolundan ise, en nihayet son peygamber Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm
gelmitir. Dolaysyla, mkemmelleme Hz. Muhammedle bitmi, peygamberlerin fonksiyonu
ve getirdikleri Din de, yine Onunla kemale er-
145
mitir. u halde, istfa silsilesinde Hz. Muhammed sonuncu halkay tekil etmekle, nebilerin ve
dolaysyla btn insanlarn en mkemmeli, en
safisidir; ayn zamanda, mahiyet-i insaniyenin
en mkemmel temsilcisi olarak varlk aacnn
ekirdei, bu aaca vcud veren ana z ve onun
en mkemmel meyvesidir.
yet ve yukarda verdiimiz hadis-i erif, btn peygamberlerin baba tarafndan ayn koldan
geldiini ifade buyurmakla, asla bir soy ayrm
yapmakta deildir. nk, insanlar zerinde
seilen bu drt aile ve kol bandan her kavme
peygamber gnderilmi, bu kolun her tarafa,
her rka, her kavme dalan seilmi mensuplar
iinde bazlar neb veya rasl olarak grevlendirilmilerdir. Nitekim, her kavme kendi iinden
bir peygamber gnderildii konusunda Kurn-
Kerim aktr.
Peygamberlerin istfa edilmi, yani szlm,
tertemiz yaplm ve btn insanlk zerine seilip tercih edilmi olmalar, onlar her bakmdan dier insanlardan farkl klmaktadr. Bu da,
onlarda en st seviyede birtakm sfatlar halinde
tecelli etmitir ki, bunlar da sdk, emanet, fetanet, tebli, ismet (gnahszlk) ve btn aklbeden arzalardan uzak bulunmaktr. Peygamberlerin ruh kuvvetleri gibi, hisleri, duyular,
akl melekeleri, hatt, tam yerinde kullanlarak
birer fazilet kaynana dnen gazap ve ehvet
gibi kuvveleri de, dier insanlarnkinden kat kat
fazladr.
146
L- MRAN SRES
Cz: 3, Sre: 3
54
38. te o noktada Zekeriya, dua ile hemen

Rabbisine yneldi ve yle dedi: Rabbim,
bana katndan tertemiz, hayrl bir nesil
ltfet. phesiz Sen, dualar hakkyla iitensin.
39. Derken, (bir gn) mihrapta namaza
durmutu ki, melekler kendisine seslendiler: Allah, sana Yahyay mjdeliyor: Allahtan bir Kelimeyi tasdik edecek, hem
salihlerden bir efendi, hem gayet zahit ve
bir neb olacaktr.
40. Zekeriya, (hayret iinde) Rabbim, ihtiyarlk gelip atm, karm da ksrken benim nasl, hangi yolla ocuum olacak?!
diye sordu. (Allah, melek vastasyla),
Olacak, Allah ne dilerse yapar! buyurdu.
41. Ya Rab, dedi (Zekeriya), Bana bir
emare, bir almet ltfet! Sana emare buyurdu (Allah): iaretleme dnda, insanlarla gn sreyle konuamamandr. Bu
arada, Rabbini ok zikret ve ikindi-akam
saatleriyle afak-irak saatlerinde tesbihte
bulun.
42. Bir zaman da geldi, melekler, (Mabedde hizmete devam etmekte olan Meryeme)
seslendiler: Meryem! Hi phesiz Allah
seni szp seti; seni tertemiz ve her trl
gnahtan, lekeden uzak kld ve sana btn dnya kadnlarnn zerinde bir mevki
verdi.
43. Meryem! Rabbinin huzurunda Onun
iin elpene divan dur, secdeye kapan ve
Onun nnde ba eip rka varanlarla

birlikte rka var!
44. (Ey Raslm!) Btn bunlar, (senin ve
hibirinizin ahit olmad) gayb haberlerindendir ki, onlar sana vahiyle bildiriyoruz. Yoksa Meryemin bakm ve himayesini hangisi zerine alacak diye kalemleriyle
kura ekerlerken elbette yanlarnda deildin; bu konuda ekiirlerken de onlarla birlikte deildin.
45. Yine bir defasnda melekler, Ya Meryem! dediler: Allah sana Kendisinden bir
Kelimeyi mjdeliyor: ismi Mesih, Meryem
olu sadr; dnyada da hirette de itibarl, erefli ve Allaha en yakn kullardan olacaktr.
Cz: 3, Sre: 3
L- MRAN SRES
147
55
ku eklinde bir ey yapar ve iine flerim

de, Allahn izniyle bir ku oluverir. Yine,
Allahn izniyle, (anadan doma) kr ve
alacaly (czzaml) iyiletirir, lleri diriltirim. Ne yediinizi ve evlerinizde neyi biriktirdiinizi size haber veririm. Eer imdiye
kadarki iman iddianzda samimi, gerekten
mminlerseniz, btn bunlarda sizin iin
(benim peygamberliimi ortaya koyan) apak bir delil vardr.9
46. Ayrca, beikte iken de, yetikinliinde

de insanlarla konuur ve salihlerdendir.
47. Ya Rab! dedi (Meryem), bana hibir
(erkek) insan eli dokunmamken benim
nasl ocuum olabilir? (Allah adna konuan Ruh), cevap verdi: Allahtr O, ne dilerse yaratr. Bir eyin olmasna hkmettii
zaman ona sadece Ol! der, o da oluverir.
48. (Allah, o doacak ocua) Kitab, hikmeti, Tevrat ve ncili retecek;8
49. Ve onu srail Oullarna bir rasl olarak gnderecektir. (O da, kendisini onlara
misyonunda tecelli eden ana hususiyetleriyle yle takdim eder:) Hi pheniz olmasn ki, size Rabbinizden bir yetle, apak bir delille geldim: Sizin iin amurdan
50. (Ayrca,) benden nce indirilen Tevrat (asl hali, hal ihtiva ettii gerekler ve
lh kayna itibariyle) tasdik edici olarak
ve zerinize haram klnan baz eyleri hell klmak iin (gnderildim); ve gerekten
ben, size Rabbinizden (peygamberliime)
apak bir delille geldim. O halde Allaha
kar gelmekten saknn, takva dairesine girin ve bana itaat edin.
51. phe yok ki Allah, benim de Rabbim,
sizin de Rabbinizdir; o halde Ona ibadet
edin. Bu, (zerinde yrnmesi gereken)
doru bir yoldur.10
52. sa, (bu minval zere tebliine devam
etti) ve onlarn gerei bile bile inkrlarn, (hatt kendisine kar dmanlklarn)
kesinkes sezince, Allaha (giden bu yolda)
bana kim yardm eder? diyerek (umum
bir arda bulundu). Havariler, Biziz, Allah (yolunun) yardmclar! diyerek (ortaya atldlar ve) Allaha iman ettik dediler:
Sen de ahit ol: biz, Allaha teslim olmu
Mslmanlarz.
148
L- MRAN SRES
8. yette Kitap ve hikmet umum olarak ifade

edilmi, Tevrat ve ncille de Kitaptan ne kastedildii aklanmtr.
Konuyla ilgili benzer yetler ve Hz. Meryeme
Hz. sann ilkas iin bkn. Meryem Sresi, not
23.
9. Hz. deme isimlerin retilmesiyle ilgili
yete (2: 31) dlen not 32de Hz. deme eyann bilgisinin icmal olarak, yani genel ansiklopedik bir bilgi halinde verildii, sonra bu umum
bilginin her peygamberde o peygamberin misyonuna gre tafsil edildii, bylece, peygamberlerin
manev olduu kadar, madd-ilm terakki sahasnda da insanlara rehberlik yaptklar zerinde
durulmutu. Her peygambere verilen mucize, o
peygamberin dneminde en revata olan ilim ve
fen sahasnda ve o ilim ve fenni ciz brakacak
seviyede olduu gibi, o ilim ve fennin Kyamete
kadar ulaabilecei niha hududu da tayin eder.
Hz. sa (a.s.)da ne kan anadan doma kr ve
alacaly iyiletirme ve lleri diriltme mucizesi
ile Cenab- Allah (c.c.), beere u ikaz ve tevikte bulunmaktadr: En mzmin dertlere dahi
derman bulunabilir. yle ise ey insan ve ey musibetlere maruz dem oullar! mitsiz olmaynz. Her derdin ne olursa olsun derman
mmkndr. Araynz, bulunuz. Hatt lme de
geici bir hayat rengi vermek mmkndr. Ey
insan! Benim iin dnyay terk eden bir kuluma
iki hediye verdim. Biri manev dertlerin derman,
biri de madd dertlerin ilc... te lm kalbler
hidayet nuruyla diriliyor. lm gibi hastalar
dahi onun nefesiyle ve ilcyla ifa buluyor. Sen
de Benim hikmet eczanemde her derdine deva
bulabilirsin. al, bul! Elbette ararsan bulursun. (Szler, Yirminci Szden)
Hz. sann Kyamete yakn yeryzne inmesiyle ilgili hadis-i eriflerden, onun misyonundan
hareketle, Kyamete yakn tp ilminin her zamankinden daha fazla nem ve deer kazanaca,
dolaysyla tp ilminde ok byk gelimelerin
olaca ve o zamanda seviyeti temsil edenlerin,
bir yandan iman nuruyla kalbleri diriltirken, bir
Cz: 3, Sre: 3
yandan da tp ilmiyle madd hastalklara are olacaklar mans karlabilir.

Hz. sann, kavmine mucizelerini anlatrken
Allahn izniyle kaydn ihmal etmemesi, mucizelerinde asl kaynan ve onlar yaratann Allah
olduu, dolaysyla, bunlara baklarak kendisinde ulhiyet veya ondan bir pay bulunduu gibi
bir vehme gidilmemesi gerektii konusunda cidd bir uyardr.
10. yetler, hem bir ksm Yahudilerin Hz. sa
(a.s.) peygamber olarak tanmamalarn, hem
de birtakm Hristiyanlarn ona tanrlk veya
tanrnn oulluu gibi hi kimse iin mmkn
bulunmayan bir mevki vermelerini reddetmekte ve Onun, kendisinden nce gelen pek ok
peygamber gibi bir peygamber olduunu aklamaktadr. Eer O, haa Allah tarafndan gnderilmi bir peygamber deil de, Ona inanmayan
Yahudilerin iddia ettii gibi haa, yzbin defa
haa bir yalanc olmu olsayd, onca mucizesini istismarla yeni ve bamsz bir din kurmaya
teebbs edebilirdi. Fakat Hz. sa (a.s.), selefleri
gibi, ayn iman ve ibadet gerekleri zerinde gelmi ve bu gerekleri tebli etmitir; eriat noktasnda byk lde Tevrata tbi olmusa da,
Tevratta srail Oullarna haram edilen baz haramlar Allahn emriyle kendi dneminde hell
klmakla, denebilir ki yine eriat sahibi bir rasuldr. Bu konuda eldeki ncillerde yle denmektedir: Sanmayn ki ben, eriat yahut peygamberleri ykmaya geldim; ben ykmaya deil, fakat
tamam etmee geldim. (Matta, 5: 17). Ferislerden bir fakih, say deneyerek ondan sordu:
Ey Muallim, eriatta byk emir hangisidir?
sa ona dedi: Allahn Rabbi btn yreinle,
btn cannla, btn fikrinle seveceksin. Byk
ve birinci emir budur. Ve buna benzeyen ikincisi
udur: Komunu kendin gibi seveceksin. Btn
eriat ve peygamberler, bu iki emre baldr.
(Matta, 22: 3540)
Btn peygamberlerin olduu gibi, Hz. sa
(a.s.)n da misyonu, u drt temele dayanr:
a. Allah, mutlak vardr ve birdir. Onun Ulhiyet, Rubbiyet ve Mlkiyet veya hakimiye-
Cz: 3, Sre: 3
L- MRAN SRES
149
tinde, ayrca Ztnda, sfatlarnda ve isimlerinde de hibir orta yoktur, olamaz.
den, peygamberlere mutlak manda itaat arttr.
b. badet, ancak Allaha yaplr; Mabud-u mutlak Odur.
Allahn varln, birliini ve hakimiyetini kabulden dier iman esaslar, ibadeti Ona has klmaktan btn trleriyle ibadet, hayat Allahn
dinine gre tanzimden muamelat esaslar doar.
Peygamberlere itaat ise, rehberlik kurumunun
esasn tekil eder.
c. nsanlar, hayatlarn Allahn indirdii Dine

gre dzenlemek, ona gre yaamak mecburiyetindedirler.
d. Bizzat Allah tarafndan grevlendirildiklerin-
150
L- MRAN SRES
Cz: 3, Sre: 3
56
53. Rabbimiz! ndirdiin (Kitaba) iman ettik ve (gnderdiin) Rasle tbi olduk; bizi
(indirdiin geree, gnderdiin Rasle ve
o Rasln vazifesini yaptna) ahit olanlardan yaz.
54. brleri ise tuzak kurup komplolar hazrladlar; Allah da Kendi iradesini uygulamaya
koydu. Allah, tamamen hayra dayal olarak
Kendi iradesini hakim klan, (mminlere
kar kurulan tuzaklar, onu kuranlar aleyhinde bir tuzak olarak icra eden)dir.11
55. O zaman Allah yle buyurdu: Ey sa!
Artk (rasl olarak vazifen tamamlanmakla) seni eceline yetirip geri alacak ve (misal vcuda brnm bedenin ve ruhunla
birlikte) nezdime ykselteceim; ve seni o
kfredenlerin arasndan alp susuzluunu,
pakln ortaya koyacak ve sana tbi olanlar Kyamet Gnne kadar kfredenlere
stn klacam.12 Sonra, her halkrda
hepinizin dn Banadr; ite o zaman, ihtilf edegeldiiniz konularda aranzda hkmm vereceim.
56. Kfredenlere gelince, onlara dnyada
ve hirette ok iddetle azap edeceim ve
(bu azabm karsnda) onlarn hibir yardmclar da olmayacaktr.
57. Buna karlk, iman edip imanlarnn
gerektirdii istikamette salam, doru, yerinde ve slaha ynelik iler yapanlar ise,
Allah onlarn mkfatlarn eksiksiz verecektir. Allah, (apak yetlerini inkrla
Onu tanmayan veya Ona irk koan ve
bylece en byk hakszl yapan) zalimleri, hakszlkta bulunanlar asla sevmez
(ve Kendisi de, asla hakszlk yapmaz).
58. te (ey Raslm,) btn bu gerekleri
sana birer yet ve o hikmet ykl, doruluu ak ve kesin Zikre (Kurna) dahil
olarak okuyoruz.
59. Allah katnda (dnyaya gelmesi asndan) sann durumu aynen demin durumu gibidir. (say babasz olarak Meryemin rahminde gda halinde Onun vcuduna
giren unsurlardan ekillendirip yaratan) Allah, demi (yine babasz, hatt annesiz de
olarak) topraktan (toprak-hava-su unsurlarndan) meydana getirdi, sonra da ona Ol!
dedi (ruh fledi), o da oluverir.13
60. Gerek (nasl her zaman) Rabbinin buyurduu (ise, bu da Rabbinden yle bir gerektir). Bu konudaki pheden uzak kesin
inancnda sabit olmaya devam et.
61. Artk sana bu salam ve doru bilgi
geldikten sonra, kim hal seninle (sa hakknda) tartmaya girerse onlara de: Gelin
yleyse: oullarmz ve oullarnz, kadn-
Cz: 3, Sre: 3
L- MRAN SRES
151
larmz ve kadnlarnz, hem bizzat kendimizi ve kendinizi arp, sonra gnlden
Allaha dua ile, Allahn lnetinin yalanclar

zerine inmesini dileyelim.
11. Kurn- Kerimde, bu yette olduu gibi daha

baka baz yetlerde de Allahn hile ve tuzandan sz edilir. Bu yetler, bir adan bir mukabele ifade ettii gibi, bundan daha da te, mminlere kar giriilen hilelerin, kurulan her tuzan
esasen Allahn onu kuranlara kar kurduu bir
tuzak olduunu beyan iindir. Yoksa bunu sadece Allahn hile ve tuzaklara mukabelesi olarak anlamak, Cenab- Allah tepkici bir konuma
yerletirme mans ifade edecektir. Sz gelimi,
Firavunun Hz. Musa ve yanndaki mminleri
yakalamak iin ordularyla onlarn peine dmesi, onun Hz. Musa ve yanndaki mminlere
kar bir tuza idi. Oysa Allah, onu ordularyla
birlikte denizde bomay diliyordu ve dolaysyla
Firavunun bu teebbs, temelde Allahn onu
kendi niha kaderine doru bir sevkiydi. Bunun
gibi, Mekke mrikleri Peygamber Efendimizi
evinde ldrmek iin harekete getiklerinde aslnda Allah, Ona slmn zaferine giden hicret
yolunu ayordu. Yine, Mekke ordusu, slm
Medinede bomak iin harekete gemiti. Oysa
Kurn- Kerim, onlarla Bedirde karlamalar
konusunda mminlere hitaben, Eer onlarla bu
artlarda sava iin randevulam olsaydnz,
bu zemin ve artlar byle ayarlayp, randevuyu yerine getiremezdiniz. Fakat Allah, takdir
buyurmu olduu bir ii icra etmek iin sizi bu
ekilde buluturdu ki, her ey apak cereyan etsin de, helk olan, (btla uymakla helki hak
ettiini gsteren) ak bir delile gre helk olsun;
(hakka tbi olmakla) hayatta kalmay, ebed
hayat ve kurtuluu hak eden de ak bir delile
gre hak etsin. buyurmaktadr (Enfl Sresi/8:
42). u halde, mminlere kar kurulan tuzaklar, esasen, bizzat Allahn o tuzaklar kuranlar
aleyhindeki iradesini uygulamaya koymas olmaktadr.
gibi vefat etmemi, fakat necm bir suret alm

(astral) vcuduyla birlikte yeryznden ekilmitir. Bu, bir bakma Raslllah efendimizin
(aleyhissalt vesselm) miracna benzetilebilir.
u kadar ki, Hz. sa, rasl olarak misyonunu tamamlad iin miracyla (semda) kalr ve geri
dnmezken, Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm, miracnn arkasndan tebliine devamla
misyonunu btnyle yerine getirmek iin geri
dnmtr.
12. Hz. sa (a.s.)n dnyaya gelii gibi, dnyadan

ayrl da olaanst olmutur. O, dier insanlar
yette, Hz. saya tbi olanlarn kfredenlere

Kyamet Gnne kadar stn olaca eklinde
ifade buyurulan lh hkmn iki man ve mul vardr:
a. Hz. saya, asl misyonu erevesinde bir rasl
olarak iman eden ve bu izginin gereklerini
koruyan ehl-i Tevhid (mmet-i Muhammed
dahil), Kyamete kadar kfirler karsnda
umum manda stn olacaktr.
b. u veya bu ekilde Hz. saya inanan ve u
veya bu ekilde ona tbi olanlar, Kyamete
kadar onu inkr eden Yahudilere, yine umum
manda stn olacaktr.
Tarih, iki bin yldr bu iki hkm de tasdik
etmektedir ve Kyamete kadar da edecektir.
13. Hz. demi meydana getiren zerreler toprakta, havada ve suda, yani yeryznde idi. Not 7de
akland zere, yaratln asl zn, ekirdeini oluturan mahiyet-i insaniye, srekli bir istfa, bir szme ile yaratl aacnda kk, gvde ve
iki ana dal olan manev ve madd lemleri ceset
olarak giydi. Madd veya grnr lem, iki byk
daln gkler ve yer olarak verdi. Yer, Seni tesbih
ederim ey, topra katlam sv zerine yayan
(Rabbim) rivayetinde buyurulduu zere, ilk
bata ihtimal ok kzgn ve akc bir sv halinde
idi. Bu sv, bilhare kabuk balayp katlat ve
sert bir kaya tabakas gibi oldu. Bu kaya tabaka-
152
L- MRAN SRES
snda meydana gelen yumuama ve ufalanmalarla toprak tabakas meydana geldi ve bu tabaka,
gkten inen yamurlarla dirilip, hayata hazrland. Ayn yaratl z, burada srayla birbirine
mene ve rzk olan unsurlar (elementler), bitkiler
ve hayvanlar dalcklar, yapraklar ve iekler olarak verdi. Yaratla ait istfann son noktasnda
Allah (c.c.), yaratl aacnn meyvesi olarak ilk
insan ve eini yaratt. Bu srece ve bu srete
insann, insan olarak anlmamakla birlikte, srecin merkezinde bir mahiyet olarak varlna, nsann zerinden zamann ak iinde yle uzun
bir dnem geti ki, bu dnemde insan, ad anlan,
kendisinden sz edilen bir ey deildi (nsan Sresi/76: 1) yeti iaret buyurmaktadr.
Hem, ihtimal bu yaratma konusunda bugn
de deiik ekillerde ortaya kan pheleri yok
etmek, hem o dnemdeki Yahudi maddeciliini
krp man ile dengelemek, hem de kudret ve
Cz: 3, Sre: 3
iradesini aka gstermek iin Cenab- Allah

(c.c.), Hz. saya Hz. dem gibi vcut verdi. Hz.
demi topran rahminde ekillendirdii ayn
unsurlardan Hz. say, bu defa bakire bir hanmn rahminde ekillendirdi. Bu ikisiyle dier insanlar arasndaki fark, dier insanlardaki ekillenme iin hikmet ve sebepler dairesinde bir erkee
ihtiya olmasdr. yette, Hz. demin yaratl
iin maz (gemi zaman) kipi kullanlrken, neticede fe-yekn (oluverir) eklinde muzar (geni
zaman) kipine geilmesi, Allahn yaratmasnn,
canllara hayat vermesinin hep ayn ve bir (ruh)
fleme ile gerekletiini anlatmak iindir. Hz.
dem ve Hz. sa ile dier insanlar arasnda ekillendirme safhasnda bir farkllk olmakla birlikte,
hayat verme noktasnda hibir farkllk yoktur.
yet, lfzyla ve ok tipik ifade biimiyle, her bir
canl ferdinin kendi olarak ve ayrca yaratldn
da ortaya koymaktadr.
Cz: 3, Sre: 3
L- MRAN SRES
153
57
(Allaha tam mansyla teslim olmu) Mslmanlarz.14

65. Ey Kitap Ehli! brahim hakknda (o Yahudi idi, yok Hristiyand diye) niye tartp
iddialayorsunuz?! (Siz de biliyorsunuz ki,)
Tevrat da, ncil de Ondan sonra indirildi.
Bu kadarck olsun akletmeyecek misiniz?
66. te siz bylesiniz: hakknda kesin bilgi
sahibi olduunuz bir konuda bile (hi akletmez, doruyu kabullenmez ve) byle tartp iddialarken, hakknda salam hibir
bilgiye sahip olmadnz konularda ne diye
tartp iddialarsnz? Oysa Allah bilir, siz
bilmezsiniz.
62. Meselenin asl ve z, szn dorusu

budur. (Ne sa, ne bakas,) ilh olarak sadece Allah vardr; ve phesiz Allah, Azz
(izzet ve ululuk sahibi, her ite stn ve
mutlak galip)tir; Hakm (her hkm ve
iinde pek ok hikmetler bulunan)dr.
63. Her eye ramen hal yz eviriyorlarsa,
muhakkak ki Allah, o bozguncular hakkyla bilmektedir.
64. De ki: Ey Kitap Ehli! Sizinle aramzda ayn olan bir kelimeye, u ortak noktaya
gelin: Allahtan bakasna ibadet etmeyelim
ve Ona hibir eyi ortak komayalm; Allah brakp da, kimimiz kimimizi rabler
edinmesin. Senin bu arndan sonra yine
de yz evirirlerse, (ey Mslmanlar,) siz
unu iln edin: ahit olun, phesiz ki biz,
67. brahim, Yahudi de deildi, Hristiyan

da deildi; selim bir kalb ve dupduru bir
Tevhid inancyla Hakka ynelmi bir Mslmand O. Asla mriklerden olmad.15
68. Dolaysyla, insanlar iinde brahime
en lyk ve en yakn olanlar, (misyonunun
devam srecince) Ona tbi olanlarla, u
(an ok yce) Peygamber ve (beraberinde bulunan) iman edenlerdir. Allah, btn
mminlerin velsi, (koruyucusu, yr ve
yardmcs)dr.
69. Kitap Ehlinden bir grup arzu eder ki,
keke sizi saptrabilseler! (Tabi ki, kursaklarnda kalacak bir arzudur bu! nk)
onlar sadece kendilerini saptrmaktadrlar
ama, farknda deillerdir.
70. Ey Kitap Ehli! (Yannzdaki kitaplarda)
doruluuna ahit olup dururken bile bile
ne diye Allahn yetlerini gizliyor ve inkr
cihetine gidiyorsunuz?
154
L- MRAN SRES
14. slmn 14 asr nce Ehl-i Kitaba, bugnn

yine hem Ehl-i Kitabna hem de mektep ehline,
yani okumularna yapt bu ar, pek ok adan ok nemlidir:
slm teblide, nce muhatapla zerinde buluulabilecek ortak zemin veya asgar mterek aranmaldr. Bu, Ehl-i Kitap iin Allaha
ibadet ve Ona irk komama ise, mesel dinle
hi alkas bulunmayan bakalar iin insan
olma ve ortak insan kaderi paylama olabilir.
Teblide yumuak slp, sevdirme, sndrma
ok nemlidir. slm, kendisine ulalabilecek
kiiler saysnca yollar ve iine girilebilecek
binlerce kaps olan yce bir saraya benzetilecek olursa, herkese ak mutlaka bir kap var
demektir ve nemli olan, kime hangi kapnn
gsterileceini bilmektir. (Kurndan drake
Yansyanlar, 1: 109110)
Kurn, her trl inatlarna ve direnmelerine
ramen Ehl-i Kitapla diyalogu kesmemekte
ve bu diyalogun nce mterek noktada balamas gerektiinin sinyalini vermektedir.
Muhtelif vicdanlarn, muhtelif milletlerin,
muhtelif dinlerin, muhtelif kitaplarn asl bir
vicdan ve hak bir kelimede nasl birletirilebilecei, slmn insanlk lemine ne kadar geni, ne kadar ak, ne kadar doru bir hidayet
Cz: 3, Sre: 3
yolu, bir zgrlk kanunu retmi bulunduu ve artk bunun Arap ve Acemle snrl
olmad bu yette btnyle gsterilmitir.
Din terakk vicdanlarn darlk ve ayrlklarnda deil, kll ve geni olmalarndadr. (Yazr, 2: 1132)
Allaha ibadet, Ona irk komama ve Ondan
baka Rab, yani terbiye edici, yol gsterici,
insan hayatn dzenleyici bir otorite kabul
etmeme, Allaha imann veya Onun dinine
tbi olmann olmazsa olmaz artdr. yet, bu
ana dsturu aka ortaya koymakla Tevhid-i
Ubdiyet, Tevhid-i Ulhiyet ve Tevhid-i Rubbiyeti nazara vermektkedir.
15. yetin Asla mriklerden olmad eklindeki
fezlekesinde, snrl bir meal almasnda bile
temas etmeden geilemeyecek ok ince bir nkte
vardr. yet, Hz. brahimin mriklerden olmadn beyan buyurmakla, hem inanlar iinde
Yahudi ve Hristiyanlarn irke bulatn ima
etmekte, hem de, ilk dneminde, Sabi dininden
olduu anlalan kavmine kar ihticacnda, yani
Allahn birliini ispat sadedinde yldz, ay ve
gnein ilh olamayacan delil getirme tarzna
bakarak, Hz. brahim (a.s.) hakknda uyanabilecek, nitekim maalesef baz mfessirlerde grlen baz yanl anlaylar da kknden kesip
atmaktadr.
Cz: 3, Sre: 3
L- MRAN SRES
58
155
sizi malp etmesinler. (Raslm,) de ki:

Dorusu, btn ltuf Allahn elindedir;
onu dilediine verir. Allah, rahmet ve ltfuyla her varl kucaklayan, merhametiyle
kullarna genilik gsterendir; (kimin neye
niin lyk olduunu ve olmadn) hakkyla bilendir.
74. Rahmetini, (bu arada, vahiy ve peygamberlii kullarndan) kimi dilerse ona
has klar. Allah, ok byk fazl sahibidir
(karlksz ltf u ihsanda bulunmada pek
cmerttir).
75. Kitap Ehli iinde ylesi vardr ki, kendisine yk yk emanet braksan onu sana
eksiksiz iade eder. Fakat ylesi de vardr ki,
ona tek bir dinar para emanet etsen, zerine varp da banda dikilip durmadka
onu sana iade edecek deildir. (Bu ikincilerin tavr undandr): Onlar, Dinimizden
olmayan, hele bizim gibi bir kitaba sahip
bulunmayanlar hakknda ne yapsak mbahtr; bundan dolay sorumlu olmayz.
iddiasndadrlar. Halbuki, (bu iddialarnn
hibir temele dayanmadn) bile bile Allah
hakknda yalan uydurmaktadrlar.
71. Ey Kitap Ehli! Bile bile niin hakk btlla kartryor ve hakk gizliyorsunuz?
72. Kitap Ehlinden bir grup da (birbirlerine) yle demektedir: u iman edenlere
indirilene gnn ilk blmnde inanm
grnverin; gnn sonunda ise onu inkr edin: belki bylece dinlerinden pheye
dp, nceki hallerine ve inanlarna geri
dnerler.
73. Fakat siz siz olun, kendi dininize tbi
olandan bakasna inanmayn; (Ey Raslm,) de ki: Takip edilmesi gereken gerek ve doru yol, Allahn koyduu yoldur. (inanmayn ki,) size verilenin bir
benzeri bakasna da verilmi olmasn veya
Rabbinizin katnda aleyhinizde delil getirip
76. Oysa (Allahn koyduu hakikat udur):

Kim, (kime kar olursa olsun) sznde
durur, ahdine sadk kalr ve (her hususta
olduu gibi, bu hususta da) Allaha kar
gelmekten saknp takva dairesinde hareket
ederse, bilin ki Allah, mttakleri sever.
77. Allahn bir ahd olarak kendilerine ltuf
buyurduu Dini ve ona uyma hususunda
Allaha verdikleri sz, bir de yeminlerini
nemsiz bir fiyat karl satanlara gelince, onlarn hirette hibir nasipleri yoktur:
Kyamet Gn (en ok ihtiya duyduklar
anda) Allah onlarla konumayacak, yzlerine bakmayacak ve onlar gnahlarndan
temizleyip paka karmayacaktr. Onlarn
hakk, pek ac bir azaptr.
156
L- MRAN SRES
Cz: 3, Sre: 3
59
78. (Kitap Ehlinin) iinde bir grup da vardr ki, Kitab okurken aslnda Kitaptan olmad halde siz Kitaptan sanasnz diye
baka manya gelecek ekilde kelimelerin
telaffuzunu, vurgular ve okunuu deitirirler. Sonra da bu yaptklarn, asla Allah
katndan olmad halde, Bunlar, Allah
katndandr. diye takdim ederler. Hayr,
onlar, Allah hakknda bile bile yalan uydurmaktadrlar.
79. Allah, bir kiiye Kitap, hkm (manev
ve misyonu erevesinde madd sahada hakimiyet, doru ve yerinde karar verebilme
ve doru ile yanl ayrt edebilme kabiliyeti ile Allahn hkmlerini uygulama yetkisi) ve peygamberlik versin, sonra da bu kii
kalkp insanlara, Allah brakn ve bana
kul olun! desin, bu asla mmkn deildir
ve olmamtr. Oysa her peygambere unu
demek yarar ve nitekim her peygamber
bunu demitir: Kitab okuyor, retiyor
ve zerinde alyorsunuz, o halde Hakkn renip rettiinizi uygulayan sadk
ve ihlsl kullar olun!
80. O, size Melekleri ve peygamberleri
Rabler edinin! diye de emretmez. Siz Allaha boyun een Mslmanlar olduktan
sonra kalkp, size hi kfr emreder mi?
81. Hem Allah, vaktiyle btn peygamberlerden: Ne zaman size (rasl olanlarnza
dorudan, neb olanlarnza bir Rasln
mirass olarak) Kitap ve hikmet versem
ve ardndan, size verilmi bulunan (Kitab)
tasdik edici bir Rasl gelse, ona mutlak surette inanacak ve mutlaka ona yardm edeceksiniz. diye sz almtr.16 Allah, Bunu
kabul ettiniz, bu ar ykm srtnza al-
dnz m? diye sormu, onlar da, Kabul

ettik! diye ikrar vermi, bunun zerine Allah, yleyse ahit olun, (mmetleriniz de
ahit olsun); Ben de sizin gibi ahit oluyorum! buyurmutur.
82. Artk kim bundan sonra yz evirip
baka trl davranrsa, onlar (Dinden km) fasklardr.
83. Yoksa onlar, Allahn dininden baka bir
din mi aryorlar? Oysa gklerde ve yerde
kim varsa, (tamam tekvin, pek ou da
hem tekvin hem teri adan,) isteyerek
veya istemeyerek Allaha teslim olmu durumdadr17 ve hepsi Ona dndrlp, gtrlmektedir.
Cz: 3, Sre: 3
L- MRAN SRES
16. Umum manda neb, Allahtan vahiy alan ve

bu vahyi tebli ederek insanlar iradla grevlendirilen insandr. Bu anlamda rasller de nebdir.
Husus mansyla neb, Allahtan vahiy alan,
fakat kendisine ayr bir Kitap ve eriat verilmeyip, kendinden nceki rasln getirdii Kitab ve
tebli ettii dini tatbik eden veya kendi zamannda gelen bir rasle tbi olan insandr. yette
sz edilen nebler, bu ikinci mansyla nebler
olsa gerektir.
Btn rasller neb olmakla beraber, her
neb rasl deildir. Hz. Muhammed aleyhissalt vesselmdan nce veya nceki mmetlerde
ayn anda pek ok yerde neb bulunur, belli zaman aralklarnda yeni bir Kitap veya eriatla
veyahut da umum bir tecdit greviyle rasller
gelirdi. Hz. Muhammedden sonra, Onun mmetinde ise, neblerin fonksiyonunu byk ve
gerek lim ve mridler grrken, rasllerin
fonksiyonunu ise byk mcedditler grmtr. mmetimin limleri, srail Oullarnn
peygamberleri gibidir. rivayeti, senet asndan
sahih deilse de, mans itibariyle dorudur ve
157
bu gerei ifade etmektedir. Yoksa, makam ve

umum fazilet olarak hibir lim, mrid ve mceddit, peygamberle ayn seviyede olamaz.
17. Allahn iki tr kanunu vardr: tekvin ve
teri. Tekvni kanunlar, Onun insan vcudu
ve hayat dahil, kinatn yaratl ve ileyii
iin koymu bulunduu kanunlardr ki, bunlar
fizik, kimya, astronomi, biyoloji, zooloji, botanik, sosyoloji, psikoloji gibi bilimlerin konusunu
tekil eder. Teri kanunlar ise, Allahn Din
ad altnda koymu bulunduu kanunlardr. Bu
kanunlardan birincilere btn varlklar kaytsz
artsz itaat eder. u kadar ki, bunlar iinde insan hayatyla ilgili olarak insann iradesine braklm baz hayat kanunlar da vardr: sabrn
selmet, almann servet, tedavinin shhat getirmesi gibi. Fakat, bu kanunlar da sebep ve sonularyla tesbit eden yine Allahtr. Bunun gibi,
teri kanunlara uyup uymamann sebep ve neticelerini yaratan da Allahtr. Dolaysyla, btn
kinatta Allahn hkm gemektedir ve hibir
varlk, bu hkmn haricinde deildir.
158
L- MRAN SRES
84. De ki: Biz (hi irk komadan) Allaha, bize indirilen (Kurna) ve brahime,
smaile, shaka, Yakuba ve Onun soyundan gelip srail kabileleri iinde gnderilen
peygamberlere indirilen (Sahifeler)e, Musaya ve saya verilen (Tevrat ve ncile)
ve (btn) neblere Rabbilerinden verilen
(ilim, hikmet ve peygamberlie) iman ettik. (man etmede) hibirini dierinden
ayrmaz, (hepsine ayn ekilde, ayn derecede iman ederiz). Biz, (ne indirmi ve ne
vermise hepsini kabul ederek) Allaha tam
mansyla teslim olmu Mslmanlarz.
Cz: 3, Sre: 3
60
85. Kim, slmdan baka bir din arzu eder

ve ararsa, (bilsin ki) bu, ondan asla kabl
edilmeyecektir; o, hirette de kaybedenlerden olacaktr.18
86. man ettikten, O (an yce) Rasln
hak olduuna (Onda grdkleri risaletine
delil sfatlar sebebiyle) bizzat ahadet ettikten ve kendilerine (hem Onun risaletini
hem de getirdii Kitabn Allah Kelm olduunu ispat eden) o apak deliller geldikten sonra kfre sapan bir topluluu Allah
hi hidayet eder mi? Allah, (gerei gizleyerek, bile bile inkr ederek btn kinata
ve hakikatlara hakszlk yapan) zalimler
gruhuna asla hidayet vermez.
87. Bylelerinin grecekleri karlk, Allahn, meleklerin ve btn insanlarn lnetine uramaktr.19
88. Hem de bu lnetin iinde sonsuzca kalmak zere. Grecekleri azap hafifletilmeyecek, yzlerine de baklmayacaktr.
89. Ancak bilahare tevbe eden ve (ilerini
kfrden temizleyerek, iman ve salih amelle) slah- halde bulunanlar mstesna. phesiz Allah, gnahlar ok affedendir; (tevbe ve slah- hl ile Kendisine ynelenlere
kar) husus merhameti pek bol olandr.
90. Buna karlk, iman ikrarndan sonra20

kfre sapanlar ve sonra (davranlar, kardklar fitneler ve kurduklar komplolarla)
kfrde daha da ileri gidenler ise, (artk
iman kabiliyetini yitirdikleri iin ylelerinin
bir daha geri dnleri olmaz; onlar, lm
grmedike tevbeye de yanamazlar, lm
nnda kfrden) yapacaklar tevbe de artk
kabul grmez. Onlardr tam mansyla sapm, dallete yuvarlanp gitmi olanlar.
91. Kfredip de neticede kfir olarak lp
gidenler, ilerinden her biri kendini kurtarmak iin yer dolusu altn verecek bile olsa
bu, onlarn hibirinden asla kabul edilmeyecektir. Onlarn hakk ok ac bir azaptr ve
(bu azap karsnda) hibir yardmclar da
olmayacaktr.
Cz: 3, Sre: 3
L- MRAN SRES
18. 83nc yet, tek gerek dinin Allahn dini

olduunu ve gklerde de yerde de her varln
ister istemez Allaha teslim olmu bulunduunu
beyan buyuruyordu. 84nc yet, bu dini btn peygamberlerin bal bulunduu ve tebli
ettii din olarak aklarken, 85inci yet ise, tek
gerek ve Allah katnda geerli dinin adn slm olarak koymaktadr. yetlerden aka anlaldna gre slm, Allah katnda tek geerli
dindir ve Allaha teslimiyet esasna dayanr. Yine
yetlerden aka anlaldna gre slm, nce
ister istemez Allaha teslim olmu bulunmalar,
Onun koyduu kanunlar istikametinde hayatlarn srdrmeleri hasebiyle btn kinatn ve
son neb ve rasl Hz. Muhammed aleyhissalt
vesselm efendimiz dahil btn peygamberlerin
dinidir. Onun dndaki btn din ve din grnml sistemler, bu dinden sapmalar neticesinde
ortaya kmtr.
Evet, btn kinat, Allaha teslim olmu bulunduu, sadece Bir lh, Rab ve Melikin kanunlarna itaat ettii iin, kinatta tam bir sulh,
denge, huzur ve henk hakimdir. Cz irade
sahibi bir varlk olarak insana den, bu sulh,
denge, huzur ve henk korosuna iradesiyle katlmak, bylece dnyada da hirette de saadete ulamaktr. Aksi her davran, dnyada fitne
ve fesat, yani her tr ve ekliyle bozgunculuk,
anari, terr ve zulm, kabirde ve hirette de
zulmet, yani karanlk ve azap demektir.
19. Esasen, insanlarn ou iman etmese de, insan
vicdan kfre, zulme ve fska evet demez. Ancak insan, nefsine uyarak vicdann susturmakla ebed azab hak edecek ekilde kfre der.
Ayrca, bilhassa bylesi bir kfr ve ona sebep
159
olan zulm, fsk her insan vicdan lnetledii

gibi, bunlarn ferd ve itima hayatta yaptklar
tahribat da zamanla ortaya kar ve dolaysyla en azndan sonraki nesillerin lnetine maruz
kalr. Aradan binlerce yl da gese peygamberler
rahmetle anlrken, zalimlerin, tautlarn lnetle
anlmas bundandr. Asl lnet ise, btn gereklerin en ak biimde ortaya kaca hirette
olacaktr.
Allahn lnet etmesi, af ve rahmetinden uzak
tutmas ve azaba mahkm etmesi; dierlerinin
lneti ise, lneti hak edenleri rahmetinden uzak
tutup azaba mahkm etmesi iin Allaha dua etmeleri demektir.
20. Kfr gibi iman da, ncelikle kalbin amelidir ve bir tasdiktir. Bu bakmdan, her ikisinin de
zahir ve hukuk, bir de asl yan vardr. Diliyle
inandn syleyen ve Mslman toplumda (zekt gibi) Mslman vatanda olmann hukuk
gereklerini yerine getiren bir insan mmin saylr; fakat gerekten ve Allah katnda mmin
olup olmad kalbine baldr ki, bunu da Allah
bilir. Kurn- Kerim, iman ikrarnda bulunanlar da Ey iman edenler! hitabnn iine alr
ve bu ekilde onlar ikrarlarnn gereini yerine getirmeye arr; bu, ayn zamanda imann
gereini yerine getire getire iman kalblerine ileyebilir, szleriyle davranlar uyum salayarak, gerek iman sahibi olabilirler mi diyedir.
Raslllah aleyhissalt vesselm efendimiz de
Medinede mnafklara ayn ekilde davranm,
her trl fitne ve komplolarna ramen, hukuk
adan Mslman olan bu insanlara, vahiyle aksi
bir emir gelmedike birer mmin ve Mslman
muamelesi yapmtr.
160
L- MRAN SRES
Cz: 4, Sre: 3
61
92. Bizzat sevdiiniz (mal, bilgi, eya)dan

infak etmedike gerek fazilete ve kmil
manda iyilie ulaamaz, (ebrardan olamazsnz.) Bununla beraber, her ne infak
ederseniz, Allah onu mutlaka bilir.21
93. Tevrat indirilmeden nce srailin (Yakubun) kendi nefsine haram kld mstesna, (Kurnda hell klnm bulunan)
btn yiyecekler srail Oullar iin de hell
idi. (Ey Raslm, onlara), Eer (Tevratta
nesih bulunmad iddiasnda) samimi iseniz, getirin Tevrat ve okuyun! de.22
94. Artk kim bundan sonra Allaha yalan
isnadyla iftirada bulunursa, byleleri zalimlerin ta kendileridir.
95. (Ey Raslm,) sen, Sadekallah: (Allah, szn dorusunu syledi.) de. O halde
haydi, saf bir kalb ve dupduru bir Tevhid
inanc iinde brahimin milletine tbi olun.
O, asla mriklerden olmamt.
96. nsanlar iin (ibadet maksadyla yeryznde) ilk kondurulan ev, Mekkedeki
(Kbe) olup, feyiz ve bereket kayna, btn insanlk iin bir hidayet rehberi ve bir
ynelme merkezidir.
97. Orada (Allahn dini ve Ona ibadet
adna, ayrca o Evin ibadet iin merkez ve
kble olduunu gsteren) apak almetler,
deliller, brahimin Makam vardr. Kim
oraya girerse, (taarruz ve korkudan) emin
olur. Ona yol bulup varmaya gc yeten
herkesin o Evi haccetmesi, insanlar zerinde Allahn bir hakkdr. Kim Hacc inkr
eder veya nankrlkte bulunup Allahn bu
hakkn yerine getirmezse, (bilin ki) Allah,
btn lemlerden mstandir, kimseden
hibir eye ihtiyac yoktur.
98. De ki: Ey Kitap Ehli! Allahn (apak)

yetlerini ne diye gizleyip inkr cihetine gidiyorsunuz? Halbuki Allah, yapp durduunuz her eye bihakkn ahit bulunuyor.
99. De ki: Ey Kitap Ehli! Doruluunun
bizzat ahitleri olduunuz halde, niin Allahn yolunun eri tannmasn ve keyfinize gre erilip bklmesini arzu ederek
iman edenleri ondan uzaklatrmaya alyorsunuz? Oysa Allah, yapp durduklarnzdan asla habersiz ve onlara kar kaytsz
deildir.
100. Ey iman edenler! u kendilerine Kitap
verilenlerden bazlarna itaat edecek, onlarn
dediklerini dinleyecek olursanz, iyi bilin ki,
imannzdan sonra sizi gerisin geriye dndrp kfir yaparlar.
Cz: 4, Sre: 3
L- MRAN SRES
21. Gerek fazilet ve kmil manda iyilik mans

verdiimiz birr; iyilik, hayr ve fazilette stn bir
mertebe olup, bu mertebeyi elde edenlere berr (oulu: ebrar) denilir. badetin znde Allah sevgisi
vardr ve Onun rzas her eyin stndedir. Ebrar
defterine kaydedilebilmek iin, mminin infaka
konu sevdii her ne varsa ondan infakta bulunmas, tasadduk etmesi, Allah yolunda harcamas
gerekir. Yoksa birr takva, baz ekl kaideleri
tamamlamakla elde edilmez.
22. Efendimiz zamannda bir ksm Yahudi limleri, bilhassa kblenin Kbeye evrilmesi hadisesi zerine, bunun bir nesh olup Tevratta ise
nesh bulunmadn iddia ettiler. Oysa bu yet,
161
Yahudi olanlara (sr ve koyun-kei hari)

btn trnakl hayvanlar, sr ve koyun-kei
cinsinden de, srtlarnda ve barsaklarnda bulunan veya kemie karanlar dnda onlarn
i yan haram klmtk. (Srekli haram-hell snrlarn inemek, bakalarnn haklarna
tecavz etmek ve insanlar Allahn yolundan
alkoymak gibi) taknlklarndan dolay onlar
bu ekilde cezalandrdk. Biz, sadece doru olan
yapar ve doru olan syleriz (Enm Sresi/6:
146) yetiyle birlikte ele alndnda, Tevratta da
neshin cereyan ettii apak ortaya kmaktadr.
( yann haraml iin bk. Kitab- Mukaddes, Levililer, 7: 2326.)
162
L- MRAN SRES
Cz: 4, Sre: 3
62
101. Ne diye kfre sapacaksnz ki, nnzde Allahn yetleri okunup duruyor ve
aranzda da Onun Rasl var. Kim Allaha
gnlden smsk balanrsa, hi phesiz
doru bir yola iletilmi demektir.
102. Ey iman edenler! Ona kar gelmekten
ne lde saknmak gerekiyorsa o lde
Allaha kar gelmekten saknn ve ancak
(Ona gnlden teslim olmu) Mslmanlar olarak can vermeye bakn.
103. Hep birlikte Allahn pine smsk
sarln ve asla ayrla dmeyin. Allahn
zerinizdeki nimetini hatrlayn ki, siz blk prk birbirinize dman idiniz; derken Allah kalblerinizi birletirdi de, Onun
nimeti sayesinde karde oluverdiniz. Bir
ate ukurunun tam kenarnda bulunuyordunuz, fakat Allah sizi oraya dmekten kurtard. Allah, yetlerini size bylece
aklyor ki, (her hususta) doruya ulap
onda sabit-kadem olasnz.
104. inizde (insanlar devaml) hayra aran ve usulnce iyilik, doruluk ve gzellii tevik edip yayan, ktlk, yanllk
ve irkinliin ise nn almaya alan bir
topluluk bulunsun. Onlardr gerek mazhariyet sahipleri ve gerekten kurtulua
erenler.
105. Kendilerine apak hidayet delilleri
geldikten sonra grup grup olanlar ve farkl
farkl yollar tutanlar gibi olmayn. Onlarn

payna den, pek byk bir azaptr.
106. Gn gelecek, baz yzler aaracak, baz
yzler ise kararacaktr. Yzleri kararanlara
yle denecektir: mannzdan sonra kfre
sapmtnz deil mi? Kfr zerinde yryp durmanz sebebiyle tadn bakalm imdi (bu ok byk) azab!
107. Yzleri ak olanlara gelince: onlar, Allahn rahmetine garkolmulardr; hem de
108. Bunlar Allahn yetleridir ki, onlar
sana her trl pheden uzak olarak ve btn doruluuyla okuyoruz. Allah, herhangi bir varlk, herhangi bir kimse hakknda
zulm diliyor deildir.23
Cz: 4, Sre: 3
L- MRAN SRES
23. yetler, fevkalde slp ve irad yntemiyle,

imamlar rehberliinde kurundan bir bina halinde bulunan, bulunmas gereken slm mmetine dnyada ve hirette gerek mazhariyet ve
muvaffakiyetin anahtarlarn takdim buyurmaktadr. Bunlar, ksaca yle zetlenebilir:
slm mmetinin birliinin, bekasnn ve
kiilerin slm zerinde sapmadan yryebilmelerinin nemli anahtarlarndan biri olarak
Mslmanlar, Allahn gzel grdn gzel, irkin grdn irkin grmeli, Kurn
ve Snnetin ve bu iki asldan kaynaklanan
dsturlarn dnda baka bir kaynaa ynelmemeli, baka bir kayna l olarak kabulden saknmal, Ehl-i Kitab yanl inanlarnda
tasdik ve kr krne taklitten kanmaldr.
Allah Raslnn Snneti, zerinde Mslmanlarn bir araya gelip, tam bir ittifak oluturduklar, oluturmalar gereken ok nemli
bir yoldur.
Allah Raslnn Snnetine ittiba, kiiyi Allaha smsk tutunmaya gtrr.
Snnete ittiban ve Allaha ballktan ayrlmamann garantisi, azam takvadr.
Mslman, Snnete ittiba, bu yolla Allaha
smsk sarlma ve azam takva ile, Mslman
olarak can verme hedefinde Allaha Onun
reddetmeyecei bir dileke uzatm olur.
Snnete ittiba, Kurna ve bu iki temel esasa dayanan slm Dinine ittiban da yoludur.
Snnet, en geni mansyla, Allah Raslnn
fert ve toplum hayatnn her blmnde slm uygulama yol, yntem ve dsturlarnn
btndr.
163
Allahn nimetlerini srekli hatrlama ve dolaysyla srekli kr, kiiyi imandan sonra
kfre dmekten alkoyar. Bu ekilde insan,
btn hayat boyunca herhangi bir konuda
yanla sapmaktan korunur.
Marufu emredip mnkerden nehyetmek, Allahn eriat- tekvniye veya ftriyesi erevesinde ve Kurn ve Snnet temelinde oluan
gelenek, kltr ve dnya grnn gzel kabul ettii dsturlar, artlarna riayetle insanlara srekli hatrlatmak, toplum iinde onlar
yayp hakim hale getirmek ve ktlklerin
yaylmasna mani olmak demektir. Bu nemli
vazife, usulne uygun olarak her fert tarafndan, selhiyetli olduu sahada derece derece
yaplabilecei ve belki de yaplmas gerektii
gibi, bu maksatla mmet iinde bir rehberin,
bir imamn nderliinde bir grup bulunmal,
gerekirse bir messese veya messeseler oluturulmaldr. Bu ii, sadece Allah rzas iin
ve usul dairesinde yapanlar, birinci derecede
kurtulua erenlerdir.
Apak gerekleri grdkten ve tecrbe ettikten sonra insann sapmasnn en byk sebebi, nefse uymaktr. Nefse uyma, insanlar
birbirlerine kar baye, haksz tecavze iter.
Bu da, toplumda farkl menfaat gruplarnn
olumasna yol aar ve neticede kendinde hibir eliki ve ihtilf olmayan Dinde de ihtilflar ba gsterir. Bu ise, fert ve toplum hayat
adna artk lm hastal demektir.
Baka gnahlar gibi, tefrika ve ihtilf nlemenin de en nemli yolu, hirete ok iyi ve
iten inanmak, yani yakn sahibi olmaktr.
164
L- MRAN SRES
Cz: 4, Sre: 3
63
109. Kald ki, gklerde ne varsa ve yerde

ne varsa hepsi Allahndr; (dolaysyla O,
sahip olduu her eyde diledii gibi tasarruf eder ve esasen zulmetmi olmas asla
mmkn deildir.) Btn iler, neticede
varr Allahta biter ve O neye hkmederse
o olur.
110. (Ey mmet-i Muhammed!) Siz, insanlarn iyiliine olarak ortaya karlm en
hayrl mmetsiniz. Usulnce iyilik, doruluk ve gzellii tevik edip yayar, ktlk, yanllk ve irkinliin nn almaya
alrsnz; elbette Allaha inanyor (ve bunu da zaten inancnzdan dolay ve onun
gerei olarak yapyorsunuz).24 Eer Kitap
(Tevrat) Ehli de (sizin gibi) iman etmi olsayd, (keke imdi olsun etseler,) hi phesiz bu haklarnda hayrl olurdu. Geri
ilerinde (gerekten inanm) mminler de
vardr, fakat onlarn ou (Dinden km)
fasklardr.
111. Ama onlar, size hibir ekilde asla zarar
veremezler; ancak dilleriyle incitebilirler. Sizinle savaacak olsalar arkalarn dnp kaarlar. Sonra hibir yardm da grmezler.
112. Her nerede bulunurlarsa bulunsunlar
zerlerine zillet damgas vurulmutur; ancak Allahtan gelen bir ipe ve insanlar tarafndan uzatlan bir ipe (destee ve koruma
altna almaya) tutunmalar hali mstesna;
ayrca Allahtan (mthi) bir gazaba (cezaya) uradlar ve meskenet altnda ezilmeye
mahkm oldular.25 nk Allahn yetlerini inkr edip duruyor ve hak-hukuk gzetmeksizin peygamberleri ldryorlard.
nk artk asi olmulard ve haddi ap
duruyorlard.
113. Bununla birlikte, Kitap Ehlinin hepsi
ayn deildir. lerinde (sizin gibi iman et-
mi olup) doruluktan amayan istikamet

sahibi bir topluluk vardr ki, gece saatlerinde Allahn yetlerini hakkyla okuyarak
secdelere kapanrlar.
114. (Gerektii ekilde) Allaha ve hiret
Gnne inanr, usulnce iyilik, doruluk
ve gzellii tevik edip yayar, ktlk, yanllk ve irkinliin nn almaya alr ve
yarrcasna hayrl ilere koarlar. Onlar,
inan, dnce ve davranlar itibariyle doru yolda, salam ve bozgunculuktan uzak
bulunanlardandr.
115. Hayr adna her ne ilerlerse, elbette
onun mkfatndan mahrum braklacak
deillerdir. Allah, ileri Kendine kar saygyla dopdolu olan ve Ona itaatsizlikten
kananlar ok iyi bilmektedir.
Cz: 4, Sre: 3
L- MRAN SRES
24. mmet-i Muhammed, btn insanlk leminde hayr, iyiyi ve gzeli hakim klma, zulmn, ahlkszln ve benzeri btn ktlklerin nn alma, bunu da Allaha imann gerei
olarak yapma misyonundan dolay insanlar iinde en hayrl mmet, mmet-i Muhammed iinde de bu iin gerektirdii vasflara sahip olarak
ayn ii yapan cemaat veya topluluk, mmet-i
Muhammedin en hayrlsdr.
25. Yukarda, 23nc not, 110uncu ayet ve
24nc notta ifade edilen ereve iinde kaldklar srece Mslmanlara kimsenin bir ey yapamayaca lh bir vaddir ve vadinden dnmek
Allah iin asla sz konusu deildir.
Allah, bu vadi slm tarihi boyunca srekli
yerine getirmitir. Bedizzaman hazretleri, sra-
165
ilin insan gc bakmndan kendilerinden kat

kat fazla Araplar karsndaki baarsn, onlarn
mensuh da olsa dinlerine ve din tarihlerinden
kalan deerlere sayglarnn Araplarn slma
kar sayg ve ballndan ok daha fazla olmasna balar. Ayrca Hristiyan dnyann gerek
din olarak Hristiyanla belli derecelerde de olsa
bal kalmas, gerekse umum manda eriat-
Tekviniyenin kaidelerine uymas; Yahudilerin de
hem Allahtan gelen ipe (dinlerine) byk lde
tutunup hem de insanlarn, bilhassa tarih iinde
Mslmanlarn ve gnmzde pek ok devletlerin destek ve korumalarna mazhar olmalar,
buna karlk Mslmanlarn szn ettiimiz
notlar ve yetlerde erevesi izilen hususlara riayet etmemeleri sebebiyle birka asrdr yaanan
durum ortaya kmtr.
166
L- MRAN SRES
Cz: 4, Sre: 3
64
116. O kfredenlere gelince: sahip olduklar

mallar da, evltlar da Allah karsnda onlara hibir fayda salamayacaktr. Atein
yrn ve yoldalardr onlar, hem de orada
sonsuzca kalacaklardr.
117. Onlarn (insan veya din gayeli gibi
grnse de, menfaatlerini tatmin veya yanl inanlar yolunda ya da srf gsteri iin)
bu dnya hayatnda harcama yapmalar
una benzer: Dondurucu bir rzgr kar
ve bizzat kendi z canlarna zulmeden bir
topluluun rnne isabet edip onu yok
ediverir. Allah onlara zulmetmedi, hakszlk yapmad; fakat onlar, hep kendi kendilerine zulmetmektedirler.
118. Ey iman edenler! Kendinizden (her
bakmdan sizin gibi olanlardan) bakasn
srda edinmeyin; nk (bilhassa o gayr-
Mslimler iinde size gayz ve dmanlk
besleyenler), banza dert amada ellerinden geleni arkalarna koymazlar; ayrca
zerinizden dert ve sknt hi gitmesin
isterler. Baksanza, size olan buzlar azlarndan tayor; ilerinde gizledikleri ise
daha da te. Eer aklnz kullanr ve gereince davranrsanz, size apak gerekleri
aklyoruz.
119. Siz ylesine (saf, kalbleri dupduru ve
herkesin iyiliini isteyen) kimselersiniz ki,
o (dmanlarnz) bile seviyorsunuz, ama
onlar sizi sevmezler; siz, (yetleri arasnda
hibir ayrm yapmadan) Kitabn btnne
ve Allahn gnderdii btn kitaplara inanyorsunuz. Onlar ise, ancak sizinle karlatklar zaman nandk! deyip geerler;
fakat birbirleriyle babaa kaldklarnda ise
size olan kin ve dmanlklarndan dolay
parmaklarn srr, dilerini gcrdatrlar.
(Onlara), Gayznzda boulun! de! p-
hesiz ki Allah, sinelerin zn, onlarda sakl tutulan btn srlar hakkyla bilir.
120. Size kk bir iyilik, bir ferahlk, bir
nimet ulasa, bu onlar tasaya sevk eder; bir
belya giriftar olsanz, bu defa sevinten baylrlar. Her eye ramen sabreder ve (haktan, adaletten sapmadan) takva izgisinde
hareket ederseniz, onlarn hile ve tuzaklarnn size hibir zarar dokunmayacaktr. Her
ne yapp ediyorlarsa, Allah (ilmi ve kudretiyle) hepsini kuatm durumdadr.
121. Hani (ey Raslm,) bir sabah ailenden
erkenden ayrlmtn ve mminleri sava
iin konulandryordun. Allah, (her sz)
hakkyla iitendir, her eyi hakkyla bilendir; (nitekim o gn de olup biteni bihakkn
iitiyor ve biliyordu).26
Cz: 4, Sre: 3
L- MRAN SRES
26. Buradan itibaren 175inci yete kadar Uhud

Sava hakkndadr. yetler, bu sava, ondan
mminlerin almas gereken dersler ve mnafklarla zayf imanllarn bu savata ortaya koyduklar tutum zerinde younlar.
Bedir zaferi, Arabistandaki slma dman
gleri harekete geirmiti. zellikle Mekke
mrikleri intikam iin hazrlanyor, kadnlar
Bedirde lenler zerine syledikleri atlarla ve
daha baka szlerle erkekleri intikama tevik ediyorlard. Bir yandan da, Mslmanlarn glenmesinden endie eden bir takm Yahudiler, Kureyi kkrtyordu.
Bu ortamda Mekke mrikleri 700 zrhl,
200 atl 3000 kiilik bir ordu hazrlayp, Bedir
Savandan bir yl sonra Medine zerine yrdler.
Allah Rasl (s.a.s.), bu defaki savata nasl
davranlmas, nasl bir taktik uygulanmas gerektii konusunda ashabyla istiare yapt. Kendisi Medine iinde kalp mdafaa sava verme
taraflsyd. Fakat zellikle genlerin iinde bulunduu ounluk ehir dnda meydan sava
verme grnde srar edince, o da ounluun
grne uydu. (bn Hiam, 3: 6467)
1000 kiilik Mslman ordusu yola kmt
ki, mnafklarn ba Abdullah ibn beyy, 300
kiilik taraftaryla ordudan ayrld. O ana kadar
kendilerini tam belli etmeyen ve tam sava ncesi
nifaklarn ortaya koyan mnafklarn bu davran, Seleme Oullar ile Haris Oullar zerinde
167
de olumsuz tesir yapt ve savama konusunda

sarsnt geirmelerine sebep oldu.
ki ordu, Medinenin kuzeyinde ve Mescid-i
Nebevnin 5 kilometre anda yer alan volkanik Uhud Da eteklerinde kar karya geldi.
Allah Rasl, Mekke svarilerinin komutan
Halid ibn Velidin da geitlerinden birinden dolanp arkadan yapabilecei bir saldrya kar, 50
kiilik bir birlii Abdullah ibn Cbeyr komutasnda, Uhudun Medine tarafnda yer alan ve artk
Okular Tepesi olarak bilinen tepeye yerletirdi.
Onlara, Bizim zaferi kazandmz veya malp
olup cesetlerimizi yrtc kularn paralayp alp
gtrdn bile grseniz, benden emir gelmedike yerinizden kesinlikle ayrlmayn! buyurdu. (Buhar, Cihad, 164)
Musab ibn Umeyr, Allah Raslnn sancan tayor, Zbeyr ibn Avam svari birliine,
Hz. Hamza yayalara kumanda ediyordu. Allah
Rasl (s.a.s.), ashabn teyi iin eline bir kl
alp, Hakkn vermek zere bunu kim almak
ister? diye sordu. Eb Dcane, Onun hakk
nedir ya Raslellah? dedi. Allah Rasl (s.a.s.),
Krlncaya kadar savamaktr! cevabn verdi.
(Mslim, Fadail-i Sahabe, 128) Eb Dcane,
klc ald. Sad ibn Eb Vakkas ve Abdullah ibn
Cah, Allaha dman iinde en kuvvetli olanlarla
kar karya gelip savamalar iin dua ediyorlard. Allahn arslan lakapl Hz. Hamza, gsne bir deve kuu ty takmt. Ksaca, btn
Sahabe savaa hazrd.
168
L- MRAN SRES
122. te o anda iinizden iki grup geveklik

gsterip geri dnmeye yeltenmilerdi; oysa
Allah, onlarn yardmcs, koruyucusu ve
destekisiydi. Daima ve sadece Allaha dayanp gvenmelidir mminler.
Cz: 4, Sre: 3
65
123. Nasl ki O, (hem say hem de kuvvet

ynnden) ok az ve ok zayf olduunuz
bir zamanda size Bedirde yardm etmi ve
sizi muzaffer klmt. yleyse, Allaha
kar gelmekten saknarak takva dairesinde
hareket edin ki, bylece kretmi olasnz.
124. O (Bedir) gn mminlere, ndirdii
bin melekle Rabbinizin size imdat gndermesi yetmez mi? diyordun.
125. Evet, (niye yetmesin!) Hatt, eer sabreder, (cephede direnir) ve Allaha kar
gelmekten saknp takva dairesinde kalarak
Onun korumas altna girerseniz, dmanlarnz hemen u dakikada zerinize geliverecek olsalar, Rabbiniz be bin formal,
nianl melekle size imdat edecektir.
126. Allah, (o zaman yapt bu yardm)
ancak sizin iin bir mutu olsun ve onunla
kalbleriniz yatsn diye yapmt. (Yoksa
Allah dilemedike, yardmn size yar etmedike, meleklerin de kendiliklerinden
yapabilecekleri bir ey yoktur.) Yardm ve
zafer, ancak Azz (izzet ve ululuk sahibi,
her ite stn ve mutlak galip), Hakm
(her hkm ve iinde pek ok hikmetler)
bulunan Allahn katndandr.
127. Allah, (o yardm ayrca kimisinin katledilmesi, kimisinin esir alnmasyla) kfredenlerin bir tarafn koparmak (saylarn
azaltp, glerini krmak) iin, dierleri de
mitsiz ve perian bir halde dnp gitsinler
diye yapt.
128. (Ey Raslm, btn bunlar yapan
Allahtr;) gerek tedbir ve idare ile ilerin
sonuca ulatrlmasnda sana den bir ey

yoktur; (bu sebeple, muvaffakiyetlerinizden
kendinize vnme vesilesi olacak bir pay karmayn. Ayrca, sen vazifeli bir kulsun;
kullarna kar Allahn nasl davranaca)
konusunda da sana den bir ey yoktur.
Allah, ister onlara tevbe (ve iman) nasip edip
gnahlarn balar, isterse (kfr, irk ve
ktlklerde srar eden) zalimler olmalar
hasebiyle onlar azapla cezalandrr.
129. nk gklerde ne var, yerde ne varsa hepsi Allahndr. O, dilediini balar,
dilediine azap eder. Ama Allah, (her eyden nce, kullarn) ok fazla balayandr, (bilhassa tevbe ve iman ile Kendisine
ynelenlere kar husus) rahmeti pek ok
olandr.
Cz: 4, Sre: 3
L- MRAN SRES
130. Ey iman edenler! (Hele bir de) yle kat

kat artrarak faiz yemeyin. Allaha kar
gelmekten saknn ki, (dnyada da hirette
de) felh bulasnz.27
169
ze dikkat edin ve) kfirler iin hazrlanm

olan Ateten saknn.
131. (Dininizi koruma adna muamelelerini-
132. Allaha ve Rasle itaat edin ki, rahmete,

(dnyada hell dairesinde gzel bir hayata,
hirette de af ve Cennete) nail olasnz.
27. Savan anlatld ve bu hususta Mslmanlara dersler verildii bir yerde faiz konusunda
bir ikazn gelmesi son derece manidardr. Her
eyden nce Kurn, hayata ve kinata bir btn olarak bakar; ferd meseleleri ve ferdin yetimesini sosyal meselelerden, sosyal meseleleri
ekonomiden, ekonomiyi, mesel eitim, emniyet
ve asayi gibi dier i meselelerden ve d mnasebetlerden ayr ele almaz. Bunlarn hepsinin birbiriyle mnasebeti vardr. Faiz, sadece ekonomik
deil, ayrca ve ayn derecede sosyal ve yine ayn
derecede ferd, ahlk ve manev bir problemdir.
Dolaysyla, hem ferdin ahlk ve manev hayatn, ekonomik ve sosyal hayata katlmn, dolay-
syla da dnyay, dnya menfaatini ve bencillii

bir tarafa brakmay gerektiren savataki pozisyonunu etkiler, hem de, savata bir galibiyet iin
mutlaka art olan toplumsal dayanmay, kaynamay ve fertler arasndaki gven ve sevgiyi
kknden skp atar. O bakmdan, sath bir
nazarla bakldnda sanki yeri deilmi gibi grnen bu yetin ne kadar da yerinde geldii apaktr. Bu mnasebetle u gerek bir defa daha
ortaya kmaktadr ki, Kurn deerlendirmede
(Kurndan kopuk) aklmz hakim klmay terk
edip, btn dnce sistemimizi Kurna gre
kurmay ana prensip edinmemiz, Mslmanca
dnme ve yaama iin mutlak bir arttr.
170
L- MRAN SRES
Cz: 4, Sre: 3
66
133. Rabbinizden (srpriz mkfatlarla

ykl) bir mafirete ve genilii gklerle
yer kadar olan ve mttakler iin hazrlanm bir Cennete yarrcasna kouun!
134. O mttakler ki, (Allahn kendilerine
verdii her trl nimetten, bilhassa servetten Allah iin) bollukta da darlkta da harcamada bulunur; kzdklarnda, (intikam
almaya gleri yettii halde) fkelerini (zor
da olsa) yutar ve insanlarn kusurlarn affederler. Allah, (ite byle) ihsan sahiplerini, (Allah grrcesine, en azndan Onun
kendilerini grdnn uuru iinde iyilie
adanm olanlar) sever.
135. Onlar, irkin bir i yaptklarnda veya
(gnahla) kendi z canlarna zulmettiklerinde peinden hemen Allah hatrlar, Onu
anar ve gnahlarnn affedilmesini dilerler
zaten, gnahlar Allahtan baka kim affedebilir ki! Ayrca, iledikleri (gnah ve
hatalarda) bile bile srar da etmezler.
136. (Parmakla gsterilmeye deer bu takva
ve ihsan sahiplerinin) mkfatlar, Rabbilerinden (srprizlerle ykl) bir mafiret ve
ilerinde sonsuzca kalmak zere girecekleri
(aalarnn arasndan ve kklerinin) altndan rmaklar akan cennetlerdir. Bildikleriyle gerektii ekilde amel eden ve gzel
iler yapanlarn mkfat ne gzeldir!
137. Sizden nce, (toplumlarn hayatn ve
tarih sreci tanma adna Allahn koymu
bulunduu kanunlar ve icraatn gsteren)
nice yol olmu vakalar geldi geti. sterseniz
yeryznde yle bir gezip dolan da, (Allahn yetlerini ve peygamberleri) yalanlayanlarn sonlar ne oldu, grp inceleyin!
138. (Sebep ve sonularyla) btn bu olup
bitenler, herkes iin (grlmesi gereken)
gerei gsteren bir izah, mttakler iin

ise imanda ve Allaha ballkta pekime ve
ikaz, irad adna bizatih bir ttr.
139. Sakn ola ki ylmayn ve tasalanmayn;
eer gerekten mminler iseniz, her zaman
iin stn olan sizsiniz.
140. (Uhudda) size bir yara dokundu ise,
biliyorsunuz, karnzdaki o dman topluluuna da benzer bir yara (Bedirde) dokunmutu. Bylesi (tarih ve nemli) gnler
ki, Biz onlar, Allah gerekten iman etmi
bulunanlar ortaya karsn ve sizden (hakka ve imann hakikatine) birtakm ahitler
edinsin diye insanlar arasnda dndrr dururuz. uras bir gerek ki, Allah zalimleri
sevmez, (zulm, yanl davranlar tasvip
etmez, cezalandrr ve neticede hakk hakim
klar).
Cz: 4, Sre: 3
L- MRAN SRES
67
171
ise bilin ki, bu davann asl sahibi Allahtr

ve ondaki yeri itibariyle) Muhammed ancak
bir rasldr. Nitekim Ondan nce de rasller gelip gemitir. Eer O lr veya ldrlrse, yoksa hemen keleriniz zerinde
gerisin geriye dnmvereceksiniz? Kim
kesi zerinde gerisin geriye dnerse, (bilsin ki o,) hibir ekilde Allaha zarar veremez. Ama Allah, (hidayetin kymetini bilip
onda sebatla gereini yerine getiren) kr
ehlini yakn bir gelecekte bol bol mkfatlandracaktr.
145. Kimsenin Allahn izni olmadan, ezelde
takdir edilmi bulunan eceli gelmeden lmesi
sz konusu deildir. O bakmdan, kim yaptnn karln dnyada bekliyorsa ona bir
miktar dnyalk veririz; kim de mkfatn
hirette almak diliyorsa, ona da hiret mkfatndan veririz. kredenleri yakn bir gelecekte elbette mkfatlandracaz.
141. (O gnleri insanlar arasnda dndrp

durmamz,) Allahn (fert fert ilerindeki
yanl duygu, dnce ve nifak tortularn
artarak, toplum plannda ise ilerindeki
mnafklar ortaya kararak) mminleri
tertemiz yapmas ve kfirleri derece derece
imha etmesi iindir de.
142. Yoksa siz, Allah iinizdeki cihad edenleri ayrt edip ortaya karmadan, bir de
sabredenleri ayrt edip ortaya karmadan
hepiniz hemen Cennete girivereceinizi mi
sanyordunuz?
143. Hani, onunla yz yze gelmeden lm
temenni ediyordunuz! te o imdi karnzda, ama (seyirci gibi) bakp duruyorsunuz!
144. (Bu slm davasn yoksa Allah ile deil
de, Muhammed ile kaim veya Muhammed
hi lmeyecek mi zannediyordunuz? yle
146. Nice peygamberler gelip geti ki, beraberlerinde kendilerini Allaha adam ok
sayda hak eri olduu halde (Allah yolunda)
harbettiler. Onlar, Allah yolunda balarna
gelenlerden dolay asla ylgnla dmedikleri gibi, ne zaaf sergilediler, ne de dmana
boyun ediler. Allah, (bylesi) sabredenleri
sever.
147. (Dmanla karlatklarnda) azlarndan dklen sz, sadece undan ibaretti:
Rabbimiz! Gnahlarmz ve vazifemizde,
ilerimizde gsterdiimiz taknlklar bala; ayaklarmz sabit kl ve u kfirler
topluluuna kar bize yardm ve zafer ihsan eyle!
148. Allah da onlara hem dnya mkfatn,
hem de en gzel hiret mkfatn verdi.
Elbette Allah, (byle) ihsan sahiplerini, (Allah grrcesine, en azndan Onun kendilerini grdnn uuru iinde iyilie adanmlar) sever.
Uhud Dandan iki grnt (Fotoraf: H. Akarsu)
Cz: 4, Sre: 2
BAKARA SRES
173
68
149. Ey iman edenler! Eer o kfr iindeki

(mnafklarn Uhud sava mnasebetiyle
sylediklerine kulak verir de onlara) uyacak
olursanz,28 sizi keleriniz zerinde gerisin
geriye (dininizden) dndrrler de, neticede
(hem dnyada hem de hirette) kaybedenlerden olursunuz.
150. Bilakis sizin yriniz, yardmcnz, gerek koruyucunuz Allahtr. O, en hayrl bir
yardmc ve zafere ulatrcdr.
151. Allahn, (iddia ettikleri zere gya ilh
ve mabud kabl edilebileceklerine dair)
haklarnda hibir delil indirmedii birtakm
nesneleri Ona ortak komalarndan dolay kfredenlerin kalblerine korku salacaz.
Onlarn niha barnaklar Atetir. Zalimlerin
varp kalacaklar o yer ne fena bir yerdir!
152. Esasen Allah, size verdii szde durdu:

Onun izni ile dmanlarnz krp geiriyordunuz. Fakat arzuladnz galibiyeti bu
ekilde size gstermesinin ardndan (ganimet sevdasyla) geveyiverdiniz ve (mevziinizden ayrlmamanz iin) size verilmi
bulunan emir konusunda ekitiniz, neticede de (Allah Raslnn bu emrine) isyan
ettiniz. inizde dnyay dileyen vard, hireti dileyen vard. Bunun zerine Allah sizi
denemek iin, (zerlerine yklenmi bulunduunuz o kfirler) karsnda sizi yz geri
etti. Bununla beraber, yine de sizi affetti.
Allah, mminlere kar daima ltf u inayet
sahibidir.29
153. Sava meydanndan uzaklatka uzaklayor, hi kimseye dnp bakmyordunuz.
O esnada Rasl de arkanzdan seslenip sizi
geri aryordu. te bu (en tehlikeli) hengmede Allah size (biri ncekini unutturacak) gam stne gam verdi ki, (dnya adna) artk elinizden kp gidene de, banza
gelenlere de zlmeyesiniz.30 Allah, her ne
yapyorsanz hepsinden hakkyla haberdardr.
174
L- MRAN SRES
28. Bata nsz yazsnda da dikkat ekildii gibi,

yetleri anlamada onlarn ini sebebinin (esbb-
nzl) nemli bir yeri vardr. ni sebepleri bilinmezse baz yetlerdeki husus manlar anlalamaz. Mesel bu yet, umum manda kfirlere
itaat edilmemesini emretmektedir. Fakat yetin,
iinde bulunduu metin veya siyak ve sibak (ncesi ve sonras) ile mnasebeti olmaldr. te bunu
anlamada ini sebebi nemlidir. yet, Medinede
mnafklarn Uhud savandaki geici malbiyeti
serrite ederek, Mslmanlar slmdan vazgemeye tevikleri zerine nazil olmutur. yet indiinde, ncelikle neyi kasdettiini onun ilk muhataplar iyi biliyorlard. Dolaysyla, mannn ak
olmas asndan yetlere, gerektiinde ini sebepleri de nazara alnarak man verilmesi bir gerekliliktir. u kadar ki, hibir yet, man ve hkmnn
mul asndan ini sebebiyle snrlandrlamaz:
Sebeb-i nzuln hususlii, hkmn umumliine mani deildir. tefsirde nemli bir kaidedir.
29. Uhud Sava balar balamaz Mslman ordusu mrikler zerine yklendi. Ksa bir sre sonra
mrik ordusu bozuldu. O kadar ki, Eb Dcane,
mrik ordusu bakomutan Eb Sfyann kars
Hind ile kar karya geldi, fakat klc bir kadnn
kanyla kirletmemek iin onu ldrmedi. (Heysem, 6: 109).
Dman bozulup da kamaya balaynca Mslman askerler ganimet toplamaya baladlar.
Bunu gren Okular Tepesindeki okularn pek
ou, komutanlarnn ikazna ve Peygamber Efendimizin emrini hatrlatmasna ramen yerlerinden
ayrldlar. Dman ordusunun svari birlii komutan Halid ibn Velid, hep bu n gzlyordu. Daha
nceki birka saldr teebbs okular tarafndan
geri pskrtlmt. Uhud Dann arkasndan
dolanarak yerlerinde kalan okular ehid edip,
tepeyi ele geirdi ve Mslman ordusuna da geidinden saldrd. Kaan dman durumu grnce geri dnd. Mslmanlar iki taraftan saldrya
uraynca birden aknla dtler. ok etin bir
vuruma balad. Allah Raslnn etrafn alan
zellikle baz sahabler kahramanca savayordu.
Allah Rasl, bir ara bir ukura dtler, zrh
Cz: 4 Sre: 3
yanana batp kanatt; mbarek dilerinden bir

krld. O esnada bir sahabsinin dmana beddua
etmesi istei karsnda, yznden kanlar akarken
ellerini kaldrp yle dua etti: Allahm, halkm
affet, nk bilmiyorlar.
bn Kamia, Mslman ordusunun sancaktar

Hz. Musab ehid etti. Hz. Musab, iki kolunu
da kaybetmi, sanca gsyle korumaya al
yordu. Allah Raslne benzedii iin, bn Kamia
ehit ettii Hz. Musabn Allah Rasl olduunu
sand ve Muhammedi ldrdm! diye ilan etti
Bu, slm ordusunda karkla ve ksm panie
yol at. Haber Medineye kadar ulanca, pek ok
sahabe kadnlar, bu arada Hz. Fatma sava mey
danna geldi. Dinar Oullarndan Hz. Smeyra
ehit dm bulunan babas, kocas ve erkek kar
deinin cesetlerini geip kendini, Sen hayatta ol
duktan sonra her musibet benim iin kktr ya
Raslellah! Allah Raslnn ayaklarna att. (bn
Hiam, 3: 99) Onun gibi, mm mare de eline
bir kl alp savamaya durdu. Allah Rasl, ona
Bugn senin katlandna kim katlanabilir? de
yince, Ya Raslellah, benim iin dua et, Cennet
te seninle beraber olaym! istirhamnda bulundu
Allah Rasl istedii duay edince, Bundan sonra
bama ne gelirse gelsin, gam yemem! dedi. (bn
Sad, 8: 415)
zellikle Hz. Hamza, Hz. Ali, Eb Dcane, Seh

ibn Huneyf, Talha ibn Ubeydillah, Enes ibn Nadr
Sad ibn Eb Vakkas ve Abdullah ibn Cah, kahra
manca savayor ve Allah Rasln koruyorlard
Bu arada, Hindin klesi Vahnin att mzrakla
Allahn arslan Hz. Hamza ehit dt. Her eye
ramen dman ordusu kesin netice alamayacan
anlad ve Bedrin intikamn aldklar avunmasyla
geri ekildiler.
Uhud Sava, iman ve teslimiyetin tartld

mnafklarn kendilerini ortaya koyduu ve iman
saflarnn daha bir pekitii sava olarak tarihe
geti.
30. yet, bilhassa musibetler karsnda ok nem

li bir insan psikolojisini ortaya koymaktadr. Arka
arkaya gelen musibetlerden sonraki ncekini unut
turur ve bu ekilde insan, musibetlere kar hem
Cz: 4, Sre: 3
L- MRAN SRES
psikolojik bir baklk kazanr, hem de dnyada

kazandna sevinmemesi ve kaybettiine zlmemesi gerektiini yaknen kavrar. Dolaysyla
musibetler, mminlerin bana gnah ve hatalarnn neticesi olarak gelmi de olsa, onlara sebep
olan gnahlarn aff, onlara kar diren kazan-
175
ma ve dnya hayatn daha yakndan tanma gibi

pek ok pein mkfatlar da beraberinde getirir.
nemli olan, musibetin ilk vurduu anda sabretmesini bilmek ve Allaha iman, itimat ve tevekklde sarsnt yaamamak, musibetlere sebep
hatalara bir daha dmemeye almaktr.
176
L- MRAN SRES
Cz: 4, Sre: 3
69
154. Sonra (pimanlkla geri dnp geldiniz,

dada Allah Raslnn etrafnda toplandnz ve) Allah, sizi giriftar ettii bunca gamn ardndan zerinize bir gven duygusu
indirdi: tatl bir uyku hali ki, iinizden (en
samimi olan) bir ksmn bryordu; bir
grup da canlarnn derdine dmt ve Allah hakknda cahiliyeye ait gerek d zanlar besliyorlard. Bu idare ve emir-komuta iinde bizim bir yetkimiz var m? diye
soruyorlar, De ki: Btn i, btn yetki
Allaha aittir. ilerinde sana kar aa
vuramadklar bir ey gizliyorlard. yle
syleniyorlard: Bu idare ve emir-komuta iinde bize de bir pay dm olsayd,
burada byle ldrlmezdik. De ki: Evlerinizde bile bulunmu olsaydnz, haklarnda ldrlme takdir edilmi bulunanlar
mutlaka kacak ve dp lecekleri yere
geleceklerdi.31 Allah, sinelerinizdeki (dnce, duygu, niyet ve ynelileri) snamak
ve kalblerinizdeki (iman) her trl phe
ve vesveseden arndrp dupduru yapmak
diliyor. Allah, sinelerin zn, onlarda sakl
tutulan btn srlar hakkyla bilendir.
155. ki ordunun kar karya geldii o gn
iinizden arkasn dnp kaanlar var ya,
ilemi olduklar birtakm gnahlar sebebiyle eytan onlarn ayaklarn kaydrmaya
yeltenmiti. Fakat Allah, onlar affetti. phesiz Allah, ok balayandr, kullarnn
hatalar karsnda ok sabrl, ok msamahaldr.
156. Ey iman edenler! Bizzat kfre batm ve

(onlarla ayn halka mensup olmalar ve ayn
corafyay paylamalar sebebiyle) kardeleri
(konumunda bulunan insanlar) seferde veya
herhangi bir gazada ldrldkleri takdirde
onlar hakknda, Bizim yanmzda bulunsalard lmezler veya ldrlmezlerdi. diyenler gibi olmayn. Allah, onlarn kalbinde
bir hicran, bir yrek yaras brakyor. Oysa
hayat veren de, hayat alan da Allahtr. Allah, ne yapp ediyorsanz hepsini hakkyla
grendir.
157. Eer Allah yolunda ldrlr veya lrseniz, Allah katndan (srpriz mkfatlarla
ykl) bir mafiret ve bir rahmet, onlarn
(hayatta kalp da) toplayp biriktirecekleri
mallardan ok daha hayrldr.
Cz: 4, Sre: 3
L- MRAN SRES
31. yet, kader ve insan iradesi mnasebeti asndan ok nemli iki geree parmak basmaktadr: (1) Kader, sebeple msebbebe, yani neticeye bir bakar; sebep iin ayr, netice iin ayr bir
kader yoktur. Bir kimse iin savata ldrlecek diye takdir buyurulmusa o kii, u veya bu
ekilde savaa kar ve ldrlr. nk Allah
(c.c.), o insann iradesini ne ynde kullanacan
ve neticede ne ile karlaacan nceden bildiinden, takdirini o ynde yapmtr. (2) Gemi-
177
e ve musibetlere insan iradesi asndan deil,

Kader asndan baklr ve dolaysyla faydasz
szlanmalarda bulunulmaz ve samimi bir niyetle
ders alma durumu hari, atf- crme, yani karlkl sulamalara gidilmez.
yetin verdii bir baka nemli ders de udur:
stiareyle alnm ve uygulanm kararlar, arzu
edilen neticeyi vermese de, artk onlar zerinde
konuulmaz, tartlmaz ve onlar tenkide tbi
tutulmaz.
178
L- MRAN SRES
Cz: 4, Sre: 3
70
158. lseniz de, ldrlseniz de, her halkrda Allahn huzurunda toplanacaksnz.
159. (Ey Raslm, o bozgun nnda) Allahtan gelen bir rahmet eseri olarak evrendeki
ashabna yumuak davrandn. Eer kaba,
kat yrekli olmu olsaydn evrenden dalr giderlerdi. Sen onlarn kusurlarna bakma, bala onlar ve idar meselelerde onlarla istiare et. (stiare sonucu) karar verip
de artk bu karar uygulamaya koyuldun
mu, o zaman da Allaha tevekkl et. phesiz ki Allah, tevekkl sahiplerini sever.32
160. Eer Allah size yardm ederse, size stn gelecek hi kimse kmaz. ayet O sizi
yardmsz ve yzst brakrsa, artk size
kim yardm edebilir ki? O halde sadece Allaha dayanp gvensin mminler.
161. Emanete hyanet etmek, bir peygamberin yapaca i deildir. Her kim emanete hyanetle (ganimetten ya da kamuya
ait haslattan veya maldan bir ey alar, bir
de bunu gizlerse), Kyamet Gn, yapt
bu hyanetin vebaliyle gelir. Sonra, herkese
(dnyada iken) ileyip kazandnn karl eksiksiz denir ve hi kimseye zulmedilmez, hakszlk yaplmaz.
162. Allahn rzasn gzetip ona gre davranan kimse, hi zerine Allahn cezasn
ekip de niha barna Cehennem olan kii
gibi midir? Ne fena bir kbet, ne kt bir
son duraktr o Cehennem!
163. Bunlarn her birinin Allah katndaki
dereceleri farkldr; ve Allah, ne yapp ediyorlar, hepsini ok iyi grmektedir.
164. Gerekten Allah, ilerinden bir Rasl
seip kendilerine gndermekle mminlere
byk bir ltufta bulundu. O Rasl, onlara
Allahn (Kurn cmleleri olarak gelen ve

bir de kinatta tecelli eden) yetlerini okuyup aklyor, (zihinlerini yanl dnce ve
kabullerden, kalblerini btl inan ve gnahlardan, hayatlarn her trl kirden temizleyerek) onlar arndryor ve onlara Kitab
ve hikmeti (o Kitab anlama ve tatbik etme
yoluyla, ondaki emir ve yasaklarn man ve
maksadn, ayrca eya ve hadiselerin anlamn) retiyor. Bundan nce onlar, hi phesiz apak bir sapklk iinde idiler.
165. Hl byle iken, dmanlarnzn bana
iki mislini getirdiiniz bir musibet banza
gelince, Bu musibet de nereden? mi diyorsunuz? (Ey Raslm,) de ki: Elbette kendi
yznzden! Hi phesiz Allah, her eye
hakkyla g yetirendir.
Cz: 4, Sre: 3
L- MRAN SRES
32. Bu yet-i kerime de, yine ok nemli prensipler ihtiva etmektedir. Bunlardan biri, liderin
bilhassa iyi niyet, fakat yanl harekete dayal
olarak yaanan fiyaskolardan sonra etrafndakilere sert deil, yumuak davranmas olduka
mhimdir. nk, bilhassa savata malbiyet
ve nemli kayplara urama gibi kritik bir durumda bir de insanlarn zerine gitmek, onlar
iyice karr.
kinci olarak, Allaha iman ve teslimiyetin
salanmas (Tevhid), iyilik ve gzellikleri yayp
yerletirme ve ktlklerin nne geme, adalet, kanun hakimiyeti, gnah ve isyana ynelik
olmamas kaydyla itaat, iyilik ve hayr adna
dnce ve dnceyi ifade hrriyetinin yansra bilhassa istiare, slm bir idarenin olmazsa
olmaz artdr. Uhudun ikinci safhasnda geici
olarak uranlan malbiyetin grnr sebeplerinden birisi, Hz. Peygamber Efendimizin ve
nde gelen sahablerin grlerine ramen, istiare sonucunda meydan sava verilmesi fikrinin
benimsenmi olmasyd. Kurnn buna ramen
ve bu malbiyetin zerinde durduu bir nokta-
179
da istiareyi bilhassa emretmesi, onun nemini

gstermeye yeter.
nc olarak, istiare neticesi verilen karar,
artk meclis de dalmsa uygulamaya konulur
ve ondan dnlmez. Uhud Sava ncesi yaplan
istiarede meydan sava verilmesi fikri benimsenmi ve meclis dalmt. Fakat, nde gelen
sahabler, meydan sava verilmesi fikrinde srarl davranan gen sahableri ikaz ettiler. Onlarn grlerinden vazgeme tavrlar zerine
de Efendimize gelip durumu arz ettiler. Fakat
Efendimiz, Bir Peygamber, zrhn giydi mi artk onu karmaz. (Buhar, tisam, 28) buyurdular. Bu noktada artk karardan dnlmez
ve Allaha tevekklle karar uygulamaya konulur.
nk karardan bir defa dnlnce, dnme det
haline gelir ve fikirlerde danklk ve tereddtler
yaanr; bu da dorudan saflara yansr ve kalblerde zaaflar meydana getirir.
Grld gibi Kurn, tarih hadiselere asla
bir hikyeci slbuyla yaklamamakta ve onlar
birer ders, tecrbe ve bilgi kayna halinde takdim buyurmaktadr.
180
L- MRAN SRES
Cz: 4, Sre: 3
71
166. ki ordunun karlat o gn banza gelen musibet, (kendi yznzden, fakat

phesiz) Allahn izniyle ve (Allah, gerek)
mminleri belli etsin diye idi.
167. Ayrca, mnafklk yapanlar da belli
etsin diye idi. O (mnafklara), Haydi gelin, Allah yolunda savan veya hi olmazsa savunmada kaln da (dmann ehre ve
ailelerinize zarar vermesine engel olun)!
dendii zaman, Ah, bir vuruma olacan
bilsek, mutlaka size katlrz, (ama bir sava
kacan sanmyoruz)! diye cevap verdiler. O gn onlar, imandan ok kfre yakn
idiler; azlaryla kalblerinde olmayan sylyorlard. Elbette Allah, neyi gizleyip durduklarn ok iyi bilmektedir.
168. Savaa kmayp, savunmaya da girimeyerek evde oturup kalmalar yetmiyormu gibi, bir de kalkm, (ayn halka mensup
bulunmalar ve ayn corafyay paylamalar
sebebiyle) kardeleri (konumunda) bulunan
(ehitler) hakknda, Bizi dinleselerdi, ldrlmezlerdi! eklinde konuuyorlar. (Onlara) de ki: Eer u sylediklerinizde tutarl
iseniz, elinizden de geliyorsa, haydi lm
kendinizden savn da grelim!
169. Allah yolunda ldrlenleri sakn ller
olarak dnmeyesin! Hayr, onlar diridirler
ve Rabbileri katnda rzklanmaktadrlar.
170. Allahn ltf u kereminden kendilerine
ihsan buyurduu nimetlerle kesintisiz ferahlanmakta ve henz kendilerine katlmayan
(dindalarnn da Allaha kavutuklarnda)
onlar iin korkulacak hibir ey olmayaca
ve hibir znt, hibir keder hissetmeyecekleri mjdesiyle sevinmektedirler.
171. Sevinmektedirler Allah katndan (gzlerin grmedii, kulaklarn duymad ve
kimsenin aklndan gememi) nimetler ve
fazladan bol bol ihsanla; ayrca, mminlerin mkfatn Allahn asla zayi etmeyecei mjdesiyle.
172. Kendilerine o yara dokunduktan sonra
Allah ve Raslnn arsna uyup (dman takibe kanlara), zellikle Allah grrcesine, en azndan Onun kendilerini grdnn uuru iinde davranan ve takvaya
dayal olarak hareket eden o (mminlere)
pek byk bir mkfat vardr.
173. O kimseler ki, bir ksm halk kendilerine, Dmanlarnz olan insanlar zerinize gelmek iin ordu topladlar; onlardan
korkun ve geri durun! dediklerinde, bu ancak onlarn imann arttrd da, Allah bize
yeter; O ne gzel vekildir! mukabelesinde
bulundular.
Cz: 4, Sre: 3
L- MRAN SRES
181
72
zarar veremeyeceklerdir. Allah diliyor ki,

hirette onlarn hibir nasibi olmasn. Onlarn hakk, ancak pek byk bir azaptr.
177. mana karlk kfr satn alan (akldan yoksun zavall)lar, Allaha, (Onun davasna ve Raslne) hibir zarar veremeyeceklerdir. Onlar iin pek byk bir azap
vardr.
178. O kfredenler, kendilerine mhlet vermemizi haklarnda hayrl zannetmesinler.
Biz, onlara sadece gnahlar daha daha artsn (da, haklarnda Allahn hkm tamamlansn) diye mhlet veriyoruz.36 Onlarn
hakk, alaltc bir azaptr.
174. Sonra da, kendilerine hibir fenalk

dokunmadan, Allahtan (nemli sonulara
ak) bir nimet ve fazladan ltuflarla dndler; Allahn rzas istikametinde hareket
etti onlar. Allah, ok byk fazl sahibidir
(karlksz ltf u ihsanda bulunmada pek
cmerttir).33
175. Size, (Dmanlarnz olan insanlar
zerinize gelmek iin ordu topladlar; onlardan korkun ve geri durun!) diyenler ancak
eytandr ki, sizi dostlaryla korkutmak istiyor.34 Fakat siz, gerekten mminler iseniz, onlardan korkmayn, sadece Benden
korkun.35
176. Birbirleriyle yarrcasna kfrde kouturanlar seni mahzun etmesin. Onlar Allaha, (Onun davasna ve Raslne) hibir
179. Zaten Allah mminleri, murdar temizden ayrncaya kadar iinde bulunduunuz (ve mminle mnafn birbirine kart) mevcut durumda brakacak deildi
ve brakmayacaktr da. Allah, sizin hepinizi
gaybe vakf klacak (size geleceinizi gsterecek, kimin mmin kimin mnafk olduunu hepiniz bilesiniz diye sizi kalblere
muttal edecek) de deildi ve etmeyecektir.
Ancak O, diledii rasllerini seer (ve onlar diledii llerde gaybe vkf, kalblere
muttal klar ve sizi tbi tuttuu imtihan
onlarla tamamlar). u halde siz, Allaha ve
Onun rasllerine iman edin. Eer gerekten
iman eder ve takva dairesi iinde yaarsanz, sizin iin (keyfiyetini burada idrakiniz
mmkn bulunmayan) ok byk bir mkfat vardr.
180. Allahn tamamen karlksz olarak
kendilerine bol bol ltfettii (servet, ilim,
g-kuvvet gibi nimetlerde) cimrilik yapanlar sakn zannetmesinler ki, byle davranmalar haklarnda hayrldr. Hayr bu,
onlarn hakknda sadece erdir. Cimrilik
182
L- MRAN SRES
Cz: 4, Sre: 3
edip yanlarnda tuttuklar o nimetler, Kyamet Gn boyunlarna dolanacaktr.

(Neden byle davranrlar ki,) gkler ve yer
mutlak manda Allahn mlkdr ve (her
canl lp gitmekte, dolaysyla) hep Ona

ait kalmaya devam etmektedir. Sonra Allah,
her ne yapyorsanz hepsinden hakkyla haberdardr.
33. Mekke ordusu Uhuddan ekilip de Mekkeye

doru yol almaya baladnn ertesi gn Allah
Rasl, Mekke ordusunun geri dnp Medineye igal teebbsnde bulunabileceinden endie
etti. Hemen hepsi yaral olan ashabn toplayp,
Mekkelileri takip etmeleri gerektiini bildirdi.
Eb Sfyan, byle bir teebbs aklndan geirmi, yolda konaklam ve Mslmanlarn takip
gibi bir harekette bulunmasnn nne gemeleri iin Abdlkays Oullarndan bazlarn grevlendirmiti. Onlar, Mslmanlar caydrmak
midiyle onlara, u Mekkeliler toplandlar, zerinize gelecekler, onlardan korkun! diyorlard.
Ama Sahabe-i kiram, bu tehdide kulak asmad.
Birbirlerine dayanarak da olsa Mekkelileri takibe
koyuldular. Eb Sfyan, bunu haber alnca geri
dnmekten vazgeip, Mekkeye doru devam etti.
Son iki yet, Mslmanlarn bu kahramanln
ifade buyurmaktadr. (bn Hiam, 3: 240242)
kaza, tabiat kuvvetleri vb. baka her trl eyden korkmaktan ve baka her trl sevginin zebunu olmaktan korur. Allaha kul olan, evet bir
kuldur; fakat yaratlmlarn en byne bile
kullukta bulunmaz; hem Cennet gibi ok byk
bir mkfat bile kulluuna gaye yapmaz. O kul,
mtevazdr; halim-selimdir; fakat Yaratcdan
bakasnn karsnda eilmez. Hem, Allah karsnda yoksulluk ve zayflnn tam uurundadr;
fakat Mlik-i Keriminin kendisi iin hazrlad
uhrev servetle zengin ve Efendisinin nihayetsiz
kudretine dayand iin de kuvvetlidir. Allaha
halis kul olan, btn kinata meydan okuyabilir. Ksaca gerek zenginlik, gerek eref, izzet
ve gerek g, Allaha kulluktadr. Btn yaratlmlar, Allaha kul olana kulluu nisbetinde
hizmeti olurlar. Dolaysyla, her trl korkudan
kurtulmann yegne yolu, Allahtan korkmaktr;
Allahtan korkmak, Onu sevmek derecesinde
lezzetlidir, nk insan Ona yaklatrr.
34. Uhuddan dnerken Eb Sfyan, Allah Raslne bir yl nceki Bedrin rvan iin ertesi yl
bizzat Bedirde karlama tehdidini savurmutu.
Uhudun zerinden bir yl geti ve Allah Rasl (s.a.s.), ordusuyla Bedre geldi. Fakat mrik
ordusundan haber yoktu. Eb Sfyan, tehdidini uygulamaya koyamam, Bedre gelememiti.
Mslman ordusu Bedirde sekiz gn bekledi.
Mrik ordusundan bir eser grlmeyince geri
dndler. Bu sefer, tarihlere Bedr-i Sura (Kk
Bedir seferi) olarak gemitir.
35. slmdaki Allah-kul mnasebetini baka dinlerde bulmak mmkn deildir. Sadece Allaha
iman, Onun nnde boyun emek, Ondan korkmak, Onu sevmek, insan baka her trl gcn
nnde boyun emekten, eytan, insan, lm,
36. Daha nce de ifade edildii gibi, Kurnn bu

trden lh icraatla ilgili ifadeleri eriat- Tekvniye asndan ele alnmaldr. Yani, insann ferd
ve itima hayat iin de Allahn koyduu kanunlar vardr ve insanlar, kendi hr iradeleriyle
bu kanunlara itaat ve isyan eder, neticede de itaat
ve isyanlarnn karln grrler. Bu kanunu
koyan Allah olduu ve insanlar her halkrda Allahn kanunlarnn dna kamadklar, bir de
btn iler ve hkmler neticede varp Allaha
dayand iin Kurn, bu tr ifadeler kullanmaktadr. Buradaki ifadenin asl mans, Onlar,
kendilerine tandmz mhleti, ancak byk
ktlk ve gnahlara daha daha dalp, Allahn
cezasn hak edecek ekilde kullanyorlar. eklindedir.
Cz: 4, Sre: 3
L- MRAN SRES
73
183
mza dair Allah bizden sz ald. diyorlar.

(Onlara) de ki: Benden nce size, (Allahn
rasl olduklarn apak gsteren) deliller
ve mucizelerle, hem o sylediiniz kurban
mucizesiyle de pek ok rasller geldi. Eer
bu iddianzda doru ve samim iseniz, o zaman o raslleri neden hep ldrdnz?
184. (Ey Raslm!) imdi seni yalanlyor
(Allahn rasl olduunu kabl etmiyor)larsa, (hi zlp tasalanma!) Senden nce
de, (rasl olduklarn gsteren) apak deliller, hikmet ve t dolu Sahifeler ve (insanlarn kalblerini, zihinlerini ve yollarn)
aydnlatan (Tevrat ve ncil gibi) kitap(lar)la
pek ok rasller geldi ve onlar da, ayn ekilde ret ve yalanlanmaya maruz kaldlar.
181. (Kendilerine Allaha gzel bir bor verin! dendiinde,) Demek Allah fakir, biz
ise zenginiz! eklinde konuanlarn szlerini Allah elbette iitmitir. Onlarn bu
konumalar gibi, bile bile ve hak-hukuk
tanmadan o bir ksm peygamberleri ldrmelerini, (atalarnn bu cinayetlerini tasvip
etmelerini) de yazacak ve Tadn bakalm o
yakc cezay! diyeceiz.
182. Dar olduunuz bu hl, bizzat kendi
ellerinizle hirete gnderdiiniz su ve gnahlarnzn karldr. Yoksa Allah, kullarna kar asla zulmedici deildir.
183. Tutmular bir de, (Kabul edildiinin
almeti olarak gkten inecek bir) atein yakp kor haline getirdii bir kurban mucizesi
gstermedike hibir rasle inanmayaca-
185. (Kimse, yaptklaryla hayatta devaml

kalacak deildir. nk) her nefis lmldr
(ve dolaysyla bir gn) lm mutlaka tadacaktr.37 O bakmdan (ey insanlar, dnyada
ne yapmsanz), karl Kyamet Gn
size mutlaka tastamam denecektir. Artk
kim Ateten uzaklatrlp Cennete konursa, hi phesiz o kazanm ve muradna ermitir. (Bilin ki) dnya hayat, insan aldatan
bir geimlikten baka bir ey deildir.
186. (yleyse ey mminler, dnya hayatndaki gaye ve hikmetin gerei olarak fakirlik,
hastalk ve daha baka musibetlere maruz
kalma gibi sabr gerektiren ve zenginlik,
shhat gibi kr gerektiren hallerle) mallarnz ve canlarnz hususunda hi phesiz imtihana tbi tutulacak ve gerek sizden
nce kendilerine Kitap verilmi olanlardan,
gerekse Allaha irk koanlardan krc, incitici pek ok szler iiteceksiniz. Eer sabreder ve (hem Allaha iman ve itaat, hem
de karnzdakilere davran noktasnda)
yanla dmeden takva dairesi iinde kalabilirseniz, bilin ki bu azim, sebat, metanet
gerektiren ok deerli bir itir.
184
L- MRAN SRES
37. Nefis, ruh ve bedenden oluan veya sadece

mcerret varla sahip bulunan canlnn kendisi mansna geldii gibi, bilhassa insan ve
cinlerle ilgili olarak, dnyev hayatn mekanizmas mansna da gelir. Birinci mansyla nefis
Cenab- Allah iin de kullanldndan, yetteki
nefisten kastn, yetin siyak ve sibak (ncesi ve
sonras) da nazara alndnda, insanlar (ve cinler) olduu sonucunu karabiliriz. Nefsin ikinci
mans da bu tezi kuvvetlendirmektedir. yette
nefsin lm tatmasndan bahsedilmesi, lm
nnda lmeyen, tadan bir unsurun bulunduunu da gsterir ki, buradan bedenin ld, fakat
ruhun br leme canl olarak intikal ettii neticesine varlabilir. Fakat, Onun Vechi (Zt ve
Cz: 4, Sre: 3
rzas) dnda her ey yok olup gitmeye mahkmdur (Kasas Sresi/28: 88) yeti, ruhlarn ve
melekler gibi ruhan varlklarn da, ihtimal belli
(ve ksa) bir sre iin de olsa leceklerine iaret
buyurmaktadr. Bununla birlikte, Sra flenir
ve bunun zerine Allahn diledikleri mstesna,
gklerde ve yerde kim varsa arplp cansz yere
der (Zmer Sresi/39: 68) yeti ise, eer Allahn diledikleri mstesna ifadesinden maksat,
Allah dilerse bazlarn ldrmeyebilir eklinde
Meietin mutlak hakimiyetini nazara vermek
deilse, her halkrda ok geici bir sre iin
de olsa lmeyecek baz varlklarn, baz ruhlarn
bulunduundan da sz edebiliriz. (Gerein kesin bilgisi Allahn katndadr.)
Cz: 4, Sre: 3
L- MRAN SRES
74
185
metlerle anlp vlmeyi arzulayan bu kimseler, evet sakn zannetme ki onlar, azaptan
yakay kurtarabileceklerdir. Onlarn hakk,
pek ac bir azaptr.
189. nk Allahndr gklerin ve yerin
mlk ve hakimiyeti; ve Allah, her eye
190. Gklerin ve yerin yaratlnda ve gece
ile gndzn srelerinin de deierek birbiri
pei sra geliinde, elbette (Allahn kudret
ve hakimiyetini gsteren) pek ok iaretler,
deliller vardr gerek akl ve idrak sahipleri
iin.
187. Vaktiyle Allah, kendilerine Kitap verilmi olanlardan: Kitaptaki gerekleri mutlaka aklayacak, (bu arada, gelecei mjdelenen hir Zaman Peygamberini) insanlara
duyuracak ve bu gerekleri gizlemeyeceksiniz diye teminat almt. Ama onlar, bunu
hi nemsemeyerek hemen kulak ard ettiler; onu (mal, makam, hret gibi) ok kk bir fiyata sattlar. Hakikaten ne kt,
ne zararl bir alveri iindeler!
188. Sakn zannetme ki, yaptklaryla ve
ellerine geen (o pek nemsiz dnyalkla)
sevinen, ayrca (samimi dindar, Allahn
Kanununun koruyucular, Allahn gerek
dostlar olarak anlmak gibi) asla muvaffak
olamadklar payeler ve yapmadklar hiz-
191. Ki onlar, (gerek namazda, gerek namaz

dnda) ayakta, oturarak ve yanlar zerinde (dilleri ve kalbleriyle) Allah zikreder
dururlar ve gklerle yerin yaratl zerinde derin derin dnrler: (onlardaki hikmeti ve esrarl manlar sezmilik iinde,)
Rabbimiz derler, Sen, (iki ayr blgeli bir
memleket gibi duran ve her eyiyle birlie
iaret eden) bu kinat bo yere, sebepsiz,
gayesiz yaratmadn. Hayr, hayr, Sen asla
bo ve gayesiz i yapmazsn. (Seni, icraatn
ve yaratmandaki maksatlar idrakte ve bu
maksatlar istikametinde davranmakta kusur edip de, neticede) Atein azabna dar
olmaktan bizi koru!
192. Rabbimiz, Sen kimi Atee koyarsan,
hi phesiz onu rsvay etmisindir. (Gklerdeki ve yerdeki yetleri grmeyerek veya
onlar bile bile grmezden gelerek itikadda irke, dncede dallete ve davranta
yanllara dalan) zalimler iin, (onlar Atee
girmekten koruyacak) hibir yardmc yoktur.
193. Rabbimiz, hi phesiz biz, Rabbinize
iman edin! diyerek, (durup dinlenmek bilmeden) gr bir davetle imana aran (ok
erefli) bir davetiyi duyduk da, (davetine
186
L- MRAN SRES
uyarak) hemen iman ettik. Rabbimiz, ne

olur, artk Sen gnahlarmz balayver,
kusurlarmz rtver ve vefatmzla bizi
kmil iyilik ve fazilet sahibi mminlere
(ebrar) dahil ediver!
Cz: 4, Sre: 3
194. Rabbimiz! Ve rasllerin vastasyla

bize vadettiin (mkfat, Cennet ve Cemalini) bize ltuf buyur ve bizi Kyamet
Gnnde rsvay etme. phesiz ki Sen,
asla sznden dnmezsin.
Cz: 4 Sre: 3
L- MRAN SRES
75
187
olarak yapacam bunu. Elbette Allah katndadr mkfatlarn en gzeli!

196. Sakn ola ki, o kfredenlerin (yle
kstaha, refah iinde ve) stnmesine
memleket memleket dolap durmalar seni
aldatmasn.
197. zerinde durmaya bile demez az bir
geimliktir o; hemen arkasndan da, balarn sokacaklar yer olarak Cehennem gelir:
ne de fena bir yatak!
198. Buna karlk, (kendilerini yaratan, besleyip byten, terbiye eden ve hayatlarn
tanzim adna en gzel kanunlar Din olarak
gnderen) Rabbilerine kar gelmekten saknp takvaya riayet edenler iin ise, (aalarnn arasndan ve kklerinin) altndan rmaklar akan cennetler vardr, hem de ilerinde sonsuzca kalmak zere ve Allah katndan
bir arlama, ikram ve ziyafet olarak. Allah
katnda olan her ey, o kmil iyilik ve fazilet
sahibi mminler iin elbette daha hayrldr.
195. Onlarn, (Rabbimiz! diyerek Kendisine el ap dua ettikleri sonsuz ltuf, kerem
ve merhamet sahibi) Rabbi, yaptklar bu
duay yle kabul buyurdu: Hi phesiz
Ben, erkek olsun kadn olsun, iinizde hep
byle hayrl ilerle megul bulunan kimsenin yaptn katiyen zayi etmem. (Erkeinizle, kadnnzla) siz birbirinizdensiniz,
(ayn yolun yolcusu ve yaptklarnn mkfatn eksiksiz alacak kardelersiniz.) yle
de, (Benim urumda) hicret eden, yurtlarndan srlen, yolumda her trl eziyete katlanan, savaan ve ldrlen her kim
olursa olsun mutlaka kusurlarn rtecek ve
hi phesiz onlar, (aalarnn arasndan
ve kklerinin) altndan rmaklar akan cennetlere koyacam; (bakasndan deil, size
sz veren ve her eye gc yeten rahmeti sonsuz) Allah katndan, (dolaysyla u
anda hayal bile edemeyeceiniz) bir karlk
199. Kitap Ehli iinde de hi kukusuz yleleri var ki, Allaha, size indirilen (Kurn)a
ve kendilerine indirilen (Tevrata, ncile)
iman ederler, tam bir teslimiyet ve gnl
rpertisi iinde Allaha boyun emilerdir;
ve Allahn yetlerini az bir paha karl
satmazlar. Onlar da, mkfatlar Rabbileri
katnda olanlardr. Hi phesiz Allah, hesab pek abuk grendir.
200. (imdi,) ey (btn) iman edenler! (Allah yolunda banza gelenlere, ayrca Onun emirlerini yerine getirip yasaklarndan
kanma hususunda) sabredin; birbirinize
sabr tavsiyesinde bulunun ve sabrda yardmlan; Allaha ibadet ve Onun yolunda
cihad mevzuunda srekli uyank, daima
hazrlkl ve tam bir dayanma iinde bulunun; ve Allaha kar gelmekten saknp
takva dairesi iinde kaln. Umulur ki, bylece (dnyada da hirette de) kurtulua ve
gerek mazhariyetlere erersiniz.
188
NS SRES
Cz: 4 Sre: 4
76
4. NS SRES
edinede Hicr 6nc ylda nazil olmutur ve

176 yettir. Kurn- Kerimde Ey insanlar!
diye balayan iki sreden biri olup, Kurn sayfa
says olarak ikiye blndnde, ilk blmdeki 4. sredir. Bu srede bu hitap, insanln
meneine ve balangcna dikkat eker. Ayn
hitapla balayan dier sre, Kurnn 2. blmndeki 4. sre olan Hac Sresidir. Orada ise
bu hitapla nazarlar hirete evrilir. Nis Sresi,
byk oranda slm meden hukukunu tanzim
eden sredir. Ayrca sava kurallarndan ve Ehl-i
Kitapla mnasebetlerden bahseder.
Rahman, Rahm Allahn Adyla.

1. Ey insanlar! Sizi tek bir nefisten yaratan
ve ondan (onunla ayn tr ve mahiyetten) de
eini yaratarak, bu ikisinden pek ok erkekler ve kadnlar retip yayan Rabbinize kar gelmekten saknn. (Allah hakk iin)
deyip adn anarak birbirinize kar istekte
bulunduunuz Allaha saygszlk etmekten ve rahimlerin hakkn (anne-baba, aile
ve akraba hukukunu) ihllden de saknnz
(gerek yaknlarnzla gerekse btn insanlarla olan mnasebetlerinizde takva esaslar
zerinde hareket ediniz). Hi phesiz Allah, zerinizde her yaptnzdan haberdar
bir gzetleyicidir.1
2. Bakm ve gzetiminizde bulunan yetimlerin mallarn tastamam verin ve (hakknz
olmayan mallara tecavz edip de,) temizi
kirli ile (hell malnz haramla, yetimlere
bakmakla kazandnz sevab gnahla) deimeyin. Ayrca, onlarn mallarn kendi
malnza katarak yemeyin. (Anlan bu ktlklerden) herhangi birini yapmann getirecei vebal ok byktr.
3. Himayenizdeki yetim kzlarla evlendii-
nizde eer haklarn gerektii lde gzetemeyeceinizden korkarsanz, bu takdirde,

size hell olup da arzu ettiiniz baka kadnlardan iki, veya drt tanesiyle evlenebilirsiniz.2 Eer, birden fazla hanmnz olur
da aralarnda (nafakalarn temin ve birlikte
geceleme gibi, hukuki adan) adalet yapamamaktan korkarsanz, bu durumda bir tanesiyle veya elinizin altnda bulunan cariyelerle3 yetinin. Byle davranmanz, zulme ve
hakszla meyletmemeniz iin daha uygun,
daha elverilidir.
4. Evleneceiniz kadnlara mehirlerini gnl
holuu ile verin. Eer mehrin bir ksmn
gnl rzas ile size balarlarsa, onu iinize sine sine ve afiyetle yiyebilirsiniz.
5. Hayatnz srdrebilmeniz iin Allahn
bir vesile kld ve gerek mlknz, gerekse
emanet olarak ellerinizde bulunan mallar akl
Cz: 4, Sre: 4
NS SRES
189
ermez, nereye ve nasl harcanacan bilmez

ve israf kiilere vermeyiniz. Bunun yerine,
o mallarla (zellikle o mallar ileterek elde
edeceiniz gelirle) bylelerinin yeme-ime
ihtiyalarn salaynz, onlar giydiriniz ve
(kendilerine kar kaba ve krc olmaktan
kanp), onlara gzel ve yerinde sz syleyiniz, usulnce tavsiyelerde bulununuz.
6. Evlenme ana ulancaya kadar yetimleri gzetip deneyin. Eer aklca olgunlatklarna ve sorumluluk uuruna ulatklarna
kanaat getirirseniz, mallarn kendilerine
hemen devrediniz. O mallar gereksiz yere

ve byynce ellerine geecek diye aceleden
harcamalarla tketmeyiniz. Kim, kendisini
(ve ailesini) geindirecek derecede zengin
ise, (himayesinde bulunan) yetimin malndan almaya tenezzl etmesin. Kim de fakir
ve muhta olursa, bu takdirde, bakt yetim(ler)in malndan mer dairede, emei ve
ihtiyac lsnde yararlanabilir. Mallarn
kendilerine devrettiinizde, bunu ahitlerle
tesbit edin. Hesap soran ve hesap gren olarak Allah yeter.
1. Bu yet son derece nemli ve pek ok manlar

muhtev ise de, bir meal almas kapsamnda
sadece birka hususa temas edebileceiz.
man da, demin bilhassa yeryzne inmeden

nce ahs- demden ziyade mahiyet-i insaniyeyi temsil ettii nazara alnrsa, bu takdirde nefisten kast mahiyet-i insaniye olur. u kadar ki, bu
mahiyet-i insaniyenin dem olarak takdim buyurulmasnda nemli bir nokta vardr. remede
dllemeyi yapan erkek, dllenmeye maruz kalan
kadndr ve erkein telkihinden dii de olmakta,
yani babann telkihiyle erkek ocuk da kz ocuk
da meydana gelebilmektedir. Eer tabiat veya
materyalistlerin iddia ettii gibi, tabiatta veya
eyann tabiatnda yaratc g bulunmu olsa
idi, ne su, toprak, hava gibi elementlerden bir
canl meydana gelirdi, ne de erkein telkihinden
kz ocuu olur, ne de dii erkee dl yatakl
edebilirdi. nk tabiat, ayn man, ayn keyfiyet ve ayn hviyet zerinde istisnasz sreklilik
(ttrad) demektir. Halbuki, ne erkek dii iin, ne
de dii erkek iin byle bir sreklilik ifade eder.
Erkek ve dii, bir kaynaktan ayrlm, baz noktalarda kendilerine has zellik, vazife ve fonksiyonlar bulunan ve birbirini tamamlayan iki etir,
farkl tabiatta bir ifttir. Dolaysyla erkein ve
diinin yaratl, tamamen lh Kudret eseridir
ve tabiat, asla bir fail, hele hele yaratc bir g
deildir. (Yazr, 2: 12721273) Tabiat, bir yazdr, kendisi iin konan kanunlarla bir model
veya bir matbaa, dtaki ekliyle matbu eserdir.
Nefsin, varln kendisi ve dnyev hayatn

mekanizmas gibi balca iki anlam vardr. Kurn- Kerimde, Yine Onun yetlerindendir ki, sizin iin kendilerine snasnz diye z varlnzdan, mahiyetinizden eler var etmi ve aranza
yaknlk, sevgi ve merhamet koymutur (Rum
Sresi/30: 21); Allah, nefislerinizden (sizinle
ayn mahiyeti paylaan insan kardelerinizden)
sizin iin eler var etti; elerinizden size evltlar,
torunlar verdi (Nahl Sresi/16: 72); Gkleri ve
yeri yaratp, onlara sabit bir sistem verendir O.
Sizin iin kendi nefislerinizden (z mahiyetlerinizden) eler var ettii gibi, hayvanlar iin de
(kendi cinslerinden eler) var etmitir (ra Sresi/42: 11) yetlerinde de insanlara seslenilirken,
bu yetteki geree dikkat ekilmektedir. Btn
bu yetlerde sz konusu edilen husus, her bir
varlk trnn kendine has bir zden, bir mahiyetten ve iftler halinde yaratld, her bir trn
ayn varlk mahiyetini tayan bir ilk iftten tredii gereidir ki buna, zerinde dnp ders
alrsnz diye her eyi ift yarattk (Zariyt Sresi/51: 49) yeti dorudan iaret etmektedir.
Bazlarna gre, yette buyurulan ve kendisiyle ayn tr ve mahiyetten einin yaratld
tek bir nefisten maksat Hz. demdir. Esasen bu
remede dllemeyi (telkih) yapan erkek, tel-
190
NS SRES
kihe zemin tekil eden kadn olduu iin, yette sz edilen ve kendisinden einin yaratld
nefsin mahiyet-i insaniyeyi temsil noktasnda
nefs-i dem olmas, bilhassa erkekler iin kadnlarn byk bir nimet, onlarn kalblerine kar bir kalb, bir huzur ve skn kayna tekil
ettiklerine, bu adan, kadn iin erkekten ok,
erkek iin kadnn bir nimet olduuna iaret
eder. Daha nce arz olunduu zere (Bakara,
not 21), Cennet nimetleri iinde yine erkekler
iin bilhassa kadnlarn anlmasna bir ynyle
bu noktadan yaklamak gerekir. remede fail,
yani telkihi yapan olma, toplum hayatnda erkee ksmen daha hakim bir rol ve bu role uygun
vazifeler dmesinin de nemli sebeplerinden
biridir.
Nis Sresi, baka hususiyetlerinin yansra, Kurnda meden hukuku tanzim eden
bir sredir. Bu yzden, Ey insanlar! hitabyla
balamas ok anlamldr. Bu hitapla Kurn, insan hislere, insanla, karlkl mnasebetlerde
insanlk ortak paydasna atfta bulunmakta ve,
Hepiniz, ayn mahiyet temelinde neet etmi
birer insansnz; ayn anne-babann ocuklarsnz. Dolaysyla, mnasebetlerinizde bu birlie
dikkat ediniz. Birbirinize kar renk, dil, rk gibi
hususlar gereke yaparak stnlk taslamaynz! demektedir. yetin devamnda, rahimlerin
hakknn gzetilmesinden bahsedilmesi de bu
many glendirdii gibi, bu haklarn Allah
haklaryla birlikte anlmas ise, onlarn nemini
kuvvetle vurgulamaktadr.
2. Bazlar bilgi noksanlndan, bazlar da
kastl olarak, slm 4e kadar kadnla evlenmeye msaade ettii iin eletirmektedirler. Oysa
bu eletiriler, pek ok adan hakszdr. yle
ki:
Birden fazla kadnla evlenme (ok elilik),
btn tarih boyu hemen hemen btn insan topluluklarnda grlen bir uygulamadr.
Ahd-i Atik, onu yasaklamak yle dursun,
Hz. Davud ve Hz. Sleymann ok sayda
hanmlar olduundan bahseder (Samuel
2, 5: 13) ncilde ise ok evlilii yasaklayan
Cz: 4 Sre: 4
hibir ifade yoktur. Peder Eugene Hillman,

Polygamy Reconsidered (ok Elilii Yeniden
Deerlendirme) adl eserinde, Yeni Ahidin
hibir yerinde tek evlilii emreden veya ok
evlilii yasaklayan herhangi bir ifade yoktur
der. Kald ki, kendi zamannda Yahudi toplumunda ok evlilik uyguland halde, Hz.
sa buna ses karmamtr. Roma Kilisesinin
ok evlilii yasaklamas, Kitab- Mukaddese
dayal bir yasaklama deil, tek kadnla evlenmeyi ngren, fakat metres ve fuha tolerans
gsteren Greko-Romen geleneine dayal bir
yasaklamadr. Kitab- Mukaddes, ok elilie
snr getirmezken, Kurn bu uygulamay 4le
snrlandrm, bunu emretmemi, hatt tavsiye etmemi, sadece eler arasnda adaleti gzetme artn da getirerek, bir izin, bir ruhsat
olarak vazetmitir.
Her zaman iin ok kadnla evlenmenin bilhassa gerekli olduu artlar, yerler ve dnemler vardr. slm, her art, her dnem ve
her yerde geerli evrensel bir din olduu iin,
bylesi artlarn, yerlerin ve dnemlerin gerekliliklerini de gz ard edemez. Mesel, sava zamanlarnda kadn nfus erkek nfusu
daima aar. Amerikann Batllar tarafndan
kefinden sonra, Kzlderili toplumlarda erkek
nfus srekli azalm ve kadnn ok itibarl
bir yere sahip olduu bu topluluklarda bu
problem, ok elilikle zlmeye allmtr.
kinci Dnya Sava sonunda Almanyada evlenme ve ocuk sahibi olma andaki kadn
nfus, erkek nfustan 7.300.000 fazla olup,
bunlarn 3.300.000i dul idi. Bilhassa sava
sonras artlarn arl altnda ezilen kadnlar iin en geerli yol, bir erkein bakm ve
korumas altna girmekti. Evet, bu artlarda
kadnlar, ya Kzlderili toplumlarnda olduu
gibi ikinci veya nc e olarak nikhlanacak veya kinci Dnya Sava sonras modern
Batda grld zere, zellikle galip kuvvetleri tatmin eden birer metres veya fahie
olmaya itilecekti.
Sadece sava artlarnda deil, normal durumlarda da kadn nfusun erkek nfusu at
Cz: 4, Sre: 4
NS SRES
dnemler olur. Mesel bugn ABDde evlilik

ve ocuk sahibi olma andaki kadn nfus,
erkek nfustan 8-10 milyon daha fazladr
(Hillman, 8893). Bu durumda, bekr kalma,
kadnlar ldrme, her trl gayr- mer
mnasebeti serbest brakma veya ok evlilie msaade etme dnda herhangi bir zm
yolu yok ise, bunlardan hangisini tercih etmek daha insan ve kadnn erefine yakan
bir yoldur? 1987 ylnda Berkeley Kaliforniya
niversitesinde bir renci gazetesinin yapt ankete katlan rencilerin hemen hepsi,
Evlenme andaki erkek nfusun az olduu
artlarda, erkeklerin birden fazla kadnla evlenmesi kanunen mer olmal m? sorusuna
Evet cevab vermitir. (J. Lung, Struggling
to Surrender, 172)
Bugn modern toplumlarda grlen baz
problemlerin zm yine ok elilikte yatmaktadr. Roma Katolikliine bal Amerikal bir antropolog olan Philip Kilbride,
Plural Marriage For Our Time (Gnmzde
ok Elilik) adl eserinde, ok kadnla evlenmeyi Amerikan toplumundaki baz hastalklarn zm yolu olarak sunar. Ona gre, ok
kadnla evlilik ocuklarn ok menf olarak
etkilendii boanma hadiselerinin yol at
olumsuzluklara alternatif bir zm olabilir.
(Kilbride, 118)
Meselenin psikolojik boyutlar da vardr. Mesel Mslman, Hristiyan veya bir baka
dinden yeni evlenmi pek ok Afrikal hanm,
kendisini iyi bir koca olarak ispatlam bir erkee ikinci e olarak gitmeyi tercih ettiklerini
belirtmilerdir. Ayn ekilde pek ok kadn,
gerek yalnzlktan kurtulmak, gerekse ibirlii yapmak iin evde ikinci, nc bir ei
kabul etmektedir. (Hillman, 9297) Mesel,
Nijeryada 1559 ya aras kadnlar arasnda
yaplan bir ankete katlanlarn % 60 ok
elilii tasvip ederken, krsal Kenyada yaplan bir ankete katlan 27 kadndan 25i, bir
erkein tek hanm olmaktansa, birka hanmndan biri olmay tercih ettiini belirtmitir.
(Kilbride, 108109)
191
Burada ilave edilmelidir ki, gnmz slm

toplumlarnda ok byk oranda yaygn olan,
tek kadnla evliliktir. Bu toplumlarda ok kadnla evlilik vakas, Bat toplumlarnda evlilik
d ilikilerden ok daha az saydadr. nl
Amerikal Hristiyan vaiz Billy Graham, yle
yazyor: Gnmzde Hristiyanln ok evlilik konusunda uzlamaya gitmemesi, aleyhine bir durumdur. slm, birtakm sosyal hastalklara kar snrlar ve erevesi izilmi bir
are olarak ok evlilie izin vermitir. Hristiyan lkeler, tek kadnla evlilik ovu yapyorlar ama, uygulamada hepsinde ok elilik var.
Bugn kimse, Bat toplumlarnda metreslerin
oynad rol bilmiyor. Bu noktada slm, temelden iffet, namus ve insan fazileti koruyan bir dindir. Toplumun ahlk btnln
muhafaza etmek iin ok kadnla evlilie izin
vermekle birlikte, her trl gayr- mer ilikiye de kaplar kapamaktadr. (Abdrrahman Doi, Woman in Shariah, 76)
Btn bunlardan sonra, hepsinden nemli olan
u husus bilhassa belirtilmelidir: Tabiatta
bitkiler ve hayvanlar dnyasnda da grld zere, evlilikten maksat remedir. Evlilik
ilikisinin verdii lezzet, remenin gereklemesi adna bir avanstr. Bir kadn, ayn belli
gnlerinde ve genel olarak 50 yandan sonra
remeye hizmet etmez. Buna karlk erkek,
ortalama 70 yana kadar, hatt daha da teye
ve yln her gnnde reme adna msaittir.
u halde, evlilii tek kadnla snrlama, onu
asl maksadna hizmetten alkoyma demektir.
Kald ki, yukarda belirtildii zere slm, ok
kadnla evlenmeyi emretmez, fakat yasaklamaz da. Onu bir izin, bir ruhsat olarak kabul
eder ve evliliin sebep olduu, ailenin geimi
ve miras gibi konularda hukuk dzenlemeler
getirmi bulunmasnn yansra, bu ruhsat
uygulamada manev-ahlk kaideler de koymutur (erif Muhammedden zetle).
3. Kle-cariye meselesini deerlendirirken, aadaki noktalar gz nne alnmaldr:
slm, her eyden nce, klelik ve/veya cari-
192
NS SRES
yelii getiren bir din olmayp, kendisini bu

uygulamann uluslararas apta ve en acmasz artlarda srd bir ortamda bulmutur.
Yine her eyden nce mesele, bir sava hali ve
sava esirlerine nasl muamele edilecei meselesidir. Klelik, hatt deiik ad ve usullerde cariyelik dnya toplumlarnda daha dne
kadar grlrken, slm, 14 asr ncesinden
bu meseleye neter atmtr. Tarih iindeki
Mslman toplumlarda grlen ve tasvibi
mmkn olmayan baz uygulamalardan sorumlu olan slm deil, kendilerini slma
nisbet eden insanlardr.
Modern dnyada uluslararas hukukun tarihi
birka asr ncesine gitmezken, slm, gerek
sava gerekse esirlere muamele ve daha baka uluslararas hukuk alanna giren meselelerde kaideler ve yasalar koymu, yle ki, 12
asr nce mam Muhammed e-eyban, bu
sahada Es-Siyerul-Kebr adl eserini kaleme
almtr.
slm, esir edilmi kadnlarn da ldrlmesini yasaklarken, onlar Mslman aileler
arasnda datm, eitilmeleri ve kendileriyle evlenme veya bakalaryla evlendirilmeleri
zerinde hassasiyetle durmu ve evlenip de
veya efendilerinden ocuk sahibi olanlara
hr kadn stats tanmtr. Ayrca, hrriyetlerine kavuturulmalarn iddetle tavsiye
etmi, o kadar ki, Dini uygulamada yaplan
pek ok hatann karsna kefaret, yani o hatay giderici ceza olarak kle veya cariye azad
Cz: 4 Sre: 4
etmeyi koymu, bunun byk sevap getiren

bir davran olduunu beyan buyurmutur.
slm, kadn olsun erkek olsun hibir ayrm
yapmadan insana ok byk deer ve eref
bahetmitir. Dolaysyla kadnlar deerlendirirken, eitimi, ahsiyeti ve karakteriyle
gerek insan mertebeye ykselmi kadnlar muhsan (korunmu) kadnlar olarak ele
almtr. Manev-ahlk, dolaysyla gerek
insan deerlerden yoksun ve kendisini tamamen fizik bir nesne olarak gren ve takdim
eden bir kadn, muhsan bir kadn deildir. slm, her insann, her kadnn kmil insan olmasn hedeflerken, bu seviyeye ulamaya bir
eitim meselesi olarak bakm ve bu eitimin
her kademesi iin ayr kaideler koymutur.
Ksaca, klelik-cariyelik konusunun eitime
ait ve psikolojik bir yn de vardr.
slm, hukuk alannda, hakim olduu toplumdaki eski ve kendisine ters dmeyen yasalar
yerinde brakr; bu yasalardaki yanllklar
tashih eder veya yeni yasalar koyar ve btn
bunlar yaparken tedric bir yol takip eder.
O kadar ki, baz ktlklerin giderilmesi ve
gzelliklerin yerletirilmesi uzun bir zaman,
eer mesele bir toplumun deil, btn toplumlarn meselesi, yani uluslaras bir mesele
ise asrlar alabilir. te slm, klelik ve/veya
cariyelik meselesinin kkten zmn, meselenin bilhassa uluslararas hukuka ve mnasebetlere ait yn olmas itibariyle, zamana
ve insanln olgunlamasna brakmtr.
Cz: 4, Sre: 4
NS SRES
77
193
sinler. rpersinler de, Allahn (bu konudaki emirlerine kar gelerek Onun cezasna
maruz kalmaktan) saknsnlar ve (gerek
miras paylamnda, gerekse yetimlere muamelelerinde) szn gzelini ve dorusunu
sylesinler.
10. Yetimlerin mallarn haksz yere yiyenler,
karnlarnda ancak (niteliini u anda bilmedikleri ok dehetli bir) ate yerler. Onlar, yakn bir gelecekte, (dnyadaki atelerden hibirine benzemeyen ve iddetinin derecesini
Allahtan baka kimsenin bilmedii) kaynar
ve alevli bir Atee girip kavrulacaklardr.
7. Anne-babann ve yakn akrabann vefatla

geride braktklar mallarda erkek miraslar
iin pay vardr; anne-babann ve yakn akrabann vefatla geride braktklar mallarda
o mallar az olsun ok olsun kadn miraslar iin de pay vardr. Bunlar, Allah tarafndan takdir edilmi ve mirasya mutlaka
verilmesi gereken paylardr.4
8. Miras taksim edilirken miras olmayan
akrabadan, yetimlerden ve yeterli geimlikten gerekten mahrum dknlerden hazr
bulunanlar olursa, onlara da o mirastan bir
eyler verin ve kendilerine gnl alc, gzel
sz syleyin.
9. Arkalarnda eli ermez, gc yetmez kk ocuklar braktklar takdirde onlarn
hali nice olur diye endie edenler, yetimlerin
hukuku hususunda da ylece korkup rper-
11. Allah, ocuklarnz hakkndaki miras hkmlerini size yle emrediyor: erkek ocuun pay, kz ocuunun hissesinin iki katdr; eer (miras olarak erkek ocuk yok
da, sadece) iki ve daha fazla kz ocuk varsa,
terikenin te ikisi onlarndr; eer tek bir
kz ocuu varsa, bu durumda o, (terikenin)
yarsn alr. Vefat edenin ocuu var, (annebabas da geriye kalmsa), anne-babann her
birine altda bir pay verilir. Vefat edenin ocuu yok da, kendisine sadece anne-babas
vris oluyorsa, bu defa anne iin te bir hisse
vardr. Vefat edenin (ocuu yok,) annesiyle
birlikte, (kz kardei olsun olmasn) iki veya
daha fazla erkek kardei varsa, bu durumda
altda bir anne alr: mirasla ilgili btn bu
ilemler, vefat edenin yapt (eran geerli)
vasiyetin ifasndan ve varsa brakt borcun
muhakkak denmesinden sonra uygulanr
(nce bor denir, sonra vasiyet yerine getirilir, sonra da miras taksim edilir). Annebabanz ve ocuklarnz: faydalar itibariyle
hangisinin size daha yakn olduunu siz bilemezsiniz. Bu bakmdan, btn bu taksimat,
Allahn takdir buyurup yerine getirilmelerini kesinlikle farz kld hkmlerdir. phesiz ki Allah, her eyi hakkyla bilendir; her
yaptnda ok nemli hikmetler bulunandr.
194
NS SRES
4. Bu yet, Kurnn tesbit buyurduu slm

miras hukukuna giri mahiyetindeki birka temel esas ihtiva etmekte ve ok nemli bir ikazda
bulunmaktadr. htiva ettii esaslar unlardr:
Erkek gibi, kadn da mirastan pay alr.
Kii vefat etmekle, geride brakt mallar mirasa konu olur.
Mirasa konu mallarda azla ve oklua baklmaz.
Mirasa konu maln tanabilir veya tanamaz
olmas nemli deildir.
Yakn akraba varken, uzak akrabaya mirastan
pay dmez.
Cz: 4 Sre: 4
Miras, (Snnetle tesbit buyurulan, katilin

ldrd mal sahibine miras olamayaca
gibi istisna durumlar dnda) mirastan mahrum braklamaz. (Suat Yldrm, ilgili yetin
yorumunda.)
yette yer alan ok nemli ikaz ise udur: slm ncesi dnemde kadna mirastan pay verilmezdi. yet, kadn ayrca belirtmekle ve onu
and yerde mirasa konu mal iin az olsun ok
olsun ifadesini kullanmakla, mirasa konu mal azdr gibi bahanelerle kadnn asla mirastan mahrum braklamayacan ve erkekler gibi kadnlarn da mirasta pay sahibi olduklarn bilhassa
vurgulamaktadr.
Cz: 4, Sre: 4
NS SRES
78
12. Vefat eden elerinizin braktklar maln,

eer ocuklar yoksa, yars siz (kocalarndr); ocuklar varsa, bu takdirde drtte biri
sizindir: fakat bu, vasiyetlerinin ifasndan
ve varsa borlarnn denmesinden sonradr. Sizin braktnz terikenin ise, eer ocuunuz yoksa, drtte biri, eer ocuunuz
varsa bu durumda sekizde biri onlarndr:
yine bu da, vasiyetinizin yerine getirilmesi
5. Bu son iki yette, slm miras hukukunun

tesbit buyurduu taksimatta temel birimler
verilmektedir. Miras paylamnda sz konusu
olabilecek btn ihtimaller, bu temel birimlerle
birlikte, Snnete dayal olarak hesap edilir.
slm miras hukukunda, hi de az olmayan
baz istisnalar dnda, kadna erkein yars pay verilmesi ok haksz eletirilere sebep
195
ve varsa borcunuzun denmesinden sonradr. Eer vefat eden erkek veya kadn, geriye ocuk(lar) veya anne-baba brakmayp,
sadece (ayn anneden) bir erkek veya bir
kz kardei bulunursa, bu durumda, geriye
kalan kardee altda bir hisse verilir. ayet
bu (anne bir kardeler) daha fazla sayda
olursa, bu takdirde te bir hisseye ortak
olurlar. Bu hkm de, yaplan vasiyet ve
varsa borcun ifasndan sonras iindir: vasiyetin yerine getirilip borcun denmesinde,
(maln te birden fazlasn vasiyet etmek,
vefat edenin borcu olmad halde bor iddia etmek veya borcu fazla gstermek gibi
yollarla) miraslar zarara uratlmamaldr.
Btn bu miras hkmleri, Allahn birer
emridir. Allah, (herkesin neyi, nasl ve niin yaptn) hakkyla bilendir; kullarnn
hatalar karsnda ok sabrl, ok msamahaldr.5
13. Btn bunlar, Allahn izmi olduu
snrlardr. Kim, Allaha ve Raslne itaat eder (ve bu snrlar iinde kalrsa), Allah
onu ilerinde sonsuzca kalmak zere, (aalarnn arasndan ve kklerinin) altndan
rmaklar akan cennetlere koyar. te budur
ok byk kazan, ok byk baar.
14. Buna karlk, kim de Allaha ve Raslne isyan eder ve Onun (koymu olduu)
snrlar aarsa, Allah da onu, iinde sonsuzca kalmak zere (ok korkun bir) Atee
koyar. Onun hakk, alaltc bir azaptr.
olmutur. nce hemen u hususu belirtelim

ki, slma yneltilen eletirilen hibiri, cevab
gerektiren bir eletiri deildir; bir baka ifade
ile slm, cevap verme konumunda olmayp,
baka her trl din, sistem ve dnce, kendini slma gre ayarlama, ona gre deerlendirme mevkiindedir. Bu bakmdan, bu meal
almasnda eletirilere cevap vermekten ok,
196
NS SRES
eletirilen konulardaki hikmetlerden bilebildiklerimizi, samimi zihin ve kalblere anlatma

gayesi gdlmektedir.
kinci olarak, Kurn- Kerim, slm miras
hukukunun hkmlerini, Allahn tesbit ve
emrettii mutlaka uyulmas gereken hkmler olarak takdim buyurmaktadr. nceki
yet, bu hkmleri Allahn lim ve Hikmet
sfatlarna balarken, bu yet, lim ve Hilim
sfatlarna balamaktadr. u halde bu hkmler, her eyi hakkyla bilen Allahn lmine ve asla mansz ve abes ilerle alkas
olmayan Hikmetine dayanmaktadr. Dolaysyla bize den, bu hkmlerdeki hikmetleri
aratrmaktr. Bu hkmleri yerine getirmeme, nceki yette de aka ifade buyurulduu zere, Allaha ve Raslne isyan, onlar
haa beenmeyip tenkit etmek ise slm
dairesinden kmak demektir.
slm, her eyden nce, nceki notta belirtildii gibi, kadna mirasta hak vermekle bir
inklp yapmtr. kinci olarak, slm evrenseldir; her zamana, her arta ve her topluma
hitap eder; gelip geici, belli dneme ve belli
medeniyet veya kltre has deerleri nazara
almaz. Bunun yerine, meselelere kll (btncl) bakar ve cz hkmleri bu kll
prensipler erevesinde deerlendirir. Bu bakmdan, miras taksimatnn tesbitinde, mirasn mahiyeti ve ondan pay alacaklarla ilgili
olarak hayata katlm ve hayatta stlendikleri
rol, ailedeki mevkileri, aile btesine katklar, aile ve toplumun dier fertleriyle mnasebetleri gibi her trl sosyolojik ve ayrca
psikolojik faktrlerin tamamn nazara alr.
Mesele, bir kadn-erkek eitlii ve mnasebeti meselesi deil, miras ve miras taksim
meselesidir. Her mesele, kendi konumunda
deerlendirilir ve deerlendirilmelidir.
slm, ailenin geimini erkee ykler; kadn
ise, mal sahibi olma, maln kullanma ve onu
nemalandrma hakkna sahip olmasna ramen, aile iinde kendisini bile geindirmekle
Cz: 4 Sre: 4
ykml deildir. u halde, ailesini geindirmekle sorumlu olan erkein kadn karsnda
ekonomik bir fazlal bulunmaldr. kinci olarak, erkek, evlenme esnasnda kadna
nemli miktarda mehir verir ve bunu kadnn rzas olmadan asla geri alamaz. nc
olarak, kadn, kendi evinde olduu gibi, baba
evinde de ekonomiye erkek nisbetinde katkda
bulunmaz; slm, bunu ona yklemez. Dolaysyla, mirasta erkek kardeleri orannda pay
almas ak bir hakszlk olacaktr. Evlenip
yuva kurduunda ise, kendi yarm hissesini
einin fazladan hissesiyle zaten tamamlayacak,
bunun da tesinde, erkek, hissesini eiyle ve
ocuklaryla paylamak zorunda kalrken, kadn kendi hissesini sadece kendisi iin kullanma hakkn elinde bulunduracaktr. Drdnc
olarak, gnmzde meden denilen toplumlar
da dahil olmak zere, kz ocuu evlenirken,
daha ok erkein evine gider. Bu bakmdan,
onun baba evinin malndan erkek kardeleri
nisbetinde miras almas, sevgiye, efkate ve
hrmete muhta kadn, babas ve erkek kardeleri gznde kendi mallarn yabancya tayan bir unsur olma derekesine drecek ve
onu, baba ve karde efkat ve merhametinden
mahrum brakacaktr. Nitekim, gnmzde
bu ok rastlanlan bir durumdur. nsana verilen deer, ona braklan mal veya onun sahip
olduu madde ile llmez. Dolaysyla, kadna mirasta erkein yars pay vermek, asla
kadn erkekten aa grmek demek deildir.
Byle dnenler, btn deer lleri maddeden ve madd vastalardan ibaret olanlardr.
slm, miras taksiminde, terikenin sadece vefat edene ait bir mal olmadn, onda Cenab-
Allahn fazlndan verdii miktar ve bereketin
de pay bulunduunu nazara alarak, mirastan
uzak akrabay, kimsesizleri ve yoksullar da
faydalandrd gibi, terike sahibinin kendi
adna yapaca vasiyete de yer vermektedir.
Ksaca slm, maln belli ellerde dolaan bir
devlet olmasnn nn almaktadr.
Cz: 4, Sre: 4
NS SRES
197
79
eden ve onlarn tevbesini fazlasyla kabul

buyurandr; inanm ve Kendisine ynelmi
kullarna husus rahmet ve merhameti pek
bol olandr.
17. Allahn kabuln vad buyurduu tevbe, ktl bir an nefsine (fkesine, ehvetine) malp olarak veya yaptnn gnah
olduunu henz bilmeden ileyip, sonra da
abucak (veya yaptnn gnah olduunu
renir renmez) hemen vazgeerek Allaha ynelenlerin tevbesidir. te tevbelerini
Allahn kabul buyuraca kimseler bunlardr. Allah, herkesin (niyetini, neyi niin
yaptn) hakkyla bilendir; tam hkm ve
hikmet sahibidir.
15. Kadnlarnzdan irkin bir fiilde (zina)

bulunanlarla ilgili olarak, (hadisenin zerinden ehirlerde bir ay, kylerde azam alt
ay gememek zere), iinizden drt erkek
ahidin (hadiseyi bizzat grdne dair) ahitlikte bulunmas gerekir. Eer drt kii
ahitlik ederse, bu takdirde lm kendilerini
alp gtrnceye veya Allah haklarnda bir
yol tayin buyuruncaya kadar onlar evlerde
tutun.
16. inizde eer bir ift o irkin fiili ilemi olursa, onlara knama, azarlama, dvme
tarznda ceza verin. Bununla birlikte, tam
bir pimanlkla yaptklarndan vazgeer ve
artk hallerini slah ederlerse, bu takdirde
onlar daha fazla cezalandrmaktan vazgein.6 phesiz Allah, kullarna tevbe nasip
18. Yoksa makbul tevbe, (hayatlar boyu)

ktlkleri ileyip de onlardan birine tam
da lm gelip attnda, Artk ben tevbe ettim! diyenlerin tevbesi olmad gibi,7
kfr iinde bir hayat geirip, (lm annda
tevbeye yeltenen, ama o andaki tevbe makbul olmad iin) kfir olarak lp gidenlerin tevbesi de deildir. Evet, byleleri iin
ok ac bir azap hazrladk.
19. Ey iman edenler! (Yaknlarnzdan vefat
edenlerin) elerini, (sanki miras malmlar
gibi) zorla sahiplenip, (kendilerine mehir
demeden nikhlamanz veya mehirlerini
alarak bakalaryla evlenmeye zorlamanz)
hell olmaz; zina gibi aranz btn btn
aacak bir su ilemedikleri takdirde, kendi elerinizi de onlara verdiiniz mehrin bir
ksmn geri almak iin sktrmanz (ve
boanmaya zorlamanz) da hell deildir.
Elerinizle gzelce ve iyi geinin. (Balangta ve baz ynleriyle) onlardan holanmayabilirsiniz; fakat bir ey sizin hounuza
gitmez de, bakarsnz Allah onda pek ok
hayrlar takdir etmitir.
198
NS SRES
6. Haksz yere cana kymak, zina etmek, hrszlk ve soygunculuk yapmak, herhangi bir ekilde
anari ve terr karmak gibi fiiller ve bunlara ek
olarak, toplumda dzeni bozucu, inanc sarsc
ve yaygnlatrlan ak irtidat, iftira atmak ve
sarho edici ikiler (ve uyuturucu) kullanmak,
haklarnda slmn en ar cezalar ngrd
sulardr. nk slm fkh, Dini koruma,
akl koruma, can koruma, mal koruma ve nesli
(reme) korumay esas alr ve aksi ispat edilmedike kiilerin masumiyetini kabul eder.
Bu iki yet hakknda farkl yorumlar olmakla
birlikte, en ok kabul gren gr, onlarn birbirini tamamlayc olduudur. 15inci yet sadece
kadnlarla ilgili iken, 16nc yet, zina fiilini ileyen iftin her ikisinin de bilindii durumlarla
alkaldr. Yani, zina eden erkek ve kadnn ikisi
de belli olduunda, onlar dvlp azarlanacak ve
kadnlar ayrca evlerde tutulacaktr. Kurnn
byle bir anlatm benimsemesi, yani kadnlar
nce ve ayrca zikredip, sonra suun taraflarn
ayrca ve birlikte anarak cezann bir dier boyutundan bahsetmesi undan olsa gerektir:
Nasl gnmzde modern cemiyetlerde randevu evleri ve genelevler var ise, slm ncesi
Cahiliye dneminde de fuhu yapan kadnlar
bilinirdi ve evlerine bayrak asarlard. Dolaysyla slm, 15inci yetle artk Mslman olmu
kadnlar irkin fiillerden sakndrmakta ve zinann, fuhun nne geici ilk ceza tedbiri koymaktadr. 16nc yet ise, daha ok her naslsa
nefse uyup zina halinde yakalanm Mslman
kadn ve erkekle ilgilidir.
slm, ok meselede olduu gibi, zinay ortadan kaldrma ve onu ileyenlere ceza verme
konusunda da belli bir tedriclik takip etmi,
nce bu yetlerle, fuhu yaptklar drt erkek
ahit tarafndan bizzat tesbit olunmu kadnlarn mr boyu ev hapsinde tutulmalar, zina
ettikleri tespit olunan iki Mslmann ise dvlp azarlanmas, kadnlarn ayrca mr boyu
ev hapsine alnmalar hkmn getirmitir Bu
da, zikrettiimiz gibi, ncelikle fuhun ve ayrca
zinann mmkn olan en azam derecede nne
gemede nemli bir n tedbir iindir.
Cz: 4 Sre: 4
15inci yette geen, Allah, haklarnda bir yol

tayin buyuruncaya kadar ifadesi, evliler iin
Snnetle sabit recm eklinde tecelli etmitir. Evli
olmayanlar iin ise, cilde tesir edecek, fakat ete
gemeyecek bir ekilde 100 denek cezas konmu (Nur Sresi/24: 2) ve mesele niha eklini
almtr.
Bakara Sresinde geen ksas yetiyle ilgili
aklamada (not 131), slm Ceza Hukukunun
dayand temel prensipler ksaca zetlenmiti.
Zina suuyla ilgili olarak yeri gelmiken, bunlara
u hususlar ilave edebiliriz:
Mekkede Peygamber Efendimiz aleyhissalt
vesselmn risaletinin 8inci ylnda inen sra
Sresinde (17: 26, 3135, 39) geen, Akrabaya, yoksula, yolcuya hakkn vermek; ocuklar dahil, haksz yere cana kymamak; zinaya
yaklamamak; yetimin malna el uzatmamak;
lde ve tartda hile yapmamak gibi fiiller o
srede, yerine getirilmedikleri veya ilendikleri takdirde haklarnda herhangi bir cezann
ngrlmedii hikmet dsturlar olarak
zikredilirken, Medinede birer kanun maddesi haline gelmilerdir. Bu da gsteriyor ki,
slm Ceza Hukuku, itikad, dnce, ibadet,
davran, muamelt, sosyal ve ekonomik yap
ve ahlk kaideleriyle tamamen slm esaslar
zerine oturmu bir sistemin bir parasdr.
Dolaysyla onu btn slm bnye iinde
deerlendirmek gerekir.
slm, zina gibi, sarho edici merubat kullanmak gibi, artk Medinede cezay gerektiren
birer su halini alan fiillere verilen cezalarda
bir tedriclik takip etmi, hatt tedrcilii ifade eden hkmler, en azndan artk Medine
slm toplumu ve slmn btnyle hakim
olduu sonraki dnemler iin mensuh olmalarna ramen, Kurnda lafzlaryla yer almtr. Bu hususun da ortaya koyduu zere slm toplumu, gittike ve slm hayata
hakim kldka saflaan, mkemmelleen bir
toplumdur. Benzetme yerindeyse, her bakmdan salkl bir bnye gibidir o. Byle bir bnyede ilenen her su, mahiyetine gre bnyeyi
tehdit eden hastalklar mesabesindedir. slm,
Cz: 4, Sre: 4
NS SRES
getirdii btn kaideleriyle, inan, ibadet, ahlk, sosyal ve ekonomik dsturlaryla, kiileri
su ve gnah ilemekten alkoyar; gnahn
nn, denebilir ki %95 nisbetinde kapar ve
kalan %5i, yeryznde imtihana tbi tutulan
insann iradesine brakr. te byle bir toplumda aka ilenen, ilan edilen ve topluma,
onun inancna bakaldrmaya ynelik irtidat,
cana kyma, anari ve terr karma, zina,
sarho edici merubat kullanma, iftira, hrszlk ve soygun gibi fiiller, toplum bnyesi
iin en tehlikeli hastalklardr. Bunun gibi,
slm, sularn ve gnahlarn nn onlar
ilemeyi deta imknszlatracak derecede
kapamasnn yansra, slm toplumunda,
karlnda bilhassa ar cezalar ngrlen
sular ileyenler de, o toplumda ancak birer
ar hasta unsur olabilirler. Dolaysyla, nasl
hastalklarn bazs istirahatla, bazs ilala,
bazs radyoterapi ile, bazs ameliyatla tedavi
ediliyorsa, aynen onun gibi, salkl toplum
bnyesine musallat olan hastalklar mesabesindeki sular ve bu hastalklara yakalanm
hastalar da, mahiyet ve derecelerine gre ayn
trde mdahale ister.
Ayrca slm, zina gibi sularn tesbitini ve
bu tr ar sular karsnda ngrlen cezalarn uygulanma artlarn da alabildiine zorlatrmtr. Evet, mild 7nci ve 20nci yzyllar arasnda geen 13 asrlk slm tarihinde
zina, hrszlk gibi sular ileyen, iledikleri
tesbit olunan ve dolaysyla cezaya arptrlan insan says yok denecek kadar az olduu
gibi, bu sular da en asgar seviyede ilenmitir. Rahatlkla syleyebiliriz ki, bugn mesel
herhangi modern bir lkede bir ylda tesbit
olunan zina ve hrszlk hadiseleriyle, bunlarn yol at boanma, ailelerin yklmas,
cana kyma ve madd-manev depresyon gibi
komplikasyonlarn says, tm slm diyarnda 13 asrlk dnemde ilendii tesbit olunan
ve cezalandrlan zina ve hrszlk sularndan
kat kat fazladr.
Kitab- Mukaddeste zina sular ok eitlidir ve hepsinin karsnda ya yaklarak, ya
199
talanarak, ksaca deiik ekillerde ldrme

cezas vardr. Hatt bu sular sadece zina ile
snrl kalmamakta, mesel bir kii, bir anne
ile kzn birlikte nikhna alrsa iin de
yaklarak ldrlme cezas verilmektedir (Levililer, 20: 1021). ncillerde de bunlar ortadan kaldran farkl bir hkm yoktur. Sadece,
Yuhannada (8: 311), Hz. saya getirilen zina
etmi bir kadn Hz. sann recmetmedii anlatlr. Bunun sebebi, hadisenin anlatld
yerde aktr: Yazclar ve Ferisler ... dediler:
Bu gibilerin talanmasn Musa eriatta bize
emretmitir; sen ise, ne dersin? say sulu
karmak iin kendisini deneyerek bunu dediler. Hz. sa (a.s.), kadn kendisine getirenlerin maksadn biliyordu. Talanmasna hkmetse, Hani sen merhameti emrediyordun?;
talanmasna hkmetmese, Hani Musann
eriatn kabul ediyordun? diyeceklerdi. Hz.
sa, yere bir eyler yazarak, Talar gnahsz
olan atsn dedi. Bu ekilde bir ders vermiti. O dnemde toplum gnahlara bulamt;
Dinin bir hkmn Hz. saya (a.s.) uygulatmak isteyen ve Dini koruyup uygulamakla
ykml olanlar, ona uymamada ba ekiyorlard. Dinin bilhassa ceza hkmlerinin
uygulanaca bir ortam olmad gibi, Hz. sa
da onu uygulayacak konumda deildi. Dolaysyla bu hadise, ncillerde zinann karlnda herhangi bir cezann olmadn gsteren deil, slm fkhnn, yukarda ve daha
nce izahna altmz ana prensiplerini ve
ana esprisini ortaya koymaya yeten bir hadise
olma zelliine sahiptir.
Kald ki Hz. sa (a.s.), zina gibi fiillere kar ok daha sert denebilecek ahlk-manev
yaptrmlar getirmitir: Zina etmeyeceksin
denildiini iittiniz. Fakat ben size derim: Bir
kadna ehvetle bakan her adam, zaten yreinde onunla zina etmitir. Ve eer sa gzn
srmene sebep oluyorsa, onu kar ve kendinden at; nk senin iin azandan birinin
yok olmas, btn bedeninin Cehenneme
atlmasndan iyidir. (Matta, 5: 2729)
slm, maddeci ve tamamen dnyev medeni-
200
NS SRES
yetlerde olduu gibi insann behim arzularnn her halkrda tatminini deil, ruhu insan
kemalta yneltmekle, gerek insaniyeti, insan faziletleri ve bu faziletlerle, gzel ahlkla
bezenmi, zihinleri ilimle, kalbleri maneviyatla doygun fertleri yetitirmeyi hedef alr.
7. Bu yette, ok manl bir slp grlmektedir.
yet, Yoksa makbl tevbe, (hayatlar boyu) ktlkleri ileyip de ifadesiyle, birtakm insanlardan bahsetmekte, fakat onlardan birine ifadesiyle
ise, sanki tek bir ahsa ynelmektedir. Byle bir
slp, Allah Rasl aleyhissalt vesselm zamannda, bu trden, gnah iinde lp giden insanlardan birine, belki bir mnafa umum iinde
husus bir iarette bulunmaktadr denebilir.
Bu ve bundan sonraki yet, bir an nefsine
malp olarak, kast olmadan ve bir de gnah
Cz: 4 Sre: 4
olduunu bilmeden, bilme imkn bulunmadan

ilenen gnahlarn arkasndan da hemen tevbe
etmek gerektiini ve bu tevbenin kabul buyrulacan, buna karlk, kesin lm almetleri belirince yaplan tevbenin ise makbul olmadn belirtmektedir. u kadar ki, Fahr-i Raznin parmak
bast zere, ok defa insanlar, gnah olduunu
bile bile de gnah ilerler. Raz, bu gnahlardan
yaplan tevbenin kabul edilip edilmemesinin Cenab- Allahn Meietine bal olduunu, yani
Allahn gnah olduu bilerek ilenen gnahlardan yaplan tevbeyi dilerse kabul edeceini, dilerse
etmeyeceini belirtir. Bu hususta Fahr-i Raz, bir
baka yerde Allah, Kendisine irk koulmasn
asla balamaz; bunun altndaki gnahlar ise
diledii kimse hakknda balar (Nis Sresi/4:
48). Gnahlarn aff iin yaplacak nasuh tevbeyi
Cenab- Allahn balayacan umarz.
Cz: 4, Sre: 4
NS SRES
80
201
ve (eleriniz) sizden haklarn gzetme konusunda salam bir teminat da almlard!?

22. Daha nce olup bitenler(in hukuk neticelerinin sabit bulunmas ve onlardan dolay
artk zerinizde vebal olmamas) bir tarafa,
bundan byle babalarnzn (ve dedelerinizin) nikhlad (ve onlardan geriye kalan)
kadnlar nikhnza almayn; (nikhl bulunduklarnzdan da ayrln). Hi phe yok
ki bu, Allahn gazabna sebep olan byk
bir hayaszlktr. Ve ne iren bir yoldur o!
21. Hem nasl alabilirsiniz ki, birbirinize karlp katldnz; ayn yasta ba koydunuz
23. (Ey mmin erkekler! unlarla nikhlanmanz) size haram klnmtr: (z veya
vey) anneleriniz, kzlarnz (ve torunlarnz), (z veya vey) kz kardeleriniz, halalarnz, teyzeleriniz, erkek kardelerinizin
kzlar, kz kardelerinizin kzlar, sizi emziren st anneleriniz, st kz kardeleriniz
(aranzda haramla sebep olan kan yaknl mukabili st yaknl bulunanlar),
kaynvalideleriniz ve kendileriyle gerdee
girdiiniz elerinizden olup da yannzda kalan (veya kalmayan) vey kzlarnz
kendileriyle gerdee girmeyerek evlilik tamamlanmadan ayrldnz elerinizin kzlarn nikhlamanzda ise beis yoktur. Keza,
z oullarnzn eleri ile evlenmeniz ve iki
kz kardei (ve hala veya teyze ile yeenini)
nikhnz altnda birletirmeniz de8 haram
klnd. Ancak daha nce geen gemitir.
nk Allah, kullarnn gnahlarn ok
balayandr; bilhassa mmin kullarna
kar husus rahmet ve merhameti pek bol
olandr.
8. Kan yaknl mukabilinde st yaknl olan

herkesle evlenmek ve hala veya teyze ile yeenini
ayn anda nikh altnda bulundurmak, phesiz
vahye dayanarak veya bizzat yette haram kln-
madaki illetten istinbatla Allah Rasl aleyhissalt vesselm tarafndan, yani Snnetle haram
klnmtr ve dolaysyla yetin man ve mulne dahildir.
20. (Her eye ramen), bir einizden ayrlp

da yerine baka bir ele evlenmek isterseniz,
ayrldnz hanma yk yk mehir vermi
de olsanz iinden en kk bir ey almayn.
Yoksa onu almay mmkn klacak (bir boanma yoluna bavurup) iftirada bulunacak
ve gz gre gre ok byk bir gnaha m
gireceksiniz?
202
NS SRES
24. Harp esiri olarak elinizin altnda bulunan

ve kocalaryla mnasebetleri fiilen kopmu
olan cariyeler mstesna, bakalarnn nikh
altndaki kadnlarla evlenmeniz de haramdr. Btn bunlar, sizin iin Allahn takdir
buyurduu ve mutlaka uymanz gereken
hkmlerdir. Bu saylanlardan bakalarn,
iffet ve meruiyet erevesinde, zina gibi sefahat yollarna sapmadan, evliliin hikmet ve
sorumluluklarna uygun bir hayat srmek
zere ve mehirlerini vererek nikhlamanz
helldr. Bu artlar altnda onlardan hangisiyle bir arada bulunup beraberliklerinden
yararlanmak istiyorsanz (ve yararland iseniz), zerinizde bir bor olarak belirlenmi
olan mehirlerini deyin. Fakat mehri belirledikten sonra zerinde karlkl rza ile
anlatnz bir deme ekli veya miktar
konusunda sizin iin herhangi bir vebal sz
konusu deildir. phesiz Allah, (her neyi
ve her ne maksatla yaparsanz onu) hakkyla
bilendir; her hkm ve icraatnda pek ok
25. inizde hr mmin kadnlarla evlenecek servet ve imkn bulunmayanlar, ellerinizin altnda bulunan mmin cariyelerle
evlenebilirler. (Byle mmin cariyelerle evlenmeyi bir zl saymayn. Evlenmeyip zina
gibi haram yollara ynelmek, asl zillettir.
Zaten) Allah da sizi imanlarnzla deerlendirir ve her birinizin imannn keyfiyet ve
derecesini ok iyi bilmektedir. (Hr olsun
cariye olsun,) hepiniz ayn kkten birer insan (ve mminler olarak da) ayn Dinin,
ayn toplumun mensuplarsnz. yleyse o
cariyeleri, zinaya, fuha sapmadan ve gizli
dost da edinmeden iffet ve namuslarn koruyan, evliliin hikmet ve sorumluluklarn
bilen kadnlar olarak9 sahiplerinin izniyle
nikhlayn ve mehirlerini de gzellikle ve
Dinin, rfn ilgili kaidelerini nazara alarak
verin. Bu ekilde evlenip iffetleri de korumaya alndktan sonra eer zina gibi irkin
Cz: 5, Sre: 4
81
bir fiil irtikap edecek olurlarsa, bu takdirde

onlara uygulanacak ceza, (bekr) hr kadnlara uygulanann yarsdr. Cariyelerle
evlenme (emri), iinizden kt yola sapmaktan korkanlar iindir. Bu konuda n
alnamaz bir endieniz yok da, eer sabrederseniz, bu sizin iin daha hayrldr. Allah, gnahlar, hatalar ok balayandr;
(bilhassa mmin ve hayet sahibi kullarna
kar) husus rahmet ve merhameti pek bol
olandr.
26. Allah, (haramlar ve hellleri, dorular
ve yanllar) size bu ekilde apak bildirerek yolunuzu aydnlatmak, sizi daha nce
geen (salih mmetlerin gerek kurtulu ve
mutluluk) yollarna iletmek ve sizi gnahlardan, yanl yollara gitmekten alkoyup
Cz: 5, Sre: 4
NS SRES
203
affna, rahmetine ve her bakmdan hakka

yneltmek diliyor. Allah, her eyi hakkyla

9. Bu iki yette Kurn, ok nemli bir itima

realiteye parmak basmakta ve cariye konusuna da
ayr bir aklk getirmektedir. nceki yette, hr
ve mmin kadnlarla evlenecek erkeklerin zina
gibi sefahat yollarna sapmamalar uyarsnda bulunulurken, bu yette cariyelerin ayn yollara sapmamalar ikaz buyurulmaktadr. Yine, cariyelerle
evlenme hususu, gayr- mer yollara sapmaktan
korkan mmin erkekler iin sz konusu edilmektedir. Buradan anlalmaktadr ki, erkekler,
kadnlardan daha ok gayr- mer yollara sapma
eilimindedirler. kinci olarak, hr ve mmin bir
kadn, bylesi kt yollardan, bu yollar kendisi
hakknda dnlemeyecek derecede uzaktr ve
iffetine dkndr. Buna karlk, cariyelerin
kt yollara sapma ihtimali sz konusudur.
iin ayn itibar sz konusu deildir. Dolaysyla,

zina gibi sefahat yollar ve bir kadnn kendisini diiliiyle nazara vermesi, gerek insaniyetten
uzaklama demektir ve byle kadnlar, hibir zaman mmin ve iffetli kadnlar deerinde olamaz
ve onlarla ayn kategoride deerlendirilemezler.
Ayn ekilde, kadna bir cinsellik nesnesi olarak
bakma da yine insaniyetten skut etme demek
olup, ona bu nazarla bakanlar da, nezih slm
toplumunun saygya lyk yesi olamazlar. Buradan, slm nazarnda zina ve fuhun, insan
hayvanlardan bile daha sefil bir vaziyete dren
nasl bir rezalet olduunu da anlyoruz. nk
hayvanlar leminde de ehvet, remeye ynelik
olup, hibir zaman her halkrda ve herhangi bir
ekilde tatmini gereken bir arzu deildir; yani,
bu lemdeki cins muamelelerde sefahat mahiyeti yoktur. Mesel develer, diilerinin idrarn
dllenmi olup olmadklarn anlamak iin koklar
ve dllenmi olanlara dokunmazlar.
Demek oluyor ki, slmn nazarnda gerek

ve her bakmdan hrmete lyk kadn, hr, iffetli ve mmin kadndr. Buna karlk, mmin de
olsalar, iffet dncesi ok gelimemi kadnlar
204
NS SRES
27. Allah, (haramlar ve hellleri size aklayarak) sizi gnahlardan, yanl yollara
gitmekten alkoyup affna, rahmetine ve
her bakmdan hakka yneltmek diliyor;
buna karlk, (kar cinse, ocuklara, mal,
para, makam, hret, ekin gibi her trl
dnyala ve kazanca kar besledikleri)
ar tutkularn peinde gidip keyiflerine
tbi olanlar ise, sizin bsbtn yoldan kp
uurumlara srklenmeniz dileindedirler.
Cz: 5, Sre: 4
82
28. Allah, yknz hafifletmek (Dini ve

hayat sizin iin yaanlr klmak) diliyor.
nk insan, yaratla zayftr ve zaaflar
olan bir varlktr.10
29. Ey iman edenler! Mallarnz aranzda,
ticaret gibi karlkl rzaya ve anlamaya
dayanan mer bir yolla olmas dnda
(hrszlk, gasp, yolsuzluk, hyanet, faiz,
kumar gibi ve benzeri) btl yollarla yemeyin ve (mer dairede kazanmay brakp,
szde zhd adna nefsinizi ar skntya
sokarak ve toplumunuzu yoksullua iterek,
ayrca btl yollarla hem kendinizi, hem
toplumunuzu helke srkleyerek) lmnze sebep olmayn. Unutmayn ki Allah,
(bilhassa mminler olmanz hasebiyle) size
kar ok merhametlidir.
30. Buna ramen her kim, (bilmeyerek, hataen veya unutarak deil de,) herhangi bir
tr dmanlk, (Allahn koyduu) snrlar
bile bile ama ve hem bakalarna, hem de
kendisine hakszlkta bulunma mansnda
ve lsnde bu yasaklar ilerse, o zaman
Biz onu yanp kavrulmak zere (burada
niteliini bilmeniz mmkn olmayan) bir
Atee koyarz. Allah iin ok kolaydr bu.
31. Eer siz yasaklanan gnahlarn byklerinden kanrsanz,11 dier gnahlarnz
Biz rtp affederiz ve sizi, nerede bulunursanz bulunun, sayg ve ikram greceiniz
bir mevkie karr ve neticede de pek ho,
ok deerli ve ikram pek bol bir yere yerletiririz.

32. (Dnyada geimlikler farkl farkldr.
Erkek veya kadn olmak da elinizde deildir.
Dolaysyla,) Allahn baznza baznzdan
daha fazla verdii (makam, servet, fizik cazibe gibi) dnyalklar hususunda, (Keke
bizim de olsayd!) eklinde temennide bulunmayn ve (aranzda kskanla dmeyin; Allahn yapt paylatrmaya da itiraz
etmeyin). Erkekler iin alp kazandklarndan bir pay (ve iledikleri amellerden dolay sevap veya gnah) olduu gibi, kadnlar iin de alp kazandklarndan bir pay
(ve iledikleri amellerden dolay sevap veya
gnah) vardr. (Bununla birlikte, mevcutla
yetinmeyin; mer dairede ve Allah rzas
Cz: 5, Sre: 4
NS SRES
istikametinde olmak kaydyla, gayretinizi

ve hedefinizi byk tutup, alarak ve dua
ile) Allahn ltf u kereminden isteyin. phesiz Allah, her eyi hakkyla bilir ve her
yaptn bilerek yapar.
33. Anne-baba ve dier yakn akrabann
lmlerinden sonra brakacaklar terike iin
10. nsan, gerekten pek ok zaaflarla adeta delikdeik bir varlktr. Dolaysyla bu zaaflar terbiye
edilmeli ve onun varlndaki bu delikler kapatlmaldr. Bu ise, hell dairesini ll genilikte
tutmak ve birtakm haramlar getirmekle olabilir.
Haramlar, din ykmllkler, insan iin asla
yk deil, bilakis, aksi halde insann omuzuna
binecek ve altnda ezilecei ok byk ykleri
insandan kaldrmak iindir. slmda hell dairesi
keyfe kfi gelecek geniliktedir. Onun dnda
aranan keyif ve tatmin, insann kalbi ve ruhu
iin kaldrlamaz bir yk, azap stne azap, aile
ve toplum hayat iin de felket stne felket
ve zdrap stne zdraptr.
11. Byk gnahlar, Allahn kesin olarak haram
kld ve karlnda hirette azapla tehdit edip,
bazlarnn karlnda da dnyada had cezas
koyduu gnahlardr. En byk gnah Allah
205
vrisler belirledik. (Bu vrislerin terikede

kendilerine verilmesi gereken belli haklar
olduu gibi,) yeminlerinizle aranzda mukavele akdettiiniz kiilerin de haklarn verin.
phesiz Allah, her eye (ve bu arada, yaptnz her ie ve her anlamaya) hakkyla
ahittir.
inkr etmek ve/veya Ona irk komaktr. Dier

byk gnahlarn en nde gelenlerini ise yle sralayabiliriz: Allahn rahmetinden mit kesmek,
kendini Onun cezalandrmasndan emniyette
grmek, anne-babann hukukunu inemek, haksz yere cana kymak, yetim mal yemek, zina etmek, by yapmak, Allah iin verilen mcadelede
cepheden kamak, mmin kadnlara iftira etmek,
faiz yemek, iki imek, kumar oynamak, Allahn ahdini, Onun adna verilen yeminleri dnya
menfaatine deimek, kamu malna ve emanetlere
ihanette bulunmak, lde ve tartda hile yapmak,
yalan ahitliinde bulunmak, yalan yere yemin etmek, namaz, oru, zekt, hac gibi farz emirleri
terk etmek, insanlar Allahn yolundan alkoymak. Bununla birlikte, Tevbe edildii takdirde
gnahn by, ilemekte srar edilen gnahn
da k olmaz. denmitir.
206
NS SRES
34. (Sahip klndklar birtakm sfatlar ve

yklendikleri vazife ve sorumluluk asndan erkeklik vasfna tam sahip bulunan)
erkekler, kadnlar zerinde koruyucu ve yneticidirler. Bu, (yneticilik ve koruyuculuk
noktasnda) Allahn baz insanlar bazlarndan, (bu arada genellikle erkekleri de kadnlardan) daha kapasiteli yaratmasndan ve
bir de erkeklerin (mehir verme ve evin btn
masraflarn yklenme gibi) ml sorumluluklarndan dolaydr. Gerekten iyi kadnlar,
Allaha kar itaatkr, (mer erevede ve
gnahta olmamak kaydyla) kocalarnn hukukuna da riayet eden ve Allah nasl gizli ve
mahrem kalmas gereken hususlar koruyor
ve onlarn almasna msaade etmiyor ise,
ayn ekilde (namuslarn, aile srlarn, ailenin mal, eref ve haysiyetini ve kocalarnn
hukukunu) bilhassa kimsenin grmeyecei
yerlerde ve kocalarnn yokluunda koruyan
kadnlardr. Dikballndan yldnz kadnlara gelince: nce onlara t verin; slah
olmazlarsa, onlar yatakta yalnz brakn ve
yine yola gelmezlerse (hafife) dvn. Eer
(Allah hakk, aile fertlerinin eitimi ve yetitirilmesi bata olmak zere, kendinize de
ait mer isteklerinizde) size itaat ederlerse,
onlara yklenmek iin bir sebep ve mazeret
aramayn. Unutmayn ki Allah, mutlak ycedir-akndr, mutlak byktr.12
35. Eer elerin arasnn alp birbirinden
ayrlacaklarndan endie ederseniz, bu takdirde erkein ailesinden bir hakem, kadnn
ailesinden de bir hakem tayin edin. ki taraf da ii dzeltmek dilerse, Allah aralarn
bulur ve onlar uyumaya muvaffak eder.
phesiz Allah, her eyi hakkyla bilendir
ve her eyden hakkyla haberdar olandr.
36. (Bu arada fert, aile ve toplum hayatndaki gerek saadetin esaslar olarak) Allaha
ibadet edin ve hibir eyi hibir ekilde Ona
Cz: 5, Sre: 4
83
ortak komayn; anne-babaya en gzel ekilde davrann ve iyilikte bulunun; ayn ekilde
akrabaya, yetimlere, yeterli geimlikten gerekten mahrum dknlere, (mekn, Din
ba, kan ba asndan) yakn komulara,
uzak komulara; yol, meslek veya i arkadalarnza; memleketinden ayr dmlere,
yolculara, misafire; ve elinizin altnda bulunan (kle, cariye ve hizmetilere) de (gzel
muamele ve iyilikte bulunun. Byle davrann ve kendinizi bu ynde eitin); nk
Allah, kendini beenen ve vnp duran hi
kimseyi sevmez.
37. (Allahn verdii nimetlerde) cimrilik
eden, stelik etrafndaki insanlar da cimrilie aran ve Allahn tamamen ltf u kereminden ihsan buyurduu (mal ve ilim gibi)
nimetleri gizleyenler var ya: ite Biz, o nankr kfirler iin alaltc bir azap hazrladk.
Cz: 5, Sre: 4
NS SRES
12. Yine, kadn-erkek mnasebetleri ve aile hukuku asndan bu ok nemli yet, zetle u
gereklere parmak basmaktadr:
Allah (c.c.), insanlar bir ve her bakmdan birbirlerinin ayns yaratmam, hayatn gerei,
mesel toplumda iblm ve meslek seiminin esas olarak, herkese bakalarna gre bir
noktada stnlk vermitir. Bunun gibi, her
kadn ve erkek iin ayn ekilde ve derecede
olmamakla birlikte, genellikle baz hususlarda kadnlar erkeklerden daha stn yaratt
gibi, baz konularda ve bu arada idarecilik ve
koruyuculuk hususunda da erkeklere kadnlar zerinde bir mevki tanmtr.
Allah, kadnlara gre daha gl yaratt,
kendilerine daha stn idare kabiliyet ve kapasitesi verdii, bir de ailenin ml sorumluluunu zerlerine ykledii iin erkei evde reis
klmtr. Fakat bu reislik, mutlak bir hakimiyet deil, Bir topluluun efendisi, idarecisi,
ona hizmet edendir. hadis-i erifinde ifade
buyurulduu zere, hizmetini grme, bakm
ve grnmn yapma, sahip kma, koruma
ve evin dirlik ve dzenliini salama grev ve
fonksiyonudur. Tabi, nimet lsnde sorumluluk veya sorumluluk lsnde nimet
kaidesince, bu grev ve fonksiyonu yerine getirmede, her idarecinin emretme ve itaat isteme yetkisi olacaktr.
Aile fertlerinin terbiyesi, bilhassa bir yet-i
kerimede buyurulduu zere (Tahrm Sresi/66: 6), hiretlerini kurtaracak ekilde din
ynden yetitirilmesi ve evin idaresi, dirlik ve
dzeni ncelikle erkee ait ar bir vazife ve
sorumluluk olduu iin, erkek bunu yerine
getirmede bir eitimci gibi davranmak durumundadr. Kurn, kadnlarla ilgili olarak bu
konuda erkee nce tavsiye, sonra yatakta
ondan ayr durma ve bu da ie yaramazsa hafife dvme eklinde kademeli bir eitim yolu
gstermektedir. Son derece nemli olan bu
husus, ne yazk ki baz szde kadn haklar
savunucularnca tenkit edilmektedir. Halbu-
207
ki bunun eitim gayeli olduu aktr. kinci

olarak, dvlecek olan kadn deil, dikballk yapan, evde kendine den vazifeyi yerine getirmeyen, ahlk ve maneviyatna nem
vermeyip kendine zulmeden varlktr. nc olarak, dvmenin derecesi hadis-i eriflerle ortaya konmu, yze vurma yasaklanm
(Eb Davud, Nikh, 42), bunun bir son
are olduu nemle vurgulanm ve erkekler,
bundan mmkn olduunca sakndrlmtr.
Nitekim, yette de hemen arkadan gelen ikaz
bu yndedir.
Her konuda olduu gibi bu konuda da slm,
hibir sistemden zr dileyecek deildir. Tam
tersine, baka her sistemin slm karsnda
ba eiktir. Yaplan btn istatistikler, kadnn en fazla modern ve meden denilen gnmz dnyasnda iddete maruz kaldn
gstermektedir. Halbuki, brakn slmn btnyle yaand devirleri, onun sadece belli
llerde ve ksm uurla yaand devirler
bile kadnn insanlk tarihinde altn an
yaad dnemlerdir. Btn slm toplumlarnn ve bu arada Osmanl slm toplumunun
brakn en muhteem dnemlerinde, ke
getii bir dnem olan 18. asrn banda bile,
dnemin ngiliz bykelisinin tasvir ettii
bir slm baehrinin (stanbul) manzaras,
bu konuda aydnlatc rnektir:
Bir milyon civarnda bir nfusun yaad ehirde evlere kilit vurma bilinmez;
nk hibir hrszlk vakasna rastlanmaz. Sokaklarda babo gezen bir serseri,
barp aran bir insan ve dilenci gremezsiniz. Biz, ngilterede yalanclmzla vnrken, burada yalan syleyenlerin
alnlar dalanyor. Evin iinde kadn tek
hakimdir ve kendisine ok byk sayg
gsterilir. stanbulda, sokakta yrrken
bir kadna dnp bakmaktan, hele bir
kadna el kaldrmaktan daha ayp bir ey
yoktur. Trk kadnnn gzelliini tarif etmek ise imknszdr. (Djevad, 3536)
208
NS SRES
38. Mallarn insanlara gsteri olsun diye

harcayp Allaha ve hiret Gnne inanmayanlar (da Allah sevmez ve onlar iin de
alaltc bir azap hazrladk). (Bylelerinin
yakn, yolda eytandr ve) eytan kime
yakn ve yolda olmusa, ak ki o, ne kt
bir yakn ve yoldatr!
Cz: 5, Sre: 4
84
39. Onlar, Allaha ve hiret Gnne iman

etmi olsalard ve Allahn kendilerine verdii rzktan (Allah rzas iin) infak etselerdi, sanki ne kaybederlerdi? Ama Allah,
onlar ok iyi bilmektedir.
40. u bir gerek ki, Allah zerre kadar bile
olsa kimseye zulmetmez. (Zulmetmek yle dursun,) yaplm tek bir iyilii (hem neticesi, hem de onun iin verecei mkfat
asndan) kat kat artrr; ayrca (onun hak
ettii bir karlk olarak deil, btnyle)
Kendi katndan ok byk bir mkfat da
baheder.
41. Her mmetten (o mmetin yaptklarna
ve onlara Allahn dininin tebli edildiine
dair) bir ahit getirdiimiz ve (ey Raslm,)
seni de unlar (mmetin hakknda ve onlar
iindeki kfirler ve mnafklar) aleyhinde
ahit olarak getirdiimizde insanlarn hali
nice olur?
42. O gn, (dnyada iken) kfr iinde
yaayp kfr iinde lm ve (bilhassa o
an yce ve en byk) Rasle isyan etmi olanlar isterler ki, yer onlar yutsun da,
(syledikleri ve yaptklaryla kendilerinden en kk bir eser kalmayacak ekilde)
dmdz olsun. Ama onlar, Allahtan ne
syledikleri bir sz gizleyebilirler, ne de
yaptklar bir ii.
43. Ey iman edenler! (Alkol veya bir baka
sebeple) sarho (ve uyku hali ya da benzeri bir halle mahmur)ken, ne sylediinizi
bilecek derecede aykncaya kadar namaza
yaklamayn; yolculuk dnda, cnp iken

de gusletmedike (yine namaza durmayn).
Eer hasta olup da (su kullanmak size zarar
verecekse) veya seferde olup da (su bulamazsanz), veya sizden biri tuvaletten gelmi ise, yahut hanmlarnza temas etmi de
gusledecek su bulamad iseniz, bu takdirde temiz topraa ynelip teyemmm edin:
(avu ilerinizi topraa vurarak,) yzlerinizi ve elleriniz(le birlikte dirseklerinize kadar kollarnz) meshedin. phesiz Allah,
zorluklar hafifletip kullarna hep kolaylk
gsteren ve onlarn hata ve gnahlarn pek
ok balayandr.
bir pay verilenlere: nasl da srekli dalleti
satn alp duruyorlar ve bu yetmiyormu
gibi, sizin de (zerinde bulunduunuz) dz
yoldan sapp gitmenizi diliyorlar.
Cz: 5, Sre: 4
NS SRES
209
85
dinleme ltfunda bulunur musunuz!; ve

Ltfen bize nezaret buyurup, dikkatinizi
ltfeder misiniz! deselerdi, elbette kendileri
iin hem hayrl, hem de drst ve yakr
bir ey olurdu. Fakat srekli inkrlarndan
ve kfrle zdelemelerinden dolay Allah
onlar lnetledi (rahmetinden kovdu) ve artk imanla, iman hakikatleriyle mnasebet
ve alkalar pek azdr.
47. Ey kendilerine Kitap verilenler! ndirmekte olduumuz ve elinizde bulunan Kitab (asl hali, lh kaynakl oluu ve hal
ihtiva ettii gerekler itibariyle) tasdik eden
bu Kitaba, Biz birtakm yzleri yz olmaktan karp, hibir ey grmez, iitmez,
sylemez ve koklayamaz hale getirmeden
veya Sebt Gnnn haramlna uymayanlar rahmetimizden kovduumuz gibi onlar
da kovup insan klndan karmadan iman
edin. (Unutmayn ki,) Allah her neye hkmederse o mutlaka yerine gelir.
45. (Ey mminler!) Allah, dmanlarnzn
kimler olduunu ok iyi bilir; sizden daha
iyi bilir. (Ve, dmanlarnz karsnda ve
her durumda) Allah size dost ve koruyucu olarak yeter; Allah, size yardmc olarak
yeter.
46. Yahudi olanlardan bir ksm, sz mans
deiecek biimde asl eklinden saptrmakta ve kasten yanl telaffuz etmekte, (ittik
ve itaat ettik! diyecekleri yerde) ittik ve
isyan ettik!; (Bizi dinleme ltfunda bulunur musunuz! der gibi yapp,) Dinle, dinlemez olas sz dinlemez! ve (Ltfen bize nezaret buyurup, dikkatinizi ltfeder misiniz?
der gibi yapp,) Bizi de gzet obanmz!
demektedirler; bunu da, azlarn eip bkerek ve srf (slm) Dinini knayp onunla
alay etmek iin yapmaktadrlar. (Byle davranacaklarna,) ittik ve itaat ettik!; Bizi
48. uras muhakkak ki, Allah (katnda en

nemli deer Onun varlna ve birliine
inanmak olup) O, Kendisine irk koulmasn asla balamaz; bunun altndaki
gnahlar ise (bilhassa tevbe ve istifarla
Kendisine ynelen) diledii kimse hakknda balar. Kim Allaha irk koarsa, hi
phesiz korkun bir iftirada bulunmu,
pek byk bir gnah ilemitir.
49. Bakmaz msn u, nefislerini gnahsz
(kalblerini temiz) gren (ve Biz, Allahn
dostlar ve sevgilileriyiz.; Sayl birka gn
dnda bize Ate dokunmayacak. gibi iddialarla) kendilerini temize karanlara? Oysa
Allah, (herkesin kalbini ve ne ile megul bulunduunu bilir de) kimi dilerse onu tertemiz
yapar ve (bunda elbette herkesin niyet, amel
ve iradesini nazara aldndan,) hi kimseye
kl kadar olsun hakszlk edilmez.
210
NS SRES
50. Bak, nasl da Allah adna yalan uydurup

Ona iftira ediyorlar! Ki bu yaptklar, onlara apak bir gnah olarak fazlasyla yeter.
bir pay verilenlere? Her btl mabuda ve
tauta (Allaha isyanla baka dinler, baka
Cz: 5, Sre: 4
yollar icat edip insanlar bunlara itaata zorlayan btl glere) inanyor, bu yetmezmi
gibi, (Dinden, Kitaptan nasipsiz dier)
kfredenlerin gerekten iman etmi bulunan (Mslman)lardan daha doru yolda
olduklarn iddia ediyorlar.
Cz: 5, Sre: 4
NS SRES
211
86
ayrca (madd-manev) ok byk bir mlk

ve hakimiyet bahettik.
55. (brahimin neslinden gelen ve kendilerini Ona nisbet edenler) iinde kimi, (tarihte
olduu gibi imdi de) Ona (ve dolaysyla Ona her bakmdan daha lyk olan bu
en byk Nebye ve Kurna) gerekten
inanp (onun yolundan gitmekte), kimi de,
(daha nce kendilerine Kitap verilmi olanlarn pek ou gibi,) halk ondan engellemektedir. (Engelleyenler iin) kaynar ve
alevli bir ate olarak Cehennem yeter.
56. Byle bile bile yetlerimizi reddedip kabul etmeyenleri bir gn gelecek, (dnyada
ei olmayan ve niteliini imdiden bilemeyeceiniz korkun) bir Atee sokacaz.
(O Atete) derileri kzarp kavrulduka
yerlerine baka deri getiririz ki, azab hi
aralksz tatmaya devam etsinler. phesiz
Allah, izzet ve ululuk sahibi, her ite stn
52. Onlar yle kimselerdir ki, Allah onlar
lnetlemi (rahmetinden kovmu)tur. Allah kimi rahmetinden kovmusa, artk ona
yardm eli uzatp onu kurtaracak kimseyi
bulamazsn.
53. Yoksa onlarn (gklerle yerin) mlk ve
hakimiyetinden bir nasipleri mi var (da, hidayetin, peygamberliin ve yeryz servetlerinin sadece kendilerine ait olduunu iddia
ediyorlar)? yle olmu olsayd, (cimrilik ve
bencillikleri sebebiyle) insanlara bir krnt
bile vermezlerdi.
54. Yoksa Allahn ltf u kereminden kendilerine ihsan buyurduu nimetlerden dolay
insanlar m kskanyorlar? Evet Biz, l-i
brahime (ve ondan gelen shak nesli gibi
smail nesline de) Kitap ve hikmet verdik;
57. Buna karlk, iman edip imanlarnn

gerektirdii istikamette salam, doru, yerinde ve slaha ynelik iler yapanlara gelince, onlar ilerinde ebed kalmak zere,
(aalarnn arasndan ve kklerinin) altndan rmaklar akan cennetlere koyacaz; o
cennetlerde onlar iin tertemiz eler de vardr. Ve onlar srekli taze ve hi kesilmeyen
nimetler, ferah ve eksilmeyen bir mutluluk
iinde yaatacaz.
58. Allah, size (umum ve husus grevler,
kamu hizmetleri, makam ve mevkiler dahil)
btn emanetleri ehillerine vermenizi ve
insanlar arasnda hkmettiiniz zaman adaletle hkmetmenizi emreder. Bylece Allah,
size gerekten ne gzel t veriyor, ne gzel yol gsteriyor! Hi phesiz Allah, (sylediiniz szler, verdiiniz hkmler dahil)
212
NS SRES
her eyi hakkyla iitendir; her eyi hakkyla

grendir.
59. Ey iman edenler! (Btn emir ve yasaklarnda) Allaha itaat edin, Rasle itaat
edin ve sizden olan, (sizin gibi inanan) btn idarecilere de (Allaha ve Raslne ita-
13. Bu son iki yet-i kerime, bilhassa salam

bir itima sistem asndan ok nemli kaideler
koymaktadr:
Btn ilerin ehline verilmesi,
yargnn tamamen adalete dayanmas,
btn emir ve yasaklarnda Allaha ve Rasle
mutlak itaat,
mminlerin idarecilerinin inan olarak kendilerinden olmas ve bu idarecilere, Allaha ve
Raslllaha itaat erevesinde itaat etmek,
ihtilfl meseleleri Kurn ve Snnete dayanarak zmek ve
sistemin ilerlii ve devam adna en byk
bir meyyide olarak salam bir imana sahip
olmak,
bu sistemin balca dayanaklardr. Sonraki yette
Allaha itaat edin, Rasle itaat edin denilerek,
Rasl iin de ayrca itaatn zikredilmesi, Raslllahn sadece hayat- seniyyelerindeki idarecilii
ile snrl deildir. Bu itaat, Onun hem hayat,
hem de daha sonras iin mutlak olup, ncelikle hem Snnete uymaya dikkat ekmekte hem
de Raslllahn ter yetkisi olduunu ve ma-
Cz: 5, Sre: 4
at erevesinde itaat edin). Eer Allaha ve

hiret Gnne gerekten iman etmiseniz,
hakknda ihtilfa dtnz herhangi bir
meseleyi Allaha ve Rasle arz edin. Byle yapmanz, hem (hakknzda) hayrldr,
hem de netice itibariyle ok daha gzeldir.13
sumiyetini ortaya koymaktadr. Buna karlk,

idareciler iin ayrca itaat kelimesi anlmamakla,
idareciye itaat Allaha ve Raslllaha itaate bal
klnmaktadr. Gnahta itaat yoktur. hadis-i
erifi, bu hususa aklk getirici mahiyettedir.
Fakat itaatsizlik, isyan demek deildir. darecinin
mminlerden olmasna da dikkat ekilmektedir.
Bunun ve idareciye gayr- mer emirlerinde
isyan edip etmemenin ls olarak Raslllah
aleyhissalt vesselm, idarecinin namaz klp
klmamasn beyan buyurmulardr. Tabi btn
bu hkmler, slm diyarnda slm ynetim ve
hayat sistemi iin sz konusudur.
Bu noktada ifade edilmesi gereken son bir husus, slmn demokratik ve demokratik olmayan, modern veya deil, devlet ve/veya ynetim
fonksiyonlarn toplumun tamamna kifa bir
grev olarak yklemi olmasdr. Yani, o fonksiyonlardan toplumun tamam sorumludur ve toplum, i blm halinde ve messeleler oluturarak bunlar yerine getirir. Devlet denen aygt, bu
messeseler btndr. Bu bakmdan, slmda
ynetimden btn halk sorumludur ve ynetim
sistemi bir tr itima muvakavele ve i blm
demektir. Biat messesesi de bunu gsterir.
Cz: 5, Sre: 4
NS SRES
213
87
63. Onlar yle kimselerdir ki, Allah, onlarn

kalblerinde ne var ne yok ok iyi bilmektedir. Bu bakmdan (ey Raslm), sen onlara
aldr etme, kendilerine ok cidd nasihatta
bulun; ilerine ileyecek ve kendilerini kendilerine tantacak tesirli szler syle onlara.
60. Bakmaz msn u, hem sana indirilen
(Kurn)a hem de senden nce indirilen
(kitaplar)a inandklarn iddia edenlere ki,
Tautun (Allaha isyanla baka dinler, baka yollar icat edip, insanlar bunlara itaata
zorlayan btl otoriteler) nnde yarglanmak istiyorlar; halbuki onu14 btnyle reddetmekle emrolunmulard. Ak ki eytan,
onlar haktan bsbtn saptrmak diliyor.
61. Onlara, Allahn indirdii (Kurna) ve
u (an yce) Rasle gelin (ve Onun verecei hkm kabl edin!) dendii zaman, o
mnafklarn senden daha da uzak durduklarn grrsn.
62. yle de, bizzat iledikleri sularn karlnda bir musibete maruz kaldklarnda
nasl oluyor da sana gelip yemin billh ederek, Billhi maksadmz, srf iyilik yapmak
ve ara bulmaktan ibaretti. diyebiliyorlar?
64. (uras iyi bilinmelidir ki,) eer bir yere

bir rasl gndermisek, Allahn ona tand yetki sebebiyle ve yardm da daima
onunla birlikte olduundan, o rasle mutlaka itaat edilmesi gerekir. Bu bakmdan, eer
onlar nefislerine zulmetmek demek olan bir
gnah ilediklerinde sana gelseler ve gnahlarnn aff iin Allaha yalvarsalar, (o an
ok yce) Rasl de onlar iin Allahtan balanma dilese, bu takdirde Allah, kullarnn tevbesine af ve fazladan mkfatla karlk veren ve Kendisine ynelen kullarna
kar pek merhametli olarak bulacaklardr.
65. Hayr, hayr! Rabbine and olsun ki, aralarnda ba gsteren anlamazlklarda seni
hakem veya hakim kabul edip, sonra da senin verdiin hkme ilerinde hibir sknt ve itiraz duymadan tam bir teslimiyetle
balanmadka iman etmi olmazlar.15
214
NS SRES
14. Kurn- Kerim, batan sona bir icaz mucizesidir. Onun icaznn ynlerinden biri de, bir
hadiseyi anlatrken o hadiseden kopmadan onu
umumi bir hkmn, evrensel bir gerein sebebi, medar yapmasdr.
Bu yette mnafklarn bir hali nazara verilmektedir. Onlar, Allahn Kitabna inandklarn, dolaysyla o Kitabn hkmlerini hayata
hayat yapmay kabullendiklerini iddia ettikleri
ve byle yapmalar gerektii halde, adaleti, hakkaniyeti hie sayarak, menfaatlerine olacan
zannettikleri baka hkmler, baka kaynaklar,
baka otoriteler ararlar. Kurn, Efendimiz aleyhissalt vesselm zamannda gemi bir hadiseyi nazara vererek, bu ok nemli bir nifak hususiyetine ve ok cidd bir iman gereine dikkat
ekiyor: Eer Allahn Kitabna inanyorsanz,
onu hayatnza hayat yapmanz ve bu erevede aranzdaki meseleleri onun hkmlerine gre
zmeniz, dolaysyla baka otorite aramamanz
gerekir. Aksi bir tutum, imann deil, mnafkln gstergesidir.
yette, Allahn Kitabn reddedip kendi yanlarndan ahkm icat ederek insanlar ona aranlar iin Kurnn kulland kelime olan taut,
esasen halk gibi, kolektif oulluk ifade eden bir
kelimedir ve Bakara Sresi 257nci yette oul bir
fiille kullanlmtr. Fakat burada onu btnyle
reddetmekle emrolunmulard ifadesinde ise, tauta gnderme yaplrken tekil o zamiri kullanlmtr. Bu ekilde Kurn, bir hadiseyi umum
bir hkme ve evrensel bir geree sebep yaparken,
yine o hadiseden kopmamakta ve o hadisenin ba
aktr olan bir ahsa da dikkatleri ekmektedir.
Yani, hem yetin ini sebebi (sebeb-i nzul) olan
hadiseden uzaklamamakta, hem de verdii umum hkm ve kaideyi bu hadiseye bal olmaktan
karmaktadr. Evet Kurn, her harfiyle Allah
Kelm olduunu haykrmaktadr.
Cz: 5, Sre: 4
15. Yukardan beri gelen bu yetlerde ifade edilen

gerekler, hem iman adna hem de slm toplumunun sal adna ok nemlidir. Her eyden
nce bilinmelidir ki, Kurn nasl ter kayna
ise, Allahtan ald yetki ile Raslllah da teri
kaynadr. Ayrca, Onun yolu, Kurn tatbik
ekli de, mminler iin uyulmas gereken yegne ldr. yetler Snnetin ok ynl nemini ortaya koyduu gibi, Kurnn ve Snnetin
dnda bir hkm kayna aranmamas ve bu
ikisinin hkmlerine mutlak itaat edilip balanlmas konusunda da ok cidd ikaz ihtiva etmektedir.
Kurn- Kerim, yukarda 64nc yette de
getii zere, Allah Rasl aleyhissalt vesselm iin sk sk en-Neb ve er-Rasl kelimelerini kullanmaktadr. Belirlilik taksyla ve isim
belirtmeden gelen byle bir kullanm, Mutlak
zikir kemline masruftur = Bir unvan veya sfatn mutlak olarak, yani o unvan veya sfata sahip
kii belirtilmeden anlmas, o unvan veya sfata
birinci derecede sahip olan kiiye iaret eder.
kaidesince, Raslllahn en byk neb, en byk rasl olduunu gsterir ve Onun iin ok
byk eref ve tekrim ifade eder. Yani, neb ve
rasl denince akla nce Allah Rasl ve neblerin
sonuncusu Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm gelir; dolaysyla O, neblerin ve rasllerin
en by, en sekini, nbvvet ve risaletin en
nde gelen temsilcisidir. Gerek bu iken, bazlar, Kurn- Kerimin sz konusu kullanmndaki many da bilmeden, Kurn- Kerim Onun
hakknda peygamber diyor mazeretiyle Onu
sadece peygamber olarak anmakta, bu kelimenin Kurandaki en-Neb kelimesini karladn
sanmakta ve Allahn O en sevgili kuluna, en byk insana, en byk peygambere hrmetsizlikte bulunmaktadrlar.
Cz: 5, Sre: 4
NS SRES
215
88
69. Kim Allaha ve (o an yce) Rasle gerektii ekilde itaat ederse onlar, Allahn
kendilerini (tam hidayet) nimetiyle serfiraz
kld u sekin insanlardan (en azndan biriyle) beraberdirler (ve Cennette de onlarla
beraber olacaklardr): nebler, btn duygu,
dnce, inan ve davranlarnda dosdoru ve Allaha kar tam bir sadakat iinde
bulunan, z sz bir kimseler (sddklar);
bakalarnn inand gayb gerekleri bizzat
tecrbe eden ve onlarn doruluuna hayatlaryla ahadet edenler (ahitler) ve inan,
dnce, sz ve davranlar itibariyle doru
yolda, salam, bozgunculuktan uzak, slah
ve tamir gayesi gdenler (salihler). Ne gzel
arkadalardr bunlar!17
66. Eer onlar hakknda, Gnahlarnzdan

arnmak iin Allah yolunda meydana atlp
lme koun! veya (Gnahlarnzla kirlettiiniz) yurdunuzdan kn (ve Allah yolunda hicret edin)! diye hkmetmi olsaydk,
ilerinden pek az mstesna, bu hkm
yerine getirmezlerdi. Ama hi olmazsa kendilerine yaplan nasihatlar batan tutmu
olsalard bari imdi tutsalar bu, hem haklarnda hayrl olurdu, hem de pekimi bir
iman, gvenli bir hayat ve elde ettikleri gle ayaklarn yere salam basarlard.16
67. O zaman hi kukusuz kendilerine katmzdan pek byk bir mkfat da verirdik.
68. Ve onlar mutlaka (inanta, duyguda,
dncede ve yaayta) dosdoru bir yola
iletirdik.
70. Bu, Allahn bahettii ok byk bir

ltuftur. (Ona kimlerin lyk olduunu, lyk olanlarn kadrini ve herkesin derecesini)
Allahn bilmi olmas yeter.
71. Ey iman edenler! (Byle bir mkfat karda dururken,) artk siz de dmanlarnza
kar btn korunma tedbirlerinizi aln ve
duruma gre, blkler (alaylar, ordular) halinde sefere kn veya toptan seferber olun.
72. inizde, ak ki ardan alan da var. ylesi, banza bir musibet gelirse, Neyse ki,
Allah bana ltfetti de onlarla birlikte bulunmadm! der.
73. Ama Allahtan size bir nimet ve inayet,
galibiyet ve ganimet eritiinde ise, sanki
daha nceden aranzda bir tanklk yokmu, sizinle birlikte yaamyormu, dolaysyla sizinle kmasna bir engel varm
gibi, Ah, ne olurdu! Ben de onlarla beraber
olaydm da byk bir ganimete konaydm!
diye szlanr.
216
NS SRES
Cz: 5, Sre: 4
74. u halde, dnya hayatn verip karlnda hireti alanlar Allah yolunda savasnlar.
Kim Allah yolunda savar da ldrlp (e-
hit olur) veya savatan galip ve sa olarak

karsa, her iki durumda da bir gn gelecek,
Biz ona ok byk bir mkfat vereceiz.
16. yet iin byle bir mannn tercih edilmesi,

kulland kelimeler ve slp ile, Bakara 54 ve
benzer yetlerde ifade edilen gereklere telmihi,
yani onlar hatrlatmas dolaysyladr.
gelir. yetteki (tam hidayet) nimeti, bu drt snf iin de geerlidir. Bu yet, Fatiha Sresinde
geen Kendilerine nimet verilenlerin kimler olduunu aklamakta ve Kendilerine nimet verilenler, Allahn dosdoru yoluna (Srat- Mstakm)
tam ulatrlm, yani hidayet edilmi insanlar olduklarndan, nimetten kasdn tam hidayet olduunu ortaya koymaktadr.
17. Bu yet, insanlara lider ve rehber olabilecek

drt snf insandan bahsetmektedir. Bunlarn
banda nebler, sonra sddklar, sonra ehdler
(ahitler), sonra da (hususi bir manda) salihler
Cz: 5, Sre: 4
NS SRES
217
89
75. Hem, Allah yolunda, ayrca, bask altna

alnp zayf braklm ve Rabbimiz, bizi
halk zalim olan u memleketten kar; kar da katndan bize bir sahip, bir koruyucu
gnder ve tarafndan bize bir yardmc yolla! diye yalvaran aresiz, kimsesiz mazlum
erkekler, kadnlar ve ocuklar iin neden
savamayacakmsnz ki!?
76. Gerekten iman etmi olanlar Allah yolunda savarlar; kfredenler ise, taut (btl
mabudlar, Allaha isyanla, insanlar Onun
yolundan alkoymak iin btl dinler, sistemler uyduran otoriteler) yolunda savar.
O halde (ey iman edenler!), eytann (onun
yolunda giden) dost ve elemanlaryla savan. Bilin ki, eytann hilesi her zaman iin
zayftr.
77. Bakmaz msn, (kendilerine ne zaman
sava izni verileceini sorup durduklar bir

zamanda) Ellerinizi savatan (ve benzeri
davranlardan) ekin, namaz btn artlarna riayet ederek, vaktinde ve aksatmadan
klmaya ve zektnz hakkyla eda etmeye
bakn! denilenlere! Nihayet savamak zerlerine farz klnnca ilerinden bir grup, Allah karsnda duyulmas gereken bir rperme gibi, hatt daha iddetli bir rpermeyle
insanlardan korkup titriyor ve Rabbimiz,
u sava zerimize neden farz kldn; onu
az bir sre daha ertelesen olmaz myd? diyorlar. (Onlara) de ki: Dnyann geimlii
pek azdr ve pek ksa bir sre iindir. hiret ise, Allaha olan saygsyla gnahlardan
kanp, Onun emirlerini yerine getirenler
iin btnyle hayrdr; sonra size orada kl
kadar bir hakszlk da yaplmaz.
78. Her nerede olursanz olun, isterseniz en
salam kuleler veya kaleler iinde bulunun,
lm gelip sizi bulacaktr. Sonra, (kalbleri
oturaklamam o insanlar) ne zaman bir
iyilikle karlasalar, Bu, Allahtan! derler;
ne zaman da balarna bir ktlk gelse, bu
defa, Bu, senin yznden! derler. (Ey Raslm,) de ki: Hepsi Allahtan. Fakat bu
adamlara ne oluyor da, sz anlamaya yanamyor ve szn de, hadiselerin de mansn
idrakten uzak bulunuyorlar!?
79. (Ey insan!) Sana her gelen iyilik Allahtandr; bana gelen her ktlk de nefsindendir. (Ey Raslm!) Biz seni insanlara
bir eli olarak gnderdik. Buna ahit olarak
Allah yeter.18
218
NS SRES
18. Son iki yet, ok nemli baz kader meseleleri akla kavuturmaktadr:
yilik cinsinden olsun ktlk cinsinden olsun, insann bana gelen her eyde phesiz
insann iradesi de sz konusu olmakla birlikte
asl hakimiyet, bu iradeyi nazara alarak hkmn veren lh Meiete aittir.
Hangi dnce, inan ve davran karlnda hangi neticeyle karlalacan, yani hangi sebebin hangi neticeyi douracan tayin
ve tesbit buyuran Allahtr; sebep ve sonu
birlikte Allahn Meieti dahilindedir. nsanlar, bu erevenin dna asla kamazlar. Yine
bu manda, insanlarn bana gelen her ey
Allahtandr.
Kullarna tand cz iradenin gerei olarak
Allah (c.c.), kul ne irade ederse onu yaratr;
dolaysyla, kulun bana gelen iyilii de ktl de yaratan Allahtr ve ite bu manda
da, bir insann bana her ne gelirse gelsin Allahtandr.
Allah, kullar iin hibir zaman ktlk irade
etmez. O, daima iyilik diler ve kullarn iyilie
sevkeder. Dolaysyla, kulun karlat her
Cz: 5, Sre: 4
iyilik, Allahn onu o iyilie sevketmesi, iradesini o yne yneltmesi sebebiyledir. u halde, insann karlat her iyilik, Allah hem
kulunun iradesini o iyilik ynne sevkettii,
hem onu o iyilii ilemeye muvaffak kld
ve hem de o iyilii yaratt iin Allahtandr.
nsan, Allah onun iradesini iyilik ynne sevketmesine ramen kendi hr iradesiyle ktl tercih ettii ve onu iledii iin bana
gelen btn ktlklerin kaynadr, sebebidir ve ileyenidir. Dolaysyla, insann bana
gelen her ktlk, insann kendisindendir.
nsann karlat btn iyilikler Allahtan
olmasnn yansra, bunlarn karlnda Allahn bir de mkfat vermesi ve hirette o
insan Cennete koymas, tamamen Allahn
karlksz ltfudur, ihsandr. Allahn sonsuz efkat, merhamet, af ve mafiretine ve
kendisini srekli iyilie arp iyilie sevketmesine ramen, kfr, irk ve fsk gibi amellerinden dolay insann dnyada musibetlere
maruz kalmas ve hirette de Cehenneme
gitmesi ise btnyle adalet, hem de iinde
izaf rahmet dalgalar da olan bir adalettir.
Cz: 5, Sre: 4
NS SRES
219
90
82. Acaba hi Kurn zerinde dnmezler

mi (de, onun Allahn Kitab, senin de Onun Rasl olduuna hal iten inanmyorlar?) Eer o Allahtan bakasnn katndan
gelmi olsayd, hi phesiz iinde pek ok
tutarszlk ve eliki bulurlard.19
80. Kim O (an yce) Rasle itaat ederse,

hi phesiz Allaha itaat etmi demektir.
Kim de (O Raslden, Onun yolundan ve
Ona itaatten) yz evirirse, (ey Raslm hi
zlme,) Biz seni onlarn zerine bir beki,
(onlar kontrol edip yanllarn dzeltecek
ve dolaysyla onlarn yaptklarndan sorumlu) bir muhafz olarak gndermedik.
81. (Senin yannda, her ne buyurursan buyur) Ba stne! diyorlar. Fakat yanndan
ayrlnca da, ilerinden (mnafk) bir grup,
ilerinde sana sylediklerinin aksini kuruyor,
karanlk planlar yapyorlar. Ama Allah, ilerinde kurduklarn, yaptklar btn karanlk
planlar yazmaktadr. u halde (ey Raslm,)
sen onlara aldr etme, (yaptklarn yzlerine vurma) ve Allaha gvenip dayan. Kendisine dayanlp gvenilecek ve btn ilerin
havale edilecei (vekil) olarak Allah yeter.
83. Kendilerine (ehrin veya halkn) gvenlii ya da korku ve endie adna bir haber
ulatnda, (hi aratrma gerei duymadan
ve yaymakta mahzur bulunup bulunmadn dnmeden srf dedikodu olsun ve fitne ksn diye) onu hemen yayarlar. Halbuki bu haberi Rasle ve aralarndaki yetkili
zatlara arz etselerdi, elbette iin i yzn
aratrp ortaya karabilecek olanlar, onun
mahiyetini ve neye dellet ettiini anlarlard.
(Ey mminler!) Eer Allahn zerinizdeki
fazl u rahmeti, (her durumda sizi korumas, vahiyle yolunuzu aydnlatarak sizi yanl davranlara srklenip gitmekten alkoymas) olmasayd, pek aznz mstesna,
(eytann izinde giden mnafklara kaplp)
eytana uymu gitmitiniz.
84. O halde (ey Raslm,) Allah yolunda
sava. (Biliyorsun ki, nasl herkes nce kendinden sorumlu ise) sen de ncelikle kendinden sorumlusun; (dolaysyla, bakalarnn savaa kmakta ar davranmas seni
etkilemesin;) mminleri de savaa tevik
et. Herhalde Allah, (bu yolla) kfredenlerin savletini savsa gerektir. Allah, savleti en
kar konulmaz, cezalandrp ortadan kaldrmas da en etin olandr.20
85. Her kim (Allah iin) gzel ve hayrl bir
araclkta bulunur, bir hayra sebep olursa,
o hayrla kazanlacak sevaptan kendisi iin
bir nasip vardr; kim de kt bir ie araclk eder, kt bir neticeye sebebiyet verirse,
bundan da ona bir pay vardr. Allah, her
eyi hakkyla grmektedir ve her dilediini
yapabilecek g ve kuvvettedir.
220
NS SRES
Cz: 5, Sre: 4
86. (Seferde veya hazarda, savata veya barta) size selm verilip bir iyilik dileinde
bulunulduunda, ondan daha gzeliyle, hi
olmazsa onun misliyle mukabele edin. Bilin

ki Allah, her eyin muhasebesini tutmaktadr ve karln verir.
19. Kurn- Mbin, 20 senede ihtiyaca gre para para indii halde yle kusursuz bir tenasp
ortaya koymaktadr ki, bir defada ve toptan inmi gibidir.
muhataba seslendii halde yle kolay ve ak bir

anlatm tarzna sahiptir ki, gya muhatab tek
bir tabakadr. Hatt her bir tabaka zanneder ki,
muhatap dorudan doruya kendisidir.
Hem o Kurn, 20 senede, farkl, hatt birbirine zt sebeplere gre geldii halde btn yetleri,
cmleleri ve ifadeleri birbirine ylesine destek
verir ki, sanki tek bir sebep dolaysyla gelmi
sanlr.
Hem Kurn, her seviyede ve farkl farkl insanlar irad edip hidayete ulatrmak iin geldii
halde yle bir istikamet, yle bir denge, ylesine
gzel bir sistem ortaya koyar ki, sanki takip ettii ana maksat birdir.
Hem o Kurn, pek ok yeti itibariyle farkl

farkl sorulara cevap olarak geldii halde nihayet
derecede bir uygunluk ve birlik gsterir. yle ki,
gya tek bir sorunun cevabdr.
Saylan btn bu ve daha baka faktrler, esasen tam bir karkla yol amalar gerekirken
Kurnda muhteem bir sistem, henk, en akc
bir slp, tam bir tenasp ve intizamn sebepleri olmulardr. Evet, kalbinde hastalk, aklnda
erilik olmayan ve vicdan duru, zevk-i selim
sahibi her insan, Kurnn ifadelerinde esiz bir
akclk, ok tatl bir tenasp, ho bir henk ve
emsalsiz bir fesahat grr. Hem banda salam
bir gz olan da grr ki Kurn, btn kinat
zahiri ve btn ile tek bir sayfa gibi gren bir
gze sahiptir ve ondaki manlar kendine has
ve istedii tarzda beyan etmektedir. (Szler, s:
547548den sadeletirilmitir.)
Hem Kurn, deiken ve farkl farkl hadiselerle ilgili hkmleri bildirmek iin geldii halde
yle mkemmel bir sistem ve henk gsterir ki,
gya tek bir hdiseyle ilgili hkm bildirmek
iin inmitir.
Hem Kurn, farkl farkl miza, merep ve
karaktere sahip hadsiz muhataptan her birinin
idrak ve anlay ufkuna uygun bir slp takip
ettii halde yle bir akclk ve henge sahiptir
ki, sanki tek bir muhataba ve tek bir anlay ufkuna sesleniyor sanlr.
Hem o Kurn, zaman ve mekn olarak birbirinden ok uzak, her yer, her zaman ve her artta
20. slmn sava konusundaki tavr ve bu hususta getirdii kurallar iin bkn: Bakara Sresi/2:
190, 191, 194, 216, notlar 138, 140, 147; Ek 2.
Cz: 5, Sre: 4
NS SRES
221
91
89. Arzu ederler ki, kendilerinin kfre yuvarlandklar gibi siz de kfre yuvarlanasnz ve onlarla beraber olasnz. Fakat (baka bir gayeyle deil, sadece) Allah yolunda
hicret edinceye (ve bylece mmin olduklarn ortaya koyuncaya kadar) onlardan asla
yakn dostlar ve srdalar edinmeyin. Eer
aldrmaz ve sizden yz evirip (kfirlerle
ibirlii halinde aleyhinizde almaya) devam ederlerse, onlar yakalayn ve bulduunuz yerde ldrn. Onlardan ne bir yakn
dost, srda, koruyucu ve ne de bir yardmc
edinin.21
87. Allah, yoktur Ondan baka ilh. Geleceinde hibir phe bulunmayan Kyamet
Gn hepinizi mutlaka bir araya toplayacaktr O. Allahtan daha doru szl kim
olabilir?
88. (Ey mminler! Mslman olmu gibi
grnen fakat aleyhinizde mriklerle ibirlii yapan Mekkeli ve dier kabilelerden)
mnafklar hakknda (mmin olup olmadklar ve onlara nasl davranmak gerektii
hususunda) ne diye iki gruba ayrlyorsunuz? Gryorsunuz ki, kazandklar bunca
gnah sebebiyle Allah onlar ba aa getirmi bulunuyor. Yoksa Allahn saptrdn
yola getirmek mi diliyorsunuz? Oysa Allah
kimi (hak ettii) sapknla drmse,
artk onun iin asla (zerinde yryecei
salam) bir yol bulamazsn.
90. Ancak sizinle aralarnda anlama bulunan bir toplulua snanlar veya sizinle
de, kendi kavimleriyle de savamay ilerine
sindiremeyip size katlanlar bundan mstesnadr. Eer Allah dileseydi, (kendilerine
cesaret verir ve) onlar zerinize musallat
ederdi de, size kar savarlard. Bundan
byle eer sizden uzak durur ve sizinle
savamayp bar teklifinde bulunurlarsa,
artk Allah onlara tecavz iin size bir yol
tanmam demektir.
91. Bir de yleleriyle karlaacaksnz ki,
(sizinle anlama yapmak suretiyle) sizden,
(yanlarna vardklarnda kfrlerini izhar
edip, sizinle yaptklar anlamay bozarak)
kendi kavimlerinden emin olmak isterler;
ne zaman size kar bir harekete arlsalar,
hemen onun iine dalarlar. Bu yzden, eer
sizden uzak durmaz ve sizinle uzlamayp
ellerini zerinizden ekmezlerse, onlar yakalayn ve ele geirdiiniz yerde ldrn.
(Zulm ve hainlikleri dolaysyla) bylelerine kar size apak bir izin ve yetki verdik.
222
NS SRES
21. Bu son iki yette sz edilenler, kaynaklarda

getiine gre, Medineye gelip Mslman grnen, sonra yurtlarna vardklarnda yeniden kfre
dnp Mslmanlar aleyhinde Mekkeli mriklerle ibirlii yapan Esed ve Gatafan kabilelerinden
baz kimselerdir. Her ne kadar yet bu kiilerin
sz konusu tavrlaryla alkal olarak inmise de,
ini sebebindeki hususlik, hkmn umumliine mani bulunmad iin, Kurn burada tipik
bir nifak tavrna dikkat ekmektedir. Zaman ve
hadiselerin lehlerine mi aleyhlerine mi ileyeceinin srekli olarak hesabn yapan bu mnafk
tipler, Mslmanlarn gvenini kazanmak iin
Cz: 5, Sre: 4
Medineye gelip Mslman grnr, fakat yurtlarna dndklerinde Mekkeli mriklerden de

emin olmak iin kalblerindeki kfr aa vurur,
bununla kalmaz, Mslmanlar aleyhinde ak
dmanlk ve Mekkeli mriklerle ibirlii yaparlard. Oysa, bu yetlerin indii hassas dnemde
kiinin imannn en nemli ls Medineye hicret idi. Ama bunlar hicret etmedikleri gibi, Mslmanlar aleyhinde onlarn dmanlaryla ibirlii
yapmakta idiler. Sadece kfrlerini izharla kalmyor, ak dmanlk yapyorlard. te Kurn, bu
tiplerin bu tehlikeli ve hastalkl tavrlarn nazara
vermekle mminleri uyarmaktadr.
Cz: 5, Sre: 4
NS SRES
92
223
olursa, bu takdirde vrislerine teslim edilecek

bir diyet ve mmin bir kle zat etmek lzm
gelir. Bunlara imkn bulunmayan, Allahtan
bir kolaylk olarak ve tevbesinin kabulyle
gnahnn affedilmesi iin, ara vermeden pe
pee iki ay oru tutmaldr.22 Allah, (iinizden geenler ve her haliniz dahil her eyi)
hakkyla bilendir; her hkm ve icraatnda
93. Kim bir mmini (mmin olduunu da
bildii halde) kasten ve irad olarak ldrrse, onun (hiretteki) cezas, iinde sonsuzca kalmak zere Cehennemdir; Allah,
onu azapla mahkm etmi, onu lnetlemi
(btn btn rahmetinden uzaklatrm)
ve onun iin dehetli bir azap hazrlamtr.
92. (Ama dikkat edin:) Bir mminin bir

baka mmini hata ve yanllk dnda ldrmesi asla olacak i deildir. Kim bir mmini yanllkla ldrrse, mmin bir kle
zat etmesi ve ldrlenin vrislerine teslim
edilecek bir diyet vermesi gerekir; ancak miraslar diyetten vazgeerlerse baka. Eer
yanllkla ldrlen, kendisi mmin olmakla birlikte fiilen size dman (ve aranzda anlama olmayan) bir topluluktan ise, (ldren
mminin) bu defa mmin bir kle zat etmesi gerekir. Eer ldrlen mmin sizinle
aralarnda anlama bulunan bir topluluktan
94. Ey iman edenler! Allah yolunda sefere

ktnz zaman, karlatnz herhangi bir
meseleyi iyice aratrp mahiyetini tam olarak
aydnlatn ve size (slm selmyla) selm
verip Mslmanlk izharnda bulunan her
kim olursa olsun, dnya hayatnn o pek az
ve geici metan taleple, Sen mmin deilsin! demeyin. Unutmayn ki, Allah katnda
pek ok ve pek eitli ganimetler vardr. nceden siz de byle idiniz: (iman nedir, slm
nedir bilmiyordunuz ve bir kelime ile slma
girip Mslmanlnz izhar ettiniz) de, Allah size nimet stne nimet verdi (ve sizi u
anda sahip bulunduunuz mevkie kard); o
halde, karlatnz herhangi bir mesele tam
olarak aydnlanmadan o mevzuda harekete
gemeyin. Bilin ki Allah, her ne yapyorsanz
ondan mutlaka ve hakkyla haberdardr.
22. Keffaret olarak bir kleyi hrriyetine kavuturmak Allahn hakk, topluma kar bor; diyet demek ise, kul hakkn karlamak ve vrislere manev
tazminat demektir. Yanllkla bir mminin canna
kyan, mmin bir kleyi zat edip deta hayata
kavuturmakla hatasn telfi etmi olmaktadr.
lenin vrislerine verilecek diyeti Hz. Peygamber
efendimiz (s.a.s.) yz deve (veya onun deeri) olarak tesbit buyurmutur. Vrisler isterlerse bunu
balayabilir veya bunda indirimde bulunabilirler. Diyet ve kle zad gibi, bunlara imkn olmayan iin getirilen iki ay oru da, ilenen sua kar
ayrca bir keffarettir. Bundan baka, cidd tevbe
etmek de gerekir. (Suat Yldrm)
224
NS SRES
95. (Herkesin Allah yolunda seferber olmas gereken durumlar dnda,) geerli
bir zr bulunmamasna ramen yerlerinde
oturup cihada kmamakla birlikte (Dine
ve topluma da) zarar dokunmayan mminlerle, (baka bir gaye iin deil, sadece)
Allah yolunda mallaryla ve canlaryla cihad
edenler elbette bir olmaz. Allah, mallaryla
ve canlaryla cihad edenleri oturanlardan
stn klm ve onlara daha st bir derece
bahetmitir. Geri Allah, hepsine en gzel
(mkfat olan Cenneti ve honutluunu)
vad buyurmutur ya. Bununla birlikte Allah, mcahidlere yerlerinde oturan (mminler) zerinde ok byk bir mevk ve
mkfat ltfetmitir:
96. (Her bir mcahide hizmeti ve ihls
lsnde) Kendi tarafndan derece derece
rtbeler (ve srpriz mkfatlarla ykl)
husus bir mafiret ve rahmet (ltfetmitir). Deil mi ki Allah gnahlar balayverendir, (bilhassa mmin kullarna kar)
husus rahmet ve merhameti pek bol olandr.
97. (Hicrete gleri yettii halde hicret
etmeyip, bulunduklar yerde Allaha irk
komaya devam ettikleri iin) kendi kendilerinin zalimleri olarak (lm) meleklerinin
canlarn ald kimselere gelince: (o anda
melekler) onlara sorar: Ne ile meguldnz? Onlar, Biz, bu lkede (Dini yaamaya imkn bulamayan) zulme ve baskya
maruz kalm kimselerdik. diye cevap verirler. Melekler, Allahn arz geni deil
miydi? Hicret edeydiniz! derler. Bylelerinin niha barna Cehennemdir; ne fena
bir kbet, son durak olarak ne kt bir
yer!
98. Ancak, (imanlarn korumakla birlikte) her trl imkndan mahrum, aresiz ve
hicrete yol bulamayan, (bir de, kendilerine
Cz: 5, Sre: 4
93
tebli gitmedii iin iman nedir, slm nedir

bilme ve inanma imkn olmayan) erkekler,
kadnlar ve (her halkrda) ocuklar bundan mstesnadr.
99. (Ayn artlarn devam etmesi durumunda) Allahn bunlar sorumlu tutmayaca umulur. phesiz Allah, zorluklar
hafifletip kullarna hep kolaylk gsteren ve
onlarn hata ve gnahlarn pek ok balayandr.
100. Kim (baka bir gaye iin deil de sadece) Allah yolunda hicret ederse, yeryznde gidecek ok yer, genilik ve bolluk
bulur. Kim Allaha ve Raslne kavuma
(ve onlarn rzas istikametinde) hicret iin
evinden kar da daha yolda iken ecel gelip
kendini yakalarsa, hi phesiz onun (ge-
Cz: 5, Sre: 4
NS SRES
mi gnahlarn affetmek ve) mkfatn

vermek Allaha aittir. Allah, (kullarnn hata
ve gnahlarn) ok balayandr; (bilhassa
mmin ve itaatkr kullarna kar) husus
101. (Ey mminler! Yeryznde sefere k-
225
tnz zaman (bilhassa sava iin sefere km iseniz ve) kfredenlerin size bir fenalk
yapmasndan endie ediyorsanz namaz ksaltmanzda zerinize bir vebal yoktur. Hi
phesiz kfirler size apak dmandr (ve
mutlaka size fenalk etmek isteyeceklerdir).
226
NS SRES
102. (Ey Raslm! Sefer halinde ve kfirlerin ktlk yapmasndan endie iinde
bulunan) mminlerle birlikte olur da onlara
namaz kldrrsan, nce onlardan bir grup
seninle birlikte namaza dursun ve namaz
esnasnda silahlarn da zerlerinde bulundursunlar. (Bu esnada dier grup dman
gzetlesin.) Namaz klan grup secdeyi yapp
da (rekt tamamlaynca, dman gzetlemek zere) arka tarafa gesin. Bu arada,
namazn klmam olan dier grup gelsin
ve seninle birlikte namaz klsnlar; (bu ekilde yer deitirme esnasnda) tam ihtiyat
ve teyakkuz durumunda olsun (ve hem yer
deitirme, hem namaz esnasnda) silahlarn da zerlerinde bulundursunlar. Kfirler,
sizi silahsz ve tehizatsz halde yakalayp
birden baskn yaparak (iinizi bitirmek)
isterler. Bununla birlikte, eer yamur (ve
yerin de harekete elverisiz olmas) sebebiyle byk zahmet ekecekseniz veya hasta
olursanz, bu takdirde (namaz esnasnda)
silahlarnz yere brakmanzda zerinize
bir vebal yoktur. Fakat her halkrda tedbiri elden brakmayn. phesiz Allah, kfirler iin alaltc bir azap hazrlamtr.
103. Namaz klmay tamamladnz zaman,
(bilhassa sefer ve korku hali sebebiyle namazda ksaltma yaptnz dikkate alarak)
gerek ayakta, gerek oturarak, gerekse yanlarnz zerinde uzanm halde iken, (hatt
sava esnasnda) Allah ann (Onu kalbinizden hi karmadnz gibi dilinizden de
brakmayn). Sefer ve bilhassa korku hali
geip de gvene erdiinizde, artk namaz
btn artlarn yerine getirerek tam kln
(ve scak atma ortamnda klamadklarnz gzelce kaza edin).23 Bilin ki, (en nemli
bir ibadet olarak) namaz, mminler zerine
belirli vakitlerde farz klnmtr.24
104. (Sizinle savaan dman) topluluunu
takip edip arkalarndan sktrmada (ve
Cz: 5, Sre: 4
94
aranzda anlama olmayp, fiil veya hukuk

sava hali devam ettii mddete onlar bask altnda tutmada) geveklik gstermeyin.
Eer siz byle yapmakla (katlanmanz gereken bir) ac, bir zorluk ekiyorsanz, onlar
da sizin ac ve zorluk ektiiniz gibi ac ve
zorluk ekmektedirler; kald ki siz, Allahtan onlarn mit edip beklemedikleri pek
ok eyi mit edip bekliyorsunuz. phesiz ki Allah, (herkesin her halini) hakkyla
bilendir; (her hkmnde ve icraatnda pek
ok) hikmetler bulunandr.
105. (Ey Raslm!) Biz sana Kitab insanlar arasnda Allahn sana gsterdii ekilde
hkmedesin diye, kendisinde hibir phe
olmayacak ekilde ve gerein ta kendisi
olarak indirdik. u halde, (sulu ile susuzu
tam ayrt edip, susuz aleyhinde) hainlere
yardmc ve mdafaac olma!
Cz: 5, Sre: 4
NS SRES
23. Kurn, yine esiz belat mucizesi erevesinde, bir yandan mminleri hicrete, Allah yolunda gayrete ve cihada ararak yeryznde en
nemli yolculuun hicret, cihad, Allah yolunda
hizmet yolculuu olduunu nazara vermekte,
bir yandan araya bilhassa namaz alarak, bu cihadda baarl olma ile zellikle namaz ve Allah
zikir, tesbih gibi namazn ekirdei olan ibadetler arasndaki ok nemli baa dikkat ekmekte,
bir yandan da bu durumlarda (ve dier normal
yolculuklarda da) maruz kalnabilecek halleri nazara vererek, sefer ve korku namazn ter buyurmaktadr. Herhangi bir tr sefer esnasnda
akam namaz hari, dier drt rekatl farz namazlar ksaltlr ve (Sabah Namaz gibi) iki rekat
klnr. Bununla birlikte, seferde sava ortamnda
veya seferde olsun hazarda olsun yangn, sel gibi
bir korku, endie ve gvensizlik ortamnda korku namaz denilen ve bu yette Kurnn tarif
buyurduu namaz klnr. Bu namazn ka rekat
olduu zerinde mezhepler arasnda ihtilf varsa
da, Kurn onu ksaltlabilecek sefer namaz olarak zikretmekle, onun da rekat says itibariyle
normal sefer namazla ayn olacan teri buyuruyor gibidir. Nitekim Haneflerin gr budur.
Ayrca, Bakara Sresi yet 239da getii zere,
(can, mal, saldrya urama korkusu gibi mer
mazeret tekil edebilecek bir) korku sebebiyle namaz bir yerde sabit halde klma imkn yoksa,
yaya veya binek zerinde de namaz klnabilir.
227
24. Namaz vakitleri Snnet ile sabitse de, bu

vakitleri Kurn- Kerimde de bulmak mmkndr: Gndzn gne dnp gecenin karanl bastrncaya kadar, btn artlarna
riayet ederek kl ve zellikle Sabah Namazn
(sr Sresi/17: 78); Gndzn iki tarafnda ve
gecenin gndze yakn vaktinde btn artlarna riayet ederek namaz kl! (Hd Sresi/11:
114); Gnein domasndan ve batmasndan
nce Rabbini hamd ile tesbih et (namaz kl).
Gecenin baz vakitlerinde ve yine gndzn de
baz saatlerinde tesbihte bulun. (T-H Sresi/20: 130); u halde, akamladnzda ve sabaha ulatnzda Allaha tesbihte bulunun. kindi vaktinde ve leye girdiinizde de ilan edin
ki, gklerde ve yerde btn hamd sadece Ona
mahsustur. (Rm Sresi/30: 1718). Bu yetlerde sabah, le, ikindi, akam ve yats namazlarnn vakitlerini grmek mmkn olduu gibi,
hem bu yetlerde hem de daha baka yetlerde
(Mzzemmil Sresi/73: 24, 20; sr Sresi/17:
79; Zariyt Sresi/51: 17; nsan Sresi/76: 26) Teheccd Namazna da ak iaretler vardr. Gerek
bu yetler, gerekse ve bilhassa yukardaki yet
(Nis Sresi/4: 103), namazdan sonra tesbihatn
nemini zellikle vurgulamakta ve bu tesbihatn
namazn ekirdei olduunu ortaya koymaktadr. Yine Nis Sresinin bu yeti, namazda vaktin ve namazlar vaktinde klmann nemine de
dikkat ekmektedir.
228
NS SRES
106. Ve, Allahtan balanma dile. nk

Allah, (kullarnn hata ve gnahlarn) ok
balayandr; (bilhassa mmin kullarna
kar husus) rahmet ve merhameti pek bol
olandr.
Cz: 5, Sre: 4
95
107. Kendi z canlarna ihanet edenlerden

yana tartma ve savunmada bulunma. phesiz ki Allah, hele hele hainlikte ve byk
gnah ilemede ok ileri gidenleri hi sevmez.
108. (Yaptklar ihanet ve iledikleri gnahlar) insanlardan gizlemeye alrlar da, onlar Allahn grdn hi dnmezler.
Halbuki onlar, bilhassa gece karanlnda
gizli gizli Allahn raz olmayaca ihanet
ve tezvirat planlar yaparlarken O daima
yanbalarndayd. Allah, her ne iliyorlarsa
hepsini (ilim, grme, iitme ve kudretiyle)
zaten kuatm durumdadr.
109. Haydi diyelim, siz bu dnya hayatnda onlardan yana tartma ve savunmaya
giritiniz; iyi de, ya Kyamet Gn onlar Allaha kar kim savunacak veya kim
onlara vekil olup (yaptklarnn karln
deyecek)?
110. Buna mukabil, kim bir ktlk iler
veya (bir gnahla) bizzat kendisine zulmeder de sonra Allahtan balanma dilerse,
Allah (gnahlar) pek ok balayan,
(bilhassa tevbe ve istifar ile Kendisine ynelen mmin kullarna kar) pek bol rahmet ve merhamet sahibi olarak bulur.
111. Fakat kim de (iledii ktln ardndan tevbe etmez ve bir) gnah kazanrsa,
bilsin ki, o gnah ancak kendi aleyhine kazanmtr. Allah, her eyi hakkyla bilendir;
her hkm ve icraatnda pek ok hikmetler
bulunandr.
112. Ayrca kim, gnah sadece kendisine
dnk bir ktlk veya (hrszlk, cana kyma gibi) bakalarna ynelik bir su iler,
sonra da onu masum birinin stne atarsa,
hi phesiz bir iftira ve pek ak, pek byk bir vebal yklenmi olur.
113. (Ey Raslm!) Eer senin zerinde Allahn pek byk ltfu, inayeti ve rahmeti
olmam olsayd, onlardan bir grup verecein hkmde seni yanla srklemeyi
kurmulard. Fakat onlar, ancak kendilerini yanla srklerler ve sana hibir ekilde
zarar veremezler. (Seni nasl artp, nasl
sana zarar verebilirler ki? nk) Allah,
sana Kitab ve hikmeti indirdi ve sana bilmediklerini retti. (Ey Raslm!) Allahn
senin zerindeki ltfu ve inayeti gerekten
ok byktr.
Cz: 5, Sre: 4
NS SRES
229
96
byk) Rasle muhalefet eder ve (topluluk

olarak dallet zerinde birlemeleri mmkn bulunmayan) mminlerin yolundan
baka bir yol tutarsa onu, arkasn dnp
de yneldii o btl yolla ba baa brakr
ve Cehenneme atp kavururuz. Ne fena bir
kbet, son durak olarak ne kt bir yer!
116. Allah, Kendisine irk koulmasn asla
balamaz; bunun altndaki gnahlar ise,
(bilhassa tevbe ve istifarla Kendisine ynelen) diledii kimse hakknda balar.
Kim Allaha irk koarsa, hi phesiz hak
yoldan bsbtn sapm gitmi demektir.
117. Allah brakp, (uurdan, ilimden, gten, iradeden yoksun) ve kendilerine dii
isimler taktklar (birtakm putlar edinerek
onlara) ilh diyor ve karlarnda el ap yalvaryorlar. Byle yapmakla, aslnda (kibir,
gnah ve inkrda) srarl m srarl ve hayra
btn btn kapal bir eytana el ap dua
etmi olmaktadrlar.25
114. Onlarn fsldamalarnn, bir araya gelip de kendi aralarnda yaptklar gizli toplant ve grmelerin ounda hayr yoktur;
ancak muhtalara yardm veya iyilik, gzellik ve doruluu ya da insanlarn arasn
slah etmeyi emir ve tavsiye edenlerin yaptklar gizli grme ve fsldamalar bundan mstesnadr. Kim iten bir taleple Allahn rzas peinde olur ve Onun rzasnn
nerede yattn aratrarak hayrl toplant
ve grmelerde bulunursa, bir gn gelir,
Biz ona (hi mit etmedii) ok byk bir
mkfat veririz.
115. Her kim de, hidayet (yolun, szn,
inancn, dncenin ve davrann dorusu)
kendisine apak belli olduktan sonra (o an
118. Allahn lneti boynuna olsun o eytann!

Bir zaman yle demiti: Andolsun, Senin
kullarndan muhakkak bana uyup neticede
bana ait olacak bir pay edineceim.
119. Andolsun, saptracam onlar ve
dipsiz emeller, bo mitler, yalan sevdalar
ve btl ideallerle oyalayacam; kesinlikle
onlara emredecek, onlar yle yollara srkleyeceim ki, davarlarnn kulaklarn
yarp (onlar putlarna adayacak ve yemeyi
kendilerine haram klacaklar); onlara yine
emredecek, daha baka yle yollara srkleyeceim ki onlar, Allahn yarattn, varla verdii asl ekli deitirecekler.26 Artk kim Allah brakp da eytan kendisine
yakn dost, srda ve ilerini emanet edecei
bir vekil edinirse, hi phesiz apak bir
kaybn iine yuvarlanm gitmi demektir.
230
NS SRES
Cz: 5, Sre: 4
120. (Ama, eytann insanlar zerinde Allaha ramen bir yaptrm gc yoktur.)
O, ancak vadeder; kalbe bo mitler, yalan sevdalar ve btl idealler atar. eytann
vadettii, bo bir aldanmadan baka bir ey
deildir.
121. (O eytann da, onun vadlerine kanp,

kalbe att bo mit, yalan sevda ve btl
ideallerin arkasndan srklenip gidenlerin
de) niha barna Cehennemdir ve oradan
kurtulmak iin hibir yol, hibir are bulamayacaklardr.
25. Allah tanmayanlarn nazarnda ilh ve mabud kavram, her eyden nce bir kadn hayalidir. Bunun iindir ki, putlarnn ve fetilerinin
ouna kadn ad verirler. Bunlar, nefislerinden
baka bir fail, bir hakim g tanmak istemediklerinden tanr ve mabudlarn da daha ok
dii olarak seerler ki, tanrlar onlara deil, onlar tanrlarna hakim olsunlar. Yine ayn sebeple,
balarnda hep, kullanabilecekleri yumuak ve
aciz liderler olsun isterler.
ryor grnen, fakat aslnda onu kullanabilecei

en baya bir let olarak alglayan mrik ruhu,
kendi zerindeki gc erkek olarak tasavvur
eder ve onu en byk tanr seviyesine karmakla, esasen ona yaltaklanr. Grnte bir firavun
da olsa, menfaati adna kendi zerindeki her gcn nnde onun ayan pecek derecede alalr. (Byk lde Yazr, 3: 1469-1471)
Mrik ruhunun ibadetteki gayesi nefsidir ve

nefsinin en nde gelen ehveti de kadnadr. O,
btn zevkini ncelikle kadndan almak ister;
dolaysyla btn hayallerinin banda bir kadn
hayali vardr. Gznn ulaaca her yerde bir
kadn hayali, bir kadn resmi veya heykeli olsun
ister. Bu sebeple, nazarnda ok gzel veya hayal birtakm gzel kadnlarn resimlerini, heykellerini arzular. Bu ise, kadnlk ruhuna en byk
bir hakarettir. Aslnda kadn, tad btn asl
deerlerle en gzel bir puttan kyaslanmayacak
derecede kymetli ve yle kabul edilmesi lzm
gelirken, Allah tanmayan ve dolaysyla nefislerine kul olanlarn elinde kadn en rezil bir derekeye der. Sadece diilii ve diiliinin bekas
orannda gya el stnde tutulur; fakat, aslnda
erkein zevkini tatminde sadece basit bir aratan
ibarettir. Hrmete ve efkate en muhta olduu
bir zamanda yzne dahi baklmaz. Allah tanmayanlarn nazarnda kadn gya her eydir,
fakat hakikatte oyuncaklarn en sefilidir.
Mriklerin kendilerine el ap dua ile tapndklar mabudlarndan baka bir de karlarnda
rperdikleri mabudlar da vardr ki, bunlar ise
erkeklerden seerler. Yani, kadn n plana ka-
Tarih boyunca mrik kavimlerin en byk

tandklar putlarnn veya tanrlarnn erkek, dierlerinin ise kadn olmas, tahlil etmeye altmz alardan ok nemli bir beer sapknl
ortaya koymaktadr.
26. Kadn erkekletirip erkei kadnlatracaklar; kadn yerine erkek, erkek yerine kadn kullanacaklar; suratlarn boyayp klktan kla
girecekler; ameliyatlarla ekillerini deitirmeye alacaklar.. temizi brakp kirliye koacak,
nikh brakp zinaya ve fuha srklenecek;
kendilerine faydal olan brakp zararl olana
girecek, cidd ileri terkedip elenceye dalacak
ve vazifeden kap oyuna gidecekler.. doruluu aptallk, hileyi aklllk sayacak, helli haram
haram hell kabl edecek, iyiye kt ktye iyi
diyecek, hayr yerine er ileyecek, imar ve tamir
edilmesi gerekeni tahrip ve tahrip edilmesi gerekeni imar ve tamir edecekler.. yaratl kanununun aksine icraatlara girip ftratla oynayacak,
ruhlarn asl saffetini bozacak, yalana reva verip
doruyu kovacak, Bir Allaha ibadeti ve Allahn
kanununu brakp, yaratlma yaratclk yetkisi
verecek ve kendilerine baka baka yollar edinecekler.. srekli tahrip, ldrme, aldatma, zulm
peinde koacak ve yeryzn yaanmaz hale
getirecekler. (Yazr, 3: 14721473)
Cz: 5, Sre: 4
NS SRES
231
97
tn iman esaslarna inanlmas gerektii

gibi inanm tam) bir mmin olarak Allahn emrettii ekilde salam, doru, yerinde ve slaha ynelik iler yaparsa, ite
bu (gerekten kymetli) insanlar Cennete
girerler ve kendilerine en kk bir hakszlkta bulunulmaz.
125. Onu grrcesine, en azndan Onun
kendisini srekli grdnn uuru iinde btn varlyla Allaha teslim olan ve
irkten, nifaktan uzak dupduru bir Tevhid
inancyla brahimin milletine (yol, inan ve
yaay tarzna) uyann dininden daha gzel bir dine kim sahiptir ki? Allah, brahimi (izni lsnde baz Ulhiyet srlarna
muttali) bir srda edinmiti.
122. man edip, imanlarnn gerektirdii

istikamette salam, doru, yerinde ve slaha ynelik iler yapanlara gelince: Onlar,
ilerinde ebed kalmak zere, (aalarnn
arasndan ve kklerinin) altndan rmaklar
akan cennetlere koyacaz. Allahtan hak ve
gereklemesi kesin bir vaddir bu. Allahtan daha doru szl kim olabilir?
123. Mesele, ne sizin kuruntularnz, ne de
Ehl-i Kitabn kuruntular gibidir. (Hibir
kimse veya kavmin Allah katnda bir ayrcal yoktur. Gerek, sadece udur:) Kim
bir fenalk ilerse onun karln grr ve
kendisi iin Allahtan baka, (onu cezadan
kurtaracak) ne bir koruyucu, sahiplenici, ne
de bir yardmc bulabilir.
124. Erkek olsun kadn olsun, kim de (b-
126. Gklerde ne varsa ve yerde ne varsa

hepsi Allahndr. Allah, (ilmiyle, kudretiyle) her eyi kuatm bulunmaktadr.
127. (Ey Raslm,) kadnlar hakknda senden fetva istiyorlar. De ki: Allah, onlar
hakknda size verecei fetvalar (Kurnda)
veriyor; ayrca, (gzellikleri ve servetleri
uruna) kendileriyle evlenmeye hrs gsterdiiniz halde onlara vermeniz gereken
mehri vermediiniz (veya, sizi ekmedikleri
iin kendileriyle evlenmediiniz gibi, mallarndan faydalanmay srdrmek gayesiyle
bakalaryla da evermeye yanamadnz)
yetim kadnlarla, zayf, biare ocuklar ve
yetimlerin haklarna gerektii lde riayet
etmeniz konusundaki hkmler size zaten
bu Kitapta okunuyor. Bilin ki, hayr adna
her ne yaparsanz, phesiz Allah onu hakkyla bilmektedir.
232
NS SRES
128. Eer bir kadn kocasnn serkeliinden, evlilik vazifelerini yerine getirmemesinden veya btn btn kendisinden yz
evirip uzaklamasndan hakl olarak endie
duyuyorsa, bu takdirde bir yolunu bulup,
aralarnda yeniden anlama ve sulh yoluna
gitmelerinde zerlerine bir vebal yoktur.
Sulh, gerekten hayrl olandr. (uras bir
gerek ki,) nefisler, kendilerine dkn ve
hep bencillie ve kendi menfaatlerine eilimlidir. Bu bakmdan (ey erkekler), eer
Allah gryormuasna, en azndan Onun sizi srekli grdnn uuru iinde
hep iyilii seer ve (bilhassa kadnlarn hakkn gzetmede) takva yolunu tercih ederseniz, bilin ki hi phesiz Allah, her ne yaparsanz yapn ondan mutlaka haberdardr.
129. Gerekletirme konusunda ne kadar
hrs gsterseniz de, kadnlar arasnda (sevgi,
hiss alka gibi btnyle irade altna girmeyen hususlarda) adaleti salamaya muvaffak olmanz mmkn deildir. Bununla
birlikte, birinden bsbtn yz evirip de
onu sanki kocaszm gibi ortada brakmayn. Elerinizle mnasebetlerinizde hep sulh
yrngeli davranr, onlarn aralarnda kan
anlamazlklar srekli gzellikle ve adaletle
halleder ve daima takva yolunu tercih ederseniz, bilin ki Allah, (elde olmadan ilenen,
elde olarak ilense bile kendilerinden tevbe
edilen hata ve gnahlar) pek ok balayandr; (bilhassa mmin ve mttak kullarna kar) husus rahmet ve merhameti
pek bol olandr.
130. (Aralarn dzeltme adna ortaya konan her trl gayrete ramen) eler, (evlilii daha fazla devam ettiremeyeceklerine
inanp) ayrlacak olurlarsa, (fakir ve kimsesiz kalrz endiesine kaplmasnlar). Allah,
her birine o ok geni, her varl kapsayan
ltf u kereminden bir kap aar ve birini
dierine muhta etmez. Allah, ltf u kere-
Cz: 5, Sre: 4
98
miyle her varl kucaklayan, kullarna olabildiince genilik gsterendir; her hkm
ve icraatnda pek ok hikmetler bulunandr.
131. Gklerde ne varsa ve yerde ne varsa hepsi
Allahndr. Bu bakmdan, sizden nce kendilerine Kitap verilenlere ve elbette size de,
Allaha kar gelmekten saknn ve Onunla mnasebetlerinizde takva dairesi iinde
hareket edip Onun korumas altna girin!
diye emrettik. Buna ramen, eer Onu tanmaz ve Ona kar nankr kesilirseniz bilin
ki, gklerde ne varsa ve yerde ne varsa hepsi
Allahndr: (ne Onu tanyp Ona kretmeniz Ona bir ey katar, ne de Onu tanmayp
Ona kar nankr kesilmeniz Ondan bir ey
eksiltir. nk) Allah, mutlak servet sahibi,
Cz: 5, Sre: 4
NS SRES
(dolaysyla kullarnn iman ve krnden)

mutlak mstandir; (btn ihtiyalarnz
gideren ve rzknz veren Rabbiniz olarak)
hakkyla hamde lyktr.
132. Evet, Allahndr gklerde ne varsa ve
yerde ne varsa. Kendisine dayanlp gvenilecek ve btn ilerin havale edilecei (vekil) olarak Allah kfidir.
133. Eer O dilerse, ey insanlar, hepinizi or-
233
tadan kaldrr ve yerinize bakalarn getirir. Bunu yapmaya Allahn kudreti elbette
yeter.
134. Kim dnya nimet ve mutluluunu istiyorsa bilsin ki, dnyann da hiretin de nimet ve mutluluu Allah katndadr. Allah,
her eyi hakkyla iitendir, her eyi hakkyla
grendir: (her sz iitir, her yaplan grr
ve hepsini kaydeder).
234
NS SRES
Cz: 5, Sre: 4
99
135. Ey iman edenler! Bizzat kendinizin,

anne-babanzn ve yaknlarnzn aleyhine
de olsa, haktan yana ve Allah iin ahitlik yapanlar olarak var gcnzle ve kl
krk yararcasna adaleti gerekletirin ve
koruyun. (Lehinde ve aleyhinde ahitlikte
bulunacaz kii) zengin de olsa fakir de
olsa bilin ki Allah, onlarn her ikisine de
sizden daha yakndr; bu sebeple (zengine
hrmetinize veya ondan beklentinize ve
fakire merhametinize taklarak), nefsinizin meyillerine uyup adaletten ayrlmayn.
Eer dilinizi eip bkerek doru ahitlikte
bulunmaz veya ahitlik yapmaktan (ya da
doruyu sylemekten) bsbtn kanrsanz, unutmayn ki Allah, her yaptnzdan
hakkyla haberdardr.
136. Ey iman edenler! Allaha, Rasl (Muhammed)e, Raslne blm blm indirmekte olduu Kitaba (Kurna) ve daha
nce indirmi bulunduu kitaplara (hakkyla ve gerek manda) iman edin. Kim
Allah, meleklerini, kitaplarn, rasllerini
ve hiret Gnn tanmayp inkr ederse,
hi phesiz haktan bsbtn sapp gitmi
demektir.27
137. uras bir gerek ki, iman edip sonra
kfre denler, sonra tekrar iman edip ardndan yine kfre den ve sonrasnda da
kfrde ileri gidip kkleenler var ya: Allah,
onlar asla balamayaca gibi, onlar (neticede kurtulua varacak) herhangi bir yola
da katiyen yneltecek deildir.
138. (Bunlar zaten mnafklar olup,) bylesi mnafklara mjdele ki, onlarn hakk
sadece ok ac bir azaptr.
139. Onlar, mminleri brakp da kfirleri
kendilerine yakn dost, srda ve ilerini ha-
vale edip, snacaklar birer merc edinirler. Onlar, izzet, eref ve kuvveti o kfirlerle birlikte olmada m gryorlar? Oysa
izzet, eref ve kuvvet, btnyle Allaha
aittir.
140. Allah, size Kitapta (Kurnda) daha
nce indirmiti: Allahn yetlerinin ret ve
inkr edilip onlarla alay edildiini iittiiniz zaman, bunu yapanlar baka bir sze
dalp gidinceye kadar onlarn yannda oturmayn. Eer (yaptklarna katlmadnz
ortaya koyacak en basit bir tavr olarak
oradan kalkp gitmez de, onlarla) oturmaya devam ederseniz, siz de onlar gibisiniz
demektir. phesiz Allah, mnafklarn ve
kfirlerin tamamn Cehennemde bir araya
getirecektir.
Cz: 5, Sre: 4
NS SRES
27. Kurn, y eyyhel-mminn = ey mminler yerine, iman adna fiil ihtiva eden y
eyyhellezne men = ey iman etmi bulunanlar veya Ey iman edenler ifadesini kullanmakla, iman ettik diyerek iman ikrarnda bulunan,
iman ve slm dairesi iinde giren veya girmi
grnen herkesi muhatap almaktadr. Bu yet-i
kerimede bu ifadenin ardndan yine iman etmeyi
emretmekle de, imann iman ettik sznden,
hatt ikrarndan ibaret olmadn gstermektedir.
man, basit bir kabulden ibaret deildir. Nasl
tam yetimi ve meyvesini vermi bir (hurma)
aacnda ekirdeinden meyveleri olan hurmalara kadar; ayn ekilde, gnete yeryzndeki
her varlkta yansyan s ve k tecellilerinden
kendisine kadar saysz denebilecek mertebeler
ve dereceler varsa, aynen bunun gibi imann da,
aklda basit ve icmal bir kabul, kalbde basit ve
235
icmal bir tasdikten, hcrelere kadar vcudun

her azasna, hayatn her nna kadar yaylan, en
m bir insann imanndan, en yksek derecede
Efendimiz Hz. Muhammed aleyhissalt vesselmn imanna kadar ve her birinin yaayna
yn veren dereceleri ve mertebeleri vardr. te,
bu derece ve mertebelerin ilk basama, bu yette sz edilen esaslara inanmaktr; daha sonra,
bu imanda sebat gstermek ve derinlemek gelir. Nitekim Kurnda Ey iman edenler! ifadesinden sonra daha ok lh emir ve yasaklar
buyrulur ki, bunlar yerine getirmek, hem iman
etmi olmann gereidir, hem de imanda takviye
ve derinlemenin yoludur.
man esaslar, birbirini gerektirir. Bu bakmdan, yette Kaderin ayrca zikredilmemesi, onun
btn un, sfat, isim ve fiilleriyle daha ok Allaha iman ve Allah gerektii gibi tanma esasna dahil olmasndan dolaydr.
236
NS SRES
Cz: 5, Sre: 4
100
141. Mnafklar, sizinle ilgili olup bitenleri

ok yakndan izler ve devaml olarak havay
yoklarlar: ayet Allah size bir zafer ltfederse, Biz de sizinle beraber deil miydik?
derler. Eer karnzdaki kfirlere zaferden
bir pay decek olsa, bu defa onlara, Biz,
(mminlere katlmamak ve onlar iten
vurmak suretiyle) size yardm edip bu zaferde daha nemli bir pay sahibi olmadk
m, sizi mminlere kar korumadk m?
derler. Allah, Kyamet Gn sizinle onlar
arasnda hkmn verecektir. Allah, kfirlere mminler aleyhinde asla yol vermez.28
142. Mnafklar, kendilerince gya Allaha
hile edip Onu kandryorlar; oysa Allah,
onlarn hilelerini srekli kendi balarna eviriyor. (O mnafklar) ne zaman namaza
kalksalar, hep ene ene, stelik sadece
insanlara gsteri yapmak, namaz kldklarn gsterip (gya Mslmanlklarn ispat
etmek iin) kalkarlar ve (hem namazda,
hem namaz dnda) Allah pek az anar,
pek az hatrlarlar.
143. (Mminlerle kfirler) arasnda bocalayp dururlar; ne bunlara katlrlar, ne de
onlara. yle ya, Allah her kimi saptrrsa,
artk onun iin (zerinde gidecei) hibir
salam yol bulamazsn.
144. Ey iman edenler! Mminleri brakp da
kfirleri srda, yakn dost, ilerinizde vekil ve mttefik edinmeyin. Yoksa (byle bir
aklszlkta bulunup da, nifak almeti olarak) aleyhinizde Allaha apak bir delil vermek (ve Onun azabn zerinize ekmek)
mi istiyorsunuz?
145. phesiz ki mnafklar, Atein en alt

tabakasndadrlar. Onlar iin, (kendilerini
oradan kurtaracak) bir yardmc da bulamazsn.
146. Ancak samimi bir tevbe ile Allaha ynelip hallerini dzeltenler ve Allaha smsk sarlanlar, ayrca dinlerini tam bir ihlsla
yaayp Allaha halis kul olanlar, ite bunlar mminlere dahildirler. Ve gn gelecek,
Allah mminlere ok byk bir mkfat
verecektir.
147. Siz kredip iman ettikten sonra29 Allah
size niye azap etsin ki? Allah, (Kendisine
yaplan her kre ve Kendisine her ynelie fazlasyla) karlk verendir ve (her eyi,
herkesin halini) hakkyla bilendir.
Cz: 5, Sre: 4
NS SRES
28. ok nemli manlara gelen bu son cmle,

ayn derecede nemli gereklere parmak basmaktadr:
hirette mminler kazanan tarafta, kfirler
(ve tabi ki hiret itibariyle kfir olan mnafklar) kaybeden tarafta olacaktr.
Mminlerin dnyada ve hirette srekli kazanan ve zafer ufuklarna uan taraf olmalar
iin slmn onlara sunduu iki kanat vardr:
Dinin pratiini ifade eden ve ulema rfnde
adna eriat- Garra olarak adlandrlan inan,
ibadet, ahlk, muamelat esaslar ve ceza yasalarndan oluan kanat ile, adna eriat- Tekvniye (Ftriye) dediimiz hayat, eya ve hadiselerin olu ve idaresini dzenleyen ve pozitif
ilimlerin konusunu tekil eden kanunlardan
oluan kanat. Mminler, bu her iki kanada
da tam sahip olduklar srece srekli kazanan taraf olacak ve kfirler, kendileri zerinde asla yol bulamayacaklardr. Buna karlk,
eer mminler bu kanatlardan birinciyi ihmal
eder, ikinciye en az inanmayanlar seviyesinde
sahip bulunmazlarsa, bu durumda onlar, Allahn istedii tarzda ve mmin ismine lyk
mmin olamadklar iin, kfirler onlar zerine dnyada yol bulabileceklerdir.
nanmayanlar, mminler karsnda dnyada
zaman zaman muvaffak olsalar da, niha zafer
her zaman iin mminlerindir.
Madd ynden zaman zaman kfirler stte grnseler de, Dinin temelini tekil eden inan,
dnce ve maneviyat asndan mminler her
237
zaman stte ve ndedir. Tarihin u son bir-ka

asrlk dneminde kfirler madd adan stnle sahip bulunmakla birlikte, slmdan
irtidatla baka dine geenlerin ok az, buna
karlk, halen baka dinlerden slma geenlerin daha fazla olmas buna en gzel delildir.
Bu Kurn ifade, mminlere ok nemli bir
hedef tayin etmektedir: Onlar, inanmayanlarn kendi zerlerinde yol bulmasna asla msaade etmemeli, slm ok iyi anlayp tam
mansyla yaayarak, hayatlarna hayat yaparak srekli kazanan taraf olmaldrlar. Aksi
durumda, Allah karsnda sorumlu olacaklar gibi, bilhassa dnyada srekli ezilen taraf
tekil etmeleri kanlmazdr.
29. Arapa aslnda kfr ve nankrlk, ayn
kkten gelen iki kelimedir. Nasl kfr temelde Allaha apak delil olan yetleri, delilleri bile
bile rtmek, nefsi onlarn zerinde kapkaln bir
perde yapmak mansna geliyorsa, nankrlk de,
insann sahip olduu her nimeti, her muvaffakiyeti asl Sahibi olan Allaha deil de, kendisine
nisbet etmesi, bylece her nimeti, her gzellii,
her baary veren ve yaratan olarak Allaha kar kr olmas demektir. Dolaysyla nankrlk,
kfre alan bir kap, hatt kfrle deta zde
bir haldir. Buna karlk kr ise, her gzellii,
her baary, kiinin sahip olduu her nimeti asl
sahibi olan Allaha vermesi, bunu diliyle ikrar,
kalbiyle tam tasdik ve hayatyla ortaya koymas
demektir ki, bu da imana alan kap, hatt bir
bakma imann kendisidir.
238
NS SRES
Cz: 6, Sre: 4
101
148. Allah, zulme ve hakszla maruz kalann (usul dairesinde) sylemesi dnda,
(her ne trde ve ekilde olursa olsun) kt
szn aktan sylenmesinden asla holanmaz. Hi phesiz Allah, (her syleneni)
hakkyla iitendir; (her sz, her niyeti, her
syleyeni) hakkyla bilendir.
149. (Buna karlk,) bir iyilii ister aktan yapn ister gizlice yapn veya (ahsnza reva grlen) herhangi bir fenal
(ona usulnce mukabelede bulunmak hakknz olmakla birlikte) balayverin: her
halkrda bilin ki Allah, (Kendisine kar
ilenen) gnahlarn pek oundan hemen
geiverendir; (cezalandrlmas gereken her
suluyu ve suu cezalandrmaya da) gc
hakkyla yetendir.
150. (nk cezay hak eden) yleleri vardr ki, (tannmas gerektii ekilde tanmamakla) Allaha ve (rasllerin bazsna
inanmamakla) Onun rasllerine kar kfr iindedirler. (man iddia ettikleri halde
rasllerden bazlarn inkr ederek) Allah
ile rasllerinin arasn ayrmak dilemekte
ve (O rasllerden) kimisine inanr, kimisini ise reddederiz. diyerek, (iman ile kfr)
ortasnda kendilerince bir yol tutmak istemektedirler.
151. te bunlar, gerekten kfirlerin ta
kendileridir. Ve Biz, kfirler iin alaltc
bir azap hazrlamzdr.
152. Buna karlk, Allaha ve rasllerine
(gerekten) iman eden ve (inanma hususunda) rasllerin arasnda hibir ayrm
yapmayanlara gelince: gn gelecek, Allah
onlarn mkfatlarn verecektir. Allah,
(gnahlar) ok balayandr; (bilhassa
mmin kullarna kar) husus rahmet ve
merhameti pek ok olandr.
153. Kitap Ehli kalkm imdi de, (peygam-
berliini ispat iin) senden zerlerine gkten

bir kitap indirmeni istiyorlar. (Ey Raslm,
onlarn bu isteklerini ok grme!) Nitekim
daha nce Musadan bundan da tesini istemiler ve Allah bize apak gster! demilerdi de, bu zulmleri sebebiyle yldrm
arpmasna gelen o dehetli sarsnt kendilerini yakalayvermiti. Sadece bu deildi
yaptklar: kendilerine (gerei gsteren)
apak deliller gelmi (ve pek ok mucize
de gsterilmi) olmasna ramen, tuttular
(ss eyalarndan bir buza yapp) onu ilh
edindiler; fakat Biz (hepsini helk etmeyip,
tevbelerini ve keffaretlerini kabulle) bu yaptklarndan da geiverdik. Ve Musaya (Kitap ve Furkan verip,) apak bir delil, nfuz
ve hakimiyet bahettik.
Cz: 6, Sre: 4
NS SRES
154. (Bu kadar da deil: Tevrata kuvvetle

tutunmalar konusunda ) vermi olduklar
sz salama almak iin Turu (yerinden
skp) zerlerine kaldrdk (ve dverecek
gibi balar zerinde ylece tuttuk. Ayrca,
lde dolap dururlarken kendilerini ynlendirdiimiz beldenin) kapsndan deta
secde halinde, mtevaz ve emirlerimize
239
boyun emi olarak girin! buyurduk. Yine,

kendilerine Sebt Gnnn hrmetine riayetle, o gnle ilgili yasa inemeyin! diye
emrettik ve (bu hususta ve Allahtan bakasna ibadet etmeyecekleri, birbirlerinin
kann aktmayacaklar gibi daha pek ok
hususta) kendilerinden ok salam bir sz
aldk.
240
NS SRES
Cz: 6,, Sre: 4
102
155. te (balarna ne geldi ise hep kendi

yzlerinden geldi): verdikleri szde durmamalar, Allahn (vahyettii) yetlerini (ve
hem kinatta, hem de kendi hayatlarnda
mahede edip durduklar) apak delilleri
grmezlikten gelip inkr etmeleri, hibir
hak-hukuk gzetmeksizin peygamberleri
ldrmeleri ve Bizim kalblerimiz klfl,
kabuk balam, kaarlanm; (imana kabiliyetimiz kalmam!) demeleri yznden; oysa kfrde srarlar sebebiyle Allah
kalblerine bask vurup kfr tabiatlar haline getirdi de, artk imanla, iman hakikatleriyle mnasebet ve alkalar pek azdr.30
156. Yine, kfrde srarla devamlar ve
Meryem aleyhinde dehetli bir iftira atmalar yznden.
157. Yine, Allahn rasl Meryem olu sa
(hakknda vne vne, Onu) katlettik!
diye iddia etmeleri yznden oysa onlar,
say ldremediler, onu asamad ve armha geremediler; fakat pheye drlp (bir
aldana ve karkla srklendiler). sa ve
dnyadan nasl ayrld konusunda ihtilfa
denler, asla bir geree dayanmayp, zaten
kendileri de hep phe iindedirler. Herhangi
kesin bir bilgiye sahip bulunmadklar iin,
ancak zanna tbi olup gitmektedirler. Gerek u ki, onlar say asla ldremediler.
158. Fakat Allah Onu Kendi (katna) ykseltti. Hi phesiz Allah, izzet ve ululuk
sahibi, her ite stn ve mutlak galiptir;
bulunandr.
159. Ehl-i Kitaptan hi kimse yoktur ki,
lmnden nce say (gerek kimliiyle

tanyp, fakat artk fayda vermeyecek bir
imanla) Ona mutlaka inanacak olmasn.
Kyamet Gn gelince de, sa onlarn aleyhinde ahitlik yapacaktr.31
160. Yine, Yahudi olanlardan taan zulm
sebebiyle, kendilerine daha nce hell klnm bulunan birtakm temiz ve ho yiyecekleri onlara haram kldk; ayrca, insanlar Allahn yolundan alkoymalar sebebiyle
de.
161. Kendilerine yasaklanm olmasna ramen faiz almalar ve halkn mallarn (gasp,
yolsuzluk, hyanet ve Allahn yetlerini
satma gibi) btl yollarla yemeleri sebebiyle
de. lerinden kfir olanlara ise (hirette)
pek ac bir azap hazrladk.
Cz: 6, Sre: 4
NS SRES
241
162. Fakat onlarn iinde ilimde derinleip

kklemi olanlar ve gerek manda mmin
bulunanlar da (vardr ki, dierleri gibi senden kendilerine gkten kitap indirmeni istemezler. Onlar,) sana indirilen (Kurn)a ve
senden nce indirilen (Tevrat, ncil ve dier
Kitaplar)a iman ederler; namaz btn artlarna riayet ederek, vaktinde ve aksatmadan
klanlardr onlar; ayrca zekt tastamam
verenler ve Allaha ve hiret Gnne iten
iman edenlerdir: onlardr ki, kendilerine ok
byk bir mkfat vereceiz.
30. Bu yetlerde ksaca zikredilen hadiselerle ilgili olarak bkn: Bakara Sresi/2: 5155, 58, 61,
6366, 79, 83, 8488, 9293.
dini olmadan nce de Romaya girmiti. Bu

inanlar Hristiyanla sadece Mitraizmden
mi girdi, yoksa Mide Sresi not: 16da akland zere, onlarn Hristiyanla girmesinde Yahudiliin de tesiri oldu mu, aratrmaya
deer bir konudur. Dolaysyla 157nci yette,
Hz. sann ldrld iddiasna Kurnn
verdii bbihe lehm cevabn, pheye
drlp, bir aldana ve karkla srklendiler eklinde anlamak daha doru olsa
gerektir. Bu man, yukarda szn ettiimiz
her iki ihtimali de yani, armhta lme hadisesinin daha sonra Hristiyanla sokulduu
ve Yahuda skariyotun Allah tarafndan Hz.
saya benzetilip armhta can verdii iddialarn karlayacak niteliktedir. Ortada her
halkrda bir kartrma vardr.
31. Hz. sann vefat keyfiyeti ve Kyametten

nce yeryzne dnecek olmas konusunda
farkl mlhazalar vardr. zet olarak arz edeceimiz u birka nokta, bu mlhazalar iinde
deerlendirilebilir:
Hz. sa (a.s.), Yahudiler veya onlarn kkrtmasyla Romallar tarafndan armhta ldrlememitir. Baz tefsirlerde ve elde bulunan
fakat shhatinden tam emin olamadmz
Barnabas ncilinde getii zere, havarilerinden ona ihanet eden Yahuda skariyot, Hz.
say ldrmek isteyenlere Allah tarafndan
Hz. sa gibi gsterildi ve armhta o can verdi.
Muhammed Esed, armhta can verme hadisesinin sonradan uydurulmu olduunu iddia
eder. Ona gre, daha sonra Mitraizmin tesiriyle Hristiyanla ilk gnah doktrini girmi
ve Hz sann armhta can verdii iddias
buradan domutur. O dnemde, armhta
can verme en baya caniler ve sulular iin
uygulanan en kt bir idam ekli olduundan, Hz. sann dman olan Yahudiler de
buna daha sonra inanmlardr. (The Message of the Quran, 134) M. Esedin bu iddias
doru da olsa yanl da olsa bir gerek vardr
ki, mevcut Hristiyanlkta yer alan ilk gnah,
keffaret, teslis gibi doktrinlerin hepsi Mitraizmde de vard ve Hristiyanln Anadoluya
getii yllarda Mitraizm Anadoluda ok yaygn olduu gibi, Hristiyanlk Romann resm
158inci yet, l-i mran Sresi 55inci yetiyle birlikte ele alnd takdirde, nitekim bu
yetle ilgili notta (not 12) akland ve Bedizzaman hazretlerinin de ifade buyurduu
zere (Mektubat, 1. Mektup), Hz. sann Cenab- Allaha ykseltilmesi konusunda unu
syleyebiliriz: Hz. sa (a.s.), ruhuyla ve astral
(necm) beden haline brnm vcuduyla
birlikte semaya kaldrlm, douu gibi vefat, yani dnyadan alnmas da farkl olmutur.
Hz. sann semaya kaldrl, Hz. Muhammed aleyhissalt vesselmn miracna benzetilebilir. Efendimiz, misyonu gerei ruhu ve
bedeniyle gklere kp, btn lemleri dolaarak geri dnerken, Hz. sa (a.s.) ise, ahs
adna bir rasl olarak misyonunu tamamlad iin geri dnmemitir.
242
NS SRES
Kurn- Kerimde aka grld ve Bedir esirlerine yaplacak muamele konusunda

fikirlerini beyan eden Hz. Eb Bekir ve Hz.
mere kar Efendimizin de beyan buyurduklar zere, ll-azm denilen byk rasller iinde Hz. Nuh ile Hz. Musa ve Hz.
brahim ile Hz sa, miza olarak birbirlerine
daha yakndrlar. lk ikisinde, misyonlar gerei cell, yani nce kfre ve kfirlere kar hiddet hakim iken, dier ikisinde cemal,
yani umumi manda yumuaklk ve dolaysyla nce mminlere kar merhamet ve
sonra kfre, kfirlere kar izzet hakimdir.
Muhammed ruhta ise, evrensellii sebebiy-
Cz: 6, Sre: 4
le bunlarn her ikisi de denge halinde meczedilmi, birbiriyle kaynatrlmtr. Fakat

artlara gre bazen biri, bazen dieri ne
kabilir. Kyamete yakn bir dnemde slm hizmetlerde Hz. brahim ve bilhassa Hz.
sann temsil ettii cemal, yumuaklk n
plana kacak, yani slmn tebliinde Hz.
sann temsil ettii misyon arlk kazanacak, neticede Hristiyanlar iinde en azndan
byk gruplar mutlak kfrn savleti karsnda slma girecek veya onun rehberliini
tanyacak ve bylece slm, mutlak kfr
karsnda cihan apnda bir hakimiyet elde
edecektir.
Cz: 6, Sre: 4
NS SRES
103
243
gnderdik; ta ki, kendilerine rasller geldikten sonra insanlarn, (Bize mjdeleyen ve

uyaran bir rasl gelmemiti ki! diye) Allah
karsnda geerli bir mazeretleri olmasn.
phesiz Allah, izzet ve ululuk sahibi, her
ite stn ve mutlak galiptir; her hkm ve
icraatnda pek ok hikmetler bulunandr.
166. (nsanlar ister iman etsin ister etmesin,)
ama Allah, sana indirdiinin hak olduuna
bizzat ahadet etmektedir ve yine ahadet
etmektedir ki, onu bizzat Kendi ilmine dayal olarak ve yine Kendi ilmi dahilinde indirmektedir. Sonra, bu geree melekler de
ahitlik etmektedirler. Aslnda (baka ahitlere ihtiya da yoktur ya; nk bir eyin
gereklii iin) ahit olarak Allah yeter.
167. Hl byle iken, (sana indirdiimiz hakikatlar) ret ve inkr edenler ve bakalarn
da Allahn yolundan alkoyanlar, hi phesiz haktan bsbtn sapp gitmilerdir.
163. (Ey Raslm!) Nuha ve Ondan sonra

gelen neblere nasl vahiyde bulunmusak,
ayn ekilde sana da vahyediyoruz. Nitekim
brahime, smaile, shaka, Yakuba ve Onun soyundan gelip srail kabileleri iinde
gnderilen peygamberlere, saya, Eyyba,
Yunusa, Haruna ve Sleymana da vahyetmitik. Davuda da Zeburu verdik.32
164. (Misyonlar erevesinde) daha nceden sana bahsettiimiz rasller gibi, kendilerinden sana sz etmediimiz daha baka
rasller de gnderdik (ve phesiz onlara da
vahiyde bulunduk). Ve Allah, Musa ile de
husus bir tarzda konutu.33
165. Hepsini (iman ve salih amel karlnda af, rahmet ve mkfatmzla) mjdeleyiciler ve (her trl dallet yollarna ve bu
yollarn sonularna kar) uyarclar olarak
168. Evet, o inkr edenleri ve (bakalarn

Allahn yolundan alkoymakla) zulmedenleri, (byle bir inkrla da Allaha, peygamberlere, meleklere, btn mminlere ve
hakka ahitlik eden onca varla kar) hakszlkta bulunanlar Allah asla balayacak
deildir; onlar (baka) bir yola iletecek de
deildir,
169. inde ebediyen kalacaklar Cehennemin
yolu dnda. Bunu yapmak, Allah iin pek
kolaydr.
170. Ey (btn) insanlar! O (an ok yce
en byk) Rasl, size Rabbinizden hakk
getirdi; dolaysyla kendi iyiliiniz iin iman
edin. Eer inkr ederseniz, bilin ki (inkrnzn Allaha hibir zarar olmayacak ve
Ondan hibir ey eksiltmeyecektir; nk)
gklerde ve yerde ne varsa hepsi Allahndr. Ve Allah, her eyi hakkyla bilendir,
bulunandr.
244
NS SRES
32. Bu yetle ilgili olarak, merhum Ebl-Al elMevdd, u notu dmektedir:

Kitab- Mukaddeste geen Mezmurlar,
Davudun Zeburu deildir. Ayn kitap iinde,
daha pek oklarna atfedilen Mezmurlar da
vardr. Bununla birlikte, Hz. Davuda atfedilen
Mezmurlarda phesiz gerein parltlar da
yok deildir. Hz. Sleymana atfedilen Meseller iinde kukusuz Ona aidiyeti pekal mmkn olanlar var ise de, bu Meseller pek ok
ilveyi de ihtiva etmekte olup, bilhassa son iki
blm hi phesiz Sleymana ait deildir.
Kitab- Mukaddes iinde yer alan Eyp kitab,
pek ok hikmet cevherleri ihtiva etmekle beraber, kitabn Hz. Eybe ait olmas mmkn
grnmemektedir. nk bu kitapta izilen
Eyp karakteri, Hz. Eybn Kurnda ve bizzat bu kitabn balangcnda vlen o destans
sabrna terstir ve maruz kald ile ve mihnet
dneminde Allah hakknda btnyle ikyet
ve sitemlerle dolu bir tipi ortaya koymaktadr.
O kadar ki, arkadalar onu, Allahn zalim olmad konusunda deta ikna bile edememektedirler.
Kitab- Mukaddeste srail peygamberlerle
ilgili 17 kitap daha vardr ki, bunlarn byk
blm vahiy mahsul gibi grlmektedir.
Yeeya, Yeremya, Hezekiel, Amos ve dierlerinde insan ruhunu harekete geiren blmler
vardr. Bunlar okurken, ihtiva ettikleri ahlk
kaideler, irke ok gl muhalefet, Tevhidin
zerinde srarla durulmas ve srail Oullarnda grlen ve karakterleri haline gelmi ahlk yozlamann iddetle knanmas karsnda
arplmamak elde deildir. Bu kitaplarn ve ncillerde geen Hz. sann vazlarnn, Kurn-
Kerim gibi ayn lh kaynaktan gelmi olduu rahatlkla grlebilir. (Mevdd, 2: 113114,
not 205)
Cz: 6,, Sre: 4
33. r Sresi 51. yette de ifade olunduu zere, vahiy ekildedir:

1. Allah, many peygamberin kalbine brakr ve peygamber, bunun Allahtan olduunu bilir.
2. Allah, peygamberle aracsz, fakat onun
tarafndan grlmeksizin ve bir perde arkasndan konuur: Hz. Musaya aatan
konumas gibi.
3. Allah, bir melek gnderir ve bu melek,
peygambere Allahn mesajn getirir.
Cenab- Allah (c.c.), Kurn Hz. Cebrail (a.s.) vastasyla gndermitir. (Ayrca
bkn: es-Salih, 22.)
Bakara Sresi 253nc yette ifade buyurulduu zere Allah, misyonlar gerei peygamberleri bir veya birka ynden birbirlerinden stn
klmtr; yani her peygamber, dierlerinden bir
veya birka noktada stndr. u kadar ki, son
peygamber olmas ve mesajnn her ynden evrensellii sebebiyle Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm, peygamberliin btn ynleriyle
en stn temsilcisi olduu iin, her bakmdan
btn peygamberlerden stndr. Bununla
birlikte, onun hayatnn belli dnemlerinde ve
peygamberlii zirve noktada temsil edecei ana
kadarki tekml srecinde, bilhassa Kurnda
geen peygamberler, stn olduklar noktalarda
ona rehberlik yapmlardr denebilir.
Peygamberler iinde Hz. Musa (a.s.), Cenab-
Allahn kendisine bir perde gerisinden de olsa
aracsz hitap etmesiyle bir sekinlie sahiptir.
phesiz bu husus bir ikram olmakla birlikte,
vahyin en kmil ekli deildir. Vahyin en kmil
ekli, Hz. Cebrailin gnderilmesi yoluyla olan
vahiydir. Bundandr ki Tevrat, Cenab- Allahn
Hz. Musaya aracsz konumalarndan olumaz.
Cz: 6, Sre: 4
NS SRES
245
104
ten ve btn ilerin Kendisine havale edilecei bir) vekil olarak yeter.
172. Mesih, Allaha herkes gibi sadece bir
kul olup ibadet etmekten asla kanmaz;
Allaha en yakn melekler de kanmaz; (u
halde, melekler iinde de asla bir ilh bulunamaz). Kim Allaha kul olup ibadet etmekten kanr ve bunu kibirine yediremezse,
bilsin ki Allah, ylelerinin hepsini huzuruna
toplayacak (ve hesaba ekecektir).
171. Ey Kitap Ehli! Dininizde ar gitmeyin ve Allah hakknda gerek d iddialarda

bulunmayn. Bilin ki, Meryemin olu sa
Mesih baka deil, sadece Allahn bir rasldr ve (Kudretinin) bir kelimesidir ki,
onu Meryeme brakmtr; bir de, Allahtan
bir ruhtur.34 u halde, Allaha (Allah olarak) ve (sa Mesih gibi) btn rasllerine
de (rasl olarak) iman edin; byle iman edin
de, lh tr! demeyin. Kendi hayrnza,
byle iddialardan vazgein. Allah ki, ancak
tek bir ilhtr. Hi mmkn mdr ki bir
olu olsun; bundan btnyle mnezzehtir
O. Gklerde ne varsa, yerde ne varsa hepsi
Onundur (Onun mlkdr ve Onun tasarrufu altndadr). Allah, (koruyan, yne-
ynelik iler yapanlara ise mkfatlarn
tastamam verecek, stelik ltf u kereminden daha fazlasn bahedecektir. (Allaha
kul olmaktan) kananlara ve bunu kibirlerine yediremeyip byklenenlere gelince,
ylelerini ise ok ac bir azapla cezalandracak ve onlar, Allah kendilerini asla sahiplenmeyecei iin, (azap karsnda) ne bir
koruyucu, ne bir sahip, ne de bir yardmc
bulabileceklerdir.
174. Ey insanlar! Hi phesiz Rabbinizden
size kesin bir Delil geldi ve size her eyi olduu gibi apaydnlk gsteren ve yolunuzu
aydnlatan parlak bir Nur indirdik.
175. te, Allaha (bu Delilin klavuzluunda
ve Nrun nda) iman eden ve Ona smsk sarlanlar O, Kendi katndan (u anda
mahiyetini ve bykln kavrayamayacanz) bir rahmetin ve yine (mahiyetini
kavramanz mmkn olmayan) bir ltf u
nimetin iine yerletirecek ve dosdoru bir
yol zerinde hi sapmadan Kendisine ulatracaktr.
246
NS SRES
34. Allahn iki trl kelimeleri vardr; biri Kelm sfatndan gelir, dieri ise Kudret sfatndan.
Kelm sfatndan gelen kelimeleri, lh beyanlar
veya Kitaplar ve Sahifeler olarak peygamberlere
gnderilmitir. Kudret sfatndan gelen kelimeleri ise, Onun belki btn eserleri, yarattklar
ve kinatta olup biten hadiselerdir. Bununla birlikte, Hz. sa iin bilhassa Allahn bir kelimesi
tabirinin kullanlmas unun iindir:
Cenab- Allah (c.c.), bir hikmet yurdu olan bu
dnyada izzet ve azametinin gerei olarak sebepler perdesi arkasnda icraatta bulunur; yani icraatna sebep-sonu kanununu perde yapar. nk, kinatta olup bitenlerin, bilhassa hastalklar,
lm ve musibetler gibi insanlara sevimsiz gelen
hadiselerin arkasndaki lh hikmeti ve gzellikleri kavrayamayan bazlar, bunlar dorudan
Allaha atfederek gnaha ve yanl deerlendirmelere girebilirler. Bu bakmdan, Cenab- Allah
insan ile bu hadiseler arasna sebepleri perde
olarak koymutur ki, insanlarn bu hadiselerden
dolay ikyeti ve serzenileri Allaha gitmesin.
hiret ise btnyle Kudret yurdu olup, orada
Allahn Kudreti ile varlklar ve hadiseler arasnda sebep perdesi yer almayacak ve her ey bir
anda olup bitecektir.
te, Hz. sann yaratlnda ncelikle Kudret hakimdir. O, dier insanlarn aksine babasz
Cz: 6, Sre: 4
yaratlmtr. Hz. Meryeme Allahn bir yarat

ve kulu olan Ruh tarafndan flenmi ve bylece
yaratlnda ruhan cihet ok daha ar basmtr. Bu ise, Onun misyonunun gerei idi. nk O, tamamen maddecilik ve/veya dnyevlik
bataklna batm ve Allahn yetlerini ok
kk dnya menfaatleri karsnda satmaktan
ekinmeyen bir toplulua yeniden ruh flemek,
onlar mnen diriltmek iin gelmiti. Dolaysyla
Onun, Allahtan bir ruh olarak anlmasna da
bu alardan yaklamak gerekir.
Hz. dem de annesiz ve babasz yaratlmt. Byle iken Onun iin Allahn bir kelimesi
tabirinin kullanlmamasnn sebebi ise udur:
Hz. dem (a.s.) ilk insand; dolaysyla ilk insan
olarak artlar gerei annesiz ve babasz olacakt.
Oysa Hz. sa (a.s.), btn insanlarn bir anne ve
babadan dnyaya geldii asrlar sonrasnda bir
mucize olarak babasz dnyaya geliyordu.
Gerek bu iken, Hz. sann takipilerinin byk ounluu, sonraki yllarda ve asrlarda dinlerinde arla gittiler. Allahtan bir ruhu Allahn ruhu yaptlar ve Hz. sann kendisiyle desteklendii Kudsiyet Ruhunu (Bakara Sresi/2:
87) da Allahn Kendi Ruhu olarak yorumlayp,
ona da tanrlk verdiler ve neticede Tevhidi teslise
evirdiler. Kurn- Kerim, btn bunlar reddetmekte ve bu konuda gerei ortaya koymaktadr.
Cz: 6, Sre: 4
NS SRES - MDE SRES
247
105
5. MDE SRES
edinede Hicretin 6nc ylndan sonra

inen srelerdendir. 120 yettir. Hz. sann
havarilerinin Cenab- Allahtan indirmesini istedii sofra (mide) sebebiyle Mide adn almtr.
Daha ok hukuk mevzular ihtiva eder.

1. Ey iman edenler! (Gerek Allah ile gerekse
insanlarla szleip) yaptnz anlamalar
yerine getirin. (Genelde ve hangi artlarda)
haram klndklar size bildirilen ve bildirilecekler dnda (sr, deve, koyun ve kei
gibi) ehl ve bir de ot yiyen drt ayakl hayvanlarn etleri size hell edilmitir. u kadar ki, ihraml iken (bakasnn kestiini
yemenizde beis olmamakla birlikte) bizzat
avlanmanz hell deildir. phesiz ki Allah, nasl dilerse yle hkmeder.
176. (Ey Raslm!) Senden fetva istiyorlar.
De ki: Allah, kelle (geride baba ve ocuk
brakmadan vefat eden kii)nin mirasyla ilgili hkmn size yle bildiriyor: ocuu
olmayan, (babasn da daha nce kaybetmi
bulunan) biri lr ve geride (z veya baba
bir) kz karde brakrsa, terikesinin yars
ona aittir; (kalan yars, baba tarafndan varsa miras konumundaki akrabanndr. Onlar
da yoksa, yine kz kardeindir.) Eer herhangi bir kz karde ocuk brakmakszn lrse,
(tek vris olan z veya baba bir) erkek karde, onun terikesinin tamamn alr. (Babasz
veya ocuksuz olarak vefat eden bir kiiden)
geriye iki kz karde kalrsa, terikenin te
ikisi onlarndr. Eer vrisler erkek ve kz
kardelerden ibaret olurlarsa, bu durumda
erkek, kadn hissesinin iki mislini alr. Allah,
hkmlerini size aklyor ki, herhangi bir
yanlla ve aknla dmeyesiniz. Allah,
her eyi hakkyla bilendir.
2. Ey iman edenler! Allahn, (Onun tarafndan muhterem ve mukaddes ilan edilen Cuma ve Bayram namazlar, cemaatle namaz,
ezan, kurban, Hac ve mensiki gibi slmn
ve Mslmanln sembolleri demek olan)
iarlarna ve bu arada, (bizzat o aylarda size
saldrlmam olmas dnda savamann
yasakland) Haram Aylara, Hac mevsiminde kurban edilmek zere Beytullaha
getirilen hayvanlarla, yine kurban edilmek
zere iaretlenmi kurbanlklara ve Rabbilerinin ltfedecei kazanc ve Onun rzasn arzulayarak Beyt-i Harama ynelenlere
sakn saygszlkta bulunmayn. hramdan
(ve haram blgeden) ktnzda, dilerseniz avlann. Mescid-i Haram ziyaretinizi
engellediler diye bir toplulua kar duyduunuz fke, sakn sizi (Allahn iarlarn
tanmama ve haram hell etme mansna
gelecek) bir tecavze sevkedip de gnaha
sokmasn. Ancak (iman, infak, namaz, sa-
248
MDE SRES
br, sebat gibi sizi Allaha yaklatracak her

trl) hayr, iyilik ve faziletlerde, bir de Allaha kar gelmekten saknp Onun korumas altna girme (takva) hususunda birbirinizle yardmlan. Buna karlk, sizi hayrdan
uzaklatrp karlnda cezay gerektirecek
Cz: 6, Sre: 5
her trl ktlk ve (hem Allah ile hem de

insanlarla olan mnasebetlerinizde) haddi
ama ve dmanlk zerinde birbirinizle yardmlamayn. Allaha kar saygl olun ve
Ona kar gelmekten saknn. phesiz Allah, cezalandrmas ok etin olandr.
Cz: 6, Sre: 5
MDE SRES
249
106
bulunuyorlar. O halde, onlardan korkup

karlarnda rperti duymayn; yalnzca
Benden korkup Benim karmda rperin
(ve neye hkmetmisem onu yerine getirin).
te bugn sizin iin (btn kaideleri, hkmleri ve evrenselliiyle) dininizi kemale
erdirdim; zerinizdeki nimetimi tamamladm ve sizin iin din olarak slm setim.1
u kadar ki, kim alktan bunalp aresiz
kalr da, (zaruret miktarn amak veya bir
baka a insann payna tecavz etmek gibi
yollarla) gnaha meyletmeksizin (haram
edilen bu yiyeceklerden yerse, hi phesiz
Allah pek balaycdr, rahmet ve merhameti pek bol olandr.
3. unlar ise size haram klnd: Kendiliinden lm hayvan, kan, domuz eti,
Allahtan bakas adna kesilen ve henz
can kmadan yetiip artna uygun tarzda
kestikleriniz mstesna herhangi bir ekilde
boularak len, herhangi trde bir darbe ile
ldrlm, yukardan veya kuyuya derek lm, yine, boynuzlanarak veya yrtc
bir hayvan tarafndan paralanarak lm
ve bir de put mans tayan her trl ekil,
yap ve antlara hrmeten kesilen hayvanlarn etleriyle, fal, zar atma, kumar, piyango
gibi yollarla taksim ve elde ettiiniz etler (ve
sir yiyecekler). Haram edilen btn bu yiyecekleri yemek, Allaha itaatten ve Onun
yolundan kmak demektir. Artk bugn
kfredenler, dininizin yerleip hakim hale
gelmesine mani olmaktan mitlerini kesmi
4. (Ey Raslm!) Sana nelerin (ve bu arada av hayvanlarnn hangi ekilde yakalayp
getirdikleri avlarn) hell olduunu soruyorlar. De ki: Size pak, sala zararsz ve haram phesi bulunmayan btn yiyecekler
ve bu arada, Allahn size rettiinden renip de eittiiniz avc hayvanlarn (boma
veya arpma yollaryla olmayp, bizzat av
organlaryla yaralayarak) yaptklar avlar
hell klnd. Bu hayvanlarn, (kendileri yemek iin deil de) sizin iin tutup, (herhangi bir parasn yemeden l veya diri olarak) getirdiklerinin temiz ksmlarn yiyin
ve (av hayvann salarken) Allahn adn
ann (Besmele ekin). Allaha kar saygyla
dopdolu bulunun ve Ona itaatsizlikten saknn. Hi phesiz Allah, hesab pek abuk
grendir.
5. Bugn size pak, sala zararsz ve haram
phesi tamayan yiyecekler hell klnm
bulunuyor. Kendilerine (daha nceden) Kitap verilmi olanlarn (temiz ve hakknda
haram phesi olmayan yiyecekleri gibi,
zerlerine Allahtan bakasnn adn anmadan) kestikleri de size helldr; nitekim
250
MDE SRES
Cz: 6, Sre: 5
sizin (ayn tr yiyecekleriniz ve) kestikleriniz onlara hell olduu gibi. Ayrca, iffet ve
meruiyet erevesinde hareket eden, evliliin hikmet ve sebeplerine uygun bir hayat
sren ve zina gibi sefahat yollarna sapmayan, gizli dost da edinmeyen insanlar olarak
farz olan mehirlerini verip nikhladnzda,
iffetli ve evliliin hikmet ve sorumluluklarnn uurunda mmin kadnlarla, sizden
nce kendilerine Kitap verilmi olanlardan
ayn ekilde iffetli ve evliliin hikmet ve

sorumluluklarnn uurunda olan kadnlar
da size (helldr). (Dnyada Ehl-i Kitapla
ilgili bu hkm var ise de, herkes iin asl
ve geerli gerek udur:) Kim imann gerei
olarak slmn hkmlerini brakp aykr
uygulamalar hayat tarz haline getirirse,
btn yapt iler hi phesiz boa gider
(Allah katnda kabl grmez) ve bylesi,
hirette de kaybedenlerden olur.
1. Hz. merin hilfet gnlerinde bir yahudi,

Sizin kitabnzda yle bir yet var ki, o yet
bize inmi olsa idi, onun indii gn bayram
yapardk. der ve bu yetin te bugn sizin
iin, (btn kaideleri, hkmleri ve evrenselliiyle) dininizi kemale erdirdim ve zerinizdeki
nimetimi tamamladm ksmn okur. Gerekten
de, yetin dier ksmlaryla birinci derecede ve
dorudan balants grlmeyen ve iki durak
aras gelen bu ksm, slmn hakimiyetini ve
Kyamete kadar geleceini garanti altna alan bir
yettir. Dolaysyla, nemi ve iaret ettii gerek, Peygamber Efendimizin Bugn size ok
kymetli iki ey brakyorum ki, onlara sarldnz mddete yolunuzu armazsnz. Onlar,
Allahn Kitab ve Raslnn Ehl-i Beytidir.
sznde yatyor olsa gerektir. Bu hadis, Mslim, Tirmiz ve Nes gibi, Ktb- Sitte olarak
bilinen 6 sahih hadis kitabna dahil kaynaklar,

ayrca Ahmed ibn Hanbelin Msnedi gibi daha
baka gvenilir Hadis kaynaklarnda bu ekilde
yer alrken, mam Malikin Muvattanda senetsiz bir rivayetle ve Hakimin Mstedrekinde,
Allahn Kitab ve Raslnn Snneti (veya
Snnetim) eklindedir. Fakat, Bedizzaman
hazretlerinin buyurduklar zere, Ehl-i Beytten
kast da, birinci derecede Snnettir. Ayrca, slm tarihi boyunca, ok az istisna dnda, byk mcedditler ve slm birinci derecede koruyup tebli eden limler ve mridler hep Ehl-i
Beyt mensubu olarak gelmilerdir. Efendimiz
aleyhissalt vesselm, bu hadisleriyle mmetini Ehl-i Beyt etrafnda toplanmaya tevik etmi
ve Kurnla bilhassa Snneti temsil eden Ehl-i
Beytin birbirlerinden ayrlmayacaklarn beyan
buyurmutur.
Cz: 6, Sre: 5
MDE SRES
251
107
yapmak ve zerinizdeki (slm) nimetini tamamlamak diliyor, ki srekli kredesiniz.

7. Allahn zerinizdeki nimetini ve ittik,
itaat ettik, ba stne! diyerek yerine getirmeyi zerinize aldnz ve bylece sizi
onunla bal hale getirdii ahdini hi hatrnzdan karmayn. Allaha kar saygyla
dopdolu olun ve Ona itaatsizlikten saknn.
phesiz Allah, sinelerin zn, onlarda
sakl tutulan btn srlar hakkyla bilir.
6. Ey iman edenler! Namaz klacanz zaman, (eer abdestsiz iseniz) yzlerinizi ve
dirsekleriniz dahil ellerinizi ykayn; balarnz meshedip, ayaklarnz da topuklaryla beraber (ykayn). Cnp iseniz, (boy
abdesti alarak) tastamam temizlenin. Eer
hasta olup da (su kullanmak size zarar verecekse) veya seferde iseniz yahut sizden biri
tuvaletten gelmi ise ya da hanmlarnza
temas etmi de (abdest alacak veya gusledecek) su bulamad iseniz, bu takdirde temiz
topraa ynelip teyemmm edin: (avu ilerinizi topraa vurarak) yzlerinizi ve ellerinizle birlikte dirseklerinize kadar kollarnz
o toprakla meshedin. Allah, herhangi bir ekilde size glk karmak dilemiyor; fakat
sizi madd-manev btn kirlerden tertemiz
8. Ey iman edenler! Var gcnzle hakk

ayakta tutanlar olun (ve bunun gereklerinden olarak) ahitlikte kl krk yarar derecede dikkatli davrann, adaleti tam temsil
edin. Bir toplulua kar duyduunuz fke
(veya onlarn size besledikleri kin), sakn
sizi adaletsizlikte bulunma gnahn ilemeye itmesin. Daima dil davrann; takvaya
en uygunu, en yakan budur. Allaha kar
saygyla dopdolu olun ve Ona itaatsizlikten
saknn. phesiz Allah, her ne yapyorsanz hepsinden hakkyla haberdardr.
9. Allah, iman edip, imanlarnn gerektirdii
istikamette salam, doru, yerinde ve slaha
ynelik iler yapanlara vadetti ki, onlar iin
(nemli neticelerle ykl) bir mafiret ve
ok byk bir mkfat vardr.
252
MDE SRES
Cz: 6, Sre: 5
108
10. Buna karlk, (iman yerine) kfredip de,

(d dnyada ve bizzat kendi yaratl, vcut
ve mahiyetlerinde bulunan ve btn iman
esaslarn ispatlayan) delilleri (ve Kitaptaki)
yetlerimizi yalanlayanlar ise, yleleri o Kzgn, Alevli Atein yrn ve yoldalardrlar.
11. Ey iman edenler! Allahn zerinizdeki
nimetini hatrlayn: hani bir topluluk size
el uzatmaya, sizi ldrp yok etmeye teebbs etmiti de, O bunlarn ellerini zerinizden ekip geri evirmiti. Allaha kar
saygyla dopdolu olun ve Ona itaatsizlikten saknarak, daima Onun korumas altnda bulunun. Ve, Allaha gvenip dayansn mminler.
12. uras bir gerek ki Allah, srail Oullarndan da salam sz almt. lerinde
(oniki boyun her birinden bir tane olmak
zere) oniki vekil ve temsilci tayn etmitik. Allah buyurdu ki: Hi phesiz Ben,
sizinle beraberim. Eer namaz btn artlarna riayet ederek vaktinde ve aksatmadan klar, zekt verir ve istisnasz btn
rasllerime iman eder, onlara sahip kar
ve Allah rzas iin, karln sadece Ondan bekleyerek malnzdan Onun yolunda
harcamak suretiyle Allaha en gzel tarzda
dn verirseniz elbette kusurlarnz rter, gnahlarnz siler ve sizi (aalarnn
arasndan ve kklerinin) altndan rmaklar akan cennetlere koyarm. Artk bundan
sonra iinizde kim de nankrlk edip kfre
saparsa, hi phesiz o, dz yolun ortasnda sapp gitmi olur.
13. Buna ramen, verdikleri o salam szden dndkleri iindir ki, onlar lnetledik
(rahmetimizden uzaklatrdk, pek ok felketlere maruz braktk) ve kalblerini katlatrdk. Kelimeleri, kendileriyle kastedilen
man ve muhtevay deitirecek biimde ele
alp maksatlarndan saptrmak ve bylece
Allahn Kelmn tahrif etmekle meguller;
kendilerine tebli edilip zellikle hatrlatlan
hususlarn en mhim bir ksmn ve onlardan faydalanmay da unuttular. lerinde pek az mstesna olmak zere onlardan
hep bir ihanetle karlarsn. Yine de sen,
onlarn yaptklarndan geiver ve msamaha yolunu se. Hi phesiz Allah, Onu
grrcesine, hi olmazsa Onun kendilerini
grdnn uuru iinde daima iyilik dnp iyilikte bulunanlar sever.
Cz: 6, Sre: 5
MDE SRES
253
109
14. Biz Nasranyiz2 diyenlerden de salam

sz almtk; fakat onlar da kendilerine tebli edilip zellikle hatrlatlan hususlarn en
mhim bir ksmn ve onlardan faydalanmay unuttular. Bu yzden Biz de, aralarna
Kyamet Gnne kadar srecek dmanlk
ve buz braktk. Gn gelecek ve Allah,
deta meslek ve sanat haline getirdikleri ktlkleri bir bir yzlerine arpacaktr.
15. Ey Kitap Ehli! Hi phesiz size, (en stn niteliklerle donatlm ve bu nitelikleriyle birlikte geleceini de ok iyi bildiiniz)
Raslmz (Muhammed) gelmi bulunuyor: Kitaptan (Tevrat ve ncilden) gizleyegeldiiniz pek ok eyi size aklyor ve pek
ounu da yznze vurmayarak, ylece
brakyor. Evet, hi phesiz size Allahtan,
(parlakl gz kamatrc ve zihninizi, kal-
binizi ve yolunuzu aydnlatan) bir Nur ve

kendisi apak olduu gibi, her gerei de
aklayan bir Kitap (Kurn) gelmi bulunuyor.
16. Allah, o Nur ve Kitap vastasyla, rzasn talep eden ve rzas istikametinde
davrananlar huzur, kurtulu ve emniyet
yollarna iletir; onlar, sadece Kendi izni ve
ltfuyla karanlklardan nra karr ve onlar (dnce, sz ve davranlarnda) doru
bir yola hidayet eder.
17. Allah, Meryem olu Mesihtir! diyenler, kesinlikle kfir olmulardr. De ki:
Eer Allah, Meryem olu Mesihi, annesini
ve yeryznde bulunan herkesi helk etmek
dilese, Ona kar kimin elinden bir ey gelebilir; Onu kim engelleyebilir? Dorusu,
Allaha aittir gklerin, yerin ve bu ikisi arasnda bulunan her eyin mutlak mlkiyeti
ve hakimiyeti. O, dilediini yaratr. Allah,
254
MDE SRES
2. Nasran kelimesi, Kurnda kullanl tarzyla,

bazlarna gre Hz. sann (a.s.) doum yerine
nisbetle Nasradan gelme ve Nasrallar, Nasral saya inananlar mansna ise de, esasen, l-i
mran Sresinde getii zere (yet: 52), (Hz.
sann) yardmclar anlamnda olup, nusret
kelimesinden tremedir. Kurn da burada bu
kelimeyi, Hristiyanlarn ya bir iddias olarak, ya
da srenin sonunda anlatlacak hadiseye telmih,
dolaysyla onlar iin bir iltifat, fakat asl sorumluluklarn hatrlatma noktasnda bir ikaz olarak
kullanmtr.
Hz. sa, getirdii dine hibir zaman Hristiyanlk adn vermedii gibi, takipileri iin de
hristiyan kelimesini kullanmamtr. O, Hz.
Musann (a.s.) eriat zerinde ve onun dinini
diriltmek iin gelmitir (Matta, 5: 17); ayrca,
Son Peygamberi mjdelemek, Onun iin bir n
haberci olmak da misyonuna dahildi (Kurn, 61:
6; Yuhanna ncili, 14: 2527, 30; 15: 26; 16: 78,
Cz: 6, Sre: 5
1215). lk takipileri, kendilerini srail Oullar

toplumundan ayr grmez, hatt onlarla beraber
Kudste Mabette ibadet ederler ve kendilerini
Musann eriatnn takipileri olarak telkki ederlerdi (Rasllerin leri, 3: 110; 21: 1415). Daha
sonra Pavlos, eriata uymann gerekmediini ve
kurtulmak iin saya inanmann yeterli olduunu ileri srd (Romallara, 3: 2124, 27; 5: 1; 6:
14...). Yine de, Hz. sann takipileri, kendilerini bir sre iman edenler, akirtler (talebeler),
kardeler olarak anyorlard (Rasllerin leri, 2:
44; 4: 32; 9: 26; 11: 29; 13: 52; 15: 1, 4; 23: 1). Yahudiler ise, onlar Galileliler, Nasra mezhebinde
olanlar (Luka, 13: 2; Rasullerin leri, 24: 5) gibi
isimlerle anarlard. Dmanlar, Hz. sann takipilerine ilk defa Antakyada onlar kmsemek
ve onlarla alay etmek iin, u Nasral Mesihe
inananlar mansnda Mesihler (Hristiyanlar)
dediler (Rasllerin leri, 11: 26) ve bu isim, zamanla yerleti. (Ksmen Mevddden 2, not 36)
Cz: 6, Sre: 5
MDE SRES
255
110
aklayan Raslmz (Muhammed) gelmi

bulunuyor. Evet, size hi phesiz bir mjdeleyici ve uyarc gelmi bulunuyor. Allah,
20. Hani bir zaman Musa, halkna yle
demiti: Ey halkm! Allahn zerinizdeki
nimetini hatrlayn:3 ki O, iinizden peygamberler kard ve sizi (Msrda) idareciler yapt ve kendi ahs, itima ve siyas
hukukunuza sahip ve ilerinizi idareye kadir hr insanlar kld. Ayrca, dnyada hibir toplulua vermedii (birtakm nimetleri)
size bahetti.
18. Hem Yahudiler hem Hristiyanlar, Biz,

Allahn ocuklar ve Onun sevgilileriyiz.
derler. De ki: Eer byle ise, gnahlarnzdan dolay Allah sizi neden cezalandryor?
Hayr, siz de Onun yaratt insan topluluklarndan birer topluluksunuz. O, kimi
dilerse onu balar; kimi dilerse onu da
cezalandrr. Allahndr gklerin, yerin ve
bu ikisi arasnda bulunan her eyin mutlak
mlkiyeti ve hakimiyeti. Ve, niha var da
yine Onadr.
19. Ey Kitap Ehli! Rasllerin gelmesinin kesintiye urayp Hak Dinin nisyana gmld bir srada, ileride Bize ne bir mjdeleyici geldi, ne de bir uyarc. demeyesiniz
diye, size (btn iman, ibadet ve davran
esaslarn, insanln saadet ve selmeti adna gerekli btn hakikatleri) hakkyla
21. Ey halkm! Haydi, Allahn sizin iin

takdir ve girmenizi emir buyurduu u mukaddes lkeye4 girin ve sakn gerisin geriye
dnp kamayn ve dininizden irtidatla eski
halinize avdet etmeyin. Yoksa, her bakmdan kaybedenlerden olursunuz.
22. (Ona) yle cevap verdiler: Ey Musa!
Orada ok gl ve zorba bir kavim var. Bu
bakmdan, onlar oradan kncaya kadar biz
oraya asla giremeyiz. Ne zaman onlar oradan
karsa, ite o zaman biz de oraya gireriz.
23. Allahn cezalandrmasndan, Onun buyruklarna uymamaktan korkan ve Allahn
kendilerine iman, sdk ve yakn bahettii
iki yiit ortaya atlp dediler ki: ehrin kapsn zaptedip, zerlerine varn. Bir kere
ieri girip de zerlerine vardnz m, galip
taraf muhakkak sizsiniz demektir. Ve, Allaha gvenip dayann eer gerekten mmin iseniz.
256
MDE SRES
3. Bir insann gerek insanl iki nemli haslette

yatar ve denebilir ki bu iki haslet, ona hidayetin bahedilmesine de vesiledir. Bunlardan biri,
insann aczini, kusurunu ve hatalarn kabul
edip srekli istifar hali iinde bulunmas; dieri ise, kendisine yaplan en kk bir iyilii
bile takdir edip teekkrle mukabele etmesidir.
Nankrlk, kibir, enaniyet ve zulm, bunlarn
zdd olup, kfre de sebeptir. Denebilir ki, istifar ve teekkr bilmeyen insan, sureta insan
da olsa, gerekte insanlktan km biridir. Bu
bakmdan, vicdan btn btn kararmam bir
kii, hatasn kabulden kanmayaca gibi, kendisine yaplan iyilikleri de takdir eder. Bu sebeple
Kurn, insanlara bir yandan Allahn onlara olan
nimetlerini hatrlatr ve onlardaki kr, teekkr duygusunu harekete geirirken, bir yandan
Cz: 6, Sre: 5
da bu nimetlere karlk, dmemeleri gerektii

halde dtkleri ukurlar hatrlatarak, onlar istifara armaktadr. Bu iki husus, hem gerek
insanlk, hem de tebli adna ok nemlidir.
4. Bugnk Filistin ve srail topraklar, Hz. brahimin ve oullar Hz. shak ve Yakubun (Allahn selm onlarn ve btn peygamberlerin
zerine olsun!) yaadklar topraklard. O dnemde lh emanet, slmn temsili srail Oullar zerinde olduundan, o topraklar Cenab-
Allah onlar iin takdir buyurmu ve oraya girip orada her dnem hak din olan slm hakim
klmalarn istemiti. Dolaysyla bu topraklar,
srail Oullarna bir rk olmalar hasebiyle deil, slmn temsilini yklenip, bayraktarln
yapmalar adna vadedilmi topraklard.
Cz: 6, Sre: 5
MDE SRES
257
111
lunun yaad nemli ve ders verici hadiseyi anlat: Birer kurban takdim etmilerdi
de, birisinden kabul edilmi, dierinden ise
kabul edilmemiti. (Kurban kabul edilmeyen, kardeine), ldreceim seni! dedi.
Kardei ise yle mukabelede bulundu: Allah, ancak kalbi Ona kar saygyla dopdolu olan ve Ona itaatsizlikten saknanlardan
kabul buyurur.
28. Sen beni ldrmek iin elini uzatsan
da, ben seni ldrmek iin elimi uzatacak
deilim. Hi phesiz ben, lemlerin Rabbinden korkarm.
24. Dierleri, szlerinde srar ettiler: Ey

Musa! O topluluk orada olduka, biz oraya
ebediyen giremeyiz. (Mutlaka gireceiz diyorsan,) haydi sen ve Rabbin gidin savan;
bize gelince, ite tam burada oturup bekleriz.
25. (Musa dnd ve Allaha yle) yalvard:
Rabbim! Ben, ancak kendime ve kardeime sz geirebiliyorum. Ne olur, bizimle bu
yoldan km s topluluk arasndaki hkm Sen ver!
26. (Allah,) yle hkmetti: O (mukaddes
lke), bundan byle onlara krk sene haramdr. Artk orada burada akn akn
dolap dursunlar. Sen o yoldan km s
kavim iin hi gam ekme!
27. (Ey Raslm!) Onlara demin iki o-
29. Ben, (seni ldrmek iin) elimi uzatp

da asla gnaha girmek, bylece hem kendi
gnahm, hem de senin gnahn yklenmek istemem; bu bakmdan dikkat et, btn gnah sen ykleneceksin ve sonunda
Atein ehlinden olacaksn.5 nk budur
zalimlerin cezas.
30. (Bu szler, berikinin ders almak yerine
hrsn kamlad da,) nefsi onu kardeini
ldrmeye sevketti ve nihayet o da kalkt
kardeini ldrd; byle yapmakla kaybedip
gidenlerden oldu.
31. Allah, (ne yapacan bilemedii) kardeinin cesedini nasl ortadan kaldracan
gstermek iin bir karga gnderdi: onun
yeri eip de (oraya bir ey gmp stn
rttn grnce), Vah bana, ben u
kargadan daha bilgisiz, daha m cizim ki,
kardeimin cesedini nasl ortadan kaldracam bilemedim?! diye dvnd; hsran ve
haybete dt.6
258
MDE SRES
5. yetin buraya kadar olan ksmnn kelime

kelime mans, Ben dilerim ki, benim gnahm da kendi gnahn da yklenesin ve Atein ehlinden olasn! eklindedir. Aslnda bu, bir
dilein deil, tekvin bir realitenin ve cidd bir
ikazn ifadesidir. Bu realite ve ikaz, u iki hadis-i erifte grebiliyoruz: ki Mslman birbirini ldrmeye teebbs etse, len de ldren de
Cehennemdedir. nk, len de, gc yetseydi
dierini ldrecekti. (Mslim, Fiten, 14; bn
Mce, Feraiz, 8). ki insan birbirine kar szl tecavze giritiinde, mazlum taraf tecavzde ileri gitmedike, tevacz ilk balatan, hem
kendisinin hem de sebep olduu iin dierinin
gnahn yklenir. (Mslim, Birr, 68; Tirmiz, Birr, 51). yetteki ifade, bu geree bakmaktadr. Yani Habil, Ben, tecavz ederek iki
gnah birden yklenmek istemem. demekte ve
esasen kardeine, Dikkat et, iki gnah birden
ykleneceksin! diyerek beli bir hatrlatma ve
ikazda bulunmaktadr. Yoksa, onun iki kiinin
gnahn birden yklenip, Cehenneme gitmesini
arzuluyor deildir.
6. Baz ferd grnen hadiseler, kll gerekleri
ortaya koyar ve kll kanunlara sebep olurlar.
Mesel, bir defasnda Efendimiz aleyhissalt
vesselm, Kadir Gecesinin hangi gece olduunu kefe alt bir zamanda iki Mslmann
iddetle mnakaa ettiklerini grr ve o i, kendisine unutturulur. Bu hadise, ferd bir hadise
olmakla birlikte, mmet iinde maalesef deta
yerleik bir hl olan cedel, ihtilf ve fitnenin
sembol gibi bir fonksiyon grdnden, byk
bir hayrdan mmeti mahrum brakmtr denebilir. Bunun gibi, Kitab- Mukaddeste (Tekvn:
Cz: 6, Sre: 5
4) adlar Abel (Habil) ve Kain (Kabil) olarak anlan iki kardein bandan geen bu hadise de, bir
insanlk gereini ortaya koymaktadr. Kitab-
Mukaddeste anlatldna gre, Kabil ifti, Habil ise obandr. htimal bir mnasebetle Allaha
yaknlk iin birer kurban, Habil iyi bir koyun,
Kabil ise, yetitirdii ekinden birka tutam takdimde bulunur. Kurban, yaklama mansnadr ve ondan kast, Allaha yaklamaktr. Kurban,
terim ve uygulama olarak slmda artk kk
veya bykba hayvanlar cinsinden bir hayvan
kesme eklinde yerlemise de, yine de onun
altnda yatan asl gaye Allaha yaklamak olup,
Kurn- Kerimde, Onlarn ne etleri ne de kanlar asla Allaha ulamaz; sizden Ona ulaacak
tek ey, takvadr (Hac Sresi/22: 37) buyurulmaktadr. Kabil, takvadan yoksun bulunduu,
ihtimal bunun iin de kurban veya takdimesinde
baka gaye gtt veya bunu istemeye istemeye yapt, ksaca ibadete ters bir niyet, tutum
ve davran iinde bulunduu iin, Allah onun
kurban veya takdimesini kabul buyurmamtr.
Bu ise onda, bir baka ok nemli insanlk gerei olan kskanlk damarn harekete geirmi
ve bu kskanlk da insanlk tarihinde ilk kann
dklmesine yol amtr.
Hayat, bilhassa insan hayat, Allah katnda son
derece kymetli ve nemlidir. O kadar ki, Hak
haktr; hakkn by k olmaz; bir ferdin
hakk toplum iin feda edilemez. hkmn veren slm, bir insan (madd veya manev adan)
ldrmeyi veya diriltmeyi btn insanl ldrme veya diriltme gibi telkki etmi ve haklarn
ve deerlerin mtekabiliyeti, yani karlkl oluundan hareketle de ksas koymutur.
Cz: 6, Sre: 5
MDE SRES
259
112
33. Allaha ve Raslne kar fiil sava aan

ve (Allah ve Raslnn ahkmna fiil muhalefet ile terr estirme, adam ldrme, can
ve mal gvenliini yok etme, soygunculukta bulunma gibi) aktif ve silahl eylemlerle
yeryznde bozgunculuk yapanlarn cezas:
(sularnn durumuna ve artlara gre) ldrlmeleri veya aslmalar veya ellerinin ve
ayaklarnn aprazlama kesilmesi veya srgne ya da hapse gnderilmeleridir. Bu ceza,
onlarn dnyadaki rsvayldr; hirette
ise onlar iin ok byk bir azap vardr.
34. Ancak, kendilerini ele geirmenizden
nce yaptklarndan vazgeip tevbe edenler
hakknda, (kiiler aleyhine iledikleri ahs
sularla ilgili karar o kiilere veya vrislerine
ait olmak zere, kamu hukuku hkmleri
olarak) bu hadler uygulanmaz. Bilin ki Allah, (gnah ve hatalar) ok balayandr;
(tevbe ile Kendisine ynelen kullarna kar
husus) merhameti pek bol olandr.
32. te bundan dolaydr ki, (btn insanl kapsamna alan umum bir kaide olarak,
bilhassa) srail Oullar iin u hkm koyduk: Kim, mer erevede bir baka can
karl (ksas) veya yeryznde bozgunculuk karma cezas olmakszn bir cana
kyarsa, sanki btn insanlar ldrm
gibi olur. Kim de bir hayat kurtarrsa, sanki btn insanlarn hayatn kurtarm gibidir. Onlara (bylesi hkm ve lleri tebli
etmeleri iin) rasllerimiz, apak gerekler
(ve rasl olduklarn gsteren) gn gibi aikr deliller ve mucizelerle geldiler. Ne var
ki, btn bunlardan sonra ilerinden pek
ou hal yeryznde taknlk yapp durmaktadr.
35. Ey iman edenler! (Hem dininizi, dzeninizi ve huzurunuzu korumak, hem de dnyada ve hirette gerek saadete ulamak
diliyorsanz) Allaha kar saygl olun, Ona
itaatsizlikten saknn ve Onun korumas altna girin; Ona yaklap ulamaya bir
vesile arayn ve Onun yolunda (mallarnz
ve canlarnzla) cihad edin ki, (dnyada ve
hirette) gerek kurtulua, mazhariyete ve
muradnza erebilesiniz.
36. Buna karlk, kfrde diretenler, yerde ne var ne yok hepsi onlarn olsa, bir de
bunun bir katna daha sahip bulunsalar ve
Kyamet Gnnn azabndan kurtulmak
iin bunlarn hepsini feda etseler, yine de
bu, (Allah katnda) kabule mazhar olmaz.
Onlarn hakk, ancak pek ac bir azaptr.
260
MDE SRES
Cz: 6, Sre: 5
113
37. O Ateten kmak dilerler, fakat asla

oradan kacak deillerdir. Onlar iin kalc
bir azap vardr.
38. Erkek olsun kadn olsun, hrszlk yapana gelince: kazandklar (bu crmn) karlnda Allahtan ibret verici bir ceza olarak
onlarn ellerini kesin. phesiz Allah, izzet
galiptir; her hkm ve icraatnda pek ok
39. Fakat her kim de yapt bu hakszlk
ve kendi kendine zulmden sonra piman
olup tevbe eder ve halini dzeltirse, hi
phesiz Allah onun tevbesini kabul eder.
nk Allah, (hata ve gnahlar) pek ok
balayandr; (bilhassa tevbe ile Kendisine
ynelen kullarna kar) husus rahmet ve
merhameti pek bol olandr.7
40. Bilmez misin ki, hi phesiz Allah,
evet Onun iindir gklerin ve yerin mutlak mlkiyeti ve hakimiyeti; O, kimi dilerse
ona azap eder, kimi de dilerse balar. Allah, her eye hakkyla g yetirendir.8
41. Ey (an ok yce o en byk) rasl!
Azlaryla inandk deseler de, kalbleri
asla iman etmemi bulunan (mnafk)lardan ve yahudi olanlardan kfrde birbirleriyle yarrcasna koturup duranlar
seni mahzun etmesin. Onlar, (dorudan
hi holanmaz ve bilhassa hakknzda) hep
yalan, iftira ve propagandaya kulak verirler; (iman ve aydnlanma adna olsun, mesajnn zn renme adna olsun) sana
hi gelmemi, (yalann ve iftirann asl
kayna) baka bir topluluu dinlerler (ve
onlar adna casusluk yapp, daima sizin
anz ararlar). (Allahn) Kelmn ve
sylenen szleri mans deiecek biimde

srekli asl eklinden saptrr, gizler, deitirir (ve bylece) tahrif ederler. (Hakknda
senin hkmne bavurduklar meselelerde,)
Size yle fetva verilirse kabul edin; o ekilde verilmezse aman, onu kabulden geri
durun! derler. (Byledir onlar:) Allah, bir
kimseyi z ortaya ksn diye bir imtihana
tbi tutmay murat buyurmu (ve o kimse
de bu imtihanda kaybetmise), artk Allah
katnda onun lehine olarak senin yapabilecein bir ey yoktur. Onlar yle kimselerdir
ki, (kfrde kouturmalar ve fasklklar
sebebiyle) Allah onlarn kalblerini arndrmay dilememitir. Onlarn hakk, dnyada
zillettir; hirette de onlar iin ok byk
bir azap vardr.
Cz: 6, Sre: 5
MDE SRES
7. Daha nce de arz edildii zere, ceza hukuku,

zerine bir sistemin bina edilecei temel bir hukuk sistemi deil, salkl bir yapy korumaya
ynelik meyyideler, tedbirler btndr. Bu
bakmdan, cezalarn caydrcl ok nemlidir.
Dolaysyla, herhangi bir ceza hukuku hkmlerini deerlendirirken, o hkmlerin sulara
ne lde mani olduuna, o hkmlerin geerli
olduu toplumlarda sularn ilenme derecesine
bakmak gerekir. Bir dier nemli husus da, cezalarn arl veya hafifliinin, cezalarla korumaya alnm deerlere atfedilen kymetin gstergesi olmasdr. slm Ceza Hukukunun adam
ldrme, can ve mal emniyetine kasdetme, terr
estirme, toplumda huzuru, gvenlii ve salkl
toplum yapsn bozma; rza, aileye, inan, iffet
ve namus gibi kiilerin en stn deerlerine saldrmaya ve akl ifsada kar getirdii cezalar, slmn bunlara ve bunlarn korunmasna verdii
deeri aka ortaya koymaktadr. Bunlar kadar
bir dier nemli nokta, bu cezalarn btn itikad,
ibadet, ahlk, itima kaideler, hukuk, iktisat ve
siyaset birimleriyle slmn hakim olduu bir
sistemde sz konusu olduudur. Ayrca slm,
pimanla, tevbeye ve slah- hl etmeye de zel
nem atfetmekle, asl maksadn kiilerin insan
kemalta ulamak olduunu da ortaya koymaktadr. Bu maksatla o, sadece dnyev yaptrmlarla yetinmemekte, meseleyi bir eitim meselesi
olarak deerlendirip, Allaha iman, saygy ve
hiret endiesini n plana almaktadr.
slm Ceza Hukukunda hrszlk, akll ve
bl ana ermi, yani ceza ehliyeti haiz bir
kiinin, zerinde en kk bir hakk olmayan
belirli miktarn stnde ve slm Hukukunun
mal kabul ettii herhangi bir eyi veya paray,
konulup korunduu, yani sakl bulunduu yerden hibir pheye yer brakmayacak ekilde
kendi iradesiyle alp zimmetine geirmesidir.
Bu genel tarif erevesinde, mal kabul edilmeyen
nesneleri alma, kiinin hakk bulunan herhangi
bir maldan almas, darda braklan mal veya
eyay alma, tarladan alma ve belli bir miktarn
altnda alma, ayrca meyve, sebze ve ambara
konmam tahl gibi gda maddelerini alma tr
fiillerde duruma gre belli bir tazir (idar veya
261
kamu hukuku cezas) verilebilirse de, el kesme

cezas (had) uygulanmaz. Bunun yansra, Hz.
mer efendimiz (r.a.), umum ktln olduu
bir zamanda yaplan hrszlk sularn da el
kesme ile cezalandrmamtr ki, bu da, sularda
o suu ilemezse lecek derecede a kalma gibi
ztrar halinin olmamas gerektiini de ortaya
koymaktadr.
8. Kurnda bu trden ifadeler son derecede dikkat ekicidir. Bunlarla anlatlmak istenen, zetle
udur:
Allah, her eyin Yaratcs olarak her ey zerinde mutlak mlkiyet ve hakimiyet sahibidir.
Dolaysyla mlknde diledii gibi hkmeder
ve hibir zaman icraatndan sorumlu tutulamaz.
Bununla birlikte Cenab- Allah (c.c.), ok balaycdr, merhametlidir, her hkmnde ve
yaptnda bizim bilebileceimiz ve bilemeyeceimiz ok hikmetler, ok faydalar vardr.
Dolaysyla bize den, nce Onun hkmlerini, Onun mlknde diledii gibi hkmedeceini, buna mutlak yetkisinin olduu gibi,
biz istesek de istemesek de buna gcnn de
yettiini batan kabul etmek ve sonra Onun
hkmlerindeki hikmetleri aratrmaktr.
Onun Meieti, bir bakma lmiyle zde gibidir. u halde O, her eyi btnyle ve hakkyla bildii gibi, kimin nasl davranacan
da Ezel lmiyle bilir; hakkmzda neyin hayrl, neyin erli olduunu da bilir; ona gre
hkmeder ve O ne dilemi, yani neyi biliyorsa, neye hkmetmise ancak o olur. Her ey
Onun lmi dahilindedir. Fakat O, lmiyle her
eyi tesbit, yani takdir buyururken, bize tand iradeyi de phesiz nazara alr ve yle
takdir buyurur.
Biz, yaptmz ktlkler ve ilediimiz gnahlarn karln grrz. Bununla birlikte,
hangi fiilin karlnda ne ile karlaacamz, hangi sebebin hangi neticeyi douracan,
sebep-sonu mnasebet ve kanunu da O takdir
buyurduu iin, yine her hadisede, bamza
gelen her eyde Onun Meieti esastr.
262
MDE SRES
Cz: 6, Sre: 5
114
42. Yalan, iftira ve reklmlarn yapan bo

szleri dinlemeye pek merakl, haram yemee pek dkndrler. (Aralarnda kan
meselelerin zm iin) sana mracaat
ederlerse, nasl uygun grrsen yle davran: ister aralarnda hkmet, istersen mracaatlarn geri evir. Mracaatlarn geri
evirdiin takdirde sana asla zarar verebilecek deillerdir. ayet aralarnda hkmedecek olursan, doru ve dil olan ne ise tam
onunla hkmet. phesiz Allah, kl krk
yararcasna dil olanlar sever.
43. Hem, (hakknda sana bavurduklar insan ldrme konusunda) Allahn hkmn ihtiva eden (ve kendisine inanma iddiasnda bulunduklar) Tevrat ellerinde iken,
aralarnda hkm vermek zere neden sana
mracaat ediyorlar ki? Ediyorlar, hemen arkasndan ne diye senin verdiin hkme raz
olmayp da dnp gidiyorlar? Hayr, hayr;
bunlar aslnda mmin deillerdir: (ne gerektii gibi Allaha inanmaktadrlar, ne de
kitaplarna!)
44. inde saf hidayet ve (insanlarn zihnini, kalbini ve yollarn aydnlatan) bir nur
bulunan o Tevrat Biz indirdik. Her bakmdan Allaha teslim(iyetle Mslman) olmu
bulunan nebler, yahudi olanlara onunla
hkmederlerdi; ayn ekilde, kendilerini
Allaha ve insanlarn terbiyesine adam
bulunan mridler ve fakih hakimler de,
Allahn Kitabndan (vahyedilmi bulunan
ksm9 yazarak veya ezberleyerek ve onunla amel ederek) koruyup gzetmekle grevlendirilmi olmalar sebebiyle, (yine onunla
hkmederlerdi); ayrca, onun Allahtan ve
hak kitap olduuna da ahittiler. (Onlara,
Allahn Kitabyla hkmetme konusunda) hi kimseden korkup ekinmeyin; yalnz Benden korkup rperin ve yetlerimi
az bir fiyat karl satmayn! (diye ikazda bulunmutuk). Kim, Allahn indirdiini (tasdik etmeyip onunla) hkmetmezse,
byleleri kfirlerin ta kendileridir.
45. O Tevratta onlara: cana can, gze gz,
buruna burun, kulaa kulak, die di ve bunun gibi, (aynen mukabele mmkn olan)
btn yaralamalarda da ksas emretmitik.
Bununla birlikte, (ksastan maksat telef deil, bir hakkn aynen yerini bulmas olduundan,) her kim ksas hakkndan feragatta
bulunup balarsa, bu balama, (feragati
lsnde) kendi gnahlarnn affna vesiledir. (Balamazsa, Allahn indirdii ilgili
hkm dairesinde hareket etmelidir.) Her
kim ki Allahn indirdii ile hkmetmezse,
byleleri zalimlerin ta kendileridir.10
Cz: 6, Sre: 5
MDE SRES
9. Bu ifade ile, Tevratn Allahn Kitabnn

tamamn kapsamad kastedilmi olabilecei
gibi, Kitab- Mukaddes iinde yer alan ve belli
dnemlerde srail peygamberlere vahyedilen kitaplar da nazara alnm olabilir. Bu vahyedilme
hadisesi srail Oullar tarihi boyunca devam ettii iin, her rabbi ve hakimin onlarn son ekline
sahip bulunmas dnlemez.
10. Ksas, mtekabiliyet (aynen karlk) demek
olup, ister devlet bakanyla sradan bir vatanda, isterse en zengin ve soylu biriyle en fakir ve
sradan bir ailenin ferdi olsun, kanun karsnda
ahslarn ve haklarn eitliine dayanr; dolaysyla mutlak adalettir, mutlak eitliktir. Kanun
karsnda kimsenin hayat, gz, kula, eli vb.
bir bakasnnkinden daha deerli deildir. Dolaysyla, adalet ve eitlie ksastan daha te bir
misal gsterilemez. Bu sebeple Kurn, ksasta
hayat bulunduunu ihtar buyurur (Bakara Sresi/2: 179; ayrca bkn. not 131). Ksas adalet, eitlik ve mtekabiliyet demek olduundan, ancak
aynen mukabele mmkn olan organlarda ksas yaplr; mesel, deriyi paralama, bir kemii
krma gibi yaralamalarda aynen mukabele riskli
olduu iin ksas uygulanmaz, bunun yerine,
tazminat gibi baka cezalara gidilir.
Ksas, tam bir adalet ve eitlik olmakla birlikte, bizatih ve mutlak hayr bir hkm deildir.
zaf hayrdr ve temelinde fertlerin haklarn
koruma ve bir hakka tam tecavzn karln
verme prensibi yatar. Bu bakmdan, hakk telef
edilen kii, bu cinayetin karln isteyebilecei gibi, ondan vazgeebilir de. Kurn- Kerim,
vazgemeyi, yani aff tevik etmekte ve, diyelim
263
ki karlnda bir hayatn balanmas sz konusu ise, bir insann hayatn balayan, btn
insanlarn hayatn balam gibi olacandan,
affeden iin, yapt fedakrlk nisbetinde kendi
gnahlarnn balanaca mjdesini vermektedir. Demek oluyor ki, Allahn hkmleri, mutlak
adaletle birlikte affedicilii, toplumda karlkl
fedakrl, sevgiyi ve saygy da esas almaktadr. Ayrca Allah (c.c.), kullarn (insanlar), onlarn hallerini ve onlar iin neyin iyi ve faydal,
neyin kt ve zararl olduunu herkesten ok
daha iyi bilir. Bu sebepledir ki, hi kimse, hibir
sistem, Allahn hkmlerinden daha gereki ve
gzel bir hkm koyamaz ve Allahn koyduu
hkmlerle hkmetmemek, eer bu hkmleri
beenmeme ve reddetmeye dayanyorsa hem kfr, hem fsk, hem zulm; beenip kabul etmekle birlikte, onlar uygulamak mmknken baka
sebeplerle uygulanmyorsa, bu defa hem fsk,
hem de zulmdr.
Elimizde bulunan Kitab- Mukaddeste ksas
hakknda u yetleri gryoruz: Can yerine can,
gz yerine gz, di yerine di, el yerine el, ayak
yerine ayak, yara yerine yara, bere yerine bere
vereceksin (k, 21: 2324). Ve bir kimse,
bir adam vurursa mutlaka ldrlecektir. Ve
bir hayvan vuran, can yerine can olarak onu
deyecek. Ve bir kimse, komusunu sakatlarsa,
kendisine de yapt gibi yaplacaktr; krk yerine krk, gz yerine gz, di yerine di olmak
zere, adam nasl sakat etti ise kendisine de yle
edilecektir... Sizin iin hkm bir olacak; garip
iin naslsa, yerli iin de yle olacak. (Levililer,
25: 1722)
264
MDE SRES
Cz: 6, Sre: 5
115
46. Daha sonra, o peygamberlerin izleri

zerinde, kendinden nce indirilen Tevrat
(asl hali, lh kaynakl oluu ve hal ihtiva
ettii gerekler itibariyle) tasdik eden (bir
rasl) olarak Meryem olu say grevlendirdik. Ona iinde saf hidayet ve (insanlarn zihnini, kalbini ve yollarn aydnlatan) bir nur (lh kaide ve hkmler) yer
alan, kendinden nce indirilen Tevrat(taki
hkmleri, birka haramn hell klnmas
dnda) tasdik eden ve mttakler iin her
bakmdan bir rehber ve irad adna bir t
olan ncili verdik.
47. Ve yle buyurduk: ncil Ehli, Allahn
o (ncil)de indirdii (hkmlerle) hkmetsin. Kim Allahn indirdii ile hkmetmezse, byleleri fasklarn ta kendileridir.
48. (Ey Raslm!) Sana da, Kitaptan kendinden nce indirilenleri (asl halleri, hal
ihtiva ettikleri gerekler ve lh kaynaklar itibariyle) tasdik edici ve onlar zerinde
gzetleyici, denetleyici ve onlarn gerek
niteliklerini ortaya koyucu, ayrca gerein ta kendisi olarak ve indirilii esnasnda
kendisine hibir phe ve btl karmayacak ekilde (bu) Kitab indirdik. O halde,
mminler (ve mracaatlarn kabulle davalarna bakma yolunu setiin Kitap Ehlinden insanlar) arasnda Allahn indirdiiyle
hkmet ve artk sana gerein ta kendisi
gelmi olduuna gre onlarn keyiflerine
ve arzularna uyma. (Tarih srecinde kendilerine ayr rasl gelen ve Kitap verilen)
her bir mmet iin, gnlk hayatlarnda
zerinde yryecekleri ve saadete gtren
apak bir yol (eriat) ve onun dayand
deimez temel esaslardan oluan bir ana
cadde (Minhac) tayin buyurduk. Eer Allah dilemi olsayd, hepinizi (tarih boyu
ayn eriat zerinde) tek bir mmet klard
(ve ayn hayat artlarnda kalrdnz); fakat

O (sizi, deiik ve gelien artlarda ilm tekml kanununa tbi tutarak,) her birinizi
kendisine verdii (Kitapla) imtihan etmek
iin byle mmetlere ayrd. yleyse (ey
mminler), durmayn, hayrl ilerde birbirinizle yarn. Neticede Allahadr hepinizin
dn ve O, (nefsaniyete kaplarak) ihtilf
edegeldiiniz btn hususlar size tek tek
bildirecek ve bu hususlarda aranzdaki hkmn verecektir.11
49. Evet, sana ite byle buyurduk: Onlarn
arasnda Allahn indirdiiyle hkmet; onlarn keyif ve arzularna uyma ve dikkat et
ki, Allahn sana indirdii hkmlerden bir
ksmyla ilgili olarak seni bir imtihana atp
artmasnlar. Eer senin verdiin hkm
kabul etmez de yz dnp giderlerse, bil ki
Cz: 6, Sre: 5
MDE SRES
265
Allah, baz gnahlar sebebiyle onlar bir

musibete uratmay dilemektedir. Zaten insanlar iinde pek ou, hi phesiz Allahn emrinden kp, Ona isyanda srar eden
(fask)lardr.
50. Yoksa onlar, Cahiliye hkmn m arayp arzuluyorlar? Oysa, ilim ve imannda
kesinlik (yakn) peindeki bir topluluk iin
Allahtan daha gzel hkm veren biri olabilir mi?
11. Bu yetler, Bakara Sresi 213nc yeti gibi,

ok nemli tarih ve sosyolojik kaide ve gereklere parmak basmaktadr. nsanlar arasnda iki
trl ihtilf vardr. Bunlardan birisi yaratltan gelen, zek fonksiyonlarndaki, g-kuvvet, arzu, karakter, gaye gibi hususlardaki ftr
ihtilflardr ki, bunlar hem farkl mesleklerin
kaynadr, hem de msbet terakkinin ve hayrlarda yarmann sebebidir. Bir de, nefsaniyetten
ve menfaat paylam veya atmasndan kaynaklanan ihtilflar vardr ki, bunlar da madd
terakkiye hizmet etmekle beraber, yeryznde
fitne ve fesadn da en nemli sebeplerini oluturur. Geri madd ve ilm terakkinin asl stadlar da peygamberler olmakla birlikte, onlar
genellikle tohumu atar ve insanlar, bu tohumlar
yeertirler. te bu ilm ve madd terakkinin deitirdii siyas, itima ve iktisad artlar, farkl
zamanlarda ayn iman, ibadet, ahlk, hatt temel
hell-haram esaslarnda ittifak etmekle birlikte, farkl eriatlarla farkl rasllerin gnderilip,
farkl kitaplarn verilmesini gerektirmitir. Son
peygamber Hz. Muhammed aleyhissalt vesselmin risaleti beer tarihinde zellikle ilim ve
teknik gelimeler, ulam ve haberleme vastalar asndan byk lde bir gei noktas olma
zellii tadndan, nceki rasllerin her birinin
misyonu belli zaman ve topluluklarla snrl olmutur. brahim izgide Hz. Musa (a.s.) srail
Oullarna Tevratla, ayn izgide Hz. sa (a.s.)
ise, ana itikad, ibadet, ahlk ve pek ok temel
hell-haram esaslarnda, bir de asl itibariyle ihtiva ettii her eyin Allahtan olduu hususunda
Tevrat tasdik eden, fakat ondaki baz haramlar hell klan ncille gelmitir. Dolaysyla, Hz.
sadan itibaren srail Oullarna den, btn
nceki peygamberlere ve getirdikleri kitaplara da
iman etmenin yansra Hz. saya ve ncile de

iman edip, artk Tevratla birlikte, ncilin Tevrat
hkmlerinde yapt deiikliklere tbi olmakt.
Ne var ki bu, byk lde gereklememi ve
btn temel esaslarda bir ve ayn olan Allahn
dini Yahudilik ve Hristiyanlk olarak, Allahn
dinine mensup olarak tek bir topluluk oluturmas gerekenler de, ok defa birbine dman
iki ayr topluluk oluturmulardr. Kendisinden
sonra insanln artk bir baka peygambere ihtiya duymayaca bir dnemde son peygamber
olarak gnderilen Hz. Muhammed aleyhissalt
vesselm Kurn- Kerimle birlikte geldiinde
ise, dier btn insanlar gibi, hem Yahudilere
hem de Hristiyanlara den, btn nceki kitaplara ve peygamberlere inanmakla birlikte, Hz.
Muhammed aleyhissalt vesselma ve Kurna da inanp, artk Kurnn hkmlerine tbi
olmakt. Ne var ki bu da, henz nemli lde
gereklemedi ve brahim izgide tek bir peygamber, tek bir kitap, tek bir din, tek bir yol olmas gerekirken, ayr din ve yol ortaya kt.
48inci yetin, O, nefsaniyete kaplarak ihtilf
edegeldiiniz btn hususlar size tek tek bildirecek ve bu hususlarda aranzdaki hkmn
verecektir. eklinde bitmesi, tek yolun e karlmas asndan son derece nemlidir ve ok
byk bir tehdit ifade etmektedir.
yetler, Kurndan nce gnderilen kitaplar
ismen anar ve onlar iin 48inci yette Kitaptan
indirilenler ifadesini kullanrken, Kurn Kerim
hakknda dorudan Kitap tbirini kullanmaktadr. Bu demektir ki Kurn- Kerim, eriat
noktasnda phesiz farkllklar olmakla birlikte, onun da dayand temel gerekler ve ayrca
btn itikad, ibadet, ahlk ve temel haram-hell
esaslar itibariyle nceki kitaplar ihtiva etmek-
266
MDE SRES
tedir. eriat noktasnda ise Kurn, o kitaplarda

yer alp da neshetmedii ahkm, bazen bizzat
anarak (ksas gibi), bazen de hakknda sessiz kalarak ama anmay Snnete havale ederek (recm
gibi) yerinde brakmtr ki, slm hukukular
bundan, Evvelkilerin neshedilmemi bulunan
eriat, Kurn ve Snnette de anlmak kaydyla bizim de eriatmzdr. kaidesini istinbat
etmilerdir. Bunun yansra Kurn, elbette yeni
hkmler de koymutur ve artk btn insanlar
iin geerli olan Kitap Kurndr. Bununla birlikte, Ehl-i Kitap kategorisine giren Yahudiler ve
Cz: 6, Sre: 5
Hristiyanlar, Kurnn hakim olduu ortamda

ayr bir cemaat halinde kendi dinlerini yaayp,
kitaplarn uygulayabilirler.
slm, hukuk asndan, iki temel kaynak
Kurn ve Snnete dayal olarak icma, kyas,
istihsan, istishab, mesalih-i mrsele, rf, ncekilerin nesholmam eriat, sedd-i zerayi gibi
kanun koyma yollaryla, tarihte benzeri olmayan
bir fkh usul (hukuk metodolojisi)ne sahiptir
ve dolaysyla, Peygamber Efendimizden Kyamete kadar insanlarn btn meselelerine cevap
verecek genilik, derinlik ve kapsamdadr.
Cz: 6, Sre: 5
MDE SRES
116
267
yerek, o zalimlerin dostluklarn kazanmak

iin deta yar yaptklarn grrsn. Ne
malm, belki de Allah yaknda mminlere
bir zafer veya baka ekilde ferahlk ihsan
eder, ya da o mnafklara veya dost edindikleri zalimlere dorudan Kendi katndan
bir musibet verir de o zaman, ilerinde gizledikleri nifaklar yznden Eyvah, biz ne
yaptk! diye hayflanrlar.
53. man etmi bulunanlar ise, o zaman hayretle yle sylenirler: unlar deil miydi
var gleriyle Allah zerine yemin edip, siz
mminlerle beraber olduklarn syleyenler? Ama ite netice: btn yaptklar boa
gitti de, bsbtn kayp iinde kalakaldlar.
51. Ey iman edenler! (Mslmanlara dmanlk iindeki o) Yahudileri ve Hristiyanlar (hele bir de Mslmanlara ramen) dostlar, mttefik ve ilerinizi kendilerine havale
edeceiniz vekil ve merci edinmeyin. Onlardan ancak kimisi kimisine dost, yardmc ve
vekildir. inizden kim onlarla hakik dost
ve srda olup ilerini onlara brakrsa, hi
phesiz bylesi neticede onlara benzer, onlardan olur (ve hirette de onlarla birlikte
harolur). Allah, (itikad ve ahkmda yanla yuvarlanmakla en byk zulm ileyen)
zalimler topluluunu doruya (ve bilhassa
hirette kurtulua) iletmez.
52. Fakat sen (ey Raslm), kalblerinin tam
merkezinde hastalk bulunanlarn Ne olur
ne olmaz, korkarz ki zaman aleyhimize dnverir de bamza bir musibet gelir! di-
54. Ey iman edenler! inizden kim, hangi

grup dininden dnerse dnsn, bir gn gelecek ve Allah onlarn yerine yle bir topluluk getirecek ki, Allah onlar sever, onlar da
Onu severler; mminlere kar boyunlar
yerde, kfirler karsnda onurlu ve zorludurlar; Allah yolunda durmakszn cihad
ederler ve bunu yaparken, kendilerine dil
uzatan hibir kimsenin knamasndan ekinmezler. te bu Allahn yle bir ltfudur
ki, onu dilediine verir. Allah, (engin ltuf
ve merhametiyle) kullarn sarp sarmalayandr, (neyi niin yaptn) ok iyi bilendir.12
55. Sizin ilerinizi kendisine havale edeceiniz hakik dostunuz ve koruyucunuz ancak (ve ncelikle) Allahtr, (sonra) Onun
Rasldr ve (sonra) iman etmi olup, Allaha tam boyun emilik iinde namazlarn
btn artlarna riayet ederek vaktinde ve
aksatmadan klan ve zektlarn her dnem
hakkyla verenlerdir.
56. Kim Allah, Onun Rasln ve iman
etmi bulunanlar hakik dost, ilerini kendisine havale edecei vekil ve idareci edinir-
268
MDE SRES
se, hi phesiz bunlarn tekil ettii Allah

taraf, her halkrda galip olanlardr.
57. Ey iman edenler! Daha nce kendilerine
Kitap verilmi bulunanlardan dininizi alay
ve elence konusu yapanlarla, (vahiy, Kitap,
12. Sahabe-i Kiram dneminde slmn uzak gelecei adna byk bir mjde veren bu yet, son
derece nemli gerekleri ifade etmektedir:
Kimsenin slm terketmesiyle slma bir
zarar gelmez; onun korunmas Allaha aittir
ve Allah, dinini koruduu gibi, onu her halkrda baka dinlere de galip klacaktr.
Allah, hikmet yurdu olan dnyada genellikle
sebepler perdesi arkasnda icraatta bulunur.
Dolaysyla, slm nimetini omuzlarna ykledii bir grup, cemaat veya millet, onu yaayp
yaatmada acze derse, Allah bu defa istikbal hazinesinde saklad bir baka topluluu
ortaya karr. Bu, ileride ortaya koyacaklar
performans sebebiyle Allahn nceden setii
bir topluluktur ki, Allah onlardan razdr ve
onlar sevmektedir; bu sevgi sebebiyle onlar
da Allah sevmektedirler.
Allah (c.c.) Sahbe-i Kiram benzer bir slpta sena ederken, srayla,
1. srekli Hz. Peygamberin aleyhissalt
vesselm maiyyetinde, yannda bulunup,
Onunla hemhal olmay;
2. dnem, gelecee nazaran daha ok bedeviyet dnemi olup, bu dnemde bedevilere
galip gelme genellikle kuvvete bal bulunduundan inkrclara kar etin olmay;
3. mminler arasnda merhameti ve
4. srekli Allahn rzas peinde ibadet et-
Cz: 6, Sre: 5
Din kabul etmeyen) kfirleri gerek dost,

mttefik ve ilerinizi kendilerine havale edeceiniz vekiller edinmeyin. Eer mminler
iseniz, Allahn buyruklarna kar gelmekten saknn ve Onun korumasna girin.
meyi n plana karr (Fetih Sresi/48:

29).
Bu drt haslette srasyla Hz. Eb Bekir, Hz.
mer, Hz. Osman ve Hz. Ali efendilerimiz ba
ektiklerinden, bunlar Sahabenin de en bykleridir.
Fakat bir zaman gelecek ve Allah, dinine hizmet erefini yet indii anda henz Sahbe tarafndan bilinmeyen bir toplulua, bir millete bahedecek. slma hizmet nimetinin omuzlarna
konduu bu topluluk veya millet ise srasyla:
1. mminlere kar (merhametten de te)
boynu yerde olma;
2. inkrclara kar onurlu ve zorlu olma;
gerek izzet ve erefin slmda olduunun uuru iinde bulunma;
3. Allah yolunda durup dinlenme bilmeden
cihad etme; yani, Allah insanlara duyurma, insanlarn hidayetine vesile olma,
Allahn dini her mmkn olan her yere
tama yolunda tam bir yardmlama ve
dayanma iinde durmakszn urama,
alma, gereken ne ise onu yapma;
4. Allah yolunda cihad vazifesini yerine getirirken knanmaktan, kmsenmekten
ekinmeme en n planda gelen hasletler
olacak ve bu drt haslette ba ekenler
de, o topluluun en nde gelenlerini tekil
edeceklerdir.
Cz: 6, Sre: 5
MDE SRES
117
269
domuz ve Allaha isyanla baka yollar, baka dinler icat ederek insanlar bunlara itaate
zorlayan btl glere ve sahte ilhlara tapan
zelil kleler haline getirmitir. Onlar, (dnyada da hirette de) yerleri ve konumlar
itibariyle en kt durumdadrlar ve dmdz
yoldan en fazla sapp gitmi olanlardr.
61. (Bunlarn ayn karakterdeki dostlar olan
mnafklar) size geldiklerinde nandk!
derler; halbuki huzurunuza (kalblerinde)
kfrle girdikleri gibi, huzurunuzdan yine
(kalblerindeki) kfrle karlar. lerinde gizledikleri (kfr) Allah ok iyi bilmektedir.
62. (Kitap Ehlinden olan o inkrclarn) pek
ounun, bizatih byk gnah olan szler
sarfetmede, dmanlkta ve haram yemede
yarrcasna ve birbirlerine destek iinde
kouturduklarn grrsn. Gerekten ne
de fena ileyip durduklar bu ey!
58. Siz ezan okuyup namaza davette bulunduunuz zaman onlar bunu alay ve elence konusu yaparlar. Byle yaparlar, nk
onlar, akletmeyen ve gerei anlamayan bir
topluluktur.
59. De ki: Ey Kitap Ehli! Siz, herhalde u sebepten dolay bizden hi holanmyorsunuz:
Biz, Allaha, bize indirilen (Kurn)a ve daha
nce indirilmi bulunan (Tevrat, ncil ve dier Kitaplar)a inanmaktayz; siz ise, ounluk itibariyle yoldan km fasklarsnz.
60. De ki: (Siz, sa dahil btn nceki peygamberlere ve Kitaplara olan inancmz kt
gryorsunuz ama,) ben size Allah katnda
mstahak olduklar ceza itibariyle beterin
beteri bir durumu bildireyim mi? O kimseler ki, Allah onlar lnetlemi (rahmetinden
kovmu), onlar iddetli bir cezaya dar
klm ve ilerinden bir ksmn maymun,
63. Bari mridleri ve fakihleri onlar byk

gnah olan szler sarfetmekten ve haram yemekten alkoysalard! (Ama heyhat!) Bunlarn da yapp durduklar gerekten ne kt!
64. Yahudiler, Allahn eli bal ve skdr.
diyor (ve bizzat kendilerinin sebep olduu zillet ve meskenetlerini Allaha yklemeye alyorlar). Hay kendi elleri balanascalar; hay
syledikleri bu szden dolay rahmetten uzak
kalascalar! Hayr, hi de yle deil: Allahn ki
Eli de aktr; O, nasl dilerse yle infak eder;
(dolaysyla vermesi, onlarn keyfine bal deildir). Fakat uras bir gerek ki, Rabbinden
sana indirilen (nimet ve yetler), onlarn pek
ounun ancak azgnln ve kfrn arttrmaktadr. Biz de aralarna Kyamete kadar
srp gidecek bir kin, dmanlk ve nefret
saldk. Ne zaman (Raslllaha ve mminlere
kar) harp iin bir ate yaksalar Allah onu
sndrr. Ancak onlar, srekli bozgunculuk
karmak iin yeryznde kouturup dururlar. Allah, bozguncular sevmez.
270
Cz: 6, Sre: 5
MDE SRES
65. Ne olurdu, Kitap Ehli gerektii gibi

iman etmi ve Allaha tam bir sayg iinde Onun yasaklarndan saknarak korumas altna girmi olsalard, (Hi olmazsa
imdi yapsalar!) o takdirde hi phesiz
iledikleri gnahlar(n kklerini de) siler
ve yine hi phesiz onlar nimetler yurdu
cennetlere yerletirirdik.
66. Ne olurdu, (zamannda) Tevrat, bilhare (Tevrattaki hkmlerde yapt baz
deiikliklerle) ncili ve kendilerine Rabbilerinden indirilen dier Kitaplar btn hkmleriyle ve hakkyla uygulam, (dolaysyla son olarak Kurna da inanp balanm) olsalard (Hi olmazsa bundan sonra
byle yapsalar!) o takdirde hi phesiz,
(yukardan yaacak ve yerden fkracak
nimet ve bereketler sebebiyle) balarnn
zerinden ve ayaklarnn altndan bol bol
yerlerdi.13 Her eye ramen, ilerinde ll
ve dengeli davranp mutedil yolda giden bir
zmre de vardr; fakat ounlua gelince:
ileyip durduklar eyler ne de kt!
67. Ey (an ok yce, o en byk) Rasl!
Rabbinden sana her ne indirilmise onu
eksiksiz tebli et! Eer byle yapmazsan
risalet (elilik) vazifeni yerine getirmemi
olursun. Allah, seni btn insanlardan koruyacaktr. phesiz Allah, kfirler topluluunu (senin aleyhindeki) hedeflerine
ulatrmaz.14
68. De ki: Ey Kitap Ehli! (Her birinin geerli olduu zaman itibariyle ve hal ihtiva
ettikleri nesholmam gerekleriyle) Tevrata, ncile ve Rabbinizden size indirilen
btn dier Kitap ve Sahifelere, (dolaysyla imdi de artk bana ve Kurna) gerektii gibi inanp hkmlerini uygulamadka
Allah katnda hibir deeriniz olmad gibi,
Din adna da salam hibir dayananz yok
demektir. Fakat (ey Raslm,) Rabbinden
118
118
sana indirilen (bu Kurn), onlardan pek ounun ancak azgnlk ve kfrn arttrmaktadr.15 Ama bundan dolay sen, o kfirler
topluluu iin zlp gam ekme!
69. ster (Mslman bilinip, Kurna ve
Allah Raslne) iman ikrarnda bulunanlardan olsun, isterse Yahudi olanlar, Sbiler, Hristiyanlar (ve daha baka insanlardan) olsun, (mesele asla bir isim meselesi ve
kuru bir iddiadan ibaret deildir). Her kim
gerekten Allaha ve hiret Gnne iman
eder ve imanlarnn gerektirdii istikamette salam, doru, yerinde ve slaha ynelik
iler yaparsa, (yardmm, desteimi hep
yanlarnda bulacaklar iin) onlar hakknda
(zellikle hirette) korkmalarn gerektiren
bir ey olmayacak ve herhangi bir ekilde
zlmeyeceklerdir de.
Cz: 6, Sre: 5
MDE SRES
271
70. Andolsun, srail Oullarndan (bu iman

ve salih amel esas zere) salam sz alm
ve kendilerine pek ok rasller gndermitik. Ama ne zaman onlara nefislerinin ho-
lanmayaca, heva ve heveslerine hizmet

etmeyecek mesaj ve hkmlerle bir rasl
gelmise, (o rasllerden) kimisini yalanlyor, kimisini de ldryorlard.
13. Bu yette anlatlan gerei Kitab- Mukaddeste de grrz:
dir. Ve, yetin haber verdii aynen gereklemi,

Allah Rasl yatanda vefat etmitir.
Eer kanunlarmda yrrseniz ve emirlerimi tutarsanz, ve onlar yaparsanz; o

zaman, yamurlarnz vakitlerinde gndereceim ve yer mahsuln verecek, ve krn
aalar meyvelerini verecekler ve doyuncaya kadar ekmeinizi yiyeceksiniz (Levililer, 26: 35)
Ve eer Allahn Rabbin szn dinlersen,
btn bu bereketler senin zerine gelecek ve
sana erieceklerdir. ehirde bereketli olacaksn ve krda bereketli olacaksn (Tesniye,
28: 23)
Bu iki yet, takva kelimesi ve Kitabn uygulanmas erevesinde nemli bir geree parmak basmaktadr. Kitabn ihtiva ettii kanunlardan baka,
eriat- Tekvniye veya Kevniye diye anlp, Cenab- Allahn kinat ve hayatla ilgili koyduu ve
tecrb ilimlerin (Fizik, Kimya, Astronomi, Biyoloji vb.) konusu olan kanunlar da vardr. Bunlara
uyup uymamann da karl olup, bu karlk
daha ok dnyada, ksmen de hirette grlr.
Takva kavram, daha nce de akland zere,
bu kanunlara gre davranmay da iine alr.
14. Bu yet, Kurna ve Raslllaha ait bir
mucizeyi ifade etmekte, yani Allah Rasl aleyhissalt vesselmn Mekkeli ve ldeki btn
mrikler, Yahudiler, Hristiyanlar, mnafklar
ve daha bakalar dahil olmak zere btn dmanlarndan korunacan, misyonunu yerine
getirmede dmanlarnn kendisine bir zarar veremeyeceklerini kesin bir dille haber vermekte-
yet, Allahn mesajn, yani dinini kimseden

korkmadan ve Raslllahn izinde, yani Snnete uygun izgide tebli edenlerin de (33: 39)
ayr koruma altnda bulunacaklarna zmn bir
mjde de ihtiva etmektedir.
15. Bu yet, nemli geree temas etmektedir.
Yahudiler, yegne kitaplar bildikleri Tevrat ve kendilerine gelen dier lh Kitap
veya Sayfalar, Hristiyanlar ncili, asliyetleri
iinde ve hakkyla uygulamadka, Allah katnda bir deer ve Din adna da herhangi salam bir dayanaa sahip olma iddiasnda bulunamazlar. Bunlar hakkyla uygulama, Hz.
Muhammed aleyhissalt vesselma inanmay da gerektirdiinden, dolaysyla gerekten
mmin saylmak iin Ona inanp, Kurn
kabullenmeleri arttr.
Hristiyanlar ve Yahudiler, Hz. Muhammed
aleyhissalt vesselma inanmayp, Kurn
kabullenmemekle birlikte, slm onlar Kitap
Ehli kabl eder. Bu sebeple, Din adna u veya
bu ekilde bir dayanaklar olmas iin, Kitap
Ehli olarak en azndan kendi kitaplarna uymalar beklenir.
Kurn, hidayeti nlerine koyduu halde, kendi
kitaplarna nasl muamele ettiklerini aklad
iin, inatla ve gurur sebebiyle Kurna inanmayp kar kmakta daha bir ileri gitmektedirler.
272
MDE SRES
Cz: 6, Sre: 5
119
71. Byle davranmakla bir karklk kmayacak, balarna mihnet ve musibet gelmeyecek zannederek (geree ve ikazlara
kar) kr ve sar kesildiler. Sonra Allah,
onlara tevbe nasip etti ve tevbelerini de
kabul buyurdu; ama bunun ardndan pek
ou itibariyle yine kr ve sar kesildiler.
Allah, ne yapp ettiklerini hakkyla grmektedir.
72. Allah, Meryem olu Mesihtir. diyenler hi phesiz kfir olmulardr. Oysa
Mesih, yle demiti: Ey srail Oullar!
Benim de sizin de Rabbiniz olan Allaha
ibadet edin. Gerek u ki, kim Allaha irk
koarsa, Allah mutlak surette Cenneti ona
haram klmtr ve onun niha barna Atetir. (Allaha irk komakla en byk zulm
ileyen) btn zalimler iin (hirette) hibir yardmc da yoktur.
73. Bunun gibi, Allah uknumdan biridir. diyenler de, yine hi phesiz kfir
olmulardr. Halbuki tek bir lhtan baka hibir ilh yoktur. Syleyegeldikleri bu
szden eer vazgemeyecek olurlarsa, ilerinde bu ekilde kfrde diretenlere ok ac
bir azap dokunacaktr.
75. Meryemin olu Mesih, ancak bir rasldr. Nitekim ondan nce de rasller gelip
gemiti. Annesi (de ilhe deil), Allaha
tam sadakat iinde, son derece iffetli, drst, z-sz doru bir hanmd. Her ikisi de, (dier insanlar gibi) yemek yerlerdi.
Bak, Biz onlara gerekleri delilleriyle nasl
aklyoruz, ama gel gr ki onlar, belli tesirler altnda nasl da akllar elinip, btl
sevdalar peinde koturup duruyorlar.
74. yleyse, hal iten bir pimanlk ve

bir daha ayn zulm ilememe kararllyla Allaha dnp Ondan balanma dilemeyecekler mi? Allah, gnahlar pek ok
balayandr; (bilhassa Kendisine ynelen
kullarna kar) husus merhameti pek bol
olandr.
76. De ki: Yalnzca Allaha ibadet etmeyi

braktnz da, (Allah dilemedike ve kendiliklerinden) size zarar da fayda da vermeye
gc yetmeyen ciz mahlklara m ibadet
ediyorsunuz? Halbuki Allah, (siz ve btn
ihtiyalarnz dahil) her eyi hakkyla iitendir, her eyi hakkyla bilendir.
Cz: 6, Sre: 5
MDE SRES
273
120
il de) kfredenleri kendilerine yakn dost ve

mttefik edindiklerini grrsn. z nefislerinin bizzat kendileri iin (gelecek hayatlar
ve hiretleri adna) ileyip gnderdikleri ve
Allahn cezasn zerlerine ekecek olan bu
davranlar ne de kt! Ve onlar, azapta
77. De ki: Ey Kitap Ehli! Dininizde gerein snrlarndan taarak arlklara dmeyin ve daha nceden kendileri sapt gibi,
pek oklarn da saptrm ve u anda da
dz yolun ortasnda sapm gitmi olanlarn
heva ve heveslerine uymayn.16
78. srail Oullarndan kfre denler, Davudun ve Meryem olu sann diliyle lnetlendiler. Bunun sebebi, onlarn isyan etmeleri ve srekli taknlkta bulunup haddi
amalar idi.
79. Hangi trde irkin bir fiili ilemeye
dursalar, bundan birbirlerini vazgeirmeye
almazlar, bilakis onu ilerlerdi. Ne de ktyd yapp durduklar bu ey!
80. Onlardan pek ounun, (mminleri de-
81. Allaha ve (peygamberliin zirve temsilcisi, btn peygamberlerin has vrisi)

Nebye ve Ona indirilen (Kurn)a gerekten inanm olsalard, o kfredenleri yakn
dostlar ve mttefikler edinmeyeceklerdi.17
Ne var ki, onlarn pek ou (inanta da,
davranta da yoldan km) fasklardr.
82. uras muhakkak ki, iman edenlere insanlar iinde en iddetli dmanlk besleyenleri Yahudiler ve (Allaha) irk koanlar
olarak bulursun. Yine uras da muhakkak
ki, sevgi ve alka bakmndan iman edenlere
en ok yaknlk duyanlarn ise, Biz Nasranyiz! diyenler olduunu grrsn. Bu, onlarn iinde bilhassa geceleri ibadetle megul
keiler ve (manastrlara kapanm, hiret
endiesi iinde nefisleriyle mcadele iinde)
ruhbanlar bulunmas sebebiyledir ve onlar,
(alakgnll olup) byklenmezler.18
274
MDE SRES
16. yet, ncelikle Hristiyanlar birtakm eski

milletlere, antik a topluluklarna ve Doru
Yoldan sapm birtakm Yahudilere kar uyarmaktadr. Bu ikazda, phesiz Mslmanlarn
ve gnmzde mektep ehlinin, yani okumularn da pay vardr. Hristiyanln inan ve
ibadet esaslarnda Hz. sadan sonra ortaya kan birtakm deiikliklere, daha ilk asrndan
itibaren slm iinde de ba gsteren fitnelere,
ayrlklara, dallet frkalarna ve bilhassa son
asrlarda ortaya kan baz din d ideolojilerin
ve mistik cereyanlarn temeline de baktmzda bu yetteki ikaz daha iyi anlamak mmkn
olmaktadr. Demek oluyor ki, Kurnn ikazlar
gerektii gibi anlalamam veya dikkate alnmamtr. Kald ki, benzer ikazlar, hatt ok
daha fazlas ve sert ifadelerde ncillerde de, bizzat Ahd-i Atikin hemen hemen btn kitaplarnda da bulmak mmkndr.
Encyclopaedia Britannicada (14. bask) Hristiyanlk maddesini yazan George William
Knox, bu konuda unlar kaydeder:
Hristiyanln dnce kalplar Yunan
felsefesine ait olup, bunlarn iine bir de
Yahudi retileri girmitir. Bu ekilde kendine has bir bileime sahip bulunuyoruz:
sann ahs zerinde rlen ve yabanc bir
felsefenin iinden akp gelen Kitab- Mukaddes doktrinleri.
Ayn eserde, Charles Anderson Scott, sa

Mesih bal altnda unlar yazar:
Matta, Markos ve Lukada, bunlar yazanlarn say insandan te bir varlk, zellikle ona Allahn Olu denmesine gereke
olacak ekilde Allahla hull-ittihad eklinde mnasebeti bulunan ve Allahn Ruhunu tayan bir insan olarak grdklerini ima
eden hibir ey yoktur. Hatt Matta ona,
Marangozun olu olarak atfta bulunur
(Hemen belirtelim ki, Mattann bu kayd
resmdir; ona gre, marangoz Yusuf, Hz.
sann babaldr. A) ve Petrusun Hz.
say bir tarafa ekip azarladn bile kaydeder (16: 22). Lukada, sann vefatndan
sonra Emmaus kyne doru giden iki a-
Cz: 6, Sre: 5
kirt Ondan, Allahn ve btn halkn yannda, ite ve szde kudretli bir peygamber
olarak bahsetmektedir (24: 19) Markos
yazlmadan nce, Hristiyanlar arasnda artk Hz. sadan Rab olarak bahsetmek deta
gelenek halini alm olmasna ramen, bu
ikinci ncilde, sa hakknda Rab tabirinin
kullanlmas ok nadirdir (birincide Matta
kavram Allah haknda bol bol kullanlmakla birlikte, sa hakknda da hemen hemen
hi gemiyor denebilir.) Btn bu ncilde sann ilesine, vefatna ve son akam
yemeindeki konumalara ok nemli yer
verilmise de, bunlara daha sonra yklenen
anlam artracak herhangi bir iaret olmad gibi, sann vefatnn da asl gnah
ve ona kefaret olma gibi hususlarla alkas
bulunduuna dair bir ima bile yer almaz.
sa, kendisinden sk sk nsanolu diye sz
eder Petrusun Pentekosda (Hasat Bayram) syledii, Allahn tasvip ettii insan
sz, adalarnn tand ve kabul ettii
say tarif ediyordu ncillerden reniyoruz ki, sa, fizik ve zihn gelime dnemlerinden geti; ackt, susad, yoruldu, uyudu,
hayret etti, malmata ihtiyac oldu, ac ekti
ve vefat etti. Her eyi bildiini iddia etmek
yle dursun, tam tersini syledi Ayn ekilde, Onun mutlak kudret sahibi olduunu
sylemeye de hibir gereke yoktur. Bunun
gibi, Onun Allahtan bamsz olarak veya
bamsz bir tanr gibi davrandna dair bir
iaret bulmak da mmkn deildir. Bilakis
duasyla, ibadetiyle O, Allaha bamln
ortaya koymaktadr. Hatt, Allah iin kullanlabilecek lde mutlak iyiliin kendisine
atfedilmesini de reddetmitir.
Yukarda kendisinden iktibasta bulunduumuz William Knox, Hz. saya ulhiyet atfedilmesi konusunda da u mtalada bulunur:
nc asrn bitmesine yakn yllarda
bile onun ilh olduu reddediliyordu. Ancak 325te znik Konslnde sann ilhl
resm kabul grd, fakat bu konudaki tartmalar bir sre daha devam etti. (ktibaslar
iin bkn. Mevdd, 2, not 101.)
Cz: 6, Sre: 5
MDE SRES
te Kurn, Hz. sann getirdii saf akdeye

daha sonraki mdahaleler konusunda ikazda bulunmaktadr.
17. yetleri para para ele almak, siyak ve sibak, yani iinde bulunduklar metin erevesinde, bir de Kurnn btnl ve bu btnln ortaya koyduu ana dsturlar temelinde
deerlendirmemek, bazlarn ok yanl sonulara gtrebilmektedir. Mesel, bu srede Tevrat
ehlinin Tevratla, ncil ehlinin ncille hkmetmesi gerektii ifade buyurulmaktadr. Bunu,
ncil geldikten sonra Tevratla, Kurn geldikten
sonra da Tevrat ve ncille hkmetmenin Allahn
rzas istikametinde ve Onun indirdiiyle hkmetmek mansnda bir davran olduu eklinde
yorumlamak, Kurndan sonra bu kitaplardaki
hkmlerin geerliliklerini hal koruduu ve
byle davranmann kurtulua vesile olabileceini
dnmek, bu yanl sonulardan biridir. Aktr
ki, Hz. sa (a.s.) srail Oullarna gnderilmitir
ve getirdii ncil, Tevrattaki baz haramlar helllatrmtr. ncil geldikten sonra hal Tevrattaki o haramlar haram kabl etmek ve bunu da
Allah katnda geerli grmek, ncilin o haramlar helllatrmasn, haa, abes kabl etmek olur.
Ayn ekilde, Peygamber Efendimizin evrensel
bir mesajla ve btn insanla gnderildii Kurnda akken ve Kurn, Kitap Ehli dahil herkesi
Peygamber Efendimize inanp Kurna tbi olmaya arrken, baz yetleri, dierlerinden ve
Kurnn btnnden kopukluk iinde, bir de o
yetlerdeki gerek maksad, onlardaki mannn
gerek yerini ve hedefini tesbit edemeden ele alp
buna gre sonular retmek, dz yolun ortasnda sapp gitmekten baka anlama gelmez. zellikle bu yet, Hz. Muhammed aleyhissalt vesselma ve Kurna inanmamay, Allaha gerek
anlamda inanmama olarak deerlendirmektedir.
275
Bu yetlerde, Kitap Ehlinin kendi kitaplarna ballklarnn snanmas da vardr. Onlar,

slm toplumu iinde ayr birer cemaat halinde
kalp kendi kitaplarn uygulayabilirler; fakat
bu, byle davranmann kurtulua vesile olaca
ve Allahn rzasn kazanacak bir tercih ve tutum olduu neticesini dourmaz. Burada mesele,
tamamen hukukdir. u kadar ki, bu kitaplarda
bulunan ve slmn neshetmeyip, Kurn ve Allah Rasl tarafndan anlan hkmler geerliliini korumakta olup, slm hukukunun iinde
ncekilerin eriatlar olarak yer almaktadr.
18. yet, pek ok geree parmak basmaktadr.
Ksaca:
Kibir ve fsk, imana mani, buna karlk alakgnlllk, nefis muhasebesi, kendini beenmeme, imana alan birer kapdr.
Hz. sa (a.s.), misyonu gerei Dinin daha ok
ruh-manev yan zerinde durmu ve bu, Onun mmeti iinde keiler ve ruhbanlar gibi,
ibadetle, riyazetle ve nefis mcadelesiyle megul insanlarn ok sayda bulunmasna yol amtr. Bunlar iinde pek ou slm kabl
etmitir ve yette sz edilenler de, slm
kabul eden bu insanlardr.
slm, her bakmdan denge dini olmakla birlikte, her halkrda Dinin temelinde enaniyeti
brakma, tevazu, ibadet ve nefse kar mcadele yatt ve bunlar slmda da esas olduu
iin, Hz. sann gerek takipileriyle mminler arasnda bir yaknln olmas ok tabidir.
Hristiyanlkta bilhare Hz. say ilh mertebesine karmakla Kiliseye ve papa gibi din
adamlarna tannan ve teokrasiye vcut veren
Allah ile kul, Hz. sa ile Hristiyan cemaati arasnda araclk stats gibi bir statye slmda
yer yoktur.
276
MDE SRES
83. Onlarn (Risaletin has temsilcisi o en

byk) Rasle indirilen (Kurn) iittikleri zaman, (kendi kitaplarnda grp)
tandklar gerei (onda bulmalar sebebiyle) gzlerinin yala dolduunu grrsn.
lerini yle boaltr onlar: Rabbimiz, iman
ettik; bizi (hakkn, Kurnn ve Raslllahn) ahitleriyle beraber kaydet.
Cz: 7, Sre: 5
121
84. Rabbimizin bizi salihler topluluuna

dahil etmesi mit ve beklentisi iinde iken,
Allaha ve bize gelen geree neden inanmayacakmz?
85. Bu sz ve tavrlarndan dolay Allah
onlar, hem de ilerinde sonsuzca kalmak
zere, (aalarnn arasndan ve kklerinin) altndan rmaklar akan cennetlerle
mkfatlandrmaya (hkmetmitir). Budur
Rabbilerini grrcesine, en azndan Rabbilerinin kendilerini grdnn uuru iinde davrananlarn mkfat.
86. Buna karlk, kfredip de, (d dnyada
ve bizzat kendi yaratl, vcut ve mahiyetlerinde bulunan ve btn iman esaslarn ispatlayan) delilleri (ve Kitaptaki) yetlerimizi yalanlayanlar ise, yleleri o Kzgn, Alevli
Atein yrn ve yoldalardrlar.
87. Ey iman edenler! (Ftrat dna karak) Allahn size hell kld temiz, ho
ve sala zararsz eyleri haram klmayn
ve (hem helllar haramlatrmak, hem de
onlar israf derecesinde kullanp tketmek
suretiyle) arla kamayn. Allah, ar
gidip haddi aanlar sevmez.
88. Allahn size rzk olarak verdiklerinden
hell, temiz ve sala zararsz olmak zere
tketin. (Aksi bir davran iine girmekle)
Allaha kar gelmekten saknn; nk siz,
Ona gerekten inanm mminlersiniz.
89. Allah, yalan yere yapmadnz ve ok
farkna varmadan dilinizden dklveren
yeminlerinizden dolay sizi sorumlu tutmaz;

ama bilerek yaptnz ve onlarla kendinizi baladnz yeminler sebebiyle sorumlu
tutar. Byle yapp da yerine getirmediiniz
bir yeminin kefareti, ailenize yedirdiiniz
orta halli yemekle on yoksulu (sabah-akam
veya bir yoksulu on gn) doyurmak veya onlar giydirmek ya da bir kle zat etmektir.
Bunlara gc yetmeyen, on gn oru tutsun.
te, yemin ettiinizde onu bozmann kefareti
budur. Bununla birlikte, yeminlerinize sahip
kn: (olur olmaz eyler iin yemin etmeyin;
yemin ettiinizde de yerine getirin). Allah,
size yetlerini, Onun yolunun iaretlerini ite
byle aklyor ki, (tam bir minnet ve borluluk duygusu iinde, hem bunlar yerine getirmek hem de Ona ibadet etmek suretiyle szl, fiil ve kalb) kr iinde bulunasnz.
Cz: 7, Sre: 5
MDE SRES
277
122
ri ve yasaklarnda vahye dayanan, Risaletin

zirve temsilcisi o en byk) Rasle itaat
edin ve (onlara muhalefet etmeme hususunda) daima tetikte bulunun. Eer (itaattan)
yz evirecek olursanz, biliniz ki Raslmze den apak tebliden ibarettir.
93. Artk iman etmi olup imanlarnn gerei salam, doru, yerinde ve slaha ynelik
(salih) iler yapanlar, iledikleri gnahlardan
endie iinde (icmal imanla) iman edip salih
iler yaptklar, sonra endielerinde daha bir
derinleip takvaya sarlarak (her hkmnde
Allaha ve Raslne) iman ettikleri, sonra
daha bir derinlikte takvaya sarlp, btn
yaptklarn Allah grrcesine bir uur ve
samimiyet iinde yaptklar takdirde, daha
nceden yiyip itikleri (haram nesnelerden)
dolay zerlerine bir vebal yoktur. Allah, bu
seviyede iyilie kilitlenen ve Onu gryormuasna davrananlar sever.
90. Ey iman edenler! Sarholuk veren nesneler, kumar ve onun cinsinden btn ans
oyunlar, put mans tayan her trl ta,
yap ve antlarla bunlara kurban sunma ve
fal oklar, piyango kalemi ve zarlarla ans ve
ksmet arama, ancak eytan ii ve onun sizi
srkledii murdar birer pisliktir. Bunlarn
her birinden kann ki, (dnyada da hirette de) kurtulua ve muradnza eresiniz.
91. Hi phesiz eytan, sarho edici nesneler ve her trden kumarla aranza ancak
dmanlk ve kin atmak, sizi Allah zikretmekten, Onunla ilgili almalardan ve
namazdan alkoymak ister. Artk vazgeiverdiniz deil mi?19
92. (Bunlardan vazgein ve btn hkmlerinde) Allaha itaat edin; (size olan emirle-
94. Ey iman edenler! Allah sizi, (avlanmann

yasak olduu ihramda iken) ellerinizle tutuverecek veya mzraklarnzla vuruverecek
ekilde yaknnzda kaynaan avlarla mutlaka deneyecektir ki, gizlide ve Onu grmedii halde Kendisinden korkanlar ortaya
karsn. Buna ramen kim yasak snrn
aar ve tecavzde bulunursa, yleleri iin
ac bir azap vardr.
95. Ey iman edenler! (Hac veya Umre mnasebetiyle) ihramda iken av hayvanlarn
ldrmeyin. inizden kim bu halde iken
kasten bir hayvan ldrrse, yapt iin
vebalini ekmesi iin cezas, ldrdnn
dengi ve kurban olarak Kbeye ulatrlacak sr veya davar cinsinden bir hayvandr
ki, bunu iinizden adaletli iki kii kararlatrr. (Byle bir hayvan bulunmazsa, ilenen
suun) kefareti, (ldrlen avn kymeti
tutarnda yiyecekle) yeterli geimlikten ger-
278
MDE SRES
Cz: 7, Sre: 5
ekten mahrum dknleri doyurmak ya

da (dkn veya dknler iin ayrlan pay
saysnca) oru tutmaktr. Bu konuda daha
nce ilediiniz sular Allah affetmitir.
Ama kim bundan sonra ayn suu ileyecek
olursa, Allah ona (hem bu ceza veya kefaret

ile, hem de bir haram ilemi olmann cezasyla) mukabelede bulunur. Allah, izzet ve
ululuk sahibi, her ite stn ve mutlak galiptir ve kimsenin yaptn yanna brakmaz.
19. nsann dnya ve hiret hayat adna ok

nemli dsturlar ihtiva eden bu yetler, her dnemde Allahn Yolundan uzaklaan insanln,
zellikle gnmz dnyasnn dar bulunduu
alkol, uyuturucu, kumar, daha baka her trden
ans ve ksmet oyunlar, her biri ceset giymi
riya ve maddeciliin, ruhu ihmalin ve dnyada
ebed kalma arzusunun temessl etmi ekli olan
baz szde sanat dallar gibi modern fetlere dikkat ekmekte ve bunlarn, hem fertler hem de
toplumlar apnda sebep bulunduklar dmanlk, kin, nefret, cinayetler gibi neticelerini nazara
vermektedir. Gnmz dnyasnn en korkun

gereklerinden olan mafyacln beslenme kaynaklarna ve kara para, fuhu ve daha baka her
trl ahlkszlk ve gayr- merluun reme
zeminlerine baktmzda karmza ilk kan
yine, yette sz edilen eytan ii pislikler olacaktr. Her yl binlerce insann hayatna mal olan
ve ok byk miktarda servet kaybna yol aan
trafik kazalarnn ana sebebinin de alkol olmas, Kurnn bu tek bir yetinden uzaklamann
bile douraca felketleri grmek bakmndan
manidardr.
Cz: 7, Sre: 5
MDE SRES
123
279
boyunlarna gerdanlk taktklar o ok kymetli) develeri de. unu bilesiniz ki Allah,

(insanlarn hayatnn dzen ve henginin
dinamikleri gibi,) gklerde ne var yerde ne
varsa hepsini bilir ve gerekten Allah, her
98. Bilin ki Allah, cezalandrmas pek etin
olandr ve Allah, gnahlar ok balayan,
(bilhassa mmin kullarna kar husus)
merhameti pek bol olandr da.
99. (Btn bu hususlarda Risaletin zirve
temsilcisi o en byk) Rasle den, sadece teblidir. (Sizin yapmanz gereken ise
onlar yerine getirmek olup,) Allah, aka
syleyip aktan ilediklerinizi de, gizlide
yaptklarnz gibi, iinizde sakl tuttuunuz
(dnce, plan ve niyetlerinizi de) bilir.
96. Deniz av ve oradan elde edilen (mer)

yiyecekler, hem kendiniz, hem de (ikramda
bulunacanz) yolcular iin size (her halkrda) hell klnd. Buna karlk, (sair
zamanlarda hell olsa da,) ihramda bulunduunuz mddete kara av, (hayvan kesip
yemeniz ve bakalarna iarette bulunup
onlarn avladklarndan da yemeniz) size
haramdr. Allaha kar gelip de (azaba uramaktan) saknn ki, neticede Onun huzurunda harolacaksnz.
97. Allah, Kbeyi, kendisine her ekilde
hrmet gstermek vacip olan o Evi (Beyt-i
Haram) insanlarn emniyeti, tanp yardmlamalar, Din ve dnya hayatlarnn
dzeni, hengi ve devam iin bir vesile kld; (bilhassa onlarn emniyeti ve geimlii
iin) Haram Aylar, kurban ve (zellikle,
100. Pis ve murdar olann okluu seni hayrete sevketse de, Hi pis ve murdar olanla
temiz ve ho olan bir midir? de, (byle inan
ve bunu anlat). Ey gerek akl ve idrak sahipleri! (Onun koyduu llere riayetsizlik ederek aksini dnp yle inanmak ve
ona gre davranmak suretiyle) Allaha kar
gelmekten saknn ki, gerek kurtulua, baarya ve muradnza erebilesiniz.20
101. Ey iman edenler! (Allah Rasl ile olan
mnasebetlerinizde dikkatli olun. Ayrca,
size buyurulanlar yerine getirmeye bakn
ve size sylenenlerle iktifa edin de,) cevaplandnda ve aklandnda hounuza
gitmeyecek meselelerden, Dini yaamanz
zorlatracak konulardan sormayn. Kurn
fasl fasl indirilir ve size tebli edilip dururken sorup aklama isterseniz, aklanmas
gereken gerektii lde zaten size aklanmaktadr. Sorduunuz veya soracanz
pek ok eyler vardr ki, Allah onlardan sizi
muaf tutmutur. Allah, balamas pek bol
olandr, (kullarnn hatalar karsnda) ok
sabrl, ok msamahaldr.
280
MDE SRES
102. Sizden nce bir topluluk o kabil eyleri

sorup durur ve peygamberlerinden olmadk
isteklerde bulunurlard da, sonra o sorduklar meseleler kendilerine aklannca veya
isteklerine cevap verilince yine de inanmam, sylenilenleri yapmam ve kfir olmulard.
103. Allah, beincide erkek douran devenin
stn putlara brakmay da, adak adayp
ada yerine gelince dii veya erkek deveyi
salverip ondan faydalanmay nefsine haram
20. Bu yet, ok mhim bir ly ortaya koymaktadr. Dnya ve iindekiler, mutlak hakikatleri alclar olarak yeterli kapasiteye sahip bulunmad ve dnya noksanlklar diyar olduu iin
bu hakikatler dnyada ok defa izafileir. Dolaysyla, belki dnya ve insanlar asndan hem
mutlak manda hem de nisbetler perspektifinde dnyada irkin gzelden, kt iyiden, murdar temizden, bu erevede inansz inanandan,
mnafk samimiden, deersiz deerliden, haram
i ve haram kazan hell i ve hell kazantan,
yanl inan, dnce ve davran dorusundan
daha fazladr. Dolaysyla, say fazlallna, yani
kemiyete (nicelie) bakarak hkm vermek yanltr; nemli olan keyfiyettir (nitelik). Bazen bir
toplumda tek bir insan doruyu temsil edebilir. Dolaysyla, (gre ve istiareye ak izaf,
zamana ve zemine bal dorular dnda) bir
eyin doruluu, sayyla, onu doru grenlerin
okluuyla llmez. Dorunun, gerein kayna, kendisi Mutlak Hakk olan Allahtr. Aksi
dnce ve davran, insanlar iin genel manda
felh (kurtulu) deil, felket getirir. Tarih gibi,
dnyann mevcut hali de buna ahittir.
21. yetin fezlekesi, yani son ve balayc cmlesi, nemli bir geree parmak basmaktadr. Allah (c.c.), asla mantksz, yanl ve hikmetsiz i
Cz: 7, Sre: 5
etmeyi de, biri erkek dieri dii ikiz douran

koyun veya devenin erkek yavrusunu putlar
iin serbest brakmay da, on nesli dlleyen
erkek deveyi salp ondan istifadeyi nefsine
haram klmay da emretmedi (insanlarn
kendiliklerinden hkmler koyup, sonra
da bunlar Allaha, Dine atfetmelerine kesinlikle izin vermedi). Fakat o kfredenler,
(Din adna) yalanlar uydurup, sanki bunlar
Allah emretmi gibi Ona iftirada bulunmaktadrlar. Esasen o kfredenlerin ou,
dnp akletmekte deillerdir.21
yapmaz. Akln kullanan ve gerekleri kavrayacak lde akl olgunluu olan her insan, Allahn koyduu hkmlerdeki hikmeti kavrayabilir
ve onun tam yerinde olduunu anlar. Yani slm, btn hkmlerini akla tasdik ettirir. Ama
akl, ok defa bu hkmleri batan koymaktan
cizdir, nk insan, 97nci yette buyurulduu
zere, Allah gibi, gklerde ne var yerde ne varsa
hepsini, her eyi hakkyla bilen deildir. Ancak
byle bir bilgiye sahip olan kinatn yapsn,
ileyiini, btnl iinde kinatla onu meydana getiren paralar arasndaki, ayrca hadiseler
arasndaki mnasebetleri, bu arada btn zellikleri, ihtiyalar ve mnasebetler ayla insan,
dnyay ve hireti bilen biri, yani Hz. Allah
(c.c.), insan hayat iin gerekli hkmleri koyabilir ve bu yetkiye sahiptir. nsana den, bu
hkmlerdeki hikmeti kavramak ve gelien hayat artlarnda ikinci derecedeki meselelerde bu
hikmet temelinde hkm istinbatnda bulunmak
iin akln kullanmaktr.
yetin ortaya koyduu bir dier gerek, slmn hkmlerini akla aykr bulan ve baka
hkmleri onlara tercih edenler, ya kastldrlar
veya bilgi ve akl iddialar ne olursa olsun, akllarn kullanan, akl eren, dnp deerlendirebilen insanlar deildirler.
Cz: 7, Sre: 5
MDE SRES
124
104. Onlara Haydi, Allahn indirdii

(Kurna) ve (risaletin zirve temsilcisi o en
byk) Rasle gelin, onlar neyi buyuruyorsa onu yapn! dendiinde, (dnp akletmekten yoksun bulunduklar iin), Biz,
atalarmz neye inanp neyi uygular halde
bulmusak, o bize yeter! diyerek (ataperestlik yaparlar). Ya atalar hibir ey bilmiyor ve doru bir yolda deildiyseler!?
105. Ey iman edenler! (Siz, farkl dnp
farkl inanan ve farkl hkmlere uyanlara
bakmayn; onlarn inanlar ve yaptklaryla bouna megul olmayn!) Siz kendinize bakn; (kendinizi, bulunduunuz yolda
nasl yrdnz kontrol edin)! Eer siz
zerinde bulunduunuz yolda gerekten
dosdoru gidiyor ve o yolun hakkn veriyorsanz, sapp gidenlerin sapmas size za-
281
rar vermez. Neticede Allaha dneceksiniz

hepiniz ve O, yapp etmekte olduklarnz
size tek tek bildirip bunlardan dolay size
hesaba ekecektir.
106. Ey iman edenler! Herhangi birinizde
lm almetleri belirdiinde, yani artk vasiyette bulunma gerei duyduunuz anda,
iinizden (mmin ve vsi tayin edeceiniz)
adaletli, z-sz doru bildiiniz iki kiiyi,
veya lmn banza siz yeryznde sefer halinde iken gelip atmas (ve o esnada
mminin bulunmamas) durumunda (Ehl-i
Kitaptan) iki kiiyi vasiyetinize ahit tutun
(ve bu ahitler, vasiyetiniz hususunda vrislerle haklarnda vasiyette bulunduunuz
kiiler arasnda ahitlikte bulunsunlar). (Ey
mminler!) Eer (iki tarafn anlamazl ve karlkl iddialaryla bu ahitlerden,
ahitliklerinden, dolaysyla vasiyetin keyfiyetinden) pheye derseniz, bu takdirde
namazdan sonra onlar (camide) alkoyun
ve kendilerine, Yaknlarmzn kar sz
konusu bile olsa, yeminimizi hibir menfaat
karl deimeyecek ve olup bitene ahit
bulunan Allahn zerimizde bir emanet, bir
bor olan ahitliini gizlemeyeceiz. Yoksa
kesinlikle byk gnah ileyenlerden oluruz. diye Allah adna yemin verin.
107. (Yemin ettikten veya duruma bitip hkm verildikten sonra,) ahitlerin (gerekte
yalan syledikleri ve sz edilen) byk gnah iledikleri ortaya karsa, bu takdirde,
(yalan ahitlikle) haklarna tecavze kalklan ve lye daha yakn olan hak sahibi
miraslardan iki kii onlarn yerini alr. Bu
defa da bunlar, Vallahi, bizim ahitliimiz,
onlarn ahitliinden daha dorudur ve bu
ahitliimizle kimsenin hakkna tecavz etmi olmayacaz. Aksi halde, mutlak surette zalimlerden oluruz. diye yemin ederler.
108. Bu usl, btn taraflarn ahitlii ge-
282
MDE SRES
Cz: 7, Sre: 5
rektii gibi yerine getirmeleri ve yemin ettikten sonra bakalarnn yapaca yeminlerle yalanlarnn ortaya kp rezil olmaktan korkarak hakkyla ahitlik yapmalar
bakmndan en uygun yoldur. (Koyduu
hkmlere ve usllere uymayarak) Allaha
kar gelmekten saknn ve (Allahn hkmlerini) dinleyip itaat edin. Allah, (Onun hkmlerini dinlemeyerek baka trl
davranan ve bu ekilde yoldan kan) fasklar gruhunu niha neticede emellerine
ulatrmaz.22
22. Bu yet, hem slm fkh, hem de ahlk ve

toplum dzeni asndan ok nemli kaideler ihtiva etmektedir. Ksaca:
Bor ve miras davalar gibi davalarda vsinin

hainlii ortaya karsa vsilikten azledilir ve
yerlerine kar taraftan tayin yaplr.
Mmine hsnzan ve itimat esas olmakla

birlikte, Mslmanlarn aralarndaki muameleler hukuk esaslara bina edilmelidir.
Vsiye de, ahide de, mirasya da yemin verilir.
ahitlik ok nemli bir kurum olup, ondan

kanmak ve onu hakkyla yerine getirmemek
ok byk gnahtr; kiiyi fask yapar ve akbetini tehlikeye sokar.
Mecburi hallerde Mslman olmayanlarn,
bilhassa Ehl-i Kitabn ahitlii hukuk muamelelerde kabul edilebilir.
Gerek mahkeme esnasnda gerekse mahkeme
bitip hkm verildikten sonra aleyhte deliller
ortaya karsa, mahkeme yeniden alr.
nsanlarn dil, drst grdkleri her zaman

dil ve drst olmayabilir. Bir Mslman
dil ve drst bilmede hsnzan geerli olmakla ve kar delil ortaya kmadka yle
grmek esas olmakla birlikte, kiinin dil ve
drst olmadna hkmetmede delil esastr.
Hukukun kendine ait kaideleri olmakla birlikte, gerek bunlarn ilerlik kazanmas, gerekse
salam bir toplum dzeni iin Allah korkusu,
takva ok nemlidir. Her mesele gider, nihayette bu noktaya dayanr.
Cz: 7, Sre: 5
MDE SRES
283
125
iken de yetikinliinde de insanlarla konuurdun. Ayrca sana Kitab, hikmeti, Tevrat ve ncili retmitim.23 Yine sen, Benim iznimle amurdan ku eklinde bir ey
yapar ve iine flerdin de, Benim iznimle bir
ku oluverirdi; ayn ekilde Benim iznimle
(anadan doma) kr ve alacaly (czzaml)
iyiletirirdin; ve yine Benim iznimle lleri
diri hale getirirdin. Bir vakit de, srail Oullarnn ldrme kastyla sana uzanan ellerini geri ekmitim: kendilerine (risaletinin ve
getirdiin Kitabn hak olduunu gsteren)
apak deliller ve mucizeler gstermitin de,
aralarnda kfr iinde boulup gidenler,
Bunlar, olsa olsa ancak apak birer by
olabilir! demilerdi.
111. Ve hani havarilere, Bana ve Raslme iman edin! diye (senin vastanla) vahyetmi, bunu kalblerine de duyurmutum.
Onlar da, man ettik (ya Rab), Sen ahit ol
ki, phesiz Biz, (Senin bu vahyine teslim
olmu) Mslmanlarz! diye karlk vermilerdi.
109. O gn(den korkun ve saknn) ki, Allah ( o gn) btn rasllerini toplayacak ve
onlara, Tebliiniz karsnda mmetlerinizin tavr ne oldu; onlardan nasl bir mukabele grdnz? diye soracaktr. Onlar,
yle cevap verecekler: (Onlarn niyetleri,
i dnyalar, dolaysyla cevaplarnn gerek
nitelik ve mahiyeti konusunda) bizim kesin
bir bilgimiz yoktur. (Her ey Senin ilmin
dahilindedir ya Rab;) hi phesiz Sensin,
ancak Sensin btn gizlileri hakkyla bilen.
110. te o gn Allah, yle buyurur: Meryem olu sa! Hem senin hem de annenin
zerindeki nimetimi hatrla: hani seni Ruhul-Kudsle desteklemitim de, beikte
112. Bir zaman da o havariler, Ey Meryem

olu sa! Rabbin, gkten bize bir sofra indirebilir mi? dediler.24 (sa) da onlara, Eer
gerekten imann kalblerinde yerletii mminler iseniz, Allah hakknda (byle szlerden ve phelerden) saknn ve (Onun bir
ceza verebileceinden) korkun! mukabelesinde bulundu.
113. Bununla dileimiz ancak udur: dediler: Ondan yiyelim, (Allah ve senin peygamberliin hakknda) kalblerimiz iyice
mutmain olsun; hem bilelim ki, sen bize
dorular sylyorsun ve bizi doru olan
yola sevkediyorsun; ayrca, (bakalar yannda byle bir hadisenin ve ifade ettii mannn, hakikatin) ahitleri olalm.
284
MDE SRES
23. l-i mran Sresi/3: 48de getii ve ilgili

not 8de akland zere, bu yette Kitap ve
hikmet umum olarak ifade edilmi, Tevrat ve
ncille de Kitaptan ne kastedildii aklanmtr.
24. Bir ksmna merhum Seyyid Kutup ve Elmall Hamdi Yazr gibi nemli mfessirlerin
de dikkat ektii zere, havarilerin bu sz,
gerek onlar, gerekse mensup bulunduklar
srail Oullar hakknda ok nemli karakter zelliklerini ortaya koymaktadr ve birka
nemli yanl barndrmaktadr. Ksaca:
Havarilerin bu istei, imann kalblerinde iyice yer edip pekimedii, Hz. sann
Allaha (giden bu yolda) kim bana yardm eder? diyerek yapt umumi arya,
Biziz, Allah (yolunun) yardmclar! mukabelesiyle ortaya atldklar (l-i mran/3:
52) andan nceki bir dneme ait olsa gerektir.
Havarilerin bu isteinde, srail Oullarna
ait ve Kurnda ok vurgulanan bir maddecilik ve tabiatlk yatmaktadr. Bundan
sonra gelen iki yette ifade buyurulduu
zere, Hz. sa (a.s.) sofra ile birinci derecede Allahn bir yeti ve bir bayram sebebi
olarak ilgilenirken, havarilerin byle bir talepten birinci maksatlarnn yemek olmas
da, srail Oullarndaki dnyaya ball
ve Dini dnya iin kullandklar, kullanabilecekleri gereini ortaya koymaktadr.
Birka kelimelik bu istek, hemen bir sonraki yette bizzat kendi dillerinden de dklecei zere, iman ve Allah ile alkal olarak
birtakm yanllar birden barndrmaktadr:
a. Hz. saya, Ey Allahn Rasul gibi
hem imanlarn, hem de sayglarn
Cz: 7, Sre: 5
ortaya koyacak bir unvanla hitap etmeleri gerekirken, ey Meryem olu
sa diyerek phelerini ortaya koymu ve su-i edepte bulunmulardr.
b. Rabbin demekle, hem en azndan

o anda tam iman zere olmadklarn
aa vurmular, hem de Allah hakknda su-i edepte bulunmulardr.
c. ndirebilir mi; buna gc yeter mi?
demekle, Allah gerektii gibi tanmadklarn ortaya koymular, ayrca,
yine su-i edepte bulunmulardr.
d. Geri baz mfessirler buradaki soruda g yetirme mansndan ok,
byle bir sofray indirmek hikmetine
uygun mudur gibi bir man aramlarsa da, merhum Elmallnn dikkat
ektii zere, iyi inanm bir mminden sdr olmamas gereken bir mucize istei sz konusudur. mandan
sonra tekrar mucize talep etmek, en
azndan su-i edep demektir.
ayan- takdir ve krandr ki, imanlarndan sonra Sahabe-i Kiramdan bu tr taleplerin
hibiri vaki olmad gibi, Sahbe, Raslllah
aleyhissalt vesselmn seferde parmaklarndan su aktmas, az bir yemekle pek ok a insan doyurmas gibi daha ok zaruret hallerinde
izhar buyurduu mucizelere bile slmn ana
bnyesi iinde ne kadar deeri varsa o kadar deer vermiler, Dinin esaslarn nakilde byk
hassasiyet ve gayret gsterirken, bunlar nakilde onlarn ifade ettii deere gre davranmlardr. Bu da, Efendimizin ve risaletinin nceki
peygamberlere ve risaletlere, Sahabe-i Kiramn
da, byle bir Rasln talebeleri olarak, dier
peygamberlerin ashabna olan stnln ortaya koyan bir dier nemli husustur.
Cz: 7, Sre: 5
MDE SRES
126
285
lahtan baka iki ilh daha edinin! dedin?

diye soracak, sa da yle cevap verecektir:
Haa! Sen, orta bulunmaktan ve her trl noksandan mnezzehsin Allahm! Bana
ne oluyor ki, hakkm olmayan bir eyi sylemi olaym! Hem sylemisem, malmundur elbet. Bende ne var ne yoksa Sen hepsini bilirsin; fakat ben Sende olan, Senin
gizleyip de bana retmediini, (byle bir
sorudaki hikmetini de) bilemem. Hi phesiz Sensin, ancak Sensin btn gizlileri
hakkyla bilen.
117. Ben, onlara ancak bana emrettiini
syledim ki, o da, Benim de, sizin de Rabbiniz olan Allaha ibadet edin! szdr. Aralarnda bulunduum srece onlarn hallerine, ne durumda bulunduklarna ahittim.
Beni vefat ettirip aralarndan aldn zaman
zerlerinde gzetleyici ve durumlarna vkf olarak Sen kaldn. phesiz Sen, her
eye hakkyla ahitsin.
114. Meryem olu sa, yle dua etti: Allahm! Bize gkten bir sofra indir de, bizim
iin, hem (u anda hayatta bulunan) ilklerimiz hem de sonradan gelecekler iin bir bayram ve Senden ak bir iaret, bir mucize olsun. Bizi onunla rzklandr. Sen, her zaman
en hayrl rzk veren ve rzk vermede niha
mertebede hayr sahibi olansn Sen.
118. Eer onlara azap edersen, ne diyeyim

onlar Senin kullarn. Eer onlar balayacak olursan, yine ne diyeyim, phesiz ki
Sen, Azz (izzet ve ululuk sahibi, her ite
stn ve mutlak galip)sin; Hakm (her hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunan)sn.26
115. Allah, yle buyurdu: Onu size indiririm. Fakat iinizde bundan sonra artk kim
kfrederse, hi phe olmasn ki ylelerini,
dnyalarda hi kimseyi cezalandrmayacam bir ekilde cezalandrrm.25
119. Allah, yle buyurur: z-sz doru

olup, imanlarnda ve yaaylarnda sebat ile
yollarnda dosdoru gidenlere bu sadakatlerinin fayda verecei gndr bugn. Onlar iin,
ilerinde ebediyen kalmak zere (aalarnn
akan cennetler vardr. Allah, onlardan razdr, onlar da Allahtan razdrlar. te budur
116. Yine, (rasllerini toplayp, onlara Size

nasl mukabelede bulunuldu? sorusunu
yneltecei) o gn Allah, Ey Meryem olu
sa! Sen mi insanlara, Beni ve annemi Al-
120. Allahndr gklerin, yerin ve buralarda

bulunanlarn mutlak mlkiyeti ve hakimiyeti. Ve O, her ey zerinde mutlak g ve
kudret sahibidir.
286
MDE SRES
25. Kurn- Kerim, sofrann indirilip indirilmediini belirtmeyip konuyu burada balamakla,
esasen kssalar anlatmaktaki maksadnn kssann kendisi deil, ondan karlmas gereken
dersler olduunu ortaya koymaktadr. Demek
oluyor ki, mucizeler peygamberlerin peygamberliini ispatlasa da, peygamberleri kabul etme
ve onlarn getirdii iman esaslarna inanmak iin
birinci derecede etkili olan ve gereken, mucizeler
deildir. Peygamberlerin ahsiyeti, getirdikleri
mesajn doruluu, insan vicdannn onlar kabul
edebilecek yapda olmas peygamberleri kabulde
her zaman n planda geldii gibi, imanszln
aslnda nefse dayal bir tercih olduu da ortadadr. Bu sebeple, bylesi olaanstlkler beklemek yerine, aslnda batan sona olaanstlkler
meheri olan kinat bir kitap gibi okunmal, peygamberlerin hayat ve ahsiyetleri ok iyi tetkik
edilmeli, onlarn getirdii kitaplar iyi incelenmeli
ve vicdan artlanmlk, nefsan istekler, gnahlar, zulm, yanl bak alar ve kibir gibi imana mani unsurlarla karartlmamaldr.
26. Bu szlerde ve Hz. sann szlerini balaynda tam bir peygamber edebi ve Allah marifeti
grld gibi, Onun misyonunu ve karakterini
grmek de mmkndr. O, Eer onlara azap
edersen, ne diyeyim onlar Senin kullarn. Eer
onlar balayacak olursan, yine ne diyeyim,
phesiz ki Sen, Azz (izzet ve ululuk sahibi,
her ite stn ve mutlak galip)sin; Hakm (her
yaptnda sonsuz hikmetler bulunan)sn. szyle, bir yandan Allaha mutlak saygsn ortaya koymakta, bir yandan da, onlar, Senin
kullarn ifadesiyle, Allahn refetini ekmeye
almaktadr. Bununla birlikte, balamann
sz konusu edildii bir yerde meseleyi Allahin afr ve Rahm (ok Balayan ve Husus
Merhamet Sahibi) isimlerine havale etmek daha
makl grnrken, o yce peygamber, meseleyi,
Cz: 7, Sre: 5
Eer onlar balayacak olursan, yine ne diyeyim, phesiz ki Sen, Azz (izzet ve ululuk sahibi, her ite stn ve mutlak galip)sin; Hakm
(her yaptnda sonsuz hikmetler bulunan)sn.
diyerek, Allahn izzet ve hikmetine havale etmekte ve bylece, Allahn mutlak saltanat,
mutlak otoritesi ve mutlak hikmeti karsndaki
teslimiyet ve edebini kendine yakan bir tarzda
sergilemektedir.
Efendimiz aleyhissalt vesselm, bir hadis-i
eriflerinde Hz. sa ile Hz. brahimi bir arada
anar ve onlar birbirine benzetir. Hz. brahim
de, kendine isyan iinde olanlar hakknda, Kim
bana tbi olursa, o muhakkak bendendir; kim
de bana isyan ederse, phesiz ki Sen gnahlar
ok balayansn, husus rahmet ve merhameti pek bol olansn. (brahim Sresi/14: 36) diyerek, kendisine isyan edenlerin durumunu Allahn afur ve Rahm isimlerine havale ile deta
mafiretlerini talep etmiti. Bu, ayn tavrna Lt
kavminin helki iin verilen lh karar karsnda da ahit olduumuz Hz. brahimin ok engin
efkat ve merhametini gstermekle birlikte bizi,
Onda haa Allah ve Onun mutlak saltanat
karsnda Hz. sadaki engin teslimiyet ve edebin olmad gibi bir neticeye gtrmez. nk
Hz. sann tavr, hirete, Allahn Vhid ve
Kahhar olarak tecelli buyuraca bir zamana aittir ve putlar deil, kendisini ve annesini Allaha
irk koan kavmi hakkndadr. Hz. brahim ise,
bu mnacatn dnyada iken ve ihtimal irk koanlar hakknda deil, irk komamakla birlikte,
birtakm inanlarda kfre ve irke dmeyecek
ekilde ve davranlarda kendi yoluna tbi olmayan dallet ehli hakknda yapmaktadr. Puta
tapanlar hakknda yapm bile olsa, dua dnyada
iken yaplm olduu iin, onlarn Tevhide dnme ihtimali vardr ve belki dua, byle bir arzuyu
da ihtiva etmektedir.
Cz: 7, Sre: 6
ENM SRES
287
127
lerini, baz insanlar vb.) denk ve ortaklar

tutmaktadrlar.1
2. O, sizi (ilk babanz itibariyle, ayrca temelde gdanzn kayna olarak, tavna gelmi) bir tr amurdan yaratan, sonra da
sizin iin hayatta kalacanz bir sre takdir edip uygulamaya koyandr. Onun katnda (ilim ve meieti dahilinde, bu srenin
ve insanln hayatnn kesin sresi, ayrca
tesi hakknda) belirlenmi bir ecel de vardr.2 (Bizzat mahede edip yaadnz bu
gereklere) ramen, (Allah ve Onun birlii
hakknda) hal onulmaz pheler iinde bulunuyorsunuz.
3. O, (mutlak hakimiyeti, sfatlarnn ve
isimlerinin btn tecellileriyle) gklerde de
yerde de Allahtr; (bu bakmdan, ne gklerde ne de yerde baka ilh, baka rab, baka
melik vardr. O, her yerde hazr ve nzr
olmakla) sizin gizlinizi de, aa vurduunuzu da bilmekte, yine (hayr ve er, haram
ve hell) ne kazanyorsanz hepsini bilmektedir.
6. ENM SRES
ekkede bir defada nazil olmutur. Kurn- Kerimin tertibinde Bakara, l-i mran, Nis ve Mide gibi Meden srelerden sonra
gelen bu sre, kfr ve irki iptal, Tevhidi ispat,
vahiy ve risalet, ldkten sonra dirilme gibi ana
iman esaslar zerinde durur.

1. Btn hamd, gkleri ve yeri yaratan
ve (her trl madd-manev) karanlklar
ve nuru, aydnl var klan Allah iindir.
Buna ramen o kfredenler, (kendilerini
besleyen, byten, yaatan) Rabbilerine
(gz gre gre birtakm putlar, gk cisim-
4. (Byle iken,) onlara ne zaman Rabbilerinin (vahyedilmi) yetlerinden bir yet,

(bu gerei ortaya koyan) bir delil gelse, hi
dnmeden hemen ondan yz evirmektedirler.
5. Gerein ta kendisi (Kurn eklinde)
kendilerine gelince, onu da yalanladlar (ve
ondaki gereklerle, ikazlarla, hiret haberleriyle alay ettiler). Elbette bir gn gelecek
ve alay ettikleri bu gerekler ne imi greceklerdir.
6. Onlardan nce (seyahatlerinde harabelerinin yanlarndan geip gittikleri) nice nesilleri, nice toplumlar helk ettiimizi grp,
zerlerinde dnmezler mi? O toplumlar,
sizi yerletirmediimiz bir salamlkla yeryznde yerletirmi, size vermediimiz im-
288
ENM SRES
knlar onlara vermi, bereket ve bolluuyla sanki g zerlerine yadrmtk.

Irmaklar da var etmitik ki, ayaklarnn
ucundan akar giderdi. Ama gn geldi,
(iinde boulduklar) gnahlar sebebiyle kendilerini helk ettik ve arkalarndan
onlarn yerini alacak baka nesiller, baka
toplumlar meydana getirdik.
7. (Ey Raslm!) Sana (Kurn vahyetmek
yerine,) kt zerine yazlm bir kitap indirseydik ve onlar da elleriyle ona dokunmu olsalard, o kfrlerinde diretenler hi
1. Mealde ksmen yanstmaya altmz zere,

yette gkler ve yer iin yaratma, karanlklar ve
nur iin var klma tabirlerinin kullanlmas, ayrca karanlklarn oul, buna karlk nur ve aydnln tekil olarak kullanlmas, nemli manlar
ihtiva etmektedir. Karanlk ve aydnln varl
ve birbiri ardna gelmesi, gklerin ve yerin varlnn bir boyutu olup, bilindii gibi, yerin gne
etrafndaki hareketine baldr. Kurn- Kerim,
bu ifadesiyle, karanlklarn ve aydnln gklerle yerin varlna bal olarak ortaya karlm
olduunu belirtmektedir.
Karanlklarn nur ve aydnlktan nce anlmas, mmkn varlkta yokluun nce olup, varln esas ve sembol olan k ve aydnln ise
yokluk zerine var klndna, ayrca yokluun
da, en azndan Allahn lminde adem lemleri halinde var olduuna iaret eder. Bundandr
ki gn, gnein douuyla deil, gece ile, yani
gnein batyla balar. Bugnk gece, esasen
yarnki gne aittir.
yet, bilhassa iar mansyla manev karanlklar, yani irk, kfr, zulm ve fsk, bir de
aydnl, yani iman da nazara vermektedir. Bu
sebeple karanlklar oul, k ve aydnl ise
tekil kullanmtr. Karanlklar hem ok eitli, hem de ok kaynakldr. Buna karlk iman
tek ve kayna da tektir. Karanlklarn kayna
olarak irk ve kfrde gidenler, kendi akllarna
Cz: 7, Sre: 6
phesiz, Bu, olsa olsa apak bir bydr! derlerdi.

8. Nitekim durakoymular, Ona (rasl olduuna delil ve yannda yardmc olarak)
bizim de greceimiz bir melek gnderilmeli deil miydi? diyorlar. Eer (Lt kavmi
gibi, baz kavimlere gnderdiimiz ve onlarn da grecei ekilde) bir melek gndermi
olsaydk, (melein byle gelmesi helk mans tadndan,) elbette i bitmi olurdu
ve kendilerine gz atrlmaz, kyametleri
kopard.
gvenerek hareket eden inansz filozof ve bilim

adamlar hemen her konuda farkl dnceler
ileri srerken, btn peygamberler ayn gerekler zerinde birlemi ve ayn esaslar tebli
etmilerdir. Ayrca iman, blnme kabul etmez;
imanla kfrn orta noktas olmaz. Bu bakmdan
da, yette k ve aydnlk mansnda nur kelimesi tekil kullanlmtr.
Yine yet, yukardaki hususlara ek olarak, irki reddederken kfredenler tabirini kullanmakla,
ayrca kfredenler hakknda da Cenab- Allahn Rab sfatn ne karmakla, deta srenin
btn zetini sunmakta, irkin her trlsnn
kfr ve bir ksm insanlar irk de kosa, aslnda
onlar yaratan, yediren, iiren, byten, yaatann Allah olduunu vurgulayarak, irkin temelde hibir mantk ve geerliliinin bulunmadn
ortaya koymaktadr.
2. Kelmclarn ecel-i kaza ve ecel-i muallk,
kader-i mbrem ve kader-i muallk tabirleriyle
ifade ettikleri bir gerek vardr. Bu yetin parmak
bast bu geree gre, Cenab- Allah katnda
btnyle dnya hayat dahil, her varln, her
topluluun, her hadisenin kesin bir balangc ve
sonu sz konusudur. Allah, bu balang ve sonu
bir sebebe balamtr; yani sebep iin de netice
de iin bir kader veya bir takdir sz konusudur.
yette ecel-i msemm olarak geen bu asl ve
Cz: 7, Sre: 6
ENM SRES
niha ecel veya takdir deimez. Bundan ayr olarak, Cenab- Allah, varlklar iin Levh-i Mahv ve
sbat boyutunda bir ecel daha takdir buyurmutur
ki, bu ecel deiebilir. (Levh-i Mahfuz ve Levh-
Mahv ve spat hakknda bkn: Bu srede 13. not.)
Mesel, Hz. Yunusun kavmi, gittikleri yolun
neticesinde haklarnda takdir buyurulan azabn
gelmekte olduunu grnce tevbe ve iman edip
duaya durmu, bunun neticesinde azap zerlerinden kaldrmtr (Ynus Sresi/10: 98). Korku,
bely def etmez. Bely ancak dua ve sadaka def
eder. (Kenzl-Umml, HN: 3123) hadis-i eri-
289
fi de bu geree bakmaktadr. Bu gerek, insan

daha bir teyakkuzda olmaya sevk eder.
Ayrca, eyann, hadiselerin ve varlklarn tabi denilen sonlarndan da sz edilebilir. Mesel,
bazen lmcl bir hastalk sebebiyle doktorlar
bir hasta iin u kadar gn kald! diyebilirler.
Bu son, genellikle Levh-i Mahv ve spatla ilgilidir, yani deiebilir. nemli olan, Cenab- Allahn deimeyen niha takdiridir. Dolaysyla dua,
sadaka veya mucizev denebilecek bir hadise, o
hastann daha uzun sre yaamasna vesile olur.
yet, bu geree de iarette bulunmaktadr.
290
ENM SRES
Cz: 7, Sre: 6
128
9. ayet o Rasl bir melek yapm (melek

bir rasl gndermi) olsa idik, (rasl olarak
onlara her sahada rehberlik yapaca ve dolaysyla onlardan biri olaca iin,) onu her
halkrda bir erkek ekline koyardk da,
dtkleri pheye onlar yine drm
olurduk.
10. (Ey Raslm!) uras bir gerek ki, senden nce de nice rasllerle alay edildi. Fakat
alay konusu yaptklar hakikatler, istihza
ile karladklar azap, maskaralkla Raslleri kk drmeye alanlarn zerine
kp onlar mahvetti.
11. De (onlara): Yeryznde gezin dolan;
sonra da (raslleri ve getirdikleri Mesaj)
yalanlayanlarn sonlar nasl olmu bir dnn!2
12. De ki: Gklerde ve yerde her ne varsa
kimindir? Allahndr! de. O, rahmetle
muameleyi Ztna yakan bir muamele
tarz klmtr. (Bu sebeple de, rahmetinin
tam tecellisi iin) sizi, vukuunda asla phe bulunmayan Kyamet Gn mutlaka bir
araya toplayacaktr. (lh rahmetten sermayeleri olan ftrat- asliyelerini, akllarn, inanma istidatlarn ktye kullanarak)
bizzat kendilerini en byk ziyana uratanlardr ki, ite onlar iman etmezler.
13. Halbuki gecenin karanl, gndzn iinde mesken tutan her ey Onundur. O,
Sem (her eyi hakkyla iten)dir; Alm (her
eyi hakkyla Bilen)dir.
14. De ki: Ben, gkleri ve yeri yoktan var
edip belli bir sistem ve prensipler zerine
oturtan, Kendisi her canly beslemesine
mukabil hibir ekilde beslenme ihtiyac
duymayan Allahtan bakasn m nmde
rehber, ihtiyalarm iin kendisine el aacam bir merc edineceim! Yine, de: Kald
ki bana, herkesten daha nde btn var-
lmla Allaha teslim olmam emredildi ve

Sakn mriklerden olma! buyruldu.
15. De: Korkarm ben, eer Rabbime isyan
edecek olursam, ok dehetli bir gnn azabndan (korkarm).
16. Her kim o gn o azaptan uzak tutulursa,
bu demektir ki Allah, ona rahmetiyle muamele etmitir. te budur apak kazan ve
kurtulu!
17. Eer Allah sana bir sknt verecek, bir
zarar dokunduracak olursa, onu Ondan
baka giderecek yoktur; eer sana herhangi
trde bir hayr dokundurursa, zaten O her
eye mutlak g yetirendir.
18. Odur kullar zerinde Kendisine kar
klamaz mutlak hkmran. Ve O, Hakm
(her hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunan)dr, Habr (her eyden hakkyla
haberdar olan)dr.
Cz: 7, Sre: 6
ENM SRES
2. Kfr ve irki iptal, Tevhidi ispat izgisinde yryen sre, nce hakikat kar klmaz
delilleriyle ortaya koymasnn ardndan, Allahn
izdii yol zerinde gitmeyenlerin kbetlerini
nazara vererek, hem delilleri tarih ve sosyolojik
temellendirmelerle daha mahhas hale getirmekte, hem mrikleri ikaz etmekte, hem de
srekli alaya maruz kalan Peygamber Efendimiz
aleyhissalt vesselm teselli buyurmaktadr.
Bundan sonra, yine kar klmaz ve mahhas
Ulhiyet ve Rubbiyet gerekleriyle devam edecektir.
Kurnn dikkatleri, nazarlar, insan zihin ve
kalbini bu ekilde bir arnn iekten iee konmas gibi hayatn her alannda gezdirip insan,
ele ald hakikatn cerhedilmez delilleriyle kar-
291
karya brakan slbuna tasrif denmektedir.

Gerekten Kurn, ferdin hayatndan yeryzne,
semadan toplumlarn hayatna, insan vicdanndan tarihe, ksaca yrd her sahada mucizev
bir asa ile su karmakta ve kalb, ruh, akl gibi
btn insan meleke ve duygular tatmin etmektedir. Vicdan, kalb ve akln teslimden baka are
bulamayaca Kurn gerekleri rtecek, onlarn
doru olmad eklindeki bir zann kibir, zulm,
inhiraf ve artlanmlk gibi liflerden mteekkil
bir klf gibi onlarn zerine geirecek ancak insan nefsidir ki, ite nefsin bu tavrnn ad kfrdr. nsan, kfretmekle, yani gereklerin zerini
rtmekle onlar yok edemez. Kfr, gz gnee
kar yumup etrafn karanlk olduunu iddia etmekle ayn eydir.
292
ENM SRES
Cz: 7, Sre: 6
129
19. De ki: Neyin, kimin ahitlii en geerli, en nemlidir? De: Allah, benimle sizin
aranzda ahittir ve bana, sizi ve ulat
herkesi kendisiyle uyarmam iin bu Kurn vahyolunuyor. (Ey mrikler!) Siz mi
gerekten Allah ile birlikte baka ilhlar
bulunduuna ahitlik ediyorsunuz? (Raslm,) sen, Ben byle bir eye ahit deilim! de. Yine de: O, ancak tek bir ilhtr
ve ben, sizin Ona ortak komanzdan da,
kotuunuz ortaklardan da btnyle uzam.
20. Kendilerine Kitap verilenler, z oullarndan nasl phe etmeyip onlar tanrlarsa, (Allah Rasln btn peygamberlik
almetleriyle) ayn kesinlikte tanrlar. Fakat (buna ramen, nefislerine ve nefsanliklerine malp olarak bu gerei gizleyen
ve bylece) kendilerini en byk ziyana
uratanlardr ki, ite onlar iman etmezler.
21. Uydurduklar yalanlar Allaha isnat
ederek Ona iftirada bulunan veya (kinatta
ve z nefislerinde btn iman hakikatlerini
apak gsteren) Ona ait iaretleri ve Onun indirmi olduu yetleri yalanlayandan
daha zalim kim olabilir? uras bir gerek
ki, zalimler asla felh bulmaz, muratlarna
ermezler.
22. Gn gelecek, onlarn hepsini (kabirlerinden diriltip) bir araya toplayacak, sonra
da dnyada iken Allaha irk komu bulunanlara, Hani nerede o, Allaha ortak saydklarnz? diye soracaz.
23. ine dtkleri bu kmazdan gya
kurtulabilecekleri midiyle uyduracaklar
tek cevap, Rabbimiz, Allah hakk iin, biz
irk koanlardan deildik! demek olacaktr.
24. Bak (Raslm,) nasl da hal yalan
syleyip, hem de kendi kendilerini yalan-
lyorlar! Dnyada iken uydurduklar sahte

ilhlar da onlar nasl yzst brakp, grnmez oluverdi!
25. lerinde kendilerini alamayp seni
(Kurn okurken) dinleyenler var. Ama
kalblerinin zerine (suiniyetleri, zulmleri,
kibirleri, ksaca inanma kabiliyetini yitirmi
bulunmalarnn oluturduu ve) onu hakkyla anlayp da gerei grmelerine mani
kat kat rtler gerdik ve kulaklarnn iine
de duymalarna mani bir arlk yerletirdik. Artk, (Allahn birlii ve dier iman
hakikatlerini apak gsteren) hangi delil,
iaret ve mucizeyi grrlerse grsnler yine
de iman etmezler. O kadar ki (ey Raslm,)
yanna geldikleri zaman seninle mnakaaya giriirler ve kfrde batp gitmi olanlar,
Cz: 7, Sre: 6
ENM SRES
293
27. Nihayet Atein zerinde durdurulup,
(onun deheti ve iine atlacak olmann rpertisi iinde, daha nce dnyada iken Allaha irk kotuklarn inkr ederek kendi
kendilerini yalanlamalarn unutmu gibi,)
Ah, ne olur dnyaya geri gnderilsek! O
zaman Rabbimizin (iman gerekleri apak
gsteren) yetlerini yalanlamaz ve biz de
mminlerden oluruz! diye nasl hayflanacaklarn bir grsen!
3. Tarih boyu iman hakikatleri karsnda direnenlerin tavr hibir zaman farkl olmamtr: Alay,
bu hakikatlerin masal-efsane-ad birer hurafe,
mminlerin grten-dnceden yoksun ayak
takm, ikinci-nc snf insan, mrteci, gerici
olduklarn iddia etme, iman gereklerini bakalarnn dinlemesine mani olma, dinlememe, hatt o
gerekleri dile getirenleri susturma, btn bunlar
fayda etmezse hapis, srgn ve ldrme eklinde tecelli eden g kullanma... Btn bunlar, bu
gereklere ilmen, fikren kar koyamayanlarn
bavurduklar birer silahtan ibarettir ve esasen
mriklerin, inanmayanlarn zaafn, cehaletini,
salim dnce, muhakeme ve tefekkrden mahrum bulunduklarn gsteren apak delillerdir.

Onlar, yaptklarnn neticede kendilerini helke
gtreceini idrak edemeyecek, ilerinde pek ok
tarihi, sosyolog, antropolog ve daha baka bilim adamlar da bulunsa, btn aklna ramen tarihi, hadiseleri okuyamayacak, anlayamayacak kadar uurdan mahrum tiplerdir. nemli
olan, mminlerin bu gerei idrak edip onlarn
kltrel basklarnn tesiri altna girmemeleri ve
gerei imanda, slmda, Kurnda aramalardr.
nanmayanlarn en byk kuvvetinin inananlarn
zaaf olduu unutulmamaldr.
Bunlar, eskilerin uydurmas masallardan,

hurafelerden baka bir ey deil! derler.
26. Onlar, hem bakalarn Kurndan
uzaklatryorlar, hem de kendileri ondan
geri duruyorlar. Ama byle yapmakla ancak kendilerini tehlikeye atyorlar da, fakat
bunu bile farkedecek bir uura sahip deillerdir.3
294
ENM SRES
Cz: 7, Sre: 6
130
28. Hayr, (bu szlerinde de samimi deildirler:) daha nce (dnyada iken) gizleyegeldikleri (hakikatler ve ayrca i halleri,
gerek yzleri, mminlere kar kurduklar tuzaklar) btn aklyla ortaya kt iin byle diyorlar. Yoksa dnyaya geri
gnderilecek olsalar, yine kendilerine yasaklanan ayn ktlkleri yapmaya giriir,
ayn inkrlarnda diretirler. Onlar, hi phesiz yalancdrlar.
29. (Dnyada iken ka defa balar sktnda ayn tavr sergilemi, fakat rahata
erince yine de yle demilerdi:) Hayat ancak yaadmz u dnya hayatndan ibarettir; biz ldkten sonra bir daha diriltilecek
deiliz. (Nitekim yle demiyorlar m?)
30. Ama Rabbilerinin huzuruna getirilip de
hesaba ekildikleri zaman nasl davranacaklarn bir grsen: Rabbileri, Diriltilip huzuruma getirilmeniz gerek miymi? diye
sorar; onlar da, Evet, Rabbimiz hakk iin
evet! derler. (Allah, artk daha fazla konuup kendilerini savunmaya kalkmalarna
izin vermez ve) Srekli kfr iinde bulunmanzdan dolay tadn imdi azab! der.
31. Andolsun, bir gn Allah ile kar karya geleceklerini yalan ve uydurma sayanlar
kaybettiler. (Daha Allaha mlki olmadan)
Kyamet anszn balarna geliverince, srtlarna ykledikleri su ve gnah ykleri altnda Eyvah, eyvahlar olsun bize! Bu an
hi gelmeyecek sanmtk; ah, ne gnahlar
iledik! diye haykrp dvneceklerdir.
Gerekten ne de kt ykler ykleniyorlar!
32. Bilin ki, dnya hayat ancak bir oyun
ve bo oyalanmadan baka bir ey deildir.4
hiret yurdu ise, Allaha gnlden sayg
besleyen ve Ona kar gelmekten saknanlar iin ok daha hayrldr. Hal akllanmayacak msnz?
33. (Ey Raslm!) Onlarn srekli syleyip

durduklar szlerin, (yalanlarn, attklar
iftiralarn, alaylarn) seni zdn elbette biliyoruz. Fakat onlar (ahsn itibariyle)
seni yalanlamyorlar; o zalimler, bile bile ve
mansz bir inatla ancak Allahn yetlerini
inkr ediyorlar.
34. (Sen, onlarn bu yaptklarna zlme!)
Hi phesiz senden nce de nice rasller,
(getirdikleri Mesaj itibariyle) yalanlandlar;
fakat btn bu yalanlanmalarna ve maruz
brakldklar szl, fiil her trl eziyete
katlandlar. Derken kendilerine yardmmz
yetiti de, nihayette kazananlar onlar oldu.
Allahn hkmlerini, vadini, icraatn, icraatnn prensiplerini deitirebilecek kimse
yoktur. Daha nce gnderilen o rasllerle ilgili ibret verici hadiselerden bir ksm zaten
sana ulam bulunuyor.
Cz: 7, Sre: 6
ENM SRES
295
35. Eer onlarn yz evirmeleri sana ok

ar geliyor da (getirdiin Mesaja inanmalarn salamak maksadyla) onlara istedikleri
trden mucizeler gstermek iin yer altnda
bir geit veya gn derinliklerine doru bir
merdiven olsun istiyorsan bil ki, eer Allah
dilemi olsa idi hi phesiz onlarn hepsini
(tek bir mucize veya bir icraatyla) hidayet

zerinde toplayabilirdi. (Fakat Allahn iradesi baka ynde ise, O bu iin rasller vastasyla ve Kendi kurallarna gre cereyan edip,
insanlarn kendi serbest tercihleriyle babaa
kalmalarn diliyorsa,) artk sen farkl bir istek ve talep tayanlardan olma!5
4. Dnyann yz vardr: Birinci yz, Allahn

isimlerine bakar. Dnyadaki her ey, her hadise,
Allahn isimlerinin tecellilerinin neticesi olmakla,
sfatlar ve isimleriyle Allaha delildir, iarettir.
hirete bakan ikinci yzyle dnya, hiretin
tarlasdr; Cennet ve Cehennem, bu dnya tarlasna ekilen iman veya kfr ve amel tohumlarnn boy vermi ekli olarak karmza kacaktr.
Dnya, bu iki yzyle ok nemlidir; o kadar ki
yer, gkler ve yer eklinde Kurnda bir arada
anlmakla gklere denk tutulmutur. Dnyann
nc yz, insann nefs arzularna, elenceye,
beer tutkulara bakar ki, ite Kurn- Kerimde
yerilen dnyann bu yzdr. Bu yzyle dnya
fni, bo, oyun, elence, mal biriktirip evlt ve
mal okluuyla vnmeden ibarettir ve bir hadis-i
erifte ifade buyurulduu zere, btn ktlklerin badr (Beyhak, uabl-man).
5. Bu yetler, Allah Rasl aleyhissalt vesselmn slm teblide kendini helk edercesine
gsterdii evk ve itiyakla birlikte, sergiledii
gayret ve performans, ayrca, ektii zdraplar, karlat zorluklar ve bunlara mukabil
kar tarafn inadn, inkrdaki diretmesini, Raslllahn tebliine direnmelerinin derecesini
ortaya koymakta ve btn arlyla insan ruhuna hissettirmektedir. Bir yandan Allah Rasl
aleyhissalt vesselmn bykln, erefini,
Ondaki Allah marifetinin enginliini, getirdii
Dine olan tarifi imknsz iman ve teslimiyeti,
insanlarn kurtulmas adna duyduu derin zdrab dile getiren, bir yandan Onu teselli eden
ve bir yandan da Onun kendini helk edecek derecedeki zdrap ve gayretini tadil eden bu yetlerden sonra gelecek olan yetler, onlarn tefsiri
mahiyetindedir.
296
ENM SRES
36. uras bir gerek ki, ancak iitebilenler

yaplan davete cevap verirler. llere gelince, Allah onlar mezarlarnda diriltecek,
sonra da Ona dndrleceklerdir.6
Cz: 7, Sre: 6
131
37. Kalkmlar, Ona Rabbisinden bizim istediimiz trde bambaka bir mucize indirilse ya! deyip duruyorlar. De ki: Allahn her trden mucize gndermeye elbette
gc yeter. Fakat onlarn ounun ilimle
bir alkas yoktur ki, (mucizeyi, peygamberlii, bunlardaki maksat ve keyfiyeti bilsinler).
38. (Raslmzden mucize isteyenler, etraflarna yle bir bakmal deiller mi?) Yerde
hibir canl ve iki kanadyla uan hibir ku
tr yoktur ki, onlarn her biri (sizin gibi
bir arada yaama mevkiinde ve sosyal nizama tbi) bir toplum tekil ediyor olmasn.7
Biz, Kitapta (Levh- Mahfuzda, takdir ve
yaratmamzda) hibir ihmalde, nizam bozacak hibir kusurda bulunmadk. Sonra
btn o varlklar, (dnyann yklp yerine ebed lemin kurulmasyla, hepsi lm
halde iken) yeniden diriltilecek ve Rabbilerinin huzurunda toplanacaklardr.
39. Ne var ki, hakikat gsteren bunca delillerimizi ve vahyettiimiz yetleri yalanlayanlar, aslnda kat kat karanlklar iinde
sardrlar, (sar olduklar iin de, kendilerine yaplan daveti duyup ona icabet edecek
ve hakikati syleyecek deildirler, nk)
dilsizdirler. Allah, kimi dilerse onu saptrr;
ve kimi de dilerse onu dmdz bir anayolun zerine brakr.8
40. De ki: Syleyin bakalm: Allahn bir
cezasna urarsanz veya Kyamet banza
kopuverse Allahtan bakasna m yalvarrsnz? Eer (vicdannzn sesini itiraf edebilecek kadar olsun) doruluktan nasibiniz
varsa, haydi cevap verin!
41. Hayr hayr, sadece Ona yalvarrsnz

O da, eer dilemise (hikmeti yle gerektirirse), duanza sebep olan sknty, musibeti giderir9 ve o ana kadar irk koup durduunuzu da, Allaha ortak tandklarnz
da unutursunuz.
42. Andolsun, senden nce de pek ok topluluklara rasller gnderdik de, (irk, inkr
ve gnahlarnn aff iin) boyun bkp
yakarrlar (ve Hakka dnerler mi diye, gittikleri yolun neticeleri olarak) onlar etin
musibetler, zorluk ve skntlar iinde braktk.
43. zerlerine saldmz bu zorluklar, musibetler balarna geldiinde olsun Bize ynelmeli ve yalvarp yakarmal deiller miydi? Ama gel gr ki, kalbleri kaskat kesildi
Cz: 7, Sre: 6
ENM SRES
ve eytan, yaptklarn kendilerine ssleyip

psledi.
44. Ne zaman ki kendilerine yaplan hatrlatmalar, ikazlar, verilen tleri btn
btn unuttular, ite o zaman zerlerine
6. Mecaz, istiare, tebih, cinas, tevriye gibi sanatlarla ykl Kurn yetleri, pek ok man derinliklerine sahiptir. Bu yet de, mecaz ve istiare
sanatlaryla pek ok man ve gerei, ayrca cidd bir tehdidi birden ihtiva etmektedir:
Kurn, kulaklarndan girmeyen ve onun karsnda inanszlkta diretenler, manen sardrlar. Sar birisinin kendisine yaplan daveti
duyup ona icabet etmeyecei ortadadr.
Kurn, herhangi bir kimsenin kendisine bigne kalabilecei bir kitap deildir. Kula
olan ve onu dinleyen herkes ondan etkilenir.
Etkilenmeyenler, manen sardrlar.
Kurn, kulaklarndan girmeyen ve onun davetine msbet cevap verip iman etmeyenler,
kabirdeki llerden farkszdrlar. nk onlarn kalb hayatlar yoktur ve kalb hayat
olmayan biri, yayor da olsa aslnda ldr.
Zira gerek hayat kalbin hayatdr, manev
hayattr. Nitekim biyolojik hayat da kalbin
salkl olmasna baldr.
nsan, lmekle kurtulmu olmayacak ve kabirde ebed kalmayacaktr. Allah, bir gn btn lleri diriltecek, huzurunda toplayacak
ve dnyada inandklar veya reddettikleri gerekle babaa brakacaktr. Artk bu yeni hayatta lmek yoktur; ya ebed bir saadet veya
Allah korusun ebed bir hasaret, pimanlk
ve azap vardr.
7. Ary yasupsuz (beysiz), karncay emirsiz
brakmayan Allah, beeri de peygambersiz brakmaz.
8. Zaman zaman aklama gerei duyduumuz
297
her eyin kapsn ardna kadar atk. Kendilerine bahedilen nimetler iinde feruhferah yaayp giderlerken onlar birden yakalayverdik de, bir anda bsbtn mitsiz
kalakaldlar.10
zere, iman ve kfr Allahn dilemesine havale

eden bu yetlerin ifade ettii gerek udur:
Bu tr yetlerde dileme mans verdiimiz
kelime Meiettir. Allahn bir meieti, bir de
iradesi vardr. Allah kfr, irki, nifak, gnah irade etmez; fakat btn bunlar Meietin
dahilindedir. nk Meiet, ilim kabilindendir; tabir caizse bir nbilgidir.
lim malma tbi olduu cihetle, insan iradesi ve iradesini ne ynde kullanaca Allaha
malm bulunduundan, bu irade, Meiet-i
lhyenin haricinde deildir. Allah, insan nasl davranacak, iradesini ne ynde kullanacaksa, Meieti ona gre taallk eder; yani Allah
(c.c.), ezelde ona gre diler. Bir dier ifade ile,
Allah iin zaman, dolaysyla gemi, hl, gelecek sz konusu olmad iin, O her zaman
insann iradesini ne ynde kullanacan bilir
ve Meieti ona gre taallk eder.
nsan, inanmay da inanmamay da kendisi diler ve dilemesini herhangi bir ynde kullanr.
Fakat, insann dilemesine vcut veren, yani
iman ve inkr gibi, kalb olanlar dahil btn
amellerimizi yaratan Allahtr.
nsann kalb temayl ve tercihleri gibi bir
yapran kmldamas dahil, kinattaki her
ey, her hadise, Allahn kurduu sistem dahilinde olmaktadr; dolaysyla her ey, kinat kuatan lm-i lhnin dairesi iinde ve
Meiet-i lhiyenin tezghnda cereyan etmektedir.
9. Bu ifadede ok nemli bir gerek vardr. Allaha yaplan her duaya aynyla karlk verilecek diye bir art yoktur. Kinatn tamamnda
298
ENM SRES
Cenab- Allahn Vhidiyeti hakimdir; yani kinatta Allahn btn isimleri tecelli halindedir ve
bunlarn her birinin hkm vardr. Bu tecelliler
bir arada, Allahn her hadiseye, her varla, her
insana amil kanunlarna kaynaklk eder ve bu
kanunlar, gnein ndaki yedi rengin tek renk
olarak grnmesi gibi henkdar bir btn oluturur ve Onun Hikmeti erevesinde iler. Kinatn
en geni dairedeki ark, tek tek herkesin hevesine
gre dnmez. Bu bakmdan, Hikmet esas zerine oturan Meiete dahil dualar aynen kabul grr. Bununla birlikte, Cenab- Allahn her varlk
iin Rahmiyetinden kaynaklanan hususi tecellisi,
merhameti, yani Ehad tecellileri de phesiz sz
konusudur. Ama burada da Allah, yine dua ile
istenilenin aynsn vermeyebilir; duaya, onu yapann faydasna gre ya istenilenin aynsn veya
daha iyisini vermekle ya da hi vermemekle ve
sevabn hirete brakmakla icabet eder.
10. Bu yetler, ok nemli sosyolojik gerekleri
ifade etmektedir:
Bir yerde lh Mesaj hakkyla yaylmaya
balamsa, bu Mesaj sahiplenenlerin davranlarna ve o Mesaja olan vefa ve sadakatlerine, bir de kar tarafn tavrna gre o yerde
ktlk, bolluk, kolaylk, zorluk gibi haller ok
ak olarak ba gsterir.
Cenab- Allah (c.c.), lh Mesajn yaylmaya
balad yerin halkn, nce genellikle zorluklarla skar. Bu, kalbleri yumuasn, gafletten uyanp kendilerine gelsinler ve iten Al-
Cz: 7, Sre: 6
laha ynelerek, yalvarp yakarsnlar diyedir

(Arf Sresi/7: 94). Ayrca, Mesaja bilhassa
ilk gnl verenlerin de pimesi, olgunlamas
ve zorluklara dayankl hle gelmesi gerekir.
Eer, karlatklar zorluklara ve skntlara
ramen insanlar yollarn deitirmiyor ve
lh Mesaj karsnda bsbtn kr ve sar
kesiliyorlarsa, bu defa Cenab- Allah onlara
bolluk verebilir. zellikle ilerinden bazlar
ar refah iinde marr ve lks bir hayatn
iine girer. Yani, btn btn dnyaya ynelmelerinin neticesinde insanlar, refaha alan
kaplar kefederler ve bu kaplarn ald
yerde zenginlikle fakirlik bir arada geliir;
yolsuzluk, ahlkszlk, fsk ve sefahat artar.
Toplumda ortaya kan dengesizlik, artan sefahat ve ahlkszlk, yolsuzluk, umum bir
musibetin habercisidir, sebebidir. Eer bu
yerde lh Mesaj yklenmeye hazr ve lyk
bir grup varsa, dierlerinin helki bu grubun
ne kmasyla neticelenir; eer byle bir grup
yoksa, bu takdirde musibet daha da umum
olur.
Bir kimse, ilemee devam ettii gnahlarna
ve ktlklerine ramen bana musibetler
gelmiyor, tam tersine btn ileri yolunda
gidiyorsa, her trl ahlkszla, zulme, sefahate ve itima dengesizliklere ramen bir
toplumda refah varsa bu, o toplum iin bir
musibetin, helkin yakn olduu, fert iin ise,
Allah korusun, cezasnn hirete brakld
mansna gelir.
Cz: 7, Sre: 6
ENM SRES
299
132
ve salih amelin karlnda af, rahmet ve

mkfatmzla) mjdeleyiciler, (her trl
dallet yollarna ve bu yollarn sonularna
kar) uyarclar olarak gnderiyoruz. Dolaysyla kim iman eder ve yolunu, halini dzeltirse, onlar hakknda (zellikle hirette)
49. (man hakikatlerini gsteren) btn delilleri ve vahyettiimiz yetlerimizi yalanlayanlara gelince: onlara ise byle aktan isyan ederek yoldan kp durmalar sebebiyle
azap dokunacaktr.
50. De ki: (Benden farkl farkl mucizeler istiyor, farkl beklentilere giriyorsunuz.
Oysa) ben, hibir zaman size Benim yanmda Allahn hazineleri var demiyorum; gayb bilmediim gibi, size Ben, bir meleim
de demiyorum. Bana ne vahyediliyorsa ben
ancak ona uyuyorum. Yine de ki: Krle
gren bir olur mu? Hi dnmeyecek, zihninizi yormayacak msnz?
45. Ve zulmedip duran o gruhun kk de
bylece kesilmi oldu. Hamdolsun lemlerin Rabbine!
46. De ki: Hi dndnz m: Eer Allah iitme ve grme duyularnz alr ve
kalblerinizin zerine de bir mhr vurursa,
Allahtan baka bir ilh m var ki, onu size
geri verebilsin?11 Bak, (iman hakikatleriyle ilgili) delilleri btn ynleriyle ve farkl
farkl alardan nasl da serdediyoruz ama,
onlar yine yz eviriyorlar!
47. De ki: Syleyin bakalm, Allahn azab
zerinize anszn da gelse, gz gre gre de
gelse, ii gc zulm olan topluluktan bakas m helk edilecek?
48. Biz, gnderdiimiz elileri ancak (iman
51. (Gerek manda henz imanlar olsun

olmasn,) kalblerinde Rabbilerinin huzurunda toplanp sorguya ekilme korkusu
tayanlar, kendileri iin Ondan baka ne
bir koruyucu ve yardmc, ne de bir efaati
olduu konusunda Kurnla uyar ki, irk
ve gnahtan btn btn saknp, azaptan
korunacak bir yola girebilsinler.
52. Sabah ve ikindi-akam saatlerinde sadece
Onu ve rzasn dileyerek Rabbilerine yalvaran (o fakir, kimsesiz mminleri ise mrikler yle istiyor diye) yanndan kovma. Onlar
kendi hesaplarn kendileri verecek ve onlarn hesabndan sana bir ey sorulmayaca
gibi, senin hesabn da sana ait olup, bundan
da onlara bir ey sorulmayacaktr. u halde
onlar kovma ki, zalimlerden olmayasn.
300
ENM SRES
11. Madd gereklerle manev gerekleri bir arada takdim buyuran pek ok yet gibi bu yet de,
ayn ekilde bu iki tr gerekleri mecaz ve istiare
sanatlaryla bir arada sunmaktadr. yette sz
edilen grme ve iitme duyularyla kastedilen biyolojik kalb ve duyular olduu gibi, ayrca, manev duyular ve manev kalbdir de. Nasl gzlerimizi,
kulaklarmz ve kalblerimizi var eden Allah ise ve
onlar Ondan baka yaratabilecek, bize verebilecek, bizden aldnda bize iade edebilecek ikinci
bir varlk yok ise, ayn ekilde, onlarn manev
hayatiyetini salayan da yine Allahtr.
Cz: 7, Sre: 6
yette iitme duyusu tekil, grme duyusu ise

oul kullanlmtr. Bu, iman asndan kulan
fonksiyonunun vahyi duymak ve vahyin kaynann da sadece Allah olduunu, buna karlk,
iman noktasnda gze hitap eden saysz delilin
bulunduunu ortaya koymaktadr. Ayn ekilde,
Allahtan baka bir ilh m var ki, onu size geri
verebilsin? ifadesinde ise, gz, kulak ve kalb iin
birlikte tekil zamiri (o) kullanlm, bylece iman
iin gz, kulak ve kalbin birlikte fonksiyon grmesi gerektii, bunlarn birbirini tamamlad
belirtilmitir.
Cz: 7, Sre: 6
ENM SRES
301
133
iler de, sonra bunun ardndan tevbe eder ve

yolunu, davranlarn dzeltirse, hi phesiz O, gnahlar ok balayandr; (Kendisine tevbe ile ynelen mmin kullarna
kar husus) rahmeti pek bol olandr.
55. Gerekleri ve onlar gsteren delilleri ite
byle aklyoruz ki, hayatlar gnah hasadndan ibaret olan inkrc sulularn yolu
(nimetlerimiz karsndaki nankrlkleri ve
yetlerimiz karsndaki inat ve inkrlar)
btn btn ortaya ksn (ve mminler o
yoldan uzak dursun).
53. Biz, insanlar bu ekilde birbirleriyle

imtihan ederiz; (mevki, makam, rk, renk,
zenginlik, sosyal stat gibi unsurlar stnlk sahibi zannedenler, fakir, kle, kimsesiz
ve toplumda kendilerine stat tannmayan
mminler iin,) Allah, aramzdan bula
bula bunlar m ltfuna lyk grd? derler.
Oysa Allah, (btn nimetleri verenin Allah
olduunun uuru iinde Ona) kredenleri
(ve dolaysyla ltfuna lyk bulunanlar)
ok daha iyi bilmez mi?
54. yetlerimize inananlar sana geldikleri
zaman onlara Selm size! de. Rabbiniz,
rahmetle muameleyi Ztna yakan bir muamele tarz klmtr. Bu bakmdan, iinizden kim yanlr, nefsine uyar ve bir ktlk
56. De ki: Sizin Allahtan baka ilh tanyp kendilerine yalvardnz varlklara ibadet etmem bana kesinlikle yasaklanmtr.
Yine de: Sizin arpk isteklerinize, kuruntularnza uyacak deilim. Byle yaparsam,
belli ki sapp gitmi olurum ve her bakmdan
hidayet zerinde bulunanlardan olmam.
57. De ki: Hi phesiz ben, Rabbimden
gelen apak bir delile dayanmaktaym, ama
siz onu yalanladnz. (Sizi kendisiyle korkuttuum azap iin, Eer byle bir azap gerek
ise durmasn, hemen gelsin! diyorsunuz;)
ama byle hemen gelmesini istediiniz azap
benim elimde deil ki. Her hususta hkm
sadece Allaha aittir. O, hak ne ise hep onu
buyurur ve O, her konuda daima en hayrl
hkm veren, her meseleyi en hayrl ekilde hall fasl edendir.
58. De ki: Sizin acele istediiniz o azap benim elimde olsa idi, benimle aranzdaki i
oktan bitmi olurdu. Allah, o zalimleri
ok iyi bilmektedir.
302
ENM SRES
Cz: 7, Sre: 6
59. (Gizli bir hazine veya hazineler gibi

olan) gaybn anahtarlar Onun katndadr;
bu anahtarlar (ve onlarla kaplar alan
gayb hazinelerinde neler bulunduunu) ancak O bilir. Karada ve denizde ne varsa onlarn hepsini de bilir. (Dalndan) bir yaprak
dmesin ki, onu da biliyor olmasn; bunun

gibi, ne yerin karanlklar iinde bir dane, ne
de kuru ve ya hibir ey yoktur ki apak
bir Kitapta (Allahn lmine dayanan Kader Kitabnda ve Kudretin kapsam iinde)
bulunmasn.12
12. Kurn- Kerimde, burada apak bir Kitap

olarak tercme edilen Kitab- Mbinden baka
bir de mam- Mubinden bahsedilir (Y-Sn Sresi/36: 12).
d(r). Sonra Allah, bunlara taayynat, yani bir

ekil, bir heyet-i umumiye verir ki, bu, onlarn
kader varldr. indeki btn nesneler ve hadiselerle birlikte kinatn bu kader varlna,
bu ilk taayynne, bunlarn toplamna mam-
Mbn veya Levh-i Mahfuz denmektedir. Bu,
Cenab- Allahn lminin bir nevi unvandr da.
lm varl Kader giydirir, yani ona eklini verir;
sonra da Kudret onu varlk sahasna karr.
Kinattaki muhteem nizam ve her eyin kusursuz yerli yerinde olup grevini eksiksiz yerine getirmesi, her eyin bir ilme ve bir lye,
bir plana dayandn gstermektedir. te bu,
Kaderdir. Mesel, bir kitabn, nce yazarnn
zihninde man halinde (manev) varl vardr.
Yazar, sonra bu manev varl planlar ve kda
dksn dkmesin, bir iindekiler hazrlar. te
bu, o kitabn kader varldr. Daha sonra onu
harflere, kelimelere dker ki, bu da onun madd
varldr. Yazlm bulunan bu kitap kayp da
olsa, yazarn ve onu okuyanlarn zihninde varln srdrbilecei gibi, kaybolmadan nce istenilen sayda oaltlm da olabilir. Bu misali, bir
bina iin de dnebiliriz. Binann, nce mimarn
zihninde ilm-manev varl vardr. Sonra mimar,
grecei fonksiyona gre bir plan yapar; zihnindeki ilm varl projelendirir ve bu proje, binann
kader varldr. Sonra da, gerekli malzeme kullanlarak binann madd varl ortaya kar.
Bunun gibi, kinattaki btn varlklarn Allahn ezel lminde ilm-manev varlklar var-
Her bir varln kendi kaderi, tohumuna dercedilmitir. Mesel, anne karnnda cenin yepyeni
bir yaratlla insan halini ald anda artk kaderi de bellidir. Ayn ekilde, her bitkinin tohumunda onun gelecek hayat sakldr. Tohumun
yer altnda imlenip, meyve veren bir aa olma
nna kadar geirdii btn sreler, btn dnemler, yani onun aktif hayat, onun bir bakma
pratik kaderidir ki, bu kader, her varln, btn
varlklarn hayatnn heyet-i umumiyesi, btn
kinatn Kitab- Mbininidir. mam- Mbine
Nazar Kader denirse, Kitab- Mbine Pratik
Kader denebilir. mam- Mbn, varlklarn asllarna, tohumlarna, lme ve lh (ilk) Kadere
bakar; Kitab- Mbn ise, daha ok Kudretin bir
defteridir; onlarn hayatlarnn heyet-i umumiyesidir. (Szler, 30. Szden)
Cz: 7, Sre: 6
ENM SRES
303
134
lm gelip attnda elilerimiz onun ruhunu alrlar; onlar, vazifelerini yerine getirmede hibir kusur ve ihmalde bulunmaz,
hibir ii aksatmazlar.
62. Sonra, btn lenler, onlarn Hak Efendisi, Sahibi olan Allaha dndrlrler. yi
bilin ki, btn hkm ve tasarruf yetkisi
Ona aittir ve O, hi geciktirmeden, en abuk biimde hesap grendir.
60. Odur ki, geceleyin (lmn kardei

olan) uyku ile sizi kendinizden geirip alr;
o durumda, gndz vcudunuzun organlaryla ne yapm, (sevap-gnah olarak) ne
kazanmsanz hepsini bilmektedir. Sonra
sizi, uykuda deta l halde iken diriltir
ve takdir edilmi bulunan mr mddetiniz doluncaya kadar bu byle devam eder.
(mrnz dolup da, lp kabre yattktan
sonra, her uykunun sonunda diriltildiiniz
gibi yine diriltilirsiniz) ve nihayet dnnz Onadr. Sonra o, dnyada iken ne yapyordu iseniz size bir bir haber verecek ve
bunlardan sizi sorguya ekecektir.
61. O, kullar zerinde mutlak otorite sahibi olandr; sizi gzetleyici ve koruyucular
olarak, ayrca her yaptnz kaydeden melekler grevlendirir. Nihayet iinizden birine
63. De ki: Kim kurtarr sizi karann ve

denizin karanlklarna, tehlikelerine maruz
kaldnzda? ki byle anlarda byk bir
samimiyetle boyun bkerek Ona (bazen)
sesli sesli yalvarp yakarr, bazen iten ie
dua eder ve Eer (Allah) bizi bu durumdan
kurtarrsa, artk kesinlikle kredenlerden,
(iman ve salih amelle Ona ynelenlerden)
olacaz! dersiniz.
64. De ki: Sizi o durumdan ve her trl
skntdan, beldan ancak Allah kurtarr;
ama sonra (kredeceinize), ite yine irk
kouyorsunuz.
65. De ki: O, size ceza olarak stnzden
veya ayaklarnzn altndan banza bir
bel sardrmaya veya aranza tefrika salp
sizi birbirinizle vuruturarak, kiminizin
gcn ve hncn kiminize tattrmaya kadirdir. Bak, meselenin zn kavrarlar m
diye (iman hakikatleriyle ilgili) delilleri btn ynleriyle ve farkl farkl alardan nasl
da serdediyoruz!
66. Fakat senin kavmin, gerein ta kendisi
olduu halde onu (Kurn) yalanlad. De
ki: Ben, banzda yaptklarnzn sorumluluunu zerine alm bir yetkili deilim.
304
ENM SRES
67. Verilmi her haberin gerekleecei kararlatrlm bir zaman vardr. Nitekim gn
gelecek, siz de bileceksiniz.
68. yetlerimiz hakknda alayl tavrlarla
mnasebetsizlie dalanlar grdn zaman,
Cz: 7, Sre: 6
onlar baka bir konuya kaplp gidinceye

kadar kendilerinden uzak dur. Ama eytan
bunu sana bir an iin unutturur da yanlarnda kalacak olursan, hatrladnda derhal kalk
ve o zalimler gruhuyla bir arada oturma!
Cz: 7, Sre: 6
ENM SRES
135
69. leri Allaha saygyla dopdolu olan ve

Ona kar gelmekten saknanlara, iman etmeyenlerin kendi hesaplarna geen davranlarndan dolay bir sorumluluk yoktur. u
kadar ki onlara den, (dierleri de takip ettikleri yolun dnya ve hirette balarna getirecei musibetlerden) korkar da o yolu brakrlar m diye onlara nasihatta bulunmaktr.
70. Dinlerini bir oyun ve elence edinip onunla diledikleri gibi oynayan ve dnya hayat
kendilerini aldatm bulunanlarla urama!
Sen sadece, kimse (Allaha irk koma gibi)
gnahlar ileyerek helke srklenmesin diye
Kurn anlat, onunla nasihatta bulun. Her
fert bilsin ki, onun iin Allahtan baka ne bir
sahip ve yardmc ne de bir efaati vardr.
(Allaha kar efaatim olur, beni sahiplenir
gibi dncelerle Ona irk koan herhangi
bir kimse irk komasnn) karlnda (hi-
305
rette cezadan kurtulmak iin) kendince her

trl fidyeyi denkletirse bile, bu ondan kesinlikle kabul edilmez. yleleri, bizzat ileyip
de kazandklar (gnahlar) sebebiyle her trl hayrdan mahrum kalp helke srklenmi olanlardr. Srekli kfr iinde bulunmalarndan dolay onlarn hakk, ancak kaynar
sudan bir iecek ve pek ac bir azaptr.
71. De ki: Bize fayda da zarar da verebilecek durumda olmayan (putlar, ciz yaratklar, insan yapmas nesneleri) Allahtan
baka ilhlar edinip, kendilerine ibadet ve
duada m bulunalm? Allah bizi doru yola
koymuken, Gel bize katl! diye yolun dorusuna aran arkadalarna ramen eytanlarn arzu ve heves telkinleriyle kandrp
dallet vadilerinde akn akn dolatrd
bir ahmak durumuna derek, topuklarmzn zerinde gerisin geriye irke mi dnelim? De: Allahn gsterdii yol, ite odur
zerinde yrnmesi gereken tek doru yol
ve bize btn varlmzla lemlerin Rabbine teslim olmamz emredilmitir.
72. Bir de u buyruldu bize: Btn artlarna riayet ederek, vaktinde ve aksatmadan namaz kln ve Allaha kar gelmekten
saknp takvaya sarln! O Allah ki, (ldkten sonra diriltilip) Onun huzurunda
toplanacaksnz.
73. O Allah ki, gkleri ve yeri hak bir gaye
iin, yerli yerince ve geree dayal sabit bir
sistem zerinde yaratmtr. O Ol! dedii
zaman her ey oluverir. Onun (Ol! emri
gibi) her sz haktr, hakikattr ve yerine
gelir. Sra flenecei gn de btn varlk
ve mutlak hakimiyet Onundur.13 O, gayb
da ahadeti de (duyu tesini de, duyularn
alg sahasna gireni de) bilendir. O, Hakm
(her hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunan)dr, Habr (her eyden hakkyla
haberdar olan)dr.14
306
ENM SRES
13. Sr nedir, mahiyeti nasldr, bunu bilemiyoruz. Bu konuda bildiimiz, drt byk melekten
biri olan Hz. srafil (a.s.)n Sra iki defa frecei, birinci frte bu kinatn yklaca,
ikinci frte ise llerin kabirlerinden kalkp
yepyeni ve ebed bir dnyaya uyanacaklardr.
Bu gerekler erevesinde Sr hakknda ancak
baz akl yrtmelerde bulunulabilir ki, bunlara
da burada yer vermek, bu almann hacmini
aar.
Allah, geri bu dnyada da btn varlklarn
mutlak sahibidir ve zerlerinde mutlak hakimdir. Fakat bu dnya hikmet diyar olduundan ve
insanlarla cinler gibi irade sahibi kld varlklar
imtihana ekildiinden, O bu varlklara belli bir
sahiplik ve hakimiyet sahas tanm olup, yine
bu dnyada birtakm grnr sebepler perdesi
arkasnda icraatta bulunmaktadr. Oysa tamamen kudret yurdu olacak olan br lemde,
sahiplik de hakimiyet de mutlak manda Ona
ait olacak, orada (Allahn izni dnda) kimseye
sz hakk tannmayacak, sebepler ve bir eyin
meydana gelmesi iin sre ortadan kalkacak ve
mutlak manda Kudret hkmedecektir.
14. Buraya kadar btnyle iman esaslar zerinde younlaan yetler, ok net ve grnr
gerekleri gz nne sererek Allahn varl,
birlii, mutlak hakimiyeti ve hireti nazara
vermektedir. zetle:
Gkleri ve yeri yaratan, yokken var haline getiren, buna paralel olarak karanlklar, ,
aydnl, iman, inkr, onlarn sebepleriyle
birlikte var eden Allahtr.
nsan da, gerek ilk bata gerekse srekli
olarak daha sonra kvama gelmi ekilebilir
topraktan ve topraktan elde edilen gdalardan
yaratan yine Allahtr ve Allah, insan iin
yeryznde belli bir mr tayin etmitir.
Allah (c.c.), gkleri, yeri ve insan yaratp
da kendi hallerine brakmamtr ve btn
bunlarn zerinde mutlak otorite sahibi olup
hkmn kesintisiz biimde icra etmektedir.
Bir yapran dmesi dahil kinatta cereyan
eden her hadise gibi, gizliyi, a, insanlarn
Cz: 7, Sre: 6
her sz, davran, niyet ve dncesini, iyikt btn amellerini de bilmekte ve bunlar
vazifeli meleklerine kaydettirmektedir. Dolaysyla hirette her insan dnyada yaptklarndan dolay sorguya ekecektir. Bu sebeple
insana den, Allaha, hirete iman edip Allahn, raslleri vastasyla tayin buyurduu
yoldan gitmektir.
yetler, temel iman hakikatlarn, herkesin
grp anlayabilecei kesin delilleriyle bu ekilde ortaya koyduktan sonra, her trlsyle irki
redde gemekte ve pe pee delillerle iman pekitirip, irkin ve kfrn geersizliini ortaya
koymaktadr:
Allah, yukarda anlan grnr gereklere
ramen, insanlara bir de bu gerekleri hatrlatmak iin rasller gndermitir. Fakat insanlarn pek ou, zellikle toplumda kendilerine
stat verilen birtakm zenginler, aristokratlar,
ynetici kademe, kanaat nderleri bilinenler,
rasllerin getirdii kitaplar, onlarn ihtiva
ettii delilleri, hayattan ve kinattan gsterdikleri apak ahitleri ve bunlar takviye iin
gsterdikleri mucizeleri gz gre gre reddetmektedirler.
man hakikatlarn ve bunlarn delillerini,
ahitlerini reddeden insanlarn aslnda dayandklar hibir hakikat yoktur. Bu bakmdan,
bu hakikatlarn karsna alay, keyiflerine
gre mucize isteme, gsterilen mucizelerin
ise by olduunu iddia etme gibi, dncede ve gerek karsnda iflaslarn ortaya
koyan mazeretlerle kmaktadrlar. Oysa asl
sebep, dnya hayatlarn keyiflerince yaama
arzusu; sosyal stat, zenginlik, makam gibi
stnlk sebebi saydklar szde deerler terazisinde tartya almadklar insanlarla ayn
safta bulunmaktan kanma, yani kibir, dnce inhiraf, zulm, lks ve dnya hayatn
gaye edinmi olmadr. Btn bunlar, imana
gtren delilleri grme ve vahye kulak verme
melekelerini yitirmelerine, dolaysyla kalblerinin imana kar btn btn mhrlenip,
Allahn ftratlarna yerletirdii inanma kapasitesini kaybetmelerine sebep olmaktadr.
Cz: 7, Sre: 6
ENM SRES
Dnya hayat kesinlikle ebed olmad gibi,

kendine, yani bizzat dnyaya ve insann nefsine bakan yanyla bir oyalanma, bir vakit geirmeden ibarettir. zerine yaslanlan mallar,
makamlar, statler de kalc deildir. Bunlar
bir imtihan gerei veren Hz. Allah (c.c.), beklenmedik anda onlar geri de alabilir ve tarih,
bunun rnekleriyle dolu olduu gibi, yklm
medeniyetler, kaybedilmi makam ve zenginlikler adna da bir ibretler manzumesidir.
Allah (c.c.), btn sfatlarndan nce, Rahmn ve Rahmdir; yani btn icraat ncelikle rahmete dayanr. Bu bakmdan, dnyada
ayrt etmeden her canlya rzkn gnderir;
onlara hayat hakk tanr. Dolaysyla, kfrde, irkte, zulmde ileri giden baz insanlarn
hemen helk edilmesi beklenmemelidir. Onlarn da hayat hakk vardr. Asl ceza ve mkfat yeri hirettir. Bununla birlikte Allah,
hem dnyada hem hirette mmin kullarna
kar husus merhamet eder; yine bu husus
merhametiyle tevbeleri kabul eder. nkrda
diretenlerin zulmleri belli dereceyi atnda ise, herhangi bir ekilde ilerini kaybetme,
makam ve statlerinden olma, hastalklar
veya deprem, sel, yangn, yanarda pskrmesi gibi felketler veya sava, dahil fitne
ve kargaalar, anari, terr gibi yollarla onlar
cezalandrr. Bu cezalandrma da, grnte
Allahn hayat iin koyduu kanunlar erevesinde cereyan eder. Fakat bunlar ceza sebebi olarak kullanan Allahtr.
Allah (c.c.), yaratlmlar cinsinden olmad gibi, yle dnlmemelidir. O, yemez,
yeme-ime ihtiyac duymaz; ama Kendisi yedirir, besler, yani canllar iin gerekli gdalar
yaratr, rzk gnderir. Esasen Onun varl
ve birlii, her eyden daha aktr. Onun varl kabul edilmeden baka herhangi bir eyi
kabul etmek mmkn deildir. Kinat gibi,
Kurn da buna delildir. Tarih boyu gelmi
on binlerce peygamberle birlikte onlara inanan milyarlarca insan da buna ahittir. Bu
bakmdan, inkrclarn dayandklar hibir
delil yoktur; zaten inkr, nefy, ispat edilemez.
307
Dolaysyla inkrn, irkin bir hkm yoktur;

bunlar, sadece birer zandan, birer varsaymdan ibarettir.
nsan, burada zan ve varsaymlar zerinde,
temelde nefsine malp olarak inkr cihetine gitse de lmyle birlikte, bu lemde d
boyutuyla sergilenen ve apak ortaya konan
gereklerin asl mahiyetlerini grecek, hiret
hakikatn perdesiz idrak edecek, ama artk
bu noktada duyaca pimanlk fayda vermeyecektir. Dnyaya geri dnmek isteyecek,
fakat buna da msaade edilmeyecektir. Farz-
muhal dnse bile, farkl davranmayacaktr.
Denebilir ki herkes, vicdannda iman hakikatlarn duyar; bunu en derinden duyduu
anlardan biri de, karada veya denizde, zahirde kurtulu imknnn grlmedii tehlikelerle karlat andr. Bu anda o, sadece
Allaha yalvarr; vicdan gibi, dili de Allah
der, Ona dua eder. nk Allah (c.c.), her
insann vicdanna dayanak arama ve yardm
isteme noktalar veya melekeleri koymutur.
Bunlar, her zaman fonksiyonlarn gsterir ve
bilhassa, kurtulu iin tutunacak hibir sebebin kalmad tehlike anlarnda insana daima
Allah hatrlatr, onu Allaha ynlendirir. Her
insan, hayatnda byle veya mutlak olarak
Allah dedii bir tecrbeyi birka defa yaamtr. Fakat o, selmete ve rahata ulanca
yine hibir ey olmam gibi davranr. Yine
nefsan arzular n plana kar; zulm, kibir,
inhiraf gibi unsurlar tesirini gsterir ve kfrde, irkte inat eder.
Allah, insanlara gittikleri yolun doru veya
yanl olduunu gstermek ve bu yolun neticeleri konusunda onlar uyarmak iin tekrar
tekrar deliller gsterir; tekrar tekrar hatrlatmalarda bulunur; onlar tekrar tekrar ikaz
eder. Bazen olur onlar skar; ktlk, darlk,
sava hali gibi artlarla akllarn balarna almalar uyarsnda bulunur; bazen olur, kr
duygular harekete gesin diye bolluk ve rahatlk verir. Ama artk insan inanma kapasitesini yitirmise, btn bunlar fayda etmez.
Byleleri, stelik eytann ivalaryla yap-
308
ENM SRES
tklarn gzel grr ve doru bulurlar; daha

doru bir ifadeyle eytan, onlara yollarnn
doru olduunu fsldar ve bu ekilde onlar,
kendi kendilerini kandrrlar.
Kfr ve irkte diretenler, toplumda zayf,
herhangi bir statden yoksun grdkleri
kiilerle bir arada bulunmay kibirlerine yediremezler. Dolaysyla, onlarn iman edip,
kendilerinin etmemi olmasn sanki iman
etmemeye bir gereke gibi grrler. nk
eytann ivasyla, kendi sosyal statlerini,
makam ve zenginliklerini akll olularna
balar, bir insann akll oluunu onun sahip olduu makam, mal ve statyle lerler;
dolaysyla kendi yaptklarn beenir ve bu
ekilde kendilerini kandrrlar. Oysa insann
akl ve zeks, hibir zaman mal, makam ve
statsyle llemez. Ne ok bilgili, zek ve
akll insanlar vardr ki, fakirdir ve herhangi
bir makamdan yoksundur. mam- Gazal, sadece dnya ilerine eren akla akl- maa der.
Bir insann akl- maata ileri olmas, onun
hayata, varla, eya ve hadiselere yn veren, onlarn altnda yatan deimez dorulara
ve prensiplere ulamasna, onlarn mansn
kavramasna yeter diye bir kaide kesinlikte
yoktur. Ayrca, Allah katnda deerler ok
farkldr; bunlarn banda, sz konusu deimez dorular ve kaideleri, ayrca eya, varlk
ve hadiselerin anlamn kavrayp, dolaysyla
Allaha ve dier iman esaslarna inanmak ve
Cz: 7, Sre: 6
takva, yani Allaha saygyla dopdolu olarak,

hayat sz edilen dorulara ve kaidelere gre
tanzim etmek gelir. Eer varlk, hayat ve bilgi ekonomiden ibaret olsayd, din, felsefe ve
tefekkr dnce, hatt sanat, edebiyat gibi
yksek insan rnler olmazd. Bu bakmdan,
insan dncesinin temelini de sz konusu
dorular ve kaideler oluturmaldr ki, inkr
ve irke sebep olacak dnce kaymalarna
(inhiraf) dlmesin.
Allah (c.c.), yukarda da ifade edildii, bazlarnn zannettii zere, kinat ve insan
yaratp kendi haline brakm pasif bir ilh
deildir. O, gizli-ak her eyi bilir; insanlarn
her yaptndan haberdardr; her eyin, her
hadisenin dizgini Onun elindedir. Her olan,
Onun ol! demesiyle, emriyle, izniyle olur.
nsanlarn btn davranlarn, bununla vazifeli meleklerine kaydettirmektedir ve insan
hirette bunlardan dolay hesaba ekecektir.
Buna her gnk bir delil de uyku ve uyanmadr. Uyku, lmn kardei ve lme, uykudan uyanma da ldkten sonra dirilmeye ak
bir misaldir.
Bir arada arz etmeye altmz bu gerekler ve delillerden sonra Kurn- Kerim, o esiz
slubuyla, rasllerin en byklerinden, Tevhid
hakikatnn en byk kahramanlarndan, put kranlarn en nde gelenlerinden olan Hz. brahimin
(a.s.) hayatndan bir kesit sunarak, buraya kadar
anlattklarn deta talandracaktr.
Cz: 7, Sre: 6
ENM SRES
136
309
Ama o yldz batp gidince, Ben, batp gidenleri sevmem. dedi16

77. Sonra, bir baka gece ay dolunay eklinde domu haliyle grd ve hemen te
Rabbim! dedi. Ne zaman ki ay da batt, bu
defa, Eer Rabbim beni doru yola iletmese, phesiz ben de sapp gitmilerden biri
olurum! diye szn balad.
78. Bir gn de, doarken btn parlakl
ve gzelliiyle gnei grd ve hemen te
Rabbim bu; bu hepsinden byk!17 dedi.
Ama gne de batnca, nihayet asl gerei
ortaya koydu: Ey benim halkm! Ben, sizin
Allaha ortak tandnz btn bu eylerden uzam.
79. unu bilin ki ben, btn varlmla ve
dupduru bir iman ve teslimiyetle, gkleri ve
yeri yoktan var edip belli sistem ve prensiplere balayan (Allaha) yneldim. Ben, katiyen mriklerden deilim.
74. Bir zaman brahim, atas zere yle

demiti: imdi sen, putlar ilh m ediniyorsun? Dorusu ben, seni de, mensubu
bulunduun u halk da apak bir sapklkta gryorum.15
75. Bu ekilde brahime (irki irkin gsterdiimiz gibi), gklerin ve yerin melektunu
(varln i boyutunu, tad ve zerine
oturduu asl hakikat) da gsteriyorduk;
byle yapyorduk ki, imanda (o ok geni
kapasitesini dolduracak) niha kesinlie
ulasn.
76. Gece bastrd ve brahim, (yldzlar
iinde) grd (bir yldza iaret ederek),
te, dedi, (iddianza gre) Rabbim bu!
80. Halk, brahimle tartmaya giriti. brahim, onlara yle hitap etti: imdi siz benimle Allah hakknda m tartyorsunuz?
Oysa Allah, beni doru yola iletmi bulunuyor. (Beni, byle tehdide de kalkmayn;)
sizin, Allaha ortak tandnz, (kendilerine
bile fayda ve zarar olmayan) o eylerden
korkmam ben. Ancak Rabbimin diledii
olur; O ne yazmsa bama ancak o gelir.
Rabbim, ilmiyle her eyi kuatmtr. Hal
dnp ders almayacak ve kendinize gelmeyecek misiniz?
81. Allah, elinize hibir delil vermemi, hibir yetki tanmamken siz Ona irk komu
olmaktan dolay korkmuyorsunuz da, ben
sizin Allaha ortak tandnz o eylerden
niye korkacakmm? imdi dnn: bu iki
taraftan, (sizle benden) hangimiz korkudan
emin olmakta hakldr? Eer ilimle herhangi
bir mnasebetiniz varsa, haydi cevap verin!
310
Cz: 7, Sre: 6
ENM SRES
15. Hz. brahimin (a.s.) peygamber olarak gnderildii millet Keldanilerdi. Gney Irakta yer
alan Ur bakentli bir devlet kurmu olan Keldanilerin bu devleti, douda Susaya, batda
Lbnana kadar uzanyor, kuzeyde ise u andaki
Irakn kuzey snrlarn ayordu. Devletin kurucusu Ur-Nammu olup, bu isim, daha sonra
Arapada Nemrut eklini almt.
Hz. brahimin risalet misyonuyla ortaya
kt M.. 2100 civarnda Urun nfusunun
250.000-500.000 aras olduu tahmin edilmektedir. Tamamen maddeci dnya grne sahip bulunan halk, snfa ayrlmt: (1) Din
adamlar, hkmet yeleri ve ordu; (2) tccarlar
ve iftiler; (3) kleler.
Halkn tapt 5000 civarnda put vard. Urun ana tanrs Nannar (ay tanrs) olup, onun
adna yaplan put, saray benzeri bir binada tutulurdu. Her gece bir gen kz, bu tanrya adanarak sarayn yatak odasna alnr ve bu kadnlara
kurtulu vesilesi olarak baklrd. Tabi ki bu
uygulamadan en fazla isitfade edenler, putperestliin din adamlaryd.
kinci byk ehir Larsa olup, onun ba tanrs ama (gne tanrs) idi. Bu iki tanrdan
baka, gk cisimlerinden seilmi pek ok sayda kk tanrlar da vard. Baka yerlerde de
olduu gibi, bu lkede de putperestlik sadece bir
inan ve tapnma sistemi deil, ekonomik, kltrel, sosyal ve siyas hayatn zerine oturduu
bir sistemdi.
Hz. brahimin tebliinin halk ve devlet zerindeki tesirleri konusunda kesin bir ey sylemek mmkn olmamakla birlikte, onun lkeyi
terketmesinin ardndan Ur, byk felketlere
maruz kald. nce, Elamllar Uru yamalad
ve ay tanrs ile birlikte dmemin Nemrutunu da gtrdler. Daha sonra, Larsa bakentli
bir Elamllar devleti kuruldu. Ardndan, Arap
meneli Babil devleti vcut buldu ve Larsa da,
Ur da bu devletin eline geti. Babil hkmdar
Hammurabinin M.. 1910da yapt kanunlar,
Cenab- Allahn raslleri vastasyla koyduu
kanunlardan izler tamaktadr. (Mevdd, 2, s:
246248, not 52, Leonard Wooleyin, Abraham

[Londra 1935] isimli kitabndan naklen.)
16. Bedizzaman yle yazar (ksmen sadeletirerek):
brahim aleyhisselmdan sudr ile, kinatn zeval ve lmn iln eden Ben, batp
gidenleri sevmem. inleyii beni alattrd.
Onun iin kalb gz alad ve alayc damlalar dkt. Kalb gz alad gibi, dkt
her bir damlas da o kadar hazindir. Alattryor, gya kendisi de alyor. O damlalar, lh
hikmete sahip bir peygamberin Allah Kelm
Kurnda yer alan bir sznn bir nevi tefsiri
mahiyetindeki gelecek fkralardr:
Gzel deildir batmakla kaybolan bir sevgili. nk zevale mahkm, hakik gzel olamaz ve ak- ebed iin yaratlan ve Samed
aynas olan kalb ile sevilmez ve sevilmemeli.
Peinden koulan bir hedef ki, gurupta kaybolmaya mahkm ise, kalbin alkasna, fikrin
merakna demiyor. Emellere merci olamyor.
Arkasndan gam ve kederle teessf etmeye lyk deildir. Nerede kald ki, kalb ona peresti
etsin ve ona balansn kalsn.
Bir gaye ki, yok olup gidiyor; o gayeyi istemem. nk:
Fniyim, fni olan istemem;
cizim, ciz olan istemem.
Ruhumu Rahmana teslim eyledim, gayr
istemem.
sterim, fakat bir yr- bki isterim.
Zerreyim, fakat bir ems-i sermed isterim.
Hi ender hiim, fakat bu mevcudat
umumen isterim.
Bir mabud ki, zevalde defnoluyor; onu armam, ona iltica etmem. nk nihayetsiz
muhtacm ve cizim. ciz olan, benim pek
byk dertlerime deva bulamaz. Ebed yaralarma merhem sremez. Zevalden kendini
kurtaramayan nasl mabud olur?
Ayrlkla aclaan kavumalar, keder ve
meraka demez. tiyaka ise hi lyk deildir.
nk lezzetin zevali elem olduu gibi, lez-
Cz: 7, Sre: 6
ENM SRES
zetin zevalinin tasavvuru dahi elemdir. Btn

mecaz klarn divanlar, yani aknmeleri
olan manzum kitaplar, u tasavvur-u zevalden gelen elemlerden birer feryattr. Her birinin divannn ruhunu sksanz, elemkrane
birer feryat damlar.
Eer u fni dnyada beka istiyorsan beka,
fenadan kyor. Nefs-i emmare cihetiyle fena
bul ki, bki olasn.
Dnya tutkusunun esas olan kt huylardan, alkanlklardan syrl. Fni ol! Onun
mlknde ve mal olan eyay, Hakik Sevgilinin yolunda feda et. Varlklarn fnilikle
noktalanan kbetlerini gr. u dnyadan bekaya giden yol, fendan geiyor.
Ey alak nefsim! Bil ki: Dnya ve btn
varlklar, fni olmaya fnidir. Fakat her fni
eyde, bkiye ulatran iki yol bulabilirsin ve
Cn u Cnan olan lmsz Sevgilinin tecellii cemalinden iki parlty, iki srr grebilirsin.
u artla ki, fni vcudundan ve kendinden
geebilirsen...
Evet, nimet iinde nimet verme fiili grnr; Rahmnn iltifat hissedilir. Nimetten
nimet verme fiiline gesen, Nimeti Vereni
bulursun. Hem, her ey, Kendisi hibir eye
muhta bulunmayan, fakat her ey kendisine
muhta olan (Samed) Allahtan bir mektup
gibi, bir Cell sahibi Yaratcnn isimlerini
bildirir. Naktan manya gesen, isimler yoluyla o isimlerin Sahibine ularsn. Madem
u fni yaratklarn iini, zn bulabilirsin, o
halde onu elde et ve mansz kabuunu, acmadan fnilik seline at.
Kabua taklp kalan ve sermayesi fk
malmattan ibaret olan akl- dnyevden kan btn dnceler, neticede gidip hie ve
bolua vardndan, bu akl, hayret ve aknlk iinde zntyle feryat ediyor. Hakikate giden bir doru yol aryor. Madem batp
gidenlerden ve zeval bulanlardan ruh elini
ekti; kalb dahi, mecaz sevgililerden vazgeti; vicdan, fnilerden yzn evirdi; artk sen
de, bare nefsim, brahim gibi, Ben, batp
gidenleri sevmem. de, kurtul.
311
Ftrat akla yorulmu gibi ak kadehinden

sarho olan Mevlna Cm, okluktan birlie,
bu okluk dnyasndan Bir Olana yzleri evirmek iin, (ilveleri bana ait olmak zere,)
bak ne gzel sylemi:
Yalnz biri iste; bakalar istemeye demiyor.
Biri ar, bakalar imdada gelmiyor.
Biri talep et; bakalar lyk deiller.
Biri gr; bakalar her vakit grnmyorlar, zeval perdesinde saklanyorlar.
Biri bil; marifetine yardm etmeyen baka
bilmeler faydaszdr.
Biri syle; Ona ait olmayan szler bo ve
mansz saylabilir.
Evet Cm, pek doru syledin. Hakik sevgili, hakik hedef, hakik gaye, hakik mabud; yalnz Odur.
nk bu lem, iindeki btn yaratklarla,
onlarn muhtelif dilleriyle, ayr ayr nameleriyle zikr-i lhinin o en geni halkasnda, hep
birlikte L ilhe ill H der, vahdaniyete
ahadet eder. Batp gidenlerin at yaraya merhem sryor ve alkay kestii mecaz
sevgililere bedel, bir lmsz Sevgiliyi gsteriyor. (Szler, 17. Sz, 282286)
17. yet- kerime, tercmede tebarz ettirilmesi

mmkn olmayan bir gramer kaidesi erevesinde ok nemli bir geree parmak basmaktadr.
Gne, Arapada mennes (diil) bir kelimedir.
Oysa Hz. brahim (a.s.), gne iin bu derken,
mzekker (eril) bir zamir kullanmtr. Bununla, mriklerin tapndklar en byk putlarn,
en byk kabul ettikleri tanrlarn eril (erkek)
olduu ortaya konmaktadr. Nis Sresi 117nci
yet- kerimesinde zerinde ksmen durulduu
zere (not 25), grnteki iddia ne olursa olsun,
gnmz dahil btn irk toplumlarnda, btn
inkrc toplumlarda kadn, genellikle sadece bir
aratr; tketim arac, cinsellik aracdr ve asl
hakimiyet erkeklerin elindedir. nk irk toplumunda kuvvet ve kuvvete tapma esastr ve
onu temsil eden de, kadndan ok erkektir.
312
ENM SRES
82. man edip, imanlarna en byk zulm

olan irki hibir ekliyle bulatrmayanlar:
ite onlarn hakkdr emniyet ve onlardr
her bakmdan hidayet zere (doru yolda)
olanlar.18
Cz: 7, Sre: 6
137
83. Btn bunlar, halk karsnda brahime verdiimiz delillerdi. Kimi dilersek
onu mertebe mertebe ykseltiriz. Muhakkak ki senin Rabbin, her hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunandr; her eyi
(ve elbette kimin neye liyakati olduunu)
hakkyla bilendir.
84. Daha sonra brahime shak (ve torunu)
Yakubu ihsan ettik. Onlarn her birini her
bakmdan doru yola erdirdik (ve peygamberlikle serfiraz kldk). Daha nce Nuhu
da her bakmdan doru yola erdirmi (ve
peygamberlikle serfiraz klmtk); ve brahimin soyundan Davud, Sleyman, Eyyb,
Yusuf, Musa ve Harunu da. Biz, Allah gryormuasna, en azndan Onun kendilerini srekli grdnn uuru iinde davrananlar ite byle mkfatlandrrz.
85. Zekeriya, Yahya, sa ve lyas da ayn nimetle nimetlendirdik. Onlarn hepsi, (inan,
dnce, sz ve davranlar itibariyle btnyle doru yolda, salam, bozgunculuktan
uzak, slah ve tamir gayesi gden ve her
yaptn kusursuz yapan) salihlerdendi.
86. Ayn ekilde smail, Elyesa, Yunus ve
Ltu da. Onlarn her birini yaadklar dnemin insanlarndan stn kldk.
87. Onlarn atalarndan, nesillerinden, kardelerinden de (bazlarna ayn stnl
verdik): onlar setik ve doru olan yola
ilettik.
88. Bu, Allahn takdir ve vaz buyurduu
hidayet (gerek doru yoldur) ki, Allah ona
kullarndan kimi dilerse onu iletir.19 Eer
onlar da Allaha irk komu olsalard, bu
takdirde, iledikleri onca gzel amel, elde ettikleri onca kazan heder olup gitmiti.
89. Bu sekin zatlar, (bazlarna) Kitap (bazlarna Sahifeler verdiimiz, bazlarn da
bir nceki Kitaba vris kldmz, ayrca hepsine) hkm (manev ve misyonlar
erevesinde madd sahada hakimiyet, her
meselede doru ve yerinde karar verebilme,
doru ile yanl ayrt edebilme kabiliyeti,
anlay gc, Allahn hkmlerini uygulama yetkisi) ve peygamberlik bahettiimiz
ahsiyetlerdir. Bu bakmdan (ey Raslm,)
eer u inkrclar sana da verdiimiz bu
eyleri kabl etmiyorlarsa, phe edilmesin ki onlar kendisine emanet ettiimiz bir
topluluk her zaman iin bulunacaktr ve o
topluluk asla bunlar inkr eden deildir.
90. Bu sekin zatlar, Allahn her bakmdan
Cz: 7, Sre: 6
ENM SRES
313
doru yola erdirdii kimselerdir ve (ey Raslm), sen de (Allahn onlar kendisine ilettii) ayn doru yolu takip et ve de ki: Ben,
(risalet vazifemi yerine getirme) karlnda
sizden hibir karlk beklemiyorum. Bu Kitab tebli etmekteki maksadm, akl sahibi btn varlklar iin bir hatrlatma ve bir
tten ibarettir.
18. yet, imana zulm bulatrmamaktan sz

etmektedir. Bir hadis-i erifte, burada zulmden kasdn irk olduu ifade buyurulmutur.
Bir eyi yerli yerine koymama mansna gelen
zulmn pek ok dereceleri vardr ki, bunlarn en
by irktir, kfrdr; Allah gerektii gibi
tanmama, Onu inkr etme, Ona irk koma,
bir insann yapabilecei en byk yanl, en byk zulm, dolaysyla her zulm zulmet, yani
karanlk kayna olduu iin de, en koyu karanlktr. Bunun da kiiden kiiye deien dereceleri
vardr. Allaha Ztnda, sfatlarnda, isimlerinde
veya icraatnda ortak tanma en byk zulm
olduu gibi, slmda belli mertebe sahipleri iin
riya ve sma da bir nevi irktir ve zulmdr;
ayn ekilde, Din adna yaplan amel ve hizmetlerde kalb ibresinin srekli Allahn rzasn gstermemesi, kiinin birtakm muvaffakiyet, iyilik
ve gzelliklerini kendinden bilip bunlarla gurur
duymas, Dini mal, makam, stnlk duygusu
gibi dnyev-nefs gayelere alet etme... evet bunlar da, yine imana bulatrlm birer zulmdr.
Dolaysyla, btn bunlardan arnm veya bunlara bulamam, zaman zaman bulasa da neticede kurtulmu bir iman, sahibi iin emniyet
sebebi ve kaynadr.
19. Peygamberlik ve seilmilik, phesiz Cenab-
Allahn bir ltfu olmakla birlikte, burada da insan
iradesini devre d grmek doru olmaz. Bu bakmdan, Allah, bu zatlarn hayatlarnda nasl bir
tercih ortaya koyacaklarn, iradelerini ne ynde
kullanp nasl bir hayat sreceklerini bildiinden
takdirini ona gre yapm ve onlarn yolunu amtr. Aynen dier insanlar gibi, peygamberler
de imtihandan geer; hatt onlarn imtihan, derecelerine gre ok daha ardr. Yoksa onlara,
Allah tarafndan bakalarndan farkl ve ayrcalkl muamele yaplm deildir. Nitekim yetin
devam da bu gerei ortaya koymaktadr.
314
ENM SRES
Cz: 7, Sre: 6
138
91. (Baz Yahudiler,) Allah kimseye bir

ey indirmedi! demekle, Allah Allah oluunun gerektirdii ekilde tanyp takdir
etmediklerini ortaya koydular. Onlara de
ki: Peki, Musann insanlar iin (zihinlerini, kalblerini ve yollarn aydnlatan) bir
nur ve doruya ulatran bir rehber olarak
getirdii, ama sizin hi korumayp kt
paralar haline dntrdnz, (iinize
gelen) bir ksmn aklayp, ounu gizlediiniz ve sizin de, atalarnzn da bilmedii
birok eyi sayesinde rendiiniz o Kitab
kim indirdi? (Ey Raslm,) sen Allah indirdi. de ve sonra brak onlar, daldklar
bataklkta oynayadursunlar!
92. Bu Kurn da, feyiz ve bereket kayna,
kendinden nceki (lh) kitaplar (asl halleri, hal ihtiva ettikleri gerekler ve lh
kaynaklar itibariyle) tasdik eden, beldelerin
anas (olan Mekke halkn) ve btn evre
beldeler halkn uyarman iin indirdiimiz
bir kitaptr. Srekli yenilenen ve glenen
bir imanla hirete inananlar, ayn ekilde
ona da inanrlar ve onlar, namazlarn vaktinde ve hi aksatmadan klarlar.
yan eyler syleyip durduunuz ve Onun

yetlerine inanmay hibir zaman kibirinize
yediremediiniz iin alaltc bir azapla cezalandrlacaksnz.
93. (Allah kimseye bir ey indirmemitir

diyerek ya da benzeri) yalanlarla Allaha iftira atan veya kendisine hibir ey vahyedilmedii halde Bana vahiy geliyor! iddiasnda bulunan kimseden, bir de, Allahn
indirdiinin benzerini ben de indiririm! diyenden daha zalim kim olabilir? O zalimleri, (canlarn almakla vazifeli) melekler yakalarna yapm ve karn canlarnz!
diye bardklar demde lmn iddetleri
iinde kvranrken bir grsen! Bugn, Allaha kar gerekle asla alkas bulunma-
94. Sizi nasl bata tek tek, fert fert yaratmsak, ite imdi de yine tek tek ve yapayalnz huzurumuza geldiniz ve dnyada
iken size verdiimiz her eyi geride braktnz. (Dnya hayatnz tanzim iinde ve ilerinizi grmede) Allaha ortak ve gya Ona
yaklatrc arac gler edindiiniz (her
trden putlarnz) da yannzda grmyoruz! Grdnz ya, aranzdaki btn balar
bir bir koptu ve Allaha ortak olduklar iddiasyla kendilerine bel baladnz her ey
sizi yzst brakp, grnmez oluverdi.
Cz: 7, Sre: 6
ENM SRES
139
315
97. O ki, yldzlar sizin iin karann ve

denizin karanlklarnda onlarla ynnz
tesbit edebilesiniz ve yolunuzu bulasnz
diye (grdnz) ekil ve konumlarnda
var etti. limle alkas bulunan ve renmek
maksadyla aratranlar iin (gerein) iaretlerini ve delillerini ite byle detaylaryla
sergiledik ve ilgili yetlerimizi de ayn ekilde detaylaryla aklyoruz.
98. O ki, sizi tek bir nefisten meydana getirdi; artk sizin iin (anne karnndan balayp
hirette ebed hayata uzanan yolculuunuzun her basamanda) iinde bulunacanz
bir konum ve kalacanz bir sre, bir de
(her basaman sonunda) tevdi edileceiniz
bir konum ve sre vardr. Gerei derinden
ve etraflca kavrama gayretinde olanlar iin
onun iaretlerini ve delillerini ite byle detaylaryla sergiledik ve ilgili yetlerimizi de
ayn ekilde detaylaryla aklyoruz.
95. Allah ki, (topraa dm) tohumu ve

ekirdei yarp, (bir yandan onlar toprak
altnda yok ederken, bir yandan da yepyeni bir hayata mazhar klarak btn bitkileri
yaratan)dr. lden diriyi karr; diriden
de ly karandr. Budur Allah; bu gerek karsnda nasl oluyor da akllarnz
ve kalbleriniz elinip, btl sevdalar peinde
baka baka vadilere yneliyorsunuz?20
96. Allah, karanl yarp (onun dl yatandan) sabah da ortaya karandr. Geceyi
dinlenme vakti ve vesilesi, gnei ve ay da
vakitlerinizi hesaplama sebebi klmtr. Bu,
Azz (izzet ve ululuk sahibi, her ite stn
ve mutlak galip), Alm (her eyi hakkyla
bilen Allah)n takdiridir.
99. O ki, gkten su indirir. Sonra bu su ile

her eit bitkiyi (topran altndaki tohumunu yararak) karrz, ardndan o bitkiden
canl bir filize boy verdirir ve ondan da yan
yana ve st ste ylm baaklar, taneler
hsl ederiz. Hurmann tomurcuklarndan
salkmlar sarkar; ayrca birbirine hem benzer hem benzemez zellikte (ayn topraktan
ayn gda ile beslenmelerine ramen kendi
ilerinde farkl trlerde, farkl tat, koku ve
grne sahip) zm, zeytin ve nar baheleri yetitiririz. Her birinin meyvesine bir
ilk ortaya kt, bir de olgunlat zaman
bakn. Gznzn nnde cereyan eden
btn bu ilerde iman edecekler iin elbette
iaretler, deliller vardr.
100. Buna ramen tuttular, cinleri Allaha
ortak yaptlar; oysa onlar da O yaratmtr. Bundan baka, cahilce ve ilimle telifi
imknsz bir davran olarak Ona oullar
ve kzlar yaktrdlar. O, uydurageldikleri
316
ENM SRES
btn bu nitelemelerden nihayet derecede

uzaktr, mutlak manda akndr.
101. Gkleri ve yeri yoktan, rneksiz ve esiz
ekilde var eden Odur. Onun nasl ocuu
20. Hayat ve lm, birbirini tamamlayan bir

devr-i daim iindedir. lm, her canlnn tadaca kanlmaz bir netice olmas itibariyle hayattan daha ak ve daha grlr bir gerektir.
Bu yzden, yet-i kerimede Allah hakknda, Diriden ly karan ifadesi kullanlrken, hayat
her defasnda yeni bir tecelli olduu iin, lden
diriyi karr ifadesi tercih edilmitir. Demek ki
canllar, dnya hayatna gelmeden l veya lm vaziyetteydiler ki, Allah nasl inkr edebilirsiniz ki, siz hepiniz ller idiniz; derken O size
hayat verdi (Bakara Sresi/2: 28) ve bir ynyle,
Rabbimiz, bize iki defa lm verdin ve bizi iki
defa dirilttin. (Mmin Sresi/40: 11) yetleri de
ayn geree parmak basmaktadr. Dnya hayatyla varlklar birinci dirilie ermiler, yani l
iken diriltilmilerdir. Bu bakmdan, her hayat
bir lmn neticesidir ve her lm, bir st hayat
mertebesinin basamadr. Su, karbondioksit,
hidrojen ve topraktaki inorganik tuzlar, gne
, yeil bitkiler ve muayyen bakteriler vastasyla bitki ve hayvanlardaki hayat maddesini
tekil eden organik maddelere dnrler. Bir
Cz: 7, Sre: 6
olabilir ki, bir defa ei yoktur. Her eyi O

yaratmtr, (Yaratc olarak bir ei ve dolaysyla ocuklar olmas mmkn deildir.)
Ve O, her eyi hakkyla bilendir.
baka ifade ile, inorganik maddeler bitki, hayvan

ve insan vcudunda, yenilebilir bitkiler hayvan
ve insan vcudunda, yine yenilebilir hayvanlar
insan vcudunda lerek st hayat mertebelerine
ykselirler. nsan ise, lp (bir tohum halinde)
topraa dtkten sonra ikinci ve st mertebe
bir hayata uyanacaktr.
lden dirinin, diriden lnn karlmas,
gecegndz, k-bahar gibi, gne sistemine
dahil bulunan yerin ve ayrca insanlarla toplumlarn hayatnda da grlr. Fertlerin kalb halleri,
kfrden imana, imandan (Allah korusun) kfre
dnmeleri, tohum mesabesindeki ok kk toplumlarn geliip byk devletler ve medeniyetler
kurduktan sonra yeniden tarih olup gitmeleri de
ayn manya dahildir. Btn bunlar yapan Allahtr (c.c.) ve bu ilerde insan iradesine terettp
eden ksmlar da, yine Allahn izdii snrlar
ve koyduu (psikolojik, sosyolojik, tarih vb.)
kanunlar erevesinde olmaktadr. Ama insanlarn ou, bu ak gerekler karsnda bile baka
baka (dallet) vadilerinde srklenip gitmektedir.
Cz: 7, Sre: 6
ENM SRES
317
140
banzda bir koruyucu ve gzetleyici deilim.

105. Gerein delillerini (Kurnn yetleri olarak) btn ynleriyle ve farkl farkl
alardan ite byle serdediyoruz. (nkrclar,) Sen bunlar bir bakasndan ders alm, bize anlatyorsun! diyeceklerdir. Ama
Biz diliyoruz ki, ilimle alkas bulunan ve
renmek niyetiyle aratranlar iin gerei
Kurnda apak ortaya koyalm.
106. Sen, Rabbinden sana ne vahyolunuyorsa ona uy; Ondan baka hibir ilh yoktur;
ve mrikler ne derse desin aldrma, onlara
ehemmiyet verme.
107. Eer Allah yle dilemi (ve kendilerine
msaade etmemi) olsa idi, irk komazlard; (o halde, irk iindeler diye kendini harap
etme!) Seni onlarn banda bir koruyucu ve
gzetleyici yapmadk; onlarn ilerinin vekili, yaptklarndan sorumlu da deilsin.
103. Gzler Onu idrak edemez, Ona ulap

Onu gremez, fakat O btn gzleri idrak
eder, grr ve kuatr. O, Ltif (en derin, en
grnmez eylere de nfuz eden)dir, Habr
(her eyden hakkyla haberdar olan)dr.21
108. Onlarn Allahtan baka ilhlatrp

kendilerine yalvarp yakardklar (varlklar)
hakknda kt konumayn; yoksa onlar
da cahillik edip kindarlkla hadlerini aarak
Allah hakknda kt szler sylemeye kalkarlar. (Her eyin genellikle tekvin kanunlarmz erevesinde cereyan ettii dnyada
bu kanunlarmzdan olarak,) her toplulua
kendi yaptn gzel gsteririz. Fakat sonunda hepsi (gerek) Rabbileri (olan Allaha) dnecek ve O da kendilerine btn
yaptklarn bir bir haber verip, bunlardan
dolay onlar hesaba ekecektir.
104. te, gerei grmeniz iin Rabbinizden

size apak i idrak klar geldi. Artk kim
bunlarla kalb gzn aar ve madd gzn
de onun hizmetine verirse, bu onun lehinedir; fakat kim de krlkte srar ederse, bu
da onun aleyhinedir. (O halde de ki): Ben,
109. Eer kendilerine istedikleri trde bir

mucize gelirse mutlaka inanacaklarna dair
var gleriyle Allaha yemin ediyorlar. De
ki: Btn mucizeleri yaratan Allahtr ve
onlar gnderip gndermeme tamamen Onun yetkisindedir. (Ey, byle bir mucize
102. Budur Rabbiniz olan Allah; Ondan

baka hibir ilh yoktur; her eyin Yaratcsdr, u halde yalnzca Ona ibadet edin.
Odur btn meselelerin kendisine havale
edilecei merc, her ii dzenleyen ve her
eyin dizginini elinde tutan Zat.
318
ENM SRES
gsterilse de, inanmayanlar inansa arzusu

tayan mminler!) Onlara istedikleri mucizeler gsterilse bile, yine de inanmayacaklarnn farknda deil misiniz?
110. (Gerekten inanmak isteyeni iknaya
yeten onca delile ramen) nasl bugne ka-
21. Bu yete dayanarak Mutezile, ia ve akla

itimat eden bazlar, Allahn hirette de grlemeyecei iddiasnda bulunmulardr. Oysa yet,
gzlerin Allah idrak edemeyecei, yani Onu
kuatp Onu kavrayamayacan ifade buyurmakta, Allahn btn gzleri ihata edip kavramasn ise, Onun Basr (her eyi gren) olmasna
deil, Latf (her eye nfuz eden) ve Habr (her
eyden hakkyla haberdar) olmasna balamaktadr. u halde yetin mans, gzn nfuz ve
hakkyla kavramaktan ciz olduu, dolaysyla
Allahn gzle grlp kavranacak bir cisim olmad, Onun ancak basiretle, i grme ile, ilim
ve marifetle grlebilecei eklindedir.
kinci olarak, hirette grme eklinin dnyadaki gibi olmayaca da aktr. Esasen, dnyada
da gren gz deildir. Kald ki, grme iinin nasl
olduu, ilmin de tam malmu olmaktan uzaktr. Gzn grmesinde, grlen nesneyi zahiriyle
kavrama vardr ki, bunu yapan ne gzdr, ne
beyindir. Gz, eyann i boyutuna ise tamamen
krdr. Ama o, eyann d boyutunu grmede
Cz: 7, Sre: 6
dar inanmadlarsa, (bugn de imana mani

tutum ve davranlar sebebiyle) iman ve
idrak merkezi kalblerini ve gzlerini ters
evirip baka ynlere eker ve onlar taknlklar iinde gayesiz ve babo srklenip
durmaya terk ederiz.
olduu gibi, i boyutunu grmede de, eer gren ruh veya kalb yeterli arnmaya ve keskinlie
ulamsa bir vasta olabilir. lmle birlikte madd lemin tesini grmeye mani perde kalkacak,
hirette insanlar, olabildiine keskin bir gr,
daha dorusu bir idrake sahip olacak ve ihtimal
bu idrake gre ekillenecek gz, bu dnyada grlemeyen pek ok eyi grmede yine vastalk
yapacaktr. Mminler, dnyada kalb gzleriyle
Allah mahede ve marifet ufuklarna gre,
bir bakma bunun mkfat olarak, hirette
ez azndan dnyadaki kalbin grme keskinliine ulaacak olan gzle Onu her trl nicelik ve
nitelikten uzak olarak mahede edecekler, bir
adan Onu seyredeceklerdir. Bununla birlikte
Allah, yine orada da idrak edilemeyecektir. nk idrak, kuatmay gerektirir ve nmtenah
olan Allah, kuatlmaktan berdir.
Gerek u ki, kr olan gzler deildir; gerekte
kr olan, snelerdeki kalblerdir (Hac Sresi/22:
46) yeti gibi, hemen aada gelen yet de, arz
etmeye altmz gerei ortaya koymaktadr.
Cz: 8, Sre: 6
ENM SRES
319
141
olsayd, byle yapmazlard. (Onun meietine teslim ol, nk bu iin yolu budur). Bu
bakmdan, onlar dzmekte olduklar yalanlarla babaa brak!
113. hirete inanmayanlarn gnlleri, o
bo ve aldatc telkinlere, yalanlara, vadlere
meyleder, meyletmekle kalmaz, btn btn snr ve onlardan zevk alr hale gelir
ve zaten tabiatlar haline gelmi ktlkleri
ilemeye ve kazandklar gnahlar kazanmaya devam ederler.
111. Onlara (arzular zere) istedikleri zaman

melekler de indirsek, ller dile gelip kendileriyle konusa ve btn varlklar nlerine
ysak (da bunlarn hepsi senin kendilerine
tebli ettiin geree ahitlik yapsa), onlar
yine de inanacak deillerdir; meer ki Allah, (fazladan bir ltufla) iman etmelerini
dilemi olsun; ne var ki, ounluk itibariyle
onlar nefsan arzular istikametinde cahil
bir hayat srmekte olup, (imandan da, kendilerinden de) habersizdirler.
112. te, (tekvin kanunlarmz erevesinde) her peygamberin karsnda insan
ve cin eytanlarndan oluan bir dman
ebeke var etmiizdir: birbirlerine tamamen
aldantan ibaret yaldzl szler fsldayp
telkinde bulunurlar Eer Rabbin dilemi
114. De ki: Bu Kitab, iinde neyin hak ve

doru, neyin btl ve yanl olduu apak
ortaya konmu bir halde indiren O iken,
ben Allahtan baka bir hkm koyucu (ve
hak ile btl, doru ile yanl arasnda) hkm verici mi arayacakmm? Daha nce
kendilerine Kitap verdiimiz (Yahudi ve
Hrstiyan limleri de) bilirler ki o, Rabbin
katndan gerein ta kendisi olarak fasl
fasl indirilmektedir. Dolaysyla, (yolunun
doruluuna) olan pheden uzak inan ve
itimadnda devam et.
115. Rabbinin (insanlk tarihi boyunca dnem dnem ve her dneme has blmyle
indirdii) Kelimesi, (verdii btn bilgiler ve
haberler itibariyle) dorunun ve (Kyamete
kadar geerli olmak zere getirdii hkmler itibariyle de) adaletin ta kendisi olarak
(artk bu Kitapla) tamamlanmaktadr. Onun (Kudret ve Kelmnn) kelimelerini
(yaratl, kinat ve insan hayat iin takdir
ve vaz buyurduu hkmleri) deitirmek
olmaz. O, Sem (her eyi hakkyla iiten)dir, Alm (her eyi hakkyla bilen)dir.
116. Eer yeryzndekilerin ouna uyacak
320
ENM SRES
olsan, seni Allahn yolundan saptrrlar.

Oysa onlar, (ilim yerine) sadece zan peinde
gitmekte ve onlar, ancak nefsan llere,
keyiflerine ve menfaatlerine gre deerlendirip yarglamaktadrlar.
117. Muhakkak ki Rabbin, Onun yolundan
kimin srekli sapp gittiini en iyi bilendir.
Cz: 8, Sre: 6
Ve O, kimlerin her bakmdan doru yol

zerinde olduunu da en iyi bilendir.
118. O bakmdan, (yeme-imenizde de bakalarnn sylediklerine uymayn.) Eer
Onun yetlerine hakkyla inanm mminlerseniz, Allahn ad anlarak kesilmi
hayvanlarn etlerinden yiyebilirsiniz.
Cz: 8, Sre: 6
ENM SRES
142
321
121. zerine Allahn ad anlarak kesilmeyen hayvanlarn etlerinden yemeyin; nk

bu, davranta Allahn yolundan kmadr,
bir isyandr. uras muhakkak ki eytanlar,
kendileriyle ibirlii halindeki dostlarna,
elemanlarna sizinle mcadele etsinler diye
srekli telkinde bulunurlar. Eer onlara itaat ederseniz, hi phesiz mriklerdensiniz
demektir.
122. te yandan, (henz hidayetle serfiraz olmad iin mnen) l iken (imanla)
kendisini dirilttiimiz ve kendisi iin onunla insanlar arasnda yolunu hi armadan
rahata hareket ettii bir k var ettiimiz
kimse, iinde bulunduu durum itibariyle
karanlklara gmlm ve artk kp kurtulmas mmkn bulunmayan biri gibi olur
mu? Olmaz ama, (karanlklar iinde boulmu gitmi o) kfirlere yapmakta olduklar
ileri (eytan tarafndan) sslenmekte (ve
dolaysyla gzel grnmektedir).
119. Hem, zaruret halinde zaruret miktar

yemenizin hell olmas dnda, yenmesi haram olan yiyecekleri size aklamken, Allahn ad anlarak kesilmi hayvanlarn etlerinden niye yemeyecekmisiniz?22 Bilin ki
insanlardan pek oklar, (Allahtan gelmi)
hibir doru bilgiye dayanmadan kendi arzu
ve kuruntularna gre halk saptrmaktadrlar. Muhakkak ki Rabbin, haddi aanlar en
iyi bilendir.
120. lenmesi yasaklanm fiillerin (irk,
bozgunculuk ve zulm gibi etki ve kbetleri
itibariyle) aa kanlarn da, (haram klnm l, kan, domuz eti yeme gibi) gizlenebilir olanlarn da terkedin. uras bir gerek ki,
srekli gnah kazananlar, elbette iledikleri
gnahlarn karln greceklerdir.
123. Bu ekilde, her lkede kendilerine yksek mevki ve servet verdiimiz nde gelen
pek oklarn, (iradelerini o ynde kullandklar iin tekvin kanunlarmza gre) o
lkenin srekli gnah hasadyla megul
bulunan gerek sulular klarz ve onlar,
(mevkilerini ve servetlerini korumak iin ve
mminler aleyhinde) daima tuzaklar kurarlar. Ama kurduklar tuzaklar sadece kendi
aleyhlerinedir ama, bunun bile farknda deillerdir.
124. Bir yet gelip de kendilerine tebli edilince, Allahn rasllerine verilenin bir benzeri bize de verilmedike asla inanmayz!
derler. Allah, risalet vazifesini kime vereceini ok iyi bilir. Gnah hasadna dalp
gitmi inkrc sulularn balarna, srekli
kurup durduklar tuzaklar sebebiyle yakn
bir gelecekte Allah katndan bir zillet ve
iddetli bir azap gelecektir.
322
ENM SRES
22. Kurn- Kerimde yer yer Allahn hkmlerine uymann nemle vurguland yetlerin
ardndan yenilmesi hell ve haram yiyeceklere atfta bulunulmakta ve bu konuda gsterilmesi gereken hassasiyete dikkat ekilmektedir.
nsanlarn, nefislerine en ok malp olduu
ve dikkatsiz davranabilecekleri sahalardan biri
yeme-imedir. Bunun yansra, tarih boyu pek
ok millet, yeme-ime konusunda din adna kendilerince baz kurallar getirmi, haram-hell dsturlar koymulardr. Eer bu konuda hkm insanlara braklsa, her topluluk veya o toplulukta
yetkiyi ellerinde bulunduranlar, kendi keyiflerine
ve menfaatlerine gre baz yiyecekleri hell veya
yasal addederken, bazlarn haram addedebilir
veya yasaklayabilirler. Ayrca, yeme-imenin
insann ahs, itima ve manev hayatnda da olduka nemli yeri vardr. Bu yzden Kurn- Kerim, hell-haram mevzuunda yeme-imeye dikkat
edilmesine husus nem vermekte ve bu konuda
nemli ikazlarda bulunmaktadr.
23. Yukarda, 112nci yetin her peygamberin
karsnda insan ve cin eytanlarndan oluan
bir dman ebeke var etmiizdir: birbirlerine
tamamen aldantan ibaret yaldzl szler fsldayp telkinde bulunurlar ifadesinde olduu
gibi, burada da Kurn- Kerim, insan ve cin
eytanlarndan ve onlarn dostlarna, elemanla-
Cz: 8, Sre: 6
rna yaptklar telkinlerinden bahsetmektedir.

Burada iki nokta bilhassa dikkat ekicidir ve her
dnemde mminler adna nemli bir ikaz ihtiva
etmektedir:
Her zaman slmn, slm tebliin karsnda cin eytanlarndan ve onlarla ibirlii halinde, onlarn srekli telkinatna ak ve eytanlam insanlardan mteekkil bir er ebekesi
bulunacaktr. nk yeryznde mcadele,
esasen inanm insanla eytan arasndadr ve
birtakm insanlar, Allaha dmanlkta artk
birer eytan halini alrlar.
nsan ve cin eytanlarndan oluan bu ebeke, srekli kendi aralarnda, gizli mahfillerde
toplantlar, grmeler yaparak, (ayrca bkn:
Bakara Sresi/2: 14) Mslmanlarla mcadele
etmede yeni yeni yntemler belirler, yeni yeni
tedbirler dnrler ve bunlar Mslmanlara
kar kullandklar dostlarna, adamlarna telkin ederler. Mslmanlara den, bunlar ok
iyi tanmak, onlarn hilelerine, tuzaklarna
dikkat etmek ve kesinlikle onlara uymamaktr. nk onlar, daima Mslmanlar Allahtan uzaklatrmaya alrlar ve onlara ancak,
Allahn karsna nefis, menfaat, makam,
riya, dnya, birtakm ahslar, sistemler, dinler ve ideoloji putlaryla kanlar tbi olurlar.
Bu da, irkin ta kendisidir.
Cz: 8, Sre: 6
ENM SRES
323
143
128. Gn gelecek Allah, (inkrda direten insanlarn ve cinlerin) hepsini huzurunda toplayacak (ve onlara yle seslenecektir): Ey
cin topluluu! nsanlardan pek ok dostlar
edindiniz ve onlar yoldan karp kendi
srnze kattnz. nsanlardan onlara uymu ve onlarla iyice yaknlk peyda etmi
olanlar ise, yle itirafta bulunurlar: Rabbimiz, kimimiz kimimizden yararlandk; (biz,
dnyaya ve cazibelerine kaplmada onlarn
vesvese ve telkinlerine uyduk; onlar da bizi
kandrmakla lezzet aldlar) ve bu ekilde,
bizim iin takdir buyurduun srenin sonuna geldik. Allah, buyurur: Ate, daim
ikametghnzdr; Allah elbette baka trl
de dileyebilir (ve nasl dilerse yle yapar)
ama, artk o Atete sonsuzca kalacaksnz.
(Ey Raslm,) phesiz senin Rabbin, btn hkm ve icraatnda pek ok hikmetler
bulunandr; her eyi hakkyla bilendir.
125. Buna karlk, Allah kimi dilerse onun

gsn slma aar. Kimi de saptrmak
dilerse, onun gsn ise ge ykseliyormuasna skar ve daraltr.24 te Allah,
(her trl yet ve delil karsnda bile) iman
etmeyenleri byle iinden klmaz bir hale
sokar.
126. te bu (hkm ve icraat), Rabbinin
dosdoru ve deimez yoludur. draklerini
kullanp ders almasn bilenler iin, (doru
ve eri yolun) iaretlerini ve bunlarla ilgili
yetleri byle ayrntlaryla aklyoruz.
127. (draklerini kullanp ders almasn bilen
o (kutlu) zatlar iin Rabbileri katnda emniyet ve esenlik yurdu (olan Cennet) vardr
ve Rabbileri, srekli megul bulunduklar
(gzel) ilerden dolay onlarn gerek dostu
ve yardmcsdr.
129. te Biz, bizzat iledikleri ve hesaplarna geen (gnahlardan) dolay zalimleri

(gnah ilemede) birbirlerine yardmc, tbi
ve metblar klarz.
130. Ey cin ve insanlar topluluu! inizden size yetlerimi okuyup aklayan ve bu
gnnzle karlaacanz bildirerek sizi
uyaran rasller gelmedi mi? Kendi aleyhimizde de olsa ahidiz ki, geldi! derler. Ama
onlar dnya hayat aldatmt ve (nasl
dnyada bizzat sz, tutum ve davranlar
inanmadklarna ahadet ediyor idiyse, ite
bugn de) dnyada iken kfir olduklarna
bizzat kendileri kendi aleyhlerine olarak ahitlikte bulundular.
131. Ak ki Rabbin, herhangi bir memleketi
orann halk (gereklerden ve Allahn kendilerinden ne istediinden) habersiz yaayp
giderken helk etme gibi bir zulm asla ilememitir ve ilemez de.
324
ENM SRES
24. Burada, Kurn- Kerimin ilimler adna bir

baka mucizesi vardr. Bilindii gibi, ykseklere kldka oksijen azalr, hava basnc der
ve nefes almak zorlar. Kurn- Kerim, slm
karsnda gks alabildiine daralan, hem onu
Cz: 8, Sre: 6
kabule, hem de onun yaylmasna kar bylesine bunalma giren kiinin halini, madd bir
gereklikle tasvir etmekte ve bylece asrlarca
sonra anlalan ilm bir gerei de haber vermi
olmaktadr.
Cz: 8, Sre: 6
ENM SRES
325
144
134. Size (gelecek ve hiret adna) ne vadedilmise, ne ile korkutulmusanz hepsi

mutlaka yerine gelecektir; bunun nne asla
geebilecek deilsiniz.
135. De ki: Ey halkm, gcnz neye yetiyorsa var gcnzle yapmaktan geri kalmayn; ben de yapmam gerekeni yapyorum.
u dnya yurdu kime kalacak ve sonunda
kim sevinip mutlu olacak elbette bileceksiniz. Gerek u ki, zalimler asla kurtulmaz
ve muratlarna ermezler.
132. Herkes iin yapt (iyi veya kt) iler

karlnda farkl mertebeler vardr. Rabbin, onlarn yapmakta olduu hibir eyden
habersiz ve yaplanlara kar da kaytsz deildir.25
136. Allahn yaratt ekin ve hayvanlardan

Allah iin bir pay ayrp kendi btl iddialarnca Bu Allaha ait; u da, (Onun yansra
mabud edindiimiz) ilhlarmzn! diye bltrmede bulunurlar. Fakat (yine de ilerine
geldii gibi davranr ve) kendi ilhlarna ayrdklarn onlar iin harcarken, Allah iin ayrdklarn ise Allah iin sarfetmeyip, ilhlar
uruna kullanrlar. Ne kt kanunlar koyup,
kendi kanunlarn da ne kt uyguluyorlar!
133. Rabbin, (kullarnn Kendisine iman ve

ibadet edip etmemeleri dahil) her eyden,
her ihtiyatan mstandir, ayn zamanda
sonsuz rahmet sahibidir. Nasl sizi bir baka
topluluun soyundan getirip onlarn yerine
ikame etmise, ayn ekilde dilerse sizi de
ortadan kaldrr ve peinizden diledii bir
topluluu yerinize yerletirir.
137. Allaha ortak tandklar o szde ilhlar(a

ballklar), gittikleri bu yolda mriklerden
pek ouna ocuklarn (anne karnnda veya
doduktan sonra) ldrmeyi iyi bir i gstermekte ve neticede bizzat kendilerini helke
srkledii gibi, dinlerini de karmakark
hale getirmektedir. Allah baka trl dilemi,
(insana irade vermeyip, onu dnya hayatnda mecburi bir istikamete sevk etmi) olsa
idi, byle yapmazlard. u halde, (sen sana
gerekli olan yap ve) onlar uydurduklar yalanlarla babaa brak; (elbette neticeyi hep
birlikte greceksiniz!)
25. nsanlar ve cinler, mmin, mnafk, fask

mmin, kfir fakat imana fiilen kar koyan veya
koymayan vb. olularna gre farkl derecelerde,
farkl mertebelerde olacaklardr. Ayrca, her kii,
ayn i veya davrantan ayn sevab almaz. n-
k bir i veya davrana verilen sevap, onu yapmaktaki niyet ve samimiyetin derecesi, yaparken
gsterilen dikkat, o iin yapld zaman, yer ve
artlar, onu yapma ekli ve onunla elde edilen netice gibi pek ok faktrlere gre deiir.
326
ENM SRES
138. Yine, (hayvanlardan ve ekinlerden bazlarn bir kenara ayrarak) Bu hayvanlara ve ekinlere dokunmak yasaktr! der ve
kendi btl iddialarnca Onlardan, biz kimi
istersek ancak onlar yiyebilir! (diye hkmederler). Ayrca, sanki o hkmleri Allah
koymuasna Ona isnatta bulunarak, baz
hayvanlarn srtlarndan faydalanmay haram ettikleri gibi, baz hayvanlar keserken
de Allahn adn anmazlar. Allah, byle iftiralar atp durmalarndan dolay onlar cezalandracaktr.26
Cz: 8, Sre: 6
145
139. Bunlarla da kalmayp, (bir yana ayrdklar baz kk ve byk ba hayvanlar

iin de) yle derler: u hayvanlarn karnlarnda olan yavrular, (eer canl doarlarsa)
sadece erkeklerimize ait olup elerimize haramdr. Eer l doar veya doduktan sonra lrlerse, bu defa hepsi ona ortak olur.
Allah, onlarn bu kabil iddia ve hkmlerinin cezasn verecektir. phesiz O, her
yaptnda pek ok hikmetler bulunandr;
her eyi hakkyla bilen (ve her icraat kesin
ilme dayanan)dr.27
140. ocuklarn bilgisizlik yznden cahilne bir davran olarak ve beyinsizce ldrenler ve Allahn kendilerine ihsan ettii
(hell) rzklar hem de Allaha isnatla haram
klanlar, elbette tam bir hsran iindedirler.
Onlar, phesiz doru yoldan sapmlardr
ve zaten (bu halleriyle) doru yolda olmalar ve (dnyada, da hirette de arzu edilen
hedefe ulamalar) mmkn deildir.
141. (Sizi hell ve temiz rzklardan asla
mahrum brakmayan) O Allah ki, asmal
asmasz balar-baheler-bostanlar, hurmalklar, istifade ve tketim asndan farkl
farkl ekinler, birbirlerine baz ynlerden
benzeyen baz ynlerden benzemeyen zeytinler ve narlar yaratp yetitirmektedir. Her
birinin meyve veya taneleri olgunlatnda
onlardan yiyin; hasat zaman (fakirlerin,

muhtalarn) onlardaki hakkn verin ve (gerektiinden fazla yeme, bakmakla ykml
bulunduunuz kiileri mahrum brakacak
derecede verme, onlar rmeye terketme
ve gerekli yerde ve ekilde kullanmama gibi
yollarla) israfa gitmeyin. phesiz ki Allah,
msrifleri sevmez.
142. O, kimi yk tar, kiminin de etinden,
stnden, tynden ve klndan faydalanlr bykba ve kkba hayvanlar da var
etti. Allahn size ihsan buyurduu rzklardan (makl llerde ve muhtalar da faydalandrmak suretiyle) istifade edin ve eytann admlar ardnca gidip de (farkl farkl
hkmler, kurallar koymayn). phesiz ki
o eytan, sizin iin apak bir dmandr.
Cz: 8, Sre: 6
ENM SRES
26. Bu cezalandrma, hirette olaca gibi, yette yakn gelecei ifade eden kipin kullanlmasnn da iaret ettii zere, her zaman iin dnyada da olur. Bu ekilde Allaha iftira ile megul
bulunanlar, bulunduklar yerde hakimiyetlerini
kaybederler; makam, mevki, mal ve hayatlarndan olurlar; birtakm tabi gibi grnen fetlere
maruz kalrlar; kurduklar sistemin yerini baka
sistem ve kanunlarnn yerini baka kanunlar
alr. Ayn cezalandrma, slma, onun ahkmna
gereken sayg ve ball gstermeyen Mslmanlarn bana da gelir ve gelmitir de. Bedizzaman hazretlerine gre, slm dnyasnn pek
ok yerinde slm ahkmnn yerini baka hkmlerin almas, bu ahkma gereken saygnn
327
ve balln gsterilmemesine Cenab- Allahn

bir cezasdr. slm ahkmna gereken sayg ve
ball gstermeyenler, ondan mahrum braklarak cezalandrlmlardr ve ona tekrar kavuma ona liyakati gerektirmektedir.
27. yi bir idare ve gerek bir hukuk devleti iin
hikmetin dsturlar, hkmetin yasalar, hakkn kanunlar ve kuvvetin kaideleri birbirleriyle uyum ve dayanma iinde olmaldr. Yoksa
bunlarn hibiri tek bana halk zerinde istenen
tesiri gsteremeyecei gibi, halkn benim idarem diyebilecei iyi bir idareden, devlet-millet
kaynap btnlemesinden ve hukuk devletinden de sz edilemez.
328
ENM SRES
Cz: 8, Sre: 6
146
143. iftler halinde sekiz ba hayvan: koyundan iki, keiden iki. De ki: Allah, bunlardan iki erkei mi haram kld, yoksa iki
diiyi mi? Yoksa iki diinin rahimlerinde
bulunan yavrular m? (Kendi koyduunuz
det ve hkmleri, iddianza gre eer Allah koymusa ve) bu iddianzda gerekten
sadk ve samimi iseniz, haydi bilgi ve belgeye dayanarak bildirin bana!
144. Ve deveden iki, srdan iki: De ki:
Allah, bunlardan da iki erkei mi haram
kld, yoksa iki diiyi mi? Yoksa iki diinin
rahimlerinde bulunan yavrular m? Yoksa
Allah, Ona isnat ettiiniz yasa koyarken
o anda hazr ve ahit miydiniz? Yalanlar
uydurup sonra o yalanlar Allaha isnat ederek Ona iftirada bulunan ve hibir gerek
bilgiye dayanmayp halk da yanl yollara srkleyenden daha zalim kim olabilir?
phesiz ki Allah, zalimler gruhunu doruya ve emellerine ulatrmaz.
kalrsa, bakasnn hakkna tecavz etmemek ve zaruret snrn amamak kaydyla

(bunlardan da yiyebilir); phesiz ki senin
Rabbin, ok balayandr, husus rahmet
ve merhameti pek bol olandr.
145. De ki: Bana vahyolunanlar iinde sizin haram dediiniz bu yiyeceklerin hibirinin onlar yemek isteyen kimseye haram
klndn grmyorum. Haram olanlar,
ancak le, (kesimden sonda cier, dalak gibi
organlarn damarlarnda kalm olan deil)
akm kan, domuz eti nk o, murdardr bir de, yoldan kma mansnda bir
gnah olarak Allahtan bakas adna kesilmi hayvanlardr.28 Bununla birlikte kim
yemedii takdirde lecek derecede mecbur
146. Yahudi olanlara (sr ve koyun-kei

hari) btn trnakl hayvanlar, sr ve koyun-kei cinsinden de srtlarnda ve barsaklarnda bulunan veya kemie karanlar
dnda onlarn i yan haram klmtk.
(Srekli haram-hell snrlarn inemek,
bakalarnn haklarna tecavz etmek ve
insanlar Allahn yolundan alkoymak gibi)
taknlklarndan dolay onlar bu ekilde
cezalandrdk.29 Biz, sadece doru olan yapar ve doru olan syleriz.
Cz: 8, Sre: 6
ENM SRES
28. Bu yet, yenilmesi yasak etleri ifade eden Bakara Sresi/2: 173, Mide Sresi/5: 3 ve Nahl Sresi/16: 115inci yetlerle bir arada ele alndnda,
aralarnda bir fark olmayp, birinin dierini baz
alardan tefsir ettii ortaya kacaktr. Mesel,
Mide Sresi/5: 3te lme ekilleri anlarak haram
olduklar ifade edilen btn hayvan etleri le
snfna dahildir.
Yenilmesi haram olan hayvan etlerinin bu
yetlerde ifade buyurulanlarla snrl olduu grnde olan az sayda fakih var ise de, fakihlerin
ounluu, daha baka ilgili yetlere ve hadis-i
eriflere dayanarak sz konusu yasa bu yetlerdeki drt snfla (le, akm kan, domuz eti,
Allahtan bakas adna kesilen hayvanlarn eti)
snrl saymazlar. nk, mesel yette domuz
etinin haraml konusunda murdar nitelemesi
gemektedir ki, Mide Sresi 90nc yette iki
ve kumar gibi haramlar iin de ayn tabir kullanlr. Demek ki, bir eyin rics snfna girmesi,
onun haraml iin bir sebeptir. Dolaysyla,
fakihler arasnda yiyecek-ieceklerle ilgili hadis-i
erifleri deerlendirmeden kaynaklanan birtakm
gr ayrlklar da bulunmakla birlikte, hepsinde ortak nokta, daha baka yenmesi haram hay-
329
vanlarn bulunduu merkezindedir. Bu konuda

en emin yol, (mutlak mtehidlerin dnda)
herkesin kendi mezhebine gre davranmasdr.
Ayrca bkn. Hac Sresi/22: 30, not 9.
29. Kurn- Kerim, her bir kelimesine hatt
her bir harfine dikkat isteyen bir kitaptr. yet,
yahudi olanlara eklinde balaynca, gelecek
emir veya nehyin asl deil, bir ceza mahiyetinde olaca akt. Nitekim devamnda bu tasrih
edilmektedir. nk yahudi olanlar ifadesi, Hz.
Musaya ve getirdii dine tbi olan, daha sonra
gelen peygamberlere iman ve itaat eden gerek
manda srail Oullarn deil, lh hidayet izgisinden sapan ve kendilerini Yahudiler olarak
adlandranlar kastetmektedir. Allahn Kanununa isyan ederek deve kuu, karabatak, balkl, kuu kuu, sr ve koyunun i ya gibi,
aslnda kendilerine hell olan pek ok eyi haram
klp, Tevrata dahil ettiler (Levililer, 3: 2223, 11:
1618; Tesniye, 14: 1416) ve ceza olarak Cenab-
Allah da onlarn haramlna dokunmad (ayrca
bkn: Nis Sresi/4: 160; l-i mran Sresi/3: 93;
Nahl Sresi/16: 118). Burada ifade olunan gerek,
26nc dipnotta yaplan aklama ile birlikte mtala edilebilir.
330
ENM SRES
Cz: 8, Sre: 6
147
147. Buna ramen yine de seni yalanlayacak

olurlarsa, onlara yle de: Rabbiniz, (her
varl kapsamna alacak derecede) geni
rahmet sahibidir (yaptklarnzdan dolay
hemen ceza vermez; tevbe etmenizi bekler
ve sizi affetmek diler. Bununla birlikte, eer
halinizi dzeltmezseniz bilin ki) Onun o ok
etin azab, gnah hasadna dalm inkrc
sulular topluluundan asla geri evrilmez.
148. irkte diretenler, (irk komalarna bahane olarak) bir de yle diyeceklerdir: Eer
Allah dilemi olsayd, biz de, atalarmz da
Ona ortak tanmaz ve hibir eyi haram
klmazdk. Onlardan ncekiler de bylesi
bahanelerle peygamberleri yalanlamlard
ama, neticede o ok etin azabmz tattlar.
De ki: Dayandnz bir bilgi, bir belge mi
var da byle iddia ediyorsunuz; eer yle ise
haydi o belgeyi bize gsterin! Gerek u ki,
siz sadece kuru bir zanna uyuyorsunuz ve
siz, ancak nefsan llere, keyfinize, menfaatlerinize gre konuuyorsunuz.
149. De ki: (Lehinizde veya aleyhinizde)
kesin ve eksiksiz delil Allahndr. (O ne irki diler, ne de haramn hell, hellin haram
klnmasn). Eer O (iradenizi iptal ederek
hakknzda) bir ey dileyecek olsa idi, (sizi
iman etmeye mecbur brakr ve) hepinizi
doru yola iletirdi.30
150. De ki: Haydi, u haram dediklerinizi
gerekte Allahn haram kldna dair ahitlerinizi getirin de ahitlikte bulunsunlar! (Ey Raslm,) eer onlar yalan yere
ahitlikte bulunacak olurlarsa, sen de elbette onlarla birlikte ahitlikte bulunacak
deilsin. Onca delillerimizi ve vahyettiimiz
yetlerimizi yalanlayan ve hirete iman etmedikleri gibi, Rabbilerine denkler, ortaklar
tanyanlarn31 heva ve heveslerine uyma!
151. De ki: Gelin, Rabbinizin size neleri
haram ettiini okuyup aklayaym: Her

eyden nce, Ona hibir eyi ortak komayn. Anne-babann (hukukuna riayetsizlikte
bulunmak yle dursun,) onlara her zaman
iyilikte bulunun ve Allahn her yaptnz
grdnn uuru iinde iyi davrann. Fakirlik korkusuyla ocuklarnz (anne karnnda
da, doduktan sonra da) ldrmeyin. Sizi Biz
rzklandrdmz gibi, onlar da rzklandran ve rzklandracak olan Biziz. Gizlisiyle
ayla (zina, ecinsellik ve namuslu kadnlara iftira gibi) btn yz kzartc irkin fiillere yaklamayn (sizi bu fiillere gtrecek
sebeplerden de uzak durun). Allahn mutlak
koruma altna ald ve katlini haram kld
cana, hukuken hak etmi olma dnda asla
kymayn. te, akleder (de slma girip, Allahn ahkmna uygun bir hayat srersiniz)
diye Allah size bunlar emrediyor.
Cz: 8, Sre: 6
ENM SRES
30. Allah, iman adna herkesin vicdannda iman

esaslarn tasdik edecek derecede delilleri serdeder, iman iin akla kap aar, fakat iradeyi insann elinden almaz ve kimseyi imana zorlamaz.
Kimsenin kfre girmesini ise asla irade etmez;
Onun kfre, irke, haramlarn hell helllerin
haram klnmasna asla rzas yoktur.
31. man esaslar arasnda telzum, yani karlkl birbirlerini gerektirme vardr. Allaha iman,
peygamberlie, risalete iman etmeyi gerektirir;
nk Ulhiyet ve Rubbiyet, Kendini tantmak
ve hkmlerini tebli iin risaletsiz olmaz. Risalet Kitapsz, Kitap da, onu getirecek meleksiz
dnlemez. Allahn Rahm, Rab, dil, Kerm,
Cevd, Ceml, Bk, Hafz gibi isimleri de mutlaka hireti gerektirir. nk her eyi gzel yaratan ve bu gzelliklerle Kendini tantan, bunu
gzelliklerinin yzlerce perde gerisinden sergilendii geici dnya hayatnda deil, daha ok
hiret hayatnda yapar. nsan iin yaratlm bu
mkemmel kinat, geici bir dnya hayat iin
olamaz; nk aksi halde kinatta pek ok ey
israf ve bouna olmu olur; Allah ise, her trl
israf ve abesten berdir. Dnya hayatnda adalet
tam mansyla gereklememekte, zulm cezasn, iyilikler mkfatn tam anlamyla bulmamaktadr. Halbuki Allahn dil oluu mutlak manda
adaleti gerektirir ki, bu da ancak hirette gerekleebilir. Tohumlardan kan bitkiler ve onlarn
hayatlarnn bir hlsas olan tohumlar ve insanda hafza, her eyin kaydedildiini gstermekte-
331
dir. nsan, bu dnyaya babo braklmak iin

gnderilmemitir. Ona verilen akl, muhakeme,
kalb, ruh gibi cihazlar, i ve d duyular, hepsinden te irade, onun yeryznde ok nemli
bir vazifesi, bir sorumluluu olduunu gsterir.
Dolaysyla, onun btn sz ve davranlar, bu
sz ve davranlarndaki niyeti ve samimiyet
derecesiyle birlikte kaydedilmekte olup, o, bir
baka diyarda yaptklarnn karln tam grecektir. Yine, hayat, eer lmden sonra dirilme
olmazsa btnyle acya dnr ve katlanlmaz
olur. nk, deil gzel bir ndan sonra o nn
sonsuzca bitmesinin srekli esef ve ac getirmesi, elemi tasavvur etmek, gzel zamanlarn biteceini dnmek bile elemdir. hiret olmasa,
insan olan insan iin ayrlklara ve onlarn sebep olduu aclara katlanmak mmkn olmaz.
Bu ise, Cenab- Allahn sonsuz merhametine
zttr. hiretsiz sonlu bir hayat, insan gibi uurlu, gemiin elemlerini, gelecein endielerini
tayan bir varlk iin alay olurdu; Allah ise, bu
tr ilerden mutlak manda uzaktr. Kinattaki
mkemmel sistem, muhteem henk, mutlak bir
ilmi ve o ilmin mutlak takdirini gstermektedir.
Her eye, hayattaki vazife ve fonksiyonuna gre
vcut ve cihazlar verilmektedir. Ayrca, hemen
her insan ryasnda gelecekle ilgili baz gerekleri ve hadiseleri grr. Bunlar da, Kaderi ispata
yeter. Ksaca, Allaha iman, btn dier iman
esaslarn ve btn iman esaslar da birbirini gerektirir.
332
ENM SRES
Cz: 8, Sre: 6
148
152. Rdne erinceye kadar (koruma, kullanarak artrma ve zamannda teslim gibi) en
gzel tasarruf ekli dnda yetimin malna
da yaklamayn. ly ve tarty tastamam
yapn Biz, hi kimseye kapasitesi zerinde
bir sorumluluk yklemeyiz; konutuunuz
zaman, en yaknlarnzn aleyhinde bile olsa
hakk ve doruyu syleyin; ve Allah hakk
ile ilgili btn sorumluluklarnz, Allaha
verdiiniz szleri ve Allah adna bakalaryla
yaptnz szlemeleri yerine getirin. Btn
bunlar Allah size buyuruyor ki, zerlerinde
dnp gereken d alasnz.
153. te, (Allahn size okuyup akladm hkmleriyle) benim dosdoru yolum:
o halde ona tbi olun. Baka yollara uymayn ki, o yollar sizi grup grup paralayarak
Allaha giden yoldan ayrmasn. Ona kar
saygl olup itaatsizlikten saknasnz ve
Onun korumas altna giresiniz diye Allah
bunlar size emrediyor.
154. Nitekim bir zaman da Musaya, Allah
gryormuasna, en azndan Allahn
kendilerini grdnn uuru iinde davrananlara hidayet nimetimizi tamamlamak
ve (hak-btl, doru-yanl adna) her eyi
ayrntlaryla bildirmek iin, ayrca bir hidayet rehberi ve bir rahmet olarak o Kitab
vermitik ki, bir gn Rabbilerine kavuacaklarna gerekten iman etsinler.
iki toplulua (Yahudilere ve Hristiyanlara)

indirildi; biz ise, onlarn okuyup zerinde
altklar gereklerden habersizdik. demeyesiniz.
156. Ayrca, Kitap, yalnzca bizden nceki
157. Veya, Kitap bize de indirilmi olsayd,

muhakkak ki biz onlardan daha ok doru
yolda olurduk. diye itirazda bulunmayasnz. te size Rabbinizden apak bir delil,
hidayet rehberi ve bir rahmet geldi. Artk
Allahn yetlerini yalanlayan ve onlardan
yz evirenden daha zalim kim olabilir?
yetlerimizden srekli yz evirenleri bu
yz evirip durmalarndan dolay yaknda
azabn en ktsyle cezalandracaz.
32. Hayli dikkat ekici bir nokta olarak Cenab-

Allah (c.c.), 154nc yette Hz. Musaya (a.s.)
verilen Kitaptan bir hidayet rehberi ve rahmet
olarak o Kitab vermitik eklinde sz ederken,
Kurn iin hidayet rehberi ve bir rahmet ifa-
desini kullanmaktadr. Yani, Hz. Musaya verilen

Kitap hidayet rehberi ve rahmet olma fonksiyonu
grmesine, hidayet ve rahmet onun iki sfat olmasna mukabil, Kurn- Kerim, bizatih hidayet
ve rahmettir, hidayet ve rahmetin ta kendisidir.
155. (Ayn ekilde) bu Kurn da, indirdiimiz kutlu ve bereketli bir kitaptr; o halde
ona tbi olun ve onu inkrdan, ona isyandan saknn ki, (dnyada da hirette de)
rahmete nail olasnz.
Cz: 8, Sre: 6
ENM SRES
333
149
yoktur. Onlar hakkndaki muamele ekli tamamen Allaha aittir; O bir gn onlara yaptklarn tek tek bildirecek (ve kendilerini
sorguya ekecektir).
160. Kim gzel bir i yapar ve Allaha onunla gelirse, yaptnn on katyla mkfatlandrlr. Kim de bir ktlkle gelirse, sadece
o ktle denk bir ceza grr ve hi kimseye hakszlk edilmez.
161. De ki: phesiz ki Rabbim beni dosdoru bir yola iletmitir: her bakmdan kusursuz, hibir erilii bulunmayan, doruluun ta kendisi bir Dine, dupduru Tevhid
inancna dayanan brahimin milletine (yol,
inan ve yaay tarzna). brahim, hibir
zaman mriklerden olmad.
162. De ki: Benim namazm, dier ibadetlerim, hayatm ve lmm: hepsi, lemlerin
Rabbi olan Allah iindir.
158. Onlar neyi bekliyorlar? Kendilerine

(canlarn almak ya da balarna bir felket
getirmek zere) meleklerin gelmesini mi?
Haklarnda Rabbinin azap hkmn verip
bunu icraya koymasn m? Veyahut (zerlerine gkten ta yamas ya da paralar
dmesi gibi, Rabbinin kendilerine gstermeni istedikleri trden bir mucize yaratmasn veya Kyametle ilgili) baz almetlerinin ortaya kmasn m? Rabbinin bunlar
trnde bir yeti geldii gn, eer kii daha
nce iman etmemi veya iman bir iddiadan
ibaret kalp onda hibir hayra ulamam
ise, artk iman etmesi ona fayda vermez. De
ki: Bekleyin bakalm, nitekim biz de beklemekteyiz!
159. Dinlerini para para edip, kendileri
de taraf taraf olanlar var ya, senin onlarn
durumuyla hibir alkan ve mnasebetin
163. Onun hibir orta yoktur. te bununla emrolundum ben ve Ona teslim olan
(Mslman)larn ilkiyim.
164. De ki: O her eyin Rabbi iken, ben
Rab olarak Allahtan bakasn m arayacakmm? Herkes sevap-gnah ne kazanrsa karl ancak kendine ait olmak zere
kazanr; kimse bir bakasnn su ykn
yklenmez ve onunla yarglanmaz. (Ne yaparsanz yapn, hangi ihtilflar iinde bulunursanz bulunun,) neticede hepinizin dn Allahadr ve O, ihtilf edegeldiiniz
hususlar size bir bir bildirecek (ve aranzdaki hkmn verecektir).
165. O ki, sizi yeryznn (onu imar etmekle ve orada Allahn hkmlerini uygulamakla ykml) halifeleri yapt ve size
farkl farkl kabiliyetler verip, (mal, makam, servet, g, zek gibi baz hususlarda)
kiminizi kiminizden farkl derecelerde stn kld. Bu ekilde O, verdii nimetlerle
334
ENM SRES
Cz: 8, Sre: 6
sizi imtihan ediyor. Unutmayn ki senin

Rabbin, (vakti geldiinde) cezalandrmas
pek abuk olandr ve yine O, hi phesiz
gnahlar ok balayan, (bilhassa tevbe ile

Kendisine ynelenlere ve mminlere kar)
husus merhameti pek bol olandr.33
33. Batan sona Tevhid esaslar zerinde dnen

sre, Allahn (vakti geldiinde) hesab hemen
bitirip cezay pek abuk verdii tehdidi, buna
karlk, balama ve bilhassa tevbe ile Kendisine ynelen ve mmin kullarna kar husus
merhametinin ise pek bol olduu mjdesi ile bitmektedir. Mjdenin sona braklmas ve Allahn
cezalandrmasnn pek abuk olduu normal bir

ekilde belirtilirken balama ve hususi merhametinin pek bol oluunun tekitle ifade edilmesi,
Onun rahmetinin gazabnn nnde bulunduu
ve rahmetle muameleyi Ztna yakan bir muamele tarz kld gereinin neticesi olup, kullar iin cidd bir teviktir.
Cz: 8, Sre: 7
ARF SRES
150
335
sanlarn ona inanmayacaklar endiesiyle)

gksnde sakn bir daralma olmasn onunla insanlar (gittikleri yolun neticeleri konusunda) uyarasn ve mminler iin de bir
t, bir hatrlatmadr o.
3. (Ey insanlar!) Rabbinizden size indirilen
(Kurna) tbi olun ve Allahtan baka ilerinizi kendilerine havale edeceiniz birtakm dost, koruyucu ve sahipler edinip de
onlara tbi olmayn. Uyarlara ne kadar az
kulak veriyor ve ne de az dnp, az ders
alyorsunuz!
4. (Uyarlara kulak asmayan) nice memleketleri helk ettik ve zorlu basknmz, onlarn banda (en gafil olduklar anlarda) ya
gece uykusu ya da gndz uykusu esnasnda birden patlayverdi.
5. O zorlu basknmz balarna geldiinde
son sz ve lklar ancak, Biz, gerekten
zalimlerdik! demek oldu.
7. ARF SRES
rf Sresi, Mekkede inmi olup, 206 yettir. Sreye ismini veren Arf kelimesi, 46
ve 48inci yetlerde gemekte olup, Cennetle Cehennem arasnda bir surun addr. Batan sona
Tevhid ve dier iman esaslar etrafnda dnen
Enm Sresinden sonra Arf Sresi, bu esaslar peygamberlerin hayatlar erevesinde tarih delillerle nazara vermekte, Tevhid veya irke
balanmann, bilhassa insan hayat asndan
dnyadaki ve hiretteki neticeleri zerinde durmaktadr.
Rahman, Rahm Allahn Adyla

1. Elif-Lm-Mm-Sd.
2. (Ey Raslm!) Bu, sana indirilmi bir
kitaptr ki, (onu tebli etme iinde ve in-
6. Kendilerine rasl gnderdiimiz insanlar, (rasllerin davetine uyarak gereini yerine getirip getirmedikleri konusunda) elbette
sorguya ekeceiz ve yine elbette, (tebli
vazifeleri ve gnderildikleri toplumlarn tavrlar hakknda da) o rasllere soracak ve
ahitliklerini isteyeceiz.
7. Ve olup biten her eyi kesin bir bilgiye
dayanarak anlatacaz onlara; Biz, hibir zaman kimsenin yaptndan uzakta, habersiz
ve o yaplanlar kaydetmiyor deildik.
8. O gn tart haktr: (herkesin dnyada
yaptklar mutlaka tartlacak ve kesin netice ortaya kacaktr). Artk kimin (hakka
uygun) iyilikleri olur da bunlar tartda ar
basarsa, onlar niha baar ve kurtulua ermi olanlardr.
9. Buna karlk, kimin de hakka uygun ve
makbul iyilikleri olmayp tartlar hafif gelirse, yleleri de, yetlerimizi hie sayan ve
336
ARF SRES
onlara kar srekli hakszlk etmi olmalarndan dolay kendi z canlarn en byk
ziyana uratm olanlardr.
Cz: 8, Sre: 7
10. uras bir gerek ki ey insanlar, Biz sizi

yeryznde yerletirip, orada size imknlar
bahettik ve sizin iin pek ok geim vasta
ve kaynaklar var ettik. Ne kadar da az krediyorsunuz!1
(mahiyetinize en uygun, en gzel) ekil ve

sureti verdik; sonra da meleklere (ilmini, stnln, yeryznde halifelie liyakatini
kabul ve ona hilfet vazifesinde yardm mansnda) deme secde edin! diye emrettik. Hepsi hemen secde etti, ama (kendisine
de secde emredildii halde, cinlerden olan)
blis etmedi: (diretti ve) secde edenlerden
11. Sizi varlk lemine kardk; sonra size
olmad.
1. Gerekten de yeryzne ve yeryznden kinata baktmzda insann ne byk nimetlerle donatlm olduu anlalr. Yeryz, insan
iin hazrlanm ve insana yeryznde yaayabilecei bir donanm verilmi; ayrca o, sadece
yemeimeevlenme deil, btn duyularn ve
duygularn doyuracak ekilde donatlmtr. O
kadar ki, sadece yeryz deil, gne, ay, yldzlaryla btn gkyz de, sanki gkyzne
nisbeten bir noktadan ibaret olan yeryzne ve
onun vrisi insana hizmet etmektedir. Kendisine
yaplan en kk bir iyilie teekkr etme his ve
ihtiyac duyan insann, btn bu nimetler karlnda onlar veren Allaha kretmemesi ne
byk nankrlktr. Bu krn esas ise, nce
bu nimetlerin Cenab- Allahtan (c.c.) olduunu

bilip itiraf etmek, sonra da Onun bize tayin ettii yoldan yrmektir. En ksa ifadesiyle, iman
ve btn ubeleriyle ibadetten oluan bu kr,
gelecek bir mkfat iin deil, gemi nimetler
iin yerine getirilmesi gereken bir bortur. Yani,
insann iman ve ibadeti, Cennet dahil gelecek
mkfatn sebebi deil, gemi nimetlerin gerektirdii bir bor olup Cennet, Allahn btnyle
fazl ve rahmetinden verdii bir baka nimettir.
Bu bakmdan Kurn- Kerim, Cennete giren
insanlarn tavrn, kalblerinde hissedip azlarndan dklecek Btn hamd, lemlerin Rabbi
Allah iindir! szyle ifade eder (Zmer Sresi/39: 75).
Cz: 8, Sre: 7
ARF SRES
151
337
17. Oturup, kh nlerinden, kh arkalarndan, kh salarndan, kh sollarndan

kendilerine yaklaacam.2 Onlarn ounu
kredenler olarak bulmayacaksn!
18. Allah, emretti: k oradan; artk btn
btn yerilmi ve kovulmu bulunuyorsun.
nsanlardan da kim sana uyarsa, iyi bilin
ki hi phesiz Cehennemi sizlerle (sen ve
yardmclarnla birlikte, sana uyarak senin
gibi eytanlaan insanlarla) dolduracam.
19. (Allah, sonra demi eiyle birlikte cennete koydu ve yle buyurdu): Ey dem,
einle birlikte cennete yerle. (Batan sona
nimetler ve istifade yurdu olan) oradan dilediiniz ekilde yiyin, istifade edin, fakat
u aaca yaklamayn; aksi halde, yanl
yapp da kendilerine yazk edenlerden olursunuz.
12. Allah, Sana emrettiim halde, seni

(deme) secde etmekten alkoyan nedir?
diye sordu. blis, Ben, ondan hayrlym.
Beni bir tr ateten yarattn; onu ise bir tr
amurdan yarattn! dedi.
13. Allah, yle buyurdu: abuk in oradan;
bulunduun o yerde ve konumda sana yle
byklenme hakk tannmamtr. Derhal
k, artk sen zelil ve alaklardansn.
14. eytan, yle dedi: ldkten sonra diriltilecekleri Gne kadar bana sre tan.
15. Allah buyurdu: Sana, kendilerine (yeryznde) belli bir sre tannm olan (insan
nesli var olduu mddete) sre tannmtr.
16. eytan, devam etti: yleyse, madem
Sen beni azdrp saptrdn, ben de andolsun,
o insanlar saptrmak iin Senin dosdoru
yolunun zerine oturacam.
20. Derken eytan, gzlerinden gizlenmi

olan edep yerlerini aa karmak ve ftratlarnda yer alp da o ana kadar farknda
olmadklar her trl nefsan arzuyu harekete geirmek iin her ikisine de fsldad
ve u telkinde bulundu: Rabbiniz bu aac
size baka bir sebeple deil, ancak burada
sonsuz saltanat sahibi iki melik olmayasnz
veya sonsuzca hayat srenlerden olmayasnz diye yasaklad.
21. Bir de ardndan, Ben sizin ancak iyiliinizi istiyor ve bu bakmdan size t veriyorum! diye yemin stne yemin etti.
22. Bylece, (Allah adna ettii yeminle) onlar aldatt ve konumlarna yakmayan bir
ie srkledi: O (yasaklanm) aatan tadar
tatmaz, birden edep yerleri (ve btn beer
hususiyetleri) kendilerine alp belli oluverdi ve oralar cennet yapraklaryla hemen
rtmeye giritiler. Bu srada, Rabbileri onlara seslendi: Ben sizi o aatan men etmemi ve size phesiz eytan, ikiniz iin de
apak bir dmandr! dememi miydim?3
338
ARF SRES
2. nlerinden yaklap, onlara gelecek adna

mitsizlik verecek, ilerine gelecek endiesi yerletirecek, ileride fakir decekleri korkusuyla onlar zekt, sadaka ve daha baka her trl infaktan alkoyup mal ve para biriktirmeye
sevk edecek, onlara hireti inkr ettirecek ve
gelecei kapkaranlk gsterecek; peygamberlerin
yolunda giderken, bu yolu gemie ait gericilik
olarak takdim edecek ve ilerisi adna kendilerine
yapacam vadlerle onlar trl trl dallet vadilerine atacam.
Arkalarndan yaklap, gemii kapkaranlk
bir mezarlk olarak gsterecek, hem gemii,
hem gelecei karanlk gstermekle onlar bunalmdan bunalma srkleyecek, peygamberlerin mesajlarn kabl etmekten alkoyacak,
peygamberlerin yolunda gittikleri gemilerini
kendilerine unutturacak, inkr ve reddettirecek,
bu gemii onlara ok kt takdim edecek; buna
karlk, irk ve ktlk noktasnda kalblerine
ataperestlik yerletirip, atalarn ve putperestlikle, cahiliye inan, yaant ve detleriyle dolu
gemilerini taklide yneltecek ve bunu ilericilik
olarak tantacam.
Salarndan gelecek, onlara din amellerini
ssleyip psleyecek, gzlerinde bytecek, bylece kendilerini riyaya, bu amellerinin ve birtakm gzel hallerinin bakalar tarafndan duyulmasn arzu etmeye, bunlar bakalarna anlatarak kendilerini beenmeye sevk edecek, bylece
btn gzel amellerini yok edecek; bundan
baka, Din adna nemli meseleleri geriye aldrp, ikincinc dereceden meseleleri ne kartacak, onlar bu meseleler zerinde ihtilflara
srkleyecek, grup grup edip aralarnda savalar
karacak; Dini nefislerine, arzularna, makam
ve mevki dncelerine, dnyay kazanma kaygularna let ettirecek, fakat btn bunlar Din
adna yaptklarn onlara inandracak, bylece
hirete eli bo gitmelerine alacam.
Sollarndan gelecek, onlar Allah, hireti
ve dier iman esaslarn inkra srkleyecek,
Allahn dini dnda farkl farkl yollara sevk
edecek, bu Dinin yerine baka dinler, sistemler,
ideolojiler ikame edecek, onlar hem Allahn di-
Cz: 8, Sre: 7
niyle hem dindarlarla mcadeleye ve savaa ekecek; iki, kumar, piyango, zina, fuhu gibi her
trl gnah bataklklarnda dolatracak; faiz, ihtikr, yolsuzluk, aldatma, hrszlk, soygun gibi
her trl haksz muameleye, zulme, cana kymaya, anne-babaya isyana, en temel insan hak ve
hrriyetlerini ihlle itecek, fakat btn bunlar
kendilerine gzel gsterecek ve hmanizm, adalet, bar, insan haklar, medeniyet, ilerleme gibi
kavramlar altnda takdim etmeye aracam.
Hemen belirtmeliyiz ki, burada eytana atfettiimiz hareketlerin hepsi onun hakknda mecazi
olup, aslnda eytann yapt sadece bir davetten
ibarettir. eytann insan zerinde yaptrm gc
yoktur; fakat o, insan davet eder; kalbine szn ettiimiz davranlar fler ve onlar ilemeye
arr. nsan, bunlara uyar veya uymaz; her halkrda onun amellerini yaratan Allahtr.
3. nemli noktalarna Bakara Sresinde (yet:
3439, not 3444) iaret edilen dem-iblis (eytan) veya insan-eytan mnasebet ve mcadelesi,
burada srenin ana konusu ve mahiyeti asndan biraz daha ayrntl olarak ele alnmaktadr.
nsan ve hem kendisinin hem de tbi tutulduu
yeryz hayatnn mahiyetini iyi kavramak iin
bu dem-iblis (eytan) veya insaneytan kssas ve mnasebeti son derece nemlidir. Bu kssa
ve mnasebette dikkat ekilen ana noktalar yle
zetlenebilir:
Meleklerde ok cz bir irade olmakla birlikte
erre kabiliyet yoktur. Buna karlk eytan,
hayra kabiliyetini btn btn yitirmi bir
varlktr. nsan ise, ift ynl olmakla, onun
hem semav hem arz, hem fizik tesi hem
fizik, hem topraa dayal beden hem Allahtan gelen ruh-manev, hem melek hem eytan yan vardr. Dolaysyla insan, hem hayra
meyilli ve kabiliyetlidir hem erre. Fakat er
tahrip demek ve tahrip de ok kolay olduundan, irade ve belli derecede g sahibi bir
varlk olarak insan, tahrip cihetinde eytan
ok rahat aabilir. Buna karlk, hayr tamamen msbet ve yapmak demek olduundan,
bu noktada insann eli gayet ksadr ve yar-
Cz: 8, Sre: 7
ARF SRES
dma muhtatr. te, bu yardmn kayna

Cenab- Allahtr ve Onu tanma adna Allah
(c.c.), insan vicdanna dayanak arama ve yardm isteme melekeleri yerletirmitir. nsan,
bu melekelerine usulnce kullanmakla Allah
bulur.
nsann ift ynl olmas ve irade ile donatlmas, onun bizzat kendi iinin bir harp meydan olmasn netice vermitir. nsan, bizzat
kendi nefsinde hayr ve er arasndaki mcadeleyi ve onu bu iki taraftan birine aran
iki ayr gcn varln srekli duyar. te bu
iki g veya davetiden biri eytan, dieri ise
Allah veya melektir. nsann gerek insanl
bu mcadelede yatar. Meleklerde bu mcadele
olmad iin makamlar sabit iken, insan srekli bu mcadele ile, yaratlnda potansiyel
olarak bulunan kabiliyetleri harekete geirir;
bylece hem madd ve ilm ynden, hem de
mnen terakki eder. Onun dnyada ve hiretteki gerek saadeti bu iki ynl terakkinin
bir arada yrmesinde yatar.
eytann eytanlamasna ve lh rahmetten
339
ebediyen kovulmasna sebep kibir ve gururu

olmutur. O, Allahn emri karsnda stnl fizik yapda bulan akl yrtme ile isyan yolunu semi, hatasnn ardndan af dileyeceine hatasna mazeret aramaya girimi,
diretmi ve birden btn inanma ve hayr kabiliyetlerini yitirmitir. Buna karlk, dem
veya insan, (kalbde bir meyil veya meyilde
sadece bir tasarruf mahiyetindeki) iradesini
hatas karsnda pimanlk ve Allahtan af dileme yolunda kullanm, bunun karlnda
Cenab- Allah da onu tevbeye ynlendirmi
ve affetmitir. te, insana her zaman hatalar
karsnda den pimanlktr, tevbedir, istifardr. Ve btn bunlarn madeni de, Allah
karsnda mutlak acziyetimizi ve yoksunluumuzu kavrayarak enaniyeti btn btn
terketme, tevazu, mahviyet ve hacalettir;
bunlara dayal olarak iman ve ibadettir.
nsan, eytann, yardmclarnn ve eytanlam insanlarn, ksaca insan ve cinden eytanlarn hileleri ve aldatmalar karsnda daima
tetikte bulunmaldr.
340
ARF SRES
Cz: 8, Sre: 7
152
23. Hemen yalvarmaya durdular: Ey bizim

Rabbimiz! Biz, kendi kendimize zulmettik.
Eer bizi balamaz ve bize husus rahmetinle muamelede bulunmazsan, hi phesiz ebed kaybedenlerden oluruz!
24. Allah buyurdu: nin, artk (yeryznde) kiminiz kiminize dmansnz (ve byle bir hayat sreceksiniz. Zaten iindeki her
ey sizin iin yaratlm bulunan ve orada
hilfetiniz takdirim olan) yeryznde belli
bir sreye kadar mesken tutup kalacak ve
oradan tam yararlanacaksnz!
25. Yine buyurdu: Bundan byle o yeryznde yaayacak, orada lecek ve yeniden
oradan diriltilip karlacaksnz!
26. Ey demin ocuklar! Bakn, size edep
yerlerinizi rten (deiik ekil ve trlerde)
elbise ile, ayrca onun zerine giyip ssleneceiniz giysiler indirdik.4 Ama unutmayn ki, takva elbisesi var ya, ite o en
gzel, en hayrl elbisedir. (Dier elbiselerle edep yerlerinizi ve vcudunuzu kat kat
rterken, takva elbisesiyle ise, ftratnzdaki sizi hayadan mahrum brakan ve edep
yerlerinizi aa karan menf grnml
hususiyetlerin stn rter ve ayrca kat
kat faziletlerle donanrsnz.) Btn bunlar, Allahn (gerei gsteren) delilleri ve
vahyettii yetlerindendir. Olur ki insanlar,
zerlerinde dnp ders alrlar.
27. Ey demin ocuklar! eytan nasl
annebabanzn zerinden (takva) elbisesini syrp, onlara edep yerlerini (ve mahiyetlerindeki btn beer hususiyetleri)
gstermi ve onlar cennetten karmsa,
ayn ekilde sakn sizi de dnyada tbi tutulduunuz imtihanlarda kaybetmenize sebep olarak benzer bir belnn iine atmasn! O sizi grr; o da, kabilesi de, sizin on-
lar gremeyeceiniz yerlerden sizi grrler.

Dorusu Biz, eytanlar iman etmeyenlere
yolda, dost ve onlarn ibirlikileri yaptk.
28. O iman etmeyenler, (Kbeyi plak
tavaf etme gibi) irkin bir i ilediklerinde
Biz, atalarmz da ayn ii yaparken grdk (ve onlarn izinden gidiyoruz); kald
ki, Allah da bize byle emretti. derler. (Ey
Raslm,) de ki: Allah, asla irkin bir ii
emretmez. Yoksa siz, Allah hakknda bilmediiniz eyleri konuuyor olmayasnz?
29. Yine, yle de: Benim Rabbim, her
ite ve her bakmdan doruyu, dengeli ve
adaletli olmay emreder. Her ibadetinizde
btn varlnzla Ona ynelin ve Dinde
Onun rzasndan baka hibir ey gzetme-
Cz: 8, Sre: 7
ARF SRES
yerek tam bir ihlsla Ona yalvarn. (Dnya

hayatnn) banda sizi nasl klmsa, (bu
hayatn sonunda ve lmnzn ardndan
Ona) ayn ekilde dnersiniz:
30. (ki grup halinde:) bir grubu hidayet
4. Cenab- Allahn hayatta insana gerekli olan

mesel giyecek ve demir gibi (Hadid Sresi/57:
25) temel eya ve malzeme iin indirdik tabirini kullanmas, onlarn hepsinin Allahn nimeti
olduuna ve dolaysyla Onun tarafndan insan
iin var klndna iaret eder.
5. Son iki yet, ok nemli baz gereklere parmak basmaktadr:
Btn varlklar, Allahn ezel lminde sbit
aynlar halinde mevcut, yani birer ilm vcuda
sahip iken, Kaderin tecellisi ile taayyn etmi, yani Kader her birine bir mahiyet elbisesi giydirmi, buna gre de Kudret, her birine
kendine has bir vcut vermitir. Kudretin
lemlerden lemlere geirerek, nihayet madd
lemde ceset elbisesinin iine yerletirdii ve
bylece yeryz hayatna balayan insan, bu
hayata adm atmakla birlikte, geldii lemler
istikametinde btnyle Kudret yurdu olan
hirete doru dn yoluna girmi olmaktadr. lmekle ceset elbisesinden soyunmasnn
ardndan, Kyamet hadisesiyle kurulacak yeni
ve ebed lemde kendini bu dnyada iken yapt amellerine gre hazrlanm bir ortamda
bulacak ve phesiz bu ortam bu dnya gibi
olmayacaktr. nsanlar, nasl dnya hayatnn
banda, Bakara Sresi 38 ve 39uncu yetlerde buyurulduu zere, hidayet ve dallettekiler olarak iki gruba ayrlmsa ve yle yaayp
gidiyorlarsa, ayn ekilde yine iki gruptan birine dahil olarak lecek ve ayn ekilde diriltilip Allahn huzuruna karlacaklardr.
yet-i kerime, byle bir feriye ve ariyeyi,
341
buyurmu, dier grup ise dallete mstahak

olmu olarak. Dallette olanlar, Allah brakp eytanlar yolda, dost ve ilerine vekil edinmilerdir; bir de kendilerini doruya
ynlendirilmi zannetmektedirler.5
yani ini ve k veya geli ve dn ifade ettii gibi, yeryznde de hadiselerin ve

tarihin dz bir izgi halinde deil, evrimler
halinde gelitiini, fakat dne dne mesafe
alan bir cisim gibi, yerkremiz gibi, gne
ve gne sistemi gibi, evrimler halinde ileri
doru mesafe aldn, fertlerin ve toplumlarn hayatnda gecelerin veya gece gibi durumlarn gndzleri ve gndz-misal durumlar,
klarn baharlar, bahar ve yazlarn klar takip ettiini, bu ekilde gnlerin dndrlp
durduunu da nazara vermektedir.
Hidayet, msbet ve dolaysyla var oluu ifade eder. Bir eyin varl btn paralarnn
varlna bal olduundan, insann eli hidayet noktasnda ok ksadr ve mutlak manda o, Allahn yardm ve ynlendirmesine
muhtatr. Dallet veya sapknlk ve kfr
ise menf bir hkm, dolaysyla tahrip ve
adem, yani yokluk demek olduundan, bir eyin yok olmas iin bir parasnn yok olmas
ok defa kfi gelmekle, insan bu cihette eytanlar utandracak kadar derinlere debilir.
Dolaysyla o, dallet ve kfrden korunmak
iin de mutlak manda Allahn yardmna ve
korumasna, ayrca srekli temkin, dikkat,
muhasebe ve murakabeye muhtatr. Bedizzaman hz., bu hususta altn gibi bir l ortaya koyar: Bir eline istifar, bir eline duay
al. stifar errin kkn keserken, dua hayra
temayle kuvvet verir. Yani insan, srekli istifar ve dua halinde olmaldr ki, bir yandan
gnah, er ve tahripten korunurken, bir yandan da hayrlara muvaffak olabilsin.
342
ARF SRES
Cz: 8, Sre: 7
153
31. Ey demin ocuklar! Her ne zaman

namaza (veya tavaf gibi bir baka ibadete)
duracak olsanz (plak, bakalarna rahatszlk verici ve tiksindirici bir halde bulunmayn;) temiz ve gzel olan elbisenizi giyin (ve en gzel heyet ve surette bulunun.
Yeme ve imenizde de mer snrlar iinde
kaln ve Allahn hell kld yiyecekleri
haram klmayarak) yiyin, iin, fakat (yiyip
imenizde ve daha baka ekillerde) israfa
gitmeyin. Hi phesiz Allah, msrifleri
sevmez.
32. (Ey Raslm!) De ki: Allahn, kullar
iin yaratp ortaya kard (ve bitkilerden, hayvanlardan ve madenlerden elde edilen hell) giyim, tak ve eyay, ayrca rzk
trnden temiz, ho ve sala zararsz yiyecek ve iecekleri kim haram klabilir ki?
Yine de: Onlarn hepsi, dnya hayatnda
(bakalar da phesiz onlardan faydalanmakla birlikte, temelde) mminler iindir;
Kyamet Gn ise sadece mminler iindir. Yolumuzun iaretleri olan gerekleri,
ilimle alkas bulunan ve renmek maksadyla aratran bir topluluk iin ite byle
detaylaryla aklyoruz.6
33. De ki: Rabbim, ancak ayla gizlisiyle (zina, ecinsellik ve namuslu kadnlara
iftira gibi) btn yz kzartc irkin ileri,
gnah olduunda phe bulunmayan (iki
ve her trl ans oyunlarn; kan, le, domuz
eti gibi yiyecekleri; rvet, gasp, yolsuzluk,
hrszlk gibi muameleleri); (Dine, cana,
mala, rza, akla) kar ilenmi ve hakszlnda phe olmayan her trl tecavz;
Allahn, (gya ilh ve mabud kabl edilebileceklerine dair) haklarnda herhangi bir
delil indirmesi asla mmkn bulunmayan
birtakm nesneleri Ona ortak komanz
ve Allah hakknda bilmediiniz ve ilme
dayanmayan yakksz szler syleyip ger-
ek d iddialarda bulunmanz haram klmtr.7

34. Bilin ki, her mmet iin takdir edilmi
bir sre vardr. Bu srenin sonu geldiinde,
onu ne bir an geciktirebilirler, ne de bir an
ne alabilirler.8
35. (Dolaysyla, iradenizle ekillenen ve
balangc gibi bir de sonu olan bu yeryz
hayatyla ilgili olarak yle hkmettik): Ey
demin ocuklar! Ne zaman size iinizden
Benim yetlerimi okuyup anlatan rasller
gelir de, kim onlara muhalefet etmekten saknp Benim korumam altna girer ve halini
slah ettii gibi umum sulh adna da hareket ederse, onlar iin (zellikle hirette de)
Cz: 8, Sre: 7
ARF SRES
36. Buna karlk, yetlerimizi yalanlayan

ve onlarn karsnda byklk taslayarak
inanmay kibirlerine yediremeyenler ise,
yleleri Atein yrn ve yoldalardrlar ve
ederek Ona iftirada bulunan veya Onun
yetlerini yalanlayandan daha zalim kim
olabilir?! ylelerinin Kitaptan (takdirden
6. Bilhassa birtakm husus meselelerin ve husus

sahada geerli gereklerin btn kapsayacak ekilde geniletilmesi, tarih boyu ok yanl anlama
ve uygulamalara yol amtr. Bunlardan biri de,
dnyay tahkir ve zhd anlaydr. nsan, yeryznn halifesi olma vazife ve fonksiyonuna
sahiptir. Eyaya Allahn izdii snrlar (mesel
ekolojik denge ve kinatta geerli kll kanunlar)
erevesinde mdahale ile yeryzn imar etmek
ve yeryznde Allah adna Onun koyduu kanunlar erevesinde hkmetmek demek olan bu
vazife ve fonksiyon, tabi ki ncelikle mminler
zerine dmektedir. nk kfr, Allah ile irtibat koparr ve insan yeryznde kan dken,
bozgunculuk yapan bir varla dntrr. Dolaysyla, yeryznde insan hayatnn varl imana,
slma, bu sebeple mminlerin varlna bal
olduundan, yeryz nimetleri ncelikle mminlere aittir ve bunlarn idaresi, adalet ve hakkaniyet lleri iinde bltrlmesi de mminler
zerine bortur. Mminler bu borcu, bu vazifeyi
yerine getirmedikleri, bunu yerine getirecek maddmanev donanma sahip olmadklar zaman
sorumlu olurlar. Dolaysyla, yeryz nimetlerinden mer dairede faydalanmak onlarn hakk,
onlar adilane datmak, idare etmek ve karlnda kretmek ise vazifeleridir. Buna karlk,
onlardan istifadede israf ile mer snrlar amak,
yemeimeyi hayatn gayesi haline getirmek yasaktr. Fazla yemeime, yenecekiecek maddeler zerinde rekabet ve boumay getirmesinin
343
mr ve rzk noktasnda) nasipleri ne ise

kendilerine eriecektir. Ama sonunda elilerimiz (lm melekleri) balarnda durup
canlarn alrken, Allahtan gayri ilh ve
mabud tanyp dua ve ibadet ettikleriniz
hani nerede? diye sorarlar. Bizi brakp ortadan kayboluverdiler! der ve bylece kfir
olduklarna dair kendi aleyhlerine ahitlik
yaparlar.
yansra insanda birikmi enerji demektir ve bunun lsz boaltlmas da fuhu gibi helk edici
gnahlara yol aar. Bu noktada fertler kendi adlarna zhd ve riyazet yapabilirler. Fakat slm toplumu, zhd ve riyazet adna yeryz nimetlerinin
temellk ve tasarrufunu bakalarna brakamaz.
Bedizzaman hazretlerinin verdii l iinde,
dnya kalben istenmemeli, fakat kesben istenmeli, yani dnya kazanlmal ve ondaki nimetler
Allah iin, Onun yolunda kullanlmaldr.
7. Ayrca bkn: Mide Sresi/5: 3; Enm Sresi/6:
151152.
8. yetten, toplumlarn tarihine cebr bir determinizmin (fatalism) yn verdii mans karlmamaldr. Bilhassa 19uncu asrda batda
ortaya kan ve temelde dz bir ilerleme fikrine
dayanan tarih felsefelerinde tarihe sanki insandan bamszm gibi gelien zaman ve artlarn yn verdii anlay hakimdi. Bunlara gre,
zamann aknn dnda kalan toplumlar yok
olmaya mahkm iken, bu aka ayak uyduran
toplumlar ise ayakta kalma hakkna sahipti. Bu
anlayta, 19uncu asrdaki Bat emperyalizmini
tarihin vazgeilmez ve n alnamaz bir hkm
gibi takdim etme gayesinin olmadn sylemek
zordur. Buna karlk Kurn, fertlerin hayatnda olduu gibi, fertler (atomlarndan) meydana
gelen toplum btnnde de insan iradesine kendine has bir yer tanr ve buna gre her toplum,
ahs- manevsine (toplumsal btnne, tzel
344
ARF SRES
kiiliine) ait iradesinin tercihlerine gre ykselir, geriler ve yklr. Dolaysyla sz konusu
yet, lh Meiet ve bununla ilgili dier yetler
ve daha nce yaplan aklamalar erevesinde
ele alnmaldr (Bakara Sresi/2, 20, not 13; Nis
Sresi/4, not 18; Mide Sresi/5, 40, not 8; Enm
Sresi/6, 39, 112, 137, not 8). Cenab- Allah (c.c.)
hakknda zaman, dolaysyla dn, bugn, yarn
sz konusu olmad ve O her eyi bir nokta gibi
grp bildii, Meiet de lmin bir nevi unvan
olup, limle i ie bulunduu, bir de her hadise
Meietin takdir buyurduu sebep-sonu kanunlar erevesinde meydana geldii iin yet, bir
vakay haber vermekte, yoksa mecbur bir kanun veya hkm ifade etmekte deildir. Nitekim
Cz: 8, Sre: 7
sonraki yetler, btn insanlar iin geerli ve onlarn iradelerine bakan hkmleri belirtmekle bu
geree parmak basmaktadr.
Bu yetle ilgili bir dier nemli husus da
udur. Baz kavimler, kfr, irk, zulmde direttikleri iin helk edilmilerdir. Baz yetlerde
buyrulduu zere, eer bunlar iman etmi olsalard, helk edilmeyecek ve idaha bir sre hayatta kalacaklard. Ne var ki, imanszlkta direttiler. Allahn ezeli lmine dayanan ezel takdir bu
ynde olduu iin, yine de takdirdeki sre kadar
hayatta kalm oldular. Bu noktada unutulmamas gereken husus, lh takdirin ezel bir n
bilgi gibi olduu ve insanlarn irad tercihlerini
nazara alddr.
Cz: 8, Sre: 7
ARF SRES
345
154
halde, bizzat kendi kazandnz (gnahlar

karlnda) tadn u azab!
40. yetlerimizi yalanlayanlar ve onlarn
karsnda byklk taslayarak inanmay kibirlerine yediremeyenlere gk kaplar
almayacak, (yaptklar baz gzel iler bile
kabul grmeyecek) ve deve ine deliinden
gemedike onlar da Cennete giremeyeceklerdir. Hayatlar gnah hasadndan ibaret
inkrc sulular ite byle cezalandrrz.
41. Onlarn hakk, Cehennem (atein)den
bir yatak ve zerlerinde de yine ayn ateten
rtlerdir.9 Zalimleri ite byle cezalandrrz.
38. Allah da yle buyurur: Katln insanlardan ve cinlerden sizden nce geen
topluluklarn arasna, girin onlarla beraber
Atee! Bu ekilde bir topluluk Atee girdike yoldalarna lnet eder. Nihayet hepsi
orada toplanp bir araya geldiklerinde, sonrakiler ncekiler hakknda yle der: Ey
Rabbimiz! unlar bizi yoldan kardlar; bu
sebeple onlara iki kat Ate azab ektir! Allah, yle buyurur: (Saptranlar, hem kendileri sapp hem de bakalarn saptrd,
dierleri ise onlara uyup sapt ve onlar
taklit ettikleri iin,) her birinize iki kat azap
var, fakat siz bilmiyorsunuz.
39. Bu defa ncekiler dierlerine yle sylenir: Grdnz ya, sizin bizden bir stnlnz, bize kar bir ayrcalnz yok. O
42. man edip, imanlarnn gerektirdii istikamette doru, yerinde, salam ve slaha
ynelik iler yapanlar ise ki Biz, hi kimseye kapasitesinin zerinde bir sorumluluk
yklemeyiz onlar Cennetin yrn ve yoldalardrlar; orada sonsuzca kalacaklardr.
43. Gslerinde (dier mminlere kar
dnyada iken) kin, haset ve suizan kabilinden ne varsa hepsini eker alrz rmaklar
akar ayaklarnn altndan. Hamd ve kr
duygularyla dopdolu olarak, Bizi dnyada iken bahettii hidayetin neticesinde bu
nimetlere erdiren Allaha hamdolsun. Eer
Allah bizi bu yola erdirmemi olsayd, biz
kendimiz asla ona ulaamazdk. Rabbimizin
elilerinin bize gerei getirdikleri apak
ortada! derler. O anda kendilerine seslenilir:
te, (dnyada iken) yapmay tabiat haline
getirdiiniz gzel ilerden dolay vris klndnz (muhteem) Cennet!
346
ARF SRES
9. yet, ok beli bir ekilde, tasvir ettii kiilerin dnyada rahat, rahat yataklar ve bu yataklarda yatmay ok sevdiini ima etmektedir.
nk ceza, daima ilenen suun cinsinden olur.
Bu ekilde rahata ve rahat yataklarda yatmaya
dkn olanlar, yemeye, elenceye ve ehvetlerine de dkn olurlar. Burada, mmetim iin
karn bykl, ok uyku, tembellik ve yakn
Cz: 8, Sre: 7
azlndan korkarm. hadis-i erifini de hatrlayabiliriz (Kenzl-Ummal, 3: 460). Tabi byle

bir hayat iman etmeye mani olduu gibi, bakalarnn hakkna tecavzn de sebeplerindendir.
Hemen takip eden 41inci yette bu insanlarn
zalim olarak nitelenmesi de bu bakmdan manldr. Onlar, hem bakalarna, hem de kendilerine
zulmetmektedirler.
Cz: 8, Sre: 7
ARF SRES
155
347
malarndan tanyan baz zatlar da vardr:10

Cennet ehline Selm size! diye seslenirler;
onlar henz Cennete girmemi olup, girmeyi iddetle arzulamakta ve beklemektedirler.
47. Gzleri Atein yrn tarafna kaynca,
(onlarn o rpertici halleri karsnda) Rabbimiz, bizi u zalimler topluluu ile beraber
eyleme! diye dua ederler.
48. Yksek kulelerin zerindeki o topluluk,
(dnyada iken kfrn nde gelenleri olan
ve) simalarndan tandklar baz kimselere
de seslenir ve Grdnz ya! (Bugn size)
ne topladnz mallarnz, ne onca taraftarlarnz, ne de byklk taslamalarnz ve
almlarnz fayda verdi! derler.
49. (Cennet ehlini gstererek,) unlar deil
miydi, diye sorarlar, haklarnda Allah onlara asla bizden esirgedii bir ltufla iltifatta
bulunmaz! diye yemin edip hor grdkleriniz!? (Bu arada Cennet ehline seslenilir):
Girin imdi Cennete! Sizin iin herhangi
bir korku sz konusu deildir ve siz asla
zlmeyeceksiniz de!
44. Cennet ehli, Atein yrnna seslenir:

te gryorsunuz: Biz, Rabbimizin bize
vadettiini gerek bulduk; siz de Rabbinizin size vadettiinin gerek olduunu grdnz m? Dierleri, Evet! derler. Derken, aralarnda duran bir grevli, Allahn
lneti btn zalimlerin zerine olsun! diye
barr.
45. O zalimler, insanlar Allahn yolundan
alkoymakta ve o yolun eriliini, keyiflerine gre erilip bklmesini ve eri tannmasn arzu etmekte ve onu byle gstermeye
almaktadrlar. Onlar, hirete ise btn
btn kfirdirler.
46. ki taraf arasnda bir perde bulunur;
(Cennet ile Cehennem arasndaki) surun
kuleleri (Arf) zerinde her iki taraf si-
50. Derken Atein yrn Cennet ehline,

Ne olur, ltfen suyunuzdan veya Allahn
size nasip ettii dier nimetlerden biraz da
bize doru dkn! diye seslenirler. Cennet
ehli ise, Ama Allah, o suyu da, dier nimetleri de kfirlere haram klmtr! diye
mukabelede bulunur.
51. O kfirler ki, dinlerini oyun ve elence
edinip, din adna oyun ve elence trnden
eylerle megul olmulard; dnya hayat
kendilerini aldatmt. Onlar nasl kendilerini bekleyen bu nemli gnle yz yze gelmeyi unutmulard ve yetlerimiz karsnda ayak direyip onlar inkr ediyorlard, ite
Biz de bugn onlar yle unutur, (affetme
ve nimet verme hususunda) hi hatrlamayz.
348
ARF SRES
10. Bu ahslarn kimler olduu konusunda farkl

yorumlar vardr. Bir grup mfessir, onlarn peygamberler, asfiya ve evliya gibi, herkesi simasndan tanyan byk zatlar olduu grndedir.
Bir dier grup ise, onlarn sevaplar ile gnahlar
eit ve Cehenneme atlmaktan korkan, Cennete
girmeyi de uman mminler olduunu belirtir.
Fethullah Glen Hocaefendinin bu konudaki
aklamas daha tatmin edicidir: Mminlerin
bana gelen bykkk her musibet, birtakm gnahlarnn affedilmesine sebep olur. Allah, baz kullarnn gnahlarn lm hastaln-
Cz: 8, Sre: 7
da, bazlarnnkini kabirde, bazlarnnkini Maherde, bazlarnnkini ise Terazide ve defterlerin

verilme nnda temizler. Btn bunlardan sonra,
gnahlarnn tamam silinmemi ve henz Cennete girmeyi hak etmemi daha bazlar kalr
ki, bunlar da, bir yandan Cehennemin dehetini
duyup cehennemliklerin halleri karsnda rperecekleri, bir yandan Cennetin tatl esintilerini
hissedip Cennet ehli karsnda inirah duyacaklar bir yer olarak Arfta bir sre bekletilirler.
te yette anlan zatlar, bunlar olsa gerektir.
(Tereddtler, 4: 135)
Cz: 8, Sre: 7
ARF SRES
156
349
nce yaptklarmzn tam tersini yapalm?

diye hayflanrlar. Ne var ki onlar, kendi
felketlerini bizzat kendileri hazrladlar ve
kendilerine en byk zarar verdiler. Uydurduklar sahte ilhlar da onlar yzst
brakp, grnmez oluverdi.
54. Rabbiniz Allahtr ki, gkleri ve yeri alt
gnde yaratt; sonra da Arn zerine istiva buyurdu: geceyi gndze bryor ki,
birbirinin peinden srarla koturur dururlar; gne, ay ve yldzlar da, tam bir boyun
emilik iinde Onun buyruu ile hareket
ederler. Bilin ki yaratma da, emir ve idare de
mutlak manda Ona aittir. lemlerin Rabbi
Allah ne ycedir, her buyruu ve icraat ne
bereketler ykldr!11
55. Rabbinize yalvararak, iten, baka nazarlardan ve mlhazalardan uzak olarak
dua edin. uras bir gerek ki O, had bilmezlik iinde davrananlar hi sevmez.
52. te onlara, mutlak bir bilgiye dayal olarak mansn ve hkmlerini tek tek akladmz, (her bir man ve hkmne) iman
edecek bir topluluk iin hidayetin kayna
ve (tahmin bile edemeyecekleri hayrlarla
dolu) rahmet olan bir Kitap getirdik (gnderdik).
56. (Had bilirlik, dolaysyla Onun tayin

buyurduu hudutlar iinde kaln ve) her
eyiyle yerli yerinde olan yeryznde onun
dzenini bozacak ekilde (ve slahndan
sonra lkede) bozgunculuk karmayn ve
korku ile mit-beklenti dengesi iinde Ona
yalvarn. Hi phesiz Allahn rahmeti, Allah gryormuasna, en azndan Allahn
kendilerini srekli grdnn uuru iinde
davrananlara pek yakndr.
53. Fakat onlar, Hele bakalm bu i nereye varacak? diye, sadece bu Kitaba davetin kbetini mi gzlyorlar? Onun haber
verdii kbet geldii gn, daha nce onu
nisyana gmenler, Andolsun, Rabbimizin elileri bize gerein ta kendisini getirmilerdi, (ama biz kulak asmadk.) imdi
(Rabbimiz) katnda efaatiler bulunur mu
ki bize efaat etsinler? Veya geri dndrlmemiz mmkn olmaz m ki, bu defa daha
57. O Allah ki, rahmetinin nnde mjdeci

olarak rahmet rzgrlarn gnderir. Nihayet bu rzgrlar, o ar bulutlar pek hafifmiesine kaldrp yklendiklerinde, Biz
onlar lm bir memlekete doru sevkeder,
derken oraya o bildiiniz suyu indirir ve o
su ile her trlsnden rnler, meyveler bitiririz. te, lleri de (kabirlerinden) byle
karacaz. Gerekir ki, dnp ibret alasnz.
350
ARF SRES
11. Bu ve gelecek yetler, insan fkta ve enfste, d dnyada ve onun i dnyasnda gezdirmekte ve Cenab- Allahn mutlak hakimiyetini
nazara vermektedir. nsan, nce nefsine, kendi
dnyasna hasr- nazar eder. Hepimizi sahip bulunduumuz yap ve zelliklerle yaratan, besleyip byten, yaatan, irademizden bamsz alan vcudumuzu sahip olduu sisteme koyan
Allah (c.c.), bizim Rabbimizdir. Yani yet, nce
kendi dnyamzda bizi, vcudumuzu ve hayatmz idare edenin Allah olduuna, dolaysyla
Rubbiyetin Onun hakk bulunduuna dikkat
ekmektedir. Daha sonra bizi etrafmzda, d
dnyada gezdirerek Rubbiyetin hususiyetlerini ve temelini anlatmakta ve bunun iin de
nce Onun yaratclna, sonra da, yaratt
her eyin, btn kinatn ve tek tek her varln
zerindeki mutlak hakimiyetine dikkatleri ekmektedir. Buyruk (emir), dolaysyla hakimiyet,
ancak Yaratana ait olabilir; nk Yaratandr
ki, yarattklarnn sahibi Odur. Nasl insan gibi,
kazand her eyde hissesi yzde bir bile olmayan bir varlk, kazand eyin tamam zerinde
mutlak mlkiyet iddia eder, o halde, her eyi
yoktan var eden Allah, elbette yaratt ve btnyle sahip bulunduu her ey zerinde mutlak
mlkiyet ve otoriteye de sahip olacaktr.
yette gklerin ve yerin 6 gnde yaratld,
sonra da Cenab- Allahn Ar istiva buyurduu ifade edilmektedir. Kurn- Kerimde gn
kavram, sadece bildiimiz anlamda gn iin
deil, bunun yansra, hatt daha ok bir zaman
birimi olarak, ayrca dnem, husus zaman veya
devir manlarnda kullanlr. Bir yet-i kerimede, bizim gnmzle 1000 yl sren (Secde
Sresi/32: 5), bir baka yet-i kerimede 50.000
yl sren (Meric Sresi/70: 4) gnden bahsedilir. Demek ki gn, sre olarak izafidir. Ayrca
lemler, iinde bulunduumuz dnyadan ibaret
deildir. Yerkrenin gn, gnein gn, her bir
gezegenin gn birbirinden farkl olduu gibi,
Cz: 8, Sre: 7
rya lemine ait gn ile, ruh ve hayal lemlerine

ait gnler, madd olmayan Misal, Melekt, Cebert gibi lemlere ait gnler de birbirinden ok
farkldr. Hatt bir manda madd kinatn hayat bir gnden ibaret olduu gibi, hiret hayat
da yine bir gndr ki, Kurn- Kerim, hiret
hayatndan zaten gn olarak sz eder. Bu bakmdan, 6 gn, hal devam eden kinatn veya yerin
yaratl dnemleri mansna gelebilecei gibi,
sonra da Arn zerine istiv buyurdu ifadesiyle
birlikte ele alndnda, kinatn halihazr eklini ald na kadar geen yaratl dnemleri iin
de kullanlm olabilir. (Her eyin en dorusunu
bilen Allahtr.)
Ar at, tavan, kubbe gibi yksek ve ardak
gibi ykseltilen eyler iin kullanlr. Kurn-
Kerimde getii ekliyle Ar, sanki btn kinat kuatan bir kubbe gibidir. Fakat bu, madd
bir kubbe olarak dnlmemelidir. Mcerret
gerekleri, ksmen de olsa anlalabilmesi iin
mahhaslatrarak sunan Kurn, Krsyi
sanki bir platform, Ar onun zerinde btn
kinat kuatan bir taht, Cenab- Allah da tahtnda btn kinat yneten bir hkmdar gibi
takdim buyurmaktadr. Bununla ncelikle nazara verilen, yukarda arz edildii gibi, Allahn
kinat ve varlklar zerindeki mutlak hakimiyetidir. Bedizzaman hazretlerinin su iin rahmet
ar, toprak iin hayat ar tabirlerini kullanmasndan hareketle diyebiliriz ki, Ar, Cenab-
Allahn Zhir, Btn, Evvel, hir, ayrca lim,
rade, Kudret, nayet gibi, bilhassa yaratma ve
idare ile ilgili sfat ve isimlerinin bir halitas,
Onun bu sfat ve isimlerden sdr olan tekvin
emirlerinin veya ftrat kanunlarnn tamam ve
icra makamdr. Ar zerine istiva da, kinatn
mevcut eklini almasndan sonra, tabirleri ok
dikkatli kullanmak ve ona gre anlamak gerekirse Cenab- Allahn onu idareye gemesi olarak
anlalabilir. (En doruyu bilen, her zaman Allahtr.)
Cz: 8, Sre: 7
ARF SRES
351
157
Dorusu biz seni apak bir sapklk iinde

gryoruz! mukabelesinde bulundular.
61. Nuh, yle cevap verdi: Ey halkm!
Bende hibir sapklk yoktur. Bilakis ben,
size lemlerin Rabbinden bir eliyim.
62. Size Rabbimin mesajlarn tebli ediyor ve nasihatta bulunuyorum; sizden farkl
olarak, Allahn vahiy yoluyla bana rettii, fakat sizin bilemeyeceiniz gerekleri
biliyorum.
63. Sizi (gittiiniz yolun kbeti konusunda)
uyarmas ve Allaha kar gelmekten saknp
Onun azabna kar korunmanz iin, ayrca Onun ltf u merhametine nail olursunuz
midiyle size kendi iinizden bir adam vastasyla Rabbinizden bir buyruk, bir t
gelmesine mi hayret ediyorsunuz?
64. Fakat Nuhun ikazlarna kulak asmayp
Onu yalanladlar. Biz de, Onu ve o gemide
yannda bulunanlar kurtardk; buna mukabil, yetlerimizi yalanlayanlar ise (tufanda)
boduk. Dorusu onlar, kr bir topluluktu.13
58. Gzel ve temiz memleket: Rabbisinin izniyle onun (gr, yeil ve faydal) bitkisi kar. irkin ve kirli memlekete gelince: orada
ancak pek az ve faydasz (er-p trnden)
eyler biter. te, (Allahn varlna, birliine, Rubbiyet ve hakimiyetine ait) delilleri,
onlar anlayp kredecek bir topluluk iin
btn ynleriyle ve farkl farkl alardan
bu ekilde serdediyoruz.12
59. uras bir gerek ki, Nuhu kendi halkna rasl olarak gnderdik de, onlara u teblide bulundu: Ey halkm! Allaha ibadet
edin; sizin iin Ondan baka ilh yoktur.
Aksi halde korkarm ki, dehetli bir gnn
azab banzda patlayabilir.
60. Halk iinde sz sahibi nde gelenler,
65. d kavmine ise rasl olarak (kendi ilerinden) kardeleri Hdu gnderdik.14 O da, u
teblide bulundu: Ey halkm! Allaha ibadet
edin; sizin iin Ondan baka ilh yoktur.
O halde, hal Ona gnlden sayg duymayacak ve Ona kar gelmekten, dolaysyla
Onun azabndan saknmayacak msnz?
66. Halk iinde sz sahibi ve kfrde kklemi nde gelenler, Seni bir lgnlk, bir
beyinsizlik iinde bocalar gryor ve senin
gerekten yalanclardan biri olduuna inanyoruz! mukabelesinde bulundular.
67. Hd, yle cevap verdi: Ey halkm!
Bende hibir lgnlk, hibir beyinsizlik
yoktur. Bilakis ben size lemlerin Rabbinden bir eliyim.
352
ARF SRES
12. Kurn- Kerimde ok defa kinat gerekleriyle sosyolojik ve insann manev hayatna ait
gerekler i ie ve birbirlerine misal olacak ekilde
anlatlr. Bunun en gzel rneklerinden biri, bu
yetlerdir. nce yaratltan, gklerin, yerin ve
bunlarda bulunan gne, ay, yldz gibi byk
cisimlerin Allaha mutlak itaatinden, dolaysyla
Allahn kinattaki mutlak hakimiyetinden sz
eden yetler, sonra insan Allaha itaate ve bunun
gerei olarak dua ve ibadete armakta, bunun
da nasl olmas gerektiini retmektedir. nsann
kalb hayatnda da, toplumlarn hayatnda da, yerin hayatnda da gndzlerle geceler (aydnlkla
karanlk), baharlarla klar, bollukla kuraklklar
birbirini takip eder. Geceleri gndzlere, klar
baharlara, kurakl bollua evirecek Allahtr
Cz: 8, Sre: 7
ve insana den, korku ve reca (mitbeklenti)

arasnda Ona dua etmek, Onun bizim iin tayin
buyurduu snrlar iinde, yani slma bal kalarak vazifemizi yapmaktr. Nasl kuraklk durumunda veya k mevsiminde lm topran
ihtiya ve hal diliyle yapt duay Allah kabl
eder; kabl eder de yamur getiren rzgrlarla
yamur bulutlarn harekete geirir ve ldkten
sonra o yeri diriltir; aynen bunun gibi, lm
kalbler ve lm toplumlar da, Allaha dnmenin
neticesi olarak vahiy, inayet ve merhamet yamurlaryla dirilir. Bu noktada nemli olan, topran, kalblerin, zihinlerin bitek, temiz ve alc olmas; artlanmlk, zulm, bak as yanll,
dnyaya ballk, nefsan arzulara teslimiyet gibi
kirlerden arnm bulunmasdr. O zaman byle
Cz: 8, Sre: 7
ARF SRES
toprak, byle zihin ve kalbler, Allahn izniyle

bol meyveli, yemyeil, her trden bitkiler karr; imana, ahlka, faziletlere, gzel davranlara
kaynaklk eder. Yoksa, hi verimlilii olmayan
topraktan, gnahlarla, artlanmlkla, zulmle,
dnya hayatn hedef almakla kirlenmi zihinlerden ve kalblerden, semadan ne kadar rahmet
yasa da ancak ayrk otlar kar, erp misali
dnceler, btl ideolojiler ve sistemler trer.
Kurn- Kerim, bylesine anlam ve mesaj ykl, mcerretle mahhas, fizik ile sosyolojiyi ve
maneviyat bir arada sunan ifadelerinden sonra, bu
gerekleri tarih misallerle izaha gemektedir.
13. Kurn- Kerimden de (Kitab- Mukaddesten de) anlald zere Hz. Nuh (a.s.), bugnk Irak topraklar iinde (muhtemelen Musul
civarnda) yaad. Tufan da bu blgede cereyan
etti. Babil blgesinde yaplan kazlarda ortaya karlan ve Kitab- Mukaddes ncesi dneme ait
bulunan tabletler de buna iaret etmektedir. Krt
ve Ermeni gelenekleriyle birlikte, Ar evresinde ve eteklerinde Hz. Nuha isnat edilen baz kalntlar da bunu desteklemektedir. Nahcvanllar,
bugn hal ehirlerini Hz. Nuhun kurduuna
inanrlar.
Hz. Nuhun kssasn klasik Yunan, Msr,
Hind ve in edebiyatlarnda da bulmak mmkn olduu gibi, ayn muhteva ve anlamda kssalar, tarih ncesi alardan beri Burma, Maleyza, Dou Hind Adalar, Avustralya, Yeni Gine ve
353
Avrupa ile Amerikann baz yerlerinde de anlatlmaktadr. Buradaki insanlar, ya bunu zaman
iinde kendilerine gnderilen peygamberlerden
renmilerdir veya, Hud Sresi 48inci yetten
anlald kadaryla, Tufann cereyan ettii
dnemde insanlk henz onun meydana geldii
blgede yaamakta olup, Hz. Nuhun etrafndaki
insanlar ve nesilleri daha sonra oalarak drt bir
yana dalmlar, bylece Tufan hadisesi de her
tarafta nesilden nesile anlatlr hale gelmitir.
14. d kavmi, btn Arabistanda bilinen eski
bir Arap topluluu idi. Efsanev zenginlik ve
hametleriyle mehurdular. Cahiliye iirinde
onlardan bol bol bahsedildii gibi, hikyeleri de
dilden dile anlatlrd. O kadar ki, eski eyler mansnda d ve arkeolojik kalntlar anlamnda
diyt kelimesi, bu kavme nisbeten kullanlmaya balanmtr. Ana merkezleri Hicaz, Yemen
ve Yemame arasnda kalan ve Ahkaf diye anlan
blge olup, buradan Yemenin bat sahillerine
kadar yaylm ve Umman, Hadramevt ve Irak
da hakimiyetleri altna almlard. imdi, Gney
Arabistanda birka kalntnn onlara ve Hadramevtte bulunan bir mezarn da Hz. Hda (a.s.)
ait olduu sylenmektedir. 1837 ylnda, ngiliz
Deniz Kuvvetlerinden James R. Wellested isimli
bir subay, Hsn el-urabda, iinde Hz. Hudun
isminin de getii bir kitabe bulmutur. Bunun
Hz. Hdun dinine bal olanlarca yazlm olduu kesin gibidir. (Mevdd, 3: 4243, not 51)
354
ARF SRES
Cz: 8, Sre: 7
158
68. Size Rabbimin mesajlarn tebli ediyorum ve ben, sizin iyiliinizi isteyen, gvenilir bir nasihatym.
69. Sizi (gittiiniz yolun kbeti konusunda) uyarmas iin kendi iinizden bir adam
vastasyla size Rabbinizden bir buyruk, bir
t gelmesine mi ayorsunuz? Dnn
ki O, sizi Nuh kavminden sonra yeryznde
halifeler yapt ve sizi vcuta daha gl
kuvvetli, daha gsterili kld. O halde, Allahn nimetlerini hatrnzdan karmayp
ona gre davrann ki, (dnyada da, hirette
de) kurtulua ve umduunuza eresiniz.
70. Ya! dediler; demek sen, sadece Allaha
ibadet edelim ve kendilerine atalarmzn tapageldii ilhlar brakalm diye geldin ha?
Eer bu iddianda doru ve gerekten doru
szl biri isen, getir haydi bizi kendisiyle
tehdit ettiin u azab da grelim?
71. Hd, yle dedi: yle grnyor ki,
zerinize Rabbinizden bir murdarlk (btl
inanlar ve kt fiiller sebebiyle Allahtan
uzaklama hali) ve rahmetten tart hkm
inmi. Benimle, sizin de atalarnzn da
uydurup kendilerine ulhiyet atfettiiniz,
fakat ilh ve mabud olabileceklerine dair
Allahn hibir delil indirmedii, indirmesi
de mmkn olmayan birtakm bo isimler
hakknda m tartyorsunuz? Madem yle,
bekleyin bakalm bu iin sonu ne olacak! Sizinle birlikte ben de beklemekteyim.
72. Neticede Hdu ve Onunla birlikte bu-
lunanlar tarafmzdan bir rahmet ve ltufla

kurtarrken, yetlerimizi yalanlayanlarn ise
kklerini kestik; onlar, hibir zaman iman
etmi deillerdi.
73. Semuda, (yine kendi ilerinden) kardeleri Salihi gnderdik.15 O da, (dierleri gibi
ayn gerei) tebli etti: Ey halkm! Allaha
ibadet edin; sizin iin Ondan baka ilh yoktur. pheniz olmasn ki, size Rabbinizden
apak bir delil gelmi bulunuyor: te, (benden beklediiniz) ak bir iaret, bir mucize olarak Allahn husus sizin iin yaratt dii deve. Brakn, kendi halinde Allahn
diyarnda otlasn. Sakn ha, ona bir fenalk
yapmayn, yoksa sizi pek ac bir azap yakalayverir.
Cz: 8, Sre: 7
ARF SRES
15. Semud, bir dier eski Arap kavmi olup, neredeyse d kavmine denk bir hrete sahipti. Cahiliye iirinde kendisinden sk sk bahsedilen bu
kavmin ismi Yunan, skenderiye ve Roma tarih ve
corafya eserlerinde de gemektedir. Roma tarihileri, onlarn Roma ordularna katlp Nebatlerle
savaa girdiklerini kaydederler. Bu kavim, Arabistann kuzeybatsnda Hcr denilen mevkide
otururdu ve ba ehirleri, Hicaz demiryolunun da
getii ve kalntlar hal ayakta duran Medain-i
Salihti. Kurnn indii dnemde Arap tccarlar buraya urard. Hatt Tebuk Seferi srasnda
Peygamber Efendimiz (s.a.s.) ordusuyla buradan
gemi ve ordusunu, Allahn cezasna uram
355
bir memleketin kalnts olmas hasebiyle burada

konaklatmam, fakat onlar tefekkre ve ibret almaya armt. (Mevdd, 3: 4556, not 57)
Semud kavmiyle ilgili olarak sz edilen dii
deve, onlarn Salih (a.s.)dan mucize istemeleri
sonucunda ortaya kmt. Nasl ortaya kt
hakknda Kurnda ve sahih hadiste bir ey bulmak mmkn deilse de, Allahn husus yeti
olarak bir olaanstlnn bulunduu aktr.
Onu ilerinden en ak biri ldrd; fakat dierleri bu ldrene ses karmad, hatt destek
verdikleri iin sua itirak etmi oldular ve bu
da, barda taran, gayretullah harekete geiren
son damla olarak sonlarn getirdi.
356
ARF SRES
74. Bir dnn: Allah, sizi d kavminin

ardndan halifeler kld ve yeryznde size
geni imknlar bahetti. Yerin dzlklerinde
kkler sahibi oluyor ve dalar oyup evler
ediniyorsunuz. Allahn btn bu nimetleri
zerinde dnn de, bozguncular kesilip
yeryznde karklk karmayn.
Cz: 8, Sre: 7
159
75. Halk iinde byklk taslayp dierlerini ezen sz sahibi nde gelenler, zerlerinde bask kurup ezdikleri zayf halktan iman
etmi bulunanlara, Siz, gerekten Salihi
Rabbisinden gelmi bir rasl olarak m tanyorsunuz? diye kr, onlar da, Bizim bir
ey yaptmz yok; biz sadece, Salih ne ile
gnderilmise ona iten inanmz! derlerdi.
76. Byklk taslayan o zalimler ise, Siz
neye inanmsanz, ite biz de onu btnyle
inkr ediyoruz! diye mukabele bulunurdu.
77. Derken, (kendisine daha fazla tahamml
edemeyerek) dii deveyi boazladlar; (guru
ve kibir iinde) Rabbilerinin emrinden kp
Ona isyan ettiler. Sonra da (byk bir kstahlkla) Salihe ynelip, Ey Salih! Eer sen
gerekten bize (Rabbinden) mesaj getirmi
bir raslsen, bizi kendisiyle tehdit edip durduun o azab haydi getir getirebilirsen!
diye meydan okudular.
78. Nihayet o korkun sarsnt onlar kskvrak yakalad da, (hibir kurtulu zaman
ve imkn bulamadan) olduklar yerde yzst kapaklanp gittiler.
ve size samimi nasihatlerde bulundum. Fakat siz, btnyle sizin iyiliinizi isteyen
nasihatlardan holanmyordunuz.
80. Lt da, (aynen dier elilerimiz gibi halkna teblide bulundu ve) onlar yle ikaz
etti:16 Btn dnyada daha nce hibir halkn yapmad o irkin ii bir yol haline getirip irtikap ediyorsunuz ha!?
79. Bu tecelli karsnda Salih, oradan uzaklarken yle diyordu: Zavall halkm! Ben
size ancak Rabbimin mesajn tebli ettim
81. Kadnlar brakp ehvetle erkeklere varyorsunuz! Belli ki siz, snr tanmaz ve Allahn verdii duygu, meleke ve kabiliyetleri
boa sarfeden bir topluluksunuz.
16. Lt kavmi, Irak ve Filistin arasnda eria denilen blgede otururdu. Baehirleri, Talmuta
gre Sodom olup, bundan baka 4 byk ehir
daha vard. Arkeologlara gre, M.. 23001900
aras bu blge o kadar yeil ve bahelerle dolu
idi ki, tamam grenleri byleyen tek bir bahe
gibi grnrd. Fakat, iledikleri ok byk gnahlar, zellikle toplumsal bir gnah ve bir yol
halini alm bulunan ecinsellik sebebiyle helk
edildiler. ehirlerinin kalntlarna Lt Gl de
denilen l Denizin sular altnda hal rastlanabilmektedir.
Cz: 8, Sre: 7
ARF SRES
357
160
Hi pheniz olmasn ki, size Rabbinizden

apak bir gerek gelmi bulunuyor. Artk
ly, tarty tam yapn; kendilerine ait
mallarda haklarn eksiltmek suretiyle insanlara zulmetmeyin; bu lkede bir zaman
(peygamberler eliyle lh) dzen salanmt; siz, aksine davranmak suretiyle burada bozgunculuk yapmayn. Gerek mminler olup, dediim gibi davranmanz sizin
iin hayrl olan yoldur.
82. Halknn mukabelesi, karn unlar

memleketinizden; nk bu beyler, pek temizlik taslayan insanlar! demekten baka
bir ey olmad.
83. Neticede, (emrimiz zerine helkten
nce lkeyi terkeden) Ltu ve ailesini kurtardk; ei hari: o geride kalp helk olanlarn arasnda idi.
84. (O halkn yaad ehirlerin) zerine ise
azap yamuru yadrdk; gnah hasadna
dalm sulularn kbeti nasl oldu gr!
85. Medyen halkna ise kardeleri uayb
(gnderdik).17 O da, (dier rasller gibi ayn)
teblide bulundu: Ey halkm! Allaha ibadet edin; sizin iin Ondan baka ilh yoktur.
86. yle, (gcnze dayanarak) btn yol

balarn tutup tehditler savurmayn ve Allaha iman edenleri Onun yolundan alkoymaya ve o yolun eriliini, eri tannmasn,
keyfinize gre erilip bklmesini arzulamayn ve onu byle gstermeye almayn.
Dnn ki, bir zaman siz az ve zayftnz, fakat Allah saynz oaltt, gcnz
arttrd. Snr tanmayan ve Allahn verdii
duygu, meleke ve kabiliyetleri yanl yolda
harcayanlarn sonlar nasl oldu, dnn
ve ibret aln!
87. Eer iinizden bir grup benimle gnderilen geree inanm ve bir grup da inanmamsa, ben ne diyeyim; madem yle, o
halde Allah aramzda hkmn verinceye
kadar sabrla bekleyin. nk O, daima en
hayrl hkm verendir.
358
Cz: 8, Sre: 7
ARF SRES
17. Medyen, Hicazn kuzeybatsnda, Filistinin

gneyinde, Kzldeniz ve Akabe Krfezi sahilinde ve Sina yarmadasnn kuzey sahillerinde
uzanan bir blge idi. Mekke ve Yanbudan geip Suriyeye giden Yemenli ve IrakMsr aras
gidip-gelen tccarlar Medyen ehirlerine urarlard. Dolaysyla buras, Araplar tarafndan ok
iyi bilinen bir yerdi. Medyenliler, kendilerini Hz.
brahimin nc hanm Katuradan olma olu
Medyene nisbet ederlerdi. Batan Mslmandlar. Daha sonralar irke bulatlar ve pek ok ktlklerinin yansra, zellikle ekonomik hayatlar tamamen gayr merluk zerinde cereyan
etmeye balad.
Medyenin helki, Araplar arasnda uzun sre

bir ibret vesikas olarak anlatld. Mezmurlarda
(Zebur) geen u satrlar nemlidir:
nk onlar yrek birliiyle tletiler;
Sana kar ahit kestiler.
Bunlara Midyana (Medyen),
Kion vadisinde Siseraya, Yabine yaptn
gibi yap.
Onlar En-dorda helk oldular,
Toprak iin gbre oldular.
Ey Allahm, onlar toz kasrgas gibi,
Yel nnde saman p gibi yap.
(Mezmurlar, 83: 5, 910, 13.)
Cz: 9, Sre: 7
ARF SRES
161
359
halkmz arasnda hkmn ver ve hakk ortaya koy; hi phesiz Sen, gerei en doru
ve en hayrl biimde ortaya koyansn.
90. Halk iinde sz sahibi ve kfrde kklemi nde gelenler, dierlerini sktrmaya
baladlar: Bakn, eer uayba uyacak olursanz, bilin ki kaybeder ve perian olursunuz!
91. Nihayet o korkun sarsnt onlar kskvrak yakalad da, (hibir kurtulma zaman
ve imkn bulamadan) olduklar yerde yzst kapaklanp gittiler.
92. uayb yalanlayanlar: onlar deildi sanki o vatanlarnda bir zaman enakrak dolaanlar. uayb yalanlayp (perian etmek
isteyenler): asl perian olup gidenler yine
kendileri oldular.
93. Bu tecelli karsnda uayb oradan uzaklarken yle diyordu: Zavall halkm! Ben
size ancak Rabbimin mesajn tebli ettim ve
size samimi nasihatlerde bulundum. imdi
byle nankr, kfrde bylesine srarl bir
topluluk iin ne diye gam ekeyim ki!?19/20
88. Halk iinde byklk taslayp dierlerini ezen sz sahibi nde gelenler, yle
mukabelede bulundular: Seni ey uayb, ve
iman edip seninle beraber olanlar hi pheniz olmasn ki memleketimizden srer karrz, ya da bizim yolumuza, dzenimize
dnersiniz. uaybn cevab ise yle oldu:
Biz istemesek bile, zorla yle mi?
89. Allah bizi sizin o btl inancnzdan ve
yolunuzdan kurtardktan sonra tekrar o ayn
yola dnersek, bu takdirde yalan isnadyla
Allaha iftirada bulunmu oluruz. Bizim o
yola geri dnmemiz asla sz konusu deildir,
meer ki Rabbimiz olan Allah (mazallah hakkmzda baka trl) dilemi ola. Rabbimiz,
ilmiyle her eyi kuatmtr.18 (Siz ne yaparsanz yapn, ne derseniz deyin) biz, Allaha
gvenip dayandk. Ey Rabbimiz! Bizimle u
94. Biz hangi memlekete bir peygamber

gnderirsek nce orann halkn zorluklar,
skntlar ve musibetlere dar ederiz ki,
kalbleri yumuasn, gafletten uyanp kendilerine gelsinler ve iten Allaha ynelerek,
yalvarp yakarsnlar.
95. Onlar bir sre byle terbiyeye tbi tutmamzn ardndan, (eer iman etmezlerse
bu defa merhale merhale helk yolunda)
skntl hallerini rahatlkla deitiririz. Zamanla nfuslar da, gleri de artar, bollua
erer ve hibir eye aldr etmeden yiyipimeye balarlar da, Vaktiyle atalarmz kh
zlm, kh sevinmilerdi; (biz ise ne kadar rahattayz!) der ve olup-bitenlerden hi
ders almazlar. Nihayet kendilerini o uursuzluklar iinde ve onlar farkna bile varmadan birden yakalayveririz.21
360
ARF SRES
18. Yani: Biz, asla geri irke dnmeyiz, byle

bir eyden de Allaha snrz. Fakat, geleceimizle ilgili olarak Rabbimiz olan Allahn lim
ve Meietinde neyin bulunduunu da bilemeyiz.
Hakim olan Onun Meietidir. O, ilmiyle her
eyi kuatmtr.
19. Kurn- Kerimde kssalar anlatlan rasller,
Kurnn ilk muhataplar olan zellikle Mekke
halknn gneye, kuzeye ve kuzeydouya yaptklar seyahatlerde uradklar yerlerde neet etmi ve kavimlerinin tarihlerinin nemli llerde
biliniyor olmasnn yansra, benzetme yerinde
ise, mezhepler, merepler, maneviyat yollar ve
onlarn balarndaki byk zatlar gibi, risalet
zincirinin birer nemli halkas ve bu halkann
sahip bulunduu hususiyet asndan, bir dneminde Peygamber Efendimize rehberlik yapan
byk peygamberlerdir. Onlarn kssalar, tarih
boyu gelmi btn peygamberlerin kssalarn
da kapsayacak zelliktedir. Her biri btn peygamberlik vasflaryla phesiz muttasf olmakla birlikte, ilerinde bazlar sabrda, bazlar krde, bazlar hilimde, bazlar ilimde, bazlar
ruhaniyat, bazlar idarede biraz daha ne km olup, Allah Raslne bu noktalarda rnek
gsterilmektedir. Bir dneminde bu rasllerin
rehberliinde yryen Efendimiz (s.a.s.), daha
sonra btn bu hususiyetlerde onlar am ve
her bakmdan kll bir rehber, kll bir muallim
olmutur. Onun mesajnn evrensellii de zaten
byle olmasn gerektiriyordu.
Btn nceki rasller, Peygamber Efendimiz
aleyhissalt vesselm gibi, Tevhid bata olmak
zere ayn iman, ibadet, muamelt ve ahlk
esaslarn tebli etmilerdir ve btn bu noktalarda slm aacnn bereketli kkleri gibidirler.
Ayn zamanda, Efendimiz iin de reddedilmez
birer delil oluturmaktadrlar. u kadar ki, onlar
dnemlerine gre baz esaslarda ayrntl teblide bulunurken, bazlarnda ksmen kapal ve
zet gitmiler, fakat Allahn insanlk iin seip
gnderdii yegne din olan slm, Allah Raslyle birlikte btn lemi kaplayan kutlu bir
aa halinde boy vermitir. Kurn, bu aacn
Cz: 9, Sre: 7
ana kk ve byme prensiplerini tekil ederken,

bu aa, Efendimizin hayat, yani snnetiyle
gvdesi zerinde ykselmi ve anla, ereflerle
dolu slm tarihinde meyvesini her dem taptaze
ve bol veren bir aa olmutur. Bunda da Mslman fatihler, fakihler, mfessirler, hadisiler,
maneviyat ehli ve dier ilim adamlarnn katklar phesiz ok byktr. Bu muhteem tarihi
atlayp Sahabe dnemine dnme dncesi tayan, sonra tabiatyla burada da duramayp Snnete ve Kurna dil uzatmaya kadar gidenler, bu
ok nemli gerekten gafil birtakm msrif ve
muted (had bilmez)lerdir.
Kurn- Kerim, bu srede sz edilen ve edilmeyen peygamberlerin kssalarn, onlar ele ald srelerde o srenin ana konusu erevesinde
ve o konunun gerektirdii adan, ama her halkrda ana hatlaryla, slmn tebli dneminde
ve sonrasnda grecei yol gstericilik ve misal
olma fonksiyonuyla deerlendirir. Yoksa maksat,
tekrarlarda bulunmak ve hikye anlatmak deildir. Bu kssalar, birer prizma gibidir ki, bakld perspektiften ayr ama dierleriyle btnlk
iinde bir manzaraya aynalk yapar.
20. Kssalarda her kavim iin ortak noktalar, bir
de her kavme has zellikler olduu hemen ortaya
kmaktadr:
Apak irk iinde bulunma, Hz. Ltun kavmi dnda hepsinde ilk gze arpan ortak
noktadr; bilhassa Hz. Nuh, Hz. Hd ve Hz.
Salihin kavminde irk ok kklemi durumdadr. Dolaysyla, bunlara gnderilen btn
peygamberler, teblilerinin temeline, Ey halkm! Allaha ibadet edin; sizin iin Ondan
baka ilh yoktur! ana prensibini yerletirmilerdir.
Hz. Salih ve Hz. uaybn kavminde, irkin
yansra, ona yakn derecede nemli itima
hastalklar da sz konusudur. ncekinde inaat sektr ok gelimi olup evler, kkler
iinde lks bir hayat yaanmaktadr ve bu
lks hayatn getirdii itima dengesizlikler
vardr. Dierinde ise aldatma, hakszlk ve
yolsuzluklar ekonomik hayata btnyle ha-
Cz: 9, Sre: 7
ARF SRES
kim olup, baka trl davranmak isteyenlere

gz atrlmamaktadr.
Topluluklarn hepsinde, onlarn szcs
ve liderleri durumunda nde gelen bir snf
vardr. Fakat bu snf, Nuh kavminde sadece
nde gelenlerdir; dolaysyla Nuh kavminin,
iman edenler dnda tamam kfrde, irkte
deta ayn derecede inatdr; d kavminde
kfrde ok ileridir ve dierlerini de pelerinden srklemektedir; Hz. Salihin kavminde
zalim, ktlklerde ok ileri ve ounluu
bask altnda tutan kk bir oligaridir; Hz.
uaybn kavminde hem kfrde nderlik yapan, hem de toplum zerinde bask kurmu
zalim bir oligaridir.
Hz. Ltun kavminde, her eyden nce alabildiine yaygn ahlk bir knt sz konusudur. O kadar ki, toplumun tamam bu
kntnn iindedir ve ondan vazgeecek
durumda deillerdir.
21. Bu son iki yet, nemli bir tarih ve sosyolojik gerei ifade etmektedir. Bir yerde lh Mesaj
bir peygamber veya peygamber varisi bir zat ve
cemaat tarafndan tebli edilmeye balandnda,
insanlarn kalbleri yumuasn ve Allaha ynelsinler diye orada skntlar, hastalklar, yoksulluk ve
sava gibi zorluklar ba gsterir. Eer insanlar
iman etmemekte ve zulmde diretir, slmn
tebliine kar mcadeleye giriirlerse, bu defa
istidrac, yani merhale merhale helk yolunda o
yerde bir bolluk dnemi balar: kurakln yerini
yalar alr; hastalklara tedavi yollar alr, savalar biter. Ayn zamanda bizzat peygamberin
veya vris-i peygamber olan zat veya cemaatin
varlna da bir ikram olan bu hl, insanlarda kr duygusunu harekete geirmek ve lh Me-
361
sajla gelen bereketi hatrlatmak gibi bir gaye de

tasa, inkrc zalimler iin daha ok bir istidrac,
yani yukarda ifade edildii gibi, merhale merhale helke yrme demektir nsan, bir skntnn
ardndan gelen nimeti daha iyi idrak eder; alktan sonra tokluk, hastalktan sonra salk, fakirlikten sonra zenginlik, insanda nimeti daha ok
hissettirir. Ne var ki, eer buradaki asl sebep,
asl hikmet kavranmaz, olup bitenlerin ardndaki
lh El grlmez de, insanlar bunlar kendilerinden bilirler ve lh Mesaja kar diretme de toplum apnda devam eder, bir de o Mesaj temsil
ve tebli mevkiinde olanlar gelecek adna mit
verici bir durumda olmazlarsa, artk lh ceza
oraya birden iniverir.
Kfre, zulme, isyana ve gnahlara ramen
nimet ve bolluk, arz edildii gibi, istidrac ifade
eder. Buna karlk, Cenab- Allah (c.c.), Hak
Din, yani slm gerek mansyla yaand, hkmleri hayata hayat yapld zaman da, Mide Sresinin 66nc yetinde ve bundan sonraki
yette buyurulduu zere, insanlar balarnn
zerinden ve ayaklarnn altndan besler, gkten bereket yaar, yerden bereket fkrr. Fakat
bu da, nimet lsnde kr ister. Ne var ki,
aradan yllar ve asrlar getike insanlar, bu bolluun ve rahatn sknt yllar ve asrlarndan
sonra lh Mesaj vastasyla geldiini unutur,
kr hisleriyle dopdolu olarak Allaha kar
vazifelerini gerektii lde yerine getirmeye
devam edeceklerine onu kendilerinden bilir ve
rahata, elenceye dalarlar. Bu ise, kn balangc bir rme olup, bu rme kanser gibi
yava yava btn bnyeye yaylr. rme son
safhaya geldiinde artk ykm veya lm kapda
demektir.
362
ARF SRES
96. Eer o lkelerin ahalisi iman etmi ve

Allaha kar gelmekten kanarak Onun
korumas altna girmi olsalard, hi phesiz zerlerine gklerden ve yerden bereket
kaplarn aardk. Fakat onlar, (peygamberleri ve onlarn getirdii lh Mesaj)
yalanladlar ve Biz de, ileyip de hesap defterlerine geen gnahlar sebebiyle onlar
kskvrak yakaladk.
Cz: 9, Sre: 7
162
97. Yoksa o lkelerin ahalisi, zorlu ve kar konulmaz basknmzn onlar geceleyin
uyurken birden bastrvermesinden kendilerini emniyette mi hissediyorlard?
98. Veya, o lkelerin ahalisi, zorlu ve kar
konulmaz basknmzn onlar gpegndz
elenirlerken birden bastrvermesinden mi
emin olmulard?
99. Allahn onlar beklemedikleri bir ekilde cezalandrmasndan m emindiler yoksa?
Oysa, kendilerine yazk edenlerden baka
hi kimse, kendisini Allahn bu ekilde cezalandrmasndan emniyette hissetmez.
100. nceki sahiplerinin arkasndan dnya
mlkne vris olanlar u gerei hal anlamadlar m ki, eer dilemi olsak, gnahlarndan dolay onlar da benzer bir helke
dar ederiz. Ne var ki, (bunu anlayacak
durumda deiller; nk zulm, inhiraf ve
kibir gibi kt hasletleri ve iledikleri byk gnahlar sebebiyle) kalblerinin zerine
mhr vuruyoruz da, artk (vahyi duymaz,
hibir ikaz ve nasihati, olup-biten hadiselerin verdii dersi) iitmez oluyorlar.
101. te (helk ettiimiz) o lkeler: (ey Raslm,) onlarn ibret dolu tarihlerinden baz
sahneleri sana anlatyoruz. Gerek u ki,
bizzat ilerinden kan rasller onlara apak deliller, mucizeler getirdiler. Fakat onlar
iman etmediler; nk o na kadar (d dnyada ve bizzat kendi varlklarnda kendilerine gsterilen) onca delili hep yalanlam ve
yalanlamay det haline getirmilerdi. Allah,
(inkr kalblerinde yerlemi olan) kfirlerin

kalblerini ite byle mhrlyor.
102. Onlarn ounda ahde vefa diye bir ey
grmedik. Buna karlk, onlarn ounu
ancak, byk gnahlar aktan ve ekinmeden ileyen yoldan km (fask)lar olarak bulduk.
103. Ad anlan btn bu peygamberlerden
sonra (insanln ve lh Mesajn tarihinde
yeni bir dnemin balangc olarak) Musay,
yine yetlerimizle (apak delil ve mucizelerimizle) Firavuna ve onun ileri gelen yetkililerine gnderdik; fakat onlar da, dierleri gibi
yetlerimize hakszlk ettiler. Bir defa daha
gr ki, o bozguncularn sonlar nasl oldu!
104. Ey Firavun, demiti Musa, phesiz
ki ben, lemlerin Rabbi tarafndan gnderilmi bir eliyim.
Cz: 9, Sre: 7
ARF SRES
363
163
109. Firavunun halknn ileri gelen yetkilileri (Firavunun idare ve danma heyeti,
konuyu aralarnda grtler ve) Bu, dediler, (Firavunun buyurduu gibi) gerekten ok bilgin, ok mahir bir byc!
110. Sizi lkenizden, topranzdan karmak istiyor. Bu durumda ne tavsiye edersiniz?
111. (Ve sonu olarak Firavuna) u mtalada bulundular: Onu da, kardeini de alkoy ve btn ehirlere grevliler sal.
112. Ne kadar bilgin, mahir byc varsa
hepsini toplayp getirsinler.
113. Btn bycler Firavunun nnde
toplanp, Galip geldiimiz takdirde bize
mkfat var deil mi? diye sordular.
114. Tabi, dedi Firavun, o zaman, hi
phesiz gzdelerimden olacaksnz!
105. Bana gereken, Allah hakknda ancak
doru ne ise onu sylemektir. u halde bilin ki size, (benim gibi) sizin de Rabbiniz
olan, (benim gibi sizi de yaratan, besleyip
byten, hayatta tutan) Allahtan apak
bir gerek ve delillerle geldim. yleyse srail
Oullarn sal da, benimle gelsinler.
106. Firavun, Madem ki dedi, apak bir
gerek ve delille geldin, eer sznde doru
biri isen, durma gster onu!
107. Bunun zerine Musa assn brakverdi.. bir de ne grsnler, o as bir ejderha
kesilivermi!
108. Sonra, (koynuna gtrd) sa elini
de syrp karverdi; o da, orada bulunan
herkesin hayret dolu baklar altnda bembeyaz ve parlak m parlakt!22
115. Bycler, Ey Musa, ister elindekini

nce sen at, istersen biz elimizdekini brakalm! diye meydan okudular.
116. Musa, Siz brakn! dedi. Bycler,
son hazrlklarn yapp ellerindeki btn
by vastalarn yere braknca, orada bulunan herkesin baklarn bylediler, onlar dehete drdler ve ok byk bir
by ortaya koydular.
117. Musaya, Asn yere brak! diye vahyettik. Bir de ne grsnler, as byclerin
by adna ortaya koyduklar ne varsa hepsini silip spryor.
118. Neticede hak kendini belli etti ve dierlerinin btn yaptklar boa kt.
119. Orackta, (herkesin gz nnde) Firavun ve takm yenilip kk dtler.
120. Bycler ise secdeye kapandlar.
364
ARF SRES
22. Cenab- Allah, var oluu, kinat ve ondaki hadiseleri deerlendirirken, iki bak as ok
nemlidir: btn bunlara Cenab- Allah asndan bakmak, bizim amzdan bakmak. Meseleye Cenab- Allah (c.c.) asndan yaklaldnda
zaman, mekn ve boyut kavramlar ortadan kalkar ve her ey, Onun zaman, mekn ve boyut
tesi tecellilerinden ve icraatndan ibaret olur.
Bu bakmdan Kurn, mesel Kyamet ve hiret
gereklerinden bahsederken de ok defa gemi
zaman kipi kullanr ki, bu sadece bu gereklerin
meydana gelmesinin kesinliini ortaya koymaz;
ayn zamanda, bizim iin olmu olanla olmakta
ve olacak olann Cenab- Allah asndan farkl
olmadn ifade eder.
Var olua, kinata ve hadiselere bizim amzdan yaklaldnda ise araya snrlar girer, boyutlar girer, zaman ve mekn girer, ayrca insan
iradesi ve onun fonksiyonlar girer; kinatta olup
bitenlerin takip edilebilmesi, bunlardan neticeye varlp ona gre hayatn tanzim edilebilmesi
iin zaman, mekn, boyut ve insan iradesi gibi
snrlamalarn dnda sebepler de devreye girer.
Bunlar, Cenab- Allahn sebep, zaman, mekn
ve boyut tesi icraatnn nne sanki perde stne perdeler eker ve biz, en son perdenin nnde
olup bitenleri kanun adn verdiimiz baz prensipler ve sebepsonu mnasebetleri erevesinde ele alrz. te, tabiatperestleri ve materyalistleri yanltan en nemli noktalardan birisi budur.
Gz, daha dorusu be duyu, eya ve hadiselerin
tesine, yani perdelerin gerisine vkf olamad
iin, sadece perdelerin berisindekileri var kabl
Cz: 9, Sre: 7
eder. Oysa insan kendine bakarak, madd vcut leminden baka haydi ruha inanmasalar
bile olabildiince geni ve birbiriyle i ie hayal,
tasavvur, dnce, ideal, niyet lemlerini, ayrca uur, irade, his ve kalb lemlerini grecektir.
Maddede bulunmayan ve dolaysyla maddeden,
insann madd yapsndan kaynaklanmas mmkn olmayan bu lemler, madde tesi lemlerin
insandaki yansmasndan veya onlara misal tekil
eden lemlerden baka bir ey deildir.
Kurn- Kerimin yet (iaret, almet) adn verdii ve terim olarak mucize kelimesiyle
karlanan vakalar, Cenab- Allahn eya ve hadiselerdeki, insann bak asna gre sebepsonu mnasebetlerinin tesine geen veya kanun
dediimiz prensipleri kran ve dolaysyla det
st, yani harikulde ve peygamberleri eliyle
ortaya koyduu icraatdr. O bakmdan bunlar,
insan asndan birer mucize olup, kinat her an
kabza-i tasarrufunda tutan ve onu lim, Hikmet,
Meiet ve nayet gibi asl sfatlar erevesinde
diledii gibi idare eden Cenab- Allah iin ise
sadece dier icraat gibi birer icraattr. Eya ve
hadiselere iman gzyle bakanlar iin de kinattaki her ey, her hadise birer mucize olduundan, peygamberlerin gsterdikleri mucizelerin
aslnda onlardan ok da fazla fark yoktur. Bundandr ki, beeriyetin terakki dnemine hitap
eden Kurn ve Hz. Muhammed aleyhissalt
vesselmla kemle eren slm, bu trden mucizelerden ok ilmi, dolaysyla tefekkr, akletme
ve muhakeme gibi zihn ve kalb, ruh gibi manev
melekeleri n plana almtr.
Cz: 9, Sre: 7
ARF SRES
164
365
sadece Rabbimizden bize gelmi bulunan

gereklere iman ettik diye bizden intikam
alyorsun.23 (Ardndan, Allaha yalvardlar:) Rabbimiz! zerimize sanak sanak
sabr boalt ve bizi ancak Mslmanlar olarak vefat ettir!
127. Firavun kavminin nde gelen yetkilileri, Firavuna mracaatla: Musay ve halkn
kendi hallerine brakp, u lkede bozgunculuk yapsnlar, seni ve ilhlarn terketsinler
mi istiyorsun? dediler. Firavun, Hayr, bilakis onlarn erkek ocuklarn ldrecek, kz
ocuklarn ise kullanmak zere alkoyacaz.
Elbette onlara kar dilediimizi yapabilecek
ve onlar ezecek gteyiz! cevabn verdi.
121. man ettik dediler, O lemlerin

Rabbine,
122. Musann ve Harunun Rabbine!
123. Firavun, (tehdit ederek) dedi: Benden
izin almadan iman etmek ha? Bu, u (ba)ehrin yerli halkn srp karmak iin
orada birlikte planladnz bir oyundur.
Banza neler gelecek, greceksiniz!
124. te sylyorum: Ellerinizi ve ayaklarnz aprazlama keseceim, sonra da hepinizi daraacnda sallandracam.
125. Biz, dediler bycler, her halkrda Rabbimize dneceiz.
126. Ama sen, baka hibir sebeple deil,
23. Tarih boyu bu hep byle olmutur. Kar
taraf, mminlerden sadece, Rabbimiz Allah!
dedikleri iin intikam almaya kalkm, fakat
bunu pek ok uydurma sebeplerin arkasna
gizlemilerdir: dzeni bozmak, Dini kullanarak
ynetimi ele geirmeye, din duygular istismar
128. Musa, kavmine u tembih ve tesellide

bulundu: Allahtan yardm dileyin ve sabredin! phesiz ki btn yeryz Allahndr. Ona kullarndan kimi dilerse onu vris
klar. Niha zafer ise, her zaman kalbleri
Ona kar saygyla dopdolu olan ve Ona
kar gelmekten saknp, emirlerini yerine
getiren (mttak)lerindir.
129. (Firavunun ikencelerine maruz bulunan kavmi, Musaya ikyet dolu) szlanyordu: Biz, sen gelmeden nce de ikenceye maruzduk, imdi sen geldikten sonra
da maruzuz. Musa ise, (onlar hem teselli
hem ikaz ederek, yle) diyordu: Ne biliyorsunuz ki, bakarsnz Rabbiniz dmannz helk eder de, yeryznn herhangi bir
yerinde size de bir hakimiyet verir. Verir de,
siz nasl davranacaksnz bir de ona bakar.
130. Gerekten Firavun oligarisini yllarca
ktlk, kuraklk ve gelir darlna maruz braktk ki, dnp ibret alsnlar.
ederek menfaat temin etmeye almak, Din adna halk blmek gibi..! Tabi, az da olsa Din adna byle davrananlar da yok ve var olmam deildir; fakat kardakiler sulamalarn hep byle
yapmlar ve btn mminleri bu ekilde ayn
kategoriye koymulardr.
366
ARF SRES
131. (Hayatlarnn ak iinde) bolluk ve

refah grdkleri zaman, Bu, bizim hakkmz! Kabiliyet ve almamzn rn bu!
derler; kt bir durumla karlatklarnda
ise, onu Musa ile beraberindeki mminlerde iddia ettikleri uursuzlua verirler
Hayr, unu iyi bilin ki, onlarn uur veya
uursuzluk dedikleri her ey, Allahn hkm ve yaratmasyladr. Ne var ki onlarn
ou, ilimle alkalar olmad iin bunu
bilmiyorlard.
Cz: 9, Sre: 7
165
132. Ve yle derlerdi: Bizi bylemek iin

ne kadar kendince mucize gsterirsen gster, sana asla inanacak deiliz.
133. (Biz, yine de dnp kendilerine gelirler mi diye,) her biri (Ulhiyet ve Rubbiyetimizin) bir delili olarak zerlerine farkl
zamanlarda sel basknlar, salgn hastalklar,
ekinlerini mahveden ekirgeler, evlerdeki
yiyeceklerine ve kendi bedenlerine en
haereler ve kurbaalar gnderdik ve btn
sularn kana evirdik. Ama btn bunlara
ramen onlar kibir ve inatlarndan vazgemediler ve srekli gnah hasadyla megul
inkrc bir topluluk olarak kaldlar.
134. Musibet zerlerine knce Musaya
gelir ve yle szlanrlard: Ey Musa, Onun
(Kendi Ulhiyet ve Rubbiyetine mukabil
sana olan kulluk ve risalet) ahdi (ve dualarn kabul edecei) sz hakk iin bizim
admza Rabbine yalvar. Andolsun, eer bu
musibeti zerimizden kaldrrsan, hi phen olmasn ki sana inanacak ve yine hi
phen olmasn ki, srail Oullarn seninle
birlikte gndereceiz.
135. Biz verdikleri sz yerine getirebilecekleri bir sre iin musibeti zerlerinden
kaldrnca da, szlerinden hemen dnveriyorlard.
136. Bu ekilde, yetlerimizi yalanlamakta
direndikleri ve (onca aklna ve kesinlii-
ne ramen) onlar hi umursamadklar iin,

neticede hak ettikleri cezay verdik ve onlar
denizde boduk.24
137. (Ka asrdr) horlanp ezilen (srail
Oullar) halkn da, bereket ve feyizlerle donattmz o (am-Filistin) lkesinin
doularna ve batlarna (tamamna) vris
kldk. Bylece (ey Raslm,) srail Oullarna senin Rabbinin yapt, (Aalanp
ezilen o insanlara ltufta bulunacak, onlar kendilerine uyulan bir millet yapacak
ve onlar bereketlerle donattmz lkeye
miras klacaz.) eklindeki gzel vadi,
onlarn sabretmelerinin neticesinde yerine
gelmi oldu. Firavunun ve halknn, o sanat
ve sanayi rn eserlerini ve ykselttikleri kkleri, saraylar, yetitirdikleri ba ve
baheleri ise yerle bir ettik.25
Cz: 9, Sre: 7
ARF SRES
24. Peygamber Efendimizden nce tarihte, zahiren tabi felket gibi grlen yollarla nemli
topluluklar helk edilmi ve bu helkler toptan
olmutur. Bu tr toptan helkin o zaman olup,
imdi niye olmad sorulabilir. Buna cevap olarak nce unu syleyebiliriz: Hz. Peygamber
Efendimiz aleyhissalt vesselm, btn varlklar iin bir rahmettir; dolaysyla Onun dini ve
Kurn da yledir. u halde, slm ve Kurn var
olduka, daha nceki dnemde olanlara benzer ve
bir anda gelen toptan bir helk sz konusu olmayabilir. Ancak, neredeyse nemli sayda Mslman kalmad ve Kurna da artk hibir nem
atfedilmedii zamandr ki, insanln bana Kyamet kopacaktr.
kinci olarak, Kurnda toptan helki sz konusu edilen topluluklar bedev idi; ok inat,
sz anlamaz ve olduka kstahtlar. Helklerine
sebep olan ktlkler, btn toplumu kuatm
vaziyette olabildiince yaygnd. Yerin onlar daha
fazla tayacak durumu yoktu. Ayrca, kendilerine
gnderilen peygamberlere ilerinde ok az sayda
insan iman etmiti ve bunlar zayf ve aznlkta
olup, Allahn dininin o topraklarda hakim olmas
asndan gelecek adna mit vad etmiyorlard.
Ayrca, gnmzde de, toptan gelmemekle birlikte, benzer helklerin olmad sylenemez. O
gnk helkler de zahiren deprem gibi, tufan gibi,
sel baskn gibi, srekli frtna ve yanarda patlamas gibi, bugn tabi denilen felketler halinde
gelmiti. Ayn felketler, toptan gelmemekle birlikte, byk leklerde bugn de olmakta, fakat
insanlar, gnmzde eya ve hadiselere natralist
ve materyalist bakla yaklatklarndan, bunlar
tabi felketler deyip geitirmektedirler. Oysa
bunlar da, ordularn kullanarak Allahn gnderdii birer cezadr. Dnya savalar, kuraklklar, depremler, i fitneler, ekonomik dengesizlikler birer cezadr.
Burada bu felketlerin bazen neden mminleri de iine ald sorulabilir. Eski alarda toptan gelen felketler dnyada niha ceza olarak
geliyordu; bugnk felketler ise hem ceza hem
ikaz iin gelmektedir. nansz sulular gibi, zaman zaman mminlerin de slm temsil ve tat-
367
bikteki byk hatalar sebebiyle cezalandrlmalar ve ikaz edilmeleri gerekebilir. kinci olarak,
ikaz akla kap aacak, yani onu uyaracak fakat
iradeyi iman ve teslime zorlamayacak ekilde
gelir. Eer bugnk felketler sadece inansz
canileri kapsayacak olsa, bu defa bunlar daha nceki peygamberlere verilen mucizeler gibi olur. O
peygamberlerin kavimleri o mucizelere inanmaynca helk edilmilerdi. Eer bugn de felketler
sadece inansz sulular iine alacak olsa ve buna
ramen insanlar kfr ve su ilemede devam etseler, bu ok daha byk felketlere kap aabilir.
Allah (c.c.), pek ok hikmetlerden dolay insanl
bu felketlerden korumaktadr. Bu hikmetlerden
biri, gelecekte pek ok insann slm kucaklayacak olmasdr. nc olarak, mminlere gelen
felketler, gnahlarnn affna ve kendilerine ehitlik mertebesi kazandrmaya vesile olur. Onlarn bu felketlerde yok olan mallar ise sadaka
hkmne geer. Drdnc olarak, bu felketlerde kendilerini her zaman slm ve bakalar iin
feda etmeye hazr baz iyi mminlerin lmesi
ise, slm temsil ve yaamaktaki byk kusurlarndan dolay Mslmanlarn tamamna veya
daha byk apta gelebilecek felketleri nleyici
bir fonksiyon grmektedir denebilir.
Mesel, Osmanl slm Devletinin, onun
niha ykln getiren I. Dnya Savandaki
malubiyetinin phesiz zahir sebepleri vardr.
Fakat bunun asl sebebini, yani Kaderin niye bu
ykla fetva verdiini Bedizzaman hazretleri
iki ana kategoride ele alr:
Allahn, Onun rade sfatndan gelen ve kinat, eya ve hadiseleri, ayrca btn ynleriyle ferd ve itima insan hayatn yaratmas ve idaresi ile ilgili snneti, bir baka ifade
ile kinat, eya, hadiseler ve insan hayat ile
ilgili icraat vardr. Bu icraat, d grn
itibariyle bir devam ve sreklilik gsterdiinden, kinatn, eya ve hadiselerin, tarihin
ve insan hayatnn incelenmesiyle prensipler
ve kanunlar mahiyetinde birtakm sonulara
varrz ki, bunlara bugn tabiat kanunlar,
sosyolojinin, tarihin kanunlar, bilimin prensipleri deyip gemekteyiz. te bu noktada da
368
ARF SRES
Allaha itaat ve isyan etmenin bir karl

olup, bu karlk, galibiyet veya malbiyet,
servet veya fakirlik, baar veya baarszlk,
ilerleme veya geri kalma eklinde daha ok
dnyada, ksmen de hirette grlr. Mslmanlar olarak, son asrlarda bu kanunlar
ihmal ettik ve bunlara bilerek veya bilmeyerek ittiba ile bilim ve teknoloji gcn ele
geiren dnya, neticede galip geldi.
Sz edilen birinci tr kanunlarda byk
ihmalimiz bulunduu gibi, Allahn Kelm
sfatndan gelen ve Din eklinde tecelli eden
kanunlarn da byk lde ihmal ettik. Allah, gnde (24 saatte) bir saat veya biraz daha
fazla tutacak be vakit namaz emretti; ihmal
ettik ve karlnda Allah be yl cephelerde
alnmz secdeden kaldrmad; (slm dnyas olarak kendimize gelip, hal bu secdeden
bamz kaldrabilmi deiliz.) Allah (c.c.),
onbir ay yememize mukabil, senede bir ay
oru tutmamz emretti. Nefsimize acyp
ihmal ettik; buna mukabil, be sene boyunca,
(hatt devamnda bir eyrek asr daha, belki
de hal devam eden) mecburi oru tuttuk.
Allah, bize verdii Kendi malnn, maln cinsine gre krkta, otuzda, yirmide, onda veya
bete birini zekt olarak muhtalara vermemizi, Kendi yolunda harcamamz emretti.
hmal ettik, cimrilik yaptk, karlnda
Allah, birikmi zekt olarak btn malmz
be yl sreyle elimizden ald (ve kendimize
hal gelemediimiz iin btn yeralt-yerst servetlerimiz hal yamalanmaya devam
ediyor ve stelik, bunun iin hal kurbanlar
veriyoruz.) Allah, gc yetenler iin mrde
bir defa olsun ok nemli ve ok boyutlu bir
ibadet olan hacca gitmemizi emretti, ihmal
ettik ve be yl boyunca cepheden cepheye
srldk (ve hal yd ellerde srnmeye, rzk aramaya devam ediyoruz.)
Meseleye asl gerek asndan yaklaldn-
Cz: 9, Sre: 7
da, dier gereklerin nasl ortada olduu hemen

anlalacaktr.
25. Bu yet, tarih ve toplumlarn hayat adna bir
dier nemli kaide ve gerei ifade buyurmaktadr. Bir yerde zulm asla devam etmez; zulm ile,
bask ile bd olunmaz; zulm zerine kurulan
sistemlerin sonu yerle bir olmaktr. Kfr, irk ve
zulm bir aln yazs ve yenilmez bir g gibi kabullenme yerine, onlarn karsnda Allahn Dinine sarlan, onun gereini yine Allahn koyduu
dsturlar erevesinde yerine getirmeye alan ve
bunu yaparken alay, ikence, srlme, ldrlme
gibi muamelelere, Allaha ibadete, gnahlardan kanmaya, bir de bu yolda yrrken yolun temkin
isteyen kaidelerine ve zamann ldrtclna
kar aktif sabr gsterebilen, hatt sabr iinde
kretmesini bilen mazlum mminlere Allahn
vadi vardr. Bu vad, mazlum mminlere ltufta bulunma, onlar insanla nderler yapma ve
onlar yeryznde zalim toplumlarn yerine miras klma vadidir (Kasas Sresi/28: 5). Kurn-
Kerim, bu yette Hz. Musann liderliinde srail
Oullarnn Msrdan k, Firavun ve ordusunun boulmas ile, srail Oullarnn bereketlerle
donatlm ve Allah katnda mbareklii bulunan
ve nceden am ktas diye anlan blgeye hakim olmasnn arasnda geen 33,5 asr atlayarak
Hz. Davud ve Hz. Sleymanla ulalan neticeyi,
niha zaferi haber vermekte ve bu vadin szn
ettiimiz trden bir sabr neticesinde gerekletiini bildirmektedir. Bilhassa Bakara Sresinde bu
33,5 asrdan birtakm kesitler sunulmutur (50
61, 6374 vb.). Bu yetin ardndan gelen yetlerde
de, denizden geiin ve Firavunun zulmnden
kurtulmann ardndan Hz. Musa ile srail Oullar
arasnda cereyan eden baz hadiseler, srenin ana
konusu olan iman esaslar, Mekkede mminleri
teselli ve inkrclar tehdit, ayrca mminleri zulmden kurtulmalarnn ardndan bekleyen sinsi
tehlikelerden de uyarmak gibi maksatlar erevesinde takdim buyrulacaktr.
Cz: 9, Sre: 7
ARF SRES
369
166
141. (Ey srail Oullar!) Hem dnn ki,

sizi (en ar inaat, tamaclk ve tarla ilerinde altrmak suretiyle) size en kt
ikenceleri yapan Firavun oligarisinden
kurtardk; ayrca, erkek ocuklarnz ldryor, kadnlarnz ise (kendi maksatlar
istikametinde kullanmak ve yerli Kptilerle
evlenme mecburiyetinde brakarak nfusunuzu azaltmak iin) sa brakyorlard.
Bunda sizin iin Rabbinizden, (bir yandan
dinde ve eriat- ftriyede gsterdiiniz ihmalle birlikte gnah ve hatalarnzn neticesi olarak ceza, te yanda, sonuta nemli bir
hayra kap aralayabilecek) ok byk bir
bel (imtihan ve tecrbe) vard.
138. srail evltlarn denizden geirdik.

Derken yollar, gnn belli vakitlerini kendilerine has birtakm putlara ibadete ayrp
onlara tapan bir toplulua urad. Musa!
dediler: Nasl unlarn birtakm ilhlar
varsa bizim iin de yle bir ilh tayin et.26
Musa, uras bir gerek ki, diye cevap
verdi: siz, hep byle cehalet iinde gidip
gelen bir topluluksunuz.
139. mrendiiniz u kimselerin din diye
iine dtkleri ey bir helkten ibarettir ve
ibadet kasdyla ileyegeldikleri btn ameller de botur, manszdr.
140. Musa, yle devam etti: O size, (ltuf
buyurduu iman ve gerek Din sayesinde)
btn dier milletler zerinde bir mevki
vermiken, ben tutup sizin iin Allahtan
baka bir ilh arayna m girecekmiim?
142. Musa ile, (hayatnzda uygulanmak

zere Tevrata nail olabilmeniz maksadyla) otuz gece iin szlemi ve sonra ona on
gece daha ilve etmitik; bylece ibadetle
huzurunda kalmas iin Rabbisinin Ona
ayrd sre krk geceye tamamlanmt.27
Musa, (huzurumuza kabul iin kavminden
ayrlmadan nce) kardei Haruna u talimat verdi: Kavmim iinde vekilim olarak kal
ve daima slah olup onlar gzelce ynet;
sakn ha, bozguncularn yoluna uyma!
143. Derken Musa, tayin ettiimiz vakitte
geldi ve Rabbisi onunla konutu. (Rabbisiyle konumaya mazhar olmann yaknl
iinde kendinden geen Musa, Onu grme
ak, evk ve cezbesi iinde,) Rabbim, Kendini bana gster de Sana bakaym! dedi. Allah, buyurdu: Beni (dnyada byle plak
gzle) asla gremezsin. Fakat u daa bak,
eer o yerinde olduu gibi kalrsa o zaman
sen de Beni grebilirsin. Derken Rabbisi,
daa gre bir tecelli ile tecellide bulunuverdi
ve onu parampara etti; Musa da, (yldrm
370
ARF SRES
Cz: 9, Sre: 7
arpmasna) cansz gibi dp bayld.

Ne zaman ki kendine geldi ve, Seni tesbih
ederim ya Rabbi: her trl noksanlktan, yaratlma ait her trl hususiyetten mutlak
manda uzaksn Sen. Bir an iin Seni grme

isteimden dolay Sana tevbe ettim ve ben,
bu hususta herkesten nde Sana iman ediyorum! dedi.28
26. Bu hadise, kleliin bir halk ne derece dejenere ettiini ortaya koymaktadr. Hz. Yakubun ocuklarnn soyundan gelen srail Oullar,
asrlarca Mslman olarak yaamalarna ramen,
Firavunlar tarafndan kleletirilince kimliklerini byk lde kaybettiler. Bu tefessh, onlarn
tarihleri boyunca kendisini sk sk belli etmitir.
yette ifade buyurulduu zere, bir tapna ve
orada putlara tapldn grme, onlarda nceki
efendilerinin uygulamalarn hatrlamalarna ve
onu taklide yeltenmeye kfi gelmitir. Kitab-
Mukaddese gre, Msrdan ktan itibaren Hz.
Musa (a.s.) tarafndan 40 yl, ardndan Hz. Yua
(a.s.) tarafndan 30 yla yakn eitime tbi tutulmu olmalarna ramen, Hz. Yua, mrnn
sonunda onlara hal yle hitap ediyordu:
ok nemli olup, bu ekilde geirilen 40 gnlk

dnemlere (Arapada) erban, (Farsada) ile
(krk) ad verilir. nsann ikinci bir tabiat, yeni
bir alkanlk edinebilmesi, bir hedefe nail olabilmesi veya bir alkanlktan, bir gnahtan kurtulabilmesi iin de gerekli olan bir uygulamay
bu ekilde 40 gnlk bir aba ve sebatla yerine
getirmesi zerinde de nemle durulmutur.
Ve imdi Rabden korkun, ve kemalde ve

hakikatte Ona kulluk edin; ve Irman te
tarafnda, ve Msrda atalarnzn kulluk
ettii ilhlar atn; ve Rabbe kulluk edin.
Ve eer Rabbe kulluk etmek gznzde
kt ise, atalarnzn kulluk ettikleri Irmak
tesindeki ilhlara m, yahut memleketlerinde oturduunuz Amorlerin ilhlarna
m, kime kulluk edeceinizi bugn sein;
fakat ben ve evim halk, biz Rabbe kulluk
edeceiz. (Yeu, 24: 1415)
Kleliin srail Oullar zerindeki tesirleri

konusunda ayrca bkn. Bakara Sresi, notlar 62,
71, 72, 74, 155; Nis Sresi, not 3.
27. Kurn- Kerimde Peygamber Efendimiz
aleyhissalt vesselm iin de buyurulduu zere (Mzzemmil Sresi/73: 18; nsan Sresi/76:
26), insan Allaha en ok yaklatracak olan
ibadetin vakti gecedir. Dolaysyla Kurn- Kerim, burada 40 gn yerine 40 gece tabirini kullanmaktadr. Allaha ibadet ve riyazet kasdyla
40 gn ayrma, tasavvufta seyr-i slk iin de
Mfessirlerin ilgili yetlere dayanarak

vardklar sonuca gre, Hz. Musa (a.s.) Tura en
az iki defa km, Tevrat ald ilk knda
30 gece (gn) kalm, kavminin buzaya
tapmas zerine tevbe iin ikinci defa km, bu
knda da 10 gece (gn), toplam 40 gece (gn)
kalmtr.
28. Her peygamberde gnderildii kavmin hususiyetlerinden emareler vardr. Onun misyonu
bunu gerektirir; nk bir terbiyeci, bizzat yaayp tecrbe ettii hususlarda ok daha baarl olur. Dolaysyla nasl milletler iinde srail
Oullar Cenab- Allah grme isteinde bulunmusa (Bakara Sresi/2: 55), peygamberler
iinde de Hz. Musa (a.s.), benzer bir istekte bulunmutur. Fakat iki istek arasnda tam bir ztlk sz konusudur. srail Oullar, Allahn onca
ak nimetini ve tecellisini grdkten sonra bile
hal Onun varl adna tadklar phe sebebiyle Allah grme talebinde bulunurken, Hz.
Musa (a.s.), her Allah knn Onu grmek iin
tad derin itiyak dile getirmitir. Neticede,
srail Oullarnn inkr kokan kstaha talebine
kar Cenab- Allah (c.c.), kahr tecellisiyle onlar
deta ldrm, sonra kendilerine getirmi; Hz.
Musann arzusuna ise, bu defa yaknndaki bir
daa bir lemack Kudret tecellisiyle da para
para etme eklinde mukabelede bulunmutur.
Burada da Hz. Musa, daa olan tecelli karsnda
dayanamam ve lm gibi baylmtr.
Cz: 9, Sre: 7
ARF SRES
Hz. Musa (a.s.), Allahn madd dnyada husus bir Kelm tecellisine mazhard. Bununla birlikte, bu tecelli, Onun ruhuna ve ruh kapasitesine gre bir tecelli idi. O, ak ve itiyakla bunun
tesinde bir tecelli arzu edince ona dayanamad
ve gelecek yette ifade edilecei zere, kendisine iltifat edal bir hatrlatma ile onun risaletle ve
Allahn kendisiyle husus bir tarzda konumasna mazhar olmakla serfiraz klnd, dolaysyla
vazife ve misyonunun bu erevede olup, tesinin onun iin sz konusu olmad ve kendisine
verilene kretmesi gerektii buyruldu.
Cenab- Allah (c.c.), isim ve sfatlaryla, okluktan kinaye olarak 70.000 denilen perde arkasnda kinata tecellide bulunur. Kinatn da,
insann da, tesine katlanmas zordur. Onun has
tecellilerini kalblerinde ve kalblerinin kapasitesi lsnde hisseden pek ok vel de, ok defa
Hz. Musa gibi kendinden gemekte ve bazlar
371
bu cezbe halini fark ile, eriatn kaideleriyle

dengeleyemediklerinden, bazen atahat denilen
ve ayk halde sylendiinde byk sorumluluk
getirecek ifadelerde bulunmaktadrlar. Buna
karlk, baz vel grnts veren veya kendilerini vel zanneden bakalar da benzer szleri
sylemektedir ki, bu onlar iin ok byk bir sorumluluk sebebidir. Benzer ekilde, nefisleri tam
tezkiyeden, ruhlar tasfiyeden gememi bazlar
da, ibadet ve riyazetle Cenab- Allahn baz ltuf tecellilerine mazhar olunca kendilerini byk
makamlarda zannederek szlerini ve davranlarn ayarlayamamakta, hatt ilerinden sapanlar
ve saptranlar kmaktadr. Bundandr ki Hz.
Bedizzaman, Ben grdm ki, sapan topluluklar imamlar saptrm; btna girmiler, biraz
yol almlar, hedefe vardk zannederek geri dnmler, sapmlar, saptrmlar der. Bu sebeple,
btn yolunda mutlaka eriatn projektrleri nda gitmek gerekir.
372
ARF SRES
Cz: 9, Sre: 7
167
144. Allah, yle buyurdu: Ey Musa! Ben

seni setim ve seni (insanlara iletmek zere
sana vahyettiim) mesajlarmla ve hitabma
mazhar klmakla insanlar zerinde bir mevkie kardm. imdi sen, (senin iin olmayan talepten vazgeerek) sana ne vermisem
onu al ve karlnda her hal, sz ve davrannla kredenlerden ol.29
145. (Artk Musa, Rabbisiyle olan mlkat
sresini tamamlam ve kavminin hayatnda uygulanmak zere Kitab alacak noktaya
gelmiti.) Nihayet Biz ona verdiimiz Levhalarda, (Allaha giden yolda) k tutucu
bir t olacak ve (kavminin iman ve amel
adna muhta bulunduu) her konuya aklk getirecek ekilde ilgili her bir meseleden
bahiste bulunduk. Ey Musa! Bundan byle artk sen bu Levhalara kuvvetle sarl ve
kavmine de, onlarn iinde bilhassa yerine
getirilmesi gereken hkmleri en gzel ekilde hayatlarnda uygulamalarn emret.
taatten kan fasklarn yurtlarnn ne hale
geldiini (ve onlar bekleyen niha yurdu)
size yaknda gstereceim.
146. Hi haklar olmad, olmas da mmkn bulunmad halde yeryznde byklenip alm satanlar yetlerimden yz evirteceim. yle ki onlar, yolumuzun doruluuna dair ne kadar iz, iaret ve delil grrlerse
grsnler yine de onlara inanmazlar. Olgunluk ve doruluk yolunu grseler, onu izlenmesi gereken yol olarak benimsemezler; buna
karlk, erilik ve taknlk yolunu grseler,
hemen onu takip edilecek yol olarak benimserler. Byle yaparlar, nk onlar yetlerimi-
zi batan ve peinen yalanlam olup, onlarn

anlam ve faydalarn idrakten btn btn
uzaktrlar.
147. yetlerimizi ve bir gn hiretle yzyze gelecekleri gereini yalanlayan o
kimseler evet, ite onlarn btn yaptklar
boa gitmitir. Hem, baka nasl olacakt ki?
Yoksa yaptklarndan baka bir eyin karln m greceklerdi?
148. Musa, Rabbisinin huzuruna kmak
iin aralarndan ayrlmasnn ardndan halk, ziynet takmlarndan brr gibi ses
karan bir buza heykeli yapp onu ilh
edindiler.30 Onun kendilerine konumadnn ve onlara herhangi bir yol gstermediinin de mi farknda deillerdi? Buna ramen
onu ilh edindiler ve (btn kinat, yarat-
Cz: 9, Sre: 7
ARF SRES
l ve Ulhiyet gereklerinin aksine hareket

eden ve bylece bizzat kendilerine de zulmeden) zalimler oldular.31
149. Ne zaman ki byle yapmakla ellerine
hasaretten baka bir ey gemediini anla-
29. Bu yetin verdii ok nemli bir ders vardr. Cenab- Allah (c.c), Hz. Musa gibi nazdar
bir raslne bile, Kendisini grme gibi dnyada
kimseye nasip olmayacak bir talebi karsnda
bir hatrlatmada bulunmakta ve Sana verdiim
nimete raz ol ve onun krn eda etmeye bak!
buyurmaktadr. Demek oluyor ki, Cenab- Allah
dnyada herkese kaldrabilecei, kapasitesinin
alabilecei bir nimet vermektedir. Herkese verilen nimet, yani insan iradesine dahil olmakszn
Cenab- Allahn onda var ettii hususiyetler
(kabiliyet, mr, fizik yap, milleti-ailesi, doum yeri ve zaman, vb.) onun hakknda hayrl
olandr. Dolaysyla insanlara den, kendindeki
nimeti idrakle tesini istememek, Bana neden
u nimetler verilmedi? gibi itirazlara girmemek,
bunun yerine verilen nimetin gerektirdii grevi
yapma gayreti iinde olmaktr.
30. Burada, srail Oullarnn karakteriyle ilgili
ok nemli noktaya iaret vardr:
srail Oullarnn asrlarca aralarnda kald
Msrllar, byk ounluu itibariyle iftiydiler ve iftilikte kz ok nemli olduu
iin kze, daha genel manda sra taparlard. Bu putperestlik, yukarda 138inci yette
anlatlan, puta tapan bir toplulua rastladklarnda Hz. Musadan tapnlacak put isteme
hadisesinde de kendini gsterdii zere, ruhlarna sinmiti. Ksaca, kleliin izlerini byk oranda ruhlarnda tayorlard.
srail Oullar, karakter olarak, hemen bozulup rmeye ok yatkn ve zerlerinde srekli kontrol gereken bir kavimdi. Onlar, daha
ziyade kuvvetten ve baskdan anlayan bir karaktere sahiptiler.
srail Oullar, dnyaya ok dkn olmalar
373
yp eyvah dediler ve sapp gittiklerini aka

grdler, ite o vakit szlanmaya durdular:
Eer Rabbimiz bize merhamet etmez ve
bizi balamazsa, bu takdirde hi phesiz
btn btn kaybedenlerden oluruz.32
hasebiyle, onlar iin altn (para), hemen hemen her eydi.

31. Burada Ulhiyet hususiyeti olarak, konumann ve yol gstermenin seilmesi ok manldr.
nk Allah (c.c.), Hz. Musa (a.s.) vastasyla
srail Oullar ile konumu, onlarn peygamberi
olan Hz. Musay kelmna muhatap klmakla
ereflendirmiti. kinci olarak da Allah, bilhassa
Msrdan kmak iin harekete getikleri andan
itibaren Msr iinde, denizde ve lde kendilerine srekli yol gsteriyordu. srail Oullar,
Cenab- Allahn bu her iki byk nimetine ve
icraatna ahittiler; byle iken ve bunlara muvaffak olamayan bir eyin ilh olamayaca ak
iken, kalkp buzay ilh edinmeleri apak bir
zulmd.
32. Yukarda 137, bilhassa 142nci yetle birlikte
bu yette de grld zere Kurn- Kerim,
bazen nemi sebebiyle nce bir neticeyi haber
vermekte, ardndan bu netice ncesi hadiseleri
anlatmaya gemekte ve bylece irad adna bize
belat dersi sunmaktadr. 137nci yet, nce
yaklak asr sonraki niha sonucu, ardndan
asr nceki Msrdan kurtulma neticesini bir
arada takdim buyurmakta ve takip eden yetler,
Msrdan k mteakip olup biten baz nemli hadiseleri nazara vermekte; 142nci yet, Hz.
Musann dada krk gnlk riyazet ve ibadet
sresini bitirdiini bildirmesinin ardndan, onun
daa gelmeden kardeine olan talimatna dikkat
ekmekte ve takip eden yetler, Musa dada iken
onun ve kavminin yaad nemli olaylar anlatmaktadr. Bu yet ise, buzaya tapma sapknlnn neticesini ifade ederken, arkadan gelen
yetler, bu netice ncesi baz hadiselere temas
etmektedir.
374
ARF SRES
Cz: 9, Sre: 7
168
150. Musa, (Levhalar aldktan sonra daha

dada iken halknn buzaya taptn renince) byk bir fke ve znt iinde
halkna dnd ve Benden sonra arkamdan ne kt iler yapmsnz. Rabbinizin
emrini arabuk terk mi ediverdiniz? diye
onlara kt. Levhalar elinden brakp,
(nce Tevhid sahasnda ortaya kan ihtilli
bastrmak iin) onlar uygulamay tehir etti.
Kardeinin bandan tutmu, onu kendine
doru ekiyordu. Kardei, Anamn olu!
dedi: nan ki bu topluluk beni bir hi yerine koydu ve lin edip ldrmeye kalkt. Ne
olur, bana dmanlar sevindirecek bir ey
yapma ve beni bu zalimler topluluu ile bir
tutma!
151. Musa, (hemen Allaha yneldi ve yle)
yalvard: Rabbim! (Bu meseledeki muhtemel ihmal ve kusurlarmzdan dolay) Beni
ve kardeimi bala ve bizi husus rahmetine dahil et; nk Sen, en ok ve en hayrl
merhamet edensin!
152. Buzay ilh edinenlerin balarna hi
phesiz Rabbilerinden etin bir azap, ayrca dnya hayatnda bir zillet gelecektir.
Srekli Allaha iftira ile megul olanlar ite
byle cezalandrrz.33
153. Kt iler yapp sonra da onlarn ardndan pimanlk ve tevbe ile Allaha ynelerek
gerekten iman edenlere gelince, (ey Muhammed,) senin Rabbin, byle bir slah-
hlden sonra phesiz ok balayandr;
(bilhassa Kendisine ynelen kullarna kar)
husus rahmet ve merhameti pek bol olandr.
154. Ne zaman ki fke artk Musada susup tesirsiz hale geldi, o zaman O, (halk
arasnda uygulamak zere) Levhalar ald.

O Levhalardaki yazlarda, Rabbileri karsnda sayg ve korku ile rperenler iin bir
hidayet ve rahmet vard.
155. Derken Musa, (buzaya tapmalar sebebiyle halk adna Allahtan af dilemek ve
Onunla olan ahidlerini yenilemek iin) halk iinden temsilci olarak yetmi kii seip,
tayin buyurduumuz vakitte daa geldi.
(Ama orada o yetmi kii, daha nce ahit
olduklar onca ak almete ramen, Allah
aka grmedike Musann Onunla konutuuna ve getirdii hkmlerin Ondan
olduuna inanmayacaklarn sylediler.)
Bunun zerine onlar o korkun sarsnt
yakalayverdi ve Musa hemen Allaha yal-
Cz: 9, Sre: 7
ARF SRES
375
varmaya durup, Rabbim, dedi, eer dilein yle olmu olsayd, onlar ve bu arada
beni de daha nceden helk ederdin. imdi
iimizde baz akl ermezlerin yaptklarndan
dolay m bizi helk edeceksin? Hayr, bu
ancak Senin bir imtihanndr ki, onunla di-
lediini saptrr, dilediini hidayet edersin.

Sen, bizim koruyucumuz, has yardmcmz,
her iimizde Kendisine gvendiimiz sahibimizsin; o halde bizi bala ve bize merhamet et; nk Sen, balamada en hayrl
olansn.
33. Cenab- Allah (c.c.) buzaya tapanlar cezalandrm, buza yaklm, Samir srlm,
ama Allah dierlerini affetmitir. Oysa bu dierleri, buzaya tapanlarn bu irtidadna mani
olmaya almamt. Ama Hz. Musann dnnden sonra tevbe ettiler ve Allah da tevbelerini
kabl buyurarak onlar affetti (Bk. Bakara Sresi/2: 54, Nis Sresi/4: 153).
376
ARF SRES
156. Bizim iin bu dnyada iyilik takdir

buyur, hirette de: her durumda Sana yneldik, Senin yolunu tuttuk biz. (Hak Teal da) yle karlk verdi: Azabm kimi
dilersem onun bana dolarm: (kimse kendi
ameliyle ondan kurtulamaz, ancak rahmetimle muamele etmem mstesna; nk)
rahmetim her eyi kuatmtr. Bu bakmdan (dnyada ondan herkes istifade etse
de, hirette) onu ancak takva duygusuyla
hareket edenler, mallarn Allah yolunda ve
muhtalar iin harcayanlar ve elbette ki, (nazil olup kendilerine tebli edildike) yetlerimizin tamamna ve kendilerine gsterilen
mucizelere inananlar iin takdir buyurup,
onlara nasip edeceim.
157. Onlar ki, ellerinde bulunan Tevrat ve
ncilde btn vasflaryla kaydedilmi olduunu grdkleri mm (okuyup yazmam
ve dolaysyla yazl kltrden uzak, zihni
ve kalbi tamamen vahiyle ekillenmi bulunan, Allahtan insanlara eli, insanlar katnda ise) neb o en byk Rasle (btn
emir ve yasaklarnda) tbi olurlar. O Rasl,
onlara iyilik, doruluk ve gzellii tebli ve
emretmekte, ktlk, yanllk ve irkinlii yasaklamakta; Allahn pak yaratp pak
sayd btn salkl yiyecek ve iecekleri
onlara hell, murdar yaratp murdar saydklarn ise haram klmakta ve srtlarndaki
(kendi eriatlarndan kalma) ar yk indirip, boyunlarna vurulmu zincirleri zmektedir. te, Ona btn samimiyetleriyle
iman etmi bulunanlar, Onu destekleyen,
Ona yardm eden ve (risalet misyonuyla
gnderilmesiyle birlikte) Ona indirilmeye
balayan Nra (Kurn) tbi olanlar: ite
onlar, (hem dnyada hem de ve bilhassa
hirette) gerek kurtulua erenlerdir. 34
158. (Ey Raslm! Btn insanlara) iln et!
Ey insanlar! uras bir gerek ki ben, he-
Cz: 9, Sre: 7
169
pinize Allahn elisiyim; ki O Allah iindir

gklerin ve yerin sahiplii ve mutlak hakimiyeti. Ondan baka hibir ilh yoktur; hayat veren Odur, lm de O verir. u halde
siz de, Allaha ve Onun btn kelimelerine
(gnderdii btn Kitaplara, btn hkmlerine, btn icraatna) iman eden o mm
Neb Elisine iman edin ve Ona tbi olun
ki, bylece doru yolu bulup, onu takip ediyor olasnz.
159. Musann halk iinde hakk anlatp
onunla insanlar doruya ynlendiren ve
hidayetlerine vesile olan, yine hakka dayanarak doru ve adaletli davranan, doruluu ve adaleti gerekletiren bir topluluk
vard.
Cz: 9, Sre: 7
ARF SRES
34. Kurn, birden ve ok anlaml bir slpla Raslllah aleyhissalt vesselm dnemine intikal
etmekte ve Hz. Musann yapt duaya kavminin mazhariyetini ve o duann kavmi adna kabuln, artk Allah Rasl gelip Kurn inmeye
baladktan sonra onlara iman ve tam tbi olmaya balamaktadr. Burada, bata srail Oullar
olmak zere Kitap Ehline ok ince bir hatrlatma
vardr ki, o da, artk kendi peygamberlerine tbi
olmann Allah Raslne tebaiyet demek olduu
ve kendi kitaplarnn hkmlerinin yerine Kurn ahkmna uymak gerektii; dier bir ifadeyle,
Allah Raslne ve Kurna tbi olann btn
nceki peygamberlere ve kitaplara da tbi olmu
saylaca gereidir. Kurtuluun artk burada
yattn ok anlaml ve ok yumuak, ok okayc bir slpla ifade buyuran Kurn, ayrca
Bakara Sresinin bana bir defa daha telmih-
377
te bulunmaktadr. Bundan sonraki yet de, Hz.

Muhammed aleyhissalt vesselmn risaletinin
hangi din ve inantan olursa olsun btn insanlar iin geerli olduunu ve bu risaletin oturduu
temeli ifade edecektir.
Bu yette dikkat eken bir dier nokta da udur: Zaman, artlar ve kendi karakterleri gerei
bilhassa srail Oullar eriatnda ar hkmler
vard. Bunlarn bir ksm Hz. sa (a.s.) ile tadil
edilmiti (l-i mran Sresi/3: 50); dier pek ok
ar hkmler de Allah Rasl aleyhissalt vesselm ile birlikte kaldrlm oldu. Bakara Sresinin son yetinde de mminlere, Rabbimiz,
bizden nceki mmetlere, (zamann, artlarn ve
mizalarnn gerektirdii terbiyeleri icab) yklediin gibi, bize yle ar yk ykleme! diye
dua etmeleri retilmektedir.
378
ARF SRES
Cz: 9, Sre: 7
170
160. Biz, Musann halkn her biri bir liderin etrafnda on iki toplum halinde on iki
kabileye ayrdk. Halk (lde susuz kalp
da) kendisinden su istedii zaman Musaya, Asnla taa vur! diye vahyettik. O da
vurur vurmaz hemen oniki pnar birden fkrverdi. Her bir kabile kendi su kaynan
bulmutu. Yine, (l scanda) zerlerine
bulutu glge yaptk ve (yiyecek hibir eyleri yokken) ltf u nimet olarak onlara kudret helvas ve bldrcn eti indirip yle buyurduk: Size rzk olarak ne ltfetmisek
onlarn temiz, ho ve sala zararsz olanlarndan yiyin! Buna ramen (yine haddi
ayor, zahmetsiz ayaklarna gelen bu yiyecekler konusunda bile hkmleri dinlemiyor
ve byle yapmakla onlar) bize zulmetmiyor,
bizzat kendilerine zulmediyorlard.
161. Bir vakit de (lde dolap dururlarken
onlar nihayet bir beldeye ynlendirdik) ve
kendilerine yle buyurduk: Bu beldeye
yerlein ve oradan dilediiniz ekilde yiyin, iin. Dua edin, mafiret dilenin, sadakat gsterin ve beldenin kapsndan deta
secde halinde, mtevaz ve emirlerimize
boyun emi olarak girin (katiyen arlk,
taknlk ve bozgunculua dmeyin ve marmayn); Biz de hatalarnz, srmelerinizi balayalm. yilikten baka bir ey
dnmeyen ve Bizi gryormuasna, en
azndan Bizim kendilerini grdmzn
uuru iinde davrananlara ise mkfatlarn
arttracaz.
162. Buna ramen, ilerinde bulunan ve

yanllarnda srarla kendilerine zulmedenler, onlara sylenen (dua, tevazu, itaat ve
sadakat) szn deitirip bir baka ekle
koydular (ve denilenin tersini yaptlar). Biz
de, zerlerine zulmedip durmalarndan tr gkten murdar bir azap indirdik.35
163. (Ey Raslm!) Onlara bir de deniz kenarndaki o beldede ne olup bittiini sor.
Hani orann ahalisi, Sebt (Cumartesi) Gn
iin Allahn koyduu yasa aka iniyorlard: Sebt Gnnn hkmn gzettiklerinde balklar sahile akn akn geliyor,
Sebtin hkmne uymadklar gn ise gelmiyorlard. Kendileri iin konan hkmleri
aktan ineyip durmalar sebebiyle onlar
byle imtihan ediyorduk.36
Cz: 9, Sre: 7
ARF SRES
35. Ayrca bkn. Bakara Sresi/2: 5760, not:

6771.
36. Allah, bir kimse veya topluluk yoldan ksn
diye onlar imtihan etmez. Cenab- Allah (c.c.),
kinatn ileyii ve hayat iin belli kanunlar
koymutur. Din de, bizim ferd ve itima hayatmz dzenlememiz maksadyla Cenab- Allahn, raslleri vastasyla gnderdii bir dier
kanunlar btndr. Bunlar, bizim hem btn
dier varlklarla olan mnasebetimizi ve onlara
kar vazifelerimizi, hem de Cenab- Allahla
(c.c.) olan mnasebetimizi ve Ona kar vazifelerimizi iine alr. Bu her iki kanunlar btnne uyup uymamann sonular vardr ve biz bu
sonular, ne yaparsak ne ile karlaacamz,
(zellikle din sahada) peygamberler veya onlarn
getirdii kitaplar vastasyla Allahn bildirmesi,
ayrca kinat ve hayat zerindeki almalarmz
neticesinde reniriz. Fert fert her birimiz ve her
toplum, kendi yaptklarnn karln grr.
379
te Cenab- Allahn imtihan diye buyurduu

budur ve bu manda btn hayat, bir imtihandan ibarettir.
Bir kii veya bir toplum iyi iler yapmaya devam ederse bundan salih daire (dourgan dng) oluur ve bu dairede gzel i gzel neticeyi
dourur, gzel netice de gzel ie kap aar. Buna
karlk, devam edilen irkin iler ise irkin netice
verir; irkin netice yeni bir irkin ie sebep olur ve
bu defa ortaya fsit daire (ksr dng) kar.
Neticede bunlarn her ikisi de onlar ileyen insanda ikinci bir tabiat haline gelir. Kurn- Kerimde
sk sk geen, Kendileri iin konan hkmleri
aktan ineyip durmalar sebebiyle onlar
byle imtihan ediyorduk; Hayatlar gnah hasadndan ibaret olan inkrc sulular ite byle
cezalandrrz; (Dnyada iken) yapmay tabiat
haline getirdiiniz gzel ilerden dolay vris
klndnz muhteem Cennet! gibi ifadeler, bu
noktaya iaret eder.
380
ARF SRES
164. lerinde bazlar, dierlerini yaptklarndan vazgeirmeye alanlara, Belli ki

Allahn helk edecei veya ok iddetli bir
ekilde cezalandraca bir toplulua ne diye
t verip duruyorsunuz? diyor, onlar da,
Hem Rabbinize kar (marufu yayp mnkere mani olma sorumluluumuz asndan) bir mazeretimiz olsun, hem de bir de
bakarsnz gittikleri yolun neticesini grp,
Allaha bu lde kar gelmekten saknrlar
diye! eklinde cevap veriyorlard.
Cz: 9, Sre: 7
171
165. Derken, kendilerine yaplan btn hatrlatmalar ve verilen tleri tamamen kulak ard ettiler. Biz de, ktlkleri nlemeye
alanlar kurtarp, zulm hayat tarz haline
getirenleri aktan aa yapp durduklar bu
taknlk ve haddi amalarndan tr derdest
ettik ve yoksulluk azabyla kvrandrdk.
166. Serkelik edip, yapmalar yasaklanan
fiilleri ilemeyi srarla srdrnce, onlara
Aalk ve sefil bir ekilde oraya buraya
snan, fakat sndklar her yerden kovulan maymunlar olun! dedik.37
167. Yine bir zaman da Rabbin, srail Oullarnn zerine (fsk ve zulmlerinde devam ettikleri, Allahtan veya insanlardan
bir ipe tutunmadklar takdirde) Kyamete
kadar her defasnda onlara en kt azab
tattracak kimseleri musallat klacan bildirmiti. phesiz senin Rabbin, (vakti geldiinde) cezalandrmas pek abuk olandr;
hi phesiz O, gnahlar ok balayan,
(bilhassa tevbe ile Kendisine ynelenlere ve
mminlere kar) husus merhameti pek
bol olandr da.
168. Onlar ayr ayr topluluklar halinde yeryzne dattk. lerinde salih (inan, dnce, sz ve davranlar itibariyle doru
yolda ve bozgunculuktan uzak) kimseler de
vardr, baka trl olanlar da. Ve onlar, git-
tikleri yanl yollardan, iledikleri hatalardan

dnerler mi diye bazen nimetlerle, gzelliklerle, bazen de musibetlerle imtihan ettik.
169. Bir zaman da ilerinde hayrsz bir nesil tredi ki, Kitaba vris oldular; ama onu
u dnyann geici ve deersiz geimliine
deiir ve sonra da (tam bir aldanmlk iinde), Biz, (Allahn setii bir halk ve Onun sevgilileri olarak) nasl olsa balanacaz! derler. (Byle demekle yaptklarnn
gnah olduunu itiraf etmi bulunmalarna
ramen,) ayn ekilde yine gayr- mer bir
geimlik, bir kazan zuhur etse onu da almaktan ekinmezler. Peki onlardan, Allah
hakknda hak ve gerek olandan baka bir
ey sylemeyeceklerine dair o Kitap gereince salam bir sz alnmam myd? Ve Ki-
Cz: 9, Sre: 7
ARF SRES
tabn iindekileri tekrar tekrar mtala edip

bakalarna da okutmamlar myd? Ayrca, hiret Yurdu, Allaha kar gelmekten
ve dolaysyla Onun azabndan saknanlar
iin elbette daha hayrldr. Hal aklnz
banza almayacak msnz?
381
170. Kitaba smsk sarlan ve namaz btn

artlarna riayet ederek, vaktinde ve aksatmadan klanlara gelince: uras bir gerek
ki Biz, hem kendilerinin, hem de toplumun
slahna adanmlarn mkfatn asla zyi
etmeyiz.
37. Ayrca bkn. Bakara Sresi/2: 65; not 75. Bu yette, Yahudilerin tarih boyu pelerini brakmayan
kaderlerine de iaret vardr.
382
ARF SRES
Cz: 9, Sre: 7
172
171. Bir vakit de o da bir glgelik gibi srail Oullarnn balarnn zerine kaldrp
yle tutmutuk da, dan zerlerine dvereceini sanmlard. Byle yapmamzdaki maksat ve man u idi: Size verdiimiz
(Kitaba) kuvvetle tutunun ve iindeki (kanun, irad ve tavsiyeleri) belleyip, aklnzdan katiyen karmayn ki, bu yolla takvaya
ulaarak, (dnyada da, hirette de banza
gelebilecek azap ve cezalardan) Allahn korumas altna girebilesiniz.
172. Dn ki Rabbin, dem oullarndan,
onlarn bellerinden zrriyetlerini alm ve
onlar bizzat kendilerine, kendi nefislerine
kar hit tutup, Ben sizin Rabbiniz deil
miyim? diye sormutu. Elbette dediler,
hidiz! Byle yaptk ki, Kyamet Gn,
Dorusu biz Senin bizim Rabbimiz olduundan habersizdik! demeyesiniz.
173. Veya, ok nceden beri atalarmz irk
kouyordu, biz de onlarn arkasndan gelmi
(ve yapabilecei baka bir ey olmayan) bir
nesildik. Bu durumda, Senin Rubbiyetini
kabl etmeyip o btl irk yolunu balatanlarn yaptklarndan dolay imdi bizi imha
m edeceksin? eklinde bir mazerette de
bulunmayasnz.38
174. te, (yanl yollarda gidenler) izledikleri bu yollardan dner ve Allaha ynelirler
mi diye iman hakikatlerinin (d dnyada ve
insann bizzat kendi varlnda sergilenen)
delillerini ve (Kurna dahil) yetlerimizi
bu ekilde detaylaryla aklyoruz.
175. (Ey Raslm!) Bir de onlara yetleri-
miz konusunda kendisini bilgili kldmz

kiinin ibret verici kssasn anlat: O adam,
(kendisine verdiimiz bu ilme ramen, koyunun derisinin yzlmesi gibi) yetlerimizden syrlp akta kalakald; eytan da
onu arkasna takt ve neticede azgn sapklardan biri haline geldi.
176. Eer (iradesiyle yapt tercihin ramna) dilemi olsaydk, hi phesiz onu yetlerimiz sayesinde (imann salad insan
kemalt semasna doru) ykseltirdik; fakat
o, yere aklp kalmay tercih etti ve kendi
hevasna uydu. Onun hali kpein haline
benzer ki, zerine varp da uzaklatrmak
iin kendisine bir ey atsan, acaba bir kemik midir diye seirtir ve dili darda solur; kendi haline brakp bir ey yapmasan,
Cz: 9, Sre: 7
ARF SRES
yine kemik peinde yanna sokulur ve dili

darda solur. te, yetlerimizi yalanlayan
bir topluluun hali byledir. (Ey Raslm!)
Byle ders ve ibret verici bir kssay anlat ki,
belki tefekkr melekeleri harekete geer.
177. yetlerimizi yalanlayan ve bizzat ken-
38. 172nci yette anlan ve neticesiyle bu yette

de devam eden hadise, insann zn, varlk sahasndaki konumunu ve Allah ile olan alkasn
anlamak bakmndan olduka nemlidir. Bu hadisenin ifade ettii anlam ve iarette bulunduu
daha baka gerekleri yle zetleyebiliriz:
Allah, her trl zaman ve mekn snrlamasnn dnda bulunduundan, Onun iin dnbugn-yarn eklinde bir zaman blmlenmesi de sz konusu olamaz. Zaman ve mekna
bal olup, her eye ve her hadiseye bu adan
bakan biziz. Bu sebeple, Allah hakknda Bizimle ne zaman ve nerede konutu? eklinde
bir soru sormak manszdr.
Bizim amzdan ve zaman-mekn perspektifinden yaklaldnda, yaratl ve varlk,
bir ini izgisi (kavs-i nzul), bir de k
izgisi (kavs-i ur) takip eder ve pek ok
lem ve merhalelerden geer. Mesel, bir makalenin, yazarnn zihninde, bir plan eklinde ve bir de dta kelimelere dklm halde
farkl varlk biimleri ve merhaleleri olduu
gibi, btn varlklarn da Allahn lminde,
Kaderin defterinde ve Kudretin sahalarnda
var olma merhaleleri ve biimleri vardr. uurumuz madd varlmzdan deil, manev
varlmzdan, ruhumuzdan veya ruh sahibi
oluumuzdan kaynakland iin, Allahn bizimle bizi madd varlk alanna karmadan
nce veya kardktan sonra ruhumuzla veya
mahiyetimizle konumas pekal mmkndr. Onun madd varlklarnn basksndan
ve zindanndan byk lde kurtulup kalb
ve ruhlarnn derece-i hayatlarnda yaama
imkn bahettii bazlar, yette anlan konumay hatrlayabilirler.
383
dilerine zulmedip duran bir topluluun hali,

gerekten de ne kt bir misaldir.
178. Allah kime hidayet nasip ederse, doru
yolu bulan odur. Kimi de saptrrsa, artk
yleleri btn btn kaybedenlerin ta kendileridir.
yette dikkat eken ok nemli bir nokta,

Cenab- Allahn insanlardan ald, Evet,
Sen bizim Rabbimizsin. sznn, insan iin
balaycldr. yle ki insanlar, baka bir
ey olmasa da, bu sz sebebiyle Allah karsnda herhangi bir mazeret ileri sremeyeceklerdir. Dolaysyla bu ahd vermenin herkes
iin geerli objektif bir yan bulunmaldr. Bu
objektif yan, Peygamber Efendimizin aleyhissalt vesselm, Her doan, slm ftrat
zere doar. (Buhar, Cenaiz, 80) hadisinde gryoruz. Bu demektir ki, her insan, Allah bulabilecek bir ftrat (yaratl) ve Ona
kar tabi bir temaylle dnyaya gelir, daha
dorusu gnderilir. Hadisin devamnda ifade
buyurulduu gibi, her ne kadar bu tabiat ve
temayl, daha sonra kiinin ailesi, evresi ve
ald eitimle karartlabilse de, Kurn- Kerimde, (Ey Raslm,) syle onlara: imdi
deyin bana: Allahn bir cezasna urarsanz
veya Kyamet banza kopuverse, Allahtan
bakasna m yalvarrsnz? Eer (vicdannzn sesini itiraf edebilecek kadar olsun) doruluktan nasibiniz varsa, haydi cevap verin!
(Enm Sresi/6: 40) yeti trnden yetlerin ifade ettii zere, insan vicdan bilhassa
belli durumlarda Allah derinden duyar. O,
herkesin vicdanna yardm isteme ve dayanak
arama noktalar koymutur. Bunlar, insan bilhassa aresiz kald, bir i baarmak veya bir
tehlikeden kurtulmak iin tutunduu btn
sebeplerin elinden kt en mitsiz anlarda
Allah derhal insana duyurur. Her ne kadar
insan tehlikeden kurtulduktan veya maksadna ulatktan sonra, sanki byle bir tecrbe
yaamam gibi eytann tesiri altndaki nefsinin ivalaryla Allahn bizzat varln veya
384
ARF SRES
Rubbiyetini inkra devam da etse, vicdannn tecrbe ve duyular o ldnde ortaya

kacak ve insann, kl bel misakn inkra mecali kalmayacaktr. (Ayrca bkn. Tereddtler, 2, 7985)
yette geen bizzat kendilerine, kendi nefislerine kar hit tutma ifadesi ise, bir baka
nemli geree parmak basmaktadr. Vicdanmzda Allahn varln ve Rubbiyetini, bizi
yaratan, rzklandran, byten, terbiye eden
ve koruyan bir Rab oluunu itiraf etsek de,
Cz: 9, Sre: 7
nefis bunu kabule yanamaz. nk o, kendi dnyasnda diledii gibi yaamak, itiha ve
zevklerini diledii gibi tatmin etmek ister ve
bunun iin de kendi stnde onu snrlayacak
bir gcn varln kabul ve itiraf etmek istemez. Fakat her eye ramen sahibinin, yani
insann vicdannda Allahn varln ve Rubbiyetini duymasna da mani olamaz. Ama
iman, nefsi de ikna ve iman esaslarn itiraf
gerektirdii iin, vicdann duymas iman demek deildir.
Cz: 9, Sre: 7
ARF SRES
173
385
edindikleri sahte ilhlar ise Onun isimleriyle aranlar) terkedin ve onlara hi

nem vermeyin. Onlar, her ne yapyorlarsa
onun karln greceklerdir.
181. Yarattklarmz iinde (Allah Gzel
simleriyle gerektii gibi tanyan, dolaysyla) hakka dayanarak insanlarn hidayetine vesile olan ve yine hakka dayanarak doru ve adaletli davranan, doruluu ve adaleti
gerekletiren bir topluluk da vardr.
182. yetlerimizi yalanlayanlara gelince, onlar (tuttuklar yolun sonucu olarak) hi farkna varmayacaklar ekilde ve hi bilmedikleri bir yerden adm adm helke srkleriz.
183. Onlara belli bir sreye kadar mhlet veririm. (Onlar, bu ekilde hayatta kalmalarn
kendilerine balasalar da, bu, helke doru
srklenmelerinde haklarndaki hkmn
tamamlanmas iindir. te,) Benim tuzam ve vakti geldiinde cezalandrmam, kesinlikle kar konulamaz kuvvettedir.
179. Yarattmz cinler ve insanlar iinde

(iradelerini yanl yolda, nefislerinin arzusu
istikametinde kullanan) pek oklarn Cehennem iin ayrdk. Onlarn kalbleri vardr,
fakat onlarla meselelerin zne inip gerei
idrak edemezler; gzleri vardr, fakat onlarla grlmesi gerekeni gremezler; kulaklar vardr, fakat onlarla duyulmas gerekeni
duyamazlar. Bu halleriyle onlar, kk veya
bykba hayvan srs gibi, hatt onlardan daha ok insiyaklarna tbi, yol bilmez
ve gdlmeye mahkmdurlar. Onlardr gereklerden btnyle habersiz olanlar.
180. Mutlak manda ve kusursuz derecede
gzel isimler Allahndr; Onu bu isimlerle arn ve Ona onlarla dua edin.39 Onun
isimleri konusunda haktan saparak, (Onu
Ona ait olmayan isimlerle, buna mukabil,
184. Hi dnmezler mi ki, (yllardr birlikte bulunduklar) o arkadalarnda (Raslllah) delilikten en kk bir eser yoktur.
O ancak, belli ki onlar kbetleri konusunda uyaran bir uyarcdr.
185. Gklerin ve yerin i boyutuna, onlar
idare eden muhteem ve her trl kusurdan uzak hkmranla, ayrca Allahn
eyay yaratmasna, yaratt tek bir eye
bir defa olsun dikkat kesilmezler mi? Hem,
ecellerinin yaklam olmadn nereden biliyorlar? (O uyarcnn getirdii btn bu
gerekleri ve ikazlar ihtiva eden) Kurna
inanmadktan sonra, artk baka hangi sze
inanacaklar?
186. Allah kimi saptrrsa, artk onu doru
yola iletecek kimse yoktur. Allah, o saptrdklarn taknlklar iinde gayesiz ve babo srklenip gitmeye terkeder.
386
ARF SRES
Cz: 9, Sre: 7
187. (Ey Raslm!) Sana Kyametin ne zaman gelip demir atacan da soruyorlar. De
ki: Onun bilgisi ancak Rabbimin katndadr. Ondan baka kimse onun zerindeki
bilinmezlik perdesini kaldramaz. Kyamet,
gklerle yer ve onlarda bulunan btn varlklar iin dayanlmas ok zor bir hadisedir.
O, size beklenmedik anda ve birden gelir.

Sanki sen onun vaktini merakla aratryormusun ve peygamber olman da onu bilmeni gerektiriyormu gibi, onu sana srarla
soruyorlar. De ki: Onun bilgisi ancak Allah
katndadr, fakat insanlarn ou bu gerei
de bilmezler.
39. Mkemmel bir kitap mkemmel kitap yazma fiiline, mkemmel yazma mkemmel yazar
unvanna, mkemmel yazar unvan mkemmel
yazarlk sfatna, mkemmel yazarlk sfat
mkemmel yazma kabiliyet ve fonksiyonuna,
mkemmel yazma kabiliyet ve fonksiyonu mkemmel bir yazara iaret eder. En gzel misaller
Allah iindir ve Onun iin verilir, verilmelidir
fehvasnca, yaratltaki ve kinattaki (eser) mkemmeliyet mkemmel yapma ve mkemmel
yaratma fiiline, mkemmel yapma ve yaratma
fiili mkemmel yapan ve yaratan unvanna, mkemmel yapan ve yaratan unvan mkemmel
yaratclk ve yapma sfatna, mkemmel yaratclk ve yapma sfat Allah iin asl, ayrlmaz
ve lzm bir vasf olan mkemmel yaratma ve
yapma hususiyetine (en), mkemmel yaratma
ve yapma hususiyeti de ona sahip bulunan mkemmel Zta dellet eder.
(Hakm), rzklandran (Rezzak) gibi isimlerine

de ulaabiliriz. Bu demektir ki, iindeki btn
eya ve hadiselerle birlikte kinat, Allahn isimlerinin tecelli, yani kendilerini gsterme, icraatn
ortaya koyma sahas, hatt bunlarn rn olup,
bu isimler, onlardan kaynakland sfatlara, sfatlar onlarn kayna olan enlere (un Ztn
zt, onlarsz dnlemeyecek hususiyetleri) ve
enler de lh Zta dellet eder. Bir varlkta,
bu isimlerden biri veya bir ka ne karak o
varln karakterini, ana hususiyetini oluturur ve dier isimler bunlara tbi mevkide kalr.
Varlklar arasndaki farkllklarn, taayynat ve
teahhusatn (her bir varln kendine has zelliklerle kendisi oluunun) sebebi de, ite onlara
asl hususiyetlerini veren isimlerdeki farkllklardr. Mesel, Cevad isminin ne kt kiiler,
genellikle ve bilhassa bu isme mazhariyetlerini
ortaya koyabilirlerse cmert, Muhsin isminin
ne kt kimseler ihsan sahibi, Kadr isminin
ne kt kimseler muktedir, Alm isminin ne
kt kimseler lim olur.
Bir kitabn ilim, belat ve yazabilme, dzene

koyma, fikirleri ifade edebilme sfat ve kabiliyetlerini, ayrca bilen, yazan, dzenleyen gibi isim
veya unvanlar gstermesi misali, iindeki btn
eya ve hadiselerle birlikte kinat da, Allahn
pek ok sfatlarna ve isimlerine iaret eder. Ancak sonsuz bir ilmin, iradenin ve kudretin eseri
olabilecek olan kinata bakarak Allahn her eyi
bilen (Alm), mutlak dileyen (Mrd) ve mutlak
kudret sahibi (Kadr) olduu neticesine varabilir,
ayrca kinattan, Onun ekillendiren (Musavvir), renk veren (Mlevvin), her eyi gzel yapan
(Ceml), ssleyen (Mzeyyin), sonsuz merhamet
sahibi (Rahman), husus merhameti pek bol (Rahm), her yaptnda pek ok hikmetler bulunan
Allah, Ona has isimlerle armal ve bu

isimlere dayanarak Ona dua etmeliyiz. O, Kendine has isimlerin dnda, bilhassa Onun iin yakksz isimlerle asla arlamayaca gibi, Onun
iin asla uygunsuz misaller de verilemez. Ayrca,
duamzda neye ihtiya duyuyorsak Ona o ihtiyac giderecek ismi anarak dua edip yalvarmak, her
zaman yerinde olan harekettir. Ona, ifaya ihtiya
duyduumuzda f ismiyle, rzka ihtiya hissettiimizde Rahmn ve/veya Rezzak ismi veya
isimleriyle, bir skntdan kurtulmak istediimizde Mferric, Kif gibi isimleriyle dua ederiz.
Cz: 9, Sre: 7
ARF SRES
174
387
siyle nsiyet etsin diye eini var etti. Derken, bu ikisi bir araya gelip de erkek eini
brynce, kadn belli belirsiz hafif bir yk
yklenir ve onu bir zaman tar. Nihayet tad yk arlanca, eler birlikte, bir endie ve telala Rabbileri olan Allaha ynelme gerei duyar ve Eer bize salkl, eli
aya yerinde bir ocuk verirsen, andolsun
biz de karlnda kredenlerden oluruz!
diye iten ie yalvarmaya dururlar.
190. Nihayet Allah onlara diledikleri gibi
salkl, eli-aya yerinde bir ocuk verir (ve
bu ekilde birbirini takiben nesiller meydana
gelir). Ama anne-babalar, Allahn kendilerine verdii bu nesiller sebebiyle, (onlar tabiata ve sebeplere havale etme veya onlardaki
gzellik ve baarlar ya bizzat kendilerinden
veya ocuklarn kendilerinden bilme, ya da
onlardan dolay Allah unutup, kendilerini tamamen onlara hasretme gibi yollarla)
Allaha ortaklar koarlar. Oysa Allah, Kendisine ortak koanlarn ortak komasndan
da, kotuklar ortaklardan da mutlak manda
akndr, nihayet derecede uzaktr.
188. De ki: Ben, Allah dilemedike, (O msaade edip yolumu amadka, gerekli gc
ve vastay nasip etmedike) kendi adma
yarayl veya yaraysz hibir eye muvaffak olamam. Eer mutlak manda gayb,
(dolaysyla gelecekte ne olacan) da bilmi
olsaydm, (hi zarar etmeden) srekli krda
olurdum; hem (ona gre tedbirimi alrdm
da,) bana ne bir zarar dokunurdu, ne de bama bir ktlk gelirdi. Ben sadece, inanmaya ak bir topluluk iin onlar (her trl
kar) uyarc, (iman ve salih amelin karlnda ise Allahn af, rahmet ve mkfatn)
mjdeleyiciyim.
191. Bir ey yaratmak yle dursun, bizzat

kendileri yaratlm bulunan varlklar m
Ona ortak tanyorlar?
189. O Allah ki, sizi tek bir nefisten yaratt

ve onunla ayn tr ve mahiyetten de kendi-
194. Allahtan baka kendilerine ynelip

yalvardnz, dua ve ibadet ettiiniz ne ve
192. Ve onlara hibir yardm olmayan, brakn onlara yardm etmeyi, kendilerine bile
yardm dokunmayan varlklar m?
193. (Ey mrikler! O varlklar nasl ilh ve
Allaha ortak olabilirler ki, brakn hidayet
etmeyi, dualara cevap vermeyi, onlar ilh
edinip Allaha ortak tanyan) siz, onlar iyi
bir yola, hayrl bir maksada aracak olsanz, bu arnza bile cevap veremezler. Onlara ister byle bir davette bulunmusunuz,
ister btn btn skt durmusunuz, hi
farketmez.
388
ARF SRES
kim varsa hepsi sizin gibi yaratlm kullardr. Siz (baka trl dnyor, baka trl
itikad ediyorsanz ve bu dnce ve itikadnzda) samimi iseniz, haydi onlara yalvarp
dua edin de, size cevap versinler!40
195. Nasl cevap versinler ki, onlarn yrmek iin ayaklar m var? Yoksa tutmak
40. Bir zaman, Trkiyede baz ilk okullarda materyalist zihniyetli retmenler, snflara ekerle
girer ve renciye, Allahtan eker isteyin bakalm, verecek mi? diye sorar, tabi byle bir
istee cevap gelmeyince, imdi benden isteyin,
bakalm verecek miyim? diyerek gya bir diyalektikle haa Allahn olmad kfrn krpe
dimalara zerketmeye alrlard. Bu mflis dnce, Allah, Yaratcy, yaratlmn cinsinden
dnen, tarihin grd en ilkel bir dnce
tarz idi. Bu yet gibi, Hz. brahimin de Nemrut karsnda, Rabbim gnei doudan getirir,
haydi sen onu batdan getir! meydan okumas,
bu ilkel dnceye kar en mthi bir tokattr.
Kinatn yaratl gibi, onun btn ileyii de
tamamen Allahn icraatna dahildir. Ve bu icraat, dierlerinden bamsz olarak sadece tek
bir nesneyi nazara alan ok cz ve husus bir
hikmete dayal olarak cereyan etmez; bu icraat,
ayn anda kinatn hem tamamn, hem de tek
tek iindeki her bir varl, btn bu varlklarn
birbirleriyle ve kinatn tamamyla olan mnasebetleri iinde nazara alan kll bir hikmet erevesinde cereyan eder.
Hz. brahimin Nemruta istisnasz herkes iin
geerli ve en geni dairede sorduu soruyu, yukarda sz geen retmenlere ve benzerlerine,
Madem yle, haydi yaratlmlar iinde en akll, en bilgili, uur ve irade sahibi varlklar olarak
haydi ackmanz, susamanz, uykunuzu nleyin; vcudunuza, hatt tek bir organnza, hatt
tek bir hcrenize baka bir alma sistemi tayin
edin! Haydi, btn insanlk olarak bilginizi, g-
Cz: 9, Sre: 7
iin elleri mi var? Veya grmek iin gzleri

mi var? Yahut iitmek iin kulaklar m var?
(Ey Raslm! Onlara) de ki: Haydi, Allaha
ortak tandnz ne varsa arn, onlara
yalvarn, sonra da bana kar istediiniz tuza kurun ve elinizden geliyorsa bir an bile
gz atrmayn.
cnz, teknolojinizi birletirin de tek bir ot, tek

bir buday danesi meydana getirin! dense, onlar
da aynen Nemrut gibi app kalacaklardr. Yaratl kr, sar, uursuz, bilgisiz, iradesiz tabiata, maddeye, zorunluluk ve tesadf gibi varl
olmayan birtakm isimlere, nitelemelere verirler,
fakat yaratmaktan ok daha kolay olan idareyi
tabiata, zorunluluk ve tesadflere brakmazlar.
Bu da, inkrclarn kendi kendileriyle elimelerinden bata bir man ifade etmez.
Varlklar iinde en geni uura ve yapabilme,
retebilme gcne sahip insann bile, hayatnn
en az onda dokuzu iradesi dnda gemekte;
onun bile dnyaya gelmesi, ekli, rengi, ailesi,
rk, doum-lm yer ve tarihi, vcudunun almas, ackmas, susamas, gecesi-gndz,
ksaca hayatnn ok byk blm kendisinden
bamsz cereyan etmektedir. O, ackma, susama, uyuma, nefes alp-verme gibi hayat ihtiyalarna sz geirememekte ve deta onlarn klelii
altnda bir hayata mecbur bulunmaktadr. Buna
karlk, onun hayat ile btn bu ihtiyalar, vcudunun yaps, ileyii ve tabi evre arasnda
muhteem bir henk ve ibirlii sz konusudur.
Btn bunlar ve ayrca kinattaki muhteem sistem, muhteem dzen ve henk mutlak bir ilim,
irade ve kudreti gsterdii halde, bunlarn sahibi
bir Mutlak Varla inanmamak, sadece insann
kendisini aldatmasndan baka bir ey deildir.
Allah inkr, bir insann debilecei en dipsiz,
en derin ukur, en korkun cehalet, en pespaye
bir tercih; akl, uur, dnce sahibi bir varlk
olmaktan istifa, en dehetli bir yalan ve iftiradr.
Cz: 9, Sre: 7
ARF SRES
Cenab- Allah (c.c.), insana varln ayrca

gnde ok defalar ok baka yollarla da hissettirir. Hayatnda bir defa olsun duas kabul olmayan insan yok gibidir. Dua etsin etmesin,
baz isteklerinin ummad zamanda ummad
ekilde ve ummad yerden karlandn, aresiz kald ok noktalarda gayb bir elin imdadna yetitiini, dmesine ramak kald anlarda
birinin elinden tuttuunu ve bunun gibi daha
baka tecrbeleri her insan defalarca yaar. Ama,
Allah kabul etmeme adna bunlar da, sadece
insan yaktrmas bir isimden ibaret olan tesadfe verir ve yine cinayetlerin en byn iler. Btn bunlar karsnda, akll grnen pek
ok insann, pek ok szmona bilim adamnn
iledii bu affedilmez Allah (c.c.) inkr cinayeti karsnda imann ne byk bir ltuf, hem
de Allahn, deta karlksz verdii ok byk
bir armaan olduunu idrak ve itiraf etmemek
mmkn deildir.
389
Bundan sonraki yet, ilh yerine konan her

eyin, bunun ad ister tabiat, ister tesadf, ister
madde, ister put olsun, kudrete, grmeye, iitmeye mlik bulunmas gerektiini ifade buyurur.
nk kinatta hayvan gibi, insan gibi gc,
grmesi ve iitmesi olan varlklar vardr. Bunlar,
kendilerinin, evrelerinin yaratcs olmadna
ve yukarda sz edildii zere, hayatlar ok
byk oranda kendilerinden bamsz cereyan
ettiine gre, kudret, grme ve iitme gibi melekeleri onlara veren ve dolaysyla onlara sahip
biri mutlaka bulunmaldr. Bu ok ak gerek
karsnda, bilim a denilen son asrlar insanlarnn, hem de bilim adam denilen baz kiilerin
en ilkel dnemlerdeki insanlarn bile kavrad
bu gerei inkrla, elsiz, ayaksz, gzsz, kulaksz, uursuz, gsz, bilgisiz madde, tabiat, tesadf gibi putlara taklmalar, nefislerinin, hevalarnn ve eytann kendilerine korkun bir oyunu
ve tarifi mmkn olmayan bir aldantr.
390
ARF SRES
Cz: 9, Sre: 7
175
196. Benim sahibim ve koruyucum, Kitab fasl fasl indirmekte olan Allahtr ve O,
btn salihleri korur, sahiplenir.
197. Sizin Onu brakp da kendilerine yalvarp yardma ardnz (reisleriniz, her
trden sahte ilhlarnz), size en kk bir
yardmda bulunamadklar gibi, (Allahn
izni olmadka) bizzat kendilerine bile en
ufak bir yardmlar dokunmaz.
198. Onlar hayrl bir maksada, size rehberlik yapmaya arsanz, onu da iitmezler, (nk kulaklarna sz girmez). (Ey
insan!) Onlarla karlatnda sana baktklarn grr (ve gerekten grdklerini sanrsn). Oysa onlar (bakar ama) grmezler,
hisleri ve idrakleri lmtr.
199. Sen (ey Raslm,) her eye ramen
msamaha yolunu tut; iyilii, gzel ve faydal davranlar yaymaya al ve (gittikleri
yoldan da, ne yaptklarndan da habersiz) o
cahillere aldr etme.
200. Eer (davette bulunurken, ibadet ederken, gnlk hayatn esnasnda) eytandan
herhangi bir drtme hissedersen, hemen
Allaha sn. Hi phesiz O, hakkyla iitendir; hakkyla bilendir.
201. Kalbleri Allaha kar saygyla dopdolu
olan ve Ona isyandan, dolaysyla bu isyann getirecei cezadan saknanlar: eer onlara eytandan bir sinyal iliecek olsa hemen
kendilerini toparlar ve Allah hatrlarlar; ve
artk basiretleri tam yerindedir.
202. eytanlarn (o insan grnml inkrc) kardelerine gelince: eytanlar, onlar dtkleri isyan bataklnda daha da srkler
durur; sonra yakalarn da hi brakmazlar.
203. (Ey Raslm!) Onlara istedikleri trden
bir mucize getirmediin zaman veya bazen
vahiy kesildiinde, Demek uyduramadn,
bulup-buluturamadn ha! derler. De ki:
Ben ancak, bana Rabbimden ne vahyolu-
nuyorsa ona uyarm. te bu Kurn, (sizi

yaratan, byten, koruyan, rzklandran)
Rabbinizden gzlerinizi aacak, gerei grmenize yardmc olacak i idrak klardr
ve inanmaya ak bir topluluk iin hidayet
kayna ve (hayal bile edemeyeceiniz genilik ve berekette) bir rahmettir.
204. Kurn okunurken hemen dikkat kesilip ona kulak verin, susup dinleyin ki, rahmete erdirilesiniz.
205. Rabbini sabah ve akam iten ie, yalvararak, rpererek, yksek olmayan (fakat
kendinin iitebilecei) bir sesle zikret ve sakn gafillerden olma.
206. Hi phesiz, Rabbinin huzurunda bulunan (melek)ler, asla byklenip de Ona
kulluk ve ibadetten geri kalmaz; (her trl noksanlktan, orta olmaktan, insan-cin
gibi uurlu varlklarn Ona atfettii btn
uygunsuz vasflardan) Onu daima tenzih
ve yalnzca Ona secde ederler.
Cz: 9, Sre: 8
ENFAL SRES
176
391
hakik mminlerseniz, Allaha ve Raslne

(btn emir ve yasaklarnda) itaat edin.1
2. Mminler ancak o kimselerdir ki, yanlarnda Allah anld, Allahtan bahsedildii
zaman kalbleri rperir ve kendilerine Onun
yetleri okunup tebli edildiinde, bu onlar
imanda daha bir pekitirir ve btn ilerinde
daima ve yalnzca Rabbilerine dayanp gvenirler.
3. Onlar, btn artlarna riayet ederek,
vaktinde ve aksatmadan namaz klarlar
ve kendilerine rzk olarak (mal, g, zek,
bilgi...) ne ltfetmisek, onun bir miktarn
(Allah rzas iin ve kimseyi minnet altnda
koymadan ihtiya sahiplerine) geimlik olarak verirler.
8. ENFAL SRES
slmn Medine dneminde, Bedir Savann

hemen arkasndan inmitir. Bu savala ilgili
baz nemli hadiseleri ve onlar-dan karlmas
gereken dersleri ele alr. man, hicret, cihad,
sava hukuku, anlamalar, ganimetler, sabr,
yardmlama, cid-diyet, tevekkl gibi konularda
dersler verir. 75 yettir.

1. (Ey Raslm! O mminler) sana harp ganimetlerinden soruyorlar. De ki: Harp ganimetleri Allahn ve Raslndr (ve onlar,
o ganimetleri diledikleri gibi taksim ederler.) Bu bakmdan, btn hkmlerinde
Allaha kar gelmekten saknn ve (aranzda herhangi bir anlamazla meydan vermeyin, anlamazlk olduunda da hemen)
aranz dzeltin. Eer gerekten iman etmi
4. te (parmakla gsterilmeye deer bu stn kmetler), gerekten mmin olanlardr.

Onlar iin Rabbileri nezdinde terakki stne
terakki ve birbiri stne mevkiler, (byk
ltuflara ak) bir mafiret ve pek bol, artp
eksilmeyen, hi zararsz ve btnyle hayr
bir rzk (olarak Cennet nimetleri) vardr.
5. Hani Rabbin seni, gereklemesini oktan
irade etmi bulunduu hak bir i iin evinden karmt. Bununla birlikte mminlerden bir grup, hadiselerin ald ynden hi
de honut deildi.
6. Allahn oktan irade buyurduu ve gerekleme yoluna girmi bu hak meselede
hadiselerin yn apak ortaya ktktan
sonra bile, sanki gz gre gre lme srkleniyorlarm gibi seninle mnakaa ediyorlard.
7. Allah size, o iki taifeden (kervan ve yaklamakta olan Mekke ordusundan) birisine
kar kesin galip geleceksiniz diye sz vermiti. Siz, hissenize gsz taraf dsn
istiyordunuz; oysa Allah, verdii hkm,
hkmn icra ve bu icrann dsturlar gerei hakk stn klp onun hak olduunu
392
ENFAL SRES
gstermek ve o kfirlerin ileri gelenlerinin

kklerini keserek, kfrn tam malbiyetiyle
neticelenecek bir yolu balatmak diliyordu.
8. Byle diliyordu ki, hayatlar gnah ha-
1. yette, harp ganimetleri eklinde tercme

edilen kelimenin asl enfal, tekili nefldir ki, kkten bye, kuldan Allaha ilve itaat ve
ibadet (nafile), bykten ke, Allahtan kula
fazladan mkfat mansna gelir. limlerin
ounluu, bu yette enfalden kastn sava ganimetleri olduu zerinde mttefiktir. Bununla
birlikte, ileride gelecek olan 41inci yette dorudan ganimet kelimesi kullanld iin, enfalin
daha geni bir manya geldii zerinde de durulabilir ki, nitekim zerine at srmeden, ordu
sevketmeden ve savamadan elde edilen ganimetler anlamndaki fey de (Har Sresi/59: 6), buna
dahil grlmtr. Kanaat-i cizanemce, Allah
yolunda yaplan her trl hizmete terettp edebilecek dnyaya ynelik herhangi bir kazan da,
Allahn rzas ve Cennet dnda ek bir kazan
olmas hasebiyle enfal kelimesinin kapsamna
dahildir. Fakat bu yette husus manda harp
ganimetleri anlamnda kullanlmtr.
Bir mmin, btn davranlarnda Allahn
rzasn gzetir; o, slm yolunda hizmet ederken ve gerektiinde bu hizmetin bir boyutu
olarak savarken de ayn maksad takip eder ve
Allahn Kelimesini yceltmeyi hedefler. Mal,
mevki, makam, mansp, hret gibi dnyaya ait
hibir gaye onun kalbinde yer bulamaz. Allahn
ona verecei mkfat Cennettir ve mminden
honut veya raz olmasdr. Dolaysyla mmin,
Allah yolunda hizmet karlnda herhangi bir
dnyev beklentiye giremez ve savata da ganimet peinde koamaz. Ganimet, savan ancak dnyaya bakan ek bir mkfatdr ki, o da
ncelikle Allaha ve Raslne aittir; dolaysyla
mminlere den, onlar nasl bir taksim yaparsa
ona raz olmaktr. Bu bakmdan, yet-i kerime,
ta batan mminlerin kalbini buna ayarlamakta
Cz: 9, Sre: 8
sadndan ibaret olan o inkrc sulular holanmayacak da olsa, hakk stn klp onun
hak olduunu, btl iptal edip onun da btl
olduunu gstersin.2
ve bir yandan ganimet iin savalamayacan

vurgularken, dier yandan, savata herhangi bir
mmin ganimet olarak bir ine bile alm olsa,
bunu nce komutanna veya devlete teslim etmesi ve bundan sonra yaplacak taksime de raz
olmas gerektiini retmektedir.
2. Yukardan beri gelen yetler, Bedir Savan
netice veren hadiseler hakkndadr. Peygamber
Efendimiz aleyhissalt vesselm, Medineye hicretlerini mteakip nce buradaki Yahudilerle iki,
hatt birka toplumlu bir ehir devleti statsnde, bu devletin bakan olarak bir anlama yapt.
Ardndan yeni bir pazar kurdurarak, ekonomik
bamszlk yolunda Mslmanlarn nn at
ve Mslmanlar arasnda tarihte ei grlmedik
bir dayanma getiren kardelik ilan etti. Bu arada, Medine iinde Yahudi cemaatlerinin yansra
mrikler ve mnafklar, Medine dnda ve lde de Mekkeyi lider kabul eden mrik kabileler
yayordu. Mekkeliler, Medinede mnafklarn
ba Abdullah ibn beyy ibn Sella Peygamber
Efendimizi Medineden karmalar iin bask
uyguluyorlar, zaman zaman Medine banliylerine
kadar uzanan basknlar yapp talanda bulunuyor
ve kan dkyorlard. Bu ar artlar altnda Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselm, hem
slmn varln devam ettirmek hem de onu
tebli vazifesine devam edebilmek iin emniyeti
salama mecburiyeti duyuyordu. Bu maksatla,
ayrca Mslmanlarn varln hissettirme ve
ldeki kabileleri Mekke etrafnda toplanmaktan
alkoyma dncesiyle de sk sk le seriyyeler
gnderiyor, hatt bazen bu seriyyelerin banda
bizzat kendileri bulunuyordu. Bununla beraber
denebilir ki, bu seriyyelerin hibirinde sava olmad ve kan dklmedi.
Medineye hicret eden Mslmanlarn geride
Cz: 9, Sre: 8
ENFAL SRES
kalan btn mallarna Mekkeliler el koymutu.

Byk miktarda bu mallardan oluan bir ticaret kervann Eb Sfyan liderliinde Suriyeye gndermilerdi. Kervan dn yolunda iken
Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselm,
temelde Mslmanlara ait olan veya bunlar karlnda satn alnm bulunan mallar istirdat
etmeyi dnd. yetlerden aka anlald zere, Cenab- Allah ise, slmn varl ve
gelimesi karsnda byk endielere kaplan
Mekkelilerin kervan koruma gayesiyle ve fke
iinde harekete gemelerini ve Mslmanlarla
karlamalarn murat buyuruyordu. Hadiseler,
Cenab- Allahn murat buyurduu ekilde geliti. Sadece 2 veya 3 tanesi atl, 70 kadar deveye
binmi, gerisi yaya 313 kadar Sahab ile Medineden ayrlan Peygamber Efendimiz aleyhissa-
393
lt vesselm, murad- lhyi sezmi olmalyd

ki, ne yapmalar gerektii konusunda ordusuyla
yapt istiareden kendisinin savama tarafls olduu anlalmaktadr. Mslmanlarn bir
ksm, 600 kadar zrhl, 100den fazlas svari
1000 kiiden oluan Mekke ordusunun ok gl olduu gereinden hareketle, sava yapma
yerine kervana kar klmas fikrinde srarl
grnmekle birlikte, yaplan istiarede zellikle
Sad ibn Muaz ve Mikdad ibn Amrn yapt
konumalar Peygamber Efendimizi cidd memnun ettii gibi, btn Mslmanlar coturdu.
Neticede iki ordu, Hicretin 2. yl, (M. 624) Ramazan aynn 17. gn, (baz rivayetlere gre 19
veya 21. gn), Mekke ile Medine arasnda yer
alan Bedirde kar karya geldi. (Sonsuz Nur 2:
216226).
394
ENFAL SRES
9. Siz o demde Rabbinizden yardm ve

merhamet dileniyordunuz; O da, te Ben,
yardmnza ard ardna bin melek gnderiyorum! diye bu dileklerinize cevap veriyordu.
Cz: 9, Sre: 8
177
10. Allah, ancak kazanacaz zafere bir

mjde olsun ve btn endieleriniz gidip
kalbleriniz yatsn diye imdadnza byle
bin melek gnderdi; yoksa gerekte yardm
ancak Onun katndandr: (bizatih yardm
eden Odur ve O yardm ediyorsa, bakasnn yardmna ihtiya yoktur.) Hi phesiz
Allah, izzet ve ululuk sahibi, her ite stn
11. (Cesarete en ok ihtiya duyduunuz)
en kritik anda O, Kendine has bir nimeti ve
btn endielerinizi unutturacak bir gven
sebebi olarak sizi hafif ve tatl bir uyku ile
bryordu. Ayrca, onunla (abdest ve gusl almanza imkn vererek) madd-manev btn kirlerinizi temizlemek, eytann
iinize att vesvese ve daha baka btn
kt duygular gidermek, kalblerinizde Allaha ve vadine olan gveni pekitirmek ve
ayaklarnzn yere salam basmasn salamak iin gkten zerinize su indiriyordu.
12. Rabbin, bir taraftan da meleklere unlar vahyediyordu: Hi phesiz Ben sizinle
beraberim; siz de iman kalblerinde yerlemi bulunan o mminlerin hi sarslmamalarn salayn. Kfrde demir atm
bulunanlarn kalblerine ise korku salacam; siz de onlarn boyunlarnn zerinden
vurun; (yay ve kl tutan) parmaklarna da
vurun!
13. unun iin ki onlar, Allah ve Raslyle
ztlatlar. Kim Allah ve Raslyle ztlarsa, herkes bilsin ki, hi phesiz Allah,
cezalandrmas ok etin olandr.
14. te byle (ey Allah ve Raslyle ztlaanlar!) Tadn Onun verdii cezay; kfirler
iin ayrca Ate azab da vardr.
15. Ey iman edenler! Ordular halinde kfirlerle karlatnz zaman onlara arkanz
dnp cepheyi terketmeyin!
16. Her kim byle bir gnde, dnp yeniden hcum etmek iin bir kenara ekilmek,
veya destek olmak ya da savamak gayesiyle bir baka birlie katlmak, veyahut baka
bir dman birliiyle savamak gibi taktik
gerei maksatlar dnda onlara arkasn
dnp cepheyi terkederse, hi phesiz Allahn ok iddetli bir cezasn zerine ekmi olur ve byle birinin niha barna da
Cehennemdir. Ne fena bir kbet, ne kt
bir son durak!
Cz: 9, Sre: 8
ENFAL SRES
395
178
vermesini istiyordunuz; ite beklediiniz zafer ve hkm geldi. Artk mminlere dmanlktan vazgeerseniz, bu sizin iin hayrl olur; yok, yeniden dmanla dnerseniz,
Biz de geen savata nasl davranmsak yine
yle davranrz. Bilin ki, sayca ne kadar ok
olursa olsun byk bir topluluk halinde bulunmanzn size verecei hibir fayda yoktur. nk Allah, mminlerle beraberdir.
20. Ey iman edenler! Allaha ve Raslne itaat edin ve (Allahn grderdii vahyi
Ondan) iitip dururken Raslllahtan yz
evirmeyin.
17. Savata onlar siz gerekte kendi kuvvetinize dayanarak ldrmediniz; onlarn cann Allah ald. (Ey Raslm, savan banda
onlarn yzne toprak) satn zaman da,
onu (yle her birinin gzne girecek ekilde) sen atmadn, fakat Allah att.3 Ve Allah,
mminleri bylece neticesi gzel bitecek
bir imtihana tbi tuttu. phesiz ki Allah,
(her ne sylerseniz onu) hakkyla iitir; (her
ne yaparsanz ve her ne durumda olursanz
onu) hakkyla bilir.
18. te Allah, (mmin olduunuz iin) size
byle muamele ediyor; ve hi phesiz Allah, kfirlerin btn tuzak ve tedbirlerini
ilemez hale getirir.
19. (Ey kfredenler,) zaferi kim kazanrsa
hakl taraf odur diyerek, Allahn hkmn
21. Ve, kulaklarndan kalblerine hibir ey

girmedii halde ittik! diyenler gibi olmayn.
22. Allah katnda yeryzndeki canl varlklarn en kts, en erlisi, (vahy hakikatler
karsnda) sar ve dilsiz kesilenlerdir ki,
hi dnmez ve akletmezler.
23. Eer Allah onlarda bir hayr bulunduunu grseydi, elbette onlara iittirirdi. Ama bir
gerek var ki, eer onlara iittirecek bile olsa,
(inanma kabiliyetini yitirmi olduklarndan)
aldrmazlk iinde yine dner giderler.
24. Ey iman edenler! Raslllah sizi size
hayat verecek (hakk grmenizi, iitmenizi
ve konumanz salayacak) eylere ard zaman Allaha ve Raslne icabet edin.
Bilin ki Allah, kii ile kalbi arasna perde
eker (ve o kalbi, kiinin manev lmne
396
ENFAL SRES
sebep olacak ekilde gereklerden saptrr).

Sonra hi phesiz, (dnyada iken yaptklarnzdan sorguya ekilmek zere) Onun
Cz: 9, Sre: 8
25. Bir de, (samim olan samim olmayan-
dan ayracak imtihan niteliinde) yle bir

fitneden, (yle bir kaos halinden) saknn ki,
iinizde yalnzca zulmedenlere dokunmakla
kalmaz. Yine bilin ki Allah, cezalandrmas
ok etin olandr.
3. Bedir Savann banda Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselm, yerden bir avu toprak alarak, Yzleri kurusun! diye dmann
zerine doru sat. Her mrik, gzne toprak
girmi gibi veya toprak girmi olduu iin gzyle megul olmaya balad ve bu hadise, onlarn malbiyetinin nemli sebeplerinden birini
tekil etti. (bn Hiam, 1: 668)
Cz: 9, Sre: 8
ENFAL SRES
179
397
iyi bilin ki) Allah, evet Onun katndadr en

byk cret ve mkfat.
29. Ey iman edenler! Kalbleriniz Allah saygsyla dopdolu olur ve Ona kar gelmekten saknr (daima takva duygusuyla hareket ederseniz), Allah sizin iin (kalbinizde),
ona dayanarak hakk btldan, doruyu
yanltan ayrabileceiniz amaz bir l
var eder, kusurlarnz rter ve sizi balar.
Allah, ok byk fazl sahibidir, karlksz
ltf u ihsanda bulunmada pek cmerttir.
30. (Ey Raslm,) hani o kfredenler seni,
elini kolunu balayp zindana m atsnlar, yahut ldrsnler mi veya lke dna m srsnler diye birtakm tuzaklar hazrlyorlard.
Onlar byle tuzaklar hazrlayadursun, Allah
Kendi iradesini uygulamaya koyuyor (ve onlarn tuzaklarn kendi balarna dolanacak
bir tuzak haline getiriyordu). Allah, tuzaklarn hayrl olann kuran ve tamamen hayra
dayal Kendi iradesini hakim klandr.4
26. Hem hatrlayn: bir zaman siz pek azdnz

ve yeryznde hi nemsenmiyor, baskya
ve zulme maruz kalyor, insanlarn sizi kapp
gtrvermesinden, ezip geivermesinden
korkuyordunuz. Siz bu halde iken Allah size
snacanz bir yurt nasip buyurdu, sizi
bizzat yardmyla destekleyip glendirdi ve
temiz, salkl nimetlerden size rzklar ihsan
etti; ta ki (kalben, dilinizle ve Onun hkmlerini yerine getirerek) devaml kredesiniz.
27. Ey iman edenler! Allaha ve (risaletin zirve temsilcisi) Rasle hainlik etmeyin; byle
yaparsanz, (birbirinizin rz, mal, namusu
ve size tevdi edilen makam, mevki, vazife
ve sorumluluklar gibi) aranzdaki emanetleri koruyamaz, onlara da bile bile hainlik
etmi olursunuz.
28. yi bilin ki, mallarnz da, ocuklarnz
da ancak birer imtihan sebebidir; ve (yine
31. yetlerimiz kendilerine okunduu veya

okunaca zaman, Biz, byle eyleri ok
iittik; hem istesek, benzerlerini biz de syleyebiliriz. Bunlar, eskilerin uydurmas birtakm masal ve hurafelerden baka bir ey
deil! diye tepki verirler.
32. Hani bir zaman yle diyenler de olmutu: Artk bkknlk verdi bu! Allahm,
(Rasln u syledikleri) eer Senin katndan buyurulmu bir gerek ise, hemen zerimize gkten ta yadr, yahut bize baka
trl ac bir azap ver!
33. Oysa sen aralarnda bulunduun, (vefatndan sonra da senin izinde gidip Snnetine
tbi olduklar) mddete Allah onlara (insanlara) azap edecek (onlar toptan imha edecek)
deildir. Bir de, (Sen aralarnda olmasan bile,)
yaptklarna pimanlk duyup gnahlarnn
balanmasn diledikleri srece de Allah
onlara (ayn ekilde) azap edecek deildir.5
398
ENFAL SRES
Cz: 9, Sre: 8
4. 20-30uncu yetler, 30uncusu Raslllah

Efendimize (aleyhissalt vesselm) ve dolaysyla Onun vastasyla Mslman mmete olmak
zere, Cenab- Allahn Medinedeki Mslman
toplumuna olan ltuflaryla birlikte, o gnden
Kyamete kadar gelecek btn Mslmanlara
cidd nasihatler ve ikazlar ihtiva etmektedir.
pee melekler gndermi ve bunlar dman askerlerinin boyunlarna ve parmaklarna vurarak,

hem ayakta kalmalarn, hem de ok, mzrak ve
kl kullanmalarn zorlatrmlardr. Bunlarn
dnda O, daha pek ok yardmlarda bulunmutur ki bunlar, sre boyunca yeri geldike zikredilecektir.
Mekkede Mslmanlar sayca ok azd ve eitli ikencelere maruz bulunuyorlard. Cenab-

Allah (c.c.), onlar bu ikencelerden kurtard
gibi, onlara barnp dinlerini yaayabilecekleri
bir ehir nasip etti. Geri bu Mslmanlar, btn varlklarn Mekkede brakm olduklarndan, Ensar (Yardmclar) unvanyla anlan Medineli Mslmanlarn ok byk fedakrlklarna
ramen yoksulluk iindeydiler. Bunun dnda,
daha baka olumsuz artlarla da kuatlm durumdaydlar. Bu esnada, Mekkede braktklar
mallarn Suriyeye gtrp satan ve onlarn geliriyle Mekkeye dnmekte olan Kurey kervan,
onlar iin gasbedilmi mallarn istirdat adna bir
anst. Fakat Allah, onlarn kervan zerine gitmelerini deil de, kervan korumak maksadyla
harekete gemi bulunan ve iinde Eb Leheb
dnda mriklerin btn ileri gelenlerinin yer
ald Mekke ordusuyla kar karya gelmelerini murat buyurmutu. Bu ordunun, sadece 2-3
tanesi atl olmak zere 310 ksur kiiden oluan
Mslman ordusundan sayca 3 kat daha fazla,
ayrca 600 askerinin zrhl, 100den fazlasnn
atl olmas ve o dnemde savalarn gs gse verilmesi, Mslmanlarn nasl olumsuz
artlar altnda bulunduklarn gstermeye yeter.
Ksaca, Mslmanlar, Allahn fazladan gelecek yardmlarna fazlasyla muhtatlar. te bu
sre, bu savan Allahn fazladan yardmlaryla
kazanldn bilhassa vurgulamaktadr. O kadar ki, Cenab- Allah (c.c.), bu savata ldrlen
ve neredeyse tamamn Kurey ileri gelenlerinin
tekil ettii dman askerlerinin ldrlmesini,
ayrca, savan banda Raslllahn yerden
alp yzleri kurusun! diyerek dman ordusuna doru sat ve her bir dman askerinin gzyle megul olmasna yol aan topran
atlmasn dorudan Ztna nisbet etmektedir.
Cenab- Allah (c.c.), ayrca birlikler halinde pe-
Bedir Sava, slm tarihinde bir dnm noktas ve denebilir ki, Mslmanlarn tarih boyu kazandklar zaferlerin en nemlilerinden biri, hatt
en nemlisidir. Byle bir zaferin kahramanlarnn, kalblerinde az da olsa biz kazandk! duygusunun uyanmas muhtemel grlebilir. Ayrca, balangta bazlar savamak iin isteksizlik
gstermi, daha bazlar da, dman btnyle
bozguna uratlmadan ve hell olup olmad henz aklanmadan ganimet toplamaya girimiti
(M. Asm Kksal, slm Tarihi, II. s. 146, 171-3).
te, 20-30uncu yetlerin btn Mslmanlar
iin ihtiva ettii nemli tavsiyeleri ve hatrlatmalar madde madde yle zetleyebiliriz:
Zafer ve malbiyet, btnyle Allahn elindedir. Bununla birlikte, sebepler yurdu olan
bu dnyada zaferi kazanmak isteyen, onun
gereini yerine getirmelidir.
nsanlar, zaferi hak etmek iin gereken her
eyi yapsalar da bu, Allahn onlara mutlaka
zaferi nasip edecei mansna gelmez. Dolaysyla, insann sahip olduu her gzel ey gibi,
niha planda zaferi bir nimet olarak baheden
de yine Allahtr. Bu sebeple insanlara den,
Allaha srekli kretmektir.
Btn hkmlerinde Allaha ve Raslne
itaat etmek gerekir. Onlarn her buyruuna
kulak vermeli ve bu buyruklar hi duymam
gibi davranmaktan kanmaldr.
Kulaklarna Allahn ve Raslnn szleri
girmeyen ve kendilerine hibir ey sylenmemi gibi davrananlar, mnen ldrler. Dolaysyla sar, dilsiz ve akllarn da kullanmayan, anlamayan birer varlk, yani cemadt
gibi olduklarndan, yeryznde (ayaklar veya
karnlar zerinde hareket eden, kanatlaryla
uan) canl varlklarn en deersizleridirler.
Cz: 10, Sre: 8
ENFAL SRES
nsanlar lh vahiy karsnda sar, dilsiz

ve hissiz yapan baz faktrler vardr. Bunlar
artlanmlk, pein hkmllk, kibir, yanl bak as, nefsan arzularn ve dnyev
emellerin penesinde olma ve zulm olarak
sralayabiliriz. te insanlar, bunlarn tesiri altnda btn manev melekelerini ve inanma
kabiliyetlerini kaybederler.
Mminler, Allahn ve Raslnn arsna
msbet cevap vermelidirler. Raslllah (sa.s.),
onlara Allahn arsn iletir ve bu ar, onlara hayat bahedecek, onlar mnen diri klacak hakikatleredir. Onlar bu arya msbet
cevap vermezlerse, Allah kii ile kalbi arasna
mdahalede bulunarak, o kalbi gereklerden
saptrr. Neticede, onun Allah korusun
ebed helkini hazrlar.
Mminler, Allah ve Raslnn arsna
msbet cevap vermezler ve mukabilinde Allah da kii ile kalbi arasna bir perde ekecek
olursa bu, o kiinin tefessh demektir. Tefessh etmi insanlardan oluan bir toplumda
i kargaalarn kmamas mmkn deildir.
Eer bu toplumda slah ediciler yoksa veya
var da ok zayf ve mit vad etmez durumda
iseler, bu toplum ok cidd sarsntlara urar.
Eer bu sarsntlar kendilerine gelmelerine
vesile olursa, yeniden dzelme mmkndr;
aksi halde, dman igaline urama veya hakimiyetine girme veyahut birtakm musibetlerle helk ya da daha baka cezalarn gelmesi
kanlmaz olur.
Mminler, btn niyet, sz ve davranlarnda Allahn rzasn kazanmay hedef almal
ve bilhassa dini yaamada ve din hizmetlerde
katiyen dnyev maksatlar tamamaldrlar.
ster mal, evlt, makam, mevki, sosyal stat olsun, isterse manev makamlar gibi baka
eyler olsun, insan dnyada her neye sahipse
bu, onun iin bir imtihan vesilesidir; onun
hangi ayarda, hangi kratta olduunu or-
399
taya koyacak bir terazi, ayrca bir artma, damtma mekanizmas veya kazandr. nsann
sahip bulunduu her eyi veren Allahtr ve
bunun karlnda insana den, kalb, lisan ve hal kr iinde bulunmaktr. Eer o
krederse, Cenab- Allah verdiini genellikle
artraca gibi, onu hirette de ummad
seviyede ok byk mkfatlara garkedecektir. Aksi halde, elindekinin gitmesi her zaman
muhtemel olduu gibi, zellikle hirette
hsrana uramasna mukadder gzyle baklabilir.
Mminler, hangi derecede olursa olsun, daima
takvaya dayal hareket etmeye almaldrlar.
Eer byle davranrlarsa Cenab- Allah kalblerine, bir mftye ve baka bir lime sorma,
danma gerei duymayacaklar ekilde doru
ile eriyi, hak ile btl ayrt edebilme lsn (furkan) yerletirir. Takva dairesinde
bulunma, yanl dnme, yanl davranma
ve daha baka i musibetlerden, i atma ve
kargaalardan, dman igaline urama veya
hakimiyetine girmeden de korunmaya sebeptir.
Burada u hususu da zikretmeliyiz ki, Uhud
Savandan sonra gelen yetler, bu savan ikinci safhasnda maruz kalnan musibetlerden dolay yine gereken dersi vermekle birlikte, daha
ok mminleri teselli eder, hatt yer yer onlara
iltifatta bulunur ve incinmi duygularn tamir
ederken, Bedir gibi bir zaferin arkasndan gelen
bu yetler ise, daha ok tembih yrngelidir.
Kurn, bu ynyle de irad ve eitim adna bir
l takdim buyurmaktadr.
5. Bu yet, bir toplum slm samimi ve uurlu
bir ekilde uygulamaya ve hayatn ona gre tanzime devam ettii, takva dairesinde kalp, hata
ve gnahlarndan dolay da srekli istifar halinde bulunduu srece, Cenab- Allahn onlarn
zerine imha sebebi bir azap gndermeyeceini
beyan buyurmaktadr.
400
ENFAL SRES
34. Buna karlk, stelik Kbenin ona lyk yneticileri ve koruyucular olmadklar
halde Mescid-i Haramda ibadete ve mminlerin oray ziyaretine mani olup dururlarken, Allah o (zalim mriklere dnyada)
niye azap etmesin, (onlar zellikle Mslmanlarn eliyle neden cezalandrmasn) ki?
Mescid-i Haramn hizmet ve ynetimine
lyk olanlar, ancak Allaha isyandan saknan ve ileri Ona kar saygyla dopdolu
olarak Onun hkmlerini titizlikle yerine
getiren (mminler)dir. Fakat o inanmayanlarn ounun ilimle alkas yoktur ki,
bunu da bilsinler.
Cz: 9, Sre: 8
180
35. Onlarn Beytullahn yannda (Mescid-i

Haramda) dua ve namaz niyetine yaptklar ibadetler, slk alp el rpmaktan ibarettir. imdi, (ey halleri byle olan inkrclar! nan, sz ve davranlarnzla) srekli
kfrnz ortaya koyduunuzdan dolay
tadn hak ettiiniz (malubiyet ve baznz
itibariyle savata ldrlme) azabn!6
36. O kfr iinde bulunanlar, mallarn
ancak insanlar Allahn yolundan alkoymak iin harcamaktadrlar. Harcamaya devam da edeceklerdir! Ama bir gn gelecek
ve yaptklar harcamalar onlara yrek acs
olacak, sonra da kesin malbiyete urayacaklardr. Kfrlerinde srar edenler, en
sonunda Cehenneme srlp orada toplanacaklardr.
37. Allah, ite byle murdar pak olandan
ayrr ve murdar olanlar birbiri zerine yp, hepsini bir balya haline getirir ve ardndan Cehenneme doldurur. yleleridir
btnyle kaybedip, kendi kendilerini helke srkleyenler.
38. Kfrde srar eden o kimselere syle
ki, eer kfrlerinden vazgeer ve slma
dahil olurlarsa, daha nce iledikleri gnahlar balanacaktr; yok, kfrde diretip de
dmanlklarna tekrar dnecek olurlarsa,

daha nceden yaayp giden emsallerinin
balarna gelenler ortada!
39. (Kfrde ve dmanlkta srar etmeleri halinde,) kfr ve irkin hakimiyetinin
meydana getirdii zulm ve bask ortam
(fitne) ortadan kalkp da Hak Din mevkiini
alncaya, din btnyle Allaha hasredilinceye kadar onlarla savan. Eer (fitneden
ve dmanlklarndan) vazgeerlerse, uras
muhakkak ki Allah, her ne iliyorlarsa onu
hakkyla grmektedir.7
40. Her eye ramen kendi bildiklerinde gidecek olurlarsa, bilin ki Allah, sizin Mevlnz (sahibiniz, koruyucunuz, en yakn
dostunuz)dur. O ne gzel Mevl, ne gzel
Yardmcdr!
Cz: 9, Sre: 8
ENFAL SRES
6. Buradaki azaptan maksat, Mslmanlar veya

bir baka topluluk karsnda malp olma veya
ieride skntlara, felketlere maruz kalma gibi
hallerdir. Bununla birlikte, onunla Cehennem
azabnn ayrca kastedilmedii de sylenemez.
7. Kurn- Kerim, savan en nemli bir sebebi olarak fitneyi zikretmektedir. Bakara Sresi
191inci yet, 138inci notta getii zere fitne:
kfr, irk, nifak, fsk, zulm ve bunlar douran, ayrca bunlarn sebep olduu ortam, kargaa, anari, kaos demektir. Cenab- Allah ise
daima umum sulh, adaleti, emniyeti, iman ve
401
Kendisine teslimiyeti (islm) diler; insan ve insan toplumlar iin gereken de budur. Dolaysyla
Mslmanlara den, fitnenin ortadan kaldrlmas, yeryznde irkin, kfrn ve zulmn hakim
olmamas iin almak, gerekirse savamaktr.
Fitne ortadan kalktktan veya onun hakimiyetine
son verildikten sonra, aktan kfr ve irke msaade edilmemekle birlikte, Hristiyanlk, Yahudilik, Mecusilik, Sabilik gibi farkl dinlere mensup
olanlar, kendi dinlerini tatbik ve dinlerine gre yaamada hrdrler. (Ayrca bkn: Bakara Sresi/2:
190193, 256; notlar: 137 (Ek 2)139.)
402
ENFAL SRES
Cz: 10, Sre: 8

181
41. unu da bilin ki, ganimet olarak her ne

alrsanz Allah iindir onun bete biri ve
Rasl iin, ayrca Rasln akrabalar, yetimler, yoksullar ve yolda kalmlar iindir.8
Eer Allaha ve hak ile btln btn btn ayrt (Bedir) gnnde, iki ordunun
kar karya geldii o gnde kulumuza
indirdiimiz (yetlere, meleklere ve yardmmza) gerekten iman etmiseniz, ganimetlerin taksimi bu ekildedir. Allah, her
eye hakkyla g yetirendir.
42. O Bedir gn, ey Mslmanlar, siz vadinin (Medine tarafnda) yakn bir yamacnda, onlar ise (Mekke tarafnda) uzak bir
yamacnda bulunuyorlard; kervan ise sahil
boyunda ve size daha yakn bir yerde idi.
Eer onlarla bu artlarda sava iin randevulam olsaydnz, bu zemin ve artlar
byle ayarlayp, randevuyu yerine getiremezdiniz. Fakat Allah, takdir buyurmu
olduu bir ii icra etmek iin sizi bu ekilde
buluturdu ki, her ey apak cereyan etsin
de, helk olan, (btla uymakla helki hak
ettiini gsteren) ak bir delile gre helk
olsun; (hakka tbi olmakla) hayatta kalmay, ebed hayat ve kurtuluu hak eden de
ak bir delile gre hak etsin. Hi phesiz
Allah, her eyi hakkyla iitendir, hakkyla
bilendir.
43. (Ey Raslm,) hani Allah, (savatan
nce) mrik ordusunu sana ryanda olduklarndan ok daha az gsteriyordu.
Byle deil de, eer (gerek saylaryla)
ok gsterseydi, mutlaka cesaretiniz krlr
ve neyi nasl yapmak gerektii konusunda
ihtilfa derdiniz. Fakat Allah, sizi byle
bir duruma dmekten kurtard ve esenlie kard. phesiz Allah, sinelerin zn,
onlarda sakl tutulan btn srlar hakkyla
bilir.
44. Sava meydannda kar karya geldiiniz esnada Allah sizin gzlerinizde onlar
az gsteriyor ve sizi de onlarn gznde kltyordu ki, bylece takdir buyurmu olduu bir ii icra etsin. Her halkrda btn
iler neticede varp Onda biter ve O neye
hkmederse o olur.
45. Ey iman edenler! Herhangi bir dman
topluluu ile kar karya kaldnz zaman
sebat edin, dayann ve Allah ok hatrlayp
ok ann ki, bu sayede muradnza ulaabilesiniz.
Cz: 10, Sre: 8
ENFAL SRES
8. Bu sre, ilk yetinde ganimetleri nce Allaha

ve Raslne verip, mminlerin kalbini Allahn
yapaca taksime ve bu taksimde Raslllaha ve
yaknlarna ayrlacak pay kabule hazrlamt.
Bu yet ise, ganimetin taksimini yapmakta ve
nce onlarn 5te 1ini Allaha, yani bir bakma
kamu hizmetine ayrmakta, sonra bu 5te 1in
harcanma veya taksim mahalleri olarak da ncelikle Raslllah ve Onun yaknlarn, sonra da
yetimleri, toplumun bakacak kimsesi olmayan
en yoksullarn ve yolda kalmlar zikretmektedir. Ganimetlerden bu 5te 1 ktktan sonra geri
kalan 5te 4 gaziler arasnda pay edilir. Onlar, dilerlerse paylarn alrlar, dilerlerse almayp, yine
kamu hizmetleri iin balayabilirler.
Ganimetten Raslllaha ve yaknlarna 5te
1den pay verilmesi, Raslllahn kendisini ve
btn mesaisini topluma adam olmas, dolaysyla, yaknlarna bakmaya vakit ayramamas
sebebiyle, Onu ve yaknlarn muhta halde ba-
403
kalarnn eline bakmaktan korumak iindir. Bir

peygamberin ve devlet bakannn, ayrca onun
yaknlarnn bakalarna muhta halde bulunup
bulunmas, onun prestiji ve otoritesi asndan
nemlidir. Bunun yansra, Raslllahn, gerek
peygamber olarak slmn tebliinde, gerekse
devlet bakan olarak harcama yapmas gereken
pek ok yerler vardr ki, bunun iin de elbette
belli bir gelire ihtiya duyacaktr. Bunu gnmzde babakanlara ayrlan rtl denee benzetebiliriz.
Raslllah Efendimiz aleyhissalt vesselmn varlkl olan ilk hanm Hz. Hatice validemizin
btn servetini slma davet yolunda harcad
ve kendisiyle birlikte ailesinin ve yaknlarnn
mmetin en fakirleri olarak yaadklar tarih bir
vakadr ve dolaysyla onlar, kendilerine ayrlan
ganimetleri de, hemen hemen btnyle Allah
yolunda, slm hizmetler ve muhtalar iin harcamlardr.
404
ENFAL SRES
46. Allaha ve Raslne itaat edin ve aranzda ekimeyin; yoksa korkuya kaplp
ylgnlk gsterirsiniz ve gcnz, enerjiniz gider; ve tam mansyla sabredin. Hi
phesiz Allah, sabredenlerle beraberdir.
Cz: 10, Sre: 8
182
47. Harp iin memleketlerinden alm satarak, insanlara ov yaparak kan ve insanlar Allahn yolundan alkoyanlar gibi
olmayn. Allah, onlarn btn yaptklarn
epeevre kuatmtr (ne yapp ediyorlarsa
hepsi Allahn bilgisi dahilinde ve btnyle kontrol altndadr).
48. O zaman, eytan onlara yaptklarn
ssleyip, Bugn, insanlar arasnda size galip gelebilecek hibir kuvvet yoktur; ben de
yannzdaym! demiti. Ama ne zaman ki
iki ordu sava dzeninde kar karya geldi, o zaman topuklar zerinde gerisin geriye dnp kamaya durdu ve Benim sizinle
bir alkam yoktur. uras bir gerek ki ben,
sizin grmediinizi gryorum; hem ben,
Allahtan korkarm da! deyip svverdi.9
Allah, cezalandrmas pek etin olandr.
49. Mnafklar ve kalblerinin tam merkezinde (manev hayatlarn yok eden) bir
hastalk bulunanlar da mminler hakknda,
Kendilerini bir ey zanneden u basit adamlar dinleri aldatt! (Aksi halde, kendilerinden
say ve malzeme bakmndan ok gl olan
Mekke ordusuyla savamaya kalkabilirler
mi?) diyorlard. Fakat uras bir gerek ki,
kim Allaha gvenip dayanrsa, hi phesiz
Allah izzet ve ululuk sahibi, her ite stn
ve mutlak galiptir, her hkm ve icraatnda
50. Melekler, kfrde kk atm olanlarn
yzlerine ve arkalarna vura vura canlarn

alrken bir grsen: Tadn bakalm imdi cayr cayr yanmann acsn!
51. Dar olduunuz bu hl, bizzat kendi
ellerinizle hirete gnderdiiniz gnahlarnzn karldr. Yoksa Allah, kullarna
kar asla zulmedici deildir.
52. Tpk Firavun oligarisiyle daha ncekilerin durumu gibi: Allahn yetlerini bile
bile inkr ettiler; Allah da, gnahlar sebebiyle onlar kskvrak yakalayverdi. Allah,
tam kuvvet sahibidir; cezalandrmas ok
etin olandr.
9. eytann, Benim sizinle bir alkam yoktur... Hem, ben Allahtan korkarm da! szleri, mminlerin melekler tarafndan desteklendiini anlamas zerine kama adna uydurduu bir mazeretten
ibarettir.
Cz: 10, Sre: 8
ENFAL SRES
183
405
56. Onlar, ne zaman kendileriyle bir anlama

yapsan, Allahtan korkmadan ve hi ekinmeden her defasnda anlamalarn bozarlar.
57. Eer onlar sava iinde kstrp ele geirecek olursan, onlara (hak ettikleri) yle bir
muamelede bulun ki, daha baka ve ayrca
arkadan gelip ayn ekilde davranacak dier
dmanlara akllarn balarna toplayacak
ekilde ibret olsun.
58. Seninle anlama yapm bir toplulukta
anlamaya aykr davrandklarn ortaya koyan bir ihanet almeti tesbit edersen, onlara
kar bir tutum belirlemeden nce anlamann artk geersiz olduunu resmen kendilerine bildir ki, iki taraf da durumdan tam
haberdar olsun.10 Dorusu Allah, hainleri
asla sevmez.
53. Bunu unun iin hatrlatyoruz ki, bir

millet kendi iinde ve i dnyasnda deiiklie uramadka, Allah da o millete bahetmi olduu nimeti asla deitirmez. Hi
phesiz Allah, her sz hakkyla iitendir,
her eyi hakkyla bilendir.
54. Evet, Firavun oligarisiyle daha ncekilerin durumu gibi: Rabbilerinin yetlerini
yalanladlar; Biz de gnahlar sebebiyle onlar helk ettik ve Firavun oligarisini suda
boduk. Herhangi bir ekilde helk edilen
topluluklarn her biri, (Rabbilerine kar si,
insanlara kar zalim olmakla,) aslnda kendi z canlarnn zalimleri idiler.
55. Allah katnda canl yeryz varlklarnn en kts, en erlisi kfrde kk atan
o kimselerdir ki, bundan byle iman edecek
deillerdir.
59. Kfredenler, yaptklarnn yanlarna

kalp, kendilerini yakalayamayacamz ve
bylece cezamzdan kaabileceklerini katiyen dnmesinler. Onlar, elimizden kurtulamazlar.
60. (Ey mminler!) Dmanlarnza kar
btn imknlarnz seferber ederek kuvvet
hazrlayn ve sava atlar yetitirin. Bylece,
Allahn dmanlarn (dorudan Dine dman olanlar), sizin dmanlarnz ve daha
baka kim olduklarn ve dmanlk derecelerini sizin bilmeyip de Allahn bildii
dmanlar korkutun; karlarnda caydrc
g olun. (Bu husus da dahil olmak zere,)
Allah yolunda her ne harcarsanz, karl
size eksiksiz denir ve asla hakszla uratlmazsnz.11
61. Her eye ramen, o dmanlar bara
yanarlarsa sen de yana ve Allaha dayanp gven. Hi phesiz Allah: Odur Sem
(her sz hakkyla iten); Basr (her eyi
hakkyla Gren).
406
ENFAL SRES
10. slm, batan baa deerler sistemidir ve btn hkmleri, bir adan bu deerlerin korunmasna ve hayata hayat yaplmasna yneliktir.
Bu yet, milletleraras mnasebetlerde slmn
koyduu ok nemli bir prensibi ifade etmektedir. ki taraf, birbiriyle belli bir sre iin anlama yaptnda, bu sre iinde iki tarafn da
anlamaya bal kalmas gerekir. Eer bir taraf
anlamaya aykr davranrsa, bu defa kar taraf,
artk anlamann geersiz olduunu resmen ona
bildirir ve harp ilan edecekse ondan sonra eder.
bu konuda yle buyurmaktadr: Kim, bir kavimle anlama yaparsa, onun sresi doluncaya
kadar veya onu feshettiini kar tarafa aka
bildirmedike onu feshedemez. (Eb Davud,
Cihad, 2: 75) Bakas size kar hainlik etse
bile, siz ihanette bulunmayn. (Eb Davud,
Kitabl-By, 2: 260) slmn 14 asr nce
koyduu bu prensip, meden milletler tarafndan gnmzde bile uygulanmamakta, baskn
basanndr anlay uygulamada geerliliini
korumaktadr.
11. Bu yet, nemli anlam ve ikazlar ihtiva etmektedir. Ksaca:
Kyamete kadar imana ve slma kar dmanlk bitmeyecektir. Bu dmanla kar
Mslmanlar daima tetikte ve hazrlkl olmal, caydrc bir g halinde, her bakmdan
onlardan daha gl bulunmaldrlar.
Sava, savaa hazr bulunma ve caydrc olma
gibi konularn hemen arkasndan gelmesi
asndan zellikle nem kazanan hemen bir
sonraki yette de vurguland zere Mslmanlar, ncelikle sulhn temsilcileridir.
Bununla birlikte, onlarn dman karsnda
gl bulunmalar, caydrc bir g olmalar, dnyada sava nlemenin ve umum sulh salamann en nemli yollarndan biridir.
Cz: 10, Sre: 8
Dnya dengesinde Mslmanlarn bu ekilde

caydrc bir g olamayp, yeryznn bakalar tarafndan kana bulanmasndan, kan
harplerden, dolayl olarak Mslmanlar da sorumludur.
mann ve slmn karsnda ok eitli
dmanlar bulunur. Bunlarn bazs, aktan
aa Dinin, (slmn), yani Allahn dmandr. kinciler, ister mmin ve Mslman
olduklar iin olsun, isterse baka sebeplerle olsun, Mslmanlara dmandr. Bir de
nc tr dmanlar vardr ki, bunlar genellikle mnafklardr, i dmanlardr, hainlerdir, menfaat gayesiyle Mslmanlarn arasna
girmi olanlardr; iman kalblerine tam sinmemi ve her an yer deitirebilecek yzer-gezer
tiplerdir ve benzerleridir. Bunlarn gerekte
kim olduklarn ve dmanlk derecelerini Allah bilir. Ama gl bulunmak, bunlarn da
dmanln krar; dmanlk yapmalarna
imkn ve cesaret vermez.
Gl bulunma, btn mminlerin zerine
bortur. Aslnda slm, modern devletin hemen btn fonksiyonlarn, duruma gre kifa farz, vacip veya snnet olarak mminlerin
tamamna ykler ve Kurn- Kerimde aka
grld zere Cenab- Allah, bu tr fonksiyon ve grevleri ifade buyururken genellikle Ey iman edenler! diye hitapta bulunur.
Mminler, yaplacak ilere gre i blmne
gider ve zamana, artlara gre gerekli messeseleri olutururlar. Srekli gl bulunma
borcunu ifann en nemli yollarndan biri,
Allah yolunda infak, yani herkesin verecek,
ortaya koyacak nesi varsa verip ortaya koymasdr. Bu, zekt yoluyla olur, belli durumlarda zekttan ayr vergilendirme yoluyla olur
veya ok nemli durumlarda genel seferberlik
yoluyla olur.
Cz: 10, Sre: 8
ENFAL SRES
407
184
galip gelir. Eer sizden yz kii olsa, kfredenlerden bin kiiye galip gelir. nk o kfredenler, meselelerin zne nfuz edemeyen
dnce ve idrak yoksunu bir gruhtur.
66. Ama, (madd tehizat ve eitim ynnden zayf bulunduunuz u anda) Allah
yknz hafif tutuyor; O biliyor ki, hi
phesiz u anda yetersizlik iindesiniz. O
bakmdan imdilik, sizden sabr ve irade
kahraman yz kii olsa, ikiyz kiiye galip
gelir. Eer sizden bin kii olsa, Allahn izniyle ikibin kiiye galip gelir. Allah, sabr ve
irade kahramanlaryla beraberdir.12
62. Eer seni aldatmak diliyor bile olsalar

hi tasalanma, Allah sana yeter. Odur seni
hep yardmyla ve mminlerle destekleyen.
63. Allah, o mminlerin kalblerini birletirdi (ve onlar arkanda sarslmaz bir desteki
kld). Eer yeryznde her ne varsa hepsini
bu maksatla sarf etmi olsaydn, yine de onlarn kalblerini birletiremezdin, fakat Allah
onlar birletirdi. Hi phesiz Allah, izzet
galip olandr, her hkm ve icraatnda pek
ok hikmetler bulunandr.
64. Ey, (Peygamberliin zirve temsilcisi)
Peygamber! Sana ve sana tbi olan mminlere (yardmc ve desteki olarak) Allah yeter.
65. Ey, (Peygamberliin zirve temsilcisi)
Peygamber! Mminleri savaa tevik et!
Eer sizden sabr ve irade kahraman yirmi
kii olsa, (eit sava artlarnda) ikiyz kiiye
67. Bir peygamberin, (vazife yapt) yerde

galibiyetini perinleyip dinini insanlar arasnda yerletirmedike esirleri olmas uygun
dmez. (Ey mminler, savata dmann
belini krmadan ganimet toplamaya girimek ve fidye iin esir almakla) siz, dnya
menfaatini arzu ediyorsunuz; halbuki Allah, (sizin iin) hireti diliyor. Allah, izzet
galiptir, her hkm ve icraatnda pek ok
68. Eer Allahtan (esirlerin fidye karl
serbest braklabileceine ve ganimetin hell olduuna dair) bir hkm sdr olmam
olsa idi, (dmann belini krmadan fidye
beklentisiyle) esir almaya girimenizden ve
(toplamaya koyulduunuz) ganimetten dolay, hi phesiz size ok byk bir azap
dokunurdu.
69. Fakat byle bir hkm sdr olmu bulunduu iin, artk aldnz ganimetleri de,
fidyeyi de hell ve temiz, sala zararsz
olarak tketin13 ve btn davranlarnzda
Allaha kar gelmekten saknn. Hi phesiz Allah, gnahlar ok balayandr; bilhassa mmin kullarna kar husus rahmet
ve merhameti pek bol olandr.
408
ENFAL SRES
12. Bu iki yet, yanl anlalmamaldr. Normal ve eit sava artlarnda, Allaha, hirete
ve Kadere imanlar, lmden korkmak yle
dursun srekli ehitlik aramalar, ibadette sebat ve gnahlara kar mcadele ile kazandklar irade gleri, Allaha gvenleri, sabr, sebat
ve direnmeleri, kfirlerin sadece dnyalar iin
savamalarna mukabil Allahtan onlarn beklemedii ebed saadet ve Allahn rzasn bekliyor
olmalar gibi kuvvet kaynaklaryla mminler,
kfirlerden on kat daha gldr. Fakat slmn
ilk Medine dneminde, bilhassa Bedirde Mslmanlar, Mekke ordusu ve dier dmanlar karsnda madd adan ok gsz idiler; ayrca,
henz tam mansyla sava ve askerlik eitimi
de alm deillerdi. Bu bakmdan, o an iin mminler, kendilerinden iki kat gl dmanlara
kar durabilirlerdi. Hatt Bedirde, Allahn
fazladan yardmlar sayesinde, kendilerinden
katn stnde bir gce sahip olan mrik
ordusunu yendiler. Ama daha sonraki yllarda
Mutede, irtidat edenlere ve silere kar savalarnda, Yermukta, Sasanlerle mcadelelerinde,
bunlardan ayr olarak, slm tarihinin pek ok
dneminde Mslmanlar, kendilerinden bazen
5, bazen 10, bazen 20, hatt 30 kat kfirlere kar galip gelmilerdir. yet, asgar snrlar ifade
buyurmaktadr.
Bu iki yet, askerlik asndan da baz ller ortaya koymaktadr. Mminlerin en kk
mfrezesi, her bakmdan mkemmel bulunduklar durumlarda en az 20 kiiden, madd adan
zayf olduklar durumlarda 100 kiiden olumas tercihe yandr. Galibiyetin nemli kaynaklarndan biri sabr olduu gibi, dieri meseleleri
fkhetme, yani eya ve hadiselerin zne inebilme ve her konuda gerei grebilmedir. Bu
gerein ls de, hi phesiz Kurnda ve
Raslllahn Snnetinde, bir de meselenin niteliine gre ilgili ilim dalnda aranmaldr.
Cz: 10, Sre: 8
13. Kurn- Kerimi yanl anlamalardan ekinmek iin ncelikle onun, vcut verdii slmn
btnl iinde iyi bilinmesi gerekir. Bazlarnn yapt yanl anlamaya tipik bir misal olarak, Mide: 88 ve bu yet verilebilir. Mide 88
(Allahn size rzk olarak verdiklerinden hell,
temiz ve sala zararsz olmak zere tketin.)
yetinde hell, temiz ve sala zararsz olarak
zarflar rzk olarak vermek ve tketmek fiillerinden herhangi birini niteliyor olabilir. Yani
man, Allahn size rzk olarak verdiklerinden
hell, temiz ve sala zararsz olmak zere tketin eklinde olabilecei gibi, Allahn sizi hell,
temiz ve sala zararsz olarak rzklandrd eylerden tketin eklinde de olabilir. Bu iki
alternatiften hangisinin doru olduunu tesbit
edebilmek iin, Allahn insanlarn istifadesi iin
yarattklar iinde hell ve temiz, sala zararsz
olmayan eyler rzk saylr m saylmaz m sorusuna cevap aramak gerekmektedir. Ehl-i Snnet
vel-Cemaat, Allahn insanlarn istifadesi iin
yaratt her eyin rzk olduunu kabl eder.
Mesel iki, ticareti yapldnda kazan getirme
gibi kendisinde faydalar da bulunan bir rzktr,
fakat hell de deildir temiz de. Bu bakmdan,
yetin doru mans, Allahn size rzk olarak
verdiklerinden hell, temiz ve sala zararsz
olmak zere tketin eklindedir.
Bu, yani Enfl: 69uncu yetteki hell ve
temiz, sala zararsz olarak zarflar, aldnz fiili gibi, tketin fiilini de niteliyor olabilir. Fakat yet, zaten hell olan ganimet ve fidye hakknda geldii iin, burada da doru olan,
sz konusu zarflarn tketin fiilini niteledii
ve mannn aldnz ganimetleri de, fidyeyi de,
hell ve temiz, sala zararsz olarak tketin
eklinde olmasdr. nk insan, bunlar zararl
ve haram yollarda da kullanabilir. Hemen arkadan gelen Btn davranlarnzda Allaha kar
gelmekten saknn! ikaz da, bu many aka
teyit etmektedir.
Cz: 10, Sre: 8
ENFAL SRES
409
185
72. man edip hicret edenler ve mallaryla,

canlaryla Allah yolunda cihad edenlerle onlar barndran ve onlara yardm edenler var
ya: ite onlar birbirlerinin velleri, yardmclar, ilerini havale edebilecekleri vekilleri, (malda da birbirlerinin vrisleri)dirler.14
Buna karlk, iman etmi olmakla birlikte henz hicret etmeyenlere gelince, onlar
hicret etmedike kendilerine kar byle bir
velyet borcunuz yoktur ve aranzda miraslk olmaz. Ancak, Din hususunda sizden
yardm isterlerse, kendileriyle aranzda anlama bulunan bir lke, bir topluluk aleyhinde olmamak kaydyla onlara yardm etmeniz gerekir. Allah, her ne yapyorsanz
hepsini hakkyla grendir.
70. Ey (Peygamberliin zirve temsilcisi)

Peygamber! Elinizdeki esirlere yle de:
Eer Allah kalblerinizde iyi niyet, iman
ve teslimiyet istidad bulursa, sizden alnan
fidyeden daha hayrl bir eyi size baheder
ve (bu ana kadar ilediiniz btn) gnahlarnz balar. Allah, gnahlar ok balayandr; bilhassa (tevbe ve imanla Kendisine
ynelen) kullarna kar husus rahmet ve
merhameti pek bol olandr.
71. (Ey Raslm!) Yok, sana ihanet eilimi
iinde iseler, uras bir gerek ki, daha nce
de Allaha kar ihanet iinde idiler ama,
manzara ortada: Allah onlara kar sana imkn ve kudret bahedip, onlar senin eline
drd. Allah, her eyi hakkyla bilendir;
bulunandr.
73. Kfr iinde bulunanlar da, (bilhassa

sizin karnzda) birbirlerinin velleri, yardmclar ve destekileridir. Eer siz ayn
ekilde birbirinize arka kmaz ve destek olmazsanz, yeryznde ne getirip gtreceini kestiremeyeceiniz bir fitne, kargaa ve
ok byk bir bozgunculuk patlak verir.
74. man edip hicret edenler ve mallaryla,
canlaryla Allah yolunda cihad edenlerle
onlar barndran ve onlara yardm edenler,
ite onlardr gerekten mmin olanlar. Onlar iin, (tahmin edemeyeceiniz mkfatlarla ykl) bir mafiret ve pek ho, artp
eksilmeyen ve cmerte takdir buyurulmu
bir rzk (Cennet) vardr.
75. Hicretten sonra iman ve hicret edenler
ve sizinle birlikte cihad edenler ise, onlar da
sizdendir. Miras konusuna gelince, birbirleriyle kan yaknl bulunanlar, Allahn
hkmne gre mirasa hak sahibidirler. Hi
phesiz Allah, her eyi hakkyla bilendir.
410
ENFAL SRES
14. Allah Rasl aleyhissalt vesselm, Medineyi teriflerinde ayr bir pazar kurup, Medine
ekonomisini yahudi kabilelerin hakimiyetinden
kurtard. Bir de, mminler arasnda kardelik
tesis etti ve bu kardelik ylesine bir dayanma
getirdi ki, kardeler birbirlerine akraba olmasalar
da, bu kardelik sebebiyle miras olabiliyorlard.
Cz: 10, Sre: 8
Daha sonra indirilen 75inci yet bunu neshetti

ve miras hkmn sadece kan yaknlna has
kld.
Allah Raslnn Medinede ayr bir pazar
kurmas ve mminler arasnda tesis buyurduu
kardelik, her zaman iin mutlaka incelenmesi
gereken ok nemli bir konudur.
Cz: 10, Sre: 9
TEVBE SRES
186
411
1. Bu, Allah ve Raslnden kendileriyle anlamal bulunduunuz mriklere bir ltimatomdur.

2. (Ey anlamalarnda durmayan mrikler!)
te size frsat! Bu gnden itibaren yeryznde drt ay sreyle istediiniz gibi dolap elinizden gelen her trl hazrl yapn;
fakat bilin ki, hibir ekilde Allaha kar
koyamaz ve Onun kudretinden kap kurtulamazsnz. Hi phesiz Allah, kfirleri
rsvay edecektir.
9. TEVBE SRES
edinede genel kabule gre Hicretin

9uncu ylnda inmitir. Enfal Sresiyle
ok yakn konu birlii iinde olmakla birlikte,
yine de ondan ayr bir sredir. Fakat Kurnda
Besmele ile balamayan tek sre olma niteliine
sahiptir. Rasl- Ekrem efendimiz aleyhissalt
vesselm, kendisine inen vahyi yazdrrken, dier
srelerin aksine bu srenin bana besmele koydurmamtr. Bunun iin birtakm aklamalar
yaplmsa da, bunun doruya en yakn sebebi,
Besmele, selm gibi eman, yani muhataba emniyet tanma ifade etmesine mukabil, bu srenin
Cenab- Allahtan bir ltimatomla balamas olsa
gerektir. Srenin balca konular, bilhassa kendileriyle yaplan anlamalara uyan ve uymayan
mriklerle mnasebetlerin yeniden tanzimi, Tebuk seferi, mnafklarn desiselerini aa karp, onlara nasl davranlmas gerektii, cihadn
nemi ve Ehl-i Kitapla mnasebetlerdir.
3. Ve, Byk Hac gnnde Allah ve Raslnden insanlara bir duyurudur bu: Muhakkak ki, Allahn ve ayn zamanda Onun
Raslnn (anlamalarnda durmayan) o
mriklerle hibir alkas kalmamtr. Fakat (ey mrikler), eer tevbe eder de mevcut tutumunuzdan vazgeerseniz, bu elbette hakknzda hayrl olandr. Yok, yine yz
evirmeye devam edecek olursanz, unu iyi
bilin ki, asla Allaha kar koyabilecek, Onun kudretinden kap kurtulabilecek deilsiniz. (Ey Raslm!) Kfrde srar edenleri
pek ac bir azapla mjdele!
4. Ancak kendileriyle anlama yaptktan
sonra anlama artlarn tamamen yerine
getiren ve size kar menf hibir hareketleri olmad gibi, aleyhinizde de hi kimseye destek vermeyen mrikler, bu hkmn
dndadrlar. Onlarla olan anlamalarnza
sreleri doluncaya kadar bal kalmakta
devam edin. phesiz ki Allah, btn davranlarnda Kendisine kar gelmekten saknan ve Onun koyduu snrlara titizlikle
riayet edenleri (mttakler) sever.
5. Kendilerine tannan ve onlara saldrmann anlama gerei Haram Aylardaki gibi
haram olduu drt aylk sre dolunca, artk
(anlamalarnda durmayan) o muharip mriklere sava ap onlar bulduunuz yerde
ldrn; onlar yakalayn, serbest hareket
412
TEVBE SRES
etmelerine izin vermeyin; geebilecekleri

yollar ve geitleri tutup kendilerini kontrol
altnda bulundurun. Fakat tevbe edip slma
teslim olur, namaz klar ve zekt da verirlerse, yollarn an. Hi phesiz Allah, gnahlar pek ok balayandr; (bilhassa tevbe
ile Kendisine ynelen kullarna kar) husus
Cz: 10, Sre: 9
6. Bundan ayr olarak, mriklerden herhangi bir kimse senden snma hakk is-
teiyle yanna gelmek dilerse, ona gvence

ver ve kendisini kabul et; hem bylece Allahn Kelmn dinleme imkn da bulmu
olur (ve belki iman eder). Ona verdiin gvenceden dnme ve onu (malna ve canna
dokunmadan) gidecei yere emniyet iinde
ulatr. Onlara byle davranmak gerektiinin sebebi udur ki, hi phesiz onlar,
iman ve slm nedir bilmez, cehalet iinde
yzen bir topluluktur.1
1. Batan beri gelen yet-i kerimeler, Kurn-

Hakimde bunlardan nce ve sonra geen ilgili
dier yetler-i kerimelerle birlikte ele alndn-
da, slmn savaa bak konusunda nemli

dstur ve kaideleri nazara vermektedir. Bunun
iin bkn. Ek 3.
Cz: 10, Sre: 9
TEVBE SRES
413
7. O (kanun-kural tanmaz, anlamaya sadk kalmaz) mriklerin, Allah katnda ve

Onun Rasl yannda geerli nasl bir ahitleri olabilir ki! Yalnz, Mescid-i Haramn
yannda kendileriyle anlama yaptklarnz
bundan mstesna olup, onlar size kar drst davrandklar srece siz de onlara kar
drst davrann. phesiz ki Allah, btn
davranlarnda Kendisine kar gelmekten
saknan ve Onun koyduu snrlara titizlikle riayet edenleri (mttakler) sever.2
8. O (kanun-kural tanmaz dier) mrikle-
rin nasl ahitleri olabilir ki: eer size stnlk salayacak olsalar, hakknzda ne ahit,
ne yemin, ne hukuk hibir ey gzetmezler.
Dilleriyle gya gnlnz alrlar; kalbleri
ise aksi istikamette atar. Onlarn ou, (yol
bilmez, hak-hukuk gzetmez) fasklardr.
9. Anlamalarna uymayarak, Allahn (anlamalarn yerine getirilmesini emreden)
yetlerini (ve bu konuda verdikleri szleri) az
bir dnya menfaati karlnda sattlar da,
insanlar Allahn yolundan alkoymaya altlar. Gerekten ne fena iler eviriyorlar!
10. Mminler hakknda ne yemin, ne ahit,
ne hukuk, hibir ey gzetmezler. Onlar,
yle snr tanmaz saldrgan kimselerdir.
11. Her eye ramen, tevbe edip yaptklarndan vaz geer ve namaz klar, zekt da verirlerse, bu takdirde onlar Dinde kardelerinizdir. Bilip anlayacak kimseler iin yetleri
byle ayrntlaryla aklyoruz.
12. Eer zerlerine yemin ederek anlama
yaptktan sonra anlamalarn bozar ve bir
de dininize hcum ederlerse, bu takdirde
kfrn bu nde gelenleriyle savan; nk
onlarn gerekte yeminleri ve ahitleri kalmamtr. Umulur ki, hi deilse bu durumda
size ve dininize tecavzden vazgeerler.
13. Yeminlerinden dnen ve (risaletin zirve
temsilcisi) Rasl vatanndan srp karmaya azmeden bir toplulukla savamaz
msnz? Kald ki, sava size kar ilk balatanlar da onlar olmutu. Yoksa onlardan
korkup ekiniyor musunuz? Ama eer inanyorsanz, Kendisinden asl ekinip korkulacak olan Allahtr.
2. Bu yet-i kerimede sz geen, kendileriyle

Mescid-i Haramn yannda anlama yaplm
olan mriklerle, 4nc yette anlan anlamalarna bal mrikler ayndr. Her iki yet de,
bu mrikleri dierleriyle bir tutmama ve dolaysyla anlamalarna bal kalan bu mriklere
drst davranma konusunda Mslmanlar de-
ta uyarmakta ve byle bir davran takva olarak

nitelemektedir. Her iki yetin de ayn fezleke,
yani, phesiz ki Allah, btn davranlarnda
Kendisine kar gelmekten saknan ve Onun
koyduu snrlara titizlikle riayet edenleri (mttakler) sever cmlesiyle bitmesi, bu bakmdan
manidardr.
187
414
TEVBE SRES
Cz: 10, Sre: 9
188
14. Onlarla savan ki, Allah sizin ellerinizle onlar cezalandrsn, onlar rsvay etsin;
onlara kar size yardm ve zafer ihsan buyursun ve (bask ve zulm altndaki) mmin topluluklarn gnllerini ferahlatsn.
15. Ve kalblerindeki fkeyi gidersin. Allah,
dilediine de tevbe (ve hidayet) nasip eder.
Allah, her eyi hakkyla bilendir; her hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunandr.3
16. Yoksa siz, Allah iinizde (Onun yolunda) cihad edenlerle, Allahtan, Raslnden
ve mminlerden bakasn srda edinmeyenleri ve bunlardan bakasndan yardm
beklentisi iinde olmayanlar iyice ortaya
karmadan kendi halinize braklacanz
m sanyordunuz? Allah, her ne yapyorsanz onu hakkyla bilendir.
17. O mrikler, kfr iinde olduklarna
(szleri, davranlar ve yaantlaryla) bizzat kendileri ahitlikte bulunurken, (onlara samimiyetle hizmet ve ilerinde ibadet
ederek) Allahn mescitlerini gerekten
mamur klmalar tasavvur olunamaz. Onlarn (mescit tamiri gibi hayr iddiasyla
yaptklar) btn ameller bounadr; ve
onlar Atete de daim kalacaklardr.
18. Allahn mescitlerini, ancak Allaha ve
hiret Gnne hakkyla iman etmi bulunan, namaz btn artlarna riayet ederek,
vaktinde ve aksatmadan klan, zekt tastamam veren ve Allahtan baka kimseden
ekinmeyen (mmin)ler gerek manda
mamur klarlar. Onlardr ki, artk hidayette

sabit hale geldikleri ve muratlarna kavuacaklar midini tayabilirler.
19. Siz, sadece hacca gelenlere su verme
ve Mescid-i Haramn binasn onarp gzelletirme iini Allaha ve hiret Gnne
inanmann ve Onun yolunda cihad etmenin
mcessem temsilcisi olmakla bir mi tutuyorsunuz? Allah katnda bunlarn ikisi asla
bir deildir. Allah, zulmedip hakszlkta
bulunanlar doruya ve hedeflerine ulatrmaz.
20. manda kklemi olanlar, hicret edenler
ve Allah yolunda mallaryla ve canlaryla cihad edenler, Allah katnda ok daha yksek
mertebelere sahiptirler. Onlardr gerekten
kazananlar.
Cz: 10, Sre: 9
TEVBE SRES
3. Son iki yet, denebilir ki, savala ilgili be yan

maksat sayar ve nemli bir hususa dikkat eker:
Dnya, hikmet yurdudur; yani dnyada Allah, buradaki varlklarn varlk gayeleri istikametinde ve sebepler perdesi arkasnda icraatta
bulunur ve ona gre hkmeder. Onun her
hkm ve icraat, dnyann, dnya hayatnn,
hatt kinatn btnnn arkn nazara alr;
fakat bu btn iinde en kk ferd varlklar
bile ihmal edilmez. te bu hikmetler yurdu
olan dnyada Cenab- Allah (c.c.), insanlar
kendi niyet ve davranlarnn neticelerini grsnler diye, ayrca burada imtihana tbi tutulduklar iin, onlar birbirlerinin eliyle cezalandrr. Bu noktada mmin bir millete den,
sava sebepleri zuhur edince savamaktr.
Dnyada gururla ve alm satarak dolaan,
kendilerini dnyann hakimi ve bakalarn
da kleleri gibi gren zalimler, rsvay olmaya
mahkmdurlar.
Hakk ve adaleti gerekletirmek, mminler zerine bortur. Bu borcun edas, bazen
zalimlerle sava gerektirebilir ve bu savata
Allah, mminlerin yardmcsdr.
415
Zalimlerin elinde inleyen mazlumlar, bu durumdan kurtarlmal ve gnlleri ferahlatlmaldr.

Zulm sona erip de adalet hakim olduu zaman, mazlumlarn fke ve nefreti diner. Aksi
halde, bu fke ve nefret bazen yle bir hal
alabilir ki, dnyay ok daha tehlikeli ve ok
daha byk kin ve nefret ateleriyle kar karya brakabilir. Nitekim, vahi kapitalizme
tepki olarak ortaya kan komnist sistemler,
buna en ak rnektir. Byle bir neticeden korunmak iin bile zulm dindirilmeli, hak ve
adalet her zaman hakim klnmaldr.
Sava iin bu be yan gayeyi zikrettikten sonra, 15inci yet dikkatleri u nemli noktaya ekmektedir:
Allah, hibir kulunun dallete dp azab
hak etmesini arzu etmez. Bu bakmdan, tevbe
kapsn daima ak tutar ve bir kul tevbe ettii
zaman Ztna mahsus ok byk bir memnuniyet duyar. O, her bir kulunu btn halleri, niyetleri, temaylleri ve yaptklaryla bilir ve tanr;
dolaysyla kimin hidayete lyk olduunu da
bilir ve iradesini buna gre kullanr.
416
TEVBE SRES
Cz: 10, Sre: 9
189
21. Rabbileri onlar, Kendi katndan (srpriz mkfatlarla ykl) bir rahmetle, onlardan raz olmak ve onlar da Kendisinden
raz etmekle, ayrca ilerinde onlar iin hazrlanm daim ve hi eksilmeyen nimetler
bulunan cennetlerle mjdeliyor.
22. Hem de, o cennetlerde ebed kalmak
zere. Hi phesiz Allah nezdindedir en
byk mkfat.
23. Ey iman edenler! Eer kfr imana
tercih ediyorlarsa babalarnz da, kardelerinizi de yakn dost, srda ve ilerinize
mdahale edecek vekiller edinmeyin. inizden kim byle baba ve kardeleri yakn
dost, srda ve ilerine vekil edinirse, bilsin
ki yleleri, byk bir yanl irtikapla kendilerine yazk edenlerin ta kendileridir.
24. (Ey Raslm! Mminlere unu) syle:
Eer babalarnz, ocuklarnz, kardeleriniz, eleriniz, hsm, akraba, slle ve
kabileniz, ter dkerek kazanp biriktirdiiniz mallar, kesada uramasndan endie
ettiiniz ticaretiniz ve ilerinde rahat yaamaktan zevk aldnz meskenler sizin iin
Allahtan, Raslnden ve Onun yolunda
cihad etmekten daha sevimli ve nemli ise,
bu takdirde Allah hakknzda hkmn
verip, banza gelecei gnderinceye kadar
bekleyin. Allah, (geici dnya geimliini
Kendisine, Raslne ve Kendi yolunda ci-
hada tercih eden) fasklar gruhunu doruya da, (dnyada ve hirette) gerek saadete
de ulatrmaz.4
25. uras bir gerek ki, Allah size pek ok
yerde ve bu arada Huneyn gnnde de yardm etti. O gn, sayca okluunuz pek
hounuza gitmiti de, fakat bunun size bir
faydas dokunmam ve onca geniliine
ramen dnya banza dar gelmiti. Sonra
yz geri olup, gerisin geriye ekilmeye durmutunuz.
26. Ama Allah, Raslnn ve mminlerin
zerine sekinesini (i huzur ve gven kayna rahmetini) indirdi, ayrca sizin grmediiniz ordular gnderdi ve o kfrde
kklemi olanlar ac bir yenilgiye uratt.
Budur kfirlerin cezas!
Cz: 10, Sre: 9
TEVBE SRES
4. Daha nce de parmak basld zere Mslman, dnyay imar ve orada Allahn dinine
gre yaayp, bu dini yaatmakla mkelleftir.
Bu maksat iin kullanmak ve kavl, fiil ve kalb
krn de eda etmek artyla dnya nimetlerini
talep edebilir, onlara sahip olabilir. Ayrca o, bu
nimetleri adilane taksim etmek ve bunun iin de
dnya gler dengesinde sz sahibi olmak mevkiindedir. Ne var ki, bu nimetler ok defa insan
417
batan karr. Dolaysyla dnya kalben asla istenmemeli, fakat terkedip, zalimlere ve fasklara
da braklmamaldr. te bu dengeyi kurmann
yolu, Allahn, Raslnn isteklerini, emir ve
yasaklarn hayata hayat yapmak, iradeyi onlarn
arzular istikametinde kullanmak ve mr boyu
hi durmadan Allah yolunda, Onun adn cihann drt bir yanna gtrmek iin gayret sarfetmekten geer.
418
TEVBE SRES
Cz: 10, Sre: 9
190
27. Sonra da Allah, bu olup bitenin ardndan dilediklerine tevbe nasip eder ve onlar
kfrden slma dnmeye muvaffak klar. Allah, gnahlar pek ok balayandr, (tevbe ile Kendisine ynelen kullarna
kar) husus rahmet ve merhameti pek bol
olandr.5
28. Ey iman edenler! Mrikler, (mnen)
pislikten ibarettir.6 Onun iin bu yldan
sonra bir daha Mescid-i Harama yaklamasnlar. Eer (onlarn ziyaret iin Mekkeye
gelmemeleriyle yeterli gelir elde edememe
ve dolaysyla) fakir ve muhta duruma
dmekten endie ediyorsanz, Allah diledii takdirde sizi ltf u kereminden zenginletirir. Hi phesiz Allah, her eyi hakkyla bilendir, her hkm ve icraatnda pek
29. Kendilerine Kitap verilenlerden olduklar halde, gerek manda Allaha ve hiret
Gnne inanmayan, Allahn ve Raslnn haram kldn haram saymayp (hakkaniyet, doruluk ve adalet zerine oturan)
Hak Dini din edinmeyenlerle, himaye vergisini ba emilik iinde kendi elleriyle verinceye kadar savan.7
30. (Bir zaman birtakm yahudiler gibi,
huzuruna gelen baz) yahudiler de, Uzeyr
Allahn oludur. demekteler. Hristiyan-
lar da, (genel bir kabul olarak,) Mesih,

Allahn oludur. diyorlar. Bu her iki sz
de, onlarn azlarnda geveledikleri cahilce
szlerdir ki, kendilerinden nce gemi baz
kfirleri taklitle, onlara benzeyerek kfre
giriyorlar. Hay Allah canlarn alascalar!
Nasl da akllar ve kalbleri elinip, btl
sevdalar peinde koturulup duruyorlar!
31. Yahudiler din bilginlerini, Hristiyanlar
rahiplerini, (onlarn kendilerine gre haram
dediklerini haram, hell dediklerini hell kabul ederek) Allahtan baka rabler edindiler;
Hristiyanlar, Meryem olu Mesihi de Rab
edindiler. Halbuki hepsi de tek bir ilha ibadet etmekle emrolunmulard. O, tek ilh
olan (Allahtan) baka hibir ilh yoktur.8
Allah, onlarn irk komalarndan mutlak
manda uzak ve mnezzehtir.
Cz: 10, Sre: 9
TEVBE SRES
5. Huneyn Sava, Hicretin 8inci ylnda Mekkenin fethinin hemen ertesinde vuku bulmutur.
Arabistann gl kabilelerinden, Taifte oturan
Sakf kabilesi ile Havazin kabilesi glerini birletirip, Mslmanlarla savamak zere Mekke ile
Taif arasnda bulunan Huneyn vadisinde toplandlar. Mekkeyi 10.000 kiilik ordusu ile fetheden
Rasl-i Ekrem aleyhissalt vesselm, fetihten
sonra 2.000 kiinin daha katlmas neticesinde says 12.000e ulaan askeriyle Huneyne yneldi.
Mslmanlarn ilk defa bu sayda bir ordu karmas, ilerinden bazlarnn kalbine stnlk
ve zafer sevinci verdi. Bir an iin, o ana kadar
kazandklar zaferleri, az saydaki ve tehizattan
yoksun kuvvetlerine Allahn nasip ettii muvaffakiyetleri konumlarna ve seviyelerine gre
deerlendiremediler. Bu, Sahabe gibi, Peygamber
terbiyesinde yetimi ve Cenab- Allahn (c.c.)
ok ak yardmlarna mazhar olmu bir kudsler topluluu iin yakk almadndan, Huneyn
savann ilk devresinde vadinin yksek yerlerini
tutan dmann ok yamuru karsnda geici
bir malbiyete sebep oldu. Yalnz Allah Rasl aleyhissalt vesselm, az sayda sahabsiyle
yerinde kald ve atn daha da ileri srerek, Ben
Allahn peygamberiyim, bunda yalan yok! Ben,
Abdlmttalibin evldym! diye seslenmeye
balad. Peygamberimizin talimatyla Hz. Abbas
gibi gr sesli sahablerin de Ey Ensar! Ey Ashab! eklinde ve daha baka ifadelerle yaptklar
arlar zerine, bir anlk bozgun yaayan Sahabe ordusu geri dnd ve dman kesin bir yenilgiye uratld. Arkasndan, Sakif kabilesinin reisi
ve dman ordularnn bakumandan Malik ibn
Avf en-Nadr ile birlikte daha pek oklar Mslman oldu.
6. Mrikler, btl inanlar, ahlk telkkileri ve
yaaylaryla mnen pis olduklar gibi, abdest,
gusl ve taharet nedir bilmedikleri iin de mnen pistirler. Nasl inansz, guslsz, abdestsiz
hibir ibadet yaplamazsa, iinde Kbe de bulunan Mescid-i Harama da ayn tarz pislik iinde
girilmez. slmda temizliin iine elbise ve ibadet yerlerinin temizlii de girer ki, dk, idrar
tr pisliklerin kat olanlarnn 3 gram kadar,
419
sv olanlarnn ise el ayasn dolduracak kadar

olan bulunduu yeri pisletir ve ibadete manidir.
nan, saffet, iyi niyet ve samimiyetin getirdii
kalb temizlii; fuhu, zina tr kirlerden, aldatma, yolsuzluk, dolandrclk, kumar, karaborsa,
ihtikr gibi her trl gayr- mer muameleden,
haram kazan ve harcama yollarndan, yalan,
sahtekrlk, iftira, suizan, gybet, dedikodu gibi
kt huylardan kanmann salad manevahlk temizlik ve maln, kazancn temizlii,
bunlardan ayr olarak, beden, elbise, eya, mesken ve evre temizlii gibi ubeleriyle taharet
(temizlik) meselesi, slmn zerinde ciddiyetle
durduu, Kurn- Kerimle hadis-i eriflerin ok
byk nem verdii bir konudur.
7. Ehl-i Kitap konusu, iyi anlalmas gereken
bir konudur. manda asl kalb ile tasdik olup, bu
bakmdan, kimin gerekten mmin kimin kfir olduunu ncelikle Allah bilir. nsanlar iin
bir kiinin imanna hkmetmek, o kiinin dille
ikrarna, bir toplumun Mslman olup olmadna hkmetmek ise, o toplumda ezan, cemaatle namaz, Cuma, bayram gibi iarlarn bulunup
bulunmadna baldr. O bakmdan, bir insan,
mnafklarda olduu gibi, kalben ve dolaysyla
Allah katnda kfir olduu halde dille iman ikrarnda bulunur, hele bir de, arada da olsa cemaat
namazna katlr, bilhassa Cuma namazn klar
ve zekt da verirse, hukuken Mslman olup,
Mslman muamelesi grr. Ehl-i Kitap konusu
da bunun gibidir. Eer bir insan, Ehl-i Kitap, yani
Yahudi veya Hristiyan olduunu ikrar ediyorsa,
ona hukuken Ehl-i Kitap muamelesi yaplr; kestii yenir, kadn ise kendisiyle evlenilir. Gerekten Ehl-i Kitap olup olmad aratrlmaz. Fakat,
yle bilindii halde yle olmad, mesel ateist
olduu, hirete inanmad, Allaha irk kotuu bilinirse, bunu yakndan bilen bir Mslman,
byle birinin kestiini yemez, kadn ise onunla
evlenmez. Bunun gibi, bir toplum da Ehl-i Kitap olarak biliniyor ise, mesel o toplumda kilise
veya sinagog varsa, buralarda serbeste ayin yaplabiliyorsa, o toplum Ehl-i Kitap kabl edilir.
Yani Mslman, kfir, Ehl-i Kitap gibi hususlarda meselenin asl, kalb ve Allah katnda olan
420
TEVBE SRES
yan ile, hukuk olan yan iyi tesbit edilmeli ve

muamelede birbirine kartrlmamaldr. Ayn
husus, Kurn anlamada da ok nemlidir.
Kitap Ehlinden Allaha ve hiret Gnne
hakkyla inanmalar, Allahn ve rasllerinin haram kldn haram, hell kldn hell kabl
etmeleri ve Allahn gnderdii Hak Dini gerek
din olarak kabl edip onu uygulamalar beklenir.
Bunlar yapmamak kfrle e manldr ve dolaysyla byleleri, yeryznde fitne, fesat ve yozlamann kayna olurlar. Fakat, yine de o kiiler
veya toplum Ehl-i Kitap olduklar ikrarnda ve
zahir almetlere gre yle biliniyor iseler, kendilerine kfirlere ve mriklere davranld gibi
davranlmaz. Ama, Ehl-i Kitap olduklarn iddia
etmelerine ramen, aslnda Allaha da hiret Gnne de inanmayan, Allahn ve Raslnn hkmlerini hie sayan ve din kabl etmeyen kfirler olarak slma ve Mslmanlara kar aktif
dmanlk iinde bulunuyor iseler, bu takdirde
bunlarla mer bir savan artlar olumu demektir ve slm devleti, gerektiinde byleleriyle
savar.
Kitap Ehli olanlar, btn meden haklarn, bu
arada pek tabi olarak dinlerini serbeste yaama
hakkna sahiptirler; ayrca mal, can, aile kurup
oalma, beden ve akl sal gibi korunmas
Cz: 10, Sre: 9
gereken haklar da elbette koruma altndadr.

Onlar, slmn hakim olduu bir slm lkesinde askerlik mecburiyetinden ve savaa katlmaktan muaftrlar. Bunun yansra, Mslmanlarn
demek mecburiyetinde olduklar zekt da demezler. Buna karlk slm, kendilerini korumann karlnda ve ayrca vatandaln getirdii
mal ykmllk olarak onlara cizye denilen vergiyi yklemitir. Cizye ile ykml vatandalarna ehl-i zimmet, yani koruma altndakiler denir
ki, cizyenin mahiyeti, onu deyenlere verilen bu
addan da kolayca anlalabilmektedir.
Burada u hususu da hemen belirtmeliyiz ki,
slmda gerektii zaman sava ancak devlet
aabilir; yoksa Mslman fertlerin veya gruplarn byle bir hak ve yetkileri yoktur.
8. Rubbiyet, varl yaratma, besleyip bytme,
her bir varla uygun yap ve hususiyetler verme, insan hayat iin gerekli kaideleri, haram ve
hellleri tesbit etme yetki ve icraatn iine alr.
lh ise, kendisine ibadet edilen varlktr. yet,
ikisini bir arada kullanmakla, ancak ilh olann
rab olabileceini, rab olann da ayn zamanda ilh
olduunu, gerek manda Tevhidin, Allah hem
rab hem ilh olarak tanmay gerektirdiini ortaya koymaktadr.
Cz: 10, Sre: 9
TEVBE SRES
421
191
hesiz halkn mallarn yemekte ve insanlar

Allahn yolundan alkoymaktadrlar. Altn
ve gm biriktirip de onlar Allah yolunda, (Onun dinini yceltmek ve muhtalara
infak etmek suretiyle) harcamayanlar var
ya: (ey Raslm!) ite onlar pek ac bir
azapla mjdele.
35. O azap gn, dnyada iken biriktirilip
ylan altn ve gmler Cehennem ateinde kzdrlr ve sahiplerinin alnlar, yanlar ve srtlar onlarla dalanr: te denir
kendilerine, bunlar, nefisleriniz iin yp
biriktirdiiniz altn ve gmlerdir. imdi
tadn bakalm o durmadan yp biriktirdiiniz eyleri!10
32. Onlar, Allahn Nrunu azlaryla fleyip sndrmek diliyorlar; Allah ise, kfirler
hibir zaman holanmasalar da, Nrunu
tamamlamaktan baka bir eye raz olacak
deildir.
33. Allah, Rasln dorunun ve doruya
giden yolun ta kendisiyle ve (adalet, hakkaniyet ve doruluk zerine oturan) Hak
Dinle gnderdi ki, o Dine baka her din ve
sistemin stnde bir mevki versin, mrikler hibir zaman holanmasalar da.9
34. Ey iman edenler! Yahudi din bilginleri ve
Hristiyan rahiplerden pek ou, (menfaat
karl Kitabn hkmlerini deitirmek,
rvet almak, dini kazan vastas yapmak
gibi) haksz ve gayr- mer yollarla hi p-
36. Allahn, (gne ve ay dahil) gkleri ve

yeri yaratp mevcut haline getirdii gn
takdir buyurduu kanuna ve koyduu hkme gre aylarn says onikidir ve bunlardan
drd, (onlarda kan dkmenin yasak olmas
mansnda) haram (hrmetli) aylardr. te
(yeryz dahil, kinatn ileyii ve insanlarn hayat iin) Allahn koyduu doru ve
kusursuz sistem budur; u halde, (bu aylarn hrmetini ineyerek veya onlarda birtakm deiikliklere giderek) kendi kendinize
yazk etmeyin. Bununla beraber, mriklerin bir araya gelip hibir kural tanmadan
sizinle topyekn savatklar gibi, siz de
mminler olarak onlarla topyekn savan.
unu da bilin ki Allah, kalbleri Ona saygyla dopdolu olan ve her hususta Ona kar
gelmekten, dolaysyla Onun azabndan saknanlarla (mttakler) beraberdir.
422
TEVBE SRES
9. Bu iki yet, slm ve onun tarihi adna nemli

ipular vermektedir. Btn iman, ibadet, ahlk
ve muamelt esaslar ve itima, iktisad, idar
kaideleriyle slm, insanlarn kalbleri ve zihinleriyle birlikte btn cihan aydnlatan lekesiz bir
nur, bir k kaynadr; dnyaya nisbetle gne
gibidir. Bu nra kar kanlar, gzlerini, kulaklarn, kalblerini ve zihinlerini geree, a,
aydnla ve bunlarn kayna olan gnee, onu
da yaratan Allaha bilerek kapayanlar ve bylece kendi dnyalarn karartanlardr ki, kfr de
esasen bu tavrn addr. Dolaysyla, slm gneini sndrmek isteyenler, ancak kfirler olabilir. Mrik de bir adan kfir olmakla birlikte,
irkin slm karsndaki tavr ise, onun kendisi
karsnda parlamasna ve stn bir vaziyet almasna mani olmaya almaktr.
Mriklerden veya hi din tanmayanlardan
da olsalar, Ehl-i Kitaptan da olsalar (bkn. not
7) kfr iinde bulunanlar, tarih boyu yeni yeni
planlar, yeni yeni dzenlerle daha ilk gnlerinden
itibaren slm gneini sndrmek istemiler,
fakat balangta onun tamamlanmasna, btn
hametiyle ortaya kmasna mani olamadklar
gibi (bkn. Maide Sresi/5: 3), onun ufukta batar
gibi olduu zamanlarda yeniden daha bir ihtiamla ortaya kmasnn da nne geememilerdir; gemeleri de mmkn deildir. slm
sndrme maksadyla yaplan ve uygulamaya
konan her plan, ancak gnei azla fleyerek
sndrmeye almann dnda bir arla sahip deildir ve olamaz.
Kendilerini slma nisbet eden, dolaysyla
Mslman olarak anlmakla birlikte slm gerek manda hayatlarna hayat yapamayan insanlar, bazen kfr dnyas karsnda malp duruma debilirler. Fakat bu, asla slmn malbiyeti deildir. slm, din olarak her zaman btn
dinlerin zerinde bir mevkie sahiptir. Bu, ilk gnden itibaren byle olduu gibi, bugn de byledir
ve gelecekte de byle olacaktr. Mslmanlarn,
tarihlerinin en zavall dnemlerini yaadklar son
birka asrda bile slm, her trl gelimi teknik
ve vastaya sahip bir hasm dnyann her cepheden ard-arkas kesilmez saldrlarna ramen ilk
Cz: 10, Sre: 9
gnk gibi yerindedir ve bu sre iinde pek az

kii slmdan kp baka dinlere girerken, dier
dinlerden yine ok sayda insan slma girmeye
devam etmektedir. Gnmz Mslmanlarnn
onca eksiine, hatasna ve kusuruna, slam
temsil ve tatbikteki onca yanllarna ve yetersizliklerine ve hasm dnyann slmn imajn
olduundan farkl gstermek iin ortaya koyduu
onca abaya ramen, Batda pek ok insan, herhangi bir dine inansn inanmasn, slmdan etkilenmeye devam etmektedir. Bu konuda, slmn
dinamizmini ve nasl sndrlemez bir k kayna olduunu farkeden batl gzlemcilerin itiraflar dikkat ekicidir. Mesel, bunlardan Caesar E.
Farah, unlar sylemektedir:
Urad engelleme ve seyrek olarak grlen irtidat olaylar bir yana, slm, olumsuz artlarda dahi yaamak ve yaylmak
yolunda her zaman snrsz bir kabiliyet
gstermitir. Onun bu nitelii, zndeki
deta ihtiya doduu anda hemen harekete
geen gizli dinamizm ve esneklikle aklanabilir. slmn, ilk asrlarnda byk kitleleri
kendi saflarna balayan ekici nitelikleri,
onun siyas gcn kaybettii zamanlarda
bile insanlar ayn saflara ekmee devam
etmitir. (Ezzati, 345)
Bir dier nemli nokta olarak, son asrlardaki

ateist, materyalist ve komnist akmlar karsnda Asyada ve Avrupada baka sistemler ve
din grnml sistemler malp olurken, slm
dimdik ayakta durabilmitir. Bu noktada E. H.
Jurjinin gzlemleri hayli nemlidir:
Btn tutarll, kendine yeterlii ve gerekiliiyle, rk ve Marksist ideolojiler karsnda dayanmay ne karan azmiyle,
Bat dncesine yol gsterebilecek fikr donanmyla, emperyalizm ve yamacla kar
kararl tutumuyla, btn eletirel saldrlar
gerileten Kurn inanca dayal cesur mdafaasyla ve yoldan km insanla getirdii
mesajn yalnl ve sahihliiyle slm, modern dnyann karsna ok zel bir grev
anlayyla kmaktadr. Ayrntlara boulmu teolojik tartmalarla rselenmemi, kafa
Cz: 10, Sre: 9
TEVBE SRES
kartrc speklasyonlara bulamam, dogmalarn ar katmanlar altnda fosillememi

olan bu grev anlay, gcn vahye dayal
retisinden almaktadr. (a.g.e., 348)
slm, btn esaslar ve kaideleriyle ilk gnk gibi dupduru ortadadr ve yine insanln
semasnda bir gne gibi parlamaktadr. Fakat
insanlar, nefislerini ve nefislerinin kontrolndeki
zihinlerini ve kalblerini onun nnde bulut yaparak, sanki onu gizlediklerini zannetmektedirler.
10. Bu iki yet, ok nemli bir ikaz ihtiva etmektedir. Allahn dini, asla dnya adna kazan
vastas yaplamaz; o Din riya, sma, mal, makam, mevki, stat, hret, kazan, siyaset gibi
hibir eye let edilemez. nsanlara emredilen,
Dini sadece Allaha hasretmek, onu sadece Allah emrettii iin, Onun rzasn tahsil urunda
ve bir kulluk borcu olarak yaamaktr (Beyyine Sresi/98: 5). Bu bakmdan, Dini herhangi
bir ekilde, kendi maksad dnda kullanmaya
kalkmak iddetle yasaklanm ve bu konuda en
nemli tehdit de, lim, fakih ve mridler gibi
onu birinci derecede temsil ve sonra da tebli etmesi gereken kiilere yaplmtr. nk onlarn
Din adna halk nazarnda bir yeri vardr ve bu
yeri ve Dinin kendilerine kazandrd staty
baka maksatlarla kullanma riski, onlar iin bakalarna nazaran daha fazladr. Hz. Ali efendimiz (r.a.), Peygamber Efendimizin (s.a.s.) hir
zamanda Dini bu maksatlarla kullanacan haber verdii szde limlerle ilgili olarak, Bilin ey
kardeler! O zamann en fena insanlar, dnyev
menfaatler uruna bidatlara fetva veren limlerdir. der. slm terminolojide byle limlere
ulem-i s denmitir. Baz hadis-i eriflerde
de, hir zamandaki nifak ve kfr fitnesine ve
onu temsil edecek deccal denilen kiilere hizmet
edecek 70.000 (ki bu rakam, okluktan kinaye-
423
dir) taylesanldan, yani sarkldan bahsedilir ki,

bununla kastedilen yine (szde) limlerdir. Yoksa, bunlarn mutlaka sarkl olmalar gerekmez.
kinci olarak, limlerin, mridlerin Dini kazan vastas haline getirmeleri, onu yukarda
arz edilen maksatlar istikametinde kullanmak
eklinde olabilecei gibi, nemli lde Dinden
tavizlerle onu olduundan baka gsterme, hkmlerini keyf yoruma tbi tutma yollaryla da
olur. Hangi ekilde olursa olsun, Dini bu ekilde
kullanma insanlar Dinden soutaca gibi, onun
insanlara gerek mahiyetiyle anlatlp retilmesine de manidir. Din ile dnyay satn alan bir
lim veya mrid, onu ister istemez olduundan
farkl gsterecektir. Bu tavrlarn her biri, insanlar Allahn yolundan alkoymaya sebeptir.
nc olarak, altn ve gm, yani mal,
paray biriktirip Allah yolunda harcamamak da
ok byk gnahlardandr. Malda birinci ve farz
olan hak zekttr. Bu bakmdan, limlerden pek
ounun zekt verilen maln kenz (biriktirilmi mal) saylmayaca eklindeki mtalalarna karlk, baz nemli zatlar, bunun da kenz
saylaca grndedir. Burada l, nce Mslmanlarn, sonra btn insanlarn genel ekonomik vaziyeti, genel geim endeksi ve slmn
durumudur. Nitekim Kurn, bir baka yetinde, maln zenginler arasnda dnp dolaan bir
nimet, bir devlet olmamas gerektiini buyurur
(Har Sresi/59: 7). Dolaysyla, genel geim endeksinin stnde olan bir servet, zellikle Mslmanlarn bu endeksin altnda yaad ve slmn garip, kendi haline brakld bir zamanda,
eer ondan Allah yolunda sarfedilmiyorsa, yette
aka ifade edildii zere biriktirilmi mal kavramnn iine girer ve yetteki tehdide muhataptr. nk yet, aka biriktirip de, Allah
yolunda harcamamaktan sz etmektedir.
424
TEVBE SRES
Cz: 10, Sre: 9
192
37. (Arzu ettikleri ayda sava caiz klmak

veya Hac mevsimini yln istedikleri ayna denk getirmek gibi maksatlarla) Haram Aylarda ertelemeye giderek aylarn
hrmetini deitirmek, ayn ekilde, Allahn haram kldn hell, hell kldn
haramlatrmak iin vakitlerde deiiklik
yapmak sadece kfrde ileri gitmektir ki,
kfredenler byle yapmakla bsbtn sapkla srklenmektedirler. Bu ekilde
hrmetini deitirdikleri ay bir yl hell bir
yl da haram ay sayarlar ki, Allahn haram
kldna sayca uysunlar da, varsn Allahn haram ettiini hell klm olsunlar. Yaptklar ilerin ktl kendilerine (eytan
tarafndan) sslenmekte ve dolaysyla gzel grnmektedir. Oysa Allah, (kalbleri
imana kar mhrlenmi bylesi) kfirler
gruhunu hidayete erdirmez, maksatlarna
ulatrmaz.
38. Ey iman edenler! Size ne oldu da, (Tebuk seferi iin)11 Allah yolunda seferber
olunuz! emri verilince dnyann cazibesine
kaplarak olduunuz yere aklp kaldnz?
Yoksa hireti brakp da dnya hayatna
m raz oldunuz? Oysa dnya hayat, hiretin yannda pek nemsiz bir eydir.
39. Eer size emredildii gibi topyekn seferber olmazsanz, Allah sizi hi gecikmeden pek ac bir azaba dar eder ve yerinize
bir baka topluluk getirir de, (savaa kmamakla) Ona en kk bir zarar vermi
olmazsnz. Allah, her eye hakkyla g
yetirendir.
40. Eer o Peygambere yardm etmezse-
niz, siz de biliyorsunuz ki, Allah Ona hep

yardm etmitir. Hatrlayn ki, o bildiiniz
kfirler Onu Mekkeden karmlard da,
sndklar maarada iki kiiden biri iken,
(kendisini takip edenler maarann azna
kadar geldikleri esnada O, hibir endieye
kaplmadan, Allaha tam bir teslimiyet ve
tevekkl iinde) yanndaki arkadana, Hi
tasalanma, Allah bizimle beraberdir! diyordu. Allah, seknesini (i huzur ve gven
kayna rahmetini) daima Onun zerinde
tuttu; Onu sizin grmediiniz ordularla
destekledi ve kfredenlerin davas ve dncelerini alaltt. Allahn Kelimesi ve davas
ise, zaten her zaman ycedir. Allah, izzet ve
ululuk sahibi, her ite stn ve mutlak galip
olandr; her hkm ve icraatnda pek ok
Cz: 10, Sre: 9
TEVBE SRES
11. Mutedeki ilk Mslman-Bizans karlamasnda, Mslmanlardan 30 kat daha stn kuvvetlere sahip olan Bizansn galip gelememesi,
Arabistan ve Orta Douda ok meydana getirmiti. Neticede, Suriye ve civarnda yaayan ve
yar Bizansa bal, yar bamsz Arap kabilelerinden binlerce kii slma girmiti. Bu gelimeler zerine Bizans mparatoru, hem Mutenin
cn almak, hem de slmn ilerleyiini durdurmak maksadyla Arabistan igal etmek iin
asker hazrlklara giriti.
Misyonunu alkadar eden btn gelimelerden
nnda haberdar olan Allah Rasl aleyhissalt
vesselm, Bizansllar sava meydannda karlamaya karar verdi. Bu konuda gsterilecek bir
zaaf, Arabistanda artk lmeye yz tutan ve en
son Huneynde byk darbe alan irk glerinin
yeniden canlanmasna yol aabilecei gibi, Medine ve evresindeki mnafklar da, uygulamak
iin srekli frsat kolladklar ve zaman zaman
da teebbse getikleri slm iten vurma niyet ve planlarnda cesaretlendirebilirdi. Bu arada
mnafklar, Gassan prensi ve Bizans mparatoruyla temasa gemi ve Medine yannda bir s
vazifesi grmek zere, Kurnn Drar (Blclk) Mescidi adn verdii (Tevbe Sresi/9: 107)
bir de mescid ina etmi bulunuyorlard.
Durumun nezaketini gren Allah Rasl aleyhissalt vesselm, Mslmanlara bir sava iin
seferber olmalar emrini verdi ve her zamanki
det ve usulnn aksine, seferin kime kar alacan da bildirdi.
Vakit, yaz ortasyd. Kavurucu scaklar bastrm bulunuyordu; hurmalarn hasat mevsimi
425
gelmiti; kuraklk ve madd skntlar vard;

mesafe uzundu; gidilecek yer ld ve ayrca,
kendisiyle savalacak g devrin iki sper gcnden Bizans idi. Hatt Bizans, birka yl nce,
dier sper g Sasani mparatorluunu dize
getirmiti. Btn bunlara ramen Sahabler, mnafklarn ve iman kalblerine henz oturmam
bulunan bazlarnn aksine, Raslllahn arsna byk bir evkle cevap verip hazrlklara giritiler ve kendilerinden beklenenin stnde mal
destek saladlar.
Hicretin 9uncu yl Recep aynda (M.S. 631)
Allah Rasl aleyhissalt vesselm, 30.000 kiilik bir ordu ile Medineden ayrld ve o zaman
Bizansa ait olan Suriye snrnn ok yaknndaki
Tebuka kadar ilerledi. Byk bir asker hazrla
girimi bulunan, fakat Allah Raslnn beklenenden ok hzl bir ekilde hazrlanp harekete
gemesi karsnda hazrlklarn tamamlayamayan Bizans mparatoru, planlarndan vazgemek
zorunda kald. (bn Sad, 2: 165168; Taberi, Tarih, 3: 100111)
Allah Rasl aleyhissalt vesselm, Tebukta
20 gn kald ve Bizans hakimiyetindeki pek ok
devletik bu sre iinde slmn hakimiyetini ve
cizye vermeyi kabl etti. Bu arada pek ok Hristiyan kabile de slma girdi (El-Bidaye ven-Nihaye, 5: 13). Hi kan dklmeden kazanlan bu
zafer, ok gemeden Bizansla balayacak daha
uzun sreli atmalar ncesinde Mslmanlarn
durumlarn glendirmelerinde ve Arabistan
iindeki inanszlarn ve mnafklarn glerinin
btn btn krlmasnda nemli bir rol oynad.
426
TEVBE SRES
Cz: 10, Sre: 9
193
41. Kolay veya zor, imknlarnz az veya

ok, hafif silahl veya ar silahl, hangi durumda bulunursanz bulunun hep birlikte
seferber olun ve Allah yolunda mallarnzla
ve canlarnzla cihad edin! Budur sizin iin
hayrl olan, tabi ki (hayrn ne ve nerede
olduunu) biliyorsanz.
42. Hazr bir ganimet sz konusu olsa ve
klacak sefer de yle yakn mesafeli bir
sefer olsa idi, (o mnafklar) mutlaka peinden gelirlerdi. Fakat meakkatli bir yol,
onlara almaz uzaklkta grnd. Sonra da
kalkp Allah adna yemin ederek, Ne kadar isterdik, imknmz olsa ve gcmz
yetseydi de seninle birlikte ksaydk! diyeceklerdir. Byle davranmakla kendilerini
mahvediyorlar. Allah biliyor ki, onlar hi
phesiz yalanclardr.
43. Hay Allah seni affedesice Neb! Sefere
kmamak iin senden izin isteyen o mnafklara, sence doru syleyenler iyice belli
olmadan ve kimlerin yalanc olduunu henz bilmeden neden izin verirsin ki!?12
44. Allaha ve hiret Gnne inananlar,
Allah yolunda mallaryla ve canlaryla cihaddan geri kalmak maksadyla asla senden
izin istemezler. Allah, kalbleri Kendisine
saygyla dopdolu olan ve itaatsizlikten kananlar (mttakler) ok iyi bilmektedir.
45. Cihada katlmama hususunda senden
izin isteyenler ancak, Allaha ve hiret
Gnne inanmayan ve kalbleri phe ile
alkalanan, dolaysyla pheleri iinde yalpalayp duranlardr.

46. Eer gerekten sefere kmak isteselerdi, elbette bu isteklerini ortaya koyan bir
hazrlklar olurdu. uras bir gerek ki Allah, onlar byle isteksizlik iinde iken sefer
maksadyla harekete gemelerini istemedi
de, kendilerini engelledi ve haklarnda u
hkm verildi: Oturun, evlerinizde oturanlarla beraber!
47. Eer onlar iinizde sefere km olsalard, problem artrmaktan baka ie yaramazlar ve hi pheniz olmasn ki, sizi fitneye
ve tefrikaya drmek maksadyla aranzda
kouturup dururlard. Kald ki, iinizde
onlara kulak verecekler de vard. Allah, zalimleri ok iyi bilmektedir.
Cz: 10, Sre: 9
TEVBE SRES
12. Sence doru syleyenler iyice belli olmadan

ve kimlerin yalanc olduunu henz bilmeden
ifadesi, olduka nemli nkteler ve kaideler ihtiva etmektedir. Ksaca:
yette, doruyu konuanlar tanmayla ilgili olarak belli olma fiili, yalanclar tanmak
iin ise bilme fiili kullanlmaktadr. Demek
oluyor ki, bir kimsenin syledii szde, verdii haberde doruyu sylediine dinleyen o
anda hkmedebilir. nk yalan syledii
bilinmeyen bir kimsenin szne itibar edilir
ve o doruyu sylyor kabul edilir. Ama bu
kabul, zihinde bir acaba? sorusunun bulunmasna ve aratrmaya mani deildir. u kadar
ki, aratrma yaplmadan ve bir kimsenin yalan syledii yaknen bilinmeden, o kimsenin
yalan sylediine hkmedilmez. yette yalan
syleyenlerle ilgili olarak dinleyen hakknda
bilme fiilinin kullanlmas bunu gstermektedir.
yetin aslnda Tebuk seferine katlmama
adna Allah Rasl aleyhissalt vesselmdan izin isteyenler iinde doruyu syleyenler
hakknda gemi zaman kipinde fiil kullanlrken, yalan syleyenler iin yalanclar ek-
427
linde isim kullanlmaktadr. Bu da, isim sreklilik ifade ettiinden, sefere kmamak iin
Peygamber Efendimizden izin isteyenlerin
yalan sylemeyi alkanlk haline getirenler,
yani mnafklar olduunu ortaya koymaktadr. nk srekli yalan, yani yalanclk bir
mnafklk sfatdr. Bununla birlikte, tek bir
yalan bile gvenilirlii sarst iin mminler
de yalandan mutlaka kanmaldrlar.
yette doruyu syleme iin fiil (doru syleme) kullanlrken, doruyu sylemeyenler
iin isim (yalanclar) kullanlmas, bir meselede doruyu syleyen kiinin, her ne kadar
yalancl sabit olmadka hakknda yalanc
olabilecei phesini tamak doru olmasa
bile, mutlak manda doruluuna hkmedemeyeceimizi de ima etmektedir.
Burada yeri gelmiken u hususu da not etmeliyiz ki, Kurnda yer alan ve dilden, dilin kullanmndan kaynaklanan bu trden ok nemli
nkteleri, ok defa onun baka dillerdeki tercmelerinde aksettirmek mmkn deildir. Bu da
gsteriyor ki, Kurn baka dillere aynyla tercme edilemez ve onun baka dildeki tercmeleri
asla Kurn yerine gemez.
428
TEVBE SRES
Cz: 10, Sre: 9
194
48. Bundan nce de aranzda fitne karmaya yeltenmiler ve (ey Raslm,) nice planlar iine girip, senin iin trl trl entrikalar evirmilerdi. Ama onlar hibir zaman
holanmasalar da, hak gelip yerine oturdu
ve Allah neye hkmettiyse o oldu.
49. lerinde, Bana izin ver de u sefere
katlmayaym; gel benim bama bir bel,
bir fitne ama! diyenler de var. Oysa fitnenin, belnn tam iine dm durumdalar.
Hi phesiz Cehennem, kfirleri epeevre kuatmtr.
50. Bir iyilikle karlasan, bu onlar zer;
bir musibete maruz kalsan, bu defa kendi akllarn beenmilik iinde, yi ki biz
tedbirimizi nceden almtk! der ve alml alml dner giderler.
51. De ki: Allah hakkmzda ne yazm, ne
takdir buyurmusa bamza ancak o gelir.
O, bizim Mevlmzdr, Sahibimizdir. Yalnzca Allaha dayanp gvensin mminler.
52. (Mnafklara da unu) syle: Sizin bizim hakkmzda beklediiniz musibet, (ancak zafer veya ehitlik, dolaysyla Cennet
ve Hakkn rzas gibi) iki gzel neticeden
baka ne ekilde tecelli edebilir ki? Ama bizim amzdan sizin dar olacanz kbet
ise, Allahn sizi ya bizzat Kendi katndan
veya bizim ellerimizle (nasl, ne zaman ve
ne ekilde gelecei belli olmayan) bir azaba

uratmasdr. O halde bekleyin siz, biz de
sizinle beraber beklemekteyiz.
53. (Raslm, o gnlsz teberrularna mukabil) yle de: Malnzdan u sefer mnasebetiyle ister iinizden gelerek verin isterse
holanmaya holanmaya verin, yaptnz
harcama Allah katnda hibir zaman kabul
grmeyecektir. Gerek u ki siz, hak yoldan
uzak fasklar gruhusunuz.
54. Teberrularnn kabul edilmemesine sebep udur: Allaha ve Raslne kar inkr
ve nankrlk iindedirler; inanmadklar
iin namaza ene ene gelirler ve yardmda bulunurken de holanmaya holanmaya
verirler.
Cz: 10, Sre: 9
TEVBE SRES
429
195
58. lerinden bazlar da, senin zekt ve

sadakalar taksim ediine dil uzatmaktadr.
O zekt ve sadakalardan kendilerine bir ey
verilirse memnun kalrlar; verilmezse bu
defa fkelenirler.
59. Byle davranacaklarna, Allahn ve Raslnn kendilerine verdiine rza gsterseler de, (agzlk etmeyip) Bize Allah yeter. Allah, bize ltf u kereminden yine verir,
Rasl de verir. Bizim rabetimiz ancak Allahadr! deseler, sanki ne olur!
55. Onlarn mallar da, ocuklar da seni imrendirmesin. Allah, (kalblerinde imana yer
olmad ve yle hak ettikleri iin) bunlar
sebebiyle dnya hayatnda onlar keder ve
skntlara giriftar etmeyi ve neticede kfir
olarak can vermelerini dilemektedir.13
56. Allah adna yemin ederek Biz de sizdeniz! derler. Onlar, katiyen sizden deildirler; fakat onlar, mriklere yaptnz kendilerine de yaparsnz korkusu iinde dleri
patlayan (ve bu korku sebebiyle sizdenmi
gibi grnen) bir topluluktur.
57. ayet snabilecekleri bir yer, yahut
barnabilecekleri maaralar, hatt balarn
sokacaklar bir delik bulsalard, hi durmaz
derhal o tarafa seirtirlerdi.
60. Zektlar, ancak fakir olduklar bilinenler, gerekten muhta fakat kendilerini belli
etmeyen dknler, onu toplamakla grevli memurlar, kalbleri slma sndrlacak
olanlar ve dostluklar veya ktlklerinin
defi umulanlar, esir ve klelikten kurtulacak veya kurtarlacaklar, borlarn deyemeyecek durumda olanlar, Allah yolunda
Onun adn yceltme uruna gayret ve cihad eden, (ilim tahsili ve hac yolculuunda
bulunup da bunlara g yetiremeyenler) ve
yolda kalmlar iindir. Bu konudaki Allahn kesin hkm budur. Allah, her eyi hakkyla bilendir; her hkm ve icraatnda pek
61. Mnafklardan bazlar, (Peygamberliin
zirve temsilcisi) Peygamberi incitmekte ve
Onun hakknda O, herkesi dinleyen, her
sze inanan bir kulaktr! demektedirler.
(Ey Raslm,) de ki: Evet yledir, fakat O
sizin iin, sizi dinlerken hep hayrnza dinleyen ve hakknzda ancak iyi szleri iitmek isteyen bir hayr kuladr. Allaha inanp itimat ettii gibi, mminlerin szlerine
de inanr ve deer verir; ayrca iinizdeki
iman edenler iin sizin kavrayamayacanz
byklkte bir rahmettir. Gerek bu iken,
Allahn Rasln incitenler iin ok ac bir
azap vardr.
430
TEVBE SRES
13. Burada bir defa daha hatrlatmamz gerekiyor

ki, Allah kimse iin sknt, azap ve kfirlik dilemez. Allahn dnyada insan iradesine tand bir
saha vardr ve insan, iradesiyle neyi talep ederse
Allah onu yaratr. Hatt, insan kfre, dallete dmesin diye Allah peygamberler gndermi, kitaplar indirmi, her dnemde insanlar hakka, doruya
aracak, dinini temsil edip bakalarna anlatacak
insanlar var etmitir. Buna ramen inanmamakta direnenler, Cenab- Allahn insan hayat iin
Cz: 10, Sre: 9
koyduu kanunlar gerei azab hak ederler, yani

herkes, niyetinin ve yaptnn karln grr.
Allaha ve hiret Gnne inanmayan ve btn
himmetlerini dnyaya hasredenler iin mal ve evlt, gerekten bir sknt ve keder sebebidir. Ehl-i
nifak ve kfrn btn hayatlar geim, mal ve evlt derdiyle geer ve onlar, hireti akllarna bile
getirmezler. Neticede de, nasl yaamlarsa yle,
yani kfr iinde can verirler. Neyi talep etmiler,
neyi hak etmilerse onunla karlarlar.
Cz: 10, Sre: 9
TEVBE SRES
431
196
bilinmesinden korktuunuz o eyleri elbette

iinizde koymayacak, orta yere dkverecektir.
65. Eer onlara ne konutuklarn sorsan,
Cidd bir ey konutuumuz yoktu. Sadece
lafa dalm, eleiyorduk! derler. (Onlara)
de ki: Demek siz Allah ile, Onun yetleriyle ve Rasl ile eleniyorsunuz ha!
66. imdi de zr beyan etmeye kalkmayn. Gerek u ki, dillerinizle iman ettiinizi sylediniz, sonra da kfrnz ortaya
koydunuz. inizden, bo konuma ve ciddiyetsizlikleri Allah ve Raslyle alay gayesi
tamayanlar bu davranlarndan dolay
affetsek bile, dierlerini inkrda ve gnah
ilemekte srarlar sebebiyle elbette cezalandracaz.
63. Hal renmediler mi ki, kim Allaha

ve Raslne muhalefet ve dmanlk ederse, hi phesiz onun hakk, iinde daim
kalmak zere Cehennem ateidir. Budur en
feci rsvaylk.
67. Erkek olsun kadn olsun, btn mnafklar birbirinin aynsdr: ktlk ve irkinlii tevik edip yayarken, iyilik, doruluk ve
gzelliin nn almaya alrlar; ellerini
de hayr, iyilik ve Allah yolunda infaktan
yana pek sk tutarlar. Onlar (hayatlarnda
kulluk noktasnda) Allah unuttular; Allah
da (mkfat noktasnda) onlar unutup
terketti. Muhakkak ki mnafklar, fasklarn (Allaha itaatsizlikte, gnahta srarl
olanlarn) ta kendileridir.
64. Mnafklar, kalblerinde gizledikleri (kfr, dmanlk ve hileleri) yzlerine vuracak bir srenin tepelerine iniverecei korkusu iindedirler. Buna ramen, bir yandan da
alay etmekten geri durmazlar. (Ey Raslm,
onlara) de ki: Siz alay edin bakalm! Allah,
68. Allah, erkek olsun kadn olsun btn

mnafklara ve kfirlere iinde daim kalmak zere Cehennemi vadetmitir. Nasipleri olarak onlara yeter o. Allah, onlar rahmetinden tardetti; onlarn hakk, kalc bir
azaptr.
62. Sizin yannza gelir ve gnlnz ho

etmek iin Allaha yeminler ederler. Oysa,
gerekten mmin iseler bilmeliler ki, honut edilmesi gereken ncelikle Allah ve Rasldr.
432
TEVBE SRES
Cz: 10, Sre: 9

197
69. te byle, ey mnafklar ve kfirler!

Tpk sizden nce gelip de helk olup gitmi
topluluklar gibi. Bir farkla ki onlar, sizden
daha gl, mallar ve evltlarnn okluu
bakmndan sizden daha ileride idi. Onlar,
bu dnyada paylarna den nimet lsnde zevk srmeye baktlar; nasl sizden
ncekiler byle paylarna den nimet lsnde zevk srmeye baktlarsa, nitekim siz
de paynza den nimetler lsnde zevk
srmeye kalktnz ve hep birlikte (oyun ve
elence) bataklna dalanlar gibi siz de daldnz. O mnafk ve kfirlerin btn yaptklar, dnyada da hirette de heder olup
gitti. te yleleridir btn btn kaybedip
kendilerini helke atanlar.
70. Yoksa o mnafk ve kfirlere onlardan
nce helk edilen topluluklarn, Nuh kavminin, d ve Semdun, brahimin kavminin, Medyen halknn ve ehirleri yerle bir
edilen o topluluun (Lt kavminin) ibret
dolu tarihleri anlatlmad m? Kendilerine
gnderilen rasller onlara gn gibi ortada
gerekler ve apak delillerle gelmilerdi.
Allah, onlara asla zulmetmi deildi; fakat
onlar kendi kendilerine zulmediyorlard.
71. Mmin erkeklerle mmin kadnlar birbirlerinin velleri, ok yakn yardmclar ve
birbirlerinin ilerine vekildirler. Usul dairesinde doruyu ve iyilii tevik edip yayar, yanln ve ktlklerin nn almaya
alrlar. Namaz btn artlarna riayet
ederek, vaktinde ve aksatmadan klarlar ve
zekt tastamam verirler; Allaha ve Raslne daima itaat iindedir onlar. Onlardr Allahn merhametle muamele edecei sekin
kimseler. Hi phesiz Allah, izzet ve ululuk sahibi, her ite stn ve mutlak galiptir;
bulunandr.
72. Allah, mmin erkeklere ve mmin kadnlara ilerinde daim kalmak zere (aalarnn arasndan ve kklerinin) altndan
rmaklar akan cennetler, sonsuz nimet ve
ebed mutluluk cennetlerinde pek ho meskenler vadetmitir. Hepsinden als ise,
Allahn onlardan keyfiyetini dnyada kavramanz mmkn olmayan honutluudur.
te budur ok byk kazan, ok byk
baar.
Cz: 10, Sre: 9
TEVBE SRES
433
198
sl onlara bir ey yapmad ki, byle intikam

duygular tayorlar! Her eye ramen eer
tevbe ederlerse, haklarnda hayrl olur. Yok,
yz evirirlerse, Allah kendilerini dnyada da
hirette de pek ac bir azaba uratr. Kald
ki, yeryznde (kendilerini Allahn azabna
kar koruyacak) ne bir sahipleri, ne de (Allahn azabna kar kendilerine yardm edecek) bir yardmclar vardr.
75. lerinden bazlar da, Eer Allah ltf
u kereminden bize mal verirse, hi phe
edilmesin ki zektmz verir, tasadduk ve
teberruda bulunur ve yine hi kukusuz,
Allahn istedii izgide salam, doru ve
yerinde i yapanlardan oluruz! diye Allaha
kesin sz vermilerdi.
76. Derken, Allah ltf u kereminden kendilerine bol bol verdi, fakat onlar cimrilikte
bulundular ve kendilerinden zekt ve teberru
istendiinde aldrmadan yz evirip gittiler.
73. Ey (Peygamberliin zirve temsilcisi)

Peygamber! Kfirlerle ve mnafklarla (yerine, zamanna ve artlara gre nasl gerekiyorsa yle) cihad et14 ve karlarnda gl,
kuvvetli ve metin ol. Onlarn niha barnaklar Cehennemdir. Ne fena bir kbet, ne
kt bir son durak!
74. Olumsuz bir ey sylemedik diye Allaha
yemin ederler. Ama uras bir gerek ki, kfr ifade eden o sz sylediler ve Mslmanlk ikrarndan sonra (kfr gerektiren
sz ve davranlaryla) kfre girdiler; baaramadklar, netice alamadklar birtakm
cinayetlere, ktlklere yeltendiler. Ltf u
kereminden Allahn (ve Onun at yolda,
Onun izniyle) Raslnn kendilerini zenginletirmi olmasnn dnda Allah ve Ra-
77. Bunun zerine Allah, Kendisine verdikleri szden dnmeleri ve yalan sylemeyi det
edinmeleri sebebiyle kalblerinin tam merkezine (lp) Ona ulaacaklar gne kadar orada kalacak ok irkin bir nifak yerletirdi.
78. Bilmiyorlar myd ki hi phesiz Allah, onlarn ilerinde sakl tuttuklarn da,
gizli gizli fsldamalarn da bilir ve yine
hi phesiz Allah, (insandan gizli ve be
duyusu itibariyle onun idrak sahasnn dnda kalan her ey dahil) btn gizlilikleri
hakkyla bilendir.
79. Mminlerden farz olan zektn dnda
veya kendilerine zekt dmedii halde gnll bata bulunanlar da, alp didinerek kazandklarndan veren fakir mminleri
de sz atarak, ka-gz hareketleriyle knar ve
onlarla alay ederler. Oysa Allah, o mnafklar (nifaklar sebebiyle) maskara etmitir ve
onlarn hakk pek ac bir azaptr.15
434
TEVBE SRES
14. yetin lafznda (yerine, zamanna ve artlara

gre, nasl gerekiyorsa yle) ifadeleri yoktur. Fakat, kullanlan kelimenin cihad olmas, kfirlerle
mnafklara kar ayn trden cihadn yaplmamas, hatt srenin banda mrikler de iki ayr
kategoride ele alnd zere, kfirlerin hepsine
kar yaplmas gereken cihadn da ayn olmamas, bu mannn verilmesini gerektirdii gibi,
Kurn- Kerimin baka yerlerinde kfirlere ve
mnafklara kar nasl davranlmasyla ilgili geen baka yetlerde yaptklarna aldrma, msamahal ol; onlarla en gzel ekilde mcadele et...
gibi ifadelerin kullanlmas da, bu many zaruri
klmaktadr. Ayrca, burada sz edilen kfirlerden ve mnafklardan kast, o an hedef alnan kfirler ve mnafklar da olabilir. Fakat Mannn
hususlii, hkmn umumliine mani deildir.
kaidesi gereince, ayn artlarda ayn nitelikteki
kfir ve mnafklara ayn davranmak gerekir ki,
bu da sz edilen cihadn yine yere, zamana ve
artlara gre ekil almas gerektiini gsterir. Son
olarak, cihadn sava demek olmadn ve kfirlere kar verilecek cihadla mnafklara kar
verilecek cihadn farkl olduunu bir defa daha
belirtmeliyiz. (Ayrca bkn. yet 123, not 27)
Cz: 10, Sre: 9
15. yet-i kerimeler, mnafklarn hallerini,

sfatlarn ve davranlarn anlatrken, nifakn
yani mnafkln ne kadar irkin olduuna
dikkat ekmekte ve insanlar bu irkinlie kar
ikaz buyurmakta, ondan nefret ettirmektedir.
Son yet, gerekten nifakn ok tipik bir zelliini ortaya koymaktadr. Kendilerinde herhangi
bir fazilet olmayan insanlar, faziletli insanlar
faziletleri sebebiyle ayplarlar. Mesel, yette
buyurulduu gibi, mallarndan Allah yolunda,
kamu yararna, fakirlere veremeyenler, zengin
veya fakir verebilenleri gsteri yapmakla sular
veya kmserler. Mnafklar, Allah yolunda
mallarn harcayan zengin mminlerle gsteri yapyorlar diye, fakir fakat aln teriyle kazandklarndan veren mminlerle de unlara
bakn; Bizansn kaleleri bunlarn verdikleriyle
mi yklacak? diye alay ediyorlar, o mminleri
gstererek birbirlerine ka-gz iaretleri yapyorlard. Bu tavr, o hayr, o iyilii yapamayanlarn bir avuntusu, ilerindeki ok irkin nifakn
bir yansmasndan ibaretti. Evet, kendilerinde
bulunmayan faziletleri bakalarnda grnce onlar tenkit, kmseme, onlarla alay etme tam
bir nifak almetidir.
Cz: 10, Sre: 9
TEVBE SRES
199
435
Raslm,) de ki: Cehennem atei ok daha

scaktr. Keke gerei bilseler, meselelerin
zne vkf olsalard!
82. Bu sebeple onlar, bizzat ileyip hesaplarna kaydolan amellerinin karlnda az
glsnler, ok alasnlar!
83. Eer Allah seni bu seferden geri (Medineye) dndrr de orada kalan mnafklardan bir grup bir baka sefere kmak
iin senden izin isteyecek olursa de ki: Siz
benimle bundan byle kesinlikle herhangi
bir sefere kamayacak ve benim yanmda
herhangi bir dmanla asla savama imkn
bulamayacaksnz. nk siz, bundan nce
seferden geri kalp oturmay tercih ettiniz;
ayn ekilde imdi de arkada kalan (kadnlar, ocuklar ve yallarla beraber) oturmaya
bakn!
80. (Ey Raslm,) onlar iin Allahtan balanma dilesen de dilemesen de fark etmez. Onlar iin yetmi defa bile balanma
dilesen, Allah onlar kesinlikle balayacak
deildir. nk onlar, Allaha ve Raslne
iman etmemi ve onlara kar gelmilerdir.
Allah, byle fasklar (inansz ve itaatsizler)
gruhuna hidayet nasip etmez.
81. Allah Raslne muhalefetle sefere katlmayp geride kalanlar, (evlerin srekli sakinleriyle birlikte) oturup rahatlarna
bakmakla pek sevindiler ve mallaryla, canlaryla Allah yolunda cihad etmekten holanmayp, birbirlerine Bu scakta sefere
kmayn! tavsiyesinde bulundular. (Ey
16. Bkn. yet 55, not 13.
84. Onlardan (mnafklar) len hibir kimse

iin sakn cenaze namaz klma ve hakknda
dua etmek maksadyla asla kabri banda da
durma. uras bir gerek ki onlar, Allah
ve Rasln inkr ettiler ve yoldan km
gnahkrlar (fasklar) olarak ldler.
85. Onlarn mallar ve ocuklar seni imrendirmesin. Allah, (kalblerinde imana yer
olmad ve yle hak ettikleri iin,) bunlar
sebebiyle dnyada onlar keder ve skntlara giriftar etmeyi ve neticede kfir olarak
can vermelerini dilemektedir.16
86. (Onlar, gerekten kfirdir ve hibir zaman cihada kmak da istemezler.) Ne zaman bir sre inip, Allaha iman edin ve Onun Raslyle beraber cihada kn! diye
buyrulsa, ilerinden servet ve imkn sahibi
kimseler hemen senden izin istemeye bakar
ve Brak bizi, u evlerinde oturan (kadn ve
ocuklarla beraber) oturalm! derler.
436
TEVBE SRES
87. Seferden geri kalan (kadnlar ve ocuklarla) birlikte oturup keyiflerine bakmay
tercih ettiler ve kalblerinin zerine mhr
basld. Bu sebeple onlar, gerei ve meselelerin zn asla idrak etmezler.
Cz: 10, Sre: 9
200
88. Buna karlk, (Risaletin zirve temsilcisi o) Rasl ve iman edip de Onun beraberinde bulunanlar, mallaryla ve canlaryla
cihad ettiler. Onlar iindir btn hayrlar
ve onlardr gerekten kurtulua ermi bulunan mazhariyet sahipleri.
89. Allah, onlar iin ilerinde daim kalmak
zere (aalarnn arasndan ve kklerinin) altndan rmaklar akan cennetler hazrlamtr. Budur ok byk kazan, ok
byk baar.
90. Bedevler (gebe l halk)ndan (geride
kalacak aileleri iin gerekli nafaka veya sefere katlmak iin gerekli tehizattan mahrum bulunma) mazeretleri olanlar, Allah
Raslne gelip seferden muaf tutulmalar
iin izin istediler. Allaha ve Raslne kar
yalan syleyen, yalan beyanlarda bulunanlar
ise, (hibir mazeretleri olmamasna ramen)
oturup kaldlar (da sefere itirak etmediler).
lerinde (bundan byle de slma girmeyi reddedip,) kfrde kalmay srdrenlere
pek ac bir azap isabet edecektir.
91. Sefere katlamayacak lde zayf ve gsz olanlara, hastalara ve sefer iin gerekli
tehizat ve sefer sresince gda ve maietlerini temin edemeyip bakalarna yk olacaklara, Allaha ve Raslne sadk kalmak ve
onlar hakknda sadece hayr dnp, geride
zerlerine den vazifeleri yapmak kaydyla herhangi bir sorumluluk ve vebal yoktur.
Allah gryormuasna, en azndan Onun
kendilerini grdnn uuru iinde daima
iyilik dnen ve geride kaldklarnda iyilikle megul bulunanlar knamak iin herhangi
bir sebep sz konusu olamaz. Allah, hatala-
r, gnahlar pek ok balayandr, (bilhassa

92. Ey Raslm! Kendilerine binek temin
etmek iin sana mracaat ettiklerinde sen,
Sizi bindirecek bir ey bulamyorum! deyince, Allah yolunda verecek bir ey bulamamaktan dolay byk bir zntyle gzleri dolu dolu dnp gidenler iin de sorumluluk ve vebal sz konusu olamaz.
93. Sorumluluk ve vebal ancak, varlkl olmalarna ve yeterli imknlar bulunmasna ramen sefere katlmamak iin eitli bahanelerle senden izin isteyenler zerinedir. Onlar,
geride kalmalar tabi bulunan (kadn, ocuk
ve ihtiyar)larla birlikte olmay tercih ettiler ve
Allah da kalblerini mhrledi. Onlar, (gerei, meselelerin mahiyetini) bilen ve ilme dayanarak hareket eden kimseler deildir.
Cz: 11, Sre: 9
TEVBE SRES
201
437
sunda sizi inandrmaya alacaklardr). Siz

de ilimeyin onlara, kendileriyle muhatap
olmayn. uras bir gerek ki, onlar murdar
bir topluluktur ve bizzat ileyip kazandklar gnahlar sebebiyle niha barnaklar da
Cehennemdir.
96. Siz kendilerinden honut olasnz diye
karnzda Allaha yeminler ederler. Varsayalm ki siz onlardan honut oldunuz; fakat
Allah, yoldan km o gnahkrlar gruhundan raz olacak deildir.
97. Gebe l halk, (cahillikleri ve eitimsizlikleri sebebiyle) kfr ve nifakta daha
iddetli olup, konumlar ve iinde bulunduklar artlar itibariyle de Allahn Raslne indirdii hkmlerin erevesini bilmeme onlardan daha ok beklenir. Allah, (kullarnn her durumu dahil) her eyi hakkyla
hikmetler bulunandr.17
94. Sefer dn kendileriyle karlatnzda sefere katlmamalaryla ilgili olarak

tekrar tekrar mazeretler beyan edecek, nceki mazeretlerini tekrarlayacaklardr. (Ey
Raslm,) onlara de ki: Bouna mazeret
beyan edip durmayn, size asla inanacak deiliz; nk Allah, mazeretlerinizin geersizliiyle alkal nifak ve yalanlarnz bize
bildirdi. Bundan byle de yapacanz her
eyi Allah da, Rasl de grp deerlendirecek ve sonra gayb da ahadeti de (duyu
tesini de, duyularn alg sahasna gireni de)
bilen (Allahn) huzuruna iade edileceksiniz.
O da, btn yaptklarnz bir bir nnze
koyacaktr.
95. Dnp yeniden bir araya geldiinizde
kendilerini knamayasnz ve sorguya ekmeyesiniz diye Allah adna yemin stne
yemin edecek (ve szde mazeretleri konu-
98. Gebe l halkndan kimileri, (zekt

veya cihad iin yapmalar beklenen katk
gibi, Allah yolunda) verdiklerini kendilerinden alnm hara veya angarya sayar ve zaman tersine dner de banza bellar gelir mi
diye beklerler. O bellar, kendi balarna olsun! Allah, (her sz) hakkyla iitendir; (kimin hangi durumda, ne tr beklentiler iinde
olduu dahil) her eyi hakkyla bilendir.
99. Gebe l halk iinde bazlar da vardr ki, Allaha ve hiret Gnne inanr ve
Allah yolunda verdiklerini, Allah katnda
yaknlk sebebi ve Rasln dualarn almaya vesile sayarlar. Gerekten de, Allah
yolunda yaptklar harcamalar onlar iin
Allaha yaknlk sebebidir. Allah, onlar husus rahmetine dahil edecektir. Hi phesiz
Allah, (kullarnn hata ve gnahlarn) pek
ok balayandr; (bilhassa mmin kullarna kar) husus rahmet ve merhameti pek
bol olandr.
438
TEVBE SRES
17. Bedevler denilen l halk, cahillikleri ve

eitimsizleri sebebiyle alabildiine kaba, inat
ve merhametsizdi. Raslllahn huzuruna varp, Onu dinlemeye vakitleri de olmuyordu. Bu
bakmdan onlarn, asrlardr kklemi inanlarn, dnya grlerini, hayat tarzlarn ve detlerini deitirmeleri pek zordu. Buna ramen,
ilerinden pek ok da Sahab kacakt.
Burada kaydetmeliyiz ki, tarih bize Raslllah aleyhissalt vesselm zamannda yaayan
kfirlerin de, mnafklarn da btn zamanlarn
kfir ve mnafklarnn en sert, en acmasz, en
kurnaz, en riyakr, eitilmeye en uzak ve kklemi inan, det ve yaaylarna ballkta en
mutaassp olduklarn haber vermektedir. Kurn yetleri de, bunun byle olduunu apak
gstermektedir. Fakat Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm, Allahn izniyle bu insanlardan
ok ksa bir srede btn zamanlarn ilme ve
dnceye en ak, en merhametli, en faziletli,
Kyamete kadar gelecek nesillere retmen olacak bir cemaat karmtr. yle ki onlar, Sahabe
adyla anlacak ve artk Kyamete kadar milyarlarn hrmet ve muhabbetine mazhar olacak bir
konuma ulamlardr. Bu, Hz. Muhammedin
(s.a.s.) tarihte eine rastlanmayan mucizelerinden birisidir. Bu konuda, Bedizzaman hazretleri yle der:
te bak: O zat, u geni yarmadada,
vah, detlerine mutaassp ve inat muh-
Cz: 11, Sre: 9
telif kavimlerin det ve vah, kt huylarn, ok ksa bir sre iinde ve deta bir hamlede ortadan kaldrp, yerlerine btn gzel
huylar yerletirerek onlar btn dnyaya
retmen ve meden milletlere stad eyledi.
Bak, bunu asla zorla yapmyor; tam tersine
akllar, ruhlar, kalbleri, nefisleri fethedip
kendine rm ediyor. Kalblerin sevgilisi, akllara retmen, nefislerin terbiyecisi ve ruhlarn sultan oluyor.
Bilirsin ki, sigara gibi kk bir deti kk bir toplulukta ancak byk bir idareci, ok byk gayretle kaldrabilir. Halbuki
bak, bu byk zt, byk ve ok sayda
deti hem inat ve mutaassp topluluklardan, zahir kk bir kuvvetle, ok da uramadan ve az bir zaman iinde kaldrp
yerlerine yle faziletler yerletiriyor ki, bu
faziletler o insanlarn dem ve damarlarna
ileyip sabit hale geliyor. O zt, bunun gibi
daha pek ok harika icraat yapyor. u Sadet Asrn grmeyenlern gzlerine u andaki Arap Yarmadasn sokuyoruz. Haydi
yzer filozofu, (sosyologu, psikologu, pedagogu) alsnlar, oraya gitsinler, yz sene
alsnlar. O ztn, o zamana nisbeten bir
senede yaptnn yzde birisini acaba yapabilirler mi? (Szler, 19. Sz, 310-311)
Ehl-i kfr ve nifakla ilgili Kurn yetleri

zerinde dururken, bu husus hibir zaman gzden uzak tutulmamaldr.
Cz: 11, Sre: 9
TEVBE SRES
202
439
biliriz. Onlar (hem dnyada hem kabirde olmak zere) ifte cezaya arptracaz; sonra
da mthi bir azaba itileceklerdir.
102. Bir baka grup daha var ki, gnahlarn
itiraf ettiler. Onlar, yaptklar iyi ve yerinde ilerle kt ileri birbirine kartrp kh
sevap, kh gnah kazandlar. Umulur ki Allah, onlarn tevbelerini kabul buyurur. Hi
phesiz Allah, gnahlar ok balayandr;
(bilhassa tevbe ile Kendisine ynelen kullarna kar) husus rahmet ve merhameti pek
bol olandr.
103. Onlarn (zekta tbi ve kendisinden sadaka verilebilecek btn) mallarndan farz
olan zekt, ayrca sadakay, bir de kefaret
olarak ve Allah yolunda hizmetler iin kendi
arzularyla verdiklerini al ki, bununla onlar
arndrasn ve iyiliklerinin bereketlenmesine, samimiyet ve ihlsta derece kazanmalarna sebep olasn. Ayrca, onlar hakknda
dua et. Hi phesiz senin duan, onlar iin
bir huzur ve tatmin vesilesidir. Allah, (her
sz) hakkyla iitendir; (her eyi, bu arada
kullarnn hallerini ve ihtiyalarn) hakkyla bilendir.
100. Muhacirlerden ve Ensardan (slma

girmede ve Allah yolunda hizmette) ilk
dereceleri kazananlarla, Allah gryormuasna, hi deilse, Allahn kendilerini
grdnn uuru iinde onlara tbi olanlar
var ya: Allah onlardan raz, onlar da Allahtan razdrlar; ve Allah, onlar iin ilerinde
ebed kalmak zere her tarafnda rmaklar
alayan cennetler hazrlamtr. te budur
ok byk kazan, ok byk baar.18
101. evrenizdeki gebe l halk iinde
mnafklar vardr; Medine ahalisi iinde de,
hem de nifakta uzmanlam yle mnafklar var ki, (ey Raslm, Biz sana bildirmezsek) sen onlar bilemezsin. Onlarn tamamn
ve ne trde mnafk olduklarn ancak Biz
104. Bilmezler mi ki Allah, kullarndan

gerek manda yaplm tevbeyi ve onlarn
Allah yolunda itenlikle yaptklar btn
harcamalar kabul eder ve Allah, Tevvb
(kullarnn tevbesine sadece marifetle deil, fazladan mkfatla karlk veren)dir;
Rahm (bilhassa tevbe ile Kendisine ynelen
105. De ki: aln; yaptklarnz Allah da,
Onun Rasl de, mminler de grecektir.
Neticede, gayb da ahadeti de (duyu tesini
de, duyularn alg sahasna gireni de) bilen
(Allahn) huzuruna iade edileceksiniz. O
da, btn yaptklarnz tek tek size bildirecek ve karln verecektir.
440
TEVBE SRES
Cz: 11, Sre: 9
106. Daha bakalar da var ki, durumlar Allahn haklarnda verecei hkme kalmtr;
O, onlar ister cezalandrr, isterse tevbeye
muvaffak klar ve affeder.19 Allah, her eyi,
(bu arada kimin cezaya mstahak, kimin

affa lyk olduunu) hakkyla bilen ve her
yapt ilme dayanandr; her hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunandr.
18. Bu yet, Sahabe-i Kiramn, zellikle ilerinde

n saflar tutanlarn ve onlar Allah karsnda
tam bir sorumluluk hissiyle takip edenlerin deerini ve bykln tasvir ve idrak iin yeterlidir. Mslman limler, Sahabe-i Kiramn
peygamberlerden sonra btn insanlarn en faziletlileri olduu konusunda ittifak halindedirler.
Bu yet-i kerimede bu erevede dikkat eken
husus, Kurnn cennetlerden bahsederken kulland ve bu meal almas boyunca aalarnn arasndan ve kklerinin altndan rmaklar
akan cennetler eklinde evirdiimiz cenntin
tecr min tahtihl-enhr ifadesinde, tahtihdan
nce bazyet, yani bir snrlama ifade eden min
edat kullanlrken, bu yette bu edat yoktur ve
sz konusu ifade tahtehl-enhr eklinde gelmektedir. Yani, Sahbe-i Kirama vadedilen cennetler btnyle rmaklarla kapldr ki, bu da,
onlara verilecek cennetlerin, dierlerine nisbeten
ok daha nimetlerle ykl olacan gsterir.
Hz. merden nce Mslman olup, Zeyd ibn

Erkamn evinde Raslllahla gizli gizli bir
araya gelenler.
limlerin ounluu tarafndan kabl edilen

tarife gre Sahab, Raslllah hayatnda iken
bir defa olsun gren ve az da olsa sohbetinde bulunan mmindir. (bn-i Hacer-i Askaln, 1: 7)
Sahabenin tabakalar vardr ve bu konuda Hkim
el-Nisaburnin yapt taksim, genel kabul gren
taksimdir. Hkim, Sahabeyi 12 mertebe halinde
ele alr. Baz sahabler, bilhassa ilkler, bu mertebelerin pek ouna dahildir. Dolaysyla, bu mertebeler deerlendirilirken her bir mertebeye ona ait
olarak dahil bulunanlar dnlmelidir.
Hkimin Sahabe iin sayd 12 tabaka yledir:
Raid Halifeler olarak anlan Hz. Eb Bekir,
Hz. mer, Hz. Osman ve Hz. Ali bata olmak
zere, hayatlarnda Cennetle mjdelenen 10
sahab ki, geri kalan 6s da unlardr: Zbeyr
ibn Avvam, Eb Ubeyde ibn Cerrah, Abdrrahman ibn Avf, Talha ibn Ubeydillh, Sad
ibn Eb Vakkas ve Said ibn Zeyd (Allah, hepsinden raz olsun!).
Habeistana hicret edenler.

Akabede Raslllaha ilk biat eden Ensar.
Akabede Raslllaha ertesi yl biat eden Ensar.
Hicret esnasnda Raslllah henz Medineye
ulamadan kendisine katlanlar.
Bedir savana katlan sahabler (Bedir Ashab).
Bedir Sava ile Hudeybiye Anlamas arasnda hicret edenler.
Hudeybiyede aa altnda Raslllaha biat
edenler.
Hudeybiye Anlamasndan sonra Mslman
olup, Medineye hicret edenler.
Mekkenin fethinden sonra Mslman olanlar.
Mekkenin fethinden sonra Raslllah gren
ocuk sahabler. (Hkim, 2224) (Btn bu
bilgiler iin bkn. Sonsuz Nur, 3, 139141)
Baz tefsirciler, yetteki Ves-sbiknel-evvelne minel-Muhcirne vel-Ensr ifadesinde
yer alan min edatnn tebz veya bazyet, yani
snrlama iin olduunu, dolaysyla bu ifade ile
kastedilenin, yukarda geen ilk mertebedeki
sahabler gibi, Ashab iinde slm kabulde ve
ona hizmette ilk saflar tekil edenler, onlara ihsan ile tbi olanlarn da dier sahabler, bilhassa
ilerinde ihsan, yani btn yaptklarn Allah
gryormuasna, en azndan Onun kendilerini grdnn dikkati iinde yapma mertebesine erimi bulunanlar olduunu belirtirler. Daha
baka tefsirciler ise, sz konusu min edatnn
aklama ifade ettii, dolaysyla ilklerden kastn btn Ashab, ihsan uuruyla onlara tbi olanlarn ise Tabin ve Tebe-i Tabin denilen sonraki
iki nesil olduu grndedir. Raslllah aleyhissalt vesselm, bu konuda yle buyurmaktadr:
Cz: 11, Sre: 9
TEVBE SRES
Nesillerin en hayrls, benim zamanmda yaayanlardr (yani, Sahabedir.) Sonra, onlar takip
edenler, sonra da bu ikincileri takip edenler gelir.
Onlardan sonra bir nesil gelir ki, ahitlikleri bazen doru, bazen yalandr. (Buhar, FezillAshab, 1; Muslim, Fezilis-Sahbe, 212)
19. nsanlar tanmada, onlarn madenini ortaya
karmada ve haklarnda hkm vermede amaz
l fonksiyonu gren hadiseler vardr. Asr- Saadette Tebuk seferi, bu tr hadiselerden biriydi.
Bu hadise mnasebetiyle, o an iin Medine ve
evresindeki Mslmanlar arasnda farkl ayarlar, farkl kaliteler ortaya kt.
Srenin banda not 1de arz olunduu gibi,
temelde iki tr Mslman vardr: inanlmas gereken btn esaslara iten inanan Mslman ve
diliyle iman ikrarnda bulunan, en azndan Cuma
namazna devam eden ve zekt veren, fakat kalben inkr eden, dolaysyla temelde mnafk, fakat zahirde ve hukuken Mslman. Eer bir insan
diliyle iman ikrarnda bulunur, en azndan camide
Cuma namazn klar veya namaz kld bilinir ve
zekt da verirse, Mslman kabul edilir ve Mslman muamelesi grr. Fakat byle biri, kalben
kfir, dolaysyla mnafk da olabilir. te Tebuk
seferi, gerek Mslmanlar mnafk olmakla
birlikte Mslman grnenlerden ayrmada ve
Mslmanlar arasndaki derece farkllklarn da
ortaya karmada nemli bir rol oynamtr. Tebuk seferine katlp katlmamalar ve katlmama
karsnda daha sonra takndklar tavr mnasebetiyle 100nc yetten itibaren gelen yetlerde
sz edilen bu gruplar yle sralayabiliriz:
Gerek mmin olan Mslmanlar. Bunlar,
Tebuk seferine iten katlm olmakla birlikte, aralarnda sefere itirak iin yeterli donanma sahip bulunmayan, dolaysyla Medinede
kalan, fakat Allah ve Raslne iten sadk
olanlar da vard. Bunlar da kendi ilerinde belli
derecelere sahipti. En n safta, slma girmede
ve hizmette en nde ve ncelii bulunan Muhacir ve Ensar yer alyor, bunlarn arkasndan
ise, ihsan uuruyla onlara tbi olanlar geliyordu
ki, Kurn- Kerim, yukarda geen 100nc
yette bunlar destanlatrmaktadr.
441
Tebuk seferine katlmayp da arkasndan pimanlk duyup tevbe eden mmin ve Mslmanlar ki, bunlar, Allahn kendilerini affetmesini umabilirler.
Tebuk seferine itirak etmeyip, bundan dolay hemen tevbeye ynelmemi Mslmanlar.
Cenab- Allahn bunlar da tevbeye muvaffak
klmas umulur. Bunlarn daha sonra 118inci
yette kendilerinden bahsedilecek ve yeryz kendilerine dar gelecek ekilde tevbe edip
affolunan Mslman olduu rivayetlerde
kaydedilmektedir.
Mnafklar: Bunlar, aslnda iman etmedikleri
halde dilleriyle iman ikrarnda bulunan ve hukuken Mslman kabul edilenlerdir. enerek
de olsa namaza kalkmakta, Cuma namazlarna
devam etmekte, zekt vermekte ve kendilerince mazeretleri yoksa savaa katlma gibi
arlara da genellikle cevap vermezlik yapmamaktadrlar. Fakat, sk sk yalan sylemekte,
slma, Raslllaha ve mminlere zarar vermek iin hibir frsat karmamaktadrlar.
zellikle ilerinden bazlar mnafklkta tam
profesyonellik kazanm olup, belli etmeden
ok sinsi hareket etmeyi ve tam Mslman
grnmeyi becerebilmektedir. u kadar ki,
Raslllahn engin fetanet ve firaseti, vahiyle
desteklenmi olmas, mnafklarn vermeyi
planladklar ve teebbsnde bulunduklar
btn zararlarn nne gemi, planlarn uygulanmaya konma merhalesine gelmeden kaynanda bomutur. Her eye ramen, hukuken
kendilerini kfir veya mrted sayacak herhangi
bir durum sz konusu olmad iin Mslman
vatanda muamelesi grmektedirler.
Raslllah efendimiz aleyhissalt vesselm,
mnafklarn kimler olduunu Ashab iinde sadece Huzeyfe ibn Yeman hazretlerine sylemiti.
Raslllah sa iken, mnafn cenazesine katlmama emri geldikten sonra (Tevbe Sresi/9: 84)
len bir kii mnafksa cenazesine katlmazd.
Raslllahn vefatndan sonra Sahabe-i Kiram,
bilhassa Hz. mer, Hz. Huzeyfeyi takip eder,
eer o bir cenazeye katlmazsa onlar da katlmazlard.
442
TEVBE SRES
Cz: 11, Sre: 9

203
107. Mnafklardan bir grup, slma ve

Mslmanlara zarar vermek, kfre destek
olmak, mminlerin arasna tefrika sokmak
ve daha nce Allaha ve Raslne kar harp
ilan etmi bulunan adamn gelip kendilerine
katlmasn beklemek maksadyla, (aslnda
bir s olarak kullandklar) bir mescit yaptlar. Fakat onlar hi pheniz olmasn, Bu
mescidi yapmaktaki maksadmz, iyilikten
baka bir ey deildir. diye yemin de ederler. Ama Allah ahittir ki, onlar kesinlikle
yalancdrlar.20
108. O mescitte asla namaza durma. (slmn Medine dneminin) balangcnda
takva temeli zerine kurulan Mescit, iinde
namaz klmana gerek lyk olan mescittir.
O Mescitte gnah, kt huy ve ahlk kir
tamamay gaye edinmi erler vardr. Allah, bu lde temizlik gayretinde olanlar
sever.
109. Binasn (dinini, hayatn ve btn
davranlarn) Allahn emirlerini yerine
getirme, yasaklarnda Ona kar gelmekten saknma ve Allahn rzasn kazanma
temelleri zerine kuran kimse mi daha
hayrldr, yoksa binasn dibi sel sularyla oyulmu ve her an kmeye hazr bir
amur birikintisi zerine kurup, onunla
birlikte Cehenneme yuvarlanacak kimse
mi daha hayrldr? Allah, (btn lleri, btn yaptklar yanl ve hakszlktan
ibaret bylesi) zalimler gruhunu hidayete
erdirmez.
110. Mnafklarn (fitne ve nifak temelleri zerine) kurduklar btn yaplar (sistemleri, planlar, hayatlar) ve (bu arada)
yaptklar o bina, (srekli endie ve korku
iinde krizden krize srklenen) kalbleri
parampara oluncaya dek kalblerinde hep
bir ukde, tela ve endie sebebi olarak kalacaktr.21 Allah, (her eyi, bu arada onlarn
hallerini, dzenlerini) hakkyla bilendir; her
hkm ve icraatnda, (dolaysyla mnafklarla ve onlara nasl davranlmasyla ilgili iradnda) pek ok hikmetler bulunandr.
111. Allah, karlnda kendilerine Cennet
vermek zere mminlerden z varlklarn
ve mallarn satn almtr.22 Onlar, Allah
yolunda savarlar ve ldrrler veya ldrlrler. Bu, Tevratta da, ncilde de, Kurnda da Allahn yerine getirmeyi uhdesine
ald bir vaddir.23 Verdii sze Allahtan
daha sadk kim olabilir? O halde (ey mminler), Allahla yaptnz bu alveriten
dolay size mjdeler olsun! Budur gerekten
Cz: 11, Sre: 9
TEVBE SRES
20. Bu yet, son derece nemli bir hususa parmak

basmaktadr. Kurn- Kerim srarla nazara vermi ve hakknda ok cidd uyarlarda bulunmu
olmasna ramen, Saadet Asr dnda, btnyle
olmasa da ilk Drt Halife Dnemi de dahil olmak
zere slm tarihi boyunca bir ksm Yahudi ve
mnafk fitnesine zaman zaman gereken dikkat
gsterilememi, Mslman grnts altnda nifak ebekeleri her dnemde Mslmanlar iin en
byk tehlike kayna olmutur.
Raslllah (s.a.s.) dneminde Medinede mnafklar, slma kar sinsi sinsi yrttkleri mcadeleler erevesinde bu defa bir mescit
yaptlar. Bu, toplumu tam iten blmee ynelik
bir hareketti. Raslllah Efendimizi de ilk defa
namaz kldrmak iin davet ettiler. Fakat Efendimiz (sa.s.), Tebuk seferine hazrlandn beyan
ederek, bu davete olumlu cevap vermedi. Mescidin yaplmasndaki maksat, Mslmanlara zarar
vermek, kfre destek olmak, mminlerin arasna tefrika sokmak ve Peygamberimizi kendine
rakip grerek, Onun aleyhinde civar kabileleri
ve en nihayet Bizans mparatorunu harekete
geirmeye alan Medineli hristiyan rahip Eb
mirle ibirlii yapmakt. Yani, mescit diye yaplan bu bina aslnda bir s idi. Fakat Cenab-
Allahn ikaz, Efendimizin esiz firaset ve fetaneti bu fitneyi bertaraf etti ve Tebuk seferi
dn Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselm, bu mescidi yktrd.
slm tarihinde, bu ekilde Mslman elbisesi ve grnts altnda pek ok nifak ebekeleri
ok fitne dolaplar evirmilerdir. slm mmetinin ana gvdesinden kopan pek ok mezhep
veya frkalarn arkasnda ok defa bu ebekeler
olduu gibi, zellikle son iki asrda Osmanl Devletini ykan ve dnyann pek ok yerinde slm
ve Mslmanlar aleyhinde en sinsi faaliyette bulunanlar da ayn ebekelerdir. Bunlar, isimleri ve
nfus kaytlar itibariyle Mslman, fakat ileri
itibariyle slmn en amansz dmanlardrlar.
lerinde cami yaptranlar, baz tarikatlara nfuz
edip eyh bile olanlar, baz slm kurululara
girip n sralara kadar gelenler, hem de azmsanmayacak sayda var olmutur. Ama ne yazk ki,
443
bilhassa sonraki asrlarda Mslmanlar, ok defa

bunlar sezecek firaseti gsterememilerdir.
21. yet, mnafklarn halini fevkalde bir benzetme ile tasvir etmektedir. Bir defa, onlarn slm aleyhinde kurduklar btn sistemler, evirdikleri btn dolaplar, bu maksatla ina ettikleri
sler, esasen onlar iin birer endie sebebidir.
nk mnafk, zahiren Mslman grnr.
Fakat ii akrep ve ylan-iyan yuvas gibidir.
Dolaysyla mnafk, hain olduundan korkaktr. inin bilineceinden, fitne ve desiselerinin
ortaya kacandan korkar durur. Bu korku sebebiyle kalbi srekli endie iindedir. Bu endienin ise kalbe ne lde zarar verecei ortadadr.
Aslnda, bir nceki notta arz etmee altmz
gibi, nifak ebekeleri zaman zaman, bilhassa son
iki asrda slm dnyasnda baarl olmusa bu,
Mslmanlarn slmdan ve dolaysyla slmn
kazandrd firaset ve basiretten uzaklam olmalarndan dolaydr. Yoksa nifak, mnafk iin
korkun bir zindan ve hayatnn zehridir.
22. nsan yaratan, yaamas iin btn artlar
hazrlayan ve yaatan Allahtr. Dolaysyla Allah
(c.c.), insann mutlak sahibidir. Fakat ona irade
vererek byk bir eref bahetmi ve yeryznde
iradesi istikametinde davranmasna imkn tanm, bununla birlikte, hangi davrannn dnyada ve hirette nasl bir netice douracan da
kendisine bildirmitir. nsann nefsi, yani bizzat
kendisi, z varl zaten Allaha ait olduu gibi,
insann malnda da Allahn hissesi en az 1000de
999 nisbetindedir. nk mesel, insann hayat ihtiyacndan hava ve su neredeyse btnyle
bedava olup, ekmein elde edilmesi iin gerekli
olan budayn tohumunu, ondaki imlenme kabiliyetini, buday olmas iin gerekli topra, gnei, havay ve suyu yaratan, bu uursuz unsurlar
arasnda yardmlamay salayan, insana da emei
iin gerekli gc ve kabiliyeti veren Allahtr. Ayrca, ekmek ile insan vcudu arasndaki mnasebeti kuran da Allahtr. u halde, insann benim
dedii maldaki tek hissesi emeinden ibarettir
ki, bu da ancak, en fazla 1000de 1 eder; hatt
1000.000da 1 eder desek de, yine insana az hisse
444
TEVBE SRES
vermi olmayz. Buna ramen Allah (c.c.), aslnda Kendisine ait olup, insana deta dn verdii
onun varln ve maln istemekte, yani Onlar Bana brak, Bana teslim et; senin iin onlar
koruyaym, nemalandraym ve sonra varln,
seni Cennete koyarken, maln da Cennete girmen iin sana vasta yapaym; Cennette onlarn
mkemmeli ve ebedsiyle seni mkfatlandraym! demektedir. Allahn, zaten Kendisine ait
olup, arz edildii gibi insana sanki dn verdii
ve sonra da koruyup karlnda ebed Cennet
vaettii byle bir alveri, insan iin en krl bir
alveritir. Ne var ki, insan olarak cahilliimiz
ve gafletimiz, ok defa bu alverie girmekten
bizi men edebilmektedir.
lgili baka pek ok yette mal nce, can sonra anlrken, burada can veya insann z varl
nce anlmaktadr ki, bu da, herhalde Cennete
girecek olann insann bizzat kendisi olmasndan dolaydr. (Szler, 6. Sz; Kurndan drake Yansyanlar, 1: 182183)
23. yet, hem Tevratta, hem ncilde, hem de
Kurn- Kerimde mminlere yaplan Cennet
vadinden sz etmektedir. ncilde mesel, Ne
mutlu salh urunda eza ekmi olanlara; nk gklerin melektu onlarndr. (Matta, 5:
10) cmlesinde olduu gibi bazen gklerin melektu ad altnda, bazen de, Ve benim ismim
uruna evler, ya kardeler, ya kz kardeler, ya
baba, ya ana, ya ocuklar, ve yahut tarlalar brakan her adam yz katn alacak, ve ebed hayat
miras alacaktr. (Matta, 19: 29) cmlesindeki
gibi ebed hayat ad ve daha baka adlar altnda Cennetle, hiret hayatyla alkal pasajlar bulmak mmkn ise de, mevcut Tevratta
Cz: 11, Sre: 9
Cennetle ve hiretle ilgili ak bir ifade bulmak

mmkn deildir denebilir. Tevrat, lmden
sonraki hayat, Hkm Gn, Allahn hirette
mkfatlandrmas ve cezalandrmas gibi inan
ve anlaylardan btnyle tecrit edilmi gibidir.
Her peygamber ayn iman esaslaryla geldii ve
hirete iman bu esaslarn ikincisini tekil ettii
iin Tevratn aslnda hiretle, Cennet ve Cehennemle, lh mkfat ve ceza ile ilgili pek
ok ifadenin hi phesiz bulunmu olmas gerekir. Ne var ki, mevcut Tevrat, Yahudilerin ok
fazla dnyeviletii bir zamanda derlendiinden,
ebed saadetle ilgili ifadeler dnyada baar, zafer ve Cennetle ilgili ifadeler de Filistin olarak
deerlendirilmi ve yle yazlmtr. Mesel,
Kurn- Kerimde mttaklere vaedilen Cennette tertemiz su, st, lezzetli ve insan sarho
etmeyen arap (deiik meyve sular) ve saf bal
rmaklarndan sz edilir (Muhammed Sresi/48:
5). Tevratta ise, st ve bal lkesi (Tesniye, 6:
3) ifadeleri artk Filistin olarak anlalm, yle
yorumlanm ve yle kayda geirilmitir.
Bununla birlikte, en azndan baz Yahudiler,
slmdakinden farkl da olsa, ldkten sonra
dirilmeye, Yahudi dininin 13nc esas olarak
inanmaktadrlar. Mesel: Onnc esas, ldkten sonra dirilmedir. Rambam, bu konuda yle yazar: ldkten sonra dirilme, Musa
aleyhisselmn koyduu temellerden biridir.
Buna inanmayann Yahudi diniyle bir alkas
olamaz. Fakat, bu dirilme yalnzca iyiler iindir.
Hakimlerimiz, Yamurlar, hem salihler hem
ktler iindir; fakat ldkten sonra dirilme,
yalnzca salihler iindir. diye retirler. (http://
members.aol.com/LazerA/13yesodos.html)
Cz: 11, Sre: 9
TEVBE SRES
445
204
li olduktan sonra, akraba bile olsalar byle

mrikler iin Allahtan balanma dilemek, ne Peygamberin, ne de mminlerin
yapaca bir itir.
114. brahimin atas iin balanma dilemesi, srf ona verdii (Senin iin Rabbimden balanma dileyeceim! eklindeki)
sz yerine getirmek iindi. Ama ne zaman
ki onun Allahn felh bulmaz bir dman
olduu kendisine belli oldu, o zaman onunla
ilgisini kesti.24 brahim, Allaha iten ve ok
yalvaran, h edip inleyen ve ok sabrl, ok
yumuak huylu idi.
115. Allah, bir topluluu doru yola ilettikten sonra, sapp gitmemek iin nelerden
saknmalar gerektiini kendilerine aka
bildirmeden onlar sapmaya terk edecek ve
saptracak deildir.25 Hi phesiz Allah, her
112. Srekli tevbe halinde bulunmakla zerlerinde hi gnah barndrmayanlar, Allaha

ibadetle megul bulunanlar, btn hayatlar deta Allaha hamdden ibaret olanlar,
(cihad, ilim tahsili, Allah anlatmak ve tefekkr gibi gayelerle) Allah yolunda seyahat edenler, Allah karsnda boyun bkp
rkya varanlar, Allaha tam bir teslimiyet
iinde secde edenler ve rk ve secdeleriyle
namaz hakkyla klanlar, iyilik, doruluk
ve gzellii tevik edip yayanlar, ktlk,
yanllk ve irkinliin nn almaya alanlar ve Allahn koymu olduu hkmlere hakkyla riayet edenler: (ey Raslm,)
ite bu gerek mminleri mjdele.
113. irk iinde lp de o Kzgn Alevli
Atein yoldalar olduklar kendilerine bel-
116. Allah ki, gklerin ve yerin (ve bu ikisinde bulunan btn varlklarn) mutlak
mlkiyet ve hakimiyeti Ona aittir. Hayat
O verir, lm de O verir. Sizin iin Allahtan baka ne ilerinizi kendisine havale edeceiniz bir vekil, bir koruyucu, bir sahip, ne
de bir yardmc vardr.
117. uras bir gerek ki Allah, (peygamberliin zirve temsilcisi) O Peygambere rahmetiyle yneldi; ayn ekilde, Zorluk Mevsiminde (Tebuk seferinde) ilerinden bir ksmnn kalbleri (seferden geri kalma ynnde) kaymaya yz tutmuken, kendilerine
rahmetle ynelerek hemen toparlanmalarn
salad ve neticede o Peygambere tbi
olan Muhacirlere ve Ensara da rahmetiyle
muamelede bulundu. Hi phesiz Allah, o
Peygambere ve Muhacirlerle Ensara kar
pek efkatli ve pek merhametlidir.
446
TEVBE SRES
24. Kurnda brahimin ebi olarak anlan zerin

Hz. brahimin gerek babas m, yoksa babal
veya dedesi mi olduu konusunda ihtilaflar vardr. Kurn- Kerim, zerden daima brahimin
ebi olarak sz eder. Eb, Arapada baba mansna geldii gibi, dede, ata, babalk gibi manlara
da gelir. Hz. brahim, zere onun iin Allahtan
balanma dileyeceine sz vermiti (Meryem
Sresi/19: 47). Bu szne binaen, Ebimi bala;
nk o, sapp gitmiler iinde bulunuyor. diye
istifarda bulundu (uar Sresi/26: 86). Daha
sonra, onun Allahn dman olduu kendisine
iyice belli olunca, zer hakknda bu istifara,
yani Allahtan balama dilemeye son verdi.
Fakat, mrnn sonlarnda, Hz. smail ve shak
olduktan sonra Hz. brahimin Rabbimiz, beni
ve anne-babam (vlideyye) bala! diye dua
ettiini yine Kurnda okuyoruz (brahim Sresi/14: 41). Hz. brahim, bu duasnda ebeveyn
Cz: 11, Sre: 9
deil, vlideyn kelimesini kullanmaktadr ki, eb

babann dnda babalk, dede, ata ve babalk gibi
manlara da gelirken, vlid gerek baba, vlide
annedir. Bu durumda, zerin Hz. brahimin
gerek babas olmad, onun gerek babasnn
Allah alem bir mmin olduu ortaya km
olmaktadr denebilir.
25. Cenab- Allah (c.c.), hibir kimseyi ve hibir topluluu, o kimseye ve toplulua hidayet
ltfettikten sonra hangi davranlarnn ne ile
neticeleneceini aka bildirmeden onlar sapmaya brakmaz. Bu bakmdan, Allah kendilerini
hidayete ulatrdktan sonra sapkl hak eden
ve sapp gidenler, ancak eri davranlar sebebiyle Allahn kalblerini erilttii (Saff Sresi/61:
5) ve kendi ilerini, inan ve dncelerini, dnya grleri ve yaay tarzlarn deitiren (Rad
Sresi/13: 11) kiiler ve topluluklardr.
Cz: 11, Sre: 9
TEVBE SRES
447
205
119. Ey iman edenler! Allaha kar saygl

olun, Ona itaatsizlikten saknn ve zsz doru ve Allahla aralarndaki ahde sadk insanlarla beraber bulunun.
120. Ne Medine (ve ehirler) halknn, ne
de etraflarndaki l ve kyler halknn Allah Raslne muhalefet edip Onun peinden gitmemeleri ve Ona gereken ihtimam
gstermeyip, kendi canlarnn ve balarnn
derdine dmeleri olacak ey deildir. Deildir, nk (Onun getirdii Dine ballkla) Allah yolunda herhangi bir susuzlua, yorgunlua ve ala maruz kalm, bir
yere ayak basp kfirleri fkeye sevketmi
ve dman karsnda herhangi bir baar elde etmi olmasnlar ki, bundan dolay
kendilerine makbul bir i sevab yazlmam
bulunsun. uras bir gerek ki Allah, iyilii
iar edinmi ve Allah grmeseler de, Onun
kendilerini grdnn uuru iinde davrananlarn mkfatn zayi etmez.
118. (Tebuk seferinden) geri kalan ve haklarndaki hkm ertelenen o kiiye de

(yine rahmetiyle muamelede bulundu): Onlar, (sululuk duygusuyla ylesine bunaldlar ki,) yer btn geniliine ramen kendilerine dar geliyor, vicdanlar kendilerini sktka skyor ve Allahtan, yine bizzat Ona
snmaktan baka hibir kurtulu yolu olmadna iyice inanm bulunuyorlard. Bunun zerine Allah, onlar tevbeye muvaffak kld ve onlar da iten tevbe ettiler. Hi
phesiz Allah, Odur Tevvb (kullarnn
tevbesine sadece marifetle deil, fazladan
mkfatla karlk veren); Rahm (bilhassa
tevbe ile Kendisine ynelen mmin kullarna kar husus rahmet ve merhameti pek
bol olan).
121. Ayn ekilde, Allah yolunda mallarndan az veya ok harcama yapm ve (yine
Allah yolunda sefer veya seyahatte iken)
herhangi bir vadiden gemi olmasnlar ki,
bu amelleri, ileyegeldikleri her iin karln Allahn onlara en gzeliyle vermesi
iin hesaplarna sevap olarak kaydedilmemi
bulunsun.
122. Her eye ramen, mminlerin sava
iin topyekn sefere kmalar uygun deildir. lerindeki her bir kabile veya topluluktan geride kalacak bir cemaatin seferber
olup, Dini ruhuna tam mansyla nfuz
ederek iyice renmesi ve sefere kanlar
geri dndklerinde, (yapabilecekleri muhtemel hatalar ve sergileyebilecekleri yanl
tavrlardan) kanmalar konusunda onlar
uyarmas gerekmez mi?26
448
TEVBE SRES
26. slm, btnyle bir denge dinidir; onda her

ey yerli yerinde ve olmas gerektii yerdedir.
Bundandr ki Kurn- Kerim, Medinedeki slm toplumunu devrin iki sper gcnden Bizansa kar seferberlie tevik ederken, yine de
toplumu meydana getiren her kabile veya topluluktan bir grubun geride kalp, Dini ruhuna
nfuz ederek btn gereiyle anlamas gerektiini nemli bir vazife olarak hatrlatmaktadr.
Cz: 11, Sre: 9
Kurn- Kerimin bu hususta kulland kelime

tefakkuhtur ki, derin idrak, ruha nfuz, knhne vukufiyet, bir meseleyi btn gereiyle
kavrama manlarna gelir. Tefakkuh ehline de
fakih denir. Savaa gidenler galip geldiklerinde
de malp olduklarnda da birtakm hatalara debilir, yanl tavrlar iine girebilirler. te fakihler, bunlar bu tr hatalar ve yanl tavrlar
karsnda uyarmaldrlar.
Cz: 11, Sre: 9
TEVBE SRES
449
206
krelten, karakterlerini bozan) bir hastalk

bulunanlarn ise murdarlklarna murdarlk
ekler ve onlar, ylece kfir olarak lr giderler.
126. Grmyorlar m ki, senede birka defa
(kendilerini kendilerine tanttran ve tevbe
ile Allaha ynelip hallerini slah etmeleri
gerektiini hatrlatan) imtihan mahiyetinde
ok nemli vakalarla kar karya geliyorlar? Fakat yine de tevbe edip hallerini dzeltmiyor ve hi ders almyorlar.
123. Ey iman edenler! (slm tebli ederken savamak gerektiinde nce) en yaknnzda bulunup (slmn tebliine mani
olan ve) yakn tehlike tekil eden kfirlerle
savan ve onlar sizde stn gayret ve metanet grsnler.27 Bilin ki Allah, her zaman ve
her durumda, her ite takva zere hareket
edenlerle (mttakler) beraberdir.
124. Ne zaman yeni bir sre indirilse, mnafklardan bazlar alayl alayl, imdi bu
hanginizin imanna katkda bulundu? diye
sorarlar. O iman edenler var ya, bu ite onlarn imanna katkda bulunmutur ve onlar,
sevin iinde birbirlerini kutlar ve aldklar
mjdeden dolay honutturlar.28
125. Kalblerinin tam merkezinde (manev hayat kaynaklarn kurutan, idraklerini
127. Ne zaman bir sre indirilse, (Allah Rasl mminleri toplayp onu tebli ederken) birbirlerine gz krpar, Acaba bizi bir
gren var m? diye endie ile etraflarna baknr, sonra da svp giderler. (Onlar, nasl
byle iman ve Kurn meclislerine srtlarn
dnp ekip gidiyorlarsa,) Allah da dnmeyen, idrak yoksunu ve meselelerin znden habersiz bir gruh olduklar iin onlarn
kalblerini imandan ekip evirmitir.
128. Size kendi aranzdan, (bizzat iinizde
doup bym) bir Rasl geldi: brakn
azaba dar ve mstahak olmanz, bir skntya bile uramanz Onun yreine oturur; size ok dkn olup zerinizde titrer;
mminlere kar son derece efkatli ve son
derece merhametlidir.
129. (Ey Raslm! Sen byle onlarn zerine
titrerken) onlar hal senden ve yolundan yz
evirecek olurlarsa de ki: Bana (yardmc
ve desteki olarak) Allah kfidir. Ondan
baka hibir ilh yoktur. Ben Ona dayandm, Ona gvendim ve O, (btn kinatn,
btn varlklarn idare merkezi olan) Byk Arn Rabbi, (btn kinatn mutlak
Sultan, btn varlklarn yegne sna,
besleyip yaatan, koruyup gzetenidir).
450
TEVBE SRES
27. Bu yetle 73nc yet arasnda bir mnasebet vardr. 73nc yet, mminlere kfirlerle
ve mnafklarla cihad ve kendilerine kar metin
olmay emrediyordu. Bu yet ise, kfirlerle savamay ve karlarnda metin olmay emretmektedir. ki yet bir arada ele alndnda, her iki
yette sz edilen kfirlerin, ncelikle Medine,
bir baka ifadeyle slm lkesinin evresindeki
kfirler olduu ortaya kar. Nasl slm tebli
de en yaknlardan balyorsa ve Allah, Raslne
nce en yakn akraban uyar! (uar Sresi/26: 214) emrini vermise, bunun gibi, sava
gerektii zaman da nce yakn ve yakn tehlike ortaya koyan dmanla savalmas tabidir.
Bu, slmn merkezinin daima emniyet altnda
bulundurulmasnn da tabi gereidir. Yine ayn
gaye iledir ki, Mslmanlar yakn tehdit ifade
eden bu dmanlar karsnda daima metin olmaldrlar.
73nc yet kfirlerle ve mnafklarla cihad
ve karlarnda sert ve metin olmay emrederken,
bu yetin ayn eda ve slpta kfirlerle savamay ve karlarnda sert ve metin olmay emredip
mnafklar anmamas, cihad ile savan temelde
ayn manya gelmediini ortaya koymaktadr.
Mnafk, zahiren ve hukuken Mslman olmad iin, fiil isyan etmedikleri srece onlarla savalmaz, fakat baka yollarla cihad edilir.
28. mann artp artmad, eksilip eksilmedii
konusu, limler arasnda tartlan bir mevzudur. Ehl-i Snnet limlerinin ounluu, iman
iin artrma-eksilme tabirinden ok, glenme,
Cz: 11, Sre: 9
zayflama tabirlerini kullanrlar ve biz de, bu

alma boyunca Kurnda artma kelimelerinin
getii yerlerde glenme, derinleme gibi kelimeleri tercih ettik. Bununla birlikte, meseleyi
imanda yakn temelinde ele almak herhalde yanl olmayacaktr. Bilindii gibi, yaknin mertebeleri vardr.
Bir insan, inanlmas gereken esaslara nce
icmalen, yani genel bir kabul halinde, ok defa
da taklit ederek inanr. Fakat, imann hayatna
hayat yaptka, marifette derinletike, din vazifelerini dikkatle yerine getirdike, Allaha ibadette mmkn olduu nisbette kusur etmedike
ve kalbinin ve vicdannn sesine kulak verip d
dnya (tabiat) ve hadiseler zerinde tefekkr
ettike, icmal imannn, bir gl tomurcuunun
yaprak yaprak almas gibi aldn hisseder.
man esaslarnn czleri diyebileceimiz iman
hakikatleri, onun zihninde gittike inkiaf eder.
Btn bunlar, imanda derinleme ve imann kuvvet kazanmas olarak grlebilecei gibi, imanda
artma olarak grlmesinde de mahzur olmasa
gerektir. Bu durumda mesele, lfz bir tartma
olarak kalr.
mam- Rabbn hazretleri, man hakikatlerinden bir meselenin inkiafn, (tasavvufta seyr-i
slkun verdii) binler zevk, vecd ve keramete tercih ederim. der. Yine, Btn tarikatlarn
niha noktas, iman hakikatlerinin vuzuh ve inkiafdr. diye hkmeder. (Mektubat, Beinci
Mektup, 17)
Cz: 11, Sre: 10
YUNUS SRES
207
451
(kendilerini bekleyen kbet konusunda)

uyar ve bu arada mminlere (iman ve sadakatleri sebebiyle) Rabbileri katnda emin
bir mevkileri bulunduu mjdesini ver!
diye vahiyde bulunmamz,1 insanlarn ok
mu tuhafna gidiyor? Onun iin mi kfirler,
Besbelli ki bu, sihirbazn teki! diyorlar?
3. Sizin Rabbiniz Allahtr ki, gkleri ve yeri
alt gnde yaratt; sonra da Arn zerine
istiv buyurdu;2 artk (kinatn mutlak hkmdar olarak) gkleri, yeri ve onlardaki btn varlklar idare eder, her ii ekip evirir.
Onun izni olmadan kimse bir ey yapamaz,
kimse kimseye yardm edemez ve Onun katnda efaatte bulunamaz. Budur Rabbiniz
olan Allah, u halde Ona ibadet edin. Hal
dnp, btn bu gereklerden kendinize
bir t, bir ders karmayacak msnz?
10. YUNUS SRES
ekkede inmi olup, 109 yettir. smini,

sadece Hz. Yunusun kavmine ait ok
nemli bir hususiyeti dile getiren 98inci yetten
alr. Ele ald ana konular, iman esaslar ve bu
arada zellikle, Kurn- Kerimin Allah Kelm
olduu hususudur. man esaslar erevesinde
Hz. Nuh ve Hz. Musa (a.s.)la ilgili baz gereklere ve hadiselere de yer verir.

1. Elif-Lm-R. (Kurna dahil olarak inen
ve bu srede gelecek btn) szler, her bakmdan hikmet zerine oturan ve btnyle geerli Kitabn yetleridir.
2. Bizzat ilerinden bir kiiye, nsanlar
4. Sonunda hepinizin dn de Onadr:

Allahn doru ve gereklemesi kesin vadidir bu. O, ortada hibir ey yokken yaratr ve yarattklarn (lmlerinin ardndan)
tekrar hayata dndrr. Dndrr ki, iman
edip, imanlarnn gerektirdii istikamette
doru, yerinde, salam ve slaha ynelik
iler yapm olanlar, onlar iin en kk
bir hakszlk sz konusu olmadan mkfatlandrsn. Kfr iinde yaayp kfir olarak
lenlere gelince, srekli kfr iinde bulunduklarndan dolay onlarn hakk kaynar su
ve gayet ac bir azaptr.
5. O Allah ki, gnei aydnlatan parlak bir
k kayna yapt; ay ise (gnee bal olarak) kl kld ve onun iin konaklar takdir
buyurdu ki, yllarn saysn ve vaktin hesabn bilip, (kendinize takvim yapabilesiniz).
Allah, bunlar bo yere deil, hak bir gaye
iin, yerli yerince ve geree dayal sabit bir
sistem zerinde yaratt. O, gerein iaretlerini ve onunla ilgili yetleri, ilimle alkas bulunan, dolaysyla bilip anlayacak kimseler iin
bu ekilde detaylaryla anlatmaktadr.
452
YUNUS SRES
Cz: 11, Sre: 10
6. Gece ile gndzn, srelerinin de deierek birbiri peisra gelmesinde, Allahn

gklerde ve yerde yaratt her varlkta ve
her hadisede, kalbleri Allaha kar saygyla
dopdolu olan ve hayatlar boyu Ona kar gelmekten saknp azabndan ekinenler
iin nice iaretler ve deliller, nice mesajlar
vardr.
1. Srelerin balarndaki yetler, o srenin ana

konusunu ortaya koyucu zelliktedir. Bu srede
de hemen ilk iki yet, srenin Allahn vahyi olarak Kurn etrafnda dneceini ve bu erevede
serdedilecek delillerin hikmet zerine oturacan ortaya koymaktadr. Yani, Allahn Hakm
isminin tecellileri olarak kinattan, eya ve hadiselerden, tarihten ve insan vicdanndan toplanacak olan bu deliller, ncelikle insan akln,
dnce ve muhakemesini esas alacak, insann

ve kinatn yaratlndaki hikmetleri nazara verecek demektir.
2. Gklerin ve yerin alt gnde yaratlmas, gn
kavram, Arn anlam ve nitelii ve Cenab-
Allahn Ar istivasnn mans hakknda bkn.
Bakara Sresi/2: 29, not 28; Arf Sresi/7: 54,
not: 11.
Cz: 11, Sre: 10
YUNUS SRES
208
453
10. Onlarn (canlarnn ektii her eyi hazr

bulacaklar) o cennetlerdeki dua ve nidas,
Sen her trl kusurdan, ortaklar bulunmaktan, yanl i yapmaktan mutlak manda uzaksn Allahm! szdr. Allahtan ve
meleklerden iltifat alr ve birbirlerine mutlak
ve sonsuz esenlik dilekleri sunarlar. Dua ve
nidalarn her defasnda Btn hamd, lemlerin Rabbi Allah iindir! szyle balarlar.
11. Eer Allah insanlara mstahak olduklar cezay, onlarn faydalarna olan eyleri
hemen elde etmek istedikleri hz ve abuklukta hi tehir etmeden verseydi, derhal
sonlar gelir ve helk edilirlerdi. Fakat Bize
kavuma arzusu, midi ve beklentisi iinde
olmayanlar (imtihan ve adaletimiz gerei)
belli bir sre kendi hallerine brakrz da,
taknlklar iinde gayesiz ve babo srklenmeye devam ederler.
7. Fakat yleleri var ki, onlarn hirette Bize

kavuma arzusu, midi ve beklentisi yoktur;
onlar dnya hayatn tercih etmi olup onunla
yetinmilerdir ve tatmini onda aramaktadrlar. Yine onlar, kinattaki ve bizzat i dnyalarndaki delil ve iaretlerimizle birlikte,
indirdiimiz Kitabn yetlerine de bsbtn
kapal ve tam bir aldrmazlk iindedirler.
8. Bizzat ileyip de kazandklar (irk ve
dier) gnahlar sebebiyle ylelerinin niha
barna Atetir.
9. Buna karlk, iman edip, imanlarnn
gerektirdii istikamette doru, yerinde, salam ve slaha ynelik iler yapanlara gelince:
Rabbileri imanlar sebebiyle onlar (Kendisine) ulatrr, muratlarna erdirir: ilerinde her trl nimetin kaynad cennetlerde
ayaklarnn dibinden rmaklar akar.
12. nsana bir sknt dokunmaya grsn,

ister yan zerinde, ister otururken, isterse
ayakta olsun her durumda Bize yalvarr yakarr. Skntsn giderdiimiz anda da, sanki
bana gelen bir skntdan dolay Bize yalvarp yakaran o deilmi gibi hemen umursamaz bir tavr iine girer. Allahn kendilerine
verdii (hayat, akl ve kabiliyetler gibi btn)
sermayeleri boa harcayp, haddi akn davrananlara yaptklar iler (eytan tarafndan)
ite byle sslenip pslenmektedir.
13. uras bir gerek ki, sizden nceki devirlerde nice topluluklar, kendilerine gnderilen
rasller onlara gn gibi ortada gerekler ve
apak delillerle geldikleri halde onlar yalanlayp hakka kar karak zulmettikleri ve artk
iman etmeyecekleri sabit olduu iin helk ettik. Hayatlar gnah hasadndan ibaret inkrc
sulular gruhunu ite byle cezalandrrz.
14. Sonra onlarn arkasndan, bir de siz nasl
davranacaksnz grelim diye, bu dnyada
onlarn yerine sizi geirdik.
454
YUNUS SRES
15. Byle iken, yetlerimiz kendilerine gn

gibi ortada gerekler ve onlar ispat eden
deliller halinde okunduunda, Bize kavuma inan, mit ve beklentisi iinde olmayanlar (Raslmze:) Ya bundan baka bir
Kurn getir ya da bunda deiiklik yap!
tepkisini veriyorlar. De ki: Benim onda
yle kendiliimden deiiklik yapmam sz
konusu olamaz. Ben, bana ne vahyediliyorsa ancak ona uyarm. Ayrca, eer Rabbime
kar gelecek olursam, bu takdirde ok dehetli bir gnn azabndan korkarm.
16. Yine de ki: (Mesele asla benim elimde
deil.) Eer Allah dilemi olsayd, ne onu
ben size okuyup tebli ederdim, ne de Allah
benim vastamla sizi ondan haberdar klard. Kald ki, (beni ok yakndan tanyorsunuz;) daha nce bu kadar yl aranzda mr
srdm (ve bu sre iinde ne vahiyden ne
de Kurn gibi bir kitaptan bahsettim; size
de hibir konuda yalan sylemedim). Hi
dnp akletmeyecek misiniz?
Cz: 11, Sre: 10

209
18. Allah brakp zarar ve fayda adna hibir

gce sahip bulunmayan, dolaysyla onlardan
bir zarar gideremeyecei gibi, onlara en kk bir fayda da verebilecek durumda olmayan nesnelere ibadet ediyor ve Bunlar, Allah
katnda bizim (Ona yaknlama ve ilerimizin grlme sebebi olarak) efaatilerimiz,
araclarmzdr! diyorlar. De ki: Byle bir
ey sz konusu olacak da, Allah onu bilmeyecek yle mi? Yoksa siz, gklerde ve yerde
olup da Onun bilmediini dndnz
eyleri mi Allaha haber veriyorsunuz? Haa!
O, her trl kusur ve zayflktan kesinlikle

uzak ve Kendisine koulan her trl irkten
mutlak manda mnezzeh ve ycedir.
19. nsanlar, aslnda (ayn inan, ayn dnya
gr zerinde) tek bir mmet halinde idi
ve derken ihtilfa dp grup grup oldular.
Eer Rabbinden (insann yeryz hayat ve
haklarndaki niha hkmn hirete braklmas konusunda) bir takdir ve irade sdr
olmam olsa idi, hi phesiz ihtilf ettikleri hususlarda aralarndaki hkm oktan
verilmi ve uygulanm olurdu.
20. Byle iken onlar kalkm, Ona Rabbisinden ok farkl bir mucize indirilse ya! diyorlar. De ki: Gayb, Allaha aittir: (O, nasl
dilerse yle yapar ve gelecein neler getireceini de ancak O bilir). imdi siz bekleyin;
ben de sizinle beraber beklemekteyim.
3. Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed aleyhissalt vesselmn risaletine delil olarak halk
arasnda risaletinden nceki ve sonraki hayat

hakknda bkn: Ek 5.
17. Allah adna yalan uydurup Ona iftirada

bulunan veya Onun yetlerini yalanlayandan daha zalim kim olabilir!? uras bir gerek ki, hayatlar gnah hasadndan ibaret
inkrc sulular asla iflah olmazlar.3
Cz: 11, Sre: 10
YUNUS SRES
455
210
Andolsun ki, derler, eer bizi bu felketten kurtarrsan, hi kukusuz artk kreden kullarndan olacaz!
21. O inansz insanlara ne zaman balarna

gelen bir dert, bir skntdan sonra bir nimet
ve afiyet tattrsak, bu defa, yetlerimiz hakknda hemen birtakm hileler ve tuzaklar
dnmeye balarlar. De ki: Allah, o dndnz tuzaklar siz onlar uygulamaya koymadan banza geirir. Haberiniz
olsun, meleklerimiz btn o hilelerinizi ve
tuzaklarnz yazp kaydetmektedirler.
22. Bir dnn: O Allahtr sizi karada ve
denizde dolatran. yle ki, bir gemidesiniz.
Gemiler, tatl bir rzgrla ilerindeki yolcular alp gtryor ve herkes keyfinde, neesinde iken birden iddetli bir frtna kyor.
Her tarafta ykselen ve zerlerine hcum
eden dalgalar arasnda kalan yolcular, btn
btn sarldklar ve artk hibir kurtulu
yolunun kalmad inancyla Onun dinini
btn hkm ve kaideleriyle tam bir kabul
iinde Allaha dua ve yalvarmaya durur ve
23. Allah, kendilerini o felketten kurtarnca da, hibir hak hukuk tanmadan hemen
yeryznde taknlk ve tecavze balarlar.
Ey insanlar! Bilin ki btn taknlk ve tecavzleriniz, ancak kendi aleyhinizedir. Peinde koup elde edeceiniz ey, en fazla bu
dnyann bir ksm geimliinden ibarettir.
Ardndan dnnz Bizedir ve ite o zaman
dnyada iken ne yapp ediyordunuz, hepsini
birbir nnze serer ve sizi sorguya ekeriz.
24. (Peinden kotuunuz) dnya hayat
una benzer: Gkten su indiriyoruz; insanlarn ve hayvanlarn yiyip istifade ettikleri
yer bitkileri, o su sebebiyle birbirine karr
ve etraf sarar. Derken yer btn taklarn
takp-taktrr ve sslenip pslenir.4 Artk
halk inanr ki, orada istediklerini yapabilirler
ve onun meyve ve mahsullerini toplama zaman gelmitir. Ama gece veya gndz birden emrimiz sdr olur da, o yeri sanki daha
bir gn nce o aaa iinde deilmi gibi
hasad yaplm, ekini trpanlanm bir hale
getiririz. te, sistemlice dnp ibret alacak
kimseler iin gerekleri ve onlarn delillerini
byle ayrntlaryla aklyoruz.
25. Allah ise, Selm (her bakmdan emniyet
ve esenlik) Yurduna arr ve kimi dilerse
onu doru yola iletir.
456
YUNUS SRES
4. Bu ifadede ok zengin giyinmi ve btn sslerini takm bir kadn tasviri vardr. Dnya, ite
byle bir kadna benzer. Kadnn fizik cazibesi
ve ssleri gibi, dnyann zenginlik ve gzellikleri
de geicidir.
Yeryz iin mennes (diil) zamiri kullanmakla Kurn- Kerim, sz konusu benzetmeye
Cz: 11, Sre: 10
bir boyut daha katar. Bu boyut, bir dilde gramer

kaidelerinin manya hizmet etmesi gerektiini de
gsterir. Bunu idrak edemeyenler, kendilerince
Kurnda baz ifadeleri gramer kaideleri asndan
tenkide cret edebilmektedirler. Oysa yaplmas
gereken tam tersi, yani genelde dil, zelde gramer
kaidelerinin Kurna gre tesbit edilmesidir.
Cz: 11, Sre: 10
YUNUS SRES
211
457
28. O gn, onlarn hepsini (kabirlerinden diriltip) bir araya toplar ve sonra dnyada iken
Allaha irk komu olanlara, Siz ve Allaha
ortak tandklarnz, haydi her birerleriniz
yerinize! diye emrederiz. Artk mminlerle onlar birbirinden ayrm, onlarla Allaha
ortak tandklarnn arasn da amzdr.
Ortak tandklar onlara yle der: Siz zaten
hibir zaman bize tapmyordunuz ki!
29. Sizinle aramzda ahit olarak Allah yeter. Sizin bize taptnzdan bizim hi haberimiz bile yoktu.
30. Orada herkes, dnyada iken ne yapmsa kendisini onunla babaa bulur. Artk
hepsi gerek sahipleri olan Allaha dndrlm ve dnyada iken Allaha bir iftira
olarak Ona ortaklar komu olanlarn btn ortaklar onlar kendi balarna yzst
brakp, grnmez oluvermitir.
26. Allahn kendilerini grdnn uuru

iinde srekli iyilik duygusuyla davranan ve
gzel iler yapanlar iin davranlarna terettp eden mkfatlarn en gzeli ve bir
de tahmin edemeyeceiniz fazlas vardr.
Onlarn yzlerine ne bir kara bular, ne de
yzlerini aaya edirecek bir zillete maruz
kalrlar. Onlar, Cennetin yrn ve yoldalardrlar; orada daim kalacaklardr.
27. Ktlk ileyip gnah kazanan, hesaplarna hep ktlk geirenlere gelince, ancak
iledikleri ktln karl ne ise onu grecek ve kendilerini bir zillet kaplayacaktr.
Allah karsnda onlarn hibir koruyucular
da yoktur. Yzleri, sanki kapkara bir gece
paras iine gmlm gitmi gibidir. Onlar, Cehennemin yrn ve yoldalardrlar;
orada daim kalacaklardr.5
31. (Ey Raslm,) sor onlara: Sizi gkten

ve yerden kim rzklandryor? itme melekenizin ve gzlerinizin gerek sahibi kim?
lden diriyi, diriden ly kim karyor?
Kimdir kinattaki btn ileri ekip eviren,
btn varl idare eden? Hepsi, Allah!
diye cevap verecektir.6 O halde de ki: yleyse u takip ettiiniz yolun kbetinden
hi ekinmez ve Onun cezalandrmasndan
hi endie duymaz msnz?
32. te, btn bunlar yapan Allahtr sizin gerek Rabbiniz. Gerein tesinde sapklktan baka ne vardr?7 Byle iken nasl
oluyor da yznz baka tarafa evriliyor,
baka baka vadilere ekiliyorsunuz?
33. (Bizzat kendilerinin de itiraf ettii gerek
gn gibi ortada iken) baka baka yollarda
giden bu hak yoldan kmlar hakknda
Rabbinin verdii Onlar iman etmezler!
hkmnn mans ve doruluu bylece
ortaya km bulunuyor.
458
YUNUS SRES
5. Allah, samim niyetle ilenen gzel bir amelin

karlnda en az 10 sevap verir (Enm Sresi/6: 160); yani o davran 10 katyla mkfatlandrr; bu mkfat, o davran ilemedeki
samimiyetin derecesine, ileniteki mkemmeliyete, onun zamannda ve yerinde ileniine gre
700 kata, hatt daha da fazlasna kadar kar.
hirette bunun karl Cennette bu ekilde
verilecei gibi, ayrca Allahn bizzat fazlndan,
kereminden o davran iin takdir buyurup verecei daha fazla mkfatlar da vardr ki, bunlarn
ne olduunu burada tam bilemez ve kestiremeyiz. nk, bir hadis-i erifte buyurulduu gibi
Cennet, dnyada gzlerin grmedii, kulaklarn
iitmedii ve hayal gcnn hayal edemedii nimetlerle doludur. yetteki fazlalk buna iaret
ettii gibi, baz mfessirlerin anlayna gre,
Allahn Cemalini seyretmeye de iarette bulunmaktadr.
Yaplan iyiliin karl bu olmasna mukabil, ilenen bir ktlk ve gnahn karl ise
ancak kendisi kadardr; yani ona fazladan bir
ceza verilmez.
6. Mekkede mriklerin byk ounluu kinatn sahibi, yaratan ve idare edeni olarak Allah kabul ediyorlar, fakat kullukta ve kendi
hayatlarnn idaresinde Ona ortaklar tanyorlard. Tamamen nefislerinin tesirinde olarak, kendi
hayatlarnn tanzimi konusunda kendi stlerinde bir otorite kabul etmek istemiyorlard. Gnmz dahil olmak zere tarihteki btn mrikler gibi, kendi kendilerine tanrlar icat etmilerdi
ve bu tanrlarda bir g tansalar ve mesel Hubel gibi kendilerince en byk kabul ettikleri bir
put-tanrlar olsa da, esasen tanrlarnn pek ouna hkmedenler kendileriydi; yani o tanrlar,
kendi menfaatleri istikametinde kullanyorlard.
Bu, insanlk tarihinde irkin ortaya kt ilk
gnden bu gne en yaygn irk eklidir.
Cz: 11, Sre: 10
yette sorulan sorulara Allah diye cevap

vermeyecek materyalistler ve ateistler de vardr
ve bunlar, son iki asrda her zamankinden daha
fazla olmak zere hep var olagelmitir. u kadar
ki, bunlarn yette geen sorulara Allah dememelerinin karlnda sorulacak yleyse kim?
sorusuna verebilecekleri ortak bir cevap hibir
zaman yoktur ve olmayacaktr. Bu konuda vicdanlarnda da kendilerini tatmin edecek bir cevap
veremeyecek ve pek oklarnn yapt gibi, agnostisizme, yani l edriyecilie (bu konuda doru nedir bilmiyoruz) anlayna snacaklardr.
Bununla birlikte, Kurn- Kerimin sz konusu
sorulara mriklerin vereceini nakil buyurduu
cevap, nefisler baka trl ses verse de, ateistlerinki dahil hemen her vicdandan, bilhassa 22nci
yette anlan belli artlarda kacak cevaptr. Fakat, vicdann bilhassa bu belli artlarda verdii
bu cevap, tabi ki iman demek deildir. man,
bilerek, iten kabullenerek varlan bir tasdiktir.
7. Hak yol bir, dallet veya sapklk yollar ise
pek oktur. Tarih boyu btn peygamberlerin
ayn gerekleri tebli edip insanlar ayn ortak
gereklere armas, yaratl, Yaratc, eya
ve hadiseler konusunda getirdikleri ortak inan
ve dnce, Ben kimim? Hayatn ve lmn
mans ve benden istedii nedir? Dnyaya beni
kim, hangi maksatla gndermitir? Bu dnya
yolculuunda rehberim kimdir? gibi btn filozoflarn ve dnce adamlarnn cevap arad
sorulara ayn cevaplar vermeleri, buna karlk,
peygamberlerin yolunu izlemeyen filozoflarn
ve dnce adamlarnn her birinin kendine ait
bir yol tutturup gitmesi ve sz konusu sorulara
farkl cevaplar vermesi, hak yolun bir ve peygamberlerin yolu, buna karlk dallet yollarnn
pek ok, hatt o yollarda giden insanlar saysnca
olduunu grmeye ve gstermeye yeter.
Cz: 11, Sre: 10
YUNUS SRES
212
459
36. Onlarn ou, ancak bir zanna taklm

gitmektedir. Zan ise, gerek adna hibir ey
ifade etmez. Hi phesiz Allah, onlar ne
yapyorlarsa hepsini hakkyla bilmektedir.
37. Bu Kurnn biri tarafndan uydurulup,
sonra da bu uydurmann Allaha isnat edilmesi mmkn deildir. O, kendinden nceki (lh) kitaplar (asl halleri, hal ihtiva
ettikleri gerekler ve lh kaynaklar itibariyle) tasdik etmekte ve btn bu kitaplarn dayand ana esaslar aklamaktadr.
Onda phe edilecek hibir taraf yoktur.8
O, lemlerin Rabbi tarafndan vahyedilmektedir.
38. Yoksa, Onu (Muhammed) uyduruyor
mu diyorlar? (Ey Raslm,) de ki: Madem yle, eer bu iddianzda samimi iseniz, (vicdannz da gerekten byle diyor ve
kendi kendinizi kandrmyorsanz), haydi,
bu Kurnn benzeri tek bir sre meydana
getirin ve Allahtan baka yardmnza arabileceiniz kim varsa hepsini yardmnza
arn.
34. (Ey Raslm,) de ki: Allaha ortak tandklarnz iinde varl batan yaratp,
sonra da (lmlerinin ardndan) onlar yeniden hayata dndrecek biri var m? De
ki: Allah, varl batan yaratr ve sonra da
lmlerinin ardndan onlar tekrar hayata
dndrr. Byle iken nasl oluyor da akllarnz elinip, btl sevdalar peinde koturuluyorsunuz?
35. Yine de ki: Allaha ortak tandklarnz
iinde geree ulatran biri var mdr? Sen,
yle de: Allah, geree ulatrr. O halde
syleyin: Geree ulatran m tbi olunmaya lyktr, yoksa elinden tutularak doru
yolun zerine braklmadka kendileri yol
bulamayanlar m? Ne oluyor size? Nasl
byle yanl hkmlerde bulunabiliyorsunuz?
39. Hayr, iddialarnda hi de samimi ve tutarl deillerdir. Onlar, hakknda kesin ve

gereki hibir bilgiye sahip olmadan ve ona
tbi olup olmann ne getirip gtreceini,
onun vad ve tehditlerinin henz gerekleip
gereklemediini nazara almadan Kurn
yalanlamaya kalktlar. Onlardan ncekiler
de, kendilerine gnderilen kitaplar byle
yalanlamlard. Yanl lp, yanl tartan
bylesi zalimlerin sonu ne oldu gr!
40. Onlarn (Mekke halknn) iinde Kurna
inanm ve ileride inanacak olanlar bulunduu gibi, onlarn iinde ona inanmayan ve
inanmayacak olanlar da vardr. Senin Rabbin, o bozguncular ok iyi bilmektedir.
41. Eer seni (getirdiin Mesaj itibariyle)
yalanlamaya devam ederlerse, sen de ki:
Benim yaptklarm bana, sizin yaptklar-
460
YUNUS SRES
Cz: 11, Sre: 10
nz size; siz benim yaptklarmdan sorumlu

deilsiniz; ben de sizin yaptklarnzdan sorumlu deilim.
42. lerinde seni dinlemeye gelenler de var.

Ama hele bir de hi dnp akletmiyorlarsa, sarlara sen mi duyuracaksn?
8. Kurn olsun, Tevrat, ncil ve dierleri olsun,

zerine oturduklar temel prensipler asndan
lh kitaplar arasnda hibir fark yoktur. Bu bakmdan, Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm,
btn nceki peygamberlerin Allahn yolu zerinde olduklarna ve Allahn omuzlarna ykledii misyonu yerine getirdiklerine, slm mmeti de nceki peygamberlerin, onlara tbi olan
mmetlerinin de hak yolda olduklarna ahadet
ettii gibi, Kurn- Kerim de btn nceki lh
kitaplarn Allah tarafndan vahyedilmi bulunduuna, dolaysyla Allahn dininin temel gereklerine aykr olarak bu kitaplarda bulunan ve
bulunabilecek her eyin, daha sonra bizzat insan
eliyle onlara sokulduuna ahitlik eder. Yani Hz.

Muhammed aleyhissalt vesselm, Kurn ve
slm mmeti, lh kitaplar, btn nceki peygamberleri ve onlarn peinde giden mmetlerini,
daha sonra gelen ve kendilerini bu peygamberlere ve kitaplara nisbet eden nesillerin hata ve dalletlerinden teberr eder, temize karr.
Burada ifade edilmesi gereken bir dier nokta
da udur ki: Btn nceki lh kitaplar, Kurnn Allah tarafndan vahyedilmi lh bir kitap
olduuna, btn nceki peygamberlerle birlikte,
Hz. Muhammed aleyhissalt vesselmn de Allahn nebsi ve rasl olduuna kesin delil ve
ahittirler.
Cz: 11, Sre: 10
YUNUS SRES
213
461
iken uygulamaya koysak ne deiir, seni hemen vefat ettirip koymasak ne deiir? Her
halkrda hepsinin dn Bizedir. Sonra
Allah, yaptklar her eye hakkyla ahittir.
47. Her mmet iin mutlaka bir rasl tayin
edilmitir.10 Her bir rasl mmetine geldii
zaman (insanlarn bir ksm ona inanr, bir
ksm inanmaz; neticede) aralarnda tam bir
adaletle hkmedilir ve kimseye hakszlkta
bulunulmaz.
48. (Fakat onlar, bu geree inanszlk iinde) Eer dediiniz doru ise, peki bu vad
ne zaman gerekleecek? diyerek, inkrlarn ortaya koymaktadrlar.
49. De ki: Allah dilemedike ne ben kendimden bir zarar savabilirim, ne de kendime bir fayda salayabilirim. Her mmet iin
takdir edilmi bir sre vardr. Bu srenin
sonu geldiinde onu ne bir an geciktirebilirler, ne de bir an ne alabilirler.11
43. lerinde sana bakanlar da var. Fakat stelik bir de basiretleri kapalysa, krleri sen
mi doru yola ileteceksin?9
44. uras bir gerek ki Allah, hibir ekilde
insanlara zulmetmez; fakat insanlardr ki,
bizzat kendilerine zulmederler.
45. Allah onlarn hepsini mezarlarndan kaldrp bir araya toplad gn dnyada sanki
gndz ksa bir sre kalm ve bu sre iinde de birbirlerini ancak tanyp, (unutacak
kadar bile bir vakit gememi) gibi hissederler. Ama (onlara ok ksa gelecek bu sre
iinde) bir gn Allah ile kar karya gelecekleri gereini yalan sayanlar, hi phesiz kendilerine yazk etmilerdir ve doruyu
bulup muratlarna ermi deillerdir.
46. Onlar iin kendilerine olan vadlerimizin
veya tehditlerimizin bir ksmn sen hayatta
50. De ki: Allahn cezas size gece veya

gndz gelip sizi yakalayverse ne yapabilirsiniz, hi dndnz m? Byle iken,
hayatlar gnah hasadndan ibaret olan inkrc sulular neye gvenerek bu cezann
hemen gelivermesini istiyorlar?
51. Olacak olan olduktan sonra m Ona
iman edeceksiniz? Ama o gn size denecek
udur: imdi mi? Artk ok ge! Hem siz,
bu cezann hemen gelivermesini istemiyor
muydunuz!
52. Daha sonra, (her eyi yanl lp yanl deerlendirmi ve yanl hkm vermi
olan) o zalimlere yle denir: Tadn bakalm u daim azab! Dnyada iken yaptklarnzla neyi kazanmsanz, ondan baka bir
eyin karln grecek deilsiniz ya!
53. Sahi, gerekten doru mu bu? diye senden haber almak isterler. De ki: Evet, Rabbime yemin olsun ki dorunun ta kendisi; ve
siz, o azaba asla mani olabilecek deilsiniz.
462
YUNUS SRES
9. Gzn karas olmazsa, beyaz ie yaramaz ve o

gz, grmez. Gerei grmek iin de dima (akl)
gzn ak, kalb karas gibidir. Akln nru, asl
kayna olan kalbin ile birlemezse ortaya
karanlk kar. Dima veya akl, kalbin n
yanstmada gnee mukabil ay gibidir. mann
yeri kalbdir; onun ise dimada yansr. Dimaa (akla) gelen vesvese ve pheler, tahkike sebep
olmalar iindir; deliller, sprge gibi bunlar sprr. Bu bakmdan, dima kalbdeki imann bekisidir ve ona ok ihtimalli phe ve vesveselerin
girmesine mani olur. Eer imann yeri kalb yerine
dima (akl) olsa idi, hcum edecek ok ihtimalli
phe ve vesveseler tasdike zarar verirdi. Kalb ile
vicdan, imann yeridir; kalbe gelen doular ve ilham, imana delildir. Altnc his denilen ey, imana
yoldur. Fikir ile dima (akl), imann bekisidir.
(Szler, Lemet, 980; Mektubat, 505)
10. Allah (c.c.), her mmet iin mutlaka bir rasl
tayin buyurmutur. Risalet veya Allahn Mesaj
tek olmakla birlikte, zaman ve mekna ait farkl
artlar karlama asndan teferruatta farkllklar arz eder. Rasllerden sonra, onlarn getirdikleri Mesaj veya Din unutulmaya, arptlmaya
balam ve Allah, Dini ihya ve yeni artlar iin
yeni kaideler koymak zere yeni rasller gndermitir. Rasller arasnda gelen nebler de o
Dini tatbik ve muhafazaya memur oluyorlard.
Derken zaman ve artlar artk btn dnya iin
tek bir Rasln ve Onun getirdii Dinin yeterli
olaca noktaya gelince, bu defa Cenab- Allah
iki cihann efendisi Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm vazifelendirmitir.
slm, kendinden nce btn peygamberlerin tebli buyurduu lh din(ler)i ana kaideler
asndan aynen, fakat hakikatleri daha ayrntl ve herkese hitap edecek derecede alm ve
aklanm ekilde ihtiva eder. nceki btn
peygamberleri mesajlaryla birlikte kabl eden
slm, bylece lh inayetin ve Din tecrbenin
birliini ve evrenselliini tasdik ettii gibi, btn
renk ve rklar tek bir iman ve kardelikte birletirmeyi hedef alr. Ayrca, bir Mslman olmak,
Hz. Musa ve sa dahil btn peygamberlerin
gerek takipisi olmak demektir de. Bu sebeple,
mesel Hristiyan kelimesi Hz. sann takipi-
Cz: 11, Sre: 10
si mansna gelir, Musevlik Yahudi kavmine

has rk bir din haline getirilirken, Mslmanlar,
gayr- Mslimler tarafndan yanllkla kullanlan
Muhammedlik terimini kesinlikle reddederler. slm, onun ballarnn anlad tarzda anlamak
isteyen bir kimse, nce Muhammed ve Muhammedlik terimlerini lgatndan karmaldr. slm
iin Muhammedlik terimini kullanmak, onunla
Hristiyanlk arasnda kurulan yanl bir kyastan
kaynaklanmaktadr. Mslmanlar, Hz. Muhammed aleyhissalt vesselma Hristiyanlarn Hz.
saya baktklar gibi bakmazlar. Hz. Muhammed,
bir beer ve bir rasldr; haa ne tanrdr, ne
tanr oludur, ne de tanrnn insan eklinde tecelli
etmi eklidir. Ve O, asla bu tr iddialarda bulunmam ve tarihte hibir Mslman da Ona byle
bir gzle bakmamtr. slm icat ve tesbit eden
de O deildir; slm Allaha ait bir dindir ve Hz.
Muhammed aleyhissalt vesselm, onu btn
mkemmelliiyle temsil ve tebli etmitir.
11. Sebeple netice iin iki ayr kader yoktur; bu
bakmdan Kader, sebeple neticeye bir bakar;
yani hangi sebebin hangi neticeyi douraca
bellidir ve bunlar takdir eden Allahtr. Allah
(c.c.), hangi sebebin hangi neticeyi douracan,
ne yaparlarsa ne ile karlaacaklarn insanlara
rasller vastasyla bildirdii gibi, tarih tecrbeler ve sosyoloji ilmine konu olan hayatn kanunlar da bunlar dnya hayatyla ilgili olarak
byk lde gstermektedir. Dolaysyla, mmetlerin tarih olup gitmeleri, Cenab- Allahn
cebr takdirine bal deildir. Cenab- Allahn
takdiri, bir adan bilmedir; yani Onun iin dnbugn-yarn dilimli veya yekpare bir zaman sz
konusu olmad ve her ey Onun nazarnda tek
bir noktadan ibaret bulunduu, btn zaman bir
nokta halinde olduu iin O, olacaklar sebepleriyle birlikte yazar. nsanlar, kendi iradelerine
dayal olarak iler ve kendi tercih ve davranlarnn neticeleriyle karlarlar. Her bir mmet
iin son mutlak ve cebr bir kanun olmamakla
birlikte, tarih sonu gelmeyen bir mmete de ahit olmamtr. Ama bu sonu hazrlayan ve hak
eden, her zaman iin bizzat mmetlerin kendileri
olmutur. Hatt Kyametin gelmesine sebep de
yine bizzat insanln kendisi olacaktr.
Cz: 11, Sre: 10
YUNUS SRES
463
214
56. Hayat veren de Odur, lm veren de

Odur ve Ona dnmektesiniz.
57. Ey insanlar! uras bir gerek ki, size
Rabbinizden bir t, gnllerdeki dertlere
bir ifa ve mminler iin her bakmdan hidayet kayna ve tam bir rahmet geldi.
58. (Ey Raslm,) de ki: Ancak Allahn
ltf u keremiyle ve rahmetiyle, evet sadece
bununla sevinip ferahlasnlar. nk bu,
onlarn dnyalk olarak toplayp biriktirdikleri her eyden daha hayrldr.
59. De ki: Bakmaz msnz, Allah sizin iin rzk indiriyor,12 siz ise kalkp onun bir
ksmn haram bir ksmn hell yapyorsunuz? Yine de ki: Syleyin bana: Allah m
bu konuda size izin verdi? Veya siz koyduunuz keyf hkmlerle Allaha iftira ediyor olmayasnz?
54. yle ki, (Allaha irk koarak veya Onu

hi tanmayarak) kendine zulmeden her
kim olursa olsun, keke yeryznde ne var
ne yok hepsi ona ait olsa da, tamamn verip
bu azaptan kurtulsa ister. O gn azab grnce korkudan nutuklar tutulur ve iten
ie duyduklar pimanl aa bile vuramazlar. O gn insanlarn aralarnda tam bir
adaletle hkmedilir ve kimseye en kk
bir hakszlk yaplmaz.
55. yi bilin ki, gklerde ve yerde ne varsa
hepsi Allaha aittir. Yine iyi bilin ki, Allahn
vadi haktr, fakat insanlarn ounun ilimle
alkas olmadndan bunu da bilmezler.
12. Kurn- Kerim, yamur gibi, rzkn da, hatt
demirin de (57: 25) Allah tarafndan indirildiini
belirtir. O, bununla rzkn ve nimetin kaynann
Allahn rahmeti, fazl u keremi olduunu ve dolaysyla ok yksek bir makamdan geldiklerini
60. Kendilerince hkmler uydurup Allaha

iftira edenler acaba Kyamet Gn hakknda ne dnyorlar? uras bir gerek ki
Allah, insanlara kar byk ltuf sahibidir;
fakat insanlarn ou, (szle olsun, kalble
olsun, davranlaryla olsun) kretmekte
deillerdir.
61. Hangi durumda bulunursan bul, Ondan
gelen ve Kurnda yer alan yetlerden hangilerini okuyor olursan ol ve (ey insanlar),
hangi ii yapyor olursanz olun, o ie dalp
gittiiniz andan itibaren mutlaka zerinizde ahidiz. Yerde olsun, gkte olsun, zerre
arlnca bir ey bile Rabbinden gizlenemez; yine bundan daha k veya daha
by her ne varsa mutlaka apak bir Kitapta13 kaytldr.
vurgular. Burada, bilhassa yerden kalkan hemen
hemen btn nimetlerin yamura muhta olduuna, onun ise gkten geldiine de ima vardr.
13. Apak Kitap iin bkn. Enm Sresi/6: 59,
not 12.
464
YUNUS SRES
Cz: 11, Sre: 10
215
62. yi bilin ki, Allahn velleri14 iin (zellikle hirette) herhangi bir korku sz konusu deildir ve onlar asla zlmeyeceklerdir de.
63. Onlar, hakkyla iman etmilerdir ve daima kalbleri Allaha kar saygyla dopdolu
olarak (teri, tekvin btn hkmlerinde)
Ona kar gelmekten saknr ve vazifelerini
yerine getirirler.
64. Onlar iin dnya hayatnda da hirette
de (Allahn rzas, ebed saadet ve baar)
mjdesi vardr. Allahn hkmlerinde olsun, verdii szlerde olsun asla deitirme
olmaz. te budur ok byk kazan, ok
byk baar.
65. (Ey Raslm,) onlarn syledikleri seni
zmesin. uras bir gerek ki, btn izzet,
stnlk ve eref Allahndr. O, Sem (her
sz hakkyla iten)dir, Alm (her eyi
hakkyla Bilen)dir.
66. yi bilin ki, gklerde kim var, yerde kim
varsa, (yaratklar ve kullar olarak) Allaha
aittir. Allaha (ulhiyet, rubbiyet ve melikliinde) ortaklar tanyp onlara da dua
ve ibadet edenler, (gerekte Allaha ortak
olabilecek birtakm ilhlar, rabler, melikler
bulmu da, onlara) tbi oluyor deillerdir.
Onlar, baka deil, ancak kuru bir zanna
tbi olmakta ve ancak nefsan llere, keyiflerine ve menfaatlerine gre konumaktadrlar.
67. O Allah ki, dinlenip sknete eresiniz
diye sizin iin geceyi var etti ve gndz
de grme ve alma vakti ve vesilesi kld.
(Allahn vahyine ve hkmlerine) kulak
verecek (ve hayatn onlarn nda yaayacaklar) iin bunda nice deliller ve ibretler
vardr.
68. Mrikler, Allah, ocuk edinmitir!
iddiasnda bulunmaktadrlar. Haa! O, bundan mutlak manda mnezzehtir. Odur

hibir eye ihtiya duymayan ve her eyin
mutlak sahibi. Gklerde ne var, yerde ne
varsa hepsi Onundur. Kald ki, bu konuda
elinizde hibir delil de yok. Allah hakknda
kesin bilgi sahibi olmadan konuuyor, Ona
rastgele isnatlarda m bulunuyorsunuz?
69. De ki: Allah hakknda yalan uydurup
Ona iftira atanlar, hibir ekilde asla kurtulu yz grmezler.
70. Olsa olsa sadece dnyada bir mddet
geinip giderler; ardndan hepsinin dn
Bizedir; sonra da Biz, byle srekli kfr
iinde bulunmu olmalarndan dolay onlara
o ok etin azab tattrrz.
Cz: 11, Sre: 10
YUNUS SRES
14. Vel kavram, Kurn- Kerimde ok kullanlan ve zerinde durulmas gereken kavramlardan
biridir. Daha ok yakn dost, srda, koruyucu,
sahip, ynetici, mttefik, ilerin kendisine braklaca vekil gibi kelimelerle karlamaya altmz bu kavram, bu manlarn hepsini de ihtiva etmektedir. Kurn- Kerimde kullanlna
gre: Allah, mminlerin velsi (2: 257; 3: 68; 5:
55; 6: 127; 7: 155; 34: 41 vs.), eytan ise kfirlerin,
zellikle kfrde kk atmlarn velsidir (2: 257).
Ayrca, mminler birbirlerinin (3: 28; 8: 72; 9: 71
vs.), kfirler ve Ehl-i Kitap iinde de bazlar bazlarnn velleridir (5: 51; 8: 73; 45: 9 vs.).
Allahn mminlerin velsi, mminler de birbirlerinin velleri olmalar eklindeki bu genel
man ve kullantan baka, oulu evliya olarak
gelen bu kavramn bir de husus mans vardr.
Mminler, imanda ve slm yaamada ayn seviyede deillerdir; bazlar bazlarndan daha ileridedir ve Allaha daha yakndrlar. Mslmanlar
arasnda vel ve evliya dendii zaman genellikle
kastedilen ve anlalan bu husus mandr. Kavramn bu mansn iyi anlamak iin ncelikle u
465
yeti gz nne almamz gerekmektedir: Allah,

iman edenlerin velsi (ilerini Kendisine havale
etmeleri ve her bakmdan gvenmeleri gereken
dostu, yardmcs ve koruyucusudur); onlar daima her trl (zihn, manev, itima, iktisad
ve siyas) karanlklardan nra karr (ve nurlarn arttrr)... (Bakara Sresi/2: 257)
Allahn mminlerin velsi olmasnn en ak
mans, onlar zihn, manev/kalb, itima, ekonomik ve siyas her trl karanlklardan nra
karmasdr. te, mminler arasnda Allahn
insanlar her trl karanlklardan nra karmas
iin zerlerine den sebep ve vesile olma vazifesini en iyi ve en ihlsla yerine getirenler, Allaha
en yakn olanlardr ve Allahn velleridirler. Bu
misyon, ncelikle rasllerin, neblerin ve nbvvet dnda onlara miras olanlarn ve asfiy diye
anlan insanlarn misyonudur. Bu misyon, ilim,
kmil ve mkemmel iman, slm tam tatbik,
gnahlardan kanma, takva, ihsan, rza gibi pek
ok hasletlere sahip olmay ve btn bunlarn
tesinde Allahn yoluna adanm olmay gerektirir. (Kalbin Zmrt Tepeleri, 2, 6061)
466
YUNUS SRES
71. Onlara Nuhun ibret dolu kssasn

(zetle) anlat: O, halkna yle demiti: Ey
halkm! Eer mevcut konumumla aranzda
bulunmam ve Allahn yetlerini okuyup
onlarla t vermem size ar geliyorsa,
unu bilin ki ben, yalnzca Allaha gvenip
dayandm. Siz de bir araya gelip, bana kar
nasl bir yol izleyeceiniz konusunda anlan ve Allaha ortak tandklarnz da yardmnza arn. Byle yapn ki, sonra keke
yle yapsaydk, byle yapsaydk demeyesiniz! Sonra da, bana hi mhlet vermeden,
hakkmdaki hkmnz hemen uygulayn!
Cz: 11, Sre: 10
216
72. Eer benim tebliimden ve tlerimden yz evirecek olursanz, (benim kaybedeceim hibir ey yoktur); nk ben
sizden bir cret beklemiyorum ki! Benim
cretimi verecek olan ancak Allahtr ve
bana emredilen de, Ona tam teslim olmu
(Mslman)lardan olmamdr.
73. Fakat halk Nuhu dinlemedi ve onu yalanladlar; Biz de neticede Oonu ve gemide
yannda bulunanlar kurtarp, onlar yeryznde halifeler olmak zere hayatta braktk; yetlerimizi yalanlayanlar ise (tufanda)
boduk. Bak, gittikleri yolun kbeti konusunda uyarlanlarn sonu nasl oldu gr!
74. Sonra, Nuhun arkasndan her biri kendi
halkna olmak zere daha pek ok rasller
gnderdik. Onlar, kavimlerine gerein apak delilleriyle ve mucizelerle geldiler; ne var
ki kavimleri, o rasllerin getirdii gerei yalanlamakta srar etmekle (artk kalbleri mhrlenmi olduundan), kendilerine gsterilen mucizelere de inanmadlar. Haddi aanlarn kalblerini ite byle mhrlyoruz.15
75. Sonra o rasllerin ardndan Musa ve Harunu yine yetlerimizle (apak delil ve mu-
cizelerimizle) Firavuna ve Onun ileri gelen

yetkililerine gnderdik; fakat onlar da byklenip, iman etmeyi kibirlerine yediremediler
ve srekli gnah hasadyla megul inkrc bir
topluluk olarak kalmakta srar ettiler.
76. Tarafmzdan kendilerine gerek ulanca, Bu, dediler, besbelli bir by!
77. Musa, yle cevap verdi: Size gelmi bulunan gerek hakknda m byle diyorsunuz?
Bu bir by ha? Fakat bycler asla umduklarna ermez, kurtulu yz grmezler ki!
78. Sen dediler, bizi atalarmz zerinde
bulduumuz yoldan dndresin de, bu lkede stnlk ve hakimiyet ikinizde kalsn
diye mi bize geldin? Hayr hayr, biz size
asla inanacak deiliz!
15. Bu yette sz edilen rasllerin ibret dolu kssalar iin bkn. Arf Sresi/7: 65102.
Cz: 11, Sre: 10
YUNUS SRES
467
217
genlerden baka iman eden olmad; Firavunun ve (servet ve mevkilerini kaybetmemek iin Firavun idaresiyle ibirlii halinde bulunan) ilerindeki eraf takmnn
kendilerine ikence yapmalarndan korkuyorlard; (o genler ise, bu korkuya ramen
iman ettiler). Gerekten Firavun, o lkede
zorba bir hakimiyet kurmutu ve gerekten
hak-hukuk tanmaz zalimlerdendi.
84. Musa kavmine, Ey kavmim! Eer hakikaten Allaha iman etmiseniz, eer btn
varlnzla Ona teslim olmu (Mslman)larsanz, o halde Ona dayanp gvenin!
diye t veriyordu.
85. Onlar da, (halleriyle ve szleriyle) Ancak Allaha dayanp gvendik! diyor ve
(dua dua yalvaryorlard): Rabbimiz! Bizi
u zalimler topluluunun ikencelerine maruz brakarak, onlar iin bir imtihan unsuru
yapma!
79. Firavun, (lkede) ne kadar maharetli
byc varsa hepsini toplayn! diye emretti.
80. Bycler toplanp gelince Musa onlara,
Elinizde atacanz ne varsa atn! dedi.
81. Bycler (iplerini ve deneklerini) attlar (ve byk bir by sergilediler). Musa,
Btn yaptnz byden ibaret, dedi (ve
yle devam etti): Allah, onun tamamn
boa karacak ve btl olduunu ortaya koyacaktr. nk Allah, bozguncularn ilerine dzen ve kalclk vermez.
82. Ve Allah, hayatlar gnah hasadndan
ibaret inkrc sulular holanmasa da, bizzat Kendi hkmleri, icraat ve eyada geerli kanunlaryla hakk stn klp, onun
hak olduunu gsterir.
83. Halk arasnda Musaya yeni nesil baz
86. Bizi rahmetinle u kfirler gruhundan

kurtar!
87. Musaya ve kardeine, Halknz iin
Msrda (snak ve Allah yolunda bir araya gelme vazifesi grecek) birtakm evler
hazrlayn; (btn bir mmet olarak) evlerinizi (birinden dierine geilebilecek ve birbirine destek olacak ekilde) organize edin
ve Allaha ynelme yerleri haline getirerek,
namaz hakkyla kln! diye vahyettik. (Ve
ey Musa!) Mminleri mjdele!
88. Musa, Allaha yle yalvaryordu: Rabbimiz! Sen, Firavuna ve onun ileri gelen yetkililerine dnya hayatnda gz kamatrc
bir debdebe ve bol servet verdin; (bunlara dayanarak) insanlar Senin yolundan saptrp
dallet vadilerine atyorlar Rabbimiz! Rabbimiz! Onlarn mallarn mahvet ve kalblerine
sknt stne sknt ver; belli ki, o pek ac
azab grmedike iman edecek deillerdir.
468
YUNUS SRES
89. Allah, (Musa ve Haruna) yle buyurdu:

Duanz kabul edilmitir; (u kadar ki, isteklerinizin gereklemesi sebepler plannda davranlarnza bal olduundan), siz de hibir
sapma gstermeden zerinize deni yerine
getirin ve ilimle alkas olmayp, cahilce hareket edenlerin yollarna tbi olmayn.
Cz: 11, Sre: 10
218
90. Derken, srail Oullarn denizden geirdik; o esnada Firavun ve ordusu tam bir
hak tanmazlk, taknlk ve dmanlk
iinde pelerinden geliyordu. (Musa ve yanndaki mminler iin alan yoldan denize
girdiklerinde sular birden zerlerine kapanp
da) kendisini yutma noktasna gelince Firavun, nandm ki, srail Oullarnn inandndan baka ilh yoktur ve Ona tam teslim
olmu (Mslman)lardanm! dedi.
91. imdi mi? uras bir gerek ki, bundan
nce hep isyan iinde yaadn ve bozgunculardan biriydin.
92. Ama bugn, (ebed hayatn adna hi
faydas olmayacak u yeis halindeki imanna
mkfat olarak) seni bedeninle kurtaracak
ve vcudunu (bu denizde rmeye brakmayp) dar karacaz ki, senden sonra
gelecekler iin bir ibret, bir delil olsun.16
Dorusu, insanlardan pek ou yetlerimize, ibret kayna delillerimize kaytszdr.
93. srail Oullarn, kendilerine (dnyada)
vadedilen her eyi rahatlkla bulabilecekleri mbarek bir yurda yerletirdik ve onlara
temiz, hell ve salkl rzklar ltfettik.
Fakat, hem de kendilerine (dorunun, gitmeleri gereken yolun ve ne yaparlarsa ne ile
karlaacaklarnn) bilgisi geldikten sonra
(aralarndaki rekabet ve hasetten kaynaklanan tecavzler sebebiyle) ihtilflara dtler. Elbette Rabbin, ihtilf edip geldikleri
hususlarda aralarnda Kyamet Gn hkmn verecektir.17
94. Sana (Musa ve Firavunla ilgili olarak)

indirdiimiz btn bu bilgilerin gereklii konusunda farz- muhal phe duyacak
olursan, senden nce (gelip kendilerine Kitap verilmi olan ve o) Kitab okuyanlara
sor; (phesi olanlar da, ayn ekilde sorsunlar). Hi phesiz Rabbinden sana gerein
ta kendisi gelmitir; dolaysyla nasl bundan
senin phen yoksa, (herhangi bir kimsenin
phe duymasna da mahal yoktur).
95. Elbette Allahn yetlerini yalanlayanlardan olmayacaksn (ve bakalar da olmamal. Sen, yolunun doruluuna olan sarslmaz
inancn ve Allaha mutlak itimat ve tevekklnle vazifene devam et); aksi bir tutum,
(dnya da hirette de) kaybedenlerden olmaya sebeptir.18
Cz: 11, Sre: 10
YUNUS SRES
469
96. (nkrda srarlarndan dolay) haklarnda Rabbinin verdii azap hkm kesinlemi olanlar iman etmezler,
97. Onlara her trl delil ve mucize de gelmi olsa bile. Meer ki, o pek ac azab grm olsunlar.
16. Firavunun boulmasn anlatan bu yetiyle

Kurn, u many da ima etmektedir: Btn firavunlar tenashe inanyor ve kendilerini gya
ebedletirmek iin cesetlerinin mumyalanmasn
emrediyorlard. Bu sebeple onlarn cesetleri gnmze kadar gelmitir. Hz. Musa zamannda
yaam bulunan Firavunun cesedi mumyalanmam olmakla birlikte, 19uncu asrn sonlarna
doru Nil kenarnda secde vaziyetinde bulundu. Onun cesedinin gnmze kadar gelmesini
sebeplerst olarak Cenab- Allah salamt.
Onun cesedinin rmeyip karlacan Kurnn asrlar ncesinden haber vermesi, Kurnn
bir baka mucizesidir.
il Oullarnn niha zaferi ve bu zafere gtren

asl saik asndan ele alnmaktadr. Hepsinin
z, btn rasllerin ayn esasla, Tevhid esasyla geldii, bu esas ispat sadedinde kendilerine
mucizeler ve daha baka apak deliller verildii,
onlara kar kan ve kar kmakta diretenlerin,
bir ilme veya delile dayal olarak deil, tamamen
nefsnilik, artlanmlk, gurur, kibir gibi siklerle kar kp direttikleri, rasllerin ve beraberlerindeki mminlerin bu diretme ve maruz
brakldklar ikencelere sabr ve Allaha tevekklle dayandklar, neticede rasller ve mminler
dnyada da kurtulurken, inkrda diretenlerin ise
dnyada da hirette de kaybettikleri gereidir.
Bylece, Mekkede ok zor artlar altnda bulunan mminler teselli edilmekte, yollarnn esas kendilerine anlatlmakta ve mukadder netice
nlerine konarak, sabr ve tahammlleri takviye
edilmekte, bir de, dnyada muvaffakiyete ulatktan sonra, hem de nasl davranrlarsa ne ile
karlaacaklar kendilerine apak belli olduu
halde debilecekleri ihtilflar karsnda ksmen
ikaz edilmektedirler.
17. znde ve temelinde Hz. Musann yer ald srail Oullarnn kssas, bilhassa btn
milletlerin tarihine rnek btn bir tarih olmas ve srail Oullarnn insanlk tarihindeki yeri
asndan Kurn- Kerimde kendisine en ok
yer verilen kssadr. Bazen tekrarlar ihtiva ediyor gibi grnen bu kssa, esasen zikredildii
her srede o srenin ana konularyla mnasebet
iinde ve bu konular asndan ele alnmaktadr.
Mesel, bu srede nasl Hz. Nuhun kssas, bu
yce rasln kavmine meydan okumas ve bu
meydan okumada Allaha olan tevekklnn,
misyonuna itimadnn enginlii ve neticede Allahn yardmna mazhar olup, kendisiyle birlikte mminler kurtulurken inkrda diretenlerin
helki noktasnda zikredilir ve Arf Sresinde
ksmen etrafl anlatlan Hz. Hd, Hz. Salih, Hz.
Lt ve Hz. uaybn kssalarna sadece neticeleri ve bu neticeye gtren sebeplerle temas edilip
geilirken, srail Oullarnn kssas da, ayn
ekilde Hz. Musann misyonunun esas, onun
tebliine kar kan Firavun ve kavminin ileri
gelenlerinin bu misyon karsnda fikr ve sonra
da niha-madd malbiyeti, buna karlk, sra-
18. Yukardaki yetler, Peygamber Efendimizin,

kendisine gelen vahy ve okunan kssalar konusunda herhangi bir phe tad gibi bir imada
bulunuyor deildir. Bu hususta zorlamal tevillere gidilmise de, sz konusu yetler, siyak ve
sibak, yani kendilerinden nce veya sonra gelen
yetler veya iinde bulunduklar metin asndan
ele alndnda, man ve maksatlarnn ak olduu grlecektir. yle ki:
Rasl-i Ekrem efendimiz aleyhissalt vesselm, mriklerin alaylar, inkrlar, kendisine
ve mminlere kar ikenceye varan kt muameleleri karsnda bunalyordu. Vahiy nedir
bilmeyen, risaletten habersiz, btn melekeleriyle dnyaya ve maddeye hapsolmu insanlara
470
YUNUS SRES
dnya ve fizik tesinden, vahiyden; grlmeyen,

be duyunun alg sahas gibi haya ve tasavvurun alanna da girmeyen Allah ile mnasebetten, ayrca, haklarnda hibir ey okumad,
ihtimal o gne kadar da hibir ey duymad
asrlarca nce gemi hadiselerden ve mucizelerden bahsediyordu. Btn bu bahisler karsnda
muhataplarn nasl bir tavr taknaca ortadadr. Daha henz ok az sayda mminin olduu
bir zamanda byle konulardan bahsetmek, ok
gl mriklere meydan okumak ve gelecek
bize aittir demek, kolay deildi. Ama o, btn
bunlar misyonuna olan sonsuz itimat iinde
sylyordu. Tabi bu sylediklerine mminlerin de inanmas gerekiyor, onlar ayrca, sabr ve
tahamml konusunda takviye istiyorlard. Byle
bir atmosferde Cenab- Allah (c.c.), vahiy, risalet
ve anlatlan kssalar konusunda Efendimize hitap ederken, esasen mminleri teselli ve takviye
ediyor; inancnda zerrece phesi olmad ak
Cz: 11, Sre: 10
ve olmas da mmkn bulunmayan bir insana, bir

rasle byle hitap etmekle, mminleri en ufak bir
phe duymann yanll konusunda uyaryor
ve mriklerin inkrlarndan asla etkilenmemeleri,
nceki kavimlerde olup bitenlerin Allahn snneti,
yolu olduu, dolaysyla aynsnn yaanabilecei
hususunda Raslllaha da, mminlere de takviye
ve tesellide bulunuyordu. Nasl Firavun ve kavmi inanmam, fakat Firavun gibi, tarihin kfr
bataklna batm en azl despotlarndan biri,
Allahn daha dnyada gsterdii azab, boulmay grnce faydasz da olsa inanmak mecburiyeti
hissetmise, Kurn karsnda Firavunane diretenler de hayatlarnda inanmasalar da, benzer bir
azap balarna geldiinde, en azndan lm acsyla babaa kaldklarnda aynen Firavun gibi iman
ikrarnda bulunacak, fakat bu, kendilerine fayda
vermeyecektir. Dolaysyla, onlarn inanmamas,
evkinizi krmasn, inancnzda sizi sarsntya uratmasn denmek istenmektedir.
Cz: 11, Sre: 10
YUNUS SRES
219
471
dnp akletmeyenlerin zerine murdar

bir darlk, bir sknt verir.20
101. (Onlara) de ki: Gklerde ve yerde neler var, neler olup bitiyor bir bakn! Ama
bunca yetler, (btn iman esaslarn ispat
eden) bunca delil ve bunca ikazlar, iman
etmemeye kararl kimselere ne fayda verir
ki?!
102. Mevcut halleriyle balarna, kendilerinden nce geen topluluklarn ibret dolu
unutulmaz helk gnlerinden baka nasl
bir gnn gelmesini bekleyebilirler? (Ey Raslm, onlara) de: Bekleyin, ben de sizinle
beraber bekliyorum.
103. yle bir gnde Biz rasllerimizi ve
iman etmi olanlar, sz konusu nceki
gnlerde nasl kurtarmsak yle kurtarrz.
Bize yaraan ve her zaman sergilediimiz
sabit muamele tarz olarak mminleri daima kurtarrz.
98. Allahtan azap hkm kt zaman

iman edip de iman kendilerine fayda veren
tek bir memleket halk olsun bulunsayd!
(Byle bir ey asla vki olmad.) Sadece Yunusun halk mstesna ki, onlar iman edince
Biz de zerlerinden dnya hayatnda rsvaylk azabn kaldrp, bir sre daha dnyada kalmalarna msaade buyurduk.19
99. Eer Rabbin yle dilemi olsa (ve insanlara irade vermeyip onlar mecbur braksa)
idi, yeryznde kim varsa hepsi iman ederdi. Byle bir durum sz konusu olmadna
gre, sen de mmin olsunlar diye elbette
insanlar zorlayacak deilsin!
100. Allahn (hikmetine bal) izni olmadan hi kimse iman edecek deildir. Allah,
104. (Ey Raslm! Btn insanlara) unu

da ilan et: Ey insanlar! Eer benim dinim,
neye inanp ibadet ettiim konusunda phe tayorsanz, bilin ki ben, sizin Allahtan
baka taptklarnza asla ibadet etmem. Fakat ben, hepinizin lm elinde olan Allaha
ibadet ederim. Bana emredilen, mminlerden olmamdr.
105. Bana ayrca unlar da buyuruldu: Dupduru Tevhid inanc iinde btn varlnla
gerek din (olan slm)a ynel; ve sakn ha
sakn Allaha ortak koanlardan olma!
106. Allah brakp da, (fayda ve zarar adna hibir gce sahip bulunmayan, dolaysyla) senden bir zarar savamayaca gibi,
sana en kk bir fayda da veremeyecek
olan herhangi bir eyi ilhlatrp, ona dua
etme. Eer byle yaparsan, bu takdirde en
byk zulm irtikapla kendilerine yazk etmi (zalim)lerden olursun.
472
YUNUS SRES
19. Daha nce de yeri geldike aklama ihtiyac

duyduumuz gibi, Allah iin zaman ve mekn
sz konusu olmad iin, Onun takdiri, olanlar, olacaklar bilmesi ve ona gre yazmasdr. Bu
bakmdan, tarih iin cebr kanunlar yoktur; cebrlik sadece, insanlar ne yaparlar, nasl davranrlar, hangi yolu takip ederlerse ne ile karlarlar
noktasndadr; nk bunu tayin eden Allahtr;
insanlar bu sahada sz sahibi deildirler. Allah,
bunu da insanlara gnderdii rasller ve indirdii kitaplar vastasyla aka bildirmitir. te
Meietin mutlak hakimiyeti bu noktadadr.
Meietin mutlak hakim olduu bu noktada,
yani insanlar ne yaparlarsa, nasl davranrlarsa
ne ile karlarlar noktasnda nemli bir kanun
da, bir fert veya toplum hakknda Cenab- Allahtan sdr olmu bir hkmn geri ekilebileceidir. Bu, namlusundan km ve hedefe doru
gelen bir kurun veya gllenin havada iken infilk ettirilmesi gibidir. Allah (c.c.), insann veya
bir toplumun bana gelecekleri, onlara bazen
rya gibi, hiss-i kablel-vuku gibi deiik yollarla bildirir. Bunu anlayan insan veya toplum,
hemen gereken tedbiri alrsa, bana gelecek
musibet akim kalabilir. Bilhassa gnahlar sebebiyle gelecek byle bir musibeti nlemenin yolu
istifar, dua, sadaka ve insann halini dzeltmesidir. Hz. Yunusun kavmi bunu yapm, bu
byk peygamberin kendilerini terketmesi zerine balarna gelecek musibeti grm, hemen
iman edip topluca istifara ynelmi ve slah-
halde bulunmulardr. Bir hadis-i erifte, Korku, bely def etmez. Bely def edecek, ancak
dua ve sadakadr. (Kenzl-Umml, HN: 3123)
buyurulur.
Hz. Yunusun Hz. sadan yaklak sekiz asr
nce yaad Eski Ahit aratrmalarnda ifade
edilmektedir. O, Asurlular dneminde Ninovaya (Musul) gnderilmi, kavminin inkrda
diretmesi zerine, Allah, her zaman benim vekilimdir; nereye gitsem rzkm verecek Odur.
inanc iinde kavmini terketmiti (Enbiy Sresi/21: 87). Bir gemiye binip denizde yol alrken,
gemi frtnaya tutuldu. Kitab- Mukaddese gre
Hz. Yunus (a.s.), bunun kendi hatasndan ileri
Cz: 11, Sre: 10
geldiini syledi ve gemiciler onu denize attlar.

Fakat Kurna gre (Sfft Sresi/37: 140) gemi
ok doluydu ve yolcular kura attlar. Kurnn
byle bir ayrntya yer vermesinden, geminin
frtnaya tutulduu ve ykn hafifletmek iin
ilerinden bazlarn denize brakmak maksadyla yolcularn aralarnda kura ekmi olabilecei
sonucuna varabiliriz. Byk bir baln gemiye
musallat olmu ve yolcular kurtarmak iin ona
yem olarak ilerinden birinin kura ile belirlenip
atlm olabilecei yorumu da makl bir yorum
olarak grlmektedir. Kurann isabet ettiklerinden biri de Hz. Yunus idi veya kura sadece Ona
isabet etti. Onu byk bir balk yuttu; o ise,
Allah srekli tesbih eden bir kul olarak, baln
karnnda da Allah tesbihe devam etti. Sonunda,
Allahn izniyle balk onu sahile brakt. Bu arada, azap almetlerini gren kavmi kfrden vazgeerek, gnlerce Allaha yalvard. Hz. Yunus da
kavmine dnd ve 100.000 kii ve artan sayda
insan ona iman etti (Sfft Sresi/37: 137148).
Hz. Yunusun kavminin bu ekilde kurtulmasnda, Hz. Yunusun maruz kald musibete lh
bir mkfat da sz konusudur. nk, mmin
iin her musibet bir hatann neticesi, istifarla
kendisinden dnldnde hemen verilen ve ileride verilecek iki mkfatn da sebebidir. Peygamberler iin ise hatadan ok manev terakk
sz konusudur; en azndan yle deerlendirilmelidir.
Kurna ar aklc yaklamda bulunan bazlar, Hz. Yunusun baln karnna dp, Allah
tarafndan oradan kurtarlmasn tevile yeltenmekte ise de, bu bir mucize olarak gereklemitir ve gereklemesi de mmkndr. 1891 ylnda
ngilterede balina av yapan bir balk denize
dm ve bir balina onu yutmutur. Bu balina 60 saat sonra l olarak bulununca, balk
onun karnndan canl olarak karlmtr. (Urdu
Digest, ubat 1964 saysndan nakl. TefhmlKurn, 5: 41)
20. Kurn- Kerim, tefekkr, taakkul (akletme), tezekkr (hatrlama, dikkate alma), teemml (dnp deerlendirme), tedebbr (zerin-
Cz: 11, Sre: 10
YUNUS SRES
de durma), grebilme (basiret), iitebilme, ilim

sahibi olma gibi, hemen hepsini kalbin faaliyetleri olarak zikrettii, bizim ise zihn faaliyetler
olarak grdmz faaliyetlere ok nem verir.
Bunlara, kalbe ait melekeler (faklteler) gzyle de bakabiliriz. Kurn, btn bu melekeleri
snm olanlar veya bu faaliyetlerden yoksun
bulunan ve cmit bir nesne gibi yaayanlar ise
ller olarak grr. Her biri kalbe ait bu melekeleri canl tutmann yolu artlanmlktan, n yarglardan, yanl bak as ve kt niyetten, bir
de gnahlardan, zulmden, kibirden ve menfaat
dncesinden uzak durmaktr. Kiilerin imanna veya imanszlna sebep bu hususlardr.
Dikkat edilirse yetler, btn bu hususlar ok
473
ak bir ekilde ifade etmektedir. Yukardaki iki

yet, nce btn insanlarn iman etmesini can u
gnlden arzu eden ve bunun iin kendisini helk edecek derecede rpnan (Kehf Sresi/18: 6)
Allah Raslne bu konuda iltifat edal bir hatrlatmada bulunmakta ve insanlarn iman etmesini
Allahn iznine, Allahn iznini de, beer irade
ve sebepler plannda onlarn akletme melekesinin
canl olmasna balamaktadr. Dolaysyla akletme melekesini gerektii gibi kullanmayan ve/
veya yanl kullananlar ise, iman adna Allahn
izninden ve dolaysyla imandan mahrum kalma
tehlikesiyle kar karyadrlar. Bu bakmdan,
akl nedir ne deildir, akletme nedir, bu konular
phesiz ayr bir nem arzetmektedir.
474
YUNUS SRES
Cz: 11, Sre: 10
220
107. Eer Allah sana bir sknt, bir zarar

dokundurursa, onu yine Allahtan baka
giderecek yoktur; eer sana bir hayr dilerse, bu takdirde Onun ltf u keremini
engelleyecek de yoktur. O, ltf u keremini kullarndan dilediine eritirir. O, afr
(kullarnn hatalarn ve gnahlarn ok
balayan)dr; Rahm (bilhassa tevbe ile
Kendisine ynelen kullarna kar husus
rahmet ve merhameti pek bol olan)dr.
108. (Ey Raslm,) de ki: Ey insanlar! te
Rabbinizden size hak ve hakikat gelmi
bulunuyor. Artk kim hakka tbi olur da
doru yolu tutarsa, hi phesiz kendi lehine doru yolu tutmu olur; kim de sapar
giderse, ancak kendi aleyhine olarak sapp
gitmitir. Ben, sizin banzda yaptklarnzn sorumluluunu zerine alm bir yetkili deilim.
109. Sen, sana ne vahyolunuyorsa ona uy
ve Allah hkmn verinceye kadar sabret.
O, hi phesiz hkm en gzel ve hkm
vermede en hayrl olandr.
11. HD SRES

iinde dier peygamberlerin kssalar da
yer almakla birlikte, bilhassa Srenin ana konular ve onlarn ele aln tarz gibi baz alardan
daha bir nem arzeden Hz. Hd ve kssasndan
alr. Yunus Sresine benzer ekilde, iman esaslar ve bu arada yine zellikle Kurn- Kerimin
Allah Kelm olduu gerei etrafnda dner. Bu
esaslarla birlikte, slm tebli misyonunun ana
karakteristii erevesinde Allah Rasln ve
mminleri teselli etmek iin, Arf Sresinde
kssalar ksmen tafsilatyla anlatlan rasllerin
tebli misyonlarnn tarihesi, Srenin ana konular asndan takdim buyurulur. Srede, Cenab- Allahn bilhassa Hakm ve Habr isimleri
hakim olduundan, bilhassa kssalara bu isimler
asndan da yaklalabilir.
Cz: 11, Sre: 11
HD SRES
475

1. Elif-Lm-R. Bu (Kurn) yle bir kitaptr ki, her trl pheden, deimeden ve
hkmleri ilga olunmaktan btnyle uzak
bulunan yetleri hikmetlerle donatlm,
sonra da blm blm art arda sralanm
ve manlar aklanmtr. O, btn hkm
ve icraatnda pek ok hikmetler bulunan
(Hakm) ve her eyden hakkyla haberdar
olan (Habr) katndandr,
2. Ki, Allahtan bakasna ibadet etmeyesiniz: (Ey insanlar,) hi phesiz ben sizin
iin Allah tarafndan gnderilmi, (her trl
kar) uyarc, (iman ve salih amel yolunun
neticeleri hususunda ise) bir mjdeleyiciyim.
3. Ayrca, tuttuunuz yanl yol ve ilediiniz gnahlar sebebiyle Allahtan balanma dileyip, sonra da Ona ynelesiniz ki, O
sizi, sizin iin takdir buyurulmu olan ke-
sin sre doluncaya kadar gzelce yaatsn

ve daha faziletli bir hayat srenlere bol bol
ltf u ihsanda bulunsun. Ama byle yapmaz
da davet edildiiniz yoldan yz evirirseniz,
bu durumda ben, banzda patlayacak ok
byk bir gnn azabndan korkarm.
4. Allahadr dnnz; O, her eye hakkyla g yetirendir.
5. Yaptklarna bakn ki (o inkrclar, Kurnn okunuunu ve tebliini duymamak
iin) Raslllahtan gizlenmeye almakta, yine bakn ki, ayn maksatla elbiselerini
balarna ekmektedirler. Ama Allah, (kaplarn ve pencerelerini sk skya kapayp,
yataklarnda rtlerine brndkleri zaman
bile) onlarn ilerinde gizlediklerini de, byle yapmayp aa vurduklar (btn niyet,
sz ve davranlar)n da bilmektedir. Hi
phesiz O, sinelerin zn, onlarda sakl
476
HD SRES
6. Yerde yaayan hibir canl yoktur ki,

onun (yaamas iin gerekli) rzkna Allah
kefil bulunmasn;1 yine Allah, (her canlnn
anne karnndan balayp devam eden hayat
yolculuunun her basamanda) urayaca menzili, orada kalaca sreyi ve (bu her
basaman sonunda) tevdi edilecei yeri de
bilir. Btn bunlar, apak bir Kitapta kaytldr.
Cz: 12, Sre: 11

221
7. O Allah ki, gkleri ve yeri alt gnde yaratmtr; Ar suyun zerinde idi;2 yaratmaktan maksad, hanginizin Onu gryormuasna ve Onun sizi grdnn uuru
iinde davranp, daha gzel i yapacanz
hususunda sizi denemek (ve kendinizi bizzat kendinize tantmaktr). Byle iken, (ey
Raslm!) eer insanlara desen ki, (Asl
vatannz hirettir ve orada dnyada yaptklarnzn karln greceksiniz. Dolaysyla) hepiniz, lmden sonra diriltilmeye
mahkmsunuz, inanmamakta diretenler,
Byle bir sz, olsa olsa by ve aldatma
maksatl olabilir! derler.
8. Kendisiyle onlar tehdit ettiimiz azab
zerlerine hemen gndermeyip, (birtakm
sebep ve hikmetler gerei) belli bir sre iin
ertelesek, (alayl alayl,) Bu azab tutan nedir ki, gelmiyor? derler. yi bilin ki, o azap
balarna geldii gn artk onlardan geriye
evrilecek deildir ve alaya aldklar o azap,
kendilerini epeevre kuatm olur.
9. Katmzdan insana bir rahmet tattrr,
sonra da bu rahmeti ondan ekip alrsak,
bu takdirde o, byk hayal krkl iinde son derece mitsiz, olabildiine nankr
kesilir.
10. Buna karlk, bana gelen bir skntdan sonra kendisine bir nimet tattrsak,
hi phe etmeyin ki, bu defa Artk btn
dertler, skntlar bitti! der. Dengesiz bir
sevin iinde tam bir mark ve marurun

tekidir artk.
11. Ancak her iki durumda da sabredip
(mitsizlie dmeden, gurur ve markla da kaplmadan) Allahn raz olaca
ekilde salam, doru, yerinde ve slaha
ynelik iler yapmaya devam edenler hari.
te bu (pek kymetli) zatlar iin (srprizlerle ykl) bir mafiret ve pek byk bir
mkfat vardr.3
12. (Ey Raslm! Madem Allahtan vahiy
alyorsa, bunu ispat iin ne diye urayor
ki?) Kendisine bir hazine indirilse ya! veya,
Beraberinde kendisini tasdik eden bir melek gelse ya! deme (eklindeki tepkileri ve
Cz: 12, Sre: 11
HD SRES
477
kfrde, zulmde diretmeleri sebebiyle bir

musibete maruz kalrlar endiesi), olur ki
iinde sana vahyolunan yetlerden (bilhassa
senin Risaletinle alkal bulunanlar gibi) bazlarn tebliden geri durma hissi uyarabilir
ve bunlar tebli adna gksn daralabilir.

Fakat sen, sadece bir uyarc (olup, onlarn
iman etmelerini salamaya memur deilsin).
Allahtr her ii dzenleyen ve her eyin dizginini elinde tutan.
1. Allah (c.c.), her canlnn kendisine takdir buyurduu mr mddetince tketecei rzk da
takdir buyurmutur ve buna kefildir. Bitkiler,
onlarda irade ve yer deitirebilecek gte hareket olmad, yani onlar bir manda Allaha tam
teslim bulunduklar iin rzklar ayaklar altnda hazrdr; yani rzklarn topraktan hazr
ekerler. Hayvanlar, Allahn sevkiyle rzklarn temin ederler; rzklarn temin edemeyecek
derecede kk ve zayf olanlarn ise rzklar
yine hazr verilir bebeklere anne gksnden
verilmesi gibi. nsanlar ise, yine bebek olduklar
dnemde rzklar kendilerine sonsuz efkat ve
Merhamet Eliyle ve yine anneler vastasyla hazr gnderilir. Hayvanlar ve insanlar, glerine
gvenmeye baladklar andan itibaren kendileri
iin takdir buyurulan rzk bu defa alarak elde
ederler; fakat yine de, kendileri iin takdir buyurulan rzkn miktarn aamazlar. Bu noktada,
alan kazanyor, almayan kazanmyor.
gibi bir kar fikir ileri srlmemelidir; nk sebep iin de netice iin de ayn kader vardr. Yani,
Allah rzk takdir buyururken hi phesiz ona
sebep olacak faktrlerle beraber takdir buyurur.
Fakat her halkrda Allah, herkesin onu hayatta
tutacak derecedeki rzkn zerine almtr; bu
asl rzktr; bundan tesi fazlala girer ki, Allah buna kefil deildir. Kimse, hayat iin takdir
buyurulan asl rzk yemeden lmez.
aklla kavranamaz; belki marifet derinlii ve kalb-ruh tecrbe ile ksmen anlalabilir. Bu da,
peygamberler ve peygamberlik dnda onlarn
misyonunu devam ettiren ve asfiy dediimiz
zatlara mahsustur. Her bir mminin de marifet
ufkuna gre bu kavraytan bir hissesi bulunabilir. nsan, her bakmdan snrl bir varlk olarak,
Cenab- Allah ile, bilhassa Onun Zt ile alkal
her meseleyi kavrayabilecek donanmda deildir.
Byle bir donanmda olmu olsa idi, bu defa Yaratc-yaratlan, Allah-kul snr kalkm olurdu.
Bu da, imknszdr, muhaldir. Dolaysyla, Kader ve rzk meselesi gibi baz meseleler Allahn
birer srrdr, ilm olmaktan ok, ilmin akl ikna
edecek derecede sz sahibi olabilecei iman ve
gayb meselelerdir. Bu tr meselelerde nce iman
gelir, sonra da akl kendisine ait saha erevesinde ikna olacak kadar yol alabilir; tesine ise yol
bulamaz ve yine iman eder.
Burada u hususu da belirtmeden gememek

gerekiyor: Gerek rzk, gerekse kader meselesinde limler akl ikna edecek ekilde, bu almada
da yer yer kendilerine temas ettiimiz aklamalarda bulunmularsa da, hem rzk, hem Kader
konusunun dorudan Zt- Ulhiyetle alkal
sr ifade eden nemli bir yan da vardr ki, bu
2. Gklerin ve yerin alt gnde yaratlmas ve

Arn anlam ve nitelii iin bkn. Bakara Sresi/2: 29, not 28; Arf Sresi /7: 54, not 11.
yetteki Ar suyun zerinde idi ifadesi, O
Allah ki, gkleri ve yeri alt gnde yaratmtr
ifadesi iin bir takibiyye olabilecei gibi, ondan
hl de olabilir; Arn mans asndan her iki
ekilde kullanlm olmas da pekal mmkndr ve Kurnn icazna daha da yakr. nk, her iki kullanta iki ayr ve phesiz doru
man ve yaratl hakknda nemli bilgiler sz
konusudur.
Birinci durumda, Arn suyun zerinde olmas, Canl olan her eyi sudan meydana getirdik. (Enbiy Sresi/21: 30) yeti ile birlikte ele
alndnda, gkler ve yer yaratlp, yerin hayat
478
HD SRES
iin hazr hale geldii safhaya parmak basar ve

her canlnn temelini suyun tekil ettiini ifade
buyurur. Bilindii gibi, kat kabul ettiimiz btn maddelerin temel unsuru yine sudur. Ayrca,
Allah Raslne atfedilen bir mnacaatta, Tesbih ederim O Zt ki, yeri katlam suyun zerine yayd. buyrulur. Buna gre kayalar, talar,
suyun katlamasyla meydana gelmi ve bunlarn zamanla paralanmalar neticesinde de toprak
unsuru olumutur. Yine, suyu meydana getiren
iki atomdan hidrojenin, btn cisimlerin en hafifi ve basiti olup btn fizik maddelerin temelinde yer almas da, yaratln bir safhasnda Arn
suyun zerinde bulunup, her canl varln sudan yaratlm olmas asndan manidardr.
Arn suyun zerinde olmasn gklerin ve
yerin alt gnde yaratlmasndan hl kabl ettiimizde, yani yete, O Allah ki, Ar suyun
zerinde iken gkleri ve yeri alt gnde yaratt.
Cz: 12, Sre: 11
mans verdiimiz takdirde, gklerin ve yerin

ana maddesi olarak su veya, Kurn- Kerimde
suyun sadece bildiimiz su anlamnda deil de,
genel olarak sv mansn verecek ekilde kullanldn nazara alrsak, suya benzer akkan
bir maddeye ularz. Bu akkan maddenin de,
aslnda varl inkr edilemeyen, hatt birka asr
kabul edildikten sonra bir ara varlndan phe
edilen, fakat imdilerde yeniden gndemde bulunan esir olduu neticesine varabiliriz. Hem bu
ifadeyi, hem de esir maddesini, Gkler ve yer
yaratlmadan nce Allahn (inayet ve iradesinin),
altnda da stnde de hava olmayan am zerinde bulunduunu (Tirmiz, Tefsir) ifade eden
hadis-i erif erevesinde deerlendirdiimizde
mesele daha bir aklk kazanmaktadr. (Tereddtler, 1: 219).
3. Btn hayrlar Allahtan, er ise insandandr.
Aklama iin bkn. Ek 8.
Cz: 12, Sre: 11
HD SRES
222
13. Yoksa onlar, (senin hakknda) Kurn

kendisi uydurup, sonra da Allaha mal ediyor mu diyorlar? De ki: (Madem onu bir
insan uydurabiliyorsa ve kfrde diretmenize kendinizce bir mazeret aramyor da) bu
iddianzda gerekten samimi iseniz, haydi
belatta onun sreleri seviyesinde, (man
bakmndan doru olmasa bile masal, hikye trnden de olsa) on sre de siz uydurun
ve Allahtan baka arabileceiniz herkesi
de yardma arn.4
14. Eer yardma ardnz (putlarnz,
szde ilhlarnz, bilgin ve edipleriniz) davetinize cevap veremiyorlarsa, bilin ki Kurn,
ancak Allahn ilmine dayanmaktadr, Onun ilmine bal olarak inmektedir ve Ondan baka ilh yoktur. Artk, Allaha teslimiyetle Mslman olursunuz deil mi?
15. Kim iradesini dnya hayatn tercihte
479
kullanr ve onun ssn, atafatn arzularsa,

(hikmet ve sebepler dairesinde dilediimize
dilediimiz lde takdir buyurup vermekle birlikte,) onlarn bu gayeye ynelik olarak
yaptklar gerekli almalar dnyada karlksz brakmayz; bu hususta kendilerine
hakszlk yaplmaz, madur da edilmezler.
16. Ama onlar yle kimselerdir ki, kendileri
iin hirette Ateten baka bir ey yoktur;
dnyada meydana getirdikleri btn eserler
dnyada kalm ve hiret asndan heder
olmu, yaptklar btn iler, hatt iyilikler
bile boa gitmitir.
17. yleyse dnn: Rabbisinden gelen
apak bir belgeye (Kurna) dayanan,
ayrca, yine Rabbisinin nasip buyurduu
ahit-(ler)le desteklenen ve daha nce bir
rehber ve rahmet olarak gnderilmi bulunan Musann kitab ile tasdik olunan kimse, hi dnya hayatn tercih edenler gibi
midir?5 Bu ikisi ve yollar arasndaki fark
grebilenler, Kurna iman ederler. Hangi
zmreden her kim onu bile bile inkr ederse
bilsin ki,6 kendisine vad edilen niha mekn
Atetir. Dolaysyla (ey Raslm,) onun
sana tarafmzdan vahyedildii konusunda
sen nasl phe duymazsan, (baka kimse
de duymamaldr). Hi phesiz o, Rabbinden gelen gerein ta kendisidir; ne var ki,
insanlarn ou iman etmezler.
ederek Ona iftirada bulunandan daha zalim
kim vardr? yleleri Rabbilerinin huzuruna
karlacak ve o gn ahitler, Allaha kar
yalan syleyenler bunlard! diyeceklerdir.
Bilin ki Allah, btn zalimleri rahmetinden
tardetmitir.
19. Onlar, insanlar Allahn yolundan alkoymakta ve o yolun eri tannmasn ve
diledikleri ekilde eilip bklebilmesini
arzu etmektedirler.7 Onlar, evet onlar, hirete kfirdirler.
480
HD SRES
4. Kurn- Kerim, pek ok bakmdan mucizedir.

Onun mucize olan yanlarndan biri de belatdr. Bu noktada Cenab- Allah (c.c.), Kurnn
Kendi kelm olduu konusunda, hem onu indirdii dnemde yaayan, hem de daha sonra Kyamete kadar gelecek btn insanlara ve cinlere
meydan okumutur ve okumaktadr. Kurnn
baz mucizev yanlar ve meydan okumas konusunda bkn. Ek 7.
5. yetin buraya kadar olan ksmna farkl manlar verilmi, belge ile ahit ve ayrca anlam
verdiimiz yetlhu fiili konusunda farkl tevcihlerde bulunulmusa da, kanaat-i cizanemce,
belgeden kast Kurn- Kerim, Allah tarafndan bir ahit ise, Allahn birliine Allah, melekler ve ilim ehlinin (l-i mran Sresi/3: 18)
ve Peygamber Efendimizin peygamberliine ve
Kurnn Allah Kelm olduuna srail Oullarndan bir ahidin (Abdullah ibn Selm) ahit
olmas gibi (Ahkaf Sresi/46: 10), ilim ehli bir
zattr veya zatlardr. Bu many hemen bundan
sonra gelecek yet glendirdii gibi, daha nce
geen Nis Sresi/4: 41 yeti de, Mahkeme-i
Kbra gn her mmet hakknda bir ahidin
bulunacandan ve Raslllahn da hem kendi
mmeti hakknda, hem de btn ahitler zerinde ahitliinden sz etmekte idi. Bu yette
sz edilen ahitler rasller olmakla birlikte,
zerinde durduumuz yetteki ahitlik konusunu ilgilendiren nokta, Kurn- Kerimde geen
bu trden ahitlerin daha ok Allah katndan bir
ilme sahip insanlar olduudur.
6. Burada inkrla ilgili olarak bile bile tabirini kullanmamzn sebebi udur: Kfr, bir eyi
rtmek demektir; bu bakmdan, tohumu toprakla rttnden dolay iftiye kfir denir. Dolaysyla kfr, nefsan arzular, dnyev menfaat-
Cz: 12, Sre: 11
ler, n yarg, artlanmlk, yanl bak asna

sahip olma, kt niyet, kibir ve zulm gibi faktrlerin tesiri altnda herhangi bir iman esasn
bile bile reddetmek, inkr etmek demektir. kinci
olarak, bir insann kfir olmas iin ona iman
gereklerin tebli edilmi olmas veya en azndan
onlardan haberdar olup aratrma yapabilecei
bir konumda bulunmas gereklidir. Tebli, bel
kknden gelir ki, o da iman gerekleri kiilere,
akllarnn ikna olaca, neticede nefisleri ve vicdanlaryla babaa kalarak iman ile kfr arasnda serbest tercih yapabilecekleri noktaya kadar
anlatmak, iletmek mansnadr. te, Kurn-
Kerimin haklarnda kfir hkm vererek ebed
Cehennem azabyla tehdit ettii kimseler, iman
hakikatlerinin kendilerine akllarn ikna edecek,
neticede nefisleri ve vicdanlaryla babaa kalp
tercihlerini yapacaklar lde ulatrld veya
bu hakikatlerden haberdar olup, onlar aratrabilecek konumda bulunan fakat yine yukarda
anlan faktrlerin tesiri altnda inkr iinde kalmakta srar edenlerdir.
7. Allahn yolu tek, dosdoru ve bizzat Allah
(c.c.) tarafndan konmu bir yoldur. nsanlarn
onunla ilgili yapabilecekleri tek ey, onu btn
boyutlar ve ana dsturlaryla iyi bilmek, iyi
anlamak ve ancak zamana, yere bal, zamann
ve yerin deimesiyle deiebilecek ikinci derecedeki kaidelerinde onun ana dsturlarna dayanarak itihad yoluyla yeni kanunlar koymaktr.
Ona inanmayanlar ve mnafklar ise, onun eri
olmasn ve menfaatlerine hizmet edecek ekilde
onu eip bkebilmeyi arzu ederler. Dolaysyla
belirtmeliyiz ki, bu yolda gya onu dmanlarna gzel ve irin gsterebilmek iin her ne kadar bu bouna bir aba ise de baz deiiklikler
yapmaya ve onu olduundan baka gstermeye
almak, sadece ona ihanettir.
Cz: 12, Sre: 11
HD SRES
223
481
22. Hi phe yok ki, onlardr hirette,

evet onlardr en byk ziyana urayanlar.
23. Buna karlk, iman edip, imanlarnn
gerektirdii istikamette doru, yerinde, salam ve slaha ynelik iler yapanlar ve Rabbilerine gnlden balananlara gelince, onlar ise Cennetin yrn ve yoldalardrlar.
Hem sonsuzca kalacaklardr orada.
24. Bu iki zmrenin misali, bir tarafta krler ve sarlar ile, dier tarafta grenler ve
iitenler gibidir. Hi bunlar birbirlerine msav olur mu? Byle iken, artk dnp ibret almayacak msnz?
25. uras bir gerek ki, Biz Nuhu kendi
halkna rasl olarak gnderdik. Onlara u
teblide bulundu: Ben, iyiliinize olarak
size gnderilmi apak bir uyarcym.
26. Sakn Allahtan bakasna ibadet etmeyin. Ama bu halinizle banza gelecek gayet ac bir gnn azabndan korkuyorum.
20. Onlar, yeryznde Allahn hkm ve

iradesini icra etmesine asla mani olamazlar
ve (ilerini grme ve korunma adna kendilerine pek ok ilh uydurmu da olsalar),
Allahtan baka kendilerini gzetip ilerini
grecek hibir ilh yoktur. (Hem kendileri
sapp Allaha kar geldikleri, hem de bakalarn saptrdklar iin hirette) azap
onlar iin katlanr. (Dnyada iken, Allahn
kendilerine verdii gerei iitme ve grme
kabiliyetlerini yitirdiklerinden) artk ne iitebiliyorlard, ne de grebiliyorlard.
27. Halk iinde kfrde kklemi bulunan ileri gelenler hemen tepkilerini ortaya
koydular: Bize gre sen de bizim gibi bir
insansn; kald ki, iimizde grten, dnceden yoksun ayak takmndan baka
peinden gideni de grmyoruz. Ayrca, (ey
Nuh ve Ona inananlar,) sizin bize kar hibir stnlnz de yok ki! (Bize stnlnz olmak yle dursun,) sizin yalanclar
olduunuzu dnyoruz.8
21. Onlardr bizzat kendilerini helke srkleyen ve ziyana uratanlar; ve dnyada

iken uydurduklar (sahte ilhlar) da kendilerini yzst brakp, grnmez oluverdi!
28. Nuh, tebliine yle devam etti: Ey halkm! Byle diyorsunuz da, ya ben Rabbimden gelen apak ve kesin bir delile dayanyorsam; ya O bana bizzat Kendi katndan
husus bir rahmet vermi de,9 sizde onu grecek gz yoksa? Ne yapalm, siz istemeyip
dururken onu size zorla da kabul ettiremeyiz ki!
8. Tarih boyu hemen hemen btn inkrclar, mminleri toplumun gr ve dnceden yoksun
alt tabakas, kendilerini ise toplumun en aklllar,
bilgilileri ve stn tabakas olarak grmlerdir.
Bu, onlardaki aslnda aalk kompleksinin bir

yansmas olan kibir ve kendini beenmilikten
kaynakland gibi, dnyaya ve eyaya bak alarnn mminlerinkinden farkl olmasndan da
482
HD SRES
kaynaklanmaktadr. Onlar, her eye dnya, madde ve menfaatleri asndan bakarken, mminler
ise, gerein asl kayna olan gayb ve bilhassa
Ztyla mutlak gayb olan Cenab- Allah, gayba
iman, ncelikle buna dayal ilmi, ibadeti, deimez ahlk deerleri dncelerinde n plana alr,
dnyay, maddeyi ve dnya hayatn bunlara gre
deerlendirirler. Buna karlk, toplum iinde sahip bulunduklar stat, zenginlik ve menfaatleri
inkrclar mminlerin dayand lh gereklere
kr klar ve onlar servet, mevk, rk, renk veya fizik yaplarndan kaynaklanan bir gurur ve alm
iinde hareket ederler. Fakat, neticede asl doru
bak asnn mminlerinki olduu, mminlerin salam temellere dayal dncelerinde hakl
bulunduklar ve dierlerine stn olduklar ortaya kar; nk onlar, stnl daima Allaha
uurlu iman ve ibadette, takvada, gerek bilgide
(ilim) ve ahlk deerlerde grrler.
Tarih boyu mminlerle inanmayanlarn kurduklar medeniyeti temel alardan karlatrdmzda, karmza kacak tablo udur:
nanmayanlarn medeniyeti, genellikle be
menf esas zerine oturur: Her eyden nce
o, gce dayanr, madd gc ve baary
kutsar; g ise, kendi bana zulme sebeptir.
Bu medeniyet, madd karlar tatmini esas
alr, bu ise, eya ve mal zerinde canavarca
boumay getirir. Hayat mcadele bilir; bu
ise, dahil ve haric atmalarn sebebidir.
Toplum iinde ve toplumlar arasnda kurmaya alt ba, rka, renge, menf milliyetilie ve kar birliine dayanr; bu ise,
bakalarn yutmakla beslenir. Hayattaki gayesi ve hayata hizmeti, fertlerdeki ihtiyalar
artrmak, beden arzular kamlamak ve tketimi krklemektir; bu ise, insanlar doymaz, ihtiyalar arkasnda yorgun, dnyada
bir bakasn fazladan gren, tkettike reten, rettike tketen ve bylece hayatn
bitiren birer canavara dntrr.
man medeniyetine gelince: Bu medeniyet, kuvvet deil, hak zerine oturur; hak,
adaleti ve dengeyi esas alr. Hedefi, menfaat
yerine fazilettir; faziletin zellii karlkl
muhabbet ve yardmlamadr. Toplum iindeki ve toplumlar arasnda kurmaya alt-
Cz: 12, Sre: 11
ba, dindir, vatandir, meslekdir; bunun

zellii, kardelik, bar ve haricin saldrsna
kar mdafaadr. Hayattaki dsturu yardmlamadr; bunun zellii, birlik ve dayanmadr. Hayatta fertlere hizmeti hidayettir;
bunun da zellii insaniyeten terakki ve ruhen tekmldr. (Szler, 12. Szden)
Bu iki medeniyeti, dayand ve yetitirdii

fertler asndan mukayese edecek olursak, bu
defa karmza yle bir tablo kar:
nkr zerine kurulun medeniyetin bilhassa nde gelenleri, genellikle firavun gibi birer
despottur; fakat menfaati iin en basit eylere
bile ibadet eden bir despot. nat ve bklmez grnr; fakat madd bir lezzet iin nihayet zilleti kabul eder. Baskc, marur ve kendini beenmitir; fakat kalbinde bir dayanak
noktas olmad ve herkesi kendisine rakip
grd iin aslnda gayet cizdir. Yalnzca
kendisini ve menfaatini dnr; btn gayreti nefsan arzularn ve ahs menfaatlerini
tatmine yneliktir.
Gerek bir mmin ise, bir kuldur; fakat
en byk yaratlmn bile nnde eilmeye
tenezzl etmez; Cennet gibi en byk bir
mkfat bile kulluuna gaye yapmaz; nk
Cennet, kulluun gayesi deil, mkfatdr.
Mtevazdr, halimdir, selimdir; fakat Allahn izni haricinde kimse nnde zillet gstermez. Yaratlm bir insan, bir beer olarak asl
fakirliini ve aczini bilir; fakat mutlak Zengin
ve Kadr Olana dayand iin en zengin ve
en gl olup, yaratlmlara kar mstanidir. Btn hizmet ve gayreti Allahn rzasn
kazanmaya yneliktir; bu bakmdan, ahlk
deerler ve faziletlerle bezenmitir. (Szler,
12. Szden)
9. Hz. Nuh ve dier rasllerin dayand aikr

ve kesin belge, risalet, vahiy, kendilerine verilen
kitap ve mucize gibi, peygamberlie has hususlardr. Onlara verilen husus rahmet ise, sarslmaz ve hakkal-yakn derecede iman, en st seviyede gzel ahlk ve bilhassa doruluk, emanet,
fetanet, gerek ve kesin ilim ve hikmet, btn
akl ve beden arzalardan salim olma gibi asl
zellikleriyle peygamberliktir.
Cz: 12 Sre: 11
HD SRES
224
29. Hem, ey halkm! Bu tebliimden tr

ben sizden bir mal da istemiyorum. Benim
cretimi verecek olan Allahtr. Sonra ben, o
iman edenleri de yanmdan kovamam. Elbette
onlar da Rabbilerine kavuacak (ve Rabbileri
onlara nasl dilerse, onlar neyi hak etmilerse
yle muamele edecektir). Ama bir gerek var
ki, ben sizi cehalet iinde ve hep bilgisizce
davranan bir topluluk olarak gryorum.
30. Ey halkm! Eer o mminleri yanmdan kovacak olursam, Allaha kar bana kim
yardm edebilir? Sizde dnme, muhakeme
edip deerlendirme diye bir ey yok mudur?
31. Sonra ben size, Allahn hazineleri benim elimdedir. demiyorum ki! Ayrca ben
gayb da bilmem. Bir melek olduum iddiasnda da deilim. Kendinize gre kmseyip hor grdnz o mminler hakknda,
Allah, onlara hibir hayr, hibir meziyet
vermez de diyemem. Onlarn ilerinde ne
483
var ne yoksa, kalblerinden ne geiyorsa,

btn bunlar en iyi bilen Allahtr. (Buna
ramen eer ben onlar kovacak olsam veya
Allah, onlara hibir hayr, hibir meziyet
vermez! desem,) bu takdirde hi phesiz
zalimlerden olmu olurum.
32. Ey Nuh! diye ktlar: Bizimle mcadele edip durdun; sonra, mcadelende de
ok ileri gittin. Eer btn bu sylediklerinde, iddialarnda samimi isen, gerekten
doruyu sylyorsan, haydi bizi tehdit edip
durduun u azab getir de grelim!
33. Nuh, yle cevap verdi: Onu ben deil,
dilerse Allah getirir. Eer getirecek olursa,
bu takdirde Ona asla mani olamazsnz.
34. Eer Allahn hkm artan taknlnza ceza olarak helkiniz ynnde ise, ben
iyiliinizi isteyip size ne kadar t de versem, bunun size hibir faydas olmayacaktr. (Aslnda, sizi sizden daha ok dnen,
yaratan, besleyip byten, koruyan) Rabbiniz Odur ve Ona dnmektesiniz.
35. (Ey Raslm,) yoksa o mrikler senin
hakknda, Btn bu kssalar da, onlar ihtiva eden Kurn da kendisi uyduruyor mu
diyorlar. De ki: Eer onu ben uyduruyorsam,
gnah benim zerime; ama, (ya siz inkrda
diretmenize bahane olarak bana iftira atyorsanz, bu takdirde) sizin hasat edip durduunuz gnahlardan da dorusu ben beryim.
36. Derken, Nuha (tarafmzdan) yle vahyolundu: Belli ki, halkndan u ana kadar
iman edenler dnda artk daha fazla inanan olmayacak. u halde, ortaya koyduklar
davranlardan, tepkilerinden, yapageldikleri ktlklerden dolay zlme.
37. Gzetimimiz, ynlendirmemiz ve manev teyidimiz altnda, sana tarif ettiimiz
gemiyi yap ve o zulme dalm inanszlar
lehinde bana bir ey syleme, haklarnda
efaati olma! nk onlarn boulmalar
artk mukadderdir.
484
HD SRES
Cz: 12, Sre: 11

225
38. Nuh gemiyi yapyor, halkndan ileri

gelenler de ne zaman yanndan geseler
onunla alay ediyorlard. Nuh da, yle karlk veriyordu: imdi siz bizimle alay ediyorsunuz; ama nasl imdi siz bizimle alay
ediyorsanz, bir gn gelecek, alay etmenin
ne demek olduunu elbette size gstereceiz.
39. O zaman, bana geleni rsvay edecek,
fakat niteliini u anda bilmeniz mmkn
olmayan dehetli bir azabn kimin banda patlayacan, (hirette de) kalc bir
azabn kimin zerine ineceini elbette bileceksiniz.
40. Derken, emrimiz geldi ve kazan kaynamaya durdu;10 o zaman Nuha, Her hayvan trnden erkek ve dii birer ift ile,
haklarnda helk hkm verilmi olanlar
dnda aileni ve iman edenleri gemiye al!
diye buyurduk. Onun beraberinde iman
etmi pek az insan vard.
41. Nuh, (gemiye alnacaklara) Gemiye binin! dedi. Onun akp gitmesi de, durmas
da Allahn adyladr (Onun gc, kuvveti
ve izniyledir; onu Bismillh der altrr,
Bismillh der durdururuz.) Hi phesiz
Rabbim, (kullarnn gnahlarn ve hatalarn) ok balayandr; (bilhassa mmin
kullarna kar) husus merhameti pek bol
olandr.
42. Gemi, iindekilerle beraber dalar gibi
dalgalar arasndan akp giderken Nuh, geminin dnda biraz tedeki olunu grd
ve hemen, Oulcuum, gel bizimle beraber gemiye bin de, kfirlerle birlikte olma!
diye seslendi.
43. Olu, yle byk bir daa snrm
da, o beni sulardan korur!11 karln ver-
di. Nuh, Bugn Onun husus rahmetine

aldklar dnda hibir ey bir bakasn Onun helk emrinden kurtaramaz! dedi. O
anda aralarna dalga girdi ve olu, boulanlardan oldu.
44. Nihayet Allahtan, Ey yer, suyunu yut
ve sen ey gk, suyunu tut! emri geldi.12 Sular ekildi; Allahn iradesi icra edilip i bitirildi ve gemi Cudi zerine oturdu. Ve Uzak
olsun o zalimler topluluu! hkm verildi.
45. Nuh, Rabbisine nida edip yle dedi: Y
Rab! Boulan olum da mmin olarak aileme katlanlardand, z evldmd. Senin,
(mmin olarak aileme dahil olanlar kurtaracana dair) vadin de elbette haktr ve
Sen, Hakimler Hakimisin.
Cz: 12, Sre: 11
HD SRES
10. Kazan kaynamaya durdu ifadesi hakknda

farkl yorumlar yaplmtr. Aralarnda Taber ve
bn Kesir gibi mfessirlerin de bulunduu baz
tefsirciler, bn Abbas ve krimeden gelen bir rivayete dayanarak, kazan mansndaki tennr
kelimesinin yerin yz anlamna da geldii,
dolaysyla, kazan kaynamaya durdu ifadesinin
yerden sular fkrmaya balad demek olduu
grndedirler. bn Kesir, kaynamakla yerin
her tarafndan sellerin fkrd ve yerin yzeyinin deta su kaynaklarna dndnn kastedildiini belirtir. Bu ve bunun gibi dier grleri byk mfessirimiz Elmall Hamdi Yazr
dil asndan tek tek ele alr ve mannn, btn
bunlardan daha ok kazann kaynamas olduu
neticesine varr.
Kazann kaynamas ifadesi, Hz. Nuhun gemisinin buharl gemi olabileceini akla getirmektedir. Mfessirleri, farkl yorumlara iten
de bu husustur. Tek ynl ilerlemeci bir tarih
anlay iinde Hz. Nuh dneminde buharl geminin olmasn mmkn grmeyen baz modern
yorumcular da, ilk dnem tefsirlerindeki grleri benimsemektedirler. Oysa, Hz. Nuhun dnemi, modern tarih anlayna gre tarih ncesi
bir dnemdir. Kald ki, modern tarihiler ve bilim adamlar, Hz. Nuhu ve tufan hadisesini bir
efsane gibi sunma eilimindedirler. Oysa bu da,
bizzat ilim dncesine aykrdr. Modern bilime
den, konuyu efsane diye geitirmeden, aratrma yapmaktr. Gerekte, iinde her trden,
en azndan evcil hayvanlardan iki veya bir ift
hayvan ve az sayda da olsalar mminleri alabilecek kadar byk, ayrca, aada 42nci yette
gelecei zere, da gibi dalgalarn arasndan geebilen, bazlarna gre, onu ifade iin kullanlan
flk kelimesinden hareketle bir filo olan ve Allahn gzetimi ve vahiyle gelen talimat altnda
yaplm olan bu gemi, elbette basit bir yelkenli
olamazd. O, Hz. Nuhun bir mucizesiydi; mucize olmakla birlikte, Hz. Nuhun kavminde tekniin ve mhendisliin hangi seviyelerde bulunduunu gstermesi bakmndan da nemlidir.
Kazan kaynamaya durdu ifadesi, mecaz
olarak Artk i kzt mansna da gelir. Tu-
485
fan hadisesi kazann kaynamasyla balamtr.

Dolaysyla yette bu many grmek de mmkndr.
11. Bu karlk, ok tipik bir maddeperest, tabiatperest inkrcnn cevabdr ve Hz. Nuhun
kavminin karakterini ve inkrcln ortaya
koymaktadr.
12. Bir szn mansn, muhtevasn, nemini
veya arln ve maksadn tesbit etmek iin
Onu kim sylemi? Kime sylemi? Niin sylemi? Ne zaman ve hangi artlarda sylemi? sorularnn cevaplar olduka nemlidir. Ge Suyunu tut!, yere Suyunu yut! emrini verebilecek
ancak bir Zat olabilir ki, hkm yem ge, hem
yere gesin. Bu da, ancak Allahtr. Byle bir Zat
dnlmeden byle bir emri nazara almak, ok
gln olur. Yer de gk de Allahn emri altndadr ve sadece Ona itaat ettikleri, sadece Onun
emri altnda bulunduklari iin, yerde de gkte de
muvazene, dzen ve henk devam etmekte, insann iledii hata ve gnahlarn sonucunda yerde
nemli hadiseler meydana gelse de, bu, yeri zerinde oturulur olmaktan karmad gibi, onun
dengesini de sarsmamaktadr. Ne zaman ki insann kfr ve tuyan yerde dengeyi btn btn
bozacak bir derekeye gelecek, ite o zaman Kyamet kopacaktr. Bu ise, btn insanln Allahn
Dininden uzaklamas demektir.
yet, sanki yukardan suyu gnderenin gk,
alttan suyu fkrtann da yer olduu gibi bir
intiba vermektedir. Bu ifade, iki noktadan ok
nemlidir. Birincisi, yer gk dahil btn kinatn ve eyann Allahn emri ve idaresi altnda
bulunduu, sanki uurlu varlklar gibi Ona itaat
ettikleridir. kincisi, yer ve gn, belki Allah
katnda onlar temsil eden ve onlara mvekkel
olan meleklerin, gklerdeki ve yerdeki Allaha
itaatkr varlklarn kfirlerin kfr ve zulmne olan isyanlarn nazara vermektedir. Nitekim
Duhan Sresi 29uncu yette de, suda boulan
Firavun ve ordusuna gn de yerin de alamad ifade buyrulur.
Tufann cereyan ettii blge ve geminin zerine oturduu Cdi iin bkn: not 14.
486
HD SRES
Cz: 12, Sre: 11
226
46. Ey Nuh! buyurdu Allah, O, senin

ailenden deildi; nk onun btn hayat,
yanl inan, yanl tavr ve davran zerine kuruluydu. O halde, hakknda kesin
bilgi sahibi olmadn bir meselede Benden
istekte bulunma. Sana cahilce bir davran
iinde olmaman tlerim.13
47. Nuh, Ya Rabbi! dedi: Hakknda kesin
bilgi sahibi olmadm bir meselede Senden
istekte bulunmaktan Sana snrm. Ne
olur, eer beni balamaz ve bana rahmetinle muamele etmezsen, ben kaybedip gitmilerden olurum.
48. Ona yle buyruldu: Ey Nuh! Gemiden
in; sana ve beraberinde bulunan mminlerle
birlikte neslinizden gelecek mmin topluluklara katmzdan artk selmet, emniyet ve
bereketler vardr. Ayrca (inanmayan) topluluklar da olacaktr ki, onlara dnyada bir sre
geimlik vereceiz ve ardndan kendilerine tarafmzdan ok ac bir azap dokunacaktr.14
49. (Ey Raslm!) Btn bunlar, grp yaamadnz ve hakknda kesin bilgi sahibi olmadnz (gayb) haberlerine dahildir ki, Biz
onlar sana vahyediyoruz. Bundan nce ne
sen, ne de senin halkn onlar bilmezdiniz.15
(Rasllerin tebli vazifelerini yerine getirmeleri, kavimlerinin onlara olan tepkisi ve neticeler hususunda deien bir ey olmadna
gre) sen, (maruz kaldn btn ktlklere ve inkrda diretmelere kar) sabret. Niha
kazan, elbette kalbleri Allaha kar saygyla
dopdolu olan, Ona itaatsizlikten, dolaysyla
Onun azabndan saknanlar iindir.
50. d kavmine rasl olarak, (yine bizzat ilerinden km olan) kardeleri Hdu gnderdik. O, u teblide bulundu: Ey benim
halkm! Allaha ibadet edin; sizin iin Ondan
baka ilh yoktur. irk komakla, Allaha iftira etmekten baka bir ey yapmyorsunuz.
51. Ey halkm! Ben, bu tebliimin karlnda sizden bir cret istemiyorum. Benim
cretimi verecek olan, beni bana has zelliklerle yoktan var eden Zttr. Aklnz
kullanp, dnce ve muhakemenizi hi iletmeyecek misiniz?
52. Ey halkm! (imdiye kadarki gnahlarnz iin) Rabbinizden balanma dileyip,
sonra da btn kalbinizle Ona ynelin ki O,
g banzdan aa deta yamur olarak
yadrsn ve gcnze g katsn. Ne olur,
bu sylediklerime srt dnp de gnah hasadna dalp gitmi sulular olmayn!
53. Ey Hud! diye tepki verdiler: Sen bize
iddian ispat edecek ak bir delil, bir mucize gstermedin. Biz de, sadece senin szne
bakarak ilhlarmz brakacak deiliz; sana
inanacak da deiliz.
Cz: 12, Sre: 11
HD SRES
13. Hz. Nuh (a.s.), Kurnda husus olarak anlan

be byk raslden biridir (r Sresi/42: 13).
Tufan hadisesi balamadan nce Cenab- Allah
(c.c.), Ona ailesi iinde mmin olanlar ve dier
mminleri gemiye almasn emretti (yet 40).
Ailesi iinde mmin olmayanlar da vard; (bir?)
hanm bunlardan biriydi (Tahrim Sresi/66: 10).
Hz. Nuh, oullarndan birinin gemiye binmemi
olduunu grnce, onu gemiye binmeye ard.
O ana kadar, onun mmin olduunu dnyordu; nk inkrna ait bir eyini ihtimal grmemiti. Onun Rabbim, olum ailemdendi!
demesinden, Onun sz konusu olunu mmin
bildii anlalmaktadr. Demek ki o olu, zahiren
mmindi, kalben inanszd ve bunu o ana kadar
aa vurmamt; yani olu, mnafkt. Cenab-
Allahn, hakknda kesin bilgi sahibi olmadn
bir mesele buyurmasndan da bu anlalmaktadr.
Onun, Y Rab! Boulan olum da mmin olarak aileme katlanlardand, z evldmd. Senin,
(mmin olarak aileme dhil olanlar kurtaracana dair) vadin de elbette haktr ve Sen hkimler
Hkimisin. eklindeki nidasnn aslnda mmin
olarak ifadesi yoksa da, bu nidada bu ifade zmnen vardr. Dolaysyla Onun bu nidadaki maksad, mmin bildii bir insann boulmasndaki
srr renmektir. Cenab- Allah (c.c.), olunun
mmin olmadn Ona bildirmi ve mmin olmayan birisi iin bir istekte bulunmasnn nn
kesmitir.
Batan sona bir belat mucizesi olan Kurn-
Kerimde Hz. Nuhun kssas anlatlrken zahiren
byle cz saylabilecek bir ayrntnn kssaya
dahil edilmesinin sebebi, Kurnn kssalar anlatmaktaki gayesinde aranmaldr. Bu srenin
indii dnemde Mekkede aileler deta blnm
durumdayd. Kan yaknl, karlkl haklar ve
mesel velyet, veraset gibi hukuk kaideler asndan nemli olmakla birlikte, slmda esas olan
iman birliidir. Veraset gib hukuki meselelerde
tayin edici genel faktr kan kardelii ise de, mminler arasndaki asl kardelik din-iman kardelii olup, dieri buna hizmeti ve kale olmal, yani
bu kardelii glendirici bir faktr vazifesi grmelidir. Ayrca, bir aile iinde din farkll varsa,
bu farkllk hukuk velyet ve veraseti ortadan
487
kaldrr. Mmin olmayan ocuk, mmin annebabasna vris olamaz. Bunun yansra, mmin
olmayan bir aile ferdi, aileden olmayan baka mminlere tercih edilemez (Mcdile Sresi/58: 22)
14. Nuh Tufannn belli bir blgede mi, yoksa btn dnyada m meydana geldii tartlan bir konudur. Bu yetten, belli bir blgede cereyan etmi
de olsa, onun o zaman yeryznde bulunan btn
insanlar kapsamna ald, dolaysyla o dnemde
insanlarn Tufann sahasna giren blgede bulunup, dnyann her tarafna henz dalmam olduklar gibi bir sonuca (Allah alem) varlabilir.
Tufann cereyan ettii blgenin ana merkezini Irakn oluturduu daha nce arz olunmutu
(Arf Sresi/7, not 13). Bununla birlikte, geminin
oturduu da konusunda da baz gr ayrlklar
vardr. Ahd-i Atikde bu dan ismi Ararat olarak
geer ki, mehur Ar Dadr. Kurn- Kerim,
dadan da bahsetmeden el-Cdi ismini verir. Bazlarna gre el-Cdi, genel manda da demektir. Nitekim, Arapada cdi kelimesi ykseklik
veya ykseklikler mansnadr. Bu bakmdan,
geminin oturduu dan Ar Da olmas, Kurn- Kerime ters deildir. kinci olarak, Trkiyede Van Glnn gneyinde, rnak snrlar iinde yaklak 25003000 m yksekliinde
Cudi isimli bir da vardr. Bu yksek da, btn
Mezopotamya Ovasna hakim bir konumdadr.
Dada ve etrafnda arkeolojik pek ok kalnt bulunmaktadr. lk alarla ilgili tarihlerde bu daa
sk atflarda bulunulmaktadr. Asur Kral Sennaerib (M.. 700), dan yanlarna kaya rlyefleri
kaztm; Nasturler, dan etrafna ok sayda
manastrlar ina etmiler, bir manastr da dan
Gemi Kemeri denilen zirvesine yapmlardr.
Gertrude Bell, 1910 ylnda blgede incelemelerde
bulunmu ve zirvede gemi eklinde bir ta yap
bulmutur ki, yerli halk, bu yapya Sefine-i Nuh
(Nuhun Gemisi) adn vermektedir. Bell, her yl
14 Eyll gn Mslman, Yahudi, Hristiyan, Sabi ve Yezidlerin dada bir araya gelip, geminin
karaya oturmas zerine Nuhun kestiini syledikleri kurban yd ettiklerini kaydeder. 1949 ylnda iki Trk gazetecisi, dada Nuhun Gemisini
grdklerini ileri srmlerdir.
488
HD SRES
Bunun yansra, Ar blgesinde, Ar Dagnn 32 km. gneyinde Cudi denilen bir da daha
vardr ki, Londrada yaynlanan 16.01.1994 tarihli
The Observer gazetesi, burada Nuhun gemisinin
bulunduu eklinde bir haber yapmt. Charles
Berlitz gibi baz aratrmaclar, Kurnda sz
edilen Cdinin Ar Dann tepelerinden biri
gibi duran bu da olabilecei grndedirler
(www.arksearch.com/najudi.htm) Ayn ekilde,
Wayne Mckellips isimli bir baka aratrmac da,
Nuhun Gemisinin ayn yerde bulunduunu ve
kendisinde onun video ekimleri olduunu iddia
etmektedir. Hristiyan aratrmaclar, bu konuda Ahd-i Atikde geen Araratn yalnzca Ar
Da demek olmadn, onun bir blge ad olduunu belirtmektedirler. (www.trustthebible.
com/ark.htm) Dorusunu Allah bilir.
15. Kurn, bir bakma gemi milletlerin tarihleri ve gelecek hadiselerin de haberleriyle doludur.
Cz: 12, Sre: 11
Onun gelecekten haberleri, yerinde anlatlaca

zere, bazen ak bazen de kapaldr ve ima, iaret, telmih gibi yollarla ifade edilir. Onun gerek
gemile, gerekse gelecekle ilgili verdii haberlerden herhangi birini, bu haberlerin bir kelimesini
bile yalanlamak mmkn deildir, olmamtr ve
olmayacaktr. Aratrmaclara den, aratrmalarn Kurnn verdii bilgiler istikametinde yapmaktr. yette de ifade buyurulduu gibi, Allah
Raslnn bunlarn hibirini bilmesi mmkn
deildi. Dolaysyla Onun gemi milletlerin aratrmaya ak ve Kyamete kadar da aratrlabilecek tarihlerini, gelecekle ilgili de birtakm haberleri
kesin bir dille ve doruluklarna tam bir emniyetle
anlatmas, Onun Allahn Rasl olduuna kesin
bir delildir. nk byle bir anlatma, Kyamete
kadar gelecek btn aratrmaclara, btn insanlara meydan okumadr. Onu bu haberlerinde
yalanlayabilecek biri varsa, ite meydan!
Cz: 12, Sre: 11
HD SRES
227
489
ve tasarrufunda mutlak doru, mutlak dildir.

57. Eer size tarif ettiim bu doru yola
srt dnerseniz, ne diyeyim? Ben, size ulatrmakla grevli olduum buyruklar btnyle tebli etmi bulunuyorum. (Bunlar
kabul etmez ve aksi istikamette yolunuza
devam edecek olursanz,) artk Rabbim dilerse sizi ortadan kaldrp yerinize baka bir
topluluk getirir. Ona mani olamaz, yolunuza devam etmekle bir zarar da veremezsiniz.
Muhakkak ki Rabbim, her eyi grp gzetmekte ve btn yaplanlar kaydetmektedir.
58. (d kavmi, yanl yolda diretti.) Nihayet kendileriyle ilgili hkmmz icraya konunca, Hdu ve iman etmi olup da onunla
beraber bulunanlar (iman, salih amel ve sabrlarna karlk) tarafmzdan bir ltufla
kurtardk. Gerekten, ok ar bir azaptan
kurtardk onlar.
54. Diyeceimiz u ki, seni ilhlarmzdan

bir ksm ok fena arpm! Hud, cevap
verdi: Allah ahidimdir, siz de ahit olun ki
ben, sizin Allaha kotuunuz ortaklardan
hi birini tanmyorum
59. Evet, ite d! Rabbilerinin yetlerini

(Onun varln ve birliini gsteren onca
delilleri ve kendilerine gsterilen mucizeleri) bile bile inkr ettiler; bununla kalmayp,
Onun kendilerine gnderdii Rasle si olmakla btn rasllere si olmu oldular ve
hakka kar kan her inat zorbann emrine uydular.
55. (lh ve Mabud olarak) yalnz Onu

kabl etmeyip de Ona ortak saydnz hi
bir eyi. Eer buna bir diyeceiniz varsa,
toplann bir araya ve bana istediiniz tuza
kurun; kurun da, bana hi gz atrmayn.
60. Ve hem bu dnyada, hem de Kyamet

Gnnde rahmetten uzaklatrlp, lnetle
anlmaya mstahak oldular. Evet, d kavmi
Rabbilerini tanmayp inkr yolunu tuttular.
Neticede ykld gitti Hdun kavmi d!
56. Ben, benim de Rabbim sizin de Rabbiniz olan Allaha dayanp gvendim. Hi
bir canl yoktur ki, Allah onun pereminden
tutmu da, mutlak hakimiyet ve tasarrufu
altnda bulunduruyor olmasn. Muhakkak
ki Rabbim, hakimiyetini icrada, her hkm
61. Semd kavmine ise rasl olarak kendi

ilerinden kardeleri Salihi gnderdik. O
da, u teblide bulundu: Ey benim halkm!
Allaha ibadet edin; sizin iin Ondan baka
ilh yoktur. Siz meydanda yokken O, yer
meneli gdalarla vcudunuzu ina etti ve
490
HD SRES
sizin yeryznde mr srp, oray imar

etmenizi irade buyurdu. u halde, (imdiye
kadarki) gnahlarnz iin Ondan balanma dileyip, sonra da btn kalbinizle Ona
ynelin. uras bir gerek ki Rabbim, kullarna ok yakndr; onlarn istek ve dualarna
muhakkak cevap verendir.
Cz: 12, Sre: 11
62. Salih! dediler: Sen, imdiye kadar

iimizde kendisine mit balanan biriydin.
imdi ne oldu da bizi atalarmzn tapt
ilhlara tapmaktan vazgeirmeye alyorsun? Dorusu, bizi kabul etmeye ardn
bu yeni inan konusunda cidd phe iindeyiz, ok cidd kukularmz var.
Cz: 12, Sre: 11
HD SRES
228
491
65. Fakat (ona daha fazla tahamml edemeyerek) deveyi boazladlar. Salih, derhal ikaz etti: (Zevk u safa srdnz)
u yurdunuzda sadece gn daha oturun
bakalm; (ardndan ne olacak, hep beraber
greceiz)! Bu, yalan kmas mmkn olmayan bir tehdittir!
66. ( gnn sonunda) haklarndaki hkmmz uygulamaya konunca (iman, salih
amel ve sabrlarna karlk) tarafmzdan
bir ltuf olarak Salihi ve beraberindeki
iman etmi olanlar azaptan ve o gnn rsvaylndan kurdardk. (Ey Raslm,) hi
phesiz senin Rabbin, Kav (mutlak gl
olandr); Azz (izzet ve ululuk sahibi, her
ite stn ve mutlak galip)tir.
67. (En byk zulm olan) irkte direten ve
hem bakalarna, hem kendilerine zulmedenleri ise korkun bir lk yakalayverdi
de, (hibir kurtulu zaman ve imkn bulamadan) olduklar yerde yzst kapaklanp
gittiler.
63. Salih, yle cevap verdi: Ey benim halkm! Byle diyorsunuz da, ya ben Rabbimden apak ve kesin bir delile dayanyorsam
ve O bana bizzat Kendi katndan husus bir
rahmet vermise? Bu durumda ben, (bana
verdii vazifeyi yerine getirmemek suretiyle) Allaha si gelecek olursam, Ona kar
bana kim yardm edebilir? Sizin benim kaybm, hsranm artrmaktan baka hi bir
faydanz olmaz ki!
64. Ey halkm! Bakn: bu (davetimin doruluuna dair benden beklediiniz) ak bir
iaret, bir mucize olarak Allahn sizin iin
husus yaratt dii devedir. Brakn kendi
halinde Allahn diyarnda otlasn. Sakn ha,
ona bir fenalk yapmayn, yoksa ok gemez,
sizi bir azap yakalayverir.
68. Sanki bir zaman bolluk iinde orada

hi yaamamlard! Grdnz ya.. Semud,
Rabbilerini inkrda diretti; grdnz ya..
neticede ykld gitti Semud!
69. Bir zaman da, (semav) elilerimiz (birer
delikanl suretinde) brahime mjde ile gelip selm verdiler. brahim, selmlarna mukabelede bulundu ve hi gecikmeden nlerine kzartlm krpe bir dana eti koydu.
70. Fakat ellerinin yemee uzanmadn
grnce, onlarn bu hali houna gitmedi ve
kalbine bir kuku dt.16 Korkma! dediler, biz, Lt kavmi iin gnderildik.
71. Bu srada, brahimin hanm da yanlarnda ayakta durmu, onlar dinliyordu. Birden
kendinde hayz almeti hissetti (ve glmsedi).17 Biz de Onu shakla ve shakn peinden Yakupla mjdeledik.
492
HD SRES
16. Bir misafir, nne konan yemekten geri durursa bu, onun kt bir niyetle geldiini gsterirdi.
17. yette, Birden kendinde hayz almeti hissetti eklinde evirdiimiz blm, daha ok Birden glmsedi. eklinde anlalm ve tercme
edilmitir. Kullanlan kelime her iki manya da
aktr. u kadar ki, ifadenin devam, onu Fet-
Cz: 12, Sre: 11
hullah Glen Hocaefendinin (Kurndan drake

Yansyanlar, 1: 195) ve Allme Tabtabnin
tercihi olan hayz almeti hissetti eklinde anlamaya daha msait grnmektedir. Yine Hocaefendinin deerlendirmesiyle, hissettii hayz
almeti sebebiyle aknlk ve mahcubiyetinden
glmsemi de olabilir.
Cz: 12 Sre: 11
HD SRES
493
229
ok yalvaran ve btn kalbiyle Ona ynelmi, Ona teslim olmu bir kuldu.
76. (Elilerimiz olan melekler) dediler: Ey
brahim! Bu tartmadan vazge! Artk Rabbinin hkm verilmi ve hatt icraya konmu bulunuyor. Onlarn bana geri evrilmesi mmkn olmayan bir azabn gelmesi
artk kesindir.18
77. Derken elilerimiz, (birer delikanl suretinde) Lta geldiler. Lt, onlar koruyamayaca endiesiyle skld, darald ve Bugn
ok etin bir gn! diye sylendi.
78. (Delikanllarn geldiini haber alan)
halk, kirli arzularnn drtmesiyle Ltun
evine hcum ettiler; zaten ne zamandr ktlklerle hair-neir bulunuyorlard. Lt,
nlerine kp Ey halkm! dedi: te unlar, kzlarm(z); sizin iin (nikh edildiklerinde) temiz ve hell olan onlardr. Allahtan
korkun ve misafirlerim konusunda beni rezil etmeyin. Sizin iinizde hi akl banda
bir adam yok mudur?
72. Vay bama gelenlere! dedi; Ben bir
yal kadn ve u kocam da bir pir iken nasl
ocuum olabilir? Dorusu ok alacak bir
ey bu!
73. Sen dediler, Allahn iine mi aryorsun? Allahn rahmeti ve bereketleri zerinize olsun ey ev halk! phesiz Allah, ok
byk ltf u ihsan sahibi olarak her trl
hamde ve yceltilmeye lyktr.
74. Artk endie brahimin kalbinden syrlp gitmi, mjde de kendisine ulatrlmt. Hemen Lt kavmi hakknda elilerimizle
tartmaya giriti.
75. nk brahim, olabildiince yumuak
ve sabrl, son derece yufka yrekli, Allaha
79. Sen de bilirsin ki, diye bardlar, bizim o kzlarla bir alkamz ve zerlerinde
bir hak iddiamz olamaz. Sen bizim ne istediimizi pekal biliyorsun!
80. Keke dedi Lt, size kar koyacak
gcm olsayd veya salam bir kalem bulunsayd da, ona snsaydm.
81. Elilerimiz, yle deyip (onu rahatlattlar): Ey Lt! Biz, Rabbinin elileriyiz. Hi
endielenme, sana el uzatamayacaklardr.
Gecenin bir vaktinde ailenle k ve iinizden
kimse geriye dnmesin; ancak ein hari.19
Kavminin bana gelecek olan, onun da bana gelecektir. Helkleri iin tayin edilmi
vakit de sabahtr: yoksa sabah yakn deil
mi?
494
HD SRES
18. Kavimleri helk edilmi rasllerin kssalar

anlatlrken, arada Hz. brahimin hayatndan
sz konusu kesitin sunulmas, btn ykmlarn
ortasnda gelecek adna topraa dm bir mutu tohumunun bulunduunu hatrlatmak iin
olsa gerektir. Bir yanda baz topluluklar korkun
ykmlarla tarihe karrken, beri yanda Hz. brahimin iki olu dnyay terif buyuruyordu. Bu
iki oulla birlikte insanlk tarihi bambaka bir
safhaya girecek ve onlarn nesillerinden byk
rasller gelecekti. Bunu haber vermekle Kurn-
Kerim, Mekkede ok zor artlar altnda bulunan
Rasl- Ekremini ve beraberindeki mminleri,
Cz: 12, Sre: 11
ayrca her dnemde ayn artlar altnda bulunan

mminleri teselli etmekte, onlarn sabrn ve
evkini artrmakta ve her zaman ayn hadiselerin
yaanabileceini, zorluklarn altnda byk mutularn bulunduunu nazara vermektedir.
19. Hz. Nuhun (a.s.) inanmayan olu ve Hz.
Ltun (a.s.) inanmayan ei, bizim iin en byk ders ykl iki rnektir. Kurtulabilmek iin
daima Allaha snmak ve kalblerimizi kaymaktan, her trl dalletten, sapp gitmekten korumas iin Ona srekli dua etmek, mnacatta
bulunmak mevkiindeyiz.
Cz: 12, Sre: 11
HD SRES
230
495
krn eda edemediiniz) byk bir servet iinde gryor ve azabyla sizi epeevre
kuatacak bir gnden korkuyorum.
85. Ey halkm! ly ve tarty byk bir
titizlik ve tam bir dorulukla yerine getirin;
kendilerine ait mallarda haklarn eksiltmek
suretiyle insanlara zulmetmeyin ve bozguncular kesilerek memlekette karklk karmayn.
86. Eer mmin iseniz bilin ki, Allahn
kr ve kazan olarak hellinden size brakt, hakknzda ok daha hayrldr.21 Ben,
(sizin iyiliinizi dnerek t veriyorum,)
yoksa banzda bir koruyucu ve gzetleyici
deilim.
87. Ey uayb! dediler: Kendilerine atalarmzn tapageldii ilhlarmz brakmamz
ve mallarmzda dilediimiz gibi tasarrufta
bulunmaktan vazgememizi yoksa sana namazn m emrediyor? Sen, aslnda yumuak
ve akll-uslu bir adamsn.
84. Medyen halkna ise, yine kendi ilerinden kardeleri uayb gnderdik. O da,
(dierleri gibi,) Ey halkm! dedi: Allaha
ibadet edin; sizin iin Ondan baka bir ilh
yoktur. ly ve tarty eksik tutmayn.
Ben, sizi (hell yoldan kazanmadnz ve
88. uayb, Ey halkm! dedi: Ya ben,

Rabbimden gelen apak ve kesin bir delile
dayanyorsam ve O bana katndan peygamberlik vermi, (ltuf ve kerem hazinesinden) beni (maddeten ve mnen) gzel bir
ekilde rzklandrmsa..? Sonra, ben sizden
vazgemenizi istediim eylerin aksini yapmak, (zerinizde bask kurarak bu lkede
bozgunculuk karmak) istemiyorum ki!
Tek gayem, gcm yettiince slahta bulunmaktr. Bunda baarl olup olmamam da
tamamen Allahn elindedir. Ben, yalnzca
Ona dayanp gvendim ve btn kalbimle
yalnzca Ona ynelirim.
20. Kurn- Kerimin sz konusu kavimlerin,

zellikle Hz. Ltun kavminin helkini takdim
tarzndan bu helklerin bugn tabi deyip getiimiz ve tabiata atfedilen felketler eklinde
olduu izlenimi uyanmaktadr. Hz. Ltun kav-
mi, sanki korkun bir deprem eliinde, nkleer

patlamay andrr volkanik patlamalarla helk
edilmi gibidir. Bu kavmin oturduu blge tamamen yerin dibine gemi ve deta bir dezenfekteye uramtr.
82. Nihayet emrimiz uygulamaya konunca, o

(kirlenmi) memleketin stn altna getirdik
ve zerine pimi balktan ta yadrdk,
83. (Talar yadrdk) Rabbin katnda her
birinin kime gidecei belirlenmi. Byle bir
ta yamuru, her dnemde ve her yerdeki
zalimlerden uzak deildir.20
496
HD SRES
Nasl bir felketle helk edilmi olurlarsa olsunlar, onlarn helkine hkmeden ve onlar helk
eden Allah Tealdr. Bu dnya hikmet diyar
olduu ve kendisine irade verilen insan bu dnyada imtihana tbi tutulduu iin, Allah burada
sebepler ve sebep-sonu perdesi arkasnda icraatta
bulunur. Bu icraat melekler temsil eder ve onlar,
sanki Allahn memurlar gibidir. Tabiattaki her
hadise bir melekle irtibatldr; o kadar ki, her bir
yamur damlas bile ona vekil klnm bir melek
vastasyla yere der. Allahn mutlak Meietinin
hakim olduu kinatta tesadften asla sz edilemez. Her eye vcut veren Odur, her ey Onun
kontrol altndadr ve Onun izniyledir.
u grlen kinatta Allahn sebepler perdesi
arkasnda icraatta bulunmasnn hikmetlerinden
biri de udur: nsan akl, bilhassa lm, hastalk
ve felketler gibi grnte sevimsiz ilerdeki niha gzellii gremez. Gremeyince de, bunlardaki
zahir irkinlii Allaha nisbet ederek byk gnaha girebilir. te buna mani olmak ve insan byle
bir gnahtan kurtarmak iin Cenab- Allah, icraat
ile hadiseler arasna sebepleri koymutur. nsanlar
lm, hastalklar ve felketler gibi ileri de zahir
sebeplerine havale ederler. Fakat bu, her hadisedeki lh sebep ve hikmeti, her eyi yaratann Allah
olduunu grmemize, grerek gnahlarmzdan
dolay istifarda bulunurken, hayrlara eriebilmek iin de dua etmemize mani olmamaldr.
Bir yerde ktlkler tamamen hakim ve deta
halkn hayat tarz haline gelince, Cenab- Allah
oray tamamen helk edebilir. Fakat bazen mminlerin yaadklar yerler daha ok felketlere maruz
kalabilmektedir. Bunun nemli sebeplerinden biri,
nasl kk davalar kk, byk davalar byk
mahkemelerde grlrse, bunun gibi Cenab- Allah (c.c.), mminlerin ihmallerini ve gnahlarn
ok defa dnyada cezalandrrken, inanmayanlarn
cezasn ise genellikle hirete brakr. Bununla
birlikte, Kurnda sz edilen kavimlerde olduu
gibi, yaplan ktlkler belli bir snr atnda,
Allah inanmayanlar da dnyada cezalandrabilir.
amzdaki iki dnya savan bu tr cezalandrmalarn bir tr olarak grebiliriz.
Bir toplulua gelen felketler, toplum ounluunun hatalarndan dolay gelir. Eer bu felketler toplumun tamamn deil de, bir ksmn
Cz: 12, Sre: 11
helk iin gelmise, byle felketlerde Cenab-

Allah, iyilerle ktler, masumlarla sulular arasnda apak grlebilecek bir semede bulunmaz. Bunun nemli sebeplerinden biri, insann
yeryznde tutulduu imtihann mahiyetinde
aranmaldr. Allah (c.c.), dnyada iman iin akla
kap aar, fakat iradeyi elden alp, insanlar iman
etmeye zorlamaz. Bununla birlikte, niyeti samimi, bak salam olan bir insan, bu hadiselerdeki
lh Eli grp iman edebilir. Eer Cenab- Allah
byle yapmayp da, inananlarla inanmayanlar,
iyilerle ktleri gzle grlr ekilde semi olsa
idi, bu Onun ismini yldzlarla gk yzne yazmak gibi olur ve herkes inanmaya mecburiyet
hisseder ve imtihan srr ortadan kalkard.
Byle felketlerde hayatn kaybeden masumlar ehit olur; telef olan mallar da sadaka hkmne geer. Dolaysyla byle felketler, onlar
iin dnya hayat adna zc olsa da, niha
planda ok byk bir kazanca alan kapdr ve
rahmettir. Bununla birlikte u noktay da belirtmeliyiz ki, bazen mminler, imann kendilerine
ykledii vazifeyi tam yapmazlar; toplumdaki
ktlkleri nlemek, iyilii yaymak iin gayret
gstermezler ve bylece dolayl yoldan da olsa bu
ktlklerde pay sahibi olurlar. Bunun neticesinde Cenab- Allah, onlar imanlarndan dolay
hirette affetmek, yani dnyadaki bu hatalarnn karln hirette grmemeleri iin onlar
dnyada cezalandrr.
21. Denebilir ki Allahn Dini, bir boyutuyla insanlar arasndaki muameleleri tanzim iin haram-hellle ilgili dsturlardan ve hkmlerden ibarettir.
O, kazancn mutlaka hellinden olmas, kimsenin
kimseye hakszlk etmemesi, aldatma, faiz, hrszlk ve benzeri yollardan kanma gibi hususlar
zerinde titizlikle durur. Umum manda fiyatlar
piyasann belirlemesine brakmsa da, piyasa fiyatnn % 1015 zerinden mal satlmasna izin
vermez. Aldatmay, l ve tartda hile yapmay
kesinlikle yasaklar. Bazen insan, gayr- mer yollarla fazla kazanmay kendisi iin bir kazan olarak grebilir; fakat bu, gerekte tam bir kayptr.
Ancak Allahn izdii snrlar iinde ticaret yapanlardr ki, kazanan gerekte onlardr. Dolaysyla insanlar iin daima hayrl olan, btn mnasebetlerinde doru, drst ve namuslu olmaktr.
Cz: 12, Sre: 11
HD SRES
497
231
(o halde sana niye itaat edelim ki?) u (beon kiilik) akraba grubunun hatr olmasayd, seni mutlaka taa tutup lin ederdik.
Bilmelisin ki, senin bizim yanmzda hibir
deerin ve bize kar hibir gcn yok!
92. uayb, yle karlk verdi: Ey halkm!
Benim (be-on kiilik) akraba grubum sizin yannzda Allahtan daha hatrl, daha
m itibarl ki, hi deeri yokmuasna Ona
srt dnyor ve Onu hi hesaba katmyorsunuz? Ama Rabbim, yaptnz her eyi
tam olarak bilmekte, grmekte ve iitmektedir.
93. Ey benim halkm! Gcnz neye yetiyorsa var gcnzle yapmaktan geri kalmayn; ben de yapmam gerekeni yapyorum.
Bana geleni rsvay eden, fakat niteliini
u anda bilmeniz mmkn olmayan dehetli
bir azabn kimin banda patlayacan ve o
zaman yalancnn kim olduunu greceksiniz. imdi gzleyip beklemeye durun; ben
de sizinle birlikte gzlyorum.
89. Ey halkm! Bana olan muhalefet ve
dmanlnz, Nuh kavminin veya Hd
kavminin ya da Salihin kavminin bana gelen felkete benzer bir felkete uramanza
sakn sebep olmasn! (Benzer bir felkete
dar olan) Lt kavminin lkesi ise, hi de
uzanzda deil.
90. (imdiye kadarki) gnahlarnz iin
Rabbinizden balanma dileyip, sonra da
btn kalbinizle Ona ynelin. Hi phesiz
Rabbim, (bilhassa samimiyetle Kendisine
merhameti pek boldur, onlara sevgisi pek
derindir.
91. Ey uayb! dediler: Senin sylediin
eylerin ounu biz anlamyoruz; sonra uras kesin ki, seni iimizde zayf gryoruz;
94. Nihayet haklarndaki azap hkmmz

uygulamaya kondu ve uaybla birlikte,
iman etmi olup da beraberinde bulunanlar (iman, salih amel ve sabrlarna karlk)
tarafmzdan bir ltuf olarak kurtardk. (En
byk zulm olan) irkte direten ve hem
bakalarna, hem kendilerine zulmedenleri
ise korkun bir lk, bir patlama yakalayverdi de, (hibir kurtulu zaman ve imkn
bulamadan) olduklar yerde yzst kapaklanp gittiler.
95. Sanki bir zaman bolluk iinde orada hi
yaamamlard. Evet, yklsn ve yok olsun
gitsin Medyen halk, yok olup gittii gibi
Semdun!
96. Musay da (risaletini ispat eden) apak deliller (mucizeler)imizle ve akl-manev
kesin bir g ve selahiyetle gnderdik,
498
HD SRES
Cz: 12, Sre: 11
97. Firavuna ve ileri gelen yetkililerine;

ama (o ileri gelenler gibi, Firavunun halk
ve Musann halkndan pek ou) Firavunun idaresine tbi oldular. Oysa Firavunun
idaresi hi de dil, doru ve hakka dayal

deildi; (nitekim btn Firavun idareler de
ayn ekilde dil, doru ve hakka dayal deildir).22
22. Byk mfessir merhum Elmall Hamdi

Yazrn burada yakalad nkte gerekten ok
gzel ve mhimdir. yette, Firavunun idaresine
tbi oldular ifadesinden sonra, bir defa Firavun
ismi zikredildii iin onun hakknda artk zamir
kullanlmas, yani Oysa onun idaresi den-
mesi beklenirken, Firavunun idaresi denmesi,

ok manidardr. Birinci Firavun ile Hz. Musann karsndaki Msr diktatr kastedilmekte,
ikinci Firavunla ise o diktatrn ahsndan ok
sfat, dolaysyla ayn zellikteki btn idareler
ve idareciler de kastedilmektedir.
Cz: 12, Sre: 11
HD SRES
499
232
azap emri gelince, Allah brakp da taptklar ve karlarnda durup dua ettikleri
(szde) ilhlarnn onlara hi bir faydas
dokunmad; faydalar dokunmak yle dursun, kayplarn artrmaktan baka bir eye
yaramad.
102. Rabbin, zulme dalp gitmi lkeleri
kskvrak yakalad zaman ite byle yakalar. Onun derdest edip yakalamas pek
acdr, ok etindir.
103. Btn bu olup bitenlerde hiret azabndan korkanlar iin elbette bir ibret, bir
mesaj vardr. hiret Gn, btn insanlarn bir araya toplanaca bir gndr; ve o
gn, canllarn tamamnn btn duyularyla tecrbe edip yaayacaklar bir gndr.
104. Biz onu, tarafmzdan takdir buyurulmu kesin ve miktar belli bir srenin sonrasna tehir edecek deiliz.
105. O gn gelince, Allahn izni olmadan
kimse tek bir kelime syleyemez. O gn kimileri bedbahttr, kimileri bahtiyar.
98. O, Kyamet Gn kavminin nne der ve onlar (hayvanlarn suya gtrld

gibi) Atee gtrr. Gerekten ne kt bir
sudur o varlan Ate!23
99. Hem bu dnyada, hem de Kyamet Gnnde rahmetten uzaklatrlp lnetle anlmaya mstahak oldular. Ne kt bir bahi,
ne kt bir ikramdr bu lnet!
100. (Ey Raslm!) Btn bu sana anlattklarmz, o helk olmu lkelerin tarihlerinden ibret dolu baz safhalardr. Onlardan
kiminin izleri hal dururken, kimi biilmi
ekin gibi yok olup gitmitir.
101. Biz onlara asla zulmetmedik, fakat onlar bizzat kendilerine zulmettiler. Rabbinin
106. Dnya hayatnda iine daldklar ekavetle kendilerini bedbahtla mahkm edenler, evet onlar Atetedirler. O Ate kabarp
indike, onlar da hrltlar, feryatlar ve hkrklar iinde deta boulurlar.
107. (hirete ait) gkler ve yer durduka
orada srekli kalacaklardr; Rabbin baka
trl dilemi olsa, elbette byle olmaz. Muhakkak ki Rabbin, her ne irade buyurursa
onu eksiksiz yapar.
108. (Dnyada Allahn tarafndan) hayrl
ilere sevk edilip bahtiyar klnanlara gelince, onlar ise Cennettedirler; gkler ve yer
durduka orada srekli kalacaklardr. Rabbin baka trl dilemi olsa, elbette byle
olmaz.24 Kesintisiz bir ltuf, bir ihsandr bu
onlara.
500
HD SRES
23. Bu yette bir dier ok gzel ve nemli nkte vardr ki, Firavun kr, yol bilmez bir obana,
ona tbi olanlar ise, o obann arkasndan giden
bir srye benzetilmektedir. Bylece yet, kr
krne taklit ve ittibaya kar bizi uyarmakta ve
doruyu bulup ona tbi olma hususunda aklmz ve irademizi kullanmaya armaktadr. Ayrca bkn: Arf Sresi/7: 179.
24. Bu son iki yetteki, Rabbin baka trl dilemi olsa, elbete byle olmaz eklinde evirdiimiz
ve kelime kelime tercme edildiinde, Rabbinin
baka trl dilemi olmas dnda ifadesi, farkl
yorumlara yol am ve bilhassa Cehennemin ebed olmad gibi baz dncelere sebep olmutur.
Oysa, Kurn- Kerimde ok sk geen ve daha
nce de yer yer aklama gerei duyduumuz bu
trden, meseleyi nihayette Allahn Meietine b-
Cz: 12, Sre: 11
rakan ifadelerden maksat, lh Meietin hakimiyetini vurgulamak olsa gerektir. Allah, hi bir eyle snrl deildir. 107nci yette ifade buyrulduu
gibi, her ne dilerse onu yapar. Hikmeti gerei Kendisini de snrlar gibi grnen baz kanun ve kaideler vazetmi olmakla birlikte, bunlar Onun iin
balayc deildir ve Onun iin hi bir mecburiyet
yoktur. Cennetin ve Cehennemin ebed oluu da,
yine Cenab- Allahn yle dilemesine baldr. Allah (c.c.), baka trl dilemi olsa idi yle olmazd; yine, her zaman iin baka trl dileyebilir de.
Bu bakmdan, bize den, Allah karsnda daima
dua, istifar ve tazarruda bulunmaktr.
Gkler ve yer durduka ifadesi, sonsuzluk
ifade eder; bununla birlikte, hirette de oraya
has yer ve gkler yine olacaktr (brahim Sresi/14: 48)
Cz: 12, Sre: 11
HD SRES
233
501
iradesi bulunmam olsa idi, hi phesiz

aralarnda hkm oktan verilmi ve uygulanm olurdu. Gerekten onlar, kitaplar
hakknda kat kat pheler iindedirler.
111. Hi kukusuz Rabbin, (Kitap hakknda ihtilfa den) her kesime yaptklarnn
karln eksiksiz deyecektir. Muhakkak
ki O, onlarn iledikleri her eyden hakkyla
haberdardr.
112. u halde ey Raslm, her hususta sana
nasl davranman emredilmise o ekilde dosdoru hareket et ve (daha nce takip ettikleri yollar brakarak) artk Allaha ynelen
ve senin maiyetine girenler de ayn ekilde
davransnlar. stikametten kp, hak yoldan
da tamayn. Muhakkak ki Allah, her ne
iliyorsanz hepsini hakkyla grmektedir.
109. Artk u mriklerin tapnmalarnn

mahiyeti ve bu tapnmann onlar srkleyecei kbet konusunda nasl senin hi bir
phen yoksa, (kimsenin de olmamaldr).
Daha nce atalar neye nasl tapyor idiyse,
onlar da ayn eylere ayn ekilde tapmaktadrlar. Biz de neyi hak etmilerse kendilerine hi eksiksiz deyeceiz.
110. (imdi sana Kitap verdiimiz gibi,)
ayn ekilde Musaya da Kitap verdik ve o
Kitap hakknda da ihtilf edildi; (bazlar
ona inand, bazlar inanmad ve daha sonra
onda deitirmelere, tahriflere gidildi). Eer
insanlar hakknda Rabbinin daha nce verilmi (ve onlar yeryznde belli bir sre
yaatma ve Dine itaat veya muhalefetlerinin karln daha ok hirete brakma)
113. (Allaha irk komakla en byk) zulm ileyen ve insanlarn haklarna da riayet
etmeyen, bylece kendilerine yazk eden
o zalimlere asla meyletmeyin; aksi halde
(dnyada da, hirette de) size ate dokunur. Aslnda sizin iin Allahtan baka hi
bir yardmc, koruyucu ve sizi sahiplenecek
hi bir g yoktur. Sonra, Ondan da yardm
grmezsiniz.
114. Gndzn iki tarafnda ve gecenin gndze yakn vaktinde btn artlarna riayet ederek namaz kl. uras bir gerek ki,
iyilikler ktlkleri giderir.25 Anlayp t
alacaklar iin bir hatrlatma, bir nasihattr
bu.
115. Ve (daima iyilik yapmada, muhtemel
hatalardan kanmada, bir de Allah yolunda maruz kaldn musibetlere ve zamana
kar) sabret. Hi phesiz Allah, Onun
kendilerini grdnn uuru iinde srekli iyilik duygusuyla davranan ve gzel iler
yapanlarn mkfatlarn asla zayi etmez.
116. Ne olurdu, sizden nce (helk edilen)
502
HD SRES
Cz: 12, Sre: 11
nesiller iinde (iman, ilim, ahlk ve salih

davranlar gibi) kalc faziletler sahibi ve
Allah yannda kalcl olan deerleri gaye
edinmi baz insanlar bulunsayd da, yeryznde bozgunculuk kmamas iin alsalard. Ne yazk ki, onlarn iinde bu vazifeyi
yapp da kurtardmz pek az kii vard.
En byk zulm (olan Allaha irk koma)
suunu iledikleri gibi, insanlarn haklarna
da tecavz edip neticede kendilerine yazk

edenlere gelince: onlar, iine dalp gittikleri
zevk ve safa peinde kotular hep ve srekli
gnah hasadyla megul oldular.
25. Bu yet, bir bakma be vakit namazn vakitlerini tayin etmektedir. Gndzn iki tarafnda klnacak namazlar, le ve ikindi namazlar
olabilir ki, bu durumda, gndzden kast, onun
tam ortas, aydnln zirvede olduu zaman demektir. Gndz iin iki taraf ifadesi kullanlmas gndz iki namaz olduuna iarettir. Gecenin
gndze yakn vakti olarak tercme edilen
kelimenin asl zlef olup, zlfler demektir. Zlf, malm ular ifade eder ve yette oul kullanlmakla, Arapada oul da en az eyden
olutuu iin man, gecenin gndze yakn en az
vakti demek olur. Bunlar da akam, yats ve
sabah namazlardr. Bununla birlikte, her ne kadar yet 5 vakit namazn vakitlerini tayin ediyor
gibiyse de, mutlaka byle de olmayabilir. Namazn be vakitte btn Mslmanlara farz olmas
Miratadr. Dolaysyla bu yette, Mira ncesi
Efendimiz iin bir emirden sz ediliyor olmas da
mmkndr ki, bu takdirde sz konusu be vakit, tam tamna tarif ettiimiz vakitler deil de,
gndzn ve gecenin tarifimize yakn dilimleri
de olabilir. Mesel, gecedeki vakitten birinin
Sabah Namaz yerine Teheccd Namaz olmas
pekal mmkndr. Her eye ramen yet, en az

be vakit namazdan sz etmektedir.
117. Rabbin, halk (hem kendi nefislerini

hem de toplumu) slahla megul bulunan
ve hakka, hukuka riayetkr herhangi bir
memleketi helk etmek gibi bir zulm asla
ilemedii gibi, ileyecek de deildir.
Namaz, dinin direidir; namaz klmayan

dinini ayakta tutamaz; daha dorusu, iman temelinin zerine din binasn ina edemez. Sadece atlm olmakla kalan temellerin de zamanla
rmesi mukadderdir. Raslllah efendimiz
aleyhissalt vesselm, be vakit namaz insann
evinin nnden akp giden rmaa benzetmitir.
Bu rmakta gnde be defa ykanan insanda kir
olmaz. Namaz aralarnda ilenen kk gnahlar,
namaz hrmetine affolur (Mslim, Taharet,
16). Demek ki namaz, bir bakma tevbe fonksiyonu grr. Kurn da, namazn insan irkin ve
naho fiillerden alkoyacan buyurur (Ankebt
Sresi/29: 45). Ayrca, her hangi bir gnahtan
hemen sonra yaplan iyilik, kazanlan bir sevap,
o gnah siler. Dolaysyla, ilenen bir hatadan
hemen sonra sevapl bir davranta bulunmak
nemle tavsiye edilmitir. Namaz gibi bu ekilde
uurla yaplan sevapl iler de, insan en azndan
zamanla artk kt davranlardan ve gnahlardan alkoyar. Yani, yetin ifadesiyle, iyilikler,
ktlkleri giderir.
Cz: 12 Sre: 11
HD SRES
234
503
119. Ancak, (sahip bulunduklar baz nemli faziletler sebebiyle26) Rabbinin husus
olarak rahmetine nail klp hakka hidayet
buyurduklar mstesna. Budur, Allahn
husus bir ftratta yaratt insanln takip
ettii izgi. Neticede, Rabbinin ta batan
buyurduu, Cehennemi cinlerden ve insanlardan ona mstahak olanlarla dolduracam.27 sz gerek olacaktr.
120. Sana anlattmz btn bu kssalar,
rasllerin hayatlarndan senin kalbini pekitirecek ibret dolu sahnelerdir. Bu anlatlanlarda sana gelen sadece hakkn ve hakikatin
ta kendisidir; mminler iinse irad adna bir
t, bir ibret, ikaz ve bir hatrlatmadr.
121. imdi, iman etmeyenlere de ki: Gcnz neye yetiyorsa var gcnzle yapmaktan geri kalmayn; biz de yapmamz gerekeni yapyoruz.
118. Eer Rabbin yle dilemi (ve insanlara

irade vermeyip de onlar bir ynde harekete
zorlam) olsayd, btn insanlk, ayn yolda
yryen tek bir toplum olurdu. Fakat onlar,
(kendi yollarn tayinde serbest braklm
varlklar olarak ama srekli uyarlmalarna
ramen),haktan ayrlp farkl farkl yollarda
gitmekten hi bir zaman kurtulamamaktadrlar;
26. Allah, mutlak dil, adaletin de tesinde rahmeti her eyi kuatm bir Rabb olarak kullarna kar asla hakszlkta bulunmaz. Hakszlkta
bulunmak yle dursun, onlarn daima iyiliini
ister. Bu bakmdan insana den, kendisine bahedilen iradeyi doru istikamette kullanmaktr.
Doruluk, tevazu, hay, diergmlk (bakalarn dnp kendine tercih etme), cmertlik, n
yargl olmama ve yalan, aldatma, zulm, zina,
122. O halde bekleyin bakalm netice nasl

tezahr edecek; nitekim biz de beklemekteyiz.
123. Gkler ve yer neyi barndryor, gelecek
adna ne saklyorsa, hepsini bilen ve hakimiyeti altnda tutan ancak Allahtr; btn
iler, neticede varr Onda biter ve O neye
hkmederse o olur. Dolaysyla, Ona ibadet
et ve Ona dayanp gven. Bil ki Rabbin,
ileyip durduklarnzdan asla habersiz ve
onlara kar kaytsz deildir.
cimrilik gibi ktlklerden uzak durma, hidayet

ve kurtulu adna deta Allaha uzatlm birer
dileke fonksiyonu grr. Buna karlk zulm,
kibir, n yargl olma, bencillik, cimrilik ve madd-beden arzulara malbiyet, iman ve kurtuluun nndeki engellerdir. Allah Rasl aleyhissalt vesselm, (slm ncesi) cahiliye dneminde yaptklar gzel ilerin kendisine faydasnn
olup olmayacan soran bir sahabsine Allahn
504
HD SRES
size neden hidayet nasip ettiini dnyorsunuz

ki? cevabn vermilerdir (Buhar, Zekt, 24).
nsanlar arasndaki ihtilfar, bunlarn man,
mahiyet ve insanlk tarihindeki yeri iin bkn:
Bakara Sresi/2: 213, not 143; l-i mran Sresi
/3: 19, not 4; Mide Sresi /5: 48, not 11; Yunus
Sresi/10: 93, not 14).
27. Bu sz, Arf Sresi 18inci yette yle gemiti: Allah, (blise) emretti: k oradan; artk
Cz: 12, Sre: 11
btn btn yerilmi ve kovulmu bulunuyorsun. nsanlardan da kim sana uyarsa, iyi bilin ki, hi phesiz Cehennemi sizlerle (sen ve
yardmclarnla birlikte sana uyarak, senin gibi
eytanlaan insanlarla) dolduracam. Allah,
Cehennemi eytanla, cinlerden ve insanlardan
ona tbi olup, neticede eytanlaan yaratklarla
dolduracaktr. Zaman gstermitir ki, Cennet
ucuz deil, Cehennem de lzumsuz deildir.
Cz: 12, Sre: 12
YUSUF SRES
12. YUSUF SRES
ekke dneminin sonlarna doru inen ve

111 yetten oluan bu sre, ismini konusunu tekil eden Hz. Yusufun (a.s.) kssasndan
alr. Dier rasllerin misyonlarnn ibret dolu safhalar farkl srelere serpitirilirken, Hz. Yusufun
hayat ve misyonu (risaleti), daha tafsilatl ve tarih sra iinde sadece bu srede anlatlr. Bir rya
ile balayan, iinde baka bir rya da bulunan ve
ryann hakikatini, ayrca ryalarn da dahil bulunduu hadiselerin tevilini, anlamn aklayan
bu sre, kle ile satld bir lkenin baehrinde,
sonra o lkenin en saygn kiisi olan bir peygamber olu peygamberin, seyyid olu seyyidin hayat
hikyesiyle zellikle gnmz artlarnda slma
hizmetin pek ok dsturlarn ortaya koyar.
1. Bu ifade olduka mhimdir. Kurn, Arapa

olarak indirilmitir ve Arapa aslyla Kurndr.
slm, evrensel bir dindir ve dolaysyla hangi
rk, renk ve dilden olursa olsun, kendisini kabul eden herkesi o ok geni dairesine dahil eder.
Hemen her din gibi rklar, renkler ve diller st
olan bir dinin ortak bir dilinin bulunmas, insanlar birletirmenin nemli faktrlerinden biridir.
Nasl Ltince asrlarca bilhassa Katolik Hristiyanln dili olmusa, Arapa da Kurnn dilidir ve evrensel bir dinin elbette bir dili olacaktr.
Fakat bu, hi bir zaman baka dili konuanlar,
kendi dillerini brakp Arapa renecekler demek deildir. Dili bilmek ayrdr, o dilde yazlm eserleri okuyabilmek ayrdr; biri ilim, dieri
alfabe meselesidir. Her Mslmandan Kurn
okumas beklenir ve bu, herkes iin ok kolaydr. Hemen her insan, en fazla bir ayda Kurn
okumay renebilir. Fakat Arapay ok iyi renip Kurn zerinde almak bir ilim meselesidir. Hatt, nasl Trke okuyup yazan her Trk
vatanda Trkeyi biliyor denemez ve Trke
ilkokuldan yksek okullara kadar bir ders olarak
505

ve bu srede gelecek btn) szler, gerei
aklayan ve (Haktan geldii) apak ortada
olan Kitabn yetleridir.
2. Biz o Kitab Arapa bir Kurn olarak indiriyoruz ki, dnp akledesiniz.1
3. (Ey Raslm!) Biz sana bu Kurn vahyetmekle, (bu srede) gemiin ibretlerle
dolu tarihinden en gzel bir sayfay anlatacaz. uras bir gerek ki, senin u ana
kadar bundan haberin yoktu.2
4. Bir zaman Yusuf babasna, Babacm!
dedi: Ben, ryamda onbir yldzla3 gnei
ve ay bana secde ederlerken grdm.4
okutuluyorsa, aynen bunun gibi, Arapa okuyup

yazan herkes de Arapay biliyor ve Kurn anlyor demek deildir. Ayrca, yine nasl dil olarak
Trkeyi bilen herkesten Fizik, Kimya, Biyoloji,
Tp vb. ilimleri bilmesi, hatt bu ilim dallarnda
Trke yazlm eserleri anlamas beklenmezse, yine bunun gibi, dil olarak Arapay bilen
herkes de Kurn bilecek ve anlayacak demek
deildir. Kurn anlamak ve bilmek, bir ilim
meselesidir; hem de ok ilimleri bilmeyi gerektiren bir ilim meselesidir ve nasl her ilmi herkes
renemez ve her ilim dalnn limleri varsa, bu
sahann da elbette limleri olacak ve onlar, bu
sahada bakalarna k tutacaklardr. Ama u
da var ki, en basit ve nemsiz eyleri bile merak
edip renmeye alrken, bir insann, zellikle
bir Mslmann lemlerin Yaratcs ve Rabbi
Allahn Kelmna bigne kalmas, onun man
ve muhtevas hakknda en az belli bir seviyede
bilgi sahibi olmamas, bunu merak etmemesi,
herhalde dnlemeyecek bir eydir.
kinci olarak, Kurn- Kerimin Arapa inmesinin nemli bir sebebi, diller iinde Arapa
506
YUSUF SRES
lsnde Kurnn man ve muhtevasn ifade

edebilecek bir baka dilin olmamasdr. Biraz dil,
yani dil bilim bilen her insan, bu gerei rahatlkla grebilir. Peygamber Efendimizin Araplarn iinden km olmas ve dolaysyla slmn
ilk muhataplarnn Araplar olmas da, Kurnn
Arapa indirilmi olmasnda nemli bir faktrdr. Bu, baz hikmetlerini bilip, bazlarn bilemeyeceimiz lh bir tercihtir. uras da bir
gerektir ki, hangi rk, renk ve dilden olursa
olsun, asrlarca birbirleriyle i ie yaam Din
mensuplarnn arasna tefrika sokmak, insanlar
Dinden koparmak, Dinin nemli bir birletirici
unsur olduu ok milletli byk devletleri ortadan kaldrp insanla daha rahat hkmetmek
iin ortaya karlan ve Kurnn cahiliye asabiyeti olarak yasaklad milliyetilik ambalajl
rklk hareketleri, szn ettiimiz gayelerle
Arapaya hcum edinceye kadar tam 13 asr,
Kurnn Arapa olmas hi bir problem tekil
etmemitir. Bunu problem yapanlarn, Kurnla, ibadetle hi alkalar olmad halde baka
baka dillerde Kurn ve ibadet arayna girenlerin asl niyeti, Mslmanlar birbirine dman
yapma, Kurnn tesirini krma ve bu ekilde
slm darbeleme olup, bunlara destek verenler
de, bilerek veya bilmeyerek ayn gayeye hizmet
etmektedirler.
Allah, insanlar Kurnn Arapa olmas zerinde dnmeye, bu konuda akllarn kullanmaya davet etmektedir ki, burada dikkat ekilen
nokta, Kurnn esiz belati ve bu belate
ancak Arapann kalp olabilecei gereidir.
2. Yusuf Sresi, daha batan gzelliklerini ortaya dkmektedir. Bu srede anlatlacak olan kssann gemi tarihe ait en gzel kssa olmasna
u alardan yaklalabilir:
Bu kssa, en gzel ekilde Kurnda anlatlmaktadr ve baka hi bir kitapta bu gzellikte anlatlmamtr.
Bu kssa, Arapa Kurndan baka herhangi
bir kitapta ve dilde ayn gzellikte anlatlamaz.
slmn Mekke dneminin btn itibariy-
Cz: 12, Sre: 12
le Allah Rasl ve mminler iin en gzel

teselli kayna, kssalar iinde onlara en ok
yol gsterici olan kssa, Hz. Yusufun kssasdr.
Kurnda geen dier peygamberlerin pek
ounun kssalarnda helk unsuru bulunmasna mukabil, bu kssada ona dahil herkesin
neticede bir olgunlua ulamas ve hatalarn
idrakle onlardan syrlmas sz konusudur.
Dier kssalar, ana temalar erevesinde belli
srelere serpitirilmiken, bu kssa, tek bir
srede ve daha tafsilatl olarak anlatlmaktadr.
Bu kssada, insann karakter anatomisini,
psikolojisini, srme ve ykselmelerini bulmak mmkn olduu gibi, bir lkede iten
bir deiimin nasl mmkn olabilecei noktasnda btn yanlaryla tam bir sre ortaya konmaktadr. Bu sre, Kyamete kadar
Mslmanlara k tutacak bir sretir.
Hz. Yusufun misyonu, Hz. brahimden gelen
shak kolunun ilk ykseliinin ve tarih sahnesine knn addr. srail Oullar, onunla
Msra yerlemi ve orada hakim bir konuma
gelmilerdir. Hz. Musa ile bir baka safhaya
girip, Hz. Davud ve Hz. Sleymanla zirveye
kacak tarihlerinin en nemli balang noktasnda duran peygamber Hz. Yusuftur.
Hz. Yusufun d grnnde yansyan i
gzellii, Allahn kendisine ltfettii iffet ve
ihsan gibi nemli sfatlar zirvede temsil edii, kssann gzelliine gzellik katmaktadr.
mm olan Peygamberimizin bu kssay
bilhassa Kurnda takdim buyurulan ayrntlaryla bilmesi kesinlikle mmkn deildi.
Dolaysyla, peygamber kssalar iinde bu
kssa, Onun risaletinin en byk delilidir.
3. yette yldz karlnda kullanlan kelime

kevkebdir ki, ona gezegen anlam verenler de
vardr. Buradan, yerkre dahil 12 gezegenin bulunduu sonucuna varabiliriz. Fakat u anda bunlarn tamam kefedilmi deildir. Yerkre, insana
vatan olduu ve Kurn- Kerimde pek ok yette buyurulduu zere (brahim Sresi/13: 3; Nahl
Cz: 12, Sre: 12
YUSUF SRES
Sresi/16: 12; Lokman Sresi/31: 20 vb.) Cenab-

Allah gne ve ay dahil kinatn ileyiini insann
hayatna gre kurduu iin, man ve nemi itibariyle gne sisteminin merkezi konumundadr.
Bu bakmdan, Hz. Yusufun ryasnda Hz. Yusuf
yerkreyi, babas Hz. Yakup gnei, annesi ay ve
kardeleri de dier 11 gezegeni temsil etmektedir.
4. Gzlerimiz kapal, kulaklarmz duymaz, dilimiz sylemez, evremizden habersiz uyurken seyahatlerde bulunur, tandmz-tanmadmz
insanlarla buluur, birka dakika, hatt birka
saniye iinde normal hayatmzda bir ayda yapamayacamz ileri, hatt daha fazlasn yaparz.
Uyannca, bu birka dakika veya saniyelik maceramzn tesirinde kalr ve onun mansn merak
ederiz. Freud ve peinden gidenler, her ne kadar
ryalar sadece uuralt diye birtakm etkilenmeler, bastrlm arzular, n alnmaz drtler ve
gemi tecrbelerle aklamaya kalksa da, ok
defa ryamzda gelecekten bazen yorum gerektirmeyecek kadar ak, bazen yorum isteyen haberler alr, aklmzdan bile gememi hadiseleri
yaar veya seyrederiz.
Uykuya vardmzda, ruh vcutla mnasebetini belli bir seviyeye indirip, niteliini bilemediimiz bir kordonla devam ettirerek Misl lemi
dediimiz semboller leminde seyahate kar. Bu
lemde gemi, hl ve gelecek birbirine ok daha
yakn ve i iedir. Neticede ruh, bu zaman dilimiyle ilgili hadiselerle mnasebete girebilir. Misal
leminde her ey o leme has ekiller ve manlarla
yer aldndan, ruhun bu lemle mnasebetindeki
tecrbeleri, iinde yaadmz lem asndan yorum ister. Bazen de ruh, ryada bu lemin iinde
yaadmz leme ve onun zamanna ok yakn
bir boyutunda seyahatte bulunabilir ve bu defa,
grdkleri yorum gerektirmeyecek kadar ak
olur. Bununla birlikte, insann karakteri, iinde
bulunduu durum, yer, zaman, gemi tecrbeleri, duygular ve birtakm zihn meguliyetleri,
ryaya kendilerinden bir eyler ilave eder.
507
Ryalar eittir. lk iki eidi, insann yaadklar, arzular, zihn meguliyetleri gibi tesirler
altnda grlen ve Kurnn karmakark dler dedii trdendir. ok defa hayal ve tasavvur
melekeleri, kt bir huyun tezahrlerine ekil
verir veya gemite meydana gelip insanda tesir brakan baz hadiseler hatrlanr veya insann
nn alamad duygular, arzular, drtleri,
korkular uykuda bir ekilde ortaya kar.
Bu karmakark ryalarn da bir mans olmakla birlikte, asl zerinde durulmas gereken
ryalar, sadk ryalardr. Bunlar, ok defa Cenab- Allahtan ya ikaz, ya mjde, ya yol gsterme eklinde mesajlar tar; gelecekten hale veya
halihazrda olup bitenlerden haberler getirir. Bu
ryalar, ok aktr ve unutulmaz. Allah Rasl
aleyhissalt vesselm, sadk ryay Peygamberliin 46 parasndan bir para olarak deerlendirir. Bilindii gibi O aleyhissalt vesselm,
23 yl sren peygamberlik hayatnn ilk 6 aynda
lh mesajlar ok ak olarak grd ryalar
vastasyla alyordu. Rasl olmayan nebler de,
genellikle bu ekilde sadk ryalar yoluyla mesaj
alrlar.
Pek ok ilm bulu, sadk ryalar yoluyla
gereklemitir. Mesel, diki makinesini icat
eden Elias Howe, bu makinede iplii nasl geireceini kefedemez. Derken, bir gece ryasnda kendisini bir yerli kabile arasnda grr.
Bu kabile kendisinden diki makinesinden iplii
geirmesini istemektedir. Bunu baaramamann
korkusu iinde iken, zerine doru gelen kabile
mensuplarnn ellerinde ularnda delik bulunan
mzraklar grr. Uyanr ve yapt makineye
takmak iin ucunda delik bulunan ok kk bir
mzrak yapar. Bir baka misal olarak, atomlarn yaps zerinde alan Niels Bohr, ryasnda
gnee ipliklerle bal ve onun etrafnda dnen
gezegenler grr. Uyannca, ryada grd ekille atomlarn yaps arasnda benzerlik olduunu artk kavramtr.
508
YUSUF SRES
Cz: 12, Sre: 12

235
5. Yakup, Oulcuum, diye cevap verdi,

bu ryan kardelerine sakn anlatma. Olur
ki, (kskanlkla) sana bir tuzak kurmaya
kalkarlar. nk eytan, insan iin apak
bir dmandr (ve onlar byle bir eye sevk
edebilir).
6. Ryana gelince: Rabbin seni seecek,
sana belli seviyede (ryalar dahil) eya ve
hadiselerin man ve yorumunu5 retecek
ve daha nce atalarn brahime ve shaka
tamamlad gibi, sana ve Yakup Ailesine
de nimetini tamamlayacaktr.6 phesiz ki
Rabbin, (her eyi) hakkyla bilendir; her hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunandr.7
7. Gerei arayanlar ve sorup ilgilenenler
iin Yusuf ile kardelerinin yaadklarnda
gerekten ok byk ibretler vardr.
8. Kardeleri, aralarnda toplanp yle konutular: Dorusu Yusuf ve kardei babamzn yannda bizden daha sevgili,8 oysa
biz, gl kuvvetli, (dolaysyla Onun iine
daha ok yarayan) bir ekibiz. Babamz, gerekten ak bir hata iliyor.
11. (Bu gr zerinde karar klp) babalarna geldiler ve Ey bizim babamz! dediler:
Geri sen Yusufu bize emanet etmezsin,
halbuki biz, her zaman iin onun iyiliini
isteyenleriz!
12. Ne olur, yarn onu bizimle gnder de
yesin isin, oynasn. Hi phen olmasn ki,
biz onu koruruz.
9. lerinden biri, Yusufu ldrn veya

onu yle bir yere brakn ki (geri dnp gelemesin). Artk babanzn tevecch yalnzca size ynelir; sonra da tevbe eder ve salihlerden olursunuz. dedi.
13. Yakup, Onu alp gtrmeniz, beni gerekten zer. mukabelesinde bulundu: Siz
Onu unutup kendinizle megulken bir kurdun gelip Onu yemesinden korkarm.
10. Bir dieri, u grte bulundu: Hayr,

Yusufu ldrmeyin. Onu bir kuyuya atn;
bakarsnz bir kervan onu alr gtrr. Eer
mutlaka bir ey yapacaksanz byle yapn!
14. Andolsun, dediler, biz byle glkuvvetli bir ekip iken eer bir kurt gelip
Onu yerse, bu takdirde vallahi bize yazklar olsun!
Cz: 12, Sre: 12
YUSUF SRES
5. Kinatn genel dokusu iinde her nesne ve hadisenin bir man ve muhtevas vardr. Her nesne
ve hadise, eya ve hadiselerin genel rgsnde bir
ilmik, bir atk fonksiyonu grr ve her nesne ve
hadisede Allahn niha bir gayesi ve ona takt
maslahatlar sz konusudur. Hibir ey mansz
ve bouna deildir, dolaysyla ans eseri olarak
meydana gelmez. Her ey, uurlu varlklar iin
mesajlar tar. Btn peygamberler ve bilhassa
asfiy denilen ve ilimle kalb safiyetini birletirmi
byk zatlar, eya ve hadiselerdeki many, onlarn yorumunu, tadklar mesaj ve Allahn onlardaki maksadn bilebilirler. Fakat bunlar iinde,
bu konuda Hz. Yusufun (a.s.) husus bir yerinin
olduu anlalmaktadr.
6. Hz. Yusufun ryas mevcut Kitab- Mukaddeste de geer; bir farkla ki, Kitab- Mukaddese gre Hz. Yakup, ryay Hz. Yusufun
gya kardelerine hkmetme arzusuna vermi
ve onu azarlamtr (Tekvin, 37: 10). Kurnn
ve Eski Ahidin Hz. Yusufun hayat ve misyonunu anlatlar arasnda bunun dnda daha
baka cidd farklar da vardr.
Eski Ahid, ne yazk ki, pek ok peygamber
hakknda ar ithamlar da ihtiva etmektedir. Mesel, Tekvin, 19: 3038, 27; 32: 2531; 38: 1518;
49: 4; II Samuel, 11; I Krallar, 11.
Eer Kurn inmemi, slm son olarak Hz.
Muhammed aleyhissalt vesselm ile gelmemi
509
ve Ulhiyet, Peygamberlik, hiret gibi iman

esaslarn btn boyutlaryla ortaya koymam
olsa idi, ne Allah gerekten tanyabilecek, ne
btn boyutlaryla peygamberlii bilebilecek ve
peygamberleri byklkleriyle idrak edebilecek,
ne asl mahiyet ve muhtevasyla lh Kitab
tanyabilecek, ne de Dinin dier iman esaslarn, ibadet dsturlarn ve dnya hayatyla ilgili
ahkmn gereiyle renebilecektik. Kurn,
btn nceki peygamberleri btn iman, iffet,
samimiyet ve byklkleriyle bize tantm ve
her birine iman mmin olmann art saymtr.
Bu sebeple, btn nceki peygamberler, kitaplar
ve slmn bu peygamberler ve kitaplarla gelen
ekilleri, Kurna, Hz. Muhammed aleyhissalt vesselma ve Onun getirdii slma ok ey
borludur. (Bu konuda ve daha te ayrntlar iin
bkn. Fethullah Glen, Sonsuz Nur, Peygamberlerde smet blm).
7. yetin, Cenab- Allahn Alm ve Hakm
isimleriyle bitmesi, bu srede bu lh isimlerin
n planda ve srenin ilim ve hikmet yrngeli
olduunu, ayrca Hz. Yusufun da ncelikle bu
isimlere mazhar bulunduunu ima eder.
8. Bir peygamber olarak Hz. Yakup (a.s.), oullarna sevgi gstermede ayrm yapyor deildi.
Fakat Hz. Yusuftaki ileriye dnk potansiyeli ve
onun nasl bir misyona namzet olduunu sezdiinden, ona daha ok ihtimam gsteriyordu.
510
YUSUF SRES
Cz: 12, Sre: 12
236
15. Derken, (babalarn raz edip) Yusufu

yanlarnda gtrdler ve Onu kuyunun derinliklerine9 brakma zerinde mutabakata
vardlar. (O, kuyunun dibinde iken) kendisine yle vahyettik: Hi phen olmasn
ki, bir gn gelecek ve bu yaptklarn hi
beklemedikleri ve olup-bitenin faknda olmadklar bir anda onlara hatrlatacaksn.
16. Akam karanl knce alayarak babalarna geldiler.
17. Muhterem babamz! dediler: Aramzda yara km ve Yusufu da eyamzn
banda brakmtk. Geri dndmzde
bir de ne grelim: Yusufu kurt yemi! Ama,
biz ne kadar doruyu sylyor olsak da, biliyoruz ki sen bize inanmayacaksn!
18. Yusufun gmleine baka bir kan bulatrp gelmilerdi. Babalar, Hayr! dedi,
belki nefisleriniz sizi aldatp bir ie srkledi. Artk bana den, gzelce sabretmektir.10
Sizin bu anlattklarnz11 karsnda yardmna mracaat edilecek sadece Allah var.
19. Derken, teden bir kervan geldi ve ilerinden birini su getirmesi iin kuyuya gnderdiler. Sucu kovasn kuyuya sald. (O da
ne? Bir olan ocuu kovaya tutunmu, yukar kyordu.) Sucu bard: Hey, mjde!
Bir civan! dedi. Onu bir ticaret mal olarak
saklayp korudular. Allah, ne yaptklarn
da, ne yapacaklarn da ok iyi biliyordu.
20. Nihayet Onu kelepir fiyatna, sayl bir
ka gm kurua sattlar. Kymetini takdir
edememi ve deerini pek dk tutmulard.
21. Onu satn alan Msrl, hanmna Ona
iyi bak ve kendisini aziz tut. Olur ya, bize
bir faydas dokunur veya onu evlt ediniriz. dedi.12 Bylece o lkede Yusufa aya-
n basaca salam bir zemin ve mhim

bir imkn verdik. Misyonu gerei Ona belli
seviyede, (ryalar dahil) hadiselerin man
ve yorumunu retecektik. Allah, neyi diler, neye hkmederse onu muhakkak yerine getirir. Ne var ki, insanlarn ou bunu
bilmez.
22. Derken Yusuf, tam ergenlik ve temyiz
ana ulat ve kendisine manev sahada
hakimiyet, btn meselelerde doru ve yerinde karar verebilme ve doru ile yanl
birbirinden ayrt edebilme kabiliyetiyle birlikte (bir tr) ilim13 bahettik. Kendilerini
iyilie adam, daima Allah gryormuasna ve Allahn kendilerini grdnn
uuru iinde davrananlar ite byle mkfatlandrrz.
Cz: 12, Sre: 12
YUSUF SRES
9. Kurnn neden Arapa olarak indii zerinde

dnrken Arapa kelime ve telffuzlarn many artrdn, man ile tam bir uyum iinde bir musiki oluturduunu da dikkate almak
gerekir. Mesel, daha nce geen (Hd Sresi/11:
44) Ey yer, suyunu yut! emrindeki yut kelimesinin asl eblidir ki, kelimenin telffuzundan, onun yutmak mansna geldii anlalabilir. nk, syleyite deta (ie doru) yutma
hareketi vardr. (Yutma, herkesin bildii gibi,
dudaklarda balar, azn iinden ve boazdan
aa devam eder. Ebli kelimesinin asl Be-LeAdr. Benin k yeri dudaklar, Lm (Le)nin
dilin ucu, Ayn (A)nn ise boazdr. Fiilin diil
emir ekli ebli ise Elif (E) ile balamaktadr ki,
bu harfin telffuzunda az alr, bu da yutma
adna ilk hareketi gsterir. Kelimenin sonundaki
, tam da boazdan aa yutma hareketi gibi
telffuz edilir.) Ayn ekilde, bu yette geen
ve kuyunun derinlikleri olarak verdiimiz ifadenin de asl, aybetil-cbbdr. aybet kelimesinde gerekten ie doru bir derinlik hemen
sezildii gibi, cbb kelimesinde de kuyuya den
bir insan veya cismin suya dedii anda kard cub sesini hemen iitiriz. Ksaca, Kurnn
kulland kelimeler otantiktir; mannn tam kalbdr.
10. Bir peygamber olarak Hz. Yakubun hi bir
infial gstermeden, fkeye kaplmadan hemen
sabr kuanmas, Onun peygamberliine gerek
bir delildir. Onun bu tavr ile, Turdan indiinde
kavmini buzaya taparken bulan Hz. Musann
sergiledii tavr, karlatrmaya deer. Daha nce
getii zere Hz. Musa (a.s.), zerinde Allahn
hkmlerinin yazl bulunduu levhalar deta
frlatp atm, hemen varp kardei Hz. Harunun sakalna yapp, onu ekitirmeye balam
ve kavmini, Benden sonra arkamdan ne kt
iler yapmsnz. Rabbinizin emrini arabuk
terk mi ediverdiniz? diye iddetle azarlamt (Arf Sresi/7: 150). Bu iki tavr arasndaki
fark, maruz kalnan hadiselerin niteliinde aramak gerekir. Hz. Yakup (a.s.), olunu yitirmi
gibiydi; Onu veren ve Onun sahibi Allah (c.c.),
511
ne zaman isterse Onu alabilirdi de. Ayrca, olunun lmediine dair cidd mitleri de vard.
Byle bir durumda insana den gzelce sabr
gstermektir ve Hz. Yakup (a.s.), bunun ok
gzel bir rneini sergilemitir. Fakat Hz. Musa
(a.s.), Tevhide kar bir ihtillle, Allahn bunca
yl saanak saanak gelen nimet ve ltuflarndan
sonra aradan 40 gn gemeden nemli sayda bir
grubun irtidadyla karlamt. te bu, hele bir
peygamberi ileden karmaya yeterdi. Dolaysyla her iki peygamber de, yapmalar gerekeni
yapmtr ve bunlar bizim iin birer derstir.
11. Hz. Yakubun oullar, srail Oullarnn ilk
atalardr. Onlarda bir kavim olarak srail Oullarnn genel karakterini bulmak mmkndr.
Bu karakterde, bu srede getii kadaryla,
menfi zellik ne kmaktadr: Kskanlk, gce
ve mala gvenip bunlar insanlar deerlendirmede l kabl etme ve yalan syleme.
Aslnda, bunlar ve bunlar gibi daha pek ok
menf sfat, her insanda vardr. Onda, bir yanda
melekleri de aan duru, saf ve ruhan bir cihet,
bir yanda da dnyann ocuu olmas itibariyle unsurlara, bitkilere ve hayvanlara bakan bir
baka cihet vardr. Dnya hayatn yaamas
iin yeme, ime ve tenasl gibi fonksiyonlarn
menei kuvve-i eheviye; kuvvet kullanma, fke,
tecavz ve mdafaa gibi fonksiyonlarn kayna kuvve-i gazabiye ve btn bunlarn stnde
kuvve-i akliye verilmitir ona.
nsan, ayrca acelecidir, tabir yerindeyse peincidir, nankrdr, unutkandr, neyi nereye
koyacan bilemez, yani zalimdir, cedelcidir, cahildir; hayr ve errin, iyilik ve ktlnn nerede olduunu bilemez ve ok zaman erre talip
olur. Sonra, yaamak durumunda olduu dnya
hayat temelde bir oyun ve elenceden ibarettir; oaltmann ve dnyalk mallarla karlkl
vnmenin hayatdr. Ve, bu hayat yaamann
vastalar olan mukabil cins, evlt, altn, gm,
para, kazan, ekin ve bineklere kar byk bir
tutkusu vardr insann. Nasl btn bu menfilikler, kendileriyle mcadele ede ede tekml
basamaklarn en zirveye kadar trmansn diye
512
YUSUF SRES
Yaratc tarafndan onun yaratl hamuruna katlmsa, ayn ekilde, kendisine verilen kuvveler
de, ayn maksatla snrlandrlmam ve hepsinin stnde, kendisini hep menfiliklere eken
ve kuvve ve istidatlarn erler ynne kanalize
etmee alan nefs-i emmare ve eytan gibi iki
mthi er g de irade ve ruhu zerine musallat
klnmtr. Onun gerek insanl ve saadeti, bu
menfiliklere kar mcadele verip, onlar mer
daire iine almada ve faziletlere mene yapabilmededir. Mesel, inat hakperestlie ve hakta
sebata, kskanlk hayrlarda yarmaya ve daha
faziletlilere yetimeye almaya; mal sevgisi ve
kuvvete tutkunluk, onlar doruda kullanarak
ebedletirmeye kanalize edilebilir ve edilmelidir.
Hz. Yakubun oullar, babalarnn tam terbiyesi altnda daha sonra bu noktaya gelmilerse
de, szn ettiimiz zellik, srail Oullar
tarihinde kendilerini byk lde daima gstermitir.
12. Bir belat mucizesi olarak Kurn- Hakm,
hadiseleri anlatrken onlarn kahramanlarnn
karakterlerini de kulland kelimelerle ortaya
koyar. 19 ve 29ncu yetlerden, Hz. Yusufu kuyuda bulup satanlarn hayattaki gerek deerlerden habersiz, insanlar tanmaktan ciz, firaset
ve basiret yoksunu nasl birer kaba l insanlar
olduklarn ve Hz. Yusufa muamele tarzlaryla
Cz: 12, Sre: 12
Onun deerini idraksizliklerine tabir yerinde

ise Kurn hayflanmay anlamak mmkn olduu gibi, Onu Msrda satn alan ahsn bu
szlerinden de onun idrak, firaset ve asaletini
sezmek de ayn ekilde mmkndr.
13. yette, manev sahada hakimiyet, btn
meselelerde doru ve yerinde karar verebilme,
doru ile yanl birbirinden ayrt edebilme kabiliyeti olarak evirdiimiz ve hemen btn
peygamberlere verilen hkm de, ilim de nekre
(belgisiz) olarak gelmektedir ki, bunlarn her ikisinin herkesin bildii trden bir hkm ve ilim
olmad aktr. Bu hkm ve ilim, daha ok
kalbin Allahla dorudan irtibat sebebiyle Allahn kalbe koyduu bir kabiliyet ve bilgidir ki,
yetin sonunda bunun muhsinlere, yani, btn
sz, davran ve kalb temayllerinde Allah gryormuasna ve Allahn kendilerini srekli
grdnn uurunda olarak davranabilenlere
verildii ifade buyurulmaktadr. Bu ilme, slm
terminolojide daha ok vehb ilim denir ve bu,
her peygambere Allah alem kendi misyonu
erevesinde verilir. yetin fezlekesinden, yani
son ve balama cmlesinden anlald zere,
dier mminler, bu hkm ve ilimden kalbruh hayat seviyeleri ve Allah ile mnasebetleri,
yette ifade buyurulduu zere, ihsandaki dereceleri lsnde nasipdar olabilirler.
Cz: 12, Sre: 12
YUSUF SRES
237
513
larn yapyordu. te, (kendisine byle bir

delil gstermi olmakla) fenal ve fuhu
Ondan uzaklatrdk. Dorusu O, Bizim
ihlsa erdirilmi kullarmzdand.14
25. (Yusufun odadan kmaya ynelmesiyle
birlikte) kapya doru koutular. (Yusufu
yakalamaya alan hanm) Onun gmleini
arkadan ekip yrtt. Kapnn yannda hanmn beyiyle karlaverdiler. Hanm atlp,
Ailene ktlk yapmak isteyenin cezas zindana atlmak veya daha baka pek ac bir cezaya arptrlmaktan baka ne olabilir? dedi.
26. Yusuf, Asl o benim nefsimden murat
almak istedi! diyerek, kendisini savundu.
Hanmn ailesinden o anda orada bulunan
bir kii15 gr beyan etti: Eer Yusufun
gmlei nden yrtlmsa, hanm doru
sylyordur; Yusuf yalancdr.
27. Yok, gmlek arkadan yrtlmsa, bu
durumda hanm yalan sylyordur, Yusuf
ise dorudur.
23. Bu arada, bulunduu evin hanm Onun

nefsinden murad almak istedi ve kaplar iyice kapatarak, Hadi, gelsene! dedi. Yusuf,
hi tereddtsz, Allah korusun! Dorusu
(einiz olan) efendim bana ok iyi bakt, ok
iyi davrand. uras bir gerek ki, zalimler
asla iflah olmaz! mukabelesinde bulundu.
28. Hanmn beyi, gmlein arkadan yrtldn grnce eine, Belli ki, dedi: bu,
sizin bir fendinizdi. Siz kadnlarn fendi
dorusu pek mthitir!
29. Yusufa da, Yusuf, sen bu ii unut; kimseye de bahsetme! tavsiyesinde bulundu ve
tekrar eine dnp, Gnahn iin balanma
dile. Byk bir hata iledin. diye konutu.
24. Hanm, Ona sahip olmay aklna koymutu ve btn dnceleri Onunla meguld. Yusufta da ona kar bir meyil uyanabilirdi, fakat O, (iffet ve doru davran
konusunda) Rabbisinin ak ve kesin delilini
grmt ve hanmdan kurtulmann hesap-
30. ehirde birtakm kadnlar, Duydunuz

mu? diyerek dedikoduya baladlar: Vezirin
hanm, uana gnln kaptrm. Sevda
atei barn yakm; kadn ldrm besbelli.
Dorusu bunu ona yaktramyoruz!16
14. eytan, Allahn rahmetinden kovulup da ebed hsrana mahkm edilince Allahtan insanlara
musallat olma izni ald ve muhls (ihlsa erdirilmi) olanlar dnda herkesi yoldan karaca
iddiasn savurdu (Hcr Sresi/15: 40; Sd Sre-
si/38: 83). Gerekten de Kurn- Kerim, teminat

altnda bulunan ve kurtulmas kesin kullar olarak ancak ihlsa erdirilmi bulunanlar zikreder.
Bunlar da, peygamberlerdir (Sfft Sresi/37: 40,
74, 128 vs.)
514
YUSUF SRES
Bu, phesiz peygamberler dnda herkesin

eytana uyup yoldan kaca ve kurtulamayaca mansna gelmez. Fakat, peygamberler dnda herkes, byle bir tehlikeye maruzdur ve
hayatnda u veya bu ekilde ve belli llerde
eytann tesirine girer. Byle bir tesire girdikten
sonra hemen tevbe ile ondan kurtulmaya bakmak gerekir. Peygamberlerdir ki, onlar masumdur ve eytan onlara asla tesir edemez.
Allah ihls, yani Dini tamamen Onun iin
ve Onun rzas istikametinde yaayp baka hi
bir eye alet etmemeyi emreder. Bu emir istikametinde gayret gsterenler, her yaptklarn
Allah (c.c.) iin yapanlar, yapmaya alanlar,
saffet ve samimiyet iinde Allaha ball aratranlar muhlistrler; ihls yolcusudurlar. Muhls, yani ihlsa erdirilmi olanlar ise, batan beri
iradelerini hep hayrda kullandklarndan, artk
btnyle ihlsa kilitlenmi olup, ihls zirvesine taht kurmu bulunanlardr (Sonsuz Nur,
2, 421). Kurn- Kerim, Hz. Yusufu, hem bir
ihsan, hem de bir ihls kahraman olarak zikretmektedir. yetin, evinde bulunduu kadnla
arasnda geen hadisede, Yusufta da ona kar
bir meyil uyanabilirdi, fakat O, (iffet ve doru
davran konusunda) Rabbisinin ak ve kesin
delilini grmt ve kadndan kurtulmann hesaplarn yapyordu eklinde evirdiimiz ksm,
O da hanma kar meyletmiti ki, Rabbisinin
brhann grd eklinde anlayanlar, hem sz
konusu ksm siyak ve sibak, yani ncesi ve
sonras, ayrca daha nce ve sonra gelen yetlerle
birlikte deerlendirememekte, hem burada geen
hemme kelimesinin man ve kullanln gzden
karmakta, hem de yetin fezlekesi olarak gelen,
Dorusu O, Bizim ihlsa erdirilmi kullarmzdand ifadesini de dikkate almamaktadrlar (Bu
konuda geni bilgi iin bkn. a.g.e., 419426).
yette, Hz. Yusufun grd ak ve kesin delil konusunda da farkl yorumlar yaplm
olmakla birlikte, bu delil Ona verilen hkm,
yani btn meselelerde doru ve yerinde karar
verebilme, doru ile yanl birbirinden ayrt
edebilme kabiliyeti ve ilim olsa gerektir. Yani O,
hangi durumda nasl davranaca, hangi davrann doru, hangisinin yanl olduu konusunda
Cz: 12, Sre: 12
kesin bir bilgiye sahipti. Dolaysyla yanlp da

yanl bir harekette bulunmas mmkn deildi.
15. bn Abbastan gelen bir rivayette, bu kiinin
henz konuma ana gelmemi bir bebek olduu
kaytldr. bn Abbas, drt kiinin konuma ana
gelmemi birer bebek iken konutuklarn syler:
sa ibn. Meryem (a.s.), Creyhin arkada, Yusufa
ahit olan kii ve Firavunun hanmnn salarn
taramakla vazifeli kadnn olu. Byle bir bebein
tam o noktada dile gelivermesini Cenab- Allahn
en zor nnda Hz. Yusufa bir ikram, bir mucizesi
olarak deerlendirmek mmknse de, Cbbanin
bu konuda yapt ve Fahr-i Raznin kabul ettii
itiraz yerinde grnmektedir. Bebein konumas
bir mucize olacandan delil olarak kfi gelirdi.
Ama Kurn, bu ahidin vezirin hanmnn ailesinden olduunu bildirmekte ve Onun ortaya koyduu delili nakletmektedir. Dolaysyla, bu ahidin
muhakemesi ve drstl sarayda kabul edilmi
biri olmas daha kabule ayan olsa gerektir.
16. Bu yette, kadn mennes (dii) olmas hasebiyle, ayrca Arapada oul mennes kabul edildii iin, cmlenin znesini tekil eden kadnlarla
ilgili olarak kle (dedi) fiilinin (iki kat) mennes,
yani klet eklinde gelmesi gerekirken, mzekker
(eril) gelmesi iaret etmektedir ki, kadnlar cemaati de olsa, aralarnda cidd ittifak bulunan bir cemaat g kazanr; o kadnlar topluluu, bir nevi
erkekler topluluu gibi olur (Lemalar, 241242).
Bu kullanm ekli, ayrca o dnemde Msr baehrindeki kadn hakimiyetini de gstermektedir.
Bilhassa msteriklerin tesiri altnda kalan veya
kendini beenmi baz szde ilim adamlar, Kurn- Kerimdeki bu trden ve benzeri baz kullanlar ne srerek, haa onda gramer hatas
bulunduu gibi cretkr iddialarda bulunabilmektedirler. Oysa bu gibi iddialar, ancak iddia sahiplerinin cehaletini gstermektedir. nk bu yette grld gibi, bylesi kullanlarda ok ince
manlar, nkteler ve gerekler ykldr. Dilde
nemli olan mandr; lafz, gramer gibi unsurlar,
mannn en gzel ekilde ifadesi iin kullanlr ve
ona gre ekillenir. Yoksa man, lfz ve gramer
iin deildir. Kurn- Kerim, her konuda olduu
gibi dil konusunda da nmze k tutmaktadr.
Cz: 12, Sre: 12
YUSUF SRES
238
515
eyi yapmazsa, baka yolu yok, kesinlikle

zindana atlacak ve kesinlikle aalanacak,
perian olacaktr.
33. Yusuf, (kadnlarn arzular ve planlar
karsnda) Allaha ynelip yalvard: Rabbim! Bunlarn beni yapmaya ardklar
eyi ilemektense zindan tercih ederim.
Eer fendlerini bozup beni onlardan kurtarmazsan, kayp onlara meyleder ve cahillerden (doru nedir, yanl nedir bilmeyen,
bilseler bile yapmamalar gerekeni bile bile
yapanlardan) olurum.
34. Rabbisi duasn kabul buyurup kadnlarn fendini Onun zerinden ekti. Hi
phesiz Odur Sem (her eyi, her duay
hakkyla iiten); Alm (her eyi, herkesin
durumunu hakkyla bilen).
35. Saray idaresi, gerei bilmelerine ve suun kimde olduunun delillerini gzleriyle
grmelerine ramen, bir mddet iin Yusufu
hapse atmay uygun buldular. 17
31. Aleyhinde dolaan dedikodular kulana

eriince hanm o kadnlar konana artt. Onlar iin mkellef bir sofra hazrlad ve
sofraya her biri iin bir bak koydu. Kadnlarn, ellerinde bak meyve ile megul
olduklar bir anda Yusufa, k karlarna! dedi. Kadnlar Yusufu grverince
hayranlktan dona kaldlar ve gzelliine
dalp, farknda olmadan ellerini kestiler:
Haa, Allah iin, bu bir insan olamaz; bu,
olsa olsa pek yce, pek kymetli bir melek
olabilir! dediler.
32. Evin hanm, te, dedi: kendisine
gnlm kaptrdm diye beni knadnz
gen! Onun nefsinden murat almak istediim dorudur; fakat O, smsk ismetine sarld (gnaha tek adm olsun meyletmedi).
Ama andolsun, eer kendisine emrettiim
36. Zindana Onun yanna iki de gen girdi. Bir gn ilerinden biri, Yusufa grd
bir ryay anlatt: Ryamda kendimi arap
yapmak iin zm skarken grdm. Bunun zerine dieri de, Ben de, dedi, ryamda bamn stnde ekmek tayordum
ve kular onu gagalyordu. Bu ryalarn
yorumu nedir, bize syler misin? Dorusu
biz seni ok hayrl, pek iyiliksever biri olarak gryoruz dediler.
37. Yusuf, (Bakn, imdi size yemek gelecek.) Size yemeniz iin ne zaman herhangi
bir yemek gelecek olmasn ki, onun ne ve
nasl bir yemek olduunu o gelmeden nce
size bildirmeyeyim. Bu bilgi, Rabbimin bana
rettiklerindendir. nk benim Allaha
(inanlmas gerektii biimde) inanmayan
ve hireti de inkr iinde bulunan bir halkn diniyle ve yoluyla hi ilgim olmad.18
516
YUSUF SRES
17. yetler, Hz. Yusufu anlatrken, bir yandan

da Onun yaad dnemdeki Msr ortaya
koymakta, orada nasl bir toplumun, nasl bir
idarenin bulunduunu gzler nne sermektedir.
Anlalyor ki, o dnemde Msrda lh Dinden
baz izler bulunuyor ve idar kademede bulunanlar bile, gnah nedir, gnaha girince ne yapmak
gerekir ve bunun gibi konulardan sz edebiliyorlard. Fakat bu haberdar olma, artk det
kabilindendi. Allah tannmas gerektii ekilde
tannmyor, Allah adna bir yce varlk kabul
edilse bile, baka pek ok tanrlarn varlna da
inanlyordu. hirete de inanlmas gerektii ekilde inanmyorlar ve doru hiret inancn reddediyorlard. Saray halk ve bakent sosyetesi,
tarihteki ve gnmzdeki emsalleri gibi ahlk
bir knt ve rmenin iinde idi. Kadnlar,
dnya nimetleri zerinde karlkl rekabet, dedikodu, elence ve ziyafetlerle meguldler. Evlerde kadn hakimiyeti vard ve onlarn uygunsuz
davranlar karsnda beylerinin yapt, Bu ii
brak! demekten ibaretti. darecilerin ve ailelerinin keyfi iin kanunlar hie saylabiliyor, hakszlklar ilenebiliyordu.
Cz: 12, Sre: 12
te Hz. Yusuf (a.s.), byle bir ortamda, ok

etin iffet snavlarndan geti. Bunlarn hepsini
baaryla verdi. Sarayda bir kle olduu halde,
kendisine soylu, zengin ve gzel kadnlardan
gelen daveti reddetti. phesiz bu, bir defaya
mahsus kalmad. Ama her defasnda direndi ve
onlara uyup sarayda kalmaktansa, byk bir gnl rahatlyla zindan tercih, hatt arzu etti.
ffet, ismet, doruluk, kadir-kymet ve iyilikbilirlikle kendisini kabl ettirdi.
18. Hz. Yusuf (a.s.), btn rasller gibi, Allahn
Dinini bakalarna anlatma hususunda karsna
kan her frsat deerlendiriyor ve insanlar nezdindeki itibarn bu ynde kullanyordu. yetten
anlaldna gre, nasl Hz. sa (a.s.), peygamberliine delil olan mucizeler iinde insanlarn
neler yediklerini ve evlerinde neler biriktirdiklerini de zikretmi ve kavmine Ne yediinizi ve
evlerinizde neyi biriktirdiinizi size haber veririm. demise (l-i mran Sresi/3: 49), ayn
mucize Hz. Yusuf (a.s.)a da verilmiti. O da,
dinini zindan arkadalarna tebli ederken, bu
mucizeyi anyor ve bu bilgiyi kendisine Allahn
verdiini belirtiyordu.
Cz: 12, Sre: 12
YUSUF SRES
517
239
nz eyler, sizin ve atalarnzn uydurduu

birtakm isimlerden ibarettir. Allah, onlarn ilh ve mabud olabileceklerine dair hi
bir delil indirmemitir. uras bir gerek ki,
mutlak manda hkmetme yetkisi sadece
Allaha aittir. O, Kendisinden baka hi bir
varla ibadet etmemenizi emretmitir. Budur doru ve her bakmdan salam din. Ne
var ki, insanlarn ou bilmemekte ve bilgisizce hareket etmektedir.
38. Ben, daima atalarm brahim, shak ve

Yakubun dinine ve yoluna uydum. Bizde
asla Allaha irk komak yoktur. (Bu Tevhid inanc ve insanlar bu inanca armas,)
Allahn bize ve aslnda btn insanlara ok
byk bir ltf u ihsandr; ama gel gr ki
insanlarn ou, (byle bir ltf u ihsandan
dolay Allaha) kretmemekte (ve bu arya msbet cevap vermemektedir).
39. Ey benim hapishane arkadalarm!
(Kinatn varlk ve idaresini) farkl farkl
rablere vermek ve bunlara ibadet etmek mi
makl ve hayrl olan yoldur, yoksa Tek ve
(btn varlk zerinde) mutlak hakim olan
Allaha m? 19
40. Onu brakp da kendilerine tapt-
41. Ey benim zindan arkadalarm! Ryalarnza gelince: lk soran arkada, efendisine eskiden olduu gibi yine arap sunacak;
dieri ise aslacak ve kular ban gagalayacak. Yorumunu istediiniz konuda artk
hkm verilmi bulunmaktadr.20
42. Yusuf, o iki arkadatan kurtulacana inand kiiye, Beni, (susuzluumu)
efendinin yannda anver! dedi. Fakat eytan, o kiinin bunu efendisine sylemeyi
unutmasna sebep oldu da, Yusuf bir ka
yl dana zindanda kald.
43. Derken, bir gn lkenin hkmdar,21
Ben bir rya grdm! dedi: Ryamda
yedi semiz inei yedi zayf inek yiyordu; bir
de yedi yeil baakla birlikte yedi kuru baak vard. Ey danmanlarm, bu ryam ne
manya geliyor beni aydnlatn, tabi rya
tabir etmeyi biliyorsanz.
518
YUSUF SRES
19. Allahn varl ve birlii iin bkn. Ek 9.

20. Mfessirler, yetten, ikinci rya sahibinin
gerekten rya grmedii, fakat grm gibi yalan syledii, yorumu duyunca da, bu defa grdn iddia ettii ryay yalanlad anlamn
karmlardr. Fakat bu yalanlama artk neticeye
tesir etmeyecei iin Hz. Yusuf (a.s.), Yorumunu istediiniz konuda artk hkm verilmi bulunmaktadr. buyurmutur.
Rya uydurmak, iki katl yalan ve ok byk
gnahtr. yetin ortaya koyduu ikinci bir gerek, tabirin rya iin ok nemli olduu ve ryann, peygamber gibi, zellikle baz ahslarn
tabirlerine gre tecelli ettii gereidir. Bu bakmdan, ryalar mutlaka rya tabirini iyi bilen kiilere yordurulmal ve kt ryalar anlatlmamaldr.
Hadis-i erifte, kt olduuna inandmz bir
rya grdmzde, bamza gelebilecek ktlklerden bizi korumas iin Allaha dua etmemiz
ve sadaka vermemiz tavsiye buyurulmutur.
Cz: 12, Sre: 12
21. Bu kral, tarih aratrmalara gre, Msrda

M.. yaklak 1700-1550 yllar arasnda hkmeden Hiksoslar hanedadndan bir krald. Hiksoslar,
Arap-Asya karm bir kavim olup, yaklak
1720-1710 yllarnda Suriyeden gelerek Msr
igal etmi ve Orta Dnem krallna son verip, idareyi ele geirmilerdi. Tebes yerine, Nil
deltasnda Avaris-Tanisi bakent edinmilerdi.
Bir buuk asra varan hakimiyetleri dneminde
Suriye ve Filistini de iine alan gl bir krallk
kurmular ve lkelerinde huzur, emniyet ve refah salamlard. Bunda Hz. Yusufun katks
ok byk, hatt birinci derecede olsa gerektir.
Atlarla ekilen araba yapmlar, fetihlerini bir
kale gibi kullandklar ylm ve pekitirilmi,
dikdrtgen eklinde toprak tabya ve koruganlarla
salama almlard. Hiksoslar, M.. 1550 civarnda Amasis Ie yenilerek iktidar kaybettiler ve
yerlerini Firavunlar ald. Bu tarihten itibaren Hz.
Musa gelinceye kadar srail Oullar iin iki buuk asr kadar srecek ikenceler dnemi balad.
Cz: 12, Sre: 12
YUSUF SRES
519
240
rakla bekleyen insanlarn yanlarna dnerim

de, onlar hem onun mansn renmi olur,
hem de senin kadr kymetini bilirler.
47. Yusuf, yle cevap verdi: Yedi yl, imdiye kadar olduu gibi ekinlerinizi ekersiniz. Fakat onu hasat ettiinizde, yiyeceiniz
az bir miktarn dnda kalan ksmn baanda brakr, depolarsnz.
48. Sonra bunun peinden yedi kurak ve
etin yl gelecek. Bu yedi yl, tohum olarak kullanmak zere saklayacanz az bir
miktarn dnda, daha nce depoladnz
rnn tamamn yiyip bitirecektir.
49. Sonra onun ardndan bir yl gelecek ki,
halk bol yamura kavuacak, skntlardan
kurtulacak ve bol bol meyve skp, hayvanlar saacaklar.
44. Bunlar, karmakark dler; biz byle dlerin mansn bilmeyiz. diye cevap
verdiler.
45. (Zindanda Yusufa rya soran) iki kiiden kurtulmu olan, onca zaman sonra
Yusufu hatrlad ve Bu ryann mansn
ben size bildiririm; hele imdi bana bir msaade edin! dedi ve ayrld.
46. (Doru zindana varp,) Yusuf, ey zsz doru mbarek insan! (diye sze girdi
ve yle devam etti:) Yedi semiz inei yedi
zayf inek yiyordu; bir de yedi yeil baakla
birlikte yedi kuru baak vard.22 Bu rya hakknda bizi aydnlatr msn! mit ederim ki,
bunun tabirini senden alr ve mansn me-
50. (Ryasnn tabiri kendisine anlatlnca) hkmdar, Onu bana getirin! dedi.
Hkmdarn elisi kendisini almak zere zindana geldiinde Yusuf, Hayr, nce efendine
dn ve ellerini kesen o kadnlarla ilgili gerek
ne idi bir soruver. Rabbim, hi phesiz onlarn fendlerini ok iyi bilmektedir. dedi.
51. Hkmdar, (kadnlar toplayp,) Ne idi
Yusufla aranzda geen? Onun nefsinden
murat almak istediinizde Yusuf size nasl
davranmt? diye sordu. Allah iin, haa,
biz Onun aleyhinde hi bir ktlk bilmiyoruz! dediler. Vezirin hanm da, te
imdi gerek ortaya kt. Ben, Onun nefsinden murat almak istemitim. Hi kuku
520
YUSUF SRES
yok ki O, drst ve sadk insanlardandr.

itirafnda bulundu.
Cz: 12, Sre: 12
52. Yusuf, (hanmlarn itiraflarndan haberdar olunca,) Baka bir ey iin deil, vezir
gyabnda kendisine asla ihanette bulunmadm ve Allahn hainleri hi bir zaman

hedeflerine ulatrmayacan bilsin diye
byle davrandm. dedi;
22. Tabir asndan, ryay anlatrken kullanlan

kelimeler de ok nemlidir. Bu sebeple Kurn-
Kerim, kraln ryasn hem kendi azndan hem
de sksinin azndan anlatt her iki yerde de,

onu ayn ekilde, ayn kelimelerle nakletmektedir.
Cz: 13, Sre: 12
YUSUF SRES
521
241
56. Bylece Yusufu Msrda yerletirdik ve

kendisine imkn ve iktidar verdik. Nerede
isterse orada makam tutar (emirleri btn
lkede uygulanr, diledii tasarrufta bulunurdu). Kimi dilersek ona bu ekilde husus
rahmetimizle muamele eder ve btnyle
iyilie adanm olarak, Allah grr gibi,
en azndan Onun kendilerini grdnn
uuru iinde davrananlarn mkfatn asla
zayi etmeyiz.
57. Bununla birlikte, iman edip, kalbleri
Allaha kar saygyla dopdolu olan ve btn hkmlerinde Ona kar gelmekten
saknanlar iin hiretteki mkfat hi phesiz daha hayrldr.
58. Gn geldi, (lkelerindeki ktlktan bunalan) Yusufun kardeleri Msra varp,
Onun huzuruna ktlar. Yusuf, onlar tand ise de, onlar Yusufu tanyamadlar.
53. Ve (ekledi:) Bununla birlikte, hi bir
zaman nefsimi de temize karmam. nk
nefis, daima ve srarla ktl emreder;
meer ki Rabbim, husus olarak merhamet
edip koruya. uras bir gerek ki Rabbim,
gnahlar pek ok balayandr; (bilhassa
inanm kullarna kar) husus rahmeti pek
bol olandr.23
54. Hkmdar, Onu bana getirin; kendim iin seip zel danmanm yapaym!
diye emretti. Yusufla konutuktan sonra
da, Bundan byle nezdimizde yksek bir
makam sahibi, tam itimat edilen bir mstearsn. dedi.
55. Yusuf, Beni bu lkede hazinelerin bana getir. nk ben, her bakmdan gvenilir, onlar ok iyi koruyacak ve bu ii de ok
iyi bilen biriyim. teklifinde bulundu.24
59. Yusuf, yklerini hazrlatp hayvanlarna

ykletti; kendilerine de, Bir dahaki sefere
arkada braktnz baba bir kardeinizi de
getirin. Grmez misiniz ki ben tam lyor,
verirken bol veriyor ve konuklarm mmkn olan en iyi ekilde arlyorum! dedi.
60. Ama onu getirmezseniz bilin ki, benden size bir kilelik bile zahire yoktur; o
zaman (lkeme ayak basp da) hi yanma
yaklamayn! diye de ilve etti.
61. Babasndan Ona izin almann bir yolunu bulup, bu ii baarmaya alacaz.
karln verdiler.
62. Yusuf, zahire len memurlarna dedi
ki: Onlarn, zahire karlnda verdikleri
mallar da yklerinin iine koyun. Ailelerine dnp de yklerini atklarnda ihtimal
bunu farkederler de, daha rahat ve gven
iinde bize tekrar gelirler.
522
YUSUF SRES
Cz: 13, Sre: 12
63. Yusufun kardeleri, babalar (Yakubun) yanna dndklerinde, Muhterem babamz, dediler, bir daha bize zahire verilmeyecek. Bu bakmdan ne olur, bizimle be-
raber kardeimizi de gnder ki, Onu vesile

ederek ihtiyacmz olan zahireyi alabilelim.
Onu gzmz gibi koruyacamza kesin
sz veriyoruz.
23. Bu szlerde, bir peygamberin Cenab- Allah

karsndaki edebini ve Onun yardm ve husus
rahmeti olmadan hidayete ulamann, ulatktan
sonra hidayette sabit kalmann mmkn olmadn iln etmesini gryoruz. Hz. Yusufun bu
szn, Peygamber Efendimizin, Kimse ameli
ile kurtulamaz. Ben de kurtulamam; fakat Rabbim beni rahmetiyle ve fazlyla kuatmtr.
(Buhar, Rikak, 18) hadis-i erifiyle bir arada
mtala edebiliriz.
davette bulunmutu. imdi Allah (c.c.), kendisine onu daha geni bir sahada ve daha etkili bir
ekilde tebli imkn sunuyordu. Fakat nce,
susuzluunun ve gvenilirliinin bilhassa saray
halk ve evresi tarafndan da ikrar, itiraf ve tescilini istedi. Sonra, ok iyi yerine getirebileceine
ve onu yerine getirmekle misyonuna tam hizmet
edebileceine inand bir vazife istedi. Bu ii talebi, tabi ki kesinlikle dnya adna deildi.
24. Hz. Yusuf (a.s.), ok byk dersler vermektedir. Onun ok byk bir mefkresi vard ki, o
da, bulunduu yerde Allahn dinini tebli etmek
ve hakim konuma getirmekti. Zindanda fedakrl, drstl, doru szll ve insanlara
srekli iyilik etmesiyle kendisini kabul ettirmi
ve bu konumunu mefkresi istikametinde kullanmt. Risaletini de ortaya koymu ve gerekli
Masumiyet, fazilet, daima bakalarnn iyiliini isteme ve insanlara srekli iyilikte bulunma,
gvenilirlik, doruluk ve ok defa husus bir ilim
Peygamberliin hususiyetlerinden olup, her ada onlarn vazifelerine miras olan, yani Allahn
dinini tebli sorumluluu altnda bulunanlar da,
bu hususiyetlere sahip olmak mevkiindedirler.
yle ki, bu hususiyetleri veya sfatlaryla halk
onlar kabul etmelidir.
Cz: 13, Sre: 12
YUSUF SRES
523
242
66. Hayr, dedi Yakup, eli-kolu bal ve

aresiz kalmadka Onu bana geri getireceinize dair Allah huzurunda salam bir sz
vermeden Onu sizinle asla gnderemem.
Onlar istedii sz verince de, yle dedi:
Allah konutuklarmza ahit ve gzeticidir; verilen szlerin yerine gelip gelmemesi
nihayette yine Onun iznine ve kudretine
baldr.
64. Yakup, dedi ki: Daha nce, Onun kardeini size inanp emanet ettiim gibi, imdi
de onu size emanet edeyim, yle mi? Ama
Allahtr gerek hayrl koruyucu ve O, btn merhamet edenlerin stnde mutlak
merhamet sahibidir.
65. Yklerini anca zahire bedellerinin ykleri iine geri konulduunu grdler. Baba,
baba! dediler, daha ne istiyoruz ki? te,
gtrdmz zahire bedelleri bize geri verilmi. imdi tekrar gidip evimize yeni zahire
alabiliriz. Kardeimizi de koruruz! Hem, bir
deve yk daha fazla alm oluruz. (nk
hkmdar, verdiini kii bana veriyor.)
Pek kolay bir alm olacak bu!
67. (Oullar yola karken de) u tavsiyede

bulundu: Oullarm! Varacanz ehre tek
bir kapdan girmeyin; bunun yerine farkl
farkl kaplardan girin. Geri ben, hakknzda Allahn herhangi bir takdirini asla geri
evirebilecek deilim. Mutlak manda btn hkm ve hakimiyet ancak Allahndr.
Ancak Ona dayanr, Ona gvenirim. Kendisine dayanp gvenecek bir g ve makam
arayan herkes (btn insanlar), ancak Ona
dayanp gvenmelidirler.
68. Babalarnn kendilerine emrettii ekilde ehre girdiler. Eer Allah haklarnda bir
takdirde bulunacak olsa idi, bu tedbirin Yakubun iinde hissettii bir ihtiyac gidermi olmann dnda onlara hi bir faydas
olmayacakt. Ama Yakup, kendisine rettiimiz husus bir ilme sahipti. Ne var ki,
insanlarn ou bu gerei bilmedikleri gibi,
(Allahtan gelen) ilme dayal olarak da hareket etmezler.25
69. Nihayet Yusufun huzuruna vardlar.
Yusuf, z kardeini ok scak karlad ve
ona husus muamelede bulunup, Bilesin
ki ben senin kardeinim; onlarn batanberi
yapageldikleri eyleri dert etme! dedi.
524
YUSUF SRES
25. Kaderin bizim iin neler sakladn biz bilemeyiz. Bize den, mevcut zahir artlara gre
davranmak ve gerekli tedbirleri almaktr. Eer
davranlarmzda lh buyruklar istikametinde hareket edersek, Kadere uygun olarak hareket etmi olur ve neticede onu tenkitle bamz
onun rsne vurmayz.
Yakubun oullar gsterili ve gl-kuvvetli
idi. Bir yabanc lkenin baehrine ayn kapdan
bir arada girmeleri dikkatleri zerlerine ekebilir,
halkta ve idarede kuku uyarabilir ve dolaysyla
bir zarara maruz kalabilirlerdi. Bu sebeple Hz.
Cz: 13, Sre: 2
Yakup (a.s.), bir tedbir olarak onlara farkl farkl kaplardan girmelerini tavsiye, peygamber ve
baba tavsiyesi emir niteliinde olduundan, emretti. Fakat Cenab- Allah (c.c.), mutlak hakimiyetini, O ne dilerse onun olacan ve bu dileme
karsnda beer tedbirin bir ie yaramayacan
itikad bir esas olarak hatrlatmakta, fakat Hz.
Yakubun davrann da tasvip edip, onu bir
ilme dayal davran olarak takdim buyurmaktadr. Ne var ki, insanlarn ou bu gereklerden
habersizdir ve Allahtan gelen ilme dayanmadan
hareket etmektedirler.
Cz: 13, Sre: 12
YUSUF SRES
243
525
liyorsunuz ki, biz bu yerde bozgunculuk karmak iin gelmedik; biz hrsz da deiliz.
74. Gelenler, Pekal, diye karlk verdiler,
eer yalan sylyorsanz, hrszlk yapann
sizdeki cezas nedir?
75. Cezas udur: O kap kimin yknde
bulunursa o ahs, mal alnann klesi
olur. Hrszlk zulmn ileyenleri biz byle cezalandrrz.
70. Yusuf, kardelerinin yklerini hazrlatp

hayvanlarna ykletti. Bu arada, (ok kymetli) su kabn da z kardeinin yknn
iine koydu. Onlar bir mddet yol gitmilerdi ki, bir grevli arkalarndan, Ey kafile!
Durun! Siz, hrszsnz! diye bard.
71. Hemen geriye, gelenlere doru dnp
aknlk iinde, Ne var? Neyiniz eksik?
diye sordular.
72. Hkmdarn merubat kab kayp; bulup getirene de bir deve yk mkfat var!
cevabn verdiler. Gelen ekibin bakan, Ben
de onu bulup getirmeye kefil oldum! dedi.
73. Allaha yemin olsun, dediler, siz de bi26. Bu yet, ok nemli dersler ihtiva etmektedir. Ksaca:
Bir Mslman, bulunduu ve bilhassa barndrld bir yerde bozgunculuk yapamaz.
76. (Kafile geri dnd ve Yusuf,) z kardeinin yknden nce dier kardelerinin
yklerini aratmaya balad. Su kab, en sonunda kardeinin yknde kt (ve bylece kardei yannda kalm oldu). te Biz,
Yusuf iin byle bir plan kurduk. Yoksa,
hkmdarn dinine (kanunlarna) gre kardeini alkoyamazd; fakat Allah ne dilerse
o olur (ve Allah, bir eyi dileyince onun sebeplerini de hazrlar). Biz, kimi dilersek onu
byle mertebe mertebe ykseltiriz. Ve her
bir bilgi sahibinin stnde daha iyi bir bilen
(ve hepsinin stnde her eyi bilen olarak
Allah) vardr.26/27
77. Ne diyelim! diye karlk verdiler:
almsa, daha nce kardei de almt.
Yusuf, bu isnatlarndan duyduu znty iine atp, bunu onlara belli etmemekle
birlikte kendi iinden, Siz, u anda kt bir
durumdasnz (da byle diyorsunuz). Ama
Allah, bu iddianzla ilgili gerei ok iyi bilmektedir. dedi.
78. Ey vezir! dediler: Bunun ok yal bir
babas var, (bu ekilde alkonulmasna ve
ayrlna dayanamaz). Ne olur, onun yerine bizden birini alkoy. Dorusu biz seni
anlayl, her bakmdan iyilie adanm biri
olarak gryoruz.
Din, ayn zamanda dnya hayatn da dzenleyen kanunlar mecmuas mansna da gelir
veya bu kanunlar mecmuas, Dinin bir boyutunu tekil eder.
526
YUSUF SRES
Kimse, bilhassa tamamyla bilmedii bir konuda son sz syleme iddiasnda bulunmamal
ve kendisi zerinde daha iyi bir bilenin olabileceini her zaman hesaba katmaldr. Bilme
konusunda her eyi kusursuz olarak bilen Hz.
Allaha varncaya kadar mertebeler vardr.
yet, Her bir bilenin stnde daha iyi bir bilen vardr. deil de, Her bir bilgi sahibinin
stnde daha iyi bir bilen vardr. demekle,
bilgi sahibi olma ile bilen olmann farkn ortaya koymaktadr. Bilgi ile ilim farkldr. lim, bir
muhassala, yani bilgilerin neticesinde ortaya kan kesin sonutur. Bu noktada Bedizzaman
hazretleri, Gerek yol gsterici lim, koyun
olur, ku olmaz. Koyun, yavrusuna verir hazmedilmi saf stn; ku yavrusuna verir kusmuunu. der. (Szler, Lemet, 981) Bilgi ise
malmattan ibarettir, yani ilmin malzemesidir.
27. Bu yetlerde anlatlan hadise hakknda birtakm yorumlar yaplmsa da, burada doru olan
tevcih, Allah alem u olsa gerektir:
70inci yette Hz. Yusufun kardeinin ykne koyduu kap iin sikaye kelimesi kullanlmakta, 72nci yette kayp merubat kabn aramaya kanlar ona suva demekte, 76nc yette
kardeinin yknden kan kap iin kullanlan
zamirle yine sikayeye atfta bulunulmaktadr.
Ayrca Kurn- Kerim, hadiselerdeki plan, te
Biz, Yusuf iin byle bir plan kurduk. demekle Allaha nisbet etmektedir. Bir baka nokta olarak, Hz. Yusufun su kabn kardeinin ykne
koymasyla, onu aramaya kanlarn kafileye
seslenmesi arasna, iki hadisenin birbirinin devam veya birbirine sebep-sonu olduu mansna
gelecek fe edat yerine, ikisini birbirinden ayran
ve arada daha baka eylerin de getiine iaret
eden, sonra mansna smme kullanlmaktadr.
Btn bunlardan karlabilecek sonu udur:
Kraln btn yetkilerini kullanan Hz. Yusuf
(a.s.), sarayda Krala ait olduu bilinen fakat
kendisine hediye edilmi olan veya kendisinin
kulland ok kymetli su kabn hediye olarak
kardeinin ykne koymutur. Saray grevlileri,
ihtimal onu korumakla sorumlu olanlar, kabn
yerinde olmadn fark edip de onu yaplan aramada da bulamaynca, onu bulup getirene bir
deve yk buday vadetmiler, bunun zerine
Cz: 13, Sre: 12
onu aramaya kanlar, buday almak iin dardan gelen kervanlardan phelenmilerdir. Hz.
Yakubun oullarnn ykleri arannca kap Hz.
Yusufun anne-baba bir kardeinin yknde km, bunun zerine Hz. Yakubun eriatna gre
Hz. Yusufun kardei sarayda alkonmutur. Burada Hz. Yusufun kardei masum olmasna ve
Hz Yusuf da bunu bilmesine ramen, mit edilen netice ve Hz. Yusufun misyonu asndan,
nasl Hz. Yusuf uzun yllar iftiralara katlanmak
zorunda kalmsa, kardei de bir sre bir sulamaya katlanmak zorunda kalacaktr.
Hadiseler belli bir neticeye gre cereyan etmitir ve btn hadiselere hkmeden Allahtr. Dolaysyla yette Cenab- Allah (c.c.), te Biz, Yusuf
iin byle bir plan kurduk buyurmaktadr. Bu,
bizim amzdan bir plandr ama, Hz. Allah (c.c.)
asndan ise hadiseleri ynlendirmedir, hadiselere
hkmetmedir, Onun icraatdr, kaderdir.
Kader, mminler hakknda daima hayr ykldr. Allah (c.c.), onlar iin takdir buyurduu
hayr neticenin alnmas yolunda, mminleri hatalarndan dolay Kaderin talarna maruz brakabilir. Bu talar, onlarn hatalarnn affna sebeptir.
te, Hz Yakubun Hz. Yusuf ve kardei dndaki
oullar, kardelerine kar hatalarn kuraklkla,
Msr yollarnda, kardelerinin hrszlk sulamasna maruz kalmas ve Onu Msr saraynda
brakmak mecburiyetinde kalmakla demilerdir.
Hemen arkadan gelecek olan yet, onlarn Hz. Yusuf ve ismi Ahd-i Atikde Bnyamn olarak geen
kardei hakknda hal iyi hisler beslemediklerini
ve Hz. Yusufa hal iftira atabilecek durumda olduklarn ortaya koymaktadr. Dolaysyla, onlarn Kaderden bir taa maruz braklmalar gerekmektedir. Onlar hakknda hayrl olan da budur.
Sonunda gerei btn aklyla grecek, babalar Hz. Yakubun Hz. Yusufa niye daha fazla
ihtimam gsterdiini anlayacak, Allahn tercihine
ve hakikate boyun eecek, bu kendi haklarnda
da hayrl olacak ve Allahn dini, Hz. Yusuf ve
kardeleri sebebiyle bir sre Msrda hakim hale
gelecek, nesilleri Msrda nemli mevkiler elde
edeceklerdir (Mide Sresi/5: 20). Bu kutlu hedef
iin asl ve en byk znt, sknt ve musibetlere katlananlar ise, rasl olmalar hasebiyle Hz.
Yusuf ve Hz. Yakuptur.
Cz: 13, Sre: 12
YUSUF SRES
244
527
81. imdi siz gidin ve babanza vararak deyin ki: Muhterem babamz! nan ki, olun
hrszlk yapt. Ancak bildiimiz, gzlerimizle grdmz bir hadiseye ahitlikte
bulunuyoruz. (Onu koruyacamza dair
sz verirken,) gelecekte ne olacan bilemezdik. Biz, gaybn bekileri deiliz ki!
82. Bize inanmyorsan, gittiimiz ve hadisenin getii ehrin ahalisine, istersen, birlikte geldiimiz kafiledekilere de sor. Biz,
gerekten doruyu sylyoruz.
83. Dnp, babalarna bunlar sylediler.
Yakup, (kendi iinden) dedi: Hayr, btn
bu olup bitenler, nefsinizin sizi srkledii bir i(in devamndan baka bir ey deil)! Bana den, yine gzelce sabretmektir.
yle umuyorum ki Allah, onlarn (Yusuf,
Bnyamin ve en byk kardeleri) hepsini
bana getirecek, beni btn kaybettiklerimle
buluturacaktr.28 nk O Alm (her eyi
en iyi ve hakkyla bilen)dir; Hakm (her hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunan)dr.
79. Yusuf, Allah korusun! diye karlk

verdi: Biz, malmz kimin yannda bulmusak onu alkoyarz. Aksi takdirde, uras bir gerek ki, byk hakszlk yapm
(zalim)lerden oluruz.
80. Nihayet, Yusufun Onu vermesinden
mitlerini kesince (aresiz oradan ayrldlar) ve bir tarafa ekilip aralarnda konumaya baladlar. En bykleri, Bilmez misiniz ki, dedi, babanz, bu hususta Allah
huzurunda sizden kesin sz almt. Daha
nce Yusuf hakknda da byk bir kusur
ilemitiniz. Babam, gelebilirsin deyinceye
veya Allah (kardeimi alp gitme veya lm
gibi) hakkmda bir hkm verinceye kadar,
buradan bir adm atmam. Allah, her zaman
en hayrl hkm verendir.
84. Onlardan yz evirmi, artk kendi halinde Vah Yusuf! Neredesin Yusuf? diyerek alyor, szlanyordu. zntsnden
alaya alaya gzlerine ak dt ve grmez
oldu.29 Oullarna duyduu kzgnl hi
belli etmiyor ve onu hep (bir diken yutar
gibi) yutuyordu.
85. Etrafndakiler, Allaha yemin olsun ki,
dediler, aradan bunca zaman geti, hal
Yusufu dilinden koymuyorsun. Bu gidile
ya kederinden eriyip gidecek, yahut da leceksin!
86. Yakup, Ben, btn dertlerimi, keder ve
hznm Allaha arz ediyor, Ona ikyette
bulunuyorum. Hem, Allahn bana retip
de bildiim yle eyler var ki, siz onlar bilmiyorsunuz. diye cevap verdi.30
528
YUSUF SRES
28. Hz. Yakup (a.s.), bir peygamber firasetiyle

btn bu olup bitenlerde lh bir sr olduunu
sezmi, Hz. Yusufun yllar nce kaybolup gidiine yanarken, bu defa iki olunun birden baka diyarlarda kalmasyla hadiselerin mutlu bir neticeye
doru yrdn farketmitir. nk, mmin
ve mminler cemaati hakknda, eer o mmin ve
mminler cemaati Allahn yolunda gidiyorlarsa,
hadiselerin gittike kararmas, ufkun birden alacana, yani mutlu sonun yakn olduuna iarettir. Karanln son noktas aydnlktr.
29. Hz. Yakubun Hz Yusufa duyduu, Cenab-
Allahn Rahmn ve Rahm isimlerinin tecellisi
olarak ok derin bir efkatti. Cenab- Allahn bu
iki ismi, btn kinat kucaklar, herkesin ihtiyacna cevap verir; varlklarn yollarn aydnlatr,
hayat rzklarn garanti altna alr ve onlardan
insan ve cinler gibi irade sahibi olanlar, kendi
hiliklerini kabul ettikleri srece, tkenmez rahmet kaynana ulatrr.
efkat, ok derin, ok duru, ok yce ve ok
mbarek bir histir. Bilhassa anne ve babalardaki
karlksz efkat hissi, kendi ocuklar sebebiyle
btn ocuklar kucaklayacak bir dereceye ulaabilir. Bu hissin aynasnda Cenab- Allahn engin
rahmeti yansr. nsann iini de yakan bu hissin
kavuruculuuna kar snak, Hz. Yakubun
dilinde ifadesini bulan Allahtr gerek hayrl
koruyucu ve O, btn merhamet edenlerin stnde mutlak merhamet sahibidir. hakikatidir.
(Mektubat, Sekizinci Mektup)
30. Ulv dertler ve zdraplarla dertke ve muzdarip olanlar, derde derman dertte bulmulardr.
Derman arardm derdime, derdim bana derman
imi, bu manda bir dertlinin syledii szdr.
Alvarl Muhammed Ltfi efendi hazretleri de,
Derd-i dernuma derman arardm;
Dediler derdindir, dermann senin.
der. Bu tr konular zerinde ok duran Bedizzaman hazretleri ise, ihtiyarlk halinde, srgnde, gurbette, dalar arasnda, gz mevsiminde ve
akam karanlnda iinde derin bir sz duyup
da,
Cz: 13, Sre: 12
Y Rab! Garbem, bkesem, zafem, ntvnem, allem, cizem, ihtiyarem, b-ihtiyrem!

El-amn gyem, af cyem, medet hhem
zi-derghet lh!
(Y Rab! Garibim, kimsesizim, zayfm,
gszm, hastaym, cizim, ihtiyarm, seeneim yok!
Aman diyorum, af dileniyorum; lh,
derghndan medet istiyorum!)
diye inledii anda, birden imann nru, Kurnn

iinde aktt bereketlerle, Allah bize yeter; O
ne gzel vekildir! ve Eer yz evirip giderlerse, sen Allah bana yeter. Ondan baka hibir
ilh yoktur. Ben, Ona dayandm, Ona gvendim ve O, Byk Arn Rabbidir. de! yetlerini
okur. Sonra da, nefsine yle seslenir:
Brak bre feryd, beldan kl tevekl:
zira feryat bel ender hat ender beldr bil!
Bel vereni buldunsa eer, saf ender vef
ender at ender beldr bil!
Madem yle, brak ekvay kret, n
belbil dem keyfinden gler hep gl-ml.
Ger bulmazsan, btn dnya cef ender
fen ender heba ender beldr bil!
Cihan dolu bel banda varken, ne barrsn kk bir beldan, gel tevekkl kl.
Tevekkl ile bel yznde gl, ta o da
glsn; o gldke klr, eder tebeddl.
(Brak bare feryad, beldan kl tevekkl. Zira feryat, bel iinde hata, hata iinde
beldr bil!
Bel vereni buldunsa eer, bel iinde at,
at iinde vef, vef iinde safdr bil!
Madem yle, brak ikyeti kret, nk
gller, iekler, yle blbllerin keyfinden
gler sanma;
Eer bely vereni bulmazsan, btn dnya bel iinde kayp, kayp iinde fnlik,
fnlik iinde cefadr bil.
Cihan dolu bel banda varken, ne barrsn kk bir beldan, gel tevekkl kl.
Tevekkl ile bel yznde gl, ta o da
glsn; o gldke klr ve deiir.)
Cz: 13, Sre: 12
YUSUF SRES
En byk bel veya dert, dert edilmesi gereken en byk mesele hiret meselesi, ebed hayat kazanma meselesidir ki, ite bu cihan dolu
bel varken, dnyev btn musibetler hi hkmndedir. Bedizzaman, bundan sonra, Mevln
Celleddin-i Rmden ve Ataullah skendernden nakilde bulunur. Mevlna yle der:
O, Ben Rabbiniz deil miyim? dedi; sen,
evet dedin. Nedir Evet demenin kr?
Devaml bel ekmektir.
529
Nedir Evet demenin srr? u demektir

ki ben, fakr u fen derghndaki derviler
halkasnn serzkiriyim.
Bedizzaman hazretlerinin Hkem-i Ataiyye

sahibi Ataullah skendernden yapt nakil ise
udur:
Onu kaybeden neyi buldu? Onu bulan
ise neyi kaybetti?
(Mektbt, Altnc Mektuptan)
530
YUSUF SRES
Cz: 13, Sre: 2
245
87. (Bir defa daha oullarn uurlad ve)

Ey oullarm! dedi: Btn melekelerinizi
kullanarak Yusuf ve kardei hakknda bilgi
edinmeye aln. Allahn rahmetinden asla
midinizi kesmeyin. uras bir gerek ki,
Ona inanmayan kfirler gruhu dnda hi
kimse Allahn rahmetinden mit kesmez.
88. Varp, yine Yusufun huzuruna girdiler
ve Ey vezir, dediler, bizi de, evimizi de
gerekten darlk ve ktlk vurdu; ama az bir
meblla gelebildik; fakat sen elimizdekine
bakmadan yine bize dolu dolu ver, sadakan
olsun! Hi kukusuz Allah, fazladan iyilikte
bulunanlar bol bol mkfatlandrr.
89. Yusuf ise, Hani o bilmezlik vaktinizde
Yusufa ve kardeine yaptklarnzn farkndasnz deil mi? deyiverdi.
90. Yoksa sen, evet sen, Yusuf musun?
diye haykrtlar. Ben Yusufum, bu da
kardeim! diye cevap verdi Yusuf: Allah,
bizi ltfuna mazhar etti. Dorusu u ki,
kim Ona kar derin sayg duyar, Ona kar gelmekten saknr ve Ona itaatla birlikte
bana gelenlere de sabrederse, hi phesiz
Allah, byle iyilie adanm ve Onu grrcesine davranan kimselerin mkfatn asla
zayi etmez.
91. Allaha yemin olsun ki, gerekten Allah
seni bize tercih etti;31 biz, baka deil, ancak
bir yanl iinde idik.
92. Yusuf, hemen sze girdi: Hayr! Bugn
size hibir knama yok! (Ben hakkm oktan hell ettim;) Allah da sizi affetsin. nk O, btn merhamet edenlerin stnde
mutlak merhamet sahibidir.32
93. imdi, bu gmleimle gidin ve onu babamn yzne srn, gz alacaktr. Sonra da, btn ailelerinizi toplayp birlikte
bana gelin!
94. Kafile yola kt. O anda babalar evresindekilere, Dorusu ben Yusufun kokusunu alyorum; sakn bana, sen bunamsn
falan demeye kalkmayn! dedi.33
95. Fakat yanndakiler, Vallahi, dediler,
sen hal o eski saflk ve aknlnda devam etmektesin.
Cz: 13, Sre: 12
BAKARA SRES
31. Ziya Paa, bu yetten hareketle, bir beyit der:

Zalimlere dedirtir bir gn Kudret-i Mevl:
Tellahi, lekad serakellah aleyn!
32. Peygamber tavrn, tabi olarak Hz. Yusufun

btn davran ve szlerinde grmek mmkndr. Karsnda hatasn itiraf edenlere bir peygamber olarak mukabelesi af oldu; onlar sululuk duygusu iinde brakmamak ve yaptklarndan dolay asla knama yoluna gitmemek oldu.
Bu, Allah ahlkyla ahlklanmann tecellisi olan
tavr, Allahn Son Elisi, btn peygamberlerin
en by Hz. Muhammed aleyhissalt vesselmda ok daha te bir ekilde tecelli etmi ve
O, Mekkeyi fethettii zaman, tam 21 yl kendisine bir an ktlkten geri durmam, kendisini
memleketinden karm, sonra zerine defalarca
sava ap ordular sevketmi, en sevdii insanlarn ahadetine sebep olmu ve artk haklarnda
verecei hkm bekleyen btn Kurey halkna,
Ben, bugn size Yusufun kardelerine dedii
gibi derim: Bugn size hibir knama yok! (Ben
hakkm oktan hell ettim;) Allah da sizi affetsin. nk O, btn merhamet edenlerin stnde mutlak merhamet sahibidir. Gidiniz, hepiniz
serbestsiniz! buyurmutur. Bu ayn tavr Mslman fatihler de fethettikleri lke halklarna
gstermilerdir. Bunun da en muhteem misallerinden biri olarak, Hz. Fatih Sultan Mehmet,
stanbulu fethedince, Ayasofyaya toplanm
bulunan Bizansllara ayn szlerle hitap etmi ve
onlara can, mal, ibadet emniyeti bahetmitir. slmn yolu budur.
Kurn- Kerim, kssalarn en gzel olan bu
531
kssa ile ok nemli dersler vermektedir. Mekkede Mslmanlarn ikencelerden en ok bunaldklar anda inen bu sre, bir yandan onlara
niha zaferi mjdelerken, bir yandan da Kureyli
mriklere, Muhammedle olan bu meselenizde
netice farkl olmayacaktr. Sonunda, Yusufun
kardelerinin Yusufa syledii gibi, siz de Ona
hatanz itiraf etmek zorunda kalacaksnz. Ama
O size asla farkl davranmayacaktr. hatrlatmasnda bulunmaktadr.
33. Daha nce baka mnasebetlerle de zerinde
durulduu zere, peygamberlerin mucizeleri ilm
gelimelerin niha snrn izmektedir. Bu son
iki yetten, eer Hz. Yakubun gz katarakt olmusa, Onu ameliyata gerek olmadan giderecek
bir maddenin varl ve grnt ve ses gibi, kokunun da nakledilebilecei karlabilir. Kurn,
bu konuda beeri tevik etmektedir.
Burada sorulabilecek bir soruya ve cevabna
da Bedizzaman hazretleri yle temas etmektedir:
Hz. Yakup, t Msrdan Yusufun gmleinin kokusunu ald da, Onun yaknndaki
kuyuya atldn neden gremedi?
Buna cevap, yine Hz. Yakuptan nakledilir:
Bizim halimiz imekler gibidir; bazen (ve
birden) grnr, bazen saklanr. Baz vakit
olur ki, en yksek mevkide oturup, her taraf
gryoruz gibi oluruz. Baz vakit de ayamzn stn gremeyiz. (Mektubat, 49)
Evet, peygamberlerin elinde mucizeleri yaratan da Allahtr. O dileyip msaade etmedike,

peygamberler de istedikleri zaman mucize gsteremezler.
532
YUSUF SRES
96. Derken mjdeci geldi ve gmlei Yakubun yzne srnce gzleri ald. (Bu
arada, dier oullar da geldiler.) Yakup,
Ben size, Allahn bana retip de bildiim
yle eyler var ki, siz onlar bilmiyorsunuz.
dememi miydim? dedi.34
Cz: 13, Sre: 12
246
97. Oullar, Ey bizim babamz! Bizim iin

gnahlarmzdan dolay Allahtan balanma dile. nk biz, gerekten byk bir
yanln iinde idik! itirafnda bulundular.
98. Yakup, Sizin iin ileride Rabbimden
balanma dileyeceim.35 Hi phesiz O,
afr (gnahlar ok balayan)dr; Rahm
(bilhassa tevbe ile Kendisine ynelen mmin kullarna kar husus rahmeti pek bol
olan)dr. karln verdi.
99. (Yakup ailesi, nihayet Msra ulat ve
kendilerini lke snrlar dnda istikbal
eden) Yusufun yanna vardlar. Yusuf, babas ile annesini kucaklad; onlara husus
muamelede bulundu ve gelenlerin hepsine
birden, Allahn dilemesi ve izni ile (her
trl korku ve zntden) emin olarak Msr (baehrine) buyrun! dedi.
100. Babas ve annesini tahtna oturttu.36
Onlarla birlikte btn kardeleri, Yusufun
nnde sayg ve makamna ballk ifadesi
olarak eildiler. Yusuf, Babacm! dedi:
te, kkken grdm ryann tabiri;
Rabbim, o ryay gerekletirdi. O, bana ne
byk ihsanlarda bulundu: beni zindandan
kurtard ve eytan benimle kardelerimin
arasn bozduktan sonra sizi lden getirdi
ve bizi buluturdu. Gerekten Rabbim, her
ne dilerse onu pek gzel ekilde ve insanlarn gremeyecei bir incelik iinde yerine
getirir. phesiz O, evet O, Alm (her eyi
hakkyla bilen)dir; Hakm (btn hkm ve
icraatnda pek ok hikmetler bulunan)dr.
101. Rabbim! Bana iktidar ve hakimiyetten
nemli pay verdin ve bana belli seviyede,
(ryalar dahil) hadiselerin man ve yorumunu rettin. Ey gkleri ve yeri yaratp,

deimez bir sistem ve prensipler zerine
oturtan! Sen, dnyada da hirette de benim sahibim ve gerek koruyucumsun.
Beni Mslman olarak vefat ettir ve beni
salihler iine kat!37
102. (Ey Raslm!) Btn bunlar, (gemie
ait, grp yaamadnz) gayb haberlerindendir ki, onlar sana vahiy yoluyla bildiriyoruz. Yoksa sen, btn o dzen kuranlar
yapmay planladklar i zerinde bir araya
geldiklerinde ve planlarn yaparlarken elbette yanlarnda deildin.
103. unu unutma ki, herkesin mmin olmasn sen ne kadar hrsla arzu etsen de,
insanlarn ou iman edecek deillerdir.
Cz: 13, Sre: 12
YUSUF SRES
34. En yaknlarnda bulunan insanlar tarafndan

anlalmamak ve bu insanlarn fizik yaknlk iinde uzakl yaamalar, peygamberler ve onlarn
mirass byk zatlarn kaderi gibidir. Fizik yaknlk ve bunun hasl ettii lfet, nsiyet, gzler
ve kalbler zerinde deta birer perde olmaktadr.
35. Kurn- Kerim, Peygamberimiz ve mmetiyle alkal olarak da, Eer onlar, nefislerine zulmetmek demek olan bir gnah ilediklerinde sana
gelseler ve gnahlarnn aff iin Allaha yalvarsalar, (o an ok yce, en byk) Rasl de onlar
iin Allahtan balanma dilese, bu takdirde Allah kullarnn tevbesine af ve fazladan mkfatla karlk veren ve Kendisine ynelen kullarna
kar pek merhametli olarak bulacaklardr (Nis
Sresi/4: 64) buyurur. Bir baka yet-i kerimede
de, Onlar iin dua et. Hi phesiz senin duan,
onlar iin bir huzur ve tatmin vesilesidir (Tevbe Sresi/9: 103) denir. Peygamberin mmeti iin
duas ve onlar adna gnahlarnn balanmasn
dilemesi ok nemlidir. Bir defa, onun duas Allah
katnda daha makbuldr. kinci olarak, onun dua
ve istifar, bir bakma mmetinden raz olduunu gsterecei iin, Cenab- Allah, onun rzasyla
raz olur ve raz olduklar hakkndaki dua ve istifar geri evirmez. Bu bakmdan, Hz. Yakubun
ocuklar, Ondan kendi adlarna istifar etmesini
istemektedirler. Bu noktada, phesiz onlarn da
istifar etmesi gerekmekle birlikte, hata ve gnah
ilediklerini iten itiraf edip istifar isteinde bulunmalar, bir bakma tevbe yerine geebilir.
Bununla birlikte, Hz. Yakup (a.s.), onlar hakkndaki istifar ileriye atmtr. Bunun sebebi u
olsa gerektir: Bir peygamber, en yaknlar iin de
olsa, Allahtan izinsiz ve onlarn haline tam vkf
bulunmadan dua da etmez, istifar da etmez. Cenab- Allah (c.c.), daha nce Hz. Nuh ve Hz. brahimle ilgili olarak getii zere (Tevbe Sresi/9:
114; Hd Sresi/11: 46), en yakn akrabadan, hatt
evlt ve ata/baba da olsalar, inanmayanlar iin istifarda bulunmay yasaklamtr. Bu sebeple, Hz.
Yakup, hem Allahn iznini beklemek ve hem de
ocuklarnn halini ve samimiyetlerini gzlemek
iin haklarnda istifar ileriye brakmtr.
36. Ahd-i Atikte Hz. Yusufun z annesinin,
kardei Bnyaminin doumu esnasnda vefat
533
ettii ve Msra gelen annesinin ise onun vey

annesi olduu belirtilir. Kurn- Kerim, bu konuda bilgi vermez. Fakat ok defa vey anneye
de anne denildii cihetle, bu doru da olabilir.
yette baba ve anne iin vlideyn yerine ebeveyn kullanlmas, bunun doru olduunu gsterebilir. nk daha nce de ifade edildii zere
(Tevbe Sresi, not 24), Arapada asl baba vlid,
anne vlidedir. Baba mansnda da kullanlan eb
ise, babalk, dede gibi anlamlara da gelir.
37. Hz. Yusuf (a.s.), dnya adna rahata kavutuu, en sonunda anne-babasyla da bulutuu
anda Cenab- Allahtan vefatn istemekle nemli
bir ders daha vermektedir. Her peygamber, ok
mhim bir misyonla gnderilir ve bu misyonu
eda edince de, artk dnyada daha fazla kalmann
bir mans olmad iin teyi ister. Demek ki,
ryasnn tevili knca Hz. Yusuf, misyonunun
bittiini dnmtr. Ayn ekilde Peygamber
Efendimiz de (s.a.s.), daha Mekkede iken Batn-
Nahlede kendisine cinlerden bir grup iman edince, daha nce insanlardan da inananlar olduu iin
misyonunun bittiini ve vefatnn yakn olduunu
dnmt. te, her insann yaratlnn gayesi
veya gayeleri vardr. Bu gayelerin en gzeli de,
Allahn adn duyurmak ve Onun yceltilmesine
almaktr. Bu misyonun kahramanlar peygamberlerdir. Dier insanlar da, hayatlarn onlarn
izinde ayn gaye urunda rglemelidirler. Ancak
bu gayenin tahakkuku iindir ki, hayatta kalmak
arzu edilebilir. (Sonsuz Nur 1: 6768)
Hz. Yusuf (a.s.), bu duasyla u dersi vermekte ve u tembihte de bulunmaktadr: Dnyann
en lezzetli saadetinden ok daha byk ve ekici
bir saadet ve ferahl bir vaziyet kabrin arkasnda
vardr. lm, ite bu saadete alan kapdr. Bu
sebeple, lmden korkmamal ve ondan tesi iin
almalyz.
Hz. Yusufun bu duas, Onun ok yce sddkiyetini, dnyann en parlak ve en sevinli
halinin bile ona gaflet veremediini, onu meftun
edemediini, dolaysyla yine hireti istediini
gstermektedir. (Mektubat, 269270)
Hz. Yusufun bu duasnda, btn nimetler
iinde en byk nimetin ve her zaman istenmesi
gereken eyin Mslman olarak can verip, salihlere katlabilmek olduu gerei de yatmaktadr.
534
YUSUF SRES
Cz: 13, Sre: 12

247
104. Sen, Kurn tebli etmene karlk olarak onlardan bir cret de talep etmiyorsun.
Hem o (Kurn), baka deil, btn uurlu
varlklar iin sadece bir ders, bir hatrlatma,
bir ttr.
105. (Kurnn dile getirdii iman hakikatlerine) gklerde ve yerde o kadar ok deliller
var ki! Fakat onlar, bu delillerle srekli i
ie, yan yana bulunduklar halde hep bir aldrmazlk iindedirler.
106. Onlarn ou, irk komakszn Allaha
inanyor da deillerdir.38
107. Acaba onlar, Allahn azabnn balarna gelip kendilerini bsbtn kaplamayacandan veya hi farknda olmadklar bir
anda Kyametin anszn balarnda kopuvermeyeceinden emin mi oldular?
108. (Ey Raslm,) de ki: te benim (iman,
ihls ve Tevhid) yolum: Ben, (kr krne
ve taklide dayal olarak deil,) grerek, delile dayanarak ve insanlarn idrakine hitap
ederek Allaha aryorum: ben ve bana
tbi olanlar. Ve Allah irkin her trlsnden tenzih ederim, asla Ona ortak tanyanlardan deilim ben.
109. Senden nce gnderdiimiz rasller
de baka deil, ancak memleketler ahalisi
iinden km ve vahye mazhar kldmz
birtakm erkeklerdi. Acaba (u mrikler)
yeryznde seyahat edip, onlardan nce gelen (ve kfr veya irkle birlikte zulmde
ve fsk u fcurda diretip de helk edilmi
bulunan) topluluklarn kbetleri nasl oldu,
hi bakmazlar m? (Dnyann ve dnya nimetlerinin fanilii ortada. O halde,) kalbleri
Allaha saygyla dopdolu olan ve Ona kar
gelmekten saknanlar iin hayrl olan elbette hiret yurdudur. (Ey insanlar!) Hal akletmeyecek, gerei grmeyecek misiniz?
110. yle oldu ki, (daha nce helk edilmi

bulunan topluluklara gelen) rasller, (o topluluklarn inkrda, zulmde ve fsk u fcurda diretmeleri karsnda,) her ey byle
gidecek galiba diye sanki mitlerini yitirme
noktasna geldikleri ve btn btn yalanlandklarna deta kanaat getirdikleri bir
anda kendilerine yardmmz ulaverdi. te
Biz byle dilediimizi kurtarrz; hayatlar gnah hasadndan ibaret sululardan ise
zorlu basknmz asla geri evrilmez.
111. Btn o rasllerin kssalarnda gerek
akl ve idrak sahipleri iin zerinde durulup
dnlmesi gereken bir ibret vardr. Bilin
ki Kurn, uydurulmu bir sz deildir. O,
kendinden nce gnderilmi bulunan (lh)
kitaplar (asl halleri, hal ihtiva ettikleri
Cz: 13, Sre: 12
YUSUF SRES
535
gerekler ve lh kaynaklar itibariyle) tasdik eder (ve esasen onlar da Kurna delildir). Ayrca o, aklanmas gereken her
eyi aklar ve imana, imanda derinlemeye

ak kimseler iin de batan sona bir hidayet
kayna ve ok byk bir rahmettir.
38. Kurn- Kerim, irki en byk zulm olarak ilan etmekte (Lokman Sresi/31: 13) ve irk
komadan Allaha inanmay kurtulu vesilesi
saymaktadr (Enm Sresi/6: 82). Fakat irkten
kurtulmak da kolay deildir.
eksikliklerle mall addetmek; Onu btn kinata sinmi sr bir ruh gibi ve kinat Onun
bir tezahr gibi grmek; ksaca, Onu gerektii
gibi tanmamak ve Ona ait olmayan sfatlarla sfatlandrmak irk olduu gibi; Ondan bakasna
ibadet etmek, baka varlk veya glerde kendilerine ait fayda ve zarar verebilme gibi hususiyetler
olduunu kabullenmek, dolaysyla bunlar nnde ibadet mansna gelecek ekilde ba emek;
baka varlk veya glere dua etmek de irktir.
Yine, ibadetlerimizde bilerek ve niyet temelinde
riya ve smaya girmek, yani ibadet ederken,
daha geni manda, Allahn dinini tatbik iddiasnda onu bakalarna gsteri, kendimizden bahsedilme, onunla birtakm dnyev maksatlar elde
etme vesilesi yapmak ve bunu niyet olarak tamak da (gizli) irktir. te, pek ok insan Allaha
inanma iddiasnda olsa da, bunlar ve bunlar gibi
irk eitlerinden kurtulamaz. Dolaysyla irk,
ok dikkat isteyen bir husustur.
irkin pek ok eitleri vardr. Allahtan baka

bir yaratc ve mutlak ynetici kabul etmek veya
yaratmada ve mutlak ynetiminde Ona yardmclar isnat etmek; kiilere, kinatn hayatnda kanun ad verilen baz itibar prensiplere, tabiata
ve onda var kabul edilen glere, maddeye, ruha
veya daha baka eylere yaratmada pay tanmak;
yeryz ve insan hayat dahil kinatn idaresinde Ona ortaklar komak; Ondan baka glere
hell ve haram etme yetkisi vermek; Ona doma, dourma, ocuu olma gibi insan sfatlar
bimek; Onun insan veya daha baka varlklarn
ekline girdii gibi inanlar beslemek; insan veya
baka herhangi bir varla lh sfatlar atfetmek;
Allah ihtiya ve cizlik gibi yaratlmlara ait
536
RAD SRES
Cz: 13, Sre: 13
248
13. RAD SRES
ekkede inen Rad Sresi, 43 yettir.

13nc sre olarak ismini 13nc yette geen rd (gk grlts) kelimesinden alr.
Dier Mekk sreler gibi, iman esaslar etrafnda
dner ve bu esaslarn bilhassa tabiatta ve insandaki delilleri zerinde durur.

1. Elif-Lm-Mm-R. (Kurna dahil olarak inen ve bu srede gelecek btn) szler, Kitabn yetleridir. Rabbinden sana indirilen (bu Kurn) gerein ta kendisidir,
buna ramen insanlarn ou yine de iman
etmemektedir.
2. Allah Odur ki, gkleri gzle grebileceiniz direkler, destekler olmadan ykseltti;1
sonra da Arn zerine istiva buyurdu2 ve
gnele ay (her birine kendine has hareket
biimleri ve vazifeler ykleyerek) emrine
rm etti. Her bir (gezegen), kendisi iin tayin ve takdir buyurulan bir sona ulancaya
kadar (yrngesinde) akp durmaktadr. O,
(tam bir sisteme koyduu kinattaki) her
ii ekip eviriyor, her eyi idare ediyor ve
gerein btn iaret ve delillerini detaylaryla aklyor ki, bir gn gelip Rabbinize
kavuacanza kesin iman edesiniz.
3. Yine Odur ki, yeri yayd; onun iinden
salam dalar ykseltti ve rmaklar aktt.3
Ve orada her bir rn ift ift kld, srekli olarak geceyi de gndze bryp duruyor. Btn bunlarda sistemli dnebilenler
iin hi kukusuz iaretler, deliller vardr.
4. Yerde birbirlerine yakn (ama ayn zamanda birbirlerinden ok farkl) kara paralar, ayrca zm balar, ekili ve ekim
iin araziler ve ayn kkten, ayn dalda salkm salkm fakat her biri kendine ait bir
dalckta kendi bana biten hurmalar vardr;

bunlarn her biri ayn su ile sulanmaktadr
ama Biz tat, gda ve kalite asndan onlar
farkl farkl yapar ve bazsn bazsna gre
daha tercih edilir klarz.4 Hi kukusuz
bunda da akln kullanan kimseler iin nice
dersler, nice iaret ve deliller vardr.
5. Eer hayret etmeni gerektirecek bir ey
varsa asl hayret edilmesi gereken, onlarn
Toprak olduktan sonra m, yani biz o zaman yeni bir yaratla m erdirileceiz!?
demeleridir. Onlardr nankrlk iinde Rabbilerine kfr iinde bulunanlar ve onlardr
boyunlarnda (balarn eip gerei grmelerine mani ve kendilerini kfre, neticede de
Cehenneme srkleyen) tasma olanlar. Onlar, Atein yrn ve yoldalardrlar, orada
Cz: 13, Sre: 13
RAD SRES
1. Btn gk cisimleri, tam bir dzen ve sistem

iinde ve hibir arzaya meydan vermeden hareket
ederler. Gkleri grnr direkler olmadan ykselten ve gk cisimlerini de ayn ekilde dmekten,
birbirlerine arpmaktan koruyan, onlar belli izgide hareket ettiren Allahtr. Allahn (c.c.) hikmet diyar olan bu lemdeki icraat genel olarak
muttarid (srekli ve ayn izgide) olduu iin, biz
kinat ve ondaki cisimlerin hareketlerini inceleyerek birtakm sonulara varr ve bu sonulara
sebep ve kanun ismini takarz. Yani sebep ve kanun dediimiz sonular, Cenab- Allahn kinattaki icraatnn birer unvanndan ibarettir. yet,
gzle grebileceiniz direkler, destekler olmadan
ifadesiyle bir bakma bu sonulara veya sebep ve
kanunlara imada bulunmaktadr.
Bununla birlikte, Cenab- Allah Kendi icraatyla, dolaysyla sebep ve kanunlarla asla bal deildir. Diledii anda diledii tarzda icraatta
bulunabilir. Dolaysyla, kinattaki sistemin ve
hayatn devam asla bu sebeplere ve kanunlara
bal deildir; onlara gvenerek ne yarnlar hakknda hkm verilebilir, ne de bir an sonra karmza ok farkl bir tablonun kmayaca garanti
edilebilir. te, Allahn tutmas olmasa, gkler
her zaman (yerin zerine) debilir. Bunun vuku
bulmamas veya Cenab- Allahn buna msaade etmemesi, btn kinatn Ona olan mutlak
itaatnn sonucudur. Modern bilim bu vakay
merkezka ve merkezek gleriyle izah etmektedir. Fakat bizim iin ok daha nemli olan, bu
konuda Einstein veya Newtonun mekanik ve
matematiksel izah veya kavramlarndan ziyade,
kinatn Allaha mutlak itaat ve bu itaatn altnda yatan mutlak ve evrensel rahmettir.
2. Arn ve Cenab- Allahn Ara istivasnn
mansyla ilgili olarak bkn: Bakara Sresi/2: 29,
not 28; Arf Sresi/7: 54, not 11.
3. yet, yerin iinden ifadesiyle, dalarn kklerinin yerin iinde olduunu ifade etmektedir.
kinci olarak, rmaklarn dalardan kaynamas, talarn, kayalarn lh emirlere ne derece itaatkr olduunu harika bir ekilde gstermektedir. Bu gerek, canl ve uurlu kalblere u mesaj
sunmaktadr:
537
Dalar, asrlardr srekli ve bol su aktan rmaklarn asl kayna olamaz. nk dalar
btnyle sadece su kayna bile olmu olsa,
yine de kendilerinden kan rmaklar birka yl
bile beslemeye kfi gelmez. Tek bir rnek olarak, tarihin bilinmeyen dnemlerinden beri hem
de llerden bol su aktarak geen binlerce kilometre uzunluundaki Nil nehrine dnyadaki
btn dalar su olsa yetmez. Yerin bir veya birka metre altna szabilen yamur da, rmaklarn
aktt su iin asla kfi deildir. Hibir tabi
sebep, yeryzndeki rmaklarn kaynan ve
beslenmesini aklamaya yetmez. u halde, bu
rmaklarn tek kayna Cenab- Allahn (c.c.)
tkenmez rahmet hazineleridir ve ok kk sebepleri ok byk neticeler adna istihdam eden
Allah, rmaklar Kendi grnmez hazinelerinden
beslemektedir.
Dalar, sv bir maddenin katlamasndan
olumutur. Peygamber Efendimize atfedilen
bir mnacatta, Yeri katlam, donmu suyun
zerine yayan (Allah) tesbih ederim! buyurulmaktadr. Yeryznn yaratl srecinde Allahn emriyle sv bir madde katlam, bundan
dalar ve kayalar meydana gelmi ve zamanla
dalarn ve kayalarn anmas, ufalanmas sonucunda da toprak tabakas olumutur. Sv
madde, zerinde iskn mmkn olmayacak derecede yumuak, kaya tabakas ise, kendisinden
istifade edilemeyecek lde sert idi. Bu bakmdan, Hakm ve Rahm olan Allah (c.c.), kaya ve
ta tabakasnn zerine toprak tabakasn yayd
ve onu canllar iin bir mekn kld. (Daha te
aklamalar iin bkn. Bakara Sresi/2: 29, 74, not
28, 78; Kf Sresi/50: 611; Nebe Sresi/78: 68,
not 23; nikak Sresi/84: 34)
4. Allah, bir eyden pek ok ey, pek ok
eyden de bir ey yapar. Mesel, itiimiz suyu
vcutta pek ok organlarn olumasnda kullanr, ayrca vcuda gda ve kan haline getirir. te
yandan, yediimiz pek ok yiyecekten deriyi ve
herhangi bir organ meydana getirir; bylece pek
ok ve eitli ey, Allahn emriyle bir ey olur.
Tabiatta her defasnda orijinal ve pek ok
538
RAD SRES
maksada ynelik icraat grrz. Bunlar, deta

sonsuz sayda fakat mkemmel ve kusursuzdur;
oysa bir eyin okluu mkemmellie manidir.
Ayrca bunlar, sonsuzca kolaylkla olur, fakat bu
kolayla ramen tam bir dzen ve henk iindedir. Yine, bu icraat hem ok hzl fakat salam,
yerli yerinde ve pek ok maksada yneliktir. Saysz denebilecek oklukta tr bir arada, ama her
biri, hatt pek ok trlerin her bir ferdi dierlerinden ayrt edici farklla sahiptir. Her bir hadise, her bir varlk, deta masrafsz ve insan iin
ok ucuza mal olmakta, fakat kinat deerindedir. Mesel, bir kiraz tanesinin meydana gelmesi iin gnee, yamura, havaya, topraa, kiraz
aac ve tohumuna, bu tohumun kiraz olabilme
zelliine ve btn bu unsurlarn ok esasl ibirliine ihtiya vardr. Ksaca, bir kiraz tanesi-
Cz: 13, Sre: 13
nin varl iin btn bir kinat gereklidir. Byle

iken, bunlar insana karlksz sunulmaktadr.
Trler ve fertler arasnda zaman ve mekn bakmndan ne lde mesafe bulunursa bulunsun,
hem en yksek derecede benzerlik, hem farkllk
sz konusudur.
oklua ramen sonsuz deerde sanat ve mkemmellik, mutlak kolayla ramen kusursuz
dzen, sistem ve henk, inanlmaz srate ramen tam bir denge, tenasp ve salamlk, sonsuzca oklua, karkla ve dalma ramen
mkemmel ferdlik ve ayrma (taayyn), akl
almaz ucuzlua ramen en yksek deer ve fiyat, Tek ve Benzersiz Yaratcnn eseri ve Onun
varlna, birliine, lim, rade ve Kudretine delildir. (Mesnev-i Nuriye, 32)
Cz: 13, Sre: 13
RAD SRES
539
249
dan dourma nna kadar) karnnda hangi

zellikte ne tadn ve rahimlerin neyi
atp neyi aldn, (hamilelik sresince) neleri ne lde eksiltip neleri fazlalatrdn
ve hamilelik sresine ne lde tesir ettiini
bilmektedir. Her bir ey, Onun katnda bir
l iledir.
9. O, gayb da ahadeti de (duyu tesini de,
duyularn alg sahasna gireni de) bilendir;
Mutlak Byk ve Yce-Akn Olandr.
10. ster iinizden biri szn gizlice sylesin, isterse bir bakas aktan konusun
veya biri gecenin altnda kendini (ve dncelerini, planlarn) gizlemeye alsn veyahut gndzn ortaya ksn, Onun iin
farketmez.
6. Bir de, kendilerinden nce ibret vesilesi

ve (Kurnda anlatlan, kendilerinin de bildii) cezalandrma vakalar gemi olmasna
ramen, gzellik iinde yaama dururken
Haydi, kendisiyle bizi tehdit ettiin azab
hemen getir! diye sana meydan okuyorlar.
Oysa senin Rabbin, her trl zulmlerine
ramen insanlar iin onlarn kavrayamayaca lde balamas olandr; bununla
beraber senin Rabbin cezalandrmas ok
etin olandr da.
7. Kfr iinde bulunanlar, (Peygamberlik
iddia eden) u kiiye Rabbisinden ak bir
delil (bir mucize) indirilmeli deil mi? diyorlar. (Raslm,) sen sadece bir uyarcsn
ve her bir halk iin, (seilip kendilerine gnderilmi) bir yol gsteren vardr.
8. Allah, her bir diinin (hamile kalma nn-
11. (Herkes, nnden ve arkasndan kendisini saran farkl durumlar arasnda hayatn srdrr ve) Allahn emri gerei onu
nnden ve arkasndan nbetlee takip edip
koruyan ve her szn, her yaptn kaydeden melekler vardr. Gerek u ki Allah,
bir topluluun durumunu o topluluk kendi
iindekini deitirmedike deitirmez.5 Allah, (yaptklarnn karl olarak) bir toplulua da bir bel isabet etmesini dilemise
onu da geri evirecek yoktur. nsanlar iin
onlar gerekten koruyup sahiplenecek Allahtan baka kimse bulunmaz ki.
12. Odur size imei hem korku verecek
hem de mide sevkedecek ekilde gsteren
ve yamur ykl bulutlar ina eden.6
13. Gk grlts, (yamur iin bir n hadise olarak) Ona hamd ile tesbihte bulunur
(btn atmosfer hadiselerinin Onun emri
ile meydana geldiini ve icraatnda Ona
hibir eyin, hibir tabi kanun ve cismin
ortak olamayacan ilan eder). Melekler
de, Ona kar sayg ve korku ile ayn e-
540
RAD SRES
Cz: 13, Sre: 13
kilde hamd ve tesbihte bulunurlar. Ayrca

O, yldrmlar gnderir ve onlarla diledii
kimseyi arpar. Byle iken, (o kfredenler)
hal Allah hakknda tartp durmakta ve

ileri-geri konumaktadrlar. Oysa O, cezas
pek etin olandr.
5. Batda ortaya kan hemen btn modern tarih felsefeleri, u esaslara oturmaktadr:
terminizmin aksine Kurn insan iradesine ve

davranlarna ncelik verir.
nsanlk, dz bir izgi halinde olsun, evrimler halinde olsun, kanlmaz olarak belirli ve
kesin bir sona doru ilerlemektedir.
Kurna gre biz, dnya ve bugn tarlasn

yakn gelecekte dnyada ve uzak gelecekte hirette bimek zere ekeriz. Dolaysyla tarih,
kendine ait amansz kanunlar deil, irad tercihlerimiz mecmuasdr.
Bu ilerleme ve tarih hadiseler, tarihin insandan bamsz geri evrilemez kanunlarna gre
olmaktadr. Bize den, eer tarihin aknda
kaybolup gitmek istemiyorsak, bu kanunlar
kefedip onlara itaat etmektir.
Tarihin getii (ilkel, feodal, kapitalist) btn
evreler, geilmesi kanlmaz olan evrelerdir.
Bu tr tarih felsefeleri, iinde bulunduumuz
sosyoekonomik ve siyasi artlar, tarih ve tabiatn dikte ettii en gllerin ayakta kalp
zayflarn yok olup gitmesini gerektiren nne
geilemez artlar olarak grmektedir. Eer bu
artlar u anda Baty n plana karmsa, ayakta kalmak isteyen toplumlar Batya ve medeniyetine ayak uydurmaya almaldr.
Post-modern tarih anlaylar veya tarihselcilik, fizikteki gelimelere paralel olarak izafilii n
plana karm da olsa, yine de tarihin kendine
has ve insandan bamsz kanunlarna olan vurgu devam etmektedir.
Oysa Kurn, tarihe tamamen farkl perspektiflerden bakar. Her eyden nce o, tarihi hadiselere gre deil, deimez birtakm prensiplere
gre yorumlar ve bu prensipleri ne alrken, dier tarih felsefeleri, hadiselerden, daha genel bir
ifade ile bizzat tarihten kalkarak tarihi yorumlar.
Bu yorumlarda, zaman ve artlarn etkisinin ve
subjektifliin hakim olaca aktr. kinci olarak, sz konusu tarih felsefelerindeki cebr de-
slm, toplumu uurlu, irade sahibi ve hem

kendilerine hem de bakalarna (Allaha ve canl
cansz btn dier varlklara) kar sorumluluu
olan fertlerin meydana getirdii bir btn olarak grr. Dolaysyla, toplumun tarihini yapan
toplumun kendisidir. Nasl her bir ferdin irad
tercihleri ve bu tercihleri istikametindeki davranlar, (Allahn fazladan yardmlar, af, rahmet ve mafiretiyle birlikte onun yakn ve uzak
geleceini tayin ediyorsa), bir toplumun bugnn, geleceini ve tarihini tayin eden de ayn
unsurlardr. te yet, bir toplumun durumunun
msbet veya menf istikamette deimesini, o
toplumun kendisini inan, itikat, ahlk, dnya
gr, davran ve yaay bakmndan deitirmesine balamaktadr. Peygamber Efendimizin,
Naslsanz, yle idare olunursunuz. (KenzlUmmal, 6: 89) hadis-i erifi de, ayn gerein siyas veya idar saha ile ilgili bir baka ifadesidir.
6. Kurn yetleri arasnda bazen bir mnasebet
yok gibi grnse de, aslnda derin ve temel bir
mnasebet vardr. Mesel, bu yetle ncesi ve
sonrasndaki yetler zerinde Arf Sresindeki
12 no.lu aklamalar nda yaplacak bir tefekkr, sz konusu yetler arasnda ne kadar gzel,
etrafl ve anlaml bir mnasebetin olduunu gstermeye yetecektir.
Cz: 13, Sre: 13
RAD SRES
541
250
ayakta tutup varlklarn devam ettiren)

kimdir? (ster istemez Allah diyecekleri
iin cevab kendin ver ve) Allah de! De
ki: Gerek bu iken Onu brakp da, bizzat
kendilerine bile ne fayda verebilme, ne de
kendilerinden bir zarar savabilme imkn
ve iktidar bulunan birtakm sahipler, koruyucular ve vekiller mi edindiniz? De ki:
Hi krle gren bir olur mu? Karanlklarla
nur hi bir midir? Yoksa onlar, Allah iin
Onun yaratt gibi yaratan baz ortaklar
buldular da, yaratma ii kafalarn kartrp gerek Yaratcy semelerine mani mi
oldu? De ki: Allah, her eyin yaratcsdr
ve O, (isimleri btn kinatta tecelli halinde) Tek ve hkm, gc her eyin zerinde
Mutlak Hakim Olandr.
14. Geerli dua, Ona yaplan dua ve geerli davet, Ona yaplan davettir. Mriklerin Ondan baka ynelip dua ve davette
bulunduklar putlar, onlara hibir ekilde
karlk veremez, (gler ve ahslar ise,
Allah msaade etmedike onlar iin hibir
ey yapamazlar). (Allahtan bakalarna dua
edenlerin) durumu, su azna ulasn diye
avularn nndeki suya doru uzatan kiinin durumu gibidir. Oysa (uzanp suyu
avulamadka) su, asla ona ulaacak deildir. Kfirlerin dua ve daveti, ite byle boa
gider.
15. Gklerde ve yerde her kim ve her ne varsa isteyerek veya istemeyerek, glgeleri de
sabah ve akam Ona secde eder.7
16. imdi onlara soruver: Gklerin ve yerin Rabbi (onlar yaratp sisteme koyan,
17. Gkten bir tr su indirir ve vadilerde

akp giden rmaklarn her biri onunla kapasitesine gre dolup akar. Dolu dolu akp
giden bu sular, zerlerinde kabaran kpkleri yklenir gtrr. nsanlarn ziynet veya
baka baz eya yapmak iin atete erittikleri madenlerin zerinde de buna benzer bir
kpk oluur. te Allah, hak ve btl byle bir temsille anlatr. Kpk fazla kalmaz,
yok olur gider; insanlara faydas olan ze
gelince, o yerde sabit kalr. Allah, ite byle
misaller verir.8
18. (Kendilerini babo, sahipsiz ve rehbersiz brakmayan) Rabbilerinin arsna
uyanlar iin gzel kbet ve en gzel mkfat (olarak Cennet) vardr. Bu arya uymayanlar ise (bilhassa hirette) balarna
gelecekler karsnda isterler ki, yeryznde
ne varsa hepsi ve bir o kadar daha kendilerinin olsun da, balarna geleceklerden
kurtulmak iin bunlarn tamamn versinler. Onlar iindir hesabn kts ve onlarn
barnaklar da Cehennemdir. Ne fena bir
yataktr o!
542
RAD SRES
7. Glge, gnein yeryz ile olan pozisyonuna gre uzayp ksalr ve dolaysyla bu uzayp
ksalma, varlklarn Allah karsndaki, aada
izah edilecek secde ve itaatine ok gzel ve anlaml bir misaldir.
Muhteem ve emsalsiz bir tarzda ileyen kinat arknda her bir eyin kendine has bir yeri
ve vazifesi vardr. Gne, ay, yldzlar ve btn
dier gk cisimleri, fevkalde bir sistem iinde
birbirleriyle tam bir mnasebet iindedir ve kendileri iin tayin ve tesbit buyurulan yoldan asla
ayrlmazlar. Elektronlardan galaksilere kadar
her ey, kendisi iin konan kanunlar erevesinde kendi yrngesini takip eder. Ayn ekilde
her bir insan da, doumu, bymesi, hayat ve
hcrelerden beyin ve kalb gibi organlarna kadar btn vcuduyla, yine kendisi iin tayin ve
tesbit edilen kanunlara uygun davranr. (Burada
bir daha hatrlatalm ki, kanun dediimiz ey,
eyann hareketinden kardmz sonu ve bu
hareketlere koyduumuz birer addr; Allahn
irade, emir ve icraatnn birer unvandr.)
Bu sebeple diyoruz ki, slm her eyden nce
kinatn dinidir, nk slm, lemlerin Rabbi
olan Allaha secde ve teslimiyetin addr. Gne,
ay, yeryz, ksaca insan vcudu dahil btn
varlklar, Allaha itaat iinde olduundan Mslmandr. nanmayanlar ve ateistler bile bu manda Mslmandrlar; nk onlarn vcutlar
ve biyolojik-fizik hayatlar da Allahn izdii
ereve iinde Onun koyduu kanunlara tbidir. Dolaysyla kinattaki her ey, isteyerek
veya istemeyerek, yani herhangi farkl bir seenei olmadan Allaha secde halindedir, Ona olan
teslimiyetini ilan etmektedir.
kinci olarak, daha nce pek ok yerlerde
iaret edildii gibi (Nis Sresi/4: 79, not 18;
Mide Sresi/5: 40, not 8; Enm Sresi/6: 38,
not 8), Cenab- Allah (c.c.), her ey zerinde
mutlak hakimdir. O, neyi dilerse onu yapar ve
nasl dilerse yle hkmeder. Her ne kadar bize
cz irade vermi olup, biz niyet ve davranlarmzn neticesini grsek de, btn bunlar da
Onun koyduu sebep-sonu kanunlar erevesinde olmakta, yani hangi sebebin hangi sonu-
Cz: 13, Sre: 13
cu, hangi davrann hangi neticeyi vereceini O

tayin ve tesbit etmi bulunmaktadr. nsan, bu
ereveden asla kurtulamaz; kinatn ileyiini,
sebeplerle sonular, dnce-inan-niyet-davran ve neticeleri arasndaki mnasebeti asla deitiremez. te bu manda da canl-cansz her
varlk yine Ona secde halindedir.
8. Yukarda not 6da da ksaca temas edildii gibi,
bu yette ve 12 ile 13nc yetlerde ortaya konan
temsiller, Arf Sresi 5458inci yetlerdeki misallerle benzerlik arz etmektedir. Her iki yerdeki
misallerde, Din ile kinat ve insan hayat arasndaki mutabakat erevesinde nemli gerekler
nazara verilmektedir. Bu yette gkten inen bir
tr su veya yamur lh vahyi, rmaklar ise bu
vahiyden farkl faydalanma kapasitesine sahip
zihinleri ve kalbleri sembolize etmektedir. Nasl zihinler, kalbler ve ruhlar, kapasitesine gre
yamur alan ve ondan faydalanan vadiler veya
rmaklar gibi ise, ayn ekilde bizzat insanlar da,
ilenmesi gereken madenler gibidir. lh vahyi
insanlara tayan peygamberler ve onlarn vrisleri, insanlar ileyen ve her birini kapasitesine
gre saflatran, saf birer gm, altn, elmas vb.
yapan maden ileyicileridir. Hem yamur sularn
alp aktan rmaklarda, hem de ilenen madenlerin zerinde fazladan ve atlacak kpk oluur;
insan tabiatnda da, aynen bunun gibi ilenme esnasnda ortaya kan pek ok zararl ve atlmas
gereken unsurlar vardr. Kpk veya atlmas gereken bu zararl unsurlar, hem hafif, hem deersiz olduundan yzeye kar ve yzeyde grnr;
o kadar ki, bazen altta akp giden suyu ve insanda
gzel huylar ve kabiliyetleri gizler. Btl, aynen
bu kpk ve atlmas gereken zararl ve fazla
madde gibidir. Fakat zahire, yani d grnme
bakarak hkm vermemek gerekir. Ne var ki,
insanlar ok defa zahire bakarak aldanrlar; oysa
nasl kpk ii bo olduundan patlayverir veya
kaybolup giderse, btl da ayn ekilde ii bo olduundan yok olup gitmeye mahkmdur (sr
Sresi/17: 81). Hak ise, bizzat kelimenin anlam ve
yapsndan da anlalaca zere kalcdr, sabittir
ve akp giden su gibi bulunduu ve ulat her
yerde hayata kaynaklk yapar.
Cz: 13, Sre: 13
RAD SRES
251
543
olarak verdiimiz her eyden (Allah yolunda

ve muhtalar iin) gizli ve ak infakta bulunur ve ktl daima iyilikle savarlar.9
Onlarndr niha hiret yurdu:
23. Sonsuz nimet ve ebed mutluluk cennetleri: bu cennetlere kendileriyle birlikte anne-baba ve atalarndan, elerinden ve
soylarndan salih olanlar da girer; yle ki,
melekler de her bir kapdan yanlarna varp
(yle derler):
24. (Dnyada iken) sabretmenize karlk
selm sizlere; ne gzeldir bu niha hiret
yurdu!
25. Sz verip balandktan sonra szlerinden dnp Allahn ahdiyle (vicdan irtibatlarn) skp atanlara, bununla kalmayp,
Allahn (insanlar arasnda) kurulmasn
ve korunmasn emrettii balar da kesip
koparan ve yeryznde bozgunculuk karanlara gelince: onlarn hakk rahmetten
ebediyen kovulmadr ve en kt yurt (olan
Cehennemdir).
19. imdi, Rabbinden sana indirilen (Kurn)n gerein ta kendisi olduunu bilen
kii hi kr olan gibi midir? Fakat ancak
gerek akl ve idrak sahipleridir ki, dnp
ders ve t alrlar.
20. Onlar, Allahn ahdini yerine getirirler
ve verip balandklar szden asla dnmezler.
26. Allah, (hikmeti ve imtihan gerei) kimi

dilerse ona bol rzk verir; (dilediine de) ksar da, az ve ll verir. Fakat onlar, (bu
gerein farknda ve uurunda olmadklarndan) dnya hayatyla sevinip marmaya
durdular. Oysa dnya hayat, hiretin yannda sadece basit ve deersiz bir geimlikten ibarettir.
21. Yine onlar, Allahn (insanlar arasnda)

kurulmasn ve korunmasn emrettii balar kurarlar ve korurlar; ayrca, Rabbileri
karsnda saygyla rperir ve pek kt bir
hesaptan korkarlar.
27. Kfr iinde bulunan o kimseler, (Peygamberlik iddia eden) u kiiye Rabbisinden
ak bir delil (bir mucize) indirilmeli deil
mi? diyorlar. De ki: uras bir gerek ki
Allah, kimi dilerse onu saptrr10 ve btn
kalbiyle Ona yneleni de hidayete erdirir.
22. Yine onlardr ki, Rabbilerinin rzasn

kazanma arzu ve itiyakyla (Onun yolunda karlatklar her zorlua) sabreder,
namaz btn artlarna riayet ederek vaktinde ve aksatmadan klar, kendilerine rzk
28. O (ok kymetli) insanlardr ki, iman

etmilerdir; kalbleri de daima Allah hatrlayp anmakla doygunluk ve huzur bulur.
Evet, bilin ki kalbler, ancak Allah hatrlayp anmakla doygunlua ve huzura erer.
544
RAD SRES
9. Bu son cmlenin pek ok manlar vardr. Ksaca:

Yaptklar her ktlk ve/veya iledikleri her
gnah hemen tevbe ile temizler ve silerler.
Ne zaman bir ktlk yapsalar, hemen arkasndan bir iyilik yaparak onu gidermeye bakarlar.
Kendilerine ktlk yapanlara iyilikle mukabelede bulunurlar.
Kendilerine vermeyene verir, gelmeyene gider
ve zulme uradklarnda affederler.
Fethullah Glen, canl slbuyla yle yazar:
A herkese aabildiin kadar sineni, ummanlar gibi olsun! nanla geril ve insana
sevgi duy; kalmasn alka duymadn ve el
uzatmadn bir mahzun gnl..!
Ktlkleri iyilikle sav; grgszce muamelelere aldr etme! Herkes, davranlaryla kendi karakterini aksettirir. Sen, msamaha yolunu se ve tre bilmezlere kar
licenap ol..!
Cz: 13, Sre: 13
Sevgiyi sevip dmanla dman olmak,

inanla coan bir kalbin en mmeyyiz vasfdr. Herkesten nefret ise, ya gnl eytana
kaptrmlk veya bir cinnet eseridir. Sen insan sev; insanla hayran ol..!
Hakkn sana kar muamelesini l kabul edip, halka kar yle davranmalsn. O
zaman halk iinde Hakla beraber olur, her
iki yalnzln vahetlerinden de kurtulursun... (l veya Yoldaki Iklar, 101102)
O, gerek bir eitim konusunda da yle der:

Bir milletin slahna fenalar imha etmekle
deil, nesilleri mill kltr ve mill terbiye
ile insanla ykselterek hizmet edilmelidir.
Din, tarih uuru ve gelenekler halitasndan
ibaret mukaddes bir tohumu yurdun drt
bir bucanda imlendirmedikten sonra,
imha edilen her fenann yerinde birka tane
yenisi ot gibi bitecektir. (a.g.e., 150)
10. Allahn dilediini saptrmas ile ilgili olarak

bkn. Bakara Sresi/2, not 10; yet: 2627, not 23;
Enm Sresi/6: 39, not 8.
Cz: 13, Sre: 13
RAD SRES
252
29. Onlar ki, iman ettiler ve imanlarnn gerektirdii istikamette salam, doru, yerinde ve slaha ynelik iler yaptlar: Ne mutlu
onlara ve sonunda varlacak gzel yer de
onlar iindir.
30. te (ey Raslm,) bu netice iin seni
kendilerinden nce nice benzer topluluklar
gemi bulunan bir topluluun iinde rasl
olarak gnderdik; Rahmna nankrlk ve
kfr iinde bulunan o insanlara sana vahyettiimiz Kurn ak ak okuyup anlatasn. De ki: O (Rahmn) benim Rabbimdir; Ondan baka hibir ilh yoktur. Ben,
btn varlmla yalnz Ona dayandm ve
dnm de sadece Onadr.
31. Kurn ki, (eer inanmayanlar inansn
diye lh bir kitapla) dalar yrtlecek
veya yeryz para para edilecek ya da
545
ller konuturulacak olsayd, bunlar ancak

onunla olurdu. Gerek u ki, (kinat ve insan
hayatyla ilgili) btn emir ve irade Allaha
aittir; (O, nasl dilerse yle emreder, yle
iler ve Onun her emrinde, her iinde pek
ok hikmetler vardr). u halde iman etmi
bulunanlar hal bilmezler mi ki, eer Allah
dilemi olsa idi, btn insanlar mutlaka hidayet ederdi? (Ama O, kimseyi inanmaya
zorlamaz; daima hikmet yrngeli davranr.
Bununla birlikte, inanmalarn arzu ettikleri
o kfirler Kurna ramen inkrda direttikleri iin, o mminler artk kimse inanmayacak diye) mitsizlie mi dtler? u da var
ki, (hidayete ehil olmayan) o kfredenler,
Allahn (slmn zaferi veya Kyametle ilgili) vadi gerekleinceye kadar, bizzat kendilerinin yaptklar iler, kurduklar dzenler
ve sistemler sebebiyle birtakm musibetlerin
balarnda patlamasndan veya yurtlarnn
yaknna inmesinden kurtulamayacaklardr.11
Allah, asla sznden dnmez.
32. (Raslm,) senden nce de nice rasllerle
alay edildi. Fakat (yaptklarndan vazgeer ve
yollarn dzeltirler mi diye) o kfr iinde
bulunanlara mhlet verdim; ama (yollarndan
dnmeyince de) onlar kskvrak yakaladm.
Benim cezalandrmam nasl oldu bir bak!
33. Her bir insann ne yapp ettiini, (gnah
ve sevap olarak) ne kazandn grp gzeten Allah m (onlar cezalandramayacak
da, byle isyan ve alay etmede diretiyorlar)?
Tutup bir de Allaha ortaklar kouyorlar.
De ki: (yle birine ilh demekle ilh olunuyorsa,) deyin durun! Yoksa (gerekten
baka bir ilh var da), O yeryzne ait bu
gerei bilmiyor ve siz de bunu Ona haber mi veriyorsunuz? Veya mansz, bo
lkrdlarla megul bulunuyor olmayasnz!
Dorusu, kfredenlere (inkr ve inanmama adna) bavurduklar hileler, kurduklar
546
RAD SRES
Cz: 13, Sre: 13
tuzaklar (eytan tarafndan) sslenip gzel

gsterilmekte ve (bu ekilde) onlar, hak yoldan alkonmaktadrlar. Allah her kimi sapknla mahkm etmise, artk onu doru
yola getirecek kimse yoktur.
34. Dnya hayatnda, niteliini tahmin edemeyecekleri cezalar beklemektedir onlar;

hiret azab ise, phesiz ok daha ardr.
Onlar Allaha kar koruyacak bir kimse de
yoktur.
11. Bu cmle, insanlk tarihindeki pek ok nemli vakalar anlama asndan olduka nemli ve
mucizevdir. Geree ve Allahn doru yoluna
tbi olmay reddeden inkrclar, bencilliklerini
tatmin iin yeni yeni yollar icat etmeye ve yeni
yeni dzenler kurmaya, sistemler ve vastalar
gelitirmeye devam ederler. Onlarn bu yaptklarn ifade iin yette kullanlan SaNeA, sanayi
kelimesinin kendisinden tredii fiildir. Her ne
kadar Kurn bu yette ilk muhataplar olarak
ncelikle Mekkeli kfirleri hedef alyor da olsa,
Kyamete kadar gelecek benzeri btn inkrclar da elbette yetin mulne dahildirler.
Kurnn hedef ald trdeki inkrclar, tarih
boyu slmla mcadele etmek iin yeni yeni
yollar bulmak ve ehvetlerini tatmin iin yeni

yeni vastalar retmekten, ayrca yeralt-yerst
servetlerini smrmekten geri durmamlardr.
Nihayet dev bir endstri kurmular, fakat kurduklar bu endstri, bilhassa silah endstrisiyle,
balarnda grlmedik musibetlerin kopmasna
yol amlardr. Bilhassa dnya savalar ve gnmzde korkun boyutlara ulaan nkleer ve
kimyasal silah endstrisi, insanln bugn ve
gelecei adna ok byk tehditlerdir. nsanlk,
Kurna gzlerini kapamaya devam ettii srece, bir ksm itibariyle daha korkun musibetlere
bizzat ve dorudan maruz kalacak, bir ksm itibariyle de bu musibetlerden u veya bu ekilde
etkilenecektir.
Cz: 13, Sre: 13
RAD SRES
253
547
ibadete aran ve Kitap Ehlinin de tasdik

etmesi gereken) bu Kurn, Arapa dilinde niha hkm ve hikmet kayna olarak
indirdik. Eer farz- muhal, sana limden
gelen bu kadar ak gerekten sonra, (Kitap Ehlinden olup da, Kurn kendi dillerinde ve istedikleri tarzda gelmedi diye ona
inanmay reddedenlerin) heva ve heveslerine kulak verecek olursan, bu takdirde Allah
karsnda ne bir dost, sahip ve yardmc, ne
de bir koruyucu bulabilirsin.
38. Senden nce de pek ok rasl gnderdik;
(onlar da melek deil, birer insand) ve onlar
iin de eler ve evltlar takdir ettik. Ayrca,
Allah izin vermedike herhangi bir Rasln
mucize gstermesi sz konusu olmamtr.
Her dnem iin bir takdir, her iin bir vadesi, her vadenin bir hkm vardr.
39. Allah, (takdir ve hkmleri iinde) neyi
dilerse onu siler, neyi de dilerse onu yerinde
brakr. Ana Kitap, Onun katndadr.13
35. Mttaklere vad olunan Cennetin durumu ise una benzer: (Aalarnn arasndan ve kklerinin) altndan rmaklar akar.
Aalarnn meyveleri gibi, glgeleri de bitevdir. te Allaha kar derin sayg besleyen
ve Ona itaatsizlikten saknanlarn kbeti;
kfirlerin kbeti ise, o malm Atetir.
36. Kendilerine daha nceden Kitap vermi
olduumuz o kimseler, sana indirilen (Kurn)dan memnuniyet ve sevin duyarlar.
Ama o gruplar iinde, o Kurnn bir ksmn inkr edenler de vardr.12 (Ey Raslm,) de ki: Ben, baka bir eyle deil, ancak Allaha ibadet etmek ve Ona hibir eyi
ortak komamakla emrolundum. Ben, ancak
Onu (Rab ve lh) tanr, Ona davet eder ve
btn varlmla ancak Ona ynelirim.
37. Grld gibi, (Bir Allaha iman ve
40. Onlara yaptmz tehditlerin bir ksmn

sen hayatta iken yerine getirip sana gstersek
de veya sen bunlarn hi birini grmeden seni
vefat ettirsek de, her halkrda sana den
tam bir tebli, Bize ait olan ise neticeyi tayin
ve herkese hak ettiini vermektir.
41. Hi grmyorlar m ki, (ilim, irade ve
kudretimizle) yerde tasarrufta bulunup,
onu etrafndan eksiltiyoruz?14 Allah hkmeder ve Onun hkmn denetleyecek ve
o hkmn icrasna mani olacak hibir g
yoktur. O, pek abuk hesap grendir de.
42. Onlardan ncekiler de tuzaklar kurmulard. Fakat Allah btn tuzaklar boa
kard gibi, daima Kendi hkmn ve
(onlarn anlayamayaca) en ince planlarn hakim klar. Her bir kiinin ne yaptn,
(sevap ve gnah adna) ne kazandn bilir.
O kfirler de, niha sonucun kimin lehine
olacan pek yaknda bileceklerdir.
548
RAD SRES
12. Kurn- Kerimde Arf Sresi 159, Kasas

Sresi 52 ve Ahkaf Sresi 10uncu yetlerde de
ifade buyurulduu gibi, Habeistan Hristiyanlarndan ve Medinedeki yahudilerden bazlar,
daha Hicretten nce ve Hicretin ilk yllarnda
slm kabl ettiler. Bunlar, bilhassa Kurnn
son vahiy ve Peygamber Efendimizin beklenen
son peygamber olduunu biliyor ve Kurnn,
ellerindeki kendi kitaplarn lh menei itibariyle tasdik etmesinden ayrca memnunluk duyuyorlard. Bununla birlikte, bu dnemde ilerinde Kurnn baz ksmlarn tasdik ederken,
baz ksmlarn ise ilerine gelmedii iin inkr
ederek slma girmeyenler de vard. yet-i kerime, bu gruplara iarette bulunmaktadr.
13. Allahn kendilerinden bitkileri, eyay karp tam bir mkemmellik ve sanatla ekillendirdii tohumlar, ekirdekler, kaynaklar, her bir
eyin lh limde kaytl ana dsturlar kitabna gre tanzim edildiini gsterir. Tohumlar,
kendilerinden meydana gelecek eylerin plan ve
programlarn ihtiva eder. Mesel, bir aacn tohumu veya ekirdeinde kendisine gre o aacn
meydana gelecei plan ve program kaytldr ve
denebilir ki, bu tohum veya ekirdek, kendisinden kacak aacn btn hayatn tayin edecek
lh dstur veya kanunlarn bir fihristidir. Bunun gibi, btn bir kinat aac iin de byle bir
ilk ve ana tohum veya ekirdek ya da plan ve
programlar mecmuas sz konusudur. Asl Allahn lminde olup, dallarn gemi ve gelecekle
birlikte gayb lemlerine de uzatan bu ilk tohum
veya ekirdee ya da plan, programlar, dsturlar ve kanunlar mecmuasna Kurnda mam-
Mbn (Apak lk Rehber) (Y-Sn Sresi/36:
12), korunur, deimez, sabit bir mecmua olmas asndan da Levh-i Mahfuz ad verilir. (Ayrca bkn. Enm Sresi/6, not: 12)
Bir bitki ve aacn tohum veya ekirdek halinde yer altnda imlenmeye durmasndan meyve
verdii na kadar geen hayat, onun tohum veya
ekirdeinin alm eklidir ve onun bu hayat,
meyvesindeki ekirdeine ayrca kaydolur. Biz
buna, bir varln hayat veya pratik/yaanan kaderi ya da, Kurndaki ifadesiyle, kitab- mbni, yani apak veya alm, aklanm kitab
deriz. te, iindeki her bir ey ve hadise ile kinat
iin de pratik veya yaanan bir kader ya da Kitab-
Cz: 13, Sre: 13
Mbn vardr. lh lmin yazd mam- Mbn,

btn bir varln meneine, onunla ilgili kanunlara, plan ve programlara iaret ederken, lh Kudretin kaleminden kan Kitab- Mbn ise, onun
btn bir hayatna iarette bulunur.
mam- Mbnin dikte etmesi, bir baka ifade
ile, lh Kaderin talimatyla lh Kudret, atomlar varlklar yaratmada kullanr. Her bir varln
lh limde bilgi halinde bir ilk ve ana varl
vardr; Kader, onun btn bir gelecek hayatnn
programn izer ve Kudret, onu bu programa
gre yaratr. Bu bakmdan, her bir varlk ve her
bir hadise, Allah gsteren apak bir iaret, bir
yettir. Yaratma veya varlklar Kaderin program
ve tayiniyle limden varlk sahasna karma, zaman denilen misal, yani madd olmayan lemlerle
madd lem arasnda yer alan ve ruhun ryalarda
ok defa girdii Misl lemine ait bir boyutta
cereyan eder ki, Kudret, Kaderin programlad
eylerden bazlarn bu boyutta icra edip, bazlarn da siler. te yet, bu gerei ifade etmektedir.
Varlklar, varln zaman denilen misal boyutunda veya eridinde kendilerine takdir edilen
sre kadar grndkten sonra bir baka lem
olan Berzah lemine nakledilirler. Btn bu
iler, lh limdeki Levh- Mahfuzun dstur
ve talimatlarna gre cereyan eder. Zaman eridinde veya Levh- Mahv ve sbatta srekli bir
deime sz konusudur. Varlk iinde muazzam
bir rmak halinde akan zamann asl ve z, lh Kudretin varlklar Kaderden kendi alanna
karmasnda, yazmasnda ve bu yazma iinde
kulland mrekkepte yatar. Yani o, yaratma
ilem ve srecinin bir boyutudur.
Nasl kevn lem veya lh icraat leminde
byle ana ve belirli kitaplar, yazlar veya hkmler
varsa, aynen bunun gibi, insan hayat iin de, tamamna Ana Kitap dediimiz hkmler, kaideler,
dsturlar mecmuas vardr. Bu Kitab tekil eden
dstur ve hkmlerin bazlar her zaman iin geerli ve deimez, bazlar da belli dnemlere hastr. Bu sebepledir ki Allah, insanlk tarihi boyunca
belli kavimlere belli peygamberler gndermi, onlardan her birine deimez dstur ve hkmlerin
yansra, o kavim ve dnemine has kaideler de
vaz etmitir. Btn bu dstur, hkm, kanun ve
kaideler, niha eklini Kurn ve Snnet eklinde
slmla almtr. slm, en son Peygamber Efen-
Cz: 13, Sre: 13
RAD SRES
dimiz Hz. Muhammed aleyhissalt vesselmn

tebli ettii ekliyle, lh Dinin son ve mkemmel, ayrca, Allahn insanlar iin olan nimetinin
tamamlanm ekli (Mide Sresi/5: 3) olduu
iindir ki, Hz. Muhammedin risaleti, btn nceki risaletlerin onlar z olarak kendinde barndran
meyvesidir. Bir baka adan, bu meyvenin ekirdei veya Onun risaleti, btn bir slm tarihi
olarak aa haline gelmitir. Dolaysyla nasl her
bir kavme, her bir tarih dneme ait dsturlar, kanunlar, hkmler var ise, gerek btn bu dnemlerin bir muhassalas, meyvesi olan Efendimizin
risaleti devresinde, gerekse onun srekli byyen
bir aa haline gelmi bulunan slm tarihi iinde her zaman ve art iin geerli kanun, hkm
ve dsturlar olduu gibi, belli dnemler ve artlar
iin geerli husus kanun, hkum ve dsturlar da
vardr. te, arta ve zamana gre bu husus kanun ve hkmlerin geerlilik kazanmasna nesh
ad verilir ki, bir bakma onun da en anlaml ve
zl ifadesi, yine bu yette yatmaktadr.
Btn bu gerekler erevesinde slm, hukuk adna u ana yolu izlemitir ve izler:
nceki lh kitaplarda bulunan veya hakim
bulunduu toplumda geerli olup da, kendi
asl dsturlaryla elimeyen kanun ve hkmleri ibka eder, yani yerinde brakr.
Kendi asl dsturlaryla elien kanun ve hkmleri deitirir veya slah eder.
Yeni hkmler koyar.
slm, yeni hkmler koyarken, hayatn hem
deimeyen hem de zamana ve artlara bal
olarak deien yanlarn nazara alr. Hayatn bu
deien yanlaryla ilgili olarak, yeni artlara gre
ve asl iman, ibadet, ahlk ve muamelt dsturlarnn nda gzden geirilebilecek hkmler
getirir. O, bu srecin nitelii ve ilemesi iin de
hukuk prensipler vaz etmitir (Bkn. Bakara Sresi/6, not 95; Mide Sresi/5, not 11). Ayn sre,
bizzat Raslllah Efendimizin risaleti dneminde
de ilemi ve baz yet ve hadisler, ihtiva ettikleri
hkm ve lfzlar veya yalnzca ihtiva ettikleri
hkm veya hkmleri ya da yalnzca lfzlaryla
ortadan kaldrlmtr ki, yukarda temas edildii
zere, bu ie nesh, hkm ortadan kalkan yet
ve hadislere mensuh, nesh iini yapan yeni yet
ve hadislere de nsih denmitir. Ayn kavramlar,
bizzat hkmlerin kendileri iin de kullanlr.
549
Unutulmamaldr ki Kurn, btn yetleriyle

Kyamete kadar mutlak bir hakimiyete sahiptir.
nsan hayat da, kvrmlar ve ykselip alalan
akntlaryla devam eden dinamik bir sretir.
Dolaysyla, her ne kadar nsih ayet veya hkmler Kyamete kadar her bir Mslman ve
slm toplumu iin niha hkm olarak bki ise
de, slmn btnyle hakim bulunduu bir toplum iin elbette geerli olan bu niha hkmlerin,
slmn teblii ve hayata hayat olma srecinin
her bir safhasnda mutlak manda nsih, onlarn neshettii fakat lfzlar bki yet ve/veya
hkmlerin ise yine mutlak manda mensuh
kabl edilip edilemeyecei, zerinde durulmas
gereken bir husustur. Herhalde, nesh hadisesi,
slmn tebli ve hayata hayat yaplmasnn bir
dinamii olarak grlmeli ve onun hayatn ak
istikametinde Kurn iinde srekli cereyan edip
edemeyecei, yani duruma, zamana ve artlara
gre nsihlerin mensuh, mensuhlarn ise nsih
olup olamayaca cidd olarak incelenmelidir.
14. Bu ifade, mfessirlerin de zerinde durduu
zere, pek ok manya aktr. Ksaca:
Kfredenlerin yurtlarna azap indiriyor ve
onlar drt bir taraftan krpp duruyoruz. Dolaysyla bu yet, Raslllah Efendimiz aleyhissalt vesselm zamannda Arabistann
merhale merhale mslmanlatn ve Mslmanlarn eline getiini ifade ettii gibi, yeryznn tamamnda da bir gn slmn hakim
olacana imada bulunmaktadr.
Yeryznde imarla ykm, hayatla lm,
ykselmelerle alalmalar, zenginlikle fakirlii
pepee getiriyor ve bylece onu niha sonuna
tadmz gibi, hi kimse ve hibir millet de,
iinde bulunduu refah ve mutluluk halinin
devaml olacan sanmamaldr.
Bir lke veya toplum, bilhassa ykla doru
limleri, rehberleri, mtefekkirleri ve iyi idarecilerden derece derece mahrum braklr.
Yerkre, artan derecelerde kutuplardan basktr.
Karalar ve dalk yerler rzgrlar ve yamurlarla, sahiller ise dalgalarla srekli andrlmakta, ekilebilir arazilerde ise derece derece
llemeler grlebilmektedir.
550
BRAHM SRES
43. Kfr iinde bulunanlar, Sen, rasl

olarak gnderilmi biri deilsin! diyorlar.
De ki: Benimle sizin aranzda ahit olarak
Allah yeter, bir de nezdinde Kitabn ilmi
bulunan(lar).15
Cz: 13, Sre: 14
254
15. Nezdinde Kitabn ilmi bulunan(lar), Kurn

hakkyla tanyan ve anlayanlar olduu gibi, Kitap Ehli iinde hem Kurna hem de kitaplarna
iyi niyetle yaklap onlar gerektii ekilde tanyan, dolaysyla Peygamber Efendimizin risaletini kabul edenlerdir.
14. BRAHM SRES
u sre, Mekke dneminin sonlarnda inmi

olup, 52 yettir. smini, 3541nci yetlerde
anld zere, Mekke ve gelecekteki halk iin
dua eden Hz. brahimden (a.s.) almtr. 5inci
yette, Hz. Musann (a.s.) misyonunun, kendi halkn karanlklardan a karma olarak
anarken, daha ilk yetinde Kurnn Hz. Muhammed aleyhissalt vesselma btn insanlar karanlklardan a karsn diye gnderildiini belirterek, Onun mesaj ve misyonunun
evrenselliini ortaya koymaktadr.

1. Elif-Lm-R. Bir Kitap ki, insanlar Rabbilerinin izniyle her trl (zihn, kalb, itima, iktisad ve siyas vb.) karanlklardan
nra, Azz (izzet ve ululuk sahibi, her ite
stn ve mutlak galip), Hamd (hakkyla
hamde ve vgye lyk) Olann Yoluna karasn diye onu sana indirmekteyiz.
2. (Azz ve Hamd olan) Allahtr ki, gklerde ne var ve yerde ne varsa Ona aittir.
(Niteliini bugnden kavramalar mmkn
olmayan) ok iddetli bir azaptan dolay
vay o kfirlerin haline!
3. Onlar, dnya hayatn hirete tercih

etmekte, (insanlar) Allahn yolundan alkoymakta ve o yolun eriliini (eri tannp,
keyiflerine gre erilip bklmesini) arzu
etmekte ve onu byle gstermeye almaktadrlar. Byleleri, doru yoldan pek uzakta
bir sapknln tam ortasndadrlar.
4. Biz her bir rasl, onlara gerei btn
aklyla anlatsn diye ancak kendi halknn dilini konuan biri olarak gnderdik.
Allah, her kimi dilerse saptrr ve dilediini
de hidayet eder.1 O, Azz (izzet ve ululuk
sahibi, her ite stn ve mutlak galip), Hakm (her hkm ve iinde pek ok hikmetler bulunan)dr.
5. Nitekim Musay da, Halkn karanlklardan nra kar ve onlara Allahn gnlerini2 hatrlat! diye yetlerimizle ve risaletine
Cz: 13, Sre: 14
BRAHM SRES
551
dair apak delillerimizle gndermitik. Hi

phesiz bunda, (Allah yolunda balarna
gelenlere ve zamana kar, bir de ibadet ve
itaatte devam iin) ok sabreden, (nimetlerinden dolay Allaha) ok kreden herkes

iin nice ibretler, nice apak iaretler vardr.
1. Cenab- Allahn diledii kimseyi saptrp,

dilediini hidayet etmesi hakknda bkn. Bakara
Sresi/2, not 10; 2627, not 23; Enm Sresi/6:
30, not 8.
ve helki gibi ok nemli ve ibret verici tarih

vakalar ve dnemler, Allahn nimetlerini yadrd veya musibetlerle sarst zamanlar, tarihin
hayat dnm noktalar, Kyamet ncesi ok
mhim olaylar vs.dir.
2. Allahn gnleri, milletlerin ykselii, d
552
BRAHM SRES
6. Hani Musa halkna demiti: Allahn

zerinizdeki nimetini hatrlayn ki, sizi Firavun oligarisinden kurtarmt; sizi (en
ar inaat, tamaclk ve tarla ilerinde
altrmak suretiyle) pek kt ikencelere
uratyor, erkek ocuklarnz boazlayp,
(kendi maksatlar istikametinde kullanmak
ve yerli Kptilerle evlenme mecburiyetinde
brakarak nfusunuzu azaltmak gayesiyle)
kadnlarnz sa brakyorlard. Gerekten
bunda sizin iin, (bir yandan dinde ve eriat- ftriyede gsterdiiniz ihmalle birlikte
gnah ve hatalarnzn neticesi olarak ceza,
te yandan, sonuta nemli bir hayra kap
aralayabilecek) ok byk bir bel (imtihan
ve tecrbe) vard.3
Cz: 13, Sre: 14

255
7. Hem, Rabbiniz size ne buyurmutu hatrlayn: uras bir gerek ki, eer krederseniz nimetimi hi phesiz arttrrm;
ama eer nankrlk edecek olursanz, bu
takdirde azabm kesinlikle ok etindir.
8. Musa dedi ki: Eer siz ve yeryznde
bulunan herkes nankrlk edecek olsa, bilin ki Allah, hibir yaratn krne asla
ihtiyac olmayan mutlak ve sonsuz servet
sahibidir; (bizatih Allah olmas hasebiyle)
her trl hamde ve vgye mutlak lyk
olandr.4
9. Sizden nce gelmi gemi topluluklarn,
Nuh kavminin, d ve Semdun ibret dolu
tarihleri size anlatlmad m? Ve onlardan
sonra gelen topluluklarn da? (Tarihin derinliklerinde kalm) bu topluluklar, (btn zellikleri ve tarihleriyle) ancak Allah
bilir. Kendilerine gnderilen rasller, onlara
apak gerekler ve delillerle gelmilerdi.
Fakat onlar, (bu gerekler ve deliller karsnda syleyecek sz bulamamann aknl iinde, fakat alay ve fke ile) ellerini
azlarna gtrp, Biz dediler, sizinle
gnderilen bu eyleri ret ve inkr ediyoruz.
Gerekten biz, bizi kabul etmeye ardnz bu eyler hakknda ok derin bir kuku
iindeyiz.
10. Kendilerine gnderilen rasller ise onlara
yle karlk verdiler: Gkleri ve yeri var
edip, deimez bir sistem ve prensipler zerine oturtan Allah hakknda phe etmek ha!
O, sizi (Kendisine inanmaya) aryor ki,
neticede gnahlarnz balasn ve (iinde
bulunduunuz helki hak eden durumdan
sizi kurtarp, Kendi katnda) belli bir sona
kadar size sre tansn.5 Onlar ise yle
karlk verdiler: Siz de bizim gibi ancak
birer beersiniz; bizi atalarmzn tapageldii
ilhlardan vazgeirmek istiyorsunuz. (Eer
iddianzda doru iseniz,) haydi bize ak ve
kar klmaz bir delil (bizi inanmaya mecbur edecek bir mucize) getirin!
Cz: 13, Sre: 14
BRAHM SRES
3. Bu yetin aklamas iin bkn. Bakara Sresi/2: 49, not 5658.

4. Hamd ve krn mans ve aralarndaki fark
iin bkn. Ftiha Sresi/2, not 7.
5. Cenab- Allahn (c.c.) bir toplulua belli bir
sona kadar sre tanmasyla ilgili olarak bkn:
553
Yunus Sresi/10: 98, not 19. Bu gerek gsteriyor ki, hibir fert veya topluluk iin mutlak
determinizm sz konusu deildir. Allah, herkes
ve her topluluk hakknda, kendilerini evreleyen
ve kendilerinden kaynaklanan artlara ve kendi
irad tercihlerinin yn verdii inan ve yaaya
gre hkmeder.
554
BRAHM SRES
Cz: 13, Sre: 14
256
11. Raslleri onlara yle karlk verdi:

Biz, evet, sizin gibi ancak birer beeriz.
Fakat Allah, kullar iinde her kimi dilerse
ona husus bir ihsanda bulunur. Sonra, Allah izin vermedike size herhangi bir delil
getirmemiz de sz konusu olamaz. Mminler, (her meselede) ancak Allaha dayanp gvenmelidirler.
12. Hem niye Allaha dayanp gvenmeyelim ki, takip etmemiz gereken yola bizi ileten Odur. Bize verdiiniz her trl eza ve
skntya hi pheniz olmasn ki sabredeceiz. Zaten tevekkl sahiplerine de den,
ancak Allaha dayanp gvenmektir.
13. Kfr iinde bulunanlar, kendilerine gnderilen rasllere bu defa yle dediler: Sizi
mutlaka ya yurdumuzdan srer karrz
veya bizim yolumuza, dzenimize dnersiniz. te bu noktada Rabbileri rasllere vahyetti: Kesinlikle o zalimleri helk edeceiz.
14. Ve sizi koruyup, mutlaka yeryznde
yerletirecek, (gven altna alacaz). Bu
sz ve netice, Benim her ey ve her i zerinde mutlak hakim ve gzetici olmamdan
korkan ve tehdidimden de saknan, (dolaysyla ona gre davranan)lar iindir.
15. ki taraf da, kendi adna bir zafer (kimin hakk temsil ettii ve hakl olduunu
apak ortaya koyacak bir hadise meydana
gelmesi) dileinde ve tevesslnde bulundu
ve neticede her bir zorba, inat zalim hsrana urad.
16. bununla da bitmez; ardndan (o her bir

zorba, inat zalim) Cehenneme girecek ve
orada kendisine kanl-irinli su iirilicektir.
17. Bu suyu az az yutmaya alacak, fakat
boazndan geiremeyecek;6 ayrca, lm
her bir yandan kendisini saracak, fakat lemeyecektir. Bundan baka, onu bekleyen
pek ar bir azap daha vardr.
18. Rabbilerine kfr iinde bulunanlarn
durumu una benzer: Onlarn btn yaptklar bir kl yn gibidir; frtnal bir gnde
rzgr onu iddetle savurur. Kazandklarndan hibir eyi ellerinde tutmaya muvaffak
olamazlar. te budur asl kayp, bsbtn
sapknlk.
Cz: 13, Sre: 14
BRAHM SRES
6. zellikle Muhammed Esed gibi birtakm modern yorumcular, hiretle alkal hemen her
Kurn ifadeyi mecaz olarak grme temaylndedirler. Mesel Esed, kanl-irinli suyu, en ac
bir zdrap suyu olarak yorumlamaktadr. Bu
tavr, biraz da hiret hayatn ruh bir hayat olarak grme dncesinden ileri gelmektedir. Oysa
gerek byle deildir. Yani, dirilme hem ruhen,
hem de bedenen olacak ve insanlar, hiret hayatn hem ruh, hem de bedenleriyle yaayacaklardr. u kadar ki, dnya hayatnn lleriyle
hiret hayatn lp tartmak ve onun gerek
mahiyetini anlamak mmkn deildir. Dolaysyla Kurn, bu hayat bizim dnyada kullandmz nesneleri nazara vererek ve kullandmz
kelimeleri kullanarak anlatr. Ne zaman orada
kendilerine rzk olarak (koku, tat, renk, ekil
ve lezzete birbirinden farkl ve her defasnda
tazelenip yenilenen) meyvelerden ikram edilse,
Bu, bize daha nce de ikram edilmiti! derler.
nk meyveler onlara, (ne olduunu bilmedikleri bir yiyecekle itahlar gitmesin, lezzetleri azalmasn diye) dnyadakilere ve bir nce
ikram edilenlere ekilce benzer olarak sunulur.
(Bakara Sresi/2: 25) yetiyle ilgili olarak bn
555
Abbas (r.a.), Cennetin btn nimetleri dnyadakilere benzer, fakat onlardan btnyle
farkldr. der. Mesel, Cennette onun ehlini
tatmin adna her trl (Cennete yarar) yiyecek
ve iecek, szgelimi su, st, bal, meyve vardr.
Bunlar, burada dnyada tkettiklerimize benzeseler de, btnyle hirete aittirler; dolaysyla
gerek mahiyetlerini burada kavramamz mmkn deildir. Ama bu nimetler hem ruhen hem
bedenen tadlacak, bu nimetler gibi, ruhumuz
da bedenimiz de o leme has nitelikte olacaktr.
Bunun gibi, Cehennemde de kanl-irinli su ve
Kurnda zikredilen dier azap unsurlar aynen
vardr; fakat bunlar da yine o leme has olacaktr. Dolaysyla, btn bunlar mecaz olarak ele
alp farkl birer zdrap hali veya tecrbesi gibi
deerlendirmek kesinlikle doru deildir. Byle
bir tavr, hepsinden te, Kurnn men ettii bir
tutum ve davran ekli olarak, hakknda kesin
bilgi sahibi olmadmz eyin zerinde durmak
ve bilgi olarak kabul edip, bakalarna aktardmz her eyden kulak, gz ve kalbimizin sorumlu olduunu (sr Sresi/17: 36) unutmak
demek olur.
556
BRAHM SRES
Cz: 13, Sre: 14

257
19. (Ey insan,) Allahn gkleri ve yeri hak

bir gaye iin, yerli yerince ve geree dayal sabit bir sistem zerinde yarattn
grmez misin? (Byle bir kudret sahibi ve
her yapt hak olan Allah, yaratmaktaki
gayesi iin gerekir ve) dilerse sizi ortadan
kaldrp, yerinize (kvamn bulmu) yeni
bir nesil getirir.
20. Bu, Allah iin hi de zor deildir.
21. (Kyamet Gn btn nesiller) Allahn
huzuruna ktnda, (dnyada iken) zayf
grlenler, karlarnda stnlk taslayan
ve onlara zulmedenlere yle derler: Dnyada biz size tbi idik. Acaba imdi bize bir
faydanz olur da, Allahn azab karsnda
bizden en ufak bir ey savabilir misiniz?
Dierleri, yle karlk verirler: Eer Allah bize hidayet vermi olsayd, biz de sizi
doru yola iletirdik. imdi artk szlansak
da sabretsek de bizim iin hibir ey deimeyecektir; kap snacamz herhangi
bir yer de yok.
22. Hesaplar grlp i tamamlannca, eytan da onlara yle konuur: Allah, size
gereklemesi kesin olan vadde bulundu;
ben ise ylesine vadlerde bulundum ama
sonra da caydm. Kald ki, benim size istediimi yaptracak bir gcm de yoktu.
Benim yaptm, sadece sizi davet etmekten ibaretti, siz de davetime uydunuz. Bu
bakmdan, imdi beni knamayn; ancak
kendinizi knayn. Bugn ne ben sizin
feryadnza yetiebilirim, ne de siz benim
feryadma yetiebilirsiniz. Dnyada iken
(inan, ibadet ve davranlarnzda bana

uyup, bylece) beni Allaha ortak tanm
olmanz da reddediyorum. O zalimler ki,
onlarn hakk pek ac bir azaptr.
ynelik iler yapm olanlar ise (aalarnn
akan cennetlere alnr ve Rabbilerinin izniyle
orada sonsuzca kalrlar. Orada aralarndaki
konumalar, mnasebetleri, (azap ehlinin
aksine) hep esenlik zerinedir.
24. Bak: Allah gzel bir sz ne tr bir misalle aklyor: Gzel bir sz, kk yerin
derinliklerinde sabit ve dallar semada gzel
bir aa gibidir.
Cz: 13, Sre: 14
BRAHM SRES
557
258
di topluluklarn helk yurduna oturtanlar

grmez misin?
29. Yani Cehenneme: kzarp pimek zere
oraya girerler. Ne kt bir yerleim yeridir
oras!
30. (Ztnda, sfatlarnda ve fiillerinde) Allaha denkler tutup (baka mabud, baka
rabbler edindiler ve bylece) bakalarn da
Onun yolundan saptrdlar. (Onlara) de ki:
imdilik geinip gidin bakalm; nasl olsa
sonunda varacanz yer Atetir.
25. Rabbisinin izniyle her zaman meyvesini

verir. Allah, dnp ders alrlar m diye insanlar iin byle misaller vermektedir.
26. irkin bir sz ise, topraa kk atp da
yerleemedii iin yerden kolayca sklp
karlabilen kksz, kararsz bir aaca
benzer.
27. Allah, iman etmi bulunanlar deimez, salam ve gerek sze olan ballklar
sebebiyle dnya hayatnda da hirette de
yerlerinde sabit tutar ve ayaklarn kaydrmaz. Allah, zalimleri ise artr, dengelerini
bozar ve saptrr. Allah, her ne dilerse onu
yapar.7
28. Allahn (kr ve iman) nimetine bedel nankrlk ve kfr tercih eden ve ken-
31. man etmi bulunan kullarma ise unu

syle: Btn artlarna riayet ederek, vaktinde ve aksatmadan namaz klsnlar ve
kendilerine rzk olarak verdiimiz her eyden artk herhangi bir tr al-veriin de
dostluun da olmayaca bir gn gelmeden
nce (Allah yolunda ve muhtalar iin) gizli
ve ak infakta bulunsunlar.
32. Allahtr ki, gkleri ve yeri yaratt ve
gkten bir tr su indirerek, onunla size rzk olacak pek ok rnler ve meyveler karyor. Ayrca, emri (kinatn yaratl ve
hayatyla ilgili kanunlar) ve izni dahilinde
denizlerde dolamak zere gemileri hizmetinize ram etti; ayn ekilde, rmaklar da
hizmetinize ve tasarrufunuza sundu.
33. Mutat seyirleri iinde gnei ve ay da
hizmetinize verdi; yine geceyi ve gndz
de faydanza sundu.
558
BRAHM SRES
7. Gzel kelime, sadece Allah rzas iin, Onun

urunda ve Onun hkmlerine uygunluk iinde
sylenen her sz, ortaya konan her davrantr.
Szlerin ve davranlarn en gzeli ise iman veya
imann ifadesi olan Kelime-i Tevhiddir. Evet, L
ilhe illallah sz, slmn mmin bir kalbe ve
ayrca toplum zeminine ekilen tohumudur. Bu
tohum, slm pratikle ylesine muhteem bir
aa haline gelir ki, dallar ahadet ve gayb lemlerinin semalarna uzanr. Fazilet, gzel ahlk ve
gzel davran meyvelerini devaml verdii gibi,
muhteem bir medeniyete de beiklik eder. nk yce lemlerle irtibatl bir kalb, srekli lh
varidat saanayla beslenir.
Cz: 13, Sre: 14
27nci yetteki gerek, sabit ve deimez sz ise,

yine iman hakikatdr. Bu hakikat, sabittir, deimez ve Cenab- Allah (c.c.), mminleri onunla
dnyada da hirette de sabit tutar, ayaklarn
kaydrmaz, dp de kalkamamaktan korur. Mmin davranlarnda bazen srse, hatta dse de,
inan ve davranlarnda yzergezer deildir. O,
Allah yolundaki mcahedesinde de ayn ekilde
yzergezer olamaz; sabrldr, sebat sahibidir,
sarslmaz, saa-sola meyletmez ve geri adm atmaz. Zalim ise dnce, inan ve davranlarnda hata, yanl ve hakszlk iinde olan insandr.
Byle birisinden sebat beklenmez; o, rzgra gre
eilir ve hep bir sapknlk iindedir.
Cz: 13, Sre: 14
BRAHM SRES
259
559
kim bana tbi olursa, o muhakkak bendendir; kim de bana isyan ederse, phesiz ki
Sen gnahlar ok balayansn, husus
rahmet ve merhameti pek bol olansn.8
37. Rabbimiz, soyumdan bir ksmn, kendisine her ekilde hrmet gstermek vacip olan
Kutsal Evinin yannda ekin bitmez bir vadiye
yerletirdim, (dnya ve dnyann geimlikleriyle fazla megul olmayp,) namaz btn
artlarna riayet ederek, vaktinde ve aksatmadan klsnlar diye Rabbimiz. Artk insanlar
iinden birtakm safi, tertemiz kalbleri onlara
ynelt ve onlar (ticaret gibi yollardan) yerin
bitirdikleriyle rzklandr ki, Sana kretsinler.
38. Rabbimiz! Biz ister gizleyelim, ister
aa vuralm, Sen her sylediimizi de, her
yaptmz da bilirsin. Yerde olsun gkte
olsun hibir ey Allaha gizli kalmaz.
34. Kendisinden isteyebileceiniz her eyi

size verdi O. yle ki, Allahn nimetlerini
tek tek saymaya kalksanz, mmkn deil,
onlar toplu halde bile sayamazsnz. uras
bir gerek ki insan, cidden ok zalimdir, ok
nankrdr.
35. Bir zaman brahim, Rabbim diye dua
etti: Bu beldeyi (Mekke) emniyetli kl ve
beni de, evltlarm da putlara tapmaktan
koru.
36. Rabbim, (putuluk ve) o putlar insanlardan pek ounu saptrmaktadr. Artk
8. Hz. brahimin bu duas ile, Hz. sann Mide
Sresi/5: 118de anlan benzer duasnn bir mukayesesi iin bkn. Mide Sresi/5: 118, not 26.
9. Bkn. Bakara Sresi/2: 124, not 106.
10. Bakara Sresinde (yet 126) Hz. brahimin
39. Hamd olsun Allaha ki, u ihtiyar halimde bana smaili ve shak hediye etti. Hi
phesiz Rabbim, dualar hakkyla iitendir.
40. Rabbim! Beni, namaz btn artlarna
riayet ederek, vaktinde ve aksatmadan klan
bir kul eyle, soyumdan (zalim olmayanlar)
da.9 Rabbimiz, duam kabl buyur!
41. Rabbimiz! Hesaplarn grlecei gn
beni, annemi-babam ve btn mminleri
bala.10/11
42. (Ey Raslm,) o zalimlerin yaptklarndan Allahn habersiz olduunu dnme. O,
gzlerin dehetinden donup kalaca bir gn
adna onlara sadece mhlet vermektedir.
buna benzer fakat farkl bir duasndan ve Cenab-
Allahn o duaya cevabndan daha sz edilir: Bir
vakit de brahim, Rabbim, buray (bu ekin
bitmez vadiyi) emniyet merkezi bir belde kl ve
ahalisini, ilerinden Allaha ve hiret Gnne
iman edenleri (ticaret gibi yollardan) yerin bitir-
560
BRAHM SRES
dikleriyle rzklandr! diye dua etmiti. (Rabbisi,) yle karlk verdi: (Rzk sadece iman
edene deil, herkese veririm
Hz. brahim (a.s.), bu sredeki duada (ayet
35), Bu beldeyi emniyetli kl! derken, Bakara
126da, Buray emniyet merkezi bir belde kl!
diye dua etmektedir. Demek oluyor ki O, Bakara
126daki duay, bu duadan daha nce yapmtr.
Anlald kadaryla, Hz. Hacerle Hz. smaili
Allahn emri zere Mekke toprana yerletirmi, sonra Filistine dnp bir sre sonra geri
geldiinde Mekkenin yava yava yerleilen bir
belde olduunu grm ve Rabbim, buray, (bu
ekin bitmez vadiyi) emniyet merkezi bir belde kl
ve ahalisini, ilerinden Allaha ve hiret Gnne iman edenleri (ticaret gibi yollardan) yerin bitirdikleriyle rzklandr! diye dua etmitir. Daha
sonra Mekkeye tekrar dnm ve Allahn emri
zerine olu Hz. smaille birlikte Kbeyi bina
etmi, bu defa da birlikte Bakara 127129da anlan duay yapmlardr. Hz. brahim (a.s.), daha
sonra Mekkeye mrnn sonuna doru tekrar
uram, artk burasnn bir belde haline geldiini grm ve bu sefer de, bu srede 3541de
geen dua ve mnacaatlarda bulunmutur. Ya
Mekkenin belde haline gelmesiyle birlikte oraya
yerleenler iinde putatapcln ortaya ktn
mahede etmi veya zamanla ortaya kmasndan endielenmi ve kendisini de, soyunu da puta
tapmaktan korumas iin Allaha yalvarmtr.
Anlald kadaryla Hz. brahimin burada anlan duas son duasdr. Artk Hz. smail ve evld
orada yerlemi ve oalmaya balamtr ki, onlar hakknda 37inci yette kullanlan fiil ouldur (namaz klsnlar diye).
11. Be byk raslden biri, himmeti milleti olduu iin Cenab- Allahn tek bana bir mmet olmakla vd (Nahl Sresi/16: 120) ve Hz.
Musa, Hz. sa ve Hz. Muhammedin (Allahn
salt ve selm hepsinin zerine olsun) atas olan
Hz. brahimin btn dier dualar gibi, buradaki dualar da, (hiretle ilgili hususlar hakknda
gerek, tam ve kesin bilgi sadece Cenab- Allaha
(c.c.) ait olmakla birlikte) kabul olmutur. Onun
bilhassa buradaki dua ve mnacaatlarnda dikkatimizi eken baz hususlar yle sralayabiliriz:
Cz: 13, Sre: 14
Hz. brahim (a.s.), ahs iin dua ederken

Rabbim demeyi, bakalar ve btn mminler iin dua ederken Rabbimiz demeyi
tercih etmekte ve bylece duada nmze
k tutmaktadr.
badetlerin ba olarak namaza bilhassa nem
vermekte ve onu Allaha kulluun temel ta
ve deta hayatn gayesi yapmaktadr. Namaz,
Efendimiz aleyhissalt vesselmn ifadeleriyle de, Dinin direidir; onsuz Din binas
ykselemez ve o binann iman temelleri de,
denebilir ki ayakta kalamaz.
Hz. brahim (a.s.), Allah tarafndan rzklandrlmay kre sebep olarak zikretmekte ve
istemektedir. Yani Allah (c.c.), insanlar rzklandrrken, onlardaki kr duygularn harekete geirmeyi murad buyurmaktadr. kr,
hem imana alan bir kap, hem de imann
gstergesidir. kr, insann sahip bulunduu
her gzel eyi ve her baarsn Allaha vermek ve Ondan bilmek demektir. Dolaysyla
kr, enaniyeti ve nefis putunu krar ve Allaha kulluun kapsn aar. Yiyecek, iecek
gibi nimetlere konan lezzet ve onlarla aln,
susuzluun giderilmesi de, kr harekete geiren daha baka nemli unsurlardr.
Hz. brahim (a.s.), kendisini namaz hakkyla
klan bir kul yapmas iin Allaha dua ederken, bu duaya soyunu da katmakta, fakat
tamamn katmamaktadr. Burada, yukarda
10uncu dipnotta referans verildii gibi, Bakara Sresi/2: 124nc yete telmih vardr.
O biliyordu ki, soyunun tamam namaz hakkyla yerine getiremeyecek ve onlarn iinden
zalimler de kacak. Bu da gsterir ki, en byk be peygamberden biri de olsa, salih bir
insann soyundan gelmek mutlaka salih olmaya sebep deildir ve byle olmaya yetmemektedir. Dolaysyla hi kimse ve hibir toplum,
btnyle seilmi olduunu iddia edemez.
Bu husus, Hz. brahimin, Rabbimiz, bizi
Sana tam mansyla teslim olmu (Mslman) kl ve soyumuzdan da Sana tam teslim
olmu (Mslman) bir mmet var et! (Bakara Sresi/2: 128) duasnda da aktr.
Cz: 13, Sre: 14
BRAHM SRES
561
260
m olanlarn) diyarlarna yerletiniz. Dolaysyla, onlara nasl davrandmz sizin ii

ortada idi; ayrca, her trl misal ve temsillerle size gerekleri aklamtk.
46. Kendilerince, nlenemez sandklar tuzaklarn kurdular; oysa Allah, btn tuzaklarn bildii gibi, onlar boa karmaya
gc de yeter; isterse tuzaklar dalar yerinden edecek olsun.
47. Allahn rasllerine verdii szden dnebileceini nasl sen bir an iin bile aklna
getirmezsen (kimse de getirmemeli). phe
yok ki Allah, izzet ve ululuk sahibi, her ite
stn ve mutlak galiptir; (balanmaz trdeki gnahlara, bilhassa zulme kar) aman
vermez mukabelesi olandr.
43. O gn onlar, boyunlar uzam, balar

yukarda ve gzleri sabit bir noktaya aklp
kalm bir halde kouturup dururlar; kalbleri ise bombo, sanki sadece hava doludur.
44. (Ey Raslm,) insanlar azabn gelip
kendilerini bulaca bir gnle uyar. (Dnyada iken Allaha irk koma, hep yanl istikametlere ynelme ve yanl hkmetme gibi
yollarla) zulmetmi olanlar o gn, Rabbimiz, bize yle ksa bir sre ver de, Senin
arna uyalm ve rasllerin izinde gidelim!
diye yalvarrlar. yi de, daha nce sizin iin
bir zeval, bir son olmadn iddia edip duran bizzat siz deil miydiniz?
45. (nandklar ve yaptklaryla elbette
Allaha deil,) bizzat kendilerine zulmetmi
(ve kendi elleriyle kendi helklerini hazrla-
48. Gn gelir, yer baka bir yere, gkler de

baka gklere evrilir ve btn varlklar,
Tek ve Kahhar (btn kinat zerinde mutlak hakim) olan Allahn huzuruna karlar.
49. O gn, btn hayatlar gnah hasadndan ibaret olan inkrc sulular zincirlere
vurulmu grrsn.
50. Elbiseleri katrandandr; yzlerini ise
Ate kaplar.
51. Allah, herkese (dnyada iken) kazandnn karln verir. Gerekten Allah, hesab pek abuk grendir.
52. Bu (Kurn ve btn bu anlatlanlar),
insanlar iin kusursuz ve her eyi ortaya koyan bir mesajdr ki, insanlar onunla uyarlp
kendilerine gelsinler ve bilsinler ki O (Allah,
btn kinata hakim) tek bir lhtr. Ayrca, gerek akl ve idrak sahipleri de dnp
gerekli dersi alsnlar.
562
HICR SRES
Cz: 14, Sre: 15

261
15. HICR SRES
yet says 99 olup, Mekkede nazil olmutur. Ana temas olarak Allahn varln ve
birliini, ayrca Kurnn Allah Kelm olduunu btn delilleriyle ortaya koyar. Bu maksatla,
nceki topluluklarn hayatlarndan ibret dolu
sahneleri de nazara verir. smini, Arabistanda
Hz. Salihin (a.s.) kavminin yaad ve Hcr
olarak bilinen blgenin adnn getii 80inci
yetten alr.

ve bu srede gelecek btn) szler, Kitaba,
ok erefli, apak ve btn gerekleri aklayan Kurna dahil yetlerdir.
2. O kfr iinde bulunanlar, nice bir zaman Keke Mslman olmu olsaydk!
diye hayflanacaklar.
3. Brak onlar yiyip isinler, hayattan
zevk almaya baksnlar ve emeller, arzular
onlar oyalasn dursun. ok gemeden bileceklerdir onlar.
4. Herhangi bir memleketi helk etmi olmayalm ki, onun iin (toplumlarn hayat adna
koyup, kendilerine de bildirdiimiz kanunlar erevesinde) belli bir hkm, belli bir
sre ve kayt bulunmam olsun.
5. Herhangi bir topluluk, ne kendisiyle ilgili
sreyi tamamlamadan hayattan ekilir, ne
de bu sreyi geri brakabilir.1
6. Kfredenler, alay ederek, Ey kendisine Zikir (t, ikaz, talimat ve hatrlatma
kitab) inen, sen var ya, hi phesiz bir
delisin! diyorlar.
7. Eer iddianda tutarl ve doru isen, bize
o melekleri getirip gstermen gerekmez
mi?
8. Oysa Biz melekleri, (bo yere ve bazlarnn kaprisi uruna deil,) ancak hak bir
sebeple ve bir hikmet gereince indiririz; indirdiimiz zaman da, artk (azab hak etmi
bulunan toplulua) ne sre tanr ne de gz
atrrz.
9. O Zikri de indiren elbette yine Biziz ve
Biziz Onun koruyucular.2
10. Senden nce, farkl dnce ve inanlar
etrafnda grup grup olmu nceki insanlara
da rasller gnderdik.
11. Ne zaman kendilerine bir rasl gelse,
mutlaka onunla alay ederlerdi.
12. (Nasl her bir mmete indirilen Kitap
iin o mmetteki gnahkr sulularn kalblerine bir yol amsak,) ayn ekilde Zikir
Cz: 14, Sre: 15
HICR SRES
iin de hayatlar gnah hasadndan ibaret

olan sulularn kalblerine yol ayoruz.
13. Ama o sulular ona inanmayacaklardr;
nk ncekilerin nasl davrandklar ortada.
14. yle ki, (Zikrin Kelmmz olduuna
1. Bu yetin tefsiri iin bkn. Arf Sresi/7: 34,

not 8.
2. Kurn metni, bizzat Hz. Peygamber aleyhissalt vesselm zamannda drt farkl yolla korunuyordu:
Hz. Peygamber, inen her bir yeti vahiy ktiplerine yazdryor ve Kurnn neresine konacaksa, oraya koyduruyordu.
Sahabe iinde pek oklar Kurn ezberliyordu.
Kurndan okumak namazda farz olduu
iin, btn Sahabler Kurndan mutlaka
baz yerleri ezberliyorlard. zellikle Peygamber Efendimiz ve Sahabe-i kiram, snnet ve
nafile namazlarda kraati uzun tutmaya dikkat ederlerdi.
Okumayazma bilen pek ok Sahabe, mesel Hz. Ali, bn Mesud, beyy ibn Kab, bn
Abbas, Eb Musa el-Ear, Enes ibn Mlik,
Hz. Aye, mm- Seleme, Zeyd ibn Sabit,
Abdullah ibn Zbeyr, Salim ve Abdullah ibn
Amr, kendilerine Kurn nshalar yazm
veya yazdrmlard.
Raslllah aleyhissalt vesselm zamannda
Kurnn tamamnn olduu kadar, baz blmlerinin de yazlm olduunu gsteren pek ok
hadise hadis, siyer ve tarih kitaplarna gemitir.
Mesel, Rasl-i Ekrem aleyhissalt vesselm
tarada oturup da Medineye gelen Mslmanlara renip okumalar iin yazl Kurn sreleri nshalar verirdi. Sahih-i Mslimde (Kitabl-mare, 24), Hz. Peygamberin bn mere,
dman eline geer endiesiyle seyahatte yanna
Kurn almamasn syledii kaytldr.
563
mucizev bir delil olarak) zerlerine gkten

bir kap asak da, oradan yukarlara ksalar
bile,
15. Hi pheniz olmasn ki, Bu bir gzbacl, gzlerimiz baland; daha dorusu bize by yapld! derler.3
Hz. Peygamberin vefatndan sonra Yemame

Savanda ok sayda hafz ehit olunca Hz.
merin telkinleriyle resmen kabul edilmi bir
Kurn nshas hazrlanmas iine giriildi. Zeyd
ibn Sabitin almasyla bu nsha hazrland ve
adna mushaf dendi.
Kurnda baz kelimelerle ilgili olarak, many deitirmeyen nemsiz telffuz farkllklar
vardr. Bizzat Hz. Peygamberin hayatnda Hz.
mer (r.a.), Hiam ibn Hakimin Furkan Sresinden baz kelimeleri farkl telffuz ettiini
duyunca, onu yanna alarak Peygamber Efendimize gelir ve meseleyi tahkik eder. Efendimiz
aleyhissalt vesselm, her ikisinin okuyuunu
da dinler ve her ikisine de, te Kurn bana bu
ekilde nzil oldu! buyururlar. (Buhar, Husumet, 4; Mslim, Msafirn, 270)
Hz. Osman (r.a.) zamannda, fetihlerin genileyip yeni Mslman olanlarn da oalmasyla,
bu telffuz farkllklar bir problem tekil etme
temaylnde grld. Hemen bir tedbir olarak,
Hz. Eb Bekir zamannda meydana getirilen resm nsha oaltld ve kraet birlii salanmas
iin eyaletlere datld. oaltlan nshalarn
saysnn alt olduu genellikle kabul edilir.
El-Kindi (l. 236/850), Hz. Osmann oalttrd mushaflardan ama gnderileni Malatyada
grdn kaydeder. bn Batuta ise (779-1377),
Hz. Osmann hazrlatt nshalardan oaltlan mushaflar ve o nshalarn baz sayfalarn
Grnata, Marake, Basra ve daha baka ehirlerde
grdn belirtir.
bn Cbeyr (l. 614/1217), Medinedeki nshay 1184 ylnda Mescid-i Nebevide grdn
ifade eder. Baz aratrmaclar, bu nshann 1915
564
HICR SRES
ylna kadar orada kaldn, bu tarihte Trkler

tarafndan stanbula gtrldn, oradan da
Birinci Dnya Savanda Berline nakledildiini
belirtirler. Nitekim, Birinci Dnya Savan bitiren Versay Anlamasnn 246. maddesi yledir:
Bu anlamann yrrle girecei tarihten itibaren alt ay iinde Almanya, Trk
yetkililer tarafndan Medineden alnp,
sabk imparator William IIye sunulduu
belirtilen Kurnn halife Osmana ait orjinal nshasn Hicaz Kral majestelerine
iade edecektir. (Israel, Fred L. (ed.): Major
Peace Treaties of Modern History, New
York, Chelsea House Pub. s: 11: 1418)
Hz. Osmann bizzat yannda alkoyduu

ve onu okurken ehit edildii nsha, daha sonra Emeviler tarafndan Endlse gtrlm,
oradan Fasa nakledilmi, bn Batuta onu Fasta,
hatt zerindeki kan lekeleriyle grm, bilahare ise Semerkanda tanmtr. Gnmzde
Takentte bu nshalardan biri bulunmaktadr ve bu byk bir ihtimalle ana nshadr.
1485te Semerkanda getirilen bu nsha, 1869da
Ruslar tarafndan Petersburga gtrlmtr. Bir Rus oryantalist, bu nshay tasvir etmekte ve baz sayfalarnn tahrip olduunu
belirtmektedir. 1905te S. Pisareff tarafndan
bu nshann 50 kopyesi karlm, biri Sultan
Abdlhamide, biri ran ahna, biri Buhara
Emirine, biri Afganistana, biri Fasa ve daha
bazlar da nemli Mslman ahsiyetlere gnderilmitir. Bir kopyas, gnmzde Amerikada
Kolombiya niversitesi Ktphanesinde bulunmaktadr. Petersburgdaki asl nsha 1924te
yeniden zbekistana iade edilmi olup, u anda
Takenttedir. 1980de ABDdeki nsha oaltlm ve merhum Muhammed Hamidullah buna
2 sayfalk bir nsz yazmtr.
Osman Mushafnn Tarihinin yazar olan
Mahdum, Takentteki nshann bu mushaf olduunun delilleri zerinde durur. Bu delillerden
bazlar unlardr:
Mushafn Hicr 1. asrn ilk yarsnda kullanlan el yazsyla yazld gayet aktr.
Daha sonra oaltlan nshalar kda benzer
Cz: 14, Sre: 15
malzeme zerine yazlrken, bu nsha, ceylan

derisi zerindedir.
Yazld tarihten yaklak 80 yl sonra Kurna
konan noktalamalar, bu nshada yoktur.
Hicr 68de vefat eden Ebul-Esved ed-Del
tarafndan Kurna konan harekeler de bu
nshada yer almamaktadr. (http://www.muhammad.net/quran/ulumulQuran/004.htm)
Netice olarak, Hz. Osman tarafndan oalttrlan Kurn nshalarnn ikisi elan elimizde
bulunmaktadr. Bundan ayr olarak, Hz. Aliye
ait olduu sylenen bir nsha da Irak Necefte
Darl-Ktbil-Aleviyede korunmaktadr. Kfi
hattyla yazlan bu nshann banda, Ali ibn
Eb Talip, bunu Hicr 40 ylnda yazd. notu yer
almaktadr (Attar, D., Mujaz Ulum al-Quran,
Beyrut 1399/1979, s: 116).
Kurn bu ekilde korunurken, nceki lh
Kitaplarn ayn lde korunmayp, tahrife uramasnn sebebi konusunda sylenecek udur:
Allah iin zaman sz konusu deildir; O, her
eyi, gemi, hal ve gelecei bir nokta gibi grr
ve bilir. O, insanln bir son ve evrensel peygambere ihtiyac olacan biliyordu ve bu misyon iin Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm
seti. slmn her rasl tarafndan tebli edilen
ekli o rasln kavmi ve zamanyla ilgili olarak
mkemmel idiyse de, Allah, batan beri her peygambere gnderdii ve adna slm dedii dinini
Hz. Muhammmedle Kyamete kadar insanln
btn ihtiyalarna cevap verecek ekilde kemale
erdirdi ve Kurn slmn bu son ve mkemmel eklinin kitab yapt. Dolaysyla artk insanlk yeni bir peygambere ihtiya duymayacakt; artk Kurn ve Hz. Muhammedin bir adan
Kurn tatbik prensipleri olan Snneti kfi
gelecekti. Oysa daha nceki dnemlerde pepee
peygamberler geliyor ve Allah, bunlarn iinden
bazlarna Kitaplar veya Sahifeler indiriyordu.
kinci olarak, Mslmanlar, yani Hz. Muhammed aleyhissalt vesselmn ashab ve sonradan gelenler, zellikle Tabin ve Tebe-i Tbin
nesli, Kurna, nceki peygamberlerin mmetlerinin kendi kitaplarna sahip ktklarndan ok
Cz: 14, Sre: 15
HICR SRES
565
daha fazla sahip kt. Dolaysyla Allah (c.c.),

Kurn sebepler plannda bu nesiller vastasyla
korudu. nceki mmetler, kendilerine indirilen
kitaplarn kadr kymetini tam bilemediler;
dolaysyla da Allah, Kitap nimetini onlardan
byk lde ald. (Kurnn korunmas konusunda ayrca bkn. nsz, Kurnn Kayda
Geirilmesi ve Korunmas.)
kibir, gurur, zulm, yanl bak as, artlanmlk ve dnya, makam-mevki tutkusudur.
Peygamberlerden farkl farkl mucizeler isteme, kfrde srar adna sadece birer bahanedir.
Kurn- Kerim, dikkatleri mucizeye ekmek
yerine, Allahn her biri gren gzler, iiten kulaklar ve idrak eden kalbler iin birer mucize olan
kinattaki eserlerine ekmektedir.
3. Bu almann baz yerlerinde dikkat ekildii gibi (Bakara Sresi/2: 7, not 7; 22, not 16),
Mide Sresi/5: 115, not 25, kfrn ana sebebi
Ana sebepleriyle kfr veya inkrn bir baka

adan izah ve Kurnn iman adna kulland
deliller iin bkn. Enm Sresi/6: 73, not 14.
566
HICR SRES
16. Andolsun, gkte birtakm burlar var ettik ve gzlere ziyafet olarak, bir de bakp
grmesini bilenler iin gkyzn ssledik;
Cz: 14, Sre: 15
262
17. Ve onu, (lh Derghtan, Allahn rahmet ve huzurundan) kovulmu her trl
eytandan muhafaza altna aldk.
18. u kadar ki, (cinler, eytanlar iinde)
semann sakinlerinden kulak hrszlyla
bir bilgi, bir haber kapmaya teebbs eden
olursa, onu da apak grlebilen parlak bir
k takip (ve yok) eder.4
19. Yeryzn de geniliine yaydk ve
iinden salam dalar aktk; ayrca orada
(ekil, nitelik ve miktar olarak, ksaca) her
bakmdan ll her bitkiden bitirdik.
20. Orada sizin iin olduu gibi, rzk size
ait olmayan, rzklarn vermeye muktedir
olmadnz btn varlklar iin de geimlikler var ettik.
21. Hibir varlk yoktur ki, hayat ve bekas iin gerekli her eyin hazineleri Bizim
yanmzda bulunmam olsun. u kadar ki,
Biz onlar belirli bir l ile indiririz.
22. Rzgrlar alayclar olarak gnderir ve
bylece gkten bir tr su indiririz de, onunla
su ihtiyacnz gideririz. O suyu yerde kaynaklar halinde depolayan da siz deilsiniz.5
23. Ve hi phesiz ve ancak Biziz hayat
veren ve alan ve Biziz herkesin yaptklarna
vris olduumuz gibi, herkes ldkten sonra onlara da vris olacak olan.
24. Andolsun, sizden nce yaayp gidenleri
ve sizin iinizden lenleri de biliyoruz; yine
andolsun, nesliniz iinizde henz hayatta
olanlar ve sizden sonra gelecekleri de biliyoruz.
25. Kukusuz senin Rabbindir onlarn hepsini Maherde toplayacak olan da. O, her
hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunandr; her eyi hakkyla bilendir.
26. Andolsun, insan kuru, pimemi amurdan, ekillenmi kara balktan yarattk.
27. Cinlere gelince, onlar ise daha nceden,
deri gzeneklerinden vcuda nfuz eden kavurucu ve dumansz ateten yaratmtk.6
28. Ve hatrla ki, Rabbin meleklere Ben demiti, kuru, pimemi amurdan, ekillenmi kara balktan bir beer yaratacam.
29. Ona tam olarak eklini verdiim ve
iine Ruhumdan flediim zaman, hemen
kendisine (stnlnn ve sizin ona saygnzn iareti olarak) secdeye kapann.7
30. Bunun zerine, (emri alan) btn melekler derhal secdeye kapandlar.
31. blis ise etmedi; (kendisine de secde emredildii halde,) secde edenlerle birlikte olmaktan kand.8
Cz: 14, Sre: 15
HICR SRES
4. Bur kale, kule, hisar gibi manlara gelir.

Gkyzndeki baz yldz kmelerine de bur
denmektedir ki, bunlarn says 12 olarak tesbit
edilmitir. Dnya gnein etrafnda dnerken bu
burlara urar ve bu uramann dnya ve iindekilere baz tesirleri olabilecei zerinde eskiden
beri durulmaktadr. Bu da, gerekle alkal bir
yan olmakla birlikte, bilindii gibi, Astroloji ilminin yanla let edilmesi sebebiyle falcla yol
amtr ve amaktadr. Falcln baz trlerinde
cinlerin ve/veya eytanlarn insanlara verdikleri
bilgilerin de nemli tesiri sz konusudur. Onlar,
zaman zaman semaya ykselmeye ve burada semann sakinlerinin insanlarla ilgili konumalarndan bir eyler kapmaya alrlar. Fakat buna
muvaffak olamazlar. Eer biriki bilgi krnts
almay baarabilmilerse, bu takdirde meteorlarla yok edilirler. Ne var ki, birtakm gayb
bilgilere sahip olmular gibi, kendileriyle temas olan baz insanlara bunlar fsldarlar. Allah,
onlarn semadan bilgi almalarna asla izin vermez. Bunun ayrntl bir izah iin bkn. Mlk
Sresi/67: 5, not 4.
Burada belirtilmesi gereken bir dier husus,
cinler uzun sreli yaadklar ve ltif varlklar
olarak insandan ok daha hzl hareket ettikleri
iin, tarih ve dnyann baz yerlerinde olan hadiseleri kendileriyle temasta olanlara, medyumlara aktarabilirler. Ne var ki, bunlara her halkrda
ve her konuda itimat edilmemelidir. nk bilhassa inanmayan cinler, bir tane doru sylerlerse, 100 yalanla insanlar aldatrlar. Bilhassa gayb
bilgiye katiyen sahip deillerdir.
5. Byk mfessir ve tefsirinde rivayetlere yer
veren bn Cerir et-Taber (839923), yete dayanarak, asrlarca nce rzgrlarn bulutlar
aladndan ve bunun neticesinde yamurun
meydana geldiinden sz eder. yet de, aka grld zere bunu ifade buyurmaktadr. Bilim adamlar, bu gerei, yani yamurun
meydana gelmesi iin yamur bulutlar arasnda
bir eksiart kutup karlamas ve elektrik boalmas olmas gerektiini daha son zamanlarda
kefetmilerdir.
Allah (c.c.), yamuru indirdii gibi, onu yerin
yzeyine yakn ta havuzlarda depolar. Bu su,
567
tuzlardan ve kirlerden artlr ve baka varlklar

gibi, insann da ime dahil, pek ok yollarla kullanmna sunulur.
6. Kurn- Kerimde insann yaratl maddesi
olarak toprak, amur, balk gibi maddelerden
sz edilir. Bunlar, insann madd meneinin deersizliini ve fizik zelliini, hatt karakterinin
baz yanlarn ortaya koymada birer sembol olduu gibi, insann vcudunun meneinin topraktan, sudan, havadan gelen unsurlar olduunu da
belirtir. Buradan ayn zamanda, insann gerek
deerinin onun madd olmayan yannda yattn da kavrarz. nsan gibi irade sahibi ve dnme, fke ve ehvet gibi gleri bulunan cinlere
gelince, Kurn, onlarn madd menei olarak
ise yakc, dumansz, deri gzeneklerine ileyen bir ateten sz eder. Bazlar bundan enerji
veya rntgen nlar gibi nlar anlamaktadr.
Cinler, insandan nce yeryznde fitne karm
ve oray fesada vermilerdi.
Melek, cin ve insan gibi uur sahibi varlklarn
menei konusunda bir fikir sahibi olmak bakmndan, Bedizzamann u mtalalarn nazara
alabiliriz:
Varln kemali hayat iledir. Belki varln hakik varl hayat iledir. Hayat varln nru, uur ise hayatn dr. Mademki
hayat ve uur bu kadar nemlidir ve madem
kinatta eksiksiz bir dzen, intizam ve arzasz bir mkemmellik vardr, ayrca madem
u kk yeryz, deta babo gibi feza
boluunda gezip duran kremiz had ve hesaba gelmez canllarla, hem de ruh ve idrak
sahibi canllarla doludur, yle ise, u semav
kkler ve yksek burlar dahi kendilerine
uygun, canl ve uur sahibi varlklarla dolu
olmaldr. Balk suda yaad gibi, gnein
ateinde dahi bu canllardan bulunur. Ate
yakmaz, belki ona yardm eder. En d
maddelerden, (toprak gibi) en kesif ve (su
gibi) yar kesif unsurlardan hadsiz canl ve
uurlu varlk yaratan ve kesif maddeyi hayat vastasyla effaflatran, hayat nurunu
her eye bol bol serpen ve uur yla pek
ok varl yaldzlayan ezel ve daima bir
hikmet erevesinde icraatta bulunan lh
568
HICR SRES
Kudret, elbette k gibi, esir gibi, ruha yakn ve mnasip daha baka effaf maddeleri de ihmal edip hayatsz brakmaz; cansz
ve uursuz brakmaz. Dolaysyla, Onun
k maddesinden, hatt karanlktan, esir
maddesinden, hatt manlardan, havadan,
kelimelerden deta snrsz sayda yaratt ve uurla bezedii pek ok trde ruhan yaratklar vardr ki, bunlarn bir ksm
melike, bir ksm ruhan ve cin trleridir.
(Szler, 29. Sz, Mukaddime ve Birinci
Maksat, Birinci Esastan)
Bedizzamann bunlar yazmasndan en az

60 yl sonra, okyanus diplerindeki termal kaynaklarda en az 300 canl organizma trnn
yaad kefedildi. Bir biyolog olan Verena
Tunniclife, 20nci asr biyolojisinin en heyecan
verici keiflerinden biri olarak niteledii bu keif hakknda yle demektedir:
Hayatn her trls enerji gerektirir ve
yeryzndeki hemen hemen btn hayat
enerji kayna olarak gnee dayanr. Fakat
gne enerjisi, yeryznde kendisinden
faydalanlabilecek tek enerji tr deildir. Yer kabuunu harekete geiren ve bu
kabukta patlamalara yol aan enerjiyi dnn. Aktif bir yanardaa baktnzda,
yerin iindeki radyoaktif kmenin meydana getirdii snn bota kaldna ahit
olursunuz. Bu s, neticede yerin yzeyine
ular. Karalar harekete geiren ve dalarn
olumasna yol aan ayn nkleer enerjiyle
balantl biyolojik topluluklar neden olmasn? Bu topluluklar, gne enerjisiyle deil
de, kimyev enerjiyle neden beslenmesin?
oumuz, yerin iinden snn kurtulmasn iddetli olaylarla, patlamalarla ve istikrarsz fizik artlarla, ayrca son derece yksek
scaklklar ve zehirli gazlarn ortaya kyla bir arada hatrlarz. Bunlar ise, hayat
iin hi de olumlu artlar deildir. Jeolojik
olarak aktif bir evrede biyolojik topluluklarn ortaya kabilecei dncesi hepimiz
iin bir fantezi idi. Son zamanlara kadar da,
gne enerjisinden beslenmeden yaayabilen ok az sayda organizmann varln
Cz: 14, Sre: 15
biliyorduk. Fakat imdi biliyoruz ki, gne

enerjisi olmadan yaayabilen ok sayda biyolojik topluluklar var. Yaklak 300 eit
mikroorganizmadan oluan bu topluluklarn
kefi, 20nci yzyl biyolojisinin en heyecan
verici keiflerinden birini oluturuyor. Bu
topluluklar, okyanus dibinde, yerin yzeyine szan snn meydana getirdii ortalama
400 derece scaklktaki termal kaynaklarda,
son derece zor ve deiken artlarda yayorlar. (American Scientist, 1995)
Verana Tunniclifen, 20inci yzyl biyolojisinin en heyecan verici keiflerinden biri dedii,
okyanus dibindeki termal kaynaklarda 400 derecelik bir scaklkta yaayan bu biyolojik topluluklarn kefi, daha baka pek ok geree de
k tutmaktadr. Anlalyor ki, varln z,
Kurnn nur dedii ve belki bildiimiz ktan
daha ltif bir ktr. Allah, nce nru yaratm,
sonra yaratl, dzenli merhaleler silsilesi takip
ederek gelmitir. Allah, nru yaratt zaman,
ondan canl ve uurlu varlklar olarak meleklere ve daha baka ruhani varlklara, onu takiben
yaratt, Kurn- Kerimin tabiriyle, dumansz ve gzeneklerle ileyen ateten, belki enerjiden, rntgen nlar gibi nlardan cinlere ve
daha sonra yaratt sudan, suyun katlamas
neticesinde oluan kaya veya ta tabakalarnn
ufalanmasyla meydana gelen topraktan da bitki, hayvan ve insana vcut vermitir. Bir baka
ifadeyle, ktan daha ltif kla (nur) balayp
toprakla sona eren yaratl merhalelerinin her
safhasnda Allah (c.c.), o safhaya uygun canllar
var etmi ve bu canllarn bazlarna uur da vermitir. Dolaysyla, kinatn her alannda, o alana mnasip canl trleri mutlaka vardr. Ayrca,
nasl Allah k, esir, hava, ate, su ve topraktan
canllar yaratmaktadr, ayn ekilde O, insann
sarfettii her szden ve iledii her iten de insana bir baka dnya hazrlamaktadr. Bu dnya, hirette, yani dier dnyada onun karsna
Cennet veya Cehennem olarak kacaktr. Nasl
O, kck bir tohum veya ekirdekten dev
gibi aa karyorsa, ayn veya benzer ekilde,
Kyametin sarsntlaryla ve bu sarsntlar neti-
Cz: 14, Sre: 15
HICR SRES
cesinde hirete has bir keyfiyet kazandraca

bu dnyann malzemesinden de ok geni hiret
alemlerini yaratacaktr. Yukarda ifade olunduu
gibi, insann dnyada yaptklarndan da, keyfiyetini tam olarak kavramamz mmkn olmayan
bu lemde onun cennet veya cehennemine vcut
verecektir.
7. Yukarda temas edildii gibi, insann asl erefi onun manev yannda yatar ve varlklar hiyerarisinde ona en st mertebeyi kazandran da
bu yandr. Bunu da Allah, Ruhum demekle
Kendisine atfetmektedir. Ruh, madd ve manev
hayatn kaynadr; dolaysyla madd deildir.
O, dorudan Allahtandr. Nasl insann madd
varl olarak toprak, amur, kara balk gibi birtakm d maddelerden sz ediliyor ve bylece
onun madd meneinin deersizliine dikkat ekiliyorsa, onu asl ycelten unsurun manev yan
olduunu ifade iin de Allahn ona Kendisine
atfettii ruhtan flemesi nazara verilmektedir.
Bu, ayrca u geree de parmak basar:
Bedizzaman, Allah, tabir yerinde ise, btn
isimlerinin nne vehm bir hat ekmi ve insan
yaratmtr. der. Yani, insanda Allahn kinata
varlk kazandran btn isimleri u veya bu dere-
569
cede tecelli halindedir. Dolaysyla o, hayvanlardan ayr olarak uur, irade, vicdan, ok daha te
ilim ve renme kapasitesi, ok girift duygular,
akl, muhakeme gibi melekeler ve benlikle birlikte istiklliyet duygusuna sahiptir. Meleklerden
ayr olarak ise, gelimi bir hayvan yan olarak
nefisle ve onunla mcadelesinin neticesinde terakk kabiliyetiyle de donatlmtr. Ksaca,
Cenab- Allaha en kmil ve parlak ayna insandr. te Allah (c.c.), onun bu yann Kendine
atfettii ruhtan fleme eklinde ifade etmektedir.
(Bu nokta, Bakara Sresi/2: 3134 ve not 3234te
aktr.) Yoksa, haa, Cenab- Allahn insan gibi
vcudu, nefsi, ruhu var demek deildir. Kurn,
Allahn insann seviyesinde konumas (tenezzlt- lh) olduundan, ok girift meseleleri
ve mcerret gerekleri mecaz, istiare, tehis ve
temsil gibi yollarla anlatr ve en gzel misal ve
temsilleri de Allahn isim, sfat ve enleri iin
verir (Nahl Sresi/16: 60). Yoksa bunlar, zahir
manlaryla ele alnmamaldr. nk hibir ey
Onun gibi deildir (ura Sresi/42: 11); O, yarattklarnn hi birine benzemez ve benzetilemez.
8. Ayrntl aklama iin bkn: Bakara Sresi/2:
34, not 36.
570
HICR SRES
Cz: 14, Sre: 15

263
32. Allah, yle buyurdu: Ey blis, sana ne

oluyor ki, secde edenlerle birlikte deilsin?
33. blis, Ben dedi, kuru, pimemi amurdan, ekillenmi kara balktan yarattn bir beere secde edemezdim.
34. k oradan! buyurdu Allah; Sen, artk huzurumdan ve rahmetimden kovulmu
birisin.
35. Hesap Gnne kadar hep lnetlenmi
olarak yaayacaksn!
36. Rabbim! dedi (blis), madem yle, insanlarn diriltilip kabirlerinden karlacaklar gne kadar bana sre tan.
37. Allah, Haydi buyurdu, sana sre tannd,
38. Ama katmda malm
(Kyamet) n(n)a kadar.
bulunan
39. blis, Rabbim,9 diye ekledi: Madem

beni azdrp saptrdn, ben de andolsun,
yeryznde (dnya hayatn ve gnahlar)
onlara ok gzel gsterecek ve andolsun,
onlarn hepsini azdrp saptracam;
44. Onun yedi kaps vardr; her bir kapdan

ilerinde hangi grubun girecei bellidir.11
40. Ancak ilerinde ihlsa erdirilmi olan

kullarn mstesna.
45. Kalbleri Allaha kar saygyla dopdolu olan ve Ona itaatsizlikten, dolaysyla
Onnu azabndan saknanlar (mttakler)
ise, cennetlerde ve pnar balarndadrlar.
41. Allah buyurdu: Bu (ihls, samimiyet ve

teslimiyet) yolu, kullarm Bana iletmesini
zerime aldm dosdoru yoldur.
46. Esenlikle ve (her trl korkudan, endieden ve noksanlktan) emin olarak girin!
denir onlara.
42. Benim (ihlsa erdirilmi ve Bana tam

teslim olmu) o kullarm ki, senin onlar zerinde hibir nfuzun yoktur; senin nfuzun
ancak senin peine taklan azgnlar zerindedir.10
47. Dnyada iken birbirlerine kar gnllerinde beslemi olabilecekleri kin, garaz, haset
gibi duygular skp atarz; kardeler olarak
divanlar zerinde karlkl otururlar.
43. Hi phesiz Cehennem de o azgnlarn

hepsi iin kararlatrlm ve onlara vadedilmi yerdir.
48. Orada hibir zahmet ve meakkate maruz kalmazlar ve oradan asla karlmazlar
da.
49. (Ey Raslm), kullarma nemle ha-
Cz: 14, Sre: 15
HICR SRES
ber ver ki, hi phesiz Ben, evet Ben, ok

balayanm, (bilhassa mmin kullarma
kar husus) rahmeti pek ok olanm.
9. eytann inat kfr, zerinde ok durulmas gereken bir husustur. eytan, Allah ve
Onun yaratan, koruyan, besleyen, yani btn
varlklarn Rabbi olduunu biliyordu. Ayrca,
btn irade ve uur sahibi sorumlu varlklarn
dnyada yaptklarndan sorguya ekilecei bir
gnn geleceini de biliyordu. Fakat btn bu
bilgisi, onun inadn, kibrini ve gururunu ap
da, Allaha inanarak emirlerine teslim olmaya
yetmedi.
10. Kurn- Kerim, insann varolu (ontolojik)
karakter ve mahiyetini anlama asndan son
derece nemli olan bu hadiseyi farkl srelerde
farkl alardan, farkl ynleriyle ve belli llerde farkl kelime ve ifadeler kullanarak anlatr.
Byle yapar, nk bir hadisede nemli olan onun
anlam ve verdii derslerdir. Bu sebeple Kurn,
571
50. Ama azabm da, ac m acdr.

51. imdi de, onlara brahimin misafirlerinden sz et:
hadiseyi her bir srede, o srenin konusuna ve

metne uygunluk arz eden yanyla ele alr ve bu
yan ifade edecek kelime ve ifadeler kullanr.
Bu hadisenin anlatld baka yerler ve baka yanlar iin bkn. Bakara Sresi/2: 3034, not
3036; Arf Sresi/7: 1118, not 2.
11. Kurn, hiretteki azap eitleri veya yerleri iin yedi farkl isim kullanr: Cehennem, Nr
(Ate), Sar (Alevli Ate), Cahm (Kzgn Alevli
Ate), Hutame (Yok Eden Ate), Sekar (Kavuran
Ate), Lez (Kuduran Alev). Bunlar, byk ihtimal, her biri iin onu hak edecek sorumlu varlklarn (insanlar ve cinler) bulunduu birer azap
derecesi veya tabakas olup, yine her biri iin bir
kap veya kendisine giri veya onu tatma ve ekme ekli vardr.
572
HICR SRES
Cz: 14, Sre: 15
264
52. brahimin yanna girdiklerinde ona selm verdiler. brahim, Sizden endie ediyorum! dedi.
53. Endie etme! dediler: Sana son derece
lim bir oul mjdemiz var.
54. brahim, Bana m mjdeniz var, u
ihtiyarlk bama gelip kmken? diye
cevap verdi. Hem, neye dayanarak byle
bir mjde veriyorsunuz ki?
55. Sana gerei mjdeledik; yleyse midini yitirenlerden olma! dediler.
56. brahim, Hak yolun dnda olanlardan
baka kim Rabbisinin rahmetinden midini
yitirir ki? mukabelesinde bulundu.
57. Ve ilve etti: Ey eliler, baka gelme
sebebiniz nedir?
58. Biz, hayatlar gnah hasadndan ibaret
bir topluluu (helk etmek iin) gnderildik,
59. Ltun Ailesi hari: elbette onlarn
hepsini kurtaracaz,
60. Ama Ltun kars dnda; onun hakknda (Allahn bize buyurduu) takdir,
geride helk edileceklerle birlikte kalmasdr.
61. Derken, eliler Ltun ailesine geldiler.
62. Lt onlara, Siz burada tannan kimseler deilsiniz! dedi.
63. Onlar ise, Endie edecek bir ey yok!
diye cevap verdiler: Biz sana, hakknda (o
gnahkr topluluun) hep phe edegeldii
eyi getirdik.
64. Sana, haklarnda verilmi ve gereklemesi kesin bir hkmle geldik; emin ol, biz
z-sz doru kimseleriz.
65. imdi, gecenin bir vaktinde ailenle k,

onlarn arkasndan yr ve iinizden kimse
geriye dnmesin; size emredilen yere doru
yryn gidin.
66. Ona u kesin hkmmz bildirdik:
Sabaha kar onlarn kk kesilmi olacaktr.
67. (Birer delikanl eklinde gelen elilerden
haberdar olan) ehir halk, birbirlerine mjde vererek (Ltun evine) dayandlar.
68. Lt, onlara dedi: Bunlar, benim misafirlerim. Ne olur, beni mahcup etmeyin.
69. Allahtan korkun ve beni rezil etmeyin!
70. Biz seni elalemin iine karmaktan
men etmemi miydik? diye ktlar.
Cz: 14, Sre: 15
HICR SRES
265
573
77. Hi phesiz bunda mminler iin

(Allahn Yolunun ve Ona davetin doruluuna, o davete uyup uymamann sonucuna dair) ok nemli bir iaret, bir ibret ve
bir delil vardr.
78. Eyke halk da,13 (irk ve daha baka byk hakszlklar iinde) gerekten zalim
idi.
79. Onlara da hak ettikleri cezay verdik. Bu
her iki (gnahkr) memleketin harabeleri
urak bir yol zerindedir.
80. Hcr halk da, risalet greviyle gnderilen (peygamber)leri yalanlad.
81. Kendilerine apak delil ve mucizelerimizi takdim ettik; fakat hep onlardan yz
evirdiler.
82. Dalardan ilerinde kendilerini emniyette hissettikleri evler oyarlard.
83. Bir sabah, o korkun lk onlar da
kskvrak yakalayverdi.
71. Lt, Eer mutlaka bir ey yapmak istiyorsanz, (meru tatmin iin) ite kzlarm(z)! dedi.
72. (Ey Raslm!) Hayatn hakk iin, kendilerini kaybetmi halde srklenip gidiyorlard.12
73. Nihayet, gne doarken o korkun lk kendilerini kskvrak yakalayverdi.
74. Yakalayverdi de, o (kirlenmi) memleketin stn altna getirdik ve o halkn zerine (pimi) balktan ta yadrdk.
75. Hi phesiz bunda hadiselerin anlamn bilenler iin nice ak iaretler, dersler ve
ibretler vardr.
76. (Helk edilmi) o memleket(in harabeleri) urak bir yol zerinde hal grnebilir
haldedir.
84. Elde ettikleri onca kazan ve imknlar,

kendilerine hibir fayda vermedi.14
85. Biz, gkleri, yeri ve bu ikisi arasnda
bulunan her eyi elbette bouna deil, hak
bir gaye iin, yerli yerince ve geree dayal
sabit bir sistem zerinde yarattk. (Sz konusu gayenin tam mansyla tahakkuk edecei) Kyamet hi phesiz gelecektir.15 O
halde, (halkn hata, eziyet ve ikencelerine
kar) sen msamaha ve gzellikle davranma yolunu se.16
86. Hi phesiz Senin Rabbin, Odur yce
ve esiz Yaratc, her eyi hakkyla bilen.
87. Andolsun, sana Seb- Mesn ile ok
ulu Kurn verdik.17
88. O inanmayanlar iinde baz gruplara dnya zevk ve geimlii adna verdiimiz eylere
elbette gzn kayacak deildir; (tebliine
574
HICR SRES
Cz: 14, Sre: 15
kar davranlarndan dolay da) onlar iin

tasalanma ve mminlere kol-kanat ger onlar efkatle kucakla ve himaye et.17
re) de ki: phesiz Ben, benim apak bir

uyarc (zerinize indirilebilecek bir cezaya
kar),
89. Ve (civar yerlerden Mekkeye gelenle-
90. ndirdiimiz gibi o para para edenlere
12. Hz. Lt kavmiyle ilgili olarak bu srede anlatlanlar da belat ve verilen mesajdaki vurgu
gerei takdim-tehir vardr. Gelen misafirlerin
kendilerini tantmalar, Hz. Ltun onlar hakknda kavmiyle uramasndan sonradr. Hadiselerin
olu sras iin Hd Sresi 77-83. yetlere baklabilir.
lm merhameti azaba, muhabbeti sonsuz ayrlk ve ikenceye, nimeti intikam ve lnete, akl
bir zdrap letine, lezzeti acya evirir.
13. Eyke iin bkn. uara, 26: 176189, not 31.

14. Hz. uayb ve Hz. Salihin kavimlerinin
(Medyen,) ve Semud (Hcr halk) hakknda daha
geni bilgi iin bkn. Arf Sresi/7: 8593, not
17; Hd Sresi/11: 8495, not 21; Arf Sresi/7:
7379, not 15; Hd Sresi/11: 6168.
15. Gklerin, yerin ve bunlarn arasnda yer alan
her eyin yaratlmasnda ve hayatnda, ayrca
Kyametle birlikte gklerin farkl gklere, yerin
farkl bir yere dntrlp, insan ve cin gibi
yaptklarndan sorumlu varlklarn dnyada
iken ilediklerinin sonucuna gre yeni bir hayata
mazhar klnmalarnda phesiz ok nemli gerekler ve gayeler vardr.
Kinatn mutlak Ceml ve Cell sahibi olan
Rabbi (c.c.), ayn zamanda nihayetsiz derecede
Kerm ve Rahmdir. Onun Keremi sonsuz ikram, Rahmeti sonsuz nimetlendirmeyi, buna karlk, nihayetsiz Celli ve zzeti, Kendisine isyan
edenleri de cezalandrmay gerektirir. Onun bu
tr sfatlarnn ok cz tecellileri bu geici ve
dar dnyada apak grlebiliyorsa, bu demektir ki, onlarn btnyle tecelli edecei baka bir
lem gelecektir. Byle bir lemi inkr etmek, tecelli ve eserleri her tarafta grlen merhamet, kerem ve nimetlendirmeyi, ayrca cezalandrmay
inkr etmek demektir. Bu ise, gnein varln
inkrdan daha te bir eydir. Hair ve hiretsiz
Rab olarak ortaksz hakimiyet ve idaresini

kinatn dzeninde, ondaki her bir ey ve hareketteki binlerce maksatta, adalet ve dengede sergileyen Cell sahibi Allah (c.c.), elbette Rablna
ve Hakimiyetine snan, Hikmet ve Adaletine
inanan ve bu inanmann gerei ibadet ve itaatte
bulunanlara rahmet ve himayesini gsterecektir.
Buna karlk, Onun Cell ve zzetine uygun
cezalandrmas da olacaktr. Sorumluluk sahibi
insanlar ve cinler gibi varlklarn tesir sahasnda
onlara verilen irade ve tannan hrriyetten dolay
adalet tam gereklememekte, zalimler zulmlerinin hak ettii cezay tam mansyla grmeden,
mazlumlar ise haklarn gerektii gibi alamadan
dnyadan gmektedirler. Demek oluyor ki,
adaletin tam temsil ve tatbik edilecei bir byk mahkeme gelecektir. Dnyada iken de gerek
fertler, gerekse ve bilhassa toplumlar, milletler,
hatt dnya apnda maruz kalnan felketler,
ykmlar, helkler, d ve ykseliler, bu adaletin ksm tecellilerini gstermektedir.
Dnya, kendine has saylamayacak kadar ok
nakla sslenmitir. Ay ve gne dnya saraynn lmbalar, yerin bilhassa yz ise, zellikle canllar iin zengin bir mutfak ve sofra olma
vazifesi grmektedir. Aalar, gz alc gzelliklerle donanp, gzleri tatmin ettikten sonra
eit eit meyvelerini her yl yenilenmi olarak
gz de itah da doyuracak ekilde sunmaktadr. Btn bunlar ve daha baka pek ok gerekler, snrsz bir kerem, ihsan ve cmertlikten
izler tamaktadr. Fakat dnya hayatnn snrll, buna karlk, bilhassa insan gibi uurlu
Cz: 14, Sre: 15
HICR SRES
varlklarn emel ve arzularnn sonsuza uzanp

dnyada tam tatmin olmamas, dnyann doyma
deil tatma yeri olduunu, fakat tam tatmin iin
de bir baka hayatn bulunduunu aka ortaya
koyar. Yoksa lezzetin sona ermesi elem, elemin
sona ermesi lezzettir. Eer nimetlenme ve tatmann sonsuz, doymann mkemmel olduu bir
baka hayat bulunmam olsayd, dnya hayatnn snrll, dnyada sunulan nimetleri sadece
eleme evirirdi. Bu ise, sonsuz kerem, cmertlik
ve ihsana zttr. Sonsuz cmertlik ve ihsan, snrsz vermeyi ve ihsan etmeyi gerektirir. Bu da,
lmsz ve snrsz bir hayat gerektirir. Ayrca,
ihsan ve cmertlik, teekkr veya kr de ister;
bu, insann ftratna yerletirilmitir. nsaniyet
ancak teekkr veya krle kaimdir. Sonsuz cmertlik ve ihsan Sahibine kr iin de dnya
hayat yeterli deildir; o da, sonsuz ve snrsz
bir baka lem, bir baka hayat ve kredeceklerin sonsuzluunu ister.
En kk bir yaratnn ihtiyalarn en ummadk ekillerde gideren, gzlerden en gizli bir
yaratnn en sessiz yardm lna cevap veren
sonsuz rahmet sahibi Zt, yaratklar iinde en ok
deer verdii insann sonsuzluk arzusuna elbette
kaytsz kalacak deildir. En zayf ve aresiz yaratklar (yeni domu bebekler gibi) en iyi derecede
ve hi zahmetsiz beslemede grlen merhamet ve
efkat, kinatn Rabbinin Rubbiyetini tam bir
merhametle icra ettiini gsterir. yleyse, byle
bir rahmet ve merhametin en deerli yaratn duasn geri evirmeyecei aktr. nsan sonsuzluk,
lmszlk ve ebed saadet gibi ylesine evrensel
bir arzuya ylesine derinden sahiptir ki, onun bu
arzusuna ve bu konuda hal diliyle yapt duaya
btn kinat min! der.
Bahar mevsiminde yeryzn ssleyen ieklerin tohumlar gibi, iekleri, yapraklar, rzgrda kardklar sesler ve meyveleriyle sadece
insanlar deil hayvanlar da cezbeden ve onlara
hizmet eden aalarn ekirdekleri de, onlarn
hayatlarnn her bir nnn kaydedildiini gsterir. Evet, her bir tohum ve ekirdek, bir hayatn muhassalas, tarihesi, yeni bir hayatn ise
plan, program, kanunu ve bilgi ykdr. Her
575
bir tohum ve ekirdek, ayrca insandaki hafzann da bitkiler lemindeki mukabilidir. Bu, bitkilerin ve aalarn hayatlarn tohum ve ekirdeklerine kaydeden ve bu tohum ve ekirdekleri
ok daha byk bir baka hayata temel yapan
Hakm ve Hafz olan Allahn, en deerli yarat olan insann hayatnn da ok daha nemli
ve uzun bir baka hayat adna kaydedilmeden
geip gitmesine msaade etmeyeceini gsterir.
O, insanlarn kaydettii gzel davranlarndan
ve imanlarndan u anda bir ekirdek halinde
var olan Cenneti btn ihtiam ve gzelliiyle,
kfr, nifak ve gnah olan davranlarndan da
Cehennemi btn azap unsurlaryla meydana
getirecektir.
16. Fethullah Glen Hocaefendinin aadaki ifadeleri, Kurnn emrettii ve vd bu
slm tavr ve davrann tefsiri gibidir:
A herkese aabildiin kadar sneni, ummanlar gibi olsun! nanla geril ve insana sevgi
duy; kalmasn alka duymadn ve el uzatmadn bir mahzun gnl..!
yileri iyilikleriyle alkla; inanm gnllere kar mrvvetli ol; inanszlara yle
yumuak yana ki, kinleri, nefretleri eriyip
gitsin ve sen, soluklarnda daima Mesih ol..!
Yollarn en renklisinde ve beyanlarn en
arpcsyla gklerle alveriinde bir Yce
Rehberin arkasnda olduunu unutma!
Unutma ve bu hususlarn bir tekine bile sahip bulunmayanlar dnp insafl ol.!
Ktlkleri iyilikle sav; grgszce muamelelere aldr etme! Herkes, davranlaryla
kendi karakterini aksettirir. Sen msamaha
yolunu se ve tre bilmezlere kar licenap
ol..!
Sevgiyi sevip dmanla dman olmak,
inanla coan bir kalbin en mmeyyiz vasfdr. Herkesten nefret ise, ya gnl eytana
kaptrmlk veya bir cinnet eseridir. Sen insan sev; insanla hayran ol..!
Saknp, bir kere dahi olsa nefsin hakemliine dmemelisin; zira ona gre senden
baka herkes mcrim, her fert de talihsizdir.
Bu ise, en doru szlnn beyannda ahsn
576
HICR SRES
helki demektir. Sen nefsine kar olduka
sert, bakalarna kar da yumuaklardan
yumuak ol..!
Bakalarn sana sevdiren ve onlar senin
nazarnda sevimli klan tavr ve davranlara
dikkat et! Unutma ki, ayn eyler senin de
sevilip beenilmene vesile olabilir. Daima insanca davran ve merhametli ol..!
Hakkn sana kar muamelesini l kabul edip, halka kar yle davranmalsn. O
zaman halk iinde Hakla beraber olur, her
iki yalnzln vahetlerinden de kurtulursun...
Yaratcnn nazarnda ne olduunu gnlnde Ona ayrdn yer ile, halk katndaki mevkiini de onlara kar olan tavrlarnla
tartp deerlendirebilirsin. Haktan bir lhza
gafil olma! Ve, nsanlar iinde insanlardan
bir insan ol..!
Hasl, insanlar iinde sevgi ve itibarn
korumak iin Hak iin sev! Hak iin nefret et! Ve, gnl Hakka ak bir insan ol..!
(l veya Yoldaki Iklar, 101102)
17. Seb- Mesnden maksadn Fatiha olduu genellikle kabl edilir. Yedi yetten oluan
Ftihann Cenaze Namaz hari btn namazlarda, zellikle bu namazlarn ilk iki rekatnda
okunmas afilere gre farz, Haneflere gre
vaciptir. Yani o, tekrarlanan bir kraattir. Ayrca
o, baz rivayetlere gre, dier srelerin aksine iki
defa vahyedilmitir. Bu bakmdan mfessirler
arasnda, ona kierli Yedi (yetli Sre) mansnda Seb- Mesn dendii gr hakimdir.
Ftiha, Kurnn z veya ekirdei gibidir. Allah Rasl aleyhissalt vesselm, onun
iin Kitabn Anas tabirini kullanr. (Buhar,
Kitabt-Tefsir, 1)Kendisinden kacak aacn
tamamn zl ve youn biimde ihtiva eden bir
ekirdek gibi, Ftiha da Kurndaki btn asl
dsturlar u veya bu ekilde kendinde barndrr. (rtl-cz, 14)
Kurn, slp ve man olarak o derece harikulde ve zl, ayrca o derece kapsamldr ki,
bilhassa belli uzunlukta olanlardan bir tanesi,
kinat ihtiva eden btn bir Kurn okyanusu-
Cz: 14, Sre: 15
nu iine alr; uzun olsun ksa olsun her bir sre,

Kurnn ana maksatlarn kendinde tar. Hatt
her bir yet, en azndan yetlerin pek ou ise,
dorudan veya iareten, remzen, zmnen, yani
u veya bu ekilde, yine Kurnn tamamna bir
fihrist gibidir. Kurnn ok az szle bir man
okyanusunu ifade etme eklindeki bu mucizev
yan, Cenab- Allahn kullarna byk bir nimetidir ki, Kurnn tamamn her zaman okumaya
muvaffak olamayanlar, onun bir sresini okumakla Kurnn tamamn okumu gibi olurlar. 3 hls veya 4 Kfirn Sresini okumann
Kurnn tamamn okumu sevab kazandrabilecei eklinde hadislere bu adan da baklabilir.
Hemen hemen btn limler, bilhassa tasavvuf
nderleri, Ftihann Kurn, Besmelenin ise
Ftihay zl biimde ihtiva ettii konusunda
mttefiktirler.
Kurnda insann ihtiya duyduu btn
ilimler, kaideler, emir ve yasaklar, ferd, ailev, itima, iktisad, manev ve uhrev hayatmz iin dsturlar, vad ve tehditler, tevik ve
sakndrmalar, yol gsterme ve (yanl) yoldan
alkoymalar, misal ve temsiller vardr. Kurn,
herkes msbet manda neye ihtiya duyuyorsa
onu ihtiva eder; bu bakmdan, Ne arzu edersen,
neye ihtiya duyarsan Kurndan al denmitir.
Onun yetleri o derece kapsamldr ki, herhangi bir derdin zm, rahatszln ilac da onda
bulunabilir. O, byle de olmaldr, nk o, indirildii gnden Kyamete kadar her artta, her
yerde, her durumda her seviyeden herkesi tatmin
eden ve edecek lh Kitaptr. nemli olan, ona
yaklamay bilmek, onu anlayabilmek ve ondan
istifadeye muvaffak olmaktr.
18. Allah Rasl aleyhissalt vesselmn hayat o kadar sade ve fakirceydi ki, bir defasnda
Onun kaba bir hasr zerinde yattn ve hasrn mbarek vcudunda izler braktn gren
Hz. mer (r.a.), alayarak yle demekten kendini alamamt: Ey Allahn Rasl! Krallar yumuak, ku ty yataklarda yatarken, sen byle
kaba hasrlarda yatyorsun. Halbuki sen, Allahn
Raslsn ve rahat bir hayata onlardan daha ok
lyksn. Allah Rasl aleyhissalt vesselm,
Cz: 14, Sre: 15
HICR SRES
ona u cevab verdi: Raz olmaz msn, dnya

zevkleri onlarn, hiret nimetleri bizim olsun?
(Buhar, Tefsir, 287; Mslim, Talk, 31)
Btn peygamberler gibi Allah Rasl aleyhissalt vesselm da, vazifesini yerine getirirken
en ufak bir dnyev karlk beklemedi. Ala,
susuzlua ve baka her trl zorlukla birlikte btn ikencelere katland. Doduu ve byd
yerden kmak zorunda brakld ve gittii yerde
de, iten ve dtan srekli saldrlara maruz kald.
Ama btn bunlara sadece Allah rzas ve insanln saadeti uruna tahamml etti. Bir defasnda
Hz. Ebaktiyle Hreyre (r.a.), onu oturur vaziyette namaz klarken grd ve hasta olup olmadn
sordu. Raslllahn aleyhissalt vesselm cevab
Eb Hreyreyi alatmt: Am Eb Hreyre;
alk bende ayakta duracak takat brakmad.
(Eb Nuaym, 7: 107; Kenzl-Umml, 1: 199)
Sonraki yllarda Ashabdan pek oklar belli
llerde zenginlemise de, Allah Rasl ve ailesi, hayatlarn hibir zaman deitirmediler.
577
Sadece Allah rzas, kulluk borcu ve insanln saadeti uruna yerine getirdii misyonunun
karlnda en kk bir dnya nimetine meyletmemesi bir yana, Allah Rasl aleyhissalt
vesselm, her trl ikenceye de ikyet etmeden katland. Defalarca dvld, topraklara bulam olarak yerde terkedildi. Byle durumlarda
bazen ortada kimse olmaz ve kck kz Hz.
Ftma validemiz yardmna koard. Bir defasnda Kbenin yannda yine dvlm, yardmna Hz. Eb Bekir komu ve onu dven cnilere yle barmt: Bir insan, sadece Rabbim
Allahtr dedii iin mi ldreceksiniz? (Buhar,
Fedils-Sahbe, 5; bn Hanbel, 2: 205)
Kurnda yer yer, yukarda yette geen,
Sakn, o inanmayanlar iinde baz gruplara
dnya zevk ve geimlii adna verdiimiz eylere gzn dikme! trnde yer alan ifadelerin
Peygamber Efendimiz iin mans, Sen, hibir
zaman byle yapmazsn eklinde olup, bu ifadeler, mminler iin ikaz ihtiva etmektedir.
578
HICR SRES
Cz: 14, Sre: 15
266
91. Ki onlar, Kurn blk blk edip

(datyorlard).19
92. Rabbine andolsun ki, onlarn hepsini
sorguya ekeceiz,
93. Yapageldikleri btn bu ilerden.
94. Artk, sana emredileni kafa atlatrcasna anlat ve mriklere, (onlarn tepkilerine) aldrma.20
95. O alayclara kar Bizim sana destek
olmamz kfidir.
96. Onlar, Allah varken baka ilh (ve
ilhlar) uyduruyorlar, ama elbet bir gn bilecekler.
97. Onlarn bu kabil iddialarndan dolay
cannn skldn, gksnn daraldn
biliyoruz.
98. Ama sen, Rabbini her trl irkten ve
irkin artrd noksanlklardan tenzih
ve btn hamdin sadece Ona ait bulunduunu ilan et; daima secde ile de kulluunu
ve teslimiyetini ortaya koyan biri ol.
99. Ve, (gzlerden perdeyi kaldrp her
18. Bu yetlerden kimin kastedildii konusunda

farkl mlhazalar olmutur. Srenin Mekkede
slmn ilk yllarnda indii dikkate alndnda doru olan gr u olsa gerektir: Mekkeye
hac veya ticaret mnasebetiyle civar kasabalardan gelenler olurdu. Allah Rasl aleyhissalt vesselm slm bunlara da tebli ediyordu.
Mekkeliler ise, Kurndan inen yetler iinde
kendilerince bakalarnn inanmalarna mani olabilir diye umduklarn tabletler zerine yazyor
veya yazlm tabletleri alyor ve bunlar dardan gelenlere veriyorlard. yetler, bunlardan
sz etmekle, dierlerini uyarmaktadr.
19. Bu emir gelinceye kadar Allah Rasl aley-
gerei ortaya karacak ve gelmesi herkese

mukadder) lm sana gelip atncaya kadar
da Rabbine ibadette devam et.
hissalt vesselm, tebliini gizlice yrtyordu.

Bu emirle birlikte artk onu aa vurdu.
Srekli tebli, Nebev metodun nemli bir
zelliidir. Bir rasl, tabir yerinde ise, misyonu,
yani tebli iinde kaybolmu demektir. Vazifesi,
onun uykularn karr. O, Allahn Mesajn anlatabilecei her art kollar, her frsat deerlendirir. Bilhassa Allah Rasl aleyhissalt vesselm,
btn hayat boyunca byle yapmtr. Mekkede
iken evleri ziyaret eder, sokaklarda dolar, bir arada oturan insanlarn yanlarna urar, fuarlar takip eder ve bir insann hidayete ermesi iin btn
varlyla didinir dururdu. Hakaretler, knamalar,
alaylar, eziyet ve ikenceler, onu bu kutlu vazifeyi
yerine getirmekten bir an bile alkoyamazd.
Cz: 14, Sre: 16
NAHL SRES
579
16. NAHL SRES
ekkede inmi olup, 128 yettir. smini

68inci yette geen ve bal ars mansna gelen nahl kelimesinden alr. Kurn, bu
srede bal arsn Cenab- Allahn Kudret ve
Hikmetinin bir dier mucizesi olarak takdim
buyurur. Sre, iman esaslar zerinde durur; her

trlsyle kfr ve irki farkl delillerle reddeder. Ayrca adalet, ihsan, cmertlik gibi faziletlere tevikte bulunur ve her trl ktlk ve
irkin davrantan sakndrr.

1. Allahn (kfredenleri vuracak felket
ve Kyametle ilgili) hkm verilmitir ve
mutlaka gelecektir; u halde (ey inanszlar,
Raslllaha Kendisiyle bizi tehdit ettiin
azab haydi getir! diyerek inkrnz ortaya
koymanza ve) o hkmn icrasn hemen istemenize hi gerek yok. Allah, (yalan syleme, sznde durmama ve verdii hkmn
yerine gelmemesi gibi her trl noksanlktan) mnezzehtir ve hangi ekilde olursa
olsun mriklerin Ona ortak komasndan
nihayet derecede ycedir, akndr.
3. O, gkleri ve yeri bo yere deil, hak bir

gaye iin, yerli yerince ve geree dayal sabit
bir sistem zerinde yaratmtr. Hangi ekilde
olursa olsun, mriklerin Ona ortak komasndan nihayet derecede ycedir, akndr.
4. nsan da (baba ve anneden gelen) birka
damla svdan yaratt; ama insan, (Yaratcs
ve Onunla alkal gerekler karsnda) yaman bir hasm ve tartmac kesiliverdi.
5. Eti yenen byk ve kkba evcil hayvanlar da yaratt. Sizin iin onlarda sizi souktan koruyan (deri, yn, kl gibi) maddeler ve daha baka pek ok faydalar vardr.
Onlarn etlerini ve rettikleri yiyecekleri de
yersiniz.
2. O, melekleri (btnyle pak ve manev)

emirleri leminden hayat kayna vahiy ile
kullarndan her kimi dilerse ona indirir ve
yle emreder: Allah, Benden baka hibir
ilh yoktur, u halde Bana kar gelmekten,
dolaysyla azabmdan saknn! buyuruyor. diyerek insanlar ikaz edin.1
6. Onlar akamleyin allarna getirir ve sabahleyin otlaa srerken bambaka bir zevk
alrsnz.
1. Pek ok szde rehberlerin peinde srklenen

insanlk, ancak Peygamberlerle doru yolu bulmutur. Hususi misyon sahibi bu zatlarn son
derece dengeli ve henktar olan hayatlar, mkemmel bir senfoniyi andrr. Szleri, kalbleri
fetheden en tatl melodiler gibidir. Canl-cansz
btn varlk, onlarn szlerine kulak verir. Hz.
Muhammedde aleyhissalt vesselm olduu
gibi, aalar ve talar bile onlara selm verir; on-
lar da iade-i selmda bulunurlar. Mehur Kaside-i Bresinde Busiri, Peygamberimizle alkal
olarak, Aalar Onun arsna secde ederek
cevap verirdi. der. Varln mans onun geliiyle kefedildi ve kaostan kurtuldu. Her bir
varlk ve hadisenin Allah hamd ile tesbih eden,
kinattaki muhteem hengin ise Allahn Varln ve Birliini haykran birer dil olduu ortaya
kt.
580
NAHL SRES
7. Yklerinizi yle uzak ve varlmas zor diyarlara tarlar ki, onlar olmasa ok byk
zahmet ve meakkat ekmeden oralara ulaamazdnz. Gerekten Rabbiniz, pek efkatlidir; (bilhassa zayf ve aresizlere kar)
husus rahmeti pek boldur.
Cz: 14, Sre: 16

267
8. Hem binmeniz, hem de bir ziynet, hayatnza ho bir katk olsun diye atlar, katrlar
ve merkepleri de yaratt. O, sizin bilmediiniz daha neler neler yaratmaktadr ve daha
da yaratacaktr.2
9. Yolun dorusunu bildirmek, (sizi yaratan,
koruyan ve yaatan Rabbiniz olarak) Allaha
aittir; yolun erisi olduu gibi, eri yollarda
gidenler de pek oktur. Eer Allah dilese (ve
kendilerine seim hrriyeti vermeyip insanlar tek bir yolda gitmee zorlasayd), sizin
hepinizi yolun doru olanna iletirdi.
10. Odur ki, sizin iin gkten bir tr su indirir: ime suyunuz ondan meydana geldii
gibi, hayvanlarnza yedirdiiniz ot ve aalar da onunla yetiir.
11. Allah, o su ile sizin iin ekinler, zeytinlikler, hurmalklar, zm balar ve eit
eit meyveler bitirir. Elbette btn bunlarda cidd ve sistemli dnen bir topluluk
iin ok nemli bir iaret, bir ders vardr.
renkte daha nice nice hayvanlar ve bitkiler

yaratmtr O. Kukusuz bunda da dnp
ders alan bir topluluk iin ne kadar mhim
bir iaret, bir ders vardr.
13. Yeryznde sizin iin her trde ve her
14. Yine Odur ki, denizi hkm altnda

belli bir sisteme koymutur; bylece ondan
taptaze et yer ve tak iin ziynet eyas karrsnz. Denizde gemilerin sular yara yara
akp gittiklerini de grrsn; grrsn ki,
Onun pek bol olan ltf u ihsanndan nasibinizi arayasnz ve (nimetleri karsnda
Ona) srekli kredesiniz.
2. Bu son cmle, hayli manidardr. Cenab- Allah

(c.c.), hayatn gelimesine paralel olarak, insanlarn kullanmas ve ayrca bir ziynet ve hayatlarna katk olarak srekli yeni eyler yaratmaktadr
ve elbette daha da yaratacaktr. Bunlar iinde,
bugn bilmediimiz ve gelecekte kefedilecek
veya bize ebediyen mehul kalacak bitkiler ve
hayvanlar olduu gibi, Allahn, insann elinde

yaratt ve daha da yarataca yeni yeni aletler
de vardr. yet-i kerime, bitki ve hayvanlarn
insana olan pek ok faydalarnn yansra, onun
hayatna ss olarak da katkda bulunduunu,
hatt bazlarnn sadece ss vazifesi grdn
de belirtmektedir.
12. Sonra geceyi ve gndz, gnei ve ay

hizmetinize verdi; btn yldzlar, Onun
mutlak emri altndadr. Hi phesiz bunda dnp akleden bir topluluk iin apak
iaretler ve nice dersler sz konusudur.
Cz: 14, Sre: 16
NAHL SRES
581
268
19. Allah, neleri gizleyip neleri aa vurduunuzu da bilir.

20. O mriklerin Allahtan baka ynelip
yalvardklar, dua ve ibadet ettikleri (canlcansz, insan-melek-cin ve put her ne varsa), herhangi bir ey yaratmak yle dursun,
bizzat kendileri yaratlmaktadr.3
21. ldr onlar, diri deillerdir (ve dolaysyla kendilerine hayat verecek birine
muhtatrlar). Ne zaman diriltileceklerini de
bilmezler.4
22. Oysa ilhnz, tek bir ilhtr; fakat hirete inanmayanlar ite onlarn kalbleri,
(bu en byk gerei ve ona dayanan daha
pek ok gerekleri) inkra da artlanmtr.
Onlar, bo bir byklenme iindedirler.5
23. phe yok ki Allah, onlarn neleri gizleyip neleri aa vurduklarn bilmektedir.
uras bir gerek ki O, byklk taslayp,
iman etmeyi kibirlerine yediremeyenleri
sevmez.
15. Hem, hareketiyle sizi sarsmasn diye
yeryzne salam kazklar (dalar) akt;
nehirler ve yollar da var etti ki, orada armadan seyahat edip, hedefinize ulaabilesiniz.
16. Ve yol bulmada yararlanacanz daha bir
ok iaretler koydu; pek oklar da yldzlarla
yollarn bulur, ynlerini tayin ederler.
17. O halde, yle bir dnn: Yaratan, hi
yaratmayan gibi midir? Az da olsa dnp
ders ve t almayacak msnz?
18. Sonra, Allahn nimetlerini tek tek saymaya kalksanz, mmkn deil, onlar toplu halde bile sayamazsnz. Hi kukusuz
Allah, (hata ve gnahlar) ok balayandr; (gnahlarna ramen, kullarna) husus
rahmeti pek bol olandr.
24. Onlara, Rabbiniz ne indiriyor? dendiinde, ncekilerin masallar, hurafeleri!

diye karlk verirler.
25. Sonuta da, Kyamet Gn kendi gnah
yklerini tastamam yklenecekleri gibi, hibir kesin bilgiye dayanmadan saptrdklar
kimselerin gnah yklerinden bir ksmn
da tayacaklardr.6 Gerekten, srtlarna ne
kt bir yk alyorlar!
26. Onlardan nce gelip geen (ve onlar gibi
inkr, zulm ve kibirde srar eden)ler de,
(kendilerine gnderilen peygamberlere ve
getirdikleri lh Mesaja kar) tuzak kurmaya yeltenmilerdi. Fakat Allah, tuzaklarn ve ehirlerini dolduran binalarn ta
temellerinden ykt da, stlerindeki btn
tavanlar tepelerine kt. Bu azap, onlara
hi farkedemedikleri bir yerden gelmiti.
582
NAHL SRES
3. Kurnn ortaya koyduu deliller, ak ve anlamca ok derindir. Kurn, btn insanlarn hidayetini hedef ald ve insanlarn byk ounluu da avam olduu iin, en alt seviyedekilerin
de rahata anlayaca bir dil kullanr; fakat byle
yapmakla en st bilgi ve anlay seviyesindekileri
de asla mahrum brakmaz. Bu, onun mucizev
yanlarndan biridir.
Sadece yaratandr ki, ibadete lyk ilh olabilir ve lyktr. evremizdeki her eyin zaman ve
mekn iinde akp durduunu, geip gittiini,
dnyaya gelip dnyadan gtn, dolaysyla
bir balang ve sonunun olduunu, bu balang
ve son arasndaki yolculuunda da hep bir deiim geirdiini grrz. Btnyle kinat da,
ayn ekilde belli kanunlara bal olarak zaman
ve mekn iinde akp gitmekte ve deiikliklere
maruz kalmaktadr. Bu bakmdan, bu tr zelliklere sahip olan her ey yaratlmtr ve varln kendisinden baka birine muhtatr. Yaratlan
asla yaratc, yaratan ise hibir zaman yaratlmn cinsinden olamaz. O, zaman ve meknla da
snrl deildir ve sonsuzdur; yani bir sonu olmad gibi balangc da yoktur. Zaman, mekn ve
sonluluk, yaratlmla alkaldr.
nsan, Yaratcnn yani Allahn kendisine
bahettii zihn kapasite ve kabiliyetlerle byk
bululara imza atmsa da, hibir zaman tek bir
otu, hatt bir zerreyi yaratamayacaktr. Varlklar
iinde sahip klnd veya bulunduu imknlarla en bilgili ve en gl, ayn zamanda uur ve
irade sahibi bulunan insan bir ota, bir zerreye hayat veremiyor, onlar meydana getiremiyorsa, u
halde ondan baka bir varlk da yaratc olamaz.
Dolaysyla, ister diyelim ki Hz. sa gibi bir insan
ve peygamber, ister bir melek, ister tabiat ve
tabiat gleri, ister ruh, ister bir put, isterse
baka bir ey olsun, hibir ey kendisine ibadet
edilmeye lyk deildir ve bakalarndan ibadet
istemeye de hakk yoktur.
Ayrca, aka ahit olduumuz zere, tabiatta bize bahedilen her ey yaratlm olup,
bize karlksz verilmektedir. Dnyadaki btn
insanlar bir araya gelse ve glerini, kabiliyetlerini, servetlerini ve bilgilerini birletirseler, sz-
Cz: 14, Sre: 16
gelimi bir buday tanesini bile yaratamazlar.

Bir buday tanesinin toprakta byyp buday
baa olmas iin de gnee, topraa, havaya,
suya, tohumun kendisine ve ondaki baak olma
zelliine ve btn bu unsurlarn ll ibirliine ihtiya vardr. birliindeki bir aksama
veya lszlk istenen neticenin alnmasn
engeller. Bu demektir ki, kinatta bir eyin varl btn kinatn varlna baldr. O halde,
bize karlksz da verilse, her bir eyin fiyat
btn kinat kadardr. Sonra, bir eye ihtiyacmz ne kadar oksa o, kinatta o kadar fazla ve
ucuzdur. Mesel, temiz havay bedavaya alrz;
su da, gk tarafndan yine bizim hibir masrafmz ve emeimiz olmadan gelmektedir. Belki,
gnlk hayatmzda hi de dikkat etmediimiz
bu basit gibi grnen, fakat asl ve ok byk,
dolaysyla Kurnn dikkat ektii gerekler,
btn isim ve sfatlaryla Cenab- Allahn varln ve mutlak birliini baka her eyden ok
daha ak ve net bir hakikat olarak ortaya koymaktadr.
4. ster canl ister cansz olsun, Allahtan baka tanrlatrlan her ey kendi olarak ldr;
yani canl her ey, canlln Allaha borludur.
Bu gerek, bir baka yette benzer ekilde yle
anlatlr: Ona hibir ey yaratamayan, bir ey
yaratmak yle dursun, bizzat kendileri yaratlm bulunan varlklar m ortak tanyorlar?
Ve onlara hibir yardm olmayan, brakn
onlara yardm etmeyi, kendilerine bile yardm dokunmayan varlklar m? (Ey mrikler
Onlar nasl ilh ve Allaha ortak olabilir ki, brakn hidayet etmeyi, dualara cevap vermeyi,
onlar ilh edinip Allaha ortak tanyan) siz onlar iyi bir yola, hayrl bir maksada aracak
olsanz, bu arnza cevap bile veremezler.
Onlara ister byle bir davette bulunmusunuz,
ister btn btn skt durmusunuz hi farketmez. Allahtan baka kendilerine ynelip
yalvardnz, dua ve ibadet ettiiniz ne ve kim
varsa hepsi sizin gibi yaratlm kullardr. Siz
baka trl dnyor, baka trl itikad ediyorsanz ve bu dnce ve itikadnzda samimi
iseniz, haydi onlara yalvarp dua edin de, size
Cz: 14, Sre: 16
NAHL SRES
cevap versinler! (Arf Sresi/7: 191194; ayrca bkn. not 40) yette (peygamberler, veller ve
daha baka byk veya byk tannan kimseler
gibi), zamanla insanlarn tanrlatrd veya putlatrd kiilere de atf vardr. Mekkeli ve gerek
onlar zamannda, gerekse daha nceden yaam
mriklerin taptklar, mesel Lt, Menat, Uzza,
Ved, Suva, Yaus gibi putlar, esasen bu isimleri tayan ve halkn sayg gsterdii zatlard.
Zamanla bu sayg tapmaya dnt ve adlarna
putlar dikildi. yette, kendileri lm bulunan
ve ne zaman diriltileceklerini bile bilmeyen bu
insanlarn da asla ibadete lyk tanrlar olamayaca belirtilmektedir.
5. hireti inkr etmek, ya insan duyularnn
tesindeki lemleri, varln metafizik boyutunu
inkr etmekten veya insann kendi stnde bir
varln nnde hesap vermeyi kibirine yedirememesinden kaynaklanr. Birinci durum da yine
beer gurura, yani insann kendi idrak ve bilgisine duyduu gvenden ileri gelen gurur ve kibire
dayanr. hireti inkr da, ok defa Allah inkr
beraberinde getirmektedir. Bunun dier trls
583
de dorudur; yani Allah, mutlak stn bir varl inkr hireti inkra da sebep olmaktadr.
Bu gerek, slmda iman esaslarnn birbiriyle
derinden balantl olup, birbirini gerektirdiini
ortaya koyar. Dolaysyla, bu esaslardan birine
inanmak dierlerine inanmay da gerektirir.
6. Kimseye kimsenin suunun ve gnahnn
yklenemeyecei (Enm Sresi/6: 164), slm
bir dsturdur. Fakat Sebep olan, yapan gibidir. kaidesince, iyi veya kt bir ie sebep olan,
bir insan iyi veya kt bir ie ynelten, o iten gelecek sevap veya gnaha ona olan katks nisbetinde ortak olur. Peygamber Efendimiz
aleyhissalt vesselm, bir hadis-i eriflerinde
bu dsturu yle beyan buyurmaktadrlar: Kim
slmda gzel bir yol, bir r aarsa, bu ama
iiyle birlikte daha sonra o yolda gidenlerin sevap
ve mkfat, o yolda gidenlerden eksiltilmemek
zere o kiiye verilir. Kim de slmda kt bir
yol, bir r aarsa, bu ama iiyle birlikte o yolda gidenlerin vebali, gidenlerden eksiltilmemek
zere onun srtna yklenir. (Mslim, Zekt,
69; bn Mace, Mukaddime, 203)
584
NAHL SRES
Cz: 14, Sre: 16

269
27. Sonra, elbette Kyamet Gn gelecek ve

o gn Allah onlar rsvay edecektir. yle
diyecektir (onlara): Nerede kendileri urunda mminlere dman kesildiiniz ortaklarm(!)? Kendilerine ilim7 nasip edilenler ise (o gn), Her trl rsvaylk bugn
kfirlerin banadr! derler.
28. Melekler, bylesi kfirlerin canlarn onlar (kfr ve gnaha bulam halde) bizzat
kendilerine zulm iindeyken alrlar. Onlar,
azab grnce teslim bayran eker ve mazeret bulma gayreti iinde, Biz, herhangi
bir ktlk yapma niyeti tamyorduk!
derler. Hayr, hayr! Allah, neyi ne maksatla yaptnz elbette ok iyi bilmektedir.
29. imdi, Cehennemde sonsuzca kalmak
zere girin bakalm kaplarndan ieri! Ne de
ktdr gurur ve kibir heykellerinin yeri!
ne dilerlerse vardr orada. Allah, takva sahiplerini ite byle mkfatlandrr.

32. Melekler, onlarn canlarn onlar (kfr,
irk, zulm) kirlerinden arnk halde iken
alrlar.. Size selm olsun! derler: Srekli
megul bulunduunuz gzel ilerden dolay
girin Cennete!
30. Rabbiniz ne indiriyor? diye, Allaha

kar gelmekten, dolaysyla Onun azabndan saknanlara sorulduunda ise onlar,
Sadece hayr indiriyor. derler. Bu dnyada Allahn kendilerini grdnn uuru
iinde iyilik dncesiyle yaayan ve srekli
gzel davranlarda bulunanlar iin, (niteliini insanlarn burada kavramas mmkn
olmayan srpriz) mkfat ve gzellikler
vardr. hiret yurdu, elbette ve btnyle hayrldr. Ne hotur takva sahiplerinin
yurdu!
33. (O mrik kfirler, canlarn almak veya

balarnda bir felketin patlamas iin) ill ki
kendilerine meleklerin gelmesini veya Allahn azap emrinin gelip atmasn m bekliyorlar? Kendilerinden nceki (kfirler de) byle
yapmt. Allah onlara zulmetmemiti, fakat
onlar, (irk, kfr ve gnahlarda diretmekle) bizzat kendilerine zulmediyorlard.
31. Sonsuz nimet ve ebed mutluluk cennetleri; oraya girerler, rmaklar akar (aalarnn arasndan ve kklerinin) altndan; her
34. Sonunda, iledikleri ktlkler balarnda patlad ve srekli alayla karladklar

gerekler onlar epeevre kuatverdi.
Cz: 14, Sre: 16
NAHL SRES
7. Daha nce pek ok yetlerde de getii zere (mese: Bakara Sresi/2: 10, 145; l-i mran
Sresi/3: 7, 61, 66; Nis Sresi/4: 157; Enm Sresi/6: 100, 119, 144; Hd Sresi/11: 46; Yusuf
Sresi/12: 68; Nahl Sresi/16: 25), kfr ve irkin
ilimle herhangi bir alkas yoktur ve ilim, inanmay gerektirir. Dolaysyla burada belirtmeliyiz
ki, ilim ve malmat farkl eylerdir. lim hayal
etme, tasavvur, muhakeme, aratrma, doruluunu teyit, benimseme, itikat ve emin olma gibi
585
ilemlerden sonra ulalan, st mesabesinde hazmedilmi bilgidir, yakndir. Hakknda en ufak

bir phe olmayan mutlak doru bilgi, ncelikle
vahye dayanr. slm, ilmin sebepleri veya vastalar olarak vahiy, akl- selim ve salam duyular kabul eder. Dolaysyla, yol gsterici bir lim
kuzusuna st veren koyun gibi olur; yavrusuna
kusmuunu veren ku gibi olmaz. O, st halini almam bilgisini bakasna takdim ve telkin
etmez.
586
NAHL SRES
Cz: 14, Sre: 16
270
35. irk koanlar, bir de Eer Allah yle dilemi olsayd, biz de, atalarmz da Allahtan
baka hibir eye ibadet etmez, Onun emri
olmadan hibir eyi haram klmazdk! diyorlar. Onlardan nceki (mrik)ler de byle davranmt. Yoksa rasllere den, (Allahn kendilerine tevd buyurduu Mesaj)
hibir kapallk brakmadan tebli etmekten
baka bir ey midir?
36. Dorusu her millet iinde, Allaha
ibadet edin ve sahte ilhlardan, Allaha isyanla baka yollar, baka dinler icat ederek
insanlar bunlara itaate zorlayan btl glerden (taut) uzak durun! diye bir rasl
grevlendirdik. Neticede, her milletten bir
ksmna Allah hidayet nasip buyurdu ve
bir ksm hakknda da (mstahak olduklar iin) sapknlk kesinleti.8 Yeryznde
yle bir dolan da, (raslleri ve Allahn
onlarla gnderdii Mesajn) yalanlayanlarn sonu nasl oldu grn!
37. (Ey Raslm!) Onlarn hidayete ermeleri iin ne kadar hrs gsterip gayret ortaya
koyarsan koy, uras bir gerek ki Allah,
hakknda sapknlk hkm verdii kimseyi
hidayete erdirmez ve byleleri iin (onlar
Allaha kar koruyabilecek) hibir yardmc da yoktur.
(Allahn dinini reddetmek ve baka inanlara dalmakla) gerekte birer yalanc olduklarn bilsinler.
40. (Baka her ey gibi, lleri diriltmek de
Bizim iin ok kolaydr.) Bir eyin olmasn dilediimiz zaman, ona szmz sadece
Ol! demektir, o da hemen oluverir (olma
yoluna giriverir).9
38. Allah, len kimseyi diriltmez! diye

var gleriyle yemin ediyorlar. Hayr, diriltecek! lleri diriltmek, Allahn mutlak
bir gerek olarak yerine getirmeyi taahht
buyurduu bir vaddir. Ne var ki insanlarn ou, (Allah gerektii gibi tanyacak
ilimden mahrum bulunduklar iin, bu ve
benzeri gerekleri) bilmezler.
41. (Bulunduklar yerde inanlarndan dolay) zulme maruz kaldktan sonra Allah urunda hicret edenleri elbette dnyada gzel
bir ekilde yerletiririz. hirette verilecek
mkfat ise phesiz daha byktr. Ah,
(insanlar) bunu bir bilselerdi!
39. Diriltecek ki, zerinde ihtilf ettikleri iman esaslarn onlara btn aklyla gstersin ve kfrde kklemi olanlar,
42. O muhacirler, (inanlarndan dolay balarna gelenlere) sabretmilerdir ve ancak

Rabbilerine dayanp gvenmektedirler.
Cz: 14, Sre: 16
NAHL SRES
8. yet, hidayetin Allah vergisi, buna karlk

dalletin (sapklk) ise bir istihkak, yani bizzat
insann hak etmesinin neticesi olduunu aka
beyan buyurmaktadr. Kiiyi sapkla mstahak
klan sebepler ise zulm, aktan ve ekinmeden
gnah ileme, kibir ve yanlta bile bile srar
etme gibi hususlardr. (Bakara Sresi/2: 26; Nis
Sresi/4: 168169; brahim Sresi/14: 27, vs.)
9. yetin ve benzer ifadelerin anlam iin bkn.
Bakara Sresi/2: 117, not 101. Burada, u nemli
noktay ilve edebiliriz:
Mutlak kudret sahibi olan Cenab- Allah (c.c.),
eyay onunla hibir fizik temas olmadan ve o
kadar kolay, o kadar sratle yaratr ki, bu yaratma
bir ol! sznden ibarettir. Ayrca, Kadir-i Mutlak Zat yaratklarna sonsuzca yakn olmasna
mukabil, onlar Ona sonsuzca uzaktr. O, snrsz byklne ramen, en kk yarat bile
asla nemsiz grmez; onu sanatnn mkemmel
gzelliinden asla mahrum brakmaz. Varlklarn
meydana geliindeki sonsuzca kolayla ramen
kinattaki mkemmel dzen, bu Kurn geree
ahitlik etmektedir. Aadaki temsil mukayese,
yaratltaki kolayl, Cenab- Allahn yaratklaryla olan mnasebetini ve onlardaki tecellisini
kavramak iin bir fikir verebilir:
Gne, Cenab- Allahn Nr ismine kesif ve
kat bir ayna olmakla birlikte, her varla kendisinden daha yakn denecek lde yakn olup,
onlar zerinde k, renk ve s verme gibi yollarla tesiri vardr. Buna karlk, yerdeki her
587
nesne, gneten milyonlarca kilometre uzakta

olup, onun zerinde hibir tesirleri yoktur ve
ona yaknlk da iddia edemez. Bir nesne, ne kadar effaf, dolaysyla gnein tesirlerine ne kadar ak ise, onun gnele mnasebeti o lde
fazla olur. Bu nesnenin bir atom kadar kk
veya atmosfer kadar geni olmas, bu mnasebete tesir etmez. Bir okyanus ve bu okyanustaki bir damla, bir gezegen ve yeryzndeki bir
atom, atmosfer ve bir hava molekl, gneten
ayn ekilde istifa eder ve bunlarn her biri gnee ayna olur, gnei koynunda barndrr. Eer
gne canl, uurlu ve irade sahibi olsayd, onun
damladan okyanusa, bir atomdan bir gezegene,
bir hava moleklnden atmosfere sistemindeki
btn tesir, tecelli ve tasarruflarn bir ol! emriyle yaptn syleyebilirdik.
te, gkler okyanusunda k veren bir kabarck, Cenab- Allahn Nr isminin tasarruf ve
tecellilerine kk ve kat bir ayna olan gne,
Cenab- Allahn yaratklaryla olan mnasebetini ve onlardaki tasarrufunu anlamamza bir
misal tekil etmektedir. Nurlar Nru, Nrun Yaratcs, Nru Nur Yapan ve lmine ve Kudretine nisbeten gnein yeryz kadar kesif olduu
Cenab- Allah (c.c.), yaratklar Ondan sonsuzca
uzak olsa da O, her bir varla kendisinden daha
yakndr ve her eyi o kadar kolaylkla yapar ki,
sanki bu yapma bir ol! emrinden ibarettir. Bykkk, effafkesif hibir ey Onun kudretinden ve emrinden hari deildir ve olamaz.
(Ayrca bkn. YSn Sresi/36: 83, not 27.)
588
NAHL SRES
43. (Ey Raslm! O mriklerin senin peygamberliine bir insan olduun iin kar
kmalar mansz ve temelsizdir.) Biz,
senden nce de kendilerine vahiyde bulunduumuz peygamberleri ancak birer erkek
olarak gnderdik. (Ey mrikler ve daha
bakalar,) eer bu konuda bilginiz yoksa,
(Ehl-i Kitap limleri bata olmak zere)
ilim ehline, (bilhassa vahye dayal bilgiye
sahip olanlara) sorun.
Cz: 14, Sre: 16

271
44. Apak mucizeler, daha baka deliller

ve kitaplarla gnderdik o peygamberleri.
(Ey raslm,) sana da bu Zikri (Kurn)
indirdik ki, (senin vastanla o Kurnda)
kendilerine indirilmekte olan (gerekleri,
kaide ve hkmleri, vad ve tehditleri) insanlara apak anlatasn.10 Umulur ki, cidd
ve sistemli olarak dnrler.
45. Yoksa (Allahn dininin tebliini nlemek iin) trl trl er planlar yapanlar,
Allahn kendilerini yerin dibine geirmesinden veya kendilerini yok edecek felketin hi farkna varmayacaklar bir yerden
balarna gelivermesinden emin mi oldular?
46. Yahut, alml alml dolarlarken Allahn kendilerini kskvrak yakalayvermesinden? Allahn bunlar yapmasna asla
mani olabilecek deillerdir.
47. Yahut da, (belki ders alp kendilerine
gelir ve yollarn dzeltirler diye) glerinden, mallarndan eksilterek ve ilerine
korku salarak kendilerini yakalamasndan?
nk Rabbiniz gerekten (kullarna) ok
acyandr, onlara kar husus merhameti
pek bol olandr.
48. Hi bakp grmyorlar m ki, Allahn yaratt her bir eyin glgesi, sadece
Allahn emrine boyun eerek sadan ve
soldan srnp, Allaha secde halinde dnmektedir?
49. Gklerde ve yerde ne varsa, ister canl madd bir varlk, isterse melike olsun,
hepsi Allaha secde eder ve asla byklenip
kibirlenmezler.11
50. zerlerinde mutlak hakim bulunan Rabbilerinden korkar ve kendilerine ne emredilirse onu yerine getirirler.
51. Allah yle buyurdu: Bir Olandan baka iki veya daha fazla ilh edinmeyin. Bilin
ki O, ancak tek bir ilhtr. O halde, (size
ancak zillet getirecek korkulardan kurtulun
ve) yalnzca Benden korkun.
52. Gklerde ne var, yerde ne varsa hepsi
Onundur ve mutlak itaat ancak Ona ait
olup, btn kinat ancak Ona itaatle kaimdir. yleyken, Allahtan bakasndan
ekinip, Ondan bakasnn korumasn m
arayacaksnz?
Cz: 14, Sre: 16
NAHL SRES
53. Hem nimet adna sizde ne varsa ve size

ne geliyorsa hepsi Allahtandr. Kald ki,
size bir sknt dokunduunda da ancak
Ona yalvarrsnz.
54. Ama O skntnz giderince de, tutar
10. yet, Kurn indirildikten, yani ondan herhangi bir yet, yetler grubu, sre geldikten
sonra ondaki ve onlardaki, niha olarak btn
Kurndaki gereklerin, vad ve tehditlerin,
hkmlerin insanlara aklanmas gerektiini
beyan buyurmakta ve bunu da ncelikle Kurnn kendisine indirildii zta, yani Peygamber
Efendimize yklemektedir. u halde, Kurnn
insanlara teblii sadece onu okumak deil, okumak, anlatmak ve aklamaktr. Elbette Peygamber Efendimiz (s.a.s.), bu grevi hakkyla yerine
589
iinizden bir ksm (kendilerini yaratan,

besleyip byten, hayatta tutan, nimetlerle
donatan ve skntlarn gideren) Rabbilerine ortak komaya kalkr, (Onun lhlk,
Rablk ve hakimiyetini taksim ederler).
getirmitir. te Snnet, Kurnn mcmelini

(zet ve zl ifadelerini) tafsil eder (aar), mphemini (kapalsn) tefsir eder, Kurnda umum
ifadelerle gelen baz hkmleri tahsis eder (o hkmlerin hangi artlara bal, kim ve ne ile ilgili
olduunu beyan buyurur), mutlak, yani bir kaytla kaytlanmadan gelmi hkmlerini takyit eder
(kaytlandrr). Ayn zamanda Snnet, Kurn
hayat hayat yapma yoludur.
11. Glge, onun ve btn varlklarn Allaha secdesi iin bkn: Rad Sresi/13: 15, not 7.
590
NAHL SRES
Cz: 14, Sre: 16
272
55. Byle yapar ve kendilerine verdiimiz

onca nimetler karsnda nankrlkte bulunurlar. (Siz ey nankr mrikler,) verdiimiz nimetlerden istifade ile hayattan km
almaya devam edin bakalm; elbet bir zaman gelecek ve (btn bunlarn ne manya
geldiini) bileceksiniz.
56. Bir de, kendilerine verdiimiz rzklardan gerek yzleri ve mahiyetleri itibariyle
kendilerinin de bilmedii eylere pay ayryorlar.12 Allah hakk iin, yapageldiiniz
btn bu iftiralarn hesab mutlaka sorulacaktr.
57. Ayrca, Allaha kzlar isnat ediyor mutlak mnezzehtir O ocuklar sahibi olmaktan ve pek sevdikleri (erkek) ocuklar ise
kendilerine yaktryorlar.
58. Yaptklarna bakn ki, onlardan birine
bir kz ocuunun dnyaya geldii mjdelenince de fke ve zntsnden yz mosmor kesilir ve yutkunur durur.
59. Kendisine verilen haberin (gya) ktl sebebiyle halktan gizlenmeye alr:
imdi ne yapsn: zillet ve horluuna katlanarak o bareyi tutsun mu, yoksa topraa
m gmsn. (Byle kz-erkek ayrm yapmak ve Allaha ocuk isnat etmekle) ne kt
hkmediyorlar!
60. hirete inanmayanlar, ancak byle ktlkte rnek sfatlarla anlr ve anlatlr; en
yce sfatlar ise Allaha aittir ve O, ancak
byle sfatlarla anlr ve anlatlr. O, Azz
mutlak galip), Hakm (her hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunan)dr.
61. Eer Allah, (irkten daha baka hatalarna kadar) zulmleri sebebiyle insanlar
hemen cezalandracak olsayd, yeryznde
hareket eden tek bir canl brakmazd; fakat O, onlar takdir buyurduu bir vadeye
kadar bekletmektedir. Vadeleri gelince, onu

ne bir an geciktirebilirler, ne de bir an ne
alabilirler.
62. Holanmayp kendilerine yakr grmedikleri eyleri Allaha yaktryorlar; dilleri
de durmadan, en gzel kbetin kendilerini
bekledii yalann uyduruyor. Oysa hi phe yok ki, onlar bekleyen sadece Atetir,
hem de oraya srklenenlerin en nnde
olacaklardr.
63. Allaha andolsun ki (ey Raslm), senden nce pek ok mrik topluma da (kendilerini irad iin) rasller gnderdik; fakat
eytan, onlara btl amellerini ssl-psl
gsterdi (de, raslleri yalanladlar). (Senin
rasl bulunduun ve Kurnn indirildii)
bugn de eytan yine mriklere yakndr
Cz: 14, Sre: 16
NAHL SRES
ve onlar, onu yine dost edinip peisra gitmektedirler. (ncekiler iin olduu gibi)
onlar iin de ok ac bir azap vardr.
64. Sana Kitab (Kurn) ancak, farkl farkl
yollar tuttuklar (inan ve davran) konu-
12. Bu yetin pek ok mans vardr. Mesel:

Putlar, ahslar, messeseler, gk cisimleri,
ruhlar gibi eylerde lh g tanyor ve onlara yaratclk ve hayatlarn tanzim yetkisi
veriyorlar.
Allahtan baka otoritelere, Allahn kendilerine bahettii geimliklerle ilgili olarak mer-
591
larnda mriklere gerei btn aklyla anlatasn diye, bir de inanmaya ak ve

imanda derinleecek bir topluluk iin dupduru bir hidayet kayna ve rahmet olarak
indiriyoruz.
yu gayr- mer, gayr- meryu mer klma

yetkisi tanyorlar.
Allahn yaratt ekin ve hayvanlardan Allah
iin bir pay ayrp, kendi btl iddialarnca
Bu Allaha ait; u da, (Onun yansra mabud edindiimiz) ilhlarmzn! diye bltrmede bulunuyorlar.
592
NAHL SRES
Cz: 14, Sre: 16

273
65. Allah, gk tarafndan bir tr su indirir

ve lmnden sonra yeryzne onunla yeniden hayat verir. Elbette bunda (kinatn
sesine ve vahye) kulak verecek bir topluluk
iin bir iaret, bir delil vardr.13
66. Sizin iin, (st veren) ehl byk ve kkba hayvanlarda da bambaka bir ibret,
bir ders vardr. Size onlarn vcutlarnn
iinde, barsaklarndaki yar sindirilmi
fk ile kan arasndan halis st eklinde iecek ikram ediyoruz ki, ienlerin boazndan
kolayca ve afiyetle geer.14
67. (Size) hurma aacnn meyvelerinden
ve zmlerden de (iecek ikram ediyoruz).
Onlardan hem sarholuk veren iki, hem de
gzel ve temiz gda elde edersiniz. Hi phesiz bunda da dnp akleden bir topluluk iin ak bir iaret, bir delil vardr.15
68. Rabbin, bal arsna da yle vahyetti:16
Dalardan kendine gz gz ev edin, aalardan ve insanlarn kurup ykselttikleri
ardak ve benzeri eylerden de.
69. Sonra da her trl meyveden ye; ye de,
(ieklerin meyveler iin dl yata vazifesi grd ksmlarndan) aldn gdalarn
arl altnda, Rabbinin senin iin kolaylatrd dn yollarn takip et. Arnn
karnndan farkl renkleri bulunan bir erbet
kar ki o, insanlar iin bir tr ifa kaynadr. Kukusuz bunda da cidd ve sistemli
dnebilen bir topluluk iin ak bir iaret,
bir delil vardr.17
70. Allah, sizi yaratt ve (bir sre yaattktan) sonra (farkl yalarda) sizi vefat ettirir.
inizde mrn en fena devrine braklan
vardr ki byle biri, daha nce kendine gre
baz eyler renmi olsa da, artk hibir ey
bilmez hale gelir. Allah, her eyi hakkyla
bilendir; her eye hakkyla g yetirendir.
71. Allah, rzk konusunda kiminizi kimi-
nize stn kld. Kendilerine daha fazla rzk verilenler, (herkesin rzkn veren Biz
olmamza ramen,) sahip olduklar rzktan
elleri altnda bulunan klelere kendileriyle
ayn seviyede olacaklar lde vermezler.
O halde nasl olur da, Allahn kendilerine
verdii nimet zerindeki mutlak hakimiyetini inkr eder ve bu hakimiyete bakalarn
ortak klarlar?
72. Allah, nefislerinizden (sizinle ayn mahiyeti paylaan insan kardelerinizden) sizin
iin eler var etti; elerinizden size evltlar,
torunlar verdi ve sizi temiz, salkl gdalarla besledi. Byle iken onlar btla inanyor
ve Allahn bunca nimetlerini inkr ile Ona
ortaklar m tanyorlar?
Cz: 14, Sre: 16
NAHL SRES
13. Allah, lmnden sonra yeryzn diriltir.

Her biri insan kadar harika olan ve saylamayacak kadar ok saydaki fertleri birbirine karm
yzbinlerce trde varla yeniden hayat vererek
Kudretini ve lmini ortaya koyar. Kurumu,
kemik gibi olmu aalar ve lm gibi uykuya varm hayvanlar aynen hayata iade edilirken,
sinekler gibi hayvanlarla, ok sayda tohum brakarak giden bitkiler, iekler, otlar, asllarna
deta onlarn ayns denecek derecede benzer
olarak diriltilirler. Birbirlerine son derece benzeyen tohumlar, her biri kendi olarak, tam bir
temyiz iinde hayata adm atar, byk bir sratle ve kolaylkla byr ve tam bir henk ve
dzen iinde kusursuz birer hayvan veya bitki,
iek, ot olarak byrler. Kinat elinde tutan
Zat, yerin snrl yznde ve derinliklerinde ldkten sonra dirilmenin her an snrsz sayda
misallerini yaratr.
Yeryznde her an bu ekilde saysz har u
ner rnekleri sunan Allah (c.c.), dikkatimizi ebed saadete eker. O, bu gerei elileriyle gnderdii fermanlarnda da aklar. Bylece, hem
tabiat saysz dille konuturarak, hem de Kitap gndererek, bizim iitme duyumuza da hitap
eder. O, insan yaratl aacnn en deerli, en
kapsaml, en ltif meyvesi yaparak ve diledii
her zaman ve her yerde ona Kendisiyle temasa
geebilmesine imkn tanyarak, insana verdii
nemi gstermitir.
14. Kurn, bu yette stn nasl meydana geldiini anlatmaktadr. Alnan gda, nce ksmen
sindirilir ve sindirimin devam iin barsaklara
geer. Buradan bir ksm kanla birlikte st guddelerine ular ve orada st haline getirilir. St,
halis ve hayat bir gdadr, fakat yine de, da
atlan dier maddeler gibi, annenin hayat iin
gerekli olmayan bir maddedir. Barsaklardaki
fk ile damarlardaki kann bir araya gelmesi
veya ibirlii neticesinde st guddelerinde oluan
bir gda ise de, btn canllar iin hayat nemi
haizdir. Bu gerein 14 asr ncesinden bildirilmesi, Kurnn Allaha ait olduunu aka ortaya koyan bir dier delildir.
15. Bu yet, ikinin haram edilmesinden (bkn.
593
Maide Sresi/5 : 9091, not 19) ok nce inmitir. yette sarholuk veren ikiden sonra ayrca
gzel ve temiz gdadan bahsedilmesi, ikinin temiz ve gda olmadna bir iarettir. Yine, stn
zikredildii yetten sonra gelen bu yette iki,
fk ve kana, temiz ve gzel gda ise ste karlk olacak ekilde kullanlmaktadr. Bylece yet,
o dnem Arap toplumunda deta vazgeilmez
det haline gelmi bulunan iki kullanmnn
yasaklanmas yolunda zihinleri hazrlamaktadr.
Bu hususta dnp akletmeye ar yaplm
olmas da, konu zerinde dnlmesi ve gda
seiminde akl- selime gre hareket edilmesi iin
bir tevik mans tamaktadr.
16. Bir hayvann, denebilir ki daha doar domaz
ortaya koyduu davranlar, onun hayat iin gerekli btn bilgileri alm ve btn melekeleri
gelimi olarak dnyaya geldii intiban verir.
O, trne gre, birka saat, birka gn veya birka ay iinde artk hayatn tam olarak srdrebilecek kapasiteye btnyle ular. Mesel, bir
sere veya bir ar, bir aydan daha az bir zaman
iinde evresine tam uyum salayacak kabiliyetlerle donanm olur ki, bir insann bu seviyeye
gelmesi, en azndan 20 yl tutar. Bu demektir
ki, hayvanlar hayata onlar, hayatlarn, hayat
artlarn ve evrelerini bilen biri tarafndan hazrlanp gnderilmektedir ve onlarn asl vazife
ve fonksiyonlar renerek mkemmelleme
deildir. Ayrca onlar, acz ve fakrlarn efaati
yaparak uurlu bir ekilde dua etmeye de mecbur
deillerdir. Onlar, hayatlarn ona hazrlandklar
biimde srdrmek mevkiindedirler ve bu onlarn dualardr, ibadetleridir.
Buna karlk insan ise, hayat ve evresi hakknda hibir bilgiye sahip olmadan dnyaya gelir; dolaysyla o, renmeye muhtatr. Hayat
artlarn ve kendisi iin neyin faydal neyin zararl olduunu renmesi en az 20 yl tutan insan, kendisine faydal olan eyleri alp, zararllar
brakmas iin bile srekli renme ve eitilme
ihtiyac iindedir. Ksaca o, eitim ve retimle mkemmelleme mevkiindedir. Bu eitim ve
retimin temel dsturlarn tesbit buyuran ise,
elbette onu yaratan, dnyaya gnderen ve gn-
594
NAHL SRES
derdii dnyadan tekrar alacak olandr. nsan,

hayvanlar gibi sadece yeme, ime ve reme ile de
tatmin olmaz. nsann vazifesi bunlardan ibaret
olamaz, nk hayvanlar, bu ileri ondan daha
iyi ve zahmetsiz yapmaktadr. O, Beni dnyaya
gnderen ve bylesine efkat ve merhametle besleyip hayatta tutan kimdir? Hayat ve bu hayattaki vazifem nedir? lm benden ne istemekte-
Cz: 14, Sre: 16
dir? gibi sorulara da cevap arar. te btn bunlar

gstermektedir ki, hayvanlar btnyle Cenab-
Allahn vahyi (ilham) altnda hareket eder ve hayatlarn devam ettirirlerken, insan, peygamberler vastasyla gnderilen vahye, onunla bildirilen
dsturlara uymak, renme, dua ve ibadetle mkemmellemek konumundadr.
17. Bir bal arsnn hayat iin bkn. Ek 10.
Cz: 14, Sre: 16
NAHL SRES
274
595
hangi bir ey zerinde tasarruf hakk bulunmayan ciz bir adam; dier yanda, tarafmzdan kendisine gzel ve bol rzk verdiimiz ve bundan gizli ak infak eden (hr)
bir adam: bu ikisi hi bir olur mu? Btn
hamd, (insanlar hr yaratan, hrriyetlerini korumak iin kendilerine Din gnderen,
btn kinatn hakimi ve mlkn yegne
sahibi) Allah iindir. Ne var ki, insanlarn
ou bunu bilmezler (de, pek ok mabud
edinip, onlara klelikte bulunur ve dalkavukluk ederler).
76. Allah, (ayn gerek adna) bir baka misal daha veriyor: ki kii var: Birisi dilsiz,
(duymad iin de) hibir ey beceremez
ve efendisine sadece bir yk; efendisi ona
hangi ii verse, onu hayrl bir neticeye erdiremez. Hi byle biri ile hakk hakikati
bilen, adaleti dile getirip gerekletiren ve
her ite dosdoru bir yol takip eden insan
bir olur mu?
73. Ve (kendileri dahil herhangi bir varl) rzklandrma adna gklerden ve yerden hibir
eyin mlkiyetine sahip bulunmayan, esasen
byle bir eyi yapabilecek gte de olmayan
birtakm varlklara m ibadet ediyorlar?
74. Artk birtakm benzetmelerde bulunarak, temsiller, misaller getirerek Allaha
benzerler icat etmeyin. (Kendisini, Kendisi
hakkndaki gerei ve baka her bir varln
gerek mahiyetini tam olarak ancak) Allah
bilir, siz bilmezsiniz.
75. Allah, (Kendisine kul olup baka her
trl kulluktan kurtulan gerek hrlerle,
Kendisine kulluu brakp pek ok mabudlar edinen ve bylece kle gibi hrriyetlerini
teslim edenler arasndaki fark aklamak
iin) bir misal veriyor: Bir yanda, bir ahsn
klesi olup kendine ait bir yetkisi ve her-
77. Gklerin ve yerin tadklar gerein

grnmeyen boyutunu ve gelecek adna
neler sakladklarn hakkyla bilen ve onlar zerinde mutlak tasarruf sahibi olan
ancak Allahtr. (Hakknda inkrclarn ve
mriklerin sorular sorup durduklar) Kyametin kopmas ise, (Allahn Kudreti asndan) ancak bir gz ap kapama sresi,
hatt daha az bir zaman iinde olup bitiverir. Kukusuz Allah, her eye hakkyla g
yetirendir.18
78. (Btn hayvanlar hayatlarnda lzm
olacak bilgi ile donanm olarak dnyaya
gnderen) Allah, sizi hibir ey bilmez bir
halde iken annelerinizin karnndan kard
ve (renerek mkemmellemeniz iin) size
duyma gc, gzler ve (kalblerinizin merkezinde) i idrak ltifeleri verdi ki, (kalben,
dille ve Onun emirlerini yerine getirmek
suretiyle fiilen) kredesiniz.
596
NAHL SRES
Cz: 14, Sre: 16
79. Gk boluunda Allahn emrine ve kanununa boyun emi bir halde uan kulara
hi mi dikkat etmezler? Onlar orada Allah-
tan bakas tutmuyor. Elbette bunda imana

ve onda derinlemeye ak bir topluluk iin
pek ok iaretler, deliller vardr.
18. Kudret-i lh sonsuzdur ve lh Ztn lzm olan bir sfattr. O, bykkk, azok
her eyle ayn alkas bulunan bir kanun gibidir.
Eya ve hadiselerin grnen yznden ok grnmeyen effaf yzne, melektuna tecelli eder
ve onun tasarrufunu nleyecek hibir engel sz
konusu deildir. lh Kudret iin byk bir ey

ile kk bir eyi, okla az yaratmak btn
bir kinatla bir zerreyi yaratmak arasnda hibir
fark yoktur. Bu bakmdan, dnyay bir anda yok
edip yerine yenisini kurmak, onun iin kta lm bir sinei baharda diriltmek kadar kolaydr.
Cz: 14, Sre: 16
NAHL SRES
597
275
tamamlamaktadr ki, tam bir teslimiyetle

Ona ynelesiniz.
82. (Ey Raslm,) btn bu nimetlere ramen onlar yine de yz evirir (ve inkrda,
irkte diretir)lerse, (biliyorsun ki) sana den, gerei apak anlatmak ve iletmektir.
83. (Mrikler,) hayatlar boyu faydalandklar nimetlerin Allahtan olduunu iten ie
bilip itiraf ettikleri halde, Allahtan bakalarna ibadet etmekle bu nimetleri inkr ederler. Onlarn pek ou, inat kfirlerdir.
84. Fakat gn gelir, her mmetten (onlara Allahn dininin tebli edildiine ahitlik yapacak) bir ahit karrz. Artk ne o
kfirlere konuup zr beyan etmeleri iin
izin verilir, ne de hallerini dzeltme frsat
tannr.
80. Allah size, bazlar sizin iin (bazlar
ise hayvanlarnz iin) oturma ve dinlenme
yeri olmak zere evler yapma ilham etti
ve kabiliyeti verdi; yine size davarlarn ve
srlarn derilerinden, gerek gtnz
gerekse konakladnz gnlerde tanmas
kolay meskenler edinme, onlarn ynlerinden, tylerinden ve kllarndan giyilecek,
denecek ve kullanacak eyalar yapma ve
lmnze kadar daha baka yollarla onlardan faydalanma imkn bahetti.
81. Allah, yaratt eylerden sizin iin glgeler, glgelikler, dalarda barnaklar, sizi
scaktan (ve souktan) koruyacak elbiseler
ve savata koruyacak zrhlar var etti. Allah, btn bu nimetler (ve en byk nimet
olan slmla) zerinizdeki nimetini bylece
85. (Allaha irk komakla) en byk zulm

ileyen o kimseler azab grnce koparacaklar feryad u figan ve yalvarmalarna kulak
aslmaz ve azaplar hafifletilmeyecei gibi,
kendilerine kurtulu adna herhangi bir
mhlet de tannmaz.
86. Allaha irk koan o kimseler, (ibadet ve
itaatte) Allaha ortak kldklar (ve putlarn diktikleri peygamberleri, azizleri, devlet
byklerini, vb.) grnce, Yce Rabbimiz,
ite Senden baka ilhlatrp yalvardklarmz (ve bizi saptranlar)! diye haykrr; onlar ise, bunlarn suratlarna u sz arpar:
Siz, hi phe yok ki birer yalancsnz!
87. (O zalimlerin, mriklerin) hepsi Allaha
teslimiyetlerini arzetmi, uydurduklar sahte
ilhlar da kendilerini yzst brakp, grnmez oluvermilerdir.
598
NAHL SRES
Cz: 14, Sre: 16
276
88. Kendileri kfr iinde yzdkleri gibi,

bakalarn da Allahn yolunda gitmekten
ve bylece Allahn dinini yaanmaktan alkoyanlar, bu ekilde toplumu ifsat edip bozgunculua srkledikleri iin onlarn azabn kat kat arttrrz.19
89. Gn gelir, her mmet iinde bizzat kendilerinden (onlarn lh Din karsndaki
tavrlar konusunda) bir ahit karr ve (ey
Raslm,) seni de dininin ulat herkese
kar bir ahit olarak getiririz. Sana bu kutlu
Kitab (Kurn) her ey iin bir aklama ve
Allaha teslim olanlar iin ise dupduru bir
hidayet kayna, ok bereketli bir rahmet ve
byk bir mjde olarak para para indiriyoruz.
90. Dorusu Allah, adaleti, Onu gryormuasna, en azndan Onun her eyi
grdnn uuruyla davranp iyilikte bulunmay ve ihtiyalarn gidermek zere yaknlara vermeyi emreder. (Zina, fuhu, ecinsellik gibi) her trl hayaszl, (Dinin,
selim akln, Din temelinde olumu rfn ve
eriat- ftriyenin kabul etmedii) her trl
ktl, taknl ve bakalarnn haklarna) tecavz yasaklar. Dnp tanr ve
gerekli dersi alrsnz diye size byle t
verir.
91. Bir de, szleme yaptnzda Allahn
ahdini, Allah adna ve Onun huzurunda
verdiiniz sz yerine getirin. Allah kefil
ederek balandnz ve bylece pekitirdiiniz yeminleri bozmayn. phesiz Allah,
her ne yapyorsanz onu muhakkak bilir.
92. pliini salamca eip bktkten sonra zen, bylece btn emei boa giden
zavall kadn gibi olmayn: iinizden bir
topluluk (say, g ve daha baka dnyev
imknlar asndan) dier bir topluluk karsnda stnlk salasn diye yeminlerinizi
aranzda aldatma ve hakszlk vesilesi yapmayn.20 Gerek u ki, btn bunlarla Allah
sizi imtihan etmektedir. pheniz olmasn
ki Allah, ihtilf ettiiniz btn meselelerde
gerei size Kyamet Gn apak bildirecektir.
93. Allah dilemi (ve irade vermeyerek sizi
mecbur brakm olsayd), hepinizi ayn
inan zerinde tek bir mmet yapard. (Fakat O size irade verdi ve sizi herhangi trde
bir inan ve davrana mecbur brakmad.)
O, kimi dilerse saptrr ve kimi dilerse hidayet eder. (Ama Onun saptrmas ve hidayete erdirmesinde sizin tercihleriniz ve davranlarnz elbette pay sahibi olduu iin,)21
btn yaptklarnzdan mutlaka sorguya
ekileceksiniz.
Cz: 14, Sre: 16
NAHL SRES
19. Bu yet, aka kfrn atababalar iindir.

Onlar, kendileri kfrde yzmekle kalmaz, bakalarn da Allahn yolunda gitmekten alkoymak, Allahn dininin yaanmasn nlemek iin
ellerinden geleni yaparlar. Bu ise, toplumda bozgunculuk, yolsuzluk, zulm, tefessh gibi her
trl menfiliin bagsterip yaygnlamasna yol
aar. Netice, dnyada ve bilhassa hirette kat
kat azaptr.
20. Allahn ahdi lh rade, Hikmet ve nayet
iplerinden oluan ktan bir halat gibidir ve kinatn dzeninden sorumlu olduu gibi, insan hayatndaki bar, dzen ve hengi salayan da bu
ayn ahittir. O, ayrca, Allaha iman ve ibadetten
doan manev, ahlk ve itima mecburiyetleri
de kapsamasnn yansra (bkn. Bakara Sresi/2:
27, 40, not 47, 48; Rad Sresi/13: 20), insanlar
arasnda Allah adna yaplan her trl szlemeyi de iine alr. Bu ahid adalet, doru hkm,
sadakat, ihsan, yardmlama gibi gzelliklerin
yerlemesini ve her trl ktln, zulmn
ve tecavzn ortadan kaldrlmasn hedefler.
Dolaysyla, Allahla ahitlemek, Ona imandan
599
gelen btn bu ykmllkleri yerine getirmei

gerektirir. Bu ahde vefa gstermek hidayet, onu
yerine getirmemek ise dallettir.
tima hayatta fertler, toplumlar ve milletler
veya devletler, belli artlar zerinde birbirleriyle
anlamalar, szlemeler yaparlar. Allah (c.c.), bu
anlama ve szlemelere uyulmasn da emreder.
Hi kimse ve hibir toplum, madd gcne ve
sahip bulunduu imknlara gvenerek, yapt
anlamalar bozamaz, Allaha ettikleri yeminleri
bu maksatla kullanamaz. Bilhassa Allahn dini,
bakalar aleyhinde ahs avantaj ve menfaat elde
etme adna da kullanlamaz.
yetin inme sebeplerinden biri olarak, Kurey, daha gl bir baka kabile kendilerine anlama teklif ettiinde dier kabilelerle yaptklar
anlamalar bozard. Kurn, gnmzde milletleraras mnasebetlerde de ok rastlanan bu tr
bir ahde vefaszl da yasaklamaktadr.
21. Cenab- Allahn dilediini saptrmas, dilediini hiyadet etmesinin anlam iin bkn. Bakara
Sresi/2: not 10; 2627, not 23; Enm Sresi/6:
39, not 8.
600
NAHL SRES
Cz: 14, Sre: 16
277
94. Yeminlerinizi aranzda aldatma ve hakszlk vesilesi yapmayn. Aksi halde, doru yol
zerine salam bastktan sonra sizin ayaklarnz da, (yaptnz hakszlk ve Dini yanl
temsiliniz sebebiyle bakalarnn ayaklar da)
kayabilir ve Allahn yolundan saptnz,
bakalarn da bu yoldan alkoyduunuz iin
bunun ac sonucunu tadarsnz. Sizi hirette de byk bir azap bekler.
95. Allahn ahdini azck bir fiyata (pek
ksa ve geici dnya metana, an, hret ve
mevkie vb.) satmayn. Eer bilseniz, Allah
katnda olan nimet ve mkfat, sizin iin
ok daha hayrl olan nimet ve mkfattr.
96. Sizin elinizdekiler tkenir, fakat Allahn katnda olan kalcdr. uras bir gerek
ki, (Allahn koyduu yasaklar ineneme
ve emirlerini yerine getirme hususunda ve
Allah yolunda baa gelenlere) sabredenleri,
yaptklar en gzel ileri esas alarak mkfatlandracaz.
97. Erkek olsun kadn olsun, her kim Allahn raz olaca salam, yerinde, doru ve
slaha dnk iler yaparsa, hi kukusuz ona
temiz ve gzel bir hayat yaatrz. Byle davrananlar yine hi kukusuz, yaptklar en
gzel ileri esas alarak mkfatlandrrz.
98. yleyse, Kurn okuyacan zaman (iine atabilecei vesveselere kar,) lh rahmet ve derghtan kovulmu olan o eytandan Allaha sn.
99. uras bir gerek ki, onun iman etmi
bulunan ve Rabbilerine gvenip dayananlar
zerinde hibir nfuzu olamaz.
100. Onun nfuzu, ancak onu dost edinip
ona uyanlar ve (itaat ve ballkta) onu Allaha ortak tanyanlar zerindedir.
101. Biz, (Dinin esaslarn zihinlere ve kalblere yerletirme ve onu kemale erdirme s-
recinde zamann ve artlarn ruhuna uygun

olarak) bir yetin yerine baka bir yet getirdiimizde22 ve gerekleri farkl yetlerde
farkl ifadelerle akladmzda, Allah ncekiyle ve sonrakiyle neyi indirmekte olduunu herkesten ok daha iyi bilirken, (ey
Raslm) kalkm Sen baka deil, sadece
Allah adna uydurmalarda bulunan bir iftiracsn! diyorlar. Hayr, onlarn ou (iin
gereini) bilmemektedirler.
102. De ki: (Rabbim yle buyuruyor):
Kurn Rabbinden, iman edenlere tam bir
sebat vermek ve Allaha tam teslim olmu
bulunan (Mslman)lar iin ise her konuda
dupduru bir hidayet kayna, bir yol gsterici ve mjde olmak zere, onda hibir
pheye meydan vermeyecek ekilde Rhl-Kuds getirmektedir.23
Cz: 14, Sre: 16
NAHL SRES
22. Baz limler, bu ifadeyi nesh vakasna delil olarak alrlar. Nesh iin bkn. Bakara Sresi/2:
106, not 95; Rad Sresi/13: 39, not 12.
23. Rhl-Kuds iin bkn. Bakara Sresi/2: 87,
not 86. Bu yette Rhul-Kudsten kast, Hz.
601
Cebrail (a.s.)dr; nk Kurn Raslllah

Efendimize getiren O olmutur. Onun kudsiyetle nitelenmesi, paklna ve her trl lekeden, Kurnn da her trl pheden uzak
bulunuuna iaret etmektedir.
602
NAHL SRES
Cz: 14, Sre: 16
278
103. Senin hakknda onlarn, Mutlaka Ona

reten bir insan var! dediklerini biliyoruz.
Hakikatten saparak imada bulunduklar kiinin dili yabanc bir dildir; oysa bu Kurn
apak Arapadr.24
104. Allahn yetlerine iman etmeyen (ve
bu ekilde inkr ve zulmde diretenleri) Allah hidayete erdirmeyecektir. Onlar iin pek
ac bir azap da vardr.
105. Allahn yetlerine iman etmeyenlerdir
ki, ancak onlardr srekli yalan uyduranlar
ve onlardr yalanclarn ta kendileri.
106. nkra mecbur braklp da bunu yalnzca diliyle yapan, fakat kalbi imanla dopdolu ve doygun olandan baka her kim iman
ettikten sonra Allah inkr eder ve gnln
kfre aarsa, bylelerinin zerine Allahtan
etin bir ceza iner ve onlar iin ok byk
bir azap vardr.
107. Onlar byle bir yola iten, ancak dnya
hayatna gnl verip onu hirete tercih etmeleridir; Allah da, artk kfrde kklemi
inkrclar gruhunu hidayete erdirmez.
109. Hi phe edilmesin ki onlar, hirette

de mutlak hsrana urayanlar olacaklardr.
110. Buna karlk, phesiz ki senin Rabbin, imanlarndan dolay mihnet ve ikenceye, zulme ve baskya maruz kalan ve nihayet hicret eden, ardndan Allah yolunda
cihad eden, alp didinen ve sabredenlerle
beraberdir. Evet Rabbin, onlarn btn bu
gzel davranlarna karlk olarak elbette
gnahlar ok balayandr, (bilhassa mmin kullarna kar) husus merhameti pek
bol olandr.
24. Hz. Muhammedin aleyhissalt vesselm

getirdii dini kabul etmemek iin srekli mazeretler reten Kurey mrikleri, Kurn bazen
bizzat onun uydurduunu iddia ediyor, bazen
de ona Kurn reten bakalarnn bulunduu
yalann ortaya atyorlard. Fakat yalan ve iftiralar o kadar temelsizdi ki, mesel Kurn ona
bakalarnn rettii yalannn Kurn bizzat
onun uydurduu iddiasyla elitiinin farkna

varmadklar gibi, Kurnn Arapa, onu Efendimize rettii iddiasnda bulunduklar ahs
veya ahslarn dillerinin ise yabanc bir dil olduunu bile dnemiyorlard. Bu, tarih boyu hep
byle olmutur. lh Mesaj reddedenler, hep
yalan ve elikili mazeretler ileri srmler, fakat
srekli kendilerini kk drmlerdir.
108. Byleleri, Allahn kalblerini, iitme duyusu ve gzlerini mhrleyip almaz hale
getirdii kimselerdir. Ve byleleri, (gerei
grme, iitme ve anlamaktan mahrum) gafillerin ta kendileridir.
Cz: 14, Sre: 16
NAHL SRES
279
603
gmlm giderlerken azap kendilerini kskvrak yakalayverdi.

114. yleyse, Allahn size verdii rzklardan
hell, salkl ve temiz olarak yiyin. Allahn
nimetleri karsnda, eer sadece Ona ibadet
ediyor, Onun koyduu hkmlere boyun
eiyorsanz, kr vazifenizi yerine getirin.
115. Allah, size ancak (kesilmesi mmkn
iken kesilmeden veya kesilme yerine gemeyecek herhangi bir sebeple) len hayvann
leini, kan, domuz etini ve Allahtan bakas iin kesilen (hayvann etini) haram kld.
Bununla birlikte kim bakasnn hakkna tecavz etmeden, konan snrlar inemeden
ve zaruret miktarn gememek kaydyla, yemedii takdirde lecek derecede mecbur kalr
da bunlardan yerse, (gnah ilemi olmaz).
Muhakkak ki Allah, ok balayandr, husus rahmet ve merhameti pek bol olandr.
111. Gn gelecek, herkes sadece kendisini

kurtarmak iin uraacak, her ahsa dnyada iken yaptklarnn karl eksiksiz denecek ve kimseye hakszlk edilmeyecektir.
112. Allah, bir misal veriyor: Bir memleket
vard gvenlik ve huzur iinde; rzklar her
taraftan bol bol ve kolaylkla gelirdi. Ne var
ki, bu durumda iken Allahn nimetlerine
nankrlk edip, irk ve kfr yoluna saptlar. (Dolaysyla dzenleri bozuldu ve) Allah,
deta meslek ve sanat haline getirdikleri sular sebebiyle vcutlarn alk ve korku elbisesiyle sarp, onu iliklerine kadar hissettirdi.
116. (Allah ve Raslnden kaynaklanan

herhangi bir delile ve geree dayanmadan)
dillerinizin yalan yanl nitelendirmesiyle
bu helldir, u haramdr demeyin; byle
yapmakla, (haram ve hell klma yetkisi
Allaha ait olduundan,) Ona iftira etmi
olursunuz. Yalan Allaha mal ederek Ona
iftirada bulunanlar asla iflah olmazlar.
117. (Byle yapmakla gzlerini diktikleri ve
btn bulacaklar) zaten pek az olan dnya
geimliidir; oysa hirette kendilerini ok
ac bir azap beklemektedir.
113. Bizzat kendilerinden bir rasl de geldi

onlara, fakat onu da yalanladlar ve zulme
118. Yahudi olanlara, daha nce sana bildirdiimiz eyleri haram klmtk. (Baz temiz
ve salkl yiyecekleri Yahudilere haram klmakla) Biz asla onlara zulmetmedik; fakat
onlar, (Allahn hkmlerine uymayarak)
srekli kendilerine zulmediyorlard.25
25. Bu yet-i kerimenin yukardaki 114nc ve

devamndaki yetlerle derinden mnasebeti vardr ve Cenab- Allahn neden birtakm temiz
ve salkl yiyecekleri Yahudilere haram ettiini
aklamaktadr. yet, Nis Sresi/4: 160161 ve

Enm Sresi/6: 146ya da atfta bulunmaktadr.
Dolaysyla, bu yetlere ve ilgili notlara da baklmaldr.
604
NAHL SRES
119. Ancak uras bir gerek ki senin Rabbin, ktl bir an yanlp da nefsine malp olarak veya yaptnn gnah olduunu
henz bilmeden ileyip, sonra da abucak
(veya yaptnn gnah olduunu renir
renmez) hemen vazgeerek tevbe eden ve
yolunu, davranlarn dzeltenlerin yanndadr. Hi phesiz senin Rabbin, (bu tr
bir davran karsnda) elbette ok balayandr; (Kendisine tevbe ile ynelen kullarna kar husus) rahmeti pek bol olandr.
Cz: 14, Sre: 16
280
120. Gerekten brahim, selim bir kalb,

dupduru bir Tevhid inancyla Allaha boyun
emi bulunan tek bana bir mmet idi. O,
hibir zaman mriklerden olmad.26
121. Allahn nimetlerine daima krederdi.
Allah Onu semi ve her bakmdan doru
bir yola iletmiti.
122. Biz, Ona dnyada iyilik (iyi hal, iyi ve
gzel geim, iyi ve temiz bir yaay) verdik.
Elbette o, hirette de salihlerden olacaktr.
123. (Ey Raslm), sana da, Selim bir kalble ve dupduru Tevhid inanc zerinde brahimin Milletine (inancna, yoluna, hayat
tarzna) tbi ol ! diye vahyettik. brahim,
hi bir zaman mriklerden deildi.27
124. Sebt (Cumartesi) gn almann haraml, (brahimin inancn ve yolunu izleyen btn topluluklara deil,) ancak o gn
allp allmayaca konusunda yersiz
ve sebepsiz olarak ihtilfa denler hakknda hkmedildi. Rabbin, ihtilf ettikleri hususlarda aralarndaki hkm Kyamet Gn
elbette verecektir.28
125. Rabbinin yoluna hikmetle ve gzel
tle davet et ve bir mcadeleye girmen
gerektiinde, sz ve davrannda daima
daha gzel olan ekli tercih et. Muhakkak
ki Rabbin kimin Onun yolundan sapp gittiini ok daha iyi bildii gibi, Onun yolu
zerinde bulunanlar (ve bu yola gelecekleri

de) ok iyi bilmektedir.29
126. Size yaplan bir hakszlk ve kt muameleye mukabele edecek olursanz, size
yaplann aynsyla mukabelede bulunun.30
Fakat sabreder de mukabele yerine af yolunu seerseniz, byle davranmak, sabredenler iin hi kukusuz daha hayrldr.
127. Sen sabret; nk senin sabretmen ancak Allah iindir ve Onun yardmyladr.
nanmamakta diretenlerin tavrlar ve tebliinden yz evirmeleri karsnda mahzun
olma ve kurmaya altklar tuzaklar sebebiyle de tel edip darlanma.
128. uras bir gerek ki Allah, Kendisine
kar gelmekten ve dolaysyla Onun azabndan saknan ve en azndan Onun kendilerini
grdnn uuru iinde davranp, hep iyilikte bulunmay iar edinenlerle beraberdir.
Cz: 14, Sre: 16
NAHL SRES
26. Hz. brahim (a.s.), Hz. Musa ve Hz. sa

(aleyhimesselm) dahil, kendisinden sonra gelen
byk peygamberlerin babas olmann yan sra,
Hz. smail (a.s.) kanalyla Kureyin de babasyd. Nasl bir zaman Yahudiler onun yahudi,
Hristiyanlar hristiyan olduunu iddia ediyor
idiyseler, putperest Kurey de, kendilerinin Hz.
brahimin dini zere olduklarn iddia ederlerdi. Kurn- Kerim, btn bu iddialar kesinlikle
reddeder. Hz. brahim, ne Yahudi idi, ne Hristiyan idi, ne de putperest. O, Allahn dupduru
Tevhid inanc zerinde bir rasl idi. Son derece efkatli, merhametli ve yufka yrekli bir insand Hz. brahim. Herkesin hidayete ermesini
derinden arzu eder, onlarn azap grme ihtimali
karsnda tir tir titrerdi. Putperest bir toplumun
iinde neet etti ve irkin her trlsne ba kaldrd; putlar krd ve Allahn varln, mutlak
birliini ve btn kinattaki ortaksz hakimiyetini iln, temsil ve tebli etti. Btn bu faziletleri ve bilhassa btn kavminin hidayetini arzu
etmesi, bunun iin urap didinmesi sebebiyle
Cenab- Allah onun bir mmet olduunu ifade
buyurmaktadr. Bedizzaman Said Nursi (r.a.),
bu hususta yle der: Himmeti (gayreti, gayesi)
milleti olan, tek bana da olsa bir millettir.
27. Son drt yette sz edilen meselelerin aklamas iin bkn. Bakara Sresi/2 : 124135 ve ilgili notlar.
605
28. Sebt gn ve onunla ilgili hkm yerine getirmeyenler iin bkn: Bakara Sresi/2: 65; Nis
Sresi/4: 47; Arf Sresi/7: 163166 ve ilgili notlar.
29. Bu yet, slmn insanlara tebli metodunun
ana hatlarn izmektedir. nsanlar, genellikle
gruptur: Az-ok bilgi sahibi olup, dnebilen
ve akllarn kullanabilenler; daha ok tabiatlar
istikametinde davranan ve ncelikle faydalarn,
karlarn dnen kitleler ve bir de inanmamakta srar edenler. yetin buyurduu hikmetle ve
gzel tle davet, gerektiinde en gzel ekilde
mcadele, bu grup iin de sz konusu olabilecei gibi, bilhassa birinci gruptakiler hikmetle
Allahn yoluna arlmal, onlarn akllarna,
muhakemelerine hitap edilmeli ve Allahn yolunun doruluu ve bu yolda gitmenin gereklilii
delilleriyle ortaya konulmaldr. kinci gruptakilere ise gzel t vermek veya vaz etmek,
onlarn faydalarnn nerede yattn aklamak,
ksaca, onlarn bozulmam selim ftratlarna hitap etmek gerekir.
nanmamakta direnen nc gruptakilerle,
onlarn inkrn arttrmayacak, onlar Allahn
yoluna ve mminlere dman hale getirmeyecek, kalblerini kazanacak, incitmeyecek en gzel
ekilde tartmak icap eder.
30. Yaplann aynyla mukabele ile ilgili olarak
bkn: Mide Sresi/5: 45, not 10.
606
SR SRES
17. SR SRES
Cz: 15, Sre: 17
281
ekkede inmi olan bu sre, ismini ilk

yetinde geen ve Raslllah Efendimizin Miracnn Kbeden Kudsteki Mescid-i
Aksaya kadar olan ksmn ifade iin kullanlan
gece yolculuu mansndaki isr kelimesinden
alr. Allah Rasl aleyhissalt vesselm, Mescid-i Aksadan sonra varln boyutlarnda gezdirilmi ve Cenab- Hakkn en byk yetlerini
mahede etmitir. Bu kudsi yolculua Mira
denir.
Baz tefsirciler, bu sreye Ben srail Sresi

adn da verirler. Srenin 28 ve 101104nc
yetlerinde srail Oullarndan bahsedilir. Sre,
111 yet olup, kfrde diretenleri ikaz eder ve srail Oullar ile birlikte dier kavimlerin kbetlerinden, balarna gelenlerden ders almaya arr.
Saadete ve ekavete giden yollar aklar. Medinede birer hukuk kaidesi haline de gelecek genel
ahlk kurallar vazeder. Ayrca, Allah Raslne
ve mminlere Allah yolunda balarna gelenlerden dolay sabretme tavsiyesinde bulunur.

1. 1Kulu (Muhammedi Ulhiyet ve Rubbiyetimizle ilgili) baz byk iaret ve
delilleri kendisine gstermek iin bir gece
Mescid-i Haramdan etrafn bereketlerle donattmz ve katmzda mbareklii
bulunan Mescid-i Aksya2 gtren O an
yce Zt, her trl noksanlktan, cizlikten
ve ihtiyatan uzaktr. Hi phesiz O, hakkyla iitendir, hakkyla grendir.3
2. Musaya Kitap (Tevrat) verdik ve onu srail Oullar iin dupduru bir hidayet rehberi
yaptk. Bununla onlardan istediimiz uydu:
Benden baka ilerinize vekil, kendisine
gvenip dayanacak bir merc edinmeyin!4
3. Onlar, Nuh ile beraber gemide tayp felketten kurtardmz mmin kimselerin
neslindendi. phesiz Nuh da, Rabbisine

ok kreden bir kuldu.5
4. Biz, (her trl ikazmza ramen Kitaba
uymamalarnn ve nankrlklerinin sonucu
olarak) Kitapta srail Oullar iin yle
hkmettik: Dorusu siz, yeryznde iki
defa bozgunculuk karacak ve byklendike bykleneceksiniz.
5. Nitekim ilk bozgunculuk ve byklenmenizin karln grme vakti geldiinde,
kullarmz iinde ok gl-kuvvetli bazlarn seip zerinize musallat ettik. Onlar,
lkenizi batanbaa ineyip, evlerinizin ilerine varncaya kadar her taraf didik didik
aradlar. Bu, icras gereken ve nitekim icra
edilmi bir tehdit, bir hkm idi.
Cz: 15, Sre: 17
SR SRES
6. Aradan zaman geti ve tarih evrimi bu

defa o istilclara kar sizin lehinize ilettik;
sizi servetle birlikte evlt ve torunlarca oaltp glendirdik, sayca eskisinden daha
gl kldk.
7. (syan ve tuyannz karlnda banza gelen bunca musibetten sonra) artk
Allahn sizi srekli grdnn uuru
iinde davranp iyilikte karar klarsanz,
1. eitli ynleriyle Mira hadisesi iin bkn. Ek

11.
2. Kurn- Kerimin Kudste bulunan BeytlMakdis iin Mescid-i Aks (En Uzak Mescit)
tabirini kullanmasnn sebeplerinden biri, Beytl-Makdisin bu yetin indii dnemde Mslmanlar iin en uzak bir mescit olmasdr. kinci
olarak: Mslmanlar iin en kutsal ve ilerinde
namaz klma adna yolculuk yapabilecekleri
mescitten biri Mekkedeki Mescid-i Haram,
ikincisi Medinedeki Mescid-i Neb, ncs de
Kudsteki bu Beytl-Makdistir. Bu mescit, ncelikle Hz. brahim, Hz. Musa, Hz. sa ve
Peygamber Efendimiz tarafndan temsil edilen
lh Dinin nemli merkezi olma fonksiyonu
grmtr ve bu fonksiyonlar bakdir. Mslmanlar, kendilerine namazda Kbeye dnme
emri verilmeden nce Beytl-Makdise dnerek
namaz klyorlard. Bu yet indii zaman Kbe
putlarla doluydu. te, aks kelimesi, manev byklk ve ycelii de ifade ettii iindir ki Kurn, Beytl-Makdisten Mescid-i Aks olarak sz
etmitir.
607
kendinize iyilik etmi olursunuz. Yok, ktlklere dalar giderseniz, bu da kendiniz

iindir. Derken, ikinci defaki bozgunculuk
ve byklenmenizin karln grme vakti
gelince, sizi btn btn rezil etsinler, evvelkilerin girdikleri gibi Mescide girsinler
ve ele geirdikleri her yeri yakp yksnlar
diye, (dmanlarnz banza yine musallat ederiz).6
yle kapsaml ve evrensel bir seyahattir ki, Allah

Rasl aleyhissalt vesselm bu seyahatinde,
Cenab- Hakkn isimlerinin kemal derecedeki
tecellilerinin neticeleri olarak lh sanatn btn
harikalarn ve Rubbiyetinin btn delillerini ve
iaretlerini iki yay aras mesafesi, hatt daha da
yakn noktasna kadar grm ve iitmitir.
3. Hi phesiz O, hakkyla iitendir, hakkyla

grendir. ifadesi, Miracn Necm Sresinde parmak baslan en te, en yksek noktasna iarette
bulunur. Bu ifadedeki O zamiri, ya Cenab- Allah iindir veya Raslllah iindir.
Eer sz konusu zamir Allaha raci ise, bu

durumda man yle olur: Bir kulunu huzuruna
almak ve ona bir grev vermek iin Cenab- Allah (c.c.), bu kulunu nce Mescid-i Haramdan
iinde veya evresinde peygamberlerin topland Mescid-i Aksya gtrm, burada peygamberlerle grtrp, Onun btn o peygamberlerin getirip tebli ettikleri Dinin mutlak ve
tartmasz vrisi olduunu gstermi, sonra da
onu iki yay aras mesafesi, hatt daha da yakn noktasna kadar mlk ve melektunda, yani
yaratt varlk alannn btn d ve i boyutlarnda dolatrmtr. Hi phesiz O, bir kuldu
ve yapt bu seyahat de cz bir seyahat idi.
Fakat kendisine tevdi edilen emanet btn kinatla alkal olduu, Ona btn kinatn (karartlm olan) rengini deitirecek bir k ve ebed
saadetin kaplarn aacak bir anahtar verildii
iin, Cenab- Hak, bu emanet, k ve anahtardaki hikmeti bilinsin ve anlalsn diye Kendisini
hakkyla iiten ve hakkyla gren olarak tavsif
etmektedir.
Eer zamir Raslllaha raci, yani Onun iin

kullanlm ise, bu takdirde man yle olur:
Zahiren cz ve ahs gibi olan Mira seyahati
Cenab- Peygamberi hakkyla iiten ve gren

olarak nitelemek, asla onu haa ilh makamna karmak demek deildir. Byle bir dnce
608
SR SRES
Cz: 15, Sre: 17
ve kabul irk ve kfr olur. Bunun mans, O,

Cenab- Allahn Ulhiyet ve Rubbiyetinin en
byk gereklerini, iaretlerini ve delillerini baka hibir kulun iitmedii ve grmedii, iitemeyecei ve gremeyecei derecede ve evrensel
boyutlarda iitti ve grd. demektir. Ayrca, O
Ztn (s.a.s.), Cenab- Allahn Sem (her eyi
hakkyla iiten) ve Basr (her eyi hakkyla gren) isimlerinin evrensel tecellilerine mazhar olduunu da ifade eder.
Efendimizin misyonu birbirine ok yakndr. Bu

gerek, Size, zerinizde ahit olarak bir rasl
gnderdik; nitekim Firavuna da bir rasl gndermitik. (Mzzemmil Sresi/75: 15) yetinde
aka ifade edilmesinin yansra, onu eldeki Kitab- Mukaddes nshalarnda da bulmak mmkndr: Onlara kardeleri arasndan senin gibi
bir peygamber karacam. Szlerimi onun azndan iiteceksiniz. Kendisine buyurduklarmn
tmn onlara bildirecek. (Tesniye, 18: 1718)
4. Miracn zikrinden sonra srail Oullar tarihiyle ilgili gzlemlere geilmesinin sebebi, srail
Oullarnn kaderiyle dier btn milletlerin tarihi arasnda derin bir mnasebet bulunmasndandr. srail Oullar tarihi, bu milletin tarih
sahnesine k, ykselii, tekrar dp, tekrar
ykseliiyle btn milletler iin bir misal tekil
eder; bu bakmdan da Kurn, onlara sk sk atflarda bulunur. Kurnn bu milletten ve tarihinden sk sk bahsetmesinin bir dier sebebi de u
olabilir: srail Oullarnn, Orta Dou denilen,
dnyann ve tarihin merkez blgesi bata olmak
zere btn dnyada ve dnya tarihinde nemli
bir yeri vardr ve bu yer, bilhassa hir Zaman
hadiseleri asndan daha bir ehemmiyet arz etmektedir. Bu husus, zellikle Mslmanlar ok
yakndan ilgilendirmektedir.
5. srail Oullarnn Hz. Nuhun yannda bulunan ve tufan felketinden kurtarlm mmin
insanlarla irtibatlandrlmas, ayrca Hz. Nuhun
ok kreden bir kul olarak zikredilmesi, srail
Oullarna bir hatrlatma, bir ikaz iindir. Yani
onlara den, herhangi bir felkete maruz kalmamak iin kredici olmalar, imanlarnda sebat
etmeleri ve Allahn kendilerine verdii Kitaba
sk skya sarlmalardr. kr, btn nimetlerin Allahtan olduuna kalbden inanmay ve Ona
hibir eyi ortak komamay gerektirir. kr,
Allah iin bir ey arttrmad gibi, nankrlk
de Ondan bir ey eksiltmez. Fakat kr, insan
olmann en nemli almeti ve gerek insanla
alan bir kapdr. Bir insan ve bir toplum Allaha
krettike, Allah da onlara olan nimetlerini arttrr; nankrlk ise, kfre ve azaba sebeptir.
Mira, Allah Raslnn risaleti asndan bir

dnm noktas olarak da husus bir neme sahiptir. Yukardaki 1inci notta ifade edildii gibi,
Allah Rasl aleyhissalt vesselm, Mirata
btn peygamberler, bilhassa Hz. Musa bata
olmak zere srail peygamberlerle grm ve
Cenab- Allahn en byk yetlerini mahede
etmenin yansra, kendisinin de varln btn
boyutlarnda btn yetlerin en by olduunu ortaya koymutur. Mira ile, Onun btn
nceki peygamberlerin mirass olduu gerei
de tebarz ettirilmitir. nceki peygamberler
iinde misyonu asndan Allah Raslne en
ok benzeyen Hz. Musadr. Hz. Musann (a.s.)
mr, misyonunun btn muhtevasn ortaya
koymaya yetmemi ve bunu sonraki peygamberler, bilhassa Hz. Davud ve Hz. Sleyman
tamamlam da olsa, bu misyon ile Peygamber
6. Bu yette ifade edilen ikazlar, sebepleriyle

birlikte eldeki Kitab- Mukaddes nshalarnn
pek ok yerlerinde bulmak mmkndr. Mesel:
Levililer, 26: 1439; Tesniye, 28: 1568; Mezmurlar, 106: 3438; aya, 1: 45, 2124; 2: 6, 8; 8: 7;
30: 910, 1213; Yeremya, 2: 5, 7, 20; 3: 6, 89;
Hezekiel, 22: 3, 612, 1416; Matta, 23: 37, 24: 2;
Luka, 23: 2830.
Ayrca:
Ey srail halk, Uzaktan gelecek bir ulusu
zerinize saldrtacam diyor Rab, Kkl,
eski bir ulus; Sen onlarn dilini bilmez, ne
dediklerini anlamazsn. Oklarnn klf ak
bir mezar gibidir, kendilerinin hepsi birer
yiittir. rnn, yiyeceklerini tketecek,
oullarn, kzlarn ldrecekler; davarlarn, srlarn, asmalarnn, incir aalarnn
meyvesini yiyecek, gvendiin surlu kentle-
Cz: 15, Sre: 17
SR SRES
rini klla yerle bir edecekler. (Yeremya, 5:

1517)
Bu halkn lleri yrtc kulara, yabanl
hayvanlara yem olacak; onlar korkutup karan kimse olmayacak. Yahuda kentlerinde,
Yerualim sokaklarnda sevin ve nee sesine, gelin gvey sesine son vereceim; lke
viraneye dnecek. (Yeremya, 7: 3334)
Yaklak M.. 1020 yllarnda Peygamber Samuel dneminde Talt komutasnda srail Oullar
byk bir devlet kurmaya muvaffak oldular ve bu
devlet, Hz. Davud ve Hz. Sleyman aleyhimesselm dnemlerinde gcnn ve evketinin zirvesine
ulat. Bu hal yaklak bir asr kadar srd ve Hz.
Sleymandan sonra i kargaa ve savalar balad.
Neticede lke, Filistinin kuzeyini ve eriann te
yakasn iine alan, Samarya bakentli srail Krall ve gneyde kurulan, Kuds bakentli Yahuda
Krall olmak zere ikiye ayrld.
srail Krallnda irk ve kfr ihtiva eden
fikirler ve hakszlk, adaletsizlik, aldatma, zina,
sefahat vb. Yahuda Krallnda grlenden ok
daha abuk ve fazla yayld. Peygamberlerin
ikazlarna ve slah arlarna ramen yozlama
ve kokuma artarak devam etti. Nihayet Asurlular, srail Devleti zerine pe pee aknlara baladlar ve sonunda kral Sargon, M.. 721de srail
devletine son verdi.
Yahuda Krall, Asurlulara vergi vererek varln bir mddet daha devam ettirdi. Fakat Babil
kral Buhtnnasr M.. 586 ylnda byk bir
hcumla bu krall da tarihten sildi; btn ehir
ve kasabalar yerle bir etti. Kuds ve Sleyman
Mabedi yklp topraa kart.
Yahudada takva zere yaayan ve bakalarn
da takvaya aran az sayda insan kalmt. Neticede Allah, rahmetiyle onlarn imdadna yetiti
ve Babil Krall kt. M.. 539da Pers mparatoru Sirus Babili fethetti ve ertesi yl, Babil
srgnnde bulunan sraillerin lkelerine dnmelerine izin verdi. srailler, Sleyman Mabedini yeniden ina ettiler ve kaybolmu bulunan
Ahdi Atikin ilk be kitab Ezra (Hz. zeyir ?)
tarafndan yeniden yazld. Gneyde bunlar olur
ve Kuds yeniden kurulup, Yahudi din ve kl-
609
trnn bir defa daha merkezi haline gelirken,

kuzeydeki srailler bundan nasiplenemediler. Bununla birlikte, Yahudallar da Hz. Davud ve Hz.
Sleyman zamanndaki g ve evketlerine erime
imkn bulamad ve hatt Makedonyal Byk
skenderin istil hareketine maruz kaldlar. Fakat
Ezrann uyandrm olduu din ruh meyvesini verdi ve Yahudilerin maruz kaldklar zulm,
Makkabi syan denilen byk bir ayaklanmaya
yol at. Yahudiler, bir defa daha bamsz devlet
kurdular bu devlet M.. 67 ylna kadar devam
etti. Devletin snrlar, bir zamanlar srail ve Yahuda Krallklarnn toplam snrlarna ulat.
Makkab Ayaklanmasn ateleyen din ve
ahlk ruh zamanla snmeye yz tuttu ve yerini
dnyaperestlie ve kuru, kaba, ruhsuz ve zahir
bir din anlay ve yaaya brakt. Halk arasnda
byk ayrlklar bagsterdi ve bazlar Romal
general Pompeyi Filistini igale ardlar. Pompey, M.. 63 ylnda Filistine geldi ve sraillerin
bamszlna niha noktay koydu.
Yahudi din otoriteleri, byk oranda Hz. Zekeriya, Hz. Yahya ve Hz. saya fenalk yaptlar.
Hz. Yahyann gvdesinden ayrdklar ban,
urunda bu cinayeti iledikleri bir danszn
nne attlar. Hz. saya iddetle kar ktklar
gibi, ldrmesi iin de Romann Filistin valisi
Pontius Pilateyi ikna ettiler.
ok gemeden sraillerle Romallar arasnda
byk atmalar patlak verdi ve bu atmalar,
M.S. 64 ylnda byk bir Yahudi isyanna yol
at. Romal vali isyan bastramaynca, Roma
mparatorluu byk bir asker harekta giriti. syan M.S. 70te bastrld ve Titus, Kuds zaptetti. Halktan 133.000 kii katledilirken,
67.000i de kleletirildi. Daha baka binlerce kii
Msrda madenlerde altrlmak zere gtrld ve yine baka binlerce kii de mparatorluun
deiik yerlerinde gladyatrlere ve arslanlara yem
edildi. Btn gzel kzlar, Roma askerlerinin
ehvetlerine kurban gitti. Kuds, Sleyman Mabediyle birlikte yer ile yeksan oldu. Btn bunlar, 1948 ylnda srail devleti kuruluncaya kadar
Filistinde 1800 ksur yl sreyle Yahudi g ve
hakimiyetine son verdi. (Mevdd, 5: 926dan
zetlenmitir.)
610
SR SRES
8. Olur ki, artk imdi tevbe edersiniz de,

Rabbiniz size merhamet buyurur. Ama
tekrar (bozgunculua ve byklenmeye)
dnecek olursanz, Biz de (sizi yine cezalandrmaya) dneriz.7 stelik Cehennemi
de kfirler iin bir zindan klmzdr.
Cz: 15, Sre: 17
282
9. Gerekten bu Kurn, (her meselede) en

doru yola, en salam ve isabetli tutuma
yneltir ve yerinde, doru, salam ve slaha ynelik ilerde bulunan mminlere onlar iin ok byk bir mkfat olduunu
mjdeler;
10. hirete inanmayanlar iin ise ok ac
bir azap hazrlam olduumuzu bildirir.
11. Byle iken insan, erri tpk hayr istercesine ister. Dorusu insan, ok acelecidir.8
12. (nsanlarn hayatnda olduu gibi, dnyann hayatnda da gece ile gndz birbirini takip eder.) Biz, gece ile gndz
(kinattaki tasarruflarmza, ayrca kudret,
ilim, hakimiyet ve zerinizdeki nimetlerimize) iki iaret, iki delil kldk; onlarn her biri
iin de bir lamet var ettik. Gecenin almeti
olan ayn n aldk ve gndzn almeti olan gnei bizatih kl ve aydnlatc
yaptk ki,9 Rabbinizin ltfedecei nimetleri
aratrp elde edesiniz ve yllarn saysyla
birlikte zaman hesaplamay bilesiniz. Her
bir eyi bu ekilde yerli yerine koyduk ve
ayrntlaryla akladk.
13. Her insann yazlm ve yaanm kaderini boynuna doladk. Kyamet Gn onunla ilgili bir kitap karrz da, onu nnde
alm bulur.
14. Oku kitabn! Bugn sen, bizzat kendin
hakknda hesap grc olarak yetersin!10
15. Kim doru yolu seerse ancak kendi lehine semi olur; kim de sapar giderse, ancak kendi aleyhine olarak sapp gitmitir.
Kimse bir bakasnn su (ve gnah) ykn ekmez ve onunla yarglanmaz. Biz,
nceden (uyarc olarak) bir rasl gndermeden (gnahlar sebebiyle hibir kimseye
ve hibir topluma) azap etmeyiz.
16. Herhangi bir memleketi (hak ettikleri
bir ceza olarak) helk etmek dilediimizde,
(bir rasl vastasyla) emrimizi (Din) gnderir ve orann halk arasnda zevk u safa
iinde dilediklerince yaamay gaye edinenleri (toplumlarn hayatyla ilgili kanunlarmz erevesinde) daha ok nimete boarz
da, orada artk kural tanmaz hale gelir ve
gnahlara daldka dalarlar. Nihayet, hak
ettikleri helk hkm uygulamaya konur
da, o memleketi yerle bir ederiz.
17. Nuhtan sonra bu ekilde nice nesilleri
helk ettik. Kullarnn gnahlarn senin
Rabbinin grp bilmesi yeter.
Cz: 15, Sre: 17
SR SRES
7. Bu yetteki hitap, eer nceki yette ifade

olunan birinci ceza hem Asurlularn ve Babillilerin hem de Romallarn yaptklarn iine alyor
ve ikinci ceza henz gelmemise, genel manda M.S. 70den bugne btn Yahudilere, eer
ikinci cezadan kast Titusun Filistinde yaptklar ise, artk Allah Rasl aleyhissalt vesselm zamanndaki Yahudilere ve sonrakileredir.
slm, aslnda onlar iin de byk bir rahmet
ve frsatt. Efendimizin Medineye hicretinden
nce Medinedeki Evs ve Hazre kabileleriyle attklarnda onlara, Son Peygamber gelecek ve
Onun liderliinde sizi yok edeceiz! diyorlard.
Fakat z oullarn tandklar gibi, btn almetleriyle peygamber olduunu bildikleri Allah
Rasl srf kendi aralarndan kmad diye Ona
inanmadlar ve byk oranda Ona kar yaman
bir dman kesildiler. slm ve Mslmanlar karsndaki bu dmanlklarna sonraki asrlarda da
belli llerde devam etmi olmalarna ramen,
srgn asrlarnn en mutlu zamanlarn Mslman idareler, bilhassa Osmanl idaresi altnda
yaadlar. Nihayet, Her nerede bulunurlarsa bulunsunlar zerlerine zillet damgas vurulmutur; ancak Allahtan gelen bir ipe ve insanlar
tarafndan uzatlan bir ipe (destee ve koruma
altna almaya) tutunmalar durumu mstesna
(l-i mran Sresi/3: 112) yetinde ifade buyurulduu zere, dinlerine, elbette Mslmanlarn
da inand peygamberlerine ve din miraslarna,
Mslmanlarn slma, slm mirasa ve Efendimize ballklarndan ok daha te bir ballk
gsterdikleri, ayrca insanlar tarafndan uzatlan bir ipe de tutunduklar, yani birtakm byk
devletlerin ak destek ve korumasn da aldklar iin, 1948 ylnda Filistinde yeni ve bamsz
bir devlet kurmaya muvaffak oldular. Bundan da
te, pek ok lkede olduka etkili hale geldiler.
Fakat gelecek, bu durumun da ne kadar sreceini gsterecektir.
8. Bu yetin mans ok genitir.
nsan, neyin hayrna neyin errine olduunu
ok defa ve Allah bildirmedike bilemez. Bundandr ki Kurn, holanmadmz bir eyin
hakkmzda hayr, holandmz bir eyin de
611
er olabileceini, hakkmzda neyin gerekte

hayr neyin gerekten er olduunu ancak
Allahn bilip bizim bilemeyeceimizi bildirir
(Bakara Sresi/2: 216). nk biz, dn btnyle ve doru olarak bilemediimiz gibi,
yarn hi bilemeyiz. Oysa Allah (c.c.), btn
zamana tek bir nokta olarak bakar. Bu bilgisizliimiz sebebiyle, ok defa sanki hayrm
gibi hakkmzda er olan ister ve errin meydana gelmesi iin didiniriz.
kinci olarak, insan peincidir; yapt iin hemen karln grmek istedii gibi, peinci
olmas sebebiyle dnyay da hirete tercih
eder. Oysa hirete nisbetle dnya saadeti pek
az bir deer ifade eder. Dnyann ilesi ise saylamayacak kadar oktur. Byle iken insan,
dnyaya peresti eder, hireti unutur. Kurn sk sk, dnyay hirete tercih etmeyi
kfrn, irkin sebeplerinden biri olarak anar
ve buna kar ikazlarda bulunur (mesel brahim Sresi/14: 3; Nahl Sresi/16: 107).
nsan, sabrszdr, bir eyin hemen oluvermesini ister. Oysa her neticenin ona ulamak iin
geilmesi gereken pek ok merhaleleri, mertebeleri vardr. Acele ederek bu merhalelere,
mertebelere riayet etmeden sonuca ulamaya
almann sonu hsrandr.
Mekkeli mrikler, kbetleri konusunda Kurnn tehditlerine inanmyor ve Peygamber
Efendimizden bu tehditler gerek ise, kendisiyle tehdit edildikleri azab veya cezay hemen getirmesini istiyorlard. yet, buna da
cevap vermektedir.
9. bn Abbasa gre, mealde de tercih edildii
zere, gecenin almeti ay, gndzn almeti
ise gnetir. yet, bir zaman ayn da gne gibi
kl olduu ve bu nn giderildiini veya
gnein btn sistemiyle birlikte tek bir ktle
iken, sonra ayr ayr ktleler haline getirildiini
ima etmektedir. Bylece yet, ayn ve gnein
gemiini nazara verdii gibi, gelecekte ne hale
geleceklerine, yani baa dn ve yeniden kurma
demek olan Kyamette drleceklerine de iarette bulunmaktadr.
612
SR SRES
10. 13nc ayette geen kaderden maksat, kiinin hem Levh-i Mahfuzdaki kaderi, aln yazs,
hem de onunla ayn olan hayat, amelleridir.
Her ey, lm-i lhde kaytldr; bu kayda
Levh-i Mahfuz denmektedir (Brc Sresi/85: 22;
Rad Sresi/13, not: 13). Kurn, hakkmzda Allahn takdir buyurmad hibir eyin bamza
gelmeyeceini apak beyan buyurur (Tevbe Sresi/9: 51). Yine Kurna gre, yeryznde hareket
eden btn canllar, havada uan her trden kular, bizim gibi birer toplum (mmet) oluturur ve
Cenab- Allah (c.c.), Kitapta (Kurn ve Levh-i
Mahfuz) hibir eyi eksik brakmam, yazm,
kaydetmitir. (Enm Sresi/6: 38) Bu ilm varlklarn her birine kendine gre bir hviyet ve mahiyet verilir ki bu, onlarn kader varldr.
Cenab- Allah (c.c.), yaratma srecinde bu
Levh-i Mahfuzu oaltr, yani onun nshalarn
karr; bir dier ifadeyle yaratma sreci, Levh-i
Mahfuzun teksir sreci gibidir. Bu srete varlklar, dallarn gayb ve ehadet lemlerine uzatm bir yaratl aac eklinde ortaya karlar.
Zaman ve mekn, bu ortaya kn iki eridi
gibidir. Levh-i Mahfuzun ilk nshas olan bu
iki erit veya yaratl boyutu, bir bakma Levh-i
Mahv ve sbatn vcudunu tekil eder. Levh-i
Mahfuz veya Kurnn mam- Mbn dedii ilk
defter ya da kitap, varlklarn menelerine, asllarna, ilm varlklarna bakar ve kendisine Nazar (Teorik) Kader demek mmkn iken, Cenab-
Hakkn bir yazar-bozar defteri eklindeki Levh-i
Mahv ve sbat ise, varlklarn bizzat hayatlarna
bakar ve dolaysyla ona Amel (Pratik) Kader
diyebiliriz. Bir baka ifadeyle, Kader, limdeki
varlklar giydirir, onlara mahiyet ve hviyet
(kimlik) verir ve Kudret de onlar zaman-mekn
eridine asar.
Bu karmak meseleyi, daha grnr bir misalle yle aklayabiliriz:
Cz: 15, Sre: 17
Bitkilerin ve aalarn ekirdekleri, bir bakma onlarn Levh-i Mahfuzu veya Teorik Kaderi
gibidir; nk bu ekirdeklerde onlarn btn
gelecek hayatlar kaytldr. ekirdeklerinin imlenmesi ile balayan hayatlar ise, bu ekirdein
almas, yani Levh-i Mahfuzun nshasnn kartlmas gibidir ve hayatlarnn tamam, onlarn pratik kaderlerini oluturur.
te insan, dnya hayatnda Levh-i Mahfuzda
yazl teorik kaderi istikametinde hareket eder.
Ama bu kader, onu byle hareket etmeye zorlamaz; nk o, bir tr ilimdir, nceden bilmedir.
lim malma tbi olduundan ve Cenab- Allah
iin dnbugnyarn eklinde blnm bir
zaman sz konusu olmayp, O btn zamanlara bir nokta gibi bakt iin, insann iradesiyle
nasl davranacan yazmtr ki, kader veya aln
yazs dediimiz ey budur. Allah, her insanla
ilgili bu yazy onun boynuna asmtr. nsan,
hayatyla bu yazy uygulamaya koyar. Nasl bir
aacn hayat, onun ekirdeindeki btn bilgi
ve programlarn uygulanmasndan, pratie dklmesinden ibaretse ve bu pratik yeniden ekirdekte deta youn bir birikim halinde bir defa
daha tesbit ediliyorsa, aynen bunun gibi, insann
boynuna aslan kaderi ile hayatnn kaydedildii
amel defteri birbirinin ayndr. nsan, hirette
bunlar grecek ve kendisi hakkndaki hkm
bizzat kendisi verebilecek ekilde kendi yaptklarna ahit olacaktr.
13nc yette yazlm ve yaanm kader
mansnda tir (ku) kelimesinin kullanlmas
undandr: Cahiliye Araplar, kularn uularna
bakarak gelecei kestirmeye, gelecekten haber
vermeye alrlard. Kurn, hem bunu, hem de
yine Cahiliye dneminde yaygn olan uuruursuzluk anlayn reddetmekte, herkesin tirinin,
kaderinin kendisine, kendi irad tercihine bal
Cz: 15, Sre: 17
SR SRES
613
283
cak mertebeler bakmndan dnyadan ok

daha byktr, hem de sahip olunacak faziletler ve derece farkllklar asndan ok
daha byktr.11
22. Sakn Allah ile beraber baka bir ilh
edinme; yoksa yzne baklmaz bir halde
bir kenara itilir kalrsn.
23. Rabbin, sadece Kendisine ibadet etmenize ve anne-babaya, Allahn sizi srekli
grdnn uuru iinde ve mmkn olan
en iyi ekilde davranp, onlara daima iyilikte
bulunmanza hkmetti. ayet onlardan biri
veya her ikisi yalanm olarak yannda bulunursa, sakn (varlklarn ve onlara hizmeti yksnerek) kendilerine ff! diyecek
lde bile olsa kt sz syleme; onlar
azarlama ve daima onlara tatl ve gnl alc
szler syle.
18. Kim hireti brakp sadece u pein

dnya zevkini ister ve onun peine derse,
dilediimiz kimseye takdir ettiimiz miktarda o zevki tattrr, sonra da Cehennemi
ona mekn klarz. Artk onun yzne baklmaz ve o reddedilmi biri olarak, kzarp
pimek zere Cehenneme girer.
19. Kim de hedef olarak hireti seer ve bir
mmin olarak gereken gayreti gsterirse,
ite bylesi sekin kiilerin gayretleri karln muhakkak bulur.
20. Herkese, (dnyay dileyenlere de hireti isteyenlere de dnyada) Rabbinin ihsanndan veririz. Senin Rabbinin ihsan, asla
kstlanm deildir.
21. Dnyada nasl ve niin bazsna bazsndan daha ok veriyoruz, bak ve zerinde
dn. hiret ise, elbette hem sahip oluna-
24. efkat ve merhametle onlara kol kanat

ger; karlarnda alabildiine alakgnll ol
ve haklarnda, Rabbim, nasl onlar beni ocukluumda efkat ve ihtimamla bytp
yetitirdilerse, Sen de onlara yle merhamet
buyur! diye dua et.
25. Rabbiniz, (anne-babalarnz hakknda
olsun, baka meselelerde olsun,) iinizden
geenleri, (neler dnp neler tasarladnz ve neler hissettiinizi) ok iyi bilmektedir. Eer siz, gerekten duygu, dnce ve
niyetlerinizde samim iyi kiiler iseniz, phesiz Allah, (anne-babaya kar elde olmadan
yaplm grev ihmali dahil,) gnahlarndan
dolay iten tevbe ile Kendisine ynelenlere
kar ok balaycdr.12
26. Akrabaya zerindeki haklarn ver, yoksula ve yolda kalma da; ve sakn sap savurma.
27. Savurganlar, hi phesiz eytanlara
karde olmulardr; eytan ise, Rabbisine
kar ok nankrdr.
614
SR SRES
11. Allah, kullarn neden bir yaratmamtr?

Neden bazsn kr, sar veya bir baka ekilde
sakat yaratmakta ve neden bazsna bazsndan
daha ok dnyalk vermektedir?
nce hemen belirtelim ki, Hz. Allah (c.c.), dilediini diledii ekilde yapar; O, hibir zaman
yaptklarndan sorumlu tutulmaz; kimse Onu
sorguya ekemez. kinci olarak, btn varlk
Allahndr; Allah (c.c.), her eyin yaratcsdr,
bizler Onun mlkyz ve O, mlknde diledii gibi tasarruf eder. Sahip bulunduumuz zel
mlkmz de bize O verdii ve onu elde etmedeki paymz ok az olduu halde, biz o ok
snrl mlkmzde dilediimiz gibi tasarruf etmek isterken, Onun mutlak mlkiyetine sahip
bulunduu mlknde diledii gibi tasarrufuna
herhalde sz etme hakkmz asla olamaz.
Bu iki temel dsturdan sonra, Allahn neden
kullarn bir yaratmad ve dnyalk asndan
bazsn bazsna stn kldnn hikmetlerine
geebiliriz:
Yaratan da, veren de Allahtr (c.c.). O vermedii takdirde, biz hibir eye sahip olamayz.
Ayrca O, her verdiini karlksz vermektedir.
O, bizi yaratr, bize btn organlarmz verir,
bizi kabiliyetlerle donatrken bizden hibir ey
istememitir. te yandan, emeimizle elde ettiimiz eylerde de bizim paymz ancak sonsuzda birdir. Daha nce de birka defa parmak
bastmz gibi, mesel ekmek elde etmek iin
budaya ihtiyacmz vardr. Bir buday tanesini, btn insanlar bir araya gelse yaratamaz. Bir
defa, bu taneyi O var etmitir. Ondan yemeklik
buday elde etmek iin topraa, havaya, suya,
sya, a ve bunlar arasnda ll ibirliine
ihtiya vardr. Btn insanlar servetlerini bir araya getirseler, bunlardan hi birini satn alamazlar
ve sz konusu unsurlara sz geiremezler. O,
bunlar da bedava vermektedir. u halde, Onun
verdii her ey, bizim hakkmz deil, sadece bir
ihsan, bir ltuftur, bir hediyedir. Ltf u ihsanda,
hediyede bazlarn dierlerine tercih etmek, asla
sorgulanacak bir ey olamaz; nk herkese karlksz iyilik yaplmakta, kimseye en kk bir
hakszlkta bulunulmamaktadr.
Cz: 15, Sre: 17
Dier taraftan biz, hakkmzda neyin hayr

neyin er olduunu bilemeyiz. Hakkmzda zenginlik mi hayrdr fakirlik mi, beyaz olmak m
hayrldr siyah olmak m, kr olmak m hayrldr gren olmak m, uzun boylu olmak m hayrldr ksa boylu olmak m, bunlar bilemeyiz.
Dolaysyla nasl yaratlmsak ve bize ne takdir
buyurulmusa, hakkmzda mutlak manda hayrl olan odur. Ve herkes, sahip klnd nimet
lsnce sorumluluk sahibidir. Bu bakmdan,
salkl, servet ve makam sahibi olmann sorumluluu, bunlara sahip olmayan ve daha az llerde sahip bulunandan elbette ok daha fazla
olacaktr.
Ayrca, dnya hayat geicidir, aslolan hirettir; bu bakmdan, hakkmzda neyin hayr
neyin er olduunu hirete gre deerlendirmeliyiz. Verilen her bir nimet, karlnda kendi
lsnde kr gerektirir; dolaysyla, kr
yerine getirilen az nimet, kr yerine getirilmeyen ok nimetten elbette daha hayrldr. Sonra,
dnyada herkesin talebi, tercihi birbirinden farkldr. Birisi iin iyi, gzel olan, bakas iin kt
ve irkin olabilir. Dolaysyla, Cenab- Allahn
takdirlerinde, sadece bu takdirlerde deil, hatt
dnyada olup bitenler hakknda niha karar vermede insanlarn akl asla yeterli deildir. nk
her bir insan, kendi kapasitesine gre, kendi asndan ve evrili bulunduu artlar iinde dnr ve deerlendirir. Oysa dnyada ve kinatta
her bir ey her eyle her bakmdan mnasebettardr; deerlendirmede dn, bugn, yarn bir
arada mtala edilmelidir. Buna ise insann gc
ve kapasitesi yetmez. u halde biz, aklmz hakem yaparak bilhassa Cenab- Allahn icraatlarn sorgulayamayz, ancak onlardaki hikmetleri
aratrabiliriz.
Btn bunlardan ayr olarak, insann elde ettiklerinde, bana gelenlerde, sorumluluk sahasnda phesiz kendisinin, irad tercihlerinin de
pay vardr.
Ksaca, insana den, Erzurumlu brahim
Hakk hazretleri gibi dnmek ve demektir:
Deme neden bu byle,
Yerindedir o yle.
Cz: 15, Sre: 17
SR SRES
Sen sonunu seyreyle!

Mevl grelim neyler
Neylerse gzel eyler.
12. Dnyada en yksek hakikat, peder ve
validelerin evltlarna kar efkatleridir. Ve en
l hukuk dahi, onlarn o efkatlerine mukabil
hrmet haklardr. nk onlar, hayatlarn kemal-i lezzetle evltlarnn hayat iin feda edip
sarfediyorlar. yle ise, insaniyetten kmam
ve canavara dnmemi her bir ocua den, o
muhterem, sadk, fedakr dostlara halisane hrmet ve samimane hizmet ve rzalarn tahsil ve
kalblerini honut etmektir. Amca ve hala, peder
hkmndedir; teyze ve day, anne hkmndedir.
te o mbarek ihtiyarlarn vcutlarn katlanlmaz grp lmlerini arzu etmek, ne kadar
vicdanszlk ve ne kadar alaklktr bil, ayl! Evet
hayatn senin hayatna feda edenin hayatnn
bitmesini arzu etmek, ne kadar irkin bir zulm,
bir vicdanszlk olduunu anla!
Ey geim derdine dalm insan! Bil ki, senin
hanendeki bereketin direi, rahmete vesile ve
gelecek musibetlere engel, hanendeki varlna
tahamml edemediin ihtiyar, hasta veya sakat
yaknndr. Sakn deme: Maietim dardr, idare
edemiyorum. nk onlarn yznden gelen
bereket olmasayd, elbette senin dar maietin
daha da dar olacakt. Bu hakikat benden duy
ve inan. Bunun ok kat delillerini biliyorum,
seni de inandrabilirim. Fakat uzun gitmemek
iin ksa kesiyorum. u szme kanaat et. Yemin ederim, u hakikat gayet katdir, hatt nefis ve eytanm dahi buna kar teslim olmular.
Nefsimin inadn kran ve eytanm susturan
bir hakikat, sana kanaat vermeli. Evet kinatn
ehadetiyle, nihayet derecede Rahman, Rahm,
Latf ve Kerim olan Hlk- Zlcelli vel-ikram,
ocuklar dnyaya gnderdii vakit, arkalarndan rzklarn gayet latif bir surette gnderip
annelerin gs musluundan azlarna aktt
615
gibi, ocuk hkmne gelen ve ocuklardan daha

ziyade merhamete lyk ve efkate muhta olan
ihtiyarlarn rzklarn dahi bereket suretinde
gnderir. Onlarn geimlerini tamahkr ve cimri
insanlara ykletmez. Deil yalnz ihtiyar akraba, belki insanlara arkada verilen ve rzklar
insanlarn rzklar iinde gnderilen kedi gibi
baz mahlklarn rzklar dahi bereket suretinde
geliyor.
Ey insan! Madem canavar suretinde bir hayvan bile insanlarn hanesine misafir geldii vakit
berekete sebep oluyor, yle ise, yaratlmlarn
en ereflisi olan insan ve insanlarn en mkemmeli olan mminler, mminler iinde en ziyade hrmet ve merhamete lyk zayf, gsz
ve hasta ihtiyarlar, bu ihtiyarlarn iinde efkat,
hizmet ve muhabbete en ziyade lyk ve mstahak bulunan akrabalar ve akrabalarn iinde dahi
en hakik dost ve en sadk muhip olan peder ve
valide, ihtiyarlk halinde bir hanede bulunsa, ne
derece berekete vesile ve rahmete vasta ve, Beli
bklm ihtiyarlarnz olmasa idi, bellar sel
gibi stnze dklecekti. hadisinde ifade edildii zere, ne derece musibetlere engel olduklarn sen kyas eyle.
te ey insan! Akln bana al. Eer lmezsen,
bir gn sen de ihtiyar olacaksn. Ceza, yaplan
iin trnden olur srryla, sen annebabana hrmet etmezsen, senin evldn dahi sana hizmet
etmeyecektir. Eer hiretini seversen, ite sana
mhim bir define; onlara hizmet et, rzalarn
tahsil eyle. Eer dnyay seversen, yine onlar
memnun et ki, onlarn yznden hayatn rahat
ve rzkn bereketli gesin. Aksine, onlarn varlna tahamml gstermez, lmlerini temenni
eder ve onlarn nazik ve abuk krlan kalblerini krarsan, bu defa Dnyasn da, hiretini de
kaybetti! tehdidine maruz olursun. Eer Rahmnn rahmetini istersen, o Rahmnn hediyelerine ve senin hanendeki emanetlerine merhamet et. (Mektubat, 21inci Mektuptan)
616
SR SRES
Cz: 15, Sre: 17
284
28. Bizzat kendin muhta, dolaysyla Rabbinden rzk ve imkn peinde ve beklentisinde, bu sebeple de zerinde haklar bulunanlarla ilgilenemeyecek durumda isen, bu
takdirde onlara gnl alc szler syle.
29. Harcamalarnda ve bakalarna yardm
hususunda ne eli sk ol, ne de lszce
ak. Aksi halde herkes tarafndan knanr,
dostsuz, kaybettiklerine de hasret eker bir
hale dersin.
30. Dorusu Rabbin, diledii kimseye bol
rzk verir, diledii kimseye de ksar ve ll verir. Hi phesiz O, kullarnn (her
halinden) hakkyla haberdardr ve onlar
(her halleriyle) hakkyla grmektedir.13
31. Fakirlik korkusuyla ocuklarnz ldrmeyin. Onlarn rzkn Biz veriyoruz, elbette sizinkini de. Onlar ldrmek, hi phesiz byk bir sutur.14
32. Zinaya yaklamayn, nk o, irkinlii
apak ortada bir hayaszlktr, hem ne kt
bir yoldur!15
33. Allahn muhterem kld cana hakl bir
gereke olmakszn kymayn. Kim zulmen
ldrlrse, onun velisine (mirassna) gereken mer ilemin yaplmas konusunda
yetki vermiizdir. u kadar ki, miras eer
ksas talep edecek olursa, bu konuda ar
gitmemeli, (hukukun kendisine verdii yetkiyi amamaldr). (Hukuken) ona gereken
yardm yaplmtr.16
34. Yetimin malna o yetim maln kullanabilecek aa ulancaya kadar onun hakknda en hayrl olabilecek tasarruf tarz dnda yaklamayn. Verdiiniz sz de yerine
getirin; bilin ki verilen sz, sorumluluk gerektirir.
35. ltnz zaman tam ln ve (tarttnz zaman da) doru teraziyle tartn.
Byle yapmanz, hem her bakmdan hayrl,
hem de kbet ynnden gzel olandr.
36. Hakknda kesin bilgi sahibi olmadn
eye dayanp karar verme. nk kulak,
gz ve kalb, evet bunlarn hepsi (verdiin
karar, vardn sonutan) sorumludur ve
sorguya ekilecektir.17
37. Yeryznde kibirlenerek yrme. (Kendini ne kadar byk grrsen gr gcn,
bilgin, kabiliyetlerin snrldr;) ne yeri yarabilir, ne de dalarn boyuna eriebilirsin.
38. Btn bu (yasaklanan tutum ve davranlarn hepsi) kt olup, Rabbinin nazarnda asla ho grlmeyen eylerdir.
Cz: 15, Sre: 17
SR SRES
13. Allah (c.c.), her bir canlnn hayat boyunca

tketecei rzk nceden belirledii gibi, her bir
canlnn bu canl uur ve irade sahibi ise Ona
mutlak manda tevekkl etmek kaydyla hayatn devam ettirmesi iin gerekli temel rzka
da kefildir. Hi bir canl, kendisi iin tayin ve
takdir buyurulan rzk, yani nasibini tketmeden
lmez. Bu temel rzk dndaki fazladan talepler
ise almaya baldr.
Allah, kullar temel rzkla yetinsin ve almasnlar diye emretmez. Aksine, insan iin ancak emeinin karl vardr (Necm Sresi/53:
39) buyurarak, kullarn hellinden kazanmaya
ve hem kendileri, hem sorumluluklar altndaki
kimseler iin, ayrca slm yolunda harcamaya ve
bakalarna yardm etmeye arr. O, insan yeryznn halifesi olarak onu imar etsin, Allahn
orada yaratt rzklar karsn, onlar bakalaryla adalet ve hakkaniyet llerine gre paylasn, paylatrsn, bylece kr duygularn da
coturup, Kendisine kretsin diye yaratmtr.
Onun nazarnda hellinden kazanp, hem kendi
hem de sorumluluu altndakilerin geimini salayan, bakalarna yardm eden, rzas istikametinde harcayan ve kreden bir kul, fazla almayp en azla yetinen bir kuldan ok daha hayrldr. Hatt kiinin ehvetlerini kontrol etme ve
manen yol alma, ruhen olgunlama adna riyazet
vlm ve tavsiye edilmise de, lkse girmeme,
tketimde ar gitmeme ve ehvetleri azdrmama kaydyla alp hellinden kazanmak, kendisinin ve sorumluluu altndakilerin geimini
salamak, Allah yolunda harcamak, bakalarna
yardm etmek ve kretmek, riyazetten daha hayrldr. Allahn men ettii hrs, tama, haramdan
kazanma, bencillik, biriktirme, ehvetleri kamlama ve tketimde ar gitmedir. O, dnya hayatnn gaye haline getirilmesini istemez.
Kazanmada hrs, ok defa ve bilhassa mmin iin kaybetme sebebidir. nk hrs, dnya
hayatn gaye haline getirme ve Allaha tevekklszlk demektir. Ayrca hrs, bencillii de
kamlar. Bedizzaman (r.a.), u ok nemli sosyolojik tesbitte bulunur:
Beerin itima hayatnda ortaya kan
617
btn ahlkszln ve btn karklklarn

kayna u iki dncedir:
Birisi: Ben tok olduktan sonra bakas alktan lse bana ne?
kincisi: Sen al, ben yiyeyim.
Bu iki dnceyi de srdren, faiz alp
vermek ve zekt vermemektir. Bu iki mthi itima hastal tedavi edecek tek are
ise, zektn umum bir dstur suretinde icrasyla, faizin yasaklanmasdr.
Hem deil yalnz fertlerde ve husus cemaatlerde, belki btn insanln saadeti iin en
mhim bir rkn, belki insan hayatnn devam iin en mhim bir direk, zekttr. nk
beerde havas (sekinler, zenginler) ve avam
iki tabaka var. Havastan avama merhamet ve
ihsan, avamdan da havassa kar hrmet ve
itaati temin edecek zekttr. Yoksa yukardan avamn bana zulm ve tahakkm iner;
avamdan zenginlere kar kin ve isyan kar.
Bu iki snf, daim bir mcadele iinde byk
karklklara sebep olur. (Bir zaman) Rusyada olduu gibi, emek ve sermaye mcadelesi
suretinde boumaya balar.
Ey kerem ve vicdan sahipleri! Ve ey cmert
ve iyilik ehli insanlar! Yaplan iyilikler zekt
iin olmazsa, zarar var. Bazen de faydasz gider. nk Allah adna vermediin iin,
manen minnet ediyorsun (baa kakyorsun),
biare fakiri minnet esareti altnda brakyorsun. Hem makbul olan duasndan mahrum
kalyorsun. Hem hakikaten Cenb- Hakkn
maln kullarna vermek iin bir datm memuru olduun halde, kendini maln asl sahibi
zannedip nimete nankrlk ediyorsun.
Eer zekt olarak versen, Cenb- Hak
adna verdiin iin bir sevap kazanyor, nimete krde bulunmu oluyorsun. O muhta adam dahi sana tabasbus etmeye mecbur
olmad iin, izzet-i nefsi krlmaz ve duas senin hakknda makbul olur. Evet, zekt
gibi, (Allah adna yaplan) daha baka nafile
yardm ve iyilik nerede, baka ekillerde verip
riya ve hret gibi, baa kakma ve utandrma
gibi zararlar kazanmak nerede? (Mektubat,
22. Mektuptan)
618
SR SRES
14. slm, ekonomik gaye veya endielerle ister

doumundan sonra, isterse anne karnnda olsun,
ocuklarn ldrlmesini kesinlikle yasaklamaktadr. Bugn dnyada, zellikle fakir ve Mslman lkelerde grnte ekonomik sebeplerle,
aslnda ise bu lke nfuslarnn en azndan
artmasn nlemek iin doum kontrol tevik
edilmektedir. Oysa nfus art, ne ekonomik
kalknmaya engeldir, ne de fakirlie sebep olur.
Tam tersine nfus, bir lke iin alma gc
demektir. Almanya, Japonya, ngiltere, Fransa,
Hollanda, Belika, talya, hatt ABD gibi dnyann zengin lkeleri, byk nfus younluuna sahip lkeler olup, fazladan, dier lkelerden
igc ihtiyac duymaktadrlar. Yaplmas gereken, Ebul-Al el-Mevddnin parmak bast
gibi (c: 5, s. 39, not 31), toplum enerjisini, beslenmesi gereken azlarn saysn azaltmak gibi
tahrip iine harcamak deil, bu enerjiyi retimi
ve refah artrmaya dnk yapc ilere ynlendirmektir.
15. Kurn, bizatih gayr- mer mnasebetleri
yasaklamakla kalmaz, bunlar iin yaklamayn
tabirini kullanarak, bunlar ilemeye varacak
yollar da kapatr. Bu sebeple, bir Mslman
toplum veya devlet, zina gibi yasaklanm fiillere
gtrecek yollar kapatmakla ykmldr. Bu,
hem kanunla, hem toplumun slahyla, hem de
fertleri eitmekle salanr. slm, btn byk
gnahlarn nn % 95 orannda kapatr, kalan
% 5i de iradelere brakr; nk insan, sorumlu
ve yaptnn karln grecek bir varlktr.
16. slmn hayata verdii deer, ona hakszca kyma ve karl iin bkn: Bakara Sresi/2:
178, not 131; 179, 194, not 140; Mide Sresi/5:
31, 32, 45, not 10.
slm, nasl bakalarn ldrmeyi yasaklamsa, intihar da yasaklamtr. Kimse, kendisinin yaratan ve maliki deildir ve dolaysyla
kendi vcuduna, hayatna kar diledii gibi
davranamaz. Hepimiz ve hayatmz Allaha aitiz
ve belli bir kutsalla sahiptir. Bazlar, tnaziyi gerekelendirmeye almaktadr. Fakat bir
gerek var ki, Allah bizi dnyaya onu imar etmek ve orasn hiret adna bir tarla gibi ekmek
Cz: 15, Sre: 17
iin gndermitir. Burada baz hastalklar, musibetler bamza gelebilir, fakat bunlar, bir mmin iin gnahlarnn affna sebeptir ve dnyada
bile birtakm gelecek mutluluklara kap aralar.
lm aclar da, yine hiret adna pek ok gnahlarmz temizler. Allah, her insana aclara
dayanma gc vermitir ve bu g son noktaya
geldiinde insan baylr veya onlar duymaz olur.
Dolaysyla Mslman limler, tonazi meselesine byk bir ihtiyatla ve slmn nda yaklamaldrlar.
Ksasta ar gitmenin, meruiyet snrlarn
amann pek ok ekli vardr. Mesel, katilden
bakasn ldrmek, onun yaknlarndan da intikam almaya kalkmak, katile ikence yapmak,
msle denilen, kulak, burun, el, kol gibi uzuvlarn kesmek, bunlardan bazlardr.
Btn dier cezalar gibi, ksas da kanun
merci uygular; dolaysyla kimse, ahsen hak almaya, hukukun ngrd cezay uygulamaya
kalkamaz.
17. slm, ilme dayanmay ve zanla, tahminle hareket etmemeyi emreder. lim ise, zan ve tahmin
olmad gibi, kesinlememi bilgiye de ilim denmez. lim, hazmedilmi st gibidir.
slmda ilmin sebepleri ve kayna tr: Kurn
ve sahih Snnet (vahiy), akl ve salam duyular.
Yani ilim, bu kaynaktan elde edilir. u kadar
ki bu, bu nn de her sahada ilmin kayna
olduu mansna gelmez. Her birinin kendine
ait sahalar da vardr. Vahiy yoluyla gelen bilgi
mutlaka kesindir, fakat bazen yorum ve zerinde alma gerektirebilir. Tahkik gerektirmeyen
akl dorular (bedhiyt) bulunmasnn yansra,
akln sahas snrldr ve akl, her konuda doruyu bulabilecek bir alet deildir. Salam duyularn elde ettii veriler doru da olabilir, durum
ve konuma gre yanltc da olabilir ve bunlar,
aratrma ister.
lmin kayna olarak vahyi kabul etmemek ve
ilmlii (bilimsellik) akl, duyu ve deneyle ulalan neticelerle snrlamak, ilmin ve dorularn
sahasn olabildiince daraltmak ve kendimizi
grlen leme hapsetmek demektir. Oysa duyu-
Cz: 15, Sre: 17
SR SRES
larmzla idrak edilemeyen, akln da ulaamad

o kadar ok varlk sahas, varlk ve bunlarla ilgili
o kadar ok hakikat vardr ki, ilmlii sadece akla
hatt modern ilim anlaynn yapt gibi, sadece
duyu ve deneye hasretmek, bu sahalar ve hakikatlarla ilgili ya inkrc veya agnostik (bilmezci)
olmay gerektirecektir. Ayrca, modern bilimin
bu sahalar ve hakikatleri ilm kabul etmemesi
kendi cehaletini ortaya koymak mansna geldii
gibi, onun bu tavr da, asla ispattan kaynaklanan
bir tavr deildir. Dolaysyla, bizzat kendi savunduu ilmlie (bilimsellie) aykrdr; nk ilm
olan, ispatlanm (msbet, pozitif) olandr. nkr
veya ret, bir hkmdr ve hkm kesin delile
dayanmaldr. yleyse modern bilim, bu sahalarn ve hakikatlerin yokluunu ispat etmelidir ki,
onlar inkr edebilsin. Bu sebeple, ne ateizm, ne
de manev lemleri ve varlklar kabul etmeme,
asla ilm (bilimsel) bir tavr deildir. Sadece bir
zandr, bir saplantdr, yani dogmatizmdir.
Modern bilim, duyu ve deney sahasnn dnda kalan hakikatleri inanmaya havale etmekle
de iin iinden kamaz. Bu, batl bilim ve iman
anlayndan kaynaklanan bir tutumdur. slm,
619
imann ilme oturmasn, en azndan ilimle desteklenmesini istedii gibi, bilmekle inanmay da
asla ayrmaz ve birbirine zt grmez. u halde,
akl, be duyu ve deneyin dnda kalan varlk
alanlar ve hakikatleri kabul etmek, ilm tavrn
ta kendisidir. Kald ki, bunlar be duyumuzla
alglayamyor isek de, Allah insana bunlar da
grp kavrayacak baka duyular vermitir. Tarih
boyunca saylar 124.000i bulan ve hayatlar soyunca hi yalan sylememi ve birinci zellikleri
doruluk olmu bulunan peygamberler, bu duyularn altrabilen insanlardr ve bu hakikatleri grmektedirler. Ayrca, milyonlarca evliya
da ayn hakikatleri kendi derecelerine gre idrak
etmitir ve etmektedir. Bunlarn haber verdikleri
hakikatleri reddetmek veya dogmatik bir inanca havale etmek, hi bir delile dayanmadan bu
zatlar yalanc kabul etmek gibi, ilmlie en ters
bir tavrdr. Kald ki, bu zatlarn doruluklarna
sadece bir delil olarak, onlar kendilerinden sonra
olacaklarla ilgili o kadar ok haber vermilerdir
ki, bunlar ya aynen gereklemitir veya zaman
gelince gerekleecektir.
620
SR SRES
Cz: 15, Sre: 17
285
39. Bu hakikat, Rabbinin sana vahyettii

hikmetten bir blmdr. (Hepsinin ba
olarak bir defa daha hatrlatmak gerekirse,)
sakn Allahn yansra baka bir ilh edinme. Yoksa yerilmi, knanm, reddedilmi
ve yzne baklmaz bir halde Cehenneme
frlatlrsn.18
40. Gerek bu iken, (Allaha ocuk isnat
ediyorlar). Demek Rabbiniz sizi erkek ocuklarla onurlandrd da, meleklerden Kendisine kzlar edindi yle mi? Gerekten siz
ok byk, vebali ok ar bir sz sylyorsunuz.19
41. Biz, insanlar dnp ders alsnlar diye
bu ok erefli Kurnda gerekleri btn
ynleriyle ve farkl farkl alardan anlatp
duruyoruz. Ama (o mriklerin haline bakn ki,) btn bu gerekler onlar daha da
karmakta, dorudan daha da uzaklatrmaktadr.
42. (Ey Raslm,) de ki: Faraza, onlarn
iddia ettikleri gibi Allahtan baka ilhlar
bulunsa idi, bu takdirde onlarn hepsi (kinat zerinde hakimiyet kurmak iin) Ara
kmaya yol ararlard.20
43. Mnezzehtir O ve sonsuz ycelikte ve
byklkte akndr onlarn bu tr iddialarndan.
44. Yedi gk, yer ve onlarn iinde bulunan herkes, Onu (irkin dayand ve ifade
ettii her trl eksiklik, kusur ve noksanlktan) tenzih eder. Hi bir ey yoktur ki,
Onu hamd ile beraber tesbih (tenzih) ediyor bulunmasn; ama siz onlarn tesbihlerini, tenzihlerini anlayamazsnz.21 O, (bunca
izzet ve azametiyle beraber, kullarnn en
ar gnahlar karsnda bile yine de) ok
sabrl, ok msamahaldr ve ok balayandr.
45. (Ey Raslm,) Biz, sen Kurn okur ve
bu gerekleri Kurnla ilan ederken seninle kfrde artlanm olup hirete inanma
niyeti tamayanlarn arasna grnmez bir
perde ekeriz.
46. Ve kalblerinin zerine (kt niyetleri,
zulmleri, artlanmlklar ve kibirlerinden oluan ve) Kurn anlamalarna mani
klflar geirir, kulaklarnn iine de arlklar yerletiririz. Sen, Kurnda (ilh ve
rab olarak) sadece Rabbini zikreden yetleri
okuduunda onlar nefretle arkalarn dnp
gidiyorlar.
47. Senin okuyuunu dinlerlerken gerekte
neyi duymak istediklerini ve gizli yerlerde
ise, Allaha irk komada n eken o zalimlerin dierlerine, Siz, baka deil, ancak
byye tutulmu bir adamn arkasndan
Cz: 15, Sre: 17
SR SRES
621
gidiyorsunuz! dediklerini Biz ok iyi biliyoruz.22
hidayete ulatracak yolu bulabilecek durumda deildirler.
48. Bak (Raslm), hakknda ne tuhaf benzetmeler uyduruyor (ve sana bazen byc,
bazen air, bazen bylenmi, bazen mecnun, bazen khin diyorlar); byle diye diye
tamamen sapp gittiler de, artk kendilerini
49. (hireti inkrlarna gya gereke olarak da,) Kupkuru kemik yn ve toz zerrecikleri haline geldiimiz zaman m, yani
biz o halde iken mi diriltilip yeniden yaratlacaz? diyorlar.
18. slm, insan potansiyel insan olmaktan gerek ve kmil insan olmaya karmay hedef alr.
O, en gzel insan karakter ina eden bir dindir. Kurnn 2239uncu yetlerde zikrettii
hikmet incileri, bu karakter inasnn ve insan
kemale ulatran merdivenin basamaklar arasndadr. Bunlarn banda da, hem bata hem sonda
zikredilen Allahtan baka ilh kabl etmeme gelir ki, buradan irkin hem en byk, insan rten, onu varlklar hiyerarisinde en alta dren
bir gnah, hem de arada anlan ktlklerin en
nemli bir sebebi olduunu anlyoruz.
yi ne srme, onun peinden gitme, onun

zerine bir netice bina etme!
nsan karakter inasnn bu ok nemli basamaklarn zetleyecek olursak:

Allah ile beraber bir baka ilh edinme!
Yalnz Allaha ibadet et ve anne-babaya en
gzel ekilde davran!
Akrabaya, yoksula ve yolda kalma hakkn ver!
Sap savurma!
Harcamalarnda ne eli sk ol, ne de bsbtn ak!
Yoksulluk korkusuyla ocuklarnz ldrmeyin!
Zinaya yaklamayn!
Hakl bir sebep olmadka sakn bir cana
kymayn!
Kendisi hakknda en gzel tasarruf ekli
dnda, yetimin malna yaklamayn!
l ve tartda asla hile yapmayn, tam tartn, tam ln!
Kesin bilgi sahibi olmadn bir mesele-
Yeryznde kibirlenerek yrme!

Allah ile beraber baka bir ilh edinme;
yoksa knanm ve yzne baklmaz halde
Cehenneme frlatlrsn.
Kurn, burada birer ahlk tavsiye gibi zikrettii hikmet incilerinin pek ounu Medinede
ayrca birer hukuk prensip ve kanun haline getirmi, ihllleri karsnda ar cezalar koymutur. Zekt messesesini, ldrmeye kar ksas
veya diyet cezasn, zina cezasn ve bakasnn
malna tecavze kar cezay misal olarak zikredebiliriz. Mslmanlarn karakterleri bu prensipler erevesinde ina edilince, bizzat Peygamber Efendimize bavurmular, mesel Ondan
kadnlara rtnmeyi emretmesini istemilerdir.
Demek oluyor ki slm, hukuktan nce, onu uygulayacak insanlar yetitirmekte, bylece hukuk
kaidelerini ve ceza prensipleri, daha ok caydrc ve pekitirici birer meyyide olarak koymaktadr. Aslolan, kiinin eitimi ve yetitirilmesidir.
Farkl yol ve davran, insanlarn pek oklarn
mnafk olmaya itecek ve slmn olduundan
baka trl grlmesine sebep olacaktr.
19. Tarihte Cenab- Allaha (c.c.) ocuklar isnat
edenler, yalnzca Cahiliye dnemi Mekkeli putperestler olmamtr. Onlarn Allaha kzlar isnat
etmeleri, phesiz szden ibaret deildi; fakat
byle bir eyin sz, akas, imas bile ok byk
gnahtr ve irk olur. Gnmzde bu ve benzeri
ekilde hi dnlmeden sylenen ok szler vardr. Evet, Allahn yolundan sapanlar, tarih boyu
hep ayn bataklklarda rpnp durmulardr.
622
SR SRES
Cz: 15, Sre: 17
20. Her eyin her bir eyle iten balantl olduu ve saysz denebilecek ferdlie ve eitlilie ramen tam bir btnlk, henk ve denge
arz eden kinatn mutlak lim, rade ve Kudret
sahibi bir Yaratc ve darecisinin bulunduu,
her gerekten daha ak bir gerektir. Dolaysyla ateizm, en sama, en gereksiz ve aslnda en
muhal bir dogmadan ibarettir.
ve irkin insanlar arasnda taraftan bulmasnn

nemli sebeplerinden biri, nefsin kontrolndeki
insan aklnn insana oynad ve birer samadan
ibaret saysz imkn- akl oyunlardr. Yani,
olmayan ve olmas mmkn bulunmayan eyleri insan, varm ve olmas mmknm gibi
dnr, Niye olmasn? der ve bylece aklyla
aklna ihanet eder.
Allaha irk koma, Onun lim, Kudret, Yaratclk ve Hakimiyet gibi asl sfatlarn Onunla daha baka szde ilhlar arasnda taksim
etme, maksatl baz sebepler dnda Allah
tanmamaktan kaynaklanr. Kinattaki kusursuz henk, btnlk ve sarslmaz dzen, ayn
sfatlara sahip ikinci bir Yaratc ve Rab olamayacan aka gstermektedir. nk her eyden nce balangc ve sonu olmama, zaman ve
mekn snrlarnn btnyle dnda bulunma,
yani Evvel, hir, Zahir ve Btn olma, Cenab-
Hakka has sfatlardandr. Evvel, hir, Zahir ve
Btn olmak, Yaratc olmann, byle olmamak
ise yaratlm olmann gereidir. Aktr ki, bu
ayn sfatlara sahip, yani her bakmdan sonsuz
iki varlk olamaz.
21. Son iki yet, nceki notta aklamaya altmz gerekleri en veciz ekilde ifade buyurmaktadr. Ulhiyet, ortak kabul etmekten niha
derecede uzaktr, mnezzehtir. Esasen, iindeki
canl-cansz, mmin-kfir btn varlklarla kinat, bu gerei aka ortaya koymaktadr. rade
sahibi olan insanlarn ve cinlerin iradelerinin tesirine braklan saha hari ki bu sahada da, daha
nce yer yer ifade edildii gibi nasl davranlrsa
nelerle karlalacan, sebepleri, sonular ve
sebepsonu mnasebetlerini yine Cenab- Allah
tayin etmitir ve kimse bunun dna kamaz
her varlk, hayata gelii, yaay, hayattan gidii,
vcudu ve vcudunun hayatyla bu gerei iln
ettii gibi, farknda olarak veya olmayarak, yani
Onun koyduu sebep-sonu kanunlar iinde
kalarak, ayrca grme, tatma, koklama, doyma,
kanma vb. duyularnn, fakltelerinin tatminiyle
de Cenab- Allaha hamd eder.
Bu ok ak geree ramen, farz- muhal

birden fazla ilhn varln kabul etsek bile, bu
defa da yine karmza ok muhaller kacaktr.
Ya bu ilhlarn birbirlerinden bamsz olmas, ya
da ortada bir byk ilh bulunup dierlerinin ona
yardmc olmalar gerekir. Birinci durumda her
bakmdan ve her meselede birbirinden bamsz
ilhlarn varl tam bir karmaa ve kaos demektir ki, kinattaki mkemmel dzen ve henk,
bunu reddetmektedir. Kald ki, ayn sfatlara sahip ve ayn derecede birbirinden bamsz ilhlar
dnmek, samalktan baka bir ey deildir;
nk byle bir ey, btnyle gereksizdir. kinci durumda, her bakmdan mutlak, yani mutlak
lim, rade ve Kudret sahibi bir lh kabl ettikten sonra, Ona yardmclar dnmek, ayr bir
samalktr. nk yardmc, eksii ve kusuru
bulunan ciz varlklar iin sz konusudur.
Btn bu ak gereklere ramen, ateizm
22. nceki iki yette ifade olunan gerei, yani

Allahn neden bazlar ile Allah Raslnn Kurn okuyuunun arasna perdeler ektiini, neden
onlarn kalblerine klflar geirip, kulaklarna onlar duymaktan alkoyacak arlklar yerletirdiini
bu yetten anlyoruz. O kiiler, Allah Rasln,
o neyi anlatyor, ne demek istiyor diye dinlemiyorlard. Onlar, kfre, irke, inanmamaya artlanmt ve inkrlarna kendilerince bir gereke
bulabilir miyiz diye dinliyorlard. Sonra, slmn
yaylmasnn nne nasl geebileceklerini grmek zere bir araya geliyor ve halk Raslllaha
inanmaktan alkoymaya alyorlard. Ksaca onlar, Raslllah ile aralarndaki perdenin de, kalblerindeki klfn da, kulaklarndaki engellerin de
malzemesini kendileri retiyordu.
Cz: 15, Sre: 17
SR SRES
286
623
53. (Ey Raslm,) kullarma de ki, (kendi aralarnda olsun muarzlaryla tartrken olsun,) daima szn en gzelini
sylesinler. nk eytan, srekli olarak
aralarn amaya alr. Gerekten eytan, insan iin apak bir dmandr.
54. Rabbiniz, (niyetleriniz, syledikleriniz, iledikleriniz ve kazandklarnzla)
sizi ok iyi bilmektedir. (Bu sebeple,
Ona kar herhangi bir iddiada bulunmayn ve bakalar hakknda hkmetmekten kann.) O, dilerse size merhamet eder (ki, bu Onun serapa ltfudur);
dilerse sizi cezalandrr, (bu da serapa
adalettir). (Bunun iindir ki Raslm,
bazlar kendileri veya haklarnda hsnzan besledikleri bazlar iin kurtuluu garanti grp, daha baka bazlarn
azaba mahkm da etse, gerek u ki,)
Biz seni, insanlar gzetleyici ve yaptklar hakknda hkmedici olarak gndermedik.24
50. De ki: ster ta olun, ister demir;

51. sterse, yeniden yaratlmanz aklnzca imknsz gibi grnen bir baka madde:
(her ne olur ve neye dnerseniz dnn yine
diriltileceksiniz.) Bu defa, yi de, diyeceklerdir, bizi yeniden hayata iade edecek
kimmi? De ki: Sizi ta batan belli hususiyetlerle kim yaratmsa O! Bu sefer, gya
hayret etmi gibi alayl alayl balarn sana
doru sallayacak ve Pekiyi, ne zaman?
diye soracaklardr. De ki: Belki de pek yaknda!23
52. O sizi (kabirlerinizden) ard gn,
onun bu arsna hi itiraz etmeden, kar
koyamadan, hem de arana hamd ederek
icabette bulunacaksnz; (o gn, kabirlerinizde) pek az bir sre kaldnz sanrsnz.
55. Rabbin, gklerde ve yerde kim varsa,

bunlarn hepsini de ok iyi bilmektedir.
uras bir gerek ki Biz, peygamberlerden
bazsn, (kimisi itibariyle mutlak manda, kimisi itibariyle baz husus sahalarda
olmak zere) bazsndan stn kldk; bu
arada Davuda da Zeburu verdik.25
56. (O mriklere) de ki: Allahtan baka
zannnzca ilh deyip ibadette Ona ortak
kldnz (meleklere, bir takm insanlara,
cinlere) yalvarn yalvarabildiiniz kadar;
onlar ne sizden bir sknty giderebilir,
ne onu daha gelmeden baka tarafa ekebilir, ne de geldikten sonra yararnza
olacak ekilde deitirebilirler.
57. Ilh yerine koyarak kendilerine yalvarp yakardklar o kimseler, Ne yapsam da Ona daha yakn olabilsem! diye
Rabbilerine yaklamak iin vesile arar,
624
SR SRES
Cz: 15, Sre: 17
58. Kyamet Gnne kadar (halknn yaa-
y ve zulmleri sebebiyle) hangi memleketi helk etmi veya (i sava, itima yozlama ve yabanc igali trnden herhangi bir
yolla) etin bir azaba uratm olmayalm
ki, mutlaka Kitapta yazl bulunmasn.27
23. Hair ve hiretin mutlaka meydana gelecei

hakknda bkn. Ek 12.
25. Allah Rasln tanmak ve Onun bykl

iin bkn. Ek 6.
24. Peygamberler dahil hi kimse, insanlarn

Cennete mi yoksa Cehenneme mi gideceine
karar veremez. Biz, ancak slmn ortaya koyduu dsturlara bakarak, yaplan ilerin zahiren
doru mu yanl m, rahmeti mi hak eder yoksa
cezay m, bu konuda baz eyler syleyebiliriz.
Ancak Allahtr ki, kimin neyi hak ettiini tam
olarak bilir ve dilerse onlara hak ettiklerine gre
davranr, dilerse merhamet eder ve kendilerini
balar. Onun cezalandrmas adalet, balayp
kullarn Cennete koymas ise serapa rahmettir.
Mesele, hi bir zaman Mutezile ve iann iddia
ettii gibi, yani Allah, iman edip salih amelde
bulunanlar Cennete, kfirleri de Cehenneme
koymaya mecbur deildir. badet, Bedizzaman
hazretlerinin ifade buyurduklar gibi, gelecek bir
mkfatn ncs deil, pein verilmi nimetlerin gerektirdii krdr. Dolaysyla, Allahn
iman ve salih amel sahiplerini Cennete koymas
sadece rahmet, kfirleri cezalandrmas ise adalettir.
Raslm, seni rasl olarak gnderirken, onlarn banda gzetleyici ve yaptklarndan sorumlu olarak gndermedik ifadesi, Rasllaha
haa grevini hatrlatma deil, Onun byle
grlmemesi konusunda bakalarn ikaz ve
Onu teselli iindir. Yani, Sen vazifeni hakkyla
yapyorsun. Dolaysyla, onlarn mutlaka iman
etmelerini arzu etsen bile, bu Allaha ait bir eydir. denmektedir.
26. Son iki yet, peygamberler, melekler, azizler

ve veller dahil hibir yaratlmn ilh olamayacan, onlara dua ve ibadet edilemeyeceini
aka ortaya koymaktadr. nk onlar, haa
brakn ilhlk iddiasnda bulunmay, Allah en
iyi tanyanlar olarak, Ona en fazla ve en iyi kul
olma gayreti iinde bulunanlardr. Ayrca, Allahn izin vermesi dnda, kendi adlarna hibir
gleri yoktur. eytan, eytanlar, inanmayan
cinler ve insanlar gibi, bazlarnn ilhlk atfettii varlklar da, yine varlklar, hayatlar ve
vcutlar itibariyle Allaha boyun emektedir ve
hirette de ister istemez Ona tam bir teslimiyet
arz edeceklerdir.
Onun rahmetinin beklentisi iinde yaar ve

Onun azabndan korkarlar.26 Rabbinin azab, gerekten kanlmas gereken korkun
bir azaptr.
27. yette geen Kitap ve yazma iin bkn: Enm Sresi/6: 59, not 12; Rad Sresi/13: 39, not
13; sr Sresi/17: 14, not 10.
yette sz edilen Kitapta yazl olma vakas, hem olacak her eyi Cenab- Allahn bildii
ve yazd gereini, hem de ayn anda hem sebebe hem neticeye birlikte bakan, yani insanlarn hangi davranlar karsnda hangi netice ile
karlaacaklarn tesbit buyuran Kaderi nazara
vermektedir. Bununla birlikte, insanlarn hangi
davranlarnn hangi neticeyi verecei Kurn-
Kerimde ifade buyurulduu iin, yette geen
Kitap, Levh-i Mahfuzun bir adan nshas konumunda olmas hasebiyle Kurn- Kerime de
iaret etmektedir.
Cz: 15, Sre: 17
SR SRES
625
287
sana gsterdiimiz o manzaray, gerekse

Kurnda lnetlenmi olan aac, ders alrlar m diye insanlar iin bir imtihan vesilesi
kldk. Onlar korkutuyor ve uyaryoruz; ne
var ki bu da, onlarn azgnlklarn daha da
arttrmaktan baka ie yaramyor.28
61. (nsanlarn kibir ve nefislerine malbiyetleri yznden nasl inkra gittiklerini
grmek iin) hatrlayn ki, meleklere deme secde edin! diye emretmitik de,
hepsi secde etmi, fakat blis (ona da emredilmi olmasna ramen) secde etmemiti.
(Gya mazeret olarak,) amurdan yarattn kimseye mi secde edeceim? dedi.
59. O kfirlerin (Raslden gya risaletine

delil olarak) istedikleri mucizeleri gndermekten Bizi alkoyan, onlardan nceki kfirlerin kendilerine gnderilen mucizeleri
yalanlam olmalar, (onlarn da ayn ekilde
yalanlayp helki hak edecekleri gerei)dir.
Semud Kavmine gzlerini aacak apak
bir mucize olarak o dii deveyi vermitik de,
onu ldrmekle zulm ilemi, kendilerine
yazk etmilerdi. Biz ise yetlerimizi, (Kitabn yetlerini, Bize ait delilleri, gerektiinde
mucizeleri, ancak muhtemel bir helke ve
hiret azabna kar) korkutmak ve uyarmak iin gndeririz.
60. Hani sana, Hi phesiz Rabbin insanlar (ilim ve kudretiyle) kuatmtr (onlar
ve ne yaptklarn hakkyla bilmektedir ve
onlara yetecek gtedir) demitik. Gerek
62. Ve ilve etti: una bak! Benden stn

ve erefli kldn bu mu? Eer Kyamet
Gnne kadar bana mhlet verecek olursan, gr bak onun soyunu pek az dnda
nasl da kumandam altna alacam!
63. Allah buyurdu: k git (oradan)! Artk
onlardan kim sana tbi olursa, bilin ki Cehennem sizin cezanzdr, hem de ne ceza!
64. Dilediini yap: gcnn yettiini o kandrc sesinle yerinden oynat ve ktlklere
srkle; svari ve yaya birliklerinle zerlerine yr; mallarna ve ocuklarna ortak ol ve
bol bol vadlerde bulun onlara! eytan bu!
Onlara aldantan baka ne vadeder ki!29
65. Fakat Benim (has ve samim) kullarm
zerinde senin asla bir hakimiyetin olamayacaktr. Onlarn koruyucusu ve ilerine
vekil olarak Rabbin yeter.
66. O Rabbiniz ki, Onun ltfundan nasibinizi arayasnz diye sizin iin denizde gemileri yzdrr. Gerekten O, size kar pek
merhametlidir.30
626
SR SRES
28. ou mfessire gre, Allah Rasl aleyhissalt vesselm Mira dn bu mucizev

yolculukta grdklerini Mekkelilere anlatt. O,
madd lemin boyutlarn am, manev lemlere girmi ve insanlarn inan, niyet, sz ve
davranlarnn hiret adna aldklar ekilleri
ve onlarn hiretlerini nasl ekillendirdiini mahede etmiti.
Cennet ve Cehennem yaratlm ve ekirdek
halinde var olmakla birlikte, henz hirette alacaklar ekilde deildir. O iki ekirdei hiretteki ekillerine getirecek olan, bizim bu dnyadaki
amellerimizdir. Mesel, bir hamd sz Cennette
bir elma olur. Ryalarmzda da bazen, amellerimizin hirete ait ekillerini grrz. te Allah
Rasl aleyhissalt vesselm, bunlar Mirata
grd. Bunlar grd gibi, inan ve amellerine
gre insanlarn hirette bulunacaklar durumlar da mahede etti. Onun bu mahedelerinden biri de, Cehennemde biten ve Cehennem
ehlinin ondan yiyecei Zakkum aacdr (Sfft
Sresi/37: 6267; Duhan Sresi/44: 4246; Vka
Sresi/56: 5154). phesiz bu aa, kfirlerin
baz davranlarnn meydana getirdii bir aatr ve Cehennemdeki azap ekillerinden biridir.
Allah Rasl (c.c.), btn bunlar Mekkelilere anlatp da onlar gittikleri yolun neticesi
konusunda uyarnca, onlar inkrlarnda daha da
azgnlatlar. Dier mucizeler gibi, Mira da bir
Cz: 15, Sre: 17
imtihan vesilesi oldu. Mucizelerin imtihan vesilesi olmas, elbette inanmayanlarn tavr asndandr; yoksa insanlar saptsn, daha da azgnlasn diye Allah mucize yaratmaz, herhangi bir
ey yapmaz.
29. nsanlarn kalblerine fsldama ve kendisi
gibi eytanlam elemanlarnn duyabilecei ekilde seslenmenin dnda eytan insanlar mstehcen ve ktle sevkeden mzik ve Allaha
isyan ars gibi seslerle de kandrr, saptrr.
eytann kendi zrriyeti dnda cinlerden ve
insanlardan da ordular vardr ve o, haramdan
kazanlp harama harcanan mallarda ve slma
gre yetitirilmemi ocuklarda da insanlara ortaktr. nsanlara daima sonu sadece aldanma olan
vadlerde bulunur; tl-i emel denilen uzun vadeli
emeller, dnyev gayeler ve bouna beklentilerle
de insan aldatr. (eytann aldatma yollar iin,
ayrca bkn: Arf Sresi/7: 17, not 2.)
30. Allah, denizi hem bir rzk hazinesi, hem de
denizar rzk hazinelerine bir yol yapmtr.
Ondan faydalanmak iin de insana gemi yapma
kabiliyeti vermi, ilk gemiyi de, insanlara manev
sahada olduu gibi, ilim ve teknoloji sahalarnda
da rehber kld peygamberlerinden Hz. Nuha
yaptrmtr. Eer O, denizi zerinde gemilerin
gidebilecei ekilde yaratmasa, mesel suya kaldrma kuvveti vermese idi, denizde seyahat edemez ve ondan faydalanamazdk.
Cz: 15, Sre: 17
SR SRES
627
288
Bize kar size arka kacak bir kuvvet de

bulamazsnz.
70. Gerekte Biz, dem evltlarn erefli
ve pek ok ikramlara mazhar kldk: onlara karada ve denizde kendilerini tayacak
vastalar ltfettik, imknlar verdik; ayrca
onlar temiz, ho ve salkl yiyeceklerle
rzklandrdk ve kendilerine yarattklarmzn pek ounun stnde ok byk bir
mevki bahettik.
71. Ama gn gelir ve btn insanlar pelerinden gittikleri nderleriyle arrz.
(Kim dnyada gerek ve hakikate gtren
bir nderin arkasndan gider de, hirette)
hesap defteri sandan verilirse, ite o kutlu
insanlar defterlerini mutluluk iinde okurlar
ve gzel davranlarnn karln grmede
kl kadar olsun hakszla uratlmazlar.
67. Denizde herhangi bir musibete maruz
kaldnzda yardmnza sadece Allah yetiir de, ilhlatrarak kendilerine yalvarp yakardnz varlklar ortada grnmez olur.
Ne var ki, Allah sizi kurtarp selmetle karaya karnca da Ona srt evirirsiniz. te
insan, bylesine nankrdr.
68. yle de, Allahn sizi karada yerin dibine
geirmesinden veya zerinize kum frtnalar, ta yadracak kasrgalar gndermesinden emin mi oldunuz? Bu durumda kendinize bir koruyucu da bulamazsnz.
69. Yoksa sizi bir mnasebetle tekrar denize yneltip, zerinize kasrgalar gndererek
bunca nankrlk ve kfrnz sebebiyle sizi
bomayacandan m emin oldunuz? Sonra,
72. Ama kim de bu dnyada gereklere kr

olur (ve geree gtren bir nderin izinden
gitmezse), bylesi hirette de kr olacaktr
ve (lh af ve mafiret) yoluna ok daha
fazla uzaklktadr.31
73. Akllar sra seni, sana vahyettiimizden
baka bir sz uydurup Bize mal etmen iin
kandracak ve o zaman dost edineceklerdi.
74. Biz sana tam sebat vermemi olsaydk
(ve sen tarafmzdan teyit gren bir rasl
olmam olsaydn), onlara ok kk de olsa
bir meyil gsterebilirdin.
75. Bu takdirde sana kat kat yaama acs ve
kat kat lm ve sonrasnn acsn tattrrdk; sonra Bize kar herhangi bir yardmc
da bulamazdn.32
628
SR SRES
31. Kurnn aka ifade buyurduu gibi (Enm Sresi/6: 38), btn canllar bir toplum halinde yaar ve ary beysiz, karncay rehbersiz
brakmayan Allah (c.c.), beeri de hibir zaman gerek liderlerden mahrum etmemitir ve
etmez. Dolaysyla O, her millete rasl ve ardndan rasln yolunu devam ettirmek zere,
hem de bazen pepee peygamberler gndermi,
rasller iinde byklere Kitap veya Sahifeler
vermitir. Tarih bu izgide devam ederken, son
olarak da btn insanla Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm gndermi, Ona verdii
Kurn, Onun snnetiyle birlikte Kyamete
kadar koruma altna almtr.
Allah, insana sekin hususiyetler ve ok byk kabiliyetler bahetmitir. lh Kitap da bir
rehber, bir nder olduu halde (Hd Sresi/11:
17), her insann onu tam mansyla anlamas
ve hayat iin gerekli kaideleri ondan karmas
mmkn olmadndan Allah, Kitapla birlikte
peygamber de var etmitir. Son peygamber olan
Efendimiz Hz. Muhammed aleyhissalt vesselmdan sonra ise, peygamberlik dnda Onun
misyonuna her an ihtiya duyduu alardan
vris kld yol gsterici limler yaratmtr. O,
bizi gnde be vakit namazlarn her bir rekatnda Doru Yola iletmesi iin dua etmemizi emrederken, bu Yolun da peygamberler ve onlarn
peinden giden ve her bakmdan zsz doru
olanlar, bizim inandmz gayb gerekleri mahede ve hayatlaryla Yolun doruluuna ahadet edenler ve salihler olarak niteledii zatlarn
yolu olduunu bildirmitir. Bu Yolda yryebilmek ve rehber insanlar bulmak, kendimizi art
niyet, artlanmlk, kibir, zulm ve yanl bak
as gibi menfiliklerle kr etmemeye ve Allah
iin gerekli gayreti gstermeye baldr. Kurn,
bu maksatla Allah yolunda gayret gsterenleri,
Kendisine iletecek bir yola mutlaka ulatracan vadetmektedir (Ankebut Sresi/29: 69).
32. Allah Rasl aleyhissalt vesselm, Allaha
btnyle teslim olmutu ve grevini en mkemmel ekilde yerine getirdi. Baarl olmak
gibi bir duygu ile iman noktasnda mriklere
hibir taviz vermedi, onlarn tekliflerine asla me-
Cz: 15, Sre: 17
Mesajn teblie balad andan itibaren farkl

trlerde ve derecelerde karsna kan muhalefete daima gs gerdi. Hibir baskya, tehdide,
ikencelere boyun emedi. Nihayet Kurey, yeni
bir teklifle karsna kt: Servet istiyorsan,
seni en zenginimiz yapalm; eref ve g istiyorsan, hepimiz kralmz olarak sana biat edelim.
Gzellie dknln varsa, seni en gzel kzmzla everelim. Kureyin dnyev adan bu
ok cazip tekliflerinden gaye Peygamber Efendimizin tebliinden vazgemesi, en azndan
putlara tapma aleyhinde bir ey sylememesiydi.
Efendimiz, bu tekliflere en kk bir tereddt
gstermeden u cevab verdi:
Ne servette gzm var, ne iktidarda. Ben,
insanlar uyarmam iin Allahn grevlendirdii bir eliyim. Size Onun mesajn aktaryorum. Eer bu mesaj kabul ederseniz,
dnyada da hirette de saadete erersiniz;
yok kabl etmezseniz, phesiz ki Allah,
aramzdaki hkmn verecektir.
Kurey, bir baka defa, yeenini tebliden vazgeirmesi iin Eb Talibe bavurdu. Peygamber Efendimizin amcasna cevab da yle oldu:
Amca! Tebliimden vazgemem karlnda
gnei sa elime, ay da sol elime verseler, yine
de vazgemem. Ya Allah bu ii neticeye ulatrr,
ya da ben bu yolda lr giderim. (bn Hiam,
2: 285)
Peygamberimiz dneminin kfirleri, btn
zamanlarn en iddetli, en inat kfirleri, mnafklar da, yine btn zamanlarn en sinsi,
en tehlikeli mnafklaryd. Fakat Allah Rasl aleyhissalt vesselm, hepsinin karsnda
dimdik durdu. Hz. Bedizzamann deerlendirmesiyle, tebliinde insanlar Allahn yoluna
armada ylesine bir sebat, sabr, cesaret ve
ecaat ortaya koydu ki, dneminin byk glerinin, Yahudilik ve Hristiyanlk gibi byk
dinlerin mensuplarnn, kendi kavminin, hatt
kendi kabilesinden Eb Leheb gibi amcasnn en
sert muhalefetine ramen en kk bir tereddt,
korku ve endie eseri gstermedi. Tek bana btn dnyaya meydan okudu ve neticede slm,
tamamland, yerleti, zafere ulat ve yayld. Bu,
Cz: 15, Sre: 17
SR SRES
duunu gsterir. Getirdii mesajn doruluuna

iman ylesine salam, misyonuna itimad ylesine sarslmazd ki, zamannn filozoflarnn,
baka dinler mensuplarnn, khinlerinin, airlerinin, din rehberlerinin dncelerinden, inanlarndan en kk derecede olsun etkilenmedi.
Bunlar, Onun kalbinde ve zihninde en ufak bir
tesir yapmad, en kk bir pheye ve tered-
629
dde yol amad. Tam tersine O, onlarn hepsini

etkiledi; her dinden, her milletten insanlar Ona
ve dinine kotu. (19. Mektup)
yet, inanmayanlarn btn plan ve tuzaklarn amak iin peygamberler dahil herkesin,
Allahn yardm ve desteine mutlak manda
muhta olduunu, aksi halde baarnn imknszln da ifade etmektedir.
630
SR SRES
76. Onlar, seni yurdundan karmak iin

srekli olarak tedirgin edip duruyorlar.
Eer sen oradan karsan, kendileri de orada senden sonra pek az kalr ve sonra yok
olur giderler.
Cz: 15, Sre: 17
289
77. Senden nce gnderdiimiz rasllerimiz

hakknda da uyguladmz kanun budur:
Bizim yolumuzda, cri kanunlarmzda bir
deiiklik bulmayacaksn.33
78. Gndzn gne dnp gecenin karanl bastrncaya kadar, btn artlarna riayet ederek namaz hakkyla kl ve zellikle
Sabah Namazn. nk Sabah Namaznn bilhassa kraatinde melekler hazr olur
(ve o vakit, dnyann yeni bir gne uyand vakittir).34
79. (Farz lsnde) sana mahsus bir namaz olmak zere de, gecenin bir vaktinde
uykudan kalkp Kurn oku, teheccd kl.35
Bylece Rabbinin seni, (ok yksek, Ona
en byk yaknlk ve en kapsaml efaat
makam olan) vlme Makamna eritireceini umabilirsin.
80. (Ve bir beldeye girerken, dolaysyla
Medineye yaklatn u dakikada) yle
dua et: Rabbim, gireceim yere hak uruna, samim olarak, en iyi niyetle ve Sana
sadakat iinde girmemi, oradan kacam
zaman da yine hak uruna, samim olarak, en iyi niyetle ve Sana sadakat iinde
kmam nasip buyur; ve Kendi katndan
bana salam bir destek, kuvvetli bir delil
bahet.36
81. unu da ilan et: Hak geldi ve btl yok
olup gitti; zaten btl, bizzat mahiyeti gerei yok olup gitmeye mahkmdur.
82. Biz, Kurna dahil olarak mminler
iin ifa ve rahmet kayna yetler indiriyoruz; ama bunlar, zalimlerin ise ancak kayplarn arttrmaktadr.
83. (Bilhassa o zalim) insana kendisini hi

skntya uratmadan nimet verip dursak,
kibir ve alm iinde Allah anmaktan yan
izer ve hi umursamaz olur; bana bir musibet gelince de hemen mitsizlie der.
84. (Raslm, insanlarn farkl farkl tutumlar karsnda sen u gerei) beyan
et: Herkes, (inan ve dnya grnden
kaynaklanan, kendine gre doru llerin
ekillendirdii) seciye ve karakterine gre
davranr. Fakat kimin yolunun gerekten
doru olduunu ise en iyi Rabbiniz bilir.
85. Bu arada, sana bir de ruhtan soruyorlar.
Onlara de ki: Ruh, Rabbimin bir emri, emir
leminden bir tecellisidir ve bu konuda size
pek snrl bir bilgi edinme imkn verilmitir.37
Cz: 15, Sre: 17
SR SRES
631
86. (Kurn yazan da, iddia ettikleri gibi

sen deilsin; nasl ruh Bizim bir nefhamzsa, Kurn da benzer ekilde Biz vahyediyoruz.) Eer dilesek, sana vahyettiimiz
Kurn hafzalardan ve yazld sayfalardan sileriz; sileriz de sen, Bize kar onu yeniden elde etmene yardmc olacak bir desteki bulamazsn.
33. yet, Allah Raslnn Mekkeden ayrlacan ima etmektedir. Hicret, rasllerin hayatlarnda ok nemlidir ve onlardan sonra takipileri
arasnda da devam etmitir. Hicret, bir milletin
olduu kadar, insanln tarihinde de daima dnm noktas tekil etmi bir hadisedir. man,
hicret ve Allah yolunda durmadan gayret (cihad),
bir gerein stunudur; hakikat erlerinin itii b- hayat emesinin kurnasdr.
Allah Rasl aleyhissalt vesselm, yle buyururlar: Mslman, dilinden ve elinden btn
Mslmanlarn selmette olduu kimse, muhacir ise, Allahn yasaklarndan kaan kimsedir.
(Buhar, man, 4) Bu hadis, hicrete ok nemli bir alm getirmekte ve onun ok nemli bir
boyutunu ifade buyurmaktadr. Allah yolunda
evi, bark, yurdu, mal terkedip baka diyarlara
gebilmek, bizzat insann iinde nefisten kalbe, dnyev ynelilerden uhrevlie gmeye
ve srekli olarak gnahlardan uzak durabilmeye
baldr.
Bir yerde zulme dayal statkoya ters bir hak

ve adalet hareketi baladnda, statkonun sahipleri bu harekete kar cephe alr ve onu durdurmak iin ellerinden geleni yaparlar. Artk o
hareketi orada srdrmek imknsz hale gelirse, elbette haktan ve adaletten vazgeilemez. Bu
takdirde, hak ve adalet savunucular, mesajlar
iin bir baka diyar ararlar.
Peygamber Efendimizin Mekkeden Medineye hicreti slm ve insanlk tarihi asndan
o kadar nemlidir ki, Mekkeli olup da hicret
eden Mslmanlarn hayatlarnda onlara unvan
olacak daha pek ok hadiseler, kahramanlklar
var iken, onlar muhacir (hicret eden) unvanyla, onlar Medinede barndran Mslmanlar ise
ensar (yardm edenler) unvanyla anlr olmutur. Ayrca, Hz. mer (r.a.) zamannda slm
takvim iin balang tarihi arandnda, Allah
Raslnn hayatndaki o kadar nemli hadisenin iinden yine hicret seilmi ve hicret, slm
takvime balang tekil etmitir.
Hicret, cihadn ikiz kardeidir. Mekkenin
fethinden sonra, Allah Raslnn hayat- seniyyeleri dneminde ok nemli olan Mekkeden
Medineye hicret artk son bulmusa da, phesiz o, cihadla birlikte Kyamete kadar devam
edecektir
Nasl hicret lh Mesaj teblide ok nemli

bir yere sahipse, bir peygamberi yurdundan kmaya zorlayanlar da, onun kndan sonra o
yurtta fazla kalamamlardr. Nitekim, Allah Raslnn Mekkedeki en azl dmanlar Onun
Mekkeden ayrlndan 2 yl sonra Bedir Savanda katledilmi, bundan 6 yl sonra da Mekke
tamamyla fetholunmutur. Allahn peygamberler iin geerli olan bu kanunu, elbette onlardan
sonra onlarn yolunu takip edenler, misyonlarna
vris olanlar ve onlarn dmanlar iin de geerlidir.
34. Bu yet, vakitleriyle beraber 5 vakit namaza
iaret etmektedir. Gndzn gnein dnmesi,
onun zeval vaktinden batya doru meyletmesi
demektir ve bu vakit, le Namaznn vaktidir.
Gndz, le Namazndan sonra kindi Namaz
gelir. Gnein batndan hemen sonra ve ondan
da bir mddet sonra ise Akam ve Yats Namazlar klnr. yet, neminden dolay Sabah Namazna ve ondaki kraate dikkat ekmektedir.
Bu kraatin o vakitte insanda yapt tesir anlmaya deer. Ayrca Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselm, Sabah Namaznn kraatini
uzun yapard.
632
SR SRES
Cz: 15, Sre: 17
kitler ve bu vakalar, yine Allahn onlardaki tasarNamaz, slmn ilk gnlerinden itibaren klruflarn artrr.
nyor idiyse de, onun btn Mslmanlara farz
bir ibadet olarak be vakit halinde klnmaya kindi Namaznn vakti, yall, sonbahar, bir
balamas Miratan sonra olmutur. Bu sre de,
toplum veya medeniyetin ihtiyarlayp k dneMira hadisesini anarak balamt.
mine girmesini ve insanlk tarihinin kemal devri
olarak Allah Raslnn dnemini ve bu zamanKurn, rk, secde ve kraat gibi namazn baz
lardaki lh nimetleri akla getirir.
artlarn ansa da, namazn nasl ve ka rekat klnacan aklamaz. Btn bunlar, Efendimizin Akam Namaznn vakti, iindeki varlklarla biruygulamasyla, Snnetle sabittir ve Efendimiz
likte tabiatn sonbahardan ka giriini, ferdin ve
aleyhissalt vesselm, Beni nasl namaz klyor
mrnn sonunda dnyann ln, medeniyetgryorsunuz, siz de yle kln! buyurmulardr
lerin ykln hatrlatr ve bylece lm, hiret,
(Buhar, Salt, 70; Mslim, Nikh, 5).
Cennet, Cehennem konusunda insan ikazla, gaflet
uykusundan uyanmaya arr.
35. Her bir namaz vakti gn iinde ve insann
gnlk hayatnda bir dnm noktas olduu Yats Namaznn vakti, gnn yerini artk tamagibi, Cenab- Allahn kudret ve rahmet tecelmen geceye brakt zaman olup, tabiatn klilerine de ayna olan vakittir. Dolaysyla, bu
la kapl halini, kabri ve dnyann niha lmyle
vakitlerin arasnda biriken lh nimetlere kar
maher sabah arasndaki dnemi artrr ve
daha fazla kredebilmek iin be vakit namazla
insana gece olsun gndz olsun, dnyada olsun
emredilmi bulunuyoruz.
sonrasnda olsun, her ey kudret elinde bulunan
Gece ve gndzn vakitlere, zamann gnRabbine ne kadar muhta olduunu duyurur.
lere, aylara, yllara, asrlara blnmesi ve insan
Gecenin ikinci ve en derin vaktinde Teheccd ise
mrndeki dou, ocukluk, genlik, olgunluk,
kabir karanl iin k olup, byle bir karanlkihtiyarlk ve lm gibi devreler, ayrca toplumta insann bir a ne kadar muhta bulunacan
larn hayatndaki kurulu, ykseli, duraklama,
hissettirir.
gerileme ve yklma dnemleri, sanki ok byk
bir saatin saniyeleri, dakikalar ve saatleri sayan Ertesi sabah, artk hair sabahn akla getirir. Ksaca, namaz vakitleri, hem insan mrnde, hem
kollar gibidir ve bunlar arasnda tam bir mutatabiatta, hem toplumlarn mrnde, hem btn
bakat grmek mmkndr.
insanln hayatnda en nemli deiim, dnm
Sabah Namaznn vakti, baharn balangc,
kavaklarn,
hatt hiret lemlerini artran
insann anne karnna dmesi n, bir topvakitlerdir
ve
Allah
(c.c.), bu vakitlerde insan hulumun, bir medeniyetin kurulu safhas ve
zuruna arr ve ona tesbih, hamd, tekbir, istifar
kinatn yaratlnn ilk gn hep birbirive tefekkr frsat tanr. (Szler, 9. Szden.)
ne benzer ve Allahn bu dnemlerdeki, bu
hadiselerdeki kudret ve rahmet tecellilerini 36. Bu dua, Peygamberimize Medineye hicreti esnahatrlatr.
snda retilmitir ve bize de, bir yere girerken nasl
le Namaznn vakti ile genlik dneminin dua etmemiz ve oraya nasl girmemiz gerektiini antamamlanmas, yazn ortas, medeniyetlerin latmaktadr.
zirvesi ve yaratlta insann yaratld zaman dilimi arasnda benzerlik vardr. Bu va- 37. Ruh konusunda bkn. Ek 13.
Cz: 15, Sre: 17
SR SRES
633
290
inanmayz, ta ki u (kupkuru, orak) yerden bize bir kaynak fkrtmadka;

91. Veya kendin iin (bir mucize olarak
hemen) hurmalar ve zmlerle dolu bir
bahe meydana getirip, hurma aalar ve
ba sralar arasnda grl grl rmaklar
aktmadka;
92. Yahut bir zaman gelip de olacan iddia ettiin ekilde gkyzn blm blm
zerimize drmedike veya peygamberliine ahit olarak Allah ve melekleri getirip
karmza dikmedike;
87. Ama Rabbin sana kar ok merhametlidir; dorusu Onun senin zerindeki ltf u
nimeti pek byktr.
88. De ki: Andolsun, eer btn insanlar
ve cinler bu Kurnn benzerini meydana
getirmek iin bir araya toplansalar, hatt
birbirlerine destek ve yardmc da olsalar,
yine de onun gibi bir kitap meydana getiremezler.
89. Biz, insanlar iin bu Kurnda farkl
farkl ynleriyle her trden delil getirdik;
misaller verdik, benzetme ve temsillerde
bulunduk. Ne var ki, insanlarn ou yine
yz evirmekte, nankrce inkrlarnda srar
etmektedirler.
90. Kalkm, Biz diyorlar, sana asla
93. Veyahut altndan bir evin olmadka ya da kendin bizzat ge kmadka.

Ama unutma! Gkte iken, oradan ksm
ksm bizim okuyacamz bir kitap indirmezsen, oraya ktna da inanmayz ha!
(Raslm,) de ki: Ey an yce, hakknda
unlarn dndklerinden mnezzeh olan
Rabbim! Ben, elilik vazifesi ile gnderilmi
bir insandan baka bir ey miyim ki!
94. Zaten, kendilerine dupduru hidayet
kayna (bir rasl, bir kitap) geldiinde insanlar iman etmekten alkoyan (balca sebeplerden biri), Allah, eli olarak gndere
gndere bir insan m gnderdi? diye itiraz
etmeleridir.
95. (Raslm,) sen onlara yle (buyurduumu) syle: Eer yeryznde orann mukim sakinleri olarak hareket eden melekler
bulunsayd, bu takdirde onlara gkten eli
olarak bir melek indirirdik.
96. De ki: Aramzda ahit olarak Allah
yeter. phesiz O, kullarnn her halinden
hakkyla haberdardr; onlar her ne yapyorlarsa hakkyla grmektedir.
634
SR SRES
97. Allah kimi doru yola iletirse, doru

yolda olan sadece odur. Kimi de (o kii yle
diledii ve hak ettii iin) saptrrsa, artk
byleleri iin baka dost, yardmc ve koruyucu da bulamazsn ki, (onlar doru yola
getirsin ve) Ona kar koruyup sahiplenebilsin. Kyamet Gn onlar kr, dilsiz ve
sar olarak yzleri zerinde srm srm
harederiz. Niha barnaklar da Cehennemdir. Ne zaman onun atei hafifleyecek olsa,
onlar iin onun alevini krkleriz.
Cz: 15, Sre: 17

291
98. Budur onlarn cezas! nk yetlerimizi, serdettiimiz onca delilleri bile bile
ve nefsaniyetlerine malp olarak inkr
ediyorlar ve Kupkuru kemik yn ve toz
zerrecikleri haline geldiimiz zaman m,
yani biz o halde iken mi yeniden yaratlp
diriltileceiz? diye, inkrlarna gya gereke ileri sryorlard.
99. (nlerinde hare delil olan onca hadiseler cereyan edip dururken,) hi grmyor
ve dnmyorlar m ki, gkleri ve yeri yaratan Allah, onlarn benzerlerini yaratmaya
(lmlerinden sonra onlara yeniden hayat
vermeye) kadirdir? O, onlar iin asla phe
gtrmeyecek bir vade belirlemitir. Ama
zalimler, yine de inkrlarnda diretmektedirler.
100. De ki: Eer siz Rabbimin rahmet hazinelerine sahip olmu olsaydnz, harcamakla tkenir korkusuyla cimrilik ederdiniz. Gerekten insan, ok cimridir.
101. Musaya apak dokuz yet (mucize)
vermitik.38 Buna ramen ne deiti, srail Oullarna sor: Musa kendilerine geldiinde, onlar salmas iin Firavuna vard
ve gsterdii bu dokuz mucizeye ramen
Firavunun tepkisi, Eminim ki Musa, sen
bylenmi birisin! demek oldu.
102. Musa ise yle cevap verdi: Sen de
biliyor, hem gayet iyi biliyorsun ki, bu
mucizeleri gzleri aacak aydnlatc birer

delil olmak zere indiren, gklerin ve yerin
Rabbinden bakas deildir. Ben de dnyorum ki, ey Firavun, sen mahvolmaya
mahkmsun.
103. Sonunda Firavun, srail Oullarn lkeden skp atmak ve yok etmek istedi;
fakat Biz, onu ve beraberindeki btn ordusunu suda boduk.39
104. Bu hadiseden sonra da srail Oullar
hakknda yle hkmettik: imdi, size gsterilen yerde yerlein. Ne zaman ki hakknzdaki iki vadeden ikincisinin vakti gelir,
o zaman sizi (deiik milletler iinden) grup
grup toplar ve hakknzdaki hkmmz
veririz.40
Cz: 15, Sre: 17
SR SRES
38. Bu yet, Mekkelilerin Peygamber Efendimizden mucizeler istemelerine bir dier cevaptr. Cenab- Allah (c.c.), Firavun karsnda Hz.
Musaya apak mucizeler verdi; fakat Firavun
ve aristokrasisi, inkrda ve srail Oullarn salmamakta direttiler. Bu mucizelerin bazlar, Arf Sresi 133nc yette anlmtr: Sel, salgn
hastalklar, ekinleri mahveden ekirgeler, evlerdeki yiyeceklere, hatt halkn bedenlerine en haereler, kurbaalar ve btn sularn kana
evrilmesi. Dier , Hz. Musann ass, kl
gibi parlayan sa eli ve sihirbazlarn bylerinin
bozulmasdr.
Hz. Musann, kayadan assn vurarak su
fkrtmas ve ldrlm bir insann cesedine Allahn kesilmesini emrettii bir inein bir
parasyla vurulduunda cesedin katilini sylemesi gibi, daha baka mucizeleri de olmu, fakat bunlar, srail Oullarna gsterilmitir. Ne
var ki, ne bu mucizeler srail Oullar zerinde
fazla tesir gstermi, ne de Firavun ve ekibine
gsterilen mucizeler, onlar zerinde olumlu bir
etki yapmtr. Bu da, aslnda peygamberlerden
mucize istenmesinin altnda yatan asl sebebin,
onlarn peygamber olduklarna inanma niyeti ve
gayesi deil, onlarn nlerine zorluk karmak
olduunu gstermektedir. Onlar iyi biliyorlard
ki, peygamberler iddialarnda samimi idiler. Mesel, hayranlk verici karakterleri, doruluklar,
gvenilirlikleri ve masumiyetleri gibi, onlarn
peygamberliini gn gibi gsteren reddedilemez
deliller vard. Ama mucize istemede diretenler,
kendilerine mucize gsterildikten sonra da yollarnda srar ettikleri zaman artk mstahak
olduklar cezay grmler ve deiik ekillerde
helk edilmilerdir.
Medinede insanlarn inanmas adna olmaktan
ok, daha baka sebep ve vesilelerle pek ok mucize gstermise de (bkn. Mektubat, 19. Mektup), Mekkede ayn yarlmas gibi, bazlarna
gsterilen bir-iki mucize dnda fazla mucize
gstermemitir. Bunun birinci sebebi, Kurn-
Kerimin Onun en byk mucizesi olmas, dier
sebebi de, Cenab- Allahn Mekkelilerin byk
ounluunun ileride slmiyete sahip kaca-
635
n bilmesi idi. nsanln ilme ve akla dklecei

bir zaman diliminde Kyamete kadar geerli bir
kitap olan Kurn- Kerim, insanlar srarla dnmeye, akl kullanmaya, bakp grmeye, incelemeye, muhakemeye ve renmeye arr. O,
kinatta olup biten her eyin aslnda bir mucize
olduunu ortaya koyar. Bu mucizeler zerinde
hi dnmeyen insanlara baka mucizeler de
tesir etmeyecektir. nemli olan, insann kinat
okumasdr ve daha ilk inen yetinde Kurnn
emrettii budur.
39. Kurn- Kerim, Romallarn Sasanileri yenecei (Rum Sresi/30: 23) ve Mekkenin fethi
(Feth Sresi/48: 27) gibi bir ok gelecek hadiseyi aka, pek ounu da ima ve iaret yoluyla
haber vermitir. Daha nce geen 76nc yette
yle buyuruluyordu: Onlar, seni yurdundan
karmak iin srekli olarak tedirgin edip duruyorlar. Eer sen oradan karsan, kendileri de
orada senden sonra pek az kalr ve sonra yok
olur giderler. Bu tehdit, peygamberlerini yurtlarndan karan topluluklar iin Allahn hkmnn bu yolda olduunu ifade ile tekit edilmiti.
Hz. Musa ve Firavunla ilgili bu yet de, Allah
Rasln Mekkeden kmaya zorlayanlarn ok
gemeden helk edilecekleri imasnda bulunmaktadr. Daha nce ifade edildii gibi, bu ima,
Hicretten 2 yl sonra Bedir Savanda Kurey
mriklerinin en azllarndan 70 tanesinin Bedir
Savanda ldrlmesi ve bunun zerinden 6 yl
getikten sonra da Mekkenin fethiyle gereklemitir.
40. yette hakknzdaki iki vadeden ikincisinin
vakti gelir eklinde evrilen ifade, Srenin banda srail Oullar iin yeryznde iki bozgunculuk karma ve neticesine temas eden yetlerden 7nci yette geen ve orada ikinci defaki bozgunculuk ve byklenmenizin karln grme
vakti gelince eklinde evirdiimiz ifadenin aynsdr. Dolaysyla bu yet, srail Oullarnn
ikinci bozgunculuklarna ceza olarak yeryzne
datlacaklarna ve sonra da yeniden bir araya
geleceklerine iaret etmektedir denebilir. Nitekim bu toplanma, 1948de srail Devletinin kurulmasyla bir noktaya varm olup, ileride daha
636
SR SRES
Cz: 15, Sre: 17
da devam edebilir. Cenab- Allahn (c.c.) onlara

bundan sonraki hkmn ise gelecek gsterecektir.
8inci yette art cmlesi eklinde ifade edilen iki

alternatiften hangisinin gerekleeceini haber
vermektedir diyebiliriz.
Geri byk mfessir merhum Elmall Hamdi

Yazr Hocaefendi, byle bir tevcihin, Olur ki, artk imdi tevbe edersiniz de, Rabbiniz size merhamet buyurur. Ama, tekrar (bozgunculuk ve
byklenmeye) dnecek olursanz, Biz de (sizi
yine cezalandrmaya) dneriz (yet no: 8) yeti
karsnda tekrar olacan ifade buyurmakta ise
de, herhalde bu yet (104), onlarn yeniden bozgunculua dneceklerini de ima buyurmakta ve
Bununla birlikte, yette geen ve sonraki de

demek olduu iin iki vadeden ikincisi olarak
evirdiimiz hiret kelimesi, bilindii gibi, br
dnya mansna da geldiinden pek ok mfessir yetin srail Oullar hakknda hiretle ilgili
olduu grndedir. u kadar ki, yette srail
Oullar arasndaki bozguncular iin hem dnyada hem de hirette hi de iyi olmayacak bir
sonun ima edildiini sylemek de mmkndr.
Cz: 15, Sre: 17
SR SRES
637
292
106. Ve o Kurn, insanlarn zihinlerine ve

kalblerine sindire sindire okuman iin ders
ders blerek belli artlara, hadiselere ve ihtiyaca gre ksm ksm indirmekteyiz.
107. De ki: Siz ona ister inann, ister inanmayn. Daha nce kendilerine lim verilmi
olan yleleri var ki, kendilerine Kurn okunduunda derhal yzst secdeye kapanrlar.
108. Ve yle derler: Ey her trl noksanlktan, ortaklar olmaktan mnezzeh yce
Rabbimiz! Eer Rabbimiz bir ey vadetmise, o mutlaka gerekleir.
109. Yine alayarak eneleri stnde yere
kapanr ve kendilerine ne zaman Kurn
okunsa, bu onlarn Allah karsndaki sayglarn arttrr.
105. Biz Kurn hak bir gaye iin ve kendisine en ufak bir phe ve btl karmayacak bir yolla indirmekteyiz; ve o, hakkn ta
kendisi olarak inmektedir. (Ey Raslm,)
seni de baka deil, sadece (iman edip salih
iler yapanlar af, rahmet ve mkfatmzla)
mjdeleyici ve (her trl dallet yollarna
kar ve bu dallet yollarnda gidenleri ise)
uyarc olarak gnderdik.
41. Allahn Esml-Hsn denilen pek ok gzel isimleri, yani Onun kendileriyle anld pek
ok ve hepsi de gzelliin sonsuz mertebesinde
isimleri vardr. Bu isimlerin pek ou Kurnda
gemekte, daha baka pek ou de hadis-i eriflerde anlmaktadr. Allah ve Rahmn, sadece
Ona aittir ve Allah, Onun btn isimlerini iine
alan has ismi olmasna mukabil, Rahmn da bir
sfatisimdir ve yine Ona hastr. Bu bakmdan,
bir baka varlk bu iki ismi asla kullanamaz.
42. Kurn- Kerim, Allahn iten ve yalvararak,
110. (Raslm,) de ki: Ona ister Allah diyerek dua edin, ister Rahmn diyerek dua edin.
Hangi ismiyle dua ederseniz edin, en gzel
isimler Onundur ve O, her ismin nihayetsiz
gzel mertebelerinde tecelli eder.41 Namaznda
ise sesini ok ykseltme ve btn btn de
ksma; bu ikisi ortasnda bir yol takip et.42
111. Ve Btn hamd Allaha mahsustur ki,
O ne bir ocuk edinmitir, ne btn varlk
zerindeki hakimiyetinde bir orta vardr
ve ne de zayflk ve cizlikten dolay bir
yardmcya muhtatr. de ve tekbir getirerek Onun sonsuz bykln ilan et.
tam bir tevazu ve mahviyet iinde anlmasn
emreder (Arf Sresi/7: 205). Namazda ise ses
ne ok ykseltilmeli, ne de kiinin kendisinin
iitemeyecei kadar kslmaldr. Allah Rasl
aleyhissalt vesselm, bu emri bir baka ynyle, (Sabah Namaz dahil) gece namazlarnda sesli
okuma, gndz (le ve ikindi) namazlarnda
ise sessiz, ama phesiz kendi duyaca lde
okuma eklinde tatbik buyurmulardr. Bununla
birlikte yet, namazda sesli kraatte de sesi ok
ykseltmeme, sessiz kraatte ise okuyann duyamayaca lde ksmamay da emretmektedir.
638
KEHF SRES
Cz: 15, Sre: 18
18. KEHF SRES
ekkede, mriklerin slmn tebliine olan

tepkilerini trmandrdklar bir zamanda inmitir. Mekkeli mrikler, slmn tebliini durdurmak iin eitli yollar aratryor ve bu arada
Kitap Ehliyle, zellikle Medinedeki ve dier evre yerlerdeki Yahudilerle temasa geip, onlarn rettikleri sorular Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselma soruyorlard. Bu sre, bir zaman
imanlarn aka ilan ve irki reddettiklerinden
dolay bir maaraya snmak zorunda kalan ve
Maara Arkadalar (Ashab- Kehf) olarak anlan
genler, Hz. Musann Hz. Hzr ile olan yolculuu ve Hz. Zlkarneyn hakknda sorulan sorulara
cevap olarak inmitir. Bunlardan baka Srede
bahe sahipleri temsili de yer almaktadr. Sanki
bu sre, slmn tebliinde takip edilecek bir yol
haritas izmektedir.
Sre, ismini 9uncu yette Ashab- Kehf tamlamas iinde geen kehf (maara) kelimesinden
alr. 110 yettir.
1. slmn ilk gnlerinden beri Yahudi ve Hristiyanlarn pek ou, Mekkeli mrikleri slma
kar desteklediler. nceki sre, son yetinde
Allahn asla bir ocuk edinmediini de ifade ile
Tevhidi vurgulayarak bitmiti; bu sre de, ayn
gerei tekrarlayarak balamaktadr. Kurn, Allahn bir oul, bir ocuk edinmediini bilhassa
belirtmekle, Onun doma, dourma gibi, yaratlmlarn zelliklerinden mnezzeh bulunduunu, ayrca hem teslisi doktrin haline getiren
Hristiyanlarn iddia ettii gibi Hz. sann, hem

1. Btn hamd Allaha mahsustur ki, kulu
(Muhammed)e Kitab indirdi ve onda hibir arpklk, tutarszlk ve elikiye yol
vermedi.
2. Her bakmdan dosdoru bir kitap olarak indirdi; ta ki, kfir ve mrikleri Kendi
nezdinde onlar iin hazrlad ok etin bir
azapla uyarsn ve imanlarnn istikametinde
salam, yerinde, doru ve slaha dnk iler yapan mminlere ise onlar iin ok gzel bir mkfat (Cennet) olduu mjdesini
versin,
3. Hem de, orada ebed kalmak zere
4. Ve, Allah ocuk edindi! diyenleri de
uyarsn.1
de zamannda baz Yahudilerin ileri srd gibi

Hz. zeyirin haa Allahn olu olabileceini
ve Onun Mekkeli mriklerin yaktrdklar gibi
kzlar olduunu kesin bir dille reddetmektedir.
Mfessirler arasndaki genel gr, biraz sonra kssalar anlatlacak olan Maara Arkadalarnn (Ashab- Kehf) Hz. sann Tevhid zerinde
sabit takipilerinden olduu eklindedir. Srenin
Cenab- Allahn asla ocuu, olu olamayacan ifade ile balamas ve buna vurgu yapmas, bu
konuda bir ipucu, bir ima tekil edebilir.
Cz: 15, Sre: 18
KEHF SRES
639
293
lunan her eyi elbette kupkuru bir toprak

haline de getirmekteyiz (ve insanlar iin snama dnemi bittiinde, tamamn bu hale
getireceiz).
9. Yoksa sen, hepsi de hayret verici birer
mucize olan yetlerimiz iinde sadece Ashab- Kehf ve Rakmi mi4 hayret verici buluyorsun?
10. O yiit genler5 maaraya snm ve
yle dua etmilerdi: Rabbimiz, katndan
bize husus bir rahmet ver, bize yardm et,
nmz a ve u iimizde doru ve rzana
uygun olan ne ise onu bize nasip eyle!
11. Bunun zerine onlar maarann iinde
yllarca srecek derin bir uykuya yatrdk.
5. (Allah ocuk edindi iddiasnda bulunanlarn) ne kendilerinin bu hususta dayandklar kesin bir bilgi vardr, ne de ayn iddiay
tayan babalarnn ve atalarnn. Azlarndan kan o sz ne kadar da korkun!2 Onlar, baka deil, ancak yalan sylyorlar.
6. yle grnyor ki (ey Raslm), o mriklerin peinde, bu Sze (Kurn) inanmazlarsa diye duyduun zntden dolay
kendini neredeyse helk edeceksin.3
7. uras bir gerek ki Biz, yerin zerinde
bulunan her eyi onun iin insanlar ekecek bir ss olarak var ettik; bylece ilerinde
(kim o sse kaplacak ve) kim de (onlar Allah yolunda deerlendirip krederek) gzel
ilerde bulunacak diye insanlar snyoruz.
8. Yine bir gerek ki, onun zerinde bu-
12. Sonra onlar uyandrdk; o halde ne kadar kaldklar konusunda iki grup oldular
ve neticede hangi grubun daha iyi tahmin
yrttn ortaya kardk.
13. imdi, onlarn bandan geen ibretli hadiseyi sana btn gerekliiyle anlatacaz.
Onlar, Rabbilerine iten inanm bir grup
gen yiitti ve Biz de, geree ballklarn
daha da arttrdk.
14. Kalblerine tam bir kuvvet ve metanet
verdik. Nihayet, (iinde yaadklar toplumdaki irke ve her trl zulme) bakaldrp
dediler: Bizim Rabbimiz, gklerin ve yerin
Rabbidir. Biz, asla ilh diye Ondan baka
varlklara ynelmeyiz. Aksi halde, gerek
d, pek sama bir sz sylemi oluruz.
15. u bizim halkmz ise tuttular, Ondan
baka ilhlar edindiler. Yaptklar doru ise
ak bir delil getirmeli deiller mi? Yoksa
yalan uydurup, sonra da bunu Allaha maledenden daha zalim kim olabilir?
640
KEHF SRES
2. yette geen ve aslnda babalar demek olan,

fakat atalar mansna da gelen b kelimesi,
Kilise Babalarna da atfta bulunuyor olabilir.
nk yet, Mekkeli mriklerin Cenab- Allaha
kzlar isnat etmelerini redden daha ok, bunu da
iine alacak ekilde, Allahn asla olu olamayacan beyan buyurmaktadr. Bilindii gibi, Hristiyanln inan esaslarnn temelinde Kilise Babalarnn nemli yeri olduu gibi, bilhassa Katolik
Hristiyanlkta Kilisenin sz muteberdir ve
halk sadece Kiliseyi taklit eder. Bu bakmdan,
Hristiyanlkta iman dogmatik, yani aratrmadan, sormadan balanmadr. Mesel, akla da ters
olan teslis itikad gibi inan esaslar, bunlar
bilmeye, akl erdirmeye deil, inanca konudur;
yle ise, inanmak gerekir eklinde izah edilir.
Bu yet, byle bir anlay da reddetmekte, hibir kesin bilgiye dayanmayan babalarn bunlar
Kilise Babalar da olsa inanlarnn kr krne
takip edilemeyeceine vurgu yapmaktadr.
3. Bir peygamber, vazifesini hakkyla yerine getirmekten baka bir ey dnmez. Onun btn
hayatn kaplayan budur ve o, bu maksatla mer
olan her yolu kullanr. yle peygamberler gelmitir ki, arkalarndan giden olmam, Kurnn esefle belirttii zere, mesel melekler, kavmini helk
iin Hz. Lta (a.s.) geldiklerinde bir evden baka
Mslman bulmam (Zriyt Sresi/51: 36), fakat yine de her peygamber, mr noktalanncaya
kadar tebliden bir an bile geri durmamtr.
Allahn dinini tebli etmek, hi phesiz ve
belki btn peygamberlerin stnde olarak Allah
Raslnn de hayatyd. Ona ne alk, ne susuzluk, ne maruz kald muameleler, ikenceler
rahatszlk veriyordu; Ona rahatszlk veren, uy-
Cz: 15, Sre: 18
kularn karan, kendini helk edecek noktaya

getiren, Allahn dinini anlatmak ve insanlarn bu
Dine inanmasyd. nk bu Dine inanlmalyd; Allah, insanlarn Yaratcs, Rabbi ve Kendisine ibadet edilmesi gereken mutlak Mabduydu;
kald ki, insanlarn dnya ve bilhassa hiret selmet ve saadetleri bu imanda yatyordu. Bu bakmdan O, Mekkede 13 yl insanlarn peinden
kotu durdu; Hz. Eb Bekir gibi hemen iman
edenlere biriki defa gitmise, imanszlkta diretenlere, urad hakaretlere ramen belki elli
defa, belki yz defa gitti. Bundandir ki Cenab-
Allah, ondaki bu hali Kurnda yer yer iltifat
edal olarak tadil etmektedir.
4. Baz limlere gre Rakm, maarann bulunduu kyn ismidir. Bazlarna gre ise, Maara
Arkadalarnn hatralarna yazlan kitabenin
addr.
5. Burada kullanlan kelime fetdr. Fet (gen)
ve ftvvetin (genlik) slmda nemli bir yeri
vardr. O, yaa genlik ifade etmesinin yansra
ve bundan daha ok, bir gente bulunmas gereken enerji, hareketlilik, dntrclk, kahramanlk, cmertlik, haya, doruluk, sadakat,
merhamet, ilim, tevazu ve takva gibi sfatlarn
tamamn kapsar. O, ayrca bakalar iin yaamann da addr. Dolaysyla ftvvet, zulme,
irke, hakszlklara kar kmann, ayrca nefis,
eytan ve dnya sevgisi, mal sevgisi, ehvet, gereksiz ve yanl yerde kullanlan fke, bencillik
gibi nefsanliklere hakimiyetin, ksaca, Allaha
kullukla gerek hrriyeti elde etmenin de unvan olmutur. (Daha geni bilgi iin bkn. Kalbin
Zmrt Tepeleri, 1, Ftvvet makalesi)
Cz: 15, Sre: 18
KEHF SRES
641
294
yolda olan sadece odur. Kimi de saptrrsa,

artk onun iin doruyu gsterecek bir dost,
bir sahip bulamazsn.
18. Sen onlar uyank sanrdn, gerekte ise
uykuda idiler. Kendilerini kh saa, kh
sola eviriyorduk. Kpekleri ise, maarann
aznda n ayaklarn sermi yatmakta idi.
Eer onlarn durumlarna muttali olsa idin
dnp onlardan kaardn ve onlardan dolay
iin korku ile dolard.7/8
16. (Hadiseler trmand ve iinde yaadklar toplumu terketmek zorunda brakldlar.

Ne yapmalar gerektiini aralarnda grp
u sonuca vardlar): Mademki onlar ve onlarn Allah brakp da taptklar her eyi
terkettiniz, imdi o maaraya snn da,
Rabbiniz rahmetini zerinize yaysn, sizi
koruyup gzetsin ve iinizi kolaylatrsn.
17. (Maaraya girdiler ve derin bir uykuya
daldlar). Onlara baksaydn grrdn ki,
gne doduu zaman iinde bulunduklar maarann sandan dolayor, batarken
sol taraftan onlar makaslyordu; onlar ise,
maarann tam iinde geni bir alanda idiler.
Onlarn bu durumu, Allahn yetlerindendir.6 Allah kimi doru yola iletirse doru
19. te, onlar nasl uyuttu isek, (durumlar

hakknda) birbirlerine sorsunlar (ve bylece
Allahn kudreti ve hiretle ilgili byk bir
gerek ortaya ksn) diye ylece de uyandrdk. lerinden biri, Bu (uyku) halinde
ne kadar kaldnz? diye sordu. Bir ksm,
Bir gn, belki bir gnden de az! diye cevap verdi. Dierleri ise, Ne kadar kaldnz Rabbiniz daha iyi bilir. dedi. imdi
siz onu brakn da, iinizden birini u ake
ile ehre gnderin. Temiz ve hell yiyecek
arasn ve ondan bir miktar alp getirsin. Fakat ok gizli ve dikkat ekmeyecek ekilde
hareket etsin de, varlnz ve bulunduunuz yeri hi kimseye sakn hissettirmesin.
20. Kesinlikle bilin ki, eer yerinizi renir
de sizi ellerine geirirlerse, ya sizi talayarak
ldrrler, ya da kendi yol ve inanlarna
dndrrler; bu takdirde de artk ebediyen
felah bulmazsnz.9
642
KEHF SRES
6. Maarann pozisyonu sebebiyle Allah onlar

gne ndan, renklerini deimeden ve elbiselerini solmaktan koruyordu. Maarada ok
uzun yllar uykuda kalm olmalarna ramen,
mesel sakallarnn ve trnaklarnn uzamas
gibi, vcutlarnda da bir deiiklik olmamt.
Bu, ya onlarn lm benzeri ve metabolizmalarnn deta durma noktasnda bir uykuya vardrldklarn gstermektedir veya Allah (c.c.),
maarann konumu, toprak yaps gibi, ilimlerin
zerinde durmas gereken faktrlerle vcutlarnda da herhangi bir deiimin olmasna imkn
tanmamtr. Her halkrda, yette buyurulduu gibi bu Allahn bir mucizesi, ok nemli
bir yeti, Onun Kudretine, ayrca hirete ok
nemli bir delildi.
7. yetten anlaldna gre, gzleri akt. Vcutlar ve elbiseleri rmesin, ayrca vcutlar
hayatiyetini de kaybetmesin diye Cenab- Allah
onlar saasola eviriyordu. Dardan bir kimse, da banda byle geni bir maarada gz
ak, saasola dnerek uyuyan ve maarann
aznda da kpekleri yatan kiileri grdnde
rperir. u kadar ki, Ashab- Kehfle ilgili olarak
rpertiyi artracak belki daha baka faktrler de
vard. nk yet, onlar grnce kamay korkuya balamamakta ve kama ile korkuyu onlarn hallerine muttali olmann iki neticesi olarak
zikretmektedir.
8. Kurn- Kerimin destanlatrd bu yiit
genlerin kimler olduklar ve hadisenin nerede
getii konusunda farkl mtalalar vardr. Bu
konuda aklamaya gemeden nce hemen belirtelim ki, Kurn bir tarih kitab deildir ve o,
gemiteki ibret dolu hadiseleri ana maksatlar
temelinde insanlar irad iin ve irada en yararl olacak tarzda anlatr. Ayrca, benzer hadiseler farkl yerlerde tekrarlanm olabilir. nemli
olan, bu hadiselerden gereken dersi almaktr.
Merhum Ebul-Al el-Mevdd gibi baz mfessirler, Ashab- Kehf hakknda Kurnn anlattklaryla, Gregory of Toursun Urduca tercmesi Miraculorum Libri adl eserindeki ve M.S.
452de doan Hristiyan papaz Saruglu Jamesin
Cz: 15, Sre: 18
Sermons (Hutbeler) adl kitabndaki anlatmlar arasnda byk benzerlikler bulmaktadrlar.

Papaz Jamesin anlatmna, byk slm limi
bn Cerir et-Taber tefsirinde, Edward Gibbon
da The History of the Decline and Fall of the
Roman Empire (Roma mparatorluunun Gerilemesi ve Ykl) adl eserinde yer vermilerdir.
Buna gre hadise, Trkiyenin batsnda Efeste
meydana gelmitir. Yaklak M.. 11. yzylda
kurulmu olan Efes, daha sonra byk bir liman
ehri halini almt. ehirde ana tanr olarak ay
tanras Diana bulunuyordu. Romallar, Anadoluyu fethedince bu tanray kendi tanrlar
iine dahil etmilerdi.
Hz. sann mesaj Anadoluda yaylnca, aristokrat veya idareci snftan 7 gen putlara tapmay reddedip, lemlerin Rabbi olarak Allaha
inandlar. Zaman, Hristiyanlara yapt byk
zulmlerle mehur imparator Desius (249251)
dnemiydi. Mslman mfessirler, bu imparatora Dakyanus derler. Genler, imanlarn mparatorun nnde de aka haykrdlar. mparator,
eski dinlerine dnmeleri iin bu genlere gn
sre tand. Fakat onlar, bir maaraya snmay tercih ettiler. (Aksi halde, ya eski dinlerine
dndrlecekler veya ldrleceklerdi.) Yolda,
geri kalmas iin ne kadar altlarsa da muvaffak olamadklar bir kpek pelerine takld ve
onlarla birlikte maaraya kadar geldi. Kendileri
maaraya girip uykuya vardklarnda, kpek de
maarann aznda, n ayaklarn yayp yatm
bulunuyordu.
Merhum Mevddnin Towards Understanding the Quran (Tefhml-Kurn) adl tefsirinden yaptmz bu iktibas, Kurn- Kerimdeki anlatma yakndr. Mevdd, bu anlatm ve
maarann Efeste olduunu kabul etmektedir.
Fakat bu kabulde Efesteki maara ve evresinin Kurndaki tarife uygun olmad gzden
kam gibidir. 17nci yet, maarann geni bir
iinin olduunu aka ortaya koyduu halde,
Efesteki maarann byle bir i yaps yoktur.
Ayrca, Efesteki maarann yn Kurnda anlatlan ynle de uyumamakta, bunun yansra, o
Cz: 15, Sre: 18
KEHF SRES
maarann yannda, 21inci yette gelecei zere,

mescit veya herhangi bir mescit kalnts, ayrca
kitabe, maarada mezarlar da bulunmamaktadr.
ranl ada mfessir allme Tabtab, Kurn-
Kerimdeki anlatma en uygun yer olarak, Suriye
snrlar iinde ve rdnn bakenti Ammann
80 km yaknnda bulunan Rajib kyn kabul
eder. Bu kyn yaknnda 1963 ylnda yaplan
kazlarda Ashab- Kehfin maaras olduuna
inanlan bir maara ortaya karlm ve bunun
zerine Refik Vefa el-Dcan, bu maara ve Ashab- Kehf hakknda ktif Kehf-i Ehlil-Kehf
(Maara Ehlinin Maarasnn Ortaya k) adl
bir eser yazmtr. inde 7 veya 8 kadar grnen
mezarlarn yer almas, duvarlarnda Yunanca yazlara, krmzya boyanm bir kpek resmine,
etrafnda Bizans mparatoru I. Justinyanus (418
427) dneminden kalma olduu ortaya karlan
paralara ve daha baka eserlere rastlanm olmas, yannda yer alan ve ilk slm fetihleri dnemine ait bir mescidin varlnn ve bu mescidin
eski bir Bizans kilisesinin enkaz zerine yapldnn ortaya karlmas, Yakup el-Hamevnin
Muceml-Bldannda o civarda Rakm adl bir
kyn bulunduunun kaydedilmesi, bu maarann Ashab- Kehfin maaras olabilecei konusunda ok kuvvetli deliller olarak grlmektedir.
Bundan baka, Tabtab, yine Mevddden
farkl olarak, Ashab- Kehfin maaraya, saya
kim inanrsa bir hain olarak ldrleceine dair
bir emir yaynlayan imparator Trajan (98117)
zamannda sndklarn zikreder. Bu durumda, Mslman mfessirlerin Dakyanus dedikleri
kii, blgenin valisi olmaldr.
Ashab- Kehfle ilgili sorunun Yahudilerden
geldiinden hareketle bn Kesir gibi mfessirler,
Ashab- Kehfin Hz. sadan nce yaam olma-
643
s gerektii zerinde dururlar. Dnyada Ashab-

Kehfe ait olduu iddia edilen ok sayda maara
vardr. Yukarda ifade ettiimiz gibi, Kurn-
Kerim hadiseleri anlatrken yer, zaman gibi ayrntlara girmez ve hadiseleri bir ibret tablosu
olarak evrenselletirir. Ayrca, yine yukarda ifade edildii zere, benzer hadiseler tarihte pek ok
yerde de yaanm olabilir.
9. Kurn- Kerim, hadiselere bizatih hadiseler
olarak, yani man-y ismiyle bakmad iin, ehirde neler olup bittiinin ayrntlarna girmez.
Fakat kullanlan kelimelerden neler olup bittii
konusunda tahminlerde bulunabiliriz.
Eer hadise Hz. sadan sonra vuku bulmusa, o dnemde, yani Ashab- Kehfin uyand
M.S. 5inci asrn balarnda Hristiyan Romallar, lmden sonraki hayat konusunda grup
grup olmulard ve aralarnda etin tartmalar geiyordu. mparator II. Teodesius, hiret
inanc konusunda halk ikna edecek ak bir
delil aryordu ve bu konuda gerekten samimi
olup, Cenab- Allaha iten dua etmiti. te bu
artlarda Allah (c.c.), Ashab- Kehfi birka asr
sren uykularndan uyard. Nakledildiine gre,
ehre gnderilen zat ekmek almak iin bir furuna vard. Furuncu, elindeki gm sikkeyi grnce onun bir define bulduunu dnd ve
ahaliyi o zatn bana trd. Nihayet mesele
Romal valiye veya imparatora arzedildi. Gen
adam, grdklerinden ve yaadklarndan armt. Halk, putperestlii brakmt ve Allaha
inanp ibadet ediyordu. Derken, mesele aydnland ve gen, arkasnda bir kalabalkla birlikte
maaraya dnd. Ve bu noktada Cenab- Allah,
maarada yiit genlerin canlarn ald ve oraya
defnedildiler.
644
KEHF SRES
21. Bylece, neticede Allahn (iman edip

salih ameller ileyenleri galip klacayla ilgili) vadinin hak olduunu ve Kyametin
vukuundan da asla phe edilmemesi gerektiini iyice anlasnlar diye insanlar onlardan
haberdar ettik.10 Vefatlarnn ardndan halk,
onlar iin ne yapmalar gerektii konusunda tartmaya durdular. Bazlar, Onlarn
hatrasna bir ant dikin; biz durumlarn
tam anlayamadk; onlarn Rabbi, hallerini
ok daha iyi bilir. dediler. Onlar iin ne
yapacaklar konusunda grleri ar basan
(mminler) ise ittifakla, Hayr, onlarn
yanbalarna bir mescit yapacaz. diye
karar aldlar.11
22. (Ashab- Kehf ve kssasnn verdii
dersler zerinde dneceklerine, insanlar
bizzat hadise zerinde younlap ayrntlara girecek ve) kimisi, kiiydiler,
drdncleri kpekleriydi. diyecek; daha
bakalar, Be kiiydiler, altnclar kpekleriydi. diyeceklerdir. Bunlarn yaptklar,
gayb talamaktan ibarettir. Bazlar da,
Yedi kiiydiler, sekizincileri kpekleriydi.
diyecektir. (Raslm,) de ki: Onlarn ka
kii olduunu Rabbim daha iyi bilir. Onlar
hakknda salam ve doru bilgi sahibi ok
az insan vardr. Dolaysyla, onlar hakknda bilinen gereklerin dnda herhangi bir
kimse ile mnakaaya girme; onlar hakknda tartanlardan da herhangi bir ey sorma.12/13
23. Yapmaya niyet ettiin herhangi bir hususta da Yarn unu yapacam. deme.
24. nallah (Allah dilerse, izin verirse)
yapacam de.14 Onu hatrdan kardn
(veya Onu anman gereken herhangi bir
durumda unuttuun takdirde) hemen Onu
hatrlayp an ve Umarm ki Rabbim, bu
konuda beni doruya en yakn olan yapmaya, hem de daha ksa bir zaman iinde
muvaffak klar. de.15
Cz: 15, Sre: 18
295
25. Onlar, maaralarnda (gne yl hesabyla) yz yl kaldlar; (ay yln esas

alanlar ise), buna dokuz yl eklediler.
26. De ki: Allah, ne kadar kaldklarn ok
daha iyi bilir. Gklerin ve yerin btn bilinmeyenlerinin gerek bilgisine sahip olan
Odur.16 O, yle iyi grr, yle iyi iitir ki!
Btn varlklarn Ondan baka bir sahibi,
mutlak hakim ve yneticisi yoktur ve O,
hakimiyetinin icrasna hibir eyi, hibir
kimseyi ortak etmez.
27. Sen, Rabbinin Kitabndan sana vahyedileni oku ve anlat. Onun kelimelerini deitirebilecek ve deitirme yetkisine sahip
hibir g yoktur ve Ondan baka bir snak da asla bulamazsn.
Cz: 15, Sre: 18
KEHF SRES
10. Daha pek ok hikmetlerinin yansra, Ashab- Kehf vakas iki temel hikmete dayanyordu. Bunlardan biri, Allahn iman edip salih ameller ileyenleri galip klacayla ilgili vadiydi. Bu,
ilk insan Hz. demden beri sregelen bir vaddi
ve Cenab- Allah (c.c.), bu vadini srekli yenilemitir. Ashab- Kehf de, iinde bulunduklar
toplumdaki irk ve zulmle birlikte mminlere
yaplan ikencelerden duyduklar zdrap ile bu
vade inanmlk iinde onun ne zaman gerekleecei konusunda samimi duygular tayorlard.
kincisi ise, yukarda 9uncu notta ifade edildii
gibi, Hristiyanlk Romada hakim olduktan sonra halk arasnda hirete iman konusunda pheler bagstermiti ve bu konuda byk tartmalar yaanyordu. Allah (c.c.), Kendi yolunda
sahip olduklar mevki ve makam terkederek,
mparatorun ve btn halkn nnde Tevhidi
haykran bu yiit genleri Tevhidin hakimiyeti
ve hiretin phe tamayan bir gerek olduunu
ispat konusunda ok nemli bir yeti olarak istihdam buyurdu. Onlar, bu iki vazifeyi, misyonu
yerine getirdikten sonra da ruhlarn kabzetti.
11. Ashab- Kehfin dirilmesiyle hiret inancnn
gereklii konusunda byk bir delil ortaya kmsa da, bazlarnn bu ak gerek karsnda
bile phe duyduklar, Onlarn hatrasna bir
ant dikin; biz durumlarn tam anlayamadk;
onlarn Rabbi, hallerini ok daha iyi bilir. szlerinden anlalmaktadr. Bu ok byk ve ak
mucize karsnda bile diretmiler, hatt onlarn Rabbi diyerek, Allaha iman konusunda bile
deta gizli inkr, en azndan phe tadklarn
ortaya koymulardr.
12. yet gstermektedir ki, bu srenin indii
sralar Kitap Ehli arasnda Ashab- Kehfle ilgili baz hikyeler anlatlmakta idi. Onlarn ok
anlaml kssasndan ders almak yerine, sadece
onlarn saylar, maarada ne kadar kaldklar
gibi ayrntlar zerinde tartmalar yaanyordu.
kiiydiler, drdncleri kpekleriydi; be kiiydiler, altnclar kpekleriydi; yedi kiiydiler,
sekizincileri kpekleriydi. diyenler, Kitap Ehline mensup olanlard. yetin diyecekler eklinde
gelecek zaman kipi kullanmas bizi artmama-
645
ldr; nk bununla, Ashab- Kehfin ruhlarnn kabzedilmesinden sonra bu tr tartmalarn kaca ve bunun devam edecei ifade buyurulmaktadr. Kurn, bu konuda mminlere
ncelikle bu hadiseden alnmas gereken dersler
zerinde durmalar ve Ehl-i Kitaba onlar hakknda bir ey sormamalar gerektii konusunda
tembihte bulunmaktadr.
Bununla birlikte, dikkatle bakldnda yetlerin esasen kssann baz ayrntlar hakknda
iar bilgi verdii grlmektedir. nk kssadan
gereken dersi aldktan ve kssaya asl bu noktada
eildikten sonra bu tr ayrntlar aratrmak, elbette yasak deildir. 19uncu yet, Ashab- Kehfin uyandktan sonra maarada ne kadar kaldklar
konusunda aralarnda yaptklar konumalar anlatrken bir kiiyi ve iki grubu anar. And her iki
grup iin de kulland fiil ouldur ve Arapada
oul en az kii iin kullanlr. Bu bakmdan,
onlarn en az 7 kii olduklar sonucuna varyoruz. 22nci yette Bazlar da, Yedi kiiydiler,
sekizincileri kpekleriydi diyecektir ifadesinden
sonra skt edilmesi de, bir bakma onlarn yedi
kii olduklarn tasdik eder gibidir.
13. Kurn, Ashab- Kehfin kssasn anlatmakla
kozalite denilen sebep-sonu prensibi ve tabiat kanunlar denilen kanunlarn da asla mutlak
olmadn ortaya koymaktadr. Bu almada
zaman zaman ifade edildii gibi, tabiat kanunlar denilen eyler ve sebep-sonu prensibi gibi
prensipler, Allahn icraatnn unvanlarndan ve
dolaysyla sadece birer niteleme veya isimlendirmeden ibarettir. O, diledii zaman bu kanunlar
deitirebilir veya onlar geersiz klabilir. Fakat
hikmetinin gerei olarak Cenab- Allah kinatta
sebep-sonu prensibini ve tabiat kanunlar denilen kanunlar izzet ve azametine perde yapm,
icraatnn unvanlar klmtr. Bunun sebepleri
konusunda unlar syleyebiliriz:
Tabiat Kanunlar ve Sebeplerin Gerisinde Yatan Hikmetler
Kinat ztlarla rlmtr ve insan bu ztlar
iinde imtihana ekilmekte, iradesini hayr
m er mi ynnde kullanaca konusunda
646
KEHF SRES
Cz: 15, Sre: 18
denenmektedir. Bu imtihan, onun hireti

adna olduu gibi, dnyadaki hayat adnadr da. Ona irade verilmesi, ztlarn varln
ve byle bir imtihan gerektirmektedir; aksi
halde irade abes olurdu. Ayrca bu imtihan,
insana verilmi potansiyellerin gelimesine,
birer kabiliyet olarak ortaya kmasna ve
irade doru istikamette kullanld srece
insann terakkisine sebeptir. Eer Cenab-
Allah (c.c.) byle yapmayp da, bu dnyay
hiret gibi bir kudret yurdu haline getirse ve
her eyi grnr ekilde bizzat yapsayd, icraatnn nne kanunlar ve sebepler perdesini
ekmeseydi, bu takdirde insan varlnn da,
ona irade ve birtakm potansiyeller verilmesinin de hibir mans olmazd.
lebiliyoruz. Gne, iinde yaadmz yerde

ve gnde saat kata domusa, diyelim ki bir
milyon yl nce de ayn saatte domutur ve
dnyann mr varsa bir milyon yl sonra
da ayn saatte doacaktr. Byle bir ey olmasa
ve mesel, gnein yarn doup domayacandan emin olmasa idik, herhalde hayat yaanr olmaktan kard. Bu, tek bir misaldir.
te, kanunlar ve sebepler perdesinin yol at
sreklilik hayat yaanlr kld gibi, insan
bu kanunlar ve sebepleri kefetmekle ilimler
alannda byk mesafeler kat etmekte ve bu
mesafeler teknolojik gelimelere kap amaktadr. Bu ise, yeryzndeki insan varlnn,
onun yeryznde halife olmasnn gereklerindendir, hilfetin fonksiyonlarndandr.
Bir aynann iki yz gibi, varln da nemli

iki boyutu vardr: grnen madd boyut ve
grnmeyen manev boyut. Madd boyutta
ztlar hakimdir ve madde ile birlikte madd
varlklarn z niteliklerinden, bir baka ifadeyle, lh tecellileri tamamen alp yanstamamaktan kaynaklanan kusurlar, noksanlklar sz konusudur. Dolaysyla bu boyutta
zahir akln gzel grmedii, insana ho gelmeyen hadiseler, lm ve ayrlklar gibi kabul sabr isteyen vakalar cereyan eder. Eer
Cenab- Allah (c.c.), bu boyutta icraatna
sebepleri ve kanunlar perde yapmam, mesel can almaya Hz. Azrail ve yardmclarn
sebep klmam, onlarla insanlar arasna da
lme sebep hastalklar ve daha baka hadiseleri koymam olsayd, bu takdirde insanlar, holarna gitmeyen her eyden dorudan
Cenab- Allah sorumlu tutarlar, bu ise, bilhassa hirette helkleri demek olurdu.
Cenab- Allah (c.c.), her bakmdan mutlak

ve sonsuz bir varlk sahibidir. Gzellii sonsuz ve mutlak, bunun gibi, btn isimleri de
mutlak kemaldedir. Eer O, isim ve sfatlarn
kanunlar ve sebepler perdesi olmadan dorudan tecelli ettirseydi, onlara katiyen dayanamaz, dayanmak yle dursun, onlarn iinde
boulur ve onlar da gremez, bilemez, dolaysyla Cenab- Hakk tanyamazdk. Kendi
nrunun iinde kendi nruna malp velnin
bunun tesinde nur gremeyip, kendini en
byk vel zannetmesi gibi, Allahn sonsuz
kemalt iinde boulan insann Onu da tanmas elbette mmkn olmazd. Cenab- Allahn varl her gerekten daha ak bir gerek
olduu halde, bazlar Onu gremeyiimizi
Onu inkra mazeret yapmaktadr. Varlk
bizim grdmzden ibaret olmad gibi,
Onu gremeyiimizin sebeplerinden birinin
de Onun varlnn tecellisinin younluu
olduu sylenir. Deliller, Onu ve varln
tanma adna bu younlua bir bakma perde
ekmekte, bir nevi sebep ve kanun fonksiyonu grmekte, bizzat kendileri de kanunlar ve
sebepler perdesinden derlenmektedir.
Eer dnya kanunlar ve sebepler dnyas olmasa idi, insann potansiyelleri gelimez, ilim
ve teknolojide bir adm ileri gidilemez, hayat
katlanlmaz, hatt yaanmaz olurdu. nk
kanunlar ve sebepler, kinata ve iindeki hadiselere bir sreklilik (istimrar) vermektedir.
Yani biz, mesel gnein her gn dnyann
herhangi bir tarafnda hangi saatte doacan bu kanunlara ve sebeplere bakarak bi-
14. nsan iin phesiz gelecekle ilgili planlar

yapmas yasak deil, hatt baz durumlarda
gerekli ise de, onun bu planlarnda muvaffak
olup olamayaca tamamen Allahn takdir,
Cz: 15, Sre: 18
KEHF SRES
Meiet ve hikmetine baldr. nk insan,

kendisinin meydana getirmedii bir evrede
yaamaktadr ve onu snrlayan pek ok mecbur artlar vardr. O, bilip hesaba katabildii
btn artlar iinde planlar da yapsa, yine bir
an sonrasna kp kmayacan, buna mrnn yetip yetmeyeceini veya btn planlarn alt-st edecek bir hadisenin meydana gelip gelmeyeceini asla bilemez. Cenab- Allah
ise her eyi bilir; btnl iinde de bilir,
ferd czleriyle de bilir. Ayrca, insann her
istediini yapmaya mutlak gc bulunmad gibi, onun baz planlar hakknda hayrl
olmayacandan Cenab- Allah (c.c.), onlarn
gereklemesine onun hayrna olarak imkn
tanmayabilir. Bu sebeple, insan iin de hayrl olan, Cenab- Allahn Meiet ve hikmetine
uygun olandr.
15. yetin bu ikinci ksm, birinci ksmyla mnasebet iinde olmann yansra, daha geni bir
erevede, szgelimi aadaki yetlerle de bir
arada deerlendirilmelidir:
Allah unutup da, Allahn da kendilerine
kendilerini unutturduu kimseler gibi olmayn! (Har Sresi/59: 19)
leri Allaha kar saygyla dopdolu olan
ve herhangi bir ekilde Ona isyandan saknp, Onun korumas altna girenler: eer onlara eytandan bir sinyal iliecek olsa hemen
kendilerini toparlar ve Allah hatrlarlar; ve
artk basiretleri tam yerindedir. (Arf Sresi/7: 201)
Rabbini sabah ve akam iten ie, yalvararak, rpererek, yksek olmayan ve kendinin iitebilecei bir sesle zikret ve sakn
gafillerden olma. (Arf Sresi/7: 205)
16. Merhum Mevdd, mfessirlerin byk ounluunun kabulnn aksine olarak, bn Abbastan da nakille, 25inci yette Ashab- Kehfin
maarada 300 (309) yl kaldnn anlatlmasn,
bakalarnn szlerinin nakli olarak grr. Bu grne bu yetteki (Raslm,) de ki: Allah, ne
kadar kaldklarn ok daha iyi bilir. cmlesini
delil olarak da zikreder. Fakat Ashab- Kehfin
647
saysyla ilgili sylentileri anan 22nci yette,

kendisinden sonra ayn ekilde (Raslm,) de
ki: Onlarn ka kii olduunu Rabbim daha iyi
bilir. cmlesi gelmi olmasna ramen, onlarn
saysnn yedi olduunu, hem de Kurnn bunu
reddetmedii kaydn derek kabul eder (Towards Understanding the Quran, 5: 99, not 22).
Merhum Mevddyi, Ashab- Kehfin maarada
300 (309) yl deil, 196 yl kaldklar dncesine gtren, onun Tourslu Gregory ve Saruglu Jamesin yazdklarnn doru olduunu kabul
etmesidir. Oysa Kurn, bu konuda Raslllaha,
zellikle ayrntlarla ilgili olarak Ehl-i Kitaptan
bir ey sormamasn ve Kendisine vahyedileni
bakalarna anlatp retmesini buyurmaktadr.
Bizzat Mevdd, Saruglu Jamesin anlattklarn
kitabnda nakleden Edward Gibbonun, bu kitapta
yazlanlarla Kurn- Kerimin anlattklar arasndaki birka kk elikiden dolay Peygamber
Efendimiz aleyhissalt vesselm haa cahillikle sulamasna cevap olarak u ok gzel ve
gereki deerlendirmeyi de yapar: Bu kitap,
olay bittikten 3040 yl sonra bir Suriyeli tarafndan ele alnmtr. Gibbon, bu olayn azdan
aza yaylrken nasl deitiini gz nnde bulundurmamaktadr. Bu sebeple bu kayna kesin
doru kabul edip aralarnda var olan deiiklikten
dolay Kurn itham etmek yanltr. Byle bir
tutum, ancak din dnceler hakknda ok nyargl olan ve mantn gereklerini bile grmezlikten gelen kfirlerin tutumu olabilir.
Yukarda 8inci notta ifade edildii gibi, merhum Tabtab, Ashab- Kehfin maaraya M.S.
112de imparator Trajan zamannda sndklarn yazar. O da, mfessirlerin byk ounluu
gibi, Maaralarnda yz yl kaldlar ve buna
dokuz yl eklediler yetinden sonra gelen yetteki
(Raslm,) de ki: Allah, ne kadar kaldklarn
ok daha iyi bilir. cmlesinin teyit ifade ettiini
ve gne yl itibariyle 300 yl, ay yl itibariyle
309 yl kaldklarn belirtir. Her eye ramen, bu
konuda niha sz, lim, ancak Allahn katndadr ve gerei en doru ekliyle O bilir. olmaldr. nk Gklerin ve yerin btn bilinmeyenlerinin gerek bilgisine sahip olan Odur.
648
KEHF SRES
28. Sadece Onun rzasna erme ve Cemline kavuma dileiyle sabah ve ikindi-akam
saatlerinde Rabbilerine ibadet ve dua eden
mminlerle birlikte olmakta sebat gster;
dnya hayatnn ss ve ekicilii adna
(tebliinin kabul grmesi gibi) bir arzu ile
gzn onlardan bakalarna evrilmesin ve
kalbini Bizi anmaktan gafil braktmz,
heva ve hevesine uyan ve ii hep arlk
olan kimselerin szlerine bakma.
Cz: 15, Sre: 18
296
29. De ki: Gerek, Rabbiniz tarafndan

gnderilmi olan (bu Kurn)dr. Dileyen
iman eder, dileyen inkr eder. Dorusu, irk
ve inkrla en byk yanl ileyen ve bylece bizzat kendi nefislerine en byk zulm
reva grenlere duvar gibi ykselen alevleri
kendilerini epeevre saracak bir Ate hazrladk. Susuzluktan feryat ile su istediklerinde
onlara yzleri halayan erimi maden gibi su
verilir. Ne fena bir iecek! Ve (o Ate,) oturup yaslanmak iin ne fena bir koltuk!
30. Buna karlk, iman edip imanlarnn istikametinde salam, yerinde, doru ve slaha dnk iler yapanlara gelince, hi phe
edilmesin ki Biz, gzel i yapan hi kimsenin mkfatn zayi etmeyiz.
31. Onlar iin sonsuz nimet ve ebed mutluluk cennetleri vardr; ayaklarnn altndan rmaklar akar. Orada altn bileziklerle
sslenirler; en gzel ipekten, mcevherlerle
bezeli yeil elbiseler giyerler ve tahtlar zerindedirler.17 Ne ho bir mkfat! Ve oturup
yaslanmak iin ne gzel bir koltuk!
onlardan birine iki zm ba ltfettik, balarn etrafn hurma aalaryla donattk ve

iki ban arasnda da ekin tarlas var ettik.
33. Her iki ba da (hurma aalar ve ekinle
birlikte) rnn verdi, hem de hi eksiksiz;
ve o iki ban arasnda bir de rmak akttk.
32. Onlara yle bir temsil getir: ki kii var;
34. Ba sahibi iin rnler eksiksiz hazrd.

Arkadayla konuma esnasnda ona, Ben
dedi, servete senden daha ilerideyim; maiyyet, oluk-ocuk bakmndan da senden
daha glym.
17. Krallar, hkmdarlar, bilezikler takar ve en

gzel ipekten murassa elbiseler giyerlerdi. nsanlarn dnya mutluluu adna en ok zendikleri
de, bu saray refahyd. yet, Cennetin lezzetlerini, insanlarn gzndeki ve hayal edebilecekleri
en byk refah ve mutluluk olduundan, buna

kyas etmektedir. Fakat bu demek deildir ki,
Cennette de dnyadaki mukabillerinin ancak bu
ekilde tarif edilebilecei mutluluk sebep ve vastalar elbette olmayacaktr.
Cz: 15, Sre: 18
KEHF SRES
297
649
38. Sen ne dersen de, bil ki O Allahtr benim Rabbim. Ben, Rabbim iin hibir ortak
tanmam. (Odur yaratan, byten, besleyen
ve sahip olduumuz her eyi bize veren).
39. Bana girdiinde, Maallah; btn
g ve kuvvet ancak Allahndr! demen
gerekmez miydi? Sonra beni, malca da evlta da senden geride gryorsun, hi mesele deil ki!
40. Bakarsn Rabbim bana senin bahenden daha iyisini verir; senin bana ise gkten bir fet indirir de, o ba kupkuru topraa dnverir.
41. Veya suyu yere geer de, artk ondan
midini bsbtn kesersin.
42. Ve ok gemeden o kiinin btn ba,
bahesi, ekinleri kl oldu. km asma
ardaklarnn banda, yapt onca masrafa yanp ellerini outuruyor ve Keke
diyordu, Rabbime (hkmnde, iradesinde,
kudretinde, Rab oluunda, malikiyetinde)
hibir ortak tanmasaydm!
35. Derken bahesine vard; sahip klnd

servet ve nfusun markl iinde btn
bunlar kendinden biliyor ve bylece kendine yazk ediyordu. Sanmam ki, diye devam etti, bu ba bozulup yok olsun.
36. Sonra ben, Kyametin kopacan da
zannetmiyorum. Kopsa bile, Rabbimin huzuruna karldmda, hi phem yok,
bundan daha iyi bir kbetle karlarm.18
37. Sz arasnda arkada ona, Ne o? dedi,
Yoksa sen, senin asln topraktan, sonra da
(anneden ve babadan gelen) birka damla
svdan yaratan ve bilhare seni mkemmel
bir insan ekline koyan Zat hakknda m
byle kfre varan szler sarfediyor, (kendini, sebepleri Onun kudretinin yerine koyuyor)sun?
43. (Herkes gibi) onun da Allahtan baka

(Onun izni dnda ve Ona kar) kendisine yardm edecek bir topluluu olamazd,
olmad ve kendi gc de kendisini kurtarmaya yetmedi.
44. (Her zaman olduu gibi) byle felket
anlarnda da yardm, (ancak kudreti, iradesi,
ilmi ve izzetiyle gerek tedbir ve hakimiyet
sahibi olan) Allahtandr. Odur mkfatn
gerekten hayrl ve gzel olann da, gerekten hayrl ve gzel kbeti de nasip eden.
45. Onlara dnya hayatn yle bir misalle
anlat: (Dnya hayat), gkten indirdiimiz
bir su gibidir; onunla yeryznde bitkiler
yeerip grleir ve sarma dola olur; sonra
da ok gemeden kurur ve rzgrlarn savurduu erp haline gelir. Allahn gc
her eyi yapmaya hakkyla yeter.19
650
KEHF SRES
18. yetler, ehl-i dnyadan bilhassa bazlarnn ok tipik bir tavrn resmetmektedir. Onlar,
dnyada sahip olduklar her eyi kendilerinden
ve sadece kendilerine ait bilir ve fakir, muhta
gibi kimseleri ondan faydalandrmak istemezler.
Sahip olduklar dnyalkla o kadar marktrlar
ki, Allahn da haa her istediklerini yapmaya
mde sadece kendi Rabbileri olduunu zanneder
ve kendilerini byle bir inanla aldatmay tercih
ederler. hirete inanmak istemezler, ama hiret
gelecekse Cenneti de ancak kendilerine lyk grrler. Bunlar, genellikle, halk arasnda sonradan grme denilen kaba ve cahil tiplerdir.
19. Ashab- Kehfin kssasndan sonra gelen iki
adam misali, iki adan nemlidir. lk olarak,
ihls, diergmlk (bakalar iin yaama), fedakrlk ve Allaha tevekkle dayanan iman hareketi, madd adan kendi ballarnn infaklaryla
ykselir. Bunlar byk servet sahibi olmasa bile,
hareketin devamn rahat bir hayata her zaman
tercih ederler. Hareket, genellikle bilhassa iktidar
ve servet sahiplerinin sert muhalefetiyle karlar. Rahat bir hayattan baka bir ey dnmeyen bu kesimler, kendi stlerinde kazanmalarna, harcamalarna karacak bir g istemez
ve dolaysyla iman hareketine, lh Dine kar
karlar. Rahat hayatlar kendi gzlerinde o ka-
Cz: 15, Sre: 18
dar nemli ve byktr ki, ayrca Cennet iin

almay dnmez, Cenneti dnyada ister ve
dolaysyla hirete de inanmaz, inanmak istemezler.
Bahe sahipleri temsilinin dikkat ektii ikinci
nokta, bir iman hareketine herhangi bir seviye ve
merhalede gnl verenler ve zellikle onun ilesini ekmemi olanlar iinde de zamanla durumlarn deitirenler, dnyann tadn tadp dnyaya
ynelenler kabilir. Bu kesimler, Allaha inansalar bile glerini, servetlerini, kabiliyetlerini ve
kazanma, baarl olma sebeplerini kendilerinden
bilerek, nefislerini deta Ona ortak tanr, kr
de unutur ve yava yava rahat hayat tek varlk
gayeleri haline gelir. Bunlar, neticede hireti de
unuturlar. Kendilerine Cennet hatrlatldnda
yaadklar hayat Cennetle bir tutar, daha da kts, Cennetin de kendilerine ait olduunu iddia
etmeye giderler. Bu, esas itibariyle iman temeli
zerinde ykselen medeniyetin ke gemeye baladnn iaretidir. Bu bakmdan Kurn,
bahe sahipleri temsilini getirerek, hem mminleri kendilerini ve toplumu slah yolunda infaka
arrken, hem de onlar ve iman hareketini medeniyet noktasna getirmi mminleri dnyann
ekiciliinin sebep olabilecei bozulma, rme,
kokuma karsnda ikaz buyurmaktadr.
Cz: 15, Sre: 18
KEHF SRES
651
298
Bize geldiniz. Size byle bir randevu vermediimizi iddia ediyordunuz deil mi?
49. Herkesin hesap defteri de nne kondu. O zaman, dnyada iken ii gc gnah
hasadndan ibaret olanlarn defterlerdeki
kaytlardan dolay korktuklarn grrsn;
Vah bize! derler, bu nasl bir defter ki,
kk byk hibir ii, hi bir sz darda
brakmadan, ne yapm, ne sylemisek bir
bir kaydetmi! ledikleri her eyi nlerinde
buldular. Rabbin kimseye zulmetmez.
50. Hatrlayn ki meleklere, deme secde edin! diye emretmitik de, hepsi hemen
secdeye kapanm, fakat (kendisine de emredildii halde) blis secde etmemiti. O,
cinlerdendi ve Rabbisinin emrinden dar
kmt.20 Byle iken siz, Beni brakp da,
size dman olduklar halde onu ve soyunu
dost, ilerinizi havale edeceiniz vekil ve banzda veli mi edineceksiniz? Zalimler iin
ne de fena bir takas!
46. Mal mlk, oluk ocuk btn bunlar,
dnya hayatnn ssdr. Ama Allah yolunda ve slaha ynelik olarak ilenmi doru ve yararl iler ise, Rabbinin katnda hem
getirecekleri gelir, hem de kendilerine mit
balama bakmndan daha hayrldr.
47. Unutmayn ki, gn gelir dalar yrtrz ve yerin dmdz hale geldiini grrsn. te, (herkes gibi) o hirete inanmayanlar da diriltip Maher Yerinde topladk;
eksik braktmz tek bir kii kalmad.
48. Hepsi, (dnyada iken hakimiyetini kabul
etmek istemedikleri ve Kendisine ortaklar
tandklar) Rabbinin huzuruna sra sra arz
olundu. te, en bata sizi nasl yaratmsak, aynen yle (dnyev btn mal, evlt,
makam, isim ve statden soyunmu olarak)
51. (O blis ve soyunu) gklerin ve yerin yaratlmasnda hazr bulundurmadm, bizzat

kendi yaratllarnda da hazr bulundurmadm. nsanlar saptran o varlklar yardmc
edinmek gibi bir ihtiyacm da olmad hi.21
52. Gn gelecek ve Allah, (eytanlar ve
daha bakalarn vel edinen, bylece Allaha
irk koan o mriklere), arn bakalm
Benim ortaklarm olduunu iddia ettiiniz o
varlklar! diyecektir. te ardlar, fakat
onlar kendilerine hi cevap vermediler. Biz,
aralarna almaz bir uurum koyduk.
53. Dnyada ileri-gleri gnah hasadndan ibaret olanlar Atei grdler ve iyice
kanaatleri geldi ki, oray boylayacaklar. Etraf yokladlar, fakat oradan kaacak bir yer
de bulamadlar.
652
KEHF SRES
20. yetten anlalyor ki blis, (yeryzne indirildikten sonra eytan,) meleklerden deildi.
Kurnn aka ifade buyurduu gibi, melekler
gnahszdr ve Allah kendilerine ne emrederse
onu yerine getirirler (Nahl Sresi/16: 4950; Tahrim Sresi/66: 6). blis ise cinlerdendi; insan gibi
irade sahibiydi ve sorumluydu. Bu ve blisle ilgili ak gereklere ramen, merhum Muhammed
Esedin, hepsi de sorgulanabilecek daha pek ok
ahs grnn yansra, eytann isyan, kfr
ve insanlar saptrma gayretini sadece sembolik,
sanki kendisine verilmi bir misyon, bir fonksiyon olarak deerlendirmesini anlamak mmkn
deildir. O, eytanla ilgili btn yetleri maalesef
bu temel gr asndan, bazen de eytan insandaki fena drtler olarak ele almakta, dolaysyla pek ok yet bu yanl anlaya kurban
gitmektedir.
Cenab- Allahn meleklere Hz. deme secde
emrini verdii yerde neden blise de ayn emri
verdii konusunda unu syleyebiliriz: Meleklerin deme secdesi, Onun stnln ve yeryz hilfetine liyakatini kabul ve itiraf ifadesiydi. Ayrca, melekler arasnda yeryz hayat
ve varlklaryla grevli pek oklar olduu gibi,
bizzat insanlarla ve her bir insanla grevli olanlar da vardr. Bunlar, insan koruyup gzetmenin
yansra, bilhassa mminlere belli ilerde, mesel savalarda yardmc da olurlar. Bu bakmdan,
meleklerin secdesi onlarn bu vazifelerine de bir
iaretti. eytan ise, cinlerden olarak, esasen bir
yeryz varlyd ve onun da insann stnln kabul etmesi gerekiyordu; nk ona kar
vazifeleri olacakt. Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselm, Batn- Nahlede cinlerden
biat alrken, onlarla insanlar arasndaki mnasebetler konusunda da baz artlar komu, mesel
mmetine zararl hayvanlar eklinde grnmemelerini istemitir. Buna karlk mmetini de,
Evinizde haereden bir hayvan grdnz zaman, ona defa Allah iin git! deyin. Giderse,
Cz: 15, Sre: 18
cin dostlarnzdandr; gitmezse, haeredendir.

ikaznda bulunmutur. Cinler de, Eer mmetin herhangi (haram olmayan) bir ie balarken
besmele ekerse ve yemek kaplarn ak brakmazlarsa, biz onlarn yiyeceklerine de, ieceklerine de dokunmayz. demilerdir. Bir baka
hadis-i erifte de, htiya giderdiinizde kemik
ve tezekle temizlenmeyin, nk onlar, cin
kardelerinizin yiyecekleridir. buyurulmaktadr. (Tirmiz, Taharet, 14; Buhar, Menakbl-Ensar, 32; Mslim, Selm, 139) Btn
bunlar gsteriyor ki, yeryzndeki hayatn bir
zellii olarak, cinlerle insanlar arasnda nemli mnasebetler vardr. te bu yzden, eytana
da insana tbi olmas emredilmi, fakat o reddetmitir. nsann yeryznde tbi tutulduu
imtihann bir boyutu, hatt bir bakma Allaha
ak emrine isyanna bir ceza da olarak kendisine Kyamete kadar sre tannm ve insanlara
fsldayarak sapmalarna sebep olma kabiliyeti
verilmitir.
yet, eytann soyundan da bahsetmektedir.
Bu, eytann kars ve ocuklar olduu mansna gelebilecei gibi, bunun yan sra, sr Sresi
64nc yette buyurulduu zere o, insanlarn
ocuklarna da ortak olur. Yani, baz insanlar eytanlarlar. Grnte insan da olsalar, i yaplar
ve karakterleri itibariyle artk birer eytandrlar.
yet, bu iki many da kastediyor olabilir.
21. blis ve soyunun, eytanlarn insanlar tarafndan vel edinilmeye ne haklar var ki, onlar bizzat Allah tarafndan yaratlm ve Ona
muhta varlklar olup, kendilerine bile mlik
deildirler. nsan ve cin eytanlarnn, kendisine
bile malik olmayan, hayatnda, aile, evre, dnyaya gelme ve lm yer ve zamann tercihte,
renginde, fiziinde bile en kk bir pay ve
tesiri bulunmayan varlklarn, aynen kendileri
gibi olan bakalar zerinde mutlak hakimiyet
kurmaya ne haklar olabilir?
Cz: 15, Sre: 18
KEHF SRES
299
54. Biz, insanlar iin bu Kurnda farkl

farkl ynleriyle her trden delil getirdik,
misaller verdik, benzetme ve temsillerde
bulunduk. Ne var ki insan, kavga ve mnakaaya pek dkndr.
55. Kendilerine dupduru hidayet kayna
(Kitap ve Peygamber) geldii halde insanlar
inanmaktan ve Rabbilerinin mafiretini dilemekten alkoyan, kendilerinden nce yaayp
gitmi inkrc toplumlar gibi davranmalar
veya inkr edip, peygamberlerinden alayl
alayl getirmesini istedikleri azabn (kendilerine makbul iman frsat tanmayacak ekilde) aniden balarna gelivermesidir.
56. Halbuki Biz raslleri (azap tayclar
olarak deil, iman edip salih amellerde bulunanlar iin) mjdeleyiciler ve (her trl
dallet yollarna kar ve bu dallet yollarnda gidenleri ise) uyarclar olarak gndeririz.
653
Kfrde srar edenler ise, btla dayanarak

hakk reddetmek ve ortadan kaldrmak iin
kavga verir, btn yetlerimizi ve kendisine
kar uyarldklar azab, helki sadece alay
konusu yaparlar.
57. Kendisine Rabbisinin (Kurndaki, kinattaki ve insan hayatndaki) yetleri hatrlatlp onlarla t verildii halde onlara srtn
dnen ve bizzat kendi elleriyle kendi gelecei
adna gnderdii gnahlar unutandan daha
zalim kim olabilir? Biz, onlarn kalblerinin
zerine (btn bu tavrlarndan, gnahlarndan oluan ve) Kurn anlamalarna engel perdeler ektik ve kulaklarnn iine de
(yetleri, nasihatlar duymalarna mani) arlklar koyduk. Sen onlar hidayete arsan
da, artk onlar ebediyen hidayete gelmezler.
58. Senin mafireti pek bol Rabbin, sonsuz
merhamet sahibidir. Eer iledikleri her su
sebebiyle onlar cezalandracak olsayd, onlara azab hemen gnderirdi. Fakat onlar iin
tannm bir sre vardr ki, (eer bu sre
iinde de slah olmazlarsa,) onun tesinde
Allahn cezasndan kap snacak hibir
yer bulamazlar.
59. te, (kssalarn anlattmz ve ticaret
yollarnzn zerine den) memleketler!
Hepsinin ahalisi zulmde (irk, isyan ve
hakszlkta) srar edince, hepsini helk ettik. phesiz onlarn her biri iin de ykma uramadan evvel yollarn dzeltirler mi
diye bir sre tayin buyurmutuk.
60. Bir zaman Musa, gen ve faziletli arkadana, Durup dinlenmeden iki denizin
birletii yere varncaya kadar gidecek, gerekirse senelerce yrmeye devam edeceim! demiti.
61. Derken, iki denizin birletii yere vardklarnda, yanlarna azk olarak alm bulunduklar pimi bal orada unuttular.
Balk, denizde kendine bir yol bulup kaybolmutu bile.
654
KEHF SRES
Cz: 15, Sre: 18
300
62. Kararlatrdklar yeri farkna varmadan

geip bir mddet gittikten sonra Musa arkadana, u kahvaltmz getir artk, dedi,
gerekten bu seyahatimizde epey yorgun
dtk.
63. u ie bak! dedi arkada, O kayann
yannda mola verdiimizde ben bal unutmuum. Onu sana hatrlatmama ancak eytan mani oldu. O, tuhaf bir ekilde denizde
kendine bir yol bulup kaybolmutu.
64. Musa, te bu idi aradmz! dedi. Hemen izleri zerinde gerisin geriye dndler,
65. Kayann yanna vardklarnda sekin
kullarmzdan yle has bir kul buldular ki,
Ona katmzdan husus bir nimet bahetmi ve nezdimizden Rabban bir ilim retmitik.22
66. Musa, dedi ki: Bir hususta doruya ulaabilmem maksadyla, size retilen ilimden
bana da retmeniz iin size tbi olabilir
miyim?
67. yi de dedi (ilm-i ledn sahibi zat [Hzr]), sen, benimle beraberlie asla katlanamazsn.
68. Btn ynleriyle bilgi sahibi olmadn
meseleler karsnda nasl katlanabilirsin
ki?23
69. nallah diye cevap verdi Musa, beni
sabrl bulacaksn ve hibir konuda sana
kar gelmeyeceim.
70. Pekal dedi (Hzr), Madem bana tbi
oluyorsun, o halde, hangi konuda olursa olsun ben onun hakknda sana sz amadka
bana soru sorma.
71. Bylece birlikte yola koyuldular.24 Nihayet bir gemiye bindiler ve (Hzr) gemiyi
deliverdi. Musa, dayanamayp sordu: Ne
yaptn yle? indeki yolcular suda bomak
iin mi deldin gemiyi? ok kt bir i yaptn gerekten!
72. Sana benimle beraberlie asla katlanamazsn dememi miydim? dedi (Hzr).
73. Ne olur, dedi Musa, unuttuum bir
eyden dolay beni sorguya ekme ve u
iimde bana glk karma.
74. Tekrar yola koyuldular. Nihayet yeni
yetme bir gence rastladlar; (Hzr,) bu
defa da onu ldrverdi. Ne yaptn? dedi
Musa, Kimseyi ldrmemi masum bir
cana m kydn? Dorusu, grlmemi derecede kt bir i yaptn!
Cz: 15, Sre: 18
KEHF SRES
22. Hz. Musann bu yolculuu ve kayann yannda bulduu sekin kulla arkadal, pek ok
yoruma mevzu olmutur. Bilindii gibi Hz. Musa
(a.s.), Cenab- Allahn (c.c.) insanlar iin hidayet kayna bir kitap verdii be byk raslden biridir (r Sresi/42: 13). Rasl- Ekrem
aleyhissalt vesselm Efendimizin beyan buyurduu zere, mmetinden biri Hz. Musaya,
Cenab- Allahn kullar iinde kendisinden daha
fazla ilim verdii bir kul bulunup bulunmadn
sorar. Cenab- Allah da (c.c.) Hz. Musaya (a.s.),
katndan husus bir rahmet, nimet ve ilim bahettii bir kulunu haber verir.
Bu kulun ilmi, herkesin sahip olabilecei trden bir ilim deildi. O sralarda o ilim Hz. Musaya da verilmemiti. Allah Rasl (s.a.s.), bu
kulun isminin Hadr (Hazr) veya Hdr (Hzr)
olduunu buyurmaktadr (Buhari, KitabtTefsir, 18). Hadr, yeil mansna gelir ve sonsuz hayat ifade eder. Bakara Sresinin mealini
verirken, 119uncu notta Beidzzaman hazretlerinden nakledildii gibi, insan hayatn be mertebesi vardr. Bunlardan ikinci mertebede olan
Hz. Hzr (a.s.), bizim hayatmzn yeme-ime
gibi gereklerine mahkm deildir. Ayn anda pek
ok yerde bulunabilir. te, piirilmi baln dirilip denizde kaybolup gitmesi, Hz. Hzrn zel
misyonunu anlama bakmndan nemlidir; yani
o, yukarda ifade edildii gibi, srekli hayat veya
hayatiyeti, dirilii temsil etmektedir.
Varlk, grnen madd lemle snrl deildir.
Onun tesinde, aynalardaki i ie grntler gibi,
birbirinden daha effaf lemler veya varlk boyutlar vardr. Her ne kadar Hz. Musa ve arkadann
yer zerinde bir noktaya kadar seyahat ettiini
kabul etsek bile, bu yolculuun temelde manev bir boyutu sz konusudur ve o, bir bakma
Cenab- Allaha yolculuu (seyr u slk) andrmaktadr. Dolaysyla, onlarn ulap Hz. Hzrla
bulutuklar nokta, madd ve manev dnyalarn
kesime noktas gibidir. Baln dirilmesi, artk
Hz. Hzrn sahasna girildiine bir iarettir ve
bu sahada her ey bir ynyle ebed diridir. Byle
bir yere veya noktaya yolculuk da, gerekten yorucudur. Hz. Musann Hz. Hzra verilen husus
ilimden haberdar olmas iin byle bir yolculuu
655
yapmas gerekiyordu. Yine hadis-i eriflerde, Hz.

Musann yanndaki yol arkada yiit gencin, Hz.
Musadan sonra kendisine peygamberlik verilecek
olan Hz. Yua (a.s.) olduu belirtilmektedir.
23. yetler, Hz. Hzrn sahip bulunduu ilmin,
en azndan o na kadar Hz. Musaya verilmediini ifade etmektedir. Hz. Musa (a.s.), misyonu hidayete ermeleri ve Allahn hkmlerine gre bir
hayat srmeleri iin kavmine rehberlik yapmak
olan bir rasld. Bir baka ifadeyle O, yeryznde yaayan ve hidayetlerinden sorumlu bulunduu farkl karakter ve anlay seviyelerindeki insanlara rehberlik etmekle mkellefti. Allah rzas
istikametinde byle bir rehberlik misyonlarn en
bydr ve bunun iin gerekli olan bilgi de, en
nemli ve en deerli bilgidir.
Hz. Hzra gelince, peygamber mi vel mi
olduu tartmal olmakla birlikte, Cenab- Allahn Ona olan nimetlerinden bahsederken
Kendisi hakknda Biz zamirini kullanmas (sekin kullarmzdan yle has bir kul buldular ki,
Ona katmzdan hususi bir nimet bahetmi ve
nezdimizden Rabban bir ilim retmitik: yet
65), bizzat yaptklarn izah ederken Hz. Hzrn
ayn zamiri tercih etmesi (yet 81) ve bunlar Allaha atfetmesi (yet 82), Onun husus bir sahada husus bir misyonla grevli bir mrsel (gnderilmi, grevlendirilmi zat) olduu konusunda
ipucu tekil edebilir. O, gelecek yetlerde takip
edeceimiz zere, insanlarn tamamn, hatt byk ounluunu ilgilendirmeyen ve renmeleri de mecbur olmayan baz husus meselelerde
bilgi sahibiydi. Dolaysyla, bu bilgisinden dolay
o Hz. Musadan daha byk deildi. Peygamber
Efendimiz aleyhissalt vesselm, bu konuya
yle k tutmaktadr: Hzr, Musaya yle
dedi: Ben, sende olmayan bir tr bilgiye sahibim, sen de bende olmayan bir tr bilgiye sahipsin. (Buhari, Kitabt-Tefsir, 18)
24. lgi ekicidir ki, yeni balayan bu yolculukta
artk Hz. Musann gen arkada yoktur. Bu yolculuu btnyle ve Hz. Hzrn sahip bulunduu ilim erevesinde ele alacak olursak, onun
iinde yaadmz u madd lemde gemediini
dnebiliriz. Pek ok insan uyankken, ba-
656
KEHF SRES
kalarnn uykuda grdkleri cinsten, yani rya

cinsinden hadiseleri yaar ki, buna mahede diyoruz. Ryalardakine benzer ekilde ruh, Misal
lemine girer ve burada baz tecrbeler yaar,
baz gereklere muttali olur. Bu hal, sdk ryalara benzerse de, rya uykuda iken grlmesine
karlk, mahede uyankken cereyan eder. Ryalar gibi, madd lem lleri iinde o da ok
ksa srebilir. Bu lem-i Misl yolculuunu
yapan birinin yannda, madd dnyada o anda
bakalar da bulunsa bile, bunlar o yolculuktan
habersizdirler. Bu sebeple, Hz. Musa ile Hz. Hzr bu esrarengiz yolculuu birlikte yaparlarken,
Hz. Musann daha nceki gen yol arkada bu
yolculukta bulunmamtr.
Cenab- Allah (c.c.), manev ynden byk
mertebe sahibi olmayan mminlere de mahede
bahedebilir. Dolaysyla, Hz. Musa ile Hz. Hzrn yolculuu sadece ruh bir mahede olmann
Cz: 15, Sre: 18
da tesinde, Hz. Musann bedeninin o anda ruha

yakn, belki ruhun klfnn sahip olduu bir
effafiyet kazanmasyla, ruh-beden birlikte gereklemi olmas akla daha yakndr. Bu adan
da, bu yolculukla Peygamber Efendimizin mirac ve Hz. sann semaya kaldrlmas arasnda
benzerlikler vardr. u kadar ki bu yolculuk, Hz.
Musa dnyada iken Misal leminde ve belli bir
boyutta gereklemi, Peygamber Efendimizin
mirac ise, (hiret lemleri dahil) varln btn
boyutlarnda cereyan etmi ve O, insanlarn hidayeti ve slm nimetinin tamamlanmas adna
dnyaya dnmeyi tercih buyurmutur. Hz. sa
(a.s.) ise, rasl olarak artk yeryzndeki misyonu bittiinden, ruhu ve effafiyet kazanm
bedeniyle birlikte semaya kaldrlm, denebilir
ki Onun vefat byle gereklemitir ve O, kaldrld bu semada sakin bulunmaktadr. (Her
eyi hakkyla bilen ancak Allahtr.)
Cz: 16, Sre: 18
KEHF SRES
301
657
yz tutmu bir duvar grd ve onu derhal

tamir etti. Eer dileseydin, dedi Musa,
yaptnn karlnda bir cret alabilirdin.
78. Artk bu noktada yollarmz ayrlyor. dedi (Hzr). imdi sana, tahamml
edemediin meselelerin iyzlerini tek tek
anlatacam.
79. nce gemiden balayalm. O, geimlerini denizden salayan birtakm fakirlere
aitti. stedim ki, onda bir kusur meydana
getireyim. nk nlerinde her salam gemiyi gasbeden zalim bir kral vard.
80. ldrdm delikanlya gelince: Onun
ebeveyni mmin insanlard. Fakat o ocuun ileride onlar azgnla ve kfre srklemesinden korktuk.
81. Bu sebeple, o ebeveynin Rabbilerinin, o
ocua bedel kendilerine daha temiz, daha
hayrl, onlara kar daha merhametli ve
daha itaatkr bir ocuk vermesini diledik.
75. (Hzr) yine, Sana benimle beraberlie asla katlanamazsn dememi miydim?
dedi.
76. Musa, Eer dedi, bundan sonra sana
yaptn bir iten dolay bir daha soru soracak olursam, artk benimle arkadal brakabilirsin. Senden bir daha zr dileyebilecek durumda deilim.
77. Bir defa daha yola koyuldular. Bu sefer, vara vara bir beldeye vardlar. Halktan
yemek istedilerse de, ahali onlar misafir
etmekten kand. (Hzr) orada yklmaya
25. Hayatta meydana gelen veya kiinin yaad her hadisenin insanlara ait grnr bir sebebi ve mansnn yansra, bir de grnmez,
Cenab- Allahn kll hikmetinin gerektirdii
ve Kadere bakan asl sebebi ve mans vardr.
Kader ve lh Hikmet, her hadiseye, hem Hz.
82. Gelelim duvara: O, ehirde iki yetim ocua aitti; altnda da o ocuklara ait gml
bir hazine bulunuyordu; (merhum) babalar
ise salih bir zatt. Rabbin diledi ki, ocuklar yetikinlik ana gelsinler ve Rabbinden
bir nimet olarak kendilerine ait o hazineyi
karsnlar. Ben, yaptklarmn hi birisini
kendi grmle yapmadm. te, tahamml edemediin meselelerin i yz!25/26
83. (Ey Raslm!) Sana bir de Zlkarneynden27 soruyorlar. Size Onun hakknda da
bir bahis aaym de.
demden Kyamete kadar btn bir insanlk

tarihinin btnl iinde ve onlarla alkas
bulunan bir para (cz) olarak, hem de bizatih kendisi olarak (cz) bakar. Ve Kader, asla
zulmetmez; mutlaka adalet eder; ok defa da bu
adalet, rahmet buutlu, rahmet yrngelidir. Ha-
658
KEHF SRES
yatta herkes, bilhassa bana gelen ktlkler

asndan hak ettiini veya mstahak olduunu
bulur. Bununla birlikte Cenab- Allah (c.c.), asla
cezalandrmakta acele etmez; her eyden nce,
kullarnn pek ok hatalarndan geer; cezay
hak eden sular karlnda da tevbe etsinler ve
yollarn dzeltsinler diye kullarna sre tanr.
Ama her eye ramen bir kula ceza vermise bu,
artk o kulun o cezay mutlaka hak ettiinden
dolaydr. Bedizzaman hazretleri, Bir mahkeme seni ilemediin bir sutan dolay cezalandrabilir ve zulmeder; fakat bu ceza, ilediin
ama gizli kalm bir baka suundan dolaydr;
dolaysyla aldn ceza, Kader asndan mutlak
adalettir. der.
Hz. Musa ile Hz. Hzr arasnda geenlerden
anlyoruz ki, Hz. Hzrn misyonu, eya ve hadiselerin grnmeyen i yzyle, yani kader
boyutuyla ilgilidir. Fakat biz dnyada grnr
sebeplere bakarak hkmederiz; tabi ki bu hibir
zaman, meselenin gerei aratrlmayacak demek deildir. Ama gelecee, gelecekle ilgili beklentilere veya tahminlere bakarak hkm vermeyiz. Hatt hadisenin gelecekte alaca ekille
alkal gl tahminlerimiz ve bilgilerimiz olsa
bile, yine de bu, hukuk kararlarmzda gereke
tekil etmez. Dolaysyla, Hz. Musa (a.s.) Hz.
Hzra itiraz ederken eriat asndan hakldr
ve her defasnda ikaz edilmesine ramen her
hadisede de hemen itiraz etmesi, Onun hakperestliini gsterir. Bu sebeple, nceki notta da
ifade edildii gibi, sz konusu hadiselerin bu
madd dnyada cereyan ettii tartmaya ak
bir husustur. Allah (c.c.), bu tecrbeyle Hz.
Musaya Kaderin mahiyetini, hadiselerin gerek
mansn, tevilini ve kader boyutunu retmeyi dilemi olsa gerektir.
26. Kurn- Kerim, Ashab- Kehf kssas ve
bahe sahipleri temsilinden sonra Hz. Musa ile
Hz. Hzrn esrarengiz yolculuuna yer vermekle, iman hareketinde Hzr emesinden de
hayat suyu imenin, yani imanda derinleme,
kalb safiyete ulama, eya ve hadiselerin lednnne, i yzne, gerek mansna nfuz edebilmenin nemini hatrlatm olmaktadr.
Cz: 16, Sre: 18
27. Hz. Zlkarneynin kimlii hakknda farkl

mtalalar vardr. Onun Pers mparatoru Byk Daryus (M.. 549485, hkmdarlk yllar:
521485) olduunu syleyenler vardr. Gerekten,
Tevhide iten inanm, nemli kanunlar yapp,
klelie kar mcadele etmi ve insan haklarna byk nem vermi, srail Oullarnn Babil
srgnnden sonra Kudste Mabedi yeniden
yapmalarna msaade etmi, douda Maverannehire, hatt bazlarna gre ine kadar, kuzeyde Kafkasya ve Ermenistan dalarna, hatt
Sibiryaya kadar uzanp buralarda yaayan vah-apulcu kabileleri kontrol altna alm, batda
Msra ve Balkanlara kadar sefer yapp Tunay
gemi bulunan Daryusun hayat ve yaptklar,
Hz. Zlkarneynin Kurn- Kerimde anlatlan
hayatna ve misyonuna byk benzerlikler arzetmektedir. Ama bunlardan hareketle Hz. Zlkarneynin Daryus olduu sonucuna varamayz.
Fakat nemli olan, Onun gerekte kim olduu
deil, Kurnn Onun hakknda anlattklarnn
bize verdii derstir.
Hz. Hzr gibi, Hz. Zlkarnenynin de bir peygamber mi yoksa bir vel mi olduu hususu da
tartmaldr. Ama Ona olan konumasn naklederken Cenab- Allahn Kendisi hakknda yine
Biz zamirini kullanmas, Hz. Zlkarneynin de
Hz. Hzr gibi, en azndan belli sahada misyon
sahibi gnderilmi, grevlendirilmi bir zat olduunu akla getirmektedir. lh vahyin bilhassa
deme, syleme fiiliyle ifadesi, daha ok risaleti artrr. Vahiy, bazen de ilham mansna,
hayvanlar hakknda ise, daha ok batan verilmi
bilgi, ynlendirme, sevk-i lh mansna kullanlr. Mesel arya vahyetme, bu son mandadr
(Nahl Sresi/16: 68). Peygamber olmayan Hz.
Musann annesine gelen vahiy (Kasas Sresi/28:
7) ilham mansnadr. Hz. Zlkarneyn konusunda kesin olan bir ey varsa, Onun en azndan,
Hz. Ali efendimizin buyurduu gibi, Allah seven ve Allah tarafndan sevilen bir kul (Yazr,
5: 3279) ayrca, kendi zamanndaki devletleraras
dengede sz sahibi, tamamen adaletle hkmeden
ok byk bir devlet adam ve komutan olduudur.
Cz: 16, Sre: 18
KEHF SRES
302
659
bylesi, Rabbisinin huzuruna karlr ve O

da ona benzeri grlmedik bir ceza uygular.
88. Ama iman edip, iman istikametinde
doru, salam, yerinde ve slaha dnk iler
yapana gelince, onun iin ise karln en
gzeli vardr. Ona kolaylk gsterir, kendisini zor ilere komayz.
89. Sonra, gerekli imknla donanm olarak
yeni bir yol tuttu.
90. Sonunda gnein doduu yere ulat
ve onun kendilerini scaktan koruyacak bir
siper, ev, rt nasip etmediimiz bir halkn
zerine doduunu grd.
91. Zlkarneynin hamet ve saltanatna
karlk onlarn durumu byle idi. Andolsun Biz, Zlkarneynin madd ve manev
ynden nelere sahip olduunu biliyorduk;
(dolaysyla, Onun byle bir kavme kar
nasl davranaca da belli idi.)30
92. Zlkarneyn, bunun da ardndan, gerekli
imknlarla donanm olarak yeni bir sefere
kt.
84. Biz, Ona yeryznde salam bir iktidar

verdik ve Onu hedeflerine ulamada (akl,
ilim, kuvvet, servet ve idarecilik gibi) her
trl imknla donattk.
85. Gn geldi, gerekli imknla donanm
olarak bat ynnde sefere kt.
86. Nihayet, gnein batt yere ulat ve onu
kzgn, kara ve amurlu bir gzede batyor
buldu.28 O noktada bir de toplulua rastlad.
Ey Zlkarneyn, dedik, bakalm onlara nasl muamele edeceksin; (gcne dayanarak)
cezalandrma yolunu mu seeceksin, yoksa
onlara gzel mi davranacaksn.29
87. Zlkarneyn, dedi: Kim her bakmdan zalim kesilirse, biz onu cezalandracaz; sonra
93. Nihayet, karlkl iki byk set gibi

ykselen dalarn arasna vardnda, onlarn nnde hi sz anlamayacak kadar konuma bilmeyen bir topluluk buldu.
94. Ey Zlkarneyn, dediler, Yecuc ve
Mecuc,31 bu blgede srekli olarak bozgunculuk yapp durmaktadr. Sana vergi versek
de, bizimle onlarn arasna aamayacaklar
bir set ina etsen?
95. Zlkarneyn, yle cevap verdi: Rabbimin
bana bahettii imknlar, sizin vereceiniz
vergiye ihtiya brakmayacak kadar ok ve
yeterli, benim iin de daha hayrldr. Fakat
siz bana i gcnzle yardmc olun da, sizinle onlarn arasna salam bir set yapaym.
96. Haydi bana demir ktleleri getirin!
Zlkarneyn, iki dan arasn dalarn dik
660
KEHF SRES
Cz: 16, Sre: 18
yamalaryla ayn seviyeye gelinceye kadar

doldurdu. Sonra, imdi ate yakn ve krkleyin! dedi. Demir ynlarn deta ate
haline getirince de, imdi de bana erimi
bakr getirin de, unun zerine dkeyim!

diye emretti.
28. Miladi 7nci asrn ilk yarsnda inmi ve Kyamete kadar geerli olan Kurn, drt esas veya
hedefi takip eder: 1) Allahn varln ve birliini, 2) Peygamberlii, 3) Hair ve hireti zihinlerde ve kalblerde tesbit, 4) badet ve Adalet. O,
bu maksatlar etrafnda dner ve her seviyeden
insana hitapta bulunur. nsanlarn ou avam olduu ve gzne, kulana, ksaca be duyusuna
dayand iin, Kurn onlarn duyularyla idraklerine de sayg gsterir. Bu sebeple, herkesin
anlayabilecei, fakat her sahada en st seviyedeki insanlarn da kendi seviyelerine gre tatmin
olacaklar bir dil ve slp kullanr. Bu bakmdan,
zaman zaman tebih (benzetme), istiare (kapal
benzetme), tecsim (cisim giydirme), telmih (atfta bulunma) ve mecaz gibi sanatlara bavurur,
temsiller getirir. Bilhassa ilimde derinleenler
(l-i mran Sresi/3: 7) Kurna nasl yaklaacaklarn ve ondan nasl en iyi ekilde faydalanacaklarn bilir ve onun Allah Kelm olduuna
iten inanrlar.
ufkunu, bir de elindeki gc nasl kullanacan bir nevi snama mahiyetindedir. yette gzel
davranma fiilinin nesnesi bulunmasna mukabil,
cezalandrma fiilinin nesnesi yoktur. Bu da, o
topluluun hepsinin cezay hak etmi zalimler
olmadn gstermektedir. Hz. Zlkarneynin
bundan sonraki yette gelecek karar, Onun sz
konusu snamadan baaryla getiini ve gerekten iman, akl, uur, basiret, adalet, merhamet ve
takvay bir araya getirmi bir cihangir olduunu
gstermektedir.
Bu adan, yette geen gnein batt yer ifadesi, phesiz mecaz bir ifadedir. Kurn, bunu
insanlar gnei batyor grd iin kullanmtr. Ayn ekilde, gnein kzgn, kara ve amurlu
bir su gzesinde batmas da mecazdr. Kurn-
Kerim, bu belat ykl mecaz anlatmla Hz.
Zlkarneynin, sularn ok fazla buharlat yaz
scanda, muhtemelen bir l lkesinde, gnein
denizde veya geni bir nehirde bir su gzesinde
batyor gibi grnd noktaya kadar ilerlediini
ifade buyurmaktadr.
29. Cenab- Allah (c.c.), Hz. Zlkarneyni seyahatinin bat ucunda bulduu toplulua istedii
gibi davranma konusunda serbest brakm deildir. Denebilir ki bu, Onun idrak ve basiret
97. Artk Yecuc ve Mecuc ne o setti aabildi, ne de onda bir delik aabildi.
Gnein batt yer ve aada 90nc yette

gelecek olan gnein doduu yer ifadeleri, Zlkarneynin dou ve bat istikametinde ok uzun
seferler yaptn da ifade etmektedir.
30. Son yetler, Hz. Zlkarneynin dou istikametinde de ilerlediini ve bu istikamette de ulaabilecei son noktaya ulatn ortaya koymaktadr. Zlkarneynin ulat bu nokta, ihtimal o
zamanki meden dnyann dou ucuydu ve artk
bundan tede yaayan kavim bina yapma, elbise dikme gibi zenaatlara bile vakf olmayan bir
kavim idi.
Allah (c.c.), Hz. Zlkarneynin bu toplulua
nasl davrandn aka bildirmiyorsa da, bunu
Zlkarneynin madd ve manev hametini nazara vererek akllara havale etmektedir. Herhalde,
Hz. Zlkarneyn bu topluluu Hak Dine davet
etmitir. Eer bu topluluk Hak Dini kabul edip,
hayatlarna hayat yapmsa, bu takdirde olup bitenleri Hak Din olan slmn insanlar dntrc gcne bakarak tahmin edebiliriz. Birtakm
19uncu asr batl tarihi ve gzlemcilerinin bile,
slmn kendisini kabul eden Afrika kabileleri
zerindeki etkisiyle ilgili tesbitleri bunu ortaya
koymaya yeter:
Cz: 16, Sre: 18
KEHF SRES
slmn kendisini kabl eden zenci kabileler zerindeki tesiri pek aktr. irk hemen
ortadan kalkmakta ve byclk, getirdii
ktlklerle birlikte zamanla kaybolmaktadr. Yerliler, tarihlerinde ilk defa olarak giyinmekte ve pejmrdelik ve danklk, yerini tertip ve temizlie brakmaktadr. Misafirperverlik, din bir vazife olmakta ve sarholuk artk istisna bir hal almaktadr. Saflk ve
doruluk, yce faziletler olarak kabul edilip
gitgide yaygnlamaktadr. Tembellik gidip,
yerine alkanlk gelmektedir. Sular, artk
kabile reisinin kaprislerine gre deil, yazl
kanunlara gre deerlendirilmektedir. Cami,
tm sosyal faaliyetlerin merkezi olmakta ve
zencinin gznde mimarisi ile en nemli yeri
almaktadr. Edebiyat iin olduu gibi, Kurn tefsiri ve ilimlerle felsefe iin de byk bir
susuzluk ba gstermektedir. (Waitzden B.
Smith, Muhammad and Muhammadanism,
4243, nakl. zzet, 111112, 117118, 231)
Ayn konuda, Isaac Taylor, 19uncu asrn sonlarnda Church Congress of England (ngiltere
Klise Kongresi)nde yapt konumada unlar
sylemitir:
Muhammedlik (slm iin yanl bir ifadeA) kabul edildii zaman putperestlik,
totemizm, ocuklar ldrme, byclk hemen kaybolur. Kirliliin yerini temizlik alr ve
slm kabul eden kii, ahs bir eref, haysiyet ve kendine gven duygusu kazanr. Hayaszca yaplan danslar, oyunlar ve cinsler aras
ahlksz mnasebetler sona erer; kadnn iffeti
kabul edilen bir fazilet haline gelir. alkanlk, tembelliin yerine geer ve keyflik, yerini kanuna brakr. Dzen ve temkin yerleir.
Kan davalaryla, hayvanlara ve klelere kt
muamele yok olur. slm, btl inanlarla her
trl tefessh silip sprmtr. slm, bo
polemiklere kar bir ba kaldrmadr. Klelere
mit, insanla kardelik ve temel insan ftratna tanma getirmitir.. slmn yerletirdii
faziletler edep, nefse hakimiyet, temizlik, iffet,
adalet, metanet, cesaret, cmertlik, misafirperverlik, drstlk ve sabrdr.. slm, Ms-
661
lmanlar arasnda tam bir kardelik ve eitlik

vazeder. Klelik, slm inancnn bir paras
deildir. ok kadnla evlilik artlara baldr
ve zor bir itir. Kaide olmaktan ziyade, sadece
bir istisnadr. Musa onu yasaklamam, Davud uygulam, ncil de aka men etmemitir. Muhammed ise onu snrlandrm ve belli
artlara balamtr. Mslmanlar, Allahn
iradesine teslimiyetleri, nefse hakimiyetleri ve
iffet, doruluk ve slm kardelii sayesinde
kendilerini taklitle ok eyler kazanacamz
bir model oluturmulardr. slm, Hristiyan
dnyann ba bels olan arholuk, kumar
ve fuhu ortadan kaldrmtr. slm, medeniyet adna Hristiyanlktan ok daha fazla
ey ortaya koymutur. Dnyann te birinin
Muhammedin itikadna balanmas bir mucize, belki bir insandan ziyade, akln mucizesidir. (a.g.e., 235237)
31. Yecuc ve Mecuc, Kitab- Mukaddeste de

geer ve ngilizcede Gog ve Magog olarak anlr
(Tekvin, 10: 2; Kronikler, 1: 5; Hezekiel, 38: 2, 39:
6; Yuhanna ncili, 20: 8). Onlar, byk ihtimal
kuzey veya kuzeydou Asya steplerinde yaayan vah ve apulcu topluluklard. Meden dnyaya doru srekli aknlar yapyor ve yollarna
den ilkel topluluklar da ineyip geiyorlard.
12nci asrn sonlarndan itibaren, arkalarnda ok
byk ykmlar brakarak slm dnyasn Filistine kadar ineyip geen ve Orta Avrupaya kadar yaylan Moollar hem Mslmanlar, hem de
Avrupallar Yecuc ve Mecuc olarak grmlerdir. Kurn- Kerim, Zlkarneynin yapt seddin yklacan ve Yecuc ile Mecucun meden
dnyay bir defa daha istil edeceini haber verir
(Kehf Sresi/18: 98; Enbiy Sresi/21: 96). Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselmdan
gelen rivayetlerde bu istilnn Kyamet almetlerinden olduu beyan buyurulur. Bedizzaman
hazretleri, ekirgelerin baz yllarda byk srler halinde ortaya kp ekinleri yiyip bitirmesi
gibi, Yecuc ve Mecucun da meden dnyay
defalarca istil edip, sonra kabuklarna ekilen,
fakat yok olmayan vah topluluklar olduklarn
ifade eder (ualar, Beinci ua)
662
KEHF SRES
Cz: 16, Sre: 18
303
98. Zlkarneyn, Bu dedi, Rabbimin bir

rahmeti, bir ltfudur. u kadar ki, Rabbimin tayin buyurduu vakit gelince onu yerle bir eder. Rabbimin vadi haktr ve mutlaka gerekleir.
99. O gn btn insanlar, deniz dalgalar
gibi birbirine girip arpmaya ve dehetli
bir herc mer yaamaya terkederiz;32 artk Sra da frlr de, onlarn hepsini bir
araya toplarz.
100. O gn de, Cehennemi, btn dehetiyle kfirlerin nne koyarz.
101. O kfirler ki, gzleri Benim Kitabma
ve Benimle ilgili her eye kar perdelidir ve
onlarn sesine kulak vermeye de asla tahammlleri yoktur.
102. Yoksa o kfredenler, Beni brakp da
kullarmdan bir ksmn kendilerini sahiplenip koruyacak veller edinmelerinin geerli
olacan m zannediyorlar? Dorusu Biz
Cehennemi (byle itikat eden) kfirler iin
bir konak olarak hazrlam bulunuyoruz.
103. (Ey Raslm,) de ki: Yaptklaryla en
ok kayba urayanlarn kimler olduunu
size haber verelim mi?
104. Onlar, (dnya hayatn yegne hayat
edinen ve) dnya hayatndaki btn almalar, (zellikle hiretleri hesabna) boa
giden, fakat buna ramen gzel iler yaptklarn zannedenlerdir.33
105. Onlar, Rabbilerinin (Kitapta, kinatta
ve hayattaki btn) yetlerini ve bir gn
Onunla buluacaklarn inkrda diretmiler
ve bu yzden btn yaptklar boa gitmitir. (Allah katnda kabul grm, dolaysyla tartya girecek hi bir amelleri olmadndan,) Kyamet Gn onlar iin Terazi bile
koymayz.
106. te, kfretmeleri ve yetlerimle bir-
likte rasllerimi de alaya almalar sebebiyle

cezalar olan Cehennem.
107. Buna karlk, iman edip, imanlar istikametinde doru, yerinde, salam ve slaha
ynelik iler yapanlara gelince: konak olarak
onlar iin ise Firdevs cennetleri vardr.
108. Orada sonsuzca kalrlar ve usan duyup da, baka tarafa gemek gibi bir istek
ve araylar olmaz.
109. De ki: Rabbimin (btn isim ve sfatlarnn tecellileri ve Onun icraat olan)
kelimelerini yazmak iin denizler mrekkep
olsayd, hatt onlara bir o kadar daha ilve
etseydik, btn bu denizler biterdi de, Rabbimin kelimeleri yazmakla tkenmezdi.
110. De ki: Ben, baka deil, ancak sizin
Cz: 16, Sre: 18
KEHF SRES
663
gibi bir beerim. u farkla ki bana, lhnz,

ancak tek ilahtr. diye vahyolunuyor. Artk kim Rabbisiyle buluacan umuyor ve
bekliyorsa, doru, yerinde, salam ve slaha

dnk iler yapsn ve Rabbisine ibadette hi
bir eyi Ona ortak komasn.
32. yetler, Hz. Zlkarneynin meden dnya

iinde dou, bat ve kuzey veya kuzeydou istikametinde byk fetihler yapp, deniz, ller ve
da sralar gibi tabi snrlara kadar ilerlediini aka ifade buyurmaktadr. Kurn, Ashab-
Kehf kssas ve bahe sahipleri temsilinden sonra
gelen Hz. Musann Hz. Hzrla olan seyahatinin
ardndan Hz. Zlkarneyni anmakla, bu kssalara
bir nokta koyar. Bundan daha nemli olan ise,
iman hareketinin, mkemmel ve salih insanlarca
temsil edilmesi gerektiidir. Onu zellikle Allah
Raslnden sonra temsil edenler ve edecekler,
her bakmdan doru, gvenilir ve Allah Raslnn misyonuna, phesiz peygamberlik dnda,
tam vris kimseler olmak mevkiindedirler.
anlalyor ki, bu srede anlatlan kssalarn hir

Zamanda dnya leinde cereyan edecek hadiselerle ok yakn mnasebeti vardr.
Hz. Zlkarneynin yapt set hakknda da

farkl grler mevcuttur. Bazlar, onu Hazar
Denizi ile Karadeniz arasnda aram, bazlar
Maverannehirle Moollar lkesi arasnda, Buhara yaknnda Demir Kap olarak grm, daha
baka bazlar da in Setti olarak deerlendirmilerdir. Burada nemli olan, Yecuc ve Mecucun,
yani vah, apulcu ve istilc kavimlerin meden
dnyaya saldrlarna kar bir zaman bir settin
yaplm olmasdr. Eer bu kavimlerin son saldrs, 13nc asrn ilk yarsnda slm dnyasn ve Orta Avrupaya kadar da Avrupay ineyen Mool aknlar deilse ki, yetlerden (Kehf
Sresi/18: 99; Enbiy Sresi/21: 96) ve ilgili baz
hadislerden olmad anlalyor meden dnya, gelecekte tarihin en byk ykmna ahit
olacak demektir. Eer 94nc yette geen set
kelimesinin manev bir arm da varsa, yani,
en azndan iar olarak Kurn manev bir setten
de sz ediyorsa, bu takdirde, bu son ykmdan
nce manev bir settin yaplm olacan da syleyebiliriz.
Baz hadis-i eriflerde, her Cuma Kehf Sresinin bandan ve sonundan 10 yet okuyann
Deccal errinden emin olaca buyurulur. yle
33. Bu yet, ok byk bir tehdit ve pek ok

ikaz ihtiva etmektedir. Her eyden nce u bilinmelidir ki, bir insann yaptnn gzel olduunu dnmesi, onun gzel olduu mansna
gelmez. Gzel olan, Allah katnda makbul olup,
dolaysyla Onun gzel grd ve gzelliini
ilan ettiidir. Bu sebeple, gzel iler yapmak ve
yaptn gzel yapmak ilme, yani hangi iin ve
onu ne ekilde yapmann Allahn rzasna uygunluunu bilmeye dayanr. Bu da, ya her tercihte, her ite, tutulan her yolda iyi ile kty,
doru ile yanl, gzel ile irkini bilme ve ayrt
edebilme ilim, basiret, feraset ve kabiliyetine sahip olmaya, ya da bunlara sahip bir rehbere tbi
olmaya baldr.
yetin ilk blm pek ok hususa parmak
basmakta ve pek ok ikaz ihtiva etmektedir. Ksaca:
Kfirler ve mrikler, dnya hayatnda, dnya hayat adna birtakm gzel eyler yapabilirler. Fakat bu yaptklarnn hirette de geerli olmas imana baldr. Dolaysyla iman
olmadka ne yaparlarsa yapsnlar, dnyadaki
gzel ilerinin hirette onlara hi bir faydas
olmayacaktr.
Allah yolunda alan, inancnda, muamelelerinde samimi, sz ile z birbirine uyan ve
kurundan dklm duvar gibi birbirlerine
tutkun mminler var olduka, inkrclar ne
yaparlarsa yapsnlar, btn yaptklar sonunda boa gidecektir.
Tarihte inanmayanlarn stn olduklar zaman paralar bulunabilir; fakat bunlar geicidir ve niha kbet, hirette mutlaka, ama
dnyada da yine mminlere aittir.
664
MERYEM SRES
Cz: 16, Sre: 19
304
19. MERYEM SRES
ekkede, byk ikencelere urayan mminlerden byk bir ounluun Allah

Raslnn risaletinin 5inci ylnda muvahhid
Hristiyan bir kral tarafndan ynetilen Habeistana hicretinden nce nazil olmutur. Kurey,
Abdullah ibn Rabia ve Amr ibn s bu mminleri iade etmesi iin Habeistana gndermi,
Kraln muhacirlere inanlarnn mahiyetini ve
Hz. sa hakkndaki inanlarn sormas zerine,
muhacirler arasnda bulunan Hz. Cafer ibn Eb
Talip cevap olarak bu srenin 35inci yetine
kadar olan ilk blmn okumutur. Srenin
ilk blmnde Hz. Zekeriya, Hz. Meryem ve
Hz. sa hakkndaki gerekler aklanrken, daha
sonra, hayat hicretlerle gemi bulunan Hz. brahime temas edilmekte, ardndan Peygamber
Efendimizin nceki peygamberlerden farkl bir
yol izlemedii beyan buyurulmakta, son olarak
da, Allah Raslnn slm teblii karsnda
mriklerin ortaya koyduklar kt tavr iddetle tenkit edilmekte ve Sre boyunca olduu
gibi, Srenin sonunda da mminler hem teselli
edilmekte, hem de niha baarnn kendilerine
ait olaca, gkte ve yerde kalblere kendileri iin
sevgi konaca mjdesi verilmektedir.
smini Hz. Meryemden alan Sre, 98 yettir.

1. Kf-H-Y-Ayn-Sd.
2. Bu, senin Rabbinin, kulu Zekeriyaya
olan ltf u ihsanna dair bir bahistir:
3. Bir defasnda Zekeriya, Rabbisine gizlice
niyaz etmiti.
4. yle demiti O: Rabbim, kemiklerim
zayflayp inceldi; bam, ihtiyarlktan beyaz alevler gibi tututu; ve ben Rabbim,
Sana hangi konuda dua etmisem hi mahrum ve bedbaht olmadm.
5. Dorusu, arkamdan bana miras olacak
yaknlarmdan tr endieliyim. Karm da

ksrdr. Ne olur, bana ltf u kereminden
bir yakn (bir oul) nasip et.
6. Bana miras olduu gibi, Yakup Ailesine de miras olsun. Ve Rabbim, Onu kendisinden raz olacan bir kul eyle.1
7. (Allah, melekler vastasyla) Ey Zekeriya! (diye vahyetti): Sana ismi Yahya olacak bir oul mjdeliyoruz. Bu ismi daha
nce kimseye vermedik (ve Ona bahedeceimiz stn niteliklerle daha nce kimseyi
vmedik).
8. Zekeriya, (hayret iinde) Rabbim, karm
ksr, ben ise iyice ihtiyarlamken benim
nasl, hangi yolla ocuum olacak?! diye
sordu.
Cz: 16, Sre: 19
MERYEM SRES
9. (Allah, melek vastasyla) Olacak, (Allah ne dilerse yapar)! buyurdu. (Melek, devamla) dedi: Rabbin diyor ki, Bu, Benim
iin pek kolaydr. Nitekim seni de yoktan
var etmitim.
10. Zekeriya, Rabbim, bana ak bir emare, bir almet ltfet! dedi. Allah buyurdu:
1. Cenab- Allah (c.c.), baz szleri kullarndan

nakleder ve hadiseleri anlatrken, ok defa o szleri yalnzca lfzlaryla, hadiseleri de bir nakilci
gibi deil, szleri lfza yansmayan, yanstlamayan, fakat niyette ve kalbde yer alan yanlaryla,
hadiseleri de onlardan gerekli ders karlacak ekilde, hadisenin anlam ve sebepleri, ayrca kahramanlarnn niyetleri, durular, konumlar, statleri, hadisedeki yerleri gibi faktrleri de nazara
alarak nakleder. Bu sebeple, ayn sz ve hadiselerin Kurnn deiik yerlerinde deiik lfzlarla nakledildiini grrz ki, buradaki farkllkta
szn nakledildii yerde ele alnan konunun da
phesiz tesiri vardr. Hz. Zekeriyann sz konusu duas, l-i mran Sresi 38inci yette, Rabbim, bana katndan tertemiz, hayrl bir nesil
ltfet. phesiz Sen, dualar hakkyla iitensin.
eklinde gemektedir. Dolaysyla, Onun yakndan kasdnn bir oul olduunu anlyoruz.
Hz. Zekeriyann istedii vrisin neye miras olaca mfessirler arasnda tartlmtr.
Bazlar, Biz peygamberler miras brakmayz.
Bizim braktmz sadakadr. hadis-i erifinden hareketle, bunu Onun peygamberliine
miraslk olarak deerlendirmitir. Fakat bu,
665
Sana emare, (dilin zikir ve tesbihe dnerken) insanlarla tam gn konuamamandr.

11. Bunun zerine Zekeriya mbetteki blmesinden halknn karsna kt ve onlara,
Sabah akam Rabbinizi ann, Onu tesbih
edin! diye iarette bulundu.
peygamberliin babadan oula mirasla devredilmedii gereine ve Hz. Zekeriyann duasndaki

Ve Rabbim, onu kendisinden raz olacan bir
kul eyle. dileine uygun dmedii iin ok kabul grmemitir. Fahreddin er-Raz, sz konusu
mirasln Hz. Zekeriyann malna miraslk
olduunu benimser ve yukarda meali verilen
hadis-i erifin buna mani tekil etmedii, nk
Hz. Zekeriya ve istedii vrisin durumunun bir
istisna tekil edebileceini belirtir. Hz. Zekeriyann bir neb-rasl olduunu dndmzde,
bu mirasln, eer Raznin savunduu gibi
Hz. Zekeriya ve istedii vrisin durumunu bir
istisna olarak grp mala miraslk olarak da
kabul etsek bile, Onun misyonuna miraslk
olduu gr herhalde daha tercihe ayandr.
Peygamberin misyonuna, vahiy alma dnda
miras olunabilir. limler, byk mridler,
peygamberlerin vrisleridir. Bununla birlikte
Cenab- Allah, Hz. Zekeriyaya bahettii olu
Hz. Yahyay byk bir neb-rasl klm, Ona
daha nceden kendileriyle bakalarn vmedii
birtakm stn nilelik ve meziyetler bahetmitir (bkn. l-i mran Sresi/3: 39; bu sre 12 ve
15inci yetler).
666
MERYEM SRES
12. (Derken Yahya dodu ve Cenab- Allaha muhatap olacak aa gelince, kendisine emrettik:) Ey Yahya! Kitaba (Tevrat)
var gcnle sarl! Daha ocukken Ona
derin ve doru anlay, hikmet ve firaset
bahetmitik.
Cz: 16, Sre: 19
305
13. Yine Ona, tarafmzdan byk efkat

ve merhametle birlikte saffet, samimiyet ve
tertemiz bir gnl ihsan ettik. O, gnahlardan ok saknan bir insand.
14. Annebabasna kar da ok iten ve
ok iyi davranan hayrl bir evltt; hibir
zaman zorba ve isyankr biri olmad.
15. Selm olsun Ona doduu gn de, vefat
ettii gn de ve diriltilip kabrinden kalkaca gn de.
16. (Ey Raslm,) Kitapta Meryemi2 de
an. O, ibadet ve tefekkr iin ailesinden ayrlp, Mabedin douya bakan bir odasna
ekilmiti.
17. nsanlarla arasna perde ekerek kendisini tamamen ibadet ve tefekkre vermiti
ki, bir gn ona Ruhumuzu gnderdik de,
Ruhumuz kendisine tastamam bir insan
eklinde grnd.3
18. Meryem irkildi ve Ben dedi, senden
Rahmna snrm, eer Allahtan korkup,
gnahlardan saknan bir kimse isen.
19. Ben diye cevap verdi Ruh, sadece
Rabbinin bir elisiyim; Onun sana tertemiz
bir erkek ocuk ihsanna vastalk yapmak
iin geldim.
20. Meryem, Benim nasl ocuum olabilir ki? dedi hayretle, bana hibir (erkek)
insan eli dokunmad; sonra ben iffetsiz bir
kadn da deilim!
21. Ruh, Hakkndaki takdir budur dedi
(ve ilave etti): Rabbin, Bu, Benim iin ok
kolaydr. buyuruyor. nk Biz Onu, (do-
umuyla) insanlara (kudretimiz iin) apak

bir iaret ve delil, (risaletiyle de) tarafmzdan
bir rahmet, bir nimet klacaz. Artk bu,
hkme balanm ve olup bitmi bir itir.
22. Meryem, ocua hamile kald ve bu haliyle uzaka bir yere ekildi.
23. Derken, doum sancs Onu bir hurma
aacna dayanmaya zorlad. (Evlenmeden
ocuk sahibi olmay insanlara nasl anlatacann endieleri iinde) Keke dedi, bu
i bama gelmeden nce leydim de, ad
san unutulup gitmi biri olaydm!
24. (Bir ses,) alt tarafndan ona seslendi:
zlme; bak Rabbin senin alt tarafnda
akar bir su meydana getirdi.
25. Haydi, u hurma aacn da kendine
doru silkele de, zerine olmu, taze hurmalar dklsn.4
Cz: 16, Sre: 19
MERYEM SRES
2. Hz. Meryem, son derece iffetli, tertemiz ve

her trl irkin halden uzak bir kadnd. Annesi,
kendisini Mabede adam bulunduundan Mabedin hizmetini grr, orada namaz, dua, secde,
kr ve tefekkrle megul olurdu. Kalbinde meleklerin ilhamlarn hissederdi. Kurn- Kerim,
Onu Efendimizden nceki kadnlk lemi iinde
iki byk rnek kadndan biri olarak anarken
(Tahrim Sresi/66: 12), Peygamber Efendimiz
(s.a.s), Cennet kadnlarnn efendisi drt kadndr: Hz. Asya (Firavunun zevcesi), Hz. Meryem,
Hz. Hatice ve Hz. Fatma. buyurmulardr.
(Buhar, Enbiy, 45)
3. Ek 13te akland zere ruh, hem madd hem
manev hayatn kaynadr. Bu sebeple Kurn,
vahiy ve vahiy melei Hz. Cebraili de zaman
zaman ruh olarak tavsif buyurur. Hz. Cebrailin
ruh olarak anlmasnn bir sebebi de, meleklerin
btnyle nran varlklar olmasdr.
Mfessirlerin ounluu, Hz. Meryeme tam
bir insan eklinde grnen ruhun Hz. Cebrail (a.s.) olduu grndedir. Kurn- Kerim,
Hz. Cebrailden Rhul-Kuds (Kudsiyet Ruhu)
(Nahl Sresi/16: 102) ve Rhul-Emn (her bakmdan Gvenilir Ruh) (uar Sresi/26: 193)
olarak da sz eder. Hz. Meryeme grnen ruh,
aada gelecek 19uncu yette kendisini Allahn
bir elisi olarak takdim ederken, Kurn da Hz.
Cebrail iin kerim bir eli tabirini kullanmaktadr (Hkka Sresi/69: 40).
Bu yette anlatlmaya balayan hadise, l-i
mran Sresi 4547nci yetlerde de nakledilir.
O yetlerde, meleklerin Hz. Meryeme Hz. say
mjdelediinden bahsedilir. Burada ise, sadece
ruh anlmakta ve o, Allahn Hz. Meryeme tertemiz bir oul hediyesine bir bakma sebep olma
fonksiyonu grmektedir. Bilindii gibi melekler,
Cenab- Allahn kevn (yaratlla ilgili) icraatn
alklar, ona sebep olma vazifesi yaparlar. Melekler mjdeyi seslendirirken, Hz. Cebrail olduu
ifade edilen ruh da grevini yerine getirmektedir.
(Kr., Meric Sresi/70: 4, not 1)
nciller, Hz. Meryemin daha sonra marangoz
Yusufla evlendiini ve ondan erkek ve kz ocuk-
667
lar olduunu yazar. Fakat bunu kabul etmek biraz

zordur; nk Hz. Meryem gibi iffet bidesi ve
kendisine erkek eli dememiken Hz. sa gibi bir
peygambere anne klnm bir kadnn daha sonra
evlenmi olmas, akla ok yatkn gelmemektedir.
Bu yette, ruhanlerin temesslne, yani iki
boyutlu cisim giyerek grnmelerine ve ruh arma kabilinden, ruhlarla mnasebet kurulabileceine de iaret vardr. Fakat bu ruh arma ve
mnasebet kurma, modern dnyada bazlarnn
yapt gibi bir oyun, illzyon, aldanma ve arlan ruhlar yerine, onlar gibi grnen inansz cinler veya eytanlara oyuncak olma eklinde deildir.
Muhyiddin ibn Arab gibi zatlar, ruhlarla grebilirlerdi. yetler, ilim yoluyla da bunun ksmen
mmkn olabileceine dikkat ekmekte ve ilmin
bu hususta ulaabilecei son noktaya parmak basmaktadr. (Bkn., Szler, Yirminci Sz )
4. Baz mfessirler, Hz. Meryeme seslenenin
Ruh olduu grnde ise de, bazlar konuann
o anda domu bulunan bebek sa olduu, Hz.
Meryemin ayak ucunda suyun bir mucize olarak
birden beliriverdii ve hurma aacnn ise aslnda
kuru olup, yine bir mucize eseri birden yeererek
taze hurmalar verdii dncesindedirler. Bu mfessirler, yette konuann Ruh olduuna dair bir
iaret bulunmadna, buna karlk, aada gelen
29uncu yette Hz. Meryemin kendisine yneltilen sorulara cevap vermesi iin kucandaki bebeyi iaret ettiine ve Onu buna sevkedenin de,
24, 25 ve 26nc yetlerdeki konumalar yapann
bebek olmu olabileceine, yani Hz. Meryemin
onun konumasna ahit olduktan sonra, kendisine sorulan sorulara cevap vermesi iin bebee iarette bulunmu olabileceine dikkat ekmektedirler. Peygamber Efendimizin doumunda pek ok
mucizelere ahit olunmas gibi, bir peygamberin
doumunda mucizelerin grlebilecei elbette inkr edilemez. u kadar ki, hurma aac birden yeermi ve akar su birden ortaya km olsun veya
olmasn, Mminn Sresinin 50nci yetinden,
Hz. Meryemin snd yerin zerinde rahata
kalmaya elverili, aal, gzel ve sular bulunan
bir tepe olduunu reniyoruz.
668
MERYEM SRES
Cz: 16, Sre: 19
306
26. Artk ye i, gzn aydn olsun. Herhangi bir insana rastlayacak olursan, iaretle Ben, Rahmn iin oru adadm. O
bakmdan, bugn kimseyle konumayacam! dersin.
27. Meryem, ocuu kucana alp, Onunla
birlikte toplumuna geldi. Meryem, dediler, gerekte sen grlmedik bir i yaptn!
28. Ey Harunun kz kardei,5 baban kt
bir adam deildi, annen de iffetsiz deildi.
29. Meryem, (bana deil, Ona sorun mansnda) ocua iaret etti. Beikteki bir
bebekle nasl konuabiliriz ki? dediler.
30. Bebek dile geldi ve konumaya balad:
(nce unu belirteyim ki) ben, Allahn bir
kuluyum.6 O, takdir buyurdu ki, bana Kitap
verecek ve beni bir peygamber yapacaktr.
31. Her nerede bulunursam bulunaym,
beni insanlarn faydalanmas adna hayr
ve bereket sebebi yapt; ve hayatta kaldm srece bana namaz klp, (imknm
olursa) zekt vermeyi ve onlar insanlara
emretmemi takdir buyurdu.7
32. Yine beni, anneme kar ok iten, ok
iyi davranan iyi bir evlt kld ve beni asla
zorba ve hayrsz bir bedbaht yapmad.
33. Doduum gn de, leceim gn de
ve diriltilip yeni bir hayata iade edileceim
gn de bana selm olsun.
34. te, hakknda (Yahudilerin ve Hristiyanlarn) pheye dp tartageldikleri
Meryem olu sa ile ilgili hak sz budur.
35. Allah iin ocuk edinme gibi bir ey
asla sz konusu olamaz; O, (yaratlma ait
bu tr zelliklerden) mutlak manda mnezzehtir. Bir eyin olmasna hkmettii
zaman ona sadece Ol! der ve o da oluverir
(olma srecine giriverir).
36. phe yok ki Allah, benim de Rabbim,

sizin de Rabbinizdir; o halde Ona ibadet
edin. Bu, (zerinde yrnmesi gereken)
doru bir yoldur.8
37. Ne var ki, bilhare gruplar (Yahudiler
ve Hristiyanlar) Onun hakknda ihtilfa
dtler. Btn gereklerin meydana kp,
hesaplarn grlecei byk bir gnn durumasndan dolay vay kfredenlerin balarna geleceklere!
38. Huzurumuza gelecekleri o gn neler
iitecek, neler grecekler! (nkr ettikleri
gerek btn aklyla ortaya kacak.)
Ama (Allah hakknda irk ve benzeri yanl
inanlar besleyerek en byk zulm ileyen)
o zalimlere o gn grp iittikleri artk hi
fayda vermeyecek ve onlar apak bir kayba
urayacaklardr.
Cz: 16, Sre: 19
MERYEM SRES
5. srail Oullarnda hayrl kimselerin isimleri

ocuklara verilir, ocuklar bu kiilere nisbet edilirdi. Ayrca, bir insan, atalar arasnda hayrl ve
tannm birine nisbet edilerek de anlrd. Kavminin Hz. Meryeme Ey Harunun kz kardei!
diye seslenmesinde her iki durum da sz konusu
olabilecei gibi, ar basan gr, Hz. Meryemin
Hz. Harun soyundan olduudur.
6. Tertemiz bir kadndan babasz domu bulunan, yani douuyla mucize olan bir insann
etrafnda daha sonra farkl mlhazalarn rlebilecei aktr ve nitekim Hz. sa (a.s.), yeryznden alnmasnn zerinden ok gemeden
haa Tanrnn olu, Tanrnn kendisi, annesi
Hz. Meryem de, bir yandan bilhare bir beerle
evlenip ocuklar sahibi olduuna inanlrken, dier yandan yine bir tanr ve tanr annesi olarak
grlmeye balanmtr. Cenab- Allah (c.c.), beikte iken konuturduu Hz. sa ile bu konudaki
gerei ta batan ortaya koymakta, yani Ona,
her eyden nce Allahn bir kulu olduunu
syletmektedir. Nasl slmn ahadet ederim
ki baka ilh yok, sadece Allah vardr ve yine
ahadet ederim ki, Muhammed Allahn kulu
ve Rasldr. eklindeki ana umdesinde, Hz.
669
Muhammed aleyhissalt vesselmn nce kul,

sonra rasl olduu vurgulanyorsa, ayn ekilde,
Hz. sa da nce kul, sonra Kitap sahibi bir rasl
olduunu vurgulamaktadr. Beikteki ocuun
henz Kitap almad ve rasl de olmad aktr; fakat O, hakkndaki gerei aklamakta,
byle olacan bildirmektedir.
7. Bu almada yeri geldike vurguladmz
gibi, btn peygamberler ayn inan, ibadet,
yaay ve ahlk esaslaryla gelmi ve gelien
zamanla birlikte deien artlarn getirdii yeni
hkmler, hep bu esaslar zerine bina edilmitir.
Peygamberlerin mesajlar arasndaki farkllklar
da, ite sadece bu deien hkmlerdedir. Hz. sa
da (a.s.), nce Allahn varlk ve birliini, sonra
kendisinin Onun kulu ve rasl olduunu tebli
etmi, ibadet adna da iki ana temel olarak namaz
ve zekt ne karmtr.
8. Bu szn de Hz. saya ait olduu anlalmaktadr. nk ayn sz, Onun azndan l-i mran 51inci yette ayn lfzla nakledilmektedir.
Aklama iin bkn. l-i mran Sresi/3: 51, not
10. Bu yetle birlikte hemen arkadan gelecek
37nci yet, ok yakn lfzlarla Zuhruf 6465te
de gemektedir.
670
MERYEM SRES
39. (Raslm,) onlar artk haklarnda hkmn verilip uygulamaya konaca ve her
eyin bitmi olaca o hasret ve pimanlk
gnyle uyar. Onlar, tam bir gaflet iindedirler ve iman etmemektedir onlar.
Cz: 16, Sre: 19
307
40. uras bir gerek ki, yeryzne ve yeryznde bulunan btn uurlu canllara sonunda Biz vris olacaz ve onlarn hepsi neticede Bizim huzurumuza getirileceklerdir.
41. imdi de Kitapta brahimden bir bahis
a. O, gerekten zsz doru bir insand, bir peygamberdi.
42. Bir zaman geldi, atas (zere),9 Babacm dedi, niin iitmeyen, grmeyen
ve sana hibir faydas olmayan putlara tapyorsun?
43. Babacm! nan ki, sana ulamayan
bir ilim geldi bana; o halde ne olur bana
tbi ol da seni dmdz ve asla saptrmayan
bir yola ynelteyim.
44. Babacm! (Putlara tapman iin yapt davete uyarak) sakn eytana ibadet
etme; gerekten eytan, Rahmna isyan
iindedir.
45. Babacm! Bu gidile o Rahmndan
sana bir cezann gelip dokunmasndan ve
neticede eytana tam bir dost, onun elinde
bir let olmandan korkuyorum.
46. Ne o brahim? dedi atas: Yoksa sen
benim ilhlarmdan yz m eviriyorsun?
Eer bu iten vazgemezsen, bilesin ki seni
talatp ldrrm. yle uzun bir mddet
buralardan uzak dur, seni gzm grmesin!
47. brahim, Madem yle, hoa kal! dedi,
Allah sana salk ve afiyet versin. Senin
iin Rabbimden balanma dileyeceim. O,
bana kar hep ltufkr olmutur.
48. (Ey atam ve ey halkm), imdi siz-
den ve Allah brakp da ilhlatrdnz

ve kendilerine dua edip yalvardnz her
eyden uzaklayorum; ben, sadece Rabbime dua edip yalvarrm. mit ediyorum ki,
Rabbime kar duamda mahrum ve bedbaht
olmam.
49. Bylece brahim onlardan ve Allah brakp da ilhlatrdklar ve kendilerine dua
ettikleri her eyden ayrld. Biz de kendisine
shak ve Yakubu armaan ettik. Onlarn
her birini peygamber kldk.10
50. Onlara rahmetimizden daha pek ok ihsanlarda bulunduk ve dillerde onlar iin hayrl, gzel ve yce bir nam braktk.11
51. Kitapta imdi de Musadan sz et. Gerekten O, bizzat Allah tarafndan seilip ihlsa erdirilmi bir kuldu; byk bir rasl ve
neb idi.12
Cz: 16, Sre: 19
MERYEM SRES
9. zer hakknda bkn: Enm Sresi/6: 74, not

15; Tevbe Sresi/9: 114, not 24.
10. Bilindii gibi Hz. Yakup (a.s.), Hz. brahimin (a.s.) olu deil, Hz. shaktan (a.s.) torunudur. Hz. brahimin dier bir olu Hz. smaildir
(a.s.). Burada Hz. smailin deil de Hz. shak
ve Hz. Yakubun zikredilmesi, bundan nceki
iki sre olan sr ve Kehf sreleriyle birlikte bu
srede de mihver konu etrafnda Kitap Ehline
(Yahudiler ve Hristiyanlar) atflarda bulunulmasdr. Bilindii gibi Yahudiler, Hz. Yakubun
12 olundan gelmilerdir.
Hz. brahimin burada anlatlan atas ve halkyla olan mcadelesinin ayrntlar iin bkn:
Enm Sresi/6: 7484.
11. Kurn, burada Hz. brahimi bilhassa Habeistan hicreti mnasebetiyle Mslmanlar teselli
etmek, kalblerini daha nemli bir hicrete hazrlamak ve bylece hicretin nemini de nazarlara
sunmak iin anmaktadr.
G, yaratld gnden bu yana hi durmak bilmeyen insanolu iin umum manda, insanlar arasnda sekinlerden sekin
aydnlk ordusu kudsler iin de husus manda ve ayn zamanda medeniyet tarihini de
yakndan alkadar eden nemli bir mefhumdur.
Evet, bir tarafta anne karnndan ocuklua, ocukluktan delikanllk ve olgunlua,
derken yallk ve lme urayarak upuzun
bir sefere km gariplerden garip insan fertleri, dier yanda elindeki mealeyle alara
k saan, eitli devirlere mhrn basan,
at nurlu yolda arkasna denleri hep medeniyetin ahikalarnda dolatran, sinesinde
tututurduu kvlcmlarla kendine gnl
verenlerin ruhlarn aydnlatp onlar iman
ve mit kuanda lmszle hazrlayan,
aydnlk dnceleriyle karadeliklerin ehrelerinde cennetlere ait k ve renk cmb kararak karanlklarn ve karamsarln
hkmettii ayn noktalarda mit fidanlklar
meydana getiren yce rehber ve yksek kametler, hep birer yolcudurlar ve btn bir
hayat boyu g edip dururlar.
671
Bir hakikatn deiik esas ve ynlerinden

ibaret olan iman, g (hicret) ve cihad lsnn Kutlu Beyanda ekseriya pepee zikredilmesi, bu meselenin ne denli ehemmiyet
arzettiinin en parlak delilidir. nanma, hicret
etme ve inanc urunda verecei mcadeleyi
bu yeni iklimde yeni muhatap ve yeni artlara gre durup dinlenmeden devam ettirme..
ite kudslerin sabah-akam bavurageldikleri musluklu hzr emesi! Bu emeden
kana kana ienler, inanla gerilecek ve karanlk bucaklara durmadan kvlcmlar salacaklardr; yollar sarpa sarp evreyi terslikler, yanllklar, cahiliye duygu ve tutkular
alnca da mal-menal, yurt-yuva, evld yale
bakmadan bir baka diyar deyip yeniden
yolculua kacaklardr.
teden beri her yeni dnce doduu
muhitte hor karlanp aleyhinde kampanyalar oluturulmasna karlk, o dnce ve
onu temsil eden ahslar ocukluk ve genlikleriyle bilmeyen bir baka muhit, ok defa
onlara kucak am ve destek olmutur.
Bu itibarla, her kudsnin kaderinde deimez u izgiler deta bir ortak noktadr:
nce iman ve ak, sonra ynlar saran yanllk ve inhiraflara kar mcadele, sonra da
gerekirse insanln mutluluk ve saadeti urunda yurtyuva her eyi feda ederek, baka
aina gnller aramak zere yeniden yollara
dklmek...
Hemen her yeni dirilite bu iki esas ve iki
merhale ok nemlidir. Birinci merhale, ferdin ahsiyet kazanmas, inanla ahlanp akla gerilmesi, nefis ve benliini aarak Hakkn
zt kabul etmez klesi olma merhalesidir. Bu
merhaledeki cihad, btn buutlaryla nefsin
dmenlerine kar, benlii yenmeye ynelik
ve insann kendisini yeniden ina etmesiyle
alkaldr. Bu itibarla da cihadlarn en by Cihad- Ekberdir. kinci merhalede
ise, her gnlde bir kor, bir alev haline gelen
inancn aydnlk tufan, artk evreye eitli
dalga boylarnda ualar yaymaya balar. ok
defa bu safhann tahakkukuyla beraber hicret de gelip kapya dayanr.
672
MERYEM SRES
Aslnda, bu devreye kadar geirilen safhalarda dahi ruh plannda bir hicretten bahsetmek her zaman mmkndr: nsan, iinde
bulunduu durumdan olmas gerekli olan duruma, hareketsizlik ve danklktan aksiyon
ve sisteme, donmuluk ve bozulmuluktan
kendini yenilemeye, binbir gnahn boucu
atmosferinden ruh ve kalbin hayat derecesine
ykselme gibi hususlarn hemen hepsinde bir
hicret mans vardr ve bu manlarda o, hep
hicret edip durmaktadr. Kanaatimizce, ikinci
hicretin fonksiyonunu tam eda edebilmesi de,
birinci merhaledeki hicretlerin yaplp yaanmasna baldr. Nefsinden kalbine, cisminden ruhuna, d atafatlardan vicdanndaki
ihtiama, znden zne hicrette baarl
olanlar, br hicret ve tesinde de baarl
olurlar. Bunu tam temsil edemeyenler, ok
defa dier hicret ve ona bal olanlar da kusursuz temsil edemezler.
Bu manda hicret, ilk defa, insanlk semasnn aylar, gneleri saylan Hz. brahim,
Hz. Lt, Hz. Musa, Hz. sa gibi yce kametler tarafndan balatld; sonra da bu aydnlk
yolun esiz rehberi, nsanln ftihar Tablosu, zaman ve meknn Efendisi bu yoldan
yryp gitti. Kapy da Kyamete kadar arkadan gelenlere/geleceklere ak brakt...
Hak yolunda ve Hakkn hatr iin yaplan hicret o kadar kutsaldr ki, mal ve canlarn inandklar dava ve o davann esiz temsilcisi urunda feda eden kutlulardan kutlu
bir cemaatin, en ok sevilip takdir edildii
noktada, daha deiik sfat ve unvanlarla
deil de muhacir unvanyla yad edilmesi ne kadar manidardr! Hatt bu kudsler
dnemine bir tarih balangc aranrken,
Nebnin doumu, peygamberlikle ereflendirilmesi, Medine halknn bu yce davaya
omuz vermesi, Bedir harbi, Mekke fethi gibi
her biri ayr bir prlanta olan bunca hadise
Cz: 16, Sre: 19
iinde tarih balangc olarak hicretin seilmesi, zerinde hassasiyetle durulmaya deer
nemli bir mevzuudur.
Bir kere, yksek bir mefkre urunda g
eden her fert, hayatnn her lahzasnda, ge
sebep tekil eden yksek gayenin basksn
vicdannda hissedecek ve hayatn bu yksek duyguya gre dzenleme mecburiyetini
duyacaktr. Ayrca, ocukluk ve genlik dnemleriyle alkal horlayc nazarlardan kurtulmas, rahat ve endiesiz hareket etmesi de
ancak bu mukaddes gle tahakkuk edebilecektir. Zira kim olursa olsun, ocukluk ve
genlik dnemini geirmi olduu evrede o
devreye has, hasmlar tarafndan baz yanlarnn tenkit edilmesi ihtimaline karlk,
hicretle gerekletirilen yeni muhitte, prl
prl hali, tertemiz dnceleri, badndrc fedakrlklaryla devaml takdir edilen biri
olacaktr. ster bunlar isterse baka faktrler olsun, teden beri tarihte devir apdevir kapayanlar ve byk bir lde tarihin
akn deitirenler hep muhacir kavimler
olmutur.
Sosyologlarn tesbitine gre, yeryzndeki
medeniyetlerin hemen hepsi g eden fert ve
cemaatler tarafndan kurulmutur. Toynbee,
gebelerin kurduu yirmiyedi medeniyetten
bahseder ki, bu da hemen hemen alar boyu
yeryznde gebe hakimiyeti demektir.
Kendini rahata, rehavete kaptrmam, her
an her eyden ayrlmaya hazr, verecei mcadelenin douraca skntlar nceden yaamaya alm ve bir asker gibi her an sefer
emrini bekleyen bu dinamik ruhlarla mcadele etmeye ve onlar silip gemeye kimsenin
gc yetmeyecektir. (Fethullah Glen, Sznt, Ekim 1985)
12. Rasl ve nebnin mans ve aralarndaki fark

iin bkn: l-i mran Sresi/3: 81, not 16.
Cz: 16, Sre: 19
MERYEM SRES
308
673
58. Btn bu zatlar, Allahn kendilerine

hususi nimet (Kitap, nbvvet, doru dnp doru karar verebilme kabiliyeti ve
hikmet) bahettii peygamberlerden, dem
neslinden, Nuh ile birlikte Gemide tadklarmzn soyundan, brahim ve srailin
(Yakup) evltlarndan ve hidayete erdirip
setiimiz kimselerdendir. Onlar, kendilerine Rahmnn yetleri okunduu zaman
alayarak secdeye kapanrlard.15
59. Ama onlardan sonra yle bir nesil geldi
ki, namaz nemsemeyip zayi ettiler ve (kadn, evlt, altn-gm, mal, makam, kazan gibi dnyalklara kar) ar tutkulara
tbi olup, (Allah yolunda almay terk ettiler). Bunlar, (gittikleri yolun sonunda kendilerini bekleyen) helk ukuruna derek
cezalarn greceklerdir.16
60. Ancak, bu nesiller iinde de tevbe edip
(gittikleri yoldan vazgeen ve) iman ederek,
imanlar istikametinde salam, doru, yerinde ve slaha ynelik iler yapanlar, evet
bunlar Cennete girecek ve hibir ekilde
hakszla uratlmayacaklardr.
52. Biz Ona Tur Dann sa tarafndan

seslenmi13 ve kendisiyle hususi konumak
zere Onu huzurumuza almtk.
53. Kardei Harunu da neb ve yardmc
olarak ltf u keremimizden Ona ihsan etmitik.
54. Kitapta smaili de an. O, szne sadk
bir insand; rasld, neb idi.
55. Ailesi bata olmak zere halkna namaz ve zekt emrederdi. Rabbi katnda rza
mertebesine ulam bir zatt.
61. Sonsuz nimet ve ebed mutluluk cennetlerine ki, Rahmn o cennetleri kullarna o
kullar onlar grmeden ve onlarn idraklerinin tesinde olarak vadetmi, (o kullar da
bu vade inanmlardr). Onun vadi, mutlaka yerine gelir.
62. Onlar, orada bo ve anlamsz szler
iitmez, sadece selmet, emniyet ve huzur
szleri duyarlar. Sabah ve akam kendilerine
sunulacak ziyafetler de hazrdr.
56. Kitapta drisi de zikret. Dorusu O da,

z-sz dosdoru bir insand, bir neb idi.
63. O Cennet ki, Biz ona kullarmz iinde

kalbleri Bize kar saygyla dopdolu olan,
gnahlardan, dolaysyla azabmzdan kanan ve tertemiz kalabilenleri vris klarz.
57. Biz Ona yce bir makam verdik ve Onu

yce bir mekna ykselttik.14
64. (Cebrail dedi ki: Ey, skntlar iinde

teselli ve kendisine sorulan sorulara cevap
674
MERYEM SRES
Cz: 16, Sre: 19
bekleyen ve vahiy gecikti diye gnl daralan

Rasl!) Biz (melekler), ancak Rabbinin emri
olursa ineriz. nmzde bulunan, arkamzda kalan ve bu ikisi arasnda yer alan (btn
zaman ve mekn, bu zaman ve mekn iinde dn, yarn, bugn yaptmz her ey)
Ona aittir. Sonra, senin Rabbin asla unutkan deildir (ve seni de unutmamtr).
13. Hz. Musa (a.s.), ailesiyle birlikte Medyenden

Msra giderken, Tur Dann gneyine geldiinde bir ate grm, ona yaklanca, Ben,
senin Rabbinim! sesini iitmiti (T-H Sresi/20: 101102). Gneyinde durduu daa ynn dndnde, Hz. Musaya gre sesi iittii
dan dou taraf Onun sana dyordu. Bu
bakmdan yette dan sa taraf ifadesi kullanlmtr. Bununla birlikte, bu ifadede zerinde
durulmas gereken baka manlar da olabilir.
gibi ruh-beden birlikte alnmtr. Seyyid Hseyin Nasr gibi baz yazarlar ise, Hz. drisin semaya ekilmesiyle, Onun Irakta yaad ve zamannda astronominin ok gelitii, Hz. Nuhun
gemisindekilerle tanan bu bilginin daha sonra ve
Hz. brahimden nce bu blgede gk cisimlerine
tapnma eklinde yozlatrld gibi bir gr arasnda paralellik kurarlar. Onlar, batda Rnesansla birlikte gelitirilen insan ve insanTanr mnasebeti grne temel olan Promete efsanesinde
gkten atei alp insanlara getiren tanrsoylu
Promete tanrlar tarafndan cezalandrlrken,
slmda dnya ile insann yeri ve insanTanr
mnasebetinde ise, gn mesajn, yani kutsal atei getiren Hz. drisin ise mkfat olarak
Allah tarafndan ge ykseltildiini belirterek,
aradaki ok nemli farka dikkat ekerler.
14. Mfessirlerden bazs Hz. drisin srail peygamberlerinden olduunu sylese de, ounluk,
Onun Eski Ahidde Hanok olarak anlan ve Hz.
Nuhtan nce yaam bir peygamber olduu
grndedir. Kitab- Mukaddesin Tekvin blmnde onun 65 yandan itibaren 300 yl Allahn
yolunda yrd ve 365 yanda iken Allahn
onu ald yazldr (5: 2124). Talmutta ise, Hz.
Nuhtan nce insanlar bozulunca, inziva hayat
sren Hanoka melein gelip, insanlara gitmeleri
gereken yolu retmesi emrini getirdii kaydedilir. Ayrca, Onun insanlar 353 yl ynettii
ve ynetiminin hakka, adalete dayand, bunun
neticesinde Allahn insanlara bol bol nimet verdii ilveleri de yer alr (H. Plano, The Talmut
Selections Talmuttan Semeler, s. 1821den
Mevdd, 5: 163, not 33).
yette Hz. drisin yce bir mekna ykseltilmesinden kastn Onun makamnn ykseklii
olduu genellikle kabl gren bir gr ise de,
Bedizzaman hazretleri, Onun da Hz. sa gibi
nc hayat tabakasnda olduunu, yani beeriyetin gerekliliklerinden syrlarak melek gibi bir
hayata girip, deta misal bir beden effafiyeti kazanm dnyev vcuduyla gkte bulunduunu
belirtir (Mektubat, 6). O da, dnyadan Hz. sa
15. Peygamberlerle ilgili benzer yetler iin bkn.

Enm Sresi/6: 8789.
16. yet, peygamberlerden sonra onlarn mmetlerinin bozulmasnn balca sebebi olarak,
namaz nemsememe ve neticede terk etmeyi,
bir de bunun yol at veya bununla birlikte
giden kadn, evlt, altngm, mal, kazan
gibi tutkulara uymay (l-i mran Sresi/3: 14)
nazara vermektedir. Bu yeti, phesiz namaz,
insana btn irkin, ahlk d sz ve davranlarla, Allah nazarnda meruluu tannmam
ilerden kanmas gerektii uurunu verir ve
onu bunlardan alkoyar (Ankebut Sresi/29: 45)
yeti erevesinde ele aldmzda mesele daha
iyi anlalacaktr. Unutulmamaldr ki, insanlar
her trl hayaszla ve ktle aran da eytandr (Nr Sresi/24: 21). Dolaysyla namaz
zayi etme, eytana teslim olmann en nemli basama ve almetidir.
Cz: 16, Sre: 19
MERYEM SRES
309
675
69. Ardndan, dnyada iken ayn inanc

paylap ayn yolda yrm her topluluk
iinden, (kendilerini yaratp, dnya hayatnda hep rahmetle brm ve rzklandrm
olan) Rahmna kar isyanda en fazla direten ve en ileri gidenleri ekip ayracaz.
70. lerinde Cehennemi hangilerinin daha
nce ve hangi azap iddetine gre boylamaya mstahak olduklarn Biz elbette ok iyi
biliriz.
71. (Ey insanlar!) Sizden hi kimse yoktur
ki, Cehenneme uramayacak olsun. Bu,
Rabbinin katnda zerine mhr baslm
bir hkmdr.
72. u kadar ki, kalbleri Rabbilerine kar
saygyla dopdolu olan, Ona isyandan, dolaysyla Onun azabndan kananlar kurtarr, (onlar Cehennemin yakmasna msaade etmez, hatt bazlarna onun hrtsn
bile duyurmaz), buna karlk, (Allaha irk
komak veya Onu inkrla en byk zulm
ileyen) zalimleri Cehennemin iinde diz
st brakrz.17
66. Byle iken, o nankr ve inansz insan,

Gerekten ben ldkten sonra diriltilip
kabrimden karlacak mym? der.
73. Gerei apak gsteren ve her bakmdan anlalr yetlerimiz insanlara okunduunda o kfredenler, iman edenlere yle
bir bakn, diyorlar, siz ve biz, evet hangimiz makam ve mevk bakmndan, sahip
bulunduumuz evler, meskenler asndan
daha stn, topluluk olarak daha muteberiz; hangimizin meclisleri, toplantlar daha
aaal?
67. O insan hi dnmez, hi aklna getirmez mi ki, o hibir ey deilken Biz kendisini yaratp var ettik?
74. Oysa Biz, onlardan nce eyas ve mallar daha ok, topluluk olarak daha gsterili
nice nesilleri helk ettik.
68. Rabbine andolsun ki, onlar da, pelerinden gittikleri insan ve cin eytanlarn da
diriltip huzurumuza toplayacak, sonra da
hepsini Cehennemin etrafnda topluluklar
halinde dizleri st kertip yacaz.
75. (Raslm,) de ki: Kim sapknlk iinde

boulup gitmise, Rahmn ylelerinin dnyaln arttrp, kendilerine mr de verse ne deiir! Nasl olsa sonunda kendisiyle
tehdit edildikleri cezay veya Kyameti kar-
65. Gklerin, yerin ve bunlarn arasnda

ne varsa hepsinin Rabbidir O. u halde Ona
kulluk et ve Ona olan kulluunda sabrl ve
srarl ol. Hi Onun gibi olan baka birisini
biliyor musun?
676
MERYEM SRES
larnda bulacaklar ve ite o zaman kimin

makamnn daha dk, meskenlerinin daha
kt, kim asker ve maiyete daha zayfm
anlayacaklardr.
76. Beri taraftan Allah, hidayeti kabul edip
doru yola gelenleri bu yolda daha da salamlatrr ve ona olan ballk ve teslimi-
17. Bu iki yet etrafnda farkl mtalalar olmu,

Allah Raslnden baz rivayetler de nakledilmitir. Bazlar, istisnasz herkesin, onu hak edenlerin kalmak zere, onda kalmayacak mminlerin
ise Cehennemi tanmak, Cenneti ve nimetlerini
daha iyi duyup takdir etmek iin Cehenneme
mutlaka girecei, fakat nasl iine atld ate
Hz. brahimi yakmamsa, Cehennemin de
onda kalmayacak mminlere azap etmeyecei
grndedir. Daha bakalar ise, 71inci yetteki vrd kelimesinin burada sadece uramak
mansna geldiini, dolaysyla herkesin Cehenneme urayaca, ama ona girmeyecek mminlerin yine girmeyecei, fakat onu ve dehetini
mutlaka hissedeceini belirtmitir. Her halkrda kesin olan, istisnasz herkesin Cehennemi
btn rperti ve dehetiyle grecei, fakat ona
girmeyecek olan mminlerin, ilerinde en sekin
olanlar onun hrtsn bile duymayacak derecede (Enbiy Sresi/21: 102) ondan herhangi bir
azaba maruz kalmayacaklardr.
18. nsan, ok defa acelecilik eder ve mevcut
artlara bakarak karar verir. Mekkeli mrikler,
Cz: 16, Sre: 19
yetlerini arttrr. (Dierlerinin boa giden ve

kendilerine hibir fayda getirmeyen ilerine
karlk,) Allah katnda korunan doru,
salam, slaha dnk ve iman temelli kalc
iler, Rabbinin nazarnda hem grecei karlk bakmndan hayrl ve stn, hem de
sonu itibariyle hayrl ve stndr.18
kendilerinin zengin, evlerinin byk ve gzel,

eyalarnn bol, meclislerinin aaal, buna karlk Mslmanlarn zayf, fakir, evlerinin kk ve toplantlarnn da snk olduunu ileri
sryor ve bunu da kendi din, dnce ve dnya
grlerinin gya daha doru olduuna delil gibi
takdim ediyorlard. Ayn iddia dnyada ve slm
dnyasnda birka asrdr yapld gibi, Mslmanlar olarak da, ne yazk ki benzer hatalara debiliyoruz. Oysa slm ile kfr arasndaki asl
mukayese ncelikle hiret asndan yaplr ki,
Kurn- Kerim de bunu nazara vermekte, eer
Mslmanlar gerekten Allah yolunda iseler,
inkrclarn say ve servet bakmndan stnlnn neticede onlar ancak helke gtrc
bir unsur olduuna dikkat ekmektedir. Mslmanlar, Efendimizden itibaren en az 11 asr
dnyann tartmasz en byk gc ve hakimiydiler. Biriki asrlk duraklama ve bir asrlk
mahkmiyet, bir deerlendirme adna niha l
olamaz. Gelecein dnya adna ne getireceini
yaayanlar grecei gibi, hirette ise gerek,
btn aklyla ortaya kacaktr.
Cz: 16, Sre: 19
MERYEM SRES
310
677
82. Hayr, hayr! lh edindikleri o varlklar (melekler, cinler, peygamberler, azizler,

diktatrler), kendilerine yaplan tapnmay
reddedecek ve onlara dman olacaklardr.
83. Grmez misin ki, kfirlere (inkrlar
sebebiyle) eytanlar musallat ediyoruz da,
onlar her trl ktle mmkn olan her
yolla tevik ve tahrik edip duruyorlar?
84. Fakat (Raslm), onlar hakknda acele
etme, yaptklar karsnda sabret. Biz, onlarn gnlerini saymaktayz: (kendilerine tandmz sreyi tamamlayacak, imtihan gnleri bitecek ve balarna gelecek gelecektir).
85. Gn gelecek ve kalbleri Allaha kar
saygyla dopdolu olan ve Ona isyandan,
dolaysyla Onun azabndan kananlar,
arlanacak konuklar sfatyla Cennette
Rahmnn ziyafeti etrafnda toplayacaz.
86. lerigleri gnah hasadndan ibaret
inkrc sulular ise susam olarak o yakc
Cehenneme sreceiz.
77. Bakmaz msn u yetlerimizi inkr eden

ve Siz ne derseniz deyin, (ite ben yolumda
gidecek ve ceza, azap hibir ey grmeyeceim; stelik) bana mal da verilecek, evlt da
verilecek! diyen kiiye?
78. Yoksa o, gayb renmenin yolunu buldu veya Rahmnla yaplm bir szlemesi
mi var da (byle diyor)?
79. Asla! Onun bu sylediklerini yazp bana dolayacak ve karlnda ona ektirdike
ektireceiz.
80. Kendisi lp gidecek, sz katmzda
kalacak ve o, mal da evld da kendisine
hi fayda vermez bir halde Bize tek bana
gelecektir.19
81. Kendileri iin izzet ve kuvvet sebebi olsun diye Allahtan baka birtakm ilhlar
edindiler.
87. (Kendilerine efaati, ilerinin grlmesi

iin arac olsunlar diye Allahtan baka ilhlar edinenler bilmelidirler ki,) Rahmnn
katnda (Ona iman, ibadet ve yaknlkla)
kendilerine efaat hakk tannm olanlarn
dnda kimsenin efaat etme hakk ve yetkisi olmayacaktr.
88. Bir de, Rahmn ocuk edindi! dediler.
89. Byle diyen sizler, gerekten ne irkin
bir ey ortaya attnz!
90. Bundan dolay neredeyse gkler atlayacak, yer yarlacak ve dalar paralanp
dalacak,
91. Rahmna ocuk isnat ettiler diye.
92. Halbuki ocuk edinmek, asla Rahmna
yarar ve Onun yapaca bir ey deildir.
93. Gklerde ve yerde kim varsa, (yaratllar, hayatlar, vcutlar ve kendilerini kua-
678
MERYEM SRES
tan cebr artlar itibariyle) ancak Rahmnn

kudret ve iradesi altnda ve (kendi adlarna
hayr, er, fayda, zarar, hayat, lm hibir
eye malik olmayp,) her bakmdan Ona
muhta birer kuldur.
Cz: 16, Sre: 19
yurmu ve onlar tek tek birer kul olarak

tescil etmitir.
94. O, onlarn her biri iin kendine has kulluk ekli, mr, vazife ve rzk takdir bu-
95. Ve onlarn hepsi, Kyamet Gn Onun

huzuruna (mal, evlt, g, makam gibi btn dnyalklardan, dnyadaki sebep, vasta
ve yardmclardan soyunmu) tek tek birer
fert olarak gelecektir.
19. Kiinin dnyada mal ve evlt sahibi olmas,

Cenab- Allahn iman-kfr ayrm yapmadan
takdir buyurduu kanunlara baldr. Kurn-
Kerim, 79uncu yette Asla! demekle, inanmayanlarn mal ve evlt sahibi olacaklarn deil,
kfrde srarn mal, evlt ve refah getirmeye sebep olaca iddiasn reddetmektedir. Mal, evlt
ve refaha bakarak kfrde srar son derece yanl
olduu gibi, byle bir inanla kfrde diretmek,
dnyada da insann bana o mal ve evlt sebebiyle byk gaileler aabilir. manszlk, insan ne
kadar madd refah iinde de olsa, aslnda ruhta
bir cehennem demektir ve ehl-i kfr, dnyada

da bu cehennemi yaar. Onlarn elence, zahir
sevin ve glmeleri, aslnda ilerindeki cehennemi, korkun huzursuzluu hissetmeme, unutma,
uyutma ve kendilerini aldatmaktan baka bir ey
deildir. Buna karlk, ibadetle beslenen gerek
iman ve tatmin ise, insan fakir de olsa, zindanda
da olsa kalbde bir cennet meydana getirir. man
bir tb-i Cennet ekirdei tar, Cehennem ise
bir Cehennem zakkumu. Mmin, zindanda da
olsa kalben bahtiyar, kfir, saraylarda da olsa
mutsuzdur, bedbahttr.
Cz: 16, Sre: 20
T-H SRES
311
679
20. T-H SRES
96. Rahmn, iman edip imanlar istikametinde salam, doru, yerinde ve slaha ynelik iler yapanlar iin (gk ve yer ehlinin
gnllerinde) bir sevgi var edecek (ve onlar,
u anda az ve gsz de olsalar, her tarafta
kabul grecekler)dir.
97. Kurn senin dilinle indirip anlalmasn kolaylatryoruz ki, kalberi Allaha
kar saygyla dopdolu olan, Ona isyandan
ve bylece Onun azabndan kananlar
onunla mjdeleyesin ve yine onunla inat ve
dmanlkta direten bir topluluu ise uyarasn.
98. Onlardan nce nice nesilleri helk ettik.
imdi o nesillerden varln hissettiin veya
sesini duyduun tek bir kii olsun var mdr?
yet says 135 olan bu sre Mekkede inmitir. Allah Rasln teselli ile balar,
Tevhidi vurgulamakla devam eder ve kendisine
ilk vahyin geldii andan itibaren, baka srelerde
getiinden ok daha uzun bir ekilde Hz. Musay, mesajn, Firavunla olan mcadelesini, srail
Oullarn Msrdan kar ve Turda Tevrat almaya gidiini, bu arada kavminin buzaya
tapmaya durmasn ve Hz. Musann buna olan
tepkisini anlatmaya geer. Bir taraftan Hz. Musann Firavun ve sihirbazlar karsndaki zaferlerini ve nihayet Firavunun ordusuyla birlikte
suda boulmasn anmakla Mekkede ok zor
artlar altnda bulunan Mslmanlar teselli eder
ve onlara gelecek adna mjde verir, mriklerin kalblerine de uyar ykl korku salarken, bir
yandan da, srail Oullarnn onca olup bitenden sonra Tevrat alma ve Dini hayata hayat
yapma noktasna geldikleri bir anda buzaya
tapmalarn naklederek, muvaffakiyet gnlerinde meydana gelebilecek Tevhidden muhtemel
sapmalar karsnda ikazda bulunur. Daha sonra,
yine iman esaslar etrafnda dner ve Allah Rasl aleyhissalt vesselmn getirdii esaslarn
dier peygamberlerin getirdiklerinden farkl olmadna dikkat eker.
T-H, her ne kadar mukattaat harflerinden ise
de, baz tefsirciler, Y-Snin insan, T-Hnn ise
insan- kmili simgeledii grndedirler.

1. T-H.
2. Bu Kurn sana (onu insanlara tebli
grevinde bir) meakkate desin diye indirmiyoruz.
3. Onu ancak, iman adna harekete geirilebilecek kalb tayanlar iin bir t, bir
hatrlatma olarak,
4. Yeri ve yce gkleri Yaratandan tedric
buyruklar halinde indiriyoruz.
680
T-H SRES
5. O Rahman, Ara istiv buyurmutur.1

6. Onundur gklerde ne var, yerde ne varsa, bu ikisinin arasnda ve topran altnda,
yerkrenin iinde ne varsa.
7. Sz aktan sylemi olsan da olmasan
da fark etmez; phesiz O, gizliyi de, gizlinin gizlisini de bilir.
8. Allahtr O, yoktur Ondan baka hibir
ilh. En Gzel simler Ona aittir.2
Cz: 16, Sre: 20
10. O, (ailesiyle birlikte gece lde yol alrken) uzaktan bir ate grd ve Durun, siz
burada bekleyin! dedi ailesine, bir ate
grdm. Gidip bir bakaym, bakarsnz bir
para kor alp getirir veya orada yolu bilen
birini bulabilirim.4
11. Atein yanna varnca kendisine seslenildiini iitti: Ey Musa, (diyordu ses):
9. (Raslm,) sana Musann haberi ulat

m?3
12. Bil ki, Ben senin Rabbinim; imdi pabularn kar; nk mukaddes Tuva Vadisinde bulunuyorsun.5
1. Ar ve ona Cenab- Allahn istivs iin bkn:

Bakara Sresi/2: 29, not 28; Arf Sresi/7: 54,
not 11, Hd Sresi/11: 7, not 2. Bu yet, aada
gelecek yetle birlikte, Cenab- Allahn kinatn Rabbi olarak onun zerindeki mutlak ve
ortaksz hakimiyetini vurgulamaktadr.
kudsiyeti varsa eer bu kudsiyet, yine onlardaki ibadet veya birtakm husus lh tecellilerden kaynaklanmyorsa bunun gibi, yeryznn
baz yerlerinin de, bilemeyeceimiz sebeplerle
kudsiyeti bulunabilir ve husus bir lh tecelliye
mekn olan Tuva Vadisi de bu yerlerden biridir.
2. Allahn Gzel simleri iin bkn: Arf Sresi/7: 180, not 39; sr Sresi/17: 110, not 41.
Kasas Sresinde ifade edildii zere, Cenab-

Allahn Hz. Musaya seslenmesi bir aacn, yani
bir perdenin arkasndan olmutur (28: 30). Bu,
vahyin veya Allahn peygamberlere konumasnn eklinden biridir. Kurn- Kerimde,
Cenab- Allahn bir beerle ya byle perde gerisinden konuma, ya many kalbe brakma (zel
manda vahiy) veya melek gnderme dnda
baka bir ekilde konumad ifade buyurulur
(ura Sresi/42: 51). Peygamber, kendisine perde
gerisinden seslenenin veya kalbe many koyann
Allah olduunu bilir ve bu konuda pheye dmez. Nitekim bu seslenme karsnda Hz. Musann herhangi bir tepki verdiini Kurn nakletmiyor. Vahye muhatap olacak peygamber, artk onu
almaya hazrdr. Nitekim Kurn- Kerim, Hz.
Musaya bu ilk vahiy hadisesinden yllarca nce
Ona bir nev ilim ve hkm verildiini ve Onun
muhsinlerden, yani Allah grrcesine davranan
biri olduunu beyan buyurmaktadr (Kasas Sresi/28: 14).
3. Bu sreden nce inen Necm (53: 36) ve Al

(87: 19) Sresi gibi srelerde Hz. Musaya sadece temas edilip geilmiti. Srelerin ini srasna
gre ilk defa bu srede ayrntlara girilmektedir.
4. Kurn- Kerimdeki ilgili baka yetlerden de
anlaldna gre (Neml Sresi/27: 7; Kasas Sresi/28: 29) bu hadise, Hz. Musa ailesiyle birlikte
Medyenden Msra dnerken meydana gelmitir. Anlalan o ki, Sina lnde yol alrken gece
vakti yollarn kaybetmilerdi ve hem snmaya,
hem de a veya onlara yollarn gsterecek birine ihtiyalar vard.
5. Ayakkaby karma, niteliini bilemeyeceimiz ekilde Cenab- Allahn huzurunda bulunmaktan ve vadinin kudsiyeti de, bu huzura
mekn tekil etmesinden kaynaklanmaktadr.
Bununla birlikte, nasl baz zaman dilimlerinin
Cz: 16, Sre: 20
T-H SRES
681
312
18. O, benim asmdr (deneimdir); dedi,

ona dayanrm, onunla davarlarma yaprak
rparm; ayrca daha pek ok ihtiyalarm
karlarm onunla.
19. Allah, Brak onu yere Musa! buyurdu.
20. Musa da brakt. Bir de ne grsn: as,
hzla kvrlp srnen bir ylan oluvermi!
21. Tut onu! buyurdu Allah, Korkma,
onu eski haline iade edeceiz.
22. imdi de elini koynuna sok; bir baka
yet (mucize) olarak hi przsz ve kusursuz, parlak m parlak kacaktr o.
23. Bunlar, (Bize ve kudretimize iaret
eden) en byk delillerimizden bir ksmn
sana gsterelim diye yaptk.
24. Firavuna git, nk o gerekten ok
azgnlat.
25. Musa, Rabbim, diye yalvard, gksm genilet.
13. Seni (neb ve rasl olarak) setim; yleyse imdi sana vahyolunacak eyleri iyi
dinle.
14. phesiz Ben Allahm, Benden baka
ilh yoktur. O halde Bana ibadet et ve Beni
zikretmek iin hakkyla namaz kl.6
15. Kyamet hi kukusuz, (hem de anszn) kopacaktr; (bu yle byk bir hakikattr ki,) herkes (ne iin abalayacaksa onun
iin abalasn ve) ne iin abalamsa onun
karln grsn diye Kyametin vaktini
btn btn gizli tutuyorum.
16. Kyamete inanmayan ve arzularnn, ihtiraslarnn peinden gidenler, ona inanmak
ve onunla ilgili gerekleri anlatmaktan sakn
seni alkoymasn; yoksa helk olursun.7
17. u sa elinde tuttuun nedir ey Musa?
26. imi kolaylatr.

27. Dilimde bir ba var, onu z.
28. Ta ki, szm iyi anlasnlar.
29. Ailemden birini bana yardmc kl.
30. Kardeim Harunu.
31. Onunla beni takviye buyur.
32. Onu bu iime ortak et.
33. Ki, Seni gerekten ok tesbih ve tenzih
edelim.
34. Seni gerekten ok zikredelim.
35. Sen, zaten bizi her halimizle ok iyi
grmekte ve bilmektesin.8
36. Allah buyurdu: phen olmasn ki
Musa, istediklerin sana verilmitir.
37. Nitekim sana daha nce de bir ltufta
bulunmutuk.
682
T-H SRES
6. Burada ibadetten sonra ayrca namazn anlmas, namazn nemi ve ibadetlerin ba olmas
sebebiyledir.
7. slm, drt temel esasa oturur ve Kurn- Kerim, bu drt temel esas etrafnda dner. Bunlarn
birincisi ve btn esaslarn, btn hakikatlarn
ba Allahn varlna ve birliine inanmaktr.
Nitekim Hz. Musaya ilk mesaj da bu olmutur.
Allaha iman ve Onun Allah oluu, Ona ibadeti
gerektirir; dolaysyla ibadet, esaslardan bir dieridir. Her ne kadar hiret, imann artlarndan biri olarak ikinci esas ise de, Ulhiyet veya
Yaratan-yaratlan, Rab-kul mnasebeti ibadeti
gerektirdiinden, burada ikinci olarak anlmtr.
Kyamet ve hiret, dnyann ve insann yaratlnn ve insann dnyadaki hayatnn bir finalitesi, bir bakma ille-i gaiyesi, varlk sebebi
olarak, slmn drt temel esasndan ikincisidir.
nc esas, Peygamberliktir ki, o da Cenab-
Allahn Rab oluunun (Rubbiyet) ve hem kinat, hem insan yaratmasnn gereidir. Cenab-
Allah (c.c.), Kendisini tantmayacak, kinat ve
insan yaratmaktaki gayesini ve insandan neler
beklediini bildirmeyecek, ayrca insana ondan
beklediklerini yerine getirebilmesi iin bir rehber tayin etmeyecek olsayd, yaratmann mans
olmazd. slmn bu drt temel esas iinde ibadetle birlikte anlan adalet vardr ki, 16nc yet,
fert ve toplum plannda insan hayat adna buna
da iarette bulunmaktadr. Ksaca, Hz. Musaya
gelen daha ilk vahiyde Kurnn da, daha nceki
btn lh kitaplarn da etrafnda dnd ve
btn peygamberlerin tebli ettii el-slmn
temel esaslar ortaya konmutur.
Cz: 16, Sre: 20
8. Hz. Musa, denebilir ki doumundan itibaren

Firavunun saraynda yetimiti. Bilindii gibi Firavun, bir isim olmayp, Hiksoslardan sonra Msra hakim olan slleden gelen krallara verilen
unvandr. Kitab- Mukaddeste kaytl olduuna
ve merhum Mevdd gibi mfessirlerin de kabl
ettiine gre, Hz. Musann gnderildii Firavun,
saraynda yetitii Firavunun oluydu ve birlikte
bymlerdi. Bu Firavun, srail Oullarna ok
byk ikenceler yapyordu. Hz. Musa da, kavminden birini korumak isterken tek bir darbede
kazaen bir Msrlnn lmesine sebep olmu ve
kendisinin arandn duyunca Medyene gelmiti.
Burada 10 yl kadar kaldktan sonra, imdi risalet
vazifesiyle tekrar Firavunun sarayna dnyordu. Kendisini bekleyen tehlikeler ok, artlar ok
ard. Karakter olarak da cell yan ar basan
Hz. Musa (a.s.), sabr ve tahamml adna Cenab- Allahtan gksnn geniletilmesini, yani
gerek Firavundan gerekse kavminden grecei
hakaretler, yanl davranlar karsnda kendisine katlanma, ayrca Dini ve murad- lhyi
hakkyla anlama gc ve kapasitesi vermesini,
bilgi ve hitabetinin glendirilmesini ve kardei
Hz. Harunun, bilhassa ok iyi bir hatip olduu
iin risalet grevinde yardmc bir rasl, hatt
bu grevinde ortak olarak kendisine verilmesini
dilenmitir. Bir kul ve peygamber olarak gayesi
de, Cenab- Allaha hakkyla ve elden geldiince
ok zikredebilmek, Ona daha ok tesbihte bulunabilmekti.
Hz. Musa (a.s.), duasn balad Sen, zaten
bizi her halimizle ok iyi grmekte ve bilmektesin. szyle de, acz ve fakrn Dergh- lhye
bir efaati olarak gndermitir.
Cz: 16, Sre: 20
T-H SRES
313
683
birini size buluvereyim mi? diyordu. Bylece seni annene kavuturduk ki, gz aydn
olsun ve zlmesin. Derken sen bydn
ve (kazaen) bir adam ldrmtn de, seni
onun getirecei bel ve skntdan kurtarmtk. Ardndan seni, her bakmdan tam
kemale ermen iin eitli iptillardan geirdik. Bu sebeple Medyen halk arasnda
yllarca kaldn ve nihayet ey Musa, gerekli
kvama ve senin iin takdir buyurulan konuma geldin.
41. Seni Kendim iin, Bana ait bir vazife
iin seip ltuflarmla yetitirdim.
42. imdi, sen ve kardein, size ihsan ettiim ve daha da ihsan edeceim mucizelerimle gidin ve imana davet vazifenizde katiyen geveklik gstermeyin.
43. Firavuna gidin, nk o gerekten ok
azgnlat.
44. Ama ona tatl, yumuak bir ekilde hitap edin. Olur ki t dinler ve akln bana
alr veya hi olmazsa kalbinde bir hareketlenme olur da biraz kendine gelir.9
38. lham edilmesi gerekeni annene ilham

etmi, (kalbini yle ynlendirmi)tik:
39. Olun Musay bir sanda koyup,
sonra da sand suya brak. Su Onu alp
sahile gtrecek ve orada Onu Benim de,
(srail Oullar iinde doan erkek ocuklar ldrmeye karar vermi bulunan, dolaysyla) Onun da dman (Firavun) alacakt.
Ey Musa, seni grp tanyanlarn kalbine
senin iin bir sevgi braktm; sana her ne
yaplyorsa nezaretim ve inayetim altnda
yaplyordu.
40. (Annenin talimat zerine) kz kardein, durumunu aratrmak zere saraya ulaabilmiti ve seni emzirecek birisini arayan
saray halkna, Ona gerekten iyi bakacak
45. Musa ve Harun, Rabbimiz, dediler,

birden zerimize gelip, tebliimizi tamamlamaya imkn vermemesinden veya daha da
azgnlap, zulm ve inkrnda ileri gitmesinden endie ediyoruz.
46. Allah, Endielenmeyin, buyurdu,
nk Ben, daima sizinle beraberim; sylenen her eyi iitir ve olan her eyi grrm.
47. Ona varn ve yle deyin: Biz, (seni
yaratan, yaatan ve rzklandran) Rabbinin
iki elisiyiz. srail Oullarn bizimle gnder ve onlara daha fazla ikence etme. uras
kesin ki, sana Rabbinden apak bir delille
geldik. Saadet ve niha kurtulu, ancak Allahn yolunda gidenleredir.
48. Buna karlk, inan ki bize (Allahn
684
T-H SRES
Cz: 16, Sre: 20
Mesajn) yalanlayp, ondan yz evirenin

grecei de azaptr diye vahyolundu.
eyi yaratan, sonra da onu yaratl gayesine

uygun yola koyandr.
49. (Musa ve Harun, Firavuna varp, Allah

kendilerine ne emretmise onu yerine getirdiler. Firavun, cevap olarak,) Sizin Rabbiniz de kimmi ey Musa? dedi.
50. Rabbimiz, diye cevap verdi Musa, her
51. Firavun, Madem yle, dedi, ya daha

nce yaam gitmi ve artk kendilerinden
haber alnamad gibi, izleri de kalmam
nesiller ne olacak; yaptklarnn karln
nasl grecekler?
9. yet-i kerimede olur ki kelimesiyle ifade olunan ve belirsizlik belirten ihtimal, tabi ki Cenab- Allaha ait deildir. Allah (c.c.), elbette
Firavunun nasl tepki vereceini ve iman edip
etmeyeceini biliyordu. Buradaki ihtimal, teblie
muhatap herkes iin ayn derecede geerlidir ve

teblide bulunan adna bir midi ifade etmektedir. Yoksa bir insan, kardakinin hi inanmayacan batan bilse, o takdirde tebliindeki kararll sarslabilir.
Cz: 16, Sre: 20
T-H SRES
314
685
56. te, Firavuna (kinattaki btn bu

yetlerimizi takdim ettik ve daveti boyunca
Musaya verdiimiz) btn mucizelerimizi
gsterdik, fakat o, (hibirine itibar etmeden,
Mesajmz) yalanlad ve gerei kabul etmemekte diretti.
57. Musa! dedi: Sen, sihirbazlnla bizi
u lkemizden karmak iin mi geldin?
58. unu bil ki, sihrine mukabil ayn sihirle
sana kar koyacaz. imdi, aramzda sonradan zerinde caymayacamz bir buluma vakti tayin et de, dz, geni bir alanda
karlaalm.
59. Musa, Buluma vaktimiz bayram gn
olsun ve halk, kuluk vakti toplansn!
dedi.10
60. Firavun, ilerini ayarlamaya giriti; btn tuzak imknlarn seferber etti ve en
stn sihirbazlarn toplad; sonra da buluma yerine geldi.
53. Odur ki, yeryzn sizin iin bir beik

yapt ve orada sizin iin yollar, geitler at;
gkten de bir tr su indiriyor. O su ile trl
trl bitkilerden ift ift bitiriyoruz.
61. Musa, (nce herkese teblide bulunarak)

dedi ki: Yazk size! (Onun apak delillerine sihir diyerek, size olan Mesajn sizi
lkenizden karmak iinmi gibi arptarak
ve O varken baka rabler, ilhlar edinerek)
Allah hakknda yalanlar uydurmak suretiyle Ona iftirada bulunmayn. Yoksa zerinize yle bir musibet gnderir ki, kknz
keser. uras bir gerek ki, her kim Allaha
iftirada bulunursa muhakkak hsrana urar.
54. Hem kendiniz yiyin, hem hayvanlarnza yedirin. Hi phesiz bunda heva ve
heveslerinin ynlendirmedii gerek akl
sahipleri iin nice dersler, (iman hakikatlar
adna nice deliller) vardr.
62. (Bu tebli ve ikaz zerine sihirbazlar,)

birbirleriyle ihtilfa dp tartmaya giritiler. (Durumu gren Firavun ve adamlar
olaya mdahale ederek, sihirbazlarla) gizlice
konutular:
55. Sizi de (ey insanlar, bitkilerin bittii)

ayn topraktan yarattk ve yeniden sizi oraya iade ediyoruz. Bir baka defa sizi yine
oradan karacaz.
63. Bakn, dediler, bu ikisi var ya, birer

sihirbazdr; sihirleriyle sizi lkenizden karmak ve tuttuunuz rnek yolu ve hayat
tarznz yok etmek istiyorlar.
52. Musa cevap verdi: Rabbim onlar bilmektedir ve hepsini btn yaptklaryla birlikte bir deftere kaydetmitir. Rabbim armaz, yanl yapmaz ve unutmaz.
686
T-H SRES
Cz: 16, Sre: 20
64. imdi btn imknlarnz bir araya

getirin ve btn hnerinizi ortaya koymann yoluna bakn. Meydana da birlikte ve
omuz omuza kn. Bugn hangi taraf stn gelirse, sonunda kazanacak ve glecek
olan da o taraftr.11
10. Hz. Musann bu teklifi ok nemlidir. Allahn bu yce rasl (a.s.), insanlarn normal zamandakinden daha farkl bir halet-i ruhiyede bulunaca bir gnde ve o gnn btn insanlarn
toplanabilecei bir vaktinde randevu vermekle,
hem mesaj ve misyonuna olan mutlak gvenini
ortaya koymu oluyordu, hem de Firavuna ve
inancna en byk darbeyi vuracak, mesajn da
en reddedilmez pozitif delillerle herkesin nnde
ilan etmi olacakt.
rek ynetimde gerekse halk arasnda slm belli

bir hakimiyet kazanmt. Dolaysyla onun izleri, elbette insanlarn zihinlerinde ve kalblerinde
de ksmen yaamaktayd. Firavunlar dneminde
lkede, yle anlalyor ki, hem madd yanyla
kimya, hem de manev diyebileceimiz yanyla
simya hayli gelimiti ve sihirbazlar, Msrn en
nde bilginleri ve aydnlaryd. phesiz lkeyi
iyi tanyan Hz. Musa (a.s.), 61inci yette ana
hatlaryla verilen nasihat ve ikazyla, hem asl
vazifesi olan tebliini yapyor, hem de muhtemel
bir lh cezaya kar onlar uyaryordu. Nitekim
vaz gerekli tesiri yapm ve sihirbazlar arasnda
anlamazlk ba gstermiti. Ama, her zaman olduu gibi zulmn asl gc, o dnemde Firavun
ve adamlar hemen devreye girerek onlardaki anlamazl gidermeye altlar; bir yandan onlar, Musa ve Harun, sizin gibi birer sihirbazdr;
iftirasyla yreklendirir, bir yandan, ama onlar,
sizi lkenizden karmak istiyor; tuttuunuz
rnek yolu, dininizi, hayat tarznz yok etmek
istiyor. diyerek korkutur ve tahrik ederken, bir
yandan da vadlerde bulunuyorlard. Bu vadi de,
Firavunun azndan, Arf Sresi/7: 114 ve uar Sresi/26: 42de okuyoruz: Eer galip gelirseniz, gzdelerim olacaksnz.
11. Tarih, srekli evrimler, aynyla deilse de

misliyle tekrarlar kuadr. Hz. Musa ile Firavunun, hakkn, dorunun ve adaletin temsilcisi ile
btln, yanln ve zulmn temsilcisinin karlamalar, tarih boyu birbirinin ayns olmutur.
Kurn da, hadiseleri yle sunar ki, bu sunuta
btnyle tarihi, btn sebep ve sonular, aktrleri ve figranlaryla hadiseleri bulmak ve tanmak mmkndr.
slm, hibir zaman insanlar yok etmek, malp ve rezil etmek gibi bir gaye tamaz; o, insan yceltmek iin gelmitir. Bu bakmdan Hz.
Musa (a.s.), mcadele balamadan nce karsndakilere tesirli bir vaz ve ikazda bulunmutur.
Hz. Yusuf (a.s.) ile balayan srete Msrda ge-
Cz: 16, Sre: 20
T-H SRES
687
315
hirbaz oyunundan ibarettir. Byc her ne

trl by yaparsa yapsn, neticede katiyen
muvaffak olamaz.
70. (Her ey, Musaya sylediimiz ekilde
cereyan etti ve) neticede sihirbazlar, Biz,
Harun ve Musann Rabbine iman ettik!
diyerek secdeye kapandlar.
71. Firavun, Benden izinsiz Ona iman ettiniz ha? dedi. Gryorum ki, size byy
reten asl ustanz u Musa imi. Andolsun, ellerinizi ve ayaklarnz aprazlama
kesecek ve sizi hurma dallarnda sallandracam. Hangimizin, (u Musa ile Harunun
Rabbinin mi, yoksa benim mi) azabm daha
iddetli ve devamlym, ite o zaman anlayacaksnz.13
65. Nihayet meydana klnca sihirbazlar,
Ey Musa, diye meydan okudular, ister
sen elindekini brak, istersen ilk brakan biz
olalm!
66. Musa, yisi mi siz brakn! dedi. Ortaya ne kmayagrsn: sihirbazlarn ipleri ve
denekleri, yaptklar sihir sebebiyle Musaya sanki kvrlarak hareket ediyorlarm
gibi grnd.
67. Musa, birden iinde bir endie duydu.12
68. Musa, endie etme! dedik, Hi phesiz her bakmdan stn olan sensin ve
muhakkak galip geleceksin.
69. Sa elinde tuttuun asy ortaya brak,
onlarn yaptklar btn o sun eyleri derhal yutacaktr. Onlarn btn yaptklar si-
72. Mmkn deil; dedi sihirbazlar, nmzde cereyan eden bunca ak delile ve
bizi belli hususiyetlerle Yaratana seni asla
tercih edemeyiz. Hakkmzda hangi hkm
verirsen ver. Senin hkmn ancak bu dnyada geer.
73. Biz, Rabbimize iman ettik. Onun gnahlarmz ve bu arada bizi yapmaya zorladn sihir gnahn balayacan umuyoruz. Mkfatlandrmada en hayrl olan
da, azab en kalc olan da Allahtr.
74. Dorusu, kim Rabbine dnyada srekli hasat ettii gnah ykn yklenmi
inansz bir sulu olarak gelirse, onun hakk
Cehennemdir. Orada yle bir azap eker ki,
ne lr kurtulur, ne de yaama denebilecek
bir hayat olur.
688
T-H SRES
Cz: 16, Sre: 20
75. Buna karlk kim de mer, yerinde,

salam ve slaha dnk iler yapm bir mmin olarak gelirse, bu kutlu zatlar iin ise pek
yksek mevkler vardr.
altndan rmaklarn akt sonsuz nimet ve

ebed mutluluk cennetleri; orada sonsuzca kalacaktr onlar. te, (her trl yanl
inantan ve ktlklerden) arnanlarn m-
76. (Aalarnn arasndan ve kklerinin)
kfat budur.
12. Bycler, iplerini ve deneklerini atnca,

by sebebiyle Musa yzlerce ylann kvrla
kvrla hareket ettiini hissetti ve iinde hafif bir
korku belirdi. Bir anlk ite beliriveren bu korku,
tamamen beerdir ve peygamberde de olabilir.
Ayrca, bynn peygambere tesiri de caizdir.
Bycler orada bulunan herkesin baklarn
bylemi, onlar dehete drm ve ok byk bir by ortaya koymulard (Arf Sresi/7: 116).
Dolaysyla halkn da o anda iman etmesi, en

azndan iman adna ilerine bir n dmesi
normaldi. Firavunun korktuu da phesiz bu
idi; bir yandan yenilgiyi hazmedememe, dier
yandan halkn iman etmesi karsnda makam ve
mevkiinden olma tehlikesi birleince, ii tehdit,
ikence ve katliam noktasna gtrd.
13. Firavunun tavr, her zamanki diktatrlerin

tavrdr. Nemrut ve adamlar da Hz. brahim
karsnda ayn ekilde davranmt; fikr mnazarada kesin malubiyete uraynca, Hz. brahimi atee atmlard. Firavunun gc ve
izzeti hakkna, galip gelen biz olacaz!
(uar Sresi/26: 44) diye oyunlarna balayan,
fakat Firavunun ve izzetinin hibir ie yaramadn gren sihirbazlar, elbette sihir ile gerei
ayrt edebiliyorlard. Hz. Musann yaptnn
sihir olmadn grnce hemen iman ettiler. Fakat Firavun, bu ak gerek karsnda da diretti.
Hadise, btn halkn nnde cereyan ediyordu.
yet, btn diktatrlerle ilgili bir gerei daha

nazara vermektedir. Onlar ne derse halk onu yapmal, o kadar ki, halkn nasl dneceini, neye
inanacan da onlar belirlemelidir. Yani onlar,
zihinlere de, kalblere de hkmetmeye alrlar.
Hak Dinin temsilcisi ve bilhassa teblicilerine
peygamberlerin mucizelerinden ve galibiyetlerinden kan nemli bir ders vardr. Her peygambere mucize, o peygamberin dneminde hangi ilim
revata ve gelimi ise onun cinsinden verilmi
ve peygamber, o mucize ile o ilmi amtr. Dolaysyla Mslmanlar, akn ve kamu vicdannda
kabul grecek hususiyetlerin, faziletlerin yansra, kendi dnemlerindeki ilmi veya ilimleri aan
bir ilm ve teknik stnle de sahip olmaldrlar.
Cz: 16, Sre: 20
T-H SRES
316
689
size Tevrat verdik. lde a kalmayasnz

diye) size kudret helvas ve bldrcn eti indirdik.
81. Size verdiimiz rzklarn temiz, salkl
ve hell olanlarndan yiyin, ama bu hususta
(nankrlk, harama sapma, israf ve konulan snrlar ineme gibi yollarla) taknlk
yapmayn. Aksi halde gazabm zerinize
hak olur ve tepenize iniverir. Kimin zerine gazabm hak olur da tepesine iniverirse,
artk o bir uuruma yuvarlanm ve helk
olup gitmitir.15
82. uras da muhakkak ki, tuttuu yanl
yol ve iledii gnahlardan tevbe ile vazgeen ve iman edip, iman istikametinde salam, doru, yerinde ve slaha dnk iler yapan, sonra da bir daha yanl yola sapmayp,
doruda sebat eden her kim olursa olsun,
onun iin ise ok balaycymdr.
77. (Hadiseler bir noktaya geldi ve) Musaya, Kullarm gece yola kar! diye, (Firavun ordusuyla onlar takip ederken denize
ulatklarnda) Asanla denize vur ve kullarm iin bir yol a! diye, (suyun iinde alm yolda giderlerken) Artk ne Firavunun
yetimesinden korkun, ne de boulmaktan
endien edin! diye vahyettik.
78. Ordusuyla onlar takip eden Firavun,
pelerinden suda alan yola girdi; ama deniz
zerlerine kapanp, onlar yle bir yutuverdi
ki!
79. Firavun, halkn saptrm, yanl yola
srklemiti; o, onlar asla doruya yneltmedi.14
80. Ey srail Oullar! Gerek u ki, sizi dmannzdan kurtardk; Trun sa yannda
Musa vastasyla sizinle szleme yaptk (ve
83. (Musa, szlememiz gerei Tevrat almak iin daa geldiinde), Ey Musa, dedik, seni byle aceleyle kavminden ayrlp,
buraya gelmeye sevkeden nedir?
84. Onlar, diye cevap verdi Musa, onlar,
benim izimdedirler. Ben ise Rabbim, srf
Senin rzan iin bir an nce Sana kavumak maksadyla acele ettim.
85. Allah, Ama bil ki, buyurdu, sen ayrldktan sonra kavmini (imann kalblerine
tam oturmam olmas sebebiyle) bir imtihana maruz braktk. Samir, onlar yoldan
kard.16
86. Musa, olduka kzgn ve zntl olarak
halkna dnd. Ey halkm, dedi, Rabbiniz size, (dnya ve hiret saadetiniz adna
Tevrat vermek ve evresini bereketlerle
donatt o mbarek topraklara sizi yerletirmek gibi) gzel bir vadde bulunmad
m? Sizden ayrlmn zerinden uzun bir
zaman m geti, yoksa Rabbinizden ar bir
690
T-H SRES
cezaya mstahak olup onun zerinize inmesini mi diliyorsunuz da, bana olan sznzden hemen caydnz?
87. Biz, dediler, sana verdiimiz szden,
bizzat kendimizden kaynaklanan irad bir
14. Hz. Musa ve bycler arasndaki bu hadise

ile srail Oullarnn Msrdan k arasnda
olup bitenler iin bkn: Arf Sresi/7: 127135.
15. 80 ve 81inci yetlerde hatrlatlan hadiseler,
ikazlar ve arkasndan olup bitenlerin tafsilat iin
bkn. Bakara Sresi/2: 51, 57 (not 67); 61 (not 73);
Arf Sresi/7: 142 (not 26).
16. Maalesef Peygamberlerle ilgili ve onlar hakknda dnlemeyecek baz yakksz hadiselere yer
veren Kitab- Mukkaddeste (k, 32: 4, 24) altn
buza heykeli yapp, srail Oullarn saptrann
Hz. Harun olduu kaydedilmektedir. Oysa Hz.
Harun (a.s.), risalet grevinde Hz. Musaya ortak
ve yardmc byk bir rasldr. Kurn- Kerim
ise doruyu haber vermekte ve buzay yapann
Samir isimli biri olduunu bildirmektedir.
Kurnda Samir, belirlilik taksyla es-Samir eklinde gemektedir. Gerek bu tak, gerekse
kelimenin sonundaki nisbet ysi, onun bir isimden ok, bir kabile veya yer nisbeti olduu intiba vermektedir. Yani Samir, Samarya adl bir
ehir ve kabileye ait biri olabilir. Her ne kadar
oryantalistler, Samarya (Samiriye) adl ehrin
M.. 925te srail krallnn baehri olarak kurulduundan hareketle Kurna ve Peygamberimize dil uzatmaya kalksalar da, bizzat Kitab-
Mukaddes, Samiriyenin Kral Omri tarafndan
emer adl birisinden alnm bir tepe olduunu
ve ehrin bu tepe zerine kurulduunu kaydeder
Cz: 16, Sre: 20
tasarrufla caymadk. Fakat zerimizde o

topluluktan (Msrllardan) kalma ziynet
eyalar vard ve bunlar bize yk oluyordu.
Onlar braktk. Samir de eritmek iin onlar atee att.
(1 Krallar, 16: 24). Samir, buradan biri olabilecei gibi, Hz. brahim zamannda Irakta yaayan
Smerlerden daha sonra Msra gm biri de
olabilir. Bilindii gibi, Hz. brahimden iki nesil
sonra Hz. Yusuf zamannda Msrda hkmeden
Hiksoslar, Suriyeden g etmilerdi.
Samirnin gerek adnn Harun olmas ve
daha sonra srail Oullarnn ve Tevrat yazarlarnn bunu Hz. Harun ile kartrm olmalar da mmkndr. Kurn, Hz. Harun gibi bir
rasl byle bir isnattan temizleyerek, Kitap
Ehline yardmc olmaktadr. Kald ki, Kitab-
Mukaddes, bir yandan buza yapma iini Hz.
Haruna yklerken, baka yerlerde ise kendisiyle
elimektedir. k 32: 2728de Hz. Musann
Levililere buzaya tapma gibi korkun gnah
ileyenlerin hepsini ldrmelerini emrettii ve
3000e yakn insann ldrld kayd vardr.
Ayrca, yine Kitab- Mukaddese gre Hz. Musa,
kavminin balanmas iin Rabbe mracaat ederek, Ltfen gnahlarn bala, yoksa yazdn
kitaptan adm sil! demi, Rab ise, Kim (buzaya taparak) bana kar gnah ilediyse onun
adn sileceim. buyurmutur (k, 32: 3233).
Ayn Kitab- Mukaddes, Saylar 18: 57de, Rabbin Hz. Harunla konutuunu ve Mabedin korunmas ve hizmetini ebediyen Ona ve oullarna
verdiini belirtmektedir. Demek oluyor ki, Hz.
Harunun ismi kitaptan silinmemitir; o halde O,
buzaya tapma gnahndan sorumlu deildir.
Cz: 16, Sre: 20
T-H SRES
317
691
ok merhametli ve balaycdr; dolaysyla gelin bana uyun ve emrime itaat edin.

91. Musa yanmza dnnceye kadar onun
karsnda boyun bkp tapnmaktan asla
vazgemeyeceiz! dediler.
92. Musa dnnce, (kardei Harun ile halk
arasnda geenlerden habersiz, kardeine kt ve) Harun! dedi, onlar sapm grdnde sana ne engel oldu da,
93. Benim yolumca gitmedin? Yoksa emrime kar m geldin?16
94. Harun, Ey anamn olu! dedi, ltfen
sakalmdan ve bamdan tutup da beni byle sarsp durma. (Bir defa, bu topluluk beni
bir hi yerine koydu ve lin edip ldrmeye
kalkt. Sonra, olup bitene kesin bir mdahalede bulunmaktan sakndm. nk) srail
Oullar arasna tefrika soktun; szm de
dinlemedin! demenden korktum.17
95. Musa, bu defa Samirye dnerek, Nedir bu yaptn korkun ey? dedi.
88. Samir, sonra o ahali iin brmesi olan

bir buza heykeli dkp kard ve kendisine destek olanlarla birlikte, Aslnda ilhnz budur, Musann ilh da budur, fakat O unuttu ve baka ilh aramaya kt.
dediler.
96. Samir, Ben, diye cevap verdi, onlarn

gremedikleri bir eyi fark ve idrak ettim
de, Elinin izinden bir avu dolusu (toprak)
aldm ve onu (ateteki ziynet eyalarnn
zerine) attm. Byle yapmay nefsim bana
ho gsterdi.
89. Acaba hi grmyorlar myd ki, o buza heykeli, kendilerine mukabele iin tek
bir sz bile syleyemiyordu; o halde, ilh
diye kendisine dua ettiklerinde dualarna
nasl karlk verebilecekti? zarar ve fayda
adna da hibir gce sahip deildi ki, ne onlardan bir zarar savabilsin, ne de onlara en
kk bir fayda salayabilsin.
97. Terket buray! dedi Musa, Bundan

sonra tek bana vah gibi bir hayat yaayacak ve kimseye karmayacaksn; sana
yaklaacak olana da hastalklarndan dolay
Bana dokunma! diyeceksin. Hem senin iin
asla kap kurtulamayacan bir ceza daha
var. Bak u karsnda boyun bkp tapndn ilhna! Biz onu yakacak, sonra unufak edip denize savuracaz.18
90. Kald ki, Harun kendilerini uyarmt

da: Ey kavmim, demiti, bakn, bu heykel ile bir imtihana maruz brakldnz. Hi
kukusuz sizin Rabbiniz Rahmndr; O,
98. (Ey halkm!) Sizin ilhnz ancak Allahtr, Ondan baka hibir ilh yoktur. O,
her eyi ilmiyle kuatmtr.
692
T-H SRES
16. Hz. Musa (a.s.), Tra kmadan nce Hz.

Harunu kavmi iinde vekil brakm ve ona,
Kavmim iinde vekilim olarak kal ve daima
slah olup onlar gzelce ynet; sakn ha, bozguncularn yoluna uyma! diye tembihte bulunmutu (Arf Sresi/7: 142).
17. Daha nce de ifade edildii gibi (mesel: Arf
Sresi/7, not 32; Hicr Sresi/15, not 10; Meryem
Sresi/19, not 1) Kurn- Kerim, bir hadiseyi
deiik yerlerde anlatrken, o hadisenin o yerde ele alnan konuyla alkal ksmn nakleder.
Dolaysyla, halknn buza heykeline tapmaya
balamas karsnda Hz. Musann Hz. Haruna
tepkisini naklederken, burada konunun ilenii
ve onunla verilmek istenen ders gerei sadece
Hz. Harunun, srail Oullar arasna tefrika soktun; szm de dinlemedin! demenden
korktum. sz verilmektedir. Bu, Hz. Harunun baka bir ey yapmad mansna gelmez. O,
Arf Sresinde (yet: 150) buyurulduu zere,
Tevhide kar giriilen bu ihtilli nlemek iin
elinden geleni yapm, o kadar ki kavmi zerine
ullanmt ve Onu neredeyse lin edip ldrecekti. Ama Hz. Harunu (a.s.) daha fazla ileri gidip, bu ihtilli btnyle bastrmaktan asl men
eden, srail Oullar arasnda kabilecek ve geri
dnlmesi imknsz bir tefrika idi. Byle bir tefrikann kmamas iin kardeini bekledi; zaten
kardei belli bir sre iin gitmiti. Buradan, bir
topluluk iinde tefrikann ne kadar zararl olduunu anlyoruz.
18. Bakalarnn grmeyip de Samirnin grd, fark ve idrak ettii ve Eli ile Elinin izinden ald ey konularnda farkl mtalalarda
bulunulmutur. Grlerin zerinde topland
ana nokta udur:
Samir, Hz. Cebraili at zerinde grm ve o
atn izinden bir avu toprak alp, iinde ziynet
eyalarnn eridii atee atmtr. Yapt buza
heykeli bundan dolay ses vermitir.
Eb Mslim sfahannin Fahreddin Raz ve
gnmzde Muhammed Esed tarafndan da
kabul gren grne gre ise, Samir eli Hz.
Musann dininden biraz alm, fakat bu din-
Cz: 16, Sre: 20
de bakalarnn gremedii baz hususlarn gya

yanl olduunu grm, sonra o dinden kabul
ettiini de atmtr. Mevdd gibi mfessirler,
bu gr hakl olarak iddetle eletirirler. yetin zahir mansn almaya mani bir durum sz
konusu deilse, mecaza gidilmez. Kald ki, byle
bir yorum son derece zorlama bir yorumdur.
Merhum Mevdd ve Seyyid Kutup, Samirnin maden eritme ve ondan heykel yapma gibi
sanatlarda mahir biri olduu, Elmall Hamdi Yazrn da katld zere, yapt buza heykelinde brakt boluklardan giren hava sayesinde
ona brme gibi bir ses verebildii, srail Oullarn bilerek saptrd ve Hz. Musa karsnda
da, Ben, onlarn gremedikleri bir eyi fark ve
idrak ettim de, Elinin izinden bir avu dolusu
(toprak) aldm ve onu (ateteki ziynet eyalarnn zerine) attm. eklinde yalan uydurduu,
nk Kurnn bunu ondan sadece naklettiini
belirtirler. Bu gr, dierlerinden ok daha makul bir gr olmakla birlikte, burada herhalde
Fethullah Glen Hocaefendinin parmak bast
u nokta zerinde durmak gerekmektedir:
srail Oullar, halknn ifti olmas hasebiyle sra da taplan eski Msrda bu sra
tapmadan ok etkilenmilerdi. Bu etkiyi Kurn- Kerim, buza heykeline tapma konusunda,
buza (sevgisi) kalblerine iirilmiti eklinde
ifade buyurur (Bakara Sresi/2: 93). Ayrca onlarda, puta tapma veya putlardan ilhlar edinme
duygusu ve temayl de vard ki, bu da, Msrdan klarnda lde yol alrlarken rastladklar
bir kavimde puta tapldn grdkleri anda Hz.
Musadan, Nasl unlarn birtakm ilhlar varsa bizim iin de yle bir ilh tayin et! (Arf Sresi/7: 138) eklindeki isteklerinde ortaya kmt. Ayrca bu kavmin paraya, ziynete ve altna
dknl de malmdur. Ziynet eyalarndan
yaplan buzaya tapma meselesinde her eyden
ok bu husus nemlidir. kinci olarak, baz insanlarda cinlerle mnasebet, medyumluk gibi
hususiyetler ve kabiliyetler mevcuttur. Bunlar,
dierlerine harika gibi grnebilecek baz iler
ortaya koyabilirler ve yaptklar ileri abarttklar gibi, onlara fizik tesi bir unsur da ekleme-
Cz: 16, Sre: 20
T-H SRES
yi ihmal etmezler. Kald ki Cenab- Allah (c.c.),

bazlarn bu baarlarndan gelen kibir, gurur
ve nefsaniyetleri sebebiyle o baary, hatt baz
harika ilerini onlar iin bir helk vastas yapar
ki, buna istidrac denmektedir. Nitekim Kurn-
Kerim, buza meselesinin srail Oullar iin bir
fitne olduunu beyan buyurmaktadr. Samir,
gerekten Hz. Cebraili (a.s.) grm olsun veya
olmasn, Eli ile ister Hz. Musay (a.s.) ister Hz.
693
Cebraili kastetmi olsun, Ben, onlarn gremedikleri bir eyi fark ve idrak ettim de, Elinin
izinden bir avu dolusu (toprak) aldm ve onu
(ateteki ziynet eyalarnn zerine) attm.
demekle, kendisinde vehmettii veya gerekten
sahip bulunduu baz kabiliyetlere ve muvaffak
klnd bir ie byle bir esrar ve manevlik ss
vermek istemi olabilir. (En doruyu Allah bilir.)
694
Cz: 16, Sre: 20
T-H SRES
99. (Ey Raslm,) ite sana daha nce gemi nemli hadiselerden bir ksmn anlatyoruz. uras bir gerek ki, sana tarafmzdan (ikaz, irad, ilim, ayrca inan, ibadet,
ahlk ve davran dsturlar ihtiva eden)
bir kitap verdik.
100. Kim ona srt dnerse, hi phesiz
Kyamet Gn btn vcuduna tamas
mmkn olmayan bir yk yklemi olacaktr.
318
318
101. Sonsuzca kalacaklardr (vcutlarn

kuatm) o azap yknn iinde. Kyamet
Gn onlarn payna decek bu yk ne
fena bir yktr!
102. O gn Sra flenecek ve Biz o gn, hayatlar gnah hasadndan ibaret olan inkrc
sulular yorgunluk ve susuzluktan gzleri
morarm ve kr bir halde haredeceiz.
103. O halin deheti iinde aralarnda fsldar ve ilerinden bir ksm, Dnyada
olsa olsa on gn kadar kaldnz. der.
104. Aralarnda konutuklar hususu Biz
elbette ok daha iyi biliriz. lerinde doruya daha yakn gren ve dnenler, Hayr,
belki sadece bir gn kaldnz! diye karlk
verirler.
105. (Raslm,) sana Kyamet Gn dalarn ne olacan sorarlar. Onlara de ki:
Rabbim onlar ufalayp savuracak.
106. Neticede yeryzn terkedilmi bir
dzle evirecek.
107. Orada artk ne ini ne yoku, ne ukur
ne tmsek grrsn.
108. O gn herkes, (Hakkn) davetisine
hi yalpa yapmadan, saa sola sapmadan,
mecburi teslimiyet halinde ve mecburi bir
ynde tbi olur. Rahmnn azamet ve kudreti karsnda btn sesler kslmtr ve
duyacan sadece bir hltdr.
109. O gn, Rahmnn kendilerine efaat

izni verdii ve szlerinden raz olduu kimselerden bakasna efaat yetkisi verilmez
ki, (umduklar herhangi bir) efaatin faydas olsun.
110. Allah, btn kullarn gelecekte ve o
Yarg Gnnde neyin beklediini ve onlarn
dnyadaki btn halleri, ne yapp ne syledikleri dahil btn gemilerini bilir, (bilir
de, bazlarna bazlar hakknda efaat etme
yetkisi verir;) o (kul)lar ise, (bunu bilmedikleri gibi,) bilme kapasiteleriyle Allah da
asla kavrayamazlar.
111. Btn yzler, ezel-ebed mutlak Hayat
Sahibi ve varl hem Kendinden, hem de
kendi kendine Kaim Olana tam bir teslimiyet iindedir. Ve her kim (en byk) zu-
Cz: 16, Sre: 20
T-H SRES
lm (olan irk) ykyle gelmise, gerekten

hsrana uramtr.
112. Kim de tam inanm bir mmin olarak
doru, yerinde, salam ve slaha ynelik iler (iinde en azndan farz olanlar) yerine
getirmise, byle biri ne hakszla urama
korkusu tayacaktr, ne de mkfatndan
mahrum braklma korkusu.
695
113. Grld gibi, Biz bu Kitab Arapa

bir Kurn olarak indiriyor ve onda tehdit ve
uyarlarmz eitli ynleriyle, farkl alardan ve farkl slplarla serdediyoruz. Ta ki,
Bize kar kalbleri saygyla dolsun, itaatsizlikten saknsn ve bylece azabmzdan korunsun ve ta ki bu Kurn, onlar iin her defasnda ayr bir ikaz ve uyarma dersi olsun.
696
T-H SRES
114. Mutlak Hkmdar, Mutlak ve Deimez Hak olan Allah ne ycedir! (Raslm,)
bu Kurna ait olarak gelen her bir vahyin
sana okunmas henz tamamlanmadan onu
ezberlemek iin tekrar etmekte aceleci davranma ve Rabbim, benim ilmimi, (bilhassa Kurn ve Senin muradn idrakimi)
artr! diye dua et.
Cz: 16, Sre: 20

319
115. Dorusu, daha nce deme de bir ahd

vermi (ve bir aaca yaklamasn yasaklamtk). Fakat O, ihmalde bulundu; kendisini o an iin yeterince sabrl, (bununla
birlikte gnaha kar da srarl) bulmadk.
116. Bir vakit de meleklere, (ilmini, stnln, hilfete liyakatini kabul ve ona
yeryznn halifelii vazifesinde yardmc
olmalar mansnda) deme secde edin!
buyurmutuk da, hepsi secde etmi, ama
(cinlerden olan) blis etmemiti. Emre itaatsizlikte diretmiti o.
117. Biz de, Ey dem! buyurduk, Bu
blis, senin ve ein iin tehlikeli ve hilesi
ok bir dmandr. Bu bakmdan, dikkat
edin ki sizi cennetten karmasn, yoksa
ihtiyalar iinde koturur durur, bedbaht
ve perian olursun.
118. Cennette senin iin alk ekmek de
yok, plak kalmak da.
119. Orada susuzluk da ekmeyecek ve gnein kavurucu scaklna da maruz kalmayacaksn.
120. Fakat eytan deme vesvese verdi ve
Ey dem, seni sonsuzluk aacna ve hi
son bulmayacak bir devlet ve saltanata gtreyim mi? dedi.
121. dem ve ei, eytana kanarak kendilerine yasaklanan aatan yediler de, edep
yerleri (ve btn beer hususiyetleri) kendilerine alp belli oluverdi ve oralar cennet yapraklaryla hemen rtmeye giritiler.
dem, Rabbisinin emrine tbi olmad ve bu

sebeple yaptnda isabet kaydetmedi.
122. Ama sonra Rabbisi Onu seti de, tevbesini kabl buyurdu ve Onu hidayetine
mazhar kld.
123. dem ve eine, nin oradan! dedi: hepiniz inin; artk kiminiz kiminize dmansnz (ve bu ekilde bir hayat sreceksiniz.)
Bundan byle size Benim tarafmdan (bir
rasl vastasyla Kitap gibi) saf bir hidayet
kayna gelir de, kim Bana ait bulunan o
hidayet kaynana uyar (ve imanla, ibadetle
Bana ynelirse,) artk o ne yolu arr, ne
de (yolculuu sresince ve yolun sonunda)
bedbaht olur.19
124. Buna karlk, kim Benim Kitabma
srt dner ve Beni anmaktan uzak durursa,
bylesi iin dar, skntl ve gerek man-
Cz: 16, Sre: 20
T-H SRES
697
sndan yoksun bir hayat vardr ve Biz onu

Kyamet Gn de kr olarak diriltip, durumaya yle alrz.
125. Rabbim, der, ben gzleri grr biri

iken, neden beni kr olarak diriltip buraya
aldn?
19. yet 115den itibaren ana hatlaryla verilen

hadiseler ve gerekler hakknda bkn. Bakara Sresi/2: 3039; not 3144; Arf Sresi/7: 1127,
not 2-4. Burada ek olarak u birka noktay belirtmeliyiz:
nen bir hata veya gnahtan hemen sonra tevbe

edilmesi gerektiini de ima buyurmaktadr.
Cennette deme ve eine yaplan yasak teri bir yasak deil, tekvin bir yasak ve hayatlar
adna irad bir tembih idi. nk yetlerden bu
yasaklardaki nemli bir hikmetin ackmama, susamama, plak kalmama ve gnete yanmama,
yani dnya hayatnn zorluklarn ekmeme, yasaa uymamann karlnn da yanma, ackma,
susama, plak kalma ve gnete yanma, yani
dnya hayatnn zorluklarna mahkmiyet olduunu anlyoruz.
kinci olarak, yetler, insan iin ebediyet arzusunun kar cinse ve ocuklara kar duyulan
sevgi ve tutku ile, dnya saltanatnn yeme, ime
ve gneten korunma ihtiya ve tutkularnn
nnde geldiini ve insan iin en byk bir kayma noktas olduunu da ortaya koymaktadr. Bu
ebediyet arzusu, insanlarda ok defa tehlikeli bir
ekilde dnya adna tl-i emel, yani hi lmeyecekmiesine dnyev hedefler tama olarak
ortaya kmaktadr.
nc olarak, yetler, Hz. demin seilmesi ve tevbesinin kabuln iledii hatann hemen
peinden zikretmekle, Onun hakknda bir an iin
bile olsa zihin ve kalblerimizde menfi bir dnce
meydana gelmesine imkn tanmad gibi, ile-
Drdnc olarak, daha nce yukarda kaydedilen notlarda da ifade edildii gibi, blis, cennetten
karldktan sonra artk eytan olarak anlmaktadr. Onun cennetten karlmas Hz. demden
ncedir. Bakara Sresinde nin! fiilinin muhatab oul, yani iki kiiden fazla iken, burada tesniye (ikil)dir. Dolaysyla burada inme emri ncelikle Hz. dem ve Hz. Havvayadr. Hepiniz inin!
denilmekle de, emrin muhataplarna eytanla birlikte ihtimal Hz. dem ve Hz. Havvann kendilerinden gelecek soylar da dahil edilmektedir.
Burada belirtilmesi gereken nemli bir nokta
da udur: Kitab- Mukaddes, yasaklanan aatan
yeme iinde birinci derecede Hz. demi deil,
Hz. Havvay sorumlu tutar (Tekvin, 3: 16). Ona
gre, Hz. Havva Hz. demi kandrmtr. Bundandr ki kadn, Yahudi ve Hristiyan dnyada
uzun asrlar lnetli ve erkekleri yoldan karan
bir varlk olarak grlmtr. Oysa Kurn-
Kerimde bu konuda Hz. Havvay sulayan tek
bir ifade yoktur. eytan Hz. deme yaklamtr
ve yle anlalyor ki, Hz. Havva, Hz. deme
uymutur. Bu da bir geree iaret etmektedir ki,
tarihte de, sanlann aksine genellikle erkekler,
kendilerinin olduu gibi kadnlarn da sapmalarndan sorumlu olmular, kadnlar onlara bal
kalmlardr ve insanlar saptrma adna kadnlar kullananlar da yine erkekler olmutur.
698
T-H SRES
126. yledir; buyurur Allah, yetlerimiz

sana geldiinde sen onlar nasl unutup bir
kenara braktysan, bugn de sen yle unutulur, bir kenara atlrsn.
Cz: 16, Sre: 20
320
127. te, kendilerine verilen her trl kabiliyeti ve hayatlarn israf edip haddi akn
davranan ve Rabbisinin yetlerine inanmayanlar byle cezalandrrz. Bundan sonra
gelecek hiret azab ise, elbette daha etin
ve ok daha devamldr.
128. Onlardan nce gelip gemi ve bugn
meskenleri arasnda dolatklar (onca zalim) nesilleri helk etmi olmamzda m
kendileri iin bir ders, bir hidayet sebebi
tekil etmiyor? Hi kukusuz bunda heva
ve heveslerinin ynlendirmedii gerek akl
sahipleri iin byk ibretler, nemli mesajlar vardr.
129. Eer Rabbin tarafndan insan ve toplumlarn hayat iin daha nce verilmi bir
hkm20 ve tayin buyurulmu bir vde olmasayd, elbette hak ettikleri azap onlar
oktan yakalam olurdu.
130. (Raslm), u halde onlarn sylediklerine sabret ve gnein domasndan ve
batmasndan nce Rabbini hamd ile tesbih
et (namaz kl). Gecenin baz vakitlerinde ve
yine gndzn de baz saatlerinde tesbihte
bulun. Umulur ki Allahn rzasna erer, Onun senin hakkndaki her trl tasarrufunu
gnl rahatlyla karlarsn.
131. Onlardan baz zmrelere verdiimiz
dnya hayatnn ssnden ibaret olan geimliklere gzn kaymasn. Biz, bununla
onlar imtihan ediyoruz. Rabbinin senin
zerindeki nimeti ve sana hirette verecei rzk, hem ok daha hayrl, hem de ok
daha devamldr.
132. Ailene ve mmetine namaz emret ve
kendin de ona hassasiyetle devam et. Biz,
senden rzk istemiyoruz, bilakis senin rzkn Bize aittir. (Dolaysyla, btn kulluk
vazifelerin bizzat senin faydana ve senin
iindir.) Niha baar ve mutluluk ise, (kulluun z olan ve btn ibadetlerden Allaha
ulaan) takvadadr.
133. Mrikler, (u peygamberlik iddia
eden zat, iddiasn ispat iin) bize Rabbisinden bir mucize getirse ya! diyorlar. Kendilerine, (hem de mm bir zat vastasyla
iman, ibadet ve makbul bir hayatla ilgili
ancak) nceki semav kitaplarda yer alan
gerekleri ihtiva eden ve (nceden gelip gemi ve peygamberlerinden mucize isteyen
kavimlerin balarna gelenleri de) aklayan
bir belgenin (Kurn) gelmi olmas, onlar
iin yeterli deil midir?
Cz: 16, Sre: 20
T-H SRES
699
134. Eer (kitap ve peygamber gndermeden) onlar aslnda hak ettikleri bir felketle
helk edecek olsaydk, bu takdirde Rabbimiz, ne olurdu bize bir rasl gnderseydin de,
biz byle rezilrsvay olmadan nce Senin
yetlerine uysaydk! derlerdi.
135. (Raslm,) de ki: Herkes, gelecek adna bir beklentinin iinde; madem yle, beklemeye devam edin! Kim dz yolda imi ve
kim beklentilerini doru karacak bir yol
takip ediyormu, elbette yaknda bileceksiniz.
20. yet-i kerimede sz edilen hkm, Hz.

dem (a.s.) hz. Havva ile birlikte cennetten karld zaman ifade buyurulan hkmdr: (Zaten iindeki her ey sizin iin yaratlm bulunan
ve orada hilfetiniz takdirim olan) yeryznde

belli bir sreye kadar mesken tutup kalacak ve
oradan tam yararlanacaksnz. (Arf Sresi/7:
24)
700
ENBY SRES
21. ENBY SRES
Cz: 17, Sre: 21
321
12 yetten oluan bu sre, Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselmn risaletinin

Mekke dneminin sonlarna doru inmitir. TH Sresinin sonunda ifade buyurulan dz
yolun nasl bir yol olduunu aklar. Mekkeli
mriklerin slmn inan esaslarna olan itirazlarn cevaplandrr ve bu ayn inan esaslarn
tebli eden nceki peygamberlerin hayatlarndan
kesitler sunar. Allah Rasl aleyhissalt vesselmn tebli buyurduu Dinin iman, ibadet,
ahlk, hatt ferd ve itima hayat prensipleri
asndan dier peygamberlerin tebli ettikleri
dinden farkl olmadn, dolaysyla bu Dinin,
Allah tarafndan insanlk iin her zaman seilmi Din olduunu aklar. Ayrca, peygamberlerin eitli zdraplar ve bu zdraplarnn nasl
giderildii anlatlarak Peygamber Efendimiz teselli buyrulur.

1. nsanlar iin hesap verme vakti yaklat,1
fakat onlar hal koyu bir gaflet ve umursamazlk iinde dalm gidiyorlar.
2. Ne zaman onlara kendilerini uyarmak ve
aydnlatmak iin yeni bir vahiy gelse, onu
sadece bir oyun ve elenme tavr iinde
dinlemektedirler.
3. Kalbleri de geici zevklere dalp gitmi.
Ayrca, (Allaha irk komakla en byk
zulm ileyen o) zalimler, aralarnda gizliden gizliye fsldap (raslmz hakknda), O da sizin gibi bir beer, imdi gz
gre gre bir byye mi kaplacaksnz?
demektedirler.
4. (Raslmz ise) yle diyor: Rabbim,
gkte olsun yerde olsun sylenen her sz
bilir. O, Sem (her eyi Hakkyla iten)dir;
Alm (her eyi Hakkyla Bilen)dir.
5. (Kurn nasl bir kaynaa atfedecekleri

konusunda kafalar iyice karmlk iinde,)
Yok yok, dediler, (bu bir by deil;) bu,
olsa olsa karmakark ryalardan ibaret bir
ey. Hayr hayr, peygamberlik iddia eden
o zat, onu kendisi uyduruyor. Hayr, yle
de deil, o zat, galiba bir air. air de deil
diyelim, eer gerekten peygamberse, daha
nce gnderilmi olan peygamberler gibi o
da bir mucize gsterse ya!
6. Ama (mucize gstermi bulunan) o nceki peygamberlerin neticede helk ettiimiz
kavimlerinden hi birisi (kendilerine gsterilen mucizeden sonra) iman etmedi ki,
(imdi bunlar iman etsin!)
7. (Raslm,) Biz senden nce de peygam-
Cz: 17, Sre: 21
ENBY SRES
ber olarak ancak kendilerine vahiyde bulunduumuz erkekler gnderdik. (Ey mrikler
ve daha bakalar,) eer bu konuda bilginiz
yoksa, (Ehl-i Kitap limleri bata olmak
zere) ilim ehline, (bilhassa vahye dayal
bilgiye sahip olanlara) sorun.
8. O peygamberleri yemeime ihtiyac olmayan birer bedenden ibaret klmadk ki,
(herkes gibi onlar da yiyip imesin); sonra
onlar lmsz de deildiler.
9. Onlara (yardm ve zafer vadettik);2 vadimizde durduk ve hem onlar hem de bera-
1. Kyametin ne zaman kopacann kesin bilgisi ancak Allaha aittir; o, her zaman ve beklenmedik bir anda gelebilir. Eer Bu yetin
indii gnden bu yana asrlar geti fakat hal
bu yakn zaman gelmedi. denecek olursa, bu
takdirde, insanln, bilhassa dnyann mr
asndan bu zamann hi de uzun bir zaman
701
berlerinde bulunan ve kurtulmalarn dilediimiz mminleri kurtardk; (kendilerine

verilen hayat, akl ve kabiliyetler gibi btn
sermayeleri boa harcayp) haddi akn davrananlar ise helk ettik.
10. (Ey Mekke halk ve ey btn insanlar!)
imdi de size yle bir kitap indiriyoruz ki,
onda (dnya ve hiret saadetiniz adna)
uymanz gereken btn kaideler yer ald
gibi, btn erefiniz de ona uymakta yatmaktadr. Buna ramen, yine de dnp
akletmeyecek misiniz?
olmadn belirtmek isteriz. kindi vaktinde bir

insan, akam yakndr derse, elbette o doruyu
sylemitir. Ayrca, her insan iin hesap ld
anda balar ve lm ise, insana baka her bir hadiseden daha yakndr.
2. Bu vad iin bkn: Yunus Sresi/10: 103; Sfft
Sresi/37: 171173.
702
ENBY SRES
11. Biz, halk (Allaha irk komakla) en

byk zulm ilemi ve kendilerine yazk
etmi nice memleketleri krp geirdik ve
onlardan sonra yerlerinde baka topluluklar
var ettik.
Cz: 17, Sre: 21
322
12. Ne zaman ki hak ettikleri cezann bir

baskn eklinde gelmekte olduunu hissettiler, ite o zaman bir bozgun halinde beldelerinden kamaya durdular.
13. Hayr, kamayn! Dnn o iine gmlp mardnz refah ve konfora, o meskenlerinize(!) Dnn ki, bakarsnz, fakirler
ve ihtiya sahipleri bir ey istemek iin banza r, size bir ey danmak, bir ey
sormak iin gelenler olur..(!)
14. Eyvahlar olsun! dediler, Ne yaptk
biz! Kendimize yazk ettik; biz gerekten
zalimlermiiz!
15. Onlar ekin gibi biip bir kl yn haline getirinceye kadar bu feryatlar srp
gitti.
16. Biz g, yeri ve aralarnda bulunan her
eyi oyun ve elencemiz olsun diye yaratmadk.
17. Eer bir elence edinmek isteseydik,
(sizi de kinat da yaratmadan) onu Kendi
katmzda edinirdik. Yapacak olsaydk, byle yapardk.
18. Biz, asla bo eylerle uramayz. Bilakis
hakk btln tepesine indiririz de, hak onun
beynini paralar ve btln hemen can kverir. Buna ramen (Allah, yaratl, hayat,
insan ve kinat hakkndaki) bo dnce ve
nitelemelerinizden dolay yazk size!
19. Gklerde ve yerde kim varsa hepsi Allaha aittir. Ve Onun nezdinde bulunan
melekler, Ona ibadeti asla gurur meselesi yapmadklar gibi, ibadetten de yorulup
usanmazlar.
20. Gece ve gndz, usanmadan, ara vermeden Allaha tesbihte bulunur, (Onun orta olma, anlamsz i yapma gibi her trl
kusur ve hususiyetten mutlak manda uzak
bulunduunu ilan ederler).
21. Yoksa o mrikler, gklerden mitlerini kesip, bu defa yerden birtakm ilhlar
edindiler de, onlar m lleri diriltip yerden
kaldracaklar?
22. Oysa Allahtan baka gklerde ve yerde
ilhlar bulunmu olsayd, onlardaki denge
ve dzen bozulur, her ey karmakark
olurdu. yleyse, Arn Rabbi olan (gkleri ve yeri yaratp onlar mutlak idaresi altnda tutan) Allah, Kendisiyle ilgili olarak
uydurduklar, (kinatn tedbir ve idaresinde
ortaklar bulunmak gibi) her trl nitelemeden mutlak manda uzaktr.
Cz: 17, Sre: 21
ENBY SRES
23. O, yaptklarndan sorumlu tutulmaz;

ama onlarn ilh edindikleri uurlu varlklar yaptklarndan sorumludur ve sorguya
ekileceklerdir. (u halde bunlar, nasl ilh
olabilirler?)
24. Demek Ondan baka ilhlar edindiler
ha! (Raslm,) de onlara: Madem yle, haydi delillerinizi getirin. te, benimle birlikte
703
olanlarn uyduklar Kurn ve ite benden

ncekilerin tbi olduklar kitaplar. (Bunlarn hepsinde yazl olan, Allahtan baka
hibir ilh bulunmaddr.) Ama onlarn
ou, ilimle alkas olan ve dolaysyla gerei yanltan ayrt edebilecek seviyede insanlar deildirler; bu sebeple de ondan yz
eviriyorlar.
704
ENBY SRES
25. Senden nce hibir rasl gndermedik

ki ona, Benden baka ilh yoktur, yleyse
yalnz Bana ibadet edin! diye vahyetmi
olmayalm.
Cz: 17, Sre: 21

323
26. Buna ramen, bazlar da kalkp Rahmn bir ocuk edindi! iddiasnda bulunmaktadr. O, byle bir eyden mutlak manda uzaktr. Onlarn evlt dedikleri melekler, Onun ikram ve takdirine mazhar
olmu kullardr.
27. Ancak Onun sylediklerini syler, Onun sznn zerine sz katmazlar ve sadece Onun emriyle iler, ancak Onun emrini yerine getirirler.
28. O, onlarn yaptklarn da, yapmakta
olduklarn ve yapacaklarn da bilir; onlar,
ancak Onun raz olduu mmin kullar
hakknda efaatte bulunabilir, (onlar iin balanma diler ve dua eder)ler; (yoksa mriklerin iddia ettikleri gibi, Allah katnda onlar hakknda efaatte bulunacak deillerdir).
Hepsi de, Ona duyduklar derin sayg ve
tazim sebebiyle kalbleri tir tir titrer.
29. lerinden biri kalkp da, Allahn yansra ben de ilhm! diyecek olsa, ona vereceimiz ceza Cehennemdir. Biz, hadlerini
bilmeyip de Ona ortak olmaya kalkan zalimleri byle cezalandrrz.
30. (Kinatn idaresini baka ilhlara taksim eden) o kfredenler dnp nazara
almazlar m ki, gklerle yer kendi ilerinde
drlm, bitiik bir halde idi de, Biz onlar
birbirinden ayrdk. Canl olan her eyi de
sudan meydana getirdik.3 Bu gerek karsnda hal iman etmeyecekler mi?
31. Yer, hareketiyle insanlar sarsmasn diye
orada salam kazklar (dalar) var ettik ve
armadan seyahat edip, hedeflerine varabilmeleri iin geni yollar atk.
32. Gkyzn de (hem eytanlara, hem de
kmeye kar) korunmu bir tavan kldk.
Byle iken (o inanmayanlar, gkyznde

varlmz, birliimizi, mutlak ve ortaksz
hakimiyetimizi apak gsteren) bunca delili hal grmek istemiyor, hal onlardan yz
eviriyorlar.
33. Odur geceyi ve gndz, gnei ve ay
yaratan; (gne ve ay gibi, gk cisimlerinin)
her biri, kendi yrngesinde yzp durmaktadr.4
34. (Raslm), senden nce hibir insana
lmszlk vermedik. Gerek bu iken, sen
leceksin de, (itiyakla senin lmn bekleyen) o inkrclar ebed mi kalacaklar?
35. Her nefis, lm tatmaya mahkmdur (ve
dolaysyla bir gn) onu mutlaka tadacaktr.5
Sizi, gerek deeriniz nedir ortaya ksn diye
erler ve hayrlar arasnda imtihan ediyoruz.
Zaten Bize dnme yolundasnz ve neticede
huzurumuza getirileceksiniz.
Cz: 17, Sre: 21
ENBY SRES
705
3. Kurn, sonsuzca derin man katmanlarna sahip olup, hemen her seviyeden her ilim erbabna
bu katmanlardan birini sunar. Mesel, gklerle
yerin bitiik halde iken almas ve her canlnn
sudan yaratlmas, yete lfz asndan bakan
bir ilim adamna u many verir: Gk berrak, bulutsuz, yer kuru ve hayatsz, herhangi bir ey bitirmesi mmkn olmayan bir halde iken Cenab-
Allah (c.c.), g yamurla, yeri yeilliklerle ap,
ikisi arasnda bir tr evlilik ve telkihle btn canllar o sudan yaratmtr. Yani suyu, btn canllarn ift ift yaratlmasnda bir sebep klmtr.
Bu yle bir Kadr-i Zlcellin iidir ki, yer Onun
kk bir bostan ve gn yznn rts olan
bulutlar Onun bu bostannda bir sngerdir. te o
ilim adam, bu many anlar ve Allahn kudretinin sonsuzluu nnde secde eder.
4. Kurnn kulland ve yzme, suda akp

gitme manlarna gelen SeBeHa ve CeR (YaSin Sresi/36: 38) fiilleri, iinde gk cisimlerinin
hareket ettii fezann bir boluktan ibaret olmadn ve su gibi bir madde ile dolu olduunu
akla getirmektedir ki, Bedizzaman bunun esir
olduunu srarla belirtir ve feza iin sem okyanusu tabirini kullanr.
yet, aratrmac bir ilim adamna u many

sunar: Balangta gk ve yer ekilsiz birer kme,
menfaatsiz deta birer ya hamur, herhangi bir
ey bitirmeye elverili olmayan birer madde iken,
Allah onlar ap yayd; her birine gzel bir ekil,
faydal birer suret verip, onlar pek ok yaratna mene etti. Bu ilim adam da, Allahn bu
evrensel hikmeti karsnda hayran olur.
Nefsin ikinci mans, insanda madd hayatn

kayna olan cevher, yani bir anlamda madd, ayrca hayvan hayatn esas olan boyutuyla ruhtur,
candr: O zalimleri, (canlarn almakla vazifeli)
melekler, yakalarna yapm ve karn canlarnz (nefislerinizi)! diye bardklar demde,
lmn iddetleri iinde kvranrken bir grsen!
(Enm Sresi/6: 93).
Yeni zamann bilim adam ise, bu yetten unu

anlar: Gne sistemini oluturan gezegenler, balangta bir gaz bulutu, almam bir hamur
eklinde iken Hz. Allah (c.c.), o hamuru at. Bu
gaz ktlesi, ok sratli hareketle soumaya yz
tuttu ve Allah, ona verdii hareketin sratiyle o
hamurdan gezegenler eklinde paralar kopard
ve her birini yerine yerletirdi. Yerin zerine toprak sererek, gk tarafndan yamur yadrarak,
gneten k serperek dnyay enlendirip bizleri iine koydu. Bilim adam bunu grr, ban
tabiat bataklndan karr ve Bir ve ortaksz
olan Allaha iman ettim. der.
nc mansyla nefis, madd/dnyev hayatn esas olarak, bu hayatn ihtiyalarn duyan, zevklerini tadan ve insan bu zevklere, bu
ihtiyalar gidermeye tevik eden, bir manda
ktlkleri de emreden cevherdir: Nefis, daima
ve srarla ktl emreder (Yusuf Sresi/12:
53). Bu nefis, srekli terbiye grd takdirde,
insan devaml ktle, ehvetlere eken nefis
olmaktan, artk imanda, Allahn rzasnda tatmin bulmu nefs-i ntka olmaya ykselebilir:
Ey (iman ve ibadetle, zikirle) doygunlua ermi nefis! Dn Rabbine, sen Ondan raz, O da
senden raz olarak! (Fecr Sresi/89: 2728).
Bu yetin bilim adamlarna sunduu bir dier

man da udur: Kinat batan adna esir denilen,
(bazlarnca da hidrojen ki, bilindii gibi suyun
iki temel maddesinden biridir olarak kabul edilen) ok effaf ve akc bir madde halinde idi.
Allah, bu maddeyi atomlara mene yapp, her
eyi de bu atomlardan yaratarak, yine bu esir okyanusuna yerletirdi. (Szler, 25. Sz, 515516)
Nefis, bir dier mans ve belki de btn bu

manlar iine alacak ekilde, insan iin kullanldnda mahiyet-i insaniyedir: Ey insanlar! Sizi
tek bir nefisten yaratan ve ondan (onunla ayn
tr ve mahiyetten) de eini yaratarak, bu ikisinden pek ok erkekler ve kadnlar retip yayan Rabbinize kar gelmekten saknn. (Nis
Sresi/4: 1)
5. Nefis, Kurnda en ok kullanlan mansyla

zat, yani ahsn kendisi demektir ki, bu anlamda
Kurnda Cenab- Allah iin de geer: Her halkrda Allah, sizi Kendisine (Nefsine) kar
gelmekten sakndrr (l-i mran Sresi/3: 28);
Bende ne var ne yoksa, Sen hepsini bilirsin;
fakat ben Sende (Senin Nefsinde) olan bilemem. (Mide Sresi/5: 116)
706
ENBY SRES
36. O kfrde diretenler, seni grdkleri

zaman seninle alay ediyor, Bu mu ilhlarnz diline dolayan adam? diyor (ve
sahte ilhlarna sz edilmesine tahamml
gsteremiyorlar). Ama (kendilerini yaratp
besleyen, merhametle sarp sarmalayan)
Rahmnn anlmasna dayanamyor, Onun
Kitabn inkr ediyor (ve bunu bir su olarak grmyorlar).
Cz: 17, Sre: 21
324
37. nsan, acelecilik karakteriyle yaratlm (gibi acelecilik gsterir). (O bakmdan,

Kendisiyle tehdit edildiimiz u azap ne
zaman? diye alayl alayl soruyorlar.) u
anda onu Benden hemen istemeyin, nasl
olsa yaknda size o azab gstereceim.
38. Ama onlar yine de, Bu tehdidin vakti
ne zaman? Doru szlyseniz, (gsterin artk u azab!) diye sylenmekten geri durmuyorlar.
39. O kfrde srar edenler, Atei yzlerinden de srtlarndan da savamayacaklar,
stelik ondan kurtulma adna hibir yardm
da grmeyecekleri zaman keke bir bilselerdi!
40. Azap, balarnda anszn patlayp onlar
yle bir artacak ki, yerlerinde mhlayacak. Artk ne onu savmaya gleri yetecek,
ne de kendilerine ondan kurtulma adna bir
sre tannacaktr.
41. (Ey Raslm!) uras bir gerek ki, senden nce de nice rasllerle alay edildi. Fakat
alay konusu yaptklar hakikatler, kendisine kar uyarlp da istihza ile karladklar azap, maskaralkla Raslleri kk drmeye alanlarn zerine kp, onlar
mahvetti.
42. De ki: Eer gece veya gndz size azap
gndermek istese, sizi o Rahmna kar
kim koruyabilir? Bu apak gerek ortada
iken, Ona ynelecekleri yerde Rabbilerinin

kitabndan yz eviriyorlar.
43. Ne o, yoksa akllar sra Bizden baka
kendilerini savunup koruyacak ilhlar m
var? lhlatrdklar o varlklarn bizzat
kendilerine bile yardmlar olmad gibi,
Bizden de grecekleri hibir dostluk, hibir
yaknlk yoktur.
44. Gerek u ki, Biz o mriklere de, babalarna da geimlikler verdik; yle ki, balarna bir ey gelmeden uzun asrlar emniyet
iinde yaadlar. (u anda kendilerini aldatan da bu.) Ama Bizim (ilim, irade ve kudretimizle) yerde tasarrufta bulunup, onu
etrafndan eksilttiimizi grmyorlar m?6
Byle iken, onlar nasl galip olabilir?
6. Yerin etrafndan eksiltilmesi konusunda bkn: Rad Sresi/13: 41, not 14.
Cz: 17, Sre: 21
ENBY SRES
707
325
(hakk btldan ayran Kitab) verdik ve

onu, kalbleri Allaha kar saygyla dopdolu
olan, Ona itaatsizlikten, dolaysyla Onun
azabndan saknanlar iin batan sona bir
k ve t kayna kldk.
49. Onlar, Kendisini grmedikleri halde
Rabbilerine kar tam bir sayg duyup tazim gsterirler ve yine onlar, Kyametten
de korkup titrerler.
50. te bu Kurn da, imdi indirmekte olduumuz kutlu ve her bakmdan bereket
ykl bir kitaptr. Hal byle iken, siz onu
inkr m ediyorsunuz?
51. Andolsun, (Musa ve Harundan da)
nce brahime, (Onda zellikle ne kan
kalb safiyeti ve niyet duruluu sebebiyle)
gerein bilgisini vermitik. Biz, Onu her
bakmdan ok iyi biliyorduk.
45. (Ey Raslm,) de ki: Ben sizi baka bir

eyle deil, ancak (kendisinde hibir phe
olmayan) vahiyle ve ona dayanarak uyaryorum; fakat sarlar uyarldklar zaman
kendilerine yaplan ary duyamazlar ki,
uyarnn tesiri olsun.
46. Ama uras kesin ki, onlara Rabbinin
azabndan bir esinti bile dokunsa,7 Eyvahlar
olsun! Biz ne yaptk byle! Kendimize yazk
ettik; biz, gerekten zalimlermiiz! derler.
47. Kyamet Gn ortaya o gne has tam
doru ve hassas terazileri koyar ve insanlarn dnyada iken yaptklarn tartarz da,
kimseye en kk bir hakszlk yaplmaz.
Hardal danesi arlnca da olsa yaplan her
ii tartya koyarz. Hesap grcler olarak
Biz yeteriz.
48. Dorusu Biz, Musa ve Haruna Furkan
52. Atasna ve kavmine, Nedir bu heykeller

ki, byle ibadet kastyla karlarnda boyun
eip duruyorsunuz? demiti.
53. Biz dediler, atalarmz da onlara tapar bulduk.
54. brahim, Dorusu u ki, diye cevap
verdi, nasl siz, evet bizzat sizler nasl apak bir sapknlk iinde iseniz, atalarnz da
yle bir sapknlk iinde imi.
55. imdi senin u sylediin gerek mi,
yoksa sen aka m ediyorsun? dediler.
56. aka ne demek? dedi brahim: Gerek
u ki Rabbiniz, gklerin ve yerin onlar yaratp belli bir sistem ve prensipler zerine
oturtan Rabbidir. Ve ben, bu geree ahitlik edenlerdenim.
57. brahim, Allaha yemin olsun, diye karar verdi, siz dnp gittikten sonra putlarnza yle bir oyun oynayacam ki!
708
ENBY SRES
7. Bedizzaman hazretleri, bu cmleyi,

Kurnn esiz belgatnn rneklerinden biri
olarak zikreder. yet, azabn en hafifini haber
vermekte ve kullanlan btn kelimeler, bu
hafiflii ifade etmektedir. art edat sa (in),
art, dolaysyla ihtimal mans verdiinden azlk ifade eder. Dokunma, deme mansndaki
Cz: 17, Sre: 21
messe, esinti mansndaki nefha, nekl gibi

daha ar ceza belirten bir kelime deil de cezann hafifini ifade eden azap (azb) ve rahmet, merhamet ifade eden Rabbin (Rabbike)
kelimelerinin her biri azlk, hafiflik belirtmekle, manya katkda bulunur. (Szler, 484485;
rtl-cz, 3637)
Cz: 17, Sre: 21
ENBY SRES
709
326
63. Kim bilir, belki o yapmtr, dedi

brahim, ite u bykleri. Eer konuurlarsa, putlarn kendilerine sorun!
64. Bunun zerine, geree uyanan vicdanlarna yneldiler ve (kendi ilerinde itirafta
bulunup) dediler: Biziz, evet (en byk
yanl ve hakszl yapan) asl zalim biziz!
65. Ne var ki, ardndan (kendilerini kfre
iten ayn sebeplerle) yeniden serkeliklerine, eski hallerine dnp brahime, Sen de
pekal bilirsin ki, bunlar konumaz! diye
ktlar.
66. yi de, dedi brahim, o zaman siz
Allah brakp da, size en kk bir faydas
olmayan ve zarar verme gc de bulunmayan eylere mi tapyorsunuz?
58. Sonra da o putlarn hepsini parampara etti, yalnz halkn en byk kabul ettii
putu brakt ki, dnp gelsinler (ve durumu
ondan rensinler)!
59. Halk, tapnaa gelip de putlar parampara grnce, Kimdir bunu ilhlarmza
reva gren? Her kimse, phesiz o zalimin
teki olmal! diye bartlar.
60. lerinden bazlar, Bir gencin onlar
diline doladn iitmitik, dediler, ad
brahim olan bir gen!
61. yleyse, dedi dierleri, getirin onu
halkn nne; (bakarsnz suunu itiraf eder
de,) aleyhinde ahit olurlar!
62. Syle bakalm brahim, dediler, sen
misin ilhlarmza bunu yapan?
67. Yuh size ve Allah brakp da taptnz u eylere! Hal dnp akletmeyecek
misiniz?
68. Yapmanz gereken bir ey varsa, yakn
Onu ve ilhlarnza sahip kn! dediler.
69. Biz de, Ey ate! buyurduk, brahime
kar serin ve selmet ol!8
70. brahimi tuzaa drmek istediler, fakat Biz onlar yle bir hsrana urattk ki,
(asl tuzaa denler kendileri oldular).
71. Onu ve (kendisine iman etmi bulunan)
Ltu btn insanlar iin kutlu ve feyizli
kldmz (am-Filistin) diyarna ulatrdk
ve bylece (o kfirlerin elinden) btnyle
kurtardk.
72. Ona ayrca shak, stelik bir de (torun
olarak) Yakubu ihsan ettik. Ve hepsini, her
zaman salam, yerinde, doru ve slaha ynelik iler yapan kimseler kldk.
710
ENBY SRES
8. Bu yette gzel noktaya parmak baslmaktadr:

Birincisi: Ate dahi, dier tabi sebepler gibi
kendi kendine, kendi tabiatyla deil, Allahn
emri altnda hareket etmekte ve Allah ona
Yakma! dediinde yakmamaktadr. Dolaysyla,
her ey gibi btn sebepler de Allahn emrine
baldr.
kincisi: Atein bir derecesi vardr ki, soukluuyla yakar. Cenb- Hak (c.c.), Hz.
brahimin atld atee Serin ol buyurmakla,
brahimi scaklnla yakma!, Selmet ol!
buyurmakla da, soukluunla yakma diye
emretmitir. Nasl k soukluuyla yakarsa ve
nasl Cehennemde de byle soukluuyla yakan
bir ate varsa, bunun gibi atein de soukluuyla
yakan derecesi vardr. Atein nr- beyz (beyaz
ate) denilen (ve gnmzde buzdolaplarnn
soutma sisteminin ortaya koyduu) bu derece,
scakl evresine neretmez. Bunun yerine evresindeki scakl kendisine eker ve evresini
deta dondurur.
ncs: Nasl Cehennem ateinin scaklk
ve soukluuyla yakc tesirini nleyecek iman
gibi manev bir madde ve slmiyet gibi bir zrh
varsa, dnyada atein yakmayaca ve onun tesi-
Cz: 17, Sre: 21
rini nleyecek madd bir madde de vardr. Nasl

ate, Hz. brahimin vcudu gibi gmleini de
yakmadysa, insanlar atee kar byle bir gmlek yapabilirler. te yet, buna da iaret buyurmakta ve bu konuda beeri tevik etmektedir.
(Szler, Yirminci Sz, 342)
Burada u hususu da belirtmek gerekiyor ki,
belki meal almalar iinde en ciddisini yapm olmasna ramen, maalesef pek ok ahs ve
Kurna ters den tevcih ve tercihlerinin yan
sra, mucizeleri de mmkn olduunca mecaz
adan ele alp inkra alan Muhammed Esed,
Hz. brahimin atee atlmadn da iddia etmekte
ve tefsir kitaplarna bunun Talmuddan getiini
ileri srmektedir. Oysa ok kere hadiselerin ana
noktalarn verip, aradaki ayrntlar akla havale eden Kurn- Kerim, bu yetlerde bu konuda itiraza imkn brakmayacak derecede aktr.
Hz. brahim (a.s.) atee atlmam olsayd, atee
brahime kar serin ve selmet ol! demenin ne
mans olurdu? Ak bir usul kaidesi olarak, hakik man denilen lfzn birinci derecedeki mansn almaya bir engel yoksa mecaza gidilmez. Oysa
Esed, mucizeleri, ayrca eytan ve hiretle ilgili
pek ok gerekleri srekli mecaz ele almakta ve
cinayet denebilecek yorumlarda bulunmaktadr.
Cz: 17, Sre: 21
ENBY SRES
711
327
dk. O, (brahimden ve Lttan da) nce yaam ve Bize yakarmt. Biz de, yakarn
kabul buyurup, Onu ve ev halkyla birlikte
kavminden de kendisine iman ederek gerek
ve has ailesi iine dahil olanlar o ok byk
fetten kurtarmtk.
77. yetlerimizi yalanlayan toplulua kar
yardm etmitik Ona. O topluluk da gerekten ktle batm bir gruhtu ve bu
yzden hepsini suda bomutuk.
78. Davud ve Sleyman da nderlerdendi.
Hani bir defasnda ikisi birlikte telef edilen
bir ekin konusunda hkm veriyorlard.
Geceleyin bir grup insann koyun srs
bir bakasnn tarlasna dalp, ekinleri telef
etmiti. Biz de, btn peygamberlerin hkmleri gibi, o anda mahkemede olup biten
her eye de ahittik.
73. Onlar emrimiz ve ynlendirmemizle insanlara doru yolu gsteren nderler yaptk.
Kendilerine her trl hayr ilemeyi, btn
artlarna uyarak, vaktinde ve aksatmadan
namaz klmay ve zekt vermeyi vahyettik.
Onlar, kendilerini Bize ibadete adam kullarmzd.
74. Ltu da, (ayn ekilde bu nderlerden kldk ve) kendisine her meselede doru ve yerinde karar verebilme, doru ile yanl ayrt
edebilme kabiliyeti, hikmet ve ilim verdik.
Onu iren iler yapan memleket halkndan
kurtardk. Gerekten o halk, ktle batm
ve btnyle yoldan km bir gruhtu.
75. Onu, ayrca rahmetimizle sarp sarmaladk. Dorusu O, daima mer, yerinde,
salam ve slaha dnk iler yapan sekinlerdendi.
76. Nuhu da sz konusu nderlerden kl-
79. Sz konusu davada isabetli olan hkm

Sleymana bildirdik. Biz, peygamberlerin
her birine, (kendi misyonlar ve iinde bulunduklar zaman ve artlar erevesinde)
hkm, doru ve yerinde karar verebilme
kabiliyeti, hikmet ve ilim bahettik.9 Dalar,
ayrca kular da, Davudun (ibadet ve mnacattaki derinliine ve sesinin gzelliine) ram
ettik ve onlar, Onunla birlikte tesbihte bulunuyorlard.10 Btn bunlar yapan Biziz.
80. Ona sizi savan iddeti ve silahlarn
darbesinden korumas iin zrh yapma sanatn da rettik. (Btn bu nimetlerim
karsnda) acaba gerekli kr yerine getiren kimseler misiniz?
81. Sleymann emrine de frtna eklinde
esen rzgr mde kldk. O, Sleymann
emriyle, insanlar iin bereketler ve feyizlerle donattmz (am) blgesine doru eser
(ve Onu gtrr getirirdi.)11 Biz, her eyi
(gerek mahiyeti ve btn hususiyetleriyle)
bilmekteyiz.
712
ENBY SRES
9. Rivayete gre Hz. Sleyman (a.s.), tarlann geici bir sre davarlarn sahibine braklp, onun
ekinler eski haline gelinceye kadar tarlaya bakmasna, buna karlk davarlarn da tarla sahibine
verilip, ayn sre iinde onun da davarlarn ynnden, stnden istifade etmesine hkmetmi,
Hz. Davud da bu hkm beenmitir. yette
Hz. Davudun yanl hkmettiine dair bir ifade olmad gibi, Biz, peygamberlerin her birine,
(kendi misyonlar ve iinde bulunduklar zaman
ve artlar erevesinde) hkm, doru ve yerinde
karar verebilme kabiliyeti, hikmet ve ilim bahettik cmlesi, Hz. Davudun yanl hkmettii
gibi bir izlenimi de ortadan kaldrmaktadr. u
kadar ki, isabetli hkmn Sleymana bildirilmi olduunun zikredilmesi, bizi Onun itihadnn daha isabetli olduu sonucuna gtrebilir.
Bir hadis-i erif, bu noktada usl (metodolojik)
bir prensibe aklk getirmektedir: Buharide
(tisam, 21) Amr ibn el-s, Efendimizin yle
buyurduunu nakleder: Eer bir hakim doru
hkme varabilmek iin elinden gelen abay harcarsa, doru hkm verdiinde iki sevap, yanl
hkm verdiinde ise bir sevap kazanr. yet
bunu desteklemekte, itihada konu bir meselede
iki hakim iki farkl hkm verdiinde, ikisinin
de hkm verme yetkisine sahip olmalar ve sadece hakikat ortaya karma niyet ve gayretinde
bulunmalar artyla, hkmnde ikisinin de sevap
alacan ortaya koymaktadr. Hatt her ikisinin
verdii hkm de doru veya doruya en yakn
(ebeh) kabul edilebilir.
10. Cenab- Hak (c.c.), Hazret-i Davud aleyhisselmn tesbihatna yle bir kuvvet, yksek bir ses
ve ho bir eda vermiti ki, dalar vecde getirip,
birer muazzam fonoraf benzeri ve birer insan
Cz: 17, Sre: 21
gibi, bir zikir halkas idarecisinin etrafnda halka

tutup bir daire olarak tesbihat ediyorlard. Acaba
bu mmkn mdr, hakikat mdr?
Evet, hakikattr. Maaral her da, her insanla
ve insann diliyle, papaan gibi konuabilir. nk
aksisada vastasyla, dan nnde Elhamdlillh
dediimizde, da da Elhamdlillh der. Madem
bu kabiliyeti Cenb- Hak dalara ihsan etmitir,
elbette o kabiliyet inkiaf ettirilebilir ve dalarn
yank yapma zellii daha fazla gelitirilebilir.
te, Hazret-i Davud aleyhisselm, kendisine
risaletiyle beraber yeryznde halifelik mstesna
bir ekilde verildiinden, o geni risalet ve muazzam saltanata lyk bir mucize olarak o kabiliyet
ekirdeini yle gelitirmi ki, ok byk dalar,
birer nefer, birer talebe, birer mrid gibi Hazreti
Davuda uyup, Onun lisanyla, Onun emriyle
cell sahibi Yaratcya tesbihat yapyorlard.
Bununla beraber, her dan bir ahs- manevsi ve ona mnasip tesbih ve ibadeti de vardr.
Demek her da, insanlarn lisanyla, yank verme
srryla tesbihat yapt gibi, kendine has diliyle
de Cenab- Allaha tesbihte bulunur. (Szler, 20.
Sz, 339340)
11. Hazret-i Sleyman (a.s.), rzgra binerek havada uard. Kurn, bununla iaret ediyor ki, havada byle bir mesafeyi kat edebilmesi iin beere
yol aktr. yleyse ey beer! Madem sana yol
aktr; bu mertebeye yeti ve yana.
Cenb- Hak, u yetin lisanyla mnen diyor:
Ey insan! Bir kulum nefsinin kt arzularn terk ettii iin onu havaya bindirdim. Siz de
nefsin tembelliini brakp, baz kanunlarmdan
gzelce istifade etseniz, siz de havaya binebilirsiniz. (Szler, 20. Sz, 334)
Cz: 17, Sre: 21
ENBY SRES
713
328
85. nderler iinde smail, dris ve Zlkifli

de17 hatrla. Onlarn her biri, sabrla btnlemi kullarmzdand.
86. Onlar da rahmetimizle sarp sarmaladk. Onlar, daima mer, yerinde, salam ve
slaha dnk iler yapan sekinlerdendi.
82. eytanlar ve cinler iinde bazlar da

Onun iin dalglk edip, denizaltndaki
cevherleri karyor ve daha baka iler de
yapyorlard.12 Biz, onlar srekli gzetim
altnda tutuyor ve Onun hizmet ve itaatndan kmalarna mani oluyorduk.13/14
83. Bu arada, nderler iinde Eyybu da an:
Hani O, Rabbim, bu dert bana iyice dokundu (ve Sana gerektii gibi ibadet edemez hale geldim). Sen, Merhametlilerin En
Merhametlisisin! diye yalvarmt.
84. Biz de, Onun bu yalvarn kabul buyurup, katmzdan bir rahmet ve kendilerini
Allaha ibadete adamlar iin bir ibret olarak dert ve skntlarn giderdiimiz gibi,
kendisine nceki ailesinin yansra bir o kadarn daha baladk.15/16
87. nderler iinde Znnnu da an. O,

(inkrda direten ve uyarlardan hi etkilenmeyen halkna) kzarak onlar terk etmiti.
Bizim hibir zaman kendisini sktrmayacamza inanyordu. Sonra, (dt baln karnnn, gecenin ve denizin, bir de bulunduu halin) karanlklar iinde, Senden
baka ilh yoktur. Sen, her trl kusurdan,
eksiklikten, eiorta bulunmaktan mutlak
mnezzehsin. Ben, gerekten kendine yazk
edenlerden oldum! diye yakard.
88. Onun yalvarp yakarn da kabul buyurduk ve kendisini o skntdan kurtardk.
te Biz, mminleri byle kurtarrz.18
89. Zekeriyyay da an. Hani O, Rabbim,
beni kendimden sonra arkamdan vekilsiz,
vrissiz brakma. Biliyorum ki Sen, vrislerin en hayrlssn!19 diye yakarmt.
90. Onun da duasn kabul buyurup kendisine Yahyay armaan ettik ve hanmn
Onun iin ocuk dourmaya elverili hale
getirdik. Gerekten onlar (Zekeriya, hanm
ve Yahya), yarrcasna hayrl ilere kouur ve hem mit, hem endie iinde Bize
yakarrlard. Dorusu, Bize kar derin bir
sayg ve ba emilik iindeydiler.
714
ENBY SRES
12. Cinler, Hz. Sleyman iin ayrca kaleler, ok

byk heykeller, havuz byklnde anak ve
leenler ve sabit kazanlar gibi, istedii eyleri
yaparlard (Sebe Sresi/34: 13)
13. Yerin insandan sonra uur sahibi en mhim
sakinleri olan cinler, insana hizmetkr olabilirler. Onlarla temas kurulabilir. eytanlar da dmanl brakmaya mecbur olup, ister istemez
insana hizmet edebilirler ki, Cenb- Hak onlar
Kendi emirlerine boyun emi olan bir kulunun
emrine vermitir.
Cenb- Hak, u yetin lisanyla mnen der
ki: Ey insan! Bana itaat eden bir kuluma cinleri,
eytanlar, erli yaratklar itaat ettiriyorum. Sen
de Benim emrime boyun esen, ok varlklar,
hatt cin ve eytanlar bile senin emrine girebilir.
yet, bu sahada ulalabilecek niha noktay tayin ediyor. Bugn insanlk, ruh arma ve
cinlerle haberleme gibi eylerle uramakta, fakat bu, halihazr niteliiyle, kendilerini arlan
llerin ruhu olarak tantan cinlere, eytanlara
ve habis ruhlara maskara ve oyuncak olmaktan
te gememektedir. eytanlar ve cinler, ancak
Kurn ile emir ve hizmet altna alnabilirler
(Szler, 20. Sz, 338339)
14. Mevcut Kitab- Mukaddeste, ne yazk ki, gerek bir ilh ve Allah telkkisi ve marifeti bulmak
mmkn olmad gibi, gerek bir peygamber telkkisi bulmak da mmkn deildir. Bunun yan
sra, bu kitaplarda, lh Dinin esaslarndan olan
ne Kader, ne melek, ne hiret, hatt ne Kitap
telkki ve marifeti de gremiyoruz. Daha da kts, Kitab- Mukaddeste peygamberlere de sradan bir mminin bile ilemeyecei irkin fiiller
isnat edilmektedir (k, 19: 3038; 38: 1518; 49:
4; II Samuel, 11; I Krallar, 11).
Kurn- Kerim, gerek Allah, peygamber,
Kitap, hiret, melek ve Kader telkkisi ve marifeti verdii gibi, peygamberleri de bu tr isnatlardan kurtararak, onlar sahip bulunduklar
yce mevkilere oturtmutur.
15. Peygamberlerin birtakm temel sfatlar
veya peygamberliin temel hususiyetleri var-
Cz: 17, Sre: 21
dr. Bunlar sdk (z-sz doru olma), emanet

(tam bir emniyet insan olma), fetanet (akl aan
bir akl, basiret ve firaset), tebli ve ismet (gnah ilememe)dir. Bunlar kadar nemli bir dier
hususiyet de, peygamberlerin fizik yaplarnn
da eksiksiz ve kusursuz olmasdr. O kadar ki,
Bedizzaman hazretleri, Peygamber Efendimizin
(hicr yl itibariyle) 63 ya gibi gen saylabilecek
bir yata vefatnn hikmetini aklarken bu noktaya parmak basar ve yle der:
eran ehl-i iman, Raslllah aleyhissalt
vesselm gayet derecede sevmek ve hrmet
etmek, Onun hibir eyinden nefret etmemek ve her halini gzel grmekle mkellef
olduundan, Allah, Onu 60tan sonraki meakkatli ve musibetli olan ihtiyarlk dnemine brakmam. (Mektubat, 268)
Dolaysyla, mesel Hz. Musann konuma

zorluu ektii ve kekeme olduu gibi iddialar nasl tamamen uydurma ise, Hz. Eyybun
(a.s.) hastal hakkndaki baz hikyelerin de
gerekle alkas yoktur. lgili Kurn yetlerinden (Sd Sresi/38: 42) anlald, (Kitab-
Mukaddesteki Eyyb Kitabnda da getii gibi
[2: 7]), Hz. Eyyb, belki kendisine ok zdrap
veren bir deri hastalna tutulmu olmakla birlikte, yaralarndan kan kokulardan dolay halkn kendisinden uzaklat gibi ilveler doru
olamaz. nk bir peygamber, fizik olarak da
hibir zaman kendisinden uzaklalacak ve nefret edilecek biri deildir. Ayrca, Hz. Eyyb hakknda Kitab- Mukaddesin Onun doduu gne
lnet ettii (Eyyb, 3: 1), Cenab- Allaha byk
serzenilerde bulunup Ondan ikyeti olduu
(7: 2021), Allah haksz kendisini hakl grd (32: 2), ektii aclardan dolay hayatndan
bkt gibi (10: 1) anlatmlarna itibar etmemek
gerekir. Kurnn anlatt Hz. Eyyb, mthi
bir sabr kahraman, Allaha kar olabildiince
edepli, halinden asla ikyet etmeyen, fakat hastalklarnn hakkyla ibadetine mani olduunu
dnen byk bir peygamberdir.
16. Hz. Eyyb (a.s.), ibadet vazifesini daha fazla hakkyla yerine getiremeyecei dncesiyle,
Y Rab, zarar bana dokundu. Seni dil ile zikret-
Cz: 17, Sre: 21
ENBY SRES
meme ve kalben kulluuma mani oluyor diye

mnacatta bulunmu. Cenab- Hak, o halis, safi,
garazsz, srf Allah iin olan mnacat gayet harika bir surette kabul etmi, Hz. Eyyba tam bir
afiyet ihsan buyurduu gibi, Onu daha pek ok
eit merhametine mazhar eylemi.
Bu mnacatta baz nemli nkteler var:
Mesel: Hazret-i Eyyb aleyhisselmn zahir yara hastalklarna mukabil, bizim btn,
ruh ve kalb hastalklarmz var. da, d
ie bir evrilsek, Hazret-i Eyybdan daha ziyade yaral ve hastalkl grneceiz. nk
ilediimiz her bir gnah, kafamza giren her
bir phe, kalb ve ruhumuzda yaralar ayor.
Hazret-i Eyyb aleyhisselmn yaralar,
Onun ksack dnya hayatn tehdit ediyordu. Bizim manev yaralarmz ise, pek
uzun olan ebed hayatmz tehdit ediyor.
Dolaysyla, Hz. Eyybun o mnacatna o
hazretten bin defa daha ziyade muhtacz.
Evet, gnah kalbe ileyip, siyahlandra siyahlandra t nr-u iman karncaya kadar
katlatryor. Her bir gnah iinde kfre gidecek bir yol var. O gnah istifarla abuk
imha edilmezse, kurt deil, belki kk bir
manev ylan olarak kalbi sryor.
kinci olarak: Hayat, musibetlerle, hastalklarla saflar, kemal ve kuvvet bulur, terakki eder, netice verir, mkemmelleir ve
asl vazifesini yerine getirir. Monoton, istirahat deindeki hayat, btnyle hayr olan
varlktan ok, btnyle er olan yoklua
yakndr ve ona gider.
nc olarak: u dnya yurdu, bir imtihan meydan ve hizmet yeridir; yoksa lezzet,
cret ve mkfat yeri deildir. Madem dnya
hizmet ve kulluk yeridir, o halde, hastalklar
ve musibetler, din olmamak ve sabretmek
artyla, o hizmete ve o kullua ok uygun
dyor ve kuvvet veriyor. Bu sebeple, onlar
her bir saati bir gn ibadet hkmne getirdiinden, ikyet deil, kretmek gerektir.
badet iki ksmdr: bir ksm msbet, dieri menfi. Msbet ksm, malmdur. Menfi
ksm ise, hastalklar ve musibetlerle, hasta
veya musibetzedenin zaafn ve aczini his-
715
sedip, Rabb-i Rahmine snmas, Ona ynelip, Onu dnmesi, Ona yalvarmas ve
bylece halis kullukta bulunmas eklindedir.
Bu kullua riya giremez. Eer sabretse, musibetin mkfatn dnse, kretse, o vakit
her bir saati bir gn ibadet hkmne geer.
Ksack mr uzun bir mr olur. Hatt bir
ksm var ki, bir dakikas bir gn ibadet hkmne geer.
Eer insan, Cenab- Hakkn kendisine
verdii sabr kuvvetini evham yolunda datmazsa, bu kuvvet, her musibete kar kfi
gelebilir. Fakat vehmin bastrmas, kendi gafleti ve fni hayat bakiymi gibi grmekle
insan, sabr kuvvetini gemi ve gelecee datp halihazrdaki musibete kar sabr kfi
gelmez, ikyete balar. O kadar ki, Cenab-
Hakk deta insanlara haa ikyet eder.
Hem ok haksz bir surette ve divanecesine
ikyet edip, sabrszlk gsterir.
Gemi her bir gn, musibet ise zahmeti gitmi, rahat kalm; elemi gitmi, sona
ermesindeki lezzet kalm; sknts gemi,
sevab kalm. Bundan ikyet deil, belki
lezzet alarak kretmek lzm gelir. O musibetlere ksmek deil, bilkis muhabbet
etmek gerektir. Onun o gemi fni mr,
musibet vastasyla baki ve mesut bir nevi
mr hkmne geer. Dolaysyla, onlardaki
elemleri vehimle dnp, bir ksm sabrn
onlara kar datmak divaneliktir.
Ama gelecek gnler ise, madem daha gelmemiler, ilerinde ekecei hastalk veya
musibeti imdiden dnp sabrszlk gstermek, ikyet etmek, aklszlktr. Yarn,
br gn a olacam, susuz olacam diye
bugn mtemadiyen su imek, ekmek yemek ne kadar aklszca bir divaneliktir, yle
de gelecek gnlerdeki imdi yok olan musibet ve hastalklar dnp imdiden onlarn elemini ekmek, sabrszlk gstermek,
hibir mecburiyet olmadan kendi kendine
zulmetmek yle bir aklszlktr ki, byle bir
adam, efkat ve merhamete lyk deildir.
Ksaca, nasl kr nimeti ziyadeletiriyor,
yle de ikyet musibeti ziyadeletirir. Hem
merhamete liyakati ortadan kaldrr.
716
ENBY SRES
Drdnc olarak, asl ve zararl musibet,

dine gelen musibettir. Dine gelen musibetten
her vakit dergh- lhiyeye snp, feryat
etmek gerekir.
Fakat din olmayan musibetler, hakikat
noktasnda musibet deildir. Bir ksm,
Rahmn, yani merhamet-i lhiyeden gelen birer ihtardr. Nasl ki oban, bakasnn
tarlasna tecavz eden koyunlarna ta atar,
onlar da anlarlar ki bu, zararl iten kurtarmak iin kendilerine bir ihtardr, memnun
olarak geri dnerler. yle de, ok zahir musibetler var ki, lh birer ihtar, birer ikazdr.
Ve bir ksm gnahlara kefarettir; onlarn
affna sebeptir. Ve bir ksm da, insandaki
gafleti datp, beer olan aczini ve zaafn bildirerek, bir nevi huzur vermek iindir.
Musibetin hastalk olan tr ise, yukarda
getii gibi, musibet deil, belki bir Rabban
iltifattr, temizlemedir.
Biz, Hz. Eyybun mnacatyla, gnahlardan gelen manev, ruh yaralarmzn ifasn niyet etmeliyiz. Madd hastalklar iin ise,
kullua mani olduu zaman Cenab- Allaha
iltica edebiliriz. Fakat itiraz ve ikyet eder
bir tavrla deil, belki onlardan lezzet aldmz gsterir ve yardm dilenir bir tavrla iltica etmeliyiz. Madem Rabbimiz olarak
Allahn zerimizdeki tasarruflarna razyz;
u halde, Rubbiyeti noktasnda verdii eylere de rza gstermek lzmdr. Yoksa Onun
kaza ve kaderine itiraz hissettirir bir tarzda
ah, of edip ikyette bulunmak, Kaderi bir
nevi tenkittir, Onun sonsuz derecede rahm
oluunu ithamdr. Kaderi tenkit eden, ban rse vurur, krar. Rahmeti itham eden,
rahmetten mahrum kalr. Krlm elle intikam almak iin o eli kullanmak nasl ondaki kr arttrr; yle de, musibete giriftar olan kimse, onu itiraz ve ikyet eder,
ayrca zerinde durur bir tavrla karlarsa,
bu sadece musibeti ikiletirir. (Lemalar, 2.
Lemadan sadeletirilmi zet.)
17. Hz. Zlkiflin (a.s.) kimlii konusunda kesin

bir sz sylemek mmkn deildir. Merhum
Mevdd, Zlkiflin isim deil, Hz. Yunus
Cz: 17, Sre: 21
hakknda kullanlan Znnn gibi lkap olduunu ve bu peygamberin stn kiilii ve

hiretteki derecesini ifade mansnda nasip ve
ksmet sahibi anlamna geldii grn kaydeder (Tefhiml-Kurn, 3: 297). Bununla birlikte, Alsden de naklen, hakkndaki mevcut
grler iinde, Onun Kitab- Mukaddesteki
Hezekiel (Hzkil) peygamber olduu tezini
daha kabule ayan grr. Profesr Suat Yldrm
bey de, bu gr paylar. Suat Yldrm bey,
Onun Habur nehri civarnda teblide bulunduunu ve Diyarbakrn Ergani ilesinde makam
olup, hatt orada yaadna inanldn belirtir.
Ayrca, Gneydou Anadoluda yaygn bir isim
olan Zlkf adnn da ondan geldiini ilve eder
(Suat Yldrm, 328).
Hz. Zlkifl (a.s.) gerekten Hezekiel ise, bu
peygamber, Buhtnnasrn Kuds igal ettiinde alp gtrd esirlerden biriydi ve kendisine yaklak M.. 594 ylnda peygamberlik verilmiti. O, 20 yldan fazla gerek esaretteki srail
Oullarna, gerekse zalim ynetici ve adamlarna
Allahn mesajn tebli etmitir.
18. Hazret-i Yunus ibni Metta al Nebiyyin ve
aleyhissalt vesselmn mnacat, en byk
bir mnacattr ve dualarn kabulne mhim bir
vesiledir.
Hazret-i Yunus aleyhisselm, denize atlm,
byk bir balk Onu yutmu. Deniz frtnal,
gece dadaal ve karanlk ve her taraftan mit
kesik bir vaziyette bu mnacat, sratle onun
iin bir kurtulu sebebi olmutur.
Bu mnacatn tad byk sr udur ki:
Baln karnnda tutunaca hibir sebep
kalmamt. nk o halde Ona kurtulu
verecek yle bir Zat lzmd ki, hkm hem
bala, hem denize, hem geceye, hem atmosfere geebilsin. nk Onun aleyhinde
gece, deniz ve balk ittifak etmiti. Ancak bu
n birden emrine ram eden bir Zat, Onu
kurtulu sahiline karabilirdi. Eer btn
halk Onun hizmetkr ve yardmcs olsaydlar, yine be para faydalar olmazd. Demek
sebeplerin hakiki tesiri yok. Hz. Yunus (a.s.),
Cz: 17, Sre: 21
ENBY SRES
sebepleri de Yaratan ve Kullanandan baka

bir snak olmadn bizzat tecrbe ettiinden, Allahn her bir ferdi sarp sarmalayan
rahmet/Rahimiyet tecellisi, Hz. Yunus iin
sadece Ona ynelme ve Ondan yardm isteme eklinde inkiaf etti ve u mnacat birden bire geceyi, denizi ve bal ermine ald.
Onun mutlak birliine, hkmne ve hakimiyetine iman ile baln karn bir denizalt
gibi oldu ve zelzeleli, da gibi dalgalarn deheti iinde deniz deta emniyetli bir sahraya,
bir dinlenme ve piknik yerine dnd. Yine, o
imann nru ile gkyz bulutlardan arnp,
ay da bir lamba gibi Onun ba zerine asld. Her taraftan Onu tehdit ve tazyik eden
varlklar, her cihette Ona dostluk yzn
gsterdiler. Nihayet kurtulu sahiline kt
ve Rabbin ltfunu aka mahede etti.
te, Hazret-i Yunus aleyhisselmn baln karnndaki vaziyetinden yz derece daha
mthi bir vaziyetteyiz. Gecemiz geleceimizdir ve bu gelecek gaflet gzyle bakldnda,
Onun gecesinden yz derece daha karanlk
ve dehetlidir. Denizimiz, feza iinde dolap
duran yerkredir. Bu denizin her dalgasnda
binler cenaze bulunuyor; Onun denizinden
bin derece daha korkuludur. Nefsimizin bizi
kendine eken arzular balmzdr; ebed
hayatmz skp mahvna alyor. Bu balk,
717
Onun balndan bin derece daha zararldr.

nk Onun bal, yz senelik bir hayat
mahveder. Bizim balmz ise, sonsuz bir
hayatn mahvna alyor.
Madem hakik vaziyetimiz budur. Biz de,
Hz. Yunus aleyhisselma uyarak, dorudan doruya Rabbimize snmal, Senden
eksiklikten, ei-orta bulunmaktan mutlak
mnezzehsin. Ben, gerekten kendime yazk edenlerden oldum! demeli ve gzmzle
grr gibi anlamalyz ki, gaflet ve dalletimiz sebebiyle aleyhimize ittifak eden istikbal, dnya ve nefsin arzularnn zararlarn
def edecek yalnz o Zat olabilir ki, istikbal
emrinde, dnya hkmne rm ve nefsimiz
de idaresi altndadr. (Lemalar, Birinci
Lemadan sadeletirilmi zet.)
19. Bu ifade, bir vris isteyen nceki ifade ile

elikili deildir. Tam tersine, ilk ifadedeki duay destekleyicidir. nk Allah (c.c.), hikmet
ve imtihan yurdu olan dnyada icraatn sebepler
gerisinden yapar. Dolaysyla man, Biliyorum
ki Sen, vrislerin en hayrlssn! Bu sebeple de,
bana en hayrlsndan bir miras verirsin! eklindedir ve Hz. Eyybun (a.s.) Sen, merhametlilerin en merhametlisisin! diyerek merhamet
dilenmesi gibidir.
718
ENBY SRES
91. ffet ve namusunu rnek bir tarzda korumu bulunan Meryemi de an.20 Bu iffet
ve namus timsaline Ruhumuzdan fledik21
ve Onunla birlikte olunu btn lemler
iin bir ibret, (kudret ve esiz icraatmza)
bir almet yaptk.
Cz: 17, Sre: 21

329
92. te, (btn bu peygamberler ve onlarn

arkasndan giden mmetler de dahil olmak
zere mminler olarak) hepiniz, ayn inan
zerinde tek bir mmetsiniz;22 Ben de, (sizi
yaratan, yaatan, koruyan ve sizi de kinat
da idaresinde tutan) Rabbinizim; dolaysyla
yalnzca Bana ibadet edin.
93. Ne var ki, (peygamberlerden sonra) insanlar Dinde ihtilfa dt ve birliklerini
paraladlar. Ama uras bir gerek ki, her
grup neticede Bize dnmektedir (ve yaptklarndan huzurumuzda hesap vereceklerdir).
94. O bakmdan, kim mmin olarak iman
istikametinde salam, doru, yerinde ve slaha ynelik ilerden yaparsa, onun gayreti
karlksz kalmayacaktr. Biz, btn gayretlerini onun lehine olarak kaydederiz.
95. (nkr ve gnahlarndan dolay artk
kesin dallet ve) helklerine hkmettiimiz
bir halkn ise artk imana dnmesi mmkn
olmad gibi, (yine ayn sebeplerle) yok ettiimiz bir halkn da Bize dnmemesi ve
(dndkten sonra da iman edip salih ilerde
bulunmak zere) dnyaya geri gnderilmesi
de mmkn deildir.23
96. Nihayet bir zaman gelir, Yecuc ve
Mecucun n alr ve her tepeden yn
yn akn etmeye balarlar.24
97. Artk, hak olan o (Kyamet) vadinin
gerekleme vakti de gelip atmtr; ite o
zaman, hayatlar boyu kfrde srar etmi
olanlarn gzleri birden donakalr. Eyvah
bize! diye feryat ederler; Bu n hi hesaba katmyor ve bu an sanki hi gelmeyecek-
mi gibi tam bir umursamazlk iinde davranyorduk. Meer biz, ne yanl yapm,
kendimize ne yazklar etmiiz!
98. Siz, evet siz ve Allah brakp da taptnz o putlar birer Cehennem odunusunuz.
Hep birlikte varacanz yer, ite orasdr.
99. O taptklar gerekten ilh olsayd oraya girmezlerdi. Ama istisnasz hepsi, orada
100. nim inim iniltidir Cehennemde onlar
bekleyen; ve (dnyada kulaklarn Allahn
yetlerine kapamalarnn cezas olarak) orada (kendilerine yarayacak) hibir ey duymayacaklardr.
101. Buna karlk, haklarnda tarafmzdan
vadin gzeli (Cennet, Cemlllah ve Allahn
rzas) takdir edilmi olanlara gelince, onlar
Cehennemden uzak tutulacaklardr.
Cz: 17, Sre: 21
ENBY SRES
20. Hz. Meryemin peygamber olmad halde

peygamberlerle birlikte anlmas, bykl ve
erefinden dolay olduu gibi, Hz. say gerek
keyfiyetiyle takdim iindir de.
21. Cenab- Allahn Hz. Meryeme ve Hz. deme
Ruhundan flemesi ve Rhundan flemenin
mansyla ilgili olarak bkn: Nis Sresi/4: 171,
not: 34; Hcr Sresi/15: 29, not: 7.
22. Kurn- Kerim, pek ok peygamberi ektikleri skntlar ve Allahn onlardan bu skntlar
gidermesi ve bir de her birini sahip bulunduu
ve onunla ne kt hususiyetiyle andktan
sonra btn peygamberlerin, dolaysyla onlarn
mmetlerinin tek ve ayn din zerinde olduunu, Peygamber Efendimizin de farkl bir din getirmediini, bu sebeple, btn peygamberlerin
ve mmetlerinin temelde tek bir mmet tekil
ettiini beyan buyurmaktadr. Bu mmetin
ana dayanak ve birlik noktas ve onu parala-
719
maktan koruyacak ana dinamik Tevhid inanc,

Rab olarak sadece Allaha inanmak ve Ona ibadet etmektir. Bu ve bundan sonra gelen yette ifade buyurulan gerek, ok yakn lfzlarla
Mminn Sresi 52nci ve 53nc yetlerde de
sz konusu edilir.
23. yet, vermeye altmz manya da
ihtimali olan bir yettir. Ayrca, 94nc yette
bir toplumdan ok mmin fert sz konusu edilirken, bu yette bir halktan bahsedilmektedir.
Bu da, bozulmann bulac hastalk gibi yaylma
eilimli olup, fertlerin daha ok toplum iinde
ve yoldan km insanlara bakarak saptklarn, helkin de byle btn toplumu, en azndan
toplumun ounluunu iine alan bir bozulma
sonucu geldiini ima etmektedir. Bu da, toplum
slahnn ne kadar nemli olduunu gsterir.
24. Yecuc ve Mecucun bu k iin bkn. Kehf
Sresi/18: 9899, not: 32.
720
ENBY SRES
Cz: 17, Sre: 21
330
102. yle ki, onun hrtsn bile duymazlar; (Cennette) canlarnn ektii nimetler
iinde sonsuzca yaayp gideceklerdir onlar.
103. O en byk dehet (olan Sra ikinci fleyi) bile onlar tasalandrmaz. Kendilerini
melekler karlar ve te, size vad edilen
gn bugndr! mjdesini verirler.
104. Gn gelir, g zerine yaz yazlm
sayfalarn drld gibi drp kaldrrz
(da, ondan ve ondaki cisimlerden eser kalmaz). Btn varl batan nasl kolayca
yaratmsak, (yine ayn kolaylkla hiret
hayat iin) yeniden kurar (ve yine ayn kolaylkla lleri diriltiriz).25 zerimize aldmz bir vaddir bu. Ve Biz, neyi vadetmisek onu mutlaka yaparz.
105. Biz, (Levh- Mahfuzda kaydedip,)
Tevrattan sonra Zeburda da yazdk ki,
yeryzne salih (imanlarndan kaynaklanan
salam, doru, yerinde ve slaha dnk iler
yapan) kullarm vris olaca, (Kyamet ve
ona sebep olacak hadiseler ncesi) yeryz
onlara kalaca (gibi, Cennet arzna da onlar
vris olacaklardr).26
106. Hi phesiz bu Kurnda kendilerini
Bize ibadete adam mminler iin gerekli
her gerek kfi derecede yer almaktadr.
da patlayacak cezalar ve Kyamet Gn) yakn mdr uzak mdr, ite onu bilemem.
107. (Ey Raslm,) seni btn varlklar iin

baka deil, ancak esiz bir rahmet olarak
gnderdik.27
110. phesiz ki Allah, szn aktan sylenenini (slm ve davetim aleyhinde aktan
sylediklerinizi) bildii gibi, iinizde tuttuklarnz, gizlediiniz niyetlerinizi, (kurmaya
niyetlendiiniz tuzaklarnz) da bilir.
108. De ki: Bana (Din adna) vahyolunan

temel gerek udur: lhnz, ancak tek bir
ilhtr. Artk, Ona tam bir teslimiyetle
Mslman olmayacak msnz?
111. Ne bileyim, size tannan sre belki

sizin iin bir imtihandr ve hayattan biraz
daha yararlanmanz, hakknzdaki hkmn
de tamamlanmas iin bir ertelemedir.
109. (Raslm,) her eye ramen yine de

yz evirirlerse de ki: Ayn derecede hepinize bildirilmesi gerekeni bildirdim, yaplmas gereken ikaz yaptm. Fakat kendisiyle
tehdit edildiiniz o helk, (dnyada banz-
112. (Raslllah,) szn yle balad:

Rabbim, (u inkrclarla aramdaki) hkmn ver ve iki taraf iin de gerek ortaya
ksn. Rabbimiz Rahmndr; bunca isnat ve
iftiralarnza kar yegne Mstendr.28
Cz: 17, Sre: 21
ENBY SRES
721
25. Hi mmkn mdr ki, kta lm, kurumu yeryzn dirilten, o diriltme iinde her biri
lm insanlar diriltmek gibi milyonlarca trde
yarat yeniden hayata iade ederek yerin zerine yayan ve bylece kudretini gsteren, birbirine nihayet derecede karm ve i ie varlklar
hi birini kartrmadan ve armadan dirilterek
ilminin kapsamn ortaya koyan ve btn semav fermanlaryla beerin harini vadetmekle
btn kullarnn nazarlarn ebed saadete eviren, btn varlklar babaa, omuz omuza, elele
verdirip emir ve iradesi dairesinde dndrerek,
ayrca birbirine yardmc ve hizmeti klarak
Rubbiyetinin azametini gsteren, insanl kinat aacnn en kapsaml, en nazik ve en nazenin, en nazl, en yalvarr bir meyvesi yaratp
Kendine muhatap klarak her eyi onun hizmetine koymakla da insana bu kadar ehemmiyet
verdiini gsteren bir Kadr u Rahm, bir Alm
Hakm, Kyameti getirmesin? Hari yapmasn
ve yapamasn? Beeri diriltmesin veya diriltemesin? O En Byk Mahkemeyi amasn? Cennet
ve Cehennemi yaratamasn?
de hafzasndan yazsa, sonra da bu sayfa suya

dp zerindeki her ey silinip gitse, bu ktip o
kitab yeniden yazamaz diyebilir misiniz? Veya,
mucize apnda iler baaran bir hkmdarn,
iktidarn gstermek veya ibret veya halknn
gzel vakit geirmesi iin bir iaretle dalar
kaldrdn, memleketleri deitirdiini, denizi karaya karay denize evirdiini grdnz
halde, misafirlerinin yolunun zerine yuvarlanm bir kayay oradan kaldramaz deseniz, bu bir
aklszlk olmaz m? Yahut, bir gnde, kolordu,
tmen, tugay, alay, tabur, blk, manga gibi birimleriyle birlikte ok byk bir ordu meydana
getiren, bu ordunun btn fertlerini birbiriyle
tantran emsalsiz bir komutan, ordusunu eitimden geirdikten sonra istirahat iin datp
ardndan tekrar toplamak istediinde onlar bir
boru sesiyle toplayamayacan iddia etmek, divanelikten baka bir ey midir?
Evet, u lemin Mutlak Hakimi her asrda, her

senede, her gnde bu dar, geici zemin yznde
en byk harin ve Kyamet meydannn pek
ok misallerini ve nmunelerini icat etmektedir.
Mesel, baharn gelmesiyle birlikte, hem de icraatn sebeplere balad u hikmet yurdunda
be-alt gn iinde saysz denebilecek hayvan
ve bitkiyi, aac, iei, otu hayata iade ediyor,
diriltiyor, har u ner ediyor ve yeri onlarla bir
bayram yerine eviriyor. Maddeten birbirinden
ok az farkl, birbirine karm tohumcuklar,
o karklk iinde her birini kendisi olarak en
kk bir hataya, kartrmaya imkn vermeden
yeni bir hayata mene yapyor. Hi mmkn
mdr ki, bu ileri yapan Zta bir ey ar gelsin; gkleri ve yeri yaratm olmasn, insan bir
sayha ile haredemesin? Haa!
26. Mfessirlerin ounluu, burada Levh-

Mahfuz olarak da evirdiimiz Zikrin (Levh-
Mahfuz iin bkn: Enm Sresi/6: 59, not 12;
Rad Sresi/13, 39, not 13; sr Sresi/17, not
10), Tevrat olduunu belirtmilerdir. Fakat buna
Levh- Mahfuz diyenler de vardr ve yet, her iki
manya da aktr.
Acaba, mucizev iler baaran bir ktip bulunsa, harfleri ya bozulmu veya silinmi gitmi
milyonlarca kitab tek bir byk sayfa zerinde
kartrmakszn, hi hata yapmadan ve tek bir
harfi, kelimeyi unutmadan ok ksa bir sre iin-
te, kinatn yaratlp, Kyametle bir baka

kinata dntrlmesi bu misallerde olduu
gibidir ve onu Yaratan iin sonsuzca kolaydr.
(Szler, 10. Szden)
Zebur, Hz. Davuda inen kitaptr. Hz. Davud,

peygamberler iinde halife-peygamber olarak
yeryzne salih kullarn miras olmasyla bir
mnasebeti elbette vardr. Mehur Osmanl
eyhlislm bn-i Kemal, bu yetten kard
tam on tane delille, Yavuz Sultan Selime Msr
fethedeceini sylemi ve fetih iin tevikte bulunmutur. srail Oullarnda halife-peygamber
olarak Hz. Davudun mukabili, Osmanllarda
halife-sultan olarak Hz. Yavuzdur denebilir.
Yeryz olarak evrilen ve asl arz olan kelime, Kurn- Kerimde yer yer Msr iin de
kullanlr. Dolaysyla, Hz. Yavuzla Msr fethi
olarak gerekleen bu mjde, hir Zamanda yeryz olarak gerekleecektir. Cenab- Allah (c.c.),
722
ENBY SRES
bunu Levh- Mahfuzda bir hkm olarak kaydetmi, sonra da Zebura bir yet olarak koymu,
Kurnda da tekrarlamtr. Bu mjdenin muhatab olan topluluun birinci zellii salih olmas,
ikinci nemli zellii de, bundan sonraki yette
gelecei zere bid, yani kendilerini Allaha ibadete adam rabban insanlardan teekkl etmesidir.
Bu yet, Nr Sresi 55inci yetle birlikte ele
alndnda, man ve muhteva daha da ak hale
gelmektedir.
yetin, siyak itibariyle Cennete verasetten sz ettii de sylenebilir. Bu adan, Zmer
Sresi 74nc yetle mnasebettardr ve onunla
birlikte ayn geree parmak basmaktadr.
27. Bu yet-i kerime, Efendimizin misyonunu btn yanlaryla ve en veciz ekilde ortaya
koymaktadr. Bu misyonun biri tekvin, dieri
Cz: 17, Sre: 21
din iki yan vardr. Misyonunun tekvin yanyla Efendimiz aleyhissalt vesselm, yaratl
aacnn hem ekirdei hem en birinci meyvesi, dolaysyla Sen olmasaydn, lemleri yaratmazdm. hadis-i kudssinin srr ve bir bakma
Cenab- Allahn Rahmniyetinin btn varlklara ulamasnda en kapsaml ve evrensel apta
ayna, tasavvuf ifadesiyle, btn insan- kmillerin stnde nsan- Kmil veya Ekmeldir. Din
yanyla, tek tek her ferdin ve fertlerden oluan
toplumlarn dnya ve hiret saadetlerine vasta, hirette en byk efaat makamnn sahibi,
ksaca Cenab- Allahn Rahmiyetine yine en
byk, birinci derecede ve evrensel apta aynadr. Onun yolu dndaki hibir yol, kurtulua
gtrmez.
28. Msten, yardmna bavurulan, kendisinden yardm istenen demektir.
Cz: 17, Sre: 22
HAC SRES
331
723
mekten saknn! (Bilin ki,) Kyamet vaktinin depremi mthi bir eydir.
2. Onu grp yaayacanz o gn, yavrusunu emzirmekte olan her anne emzirdii
yavruyu korkuyla brakverir ve her hamile
dii de karnndakini drr. nsanlar, sarho olmadklar halde akllar batan gitmi
grrsn; nk Allahn azab ok etindir.
3. nsanlar iinde ylesi var ki, hibir gerek bilgiye dayanmakszn Allah hakknda
tartr durur ve ii gc er ve bozgunculuk olan her habis ve azgn eytann peine
der.
22. HAC SRES
enel kabul gren gre gre Mekkede inmeye balam ve inii Medinede tamamlanmtr. 78 yettir.
Sre, Mekkeli mriklerin inanlarndaki elikileri ortaya koymakta, iman etmi olmakla
birlikte Allaha inanmann getirebilecei birtakm
zorluklara katlanmak istemeyen zayf mminleri uyarmakta ve Kureyin Medinede de devam
eden zulm ve tacizleri, mminleri Medinede de
rahatsz edip durmalar karsnda mminlere sava izni vermektedir.

1. Ey insanlar! Rabbinize kar gelmekten,
dolaysyla Onun azabn zerinize ek-
4. eytan hakkndaki lh takdir ise udur:

Kim onu dost edinir ve kendisini onun ynlendirmesine brakrsa, hi phesiz o bylelerini yoldan karr ve doruca Kzgn,
Alevli Ate azabna srkler.
5. Ey insanlar! Eer ldkten sonra dirilme
konusunda phe iinde iseniz, (bilin ve
zerinde dnn ki), Biz sizi balangta
(yeryznde varlnz adna hibir iz yokken) topraktan yarattk (ve her birinizin
madd yaratl meneiniz yine topraktr);
sizi sonra (baba ve anneden gelip anne rahminde birleen) birka damla svdan, sonra
rahim duvarna yapan yapkan bir maddeden, sonra dokular ksmen belirmi ksmen belirmemi bir inem et grnmndeki bir cisimden yarattk. te size (ldkten sonra dirilmenin de nasl olabileceini)
bylece gsteriyoruz.1 Dnyaya gelmesini
dilediimiz cenini takdir buyurduumuz
belli bir sreye kadar rahimlere yerlemi
halde tutar, sonra sizi bebek olarak dnyaya
karr, sonra da gl-kuvvetli erikenlik
ana ulaasnz diye (size imkn tanrz).
inizden kimi bu arada ve sonrasnda vefat ettirilir ve iinizden kimi de hayatnn
724
HAC SRES
Cz: 17, Sre: 22
en dkn ana kadar yaamaya braklr

ki, byle biri, daha nce baz eyler renmiken artk hibir ey bilmez hale gelir.
Yine, (ldkten sonra dirilmeye bir baka delil ve onu anlamaya bir iaret olarak)
grrsn ki yer kupkurudur. Derken (bildiiniz) o suyu ona indiririz de, yer hemen
harekete gemi, kabarm ve her trden gz
alc, gnl ac bitkiyi erkekli-diili bitirivermitir.
1. Gnmzde Embriyoloji ilminin, gelien teknoloji sayesinde Kurn- Kerimden 14 asr sonra byk lde ortaya kard insann anne
karnndaki yaratl safhalarnn tamamyla ilgili
olarak bkn. Mminn Sresi/23: 1214 ve ilgili
not 3.
insann topraktan, havadan, sudan balayp anne

karnnda geirdii yaratl safhalaryla devam
eden yaratln da ldkten sonra dirilmeye delil olarak takdim buyurur. Henz adndan bile
bahsedilmezken anne karnnda belli bir sre hi
de insana benzemeyen maddelerden merhale
merhale yaratlan insann var olup ldkten sonra yeniden diriltilmesi, elbette akln nazarnda
ok daha kolaydr. Cenab- Allah iin ise her ey,
ayn derecede ve sonsuzca kolaydr.
Kurn- Kerim, ok yerde ldkten sonra dirilmeyi ilk yaratlla kyaslayp, onun mmkn
olduunu ve mutlaka meydana geleceini nazara
verdii gibi (r. Enbiya Sresi/21: 104, not 25),
Cz: 17, Sre: 22
HAC SRES
725
332
da rsvaylk olduu gibi, Kyamet Gn de

ona o yakc azab tattrrz.
10. Bu azap, dnyada iken bizzat kazanp
buraya gnderdiin gnahlarnn sonucudur. Yoksa Allah, kullarna asla zulmedici
deildir.
11. nsanlar iinde ylesi de vardr ki, Allaha
kenarndan (ve tek bir gayeyi gzeterek) ibadet eder. Bu bakmdan, beklentisi gerekleir
de bir iyilik grrse onunla rahatlar ve sevinir. Yok, bir sknt ve imtihana maruz kalrsa, yzst dnverir. Dnyasn da mahvetti, hiretini de. te budur apak hsran.
12. ylesi, Allah brakr da, (zarar ve fayda
vermeye gc yetmeyen, dolaysyla) kendisine zarar da faydas da olmayacak eylere yalvarr. Budur, doru yolun en uzana dme.
6. Byledir, nk Allah, evet O, Hakktr;

(deimezMutlak Gerektir; her sz, her
icraat hakikattr ve belli bir gayeye yneliktir); hi phesiz O, lleri diriltecektir
ve yine hi phesiz O, her eye hakkyla
g yetirendir.
7. Yine u da bir gerek ki, Kyamet mutlaka gelecektir: bunda en ufak bir phe
yoktur. Ve Allah, hi kukusuz kabirlerde
yatan lleri diriltecektir.
8. Hakikat bu iken insanlar iinde ylesi var
ki, Allah hakknda tartr durur da, ne dayand kesin bir bilgi vardr, ne bir delil
ve marifete istinat eder, ne de kalbleri ve
zihinleri aydnlatan lh bir Kitaba.
9. Kibirli kibirli tartmasn srdrr ve
btn maksad, insanlar Allahn Yolundan saptrmaktr.2 Bylesinin hakk dnya-
13. Faydadan ok zarar getirecek kiiye (byk bildiklerine, reislere, bir takm otoritelere) yalvarr tapnrcasna. Oysa yalvard
o kii, gerekte ne fena bir efendi, ne fena
bir yandatr!
14. Halbuki Allah, iman edip, imanlar istikametinde salam, doru, yerinde ve slaha
ynelik iler yapanlar (aalarnn arasndan ve kklerinin) altndan rmaklar akan
cennetlere koyacaktr. Kukusuz Allah, her
ne dilerse yapar.
15. Kim Allahn, Raslne dnyada (ann
yceltme ve dinini hakim klma konusunda) ve hirette (Onu rahmetiyle sarp sarmalama hususunda) yardm etmeyeceini
sanyorsa, o halde hi durmasn, (Allahn
sz konusu yardmna, hatt Ona Kurn da indirmesine engel olmak iin) elinden
ne geliyorsa yapsn: o kadar ki, bir yolunu
bulup ge ksn, nefessiz kalncaya kadar
urap didinsin ve baksn bakalm, kurduu tuzaklar bir ie yaryor ve gayzn yattrmaya yetiyor mu?
726
HAC SRES
2. Keaf sahibi Zemaher, 8inci ve 9uncu

yette sz edilen tartmacnn 3nc yette
anlan habis ve azgn eytan(lar), ayn yette
anlan tartmaclarn ise bunlara uyanlar olduunu kaydeder.
8inci yette bilhassa Cenab- Allah hakknda
doru fikir sahibi olabilmek iin kaynak veya
dayanaktan sz edilmektedir ki, hepsi de ilim
iinde deerlendirilebilecek bilgi, delil ve/veya
marifet ve lh Kitaptr. Burada bilgiden
maksat, genel manda, slmda ilmin sebeple-
Cz: 17, Sre: 22
rinden olan akl, salkl be duyu ve vahiyle elde

edilen bilgi olabilecei gibi, sadece lh Vahyin
(Kitap ve Snnet) nda istidll (tmevarm,
tmdengelim ve kyas), muhakeme, tefekkr
gibi yollarla ulalan salkl bilgi de olabilir. Delil ve marifet olarak evirdiimiz hd ile kalb
aya veya tasavvuf tabirle seyr u slkle elde
edilen kalb marifet kastedilmi olmas mmkndr. Ik saan (kalbleri ve zihinleri aydnlatan) Kitap ise, lh Kitaptr; son, en kmil ve
her trl tahriften korunmu olan Kurndr.
Cz: 17, Sre: 22
HAC SRES
727
333
de bir ou Allaha secde etmektedir?4 nsanlardan bir ou hakknda da azap hkm kesinlemitir. Allah kimi zelil ederse,
onu aziz edecek kimse yoktur. Kukusuz
Allah, her ne dilerse yapar.5
16. te byle (bir kin, gayz ve muhalefet

karsnda) Biz Kurn, man ve muhtevas ak ve her biri birer delil yetler halinde indiriyoruz. Gerek u ki Allah, diledii
kimseyi doru yola iletir.
17. (Allah Raslne ittiba ile) Allaha gerektii ekilde iman etmi bulunan mminlerle, Yahudi olanlar, Sabiler, Hristiyanlar,
Mecusler ve bir de (herhangi bir semav
dinle mnasebeti olmakszn) Allaha irk
koanlar: phe edilmesin ki Allah, Kyamet
Gn aralarndaki hkmn verecektir. Allah, her eye hakkyla ahittir.
18. Grmez misin ki gklerde bulunan btn uurlu varlklar ve yerdeki her uurlu
varlk, ayrca gne, ay, yldzlar, dalar,
aalar, btn hayvanlar ve insanlar iinde
19. Bunlar, (Allaha secde eden ve Ona secde etmeyi reddeden) birbirine muhalif iki
gruptur. (Her biri iinde farkl yaklamlar
olmakla birlikte,) Rabbileri hakknda ekiip durmaktadrlar. Onu inkr ederek veya
Ona irk koarak kfrde diretenler iin
Ateten elbiseler kesilip biilmitir. Balarnn stnden de kaynar sular dklr.
20. O sularla, vcutlar iinde bulunan her
ey (btn organlar), bu arada derileri bile
eritilir.
21. Onlar iin, ayrca demirden kamlar ve
topuzlar vardr.
22. Bunalmlk iinde ne zaman Ateten
kmaya teebbs etseler gerisin geriye
onun iine itilirler ve Tadn o yakc azab! denir kendilerine.
23. Buna karlk Allah, iman edip imanlar
istikametinde salam, doru, yerinde ve slaha ynelik iler yapanlar ise (aalarnn
akan cennetlere koyar. O cennetlerde altndan bilezikler ve incilerle bezenirler. Orada
elbiseleri de ipektendir.6
728
HAC SRES
Cz: 17, Sre: 22
3. yet-i kerime, din noktasnda temelde

gruptan sz etmektedir. Bunlardan birinciler,
gerek ve makbul iman sahipleridir ki, Allah
Raslne imanla, btn peygamberlerin getirip
tebli ettii Hak Dine, yani slma tbi, dolaysyla da btn peygamberlerin gerek miraslardrlar.
daha baka pek ok ilh ve ilhe edinen mriklerdir.
kinci grupta drt alt grup yer almaktadr:
4. nsanlar, yerdeki uurlu varlklar iine dahilse

de, onlarn ayrca anlmasnn sebebi, insan dahil btn varlklarn, dnyaya gelileri, hayatta
kallar, hayatta kendilerini snrlayan kanunlar,
lmleri, annebaba, kabile, rk, renk ve fizik
yaplarnn tayini ve vcutlarnn almas gibi
btn tekvin ynlerden Allahn takdir ve hkmlerinin dna kamayp, dolaysyla Ona
secde, yani tam bir teslimiyet halinde olmasdr.
Buna karlk, insanlar iinde bir ou da, Allahn dinine, eriatna uyar, hayatn Onun koyduu kaidelere gre yaar. Bu da, onlarn irad ve
uurlu secdesidir.
srail Oullar iinde, dinleri aslnda hak dinken sonradan onu bir rk dini haline getiren ve
o dinin itikadnda, kitabnda ve eriatnda deiiklik yaparak, iman makbul mminler olmaktan uzaklaanlar.
Kuzey Irakta yaayan ve kendilerini Hz
Yahyaya nisbet edenler ya da Hz. it ve drise
mensup addeden ve genellikle gk cisimlerine
tapan Sabiler.
Hz. sa gibi be byk raslden birine tbi
olmakla birlikte, zamanla birtakm btl itikatlara saparak irke den ve Dinin dnya hayatn dzenleyen hkmlerini ise neredeyse btnyle ortadan kaldranlar.
Bir de, kendilerini Zerdte mensup addeden, biri hayr veya k, dieri er veya karanlk
tanrs olarak iki tanr kabul eden ve atee tapar
hale gelenler.
Bunlardan Yahudi ve Hristiyanlar Kurn-
Kerim Kitap Ehli olarak kabul eder. Snnetle sabit ve Sahabe uygulamas olarak Sabi ve
Mecsler de Kitap Ehli kabul edilmitir ki, bu
yet, esasen bunu ortaya koymaktadr.
yette din bakmndan nc grubu oluturanlar olarak anlanlar, her ne kadar Kitap
Ehli iinde Tevhidi irke dntrm olanlar
da bulunmakla birlikte, herhangi bir lh Kitaba bal olmayan, yaratc bir ilha inansalar da,
genellikle putlar eklinde mahhaslatrdklar
Allah, Kyamet Gn bu gruplarn her biri

hakkndaki hkmn verecek ve onlar birbirinden ayracak, dnyada her grup inancnda ve
yolunda kendini hakl bulsa da, hakl gerekten
kimlermi ortaya kacaktr.
5. Allah, dilemesinde ve icraatnda mutlak manda hr olmakla birlikte, insanlar ve cinler gibi
irade sahibi uurlu varlklarla ilgili hkmlerinde bu varlklarn irad tercihlerini nazara alr. Bu
konuda, Arf Sresinin 128inci yeti ile, onu
tefsir eder mahiyette gelen Enbiy Sresinin
105inci yeti gzel bir misal tekil etmektedir.
Arf Sresinin 128inci yetinde yeryznn
Cenab- Allaha ait olup, Allahn ona kullar
iinden dilediklerini vris klaca beyan buyurulurken, Enbiy Sresinin 105inci yetinde
Allahn yeryzne salih kullarn vris klaca
ifade edilmekte, yani Allahn yeryznn niha
vrislerini olmasn diledii kullarn salih kullar
olduu aklanmaktadr.
6. Benzer bir man ve ifadeler iin bkn: Kehf
Sresi/18: 31, not 17.
Cz: 17, Sre: 22
HAC SRES
334
729
hibir eyi hibir ekilde ortak tanma ve

Evimi, Onu tavaf edecekler ve orada elpene huzurumda ibadete duracaklar, rka
varp secde edecekler iin madd-manev
her trl kirden tertemiz tut.
27. Ve btn insanlar iinde Hacc ilan et
ki, gerek yaya, gerekse dnyann drt bir
kesinden yola kan ve yolculuktan zayf
dm develer zerinde sana gelsinler.
28. Gelsinler de, Hacda kendilerini bekleyen
(btn manev, itima, iktisad) faydalar
mahede etsinler. Ayrca, Allahn onlara
rzk olarak bahettii kurbanlk hayvanlar
belli gnlerde mutlaka Allahn adn anarak
kurban etsinler. O hayvanlarn etlerinden
kendiniz yediiniz gibi, darda kalmlara ve
fakirlere de yedirin.
24. Onlar, szlerin en pak ve gzeline7

(inanmaya, onu syleyip onu ilan etmeye)
ynlendirilmi, yine Hamd (her trl hamd
ve vgye lyk) Olann yoluna hidayet
edilmilerdir.
25. Kendileri kfir olduklar gibi, bakalarn
da Allahn yolundan alkoyanlara, bu arada,
ister Mekke iinde ister tarada oturuyor olsunlar inanan btn insanlar iin ibadet yeri
olarak tayin buyurduumuz Mescid-i Haram mminlerin ziyaret etmelerine mani
olanlara gelince: kim orada byle zulm ve
hakszlkla hak ve adaletten sapmaya kalkrsa, ylesine pek ac bir azap tattrrz.
26. Halbuki vaktiyle brahim iin o Beytin
yerini bir ibadet mahalli olarak tayin buyurduumuz zaman yle emretmitik: Bana
29. Sonra, (salarn tra ettirip ihramdan

karak, banyo yapp trnaklarn keserek
vb.) temizlensin ve stlerini-balarn dzeltsinler. O gnler iin herhangi bir adakta
bulunmularsa bunlar ve kalan Hac grevlerini yerine getirsinler. (Henz yapmamlarsa farz tavaf, son olarak da Veda Tavaf
iin) o pek erefli ve en kdemli Evin etrafnda dnsnler.8
30. Btn bunlar, (Allahn Hac ile ilgili
emirleridir). Kim Allahn kendilerine sayg gsterilmesini emrettii eylere gereken
saygy gsterir ve onlar yceltirse bu,
onun iin Rabbisinin nezdinde btnyle hayrdr. Haram olduklar daha nceden
size bildirilmi olanlar dnda koyun-sr
tr ehl hayvanlar size hell klnmtr.
Artk, puta tapcln kirinden btnyle
uzak durun ve her trl yalan, btl szden
de kann. (Kann da, haram ve helller
hakknda vahye dayanmayan hkmler dnda baka sz ve kabullere asla itibar etmeyin.)9
730
HAC SRES
7. Yani o mminler, L ilhe illallaha inanma,

onu syleme ve ilan etme, ayrca zikir, tesbih,
hamd, tekbir gibi yollarla Allah zkretme, Dini
tebli etme ve Kurn okuma gibi ancak gzel
ve pak szleri sylemeye ynlendirilmilerdir ve
onlar, bo, mansz ve lzumsuz konumalardan uzak tutulmulardr.
8. Son iki yet, bir ksm Bakara Sresi 196
203nc yetlerde anlan baz Hac grevlerini
zikretmektedir.
Mekke dndan gelip de ihrama girme yerlerine (mikat) ulaan hac adaylar, buralarda tra olur, trnaklarn, varsa fazla kllarn keser,
abdest veya tercihan boy abdesti alr, kokulanr
ve adna ihram denilen Hac elbiselerini giyerler.
hrama girme, bir bakma Hac ibadetine balama ve bu mnasebetle baz helllerin artk hac
adaylar iin haram olmas demektir. Kadnlar
iin husus bir Hac elbisesi yoktur. hramlarn
giyen hac adaylar iki rekat namaz klar, sadece Hacca (frad) veya arada ihramn karmak
kaydyla Umre ile birlikte Hacca (Temettu), ya
da arada ihramn karmakszn Umre ile birlikte Hacca (Kran) niyet ederler. hram ve niyet olmadan Hac da Umre de makbul deildir.
Hac adaylar ihraml iken, eiyle beer mnasebette bulunamaz, buna gtrecek davranlardan uzak durur; bakalaryla tartamaz, kavga
edemez, nikhlanamaz, dikili elbise ve bileklerini de rtecek ekilde ayakkab giyemez; salarn,
trnaklarn kesemez, hatt vcudundan kl koparamaz, avlanamaz, Mekke hareminin iinde kalan
yeil otlar ve aalar kesemez, koparamaz.
Zilhiccenin 9uncu, Arafe gn Arafatta leden sonra bir mddet durarak Arafat vakfesini, gne battnda oradan ayrlarak vard
Mzdelifede geceyi geirip, Sabah Namazndan sonra da Mzdelife vakfesini yapan haclar,
gn domadan Mzdelifeden ayrlr ve Minaya
gelirler. Mzdelifede toplam olduklar akl
talarndan yedi tanesini gne doduktan sonra leye kadar herhangi bir vakitte Cemre-i
Akabeye (byk eytan) atarlar. Bundan sonra,
Mekkeye varp farz olan Ziyaret Tavafn yapm olsunlar veya olmasnlar, kurbanlarn keser,
Cz: 17, Sre: 22
salarn tra ettirir, ihramdan kar ve eleriyle

mnasebet dnda normal hayata dnerler.
Ziyaret Tavafn bayramn birinci gn yapmak daha faziletlidir. Fakat bayramn ikinci veya
nc gn de yaplabilir. Bu tavaftan sonra
eler arasnda mnasebet caiz olur. Hacc Temettu yapan haclar, bu tavaftan sonra say eder.
Kran ve frad Haccna niyet etmi olanlar ise,
Mekkeye gelilerinde kudm (geli) tavaf ve
sayini yapmlarsa, bu sayi yapmalarna gerek
yoktur.
Haclar, Ziyaret Tavafndan sonra tekrar Minaya dner ve bayramn birinci, ikinci ve nc
gnleri Minada kalrlar. Bayramn birinci gn,
Cemre-i Akabeyi nceden talam olduklarndan
Cemre-i l (kk eytan) ve Cemre-i Vstay
(orta eytan), bayramn ikinci ve nc gnlerinde ise Cemre-i l, Cemre-i Vusta ve Cemre-i
Akabeyi (eytan) talarlar. Her ta atta tekbir
getirir, ilk iki eytan taladktan sonra kendileri,
annebabalar, yaknlar ve btn Mslmanlar
iin dua ederler. Bayramn drdnc gn de
Minada bir miktar kalmak isterlerse, cemreleri
leden nce yine talarlar.
Artk Mekkeye dnen ve taradan gelmi
olup, Mekkeden ayrlmak durumunda olan
haclar Veda Tavaf yaparlar. Bunun ardndan
Zemzem kuyusuna inip, bol bol su ierler. Sonra,
Kbede Mltezeme varp yzlerini ve gslerini srer, Kbe rtsne tutunur, dua ve istifar ederler.
9. Haram olduklar daha nce size bildirilmi
olanlar ifadesiyle, Enm Sresi 145 ve Nahl Sresi 115inci yetlere atfta bulunulmaktadr. Bu
yetlerde, Haram olanlar, ancak le, (kesimden
sonda cier, dalak gibi organlarn damarlarnda
kalm olan deil) akm kan, domuz eti nk
o, murdardr bir de, yoldan kma mansnda
bir gnah olarak Allahtan bakas adna kesilmi hayvanlardr (Enm Sresi/6: 145) buyurulmutu. u kadar ki, bu haramlar, koyunkei,
srdeve cinsine ait haramlardr. Allah Rasl aleyhissalt vesselm, phesiz yine vahye
dayanarak, baka hangi hayvanlarn etlerinin de
haram olduunu bize bildirmitir.
Cz: 17, Sre: 22
HAC SRES
Kurnn yansra, Snnet dediimiz, Allah Raslnn hkm ifade eden szleri, davranlar
ve Ashabnda grp de tasvip buyurduu ikrarlar da, Kurn gibi hkm kaynadr. Bu bakmdan, Snnet de haram ve hellleri belirleme
yetkisine sahiptir. nk unutulmamaldr ki, o
da vahye dayanr: Rasl, asla hevsndan (arzusuna gre) konumaz. Onun konutuu, ancak kendisine vahyolunan bir vahiyden ibarettir
(Necm Sresi/53: 4).
Allah Rasl aleyhissalt vesselm, deniz
731
suyuyla abdest alnp alnamayaca konusunda kendisine sorulan bir soruya, Deniz, suyu
temiz, ls helldir. buyurarak (Eb Davud,
Tahare, 41; Tirmiz, Tahare, 52; Nesa, Tahare, 47), pek ok hkme dayanak tekil eden
bir prensip ortaya koymulardr. Kurn, genel
bir kaide olarak slm usule gre kesilmemi, ldrlmemi hayvanlarn ve kendiliinden lm
hayvann etini yemeyi yasaklarken, Snnet, sz
konusu dsturla bu genel hkm snrlamaktadr.
732
HAC SRES
31. Her trl nifak aibesinden uzak dupduru bir Tevhid inancyla Allaha balann
ve asla Ona irk koanlardan olmayn. Her
kim Allaha irk koarsa, sanki o, ba aa
gkten derken vahi kular kendisini kapp gtrm de didik didik etmekte veya
rzgr onu para para olaca derin bir
ukura brakmak zere uzak, ssz bir yere
savurmaktadr.10
Cz: 17, Sre: 22
335
32. Budur gerek. Her kim Allahn, (btn ynleriyle slm ve slm toplumunu
tanmaya) almet ve Kendisine ibadete vesile kld eserlere (iar) gereken hrmeti
gsterirse, hi kukusuz bu, kalblerin takvasndan (Allaha saygyla dopdolu oluundan)dr.
33. Kurbanlk hayvanlarda onlarn kurban
edilme vaktine kadar sizin iin faydalar
vardr (ve bu vakte kadar onlardan faydalanmanzda bir vebal yoktur). (Hacda)
onlarn kurban edilmek zere gtrlecei
niha yer ise, o pek erefli ve en kdemli
Evin evresi olan harem sahasdr.
34. (Tarihte peygamberinin arkasndan giden) her inanm toplum iin kurban, belli
zaman ve yerde yerine getirilmesi gereken
bir ibadet tr kldk. Byle yaptk ki, Allahn kendilerine rzk olarak bahettii
(koyunsrdeve nevinden) kk ve
bykba hayvanlardan Allah iin kurban
kessinler ve kesim esnasnda Allahn adn
ansnlar. (te, ey btn mminler!) lhnz, tek bir ilhtr; yleyse yalnzca Ona
teslim olun. Ey Raslm, tam bir samimiyet ve mahviyetle Allaha teslim olmu mminleri mjdele.
35. Onlar ki, yanlarnda Allah anld zaman kalbleri derin bir saygyla rperir; balarna ne gelirse gelsin sabrla btnlemi
olanlar ve namaz btn artlarna riayet
ederek, vaktinde ve hi aksatmadan klanlardr onlar; ve kendilerine rzk olarak (mal,

g, zek, bilgi...) ne ltfetmisek, onun bir
miktarn (Allah rzas iin ve kimseyi minnet altnda koymadan ihtiya sahiplerine
geimlik olarak) verirler.
36. Kurbanlk bykba hayvanlar, (bu
arada zellikle develeri,) hakknzda Allaha
ibadet vesilelerinden ve Dinin tatbikinin
almetlerinden kldk. Sizin iin onlarda
dindnyev menfaatler vardr. O (deve)leri ayakta iken ve zerlerine Allahn adn
anarak kurban edin. Yan st yere yklp
btnyle ldklerinde ise, etlerinden kendiniz yediiniz gibi, kanaatkr davranp istemeyen fakirlere de, boyun bkp isteyen
Cz: 17, Sre: 22
HAC SRES
fakirlere de yedirin. O hayvanlar bylesi

faydalar iin hizmetinize verdik ki, (kalben,
szl ve fiil olarak) Allaha kredesiniz.11
37. (uras da bir gerek ki,) kurban ettiiniz
hayvanlarn ne etleri ne de kanlar asla Allaha ulamaz; sizden Ona ulaacak tek ey,
takvadr. Allah, o hayvanlar saylan faydalar adna hizmetinize verdi ki, (sizi iman,
ibadet ve itaat noktasnda) doru yola ilet-
10. yet, irki ve mriki tanma adna fevkalde

bir benzetme ihtiva etmektedir. Bu benzetmeyi
nazara alarak, onu yle de evirebiliriz:
Her trl nifak aibesinden uzak dupduru
bir Tevhid inancyla Allaha balann ve asla
Ona irk koanlardan olmayn. Her kim Allaha irk koarsa, bylesi, gerek insanlk
semasndan ba aa derken vahi, saptrc eytan ve eytan gler kular kendisini kapp gtrm ve didik didik etmekte,
(her biri, zerinde kurduu hakimiyetle onu
kullanmakta) veya her trl (dnyev arzu,
heves, tutku, ayrca ehvet ve aktalite)
rzgrlar onu para para olaca derin bir
ukura brakmak zere dallet vadilerine
savurmaktadr.
11. yetler, kurban hakknda kaideler koymakta ve zellikle slm ncesi dnemde kurban ve
kurbanlk hayvanlarla ilgili baz yanl anlaylar izale etmektedir. Burada kurbanla ilgili kaideleri ksaca verebiliriz:
Kurnda enm olarak anlan ve Enm Sresi 143144nc yetlerde zikri geen erkek
veya dii koyun ya da kei ile, yine erkek veya
dii kz, inek veya deveyi kurban etmek, yeterli servete sahip bulunan her akll ve bl
ana gelmi Mslmana vaciptir. Zekt iin
gerekli zenginlik miktaryla kurban iin gerekli zenginlik miktar ayndr. Aradaki fark,
zekt iin gerekli miktarn (nisap) zerinden
bir yl gemesi gerekirken, byle bir art kur-
733
tii iin Allahn bykln (hem szle,

hem de davranlarnzla) ilan edesiniz. (Ey
Raslm,) Allah grrcesine, en azndan,
Allahn kendilerini srekli grdnn
tam uurunda olarak srekli iyilik dnen
ve iyi iler yapanlar mjdele.
38. Allah, iman edenleri daima koruyup mdafaa eder. Allah, her hain ve nankr ise
hi sevmez.
ban iin yoktur. Ayrca, zekt malnn nm

(artan) olmas art iken, kurban mal iin
byle bir art da sz konusu deildir. Bir kii,
Kurban Bayram gn bile gerekli zenginlik
seviyesine (nisap) ularsa kurban kesmekle
ykml olur. Kurban, Kurban Bayramnn
ilk gn kesilir ve kesilmelidir.
Hacc- Temettu veya Hacc- Kran yapan, bir
vacibi yerine getiremeyen veya byk ihram
yasaklarndan birini ileyen haclar da kurban
kesmekle mkelleftir.
Koyun veya keiyi bir kii kurban edebilirken, sr veya deveyi yedi kii kurban edebilir. Cnp veya hayz ya da lousa halinde
tavaf yapan, Arafe vakfesini yapm olup da,
henz san tra etmeden nce eiyle mnasebette bulunan veya bir deve kesmeyi adam bulunan herhangi bir hac, deve kurban
eder.
Kurban edilecek hayvan, koyunsa asgar 1
yanda veya 1 yanda gibi gsteren en az 6
aylk, kei ise en az 1 yanda, sr ise en az
2, deve ise en az 5 yanda, ayrca shhatli ve
aypsz olmaldr.
Hac kurban ve Kurban Bayramnda kesilen
kurban, bayramn ilk gn kesilmelidir.
Dier kurbanlar, yln herhangi bir gnnde
kesilebilir.
Hacda hangi mnasebetle olursa olsun kesilmesi gereken kurbanlar, Mekke hareminin
snrlar dahilinde kesilmelidir.
734
HAC SRES
Hayvan kesecek kii Mslman veya Kitap

Ehlinden biri olmal ve kesmeye balamadan
nce veya balarken en az Bismillh demelidir.
Bir ateist, agnostik, mrted, mrik ve kastl
olarak besmele ekmeyenin kestii kurbann
etinden yemek caiz deildir.
Mslmanlar, kestikleri kurbann etinden yiyebilirler, hatt yemelidirler. Tavsiye edilen,
etin te birini kesenin yemesi, te birinin
Cz: 17, Sre: 22
fakirlere, kalan te birinin de eedosta datlmasdr. Fakat adak kurbanndan kurbann

sahibi yiyemez; yiyecek olursa, yedii karlnda paray infak etmelidir.
Kurbanlk hayvann derisi tabaklanp, kesen
tarafndan seccade olarak kullanlabilir veya
slm, en azndan slma ters olmayan bir
hayr kurumuna verilebilir; slma hizmette
kullanlr, fakat satlamaz.
Cz: 17, Sre: 22
HAC SRES
735
336
olmaktan kard). Allahn dinine yardm

edene hi phesiz Allah da yardm eder.
Muhakkak ki Allah, mutlak kuvvet sahibidir, her ite stn ve mutlak galiptir.
41. O mminler ki, eer kendilerine yeryznde hakimiyet bahedersek, namaz btn artlarna riayet ederek vaktinde ve aksatmadan klar, zerlerine bor olan zekt
eksiksiz der, iyilik, doruluk ve gzellii
tevik edip yayar, ktlk, yanllk ve irkinliin ise nn almaya alrlar. Btn
iler, neticede varp Allahta biter.12
42. (Ey Raslm,) eer seni yalanlyorlarsa,
biliyorsun ki onlardan nce gelen Nuh kavmi ve d da, Semd da, (kendilerine gnderilen peygamberleri) yalanlamt.
43. brahimin kavmi ve Ltun kavmi de.
39. Kendilerine sava alan mminlere,

mukabil olarak savama izni verildi. nk
onlar, pek ok ynden zulme maruz kaldlar. Kukusuz Allah, onlara yardm edip zafer bahetmeye kadirdir.
40. O mminler, tamamen haksz yere ve
sadece inanlarndan dolay, Rabbimiz Allahtr diyerek ancak Ona iman ve ibadet
ettikleri iin z vatanlarndan karldlar.
Eer Allah, (insan hayatnn, temel insan
hak ve hrriyetlerin korunmas iin) bir
ksm insanlarn zarar ve erlerini dier bir
ksmyla savmasayd, ibadet iin insanlarn
ilerinde inzivaya ekildii zaviyeler, yine
manastrlar, kiliseler, sinagoglar ve ilerinde Allaha ok ibadet edilen ve adnn ok
anld mescitler yklr gider, (neticede Allaha ibadet edilmez olur ve yeryz yaanr
44. Medyen halk da. Musa da (Firavun ve

taraftarlarnca) yalanland. Fakat Ben, her
seferinde inkrclara sre verdim; sonra da
(kendilerine yaplan onca ikaza aldrmayp
inkrla birlikte zulmlerinde srar edince)
kendilerini yakalayverdim. Beni tanmamalarna karlk Benim onlar tanmamam
naslm, ite ortada!
45. Halk bsbtn zalim olan nice memleketi helk ettik. Bir zamanlar pek mamur
grnen o memleketlerin hepsinin yerinde yeller esiyor: st altna gelmi binalar,
kendilerine uranlmaz olmu kuyular, emeler ve bombo duran saraylar, kkler.
46. O inkrclar, yeryznde gezip de (btn bu tarih levhalara ibret gzyle bakmazlar m): belki bylece kendileriyle akledip gerei idrak edecekleri kalblere veya
(kendileriyle vahyin ve gerein sesini)
iitecekleri kulaklara sahip olurlar. Gerek
u ki, kr olan gzler deildir; gerekte kr
olan, snelerdeki kalblerdir.13
736
HAC SRES
12. 39uncu yet, mfessirlerin ittifakyla, Hicretin birinci ylnda inen ve Kurnda mminlerin savamasndan sz eden ilk yettir. Bu
yetle mminlere savunma adna savama izni
verilmitir. Bu yetle birlikte, takip eden 40 ve
41inci yetler, bu iznin sebebini, hikmetini ve
sonucu beyan buyurur, bu konuda talimat ve
ikazlarda bulunur.
Hayli ilgintir ki, bu yetlerden sonra inen ve
sava konusunda daha ileri aklamalarda bulunup, mecbur kalndnda ve artlar olutuunda mminlere sava emreden Bakara Sresinin
190195inci yetlerinden sonra Hacla ilgili talimatlara geildii gibi, mminlere ilk defa savama izni veren bu yetler de, Hacla ilgili aklamalardan sonra gelmektedir. Demek oluyor ki,
bu sava izni ve bilhare gelen sava emrinin
altnda, Bakara Sresi 193nc yette buyurulan btn yeryznde fitnenin, irkin, bozgunculuun kalmayp, dinin tamamen Allaha has
klnmas gayesinin gereklemesi istikametinde
ilk ve en nemli hedef olarak, slmn merkezi
konumundaki Mekkenin ve Mekkede bulunan
Kbenin irkten arndrlmas yatmaktadr. Hac
da, bu ilk hedefin gerekletiine bir iaret olduu gibi, savala bir arada anlmakla da, onun
slmdaki btn ibadetleri, belki bir bakma
slmn tamamn kapsayan, hiret adna dnya hayatnn tanziminin, hatt hiret sahne ve
lemlerinin bir temsili, bir provas olarak mans, nemi ve Allahn dininin hakimiyetinin bir
sembol olduu gerei de ima edilmektedir.
Bunun dnda, ilk sava izni veren bu yetlerde savala ilgili olarak u hususlara da dikkat
ekilmektedir:
slmda aslolan sava hali deildir. Allah,
dinin sadece Kendisine ait klnmasn, irkin,
inkrn insanlar zerinde ve yeryznde hakim
olmamasn diler ve elilerini bu gerei insanlara btn ynleri ve delilleriyle anlatmaya, aklamaya arr. Ne var ki, hibir dnemde zulm
ve tahakkm sistemlerini elden brakmak istemeyen tautlar, Allaha kar isyankr kesilip,
baka insanlar da kendilerine ve sistemlerine
boyun edirenler, bylece bulunduklar yerleri,
Cz: 17, Sre: 22
yeryzn zulm, fitne ve fesada teslim edenler, bu davete msbet cevap vermedikleri gibi,
bakalarnn da msbet cevap vermesinin nne
gemeye, cevap verenleri de ortadan kaldrmaya
almlardr. Peygamber Efendimiz ve etrafndakiler de ayn muameleye maruz, hatt doup
bydkleri yer olan Mekkeyi terke mecbur brakldklar gibi, inanlarn yaama adna hicret
ettikleri Medinede de rahat braklmam, ayrca
ziyaret iin olsun Mekkeye ve Kbeye varmalarna mani olunmutur. te bu noktada Kurn,
onlara kendilerine kar alan savaa mukabelede bulunma izni vermitir.
kinci olarak, yeryznn herhangi bir yerinde veya tamamnda, yukarda szn ettiimiz
zorbalarn zulme, irke, kfre, nifaka dayal hakimiyeti srerse onlar, brakn hayat Allahn
emrettii istikamette tanzime, Allaha iman ve
ibadete, temel insan hak ve hrriyetlerinden olan
inanma ve inandn yaama hakkndan istifadeye bile msaade etmezler. yet, bu konuda
olduka aktr: O mminler, tamamen haksz
yere ve sadece inanlarndan dolay, Rabbimiz
Allahtr diyerek ancak Ona iman ve ibadet
ettikleri iin z vatanlarndan karldlar. Sz
konusu zorbalar bununla kalmaz, evlere varncaya kadar Allaha ibadet edilen btn binalar
(zaviye, manastr, kilise, sinagog ve cami) ykar
veya ibadete kapatrlar. Tarih, bu geree olanca
aklyla ahittir.
Eer Allah kendilerine bir yerde hakimiyet
verecek olursa, mminler asla zorbalar gibi davranmazlar. Onlar, hakkyla namaz klar, Allaha
ibadet ve kr grevini yerine getirir; namaz,
onlar btn ktlklerden, irkin ilerden alkoyar; bylece namazla ahs olgunlua, insan
faziletlere ularlar. Ayrca, insanlar arasnda bir
kpr olan, toplumda snflar olumasna, gelir
dalm uurumlarna meydan vermeyen, ayrca
kalbleri servet ve servet biriktirme tutkusundan
temizleyen zekt eksiksiz derler; bylece itima sahada da gereken dengeyi, adaleti ve bar
temin ederler. Bunun dnda, her trl iyilik ve
gzellii destekler, onlar yaymaya, buna karlk her trl ktln nn almaya alrlar.
Cz: 17, Sre: 22
HAC SRES
Demek ki, savala varlacak hedef asla dnyev,

ahs, snf deildir; toprak kazanma, lkeler
fethetme, insanlara hakim olup, onlar zerinde
taht kurma da deildir ve olamaz.
13. Akl, kelime olarak snmak, tutmak, tutunmak, korumak manlarna gelen AKaLe fiilinden isimdir. Buradan hareketle kendisi iin,
ilimle insan koruyan, kale iine alan ve helk
edici yollara srklenmekten muhafaza eden
kalb-ruh bir kuvvet tarifi yaplmtr.
u kadar ki, Kurnda akl bir melekenin ad
olarak deil, kalbin bir ameli ve fonksiyonu olarak akletme ve teakkul fiilleri eklinde geer.
Kalb, sebeple netice, messirle eser arasndaki
mnasebeti idrak edip eserden messire, messirden esere veya iki eserin birinden dierine
yryerek bir sonuca varr ki, kalbin modern tabirle tmevarm, tmdengelim ve kyas adlaryla
anlan bu fiilline akletme denir. Dolaysyla Kurnda akl, bir fiildir, kalbin amelidir. Kalb ise,
insanda gerek veya mutlak bilginin kayna,
merkezi ve yansma yeridir, ruhun merkezidir.
mann, inkrn, ilmin, her trl manev faaliyetin merkezi kalbdir. Modern anlayta kalbin
tam karl yoktur; o dimadan ibaret deildir; dima, belki onun merkezlerinden biridir.
Kalb, gnahlarla, zulmle, yanl bak asyla
ve kibir gibi kt sfatlarla kararr, katlar, m-
737
hrlenir, lr. Nasl llerin artk tekrar dnyaya

gelmesi mmkn deildir, bunun gibi, btnyle lm ve mhrlenmi kalblerin dirilmesi de
artk mmkn deildir. man, ldrc fiil ve sfatlarla tam olarak kirlenmemi ve henz dirilii
olan kalblere girer. Tefekkr, teakkul, tezekkr,
teemml gibi fiiller, canl bir kalbin ve kalbi canl tutan, daha da canlandran amelleridir, fonksiyonlardr.
Kalbin bir merkezi, bir de da alan iki
penceresi vardr ki, bunlara sema ve basar ad
verilir. Vahyi, kinatn sesini, gerei duymak
semn, grmek de basarn iidir. Bunlardan birincisinin elbette madd kulak, dierinin ise gzle
mnasebeti vardr. Fakat, kalbin bu iki duyusu
veya da alan penceresi kapandnda, madd
gz ve kulak ne kadar grr ve duyar da olsa,
artk kalb kr hale gelir; krelmi kalbin bu iki
duyusu da almaz.
Duymak ve grmek ayr, duyulan ve grleni
anlamak ayrdr. te krelmi kalbler ve onlarn sema ve basar adl duyular, madd kulan
duyduunu, madd gzn de grdn idrak
edip de iman adna kullanamazlar.
Ayrca bkn. Bakara Sresi/2: 7, not 7; Enm
Sresi/6: 36, not 6; 46, not 11; Yunus Sresi/10:
100, not 20; ve Kalbin Zmrt Tepeleri 1: 4452
(Kalb), 186189 (Firaset, Basiret).
738
HAC SRES
47. Onlar, senden kendisiyle tehdit edildikleri azab hemen getirivermeni istiyorlar.
unu bilsinler ki, (azapla onlar tehdit eden)
Allah asla vadinden dnmez. Ama uras
da bir gerek ki, Rabbinin katnda yle bir
gn vardr ki, sizin hesabnza gre bin yl
gibidir.14
Cz: 17, Sre: 22

337
48. (Onlar, azabn gelmesinde acele etmesinler.) Halk bsbtn zalim nice memleket vard ki, Ben onlara sre tandm ve
sonra da (kendilerine yaplan onca ikaza
aldrmayp, inkrla birlikte zulmlerinde
srar edince) kendilerini yakalayverdim.
Zaten Banadr niha var.
49. (Ey Raslm,) de ki: Ey insanlar! Ben,
(diledii gibi davranp dilediini veya sizin
istediklerinizi yapacak, yapabilecek bir insan deil), sadece grevi sizi uyarmak olan
apak bir uyarcym.
50. Bu durumda, iman edip, imanlar istikametinde salam, doru, yerinde ve slaha
ynelik iler yapanlar iin (hirette srpriz
neticelerle ykl) bir mafiret ve pek bol,
artp eksilmeyen, hi zararsz ve btnyle
hayr bir rzk vardr.
51. yetlerimizi akllar sra etkisiz brakmak ve sndrmek iin urap duranlar
ise, yleleri Kzgn, Alevli Atein yrn ve
yoldalardr.
52. (Ey Raslm!) Senden nce hibir rasl veya neb15 gndermedik ki, (misyonu
erevesinde) temennilerde bulunduunda,
eytan (halka vahiy gereiyle ilgili vesveseler vermek) iin onun temennilerine (veya
Allahn yetlerini halka okurken, onlarn
gerek mans hakknda halk yanltmak
iin erareler yayp, onun okumasnn muhataplar tarafndan iitilip alglanmasna) mdahaleye yeltenmemi olsun. Ama
Allah, eytann att vesveseleri, yapt
erareleri giderir; sonra da Kendi yetlerini

pekitirir, sabitletirir. Allah, her eyi hakkyla bilendir, her hkm ve icraatnda pek
ok hikmetler bulunandr.16
53. O, eytann vesvese ve erarelerini, kalblerinin merkezinde (idraklerini sndren ve
karakterlerini rten) bir hastalk bulunanlar ve kalbleri kaskat kesilmiler iin bir
imtihan vesilesi yapar. Gerekten zalimler,
gerein pek uzanda ve hakka kar derin
bir dmanlk ve muhalefet iindedirler.
54. Yine O, (eytann bu tr teebbslerine
msaade eder ki,) kendilerine ilim verilmi
olanlar, senin Rabbinden gelen her bir vahyin hakikatin ta kendisi olduunu daha bir
kesinlikle bilsinler de, Kurna daha bir gnlden inanp teslim olsun ve balansnlar.
Gerek u ki Allah, iman etmi bulunanlar
Cz: 17, Sre: 22
HAC SRES
her meselede dosdoru bir yol ve isabetli bir

tavra yneltir.
55. Buna karlk, kfre saplanp kalm
olanlar, Kyamet anszn balarna gelinceye
veya (her midin tam bir mitsizlikle nok-
14. Bu yet, hem astrofizik asndan, hem de

tarih sosyolojisi asndan son derece nemli gereklere parmak basmaktadr.
Bir defa yet, gn ve zaman kavramlarnn
izafliine dikkat ekmektedir. nsanlarn uzak
grd Allah katnda yakndr. Ayrca Allah,
hadiseleri de zaman da insanlara gre deerlendirmez. O, zaman ve meknla snrl olmad
gibi, Onun eya ve hadiseleri idare eden hikmeti
de, hem her bir ey ve hadiseye ferd olarak, hem
eya ve hadiseler btnnn onlarn tamamyla iten alkal bir paras olarak bakar ve ona
gre hkmeder. Bu bakmdan, kinattaki her bir
eyin kinatn btnyle ve btn paralaryla
mnasebeti olduu gibi, tarihteki her bir hadisenin de tarihin btnyle ve baka her bir hadiseyle mnasebeti vardr. nsan, bu mnasebeti
kavrayamaz; o, ne dn tam bilebilir, ne bugn
tam kavrayabilir, ne de gelecei tam kestirebilir.
Kinatn ve hadiselerin ark, insanlarn, zellikle fertlerin arzularna gre de dnmez.
kinci olarak, insanlar iin gn, bilindii gibi,
yerin kendi etrafndaki bir defalk dnnden
ibarettir. Yerkrenin gnein etrafndaki bir dn ise onun ayr bir gndr ki, insanlarnkine gre 365 gndr. Bunun gibi, dier gezegenlerin her birinin kendine gre gn, gne sistemi
ve baka sistemlerin de yine kendine gre gn
vardr.
nc olarak, yukarda arz olunduu gibi,
Allah toplumlarn hayat hakknda da yine hikmeti asndan belli kanunlar vazetmitir. O, bir
toplum hakknda hkmederken toplum geneline, o toplumun inanc, dnya gr ve davranlaryla bir btn olarak nerede durduuna
739
talanaca ve ertesinde dinlenmek iin hibir

gecenin olmayaca) ksr bir gnn azab
onlar buluncaya kadar, Kurn (ve vahiy)
hakknda pheler iinde bocalamaktan bir
trl kurtulamazlar.
bakar. Bu noktada, tarihte devirler, toplum ve

medeniyetler iin kurulu, ykseli, duraklama
ve gerileme gibi dnemler vardr. Bir medeniyetin, bir toplumun, bir devletin hayatna bir gn
olarak baklabilecei gibi, tarihte veya insanln
hayatndaki ok nemli ve byk deiiklikler,
genellikle 1000 ylda bir meydana gelir. yet, bu
gerei de ima etmektedir.
15. Rasl ve neb iin bkn. Bakara, not 106, 144;
l-i mran, not 16.
16. Bu yetle ve onun balantl olarak Necm
Sresi/53: 1920nci yetleriyle ilgili olarak mfessirler, birtakm farkl grler ileri srm,
farkl yorumlarda bulunmulardr. Siyer ve tefsirlere Garanik hadisesi olarak da geen bu konu
hakknda gerek, Allah alem aadaki gibi
olsa gerektir:
Vahiy alan rasl de, neb de insandr; fakat
vahye mazhar ve onun izdii yoldan asla kmayan bir insan. Kendini tamamen misyonuna
adam ve insanlarn hidayeti iin yanp tutuan
rasl veya neb, pek tabi olarak, mesel yaknlarnn, btn insanlarn doruyu bulmas ve Allahn
dininin en ksa zamanda kabul grp hakim olmas trnden arzular besleyebilir. Hatt bu arzularn dile getirmi ve onlar etrafnda baz szler
sarfetmi de olabilir.
Gerek adna her ne varsa, onun insan zihninde bir fikir olarak doup var olduunu ve bunun
insann ahs gaye ve arzularndan kaynaklandn iddia eden idealist filozoflar, btn baarl
insanlar idealist olarak telkki ederler. Onlar iin
peygamber de, idealleri olan ve sonra bu ideallerini gerekletirme adna peygamberlik iddiasyla
740
HAC SRES
ortaya kan bir insandr. Oysa Kurnda Allah

(c.c.), vahiy ve peygamberlik gereiyle ilgili olarak eytann zihinlere atabilecei btn pheleri
gidermitir. Nitekim bu yet de vahyin, peygamberin arzu veya temennilerinden farkl olduunu, onun tamamen Allaha ait bulunup, peygamberin de her zaman neticede vahye tbi olduunu
ifade buyurmaktadr. Peygamber, bazen kendine
ait arzu ve temennilerde bulunabilir, fakat her
zaman kendine vahyedilene uyar; kendi arzusunu tebli etmez, daima vahyi tebli eder (Necm
Sresi/53: 34).
Bu, meselenin bir boyutudur. Dier ve belki
daha nemli, zerinde durulmas gereken boyutu
ise udur:
Sfft Sresinin ilk yetlerinde ifade buyurulduu zere, Cenab- Allah vahyi Hz. Cebraile
tevdi buyurup, vahiy Onun vastasyla Allah
Raslne ulancaya kadar, tabir yerindeyse btn yol boyunca melekler dizer. Pek ok melek
de Rasln etrafn alr. Ayn durum, Allahn
Rasl vahyi insanlara okurken de geerlidir.
nk eytanlar vahye mdahale edebilmek,
onun bilhassa Rasl vastasyla insanlara aktarlmas srasnda erareler yaymak ve insanlarn
yanl anlamalarna sebep olmak iin srekli frsat kollarlar. Melekler ise, vahyin gerek Rasle
gerekse insanlara en kk bir eytan mdaha-
Cz: 17, Sre: 22
leye maruz kalmadan ulamas adna eytanlar

ona mdahaleden srekli men ederler. Fakat bu
arada eytanlar, vahyin peygamber tarafndan insanlara aktarlmas esnasnda peygamberin okuduunu her peygamberin hayatnda bir veya iki
defa kfirlerin yanl duymasna sebep olabilecek
kk biriki erare yaymaya muvaffak olabilirler. Ama Allah (c.c.), neticede bu erareyi de
yok eder ve dolaysyla eytanlarn vahye mdahale adna btn teebbslerini akim brakr. Bu
yette geen temmen kelimesi okumak mansna da geldiinden, yetin mans yle olur:
(Ey Raslm!) Senden nce hibir rasl
veya neb gndermedik ki, Allahn yetlerini halka okuduunda eytan, onlarn
gerek mans hakknda halk yanltmak
iin erareler yayp, rasln veya nebnin
okumasnn muhataplar tarafndan iitilip alglanmasna mdahale teebbsnde
bulunmam olsun. Ama Allah, eytann
btn teebbslerini akim brakr; sonra
da Kendi yetlerini pekitirir, sabitletirir.
Allah, her eyi hakkyla bilendir, her hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunandr.
Yukarda sayfann meal ksmnda, yetteki
her iki man da bir arada verilmeye allmtr.
Cz: 17, Sre: 22
HAC SRES
338
741
dracaktr. Dorusu Allah, Odur en hayrl rzk veren, Kendisinden hayrl rzkn
beklenmesi gereken ve rzk vermede niha
mertebede hayr sahibi olan.
59. O, onlar memnun olacaklar bir yere
mutlaka yerletirecektir. Gerekten Allah, her
eyi hakkyla bilendir; kullarnn hatalar karsnda ok sabrl, ok msamahal olandr.
60. Evet, budur gerek. Kim kendisine yaplan hakszlk ve tecavze kar (ksas kaideleri
iinde) misilleme ile mukabele eder, ardndan
tekrar tecavze maruz kalrsa, hi phesiz
Allah ona yardm edecektir. Allah, elbette aff
bek bol olandr, ok balaycdr.17
61. Byledir, nk Allah, geceyi gndze
katar ve gndz de geceye katar;18 yine Allah, her eyi hakkyla iitendir, her eyi
hakkyla grendir.
56. O gn, btn hkm ve hakimiyet yalnzca Allahndr. O, insanlar hakkndaki

niha hkmn verir. man edip, imanlar
istikametinde salam, doru, yerinde ve slaha ynelik iler yapanlar, ilerinde btn
nimetlerin kaynad cennetlerdedirler.
57. Kfr iinde yaayan, yetlerimizi yalanlayan (ve neticede kfir olarak lenler)
ise, yleleri iin alaltc bir azap vardr.
58. (Mmin olup da, gerektiinde) Allah
yolunda hicret eden, sonra hicret esnasnda bir ekilde ldrlen veya lenleri Allah,
hi phesiz pek gzel bir tarzda rzklan17. slm, bir hukuk dsturu olarak, bir insann
kendisine yaplan hakszla kar artlar iinde
ksasa izin verir; nk adalet, karlkl korunmas ve sayg duyulmas gereken deerlerin karlkln gerektirir (Bakara Sresi/2: 94). u kadar
ki, ksas mahkeme uygular. Ayrca, phesiz k-
62. Byledir, nk Allah, hakkn ta kendisidir; buna karlk, mriklerin Ondan

baka tapnp yalvardklar her ne olursa
olsun, btln ta kendisidir. Ve Allah, evet
Odur Aliyy (mutlak Yce) ve Kebr (mutlak Byk).
63. Grmez misin ki Allah, gk tarafndan
bir tr su indirir de, yer yemyeil oluverir?
Kukusuz Allah, en derin, en grnmez
eylere de nfuz edendir; (her eyden) hakkyla haberdar olandr.
Onundur. Ve Allah, evet Odur aniyy
(mutlak servet sahibi ve her trl ihtiyatan
mutlak mstan); Hamd (btn ihtiyalarnz gideren ve rzknz veren Rabbiniz
olarak hakkyla hamde ve vgye lyk).19
tle aynyla mukabele etmek bir emir deildir
ve Kurn, pek ok yetinde ahslarn kendilerine
yaplan ktlkleri affetmelerini faziletli bir davran tarz olarak tavsiye buyurur. Mesel:
Aranzda mrvveti ve ltufkr davranmay unutmayn. phesiz ki Allah, yapt-
742
HAC SRES
nz her eyi ok iyi grmektedir. (Bakara

Sresi/2: 237)
yilikle ktlk bir olmaz. Sen, ktl
en gzel karlkla savmaya bak. (Fusslet
Sresi/41: 34)
Maruz kalnan bir ktln karl,
ancak yaplan o ktlk lsndedir. Bununla birlikte, kim (kendisine yaplan bir
ktl) affeder ve (meseleyi dmanlk
boyutuna vardrmayp,) ktl yapanla
sulh olma yoluna giderse, onun mkfatn
vermeyi Allah zerine almtr. (r Sresi/42: 40)
Yine de bir insan diini skar, sabreder ve
kendisine hakszlkta bulunan balarsa,
byle davranmak, hi kukusuz nefse hakimiyet ve kararllk isteyen byk bir fazilettir. (r Sresi/42: 43)
slm, yaplan hakszlklara karlk vermede

haddi amaya kar da uyarr (sr Sresi/17: 33).
Burada unu da belirtmeliyiz ki fertler, kendilerine, ahslarna yaplan ktlkleri affetmeye tevik edilmelidirler. Fakat kimse, topluma
ve Allahn koyduu deerlere ve mukaddeslere
kar yaplan tecavzleri affetme salhiyetine
sahip deildir. Toplum veya devlet, fert adna
ona yaplan ktl affedemeyecei gibi, fert
de toplum adna affetme yetkisi kullanamaz.
Kurn, cezalandrma hususunda toplumu da
uyarr ve onu takva snrlar iinde kalmaya arr: Her kim size saldrr (ve deerlerinizi ihll
ederse), siz de ona (ar gitmeden) aynen size
saldrd ekilde mukabelede bulunun. Bununla
birlikte, Allahtan saknn ve takva dairesi iinde
hareket edin. Bilin ki Allah, mttaklerle beraberdir. (Bakara Sresi/2: 194)
Ele aldmz yet-i kerimede (Hacc Sresi/22: 60) geen Allah ona yardm edecektir
cmlesiyle kastedilen man, Kim zulmen ldrlrse, onun velisine (mirassna) gereken
mer ilemin yaplmas konusunda yetki vermiizdir. u kadar ki, miras eer ksas talep
edecek olursa, bu konuda ar gitmemeli, (hukukun kendisine verdii yetkiyi amamaldr).
(Hukuken) ona gereken yardm yaplmtr
Cz: 17, Sre: 22
(sr Sresi/17: 33) yetindeki gibidir. Bir toplumun saldrya uramas halinde, Allah saldrgan
karsnda o topluma Bedirde slm ordusuna
yapt yardmlar gibi (Enfal Sresi/8: 912)
veya daha baka ekillerde de yardm edebilir.
yetin fezlekesi olan Allah, elbette aff bek
bol olandr, ok balaycdr cmlesiyle kastedilen ise, Kim alktan bunalp aresiz kalr
da, (zaruret miktarn amak veya bir baka
a insann payna tecavz etmek gibi yollarla)
gnaha meyletmeksizin (haram edilen bu yiyeceklerden yerse,) hi phesiz Allah pek balaycdr, rahmet ve merhameti pek bol olandr
(Mide Sresi/5: 3) yetindeki man gibidir.
Yani, aynyla mukabele iin yaplan i zatnda
bir ktlk olmakla birlikte, adalet bunu gerektiriyorsa, u halde Allah, mer snrlar dahilindeki byle bir ktl elbette affeder.
18. Bu ifadenin benzeri, l-i mran Sresi 27nci
yette gemiti. Buradaki mans ve ondan kast da, sz konusu yetteki gibidir. O yetin
ncesinde, De ki: Allahm, ey mlk ve hakimiyetin yegne mliki! Sen, mlk dilediine
verir ve mlk dilediinden ekip alrsn; kimi
dilersen aziz eder, kimi de dilersen zelil edersin!
Senin elindedir ancak hayr. phesiz Sen, her
eye hakkyla g yetirensin. buyurulmutu.
Mlkn, ayrca izzet ve zilletin el deitirmesi,
gece ile gndzn deveran gibidir. Bu many,
Bylesi (tarih ve nemli) gnler ki, Biz onlar,
Allah gerekten iman etmi bulunanlar ortaya
karsn ve sizden (hakka ve imann hakikatine)
birtakm ahitler edinsin diye insanlar arasnda dndrr dururuz (l-i mran Sresi/3:140)
yetiyle irtibatlandrmak da mmkndr. Allah
(c.c.), kinat zerinde mutlak hakimiyet ve tasarruf sahibidir. Gece ile gndz, karanlk ile
aydnl birbiri peisra getirdii gibi, mazlumlarn karanlk gnlerini de onlar iin aydnlk
gne evirmeye elbette kadirdir. Her gecenin
bir gndz, her kn da bir bahar vardr.
19. Cenab- Allahn (c.c.) insanlk lemi ve dier
varlklarn lemlerindeki icraatlarn ve onlarla
mnasebetini anmas ve bunlarn baz manlar
iin bkn. Arf Sresi/7: 5758, not 12.
Cz: 17, Sre: 22
HAC SRES
743
339
ve tahsis buyurduk. Bu sebeple bakalar,

dininizi tatbikte sana muhalefet edip de seni
bir tartmann iine ekmesinler. Sen, insanlar Rabbine armaya devam et. Hi
kukusuz sen, hakka gtren kusursuz ve
dosdoru bir yol zerindesin.20
68. Eer bakalar seninle mcadeleye giriecek olurlarsa sen, Allah, yapp ettiklerinizi ok daha iyi biliyor; (benim hesabm
bana, sizinki size)! de.
69. Allah, zerinde ihtilf edegeldiiniz konularda Kyamet Gn aranzdaki hkmn verecektir.
70. Bilmez misin ki Allah, gkte ve yerde
her ne varsa ve her ne olup bitiyorsa hepsini bilmektedir. Bunlarn hepsi bir kitapta
kaytldr. Her eyi bilmek ve kaytl olarak
bir kitapta tutmak, Allah iin pek kolaydr.
65. Grmez misin ki Allah, yerde her ne

varsa sizin hizmetinize verdi; emir ve tasarrufu altnda denizlerde akp giden gemileri
de? Kendi izni olmadan yerin zerine dmesin diye g de O tutuyor. Kukusuz
Allah, insanlara pek ok acyandr, husus
66. O Allah ki, (vcudunuzu oluturacak
btn o cansz zerreler havada, suda ve toprakta dalm halde iken) sizi hayata mazhar kld. Zaman gelince size lm verecek ve sonra da sizi diriltecektir. Ama insan,
gerekten ok nankrdr.
67. Her bir mmete, (kendi dnemlerinde)
uyguladklar belli bir ibadet sistemi tayin
71. Ne var ki pek oklar, Allahtan baka,

(ilh ve mabud edinilebileceklerine dair)
haklarnda Allahn hibir delil indirmedii,
kendilerinin de hibir gerek bilgi sahibi olmadklar birtakm nesnelere ibadet etmektedirler. Dorusu, zalimlerin (Allahn azab
karsnda) hibir yardmclar olmayacaktr.
72. yetlerimiz, apak deliller halinde insanlara okunup tebli edildiinde kfre
saplanp kalmlarn yzlerindeki honutsuzluu ve o inkrc tavr hemen fark edersin. yetlerimizi kendilerine okuyanlarn
zerine neredeyse ullanverecekler. De ki:
(Hakknzda er telkki ettiiniz bu gereklerden ve onlar karsndaki) u halinizden sizin iin daha kt bir eyi size bildireyim mi? Ate! Allah, onu kfrde saplanp
kalanlara vadetmitir. Ne fena bir kbet,
ne kt bir son durak!
744
HAC SRES
20. Btn peygamberlerin getirip tebli ettikleri Din iman, ibadet, ahlk ve temel hukuk
meselelerde ayn esaslar zerinde tek bir dindir.
Fakat zamana ve artlara bal, itihada konu
ikincinc derecedeki meselelerde aralarnda
elbette farkllklar olacakt. Bu husus, bir baka
yette yle ifade edilmektedir:
(Tarih srecinde kendilerine ayr rasl
gelen ve Kitap verilen) her bir mmet iin,
gnlk hayatlarnda zerinde yryecekleri
ve saadete gtren apak bir yol (eriat)
ve onun dayand temel esaslardan oluan
bir ana cadde (Minhac) tayin buyurduk.
Eer Allah dilemi olsayd, hepinizi (tarih
boyu ayn eriat ve Minhac zerinde) tek
bir mmet klard (ve ayn hayat artlarnda kalrdnz); fakat O (sizi, deiik ve gelien artlarda ilm tekml kanununa tbi
tutarak,) her birinizi kendisine verdii (Kitapla) imtihan etmek iin byle mmetlere
ayrd. yleyse (ey mminler,) durmayn,
hayrl ilerde birbirinizle yarn. Neticede
Allahadr hepinizin dn ve O, nefsaniyete kaplarak ihtilf edegeldiiniz btn
hususlar size tek tek bildirecek ve bu hu-
Cz: 17, Sre: 22
suslarda aranzdaki hkmn verecektir.

(Mide Sresi/5: 48)
Allahn insanlar iin tayin buyurduu Din

tektir ve ad slmdr. Ama tarih boyu her rasl
onu, misyonu erevesinde ve kendi mmetine
has yanlaryla tebli etmitir. Dolaysyla, nasl
birtakm hukuk meselelerde her mmet birtakm farkl yasalara muhatap klnmsa, ibadetlerin birtakm ayrntlarnda ve ifa ekillerinde
de farkllklar olmutur. Allahn son nebsi ve
rasl Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm,
slm her bakmdan Kyamete kadar btn
insanlar iin geerli olacak kmil haliyle tebli
buyurmutur (Mide Sresi/5: 3). imdi de seni
Dinden kaynaklanan bir eriat zerine yerletirdik, dolaysyla sen ona tbi ol ve (lh hidayet
nedir) bilmeyenlerin heva ve heveslerine uyma!
(Csiye Sresi/45: 18) yeti, bu gerei ifade etmektedir. nk eriat, Dinin pratikteki addr
ve ahkm gibi, ibadetleri de, ahlk kaidelerini de
iine alr. Dolaysyla Mslmanlar, Dinle ilgili
hibir konuda bakalarnn kendilerini tartma
iine ekmesine msaade etmemeli ve byle tartmalara da girmemeli, slm tatbik ve bakalarn Allaha davetle megul olmaldrlar.
Cz: 17, Sre: 22
HAC SRES
340
745
Allah, mutlak gldr, her ite stn ve

mutlak galiptir.
75. Gerek u ki, Allah meleklerden eliler
setii gibi insanlardan da seer; (onlar da
yaratlmtr ve Ulhiyette hibir ortaklklar yoktur). Allah, her eyi hakkyla iitendir, her eyi hakkyla grendir.
76. O, onlarn nlerinde ne var arkalarnda
ne varsa, (yapacaklarn da yaptklarn da,
onlara malm olan da mehl olan da) bilir. Btn iler neticede varr Allahta biter
ve O, neye hkmederse o olur.
77. Ey iman edenler! Rka varn, secde edin:
(bylece namaznz kln); ve Rabbinize kar daha baka btn kulluk vazifelerinizi yerine getirin; ayrca, dininizin hepsi de hayr
olan btn dier hkmlerini de yerine getirin. Ki, neticede kurtulua eresiniz.21
74. Allah Allah oluunun gerektirdii ekilde tanyp takdir etmediler. Muhakkak ki
78. Allah yolunda, hakkn vererek ve btn

imknlarnzla cihad edin.22 nsanlar iinde
O sizi, (bilhassa bu misyon iin)23 seti ve
Dini yaama konusunda zerinize hibir
glk yklemedi.24 Bu, babanz brahimin
yoludur. Allah, bundan nce de25 ve bu Kitapta da sizi Mslmanlar olarak adlandrd ki, (risaletin en byk temsilcisi o yce)
Rasl, (slma ballnz konusunda) size
ahit olsun; siz de btn insanlar hakknda
ahitler olasnz. yleyse, btn artlarna
riayet ederek, vaktinde ve aksatmadan namaz kln, zekt tastamam verin ve Allaha smsk sarln. O, sizin Mevlnzdr,
(sahibinizdir, efendinizdir). Ne gzel Mevldr O, ne gzel Yardmcdr.
21. yet, bilhassa hirette kurtulua ermenin

yegne yolunu tarif buyurmaktadr. Burada u
noktay belirtmeliyiz ki, Dinin tamam Allaha
zerimizde olan nimetlerinden dolay kretmek
iin tatbik edilir; yoksa gelecekte yeni bir cret
ve mkfat istemek iin deil. Kulluk, zaten
verilmi bulunan nimetlerin krn ifa iindir;
yoksa gelecekte verilmesi beklenen mkfat-
lar iin deildir. Ama Allah (c.c.), mminlere

olan husus rahmetinden, Rahimiyetinden dolay, kulluu bizi affetmek ve Cennetine koymak
iin sebep klmtr. Yoksa biz, hayatmzn her
salisesini Ona ibadetle geirsek, yine de, diyelim
ki sadece gz nimetinin krn yerine getirmi
olmayz. Sonra, nimet deyince yalnz azalarmz
veya dnyada sahip klndmz eyleri dn-
73. Ey insanlar! te size bir temsil, dikkatlerinizi ona evirin: Allahtan baka ilh
yerine koyup taptnz ve kendilerine yalvardnz her ne varsa, btn imknlarn
birletirip bir araya gelseler tek bir sinei
olsun yaratamazlar. Bundan da te, eer sinek onlardan bir ey kapp gtrse onu bile
kurtarp geri alamazlar. steyen de gsz,
kendisinden bir ey istenilen de!
746
HAC SRES
memeliyiz. Batanbaa tabiat, hayat, bir aile

ve toplum iinde olma, sevgi ve merhamet gibi
duygular, iman, ibadet ve daha baka pek ok
ey, yine nimetlere dahildir.
Hava ve su gibi temel ihtiyalarmz bize bedava
bahedildii gibi, dierleri de bizden az bir emek
karl, yine bedava denebilecek bir tarzda temin edilmektedir. Dolaysyla, ne kadar ibadet
de etsek, kimse Allahn husus rahmeti olmadan kurtulamaz ve Cennete giremez. Fakat Allah (c.c.), iman ve salih ameli, bu husus rahmeti
iin bir sebep klmtr.
22. Cihad, mans ve eitleri iin bkn. Bakara,
2: 18, not 147.
23. Allme merhum Mevdd, kaydeder:
Btn insanlar iinde mminler, bilhassa
yette anlan misyon iin seilmilerdir. Ayn
husus, Kurnda baka yerlerde de vurgulanr.
Mesel: (Ey Muhammed mmeti!) te, (herkes farkl farkl ynlere ynelir, Srat- Mstakmden sapp deiik yollara girer, ifrat ve
tefrit arasnda bocalarken) sizi ortada, tam bir
denge zerinde mutedil bir mmet yaptk ki,
btn insanlar iin hem hakk gsteren, hem
de onlarn yaptklar konusunda ahitler olasnz ve o (an ok yce, risaletin zirve temsilcisi) Rasl de sizin zerinizde ayn ekilde
ahit olsun. (yetle ilgili aklamalar iin bkn.
Bakara Sresi/2: 143, not 113) (Ey mmet-i
Muhammed!) Siz, insanlarn iyiliine olarak
ortaya karlm en hayrl mmetsiniz. Usulnce iyilik, doruluk ve gzellii tevik edip
yayar, ktlk, yanllk ve irkinliin nn
almaya alrsnz; nk siz Allaha inanyor (ve bunu inancnzdan dolay yapyorsunuz). (l-i mran Sresi/3: 110)
Burada u noktay da belirtmek yerinde
olur ki, bu yet, Ashab- Kiramn bykln tesbit ve ifade eden ok sayda yetten
biridir de. yet, Ashaba dil uzatmaya yeltenenlerin ne byk yanl yaptklarn da ortaya koymaktadr. nk, aka onlarn Allah
tarafndan seildiklerini belirtmektedir. Bu
sebeple, Muhammed mmetinin dier mensuplarna da dolayl bir vg sz konusudur.
(Mevdd, 6: 71, not 129)
Cz: 17, Sre: 22
24. slmda kltr ve medeniyetin mer izgide

gelimesini engelleyecek, insan hayatn gereksiz
bir ember iine alacak ve zihnilm terakkiye
mani olacak hibir ey yoktur. slm, nceki
dinlere maalesef sokulduu gibi, birtakm teologlarn, din adamlarnn, hukukularn rettii/retecei zincirlerden de zdedir. Onun iman
esaslar gayet ak ve nettir; ibadete ve hayata
ynelik getirdii kaideler bellidir, anlamldr ve
rahat uygulanabilir zelliktedir. O, geerli mazeretleri olanlar iin de fazladan gerekli kolaylk
yollarn gstermitir. badet ve dier hususlarda
insan hayatn dar kalplar arasna hapseden gereksiz snrlamalarn hi biri slmda kendilerine yer bulamamtr.
25. Yine, hani brahim, smaille birlikte Beyti
inaya koyulup da temellerini ykseltirken yle
dua etmilerdi: Rabbimiz, bizden bu yaptmz kabul buyur. phesiz Sen, Sem (her ey
gibi, dualar da tam olarak iten), Alm (her
ey gibi, bizim ne yaptmz da tam olarak Bilen)sin Sen. Rabbimiz, bizi Sana tam mansyla
teslim olmu (Mslman) kl ve soyumuzdan
da Sana tam teslim olmu (Mslman) bir mmet var et. (Bakara Sresi/2: 127128)
(lemlerin Rabbine tam mansyla teslimiyeti) brahim, oullar (smail ve shakla birlikte) Yakuba da vasiyet buyurdu ve yle dedi:
Oullarm, phesiz Allah, (farkl farkl yollar,
inan ve yaay sistemleri iinde) sizin iin, (raz
olduu ve her trl irkten uzak olarak Ona
tam teslimiyet esasna dayanan slm) Dinini110
seti. Siz de, (baka hibir din aramadan) ancak Mslmanlar olarak can vermeye bakn.
(Oysa siz, ey srail Oullar topluluu, Yakubun
nesli olarak, hem de Ona ballk iddias iinde slma girmeyi kabul etmiyorsunuz.) Yoksa
Yakuba lm hali geldii vakit oradaydnz da,
(Onun brahimin vasiyetinden baka bir vasiyette bulunduunu mu iddia ediyorsunuz? Oysa
O,) oullarna yle demiti: Benden sonra neye
ibadet edeceksiniz? Oullar u cevab verdiler:
Senin lhn ve atalarn brahim, smail ve shakn lhna, o tek lha ibadet ederiz. Biz,
Ona tam mansyla teslim olmu (Mslman)larz. (Bakara Sresi/2: 132133)
Cz: 18, Sre: 23
MMNN SRES
341
747

1. Mminler, muhakkak kurtuldu ve gerek mazhariyete ulatlar.
2. Onlar, namazlarnda (Allahn huzurunda
bulunuyor olmann uuruyla) tam bir sayg,
tevazu, itenlik ve teslimiyet iindedirler.
3. Onlar, her trl bo, faydasz ve mansz
szlerden ve davranlardan yz evirir ve
uzak dururlar.
4. Onlar, infakta bulunarak (hem servetlerini, hem de kalblerini) arndrmak iin srekli faaliyet halindedirler.
5. Onlar, mahrem yerlerini (almaktan ve
bakalarna kar) titizlikle korurlar.
6. Ancak eleri ve ellerinin altnda bulunan
cariyeleri mstesna. Bunlarla olan mnasebetlerinden dolay knanmazlar.
7. Kim de bunun tesine gemeye yeltenirse, yleleridir snr tanmazlar.1
23. MMNN SRES
smini daha ilk yetlerinde baz alardan vd mminlerden alan sre 118 yet olup,
Mekkede mriklerin mminlere kar ikencelerini arttrdklar dnemde inmitir.
Sre, sahip bulunduklar baz gzel sfatlardan
ve yerine getirdikleri amellerden dolay mminleri
vmekle balar. Ardndan, Allahn varl ve birliiyle ilgili olarak kinatn ve insann yaratlndaki yetlere, delillere temas eder. Daha sonra, nceki
peygamberlerin hayatlarndan konu erevesinde
kesitler sunar ve bir yandan, Allah Raslnn bir
bidat ortaya koymadn, dier yandan, mminlerin balarna gelenlerin tarihte btn inananlarn
bana geldiini vurgular. Ayrca, zulme maruz
mminleri teselli eder ve niha zaferin daima onlara ait olduuna dikkat eker. Sre, inanmamakta
ve zulmde diretenlere hirette iddetli bir ceza
ile karlaacaklar uyarsyla son bulur.
8. O mminler, zerlerindeki ve kendilerine

tevdi edilen her trl emaneti, vazifeyi dikkatle gzetir ve verdikleri szleri tastamam
yerine getirirler.
9. Onlar, btn artlar ve rknleriyle birlikte namazlarn kusursuz olarak eda eder
ve hi geirmezler.
10. te o kutlu insanlardr vris olanlar;
11. Onlar, (Cennette en yksek makam
olan) Firdevse vris olacaklardr. Orada
sonsuzca kalacaklardr onlar.2
12. Gerek u ki, Biz insan (balangta) szme bir amurdan (ve mteakiben her bir insan da, yamurlarla ekime hazr hale gelmi
toprakta bulunan ve onda yetiip, gda olarak
babalarn ve annelerin vcuduna giren maden, nebat ve hayvan unsurlardan) yarattk.
13. Sonra onu, (anneden ve babadan gelen)
birka damla sv, bir tohum halinde salam
bir yere yerletirdik.
748
MMNN SRES
Cz: 18, Sre: 23
14. Sonra da, o tohumu rahim duvarna yapan yapkan bir madde yaptk. Ardndan,
bu yapkan maddeyi bir inem et gibi
grnen bir cisme dntrdk; bunu mteakiben, bu bir inem et grnmndeki
cismi kemikler haline getirdik; derken bu kemiklere et giydirdik. Nihayet onu, (kendisine
ruh fleyerek) bir baka yaratlta ortaya
kardk. O esiz, emsalsiz en gzel yaratc
olan Allah ne ycedir, btn nimet ve bereketlerin asl kaynadr !3
15. Btn bunlardan sonra, siz ey insanlar,

lrsnz, lmeye mahkmsunuz.
1. Son yet, aile hayat adna nemli dsturlar

vazetmektedir:
baka kadnla muta iinde de olsa, hemen yeni

bir muta daha yapabilir.
slm, haya, namus ve iffete olduka nem

verir; bununla birlikte, bekr kalmay ve ruhbanl tavsiye etmez. O, nefs arzu ve ihtiyalarn mer yoldan giderilmesini emreder ve bu
mer yolu da tayin etmitir.
Mutann burada zerinde durduumuz yetlerin yasak kapsamna girdii konusundaki deliller
dikkate deer olmakla birlikte, mutann Peygamber Efendimiz tarafndan kesin olarak Mekke fethinde yasakland kabul edilmektedir (Mslim,
Nikh, 22). Bu sre ise Mekkdir. Bu kesin yasaktan haberdar olmam bulunduklar dnlebilecek biriki sahab mutann meruiyetine kail
olsa da, onlar da bu meruiyeti belli artlarla snrlamlardr. bn Abbasn onu, yemedii takdirde
baka yiyecei bulunmadndan alktan lecek
bir insann domuz eti yemesinin caizlii tarznda
bir zaruret haline bal olarak deerlendirdii rivayetler arasndadr. (el-Cassas, 2: 147).
Erkek, avret yerlerini hanmndan ve cariyesinden bakasna, kadn ise kocasndan bakasna gsteremez, isterse bu bakalar ayn cinsten
olsun.
Kim de, bundan tesine gemeye yeltenirse,
yleleridir snr tanmazlar yeti, nceki iki yette belirtilen elerle olann dndaki btn mbaeretleri yasaklar; buna ayn cinsler arasndaki ve
hayvanlarla olan mnasebetler de dahildir. mam
Malik, mam afi ve i ulema, istimnann da bu
yasaklar iine dahil olduu grndedir.
Baz mfessirler, mutann da bu yetin yasak
kapsam iinde bulunduu fikrindedirler. Snni
ulema, mutay ne kendisiyle nikh mer olan
bir kadnla evlilik, ne de cariye ile olan mnasebet erevesinde mtala ederler. Mer evlilikle ilgili boanma, iddet bekleme ve nafaka gibi
kanunlarn hibiri mutada yoktur. Muta iin
belirlenen sre dolduunda nafaka, miras gibi
hibir ek ykmllk gerekmeden evlilik biter.
Sadece u kadar ki, kadnn yeni bir muta iin 45
gn beklemesi gerekirken, erkek, evli de olsa, bir
16. Sonra da, Kyamet Gn hi phesiz

diriltileceksiniz.
17. Bakn, zerinizde de tabaka tabaka yedi
gk, (kendileri boyunca meleklerin seyeran
ettii, Allahn emirlerinin inip, uurlu varlklarn amellerinin ykseldii) yedi yol yarattk.
Biz, yaratmaktan da, btn hususiyetleriyle
yarattklarmzdan da habersiz ve onlar unutup kendi balarna brakm deiliz.4
Mutay yasal kabl eden ii limler arasnda

da onunla ilgili elikili grlerin varl dikkat
ekicidir. iann en salam hadis kayna kabl
edilen el-Kfide (5: 462), annebabasna utan
getirecei gerekesiyle bakirelerle muta yapmann tavsiye edilmedii rivayeti yer almaktadr.
Dier nemli hadis kaynaklarndan et-Tehzb
(1: 253) ve el-stibsar (3: 143) ise, mam Cafer
es-Sadkn Mmin kadnlarla muta yapmayn;
nk bu ekilde onlar aalam olursunuz!
ikazn kaydetmektedir. Buna karlk, el-Kfinin bir baka rivayetinde mutann ancak mmin kadnlarla yaplabilecei ifade edilirken (5:
Cz: 18, Sre: 23
MMNN SRES
454), bir baka rivayette ise, Mslman kadnlarla muta hell deildir; o, ancak Hristiyan ve
Yahudi kadnlarla helldir. denmektedir. Bihrl-Envarda ise (103: 340), evli ve evlenebilecek
durumdaki bir kadnla muta yapmann mer
olmad ifade edilmektedir.
iilerin Birinci mam kabl ettikleri Hz. Ali
efendimiz de mutann haramln ifade eder
(Buhari, Nikh, 31; Mslim, Nikh, 2931).
i kaynaklar da, Hz. Alinin mutann haramln
aka ifade ettiini naklederler (Kitabt-Tehzb,
7: 253; el-stibsar, 3: 142); fakat bu tr durumlarda detleri gerei, bunu takyyeye hamlederler.
Mutay Hz. merin yasaklad konusundaki rivayetler ise, Onun bu yasa bir defa daha
vurgulad eklinde deerlendirilmektedir. (bn
Mace, Nikh, 44: 196)
2. 19uncu yetler, gerek mminlerin nde
gelen sfatlarn saymaktadr. Bu sfatlar, kalbde
tam yer etmi olan imann tezahrleri ve gstergesi olup, onlara sahip bulunan mminlerin
kurtulacaklar garanti edilmektedir. Allah Rasl aleyhissalt vesselm, buna temas eden bir
hadis-i eriflerinde, Bana on yet vahyedildi ki,
kim onlarda zikredilen hususlar yerine getirirse
muhakkak Cennete girer. buyurmu ve sonra
da, Mminn Sresinin bu ilk yetlerini okumulardr. (Tirmiz, Tefsrul-Kurn, 24)
3. Esiz, emsalsiz en gzel yaratc olan Allah
ifadesinin lafz tercmesi Yaratanlarn En Gzelidir. Kurn- Kerimde Cenab- Allah ile ilgili
olarak kullanlan Yaratanlarn En Gzeli, Merhametlilerin En Merhametlisi, Rzk Verenlerin En
Hayrls gibi ifadeler, aslnda karlatrma iin
deildir. nk karlatrma, birbirine yakn, ortak yanlar olan ve ayn zellikteki eyler arasnda
olur. Karlatrma, tabiat gerei bir eksiklik de
ifade eder ve her halkrda kusuru, eksiklii bulunan varlklar arasnda yaplr. Oysa Allah (c.c.),
asla yaratklarn cinsinden olmad gibi, herhangi
bir kusurla da katiyen mall deildir.
Bu gibi ifadeler, bizzat Cenab- Allaha has
olarak, sz konusu edilen sfatlarn tecelli mertebelerinin kemalini gsterir. Yani, Yaratclarn En
749
Gzeli demek, niha ve kusursuz gzellikte yaratclk hususiyetine sahip bulunan demektir.
Bunun gibi, Merhametlilerin En Merhametlisi,
niha ve kmil mertebede rahmet ve merhamet
sahibi; Rzk Verenlerin En Hayrls, her zaman rzkn en hayrlsn veren ve rzk vermede
niha mertebede hayr sahibi olan demektir.
Bu tr ifadeler, mesel Yaratclarn En Gzeli, baka yaratclarn olduu mansn da vermez. Onlar, yaratlmlara bakar ve Allahn her
bir yaratkta tecelli eden yaratclnn mkemmeliyetini belirtir.
nc olarak, Yaratclarn En Gzeli, Hkm Verenlerin En yi Hkm Vereni, Rzk
Verenlerin En Hayrls gibi ifadeler, Cenab-
Allahn yaratma, hkmetme ve rzk verme gibi
fiillerini yaratklarn fiilleriyle de mukayese ediyor deildir. nk yaratklar her neye sahipse
o Allahtandr; onlarn fiilleri de Allahn izin
vermesi ve yaratmasyladr. Btn varlklarda
grlen izaf mkemmeliyetler, Cenab- Allahn
Kendinden ve mutlak Kemalinin sadece pek ok
perdelerden gemi birer tecellisinden ibarettir.
nsanlar, Allah gerektii gibi takdir edip tanyamazlar. Bu tanma iin, Kurnn da yer yer
bavurduu zere, baz benzetmelerin yaplmas, baz temsillerde bulunulmas gerekmektedir.
Mesel, bir er, askerlikle ilgili olarak kendi komutan olan onbadan grd bir iyilik iin
onbaya teekkr eder. Oysa o iyiliin asl kayna, lkenin hkmdardr; en st seviyedeki
sorumlu otoritedir. Ama insan, daha ok iyilii
grd eli bilir ve ona kar teekkr borcu hisseder. Byle bir ere veya insana, Yahu, hkmdar (veya cumhurbakan, bakan, devlet), senin
onbandan daha byktr, asl teekkr hissini ona kar duy ve ncelikle ona teekkr et!
dendiinde, bu, hkmdarla onbay mukayese
etmek mansna gelmez. Bundan maksat, dikkati iyiliin asl sahibine ekmek, onu unutturmamaktr. te, Kurn- Kerimde Cenab- Allah
ile ilgili olarak karlatrma iinmi gibi grnen
baz ifadelerde bir de bu anlam vardr.
Yine sebepler, vastalar, insanlar, zellikle
750
MMNN SRES
Cz: 18, Sre: 23
ehl-i dalleti tek Yaratc, Rzklandrc, Koruyucu Allaha kar kr eder. Onlar, kendilerine
ulaan nimetleri, hatt varlklarn sebeplere, vastalara, tabiata verirler. Bu ise, irktir. te bu
noktada Kurn uyarr: Btn bunlarn stnde
sonsuzca byk, sonsuzca gzel yaratc ve nimetlendirici olarak Allah vardr. Dikkatlerinizi
Ona evirin ve Ona kredin.
sahiptir. Onun, isimlerini en gzel olarak nitelemesi de bundan dolaydr, bu geree bakar.
Yoksa Onun btn isimleri de sonsuzca gzeldir; gzelliklerine snr konamaz ve dolaysyla
baka gzelliklerle karlatrlamaz. nk her
baka, yaratktr, kusurludur, sahip bulunduu
her eyi Allaha borludur. (Szler, 32. Sz, 2.
Mevkf, 2. Maksattan zet.)
Son olarak, yukarda da ifade edildii gibi karlatrma, birbirine yakn olarak bizzat var, varl mmkn veya hayal edilebilir eyler arasnda
yaplr. nsanlar, Cenab- Allahn isim ve sfatlarnda baz dereceler hayal ederler; nk insan,
mcerret gereklere mahhas kalplar bimek,
elbiseler giydirmek ihtiyac duyar. Cenab- Allah, hem gerekte, hem de insanlarn hayallerindeki derece ve mertebelerin daima en ykseine
4. Btn ynleriyle kinat, yaratlm btn varlklar, mutlak bir ilim, irade ve kudrete aka
ahitlik ederler. Ayrca, asla babo yaratlmadklar da ortadadr. Dolaysyla, ne bu ilim, irade ve kudrete sahip olmayan birtakm sahte tanrlarn, ne kr, sar ve camit tabiat veya tabi
sebeplerin, ne de sadece ism varlklar bulunan
tesadf ve zorunluluk gibi kavramlarn yaratmada en kk bir eli olamaz.
Cz: 18, Sre: 23
MMNN SRES
751
342
bulunan st bilhassa iimlik gda olarak

size sunarz. Onlarda sizin iin daha baka
pek ok menfaatler de bulunur ve onlardan
yiyecek de elde edersiniz.
22. (Karada) onlar zerinde, (denizde) gemiler zerinde tanrsnz.
23. Bir zaman, Nuhu kavmine elimiz
olarak gnderdik de, Ey halkm, dedi,
yalnzca Allaha ibadet edin. Sizin Ondan
baka ilhnz yoktur. u halde, hal Ona
gnlden sayg duymayacak ve Ona kar
gelmekten, dolaysyla Onun azabndan saknmayacak msnz?
18. Gk tarafndan da tesbit buyurduumuz

bir lye gre bir tr su indirdik ve onu
yerde depo ettik. uras unutulmamaldr
ki, o suyu giderip yok etmeye de mutlaka
gcmz yeter.5
19. Sonra, o su ile faydanza olarak hurma
ve zm balar bitirdik. Onlarda sizin iin
bol bol meyveler ve daha nice menfaatler
vardr; onlardan ayrca daha baka yiyecekler de elde edersiniz.
20. Ayrca, Sina Da ve evresinde kan
bir aa daha bitirdik ki,6 o aa hem ya,
hem de yiyenlere katk verir.
21. (Allahn su ile bitirdii otlarla beslenen)
ehl bykba ve kkba hayvanlarda da
sizin iin dersler vardr. Vcutlarnn iinde
24. Halk iinde kfrde ileri giden birtakm elebalar, Bu adam, dediler, sizin
gibi bir beer, lml bir insan. zerinizde stnlk kurmak istiyor. Allah bize eli
gndermek dileseydi, mutlaka melekler indirirdi. Nitekim gelip gemi atalarmzdan
da hi byle bir ey duymadk.
25. O, baka deil, sadece tuhaf bir delilie
yakalanm birisi. (En iyisi mi,) Ona biraz
sre tanyn, bakarsnz iyileir.
26. Nuh, Rabbim, diye yalvard, beni yalanlamalarna kar Sen bana yardm et.
27. Biz de Ona vahyedip buyurduk ki: Nezaretimiz altnda ve vahiyle bildireceimiz
talimata gre, sana tarif etmi bulunduumuz gemiyi yap. Derken, buyruumuz gelip de kazan kaynamaya baladnda, her
hayvan cinsinden birer ift ile birlikte, artk
hakknda ceza hkm verilmi olan dnda
aileni gemiye al. (irk komakla en byk
zulm ilemi) o zalimler lehinde Benden
bir dilekte de bulunma. Artk onlar, boulmaya mahkmdurlar.
752
MMNN SRES
5. Kurn- Kerim, pek ok yetlerde dikkatlerimizi suya eker. Bu yette sz edilen su, yl
boyu yeryzne den ya olabilecei gibi,
gklerin ve yerin yaratlp tesviyesi srasnda
Cenab- Allahn yerde okyanuslarda, denizlerde, gllerde ve yer-alt su kaynaklarnda depo
ettii su, hatt ikisi de olabilir. Allah (c.c.), yerde belli, deimez ve yerle birlikte onda yaayan
varlklara yetecek miktarda su depo etmitir. Bu
sudan bir miktar, buharlama ve yalarla her
yl yeryznn blgelerine datlr. Bu datm,
tamamyla lh rade ile olur ve Cenab- Allahn, insanlar cezalandrmak veya mkfatlandrmak gibi pek ok hikmetlerine binaen datmda daima farkllklar grlr. u kadar ki, her
yl yeryzne ne miktar ya derse dsn,
yeryzne depo edilmi bulunan suyun miktar
deimez. Ayrca, yamurun ne zaman gelecei,
iaretleri ortaya kncaya kadar tam bilinemedii
ve yamur rahmetin deta en nemli mcessem
ekli olduu iin Allah, zaman zaman kuraklklarla onun ne byk bir nimet olduunu insanlara hatrlatr ve onlar yamur duasna arr.
Su ile ilgili daha hayret verici bir husus da
Cz: 18, Sre: 23
udur: Su, iki atom hidrojen ve bir atom oksijenden oluur. Fakat bu gazlar bir defa bir araya
gelip, yeryznde belli miktarda ve ll olarak
bulunan muazzam su ktlesini oluturmutur ve
artk bu ktleye bir damla bile ilve olmamaktadr. Bu gazlar dnyada bol bol bulunduu halde,
onlarn bir defa daha bir araya gelip, su ktleleri
oluturmasna mani olan kimdir? Ayrca biliyoruz ki, su buharlaarak yukar kar. Yine, bu
bularlama sonucunda bu gazlarn ayrmasna
mani olan da kimdir? Ateistlerin, tabiatperestlerin bu sorulara verebilecekleri cevap var mdr?
Yoksa yine tesadf, sebepler, tabiat, tabiat gleri deyip, ortaya bir sr sahte tanrlar m karacaklardr? (Ksmen, Mevdd, 6: 90, not 17)
Suyun bir baka hayret verici zellii iin bkn.
Bakara Sresi/2: 74, not 78.
6. Bu aa, zeytin aacdr. Kurn- Kerim, ya
ana vatan Sina Da ve evresi olduu veya bu
blgede, en azndan yetin indii dnemde en
gzel zeytinler yetitii iin, onu Sina Da ve
evresinde yetien aa olarak takdim buyurmaktadr.
Cz: 18, Sre: 23
MMNN SRES
343
753
hal Ona gnlden sayg duymayacak ve

Ona kar gelmekten, dolaysyla Onun
azabndan saknmayacak msnz? mesajn tebli eden bir rasl gnderdik.
33. Her bir rasln kavmi iinde kfrde ileri giden, hiret bulumasn yalanlayan ve
dnya hayatnda kendilerine bol geimlikler
verdiimiz elebalar, Bu adam, dediler,
sadece sizin gibi bir beer. Yediinizden yiyor, itiinizden iiyor.
34. ayet sizin gibi bir beere itaat edecek
olursanz, hi kukusuz kaybeder, byk
bir hsrana urarsnz.
35. u ie bakn: bu adam bir de size lp
toprak ve kemik haline geldikten sonra diriltilip mezarnzdan karlacanz m vadediyor?
36. Bo ve imknsz eyler bunlar! Size
vadedilen bu eylerin hepsi bo, hepsi imknsz!
28. Nihayet yanndakilerle birlikte gemiye

yerletiinde yle de: Bizi o zalim topluluktan kurtaran Allaha hamdolsun.
29. Ve u duada bulun: Rabbim, tarafndan
bereketlerle donatlm olarak esenlik ve gvenlik iinde inmemi nasip buyur. nk
Sen, konuklamasnda ancak hayr umulan
ve en hayrl ekilde konuklayansn.7
30. (Nuh ile kavmi arasnda) bu olup bitenlerde hi phesiz pek ok ibretler ve mesajlar
vardr; ve Biz ancak, insanlar (pek ok hikmete binaen) imtihanlardan geirmekteyiz.8
31. Onlardan sonra daha nice nesiller var ettik.
32. Var ettik de, her bir nesle bizzat kendilerinden, Ancak Allaha ibadet edin; sizin Ondan baka ilhnz yoktur. u halde,
37. Varsa da yoksa da bu dnya hayatmz

var. Kimimiz lr gider, kimimiz doar,
bylece bir kere yaarz; bir daha da diriltilecek falan deiliz.
38. Baka deil, uydurduu yalanlar Allaha mal ederek Ona iftira atan bir adam
bu. Tabi ki biz Ona asla inanacak deiliz.
39. Nihayet rasl, Allaha yalvard: Rabbim, beni yalanlamalarna kar Sen bana
yardm et!
40. Allah buyurdu: ok gemeden btn
yaptklarna mutlaka piman olacaklar.
41. Derken, hak ettikleri o korkun lk
Allahn adilane hkm olarak onlar yakalayverdi de, hepsini sel sprnts haline getirdik. Ah, hep uzak olas o zalim topluluk!
42. Sonra, bunlarn da arkasndan baka nesiller var ettik.
754
MMNN SRES
7. Hz. Nuh ile kavmi arasnda geen hadiselerin

ve Hz. Nuhun misyonunun daha geni aklamas ve 27nci yette geen kazann kaynamas ifadesi iin bkn. Arf Sresi/7: 5964, not 13;
Hd Sresi/11: 2548, not 914.
8. Cenab- Hakkn insanlar imtihanlardan geirmesindeki en nemli hikmetlerden biri, insanlarn yetimesi, olgunlamas, zihnen ve kalben
gelimesi, sahip klndklar potansiyellerin birer
Cz: 18, Sre: 23
kabiliyet halinde inkiaf etmesi, hayatn daha bir

zenginlemesi, saflamas ve insann yeryznde
halifelik vazifesini hakkyla yapabilmesidir. te
peygamberler ve onlara vahyedilen gerekler, kitaplar, onlarla gnderilen Din, imtihanda insana
k tutar ve yol gsterir. Onlar olmadan bu imtihanda muvaffak olmak mmkn deildir. Ayrca bunlar, imtihann da bir bakma kendisi veya
zemini veyahut en byk sebebidir.
Cz: 18, Sre: 23
MMNN SRES
344
755
rini pek stn gren bir zmre olduklarn

ortaya koydular.
47. Koydular da, Yani biz imdi bizim gibi
iki insana m inanacaz, hem kavimleri
(ba yerde, elleri gksnde) bize hizmet
eden klelerimizken? dediler.
48. Bu tavr iinde Musa ve Harunu yalanladlar da, neticede helk edilmi toplumlara
karp gittiler.
49. Biz de Musaya, halk hayatlarnda doru olan yolu izlesinler diye o (mukaddes)
Kitab verdik.
50. Meryemin Olunu ve annesini, (Rubbiyet ve kudretimizin) delili bir mucize
kldk ve kaynak suyu bulunan, gvenli,
ykseke bir yerde (bir sreliine) barnmaya aldk.9
51. Siz ey rasller! Hell, temiz ve salkl yiyecek-ieceklerden yiyip iin ve daima
yerinde, salam, mer ve slaha ynelik
davran ve ilerde bulunun. Kukusuz Ben,
ilediiniz her eyi hakkyla bilmekteyim.
43. (Her bir neslin bandan geenler ortaya

koydu ki,) herhangi bir toplum vadesini ne
ne alabilmekte, ne de erteleyebilmektedir.
44. Sonra, (yine her bir topluma bizzat kendilerinden bir rasl olmak zere) pepee
rasllerimizi gnderdik. Hangi topluma
raslleri geldiyse onu yalanladlar. Biz de,
onlar birbiri ardsra helk ettik ve sadece
gemiin ibret verici hikyeleri haline getirdik. Ah, hep uzak olas iman etmeyen her
bir topluluk!
52. Ayn inan etrafnda tekil ettiiniz bu

mmetiniz tek bir mmettir; Ben de sizin
Rabbinizim; o halde kalbiniz saygyla dopdolu olarak Bana itaat edin, Bana kar gelmekten saknn ve bylece korumam altna girin.
53. Ne var ki, rasllerin arkasndan mmetleri, Dinle ilgili olarak aralarnda ihtilfa
dt ve grup grup oldular. Her grup, kendine ait inan ve grle bbrlenir durur.
45. Nihayet, Musay ve kardei Harunu apak deliller (mucizeler)imizle ve akl-manev

kesin bir g ve selahiyetle gnderdik,
54. (Ey Raslm, tebli ettiin Dinin doruluu konusunda grp durduklar onca delile
ramen hal ona inanmamakta diretiyorlarsa,) onlar iine gmldkleri cehalet ve gaflet iinde bir sre kendi hallerine brakver.
46. Firavuna ve ileri gelen yetkililerine; fakat onlar byklendiler, hakk kabl etmeyi
kibirlerine yediremediler ve zaten kendile-
55. Onlar zannediyorlar m ki, (kendileri ne

yaparlarsa yapsnlar, Biz,) onlara verdiimiz
onca mal ve evltla,
756
MMNN SRES
Cz: 18, Sre: 23
56. zerlerine hep hayr yadrmak iin

koturuyoruz? Asla! Meselenin farknda deil onlar.
58. Rabbilerinin (Kurndaki ve kinattaki)

btn yetlerine (srekli yenilenen ve derinleen bir imanla) inananlar;
57. Buna karlk, Rabbilerine olan derin sayglar sebebiyle srekli Onun huzurundaymasna hep bir rperti iinde yaayanlar;
59. (Niyette, inanta, ibadette ve hayat tanzimde) Rabbilerine hibir ekilde irk komayanlar;
9. Rasllerin anlatld bir yerde Hz. sann

yansra annesi Hz. Meryemin de anlmasnn
sebebi ve Hz. sa (a.s.) ile birlikte bir sreliine
barnmaya alndklar yer konusunda bkn. Enbiy Sresi/21: 91, not 20; Meryem Sresi/19:
2226, not 4.
Cz: 18, Sre: 23
MMNN SRES
345
757
63. Fakat o inanmayanlarn kalbleri, bu gerekten btn btn gafildir; bundan baka,
ilemeyi det haline getirdikleri yle irkin
ileri de var ki, (onlar gerei grmekten,
grseler de kabullenmekten alkoymaktadr).
64. Ne zaman ki, hibir ahlk kayg tamadan refah ve dnyev lezzetler iinde
mark bir hayat srenleri (balarna indirdiimiz) ceza ile kskvrak yakalayveririz,
ite o zaman feryad basarlar.
65. Hayr, bugn feryat etmeyin; nk Bizden size hibir fayda yok!
66. Zamannda yetlerim size okunuyor, tebli ediliyordu; ama siz, hep bir honutsuzluk
iinde arkanz dnp gidiyordunuz.
67. Srekli byklk taslyor, gece oturmalarnzda (o Rasl ve getirdii Din hakknda) ileri geri konuup samalyordunuz.
60. (ledikleri her ite, ortaya koyduklar

her davranta, syledikleri her szde ve
Allah yolunda) yaptklar her harcamada,
Rabbilerine dn yolunda olduklarnn uuru (ve Onu raz edip edemedikleri endiesi) iinde kalbleri tir tir titreyenler;
68. Bu Sz (Kurn) zerinde hi dnmezler mi; yoksa en evvelki atalarna olsun

gelmemi, mrlerinde ilk defa duyduklar
bir eyle mi karlatlar?
69. Veya kendilerine gnderilen (ve btn
hayat aralarnda geen) Rasl hi tanmyorlar da, onun iin mi byle inkrc kesildiler?
61. te bu yce kametler, hayrlarda kouur ve birbirleriyle deta yar halindedirler.10
70. Ne o, yoksa Onda bir delilik olduunu mu iddia ediyorlar? Halbuki onlara O,
gerein ta kendisini getirdi; fakat onlarn
ou, zaten gerekten hi hazzetmezler.
62. (Bu zellikler, insanlardan insan-st

sorumluluklar istendiini dndrmemelidir.) Biz, hibir nefse tayabileceinden
fazlasn yklemeyiz ve katmzda da (her
bir ferdin niyeti, inanc, hayat ve btn
yaptklaryla ilgili) gerei konuan bir kitap vardr. Bu bakmdan, kimseye hakszlk
yaplmaz.
71. Eer gerek onlarn keyiflerine tbi olsayd, bu takdirde hi kukusuz gkler de,
yer de, oralarda yaayanlar da dzenleri bozulur ve yok olur giderlerdi.11 Oysa Biz onlara, eref ve mutluluklar adna hayatlarnda
uymalar gereken t ve retiler mecmuas sunduk; ama onlar, bizzat eref ve mutluluklarndan yz evirmektedirler.
758
MMNN SRES
Cz: 18, Sre: 23
72. Yoksa, (ey Raslm,) sen Dini tebliine

mukabil onlardan bir karlk istiyorsun da,
(bu kendilerine ar geldii iin mi senden
uzak duruyorlar?) Oysa bilirsin ki, Rabbinin sana verecei karlk, her bakmdan en
hayrl olan karlktr. nk O, her za-
man en hayrl rzk veren ve rzk vermede

niha mertebede hayr sahibi olandr.
10. yetler, gerek mmini tasvir etmektedir.

Bir hadis-i erifte de ifade buyurulduu gibi, gerek mmin namaz klar, oru tutar, zekt verir,
fakat btn bunlar yaparken, acaba yaptklar
Allah katnda kabl grd m diye hep bir endie
iinde olur. (bn Mace, Kitabz-Zhd, 20) Bu
konuda en nde gelen rneklerden biri Hz. mer
ibnl-Hattabdr (r.a.). O, slm yaamadaki
derin hassasiyetine ve Allah yolundaki emsali
az bulunur hizmetlerine ramen, lmne yakn
yle demiti: Eer Kyamet Gn, iyilikleri ve
ktlkleri denk bir insan olarak hesabm verebilirsem, bu benim iin sevinilecek bir ey olur.
Hasan Basr hz.leri de yle derdi: Mmin, itaat
eder ama yine de (Allahtan) korkar; mnafk ise,
itaat etmez fakat korku da duymaz. (Mevdd,
6: 108109; not 54)
renin, partikln vcuttaki btn hcrelerle ve

vcudun tamamyla mnasebeti vardr. Bir atom
yanl bir yerde olsa, yanl bir yere yerlese, en
azndan anomali bir durum ortaya kmakta, trilyonlarca hcreden biri devreden ksa, btn vcudu lme gtrc (kanser) tesir yapmaktadr.
Bir atomu yapan kimse, gne sistemini ve btn
sistemleri de yapan O, bir ferdin yz hatlarn izen kalem kime aitse, btn ferdlerin yzlerinin
hatlarn izen kalem de ayn Zta aittir.
73. Ve sen de, onlar dosdoru bir yola aryorsun.

74. Buna karlk, hirete inanmayanlar,
Yoldan bsbtn sapm durumdadrlar.
Kinat, btnyle ve btn paralaryla apak bir dzen ve unsurlar arasnda fevkalde bir
uyum ve henk sergilemektedir. Her ey o kadar
ll ve o kadar olmas gereken yerdedir ki, sadece bu henk, l ve yerindeliin diliyle Allahtan
baka ilh yoktur diye ilan eder.
Kinatta her ey, mkemmel llerde ve

orantdadr. En basitinden hemen herkesin ryasnda gelecekle ilgili baz eyler grmesi de gsterir ki, kinatta her eye hakim bir ilim, kudret,
irade ve kader vardr. Ve bu, insan hayat dahil,
kinatn hibir noktasnda tesadfe yer olmadn gsterir. Btn tohumlar ve tohumlardan kp byyen aalar, bitkiler, Kaderi ispat eder.
Her bir aa ve bitkinin gelecekteki btn hayat
tohumunda sakl olup, bu nazar (teorik) kaderi,
tohumun aa halindeki hayat da pratik kaderi
gsterir. Ayrca, bu hayatn yeniden ok sayda
tohumda noktalanmas ve o tohumlarn ok sayda aaca mene olmas da, insanlarn sz ve
davranlar dahil dnyadaki btn hadiselerin
kaydedildiini ve bir baka ve sonsuzca geni bir
lemin tohumlarn oluturduunu, dolaysyla
ldkten sonra dirilmeyi en reddedilmez bir delil
olarak ortaya koyar.
Bir bileiin btn zerreleri veya atomlar ve

bizzat i ie bileikler ylesine hassas llerde
oluturulmu ve bulunduklar yerlere yerletirilmilerdir ki, mesel gzdeki bir atomun veya zer-
Ksaca, atomlarndan sistemlerine, fertlerden

trlere kadar btn kinat ve varlklar, sahip
bulunduklar dzen, henk, l, karlkl mnasebet, yardmlama ve dayanma zellikleriyle
11. Tarih boyu peygamberlere ve onlarn Allahtan getirdii geree kar kan inkrclar, hibir
zaman herhangi bir geree dayanmamlardr.
nk Allah Haktr ve Onun buyurduu her
ey de haktr, gerektir. Bunun en ak misali,
iindeki her ey ile birlikte kinattr.
Cz: 18, Sre: 23
MMNN SRES
tek bir Yaratan, Yaatan, Rzklandran ve dare

Edeni gsterir. Eer kinatn herhangi bir yanna bir baka el karabilecek olsa, ondaki her bir
eyin her eyle ve her eyin her bir eyle mnasebet iinde olduu kinattaki sistem birden bozulur ve kinat ker. Ayrca, herkes kabul eder ki,
her eyi bir Yaratcnn yaratmas, bir eyi ok
sayda yaratcnn yaratmasndan ok daha kolaydr. Bir erin bana on komutan deil, on, yz,
bin askerin bana bir komutan verilir. Kald ki,
mutlak ilim, irade ve kudret isteyen kinatla ilgili olarak bunlara sahip olmayan herhangi bir ey,
kimse, gkuvvet iin yaratclk da, idarecilik
de iddia edilemez. Bir ie on cahilin, on krn, on
cizin karmas, ancak cehaleti, krl ve cizlii arttrr. Kinatta zihnen ve ilmen en gelimi
ve sahip klnd vastalarla en byk gc elinde tutmaya muktedir insan olduu halde, onca
ilm gelimeye ramen, insann yapabildii, sadece kinat ve kendisini anlamaya almaktan
ibarettir. Bunda da hangi derecelerde muvaffak
olup olmad ortadadr. Ve btn insanlar, btn bilgilerini ve glerini bir araya getirseler, bir
sinei, bir otu bile yaratamazlar. Tabiat denen
ey, bir matbaadr, hatt matbu veya yazlm
bir kitaptr, asla ktip deildir. nk ilimden,
iradeden, uurdan, kudretten yoksundur. Tabiat
kanunlar ve/veya sebepler denen eyler, kinatn
759
ileyiine bakarak bizim kardmz birtakm

kurallardr, isimlerdir, kavramlardr. Bizatih var
olup olmadklar bile tartmaldr.
Netice olarak, btn varlk, varlk alanna
kmas, hayatn devam ettirmesi, lmesi ve
yerlerini bakalarnn almas, ama kinattaki akl
almaz muhteem dzenin, hengin, lnn ilk
gnk gibi mkemmel devam etmesiyle gsterir ki, Yaratan, Yaatan, dare Eden, lm
Veren, ama kendi yaratlmam, ezel ve ebed,
zerinden zaman gemez, mekndan mnezzeh,
yarattklarnn cinsinden olmayan, mutlak ilim,
irade ve kudret sahibi Allah vardr. Yaratan da
Yneten de Odur. Varlklar iinde en st mertebede olan insanlar, bilgi ve akllarn bir araya
getirdikleri zaman bile kendilerini, ailelerini, toplumlarn olsun sulh, adalet ve hakkaniyet iinde
idare edememekte, dnyay kendilerine zindan,
hayat zehir etmektedirler. Vcutlar dahi iradeleri dnda almakta, dnyaya gelip gelmeme,
doum yer ve tarihi, lm yer ve tarihi, hayatlar, fizikleri, renk, rk, annebaba vb. varlklarnn en nemli unsurlarn bile semede, asl ihtiyalarn ve bu ihtiyalar giderme vastalarnn
tesbitinde, bu ihtiyalardan zde kalamamada
hibir tesirleri yoktur. Ksaca, kinatta her bir
ey, her bir hadise, srekli olan Allah gstermekte, Onu nazarlara vermektedir.
760
MMNN SRES
75. Haydi Biz onlara acsak ve u maruz

bulunduklar (ktlk, kuraklk) musibetini
zerlerinden kaldrsak, hi phe edilmesin
ki, yine babo braklmasna azgnlklar iinde dolap duracaklardr.
Cz: 18, Sre: 23
346
76. Onlar iinde kvrandklar bu (ktlk ve

kuraklk) cezasna arptrdk; byleyken
bile Rabbilerine boyun eip, yalvarmaya
durmadlar.
77. Ama ne zaman kendilerine arkasnda
etin bir azap bulunan bir kap aarz, ite
o zaman mitsiz kalakalrlar.12
78. O Allah ki, sizin iin iitme duyusu,
gzler ve (kalblerinizin merkezinde) i idrak ltifeleri13 var etti. Onun nimetleri karsnda ne kadar da az krediyorsunuz!
79. Yine Odur ki, sizi oaltp yeryznde
yayd ve lmnzden sonra diriltilip, Onun huzurunda toplanacaksnz.
80. Hayata mazhar eden ve lm de veren
yine Odur. Gece ile gndzn uzayp ksalarak birbiri peisra gelmesi de Ona ait
icraatlardandr. Biraz olsun dnp akletmeyecek misiniz?
81. (Dnp akletmek yerine,) kalkp kendilerinden nceki inkrclarn sylediklerini
tekrarlyorlar.
82. imdi biz, lp toprak ve kupkuru
kemik yn haline geldikten sonra, yani
biz o halde iken diriltilip mezarlarmzdan
karlacaz, yle mi?
83. Bu vadler, tehditler bize yapld gibi,
bizden nce atalarmza da yaplmt. Eskilerin masallarndan, hurafelerinden ibaret
eyler bunlar! diyorlar.
84. De ki: Btn dnya ve iinde yaayanlar kime aittir, (kimdir onlar yaratan ve yaatan)? Haydi, biliyorsanz cevap verin!
85. Elbette, Allahndr. diyeceklerdir.14

yleyse, neden dnp ders almyorsunuz? de.15
86. De ki: Peki, ya yedi gn Rabbi ve
(kinatn sahibi, idarecisi ve btn varlklarn hayatn idame ettiren olarak) Yce
Arn Rabbi kimdir?
87. Elbette, Btn bunlar da Allaha aittir. diyeceklerdir. u halde, yle bir Rabbe
kar gelmekten, Ona irk komaktan, dolaysyla Onun azabndan neden saknmyorsunuz? de.
88. De ki: Her eyin dizginini elinde tutan ve Kendisi her eyi koruyup gzeten,
herkesin Ona snd bir merci olmasna
mukabil asla korunmaya muhta olmad
Cz: 18, Sre: 23
MMNN SRES
761
gibi, Ona ramen bir baka snma mercii

de bulunmayan kimdir? Haydi, biliyorsanz
buna da cevap verin!
89. Yine, Allah! diyeceklerdir. O halde,

nasl oluyor da bylenmiesine gereklerden bylesine uzaklayorsunuz? de.16
12. Buhari (Kitabd-Deavt) ve Tirmizde

(Kitab Tefsiril-Kurn) yer alan bir rivayete
gre, Mekkelilerin ikencelerinin artt bir zamanda Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselm, Ya Rabbi, Yusufa yedi yllk bir kuraklkla
yardm ettiin gibi, bunlara kar da bana yedi
yllk bir kuraklkla yardm et! diye dua buyurmutu. Bunun zerine Mekkeyi kuraklk ve ktlk sarm, halk alktan le yemee bile mecbur
kalmt. 75 ve 76nc yetler buna iaret ederken,
77nci yet ise, hiret azabna alan kap olmas
hasebiyle lme atfta bulunmaktadr.
caktr. yette diyeceklerdir eklinde yaknla ilgili gelecek zaman kipi kullanlmas, az bir
dnce ve bilginin kanlmaz olarak insan bu
sonuca gtreceini ortaya koymas asndan
manidardr.
13. itme ve grme, insann d dnyay alglama ve renmede iki nemli duyusudur. Bu duyularla d dnyadan alglanan ham bilgiyi fud
(kalbe ait asl idrak merkezi, ltifesi) yorumlar,
zerinde alr ve ilme evirir. Kurn- Kerim,
bu duyular iin kulak ve gz kelimesi yerine
sem (iitme gc, fakltesi) ve basarn oulu
olarak ebsr kullanr. itme gcn tekil kullanrken, deimez ve ana kaynak olarak vahye
atfta bulunur. Gz ve kalbdeki idrak merkezini
oul olarak kullanmas ise, gzle alglama ve
idrak merkeziyle deerlendirme, sonuca varma
kiiden kiiden denebilecek derecede deitii ve
grmenin nesneleri gibi kalbin ilim haline getirecei malzeme de saylamayacak kadar bol olduu
iindir.
14. Gerekten ilimle ve dnme ile az mnasebeti olan ve bu soru zerinde birazck dnen
bir insan, ateizm ve materyalizm de iddia etse,
eer maksatl ve artlanm deilse, Dnya da,
iindekiler de, mutlak Yaratan ve Yaatan olarak
Allaha aittir. demekten baka yol bulamaya-
15. Eer yeri ve ondaki her eyi yaratan, yaatan

Allah ise ve Allah, onlarn sahibi ve Rabbi olarak
zerlerinde mutlak otorite sahibi bulunuyorsa,
onlar ldkten sonra diriltmemesine ne sebep
vardr? Yeri ve ondaki her eyi yaratan, hiten
var etmeye, var ettikten sonra hayattan almaya
gc yeten mutlak kudret sahibi bir Zat, lleri
diriltemez mi?
16. Bu sorular, zahiren, kinat yaratan ve idare
eden bir Allah tanyp, Ona inandklar halde
Ona irk koanlara soruluyor intiba vermektedir. u kadar ki, istenen cevaplar ilme dayal cevaplar olup, sorulardan ikisi biliyorsanz kayd
ile bitmektedir. Buradaki bilgi, kinatn gerekten objektif bir incelemesinin hasl edecei gerek bilgidir. Byle bir bilgi, insan bu sorulara
hi phe etmeden Allah diye cevap vermeye
gtrecektir. nsana den, byle bir bilginin
kanlmaz olarak hsl edecei neticeye teslim
olmak ve hayatn da Allahn emrettii ller
iinde tanzim etmek, bu llere gre bir hayat
srmektir. Kinattan elde edilen gerek bilgi bu
sonucu verdii gibi, ayrca vicdannn sesini dinleyen herkes de, yine ayn kesin sonuca varacaktr. Fakat 89uncu yette buyurulduu gibi, bo
umutlar, nefsan arzular, menfaatler, bencillik,
kibir, zulm, yanl bak as, ideolojik veya
szde din saplantlar, n yarglar insan aldatp,
dallet ukurlarnda srkleyebilmektedir.
762
MMNN SRES
90. Oysa Biz, onlara gerein ta kendisini

getirdik; fakat onlar (iddialarnda da, bu
geree kar klarnda ve kendilerine
kar da) hep yalancdrlar.
Cz: 18, Sre: 23
347
91. Allah, asla evlt edinmedi; Onun beraberinde asla bir baka ilh da yoktur. yle
olsayd, her bir ilh, (Ulhiyetin lzm
olan mutlak bamszlk hususiyetiyle) kendi yarattklarn yanna alr ve her biri dierine stn gelmeye alrd. Allah, o mriklerin isnat ve nitelendirmelerinden mutlak
mnezzehtir.
92. O, gayb ve ahadeti (duyu tesini de,
duyularn alg sahasna gireni de) bilendir
de. u halde O, onlarn iddia ettikleri gibi,
ortaklar olmaktan ok ycedir.
93. De ki: Rabbim, eer kendisiyle onlar
tehdit ettiin cezay bana gstereceksen, o
ceza benim salmda gelecekse;
94. Bu takdirde Rabbim, beni bu zalimler
gruhunun iinde bulundurma!
95. Elbette Biz, kendisiyle onlar tehdit ettiimiz cezay senin salnda infaz etmeye
(ve seni de ondan uzak tutmaya) kadiriz.
96. (Ancak onlar nasl davranrlarsa davransnlar,) sen yine de ktl en gzel
tarzda sav.17 Biz, onlarn Bizim hakkmzda
da senin hakknda da ne aslsz iddia ve iftiralarda bulunduklarn elbette ok iyi biliyoruz.
97. Bir de yle dua et: Rabbim, (bilhassa
vazifemi yerine getirirken inkrclarla olan
mnasebetlerimde ins ve cin) eytanlarnn
kkrtmalarndan (ve birtakm duygularm
harekete geirmelerinden) Sana snrm.
98. Rabbim, yaknmda bulunup (beni tesir altna almalarndan da) Sana snrm.
99. (Onlar, tutumlarnda devam edekoysunlar). Ne zaman ki ilerinden birine lm
gelir, o zaman Rabbim, der; ne olur beni

hayata geri dndr!
100. Bu takdirde, yaarken yanl yaptm
ve yapmam gerekirken yapmadm her
hususta gerekeni en iyi ekilde yerine getiririm. Ne mmkn! Bu (temenni), onun
syledii mansz bir sz olmaktan te gitmez. Artk onlarn nnde, diriltilecekleri
gne kadar bir berzah (ara hayat, ara dnem) vardr.18
101. Derken Sra frlr de, artk aralarnda kendilerine fayda verecek nesep ba da
olmaz; (herkes kendi derdine der de), birbirlerinin hatrn sormay bile dnmezler.
102. (Herkes, dnyada iken yaptklaryla
ba baadr.) Artk kimin (hakka uygun)
iyilikleri olur da bunlar tartda ar basarsa,
Cz: 18, Sre: 23
MMNN SRES
763
onlar niha baar ve kurtulua ermi olanlardr.
etmi, en byk zarar vermi ve Cehennemde sonsuzca kalacak olanlardr.
103. Buna karlk, kimin de (hakka uygun

ve makbul iyilikleri olmayp) tartlar hafif
gelirse, yleleri, kendilerine en byk yaz
104. Orada Ate yzlerini yalar da, derileri

dklen dudaklarnn altndan dileri akta
kalverir.
17. Bu emir, bir Mslmann ahsna yaplan ktlkler karsnda nasl bir tavr taknmas gerektiine k tuttuu gibi, slm tebli ederken
karlaaca dmanlklara da nasl mukabele etmesi gerektii konusunda tercih etmesi gereken
yolu gstermektedir. Mslman, Allahn dinini
tebli ederken intikam duygularyla hareket edemez; onun yapmas gereken her ey slmn hayrna olmal, o, kendisini buna gre kurmaldr.
lmn farkndadrlar. Ama ehitler, ldklerini bilmedikleri gibi, kabirde de kendilerini l

bilmezler. Onlar, daha iyi, daha gzel bir yere
intikal ettiklerini ve hayatlarn orada srdrdklerini dnrler; lm bilmemekle beraber,
dnyadan ayrldklarnn da farkndadrlar.
18. Kabir, berzah hayatn temsil eder. Kelime

mans itibariyle engel, ara yer demek olan berzah, dnya ile hiret arasndaki kabir leminin
addr. Kyamet Gn diriltilecekleri na kadar
ller bu lemde kalrlar. Allah Rasl aleyhissalt vesselm, kabrin ya Cennet bahelerinden
bir bahe, ya da Cehennem ukurlarndan bir
ukur olduunu buyurur. nsan cesedi kabirde
rse de, onda hadis-i erifin acbz-zeneb diye
adlandrd rmeyen bir z kalr ve ruh, cesetle mnasebetini bu z vastasyla devam ettirir. Kiinin dnyadaki amelleri kabir hayatnda
o leme has keyfiyette tecelli eder ve dolaysyla
kii, bu tecelliye gre ya cennetimsi veya cehennem bir kabir hayat yaar.
Normal lenler, lrken de ldkten sonra da
lm, bir intikaldir; lem-i dnyadan hirete

gitmek zere bir ara koridor olan Berzaha gtr. Gerekli ruh donanma ve kalb aydnlna
sahip pek ok insan lenlerin ruhlaryla grt gibi, hemen herkes de lleri ryalarnda
grr ve pek ok ryada onlar, durumlarndan
haber de verirler.
Peygamberler dnda hemen herkes, kabrin
skmasna ve kabirde az da olsa ok da olsa bir
azaba maruz kalr; bu, bazlar iin kabir sorgusunun bir sknts olarak geer gider; bazlar iin ise, durumuna gre belli iddette devam
eder. Mminler iinde kabir azap veya sknts,
Cennete giden yolda bir arnma fonksiyonu grr. Mminin durumuna gre bu arnma, Maherde, Terazide, amel defterlerinin verilme n
ve yerinde, Sratta, bazlar iin ise Arfta da
devam eder. nk her bakmdan pak olan Cennete ancak tam pakla eriince girilebilir.
764
MMNN SRES
105. yetlerim size tebli edilirdi de, siz

onlar hep yalanlardnz deil mi?
Cz: 18, Sre: 23
348
106. Rabbimiz, derler, ktlmz, kt taliimiz bize baskn geldi; biz, gerekten
sapknlk iinde bir toplulukmuuz.
107. Rabbimiz, ne olur bizi buradan kar.
Eer bir daha o eski ktlklerimize dnecek
olursak, o zaman gerekten kendimize yazk
etmi oluruz, (ki bunu da yapmayz); yaparsak, cidden zalimlermiiz demek olur.
108. Allah buyurur: imdi susun ve ekin
o azab! Bana tek bir kelime olsun sylemeye kalkmayn!
109. nk kullarmdan bir grup, Rabbimiz, biz iman ettik! Ne olur bizi bala ve
bize merhamet et: nk Sen, merhameti
en hayrl olan ve daima kullarnn hayrna
olarak merhamet edensin! diye istifar ve
duada bulunurlard da;
110. Siz onlar hep alaya alrdnz. Bu davranlarnz, sonunda size Beni hatrlamay
ve dnmeyi de unutturdu ve onlarla elenip durdunuz.
111. Ben de, sabretmelerine karlk onlar
bugn mkfatlandrdm; onlardr umduklarna kavuanlar ve gerek baar, gerek
kazan iinde olanlar.
112. Sonra Allah, (Cehennemdekilere yle) der: Yeryznde yl hesabyla ne kadar
kaldnz?
113. Bir gn veya gnn sadece bir ksmnda kaldk! Ama tam da kestiremiyoruz;
bunu zamann hesabn bilebilen ve aklnda
tutabilenlere sorsanz. diye cevap verirler.
114. Allah buyurur: Pek az bir sre kaldnz. (Dnya hayatnn byle fni ve ksack
olduu gereine) batan uyanp, ona gre
davransanz olmaz myd?
115. (Ey insanlar!) Yoksa sizi elence olsun
diye bouna yarattmz ve hayatnzn

hesabn vermek zere Bize dndrlmeyeceinizi mi sandnz?
116. ok ycedir Allah, (elenmekten ve bo
iler yapmaktan mutlak mnezzehtir); her
eye hakim mutlak Hkmdardr, Hakkn
ta kendisidir. Ondan baka hibir ilh yoktur. O pek erefli Arn19 Rabbidir.
117. Kim ibadet iin Allahtan baka bir ilh
tanrsa ki bu konuda herhangi bir delilinin
olmas mmkn deildir hi kukusuz bunun hesabn Rabbisinin katnda verecektir.
uras bir gerek ki, kfirler asla felh bulmaz.
118. yle dua et: Rabbim, yarla Rabbim,
merhamet buyur; buyur ki Sen, merhameti
en hayrl olan ve daima kullarnn hayrna
olarak merhamet edensin!
19. Ar konusunda bkn. Bakara Sresi/2: 29, not 28; Arf Sresi/7: 54, not 11; Hd, 11: 7, not 2; sr,
17: 42, not 20.
Cz: 18, Sre: 24
NR SRES
349
765
dnr de ders alrsnz diye apak deliller

ve talimatlar indirdik.
2. Zina eden (bekr) kadn ve zina eden
(bekr) erkein1 her birine yz denek vurun.2/3 Eer Allaha ve hiret Gnne gerekten iman etmiseniz, Allahn hkmn
uygulama konusunda onlara kar acma
hissi sizi etkisine alp da bu cezann uygulanmasna mani olmasn.4 Cezann tatbikine
mminlerden bir grup da ahit olsun.5
3. Zinakr bir erkek, ancak ya zinakr bir
kadn veya putperest bir kadnla evlenir. Zinakr bir kadn da, yine ancak ya zinakr
bir erkek veya putperest bir erkekle evlenir.
Baka trl davranmak, mminlere haram
klnmtr.6
4. ffetli kadnlara zina isnat edip de bunu
drt (erkek) ahitle ispatlayamayan her kim
olursa olsun, kendisine seksen denek vurun ve artk bylelerinin ahitliini ebediyen
kabul etmeyin. Onlar, fasklarn ta kendileridir.
24. NR SRES
4 yetten oluan Sre, Hicretin 6nc ylnda

Mustalik Oullar Gazasndan sonra inmitir.
Hz. Aie vlidemize atlan iftira ve Onun paklnn iln vesilesiyle zina ve iftirann cezalarn
vazetmekte ve ailede eler ve btn aile yeleri
arasnda, ayrca toplum fertleri arasnda ve Hz.
Peygamber ve pak zevceleriyle dier mminler
arasndaki mnasebetleri tanzim buyurmaktadr.
Bu arada, nemli ahlk kaideler de koymaktadr.
Sre, kadnlarn rtnmesiyle ilgili aklamalar ve
dzenlemeler de ihtiva etmektedir.

1. Bu, tarafmzdan inzal buyurduumuz ve
ihtiva ettii kaidelerine uymay farz kldmz bir sre olarak, onda belki zerlerinde
5. Ancak, her naslsa byle bir iftirada bulunduktan sonra tevbe edip hallerini dzeltenler, (fasklk damgasndan kurtulurlar).
Gerekten Allah, ok balayandr, (bilhassa tevbe ile Kendisine ynelen kullarna
kar) husus rahmeti pek bol olandr.7
6. Elerini zina etmekle sulayan, fakat kendileri dnda ahitleri olmayan kocalara den, doru sylediklerine dair her defasnda
Allah adna yemin ederek drt kez ahitlikte
bulunmaktr.
7. Beinci defada ise, eer yalan sylyorsa
Allahn lnetinin (rahmetinden uzaklatrlmann) zerine olmasn diler.
8. Fakat hakknda isnatta bulunulan e, kocasnn yalan sylediine dair her defasnda
Allah adna yemin ederek drt kez ahitlikte
bulunursa, zerinden ceza kalkar.
766
NR SRES
9. u kadar ki, beinci defada, eer kocas

doruyu sylyorsa, bu durumda Allahn
gazabnn (iddetli cezasnn) kendi zerine
olmasn diler.8
10. Bir dnn, eer Allahn zerinizde-
1. Zina, bilhassa modern Bat hukukunda daha

ok evliler aras gayr- mer ilikiyi ifade eder.
Oysa Kurn, koyduu cezalar konusunda bir
ayrm yapsa da, fiili tanmlamada onu ileyenin
evli olup olmamas konusunda bir ayrm yapmaz. Dolaysyla Kurna gre, evli veya bekr
her kim kar cinsle o da ister evli ister bekr
olsun nikh d ilikiye girerse, bu zinadr.
Zina, btn ahlk ve hemen hemen btn
hukuk sistemleri tarafndan mahkm ve reddedildii gibi, btn dinler tarafndan da yasaklanmtr. Ahd-i Atik, bir erkek evli kadnla zina
ettiinde her ikisi iin de lm cezasn ngrr
(Levililer, 20: 10). u kadar ki, Ahd-i Atikin
zina tarifi Kurnnkinden farkldr. Kurn, erkein de kadnn da gayr- mer ilikisine zina
derken, Ahd-i Atik, sadece evli kadnn gayr-
mer ilikisini zina olarak tavsif eder (Levililer,
20: 10; Tesniye, 22: 22).
Kitab- Mukaddese gre, eer evli bir adam
evli olmayan bir kadnla yatarsa, bu sadece gayr
mer bir iliki olup zina kapsamna girmez, hatt, erkek evli olsa da olmasa da, su bile kabul
edilmez. Talmuda dayal Yahudi hukukunda su
ve ceza konusunda kiiler arasnda da ayrm sz
konusudur:
Eer biri nianl olmayan bir kz aldatp
onunla yatarsa, balk parasn demeli ve
onunla evlenmelidir. Babas kzn ona vermeyi reddederse, adam normal balk paras
neyse onu demelidir. (k, 22: 16) Ama
eer kz bir hahamn kz ise, bu takdirde
onunla yatan adam idam edilir; kz ise diri
diri yaklr (Everymans Talmud, 319320).
Bu konuda Yahudi hukukuyla Hindu hu-
Cz: 18, Sre: 24
ki ltf u keremi ve rahmeti olmasayd, eer

Allah kullarna tevbe nasip buyurup, tevbeleri de cmerte kabul eden ve her hkmnde pek ok hikmetler bulunan bir Rab
olmasayd, haliniz nice olurdu?9
kuku hemen hemen ayndr. u kadar ki,

Hindu hukukunda, kz bir st kasttan, erkek
ise alt kasttan ise, bu takdirde kz srgne
gnderilirken, erkein kol ve bacaklar krlr
(Dharma Shastra, blm 8; kta 365366).
Kitab- Mukaddese gre, ancak evli veya

bekr bir erkek evli kadnla ilikiye girerse, bu
durumda zina suu ilenmi olur ve kadn gibi
erkek de zinakr olarak nitelenir. Ksaca zina,
ancak evli bir kadnn taraf olduu gayr- mer mnasebet iin kullanlr. Evli erkein ayn
tarz mnasebeti ise zina suu saylmaz. undan
ki, Encyclopedia Judaicaya (Yahudi Ansiklopedisi) gre evli kadn erkeinin mlk olup,
onunla gayr mer iliki kocann onun zerindeki haklarn ihll demektir. Kadnn ise, kocas
zerinde bir mlkiyet hakk yoktur ki, kocann
baka kadnla mnasebeti benzer bir su ortaya
karsn. (c: 2, s: 313. Ayrca, Judith Plaskow,
Standing Again at Sinai: Judaism from a Feminist Perspective, New York: Harper & Row
Publishers, 1990, s: 170177)
srailde, eer evli bir erkek evli olmayan bir
kadnla gayr mer ilikiye girerse, onun bu
kadndan doan ocuklar mer muamelesi grr. Buna karlk, evli bir kadn bekr veya evli
bir baka erkekle ayn ilikiye girdiinde, o erkekten olacak ocuklar yalnzca gayr mer
kabul edilmekle kalmaz, ayrca, ancak Yahudi
olmayan veya ayn ekilde gayr mer biriyle
evlenebilir. Bu evlenme yasa, zina lekesinin hafiflemi olabileceine inanlan on nesil sonrasna
kadar devam eder. (Lesley Hazleton, Israeli Women, The Reality Behind the Myths, New York:
Simon and Schuster, 1977, pp. 4142).
Cz: 18, Sre: 24
NR SRES
Gayr mer ilikiyle ilgili olarak Kitab-

Mukaddeste geen dier hkmler yledir:
Bir adam bir cariyeyle yatarsa, eer kadn
nianl, bedeli denmemi ya da zat edilmemise, ikisi de cezalandrlacak ama ldrlmeyecek. nk kadn zgr deildir. (Levililer, 19: 20)
Eer bir adam kentte baka biriyle nianl
ergen bir kzla karlar ve onunla yatarsa,
ikisini de kentin kapsna gtrecek, talayarak ldreceksiniz. nk kz kentte olduu halde yardm istemek iin barmad;
adam da komusunun karsyla iliki kurdu.
Aranzdaki ktl ortadan kaldracaksnz. Eer bir adam krda nianl bir kzla karlar, onu yakalayp tecavz ederse, yalnz
tecavz eden adam ldrlecek. Kza hibir
ey yapmayacaksnz. nk kzn lm
hak edecek bir gnah yoktur. Bu, komusuna saldrp onu ldren adamn davasna
benzer. Adam kz krda grdnde nianl
kz barmsa da onu kurtaran olmamtr.
(Tesniye, 22: 2326)
Ahd-i Cedit (Yeni Ahit)le birlikte Ahd-i

Atiki de kabul eden Hristiyan dnyada, eer
gayr mer iliki evli olmayan bir erkekle evli
olmayan bir kadn arasnda olursa, bu bir gnah
olmakla birlikte, ceza gerektirici bir su deildir. Fakat taraflardan biri veya ikisi de evli ise,
bu takdirde iliki su olur. Bununla birlikte, fiili
gnah yapan bizzat fiilin kendisi deil, evlilik
anlamasna olan ihanettir. Fiil karlnda ngrlen tek ceza ise, zina eden erkein karsnn
ondan ihanet sebebiyle boanabilmesidir. Ayn
hkm, kars zina eden erkek iin de sz konusudur. Koca, ilve olarak, karsyla ilikiye giren
erkekten manev tazminat talep edebilir.
Modern Bat hukuku, bu konuda Hristiyan
kabul zerine bina edilmitir. Ona gre, evli olmayan taraflar arasndaki gayr- mer mnasebet, zora bavurulmamak kaydyla en fazla bir
leke olur. Eer taraflardan biri evli olursa, onun
ei boanma davas aabilir.
slm ise, her trl gayr mer mnasebeti
767
bizatih su ve gnah kabul eder. Eer bu su,

evli biri tarafndan ilenirse, bu takdirde daha da
arlar. Arlamann sebebi ise, evli bir insann, arzu ve ihtiyacn mer yoldan gidermek
varken gayr mer yola bavurmasndan dolaydr. Arlatrmada, evlileri zinadan mutlak
manda alkoyma adna caydrclk hikmeti de
sz konusu olabilir. (Byk lde Mevdd, 6:
149159)
slm nazarnda gayr mer mnasebet, eer
onun nne gemek iin tedbir alnmazsa insan
karakter ve ahsiyetinin de, ailenin de, toplumun
ve medeniyetin de kkne indirilmi bir darbedir. Hem insan neslinin hem de insann itima
varlnn devam, erkek ve kadn arasndaki
mnasebetlerin mer kaytlar altna alnmasn
gerektirir. ehvet, insanlara varlklarnn devam
iin verilmitir. Nasl yeme ime bizatih kendilerine hizmet etmez ve hayata hizmet ederse,
bunun gibi, ehvet de kendisi iin olmayp, onun
tatmini bizatih hedef deildir. Onun tatmini,
sadece insan varlnn devam iin insana pein
verilmi bir crettir, yani bir avanstr. slm, bu
ok nemli hususta sadece kanun tedbir almakla kalmam, getirdii manev-ahlk dsturlar,
bununla dorudan veya dolayl alkal baka kanun dzenlemeler, iktisad ve itima kaidelerle
gayr- mer mnasebetin nn, denebilir ki %
95 orannda kapatmtr. nsan dnyada imtihana ekildii ve bu imtihann da insann mnen ve
ruhen ycelmesi, yaratlna konmu istidatlar
harekete geirmesi ve potansiyel insan olmaktan
gerek insan olmaya yrmesi gibi pek ok hikmetleri olduu iin, kalan % 5i onun iradesine ve
insanlna brakmtr.
slm, kalbe Allah sevgisi ve onunla e deerde
ve e seviyede tatl Allah saygsn, Allah korkusunu birlikte yerletirmesinin yan sra, ruhlarda
uyandrd Cennet ve Cehennemde ebediyen
devam edecek hiret hayat endiesi ve insanda
harekete geirdii kemale ulama hedefine ilveten evlilii de kolaylatrm ve gerektii hallerde
bir erkee drt kadna kadar evlilik yapabilme
ruhsat getirmitir. Bu ruhsat, bilhassa fuhun
nne gemede son derece nemlidir. Kadn,
768
NR SRES
slm nazarnda Cennet ayaklarnn altnda

yatan bir anne olarak nesillerin kk, tarlas
ve baz bakmlardan bahvandr. Bu sebeple
slm, onun ruhuna en nemli bir ziynet olarak
haya duygusunu yerletirmitir. Ayrca kadn,
nesillerin yetime ve soyun korunmasyla birlikte pakln da muhafaza zemini olarak, ftraten bir koca ile yetinme temaylne sahiptir.
Btn bunlardan baka, eer herhangi bir evlilik
mecbur sebeplerden dolay yryemeyecek durumda ise, slm son are olarak boanmann da
nn asla tkamamtr.
slm, insanlar zinaya ve fuha iten faktrleri
de ortadan kaldrr. Her trl mstehcenlii, hayaszl, tehircilii, kadnlarla erkeklerin serbeste karmn yasaklar ve kadnlara yabanc
erkekler karsnda rtnme emrini verdii gibi,
erkee de kadna da birbirlerinin karsnda gzlerini saknmalar gerektiini buyurur. Ayrca,
kadn asla cinsel bir meta olarak grmemesi ve
takdim etmemesinin yan sra, onun smrlmesine de izin vermez. ehveti kamlamaz ve
onun tatminini katiyen bir hedefmi gibi insanlarn nne koymaz. Hatt bu tr hususlarn
anlatlmamasn ve eler arasnda sr olarak kalmasn emreder.
slm, temiz fert, pak toplum hedefi tar.
Onun hedefindeki pak fert ve pak toplum, btnyle salkl bir bnye gibidir. Onun yasaklad ve karsnda caydrc zellikleriyle de ar
cezalar koyduu zina, fuhu, hrszlk, gasp, insan ldrme gibi fiiller ise, bu salkl bnyeyi
lme gtrecek kanser hcresi mesabesindedir.
Dolaysyla, nasl madd hastalklarda hastaln
durumuna gre tedavi uygulanr, ayn ekilde
slm da, bnyeyi tehdit eden manev hastalklar
iin mahhas tedavi yollar getirmitir. (slm
ceza yasalaryla ilgili ayrntl aklama iin bkn.
Bakara Sresi, not 131; Nis Sresi, not 6)
2. Evli olmayan erkek veya kadn iin zina
suu yz denektir. Kurnn denek karl kulland kelime celdedir. Celde, cild (deri)
kknden gelir ve dilciler ve fakihler buradan,
vurulacak sopann tesirinin sadece ciltte kalmas
ve ete de kemie de gememesi gerektii kaide-
Cz: 18, Sre: 24
sini karmlardr. Kullanlacak denein ne ok

ince ne ok kaln, vurma fiilinin de orta iddette
olmas gerekmektedir. Hz. mer, cezay uygulayana, Vurmak iin kolunu kaldrdnda koltuk
altn grnmemeli. talimat verirdi. (el-Cassas,
3: 45) Celde cezas ile ilgili dier kurallar fkh
kitaplarndan renilebilir.
3. Yukarda temas edildii gibi, yz celde cezas, evli olmayan zina sulular iindir. Bu, daha
baka ilgili Kurn yetlerinde de aktr. Zina ile
ilgili ceza getiren ilk yetler, Nis Sresinde yer
alan 15 ve 16nc yetlerdi:
Kadnlarnzdan irkin bir fiilde (zina)
bulunanlarla ilgili olarak, (hadisenin zerinden ehirlerde bir ay, kylerde azam alt
ay gememek zere), iinizden drt erkek
ahidin (hadiseyi bizzat grdne dair)
ahitlikte bulunmas gerekir. Eer drt kii
ahitlik ederse, bu takdirde lm kendilerini
alp gtrnceye veya Allah haklarnda bir
yol tayin buyuruncaya kadar onlar evlerde
tutun.
inizde eer bir ift o irkin fiili ilemi
olursa, onlara knama, azarlama, dvme
tarznda ceza verin. Bununla birlikte, tam
bir pimanlkla yaptklarndan vazgeer ve
artk hallerini slah ederlerse, bu takdirde
onlar daha fazla cezalandrmaktan vazgein. phesiz Allah, kullarna tevbe nasip
eden ve onlarn tevbesini fazlasyla kabul
buyurandr; inanm ve Kendisine ynelmi
kullarna husus rahmet ve merhameti pek
bol olandr.
Zina ve fuhu tamamen yasaklama ve mmkn olduu lde toplumdan kaldrma ynnde
gelen bu iki yet, zina eden taraflardan ikisini
de dvme, azarlama gibi bir yolla cezalandryor,
Cahiliye dneminde gnmzdeki randevu evlerine ve genel evlere benzer ferd evler bulunduu
ve buralarda fuhu yapld iin, bunu da tamamen nleme maksadna ynelik olarak, kadnlarn ayrca evlerde tutulmas emrini veriyordu.
Allah, haklarnda bir yol tayin buyuruncaya
kadar ifadesi, bu konuda yeni bir hkmn geleceini ima ediyordu. Ve Kurn, bu konudaki
Cz: 18, Sre: 24
NR SRES
niha hkm bu srede zerinde durduumuz

yet ve gelecek yetlerle koydu. Hkm, evli olmayan zina sulular iin yz denek cezasn
gerektirirken, evliler hakkndaki recim cezas ise
Snnetle sabit oldu.
slm, zina karlnda vazettii cezalarn geerli olabilmesi ve uygulanabilmesi iin nemli
baz artlar koymutur. Bu artlar da fkh kitaplarnn ilgili blmlerinden okunabilir.
4. Allah, mminleri yerini bulmayan merhamet
ve acma duygular karsnda da uyarmaktadr.
Bu tr duygular, hukukun ngrd cezalar
uygulamaya mani olmamaldr. Hi kimse, Allahn kullarna Allahtan daha efkatli olamaz.
Merhamet, varln ilk mayasdr. Her ey
merhametle var olmu, merhametle varln
srdrmekte ve merhametle nizam iindedir.
Gkler tesinden gelen merhamet mesajlaryla yer dzene kavumu; sema tesviye
grmtr. Makro-lemden mikro-leme
kadar her ey, hayranlk uyaran bu henge
ve elik avak ileyie merhamet sayesinde
ermitir.
Titreyen havann letafetinde, rakseden
sularn kvrlnda, burnumuzun dibine ve
ayamzn ucuna kadar gelen bu dsitan
rahmeti grmemek mmkn m?
Bulut, merhametten kanatlaryla bamzn stnde dolar durur. Yamur, kemer
kuanm svari gibi, onun dlyatandan
kopup imdadmza gelir. Yldrmlar, imekler binbir tarraka ile o gizli rahmetten
mutular getirir. Ve lem her eyiyle Rahmeti Sonsuz adna bir gazelhan olur. Karalar
ve denizler; aalar ve otlar, yz yze ve diz
dize, ayr ayr sz ve nameleriyle merhamet
trks syler durur.
Bu lemde her ey, ama her ey, merhamet
dnr, merhamet konuur ve merhamet
vadeder. Bu itibarladr ki, kinata bir merhamet senfonizmas nazaryla baklabilir.
Ayr ayr ses ve soluklar; tek ve ift btn
nameler yle bir ritim iinde akp akp gider
ki, bunu grmemek ve anlamamak kabil deil. Ve sonra btn u para para acma ve
769
efkat etmelerin arkasnda, bu esrarl koroya

hkmeden, her eyi epeevre sarm geni
rahmetin sezilip hissedilmemesi...
Btn bu olup bitenler karsnda insan,
uur ve iradesiyle, idrak ve dncesiyle
konsantre olarak bu engin rahmeti kavrama ve soluklaryla ona kendi namesini katma sorumluluu altndadr. inde yaad
topluma, insanla, hatt btn canllara bir
insanlk borcu olarak merhamet etme mkellefiyetindedir. O, bu yolda merhamet ettii
nisbette ycelir; gadre, zulme, insafszla
dt lde de horlar, hakirleir ve insanln yzkaras olur.
Bir baiye, susuzluktan kvranan zavall bir kpee merhamet edip su iirdii iin
cennetlere ykseldiini ve evindeki kediyi a
brakp lmne sebebiyet veren bir bakas
ise yklp Tamuya gittiini en doru szlden iitiyoruz.
Merhamet edin ki, merhamete mazhar
olasnz! Yerde merhamet eden bir ele gkler
tesi lemlerden bin mutu gelir.
Bir de, merhamet duygusunun lsz
kullanlmas ve suiistimal edilmesi vardr ki,
o da, merhametsizlik kadar, belki daha fazla
sevimsiz ve zararldr.
Yerinde kullanlan merhamet bir b- hayat, bir iksir ise, onun suiistimal edilmesi de
bir zehir, bir zakkumdur. Ve asl olan da, ite
bu terkibi kavramaktr. Oksijen ve hidrojen
belli nisbetleriyle terkibe girince en hayat
bir unsuru meydana getirirler. Nisbet bozulduu ve ayr ayr kaldklar anda ise, yanc
ve yakc hviyetlerine dnerler. Bunun gibi,
merhametin de hem dozu, hem de kime kar yaplaca ok mhimdir. Canavara kar merhamet gstermek, onun itahn aar,
sonra dner diinin kirasn ister. Azgna
merhamet, onu iyice saldrgan yapar ve bakalarna tecavze tevik eder. Ylan gibi zehirlemekten lezzet alana merhamet edilmez.
Ona merhamet, dnyann idaresini kobralara
brakmak demektir... (Merhamet, a ve
Nesil, 53-57)
Sulunun ailesine, makamna ve statsne ba-
770
NR SRES
karak Allahn hkmlerinde deiiklie gitmek

ise ilenen sulardan daha ar bir sutur. Allah
Rasl yle buyururlar: Ey insanlar! Sizden
nceki toplumlarn helk sebeplerinden biri de
u idi: Toplum iinde saygn biri hrszlk yaptnda onu balarlar, bir bakasn ise zayfl
sebebiyle cezalandrrlard. (Mslim, KitablHudud, 8)
5. Ceza, en az drt kiinin nnde uygulanmaldr. Bunun en nemli hikmeti, cezay uygulayacak olanlarn hislerine kaplarak uygulamada
ne arya gitmesi, ne de yumuak davranmasdr. Bu, cezann gerektii ekilde uygulanmasn
temin edecektir. Ayrca, hem (recmedilmeyen)
sulunun hem de bakalarnn ayn suu ilememesi iin de caydrc unsurlardan biri olacaktr.
6. Mmin bir erkek veya kadn, zinas sabit olmu, cezasn grm, buna ramen tevbe ve
slah- halde bulunmam biriyle evlenemez.
Byle bir evliliin imanla telifi mmkn deildir. Aktr ki bu hkm, bir defa dtkten
sonra ayn irkef iinde devam eden, tevbe ve
slah- hal ettii bilinmeyenler iindir. Ayrca,
gemite zina fiili ilemi bir insan, daha sonra
namuslu ve imanl biriyle evlenirse, bu evlilik
hukuken geerlidir.
yet, cins adan karakteri bozuk bir Mslmann bir putperestle evlenebilecei mansna alnmamaldr. yetin gayesi, zinann son
derece irkin ve imanla telifi ok zor bir fiil
olduunu ve bu fiili ileyen bir Mslmann,
slm toplumunda namuslu ve imanl kiilerle
evlilik mnasebetine girme hakknn bulunmadn vurgulamaktr. yet, ayrca, byle bir
mnasebet iin dk kiileri semenin gnah
ve yasak olduunu da bildirmektedir.
7. Bu hkm, namuslu erkeklere iftira atan
kadnlar iin de aynen geerlidir. Baka hukuk meselelerde iki ahit yeterli olurken, bu konuda drt ahidin istenmesi ve cezann arl
konunun nemini gstermekte ve insanlarn
eref, haysiyet ve namuslaryla oynamay, dili
salvermeyi nlemeye ynelik bulunmaktadr.
slm, hem gayr mer ilikileri, hem de bun-
Cz: 18, Sre: 24
lar yaymay, haklarnda uluorta konumay ve

aleniletirmeyi yasaklar. Byle bir tavr, rmenin yaylmasn nler. Hadiseye bizzat ahit olan
drt kii bulunur veya elerden biri drt ahit
ibraz edebilirse, durum yetkililere bildirilir, fakat yazarak da, konuarak da ilan edilmez. slm,
tertemiz fert, tertemiz toplum ister.
Burada unu da belirtmeliyiz ki, aksi bir delil
olmadka herkes hukuk adan masum olduu
gibi, her kadn da iffetli ve ereflidir.
Eer namuslu bir insana zina iftirasnda bulunmu biri bu hatasndan dolay tevbe eder ve
artk ona bir daha geri dnmezse, bu kii fasklk
damgasndan kurtulur. Ama yine de kendisine
seksen denek cezas uygulanr ve artk bir daha
herhangi bir meselede ahitlii kabul edilmez.
Allahn af ve merhameti, kiinin gnahlaryla ve
Allah katndaki durumuyla ilgilidir, yoksa meselenin hukuk yanyla ilgili deildir.
8. Bu ekilde yemin verme ve etme ilemine hukuk dilinde lian (lnet yemini) denir. yetlerde
buyurulduu zere, eer koca karsna zina isnadnda bulunursa, doru sylediine dair drt
defa yemin edip ahitlikte bulunacak, beincide,
Yalan sylyorsam, Allahn lneti zerime olsun! diyecektir.
Eer bir adam karsn zina ile sular ve ocuun babaln kabul etmezse, kadnn mahkemeye bavurup kocasna yemin verdirme hakk
vardr. Bu konuda kadnn hakk, erkeinkiyle
ayndr.
Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselm
zamannda biriki lian hadisesi cereyan etmitir. Bunlarn birinde, Allah Rasl aleyhissalt
vesselm nce kocaya Allahn hkmn hatrlatm ve sonra da u ikazda bulunmutur: Allahn hirette verecei cezann bu dnyadakinden ok daha ar olduunun farkndasn deil
mi? Koca Evet! demi, kadn ise, sulamay
kesinlikle reddetmitir. Bunun zerine Efendimiz aleyhissalt vesselm, her ikisini de yemin
etmeye armtr. nce koca ayaa kalkarak,
isnadnda doru olduuna dair drt defa yemin
ederek ahitlikte bulunmu, o byle yaparken
Cz: 18, Sre: 24
NR SRES
Allah Rasl, taraflar tekrar tekrar ikaz etmitir: Allah biliyor ki, ikinizden biri mutlaka yalancsnz. Bu durumda hanginiz tevbe edecek?
Koca, beinci defada, yalanc ise Allahn lnetini
zerine davet etmeden nce, hadisede hazr bulunanlar, kendisine Allahtan kork. Bu dnyada
ceza, br dnyadakinden daha hafiftir. Beinci
yemin, Allahn lnetini zerine ekecek! hatrlatmasnda bulunmulardr. Fakat koca, tereddt
etmeden beinci yemini de yapmtr.
Ayn ilem kadna da uygulanm, kadn beinci defada Allahn lnetini davet etmeden nce
az duraksam, fakat sonunda Kabileme silinmeyecek bir leke getiremem! diyerek, niha yemini de yapmtr.
Bunun zerine Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselm, taraflar boam ve kadnn karnndaki ocuun kocann deil, kadnn ocuu
olarak kabul edileceine hkmetmitir. (Buhar,
Kitab Tefsril-Kurn, Sretn-Nr, 3) By-
771
le durumlarda koca ve ocuk birbirlerine vris

olamaz; ancak anne ile ocuk, birbirlerine vris
olurlar. Kimse de kadn iffetsizlikle, ocuu da
gayr mer olmakla sulayamaz.
Eer bir erkek nce karsna isnatta bulunur,
ama yemin etmekten kanrsa, bu takdirde iftirada bulunduunu itiraf edinceye kadar hapsolunur; itiraf ettiinde kendisine, yukarda 4nc
yette ifade buyurulan kazf (iftira) cezas uygulanr. Eer sulanan kadn yemin etmekten kanrsa, bu takdirde ya yemin ya da suunu itiraf
edinceye kadar hapiste tutulur. Eer itirafta bulunursa, kendisine zina cezas uygulanr.
9. Bu yet, Allahn insanlar iin tayin buyurduu Dinin ve bu Dindeki btn hkmlerin
Allahn ltf u keremine, rahmet ve hikmetine
dayandn ve dolaysyla tamamyla ltuf, kerem, rahmet ve hikmet ykl olduunu beyan
buyurmaktadr.
772
NR SRES
Cz: 18, Sre: 24
350
11. O iftiray karanlar, iinizden kk

bir gruptur. Ama bu hadiseyi hakknzda
kt bir ey olarak grmeyin; bilakis o,
hakknzda hayrl olmutur.10 ftiraclardan her biri, iftiraya olan katlm nisbetinde gnah kazanmtr. O ite en byk
pay olan eleba ahs11 iin ise ok byk
bir azap vardr.
12. Bu iftiray duyduklarnda btn mmin erkekler ve mmin kadnlarn, (kendileri gibi) birbirleri hakknda da12 ilerinden hayr dnmeleri ve Bu, apak bir
iftiradr! diye kestirip atmalar gerekmez
miydi?
13. O iftiraclar da, drt ahit ibraz etmeli
deiller miydi? ahit ibraz edemediklerine
gre, onlar Allah katnda yalanclarn ta
kendileridir.
14. (Ey, mminler iinde bu aslsz dedikoduya karanlar!) Eer gerek dnyada gerekse hirette Allahn zerinizdeki ltf u
keremi ve rahmeti olmasayd, dncesizce
iine daldnz dedikodudan dolay size
mutlaka byk bir azap dokunurdu.
15. Dnn ki, o iftiray umursamazlk
iinde dillerinizle birbirinizden kapyor,
sonra aslna dair hibir bilgi sahibi olmadnz bir konuyu hi dnmeden dedikodu malzemesi yapyordunuz; basit, nemsiz
bir ey sanyordunuz bunu. Oysa o, Allah
katnda pek byk bir meseleydi.
16. Onu duyduunuzda, Byle bir eyi azmza almak bize yakmaz. Aman Allahm, bu ok byk bir iftira! diyerek kestirip atmanz gerekmiyor muydu?
17. Eer mmin iseniz, byle bir eye bir
daha kesinlikle girmemeniz konusunda Allah sizi uyarmaktadr.
18. Allah size, mesaj ve talimatlarn, Ona

giden yolun iaret klarn apak bildirmektedir. Allah, her eyi hakkyla bilendir;
bulunandr.
19. man edenler arasnda irkin eylerin yaylmasn arzu edenlere gelince, yleleri iin
dnyada da hirette de pek ac bir azap
vardr. (Her meselenin gerek mahiyetini ve
o meseledeki kesin gerei) Allah bilir, siz
bilmezsiniz.
20. Bir dnn, eer Allahn zerinizdeki ltf u keremi ve rahmeti olmasayd, eer
Allah kullarna ok acyan, zellikle mmin
kullarna husus rahmeti pek bol bir Rab olmasayd, bu durumda haliniz nice olurdu?
Cz: 18, Sre: 24
NR SRES
10. Allah Raslnn balatt slm tebli

hareketi, Hicretin 6nc ylnda, btn muhaliflerinin artk bu hareketin g kullanarak durdurulamayacan anladklar bir noktaya gelmiti.
Kurey liderliinde btn dman kabilelerin
oluturduklar ordu da Hendek Sava adl verilen ve drt hafta sren Medine kuatmasndan
malp dnnce, Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselm, Bundan sonra artk biz onlarn
zerine yryeceiz; onlar daha fazla bize saldramayacaklar. buyurmutu (Buhar, Magaz,
29).
slm tebli hareketi, ana gcn sahip bulunduu manev-ahlk deerlerden ve ballarnn lekesiz ahsiyetinden alyordu. Bu sebeple
dman, bilhassa Medinedeki mnafklarn nclnde Mslmanlara kar irkin komplolara
ve kampanyalara girimeye balad. Bu komplo
ve kampanyalardan ilki, Efendimiz aleyhissalt vesselmn Hz. Zeynep ile evlenmesi zerine
dzenlenmiti. Ahzab Sresi 3638inci yetlerde
ele alnan bu komplo ile Peygamber Efendimizin pak ahsiyetine leke getirilemeyince, bu defa
Onun tertemiz hanmlarndan Hz. Aieye iftira
atld.
Hicretin 6nc ylnda gerekleen Mustalik
Oullar gazasnda Efendimize elik eden Hz.
Aie validemiz, dnte ordunun konaklad bir
yerde yanllkla unutuldu. Validemiz, Yokluumu fark edip, mutlaka gelip beni alrlar. diye
rtsne brnm beklerken, Muhacirlerden
ve Bedir ehlinden olup, ordu bir yerde konaklayp hareket ettikten sonra bir mazeretle geride
kalan ve kald farkedilmeyen insanlarla ilgilenmek, yanllkla braklan, unutulan malzemeleri toplamakla vazifeli Safvan ibn Muattal onu
grd. Devesini yannda ktrd ve validemiz
deveye bindi. Hz. Safvann yularn ektii ve
zerinde Hz. Aie validemizi tayan deve, ikinci
konaklama yerinde orduya yetiti. Bunu frsat
bilen mnafklar, zellikle elebalar Abdullah
773
ibn beyy ibn Sell, validemizin iffetine kar

byk bir iftira kampanyasna giritiler.
Mslmanlar, ahlk-manev glerini ve
aralarndaki birlik ve dayanmay koruduklar
srece, dmanlarnn onlar yenmek iin bavurduklar btn komplolar boa kacak, hatt
Mslmanlar daha da glendirecektir. Bu sebeple, bata er gibi grnen hadiseler de, neticede hayr getirecektir. Nitekim bu hadise de yle
oldu. Mslmanlar, bir defa daha gerek g
kaynaklarnn farkna vardlar; saflarn bir defa
daha pekitirdiler ve zellikle ileride karlarna
kacak daha byk dmanlar, komplolar ve
saldrlar bertaraf edebilmek iin yeni bilgiler ve
tecrbeler kazandlar. Mdafaa sistem ve stratejileri geliti. Bilhassa nifak ve mnafklar biraz
daha tanma imkn buldular. Birbirlerine kar nasl davranmalar konusunda daha bir uur
kazandlar. Ve bu hadise, her biri ltuf, nimet,
rahmet ve hikmet ykl yeni hkmlerin gelmesine vesile oldu.
11. Eleba ahs, ba mnafk Abdullah ibn
beyy ibn Selld.
12. yette (kendileri gibi) birbirleri olarak evirdiimiz kelimenin asl enfshmdr. Asl
mans kendileri, z ahslar demektir; fakat
bu man sz konusu olduu gibi, birbirleri
mans da sz konusudur. Ayrca, ifadede ilerinden mans da vardr ki, bir bakma kalbin
suizandan temiz tutulmas gerektiine dikkat
eker. Byle bir kullanm, mmini ve mminler aras mnasebeti anlamak asndan ok
mhimdir. nk mmin, mminin aynasdr.
Onun mmin kardeinde grd olumsuzluk
kendisinde, kendisinde grd olumlu bir hal
mmin kardeindedir. Dolaysyla, bir mmin
kendisini nasl biliyorsa, mmin kardelerini de
msbet manda en azndan yle bilmeli, kendisinde grd bir olumsuzluu kardeine atfetmekten kanmaldr.
774
NR SRES
Cz: 18, Sre: 24
351
21. Ey iman edenler! eytann admlar ardnca gitmeyin. Kim eytann izinde giderse, bilsin ki o, daima ve srarla irkin, fena
ve gayr- mer ileri teklif ve telkin eder.
Eer Allahn zerinizdeki ltf u keremi
ve rahmeti olmasayd, iinizden hi kimse
(inan, dnce, davran ve karakterinde)
katiyen paka kamazd. Ancak Allah, dilediini temizler ve paka karr.13 Allah, her
eyi hakkyla iitendir, hakkyla bilendir.
22. inizden fazilet ve imkn sahibi olanlar, (onlardan kendilerine bir ktlk bile
gelmi olsa) akrabaya, yeterli geimlikten
mahrum dknlere ve Allah yolunda hicret edenlere bir daha el uzatmayacaklarna
yemin etmesinler. Affetsin ve msamaha
yolunu tutsunlar. Allahn sizi balamasn istemez misiniz? Allah, ok balayandr, (bilhassa mmin kullarna kar)
husus rahmeti pek bol olandr.14
23. ffetli, hayaszlktan ve hayaszlk yollarndan bile habersiz mmin hanmlara
zina iftiras atanlar, dnyada da hirette
de lnete mahkmdurlar. Onlar iin pek
byk bir azap vardr.
24. O azap gn dilleri, elleri ve ayaklar,
btn yaptklar konusunda aleyhlerinde
ahitlik eder.
25. O gn Allah, hak ettikleri karl kendilerine eksiksiz verir ve Allahn, hakk,
adaleti tam salayan ve Kendisinden hibir
eyin gizlenemeyecei mutlak Hak olduunu anlarlar.
26. Habis kadnlar habis erkeklere, habis

erkekler de habis kadnlara yakr. Pak kadnlar pak erkeklere, pak erkekler de pak
kadnlara yakr. Pak insanlar, kt dillerin kendilerine yaptklar her trl isnattan
berdirler. Onlar iin (srpriz mkfatlarla
dolu) balanma ve pek bol, artp eksilmeyen, hi zararsz ve btnyle hayr bir rzk vardr.
27. Ey iman edenler! Kendinize ait olmayan
evlere, binalara, onlarn sahipleriyle tanma
salayp izinlerini almadan ve kendilerine
Allahn selm ile selm vermeden girmeyin. Byle yapmanz, hakknzda hayrl ve
mnasip olandr. Olur ki dnr, hikmetini anlar ve ona gre davranrsnz.
Cz: 18, Sre: 24
NR SRES
13. Peygamberler dahil hi kimse, kendi kabiliyet

ve gayretiyle inan, dnce, davran ve karakterde pakla ulaamaz. nsana den, saffet ve
samimiyeti iten arzu etmek ve bunun iin samimi gayret gstermektir. Allah, herkesi niyet
ve davranlaryla ok iyi bilir ve iyi niyet ve davranlar zayi etmez. nsan, ktle temaylldr; nefis ve eytan da daima ktl emreder,
ktle davet eder. Dolaysyla her birimiz, btn gzel ve hayrl dnce ve davranlarmz
iin mutlak manda Allaha borluyuz. Bundan
dolaydr ki Allah (c.c.), bu srede u ana kadar drt defa ltuf, kerem, inayet ve rahmetini
hatrlatmakta, bunlar olmasayd mutlak surette
helk olup gideceimizi nazara vermektedir. Bir
defasnda Allah Rasl aleyhissalt vesselm,
Kimse, kendi amelleriyle Cennete giremez.
775
buyurdular. Ya Raslellah, sen de mi? diye

sorulunca da, Ancak Allahn beni mafiret ve
rahmetiyle sarp sarmalam olmas baka. aklamasnda bulundular. (Buhar, Rikak, 18)
14. Sahbeden Mstah ibn sase (r.a.) Hz. Aie
(r.an.) hakkndaki iftira olayna karnca, Hz.
Eb Bekir efendimiz (r.a.), o ana kadar kendisine yapmaya devam ettii yardm kesmeye karar
verdi. Daha baz sahabler de, bu iftira kampanyasna ad karan sahablere ayn ekilde yardmda bulunmamaya yemin ettiler. yet, onlar
byle bir tavrdan men etmekte, herkesin hata
ileyebileceini, nasl ilediimiz hatalardan dolay Allahn bizi affetmesi houmuza giderse,
onlarn da affedici davranmalar gerektiini ifade
buyurmaktadr.
776
NR SRES
Cz: 18, Sre: 24
352
28. ayet o anda evde, binada kimseyi bulamazsanz, herhangi bir ekilde size izin
verilinceye kadar oraya girmeyin. Eer size
Msait deiliz, ltfen dnn! denecek
olursa, geri dnn. Bu, sizin iin daha nezih, daha mnasip bir davrantr. Allah,
btn yaptklarnz hakkyla bilendir.15
29. Ev olarak kullanlmayp ilerinde oturulmayan, fakat (kamuya ak mahiyette
olup) kendilerinden faydalanma hakknz
bulunan binalara izinsiz girmenizde mahzur yoktur. Ama unutmayn ki, Allah
akkapal btn davranlarnz, aa
vurduunuz veya gizli tuttuunuz btn
dnce ve niyetlerinizi bilmektedir.
30. Mmin erkeklere syle: (Kendilerine
nikh den kadnlar ve baka erkeklerin
avret yerleri gibi, bakmalar haram manzaralar karsnda) baklarn kssnlar ve
mahrem yerlerini amaktan ve gayr- mer ilikilerden korusunlar.16 Byle yapmalar, kendileri iin en nezih ve en uygun davran eklidir. Muhakkak ki Allah, onlarn
her davranndan, yaptklar her hareketten hakkyla haberdardr.
31. Mmin kadnlara da de ki: Onlar da,
(bakmalar haram manzaralar karsnda)
baklarn kssnlar ve mahrem yerlerini gayr- mer ilikilerden korusunlar;17
mecburen grnen ksmlar mstesna olmak zere18 gzelliklerini ve sslerini tehir etmesinler ve bartlerini gslerinin
zerine kadar indirsinler.19 Gzelliklerini ve
sslerini kocalar, babalar (dedeleri, amcalar ve daylar), kocalarnn babalar, z
oullar, vey (ve st) oullar, (z, vey

ve st torunlar), (z, st veya vey) erkek
kardeleri, erkek kardelerinin oullar, kz
kardelerinin oullar, Mslman kadnlar
ve (hizmetileri gibi) bir arada bulunduklar
salam karakterli kadnlar, ellerinin altnda bulunan cariyeler, erkek hizmeti veya
klelerinden artk kadnlara ihtiya duymayanlar ve henz kadnlktan ve kadnlarn
mahrem yerlerinden habersiz ocuklar dnda kimseye gstermesinler. Sakl gzelliklerine, sslerine ve cazibelerine dikkat
ekecek ve erkeklerde arzu uyandracak ekilde davranmasn ve darda dolamasnlar. Ey mminler, hepiniz tek bir kalb gibi
ve cemaat uuru iinde tevbe edip Allaha
ynelin ki, kurtulua eresiniz.
Cz: 18, Sre: 24
NR SRES
15. slm ncesi cahiliye dneminde insanlar,

bakalarnn evine izin almadan ve Allah selm
vermek yerine, yi sabahlar! veya yi akamlar! diyerek dalarlard. slm, mesken mahremiyet ve dokunulmazln getirdi ve bakalarnn
evlerine girmeden nce, ev halkyla nsiyet etme,
yani tanma ve girme iin izin alma, girerken
de Allahn selm ile selm verme artn koydu. Akrabann ve tandklarn evlerine girmede
de ayn kaide geerlidir. Peygamber Efendimiz
aleyhissalt vesselm, gerektiinde en fazla
defa izin istenmesi icap ettiini, ncde izin
verilmezse geri dnlmesinin hayrl olacan
beyan buyurmulardr.
slm, evleri gzetlemeyi, dardan onlarn
iine bakmay ve bakalarna ait mektup gibi husus eyleri sahiplerinden izinsiz okumay da yasaklamtr. Bakalarnn evlerinde cereyan eden
konumalara kulak vermek de caiz deildir.
16. Erkekler iin gbek ile diz kapa aras bakalarna gsterilmesi haram olan mahrem veya
avret yerleridir. Bir erkek, mahrem yerlerini hanmndan baka kimseye gsteremez. nsan, yalnzken de Allaha ve meleklere sayg sebebiyle
plak olmaktan kanmaldr. (Tirmiz, db,
42)
17. Mmin bir kadn, elleri ve ayaklar(nn tamam veya alt) dnda vcudunun herhangi bir
parasn kendisine nikh den erkeklere gsteremez. Hac menasikini yerine getirirken, mahkeme gibi yerlerde ve nikh akdi esnasnda yzn
aabilir. Hanefiler farkl grte olmakla birlikte, limlerin ounluu, bu tr durumlar dnda gzleri hari, yzlerini rtmeleri gerektii
konusunda mttefiktirler. Bundan baka, rtlmeleri gereken ksmlardan birini veya birkan
gsterecek ya da vcut hatlarn ortaya koyacak
777
ekilde dar, ince ve effaf da giyemez. Mmin,

iffetli ve salam karakterli kadnlara gstermesi
haram olan yerleri ise, gbekle diz kapa aras
blgedir. Ahlken mazbut olmayan kadnlar karsnda da, erkeklerin karsnda rtnd gibi
rtnmelidir.
18. Kadnn tehir edilmemesi gereken gzellii
ve ssnden kast, vcudun kpe, bilezik, halhal
gibi taklarla ssledii yz, el ve ayak bilekleri gibi ksmlardr. Bu ksmlar, yette anlan
kiiler dnda bakalarna zellikle ssledikleri
zaman gstermemeli, ayn ekilde, sslenme ve
ekicilik adna giydii elbiseleri, takt taklar
ve srnd boyalar da tehir etmemelidir.
limler, mecburen grnen ksmlar ifadesinden kadnlarn gzelliklerini ve sslerini irad
olarak tehir etmemeleri mansn karmlardr. Fakat bazen olur ki, rzgr gibi elde olmayan
bir olay, kadnn herhangi bir yerinin almasna yol aabilir. u kadar ki kadnlar, bu konuda
da tedbirli olmaldrlar. limler, bu ifadeyi rt,
eldiven ve ayrca kadnlarn rtmeleri mecbur
olmayan el, ayak ve yukarda zikredilen baz husus durumlar dnda yz gibi organlar olarak da
tefsir etmilerdir.
19. slmdan nce Cahiliye dneminde kadnlar,
sa ba takar ve salarn balarnn arkasnda
tuttururlard. Bu da, boyunlarnn, yakalarnn
ve gs blgelerinin akta kalmasna sebep
olurdu. Bu yet, bartlerinin btn ba, boyun, yaka ve gs blgesini de rtecek ekilde
taklmas gerektiini buyurmaktadr. Bu yet
indii zaman btn mmin kadnlar derhal dar,
ince ve effaf elbiselerini atp, kaln dokunmu
bezden giysilerle balar ve gsleri dahil btn
vcutlarn rtecek ekilde giyindiler. (Eb Davud, Kitabl-Libas, 32)
778
NR SRES
Cz: 18, Sre: 24
353
32. inizden evli olmayanlar, kle ve cariyelerinizden de salih ve evlenmeye msait

olanlar evlendirin. Eer fakir ve evlenmeye
g yetiremeyecek durumda iseler, Allah
ltf u kereminden onlarn ihtiyalarn giderir. Allah, rahmetiyle her varl kucaklayan ve merhametiyle kullarna genilik
gsterendir; her eyi hakkyla bilendir.20
33. Henz evlenme imkn bulamayanlar,
Allah ltfu ile yardmlarna gelip ihtiyalarn giderinceye kadar iffetli kalmaya alsnlar.21 Eer ellerinizin altndaki kle ve
cariyelerden belli bir cret karl kendilerini serbest brakmanz konusunda sizinle
bir anlama yapmak isteyen olursa, (onlar
drst buluyor ve hayatlarn dilenmeden
kazanabilir ve toplumun hayrl birer ferdi,
hr birer vatanda olabilir gryorsanz,)
bu takdirde kendileriyle istedikleri anlamay yapn.22 Hatt Allahn size ihsan buyurduu servetten siz de yardm olarak onlara bata bulunun. Dnya hayatnn fni
geimlii uruna cariyelerinizi, hele bir de
iffetli kalmak istiyorlarsa, hibir durumda
sakn fuha zorlamayn. Kim onlara byle
bir zorlamada bulunursa, bilin ki Allah, onlarn rzalarna ramen zorlandklar gnah
konusunda ok balaycdr, husus ve
bol rahmet sahibidir.
34. Kuku yok ki, size hayatta izlemeniz
gereken yolu aydnlatan ve ihtiyacnz olan
gerekleri aklayan yetler, sizden nce
gelip geen toplumlarn hayatlarndan ibret
verici kesitler, misaller ve kalbleri Allaha
kar saygyla dopdolu olarak Ona itaat
edenler iin tam bir t indiriyoruz.
35. Allah, gklerin ve yerin Nrudur. Onun nru, yle bir misalle anlatlabilir:
inde lamba bulunan bir fanus; lamba
kristal bir cam iinde; kristal de sanki inciden bir yldz. Lamba, douya da batya da
ait olmayan kutlu, pek bereketli bir zeytin
aacndan yaklyor; yle ki, ya daha ate
demeden hemen kendiliinden k veriverecek. Nur, yine nur. Allah, kimi dilerse
onu nruna iletir. Allah, (gerei anlamalar
iin) insanlara byle misaller verir. Allah,
her eyi hakkyla bilendir.23
36. Bu nra, an yce, fakat ok tannmayan yle evlerde ulalr ki, Allah onlar
yceltmi, yaplmalarna ve ilerinde adnn
anlmasna izin ve imkn vermitir. O evlerde, sabah akam Onu tesbih eden, (Onun her trl kusurdan ve Kendine ortaklar
tannmasndan mutlak ber olduunu ilan
eden)
Cz: 18, Sre: 24
NR SRES
20. Evlenme ferd bir tercih meselesidir ve kiinin

durumuna gre vacip, snnet, mstehap, mekruh, hatt haram da olabilir. Bu sebeple yet, bir
emirden ziyade bir tavsiye ihtiva etmektedir ve
evlenmek isteyenlerle ilgili olarak toplumu veya
toplum adna ilgilileri zerlerine den vazifeyi
yapmaya armaktadr. Eer kii evlenmeye
ihtiya duyuyor, evlenmesinde bir mahzur yok,
fakat yeterli mal gce sahip deilse, bu durumda baba, anne ve kardeleri gibi en yaknlarndan
derece derece dierlerine kadar akrabas, onlar
da yeterli imknlardan mahrumsa, bu durumda
devlet kendisini evlendirmelidir.
21. Allah Rasl aleyhissalt vesselm, yle
buyurmulardr: Ey genler! inizde evlenmeye gc yetenler evlensin. nk evlilik, baklarnz korur ve iffetinizi muhafaza etmenizi
salar. Kimin de evlenmeye gc yetmiyorsa
oru tutsun, nk oru ehveti giderir. (Buhar, Nikh, 2) Yine yle buyurdular: tr
Mslman vardr ki, Allah onlara yardm etmeyi
zerine almtr: ffetini muhafaza etmek iin
evlenen, hrriyetini satn almak iin efendisiyle
anlama yapan kle ve kararlatrlan miktar samimi olarak deme niyeti tayan borlu, bir de
Allah yolunda cihada kan mcahid. (Tirmiz,
Fazilil-Cihad, 20)
22. Bu tr bir anlama, harp esirleri iin de geerlidir.
Kurndaki pek ok yet gibi bu yetin mminler topluluuna seslenmesinden haretketle,
slmda itima sisteme baz alardan temas
etmek faydal olsa gerektir:
slmn fertlerin ve toplumlarn kaderinde
insan iradesini n planda tutmas, idar saelhiyetin halkn tamamna yklenmesini gerektirir. Kurn- Kerim, hkmlerini tebli
ederken, Ey insanlar, ey iman edenler! gibi,
toplumun btnne seslenir. Modern devletin deruhte ettii vazifeler, slmn toplumun
btnne ykledii vazifeler olmakla derecesine, ehemmiyetine ve arlna gre bazs
farz- kifaye, bazs vacib-i kifaye, bazs da
snnet-i kifaye olarak adlandrlr. Mesel:
Kadnlarnzdan irkin bir fiilde (zina) bu-
779
lunanlarla ilgili olarak, iinizden drt erkek

ahit getirin. Eer drt kii ahitlik ederse,
bu takdirde lm kendilerini alp gtrnceye veya Allah, haklarnda bir yol tayin buyuruncaya kadar onlar evlerde tutun (Nis
Sresi/4: 15). Allah size, btn emanetleri,
(umum ve husus btn grevleri, kamu
hizmetlerini, makam ve mevkileri) ehillerine
vermenizi ve insanlar arasnda hkmettiiniz zaman adaletle hkmetmenizi emreder
(Nis Sresi/4: 58). Ey iman edenler! Bizzat
kendinizin, anne-babanzn ve yaknlarnzn aleyhine de olsa, haktan yana ve Allah
iin ahitlik yapanlar olarak, var gcnzle
kl krk yarar derecede adaleti gerekletirin
(Nis Sresi/4: 135). Ey iman edenler! Herhangi bir fask size bir haber getirdiinde,
onu iyice tahkik edin (Hucurt Sresi/49:
6). Eer mminlerden iki topluluk birbiriyle
vuruursa, aralarn bulun (Hucurt Sresi/49: 9).
Bu demektir ki toplum, kendi iinde gerekli i blmn yapp gerekli messeseleri
kurarak bu vazifeleri yerine getirir. Devlet
ark, bu messeselerin bir bakma btndr. Dolaysyla, slmn ngrd
ekliyle devlet, bir bakma itima mukavele manzaras arz eder. Bu ekil, idarecinin
tesbitinde halkn seimini bir dstur olarak
vazederken, ynetim arknn dnmesinde
de istiare veya danmay olmazsa olmaz bir
art olarak emreder. Ayrca, idarenin ilemesinde btn halk denetleyici klar. zellikle
ilk drt halife hazretleri dneminde slmn
idare ile ilgili btn kaideleri uygulanm,
daha sonra halifeliin saltanata dnmesiyle
birlikte sultan, hkmdar halkn semesi
kaidesine uyulmamsa da, dierlerine yine
byk lde uyulmutur.
slm, muasr bir mtefekkirimizin buna
yakn ifadeleriyle, cemiyet hayatnda dayanak noktas olarak kuvvete bedel hakk kabul
eder. Faziletli fert, faziletli toplum ve bu yolla
Allahn rzasn kazanma, itima sistemin
hedefidir. Hayatta kavga yerine yardmlama
ve dayanmay esas alr. Cemiyetin tabakalar arasnda tesis ettii rabta, rklk yerine
780
NR SRES
inan, ortak duygu ve ortak deerlerdir. Nefsan heveslerin her ne ve hangi yoldan olursa
olsun tatminini deil, ruhu insan kemalta
kamlayarak kmil insanlar yetitirmeyi
toplum dzeninin gayesi olarak benimser.
Hakkn hususiyeti ve neticesi, ihtilf yerine
ittifaktr; faziletin hususiyeti ve neticesi dayanmadr; yardmlamann hususiyeti ve
neticesi, ihtilf yerine birleme, btnleme
ve birbirinin imdadna yetimedir; inancn,
ortak duygu ve deerlerin hususiyeti ve neticesi, dmanlk yerine kardeliktir; ruhu
kemalta kamlayarak kmil insan olmann hususiyeti ve neticesi ise, hem dnyada,
hem de hirette saadettir. (Fethullah Glen,
A Comparative Approach to Islam and Democracy, SAIS Review, c: 21, no. 2 [Yaz-Gz
2001])
23. yet, Kurndaki en mehur mteabihlerdendir. Hakknda pek ok yorumlar yaplm,

hatt mam- Gazal, Nurlar Feneri olarak
Trkeye evrilen Miktl-Envar isimli bir
eser yazmtr. Elmall Hamdi Yazr, bu eseri
bu yetin tefsirinde genie zetlemi, baz alardan eletirmi ve kendisi de yeti ok geni
tefsir etmitir.
nce u hususu hemen hatrlatmak gerekiyor ki, Allahn Zt bilinemez; biz, Onun hakknda ne dnr, ne tasavvur edersek edelim,
O, btn dnce ve tasavvurlarn sonsuzca
tesindedir. Ztn bilmek iin kullanabileceimiz hibir misal de yoktur; nk O, hibir eye
benzemez. Kurn, ancak Onu eserleri, isimleri,
sfatlar ve Allah oluunun ana hususiyetleriyle
(un) tanyabilmemiz, marifetine ulaabilmemiz iin baz misaller verir, temsiller getirir.
Bilindii gibi k, kendisi grnd gibi,
dier eyann grnmesinin de sebebidir. Ik
olmadan her ey karanlktr, deta yok hkmndedir. Dolaysyla k, karanlk karsnda
aydnl, buradan hareketle mecaz olarak cehalet karsnda ilmi ve yokluk karsnda varl simgeler; hatt denebilir ki, bir adan varln, aydnln ve ilmin kendisidir. Bu manda
mecaz olarak Allah Nurdur denebilir; yani O,
Cz: 18, Sre: 24
var denmeye lyk, varl Kendinden ve baka btn varlklarn varlnn Ona muhta ve
Ondan olduu bir Vardr ve limdir. Bundandr
ki, Bedizzaman gibi ilim ve marifet rehberleri,
varln temelini de lme, lm-i Ezelye dayandrrlar. lmin malma tbi olmas hasebiyle, Allah,
bilinecek baka bir ey olmasa da Kendini bilir;
yani bir bakma lim ve Vcud (Varlk), Onun
bilmesiyle var olmas Onda aynlemi gibidir.
kinci olarak, Nur, Allahn isimlerindendir
de. Kinattaki btn nurlar, btn klar, Onun Nrunun tecellilerinden ibarettir. u halde,
yetin manlarndan ve onda ortaya konan gereklerden biri, yaratp, kinattaki her eyi
aydnlatann Allah olduudur.
nc olarak, yetin Allah, her eyi hakkyla bilir fezlekesi de ima ettii zere ve yukarda
da temas edildii gibi, ilim nurdur ve zihn aydnlanmann kaynadr. Btn varlklarn ilimleri de, gider Allahn lminde noktalanr, nk Ondandr. Yine ilim vastasyladr ki insan,
kalbleri aydnlatan doru iman elde edebilir. u
halde, gerek bilgi, yani ilim, insanlar iin hidayet kaynadr, onlarn yollarn aydnlatr ve bu
ilmin asl kayna da vahiydir. Dolaysyla, gerek aydnlanma ancak vahiyle mmkn olabilir
ve vahye aykr her trl bilgi sadece karanlktr,
karanlk getirir.
Yukarda temas edildii zere, Allah sonsuz,
snrsz ve benzersiz olduu iin Ztyla bilinemez. Biz, sebepler veya tabiat kanunlar denilen, aslnda Onun icraatnn unvanlar olan
dsturlar perdesi arkasndan tecelli eden icraat
ve eserleriyle Onun hakknda marifet sahibi oluruz. yetteki fanus, lamba ve kristal, pek ok
man ve armlarnn yansra, bir bakma bu
sebepler veya kanunlar perdesine de iarette bulunmaktadr.
yet, ortaya koyduu benzetme ile elektrie
ve elektrik lambalarna da iaret etmekte, bunun
tesinde deta onu tarif buyurmaktadr. Bilindii
gibi enerji, ancak tesirleriyle kavranabilmekte ve
elektrik enerjisi, lambalar vastasyla aydnlatmada kullanlmaktadr. Fanus, lamba ve incimisal
yldza benzeyen kristal, deta elektrik lambas-
Cz: 18, Sre: 24
NR SRES
n resmetmektedir. Nasl elektrik enerjisi lamba

vastasyla grlr ve aydnlatr, ayn ekilde
Allahn Nru da Kendisini, sebepler gerisinden
tecellilerinin ortaya koyduu eserleriyle ortaya
koyar, tantr.
Eskiden k, iinde daha ok zeytinya kullanlan lambalardan elde edilirdi ve en parlak
k, sabahtan akama kadar gne n alan
ak ve yksek yerlerde biten zeytin aalarndan elde edilen yan verdii kt. yetteki douya da batya da ait olmayan ifadesi, bu tr
781
zeytin aalarndan elde edilen yadan yaklan

lambann nn iddetine iarette bulunmaktadr. Bu ifade, ayrca, Allahn Nrunun yn
ve mekn nemli boyutlarndan olan maddeye
veya kinata ait olmadn, onun madde tesi ve
varl kendinden olup, parlamak iin hibir bir
eye muhta bulunmadn ima buyurmaktadr.
Bunun gibi, ilmin kayna vahiy ve onun ekillendirdii slm da, insanlara, kinata, kinatta
hibir varla ait deildir. O, Allahtan kalbleri ve
zihinleri aydnlatan bir nurdur.
782
NR SRES
Cz: 18, Sre: 24
354
37. yle yiitler vardr ki, ne geimleri adna srekli icra ettikleri ticaret, ne de (gnlk) alm-satm ileri, onlar Allah zikretmekten, (Onun adn yceltmek iin ders
halkalar oluturmaktan), namaz btn
artlarna riayet ederek, vaktinde ve aksatmadan klmaktan ve zekt tastamam demekten alkoyamaz. Onlar, kalblerin halden
hale girip altst olaca, gzlerin dehetten
donakalaca bir gnden korkarlar.24
38. Allah, onlar en gzel amellerine gre mkfatlandracak, stelik onlara ltf u kereminden daha fazlasn verecektir. Allah, her
kimi dilerse ona hesapsz rzk baheder.25
39. Kfredenlere gelince, onlarn btn
yaptklar ssz bir ldeki serap gibidir.
Susuz kalan, onu su zanneder. Fakat yanna varnca da onun bir hi olduunu grr.
Orada ancak Allah bulur ve Allah da onun
hesabn tastamam grverir. Allah, hesaplar pek abuk grendir.
40. (O kfredenlerin btn yaptklar) derin bir denizi kaplam youn karanlklara
da benzer ki, dalga dalga stne ve en yukarda da kapkara bulutlar. Birbiri stne
kat kat karanlklar. Bu karanlklar iinde
insan, elini dar uzatacak olsa neredeyse
onu bile gremeyecek. Allah her kime nur
nasip buyurmamsa, onun iin herhangi
bir nur sz konusu olamaz ki!26
41. Grmez misin ki, gklerde ve yerde olan
her varlk, bu arada kanat rparak uan dizi
dizi kular, (bazs dilleri, bazs da halleri,
hareketleri ve yaaylaryla) Allah tesbih
eder (Onun yaratan, yaatan ve her trl
kusurdan, ortaklar bulunmaktan mutlak
ber Rab olduunu ilan ederler). Onlarn
her biri, kendi duasn, ibadetini ve tesbihi-
ni pek iyi bellemitir. Allah, onlarn btn

yaptklarn hakkyla bilmektedir.
42. Gklerin ve yerin mutlak mlkiyet ve
hakimiyeti Allaha aittir. Dn de, nihayette Allahadr.
43. Grmez misin ki, Allah bulutlar yzdrr gibi sevkeder; sonra onlar bir araya
getirip, aralarn telif eder, (aralarndaki
devreyi tamamlar);27 sonra da kme kme
yar. Neticede grrsn ki, bunlarn arasndan damla damla yamur kmaktadr.
Ayrca O, gk tarafndan dalar gibi kar
ykl bulutlardan dolu indirir de, onu dilediine isabet ettirir, dilediinden de onu
savar. Yamurun veya dolunun elik ettii
imein parlts ise neredeyse gzleri alverecek.28
Cz: 18, Sre: 24
NR SRES
24. Pek ok mfessir, yetteki evlerden kastn

camiler, mescitler olduunu sylemise de, en
azndan bu evleri camilere, mescitlere hasretmek
doru olmasa gerektir. nk evler kelimesi
nekre (belirsiz) olarak gelmektedir ki, camiler ve
mescitler, insanlar tarafndan fazla bilinmeyen
yerler deildir. Geri nekre ann yceliine de
iaret etse bile, yette evler ve iindekilerle ilgili tavsifler, onlar daha ok Yunus Sresi 87nci
yetteki evlerin benzerleri olarak alglamamzn
daha doru olacan gstermektedir:
Musaya ve kardeine, Halknz iin Msrda (snak ve Allah yolunda bir araya
gelme vazifesi grecek) birtakm evler hazrlayn ve (btn bir mmet olarak) evlerinizi (birinden dierine geilebilecek ve birbirine destek olacak ekilde) organize edin
ve Allaha ynelme yerleri haline getirerek,
namaz hakkyla kln! diye vahyettik. (Ve
ey Musa!) Mminleri mjdele!
Bu evler, mminlerin basklara maruz kald, Dini yaamada byk zorluklar ektii
ve dolaysyla hem namaz klmak, Allah zikir
ve tesbih etmek, hem de Onu tanma ve Adn
yceltme maksadyla ders ve mzakere halkalar
oluturmak iin bir araya geldikleri kutlu meknlardr. Bunlar, bilhassa temelde ayn fonksiyonlar grmesi gereken mescitlerin o fonksiyonlar grme imkn bulunmayan zamanlarda ina
edilir ve edilmelidir.
25. Allah, mutlak istiklliyet sahibi olarak, her ne
dilerse onu yapar; kimse Onu herhangi bir ey
yapmaya mecbur edemez. O, herkesi Cennete
alsa, Kendisine Niye byle yaptn? denemeyecei gibi, herkesi Cehenneme atsa, ayn soru
Ona yine sorulamaz. Fakat O, ayn zamanda
mutlak dil, mutlak merhametli, mutlak hakmdir. Dolaysyla, her hkm ve icraatnda adalet,
merhamet ve hikmet vardr. Bu sebeple O, iman
edip salih amellerde bulunanlar mkfatlandrr;
buna sz vermitir; kfreden ve kt iler yapanlar da cezalandrr. Bir baka ifadeyle, herkese
neyi hak etmise onu verir. Bu, adaletinin gereidir. Bununla birlikte O, balamas ve merhame-
783
ti cezalandrmasn aan bir Rabdir. Dolaysyla,

kullarnn ounun gnahlarn karlksz, pek
ok gnahlarn da tevbeleri veya balarna getirdii baz musibetler sebebiyle affettii gibi, iman
edip salih amellerde bulunanlar ise yaptklarnn
kat katyla mkfatlandrr; hatt mkfatlandrmada onlarn en gzel, en makbul amellerini
esas alabilir. Mminler, imanlarnn derecesine,
makbul amellerinin azlna, okluuna ve niteliine, ihls ve samimiyetteki derinliklerine, Allaha ve Onun davasna ballktaki derecelerine
gre farkl farkl muamele grrler. Dolaysyla
Allah (c.c.), herkese hak ettii mkfat vermenin yansra, bazlarna fazl u kereminden ok
daha fazlasn baheder.
26. Bu iki temsil, inkrclarn durumunu anlama ve aklama asndan olduka nemlidir.
Bir defa, onlarn yaptklar btn iler, dnyada
kendilerine geici bir sre fayda salar gibi grnse hatt salasa da, sonu itibariyle zellikle
hiretleri adna azaptan ibarettir. Ayrca, zihinleri ve kalbleri Allahn nruyla, vahye dayal
gerek ilimle aydnlanm ve samimi olarak Allah yolunda gayret sarf eden mminler olduka,
inkrclarn Allahn nrunu sndrme, onun
yaylmasn nleme adna yaptklar her ey boa
gitmeye mahkmdur. Bu yaptklar da, neticede
kendileri iin hem dnyada hem hirette azap
sebebi olacaktr. kinci olarak, onlarn kalbleri
de, zihinleri de, hayatlar ve dnyalar da kapkaranlktr. hirette de kendilerini bekleyen
yine karanlklardr. Allahn nrundan istifadeleri yoktur ki, zihinlerini, kalblerini, hayatlarn,
dnyalarn ve hiretlerini aydnlatsn. Dolaysyla, onlarn aydnlanma deyip aydnlanma
zannettikleri her ey, aslnda kat kat karanlktan
ibarettir. inde ellerini bile gremeyecekleri bu
karanlk katmanlarna gmlm bulunan inkrclar doru olan yolu da gremezler ki, dnya
hayatndaki yolculuklar sonunda onlar kurtulua gtrsn.
27. Bu konuda bkn. Hcr Sresi/15: 22, not 5.
28. yet, kme kme ylm bulutlardan ya-
784
NR SRES
murun, ayrca dolunun yamasndaki her biri

mucize olan lh tasarrufat ve rahmeti nazara
vermektedir. Bulutlar tekil edecek atomlar veya
buhar damlacklar atmosferde dolap dururken,
dalm bir ordunun bir boru sesiyle toplanmas
gibi, btn varlklar ve ihtiyalarn bilen Allahn emriyle bir araya gelir ve bulutlar oluur.
Sonra, farkl yerlerden ve ynlerden gelen birliklerin bir orduyu meydana getirmesi misali, Allah
rzgrlarla bulutlar bir araya toplar, st ste
yar; art ve eksi ykl ular bir araya getire-
Cz: 18, Sre: 24
rek aralarndaki elektrik akm devresini tamamlar. Ykl bulutlar, sonra yklerini yamur, kar
veya dolu olarak boaltmaya dururlar.
Yamur, ne kendi kendine oluur, ne de yaar.
Onun olumas ve yamas iin gerekli btn
kanunlar ve sebepler Allah tarafndan konduu gibi, btn ilemler de Onun tarafndan yaplr. O, belli maksatlar iin ihtiyaca ve Allahn
takdirine gre iner. Btn bu vakalar, Allahn
Alm, Kadr, Fil-i Mutlak, Mukaddir, Rab, Nsr, Muhy ve daha pek ok isimlerini okur.
Cz: 18, Sre: 24
NR SRES
355
785
Sonra da ilerinden bir ksm gerisin geri

dnveriyor (szleri davranlarn, davranlar szlerini tasdik etmiyor). Byleleri,
mmin deildirler.
48. Anlamazla dtkleri meselelerde
Rasl aralarnda gerekli hkm versin diye
Allaha ve Raslne arldklarnda, bir de
bakyorsunuz, ilerinden bir ksm honutsuzluk gsterip yz evirmektedir.
49. Ama verilecek hkm kendi lehlerinde
gzkmeye grsn, o zaman tam bir kabullenmilik iinde koa koa gelmektedirler.
50. Yoksa kalblerinin merkezinde (karakterlerini bozan) bir hastalk m var? Yoksa
(Dinin hak olduu konusunda) pheye mi
dtler? Veya Allahn ve Raslnn kendilerine hakszlk yapacandan m endie
ediyorlar? Oysa gerek u ki, asl zalimler,
kendilerine en byk hakszl yapanlar,
bizzat kendileridir.
44. Allah, gece ile gndz birbirine evirir,

birinin yerine dierini getirir. Elbette bunda
grebilen ve idrak edebilenler iin bir ders
vardr.
45. Allah, her canly bir tr sudan yaratt.29
Onlarn bir ksm karn stnde yrr, bir
ksm iki aya stnde yrr; bir ksm da
drt aya stnde yrr. Allah, neyi dilerse onu yaratr. Allah, her eye hakkyla g
yetirendir.
46. Gerekleri apak ortaya koyan ve yolunuzu aydnlatan yetler indiriyoruz. Allah,
hangi meselede olursa olsun, dilediini doru bir yola iletir.
47. Bazlar da var ki, Allaha da inandk
Rasle de ve itaatta da kararlyz. diyorlar.
51. Anlamazla dtkleri meselelerde

Rasl aralarnda gerekli hkm versin diye
Allaha ve Raslne arldklarnda mminlerin yegne mukabelesi, Ba stne!
tarznda olur. te bunlardr gerekten kurtulua ermi olanlar.30
52. Kim Allaha ve Raslne itaat eder,
Allaha kar derin bir sayg besler ve Ona
itaatsizlikten saknrsa, ite bunlardr umduklarna kavuacak ve gerek baar, gerek kazan iinde olanlar.
53. Buna karlk dierleri, kendilerine emretmen halinde Allah yolunda savaa kacaklarna dair var gleriyle yemin etmektedirler. Onlara de ki: Yemin etmeye gerek
yok. Sizden beklenen itaat etmenizdir. (Dier mminler ne yapyorsa siz de onu yapacak, kn dendiinde kacaksnz.) Elbette Allah, yaptnz her eyden hakkyla
haberdardr.
786
NR SRES
29. Bu ifadenin bir mans, yaratlta ana malzemenin esir veya hidrojen ya da bir bulut veyahut
dev bir nebula veya scak bir gaz ktlesi veyahut
da bir baka tr ve ekilde sv bir madde olduudur. Allah (c.c.), btn kinat kaplayan esir
maddesini atomlarn kayna yapm ve her eyi
esir okyanusuna yerletirmi olabilir. Bir dier
manya gre ise, bilindii gibi su iki tr gazdan
olumaktadr. O, buharlaarak yerden ykselir,
younlap skr ve hayat iin gerekli ortamn
hazrlanmas maksadyla yamur olarak yere iner.
Bu ifadenin daha ayrntl izah iin bkn. Ba-
Cz: 18, Sre: 24
kara Sresi/2: 74, not 78; Enbiy Sresi/21: 30,

not 3; Mminn Sresi/23: 18, not 5.
30. Allah ve Raslnn hkmlerine mutlak teslimiyet gsterilmesi gereiyle ilgili olarak ayrca
bkn. Nis Sresi/4: 6065. zellikle 65inci yet
olduka net ve nemlidir: Hayr, hayr! Rabbine and olsun ki, aralarnda ba gsteren anlamazlklarda seni hakem veya hakim kabul edip,
sonra da senin verdiin hkme ilerinde hibir
sknt ve itiraz duymadan tam bir teslimiyetle
balanmadka iman etmi olmazlar.
19ncu asrn sonuna doru Medine ve Mescid-i Neb. (Sultan II. Abdlhamidin Yldz Sarayndaki albmnde bulunan fotoraftan R. Yezdani tarafndan elle oaltlm tablo.)
Cz: 18, Sre: 24
NR SRES
787
356
Dinini mutlaka yerletirecek ve onlara onu

hayatlarnda uygulama g ve imkn verecektir. Ayrca, iinde bulunduklar korkulu
dnemin arkasndan onlar kesinlikle gvene erdirecektir. Onlar, yalnzca Bana ibadet
eder ve (inanta, ibadette ve hayatlarn tanzimde) hibir ekilde Bana ortak tanmazlar.
Artk bundan sonra kim nankrlk yapar
(ve bu nimetin krn yerine getirmezse),
yleleri fasklar (itaattan ve yoldan kmlar)dan bakalar deildir.
56. Namaz, btn artlarna riayet ederek,
vaktinde ve aksatmadan kln; zekt tastamam verin ve Rasle de itaat edin ki, Allahn rahmetine mazhar olasnz.32
57. Sakn zannetme ki, kfrde saplanp
kalanlar, yeryznde irademizi gerekletirmeye (size olan vadimizi yerine getirmeye) mani olabilirler. Onlarn niha barna
Atetir. Ne fena bir kbet, ne kt bir son
durak!
54. De ki: Allaha itaat edin, Rasle itaat
edin.31 Eer itaattan yz evirirseniz, bilin
ki Rasl kendi vazifesinden, siz de kendi
vazifenizden sorumlusunuz. u kadar ki,
itaat ederseniz, doru yolu bulmu olur ve
yanllardan korunursunuz. Rasle den,
Allahn dinini onda hibir gizlilik kalmayacak ekilde tebli etmektir.
55. Allah, iinizden iman edip, imanlar istikametinde salam, yerinde, doru ve slaha
ynelik iler yapanlara vadetti ki, kendilerinden nce (ayn seviyedeki) mminleri
(nasl inkrclarn yerine geirmi ve) hakim konuma ykseltmise, onlar da yeryznde mutlaka (o inkrclarn yerine geirecek ve) hakim konuma ykseltecektir.
Kendileri iin seip tayin buyurduu slm
58. Ey iman edenler! Ellerinizin altnda bulunan klecariye ve hizmetileriniz ile iinizden henz bula ermemi ocuklarnz
husus odanza girmek iin u vakitte
sizden izin istesinler: sabah namazndan
nce, le vakti istirahat iin elbiselerinizi
kardnzda ve yats namazndan sonra.
Bu vakit, mahremiyet zamanlarnzdr.
Bunlarn dnda izinsiz olarak yanlarnza
girmelerinde sizin iin de onlar iin de bir
mahzur yoktur. Ev iinde kanlmaz olarak
onlarla birbirinizin yanna girer kar, birbirinizin etrafnda dner durursunuz. Allah, (mutlak ilim ve hikmete dayal olarak
Kendisine iaret eden) talimatlar size byle
aklyor. Allah, her eyi hakkyla bilendir,
bulunandr.
788
NR SRES
31. Rasle itaatn Allaha itaattan ayr olarak ve

itaat fiilinin tekrar kullanlarak zikredilmesi, Allah
Raslnn devlet bakan olarak emirleriyle ilgili
olduu gibi, Onun Din adna ortaya koyduu ve
Snnet kavram iinde mtala edilen hkmleriyle de alkaldr. Aksi takdirde, itaat fiilini tekrarlamann bir mans olmazd. (Daha geni bilgi
ve aklama iin bkn. Nis Sresi/4: 59, not 13.)
Cz: 18, Sre: 24
32. Daima Allaha kretmek ve Ona itaatten ayrlmamak, namaz btn artlarna riayet ederek
hakkyla klmak, zekt tastamam vermek ve
misyonunun btn ubelerinde Allah Raslne
itaat etmek (Snnete sarlmak), Allahn nceki
yetteki vadine lyk olmann ve olduktan sonra
ayn durumu devam ettirmenin en nemli artlardr.
19ncu asrn sonuna doru Medine ve Mescid-i Nebden bir dier grnm.
Cz: 18, Sre: 24
NR SRES
789
357
ve ss yerlerini gstermeksizin (herhangi

bir ekicilik tehirinde bulunmakszn) d
elbiselerini karmalarnda bir mahzur yoktur. Ama her eye ramen bundan da saknmalar haklarnda daha hayrldr.33 Allah,
her eyi hakkyla iitendir, her eyi hakkyla
bilendir.
60. ocuk sahibi olma yan gemi ve artk evlenme arzu ve midi kalmam ihtiyar
kadnlarn, kendilerini ekici klan sslerini
61. (htiya sahibi ve bakcs olmayan) grme zrl iin de, topal iin de, hasta iin
de (salam ve halivakti yerinde olanlarn
evlerinden yemelerinde) mahzur yoktur.
Bunun gibi, sizin de (kesin ihtiya halinde
ve ihtiya lsnce) elerinize veya ocuklarnza ait evlerden, baba (ve dedelerinizin)
evlerinden, anne (ve ninelerinizin) evlerinden, erkek kardelerinizin ve kz kardelerinizin evlerinden, amcalarnzn evlerinden, halalarnzn evlerinden, daylarnzn
evlerinden, teyzelerinizin evlerinden, yahut
anahtarlar size braklp bakmanz ve sahip kmanz istenen yerlerden, veya (sizi
evlerinde grmekten mutluluk duyacak)
yakn arkadalarnzn evlerinden yemenizde mahzur yoktur. Birlikte veya ayr ayr
yemenizde de herhangi bir saknca yoktur.
u kadar ki, bu evlerden birine girdiiniz
zaman, Allahn buyurduu ekilde, Onun
katndan kutlu, feyizli ve bereketli bir iyi
dilek temennisi olarak birbirinize selm
verin. Allah, (hayatnzla ilgili) talimatlar
(mutlak ilim ve hikmete dayal olarak) size
byle aklyor. Umulur ki, aklnz kullanr, bunlardaki hikmeti anlar ve ona gre
davranrsnz.34
33. yet-i kerime, kadnlar iin tesettrn (rtnme) ve gzellik tehirinden kanmann ne
kadar nemli olduu konusunda olduka dikkat
ekicidir.
34. yetten, slmn Mslman toplumda var

olmas gereken dayanma, yardmlama ve kardelik ruhuna ne kadar nem verdii aka anlalmaktadr.
59. ocuklarnz bla erdiklerinde ise,

her ne vakit husus odanza girmek isterlerse, kendilerinden byk olanlar nasl izin
istiyorlarsa onlar da yle izin istesinler. Allah, hikmet ykl talimatlarn size byle
aklyor. Allah, her eyi hakkyla bilendir,
bulunandr.
790
NR SRES
62. Gerek mminler ancak o kimselerdir ki,

Allaha ve Raslne btn kalbleriyle iman
etmi olup, toplumu ilgilendiren herhangi
bir meseleyi grmek iin Allah Raslnn yannda bir araya geldiklerinde Ondan
izin almadka ayrlp gitmezler. (Ey Raslm,) senden izin isteyerek ayrlan o kutlu
insanlardr gerekten Allaha ve Raslne
iman etmi olanlar. Bu bakmdan, baz ileri
sebebiyle senden izin istediklerinde onlardan
dilediine izin ver ve onlarn hepsi iin Allahtan balanma dile. phesiz Allah, ok
balayandr; (bilhassa mminlere kar)
husus rahmeti pek bol olandr.35
63. Raslllahn sizi armasn ve sizin
iin duasn, birbirinizi davet etmeniz ve
birbirinize duanzla bir tutmayn; Onu
aranzda birbirinizi ardnz gibi de
armayn; birbirinize seslendiiniz gibi
Ona seslenmeyin. Elbette Allah, toplant
nnda iinizden birbirlerini siper edinerek
svp gidenleri biliyor. Allah Raslnn
emrine muhalefet edenler, balarna (onlar
kazanda kaynatr gibi kaynatacak) bir belnn veya pek ac bir azabn gelmesinden
korkup ekinsinler.36
64. Dikkat edin! Gklerde ve yerde her ne
varsa Allahndr. O, ne durumda ve neyle
35. Mslmanlar veya ilerinden ilgili ve yetkili

bazlar, her ne zaman toplumu alkadar gelen
bir konuyu grmeye arlrlarsa mutlaka icabet etmeli ve yneticinin izni olmadan toplanty
terk etmemelidirler. Geerli bir sebeple ayrlmak
istediklerinde izin almal ve izin verilirse ayrlmaldrlar. Ynetici, izin sebebini kendisi deerlendirir ve izin verip vermeme konusunda da
kendi tercihine gre davranr.
Cz: 18, Sre: 24
358
megul olduunuzu ve neyi niin yaptnz da elbette bilmektedir. Herkesin Onun

huzuruna varaca gn O, dnyada iken ne
ilemilerse hepsini kendilerine bildirecek ve
gereken karl verecektir. Allah, her eyi
hakkyla bilendir.
36. Allah Rasl aleyhissalt vesselmn ve

vefatndan sonra Onun snneti zerinde hareket eden gerek vrislerinin, slmla hkmeden
idarecilerin emirlerine ve yasaklarna muhalefet
edenlerin balarna gelecek bel ve ac azap, ok
eitli ekillerde olabilir. Zalim idareci, i kargaa,
hatt i sava, anari ve terr, ahlk yozlama,
zayf dme, yabanc igali, bunlardan bir kadr.
Cz: 18, Sre: 25
FURKAN SRES
791
25. FURKAN SRES
7 yetten oluan ve ismini ilk yette geen Furkan kelimesinden alan bu sre, slm tebliin
Mekke dneminin ortalarnda inmitir. Furkan,
hakla btl, doru ile yanl ayran l, bu lnn kendisi olan Kitap, yani Kurn demektir.
Sre, Mekkeli mriklerin Kurn ve Ras-
lllahla ilgili ortaya attklar pheleri reddeder.

Mriklere karlk mminlerin stn ahlk ve
faziletlerini aklar ve bylece slmn insanlar
sz konusu ahlk seviyeye kartacan, onlar
faziletlerle bezeyeceini, zihnen ve mnen terakki ettireceini ilan eder.

1. Ne ycedir ve ne byk hayr ve bereketler kaynadr O Zat ki, btn sorumlu
ve uurlu varlklar (insanlar ve cinler) iin
(nasl inanr ve davranrlarsa neyle karlaacaklar konusunda) uyarc olsun diye o
has kuluna hakk btldan ayran Kitab blm blm indirmektedir.
2. O Zat ki, gklerin ve yerin mutlak mlkiyet ve hakimiyeti Onundur. O, asla ocuk
edinmedii gibi, mlk ve hakimiyette Onun
katiyen bir orta olmamtr ve olmas da
mmkn deildir. Her eyi de O yaratm ve
her bir eye belli bir l, bir nizam ve kader
takdir buyurmutur.1
1. Pek ok mnasebetle zerinde durulduu gibi

(Nis Sresi/4: 79, not 18; Enm Sresi/6: 59,
not 12; Arf Sresi/7: 173, not 38; Hd Sresi/11:
6, not 1; 11, not 3 (Ek 7); Rad Sresi/13: 39,
not 13; sr Sresi/17: 14, not 10), Kaderin pek
ok ynleri vardr. Bu yette kader, belli bir l,

miktar, biim, zellikler, istidat ve kabiliyetler,
karakter, yap, her bir varla ait fonksiyon ve
vazifeler, ayrca gelime dnemleri ve daha baka
btn ayrntlaryla hayat demektir.
792
FURKAN SRES
Cz: 18, Sre: 25
359
3. Byle iken bazlar Ondan baka ilhlar ediniyorlar ki, bunlar herhangi bir ey
yaratamadklar gibi, stelik kendileri yaratlmaktadr. Sonra, ne balarna gelecek bir
zarar savma ve ne de kendilerine herhangi
bir fayda celbetme gcne sahiptirler. Ayrca, tek bir canlya lm vermeye de, tek
bir varl hayata getirmeye de, ldkten
sonra diriltmeye de muktedir deillerdir.2
4. Kfrde saplanp kalm olanlar, Bu
kitap, Onun uydurmasndan baka bir ey
deildir; stelik bir baka topluluk bu hususta Ona yardm da etmektedir. diyorlar.
Bylece onlar, korkun bir zulm iliyor ve
dehetli bir yalan sylyorlar.
5. Onun syledikleri, kendisi iin yazdrm olduu eskilerin masallarndan, efsanelerinden ibaret. Bu masallar, (insanlarn
evlerinde bulunduklar) sabah ve akam vakitlerinde kendisine gizlice okunmaktadr.
iddiasnda da bulunuyorlar.3
6. De ki: (Batan sona bilgi dolu ve hibir
insann kefetmesi mmkn olmayan pek
ok srlar aklayan) bu Kitab gklerdeki ve yerdeki srr bilen Zat, (bu srrn bir
ksmn size retmek ve yolunuza k
tutmak iin) indirmektedir. nk O, gerekten ok balaycdr, (kullarna kar)
ok merhametlidir.
7. Bir de yle diyorlar: Bu nasl rasl byle? (Bizim gibi) yemek yiyor ve (ihtiyacn
temin etmek iin) ar pazarda dolayor?
Bari yansra bir melek indirilmi olsayd
da, Onunla birlikte dolap uyar grevini
yerine getirse ve (kendisini de tasdik edip)
korusayd!
8. Ya da, (hayatn kazanmak iin byle
ar pazar dolamak zorunda kalmasn
diye) kendisine gkten bir hazine atlsayd

veya hazr bir bahesi olsayd da yiyeceini oradan temin etseydi! O zalimler, (mminlere de,) Siz, baka deil, gerekten bylenmi bir adamn peine dmsnz!
demektedirler.
9. Gryorsun ya (Raslm), nasl da senin
hakknda byle tuhaf tuhaf ve tutarsz yaktrmalarda bulunuyorlar. te byle diye
diye sapp gittiler ve artk bir daha da yol
bulabilecek durumda deillerdir.
10. Ne ycedir ve ne byk hayr ve bereketler kaynadr O Zat ki, eer dilese, sana onlarn sylediklerinden ok daha iyisini, iinden
rmaklar akan emsalsiz gzellikte baheler
verir ve senin iin saraylar var eder.
11. Ama (onlarn gerei bilip inanmak gibi
Cz: 18, Sre: 25
FURKAN SRES
793
bir niyet ve dnceleri yok). nk onlar, (inkrda diretmelerinin bir baka nemli
sebebi olarak) Kyameti yalanlyor (ve do-
laysyla byle dikkatsizce, aklszca davranabiliyorlar). Biz ise, Kyameti yalanlayan

herkes iin alevli bir Ate hazrlamzdr.
2. Btn varlklar ve bu arada onlarn bilgi, zek,

uur ve dolaysyla g ve kapasite asndan en
nde olan insan, temelde cizdir. Hi kimsenin,
dnyaya gelip gelmeyecei, hayatta kalp kalmayaca, kalacaksa ne kadar kalaca, ne zaman,
nerede ve nasl lecei, hangi rk, renk ve aileden
olaca, fizik ekli, tabi evresi, kendisine zararl ve faydal eylerin tayini, hayat ihtiyalar
ve bunlar giderme yollarnn tesbiti ve vcudunun almasnda en kk bir tercihi, dahli sz
konusu deildir. Ksaca her varlk, kendi dnda
tayin edilmi cebr artlarla kuatlmtr. Ayrca, dnyadaki btn varlklar bir araya gelse,
bilgilerini ve glerini birletirseler, tek bir otu
bile yaratamazlar. u halde, btn bunlar yapan mutlak ilim, irade ve kudret sahibi bir Zat
olmaldr. Ve bu Zat, kinattaki birlik, dzen
ve hengin, her eyin bir eyle, bir eyin her bir
ey ve ayn zamanda her eyle mnasebet iinde bulunmasnn aka gsterdii zere tektir,
benzersizdir ve hepsi de yaratlm bulunan dier
varlklar cinsinden deildir. Yaratan da, yaatan
da, rzklandran da, lm veren de, zarar ve
fayda vermeye mutlak gc yeten de, lmlerinden sonra insanlar ve cinleri diriltecek olan da
yalnzca Odur.
bunlar ayrca kendisi iin yazdrp, gndz bakalarna anlattn ileri sryorlard.
3. Mrikler, Peygamber Efendimizin Mekkede

ksmen bilgili bazlaryla insanlarn evde bulunduklar sabah ve akam saatlerinde gizlice bir
araya geldii ve bu bazlarnn ellerindeki yazl
metinleri Ona okuduklar, Peygamberimizin de
Mekkeli mriklerin, kendileri de inanmamakla birlikte insanlarn Kurna inanmasn engellemek iin ileri srdkleri bu trden aslsz iddialar,
baz oryantalistlerin son asrlardaki iddialarndan
farkl deildi. Aradaki tek fark, Mekkeli mriklerin ada baz oryantalistlerden daha drst
olduklar gereidir. nk onlar, Peygamber
Efendimiz aralarnda yaad ve Onun seyahatlerini bildikleri halde, mesel Onun Kurn
ocukken bir Suriye seyahatinde grd rahip
Bahiradan rendii, sonra yllarca hafzasnda
tutup, 40 yana geldikten sonra da bakalarna
anlatmaya balad gibi bir iftiray hibir zaman
yapmadlar. Ayrca onlar, Efendimizin seyahatlerinde Yahudi ve Hristiyan bilginlerle karlap
Kurn onlardan ald gibi gln iddialarda da
bulunmadlar. nk biliyorlard ki, Peygamber
Efendimiz (c.c.), bu seyahatleri ocukluunda ve
genliinde kervanlarla yapmt. Eer bu tr iddialar seslendirseydiler, o seyahatlerde bulunanlar kendilerini hemen yalanlayacaklard. Kurnn
yaylmasna mani olmak iin hayatlarn bile ortaya koyan ve ka defa Peygamber Efendimizle
harbe teebbs eden bu insanlar, herhalde en ufak
bir destek bulacaklarna inansalard, baz oryantalistlerin sz konusu tutarsz iddialarn dile getirmekten ekinmezlerdi. Ne yazk ki, bilim, akl ve
aydnlanma (!) dneminin ada ve aratrmac
oryantalistleri, bu geree bile gzlerini kapamaktan ekinmediler.
794
FURKAN SRES
12. Bu Ate onlar daha uzaktan grnce,

onun fkeyle nasl grlediini ve nasl korkun homurtular kardn iitirler.4
Cz: 18, Sre: 25
360
13. Elleri boyunlarna kelepelenmi, ayaklar bukal ve zincirlerle birbirlerine balanm olarak Cehennemin darack bir
yerine tklnca, (bir daha dirilmemecesine
yok olup gitmek iin) dvnr ve rr
dururlar.
14. Kendilerine, (Ebediyen yok olup gitmek iin) bugn bir kere dvnp rmayn, (isterseniz) defalarca dvnp rn, bakalm faydas olacak m? denir.
15. De ki: imdi syleyin bakalm: byle
bir sonu mu hayrl ve tercihe deer, yoksa kalbleri Allaha kar saygyla dopdolu
olan ve Ona kar gelmekten, dolaysyla
Onun azabndan saknanlara vad olunan
ebedlik Cenneti mi? O Cennet, onlar iin
(srprizlerle ykl) bir mkfat ve niha
konaklama yeridir.
16. Orada ne dilerlerse onu hazr bulacak5
ve ebed kalacaklardr. Bu, Rabbinin yerine
getirmeyi zerine ald bir vaddir.
17. Allah, o mriklerle birlikte, onlarn
Allahtan baka taptklar (melekler, peygamberler ve daha baka ahslar) bir araya toplad gn o taplanlara, Benim u
kullarm siz mi saptrdnz, yoksa onlar
kendileri mi yoldan kp gittiler? der.
18. Her trl irkten Seni tenzih ederiz ya
Rab! diye cevap verirler, (tapnmak ve ilerini havale etmek iin bizi bey ve efendi
tansnlar diye) Senden baka dostlar edinmek bize yakmazd. Gerek u ki, Sen
onlara ve atalarna fazl u kereminden bol
bol geimlikler verdin; nihayet onlar Seni
hatrlamay unuttular ve Kitabna uymadlar. Bozuk bir topluluktu onlar ve helke
mstahak oldular.
19. te, buyurur Allah, (ilerinizi grdrmek iin Benimla aranzda arac olurlar,
banz sktnda yardm ederler diye
ilhlatrp taptklarnz!) Haklarndaki iddialarnz yznze arptlar. Artk ne
azab savabilecek, ne de herhangi bir yerden
yardm temin edebilecek durumdasnz. (Ey
insanlar!) Bilin ki, iinizden kim (Allaha irk
koma) zulmn ilerse, ona byk bir azap
tattracaz.
20. (Ey Raslm!) Senden nce gnderdiimiz btn rasller de yemek yer ve (ihtiyalarn temin iin) ar-pazarda dolarlard. (Ey insanlar!) Sizi birbirinizle imtihan
ediyoruz: bakalm (hkm ve icraatmz
karsnda) gerekli sabr gsterecek misiniz?
Rabbin, her eyi hakkyla grmektedir.
Cz: 18, Sre: 25
FURKAN SRES
4. Baz mfessirler, Cehennemin grmesini mecaz olarak almlarsa da, onu gerek olarak almaya mani bir delil yoktur. Tam tersine, byle
almamz gerektirecek yetler ve hadisler vardr.
hiret Yurdu ise, ite o gerek ve btnyle diri
olan hayattr. (Ankebut Sresi/29: 64) yeti,
hiretteki her eyin canl olacan ifade etmektedir. O canll bu dnyann mikyaslaryla
lemeyiz. Bu dnya hikmet yurdu, hiret ise
kudret yurdudur. Allahn Kudreti orada perdesiz ve dorudan tecelli edecektir.
Taberannin Eb mameden kaydettii ve
mteabih hususiyeti de bulunan bir rivayete
gre Allah Rasl aleyhissalt vesselm, Kim
795
benim sylemediim bir sz bana atfederse,

kendisini Cehennemin iki gz arasndaki yerine hazrlasn. buyurdular. Ya Raslellah, Cehennemin gz m var? sorusuna cevap olarak
bu yeti okudular ve sonra unu ilave ettiler:
Gzleri olmasa, nasl grecek? (Yazr, 5: 3576)
5. Cennet, btnyle pak bir yurttur ve mminler oraya tamamen paklanm halde gireceklerdir. Cennete girinceye kadar geilecek Berzah,
Maher, Terazi, Defterlerin Verilmesi ve Srat
gibi lemler, birer arnma, paklanma fonksiyonu
grecektir. Dolaysyla, mminlerin Cennetteki
btn arzular da pak olacak, orada irkin eyler
arzu edilmeyecektir.
796
FURKAN SRES
Cz: 19, Sre: 25
361
21. nkrlar sebebiyle hirette Bizimle

karlaacaklarn beklemeyenler, Eli olarak bize gkten melekler indirilmeli veya
Rabbimizi grmeli deil miydik? diyorlar.
Dorusu, (olmayaca isteyecek lde)
kendilerini pek byk grmekte ve haddi
atka amaktalar.
22. (Melekleri grmeyecek deiller;) ama
onlar grdklerinde, hayatlar gnah hasadndan ibaret olan inkrc sulular iin hibir mjdeli haber olmayacak ve meleklere,
Bizden uzak durun, bizden uzak durun!
diyeceklerdir.
23. (yi ve baar zannettikleri de dahil
olmak zere,) yaptklar her iin zerine
varacak ve tamamn savrulmu toz (gibi)
yapacaz.
24. Cennetin yrn ve yoldalar ise o gn
kalnacak yerlerin en iyisinde, dinlenme
yerlerinin en gzelinde olacaklardr.
25. O Kyamet Gn gk sanki bulut bulut
yarlacak ve her taraftan melekler grkemli
blkler halinde indirilip, (insanlarn etrafn saracaklar).
26. Mutlak hakimiyet, o gn btnyle
Rahmna aittir.6 Kfirler iin ok etin bir
gn olacaktr o gn.
27. O gn zalim parmaklarn srr ve i
geirerek, Keke, der, keke dnyada
iken o Raslle beraber bir yol tutsaydm.
28. h ah! Keke u falancay dost edinmeseydim!
29. Bana tebli edilen Kitaptan beni o
uzaklatrd, o saptrd. Dorusu eytan,
insan ite byle uuruma srkler ve sonra
da yzst brakverir.
30. O gn Rasl de, Ya Rabbi, der, benim halkm bu Kurna hi deer vermedi
ve onu arkasna att.
31. te byle (ey Rasl), Biz yalnzca senin
iin deil, her peygamber iin hayatlar gnah hasadndan ibaret sululardan dmanlar kldk. (Her karar, hareket ve davrannda seni doruya yneltecek) yol gsterici
ve (dmanlarna kar) yardmc olarak
Rabbin yeter.
32. Kfrde saplanp kalanlar, Bu Kurn
Ona tek bir defada indirilseydi ya! diyorlar. Halbuki Biz, onu kalbinde ve zihninde
iyice yerletirelim ve onunla kalbini pekitirelim diye (byle para para indiriyor) ve
ortaya kan yeni durumlar mnasebetiyle
sana gerekli talimat gnderiyoruz.
Cz: 19, Sre: 25
FURKAN SRES
6. Rahmn, Cenab- Allahn (c.c.) btn varlklar iin umumi rahmetini ifade eden ve yaratma veya hayat verme, rzklandrma, her varl
hayat iin gerekli organ, duyu ve melekelerle
donatma hususiyetlerini kapsayan bir isim/sfat
olmakla birlikte, Onun Cebbar, Kahhar ve Azz
gibi cell isimlerinin kaynadr da. hirette
inkrclar cezalandrma da, yine Rahmniyetin tecellisine dahildir. Dolaysyla, Onun cezalandrmasnn rahmet olan bir boyutu vardr.
Bu ceza, onu ekecekler iin btnyle yoklua
797
mahkm klnmaktan daha tercih edilir olduu

gibi, inananlar ondan sakndrma asndan ise
tamamen rahmettir. Cenab- Allahn kullar iin
affedicilii, balaycl ve bilhassa mminler iin husus rahmet ve merhameti ise, Onun
Rahimiyet tecellisidir. Sz konusu yet, inkrclarn cezas konusunda olduu iin Rahmn
ismi kullanlmtr. O, dnyada hikmeti gerei
genellikle sebepler perdesi gerisinde icraatta bulunurken, kudret yurdu olan hirette iradesini
perdesiz icra edecektir.
798
FURKAN SRES
Cz: 19, Sre: 25
362
33. Senin karna bir itiraz, bir yaktrma

ile gelmi olmasnlar ki, mukabilinde Biz
sana gerei bildirmi ve en gzel aklamada bulunmu olmayalm.7
34. Buna ramen, Cehenneme yzleri st
sr sr tklacak olanlar yok mu, ite onlar, konum ve tavr olarak en fena, yolca da
en sapkndrlar.
35. (te tarihteki benzerleri:) Musaya (hidayet rehberi) o Kitab verdik ve kardei
Harunu yannda yardmc yaptk.
36. (Kinatta ve bizzat kendilerinde varlk ve birliimizi gsteren onca) iaret ve
delillerimizi inkr eden o toplulua gidin!
diye emrettik. En nihayet o topluluu btnyle yok ettik.
37. Nuhun halkna gelince: (Nuhu ve dolaysyla btn) raslleri yalanladlar. Neticede Biz de kendilerini suda boduk ve
insanlar iin bir ibret vesilesi kldk. Btn
zalimler iin ac bir azap hazrlam bulunuyoruz.
38. d, Semdu, Ress halkn8 ve Nuh
kavmi ile bunlar arasnda yaam daha pek
ok nesilleri de, (bata irk olmak zere her
trl zulmde srarlar sebebiyle helk ettik).
39. Her birine gerei ve gitmesi gereken
yolu misallerle, temsillerle, tarihten rneklerle apak ve srarla anlattk; ama gittikleri yolda diretince hepsini krp geirdik.
40. u Kurey mrikleri, zerlerine bel
yamuru yadrlan memlekete de uradlar. Peki, hi orada olup bitene dikkat
etmediler mi? Hayr hayr, onlar (inkrlar

sebebiyle) ldkten sonra dirilmeyi beklemedikleri (iin, herhangi bir hadiseden ibret
alacaklar yok).
41. Ne zaman seni grseler mutlaka alaya
alr ve Bu mu derler, Allahn bir eli olarak gnderdii adam?
42. Fakat diretip sebat etmeseydik, az kalsn bizi ilhlarmzdan vazgeirecekti! Ama
onlar, kendilerini bekleyen azab grdkleri
zaman, yoldan btnyle sapp giden kimlermi anlayacaklardr.
43. Baksana u heva ve hevesini ilh edinen
kimseye!9 (Sanki hidayetinden sorumluymusun gibi) onun iini imdi sen mi zerine alacaksn?
Cz: 19, Sre: 25
FURKAN SRES
7. Kurn, farkl ihtiyalar zerine ve farkl maksatlara binaen 23 ylda para para inmitir; fakat
buna ramen, sanki tek bir defada inmi gibi kusursuz bir henk sergilemektedir.
Kurn, farkl sebeplerle 23 ylda ksm ksm
inmitir, fakat ksmlar birbirine yle destek verir ki, tamam sanki bir defada inmi gibidir.
Kurn, Allah Raslne zaman zaman sorulan farkl sorulara cevap olarak gelmitir; fakat
yle bir btnlk sergiler ki, sanki tek bir soruya
cevap iin gelmi gibidir.
Kurn, farkl farkl meselelere zm bulmak
iin gelmitir; fakat yle mkemmel bir dzen
ve sistem ortaya koyar ki, sanki tek bir meselede
hkm vermek zere gelmi sanlr.
Kurn, her biri farkl idrak seviyesinde, farkl
miza ve karakterde saysz insan tatmin edecek slplarda gelmitir; fakat ifadelerinde yle
bir akclk, yetleri arasnda yle bir btnlk
vardr ki, sanki ayn idrak seviyesinde ve ayn
miza ve karakterde bir gruba sesleniyor izlenimi
verir.
Kurn, zaman, mekn, karakter ve/veya miza asndan birbirinden olduka uzak ve uyumalar zor saysz insana hitap eder; fakat yle
kolay ve ak bir anlatm tarz, yle berrak bir
slbu vardr ki, sanki ayn yerde, ayn zamanda
799
yaayan ayn karakter ve zellikte insanlara seslenmektedir.

Kurn, farkl gayeler ve hedefler peinde koan ok farkl insan gruplarnn hidayetini hedef
alr; fakat ifadeleri yle net, dorudan, dengeli
ve sistemlidir ki, sanki tek bir insan grubunun
hidayeti iin gelmi gibidir. (Szler, 25. Sz,
547548den zet)
8. Ress halk konusunda kesin bir bilgiye sahip
bulunmuyoruz. Ress, kuyu mansnadr. Bazlar, onun bir nehir ad olduu grndedirler.
Muhammed Esed, Arabistann orta blgelerinden el-Kasmda bu isimde bir yerin hal bulunduunu kaydetmektedir. Taber, Ress halknn
Semdun bir kolundan gelme bir topluluk olduunu yazar. (Esed, 554, not 33)
9. Heva ve hevesi ilh edinmek, cisman arzular,
kaprisleri, istekleri her ne olursa olsun tatmin etmeyi hayatta gaye edinmek, nefis nereye ekerse
oraya gitmek demektir. Bir kimsenin iman etmesinin ve Allahn dinine teslim olmasnn nndeki en byk engel, belki de budur. Allah Rasl aleyhissalt vesselm, Gk kubbe altnda
tapnlan sahte ilhlar iinde Allah nazarnda en
korkuncu nefistir. buyurarak, bu noktaya dikkat ekmektedir. (Taberan, el-Muceml-Kebr, 8: 7502)
800
FURKAN SRES
44. Yoksa sen, o mriklerin ou gerekten

iitir veya dnp aklederler mi sanrsn?
Onlar, sr hayvanlar gibidir (ve nefsan
arzular nereye ekerse oraya giderler); hatt daha yol bilmez ve dolaysyla yol gsterilmeye daha ok muhtatrlar.
Cz: 19, Sre: 25
363
45. Bakmaz msn Rabbin glgeyi nasl uzatyor? Eer dilemi olsayd, hi phesiz onu
hareketsiz de klard. Ama byle yapmayp,
gnei ona rehber kldk.
46. Sonra, onu yava yava drer, Kendimize doru ekeriz.10
47. O Allah ki, geceyi sizin iin bir rt,
uykuyu istirahat ve gndz de hayata
uyanp, almak zere yeryznde dalma
vakti kld.
48. O Allah ki, rahmetinin nnden mjdeci
olarak rzgrlar gnderir. Ve gk tarafndan tertemiz bir su indiririz
49. O suyla, lm bir diyara hayat baheder ve yarattklarmzdan nice hayvanlarn
ve insanlarn su ihtiyalarn karlarz.
50. Onu kendisine muhta varlklar ve yerler arasnda (hikmetimiz gerei) datr,
(baz yerlere baz yllarda fazla verirken,
baz yllarda az veririz): acaba bu hususta
olsun dnr ve gerekli dersi karrlar
m? Ama ne var ki, insanlarn pek ounun
olduka nankr kesilmekten baka bir ey
yapt yok.
53. O Allah ki, biri tatl ve iilir, dieri tuzlu

ve ac iki byk su ktlesini salverdi; fakat
birbirlerine karmamalar iin aralarna bir
engel, almaz bir snr koydu.11
51. Eer dilemi olsaydk, her ehre uyarc

olarak ayr bir rasl gnderirdik.
54. O Allah ki, sudan insan cinsini yaratm ve onu soy ve evlilik balaryla bir nesil,
byk bir nfus haline getirmitir. Senin
Rabbinin gc her eye yeter.12
52. (Fakat ey Raslm, senin misyonu evrensel son uyarc olman diledik.) Bu sebeple, kfirlere asla uyma, (onlarn szlerine, tekliflerine itibar etme). Fakat Kurna
dayanarak onlara kar byk sabr isteyen
ok ynl, ok kapsaml ve ylmak bilmez
bir mcahede gerekletir (Kurn ve ondaki hakikatleri ylmadan anlat onlara)!
55. Ne var ki baz insanlar, Allah brakp,

(fayda ve zarar verme gc bulunmayan,
bu sebeple de) onlara faydalar olmad
gibi, zarar da veremeyecek birtakm eyleri
ilhlatrmakta, onlara ibadet ve dua etmektedirler. Gerekten kfir, (kendisini yaratan,
yaatan) Rabbisi aleyhinde grd her eye
arka kar.
Cz: 19, Sre: 25
FURKAN SRES
10. Bu yetlerden itibaren 50nci yete kadar Kurn, dikkatlerimizi Allahn varlna, birliine,
kinat zerindeki mutlak otoritesine ve ldkten
sonra dirilmenin delilleri olarak birtakm icraatna ekmektedir.
Bilindii gibi, glgenin uzayp ksalmas gnein hareketine veya yerin hareketi sebebiyle
onunla olan konumuna dayanmaktadr. Eer hi
glge olmasa veya glge sabit olsayd, yeryznde bilhassa bitki ve bitkisel hayat olmazd.
nk yerde hayat, gnein s ve na bal
olup, glgenin sabit olmas yerin ve gnein hareketsizlii, dolaysyla gecegndzden birinin
ve mevsimlerin yokluu demek olacandan, s
ve n srekli gelmesi her eyi yakp kl eder,
hi gelmemesi her eyin buz tutmasna yol aard. Bundan baka, bilhassa scak ve az aal lkelerde, zellikle darda gne altnda bulunan
ve alanlar iin glgenin ne byk bir nimet
olduu ortadadr. Glge iin ayrca bkn. Rad Sresi/13: 15, not 7; Nahl Sresi/16: 49.
11. Bu durum, byk bir rman denize kart her yerde sz konusudur. Ayrca, suyu tuzlu
denizlerin baz yerlerinde tatl su kaynaklar vardr ve bu sular, tuzlu sudan ayrdr. 16nc asr
Osmanl amirallerinden Seydi Ali Reis, MirtlMemlik adl eserinde Basra Krfezinde byle
bir vakadan bahseder. O, denizin tuzlu sularnn
altnda tatl su kaynaklar bulduunu ve mrettebat ve leventleri iin bu sulardan aldn yazar. (Mevdd, 7: 32, not 68)
Fransz bilim adam Jacques Cousteau da, Ak-
801
denizle Atlantik Okyanusunun farkl kimyev

ve biyolojik yapya sahip olduunu kefetmitir.
Cebel-i Tark Boaznda yapt denizalt aratrmalarnda, bu boazn gney ve kuzey sahillerinde umulmadk tatl su kaynaklar bulunduunu ve 45lik bir a yaparak birbirine doru
fkran sularn deta tarak dileri gibi bir set
meydana getirdiini grmtr. Bu hal, Akdeniz
ve Atlantik Okyanusu sularnn birbirine karmasn nlemektedir.
Mfessirler yetten, bu zahir mansnn yansra, bir arada fakat birbirine karmadan duran manev-madd, gerek-mecaz, ruh-nefis,
Rubbiyet-kulluk, iman-kfr, doruluk-erilik, mutlak-izaf, gayb-ahadet, dnya-hiret,
vcb-imkn lemleri gibi sahalara iaret de karmlardr.
12. Nasl tatl su tuzlu ve ac su ile birbirine
karmadan bir arada var olabiliyorsa, insan da,
ayn mahiyete sahip fakat birbirine gemeyen,
birbirine dnmeyen iki cinsin bir araya gelmesiyle bir nesil, bir nfus meydana getirmitir. Bu
iki cins, insan olmak bakmndan temel yap ve
oluum itibariyle ayn olmakla beraber, belli fizyolojik ve psikolojik alardan da birbirlerinden
farkldr. Bu iki cinsin bir araya gelmesiyle Allah
(c.c.), insanlar arasnda akrabalk balar yaratm, onlar bu balarla, ayrca sevgi, efkat ve
merhamet balaryla birbirlerine balamtr.
Canllarn ve insann sudan yaratlm olmasyla ilgili olarak bkn: Enbiy Sresi/21: 30, not
3; Nr Sresi/24: 45, not 29.
802
FURKAN SRES
Cz: 19, Sre: 25
364
56. Ama Biz seni (ey Raslm, insanlarn

hidayetinden ve gnahlarndan sorumlu
olarak deil,) ancak (iman ve salih amelin
mjdeleyici ve (her trl dallet yollarna
ve bu yollarn sonularna kar) uyarc
olarak gnderdik.
57. Onlara de ki: Ben, yaptm bu i karlnda sizden hibir cret istemiyorum;
benim gayem, Rabbisine bir yol bulabilmek
isteyen her bir kimsenin bu yolu bulabilmesidir.13
58. Hi lmeyen, mutlak ve ezel-ebed hayat sahibi Allaha dayan ve Ona hamd ile
birlikte tesbihte bulun: (btn kr ve
vgnn Ona ait olduunu ve Onun her
trl noksanlktan ber bulunduunu ilan
et). Onun Kendi kullarnn gnahlarndan
haberdar olmas yeter.
59. O ki, gkleri, yeri ve bu ikisi arasndaki
bulunan her eyi alt gnde yaratt ve sonra da Ara istiva buyurdu.14 (Mutlak ilim,
kudret ve irade sahibi) Rahmndr O; bu
sebeple, her eyin gereini O her eyden
hakkyla haberdar olandan sor.
60. O mriklere, Rahmna teslim olup,
secde edin! dendiinde, Rahmn da ne
imi? Yani imdi biz, bize secde etmemizi
emrettiin her eye sen emrettin diye secde
mi edeceiz?! demekte ve bu davet onlarn
ancak kibirlerini ve imandan daha da uzaklamalarn arttrmaktadr.
61. Ne ycedir ve ne byk hayr ve bereketler kaynadr O Allah ki, gkte burlar var
etmi ve orada ayrca bir lamba15 ve k yanstp saan, parlayan bir ay yerletirmitir.
62. O Allah ki, gece ile gndz birbirini
takip eder bir konumda kld; bu, dnp
ders almak veya kretmek isteyen iin
hem bir dnp ders alma, hem bir kr

sebebidir.
63. Rahmnn kullar o kimselerdir ki,
yerde mtevaz ve nazik hareket eder, yol
bilmez cahiller (cehalet ve karakterlerinden
kaynaklanan bir tarzda) onlara muhatap olduunda, onlara salk ve selmet dileyerek
geip giderler.
64. Gecenin bir ksmn Rabbilerine secdede
ve kyamda ibadetle geirirler.
65. (badet nnda olsun, baka zaman olsun), Rabbimiz, diye dua ederler: Cehennem azabn bizden sav; nk onun azab,
tahamml zor ve yakaladn brakmaz,
mr tketen bir azaptr.
66. Gerekten o Cehennem ne fena bir yerleme ve ne fena bir ikamet yeridir!
Cz: 19, Sre: 25
FURKAN SRES
803
67. O has kullar, (kendilerinin ve yaknlarnn ihtiyalar iin olsun, bakalar iin olsun) harcama yaptklarnda ne israf eder, ne
de eli sk davranrlar. (Bilirler ki,) bu ikisi

arasnda (tutturulmas gereken) bir denge
vardr.16
13. Allahn peygamberler gndermesinin, slmn cihad emrinin ve onu insanlara tebli grevinin en bata gelen gayelerinden biri, belki de
birincisi, insanlara Allaha giden yolu gstermek
ve bu yoldaki, bir baka ifadeyle Allah ile insanlar arasndaki engelleri ortadan kaldrmaktr.
ca bir bedev secdeye kapanm ve Mslman

m oldun? diye sorulunca da, Hayr, szn belgatine secde ettim! cevabn vermiti. (Bedizzaman Said Nursi, Szler, 25. Sz, 593; Als,
14: 85)
14. Gklerin, yerin ve arasndakilerin alt gnde

yaratlmas, Ar ve Cenab- Allahn ona istivas
iin bkn: Bakara Sresi/2: 29, not 28; Arf Sresi/7: 54, not 11.
15. Kurn, gnei lamba olarak nitelemekle
nemli bir man ve geree kap aralamaktadr.
Dnya bir saray, iindekiler bu sarayn sakinlerinin yiyecekleri ve dier ihtiyalarn temin iin
gerekli malzeme; gne ise bu saray aydnlatan,
onun tavanna yerletirilmi bir lambadr. Yaratcnn sonsuz ihtiamn ve nimetlerini bu ekilde ortaya koyan bu ifade, Allahn birliine de bir
delil sunmakta ve bir dnemde baz mriklerin
en byk tanr kabul ettikleri gnein cansz bir
nesne, yeryz canllarnn hizmetinde bir lamba
yet, gneten ve aydan kendi adlarna deil, onlar Yaratan adna sz aarak dikkatleri
Yaratcya, Onun mutlak birliine, icraatlarna
ve bilhassa insana olan nimetlerine ekmektedir.
Kurnn bu fevkalde tarz ve slbu, bazen
bir bedevyi bile kendinden geirip, secdeye kapanmasna sebep oluyordu. Bir defasnda, asl
kelimeden oluan Sana emredileni kafa atlatrcasna anlat! (Hcr Sresi/15: 94) yetini duyun-
16. Harcama, ya asl bir ihtiyac karlamak iin

veya Dinin yasaklamad mer bir gzellik
ihtiyacn gidermek iin olmaldr. Hayat srdrecek kadar yemek asl bir ihtiyac, imanla
sebep olmamas kaydyla doymak mer itah
veya ihtiyac, cann ektii gzel yemekler yemek ise, bir gzellik ihtiyacn gidermektir. Asl
ihtiya iin harcamak vacip, itah veya mer
ihtiya iin harcamak mbah, en fazla tavsiye
edilebilir, bir gzellik ihtiyacn karlamak ise,
toplumun genel durumuna gre zararsz olabilir. Ama toplumun, hatt btn dnya Mslmanlarnn ounluu ihtiya iinde iken rahat
bir hayat ve gzellik iin harcamak israftr, caiz
deildir.
Buna karlk, ok az da olsa bile, gayr- mer yerlere ve mer yerlere gereinden fazla harcamak, yani gc yeteceinden fazlasn veya
lks adna harcamada bulunmak, hi phesiz
israftr ve haramdr. El skl veya cimrilik ise,
insann kendisi, bakmakla mkellef olduu ailesi
ve varsa bakalarnn zaruri ihtiyalarndan ksmak, zekt ve sadaka vermekten kanmak veya
gerektii kadar vermemek, ayrca slm yolunda
imknlar olduu halde gerekli harcamay yapmamaktr.
804
FURKAN SRES
Cz: 19, Sre: 25

365
68. Onlar, Allahn yansra baka bir ilh

tanmaz ve ilh diye Allahtan bakasna
yalvarmazlar; Allahn muhterem ve ldrlmesini haram kld bir can haksz yere
ldrmez ve zina etmezler. Kim bunlardan
birini ilerse, ok ar bir ceza ile karlar.
69. Cezas Kyamet Gn kat kat olur ve
azapta zillet iinde sonsuzca kalr.17
70. u kadar ki, kim tevbe ile yolundan dner, iman eder ve imannn gerektirdii salam, yerinde ve slaha ynelik iler yaparsa,
ite Allah bylelerinin ktlklerini siler ve
yerlerine iyiliklerini yazar; (onlardaki ktlk ileme melekelerini iyilik yapma melekelerine evirir.) Allah, (her zaman iin) ok
balayandr; (bilhassa tevbe ile Kendisine
ynelen kullarna kar) husus merhameti
pek bol olandr.
71. Gerekten, kim tevbe eder ve mer, yerinde, salam ve slaha ynelik iler yaparsa,
hi phesiz bylesi, Allaha iten ve makbul bir tevbe ile ynelmi demektir.
bimiz! Ne olur kerem et: elerimiz ve soyumuz bizim iin gz aydnl olsun ve bizi
takvada bakalarna rehber ve onun insanlar
arasnda yaylmasnda nc kl!
72. O has kullar, hibir yalan ve btla seyirci olmaz, itirak de, ahitlik de etmez
(ve bir konuda kesin bilgi sahibi olmadka
onun doruluuna veya yanllna hkmetmezler); bo ve mansz sz ve davranlara rastladklarnda vakar iinde geip
giderler.
75. te bu kutlu insanlara, Allaha kullukta

ve hak yolda sabr ve sebat gstermelerine
karlk Cennette en stn makam verilir
ve onlar oraya selm ve hrmetle buyur edilirler;
73. Bulunduklar yerde Rabbilerinin (Kurndaki ve tekvin) yetleri anld ve onlardan sz edildiinde, bu yetler karsnda
asla sarlar ve krler gibi davranmazlar.
74. Onlar, yle niyazda bulunurlar: Rab-
76. Hem de sonsuzca kalmak zere. Srekli

oturmak iin ne gzel bir yerleme, ne gzel
bir ikamet yeri.
77. De ki: Duanz olmazsa Rabbim size ne
diye deer versin ki!18 (Ama ey inkrclar!)
Siz Onun Mesajn yalanladnz ve bunun
gnah yakanz brakmayacaktr.
Cz: 19, Sre: 25
FURKAN SRES
17. Allah, Kyamet Gn yalnzca irk, kfr

ve aslnda kfr olan itikad nifak ebed olarak cezalandracaktr. O, bunlarn altnda kalan
gnahlar diledii kimse iin affeder (Nis Sresi/4: 48). Bir insan haksz yere ldrmek ve
zina etmek kfr, irk ve itikad nifakn altnda
bir gnahtr.
Bu srenin Mekkede indiini nazara aldmzda, 68inci yette geen cezann daha ok
dnyev adan olduunu dnebiliriz. Allah,
irk karl da dnyada felketler, malbiyetler, helk ve hastalklar gibi cezalar verebilir.
Cana kyma ve zinann hukuk cezas Medinede
vahyedilmitir. (Bakara Sresi/2: 178179, not
131; 194195, not 140; Mide Sresi/5: 45, not 10;
Hac Sresi/22: 60, not 17; Nr Sresi/24: 23,
not: 16) Bununla birlikte, kendilerinden tevbe
ile vazgeilmedii takdirde btn bu sular iin
hiretteki ceza elbette ok daha etin olacaktr.
Tevbe, cana kyma ve zina suunun dnyadaki cezasn savmaz, ama Allah, tevbe edeni dilerse hirette affeder.
18. Bedizzaman hz., dua hakknda yle yazar:
man, Allaha ulamada duay bir vesile
olarak gerektirdii gibi, insan ftrat da onu
iddetle ister. Eer, Birok defa dua ediyoruz, kabul olmuyor. Halbuki yet, her duaya
cevap var buyuruyor. derseniz, u birka
noktay dinleyin:
Duaya cevap vermek ayrdr, onu kabul
etmek ayrdr. Her duaya cevap verilir, fakat onu kabul etmek, hem duada istenenin
aynsn vermek, Cenab- Hakkn hikmetine baldr. Mesel, hasta bir ocuk doktora
Bana u ilac ver! der. Doktor, sz konusu
hastalk ve tedavisi nasl davranmay gerektiriyorsa ona gre, ya ocuun istediinin
aynsn veya ondan daha iyisini verir veya
hastalna zarar olaca iin hi vermez.
te Cenab- Hak, Hakm-i Mutlak, her zaman her yerde hazr, nzr olduu iin kulun
duasna cevap verir. Yalnzlk ve kimsesizlik
dehetini huzuruyla ve cevabyla nsiyete
evirir. Fakat insann hevesine gre davran-
805
maz; hikmeti neyi gerektiriyorsa onu yapar.

Dolaysyla ya duada istenenin aynsn veya
daha iyisini verir, ya da hi vermez.
Hem dua bir kulluktur. Kulluun karl ise hirettedir. Dnyev maksatlar, dua
tr ibadetlerin vakitleridir. Yoksa dua ile takip edilen maksatlar, bu kulluun asl gayesi
deildir.
Mesel, yamur namaz ve duas bir ibadettir. Yamursuzluk, o ibadetin vaktidir.
Yoksa o ibadet ve o dua, yamuru getirmek
iin deildir. Eer srf o niyetle olsa, o dua,
o ibadet halis olmadndan kabule lyk grlmez.
Nasl ki gnein batmas akam namaznn vaktidir. Hem gnein ve ayn tutulmalar, ksuf ve husuf namazlar denilen iki
husus ibadetin vakitleridir. Yani, gece ve
gndzn nran yetleri perdelenmekle azamet-i lhiyeyi iln ettiinden Cenb- Hak,
kullarn o hadiseler zerine bir nevi ibadete
davet eder. Yoksa o namaz, almas ve ne
kadar devam edecei astroloji hesabyla belli
olan ay ve gnein almas iin deildir.
Aynen bunun gibi, yamursuzluk dahi
yamur namaznn vaktidir. Ve bellarn istils ve zararl eylerin tasallutu baz dualarn
hususi vakitleridir ki, insan o vakitlerde aczini anlar, dua ile, niyaz ile Kadr-i Mutlakn
derghna snr. Eer dua ok edildii halde
bellar def olunmazsa, denilmeyecek ki Dua
kabul olmad. Belki denilecek ki, Duann
vakti henz bitmedi. Eer Cenab- Hak fazl
ve keremiyle bely kaldrsa ne al; o vakit o
duann da vakti biter.
Demek ki dua, bir kulluk srrdr. Kulluk
ise, sadece Allah iin olmal. nsan, aczini
ortaya koyup, dua ile Ona ynelmeli, Ona
snmal, fakat Onun rubbiyetine karmamal. Tedbiri Ona brakmal, hikmetine
itimat etmeli, rahmetini itham etmemeli.
Evet, gerekte ve aka grld zere,
btn varlklarn her birinin husus bir tesbihi, ibadeti, kendine has bir secdesi olduu
gibi, btn kinattan dergh- lhiyeye giden, bir duadr:
806
FURKAN SRES
Varlklar, ya kendilerine verilen kabiliyet

ve kapasite diliyle dua ederler btn bitkiler
ve hayvanlarn dualar gibi ki, her biri kabiliyet ve kapasite diliyle Feyyaz- Mutlaktan
bir ekil talep ederler ve Onun isimlerinin
tecellilerine mazhariyetle gelime isterler.
Veya varlklar, hayat ihtiyalar diliyle
dua ederler. Btn canllarn gleri haricindeki zaruri ihtiyalarnn temini iin yaptklar dua, bu trden duadr. Onlar, bu ihtiya
diliyle Mutlak Cmert olan Zattan hayatlarnn devam iin bir nevi rzk hkmnde
baz eyler isterler.
Veya dua, strar (aresizlik) lisanyla yaplr. aresiz kalan her bir canl, tam bir iltica ile dua eder, Rabb-i Rahmine ynelir.
Bu tr dua, bir mani olmazsa daima
makbuldr.
Duann drdnc tr ki, dua deyince
daha ok akla gelen biz insanlarn duasdr.
Bu da iki ksmdr: Biri fiil ve hl, dieri
kalb ve kl, yani dille yaplandr.
Mesel, bir iin hsl olmas iin gerekli
tedbirleri alp, gerekli sebepleri yerine getirmek fiil duadr. Sebepleri eksiksiz yerine
Cz: 19, Sre: 25
getirmek, isteneni icat etmek iin deildir;

belki hl diliyle onu Cenb- Haktan istemek, Onun raz olaca bir vaziyet almak demektir. Mesel ift srmek, hazine-i rahmet
kapsn almaktr. Bu tr fiil dua, Mutlak
Cmert olan Ztn Zt ismine ynelik olduundan, genellikle kabul grr.
kinci ksm ise, kalbden dille yaplan duadr. nsan, bu dua ile elinin yetimedii, gcnn yetmedii baz eyleri Allahtan ister.
Bu duann en nemli yan, en gzel gayesi,
en tatl meyvesi udur: Dua eden insan anlar
ki, Birisi var, onun kalbinden geenleri bile
iitir, her eye gc yeter, onun her bir arzusunu yerine getirebilir; gszlne merhamet, yoksulluuna medet eder.
te ey ciz insan ve ey fakir beer! Dua gibi
hazine-i rahmetin anahtar ve tkenmez bir
kuvvetin kayna olan bir vesileyi elden brakma. Ona yap, insanln en yksek mertebesine k, bir sultan gibi btn kinatn
dualarn kendi duan iine al ve btn kinatn, btn varlklarn vekili bir kul gibi ve kinatn en gzel kvamda bir modeli ol. (Szler,
23. sz, Birinci Mebhas, Beinci Nokta)
Cz: 19, Sre: 26
UAR SRES
366
807

1. T-Sn-Mm.
2. (Sreye dahil olarak gelecek btn) bu
szler, gerei aklayan ve Haktan geldii
apak ortada olan Kitabn yetleridir.
3. yle grnyor ki, o insanlar iman etmiyorlar diye zntden neredeyse kendini
helk edeceksin.
4. Eer dilemi olsak, zerlerine gkten yle
bir delil (mucize) indiririz ki, onun karsnda ister istemez boyun bker ve inanmak
zorunda kalrlar.1
5. Ne zaman kendilerine Rahmndan yeni
bir t, bir talimat ve ikaz gelse, mutlaka
honutsuzluk iinde ona arkalarn dnp
uzaklayorlar.
6. Hep byle, inatla kar kp yalanladlar;
ama alay edip durduklar ey gerekte ne
imi, pek yaknda reneceklerdir.
7. Hi yeryzne bakmazlar m ki, orada
ift ift nice gzel bitki bitiriyor, gn yzne nice yeni hayat karyoruz?
26. UAR SRES
27 yetten oluan Sre, ismini 224nc

yetinde geen uar (airler) kelimesinden alr. Sre, Mekkeli mriklerin Peygamber Efendimizin air ve Kurnn da iir
olduu iddialarn reddeder. O dnemde Mekkeliler nezdinde air, cinlerle alkas bulunan ve iir
glerini cinlerden alan insand. Mekke dneminin ortalarnda, mriklerin slmn yaylmas
karsnda ok iddetli bir saldr ve mazeretler
retme kampanyas balattklar bir dnemde
inen Sre, onlarn btn iddia ve itirazlarna da
cevap verir. Bir yandan da, Kurnn hak olduu
konusunda kinattan ve tarihten ok eitli deliller serdeder.
8. Hi kukusuz bunda bir delil, alnacak bir

ders vardr. Buna ramen onlarn ou, (o
delile ve derse gzlerini, kulaklarn kapamakta ve) iman etmemektedirler.
9. Fakat phesiz ki senin Rabbin, Odur
Azz, Odur Rahm (izzet ve ululuk sahibi
ve mutlak galip, izzetine dokunan her kim
olursa olsun onu cezalandrmaya gc yeten;
zellikle iman edip Kendisine ynelen kullarna kar da husus rahmeti pek bol olan).
10. Hani, Rabbin Musaya nida etmi ve
yle buyurmutu: O zalim toplulua git.
11. Firavunun halkna. Artk Bana sayg
duyup, kfr ve isyandan, dolaysyla azabmdan hal saknmayacaklar m?
12. Musa, yle karlk verdi: Rabbim,
korkarm ki beni yalanlarlar.
808
UAR SRES
13. Benim de gksm daralr ve gereken

tahamml ve msamahay gsteremeyebilirim; dilim de tutulur (da, Mesajn onun
gerektirdii fesahat ve selsette anlatamayabilirim). Bu bakmdan ne olur, Harunu da
risaletle ereflendir!
14. Ayrca, bana kar bir de sulamalar
var,2 bu bakmdan, endie ederim ki beni
ldrrler de (vazifemi hakkyla yapamayabilirim).
15. Asla! buyurdu Allah: (Sana hibir
zarar veremeyeceklerdir. Bununla birlikte,
Harunu da rasl kldm.) imdi siz, (destek
olarak sana verdiim ve daha da vereceim)
delillerimizle (mucizelerimizle)3 gidin. El-
1. Allah dilemi olsayd, mesel ismini yldz

veya yldz benzeri harflerle gn yzne yazabilirdi veya srail Oullarn ahitlerini yerine
getirmeye zorlamak iin Tur Dan kaldrp
zerlerinde tuttuu gibi (Bakara Sresi/2: 63),
insanlar herhangi bir ekilde inanmaya mecbur
edebilirdi. Fakat bu, kibrine, zulmne, yanl bak as ve nefsaniyetine malp olmayan herkes iin imann kinattaki ve bizzat insandaki,
insan hayatndaki delillerinin ve ayrca Cenab-
Allahn takdim buyurduu delillerin yeterince
fazla ve ikna edici olduu bir durumda, insana
verilmi bulunan iradeyi yok saymak ve imtihan
srrn iptal etmek olurdu.
Allah, insan ok farkl melekelerle, kabiliyetlerle yaratm ve ona irade, yani seme hrriyeti
vermitir. Ayrca, onu inanma ve ibadet etmeye
eilimli yaratmtr. Bunun yansra, kinat ve
insan, batan sona Allah gsteren apak iaretlerle doludur. Her insann hayatnda da ona
Allah dedirtecek, vicdannn sesini duyuracak
o kadar ok hadise cereyan eder ki! Btn bunlardan ayr olarak Allah (c.c.), insanlk tarihi boyunca her biri Allah hakikatinin en canl ahidi
olan ok sayda peygamber gndermi ve onlarn
peygamber olduunu gsteren onca ak delilin
Cz: 19, Sre: 26
bette Biz de sizinle beraberiz ve olup bitecek her eyin takipisi olacaz.
16. Gidin o Firavuna ve yle deyin: Biz,
lemlerin Rabbinden bir mesajla gelmi
bulunuyoruz.
17. srail Oullarn serbest brakacaksn,
bizimle gelecekler.
18. yle mi? dedi Firavun, Biz seni daha
bebekken alp yetitirmedik mi ve mrnn
pek ok yllarn bizim yanmzda geirmedin mi?
19. Sonra da bildiin o fena ii yaptn4 ve
artk ispat ettin ki, sen gerekten bir nankrsn.
yansra, bir de onlara mucizeler ltfetmitir. Ksaca Allah, insan aklna imann btn kaplarn
aar, ama irade verdii, seme hrriyeti tand
insandan bu iradeyi ve seme hrriyetini almak
mansna gelecek ekilde onlar imana zorlamaz.
Kfr, inanmak iin yeterli delilin olmamasndan
kaynaklanmaz; tam tersine kibrine, cehaletine,
zulmne, yanl bak ana, artlanmlna
ve nefsaniyetine malp olan insann bu delilleri
bilerek rtmesinden kaynaklanr. Gemite helk edilen kavimlerin ak tarihleri, bunu apak
gstermektedir. Onlar, onca delilin yansra istedikleri farkl mucizeler de kendilerine gsterildii
halde hem inkrda, hem de her biri helk sebebi
zalimliklerinde, ar gnahlarnda srar etmilerdir. (Mesel, bkn. Arf Sresi/7: 7379)
2. Burada Hz. Musa (a.s.), Msrda iken bir yerli
Msrly hataen ldrmesi hadisesine atfta bulunmaktadr. (Kasas Sresi/28: 15).
3. Bu mucizeler iin bkn. Arf Sresi/7: 106
108, 130135.
4. Hz. Musann Msrda iken kazaen bir Msrly ldrd olay hatrlatyor. (Kasas Sresi/28: 15)
Cz: 19, Sre: 26
UAR SRES
809
367
25. Firavun, evresindekilere (alay alayl),

Ne dediini iitiyorsunuz deil mi? diye
sordu.
26. Musa, (aldrmadan, tartmaya girmeden) devam etti: O, sizin de Rabbinizdir,
sizden nceki btn atalarnzn da Rabbidir.
27. Firavun, (yine etrafndakilere dnerek):
Size gnderilen bu eli var ya, gerekten
bir deli! dedi.
28. Musa, (yine aldrmadan) devam etti: O,
dounun, batnn ve bu ikisi arasnda yer
alan her eyin de Rabbidir. Eer gerekten
dnp akledebiliyorsanz, byledir.
29. Firavun, tehdide bavurdu: (Bak Musa,)
eer benden baka bir ilh edinecek olursan,
var ya, hi phen olmasn ki seni zindana
tkarm.6
30. Musa, Sana (sylediklerimin doruluunu ispat eden) apak bir delille gelmi
olsam da m? diye karlk verdi.
20. Ben, diye cevap verdi Musa, evet o
ii yaptm, ama bilmeden, farkna varmadan
yaptm.
21. Sonra da, sizinle beraber bulunmaktan
ekinip katm.5 Neticede Rabbim bana her
konuda doru hkm verme, doru ile yanl ayrabilme kabiliyeti bahetti ve beni
elilerinden kld.
22. Bama kaktn o iyilik (bebekken
beni yetitirmi olmanz) ise, bir iyilik deil, srail Oullarn kleletirmi olmandan
dolayyd.
23. Firavun, lemlerin Rabbi de neyin
nesi? dedi.
24. Musa cevap verdi: Gklerin, yerin ve
bu ikisi arasndaki her eyin Rabbidir; eer
gerei anlama niyetinde iseniz, byledir.
31. Haydi, doruyu sylyorsan, o zaman

gster o delilini! dedi Firavun.
32. Bunun zerine Musa assn yere brakverdi. Bir de ne grsnler: As, her haliyle
byk bir ylan oluvermi.
33. Bir de, sa elini koynundan karverdi
ki, bakanlarn gzlerini kamatracak derecede parlak m parlak!
34. Firavun, (meseleyi) etrafndaki (ileri
gelenlere, danma heyetine sundu ve) Bu
adam, gerekten ok bilgin bir byc!
dedi.
35. Yapt bylerle sizi yerinizden, yurdunuzdan karmak istiyor. Bu durumda ne
tavsiye edersiniz?
36. (Meseleyi aralarnda gren heyet, Fi-
810
UAR SRES
Cz: 19, Sre: 26
ravuna u mtalada bulundu:) Onu ve

kardeini bir sre burada alkoy ve bu arada
btn ehirlere ulaklar sal.
38. Derken, kararlatrlan malm (bayram)

gnnde7 (Musa ile karlamak zere) btn bycler bir araya topland.
37. Ne kadar bilgin, usta byc varsa toplayp sana getirsinler.
39. Halk da, Haydi, gelmiyor musunuz?

diye davet edildi.
5. Bu kama, can korkusuyla kama deil, bir bakma, artk Firavun saraynda kalmaktan Allah
adna endie edip, Ona doru bir seyahat olarak
alnmaldr. nk yette de ak olduu zere
bu firar, Hz. Musaya risalet kapsn amtr.
Herhangi bir eyden kama ve uzaklama
manlarna gelen firar; erbabnca, halktan
Hakka seyeran etmenin, glgeden asla ilticada bulunmann, damlay brakp deryaya
ynelmenin, zerreden vazgeip gnee tevecchn ve benlikten syrlp vcudu Hak
ualar iinde eritmenin unvan olmutur ki,
onu insann seyr-i kalb ve seyr-i ruhansine iaret eden: Kap Allaha snnz
(Zriyt Sresi/51: 50) melindeki yetle irtibatlandrmak mmkndr.
nsan, iman hesabna beden ve cismaniyetin ldrc atmosferinden uzaklat lde
Allaha yaklam ve kendine kar da saygl
ve anlayl davranm saylr. Byle bir firar
ve Hak mltecsinin nasl payelendirildiini,
o kapnn sadk bir bendesi olan Hz. Musa
(Al Nebiyyin ve aleyhis-salt ves-selm)
Efendimizden dinleyelim: Sizinle beraber
bulunmaktan korkup katm iin Rabbim
bana hakimiyet ltfetti ve beni mrselnden
kld. (uar Sresi/26: 21) diyen Hak nebsi, zevk ve vuslata, hilafet ve kurbete varan
yolun firardan getiine dikkati ekiyor ve
peygamberane iradelere nclk yapyor.
Avamn firar, varln dadaasndan,
masyetin irkinliinden Allahn ns ve gufranna snma eklinde olur. Bunlar gzlerini
her ap kapaylarnda: Yarla Rabbim ve
merhamet buyur, buyur ki, Sen merhameti en hayrl olansn! (Mminn Sresi/23:
118) yetini okur. Ve oturur-kalkar: Rabbim, ileyegeldiim eylerin errinden sana

snrm! der inlerler.
Havassn firar, sfatlardan sfatlara, srdan
uhda, rsmdan (merasim, ibadetlerin srf
zahir yan) usle ve nefsan duygulardan
ruhan ihsaslaradr ki: Allahm, Senin gazabndan rzana, ukbetinden (cezalandrma)
affna snrm! szleri, onlarn her zamanki vird-i zebanlardr (dillerinin tekrar).
Haslar st haslarn firar ise, sfattan
Zta ve Haktan yine Hakkadr ki, her zaman: Senden yine Sana snrm! der, heybet ve mehabet soluklarlar. (Kalbin Zmrt
Tepeleri, 1, Firar)
6. Firavun, idaresi altndaki herkesin en byk

rabbi olduu iddiasnda idi (Nazit Sresi/79:
24). Halk zerinde diledii gibi hkmediyordu.
Hz. Musa (a.s.), Allah Firavunun, adamlarnn,
hepsinin atalarnn, herkesin ve her eyin Rabbi
olarak takdim buyurunca, hakimiyetinin tehdit
altna girdiini hissetti. Bu bakmdan, her diktatrn yapt gibi tehdide yneldi. Bundan da
te, kendisini ilh da ilan etti. Rab olmann Ulhiyetin, yani ilh olmann bir boyutu, bir hususiyeti olduunu ve ancak ilh olann rab olabileceini kavram olmalyd ki, byle yapt. Firavun
insanlar zerinde ilhlk ve rablk iddiasna ramen, o dnemde Msrllar kinat zerinde hakim ve idareci pek ok tanrya tapyorlard ve
bizzat Firavun da, ayn ekilde pek ok tanrya
ibadet etmekte idi (Arf Sresi/7: 127).
Rab olma (Rubbiyet), itaat ister, Ulhiyet ise,
daha ok ibadet ister. Cenab- Allah (c.c.), mutlak
ve eksiksiz ilim, irade ve kudret sahibi olarak b-
Cz: 19, Sre: 26
UAR SRES
tn varlklarn ilhdr ve Allah olduu iin ibadet

edilmeye lyktr, Kendisine ibadet edilmelidir.
Her trl ibadet ancak Ona yaplr, peygamberler
dahil baka hibir varla ibadet edilmez; ibadet
mansnda bir davran sergilenmez. Mutlak Rubbiyet de yine Ona aittir. O, yaratan, yaatan,
idare eden, besleyen, yani Rab olarak btn bir
kinat ve tek tek her varlk zerinde mutlak hakimiyet ve otorite sahibidir. nsanlar zerinde de
811
mutlak hakimiyet yine Ona aittir. u kadar ki O,

insanlara ve cinlere irade verdii iin onlar Kendisine mutlak itaate zorlamam, itaatten sorumlu
tutmakla birlikte, sonucuna katlanmak kaydyla
itaat edip etmemeyi iradelerine brakm ve yaptklarndan sorumlu tutulmak kaydyla, hayatlarnda bu iradelerini kullanabilecekleri snrl bir
sahay da onlara bahetmitir.
7. Bkn. T-H Sresi/20: 59.
812
UAR SRES
40. Bekliyoruz ki, bycler galip gelsin

ve inan hususunda biz de onlara tbi olalm.8
Cz: 19, Sre: 26
368
41. Derken, bycler karlama yerine geldi ve Firavuna, Eer galip gelirsek herhalde
bize byk bir mkfat verilir! dediler.
42. Tabi, dedi Firavun, o zaman benim
gzdelerimden olacaksnz.
43. (Msabakaya geildi ve) Musa byclere, Haydi, ortaya ne koyacaksanz koyun! dedi.
44. Ellerindeki ipleri ve denekleri yere braktlar ve Firavunun gc ve izzeti hakkna, galip gelen biz olacaz! dediler.
45. Sonra da Musa assn yere brakverdi.
Bir de ne grsnler, byclerin ortaya koyduu btn gz boyayc eyleri yutuyor.
46. Bycler hemen secdeye kapandlar.
47. lemlerin Rabbine iman ettik! dediler.
48. Musann ve Harunun Rabbine!
49. Ben size izin vermeden Ona inanmak
ha? diye (kt) Firavun: Anlald, Musa
sizin ustanzm; byy size o retmi!
Grrsnz siz! Andolsun ki, ellerinizi ve
ayaklarnz aprazlama kesecek ve hepinizi
asacam!
50. Hi nemi yok! dediler, Nasl olsa
Rabbimize dnyoruz.
51. Umarz ki, (Musa ve Harun ile getirdikleri Mesaja) ilk iman edenler olduumuz
iin Rabbimiz gnahlarmz affeder.
52. (Hadiseler bir noktaya geldi ve nihayet)
Musaya, Kullarm gece yola kar; arkadan sizi mutlaka takip edecekler. diye vahyettik.
53. Bu arada Firavun, asker toplamak zere
btn ehirlere grevliler sald.
54. Esasen bunlar, ok kk ve sefil bir
topluluktur! diyorlard.
55. (Cirimlerine bakmadan,) bizi fkelendiriyorlar.

56. Ama biz, elbette uyank ve tedbirli
byk bir topluluuz.9
57. Bylece Biz onlar, o ok gzel balardan, bahelerden ve akp duran su kaynaklarndan kardk;
58. Onca hazinelerden, servetlerden, kendilerince ok deerli o yksek makam ve
mevkilerden de.
59. Her ey, ite byle cereyan etti. Sonunda, benzer byk nimetleri srail Oullarna bahettik.10
60. Derken Firavunun ordusu, gne doup ortal aydnlatrken, (geceden yola
km bulunan) srail Oullarn takibe
koyuldu.
Cz: 19, Sre: 26
UAR SRES
8. Firavunun adamlar, Hz. Musanin getirdii

lh mesajn halk zerinde tesir yapmamas
iin bycleri galip gelmeye tevik ediyor ve
yreklendiriyorlard. Gayeleri, halkn gzndeki
mevkilerini korumak, resm sistemi ve idarelerini muhafaza etmekti.
9. Firavunun yaptrd bu propaganda, onun
g ve korkusuzluk gsterisi altnda sakl derin korkusunu ortaya koymaktadr. Bir yandan,
btn ehirlere grevliler karp asker topluyor,
bir yandan da srail Oullarnn ok kk ve
813
zayf olduklar propagandasn yayyordu. Bylece, halkn kendisi gibi gl bir kraln, kleletirdii ve uzun zamandr ikenceler altnda
ezdii bir halktan korktuunu bilmesinin nne
gemek istiyordu.
10. yet, srail Oullarnn niha zaferine, Hz.
Davud ve Hz. Sleyman zamannda ulatklar
medeniyet seviyesine iaret etmektedir. Kurn,
bu yetle niha neticeyi haber verdikten sonra,
gelecek yetlerde yeniden Firavun ve ordusunun
bana gelenleri anlatmaya gemektedir.
814
UAR SRES
61. ki topluluk birbirlerini grecek mesafeye gelince Musann beraberindekiler, Eyvah, yetitiler! dediler.
Cz: 19, Sre: 26

369
62. Asla! dedi Musa, Rabbim muhakkak

benimledir; bana kurtulu yolunu gsterecektir.11
63. Biz de Musaya, Asnla denize vur!
diye vahyettik. Musa vurur vurmaz deniz
yarld ve sular, (koridor benzeri alan yolun iki yanna) birer byk da gibi yld.
64. tekileri (Firavunun ordusunu da) oraya yaklatrdk.
65. Musay ve beraberinde bulunan herkesi
kurtardk.
66. Ardndan, dierlerini suda boduk.12
67. Btn bu (olup bitenlerde) hi kukusuz
ok nemli bir ibret vardr. (Ey Raslm,
kavminden ou iman etmiyor diye zlme.) Gere u ki, (grdkleri onca mucizeye ramen, bu kssada sz edilen Firavun
halknn da, Musann kavminin de) ou
mmin deildi.
68. phesiz ki senin Rabbin, Odur Azz (her
ite stn ve mutlak galip, izzetine dokunan
herkesi kahretmeye mutlak kadir), Odur Rahm (zellikle mmin kullarna kar husus
rahmet ve merhameti pek bol olan).13
75. yle de, nelere taptnza yle bir

bakmaz msnz? dedi brahim.
69. Onlara brahimin (hayatndaki u nemli) hadiseleri de oku, anlat:
76. Eski atalarnzdan beri tapageldiiniz

eylere?
70. brahim, bir gn atasna ve halkna hitaben, Nedir bu taptklarnz byle? dedi.14
77. Gryorum ki, taptnz o eylerin

hepsi bana dmandr;16 ancak lemlerin
Rabbi baka.
71. (Bildiin gibi) biz, (tahtadan ve tatan yaplm da olsalar) birtakm putlara tapyoruz;
(ilhlarmz olduklar iin) nlerinde eilmeye
de devam edeceiz. diye cevap verdiler.
72. brahim sordu: Onlara dua ettiinizde,
onlar sizi duyuyor mu?
73. Veya (taptnzda) size bir fayda, (tapmadnzda) zarar verebiliyor, (ya da gerektiinde) sizden bir zarar giderebiliyorlar m?
74. Hayr dediler, ama biz, babalarmz,

dedelerimizi hep byle yaparken bulduk.15
78. O ki, beni yaratt ve bana her konuda takip etmem gereken yolu gsterir, beni
faydama olan eylere yneltir.
79. Odur acktmda beni doyuran, susadmda susuzluumu gideren; (yiyeceimi
de, ieceimi de yaratan Odur).
80. Hastalandmda Odur bana ifa
veren.
Cz: 19, Sre: 26
UAR SRES
81. Odur bana lm verecek ve sonra da

beni diriltecek olan.
82. O byk Hesap Gnnde gnahlarm
balayacan umduum da Odur.17
11. Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselm, Hicret esnasnda yannda Hz. Eb Bekir
(r.a.) olduu halde Sevr maarasna sndnda, kendisini takip eden Mekkeli mriklerden
bir ekip maara azna kadar geldi. Hz. Eb
Bekir endie izhar edince Peygamber Efendimiz
(s.a.s), zlme, Allah bizimledir! buyurmutu (Tevbe Sresi/9: 40). Benzer durumlarda
Peygamber Efendimizle Hz. Musann ortaya
koyduu davran biimi zde ayn olmakla
beraber, birtakm manl farkllklar da ihtiva
etmektedir. Mesel:
Hz. Musa (a.s.), kendisi adna konuur, yani
Rabbim muhakkak benimledir; bana kurtulu yolunu gsterecektir. derken, Peygamber
Efendimiz aleyhissalt vesselm, Allah bizimledir! diyerek, Hz. Eb Bekiri szne dahil
etmekte, hatt mmeti adna konumaktadr.
Bu, peygamberlik ve liderlik mevzuunda Hz.
Musann konumunun biraz farkl olduunu
gsterirken, Efendimizin liderliinin ve slmn
bu konudaki kuralnn btn toplumu kuatt ve deta toplumu kendisinin lideri, rehberi kldn ima eder. Bundandr ki Kurn,
modern devletlerin yerine getirdii kamu grevlerini ortak vazife olarak toplumun kendisine
ykler. slmda paylama, ortak sorumluluk
alma, yardmlama ve istiare esastr. Peygamber
Efendimizin sz, Hz. Eb Bekirin bykln ve Ona olan yaknln da gstermektedir.
Hz. Musa (a.s.), Cenab- Allahtan Rabbim
diyerek kendi adna ve Onun kendisiyle olan
husus mnasebeti noktasnda sz etmektedir.
Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselm
ise, Cenab- Allahtan, Onun btn isimlerinin
mansn iine alan has ismi Allah olarak sz
etmektedir. Bu da gstermektedir ki, Onun
Allah ile olan mnasebeti evrenseldir ve btn
varlklar temsil etmektedir. Ayrca bu, Onun
misyonunun da evrensel olduunu gsterir.
815
83. (brahim, dua ve mnacata yneldi:)

Rabbim, bana hikmet ve her konuda doru
hkm ve karar verebilme kabiliyeti bahet;
beni salih kullarnn arasna kat.
Hz. Musa, Rabbim bana kurtulu yolunu

gsterecektir. diyerek, Ondan bekledii yardm gelecek zamanla ifade etmitir. Efendimiz ise,
Allah bizimledir! diyerek, Onunla mnasebetinin ve Ondan beklentilerinin her zaman iin
ayn olduunu ve zamanla kaytl bulunmadn ortaya koymutur.
Son olarak, burada yetlere dayal olarak yaptmz karlatrmann en byk be peygamberden ikisi arasnda olduu, dolaysyla onlarn seviyelerine gre deerlendirilmesi gerektii
unutulmamaldr.
12. Ayrnt iin bkn. Arf Sresi/7: 103137;
Yunus Sresi/10: 7593; T-H Sresi/20: 979.
13. Bu son iki yet 8 ve 9uncu yetlerle ayn
olup, Srenin bir bakma etrafnda dnd
ayn gerei vurgulamaktadr. u kadar ki,
8inci yet Mekke mriklerinden, 67nci yet
ise gemite yaayp gitmi bir topluluktan,
Firavun halkndan sz ettii iin ona gre bir
meal tercih ettik. yetler, bir yandan kfr ve
zalimlikte direttikleri gibi, slmn tebliinin
ve insanlarn inanmasnn nne de gemeye
alan inkrclar tehdit etmekte, bir yandan da
mminlere teselli verip, onlar cesaretlendirmektedir. nkrclarn sayca ok olmas bizi yanl
dnmeye sevk etmemelidir. Mminler Allah
yolunda ve Onun dinine yardmda sabrettikleri srece kbet hem dnyada, hem hirette
onlarn olacaktr. nk Allah Azzdir; mutlak
onur sahibidir, Kendisine sava aanlar cezalandracak, yok edecek gtedir; mminlere kar
da husus merhameti pek boldur.
14. brahimin atas zer, brahimin kavmi ve
inanlaryla ilgili olarak bkn. Enm Sresi/6: 74,
not 15; Tevbe Sresi/9: 114, not 24.
15. Bu, ok tipik bir insan tabiatdr. nsann,
yanl da olsa yerlemi kabul ve detleri terk
816
UAR SRES
etmesi ok zordur. O, yapt eylerin bir

geree dayanp dayanmad, rasyonel olup
olmad konusunda dnmek istemez. Oysa
slm, insan dncesine hrriyet getirmi ve
insan n yarglardan, kr taklitten, ataperestlikten kurtarmaya ynelmi ve gerekleri
btn aklyla ortaya koyduu gibi, insan
dnce ve iradesinin nndeki engelleri de
kaldrmay hedeflemitir. 1940larda New York
limler Akademisinin bakan olan A. Cressy
Morrison, szn ettiimiz tipik insan tabiatna
dikkat eker ve yle der:
Hayat iin gerekli btn unsurlarn bir
gezegende ayn anda tesadfen bir araya
gelmesi mmkn deildir. Yerin bykl,
gnele arasndaki mesafe, hayat iin gerekli
snn derecesi ve gnein hayata sebep ualar, yer kabuunun kalnl, yerdeki su,
karbondioksit ve nitrojen miktar, insann
ortaya kmas ve hayatta kalmas btn
bunlar, bir dzene, maksada, maksatl bir
yapma ve matematik kanunlarna gre ayn
anda bir gezegende tesadfen bulunamayacaklar gereine iaret etmektedir. htimal
hesaplarna gre byle bir eyin mmkn
olmas, milyarda bir bile deildir. Yn
yn olgular karsnda ve kendisi de madd
olmayan zihnimizin zelliklerini tandmzda bu kadar delili bir tarafa brakp, her
eyi milyarda birlik bir tesadfe vererek,
biz ve baka her ey tesadf sonucu olduk
demek mmkn mdr?
Her eyin tesadfen olduunu kabul
etmek demek, 999.999.999i bir tarafa
brakp 1i almak veya 1i 999.999.999a
tercih etmek demektir. (Acaba insan byle
bir tercihi, mesele menfaat veya zararyla
alkal olduunda yapar m? A..) Bilim,
szn ettiimiz gerekleri ve daha saysz gerei inkr edemiyor; matematikiler,
szn ettiimiz rakamn doru olduunu
sylyor. Buna ramen, yerlemi kabul
ve inanlar atamayan insan zihninin inat
direniiyle karlayoruz. Eski Yunanllar,
yeryznn kre eklinde olduunu biliyorlard; fakat batllarn bunu kabul iin
2000 yl gemesi gerekti.
Cz: 19, Sre: 26
Yeni fikirler muhalefet, alay ve karalama

ile karlar, ama gerek var olmaya devam
eder. (Morrison, 99100)
16. Yani, Eer ben onlara tapacak olursam, bu

beni dnyada hsrana urataca gibi, hirette
de onlar benim onlara tapm olmam reddedecek
ve bana cephe alacaklardr.
17. Peygamberler dahil herkes, Allahn rahmet
ve affna muhtatr. Allah Rasl aleyhissalt
vesselm, yle dua ederlerdi:
Allahm, Senden, muzr bir eyin verecei
zarara ve saptrc bir fitneye uramakszn
kazaya rza, lmden sonra rahat bir hayat,
Cemaline bakma lezzeti ve Sana kavuma evki
istiyorum. Zulmetmekten de zulme uramaktan da, dmanlk etmekten de dmanla
maruz kalmaktan da, hata ilemek ve balanmayacak bir gnaha girmekten de Sana
snrm. Eer beni kendime brakacak olursan, zayfla, muhtala, gnahkrla ve
hataya brakm olursun. Ancak Senin rahmetine dayanyorum Allahm; gnahlarm affet,
nk onlar ancak Sen affedersin. Tevbemi
kabul et, nk Sen tevbeleri ok kabul edensin, tevbe edenlere husus rahmet ve merhameti pek bol olansn. (bn Hanbel, 5: 191)
Onun bu duas, tabi ki Allah Raslnn

gnah iledii mansna gelmez. Fakat bu ve benzeri dualar, Onun Allaha olan kulluunun derinliini ve ondaki mesuliyet uurunu gstermektedir. O, kendisini Allahn sradan bir kulu olarak
grrd. Bir defasnda da, Hi kimse, Allahn
rahmeti olmadan amelleriyle Cennete giremez.
buyurmulard. Sen de mi ya Raslellah? diye
sorulduunda, Evet, ancak Allahn beni mafiret ve rahmetiyle sarp sarmalam olmas baka.
cevabn vermilerdi. (Buhar, Rikak, 18)
Allah Rasl aleyhissalt vesselm, gnde
yetmi, bazen yz defa Allahtan balanma
dilerdi. Peygamberin kendisini hata eder grmesi onun byklndendir; ama bu, bizim
hibir zaman peygamberleri hata eder grmemizi
gerektirmez. nk onlar masumdur ve masumiyet, peygamberliin esaslarndandr.
Cz: 19, Sre: 26
UAR SRES
370
817
91. Alevli Ate ise azgn isyankrlar iin

yaylp alr.21
92. Ve onlara seslenilir: Nerede o dnyada
iken taptklarnz,
93. Allahtan baka? imdi size bir yardmlar dokunuyor mu, en azndan kendilerine
olsun faydalar var m?
94. Sonra, hepsi ba aa Cehenneme frlatlr; o (kendilerine taplan putlar, nlerinde
eilinen tautlar) ve o sapkn isyankrlar;
95. Ve btn blis ordular.
96. Orada birbirlerini sulamaya balarlar.
(Sapkn isyankrlar,) der:
97. Allaha yemin olsun, gerekten biz
besbelli bir sapklk iindeydik.
98. Sizi lemlerin Rabbi ile bir tutuyorduk.
99. Ama bizi saptranlar, hep o hayatlar
gnah hasadndan ibaret inkrc sulular
oldu.
84. Bana gelecek nesiller arasnda hayrla

anlmam nasip buyur.18
85. Ve beni iinde nimetlerin kaynad
Cennetin miraslarndan kl.19
86. Atam da bala; nk o, sapp gitmiler iinde bulunuyor.20
100. Gayri bir efaatimiz de yok;

101. Ne de candan bir dostumuz.
102. Ne olur, bize bir ans daha tannsa
da dnyaya dndrlsek; o zaman mutlaka
mminlerden oluruz!
87. Beni rsvay etme insanlarn diriltilip

bir araya toplanaca gn;
103. Btn bu olup bitenlerde (brahimin

yaadklarnda) elbette ok nemli bir ibret
vardr. Dorusu, o halkn ou mmin
deildi.
88. Fayda vermeyecei gn ne maln, ne

ocuklarn;
104. phesiz ki senin Rabbin, Odur Azz,

Odur Rahm.
89. Ancak Allaha tertemiz ve her trl

(manev) hastalktan uzak bir kalble gelen
bir kii olmann (fayda verecei).
105. Nuhun halk da (Nuhu yalanlad ve

Onu yalanlamakla btn) raslleri yalanlam oldular.
90. O gn Cennet, kalbleri Allaha kar

saygyla dopdolu olan ve Ona itaatsizlikten, dolaysyla Onun azabndan saknanlar
iin yaklatrlr;
106. Kardeleri Nuh onlara u teblide

bulunmutu: Allaha gnlden sayg duymal ve Ona isyandan, dolaysyla Onun
azabndan saknmal deil misiniz?
818
UAR SRES
107. phesiz ki ben, size gnderilmi

gvenilir bir eliyim.
108. O halde artk Allahtan korkun, Ona
kar gelmekten saknn ve bana itaat edin.
109. Ben, bu davetim karlnda sizden
bir cret istemiyorum; benim cretimi
18. Kurn, Cenab- Allahn Hz. Zekeriya,

Yahya, sa, brahim, Musa ve Harun peygamberler iin sonraki nesiller arasnda iyi, yce
ve hayrl bir nam braktn ifade buyurur
(Meryem Sresi/19: 50). Yani Allah (c.c.), onlar
(ve btn dier peygamberleri) inan, dnce
ve yaayta izlenmesi gereken en byk rnekler klmtr. Onlarn ortaya koyduu rnek,
sonraki nesilleri de iyilie, hayra ve gzellie
sevketmi ve sevketmee de devam etmektedir.
Bu sebeple, Sebep olan yapan gibidir. kuralnca, peygamberlerin sevap defterleri devaml
kabarmaktadr. Allah Rasl aleyhissalt vesselm, yle buyururlar: Kim, slmda gzel
bir yol, iyi bir r aarsa, onun sevab ve daha
sonra o yolda gidenlerin sevab, yapanlardan
eksiltilmemek zere ona da verilir. Kim de
slmda kt bir yol, bir r aarsa, onun ve
o yolda gidenlerin vebali, yapanlardan eksiltilmemek zere onun srtna yklenir. (Mslim,
Zekt, 69; bn Mace, Mukaddime, 203)
19. Cennete miras olmay isteme, u manlara gelir: (1) Miras, en kolay kazan yoludur.
Dolaysyla bu dua, Rabbim, ben amellerimle
Cenneti hak edemem; Sen, fazl u kereminden
ve rahmetinden beni Cennete koy! demektir. (2) Baz rivayetlerde, Herkes iin hem
Cennette hem de Cehennemde ayrlm bir yer
vardr. Eer bir kii lr ve Cehenneme giderse,
Cennetlikler onun Cennetteki yerine miras
olur. buyurulmaktadr.
20. Hz. brahimin zer iin bu balanma dilemesi, ona bir zaman sz vermi olduu iindir
(Meryem Sresi/19: 47). Fakat kendisine zerin
bir kfir olarak lp, ebed azaba mstehak oldu-
Cz: 19, Sre: 26
verecek olan ancak lemlerin Rabbidir.22

110. Artk Allahtan korkun, Ona kar
gelmekten saknn ve bana itaat edin.
111. imdi, seni izleyenlerin toplumun en
sflleri olduklarn grp dururken sana
inanmamz nasl beklersin? dediler.23
u bildirilince, O bu duasndan vaz geti (Tevbe

Sresi/9: 114). Allah, yle buyurur: irk iinde
lp de o Kzgn Alevli Atein yoldalar olduklar kendilerine belli olduktan sonra, akraba bile
olsalar byle mrikler iin Allahtan balanma dilemek, ne Peygamberin, ne de mminlerin yapaca bir itir. (Tevbe Sresi/9: 113)
21. Cehennem nerededir (ve onun yaylp almas, Cennetin yaklatrlmas ne demektir)?
Yerkre, yllk hareketiyle, hirette Maher
Yeri olarak ortaya kacak geni bir daire izer.
Bu demektir ki Cehennem, yerin bu yllk dn
yrngesinin altndadr. Atei k vermedii iin
grnmemektedir. Bu yrngede o kadar baka
varlklar vardr ki, k vermediklerinden dolay
onlar gremiyoruz. Nitekim ay da, gneten
k ald lde tam veya eksik grnr ya da
hi grnmez.
Bir kk Cehennem vardr, bir de asl
byk Cehennem. Kk Cehennem, yerin
altnda veya merkezindedir. Jeoloji ilminden
biliyoruz ki, yerin altna doru her 33 metrede
scaklk 1C artar. Yerin yarap 6.000 km.
olduuna gre, yerin altnda yaklak 200.000
Clik bir scaklk var demektir. Bu miktar, ilgili
bir hadise aynen uymaktadr.
Kk Cehennem, bu dnyada ve kabirde
byk Cehennemin baz fonksiyonlarn grr.
O, hirette byk Cehennem olarak alacak ve
muhtevasn ona boaltacaktr. br lemin menzilleri de bizden gizlidir; bizim gzmz onlar
gremez. Hadis-i erifler, byk Cehennemin de
bu dnya ile baz mnasebetleri olduunu ifade
buyurmaktadr. Mesel, yaz scana Cehennem
sca denmesi de bunu gsterir.
Cz: 19, Sre: 26
UAR SRES
Byk Cehennemi gremesek ve u anda tam

kavrayamasak da, onun mahiyeti hakknda fikir
sahibi olabiliriz. O, baz fonksiyonlarn dnyada
kk Cehenneme brakmtr. Nasl mutlak
kudret ve hikmet sahibi olan Allah (c.c.), tam bir
hikmet ve sistem iinde yeri gnee raptetmi,
gnei de gezegenleri, sistemiyle birlikte, bir
gre gre gneler gneine (Lyra burcunda
Vega yldz A..) doru hareket ettirmektedir;
nasl O, belli gnlerde ve merasimlerde kullanlan
lambalar gibi parldayan yldzlar Rubbiyet ve
Kudretinin parlak delilleri klmtr; ve nasl O,
trnak byklndeki bir ekirdee kocaman bir
aac sdrr, bunun gibi, byk Cehennemi de
kk Cehenneme yerletirir ve bir sreye kadar
onun iinde tutar ve zaman geldiinde o byk
Cehennemin menzillerini onlar hak edenler iin
birer azap yeri klar.
Netice olarak, Cennet ve Cehennem, yaratl
aacndan kp ebede uzanan byk bir daln
ucunda biten iki meyvedir; varlklar silsilesinin
birbirine zt iki neticesidir. Her birinin yeri, silsilenin birbirine zt iki ucundadr. Sfl varlklar
aa ucunda, nran ve ulv olanlar st ucunda
yerlerini alacaklardr.
Cennet ve Cehennem, dnyadaki hadiselerin
ve yerin uurlu sakinlerinin amelleriyle rettii
rnlerin toplanaca iki mahzen; bu hadise ve
amellerin biri ktlkleri, dieri hayrlar, iyilikleri tayan iki rmak gibi akt ve neticede
boalaca iki byk havuzdur. Bu havuzlardan
biri altta yer alacak ve kt ameller, dnyann
kt rnleriyle dolacaktr. Dieri ise sttedir.
stte olan Cennet lh ltuf ve rahmetin,
Cehennem ise lh kahr ve azametin tecelli
yeridir. Allah, isim ve Sfatlarn nerede dilerse
orada tecelli ettirir. Meyvenin varl aacn
varl kadar, neticenin varl silsilenin varl
kadar, mahzenin varl rnn, havuzun varl rman varl kadar kesindir. (Mektubat,
Birinci Mektuptan zet)
22. Gvenilir olma (emanet) ve tebli,
Risaletin nemli vasflarndan ikisidir. Bilindii
819
gibi dierleri doruluk (sdk), fetanet, masumiyet ve btn akl, beden rzalardan salim
olmaktr.
Gvenilir olma, risaletin bir bakma temelidir.
Peygamberlerden hibir ekilde yalan, emanete
ihanet, emniyeti sarsacak bir sz veya i sdr
olmaz. Gvenilirlik (emanet), mmin kelimesiyle ayn kkten gelir. Mmin olmak demek,
gvenilir olmak demektir. Btn peygamberler,
mminlerin en iyileri, ayn zamanda en gvenilir olanlardr. Bu srede teblileri anlatlan be
rasln tebliine Ben gvenilir bir eliyim.
diye balamas, olduka manidardr.
Mmin, Cenab- Allahn da isimlerindendir.
nk sonsuz ve snrsz gvenli olan, gven
veren, Kendisine itimat edilen Allahtr. Bizim
peygamberler vastasyla Onunla olan mnasebetimiz de, ncelikle emniyete ve emanete
riayete dayanr.
Allah (c.c.), risaletin dier nemli sfat olan
teblile, insanlara husus rahmet tecellisinde
bulunmutur. Peygamberler, Allahn dinini tebli karsnda insanlardan hibir karlk beklemezler. Hatt Cennet beklentisine bile girmezler.
Onlarn tek beklentisi, Allahn dininin kabul
edildiini ve insanlarn imanlarnn kurtulduunu grmektir. Onlar, tebli grevlerini yerine
getirirlerken her trl zdraba, ikenceye, ala, susuzlua, srgne katlanr, lm de gze
alrlar. Btn bunlara sadece Allah rzas ve
insanlarn iyilii iin katlanrlar.
mam Busiri, Allah Raslnn bu halini
anlatma sadedinde yle der: Dalar, altn
ynlar halinde onun yannda yrmek istedi,
ama o reddetti.
Allahn dinini teblide peygamberlere vris
olanlar, bu kutlu hizmetin altna girmek isteyenler de, fevkalde gvenilir olmal ve yaptklar
karsnda insanlardan hibir ey beklememelidirler.
23. Nuh kavminin nde gelenlerinin bu tavryla ilgili olarak bkn. Hd Sresi/11: 27, not 8.
820
UAR SRES
112. Nuh, (ddia ettiiniz gibi, iman etmeden

nce bir takm baya ilere bulamlarsa, o
dnemde) neyle meguldler, ne yapyorlard, bu konuda hibir bilgim yok! dedi.
Cz: 19, Sre: 26
371
113. Ama birazck idrakiniz olsayd bilirdiniz ki, onlarn hesab ancak Rabbime aittir.24
114. Kimse benden mminleri kovmam
beklemesin.
115. Ben, (insanlarn yaptklarn aratrmaya memur veya onlardan sorumlu
deilim;) ben, ancak gerei apak ortaya
koymaya memur bir uyarcym.
116. Ey Nuh! diye ktlar, eer bu
davandan vazgemezsen, bil ki taa tutulup
ldrleceksin!
117. (Asrlarca sren mcadelenin sonunda)25 Nuh, Rabbim, diye mnacatta bulundu, halkm beni yalanlad.
118. Artk benimle onlar arasndaki kesin
hkmn ver; ver de beni ve beraberimdeki
mminleri kurtar!
119. Biz de, Onu ve beraberindekileri (zerine mminler ve her hayvan trnden bir
ift yklenmi bulunan) o dopdolu gemi
iinde kurtardk.

120. Sonra da arkada kalanlar suda boduk. 26

verecek olan ancak lemlerin Rabbidir.
121. Btn bu (olup bitenlerde) hi kukusuz ok nemli bir ibret vardr. Dorusu, o
halkn ou mmin deildi.
128. Byle, gsteri ve elence olsun diye

her yksek yere ant gibi binalar dikip
duracak msnz?

Odur Rahm.
129. Kendiniz iin de, dnyada ebed

kalacakm gibi hep byle salam kkler,
kaleler mi ina edeceksiniz?
123. d da (Hdu yalanlad ve Onu yalanlamakla btn) raslleri yalanlam oldu.

124. Kardeleri Hd onlara u teblide bulunmutu: Allaha gnlden sayg duymal ve
Ona isyandan, dolaysyla Onun azabndan
saknmal deil misiniz?
130. Elde ettiiniz her eyi bakalarnn

hukukunu hie sayarak hep zorbalkla m
elde edeceksiniz?
131. Artk Allahtan korkun, Ona kar
Cz: 19, Sre: 26
UAR SRES
132. Korkun O Zattan ki, size bildiiniz

bunca nimetleri verdi.
133. Size bol bol evcil hayvanlar ve evltlar
bahetti.
134. Ayrca balar, baheler ve akp duran
su kaynaklar da.
24. Yani, Bir mmin zelil ve sfl grlemez.

Eer iman etmeden nce iledikleri baz ilerden
dolay onlar toplumun sflleri olarak deerlendiriyorsanz, benim o konuda hibir bilgim yok.
Kald ki, iman nceyi siler. Sonra, onlar nceki
yaptklarndan dolay da sorgulayamam. Bana
birtakm baka gayeler iin inanp inanmadklarn da bilemem. Onlarn niyetlerini aratracak
821
135. Gerekten ben, ok mthi olacak bir

gnde banzda patlayacak bir felketten
endie ediyorum.
136. Hd, dediler, bize ister byle nasihatlarda bulunmusun ister hi bulunmamsn, bizim iin fark etmez.
da deilim. Herkesin niyetini bilen Allahtr ve

insanlar sorguya ekecek de Odur.
25. Nuhun teblii tam 950 yl srd. (Ankebt
Sresi/29: 14)
26. Nuhun gemisi ve Nuh halknn sonu ile
ilgili ayrntlar iin bkn. Hd Sresi/11: 3748
ve ilgili notlar.
822
UAR SRES
137. Bizim tuttuumuz bu yol, eskiden

beri atalarmzn takip edegeldii detlerinden baka bir ey deildir.
Cz: 19, Sre: 26
372
138. Bundan dolay biz, yle dediin gibi

cezalandrlacak falan da deiliz.
139. Bylece Hdu yalanladlar ve neticede
Biz de kendilerini helk ettik. Btn bu
olup bitenlerde hi kukusuz ok nemli bir
ibret vardr. Dorusu, o halkn ou mmin
deildi.
Odur Rahm.
141. Semd da (Salihi yalanlad ve Onu
yalanlamakla btn) raslleri yalanlam
oldu.
142. Kardeleri Salih onlara u teblide
bulunmutu: Allaha gnlden sayg duymal ve Ona isyandan, dolaysyla Onun
azabndan saknmal deil misiniz?
151. O her ii arlk olanlarn isteklerine

uymayn.

152. i gc dnyada bozgunculuk karmak olan ve dzeltme adna hibir ey yapmayan o kimselerin.
146. Siz, burada konfor ve gven iinde

kendi halinize braklacanz m sanyorsunuz?
147. Balar ve baheler iinde, su kaynaklarnn balarnda.
148. Ekinler, bostanlar, dallar krlacak
derecede ykl salkmlar sarkan hurmalklar iinde.
149. Ve bu dnceyle mi dalarda ince
ince ilenmi lks evler yontuyorsunuz?
150. Artk Allahtan korkun, Ona isyandan saknn ve bana itaat edin.
153. Salih, dediler, sen, bylenmi birisin.

154. Hem bizden bir farkn yok ki, sen de
bizim gibi bir beersin. Eer bu sylediklerinde doru isen, haydi bir iaret, bir delil
gster de grelim.
155. te, dedi Salih, (Allahn size mucizesi olarak) bir dii deve.27 me suyunuz,
nbetlee olarak bir gn onun, bir gn de
sizin.
156. Sakn ona bir fenalk yapaym demeyin. Yoksa ok mthi olacak bir gnde bir
felket banza kverir.
157. Ama (deveye daha fazla katlanamaya-
Cz: 19, Sre: 26
UAR SRES
823
rak,) sonunda onu vahice boazladlar; ne

var ki, ok gemeden yaptklarna piman
oldular.
bitenlerde hi kukusuz ok nemli bir ibret

vardr. Dorusu, o halkn ou mmin deildi.
158. nk (kendilerine haber verilen) o

felket onlar yakalayverdi. Btn bu olup

Odur Rahm.
27. Dii deve hakknda daha fazla bilgi iin bkn. Arf Sresi/7: 73, not 15; Hd Sresi/11: 64.
824
UAR SRES
160. Ltun halk da (Ltu yalanlad ve

Cz: 19, Sre: 26

373
161. Kardeleri Lt onlara u teblide bulunmutu: Allaha gnlden sayg duymal ve

Ona isyandan, dolaysyla Onun azabndan saknmal deil misiniz?
165. nsanlar iinde byle (gz gre gre)
erkeklere mi varacaksnz?
166. Neden Rabbinizin sizin iin elerinizde yaratp hell kldn brakyorsunuz?
Gerekten haddi aan bir topluluksunuz siz.
167. Lt, dediler, bu syleyip durduklarna bir son vermezsen, bil ki lkeden
srgn edileceksin!
168. (Umurumda deil! dedi) Lt, zaten
ben, sizin yaptnz bu iten ireniyorum.
ok nemli bir ibret vardr. Dorusu, o halkn ou mmin deildi.
169. Ve nihayet yle mnacatta bulundu:

Rabbim, unlarn yaptklarnn sebep olaca felketten beni ve ailemi kurtar.28

Odur Rahm.
170. Neticede Onu ve btn ailesini kurtardk.

171. Geride kalp helk olanlara karan
yal bir kadn hari.29
172. Ardndan, dierlerini toptan imha
ettik.
173. zerlerine yle bir yamur indirdik
ki!!30 Uyarlan, fakat uyarya kulak asmayanlarn yamuru ne fena bir yamur
oldu!
174. Btn bu olup bitenlerde hi kukusuz
176. Eyke halk da31 (uayb yalanlad ve

177. uayb, onlara u teblide bulunmutu: Allaha gnlden sayg duymal ve
Ona isyandan, dolaysyla Onun azabndan
saknmal deil misiniz?
Cz: 19, Sre: 26
UAR SRES
825

182. Tarttnzda da doru terazi ile tartn.
181. ly tam yapn ve eksik lerek

aldatanlardan, bakalarna zarar verenlerden
olmayn.
183. nsanlarn mallarn eksilterek, onlar

haklarndan mahrum etmeyin ve bozgunculuk yaparak lkede nizam bozmayn.
28. Hz. Lt (a.s.), yalnzca kendisi ve ailesi

iin dua etti. nk kendisine, hanm da hari
olmak zere, aile fertleri dnda iman eden
olmamt. (Zariyt Sresi/51: 36)
Eykelilerle mnasebetini anlatrken ise, dikkat

edilirse yette bu ifade yoktur. Medyenlilerle
Eykelilerin maruz kaldklar helkin keyfiyeti
de farkl grnmektedir (Arf Sresi/7: 91;
Hd Sresi/11: 94; uar Sresi/26: 189). Bu
farkllklardan hareketle baka mfessirler,
Medyenlilerle Eykelilerin ayn halkn iki ayr
kolu olduu sonucuna varmtr. Medyen yresi,
Hicazn kuzeybatsnda, Filistinin gneyinde,
Kzl Deniz sahilinde ve Akabe Krfezi yannda
yer alyordu. Blgenin bir ucu da, kuzeyde Sina
yarmadasna uzanyordu. Medyen, bu yrede
yer alan lkenin baehri konumundayd. Eyke
ise, Medyenden be gnlk mesafede bulunuyordu. Onun u andaki Akabe ehrinin yerinde
olmas kuvvetle muhtemeldir. Orann halk
da Medyenlilerle ortak zellikleri tayorlard
ve ayn ktlklere bulamlard. Dolaysyla,
Hz. uaybn (a.s.) onlarla olan mcadelesiyle
Medyenlilerle olan mcadelesi arasnda elbette
byk benzerlikler vard.
29. Bu yal kadn, Hz. Ltun Ona inanmayan

ve kavmine iledikleri kt fiilde destek olan
hanmyd. (Hd Sresi/11: 81)
30. Hz. Lt kavmi ve balarna gelen musibetle
ilgili olarak ayrca bkn. Arf Sresi/7: 8084,
not 16; Hd Sresi/11: 7783, not 19, 20; Hcr
Sresi/15: 6167.
31. Baz mfessirler, Eykenin Medyen ile ayn
olduu grndedirler. Fakat Kurn- Kerim,
bilhassa bu srede Hz. Nuh, Hz. Hd, Hz.
Salih ve Hz. Lt iin kavimleri ile olan mnasebetleri asndan kardeleri tabirini kullanr ve
bu rasllerin, bizzat iinden ktklar kavmin
bir ferdi olduunu belirtir. Ayn ifade, Hz.
uayb ile Medyen halknn mnasebeti iin
de kullanlr (Arf Sresi/7: 85). Fakat Onun
826
UAR SRES
184. Sizi ve sizden nceki nesilleri de

yaratan Zta kar saygl olun, Ona kar
gelmekten saknn.
Cz: 19, Sre: 26
374
185. uayb, dediler, sen, bylenmi

birisisin.
186. Sonra, senin bizden farkl bir yann yok
ki, sen de bizim gibi bir beersin. Kanaatimiz
geldi ki, sen yalancnn tekisin de.
187. Yok, eer gerekten doru konuan
biri isen, haydi zerimize gk paralar
dr.
188. uayb, Sizin ilediklerinizi Rabbim
elbette ok daha iyi biliyor. dedi (ve onlar
Allaha havale etti).
189. Hasl, uayb yalanladlar, ama sonuta etraf kapkara glgelerin kaplad o
gnde dehetli bir felket onlar yakalayverdi.32 Gerekten ok mthi bir gnd o
felket gn.
190. Btn bu olup bitenlerde hi kukusuz
ok nemli bir ibret vardr. Dorusu, o halkn ou mmin deildi.
Odur Rahm.
192. Bu Kurn, hi phesiz lemlerin
Rabbine ait olup, Onun blm blm
indirdii bir kitaptr.
193. Onu Rhul-Emn getiriyor,
194. Senin kalbine, ki (vahiy emanetini yklenmi ve insanlar gittikleri yolun neticesi
konusunda ikaz edecek) bir uyarc olasn
diye,33
195. Apak Arapa dilinde.
196. O, nceki kitaplarda haber verilmitir.34
197. Bu gerei srail Oullar limlerinin
bilmesi, o mrikler iin yeterli bir delil
tekil etmez mi?
198. Fakat Biz onu, Arap olmayan birine

indirmi olsaydk,
199. Ve o da bu Kitab kendilerine okusayd, onlar ona yine de inanmazlard.35
200. Kurn hayatlar gnah hasadndan
ibaret o inkrc sulularn kalblerinden
(inkr ve gnahta srarlar sebebiyle) ite
byle, kalc bir tesir brakmadan geirip
gidiyoruz:
201. (Onun Kelmmz olduunu gsteren
apak ve reddedilemez delillere ramen,)
can yakc azapla kar karya gelinceye
kadar ona inanmayacaklardr.36
202. Ama o azap, onlar onu hi beklemezken ve farkna da varamadan anszn balarnda patlayverir.
203. te o zaman, Bize birazck olsun sre
Cz: 19, Sre: 26
UAR SRES
827
verilip de kendimizi dzeltmemize imkn

tannamaz m? diye inlerler.
205. Elbette farkndasn: onlar nimetler

iinde daha senelerce yaatsak;
204. imdi ise onlara vereceimiz cezann

hemen gelmesi mi istiyorlar?37
206. Sonra da kendisiyle tehdit edildikleri

azap balarna gelse,
32. Eykelilere inen azap ve glgenin keyfiyeti

konusunda elde kesin bilgiler ve rivayetler yoksa
da, bu konuda iki gr n plana kmtr.
Bunlardan biri, bastran bunaltc scaklardan
dolay evlerinde duramayan halk, darda gkte
beliren bir bulutun altna snm, fakat bu
buluttan zerlerine ate yamtr. Bir dier
gre gre, gn yzn simsiyah dumanlarn
sarmasna sebep olan korkun bir deprem ve
yanarda patlamalar meydana gelmitir.
hareketle daha bakalar da, nceki kitaplarn

Arapa olmad, dolaysyla Arapann Kurn
iin olmazsa olmaz bir unsur tekil etmedii ve
ibadetlerde onun tercmesinin de okunabilecei
iddiasnda bulunmaktadrlar. Fakat Allahn dini
her lhi Kitapta temel esaslaryla ayn olmakla
beraber, yetle ilgili bu yorum da, ona dayanarak
gelitirilen iddia da doru deildir. nk:
33. 193nc yette anlan Rhul-Emn, Hz.

Cebraildir (a.s.). Kim Cebraile dman ise
bilsin ki Cebrail, o Kurn, (kendi karar ve tercihiyle deil,) tamamen Allahn emir ve izniyle
senin kalbine indirmektedir (Bakara Sresi/2:
97) yeti, Raslllaha (s.a.s.) Kurn getirenin
Hz. Cebrail (a.s.) olduunu aka bildirmektedir. Onun burada Rhul-Emn (Gvenilir Ruh,
Emniyet Rhu) olarak anlmas, Kurnn kayna gibi, onu Allah Raslne getiren kanaln
da gvenilir olduunu, dolaysyla Kurn konusunda asla pheye dlemeyeceini vurgulamak iindir. Yukarda be byk peygamberden
sz eden yetler, onlar da ncelikle gvenilir
olmalaryla tantmt. Aada gelecek yetler
de (221226), eytanlarn, cinlerin Allah Rasl
zerinde asla bir etkilerinin ve vahyin de bu
muzr varlklarla bir alkasnn olmadn, olamayacan beyan buyurmakta, ksaca denebilir
ki, bu sre bir bakma gvenilirlik etrafnda
dnmektedir.
34. Baz tefsirciler, bu yeti Kurnn iman, ibadet ve haramhell esaslaryla nceki kitaplarda
yer ald eklinde yorumlamlardr. Buradan
Mekkeli mrikler putperest idi ve herhangi bir lh dine, kitaba, vahye, peygambere
inanmyorlard. Hatt bu tr eyleri eskilerin
masallar, efsaneleri olarak deerlendiriyorlard.
Dolaysyla, onlara kar Kurnn Allah Kelm
olduunu ispatlamak iin eski kitaplar delil
getirmek akla, manta uygun deildir. Fakat
nasl Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselm nceki kitaplarda mjdelenmi (Bakara
Sresi/2: 89), gelecei haber verilmise, bu yetin ifade buyurduu zere, Kurn da o kitaplarda haber verilmitir. Asrlar ncesinden haber
verilen bir eyin aynen kmas, herkese kar
bir delil olarak kullanlabilir ve bu, onu haber
veren kaynaklarn da doruluunu gsterir.
Dolaysyla bu yetle Kurn, hem kendisinin
hem de nceki kitaplarn lh meneli olduunu, Allahn varlk ve birliini, vahiy, kitap
ve peygamber gereini, ayrca melek varl
ispat etmi olmaktadr. Bundan sonraki yet de,
esasen bu many glendirmektedir.
Kurnn tercmelerinin ibadette Kurn
yerine geebilecei iddiasna gelince: Bu da,
her bakmdan temelsiz bir iddiadr. En basit bir
gerek olarak, hibir tercme aslyla ayn olamaz
ve onun yerini tutamaz. sterse bu asl, lh
bir kitap deil, herhangi bir kitap olsun. kinci
828
UAR SRES
olarak, u ana kadar hi kimse Kurn- Kerimi

olduu gibi ve tam olarak anlad iddiasnda
bulunmamtr ve bulunamaz da. Bu durumda,
nasl tercmelerinin Kurn yerine geecei iddia
edilebilir? nc olarak, Kurn olsun dier
lh kitaplar olsun, bunlar gnderildikleri peygamberlere sadece man olarak deil, manlfz
beraber gelmitir. Kurn, bu hususta da yeterince aktr: Onu (senin kalbinde) toplayp sana
okutmak Bize aittir. yleyse, Biz onu okuduumuzda sen onun okunuunu takip et. (Kyame
Sresi/75: 17-18) Bunlar, Allahn yetleridir ki,
onlar sana her trl pheden uzak olarak
ve btn doruluuyla okuyoruz. (l-i mran
Sresi/3: 108) Dolaysyla, bu kitaplardan hi
birisinin tercmesine onun asl nazaryla baklamaz. Kald ki Kurn, Arapa olduunu pek
ok yetinde belirtmekte ve yukarda 195inci
yette getii zere, Rhul-Emnin onu apak
Arapa dilinde getirdiini vurgulamaktadr.
Cz: 19, Sre: 26
35. Mekkeli mrikler, bazen Peygamber

Efendimizin Kurn bizzat kendisinin telif
ettiini ileri sryorlard. Fakat btn dier
iddialar gibi bu iddialar da, sadece inanmama
adna bir bahaneydi. Eer Peygamber Efendimiz
yerine Arap olmayan ve Arapa bilmeyen bir
bakas onu, hem de vzh bir Arapa ile getirmi olsayd, yine de inanmayacaklar ve baka
mazeretler ileri sreceklerdi.
36. Buradaki azap, her bir inkrc iin lm olabilecei gibi, dnyada inkrclarn bana kecek bir azap ve btn inanszlar iin Kyamet
de olabilir. Ama bu azab grnce iman etmenin
artk bir faydas olmayacaktr.
37. Kendisiyle tehdit edildikleri lh cezann,
azabn geleceine inanmadklarndan, Peygamber
Efendimiz aleyhissalt vesselma, alayl alayl,
Haydi getir u kendisiyle bizi tehdit ettiini
azab! diyorlard.
Cz: 19, Sre: 26
UAR SRES
375
207. Bu durumda, daha yllarca hayatta

braklm olmalar onlara hibir fayda vermeyecektir ki.
208. Biz, kendilerine uyarclar gnderip (de

halkn senelerce uyarmadan) hibir lkeyi
helk etmedik.
209. Onlara srekli t verilmi, hatratmalarda bulunulmutur. Biz, kimseye

hakszlk yapmadk, (yapmayz da).
210. Bu Kurn asla eytanlar getirmi

deildir.
211. Bu, ne onlarn yapaca bir itir, ne de

byle bir eye gleri yeter.
212. Onlar, (Rasle iletilmesi esnasnda)

vahyi iitmekten kesinlikle men edilmilerdir de.38
213. Sakn Allahtan baka bir ilh daha edi-
829
nip de ona ibadet ve dua etme; yoksa azaba

maruz kalanlardan olursun.
214. Ve nce en yakn akraban uyar.39
215. (Dini yaamada) sana tbi olan mminlerin zerine de efkat, merhamet ve
himaye kanatlarn ger.
216. (Yaknlarn davetine uymay reddederek, yeni mminler ise eski hal ve yaaylarn terk etmeyerek) sana isyan edecek
olurlarsa, Sizin yaptklarnzdan uzam,
onlarla hibir alkam yok! diye ilan et.40
217. Ve O Azz ve Rahme gvenip dayan.41
218. O seni, Kendisine ibadet iin namaza
dururken grd gibi, her zaman Onun
emirlerini yerine getirmeye made bulunduunu da gryor.
219. (Kulluk grevini yerine getirebilmen
iin) secde edenler arasnda secdede kvrm
kvrm kvrandn (ve o secde edenlerin
iyi birer kul olabilmeleri iin nasl gayret
sarfettiini de) gryor.
220. nk Odur Sem (her eyi hakkyla iiten), Odur Alm (her eyi hakkyla
bilen).
221. imdi (ey insanlar,) eytanlarn kime
indiini size bildireyim mi?
222. Onlar, gnahta boulmu her bir
yalanc ve iftiracya iner.
223. Onlar, (meleklerden) kulak hrszl yapabilir miyiz diye bakarlar, fakat o
gnahkr, iftirac adamlarna fsldadklarnn ou yalandr.42
224. airlere gelince, onlarn arkasna ancak
azgn sapknlarla apknlar der.
225. Grmez misin ki onlar, her trl (sz,
dnce, hayal ve akm) vadisinde babo
dolar dururlar?
226. Hem de yapmadklar ve yapmayacaklar eyleri sylerler.43
830
UAR SRES
Cz: 19, Sre: 26
227. Ancak iman edip, imanlar istikametinde

salam, yerinde ve slaha ynelik iler yapanlar, Allah ok anan ve Ona ok ibadette
bulunanlar ve herhangi bir zulme maruz
kaldklarnda haklarn savunanlar, bundan

mstesnadr.44 Zulme saplanp gitmiler ise,
nasl her eyi deitirecek bir inklp ile sarslp devrileceklerini yaknda bileceklerdir.
38. Kurn hakknda nasl bir iddiada bulunurlarsa bulunsunlar, o Hz. Cebrail (a.s.) tarafndan
Allahtan alnarak Peygamber Efendimizin kalbine vahyedilip Ona okununcaya ve Peygamberimiz
onu ezberleyinceye kadar devam eden srete
eytanlaracinlere vahye kulak verme imkn bile
tannmamtr. eytanlarn, cinlerin ge kp
meleklerin konumalarna kulak hrszl yapma
teebbslerinin nlenmesi ve gkten tardedilmeleri ile ilgili olarak bkn. Hcr Sresi/15: 18, not 4;
Mlk Sresi/67: 5, not 4.
seslenmi ve kendilerini Allahn azabna kar

uyarmtr. (Mslim, man, 355)
39. Peygamberin masum olmas, onun Allahn

emirlerini yerine getirip, yasaklarndan kanmamasn gerektirmez. Ayn ekilde, ne peygamber
ne de ailesi ve yaknlar iin Dinde husus
iltimas da sz konusu deildir. Tam aksine
bir peygamber, Dinin btn emirlerine birinci
derecede muhatap ve onlara uymaya en fazla
dikkat etmesi gereken kii olduu gibi, teblie
de nce ailesinden ve en yakn akrabasndan
balamas kendisine emredilmektedir. Bunun
yansra, Peygamber Efendimiz aleyhissalt
vesselm, en tehlikeli yerlere ve o dnemde
savalar balatan tekli vuruma gibi lme en
yakn durum ve mevkilere ncelikle yaknlarn srerdi. Yaknlar, Mslman olmakla
Ondan husus bir iltimas grmek yle dursun,
mesel kz Hz. Fatma validemiz ve hanmlar
validelerimiz rneinde olduu gibi, daha fazla
mahrumiyete maruz kalmlardr. Burada btn
Mslman idarecilere ve rehberlere byk bir
ders olsa gerek.
Bu yet indii zaman Allah Rasl aleyhissalt vesselm, yaknlarna evinde yemek vermi
ve onlara kendisinin Allahn elisi olduunu
ilan etmi ve onlar Allahn varlk ve birliini
iman etmeye armtr. (Ibn Hanbel, 1: 159)
Bir defasnda da Safa tepesine trmanm, oradan
btn Kureye, onlar oymak oymak anarak
Allah Rasl aleyhissalt vesselm, kendisi

mmetin en fakiri olarak yaad; a kald, susuz
kald, ikenceler ekti ve btn bunlara sadece
Allah rzas ve insanlarn dnya ve hiret saadetleri iin katland. Aylar geer, evinde yemek
yapmak iin ate yanmazd; alktan nafile
namazlar oturarak kld, mbarek karnna ta
balad olurdu. Kendi ailesini de byle yaatt. Sahabenin muvakkaten maruz kaldklar
fakirlikten syrlmaya baladklar bir zamanda hanmlar kendisinden yllardr ektikleri
zorluklarn birazck hafiflemesi adna talepte
bulununca, onlar kendisi ve bu hayatla dnyay
tercih arasnda serbest brakt. Ama onlar, Onu
setiler. Bir defasnda, zayf, drt kk ocuk
sahibi ve evinin btn ilerini kendisi gren sevgili kz Hz. Fatma validemiz kendisinden bir
hizmeti isteyince de, Ona u cevab verdiler:
Kzm! Suffa ehlinin ihtiyalarn gidermedike sana bir ey veremem. Ama sana
hizmetiden daha kymetli bir ey retebilirim. Her gece yataa girdiinde, 33 defa
Allah ekber (baz rivayetlerde 34), 33 defa
Sbhnellah, 33 defa El-hamd lillh dersin.
(Buhar, Fedils-Sahabe, 9)
Bir defasnda, yine sevgili kznn kolunda

bir bilezik (veya boynunda bir gerdanlk) grd.
Derhal Ona ikazda bulundu: Kzm, ister
misin ki insanlar, benim kzm iin Cehennem
ateinden bir halka tayor desinler? Hz. Ftma
(r.an.), o gerdanlk (veya bilezii) derhal satt;
parasyla bir kle satn ald ve onu zt etti.
(Nes, Ziynet, 39)
40. Bir lider iin, bilhassa aile yelerinin ve
yaknlarnn, sonra da taraftarlarnn hali, davranlar, onun lehine de aleyhine de olabilir.
Cz: 19, Sre: 26
UAR SRES
Onlarn her kt hali ve davran, liderin, hareket insannn iini bilhassa kitleler karsnda
zorlatrr. Bu bakmdan lider, yaknm veya
taraftarm diye onlarn o hal ve davranlarn
sahiplenemez; hatt bu davranlarla, gerekirse
bizzat onlarn kendileriyle bir alkas olmadn
aka ilan etmelidir.
41. Olduka dikkat ekicidir ki, bu sre Allahn
Azz ve Rahm oluunu ilanla balamakta (yet:
9) ve baz rasllerin naklettii kssalarn da yine
ayn isimleri zikrederek bitirmektedir. Burada
bu isimler bir defa daha anlmakta ve Peygamber
Efendimiz, Azz ve Rahm olan Allaha gvenip
dayanmaya arlmaktadr. Demek oluyor ki,
bu sre bu isimlere mazhardr. Yine, bu srede
bu isimlerini anmakla Cenab- Allah, inkrc
zalimlere kar onurlu, aman vermez ve onlar
cezalandrmaya mutlak manda gc yeter,
mminlere kar ise son derece merhametli
olduunu beyan buyurmaktadr. Ayrca, mminlerin de slma kar kan inkrclara kar
izzetli, gl ve mmin kardelerine kar ise
merhametli olmalar gerektiini ima etmektedir.
42. Cinler, eytanlar, ltif varlklardr. Dolaysyla
zamanlar farkl olduu, zaman ve meknda ok
daha seri hareket ettikleri iin insanlarn ulaamayacaklar baz bilgilere ular ve bunlar veya
bunlardan bir ksmn kendi elemanlarna, byclere, khinlere fsldarlar. Sonra da bunlara, hem onlar, hem de dier insanlar bozmak,
insanlarn, bilhassa karkocann arasn amak
iin ynla yalan eklerler. Bir ynla yalan da
khinler, falclar ve bycler ilave eder. Bu
husus, Hz. Ayeden (r.an.) rivayet edilen ve
Buharnin kaydettii bir hadiste ifade buyurulmutur. Hz. Peygamber aleyhissalt vesselm,
kendisine byclerkhinler hakknda sorulan
bir soruya, Onlar hibir ey deildir. cevabn
vermilerdir. Ya Raslellah, onlar bazen doru
eyler sylyorlar. denmesi zerine, Raslullah
Efendimiz aleyhissalt vesselm, u aklamay yapmlardr: Bu doru eyi cinler kapar ve
dostlarnn kulana fsldarlar; onlar da buna
pek ok btl kartrarak bir hikye dzerler.
(Buhar, BedulHalk, 6)
831
43. airlerle ilgili bu deerlendirme, her zaman

iin sanat diye her trl mbala, gerek d
sz, fantezi ve hayal peinde koan, akmdan
akma dolaan, sz z ve davran birbirine
uymayan airler hakknda olduu gibi, zellikle
slmdan nce ve vahyin geldii dnemdeki
Cahiliye airleri hakkndadr. O dnemde iir
olduka revata ve airler de toplumun bir bakma bugne gre aydnlar konumunda idi ve
onlarn cinlerle mnasebetleri olduuna inanlrd. Mekkeli mrikler de Kurna inanmamalarna mazeret uydururken, Efendimizi airlikle,
yani cinlerle temas olmak ve Kurn onlardan
almakla itham ederlerdi. Cenab- Allah (c.c.), bu
yetlerde, Efendimizin eytanlar ve cinlerle asla
mnasebeti olamayacan, bu erli varlklarn
ancak gnaha batm iftiraclar, yalanclar etkilerine alabileceini buyurmaktadr. Bu karakterdeki airler de, szlerle oynamakta, bo, yanl,
btl dnce ve felsefelerin peinde srklenmekte, heva ve heveslerine tbi olmakta, sz
ve davranlarnda hibir doru ve sabit kural
tanmamaktadrlar. Oysa ne Peygamberimizin
bu noktada airlerle, ne de Kurnn iirle ortak
bir yan vardr. Tam tersine, Mekkede airlere
uyanlar azgn, ahlksz sapknlar olduu halde,
Peygamberimiz ve ashab, yksek karakterde,
son derece ahlkl ve faziletli insanlard. Ayrca,
airlerin syledikleriyle yaptklar arasnda tutarllk bulmak zorken, Kurn, byle bir hali nifak
almeti olarak grp iddetle yasaklyordu (Saff
Sresi/61: 23). Peygamberimiz ve ashab ise, bu
konuda da tam bir tutarllk sergiliyordu.
44. yet, airlerle ilgili hkmne drt istisna
getirmektedir. (1) Gerektii ekilde iman eden;
(2) imanlarnn gerei yerinde, salam ve slaha
ynelik iler yapan; (3) Allah hi unutmayan ve
Ona ok ibadet eden; (4) edebiyat kabiliyetlerini
bo ve slmn ho grmedii yerlere deil de,
hakk desteklemekte ve gerek kendileri, gerek
baka Mslmanlar, baka insanlar, gerekse slm
hcuma ve hakszla maruz kaldnda bunlar
mdafaa adna kullanan airler, 224226c yetlerdeki hkmn dndadrlar. Mslman bir air
ve air olsun olmasn her Mslman aydn da,
bu niteliklere sahip olmaldr.
832
NEML SRES
27. NEML SRES
Cz: 19, Sre: 27
376
eygamber Efendimizin risaletinin Mekke

dneminin ortalarnda inen ve 93 yetten
oluan bu sre, ismini 18inci yette geen neml
(karnca) kelimesinden alr. Kurn gerekleri
kabul eden ve hayatn Allahn emirleri istikametinde tanzim edenlerin Kurndan gerektii
gibi faydalanabileceini vurgular. Kurnn izdii yolu kabul etmemenin en nemli sebeplerinden birinin hireti inkr olduu, nk hireti
inkrn kiiyi genellikle sorumsuz ve menfaatlerinin, arzularnn klesi yapt zerinde durur.
Sre, ayrca, peygamberlere kar direnenlerle,
Saba Melikesi gibi Allahn dinine teslim olan
kudretli bir kralieyi konu edinmekle tarihten
misaller verir. Bylece, Mekkede hem ikenceler
altndaki mminlere teselli ve gelecek adna bir
mesaj sunar, hem de mriklere ikazda bulunur.
Bunlarn yansra, btn Mekk srelerde olduu gibi, pek ok delil serdederek iman esaslar ve
bilhassa Tevhid zerinde younlarken, irki de
reddeder.

1. T-Sn. (Sreye dahil olarak gelecek
btn) bu szler, (hem okunur hem yazlr
metinler olarak) Kurnn, gerei aklayan ve Allahtan olduu apak bir Kitabn
yetleridir.1
(lm kalbleriyle dnya hayatlar adna)

endieler iinde bocalar dururlar.
2. O, mminler iin dupduru bir hidayet

kayna olduu gibi, ayrca ok byk bir
mjdedir de.
6. (Ey Raslm,) hi phesiz ki Kurn,

sana her hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunan ve her eyi hakkyla bilen
Ztn katndan ulatrlmaktadr.4
3. O mminler ki, namaz btn artlarna riayet ederek, vaktinde ve aksatmadan

klarlar, mal sorumluluklarn tam olarak
yerine getirirler ve hirete de phe gtrmez bir kesinlikle iman ederler.
4. hirete inanmayanlara gelince, (inkrlar
sebebiyle) btn (kt) ilerini ve davranlarn kendilerine gzel gsterdik;2 onlar,
5. Onlardr kt bir azabn kendilerini bekledii kimseler; ve onlardr hirette en ok

kayba ve hsrana urayacak olanlar.3
7. Hani bir vakit Musa, (ailesiyle lde

yol alrken bir ate grm ve) ailesine (Durun,) demiti, bir ate grdm.
(Gidip bir bakaym,) oradan ya size (yerimiz
ve takip etmemiz gereken yol hakknda) bir
haberle dnerim veya bir kor getiririm de,
ate yakar snrsnz.
Cz: 19, Sre: 27
NEML SRES
8. Musa oraya varmt ki, kendisine yle

seslenildiini duydu: Ate mahallinde
ve onun etrafnda bulunanlara feyiz ve
bereketler verilmitir. Yceler ycesidir
lemlerin Rabbi Allah; (her trl eksiklikten ve insann aklna gelebilecek her trl
tasavvurdan) mutlak mnezzehtir.5
9. Ey Musa! Ben, Azz (izzet ve ululuk
sahibi ve mutlak galip) ve Hakm (her
hkm ve icraatnda pek ok hikmetler)
olan Allahm.
10. imdi asn yere brak! (Musa, assn yere brakt ve) onun evik bir ylan
gibi hareket ettiini grnce arkasna bakmadan oradan uzaklamaya durdu. Ya
Musa, korkma! dedik: Rasllerin Benim
huzurumda korkmalar iin hibir sebep
yoktur.
11. Ancak kim zulme batmsa, ylelerinin
1. Kurn, pek ok yetinde (r. Enm Sresi/6:

59, Yunus Sresi/10: 61, Hd Sresi/11: 6) apak bir kitaba atfta bulunur. Bu, her bir insann
szlerine ve davranlarna varncaya kadar,
kinattaki her eyin iinde kaytl bulunduu
bir kitaptr. Denebilir ki Kurn, bu kitabn
Apak mam (Y-Sn Sresi/36: 12) veya Levh-
Mahfuz olarak adlandrlan aslyla, her ikisinin
de Allahn lmindeki ezel varlklar asndan
zde; Kurnn, Allahn Kelm Sfatndan
vahyedilmi, okunan ve yazlan bir kitap olmas
noktasnda ise birbirinden farkldr. Kurnn
Kelm Sfatndan gelmi olmasna mukabil,
Apak Kitap, Kader ve Kudret sfatlarndan
gelir. (Bu konularda daha geni bilgi iin bkn.
Enm Sresi/6: 59, not 12; Rad Sresi/13: 39,
not 13; sr Sresi/17: 14, not 10)
Bu yette Kurn ve Kitap, arz edildii adan
birbirinden farkl kullanlm olabilecei gibi,
833
Benden korkmas gerekir. u kadar ki,

onlar da iledikleri fenalklardan sonra o
fenalklar iyiliklerle deitirir (tevbe ederek, artk iyilik ileyen kullar haline gelirlerse), bilmeliler ki Ben ok balayanm;
(bilhassa tevbe ve slah- hl ile Bana ynelenlere kar) husus rahmet ve merhameti
pek bol olanm.6
12. Haydi, (sa) elini koynuna sok, kusursuz, prl prl k saar bir halde kacaktr. (As ve sa el,) Firavuna ve halkna
gsterecein dokuz byk delil (mucize)den ikisidir.7 Firavun ve halk, gerekten
btn btn yoldan km bir gruh haline gelmi bulunuyor.
13. Mucizelerimiz btn aklyla gerei
gsterici deliller olarak kendilerine takdim
edildiinde (Firavun ve halk), Bunlar, belli
ki birer byden ibaret! dediler.
birbirine atfedilmi de olabilir. Bu ikinci durumda

Apak Kitap, Kurnn bir baka ismi olmu olur
ve ona, okunur olmas asndan Kurn, yazlr
olmas asndan da Kitap denir ki, bu, Kurnn
bir yandan vahyedilirken, bir yandan da yazya
getiine ve sadece ezberlenmekle deil, yazyla
da korunduuna anlaml bir ima tekil eder.
2. nkrclarn ilerinin ve davranlarnn Allah
tarafndan sslenmesi, Cenab- Allahn insan
hayat iin koyduu kanunlarn neticesi ve bizzat
kfrn tabiat olarak, Allahn dinine tbi olmayanlarn genellikle bencil, kendilerini ve yaptklarn beenmi olmalar demektir. Byleleri, kendilerini sorgulamazlar. Buna karlk bir mmin,
daima iyi ve gzel eyler yapsa da, yaptklarnn
Allahn rzasna uygun olup olmad konusunda hep endie duyar. Tezkiye-i nefse muvaffak
olamam birinin yaptn beenmesi bir nifak
sfatdr.
834
NEML SRES
Baz yetlerde ise bu sslemenin eytan tarafndan yapld ifade edilir. Her halkrda fiili
yaratan Allahtr; eytan ise sadece insan davet
eder, ona telkinde bulunur, fakat herhangi bir
ey iletmeye gc yetmez.
3. man veya kfrdeki, iyi veya kt iler yapmadaki durumlar, seviye veya seviyesizlikleri,
yaptklar iler ve davranlarndaki niyetleri,
samimiyetleri, Allah yolundaki fedakrlklar
veya insanlar bu yoldan alkoymaktaki almalar gibi pek ok faktrler sebebiyle nasl insanlar
dnyada derece derece ise, hirette de Cennetin
ve Cehennemin dereceleri/derekeleri, menzilleri,
katmanlar bulunacak, Cehennemliklerin azab
gibi, Cennetliklerin Cennetten istifadeleri de hep
birbirinden farkl olacaktr.
4. Bu sebeple Kurn, batan sona hikmet ve
ilim ykldr.
5. Kasas Sresinde (yet: 30) ifade buyurulduu
zere, Cenab- Allahn sesi Hz. Musaya bir
aa, yani bir perde arkasndan gelmitir. T-H
Sresinin mealinde 5inci notta dikkat ekildii
gibi, bu trden bir seslenme, Allahn peygamberlere olan eit vahyinden bir tanesidir.
Kurn- Kerim, Allahn bir insanla ya bir perde
arkasndan veya many insann kalbine koyarak
ya da bir melek gndererek konutuunu apak
ifade eder (r Sresi/42: 51). Aatan olduu
gibi byle perde arkasndan seslenmede tebih,
tecsim (Allah yaratklara benzetme ve onlar
gibi bir cismi bulunduunu dnme) tr
yanl inanlara gidilmemesi iin yet, hemen
Allahn lemlerin Rabbi olarak yceler ycesi
ve her trl beer tasavvurun tesinde olduuna
dikkat ekmektedir.
Cz: 19, Sre: 27
yette anlatlan hadisenin getii yer, Sina

lnde kutsal Tuva vadisidir (vadinin kutsallyla ilgili olarak bkn. T-H Sresi/20: 12, not
5). Allah, ate mahallinde olan Hz. Musay
onunla konumak ve ona risalet vermekle, onun
evresinde olan ailesini de ondan ve ona imanndan dolay mbarek klm, am blgesi denilen
ve Filistini de iine alan geni bir corafyay da
feyiz ve bereketlerine mazhar etmitir (Arf
Sresi/7: 137; sr Sresi/17: 1; Enbiy Sresi/21:
71, 81). Baka yrelerde olduu gibi, bu yrede
yaayan btn peygamberleri ve onlara inananlar da ayn ekilde mbarek klm, feyiz ve
bereketlerle donatmtr.
6. Asnn ylana dnvermesi karsnda Hz.
Musann (a.s.) kamaya durmas, uurlu bir
korkma deil, bu tr hadiseler karsnda insan
nefsinde birden ve kendiliinden beliriveren
bir tepki ve irkiliverme halidir. yetlerde asl
dikkat ekici olan ise, Hz Musann ylandan
korkup kamaya durduu ifade buyurulurken,
ardndan, insann herhangi bir eyden korku
duyup duymamasnn Allah ile olan mnasebetiyle irtibatlandrlmasdr. man ve salih
ilerle srekli Allahn huzurunda bulunan, bu
huzuru hisseden insanlarn herhangi bir eyden
korkmalarna gerek yoktur. nk mmin bilir
ki, her ey Allahn elindedir, O dilemedike
hibir ey olmaz, O izin vermedike hibir varlk
baka birine ktlkte bulunamaz. Onun takdir
buyurduu bir iyilik de ktlk de geri kalmaz.
Tabi bu itikat, tedbirli yaamaya kesinlikle
mani deildir.
7. Dokuz mucize iin bkn. Arf Sresi7: 133;
sr Sresi/17: 101, not 38.
Cz: 19, Sre: 27
NEML SRES
835
377
ederdi: Ey insanlar! Bize kularn dili retildi9 ve bize (Allahn kullarna bahedecei) her eyden bir nasip verildi. phesiz
bu, baka deil, apak bir ltuftur.
17. Bir gn, cinlerden, insanlardan ve kulardan oluan ordular, emri zere Sleymann
nnde toplandlar; tam bir itaat ve disiplin
altnda ilerliyorlard.
18. Derken, karnca vadisine geldiler.
Karncalardan biri, Ey karncalar, diye seslendi, derhal yuvalarnza girin! Sleyman
ve ordular, farknza varmadan sizi ezip
inemesinler!
14. Vicdanlar onlarn Allahtan olduuna

tam kanaat getirdii halde, bile bile yanlta srar ederek ve bo bir byklenme ile
onlar inkr ettiler. Ama neticede, ii gc
bozgunculuk olan o gruhun kbeti nasl
oldu, bir dn.
15. Beri tarafta, (Firavunlarn asrlarca zulmettii srail Oullarn o zulmlerden
kurtardk ve her bakmdan zirveye tadk.
Bu arada) Davuda ve Sleymana husus
bir ilim verdik. (Onlar, her zaman kr
hisleriyle dopdolu olarak,) Btn hamd,
bize mmin kullarndan pek ounun zerinde mevki veren Allah iindir! diye hamd
ederlerdi.8
16. Sleyman Davuda vris oldu. O,
(Allahn ltuflarn insanlara yle) ilan
19. Bu szleri iiten Sleyman, (Allahn

ltuflar karsnda duyduu) masum bir
mutluluk iinde glmsedi ve Rabbim,
dedi, beni yle ynlendir ki, bana ve
annebabama olan nimetlerinden dolay
Sana hakkyla kredeyim ve daima raz
olacan iler yapaym. Ayrca, bana rahmetinle muamele et de, beni salih kullarnn
arasna kat!
20. Sleyman, (bir baka zaman bir mnasebetle) kular tefti etti ve Hdhd
neden gremiyorum? (Neden yerinde, vazifesinin banda deil?) Yoksa kayplara m
kart? diye sordu.
21. Madem yle, ona iddetli bir ceza
vereceim; belki de boynunu vuracam,
ya da bana kuvvetli ve geerli bir mazeretle
gelir.
22. ok gememiti ki, (Hdhd kageldi ve mazeretini beyanla) Ben, dedi,
senin malmatn dahilinde olmayan nemli bir bilgiye ulatm ve sana Sebeden10 ok
mhim ve doruluu phesiz bir haberle
geldim.
836
NEML SRES
8. Hz. Davud (a.s.) ve Hz. Sleyman (a.s.),

Allahn byk nimetlerine mazhar olmu iki
byk rasldr. Allah, Hz. Davuda risaletle
birlikte hilfet, Hz. Sleymana da risaletle birlikte hkmdarlk bahetti. Ayrca, her ikisine
de, misyonlaryla paralel olarak husus bir ilim,
hikmet, daima doru ve yerinde karar ve hkm
verme ve doru ile yanl, hak ile btl birbirinden ayrabilme kabiliyet ve imkn verdi (Enbiy
Sresi/21: 79). Dalar ve kular, Hz. Davud ile
beraber Allaha tesbihte bulunurdu. Allah, Ona
demiri eritip ondan zrh yapmay da retmiti.
Hz. Sleyman ise kularn ve karncalarn dilinden anlar, kular ve en inat azllar da dahil
olmak zere cinleri emrinde kullanr, onlar bina
yapm, denizden kymetli ta karma gibi ilerde istihdam eder ve rzgra binerek seyahatlerde
bulunurdu. Hz. Sleyman (a.s.), dnya hkmdarlnn zirvesini temsil ediyordu. Btn bu
nimetlere, glerine ve hakimiyetlerine ramen,
babaoul bu her iki rasl de Allahn mtevaz
birer kulu idiler. Hz. Davud (a.s.), elinin emeiyle geinirdi. Onlar, sahip klndklar btn
nimetleri kesinlikle Allahtan bilirler, nefislerine
en kk bir paye olsun ayrmazlard.
9. Bize kularn dili retildi. (yet 16) ve
Kular topland (Sd Sresi/38: 19) yetleri,
Cenab- Allahn Hz. Sleymana olan kularn
dilinden anlama ve onlar istihdam nimetiyle,
kularn Hz. Davudla birlikte tesbihini ifade
etmektedir. Yeryz, Cenab- Allahn insanlarn
erefine hazrlad ve kendisinden kular gibi
baka hayvanlarn da faydaland bir sofradr.
Allah, balars ve ipek bcei gibi zellikle husus ilhamyla yol gsterdii hayvancklar insana
fayda adna istihdam buyurur. Gvercinlere
postac olarak hizmet edebilme, papaanlara ise
konumay taklit kabiliyeti vermesi gibi daha
baka nimetlerle de, hayvanlarn insana olan
fayda ve hizmetine gzellik katar.
Dier kularn ve hayvanlarn dilini anlasak,
onlar nasl istihdam edebileceimizi bilsek, ken-
Cz: 19, Sre: 27
dilerinden evcil hayvanlardan faydalandmz

gibi faydalanabilirdik. Mesel srcklarn dilini
bilebilseydik, ekirge fetlerinde onlardan ok
gzel istifade edilirdi. Yukarda geen yetler,
kulardan faydalanmann niha snrn izmekte, bu sahadaki en son hedefi belirlemekte ve
beere yle demektedir:
Mlkmdeki baz byk yaratklar bile,
peygamber olarak masumiyeti ve hkmdar
olarak adaleti yara almasn diye iinizden
Bana teslim olmu bir kulumun emrine
boyun edirdim ve onlar konuturdum.
Ordularmdan ve hayvanlardan bazlarn
onun emir ve istifadesine verdim. Sizin de
her birinize gklerin ve yerin yklenmekten ekindii o en byk emaneti tevdi
edip, sizi yeryznde halifelik vazifesiyle
vazifelendirdim ve sizi bu vazifeyi yerini
getirecek kabiliyette yarattm. Dolaysyla,
btn yaratklarn dizginleri elinde olan
Zta teslim olmalsnz ki, Onun mlkndeki yaratklar da size teslim olsun ve onlar
btn yaratklarn dizginini elinde tutan
Ztn adna istihdam edip, size verilen ftrat
ve istidada lyk bir mevkie kabilesiniz. Bu
takdirde, Sleymann hdhd gibi, kular
size bir yolda ve itaatkr bir hizmeti olur.
(Szler, 20. Sz, 340341 )
10. Sebe, gney Arabistanda yaayan mehur

tccar bir milletin yurduydu. Baehri Maarib
olup, u andaki Yemenin bakenti olan Sanann
90 km. kadar kuzeydousunda bulunuyordu. Sebe halk, M.. yaklak 1100-115 yllar
arasnda tam 10 asr, Gney Arabistanda hkmetti. Arabistan ile Dou Afrika, Hindistan ve
Uzak Dou, bir de Msr, Suriye, Yunanistan
ve Roma arasndaki ticareti kontrol ediyorlard.
Ayrca, enine ve boyuna btn lkeyi kaplayan
sulama sistemlerine sahiptiler. Arazileri son
derece verimli ve yeildi. Yunan tarihileri, onlar dnyann en zengin halk olarak anyordu.
(Mevdd, 7: 151, not 29)
Cz: 19, Sre: 27
NEML SRES
837
378
26. O Allah ki, Ondan baka hibir ilh

yoktur; o byk Arn Rabbidir.11
27. Sleyman, Greceiz dedi, doru mu
sylyorsun, yoksa bir yalanc msn?
28. (Sonra, yazd mektubu Hdhde verip,) Bu mektubumu al gtr ve (Kralie
ile idare meclisinin) nlerine brak. Sonra
bir kenara ekil ve bak bakalm, mektubu
nasl karlayacaklar?12
29. (Mektubu alan Kralie, etrafndakilere)
Ey vezirler, idare meclisinin deerli yeleri! dedi: Bana ok yksek bir makamdan
geldii anlalan nemli bir mektup brakld.
30. Sleymandan geliyor ve Rahman,
Rahm Allahn Adyla diye balyor. (z
de u):
31. Bana kar ululuk gstermeyin ve tam
bir teslimiyetle bana gelin!
23. Sebeyi bir kadn hkmdarn ynettiini grdm. Kendisine (bir hkmdarn
sahip olmas beklenen) her ey verilmi.
ok byk bir tahta, (belli ki gl bir
ynetime) sahip.
24. Ne var ki, kendisinin ve halknn
Allaha deil de, gnee taptklarn grdm. eytan, yaptklarn onlara gzel gstermi ve bylece onlar yoldan karm.
Bu yzden, bulunmalar gereken doru yol
zerinde deiller.
25. Oysa gklerde ve yerde gizli bulunan
her eyi aa, (gklerde ve yerde bulunan
her varl yokluk karanlndan varlk
aydnlna) karan ve her neyi gizleyip
kendinize saklyor, her neyi de aa vuruyorsanz, bunlarn hepsini bilen Allaha
secde ve ibadet etmeleri gerekmez mi?
32. (Kralie), Ey vezirler, idare meclisinin

deerli yeleri! diye devam etti: (Kar
karya bulunduum) bu meselede bana grlerinizi syleyin. Biliyorsunuz ki, sizin
hazr bulunmadnz herhangi bir konuda
ben asla kesin bir karar vermi deilim.
33. Biz, dediler, gl kuvvetliyiz ve
olduka sava bir milletiz. Ama yetki sizindir; bir deerlendirmede bulunup, nasl
davranlmas gerekiyorsa onu emredin.
34. Dorusu, dedi (Kralie), krallar bir
lkeye girdiler mi, orann dzenini bozar ve
halkn azizlerini sefil ve zelil ederler. Evet,
byle yapar onlar.
35. imdi ben (Sleyman ve idarecilerine,
nemli ve anlaml) bir hediye gnderecek ve
elilerimin ne tr bir cevapla geleceklerine
bakacam.
838
NEML SRES
11. Pek ok insan, eytann ve nefsinin tesirinde

olarak Doru Yoldan sapmakta ve mrlerini
dallet iinde geirmektedir. Byleleri, bir kuun
bile kefettii en kesin gerekleri bile grememekte ve bulamamaktadrlar. Kurn, bu geree bir baka yetinde yle temas eder: Allah,
(ne yapacan bilemedii) kardeinin cesedini
nasl ortadan kaldracan gstermek iin bir
karga gnderdi: onun yeri eip de (oraya bir ey
gmp stn rttn grnce), Vah bana,
ben u kargadan daha bilgisiz, daha m cizim
ki, kardeimin cesedini nasl ortadan kaldracam bilemedim?! diye dvnd; hsran ve
haybete dt.. (Mide Sresi/5: 31)
Bedizzaman hazretleri, eserlerinin pek ok
yerinde bu geree temas eder ve mesel bir
yerde yle der:
Hem insan ibadet iin yaratldn, ftrat
ve sahip klnd manev duyu ve melekeleri
gsteriyor. Zira o, dnya hayat iin gerekli
olan amel ve iktidar cihetinde en kk bir
sere kuuna bile yetiemez. Fakat manev
ve hiret hayat iin lzm olan ilim ve
fakrn itiraf ile tazarru ve ibadet cihetinde
btn hayvanlarn sultan ve kumandan
hkmndedir.
Demek, ey nefsim, eer dnya hayatn
gaye ve maksat yapsan ve ona daim alsan,
en kk bir sere kuunun bir neferi hkmnde olursun. Eer hiret hayatn gaye ve
maksat yapsan ve u hayat dahi ona vesile
ve tarla etsen ve ona gre alsan, o vakit
hayvanlarn byk bir kumandan hkmnde ve u dnyada Cenab Hakkn nazl ve
niyazdar bir kulu, mkerrem ve muhterem
bir misafiri olursun. (Szler, Beinci Sz,
27)
te, ey insan! Eer yalnz Ona kul olsan,
btn yaratklar stnde bir mevki kazanrsn. Eer kulluktan kanrsan, (senin gibi)
ciz yaratklarn zelil bir kulu olursun. Eer
enaniyetine ve iktidarna gvenip, tevekkl
ve duay brakp, byklenmeye ve davaya
sapsan, o vakit iyilik ve icat cihetinde ar ve
karncadan daha aa, rmcek ve sinekten
Cz: 19, Sre: 27
daha zayf dersin; er ve tahrip cihetinde

dadan daha ar, en bulac bir hastalktan
daha zararl olursun.
Evet, ey insan, sende iki cihet var: Birisi,
icat ve varlk ve hayr ve ortaya bir eser
koyma, i yapma cihetidir. Dieri, tahrip,
yokluk, er, ortadan kaldrma ve alpkabul
etme cihetidir. Birinci cihet itibaryla ardan, sereden aa, sinekten, rmcekten
daha zayfsn. kinci cihet itibaryla da,
yer, gklerden geersin. Onlarn ekindii ve
karsnda cizliklerini ortaya koyduu bir
yk kaldrrsn (Bak: Ahzb Sresi/33: 72).
Onlardan daha geni, daha byk bir daire
alrsn. nk sen, iyilik ve icat ettiin vakit
yalnz kapasiten nisbetinde, elin ulaacak
derecede, kuvvetin yetiecek mertebede iyilik
ve icat edebilirsin. Eer fenalk ve tahrip
etsen, o vakit fenaln haddi akn ve tahribin pek yaygn olur.
te aynen onun gibi, insann mahiyetine,
kudretten ehemmiyetli duyular, melekeler,
manev cihazlar ve kaderden kymetli programlar tevdi edilmi. Eer insan, u dar yeryz leminde, dnya hayat topra altnda
o manev cihazlar nefsin heveslerine sarf
etse, toprak altnda bozulan ekirdek gibi,
kk ve nemsiz bir lezzet iin ksa bir
mrde, dar bir yerde ve skntl bir halde
ryp kokuacak, manev mesuliyetini
bedbaht ruhuna yklenecek, u dnyadan
gp gidecektir.
Eer o istidat ekirdeini (sahip klnd potansiyelleri) slmiyet suyuyla, imann
yla, kulluk topra altnda terbiye ederek, Kurnn emirlerini yerine getirmekle
manev cihazlarn hakik gayeleri istikametinde kullansa, elbette Misal leminde ve
Berzahta dal ve budak verecek ve hiret
lemi ve Cennette hadsiz kemalt ve nimetlere medar olacak sonsuz bir aacn ve daim
bir hakikatin cihazlarna sahip, kymettar bir
ekirdek ve revnaktar bir makine ve bu kinat aacnn mbarek ve nurlu bir meyvesi
olacaktr.
Evet, hakik terakki, insana verilen kalb,
Cz: 19, Sre: 27
NEML SRES
sr, ruh, akl, hatt hayal ve sair kuvveleri

ebed hayat istikametinde kullanarak, her
birini kendine lyk husus bir kulluk vazifesiyle megul etmekte yatar. Yoksa ehl-i
dalletin terakki zannettikleri, dnya hayatnn btn inceliklerine girmek ve zevklerinin
her eitlerini, hatt en sflsini tatmak iin
btn ltifelerini ve kalb ve akln nefsi
emmrenin emrine yardmc verse, o terakki
deil, skuttur. (Szler, 23. Sz, 419420)
839
12. Bir mminin, hatt yalan sabit olmam bir

insann szl beyanna inanmak bir esas ise de,
Hdhd, izinsiz grev yerini terk etmekle byk
bir hata ilemi, davran asndan sanki fska
girmiti. zellikle askerin grev yerini izinsiz
terk etmesi daha ar bir hata ve su olur. Kurn,
fasklarn getirdii herhangi bir haberin doruluunun aratrlmasn emreder. Hz. Sleymann
(a.s.) Hdhdn haberine tam olarak inanmamasnn sebeplerinden biri bu olsa gerektir.
840
NEML SRES
36. Eli Sleymann huzuruna varnca

Sleyman, Siz bana mal ile yardm m etmek istiyorsunuz? Allahn bana verdii
(peygamberlik, hkmdarlk ve servet) size
verdii her eyden ok daha hayrl, ok
daha stndr. Ancak siz, ite bu tr hediyelerinizle sevinir, bbrlenirsiniz.
Cz: 19, Sre: 27
379
37. imdi, seni gnderenlerin yanna dn

ve hi phe etmesinler ki, zerlerine kar
koyamayacaklar ordularla geleceiz ve onlar yurtlarndan zelil ve malp bir halde
karacaz.13
38. (Sleymann mektubunu alan ve bir heyet halinde Onu ziyaret etmeye karar veren Kralie Kuds yolunda iken Sleyman,
idare meclisinde,) Deerli meclis yeleri!
Onlar teslimiyet iinde bana ulamadan,
hanginiz bana Kralienin tahtn getirir?
diye sordu.14
39. Cinler iinde en glkuvvetlilerden biri,
imdi sen, toplanty bitirip de makamndan kalkmadan nce ben onu sana getiririm.
phesiz bunu yapacak gteyim ve bana
gvenebilirsin, sylediimi yaparm! dedi.
40. Kitaptan husus bir bilgiye sahip olan
zat ise, Ben, onu sana daha gzn krpmadan getiririm! dedi. Sleyman taht yanbana konmu grnce, Bu, Rabbimin
bir ltfudur. Karlnda kr m edeceim, yoksa (yle bir ltfu kendimden bilip)
nankrlk m yapacam diye beni snyor.
Kim krederse, ancak kendi iyiliine olarak kreder. Kim de nankrlkte bulunursa, uras bir gerek ki, Rabbim mutlak servet sahibidir ve kimsenin krne ihtiyac
yoktur; ltuf ve keremi pek boldur.15
41. Sonra buyurdu: imdi, Kralienin tahtn tanyamayaca hale getirin, bakalm
gerei grp hidayete erecek mi, yoksa
hidayete eremeyenlerden olmaya devam m
edecek.16
42. Derken Kralie geldi ve kendisine, Bak

bakalm, bu senin tahtn olmasn? dendi.
Evet, sanki o! cevabn verdi (Kralie ve
ekledi): Zaten bize daha nce (Sleyman ve
hkmdarl, misyonu, sahip bulunduu
imknlarn kayna konusunda) bilgi ulamt ve biz de teslim olmaya karar vermitik.
43. Onu gerei bulmaktan alkoyan (inad,
kibri ve aklirad tercihi deil, atalarndan
gelen bir det olarak), Allahtan baka (sahte) ilhlara tapmasyd. nkrc bir toplum
iinde neet etmiti.
44. Ardndan kendisine, Buyurun, saraya
girin! denildi. Saraya girince, zemininde engin ve duru su olduunu, sanki bir havuza
Cz: 19, Sre: 27
NEML SRES
841
girdiini zannedip eteini svad. Sleyman,

Bu, dedi, taban kristal kapl sradan
yaplm bir saraydr. (Byle bir mlke
herhangi bir hkmdarn deil, ancak bir
peygamberin sahip olabilecei neticesine
varan Kralie,) Rabbim, dedi, ben, imdiye kadar (Senden bakasna tapmakla)
kendime zulmetmiim. Artk Sleymann
maiyetinde, lemlerin Rabbi Allaha teslim
olmu bulunuyorum.17/18
13. Kurn, dnyev gayelerle baka milletler

zerine onlar yenmek ve yurtlarndan karmak
iin ordular sevk etmeyi asla tasvip etmez. O,
ayrca kan dkmeyi, insan ldrmeyi ve gasb
yasaklar. Ksaca, her trl smry men eder.
Bunlar ancak, Sebe Melikesinin 34nc yette szn ettii krallar yapar. Dolaysyla, Hz.
Sleymann Sebelileri tehdidi, bu erevede bir
tehdit deildi. Yukardaki yetlerde aka ifade
buyurulduu zere, Hz. Sleyman bir peygamber, bir melik (hkmdar), fakat gc, serveti ve
makamyla asla gurur duymayan, gurur duymak
yle dursun, onlar sorumluluk gerektiren birer
nimet telkki eden bir melikti. Onun tek derdi,
daha fazla insann iman edip Allaha teslim olmas, inkr ve zulm sistemlerinden ve zalimlerin ellerinden kurtulup, dnyada da hirette
de gerek saadete ulamasyd. Ayrca, insanlar
zerinde kendi arzularn, menfaatlerini kanun
haline getiren zalim krallar hkmetmemeliydi.
nsanlarn gerek saadeti de, Allaha iman ve
teslimiyette yatmakta idi. Herkes, bu iman ve
teslimiyete ulama adna, irade ve hrriyetlerini
balayan zincirlerden kurtulmalyd.
hkmdar olmadn ortaya koymutu. Bundan

baka, Hz. Sleymana gelen eli, Hz. Sleyman,
idaresi ve lkesi hakknda Kralieye phesiz
ok ey anlatm olmalyd. Dneminin, hatt
btn dnemlerin en byk ve kudretli meliki,
hkmdar olmasna ramen Hz. Sleyman, son
derece mtevaz, tertemiz, doru ve dindard.
Btn bunlar dikkate alan Kralie, Onu ziyaret
edip daha yakndan tanmak ve kararn kendisine ifah olarak bildirmek istedi. Hz. Sleyman
da (a.s.), Ona idaresinin gerek mahiyetini ve
ihtiamnn gerek kaynan gstermeyi diledi.
Onun arzusu, phesiz Kralienin ve halknn
hidayete ermesiydi.
14. yetlerden tecrbeli, tedbirli ve akll biri olduu anlalan Kralie, Hz. Sleymann sradan
bir hkmdar olmadn kavramt. Bir defa,
kendisine Ondan gelen mektup, gerek slbu, gerek muhtevas, gerekse Rahmn, Rahm
Allahn Adyla diye balayp, Onun adna yazlm olmasyla farkl bir mahiyet arz ediyordu.
Hz. Sleyman (a.s.), kendisine gnderilen hediyeleri reddetmekle, Cenab- Allahn Ona verdii
nimetlerin, baka hkmdarlarn kendisine teklif
edecei en kymetli hediyelere bile deer vermeyecei lde byk, esiz ve farkl olduunu
gstermi, bylece baka hkmdarlar gibi bir
15. yet, Sebe Melikesinin tahtnn, birka bin

kilometre uzaktan Hz. Sleymann sarayna bir
anda getirilme mucizesini sz konusu etmektedir.
Onu getiren kim olursa olsun, phesiz bu hadise,
Hz. Sleymann bir mucizesi idi. Bir peygamber
melik ve dolaysyla gnahsz olan Hz. Sleyman
(a.s.), elbette en kk bir zulm ilemez ve buna
msaade etmezdi. Dolaysyla lkesinin tamamnda adaletin gereklemesi, olup bitenlerden ve
halknn halinden haberdar olabilmesi iin, btn
lkesini ve herkesi ayn anda grp gzetleyebilecek bir kabiliyete sahip klnmalyd. Allah da
ona, rzgra binip seyahat etmesi, mminkfir
btn cinleri emrinde kullanmas gibi mucizelerin
yansra, cisimlerin bile aynen veya grnts ile
nakledilmesi mucizesini de bahetmiti.
Eer biz, Allaha dayanr ve bize verilen kabiliyetler diliyle Ona mracaatta bulunursak,
eer inan, dnce ve davranlarmz Onun
hem kinattaki, eya ve hadiselerdeki, hem de
vahiyle bildirdii Dindeki kanunlarna uygun
olursa, bu takdirde dnya da bizim iin byk
bir ky haline gelebilir. Sebe Melikesinin taht
842
NEML SRES
Yemendeydi; fakat nnda, etrafndaki insanlarn suretleriyle birlikte bizzat veya grntsyle
Kudste, Hz. Sleymann saraynda mahede
edildi ve o insanlarn sesleri iitildi. Dolaysyla
yet, uzak mesafelerden bizzat eyann veya grntlerinin, ayrca seslerin naklinin mmkn
olduunu ima etmekte ve yle buyurmaktadr:
Ey idareciler! Eer mutlak adaleti salamak istiyorsanz, Hz. Sleyman gibi, idarenizdeki btn
yerleri ve insanlar grmeye, tanmaya aln.
Ancak bunu baarmakla, sorumluluunu tam
yerine getirmi birer idareci olabilirsiniz. Bu
mucize mnasebetiyle Cenab- Allah (c.c.), ayrca unu da hatrlatmaktadr:
Ey insanlar! Bir kuluma zerinde hkmedecei
geni bir lke verdim ve bu lkede mutlak adaleti gerekletirebilmesi iin, o lkede olup biten
her eyden onu haberdar kldm. Her bir ferdi
emirlerim istikametinde idarecilik yapabilecek
bir kapasite ile yarattmdan, hikmetimin gerei olarak Ona, yeryzn tarayabilme ve orada
olanlar grp anlayabilme istidad da bahettim.
Eer her bir fert bunu gerekletiremese de, bir
tr olarak insanlk gerekletirebilir. Bunu madd
olarak gerekletiremese de, manev olarak gerekletirebilir. Dolaysyla, bu nimetten istifade
etmelisiniz. O halde haydi, bunu baarn. Kulluk
vazifelerinizi tam yapn. yle davrann ve aln
ki, yeryzn her tarafyla grebileceiniz ve her
kesindeki sesleri iitebileceiniz bir baheye evirin. Rahmnn u fermanna kulak kesilin: O
ki, yeri (evcil ve uysal bir hayvan gibi) size boyun edirmitir. yleyse onun omuzlar zerinde
rahata dolan ve Allahn sizin iin hazrlad
rzktan istifade edin.7 Ama unutmayn ki, nihayet arz olunma Onadr. (Mlk Sresi/67: 15)
te bu yet, ses, grnt (ve eya?) naklinin
niha snrn tayin ve bu hususta insanl tevik etmektedir. (Szler, 20. Sz, 337338)
Cz: 19, Sre: 27
16. Kralie ve halk, gnee tapyordu. Dolaysyla,

tahtnda bunu ortaya koyan semboller, ekiller
bulunmalyd. Vazifesi insanlar Allahn diniyle tantrmak olan Hz. Sleyman (a.s.), byk
ihtimal tahtn zerindeki bu sembol ve ekilleri
sildirip, taht lh Dini, peygamber olarak misyonunu ve kendisine verilen nimetlerin gerek
kaynan hatrlatacak semboller ve iaretlerle
ssletti. Byle yapmakla, kendi tahtnn sarayndan alnp Kudsteki saraya getirildiini gren
Kralienin, bunu yapan iktidarn normal bir iktidar olmadn kavrayarak, peygamberlie ve
Hak Dine gireceini mit ediyordu.
17. Seyahatinde grdkleri, ayrca Hz.
Sleymann karakteri, szleri, davranlar, tavrlar ve idaresi, Kralieyi Onun ancak bir peygamber, Allahn bir rasl olabilecei sonucuna
gtrd. Hz. Sleymann sahip olduu btn
nimetlerin, stnlklerin kayna bir insan olamazd. Dolaysyla, artk inanmakta tereddt
etmedi.
18. Hz. Sleyman ile Sebe Kraliesi arasnda geen bu hadiseler, mevcut Kitab- Mukaddes nshalarnda ksa olarak ve pek ok bakmdan da
farkl anlatlr (bkn. 2 Tarihler, 9: 112). Buna
karlk, eski Yahudi limlerinden gnmze
kadar gelen anlatmlar ise, Kurn- Kerimdeki
anlatma ksmen yakndr. Ne var ki, bu anlatmlarda da, mevcut Kitab- Mukaddes nshalarnda olduu gibi Hz. Sleymanla ilgili bir peygamber iin asla dnlemeyecek sulamalar
yer almaktadr (Bkn. The Jewish Encyclopedia,
11: 439441, 443).
Kurn- Kerim, Kitab- Mukaddeste aleyhlerinde pek ok yakksz ifadeler yer alan dier
baz srail peygamberler gibi, Hz. Sleyman
da (a.s.) sahip bulunduu gerek tahtna oturtmutur.
Cz: 19, Sre: 27
NEML SRES
843
380
ayrlsn diye) imtihana tbi tutulan bir topluluksunuz.19

48. ehirde dokuz (kiilik bir) ete vard ki,
bunlar lkede srekli bozgunculuk yapyor
ve hibir eyi slaha yanamyorlard.
49. Bir araya gelip, Allah adna yemin ederek
yle anlatlar: Andolsun, Salih ve ailesi
zerine ni bir gece baskn yapp hepsini ldrecek, sonra da hakkn arayacak
yaknlarna ldrlmeleri hadisesini grmediimizi, byle bir eye ahit olmadmz
kesin bir dille ifade edeceiz. Kesinlikle
doruyu sylediimizi de bilhassa belirteceiz.
50. te, kendilerince byle bir tuzak kurdular; Biz de, haklarndaki irademizi uygulamaya koyduk ama bunun farknda deillerdi.
45. uras bir gerek ki, Semda kardeleri

Salihi, Yalnzca Allaha ibadet edin! diye
arda bulunmak zere risalet vazifesiyle
gndermitik. O davetine balaynca, birbiriyle ekien iki grup oluverdiler.
46. Salih, Ey kavmim! dedi, niye iyilii istemek varken, banza acele bir ktln
gelmesini istiyorsunuz. Rahmet ve merhamete nail klnmak midiyle, gnahlarnzdan dolay Allahtan balanma dilemeniz
gerekmez mi?
47. Senin ve beraberinde bulunanlarn
yznden uursuzlua maruz kaldk! dediler. Salih, Uursuzluk dediiniz ey,
Allah katnda takdir buyurulmu bir haldir.
Dorusu u ki siz, (hayrlnz erlinizden
51. te bak, tuzaklarnn kbeti ne oldu? O

(dokuz kiilik) eteyi de, topluluklarn da
geriye tek kii brakmadan imha ettik.
52. te, zulmleri sebebiyle yklp gitmi
ve ssz kalm evleri! phesiz bunda gerei renme peindeki insanlar iin nemli
bir ibret vardr.
53. man edip, kalbleri Allaha kar saygyla dopdolu olan, Ona kar gelmekten ve
dolaysyla Onun azabndan saknanlar ise
kurtardk.20
54. Lta da (risalet grevi verdik). Halkna
u teblide bulundu: Gz gre gre bu
hayasz ve irkin ii mi yapyorsunuz?!
55. Kadnlar yerine ehvetle erkeklere
mi varyorsunuz?! Anlalan siz, cahilce
davranan ve cahillikte srar eden bir topluluksunuz.
844
NEML SRES
Cz: 19, Sre: 27
19. Peygamberlerin gnderildii toplumlar, onlar

genellikle bir ktle ve uursuzlua sebep olmakla sulamlardr. Bir peygamber geldiinde
insanlar iki gruba ayrlm ve ok defa, inkr ve
zulmde diretenler helk olmulardr. Allah, peygamberleri: (i) insanlarn yolunu aydnlatmak,
onlara inan, dnce ve davranta doru yolu
gstermek, (ii) insanlar Allaha ibadete yneltmek, (iii) onlara Allahn hem kinat ve hayatla,
hem de hireti kazanma adna dnya hayatlarn nasl tanzim edecekleriyle ilgili kanunlarn
retmek, (iv) hayatlarnda onlara rnek olmak,
(v) dnya ile hiret, madde ile man/madd ile
manev, akl ile ruh vb. arasndaki dengeyi kurmak, (vi) insanlarn hirette Allaha kar mazeretleri olmasn diye onlar hakkndaki delilin tamamlanmas ve haklarnda ahitlik yapmak iin
gndermitir. (Sonsuz Nur 1den) Peygamberler,
her bakmdan mkemmel retici ve eiticidirler. Her insan, dnyaya ilenmesi gereken ham
bir maden gibi gelir. Onun geliip birer kabiliyet halini almas gereken istidatlar (potansiyel)
vardr. te, bu ham madenin ilenip saf gm,
altn, elmas, prlanta vb. olabilmesi, her insann
sahip klnd potansiyellerin birer kabiliyet haline gelebilmesi ve ykselebilecei kemalt arna ykselebilmesi iin o, ilenmeye, renmeye
ve eitilmeye muhtatr ve bunun gerei olarak
da pek ok hallere maruz kalacaktr. te bunun
ad, imtihandr, Kurndaki tabiriyle fitne ve/
veya beldr.
zorluklar, skntlar ve musibetlere dar ederiz

ki, kalbleri yumuasn, gafletten uyanp kendilerine gelsinler ve iten Allaha ynelerek, yalvarp yakarsnlar. (Arf Sresi/7: 94). Bu ok
defa, slma yeni girmi herhangi bir fert ve
toplum iin de geerlidir. Haklarnda phesiz
hayrl olan bu geree ramen insanlar, genellikle peygamberleri kendilerine ktlk getirme
ile sularken, Cenab- Allahn, onlar vastasyla
bile kendilerine bahettii nimetleri kendilerinden
bilmilerdir: Bolluk ve refah grdkleri zaman,
Bu, bizim hakkmz! Kabiliyet ve almamzn
rn bu! derler; kt bir durumla karlatklarnda ise, onu Musa ile beraberindeki mminlerde iddia ettikleri uursuzlua verirler Hayr,
unu iyi bilin ki, onlarn uur veya uursuzluk
dedikleri her ey, Allahn hkm ve yaratmasyladr. Ne var ki onlarn ou, ilimle alkalar
olmad iin bunu bilmiyorlard. ve yle derlerdi: Bizi bylemek iin ne kadar kendince
mucize gsterirsen gster, sana asla inanacak
deiliz. (Arf Sresi/7: 131132).
Bu fitne veya belnn unsurlar da Kurn-

Kerimde anlatlr. Mesel: Biz hangi memlekete
bir peygamber gnderirsek nce orann halkn
20. Hz. Salih ve kavminin kssasyla ilgili olarak,

ayrca bkn. Arf Sresi/7: 7379; Hd Sresi/11:
6168; uar Sresi/26: 141159.
Hz. Salihin kendisine yaplan benzer sulamalara verdii cevap, Her insann yazlm ve
yaanm kaderini boynuna doladk. Kyamet
Gn onunla ilgili bir kitap karrz da, onu
nnde alm bulur. Oku kitabn! Bugn
sen, bizzat kendin hakknda hesap grc olarak yetersin! (sr Sresi/17: 1314) yetlerinde ifade buyurulan cevapt. Ayrntl aklama
iin bkn. sr Sresi/17, not 10.
Cz: 20, Sre: 27
NEML SRES
381
845
meye lyktr: Allah m, yoksa Ona ortak

kotuklar varlklar m?
60. (O varlklar m,) yoksa gkleri ve yeri
yaratan ve gk tarafndan sizin iin su indiren mi? O su ile yze glen, gzleri, gnlleri aan pek gzel baheler bitiriyoruz. Siz
ise, (brakn o bahelerin verdii menfaatleri,) onlarn aacn bile bitiremezsiniz.
Allahtan baka bir ilh daha m olurmu?
Hayr, hayr.. onlar, haktan sapp giden bir
gruhtur.
61. Yoksa (hareketine ramen) yerkreye
istikrar verip, onu oturmaya elverili klan ve
yer yer yarp iinden rmaklar aktan, sonra
onun (istikrar ve fonksiyonlarn grebilmesi iin sabit kazklar misali) dalar var eden
ve birbiriyle birleen iki byk su ktlesinin arasna bir engel koyan m?22 Allahtan
baka bir ilh daha m olurmu? Hayr,
hayr.. onlarn ou, gerei bilmemektedir
ve renme peinde de deillerdir.
56. Halknn cevab ancak, Ltu ve ailesini lkenizden srp karn; onlar, temizlie pek dkn, pek ahlkl insanlar!
demek oldu.
57. Neticede Biz de Onu ve ailesini kurtardk, hanm hari. Onun geride kalp helk
edilenlerden olmasn takdir buyurduk.
58. Ve o halkn zerine yle bir yamur indirdik ki! Uyarlan, fakat uyarya kulak asmayanlarn yamuru ne fena bir yamur oldu!21
62. Yoksa aresiz kalp Ona dua ettiinde

aresizin duasna cevap vererek skntsn gideren ve siz btn insanlar (oray
imar edip, kanunlar istikametinde yaayasnz diye) yeryznn halifeleri klan m?
Allahtan baka bir ilh daha m olurmu?
Ne de az dnyor ve (bunlardan) gerekli
dersi karmaya almyorsunuz!
59. De ki: (Btn bu olup bitenlerden

sonra ve her zaman iin) hamd Allaha ve
selm setii kullarnn zerine olsun. Kim
gerekten hayrl ve ilh olarak kabl edil-
63. Yoksa karann ve denizin kat kat

karanlklarnda size yol gsteren ve rahmetinin nnde mjdeleyici olarak rzgrlar
gnderen mi? Allahtan baka bir ilh m
olurmu? Allah, onlarn her trl irk komalarndan sonsuzca ycedir, akndr.
21. Hz Lt ve kavminin kssasyla ilgili olarak,

ayrca bkn. Arf Sresi/7: 8084; Hd Sresi/11:
7783; Hcr Sresi/15: 5876; Enbiy Sresi/21:
74-75; uar Sresi/26: 160174.
22. Birbiriyle birleen, ama aralarndaki engel

sebebiyle birbirine karmayan iki byk su
ktlesi ve aralarndaki engel konusunda bkn.
Furkan Sresi/25: 53, not 11.
846
NEML SRES
64. Yoksa btn varlklar batan yaratan,

sonra srekli olarak yeniden yaratan ve
(hepsinin lmnden sonra) onlar tekrar
yeni batan yaratacak olan23 ve sizi hem gk
tarafndan, hem de yerden rzklandran
m? Allahtan baka bir ilh m olurmu?
De ki: Eer (Allahtan baka bir ilh daha
olabilecei iddiasnda) samimi iseniz, haydi
delilinizi gsterin!
Cz: 20, Sre: 27
382
65. De ki: Gklerde ve yerde (kinatta) hi

kimse gayb (duyu tesini) bilemez; gayb
ancak Allah bilir. Onlar (ve Allahtan baka
ilh diye taptklar varlklar, Kyametin ne
zaman kopup,) ldkten sonra ne zaman
diriltecekleri konusunda da herhangi bir
bilgiye ve uura sahip deillerdir.24
66. Gerek u ki, onlar (hep dnya hayat
peinde koup, btn renme melekelerini
dnya hayatyla ilgili bilgileri edinme yolunda harcadklarndan)25 hiret hakknda bilgiden yoksun kalmlardr. (Kendilerine
vahiy yoluyla bilgi gelmi,) fakat bu defa
da pheye batm bulunmaktadrlar. Hayr
hayr, hiret(le ilgili onca delil karsnda)
krl tercih etmektedir onlar.
67. Kfrde srar edenler, Biz ve atalarmz
toprak olup gittikten sonra, yani o zaman biz
diriltilip kabirlerimizden karlacaz yle
mi? diyorlar.
68. yle ya, bize de, daha nce atalarmza
da bu tehdit yapld durdu. Ama bu, eskilerin masallarndan, btl inanlarndan baka
bir ey deil ki!
69. De ki: Yeryznde gezip dolan;
(gezip dolan da) bakn bakalm, hayatlar
gnah hasadndan ibaret inkrc sulularn
kbeti nasl olmu?
70. (Tebli ettiin gereklere kar takndklar tavr sebebiyle) onlardan tr sakn
zlme; (gayretlerini boa karmak ve
insanlar Allahn yolunda alkoymak iin)

yaptklar planlardan, kurduklar tuzaklardan dolay da sakn daralma.
71. Bir de, ddianzda doru iseniz, bu tehdit ne zaman gerekleecek? diyorlar.
72. De ki: Byle hemen gelivermesini istediiniz azabn bir ksm belki de ensenizde
patlamak zeredir!
73. Dorusu senin Rabbin, insanlara kar
fevkalde ltufkrdr, fakat onlarn ou
kretmezler.26
74. Yine Rabbin, onlar gslerinin derinliklerinde neleri gizli tutuyor, neleri de
aa vuruyorlarsa hepsini mutlaka bilmektedir.27
75. Gkte ve yerde (onlardan ve dier btn
Cz: 20, Sre: 27
NEML SRES
yaratklardan) gizli hibir ey yoktur ki,

apak bir Kitapta muhakkak yer alm
olmasn.28
847
76. Bilesiniz ki bu Kurn, hakknda ihtilfa dtkleri eylerin pek ounu srail
Oullarna anlatmaktadr. 29
23. Hayat, Allahn varlnn ve birliinin en

byk delili ve Onun ltuflarnn kaynadr.
Hayat, Allahn rahmetinin en ltif tecellisi ve
sanatnn en srl nakdr. Hayat ylesine ltif
ve srldr ki, onun en basit seviyesi olan bitkilerin hayat ve her yl saysz denecek lde
tekrar eden tohumlardaki hayat dmnn
almasndaki sr, Hz. demden beri zlememitir.
notlar, sadece doru yorum bekleyen bir

otobiyografi halinde kayalara brakr.
Hayat, hem mlk, yani grnen madd ciheti,

hem de melekt, yani grnmeyen manev yan
cihetiyle effaftr ve paktr. Cenab- Allah (c.c.),
baka her eyi sebepleri perde yaparak yaratrken, hayat madd sebeplerin aracl olmadan
dorudan verir.
Madde, kendisiyle ilgili kanunlarn kendisi iin dikte ettiinin tesinde hibir ey
yapmamtr. Atom ve molekller, sadece
kimyev mnasebetlerin, ekim gcnn,
snn tesirinin ve elektrik sinyallerinin emirlerine itaat etmenin dnda bir ey yapmaz.
Madde, inisiyatif kullanmay bilmez. Fakat
hayat, her an yeni desenler, yepyeni yaplar
ortaya karr.
New York limler Akademisi eski bakanlarndan A. C. Morrison, hayat hakknda yle yazar:
Hayat bir heykeltratr ve her eye biim
verir; her aacn her yapran izen, ieklere, elmaya, ormana ve kularn kanatlarna
renk veren bir sanatkrdr o. Hayat bir
mzisyendir ve her kua kendine has ak arklarn sylemesini, sineklere de kendilerine
has pek ok tonu bulunan seslerle birbirlerini
armalarn retir.
Hayat, ekirgenin ve pirenin bacaklarn,
kaslar, eklemleri yapan, kalbin yorulmadan
srekli atlarn salayan, her hayvann sinir
sistemini ve her canlnn dolam sistemini
kuran bir mhendistir.
Hayat, meyvelere ve baharata tat, gllere
koku veren bir kimyagerdir. Hayat, tabiatn
henz kar koyma ve nleme yolu bulamad bir ilemle srekli yeni sentezler meydana
getirir. Hayatn kimyas ok ycedir; nk
sadece gne nlarn, su ve karbon asidini
odun ve ekere dntrmek iin kullanmakla kalmaz, bunu yaparken, hayvanlara hayat
soluu olarak oksijen aa karr.
Hayat bir tarihidir, nk o alar boyu
sayfa sayfa kendi tarihini yazar ve tuttuu
Hayat, yumurtaya depolad ok zengin

bir gda ile yarattklarn korur ve pek ok
yavruyu doumdan sonra aktif hayata hazrlar
veya uurlu bir annelikle yavrular iin gda
depolar. Hayat, hayat retir acil ihtiyalar iin
st verir, hem de bu ihtiyac nceden grr ve
gelecek iin hazrlkl bulunur.
Hayatn ne olduunu henz hibir insan

kavrayabilmi deildir; onun herhangi bir
arl veya boyutlar da yoktur. Hayat
tabiat yaratm deildir; ate altnda yank
veren kayalar ve tuzsuz denizler, hayat iin
gerekli ihtiyalar karlamaktan btnyle
uzaktr. ekim gc, maddenin bir zelliinden, elektrik sadece bir maddeden ibaret
olup, gnein ve yldzlarn nlar ekim
gcyle yn deitirebilir. nsan, atomun
boyutlarn renmekte ve onun deimeyen
gcn lebilmektedir, fakat hayat, mekn
gibi artcdr. Neden?
Hayat, esastr ve sayesinde maddenin anlama ulaabildii tek eydir. Hayat, uurun
yegne kaynadr ve sadece hayattr ki,
henz yar krlkle anlamaya altmz ve
yine de her birinin gzel olduunu bildiimiz
Allahn eserleri hakknda bilgi sahibi olmamz mmkn klar. (Morrison, 3136)
Hayat gibi, lm de Allahn varln ve

birliini gsterir. Mesel, bir nehrin zerindeki
gnein bizzat kendisini, n ve ssn yanstan kabarcklar ve yer zerindeki parlak, effaf
848
NEML SRES
cisimler, gnein varlna kesin birer delildir.

Diyelim ki, bir nehrin zerinde bulunan ve gnei
yanstan kabarcklardaki gne, nehir bir tnele
girdiinde kaybolur; nehir tnelden ktnda ise
yeniden grnr hale gelirler. Bundan anlalr ki,
kabarcklardaki gne, kabarcklarn kendinden
ve kendilerine ait deil, onlardan bamsz ve
onlarn sadece yanstt ayr bir varlktr. te, bu
kabarcklar gnei gstermekle gnein varlna,
tnelde kendilerinde yansyan gnein kaybolmas
ve nehir tnelden ktnda gnein kendilerinde
tekrar grlmesiyle gnein bekasna iaret eder.
Bunun gibi, varlklar hayatlaryla Allahn
varlna, lp gitmeleri ve yerlerine yenilerinin
gelmesiyle Allahn bekasna delildir. Sonbaharda
dklen yapraklarn takip eden ilkbaharda misliyle yeniden kmas, kn kurumu kemik
haline gelen aalarn baharda yeniden canlanmas, Cenab- Allahn hem varlna, hem birliine, hem de bekasna kesin birer iarettir.
24. Gaybn mutlak bilgisi sadece Allah katndadr. Peygamberler gibi, onun hakknda ksm
bilgiye sahip olanlar, ancak Allahn bildirmesiyle
ona sahip olabilirler. Bu nokta, zellikle Cenab-
Allahn varl, birlii ve varlklar zerindeki
mutlak hakimiyeti asndan ok nemlidir.
Yaratlm varlklar iinde en zengin donanma
ve renme kapasitesine sahip olan insan bile,
brakn gayb, duyularnn ve inceleme sahasnn dnda kalan alan, gelecei, hireti ve
Cenab- Allahn Ztn, dn ve iinde yaad n bile tam olarak bilemez. nsan, kendisi
hakknda bile mkemmel bilgiye sahip deildir.
yle ki, fayda ve zararnn nerede yattn dahi
tam olarak kestiremez. Ayrca, nceki yette
buyrulduu gibi, her canl hayatta kalmak iin
rzka muhtatr ve rzk da btnyle Allahn
elindedir. Sonra, ihtiyalarn ve bu ihtiyalarn giderilme yollarn belirleyen de canllarn
kendileri deildir. Bunun dnda, her bir insan
ferdi, dier trlerin yelerine nazaran ayr bir tr
gibidir ve bal bana bir lemdir. Btn bunlar
aka ortaya koymaktadr ki, her trl zellikleri, ihtiyalar ve bu ihtiyalarn giderilme
yollaryla birlikte her bir canly kusursuz bilen
ve tabiat onlar iin bir rzk deposu olarak var
Cz: 20, Sre: 27
her bir varln hayatn devam ettirme gcne sahip Biri olmaldr ve elbette vardr. Yine
btn bu gerekler ortaya koymaktadr ki beer,
mutlak yararna ve adalete dayal olarak kendi
hayatn tanzim etme bilgi ve kabiliyetinden
yoksundur. hiret hayat adna ise, onun kendiliinden karar verip yapabilecei hi ey yoktur.
O, bu alardan da Allaha ve Onun gnderecei
Dine, dolaysyla Risalete ve Kitaba muhtatr.
Ksaca, Allahtan baka hibir varln mutlak
ve izaf yanlaryla gayb bilememesi, Allahn
varln, birliini, Risaleti, Kitab ispat eden
bal bana byk ve kapsaml bir delildir.
25. Bkn. Necm Sresi/53: 2930.
26. Eer kfrde, irkte, gnahta, zulmde srarlarna ramen Allah insanlara mhlet veriyor,
onlar hemen cezalandrmyorsa, bu Onun insanlara olan ltf u merhametindendir. nsanlara
den bunu idrakle kretmek ve Onun yolunda
gitmek iken, insanlar aksine, Allahn ceza tehdidi
ve mkfat vadi sanki bo bir tehdit ve vadmi
gibi inkr ve isyanda srar etmektedirler.
27. Yani, Allahn vadini hemen yerine getirmemesi, onlarn durumundan haberdar olmad
iin de deildir. nk O, deil onlarn neler
yaptklarn, kalblerinde neleri gizlediklerini de
bilmektedir. Ayrca, inanmaya yakn ve onu
dnen pek ok kalbler de vardr. Dolaysyla,
onlara bir sre de tannmaldr. Bunun yansra,
o insanlar hangi planlar iinde, hangi ktlkleri
planlyorlar, O phesiz bunlardan da tam olarak
haberdardr. nsanlarn ilerinde tuttuklar ile
dar vurduklar her zaman bir deildir; ama
Allah, insanlarn iini de dn da ok iyi bilir.
Dolaysyla Onun her hkmnde, her yaptnda mutlak isabet ve hikmet vardr.
28. Apak bir Kitap konusunda bkn. yet: 1,
not: 1.
29. srail Oullar ve ayn zamanda Hristiyanlar,
Ulhiyet, Hz. Sleyman, Hz. Meryem, Hz. sa
konusunda ve dier peygamberlerle ilgili baz
hususlar gibi daha pek ok konuda ihtilflara
dtler. Kurn, bu ihtilflardan bilhassa iman
iin nem arzeden meseleleri akla kavutur-
Cz: 20, Sre: 27
NEML SRES
849
383
yollardan doru yola ekebilecek deilsin.

Sen davetini ancak, (nyargsz ve hem
i dnyalarndaki hem de d dnyadaki)
yetlerimize inanmaya ve dolaysyla geree
teslim olmaya yatkn bulunanlara duyurabilirsin.
82. O (l, sar ve krler) hakknda azap
szmzn gerekleme zaman gelince,
onlar iin yerden bir dbbe (canl) karrz.
O da, insanlarn (kendi i dnyalarndaki,
d dnyadaki ve Kitaptaki) yetlerimiz
hakknda kesin inan sahibi olmaya yanamadklarn dile getirir.30
83. Bir gn de gelir, her mmet iinde yetlerimizi yalanlayanlardan bir grubu toplarz
da, dzenli bir ekilde hesap yerine doru
sevkolunurlar.
77. Ayn zamanda o, mminler iin dupduru bir hidayet kayna ve batan sona bir
rahmettir.
78. Rabbin, onlar (inananlar ve inanmayanlar) arasnda Kendi kanunlaryla hkmedecektir. O, Azz (izzet ve ululuk sahibi, her
ite stn ve mutlak galip)tir, Alm (her
eyi hakkyla bilen)dir.
79. O halde sen Allaha dayan ve gven.
phesiz sen, hakknda ne en kk bir
phe ne de bir gizlisi bulunan apak gerein zerindesin.
80. unu da bil ki, llere sesini duyuramadn gibi, (gerek kendilerine anlatldnda) arkalarn dnp uzaklaan sarlara da
davetini iittiremezsin.
81. Krleri de savrulup durduklar yanl
84. Nihayet oraya vardklarnda (Allah)

sorar: Demek siz, haklarnda tam ve kesin
bir bilgiye sahip olmadnz halde yetlerimi yalanladnz yle mi? Yok, deil diyorsanz, o halde ne idi yaptnz?
85. Ve (bata Allaha irk koma olmak
zere) iledikleri zulmlerden dolay haklarndaki azap sz gerekleir. Artk tek bir
kelimeyle de olsa mazeret beyan edebilecek
durumda deillerdir.
86. Hi grmezler mi ki, geceyi insanlar
dinlenip sknet bulsunlar diye, gndz
de etraflarn grp alsnlar diye var
ettik. phesiz bunda iman edecek ve
imanda derinleecek kimseler iin dersler,
iaretler vardr.
87. O gn ki Sra frlr31 ve gklerde ve
yerde kim varsa, Allahn diledikleri dnda,
(yldrm arpm gibi) dehet iinde donakalr. Ve istisnasz herkes, tam bir boyun
emilik iinde Onun huzuruna gelir.
850
NEML SRES
30. Bu yet ve onda sz edilen dbbe (canl)

hakknda yorumlar yaplm ve hadisi erifler
rivayet edilmitir. Btn bunlardan kan sonu
Allah alem u olabilir: Bilhassa bilimlerin
gelimesiyle Allah, Kurnn ve onda anlatlan
her eyin doruluu konusunda insanlarn gerek
kendi i dnyalarndaki gerekse d dnyadaki
btn delilleri bir bir sergileyecek, yaps ve
btn hususiyetleriyle insan ve kinatn inkrda
bile bile srar etmeyen ruhlar iin batan baa
deliller meheri olduu ortaya kacaktr. Fakat
insanlarn pek ou, zellikle Kyamete yakn
neredeyse tamam, heva ve heveslerinin peinde, Allahn kendilerine bahettii baarlarn
gurur ve markl iinde inkr ve zulmde
direteceklerdir. te bu zamanda, insan ve kinat hakkndaki yanl telkkilerinin neticesinde
bilim, belki de mikrop tr, biyolojik ajanlar
tr veya daha baka, canl gibi hareket eden
nesnelerin, makine varlklarn remesine yol
aacak ve bunlarn meydana getirdii tahrip ve
Cz: 20, Sre: 27
hastalklar, btn bunlarn asl sebebinin imanszlk olduunu ortaya koyacaktr.

31. Sr ve frlmesiyle ilgili olarak bkn. Bakara
Sresi/2, not 30; Enm Sresi/6: 73, not 13.
Daha baka ilgili yetler de nazara alndnda
(Y-Sn Sresi/36: 51; Zmer Sresi/39: 68), bu
yette ifade edilen Sra frmenin, llerin
diriltilmesi ve insanlarn (ve cinlerin) Hesap
yerine sevki iin meydana gelecek olan ikinci
frme olduunu syleyebiliriz.
Bu frmenin dehetinden masun kalacak
olanlara gelince, onlar aadaki 89uncu yetten ve Enbiy Sresi/21: 101103nc yetlerden anlald zere, gnahsz veya o na
kadar gnahlardan arndrlm, dolaysyla
Cehennemin hrtsn bile duymayacak olan
has mminlerdir. Haklarnda hkm nceden
verilmitir ve onlar, herhangi bir sorguya da
maruz kalmadan Cennete alnacaklardr (Sfft
Sresi/37: 127).
Cz: 20, Sre: 27
NEML SRES
851
384
Dnyada iken srekli yaptklarnzn karlndan baka bir ey mi bulacaktnz?

88. Dalar grr ve hareketsiz, yerlerinde
sabit sanrsn; halbuki onlar, srekli hareket
halindedir ve bulutlarn geip gittii gibi,
(yerin hareketiyle birlikte) geip gitmektedirler. (Ve Kyamet Gn de, hirette
oraya has bir ekil almak zere paralanp
tozduman haline geleceklerdir.) Her eyi
muhkem ve kusursuz yapan Allahn yapmasdr bu. Muhakkak ki O, ilediiniz her
eyden hakkyla haberdardr.
89. (O Hkm Gn) kim sadece iyiliklerle
(ve gnahlardan arnm olarak) gelirse,
onun iin yapt iyiliklerden daha gzeli,
daha stn vardr. stelik onlar, o gn
dehetli bir korkudan da emin olacaklardr.
90. Kim de (imandan ve hayrdan mahrum olarak) ktlklerle, gnahlarla gelirse,
byleleri yzkoyun Atein iine frlatlr.
91. De ki: Bana ancak, bu beldenin onu

muhterem ve mukaddes klan ve her
ey Kendisine ait bulunan Rabbine ibadet etmem emredildi ve bana her bakmdan Ona teslim olmu (Mslmanlardan)
olmam emredildi;
92. Ve, Kurn okumam, (bylece Onun
Mesajn tebli etmem emredildi). Artk
kim doru yolu tercih ve takip ederse,
baka bir ey iin deil, ancak kendi iyilii iin tercih ve takip etmi olur. Kim de
sapar giderse, de ki: Ben, ancak uyarmakla
grevli elilerden biriyim.
93. Yine syle: Btn hamd, Allah iindir;
O size, (her ne buyurmusa onun doru
olduunu ispat eden) yetlerini gsterecek,
siz de o yetleri tanyacaksnz. Bil ki
Rabbin, yapp durduklarnzdan asla habersiz ve onlara kar kaytsz deildir.
852
KASAS SRES
Cz: 20, Sre: 28
28. KASAS SRES
aha ok Hz. Musann (a.s.) hayat ve misyonu ile alkal olup, Allah Rasl aleyhissalt vesselm ve mminler iin de bir mjde ihtiva eden bu sre Mekkede inmitir ve 88 yettir.
smini 25inci yetinde geen kasas (kssa, kssa
anlatma) kelimesinden alr.
srail Oullarnn tarihi, bir bakma insanln ve medeniyetlerin tarihidir. Bunun yan sra,
misyonu itibariyle Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselma en fazla benzeyen peygamber
Hz. Musa (a.s.)dr. O da, Peygamber Efendimiz
aleyhissalt vesselm gibi yeni bir eriatla gelmi ve dmanlarna kar gerektiinde savala
emrolunmutur.
Kitab- Mukaddesin mevcut nshalarnda
da yer alan u yet, hem bu benzerlie dikkat
eker, hem de Peygamber Efendimizin geliini mjdeler: Rab bana, Syledikleri dorudur
dedi. Onlara kardeleri arasndan senin gibi bir
peygamber karacam. Szlerimi onun azndan iiteceksiniz. Kendisine buyurduklarmn

tmn onlara bildirecek. Adma konuan peygamberin ilettii szleri dinlemeyeni ben cezalandracam. (Tesniye, 18: 1720)
Aktr ki, bu yetlerde geen kardeleri
arasndan senin gibi bir peygamber ifadesi, Hz.
smailin soyundan gelen bir peygambere iaret
etmektedir; nk Hz. smail (a.s), neslinden
srail Oullarnn geldii Hz. Yakubun amcas,
Onun babas Hz. shakn kardei olup, smail
Oullar ile srail Oullar karde ocuklardr.
Yukarda ifade edildii gibi, misyon itibariyle
Peygamberimize en ok benzeyen peygamber
de Hz. Musadr. Bu geree Kurn- Kerimde
de, Hakknzda ahitlik yapacak olan bir rasl
gnderdik size, nitekim Firavuna da bir rasl
gndermitik (Mzzemmil Sresi/73: 15) yeti
iaret etmektedir.

1. T-Sn-Mm.
2. (Sreye dahil olarak gelecek btn) szler, gerei aklayan ve Allahtan geldii
apak ortada olan Kitabn yetleridir.
3. man edecek ve imanda derinleecek bir
topluluk iin sana Musa ve Firavunla ilgili
ve aralarnda geen ibret verici hadiselerin
bir ksmn btn gereiyle anlatacaz.
4. Dorusu Firavun (Msr) lkesinde ululuk taslayp, lke halkn grup grup ediyor,
ilerinden bilhassa bir topluluu aalayp
eziyor, erkek ocuklarn boazlayp, kadn-
larn ise (kullanmak ve yerli halkla evlenmeye zorlayarak sz konusu topluluun

nfusunu kurutmak iin) hayatta brakyordu. O, gerekten tam bir bozguncu idi.
5. Biz ise diliyorduk ki, lkede aalanp
ezilen o insanlara ltufta bulunalm, onlar
(zalimlere tbi olmaktan kurtarp) kendilerine uyulan bir millet yapalm, ilerinde
insanlar Allahn yoluna yneltecek rehberler var edelim ve onlara (Firavun ve hanedannn sahip olduu mlk ve ihtiamn
tesinde bir mlk ve ihtiam bahetmek
iin, kendilerini bereketlerle donattmz
lkeye) miras klalm.
Cz: 20, Sre: 28
KASAS SRES
853
385
t. Dorusu Firavun, Hmn ve ordular,

(bilhassa srail Oullarna muamelelerinde)
ok zalimdiler.
9. Firavunun hanm (kocasna), te,
dedi, benim iin de senin iin de gz ve
gnl aydnl olacak bir ocuk. Onu
ldrmeyin. Olur ki bize fayda salar, bakarsn kendisini evlt da ediniriz. Hadiselerin
hangi istikamette geliip, ileride ne olacann farknda deillerdi.
10. Musann annesi, iinde gittike byyen ac bir boluk hissediyordu. Kendisine
verdiimiz szn mutlaka gerekleeceine
tam bir gven duyabilmesi iin kalbini
pekitirmeseydik, (ocuuna kavuma mit
ve arzusu iinde) Onunla ilgili btn srlar
neredeyse aa vuracakt.
6. Ve onlar, o lkeye yerletirelim, orada
kendilerine geni imknlar verelim; Firavun,
Hmn1 ve ordularnn ise onlardan korktuklarn balarna getirelim.2
11. Musann kz kardeine, Kimsenin bir

ey anlamasna meydan vermeden onu izle!
dedi. O da, hi kimse farkna varmadan
kardeini uzaktan gzetledi.
7. (Musa dnyaya gelince) annesine,

(ocuun hayat hakknda herhangi bir
endieye kaplmadan) onu emzir! diye
ilham ettik: Ne zaman ki hayatndan endie etmeye baladn, o zaman Onu rmaa
brak ve hi korkma, zlme de. Biz mutlaka Onu seninle tekrar buluturacak ve
Onu (Mesajmz tebli iin) gnderilenlerden klacaz.
12. Musay daha ilk gnden (sarayda Onu

emzirmek iin arlan) btn kadnlar
emmekten alkoyduk. (Durumu takip eden
ve bunu renen kardei onlara,) Onun
bakmn sizin adnza yklenecek, hem
de Ona ok iten bakacak bir aileyle sizi
tantrmam ister misiniz? dedi.
8. Firavunun ailesi Onu rmakta bulup

aldlar; (bilmiyorlard ki O,) ileride onlar
iin bir dman ve balarna dert olacak-
13. Bylece Musay annesiyle buluturduk

ki, annesinin gz ve gnl aydn olsun,
artk zlmesin ve tam mansyla bilsin ki,
Allahn vadi haktr, mutlaka yerine gelir.
Ne var ki, insanlarn ou bunu bilmezler.
854
KASAS SRES
1. Hmn, bir isim olmaktan ok, Firavunlar

dnemi Msrnn dini olan Amon kltndeki ba rahibe verilen H-Amen unvannn
Arapasdr. Bu rahip, Msr aristokrasi veya
brokrasisinde hemen Firavundan sonra gelen
makam haizdi ve Firavuna ba danmanlk
vazifesi yapyordu. (Esed, 590, not 6). Bu konuda bir dier iddia Maruice Bucaillee ait olup,
onun aratrmalarna gre Hmn, Msrdaki
ta iilerinin bayd. (http://en.wikipedia.org/
wiki/Haman_%28Islam%29) Gelecek 38inci
yet bunu desteklemektedir. Bununla birlikte,
ihtimal eski Msrda ta iilerinin efine veya
ustabana da Hmn deniliyor olsa bile, yette Hmn Firavunla yan yana anlmaktadr
ki, onun Msr idaresinde Firavundan sonraki
makam haiz bulunduu anlalmaktadr. Belki
inaat ileri de onun uhdesindeydi.
Cz: 20, Sre: 28
2. Cenab- Allah (c.c.) Hz. Yusufu ve babas

Hz. Yakupla birlikte Onun dier oullarn Msra yerletirdikten sonra srail Oullar
Msrda oaldlar ve yksek mevkilere geldiler.
Allah (c.c.), ilerinde peygamberler ve idareciler
var etti ve onlar kendi ilerinin hakimi hr
insanlar kld (Mide Sresi/5: 20). Fakat daha
sonra Firavunlar idareyi ele geirince, bu defa
kleletirildi ve en ar ilerde altrlr oldular.
Bununla birlikte Firavunlar idaresi, onlarn eski
mevkilerini yeniden elde etmelerinden ve kendi
hakimiyetine son vermelerinden korkuyordu
(T-H Sresi/20: 63). Onlarn erkek ocuklarn kesip kadnlarn ise hayatta brakarak hem
kullanmalar hem de yerli Kptlerle evlenmeye
zorlamalar, bu korkuyla nfuslarn azaltmaya,
hatt kurutmaya ynelikti. Yani, bir soykrm
uyguluyorlard.
Cz: 20, Sre: 28
KASAS SRES
855
386
16. (Hemen Allaha ynelip,) Rabbim,

dedi, hi phesiz kendime yazk ettim.
Ne olur, beni bala! Allah da Onu balad. Gerekten Allah, gnahlar pek ok
balayandr, (bilhassa tevbe ile Kendisine
ynelen mmin kullarna kar) husus
17. Musa, Rabbim, dedi, bana ltfettiin bunca nimetler hakk iin gnahkr
sululara bir daha hibir ekilde yardm
etmeyeceim.3
18. Musa, geceyi ehirde endie iinde ve etraf gzetleyerek geirdi. Sabahleyin bir de
ne grsn: Dn kendisinden yardm isteyen
kii, (bu defa yine kavgaya tutumu,) Ondan yardm diliyor. Musa, Sen dedi, belli
ki, doru davran nedir bilmez azgnn tekisin!
14. Derken Musa yiitlik ana gelip

bedenen ve zihnen olgunlanca, kendisine
doru ve yerinde karar verebilme, meseleleri gerektii gibi idrak ve deerlendirebilme
kabiliyeti ve husus bir ilim bahettik.
yilie kilitlenmi ve Allahn kendilerini
srekli grdnn uuru iinde davrananlar ite byle mkfatlandrrz.
15. Bir gn, halkn ortalkta olmad bir
saatte ehre indi. Grd ki, iki adam birbiriyle dvyor: biri kendi cemaatinden, dieri
ise halknn dman olan (Kpt)lerdendi.
Kendi cemaatinden olan dman taraftan
olana kar kendisinden yardm isteyince
Musa adama bir yumruk att ve adam orackta lverdi. Bu (kavga), dedi Musa,
belli ki eytann ii. Dorusu o, insan
yoldan karan apak bir dmandr.
19. Bununla birlikte, her ikisinin de dman

olan (Kptlerden) dier adam tutup kavramaya yeltenmiti ki, (azarlamasndan dolay
Onun kendi zerine yrdn zanneden
srail), Musa, dedi, dn bir cana kydn yetmemi gibi imdi de beni mi ldrmek istiyorsun? Belli ki sen, bu lkede bir
zorba olmak diliyor ve katiyen slah edici,
ara bulucu olmak istemiyorsun!
20. Bir sre sonra ehrin (sarayn bulunduu) te bandan (sarayda mevki sahibi) bir
adam koarak geldi; hemen Musa, dedi,
idare meclisi u anda senin durumunu grmek zere toplant halinde, seni ldrecekler. Hemen ehri terk et. phen olmasn
ki, senin iyiliini isteyen biriyim.
21. Musa, etraf gzetleyerek endie iinde
ehirden kt; Rabbim, diyordu, beni u
zalimler gruhunun elinden kurtar!
856
KASAS SRES
3. Ferd gibi grnen baz hadiseler, ok defa

nemli ve kll gereklerin ve kanunlarn birer
iareti olabilir. ki kiinin dvmesi ve bir yumrukla onlardan birinin lmne sebep olmasnn
Hz. Musay bu yette ifade olunan karara gtrd anlalmaktadr. Dolaysyla buradaki karar,
herhangi bir suluya yardmc olmama karar olabilecei gibi, bir daha Firavunun sarayna dnmeme ve o zalimlere herhangi bir ekilde hizmet
etmeme karar olarak da anlalabilir. nk Allah (c.c.), Kurnda yle emreder: (Allaha irk
Cz: 20, Sre: 28
komakla en byk) zulm ileyen ve insanlarn

haklarna da riayet etmeyen, bylece kendilerine
yazk eden o zalimlere asla meyletmeyin; aksi
halde (dnyada da, hirette de) size ate dokunur. Aslnda sizin iin Allahtan baka hi bir
yardmc, koruyucu ve sizi sahiplenecek hi bir
g yoktur. Sonra, Ondan da yardm grmezsiniz. (Hd Sresi/11: 113) Ayrca Hz. Musa (a.s.),
yardm ettii kiinin ahsnda kendi kavmiyle
alkal, bilhassa onlarn geleceine ynelik baz
gerekleri sezmi de olabilir.
Cz: 20, Sre: 28
KASAS SRES
387
857
hayvanlarn suvarp da buradan ayrlmadan

biz hayvanlarmz suvarmayz. Babamz ok
yal olduu iin i bize kalyor. dediler.
24. Bunun zerine o iki kadnn hayvanlarn suvarverdi ve (onlar ayrldktan) sonra
glgeye ekilip, Rabbim, dedi, bana ltfedecein her hayra, her nimete muhtacm!
25. Az sonra, o iki kzdan biri utana skla kageldi;4 Babam dedi, sizi aryor.
Bize sunduun suvarma hizmetinin cretini
verecek. Musa, kzlarn babasnn yanna
varp bandan geenleri anlatnca o zat,5
Korkma, o zalimler gruhunun elinden
kurtulmu bulunuyorsun. dedi.
26. Kzlardan biri, Babacm, dedi, Onu
cretli olarak tut; zira altracan en iyi
adam, ancak bunun gibi kuvvetli ve gvenilir biri olmaldr.
22. Bir sre yol aldktan sonra, (Msra snr komusu olan) Medyen tarafna yneldi;
Umarm ki Rabbim beni yolun dorusuna
yneltecek (ve yakalanmaktan koruyacaktr). diyordu.
23. Medyenin su kuyularna varnca orada
davarlarn suvaran bir grup insan buldu.
Ayrca, kendi hayvanlarn uzakta tutmaya
alan iki de kadn vard. Siz niin bekliyorsunuz? diye onlara sordu. obanlar
4. Hz. mer (r.a.), bu yeti yorumlarken, Mtevaz ve utana utana yryerek geldi. Yzn d
elbisesinin bir yanyla kapatyordu. Gnmzde
geceleri serbeste dolaan, sklmadan her yere
girip kan kadnlar gibi deildi. derdi. (ls)
5. Bu zatn Hz. uayb (a.s.) olduu konusunda
baz rivayetler varsa da, bn Abbas, Hasan- Basr
ve Said ibn Cbeyr gibi limler ve bn Cerir et-Taber ve bn Kesir gibi mfessirler, bu rivayetlerin
sahih olmadn kaydederler. Kesin olan, bu za-
27. Babalar Musaya, Seni bu kzlarmdan

biriyle nikhlamak istiyorum. Buna karlk
sen de yanmda sekiz yl alrsn. Ama bu
sreyi on yla karacak olursan, bu da bir
iyiliin olur. Seni zahmete sokmak istiyor
deilim. naallah beni drst bir insan olarak bulacaksn. dedi.6
28. Musa, Bu, benimle sizin aranzda bir
mesele. diye cevaplad: Hangi sreyi tamamlarsam tamamlayaym, aleyhime olarak artk benden baka trl bir istekte bulunulmamal. Allah, yaptmz szlemeye
ahit ve onun zerinde vekildir.
tn salih ve ferasetli bir mmin olduudur.
6. Anlalan o ki, Hz. Musay ii olarak tutan zat,
olduka basiretli biriydi ve Hz. Musann ruhundaki cevheri, Onun nasl bir misyona aday olduunu kefetmiti. Hz. Musann da bu misyon iin
obanlk yaparak 810 yllk bir eitime ihtiyac
olmalyd. Burada Peygamber Efendimizin, Ben
dahil, her peygamber belli bir sre obanlk yapmtr. (Buhri, cre 2; bn Mce, Ticrt 5,
[2149]) buyurduunu hatrlayabiliriz.
858
KASAS SRES
Cz: 20, Sre: 28
388
29. Musa kararlatrlan sreyi tamamlayp da (lde) ailesiyle birlikte yol alrken,
Tr(-i Sina=Sina Da) tarafnda bir ate
grd. Ailesine, Siz burada kaln! dedi:
(Uzakta) bir ate grdm. Bakarsnz, (nerede bulunduumuz ve takip etmemiz gereken yol konusunda) bir bilgiyle, olmazsa en
azndan bir korla size dnerim de, onunla
ate yakar snrsnz.
30. Oraya varnca, o kutlu meknda yer
alan vadinin sa tarafndan, oradaki aatan
kendisine yle nida edildi: Ey Musa! Ben,
lemlerin Rabbi Allahm.7
31. Haydi asn yere brak! (Musa assn
yere brakp da) onun evik bir ylan gibi
sratle ve kvrla kvrla hareket ettiini grnce arkasna bakmadan oradan uzaklamaya durdu. Ey Musa, gel yakla! Korkma! (Bir rasl olarak) emniyettesin.8
32. (Sa) elini koynuna gtr, kusursuz,
prl prl k saar bir halde kacaktr.
Tevazu ve ba emilik iinde toparlan (ve
emirlerimi dinlemeye hazr bir vaziyet al)!
te bu (as ve sa el), Rabbinin sana verdii, Firavuna ve ileri gelen yetkililerine gsterecein iki delildir. Gerekten onlar, btn
btn yoldan km bir gruh haline gelmi bulunuyor.
33. Rabbim dedi Musa, ben onlardan bir
cana kydm; bu sebeple beni ldrmelerinden, (dolaysyla Mesajn onlara tebli edememekten) korkuyorum.
34. Kardeim Harun, O benden daha iyi,
7. yette anlatlanlarn izah iin bkn. T-H Sresi/20, not 5; Neml Sresi/27: 8, not 5.
8. Aklama iin bkn. Neml Sresi/27: 1011, not 6.
9. Bu garanti, rasl olarak Hz. Musa ve Hz. Harunun sahip klnd akl-manev g, Cenab-
daha fasih konuur, Onu da benimle beraber yanmda bir yardmc olarak grevlendir
ki, beni tasdik etsin. nk beni yalanlamalarndan endie ediyorum.
35. Allah buyurdu: Seni kardeinle destekleyip kuvvetlendirecek ve size yle bir gvenlik garantisi tanyacaz ki,9 yetlerimiz
(mucizelerimiz) sebebiyle size el uzatamayacak, herhangi bir ktlk ulatramayacaklar. Siz ve size tbi olanlar neticede muzaffer olacaksnz.
Allahn onlar husus korumas, Hz. Musaya

verdii mucizeler ve yine Hz. Musann mucizeleri olarak tecelli edip, birbiri pei sra Firavun ve
halknn bandan eksik olmayan felketler olsa
gerektir (Bkn. Arf Sresi/7: 133134).
Cz: 20, Sre: 28
KASAS SRES
389
859
38. Firavun, (ileri gelen yetkililerine) dnerek, Ey benim devlet adamlarm ve danmanlarm! diye seslendi: Ben, sizin benden
baka bir ilhnz olduunu bilmiyorum.11
Sen, ey Hmn, benim iin tula ocan
tututur, bal piir ve tulalardan bana
yle bir kule yap ki, gkleri tarayaym da,
bakarsn Musann lhn grrm. Geri
Onun yalancnn biri olduuna eminim ya,
neyse!
39. Firavun ve ordular, gerein ramna ve hibir hak-hukuk tanmadan lkede hep byklk tasladlar ve zulmettiler.
(Yaptklarnn hesabn vermek zere) Bize
dndrlmeyeceklerini sanyorlard.
40. Ama Biz neticede onu ve ordularn
kskvrak yakaladk ve denize frlatverdik.
Bak, o zalimlerin sonu nasl oldu?
36. Musa apak delillerimiz (kendisine

verdiimiz mucizeler)le onlara vardnda,
(Peygamberliinin delili mucize diye gsterdiin) btn bu eyler dzmece birer sihirden ibaret. Sonra biz, byle bir eyin (Allahn mesaj diye anlattklarnn)10 nceden
yaayp gitmi atalarmz zamannda sz
konusu edildiini hi duymadk. dediler.
37. Musa dedi: Kim Onun katndan hidayetle gelmitir ve (dnyada da hirette de)
niha mutluluk yurdu kime nasip olacaktr,
elbette Rabbim ok iyi biliyor. Gerek u
ki, zalimler asla felh bulmaz ve asl hedefe
ulaamazlar.
41. Onlar Atee aran nderler yaptk.

(Dnyada iken halk hizmetlerinde kullansalar da,) Kyamet Gn (hesap ve Ate
karsnda) en kk bir yardm grmeyeceklerdir.
42. Bu dnyada pelerine lnet taktk, (dolaysyla daima lnetle anlrlar). Kyamet
Gn de en ok nefret edilen, Rabbin merhametinden en fazla mahrum klnanlardan
olacaklardr.
43. nceki alar nesillerini bylece helk
ettikten sonra, insanlar iin gzlerini aacak, zihinlerini ve kalblerini aydnlatacak
k tayflar, ayrca dupduru bir hidayet
rehberi ve bir rahmet olmak zere Musaya
Kitab (Tevrat) verdik, ki zerinde sistemlice dnsn ve gerekli dersleri karsnlar.
10. Bkn. T-H Sresi/20: 4753; uar Sresi/26: 2329.

11. Firavunun ilhlk iddias iin bkn. uar Sresi/26: 29, not 6.
860
KASAS SRES
44. (Ey Raslm, btn bunlar sana

vahiy yoluyla bildiriyoruz. nk sen),
Biz Musaya Emrimizi (Tevrat) iletirken,
o yerin bat tarafnda deildin; dolaysyla
olup biteni gzlerinle grmedin.
Cz: 20, Sre: 28
390
45. Gerek u ki, Biz (sana gelinceye kadar)

pek ok nesiller var ettik ve bylece asrlar
asrlar takip etti. Sen, Medyen halk arasnda da kalmadn ki, (orada Musann bandan geenlerle ilgili) yetlerimizi (bizzat
olup bitenlerin ahidi olarak) kendi zamanndaki insanlara anlatyor olasn. Fakat
Biz rasller gndeririz (ve onlar, ancak
kendilerine vahyettiimizi anlatrlar; sen de
bu rasllerden birisin).
46. Yine, (Musaya) seslendiimiz zaman
sen o dan yannda da deildin. Fakat
Rabbinden ok byk bir rahmet olarak
seni, dnp ders alsnlar ve ona gre
davransnlar diye, senden nce kendilerine
uyarc gelmeyen bir topluluu uyarman
iin (grevlendirdik).
47. Sonra, bizzat ileyip kendi elleriyle gnderdikleri (ve geleceklerini inada malzeme
tekil eden gnahlar) sebebiyle balarna
(dnyada veya hirette) bir musibet geldiinde, Rabbimiz, eer bize bir rasl gndermi olsaydn, o takdirde biz yetlerine
uyar ve mminlerden olurduk! demesinler.
48. te, kendilerine tarafmzdan hak(kn timsali olan Rasl) geldi. Ama onlar,
(Madem bir rasl,) yleyse Musaya (bir
defada) verilen Kitap gibi bir Kitap Ona da
(bir defada) verilse ya! diyorlar.12 Musaya
verilene inanmay daha nce reddetmemiler miydi?13 Bunlar (Kurn ve Tevrat),
birbirini destekleyen iki sihir! demilerdi.
12. Bkn. Furkan Sresi/25: 32.
13. Bkn. Enam Sresi/6: 9192; Sebe Sresi/34: 31.
Biz (Kitap adna ne varsa) hepsini inkr

ediyoruz! demilerdi.
49. De onlara: Eer gerekten (bu her iki
Kitabn da sihir olduunu) iddia ediyorsanz, o halde Allah katndan onlardan daha
doru, daha iyi yol gsteren bir baka kitap
getirin ve ben de ona tbi olaym.
50. Eer senin bu davetini kabul etmezlerse
bil ki, onlar sadece hevalarna uymaktadrlar. Allahn yol gstermesinden mahrum
olarak nefsinin davetine, heva ve hevesine uyandan daha sapkn bulunabilir mi?
phesiz Allah, (hep byle yanl tartp
yanl deerlendiren ve yanla dalm)
zalimler gruhunu doruya yneltmez,
emellerine ulatrmaz.
Cz: 20, Sre: 28
KASAS SRES
861
51. Dnp ders alrlar m diye, szmz

onlara birbiri ardnca ulatrdk.
52. Ondan nce kendilerine Kitap verilmi
olanlar, ona inanmaktadrlar.14
53. Onlara Kurn okunduunda, Biz ona
iman ediyoruz; o, hi phesiz Rabbimizden
gelen gerein ta kendisidir. Biz zaten, o
gelmeden nce de Allaha teslim olmu
kimselerdik. derler.
54. Onlar, (daha nceden de ortak komadan Allaha teslim olmada ve pein yargdan uzak kalarak, dindalarnn kendilerini
knamalar, reddetmeleri gibi tepkileri de
gze alarak Kurna da inanp bal kalmada) gsterdikleri sabr ve sebattan dolay
ifte mkfat alacaklardr. Onlar, ktle
iyilikle mukabele eder ve kendilerine rzk
olarak ne ltfetmisek, onun bir miktarn
koymadan ihtiya sahiplerine geimlik olarak) verirler.

55. Bo, mansz ve irkin szlere maruz
kaldklarnda aynyla mukabeleden uzak
durur ve o szleri sarfedenlere yle derler:
Bizim yaptklarmz bize, sizin yaptklarnz da size. Biz, sizin iin de ancak iyilik ve
selmet dileriz. Ama, (Allahtan uzak, dorudan gafil) cahillerle yakn mnasebetimiz
olsun da istemeyiz.
56. Her arzu ettiin kiiyi doru yola iletmek
senin elinde deildir; ancak Allahtr ki, kimi
dilerse onu doru yola iletir. O, hidayete lyk ve yatkn olanlar ok daha iyi bilir.
57. yi de diyorlar, biz sana tbi olup
sylediin yolda gidecek olursak, (dier Arap
kabileleri tarafndan) yerimizden yurdumuzdan edilir, burada barndrlmayz. Oysa Biz
onlar, bir ihsanmz olarak her trl rnn
kendisine tand gvenli ve dokunulmaz bir
yere (Mekke-i Mkerremeye) yerletirmedik
mi? Fakat onlarn ou, (kendilerini koruyan
ve rzklandrann Biz olduunu) bilmiyor (ve
putlara tapmalarnn evre kabileleri ticaret
iin Mekkeye ektiini ve kendilerini onlarn
saldrlarndan koruduunu sanyorlar).
58. Kald ki Biz, bol geimlikleriyle marm
nice memleketleri helk ettik. te meskenleri! Kendilerinden sonra, (gelip-geen yolcularn az bir sreliine urad) pek az dnda
bir daha onlarda oturan olmad. Onlara Biz
vris olduumuz (hepsi lp, mlkn hakiki
sahibi olarak geriye yine Biz kaldmz gibi,
neticede her eye vris olacak yine Biziz).
59. Ama Rabbin, merkez konumunda bulunan ehirde halka yetlerimizi iletecek
bir rasl grevlendirmedike herhangi bir
memleketi helk edici deildir. Biz, ahalisi
(irki, kfr, hakszl meslek edinmi)
zalimler haline gelmedike herhangi bir
memleketi helk etmeyiz.
14. Bu yet, slmn tebliinin daha Mekke dneminde ve bu srenin indii sralarda Kurna ve
Raslllaha iman eden Kitap ehli baz zatlar

hakkndadr.
391
862
KASAS SRES
Cz: 20, Sre: 28
392
60. Size (dnyadan) verilen herhangi bir ey,

ancak dnya hayatnn geici bir geimliidir ve ssdr. Allahn (gerek gzel
davranlarnzn karl, gerekse fazladan
verecei mkfat olarak) sizin iin saklad ise, hem daha hayrl, hem de kalcdr.
Hal dnp akletmeyecek misiniz?
61. Kendisine gzel bir vadde bulunduumuz ve mutlaka ona kavuacak olan kimse,
kendisini dnya hayatnda geici olarak
yaatmamzn ardndan Kyamet Gn
hesap ve azap iin derdest edilip getirilecek
kii gibi midir?
62. O gn Allah, ylelerine seslenir ve Hani nerede Benim iin iddia ettiiniz ortaklarm? der.
63. (Allaha irk koma ve isyan etmede ba eken ve dolaysyla) haklarndaki azap hkm kesinlemi olan (cin ve
ins eytanlar), Rabbimiz derler, unlar
bizim azdrp yoldan kardmz kimseler.
(Fakat biz onlar hi zorlamadk.) Doru,
onlar azdrp yoldan kardk, nk kendimiz azp yoldan kmtk; (onlar da bize
uyarak arkamzdan geldiler). Onlarn bizi
Sana ortak diye tanmalarn reddediyor
ve bununla bir alkamzn olmadn arz
ediyoruz. Onlar zaten bize deil, (kendi
nefislerine) tapyorlard.
64. Bu defa, (onlar Allaha ortaklar olarak
tanyanlara), Haydi yalvarn Allaha ortak
kotuunuz o varlklara! denir. Yalvarrlar,
fakat dierleri onlara hibir cevap veremez
ve (cevap olarak) karlarnda ancak azab
bulurlar. Ne olurdu, vaktinde gerei grp
doru yolda gitselerdi!
65. O gn Allah, (o mrik ve inkrclara
yine) seslenir ve Size gnderilen rasllere
ne cevap vermitiniz, onlara nasl muamelede bulunmutunuz? diye sorar.

66. Birden dnyalar kararverir, o anda
verecek bir kelimelik olsun cevap bulamazlar; birbirlerine soracak durumda da
deillerdir.
67. Ancak irk ve inkrndan vazgeip
Allaha ynelen ve doru, yerinde, salam
ve slaha ynelik ilerde bulunanlar, kurtulanlardan olmay umabilirler.
68. Senin Rabbin dilediini yaratr ve (kullar iin diledii yolu) seer ve buyurur.
(Allahn seip ter buyurduu yerde)
onlarn seme hak ve yetkisi yoktur. Allah,
(yaratma ve semede) onlarn Kendisine
Cz: 20, Sre: 28
KASAS SRES
ortak tanmalarndan sonsuzca yce ve

mutlak manda mnezzehtir.
69. Senin Rabbin, onlarn gsleri neyi
gizliyor, (hangi gizli dnce ve niyetleri
tayor) ve onlar neyi aa vuruyorlarsa
hepsini bilir.
70. O Allahtr, Ondan baka hibir ilh,
863
(kendisine ibadet edilecek hibir mabud)

yoktur; (btn gzellikler, mkemmellikler, baarlar ve nimetler Ondandr.) (Her
iin, her muvaffakiyetin) banda da sonunda da, dnyada da hirette btn hamd
Onadr. Hkm ve hakimiyet de Onundur
ve Ona dndrlmektesiniz.
864
KASAS SRES
Cz: 20, Sre: 28
393
71. De ki: Syleyin bana, eer Allah

Kyamet Gnne kadar geceyi uzatp sizi
karanlkta brakacak olsa Allahtan baka
bir ilh m vardr ki, size k getirsin? Hal
geree kulak verip yolunuzu dzeltmeyecek misiniz?
72. De ki: Syleyin bana, eer Allah
Kyamet Gnne kadar gndz uzatp
size hi dinlenme imkn tanmasa Allahtan
baka bir ilh m vardr ki, dinlenmeniz iin
size geceyi getirsin? Gznz ap hal
gerei grmeyecek misiniz?
73. Onun rahmetindendir ki, birinde istirahat edesiniz, dierinde alp Allahn
ltfundan nasibinizi arayasnz, daima da
Allaha kredesiniz diye sizin iin gece ile
gndz var etti.
74. Gn gelecek ve O, (Kendisini tanmayp, kretmek yerine irk koanlara) seslenecek ve Nerede Benim iin iddia ettiiniz
ortaklarm? diyecektir.
75. O gn her mmetten de (kendilerine
gnderilen Rasl) ahit olarak karr ve
dierlerine, ddianza dayanak yaptnz
bir delil varsa haydi getirin! deriz. (Elbette
getiremeyecek ve) bilecekler ki, (btn
varlklar zerinde ibadete lyk lh, Rab ve
mutlak hakimiyet sahibi olmada) hak sadece
Allahndr. Ve onlarn Allaha ortak kotuklar uydurma ilhlar kendilerini yzst
brakverecektir.
76. (Sapknlardan biri olan) Karun15 Musann

kavmindendi; fakat (Firavunla ibirlii
yapp) onlara kar saldrgan bir hl ald.
Ona hazineler dolusu yle bir servet vermitik ki, anahtarlarn bile gl kuvvetli bir
grup insan ancak tard. Halk kendisine,
Servetinle gururlanp marma. Muhakkak
ki Allah maranlar sevmez! diye ikazda
bulunurdu.
77. Allahn sana ihsan buyurduu bu
servetle hiret yurdunu kazanmaya al;
dnyadan da (Onun sana takdir buyurduu) nasibini unutma.16 Allah sana nasl
bylesine byk bir ihsanda bulunmusa,
sen de bakalarna iyilikte bulun ve lkede
bozgunculuk karma peinde olma. Allah,
bozguncular sevmez.
Cz: 20, Sre: 28
KASAS SRES
15. Kurn, Karunun kssasn, Mekkeli mriklerin Peygamber Efendimizin davetine kar
yaptklar Biz sana tbi olup sylediin yolda
gidecek olursak, (dier Arap kabileleri tarafndan) yerimizden yurdumuzdan edilir, burada
barndrlmayz. (yet: 57) itirazna bir baka
cevap olarak anlatmaktadr. Bu itiraz yapanlar, Mekkenin zengin tccarlar, tefecileri ve
faizcileriydi. Paralarn daha da arttrmak ve
lks hayatlarn devam ettirmekten baka bir
ey dnmyorlard. Halktan pek ou ise,
onlara zeniyor ve onlar gibi bir hayat yaamak
istiyorlard.
Karun, srail Oullarndan olmasna ramen,
Firavunun ok yakn ibirlikilerinden biri haline gelmiti. Kurn, onu Firavun ve Hmnla
birlikte, halka zulmeden ve kendilerine mucizelerle Hz. Musann gnderildii Allah
dman iinde anar (Mmin Sresi/40: 2324).
Bu da, onun kendi halkna ihanet ettiini ve
srail Oullarn ezen dmann bir ajan haline
geldiini gsterir. Karun, bu ihaneti sebebiyle
Firavunun saraynda ok itibarl bir yere sahipti.
(Karundan Kitab- Mukaddeste de uzunca sz
edilir: Saylar, 16.)
865
16. Allah, her canl iin ona takdir buyurduu

mrnde yetecek kadar, yani yaamas iin mutlaka gerekli olan rzk ayrmtr. Hibir canl
bu rzk tketmeden lmez. Bu rzk, onu elde
etme gcnden mahrum bulunan ve bir bakma
Allaha tam teslimiyetin sembolleri gibi duran
bitkilerin ayana gelir veya gnderilir. Bebekler
de onu gszlkleri sebebiyle yine hazr alrlar.
Ama insanlar ve hayvanlar gibi canllar, kendilerinde bir g hissettikleri andan itibaren ve bu
gc daha fazla hissettike, hayatlar iin gerekli
bu rzk alarak elde etme mecburiyeti duyarlar. slm, servet sahibi olmay asla men etmemi
olmakla birlikte, ona kalbde yer vermeyi yasaklam, dnyay alp kazanma asndan deil
de kalben terk etmeyi buyurmu ve servetin
insan kt yollara drme, onu biriktirmeye
gtrme ve kalbi katlatrma, neticede insann
servetin klesi haline gelebilecei tehlikesi sebebiyle mtevaz bir hayat yaamay tavsiye ve
tevik emitir. Ayrca, zenginlere zenginlikleri
lsnde zekt emrettii gibi, bunun dnda
Allah yolunda ve muhtalar iin harcama konusunda da srarla durmutur. Ayrca, hellinden
kazanp hell yerlere harcamak da, slmn bu
konuda emrettii nemli kurallardandr.
866
KASAS SRES
Cz: 20, Sre: 28
394
78. Karun, (Niye ki?) dedi: Bu servet

bana verilmise, sahip olduum bir bilgi
sebebiyle verilmitir.17 Acaba bilmiyor
muydu ki, Allah ondan nce yaayp gitmi
nesiller iinde (onun gibi dnp davranan, fakat) ondan ok daha gl ve ok
daha byk servet sahibi kimseleri helk
etmitir? Hayatlar gnah hasadndan ibaret sululara (helk edilmeden nce) savunma hak ve imkn da tannmaz.
79. Karun, halknn karsna btn atafat ve debdebesiyle kt. Dnya hayatn dileyenler, Keke diyorlard, bizim
de Karuna verilen servet gibi servetimiz
olsayd! Adam ne kadar da talihliymi!
80. Fakat kendilerine gerein ilmi18 verilmi olanlar, Yazklar olsun size! dediler.
man edip doru, yerinde, salam ve slaha
ynelik iler yapanlar iin Allahn hazrlam olduu mkfat ok daha hayrldr.
Ama ona kavuturulacak olanlar, ancak
(dnyada musibetler ve nefisle eytann
gnaha tevikleri karsnda, bir de Allaha
itaatte) gerekli sabr gsterebilenlerdir.
81. Neticede Karunu da, sarayn da yerin
dibine geirdik. Allaha kar ne kendisine
yardm edebilecek bir ekip bulabildi, ne de
(sahip olduu serveti ve adamlaryla) kendi
kendisine bir yardm dokundu.
82. Daha dn onun yerinde olmay dleyenler, Aman Allahm! dediler: Meerki
Allah rzk kullarndan dilediine bol verir,
dilediine ise ksar ve ll verirmi. Allah

bize ltfuyla muamele etmemi olsayd, bizi
de oktan yerin dibine geirmiti. Demek
ki, kfirler gerekten felh bulmazm.
83. Ama o hiret yurduna gelince, Biz
onu yeryznde ululuk peinde olmadklar
gibi, bozgunculuk peinde de olmayanlara
nasip ederiz. Hayrl kbet, kalbleri Allaha
kar saygyla dopdolu olan, Ona itaatta
kusur etmeyen ve Onun azabndan saknanlar iindir.
84. (hirete) kim gzel iler ve iyiliklerle
gelirse, onun iin yaptklarndan ok daha
gzel, ok daha hayrl bir mkfat vardr;
ama kim de ktlklerle gelirse, ktlk
ileyenler ancak iledikleri kadar karlk
grrler.19
Cz: 20, Sre: 28
KASAS SRES
17. Bu mukabele, insan gurur, kibir, bencillik

ve nankrlnn ok tipik bir tezahrdr.
nsan, baarlar kendine, gcne, bilgisine,
zek ve kabiliyetlerine, baarszlk ve eksiklikleri ise daha ok baka faktrlere balar. Oysa,
insann sahip olduu her gzellik ve onun her
baars Allahn bir nimeti, ayn zamanda bir
imtihandr. nsan, bunlar kendisine mal edip de
krden irke dnce, bu defa kendi helkini
hazrlar.
18. Kurn, bu ifadesiyle, sadece dnya hayatn
dileyen ve onun peinden koanlarn cahiller
olduunu ima etmektedir. Bir baka yette
(Necm Sresi/53: 30), bylelerinin pek az bilgiye
sahip bulunduunu, bu bilginin de dnya hayatyla ilgili olduunu belirtmektedir. Sz konusu
867
bu her iki yette de ilim kelimesi belirlilik

ifade eden takyla el-lm eklinde gelmektedir.
Dolaysyla, Kurnn ilimden kast ncelikle
Allah bilgisi (marifet) ve vahyedilmi bilgidir.
Bu bilgiye sahip olanlar, her eyin stnde
Allah ve hireti arzularlar.
19. Bir baka yette yle buyrulur: Kim gzel
bir i yapar ve Allaha onunla gelirse, yaptnn on katyla mkfatlandrlr. Kim de bir
ktlkle gelirse, sadece o ktle denk bir
ceza grr ve hi kimseye hakszlk edilmez.
(Enam Sresi/6: 160) Yaplan iyilikler karlnda Cenab- Allahn verecei karlk on katla da
snrl deildir. O, hem fazl u kereminden, hem de
yaplan iteki samimiyete ve yapld zaman ve
artlara gre dilediine diledii kadar arttrr.
868
KASAS SRES
85. Kurnn temsil ve tebliini sana farz

klan Allah, hi phesiz (sznde sadk
olup, seni terketmek zorunda brakacaklar)
yere mutlaka (hem de ak bir zaferle) seni
geri dndrecektir.20 De ki: Rabbim, kimin
takip edilmesi gereken doruyu getirdiini
de, buna karlk kimin apak bir sapknlk
iinde olduunu da elbette herkesten daha
iyi bilmektedir.
Cz: 20, Sre: 28
395
86. Sen, bir gn gelip de bu Kitabn

sana vahyedileceini bekliyor deildin, ama
Rabbinden bir rahmet olarak (o sana vahyolunuyor). u halde, (aflarn istemek, azap
grecekleri endiesiyle yapman gerekende
yava davranmak gibi yollarla) sakn kfirlere arka kma!
87. Ve, Allahn yetleri sana indirildikten
sonra onlar tebliden sakn seni alkoymasnlar. Sen insanlar Rabbine armaya
devam et ve elbette irk koanlardan olacak
deilsin.
88. Allah ile beraber baka hibir ilha daha
yalvaracak da deilsin.21 Ondan baka hibir
ilh yoktur. Onun Vechi (Zt ve rzas)22
dnda her ey yok olup gitmeye mahkmdur.23 Hkm Onundur ve sonunda Onun
huzuruna karlacaksnz.
20. yetin ehl-i tasavvuftan pek oklarnn

da virdi olan ve zordakilerin, makbul bir gaye
urunda alanlarn ve gurbettekilerin okumas
tavsiye edilen bu ksmnn kelime kelime mans
udur: Kurnn (temsil ve tebliini) sana farz
klan Allah, seni dnlecek bir yere mutlaka
geri dndrecektir. Bu ifade zerinde eitli
yorumlar yaplmsa da, onun, srenin bandaki Biz ise diliyorduk ki, lkede aalanp
ezilen o insanlara ltufta bulunalm, onlar
(zalimlere tbi olmaktan kurtarp) kendilerine
uyulan bir millet yapalm, ilerinde insanlar
Allahn yoluna yneltecek rehberler var edelim
ve onlara (Firavun ve hanedannn sahip olduu
mlk ve ihtiamn tesinde bir mlk ve ihtiam
bahetmek iin, kendilerini bereketlerle donatt-
mz lkeye) miras klalm. (yet 5) yetiyle

mnasebeti aktr. Bu sre indiinde Mekkede
Mslmanlar ar ikenceler altnda idi. yet,
ok erken bir dnemde Allah Rasl aleyhissalt vesselmn ve beraberindeki Mslmanlarn
Mekkeyi terke mecbur braklacaklarn, fakat
oraya muzaffer olarak tekrar dneceklerini ve
bu sre iinde Kurnn hayatlarnn btnne
hayat olacan mjdelemektedir.
21. Allah Rasl aleyhissalt vesselm iin birtakm yasaklar ortaya koyan bu ifadeler, hibir
zaman Onun kfirlere arka kaca veya kt, Allaha irk koaca ve Onunla beraber bir
baka ilha yalvaraca ihtimalinin bulunduunu
mansna gelmez. Hz. Musann Rabbim, bana
Cz: 20, Sre: 28
KASAS SRES
ltfettiin bunca nimetler hakk iin, gnahkr sululara bir daha hibir ekilde yardm
etmeyeceim. (yet 17) szleriyle mnasebeti
bulunan bu yetlerde ifade olunan man, Sen
byle bir ey yapmazsn; tabiatyla senden asla
bu tr eyler beklenmez. demek olup, yetler,
Kurn tebli iinde Peygamber Efendimizin
ve takipilerinin izlemesi gereken yolu izmektedir. Ayrca bunlarda, Hz. Peygamberin (s.a.s.)
ahsnda mmetine ve ondan sonra gelip de
Kurn hizmetinde bulunacaklara ikazlar bulunduu gibi, emir ve nehiy buyrulan hususlarn
ehemmiyeti de hitabn Ona yaplmasyla en st
seviyede vurgulanmaktadr.
22. Cenab- Allah iin el, yz gibi kelimeler
sfat ifade eder. nsan iin elin ve yzn fonksiyonu ne ise, bunlar Zt- l ile ilgili olarak o
manda sfatlara iarette bulunur. Yz, bir bakma hem zt, hem de onun rzasn temsil eder.
Dolaysyla Allah iin yz, Sonsuz merhamet
sahibi, gren, iiten, konuan ve her varln
ihtiyac iin kendisine yneldii Zat demektir.
Ayrca o, ifade edildii zere, Onun rzas
demektir de. Nitekim ayn kullanm Trkede
de vardr.
23. Soru: Onun Vechi (Zt ve rzas) dnda her
ey yok olup gitmeye mahkmdur yeti Cennet,
Cehennem ve bunlarn ehlini de kapsar m?
Cevap: Baz tahkik ehli limler, veller ve
ehli keif, bu konuyu tartmlardr.Bazsna
gre yetin kapsamna lem-i bkinin sakinleri
girmez; daha bakalarna gre ise, onlar da hissetmeyecekleri kadar ksa bir sre iin yok olmay yaayacaklardr. Grlerinde ar daha baka
bazlar, en nihayette Allahtan baka her eyin
yok olup gideceini ve ebediyen sadece Onun
kalacan ne srmse de, bu doru deildir.
nk lh Zt gibi, Onun sfatlar ve isimleri
de bkidir, ebeddir. Dolaysyla, Allahn ebed
sfat ve isimlerinin tecellileri olduundan, beka
lemindeki varlklar mutlak ve ebed yoklua
mahkm deildirler.
869
Bu konuda iki hususa dikkat edilmelidir:

Birinci husus: Cenab- Allah (c.c.), mutlak
kudret sahibi olup, yaratma ve yok etme Onun
iin ayn derecede kolaydr. O, bir anda btn
varl yok edip yeniden yaratabilir. Ayrca,
mutlak fena, mutlak yokluk sz konusu deildir, nk her eyi kuatan sonsuz lim vardr.
Bu lh limde her ey yer ald ve her eyin
ilm bir vcudu bulunduu iin mutlak yoklua yer kalmaz. lh lmin sonsuz ve snrsz
kapsam iinde izaf-haric yokluk, lh lmin
tecellilerini yanstmada (karanln a deta
ayna olmas veya onu gstermesi gibi) itibar
bir perde olma fonksiyonu grr.
Tahkik ehli ve derin anlayl baz limler,
sz konusu ilm varlklara yn- sabite (sabit
varlk zleri arketipler) adn vermektedirler.
Bu sebeple, yoklua gitmek demek, geici bir
sre iin haric vcudu karp manev varlk
veya lh limdeki varlk dairesine dnmek
demektir. Bir baka ifadeyle, fizik vcudunu
brakan bir varlk, mahiyet itibariyle manev bir
vcut giyer, Kudret dairesinden lim dairesine
geer.
kinci husus: Hibir ey kendi bana var
olamaz; her ey varln Cenab Allaha (c.c.)
borludur. Ebed lh isimlerin tecellisi olarak
da kalc ve yce bir hakikate sahiptir. Bu sebeple, Onun Vechi (Zt ve rzas) dnda her ey
yok olup gitmeye mahkmdur yeti, insanlarn
gnln ve hedefini Allahtan baka her eyden
(msiv) kesmek iin bir kltr. Dolaysyla,
kim Allah iin bir ey yapar ve bir eye sahip
olursa, yapt ve sahip olduu bu ey, bu yetin
kapsamna girmez.
Netice olarak, eer insan Allah bulur ve
sadece Onun rzas iin alrsa, bu yetin
kapsamna girecek bir eyi olmaz. Bu sebeple, yaptklarn ebedletirmek ve ebed saadet
mkfatna nail olmak isteyenler, btn hayatlarnda daima Allah gaye edinmeli ve Onun
iin, Onun rzas istikametinde yaamaldrlar.
(Mektubat, 15. Mektup, 5657)
870
ANKEBT SRES
Cz: 20, Sre: 29
29. ANKEBT SRES
ekkede Mslmanlarn en fazla ikenceye

maruz kald bir dnemde inen ve 69 yetten mteekkil olan bu sre, ismini 41inci yette
geen ankebt (rmcek) kelimesinden alr. Sre,
btl inanlarn ve btl inan sahiplerinin dzenlerinin, tuzaklarnn rmcek a zayflnda olduunu vurgularken, sineklerin pek ok iplikten
oluan bu aa kolayca yakalanmas gibi, onun

insanlar avlayacak ok sayda tellerine de dikkat
eker. Mminleri ikenceler karsnda sabra ve
direnmeye aran ve zalim mrikleri kendilerini
bekleyen kt kbetle tehdit eden sre, Cenab
Allahn birlii ve hiret konusunda ok nemli
deliller de sergiler.

1. Elif-Lm-Mm.
2. nsanlar, sadece inandk demekle kendi
hallerine braklacak ve (ok eitli yollarla)
imtihana tbi tutulmayacaklarn m sandlar?
3. uras bir gerek ki Biz, onlardan nce
yaayan ve iman ikrarnda bulunan herkesi
denedik. Denedik ki Allah, ikrarnda sadk
olanlar ortaya kard gibi, yalanc olanlar da ortaya karsn.1
4. te yandan, durmakszn o ktlkleri
ileyenler (ve mminlere her trl ikenceyi
reva grenler) de, (bir gn) kendilerini kskvrak yakalamamzdan ve haklarnda vere-
1. yetlerde sz edilen imtihan iin ayrca bkn.

Bakara Sresi/2: 155157 ve ilgili notlar 121 ve
122.
2. Cenab- Allah (c.c.) herkesin gerek aka
gerekse kendi iinde sylediini duyduu gibi,
btn halleri, niyetleri, yaptklar, gizledikleri
ve aa vurduklaryla herkesi tam mansyla
ceimiz hkmden kap kurtulabileceklerini mi sandlar? Ne de fena hkmediyorlar!

5. Kim Allaha kavumay mit ediyor ve
bu beklenti ile yayorsa, Allahn takdir
buyurduu vade elbette gelecektir. O, Sem
(her eyi hakkyla iten)dir, Alm (her eyi
hakkyla Bilen)dir.2
6. Kim (nefsine ve eytana kar koymada,
ayrca iyi bir mmin olma ve bu yolda her
trl zorlua direnebilme konusunda) cihad
eder (elinden gelen gayreti gsterir)se, ancak
kendi iyilii iin cihad eder. Muhakkak
ki Allah, btn varlklardan mstandir,
(kimseye ve kimsenin cihadna ihtiyac yoktur).
bilir de. Hibir ey, Ondan gizli kalmaz, kap

kurtulamaz. Bu yette Cenab- Allahn iten
(es-Sem) ve Bilen (el-Alm) isimleriyle anlmas, inan ve beklentisinde samimi mminler iin
bir mjde, iman iddia edip fakat bunda samimi
olamayanlar, bir de inkrclar iin bir ikaz ifade
etmektedir.
Cz: 20, Sre: 29
ANKEBT SRES
871
396
verdiini size gsterecek ve onlardan dolay

sizi hesaba ekeceim.
9. man edip, imanlar istikametinde doru,
salam, yerinde ve slaha ynelik iler
yapanlar, evet onlar mutlaka salihler arasna dahil edip (Cennete koyacam).
10. nsanlar iinde ylesi de var ki, Allaha
iman ettik! demekte, fakat bu iman ikrarndan dolay bir eziyete maruz kalnca da,
insanlardan grd bask ve eziyeti Allahn
azab gibi tutup (imanndan geri dnvermektedir). Buna karlk, Rabbinden sana
bir zafer gelince, bu defa hi phesiz, Biz
de sizinle beraberdik! diyeceklerdir. Yoksa
Allah, insanlarn gslerinin derinliklerinde nelerin yattn ok daha iyi bilmekte
deil midir?
11. uras bir gerek ki, Allah kimlerin
gerekten iman etmi olduunu da ortaya
karacaktr, kimlerin mnafk olduunu
da ortaya karacaktr.
7. man edip, (iyi bir mmin olabilmek
iin elinden gelen gayreti gsteren ve)
imanlar istikametinde salam, yerinde ve
slaha ynelik iler yapanlarn (nefislerine
bir anlk malbiyetle iledikleri) bir takm
gnahlarn elbette siliverecek ve onlar
yaptklar gzel ilerin en gzelini dikkate
alarak mkfatlandracaz.
8. (yi bir mmin olabilmenin gerekleri
iinde) insana anne-babasna iyi ve iten
davranmasn emrettik. Eer, Benden bakasnn ilh olamayaca konusundaki kesin
bilgine zt olarak btl taklitle herhangi bir
eyi Bana ortak tanman iin seni zorlayacak olurlarsa, bu hususta onlara itaat etme.
Neticede dnnz Banadr ve Ben, btn
yaptklarnzn ne manya gelip ne sonu
12. Kfredenler, iman edenlere Bizim

yolumuza uyun, biz de sizin gnahlarnz yklenelim! diyorlar. Oysa onlarn
gnahlarndan tek bir zerreyi bile yklenecek, yklenebilecek deillerdir. Sadece yalan
sylyorlar.
13. Ama onlar, kendi gnahlarnn arlklarn yklendikleri gibi, bu yklerinin yansra daha baka pek ok ykleri de yklenmektedirler.3 Kyamet Gn, Allah (ve
dier iman hakikatleriyle) ilgili durmadan
uydurduklar yalanlar ve attklar iftiralardan dolay elbette sorguya ekileceklerdir.
14. Nuhu bir rasl olarak halkna gnderdik ve aralarnda bin yldan elli yl eksik bir
sre kald. Neticede, (Allaha irk koma
bata olmak zere) zulmlerinde srar eden
o halk kskvrak yakalayverdik.
872
ANKEBT SRES
3. Ehl-i kfrn zellikle nderlerinin kendi

gnah ykleri dnda yklendikleri gnahlar,
saptrdklar ve kendi yollarn izlemelerine sebep
olduklar kiilerin gnahlar ile (Nahl Sresi/16:
25), atklar yollardan giden daha bakalarnn
gnahlardr. Allah Rasl aleyhissalt vesselm, bir hadis-i eriflerinde, slmda iyi bir
Cz: 20, Sre: 29
yol, iyi bir r aan, o yolda gidenlerin sevab

kadar sevab onlarn sevabndan eksiltilmemek
zere alr. Kt bir yol aan ise, o yolda gidenlerin gnah kadar gnah onlarn gnahlarndan eksiltilmemek zere alr. buyurmaktadr.
(Mslim, Zekt, 69; bn Mce, Mukaddime,
203)
Cz: 20, Sre: 29
ANKEBT SRES
873
397
yalnzca Ona ibadette bulunun ve daima

Ona kredin. Zaten Ona dndrlmektesiniz.
18. (En inkrclar!) Eer siz (Raslmz)
yalanlyorsanz, sizden nceki pek ok topluluklar da raslleri yalanlamt. Ama Rasle
den, (Bizim Mesajmz) btn aklyla
ve gerektii ekilde iletmektir, (sizi imana
zorlamak deil).
19. O (inkrclar), Allahn nce nasl yaratp, sonra yaratl tekrar ettii (ve en son
yeniden yarataca) zerinde hi dnmezler, hibir gzlem yapmazlar m? Hi
phesiz bu, Allah iin pek kolaydr.
15. Buna karlk, Nuhu ve Gemide Onunla

beraber olanlar kurtardk ve o gemiyi de, o
hadiseyi de (arkadan gelecek) btn insanlar iin bir ibret vesilesi yaptk.
16. brahimi de (rasl olarak grevlendirdik). O, halkna yle dedi: Yalnzca
Allaha ibadet edin ve Ona gnlden sayg
besleyin, Ona isyandan ve dolaysyla azabndan saknn. Eer bilirseniz, hakknzda
hayrl olan budur.
17. Ama siz, Allah brakp birtakm putlara tapyor ve korkun yalanlar uyduruyor,
btl inan, dnce ve davran ekilleri
ortaya koyuyorsunuz. Allah brakp da
taptnz o eyler,4 size istifadeniz adna
tek bir ey bile veremezler. O halde rzk
ve fayday ancak Allahn nezdinde arayn,
20. De ki: (Ey insanlar!) Yeryznde

dolan ve Allahn batan nasl yaratt,
sonra da (kinat) ikinci defa nasl kuraca
konusunda dnn ve gzlemler yapn.
Muhakkak ki Allah, her eye hakkyla g
yetirendir.5
21. O, kimi dilerse onu cezalandrr, kimi
dilerse ona da rahmetiyle muamele eder.6
Hepiniz Onun huzuruna gtrlmektesiniz.
22. Siz, yerin derinliklerine de girseniz,
semann enginliklerine de ksanz, Allahn
hakimiyetinden ve hakknzdaki hkmnden kurtulamazsnz. Sonra, Allahtan baka
ne size sahip kacak bir koruyucunuz, ne
de bir yardmcnz vardr.7
23. Allahn (gerek kinattaki gerekse bizzat
kendi varlklarndaki, ayrca Kurnda yer
alan) yetlerini ve Onunla bulumay inkr
edenler: ite onlar, Benim rahmetimden
mit kesmilerdir ve yine onlar, kendilerini
ac bir azabn bekledii kiilerdir.
874
ANKEBT SRES
4. O eyler olarak evirdiimiz kelimenin asl

ellezne ism-i mevsul (birletirme ismi/zamiri)
olup, esasen uurlu varlklar iin kullanlr. Bu da
gstermektedir ki, putperest toplumlarn taptklar putlarn ou melekler, cinler, peygamberler,
kahramanlar, devlet adamlar gibi, bir zaman
halkn ok sevip, daha sonra tanrlatrdklar
kimseleri temsil ediyordu. Dolaysyla yet, putlar nazara verirken, bu geree de iarette bulunmaktadr. Bunlarn dnda, insanlar ok defa,
iyi veya kt bildikleri birtakm ruhlara, tabiat
kuvvetlerine, gk cisimlerine ve daha baka eylere de tapnm, Allahn rade ve Kudretini bu
ekilde baka pek ok eylere taksim etmilerdir.
Burada belirtelim ki, putuluk ve putatapclk,
gemie ait bir vaka olmayp, bugn de ak ve
rtl biimde pek ok ekillerde ve pek ok isim
altnda devam etmektedir.
5. Son iki yetle ilgili olarak bkn. Enbiy
Sresi/21: 104, not 25. Bu (20.) yet, kinatn ilk
Cz: 20, Sre: 29
yaratl ve Kyamet Gn ykldktan sonraki

yeniden inasyla ilgili iken, 19. yet, zevalhuds eklinde kesintisiz devam eden hayattan
almahayata iade etme vakasna (bkn. Rahmn
Sresi/55: 29, not 11) ve her yl kta grdmz lmlerle birlikte, bahardaki dirilmelere de
iaret etmektedir.
6. Bu ifade, pek ok yerlerde temas etme gerei
duyduumuz (Nis Sresi/4: 79, not 18; Hcr
Sresi/15, not 3; sr Sresi/54, not 24; Nr
Sresi/24: 38, not 25) Cenab Allahn mutlak
irade, adalet ve husus rahmetmerhametine
atfta bulunmaktadr.
7. Bu yet, insanlar bir yandan Allaha isyandan alkoymak iin onlardaki korku duygusunu
harekete geirirken, dier yandan, kendilerini
her durumda ancak Allahn koruyup yardm
edebileceini hatrlatarak, onlar kucaklamakta
ve Allaha armaktadr.
Cz: 20, Sre: 29
ANKEBT SRES
875
398
dinimi yaayabileceim bir yere hicret ediyorum. Muhakkak ki O, Azz (izzet ve ululuk sahibi, her ite stn ve mutlak galip)
olandr; Hakm (her hkm ve icraatnda
pek ok hikmetler bulunan)dr.
27. Ona shak ve Yakubu armaan ettik
ve Onun neslinden gelenlerde peygamberlii ve Kitap indirmeyi devam ettirdik. Ona
dnyada mkfatn verdik10 ve muhakkak
ki O, hirette de salihler iinde olacaktr.
24. 8Halknn brahime mukabelesi ancak,

Onu ldrn veya yakn! diye barmak
oldu. Ama Allah Onu, (iine attklar)
ateten korudu. Muhakkak ki bunda iman
edecek bir topluluk iin ibretler ve mesajlar
vardr.
25. brahim, (onlara yle) dedi: Siz, aranzda sadece dnya hayatnda kalacak bir
sevgi ve dayanma ba olarak Allah
brakp, birtakm putlar edindiniz. Fakat
Kyamet Gn kiminiz kiminizi ret ve
inkr edecek, kiminiz kiminize lnet okuyacak,9 ama hepinizin varaca yer Ate
olacak ve (sizi bu azaptan kurtarabilecek)
hibir yardmcnz bulunmayacaktr.
26. Lt, Ona (ve mesajna) iman etti. brahim, Ben dedi, Rabbimin rzas iin artk
28. Ltu da (bir rasl olarak grevlendirdik). Halkna yle dedi: Gerek u ki siz,
(toplum olarak) btn insanlar iinde sizden nce hibir topluluun yapmad pek
iren bir ey yapyorsunuz.
29. Byle, ehvetle erkeklere varmaya, yollarda (bilhassa erkek yolcular alkoymak
iin) ekiyala ve ftr olan reme yolunu
terketmeye, ayrca topluca bir araya gelip
aktan aa her trl irkin ii yapmaya
devam m edeceksiniz? Fakat halknn mukabelesi ancak yle oldu: Eer peygamberlik iddianda ve sylediklerinin doruluunda samimi isen haydi, bizi kendisiyle tehdit
edip durduun Allahn o azabn getir de
grelim!
30. Lt, Rabbim, diye yalvard, ahlk
dman u bozguncular gruhuna kar
bana yardm et!
876
ANKEBT SRES
Cz: 20, Sre: 29
8. 1823nc yetler, Hz. brahimin kavmine olan teblii mnasebetiyle, hem Mekkeli
mriklere hem de btn insanlara ynelik
mesajlar ihtiva eden istidrad (parantez ii)
cmleler mahiyetindeydi. Kurn, bu yetten itibaren yeniden Hz. brahimin kavmiyle arasnda
geenleri anlatmaya dnmektedir.
unlar bizi yoldan kardlar; bu sebeple onlara

iki kat Ate azab ektir! Allah, yle buyurur:
(Saptranlar, hem kendileri sapp hem de bakalarn saptrd, dierleri ise onlara uyup sapt ve onlar taklit ettikleri iin,) her birinize iki
kat azap var, fakat siz bilmiyorsunuz. (Arf
Sresi/7: 3839)
9. yette sz edilen ret ve inkr, u yette ifade

edilen ret ve inkrdr: Hayr, hayr! lh edindikleri o varlklar (melekler, cinler, peygamberler,
azizler, diktatrler), kendilerine yaplan tapnmay reddedecek ve onlara dman olacaklardr. (Meryem Sresi/19: 82). Karlkl lnetleme
ise u yetlerdeki gibidir: Allah da yle buyurur: Katln insanlardan ve cinlerden sizden
nce geen topluluklarn arasna, girin onlarla
beraber Atee! Bu ekilde bir topluluk Atee
girdike yoldalarna lnet eder. Nihayet hepsi
orada toplanp bir araya geldiklerinde, sonrakiler ncekiler hakknda yle der: Ey Rabbimiz!
10. Cenab Allah (c.c.), Hz. brahimi byk

imtihanlara tbi tuttu ve O, maruz kald btn
musibetlere Allah iin sabretti ve imtihanlar kazand. Neticede Cenab Allah (c.c.), Onu insanlara imam kld ve soyundan da imamlar var
etti (Bakara Sresi/2: 124). Ayn zamanda Allah,
Onun ailesini ve soyundan en azndan bir izgiyi tertemiz yapp, insanlar arasnda seti (l-i
mran Sresi/3: 33) ve onlara hem madd hem
manev lemde byk bir mlk, bir yetki verdi (Nis Sresi/4: 54). Allah, Ona ayn zamanda
hicretinin ardndan dnyada da gzel ve kutlu
bir yaay nasip etti (Nahl Sresi/16: 122).
Cz: 20, Sre: 29
ANKEBT SRES
399
877
halkn tecavznden koruyamayacan

dnen) Lt endieye kapld, gks darald, kendini eli kolu bal hissetti. Ama
onlar, Endie etme, zlme, dediler,
seni ve aileni kurtaracaz, ama hanmn
hari. Onun geride, helk olacaklar iinde
kalmasna hkmedilmi bulunuyor.
34. Aktan aa iledikleri bunca gnahlarla btn btn yoldan ktklar
iin bu memleketin ahalisi zerine gkten ok kt bir musibet indireceiz.
35. Neticede, o memlekette dnp akleden kimseler iin apak bir ibret vesilesi braktk.
36. Medyen halkna da kardeleri uayb
gnderdik. Onlara dedi ki: Ey halkm!
Yalnzca Allaha ibadet edin; (dnyada
yaptklarnz karlnda sorguya ekileceinizin uuru iinde) hiret Gnne
hazrlkl bulunun ve lkede birer bozguncu kesilip, taknlk yapmayn.
31. Nihayet elilerimiz (olan melekler shak)

mjdelemek iin brahime geldiklerinde,11
Biz dediler, u memleketin halkn helk
edeceiz. nk o halk, snr tanmaz derecede zulme batm bulunuyor.
32. brahim, Ama Lt da orada! dedi. Biz
orada kim var kim yok daha iyi biliyoruz.
Onu ve ailesini elbette kurtaracaz, fakat
hanm hari. Onun geride, helk olacaklar
iinde kalmasna hkmedilmi bulunuyor.
33. Derken elilerimiz Lta vardlar. (Onlar
11. Bkn. Hd Sresi/11: 6971.
12. eytan, insan sadece inkra, irk komaya, her trl ktle davet eder ve yaptnn
gzel, yerinde ve doru olduunu ona fsldar.
Yoksa onun insan herhangi bir ey yapmaya
zorlayacak gc yoktur. nsan, nefsinin, nefsa-
37. Fakat Onu yalanladlar ve neticede

korkun bir sarsnt kendilerini kskvrak yakalayverdi de, yurtlarnda meskenleri iinde cansz kekaldlar.
38. Bu arada d ve Semdu da hatrlayn: Onlarn bana gelenleri meskenlerinin halinden elbette anlyorsunuz.
eytan, yaptklarn onlara ssleyip
psledi, gzel gsterdi ve bylece onlar
doru yolu takipten alkoydu.12 Halbuki
gerei grebilecek kadar zek ve keskin
grlydler.
niyetinin tesirinde onun davetini iradesiyle kabul
eder. nsann doruyu grebilme kabiliyeti, hatt
grebilmesi, karlarna ve heveslerine ballk,
kibir, artlanmlk, zulm gibi kendisini dorudan alkoyan faktrleri amadka doruyu kabul ve izlemesine yetmez.
878
ANKEBT SRES
39. Karun, Firavun ve Hmn da hatrlayn;

uras bir gerek ki, Musa onlara apak delillerle geldi, fakat onlar o lkede kibir ve gururlarna yenik derek insanlar eziyorlard.
Ama, haklarndaki hkmmz uygulamaya
mani olup da cezamzdan kurtulamadlar.
Cz: 20, Sre: 29
400
40. Sz edilen btn bu topluluklardan,

kiilerden her birini gnahyla yakaladk:
Kimisinin zerine ta yadran bir kasrga
gnderdik. Kimisini korkun bir patlama,
bir lk bastrverdi. Kimisini yerin dibine geirdik. Kimisini de suda boduk.13
Ama gerek olan u ki, btn bunlar Allah
onlara zulm olsun diye yapmad; bilakis
onlar, kendi z canlarna zulmediyorlard.
41. Allah brakp da baka koruyucu, snp ilerini havale etmek iin baka veller
edinenlerin hali, rmcein haline benzer.
rmcek, barnmak iin kendine bir yuva
yapar, fakat yuvalarn en zayf, en r
rmcein yuvasdr.14 Keke bu gerei
bilselerdi!
42. Ama Allah, onlarn Kendisinden baka
nelere el ap yalvardklarn ve byle yapmalarnn hibir geree dayanmadn biliyor. O, Azzdir, (mlknde hibir ortak ve
Kendisinden baka ilh ve rab kabul etmez;
Ondan bakasna ibadet edilmesine asla raz
olmaz); Hakmdir (btn hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunandr).
yerli yerince ve geree dayal sabit bir sistem

zerinde yaratt. phesiz bunda mminler
iin apak bir delil, bir mesaj vardr.15
44. Allah, gkleri ve yeri hak bir gaye iin,
45. Sana Kitaptan ne vahyediliyorsa onu

okuyup bakalarna anlat ve btn artlarna riayet ederek hakkyla namaz kl. nk
namaz, insana btn irkin, ahlk d sz
ve davranlarla, Allah nazarnda meruluu
tannmam ve Din temelinde olumu rf
ile eriat- ftriyeye aykr ilerden kanmas gerektii uurunu verir ve onu bunlardan
alkoyar. (Kalb, dil ve davranlarla) srekli
Allah anmak ise, ibadetlerin en by, en
kapsamlsdr (ve namazla snrl deildir).
Allah, ne yapyorsanz hepsini bilir.
13. zerlerine ta yadran kasrga gnderilen

topluluk d kavmiydi. Allah, onlar sekiz gece
yedi gndz sren ta ve kum frtnalaryla helk etti (Arf Sresi/7: 72, Hd Sresi/11: 58;
Mminn Sresi/23: 27; uar Sresi/26: 120).

Ayn ekilde, Lt kavminin zerine de patlama
ve depremler eliinde ta yad (Arf Sresi/7:
84, Hd Sresi/11: 8283; Hcr Sresi/15: 7374).
43. (Gerekleri grsnler ve hallerini slah

etsinler diye) insanlar iin byle misaller veriyor, byle karlatrmalarda bulunuyoruz.
Ama bunlar zerinde ancak limler akl yorar ve onlardaki gerek manlar kavrarlar.
Cz: 20, Sre: 29
ANKEBT SRES
Korkun bir patlama ve ln bastrdklar

ise Semd (Arf Sresi/7: 78, Hd Sresi/11:
67; Hcr Sresi/15: 83) ve Hz. uaybn kavimleri olan Medyen (Arf Sresi/7: 91; Hd Sresi/11: 94) ile Eyke halkyd (uar Sresi/26:
189). Allahn, servetiyle birlikte yere geirdii
Karun (Kasas Sresi/28: 81), suda boduklar ise
Hz. Nuhun kavmi ile (Araf Sresi/7: 64; Hd
Sresi/11: 4244) Firavun, Hmn ve ordularyd
(Yunus Sresi/10: 90; T-H Sresi/20: 7778;
uar Sresi/26: 6566).
14. Bu benzetme, zahirdeki mansnn yansra,
bir baka nemli geree de iarette bulunmaktadr. Zahirdeki mans, Allahtan baka her snak, edinilecek her yardmc ve ilerin kendisine
havale edilecei her otoritenin rmcek a kadar
zayf ve rk olduudur. yetin iaret ettii dier gerek ise udur: Bir rmcein yuvas, pek
ok ince tellerden oluur ve o bir adr. Sinek gibi
zayf varlklar gelip o aa taklr. Dolaysyla,
nasl rmcek o ala sinekleri avlyorsa, Allahn dininden baka dzenler kuranlar, nefislerine
malp ve iradeleri zayf insanlar ok rahat bir
ekilde o dzenlerinin ok saydaki alarndan
birine takabilirler. Bu alar, rahat dknldr, arzulara kleliktir, makam-mevki ve para
sevgisidir, ehvettir, bencilliktir, korkudur, rklk, kabilecilik veya grupuluk vb. eylerdir.
15. Kurn, ancak iman edenler veya imana ak
ruhlarn yaratltaki, eya ve hadiselerdeki man
ve maksatlar ve Allahn bunlardaki hikmetini
kavrayabileceini belirtir. Bu, zerinde durulmas gereken bir husustur, nk:
Herhangi bir sanat eserinin deeri ile, onda
kullanlan malzemenin deeri birbirinden farkldr. Eserin, sanatn mkemmelliine ve sanatnn baarsna ve tannmlna gre sahip
olduu deer, malzemesinin deerinden kat kat
fazladr. Malzemesi birka yz liralk bir sanat
eseri, tad sanat sebebiyle binlerce lira, hatt
daha da fazla edebilir. u da var ki, bu deer sanatn kymetini bilen ve takdir eden nezdindedir.
Yoksa, sz gelimi demirden yaplan ok kymetli
antika bir eser, mesel demirciler veya hurdaclar arsna gittiinde, diyelim ki birka yz lira
879
ederken, antikaclar arsnda kendisine on binlerce lira deer biilebilir.

te, her insan, Cenab Allahn fevkalde deerli bir sanat eseridir. Onun Sanatkr Allahtr.
Malzemesi su, toprak, hava da olsa, tad sanat
ve sanatkr sebebiyle o, kinattan bile kymetlidir. Onu nak nak dokuyan Cenab Allahn
isimleridir; ona varlk kazandran bu isimlerin
tecellileridir. Ne var ki, insandaki bu kymeti ortaya karan, onun grlp anlalmasna
sebep olan ise imandr; nk ancak iman nuruyladr ki, insann Allahn en byk bir sanat
eseri olduu anlalabilir. Yoksa, kendisine iman
nuruyla baklmad ve Sanatkryla irtibat
grlmedii, materyalist gzle maddenin, tabiatn, tesadflerin eseri olarak algland zaman
o, varl dnya hayat ile snrl ve bu hayat
da yiyipime ve remeden, yani sadece beden
arzularn doyurmaktan ibaret ve nihayette toprak altnda ryp gidecek etkemikkan yn zavall bir varlk olur. Ama iman, derecesine
gre ondaki lh sanat ortaya karr. Neticede,
iman ve Allah ile irtibat ne kadar glyse, deeri de o nisbette artar; nk onu dokuyan lh
sanatlar daha bir belirgin hale gelir. Bu haliyle o,
yeryznde Allahn Cennete lyk ve ebediyete
namzet nazdar bir misafiridir.
man, insann gerek deerini, Cenab- Allahn
onda tecelli eden isimlerini gsterdii gibi, imanszln kinat ve gemi, hl ve geleceiyle zaman zerine geirdii karanlk perdeyi de kaldrr.
Kaldrr da, gerekte kinatn, iindeki btn varlklar birbiriyle yardmlama ve dayanma iinde
ve hepsi de kendi diliyle Allaha ibadet halindeki
bir ailenin fertleri olan kutlu bir hane, ayn zamanda bir tekbir, tesbih, tahmid ve tehlil mescidi
olduunu gsterir. Gemiin, yz yirmi drt bin
peygamber, milyonlarca evliya ve daha baka pek
ok kutlu insanla ereflenmi bir gzellikler meheri, gelecein ise ebed saadete uzanan bir yol,
bir kpr olduunu ortaya koyar. Ksaca iman,
gerei olduu gibi gsteren, her eyi asl mahiyet
ve keyfiyetiyle ortaya koyan bir nurdur. Ancak
bu nuru elde eden eya ve hadiselerin ehresindeki
yazlar okuyabilir, onlardaki many kavrar ve o
mannn tesinde Hakikatler Hakikatine yol bulur. (Szler, 23. Sz, 405409)
880
ANKEBT SRES
46. lerinde, (irkte ve saldrganlkta srar

ederek) zulme batm (ve dolaysyla kendileriyle iyi mnasebet mmkn) bulunmayanlar dnda Kitap Ehliyle ancak mmkn olan
en gzel tarzda mcadele edin.16 yle deyin
onlara: Biz, bize indirilen (Kurna da), size
indirilen (kitaplara da) iman ettik. Bizim lhmz da sizin lhnz da bir ve ayn lhtr;
ve biz, Ona gnlden teslim olmuuz.
Cz: 21, Sre: 29
401
47. te Biz sana, (Allaha teslimiyet ve nceki

kitaplar ve peygamberleri de tasdik esas zerinde) bu Kitab indiriyoruz. nceden kendilerine Kitap verilmi (ve lh vahyi kabul
konusunda samimi) olanlar ona inanrlar; o
(Mekke) halk iinde de ona inananlar vardr.
Ancak bile bile kfrde srar edenlerdir ki,
Bizim yetlerimiz karsnda ayak direrler.
48. Sen, bu Kitap sana indirilmeye balanmadan nce herhangi bir kitap okumu veya
yaz yazm bir insan deildin. Eer bunlar
yapm olsaydn, Kurnla ilgili btl iddialar peinde koanlarn, onun Allahtan geldii gerei konusunda phe duymaya bir
mazeretleri olabilirdi.
49. Ama o, hi phe yok ki (Allahn indirdii ve) kendilerine gerein ilmi nasip
edilenlerin gslerinde yer etmi, (onlarn
zihinlerini ve kalblerini) aydnlatan parlak
yetlerdir. Bizim yetlerimiz karsnda ancak zulme batm, doru gr ve doru deerlendirmeden mahrum olanlar ayak direr.
hrriyet ve gcne sahip biri deil), ancak

gerei apak tebli eden bir uyarcym.
51. Hem, kendilerine okunan, tebli edilen
bu Kitab sana indiriyor olmamz onlar iin
yeterli deil mi? Onu indirmemizde iman
eden bir topluluk iin hi phesiz byk
bir rahmet ve yeterli bir ders vardr.
50. Bir de kalkm, Kendisine Rabbisinden

mucizeler indirilse ya! diyorlar. De ki: Btn mucizeleri yaratan Allahtr ve onlar indirmek Allahn irade ve kudreti dahilindedir.
Ben, (her istediini, her istediinizi yapabilme
52. De ki: Benimle sizin aranzda ahit olarak Allah yeter. O, gklerde ve yerde olan,
olup-biten her eyi bilir. Gerek dururken
btla iman edip, (indirdii Kitab ve gnderdii Rasl inkr ederek) Allah reddedenler, ite onlardr gerekten kaybedenler
ve kendilerini helke srkleyenler.
16. Mekkede Mslmanlarn Habeistana hicretleri dneminde inmi olan bu yet, Mslmanlara
Kitap Ehliyle, temelde ortak bulunduklar baka
inan sahipleriyle din asndan nasl mnasebet
iinde olmalar gerektiini retmektedir. Ms-
lmanlar, kendi inanlarn onlara yumuak sz

ve yumuak tavrla anlatmal, mnakaa ve kavgadan kanmaldrlar. nk Din, mnakaa ve
kavga ile anlatlp tebli edilemez. (Ayrca: Nahl
Sresi/16: 125, not 29; Hac Sresi/22: 6768.)
Cz: 21 Sre: 29
ANKEBT SRES
881
402
56. Ey iman etmi bulunan kullarm! (Eer

bulunduunuz yerde dininizi yaayamyor,
kar koyamayacak ekilde baka din veya
sistemlere teslimiyete zorlanyorsanz,) Benim yeryzm yeterince genitir, dolaysyla yalnzca Bana ibadet edin!19
57. Her nefis lm tatmaya mahkmdur
(ve dolaysyla bir gn) onu mutlaka tadacaktr. Sonra da Bizim huzurumuza getirileceksiniz.
salam, yerinde ve slaha ynelik iler yapanlar, hi phe edilmesin ki, (aalarnn
akan Cennette yksek kklere yerletireceiz ve onlar orada sonsuzca kalacaklardr.
Hayatlarn byle gzel ilerle geirenlerin
mkfat ne gzeldir!
53. Senden (kendisiyle tehdit edildikleri)

azab hemen getirmeni istiyorlar. Eer (pek
ok hikmetlere binaen) Allahn takdir etmi buyurduu bir vade bulunmam olsayd, o azap balarna gelmiti bile.17 Ama o,
hi farknda deillerken balarnda birden
patlayverecektir.
54. Senden (kendisiyle tehdit edildikleri)
azab hemen getirmeni istiyorlar. uras bir
gerek ki Cehennem, btn kfirleri (ona
girme sebepleriyle birlikte) epeevre kuatm bulunmaktadr.18
55. Cehenneme girdikleri gn azap onlar
hem balarnn stnden hem de ayaklarnn altndan btnyle kaplayacak ve (Allah) kendilerine, (Dnyada iken) ileyip
durduunuz gnahlarn karlnda tadn
imdi azab! diyecektir.
59. Onlar, (yalnzca Allaha ibadet edebilme

uruna her trl zorlua, skntya) sabreder ve (baka hibir yerden, makamdan yardm beklentisine girmeden) ancak Rabbilerine dayanp gvenirler.
60. Ne kadar ok canl vardr ki, hayatlar
iin gerekli rzk ne depo edebilmekte ne de
yanlarnda tayabilmektedir. Onlarn rzkn Allah verdii gibi, elbette sizi rzklandran da Odur;20 (dolaysyla rzk korkusuyla gerektiinde hicretten geri durmayn).
nk Allah, her eyi hakkyla duyandr,
hakkyla bilendir, (sizin ihtiyalarnz da
hem duyar, hem bilir).
61. Eer onlara, Gkleri ve yeri yaratan ve
gnei ve ay emri altnda istifadenize sunan kimdir? diye sorsan, elbette Allah
demek zorunda kalacaklardr. yleyse neden ve nasl oluyor da dorudan sapp, btl
yollara srkleniyorlar?
62. Allah, (hikmeti ve imtihan gerei) kul-
882
ANKEBT SRES
larndan dilediine rzk ister bol verir, ister

ksar da az ve ll verir. Muhakkak ki
Allah, her eyi hakkyla bilmektedir.
63. Yine onlara, Gk tarafndan su indirip,
onunla (kta) lmesinin ardndan yeri dirilten kimdir? diye sorsan, elbette (baka
17. yetin aklamas ve benzer ifadeler iin bkn:

Arf Sresi/7: 34, not 8; Yunus Sresi/10: 98, not
19; Kehf Sresi/18: 58.
18. Yani, kfr ve gayr mer iler, davranlar
Cehenneme girme sebebi olup, kfirler mutlaka ona gireceklerdir. kinci olarak, nasl iman
kendinde bir Cennet ekirdei tayorsa, kfr
de Cehennem ekirdei tamakta olup, ayn za-
Cz: 21, Sre: 29
cevap bulamayacak ve) Allah diyeceklerdir. Hamd olsun Allaha (ki, btn deliller
Onun yegne lh, Rab ve Mabd olduunu gstermektedir) de. Fakat onlarn ou
dnp akletmemekte (ve dolaysyla btl
yollarda gitmekten kurtulamamaktadr).
manda kfirin kalbinde Cehennemin bir tr tecellisidir de.

19. Yani, Bana irk komaya zorlanmayacanz
ve ibadetlerinizi serbeste yapabileceiniz bir yer
arayp, oraya hicret edebilirsiniz; gerekirse etmelisiniz.
20. Cenab- Allahn btn canllar rzklandrmasyla ilgili olarak bkn: Hd Sresi/11: 6, not 1.
Cz: 21, Sre: 29
ANKEBT SRES
403
883
ortaya kverse o zaman) btn kalbleriyle

Allaha ynelir ve (hatrlarna baka hibir
ilh getirmeden) sadece Ona yalvarrlar.
Ama ne zaman ki Allah onlar kurtarp karaya karr, hemen o andan itibaren yine
Ona irk komaya koyulurlar.23
66. Kendilerine bahettiimiz onca nimetlere kar nankrlkte srar etsinler bakalm;
salsnlar bakalm kendilerini dnya hayatnn geici zevklerine. (Bir gn gelecek ve
yaptklarnn ne demek olduunu) elbette
bileceklerdir.
67. Hi grmyor ve dnmyorlar m ki,
evrelerindeki insanlar katliam ve yamadan
kurtulamaz, yerlerinden yurtlarndan edilir
dururken, Biz onlar emin ve dokunulmaz
bir yere yerletirdik. Byle iken hal btla
inanp, nankrlkle Allahn (Kurn ve slm) nimetini inkra devam m edecekler?
64. Bu dnya hayat, (kendine bakan yzyle) bo bir oyalanma ve oyundan baka
bir ey deildir.21 hiret yurdu ise, ite o,
(her eyin diri olduu) gerek hayattr.22
Bunu bir bilselerdi!
65. (Allaha ortaklar da tansalar,) bir gemide yolculuk yaparken (boulma tehlikesi
21. Dnya ve dnya hayat iin bkn: Enam Sresi/6, not 4.

22. hiret hayatnda her eyin diri olmas konusunda bkn: Furkan Sresi/25: 12, not 4.
23. yette ifade edilen ok nemli tecrbe, sadece deniz yolculuuna hasredilmemelidir. Denize alm, hatt ortasna ulamken frtnann
kt ve batmann artk kanlmaz grld
deniz yolculuu, bir bakma insann kendisini
kurtulmann mmkn olmad artlarla evrili
68. Bir yalan ortaya atp onu Allaha isnat

eden veya hak kendisine geldikten sonra
onu yalanlayandan daha zalim kim olabilir?
Kfirler iin Cehennemde yer mi yok?
69. Bizim urumuzda (iyi birer mmin
olabilmek iin) gerekli gayreti gsterenlere
elbette muvaffakiyet yollarmz gsteririz. Elbette Allah, Onu grrcesine iyilie
adanm olanlarla beraberdir.
bulmasn sembolize etmektedir veya bu artlarn en mahhas misalidir. Hemen herkesin hayatnda defalarca karlat bu artlarda insan,
ateist, agnostik veya ok tanrc da olsa, Allah
vicdannda duyar ve Onu inkr ettiini, ikrar
edemediini veya Onun yansra uydurduu
baka tanrlara, glere taptn hi aklna bile
getirmeden dorudan Ona ynelir ve Ona yalvarr. Dolaysyla ateizm de, agnostisizm de, ok
tanrclk da, insann vicdanyla ztlamas, bir
bakma kendisiyle bile bile elimesi demektir.
884
RM SRES
Cz: 21, Sre: 30
30. RM SRES
icretten 6 veya 7 yl nce inmi olan bu

sre 60 yet olup, ismini ikinci yetteki
Bizansllar mansna gelen Rum kelimesinden
alr. Bizansllar Hristiyan, dolaysyla Kitap Ehlindendiler. Bu yzden, Mekkede Mslmanlar onlar kendilerine daha yakn hissederken,
mrik olan Kureyliler ise Mecus Sasanleri
tutuyordu. Mslmanlarn Mekkede ikenceler
altnda inledii bir dnemde devrin bu iki sper
gc savaa tutumutu. Bu ilk savata Sasanler
Bizansllar korkun bir yenilgiye urattlar. Kurey bunu slm aleyhinde istismar etmek istedi.
Fakat inen bu sre, bu korkun malubiyetin ardndan en fazla dokuzon yl iinde Bizansllarn
Sasanleri yeneceini haber verdi. Bununla Mslmanlarn ksa bir sre sonra Kurey mriklerine kar da byk bir zafer kazanacan ima
eden Sre, ayrca Tevhid ve hiret konusunda
deliller serdeder; irkin btlln ve irkinliini
ortaya koyar.

1. Elif-Lm-Mm.
2. Rumlar malp oldular,
3. (Arabistan lkesine) en yakn bir yerde;
fakat bu malbiyetlerinin arkasndan onlar
galip geleceklerdir,
4. Birka (en fazla dokuz) yl iinde. Her
iin, her hadisenin ncesinde de sonrasnda da mutlak hkm Allaha aittir. Ve
(Rumlarn galip geldii) o yl mminler de

sevineceklerdir,
5. Allahn yardm ve bahedecei zaferle.
Allah kimi dilerse ona yardm eder ve onu
zafere ulatrr. O, Azz (izzet ve ululuk
sahibi, her ite stn ve mutlak galip)tir,
Rahm (zellikle iman edip Kendisine ynelen kullarna kar) hususi rahmeti pek bol
olandr.
Cz: 21, Sre: 30
RM SRES
885
404
9. Hi yeryznde gezip dolamazlar m

ki, kendilerinden nce gelen (inkrclarn)
kbeti nasl oldu grp ibret alsnlar?
Onlar, bunlardan daha gl idi; topra
ilemi, (su ve maden kaynaklarn ortaya
karp onlardan yararlanm ve) bunlardan
ok daha fazla olarak yeri imar etmilerdi.
(Bunlara geldii gibi,) onlara da kendileri
iin tayin edilen rasller apak delillerle
gelmilerdi. Allah, onlara asla zulmetmedi,
fakat onlar kendi kendilerine zulmediyorlard.
10. Sonunda ktlklere batm o topluluklarn kbeti ok fena oldu; nk Allahn
yetlerini yalanlyor ve onlarla alay ediyorlard.
6. Allahn vadidir bu. Allah, asla vadinden

dnmez ve onu yerine getirmede kusur
etmez, fakat (Allah hakknda gerek bilgiye sahip olmadklarndan) insanlarn ou
bunu bilmezler.1
11. Allah, batan yaratr ve sonra (dnyada

srekli yeniden yaratr2 ve hirette her
eyi) yeni batan yaratacaktr. Sonra da
Onun huzuruna getirileceksiniz.
12. Hayatlar gnah hasadndan ibaret bulunan inkrc sulular iin Kyametin kopup
llerin diriltilecei ve hesaplarn grlecei
o gn hibir kurtulu midi kalmaz.
7. Dnya hayatnn sadece d yz konusunda belli bilgileri vardr, ama hiret

konusunda btn btn gafil ve kaytszdrlar.
13. Dnyada Allaha kotuklar ortaklardan kendilerine tek bir efaati kmam,
bunun da tesinde, o ortaklarn orada ret
ve inkr etmilerdir.
8. Bir defa olsun kendi balarna kalp

dnmezler mi? Allah gkleri, yeri ve
bunlarn arasndaki btn varlklar hak
bir gaye iin, yerli yerince ve geree dayal
sabit bir sistem zerinde yaratt ve onlar iin
belli bir vade tayin etti. Ne var ki insanlar
iinde pek ou, bir gn gelip Rabbileriyle
buluacaklarn inkr etmektedirler.
14. Kyametin kopup, llerin diriltilecei

ve hesaplarn grlecei gn, ite o gn
insanlar birbirlerinden ayrlrlar.
15. Ayrlrlar da, iman edip, imanlar istikametinde doru, salam, yerinde ve slaha
ynelik iler yapm olanlar, ite o kutlu
insanlar, Cennetin has bahelerinde mutluluk iinde arlanrlar.
886
RM SRES
1. Bu yetler, indikleri andan sonraki yakn

gelecekle alkal aka, uzak gelecekle alkal
ise ima yollu haberler vermekte ve mminler
adna mjdeler ihtiva etmektedir. Uzak gelecekle
alkal haberlerine u iki misali verebiliriz:
Endlsl mfessir Eb Hayyan BahrlMuhit adl tefsirinde kaydettiine gre, EbulHakem ibnil-Berrecan, 1187 ylnda Kudsn
Selhaddin-i Eyyub tarafndan Hallarn elinden kurtarlacan bu yetlere dayanarak yl ve
gnyle haber vermi ve verdii bu haber aynen
kmtr. (Elmall Hamdi Yazr, Hak Dini
Kurn Dili, ilgili yetlerin tefsirinde.) Ayrca,
Osmanl Devletinin kuruluundan nce yaam
bulunan Muhyiddin ibn Arab hazretleri, yine
bu yetlerden hareketle, Yavuz Sultan Selimin
Msr seferinden itibaren Osmanl Devletinin
ok ksa bir tarihini bir sayfa zerinde yapraklar harflerden oluan bir aa eklinde tamamen rmuzlu olarak yazm, Yavuzdan itibaren
kinci Viyana Kuatmas zamanna kadar gelecek padiahlar haber vermi ve eceratnNumaniyye adn verdii bu esrarl sayfay
evltl Sadreddin-i Konev erhetmitir.
yetlerin aka verdii haberler ise yledir:
Mekkelilerin
ikencelerinden
bunalan
pek ok fakir ve koruyucusuz Mslmann
Habeistana hicret etmek zorunda kald 615
ylnda Sasanler, iki yl nce balam olan
savata Bizansllar kesin bir yenilgiye urattlar. Zafer o kadar kesin ve bykt ki, Bizans
mparatorluunun ortadan kalkmas deta an
meselesi grlyordu. Fakat inen bu yetler,
en fazla 910 yl iinde Bizansllarn Sasanleri
yeneceini haber verdi. Sava devam ediyordu
ve Sasan ordular 617 ylnda Bizansn bakenti
Konstantinopola (stanbul) kadar ilerlediler.
Artk hi kimse Bizansn yakn bir gelecekte
belini dorultup da sava tersine evirebilece-
Cz: 21, Sre: 30
ini dnmyordu. Sava ateperest Sasanler

kazannca, Mekkede onlarn tarafn tutan mrikler sevinmi ve Mslmanlarla alay etmeye
balamlard.
Ne var ki, savan balad tarih olan 613ten
tam 9 yl sonra, yani Peygamber Efendimizin
Mekkeden Medineye hicret buyurduklar 622
tarihinde savan seyri tersine dnmeye balad.
Bundan 2 yl, yani Sasanlerin sava kazandnn kesinletiinden yine 9 yl sonra Bizansllar
Sasanleri ilk defa yendiler ve Azerbaycanda
Zerdtn doduu beldeyi yakp yktlar. Yine
ayn yl Mslmanlar, Bedirde mrikleri byk
bir yenilgiye urattlar. Bylece yetlerdeki, hem
Bizansllarn galip gelecei, hem de ayn yl
mminlerin Allahn yardm ve zaferiyle sevinecei haberleri aynen gerekleti. Bizansllarn
ranllara niha darbeyi vurduu 627 ylnda,
yani savan ilk safhasnda Sasanlerin Bizansn
bakentine dayand yldan 10 yl sonra, bu
defa Mslmanlar Hendek Savanda mrikleri, bir daha Medineye saldramayacaklar lde
hezimete urattlar. Ertesi yl da Hudeybiye
anlamas imzaland. Kurn, bar ortamnda
slmn hzla yaylmasnn nn aan bu
anlamaya apak fetih adn verir (Fetih
Sresi/48: 1). Bu ayn yl iinde Sasan kral ld
ve Allah Rasl aleyhissalt vesselm, ashabyla birlikte umre ziyareti iin Mekkeye girdi.
2. Batan yaratma, sonra dnyada srekli yeniden yaratma iin bkn: Enbiy Sresi/21: 104, not
25; Ankebt Sresi/29: 1920, not 5; Rahman
Sresi/55: 29, not 11. Burada unu da ilave
edebiliriz ki, dnyada yeniden yaratma, baharda bitkilerde, ayrca aalarn yaprak, iek ve
meyvelerinde olduu gibi aynyla deil misliyle
iade etme, insanlar ve hayvanlar gibi lp giden
fertlerin yerine yenilerini getirme eklinde de
cereyan etmektedir.
Cz: 21, Sre: 30
RM SRES
887
405
20. Onun yetlerinden (varlk ve birliinin

delillerinden)dir ki, sizi topraktan yaratmtr. Sonra da siz, oalan ve her tarafa
yaylan insan nesli oldunuz.
21. Yine Onun yetlerindendir ki, sizin iin
kendilerine snasnz diye z varlnzdan,
mahiyetinizden eler var etmi ve aranza
yaknlk, sevgi ve merhamet koymutur.
phesiz bunda sistemli dnebilen kimseler iin dersler, (Allah hatrlatan) almetler vardr.
16. nkra saplanp, yetlerimizi ve hiret

Gn bulumasn yalanlayanlara gelince,
onlar toplanp getirilir ve azabn orta yerine
braklrlar.
17. u halde, akamladnzda ve sabaha ulatnzda Allaha tesbihte bulunun:
(Onun her trl noksanlktan ve ortaklar
bulunmaktan mutlak manda mnezzeh
olduunu ilan edin);
18. kindi vaktinde ve leye girdiinizde de
ilan edin ki, gklerde ve yerde btn hamd
sadece Ona mahsustur.3
19. O, lden diriyi karr, diriden ly
karr ve (kta) lmnn ardndan
(baharda) yeryzn diriltir. te siz de
ldkten sonra byle diriltilip, kabirlerinizden karlacaksnz.4
22. Gklerin ve yerin yaratlmas, ayrca

dillerinizin ve renklerinizin farkl farkl
olmas da Onun yetlerindendir. Elbette
bunda da, (n yargsz olarak varla yaklap, onu yakndan) bilenler iin dersler,
iaretler bulunur.
23. Gece ve (ksmen) gndz uyumanz ve
Onun ltf u kereminden geim vesilelerinizi aramanz da Onun yetlerindendir.
Muhakkak ki bunda, (Allahn yaratma ve
hayat idamedeki mesajna) kulak verip onu
duyabilen kimseler iin dersler, iaretler sz
konusudur.
24. Elbette unlar da Onun yetlerindendir:
O, size imei gsterir; o anda hem korkuya kaplrsnz hem de yamur gelecei
midini tarsnz. Ve gk tarafndan su
indirir de, onunla lm bulunan yeri diriltir. phesiz bunda da, akln kullanmasn
bilen kimseler iin pek ok dersler, iaretler
vardr.
888
RM SRES
3. Baz mfessirler son iki yetten be vakit

namaza iaret karmlarsa da, Allah tesbih ve
Ona hamd, sadece namazlara mahsus deildir.
Gnlk farz namazlarn be vakitte klnmas
ve bu vakitlerin mans iin bkn. sr Sresi/17:
7879, not: 3435.
Tesbih, Cenab- Allah (c.c.) bir bakma
selb sfatlaryla anmak, yani Onun her trl
eksiklikten, kusurdan, ocuklar olma, doma,
dourma, hull, ittihad gibi asla Ona ait olmayan zelliklerden mutlak manda mnezzeh
olduunu ikrar ve ilan etmek demektir. Btn
kinat, ondaki her varlk, her hadise bu gerei
ilan eder. Tahmid veya Ona hamd etmek ise,
Onu Ona ait sfatlarla anma, Onu onlarla sen
etme demektir.
4. Tabiattaki en ok grlr mahhas vakalar nazara veren bu yet, Allahn inkrc
Cz: 21, Sre: 30
bir ailede mmin bir insan, mmin bir ailede

inkrc bir insan var edebileceine, ayrca bir
mmini srarla ileyip tevbe etmedii baz
gnahlar sebebiyle dallete atarken, inkrc bir
insana ise ltfundan veya o insann birtakm
gzel haslet ve davranlarndan dolay iman
nasip edebileceine de iarette bulunmaktadr.
yet, Allahn lleri diriltmesini yeri ktaki
lmnn ardndan baharda diriltmesine benzetirken, bir inkrcy, dolaysyla kalben, manen
l bir insan da imanla diriltmesine imada
bulunmaktadr. Kurndaki bu tr benzetmeler,
kinattaki (kevn) hadiselerle Din arasndaki
elemeler ve vahyedilmi kitap olan Kurn ile
yaratlm kitap olan kinatn ayn mannn iki
farkl malzemeden meydana getirilmi nshalar
olduu gerei iin bkn: Arf Sresi/7: 5558,
not 12.
Cz: 21, Sre: 30
RM SRES
406
889
sfat ve misallerle anlatlmaldr.) O, Azz

mutlak galip)tir; Hakm (her hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunan)dr.
28. Allah, bizzat kendi hayatnzdan size
bir temsil getiriyor: Elinizin altnda bulunan
(kle, hayvan veya hizmetileriniz) iinde,
size verdiimiz rzk (servet, mesken, g,
iktidar, makam ve mevkii) kendileriyle eit
oranda paylatnz ve kendinize itibar ettiiniz lde itibar ettiiniz ortaklarnz
var mdr?8 te, (Allahn ortaksz mutlak
birliini ve hakimiyetini gsteren) apak
gerekleri dnp akledecek kimseler iin
byle aklyoruz.
29. Hayr hayr, (Allaha irk komakla) o
en byk zulm ileyenler, gerek bir bilgiye deil, sadece heva ve heveslerine tbi
olmaktadrlar. Bu sebeple de Allahn saptrdn artk kim doru yola getirebilir?
(Allah karsnda onlar kurtaracak) yardmclar da bulunmaz ki!
25. Yine Onun yetlerindendir ki, yer ve

gk, ancak Onun emir (ve kanunlaryla)
(ayakta) kalmaktadr. Sonra O, (l olarak
yatmakta bulunduunuz) yerden sizi arverdiinde hepiniz hemen kabirlerinizden
kvereceksiniz.5
26. Gklerde ve yerde kim varsa Onundur.
Hepsi de, (tamam tekvin, pek ou da
hem tekvin hem teri adan olmak zere
isteyerek veya istemeyerek) Ona boyun
emi durumdadr.6
27. Odur ki, ilk batan yaratr, sonra (dnyada yaratl srekli iade eder ve hirette
her eyi) yeni batan yaratacaktr. Tekrar
ve en son yeniden yaratma Onun iin ok
daha kolaydr.7 Gklerde ve yerde en yce
sfatlar ve misaller Allah iindir (ve O, bu
30. Ama sen, her trl irk ve nifaktan uzak

dupduru bir tevhid inanc iinde btn varlnla hak din olan slm zerinde sabit ol.
Bu Din, Allahn (btn varlk ve) btn
insanlar iin ortaya koyduu asl bir model,
ona ynelme de, Allahn insanlar yaratmaktaki gayesidir. Allahn yaratmasnda
bir deiiklik olmaz ve yaplmaz. Gerek ve
kusursuz din budur. Ne var ki, insanlarn
ou bunu bilmemektedirler.9
31. (Toplum halinde tam teslim olarak) sadece Allaha ynelin ve Ona gnl verin; Ona
gnlden sayg besleyin ve Ona kar gelmekten, dolaysyla Onun azabndan saknn; namaz btn artlarna riayet ederek,
vaktinde ve aksatmadan kln; ve (itikad,
ibadet ve gnlk hayat tanzim gibi) her
alanda asla Ona irk koanlardan olmayn.
890
RM SRES
Cz: 21, Sre: 30
32. O mriklerdir ki, onlar (Dinin tamamn

kabul ve tatbik etmeleri gerektii halde) ona
baka baka ynlerden farkl farkl maksatlarla yaklap onu blk blk etmi, kendi-
leri de (btla gtren farkl farkl imamlarn/

rehberlerin arkasnda) grup grup olmulardr.
Her hizip, Dinden neyi almsa onunla sevinmekte, onunla bbrlenip gitmektedir.
5. Allah, her eye kadirdir ve O, bir ey diledii zaman ona sadece Ol! der, o da oluverir.
Bununla birlikte, ahadet lemi dediimiz u
madd lemde hikmetinin gerei olarak birtakm
kanunlar perdesi arkasnda icraatta bulunur. te
Onun bu hikmetli icraat, kinatn ileyiine
bakan insanlarn zihinlerinde yanllkla tabiat
kanunlar denilen ama aslnda Onun icraatnn
unvanlar olan, yani varlklar itibar ve isimden
ibaret birtakm kavramlarn olumasna yol aar.
Dolaysyla, kinatn ileyiine aratrma, bilim
yapma ve hayatmz bir izgide devam ettirebilme asndan baktmzda bu kanunlar nazara
alr, ama iman nazaryla baktmzda ise sadece
Cenab Allahn icraatn grrz.
baharda dirilmelerin takip etmesi, hatt kinatn

srekli zeval-huds (yokluk-varlk aras kesintisiz gidip gelmesi), buna inkr asla mmkn
olmayan birer delildir.
6. Gklerde ve yerdeki her varln Ona boyun

emilii hakknda bkn. l-i mran Sresi/3: 83,
not 17.
7. Allah iin her ey ayn derecede kolaydr; dolaysyla hibir ey dierinden daha kolay veya zor
olamaz. yette daha kolay ifadesinin kullanlmas muhataplara, yani insanlara gredir. yet,
Kyametin kopmasn ve dnyann hirette yeniden kurulmasn imknsz grenlere kesin bir
cevaptr. Eer bir kudret bir eyi yokken ortaya
karabiliyorsa, onu tekrar tekrar yapmas ve ykp yeniden kurmas elbette ok kolay olmaldr.
Dolaysyla dnyay, kinat yokluktan varla
karan Allahn Kudreti, lmi, radesi, elbette
onu ykp yeniden kurmaya haydi haydi yetecektir. Gzmzn nnde srekli mahede ettiimiz yaratma, bilhassa yeryznde kta lmleri
8. Bu temsil, son derece anlamldr. Temelde sahip olduumuz her ey Allaha aittir; bizim diye
sahiplendiimiz her ey, Allahn ya dorudan ikramdr veya bize verdii g, bilgi ve kabiliyeti
bize kullandrma imkn tanmasnn neticesinde
gelen ikramdr. Yetitirdiimiz ve bizim dediimiz, mesel bir elmada bile bizim katkmz yok
denecek kadar azdr. nk bir elmann olmas
iin hava, su, toprak, gne, elma ekirdei ve o
ekirdekteki aa olma zellii gibi, hi birinde en
kk bir katkmz olmayan unsurlarn varl
ve elmann meydana gelebilmesi iin i birlii gerekir. Bunun dnda, bizim yaptmz aralarda
da katkmz ok azdr. nk o aralarn da ana
malzemesi ve o arac meydana getirme zellii,
bununla ilgili kanunlar da yine tamamen Allaha ait olduu gibi, bize renme ve yapabilme
kabiliyetini veren de Odur. Bu geree ramen,
gerek zel mlkiyetimiz altndaki mallarda, gerekse sahip olduumuz makam ve mevkilerde
mutlak bamszlk ister, en azndan onlar kullanmada kendimize ortak kabul etmeyiz. Fakat
kendimiz dahil btn kinatn mutlak Sahibine,
Yaratanna, Yaatanna mlknde, hakimiyetinde
ortaklar tanrz; hatt bizzat Onun varln kabul etmek istemeyiz. Herhalde bundan daha te
bir cehalet ve daha te bir zulm olamaz.
9. Bu yetin aklamas iin bkn. Ek 14.
Cz: 21, Sre: 30
RM SRES
407
891
sibet gelince, bu defa da hemen mitsizlie

derler.
37. Hi grp zerinde dnmyorlar m
ki, Allah rzk kullarndan kimi dilerse ona
bol, kimi dilerse ona da az ve ll vermektedir? Elbette bunda imana ak ve imanda
derinleecek kimseler iin pek ok dersler,
mesajlar vardr.
38. Madem yle, o halde yaknlarna (malndaki) haklarn10 ver, yeterli geimlikten
mahrum dkne ve yolda kalm yolcuya
da. Byle yapmak, Allah ve rzasn dileyenler iin hayrl olan davrantr ve bunu
yapanlar gerek mazhariyet sahipleri ve gerekten kurtulua ermi olanlardr.
33. nsanlara bir zarar, bir sknt dokunmaya grsn, hemen tam bir ynelile Rabbilerine yalvarmaya dururlar. Ardndan Allah
onlara nezdinden bir rahmet tattrnca, bu
defa ilerinden bir grup hemen Rabbilerine
irk komaya giriir.
34. Bylece kendilerine verdiimiz onca nimetlere nankrlk ederler. Saln bakalm
kendinizi dnya hayatnn geici zevklerine.
Bir gn gelecek ve yaptklarnzn ne demek
olduunu elbette bileceksiniz.
35. Yoksa Biz onlara bir ferman indirdik de,
o ferman m onlara irk komalarn sylyor?!
36. nsanlara bir rahmet tattrdmzda
onunla sevinir, marrlar. Bizzat ileyip,
elleriyle (gelecek hayatlar adna) gnderdikleri gnahlar sebebiyle balarna bir mu-
39. Bakalarna, onlarn mallar iinde oalp da size geri dnsn mlahazasyla verdiiniz (hediye, ba, bor para ve benzeri) eyler (zahiren artsa bile) Allah katnda
hibir zaman artmayacaktr. Buna karlk,
yalnzca Allah ve rzasn dileyerek zekt
(sadaka) kapsamnda ne verirseniz, ite (o
gerekten artar ve) verdikleriyle gerek art
ve kazan salayanlar, byle yapanlardr.11
40. Sizi yaratan, yarattktan sonra hayatnzn devam iin sizi rzklandran, sonra
(tayin buyurduu vade geldiinde) size lm veren, sonra da diriltecek olan Allahtr.
Allaha ortak tandnz o varlklar iinde
bunlardan birini bile yapabilen var mdr?
Allah, onlarn Kendisine irk komalarndan mutlak manda mnezzeh ve ycedir,
akndr.
41. nsanlarn bizzat kendi elleriyle iledikleri ktlkler ve dolaysyla kazandklar
gnahlar yznden denizde ve karada karklk ortaya kt, nizam bozuldu. Bununla
Allah, yaptklar baz ktlklerin neticelerini doru yola dnerler mi diye kendilerine
tattrmaktadr.12
892
RM SRES
10. Kurn, zenginin servetindeki muhtalara

vermesi gereken miktar, o muhtalarn hakk
olarak anmaktadr. Bu, olduka nemlidir. nk mal veren Allahtr ve bir nceki yette ve
daha baka benzeri yetlerde aka ifade edildii
gibi, O, baz hikmetlere binaen bazlarna ok,
bazlarna az verir. Demek oluyor ki, ok verdii
insanlarn malndan muhtalara vermeleri gereken miktar, aslnda o muhtalarndr; yani Allah, o miktar onlara o muhtalar iin vermitir.
Bylece, zenginlere mallarn temizleme ve sevap
kazanma imkn tanrken, toplumda da insanlar arasnda kprler kurmakta, yardmlama ve
dayanma vesileleri var etmektedir. Malndaki
muhtalara vermesi gereken miktar vermeyen
kii, bakasnn maln elinde tutan ve vermeyen
bir gasp olmaktadr.
11. slm, hibir zaman mnafklar yetitirmek
istemez. Dolaysyla o, bir kanun koymadan
nce zihinleri ve kalbleri ona hazrlar; yani slm, meyyide (yaptrm) gerektiren kanunlar,
onlara uymasn istedii kiileri zihnen ve kalben
eittikten sonra koyar. Dolaysyla Mekkede
karlnda dnyev meyyide bulunan herhangi bir kanun konmam, bunun yerine Medinede
kanun haline gelecek prensipler Mekkede kalbleri hazrlayc birer fazilet, birer ahlk dstur
mahiyetinde gelmitir. Mesel, sra Sresinin
2239uncu yetlerinde pek ok kurallar birer
ahlk dstur veya deer mahiyetinde takdim
Cz: 21, Sre: 30
buyrulmu, ama bunlarn pek ou Medinede,

karlnda meyyidesi bulunan birer kanun
olarak vazedilmitir. Bunun gibi, baz emir ve
yasaklarda da slm tedric bir yol izlemitir. ki
ve faiz yasa buna iki misaldir. Bu yet, faizin kesin yasaklanmasna giden yolda gelen ilk
yet, zektn kesin emredilmesine giden yolda
inen yetlerden de bir tanesidir. Bazlar, bata
bulunur veya dierlerine hediye, bor para veya
benzeri eyleri verirler, fakat bunu verirken, verdikleri kimseler bilhassa tccar veya tefeci, faizci ise, onlarn verdiklerinin mallar iinde artp
kendilerine geri dnmesini beklerler ya da bu
gaye ile verirlerdi. te slm, nce bunun ho bir
davran olmadn ilan etmi, sonra da merhale
merhale faizi yasaklamtr.
12. Yeryzndeki btn itima alkantlar, ihtilller, katliamlar, haksz savalar, hava kirlilii,
tabi denilen felketler ve artan hastalklar gibi
problemler, insann lh Dine kar inan, tavr,
dnce ve davranlar sebebiyledir. Allah, insan
hayatnn dzenini bylesi yanllar sz konusu
fesat ve fitnelere yol aacak ekilde kurmutur.
Bunun en nemli hikmeti de, insanlarn yaptklar
yanllar kavrayp onlardan vazgemeleri ve Allahn dinine dnmeleridir. Ne var ki, bunu idrak
eden insan says ok azdr. zellikle gnmzde materyalist fen ve felsefe, deta bunu btn
btn imknsz klmakta ve her eyi tabiata,
kendiliinden olmaya havale etmektedir.
Cz: 21, Sre: 30
RM SRES
893
408
45. nk Allah, iman edip, imanlar istikametinde doru, salam, yerinde ve slaha
ynelik iler yapanlar ltf u kereminden
mkfatlandracaktr. O, kfirleri asla sevmez.
46. Onun yetlerindendir ki, rzgrlar
mjdeciler olarak gnderir; gnderir ki, size
rahmetinden tattrmakla ltufta bulunsun,
emriyle (izni ve koyduu kanunlara dayal
olarak) gemiler akp gitsin ve (hem denizde,
hem de gemilerle ktnz seyahatlerde)
Onun ltf u kereminden nasibinizi arayasnz ve (Onun btn bu nimetleri karsnda) daima kredesiniz.
42. De ki: Yeryznde dolan ve daha nce

gemi (ve yanlta srar eden) toplumlarn
kbeti nasl oldu bir bakn. O toplumlarda
halkn ou mriktiler.
43. u halde sen, Allahn takdir buyurduu
ve kimsenin Allah onu getirmekten alkoyamayaca bir gn gelmeden nce btn
varlnla o dosdoru ve kusursuz Dine
ynel ve onun zerinde sabit ol. O gn insanlar birbirlerinden tefrik edilip, (iki ana
gruba) ayrlacaklardr.
44. Kim (iman hakikatlerini) inkrla kfre girerse, kfr kendi aleyhinedir. Kim
de (iman edip,) doru, salam, yerinde ve
slaha dnk iler yaparsa, onlar da (ebed
hayat adna) kendi lehlerine olarak hazrlk
yapmaktadrlar.
47. Dorusu, senden nce de her biri kendi kavmine olmak zere rasller gnderdik.
Onlar, kavimlerine apak gerekler ve delillerle vardlar; fakat neticede, inanmayp
hayatlarn gnah hasadyla geiren sulularn cezalarn verdik. Mminlere yardm
etmek, her zaman yerine getirmeyi zerimize aldmz bir vad, bir bor olmutur.
48. Allah Odur ki, rzgrlar salar ve o rzgrlar bulutlar harekete geirir ve srer.
Allah, o bulutlar gkte diledii ekilde yayar ve kmeler halinde yar. Nihayet aralarndan yamurun ktn grrsn. Allah,
o yamuru kullarndan dilediklerine ulatrnca, ite o zaman onlarn yz glverir.
49. Oysa daha biraz evvel, yamur zerlerine inmeye balamadan nce tam bir mitsizlik iindeydiler.
50. te, Allahn rahmetinin eserlerine bak
ki, ldkten sonra yeri nasl diriltiyor! Bunu
yapan, lleri de ayn ekilde diriltecek olan
ayn Zattr. O, her eye hakkyla g yetirendir.13
894
RM SRES
13. Kurn- Kerim, Kyamet ve hiretle alkal

pek ok deliller serdeder. Mesel, Cenab Allahn hiretteki icraatn zihinlere ve kalblere
tam olarak kabul ettirmek iin Onun kinattaki, insanlk lemindeki ve atomlar veya zerreler
dnyasndaki harika icraatn nazara verir. Rad
Sresi 2nci yeti buna bir misaldir.
Kurn, Allahn kinat yaratmasn birinci
yaratma veya ortaya karma (nee-i l) olarak nitelerken (Vka Sresi/56: 62), llerin
diriltilmesini ikinci yaratma ve ortaya karma
(nee-i uhr) olarak takdim buyurur. Bylece,
birinci yaratmann bu ikinci yaratmaya kesin bir
delil olduunu ifade eder.
Kurn, ayrca hiretle Cenab Allahn
dnyadaki icraat arasndaki benzerlikler ve paralelliklere dikkat eker. Cenab Allahn hiretteki icraatn yle bir tarzda anlatr ki, biz o
icraatn dnyadaki benzerlerini hemen hatrlar ve
oradan hiretteki icraata intikal ederiz. Kurn,
bunun tersine olarak, dnyadaki icraat lhiyeyi anlatr ve bu anlatm, o icraatn hiretteki
benzerlerini artrr. Y-Sn 7881inci yetler
buna misaldir.
Yine Kurn, hirette dirilmeyi kta len yeryznn baharda dirilmesine benzetir. Nasl ta-
Cz: 21, Sre: 30
biatta ve bizzat vcudumuzda her an ve srekli

yenilenme, lme ve yaratlma cereyan ediyor ve
nasl vcudumuzun hemen btn hcreleri alt
ayda bir yenileniyorsa, ayn ekilde yeryznde
de her yl deta topyekn bir yenilenme, lpdirilme gereklemektedir.
K, hibir zaman srekli deildir ve her zaman
arkasndan bahar gelir. Havalar snp da bitkilerin, aalarn gvdelerine su yrmeye balaynca, tabiat o gzelim elbiseleriyle Yaratcsnn,
ahid-i Ezelnin huzurunda resmi geit yapar.
Toprak kabarr, imenler ve iekler her tarafta
kmaya balar. Sonbaharda topraa den ve kn karlarn altnda korunan tohumlar yeryzne
kar ve bymeye yz tutar. Geni yeryz sahasnda saysz denecek derecede otlarn, ieklerin,
bitkilerin tohumlarnn, aalarn ekirdeklerinin
yeryzn sslemesi iinde hibir karklk grlmez. Her tohum, kendi bitkisine alr. Bu dirili, her yl tekrarlanr ve her baharda gelenler,
bir nceki baharda gelenlerin ayns deil, mislidir;
dolaysyla tabiat, srekli misliyle dirilme yaar.
te, lmle topraa giren insanlar da Hair sabahnda veya mevsiminde byle dirileceklerdir. Her
yl tabiat dirilten Allah (c.c.), lm insanlar da
diriltecek ve huzuruna alacaktr.
Cz: 21, Sre: 30
RM SRES
895
54. Allah Odur ki, (ana maddeniz sanki za-
afm gibi) sizi zayf bir halde yaratmakta,

sonra bu zayfln ardndan size kuvvet
vermekte, sonra da bu glkuvvetli halinizin ardndan sizin iin yeniden zayflk ve
ihtiyarlk takdir buyurmaktadr. O, dilediini
yaratr; ve O, Alm (her eyi hakkyla bilen)dir, Kadr (her eye hakkyla g yetiren)dir.
55. Kyamet koptuu gn, dnya hayatlar gnah hasadyla gemi inkrc sulular,
yemin ederek dnyada ancak belli belirsiz
bir sre kaldklarn ileri srerler. (Yanl
alglarna, yanl akl yrtme ve eksik bilgilerine gvendiklerinden, dnyada iken de)
hep byle yanllara srklenip dururlard.
56. Buna karlk, kendilerine ilim ve iman
bahedilmi olanlar ise, Allah, Kitabnda
ne kadar kalmanz takdir buyurmusa, dirilme gnne dein o kadar kaldnz. te
bugn de dirilme gndr, fakat siz bu hususta hibir zaman gerek bilgi sahibi olmak istemediniz ve olamadnz. derler.
57. O gn, her ne mazeret ileri srerlerse
srsnler, bu mazeretleri zalimlere asla fayda vermez; Allah raz etmek iin yeniden
dnyaya dnme isteklerine de olumlu cevap
verilmez.
58. Gerek u ki, Biz bu Kurnda insanlar
iin (hakkhakikati grebilsinler diye) misal, temsil ve kssalar yoluyla her trl delili
sunduk, her trden ders verdik. Sen onlara
(istedikleri trde) bir mucize de getirsen, (o
kadar delile bile bile gzlerini kapayan ve)
kfrde srar edenler, Siz, ancak btl bir
yol icat etme peindesiniz. derler.
59. te Allah, ilimle hibir alkas olmayan
kalbleri byle mhrlyor.
60. Bu bakmdan, sabret. Allahn vadi elbette haktr. Bu geree cidden inanma niyeti tamayanlar senin sabr ve metanetini
sakn sarsmasn.14
14. Sre, Cenab- Allahn mminlere yardm

edecei ve onlara zafer bahedecei vadiyle balamt. Biterken de, bu vadi tekrarlamakta ve
kfirlerden grdkleri onca ikenceler karsnda Allah Rasln ve beraberindeki mminleri

takviye ve teselli etmektedir.
409
51. Ama Biz (o dirilmi araziye) kavurucu bir

rzgr gndersek ve onlar da o yeil otlar,
ekinleri sararm grseler, bunun zerine,
(sanki Allah onlara daima rahmetiyle muamele etmeye mecburmu, yeri dirilten ve onlar srekli nimetlendiren Allah deilmi gibi
ve Onun icraat zerinde hi dnmeden)
hemen Ona nankrlkte bulunurlar.
52. Bu sebeple (ey Raslm,) sen llere hibir eyi duyuramazsn; davetini arkasn dnp uzaklaan sarlara da duyuramazsn.
53. Krleri sapp gittikleri yoldan geri evirip doru yola iletebilecek de deilsin.
Sen ancak, (n yargsz ve artlanmlktan
uzak olarak) yetlerimiz zerinde dnen
ve dolaysyla geree teslimiyet iinde imana ak ve yatkn olanlara duyurabilirsin.
896
LOKMAN SRES
31. LOKMAN SRES
Cz: 21, Sre: 31
410
4 yetten oluan ve Mekkede inmi olan bu

sre, Kurnn hikmet dolu bir kitap olduunu ilanla balar ve Hz. Lokmandan naklen pek
ok hikmet dsturlar takdim buyurur. Ayrca,
mminlerin baz faziletlerini nazara verir, Cenab- Allahn birlii ve kudreti hakknda deliller
serdeder, insann lh Dine olan asl ihtiyacn
vurgular ve insann nceden bilmesi mmkn
olmayan baz gayb gerekleri anmakla son bulur.

1. Elif-Lm-Mm.
2. (Sreye dahil olarak gelecek btn) u
szler, hikmete dayanan ve batan sona
hikmet ykl Kitabn yetleridir.
3. O Kitap, kendilerini iyilie adam ve
Allahn kendilerini srekli olarak grdnn uuru iinde davranan mminler iin
dupduru bir hidayet kayna ve pek byk
bir rahmettir.
4. Onlar, namaz btn artlarna riayet
ederek, aksatmadan ve vaktinde klar ve
mal sorumluluklarn tam olarak yerine
getirirler; hirete de phe gtrmez bir
kesinlikle inanrlar.
5. O kutlu zatlar, (bu hikmet ykl
Kitap eklinde tecelli eden hidayet kaynana dayal imanlarnn neticesi olarak)
Rabbilerinden gelen tam bir hidayet zerinde (deta ykselebilecekleri son noktaya
doru seyahat ediyor gibi)dirler; ve onlardr
gerek mazhariyet sahipleri, gerekten kurtulua ermi olanlar.
6. nsanlar iinde ylesi de var ki, hibir
ilmi olmad halde, halk Allahn yolundan saptrmak iin mansz, oyalayc ve
saptrc szler (hikye ve masal trnden
eyler) satn alp onlar insanlara anlatr ve

Kitabn kssalarn, temsillerini alay konusu
yapar. Byleleri ise, kendilerini alaltc bir
azabn bekledii kimselerdir.
7. Kendisine yetlerimiz okunup tebli edildiinde, sanki onlar hi iitmemi, sanki
kulaklarnda iitmesine mani arlklar varm gibi kibirli kibirli arkasn dner gider.
Onu, ac bir azapla mjdele.
yapanlara ise ilerinde nimetlerin kaynad
cennetler vardr.
9. Sonsuzca kalacaklardr o cennetlerde. Bu,
Allahn doru ve gereklemesi kesin vadidir. O, Azz (izzet ve ululuk sahibi, her
ite stn ve mutlak galip)tir; Hakm (her
Cz: 21, Sre: 31
LOKMAN SRES
897
hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunan)dr.
koku, tat ve meyve bakmndan) trl trl

o gzelim bitkilerden ift ift bitirdik.
10. O, gkleri gzle grebileceiniz direkler,

destekler olmadan yaratt,1 hareketiyle sizi
sarsmasn diye yere salam dalar yerletirdi
ve orada her trden canl retip yayd. Gk
tarafndan da bir su indirip, yerde (renk,
11. Btn bunlar, Allahn yaratmasdr.

Peki, gsterin bakalm Ondan baka kim
ne yaratm? Buna ramen (Ona irk koan, Onu inkr eden) zalimler, apak bir
sapklk iindedirler.
1. Bu ifade iin bkn. Rad Sresi/13: 2, not 1.
898
LOKMAN SRES
Cz: 21, Sre: 31
411
12. Dorusu Biz Lokmana,2 (Karlnda)

Allaha kret! diye hikmet3 verdik. Kim
krederse, ancak kendisi, kendi iyilii
iin kreder. Kim de nankrlk yaparsa,
muhakkak ki Allah, aniyy (mutlak servet
sahibi, dolaysyla kullarnn krnden
mutlak mstan)dir; Hamd (btn ihtiyalarnz gideren Rabbiniz olarak hakkyla hamde ve vgye lyktr).
13. Lokman, oluna tavsiyelerde bulundu
ve yle dedi: Oulcuum! Allaha hibir
ekilde irk koma; bil ki irk, ok byk
bir zulmdr.
14. Biz insana, annesinebabasna (mmkn olan en iyi ekilde ve Allahn kendisini srekli olarak grdnn uuru
iinde davranmasn) emrettik. Annesi onu
zahmet zahmet stne karnnda tam ve
onun stten ayrlmas da iki yl almtr.
(Ey insan! Btn bunlar karlnda) hem
Bana, hem annenebabana kret. Sonunda
Bana dnecek (ve yaptklarnn hesabn
verecek)sin.
15. Eer annenbaban, Benden bakasnn ilh olamayaca konusundaki kesin
bilgine zt olarak btl taklitle herhangi
bir eyi Bana ortak tanman iin seni zorlayacak olurlarsa, bu hususta onlara itaat
etme; fakat dnyada gerektii lde onlara sahip k, onlarla iyi gein. (Her iinde,)
btn gnlyle Bana ynelmi, srekli
Benim rzam arayan insanlarn yolunu
izle. Sonunda hepinizin dn Bana olacak ve Ben de dnyada yaptnz her eyi
bir bir nnze serecek ve sizi onlardan
sorguya ekeceim.
16. Oulcuum! Gerek u ki, iyikt

yaplan herhangi bir i, bir hardal tanesi
arlnda bile olsa ve bir kayann iinde
veya gklerde ya da yerin herhangi bir
noktasnda sakl da bulunsa, yine de Allah
onu ortaya karacak (ve hakknda insan
sorguya ekecek, mkfat veya cezasn
verecektir). Allah Latftir (hibir ey Odan
gizli kalmaz); Habr (her eyden hakkyla
haberdar)dr.
17. Oulcuum! Namaz btn artlarna
riayet ederek, aksatmadan ve vaktinde kl,
iyilii tavsiye et ve yay, ktlkleri nlemeye al ve bana her ne gelirse sabret!
Bunlarn her biri azim ve sebat isteyen, ama
kymeti pek byk ilerdendir.
Cz: 21, Sre: 31
LOKMAN SRES
899
18. Kibir ve bakalarn kmseme iinde

yzn insanlardan evirme ve yeryznde alm satarak yrme! Allah, kibirle
kaslan, kendini beenmi ve kendini vp
duran hi kimseyi sevmez.
19. Yrynde, davranlarnda ll

ve mutedil ol; konuurken de sesini ayarla. Unutma ki, seslerin en beenilmeyeni,
(avaz ktnca baran) merkep sesidir.
2. Hz. Lokman, Hz. Zlkarneyn ve Hz. zeyr

gibi, Kurnda anlan, fakat peygamber olup
olmad hususunda kesin bir neticeye varlamam Allah dostu bir insand. slmdan nce
de, hikmetli szleri ve manev kemaltyla
Arabistanda tannan biriydi. Baz rivayetlerde, kendisinin Habe olup, Msrda yaad
ifade edilir (Tefhim, Lokman Sresi, not 17).

Daha baka rivayetlere gre ise, Hz. Eyybun
(a.s.) yeeni olup, ok uzun sre yaam ve
Hz. Yunus ile Hz. Davuda yetimitir (Yazr,
6: 3842)
3. Hikmetin anlam ve muhtevas iin bkn.
Bakara Sresi/2: 129, 269, not 159.
900
LOKMAN SRES
20. Grmyor musunuz ki, Allah gklerde

ve yerde ne varsa hepsini emrine boyun
edirerek sizin hizmetinize vermi olup,
grnen grnmeyen (madd-manev) onca
nimetini banzdan aa yadrmaktadr?
Buna ramen, insanlar iinde ylesi var ki,
Allah hakknda tartmaya girip, ilerigeri
konuur da, ne dayand kesin bir bilgi
vardr, ne bir delil ve marifete istinat eder,
ne de kalbleri ve zihinleri aydnlatan lh
bir Kitaba.4
Cz: 21, Sre: 31
412
21. Bylelerine, Allahn indirdii Kitaba

uyun! dendiinde, Hayr, derler, biz,
babalarmzdan, atalarmzdan ne grmsek ona uyarz. Ya eytan, (babalarna,
atalarna uymay telkin etmekle) onlar o
Alevli Ate azabna aryorsa?!
22. Oysa kim Allahn kendisini srekli
grdnn uuru iinde iyilie adanm olarak btn varlyla Allaha teslim
olursa, hi phesiz o, en salam, kopmas mmkn olmayan kulpa yapmtr.
Btn iler neticede Allaha varr ve niha
hkm daima O verir.
23. Her kim de inkrda diretirse, onun
kfr seni zmesin. Neticede hepsinin
dn Bizedir ve Biz, yaptklarn tek
tek nlerine serer ve onlar hesaba ekeriz.
Allah, (yalnzca yaptklarn deil,) gslerde sakl tutulan (niyet ve dnceleri)
de ok iyi bilir.
24. Onlara az bir sre yaama imkn
tanr, sonra da hain bir azab kendilerine
mecbur istikamet yaparz.
25. Eer onlara Gkleri ve yeri kim yaratmtr? diye sorsan, hi phen olmasn
ki Allah! demekten baka cevap bulamayacaklardr. Hamd olsun Allaha (ki,
mrikler bile Yaratc olarak Onu inkr
edememekte, bylece irklerinin temelini
ykm olmaktadrlar) de.5 Fakat onlarn

ou, (bu itiraflarnn ne manya geldiini
ve neyi gerektirdiini) bilmemektedirler.
26. Gklerde ve yerde her ne varsa
Allahndr. Allah, aniyy (mutlak servet
sahibi, dolaysyla her eyden mutlak mstan)dir; Hamddir (btn varlklar grp
gzeten, onlarn btn ihtiyalarn bilip
gideren Rabbileri olarak hakkyla hamde ve
vgye lyk olandr).
27. Allahn (btn sfat ve isimlerinin tecellileri, Onun buyruklar, icraat ve yaratt
varlklar ve hadiseler olarak) kelimelerini
yazmak iin yerdeki btn aalar kalem,
btn denizler ve onlara katlacak onlar
gibi yedi deniz daha mrekkep olsa, bunlar
tkenir ama Allahn kelimeleri tkenmez.
Cz: 21, Sre: 31
LOKMAN SRES
901
Allah, mutlak izzet ve ululuk sahibi, her

ite stn ve mutlak galiptir; her hkm ve
icraatnda pek ok hikmetler bulunandr.
28. Sizin hepinizi yaratmak da, lmzn
ardndan (hirette) hepinizi diriltmek de,

(Onun iin) ancak bir kiiyi yaratmak ve
diriltmek gibidir.6 Allah, her eyi hakkyla
iitendir, her eyi hakkyla grendir.
4. Aklama iin bkn: Hac Sresi/22, not 2.
sfatlar, kapasiteler, kabiliyetler iindir. Mesel,

scaklkta derece soukluun, gzellikte derece
irkinliin, kuvvette derece aczin karmas
veya mdahalesiyledir. Fakat Zt olan, ne Ztn
Kendi ne de Ondan ayr diye nitelenebilecek ekilde dorudan doruya lh Zta has,
Onunla deta zde olan lh Kudret iin
acizlik sz konusu olmadndan, O Kudrette
derecelenme yoktur. Dolaysyla her ey Onun
iin ayn derecede kolaydr; Onun iin btn
kinat yaratmakla, tek bir varl yaratma,
btn lleri diriltmekle tek bir insan diriltme
ayn derecede kolaydr.
5. Yaratc olmak demek, yarattnn yegne

sahibi ve onu idarede yegne otorite, dolaysyla
onun ibadetine hakk olan yegne merci demektir. Tek bir Yaratc olduuna gre, O Yaratcnn
yarattn idarede ortakla ve onun zerindeki
hakimiyetini paylamaya herhangi bir ihtiyac olmayacaktr. Dolaysyla bu tek gerek bile,
Allaha Ulhiyetinde, yegne Mabud oluunda,
Rubbiyetinde ve kinat zerindeki hakimiyetinde ortaklar tanyan her trl sistem ve ideolojiyi
temelinden ykmaktadr. Bilimsel materyalizm
veya materyalist bilim gibi baz modern dnce
sistemleri kinata baka bir kaynak arama abas
iinde iseler de, bu abalar tamamen ideolojiktir ve
maksatldr. Yoksa, o sistemlere saplananlarn da,
aslnda vicdanlarnda Yaratcy itiraf etmekten
baka bir yol bulabildiklerini, bulabileceklerini dnmek mmkn deildir. Bazlar Yaratcy kabul edivermeyi kolaya kama gibi takdim etse de,
asl Onu kabul etmeme gereklerden, gerekleri
kabul ve itiraftan onlar inkr kolayclna kamaktr ve nefsin bir oyunu, bilimsel grnme gibi
bir kompleksi tatminden baka bir ey deildir.
6. lh Kudret Ztdir, sonsuzdur, snrszdr;
bu bakmdan, lh Kudrete acizlik rz olmaz
ve Onda derecelenme sz konusu deildir.
Derece, kendine zddnn mdahale edebildii
Sadece bu gerei zihinlere yaklatrabilmek

iin bir misal verecek olursak, mesel gne
tek bir varlktr; fakat o ayn anda yeryznn
tamamna da, yerdeki her bir zerreye, her bir su
damlacna da ayn ekilde nfuz eder. Ne s
ve yla btn yeryzne nfuzu onun tek
bir nesneye nfuz ve tesirine mani olur; ne de
tek bir nesneye nfuzu btn yeryzne ayn
anda nfuz ve tesir etmesine engel tekil eder.
Kald ki lh Kudret, gne gibi de deildir.
Gne, her halkrda madddir, snrldr. Ama
lh Kudreti snrlayan hibir ey yoktur. O,
ayn anda her eyi birden kuatr ve hibir ey
Onun icraatna, nfuzuna mani olamaz. Cenab-
Allahn Grme, itme, lim gibi btn dier
sfatlar ve isimleri de byledir.
902
LOKMAN SRES
Cz: 21, Sre: 31
413
29. Grmez misin ki Allah, geceyi gndze

katmakta, gndz de geceye katmakta
(ve onlar uzatp ksaltmakta)dr; gnei ve
ay da (sizin hizmetinizde) emrine boyun
edirmi olup, bunlardan her biri, kendisi
iin takdir edilmi niha bir sona doru
(sema okyanusunda) akp gitmektedir?
Ve Allah, btn ilediklerinizden hakkyla
haberdardr.
30. Btn bu (sarslmaz sistem ve henk)
undandr ki, Allah Hak olandr; (Onun
btn emirleri ve icraat da haktr, yerindedir ve birbiriyle tam uyum iindedir;
deime ve btl asla Ona hull edemez).
Buna karlk, o mriklerin Ondan baka
ilhlatrp el atklar varlklar ise btnyle btldr, (gerekle alkasz birer
isimden ibarettir). Ve Allah, Aliyy (mutlak
yce ve akn)dr, Kebr (mutlak manda
byk olan)dr.
31. Grmez misin ki, denizde gemiler,
Allahn bir nimeti olarak (ve Onun imkn
tanmasyla) akp gitmekte, bu ekilde O, (varlnn, birliinin, kudretinin,
Rubbiyetinin) iaret ve delillerinden bir
ksmn size gstermektedir. Elbette bunda
gerekten sabretmesini ve kretmesini
bilen herkes iin deliller, mesajlar vardr.
32. (Denizde gemilerle seyahat ederlerken)
kapkara bulutlar gibi dalgalar zerlerini
rtverdiinde, btn kalbleriyle Allaha
ynelir ve (hi baka ilh hatrlarna getirmeden) sadece Ona yalvarrlar. Ama ne
zaman ki Allah kendilerini kurtarp karaya karr, o zaman ilerinden bazlar
imankfr aras bir yol tutuverir. Bizim
yetlerimiz, delil ve iaretlerimiz karsnda
zulm ve nankrlkte snr tanmayanlardan bakas ayak diremez.
33. Ey insanlar! Rabbinize gnlden sayg

besleyin, Ona kar gelmekten ve dolaysyla Onun azabndan saknn ve babann
evldna en kk bir faydas olmayaca
gibi, evldn da babasna hibir ekilde
fayda salayamayaca bir gnden rperin. Allahn (hiretle ilgili) vadi elbette
haktr, dolaysyla dnya hayat sizi sakn
ola ki aldatmasn! Yine sakn ola ki, (o ok
hilekr eytan dahil) aldatanlar da sizi Allah
hakknda (yanl bilgi, yanl inan ve yanl yaklamlarla) aldatmasn.
34. Kyametin ne zaman kopacann bilgisi ancak Allah katndadr; yamuru (diledii
zaman, diledii yere) O indirir. Rahimlerde
olan (btn hususiyetleriyle) ancak O bilir.
Cz: 21, Sre: 31
LOKMAN SRES
903
Hi kimse, yarn ne yapp lehine ve aleyhine ne kazanacan kesin olarak bilemez.

Yine hi kimse, nerede leceini de kesin
olarak bilemez.7 Ancak Allahtr ki, her

eyi hakkyla bilendir; her eyden hakkyla
haberdar olandr.
7. Bu yet, be gayb denilen ve kesin bilgisi

sadece Allaha ait olan hususlar nazara vermektedir. Bunlar iinde yamurun ne zaman yaaca konusunda bugn tahminler yaplmakta ise
de, bunlar, ok zaman geree ne lde isabet
ederse etsin yine tahmindir; ayrca, yamurun
almetleri belirdikten, yani onunla ilgili bilgiler
gayb olmaktan ktktan sonra yaplan tahminlerdir. Yine bugn, dllenmenin zerinden bir
sre geince anne rahmindeki yavrunun erkek
mi dii mi olduu byk lde bilinebilmektedir. Fakat bu bilme, yine gerekli almetler
ortaya ktktan sonra elde edildii gibi, yetteki
ifade, sadece cinsiyeti deil, ceninle ilgili doup
domayaca, ne zaman doaca, eklinin, fizik yapsnn, karakterinin, kabiliyetlerinin nasl
olaca, nerede nasl ve ne kadar yaayp, nerede
lecei gibi btn bilgileri iine almaktadr.
snrsz bilgisine dikkat ekmektedir. nsan varl, pek ok bakmdan snrldr. Onun, brakn
dnya zerinde bir hakimiyeti olmay, bizzat
kendi bedeni zerinde bile hakimiyeti yoktur. O,
ackpsusamasna, uyuyup dinlenme ihtiyacna
mani olamad gibi, temel ihtiyalarnn tesbiti
ve bunlarn giderilme yolu ve aralarnda bile
sz sahibi klnmamtr. Ayrca ona ne zaman,
nerede ve nasl bir aile iinde doaca, fizii,
rengi, zellikleri, kabiliyetleri, ne kadar yaayaca, nerede nasl lecei gibi hayatn kuatan asl
artlarn hi birinde de en kk bir sz hakk
tannmamtr. Bundan baka insan, tam olarak
ne gemii bilebilir ne hli; zellikle gelecei hi
bilemez. Ama varlk, birbirleriyle iten balantl btn paralaryla, zaman ve meknyla bir
btndr. Kinattaki, hatt insann ve toplumlarn hayatndaki her hadise, kendi bana bir
hadise olsa da, gemi, hl ve gelecekteki btn
dier hadiselerle mnasebeti vardr. Dolaysyla,
hldeki hadiseler hakknda bile kesin bilgilere
sahip olamayan, gemi hakkndaki bilgileri son
derece snrl ve doruluu ve doruluk derecesi
her zaman tartmal, gelecek hakknda ise hibir
ey bilmeyen insan, kendi hayat ve bakalarnn
hayat zerinde nasl yetki ve hakimiyet iddia
edebilir? Gerek bu ise, ancak gemi, hl ve gelecei, ayrca btn varl fert fert ve birbirleriyle
olan mnasebetleri iinde hakkyla ve tam olarak
bilen bir Zat, ancak insan dahil btn varlk zerinde otoriteye sahip olabilir. O Zat da Allahtr.
Bakara Sresi not 3te ifade edildii gibi,

Kurnn mminleri her eyden nce gaybe
imanlar sebebiyle vp nazara vermesi anlamldr. Bir defa varlk, grnen fizik leme has, bu
lemle snrl deildir. Fizik lem, grnmeyen ve
bu lemin lleriyle gzlemlenemeyen, keyfiyeti
idrak edilemeyen lemlerin bir yansmas veya
ok sayda lemden sadece biridir. Dolaysyla,
bu lemdeki her vakann, her vakann zerine oturduu gerek, Gayb lemi denilen dier
lemlerdedir. Kurn, bu yette sadece be gayb
nazara vermekle, esasen insann ok snrl bilgisine karlk Cenab Allahn her eyi kuatan
904
SECDE SRES
Cz: 21, Sre: 32
414
32. SECDE SRES

Allahn yetlerini duyduklarnda mminlerin secdeye kapandklarn belirten 15inci
yetindeki secde edenler kelimesinden alr.
Kurnn lh menei ve inkrclarn kbetleri
zerinde durur. srail Oullarnn Hz. Musaya
verilen benzer bir Kitapla nasl hidayete ulatrldklarn kaydeder. Mminleri kendilerini
hirette bekleyen mkfatla mjdeler.

1. Elif-Lm-Mm.
2. Bu Kitap ki, kendisinde (batan sonra
hakikatler mecmuas olduunda) hibir
phe yoktur ksm ksm lemlerin Rabbi tarafndan indirilmektedir.
3. Byleyken, (ey Raslm, o mrikler
senin iin) Onu kendisi uyduruyor mu?
diyorlar?! Bilakis o, gerein ta kendisidir.
Senden nce kendilerine herhangi bir uyarc gelmemi bulunan bir halk doru yolu
bulsunlar diye uyarman iin sana Rabbin
tarafndan (gnderilmektedir).1
4. Allah Odur ki, gkleri, yeri ve ikisi arasndaki her eyi alt gnde yaratm, sonra
da Ara istiva buyurmutur.2 Sizin Ondan
baka, ne ilerinizi kendisine brakabileceiniz, kendisine gvenip dayanabileceiniz
bir velniz, sahibiniz, ne de O izin vermedike size herhangi bir hayr ulatrabilecek
arac bir merciiniz vardr.3 Hal dnp,
gereince hareket etmeyecek misiniz?
5. O, btn ileri gkten yere doru dzenler, ynlendirir ve icra buyurur; sonra her
i, sizin gnleriniz hesabyla bin yl tutan

bir gnde Ona ykselir.4
6. te Odur gayb ve ahadeti (duyu tesini de, duyularn alg sahasna gireni de)
bilen; Azz (mutlak izzet ve ululuk sahibi,
her ite stn ve mutlak galip) ve Rahm
(btn yarattklarna kar husus rahmet
sahibi) olan.
7. O, her eyi en gzel ekilde yaratr; insan ilk bata amurdan yaratt (her insan
ana maddesi itibariyle yine amurdan yaratmaktadr).
8. Sonra onun remesini, nemsiz bir svdaki zlerin atlmasna balad.
9. Sonra da ona, (dllendii ana rahminde)
en uygun, en dengeli ekli verdi ve Kendi
Cz: 21, Sre: 32
SECDE SRES
905
Ruhundan5 fledi; ve sizin iin iitme duyusu, gzler ve (kalbin merkezinde) i idrak
ltifeleri var etti. Ne de az krediyorsunuz!
onlar, (aslnda yeniden yaratlmay imknsz gryor deiller,) fakat Rabbileriyle

bulumay inkr etmektedirler.6
10. Bir de, imdi biz toprakta yok olup

gittikten sonra, yani biz o zaman yeniden
mi yaratlacaz? diyorlar. Gerek u ki
11. De ki: Sizi cannz almakla vazifeli

lm Melei vefat ettirecek, sonra da
Rabbinizin huzuruna gtrleceksiniz.7
1. Biz, nceden (uyarc olarak) bir rasl gndermeden (gnahlar sebebiyle hibir kimseye
ve hibir topluma) azap etmeyiz (sr Sresi/17:
15) lh beyannn hiretle ilgili olduunu da
dnen baz limler, Allah adn iitmemi ve
kendilerine tebli gitmemi kiilerin, bakalarna
zulmetmemi ve gnahlarda boulmam olmak
kaydyla mazur olduklar ve dolaysyla azap
grmeyecekleri grndedirler. Allah, dilerse bylelerini birtakm gzel ileri sebebiyle
Cennete koyabilir.
leceini savunsalar da, akln kendi bana bu

hususlarn tamamnda kesin sonulara varabileceini dnmek mmkn deildir. Bundandr
ki Cenab- Allah (c.c.), iyi ile kty, gzel ile
irkini tanmak ve ayrt etmek iin peygamberler gndermi ve hibir eyi insann eksik akl,
yarg ve tecrbesine brakmamtr. (Ayrca
bkn. Csiye Sresi/45, 35, not 1.)
Bununla birlikte, daha baka limler, insann akl ve bilhassa vicdanyla Allah bulabilecek bir kapasitede yaratld, dolaysyla Onu isim ve sfatlaryla tanyamasa bile,
hirette kurtulmak iin Ona inanmas gerektii fikrini benimserler. Bir defasnda bir bedev
Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselma
gelerek, Allaha nasl iman ettiini yle anlatr: Bir yerdeki deve tersleri, oradan devenin
getiini gsterir. Toprak zerindeki ayak izleri,
yolcudan haber verir. Yldzlaryla u sema,
dalar ve vadileriyle u yeryz ve dalgalaryla
u deniz Kadr, Alm, Hakm ve Kerm bir
Yaratcy gstermez mi? Dolaysyla, imanda
akln, dnce ve muhakemenin roln inkr
da edemeyiz, kmseyemeyiz de. Bu sebeple,
byle dnen limler, yukarda verilen sr
Sresi/17: 15inci yetinde ifade olunan azaptan
kurtulmay, kendilerine bir rasl gelmedike
insanlarn dier iman esaslarndan ve slma
gre yaamaktan sorumlu tutulmayacaklar eklinde tefsir ederler. Bu limler iinde bazlar
akln iyi ile kty, gzel ile irkini seebi-
2. Gklerin ve yerin alt gnde yaratl ve

Cenab- Allahn Ara istivasyla ilgili olarak
bkn: Bakara Sresi/2: 28, not 28; Arf Sresi/7:
54, not: 11; Fusslet Sresi/41, 912, not 3.
3. yette arac bir merc olarak tercme ettiimiz ef (efaati), daha ok hiretle ilgili
olarak ve Allah katnda bazlar iin af dileyecek
kiiler iin kullanlan bir kelimedir. u kadar
ki, buradaki yet dnyev iler iin geerlidir ve putperestler hirete inanmadklar iin,
hirette bir efaati dnmeyecekleri aktr.
Onlar, baz szde tanrlarn, dnyev ilerinde
baarl olmak iin Allah ile aralarnda arac
olarak dnyorlard. Dolaysyla yet, sebeple
msebbep (netice) arasnda varl dnlen
btn arac g ve prensipleri reddetmekte,
hibir sebebin veya dnlen bir baka gcn
neticeler zerinde yaratc, meydana getirici
tesiri olmadn beyan buyurmaktadr. Modern
materyalist bilimin kabul ettii sebepsonu
kanunu (kozalite), tabiat gleri ve kanunlar
da bunlara dahildir.
4. Gne, bize bizden daha yakndr ve araya
bir engel girmezse dnyadaki her eyin kalbine nfuz edebilir. Madde, zaman, mekn gibi
906
SECDE SRES
btn snrlamalardan mnezzeh olan Cenab

Allahtan biz sonsuzca uzak da olsak, O bize
sonsuzca ve bizzat kendimizden daha yakndr. Bu yet, bu gerei ifade buyurduu gibi,
Ona yaklamamzn da ncelikle Onun bizi
Kendisine yaklatrmasyla mmkn olabileceini ima etmektedir.
kinci olarak, dnyadaki her eyin, her
hadisenin kayna, pak olan semav lemlerdir.
Dolaysyla, yette geen gkten kast, bildiimiz gk deil, Cenab Allahn Kudret tecellilerinin sebep perdeleri olmadan tecelli ettii
gayr madd lemlerdir. Dnya ile ilgili btn
hkmler bu lemlerden kar veya ilk bu lemlerde tecelli ederek ahadet lemine iner.
nc olarak, Arf Sresi not: 11de ifade
edildii gibi, Kurn gn kelimesini sadece bildiimiz gn, yani dnyann 24 saati karlnda
kullanmaz. Bu yette gn dnyann gnlerinden 1000 yl olarak anlrken, bir baka yette
50.000 yl olarak geer (Meric Sresi/70: 4).
Bu da gstermektedir ki, Kurnn terminolojisinde gn izaf bir kavramdr. O, mesel
ryalar leminde farkl bir lde olduu gibi,
hayl leminde, ruhlar leminde ve madd olmayan (manev) lemlerin her birinde yine farkl
llerdedir.
Drdnc olarak, yet, 1000 yllk srelerin
insanlk tarihinde genellikle dnm noktalar
Cz: 21, Sre: 32
olduuna da imada bulunmaktadr. (Ayrca bkn:

Rahmn Sresi/55: 29, not 11).
5. Allahn insana Kendi Ruhundan flemesiyle
ilgili bkn: Bakara Sresi/2: 3134, not 3234;
Hcr Sresi/15: 29, not 7.
6. Hayatlarn nefsan arzularnn hakimiyetinde
gnah hasadyla tketenler, hayatlarnn hesabn verme dncesinden elbette holanmayacak
ve byle bir eye inanmaya da yanamayacaklardr. Bylelerin hireti inkrlarnn altnda yatan
ana faktr de budur.
7. Zmer Sresi/39: 42nci yet canlar Allahn
aldn, Enam Sresi/6: 61inci yet Allahn
(melek) elilerinin ve Nahl Sresi/16: 28inci yet
meleklerin aldn beyan buyurur. Bu yette
ise, bu vazifeyi lm Meleinin yerine getirdiini okuyoruz. Bu yetler, birbirleriyle eliiyor
deildir. Her halkrda insanlara lm veren ve
onlarn cann alan Allahtr, hakik Fil Odur.
Fakat, hikmeti gerei O, lm Melei Hz.
Azraili bu ile vazifelendirmitir. Hz. Azrailin
de yardmcs melekler vardr.
Konuyla ilgili ikinci bir nokta da udur: Baz
kullarnn ruhlarn bizzat Cenab- Allah, Hz.
Azraili de kullanmadan alr; bazen de bu ii Hz.
Azrail, bazen de yardmclar yapar. Bu, kiinin
mmin mi, kfir mi mnafk m olduuna, iman,
kfr veya nifaktaki derecesine gre deiir.
Cz: 21, Sre: 32
SECDE SRES
907
415
14. Siz nasl u iinde bulunduunuz

gnk bulumay hi hatrlamak istemediniz ve ona kar hep kaytsz kaldysanz,
imdi de tadn bakalm azab. Bugn de
Biz sizi hatrlamyor ve isteklerinize kar
kaytsz kalyoruz. Dnyada iken ilediklerinizden dolay hi eksilmeyecek ve sonu
gelmeyecek azab tadn imdi!
15. Bizim yetlerimize ancak, (t verme
ve gerei anlatma mnasebetiyle) o yetler
kendilerine okunduunda, hatrlatldnda
hibir byklk duygusuna kaplmadan
secdeye kapanan ve Rabbilerini hamd ile
tesbih edenler inanr.
16. Geceleyin yanlar yataklardan uzaklar;
bir yandan (cellinden) endie, te yandan
(rzasn) mit ederek Rabbilerine yalvarrlar ve rzk olarak kendilerine her ne ltfetmisek, onun bir miktarn (Allah rzas iin
ve kimseyi minnet altnda koymadan ihtiya
sahiplerine geimlik olarak) verirler.
12. (hireti inkr eden ve) hayatlar gnah

hasadndan ibaret olan o sulular, balarn
Rabbilerinin huzurunda utantan eerken
bir grsen! yle yalvarrlar: Rabbimiz!
Gzmz ald, artk duyabiliyoruz da. Ne
olur, bizi dnyaya tekrar gnder de, hep
doru, salam, yerinde ve slaha ynelik
iler yapalm. nk artk geree kesinlikle inanm bulunuyoruz.
13. Eer dilemi olsaydk, her bir insan
ona has bir uslle doru yola yneltirdik.
Fakat (pek oklar kfr tercih ettiklerinden,) Benden sdr olan Cehennemi
btn cinlerden ve insanlardan (onu hak
edenlerle) mutlaka dolduracam. hkm
kesinlemitir.8
17. Yaptklar btn bu makbul iler karlnda onlar iin gz ve gnl aydnl
olarak hangi srpriz nimetlerin sakl tutulduunu kimse bilemez.
18. Hl byle iken, mmin olan kii hi
fask gibi olur mu? Bu ikisi, asla bir olamaz.
19. man edip, imanlar istikametinde
doru, salam, yerinde ve slaha ynelik
iler yapanlara, yaptklarna karlk Allah
tarafndan bir konukluk olarak barnma ve
yerleme cennetleri vardr.
20. (nan ve davranta) yoldan km
olanlara (fasklara) gelince, onlarn barna
ise Atetir. Her ne zaman oradan kmak
isteseler geri iine itilirler ve kendilerine,
Tadn bakalm dnyada iken yalanladnz Atein azabn! denir.
908
SECDE SRES
8. Hr irade ve buna gre zel bir mekanizma

ile donatlm olan cinler ve insanlar, iradeleriyle yaptklar tercihten sorumludurlar. Bundan
dolay Cenab- Allah (c.c.), onlar hayatlarnda
herhangi bir yolda gitmeye zorlamaz. Bu bakmdan, hidayeti, doru yolu onlara mecbur etmemi, fakat hidayet ve dalletin sebeplerini onlara aklamtr. Mesel, zulmde (l-i mran
Sresi/3: 86, Mide Sresi/5: 51, Enm Sresi/6:
144, Tevbe Sresi/9: 19, vs.), fskta (Mide
Sresi/5: 108, Tevbe Sresi/9: 24, vs.) direnenleri
ve bile bile kfr yolunu tercih edenleri (Mide
Cz: 21, Sre: 32
Sresi/5: 67, Tevbe Sresi/9: 37, vs.) doru

yola iletmeyeceine hkmetmi ve bunu iln
buyurmutur. Bile bile ve n yargyla kfrde
diretme, zulm, gnahta kaybolma, artlanmlk, yanl bak as ve kibir, imana manidir.
Ayrca O, Cehennemi eytan, onun nesli ve ona
uyanlarn dolduracan da beyan buyurmutur
(Sd Sresi/38: 85). O, insan iman edebilecek bir
donanmla yaratt gibi, her toplulua da onlara
doru yolu gsterecek peygamberler gndermi,
irad ehli limler, mridled (sddkn, heda,
salihn) var etmitir.
Cz: 21, Sre: 32
SECDE SRES
416
909
imiz o Kitab srail Oullar iin dupduru

bir hidayet kayna klmtk.
24. Onlar phe gtrmez bir kesinlikle yetlerimize inandktan sonra Kitaba uymakta
sebat gsterdikleri ve (bu uurda balarna gelenlere) sabrettikleri srece, ilerinde
Bizim emrimizle insanlara doru yolu gsteren imamlar/nderler var ettik.
25. (Ne var ki, bilhare ihtilaflara dtler.)
htilf edegeldikleri hususlarda Kyamet
Gn aralarndaki hkmn elbette Rabbin
verecektir.9
26. Kendilerinden nce, (harap olmu) meskenleri arasnda dolatklar nice nesilleri helk etmi olmamz, o (mriklerin)
hidayete ermeleri iin yeterli deil midir?
Onca helkte hi phesiz ibretler, mesajlar
vardr. Hal (o mesajlara ve kendilerine
okunan Kitabn yetlerine) kulak vermeyecekler mi?
21. Gittikleri yoldan dnerler mi diye,

onlara bu byk azaptan nce (dnyada)
ondan daha hafif azap trlerinden mutlaka
tattracaz.
22. Kendisine yetlerimiz hatrlatlan ve
onlarla t verilen, fakat hemen arkasndan onlardan yz evirenden daha zalim
kim olabilir? Hayatlar gnah hasadndan
ibaret o inkrc sululara yaptklarnn karln mutlaka deteceiz.
23. uras bir gerek ki, (nasl sana Kurn
indiriyorsak,) nitekim Musaya da o
Kitab (Tevrat) vermitik. Bu bakmdan,
(Kurnn) sana (Rabbinden) ulamakta
olduu (ve hirette Rabbinle buluacan)
konusunda nasl senin hibir phen yoksa,
(kimsenin de olmamaldr). Musaya verdi-
27. Hi grp dikkat etmezler mi ki, Biz

otsuz, kr araziye suyu sevkediyor ve o
suyun sayesinde hayvanlarna ve kendilerine yiyecek olarak ekinler bitiriyoruz. Artk
gzleri almal, gerei grp idrak etmeli
deiller mi?
28. Ama onlar, ddialarnzda, tehditlerinizde doru ve samimi iseniz, szn edip
durduunuz u her eyin ayanbeyan ortaya kaca gn ne zaman? diyorlar.
29. De ki: Her eyin ortaya kaca
o gn,10 kfredenlere mecbur kalacaklar
iman ikrar hibir fayda vermeyecek, kendilerine artk daha fazla mhlet de tannmayacaktr.
30. Dolaysyla (ey Raslm,) sen onlara
aldrma ve brak onlar kendi hallerine.
Nasl onlar (yle bir gn fakat senin helkin iin) bekliyorlarsa, sen de bekle (ve gr
bak Rabbin ne yapacak)!
910
SECDE SRES
9. Kurn Kerimin insanlar doruya arma

metodu, her bakmdan son derece dikkat ekicidir. Mesel, bir nceki (24.) yet, Mekkede
ikencelere maruz kaldklar bir zamanda
Mslmanlara zafer imasnda bulunurken, bu
yet ise, bu zaferden sonra nasl davranmalar
gerektii ve debilecekleri ihtilflar konusunda
onlar yine ima yollu uyarmaktadr. Bu mjde
ve uyar, phesiz her zaman iin geerlidir.
Gerekten Kurnda nasl mjdeleme ile korkutma, balama ve rahmet vadi ile azap tehdidi bir arada gidiyorsa, ayn ekilde, ikenceler
Cz: 21, Sre: 32
altndaki ve az saydaki mminler topluluuna

zafer mjdesi verildii yerlerde, zaferle birlikte
zellikle dnyay paylamn sebep olabilecei
tefrikalar konusunda da uyarlar yaplr.
10. yle anlalyor ki o gn, btn gerein
ortaya kp, artk imann fayda vermeyecei ve
kfredenlere iman edip salih ilerde bulunmalar
iin artk sre tannmayaca lm veya kendinden kalmas mmkn olmayan bir felketin,
ya da lmleriyle sonulanacak bir savan gelip
ataca gndr.
Cz: 21, Sre: 33
AHZB SRES
417
911

1. Ey (Peygamberliin en byk temsilcisi
olan) Peygamber; Sana yarar bir takva ile
Allaha kar vazifelerini yerine getirmeye devam et ve Onun korumasna sn;
(Dine aykr tekliflerinde) kfirlere ve
mnafklara asla itibar etme. Hi phesiz Allah, her eyi hakkyla bilendir, her
hkm ve icraatnda pek ok hikmetler
bulunandr.1
2. Sen, yalnzca Rabbinden sana vahyedilene uy. Muhakkak ki Allah, her yaptnzdan hakkyla haberdardr.
3. Ve Allaha dayanp gven. Allah, dayanlp gvenilecek ve ilerin Kendisine havale
edilecei merci olarak yeter.
33. AHZB SRES
edinede Hicretin 5inci ylnda Hendek

(Ahzb) Savann ardndan inen bu sre
73 yet olup, ismini 20nci yette geen ahzb
(birleik dman gruplar) kelimesinden alr.
Sre, daha ok Ahzb Savayla, hemen onun
ardndan gerekleen Kureyza Oullar seferini
konu edinir. Srede ayrca evlenme, boanma,
aile ve miras gibi slm Meden Hukukunun
baz dstur ve kaidelerine yer verilir ve Peygamber Efendimizle hanmlar arasndaki baz
mnasebet halkalarndan sz edilir. Sre, Cahiliye dneminin yerlemi detlerinden olan evlt
edinmenin hukuki bir geerlii olmadn vurgular ve bu deti Cahiliyedeki hukuk yanlaryla
ilga eder.
4. Allah, bir adam iin onun gs boluunda (biri iman, ibadet ve itaatte lh, Rab
ve Mabud olarak Kendisine, dieri bakalarna ynelsin diye) iki kalb var etmedi.
(Etmedi de, Ona itaatin dna karak,)
kendilerine Annemin srt gibi ol! demekle anneniz yerine koyup nefsinize haram
ettiiniz elerinizi de sizin gerek anneleriniz klmad.2 Bunun gibi, evltlk edinip
evldm diye ardnz kiileri de sizin
ocuklarnz yapmad.3 Btn bunlar, azlarnzla sylediiniz, ama hibir gereklii
olmayan szlerden ibarettir. Allah ise gerei syler ve takip edilmesi gereken yola
iletir.
5. Evltlklarnz babalarna nisbet ederek
arn; Allah katnda doru olan budur.
Eer onlarn babalarnn kim olduunu
bilmiyorsanz, bu durumda onlar Dinde
kardeleriniz ve aranzda karlkl haklar
ve vazifeler bulunan yakn dostlarnzdr.
Onlar arma konusunda farkna varmadan debileceiniz hatalardan dolay
912
AHZB SRES
size bir vebal yoktur; ancak kalblerinizdeki

niyetten ve bilerek yaptklarnzdan dolay
vebal vardr. Allah, kullarnn gnahlarn
ok balayandr; (kullarna kar) husus
rahmeti pek bol olandr.
Cz: 21, Sre: 33
6. O Peygamber, mminler zerinde bizzat

onlarn kendileri zerindeki haklarndan
daha te hak sahibidir; ve (onlarn gerekte babas olmamakla birlikte, onlara kar
baba konumunda olduundan,) Onun ele-
ri de mminlerin anneleridir.4 u kadar ki,

aralarnda kan ba bulunanlar, Allahn
Kitabna gre birbirlerine (miras ve yardmlama hususunda) dier mminlerden,
bu arada muhacirlerden daha yakn ve karlkl daha ok hak sahibidirler. Bununla
birlikte, her zaman dostlarnza iyilikte
bulunabilir ve onlara vasiyetle mirasnzdan
bir miktar mal brakabilirsiniz.5 Allahn
Kitabnda kaytl olan budur.
1. Uhud Savandan sonra Mslmanlar, pek

ok gle gs germek zorunda kaldlar.
Mekke yaknnda oturan ve Kureyle ayn
soydan olduklarn iddia eden Adel ve Kare
kabilelerinden bir heyet Raslllaha gelerek
slm kabul ettiklerini belirttiler ve kendilerine
Kurn retecek muallimler istediler. Allah
Rasl aleyhissalt vesselm, alt sahabsini
seip onlarla birlikte gnderdi. Kafile, Hudayl
kabilesinin topraklarndan geerken dinlenme
molas verdi. Birden bu kabileye mensup bazlar
dinlenmekte olan sahablerin zerine saldrp,
drdn ehit ve Hz. Hubeyb ibn Adiyy ile
Zeyd ibn Desineyi Kureye ldrmeleri iin
teslim ettiler. Bu iki sahab de Kurey elinde
ehit oldu. Ayn yl, bu defa mir Oullar tarafndan kendilerine Kurn retmek iin istenen
bir rivayete gre yetmi Kurn okuyucusu ve
retmeni sahab de Mane Kuyusu yannda
hunharca ehit edildi.
yp, Mslmanlar aleyhine gizlice Kureylilerle

ve Medinede mnafklarla tuzaklar kurmaya
alyorlard. Hatt bir defasnda Raslllahn
hayatna da kastetmiler, Allah Rasl lmden kl pay kurtulmutu. Sadakatsizlikleri ve
Mslmanlar aleyhindeki faaliyetleri had safhaya varnca Allah Rasl aleyhissalt vesselm, kendilerinden Medinenin mil gneyinde bulunan yurtlarn terk etmelerini istedi.
Mnafklarn ba Abdullah ibn beyy ibn
Sell, Nadir Oullar yahudilerine yardm vadinde bulununca, onlar da Raslllahn arsn
reddedip kalelerine kapandlar. slm ordusu,
onlar kalelerinde kuatt. Mnafklardan yardm da gelmeyince durumun kritikliini gren
Nadir Oullar yahudileri Medineden ayrlmay
kabul ettiler. On gn iinde aileleri ve tayabildikleri mallaryla birlikte Medineyi terk edip,
bir ksm Haybere, bir ksm Suriye taraflarna
gitti. (bn Hiam, 3: 4749, 190192)
Ertesi sene, Esed Oullar kabilesinin

Medineye saldr hazrlklar yaptklarn haberi
alan Allah Rasl aleyhissalt vesselm, Eb
Seleme komutasnda 150 kiilik bir seriye birliini bu kabile zerine gndermek zorunda kald.
Uhuddan
dnerken
Eb
Sfyan,
Mslmanlar ertesi yl Bedirde Bedir Savann
rvan iin bulumaya armt (a.g.e., 3: 94).
Peygamberimiz, denilen vakitte 1.500 kiilik bir
orduyla Bedire vard, fakat ortalkta dmandan
eser yoktu. Bedirde sekiz gn kalan Efendimiz
aleyhissalt vesselm, dman gelmeyince geri
dnd. Bu sefere, tarihlerde Kk Bedir Seferi
denir.
Yahudi Nadir Oullar kabilesi, Allah Rasl

Medineyi teriflerinde orada bulunan yahudi
kabilesinden biriydi ve Allah Rasl, bunlarla
da anlama yapmt. Fakat, dierleri gibi bu
kabile yeleri de anlamalarna sadk kalma-
Hicretin 5inci yl olan 627de Allah Rasl
Cz: 21, Sre: 33
AHZB SRES
aleyhissalt vesselm, Anmar ve Salebe kavimlerinin Medineye saldrmaya karar verdikleri

haberini ald. Bunun zerine 400 savayla
Zatr-Rikaya vard. Dmann kat anlalnca Medineye geri dnd (a.g.e., 3: 213). Ayn yl
Allah Rasl aleyhissalt vesselm, Arabistan
Suriye snrnda oturan Dumetl-Cendel halknn zerine yrd. Bunlar, Mslman tccarlara hcum ediyor ve mallarn yamalyorlard.
Mslman ordusunun yaklatn haber alan
Dumetl-Cendel halk lkelerini terk etti ve
topraklar Mslmanlarn hakimiyetine geti.
te bu ok zor ve etin gnlerdeydi ki,
Kureyten Eb Sfyan bakanlnda bir heyet
Medineye geldi ve yanlarna mnafklarn ba
bn beyy ibn Sell de alarak Allah Raslne
vardlar ve putlarna ibadet etmelerine mdahale
etmemesi ve o putlarn dnya ilerinin yrmesi iin Allah katnda arac/efaati olduklarn kabullenmesi teklifinde bulundular. Allah
Rasl, bu teklifi tabiatyla reddetti. yet, bu
hadise zerine nazil olmutur.
2. Cahiliye dneminde Araplar, kzdklar zaman
bazen hanmlarna, Bundan byle bana annemin srt gibi ol; seninle zevcelik mnasebetimde sanki onun srtna binmi gibi olaym.
der ve bylece onunla zevciyet mnasebetini
kendilerine haram ederlerdi. Bu, geri dnlemez
bir boanma ifade ediyor idiyse de, bu ekilde
boanan bir kadnn bakasyla evlenmesine de
msaade etmiyorlard. Kurn, bu yetiyle bu
cahiliye detini yasaklama yolunda ilk adm att
ve Mcdile Sresinin inmesiyle birlikte onu
tamamen yasaklad.
3. Yine Cahiliye dneminde, evltlk edini-
913
len ocuklar asl evltlarla ayn hukuk statye sahiptiler. Kendilerini evltla alan kiiye
miras olurlar ve onlarla evlenemezlerdi. slm,
bu detteki hukuka ters bu tr anlay ve kabulleri de kaldrd ve evltlk edinmenin hukuk bir
tarafnn olamayaca prensibini getirdi.
4. yette anlan bu mnasebet, tabi ki hukuk
deil, manev mnasebettir. u kadar ki, Allah
Raslnn hanmlar, dier mminlere ebediyen haramdr. Raslllahtan sonra kimse onlara
talip olamazd ve dierleriyle mahremiyetleri
de devam ediyordu. Sahih-i Buhar (man, 8)
ve Sahh-i Mslimde (man, 70) rivayet edilen
bir hadis-i erifte Allah Rasl aleyhissalt vesselm, yle buyururlar: Ben kendisine
babas, ocuklar ve btn insanlardan daha
sevgili (tercih edilir) olmadka, iinizden kimse
iman etmi saylmaz. Bir mmin Raslllah
sevme, koruma gibi btn hususlarda kendisi
dahil herkese ve onun kararlarn kendisinin ve
bakalarnn kararlarna tercih etmelidir.
5. Hicreti mteakip Allah Rasl aleyhissalt vesselm, mminler arasnda kardelik
kurmu, Muhacirlerden bir mminle Ensardan
bir mmini birbirine karde yapmt. yle ki,
kardeler birbirlerine miras da olabiliyorlard.
Bu yet, bu kardeliin hukuk yann iptal etti
ve ancak aralarnda kan ba bulunanlarn birbirlerine miras olabilecekleri hkmn getirdi.
Bununla birlikte, bir Mslmann mirasa konu
malndan bir miktarn mer harcanma yerlerine, bu arada dier Mslmanlara da verilmek
zere vasiyet edebileceini de bildirdi. Bu miktarn te biri aamayaca Peygamber Efendimiz
tarafndan hkme balanmtr.
914
AHZB SRES
Cz: 21, Sre: 33
418
7. Hatrla ki, peygamberlerden vazifeleriyle ilgili olarak ok kuvvetli sz aldk; ve

senden, ayrca Nuhtan, brahim, Musa ve
Meryem olu sadan da. Gerekten ok
ar bir sz aldk onlardan.
8. Elbette Allah, sznde sadk olanlara
sadakatlerine tevdi edilen emanetten soracaktr;6 O, kfirler iin ise pek ac bir azap
hazrlamtr.
9. Ey iman edenler! Allahn zerinizdeki nimetini hatrlayn: Ordular zerinize
gelmiti ve Biz de onlarn zerine her eyi
kavuran, savuran bir kasrga ve sizin grmediiniz (semav) ordular gndermitik.
Allah, ne yapyorsanz hepsini ok iyi
grmekteydi.7
10. O zaman stnzden (dou tarafndan)
ve altnzdan (bat tarafndan) gelmilerdi.
Artk yle bir durumdu ki, gzler kaym,
yrekler azlara, can hulkuma gelmiti.
Ve (mminlerin iindeki zayf imanllar
olarak) Allah hakknda yakksz zanlar
besliyordunuz.8
11. te byle, mminler (bu etin artlarla)
denendiler ve sarsldka sarslp, iddetle
silkelendiler.
12. O vakit mnafklar ve kalblerinin ta
merkezinde hastalk bulunanlar, Meer
Allah ve Rasl bize ancak bir aldan vadetmi! diye syleniyorlard.9
13. lerinde bulunan (ve korkudan tir
tir titreyen) bir blk de, Ey Yesrib10
halk, diyordu, dmana kar dayanabilecek durumda deilsiniz, dolaysyla evlerinize dnn! Onlardan bir baka
grup da, Evlerimiz korunmasz! diyerek
Peygamberden izin istiyorlard. Oysa, evleri hi de korunmasz deildi. Maksatlar
sadece savatan kamakt.
14. Demek oluyor ki, evlerine gerekten
ehrin her tarafndan saldrlsayd ve kendilerinden slmdan dnmeleri istenseydi,
azck bir tereddtten sonra bunu da yapacaklard.
15. Oysa, daha nce (Raslne biat ederlerken) ne olursa olsun dman karsnda
geriye dnp kamayacaklarna dair Allaha
kesin sz vermilerdi. Allaha verilen sz,
sorumluluk gerektirir ve (o sz verenler)
mutlaka ondan sorguya ekilirler.
Cz: 21, Sre: 33
AHZB SRES
6. Cenab- Allahn rasller dnda kalan peygamberlerden ald sz, u yetteki szdr:
Allah, vaktiyle btn peygamberlerden: Ne
zaman size (rasl olanlarnza dorudan, neb
olanlarnza bir Rasln mirass olarak)
Kitap ve hikmet versem ve ardndan, size verilmi bulunan (Kitab) tasdik edici bir Rasl gelse, ona mutlak surette inanacak ve mutlaka ona
yardm edeceksiniz. diye sz almtr. (l-i
mran Sresi/3: 81) yet, bilhassa be byk
(ll-azm) raslden, yani bata, zaman itibariyle
en son gelmi olmakla birlikte onlarn en by
olduu iin yette nce anlan Hz. Muhammed
aleyhissalt vesselm olmak zere Hz. Nuh,
Hz. brahim, Hz. Musa ve Hz. sadan (Allahn
selm zerlerine olsun!) alnan bir baka szden
bahsetmektedir. Bu rasllerin kendilerine Kitap
ve eriat verilmi rasller olduu hatrlanrsa, bu
szn Allahn Mesajn btnyle tebli etmek
ve bylece tarih boyu btn mminlerin birliini tesis etmek olduu anlalr. Nitekim, u yet
bu konuda aktr: te, (btn bu peygamberler
ve onlarn arkasndan giden mmetler de dahil
olmak zere mminler olarak) hepiniz, ayn
inan zerinde tek bir mmetsiniz; Ben de, (sizi
yaratan, yaatan, koruyan ve sizi de kinat da
idaresinde tutan) Rabbinizim; dolaysyla yalnzca Bana ibadet edin. (Enbiy Sresi/21: 92)
yette sz edilen sadklar ve onlarn sadakatlerine tevdi edilen emanete gelince, o da u
iki yette ifade edilmektedir: Yine, (rasllerini
toplayp, onlara Size nasl mukabelede bulunuldu? sorusunu yneltecei) o gn Allah, Ey
Meryem olu sa! Sen mi insanlara, Beni ve
annemi Allahtan baka iki ilh daha edinin!
dedin? diye soracak, sa da yle cevap verecektir: Haa! Sen, orta bulunmaktan ve her
trl noksandan mnezzehsin Allahm! Bana
ne oluyor ki, hakkm olmayan bir eyi sylemi
olaym! Hem sylemisem, malmundur elbet.
Bende ne var ne yoksa Sen hepsini bilirsin;
fakat ben Sende olan, Senin gizleyip de bana
retmediini, (byle bir sorudaki hikmetini de)
bilemem. Hi phesiz Sensin, ancak Sensin
btn gizlileri hakkyla bilen. (Mide Sresi/5:
915
116) Kendilerine rasl gnderdiimiz insanlar,

(rasllerin davetine uyarak gereini yerine getirip getirmedikleri konusunda) elbette sorguya
ekeceiz ve yine elbette, (tebli vazifeleri ve
gnderildikleri toplumlarn tavrlar hakknda
da) o rasllere soracak ve ahitliklerini isteyeceiz. (Arf Sresi/7: 6). Ksaca, yette sz
edilen sadklar, peygamberlerle onlara iman ve
biat edip biatlarnda sebat eden mminlerdir.
7. Hicretin 5inci ylnda (627) Nadir Oullar
yahudilerinin nde gelenlerinden bir grup
Mekkeye vard ve Kureyle bir araya gelip,
yardm vadiyle onlar Mslmanlarla savamalar iin kkrttlar. Daha sonra Gatafan ve
Kays Aylan kabilelerine gidip, onlar da ayn
ekilde Mslmanlara kar harekete gemeye
ardlar. (bn Hiam, 3:225226) Bu entrikalar,
Mslmanlara kar Kureyten, btn civardaki
Arap kabilelerinden, hem Medineden karlm
bulunan hem de hal orada oturan Yahudi gruplarndan ve Medinedeki mnafklardan mteekkil byk bir birleik dman kuvvetlerinin
olumasna sebep oldu. Medinedeki yahudilerle
mnafklar, Medine iinde beinci kol fonksiyonu gryordu.
Allah Rasl aleyhissalt vesselm, btn
bu hazrlklardan haberdar olmutu. Ashabyla
istiarede bulundu. Neticede, Medinede kalp
ehri savunma zerinde karar klnd. Selman-
Faris, ehrin etrafna bir hendek kazlmasn
teklif etti. Allah Rasl (sa.s.), Mslmanlar
onar kiilik gruplara bld ve onlar tatl bir
yara itti. zordu, Mslmanlar fakirdi, kn
balamas yaknd ve alk vard. Al hissetmemek iin mminler karnlarna ta balyorlard; bizzat bir amele gibi alan Allah Rasl
aleyhissalt vesselm, iki ta balamt. Allah
Rasl, savunma hazrlklarnn dmana ulamamas iin de tedbirlerini almt.
Dman ordular, Mslmanlar ak bir
meydan savanda yok edecekleri midiyle
Medineye doru hareket ettiler. Fakat hendekle
karlanca ilk oku yaadlar. Yaklak 20.000
kiilik dman kuvvetleri hendek boyu kamp
916
AHZB SRES
kurdu. Medineyi savunan Mslmanlarn says 3.000 kadard. ehir iinden mnafklar ve
Kureyza Oullar yahudileri dmanla ibirlii
halinde idi.
Allah Rasl aleyhissalt vesselm, ordusunu yle yerletirmiti ki, hem ehri dmana kar savunacaklar, hem de Kureyza
Oullarndan gelmesi muhtemel saldrlara kar
evlerini koruyabileceklerdi.
Arkasn Sel Dana veren Allah Rasl
(s.a.s.), hendekte bir noktay kasten alabilecek halde brakmt. Bununla, nde gelen
Kurey svarilerinin hendei amaya alacaklarn umuyordu. Gerekten bekledii gibi oldu
ve hendei bu noktadan gemeye alan baz
mehur Kurey svarileri birebir arpmada
Mslman cenkiler tarafndan ldrld. Hz.
Ali (r.a.), tanesini ldrmt. Artk dman,
bu noktadan da hcum edemeyeceini anlad.
Kuatma 27 gn srd. Souk, alk, arkas
gelmez ok ve ta yamurlar, hendek zerinden
yaplmaya allan saldrlar, ehir iinde endie
edilen ihanet ve entrikalar, Mslmanlar bir
hayli yordu. Kurn, bu durumu gelecek yetlerde dile getirir.
Drt haftalk kuatmann sonunda dmann da cesareti krld. Mslmanlar, Allaha,
Raslne ve slma ballklarn ispat etmi ve
fevkalde sebat gstermilerdi. Allah da, onlar
Cz: 21, Sre: 33
dou tarafndan gnderdii souk kasrgalarla

destekledi. Ayrca, melek ordular da gnderdi
(Allahn melek ordular gndermesi ve bundaki
maksat iin bkn: l-i mran Sresi/3: 124127;
Enfl Sresi/8: 910, 12.) Dmann adrlar
alt st oluyor, yaktklar ateler snyor, toz ve
yamur yzlerine vuruyordu. Sonunda kuatmay kaldrp, dnmek zorunda kaldlar.
Hendek Sava, Kureyin Mslmanlar zerine son saldrs oldu.
8. Bir ksm kfirlerin sava kazanp Medineyi
igal edeceklerini, bir ksm slmn artk sonunun geldiini, daha baka bir ksm da slm
ncesi dnemin avdet edeceini vb. dnyordu.
9. Kurn, pek ok yetinde slmn zafere ulap,
btn dier dinler stnde bir mevki alacan
mjdeliyordu. Allah Rasl de, misyonuna balad ilk gnden itibaren ayn mjdeyi tekrarlyordu. Hatt hendek kazlrken bile, Bana rann
anahtarlar verildi. Allah ekber; bana Bizansn
anahtarlar verildi. diyordu. (bn Hiam, 3:
235236; El-Bidaye ven-Nihaye, 4: 123.)
10. Yesrib, Medinenin Allah Raslnn hicretinden nceki ismiydi. Allah Rasl (s.a.s.), onu
Medine olarak deitirmiti. Mnafklar buna
ramen Yesrib demekle, ilerindeki nifak ortaya
koyuyorlard.
Cz: 21, Sre: 33
AHZB SRES
419
917
Hayatnz tehlikeye atmay brakn da,

hadi bize katln! deyip duranlar elbette
biliyor. Onlar zaten savaa pek az itirak
etmekteydiler.
19. (Allah davas iin) size itirak etmekte
pek cimri ve pek isteksizdirler. Savata
tehlike ile yzyze geldiklerinde, lm
sekeratna dm kimsenin bak gibi
gzleri korku ile yuvalarndan frlam bir
halde yardm iin sana baktklarn grrsn. Sava bitip de tehlike ortadan kalknca
da, ganimete konmak ve zafer erefinde en
byk pay almak iin keskin dilleriyle size
yklenip dururlar. Onlar, gerekten iman
etmi deillerdir, Allah da, btn yaptklarn boa karmtr; (kendilerine dnyada
baar vermedii gibi, hirette de herhangi
bir mkfat verecek deildir). Bu, Allah
iin pek kolaydr.
16. De ki: Eer lmekten veya ldrlmekten kayorsanz, byle bir kamann
size asla faydas olmayacaktr. (Ne kadar
yaarsanz yaayn,) pek az bir sre, (yani
ancak ecelinize kadar) hayatta kalmanza
msaade edilecektir.
17. De ki: Eer Allah hakknzda bir felket dilemise ya da bir rahmet dilemise,
kimin haddine ki, hakknzda dilediini
yapmas hususunda Allaha mani olabilsin? Eer Allah onlar terketmise, onlar
artk ne ilerini havale edebilecekleri ve
kendilerini sahiplenecek bir veli bulabilirler,
ne de bir yardmc.
18. Allah, iinizden bakalarn savatan
alkoymaya alanlar ve kardelerine,
20. (ylesine korku iindeydiler ki,) birleik dman kuvvetlerinin hal ekip gitmediklerini sanyorlard. Eer o kuvvetler
bir daha gelecek olsa, gnlden isterler
ki, ldeki bedevler arasnda bulunsunlar
ve savataki durumunuzla ilgili haberleri
uzaktan sorup rensinler. Geri aranzda
bulunacak bile olsalar, bu takdirde de savaa pek az itirak ederler.
21. Allahn Raslnde sizin iin, Allah ve
hiret Gnn hayatlarnn gayesi yapan
ve Allah ok anan, Ona ok ibadet edenler
iin her bakmdan en mkemmel bir rnek
vardr.11
22. Mminler, o birleik dman kuvvetlerini karlarnda grnce, te bu, dediler,
Allah ve Raslnn bize haber verdii ve
vadettii eydir. Allah ve Rasl, verdikleri
her haber ve yaptklar her vadde elbette
doruyu sylerler. Bu, onlarn ancak iman
ve teslimiyetlerini arttrd.12
918
AHZB SRES
11. slm, btn insan hayatn kapsayan evrensel bir din olmakla, Allah Rasl aleyhissalt
vesselm, hayatn btn yanlar iin takip edilecek en mkemmel rnei ortaya koymutur. O,
manev sahada bir mrid, bir lim ve muallim,
en mkemmel bir ahlk modeli, bir eitici, bir
devlet bakan, bir kumandan, bir diplomat, bir
e, bir baba, bir arkada, bir komu ve insanlar
iinde onlardan bir fert olarak, her sahada rnek
olmutur. O, btn insanlar iin takip edilmesi
gereken bir rnek olmakla beraber, bu rnekten
istifade iman etmeye baldr. zellikle Allah
ve hiret Gnn hayatlarnn gayesi yapanlar
ve bu hayatlarn Allaha ibadetle geirenler, bu
rneklii ok daha iyi idrak ve ondan ok daha
iyi istifade ederler.
Fransz tarihi Lamartine yle yazar:
Dnyada baka hi kimse, nne
Onunkinden daha byk bir hedef koymamtr: Allahla insan arasna sokulmu btl
inanlar ortadan kaldrmak, madd ve arptlm ilhlar kaosu arasnda kutsal ilh kavramn yeniden yerletirmek. Dnyada baka
hi kimse, bu kadar zayf vastalarla insan
gcnn bu kadar tesinde bir ie girimemitir ve baka hi kimse, bylesine byk
ve kalc bir ikinci inklb gerekletirmi
deildir. Eer gayenin bykl, vastalarn azl ve neticenin artcl insan
byklnn lsyse, Muhammedle
kim karlatrlabilir? O, (elindeki) Kitaba
dayanarak, her dil ve her rktan insanlardan bir man toplumu karm, bize sahte
ilhlardan nefreti ve gayr madd Bir Allah
tutkusunu brakmtr. Arzn te birinin
bu inanca teslim olmas, Onun bir mucize-
Cz: 21, Sre: 33
sidir. Fikirlerin filozofu, hatibi, elisi, ortaya

koyucusu, cenkisi ve fatihi; tasvir, timsal
ve heykelleri olmayan bir dinin ve yirmi
dnyev ve bir manev devletin kurucusu
Muhammed. nsan byklnn tesbitinde
kullanlan btn ller iinde soruyoruz:
Ondan daha by var mdr? (Historie
de la Turquie, 2: 276277.)
12. Mnafklar sadece dnyev kazan peinde

olduklar ve her eyi o andaki zahir artlara gre
deerlendirdikleri iin, Hendek Savanda kendilerini slmn merkezinde kuatlm bulunca,
Allah ve Raslnn slmn geleceiyle ilgili
vadlerinin bir aldantan ibaret olduu dncesine kapldlar. Oysa Allah Tealnn icraatn,
icraatnn kanunlarn ve hikmetlerini ok iyi
bilen mminler ise, Allahn ve Raslnn
vadinin gereklemesinde kendilerine den pek
ok vazifeler olduunun uurunda idiler. Allahn
kendilerini inandk demekle brakmayacan
ve nasl daha nceki mmetleri imtihanlardan
geirmise, kendilerini de imtihandan geireceini ok iyi biliyorlard. Bu, gerek mminler ve
mnafklar ortaya ksn, kim daha gzel ilerde
bulunuyor belli olsun, Allah mminleri her
bakmdan arndrsn, kfirleri perian etsin ve
mminlerden ehitler, ahitler edinsin diye idi
(Ankebt Sresi/29: 23; Mlk Sresi/67: 2; l-i
mran Sresi/3: 140141, 166167). Bu maksatla
O, mminleri korkuyla, alkla ve servet, can
ve kazanlardan eksiltme ile imtihan edecekti
(Bakara Sresi/2: 155157). mtihanda kazananlara ise elbette O, mkfatn verecek ve onlara
olan vadini yerine getirecekti. Hendek sava ve
zaferi bunu bir daha ispatlad.
Cz: 21, Sre: 33
AHZB SRES
919
420
iin Allah yetti. Allah, gerekten pek kuvvetlidir, her ite stn ve mutlak galiptir.
26. Ehl-i Kitaptan olup da, savata o kfir
ordularna ieriden destek veren (Kureyza
Oullarn da) kalelerinden indirdi ve kalblerine korku sald. Onlarn bir ksmn
ldryor, bir ksmn da esir alyordunuz.
23. Mminler iinde yle yiitler var ki,

Allaha verdikleri sze daima bal kalmlardr. Onlardan kimi, sznn gereini
yerine getirdi (ve ehit oldu), kimisi de srasn beklemektedir. Asla verdikleri szden
dnmedi ve durularn deitirmediler.
24. Ebette Allah, szlerinde duranlar
sadakatlerinden dolay mkfatlandracak,
mnafklar ise dilerse cezalandracak veya
kendilerine tevbe nasip edip, tevbelerini kabul buyuracaktr. Allah, gerekten
gnahlar ok balayandr, (bilhassa tevbe
ile Kendisine ynelen kullarna kar) husus rahmet ve merhameti pek bol olandr.13
25. Allah, kfr iindeki o ordular elleri
bo olarak kin ve gayzlaryla geri evirdi.
Savaa gerek kalmadan mminlerin zaferi
27. (Allah), onlarn arazilerine, yurtlarna ve mallarna, ayrca daha henz ayak
basmadnz bir memlekete (Hayber) sizi
vris kld. Allah, her eye hakkyla g
yetirendir.14
olan) Peygamber, elerine yle de: Eer
dnya hayatn ve onun ssn istiyorsanz, gelin size boanma bedellerinizi vereyim ve sizi gzellikle serbest brakaym.15
29. Yok, eer Allah, Rasln ve hiret
yurdunu istiyorsanz, o takdirde bilin ki
Allah, iinizden Onu gryormuasna
dikkatli davranan ve davranacaklar iin ok
byk bir mkfat hazrlamtr.16
30. Ey Peygamber hanmlar! inizden kim
(Raslllaha eza etme, gybette bulunma,
birine iftira atma vb.) irkinlii aikr bir
gnah ilerse, onun cezas iki kat verilir.
Bu, Allah iin pek kolaydr.
920
AHZB SRES
Cz: 21, Sre: 33
13. Bu yet, Allahn azabnn veya cezalandrmasnn Meietine bal olduunu ortaya
koymaktadr. O, azab, cezay hak etmi olanlar
cezalandrabilecei gibi, dilerse af da edebilir.
Eer kullar iten tevbe ile Kendisine iltica ederlerse, tevbeleri de reddetmez. yetin, Cenab-
Allahn afr ve Rahm isimleriyle son bulmas,
Onun balama ve husus rahmetini n plana
karmakta ve dolaysyla gnahkr kullarn, mnafklar, tevbe ve balanma midiyle
Kendisine ynelmeye tevik etmektedir.
de. Hanmlarna kar ylesine ince ve hassast ki,

onlar Onsuz yaamaktansa lm tercih ederlerdi. Onlarla arkadalk, yrenlik eder, hatt bazen
devlet ilerinde istiarede bulunur, gece teheccd
namazna kalkaca zaman bile msaadelerini alr
ve gnllerini daima ho tutard. Hanmlar farkl
boylardan ve kabilelerden olduu iin, bilhassa
bu kabilelerin kadnlar, hatt genellikle btn
Mslman kadnlar, zellikle kendileriyle alkal
din meseleleri Raslllahn pak zevcelerinden
renirlerdi (Buhar, urt, 15).
14. Medineye saldran birleik dman kuvvetleri malbiyet iinde ehri terk etmek
zorunda kalnca Allah Rasl aleyhissalt
vesselm, Kureyza Oullar zerine yneldi.
Medinede son kalan Kureyza Oullar yahudileri, Medineyi teriflerinde Raslllah ile
yaptklar anlamaya ihanet etmi ve bu anlamaya gre Medineye saldran dman kuvvetlerine kar Mslmanlarla ittifak edip ehri
savunacaklarna, birleik dman kuvvetlerine
ieriden yardm etmilerdi. Ayrca, Huyeyy ibn
Ahtab gibi, Medineden karlan Nadir Oullar
yahudilerinin liderlerine snma hakk tanyp,
onlarla birlikte Mslmanlar aleyhinde srekli
komplo kurmakla meguldler.
Medinede Mslmanlar yava yava da olsa

fakirlikten syrlmaya balaynca, Raslllahn
hanmlar iinde, Biz de biraz daha hallice
yaayamaz myz? diye kendisine mracaatta
bulunanlar oldu. Ben, bunlarn tekliflerine g
yetiremem. diyen Allah Rasl aleyhissalt
vesselm, Mescidin bir kesinde inzivaya ekildi (Mslim, Talk, 34, 35).
Allah Rasl aleyhissalt vesselm, Hendek

Sava biter bitmez, Allahn emri zerine
Kureyza Oullar zerine yrme emri verdi
(Buhar, Magazi, 30). Eer pimanlk gsterse
ve af dileselerdi, onlar affedecekti. Fakat yahudiler kalelerine snp, direnme yolunu setiler.
Kuatma 25 gn srd. Sonunda Yahudiler
malbiyeti kabulle teslim artlarn grmeyi
kabul ettiler. Bylece bu gaile de sona erdi.
15. Bir erkek hanmn boayacak olursa, evlenirken ona verdii mehirden alamaz (Nis
Sresi/4: 20) ve ayrca boanma sonras kadnn
bekleme sresince ki temizlik mddetidir
(Bakara Sresi/2: 228) onun nafakas iin
kapasitesine gre bir miktar tayin eder ve ona
verir (Bakara Sresi/2: 241).
16. Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselm,
her bakmdan mkemmel bir e ve bir baba idi
Raslllaha hem dnyada hem hirette e

olmak herkesin ulaabilecei bir paye deildi.
Byle bir payenin elbette birtakm zorluklar
ve baka kadnlardan beklenmeyen talepleri
olacakt. Vahiy evinde bulunan bu validelerimiz,
kendilerini sadece Allaha, Raslne ve hirete
adayp, baka bir ey dnemezlerdi. Allah
Rasl aleyhissalt vesselm, onlar Kyamete
kadar da gelecek btn Mslman kadnlar iin
birer rnek olarak hazrlyordu.
Allah Raslnn hanmlarndan uzaklap
inzivaya ekilmesi, validelerimiz iin ar bir
imtihan tekil etti. Allah Rasl, Ya Allah, ben,
hiret yurdu ve evimde yemek piirmek iin
gerektiinde iki ay ate yanmayacak lde bir
hayata katlanma, veya ssyle birlikte dnya
hayat. diyordu. Onlar, tereddt etmeden Allah,
Rasln ve hiret yurdunu tercih ettiler. Allah
Rasl, nce Hz. Aie validemize teklifini yapt
ve stersen karar vermeden babana dan! dedi.
Hz. Aie, Ey Allahn Rasl, babama niye danaym ki? Ben, Allah ve Rasln setim. cevabn verdi (Mslim, Talk, 35). Validemizin
nakline gre dier validelerimiz de ayn tercihi
yaptlar. Tek bir farkl ses kmad. (Ayrnt iin
bkn. Sonsuz Nur, 2: 1722.)
Cz: 22, Sre: 33
AHZB SRES
921
421
masn. Size yarar ekilde cidd ve ll

konuun.
33. (Dar kmanz gerektiren mecbur bir
sebep olmadka) evlerinizde vakarla oturun
(ve mecbur bir ihtiya iin dar kmanz
gerektiinde de) slm ncesi Cahiliye dneminde olduu gibi, sslerinizi ve cazibenizi
dar vurarak kmayn. Namaznz btn artlarna riayet ederek, aksatmadan ve
vaktinde kln, zektnz tam verin; (btn
emir ve yasaklarnda) Allaha ve Raslne
itaat edin. Ey (Peygamberliin en byk
temsilcisi) Peygamberin erefli hane halk,
(ey Ehl-i Beyt)!17 Allah, sizden her trl kiri
giderip, sizi tertemiz yapmak diliyor.
34. Evlerinizde okunmakta olan Allahn
yetleri ve (bilhassa Raslllahn Snneti
olarak tecelli eden) hikmet dsturlar zerinde aln ve onlar hatrdan karmayn.
Muhakkak ki Allah, (ilmiyle insanlarn
kalbleri ve zihinleri dahil) en gizli eylere
bile nfuz eder ve her eyden hakkyla haberdardr.
31. inizden kim de Allaha ve Raslne
iten itaat eder ve doru, salam, yerinde ve
slaha ynelik iler yaparsa, Ona da karln iki misli verir ve Onun iin (Cennette)
pek bol, artp eksilmeyen, hi zararsz, batan sona hayr bir rzk hazrlarz.
32. Ey Peygamber hanmlar! Siz, baka herhangi bir kadn gibi deilsiniz; Allaha gnlden sayg beslemeli, Ona kar gelmekten saknmal ve daima konumuzun gerektirdii ekilde davranmalsnz. Bu sebeple,
(nmahrem erkeklerle konumak zorunda
kaldnzda bir baka mmin kadndan
daha fazla dikkatli olun ve) cilveli bir eda ile
konumayn ki, kalbinde hastalk bulunan
herhangi bir kii (eytan bir) mide kapl-
35. Allaha tam teslim olmu erkekler ve

tam teslim olmu kadnlar, hakkyla ve gerekten iman etmi erkekler ve hakkyla ve
gerekten iman etmi kadnlar, (slmn
her hkmne ba emi) tam itaatkr erkekler ve tam itaatkr kadnlar, (btn sz
ve davranlarnda) drst ve yalandan uzak
erkekler ve drst, yalandan uzak kadnlar,
(slm yaamada) sebatkr ve balarna gelenlere sabreden erkekler, sebatkr ve sabrl
kadnlar, (Allah karsnda) tam mansyla
saygl ve boyunlar nde erkekler ve tam
mansyla saygl, boyunlar nde kadnlar,
(Allah yolunda ve muhtalar iin) infakta
bulunan erkekler ve infakta bulunan kadnlar, oru tutan erkekler ve oru tutan kadn-
922
AHZB SRES
Cz: 22, Sre: 33
lar, rzlarn, iffetlerini ve mahrem yerlerini

(almaktan ve namahreme kar) koruyan
erkekler ve rzlarn, iffetlerini ve mahrem
yerlerini koruyan kadnlar, (ibadet iinde ve
dnda) Allah ok zikreden erkekler ve Allah ok zikreden kadnlar: Allah, bu kutlu

insanlar iin (srprizlerle dolu) bir mafiret
ve pek byk bir mkfat hazrlamtr.
17. Ehl-i Beyt diye mehur olan Peygamber

Efendimizin hane halkna, sahih hadislerde geldii zere kz Hz. Fatma, Onun ei (Peygam-
berimizin damad) Hz. Ali ve oullarndan Hz.

Hasan ve Hz. Hseyin (Allah kendilerinden raz
olsun!) dahildirler.
Cz: 22, Sre: 33
AHZB SRES
422
36. Allah ve Rasl bir meselede hkmn

verdii zaman mmin bir erkek veya mmin bir kadnn kendileriyle alkal o meselede baka bir tercihte bulunma hakk yoktur.18 Kim Allaha ve Raslne isyan ederse
besbelli bir sapkla dm demektir.
37. Hani sen, Allahn (hidayet ve Raslllaha sahab olma) nimetine mazhar kld, senin de (gzel muamele, husus ilgi ve
zat etmekle kendisine) iyilikte bulunduun zta, Hanmn yannda tut ve Onun
hakknda Allahtan kork! diyordun; fakat
bunu derken de Allahn mutlaka aa
karaca bir hakikati iinde gizliyor ve
bunu aklama konusunda (imanlarn zedeleyecek bir tepki iine girerler diye) insanlardan ekiniyordun. Oysa (emirlerimizi
aynen uygulaman lzmd ve bu sebeple
de) asl ekinmen gereken Allaht. Derken
923
Zeyd, hanmyla olan evlilik mnasebetini

sona erdirdi ve (o hanm boandktan sonra bekleme mddetini tamamlaynca) Biz
Onu sana nikhladk, artk bundan byle,
evltlklar eleriyle evlilik mnasebetlerini
sona erdirdiinde o hanmlarla evlenme hususunda mminler iin bir glk, knama
ve hukuk engel olmasn. Allahn emri ne
ise o yerine gelmelidir.19
38. Allahn kendisi iin takdir buyurup hell kld bir ii yerine getirmede Peygamber iin bir glk, bir engel olmamaldr.
Daha nce geen peygamberler hakknda
da Allahn takdir ve icraat byle olmutur.
Allah ne emrederse, o tam yerinde ve mutlaka uygulanmas gereken bir takdirdir.
39. Rasller yle sekin kimselerdir ki, Allahn mesajlarn aynen tebli ederler ve
(vazifelerini yaparlarken) en derin bir saygyla sadece Ondan ekinirler; onlar, Allahtan baka hi kimseden ekinmezler. Kullarn sorgulayc ve yaptklarn deerlendiren olarak Allah kfidir.
40. Muhammed, sizden hibir erkein babas deildir; O, Allahn Rasldr ve peygamberlerin sonuncusudur.20 Allah, her eyi
hakkyla bilir.
41. Ey iman edenler! Allah ok hatrlayn
ve ok ann.
42. Sabahakam (gecegdz) Onu hep
tesbih edin, (Onun her trl noksanlktan,
yanl ve abes i ilemekten, ortaklar bulunmaktan, yaratlma ait eksik zelliklere
sahip olmaktan mutlak mnezzeh olduunu
hi unutmayn ve bunu ilan edin).21
43. O Allah ki, sizi (zihn, kalb, itima, siyas her trl) karanlklardan nra karmak ve
nurda sabit klmak iin size feyiz ve rahmet
indirir; melekleri de (ayn maksatla) sizin iin
dua ve istifarda bulunurlar. Gerekten Allah,
mminlere kar pek merhametlidir; (onlara
daima husus merhametiyle muamele eder).
924
AHZB SRES
18. Mmin, slmn hkmne itirazsz ve gnl honutluuyla boyun een insandr. slm
hukuku, ana kaynak olarak Kurna ve Raslllahn Snnetine dayand iin, onun nnde
herkes eittir ve hi kimse, ne kendisi hakknda
ne de bakalar hakknda baka bir hkm koyma hakkna sahip deildir. Dolaysyla slm,
sadece Allaha teslimiyetle insana tam hrriyet
ve insanlar arasnda tam eitlik getirmitir. slmda kimse, kimse zerinde hakimiyet iddia
edemez. nsanlar yaratan ve dolaysyla onlarn
yegne sahibi, mliki Allahtr. Bizzat insann
kendisi de kendi zerinde sahiplik ve hakimiyet
iddia edemez, nk kendisini yaratan, yaatan
ve rzklandran kendisi deildir. Allaha kulluk
ve teslimiyet, insann daima ktl emreden
ve onu bizzat aleyhinde olmak zere ktle
aran nefsi de dahil olmak zere baka btn
varlklara kulluk ve klelikten kurtulup, tam
hrriyeti elde etmesi demektir.
19. Szleri gibi, Allah Raslnn davranlar
da, ksaca hayat, mminler iin uyulmas gereken bir model ve slm fkhnn Kurndan
sonraki temel kaynadr. Bu bakmdan, Onun
sahableri Onun hayatn ok dikkatle gzlemi
ve onu gelecek nesillere aktarmlardr. Allah
Raslnn zel ve ailev hayatn aktaran ise
daha ok hanmlar olmutur ve Onun ok kadnla evlenmesinin sebeplerinden biri de budur.
Zeyd ibn Harise (r.a.), Allah Raslnn zatlsyd ve evltl olup, Allah Rasl aleyhissalt vesselm Ona devrin detleri gerei olum diye hitap ederdi. Allah Rasl, slmda
rk, renk, kabile ayrm olmadn, bunlarn
insanlar arasnda bir stnlk sebebi olamayacan, ayrca Allah katnda sosyal statlerin de bir
man ifade etmediini, asl deer ve stnln
takvada yattn bilfiil gstermek iin, bir zaman
klesi iken azt ettii Hz. Zeydi, gzellii ve cmertliiyle mehur, ayrca Mekkenin en soylu
ailesi Haimlerden Zeynep bint Cahla (r.an.)
evlendirdi. Ne var ki, bu evlilik uzun srmedi.
Hz. Zeyd (r.a.), Hz. Zeynebin sekin karakterini,
manev ve fikr olarak da kendinden stn olduunu gryordu. Dolaysyla aralarnda evlilikte
Cz: 22, Sre: 33
gerekli imtiza olmad. Hanmyla geinmesi iin

Raslllahn srarl tavsiyelerine ramen Onu
boama mecburiyeti hissetti ve boad. yette de
aka ifade edildii gibi, Cenab- Allah Peygamber Efendimize Hz. Zeyneple evlenmesini emretti. Bunu uygulamak Raslllah iin gerekten
zordu. nk, Hz. Zeynep evltlndan boanm olduu iin, mevcut detlere gre Hz. Zeyneple evlenemezdi. Ayrca byle bir evlilik insanlar
arasnda farkl yorumlara yol aabilir, insanlarn
kalbine Allah Rasl ile ilgili imanlarn zedeleyecek duygular gelebilirdi. Ayrca, mnafklar
da srekli frsat kolluyorlard. Ama, biyolojik ve
hukuk hibir geerlilii olmayan det de yerinde
kalamazd. Cenab- Allah (c.c.), olduka yerlemi bulunan bu Cahiliye detini ilk defa Allah
Rasl zerinde bir uygulama ile kaldrmak diliyordu, nk ancak o zaman yeni uygulama tam
tesirini gsterebilirdi. Raslllah iin ise, her zaman olduu gibi Allahn emrine itaat etmekten
baka bir yol olamazd.
20. yet, bir st makamda ve sorumluluk mevkiinde bulunanlarn kendi altlarndaki kiiler iin
baba efkati tadklarn, tamalar gerektiini
ima etmektedir. Eer bu st mevkidekiler peygamber, manev mrid veya vel iseler, onlarn
mmetleri, talebe veya mridleri iin besledikleri efkat, bir babann evldna olan efkatini
kat kat aar. Halk, onlar bir bakma baba gibi
grd iin, onlarn kendilerinden bir kadnla
evlenmesini bazen yadrgayabilir. te byle bir
duyguyu silmek maksadyla Kurn- Kerim
yle buyurmaktadr: lh Rahmet, Peygamberi size kar ok efkatli klmtr. Onun sizin aranzdaki makam asndan siz bir bakma
Onun evld gibisiniz. Fakat O, sizin gerekte
babanz deildir; dolaysyla sizden herhangi bir
kadnla evlenmesinde mahzur yoktur. Onun size
evldm diye hitap etmesi, sizin Onun gerekten ocuklar olmanz gerektirmez.
yet, Muhammed, sizden hibir erkein babas deildir cmlesiyle gelecekle alkal olarak
zamann doruluunu ortaya koyduu bir bilgiyi
de vermekte, yani bir mucize de ihtiva etmektedir. O, bu ifadeyle, Allah Rasl aleyhissalt
Cz: 22, Sre: 33
AHZB SRES
vesselmn hayatta erkek ocuunun kalmayacan, Onun pak neslinin kzndan devam edeceini bildirmektedir. Gerekten de Efendimizin
pak nesli, ok sevgili kz Hz. Fatma (r.an.) validemizden devam etmitir.
21. Zikir, Allah bizzat sm-i Celliyle, dier
isimleriyle ve Ona ait sfatlarla anmak, Ona
hamdetmek, Onun birliini dile getirmek, Onun her trl noksanlktan, yanl ve abes i ilemekten, ortaklar bulunmaktan, yaratlma ait
eksik zelliklere sahip olmaktan mutlak mnezzeh olduunu hi unutmamak ve ilan etmek, Onunla ilgili eserleri okumak, Onu tanma adna
sohbetlere katlmak, Onu bakalarna anlatmak
gibi pek ok fiili iine alan bir kavramdr.
Bir hadis-i kudsde, Allah Rasl aleyhissalt vesselm unu nakletmektedir: Allah yle buyuruyor: Kulum Beni nasl biliyorsa Ben
yleyim (dolaysyla hakkmda iyi zan sahibi
olsun). O beni hatrlayp andnda Ben onunla
beraberimdir. Eer o Beni kalbinde anarsa, Ben
de onu nezd-i Ulhiyetimde anarm; eer Beni
bir topluluun iinde anarsa, Ben onu o topluluktan daha hayrl bir topluluun iinde anarm.
O Bana bir kar yaklarsa, Ben ona bir arn
yaklarm. Eer o Bana bir arn yaklarsa, Ben
ona bir kula yaklarm. Eer o Bana yrye-
925
rek gelirse, Ben ona koarak gelirim. (Buhar,

Tevhid, 50; Mslim, Zikr, 2)
Cenab- Allah (c.c.), Kendisini zikredenleri
sekinler arasna koyar. Allah Rasl aleyhissalt vesselm, Allahn has bidleri herkesi geti. buyurdu. Y Raslellah, kimlerdir bu sekin
kullar? diye sorulunca da, Onlar, durmadan
Allah zikreden erkek ve kadnlardr. cevabn verdi. (Mslim, Zikir, 2) Bunlar, gerekten
diri olan insanlardr. Eb Musa el-Ear, Allah
Raslnden unu rivayet etmektedir: inde
Allahn zikredildii ve Onun zikredilmedii
iki ayr evin misali, hayatta olan insanla lm
insann misali gibidir. (Buhar, Deavt, 66)
lk mfessirlerden Mcahid, Bir kimse, Allah
her zaman, ayakta iken, otururken ve yatarken
hatrlayp anmadka Allah ok zikredenlerden
olamaz. der.
Zikir meclislerine katlmak vlmtr. Abdullah ibn mer, Allah Raslnden u rivayette
bulunur: Cennet bahelerine yolunuz derse
onlardan istifadeye bakn. Y Raslellah, Cennet baheleri de nedir? diye sorduklarnda Allah
Rasl u cevab verdi: Zikir meclisleridir. Allahn baz melekleri vardr ki, byle meclisleri
ararlar ve onlar bulunca da, o meclisleri evrelerler. (Mslim, Zikir, 39)
926
AHZB SRES
44. Onlar, Allaha kavuacaklar gn her

trl sknt ve azaptan ebed selmet mjdesi ve iltifatyla karlanrlar. Allah, onlar
iin pek bol, artp eksilmeyen, hi zararsz
ve btnyle hayr bir mkfat hazrlamtr.
Cz: 22, Sre: 33

423
45. Ey (Peygamberliin en byk temsilcisi olan) Peygamber! Biz, seni (hayatyla

geree, ayn zamanda Kyamet Gn mmetin hakknda) ahit, (iman ve salih amel
mjdeleyici ve (her trl dallet yollaryla,
bu yollarn sonularna kar) uyarc olarak gnderdik.
46. Ayrca, Onun izniyle (btn insanlar ve cinleri) Allaha aran bir daveti ve
(kalbleri, zihinleri ve insanlarn yollarn)
aydnlatan gne-misal bir lamba olarak da
(gnderdik).22
47. (Senin satn kla aydnlanp, onun
altnda yollarn bulan) mminlere u mjdeyi ver ki, onlar, Allah tarafndan byk
bir ltf u ihsana nail olacaklardr.
48. Kfirler ve mnafklara ise (sana yaptklar, yapacaklar slma ters tekliflerinde) asla itibar etme. Bununla birlikte, sana
verdikleri eza ve cefaya katlan ve Allaha
gvenip dayan. Allah, (gvenilip dayanlacak ve ilerin Kendisine havale edilecei)
vekil olarak kfidir.
49. Ey iman edenler! Mmin (veya Kitap
Ehlinden) kadnlarla nikh akdi yapp, onlara evlilik mnasebeti noktasnda dokunmadan kendilerini boayacak olursanz, bu
durumda (bir bakasyla evlenebilmeleri
iin) onlardan sre beklemelerini istemeye
hakknz yoktur. Kendilerine (byle bir
boama iin gerekli) demede bulunun ve
gzellikle saln onlar.23
olan) Peygamber! u gruplara dahil kadnlarla evlenmeyi sana hell kldk: Mehirlerini
dediin elerin ve Allahn sana harp esiri
olarak ltfettii cariyelerin; hepsi de Allah
yolunda senin hicret ettiin gibi (Medineye)
hicret etmi olan amca kzlarn, hala kzlarn, day kzlarn ve teyze kzlarn;24 mehir
istemeksizin kendisini Peygambere hibe
eden ve Peygamberin kendisini nikhlamak
istedii herhangi bir mmin kadn bu hkm, dier mmin erkekler hari olmak
zere yalnzca sana hastr. Mminlere eleri
ve ellerinin altnda bulunan cariyeleri hakknda neleri emrettiimizi ise daha nce bildirmitik.25 Bu hkm,26 (evlenmenin klfetleri sebebiyle vazifeni yerine getirmede)
herhangi bir skntya dmemen iindir.27
Allah, gerekten ok balaycdr, husus
Cz: 22, Sre: 33
AHZB SRES
22. Kurn, gnei lamba, ay ise semada parlayan, k saan bir cisim olarak niteler (lgili yet
ve aklamas iin bkn: Furkan Sresi/25: 61, not
15). Bu yet ise, Allah Rasl aleyhissalt vesselm k saan, parlayan bir lamba olarak takdim buyurmaktadr. Yani O, insanln ve cinlerin semasnda, onlarn dnyalarn aydnlatan bir
gnetir. Kurnn Onun hakknda hem gne,
hem de ay iin kulland kelimeleri kullanmas, onun parlak bir k sahibi olduunu, fakat
Onun bu , btn klarn kayna Cenab-
Allahtan aldn ortaya koyar.
23. Eer yette ifade buyrulan boama evlilik
iin herhangi bir mehir belirlemeden meydana
gelirse, erkek hanma mal kapasitesi lsnde
bir demede bulunur. Eer herhangi bir mehir
belirlenmise, bu takdirde o mehrin yars kadna
verilmelidir. Bununla birlikte, kadn bunu balayabilir veya erkek belirlenmi mehrin tamamn verebilir. (Bkn. Bakara Sresi/2: 236237)
24. Yahudilikte bir adam yeenleriyle evlenebilirken, Hristiyanlkta nesebindeki yedinci srada gelen ahsa kadar akrabalarndan hi biriyle
evlenemez. slm, bu hususta da orta yolu tutmu, karde ocuklaryla evlenmeyi yasaklarken,
yaknlkta onlardan sonra gelen akrabalarla evlenmeye ise izin vermitir.
25. Bu hkmler iin bkn: Bakara Sresi/2: 221,
Nis Sresi/4: 34, not 23.
26. Bazlar, slmda Allah Rasl iin istisna
tekil eden bir hkmn olmadn iddia etmektedirler. Oysa, husus misyonu sebebiyle Onun
iin bir deil, birden fazla istisna hkm vardr.
927
Bu yette onlarn bazlarndan sz edilmektedir.

Baka mminlere mehirsiz evlenmeye msaade
yokken, Allah Rasl iin bu msaade vardr.
Amca, hala, day veya teyze ocuklaryla evlenmek isteyen dier mmin erkekler iin, evlenmek istedikleri kiilerde hicret etme art aranmazken, Allah Rasl iin bu art aranmaktadr.
Bunlardan ayr olarak, Teheccd Namaz, dier
mminler iin nafile olmasna mukabil, Allah
Rasl iin lnceye kadar klmas hkm getirilmitir. Baka mminlerin mallar miraslarna kalrken, Allah Raslnn miras sadakadr.
Zekt ve sadakay dier fakir mminler alabilirken, bunlar almak Allah Raslne ve Ehl-i
Beytine yasaktr. Dier mminler ayn anda
nikhlarnda drtten fazla kadn bulunduramazken, Allah Raslne dokuza kadar bulundurma
izni verilmitir. Dier mminler lnceye kadar
evlenebilirken, aada gelecek 52nci yette ifade buyrulaca zere, Allah Raslne artk bir
dnemden sonra evlenme yasaklanmtr.
27. Sz konusu glk, Allah Raslnn misyonu, yani kadnlarn Onun misyonunu yerine
getirmede yapabilecekleri yardm asndandr.
Gerekten de slmn baz hkmleri vardr ki,
en iyi ve doru ekilde ancak kadnlar tarafndan anlatlabilir ve onlardan renilebilir. Allah
Raslnn, yaklak 25 yl kendisinden 15 ya
byk bir hanmla yaadktan, ardndan 6 sene
kadar bekr kaldktan ve 53 yan atktan sonra
birka yl iinde birden fazla kadnla evlenmesinin en nemli sebeplerinden birisi, ite budur.
Onun birden fazla kadnla evlenmesinin dier
baz hikmetleri ve sebepleri iin bkn. (Asrn Getirdii Tereddtler, 1: 8498.)
928
AHZB SRES
Cz: 22, Sre: 33
424
51. Sana kendilerini mehir istemeden hibe

edecek o kadnlardan dilediini reddeder
veya onunla evlenmeyi erteler, dilediini
kabul edersin; hanmlarndan da dilediini ziyaret etmeyi erteleyebilir, dilediini
yanna alrsn.28 Ziyaretini ertelediin hanmlarndan arzu ettiine bilhare ncelik vermende de zerine bir vebal yoktur.
Byle yapman, onlarn daha ok sevinip
mutluluk duymalar, (ziyaretleri ertelendiinde) tasalanp zlmemeleri ve kendilerine olan muamelenden dolay hepsinin
honut olmas asndan daha mnasiptir.
Allah, kalblerinizde olan her eyi bilir. Allah, gerekten her eyi hakkyla bilendir,
(kullarnn hatalar karsnda) ok sabrl,
ok msamahaldr.
52. Ve bundan byle baka kadnlarla nikhlanman, (Allah ve Rasln dnyaya ve dnyann ekiciliklerine tercih etmi bulunan) nikhn altndaki hanmlar
boayp, yerlerine gzellikleri houna bile
gitmi olsa baka kadn alman da artk hell deildir.29 Ancak, elinin altnda bulunan
cariyeler bu yasan dndadr. Allah, her
ey zerinde hakkyla gzetleyicidir.
53. Ey iman edenler! Peygamberin odalarndan herhangi birine size girme izni verilmeden girmeyin ve yemee arldnzda da yemein hazrlanmasn bekleyecek
kadar erken gelmeyin. Ancak arldnz
zaman girin ve yemek bittii zaman da da-
ln; aranzda sohbete dalmayn. Bu sylenenlerin aksine davranmanz Peygamberi

rahatsz etmekte, fakat O utandndan,
size kar bir ey syleyememektedir. Ama
Allah, gerei aklamaktan ekinmez. Eer
Onun hanmlarna bir ey soracak veya onlardan bir ey isteyecek olursanz, onu perde gerisinden sorun veya isteyin. Byle yapmanz, hem sizin kalbleriniz hem de onlarn
kalbleri iin ok daha nezih bir itir. Allahn Rasln rahatsz etmeniz ve Onun vefatndan sonra da hanmlarn nikhlamanz
asla hell deildir. Bunlar ilemeniz, Allah
katnda ok ar bir vebaldir.
54. Herhangi bir eyi, (bu ey ne olursa olsun) aa da vursanz, iinizde de tutsanz,
(unu unutmayn ki) Allah, her eyi hakkyla bilendir.
Cz: 22, Sre: 33
AHZB SRES
28. Bu yet, Allah Raslnn hem kendilerini

ona mehirsiz hibe edecek kadnlara, hem de nikh altndaki hanmlarna kar nasl davranabilecei konusuyla ilgili olabilecek bir yapdadr.
slm, birden fazla kadnla evli erkeklere hanmlarna kar adaletli olmalarn, karkoca mnasebetlerinde de aralarnda ayrm gzetmemelerini emreder. Bu zor olduu iin de tek hanmla
yetinmeyi tavsiye buyurur (Nis Sresi/4: 3).
Allah Raslnn evliliklerinde misyonuyla alkal pek ok maksatlar olduu iin, hanmlarn
ziyarette mutlak eitlik gzetme sorumluluu
Ona yklenmemitir. Fakat O, Sahih-i Buhar,
Sahih-i Mslim ve Snen-i Eb Davud gibi hadis kaynaklarnn Hz. Aie validemizden naklettiine gre, bu eitlii gzetmede hibir ihmalde
929
bulunmamtr. yet de, Ona her ne kadar hanmlarn ziyarette belli bir genilik tanmsa da,
yine de ziyaretini tehir ettii bir hanmn daha
sonra ne alarak sevindirmek gibi, hi birini zmeyecek ve hepsini mutlu edecek bir yol teklif
etmektedir.
29. Bu yetle, Raslllah Efendimizin 50nci
yette anlan kadnlarn dnda kadnlarla nikhlanamayaca vurguland gibi, artk nikhnda bulunan kadnlardan baka bir kadnla
evlenemeyeceini veya halihazr hanmlarndan
birini boayp yerine bakasn alamayacan da
beyan buyurmaktadr. Demek oluyor ki, Onun
evliliklerindeki ana maksatlar artk yerine gelmi
bulunmaktadr.
930
AHZB SRES
55. Eer Peygamberin hanmlar, babalar

(ve dedeleri, amcalar ve daylar), oullar
(ve torunlar), erkek kardeleri, erkek kardelerinin oullar, kz kardelerinin oullar,
dier Mslman hanmlar ve (Ehl-i Kitaptan olup da) kendileriyle yakn mnasebet
iinde bulunduklar gzel ahlkl kadnlar
ve ellerinin altndaki cariyeleriyle bir perde
gerisinden olmakszn konuacak olurlarsa,
bunda zerlerine bir vebal yoktur. Bununla beraber, (ey Peygamber hanmlar,) Allaha gnlden sayg besleyin, Ona kar
gelmekten saknn ve daima takva dairesi
iinde bulunun. nk Allah, her eye hakkyla ahittir.
56. Allah, (Peygamberliin en byk temsilcisi O) Peygambere her zaman husus rahmetiyle muamele eder ve Onu yceltir; melekleri ise, (Onun kendisi iin takdir edilmi
bulunan Allah tarafndan vlme makamna ykselmesi ve dininin zaferi iin) Ona
daima dua ederler. Ey iman edenler! Siz de
Onu sevin, tam bir sadakat ve samimiyetle
Ona tbi olun ve Allahn rahmet ve selm
Ona olsun diye dua edin ve tam bir teslimiyetle Onun yolunu izlemeye bakn.30
57. (Allah, Raslllah ve slm deerler
hakknda yakksz sz ve davranlarla)
Allah ve Rasln incitenleri Allah dnyada da hirette de rahmetinden tardetmi
ve byleleri iin alaltc bir azap hazrlamtr.31
58. Mmin erkek ve mmin kadnlar hak
etmedikleri halde (uygunsuz sz ve davranlarla) incitenler ise, byk bir vebal ve
irkinlii ortada bir gnah yklenmilerdir.32
olan) Peygamber! Hanmlarna, kzlarna ve
btn mminlerin hanmlarna ve kzlarna
da syle: (Evlerinin dnda ve nmahremle-
Cz: 22, Sre: 33
425
ri karsnda) d rtlerini zerlerine salsnlar.33 Byle yapmalar, (imanlar, iffetleri

ve mahremiyet sebebiyle korunma altnda
olduklarnn) bilinmesi ve kendilerine sayg
duyulup, (sarkntlk gibi yollarla) incitilmemeleri bakmndan en uygun davrantr.34 Allah, (mminler iin) ok balaycdr, hususi rahmeti pek bol olandr.35
60. Eer mnafklar, kalblerinin merkezinde (manev hayatlarn kurutan) bir hastalk
bulunanlar ve Medinede (slmn merkezi
gerek medeniyet ehrinde fitneye, kargaaya sebep olmak, umum huzuru bozmak
iin) uygunsuz haberler, sylentiler yayanlar eer bu yaptklarndan kesinlikle vazgemezlerse, andolsun seni onlarn zerine
musallat ederiz de, bundan sonra orada senin evrende pek az bir sre kalabilirler.
Cz: 22, Sre: 33
AHZB SRES
61. yleleri, Allahn rahmetinden kovulmulardr. Nerede kendilerine rastlanrsa derdest

edilir ve hak ettikleri ekilde ldrlrler.36
62. Allahn snneti (toplumlarn hayat iin
30. Allah Raslne mrde en az bir defa salt

selm getirmek, her mmine farzdr. Bunu Onun ad her anldnda yapmak ise kuvvetli bir
snnettir. mam- afi ve Ahmed ibn Hanbele
gre, namazlarda ikinci oturuta Tahiyyattan
sonra Ona ve Ehl-i Beytine salt selm okumak, namazn onsuz tamam olmayaca artlarndandr. Bu, Hanef ve Malik mezheblerinde
ise snnettir.
Allah Rasl aleyhissalt vesselma salt
selm getirmek, mminlerle Onun arasnda bir
badr. Onun vazifesi olduka ard ve o, vefatndan sonra bile tek tek her mminle ve btn mminler topluluuyla srekli alkadardr.
Dolaysyla, ona salt selm getirmek, onun
salnda olduu gibi, vefatndan sonra da mminlere ayn derecede bortur. Aslnda ona salt selm getirmek, bir bakma kendimize dua
etmek demektir. nk hem onunla aramzda
irtibat kurar, hem de onun vesileliiyle din vazifelerimizi yapabilmemiz iin Allaha dua etmi
oluruz.
Allah Raslne salt selm getirirken, Ehl-i
Beytini, hatt tretini (Ehl-i Beytinden Kyamete kadar gelecek mminleri) de salt selma
dahil etmemiz gerekmektedir. Allah Raslne
vefatndan sonra da salt selm getirmenin
salndaki gibi geerli bir vazife olmas, lm
mminler iin dua etmenin geerliliini ve bu
duann onlara faydas olacan da gsterir.
31. yette incitme anlamnda kullanlan kelime ezdr ve ez, genellikle yakksz szlerle
incitme demektir. Dolaysyla Allah, Rasl ve
slm deerler hakknda konuurken dikkatli
olmak, dikkatli bir dil kullanmak gerekir.
931
koymu olduu ve dolaysyla) daha nce

geen btn toplumlarda geerli olan kanunu ve yolu budur. Allahn snnetinde asla
bir deiiklik bulamazsn.
32. Mmin bir erkek veya kadnn arkasndan

onun holanmayaca szleri sylemek gybet
olup, haramdr. Yapmad ve sorumlu olmad
ktlkleri ona nisbet etmek ise iftiradr. yet,
hem gybeti hem iftiray aka takbih ettii
gibi, mminler hakknda incitici sz ve davranlardan da kesinlikle sakndrmaktadr.
Kurn, zina eden bekrlar hakknda onlara
yz celde vurma cezasn getirmeden nce (Nur
Sresi/24: 2), onlar szle azarlama ve dvme
hkmn koymutu (Nis Sresi/4: 16). Bu
hkm, yz celde vurma hkmyle neshedildi (ortadan kaldrld). Dolaysyla, mminlere
herhangi bir ekilde szle ve davranla ezada
bulunulamaz. yetin ifade ettii byle bir ezy
hak etme ise, karlnda incitme cezas verilebilecek sular hakknda geerlidir ve bu cezay
da yetkili makamlar verir ve uygular.
Kurn, mminleri incitmeme, onlara ez
vermeme konusunda, onlarn ancak hak etmeleri,
yani yle bir cezay gerektirecek bir su ilemeleri durumunda onlarn incitilebilecei istisnasn
getirirken, Allah Rasln incitme konusunda
ise hibir istisna getirmemektedir. Bu da, Onun
her bakmdan mutlak masumiyetine iaret eder.
33. limlerin ounluu, Asr- Saadet uygulamalarn da nazara alarak yetten, el ve hakknda
farkl grler olmakla birlikte ayaklar hari
btn vcut rtlrken, bilhassa ban, boynun
ve vcudun gs ksmnn, sadece bir veya iki
gz ak brakabilecek lde rtlmesi gerektii hkmn karmlardr.
34. Mmin kadnlarn muhsana, yani iman, iffet
ve mahremiyet sebebiyle koruma altnda olduklarn ortaya koymalar, dolaysyla sarkntlk
932
AHZB SRES
gibi yollarla herhangi incitici bir harekete maruz

kalmamalar, yetin rtnme ile ifade buyurduu iki hikmettir. Mmin kadnlar, her bakmdan
hrmete lyk kadnlar olarak, bu hrmeti ihll
edecek davranlardan kanmaldrlar. rt,
kadnn hem mmin, hem iffetli, hem (cariye
deil) hr kadn olduunu gsterir. Her ne kadar rtnmeyen btn kadnlarn gzelliklerini
sergilemek ve dikkatleri zerlerine ekmek istedikleri gibi bir iddia ileri srlemese de, rtnen,
gzelliklerini darda sergilemeyen ve rtnn
anlamnn uuruyla hareket eden kadnlarn top-
Cz: 22, Sre: 33
lumda sayg grp, sarkntlk gibi eziyetlere

maruz kalmadklar da bir gerektir.
35. Modern dnyada baka iddialara ramen, Allahn mmin kadnlara olan rtnme emri, btnyle Onun balayclndan ve bilhassa mminler iin husus rahmetinden kaynaklanmaktadr ve mmin kadnlar iin btnyle rahmettir.
36. Bu, hemen sonraki yette de ifade buyrulaca zere, onlarn toplumda sebep olduklar bozgunculuklarnn balarna getirecei tabi bir
sonutur.
Cz: 22, Sre: 33
AHZB SRES
426
933
68. Rabbimiz! Onlara azab iki kat ver ve

onlara yle bir lnet et (ki, rahmetin nedir
hi bilmesinler)!
69. Ey iman edenler! (Raslllaha kar sz
ve davranlarnzda gereken dikkat ve titizlii gsterin. Gsterin de,) Musaya ezacefa
edenler gibi olmayn ve unutmayn ki Allah, (halknn) kendisiyle ilgili syledii btn yakksz szlerle onun hibir alkasnn olmadn ortaya koymutur. O, Allah
nezdinde byk itibar sahibiydi.37
70. Ey iman edenler! Allaha gnlden sayg
besleyin ve Ona kar gelmekten, dolaysyla Onun azabndan saknn ve her zaman doru, yerinde sz syleyin.
71. Ki Allah, sizi mer, salam, yerinde ve
slaha ynelik davranlara yneltsin, ilerinizi dzgn klsn ve gnahlarnz balasn. Kim Allaha ve Raslne itaat ederse,
hi phesiz ok byk bir feyiz, bereket ve
baarya nail olur.
63. nsanlar senden Kyametin vaktini soruyorlar. De ki: Onunla ilgili kesin bilgi
ancak Allahn nezdindedir. Nereden bileceksin, belki onun vakti yaklamtr bile!
64. Allah, kfirleri rahmetinden ebediyen
uzaklatrm ve onlar iin Alevli Ate hazrlamtr.
65. Orada ebediyen kalacaklar; ve ne kendilerini sahiplenip koruyacak bir vel, ne de
bir yardmc bulabileceklerdir.
66. Yzlerinin Atete o yana bu yana evrilip duraca o gn, Ah, keke, diye inleyeceklerdir, keke Allaha itaat etmi olsaydk, keke Rasle itaat etmi olsaydk!
67. Ve itiraf edeceklerdir: Rabbimiz! Gerek
u ki biz, (inkrc) nderlerimize ve byk
(bildik)lerimize uyduk, itaati onlara yaptk,
onlar da bizi sapkn yollara srklediler.
72. Biz Emaneti gklere, yere ve dalara

teklif ettik, ama onlar onu yklenmekten
kandlar, onun sorumluluu altnda ezilmekten korktular; ne var ki insan onu yklendi. nsan, gerekten ok zalimdir, (lme ve deerlendirmelerinde hataya, ayrca
hakszla ok meyyal, sorumluluunun
hakkn yerine getirmede pek zayftr); ok
cahildir (gerek bilgiden mahrum ve hareketlerinde nefsine malptur).38
73. Neticede (herkesin irad tercihine bal
olarak) Allah, mnafk erkekler ve mnafk kadnlarla mrik erkekler ve mrik
kadnlar cezalandracak, mmin erkek ve
mmin kadnlarn tevbelerini ise kabul buyurup, onlara husus rahmetiyle muamele
edecektir. Allah, gerekten ok balaycdr, (bilhassa tevbe ile Kendisine ynelen
934
AHZB SRES
37. Bu ikaz, Peygamber Efendimizin Hz. Zeyneple evlenmesi mnasebetiyle gelmitir. Mnafklar ve kalblerinde hastalk bulunan bazlar,
bu konuda Raslllah aleyhissalt vesselm
aleyhinde yakksz szlerde bulunmulard.
Hz. Musa (a.s.) hakknda da pek ok yakksz
ve incitici szler sylenmiti. Nasl Hz. Musa bu
szlerden ber idi, onlarla hibir alkas yoktu.
Allah Rasl de, kendisi hakknda sylenen uy-
Cz: 22, Sre: 33
gunsuz szlerden ber ve her bakmdan pak idi.

Yukarda 57 ve 58inci yetlerde ve onlar mnasebetiyle dlen 31 ve 32nci notlarda ifade edildii gibi, Onun hakknda sylenecek her trl
uygunsuz sz, Allahn rahmetinden tardedilmeye sebeptir; nk O, her bakmdan masumdur
ve lekesizdir.
38. Emanetin mans iin bkn. Ek 15.
Cz: 22, Sre: 34
SEBE SRES
427
935

1. Btn hamd, gklerde ve yerde ne varsa
hepsi Kendisine ait bulunan Allah iindir
ve hirette de hamdin tamam yine Ona
mahsustur. O, Hakm (her hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunan)dr, Habr
(her eyden hakkyla haberdar olan)dr.
2. Yerde ne olup bitiyor, oraya her an ne
girip oradan ne kyor ve gkten ne inip,
oraya ne ykseliyorsa, O hepsini bilir. O,
Rahm (bilhassa mminlere kar husus
rahmeti pek bol olan)dr, afr (gnahlar
pek ok balayan)dr.
34. SEBE SRES
ekkede slmn tebliinin ilk yllarnda

inmi olan bu sre 54 yet olup, ismini
15inci yette geen Sebe kelimesinden almaktadr. Yemende kurulan eski bir medeniyet ad
olan Sebe, yemyeil ehirleri, barajlar ve ticaretteki baarlaryla nlyd. Neml Sresinde sz
edilen kralie, Sebe lkesinde hkmediyordu
(Bkn: Neml Sresi/27: 2224, not 817). Bu sre,
daha ok Tevhid, hiret ve Nbvvet gibi iman
esaslar zerinde durur. htiam ve arkadan yklp gitmesiyle Sebe medeniyetini zikrederken
ve Hz. Davud ile Hz. Sleymana Cenab- Allahn baz husus nimetlerini hatrlatrken, Allahn nimetlerinin Onun emirleri istikametinde bir
hayat srme neticesinde geldii ve onlarn ancak
krle korunup, ziyadeletirilebilecei hatrlatmasnda bulunur.
3. Kfrde srar edenler, Bamzda yle

Kyamet falan kopacak deil! iddiasnda
bulunuyorlar. De ki: Evet (kopacak), yemin olsun Rabbime ki O, gayb (duyu tesini) bilendir Kyamet mutlaka banzda
patlayacaktr. Gklerde olsun yerde olsun,
zerre arlnda tek bir ey bile Ondan
gizlenemez; o kadar ki, ister bundan daha
kk isterse daha byk olsun, her ey
Apak bir Kitapta kaytldr.1
4. Evet, (Allah her eyi bilir, kaydettirir ve
muhafaza eder,) nk O, iman edip, imanlar istikametinde doru, salam, yerinde ve
slaha ynelik iler yapanlar mkfatlandracaktr. O kutlu kiiler iin, (srprizlerle
dolu) bir balanma ve pek bol, artp eksilmeyen, hi zararsz ve btnyle hayr bir
rzk vardr.
5. (nsanlar tarafndan kabul grmesin ve) neticesiz kalsn diye yetlerimiz aleyhinde koturup duranlar ise, onlardr (bu kt ve murdar ilerinin karl olarak) kendilerini pek
ac ve murdar bir azabn bekledii kimseler.
6. Kendilerine gerein ilmi verilmi olanlar aka grmektedirler ki, sana Rabbinden indirilen Kitap (ve onun hiretle ilgili syledikleri) gerein ta kendisidir ve o,
936
SEBE SRES
Azz (mutlak onur ve ululuk sahibi, her ite

stn ve mutlak galip) ve Hamd (btn
ihtiyalarnz gideren ve rzknz veren
Rabbiniz olarak) hakkyla hamde ve vgye
lyk olann yolunu tarif etmektedir.
Cz: 22, Sre: 34
7. Byle iken, kfrde saplanp kalm olanlar, birbirlerine alayl alayl yle diyorlar:
Size, lime lime olduktan sonra, evet bu
halde iken yeniden yaratlacanz syleyen
bir adam gsterelim mi?
1. Apak Kitap iin bkn: Enam Sresi/6: 59, not 12; Rad Sresi/13: 39, not 13; Neml Sresi/27: 1,
not: 1; sr Sresi/17, not 10.
Cz: 22, Sre: 34
SEBE SRES
937
428
ihsanda bulunduk. Ey dalar! Onunla birlikte Allah tesbih edin, ve ey kular siz
de!2 Ve demiri onun iin yumuattk (ve
kendisine onu ekillendirme imkn verdik).
11. (Ve yle emrettik:) Vcudun gerekli
yerlerini rtecek ve koruyacak byklkte
zrhlar yap ve onlarn yeterli l ve salamlkta olmasna dikkat et; ve (siz ey Davud ailesi ve Onun ashab)! Daima yerinde,
mer, salam ve slaha ynelik iler yapn.
Muhakkak ki Ben, yaptnz her eyi ok
iyi grmekteyim.3
8. (Bu adam,) bir yalan uydurup onu Allaha m isnat ediyor, yoksa kendisinde bir
delilik mi var, (anlayamadk)! Hayr, hi de
yle deil. Gerek u ki, hirete inanmayanlar, (zihnen ve kalben) azap iindedirler ve doru yoldan btn btn sapm ve
uzaklam durumdadrlar.
9. Hi grmyorlar m ki, nlerinde de gk
ve yer var, arkalarnda da (tam bir kuatlmlk iindeler). Eer dilersek, onlar
yerin dibine geirir veya zerlerine gkten
paralar drrz. Hi kukusuz bunda,
btn samimiyetiyle gerein peinde olan
ve Allaha ynelen her kul iin bir ders, bir
mesaj vardr.
10. Biz Davuda tarafmzdan byk ltf u
12. Rzgr da Sleymann hizmetine sunduk; o, sabah (herkesin normalde) bir ayda
ulat bir mesafeye kadar gider, ayn ekilde akam da yine bir aylk mesafeyi kat
ederek dnerdi.4 Sleymann istifadesi iin
erimi bakr da sel gibi akttk.5 Rabbisinin
izniyle nnde, emri altnda birtakm cinler
de alrd. lerinden kim (Ona itaatsizlik ederek) emrimizden sapacak olsa, onu
kendisine alev alev yanan ateten tattrarak
cezalandrrdk.6
13. O cinler, Ona kaleler, (cansz varlklara
ait) byk oyma figrler ve ekiller, havuz
byklnde anaklar, leenler ve yere sabitlenmi kazanlar yaparlard. Ey Davud
ailesi! aln ve Bana kredin! Kullarm
iinde gerekten kredenler ne kadar azdr!
14. Nihayet Sleymann eceli gelip de hakkndaki lm hkmmz icra ettiimizde,
(kendilerine verilen ar ilerde almakta olan) cinlerin hi biri Onun ldnn
farkna varmad. Ne zaman ki, (tahtnda
otururken dayand) assn bir termitin
ieriden yemesi neticesinde Sleyman yere
ykld, ancak o zaman Onun ldnn
farkna vardlar. Bu da gsterdi ve cinler
938
SEBE SRES
de anladlar ki, eer onlar gayb (duyularnn tesinde olup bitenleri) bilmi olsalard,
kendilerini zelil ve perian eden bu ar i-
2. Aklama iin bkn: Enbiy Sresi/21: 79, not

10.
3. Son ifade, Allahn nimetleri karsnda hem
bir kr emri ihtiva etmektedir, hem de Allahn verdii nimetlerin ve kabiliyetlerin Onun
koyduu ller ve tayin buyurduu maksatlar
dahilinde kullanlmas iin bir ikazdr.
4. Ayrca bkn: Enbiy Sresi/21: 81, not 11. Rzgr, deien artlardan etkilenmeden, her gn
sabah da akam da ayn hzla eser ve Hz. Sleyman tard.
5. Hz. Davuda demiri ekillendirip, ondan eya
ve aletler yapabilme imkn tannmas, Hz. Sleymann da Cenab Allahn verdii bilgi ve
imknla bakr sel gibi aktp, onu istedii ekilde kullanabilmesi, demiri de bakr kullanmann
Cenab Allahn insanlara iki rasl araclyla
iki byk nimeti olduunu gstermekte, ayrca
bu iki rasln faziletlerine de iaret etmektedir.
Demirin yumuatlmas, bakrn eritilmesi ve
madencilik, btn ar sanayiin kaynadr.
Hz. Davud ve Hz. Sleymana bahedilen bu
iki byk nimetin diliyle Cenab- Allah insanla
yle seslenmektedir:
Benim din hkmlerime itaat eden iki
kuluma yle kabiliyet ve hnerler verdim
ki, biri demiri yumuatp onu idaresini glendirmek iin kullanabilirken, dieri bakr
Cz: 22, Sre: 34
leri yapmaya devam etmezler, (Sleymann

lmekte olduunu bilir ve o ileri brakrlard).7
eritip pek ok eya yapmnda ondan istifade

ediyordu. Btn bunlar mmkndr ve itima hayatnz iin byk neme sahiptir.
Eer siz de Benim kinattaki kanunlarm
kefetseniz ve onlara uygun hareket etseniz,
siz de demiri ve bakr pek ok ilerinizde
kullanabilirsiniz. Neticede bunu yapacaksnz da. (Szler, 20. Sz, 335336)
Demiri yumuatmak ve bakr eritmekle insanlk sanayi yolunda byk merhale kat etmitir. Bu yetler, bir bakma gemite bu konuda
gerekeni yapmakta ihmal gsterenleri tevbih
ederken, gnmzde ayn konuda tembellik gsterenlere de ikazda bulunmaktadr denebilir.
6. Cinler ateten yaratlm olduklar iin, itaatsizlik durumunda atele cezalandrldklar anlalmaktadr.
7. yle anlalyor ki, bir termit ieriden Hz. Sleymann assn kemiriyordu. As krlncaya
kadar onun bu ekilde bir termit tarafndan kemirilmesi uzun zaman alsa gerektir. Eer cinler
gayb, yani duyularnn dnda kalan varlk sahasn bilmi olsalard, termitin asy kemirdiini, yani Hz. Sleymann lmek zere olduunu
anlarlard. Bu i bizzat gereklemi bile olsa,
yet mecazen, Hz. Sleymann idaresinin birtakm gizli rgtlerce uzun sre ieriden kertilmeye alldna ve cinlerin bunun bile farkna
varmadklarna atfta bulunuyor olabilir.
Cz: 22, Sre: 34
SEBE SRES
939
429
Allaha itaatsizliklerinden dolay onlar ite

byle cezalandrdk. Hi nankr asilerden
bakasn cezalandrdmz olmu mudur?
18. Onlarn memleketleriyle bereketlerle donattmz (Filistin ve am) diyar arasnda
deta srt srta vermi ve biri dierinden grlebilen beldeler var etmi ve bunlar arasnda dzenli ve sistemli ulam imknlar
salamtk. Gecegndz tam bir rahat ve
emniyet iinde yolculuklarnz yapn!
19. Ne var ki, (bu rahatlk ve gvenlik onlar martt ve Allaha,) Rabbimiz, seyahatlerimizde konaklama yerlerimiz arasndaki mesafeyi artr! (dediler ve bu manda
iler yaptlar).9 Ve (iledikleri gnahlarla)
kendilerine zulmettiler. Neticede Biz onlar (gemiin ibret sahneleri olarak) nesilden
nesile anlatlacak bir hikye haline getirdik
ve blk blk her tarafa dattk.10 Elbette
bunda (Allaha itaat ve gnahlardan kanma konusunda ve bu yolda balarna gelenlere kar) ok sabrl, (Allahn nimetlerine)
ok kreden kimseler iin mesajlar, ibretler
vardr.
15. Sebe8 halk iin yaadklar diyarda ok
nemli bir ders, bir mesaj vard. Oturduklar meskenlerin (iki yanndan) sanda ve
solunda baheler uzanyordu. Rabbinizin
size bahettii nimetlerden faydalann ve
(karlnda) Ona kredin! te, sizin iin
ne ho bir memleket ve ne kadar da balayc bir Rab!
16. Fakat onlar bu davetten holanmadlar
ve yz evirdiler. Biz de zerlerine (yklan)
barajlardan boanm bir sel gnderdik ve
onlarn sadansoldan uzanp giden o gzelim bahelerini iinde sadece acburuk yemili bitkiler, lgnlk ve meyvesi az, dikeni
ok aalar biten bahelere evirdik.
17. Nankrlkleri ve onun sebep olduu
20. blis, (Sebelilerin) yaptklaryla insanlar

hakkndaki zan ve temennisinde hakl kt. lerinde bulunan mmin bir grup hari,
hepsi ona tbi oldular.11
21. Aslnda eytann onlar zerinde bir
sultas, onlar bir ey yapmaya zorlayacak bir gc yoktur.12 Ancak Biz, kim
gerekten hirete iman ediyor, kim o
konuda pheler iinde bouluyor birbirinden ayralm diye (insan eytanla imtihan
eder ve eytana insana musallat olma izni
veririz). Rabbin her eyi gzetlemekte ve
(her sylenen sz, her yaplan ii) kayda
aldrmaktadr.
22. De ki: Allahtan baka ilh zannettiklerinize istediiniz kadar yalvarn! Onlarn
940
SEBE SRES
Cz: 22, Sre: 34
gkte de yerde de zerre arlnca bir

ey zerinde bile hakimiyetleri yoktur (ki,
size faydalar olsun veya sizden bir zarar
def edebilsinler). Ayrca, gklerin ve yerin
hakimiyet ve idaresinde onlarn (Allaha)

hibir ortaklklar olmad gibi, Allah
onlardan bir desteki edinmi ve edinecek
de deildir.
8. Sebe iin bkn: Neml Sresi/27, not 10 ve altta

not 10.
arasnda geen hadiselere bakarak (Neml Sresi/27: 2244), daha nceden gnee tapyor idiyseler de, lh Dinin bir ara Sebede hakim olduu
sonucuna varabiliriz. Ne var ki, bilhare yoldan
ktlar ve zenginlikleri, rahat hayatlar, onlar
tevbesiz gnahlara srkledi. Kendilerine yaplan
srarl ikazlara aldrmadlar. Ve neticede etin bir
cezay hak ettiler. Sulama sistemleri kt, barajlar ykld ve lke sular altnda kald. Dolaysyla
o gzelim baheler ve verimli topraklar, ancak dikenler, lgnlar bitiren kumluklara, orak yerlere
dnd. Halk, kk gruplar halinde Arabistann
her tarafna dald ve Sebe medeniyeti dillerde
dolaan bir masal haline geldi.
9. Bu, lde kudret helvas ve bldrcn etiyle

beslenen srail Oullarnn (Bakara Sresi/2:
57), Hz. Musaya Rabbine dua et de, bize yerin bitirdiklerinden, bakliyatndan, kabandan,
sarmsandan, mercimeinden, soanndan karsn! demeleri gibiydi. (Aklama iin bkn:
Bakara Sresi/2, 61, not 7273.) Ayrca, konaklama yerlerinde herhalde zabta bulunuyordu ki,
zenginliin markl ve yoldan karml
iinde grnmeden, yakalanmadan gnah ilemek ve belki yollarda rahat ekiyalk yapabilmek,
tecavzlerde bulunmak iin de byle diyorlard.
Bundan baka, Allahn verdii nimetlere kredeceklerine, nankrlk iinde daha fazlasn istiyor, marka bir hayat sryorlard.
Yaplacak bir aratrma, Sebe devlet, evket,
tarih ve medeniyetiyle, Osmanl devlet, evket,
tarih ve medeniyeti arasnda nemli benzerlikler
ortaya karabilir.
10. Sebe medeniyeti Gney Arabistanda yaklak
M.. 1100115 arasnda 1000 yla yakn bir sre
devam etti. Baehirleri Maarib idi. Dou Afrika,
Hindistan ve Uzak Dou ile Arabistan, Suriye,
Msr, Yunanistan ve Roma arasndaki ticaret,
kontrolleri altnda bulunuyordu. Buna ek olarak,
fevkalde bir sulama sistemi kurmular ve lkeyi barajlarla donatmlard. Topraklar son derece
verimli ve yemyeildi. Kendi lkeleriyle Suriye
arasnda kalan blgeler, birbirine yakn ve birbirinden grlen ehirler, kasabalar, kylerle doluydu. Ve bu arada rahat ve emniyet iinde seyahat
ediyorlard. Hz. Sleyman (a.s.) ile Sebe kraliesi
11. blisin insanlarla ilgili zan ve temennisi iin

bkn: Hcr Sresi/15: 3940: (blis, Rabbim,
diye ekledi: Madem beni azdrp saptrdn,
ben de andolsun, yeryznde (dnya hayatn
ve gnahlar) onlara ok gzel gsterecek ve
andolsun, onlarn hepsini azdrp saptracam.
u kadar ki, ancak ilerinde ihlsa erdirilmi
olan kullarn mstesna.); Nis Sresi/4: 119:
(Andolsun, saptracam onlar ve dipsiz emeller, bo mitler, yalan sevdalar ve btl ideallerle oyalayacam ); Arf Sresi/7: 1617:
(yleyse, madem Sen beni azdrp saptrdn,
ben de andolsun, o insanlar saptrmak iin
Senin dosdoru yolunun zerine oturacam.
Oturup, kh nlerinden, kh arkalarndan, kh
salarndan, kh sollarndan kendilerine yaklaacam. Onlarn ounu kredenler olarak
bulmayacaksn!)
12. Benzer ifadeler ve aklama iin bkn: brahim
Sresi/14: 22; Hcr Sresi/15: 4042, not 10.
Cz: 22, Sre: 34
SEBE SRES
430
941
veya apak bir sapkln iine saplanp

kalmz?
25. De ki: (Eer bizi sadece Bir Allaha
iman ve ibadet ediyoruz diye su ilemekle
itham ediyorsanz,) bizim ilediimiz herhangi bir sutan dolay siz sorguya ekilecek deilsiniz; biz de sizin yaptklarnzdan
dolay sorguya ekilmeyeceiz.
26. De ki: (Kyamet Gn) Rabbimiz sizi
de bizi de bir araya toplayacak ve sonra aramzda hkmn vererek bizi birbirimizden
ayracaktr. O, Fetth (insanlar arasnda tam
bir hakkaniyetle hkmeden ve doru yolda
gidenle yanl yolda gideni birbirinden ayran)dr, Alm (her eyi hakkyla bilen)dir.14
23. Sonra, Onun huzurunda Onun izin

verdii kii hakknda ve yine Onun izin
verdii kii tarafndan yaplmadka efaat
da hibir fayda vermez. (efaati umulan
meleklerin) kalbi, (Allahn emrini almaktan gelen) ok edici rpertiden syrlnca,
dier melekler onlara, Rabbiniz ne buyurdu? diye sorar. Onlar da, Her zamanki
gibi gerei. diye cevap verirler. O, Aliyy
(mutlak yce ve akn)dr, Kebr (mutlak
byk)tr.13
24. Onlara, Sizi gkten ve yerden kim
rzklandryor? diye sor. Sen Allah!
de (ve ekle): O halde, ya (Onun mutlak
birliine inanan ve yalnzca Ona ibadet
eden) biz, ya da (Ona ortaklar koan) siz,
evet hangimiz doru ynde yol alyoruz
27. De ki: Ortaklar diye Onun yanna

koyduunuz u varlklar bana gsterin de,
(bakaym ilerinde kendisine ibadet edilmeyi gerekten hak eden biri var m?) Hayr
hayr, byle bir eyin olmas asla mmkn
deildir! O Allahtr, Azz (izzet ve ululuk
sahibidir, asla ortak kabul etmez ve buna
ihtiyac yoktur); Hakmdir (hikmeti ortak
kabul etmeyi reddeder).
28. (Ey Raslm!) Biz seni btn insanlara, onlar yanl yollardan alkoyman iin
(iman edip salih iler yapanlar af, rahmet
ve mkfatmzla) mjdeleyici ve (her trl
dallet yollarna kar ve bu dallet yollarnda gidenleri ise) uyarc olarak gnderdik.
Ama insanlarn ou bunu bilmemekte (ve
risaletinin onlar iin ne byk bir nimet
olduunu idrak edememektedir).
29. Ve (mminlere), ddianzda doru ve
samimi iseniz, mutlaka gelecek deyip durduunuz u Kyamet ne zaman? demektedirler.
30. De: Sizin iin tayin edilmi yle bir gn
var ki, ne o gnden bir an te geebilir (bir
942
SEBE SRES
an daha fazla dnyada kalabilirsiniz), ne de

o gn bir an ne alabilirsiniz.
31. Kfrde srar edenler, Bu Kurna asla
inanmayz, ondan nce indirilen (kitaplara
da) inanmayz. diyorlar. Sen o zalimleri bir
de Rabbilerinin huzuruna getirildiklerinde
13. Bu yet hakknda farkl yorumlar yaplm ve yetin daha ok hiretle ilgili olduu
gr ileri srlmtr. Fakat hem bundan
nceki hem bundan sonraki yetlerin, hem de
Mekkeli mrikler hirete inanmadklar iin
hirette efaat beklentisi iinde olamayacaklar gereiyle, aada gelecek 40nc yetin
de ortaya koyduu zere bu yet, mriklerin
meleklere tapnmalaryla ilgili olarak dnyalk
ileri asndan efaat dncelerini reddetmektedir. Onlar, bazen kendilerine taptklar putlar
ve melekler gibi varlklara Allah ile aralarnda
dnyev ileri asndan arac ve efaati olsun
diye taptklarn ileri sryorlard. yet, bunu
reddetmektedir. Reddederken, meleklerin nasl
Allahn kullar olduklarn, ancak Ondan emir
aldklarn ve emir alrken de nasl bir rperti
ve sayg iinde bulunduklarn anlatmakta-
Cz: 22, Sre: 34
grsen: birbirlerine laf yetitirirler. Dnyada

iken ezilip smrlmelerine ses karmayan
ve zillet iinde dierlerine itaat edenler,
zerlerinde haksz yere hakimiyet kurup
onlar ezenlere, Eer siz olmasaydnz, biz
hi kukusuz iman ederdik. derler.
dr. (Melekler ve vazifelere iin bkn: Bakara

Sresi/2: not 30; ayrca Enbiy Sresi/21: 27;
Mmin Sresi/40: 79).
14. 24, 25 ve 26nc yetler, bize gerei anlatrken takip edilmesi gereken mnazara usl ve
slbunu retmektedir. Allah Rasl aleyhissalt vesselm elbette doru yol zerindeydi
ve O, bundan btnyle emindi. Fakat buna
ramen Ona, Ya biz, ya da siz, evet hangimiz doru ynde yol alyoruz veya apak
bir sapkln iine saplanp kalmz? diye
nazik bir dille mriklere sormas emrediliyor,
sonra da, Eer biz (sizin gznzde) bir su
iliyorsak, suumuz bize! demesi istenirken,
karsndakilere herhangi bir su isnadnda
bulunmadan konumas buyruluyordu. Sonra
da, meseleyi Allahn hkmne havale etmeleri
gerektiini sylemesi emrediliyordu.
Cz: 22, Sre: 34
SEBE SRES
943
431
yada) srekli yaptklarndan baka bir eyle

mi cezalandrlacaklard?
34. Ne zaman Biz bir memlekete bir uyarc
gndermisek, orann hibir l ve kural
tanmadan ve hibir ahlk kayg tamadan
dnyev zevkler peinde koan nde gelenleri, mutlaka uyarclara, Bakn, sizle gnderilen o Mesaj biz kesinlikle ret ve inkr
ediyoruz! diye kar kmlardr.
35. stelik, Bizim malmz da evldmz
da sizinkinden daha fazla, sizden daha
glyz. Biz, yle azap falan da grecek
deiliz! demilerdir.
36. De ki: Rabbim rzk kime dilerse ona
bol verir, kimi dilerse ona da ksar ve ll
verir. Ne var ki, insanlarn ou bu gerei
bilmezler.
32. Dierleri zerinde haksz yere hakimiyet kurup onlar ezenler, zillet iinde
onlara itaat eden ezilmilere, Hidayet size
geldikten sonra biz sizi ondan zorla m geri
evirdik? Hayr, asl siz kendiniz gnahkr
sululardnz. diye cevap verirler.
33. Bu defa, ezilmiler ezenlere, Hi de yle
deil. iniz gcnz, (gerein yaylmasn
ve bizim onu kabul etmemizi engellemek
iin) gece gndz dolap evirmekti: Allah
gereini rtmemiz ve Ona ortaklar, denkler tanmamz iin bize bask stne bask
yapyordunuz. derler. Derken azapla kar
karya gelince (ok iinde) pimanlklarn
bile dile getiremezler. Kfr iinde lm
olanlarn boyunlarna bukalar geirir (ve
onlar srekli Atete tutarz). Yoksa, (dn-
37. Kald ki, sizi Bize yaklatracak olan ne

mallarnzdr ne de evldnzdr; ancak iman
edip, imanlar istikametinde doru, salam,
yerinde ve slaha ynelik iler yapanlardr
(ki, nezdimizde yaknlk bulurlar). O kutlu
insanlar iin yaptklar bu gzel ilerden
dolay kat kat mkfat vardr ve onlar,
Cennetin yksek kklerinde gven ve
huzur iinde olacaklardr.
38. yetlerimiz aleyhinde, onlar insanlar
tarafndan kabul grmesin ve neticesiz kalsn diye koturup duranlar ise, yleleri derdest edilip getirilecek ve azabn orta yerine
braklacaklardr.
39. De ki: Rabbim rzk kimi dilerse ona
bol verir, kimi de dilerse ona ksar ve ll verir. Siz hayr yolunda ne harcarsanz,
Allah onun yerini doldurur. O, her zaman
en hayrl rzk veren ve rzk vermede niha
mertebede hayr sahibi olandr.
944
SEBE SRES
40. O, (yetlerimize kar mcadele verenleri ve melekler dahil ilhlatrdklar) her

eyi, herkesi gn gelince bir araya toplayacak, sonra da meleklere, unlar, (bilginiz
ve rzanz dahilinde mi) size tapyorlard?
diye soracaktr.
Cz: 22, Sre: 34
432
41. Melekler, Tesbih ederiz Seni, Sen taplmada ortaklar olmaktan mutlak mnezzehsin. Bizim sahibimiz, koruyucumuz,
mabudumuz ancak Sensin; bizim onlarla
bu manda hibir mnasebetimiz olamaz
ve olmamtr. diyeceklerdir. Hayr, onlar
(meleklere de deil,) aslnda cinlere tapyorlard; ou gerekten onlarn mminiydi.13
42. Bugn (artk her ey ortada); birbiriniz
zerinde, karlkl olarak birbirinize yardm
edebilecek veya zarar verebilecek ne gcnz var ne de yetkiniz. (Allaha ortaklar tanmakla en byk zulm ilemi bulunan)
o zalimlere, Tadn (dnyada iken) srekli
yalanladnz Ate azabn! deriz.
43. Kendilerine yetlerimiz apak deliller
halinde okunup tebli edildiinde (mrikler), (Allah Rasln iaret edip,) Bu var
ya, diyorlar, bu, sizi atalarnzn ibadet
ettii ilhlarnzdan alkoymak isteyen bir
adamdan bakas deil! Bununla da kalmyor, O okuduu da ancak bir yalan, (Allaha kar) bir iftira! diyorlar. O kfrde
saplanp kalm olanlar, gerek (btn aklyla) kendilerine gelince Bu, diyorlar,
baka deil, apak bir sihir.
44. Biz onlara daha nce, okuyup mtala
ettikleri bir kitap vermedik (ki, Kitabn ne
olduunu bilip, Kurn hakknda Bu bir
yalan, bir sihir! diyebilsinler). Onlara senden nce bir uyarc da gndermedik (ki,
seni bir yalanc, bir sihirbaz olmakla sulayabilsinler).
45. Kendilerinden nceki inkrc topluluklar
da gerei yalanlamlard. Bunlar, onlara

verdiimiz g ve kuvvetin onda birine bile
ulam deiller. Onlar, kendilerine gnderilen rasllerimizi yalanladklarnda (kendilerini yle cezalandrdk ki,) grsnler Benim
reddediim, tanmaym nasl olurmu!
46. De ki: Size tek bir ey tavsiye ediyorum: Kendinizi toparlayn, ister ikier kii
halinde, isterse tek tek Allah iin yle bir
kenara ekilin (ve btn nyarglarnz bir
tarafa brakp,) samimi ve ciddi olarak dnn. Sizin arkadanzda delilikten eser
yoktur. O, ok etin bir azaptan nce sizi
uyarmak iin gelmi bir peygamberden bakas deildir.
47. De ki: Bu yaptmn karlnda sizden bir cret de talep etmiyorum. (Talep
edeceimi dndnz ne varsa,) hepsi
Cz: 22, Sre: 34
SEBE SRES
sizindir. Benim cretimi verecek olan ancak

Allahtr. Ve O, her eye tam olarak ahittir.
945
48. De ki: Benim Rabbim gerei gnderir,
yerli yerine koyar (ve onu btln banda

patlatr). O, btn gizlilikleri, insan duyularnn ve zaman, mekn, madde snrlarnn
tesinde kalan her eyi hakkyla bilendir.
13. Putperestlerin ou, kendilerinden yardm

umulan iyi ruhlar olarak grdkleri meleklere ve
kendilerinden korunmak iin kt ruhlar olarak
grdkleri cinlere taparlard. Fakat zamanla cinlerin etkisine giriyor ve meleklere tapyoruz derken
de aslnda, cinlerin tesirinde hareket ettiklerinden

cinlere tapyorlard. Pek ou cinlere ilhlk da atfediyorlard, nk onlar kendiliklerinden zarar
verebilen, dolaysyla kendilerinden korunulmas
gereken gte varlklar olarak telkki ediyorlard.
946
SEBE SRES
49. De ki: Hak geldi ve btn aklyla

kendisini ortaya koydu. Artk, (takipileri
canl tutmaya alsa da) btln yapaca
yeni bir ey olmad gibi, gemii geri getirebilecek de deildir.
Cz: 22, Sre: 34
433
50. De ki: Eer ben yanl bir yola sapmsam, ancak nefsimin itmesiyle ve kendi
aleyhime olarak sapmmdr. Ama hidayeti tabiatm haline getirmisem, bu ise, Rabbimin bana vahyetmekte olduu gerekler
sayesindedir. O, her eyi hakkyla iitendir,
kullarna pek yakndr.
51. Onlar lm korkusuyla rpnrken bir
grsen; ama artk kurtulu ve geri dn
yoktur; ok yakn bir mevkiden yakalanmlardr.14
52. iten getikten sonra, Ona (Kurna)
inandk! derler. Ama, bu kadar uzak bir
mevkiden imana ve kurtulua ulamay artk nasl mit edebilirler ki?!15
53. Gerek u ki, onu nceden, (inanmalar
gereken zamanda) inkr etmilerdi; ve ok
uzak bir mevkiden, tamamen gayb olan
(hirete) atp tutuyorlard.16
54. Artk, tpk daha nce len ve kendileriyle ayn inanc paylaan herkese yapld
14. yetin son blm, nceki yette ifade buyrulan Cenab Allahn kullarna hem de sonsuzca ve kendilerinden daha yakn olmasyla mnasebettardr. Bir canlnn lm nnda Allah tarafndan bizzat kendi iinden yakalandn ifade
buyurmaktadr.
15. lm nnda insann dnya ile mnasebeti neredeyse kesilmi olup, o artk dnyaya ok
uzak, hirete ise ok yakndr. Gayr geriye d-
gibi, onlarla (dnyada iken) arzu ve itah

duyup pelerinden kotuklar eyler arasna bir set ekilmitir. mitsiz bir phenin
iinde bocalayp duruyorlard onlar.
n de yoktur ve i iten gemi bulunmaktadr.

yet, bu gerekten baka, bir kfirin imandan
uzakln da ima etmektedir.
16. Bu ifade de, insann lm ve hirete intikali esnasnda artk dnyadan ok uzak olduuna
ve inkrclarn dnyada iken de hiretten ok
uzak bulunduklarna iaret etmektedir. Aradaki
bu mesafe kfr ile hiret arasndaki mesafedir
ve bizzat kfrden kaynaklanmaktadr.
Cz: 22, Sre: 35
FTIR SRES
947
35. FTIR SRES
slm tebliin Mekke dneminin ortalarnda

inmi olan ve 45 yetten oluan bu sre, ismini ilk yetinde geen ve Cenab Allahn bir
ismi olan Ftr (Yokken ortaya karp, bir sistem
veren) kelimesinden alr. Bir ismi de Melike S-
residir. Cenab- Allahn mutlak birlii, hiret

ve Peygamber Efendimizin risaleti zerinde durur. mann bu nemli esasyla ilgili deliller
serdeder ve ayrca Cenab- Hekkn nimetlerine
dikkat eker.

1. Btn hamd, (ilerindeki ve aralarndaki
btn varlklarla beraber) gkleri ve yeri yoktan ortaya karp, onlara deimez bir sistem
veren ve iki, , drt (ve daha fazla) kanatlara
sahip bulunan melekleri (emirlerini yerlerine
ileten) eliler yapan Allah iindir.1 O, yaratmada diledii lde artrmaya gider ve yaratklarna diledii kadar fazla zellikler de verir.2 Allah, her eye hakkyla g yetirendir.
defa artk o rahmeti gnderecek hibir g

de yoktur. O, Azz (mutlak izzet ve ululuk
sahibi, her ite stn ve mutlak galip)tir;
Hakm (her hkm ve icraatnda pek ok
hikmetler bulunan)dr.
2. Eer Allah insanlar iin bir rahmet kaps amsa, o rahmetin insanlara ulamasn
engelleyecek hibir g yoktur. Ayn ekilde, eer rahmetinin kapsn kaparsa, bu
3. Ey insanlar! Allahn zerinizdeki nimetlerini hatrlayn ve onlarn zerinde dnn. Allahtan baka, sizi gkten ve yerden
rzklandran, rzklandrabilecek bir baka
yaratc var mdr? Ondan baka bir ilh
yoktur. Gerek bu iken, nasl oluyor da
yanl yollara ekiliyor ve btl iddialar peinde kouyorsunuz?
1. Meleklerin varl ve Allahn emirleriyle ilgili

elilikleri iin bkn: Bakara Sresi/2, not: 30, 35,
39; Hd Sresi/11: 83, not: 19; Hcr Sresi/15: 27,
not: 6.
dece bir tanesinin gklerle yer arasndaki boluu

doldurduunu sylediini beyan buyurur. (Kurtub, El-Camiu li-Ahkmil-Kurn, ilgili yetin
tefsiri.)
Meleklerin kanatlarndan kast, onlarn hz,

g ve kabiliyetleri, yaptklar iler, grdkleri
vazifeler olsa gerektir. Sonra, onlar drt kanatla
snrl da deillerdir. Allah Rasl aleyhissalt
vesselm, Mirac esnasnda Hz. Cebraili (a.s.)
600 kanadyla grdn ve Cebrailin kendisine
Hz. srafilin 12.000 kanad olup, bunlardan sa-
2. Yani, yaratma ii srekli devam etmekte olup,

ereve, kapsam, eitlilik ve say olarak da devaml artmaktadr. Ayrca Allah (c.c.), sadece bir
gayenin yerine gelmesi iin yaratmaz, keml iin
de yaratr. Bu sebeple de O, yarattn en gzel,
mkemmel ve yaratlma gayesini en iyi yerine
getirecek ekilde ve zelliklerde yaratr.
948
FTIR SRES
4. (Ey Raslm,) eer (Mesajn itibariyle)

seni yalanlyorlarsa (zlme, bu ilk deil),
senden nceki rasller de yalanlanmt.
Btn iler neticede varr Allaha dayanr
ve O, neye hkmederse o olur.
Cz: 22, Sre: 35
434
5. Ey insanlar! Allahn (Kyamet ve

hiretle ilgili) vadi elbette haktr. Bu
bakmdan, dnya hayat sizi sakn ola ki
aldatmasn! Yine sakn ola ki, (o ok hilekr eytan dahil), aldatanlar da sizi Allah
hakknda (yanl bilgi, yanl inan ve yanl yaklamlarla) aldatmasn.
6. phe yok ki eytan, sizin iin (sinsi ve
hileleri ok) bir dmandr, yleyse siz de
onu dman edinin. Onun taraftarlarna
olan daveti, neticede Alevli Atein yoldalar olsunlar diyedir.
7. O kfrde saplanp kalmlar iin ok
etin bir azap vardr. man edip, imanlar
istikametinde doru, salam, yerinde ve
slaha ynelik iler yapanlara gelince, onlar bekleyen (srpriz karlklarla dolu) bir
balanma ve byk bir mkfattr.
8. Yapt kt iler kendisine sslenip pslenen ve onlar da gerekten gzel gren bir
kii, hi (Allahn yolunda giden kimse gibi
olur mu)? Allah kimi dilerse onu saptrr,
kimi dilerse onu da doru yola iletir.3 Bu
bakmdan, o inkrclar iin inanmyorlar
diye bu kadar kederlenip kendini perian
etme! Onlar ne yapyorlarsa, Allah hepsini
hakkyla bilmektedir.
9. Allah Odur ki, rzgrlar salar, onlar da
bulutlar harekete geirir ve Biz o bulutlar
l bir beldeye sevk ederiz de, neticede
lm olan yeri (bulutlardan inen yamurla) diriltiriz. ldkten sonra dirilme de ite
byledir.
10. Kim izzet istiyorsa, izzet btnyle
Allahndr (ve dolaysyla onu Allahtan
istemelidir). (zzet sebebi) pak sz Ona

ykselir ve mer, salam, yerinde ve slaha ynelik aksiyon o sz ykseltir.4 Buna
karlk, srekli ktlk dnp ktlk
tuzaklar kuranlar iin ise etin bir azap
vardr. Onlarn kurduklar btn tuzaklar
boa gitmeye mahkmdur.
11. Allah, sizi(n ilk babanz) topraktan yaratt (ve her birinizi yine temel malzeme
olarak) topraktan, sonra (erkekten ve kadndan gelip birleen) birka damla svdan
yaratmakta, sonra da sizi erkek veya dii
klp, birbirinize eler yapmaktadr. Bir dii,
Onun bilgisi dnda ne hamile kalr, ne
de dourur. Bir canlya mr verilip onun
uzun bir hayat srmesi de veya ksa bir
mr takdir edilip ksa bir hayat srmesi de
mutlaka bir Kitapta kaytldr. Btn bunlar, Allah iin pek kolaydr.
Cz: 22, Sre: 35
FTIR SRES
3. Cenab- Allahn dileme mansnda bir Meieti

bir de radesi vardr. Meieti, bir bakma Onun
lminin unvan gibidir. Yani her ey Allahn
ezel lminde bir nokta gibi olduu iin, O
insanlarn hangi sebeple neyi nasl yapacaklarn
da bilir ve onu (ezelde) o ekilde diler. te bu,
Onun Meietidir. radesi ise, kullarndan yaplmas ve yaplmamas gereken iler konusundaki
dilemesidir. Bu sebeple, daha nce zaman zaman
akland gibi, yetteki Allah kimi dilerse onu
saptrr, kimi dilerse onu da doru yola iletir
cmlesinin bir mans, kendi iradesiyle eytann,
nefsinin, arzularnn, menfaatlerinin, kibrinin,
zulmnn tesirinde sapmay dileyen ve ona gre
davranan kiiyi Allah sapmaya brakr; buna
karlk, yine iradesiyle eytana ve nefsine kar
mcadele verip, Allahn arsna uyan kiiyi
ise doru yola iletir demektir. Yani Allah (c.c.),
949
kullarnn tercihlerini (nceden) bilir ve (sonra

da) onlarn davranlarn yaratr.
4. Pak sz, her eyden nce Tevhid Kelimesi, yani
L ilhe illallah ilandr. Dier iman esaslarn da
bu ekilde ilan etme ve btn dier pak szler,
bu kelime zerine oturur. Bu kelime ve benzer
pak szleri sadece syleme, onlarn gerektirdii
aksiyon (amel) olmazsa, sze szn gerektirdii
davran elik etmezse, sadece azdan kan ve
iddia niteliindeki szn Allah katnda fazla bir
deeri olmaz. Ancak byle szle birlikte yerinde
aksiyondur ki, Allah katnda kabul grr ve yemiini her dem veren birer pak aa halini alr
(brahim Sresi/14: 25). Dille ifade edilen iman
da, bu ekilde onun gerektirdii aksiyonla, davranlarla kalbde kkleip, meyvesini veren gerek iman olur.
950
FTIR SRES
12. (Birbiriyle bulusun veya bulumasn,)

her iki deniz (byk su ktlesi) ayn olmaz:
berikinin suyu tatldr ve iilebilir, boazdan afiyetle geiverir; dierininki ise tuzludur ve ac tat verir. Bununla birlikte her
birinden taptaze et yiyebilir ve taknacak
(inci, mercan gibi) ss eyas karabilirsiniz. Allahn ltfu u ihsanndan nasibinizi
aramak iin gemilerin sular yarp gittiini
grrsn. Umulur ki, btn bu nimetlere
kredersiniz.5
13. O, geceyi gndze katmakta, gndz
de geceye katmakta (ve onlar uzatp ksaltmaktadr); gnei ve ay da (sizin hizmetinizde) emrine boyun edirmi olup, (onlar
ve onlar gibi) her bir gezegen, kendileri iin
takdir edilmi son na kadar (sema okyanusunda) akp gitmektedir. te btn bunlar yapan, Rabbiniz olan Allahtr; her eyin
mutlak mlkiyeti ve mutlak hakimiyeti Onundur. Ondan baka ilh diye edinip kendilerine yalvardklarnz ise, bir ekirdek
zarna bile mlik ve hakim deildirler.
14. Siz onlara dua edip yalvarsanz da, onlar
duanz iitmezler. Diyelim ki iittiler, ama
duanza karlk veremezler. Kyamet Gnnde de, sizin onlar Allaha ortak tanm
olmanz reddederler. Baka kimse, size her
eyden hakkyla haberdar olan (Rabbiniz)
gibi gerei iletemez ve anlatamaz.
15. Ey insanlar! Allah karsnda siz hepiniz
yoksulsunuz ve Ona muhtasnz. Allah ise
mutlak, sonsuz ve hi eksilmez servet sahibidir, hibir eye ve hi kimseye muhta
deildir; (btn ihtiyalarnz gideren ve
rzknz veren Rabbiniz olarak) hakkyla
hamde ve vgye lyktr.6
16. Eer O dilerse, (yaratmaktaki maksadnn yerine gelmesi iin) sizi ortadan kaldrr
ve yerinize (yoksulluunun uuruna varp
Allaha ynelecek, varlk ve zenginliinin
Cz: 22, Sre: 35

435
ancak Onunla mmkn bulunduunu kavrayacak) yeni bir nesil getirir.

17. Bunu yapmak, Allah iin hi de zor deildir.
18. Kimse, bir bakasnn su (ve gnah) ykn ekmez ve onunla yarglanmaz. Eer
kendi (gnah) yknn altnda ezilen biri
onu tamak iin bir bakasn yardma aracak olsa, bu bir bakas, isterse dierinin
yakn olsun, o ykten en kk bir arl
bile tamaz.7 Sen ancak, Onu grmedikleri
halde Rabbilerine kar saygyla rperen ve
btn artlarna riayet ederek, vaktinde ve
aksatmadan namaz klanlar uyarabilirsin,
(uyarlarn ancak onlar zerinde istenen tesiri gsterebilir). Kim (yanl kabul, yanl
inan ve gnahlardan) arnrsa, ancak kendi
iyiliine olarak arnr. Zaten sonunda herkesin dn de Allahadr.
Cz: 22, Sre: 35
FTIR SRES
5. Kurn, daha baka baz yetlerinde iki deniz

veya byk su ktlelerine dikkat eker (r., Furkan Sresi/25: 53). Kinatn temel maddesi de
esir denilen su gibi akc bir madde olup (bkn:
Hd Sresi/11, not 2; Fusslet Sresi/41, not 3),
kinattaki her ey de drt temel elementten oluur: hidrojen, oksijen, karbon ve nitrojen. Kaynaktaki bu basitlie ramen, neredeyse sonsuz
eitlilikte varlk vardr kinatta. Ayrca, insan
temelde topraktan yaratlmaktadr. Her bir insann biyolojik menei olan erkek spermi ve kadn yumurtasnn kendilerinden olutuu temel
maddeler de ayndr. Yani, erkek de kadn da
ayn yiyeceklerle beslenmektedir. Ama her bir
insan, dierlerinden dnya kadar farkl ve her
bir insan bal bana bir lemdir. Temel birlie
ramen bu sonsuzca farkllama aka Cenab
Allah, Onun mutlak iradesini gstermektedir
ve phesiz byk hikmetler ihtiva etmektedir.
6. Kuvvet Onun biz glyz;
Onun nmyla nlyz,
Zirveler aar yrrz,
Zorluklar sandr bize...
Malmz yok pek ganyiz,
Onun ile olduk aziz;
Tefekkrdr mesleimiz,
Ya kuru irfandr bize.
(Kalbin Zmrt Tepeleri, 1: 227)
Fakrn (yoksulluun ve bunu kabuln, itirafn) seni Allahn Rahmn ismine ulatrr, Onunla tkenmez bir hazine bulursun. Aczin ise
Kadr ismine ulatrr, bununla kuvvetin gerek
kaynan bulursun. Varlnn temelde yokluunu ve onun kendinden olmadn kabul ve
itirafta yattn idrakle nefsini artrsn; buna
951
karlk, kendini var ve varln da kendinden

bilmekle en karanlk yokluk ukuruna dersin.
Hakik Yaratcy grmeyerek kendi ahs varlna gvenecek olursan, geici ve ate bcei mesabesindeki ahs varln sonsuz yokluk karanlnda boulur gider. Ama gururu ve enaniyeti
brakr ve kendinin sadece Yaratc iin bir ayna
olduunu kabullenirsen, bu defa sonsuz varla
erersin. simlerinin tecellileri her eyin var olmasna sebep olan Vcibl-Vcdu (varl mutlak gerekli ve kendinden Zt) bulan, her eyi
bulmu demektir. (Szler, 26. Sz, 637638 )
7. Kimse bakasnn suundan sorumlu tutulamayaca gibi, yine kimse istese de bakasnn
gnahn zerine alamaz. Bu, hem Din (ve hukuk) asndan byledir, hem de hirette herkes kendi bann derdine decei iin byledir.
Dolaysyla, herkesin dnyaya Hz. dem ve Hz.
Havvann yasak meyveden yemi olmalarnn
gnahyla geldii eklindeki ilk gnah inanc, Din (ve suun ahsliini temel bir prensip
olarak kabul eden hukuk) asndan yersizdir,
temelsizdir. Bu sebeple, Hz. sann haa Allahn olu olarak, btn insanlarn bu ilkasl
gnahtan temizlenmesi iin armhta can verdii
eklindeki kefaret inanc da Din (ve hukukun)
temel dsturlarna btnyle aykrdr. Kald
ki, Hz. dem ve Hz. Havvay yasak meyveden
yemee Allah zorlamamtr ki, btn insanlara
geen bu gnahn temizlenmesi iin beer bir
oul olarak ortaya ksn veya Kendinden byle
bir oul retip, Kendisini veya olunu ikencelere ve geici de olsa lme mahkm etsin. Byle
bir inan ayrca, bizzat Cenab Allahn, lh
Dinin rettii lh kavramyla da asla badamamaktadr.
952
FTIR SRES
Cz: 22, Sre: 35
436
19. Bir deildir grmeyenle gren,

20. Karanlklarla aydnlk,
21. Glgelikle yakc scak;
22. Ve dirilerle ller de bir deildir. Allah,
(Mesajn) kimi dilerse ona iittirir; sen, kabirdekilere iittirebilecek deilsin.8
23. Sen, ancak bir uyarcsn (ve insanlarn
hidayetinden sorumlu da deilsin).
24. Biz seni, gerein ta kendisiyle ve (iman
ve salih amelin karlnda af, rahmet ve
mkfatmzla) mjdeleyici, (her trl dallet yollaryla, bu yollarn sonularna kar
ise) uyarc olarak gnderdik. Zaten ilerinde bir uyarc bulunmam hibir toplum
yoktur.
25. Eer seni yalanlyorlarsa, gerek u ki,
onlardan nceki toplumlar da (kendilerine
gnderilen raslleri) yalanlamt. Rasller,
onlara (risaletlerinin ve tebli edecekleri hakikatin) apak delilleri, (hikmet ve tavsiye
ykl) Sayfalar ve ahkm ihtiva edip (zihinleri, kalbleri ve insanlarn yolunu) aydnlatan Kitapla gelmilerdi.9
26. Sonunda, kfrde diretenleri kskvrak
yakaladm. Grsnler bakalm Benim reddediim, tanmaym nasl olurmu!
zet ve ululuk sahibi, her ite stn ve mutlak galiptir, balamas pek bol olandr.
27. Grmez misin ki, Allah gk tarafndan

bir su indirir de, onunla renk renk (ve farkl
trde, tatlar farkl) rnler karr, meyveler bitiririz. Ve dalarda da (topran rengine ve bitki rtsne gre) beyaz, krmz
ve daha farkl renklerde, bu arada simsiyah
yollar vardr.
29. Allahn Kitabn gerektii gibi okuyan

(ve dolaysyla Ona tesbih, tahmid, tekbir
ve tehlilde bulunan),11 namaz btn artlarna riayet ederek, aksatmadan ve vaktinde
klan ve kendilerine rzk olarak ne ltfetmisek, onun bir miktarn gizli ve ak
koymadan ihtiya sahiplerine geimlik olarak) verenler, asla zarar etmeyecek bir ticaret umabilirler.
28. nsanlar, dalardaki hayvanlar ve evde

beslenen bykkk ba hayvanlar da
ayn ekilde farkl renklerdedir. Gerek u
ki, kullar iinde Allah karsnda ancak
limler saygyla rperir.10 Allah, mutlak iz-
30. nk Allah onlara mkfatlarn eksiksiz verecei gibi, ltf u ihsanndan daha
fazlasn da bahedecektir. Allah, balamas pek bol olandr, her gzel i ve davrann karln bol bol verendir.
Cz: 22, Sre: 35
FTIR SRES
8. 1922nci yetlerdeki karlatrmalar, temelde

iman ile kfr ve mminlerle kfirler arasndadr. man grme, basiret, k veya aydnlk, ilim,
hayat veya canllk ve i huzuru, kfr ise krlk, kat kat karanlk, cehalet, l olma ve hem
fert hem toplum iin yangn demektir.
9. Yani, baz rasller Sayfalarla (Suhuf), bazlar, (Hz. Davudun Zeburu gibi) hikmet ve
tavsiye ykl bir Kitapla gelirken, Hz. Nuh,
Hz. brahim, Hz. Musa, Hz. sa ve Peygamber
Efendimize ise marifet, hikmet ve tavsiyelerin
yansra eriat da ihtiva eden Kitap verilmitir.
10. yet, ok nemli bir geree parmak basmaktadr. Ancak hibir n yarg, ideolojik veya daha
baka saplants olmayan insanlar gerekten ilim
sahibi ve gerein ilmine sahip, yani lim olabilirler. Bunun gstergesi ise Allaha samimi ve derinden iman ve Ona kar derin sayg beslemek,
eserleri karsnda rpertiyle kendinden gemektir. Ancak byle olanlardr ki, yaratl kitabn
doru okuyabilir, yetlerde anlatlan yaratl vakalarnn gerek anlamn derinden kavrayabilir
ve Allah karsnda hep sayg duyduklar gibi,
iten Ona ibadet arzu ve ihtiyac da hissederler.
953
11. Tesbih, Allahn her trl noksanlktan, eksiklikten, yaratlmlara ait doma, reme, lme,
ihtiya hissetme gibi zelliklerden, dolaysyla
ortaklar bulunmaktan mutlak mnezzeh olduunu kabul ve ikrar etmektir. Ksaca, Allah ne
deildir, ne olamaz, bunu bilmek ve iln etmektir. Tahmid, Allahn btn kemal sfatlarna
sahip Allah olduu iin hamde, senya, ibadete
lyk olduunu ve Ona hamd, sen ve ibadet
edilmesi gerektiini kabul ve ikrardr. Bir baka ifadeyle, Allah msbet (sbut) sfatlaryla
tanmak, Onu bu sfatlarla anmak, yani Onun
nasl bir lh ve Rab olduunu bilip, Onu yle
tanyp yle anmaktr. Tekbir, Allahn bizim
idrakimizin tesinde ve sonsuz bykln,
Onun karsnda baka hibir byn olamayacan, bizim hayal ve tasavvurumuzda Onun
hakknda ne canlanrsa, Onun btn bu tasavvur ve tahayyllerin sonsuzca tesinde olduunu
kabul ve ilan etmektir. Tehlil ise, Onun mutlak birliini, Ondan baka hibir ilh ve mabud
olamayacan kabul ve ilandr. Namazdan sonra
tesbihatta Subhnellah, Elhamd lillh, Allah
ekber, L ilhe illallah derken, ite bunlar ilan
ederiz.
954
FTIR SRES
Cz: 22, Sre: 35

437
31. Sana vahyettiimiz bu Kitap gerein

ta kendisidir ve ondan nce gnderilen kitaplar (asl halleri, hal ihtiva ettikleri gerekler ve lh kaynaklar itibariyle) tasdik
etmektedir. Allah, hi phesiz kullarnn
her halinden hakkyla haberdardr ve onlar
grmektedir.
32. (Raslden sonra) Kitab, kullarmz
iinden setiimiz bazlarna miras olarak
braktk (ki, onu korusun, retsin ve gnlk hayatta hem uygulayp hem de uygulatsnlar). Ama bu kullarmz iinde (bu
veraset misyonunu hakkyla yerine getiremeyerek ve gnahlara girerek) kendi z
canlarna zulmedenler vardr; onlarn iinde
ancak orta bir yol izleyebilenler vardr; onlarn iinde Allahn izniyle muvaffak olduklar hayrl iler sebebiyle en nde koanlar
vardr. te byk ltuf, (Kitaba olan) bu
(veraset)tir.
33. (Onlarn mkfatlar,) sonsuz nimet ve
ebed mutluluk cennetleridir; o cennetlere
girerler; orada altn bilezikler ve incilerle
sslenirler ve elbiseleri de ipektendir.12
34. yle derler: Btn hamd, bizden artk her trl znty ve endieyi gideren
Allah iindir. Gerekten Rabbimiz ok balaycdr, her gzel i ve davrann karln bol bol verendir.
35. O ki, bizi fazl u kereminden bu ebed ikamet yurduna yerletirdi. Burada artk
bize ne yorgunluk dokunur, ne de usan
gelir.13
36. Kfredenlere gelince, onlar iin Cehennem atei vardr. Orada haklarnda lm
hkm verilmez ki, lp (de azaptan kurtulsunlar). ektikleri azaptan en kk bir
eksiltme ve hafifletme de olmaz. Biz her
inat nankr kfiri ite byle cezalandrrz.

37. Orada yardm isteiyle lk koparrlar:
Rabbimiz! Ne olur bizi kar ve dnyaya
geri gnder de, daha nce ilediklerimizin
tersine mer, salam, yerinde ve slaha
ynelik iler yapalm! Size, dnp ders
alacak kimsenin dnp ders alaca (ve
gereini yapaca) kadar bir mr vermedik
mi? Hem size, uyarc olarak peygamber de
gelmiti. u halde, tadn azab! Zalimlerin
asla yardmcs olmaz.
38. Allah, gklerin ve yerin btn gizliliklerini bilendir. Kukusuz O, gslerde yatan
(btn gizli dnce, niyet ve inanlar) da
hakkyla bilir.
Cz: 22, Sre: 35
FTIR SRES
12. Bu Cennet giyim ve sslerinin izah iin bkn:

Kehf Sresi/18: 31, not 17.
13. 32nci yetteki grup hakknda farkl grler ileri srlmtr. Kurn, genellikle insanlar
gruba ayrr: (Kalben kfir olan) mnafklar
dahil kfirler, mminler ve mminler iinde srekli hayr ileyip, en n safta yer alanlar (Mesel: Vka Sresi/56: 711). Baz mfessirler, sz
konusu 32nci yetteki gruplandrmann ayn olduunu, z canlarna zulmedenlerle kfir ve mnafklarn, orta yol izleyenlerle iyilikleri gnahlarna karm mminlerin, en nde koanlarla
ise Allaha yaknlkta en n safta yer alan mminlerin kastedildii grndedirler. Dolaysyla, kendilerine sonsuz nimet ve ebed mutluluk
cennetleri vadedilenler, en nde koanlardr.
Fakat, yet Kitaba, Kurna veraset hakkndadr ve onu koruma, retme, uygulama ve
uygulatma eklinde Kurn hizmetinden (Maide
Sresi/5: 44) ve bu hizmet iin husus seilmi
zatlardan sz etmektedir. u kadar ki, bu seilmi kullar da phesiz ayn kratta, ayn derecede olamamaktadrlar ve deildirler. lerinden
bazlar gnahlarla ve veraset misyonunda ihmallerle kendilerine zulmetmekte, bazlar ancak
955
orta bir yol izleyebilmekte ve fazla ne kamamakta, dier bazlar ise, Allahn izniyle iledikleri hayrlar sebebiyle, yaptklar hizmetlerle dierlerini geride brakmaktadr. Bununla birlikte,
gruba da ayrlsalar, kendilerini Kurn hizmetine adayanlar bu hizmette sadakatle devam
ettikleri ve bu sadakat iinde hirete gtkleri
takdirde Allah hepsini balayacak ve ebedlik
cennetlerine koyacaktr. Fakat her biri, Cennete
ulancaya kadar btnyle temizlenme ve ayrca gelecekleri adna birtakm kederler, endieler
yaayacak ve ceza niteliinde baz eylere maruz
kalacaklardr.
Allah Rasl aleyhissalt vesselm, mmetine Kurn ve Ehl-i Beytini brakmtr.
(Mslim, Fezil-i Sahabe, 37) Bu demektir
ki, herkesten nce Ehl-i Beyt, Kurna hizmet
edecektir ve hizmetle mkelleftir. Burada bir de
mjde vardr ki, sadakat ve samimiyetle Kurn
hizmetinde olanlar, Ehl-i Beyte kan bayla bal olmasalar da, manev Ehl-i Beytten saylabilirler. Nitekim Efendimiz aleyhissalt vesselm,
Selman- Faris iin bu manda, Selman bizdendir, Ehl-i Beyttendir. buyurmulardr (Canan,
12: 370).
956
FTIR SRES
39. O ki, sizi yeryznde halifeler yapt.14

Artk kim nankrlkte bulunur ve inkra
saparsa, onun kfr ancak kendi aleyhinedir. Kfirlerin inkr, Rabbileri nezdinde
kendilerine rahmetten btnyle tardedilmekten baka bir ey arttrmaz. Kfirlerin
inkr, onlarn sadece kayp ve hsrann
arttrr.
Cz: 22, Sre: 35
438
40. De ki: Bir baksanza Allaha ortak tutup, Ondan baka ilh diye yalvardnz u
varlklara! Yeryznde yarattklar ne var,
gsterin bana onun hangi parasn yaratmlar! Yoksa gklerin yaratlmasnda ve
idaresinde mi Allaha ortaklklar var? Veya
(Allaha ortaklar koan) u insanlara Biz bir
kitap vermiiz ve ondan aldklar ak bir
delile dayanyorlar da m, Allaha ortaklar
kouyorlar? Hayr, hayr! Gerek u ki o
zalimler, birbirlerini yalanlarla aldatmaktan
baka bir ey yapmamaktadrlar.
41. Gkleri ve yeri (hi bir arzaya meydan
vermeden) tutan ve yok olup gitmekten koruyan Allahtr. Eer yklp gidecek olsalar (Allah onlar bir defa yklmaya brakmsa), Ondan baka onlar koruyacak hi
kimse yoktur. (Eer O, kullarnn bunca
zulmne ramen hal onlar ayakta tutuyorsa, bu undandr ki) O, (kullarnn hatalar
karsnda) ok sabrl, ok msamahaldr,
balamas pek boldur.15
42. Kendilerine uyarc olarak bir peygamber gelirse, Hak Dine tbi olmada daha
nce (kendilerine ayn ekilde uyarc gelmi olan) mmetlerden daha ileride olacaklarna dair var gleriyle yemin etmilerdi.
Ne var ki, bekledikleri uyarc gelince, bu,
onlarn (Hak Dine kar) sadece nefretlerini
arttrd.
43. Yeryznde byklk taslamakta, (uyarlara kulak asmay) kibirlerine yedirememekte ve ktlk planlar kurmaktadrlar.
Ama ktlk planlar, ancak onu kuranlarn ayana dolanr. Yoksa, (benzeri planlar
iinde olan ve neticede Allahn helk ettii)
nceki topluluklar neyle karlamlarsa,
onlar da ayn sonucu mu bekliyorlar? Allahn snnetinde (toplumlarn hayat iin
koyduu kaideler, kanunlar btnnde ve
onlarn davranlarna mukabele tarznda)
hibir deiiklik bulamazsn. Allahn snnetinde hibir bakalk bulamazsn.16
44. Hi yeryznde dolap da, kendilerinden nce yaam (ve kendileri gibi davranm) toplumlarn kbetlerinin nasl olduuna bakmazlar m? Onlar, bunlardan daha
gl idiler. Ama ne gklerde ve ne de yerde
Allah engelleyebilecek hibir ey yoktur.
O, her eyi hakkyla bilendir, her eye hakkyla g yetirendir.
Cz: 22, Sre: 35
FTIR SRES
14. Halifelik konusunda bkn: Bakara Sresi/2: 31,

not 31.
15. Eer Allah, kullarnn gnahlarndan dolay
onlar hemen cezalandracak olsayd, imdiye kadar yeryznde hayat oktan bitmi olurdu. Fakat O, onlara, kendilerini dzeltmeleri iin sre
tanr (Nahl Sresi/16: 61). Burada belirtilmelidir
ki, Allahn peygamberler gibi masum kullar
iin daha fazla terakki dilemesi dnda, insanlarn bana gelen her bel, musibet, hastalk,
onlarn gnahlar ve nemli hatalar sebebiyledir.
Bununla birlikte, insann bana gelenler bir ikaz
nitelii de tar. Eer bir mmin bana gelenlere
957
itirazsz katlanr, sabreder ve halini de dzeltirse,

baa her gelen bel, musibet, hem gnahlarnn
affna, hem de ona yeni sevap kaplarnn almasna sebep olur.
16. Yani, Allahn insanlara hangi inan, tutum
ve davranlar karsnda nasl muamele edecei bellidir ve deimez. O, insanlar gibi deildir;
yaptnda hata yoktur ve olamaz, dolaysyla da
hibir zaman tabir caizse fikir ve karar deitirmez. O, daima doru ve hikmetlerle dolu olan
yapar. Eer O hkmn icraya koymusa, buna
kimse mani olamaz; hakknda hkm icra edilen
kimse de ondan kurtulamaz.
958
Y-SN SRES
45. Eer Allah, insanlar kazandklar (iledikleri ve hesaplarna kaydolan) gnahlar

sebebiyle hemen cezalandracak olsayd,
yeryznde tek bir canl brakmazd; fakat O, insanlara belli bir sre tanr. Bu sre
sona erip de vadeleri gelince de, (herkese
nasl gerekiyorsa yle muamelede bulunur).
Allah, kullarn hakkyla grmektedir.
Cz: 22, Sre: 36
439
36. Y-SN SRES
3 yetten oluan bu sre, slm tebliin Mekke dneminin ortalarnda inmitir. smini ilk
yetinden alr. Bazlarna gre, Y-Snin mans
Ey insan! demektir. Balca zerinde durduu
konular Tevhid, hiret ve Nbvvettir. Allah
Rasl aleyhissalt vesselm, bu srenin Kurnn kalbi olduunu buyurmulardr. O, l
kalblere hayat verir; lmek zere olan insann
banda okunmas da tavsiye edilmitir.

1. Y-Sn.
2. Batan sona hikmet ykl Kurna
andolsun ki,
3. Sen elbette (Allahn Mesajn tebli
iin) gnderilmi (peygamber)lerdensin;
4. Dosdoru bir yol zerinde.
5. O, Azz (mutlak izzet ve ululuk sahibi,
her ite stn ve mutlak galip), Rahm (bilhassa mminlere kar husus rahmeti bol)
olan Ztn ksm ksm indirdii Kitaptr.
6. (Yakn) atalar uyarlmam, dolaysyla
btn btn gaflet iinde kalm bir topluluu uyarman iin.
7. nsanlarn ou hakknda Allahn
(Cehennemi cinlerle ve insanlarla dolduracam) sznn doruluu ve hakll

ortadadr.1 Bu ounluk, iman etmiyor ve
etmeyecek.
8. Biz, onlarn boyunlarna halkalar geirdik; enelerine dayanan o halkalar sebebiyle
balar yukar doru ivilenmi gibidir.2
9. Ayrca, nlerine bir set ve arkalarna
bir set koyduk, bylece onlar her taraftan
kuattk; dolaysyla hibir ey grememektedirler.3
10. Bylelerini uyarsan da uyarmasan da
onlar iin farketmez; onlar, iman etmeyeceklerdir.4
11. Sen, (etkili ve yararl bir biimde) ancak
yle insan uyarabilirsin ki, (n yargszdr ve dolaysyla irada aktr,) Zikri
Cz: 22, Sre: 36
Y-SN SRES
(Kurn) tasdikle ona tbi olur ve grmedii

halde Rahmn karsnda saygyla rperir.
te byle olan (srpriz karlklarla dolu
bir) balanma ve pek bol, artp eksilmeyen, hi zararsz ve btnyle hayr bir
mkfatla mjdele.
959
12. lleri diriltecek olan Biziz ve insanlarn
lnceye kadar ileyip hiret hayatlar iin

gnderdikleri (sevap ve gnahlar) da, (ldkten sonra) arkalarnda kalan (ama Kyamete
kadar hesaplarna ilenmeye devam edecek)
iyilik ve ktlklerini de yazyoruz. Biz,
esasen her eyi Apak bir nc Kitapta tek
tek kaydetmi bulunuyoruz.5
1. Aklama iin bkn: Secde Sresi/32: 13, not

8.
kar krlklerini ve cehaletlerini arttrmaktan

baka bir eye yaramamaktadr.
2. Bu ifade, kfrde diretenlerin inat, n yarg ve

artlanmlklarn, bunlardan da te kibirlerini
simgelemektedir. Ayrca onlarn, kendi varlklar, i dnyalar ve fizik yaplar zerinde de hi
dnmediklerine, dolaysyla Allahn yetlerini
gremediklerine imada bulunmaktadr.
4. nsanlar iman etsin etmesin, rasller tebli

grevine devam edeceklerdir. nk bu grevin
gaye ve hikmetlerinden biri de, insanlar dnyada
hiretleri adna imtihan edildikleri iin haklarndaki hkmn ve delilin tamamlanmas, dolaysyla Allah karsnda itiraz kapsn kapamak,
ayrca dnyada da helk olann delil zere helk
olup, yaayann delil zere yaamasdr (Enfal
Sresi/8: 42).
3. yet, yine artlanm inat kfirlerin durumlarn anlatmaktadr. Onlar, ok marur olduklarndan, balarn eip kendi yaplar ve varlklar
zerinde dnmedikleri gibi, etraflarn saran
tabiat zerinde de hi dnmezler. Sanki
kat kat karanlklar iinde kalm gibidirler.
Dolaysyla, Allahn etraflarn dolduran ve
Onun varlnn, birliinin yetleri olan eserlerine kar krdrler. Bu krlkleri de kibirlerinden
ve bir de kalblerinin l olmasndan kaynaklanmaktadr. Bu bakmdan, inanma kabiliyetini
de yitirmilerdir. Kinat zerinde incelemelerde
bulunsa ve pek ok bilimde uzman bile olsalar,
malmatlar kinatn zerine oturduu geree
Cenab- Allahn baz insanlarn inanmayacan nceden bildirmesi, Rasln teselli iin
olduu gibi, Ona gayretlerini daha ok ortada
mtehayyir olan insanlar zerinde younlatrmas gerektiini hatrlatmak iindir de.
5. yette geen Apak nc Kitap (mam-
Mbn)in mans ve her eyin, bu arada insanlarn davranlarnn onda kaydedilmi olmasyla,
hayatlarnda iken ayrca yazlm olmas arasndaki fark iin bkn: Enm Sresi/6: 59, not 12; Rad
Sresi/13: 39, not 13; sr Sresi/17: 14, not 10.
960
Y-SN SRES
13. Onlara o memleket halknn halini bir

misal olarak anlat: O halka da (Allahn
Mesajn tebli iin) eliler gelmiti.6
Cz: 22, Sre: 36
440
14. nce onlara iki eli gnderdik, fakat

onlar ikisini de yalanlaynca, kendilerini bir
ncsyle takviye ettik. Biz, dediler,
size gnderilmi elileriz.
15. Siz de, diye (tepki verdi o topluluk),
tpk bizim gibi birer beersiniz (yiyip-ien
lml birer insansnz). Sonra Rahmn,
herhangi bir ey indirmi de deildir. Siz,
baka deil, sadece yalan sylyorsunuz.
16. Eliler, Rabbimiz biliyor ki, diye (karlk verdiler), biz, hi kukusuz size gnderilmi elileriz.
17. Bize den de ancak Allahn Mesajn
tam olarak ve apak, anlalr bir ekilde
size ulatrmaktr.
18. Dierleri tehdit etti: Biz, sizde bir
uursuzluk gryoruz; sizin yznzden
bamza gelecekler var. Eer (bu tebli iinize) bir son vermezseniz, bilin ki sizi taa
tutarz ve bizim elimizden size ac m ac
bir azap dokunur.
19. Eliler, Uursuzluk dediiniz ey, size
ancak sizden gelir. Gerek size hatrlatld
ve uyarldnz diye mi byle tepki gsteriyorsunuz? Siz, snr tanmaz ve Allahn
verdii duygu, meleke ve kabiliyetleri boa
sarfeden bir topluluksunuz.
20. Derken, ehrin en uzak te noktasndan
bir adam koarak geldi7 ve Ey halkm,
dedi, gelin bu elilere tbi olun!
21. Tbi olun, yaptklar karsnda sizden
hibir cret talep etmeyen ve bizzat kendileri doru yolda yrmeyi tabiatlar haline
getirmi bu insanlara.
22. Beni bana has keyfiyette ve yapda
yoktan var eden ve sizin de bir gn huzuruna kacanz Zta ben niye ibadet
etmeyeyim ki?!
23. Ondan baka ilhlar m edinecekmiim ben? Eer Rahmn hakkmda bir zarar
dileyecek olsa, o szde ilhlarn efaati
(aracl) bana hi fayda vermeyecei gibi,
onlar beni hibir ekilde o zarardan kurtaramazlar da.
24. Kald ki, (eer baka ilhlar edinecek
olsam), o takdirde apak bir sapkln
iine yuvarlanm olurum.
25. Dolaysyla ben, (sizi de yaratan ve
hayatta tutan) Rabbinize iman ettim, yleyse szlerimi iyi belleyin!
26. Nihayet ona, Buyur Cennete! denildi.8 O ise, Keke, dedi, keke halkm
bilseydi;
27. Bilseydi Rabbimin beni baladn
ve beni husus ikramna mazhar kullarndan kldn.
Cz: 22, Sre: 36
Y-SN SRES
6 Bu memleketin neresi olduu hakknda farkl

mtalalar serdedilmise de, Kurnda ve sahih
Snnette bu konuda kesin bir bilgi bulmak mmkn deildir. Dolaysyla nemli olan, bu misalle
Kurnn vermek istedii derstir. Ebul-Al elMevdud, bu memleketin Antakya ve gnderilen
kiilerin Hz. sann havarileri olduu grn
kesin bir dille reddeder. 29uncu yet, o memleketin neticede helk edildiini bildirmektedir.
Antakyann Hz. sadan sonra byle bir ykm
yaad tarihen sabit deildir. Baz mfessirler
bu helke mecaz man vermek istemise de,
kullanlan dil ve kelimeler, helk edilen kavimlerin
helkini anlatan dil ve kelimelerle ayndr.
7. ehrin en uzak noktas ifadesi, Hz. Musaya,
sarayda kendisini ldrmek iin grmeler
yapldn bildirmek iin gelen kiinin geldii
961
yerle ilgili olarak da kullanlmaktadr (Kasas

Sresi/28: 20). Bu yetin iaret ettii zere, o
zat saraya aitti. Dolaysyla, burada sz edilen
elilere yardm iin gelen kiinin de, yine saraya, en azndan idareci kesime mensup, elilere
inanm ve o ana kadar imann gizli tutan bir
zat olmas ihtimali byktr. Baz rivayetlerde
bu ztn isminin Habibn-Neccr olduu belirtilmektedir.
8. Mfessirler, buradaki Cennetten kasdn
hirette mminlerin girecei Cennet olduu
ve dolaysyla Allahn elilerine hayat pahasna
tam destek veren o ztn hirette Cennete gireceini ifade etmektedirler. u kadar ki, buradaki
Cennetten kast, kabir lemindeki cennet veya
Cennet benzeri hl de olabilir. Dolaysyla yet,
kabirde mkfata ve kabir azabna bir delildir.
962
Y-SN SRES
28. Onun (vefatnn) ardndan halknn

zerine (onlar helk etmek iin) gkten
bir ordu gndermedik, zaten byle yapmak
yolumuz da deildir.
Cz: 23, Sre: 36
441
29. Ancak tek bir patlama oldu, tek bir

lk koptu. Derhal cansz yere dp,
silinip gittiler.9
30. Vah o kullara! Ne zaman kendilerine bir
rasl gelse, onunla mutlaka alay ederlerdi.
31. Grmezler miydi ki, kendilerinden nce
nice nesilleri helk ettik ve onlar (berikilerin yanna, dnya hayatna) bir daha geri
dnmyorlar.
32. Bilkis hi kimse hari kalmamak zere
hepsi, (hesaplar grlmek zere) huzurumuzda toplanacaklar.10
33. (Allahn mutlak birlii, Rubbiyeti ve
lleri diriltmesi adna) onlar iin bir delil
de udur ki, lm olan yeryzn diriltiyor ve oradan ekinler karyoruz; onlar da
o ekinlerden yiyecek elde etmektedirler.
34. Yine o yerde hurmalklar ve zm balar
var ediyor ve su kaynaklar fkrtyoruz;
35. Btn bu var ettiimiz rnlerin meyvelerinden yiyeceklerini temin etsinler diye;
bunlar onlar kendi elleriyle yapmadlar.
Byleyken hal kretmeyecekler mi?
36. (Her trl eksiklikten, kusurdan, dolaysyla ei, benzeri, orta olmaktan) mnezzehtir o Allah ki, yerin bitirdii her eyi,
bizzat kendilerini ve karakter zelliklerini,
ayrca bilmedikleri daha nice eyleri ift
yaratmtr.11
38. Gne de, kendisi iin takdir edilmi

bir yrngede, sisteminin istikrar adna,
kendisi iin tayin edilmi bir sona ve durma
noktasna doru akp gitmektedir.12 Bu
Azz (mutlak izzet ve ululuk sahibi, her
ite stn ve mutlak galip) ve Alm (her
eyi hakkyla bilen Allah)n takdiridir.
39. Ay iin de menziller (safhalar, duraklar)
takdir ettik; o, (bu menzillerden gee gee)
eski kuru, kavisli hurma salkm pn
andrr haline dner.
37. Onlar iin bir dier delil de gecedir:

Gndz ondan syrp soyduumuzda birden karanla gmlverirler.
40. Ne gne iin aya yetimek vardr, ne de

gecenin gndz gemesi sz konusudur.
(Onlar gibi, gezegenlerin) her biri, kendine
has bir yrngede akar durur.
9. Baz yetlerde (l-i mran Sresi/3: 124125,

Enfl Sresi/8: 9, Ahzb Sresi/33: 9) Cenab-
Allahn gkten grnmeyen ordular, melek
ordular gnderdii ifade buyurulmaktadr. Fakat
bu ordular, Mslmanlarn inkrc zalimlerle

olan savalarnda onlar tevik, takviye, savalarn alklama iin gnderilen ordulardr. Yani,
msbet hadiseler zerine gnderilmektedirler.
Cz: 23, Sre: 36
Y-SN SRES
Zalimleri helk iin ise Cenab- Allah bu ekilde

ordular gndermemekte, onlar bir felketle
helk etmektedir. Hz. Ltun kavmini helk iin
melek gndermise de, bunlar ordu olmad gibi, gerek Hz. brahime oul mjdeleme,
gerekse Hz. Ltun kavminin helkinde bir baka
nemli rol oynama gibi vazifeleri de vard. Lt
kavmi de, her bir tabiat hadisesinde olduu
gibi, yine elbette meleklerin istihdam buyurulduu patlama ve ta yamurlar eklinde gelen
bir felketle helk edildi. Dolaysyla meleklerin
bu hadisede de istihdam edilmi olmalar, onlarn
bizzat melekler tarafndan ldrld mansna gelmez. (Bkn. Bakara Sresi/2: 30, not 30)
10. Bu yet, len insanlar iindeki gnahkrlarn ruhlarnn, gnahlarndan arnncaya kadar
baka bedenlerde dnyaya geri dnd eklindeki inanc (tenash) kesinlikle reddetmektedir.
yet, aka gnahkrlarn ve gnahlarndan
dolay helk edilmi olanlarn bir daha dnyaya, sonraki nesillerin arasna dnmeyeceklerini
aka beyan etmektedir. yetler, tarihteki baz
zalimlerin, bilhassa Ehl-i Beyte zulmeden bazlarnn ve onlarn kurbanlarnn Kyametten
nce dnyaya geri gnderilip, kurbanlarn zalimlerden intikamlarn alacaklar eklindeki iilere
ait ricat inancn da reddetmektedir.
11. yet, yaratltaki ift olma hususiyetine ek
olarak Allahn bitkileri, hayvanlar, insanlar
ve bilmediimiz daha pek ok eyleri kartlk iinde birlik prensibine bal var kldn
ifade buyurmaktadr. Allah tenzihle, yani ei,
benzeri, orta olmadn ilanla balayan yet,
baka her eyin yaratlm olduunu ve yaratltaki ift olma zelliini nazara vermektedir.
Yaratltaki bu temel hususiyet, ayn anda benzerlik ve ztl gsterir. Bunun ilm ad, benzer
ztlardr. yet, yaratltaki bu hususiyete
misal vermektedir:
Yerin bitirdiklerindeki veya yerden kan
maddelerdeki positronelektron, protonantiproton, ntronantintron, metalametal gibi farkl
fizik ve kimyev zellikler, erkekdii gibi biyolojik iftler vs.
Bizzat insan mahiyetindeki ift olma zellii:
erkeklikdiilik, zt kiilik zellikleri (merhametlimerhametsiz, cmertcimri vb.) ve benzer
963
fakat zt deer yarglar tayan zellikler (inanlinansz ztl yannda iki yzllk gibi).
Bilmediimiz daha baka eylerdeki ift olma
zellii: Pozitronun ve yaratltaki bu ift olma
zelliinin Kurnn onu ilanndan 14 asr sonra
kefedilmesi, ada fizikte dnm noktas saylabilecek hadiselerden biridir. Bunun dnda,
varlkta bizim bilmediimiz daha pek ok iftler
ve iftli olma hususiyetleri vardr.
12. Bu cmlenin asl 4 kelimeden olumaktadr.
Kendisi iin takdir edilmi bir yrngede, sisteminin istikrar adna, kendisi iin tayin edilmi
bir sona ve durma noktasna doru ifadesinin
asl ise li-mstekarrindir. Mstekar, istikrar,
istikrar bulma, yani durma yer ve zaman ve
istikrar izgisi (yrnge) manlarna gelmektedir. Bandaki li harf-i cerri (edat) ise, hem
sebep, hem gaye, hem harekette yn ve hedef
ifade eder. Dolaysyla li-mstekarrin ifadesi,
gne ve sistemiyle alkal drt geree parmak
basmaktadr: (1) Gne, bir yrngede hareket
halindedir; (2) bu hareket, onun iin takdir
buyurulan bir sreye kadar devam edecektir; (3)
bu hareket, nihayet bir noktada duracaktr; (4)
gnein bu hareketi, onun sisteminin istikrarn
salamada bir sebeptir. Buradan anlyoruz ki,
gne hareketsiz deildir ve hareketinin kinatn
dzeninde ok nemli bir yeri vardr.
Son yllarda, gnele ilgilenen astronomlar,
gnein modern bilimin daha nce zannettii
gibi hareketsiz olmad sorucuna varmlardr.
M. Bartusiac imzasyla, American Scientist
dergisinin Ocakubat 1994 saysnn 6168inci
sayfalarnda Sounds of the Sun (Gnein
Sesleri) bal altnda kan yazda, gnein
kendisine dokunulmu bir gong gibi yerinde
sarslarak, silkinerek hareket ettii ve srekli
sesler kard ifade edilmektedir. Gnein bu
silkinme veya titremelerinin onun i yaps ve
katmanlar hakknda ve ayrca kinatn ya
konusunda yaplan hesaplar etkileyici bilgiler
verdii de belirtilen yazda, gnein kendi iinde
tam olarak nasl dnp durduunun Einsteinin
genel izafiyet teorisini test etmede de ok nemli olduu kaydedilmektedir. Yazda u nemli
yorumlara da rastlyoruz: Astronominin baka
pek ok nemli kefi gibi, gnele ilgili bu keif
964
Y-SN SRES
de hi mi hi beklenmiyordu. Gnein sarslarak, silkinerek ve ses kararak hareket ettiini

kefeden astronomlar, onun btn aletleri ayn
anda alan bir senfoni orkestrasn andrdn belirtmektedirler. Gnein titremeleri, onun
yzeyinde zaman zaman yle toplu bir titreme
meydana getirmektedir ki, bu dier titremelerinden binlerce defa daha gldr.
Bilim, ne yazk ki, materyalist ve ideolojik
saplantlar adna kendi kendisini snrlamakta ve
insanlar bazen asrlarca yanllarla megul ettikten sonra tek tek dorulara varabilmektedir. Oysa
bilim, nce iman edip sonra Allah adna ve iman
sorumluluun izdii erevede yaratl gereklerine yaklasa, ne insanlarn bana faydadan
ok zarar getirecek, ne srekli yanllardan yola
kma zorunda kalacak, ne de insanlar mansz
bilimdin atmalaryla megul edecektir. Fakat
bugn bilimi kullananlar, onu madd menfaatleri
ve siyas hakimiyetleri adna en byk bir silah
olarak telkk ettikleri ve bu sebeple de onu
materyalist ideolojinin kurban haline getirdikleri
iin bilim, yoluna gz kapal ve el yordamyla
devam etmekte ve neticede insanln bana saadetten ok felket getirmektedir.
Bedizzamann gnein hareketi konusunda,
yukarda szn ettiimiz astronomik keiften
yaklak 90 sene nce yazdklarna kulak verdiimizde sylemee altmz hususlarn
doruluu daha bir belirgin hale gelecektir:
Tecr (akar gibi gitmekte) kelimesi bir
slba iaret eder; mstekarrnda ifadesi
ise, bir geree parmak basar. Evet, tecr
lafznda yle bir slba iaret vardr: Gne,
demiri altndan, ssl, altn kaplamal, zrhl
bir gemi gibi, esirden olan ve gerilmi dalga
tabir edilen sema okyanusunda seyahat edip
yzmektedir. Her ne kadar, istikrar bulduu
yrngede demir atm gibi ise de, sema
denizinde o erimi altn ktlesi cereyan
etmekte (akp gitmekte)dir. Fakat bu cereyan, gzn grdne saygl kalnarak,
yetteki ana meseleyle ilgili ikinci, nc
dereceden bir husus olarak zikredilmitir.
kinci olarak, gne, yrngesinde, mihverinde hareket halinde olduundan, erimi altn gibi olan paralar dahi cereyan
Cz: 23, Sre: 36
etmektedir. Bu gerek hareket, yukarda

ifade olunan mecaz hareketin kayna, belki
zembereidir.
nc olarak, gne, yrngesi denilen
tahterevanyla ve gezegenler denilen hareketli askerleriyle gp, lem sahrasnda seyr
sefer etmesi, hikmetin gereidir. Zira lh
Kudret, her eyi hareketli klmtr ve hibir
eyi mutlak skn ile mahkm etmemitir.
Rahmeti brakmam ki, herhangi bir ey,
lmn kardei ve yokluun amca olu olan
mutlak hareketsizlikle kaytl bulunsun.
yle ise, gne de hrdr. lh kanuna
itaat etmek artyla serbesttir. Gezebilir.
Fakat bakasnn hrriyetini bozmamak
gerektir ve arttr. Evet gne, lh emre
itaat iinde ve her bir hareketi Allahn dilemesine uygunluk iinde olan bir l paasdr. Cereyan, hakik ve bizzat olduu gibi,
ona ilve bir zellik ve hiss bir alglama da
olabilir. (Muhakemat, s. 68)
Bedizzaman, eserlerinin bir baka yerinde,

gnein hareketi konusunda daha nettir ve kulland ifadeler, aynen astronominin yukarda
ifade ettiimiz son kefiyle tpatp uygunluk
iindedir:
Gne, nran bir aatr, gezegenler ise
onun hareketli meyveleridir. Aalarn aksine, gne silkinir, t ki meyveleri dmesin.
Eer silkinmezse, dp dalacaklar. Hem
hayalde canlandrlabilir ki gne, bir zikir
halkasnn meczup idarecisidir. Bu halkann merkezinde cezbeli zikr eder ve ettirir.
(Szler, 25. Sz)
Evet, gnein meyveleri vardr, silkinir,
ta ki hareketli olan meyveleri dmesin.
Eer hareket etmeyip dursa, cezbe kaar,
alar fezada muntazam meczuplar.
Yukardaki ifadeleriyle Bedizzaman hazretleri, gnein hareketi konusundaki gerei airane ve ok ynl olarak ifade buyurmaktadr.
Gne, son astronomik kefin de ortaya koyduu zere, kendi iindeki mthi hareketiyle,
Bedizzamann cezbe dedii ekim gc oluturmakta ve gezegenleri bu gcn tesiriyle onun
etrafnda dnmektedirler. Eer gne dursa,
hareketsiz olsa, bu g ortadan kalkar ve gezegenler bir anda bolukta kalr ve dalrlar.
Cz: 23, Sre: 36
Y-SN SRES
442
965
saadete ulama adna) merhamete lyk olasnz. dendiinde, (bundan hi holanmaz

ve yzlerini dnerler).
46. Ve ne zaman kendilerine Rabbilerinin
yetlerinden bir yet gelse, honutsuzluk
iinde ondan da yz evirirler.
47. Onlara, Allah size her ne rzk ltfetmise onun bir miktarn (geimlik olarak
Allah rzas iin muhtalara) verin! ars
yapldnda, kfrde inat edenler, mminlere Diledii takdirde Allahn rzklandrp
doyuraca kiileri imdi biz mi doyuracaz? Siz baka deil, ak bir sapknlk
iindesiniz dorusu! derler.
48. Bir de (alayl alayl), Eer iddianzda
doru ve samimi iseniz, bizi kendisiyle
tehdit edip durduunuz bu Kyamet ne
zaman? diye soruyorlar.
41. nsanlar iin bir baka delil, onlarn

nesillerini (ykleriyle birlikte) dolu gemilerde (batmadan) tamamzdr.
42. Gemiler gibi, zerlerine binip seyahat
ettikleri daha nice binekler yarattk onlar
iin.13
43. Eer dilesek hepsini boarz da, ne feryatlarna koan bir kimse bulunur, ne de bir
yolunu bulup boulmaktan kurtulabilirler.
49. Onlarn bekledii, (dnyev meseleler ve

ahs menfaatleri zerinde) ekiip dururlarken kendilerini apansz ve kskvrak
yakalayverecek tek bir lktan, bir patlamadan baka bir ey deil.15
50. O zaman bir vasiyette bile bulunmaya
imknlar olmayaca gibi, (la darda
yakalananlar da) ailelerine dnemeyeceklerdir.
51. Sra frlr ve ite mezarlarndan
km, Rabbilerinin huzuruna doru akn
akn komaktadrlar.
44. Ancak tarafmzdan bir rahmet olarak

ve irademizin belli bir sreye kadar hayatta
kalmalar eklinde tecelli etmi olmasyla
(kurtulabilirler).14
52. Eyvah bize! derler, bizi uyuduumuz bu yerden kim kaldrd?16 Meer bu,
Rahmnn mutlaka olacak dedii hadiseymi; meer rasller doruyu sylermi!
45. Onlara, Sizi nnzden ve arkanzdan

kuatan (gnahlar ve onlarn hem dnya
hem hiret asndan gelecek hayatnzda
yol aaca sonular) karsnda takva ile
Allahn korumas altna girin ki, (dnyada
faziletli bir hayat srme, hirette ebed
53. Her ey bir lktan ibarettir. Hepsi, (o

byk duruma iin) huzurumuzda toplanmlardr.
54. O gn kimseye en kk bir hakszlkta
bulunulmaz ve (dnyada iken) ne yapmlarsa, onun karln grrler.
966
Y-SN SRES
13. Pek ok mfessir, 41inci yetteki gemi(ler)den Hz. Nuhun gemisini anlam, merhum Elmall Hamdi Yazr ise, nesillerin ana
rahimlerinde boulmadan tanmas mansn
karmtr. Kukusuz ilk mannn ve mecaz
olarak dier mannn da yetin muhtevasna
dahil bulunmasna mani bir durum yoksa da,
yeti hemen arkasndan gelen 42nci yetle ve
benzeri Mmin Sresi/40: 80, Zuhruf Sresi/43:
12 yetleriyle birlikte ele aldmzda, ncelikle denizlerde ulam vastas olarak kullanlan
gemilerden ve 42nci yette canlcansz dier
ulam vastalarndan sz edildii daha ak bir
man olarak karmza kmaktadr.
14. yetteki sreden maksat, ya her fert iin
Cenab Allahn takdir buyurmu olduu mr
ve onun sonudur (ecel) veya Cenab- Allahn,
kendilerini dzeltirler mi diye veya Allah karsnda hirette itirazlar olmamas iin bilhassa
inkrc zalimlere tand sredir.
15. Bu yet, bilhassa servet sahibi inkrclarn,
Cz: 23, Sre: 36
Allahn uyarlarn hi dikkate almadan tam bir

gaflet iinde dnyev meseleler ve menfaatleri
zerinde ekiip durduklarna dikkat ekmektedir. Bu ekime, onlarn bana dnyada savalar, sosyal depremler, ihtilller getirdii gibi,
Kyamet de onlar byle ekimeler zerinde
apansz yakalayverecektir.
16. Bu cmle, kabir hayatyla ilgili olarak iki
geree iarette bulunmaktadr. Birincisi: Kabir
azab, Maher Yerinde yaanacak dehet ve
Cehennemin azabna gre gece uykuda grlen
kabus gibi olacaktr. kincisi: Hz. Ali (r.a.),
nsanlar dnyada iken uykudadr, kabre girince
uyanrlar. der. man ve yaratl gereklerini
kavrama asndan, kabir hayatna gre dnya
hayat bir uyku gibidir; insanlar lnce, artk
gzlerinin nnden madde veya ceset perdesi
kalkt iin grleri daha keskin olur (Kf
Sresi/50: 22) ve bu hakikatlere uyanrlar.
hiret hayatyla kyaslandnda ise kabir hayat
bir uyku gibidir. Btn gerekler, tm aklyla hirette ortaya kacaktr.
Cz: 23, Sre: 36
Y-SN SRES
443
967
61. Fakat sadece Bana ibadet edin; doru

olan yol budur.
62. Ne var ki o, iinizden nice nesilleri
saptrd. Dnp akletmeli (ve ona gre
davranmal) deil miydiniz?
63. te, kendisiyle srekli ikaz ve tehdit
edildiiniz Cehennem!19
64. Kfr iinde yaayp kfr iinde ldnz iin, yanp kavrulmak zere girin
bugn oraya!
65. O gn onlarn azlarna mhr vururuz
da, Bize elleri konuur ve ileyip hesaplarna geirdikleri gnahlara ayaklar ahitlik
eder.20
66. Eer dileseydik, gzlerini dmdz silme
kr ederdik de, yollarn bulabilmek iin
yalpalayp dururlard. O takdirde nasl
grebilirlerdi ki?21
55. Cennet ehli, o gn tatl meguliyetler

iinde Cennetin nimetlerinden yiyip ierler.
56. Kendileri ve eleri, glgelerde koltuklara
yaslanrlar.
57. Orada (dnyada yaptklarnn karl
olarak) btn nimetler hazrdr onlar iin
ve daha ne isterlerse bulunur.17
58. (Mminlere kar) husus rahmeti pek
bol bir Rabden (asla tevbih, takbih deil,
sadece) selm sesi alrlar.
59. Ve siz, hayatlar gnah hasadyla gemi ey sulular! Bugn yle bir kenara
ekilin bakalm!
60. Ben sizlerle u szlemede bulunmam
mydm? Ey demin ocuklar! eytana
tapmayn.18 O, sizin iin apak bir dmandr;
67. Eer dileseydik, onlarn mahiyet ve

ekillerini deitirir, kendilerini bulunduklar yerde ivileyiverirdik de, ne bir adm
ileri gidebilir (ve herhangi bir arzularn
gerekletirebilir), ne de nceki hallerine (ve
ayrldklar evlerine geri) dnebilirlerdi.
68. Kime uzun bir mr verirsek, onun
tabiatnda da (kuvvetten sonra zaaf, bilgiden sonra cahillik, rendikten sonra
unutkanlk ve bunama gibi) tersyz olmalar meydana getirebiliriz. Hal dnp
akletmiyecekler mi?
69. Biz Rasle iir retmedik; kald ki bu
Ona yaramaz da.22 Bir ders, irad ve t
kitabdr, maksatlar belli, gerei aklayan
ve okunan bir Kitap, (bir Kurn)dr Ona
indirdiimiz:
70. Mnen canl, (dnp akledebilen,
gerei hem duyup hem grebilen) her kim
varsa onu uyarsn, kfirler hakknda ise
deliller tamamlansn, lh hkm kesinlesin diye.
968
Y-SN SRES
17. 55inci yette geen Cennetin nimetlerinden yiyip ime ifadesinin asl fkihndur. Kelime mans itibariyle meyve yiyenler
demektir. Benzer man, bu yetteki szck
anlam itibariyle meyve demek olan fkhatn kelimesinde de vardr. Burada, Kurnn
mucizev slbunun bir zelliine daha ahit
olmaktayz. 54nc yet, hirette herkesin
dnyada yaptklarnn karln greceklerini
buyurmutu. Bilindii gibi meyve, aacn hayatnn neticesidir. Dolaysyla, 55 ve 57nci yetler, mminlerin Cennette dnyadaki gzel davranlarnn karln Cennet nimetleri olarak
bulacaklarna iaret etmektedir. Allah katnda
kabul grm her bir gzel i, hiret tarlasna
bir tohum olarak der ve ilenmekteki samimiyet ve mkemmeliyete gre herkes iin farkl
derecelerde Cennet nimeti olarak kar. u kadar
ki Allah (c.c.), Cehennemi hak edenlere sadece
yaptklarnn karln ektirirken, Cennet
ehline Kendi fazlndan ok byk ikramlar
hazrlar; dolaysyla onlar iin Cennette daha
ne isterlerse bulunur.
18. Tapmann en nemli boyutu teslimiyet
ve itaattr. eytana gya onun ktlklerinden korunmak iin tapanlarn, ibadet edenlerin
yansra, davetine uyarak srekli ona itaat
edenler de vardr ve bunlar da ona tapmaktadr
denebilir.
Kurn, eytann insana apak dman olduunu beyan buyurmakla, bir dman olarak
eytann insanlar hakknda asla iyilik istemeyeceine dikkat ekmektedir. Ey demin
ocuklar diye seslenmekle de, Hz. Ademin ve
ei Hz. Havvann cennetten kmasna eytann
sebep olduunu hatrlatmaktadr. eytan, onlar
yaratlp da karlarnda imtihan kaybettii
zaman Onun soyunu, pek az dnda kumandam altna alacam! diye yemin etmiti (sr
Sresi/17: 62).
Allah (c.c.), Hz. demin ocuklarn eytana
kar defalarca uyarmtr. u uyar, bunlardan
sadece biridir: Ey demin ocuklar! eytan
nasl annebabanzn zerinden takva elbisesini
Cz: 23 Sre: 36
syrp, onlara edep yerlerini (ve mahiyetlerindeki btn beer hususiyetleri) gstermi ve
onlar cennetten karmsa, ayn ekilde sakn
sizi de dnyada tbi tutulduunuz imtihanlarda
kaybetmenize sebep olarak benzer bir belnn iine atmasn! O sizi grr; o da, kabilesi
de, sizin onlar gremeyeceiniz yerlerden sizi
grrler. Dorusu Biz, eytanlar iman etmeyenlere yolda ve onlarn ibirlikileri yaptk.
(Arf Sresi/7: 27)
19. Kurn Kerim, tekrar tekrar insanlar
Cehhenemle korkutur, tehdit ve ikaz eder. Bu
konuda insanlara ilk ikaz, eytann Hz. deme
secde etmeyi reddedip, Kyamete kadar Onu
ve ocuklarn yoldan karmak iin alma
msaadesi aldnda yaplmt: Hi phesiz
Cehennem de o azgnlarn hepsi iin kararlatrlm ve onlara vadedilmi yerdir. Onun yedi
kaps vardr; her bir kapdan ilerinde hangi
grubun girecei bellidir. (Hcr Sresi/15: 4344)
Kurn, bu tr ikazlar sk sk tekrarlad gibi,
onda daha baka tekrar veya tekrar grnml
ifadelerde de bulunur. nk Kurn, ayn
zamanda bir hukuk, dua, zikir, hikmet, kulluk,
davet, emir, tefekkr, mjde, ikaz ve irad kitabdr. Dua, davet, irad, emir, ikaz hepsi tesir,
tekit ve teyit iin tekrar ister. Bunun yan sra
Kuran, btn insanlarn manev ihtiyalarn
giderecek kitaplar ihtiva eden kutsal bir kitap;
kendinden btn vellerin, sddklarn, ilim ve
kalb arnmay birletirmi irad ehli limlerin
yol ve usllerini ald ve her bir yolu aydnlatp,
o yolda gidenlerin ihtiyalarn karlayan risaleleri, kitapklar hv kutsal bir ktphanedir.
Bundan dolay ve ayrca Kurnn retileri
nem derecesine gre insanlarn zihinlerinde
ve kalblerinde yerlemesi, tabiatlarnn bir paras haline gelmesi iin de tekrarlar gereklidir.
Bununla birlikte, tekrar gibi grnen ifadeler,
ok defa da gerekleri farkl konumlarda, farkl
artlarda, farkl ahslara konumun, artlarn ve
ahslarn zellikleri ve ihtiyalar erevesinde
farkl yanlaryla sunmaktadr. Bu, Kurnn
tasrif diye niteledii slptur.
Cz: 23, Sre: 36
Y-SN SRES
20. Bu yete iki adan yaklalmaldr. lki:

hiret, batan sona hayat diyar, yani orada her
ey canl olacandan (Ankebt Sresi/29: 64,
Furkan Sresi/25: 12, not 4), eller de ayaklar da
konuur. kinci olarak, insanlarn iman, inkr,
yaptklar iler, syledikleri szler yzlerinden,
ellerinden, ksaca vcut organlarndan belli olur.
Dnyada dahi feraset ehli bunu grebilmekte,
okuyabilmektedir.
21. yet, mecaz olarak, Allahn insanlara gerei grebilme kabiliyet ve bunun iin gerekli
organlar verdiini, fakat inkrclarn bu organlar kullanmayp bu kabiliyeti yitirdiklerini,
dolaysyla gidecekleri yolu bulamayan krler
gibi olduklarn ifade etmektedir.
22. Kurnn airler (ve iirle) ilgili uar
Sresi/26: 224227de buyurduklar ve ayn
srede not 43, 44teki ilgili aklamalara ek
olarak, iirin Allah Raslne niye yaramad
konusunda burada unlar sylenebilir:
Kurn, bir hikmet ve hakikat kitab olarak,
iirin en ok rastlanan bir unsuru olan hayallerden berdir. Kurn, nazm deildir, nk
969
mkemmel dzen ve sistemiyle birlikte o, bir

adan kinattaki gzelliklerin ve nizamn tercmandr; hatt kinatn szle ifadesidir. Onun
nazmn snrlamalarndan uzak olmas, btn
bir metin iinde her bir yetin dierleriyle ve
btnle olan iten mnasebetine katkda bulunur. yle ki, her bir yetin pek ok baka yete
bakan bir gz, onlara dnk bir yz vardr.
Bu sebepledir ki, Kurn iinde binlerce
Kurn vardr. slmda her bir merep ve
mezhep bu Kurnlardan birine tutunmutur.
Mesel, alt yeti bulunan hls Sresinin her
bir yeti dierleri iin hem bir sebep hem bir
neticedir. Dolaysyla bu sreden 36 sre kar
(Bkn. hls Sresi/112, not 4.) Bu una benzer
ki, gkte her cismin, vcutta her hcre ve
organn birbiriyle mnasebeti bulunur ve bunlar arasnda grnrgrnmez balar vardr.
Dolaysyla Kurnn sistemi buna gredir ve
Kurn, iir gibi beer rn bir sistemin altna giremez. Ayrca Kurn, bir fikri veya bir
gerei daha iyi tasvir, daha iyi takdim adna
beer rn iirde ve daha baka edeb eserlerde
grlen cilalama ve yaldzlamalardan da berdir.
970
Y-SN SRES
Cz: 23, Sre: 36
444
71. unu da grmezler mi ki, bizzat

Ellerimizle yaptklarmza dahil olarak onlar
iin evcil hayvanlar yarattk da, o hayvanlara mlik bulunmakta (ve onlar diledikleri
gibi kullanabilmektedirler)?
72. O hayvanlar emirlerine mde kldk;
bylece bazlarndan binek vastas olarak yararlanmakta ve onlardan yiyecek de
temin etmektedirler.
73. Onlarda daha nice menfaatleri vardr ve
bu arada onlardan iecek de elde etmektedirler. Hal kretmeyecekler mi?
74. Ama onlar, yardm beklentisi iinde
Allahtan baka ilhlar edindiler.
75. Oysa (ilh edindikleri) o eyler, onlara
hibir ekilde yardm edemez; kald ki, (o
mriklerin bizzat) kendileri, szde ilhlarnn etrafnda onlarn hizmetini gren hazr
bir ordu olup,23 Kyamet Gn hep birlikte
azap iin getirileceklerdir.
76. O halde (ey Raslm), onlarn szleri
seni zmesin. Biz ilerinde neleri gizliyorlar,
neleri da vuruyorlar hepsini biliyoruz.
77. nsan hi dikkat edip dnmez mi ki,
Biz onu (erkekten ve kadndan gelip birleen) birka damla svdan yarattk; ama
byleyken o, Bize kar yaman bir hasm
kesiliverir.
78. Kendi yaratln unutur da, Bizim iin
temsil getirmeye kalkar: rm gitmi
kemiklere kim hayat verecekmi ki? der.
79. De ki: Onlar batan kim meydana
getirmise, onlara yine O hayat verecektir.
O, her trl yaratmay ve yaratt her eyi
btnyle bilir. 24
80. O ki, yeil aatan sizin iin ate var

etmektedir ve siz de, o atei tututurup durmaktasnz.25
81. Gkleri ve yeri yaratan, onlarn benzerini (rm kemiklerinden insanlar
yeniden) yaratamaz m? Elbette yaratabilir,
nk O, mkemmel Yaratandr, her eyi
hakkyla Bilendir.26
82. O bir eyi murad buyurduu zaman
Onun yapt i, sadece ona Ol demekten
ibarettir, o ey de hemen oluverir.
83. (Her trl eksiklikten, herhangi bir
eyi yapamamaktan) mutlak mnezzehtir
O Allah ki, her eyin mutlak hakimiyeti
Onun Elindedir ve hepiniz Ona dndrlmektesiniz.27
Cz: 23, Sre: 36
Y-SN SRES
23. Mrikler, dnya ilerinde kendilerine yardm etsinler diye ilhlar edinirler. Bunlarn arasnda putlar, cinler, grnmez iyi-kt ruhlar,
melekler, baz ahslar vardr. Ama dnmezler
ki, bunlar ilh edinip, bir ordu gibi etraflarnda
hizmetlerini grenler kendileridir. Kendisine hizmet edilen, hizmete muhta olan nasl bakasna
yardm edecek, kendisinden yardm istenecek
bir ilh olabilir? Mrikler de, taptklar putlar,
kfir cinler, kfirzalim kiiler de, Kyamet
Gn derdest edilip, azap iin getirilecek ve
Cehenneme atlacaklardr.
24. Yani, Allahn saysz yaratma ekilleri vardr ve o dilediini diledii ekilde yaratabilir,
yaratr. Ayrca O, yaratt her eyi eksiksiz
bilir; hibir eyi unutmaz. Dolaysyla, bata her
eyi o ey ortada yokken yaratan Allah (c.c.),
elbette o yaratt eyleri yeniden yaratmaya da
kadirdir.
25. yet-i kerimede ince bir man vardr ve
Allahn rm kemie nasl hayat vereceine
bir misal tekil etmektedir. Allah (c.c.), bir eyden onun tam zttn da yaratr. Klasik mfessirler, yetteki yeil aatan kastn ki yeil
aa, iinde su olan aatr Arabistan lnde
biten ve halkn kendisinden ate tututurduu
merh ve afar olduunu beyan ederler. Gnmz
tefsircilerine gre yet, bu iki aacn yansra
petrole de iaret etmektedir. Bilindii gibi petrol,
yeil aalarn, bitkilerin toprakta rdkten
sonra geirdikleri kimyev istihaleler sonucu
meydana gelmektedir. Eskiden, Azerbaycan gibi
baz lkelerde, petrol olduu bilinmese de, onun
arazide akt ve halkn ondan ate yakt tarih vakadr. Bununla ateperestlik arasnda bir
mnasebet de olabilir. Suud Arabistann da bir
zamanlar yemyeil, imdi de bir petrol lkesi
olduu malmdur.
26. Yani, her eyi o eyler yokken yaratan,
insana nutfe gibi basit bir eyden varlk veren
Allahtr. Yine O Allahtr ki, yaratlmalar
insann yaratlmasndan daha te bir ey olan
(Mmin Sresi/40: 57) gkleri ve yeri de yarat-
971
mtr. Dolaysyla O, nasl insana nutfe gibi bir

basit bir maddeden varlk veriyorsa, rm
gitmi kemiklerden de ayn ekilde insan yaratabilir. Allah Rasl aleyhissalt vesselm, insan
vcudunda acbzzeneb denen bir paracn
rmeyeceini ve Allahn Kyamette insanlar
ondan yaratacan beyan buyurmulardr.
27. Her eyin mutlak hakimiyeti ifadesinin
asl melekttur. Nasl bir kelimenin, szn asl,
hakikati onun mans olup, harflerden meydana
gelen kelimeler onu sadece dta gsteriyorsa,
bunun gibi, kinattaki her varln, her hadisenin hakikati ve asl da manevdir ve bu manev
asln da (tecelli) dereceleri, mertebeleri vardr.
Bu tecelli derecelerinden birinin meydana geldii pak ve manev sahaya veya leme Melekt
lemi denir. Allah (c.c.) madd lemde pek ok
hikmetlere binaen (bkn: Kehf Sresi/22, not 13)
sebepler perdesi gerisinde icraatta bulunurken,
Melekt leminde Kudretini perdesiz tecelli
ettirir. Dolaysyla burada bir eye Ol! demekle
onun oluvermesi ayn andadr; hatt dnce,
niyet, sz ile hareket ayndr denebilir. z
itibariyle bu lemde ve benzeri lemlerde gerekleen yaratl, madd lemde bir sre takip
eder. Bununla birlikte, burada da, baharda aalarn birden iek avermesi gibi, yaratma baz
durumlarda o kadar hzl olur ki, biz ancak meydana geliverdii zaman onun neticesini grrz.
(Bu konuda ayrca bkn. Bakara Sresi/2: 117, not
101; Nahl Sresi/16: 40, not 9.)
Her eyin Cenab Allahn Ol! emriyle ve
birden yaratlmasn anlamak iin bir kyas olarak bilgisayar iletim programlarn ve artk bilgisayar tularnn azdan kan szn etkisiyle
de harekete gemesini zikredebiliriz. Bilgisayar
programlar veya bilgisayarn almas tamamen emirlerden ibarettir ve azdan kan szler,
tular vastasyla ekranda yaz olarak grnmektedir. te, lh Kudretin yaratmas, icraat
da bir emirden ibarettir ve emir, yani Kelm,
Kudret gibi tecelli etmekte veya Kudret, deta
Kelm ile icraatta bulunmaktadr.
972
SFFT SRES
37. SFFT SRES
Cz: 23, Sre: 37

445
slm tebliin Mekke dneminin ortalarnda,

Allah Rasl ve sahablerinin byk ikencelere maruz kaldklar bir devrede inen bu sre
182 yet olup, ismini birinci yetindeki sfft kelimesinden alr. Belli vazifelerle ykl melekleri
zikrederek balar, cinlerden bahis aar ve meleklerle cinlerin Allahn kzlar olduu eklindeki
putperest inancn kesin bir dille reddeder. Sonra
hiretten ve hiret hesabndan bahseder. Daha
sonra, baz rasllerin teblilerinden kesitler sunar
ve mminlere zafer vadeder.

1. Andolsun saf saf dizilen (melek)lere;
2. (Bir ksm) ters yz edip geri evirmekte,
3. (Ve bir dier ksm, Allahtan) bir mesaj
olarak vahyi okumaktadr:1
4. Rabbiniz, hi phesiz O Bir Tek (Rab)dir;
bulunan her eyin Rabbi ve doularn da
Rabbidir.2
6. (Yere) en yakn (grnen) dnya semasn bir ssle yldzlarla ssledik.
7. Ve her trl inat asi eytana kar da
koruduk.
8. (O eytanlar, gklerin) yce (melekler)
meclisini dinleyemezler; (ne zaman dinlemeye teebbs etseler,) her taraftan bombardmana tutulur,
9. Ve kovulup atlrlar; devaml bir azap
altnda tutulur onlar.
10. u kadar ki, ilerinden biri bir sz krnts hrszlayacak olsa, onu da derhal yakc
ve delici bir meteor kovalar (ve yok eder).3
11. Sor o (mriklere): Yaratla onlar
m daha glkuvvetli yoksa yarattmz (gkler ve oralardaki melekler mi)? O
(mrikleri-insan) yapkan bir amurdan

yarattk.
12. Sen (Allahn her icraatn) harika bulup
hayran kalr, (onlarn inkrna) aarsn;
onlar ise, (seninle ve Allahn yetleriyle)
alay ederler.
13. Kendilerine (lh gerekler) hatrlatlp,
(vahiyle) ikaz edildiklerinde ne ikaz dinler,
ne ders alrlar.
14. Olaanst bir delil, bir mucize ile
karlatklarnda ise, kendileri onunla alay
ettikleri gibi, bakalarn da alay etmeye
arrlar;
15. Ve, Baka deil, bu apak bir by!
derler.
16. Biz lp toprak olduktan, bir kemik
yn haline geldikten sonra, yani biz o
zaman diriltilip, kabirlerimizden karlacaz ha?!
Cz: 23, Sre: 37
SFFT SRES
973
17. lp-gitmi babalarmz ve dedelerimiz de yle mi?!

18. Evet, de, hem de horhakir bir halde
diriltileceksiniz.
19. Her ey, sadece tek bir emredici sesten
ibaret olacak; ve ite, hepsi (mezarlarndan
kalkm, dehet iinde) etraflarna baknmaktadr.
20. Vah bize, eyvah bize, Hesap Gn bu!
21. Evet yle, dnyada iken yalanlayp
durduunuz, (hak ile btln, salihlerle
gnahkrlarn birbirlerinden) ayrlma ve
aralarndaki niha hkmn verilme gndr bu gn.

22. (O gn Allah, meleklere emreder):
(Allaha irk koarak en byk zulm
ilemi bulunan) zalimlerle onlarn yoldalarn ve (dnyada iken) taptklar (putlarn,
insanlar ve cinlerden mabudlarn) toplayn
bir araya
23. Allah brakp da (taptklar). Ve gtrn onlar Kzgn, Alevli Atee!
24. Durdurun onlar! nk (dnyada
iken) yaptklarndan sorguya ekilecekler.
1. Bu yetlerde grup varlktan sz edildii

ve bu grup varln kimler olduu hakknda muhtelif fikirler ileri srlmse de, birinci
yetin vahiy taycs Hz. Cebrailin maiyetindeki meleklere atfta bulunduu, sebeplik
ve takipdevam ifade eden fe edatyla balayan
dier iki yetin ise, vahyin Allah Raslne
tanmas esnasnda o meleklerden bazlarnn
yaptklar ileri beyan ettii, Srenin konusuna
ve ilgili baka yetlere daha uygun dmektedir. Bu melekler, Cenab- Allahtan vahyi alp
Allah Rasl aleyhissalt vesselma getiren
Hz. Cebrailin (a.s.) yolu zerinde ve vahiy Allah
Raslne ulatnda Onun etrafnda saf saf
diziliyor ve bazlar, vahye mdahale etmek,
ondan bir eyler kapmak isteyen erli cinleri ters
yz edip geri eviriyordu. lerinde, o anda veya
baka zamanlarda Raslllaha veya Onun etrafnda vahiyden ya da Kurndan paralar okuyanlar da vard. Bazlar ise, Hz. Cebrailin yardmclar olarak Allah Raslne vahiy de getiriyordu (Bkn: Cinn Sresi/72: 28). Bilindii gibi
vahiy, Kurndan ibaret olmayp, Raslllaha
Kurn dnda da pek ok vahiy gelmitir.
(Benzer yetler iin bkn: Bakara Sresi/2: 97,
uar Sresi/26: 194, Sfft Sresi/37: 166, Cinn
Sresi/72: 28, Abese Sresi/80: 16.)
rettir. nk bu tabir, sonsuzca boyutlara telmihte bulunmaktadr ve yeryzndeki her bir nokta,
hem batsndaki noktaya gre, hem de gnein
douuna gre ayr bir doudur. Bundan ayr
olarak, saat dilimleri tesbiti ve takvimcilikte faydalanlmak zere her bir yarmkrede gne iin
180 ayr dou noktas var saylmtr ve dolaysyla tm yeryz iin ise 360 ayr dou noktas
sz konusudur. Bu sebeple yet, meridyenleri de
akla getirmekte ve mekn kavramndaki izaflie
parmak basmaktadr.
2. yet, Cenab- Allahn (c.c.) btn kinat zerinde mutlak hakimiyet sahibi olduu gereine
vurgu yapmaktadr. Doular tabiri, gezegenlerin
ve onlarn yrngelerinin krev olduuna bir ia-
3. Gnmzde olduu gibi slm ncesi dnemde

de falclk ve kehanet, pek ok yerde ve Araplar
arasnda da ok yaygnd. eytanlarcinler gklere
kp, meleklerin lh hakikatler ve insanln
geleceiyle ilgili konumalarna kulak verir ve
eer bir ey duyacak olsalar, onu kendilerine
temas olan khin ve falclara pek ok uydurma
ilvelerle aktarrlard. Allah Raslne vahiy gelmeye balaynca da ayn teebbslerine devam
ettiler. Fakat Cenab- Allah (c.c.), btn gkleri
meleklerruhanler ordularyla korumaya almt
ve artk en kk bir kelime bile kapmalarna
imkn tanmyordu. Eer ilerinden biriki kelime kapmay baaran veya baaranlar olursa, bu
defa melek ordular onlara, bugn meteor denilen
yldz veya gktalarn frlatr ve onlar yok ederlerdi. Dolaysyla vahiy, tam bir koruma altndayd. (Benzer yetler ve aklamalar iin bkn: Hcr
Sresi/15: 1618, not 4; uar Sresi/26: 212; Mlk
Sresi/67: 5, not 4; Cin Sresi/72: 9.)
974
SFFT SRES
Cz: 23, Sre: 37
446
25. Ne oldu size, (azaptan kurtulmak iin)

birbirinizle neden yardmlamyorsunuz?
26. Hayr, bugn onlar (en kk bir kibir
ve direni ortaya koyamadan) tam teslim
olmu durumdadrlar.
27. Birbirlerine ynelip, sz dellosuna
giriirler:
28. (Dnyada iken tbi olanlar, lider edindiklerine), Siz derler, sanki iyiliimizi
istiyormuasna bize yaklar ve btl hak
gstererek, bizi ona arrdnz.
29. Dierleri, Hayr, ne mnasebet! Asl
siz iman etme gibi bir niyet tamyordunuz.
30. Kald ki, zerinizde herhangi bir gcmz, otoritemiz yoktu ki, (sanki zorlamasna inkrnzdan sulu olalm)! Siz kendiniz azgn ve isyankr bir gruhtunuz.
31. Artk ne desek bo! Rabbimizin (bizim
gibilerle ilgili) cezalandrma sz hakkmzda gereklemi bulunuyor. Hibir k
yolu yok, aresiz o azab tadacaz.
32. Ama yle veya byle, gerekten biz
sizi kkrttk ve yanl yola srkledik;
nk zaten kendimiz yanl yolda srklenen azgnlardk.
33. Madem yle, o gn azab hep birlikte
ekeceklerdir.
34. Hayatlar gnah hasadndan ibaret
inkrc sululara ite byle davranrz.
35. Neden byle davranmayalm ki, nk
kendilerine Baka ilh yok, ancak Allah
vardr. denildiinde gurur ve kibirle ier,
36. Ve imdi biz, deli bir air iin ilhlarmz terk mi edeceiz?! derlerdi.
37. Asla, (O ne delidir, ne air). O, gerei
getirmi olup, (kendisinden nce gelmi)
btn raslleri de tasdik etmektedir.
38. Ama ak ki siz, o ac azab tatmaya

mahkm bulunuyorsunuz; (bulunuyorsunuz ki, byle davranyorsunuz).
39. Her ne yapyor iseniz, ancak onun karln grrsnz.
40. Buna mukabil, Allahn ihlsa erdirilmi
kullar bundan mstesnadr.
41. O kuds zatlar onlar iin zel hazrlanm nimetler vardr:
42. Trl trl meyveler; onlar, byk bir
izzet ve ikrama mahzardrlar,
43. Nimetlerle kaynayan cennetlerde.
44. Tahtlar zerinde karlkl otururlar.
45. Bir kse dolatrlr etraflarnda, aldayan tertemiz bir kaynaktan doldurulmu,
Cz: 23, Sre: 37
SFFT SRES
46. Duru mu duru ve ienlere lezzet verir;

47. inde zararl ve sersemletici hibir ey
bulunmaz; ondan imekle sarho da olmazlar.
48. Ve yanlarnda gzel gzl, bakalarn
grmeyen ve baklarn sadece onlara hasretmi eler,
975
49. Gn yz grmemi deve kuu yumurtalar gibi (her trl lekeden uzak ve kendilerine hibir el dememi).
50. Bu halde otururken birbirlerine ynelir
ve candan bir sohbete giriirler.
51. lerinden biri, Benim ok yaknmda,
benden ayrlmayan bir arkadam vard;
976
SFFT SRES
52. Sen de mi, derdi, u masala inananlardansn?
Cz: 23, Sre: 37

447
53. Biz lp toprak olduktan, bir kemik

yn haline geldikten sonra, yani imdi
biz o halde iken diriltilip hesaba ekileceiz
yle mi?
54. imdi onu grmek ister misiniz?
55. yle bir bakar ve onu Kzgn, Alevli
Atein tam ortasnda bulur.
56. Allaha yemin olsun ki, der, neredeyse benim de helkime sebep olacaktn;
57. Rabbimin ltf u inayeti yetimeseydi,
hi phesiz ben de azap iin buraya elikolu
bal getirilenler iinde bulunacaktm.
58. (Ardndan Cennetteki arkadalarna
dnerek yle der:) Artk bir daha lmeyeceiz, deil mi,
59. (Dnyadan ayrlrken tattmz) o ilk
lmmzden baka? Ve azap da grecek
deiliz.
60. Hi kukusuz budur o ok byk
kazan, o ok byk baar.
61. nsan, bir kazan, bir baar iin alacaksa, ancak byle bir kazan ve baar iin
almal.
62. Byle bir kabul ve arlanma m hayrldr, yoksa zakkum aac m?
63. Biz, o aac zalimler iin bir imtihan ve
azap sebebi kldk.4
64. O yle bir aatr ki, Kzgn, Alevli
Ate ukurunun dibinde biter;
65. Meyveleri, eytanlarn balar gibidir.5
66. te zalimler, o aatan yer ve karnlarn onunla tka basa doldururlar.
67. Ardndan, zakkum yemeinin stne
kaynar bir sudan iecek ve bu, vcutlarnda
zakkumla karacaktr.
68. Sonra da dnleri, hi kukusuz Kzgn,

Alevli Atee olacaktr.6/7
69. Onlar, atalarn yanl yol zerinde
buldular;
70. Ne var ki, onlarn izinde gitmeye can
atmaktadrlar.
71. Onlardan nce gelip gemi evvelki
nesillerin ou da ayn ekilde yanl yol
zerindeydi.
72. Ve Biz, kendilerini uyarmak iin ilerinde uyarclar grevlendirdik.
73. te, uyarlm bulunan bu nesillerin
sonu nasl oldu bir bak!
74. Ancak, Allahn ihlsa erdirilmi kullar
bu sondan mstesna tutuldular.
Cz: 23, Sre: 37
SFFT SRES
977
75. (te misalleri:) Nuh, yardm iin Bize

yalvard; gerekten Biz, dualara ne gzel
cevap vereniz!
76. Onunla birlikte, ailesi ve halkndan

mmin olanlar o dehetli (Tufan) felketinden kurtardk.
4. Zakkumun imtihan sebebi olmas hakknda

bkn: sr Sresi/17: 60, not 28.
tadlacaktr. u kadar ki, Cennet ehlinin nefisleri Cennette phesiz tam mansyla arnm
olacaktr.
5. Gzel varlklar genellikle meleklere benzetiriz; mesel, Hz. Yusufu (a.s.) gren kadnlar,
onu erefli bir melee benzetmilerdi (Yusuf
Sresi/12: 31). Buna karlk, irkin eyleri ise
eytana veya eytanlara benzetiriz. Bununla birlikte, Zakkum aacnn meyveleriyle eytanlarn
balar arasnda gerekten benzerlik noktalar da
bulunabilir. Mesel, Cehennem ehlinin dnyada
iken eytann ivas sonucu iledikleri baz kt
ameller bu aacn tohumunu tekil edecektir.
Kurn- Kerim, sarholuk veren nesneleri kullanma, kumar ve onun cinsinden her trl ans
oyunlar oynama, put mans tayan her trl
ta, yap ve antlar ve bunlara kurban sunma
ve fal oklar, piyango kalemi ve zarlarla ans ve
ksmet arama gibi ileri, ancak eytan ii ve onun
insanlar srkledii birer pislik olarak anar
(Mide Sresi/5: 90). Dolaysyla, bu tr ilerin
Cehennemde eytanlarn balar gibi meyveler
verecek eytan benzeri aalara tohum olmas
gayet normaldir.
6. Yiyen insan su ister. Cehennem ehli, Zakkum
aacnn meyvelerinden yiyecek ve ardndan su
imek iin Alevli Ateten kp, Cehennemin
iinde su bulunan blmne geecektir. Fakat
bu su kaynar bir sudur ve vcutta Zakkum aacnn meyveleriyle karnca barsaklar paralayacaktr (Muhammed Sresi/47: 15). Ardndan,
yanmak zere yeniden Alevli Atee dnecekler
ve azap byle devam edecektir.
7. Kurnda Cennet ve Cehennemle ilgili tasvirler katiyen mecaz olarak deerlendirilemez.
Deerlendirilemez nk btn nimetleriyle
Cennet ve btn azap unsurlaryla Cehennem,
dnya hayatndaki inan ve davranlarmzn
mahsul olacaktr. Bu sebeple onlar, hem ruh,
hem nefs, hem beden olarak yaanacak ve
Eer, nsan nefsinin, nefs hazlarn ve deiken, kararsz ve dertlere maruz bedenin, beden
hazlarn Cennetle ne mnasebeti bulunabilir;
Cennet hayat ve saadeti iin ok daha yksek
ruh hazlar yeterli deil midir? diye sorulacak
olursa, bunun cevab udur:
Mesel su, hava ve a nisbetle toprak ok
daha kesif olmasna ramen, ok daha youn
ekilde lh sanat tecellilerine mazhar ve vastadr; dolaysyla man ve deer olarak dier
unsurlar aabilir. Bunun gibi, insan nefsi, kesafetine ve dnyevliine ramen, kapsaml mahiyetiyle ve gnahlardan arnm olmas artyla,
insann dier duyu ve melekeleri karsnda bir
tr stnlk kazanabilir. Ayn ekilde, beden
de lh simlerin tecellileri iin ok kapsaml ve
zengin bir ayna olup, lh rahmet hazinelerinin
cevherlerini tatmak ve lmek iin pek ok
vastayla donatlmtr. Szgelimi, dile yiyecek
ve iecekler saysnca tat alma kabiliyet ve vastalar verilmeseydi, yiyecek ve ieceklerdeki tad
farknn hibir mans olmazd.
Kinatn Yaratcs, btn rahmet hazinelerinin ve isimlerin tecellilerinin bilinmesini, ayrca btn nimetlerinin tadlmasn, tannmasn
diler. Dolaysyla ebediyet yurdu, dnya hayat
selinin btnyle kendisine akt bir havuz, bir
derya, kinat fabrikasnda retilen btn mallarn sergilenme sahas ve yine dnya hayatnda
retilen btn mahsullerin sonsuz deposu olduu iin, bir bakma kinat ve dnya hayatn
andracaktr. Hakm ve Rahm olan Allah (c.c.),
dnyadaki hizmetinin, kendine has ibadetinin
karl olarak her bir organa ona lyk nimet
ve zevk bahedecektir. Baka trls, Onun
Hikmet, Adalet ve Rahmetine aykr olur.
(Szler, 28. Szden sadeletirerek.)
978
SFFT SRES
77. Ve soyunu yeryznde payidar kldk.
Cz: 23, Sre: 37
448
78. (Kyamete kadar gelecek) sonraki nesiller arasnda onun iin gzel bir nam braktk.
79. Btn varlklar iinde selm olsun
Nuha!8
80. Biz, Allah grrcesine iyilie, iyi davrana kilitlenmi olanlar ite byle mkfatlandrrz.
81. Gerekten O, hakkyla inanm has kullarmzdand.
82. (Onu ve beraberindeki mminleri kurtarmamzn) ardndan, (Onun gemisine
binmeyip) geride kalan (zalim kfirleri)
suda boduk.
83. brahim de, Onun yolunu izleyenlerdendi.
84. Tertemiz ve her trl (manev) hastalktan uzak bir kalble Rabbine ynelmi;
85. Ve atasyla birlikte halkna, Nedir bu
taptnz eyler? demiti.
86. ll bir yalan, bir iftira olsun diye mi
Allahtan baka ilhlar peindesiniz?
87. lemlerin Rabbi hakknda ne tr btl
dnceler tayorsunuz (da, byle eylere
cret edebiliyorsunuz)?
93. Sonra, zerlerine varp, btn kuvvetiyle putlara vurdu.

94. (Hadiseden haberdar olan) halk, tella
ve sratle yanna koutu.
88. Sonra, (bir bayram gn kavmin din

trenlerine katlmaya arlnca) yldzlara
yle bir gz att;
95. Bizzat ellerinizle yonttuunuz bu eylere mi tapyorsunuz siz, diye kt

brahim,
89. Ve, Ben gerekten rahatszm! dedi.9
96. Sizi de, btn yaptklarnz da yaratan

Allah iken?10
90. Dierleri, Onu brakp arkalarn dndler ve gittiler.

91. Bunun zerine brahim, gizlice putlarn yanna sokuldu ve (kendilerine sunulan yiyeceklerin ylece durduunu grnce)
Yesenize, niye yemiyorsunuz? diye sordu.
92. Neyiniz var, neden konumuyorsunuz
ki?
97. (brahimi nasl cezalandrlacaklarn

aralarnda grtler ve) u sonuca vardlar:
Frn gibi byk bir bina yapp odunlar
tututurun ve Onu alevlerin iine atn.
98. Bu ekilde Ona tuzak kurmaya yeltendiler, fakat Biz, onlar kaybeden taraf
kldk.11
Cz: 23, Sre: 37
SFFT SRES
99. brahim karar verdi: Sadece Rabbimin

rzas iin artk hicret edeceim; Rabbim
beni (Ona serbeste ibadet edebileceim bir
yere) elbette ulatracaktr.
100. (Ve yle dua etti:) Rabbim, bana
salihlerden olacak bir ocuk nasip buyur!
101. Biz de, (duasna icabetle) Ona ar
bal, yumuak ve sabrl (olacak) bir oul
mjdeledik.
8. Hz. dem (a.s.) yeryznde ei Hz. Havva ile

birlikte ilk insan, ayrca kendisi ilk peygamberdi.
O, ilk defa olarak Allahn Mesajn insanlara iletmi olmakla birlikte, misyonu bir bakma ailesiyle
snrlyd. Fakat Hz. Nuh (a.s.) geldiinde insanlk
artk oalm, kavim ve kabilelere blnm
bulunuyordu. Bu bakmdan Hz. Nuh, bu kavim
ve kabileleri Allahn dini zerinde birletirmek
iin alt ve bata irk olmak zere her trl
zulmle mcadele etti. 950 yllk tebli ve mcadelesine ramen, kendisine pek az kii inand ve
inanmayanlarn tamamn Allah byk bir tufanla
helk etti; ksaca, umum bir dezenfekte yaand.
Hayatta kalanlar, yeni bir hayata baladlar. Bu,
Hz. Nuhun kavminin veya Onun zamannda
insanlarn ne kadar inat ve bozulmu, buna karlk Hz. Nuhun vazifesinin ne kadar zor olduunu, hayatnn ne kadar etin getiini gsterir.
Eer Hz. Nuhun 950 yllk mcadelesi ve bunun
neticesinde az da olsa Ona inananlar olmasayd,
dnya daha o zaman yklrd. Dolaysyla, btn
sonraki insanlar, cinler ve dier varlklar Hz.
Nuha kran borludur. Kurn, byle bir selm
ve kran ifadesini, sadece Onun iin kullanr. Bu
srede daha sonra anaca rasllere de selm gndermekle birlikte, onlar hakknda btn varlklar
iinde ifadesini kullanmaz.
9. Hz. brahim (a.s.), hasta deildi, ama halkn
putlara, uydurma ilhlara tapmasndan son derece rahatszd. Bu konuda onlara da ikna edici
bir ders vermek, gerei en ak bir biimde
979
102. ocuk byyp de, beraberinde alp

abalayacak yaa gelince, Oulcuum,
dedi, (son birka gecedir) ryamda seni
kurban etmem gerektiini gryorum. Ne
dersin, bir dn bakaym! Oul, tereddtsz cevap verdi: Babacm, sana ne
emrediliyorsa12 onu yerine getir. naallah
beni (Allahn emrine itaat hususunda) sabredenlerden bulacaksn.13
gstermek istiyordu. Bu bakmdan, bir bayram

gn halkn din trenlerine katlmaya arlnca rahatsz olduunu syledi ve bundan kast,
onlarn uydurma tanrlara tapmas karsnda
duyduu rahatszlkt. Onlar gidince de, onlarn
en by dndaki btn putlarn krd.
10. Yani, bizi yaratan ve bize bir ey yapma
irade, imkn, g ve kabiliyeti veren Allahtr.
Ayrca, yaptmz her eyi yaratan, yani onlara
harite vcut veren yine Allahtr. Bizim bir
eyi yapmamz, o eyin harite meydana gelmesi iin yeterli deildir. Eer Cenab Allahn
yaratmas, her eye vcut vermesi olmasayd,
biz hibir ey yapm ve yapyor olamayacaktk.
Yaptklarmzn faili biz, ama yaratan Allahtr.
Ayrca, bizim bir ey yapma g ve kabiliyetimiz
olmasayd, bu defa da bize verilen iradenin hibir mans olmayacak ve biz yaptklarmzdan
sorumlu tutulmayacaktk.
11. Hadisenin daha etrafl tasviri iin bkn: Enbiy
Sresi/21: 5170.
12. yet aka gstermektedir ki, Hz. brahimin
rya olarak grd vahyen gelen lh bir emirdi.
13. Mevcut Kitab Mukaddes nshalar her ne
kadar Hz. brahime kurban etmesi emrolunan
olun Hz. shak (a.s.) olduunu kaydediyorsa
da (Tekvin, 22: 2), Kurndan aka ve Kitab
Mukaddesin daha baka ifadelerinden anlalan,
onun Hz. smail (a.s.) olduudur. Kurn, yuka-
980
SFFT SRES
rda geen 101inci ve Enbiy Sresi/21: 85inci

yetlerde bu olu ar bal, yumuak ve sabrl
olarak nitelerken, Hz. shak ise lim bir oul
olarak takdim buyurmaktadr (Hcr Sresi/15:
53). Dolaysyla, Hz. brahime kurban etmesi
emrolunan olun ulm- halm (ar bal,
sabrl) oul Hz. smail olduu aktr. Hz.
shak, doum yapma dnemini oktan at bir
zamanda Hz. Sreden olurken (Hd Sresi/11:
7172; Kitab- Mukaddes, Tekvn, 21), Hz.
smail ise Hz. Hacerden domu ve Cenab-
Allahn emri zerine babas Hz. brahim (a.s.)
tarafndan annesiyle birlikte Mekkede braklmtr. te Hz. brahimin olunu kurban
teebbs, Mekkede hac dnemi kurbanlarn
kesildii Mina blgesinde cereyan etmitir.
Kitab Mukaddesin Hz. brahime olu
Hz. shak kurban etmesiyle ilgili emri ifade
eden cmlesi (imdi olunu, sevdigin yegne
olunu, shak al Tekvn, 22: 2), daha baka
pek ok cmlesiyle elimektedir. Bir defa sz
konusu cmledeki yegne olunu ifadesi, bu
emir Hz. brahime geldiinde, Onun oul
olarak sadece Hz. shaka sahip bulunduunu
gsterir. te yandan, Tekvin, 21: 5e gre ise,
Cz: 23, Sre: 37
Hz. shak doduunda Hz. brahim 100 yanda idi; Tekvin, 16: 16ya gre ise Hz. smail,
Hz. brahim 86 yanda iken domutur. Bu
durumda, Hz. shak doduunda Hz. smail 14
yanda idi ki, Tekvin 22: 2nin iddiasna gre
Hz. brahime olu Hz. shak kurban etme
emri geldiinde, Onun olu olarak sadece Hz.
shakn bulunmu olmas mmkn deildir.
Dolaysyla, Hz. brahime yegne olunu kurban etmesi iin gelen emrin Hz. smail hakknda
olduu aktr; nk, Hz. brahimin yegne
olundan bahsetmek, Hz. shaktan 14 yl nce
doan Hz. smail iin mmkndr. u halde,
Tekvin 22: 2 cmlesinde yegne olun ifadesinden sonra gelen shakn sonradan bir ekleme
olduu anlalmaktadr. Kuranda aada gelecek 112nci yet de, Hz. shakn Hz. brahimin,
olu smaili kurban etme teebbsnden sonra
doduunu aka belirtmektedir.
Kald ki, eer kurban edilecek ocuk Hz. shak
olmu olsayd, bunun en azndan Yahudilikte bir
ans olurdu, bir hatras yaatlrd. slmda ise
kendisine verilen nemle Kurban ibadetinin ve
Kurban Bayramnn olmas bile, kurban edilecek
ocuun Hz. smail olduuna tarih bir delildir.
Cz: 23, Sre: 37
SFFT SRES
449
981
109. Selm olsun brahime!

110. Biz, Allah grrcesine iyilie, iyi
davrana kilitlenmi olanlar ite byle
mkfatlandrrz.
111. Gerekten O, hakkyla inanm has
kullarmzdand.
112. Ona salihlere dahil bir peygamber olacak bir baka evld, shak mjdeledik.
113. Hem nceki ocua, hem shaka feyiz
ve bereketler bahettik. Ama her ikisinin
nesli iinde Allahn srekli kendilerini
grdnn uuruyla Ona ibadet eden
iyilie kilitlenmi kiiler bulunduu gibi,
besbelli ki bizzat kendilerine zulmedenler
de vardr.
114. Musa ve Haruna da ltf u ihsanda
bulunduk.
115. Her ikisini de, onlarn halkn da o
dehetli (klelik ve ikence) musibetinden
kurtardk.
103. kisi de Allahn emrine tam mansyla

teslim olmutu. brahim, ocuu sa aka
zerinde yere yatrd.
104. Ey brahim diye seslendik;
105. Hi phesiz, (ryanda aldn emre)
itaatin gerektirdii sadakati gstermi bulunuyorsun; (artk olunu kurban etmek
zorunda deilsin). Biz, Allah grrcesine
iyilie kilitlenmi olanlar byle mkfatlandrrz.
106. Bu, belli ki byk bir imtihand.
107. Neticede Ona, oluna bedel, (deer ve
man itibariyle) ok byk bir kurbanlk
ltfettik.14
108. (Kyamete kadar gelecek) sonraki
nesiller arasnda onun iin gzel bir nam
braktk.
116. Kendilerine yardm ettik de, sonuta

stn gelen onlar oldular.
117. kisine, (lh) gerekleri ve dnyahiret saadetinin yollarn apak gsteren
Kitab verdik.15
118. Her meselede onlarn Doru Yolda
gitmelerini saladk.
nesiller arasnda onlar iin de gzel bir nam
braktk.
120. Selm Musa ve Haruna.
davrana kilitlenmi olanlar ite byle
mkfatlandrrz.
122. Gerekten onlar, hakkyla inanm has
kullarmzdand.
123. lyas da, phesiz (Allahn dinini tebli iin) gnderilmi peygamberlerdendi.
982
SFFT SRES
124. Hani, halkna u mesaj iletmiti: Allaha gnlden sayg duymal ve Ona isyandan saknmal deil misiniz?
125. lh olarak Bale yalvaracak ve terk
16
14. nsanlarn kendilerini Allah yolunda kurban etmeleri byk bir fazilet ve deer olmasna mukabil, Allah teal (c.c.), hibir zaman
insanlarn kurban olarak kesilmesini dilemez.
Bu bakmdan, Onun Hz. brahime olu Hz.
smaili kurban etmesiyle ilgili emrinde baka
pek ok hikmetler vardr. Hz. brahim (a.s.), ok
yce bir karaktere sahipti ve kuds peygamberler silsilesinin menei olabilecek bir potansiyel
tayordu. Ayrca ok merhametli, ok cmert
ve Allaha ok iten teslim olmu bir rasld. Halknn hem hirette hem de dnyadaki saadetiyle ok yakndan alkadard; ksaca,
himmeti milletiydi ve dolaysyla Kurn-
Kerim onu bir mmet olarak nitelemitir (Nahl
Sresi/16: 120). Bir insann sahip klnd
potansiyelleri birer kabiliyet haline getirmesi,
ok defa ar imtihanlar sonucu gerekleir. Bu
imtihanlar ise, kar cins, ocuk, altngm
(para), eya, kazan, mevki ve stat gibi, daha
ok kii ile Allah arasna girebilecek unsurlarla
olur. Bir mmin, sevdii her eyi sadece Allah
iin ve o eyin Allah ile mnasebeti lsnde
sever. O, Allahtan baka hibir eye, bizzat o
ey sebebiyle hakiki manda gnl veremez.
Allah, bir gste biri Kendine, biri baka varlklara ayrlsn diye iki gnl var etmemitir
(Ahzab Sresi/33: 4). te Cenab- Allah (c.c.),
Hz. brahimi atee atlma, yeeni Hz. Ltun
kavminin helk edilmesi, baba ocandan, yurdundan, ailesinden ve yaknlarndan ayrlma ve
olmas iin dua ettii olu Hz. smaili kurban
etme emriyle kar karya kalma gibi olduka ar imtihanlara tbi tuttu ve Hz. brahim
btn bu imtihanlardan en byk baar ile
kt. Sonra da Cenab- Allah yle buyurdu:
Artk seni btn insanlara imam yapacam.
brahim, Soyumdan da! diye dua ve mnacatta
Cz: 23, Sre: 37
mi edeceksiniz her eyi en gzel ve en

uygun biimde Yaratan;
126. Sizin de Rabbiniz, gelip gemi btn
atalarnzn da Rabbi olan Allah?
bulundu. Rabbisi, (Soyun iinde zalim olmayan

ve liyakat ortaya koyanlar yaparm.) Fakat vad
ettiim byle bir nimetime zalimler nail olamaz
karln verdi. (Bakara Sresi/2: 124)
Cenab- Allahn emrine tereddtsz boyun
emekle hem Hz. brahim hem de Hz. smail,
byk mkfatlara nail klndlar. Allah (c.c.),
Hz. brahimi insanlar iin bir imam, bir nder
ve peygamberler silsilesine mene veya baba
klarken, Hz. smaili ise, en son yaratlmlarn
en by, kinatn ve iki cihann efendisi Hz.
Muhammed Mustafa aleyhissalt vesselm
netice verecek kuds bir silsilenin babas olmakla
mkfatlandrd.
15. Kitap Hz. Musaya verilmi olmakla birlikte,
Hz. Haruna Onun misyonuna olan itirakinden
dolay (T-H Sresi/20: 32), yet, Kitab ikisine verilmi olarak anmaktadr.
16. Bal, kelime olarak efendi, ef gibi manlara
gelir. Eski Sami topluluklar, ilhlarndan birine
bu ismi vermilerdi ve hem kendisine, hem de
kars Astartese taparlard. Hakimler dneminde srail Oullarndan pek ou da, kendilerini
Msrdan karan asl Rabbilerini brakp, komu
halklarn tanrlaryla birlikte onlara da tapmaya balad (Kitab- Mukaddes, Hakimler, 2:
1213). Bu sapma, Hz. Sleymann (a.s.) vefatndan sonra yeniden nksetti. te, Kurn
Kerimde Enm Sresi/6: 85te de anlan Hz.
lyasn, srailde zalimliiyle mehur kral Ahab
(1 Krallar, 1721), Yahudada kral Yehoram
zamannda (2 Tarihler, 21) rasl olarak grevlendirilen ve Kitab- Mukaddeste Eliya olarak
geen peygamber olduu sanlmaktadr. O, bu
sapmaya ve ayrca ahlkszlk ve zulme kar
mcadele vermitir.
Cz: 23, Sre: 37
SFFT SRES
983
450
134. (Vazifesinin sonunda) Onu ve iman

etmi bulunan aile efradn (o sulular
memleketinden karp) kurtardk;
135. Ancak (hanm olan ve) geride (sulular arasnda) kalan yal bir kadn hari.
136. Ardndan, o geride kalan dierlerini
toptan imha ettik.
137. (Seyahat yollarnz zerinde) sabahlar
onlarn yklm ehirlerinin harabelerine
uruyorsunuz;
138. Geceleri de. Artk aklnz kullanp, bu
olanlardan ibret almayacak msnz?
139. Yunus da phesiz (Allahn dinini tebli iin) gnderilmi peygamberlerdendi.
140. Hani O, sahibinden kam bir kle
gibi vazife mahallinden ayrlm ve dolu bir
gemiye binmiti.18
127. Fakat onlar Onu yalanladlar; bu
sebeple, hesap vermek zere Allahn huzuruna karlp, Cehenneme atlmaya mahkmdurlar.
128. Ancak, Allahn ihlsa erdirilmi has
kullar bundan mstesnadr.
nesiller arasnda Onun iin de gzel bir
nam braktk.
130. Selm olsun lysne!17
davrana kilitlenmi olanlar byle mkfatlandrrz.
141. Ve (gemidekilerle birlikte) kura ekti

ve kurada kaybedenlerden oldu.
142. (Onu denize braktlar ve) o byk
balk kendisini yutuverdi; bu arada Yunus,
pimanlk iinde kendisini sorguluyordu.
143. Eer her zaman Rabbini tesbih eden
kullarndan olmam olsayd,
144. Btn llerin diriltilip mezarlarndan
kalkacaklar gne kadar baln karnnda
kalr, (baln karn Ona mezar olurdu).19
145. Ama Biz Onu aasz, plak bir sahile
attk; o anda bitkin bir haldeydi.
132. Gerekten O, hakkyla inanm has

kullarmzdand.
146. zerine glge yapmas iin de orada

asma kabak cinsinden bir aa bitiriverdik.20
133. Lt da, phesiz (Allahn dinini tebli

iin) gnderilmi peygamberlerdendi.
147. Ve Onu saylar yz bine ulaan, hatt

gittike artan (halkna yeniden) gnderdik.
984
SFFT SRES
148. Onlar bu defa iman ettiler ve kendilerini (helkten zat edip,) belli bir sre daha
yaamalarna msaade buyurduk.
149. Sor onlara: Kz ocuklar Rabbinin de,
erkekler onlarn m?
150. Yoksa Biz melekleri dii olarak yarat-
17. Genellikle kabul edildii zere lyas, lysn

olarak da okunmaktadr; veya lysn, Hz.
lyasn bir dier addr.
18. Hz. Yunus (a.s.) ve bandan geenlerin ayrntl tasviri iin bkn: Yunus Sresi/10, not 19.
19. Hz. Yunusun Kyamete kadar baln
karnnda kalmamasna sebep, Onun yalnzca
o anda Allah tesbih etmesi deildi; Allah her
zaman tesbih eden bir kul olmasyd. (Ayrca
bkn: Kalem Sresi/68, 49, not 5.) Hz. Yunusun
baln karnndaki tesbihi ve mans iinde bkn.
Enbiy Sresi/21: 87, not 18.
Cz: 23, Sre: 37
mz da, onlar buna ahit mi olmular?

151. yi bilin ki, iftira ederek diyorlar,
152. Allah ocuk edindi. Hi phesiz
yalancdr onlar.
153. Sanki Allah, (bir de cinsiyet ayrm yapm da) kzlar erkeklere tercih mi etmi?
20. Merhum allme Mevdd, Urdu Digest dergisinin ubat 1964 saysndan nakleder:
Star of East (Dou Yldz) adl bir ngiliz
balk gemisi, 1891 ylnn Austos aynda
balina av iin okyanusa alr. Yaklak 7 metre
uzunluunda, 1.7 metre eninde ve 100 ton arlnda bir balinay yakalamaya alrlarken,
James Bartley adl denizci denize der. Balina
onu yutar. ki gn sonra dier balklar balinay
l olarak yakalar ve karnn atklarnda arkadalarn sa olarak bulurlar. Balk, balinann
karnnda tam 60 saat kalmtr. (Tefhm, 5: 41,
Sfft Sresi, not 82)
Cz: 23, Sre: 37
SFFT SRES
451
985
rinin tamamndan mutlak manda mnezzehtir.

160. Allahn ihlsa erdirilmi has kullar
asla bu trden nitelemelerde bulunmazlar.
161. Size gelince (ey mrikler), siz ve sizin
taptklarnz,
162. Allah hakknda kimsenin sapmasna
sebep olabilecek deilsiniz;
163. Meer ki o kii, ille de Kzgn, Alevli
Atee girmek istesin.
164. (Haklarnda Allahn kzlar olduklar
iftirasnda bulunduklar melekler derler ki:)
Bizim her birimizin Allah katnda belli bir
makam ve vazifesi vardr.
165. (Onun emirlerini alp yerine getirmek
iin) sra sra dizilip bekleyenleriz biz.
166. Biz, Onun her trl kusurdan ve
Ona yakmayan nitelemelerden mutlak
manda mnezzeh bulunduunu srekli
ilan edenleriz de.
167. O mrikler derlerdi:
154. Ne oluyor size? Nasl byle hkmler

veriyorsunuz?
155. Siz hi dnmez, hi salkl deerlendirme yapmaz msnz?
156. Yoksa elinizde kesin bir deliliniz, bir
dayananz m var?
157. yle ise, eer doruyu sylyorsanz, haydi karn ortaya (Allahtan gelmi
olmas gereken) o kitabnz!
158. Bir de, (cinlere tapma gerekesi olarak)
Allah ile cinler arasnda bir soy ba uydurdular. Oysa cinler bilirler ki, (kendileri ile
Allah arasnda sadece Rabkul mnasebeti
vardr ve) onlar yarglanmak zere Allahn
huzuruna karlacaklardr.21
159. Allah, onlarn bu ekildeki nitelemele-
168. Bizden nce yaam mmetlerin

elinde bulunan Kitap gibi bir Kitap bizde
de olsayd,
169. Hi kukusuz Allahn ihlsa erdirilmi has kullar olurduk.
170. Ama imdi o Kitab ret ve inkr ediyorlar. Elbette bilecek onlar!
171. (Dini tebli iin) gnderilmi kullarmz hakkndaki hkmmz oktan verilmitir:
172. Onlar, hi phesiz onlardr yardma
mazhar olacaklar.
173. Ve hi phesiz Bizim ordumuzdur,
her zaman mutlaka stn gelenler.
174. Dolaysyla, bir sre aldrma onlara ve
bakma yaptklarna;
986
SFFT SRES
Cz: 23, Sre: 37
175. Bak (uyarman karsnda nasl da ayak

diriyorlar), sonunda grecekler (balarna
gelecei).
179. Bak (btn u inkrclarn hallerine),

onlar da grecekler (balarnda patlayacak
Kyamet azabn).
176. Yoksa cezamzn hemen balarna gelivermesini mi istiyorlar?
180. Mutlak izzet ve kudret Rabbi olan

Rabbin, onlarn her trl yakksz nitelemelerinden mutlak manda mnezzehtir.
177. yi de, cezamz onu isteyenlerin yurtlarna indiinde, uyarlp da uyarya kulak
asmayanlar pek kt bir sabaha uyanrlar!
181. Selm (Allahn dinini tebli iin gnderilen) btn rasllere!
178. Sen aldrma onlara bir sre ve bakma

yaptklarna;
182. Ve btn hamd, lemlerin Rabbi olan

Allaha.
21. Bakara Sresi yet 30da ima edildii zere,

insandan nce yeryznde cinler hkm sryordu ve Allahn dinine muhataptlar. Ayrca,
insanlara gnderildii gibi btn cinlere de

gnderilmiti. Dolaysyla onlar, Allah ile yarattklar arasnda nasl bir mnasebetin olduunu,
olmas gerektiini iyi biliyorlard.
Cz: 23, Sre: 38
SD SRES
452
987
gurur, kibir iinde ve (Kurna kar)

srekli muhalefet halindedirler.
3. Ama Biz, onlardan nce (inkr ve muhalefette direnen) nice nesilleri helk ettik.
(Azabmz balarna inince) pimanlk iinde ne lklar kopardlar ama, artk cezamz tehir zaman deildi.
4. lerinden kendilerine bir uyarcnn gelmesini tuhaf buluyor ve kfrde diretenler,
Bu diyorlar, bir sihirbaz, (Allaha iftira
atan) byk bir yalanc.
5. Tutmu, onca ilh tek bir ilh yapyor.
Bu yapt, gerekten pek tuhaf, alacak
bir ey!
6. lerinden nde gelenler harekete geip,
Haydin, diye birbirlerini kkrtyorlar,
Haydin, yryn (ve varn Muhammedin
zerine)! lhlarnz(a ibadet) konusunda diretin. Gerekte budur (ba olmaktr)
(Muhammedin davetiyle) arzu olunan.1
38. SD SRES
8 yetten oluan ve ismini birinci yetindeki

Sd harfinden alan bu sre, slm tebliin
Mekke dneminin ortalarnda, Hz. mer Mslman olduktan sonra inmitir. slma ve onun
tebliine kar duranlar ikaz eder. Allah Raslne itaate arr ve nceki rasllerin tebli hayatlarndan kesitler sunar.

1. Sd. Gerei anlatan ve (ona kar kanlar) ikaz buyuran erefli Kurna andolsun
(ki sen, Allahn dinini tebli iin gnderilen
bir raslsn).
2. Ne var ki, (seni) ret ve inkr edenler,
7. Biz, bu (tek ilh iddiasn) u zamanmzdaki inan sistemlerinin hi birinde

duymadk. Bu, ancak bir uydurma!2
8. Tuhaf! imizden (baka kimse bulunamam da) Kitap Ona m iniyormu? Hayr,
hayr! (Gerek u ki, onlarn senin doruluun hakknda syleyebilecekleri hibir ey
yok.) Fakat onlar, (srf kibir ve gururlar
sebebiyle) Benim Mesajm konusunda phe
iinde bocalamaktadrlar. Gerekte onlar,
henz (helk eklinde gelen) azabm tatmadlar, (tatmadlar ki, kibirlerinden vazgeip,
gerei kabullensin ve itiraf etsinler).
9. Yoksa, Azz (mutlak izzet ve ululuk
sahibi, her ite stn ve mutlak galip),
Vehhb (bol bol ve karlksz veren)
Rabbinin rahmet hazineleri onlarn yannda
(da, kendi arzularna gre peygamberlik mi
datyorlar)?
988
SD SRES
Cz: 23, Sre: 38
10. Veya gklerin, yerin ve bunlarn arasndaki her eyin mutlak mlkiyet ve hakimiyeti onlara m ait? yleyse, sebep ve vastalarna tutunsunlar da, gklere ykselsin (ve
risalet grevinin sana verilmesine, Kurnn
sana indirilmesine mani olsunlar)!
Firavun da (kendilerine gnderilen raslleri)

yalanladlar;
11. Aslnda onlar, hesaba katlmaya demez,

urackta yenilmeye mahkm blkprk dknt bir gruhtur.
15. unlar da, kendilerine artk hibir sre

tanmayacak tek bir patlamay bekliyorlar.
12. Onlardan nce Nuhun kavmi, d topluluklar ve ehramlar, salam kaleler sahibi
1. yet, slma davetin yaygnlamas ve Hz.

mer (r.a.) gibi ok nemli bir insann da slma
dahil olmas zerine Kurey ileri gelenlerinin
harekete geip, davetini durdurmas konusunda
yeeni Hz. Muhammed aleyhissalt vesselma
bask yapmas iin Eb Talibe bavurmalar
hadisesine atfta bulunmaktadr. Onlar, slmn
yaylmasn durdurmak iin ortaya attklar pek
ok temelsiz iddiann yansra, Peygamberimiz
ve Ashabnn slma girme ve onu teblile
Kureye ba olmak, idareyi ele geirmek gayesi
gttn de ileri sryorlard.
2. Kurey ileri gelenleri, Allah Raslnn
13. Semd, Lt kavmi ve Eyke halk da.

Bunlar, (helk edilmi) nceki topluluklard.
14. Her biri, raslleri yalanlad ve hak ettikleri iddetli cezam, balarnda patlad.
16. Byle iken, alayl alayl, Rabbimiz,

Hesap Gn gelmeden nce azaptaki paymz hemen veriver! diyorlar.
Mekke liderliini arzuladn dnyor ve

kendi mevkilerini tehlikede gryorlard. Bu
sebeple, Eb Cehil liderliinde Eb Talibe gelip,
yeenine slma davetten vazgemesi taleplerini
ilettiler. Allah Rasl aleyhissalt vesselm,
Amcacm! Ben onlar yle bir sze aryorum ki, onu syledikleri zaman yalnz Araplar
deil, btn milletler onlarn peinden gelecekler! cevabnda bulundu. Bu szn ne olduunu
sordular. Allah Rasl, L ilhe illallah cevabn verdi. Bunun zerine byk bir tepki gsterdiler ve yette ifade olunan szleri sylediler.
(Tirmiz, Tefsir, 39)
Cz: 23, Sre: 38
SD SRES
989
453
Onlar, yksek duvarlar ap, (Davudun)

husus makam odasna dalvermilerdi.
22. Davudun yanna girdiklerinde O, birden endielendi. Endielenecek bir ey
yok! dediler: Biz, birimizin dierine hakszlk (yapt iddias) iinde iki daval tarafz. Sen, gerek ne ise aramzda ona gre
hkmn ver, haktan uzaklama ve bizi hi
przsz doruya ilet.
23. (lerinden biri meseleyi arzetti:) u,
benim kardeimdir. Kendisinin doksan
dokuz koyunu var, benimse tek bir koyunum. Byle iken, Onu da bana brak! diyor
ve konuma gcyle beni bastryor.
17. Onlar ne derlerse desinler sen sabret

ve (Allah tesbihte, ilimde, hilfette ve
savata) gl kuvvetli bir kulumuz olan
Davudu hatrla. O, tam bir teslimiyet ve
samimiyetle srekli Allaha yneli halinde
idi.
18. Dalar emrimize boyun edirdik de,
akam vakitlerinde ve sabah irak zaman
onunla birlikte Allah tesbih ederlerdi;
19. Ve onun iin toplanan kular da. Hepsi
tesbih iin Allaha ynelirdi.
20. Onun hakimiyetini glendirdik ve
kendisine hikmet, ayrca ikna edici ve
meseleleri aydnlatc bir beyan gc verdik.
21. Sana o davallar hakknda bilgi ulat m?
24. Davud, Dorusu u ki, dedi, o,

senin tek bir koyununu kendi koyunlarna
katmak istemekle hakszlkta bulunuyor.
Gerekten byle malda ortak pek ok insan
vardr ki, birbirlerinin hakkna tecavz
ederler. Ancak iman edip, imanlar istikametinde salam, doru, yerinde ve slaha
ynelik iler yapanlar byle davranmazlar;
ama onlar da ne kadar azdr. Davud, kendisini imtihan ettiimizi anlad ve derhal
Rabbisinden balanma dileyip, iniltiyle secdeye kapand ve btn itenliiyle
Allaha yneldi.
25. Biz de bu hususta Onu baladk.
Muhakkak ki Onun Bizim katmzda bir
yaknl ve gzel bir dn yeri vardr.
26. Ey Davud! Seni lkede (Bizim ahkmmz uygulayacak) bir halife yaptk; bu
sebeple, insanlar arasnda hak ve adaletle
hkmet; ahs arzu ve temayllerine kulak
verme ki, seni Allahn yolundan saptrmasnlar. uras bir gerek ki, Allahn
yolundan sapanlar, Hesap Gnn unutmulardr ve bu sebeple kendileri iin ok
etin bir azap vardr.3
990
SD SRES
3. Hz. Davudun tbi tutulduu imtihan hakknda farkl mtalalarda bulunulmu ve Kitab
Mukaddes kaynakl yakksz hadiseler anlatlmtr. Kurn Kerim ve sahih Snnet hadisenin teferruat konusunda sessiz kaldna gre,
meselenin zn takip etmek ve onun zerinde
durmak gerekmektedir. Bu da, Kurnn
altnda yle olsa gerektir:
Btn rasller, Allahn mesajn, dinini
insanlara tebli iin gnderilmilerdir. Bununla
birlikte, her birinin, zamana, artlara, gnderildikleri toplumun zelliklerine gre ayr bir
hususiyeti ve bunun iin bu erevede, Allah
Rasl aleyhissalt vesselm dnda dierlerini
aan bir donanm vardr. Sz gelimi, Allah (c.c.)
Hz. brahimi insanlara imam, Hz. Davudu
halife, Hz. Sleyman ise melik (hkmdar)
klmtr. Yeterince ilgi ekicidir ki, her birini
de bu husus vazifeye tayin buyurmadan nce
imtihandan geirmi, her birinin imtihan kendine verilecek husus misyon ve makama gre
olmutur. Hz. brahim (a.s.), atee atlma, lkesini terk etme mecburiyetinde kalma, olu Hz.
smaili kurban etme emrine muhatap olma gibi
ar imtihanlara tbi tutulmu ve bunlarn her
birinde muvaffak olduktan sonra insanlara imam
klnmtr. Hz. Sleyman (a.s.), aada 34nc
yette anlatlacak imtihana tbi tutulurken, Hz.
Davud (a.s.) da, 2124nc yetlerde anlatlan
imtihandan gemitir. Bu imtihan baarmas
zerine kendisine risalet iinde hilfet payesi
ve grevi verildiine gre, Onun imtihan bu
erevede olmaldr. 26nc yette hilfetin fonksiyonu olarak insanlar arasnda hak ve adaletle
hkmetme zikredildiine gre, Hz. Davudun
imtihan adaletli hkm verme noktasnda idi.
Cz: 23, Sre: 38
Yksek duvarlar aarak husus makam odasna girenler, insan eklinde melekler olsun
veya olmasn, Hz. Davud, verdii hkmde bir
yanllk yapt sonucuna varm olmaldr. Bu
da, yetlerden anlalabildiine gre, daval iki
taraftan biri ikyetini yaptnda dier taraf
dinlemeden hemen hkm vermesi olsa gerektir.
Davacnn anlattn dinleyen ve kendine gre
karinelerle sylediklerinin doru olduu sonucuna varm bulunduu anlalan Hz. Davud (a.s.),
dier taraf dinleme gerei duymadan hkmn
vermi, fakat akabinde yanl yapt sonucuna
varmtr. Bunun neticesinde de hemen Allaha
ynelmi ve af dilemitir.
20nci yet, Cenab- Allahn (c.c.) Hz. Davuda,
dier nimetlerinin yansra gzel ve ikna edici
konuma, meseleleri ok iyi ekilde anlatabilme
gc ve kabiliyeti de verdiini ifade etmektedir.
Dikkat ekicidir ki, Hz. Davuda ikyette bulunan kii de, kar tarafn konuma gcyle kendisini yendiini belirtmitir (yet: 23). Dolaysyla
kendisini tbi tuttuu imtihanla Cenab- Allah
Hz. Davudu bu konuda, yani gl ve ikna edici
konumann tesiri altnda kalmadan hkm vermesi konusunda uyarm olmaldr. Bu hususu
aydnlatan bir hadis-i eriflerinde Allah Rasl
aleyhissalt vesselm yle buyururlar: Ben de
sizin gibi bir insanm. Aranzdaki bir meselede
bana gelirsiniz. Olur ki, kiminiz kiminizden daha
ikna edici konuur da, ben de bana anlatlana
gre onun lehinde karar verebilirim. (Dolaysyla
herkes doruyu konusun.) nk eer ben,
kardeinin hakkna ramen biri lehinde hkm
verirsem, o kii bilmelidir ki, ona Cehennem ateinden bir kor vermiimdir. (Buhar, ahadet,
27; Mslim, Akdiye, 5, [1713])
Cz: 23, Sre: 38
SD SRES
454
991
ondan gereken ders ve d alsnlar diye

indiriyoruz.
30. (Risalet misyonu iinde hilfet vazifesini
hakkyla yerine getiren) Davuda Sleyman
bahettik. Ne gzel kuldu (Sleyman)! Tam
bir teslimiyet ve samimiyetle Allaha srekli
yneli halinde idi.4
31. Bir gn leden sonra kendisine (cihad
iin beslenen,) durduklarnda sakin, kotuklarnda sratli safkan atlar arz edildi.
32. (Onlar bir sre izleyen Sleyman),
Benim bu atlara olan sevgim (bizzat onlar
sebebiyle deil), Rabbimi hatrlattklar ve
Onun adn yaymaya hizmet ettikleri iindir. dedi. Ve atlar, gzden kayboluncaya
kadar (onlar izledi).
33. Onlar bana geri getirin! diye emretti.
Gelince de, onlarn bacaklarn ve boyunlarn efkatle okad.5
27. Biz g, yeri ve bu ikisi arasnda yer

alan her eyi, bo yere, gayesiz (ve insanlar
heva ve heveslerine gre davranabilsinler diye) yaratmadk. Byle bir dnce,
ancak kfredenlerin zannndan ibarettir.
(Girecekleri) Ateten dolay vay haline o
kfredenlerin!
28. Yoksa Bizim iman edip, imanlar istikametinde doru, salam, yerinde ve slaha
ynelik iler yapanlar yeryznde bozgunculuk karanlarla veya hayatlarn gnahlardan uzak Din-diyanet rts altnda
geiren (mttak)lerle, zerlerinden Dindiyanet rtsn syrm gnahkrlar bir
tutacamz m sanyorlar?
29. (Bu,) hayr, bereket ve feyiz ykl bir
Kitaptr ki, onu sana, (btn uurlu varlklar) yetleri zerinde derinliine ve etraflca dnsnler ve gerek idrak sahipleri
34. Hi phesiz Biz Sleyman da imtihan

ettik ve tahtnn zerine cansz bir beden
brakverdik. O, (bundaki many anlayarak) hemen Allaha yneldi.
35. yle dedi: Rabbim, beni bala ve
bana (Senin yolunda) hizmet iin yle bir
hkmdarlk ltfet ki, benden sonra kimse
onu tevars edemesin (ve kimseye yaramasn).6 phesiz ki Sen, Vehhb (bol ve hi
karlksz veren)sin.
36. Biz de (duasn kabul buyurduk ve) rzgr hizmetine sunduk; rzgr, Onun emri
altnda ve diledii yere tatl tatl eserdi.7
37. Her biri bina in etsin ve (kymetli
talar karmak zere) dalglk yapsn diye
eytanlar da (emrimiz altnda hizmetine
verdik).8
38. Ve bukalarla, zincirlerle birbirlerine
balanm halde (sz dinlemez cinler gibi)
daha bakalarn da.9
992
SD SRES
39. Btn bunlar, sana hesapsz ihsanmzdr, dedik, istersen sen de (eksilir
endiesine kaplmadan) onlardan bakasna
ihsanda bulunabilirsin, istersen hi bulunmazsn. Her iki durumda da sorguya ekilecek deilsin.
40. Sleymann da katmzda hi kukusuz
4. Kurn- Kerim, Bakara Sresi/2: 151de Allah

Raslnn ana vazife veya fonksiyonlarn,
Allahn kinattaki ve Kurndaki yetlerini
okumak, zihinleri yanl bilgi ve kabullerden,
kalbleri yanl itikat ve gnahlardan arndrmak
ve Kitab, hikmeti retmek ve insanlara bilmediklerini retmek olarak belirtir.
zellikle din meselelerde ve hayatlarnda
insanlara rehberlik yapmak mansnda imamet, bilhassa insanlar arasnda hak ve adaletle
hkmetmek mansnda hilfet ve en yksek ve
kusursuz derecede insanlar idare etmek mansnda meliklik (hkmdarlk), zaman ve artlar
msait olduunda ve gerektirdiinde Risalete
dahil vazifelerdir. Risalet bunlar mutlak manda
ve her zaman iin, her artta gerektirmedii gibi,
ayn ekilde ne imamet hilfeti, ne de hilfet
hkmdarl yine mutlak manda ve her zaman
iin, her artta icap ettirir. Dolaysyla her rasl
hayatta insanlara her bakmdan imam ve halife
ya da melik olmad gibi, her imam da halife
veya melik, her halife de melik olmayabilir.
Hilfet ve bilhassa meliklik, zellikle Allah
Raslnn tebli ettii slmda halkn biatn,
yani gnlyle kabuln gerektirir. u noktay
da belirtmeliyiz ki, slmda, Allahn dininde
meliklik mutlakiyet idaresi demek deildir ve
Hz. Sleyman da katiyen mutlakiyeti bir devlet
bakan deildi. Allah Rasl aleyhissalt vesselm Medineye ancak Medineli Mslmanlarn
kendisine baz artlar zerinde biat etmelerinden
sonra hicret buyurmu ve bilhassa baz nemli
kararlar ve icraatlar ncesinde yeniden biat alma
gerei duymutur. Buna ek olarak, toplumu
Cz: 23, Sre: 38
bir yaknl ve gzel bir dn yeri vardr.

41. Kulumuz Eyybu de hatrla: Hani
O, Rabbine yle yalvarmt: uras bir
gerek ki, eytan yznden bir bitkinlik ve
byk bir zdraba dar oldum.10
42. Ayanla yere vur! dedik, te, ykanmak ve imek iin souk bir su kayna!11
ilgilendiren btn, zellikle idar meselelerde,

Kurnn ak emri zere (l-i mran Sresi/3:
159) daima ashabyla istiarede bulunmutur.
srail Oullar tarihinde ise salam bir devlet
kurma ve/veya halifelere ve meliklere sahip olma,
onlarn peygamberlerinden bir melikkomutan istemelerinden sonra balamtr (Bakara
Sresi/2: 246247). Onlarn tarihinde Hz. Musa
bir imamRasl, Hz. Davud bir haliferasl, Hz.
Sleyman ise bir melik (hkmdar)rasld.
5. Hz. Sleyman (a.s.), hkmdarpeygamberdi.
Ama dnyalk hibir ey, bunlar cihad iin beslenen soylu atlar da olsa, Onu Allahtan, Onu
anmaktan alkoyamazd. nk Allah anmak,
her eyden daha byktr ve daha nemlidir. O,
her eyi Allah iin ve Allahla olan mnasebeti
asndan severdi. Dolaysyla, Hz. Sleymann
tam bir teslimiyet ve samimiyetle Allaha srekli
ynelen bir kul olduu ifadesinden sonra gelen
bu yetler, Onun tarihin en gl hkmdar
olmasna ramen, Allaha olan derin ballna
misal olarak zikredilmitir.
6. mtihan iin Hz. Sleymann tahtnn zerine
cansz bir beden braklma hadisesi zerinde pek
ok yorum yaplmtr. Bu hadiseyi, ardndan
Hz. Sleymann yapt duay, yukarda not 3te
ifade edildii zere, her peygamberin misyonundaki zel vazifesi noktasnda imtihana ekildii
gerei ve ilgili bir hadisi erif nda ele aldmzda u neticeye varabiliriz:
Hz. brahim (a.s.), Cenab- Allaha (c.c.)
kendisine bir oul bahetmesi iin dua etmiti
(Sfft Sresi/37: 100). Allah, bu duasn kabul
Cz: 23, Sre: 38
SD SRES
buyurdu ve Ona Hz. smaili (a.s.) ltfetti. Ama

Hz. brahim, kendisine yallnda ltfedilen
bu sevgili olunu kurban etme emriyle imtihana
ekildi ve bu imtihandan da yz akyla knca,
bu defa kendisine Hz. shak (a.s.) ve pek ok
torunlar ihsan klnd. Hz. brahim de, esasen
misyonunun, yani Allahn dininin tebli ve
korunmasnn devam adna oul arzusu izhar
etmiti. Benzer ekilde ve ayn gaye ile Hz.
Zekeriya da ihtiyarlnda Cenab Allahtan
bir oul istedi (Meryem Sresi/19: 5-6). O da,
Allahn Yahya ismiyle bahettii bu olu ile
imtihana ekildi ve gzleri nnde Onun ehit
edildiini grd.
Nimet ne kadar bykse, imtihan ve klfet de o kadar ar olur. te Hz. Sleyman da
(a.s.), Allahn dininin korunmas, en mkemmel
manda tatbiki ve teblii, bu uurda cihad adna
misyonunun devamn arzuluyor ve bunun iin
de oullar sahibi olmak istiyordu. Bylece kesintisiz sevaba da mazhar olacak ve Allahn dininin
beer sahadaki hakimiyeti de kusursuz devam
edecekti. Ne var ki, Allahn murad baka idi.
nk, insanlarn nasl ve kimler tarafndan
idare edilecei, bir bakma onlarn iradesine
braklmt ve onlar nasl bir idareyi hak ederlerse, kendileri nasl iseler, yle idare edilirlerdi.
Dolaysyla, Hz. Sleymann tahtnn zerine
braklan cansz beden, (Allah alem) Onun
oullarndan birinin, muhtemelen de vefatn
mteakip yerine gemesini istedii olunun
cesedi idi. Cesedin tahta braklmas, olunun vefat mansna geliyordu ve ceset, oraya
bir sebeple braklmt. Bunun zerine Hz.
Sleyman (a.s.), Cenab- Allaha (c.c.) kendisine
yle bir hakimiyet vermesi duasnda bulundu ki,
Onun yolunda, eer btn nesli hkmdar olsa
idiler ancak baarabilecekleri ve daha sonra hibir hkmdarn ulaamayaca derecede hizmet
etsin. Bu, Allahn dinine hizmet yolunda tevik
edilen bir msabakay, hayrlarda yarmay ifade
ediyordu ve Hz. Sleyman oul isteinde, niyetinde ve duasnda samimi olduu iin bu duas
kabul olundu.
srail Oullar, Hz. Sleyman herhangi bir
vasiyette bulunmad halde, oullarndan birini
993
hkmdar olarak Onun yerine geirdiler. Fakat

bu olun zamannda devlet srail ve Yahuda adlaryla ikiye blnd. Bu, ok nemli bir geree
iaret etmektedir. Adaletli idare en byk faziletlerden biri olup, bir hadisi erifte ifade buyurulduu zere, dil idareciler, Maherde hibir
glgenin olmad bir zamanda Allahn Arnn
glgesinde glgelenecek yedi snf insandan birini tekil edecekleri halde, eer sadece Allahn
rzas ve Allahn yolunda hizmet iin olmazsa
dnyev iktidar ok defa ihls ve samimiyeti
zedeler. Bu sebeple, Allahn dinine samimiyetle
hizmet etmek isteyen bir insan, dnyev iktidar
talebinde, hatt arzusunda bile bulunmamaldr.
Bu sebeple ve ayrca kavimleri iinde yeterli
sayda insan Allahn hkmleriyle idare edilecek
seviyede manevruh ve ahlk olgunlua ulaamad iin, ok az istisna dnda pek ok peygambere sadece saf din sahada hizmet nasip
etmitir. Halbuki, peygamberlerin hi birinin
ihls ve samimiyetinden asla kuku da duyulamaz. Yine ayn sebepledir ki, Cenab- Allah
slm mmeti iinde Hilfeti Allah Raslnn
Ehl-i Beytinde devam ettirmemi ve onlara saf
din sahada hizmet bahedip, onlar bu sahann
rehberleri klmtr.
7. Benzer ifadeler ve aklama iin bkn: Enbiy
Sresi/21: 81, not 11; Sebe Sresi/34: 12.
8. Bkn: Enbiy Sresi/21: 82, not 12; Sebe
Sresi/34: 13.
9. Bu buka ve zincirler, cinlere has trden
olmaldr.
10. Hz. Eyybun (a.s.) zdrab ve Allaha olan
mnacat iin bkn: Enbiy Sresi/21: 8384, not
1516.
Her hadisenin meydana gelmesi, insann bana gelen hayrer her ey iin iki sebep vardr:
biri zahir ve madd, dieri gerekasl ve manev veya grnmez. Birinci sebep, sebepler diyar
olan bu dnya ve ayrca insann kendisi ile ilgili
olmasna karlk, dier sebep Cenab Allaha
veya Kadere bakar. Allah (c.c.), kiinin iman
veya imanszl, niyetinin ve davranlarnn
iyilii ve ktl gibi sebeplerle veya imtihan
994
SD SRES
dolaysyla ya da kiinin manev makamn ykseltmek iin insann bana hayr veya erlerin
gelmesine izin verir ve bunlar yaratr. Btn
dier madd sebepler gibi eytan da Allahn
iradesinin yerine gelmesi ve yaratmasnda ancak
zahir bir sebeptir ve onun hadiseler zerinde
yaratc en kk bir tesiri yoktur. Dolaysyla,
Hz. Eyybun bana gelenleri eytana atfetmesi,
Hz. Musann, vurduu bir yumrukla, niyeti
yle olmamakla birlikte bir kiinin lmesi hadisesini eytann ii olarak nitelemesi veya eytan
ve cinlerin insan bedeninde baz hastalklara
sebep olabilecei noktasnda deerlendirilmelidir.
Bu ikinci husus, tbb aratrma gerektirmektedir. Ayrca, Hz. Eyyb (a.s.), ailesinin kendisini
terk etmesinde eytann ivasn da grm ve
yetteki ifadesiyle buna atfta bulunuyor da
olabilir.
Cz: 23, Sre: 38
Burada belirtilmesi gereken bir dier nokta,

peygamberler masum olmakla birlikte, kendilerini hata etmi grebilir ve bundan dolay
Cenab- Allahtan balanma dilerler. Onlar,
Allah ile mnasebetlerinde ve vazifelerini yerine
getirme hususunda son derece hassas ve dikkatli olduklar iin, baka insanlardan daha ok
istifar ederler. Bundandr ki Allah Rasl aleyhissalt vesselm, yle buyurmulardr: Ben,
gnde (Buharnin rivayetine gre) yetmi defa,
(Mslimin rivayetine gre) yz defa Allahtan
balanma diliyorum. (Buhar, Davat, 3;
Mslim, Zikir, 41)
11. Hz. Eyyb (a.s.), muhtemelen bir deri hastalna tutulmu idi. Ayayla yere vurunca,
Cenab- Allah yerden Onun iin bir su fkrtt.
O, bu suyla hem ykand, hem de ondan iti ve
neticede hastal iyi oldu.
Cz: 23, Sre: 38
SD SRES
995
455
47. Katmzda sekin, btnyle temizlenmi ve en hayrl zatlardand.

48. smail, Elyesa13 ve Zlkifli14 de hatrla.
Her biri, yine en hayrl zatlar arasnda idi.
49. (Rasller hakkndaki) bu hatrlatmalarmz, onlar iin iyi bir anma, bakalar iin ise
bir ders, bir ttr. leri Ona kar saygyla dopdolu olan ve Allaha kar gelmekten,
dolaysyla Onun azabndan saknan (mttak)leri gerekten ok gzel bir kbet, ok
ho bir dn yeri beklemektedir:
50. Kaplar kendilerine ardna kadar alm
sonsuz nimet ve ebed mutluluk cennetleri.
51. Orada yksek kanepe ve koltuklara
yaslanr, eit eit meyveler ve iecekler
isterler (ve istekleri nnda yerine gelir).
52. Yanlarnda, tam kendileri gibi, onlara
pek yakr ve gzleri bakalarn grmeyen
yumuak bakl eler bulunur.
53. Bunlardr Hesap Gn iin size vad
olunanlar.
43. Katmzdan bir rahmet ve gerek idrak
sahipleri iin bir ibret vesilesi olarak, ailesini
ve bir o kadarn daha kendisine baladk.
44. (Ayrca Ona,) Eline bir demet sap al
ve (hanmna) onunla vur ve yemininden
dnen duruma dme! dedik.12 Biz Onu
(Eyybu) gerekten sabrl bulduk. Ne
gzel kuldu O! Tam bir teslimiyet ve samimiyetle Allaha srekli yneli halinde idi.
45. (Allaha ibadet, Onun yolunda hizmet
ve salih iler yapmada) gl ve basiret
sahibi (eya ve hadiselerdeki hikmet ve gerekleri ok iyi gren) o zatlar kullarmz
brahim, shak ve Yakubu da hatrla.
46. Biz onlar her bakmdan ihlsl kldk ve
bu sebeple (dnce, sz ve davranlarnda) hep hiret Yurdunu gzetirlerdi.
54. Gerekten, sizin iin hazrladmz, hi

eksilme ve tkenme bilmeyen nasibinizdir
bunlar.
55. Evet, bunlar (mttakler iindir). Azgn
isyankrlar bekleyen ise kt kbet, kt
bir dn yeridir:
56. Cehennem; yanp kavrulmak iin oraya
gireceklerdir. Ne kt bir dek!
57. Budur onlar bekleyen, yleyse tatsnlar
onu, kaynar sular ve kopkoyu irinleri.
58. Bu kadar da deil; daha baka benzer ne
azap eitleri.
59. (Ey kfr ve isyanda ba ekenler!)
unlar da, dnyada iken maiyetinizde kr
krne gnaha dalan, bugn de sizinle birlikte Atee dalacak olan gruhtur. Rahat
yz grmesinler! der (elebalar). Elbette
996
SD SRES
Cz: 23, Sre: 38
onlar da Atee girecek ve orada yanp kavrulacaklardr.
sizsiniz! Yerleip kalmak iin ne kt bir

yer buras!
60. Berikiler, Asl siz rahat yz grmeyin! diye karlk verirler: Bu azab,
dnyada yaptklarnzla bize hazrlayan
61. Rabbimiz, derler, Bu azab bize kim

hazrlamsa, Sen onun azabn Atete iki
kat artr!
12. Hz. Eyyb (a.s.) hasta iken, eer Allah (c.c.)

kendisine yeniden shhat bahederse, iledii
bir hatadan dolay hanmna celde cezas uygulayacana yemin etmiti. Cenab- Allah (c.c.)
shhatini iade edince kendisine, eline hanmna
uygulayacana yemin ettii sayda sap alp,
onunla hanmna bir defa vurmasn ve bylece
yemininden dnen olmamasn emretti. eriatta
byle bir kaide de vardr: Eer kendisine celde
cezas uygulanacak sulu iyilemesi mmkn
grlmeyecek ekilde hasta veya ok yal ise,
vurulacak celde saysnca sap alnp onunla veya
ayn sayda dalcklar bulunan bir dal ile ya da
ayn sayda telleri bulunan sprge ile kendisine

vurulur.
13. Enam Sresi 86nc yetinde de anlan
Elyesa, byk ihtimalle Kitab- Mukaddeste
geen Yeeya peygamberdi. Hz. lyastan sonra
gelmi ve sraile Baale tapmaya kar byk
mcadele vermiti. Ne var ki, vefatndan sonra
srailde puta tapma yeniden hortlad ve ardndan Asurlularn saldrlar geldi. Devam eden
saldrlardan sonra kral Sargon, M.. 721 ylnda
srail krallna son verdi.
14. Zlkifl iin bkn: Enbiy Sresi/21: 85, not 17.
Cz: 23, Sre: 38
SD SRES
997
456

mutlak galip)tir, afr (balamas pek
bol olan)dr.
67. De ki: O (erefli Kurn) pek byk,
son derece nemli bir mesajdr.
68. Siz, honutsuzluk iinde ondan yz
eviriyorsunuz.
69. (Bana Kurnla bildirilmemi olsayd,)
o En Yce Meclis tartrken benim bir bilgim olamazd.16
70. (Ben, sadece bana vahyolunana uyuyorum ve) bana vahyolunuyor ki, ben (insanlar uyarmak iin gnderilmi) apak bir
uyarcym.
71. (O En Yce Mecliste grlen bir
mesele olarak,) Rabbin meleklere, Ben,
demiti, amurdan bir beer yaratacam.
72. Ona tam olarak eklini verdiim ve
iine Ruhumdan flediim zaman,17 hemen
kendisine (stnlnn ve sizin ona saygnzn iareti olarak) secdeye kapann.
62. (Elebalar,) (Dnyada iken) derler, erlilerden saydmz (ve kendilerine
hi deer vermediimiz) birtakm adamlar
burada neden grmyoruz?15
63. Biz onlarla alay eder dururduk. Yoksa,
(dnyada kmseyerek kendilerine bakmaya bile tenezzl etmediimiz gibi,) burada da gzlerimiz onlardan kayd da (ondan
m gremiyoruz)?
64. Ate mahkmlar, aralarnda gerekten
byle atacak, byle tartacaklardr.
65. De ki: Ben, sadece bir uyarcym.
uras kesin bir gerektir ki, Mutlak Bir
ve btn kinat zerinde Mutlak Hakim
Allahtan baka hibir ilh yoktur.
66. O, gklerin, yerin ve bunlarn arasnda
yer alan her eyin Rabbidir, Azz (mutlak
73. Bunun zerine, (emri alan) btn melekler derhal secdeye kapandlar.18
74. Ama, (Allahn ona da olan emrine ramen) blis secde etmedi. Byklendi, secde
etmeyi kibrine yediremedi ve (yapsndaki
potansiyel kfr sfat ne kp btn
benliini kaplad da) kfirlerden oldu
75. (Allah,) Ey blis, buyurdu, Bizzat iki
Elimle19 yarattm varla secde etmekten
seni alkoyan nedir? (Emrime ramen bir
baka yaratlm varln nnde eilmeyecek kadar) kibirli misin, yoksa (Bana ait de
olsa, bir bakasnn nnde eilme emrine
muhatap olamayacak derecede) kendilerini
stn ve erefli grenlerden misin?
76. (blis,) Ben dedi, ondan daha hayrlym. Beni bir tr ateten yarattn, onu ise
bir tr amurdan.20
998
SD SRES
77. Allah, k oradan! buyurdu. Sen,

artk huzurumdan ve rahmetimden kovulmu birisin!
78. Hesap Gnne kadar lnetim hep zerinde olacaktr.
79. Rabbim, dedi blis, madem yle,
insanlarn diriltilip, kabirlerinden karlacaklar gne kadar bana sre tan.
15. Bunlarla kasdettikleri, fakir, bazlar kimsesiz, kimisi de o toplumda kle ve hizmeti olan
mminlerdir.
16. yet-i kerime, eer Kurn Allahn Kelm
olarak Peygamber Efendimize vahyedilmemi
olsa, Onun yce (sem) meclisinde meleklerin kendi aralarnda veya Cenab- Allah (c.c.)
ile melekler arasnda geen hadiseler hakknda
bilgi sahibi olamayacan, dolaysyla Kurnn
vahiyle Allah Raslne bildirilen Kelm lh
olduunu vurgulamaktadr. En Yce Mecliste
konuulan meselenin misali de, aadaki yetlerde gelecei zere, Cenab Allahn insan
yeryznde halife olmak zere yarataca iradesini meleklere bildirmesi ve bu konuda Onunla
melekler ve bir de iblis arasnda geenlerdir.
17. Cenab Allahn insana Ruhundan flemesi
konusunda bkn: Hcr Sresi/15: 29, not 7.
18. nsann yeryzndeki halifelii ve meleklerin
ona secdesi iin bkn: Bakara Sresi/2: 3034, not
3036.
19. Ysin Sresi 71inci yette Cenab Allahn
pek ok eyi Elleriyle yapt beyan buyurulmakta, bu yet-i kerimede ise Onun insan iki
Eliyle yaratt anlatlmaktadr. Cenab- Allah
iin El, g ve kudret ifade eder. Bu yet-i keri-
Cz: 23, Sre: 38
80. Allah, Haydi, sana sre tannd.

buyurdu;
81. Fakat (katmda) malm bulunan o
(Kyamet) nna kadar.
82. O halde, dedi blis, zzetin hakk
iin, onlarn hepsini azdrp saptracam;
83. Ancak ihlsa erdirilmi kullarn mstesna!
mede insann yaratl konusunda iki Elden sz

edilmesi, iki nemli geree iaret etmektedir: (1)
Allah, insan en mkemmel ekilde ve yaratln modeli, btn kinatn kltlm rnei
olarak yaratmtr. (2) nsan varlnn madd
ve manev iki boyutu vardr. 71inci yet onun
madd boyutuna iarette bulunurken, 72nci yet
maven boyutunu, onun gerek deerinin nerede
yattn nazara vermektedir.
20. blise gre hayr ve stnln kayna
varln fizik menei ve madd boyutudur. Bu,
gerek bak ve deerlendirme asndan mahrumiyet demektir ve tipik bir materyalizmdir. blis,
insan sadece madd yanyla ele alm ve ondaki
Allahn Ruhundan flenmekten gelen manev
boyutu grmezden gelmi veya hie saymtr.
Burada ifade edilmesi gereken bir dier nokta
da udur: blis, Allahn emrini kendi bilgi ve
anlayna gre deerlendirmi, Onun ak emrine kendi gryle muhalefette bulunmutur.
Bylece, ancak kendi grne, anlayna ve
hevesine uygun olduu takdirde Allahn emirlerini kabul edebileceini ortaya koymu, yani
dehetli bir kibir sergilemitir. Allahn emirleri
karsnda ayn tutumu taknanlar kimin peinden gittiklerinin ve kime talebelik yaptklarnn
acaba farknda mdrlar?
Cz: 23, Sre: 39
ZMER SRES
999
457
39. ZMER SRES
ekkede, mminlere ikencelerin artt

dnemde inmi olan Sre 75 yetten mteekkil olup, ismini 71 ve 73nc yetlerinde
geen zmer (zmreler, gruplar) kelimesinden
alr. Allahn birliinin kinattaki delilleri zerinde durur ve Ona irk komann samaln
ve mutlak geersizliini vurgular. nanlar sebebiyle kendi z yurtlarnda ikencelere maruz
kalan mminlerin hicret edebilecekleri imasnda
bulunur ve bylece hicrete kapy aralar. Tevhid
ile irk arasnda hibir uyumun olamayacan
ilan eder. nsanlarn dnyada yaptklarnn karln grecekleri hireti hatrlatr ve hirette
olup biteceklerden kesitler sunar.

1. Bu, Azz (mutlak izzet ve ululuk sahibi,
bulunan) Allah tarafndan para para indirilmekte olan Kitaptr.
84. Allah buyurdu: (Her emrim, her yaptm) gerein ta kendisidir. u anda da
gerei beyan ediyorum:
85. Hi phesiz Cehennemi seninle ve o
insanlar iinde sana uyanlarn tamamyla
dolduracam.
86. (Raslm,) de ki: (Kurn tebli
grevim) karlnda sizden hibir cret
istemiyorum; kendiliinden bir iddia iinde
bulunan biri de deilim.
87. O (erefli) Kurn, baka deil, ancak
btn uurlu varlklar iin bir t, bir
hatrlatma, bir yol gstermedir.
88. uras kesin ki, gn gelecek, onun ve
anlattklarnn ne manya geldiini mutlaka
bileceksiniz.
2. Biz, sana Kitab gerein ta kendisi olarak ve inii esnasnda da kendisine hibir
btl yol bulamayacak ekilde indiriyoruz.
O halde, Dini btn yanlaryla iten kabul
ederek ve sadece Onun rzasn hedef alarak Allaha ibadet et.
3. Dikkat edin: Gnlden, tam bir samimiyetle, her trl irk, nifak ve dnyev
maksattan uzak iman, ibadet ve itaat ancak
Allaha mahsustur. (nsanlardan olsun,
melek veya cinlerden olsun,) Ondan baka
birtakm koruyucular ve ilerin havale edilecei merciler edinip de, Biz onlara ancak
bizi Allaha yaklatrsnlar diye ibadet ediyoruz. diyenlere gelince, Allah, onlarla
mminler arasnda bu ekilde tuttuklar
farkl yollarla ilgili hkmn elbette vere-
1000
ZMER SRES
cektir. Allah, yalanc ve alabildiine nankr

hi kimseye hidayet nasip etmez.
Cz: 23, Sre: 39
5. O, gkleri ve yeri hak bir gaye iin, yerli

yerince ve geree dayal sabit bir sistem
zerinde yaratt. Srekli olarak geceyi gndzn bana dolar, gndz de gecenin
bana dolar.1 Gnei ve ay da emri altnda
hizmetinize sunmutur. Her bir gezegen,
(sem okyanusunda) belirli bir sreye kadar
akp gitmektedir. yi bilin ki O, Azz (mutlak izzet ve ululuk sahibi, her ite stn ve
mutlak galiptir; Kendisine kar kanlara
hak ettikleri cezay verir); affr (tevbe
ve imanla Kendisine ynelenlere kar ise
balamas pek bol olan)dr.
1. Bu ifadede yerkrenin yuvarlaklna ima vardr. Sarn baa dolanmas gibi, Cenab- Allah
da geceyi gndzn, gndz gecenin bana,
nihayet btnyle gece veya btnyle gndz

oluncaya kadar dolar. Yani, gece ve gndz
ufukta kuak kuak belirir.
4. Eer Allah evlt edinmek isteseydi, (bu

konuda kimseye seim hak ve yetkisi tanmaz ve) yarattklarndan dilediini seerdi.
Ama O, evlt edinmekten mutlak manda
mnezzehtir. Allahtr O, Mutlak Bir ve
btn kinat zerinde Mutlak Hakimdir.
Cz: 23, Sre: 39
ZMER SRES
458
1001
kredip iman ederseniz, O sizin hakknzda

bundan raz olur. Ve hi kimse, bir bakasnn gnah ykn ekmez ve bakasnn gnahyla yarglanmaz. Neticede Rabbinizedir
hepinizin dn ve O, (dnyada) neyi ve ne
maksatla yapyor idiyseniz, bunlarn ne manya gelip, ne netice verdiini size bildirecek
ve her birinden sizi hesaba ekecektir. Hi
phesiz O, snelerin zn, onlarda sakl
8. nsan (yledir ki), ba derde girince gnlden Ona ynelerek Rabbisine yalvarr;
ama biraz sonra Allah ona Kendi katndan
bir nimet ve imkn verince, bu defa daha
nce Ona yalvardn unutur ve Allah iin
denkler, ortaklar uydurmaya balar, bylece Onun yolundan hem kendi sapar, hem
de bakalarn saptrr. (Bylesine) de ki:
Kfr ve nankrln iinde hayattan biraz daha km al bakalm. Nasl olsa, Atein
yoldalarndansn.
6. O, sizi tek bir nefisten yaratm,2 onunla ayn tr ve mahiyetten eini var etmi
ve sizin iin ift ift sekiz evcil hayvan
indirmitir. 3 Sizi annelerinizin karnnda
karanlk iinde4 pepee yaratl merhalelerinden geirerek yaratmaktadr.5 te btn
bunlar yapan Allahtr sizin Rabbiniz, Ona
aittir btn kinatn mutlak mlkiyet ve
hakimiyeti. Ondan baka hibir ilh yoktur. Byle iken, nasl oluyor da farkl farkl
inanlara ynlendirilebiliyorsunuz?
7. Eer Onunla ilgili btn bu gereklerin stn rtp kfre sapyorsanz, bilin
ki Allah, sizden mutlak manda bamszdr ve hibir ekilde size de, inanmanza da
ihtiyac yoktur. u kadar ki O, kullar iin
nankrlk ve kfrden raz olmaz; eer
9. Byle biri, gece saatlerinde Allah karsnda boyun bkp ibadete duran, secde
edip kyamda kalan, hiretten endie eden
ve Rabbisinin rahmetini uman (mmin)
insan gibi midir? De ki: Hi bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?6 Ne var ki, (bylesi
hakikatler zerinde) ancak gerek idrak sahipleri dnr ve onlardan ders karr.
10. (Benden naklen onlara) de ki: Ey iman
etmi bulunan kullarm! Kalbiniz Ona kar saygyla dopdolu olarak, Rabbinize kar
gelmekten, dolaysyla Onun azabndan saknn. Bu dnyada Allahn kendilerini grdnn uuru iinde hep iyilik dnen ve
iyilik yapanlarn karl mutlak iyiliktir.
(Yalnzca Ona ibadet etme imknna kavumak iin) Allahn arz genitir. (Allaha
ibadet edebilme yolunda) her trl skntya katlananlara mkfatlar hi phesiz
hesapsz bir tarzda denecektir. 7
1002
ZMER SRES
2. Bkn: Nis Sresi/4: 1, not 1.

3. ift ift sekiz evcil hayvan erkek ve diisiyle
iki sr (kz, inek), iki deve, iki koyun ve iki
keidir. Bunlar hakknda indirme tabirinin kullanlmas, bunlarn Allahn rahmet hazinelerinden
karlm birer nimet olduunu belirtmek iindir. Allah (c.c.), bir baka yette (Hcr Sresi/15:
21) yle buyurur: Hibir varlk yoktur ki,
hayat ve bekas iin gerekli her eyin hazineleri
Bizim yanmzda bulunmam olsun. u kadar
ki, Biz onlar belirli bir l ile indiririz.
4. karanlktan kast, anne rahmini saran
karn duvar, bizzat rahmin kendi duvar ve su
kesesi de denilen amnion zardr. Bununla birlikte, bizzat rahmi saran tabaka daha vardr
ki, bunlar, endometrium (en i tabaka), miyometrium (orta kas tabakas) ve perimetrium (en
d tabaka)dr.
5.Yaratl merhaleleri iin bkn: Hacc Sresi/22:
5, Mminn Sresi/23: 1314.
Cz: 23, Sre: 39
6. yet, mutlak olarak bilenlerle bilmeyenlerin,

dolaysyla ilim ile cehaletin bir olamayacan ilan etmekte, bylece bilenlerin Allah tanyan ve buna gre davrananlar, bilmeyenlerin ise
Allah tanmayp, Onu inkr eden ve Ona irk
koanlar olduunu ortaya koymaktadr. Allah
tanmaya (marifet) dayal bilgi, sahibine dnyada da hirette de fayda verecek gerek bilgidir.
Buna karlk, Allah tanmayan bir insan, kalbinde Allah ile ilgili bir tasdik noktas bulunmad iin, baka konularda ne kadar bilgili de
olsa, kinattan ve/veya kitaplardan edindii her
malmat, yapt her aratrma, ancak onun inkrn ve gerek manda cehaletini arttrr. Byle
biri btn bilimleri de yutsa, yine ancak cehaleti
katmerleir. (Ayrca bkn: Ahzb Sresi/33: 72,
ek 15.)
7. yet, hicretin man ve nemine iarette bulunmakta, dolaysyla mminlerin kalblerini de
hicrete hazrlamaktadr. (Bkn: Nis Sresi/4: 97;
Ankebt Sresi/29: 56)
Cz: 23, Sre: 39
ZMER SRES
459
1003
rini hsrana uratacak olanlardr. Bilin ki

budur, budur apak hsran.
16. Onlar hem stlerinden kopkoyu Ate
rtleri kaplayacaktr hem de altlarndan
kopkoyu Ate rtleri. te Allah, kullarn bununla korkutmaktadr. Ey kullarm!
Madem yle, o halde Bana gnlden sayg
besleyin, Bana kar gelmekten, dolaysyla
azabmdan saknn!
17. Tauta (sahte ilhlara, Allaha isyanla
baka yollar, baka dinler icat ederek insanlar bunlara itaate zorlayan btl glere)
kulluk etmekten kanp, gnlden Allaha
ynelenlere mjdeler vardr. Dolaysyla,
mjdele kullarm!
18. Onlar ki, herhangi bir sze kulak verdiklerinde, onda daima doru ve gzel olan
arar ve onu bulduklarnda da en gzel ekilde ona tbi olurlar.8 Onlardr Allahn her
bakmdan doruya ilettii kutlu insanlar ve
onlardr gerek idrak sahipleri.
11. De ki: Bana Dini btn yanlaryla iten kabul ederek ve sadece Onun rzasn
hedef alarak Allaha ibadet etmem, Ona kul
olmam emredildi.
12. Ve yine bana, (size ulatrmam emrolunan Allahn dinine) her bakmdan teslim
olup, onu hakkyla yaayan ilk Mslman
olmam emredildi.
13. De ki: Korkarm ben, eer Rabbime
kar gelecek olursam, mthi bir Gnn
azabndan korkarm.
14. De ki: Ancak Allaha: inan ve ibadetimi
yalnz Ona hasrederek ve sadece Onun rzasn hedef alarak Ona kulluk ederim ben.
15. Size gelince, Ondan baka neye ve
kime dilerseniz ona kullukta bulunun. De
ki: Asl ziyan edip hsrana urayanlar, Kyamet Gn hem kendilerini hem de ailele-
19. Allahn azap hkmne mstahak olup,

hakknda bu hkm kesinleen kii ise, (hi
kendisine Cennet mjdelenen) gibi midir?
Ate (rtleri) iinde kalan kimseyi sen mi
kurtaracaksn?
20. Buna karlk, Rabbilerine gnlden
sayg besleyen, Ona kar gelmekten ve
dolaysyla Onun azabndan saknanlar
iin ise kat kat birbiri stne ina edilmi
ve altlarndan rmaklar akan yksek kkler
vardr. Allahn vadidir bu; Allah, asla vadinden dnmez.
21. Grmez misin ki Allah gk tarafndan
su indiriyor ve onu yerdeki birtakm kaynaklara aktyor. Sonra onunla rengrenk
ekinler karyor. Ardndan o ekinler kuruyor da, onlar solmusararm gryorsun.
Sonra da onlar kuru sap ve krnt haline
getiriyor. Elbette btn bunlarda gerek idrak sahipleri iin dersler vardr.
1004
ZMER SRES
8. nsan, ftrat gerei, daima hakk, gzeli ve doruyu arar. Hak, doru ve gzelle btl, yanl ve
irkin arasnda kaldnda, tefessh etmemi vicdanlar, yanlta boulmam kalbler, hak, doru ve
gzeli tercih eder. Bunlar ile daha hak, daha doru
ve daha gzel arasnda kaldnda ise, daha hak,
Cz: 23, Sre: 39
daha doru ve daha gzel olana ynelir. Bununla

birlikte, kiinin kendi adna daha gzeli, hatt en
gzeli aramas bir fazilet ise de, bir toplum iinde
kii bakalarnda daha gzel ve daha doruyu aramamaldr. Bazen en gzel aray, kiiyi daha gzel, daha gzel aray gzelden uzaklatrabilir.
Cz: 23, Sre: 39
ZMER SRES
1005
460
ve kalbleri Allah anmakla, Onun Kitabyla sknet bulur. te bu, Allahn hidayetidir ki, onunla dilediini her konuda doruya
iletir. Buna karlk, Allah kimi artrsa,
artk onu doruya yneltecek kimse yoktur.9
24. u halde, (dnyada sapkn yaam ve
dolaysyla) Kyamet Gn (elleri boynuna
kelepelenmi olduu halde yzst Atee
atlan ve) ancak yzyle kendisini o kt
azaptan korumaya alan kii, (hi gven
iinde olan gibi midir? (O gn) zalimlere,
Tadn (bugn) dnyada iken kazandklarnzn meyvesini! denir.
25. (O Mekkeli inkrclardan) nce pek ok
halklar (Allahn kitaplarn ve rasllerini)
yalanladlar da, hak ettikleri ceza, hi beklemedikleri bir yerden balarnda patlayverdi.
26. Allah, onlara dnya hayatnda zilleti tattrd; hiret azab ise elbette daha mthitir. Keke bilselerdi!
22. yle ya, (Onun icraat zerinde dnp, ondan dersler karan ve bu sebeple)
gksn Allahn slma at, dolaysyla Rabbisinden bir nur zerinde dosdoru
yol alan kimse, (kalbi Allahn icraatna ve
bundan dolay da slma kapal biri gibi)
olur mu? Yazklar olsun kalbleri Allah hatrlayp anmaya kar kaskat kesilmi talihsizlere! Byleleri, besbelli bir sapknlk
iindedirler.
23. Allah, szn en gzelini, ifadeleri birbirine benzer, birbiriyle uyum iinde ve
birbirini destekleyip birbirine referans olan
bir Kitap halinde indirmektedir. Rabbilerine
kar derin bir sayg ve tazim besleyenlerin
onu okur veya dinlerken vcutlar titrer,
derileri rperir. Bununla kalmaz, vcutlar
27. uras bir gerek ki, dnp akllarn

balarna alrlar m diye Biz, bu Kurnda
insanlar iin misal, temsil ve kssalar yoluyla her trl delili sunduk, her trden ders
verdik.
28. Gittikleri yolun yanlln grp, Allah
saygsyla fenalklardan ekinirler ve Allaha
kar gelmekten vazgeerler mi diye, onu her
trl elikiden ve geree, doruya ve anlamaya ters btn unsurlardan uzak Arapa
bir Kurn kldk.
29. Allah, bir temsil daha getiriyor: Bir tarafta, birbirleriyle rekabet halinde ve birbirleriyle srekli ekien ortaklarn emrinde
alan bir kii, dier tarafta, sadece tek bir
insann emri altnda bulunan bir bakas:
bu ikisinin durumu hi ayn mdr? Btn
1006
ZMER SRES
Cz: 23, Sre: 39
hamd, (kinatn tek ilh ve hkimi olarak)

Allahadr. Ne var ki, (uurlu ve sorumlu
varlklar olarak insanlarn ve cinlerin) ou
bu gerei bilmez.10
30. Sonunda elbette sen de leceksin, onlar

da lecekler.
9. Kurn, slbu, okunuu, ele ald meseleler,

vadleri ve tehditleriyle, kendisini okuyan da,
dinleyeni de rpertiye sevkeder. Kalblerde hem
kendisi, hem de Sahibi iin derin bir sayg uyarr. O, bu cell ve hametinin yan sra, ayrca o
kadar tatldr ki, kalblere sknet verir. Ayrca, zihinleri ve kalbleri her hususta tatmin eder,
btn zihn ve kalb problemlere zm getirir.
Dolaysyla, onu nyargsz ve imana temayl
olan her kim okusa veya dinlese, arplmaktan
kendini alamaz.
kinatn kk bir misalidir; dolaysyla bir bal

arsn veya bir zm var etmek, btn kinat
da var etmeyi ve idare altnda tutmay gerektirir.
Dolaysyla, tek bir lh kabul etmek, kinatn varlnn ve idaresinin zaruri bir sonucudur.
Eer eya ve hadiseler varlklar ve idareleri itibariyle kendilerine verilecek olsa, her bir partikl (parack) bir ilh olacaktr; hem de Cenab
Allahn btn isim ve sfatlarna sahip bir ilh.
nk ulhiyet, btn bu isim ve sfatlar gerektirmektedir.
Kurn ve onun Sahibi gibi, Cenab Allahn

Ona en yakn kullar da peygamberler ve veliler ayn zamanda hem cell ve hamet hem de
cemal sahibidirler. Onlar, ilk anda cell ve hametleriyle insan arpar; fakat bu cell ve hamet cemal ykl olduu iin, biraz sohbetlerine
oturulduunda bu defa cemalleriyle cezbederler.
nsann gznde onlardan sevimli kimse olmaz.
Kurnn ve onun ehli olan peygamberlerin ve
evliyann kalblerde uyandrd bu cell-ceml
duygusu ve kalblere verdikleri tatmin ve sknet, Allahn bir ltfu olup, Allah onunla insanlar hidayet eder. Kurn ve onun ehli zatlar
karsnda hibir hamet ve gzellik duygusu
duymayanlar, Allahn kalblere koyduu inanma
kabiliyetini yitirmi ve kalbleri kaskat kesilmi
demektir.
ok sayda meyve veren tek bir aac bir kiinin retmesi hangi ara ve letleri gerektiriyorsa,
pek ok insan tarafndan tek bir meyvenin retilmesi de ayn ara ve letleri gerektirir. Ayn
ekilde, bir orduyu donatmak iin gereken malzeme ve fabrikalar, tek bir askeri donatmak iin
de gereklidir. Fark, sadece saydadr ve stelik,
pek ok kii tarafndan retilecek olmak, retimi
deta imknszlatracaktr. u halde, kinat birden fazla yaratc ve mutlak idareciyi reddetmektedir ve onun tek bir Yaratc ve dareciye olan
ahadeti, aslnda insan zihninde kendi varlndan daha ak olmaldr. Sofistlerin yapt gibi,
insan zihni kinatn varl karsnda phe bile
duyacak olsa, Allahn varl inkr ve birliinden phe edilemez.
10. Eer btn varlklar ve onlarn idaresi tek

bir lha verilmezse, hepsi de ayn anda hem birbirinin ayn, hem birbirine zt sonsuzca sayda
ilhn varl gerekir. nk, eya ve hadiseler
arasndaki i mnasebet sebebiyle, ilhlarn says kinattaki partikller saysnca artacaktr.
Mesel, bir bal ars veya bir zm tanesi,
31. Ardndan Kyamet Gn Rabbinizin huzurunda durumaya kacaksnz.
Ksaca: ok sayda eya tek bir kaynaa verilmezse, bu takdirde tek bir eyi pek ok kaynaa
atfetmeye ek olarak, konuyu izah etmede bu eya
saysnca zorluk ortaya kacaktr. Dolaysyla,
kinatta bu kadar ok sayda ve eitte varln
yaratlmasndaki, varlk sahasna kmasndaki
grnr kolaylk, Yaratcnn birliinden ileri
gelmektedir.
Cz: 24, Sre: 39
ZMER SRES
461
1007
35. Allah, onlarn bir zaman iledikleri en

kt ileri bile silecek ve mkfatlarn
yaptklar en gzel ilere gre verecektir.12
36. Allah, kuluna kfi deil midir? Kalkmlar, seni Onun dnda, (ilhlatrp, kendilerine taptklar) birtakm varlklarla korkutmaya alyorlar. Allah kimi saptrmsa,
artk onu doruya yneltecek kimse yoktur.
37. Allah kimi de doruya yneltmise, onu
da artk artacak, saptracak kimse bulunmaz. Allah, her ktle mukabele etmee muktedir, dilediinin hakkndan gelen,
mutlak izzet ve ululuk sahibi, her ite stn
ve mutlak galip deil midir?
32. Yalan (ve btl itikatlar) uydurup, bunlar Allaha mal edenden ve kendisine ulaan doruyu yalanlayandan daha zalim kim
olabilir? Kfirler iin Cehennemde yer mi
yok?
38. Onlara Gkleri ve yeri kim yaratmtr?

diye soracak olsan, elbette Allah! diyeceklerdir. De ki: yleyse, Allahtan baka ilh
diye yalvardklarnza bakmaz msnz? Eer
Allah benim iin bir musibet dileyecek olsa,
onlar Onun takdir buyurduu bu musibeti giderebilecek varlklar mdr? Yok, Allah
benim iin bir nimet murad buyuracak olsa,
onlar Onun takdir ettii bu nimetin bana
gelmesini nleyebilirler mi? De ki: Allah
bana yeter. Tevekkln mansn ve gerek
merciini bilenler, ancak ve sadece Ona tevekkl eder, (Ona gvenip dayanrlar).
33. Buna karlk, doruyu getiren ve onu

tasdik edene gelince, onlardr Allaha kar
gelmekten ve her trl fenalktan korunan
ve Allahn korumas altna girenler.
39. De ki: Ey halkm! Elinizden ne geliyor,

imknnz neye elveriyorsa onu yapn; ben
de bana deni yapmaya devam edeceim.
Bir gn gelecek, grp bileceksiniz,
34. Her ne dilerlerse Rabbileri katnda hazrdr onlar iin.11 Budur, Allahn kendilerini
grdnn uuru iinde hep iyilik dnen
ve iyilik yapanlarn grecekleri karlk.
40. Bana geleni rsvay eden azap (dnyada) kimin banda patlayacak ve (hirette)
kalkmaz, bitmez azap kimin zerine kecek.
11. Aklama iin bkn: Furkan Sresi/25: 16, not 5.
Allah, onlarn takva ve ihsan mertebesine ulamadan nce iledikleri, ilemi olabilecekleri byk gnahlar bile affedecek ve onlar bu mertebeye ulatktan sonra yaptklar en gzel ilere
gre mkfatlandracaktr.
12. Yani: Allah, onlarn Mslman olmadan nce

iledikleri kfr ve irk gibi en kt fiilleri bile affedecek ve onlar Mslman olduktan sonra iledikleri en gzel ilere gre mkfatlandracaktr.
1008
ZMER SRES
41. Kitab sana onu insanlara ulatrasn diye

gerein ta kendisi olarak, inii esnasnda
hibir btl kendisine yol bulamayacak tarzda
ve hak bir gaye iin indiriyoruz. Kim doru
yola girer ve onu izlerse, ancak kendi faydasna olarak girer ve izler; kim de yanl yolda
gitmeyi tercih ederse, kendi aleyhine olarak
tercih eder. Sen, onlarn zerinde sorumluluklarn yklenecek bir muhafz deilsin.
Cz: 24, Sre: 39
462
42. (nsanlar zerinde gerek muhafz olan)

Allah, lmleri esnasnda nefisleri vefat ettirir (ruhlar alr); uykular esnasnda (Allahn yine ruhlarn ald, fakat bu ruhlarn bedenleriyle bir ekilde mnasebetlerinin
devamna izin verdii iin) lmeyen nefislere
gelince: haklarnda uykuda iken lm takdir ve icra buyurduu nefisler(e ait ruhlar
bedenlerine iade etmeyerek) alkoyar; dierlerini ise, (sahipleri) belli bir sreye kadar
hayatta kalsnlar diye (bedenlerine geri) gnderir. Muhakkak ki bunda sistemli ve etrafl
dnenler iin dersler vardr.13
43. Ne var ki onlar, Allahtan baka (kinatn ileyiinde mdahale g ve yetkileri
bulunduuna inandklar) birtakm efaatiler (arac kuvvetler, ahslar, arac prensipler) edindiler. De ki: (lhlatrdnz
o melekler ve insanlar, eya ve hadiseler
zerinde) hibir bamsz mlkiyet ve hakimiyet sahibi olmadklar, (o putlar) akl
adna hibir ey tamadklar halde, (yine
de onlara ibadete devam m edeceksiniz)?
44. De ki: (Katnda bazlarna efaat izni
versin vermesin,) mutlak kudret ve hakimiyet Allahndr.14 Ona aittir gklerin ve
yerin mutlak mlkiyet ve hakimiyeti. Sonunda, hesap vermek zere Onun huzuruna karlacaksnz.
45. (lh ve Rab) olarak yalnzca Allahtan
sz edildiinde, hirete inanmayanlarn
kalbleri honutsuzluk iinde kaslr. Onun

dnda ilh ve rab edindikleri bakalarndan sz edildiinde ise, ite o zaman yzleri
glverir.
46. De ki: Allahm, ey gkleri ve yeri hi
yoktan yaratp, onlara belli ve sabit bir sistem veren, gayb ve ahadeti (duyu tesini
de, duyularn alg sahasna gireni de) bilen!
Hakknda ihtilf edegeldikleri btn konularda kullarn arasndaki hkm verecek
olan Sensin.
47. (Allaha irk komakla en byk zulm
ileyen) o zalimler, yerdeki her ey ve her
imkn kendilerinin olsa ve bir o kadar daha
bulunsa, Kyamet Gn o kt azaptan
kurtulmak iin hi phesiz tamamn feda
ederlerdi. Allah tarafndan nlerine hi de
hesaba katmadklar yle eyler konur ki!
Cz: 24, Sre: 39
ZMER SRES
13. yet, birtakm nemli noktalara dikkat ekmektedir. yle ki:

len, ruh deil nefistir. Nefis, bir manda insann kendisi olup, dolaysyla ruhu da iine
alr; yette kullanld bir dier manda ise
dnya hayatnn merkezi ve bu hayat yaamann mekanizmasdr. Ruh ise, hem madd
hem de manev hayatn kaynadr. Onun bedenden bamsz bir varl vardr ve nefsin
lmnden sonra da varln devam ettirir.
Nefsin eitli boyutlar vardr ve bunlar, limlerin lisannda insan ruh, hayvan ruh ve nebat (bitkisel) ruh olarak anlr. nsan ruhun
da, mminlere ait olarak inanan ve ibadet
eden ruh, bir de herkese ait olup dnen, renen, seven vb. ruh eklinde iki ayr boyutu
sz konusudur.
lm ve uyku, her ikisinde de Cenab Allahn ruhu bedeninden almas mansnda aynlii
(zdelii) vardr. u kadar ki, lm esnasnda
Cenab- Allah ruhu btnyle alr ve onu
bir daha bedene iade etmeyerek, nefsi vefat
ettirir. Fakat uyku esnasnda ise ruhu yine
1009
alr, fakat onun bedeniyle olan mnasebetini

bir ekilde devam ettirir. yeti kerimede buyurulduu zere, hakknda lm takdir buyurduu kiiye, nefse ait ruhu bedenine iade
etmez ve artk alkoyar; henz eceli gelmemi
olan kiinin ruhunu ise bedenine iade eder.
lm, ruhun bedeni btnyle terk etmesi
ve Berzah Hayat dediimiz, dnya hayat ile
hiret hayat arasndaki hayat derecesine balamas hadisesidir. Bu hayatn artlarn, kiinin dnyadaki inan ve davranlar belirler.
Bu hayat sresince ruhun kabirdeki bedenle,
onun rmeden kalan parasyla bir ekilde
mnasebeti devam eder.
14. efaatin mans iin bkn: Sebe Sresi/34:
23, not 13. Burada, Cenab- Allahtan, mesel
baz zatlar hrmetine dualarmzn kabuln
isteme gibi efaat taleplerine de atf vardr.
Allah katnda makbuliyeti belli zatlar vesile
edinmede mahzur grlmese de, onlarn vesileliini mutlak grmek, yani Allahn iznine bal
grmemek ve onlar duada deta merci yapmak
ise irke girer.
1010
ZMER SRES
Cz: 24, Sre: 39
463
48. Bizzat ileyip kaytlarna geen ktlkler, (kazandklar gnahlar) nlerine dklr ve alay edegeldikleri gerekler kendilerini her taraftan sarverir.
49. nsann ba derde girdi mi Bize yalvarr, ama sonra ona tarafmzdan bir nimet bahedince, Bu, bana bilgi ve becerim
sayesinde verildi. der. Oysa o bir imtihan
sebebidir, fakat o (inanszlarn) ou bilmezler.
50. Onlardan nce gelip, (ayn tavr iinde
olanlar da) byle sylemilerdi; ama kazandklar da, baarlar da, mukadder kbetlerini nlemede kendilerine hibir fayda vermedi.15
51. Bizzat ileyip kaytlarna geen ktlkler, kendilerini vuruverdi. u (mrikler)
iinde zulme batm olanlarn da ileyip kaytlarna geen ktlkler balarnda patlayacak ve onlar, bunu yapmamza asla mani
olamayacaklardr.
52. (Zenginliklerine malp o marklar)
bilmiyorlar m ki, Allah kimi dilerse ona
bol rzk verir ve (kimi dilerse ona da) ksar
ve ll verir. Muhakkak ki bunda imana
ak ve imanda derinleecek kimseler iin
dersler vardr.
53. (Benden naklen) de ki: Bizzat kendi
aleyhlerine olarak (inanta) haddi aan ve
kendilerine verdiim duygu, meleke ve kabiliyetleri boa sarfeden kullarm! Allahn
rahmetinden mit kesmeyiniz. nk Al-
lah, btn gnahlar balar. Hi phesiz

O, afr (gnahlar ok balayan)dr, Rahm (husus rahmeti pek bol olan)dr.16
54. Size (artk iman etmenin fayda vermeyecei) azap gelip atmadan nce gnlden
Rabbinize ynelin ve Ona teslim olun. Aksi
halde, hibir ekilde yardm grmezsiniz.17
55. Azap banza anszn ve siz hi farknda deilken gelmeden nce, Rabbinizden
size indirilen (Kurna) en gzel ekilde
tbi olun.
56. (Tbi olun) ki, hi kimse, Allah hakknda tadm ar ve yakksz itikad
sebebiyle vah bana; vah bana ki ben, (Onun
vahyettii gereklerle) alay edenler arasnda
yer aldm! deme durumunda kalmasn.
Cz: 24 Sre: 39
ZMER SRES
15. Burada Karuna gnderme vardr. Bkn: Kasas

Sresi/28: 78, not 17.
16. Bu yet, her eyden nce byk bir mjde
ifade etmekte ve affolmayacak gnahn bulunmadn beyan buyurmaktadr. u kadar ki,
man itibariyle mutlak olup, ilgili baka baz
yetler onu snrlad gibi nk Allah, irk ve
kfr, (onlardan vazgemedike) affetmez (Nis
Sresi/4: 48) gelecek yetlerde de ifade buyurulaca zere O, affn en azndan ok defa tevbe
ve slah hal etmeye balamtr. Kurnda en
byk mjde ifade eden bu yetin hemen arkasndan pe pee cidd ikazlarn gelmesi, Kurnn sakndrmamjdeleme usulnn en anlaml
misallerinden birini tekil etmekte ve insanlar,
Allahn engin rahmetine gven iinde kendilerini salvermemeleri konusunda uyarmaktadr.
17. Son iki yet, imanla ilgili olarak temel dstur ortaya koymaktadr:
Prensip olarak, Cenab Allah, dilediini affedebilir, fakat uygulama olarak O, affn tevbeye ve hlin slahna balamtr.
Ebed kurtulu iin iman ve teslimiyet zaruridir. Mmin olmakla Mslman olmak
arasnda fark vardr. Mslman olmann ise
iki boyutu sz konusudur. lk olarak, eer
bir insan iman esaslarna gnlden inanr ve
1011
slmn hkmlerini yerine getirirse, o mslmandr. Byle biri, ayn zamanda mmindir de. kinci olarak, eer bir insan, kalben
inanmasa bile, iman ikrarnda bulunur, inkr
ifade eden bir ikrarna rastlanmaz, hi olmazsa Cuma namazn klar, zerine den zekt
verir ve Mslmanlarn kestiinden yerse, o
insan da hukuken mslmandr, Mslman
muamelesi grr, fakat kalben, yani aslen kfirdir. Bylelerine mnafk denir. Eer bir
insan iman esaslarna gnlden inanyorsa,
bu insan mmindir ve kendisinden slmn
hkmlerini yerine getirmesi beklenir. man
ikrarnda bulunan ve kfr gerektirici bir sz
ve davranna rastlanmayan her insan, kalben
mmin olsun veya olmasn, dnyada mmin
kabul edilir ve mmin muamelesi grr.
54nc yette ifade buyrulan azaptan kast
hiret azab olabilecei gibi, artk iman etmenin kabulne mani azap (Mmin Sresi/40:
85) veya her ikisi de olabilir. lmn geri
dnlmezliini gsteren kesin almetler belirdiinde ve kii bunun farkna vardnda irk
ve kfrden yaplan tevbe, yani iman makbul
olmad gibi, Cenab Allahn pek ok ikazlardan sonra nceki baz topluluklarn banda
patlayan trdeki ceza veya azaplar geldiinde
yaplan iman ikrar da makbul deildir.
1012
ZMER SRES
Cz: 24, Sre: 39
464
57. Yahut, Ne olurdu, Allah beni hidayet

edeydi de, Ona gnlden sayg besleyen,
Ona kar gelmekten saknp, Onun azabndan saknanlardan olaydm! diyerek,
(bo bir mazeret ileri srme mecburiyeti
duymasn).
58. Yahut, azab grdnde, Keke bana
bir defa daha dnyada yaama imkn tannsa da, Allahn kendilerini grdnn
uuru iinde iyilie kilitlenmilerden olsam!
diyerek, (bo bir temenniyi seslendirme ihtiyac hissetmesin).
59. (O zaman Allah yle buyurur:) yi de,
yetlerim sana ulat, fakat sen onlar yalanladn, onlar kabul etmeyi kibrine yediremedin ve kfirlerden oldun.
60. Yalan ve btl eyler uydurup, bunlar
Allaha mal edenlerin Kyamet Gn yzlerinin (keder ve zillet sebebiyle) kapkara kesildiini grrsn. Byklk taslayan, iman
etmeyi kibirine yediremeyenler iin Cehennemde yer mi yok?!
61. Allah, Ona gnlden sayg besleyen,
Ona kar gelmekten, dolaysyla Onun
azabndan saknanlar, Allah yolundaki kazanlar sebebiyle (Cehennemden) kurtaracak ve onlara hibir fenalk dokunmad
gibi, herhangi bir sebeple mahzun da olacak
deillerdir.18
62. Allah, her eyin yaratcsdr ve O, her
ey zerinde mutlak tasarruf sahibidir.
63. Gklerin ve yerin (hazinelerinin) anahtarlar da Onun nezdindedir. Allahn (kinattaki ve bizzat insan nefsindeki, ayrca
Kurndaki) yetlerini inkr edenler, ite
onlardr hsrana urayanlar.19
64. De ki: Ey cahiller! Gerek bu iken, be-
nim Allahtan bakasna ibadet etmemi mi

istiyorsunuz?
65. uras muhakkak ki, sana da, senden
nce gnderilen rasllerin her birine de yle vahyolundu: Eer Allaha irk koacak
olursan, yaptn btn iler mutlaka boa
gider ve kesinlikle hsrana urayanlardan
olursun.
66. O halde, yalnz Allaha kulluk et ve kredenlerden ol!20
67. Allah Allah oluunun gerektirdii ekilde tanyp takdir etmediler. Oysa Kyamet
Gn btn bir yeryz Onun Avucunda,
gkler de drlm olarak Sa Elinde21 olacaktr. Allah, onlarn her trl irk komalarndan mutlak manda uzak ve mnezzeh,
mutlak manda akn ve ycedir.
Cz: 24, Sre: 39
ZMER SRES
18. Dnyada mminle kfir, iyi ile kt, mttak ile gnahkr bir arada veya yanyanadr. Ayn
ekilde, iyilik de ktlk de insan tabiatnda
bir arada bulunur. Bu sebeple, iyi ve verimli bir
eitim, hem tevik etmeyi, sevdirmeyi ve rabet
vermeyi, hem de sakndrmay ve korkutmay
gerektirir. Kurnn usl ve slbu da budur.
O, iyilie tevik eder, farkl mahiyet ve derecelerde mkfat ve zafer vadinde bulunur ve
bunlar yapt ayn anda ceza ve baka yollarla
tehdit eder ve azaptan sakndrr. 53nc yette
en byk mjdeyi verdikten sonra buraya kadar
olduka gl ifadelerle insanlar kfr, irk ve
dier gnahlardan sakndrmaktadr.
19. Cenab- Allahn iki kanunu veya kanunlar
mecmuas vardr. Bunlardan biri, Onun Kudret ve rade sfatlarndan gelen, btn eya ve
hadiselerin yaratl, idaresi ve tasarrufuyla ilgili olup, msbet (pozitif) ilimlerin konusu olan
kanunlardr. Dieri ise, Dindir. Bu kanunlardan
her ikisi de itaat ister. Dine itaat veya itaatszln karl ksmen dnyada, byk lde ise
hirette grlr; buna karlk, eriat- Tekviniye veya Ftriye denilen dier kanunlara itaat
veya itaatszln karl ise byk lde dnyada, din sorumlulukla alkal olduu nisbette de
hirette grlr. Mesel, sabrn neticesi baar,
tembelliin cezas ise mahrumiyettir. alma serveti, sebat ise zaferi getirir. Dolaysyla, gerek bir
1013
mmin ve mslman olmak, bu kanunlardan her

ikisine de itaatten geer. Mslmanlar, bilhassa
Dini yaamadaki ihmallerine de ek olarak eya
ve hadiselerle ilgili kanunlarn gereklerini yerine getirmedikleri zaman dnyada, bu kanunlara
uyan kfirler karsnda kaybetmilerdir ve kaybetmeye mahkmdurlar. Buna karlk, Allahn
Kitabndaki vahiylerini, yetlerini reddeden kfirler ise, hirette mutlaka kaybedecekleri iin
ebed hsranda olanlardr.
20. Biz neye sahipsek, Cenab- Allahn ltf u
ihsandr. Bu sebeple, gerek insaniyet Allaha
medyun olmay ve kretmeyi gerektirir. Bir
kiinin insanl, grd iyiliklere teekkr etmeyi bilme, eksiklik, hata, kusur ve gnahlarn ise itirafla bunlardan dolay af dileyebilme ve
kendini dzeltmeye almada yatar. Kurnn
dilinde kfr ve nankrlk, yani krszlk,
ayn kkten gelen iki kelimedir. Yani nankrlk
kfre gtrrken, teekkr edebilme ise imana
alan bir kapdr.
21. Sra flenecei gn de btn varlk ve mutlak hakimiyet Onundur (Enm Sresi/6: 73) yetinde ak olduu zere, Avu ve Sa El, Cenab-
Allahn kinat zerinde mutlak kudret ve hakimiyetine atfta bulunan iki sfattr. Allah (c.c.),
hikmeti gerei dnyada sebepler perdesi gerisinden icraata bulunuren, hirette kudret ve hakimiyetini perdesiz icra edip, ortaya koyacaktr.
1014
ZMER SRES
Cz: 24, Sre: 39

465
68. Sra flenir ve bunun zerine Allahn diledikleri mstesna, gklerde ve yerde
kim varsa arplp cansz yere der. Sonra
ona bir defa daha flenir ve bir de bakarsn
ki, btn ller dirilip kabirlerinden ayaa
kalkm, (merak ve endie iinde) etraflarna baknmaktadrlar.22
69. (Bir baka yer haline getirilmi bulunan) yeryz, Rabbisinin Nru (aydnlatmas) sayesinde btnyle grnr hale
gelir ve iinde ne var ne yok ortaya kar.23
Amel defterleri ortaya konur, peygamberler
ve ahitler getirilir ve (yargya tbi btn
sorumlu varlklar) arasnda tam bir adaletle
hkm verilir.24 Kimseye asla hakszlk
yaplmaz.
70. Herkese yaptklarnn karl tam olarak denir. Zaten Allah, onlarn yaptklarn
pek iyi bilmektedir.
71. Kfredenler, blk blk Cehenneme
sevkedilirler. Oraya vardklarnda, Cehennemin kaplar hemen alr ve vazifeli
melekleri onlara yle sorar: Size, bizzat
kendi iinizden kp, size Rabbinizin yetlerini tebli eden ve sizi iinde bulunduunuz u gne mutlaka kacanz gereiyle
uyaran rasller gelmedi mi? Evet, geldi,
derler, fakat hak ettikleri azap sz25 kfirler hakknda artk kesinlemi bulunmaktadr.
72. Onlara, Orada sonsuzca kalmak zere
girin Cehennemin kaplarndan ieri! denir.
Byklk taslayp, iman etmeyi kibirine
yediremeyenlerin barna ne de fenadr!
73. Rabbilerine gnlden sayg besleyen,

Ona kar gelmekten ve dolaysyla Onun
azabndan saknanlar ise blk blk Cennete sevkolunurlar. Nihayet oraya vardklarnda, (Allahn rahmeti olarak) Cennetin
kaplar alr ve vazifeli melekleri onlara
yle hitap ederler: Selm olsun size! Ne
mutlu size (ki, btn gnahlardan arnm
ve btn dertlerden, skntlardan kurtulmu bulunuyorsunuz). Sonsuzca kalmak
zere artk girin Cennete!
74. Onlar ise yle derler: Hamd senalar olsun Allaha ki, bize verdii szde
durdu ve bizi bu (olabildiince geni) yere
miras kld; Cennette dilediimiz yerde,
dilediimiz ekilde oturabileceiz. te,
(Allah iin) alp ileyenlerin mkfat
ne gzeldir!
Cz: 24, Sre: 39
ZMER SRES
22. Kurn- Kerim, Sra flemenin neticesinden sz eder: (1) Sra flenir ve Allahn
diledikleri mstesna, gklerde ve yerde kim
varsa cansz yere der (Zmer Sresi/39:
68). (2) Sra bir defa daha flenir ve btn
ller kabirlerinden kalkm, baknmaktadrlar
(Zmer Sresi/39: 68). (3) Sra flendii gn,
Allahn diledikleri mstesna, gklerde ve yerde
kim varsa (yldrm arpm gibi) dehet iinde
donakalr. Ve istisnasz herkes, tam bir boyun
emilik iinde Onun huzuruna gelir (Neml
Sresi/27: 87). Sra flenir ve ite mezarlarndan km, Rabbilerinin huzuruna doru akn
akn komaktadrlar (Y-Sn Sresi/36: 51).
yetlerden hareket eden baz limlere gre
Sra iki defa, bazlarna gre ise defa
flenecektir. Eer Sra flemenin neticelerini
nazara alrsak, ona defa fleneceini syleyebiliriz. Fakat Sra ikinci defa flendiinde
llerin kabirlerinden kalkacaklarn ifade eden
bu yet ile, Sra flendii zaman llerin
mezarlarndan kp Rabbilerinin huzuruna
doru akn akn koacaklarn belirten yet
(Y-Sn Sresi/36: 51) ve Sra flendiinde, Allahn diledikleri mstesna, gklerde ve
yerde bulunan herkesin dehet iinde kalaca
ve istisnasz herkesin Allahn huzuruna tam
bir boyun emilik iinde geleceini ifade
buyuran yet (Neml-27: 87), ayn gerei ifade
ediyor gibidir. Dolaysyla diyebiliriz ki, Sra
iki defa flenecektir. lk flemede, Allahn
diledikleri mstesna, gklerde ve yerde bulunan herkes lecek ve Kyamet kopacak, ikinci
defa flemede ise btn ller dirilip, Allahn
huzuruna koacaklardr.
Cenab Allahn Sra flemenin hasl ede-
1015
cei dehetten kimleri istisna edecei yetlerde

ak olmamakla birlikte, meseleyi mminlerin
sadece bir defa leceklerini ifade buyuran yetlerle (Sfft Sresi/37: 5859, Duhan Sresi/44:
56), kfirlerin iki defa lm tadacaklarn belirten yeti kerime (Mmin Sresi/40: 11, not
4) erevesinde ele aldmzda, bunlarn lm
mminlerin ruhlar olaca neticesine varabiliriz. Gerek bilgi, Allah katndadr.
23. Kyamet Gn gkler baka gkler, yer
baka bir yeryz haline getirilecek ve hem gkler, hem de yeryz Allahn huzurunda btn
aklyla grnr hale gelecek, ilerinde ne
var yoksa ortaya dkeceklerdir. Yani ortada gizli
hibir ey kalmayacak, btn gerekler ortaya
kacak ve herkes, dnyada iken ilediklerinin
ne manya gelip, ne sonu verdiini aka
grecektir.
24. Peygamberler, Allahn dinini hakkyla tebli
ettikleri ve halkn buna kar nasl tepki verdii
konusunda ahitlik yapacaklardr. Ayrca, asfiya
evliya gibi baz has kullar da ayn konuda ahitlik
yapacak ve peygamberlere destek olacaklardr.
(Bkn: Nis Sresi/4: 41; Arf Sresi/7: 6.)
25. Pek ok yetinde (r: Neml Sresi/27: 82,
85) Kurnn kfirler hakknda atfta bulunduu azap sz, Cenab- Allahn, insanlarn
yeryznde yaamasna hkmettii zaman ifade
buyurduu szdr: Fakat kfredenlere ve (kendilerine gnderilecek Kitaptaki) yetlerimizi,
(kinattaki ve z varlklarndaki) hidayet delillerimizi yalanlayanlara gelince, onlar, (yakt
insanlar ve tatan yontup taptklar putlar
olan) Atein yrn ve yoldalardrlar; orada
sonsuzca kalacaklardr. (Bakara Sresi/2: 39).
1016
MMN SRES
75. (O gn) melekleri (Allahn) Arnn

etrafn evrelemi, Rabbilerini hamd ile
tesbih (Onu Ona has sfatlarla anp ver
ve Kendisine yaramayan her trl sfattan
tenzih) ederken grrsn. (Mminler ve
kfirler) arasnda hak ve adaletle hkm
verilmitir ve sylenecek sz, Btn hamd,
lemlerin Rabbi Allah iindir. szdr.
Cz: 24, Sre: 40
466
40. MMN SRES
smini Firavun ailesine mensup ve en kritik bir

zamanda Hz. Musaya destek kan has bir
mminin anld 28inci yetteki mmin kelimesinden alr. 3nc yette Allahn firuzzenb (gnahlar balayan) olarak zikredilmesinden dolay fir ismiyle de anlr. Mekkede,
mminlere ikencelerin artt bir dnemde, Zmer Sresinin ardndan inmi olup, 85 yettir.
Mikleri Allahn dinine kar Firavuncasna
tepkilerinden dolay iddetle sarsmakta, tepkileri
ne ve nasl olursa olsun niha zaferin mminlere
ait olacan haber vermektedir. Sre, Firavun ailesinden kan ve szn ettiimiz mmin zatn
uzun bir kssasn da anlatr.

1. H-Mm.
her ite stn ve mutlak galip), Alm (her
eyi hakkyla bilen) Allah tarafndan para
para indirilmekte olan Kitaptr.
3. O, gnahlar balayan ve tevbeleri
kabul eden, ayn zamanda cezalandrmas
etin, bununla birlikte ltuf ve ihsan pek
geni olandr. Ondan baka ilh yoktur.
Niha dn de Onadr.
4. Allahn (Kurndaki ve kinattaki) yet-
leri konusunda ancak kfrde srar edenler

tartma karr. Fakat onlarn ehirlerde
zahir bir hakimiyet iinde alml alml
dolamalar seni aldatmasn!
5. Onlardan nce Nuh kavmi ve daha sonra
gelen birtakm topluluklar da, (Allahn
dinini ve kendilerine gnderilen raslleri)
yalanladlar. Her toplum, kendisine gnderilen rasle kar, onu derdest edip (ldrmek veya srgne gndermek) iin yanp
tututu ve harekete geti; btla dayanarak
ve onunla hakk ykmak iin mcadele
etti. Ama Ben, onlarn hepsini kskvrak
yakaladm. Benim cezalandrmam naslm
grn!
6. Neticede, kfredenlerin Atein yoldalar
olduklarna dair Rabbinin sz kesinleti.
Cz: 24, Sre: 40
MMN SRES
1017
7. Ar tayanlar ve onun etrafndan

bulunanlar2 Rabbilerini hamd ile tesbih
(Onu Ona has sfatlarla anp ver ve
Kendisine yaramayan her trl sfattan tenzih) eder,3 (kinatn yegne lh,
Rabbi ve Meliki olarak) Ona inanr ve
mminlerin gnahlarn affetmesi iin
Ona yalvarrlar: Rabbimiz, Senin rahmetin ve ilmin her eyi kuatmtr; (her bir
varl btn ihtiyalaryla tanr ve rahmetinle donatr, ihtiyalarn giderirsin.)
O halde, tevbe ile Sana ynelen ve Senin
yoluna uyanlar bala ve onlar Kzgn
Alevli Ate azabndan koru!
1. yette insanlar imana ve salih amellere tevik, kfr, irk ve dier gnahlardan sakndrma
adna ok dikkat ekici bir slp vardr. yet,
nce Cenab Allah gnahlar balayan ve
tevbeleri kabul eden olarak anmakla kfr ve
irk iinde olanlara, ayrca gnahkr mminlere
byk mit vermekte ve onlar tevbeye, hallerini
slaha armakta, ardndan, Allahn cezalandrmasnn etin olduunu hatrlatmakla kfr,
irk ve dier gnahlardan iddetle sakndrmakta
ve Onun gnahlar balayan ve tevbeleri kabul
eden olduuna gvenip de gnaha dalmaya
kar ikazda bulunmaktadr. Ardndan, Cenab-
Allahn ltuf ve ihsannn pek bol olduunu,
herkesin niha olarak Ona dneceini buyurmakla da, her iki dnyada bol ltuf ve ihsana
nail olmak iin kalbleri harekete geirmekte,
bununla birlikte, huzurunda hesap vereceimiz
hatrlatlarak, dikkatli yaamamz konusunda
yeni bir ikaz yaplmaktadr.
2. Meleklerin mahiyet ve vazifeleri hakknda

bkn: Bakara Sresi/2: 30, not 30; Ar hakknda:
Araf Sresi/7: 54, not 11; Hd Sresi/11: 7, not
2; sr Sresi/17: 42, not 20, ve Ar tayanlar
hakknda: Hkka Sresi/69: 17, not 7. Arn
tanmas, bir manda, kinatn Rabbi ve Meliki
olarak Allahtan kan emirlerin yerine getirilmesi
demektir. Arn etrafnda bulunanlar, Allaha ok
byk yaknl bulunan melekler olsa gerektir.
3. Allah hamd ile tesbih etmek, ksaca, Cenab
Allah Ona has ve yakr sfatlarla, bir manda Allah nedir? sorusunun cevab olan Ona
yakn ifadelerle anmak, sen etmek ve krde
bulunmak, buna karlk, Onu Ona asla yaramayan sfatlar, ayrca her trl eksiklik ve kusurdan tenzih etmek, bir bakma Onu, Allah ne
deildir? sorusuna cevap olacak ifadelerle anmak,
Onun bu tr eylerle asla alkasnn bulunmad ilan etmektir. (Bkn. Ftr Sresi/35, not 11.)
1018
MMN SRES
Cz: 24, Sre: 40
467
8. Rabbimiz! Onlar kendilerine vadettiin sonsuz nimet ve ebed mutluluk cennetlerine koy; onlarla birlikte atalarndan,
elerinden ve soylarndan salih olanlar da.
phesiz ki Sensin Azz (mutlak izzet ve
ululuk sahibi, her ite mutlak stn ve
galip), Sensin Hakm (her hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunan).
9. Onlar (hiret lemlerine ait) her trl
dehet ve zorluktan koru! Sen o gn kimi
dehet ve zorluklardan korursan, phesiz ki ona rahmetinle muamele etmisin
demektir. Budur ok byk kazan, ok
byk baar.
10. Kfrde direten ve kfir olarak lenlere
(Cehennemde azap grrlerken) yle seslenilir: Allahn size olan buz u nefreti
sizin u anda, (Cehenneme girmeye sebep
bizzat kendiniz olduunuz iin) kendinize
olan buz ve nefretinizden daha iddetlidir.4
nk siz imana arlyor, fakat inkrda
diretiyordunuz.
11. Onlar, Rabbimiz, derler, bize iki defa
lm verdin ve bizi iki defa dirilttin.5 Artk
gnahlarmz itiraf ediyoruz. Dolaysyla
buradan kmaya bir yol yok mudur?
12. Evet, byle olacak, byle diyeceksiniz.
nk yalnzca bir Allaha iman ve ibadet
ars yapldnda inatla inkra gidiyor,
buna karlk, Ona irk koulduunda
bunu iten kabulleniyorsunuz.6 Ama ne
yaparsanz yapn, niha hkm ve karar
Mutlak Yce, Mutlak Byk olan Allaha
aittir.
13. O ki, size (d dnyada, bizzat kendi iinizde, eya ve hadiselerde) yetlerini (delil ve
iaretlerini) gstermekte ve gkten sizin iin
rzk indirmektedir. Btn bunlar zerinde
ancak Allaha ynelecek temiz bir gnle
sahip olanlar dnr ve onlardan ders alr.
14. Ama siz (ey mminler), kfirler holanmasalar da, dinini btn yanlaryla iten
kabul ederek ve yalnz Onun rzasn dnerek Allaha kulluk ve duada bulunun.
15. Btn varlk mertebelerinin mutlak
stnde ve hepsi zerinde mutlak hakimdir O; Arn Sahibidir; Buluma Gnyle
uyarmas iin, kullarndan dilediinin kalbine (btnyle pak ve manev) emirleri
leminden hayat kayna vahyi brakr.
16. O gn, btn insanlarn mezarlarndan
kalkaca ve her hallerinin btn plaklyla ortaya kaca gndr. Onlarla ilgili
hibir ey Allahtan sakl kalmaz. Kimindir
bugn mutlak mlk ve hakimiyet? Mutlak
Bir ve btn kinat zerinde Mutlak Hakim
Allahndr.
Cz: 24, Sre: 40
MMN SRES
4. Kfirler, Cehennem azabn hak eden,

Cehenneme girmelerine sebep bizzat kendileri
olduu iin kendilerinden nefret edeceklerdir.
Ne var ki, kfr ve/veya irk, hem Allaha, hem
bata Allah (c.c.) olmak zere btn iman esaslarna ahitlik yapan, delil tekil eden topyekn
kinata ve hem de yeryznde uurlu varlklarn
yaratlmasndan Kyamete kadar gelmi gelecek
ve ilerinde yzbinden fazla peygamber, milyonlarca evliya bulunan btn mminlere kar
ilenmi ylesine byk bir su ve gnahtr ki,
sebep olduu Allahn buz ve nefreti elbette
kfirlerin kendilerine olan buz ve nefretini kat
kat aacaktr. Dolaysyla bu yet, esasen kfr
ve irkin emsalsiz irkinliini ifade etmektedir.
5. lmek, her bir canl (nefs) iin ruhun bedenden ayrlmas, ruh iin ise canll kaybetmedir.
Dolaysyla lm, ruhun bedenden ayr olmas
hali, ruhun kendisi iin ise hayatsz olma durumudur. nsan dnyaya gelmeden nce, onun
bedenini oluturacak zerreler Allahn lminde
bellidir, tayin edilmitir ve tabiatta (havada,
suda, toprakta) salm haldedir. Kurn, bu
durumu lm olarak niteler (Bakara Sresi/2:
28, bkn: Not 27), ama burada sz konusu olan,
Allahn insan hayata mazhar kldktan sonra
ona lm vermesi (imte) deil, en bata l
halde bulunmadr. Cenab Allah (c.c.), bu
halde, yani cesedi zerreler leminde toprak, su
ve havada dank durumda bulunan ve dnyaya
gelmesini irade buyurduu her bir insana anne
karnnda Ruhundan fleyerek hayat verir.
Bu, batan hayat verme, ruhla bedeni bir araya
getirerek hayata mazhar klmadr. Bakara Sresi
28inci yetinde sz konusu edilen bu vaka, ele
aldmz Zmer Sresinin bu 11inci yetinin
mansna dahil deildir.
yetin szn ettii, (mminler lm bir
defa tadarken [Sfft Sresi/37: 58; Duhan
Sresi/44: 56]) kfirlere iki defa lp verilip iki
defa diriltilmelerinin mans, Allah alem u
olsa gerektir:
Dnyaya gelen ruh ve bedenden mteekkil
her insan (nefsi), ruhunu ya Allahn bizzat
1019
Kendisinin veya Azrail ya da Azrailin yardmclarnn eliyle bedeninden ekip almas neticesinde ilk defa lm tadar (Bkn: Secde Sresi/32:
11, not 7). Allah, Berzahta (kabir lemi) lleri diriltecek, yani ruhlarn cesetleriyle olan
mnasebetini bir ekilde yeniden kuracaktr.
Bu, lm tattktan sonra birinci diriltmedir.
Kyamet Gn ise btn bedenler, kabirde rmeden kalan zleri zerinde hiret hayatnn
artlarna has nitelikte yeniden ina edilecek ve
ruhlar bu bedenlere konacaktr ki, buna bas
badel-mevt (ldkten sonra dirilme) denir.
te bu noktada mminlerle, en azndan
Cennete sorgusuz-sualsiz alnacak has mminlerle kfirler arasnda bir fark vardr.
Kurn, mminlerin lm bir defa tadacan
beyan buyurur ki (Sfft Sresi/37: 58; Duhan
Sresi/44: 56), bundan mminlerin bir defa
lp, bir defa diriltileceklerini anlyoruz. Bu
diriltilme Berzahta olacaktr. Ama her len
gibi elbette mminler de Kyamet Gn diriltileceklerdir. u kadar ki, mminlerin Kyamet
Gn diriltilmesi, Berzahta diriltilmenin ardndan tekrar ldkten sonra dirilme eklinde olmayacaktr. Onlarn bki olan ruhlar Berzahta
cesetlerinin rmeden kalacak zyle mnasebetini srdrr ve mmin bu mnasebet
erevesinde Berzah hayatn yaarken, Kyamet
Gn ise cesetler hiret hayatnn artlarna
gre btnyle yeniden ina edilecek ve ruhlar
bu bedenlerle birleecektir. Yani mminler iin
Kyametteki diriltilmeyi bir alt hayat basamandan daha yksek ve ebed hayat basamana
geme eklinde deerlendirebiliriz. Buna karlk, zerinde durduumuz bu 11inci yet, bize
Cenab Allahn (c.c.) Cehennem ehline iki defa
lm verip, onlar iki defa dirilteceini ifade
buyurmaktadr. u halde, Cehennem ehliyle
ilgili olarak ikinci bir lm ve ikinci bir diriltilme olmaldr. Sra flenir ve bunun zerine
Allahn diledikleri mstesna, gklerde ve yerde
kim varsa arplp cansz yere der. Sonra
ona bir defa daha flenir ve bir de bakarsn
ki, btn ller dirilip kabirlerinden ayaa
kalkm, etraflarna baknmaktadrlar (Zmer
1020
MMN SRES
Sresi/39: 68) yeti, Berzahta Berzah hayatnn

hususiyetlerine gre diriltilen kfirlerin Sra
birinci flemede tekrar leceklerini, yani ruhlaryla birlikte ikinci bir lm daha tadacaklarn
ve Sra ikinci flemede tekrar diriltileceklerini dndrmektedir. Mminler ise, yukarda
ifade edildii gibi, Sra birinci frmede ruhlarnn lmesinden muaf tutulacaklardr (Ayrca
bkn: Not 21). Sonu olarak, kfirler, dnyadan
ayrlma esnasnda lm birinci defa tadacak,
Kyamet esnasnda onu ikinci defa ruhlarnn
Cz: 24, Sre: 40
da lmyle yaayacak, ilki Berzahta, ikincisi

Hair esnasnda olmak zere iki defa diriltilmi
olacaklardr. En doruyu Allah bilir.
6. yet, Cehennem ehlinin ileri srecei ve
nceki yette ifade olunan mazeretlerin temelsiz
ve geersiz olduunu beyan buyurmaktadr.
Onlarn kfr meseleleri bilmemekten, gerein
kendilerine tebli edilmemesinden deil, fakat
gerei daha baka nefsan sebeplerle bilerek
reddetmelerinden kaynaklanmaktadr.
Cz: 24, Sre: 40
MMN SRES
1021
468
21. Hi yeryznde gezip dolamazlar m

ki, kendilerinden nce yaayp da (onlar
gibi kfr ve irkte direnenlerin) kbetlerinin nasl olduunu grsn ve ibret alsnlar?
Onlar, gerek kuvvet, gerekse topra ileyip,
lkeyi imar etme ve yeryznde daha ok
iz ve eser brakma ynnden kendilerinden
daha ileride idiler. Ama Allah, gnahlar
sebebiyle hepsini kskvrak yakalayverdi
ve onlar Allaha kar koruyabilecek hi
kimse, hibir g kmad.
17. O gn herkes, dnyada ne kazanm (ne

yapm ve hanesine ne yazdrm)sa onun
karln grr. O gn kimseye hakszlk
yaplmaz. Muhakkak ki Allah, hesaplar
pek abuk grendir.
18. Onlar yaklaan o mthi gne kar uyar!
O gn yrekler aza gelir ve insan boacak
gibi olur. Zalimler iin ne bir dost bulunur,
ne de szne itibar edilir bir efaati.
19. Allah, gzlerdeki haince baklar ve
gslerin gizledii her eyi bilir.
20. Allah, hak ve adaletle hkm ve infaz
eder. Ondan baka ilh deyip yalvardklar
ise, hibir hkm veremez, hibir infazda
bulunamaz. Allah ki, Sem (her eyi hakkyla iiten)dir O, Basr (her eyi hakkyla
gren)dir.7
22. Byle oldu, nk kendilerine gnderilen rasller onlara apak delillerle geldiler,
fakat onlar o delilleri grmemede ve inkrda
direttiler. Allah da hepsini kskvrak yakalad ve cezalandrd. O, mutlak kuvvet sahibidir, cezalandrmas pek etin olandr.
23. Gerek u ki, Musay (peygamberliini
ve Mesajmz ispat eden) delillerimizle,
mucizelerimizle ve apak bir yetki ile gnderdik,
24. Firavuna, Hmna ve Karuna. Ama
onlar, Bu bir sihirbaz, byk bir yalanc!
dediler.
25. O, kendilerine katmzdan gerei getirmiti. Onlar ise, (geree ilmen ve alken
kar kamaynca,) man edip, Musa ile
birlikte olanlarn oullarn ldrn, kadnlarn ise sa brakp (maksatlarnz istikametinde kullann; Kptilerle evlenmeye zorlayp, iman edenlerin nfusunu azaltn!)
emrini yaydlar. Ama kfirlerin tuzaklar,
neticede boa kmaya mahkmdur.
1022
MMN SRES
7. Bir konuda, bir meselede hkm verebilmek

iin iiten ve gren olmak arttr. nk iitme
ve grme, konuyu bilme, ona ahit olmann
unsurlarndandr. Ancak Allahtr ki, hakkyla
iitir ve hakkyla grr. Dolaysyla, her konuda,
her meselede tam ve mutlak adaletle hkmeden
Cz: 24, Sre: 40
sadece Odur ve hkm ncelikle Onun hakkdr.

Hkm vermek, doruyu ve yanl bilmeyi de
gerektirir. Yine ancak Allahtr ki, her ey gibi
neyin doru neyin yanl olduunu da mutlak
manda ancak O bilir. u halde, mutlak hkm
ve hkmetme hakk da yine Ona aittir.
Cz: 24, Sre: 40
MMN SRES
469
1023
Eer o bir yalanc ise, yalan zaten kendi

aleyhinedir. Ama eer doruyu konuan biri
ise, en azndan Onun sizi kendileriyle tehdit ettii eylerin bir ksm banza gelecek
demektir. uras bir gerek ki Allah, haddi
aan, duygu, meleke ve kabiliyetlerini boa
sarfeden ve yalan syleyip duran kim olursa
olsun hidayet etmez, emeline ulatrmaz.
29. Ey benim halkm! Bugn hakimiyet
sizde, u topraklarda stnlk elinizde.
Ama yarn Allahn geri evrilmesi mmkn olmayan zorlu azab bamza gelirse,
syler misiniz hangi kuvvet bize yardm
edebilir? Bu arada Firavun (devreye girip,
savunmaya geti ve) dedi: Ben ancak
doru bildiimi, yaplmasn gerekli grdm size bildiriyor ve size tutulmas
gereken doru yola gsteriyorum.
26. Firavun, Brakn beni, u Musay

ldreyim, o varsn Rabbisine yalvarsn.
Ben gerekten, Onun dininizi deitireceinden veya lkede bozgunculuk karacandan endie ediyorum. dedi.
27. Musa da dedi ki: Ben, Hesap Gnne
inanmayan her kibirli zorbadan benim de
sizin de Rabbiniz olan Allaha snrm.
30. man etmi bulunan zat devam etti: Ey

halkm! Gerekten endie ediyorum ki, daha
nce yaayp da helk edilmi topluluklarn
balarna gelen felketlerin benzeri bir felket sizin de banza gelebilir:
31. Nuh kavminin, d halknn, Semd
halknn ve onlardan sonra gelen daha baka
topluluklarn balarna gelen felketlerin
benzeri bir felket. Ama (unu iyi bilin ki),
Allah asla kullarna zulmetmek dilemez.
32. Ey halkm! Gerekten ben sizin hakknzda, birbirinizden (bouna) imdat isteyeceiniz ve birbirinize lnet okuyacanz
gnden de endie ediyorum.8
28. Firavun hanedanna mensup olup, (onun

en yaknlar arasnda yer alan,) fakat o ana
kadar imann gizlemi bulunan yiit bir
mmin, (en kritik noktada ortaya atld ve)
Ne o, bir insan, hem de size Rabbinizden
apak deliller getirmi bulunduu halde,
sadece Rabbim Allahtr dedii iin ldrecek misiniz? dedi (ve yle devam etti):
33. O gn, (Ate karsnda) arkanz

dnp kamaya yeltenirsiniz ama nafile! Sizi Allahn azabndan koruyacak hi
kimse bulunmaz. Evet, Allah kimi saptrrsa, artk ona yol gsteren olmaz.
8. Kyamet Gn, mminlerle inkclar arasndaki konumalar ve inkrclarn karlkl sz
dellolar hakknda bkn: Arf Sresi/7: 4450;

Sebe Sresi/34: 3133; Sfft Sresi/37: 2133.
1024
MMN SRES
Cz: 24, Sre: 40
470
34. Daha nce Yusuf da size apak delillerle gelmiti; fakat Onun size getirdii
gerek hakknda bir trl pheden kurtulamamtnz. Ama nihayet vefat edince,
Artk Allah ondan sonra bir daha rasl
gndermez. dediniz.9 Allah, haddi aan,
kendisine verdii kabiliyet ve melekeleri
boa harcayan ve bo mazeretlerle phe
iinde bocalayp duran kim olursa olsun,
ite byle artr.
35. Byleleri, kendilerine ulam hibir
delil, verilmi hibir yetki olmad halde,
Allahn (kinattaki, bizzat kendi ilerindeki ve Kitabndaki) yetleri haknda ileri
geri konuur ve tartrlar. Onlarn bu hareketleri, hem Allah nazarnda, hem de iman
edenler nazarnda pek kt, pek irkin bir
davrantr. Allah, her kibirli zorbann kalbini ite byle mhrler.
36. Firavun, Hmna dedi: Ey Hmn!
Benim iin byk bir kule ina et; yle ki,
gerekli yol ve vastalar elde edebileyim:
37. Gkleri tarassut yol ve vastalarn.
Elde edebileyim de, bakarsn Musann
ilhn grebilirim. Geri ben, onun bir
yalanc olduundan eminim ama, neyse!
Firavunun kt gidiat kendisine ite
byle gzel grnyor ve o, doru yoldan
hep uzak kalyordu. Firavunun bu tuza
da hibir netice vermedi.
39. Ey halkm! Bilin ki bu dnya hayat,

ksa ve deersiz bir geimlikten ibarettir.
Ama hirete gelince, oras asl yerleilecek
ve srekli kalnacak yurttur.
38. man etmi bulunan zat, devam etti:

Ey halkm! Bana uyun ki, size takip edilmesi gereken doruluk yolunu gstereyim.
40. Kim bir ktlk ilerse, ancak onun

kadar cezalandrlr. Ama, erkek veya kadn,
kim mmin olarak doru, yerinde, salam
ve slaha ynelik bir i yaparsa, bu kutlu
zatlar Cennete girecekler ve orada her trden nimete hesapsz nail olacaklardr.
9. Yani, Peygamberlere kar hibir zaman

samimi olmadnz. Atalarnz, Yusufa hayatnda iken inanmad. Ama vefat edince, kendinizle
elime bahasna, Onu kabul eder ve kendisine
ok deer verir grndnz. O kadar ki, sonraki

nesiller, Onun zerine baka peygamber gelmez diyerek, bu inan ve saygy dier peygamberleri reddetmeye vesile yaptlar.
Cz: 24, Sre: 40
MMN SRES
1025
471
gereke yoktur. Sonunda hepimizin varaca yer hi phesiz Allahn huzurudur ve

yine hi phesiz, haddi aan ve Allahn
kendilerine verdii kabiliyet ve melekeleri
boa harcayanlar, evet onlar Atein yrn
ve yoldalardrlar.
44. Bugn size sylediklerimi ok gemeden hatrlayacak (ve bana hak vereceksiniz). Ben ise, tam bir teslimiyet iinde iimi
Allaha brakyorum. Allah, elbette kullarn ok iyi grmektedir.
45. Neticede Allah Onu (Firavun ve ynetiminin) kurduu tuzaklarn errinden korudu;10 buna karlk, Firavun oligarisini o en
kt azap kuatverdi.
46. (Yani) Ate: Sabah ve akam onun karsna getirilir ve ona maruz braklrlar.
Kyametin kopup, hesaplarn grld
gn de, Btn Firavun oligarisini azabn
en iddetlisine atn! (diye emredilir).11
41. Ey halkm! Bir dnseniz, ben sizi

kurtulua arrken, siz beni Atee aryorsunuz.
42. Beni Allah inkr etmeye ve elimde
Onun ortaklar olduklar konusunda ilme
dayal hibir delil bulunmayan, bulunmas
da mmkn olmayan eyleri (ilh kabul
etmeye, dolaysyla) Ona ortak tanmaya
aryorsunuz. Ben ise sizi, Azz (mutlak izzet ve ululuk sahibi, her ite mutlak
stn ve galip), affr (balamas pek bol
olan) Zta aryorum.
43. Hi kukusuz siz beni yle bir eye
inanp ibadet etmeye aryorsunuz ki,
onun iin ne dnyada ne de hirette byle
bir arda bulunmann dayand tek bir
47. Atein iinde birbirleriyle tartrlar ve

dnyada iken zayf (ve dolaysyla kr
krne gllere tbi olanlar), byklk
ve hakimiyet iddiasyla dierlerini ezenlere,
Biz, sizin peinizde bir topluluktuk. imdi,
Ate azabnn hi olmazsa bir ksmn bizden savabilir misiniz? derler.
48. Byklk ve hakimiyet iddiasyla dierlerini ezenler ise yle cevap verirler: Artk
hep birlikte Atein iindeyiz. Allah, kullar
arasnda hkmn verdi (ve herkes, neyi
hak ettiyse onu ekiyor. Artk yapacak bir
ey yok).
49. Atein iinde bulunanlar, bu defa
Cehennemin vazifeli meleklerine seslenir
ve Ne olur, bizim iin Rabbinize yalvarn:
Azabmz bir gnlne12 olsun hafifletsin! diye yakarrlar.
1026
MMN SRES
10. yetlerden anlaldna gre, en kritik noktada Hz. Musaya destek olmak iin ortaya atlan
mmin zat, Firavunun ynetici eliti iinde olduka gl ve itibarl bir zatt. mann gizlemeyi
baarm ve Firavunun Hz. Musann canna
kasdettii noktada ileri atlarak, Hz. Musaya tam
bir destek verdi. Denebilir ki, Hz. Musaya Hz.
Harundan sonra ikinci bir desteki oldu ve sahip
bulunduu mevkiden dolay da Firavun kendisine
kar etkili bir harekete giriemedi; aleyhinde gizli
gizli kurduu tuzaklar da, Allahn yardmyla
hep boa kt. Neticede Firavun, ynetici eliti ve
Cz: 24, Sre: 40
ordusuyla birlikte suda boulurken, Hz. Musa ve

srail Oullar Msrdan kmay baardlar.
11. yetten kabir azabnn gerek olduu ve onu
inkra mahal bulunmad ortaya kmaktadr.
Bu azabn da Atele mnasebeti vardr. u
kadar ki, bu azab hak edenler kabirde Atee
kar tutulur ve ona belli llerde maruz braklrken, hiret azab, bizzat Atee yanma
eklinde tecelli edecektir.
12. yetteki bir gn, bazlarna gre bir miktar demektir.
Cz: 24, Sre: 40
MMN SRES
1027
472
dik ve Ona hidayet rehber ve kaynan

verdik; (Ondan sonra da) srail Oullarn
Kitaba vris kldk:
54. Bir hidayet rehberi ve gerek idrak
sahipleri iin bir t, hatrlatma ve talimat
kayna olan (Kitaba).
55. (Allahn icraat Sbhansi byledir.) O
halde sen sabret, nk Allahn (rasllerine ve mminlerine yardm) sz gerektir.
Gnahlarn iin Allahtan balanma dile14
ve ikindi-akam saatlerinde ve sabahleyin
Rabbini hamd ile tesbih et.15
50. (O melekler ise), Size gnderilen rasller apak delillerle gelmediler mi? diye
sorarlar. Onlar, Evet! diye cevap verir.
Melekler, Madem yle, biz deil, siz kendiniz yakarn! derler. Kfirlerin yalvarp yakarmalar, elbette sonusuz kalmaya
mahkmdur.
51. Muhakkak ki Biz, rasllerimize ve
iman edenlere dnya hayatnda da, ahitlerin ahitlik yapacaklar13 gnde de yardm
ederiz.
52. O gn, zalimlere ileri srecekleri mazeretlerin hi biri fayda vermez. Onlarn
hakk, Allahn rahmetinden ebed mahrumiyettir ve onlar bekleyen, ok kt bir
yerleme yeridir.
53. Dier taraftan Biz, Musaya yol gster-
56. Kendilerine gelmi hibir delil ve verilmi hibir yetki olmakszn16 Allahn yetleri hakknda ileri geri tartanlar, ilerinde
tadklar ama hibir zaman ulaamayacaklar byklk ve stnlk zentisi sebebiyle byle yapmaktadrlar. Sen, (onlarn her
trl hile, desise ve tuzaklarndan) Allaha
sn. Hi phesiz O, Odur Sem (her eyi
hakkyla iiten), Basr (her eyi hakkyla
bilen).
57. uras muhakkak ki, gklerin ve yerin
yaratlmas, insanlarn yaratlmasndan daha
byk bir itir, fakat insanlarn ou bunu
bilmezler.17
58. Grmeyenle gren bir olmaz; iman
edip, imanlar istikametinde salam, doru,
yerinde ve slaha ynelik iler yapanlarla
ktlklere batm bulunanlar da bir olmaz.
Ne de az dnyor ve ders alyorsunuz!
1028
MMN SRES
13. Bkn: Nis Sresi/4: 41.

14. Masumiyet, peygamberliin ayrlmaz vasflarndan biridir. Dolaysyla btn peygamberler masumdur; yani onlar gnah ilemez ve
Allaha asla si olmazlar. Dolaysyla bu yet,
Peygamber Efendimizin ahsnda mminlere
Allah yolunda dikkat etmeleri gereken su nemli hatrlatmada bulunmaktadr: Allaha inanan
ve hayatlarn Onun hkmleri istikametinde yaamak isteyen mminlere den, sabrl
olmak, gnahlarndan istifar etmek ve Onu
tesbih ve Ona hamdle megul bulunmaktr.
15. Allah tesbih etmek ve Ona hamdetmenin,
bir baka ifadeyle Cenab- Allah hamd ile tesbih etmenin mans iin bkn: Ftr Sresi/35,
not 11; Mmin Sresi/40, not 3.
16. Bu srenin 35inci yetinde olduu gibi, daha
pek ok yette Kurn- Kerim, Allahn yetleri
hakknda konuan ve tartanlarn, kendilerine gelmi bir delile, verilmi bir yetkiye sahip
olmalar gerektiini vurgulamaktadr. nk
Allahn sz konusu yetleri, Allah (c.c.) ve gnderdii Din ile alkal hususlardr. Dolaysyla,
Allah hakknda konumak iin, ancak vahiy ve
peygamberler yoluyla elde edilebilen belli bir
marifet derinliine ihtiya vardr. Din hakknda konumak ise, onun hakknda ieriden ve
salam bilgiye sahip olmay gerektirir. Bunun
kayna da yine Dinin kendisi veya vahiydir. u
halde, Kurn kaynakl ve Raslllahtan gelen
salam bilgilere yeterince sahip olmadan Allah
ve gnderdii Din hakknda tartan her kim
olursa olsun, sz konusu yetlerdeki tehdidin
kapsamna girmektedir.
17. Bu yet, pek ok manlar ihtiva etmektedir.
Cz: 24, Sre: 40
Mesel:
Pek ok insan, ldkten sonra dirilmeyi imknsz grr. Oysa, onlarn yaratlmas, diriltilmelerinden asla daha kolay, daha basit bir i
deildir. Bundan da te, insan Yaratan, yaratlmalar insann yaratlmasndan yine daha basit
bir i olmayan gkleri ve yeri de yaratmtr ve
bir gn onlar ykp, sonra yeniden kuracaktr.
u halde, bunlar sonsuz kolaylkta yapan Hz.
Allah iin hibir ey zor olamaz ve O, btn
insanlar, hepsi ldkten sonra diriltecek ve
yeni bir hayata mazhar edecektir.
Allahn yetleri karsnda insann byklenmeye asla hakk yoktur. Bir defa, insan,
Allah karsnda sonsuzca zayftr ve dolaysyla ona den, bu zayfln, aczini idrak
ile Allahn sonsuz kudretine dayanmaktr.
Gkler, insandan ok daha kuvvetli, uurlu
ruhan varlklarla doludur; yerde ise, insandan baka daha pek ok sayda varlk vardr.
Buna ve onca geniliklerine, byklklerine
ramen gkler ve yer, Allaha isteyerek teslim olmutur, Ona boyun emitir ve hibir
sapma gstermeden Onun emirleri istikametinde varlklarn srdrmektedir.
Allah (c.c.), insan yeryznde halife klmtr ve onu pek ok istidatlarla donatmtr. Bu
sebeple insan, byk baarlara imza atabilir.
Fakat, onun en byk baarlar bile, Cenab-
Allahn gkleri, yeri ve iindekileri yaratmas
karsnda sonsuzca snk kalr. Dolaysyla
insan, asla baarlaryla vnmemeli ve bunlara dayanarak Allahn yetleri karsnda
byklk taslamamal, gnlden Allaha teslim olup, hayatn Onun koyduu hkmlere
gre dzenlemelidir.
Cz: 24, Sre: 40
MMN SRES
1029
473
saptrlyor, (ibadet iin baka ilhlar ediniyorsunuz)?!

63. Allahn yetleri karsnda bile bile
ayak direyen ve onlar inkr edenlerdir ki,
saptrlyor (ve ibadet iin baka ilhlar
ediniyorlar).
59. Kyamet mutlaka gelecektir; bunda asla

phe yoktur. Ne var ki, insanlarn ou
iman etmemektedir.18
60. Rabbiniz yle buyuruyor: Bana dua
edin, size cevap vereyim.19 Bana ibadet
etmeyi kibirlerine yediremeyenler, zelil ve
rezil olarak Cehenneme gireceklerdir.
61. Allahtr ki, sizin iin sknet bulup dinlenebilesiniz diye geceyi var etmi, gndz
de alabilesiniz diye aydnlk klmtr.
Gerekten Allah, insanlara kar pek ltufkrdr; ne var ki, insanlarn ou kretmezler.20
62. Budur Rabbiniz olan (sizi yaatan,
koruyan ve rzknz veren) Allah; her eyin
Yaratcs. Ondan baka ilh yoktur. Byle
iken nasl oluyor da baka baka yollara
64. Allahtr ki, yeryzn sizin iin bir

yerleme yeri, g de (onun zerinde)
bir kubbe yapmtr. Ayrca, sizi ekillendirmi, hem de size en gzel, en uygun
ekli ve yapy vermitir; sizi hell, temiz
ve salkl nimetlerle rzklandrmaktadr. Rabbiniz olan Allahtr btn bunlar
yapan. lemlerin Rabbi Allah, gerekten
ne yce, ne mbarek, ne byk bereketler
kaynadr!
65. O, ezel-ebed mutlak Hayat Sahibidir,
yoktur Ondan baka ilh. yleyse, Dini
btn yanlaryla kabul ederek ve yalnzca
Onun rzasn dileyerek Ona ibadet edin,
Ona yalvarn. lemlerin Rabbi Allah iindir btn hamd.
66. De ki: Allahtan baka dua edip yalvardnz her ne varsa, ben onlara ibadet
etmekten men olundum. Bana Rabbimden
(gerei btnyle ortaya koyan) apak
deliller gelmi bulunuyor ve, btn varlmla lemlerin Rabbine teslim olmam
emredildi bana.
1030
MMN SRES
18. Son iki yet, iyi ile ktnn ancak hirette

tam ayrabileceini, dolaysyla hiret olmazsa
iyi ile kt ve iyilikle ktln karlklarn
gerektii gibi bulamayacan belirtmekte ve
bylece hirete akl bir delil sunmaktadr. yi
ile kt ve iyilikle ktln karln bulmamas ise ahlka zttr. Dolaysyla hirete iman,
ahlkn ve itima hayatn en temel rknlerindendir. Ama bunu ancak inanan ve dolaysyla
grebilenler veya kendilerini geree kar kr
etmeyenler anlayabilirler.
19. Dua ve Cenab- Allahn ona cevap vermesi
Cz: 24, Sre: 40
hakknda bkn: Furkan Sresi/25: 77, not 18.

20. Yani, btn geceyi uykuya, dinlenmeye veya
elenceye hasreder ve ne Allahn onca nimeti,
ne kinattaki ve bizzat kendi varlklarndaki
yetleri, iaretleri zerinde dnr, ne de akam
ve yats namazlarn klar ve Teheccd Namaz
iin geceyi bler, uykularndan fedakrlkta
bulunurlar. Gndz sadece kendi geimleri
iin almakla geirir, fakat le ve ikindi gibi
gndz namazlarn klmazlar, Allah yolunda
ayaklarna hi toz dokunmaz ve muhtalara
yardmda bulunmay dnmezler.
Cz: 24, Sre: 40
MMN SRES
1031
474
69. Allahn yetleri hakknda ileri geri

konuup tartanlara bakmaz msn, nasl
da haktan yz eviriyorlar?!
70. Kitab ve rasllerimizle gnderdiimiz
(daha baka) btn gerekleri yalanlyorlar.
Bileceklerdir onlar!
71. (Bileceklerdir) boyunlarnda demir halkalar, ayaklarnda zincirlerle yzdrldkleri zaman,
72. Kaynar suda. Sonra da Atete cayr
cayr yaklacaklardr.
73. Bu arada sorulacaktr onlara: Nerede
(yardmlarn umarak) ilh kabul edip, kendilerine ibadet ettikleriniz,
67. Odur ki, sizi (her birinizin madd yaratl meneiniz yine toprak olmak zere, balangta) topraktan, sonra (baba ve anneden
gelen) birka damla svdan, sonra rahim
duvarna yapan yapkan bir maddeden
yaratt; sonra sizi (annelerinizin karnndan)
bebek olarak dnyaya getirir, sonra da sizi
glkuvvetli anza eritirir; ardndan
ihtiyarlk ana ulaacak kadar size mr
verir. Bununla birlikte, bu vetirede iinizden kimi vefat ettirilir. Hayatta braklanlar
olarak, belirli bir vdeye kadar yaarsnz.
Olur ki, dnp akleder ve gerekli dersi
karrsnz.
68. Odur hayat da, lm de veren. yle ki,
bir iin meydana gelmesine hkmettiinde,
sadece ona Ol! der, o da hemen oluverir
(olma srecine giriverir).
74. Allahtan baka? Bizi brakp kayboluverdiler der (ve ilve ederler): Gerekte
biz, bundan nce (dnyada iken) birer hi
olan eylere tapm ve yalvarmz! te
Allah, kfirleri byle artr, byle saptrr.
75. (Saptrmasnn ve azaba mahkm etmesinin sebebi) udur ki, dnyada haram
hell, hak-hukuk demeden zevklere dalp
neeleniyor ve taknlk yapyordunuz.
76. imdi, orada sonsuzca kalmak zere girin
Cehennemin kaplarndan ieri! Byklk
taslayp (geree kar koyanlarn) yeri ne
fenadr!
77. O halde (ey Raslm), sabret! Hi
phesiz Allahn vadi haktr. Onlara vadettiklerimizin bir ksmn hayatnda sana
gstersek de, yahut seni vefat ettirip yanmza alsak da, sonunda huzurumuza getirilecekler (ve anlattmz ac netice ile
karlaacaklardr).
1032
MMN SRES
Cz: 24, Sre: 40
475
78. Senden nce de birok rasl gnderdik.

Onlarn bazsndan sana bahsettik, bazsndan ise bahsetmedik. Hibir rasl, Allahn
izni olmadan bir mucize gstermez. Allahn
emri gelince de hak ve adaletle hkmolunur
ve Allaha irk koma gibi btl yollar icat
edenler ve hakk iptale alanlar hsrana
urarlar.
79. Allahtr ki, bazlarn binek hayvan
olarak kullanabilesiniz diye sizin iin ehl
bykba hayvanlar var etti onlardan
yiyecek de elde edersiniz,
80. Ve sizin iin onlarda daha baka menfaatler de vardr ve iinizde hissettiiniz bir
ihtiyac onlarla gideresiniz diye. (Karada)
onlarla ve (denizde) gemilerle seyahat eder,
yklerinizi tarsnz.21
81. Allah, (varlk, birlik ve kudretinin,
Ulhiyet ve Rububiyetinin) apak delillerini size srekli olarak gstermektedir.
Byle iken, Allaha ait delillerden hangisini
inkr edebilirsiniz?
82. Yeryznde gezip dolamazlar m ki,
onlardan nce yaayp da, (Allahn yetlerini, Ona ait delilleri inkr edenlerin)
kbetlerinin nasl olduunu grsn ve
ibret alsnlar? Onlar, bunlardan sayca daha
stn, gerek kuvvet, gerekse topra ileyip
lkeyi imar etme ve yeryznde daha ok
iz ve eser brakma ynnden daha ileride
idiler. Ama btn kazan ve baarlar,
(balarnda patlayan lh ceza karsnda)
kendilerine hibir fayda vermedi.
83. Kendilerine gnderilen rasller onlara
apak delillerle geldiler. Ne var ki onlar,
(dnya hayat ve onu yaamann vastalar konusunda) sahip bulunduklar bilgi

ile marp, (kendilerine yaplan lh ceza
tehdidiyle alay ettiler). Fakat alay konusu
yaptklar (ceza), onlar epeevre kuatverdi.22
84. Balarnda patlayan ok iddetli cezamz grr grmez, Sadece Allaha inandk ve
u ana kadar Ona ortak tandmz baka
btn varlklar ise ret ve inkr ettik! diye
rtlar.
85. Ne var ki, ancak baskn gelen iddetli
cezamz grdkleri zaman ikrar ettikleri
bu iman kendilerine fayda vermedi. Allahn
kullar hakknda geerli det ve icraat hep
byle olagelmitir. Ve kfirler, ite byle bir
durumda hsrana uradlar.
Cz: 24, Sre: 40
MMN SRES
21. Son iki yette sz edilen (evci) hayvanlardan maksat koyun, kei, sr ve devedir.
Bunlarn tamamnn eti yenir; develer ise binek
hayvan olarak da kullanlr. Bu hayvanlarn
diileri st verirken, hepsinin derisinden de
istifade edilir. Ayrca, koyun, kei ve deve gibi
bazlarnn ynnden veya klndan da faydalanlr. Develerle bilhassa lde uzun mesafelere
yk tand gibi, seyahat de edilir. Develer,
savata da kullanlrd. Bu yzden yetler, bilhassa develerin binek ve yk hayvan olarak
kullanlmalarna vurgu yapmakta, bu hayvanlardan elde edilen dier faydalar ise ikinci derecede
zikretmektedir.
22. yet, modern zamanlar iin de bir iaret tamaktadr. Modern dnya, sadece dnya
1033
hayat ve onun zevkleriyle megul bulunup,

srekli olarak bu hayat daha rahat ve daha bir
zevk u safa iinde yaama yol ve vastalarn
aratrmaktadr. Ayrca, bilim ve teknolojideki
baarlaryla vnmekte ve bunlar, hireti
hi nazara almama, hatt inkr iinde sadece
dnya zevkleri iin kullanmaktadr. Srekli
dnya zevkleri peinde koma, zellikle tabi
kaynaklar kullanma ve paylamada acmasz bir
rekabete ve dnya savalar gibi ok kanl atmalara yol amaktadr. Ama bu sava ve atmalarn, maruz kalnan daha pek ok felketin
lh birer ceza olduunu asla dnmedii gibi,
bilimsel materyalizm bataklnda byle bir ceza
dncesiyle alay da etmektedir. Modern dnya,
bu izgisini srdrmeye devam ettike daha pek
ok musibetlerle sarslaca kesindir.
1034
FUSSILET SRES
41. FUSSILET SRES
Cz: 24, Sre: 41
476
z. Hamzann mslman oluundan sonra,

Hz. mer ise henz daha mslman olmadan nce Mekkede inmi olup, 54 yettir. smini,
3nc yetinde geen ve aka ifade edilip, belli bir sistem dahilinde dizilmi mansna gelen
fusslet kelimesinden alr. H-Mm Secde olarak
da anlmaktadr. Kurnn birtakm hususiyetleri ve vahyedilmesindeki baz maksatlar zerinde
durur. Nbvvet ve vahyin mahiyetinden de sz
eder. Allahn birliinin kinattaki baz delillerine,
Allahn vahyini yalanlayan birtakm eski topluluklarn fec kbetlerine ve mminlerin nail olduklar mkfatlara dikkat eker.

1. H-Mm.
2. Bu, Rahmn (rahmetiyle btn varlklar
kucaklayan, yaamalar iin onlara rzklarn veren) ve Rahm (bilhassa mminlere
husus rahmetiyle muamele eden) Allah
tarafndan para para indirilmekte olan
Kitaptr.
3. Bir Kitap ki, (zellikle dilden) anlayan,
(slp ve beyan) bilgisi ve ilimle alkas
bulunan (her) bir topluluk iin yetleri
aka ifade edilmi ve belli bir sistem dahilinde dizilmitir, fasih Arapa, okunur bir
kitap (Kurn) olarak,
4. Ve (iman ve salih amelin karlnda
af, rahmet ve mkfatmzla) mjdeleyici,
(her trl dallet yollarna ve bu yollarn
sonularna kar) uyarc olarak.1 Ama
ne var ki, onlarn (Mekke halknn) ou
ondan yz evirmekte ve ona kulak vermemektedir.
5. yle diyorlar: Senin bizi davet ettiin
inanlara kar kalbimiz rtlerle sarldr;
kulaklarmzda arlk, seninle aramzda
perde vardr. Durum bu, yine de yapacan

bir ey varsa yap, biz de bildiimiz gibi
yapmaya devam edeceiz!
6. De ki: Ben de sizin gibi bir beerim. u
kadar ki, bana ilhnzn ancak tek bir ilh
olduu vahyediliyor. u halde, dosdoru
Ona ynelin, sapmadan Onun yolunda
yryn ve (gnahlarnz iin) Ondan
balanma dileyin. Ona irk koanlarn
vay haline!
7. Onlar ki, mallarndan muhtaca verip,
arnma yoluna gitmezler ve hireti de
btn btn inkr iindedirler.
8. man edip, imanlar istikametinde salam, yerinde, doru ve slaha ynelik iler
yapanlara gelince, onlar iin kesintisiz ve
hesapsz bir mkfat vardr.
Cz: 24, Sre: 41
FUSSILET SRES
9. De ki: Siz, yeryzn iki gnde yaratana m2 (irk koup, dolaysyla Onu) inkr
ediyor ve Ona denkler tutuyorsunuz? Oysa
O, btn varlklarn Rabbidir.
10. Yerde iinden yukarya (ge) doru
ykselen salam dalar var etti, oray bereketlerle donatt ve orada btn canllar iin
gerekli gday, rzklarn Ondan bekleyip,
1. Son yet, Kurnn baz zelliklerini ortaya

koymaktadr. Mesel:
(1) Kurn, taklit edilemez. (2) Kurn, bir
kitaptr. (3) Blm blm indirilmitir. (4)
Onda, Cenab- Allahn dier sfatlarnn yan
sra Rahmniyet ve Rahmiyeti de tecelli halindedir; yani o, btn varlklar, zellikle mminler iin batanbaa bir rahmettir. (5) yetleri,
hibir karkla meydan vermeyecek ekilde
bir sistem dahilinde sralanmtr ve aka ortaya konmutur. (6) Ayn ekilde, harflerinin ve
kelimelerinin mmkn olduunca manlarnn
hakk verilerek okunmaldr. (7) Arapadr ve
dolaysyla Arapa olmas, Kurnn ayrlmaz
bir zelliidir. (8) limle mnasebeti bulunanlar, bilhassa dil bilenler, bir kitap olarak onun
hususiyetlerini daha iyi anlayabilirler. (9) man
edip, salih iler yapanlar dnyada iyi bir gelecek ve ebed hiret saadetiyle mjdeler. (10)
Sapklk yollarnda gidenleri ise, bu yollarda
kendilerini bekleyen tehlikeler ve bilhassa kt
kbetle uyarr. (bkn. Suat Yldrm, ilgili yetin
mealinde)
Kurnn Arapa olarak indirilmi olmas,
onun mesajnn evrensel olmasna mani deildir.
Allah Rasl, daha Mekkede iken btn insanlara gnderildiini (Arf Sresi/7: 158), mesajnn onun ulaaca herkes iin geerli olduunu
(Enm Sresi/6: 19) aka ilan etmitir.
2. Arf Sresi not 11de belirtildii gibi,
Kurnda gn kavram izaf bir zaman ls
1035
Ondan isteyen btn varlklarn hayat

ihtiyalarn karlayacak ekilde drt devrede elde edilmek zere takdir buyurdu.
11. Ve (ilim, irade, kudret ve inayetini) bir
gaz bulutu halindeki ge yneltti de, ge
ve yere steyerek de olsa, istemeyerek de
olsa gelin! buyurdu. Onlar, Gnll olarak
geldik ve emrine boyun edik! dediler.3
ifade etmektedir. Dolaysyla burada iki merhale veya iki devre mansnda kullanlm ve
(i) yaratltaki ilk maddenin gk ve yer olarak
ayrld (Enbiy Sresi/21: 30) ve (ii) yeryznn ekillendirilip, hayata hazr hale getirildii
(Rad Sresi/13: 3; Nzit Sresi/79: 3033) iki
devreye iaret etmekte olabilir.
3. Birtakm modern bilim adamlar (Halk
Nurbaki, 1324), bu yetten unu anlamaktadrlar:
Bu yetiyle Kurn, gk ile yerin karlkl
uyum ve ibirliinde bir gln bulunduuna
iarette bulunmaktadr. Bilindii gibi, atmosferdeki molekl ve atomlar uzaya kamaya,
buna karlk yer de onlar ekmeye alr.
Atmosferin olumas iin ise molekllerin kamasna sebep olan gc douran hareketlerin
yerin ekim kuvvetiyle dengelenmesi gerekir.
Fakat bu, gereklemesi imknsz denecek derecede zordur. Jeofizik (Yerfizii) asndan byle
bir eyin olabilmesi iin nemli dengenin
korunmas zaruridir: (i) Atmosferin ss, (ii)
yeryznn ekim gc, (iii) uzaydan gelen
ok eitli enerjilerle bu dengenin bozulmamas.
te Kurn, btn bu olgular, O, ge ve yere,
steyerek de olsa, istemeyerek de olsa gelin!
buyurdu. Onlar, Gnll olarak geldik ve
emrine boyun edik! dediler cmleleriyle ifade
etmektedir. Sz konusu olan imknsz derecedeki zorluu mmkn klan sadece Allahn
Kudretidir ve btn varlklar gibi gk ve yer de
bu Kudrete teslim olmutur.
1036
FUSSILET SRES
12. Bunun zerine O da, (gn yerinde

bulunan gaz bulutlarn) iki gn iinde
yedi gk olarak ekillendirdi ve her bir ge
kendine ait ii vahyetti. Ve Biz, (yere) en
yakn (grnen) dnya semasn lambalarla
(yldzlarla) ssledik ve (kmeye, yklmaya, bir de sema ehlinin konumalarn
dinlemeye teebbs eden eytanlara kar)
koruma altna aldk.4 Btn bunlar, Azz
(mutlak izzet ve ululuk sahibi, her ite
stn ve mutlak galip,) ve Alm (her eyi
hakkyla bilen)in takdiridir.
Cz: 24, Sre: 41
477
13. (Byle bir Allaha davetten) hal yz

eviriyorlarsa, onlara de ki: Sizi, d ve
Semd halklarn yldrm gibi arpan bir
cezann sizi de arpabilecei gereine kar
uyaryorum.
14. Rasller, onlara btn mer vastalar
kullanarak ve gerein btn delillerini sunarak (u mesaj ilettiler): Allahtan bakasna
ibadet etmeyin! Onlar ise, Eer Rabbimiz
(bize rasller gndermeyi ve onlarla bizi
uyarmay) dileseydi, muhakkak melekler
indirirdi. yle yapmadna gre, biz de
sizinle gnderildiini iddia ettiiniz her eyi
ret ve inkr ediyoruz. diye karlk verdiler.
15. d halk, hibir gerek ve hakhukuk
tanmadan lkelerinde byklk taslad ve
hep zalimce davrandlar; Var m dediler,
bizden daha glkuvvetlisi? Oysa, kendilerini yaratan Allahn onlardan ok daha
gl olduunu grmemiler miydi? Onlar,
Bize iaret eden btn deliller, gnderdiimiz vahy gerekler karsnda bile bile
diretiyorlard.
16. Neticede zerlerine o felket gnlerinde
iddetli bir kasrga gnderdik ve bylece
onlara dnya hayatnda rsvaylk azabn
tattrdk. hiret azab ise ok daha rsvay
edicidir. Orada asla bir yardm da grmezler.
17. Semda gelince: Onlara da doru olan
yolu gsterdik, fakat onlar doru yolda gitmektense krl (ve dolaysyla sapknl)
tercih ettiler. Neticede, bizzat iledikleri
ktlkler ve kazandklar gnahlar sebebiyle balarna yldrm gibi inen alaltc bir
azap kendilerini kskvrak yakalayverdi.
18. man edip, Bize gnlden sayg duyan
ve kar gelmekten, dolaysyla azabmzdan saknanlar ise kurtardk.
19. Gn gelecek, Allahn btn dmanlar
mezarlarndan diri olarak karlp Atee
sokulmak zere bir araya toplanacak ve
(hesap yerine) sra sra sevk olunacaklardr.
20. Nihayet oraya ulatklarnda kulaklar, gzleri ve derileri, iledikleri btn
ktlkleri syleyip, aleyhlerinde ahitlik
yapacaktr.
Cz: 24, Sre: 41
FUSSILET SRES
1037
4. Aklama iin bkn: Hcr Sresi/15: 1618, not

4; Sfft Sresi/38: 67, not 3.
yorumlanmtr. Bu yorumlarn en nemlileri

unlardr:
5. Bu sredeki 912nci yetleri Bakara Sresi/2:

29, Enbiy Sresi/21: 30 ve Nzit Sresi/79:
2730uncu yetlerle bir arada ele aldmzda,
konu hakkndaki gerek bilgiyi Cenab Allaha
havale ederek, u sonuca varabiliriz:
Sonsuzca geni grnen uzay, varln bir

zaman fiziin kabul ettii, fakat kendi
metotlaryla ispatlayamad esir maddesiyle
doludur. Bu madde s, k ve benzeri eylerin yaylmasnn ortamn oluturduu gibi,
gk cisimlerinin hareketleri iin Cenab
Allahn koymu olduu kanunlar arasndaki
icraat ortaklnn da salanmas ortamn
oluturmaktadr. Nasl su, asl niteliini
kaybetmeden buhar ve buz gibi maddelere
dnebiliyorsa, bunun gibi esirin de benzer
ekilde farkl maddelere dnme zellii
vardr. te Kurn, yedi gk tabiriyle esirin
bu farkl oluumlarna veya farkl maddelere
dnmne iaret ediyor olabilir.
Balangta gkler veya gne sistemi ile

yeryz, yaylma ve nfuz etme, ayrca nasl
su yerde hayat ortamn oluturuyorsa, en bata
Allahn yaratmasna ortam tekil etme asndan da suya benzeyen esir maddesinden Kudret
Elinin yourduu bir hamur paras halinde
idi. Ar suyun zerinde idi (Hd Sresi/11: 7)
yeti buna iaret etmektedir. Cenab- Allah (c.c.),
bu esir maddesinden atom ve moleklleri yaratt
ve bunlarn bir ksmn younlatrp katlatrarak yeri oluturdu. Yer bu ekilde gklerle bir
arada bulunduu ilk yaratl maddesinden ayrld zaman, gk gazlardan mteekkil bir bulut
halinde mevcut bulunuyordu. Yani, Allah gk ile
yeri, yaratln ilk maddesini ayrarak ayn anda
var etti (Enbiy Sresi/21: 30). Ardndan, gaz
bulutu halindeki g yedi gk olarak tesviye
buyurdu veya ekillendirdi ve dnyaya en yakn
duran g gne, ay ve yldzlarla ssledi. Sonra
da yeri tamamen katlatrp bir kabukla sard,
gk tarafndan yamurlar indirdi, yerin zerinde dalar var etti, nehirler aktt ve onu hayata
hazr hale getirdi (Nzit Sresi/79: 2730).
Dolaysyla, 11inci yetin banda yer alan ve
kelime olarak sonra mansna gelen smme,
burada zaman itibariyle deil, derece ve nem
itibariyle bir sonralk ifade etmektedir.
6. Kurnn, yedi gk tabiri farkl ekillerde
Bilindii gibi, gkte says henz bilinemeyen pek ok galaksiler vardr ve Samanyolu
bunlardan sadece birisidir.
Nasl kl, kmr ve elmas, ilenmesi srasnda ayn hammaddeden meydana gelen maddelerdir ve nasl ate alev ve duman retir,
bunun gibi, kendisine ekil verilme esnasnda ayn temel maddeden farkl madde veya
katmanlar meydana gelmi olabilir. Daha
baka baz dillerde olduu gibi Arapada
da 7, 70 ve 700 gibi rakamlar okluk ifade
etmek iin de kullanlr. Dolaysyla gklerin
says 7den fazla da olabilir.
Kurn gne, ay ve yldzlarn yer ald
ge yere en yakn gk veya dnya g
demektedir (Mlk Sresi/67: 5). Dier 6 gk,
hiret lemlerinin gkleri olabilir.
1038
FUSSILET SRES
Cz: 24, Sre: 41
478
21. Derilerine, Aleyhimizde niin ahitlik ediyorsunuz? diye soracaklar, derileri

ise, Bizi syleten, her eyi konuturan
Allahtr. diye cevap vereceklerdir.7 Odur
sizi ilk bata yaratan ve Ona dndrlmektesiniz.
22. Kulaklarnzn, gzlerinizin ve derilerinizin aleyhinde ahitlik yapacan dnmyor ve bunlarla ilediiniz gnahlar gizleme gerei bile duymuyordunuz. Ayrca,
yaptklarnzn ounu Allahn bilmediini
sanyordunuz.8
23. te Rabbiniz hakknda beslediiniz bu
kt zandr ki, sizi helke yuvarlad da,
hsrana urayanlardan oldunuz.
24. ster sabretsinler ister sabretmesinler, her halkrda onlarn yerleme yeri
Atetir. Ondan kurtulmak iin merhamet
dilenecek bile olsalar, kendilerine merhamet
olunmaz.
25. (Kfr ve gnahkrl iman ve takvaya tercih ettikleri iin) yanlarna eytanca
yoldalar katarz da, bu yoldalar onlarn
gelecek ve gemilerini, yapmaya niyetlendikleri ve yaptklar her ktl onlara
cazip gsterirler. Bylece, kendilerinden
nce yaam benzer cin ve insan toplumlar hakknda gerekleen ceza sz, onlar
hakknda da geerli olur. Gerekten hsrana urayanlardr onlar.
26. Kfre batm olanlar, u Kurn
dinlemeyin, okunurken yaygara koparn
ki, bakalar tarafndan da dinlenip anlalmasn engeller ve belki bu ekilde onu

bastrabilesiniz. diyorlar.
27. Madem yle, Biz de o kfre batm
olanlara etin bir azap tattracak ve onlar yapageldikleri ilerin en ktsne gre
cezalandracaz.9
28. te Allah dmanlarnn cezas: Ate!
yetlerimiz karsnda bile bile ayak diremeleri sebebiyle orada onlar iin ebed
(ceza) yurdu vardr.
29. Kfre batm olanlar (orada), Rabbimiz, derler, cinlerden ve insanlardan bizi
saptran o eytanlar bize gster de, onlar
ayaklarmzn altna alalm ve rezillerden
daha rezil, alaklardan daha alak olsunlar!
Cz: 24, Sre: 41
FUSSILET SRES
7. hiret yurdu ise, ite o, (her eyin diri olduu)

gerek hayattr (Ankebt Sresi/29: 64) yetinde
ifade buyurulduu ve Furkan Sresi/25, not 4te
izah edildii zere, hirette her ey canl olacaktr. Bu sebeple, insann her bir azas, onun hakknda ehadet edebilecektir. 21inci yette ahadetin deriye hasredilmesinin sebebi ise, derinin insan
ile d dnya ve baka insanlarla temas organ,
dolaysyla vcutla ilenen her amelin ihtimal
kayt zemini olmasdr. Ayrca, nceki yette
kulak ve gzler de anlm olduu zere, deri ile
insann btn davranlarnda kulland eklemleri ve vcut azalarnn kastedilmi ve zellikle
kadnerkek arasndaki gayr mer mnasebetlere atfta bulunulmu olmas da mmkndr.
1039
8. yette, yaptklarnz Allahn bilmediini

sanyordunuz deil de, yaptklarnzn ounu
Allahn bilmediini sanyordunuz denmesi,
hitap edilen kimselerin ilim sahibi yce varlk
olarak Allaha inandklarn, fakat sanki yaptklarnn oundan habersizmiesine son derece
kaytsz davrandklarn veya Allahn ilminin
her eyi kuatan hususiyetine inanmadklarn,
dolaysyla Allah gerektii gibi tanmadklarn
ortaya koymaktadr.
9. yette sz edilen en kt i, phesiz
kfr ve yine bir tr kfr olan irktir. yet,
kfredenleri kfrden, irkten iddetle sakndrmaktadr.
1040
FUSSILET SRES
30. Buna karlk, Rabbimiz Allahtr diye

ikrarda bulunup, sonra da (bu ikrarn gerei
olarak inan, dnce ve davranta) sapmadan doru yolu takip edenlerin zerine
zaman zaman melekler iner. (O melekler,
dnyada onlar korur, hirette ise hem
dostluk izharnda bulunur, hem de onlara u
mesaj iletirler:) (Azap grr myz diye)
endie etmeyin, (dnyada iken ilediiniz
ya da ilediinizi dndnz gnahlar,
yapamadnz iyilikler sebebiyle de) zlmeyin; size vad olunan Cennetle sevinin!
Cz: 24, Sre: 41

479
31. Biz, dnya hayatnda olduu gibi

(burada) hirette de sizin yakn dostlarnzz. O Cennette cannz her neyi ekerse
onu hazr bulacak, orada istediiniz her
eyi elde edeceksiniz,
32. Aff, balamas ve bilhassa mminlere kar husus merhameti pek bol Allah
tarafndan bir ikram olarak.10
33. nsanlar Allaha, Onun yoluna aran
ve kendisi imann gerektirdii doru, salam, yerinde ve slaha ynelik iler ileyen
ve Ben Mslmanlardanm diye ilan eden
kimseden daha gzel szl kim olabilir?
34. yilikle ktlk bir olmaz. Sen, ktl en gzel karlkla savmaya bak.11 Bir
de grrsn ki, seninle arasnda dmanlk
olan kii candan, scak bir dost oluvermitir.
35. Ancak bu, (skntlara, nefsin ve eytann ivalarna kar ve Allaha itaatte)
sabredenlerin krdr; bu, insan kemalt ve
faziletten yana nasibi bol olanlarn krdr.
36. Bununla birlikte, eer (vazifeni yaparken ve gnlk hayatnda) eytandan bir
drt gelecek olursa, o takdirde de hemen
Allaha sn. O, Sem (her eyi hakkyla
iiten)dir, Alm (her eyi hakkyla bilen)dir.
37. Gece ve gndz, gne ve ay (kinatta

grdnz her nesne), Onun (bizzat
varlna, birliine ve dier sfatlarna iaret eden) yetlerindendir. Gnee de, aya
da secde etmeyin, ancak onlar da yaratan
Allaha secde edin, tabi ki, sadece Ona
kullukta bulunuyorsanz.
38. Eer o (mrikler, inkrclar) kibirlenip,
Allaha secdeden yz evirirlerse, gerek
u ki, Rabbinin nezdinde olan (melekler ve
Onun insanlardan ve cinlerden samimi kullar) gece ve gndz Ona tesbihte bulunur
(Onun her trl kusurdan ve Ona yaramayan her trl sfattan mutlak manda
mnezzeh olduunu ilan ve ikrar eder) ve
bundan asla usanmazlar.
Cz: 24, Sre: 41
FUSSILET SRES
10. Cennet mutlak temizlik, paklk yeri olup,

Cennete en azndan oraya kadar mutlak manda
temizlenenler gireceinden, Cennet ehlinin istedikleri de, canlarnn ektii de mutlak manda
temiz eyler olacaktr.
11. Yani, btl hak ile sav; zarara zararla muka-
1041
bele etme ve hak bir gaye iin daima hak vesileyi

takip et. Bu, slm ahlknn ve slm tebliin
en temel dsturlarndan biridir. Ayrca, mslman bir fertten kendisine yaplan ktl
affetmesi ve ktle en gzel ekilde mukabelede bulunmas beklenir.
1042
FUSSILET SRES
Cz: 24, Sre: 41
480
39. Onun (ve dier iman esaslarnn) kevn

delillerinden biri de udur ki, yeri boynu
bkk, kupkuru grrsn. Derken onun
zerine yamuru indiririz de, hemen harekete geer, kabarr (ve hayata erer). te
onu byle dirilten, hi phesiz lleri de
diriltecek olandr. O, her eye hakkyla g
yetirendir.
40. (Kinattaki ve Kurndaki) yetlerimiz
konusunda haktan sapanlar12 Bize gizli
deildir. O halde kim iyi ve arzu edilir bir
konumdadr bir dnn: Atee atlacak
olan m, yoksa Kyamet Gn tam bir
gven iinde (korku ve endie duymayacak) olan m? stediinizi yapn; muhakkak
ki O, btn yaptklarnz hakkyla grmektedir.
41. Kendilerine gelen bu n yce dersi
(Kurn) inkr edenler, (Atee frlatlanlar
arasnda olacaklardr). Oysa o, erefli ve
malp edilemez bir kitaptr.
42. Btl, ona ne (beer felsefelere dayal
olarak ileri srlecek itirazlar ve saldrlarla) nnden ve ne de (vahye dayal ama
tahrif edilmi eski kitaplardan hareketle
yaplacak itiraz ve saldrlarla) ardndan
yol bulamaz.13 O, Hakm (btn hkm ve
icraatnda mutlak hikmet sahibi), Hamd
(btn hamd ve vg Kendisine mahsus
bulunan Allah) tarafndan blm blm
indirilmektedir.
43. (Kfirler tarafndan) senin hakknda her
ne (menfi) sz syleniyorsa, ayns senden
nceki rasller hakknda da sylenmitir.
Rabbin, gerekte hem balamas olandr,
hem de ac bir azab.
44. Eer Kurn yabanc veya kaba, ilenmemi bir dilde gnderseydik, imdi onu
inkr edenler, hi pheniz olmasn ki,
Onun ifadeleri neden apak, anlayacamz bir dilde deil? Muhatab fasih Arapa
konuan Arap toplumu iken, neden yabanc
ve kaba bir dilde? derlerdi. De ki: O, iman
edenler iin esiz ve dupduru bir hidayet
kayna ve (bilhassa cehalete ve kalb hastalklarna kar, ayrca kalb, gz ve kulak
gibi duyular iin) bir ifadr. Ama iman
etmeyenlerin kulaklarnda (onu ve mesajn duymaya mani) bir arlk vardr ve o,
onlara kapal ve karanlktr. Onlar, (Kurn
karsnda sesi iitemeyecek ve aran
gremeyecek kadar) uzak bir yerden kendilerine seslenilen kimseler gibidir.
45. Musaya da Kitap vermitik de, (nasl
senin halkn Kurn hakknda ihtilf iinde
Cz: 24, Sre: 41
FUSSILET SRES
1043
ise,) o kitap hakknda da ihtilf edilmiti.

(Eer insanlar hakknda) Rabbinden sdr
olmu bir sz bulunmam olsayd,14 hi
phesiz (inananlar ve inanmayanlar arasnda) hkm oktan verilmi ve i bitmi
olurdu. Buna ramen, Allahn Kitab (ve
ona kar tavrlar hakknda da) derin bir

phe iinde bocalayp durmaktadrlar.
12. Allahn yetleri konusunda hak yoldan sapmak deiik ekillerde olur. Mesel, gne, ay,
yldzlar gibi gk cisimlerini veya insanlardan
ya da cinlerden bazlarn mabud edinmek bunlardan biri olduu gibi, bu varlklar, modern
materyalist bilim anlaynda grld zere,
Allahn kinatn Yaratcs ve mutlak Hakimi
olarak inkra vasta yapmak, bir dieridir. lh
Kitab tahrif etmek, Onun yetlerini gerek
man ve muhtevalar dnda ele almak, onlar
dnyev maksatlar uruna istismar etmek, keyf
yorumlara tbi tutmak da, yine Allahn yetleri
konusunda haktan sapmann daha baka ekilleridir.
effaf olduunu grrsnz ki, hibir karanlk

ve dallet, phe ve aldan ona nfuz edemez.
Onda, byle eylerin kendisine yol bulabilecei
hi bir delik ve atlak yoktur. stnde icaz
(mucize oluunun) mhr, altnda delil ve brhan, ardnda onun kayna, dayana olan vahiy,
nnde dnya ve hiret saadeti, sanda gerekleri konusunda insan aklnn tasdii, solunda
vicdann ahadeti bulunur. i, Rahmnn sfi
hidayeti, dnda imann nuru vardr. (Szler,
25. Sz, 480)
13. Salam bir kalbin gzleriyle Kurna baktnzda, onun alt yannn da ylesine parlak ve
46. Kim mer, salam, yerinde ve slaha

ynelik iler yaparsa kendi lehinedir; kim de
ktlk yaparsa kendi aleyhinedir. Rabbin,
kullarna asla zulmetmez.
14. Bu sz veya ilk hkm, insanlk hakknda

Bakara Sresi/2: 36 ve Arf Sresi/7: 24te ifade
buyurulan hkmdr: Yeryznde belli bir
sreye kadar mesken tutup kalacak ve oradan
tam yararlanacaksnz.
1044
FUSSILET SRES
Cz: 25, Sre: 41

481
47. Kyametin ne zaman kopacann bilgisi Allaha aittir ve Ona havale edilir. Onun
bilgisi ve izni dnda ne bir meyve tomurcuundan kabilir, ne bir dii hamile kalabilir, ne de hamile olan biri doum yapabilir.
Ve, Neredeymi Benim szde ortaklarm?
diye onlara seslenecei o gn mrikler,
imizde Senin ortaklarn bulunduuna
ahadet edecek kimsenin olmadn Sana
arzederiz! derler.
48. nceden (dnyada iken) ilhlatrp kendilerine yalvardklar varlklar, onlar brakp
kayboluvermilerdir. Kap kurtulma imknlarnn olmadn da artk anlamlardr.
49. nsan, kendi lehine grd eyi istemekten usanmaz; ama bir skntya maruz
kalnca da hemen yese kaplr ve btn
btn mitsizlie der.15
50. Gerek u ki, maruz kald skntdan
sonra ona tarafmzdan bir nimet tattrsak,
bu defa da hi phesiz yle der: Zaten
bu benim hakkmd; sonra ben, Kyametin
kopacan da sanmyorum. Haydi koptu
diyelim, Rabbimin huzuruna karldmda, o zaman da hi kukusuz, Onun
katnda hak ettiim en gzel mkfat
bulurum. O kfredenlere dnyada yaptklarn elbette bildirecek ve bunlardan dolay
kendilerini hesaba ekip, onlara ok sert bir
azap tattracaz.
51. nsana nimet bahettiimizde kibirle
Rabbisinden uzaklar; kendisine bir sknt
dokunduunda ise, bu defa uzun uzun dua
eder yalvarr.
52. De ki: Eer (bu Kurn) Allah tarafndan gnderilmi de fakat siz onu ret ve
inkr ediyorsanz, (syleyin bakalm,) bu
durumda haktan btn btn uzaklap
ona muhalefet edenden daha akn, daha
sapkn kim olabilir?
53. (Varlmz, mutlak birliimizi ve dier

iman hakikatlerini apak ortaya koyan)
btn delillerimizi onlara hem d dnyada
hem de bizzat kendi ilerinde, z varlklarnda gstereceiz ve nihayet Kurnn
gerein ta kendisi olduu onlar iin de gn
gibi ortaya kacaktr.16 Aslnda, Rabbinin
her eye ahit olmas ve her eyin Ona iaret
etmesi (en byk delil olarak) yetmez mi?17
54. Ama unu bilin ki, onlar (yaptklarnn
hesabn vermekten kap kurtulma kuruntular beslemekte, bu sebeple) Rabbileriyle
niha buluma konusunda maksatl pheler iinde boulup gitmekte (ve bundan
dolay da Kurna inanmaya yanamamaktadrlar). Ama yine bilin ki O, her eyi (ilim
ve kudretiyle) epeevre kuatmtr.
Cz: 25, Sre: 41
FUSSILET SRES
15. Bu hl, hayrn ve errin yaratcs olarak

Allaha ve Kadere inanmamann tipik bir sonucudur. Bu inanc tamayan bir insan, dnya
nimet ve zevklerinin peinde koar ve eline
geen her eyi, her baarsn kendi bilgi ve
kabiliyetine verir ve her hadiseyi sebepsonu
mnasebeti iinde deerlendirir. stedii eyi
elde edemedii veya bir kayba uradnda, bir
de bavurduu btn sebepler ie yaramamsa,
bu defa btnyle yese kaplr. nanan bir insan
ise, sebeplerin, kendi bilgi ve kabiliyetlerinin
sadece birer vasta olduunun ve gerek yaratc, rzk ve nimet verici olan Allahn onlar
bir hikmete binaen yaratp kullandnn uuru
iindedir. Ayrca o, hayrn da errin de Allahn
iradesi ve kudreti dahilinde olduunu ok iyi
bilir. Dolaysyla, ne eline bir ey getii veya
bir maksad gerekletiinde sevinip marr
ve bunu kendisine verir, ne de istediine kavuamad ve elinden bir ey ktnda zlr.
Sadece bunlarn sebeplerini aratrr, hatalar
varsa bunlar telfiye ve tevbeye ynelir ve
daima rza ve teslimiyet iinde bulunur.
16. Bu cmle, pek ok manya iaret etmektedir.
Ksaca:
Mekke mrikleri, Kurnn ve Allah
Raslnn gelecekleriyle alkal verdii
haberlerin doruluunu greceklerdir. Ayrca,
daha baka btn gelecek hadiseler, yaanacak gelimeler, Kurnn ve Raslllahn
davetinin gerek olduunu ortaya koyacak,
1045
Mekke mrikleri de en azndan bunu itiraf

etmek mecburiyetinde kalacaklardr.
Tabi ilimlerde ve insan fizyoloji ve fizyonomisi ilminde meydana gelecek gelimeler,
slm inancnn, zellikle de Allahn varlk
ve birliinin gerekliini ispat edecektir. Bu
sebeple de, hemen hemen btn insanlk,
Kurnn ve Allah Raslnn peygamberliinin gerek olduunu itiraf etmekten baka
are bulamayacaktr.
limlerdeki gelimelerden ayr olarak gelecek
tarih de, Kurnn gerek olduunu dnya
apnda ortaya koyacak, Nr Sresi/24:
55inci yette ifade buyurulan vadin doruluu, nasl Allah Rasl zamanndaki
mminler hakknda apak ortaya kmsa,
Kyamet ncesi btn mminler hakknda
da ayn ekilde apak ortaya kacaktr.
17. Yani, Allah her eyi, her hadiseyi grr,
her sesi iitir. Ayrca, btn eya ve hadiseler,
Onun btn kinatn yegne Yaratan, Rabbi,
lh, Meliki ve her canlnn rzkn veren
olduunu gstermektedir. Her bir eyde ve her
bir hadisede Ona, birliine, isim ve sfatlarna
ak iaretler vardr. nyarg, artlanmlk,
gnahlar, kibir, zulm ve yanl bak as gibi
sebeplerle kalbi l veya mhrlenmi, gzleri
geree kr ve kulaklar sar olmayan herkes
iin O, her eyden, hatt bizzat insanlarn kendi
varlklarndan bile daha ayandr (ak, belli),
daha gerektir.
1046
R SRES
Cz: 25, Sre: 42
482
42. R SRES
ekkede inmi olup, 53 yettir. smini

38inci yetinde geen r (meveret, danma) kelimesinden alr. Meveret, istiare veya
danma, slmda itima hayatn en nemli
dsturlarndan biridir. Bu sre, vahiy gerei ve
btn peygamberlerin ayn temel gereklerle gelip, ayn temel gerekleri tebl ettikleri zerinde
durur. Bu gereklere kar kanlar uyarrken,
onlar kabul edenlere ise mjdeler verir.

1. H-Mm.
2. Ayn-Sn-Kf.1
3. Sana ve senden nceki btn rasllere
(byle pek ok manlar ve srlar ihtiva eden
harfler ve harflerden oluan kelimelerle
okunan) vahiy gndermesi, Azz (mutlak
mutlak galip), Hakm (her hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunan) Allahn
deimeyen snnetidir.
4. Gklerde ve yerde her ne varsa Onundur;
ve O, Aliyy (mutlak yce ve akn)dr,
Azm (sonsuz azamet sahibi)dir.
5. (Vahyin hameti karsnda) gkler neredeyse stlerinden yarlacaklar. Melekler
de Rabbilerine hamd ile tesbihte bulunur,
(Onu Ona ait sfatlarla ver ve her trl
noksandan, Ona yakmayan nitelemelerden tenzih eder) ve Ondan yeryzndekiler
iin) bir hidayet yolu vazedip, onu takip
edenleri) balamasn dilerler. yi bilin
ki Allah, gerekten afr (gnahlar ok
balayan)dr, Rahm (bilhassa mminlere
kar hususi rahmeti pek bol olan)dr.2
6. (Gya ilerini grdrmek iin) Allahtan
baka birtakm veller edinen (ve bylece

Allaha irk koanlara) gelince, Allah onlar
daima gzetleyip kontrol etmekte ve her
yaptklarn kaydettirmektedir. Sen, onlarn
sorumluluklarn yklenmek iin zerlerine
tayin edilmi bir vekil deilsin.
7. te (nasl senden nceki peygamberlere
vahiyde bulunmusak,) sana da Arapa bir
Kurn (okunacak bir Kitap) vahyediyoruz
ki, merkez ehir olan Mekke halk ile etrafndaki insanlar uyarasn;3 gerekleeceinde asla phe bulunmayan o Toplanma
Gn ile uyarasn. (Neticede o gn onlarn)
bir ksm Cennette, bir ksm da Alevli
Atete olacaktr.
8. Eer Allah dilemi olsayd, onlarn hep-
Cz: 25, Sre: 42
R SRES
sini (ayn inan ve hayat tarz zerinde) tek

bir mmet klard, fakat O, dilediini rahmetine dahil eder. Zalimlere gelince, onlar
iin ne bir ilerini zerine alacak koruyucu
vardr, ne de bir yardmc.4
1047
kendisine braklaca gerek vel, gerek

koruyucu; lleri diriltecek olan da Odur
ve O, her eye hakkyla g yetirendir.
9. Gerek bu iken, Allahtan baka, ilerini kendilerine havale edecekleri veller mi

ediniyorlar? Oysa yalnzca Allahtr ilerin
10. Hangi konuda ihtilfa derseniz

dn, o konuda niha hkm verecek olan
Allahtr. te budur Rabbim olan Allah;
ben, Ona dayandm ve btn gnlmle
yalnz Ona ynelirim.
1. Byk lim Taber, tefsirinde bu harflerin

anlamyla ilgili olarak u rivayette bulunur:
yor ve Badat alkalanmaya, yklmaya devam

ediyor.
Bir zat Hz. bn Abbasa gelerek bu harflerin

anlamn sorar. bn Abbas, o kii sorusunu
defa tekrar etmesine ramen sorudan holanmaz
ve cevap vermez. O srada bn Abbasn yannda bulunan Huzeyfe ibn Yeman, soru sahibine
yle der:
2. Bu ilk yetler, vahiy hakkndadr. Vahiy,

kelime mans itibariyle bir many muhataba
husus bir yolla iletme demektir. Terim olarak
ise, Cenab- Allahn mesajlarn peygamberlerine husus bir yolla ulatrmas mansna gelir.
Onun gerek mahiyetini tam olarak bilmemiz
mmkn deildir. Bu srenin 51inci yetinde
ifade buyurulaca ve T-H Sresi/20, not 5te
akland zere vahiy, ekilde gerekleir.
Allah, mesajn nebsine ya bir perde gerisinden
seslenerek, ya many nebsinin kalbine koyarak, ya da bir melek vastasyla iletir. Neb (peygamber), perde gerisinden kendisine seslenenin
de, many kalbine koyann da, kendisine melek
gnderenin de Allah olduundan emindir.
bn Abbas, sorundan holanmad ve cevap

vermedi. nk o harflerin bir mans
udur: Bir zaman gelecek, douda bir nehrin
iki yannda bir ehir kurulacak ve bir dnem
burada bn Abbasn soyundan Abdlilh
veya Abdullah adl biri hkmedecek. Sonra,
Allah adaletiyle onun devletinin ve sresinin
bitmesine izin verdiinde ehrin bir tarafnda bir gece byk bir ate kacak ve insanlar karanlk bir sabaha uyanacak. Nihayet o
ehirde Allaha si her inat zorba bir araya
gelir ve sonunda Allah, hepsini yerin dibine
geirir.
Gerekten de bu konumann zerinden bir

asr kadar getikten sonra 766 ylnda Diclenin
iki yannda Badat kuruldu. Aradan yaklak 12
asr geti ve Badatta bn Abbasn soyundan
emir Abdlillh (Abdullah) 1939 ylnda fiilen
iktidar oldu. Ona kar 1958 ylnda general
Abdlkerim Kasm ihtill yapt ve ok kan
dkld. 1963 ylnda da Baas ihtilli geldi ve
Badatta, Irakta zulm daha da artt ve o gn
bugndr her inat zorba Badatta hkmedi-
Vahiy, son derece azametli bir hadisedir.

Azametine binaen, onun peygambere gelmesi
esnasnda gkler neredeyse zerlerinden yarlacak gibi olur. nk vahiy, gklerden daha
te, daha yce lemlerden gelir. Bizzat gkler
de yedi kat veya kendileri boyunca meleklerin
seyeran ettii, Allahn emirlerinin inip, uurlu
varlklarn amellerinin ykseldii yedi yol halindedir (Mminn Sresi/23: 17). Sz konusu
ykseklik veya telik, phesiz madd veya
fizik deildir. Sfft Sresi/37, not 1de, srenin
balang yetleriyle ilgili olarak akland
zere, baz melekler, vahyi Cenab- Peygambere
getiren Hz. Cebraile yol boyu elik ederlerdi. Bu
1048
R SRES
melekler vahyin yolu boyunca saf saf dizilirler

ve vahye mdahale etmek, ondan baz eyler
kapmak isteyen eytanlar kovarlar, ilerinden bazlar da Allah Raslne Hz. Cebrailin
yardmclar olarak Kurn dnda vahiy de
getirirlerdi.
3. Allah Rasl aleyhissalt vesselma vazifesine en yakn akrabalarndan balamas (uar
Sresi/26: 214), sonra btn Mekke halkn (bu
yet) ve btn Araplar (bu yet ve Fusslet
Cz: 25, Sre: 42
Sresi/41: 3), daha sonra da btn uurlu ve

sorumlu varlklar (insanlar ve cinleri) uyarmas (Sd Sresi/38: 87; Enbiy Sresi/21: 107)
emredilmitir.
4. Aklama iin bkn: Mide Sresi/5: 48, not
11. Burada unu da ekleyebiliriz ki, Allah, zalim
olmayanlar rahmetine dahil edip, onlar bilhassa ebed azaptan korur. Allaha irk koan ve
insanlara zulmeden zalimleri ise rahmetinden
ebediyen uzaklatrr.
Cz: 25, Sre: 42
R SRES
483
11. Gkleri ve yeri yaratp, onlara belli ve

sabit bir sistem verendir O. Sizin iin kendi
nefislerinizden, z mahiyetlerinizden eler
var ettii gibi, hayvanlar iin de (kendi
cinslerinden eler) var etmitir ve bu dzen
iinde sizi (ve hayvanlar) retip oaltmaktadr. Onun benzeri hibir ey yoktur.5
O, Sem (her eyi hakkyla iiten)dir, Basr
(her eyi hakkyla gren)dir.
12. Gklerin ve yerin hazinelerinin anahtarlar da Onundur. Rzk dilediine bol verir,
dilediine ise ksar ve ll verir. O, her
eyi hakkyla bilmektedir.
13. O, Dini dosdoru anlayp (itikad,
amel ve ahlk) btn hkmlerini hakkyla yerine getirin ve onu anlayp uygulamada birbirinize muhalif farkl yollar
1049
tutup grup grup olmayn! diye, Nuha

nemle emrettii asl hkmleri, sana vahyettiimiz btn hkmleri, ayn ekilde
brahime, Musaya ve saya yine nemle
emrettii asl hkmleri sizin iin Din olarak takip edilmesi gereken bir yol (eriat)
kld. nsanlar inanp uymaya ardn
(bu tevhid dinini kabullenmek) mriklere
pek ar gelmektedir. Allah, diledii kullarn bu Din iin seip, Kendisine iman
ve ibadette bir araya getirir ve Kendisine
gnlden ynelenleri ona hidayet eder.6
14. Gemi mmetler, (baka bir zaman
deil,) kendilerine hem de (takip etmeleri
gereken yol ve nasl davranrlarsa neyle
karlaacaklarna dair) ilim geldikten sonra
sadece aralarndaki bay (haset, haline ve
elindekine raz olmama ve hrs gibi tesirlerin
altnda birbirlerinin haklarna tecavz) sebebiyle grup grup oldular. Eer Rabbinden
(insan nesliyle ilgili olarak, haklarndaki
hkm) belli bir sreye (Kyamete) kadar
erteleme (ve bu sre iinde onlar yeryznde barndrma) sz sdr olmam olsayd,
hi phesiz aralarnda hkm oktan verilmi ve i bitmi olurdu. (Rasllerin arkasndan grup grup olanlardan) sonra gelen
ve Kitaba vris olanlar, o Kitap konusunda
gerekten derin bir phe iindedirler.7
15. Sen ise, insanlar Rabbinin senin iin
tayin buyurduu yola davet et; ve her
konuda sana nasl davranman emredilmise,
o ekilde dosdoru davran; sakn (o kendilerine Kitap verilen ve grup grup olanlarn)
heva ve heveslerine uyma ve yle ilan et:
Ben, Allah Kitap olarak ne indirmise ona
iman ettim. Bana aranzda (zenginfakir,
glzayf, Arapacem, siyahbeyaz vb.
ayrm yapmadan) adaletle davranmam
ve adaleti gerekletirmem emrolunuyor.
Allah, bizim de Rabbimizdir, sizin de
1050
R SRES
Cz: 25, Sre: 42
Rabbinizdir. Bizim yaptklarmz bize, sizin

yaptklarnz da sizedir. Aramzda herhangi
bir tartmaya girmeye gerek yok. Nasl
olsa Allah, bir gn hepimizi bir araya toplayacak ve aramzdaki hkmn verecektir.
Onadr niha dn.8
5. Bu ksack ifade, Cenab Allahn yaratlmlar cinsinden olmadn ve dolaysyla Onunla

ilgili her trl insan tasavvurunun tesinde
bulunduunu vurgulamak iindir. Onun ei,
benzeri olmad gibi, O domamtr, dourmamtr; ocuk sahibi olmaktan, zaman ve meknla snrl bulunmaktan mutlak manda uzaktr.
Ayn ekilde, Onun sfatlar da iitmesi, grmesi, lim, Kudret, rade ve yaratmas, vb. yine
bizim tasavvurlarmzn tesindedir.
pratik olarak hayata yanstlmasna eriat ad

verilir. Yani eriat, Dinin bir bakma amel
yan, pratii ve bu pratiiyle ilgili kaidelerinin
btndr.
6. yet, pek ok gereklere iaret etmektedir.

Ksaca:
Cenab- Allahn (c.c.) tarih boyu insanlar
iin tesbit ve tayin buyurduu Din, temelde
birdir; yani ayn iman, ibadet, amel (hayat,
davran) ve ahlk kaidelerine sahiptir.
Allah, nebler arasndan bazlarn rasl olarak
ve rasller iinde de Hz. Nuh, Hz. brahim,
Hz. Musa, Hz. sa ve Hz. Muhammedi
(aleyhimis-selm) semitir. Bu be raslden
her biri iin Dinde itikat, ibadet ve ahlk
esaslarnn yansra davran uslleri (eriat)
tayin buyurmutur. Bu usller zde ayn
olmakla birlikte, zamana ve artlara bal ikincinc dereceden meselelerde aralarnda
farkllklar da vard (bkn: Mide Sresi/5: 48,
not 11). Bu davran uslleri, bir bakma bir
hayat tarz oluturuyordu. Son peygamber
Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm btn
insanlara peygamber olarak geldi ve Ona
vahyedilen hayat tarz, nceki peygamberlerin
eriatlarnn da yerini ald. (slmn nceki
peygamberlerin eriatlaryla ilgili tavr hakknda bkn: Bakara Sresi/2: 106, not 95.)
Kabul edilip inanlmas ve hayata tatbik
edilmesi gereken temel lh dsturlar btnne Din denirken, Dinin amel yanna, yani
yette Cenab- Allahn nceki byk rasllere nemle emretmek mansnda tavsiye kelimesi kullanlrken, Peygamber
Efendimizle ilgili olarak ise vahyetmek kelimesi kullanlmtr. Bunda Hz. Nuh, Hz.
brahim, Hz. Musa ve Hz. sann (Allahn
selm zerlerine olsun) eriatlarnn zaman,
mekn ve muhataplar bakmndan evrensel olmayp, onlarda baz hususlara bilhassa dikkat ekildiine, buna karlk, Allah
Raslnn davetinin ve eriatnn evrensel
olduu gibi, onun (Kurn ve Snnet olarak)
temelde vahye dayandna iaret vardr.
yet, nce Hz. Nuhu, ardndan Allah
Rasln zikretmekte, sonra da tarih srasyla Hz. brahim, Hz. Musa ve Hz. say
anmaktadr. Bu, Hz. Nuh tarihte kendisine
ilk eriat verilen rasl ve Allah Rasl de
tamamnn en by, eriat da btn nceki eriatlarn esaslarn ihtiva eden evrensel
ve kyamete kadar geerli bir eriat olduu
iindir. Benzer bir sralama, Ahzab Sresi/33:
7de, bu defa umum olarak peygamberler
dendikten sonra Allah Rasln nce zikredip, sonra da Hz. Nuh ve dier en byk
rasl anarak yaplmtr.
eriat veya Dinin pratiinin ana kaidelerini
ok iyi bilip onlar yerine getirmenin, Dini
herhangi bir deiiklik ve sapmadan korumada ve Dinin esaslarnda ihtilflara dp
grup grup olmaktan korunmada vazgeilmez
bir yeri vardr. Btn btn yollarnda
yrmenin ls ve bu yollarn snrlarn
izen de yine eriattr. Cilt insan vcudu iin
Cz: 25, Sre: 42
R SRES
ne ifade ediyorsa, eriat da din iin ayn eyi

ifade eder. Dolaysyla, her bir raslden sonra
Dinde grlen asl sapmalarn ve Dini de
deitirmenin en nemli sebeplerinden biri,
eriat bilmeme ve gerektii lde uygulamama olmutur.
7. Bu yet, daha ok Hz. Musa ve Hz. sann
mmetleri hakkndadr. Sonraki nesillerin Kitap
hakknda derin pheler iinde olmasyla kastedilen, bazs itibariyle, onun ve/veya ondaki her
eyin gerekten lh bir kitap olup olmad,
bazs itibariyle, Kitabn kendilerine asl ekliyle
ulap ulamad, daha bazlarnn ise Kitap ve
1051
iindeki bilgiler hakknda pek ok phelerinin

bulunduu gereidir.
8. Bu yet, l-i mran 64 yetinin bir bakma
tefsiri gibidir veya onunla ayn manyadr: De
ki: Ey Kitap Ehli! Sizinle aramzda ayn olan
bir kelimeye, u ortak noktaya gelin: Allahtan
bakasna ibadet etmeyelim ve Ona hibir
eyi ortak komayalm; Allah brakp da,
kimimiz kimimizi rabler edinmesin. Senin bu
arndan sonra yine de yz evirirlerse, (ey
Mslmanlar,) siz unu iln edin: ahit olun,
phesiz ki biz, (Allaha tam mansyla teslim
olmu) Mslmanlarz. Bkn: lgili not 14.
1052
R SRES
16. Daveti kabul grp (dininin doruluu

kabul ve itiraf edildikten sonra) Allah hakknda ileri geri konuup tartan (ve dinine
kar mcadele edenlere) gelince, onlarn
itiraz ve tartmalarnn Rabbileri nazarnda
hibir deeri yoktur; byk bir gazap vardr
onlara ve etin bir azap vardr onlar iin.
Cz: 25, Sre: 42
484
17. Allah Odur ki, gerein ta kendisi olarak, (gerek inii gerekse tebli edilii esnasnda) btln kendisine asla yol bulamayaca ekilde ve hak bir gaye iin Kitab
ve (inan, dnce ve davranta) adalet ve
denge lsn (Mizan) indirmitir. Ne
biliyorsun ki, (Kitap ve Mizann btn
btn terk edilmesi sonucu gelecek olan)
Kyametin vakti belki de yakndr.
18. Kyamete inanmayanlar, (alayl alayl)
onun bir an nce gelmesini istiyorlar. Buna
karlk iman edenler ise, ondan rperir ve
onun bir gerek olup mutlaka geleceini
bilirler. Dikkat edin, Kyamet hakknda
bilgisizce konuup tartanlar, hi phe
yok ki tam bir aknlk ve hakkn ok
uzanda bir sapklk iindedirler.
19. Allah, kullarna kar ok ltufkrdr;
dilediini (diledii tarz ve miktarda) rzklandrr. O, sonsuz kuvvet sahibidir, her
ite stn ve mutlak galip olandr.
20. Kim hireti gaye edinir ve (yaptklaryla) onun mahsuln isterse, elde edecei
bu mahsul onun iin arttrrz; kim de
dnyay gaye edinir ve onun mahsuln
isterse, ona da onun mahsulnden veririz,
fakat onun hirette hibir nasibi olmaz.9
21. Yoksa onlarn Allaha ortak baz rabbileri var da, haklarnda Allahn izni olmayan baz kaide ve hkmleri onlar iin
din adna takip etmeleri gereken bir yol
olarak m tesbit etmiler? (Bundan dolay
m diledikleri ekilde davranyor ve diledikleri ekilde hkm veriyorlar?) Eer
(Allahtan, insanlarn yeryznde belli bir

vakte kadar kalacaklarna dair) niha bir
hkm sdr olmam olsayd, aralarnda
karar oktan verilmi ve ileri oktan bitirilmiti. Zalimleri bekleyen elbette ac bir
azaptr.
22. (Allahn yolundan baka bir yol tesbit
etmeye kalkan) zalimlerin (Kyamet Gn),
dnyada iken bizzat iledikleri ktlkler
ve kazandklar gnahlardan dolay titrediklerini grrsn. Fakat (hak ettikleri o ac
azap) mutlaka balarna gelecektir. man
edip, imanlar istikametinde salam, yerinde ve slaha ynelik iler yapanlar ise, nimet
ve gzelliklerle dolu Cennet bahelerinde
olacaklardr; diledikleri her eyi Rabbileri
katnda hazr bulacaklardr onlar. Gerek
byk baar ve kazan ite budur.
Cz: 25, Sre: 42
R SRES
9. Son iki yet, insanlarn geimleri konusunda

iki nemli prensibi aklamaktadr. Birincisi
udur ki: Cenab Allah (c.c.), btn canllarn
yaratcs olarak her birinin hayat iin gerekli
rzk da tayin buyurur ve bu rzk ona ulatrr.
Rzkta insanlar birbirlerine eit deildirler ve
Allah, pek ok hikmetine binaen bazsna ok
bazsna az verir. kinci olarak, hireti hedef
alan ve dnya hayatn ona gre yaayanlara
hirette hak ettiklerinden ok daha fazlasn
1053
verirken, dnya hayatn hedef alanlara ise bu

hayatn kazan ve mahsulnden de verir ama,
bylesinin hirette hibir nasibi yoktur. Bu
demektir ki, dnya nimetleri ve kazanc konusunda hrs gsterenler, hibir zaman dnyadan
istedikleri her eyi elde edemez ve gerek doyuma ulaamazlar. u halde insan, hireti gaye
edinmeli, dnya hayatn ona gre yaamal,
geimi iin hellinden kazanmal ve kazancna
terettp eden vazifeleri de yerine getirmelidir.
1054
R SRES
Cz: 25, Sre: 42

485
23. Allah, iman edip, imanlar istikametinde

salam, doru, yerinde ve slaha ynelik
iler yapanlar ite bu (kazan ve baar) ile
mjdelemektedir. De ki: (Size bu baar
ve kazanc getirecek olan Dini) tebliim
karsnda sizden hibir cret istemiyorum;
(sizden istediim, vazifem noktasnda)
yaknlarm sevmenizdir.10 Kim gzel bir
i gerekletirirse, bunun karlnda ona
vereceimiz gzel mkfat arttrrz. Hi
kukusuz Allah, gnahlar ok balayandr; her gzel i ve davrann karln
bol bol verendir.
24. Yoksa senin hakknda, Bir yalan uydurup onu Allaha mal ediyor mu diyorlar? Oysa eer Allah, dilerse senin kalbini mhrler (ve sen onlara vahiy adna
hibir ey nakledemezsin. Senin onlara
Bizden naklen attklarn ise vahiydir.)
Ayrca Allah, btl imha eder, hakk ise
gnderdii kitaplar ve icraatyla hak olarak
ispat eder ve zafere ulatrr. Gerekten O,
gslerin gizledikleri(ne varncaya kadar
her eyi) hakkyla bilir.
25. Bununla birlikte O, kullarnn tevbesini
(ve tevbe ile Kendisine ynelilerini) kabul
eder ve (iledikleri) ktlklerden geiverir
ve her ne yapyorsanz bilir O.
28. Odur ki, kullar mitsiz kald bir

anda (btnyle fayda getirici) yamuru
indirir ve rahmetini (canllar iin) her tarafa
yayar. O, (yarattklar iin) gerek dost ve
hmdir, hakkyla hamde ve vgye lyk
olandr.
26. man edip, imanlar istikametinde salam, doru, yerinde ve slaha ynelik iler
yapanlarn ibadet ve dualarn da kabul
buyurur ve bizzat Kendi fazl u kereminden
onlara fazla fazla karlk verir. Kfirlere
gelince, onlar iin etin bir azap vardr.
29. Onun (kudret, rahmet ve birliinin)

en ak delillerinden biri de gklerin ve
yerin yaratlmas ve Onun (gklerde ve
yerde) canllar yaymasdr. O, onlar diledii zaman bir araya getirmeye de elbette
kadirdir.11
27. Eer Allah kullarna her zaman bol

rzk verseydi, hi phesiz yeryznde
srekli taknlk yaparlard. Ama O, rzk
diledii lde indirir. O, kullarnn her
hal ve hareketinden hakkyla haberdardr,
onlar hakkyla grendir.
30. Banza gelen her musibet, bizzat ilediiniz ve kaydnza geen gnahlar, (ihmal
ve kusurlarnz) sebebiyledir; bununla birlikte O, sizi (her gnah ve hatanz sebebiyle cezalandrmayp,) onlarn pek oundan
geiverir.12
Cz: 25, Sre: 42
R SRES
1055
31. Siz, yeryznde (Cenab- Allah her ne

dilerse Onu icra etmesine) mani olabilecek
deilsiniz. Sizin Allahtan baka ne (sizi
koruyabilecek ve ilerinizi kendisine havale

edebileceiniz) bir veliniz, ne de yardmcnz vardr.
10. Sevgi, temelde Allahadr ve btn baka

sevgiler Onun iindir, Onun iin olmaldr.
Yani insan, sevdiini Allah iin, Onun sevgisi
dolaysyla ve onun Allah ile olan mnasebetine gre sevmelidir. Aksi halde, Allah dnlmeden ve sevilenin Allah ile mnasebeti
nazara alnmadan beslenen her sevgi, seveni
helke gtrebilir. Hristiyanlarn ounluu
tarafndan Hz. sann, baz iilerce Hz. Alinin
ilahlatrlmas ve baz iilerin de Hz. Aliye
Peygamberimiz dndaki peygamberler zerinde
mevki verip, Sahabenin pek ounu tan etmeleri, buna nemli birer rnektir. te, Peygamber
efendimizin, yaknlar, zellikle Ehl-i Beyti iin
sevgi istemesi, onlarn Kyamete kadar slma
yapacaklar hizmet ve bu sahada ifa edecekleri
nemli vazifeler dolaysyladr.
11. lk dnem mfessirlerinden Mcahid ve

gnmzde Fethullah Glen gibi, eski ve yeni
baz limler, bu yeti gklerin baz blgelerinde
de yerdekine benzer canllarn bulunabilecei
eklinde anlamaktadr.
12. Prensip olarak, herkes, her ne hak etmise,
onun karln grr. u kadar ki, bir mminin hata ve gnahlar sebebiyle bana gelen herhangi bir musibet gnahnn affna ve ona yeni
bir mkfat kapsnn almasna sebep olur.
urasn da belirtmeliyiz ki, en byk musibetlere maruz kalanlar, peygamberler ve imanlarnn, Allah ile olan mnasebetlerinin derecesine gre dier mminlerdir. Peygamberler gibi
masumlarn bana gelen musibetler, onlarn
srekli terakkilerine sebeptir.
1056
R SRES
Cz: 25, Sre: 42
486
32. Onun (kudret, rahmet ve birliinin) en

ak delillerinden bir dieri de, denizlerde
akp giden dalar gibi gemilerdir.
33. Eer O dilerse rzgr dindirir de,
gemiler denizin stnde durakalr. Elbette
bunda ok sabreden ve ok kreden herkes iin (kudret, hikmet ve rahmetiyle
Allah ve aczinizle kendinizi tanma adna)
dersler, iaretler vardr.13
34. Veya (zellikle yolcularn) iledikleri
ktlkler ve kazandklar gnahlar sebebiyle o gemileri batrr; bununla birlikte
O, ilenen gnah ve yaplan hatalarn pek
oundan geer.
35. Ve, yetlerimiz hakknda ileri geri konuup tartanlar da bilmelidirler ki, onlar iin
kap kurtulabilecekleri hibir yer yoktur.
36. (Ey insanlar! Dnya nimeti olarak) size
her ne verilmise, geici ve deersiz dnya
hayatnn geimliinden baka bir ey deildir. Allahn katnda olan ise, iman eden ve
Rabbilerine dayanp gvenenler iin hem
her bakmdan hayrl, hem de kalcdr.
37. O (iman eden ve Rabbilerine gvenip
dayananlar,) byk gnahlardan ve (yine
hi phesiz byk gnahlardan olan zina,
livata gibi) irkin ve ahlksz ilerden14
kanrlar ve fkelendikleri zaman (kardakinin kusurlarn) affederler.
38. Yine onlar, Rabbilerinin davetine kulak
verip, (emir ve yasaklarnda Ona itaat ederler); namaz btn artlarna riayet ederek,
vaktinde ve aksatmadan klarlar ve ileri
aralarnda istiareye dayal olarak yrtlr.15 Onlar, kendilerine rzk olarak ne ltfetmisek, onun bir miktarn (Allah rzas
iin ve kimseyi minnet altnda koymadan
geimlik olarak muhtalara) verirler.
39. Onlar, (fert veya toplum olarak) bir
tecavze maruz kaldklarnda yardmlar

(ve tecavz birlikte savarlar).
40. (Ama unutulmamaldr ki,) maruz kalnan bir ktln karl, ancak yaplan
o ktlk lsndedir. Bununla birlikte, kim (kendisine yaplan bir ktl)
affeder ve (meseleyi dmanlk boyutuna
vardrmayp,) ktl yapanla sulh olma
yoluna giderse, onun mkfatn vermeyi
Allah zerine almtr. Hi phesiz ki O,
hakszlk yapanlar sevmez.16
41. Fakat her kim hakszla urar ve
(mer yoldan) hakkn geri alrsa, bunlar
iin knama ve herhangi bir sorumluluk sz
konusu olamaz.
42. Sorumluluk, ancak insanlara hakszlk
yapan ve hakhukuk tanmayp, lkede
taknlk ve tecavzde bulunanlar iin sz
Cz: 25, Sre: 42
R SRES
konusudur. ylelerini bekleyen ac bir

azaptr.
43. Yine de bir insan diini skar, sabreder
ve kendisine hakszlkta bulunan balarsa, byle davranmak, hi kukusuz nefse
hakimiyet ve kararllk isteyen byk bir
fazilettir.
13. Mminlerin bana bir ey gelirse, onlar

buna sabrederler; bir nimetle serfiraz klndklarnda ise Allaha krederler. Yani onlar, her iki
durumda da kazanrlar.
14. Byk gnahlar iin bkn: Nis Sresi/4: 31,
not 11.
15. Meveret (danma), verilecek kararlarn isabetli olarak verilebilmesinin ilk artdr. yiden
iyiye dnlmeden, bakalarnn fikir ve tenkitlerine arzedilmeden bir mesele hakknda
verilen kararlar, ok defa hsran ve hezimetle
neticelenir. Dncelerinde kapal, bakalarnn
fikrine hrmet etmeyen kendi kendine biri,
stn bir ftrat, hatta dh bile olsa, her dncesini meverete arzeden bir dier insana gre
daha ok yanld grlr.
En akll insan, meverete en ok saygl ve
bakalarnn fikirlerinden en ok istifade eden
insandr. Yapaca ilerde kendi dnceleriyle
iktifa eden ve hatt onlar bakalarna da kabul
ettirmeye zorlayan ham ruhlar, etraflarndan
hep nefret ve istiskal grrler. (l ve Yoldaki
Iklar, 154)
slmda meveret veya istiare o kadar nemlidir ki, Allah, bu yetinde Sahabeyi verken,
onlarn ilerini aralarnda istiareye dayal yrttklerini belirtmektedir. Peygamber Efendimiz
aleyhissalt vesselm, vahiyle destekleniyordu;
kendi hevasndan konumazd ve syledii szler
vahye dayanyordu. Buna ramen O, bilhassa
kamuyu ilgilendiren meseleleri meverete havale
ediyor, idar ileri istiare ile yrtyordu. Uhud
savana kmadan nce de ashabyla istiare
1057
44. Allah kimi de (tavr ve tercihinden dolay) artr ve saptrrsa, artk (onu koruyup, ilerini zerine alacak) herhangi bir
dost ve hm bulunmaz. O zalimleri, azapla
karlatklarnda (Bu azaptan kurtulmak
iin) dnyaya dnp (halimizi slah etmeye) bir yol yok mudur? derken grrsn!
bulunmu, savata geici de olsa bir malbiyetin

mukadder olduunu ryasnda grm olmasna
ve Medine iinde mdafaa sava verilmesini daha
makl bulmasna ramen, Ashabn ounluu
ehirde dnda meydan sava verilmesi grn
destekledii iin, dman Uhud Da eteklerinde karlamt. Bu savan ikinci dneminde
yaanan geici malbiyette, ak sahada bir
meydan sava verilmesinin tesiri de vard. Buna
ramen, savan hemen ardndan gelen yetlerde
Efendimize idar konularda istiare emrinin verilmi olmas, vazgeilmez bir usl olarak istiarenin nemini ortaya koymaktadr.
stiare, hakknda kesin hkm olmayan
meselelerde hakimler tarafndan da kendisine
bavurulan bir metottur. Bu sebeple, kyas ve
itihada yakn bir hususiyeti de vardr.
16. Kurn, adalet ve haklarn herkes iin ayn
derecede ihll edilemez ve karlkl oluu zerinde srarla durur. Dolaysyla her hak sahibine
hakkn vermek slmda esastr ve kimsenin
hakk, bakasnnkinden daha byk, daha
dokunulmaz deildir. Bu asl prensiptir ki, haklarn yerini bulmasnda ksas gerekli klmtr.
(Bkn: Bakara Sresi/2: 178179, 194, not 131,
140; Mide Sresi/5: 31, 45, not 6, 10.) Bununla
birlikte, hakszla maruz kalan bir insan hakkn alrken ar gidip mukabil bir zarar verebilecei iin de, haklarn geri alnmas srasnda
ly karmama zerinde de hassasiyetle
durur ve bundan da te dikkatleri affetmenin
nemine ve gzellie ekerek, fertleri bizzat
kendilerine yaplan hakszlklar konusunda affedici olmaya tevik eder.
1058
R SRES
Cz: 25, Sre: 42

487
45. ine dtkleri zillet ve perianiyetten dolay boyunlar bkk, yrekleri tir
tir o azabn bana getirildiklerini ve gz
ucuyla etraflarna bakndklarn grrsn.
(Dnyada iken) iman etmi olanlar, (bu
manzara karsnda), te, derler, asl
hsrana urayanlar, hem kendilerini hem
de ailelerini Kyamet Gn byle hsrana
srkleyenlerdir. yi bilin ki zalimler,
devaml ve sonu gelmez bir azap iindedirler.
46. Onlarn kendilerine yardm edecek dost
ve hmleri de yoktur; ancak Allahtr (kullar iin gerek dost ve hm). Ama Allah
da bir insan saptrrsa, artk onun iin
hibir kurtulu yolu olmaz.
47. Allahn takdir buyurduu ve kimsenin
Allah onu getirmekten alkoyamayaca
bir gn gelmeden nce Rabbinizin arsn
kabul edin. O gn ne (kap kurtulmak
iin) bir snanz ve (azaptan kurtulmak
iin kendisine bavuracanz) bir merciiniz
olur, ne de kendinizi gizlemeye ve gnahlarnz inkra bir yol.
48. (Bunca ikazmza ramen) onlar yine
de yz evirirlerse, (ey Raslm, zlme,
nk) Biz, seni (yanl yollara gitmelerine mani olasn diye) zerlerinde bir beki
olarak gndermedik. Sana den, ancak
teblidir. (Onlarn byle davranmalarna
da arma. nk tefessh etmi insan
karakteri yledir ki,) eer Biz byle bir
insana tarafmzdan bir nimet tattrsak,
(onu verenin kim olduunu ve vermedeki
hikmetini dnmeden) ferahlar, marr;
ama bizzat iledii hata ve gnahlar sebebiyle bana bir musibet gelse, bu defa o
insan tam bir nankr kesilir.
49. Allahndr gklerin ve yerin mutlak
mlkiyet ve hakimiyeti. O, dilediini yaratr. Kimi dilerse ona kzlar hibe eder, kimi
dilerse ona da erkekler hibe eder.
50. Veya diledii kimse iin de erkeklerden
ve kzlardan bir karma yapar. Her kimi
dilerse, onu da ocuksuz brakr. O, her
eyi hakkyla bilendir, her eye hakkyla
g yetirendir.
51. Allah, bir beerle ya (many onun
kalbine dorudan atma eklinde) vahiyde
bulunma, ya bir perde arkasndan ona hitap
etme, ya da dilediini ona vahiy yoluyla
iletecek bir eli (melek) gnderme dnda
hibir ekilde konumaz.17 O, mutlak yce
ve akndr; her hkm ve icraatnda pek
Cz: 25, Sre: 42
R SRES
17. Her insanda Cenab Allaha muhatap olma

istidad u veya bu lde vardr. Ne var ki,
bu istidad bir kabiliyet haline getirmek, belli
bir zihn ve kalb paklk ve seviye gerektirir.
Peygamberler, bu paklk ve seviyenin zirve
temsilcileridirler. Bununla birlikte, onlar arasnda da bu konuda belli seviye farkllklar sz
konusudur. Peygamberlerden sonra, yine belli
ve deien seviyelerde Allaha muhatap olabilme
kabiliyetine sahip bulunan veller gelir. Cenab
Allahn peygamberlerle konumasna vahiy,
bir bakma vellerle konumasna ise ilham ad
verilir. lham, daha ok mannn kalbe atlmas
eklinde olur.
yeti kerime, bir manda vahyin ekillerini
nazara vermektedir. Allahn peygamberlerle
husus ve ancak muhatabn anlayaca ekilde
konumas olan vahiy, ekilde gerekleir.
Birinci ekilde Cenab Allah many peygamberin kalbine brakr ve peygamber, bunun
Allahtan olduunu bilir. kinci ekilde Cenab
Allah (c.c.) peygambere bir perde arkasndan
hitap eder. O, Hz. Musaya Tuva Vadisinde ve
Turda byle konumutur. Tuvada Ona bir
aacn arkasndan hitap buyurmu, Turda ise
1059
Hz. Musa Onu ne olduunu bilmediimiz bir

perdenin gerisinden iitmitir. Allahn peygamberlerle nc tr konumas ise melek gnderme ve melein Allahn mesajn peygambere
iletmesi eklinde olur. Kurn Kerim, Allah
Raslne bu yolla, Hz. Cebrail (a.s.) vastasyla
gelmitir.
nsan, ryada da Cenab Allahtan mesaj
alabilir. Bu ryay gren peygamber ise, bu defa
onun ryas da vahyin mulne girer. Dier
insanlar da, sadk ryalar dediimiz ve bazs
tabire muhta olan, bazs olmayan ryalarla
birtakm manlar alabilirler. Mminlere ait bu
tr sadk ryalara bir hadisi erifte mbeirt (mjdeler) denmektedir.
Cenab Allah (c.c.), kavramn kelime mans iinde hayvanlara da vahiyde bulunur (Nahl
Sresi/16: 88). Fakat bu, ya hayvanda depo
edilmi bir bilgi eklinde veya hayvan dorudan ynlendirme (sevki lh) eklinde olur.
(Bkn: Nahl Sresi/16, 68, not 17 [Ek 10]) Ar
gibi baz hayvanlarda buna mazhariyet daha
ileri seviyededir. Modern bilim, buna yanl
bir deerlendirme ve isimlendirme ile igd
demektedir.
1060
ZUHRUF SRES
Cz: 25, Sre: 43
488
52. te Biz, sana (btnyle pak ve manev) emirler lemimizden (kalbleri ve zihinleri diriltici) bir ruh vahyettik. Yoksa sen,
kitap nedir, iman nedir bilmezdin. Fakat
Biz o ruhu bir nur kldk ki, onunla kullarmzdan dilediimizi hidayete erdiriyoruz.
Ve phesiz sen, her bakmdan doru bir
yola klavuzluk yapyorsun
Ona ait bulunan Allahn yoluna. yi bilin
ki, btn iler neticede Allaha dner, Ona
havale edilir ve niha hkm O verir.
43. ZUHRUF SRES
ekkede Allah Raslnn hayatna tuzaklar kurulduu bir dnemde inmitir.

89 yettir. smini 35inci yetinde geen zuhruf
(altn, ss) kelimesinden alr. Tevhid, nbvvet
ve hiret gibi iman esaslar zerinde durur ve
Cenab Allaha kzlar atfetme gibi btl inanlar reddeder. Hz. brahim ve Hz. Musann hayatndan kesitler sunar ve mrikleri irkten vazgemeye arr. Sonunda mrikleri hirette
kendilerini bekleyen kbetle ikaz eder.

1. H-Mm.
2. Gerekleri aka ortaya koyan bu apak
Kitaba yemin olsun.
3. Biz onu, dnp akleder ve gerekli dersleri alrsnz diye fasih Arapa, okunur bir
kitap (Kurn) kldk.
4. O, katmzda bulunan ve kukusuz kadri
ok yce, ok akn, her trl phe ve
deiiklikten btnyle uzak ve hikmet
ykl Ana Kitaptadr.1
5. Siz haddi aan ve Allahn size verdii

kabiliyet ve melekeleri boa harcayan bir
topluluksunuz diye bu erefli, t ve
talimat dolu kitab geri ekip, sizi babo
kendi halinize mi brakacaz?
6. Daha nce gelip gemi topluluklar iinde
(Mesajmz tebli iin) nice peygamberler
grevlendirdik.
7. Ama kendilerine gelen her bir peygamberle alay ettiler.
8. Bu sebeple Biz, (seninle alay eden o
Mekke) halkndan daha kuvvetli, daha
becerikli topluluklar helk ettik; nitekim
helk edilmi bulunan bu nceki topluluklarn ibret dolu hikyeleri anlatlmt.
9. Gerek u ki, eer onlara Gkleri ve yeri
kim yaratmtr? diye sorsan, hi phesiz,
onlar Azz (mutlak izzet ve ululuk sahibi,
Cz: 25, Sre: 43
ZUHRUF SRES
1061
her ite stn ve mutlak galip), Alm (her

eyi hakkyla bilen) yaratmtr deme mecburiyeti duyacaklardr.
10. O ki, yeryzn sizin iin bir beik klm ve orada yol bulup, rahat seyahat edebilmeniz iin yollar, geitler var etmitir.
1. Ana Kitaptan maksat Levh Mahfuzdur

(Brc Sresi/85: 22); Levh-i Mahfuz iin bkn:
Enm Sresi/6: 59, not 12; Rad Sresi/13:
39, not 13; sr Sresi/17: 14, not 10. Levh
Mahfuz, son derece yce ve yaratlmlar asndan da ulalmazdr. Bu sebeple Allah (c.c.),
insanlar onu anlasn ve hayatlarn ona gre
tanzim etsinler diye onu Arapa okunur bir
kitap halinde Rasli Ekreme vahyetmitir. O,

Levh Mahfuzda tafsil edilmemi ve insanlarn
ulaamayaca bir halde iken insanlarn konuup anlad bir dilde indirilmesi, insan aklna
lh tenezzller olarak nitelenmitir. u halde
insana den, btn bu hususlar zerinde ve
Kurn zerinde dnp, onu hayatna hakim
klmasdr.
1062
ZUHRUF SRES
11. Gk tarafndan belli bir lye gre su

indiren de Odur; ve neticede o su ile l bir
memlekete hayat veriyoruz. te kabirlerinizden de bu ekilde hayat verilmi olarak
karlacaksnz.
Cz: 25, Sre: 43

489
12. ift ift btn varlk trlerini yaratan2

ve sizin iin (denizlerde) gemilerden, (karada) ehl hayvanlardan binekler var eden de
Odur.
13. Onlara rahata binip yerleesiniz ve
zerlerine binip yerletiinizde Rabbinizin
nimetini hatrlayarak, yle diyesiniz: Her
trl kusur ve yakksz nitelemelerden
mnezzehtir O Allah ki, bu binei bizim
faydamza verdi; yoksa biz byle bir eye
muvaffak olamazdk.
14. Ve phesiz biz, sonunda mutlaka
Rabbimize dneceiz.3
15. Byle iken onlar tuttular, kullarndan
bir ksmn Onun bir paras sayd (ve
Ona babalk atfettiler). Gerekten insan,
besbelli bir nankrdr.
19. te, bizzat Rahmnn kullar olan

melekleri (hi deer vermedikleri byle)
diilerden addedip, (sonra da Onun kzlar sayyorlar). Yoksa onlar, o meleklerin
yaratlmasna ahit mi oldular? Elbette bu
(yalan) ahitlikleri kayda geecek ve bundan dolay sorguya ekileceklerdir.

20. Bir de tutup, Eer Rahmn yle dilemi olsayd, biz (ilhlarmza) tapmazdk.
diyorlar. Oysa onlarn bu konuda (lh
Meiet ile beer irade ve davranlar arasndaki mnasebet konusunda) hibir bilgileri
yoktur; onlar, sadece samalamaktadrlar.
21. Yoksa onlara daha nceden bir Kitap vermiiz de, ona dayanarak m (Allahtan baka
ilhlar ediniyor ve onlara tapyorlar)?
22. Hayr, (kendilerine verilmi bir Kitaba
dayandklar da yok.) Sadece unu diyorlar:
Biz, babalarmz bu inan ve uygulama
zerinde toplanm bulduk; dolaysyla biz
de, onlarn izinden gidiyoruz.
2. Kurn- Kerimde pek ok yette kendisine

dikkat ekilen ift yaratl iin bkn: YSn
Sresi/36: 36, not 9.
3. (Motorlu aralar dahil) bir vasta ve/veya bir

binee binildiinde bu tesbih ve kr ifade eden
cmleleri sylemek snnettir.
16. Yani O, yarattklar iinde (hi deer

vermediiniz) kzlar Kendine evlt edinmi
ve sizi erkeklerle onurlandrm, yle mi?
17. Onlardan birine, Rahmn iin mnasip
grdkleri kz evld dnyaya geldii haberi verilince yz birden mosmor kesilir ve
yutkunur durur.
18. Ssler iinde bytlen ve dmanlkta, dmanla mcadelede kendini ifade
edemeyen, ie yaramayan bir evlt ha?
Cz: 25, Sre: 43
ZUHRUF SRES
1063
490
(peygamberleri) yalanlayanlarn kbeti

nasl oldu!
26. Bir vakit brahim, atasna ve halkna
yle hitap etti: unu iyi bilin ki, benim
sizin taptklarnzla hibir mnasebetim
yoktur;
27. Ben ancak, beni belli zelliklerle yaratana ibadet ederim. O, muhakkak beni her
hususta doruya (ve neticede ebed saadete) iletecektir.
28. Allah (Tevhid inancnn ilan olan)
bu sz, (btl inanlardan Hak Dine)
dnsnler diye Ondan sonraki nesillere
devaml kalacak bir miras olarak brakt.
29. Dorusu, kendilerine hak ve onu apak ortaya koyacak bir rasl gelecei na
kadar u (Mekke halknn da), atalarnn
da hayatta kalmalarna msaade ettim ve
kendilerine geimlikler verdim.
23. Bunun gibi, ne zaman senden nce bir

memlekete bir uyarc gndermisek, orada
hibir ahlk kayg tamadan dnyev
zevkler peinde koanlar, Biz, babalarmz bu inan ve uygulama zerinde toplanm bulduk; dolaysyla biz de onlarn izini
takip ediyoruz. demilerdir.
24. Uyarc onlara, ayet ben size, babalarnz takip eder bulduunuz dine mukabil
daha dorusunu4 getirmisem de mi (yine
babalarnzn peinden gideceksiniz?) diye
karlk vermi, bu defa (her memlekette
hibir ahlk kayg tamadan dnyev
zevkler peinde koanlar, rasllere (Siz ne
derseniz deyin,) her ne ile gnderilmiseniz,
biz onu peinen ret ve inkr ediyoruz!
cevabnda bulunmulardr.
25. Ama neticede (her inkrc ve zalim
topluma) hak ettii cezay verdik. te bak,
30. Ve nihayet hak kendilerine geldi, fakat

onlar, Bir by bu ve biz onu kesinlikle
reddediyoruz. dediler.
31. Ve unu da sylediler: Bu Kurn, u
iki ehirden nde gelen byk bir adama
indirilmeli deil miydi?5
32. Rabbinin rahmetini yoksa onlar m taksim ediyor (da, dilediklerine peygamberlik
veriyor, dilediklerini ona uygun grmyorlar)? (Sonra, zenginlik ve dnyalk mevkilerine bakarak insanlara nasl byklk
atfedebilirler ki,) dnya hayatnda onlarn
geimliklerini de aralarnda Biz taksim
ediyor ve kimisi kimisini istihdam etsin de
birbirlerinden yararlansnlar diye geimlik
noktasnda bazsn bazsndan farkl derecelerde stn klyoruz.6 Rabbinin (iman,
hidayet ve peygamberlik) rahmeti ise, onlarn toplayp biriktirdikleri her eyden ok
daha hayrldr.
33. Eer insanlar (sadece dnyay talep
1064
ZUHRUF SRES
Cz: 25, Sre: 43
edip, hireti terk ve ihmalle, neticede kfr

etrafnda) tek bir mmet haline gelmeyecek
olsalard,7 Rahmn ret ve inkr eden herke-
se (yle servet verirdik ki,) evlerinin tavanlar gmten olurdu ve zerlerine basarak
(st kata) kacaklar merdivenleri de;
4. Allahn gnderdii Din, her bakmdan doru,

buna mukabil irk ve kfr ise, btnyle btldr. Bununla birlikte, her btl dinde btl olmayan unsurlar bulunabilir. te, peygamberlerin,
Allahtan alp getirdikleri Din hakknda btl dinlere mukabil daha doru ifadesini kullanmalar
hem tartmada mukabele iindir, hem de herhangi bir btl din, ideoloji veya doktrinde bulunabilecek doru unsurlara atfta bulunmaktadr.
snrlamam, infak kavram altnda hem yardm

sebeplerini ve yollarn hem de yardm miktarn
arttr-dka arttrmtr.
5. Bu itiraz, lh hidayetten yoksun insanlarn byklk anlaynn tipik bir tezahrdr.

Onlara gre byklk makamda, mevkide, servette ve gtedir. Ama Allahn katnda byklk ise
imanda ve takvadadr (Hucurt Sresi/49: 13).
yette iki ehirle kastedilen Mekke ve
Taiftir.
6. Bu, ok nemli bir toplum ve itima hayat
gereine ifade etmektedir. Cenab- Allah (c.c.),
ayn madd malzemeden ol-makla birlikte, kullarnn her birini dierinden pek ok bakmdan
farkl yaratmtr. Bu farkllklardan birisi de,
beeni, ter-cih, kabiliyet ve rzklarn taksimindeki farkllklardr. Bu farkllklar, toplum
hayatnda meslekleri ve karlkl yardmla-may
dourur. Karlkl yardmlama ise, itima hayat
dinamiklerinin en nemlilerindendir. Mesel Allah
(c.c.), fakir ve muhtalarn ihtiyalarn giderecek
miktar zenginlerin malnda yaratm ve bu miktarn ifasn zekt ile zenginlere art komutur.
Bylece, hem zenginlere kalblerinden mal sevgisini karma imkn ve yolu, hem sevap kazanma imkn ve yolu bahetmi, ayrca onlarn
kalblerinde merhamet ve efkate de yol amtr.
Buna karlk, zekt ve yardmlamay fakirlerde
ise, kendilerine yardm edenlere kar bir hrmet
duygusu uyanmasna sebep klmtr. Allah,
bu sosyal yardmlama ve da-yanmay zektla
nsan arasndaki sz edilen farkllklar, toplumda ii-iveren mnasebetlerinin de kaynadr. Fakir-zengin mnasebeti gi-bi, ii-iveren
mnasebeti de, slmda bir dayanma ve yardmlama mnasebetidir. i iverene olduu
kadar, iveren de iiye muhtatr ve ii ve
iverenin varl bir bakma yaratla, Kadere
ait olarak kabullenilmesi ve dolaysyla yardmlamaya, dayanmaya basamak olmas gereken
bir realitedir. te, sz konusu farkllklar modern
sistemlerde, kapitalizm ve komnizmde itima
atmalara mene yaplrken, slm, bu farkllklar gibi btn hayat yardmlama ve dayanma
sen-fonisi olarak ele alr ve yle olmas iin de her
trl itikad, itima, ahlk dsturu koymutur.
Bu nokta, itima ve ekonomik sistem adna
zerinde ok durulmas gereken bir konudur.
7. Bu, insanlar kfr etrafnda ittifak zere,
atmasz, kargaasz tek bir topluluk meydana getirirlerdi demek deildir. mmet, bir
inan topluluu demektir. Dolaysyla kastedilen, insanlarn hepsinin kfir olabilecei, kfre
meyledebileceidir. yet, ayrca devam eden iki
yetle birlikte, lksn insanlar devaml surette zevkleri tatmine yneltip neticede hireti
unutturarak, Allaha kar nankrle ve kfre
gtrebilecei ikaznda bulunmaktadr.
Cenab Allahn insanlar kfr zerinde birlemeyecek olsalard kfirlere dnyada bylesine
bir zenginlik verecek olmasnn sebebi, gelecek
35inci yette aka buyruluca zere, Hak Din
ve ona balanma nimetiyle, mminlere hirette
bahedilecek nimetler karsnda en st seviyede
bile dnya zenginliinin hibir kymet ifade
etmemesidir.
Cz: 25, Sre: 43
ZUHRUF SRES
1065
491
dan alkoyar ve buna ramen onlar kendilerini doru yolun zerinde zannederler.9
38. Fakat huzurumuza geldiklerinde ise o
arkadana, Keke aramzda iki dou mesafesi kadar10 mesafe olsayd! Meer sen ne
kt bir yoldamsn! der.
39. (Bu pimanlk ve temenniniz) bugn
size hibir fayda vermeyecektir; nk
(dnyada iken) birlikte zulmettiniz (Allaha
irk kotunuz). Burada da azab birlikte ekeceksiniz.
40. Gerek bu olmakla birlikte, yine de
sarlara sz iittirebilir veya krleri ve
apak bir sapklk iinde boulup gitmileri doru yola iletebilir misin?
41. Ama Biz seni vefat ettirip yanmza
alacak bile olsak, hi kukusuz onlara hak
ettikleri cezay yine veririz;
34. Ve evlerinin kaplar ve zerlerine kurulacaklar koltuklar da.

35. Altn (ve daha baka mcevherlere)
boardk onlar. Ama bunlarn her biri,
dnya hayatnn geici metandan ibarettir.
(Btn nimetleriyle) hiret ise Rabbinin
katnda, Allaha gnlden sayg besleyen
ve Ona kar gelmekten saknanlara mahsustur.
36. Kim, (takvaya bedel) Rahmn hatrlayp anmaktan bile bile yz evirir, (sanki
O mevcut deilmi ve kendisini grmyormu gibi bir hayat srerse), ona bir eytan
sardrrz da, artk o eytan onun ayrlmaz
yolda olur.8
37. Bu eytanlar, onlar (Allaha giden) yol-
42. Veya onlara vadettiimiz (azab, malbiyeti sen hayatta iken kendilerine tattrrz da, onu) sana da gsteririz; hi phesiz Biz, onlara dilediimizi yapabilecek
gteyiz.
43. O halde sen, sana vahyedilen (Kurna)
smsk sarl. Hi phesiz sen, her hususta dosdoru bir yol zerindesin.11
44. Ve (sana vahyedilen bu Kurn, dnyada ve hirette) hem senin hem de milletinin eref ve saadetine sebep bir t, bir
mesajdr. Elbette bir gn gelecek, ondan
sorguya ekileceksiniz.
45. Senden nce gnderdiimiz rasller(in
gerek ve samimi takipilerine) sor bakalm, acaba Biz, Rahmn (olan Ztmz)dan
baka kendisine ibadet edilecek bir ilhn
daha varln kabullenmi (de, ona da ibadet edilebilir mi demiiz)?
1066
ZUHRUF SRES
Cz: 25, Sre: 43
46. Nitekim Musay, (yalnzca Kendisine

ibadet edilecek lemlerin Rabbi oluumuza
apak delil tekil eden) mucizelerimizle
Firavuna ve ileri gelen yetkililerine gn-
derdik. Musa onlara, phesiz ki ben,

lemlerin Rabbinin bir elisiyim! dedi.
8. yette sz edilen eytan, cin veya insan

eytan olabilir. Her iki tr eytanlar da, dnce ve hayatlarnda Allaha yer vermeyenlere ve
diledikleri gibi bir hayat yaamak isteyenlere
yakn durur ve onlar srekli gnaha srklerler. Bana arkadan syle, sana kim olduunu
syleyeyim. atasz, bu noktada hem bir
gerei ifade etmekte, hem de konuya aklk
getirmektedir.
10. Bu tipik ifade, yerin yuvarlakln ortaya

koymaktadr. Bilindii gibi, gnein bir yarmkrede batt nokta dier yarmkredeki dou
noktasdr. Bu ise, yerin yuvarlakln ortaya
koyar. Dolaysyla ve grnr, mahede edilir
geree gre ifadenin mans, dou ile bat
arasdr. nk iki dou ayn zamanda iki
bat ve dou ile bat da demektir.
9. Doru yol, Allahn Kurnla ortaya koyduu

yol, hidayet de bu yolda yrmek demektir. Bu
bakmdan, bu yolda gitmeyen her kim olursa
olsun ve kendisini ne kadar doru yolda sanrsa
sansn, dallette, yani doru yolun dndaki
yollardadr. Kurn, dallette olduklar halde, bu
ekilde doru yolda olduklarn sananlar, srekli
yanl yaptklar halde doru yaptklarn zannedenleri iddetle ikaz eder: (Ey Raslm,) de
ki: Yaptklaryla en ok kayba urayanlarn
kimler olduunu size haber verelim mi? Onlar,
(dnya hayatn yegne hayat edinen ve) dnya
hayatndaki btn almalar, (zellikle hiretleri hesabna) boa giden, fakat buna ramen
gzel iler yaptklarn zannedenlerdir. (Kehf
Sresi/18: 103104. Bkn. lgili not 33.)
47. nlerinde delillerimizi sergileyiverince,

glp o delillerle alay ettiler.
11. Bu yetler indiinde mminler Mekkede

olabildiince zayf, yardmsz ve korumasz
haldelerdi. Mekke ileri gelenleri Allah Rasln
ldrme planlar yapyorlard. Eer Allah Rasl
(s.a.s.) lse idi, Allah onlar phesiz cezalandracak, belki hepsini helk edecekti. Ama Allah
(c.c.), Raslne hicret yolunu at ve neticede
kfr ve kfirleri bozguna uratp, nde gelenlerinin Bedir, Uhud, Hendek gibi savalarda
cann alrken, slm kemale erdirerek mminler zerindeki nimetini tamamlad. Dolaysyla
41inci yet ksmen, 42nci yet ise btnyle
tecelli etti. O halde her zaman iin mminlere
den, 43nc yette ifade buyurulduu gibi,
Raslllahn izinde Allahn dinine smsk
sarlmak ve Onun vad ve kudretine tam itimatla neticeyi Ona brakmaktr.
Cz: 25, Sre: 43
ZUHRUF SRES
1067
492
bana ait deil mi? Gznz ap, bu gerei grmeyecek misiniz?

52. Yoksa ben, u basit ve meramn bile neredeyse anlatamayan adamdan daha
stn deil miyim?
53. Kald ki, (eer o bir raslse,) zerine
gkten altn bilezikler atlmas gerekmez
mi; veya neden yannda (ona destek olacak,
iddiasn destekleyecek) melekler yok?13
54. Firavun, halkn kmsedi ve hie
sayd, onlar da kr krne ona itaat ettiler. nk gnahlarla yoldan btn btn
km bir topluluk idiler.14
55. Nihayet ceza hkmmz zerlerine
ektiler; Biz de hak ettikleri cezay verdik
de, hepsini suda boduk.
56. Onlar tarihte kalm ve (Atee girmede) nc bir gruh, sonraki nesiller iin ise
ibret vesilesi bir misal yaptk.
48. Onlara biri dierinden byk delil stne delil, mucize stne mucize gsterdik
ve takip ettikleri yanl yoldan dnerler
mi diye onlar (birbirinden ar) cezalarla12
sarstk.
49. (Ne zaman bir cezaya maruz kalsalar
Musaya varr ve:) Ey byc, sana verdii (iman ettiimiz takdirde cezay zerimizden kaldraca) szne binaen bizim
iin Rabbine dua et (de bizi balasn).
Zira, artk yola geleceiz. derlerdi.
57. Meryemin Olu da (kudretimize, birliimize ve Allahtan bakasnn ilh olamayaca gereine) bir misal olarak zikredilince halkn, kmseme iinde bu misali
bir hi yerine koydu.
58. Bizim tanrlarmz m stn, yoksa
O mu? dediler. Sadece mnakaa olsun
diye sana kar byle bir karlatrmaya
ve itiraza yneldiler. Mnakaac olmann
da tesinde, kavgaya ve dmanla pek
dkn bir topluluktur onlar.15
50. zerlerinden cezay kaldrnca da,

hemen o anda szlerinden cayverirlerdi.
59. Oysa (sa), kendisine hususi nimette

bulunduumuz, (risalet payesi bahettiimiz) bir kuldu. Biz, Onu srail Oullar
iin (kendilerine gelip, yollarn dzeltirler
mi diye) ok nemli bir misal kldk.
51. (Skt bir anda) Firavun, halk arasnda u ilnatta bulundu: Ey benim halkm! Msr ve Msrda mutlak hakimiyet,
sonra ayamn altndan akan u nehirler
60. Eer dilemi olsaydk, iinizden bazlarn melek yapardk ve onlar da yeryznde (sizin gibi) nesil be nesil yaamaya
devam ederlerdi.16
1068
ZUHRUF SRES
Cz: 25, Sre: 43
12. Bu cezalar hakknda bkn: Arf Sresi/7:

130133.
bunlar zilleti kabul ettiklerinden, hie saylmaya

mstehak olmulardr. (a.g.e.)
13. O devirde halka mesajlar dellllarla iletilirdi.

Bu dellllar ehir, ky ve kasabalarda konuyu
halka duyururlard. Firavunun elinde dalkavuk
bir medya, haber ajanslar veya devlet radyo ve
TVleri yoktu.
15. Mekkede ileri gelen baz mrikler, putlara

ve meleklere tapmalarna mazeret olarak zaman
zaman Hristiyanlarn Hz. say (a.s.) ilhlatrmalarn ne srerlerdi. Kurn, Hz. sann sadece Allaha ibadet eden bir kul, bir rasl olduu
gereini aklaynca da bundan holanmadlar
ve Biz meleklere tapyoruz, Hristiyanlar ise
bir insana. imdi bizim tanrlarmz m stn,
yoksa onlarnki mi? diyerek, Allah Rasl ile
mcadeleye devam ettiler. Kurnn Onun ilhlatrlmasn reddettiini duyup bildikleri halde,
srf mcadele olsun, kavga olsun, dmanlk
olsun diye byle yapyorlard.
Hz. Musa (a.s.)nn dilinde asla kekemelik

sz konusu deildi. T-H, 2736 yetlerinde
nakledilen ve daha fasih konuabilme adna
yaplan Dilimde bir ba var, onu z! duas
da elbette kabul edilmiti. Firavunun byle
demesi, lh mesaj anlamama konusundaki
inadndan ileri geliyordu. Kasden nemsemiyor
veya nemsemez grnyordu.
O dnemde, bir eli gnderen hkmdar,
nce onu btn ihtiam ve zenginliini ispatlayacak eyalarla donatrd. Firavun, Musa (a.s.)da bundan bir eser gremeyince, Onun sadeliini, eli olmaynn delili saymak istemiti. (Suat
Yldrm, ilgili yetin aklamasnda.)
14. Halk hie sayan bir dikta ynetimi, hukuku
iner, ortaklar, ibirlikileri ve evresindeki menfaati dalkavuklarla bir oligari kurar,
drst ve erdemli insanlar susturur. Halk da
fask ise, hak, btl, erdem onlar iin nemsiz olduundan sr gibi ona uyarlar. Zulme,
ahsiyetsizlie boyun eer ve ses karmazken,
hakk tutan bir ses ykseldiinde onun susturulmasna seyirci kalr, hatt itirak ederler. te
16. Bu yet de, mriklerin melekleri ilh edinmelerini ret iin gelmitir. Kurn, bir insan
olmakla birlikte, mesel Hz. sann Allahn
izniyle lleri diriltebildiini, amurdan yaplm bir ku ekline hayat fleyebildiini, ama
bununla birlikte Onun da Allaha ibadet eden
bir kul olduunu nazara vermektedir. Mekkeli
mrikler ise, bylesi harikalar ancak meleklerin
gerekletirebileceine inanyorlard. Oysa, mminlerin sekinleri veya ileri gelenleri meleklerin
sekinlerinden, avam mminler avam meleklerden daha stndr. Dolaysyla Allah (c.c.),
yeryznde halife olarak melekleri deil, insan
tensip buyurmutur. Bu sebeple de meleklerin
insanlar tarafndan ilhlatrlp, kendilerine ibadet edilmesinin hibir gerekesi olamaz.
Cz: 25, Sre: 43
ZUHRUF SRES
493
1069
hakknda ihtilf edegeldiiniz baz hususlar size aklayaym diye geldim. O halde,
Allaha gnlden sayg duyun, Ona kar
64. phesiz ki Allah, benim de Rabbim,
sizin de Rabbinizdir, o halde Ona ibadet
edin. te bu, takip edilmesi gereken doru
bir yoldur.
65. Ne var ki, (sadan sonra farkl) gruplar
ortaya kt ve bunlar, (sa ve retileri
hakknda) anlamazlklara dtler. Ac
bir gnn azabndan dolay vay (Onun retilerini deitiren, arptan) zalimlere!
66. Yoksa o (kfr ve irkte srar edenler),
Kyametin hi farknda deillerken anszn balarnda kopmasn m bekliyorlar?
67. Allaha kar derin sayg besleyen ve
Ona itaatsizlikten, dolaysyla Onun azabndan saknan (mttakler) dnda btn
dostlar, o gn birbirlerine dman olurlar,
61. Ayrca O (sa), (dnyaya babasz gelmesi, misyonu ve lleri diriltme gibi kendisine bahedilen mucizeler sebebiyle) Kyamet
hakknda gerek bilgi sahibi olmaya da bir
vesiledir. u halde, Kyametten asla phe
etmeyin (ve hirette ebed kurtulu ve
saadeti elde edebilmek iin) Bana uyup,
itaat edin. Bu, takip edilmesi gereken doru
bir yoldur.
62. Sakn eytan sizi (bu yolu takip etmekten) alkoymasn. nk o, sizin iin apak bir dmandr.
63. sa, (kendisine verdiimiz apak deliller
mahiyetinde) mucizelerle geldi ve (halkna)
Ben, dedi, hi phesiz size hikmetle
(iman ve faziletli bir hayatn esaslaryla) ve
68. (Mttaklere ise Allah, o gn yle

seslenir:) Ey Benim kullarm! Bugn artk
korkmanz gerektiren hibir ey yoktur;
herhangi bir ekilde zlecek de deilsiniz.
69. O kullarm ki, btn yetlerimize iman
etmi ve btn varlklaryla Bize teslim
olmulardr.
70. Haydi, siz de, (sizinle beraber iman
etmi ve teslim olmu) eleriniz de sevin
ve saadet iinde girin Cennete!
71. Altn tepsiler ve (ileri dolu dolu) kseler
etraflarnda fr dndrlr. Orada canlarn
ektii ve gzlere zevk veren her ey vardr.17 Ve siz, orada sonsuzca kalacaksnz.
72. O Cennet ki, dnyada yaptnz makbul ilerden dolay ona vris klndnz.18
73. Size orada yiyip doyacanz (her tr,
renk, tat ve lezzette) meyveler vardr.
17. Bkn. Fusslet Sresi/41: 3132, not 9.

18. Cennete vris olma hakknda bkn: uar Sresi/26: 85, not 19.
1070
ZUHRUF SRES
Cz: 25, Sre: 43
494

inkrc sulular ise, iinde srekli ve sonsuzca kalmak zere Cehennem azabn
boylamlardr.
75. ektikleri azap hi eksilmeyecek ve
orada btn mitlerini yitirmi olarak kalacaklardr.
76. Biz onlara asla hakszlkta bulunmu
deiliz; kendilerine zulmedenler bizzat kendileridir.
77. Ey (Cehennemin bekisi) Mlik! Artk
Rabbin canmz alp iimizi bitirsin! diye
feryat ederler. Hayr, der Mlik, siz
burada devaml kalacaksnz.
78. Hakikat u ki, Biz size gerei getirdik,
ama ounuz gerekten hi holanmyorsunuz.
79. Yoksa (ey Raslm,) onlar tuzaklar
kurup, kendilerince ii salama m almlar?
Oysa ii salama alan Biziz.
80. Veya ancak kendilerine fsldadklar
srlarn ve aralarndaki gizli konumalar
iitmediimizi mi sanyorlar? Bilakis iitiyoruz ve srekli yanlarnda bulunan elilerimiz de (melekler) her eyi yazmaktadr.
81. De ki: Faraza Rahmnn bir ocuu
olmu olsayd, ona ilk ibadet eden ben
olurdum.
82. Gklerin ve yerin Rabbi, Arn19 Rabbi,
onlarn bu trl nitelemelerinden mutlak
mnezzehtir.
83. yleyse brak onlar, kendilerine vad
edilen gne kavuuncaya kadar daldklar
btl (bataklklarnda) oyalanmaya, oynayp elenmeye devam etsinler.
84. O (Rab, O Rahmn) ki, gkte de (ibadete lyk ve Kendisine ibadet edilen yegne)
lhtr, yer de (ibadete lyk ve Kendisine
ibadet edilmesi gereken yegne) lhtr. O,

Hkm (her iinde, her hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunan)dr; Alm
(her eyi hakkyla bilen)dir.
85. Ne ycedir ve ne byk hayr ve bereketler kaynadr O (lh) ki, gklerin, yerin
ve bu ikisi arasndakilerin mutlak mlkiyet
ve hakimiyeti Ona aittir. Kyametin bilgisi
de Onun katndadr. Ve sonunda Onun
huzuruna gtrleceksiniz.
86. Mriklerin Ondan baka ilhlatrp
kendilerine yalvardklar varlklarn (her iki
dnyada da Allah katnda) efaat edecek
g ve yetkileri yoktur; ancak bilerek, ilme
dayal olarak hakka, (Allahn birliine,
lh, Rab ve Melik olduu gereine) ahitlik edenlere (bu yetki tannacaktr).
87. uras bir gerek ki, eer o mriklere
Cz: 25, Sre: 43
ZUHRUF SRES
kendilerini kimin yarattn sorsan, hi

kukusuz Allah diyeceklerdir. O halde
nasl oluyor da, haktan saptrlyor (ve
Allaha ortaklar tanma gibi) btl davalar
peinde koturuluyorlar?
88. Allah, Raslnn Ya Rabbi, ne edeyim, unlar inanmayan, inanacaa da ben-
19. Ar hakknda bkn: Arf Sresi/7: 54, not 11.
1071
zemeyen bir topluluktur! diye (inlediini

elbette bilmektedir).
89. Madem yle (ey Raslm), aldrma
onlara, (sylediklerini duymazdan, yaptklarn grmezden gel) ve kendilerine
selmet dileyerek yoluna devam et. Gn
gelecek, elbette bileceklerdir.
1072
DUHN SRES
44. DUHN SRES
Cz: 25, Sre: 44

495
ekke dneminin sonlarnda inmi olup,

59 yettir. smini 10uncu yetinde geen
duhn (duman) kelimesinden alr. Allah Raslne inatla direnenleri balarna geliverecek bir
felketle uyarr ve Firavunun ordusuyla birlikte
denizde boulmasn nazara verir. Allahn kinatn yegne Yaratcs ve ibadete lyk tek Mbud, Kurnn da Onun Kelm olduu zerinde younlar. Mminleri ve kfirleri bekleyen
sonu hatrlatr.

1. H-Mm.
2. Gerekleri aka ortaya koyan bu apak
Kitaba yemin olsun.
3. Biz onu kutlu, bereket ykl bir gecede
indirdik; Biz, (batan beri insanlar gittikleri
yol ve kbetleri konusunda) uyarmaktayz.
4. O gecede, belli hikmetlere binaen (Allah
tarafndan) olmasna hkmedilmi her bir
i belirlenir,
5. Katmzdan buyrulacak bir emir olarak;
Biz, (kinatn ve btn varlklarn hayatlarnn devam ve uurlu varlklarn hidayeti
iin meleklerden ve insanlardan) srekli
eliler gndermekteyiz,
6. Rabbinden bir rahmet olarak1 hi phesiz O, Sem (her eyi hakkyla iiten)dir,
Alm (her eyi hakkyla bilen)dir
bulunan her eyin Rabbidir, eer (Elimiz
ve getirdii Kitap hakknda) kesin bilgi ve
itminan peinde iseniz.
8. Ondan baka hibir ilh yoktur; hayat
veren de lm veren de Odur; sizin ve
sizden nce geen btn atalarnzn da
Rabbidir O.2
9. Fakat onlar, onulmaz bir phe iinde

boulmakta, oyun ve elence ile vakit
geirmektedirler.
10. Bu bakmdan, gn aikr bir duman
karaca gn gzle;
11. Btn insanlar saracak bir duman.
(yle szlanrlar o zaman:) Ac bir azap
bu.3
12. Rabbimiz! Bu azab zerimizden kaldr, biz artk iman etmi bulunuyoruz.
13. Onlar nerede, dnp ders almak
nerede? Onlara doruluu, peygamberlii
besbelli ve gerei apak ortaya koyan bir
rasl geldi.
14. Ama onlar, Ona srt dndler ve Bu,
bakalarnn rettii (ve onlardan rendiini bize anlatan) biri, bir deli! dediler.4
Cz: 25, Sre: 44
DUHN SRES
15. Haydi o azab bir sreliine kaldralm;

siz hemen eski halinize dner (ve tekrar
ayn cezaya arptrlr, en sonunda da ebed
azaba mstahak olursunuz),
16. (Sizi) o en amansz ve kar konulmaz
bir gle yakalayacamz gn.5 Hi phesiz Biz, hak ettiiniz cezay veririz.
1. Bu yetleri, Kadr Sresi (no: 97) ile birlikte ele aldmzda. onlarn Cenab Allahn
deimeyen snnetinden sz ettii neticesine
varabiliriz. Bu snnetin, biri kinatn ve btn
canllarn hayatn, dieri insanlar ve cinler gibi
uurlu ve sorumlu varlklar ilgilendiren iki yan
sz konusudur. Btn varlklarn ve hadiselerin
Cenab Allahn lminde keyfiyetini tam olarak bilemediimiz ilk ve kll (hepsi bir arada)
bir varl vardr. Yani, henz her bir varlk ve
kendi olarak taayyn etmemitir ve dier varlk ve hadiselerle birlikte bir btn halindedir.
Cenab Allah (c.c.), her bir varlk ve hadisenin
ortaya kmas veya meydana gelmesini diler
ve onun kendine has zellikleriyle belirmesine
(taayyn) hkmeder. Buna, Kaderin bir varlk
veya hadiseyi kendine has kimlik ve mahiyetiyle
belirlemesi deriz. Hibir varlk yoktur ki, hayat
ve bekas iin gerekli her eyin hazineleri Bizim
yanmzda bulunmam olsun. u kadar ki, Biz
onlar belirli bir l ile indiririz (Hcr Sresi/15:
21) yeti, bir yanyla buna bakar. Kader, bu
varlk veya hadiseyi, deyi yerindeyse, limden
Kudretin sahasna aktarr ve Kudret de onu,
Kaderin tesbit buyurduu llere gre yaratr.
Kaderin llerine gre yaratma fiiline FaTaRa
(masdar fatren, fatraten, fitraten), her bir
varla Kaderin verdii zellikler btnne, o
varln ftrat denir.
te, yukardaki yetlerden ve Kadr
Sresinden anladmz kadaryla, her bir yln
kinatn ve insanln tarihinde kendine has bir
yeri, zellii ve nemi olmaldr ve her bir yl
1073
17. Onlardan nce Firavunun halkn da

imtihan ettik ve iptillara maruz braktk.
Kendilerine ok deerli bir rasl geldi;
18. (Ve u mesaj iletti:) Allahn (kleletirmi bulunduunuz) kullarn brakn ve
benimle gelmelerine msaade edin.6 Ben,
sizin iin gvenilir bir eliyim.
iinde de husus bir gece bulunmaktadr. Bu

gecede lm-i lh, o yl iinde meydana gelecek
hadiseleri ve ortaya kacak varlklar tesbit veya
tayin buyurmakta, Kader de onlara mahiyetini,
ftratn vermekte ve Kudretin sahasna aktarmaktadr. Kurnn Ramazan aynda indirildiini ifade buyuran Bakara Sresi 185inci yetten
ve Onun Kadir Gecesinde indirildiini belirten
Kadr Sresinin 1inci yetinden anlalabilecei
zere, bu gece Kadir Gecesidir ki, ona Kader
ve Kudret Gecesi diyebiliriz. Bu gece, Ramazan
ay iinde yer ald ve Ramazan ay ay ylna
ait bulunduu, ay yl da gne ylndan 1011
gn daha ksa olduu iin, yln her bir gecesi,
354 ylda bir bu gece olma erefine ermektedir. (Burada u noktay hemen kaydedelim ki,
Cenab Allah, Onun lmi, Kader ve Kudreti ile
ilgili sylediimiz szlerin hepsi bizim amzdandr ve bizim Onunla olan mnasebetlerimiz
erevesindedir. Yoksa Onu da, lmini, Kader ve
Kudretini de ztnda idrak etmemiz mmkn
deildir.)
Cenab- Allah (c.c.), insanlarn hidayeti
iin rasller gndermi, kitaplar indirmitir.
Kitaplarn sonuncusu ve ihtiva ettikleri esaslarla hepsini kapsayan Kurn Kerimin biri
btnyle, biri de ksm ksm olmak zere
iki tr inii vardr. limler, Onun btnyle
iniinin Levh Mahfuzdan dnya semsna
veya Beyti Mamra olduunu belirtirler. Tr
Sresi 4nc yette anlan Beyti Mamrun
niteliini tam olarak bilmediimiz gibi, Kurn-
Kerimin buraya iniinin keyfiyetini de bilmiyo-
1074
DUHN SRES
ruz. Bununla birlikte, bu srenin ele aldmz

ilk alt yeti nda denebilir ki, her bir lh
Kitabn lh limde veya Levh Mahfuzda
veya Ana Kitapta (Bkn: Enm Sresi/6: 59, not
12; Rad Sresi/13: 39, not 13; sr Sresi/17: 14,
not 10; Zuhruf Sresi/43: 4) Kader tarafndan
muhtemelen tayini, belirlemesi veya btnl
iinde bu ana kaynaktan aktarmas yapld
gibi, Kurn da Kadir Gecesinde bu ana kaynakta btnl iinde tayin buyurulmu veya
Rasli Ekrem efendimize (s.a.s. ) blm blm
indirilmek zere oradan aktarmas yaplmtr.
(Kesin doruyu Allah bilir.)
5inci yette sz edilen elilerden maksat, yine Kadir Sresi 4nc yette bildirilen,
kinattaki ilerden ve varlklarn hayatndan
sorumlu bulunan meleklerle, peygamberlere
vahiy getiren melekler (Hz. Cebrail ve yardmclar) ve insanln hidayeti iin grevlendirilen
rasller olsa gerektir.
6nc yet, Cenab- Allah ne buyurur, neye
hkmederse, bunun insanlk dahil btn varlklar iin bir rahmet olduunu belirtmektedir. Bu
rahmet, Onun Rahmniyet ve Rahmiyetinin
tecellisi olan rahmettir. (Rahmniyet ve
Rahmiyet iin bkn: Ftiha Sresi, not 2, 3.)
2. Son iki yette Cenab- Allah (c.c.) ile ilgili
yaplan btn tasvirler, kinatta ve insanlar
iinde yaratan, yaatan, hayat ve lm veren,
dolaysyla kendisine ibadet edilmeye lyk ve
kararlarna gre hayatn dzenlenebilecei baka
hibir varln, gcn, kimsenin bulunmadn
vurgulamak iindir.
3. Mekke mrikleri irkte ve Allah Rasl ile
Mslmanlara kt davranmada srarla devam
edince Rasli Ekrem aleyhissalt vesselm
Cenab- Allaha, Hz. Yusufa nasl ktlk seneleriyle yardm etmise, kendisine de mriklerin
Cz: 25, Sre: 44
kt muameleleri durur mu ve kendilerine gelir

de yollarn dzeltirler mi diye ayn ekilde yardm etmesi iin dua etti. Cenab Allah da (c.c.)
duasn kabul buyurdu ve iddetli bir ktlk ve
alk Mekkelileri yakalad. Alktan dolay g
dumanla, sisle kaplanm gibi hissediyorlard.
Baz hadisi eriflerde ifade buyurulduu
gibi duman, hir Zamanda btn inkrclar
kaplayacak, mminlere ise nezleye tutulmular
gibi tesir edecek lh bir cezaya da iaret etmektedir. Bundan maksat, dnyada pek ok insan
cidd tesirine alan, mminleri de bir dereceye
kadar etkileyen felsef ve bilimsel materyalizm
duman olabilecei gibi, dnya savalarnn ve
modern silahlarn etkileri ve gelecekte insanlar
bekleyen daha baka benzeri cezalar, bir manda
bunlarn hepsi de olabilir.
4. Bu tr iftiralar Allah Raslne sadece kendi
zamanndaki mrik dmanlar tarafndan
deil, modern zamanlarda pek ok msterik
tarafndan da atlmtr.
5. yetler, dumann yukarda not 3te ifade edilen btn manlarna iaret eder bir slba sahiptir. Bu erevede, bu son yette sz edilen en
amansz ve kar konulmaz bir gle yakalama,
Allah Raslnn Mekkedeki en nde gelen dmanlarnn hemen hemen tamamnn ldrld Bedir Savana, hir Zamanda insanl vuran
ve vuracak olan byk savalara ve felketlere ve
nihayet hiret Gn kfirlerin Cehenneme atlmasna atfta bulunmaktadr denebilir.
6. Hz. Musa (a.s.), Allahn kullar ifadesiyle
srail Oullarn kastediyor ve Firavunla halkna yle demek istiyordu: Onlar, Allahn hr
yaratt ve ancak Ona kulkle olacak, olmalar gereken insanlard, Allahn kullaryd, ama
siz onlar haksz yere kleletirdiniz. Dolaysyla
imdi onlar serbest brakn.
Cz: 25, Sre: 44
DUHN SRES
496
1075
24. (imdi de) denizi yle ikiye yarlm

olarak brak. (Sizi takip edenler,) haklarnda boulma hkm verilmi bir topluluktur.
25. (Firavun ve halk) nice baheler, pnarlar ve emeler braktlar geride;
26. Ve nice iftlikler ve nice gzel konaklar, byk ve erefli makamlar, mevkiler;
27. Ve iinde zevk u safa srdkleri daha
baka nice nice nimetler.
28. Ama sonunda olan oldu; (benzeri btn
nimetleri, onlardan olmayan) bir baka toplulua, (srail Oullarna) bahettik.7
29. Onlara gk de yer de alamad; (azab
hak ettiklerinde) kendilerine mhlet tannmad ve gz de atrlmad.
30. srail Oullarn ise kurtardk o alaltc ikencelerden,
31. Firavundan. Gerekten Firavun, kibirli
bir zorba idi; Allahn verdii kabiliyet ve
melekeleri israf edip, haddi aanlardand.
19. Ve (benim risaletimi inkr edip, Onun

emrini yerine getirmemekle) Allaha ba
kaldrmayn. nk ben, size apak, kesin
bir delil, akl-manev bir g ve yetkiyle
geldim.
20. Beni talayp ldrmek iin giriebileceiniz her teebbsten benim de Rabbim,
sizin de Rabbiniz olan Allaha snrm.
21. Eer bana inanmyorsanz, o zaman
bana ilimeyin ve beni serbest brakn.
32. srail Oullarn, bir bilgiye binaen (o

devirdeki) btn milletlerden stn kldk.
33. Ve kendilerine pek ok mucizeler bahettik; bu bahedimizde ak bir imtihan
da vard.8
34. u (Mekke mrikleri ise,) tutmu
yle diyorlar:
35. Biz bir kere ldk m artk her ey
bitmitir; yle diriltilip yeni bir hayata
falan dnecek deiliz.
22. Nihayet Musa Rabbisine, Bunlar,

hayatlar gnah hasadndan ibaret sulu bir
topluluk! (Artk onlar Sana havale ediyorum Rabbim!) diye yalvard.
36. Eer (ldkten sonra diriltileceimiz)

iddiasnda sadk ve samimi iseniz, haydi
babalarmz diriltin de grelim!
23. (Biz de kendisine yle emrettik:)

Kullarmla geceleyin yola k; nk arkanzdan geleceklerdir.
37. Onlar m daha zengin ve daha gl

kuvvetli, yoksa Tbba halk9 ve onlardan
nce yaam (ve cezamz hak etmi) dier
1076
DUHN SRES
toplumlar m? Onlarn hepsini helk ettik,

nk hayatlar gnah hasadndan ibaret
sulu topluluklard.10
38. Biz, gkleri, yeri ve bunlarn arasndakileri oyun ve elence olsun diye yaratmadk.
7. Hz. Musa ile Firavun arasnda geenler

hakknda daha etrafl bilgi iin bkn: T-H
Sresi/20: 4379; uar Sresi/26: 1068; Kasas
Sresi/28: 3640.
8. Cenab Allah daima insanlarn hayrn ve
onlara verdii istidatlarn birer kabiliyet haline gelmesini diler. Btn yanlaryla hayat ve
Cenab Allahn gnderdii Din bu maksada
ynelik bir eitim vazifesi grr. Ayn zamanda
imtihan olan Din ve hayat, bu imtihann ana
gayelerinden biri olarak insann her bakmdan
yetimesine de hizmet eder. Sabr ve kr, ceza
ve mkfat, bu imtihan ve eitimin olmazsa
olmaz unsurlarndandr. srail Oullar, yllarca
Firavunlarn ikenceleri altnda inlediler. Bu,
onlarda pek ok kompleksin ve klelik ruhunun
olumasna sebep oldu. Allahn diniyle ereflenmek ise, her eyden nce bir hrriyet ruhu
kazanmay, sadece Allaha kullukla baka btn
kulluk ve kleliklerden kurtulmay gerektiriyordu. Byle bir ruhu kazanmak iin klelik ruhu
ve komplekslerle ezilmi ruhlarn ok tedavilerine ihtiyac olur. te Cenab Allah, srail
Oullarna Hz. Musa eliyle uygulad ok tedavilerinin nemli unsurlarndan olarak onlara hem
Msrda, hem ktan sonra st ste mucizeler
bahetti. Ne var ki, Allahn Mesajnn mutlak
gerekliini ortaya koyan bu mucizeler, ayn
zamanda birer imtihan mans ihtiva ediyordu
ve onlardan sonra da inkrda ve itaatszlkta
diretmek etin cezay gerektirirdi.
9. Tbba, Yemende yaayan Himyer krallarna
verilen isimdi. Himyer halk, ortalama M..
1100115 arasnda Yemende hkm sren Sebe
Cz: 25, Sre: 44
39. Onlar ancak hak bir gaye iin, yerli

yerince ve geree dayal sabit bir sistem
zerinde yarattk; ama o (inanmayanlarn,
Allaha irk koanlarn) ou bunu bilmezler.
halknn bir koluydu. (Sebeliler iin bkn: Sebe

Sresi/34, not 8, 10.) Tbba hanedan Yemende
M.. 115 civarnda iktidara geldi ve M.S. 300lere
kadar ayakta kaldlar. Onlarn tarihleri de, bir
efsane gibi Araplar arasnda anlatlrd.
10. yet, hirete inanmayan insanlarn ve
topluluklarn gnahlara dalma ihtimalinin ok
byk olduuna dikkat ekmektedir. nk
byle insan ve topluluklar gnah ve ktlklerden uzak tutacak manev bir meyyide yoktur.
Buna karlk hiret inanc, ferd ve itima
hayat iin son derece nemlidir. nk:
ocuklar, toplumun drtte birini olutururlar. Onlarn krlgan ruhlarna yaknlarn
kaybetme, yani lm ok ar gelir. Byle bir
acdan onlar kurtaracak, ruhlarna teselli verecek olan ancak, lm yaknlarnn birer Cennet
kuu olduu ve kendilerinin de Cennette onlarla
buluacaklar inancdr.
Yallar, toplumun bir dier drtte birini olutururlar. Onlar da, her an yaknlarnda hissettikleri lm ancak hiret inancyla kabullenebilir
ve ancak bu inanla sevdiklerinden ve dnyadan
kopabilirler. Hatt lm, onlar iin dnyadaki zdraplardan, yalln getirdii dertlerden
kurtulma vastas olur ve hirette fevkalde
bir hayata mazhar olacaklar inancyla lm
glerek karlarlar.
Genler, toplum hayatnn zembereidir.
Ama ancak Cehennem dncesidir ki, onlara
kaynayan arzularna, itah dolu nefislerine kar
koyma gc verir ve onlar ktlkten, glerine gvenerek bakalarnn haklarna tecavzden
alkoyar. Yoksa, hak kuvvettedir diyerek her
Cz: 25, Sre: 44
DUHN SRES
1077
trl tecavz yapmalarndan onlar men edecek

cidd bir kuvvet yoktur. Kanun, hibir zaman
manev meyyidenin verdiini veremez. Din ve
Allah inanc, hiret itikaddr ki, hayat yaanlr hale getirir.
ebed beraberlik inan ve duygusudur ki, karlkl sevgi ve saygy arttrr. Ebed bir hayatta,
brakn solmay, srekli artacak bir gzellik
iinde birlikte olacaz dncesi, aileyi Cennet,
evlilii tam bir mutluluk kayna yapar.
Aile, dnya hayatnn temeli, ekirdeidir;

her bir ev, kk bir Cennettir ve fertlerin
kk dnyasdr. Evin ve ailenin mutluluu,
onun fertleri arasndaki karlkl sayg ve sevgiye dayanr. hiret inanc olmazsa, insandaki
bencillik ve ferdiyet duygular, bu sayg ve
sevgiyi ykar, hatt aile fertlerini bile birbirlerine
rakip hale getirir. Ayrca, eler arasnda ebed
bir hayatta ebed arkada olmayacaklar ve beraberliklerinin ancak dnya ile snrl bulunduu
dncesi, bir de aralarndaki ba fizik cazibeye
dayanyorsa, bu cazibenin kalmad bir zamanda, evi zindana, evlilii zdraba evirir. Fakat
hiret olmasa, lmn her an gelebilecei

dncesi, sevdiklerimizden birer birer ayrlma,
genlik, gzellik gibi bir zaman deta peresti
ettiimiz eylerin kaybolup gitmesi, maruz kaldmz hakszlk ve adaletsizlikler, dnyada ilenen
zulmler, devam etmeyen mutluluklar, hayatn
aclar, dnden bugne tanan dertler ve yarn
endieleri, hayat btnyle bir zdrap haline
getirir. Hayatta insana gerek teselliyi ve aclara
katlanma gc veren, hatt dert ve zdraplar
tatllatran, lm vazifeden paydosa, altktan
sonra cret alma vesilesine dntren, ancak
hiret inancdr. (Szler, Onuncu Sz, 123125)
1078
DUHN SRES
40. (Hakla btln, mttaklerle inkrcmrik gnahkrlarn arasnn tamamen ayrlaca) o Hkm ve Ayrma Gn, btn
insanlar iin bir araya gelme gndr.
Cz: 25, Sre: 44

497
41. O gn, dostun dosta hibir ekilde

faydas olmayacak ve kimse yardm grmeyecektir,
42. Ancak Allahn, husus merhametine
mazhar klaca kiiler mstesna.11 phesiz
ki Allah, Azz (mutlak izzet ve ululuk
Rahm (bilhassa mminlere kar husus
rahmet ve merhameti pek bol olan)dr.
43. Muhakkak ki zakkum aac,12
44. Gnahlara batm olanlarn yiyeceidir;
45. Eritilmi maden gibidir; karnlarda
fokurdar,
46. Kaynar suyun fokurdad gibi.
47. (Ey Cehennemin grevlisi melekler!)
Tutun o (inansz-mrik gnahkr) ve
srkleyin Kzgn Alevli Atein ta ortasna!
48. Sonra da boaltn bann stnden o
kaynar su azabn!
49. Tat (imdi azab)! Sen pek erefli, pek
gl ve asildin deil mi?
50. te, hakknda phe edip durduunuz, tartma konusu yaptnz gerek!
51. Beri yandan, ileri Allaha kar saygyla
dopdolu olan ve Ona itaatsizlikten saknan
(mttak)ler, her trl azaptan emin bir
makamdadrlar;
52. Bahelerde, pnar balarnda;
53. nce ipek ve parlak atlastan elbiseler
iinde karlkl otururlar.
54. Aynen byle olacak; Biz, onlara ayrca
pak ve gzel gzl eler veririz.
55. Her trl zarardan ve reddedilmekten
emin olarak canlarnn ektii her meyveden isterler.

56. (Dnyadan ayrlrken tattklar) o ilk
lmn dnda bir daha lm tatmazlar ve
Allah onlar Kzgn, Alevli Ate azabndan
korur,
57. Rabbinden bir ltuf olarak. Budur gerek byk kazan, gerek byk baar.
58. te (bu kazan ve baarya ulamak
iindir ki), zerinde dnp hayatlarn ona
gre tanzim etsinler diye Kurn senin dilinde indirerek anlalmasn kolaylatrdk.
59. (Byle iken, onlar inkrda diretiyorlarsa,) artk olacaklar bekle, zaten onlar da
(misyonun nasl ve ne zaman boa kacak
diye) beklemektedirler.
11. Onlar, Allahn yetlerine inanan ve btn varlklaryla Ona teslim olanlardr (Zuhruf Sresi/43:
67, 69).
12. Zakkum aac iin bkn: sr Sresi/17: 60, not 28.
Cz: 25, Sre: 45
CSYE SRES
498
1079
bulunan) Allah tarafndan ksm ksm

indirilmekte olan Kitaptr.
3. Gklerde ve yerde mminler iin
(Allahn birliine, Rubbiyetine, hikmetine ve mutlak hakimiyetine dair) kesin
deliller, ak almetler vardr.
4. Sizin yaratlnzda ve (Allahn yeryznde) pek ok trde canly yaratp,
(belli bir lek dahilinde ve belli artlara
gre) yaymasnda da (yine Onun birlii,
Rubbiyeti, hikmeti ve mutlak hakimiyeti
konusunda) kesin bilgi ve phe gtrmez
tasdik peindeki bir topluluk iin kesin
deliller, ak almetler bulunmaktadr.
5. Gecenin ve gndzn birbirini takiben
art arda gelip uzayp ksalmasnda ve
Allahn gkten bir rzk (yamur) indirip,
onunla lmnn ardndan yeri diriltmesinde ve rzgrlar evirip evirmesinde de
dnp akleden bir topluluk iin deliller,
kesin almetler sz konusudur.1
45. CSYE SRES

37 yettir. smini, 28inci yetinde geen
csiye (diz km) kelimesinden alr. Sre, ilk
yetlerinde dikkati Cenab Allahn kinattaki yetlerine eker. Ardndan, Allahn insanlar
zerindeki baz nimetlerini hatrlatr ve insanlar onlar zerinde tefekkrle Kurnn arsn
kabule davet eder. Sonra, srail Oullarnn tarihinden kesitler sunar ve nihayet mminleri ve
kfirleri bekleyen sonu nazara verir.

1. H-Mm.
6. (Nasl bunlar Allahn ak yetleri ise,

Kurna dahil olarak indirdiimiz) bu
yetler de Allahn yetleri olup, onlar sana
(Cebrail vastasyla) gerein ta kendisi
olarak ve tarafmzdan geldiklerinde hibir
phe olmayacak ekilde okuyoruz. Artk
Allaha ve Onun yetlerine inanmadktan
sonra baka hangi sze inanacaklar?2
7. Vay haline her bir yalanc, iftirac ve
gnahkrn!
8. O, Allahn kendisine okunup tebli
edilen yetlerini iitir, sonra da gurur ve
kibrine kaplarak onlar hi iitmemiesine inkrnda diretir. Ac bir azapla mjdele
onu!3
9. yetlerimiz hakknda bir bilgi edinecek olsa, bu defa da onunla alay eder.
Bylelerini bekleyen ancak alaltc bir
cezadr.4
1080
CSYE SRES
10. Pelerinde de Cehennem. Ne kazandklar (onca servet, n, makam ve elde ettikleri baarlar) onlara bir fayda salar, ne de
Allah brakp da edindikleri (ve ilerini
kendilerine havale ettikleri) dostlar, merciler. Dehetli bir azap vardr onlar iin.
11. Bu (Kurn), dupduru bir hidayet kayna ve rehberidir. Rabbilerinin yetlerini
inkr edenlere gelince, onlar iin en ktsnden gayet ac bir azap vardr.
1. Son yet (3-5), kinat okuyup incelemede

olduka nemlidir. nc yet, Allahn varlna, birliine, Rubbiyet ve hakimiyetine inanmak iin kinata icmal bir gzle, yani aratrmaya girmeden genel bir bakla bakmann bile
yeterli olacan, onu bir baka adan yorumlayacak olursak, mminlerin kinat Allah
gsteren ak almetlerle dolu olarak grdn
ifade etmektedir. Buna mukabil drdnc yet,
bizi kendi yaratlmz ve ayrca saysz denebilecek trde canlnn yeryzne belli artlara
gre serpitirilmesini incelemeye armaktadr.
Bu inceleme, bizim inancmz glendirecek ve
bizi kesin bilgiye dayal bir inanca (yakn) gtrecektir. Bu noktada, Bedizzaman hazretlerinin
iman adna d dnyaya sath bir gzle bakmamz, kendi varlmz incelemede ise ayrntlara gitmemizi tavsiye etmesi hatrlanmaldr.
nc yet, iman edenler eklinde bir sla
(iaret ismi ve fiilden oluan tasvir) cmlesi deil
de, mminler eklinde ism-i fail (zne isim)
kullanmaktadr. Bu ise, kinat yzeyden incelemenin, imann kendisinde yerletii kimseler
ve iman iin yeterli olduuna iaret etmektedir.
Buna karlk, drdnc yet, kesin bilgi ve
phe gtrmez tasdik peinde diye tercme
etme gerei duyduumuz, iaret ismi ve fiil-i
muzari (geni zaman kipli fiil)den oluan tasvir
cmlesi kullanmakta ve bylece bilgiye dayal
kesin imann devam eden ve gittike glenen,
derinleen bir sre iinde elde edilebileceini
Cz: 25, Sre: 45
12. Allahtr ki, denizi iinde iznine ve

kanunlarna tbi olarak gemiler akp gitsin
ve Onun ltf u kereminden nasibinizi arayasnz diye emri altnda sizin hizmetinize
verdi; olur ki kredersiniz.
13. Hem gklerde ve yerde ne varsa hepsini
tarafndan bir ltuf olarak yine emri altnda
hizmetinize veren de Odur. Elbette bunda
derin ve sistemli dnebilen bir topluluk
iin yetler vardr.
nazara vermektedir. Kesin bilgiye dayal bu imann (yakn) dereceleri vardr. Her birine ilmin
de dereceleri nazaryla bakabileceimiz kesin
imann kesin bilgiye dayal olanna lmel-yakn,
gzlem ve ehadete dayal yakne aynel-yakn,
bizzat tecrbeye dayal yakne ise hakkal-yakn
denmektedir. Baz limlere gre, iman hakikatleri konusunda hakkal-yakne ancak hirette
ulalabilir. Yakn yolculuu mr boyu devam
edecei iin Kurn- Kerim, kelimeyi daha ok
geni zaman kipinde fiil ekliyle kullanr. Burada
szn ettiimiz drdnc yette de ayn ekilde kullanlmaktadr. Dolaysyla, varlmz,
vcudumuz, i dnyamz zerinde ne kadar ok
ve derinliine alrsak, iman hakikatleri konusunda yaknimiz o kadar artacaktr.
Beinci yet, bizi gece ile gndz, yani yerin
hareketleri, rzgrlar, yamurlar ve yamurlarn
rzkmza sebep olmas gibi, ilk iki yete gre
daha ayrnt diyebileceimiz kinat gerekleri
konusunda dnp akletmeye arr. Byle
bir faaliyet, yani kinat gerekleri ve hadiseleri
zerinde akl gerektii gibi kullanma, hakla
btl, bize faydal olanla zararl olan ayrmamza ve iman hakikatlerini anlamamza hizmet
edecektir. Bu ise, iman ve yakn destekli daha
te bir mertebedir. man ve yakn olmadan akl
tek bana bu mertebeye ulaamaz. man ve
yaknin desteinde akln gerektii gibi kullanan
bir insan, Kurnn her kelimesinin, her buyruunun doru olduunu anlayacak, ilmin sebep
Cz: 25, Sre: 45
CSYE SRES
veya vastalarndan olan haberi sdkla (Kurn

ve sahih hadise dayal haber) akl arasnda bir
eliki grmeyecei gibi, Din ile (b)ilim arasnda
da bir eliki bulmayacaktr. lk bakta elikili
gibi grnebilecek noktalar olur ise, bunlar da
kolaylkla uzlatrabilecektir. Aklla nakil attnda akl tercih edilir, ama akl o akl ola!
diyen Bedizzaman, bu geree iaret etmektedir. atan aklla nakil deil, nakille onu gerektii gibi anlayamayan insan zihnidir.
nc yet, mminler eklinde fertlerden
sz etmekle, kinat sath bir gzle her ferdin
inceleyebileceine ve bu incelemenin iman iin
yeterli olduuna iaret ederken, drdnc ve
beinci yetlerde fertlerden deil de, kesin bilgi
ve phe gtrmez tasdik peindeki bir topluluk ve dnp akleden bir topluluk eklinde
topluluktan bahsetmekle, varl daha ayrntl
inceleyerek yakne ulama ve akl gerektii gibi
kullanmada ekip almasnn nemine atfta
bulunmakta veya bu hususta gerekli hatrlatmada bulunmaktadr denebilir.
Burada u noktay da hatrlatmalyz ki,
iman iin ikrar, ona mutlak bir mani bulunmad srece asl bir neme sahiptir. Yakn iman
iinde bir derinlik ifade etse de, onun da iman
saylmas iin ikrar gereklidir. nk iman
hakikatlerini vicdannda tasdik eden o kadar ok
insan vardr ki, inanmay inatla reddetmektedirler. Vicdanlar onlarn Allahtan olduuna tam
kanaat getirdii halde, bile bile yanlta srar
ederek ve bo bir byklenme ile onlar inkr
ettiler (Neml Sresi/27: 14) yeti buna iarette
bulunmaktadr.
2. Kurn, hem birbirlerinden noktalarla ayrlan
kendi cmleleri ve cmle gruplar iin, hem de
kinattaki her bir ey ve hadise iin yet kavramn kullanr. Bu demektir ki, Kurn da, kinat da,
ayn gerein tecellileri veya ayn gerei anlatan
birer kitaptr. Bir baka ifadeyle, her bir Kurn
sre, yet ve kelimesinin, hatt harfinin kinatta karl vardr. Kinat byk bir saraysa,
1081
Kurn onu bize tantan bir kitaptr. Bundandr

ki, Mslman limler kinata yaratlm kitap,
Kurna ise vahyedilmi kitap, hatt Kurn
kinat birliini ifade iin Kurna vahyedilmi
kinat demilerdir. u halde, kinat inceleyen
ilimler ile Kurn birbiriyle asla eliemez. Bunun
gibi, kinat okumak ile Kurn okumak, ayn
derecede nemli ve birbirinin tamamlaycs iki
faaliyettir. Kinat gerektii gibi anlayabilenler
Allahn dinini de doru olarak anlayabilirler;
ayn ekilde, Allahn dinini doru anlayabilenler
kinat da anlayabilir ve onu inceleyen ilimlere
prensipler seviyesinde vkf olabilirler. Bu ayn
gerek, tarih ve tarih hadiseleri doru anlayp doru yorumlayabilmek iin de geerlidir.
Gelecekte ilimler daha da geliecektir. Dolaysyla
Mslmanlar olarak, kinat okuyup incelemede
en nde olmamz ve Kurn ile kinat ve tarih
arasndaki balantlar iyi kefedip, slm kinatn ve tarihin, hadiselerin diliyle anlatabilmemiz
bir zaruret olarak grnmektedir.
3. Kinattaki her ey, her vaka, her hadise
Cenab Allahn varlnn, birliinin, Ulhiyet,
Rubbiyet ve hakimiyetinin ve lim, Hikmet,
rade ve Kudret gibi dier sfatlarnn apak
birer delili olmasna, Kurn bu delilleri bize en
ikna edici ekilde tercme ve beyan etmesine,
Allah Rasl aleyhissalt vesselm ve btn
nceki rasller, nebler ahsiyetleri ve mucizeleriyle bu gerei ortaya koymu bulunmalarna
ramen, aksini iddia etmek ve kfrde, irkte
diretmek, iftiralarn ve gnahlarn en bydr. Bu iftiray yapan kii, dier gnahlara da
pek kolay dalar. Ve bylesinin hakk ve ona
verilebilecek mjde (!), ancak ac bir azaptr.
4. yet, hem kinattaki yetler, ilm gerekler, hem de Kurn ve slma ait gerekler
hakkndadr. Onlar inkr edenler, kibir ve
gnahlarnn altnda ezilmi olduklar iin ancak
bylelerine yakan alay silahna bavururlar
ve dolaysyla kendilerine alaltc bir ceza hazrlam olurlar.
1082
CSYE SRES
Cz: 25, Sre: 45
499
14. man edenlere de ki, (inkrlarnn ne

manya gelip ne netice verdiini) Allahn
(kendilerine gsterecei) gnlerin gelip
atacan beklemeyenlerin szlerine ve
davranlarna aldr etmesinler ve onlarn
kusurlarn balasnlar.5 nk Allah,
hangi topluluk ne kazanm (ne yapm,
hanesine ne yazdrmsa) muhakkak karln verecektir.
15. Kim mer, yerinde, salam ve slaha
ynelik bir i yaparsa, bu kendi lehinedir;
kim de bir ktlk yaparsa, bu da aleyhinedir. Sonunda her halkrda Rabbinizin
huzuruna karlacak (ve yaptnzn karln greceksiniz).
16. Gerek u ki, srail Oullarna Kitap,
Kitapla hkmetme yetkisi, hakimiyet ve
peygamberlik verdik; onlar hell, temiz ve
salkl nimetlerle rzklandrdk ve (kendi
dnemlerinde) btn milletlerden stn
kldk.
17. Onlara, ayrca, din ve diyanetleri konusunda apak deliller, mucizeler ltfettik.
Bununla birlikte onlar, ancak kendilerine
gerein ilmi geldikten sonra sadece bay
(birbirlerinin haklarna haset ve rekabetten
kaynaklanan tecavzler) sebebiyle ihtilfa
dtler. phe yok ki Rabbin, ihtilf edegeldikleri konularda Kyamet Gn aralarndaki hkmn verecektir.
18. Bunlarn ardndan imdi de seni Dinden
kaynaklanan bir eriat zerine yerletirdik,6
dolaysyla sen ona tbi ol ve (lh hidayet
nedir) bilmeyenlerin heva ve heveslerine
uyma.
19. O bilmeyenlerin sana Allaha ramen en
kk bir faydalar olmayacaktr. (Allahn
dinine srt dnen ve Onun vaz buyurduu
yolda gitmeyi reddeden) o zalimlerin kimisi
kimisinin dostu ve yardmcsdr; Allah ise,
kalbleri Ona kar saygyla dopdolu olan ve

Ona itaatsizlikten, dolaysyla Onun azabndan saknanlarn (mttaklerin) dostu
ve yardmcsdr.
20. (Allahn vaz buyurduu yolun ana
temelini tekil eden) bu Kurn, insanlar
iin (gzlerini geree aacak) i idrak
klar, kesin bilgi ve tasdik peindeki bir
topluluk iin ise hidayet kayna ve (sonsuz berekette) bir rahmettir.
21. Yoksa o ktlkleri ileyip duranlar,
kendileriyle iman eden ve imanlar istikametinde salam, yerinde ve slaha ynelik
iler yapanlar hayatlarnda ve lmlerinde
bir tutacamz m sanyorlar? (Byle sanmakla) ne kt bir yargda bulunuyorlar!
22. Allah, gkleri ve yeri hak bir gaye iin,
Cz: 25, Sre: 45
CSYE SRES
1083
yerli yerince ve geree dayal sabit bir sistem zerinde yaratt ve (bu hakikatn gerei olarak da bir baka lem gelecektir ki,)
herkes dnyada ne ileyip, (sevap ve gnah

olarak) ne kazanmsa karln grsn;
orada kimseye hakszlk yaplmayacaktr.
5. Mminler, kfirlerin ve mnafklarn kendi

aleyhlerindeki yakksz sz ve davranlarna
aynyla mukabele etmemeli, onlarn seviyesizliklerine dmemeli, kendi onur ve vakarlarn
korumaldrlar.
Medinede vazedilmitir. eriattan sz eden bu

yetin yer ald bu sre ve 13nc yetinde
yine eriat sz konusu yapan r Sresi
Mekkede inmitir. Dolaysyla eriat, slmn
pratik yann ifade eden, onun bu yannn kaidelerinin btn olan bir kavramdr ve mesel,
namaz, oru, hac ve zekt gibi ibadetleri yerine
getirme kaidelerini de iine alr.
6. Bazlar, srarla eriatn, slmn itima,

iktisad ve siyas sahalardaki kanunlarnn btn olduu iddiasndadr. Oysa bu kanunlar,
1084
CSYE SRES
23. Heva ve hevesini kendine ilh edinen,

(hakbtl, hidayetdallet konusunda) bilgisi olduu halde7 neticede Allahn kendisini saptrd, kulan, kalbini mhrledii
ve gznn zerine de perde ektii kimseye bakmaz msn? Allah kendisini byle
saptrdktan sonra, artk onu kim doru
yola getirebilir? Dnp, ders almayacak
msnz?
Cz: 25, Sre: 45
500
24. (hireti inkr eden o inkrclar, bir

de) yle diyorlar: Hayat, sadece yaadmz u dnya hayatdr. Kimimiz lr,
kimimiz yaamaya devam eder, kimimiz
dnyaya gelir ve bizi tabi sreci iinde
ancak zamann ak yok eder. Oysa bu
konuda onlarn dayand kesin hibir bilgi
yoktur. Onlar sadece delilsiz varsaymda
bulunmaktadrlar.
25. Kendilerine hiretle ilgili kesin deliller
ihtiva eden yetlerimiz okunduunda ileri
srebildikleri tek iddia, Eer bu inancnzda tutarl ve samimi iseniz, haydi lm
atalarmz geri getirin! demek olmaktadr.
26. De ki: Allahtr size hayat veren (biz
deil), sonra canlarnz alan ve sonra da
geleceinde hibir phe bulunmayan
Kyamet Gn diriltip, bir araya getirecek
olan. Ama ne var ki, insanlarn ou (sz ve
iddialarnda) ilme dayanmakta deillerdir.
iken ne yapmsanz onun karln greceksiniz.

hakimiyeti Allaha aittir.8 Kyamet koptuu
gn, evet o gn, imdi btl davalar peinde
koan ve gerei iptale alanlar en byk
kayba urayacaklardr.
30. Dolaysyla, dnyada iken iman edip,

imanlar istikametinde salam, yerinde ve
slaha ynelik iler yapm olanlar var ya,
ite Rabbileri onlar rahmetine, (rahmetinin
tecelli yeri olan Cennete) koyar. En bariz
baar ve kazan ite budur.
28. O gn, btn mmetleri bir araya toplanm ve (korkudan) diz km vaziyette
grrsn. Her mmet, (dnyada yaptklarnn hesabn vermek zere) hesap defterlerini okumaya arlr: Bugn, dnyada
29. te, btn yaptklarnz kaydettiimiz ve size sadece gerekleri syleyen defterimiz. Dnyada iken her ne yapyor idiyseniz, Biz onun bir kopyasn alyorduk.
31. nkr edenlere gelince, (onlara yle

denilir): yetlerimiz her ne zaman size
okunsa, siz her defasnda byklk taslayp onlardan yz evirmediniz mi; hayatlar
Cz: 25, Sre: 45
CSYE SRES
gnah hasadndan ibaret bir topluluk haline

gelmediniz mi?
32. Allahn vadi haktr, Kyamet hakknda
en kk bir phe olamaz. dendiinde, Kyamet, bizim (gibi akll insanlarn
7. Bu meal, al lmin ksmnn meful olan

zamirden hal kabul edilmesi durumuna gre
verilmitir. nsan, akln ve ilmini lah vahyin
ile aydnlatmaz da benlik iddiasna girerse, gnein aydnlndan kendisini mahrum
brakp, azck na gvendii iin kendisini
gecenin karanlna mahkm eden ate bcei
durumuna der. nk heva ve ehvet, gz
kr, kula sar, kalbi duygusuz eder. O kimse
bilgin de olsa, ilmine ramen hakk duymaz
olur. Nitekim filozoflarn ve dnya menfaatlerine dkn din bilginlerinin birou byle
olmutur.
Dier muhtemel man ise, al ilmin kaydn failden hal saymaktr. Buna gre Allahn,
durumunu bildii iin artt, yahut Allahn
bir bilgiye gre artt demek olur.
hireti inkr etmek insann ahlkn fel
eder. Zira insan insanlk dairesinde tutan en
nemli ey, yaptklarndan hirette hesap
verme inancdr. Bu inan olmazsa insan vahi
1085
yannda) hibir man ifade etmiyor. O,

sadece zihinlerimizde bir dnceden, bir
tasavvurdan ibaret. Bu konuda ikna olmu
falan deiliz. eklinde mukabelede bulunmadnz m?
hayvanlardan daha zalim olabilir. (Suat Yldrm,

ilgili yetlerin aklamasnda)
8. yetler, Allaha imann dier iman esaslarnn
da esas olduunu ve onlar da gerektirdiini
aka beyan etmektedir. Bundandr ki, yetlerin
kendilerine iarette bulunduu materyalistler,
Allah inkr cihetine gitmilerdir. Fakat onlarn
bu inkr, her trl bilimsellik iddiasna ramen
sadece bir kabule dayanmaktadr ve delilsiz bir
iddiadan ibarettir. Oysa inkr bir hkmdr
ve mutlaka delile, kesin bilgiye dayanmaldr.
Buna karlk, iindeki her varlkla birlikte
btn kinat, Allahn varlna apak delildir.
Yukarda 23nc yette buyurulduu gibi, heva
ve hevese, ehvetlere uyma, ayrca kibir, zulm,
artlanmlk gibi sebeplerle kalbi ve kulaklar
mhrlenmemi, gzlerine perde ekilmemi
herkes, bunu grp, Allahn varln itiraftan
baka bir yol bulamaz. Ama kalbi ve kulaklar
mhrlenmi, gzne perde ekilmi insan iin
de kimse bir ey yapamaz.
1086
AHKAF SRES
Cz: 26, Sre: 46

501
33. Yaptklar btn kt iler karlarna

km ve alay edegeldikleri (Cehennem
gerei) her taraftan kendilerini kuatmtr.
34. Ve kendilerine yle denecektir: Siz
nasl size vadedilen bugne ulamay unuttunuz ve hi hesaba katmad iseniz, bugn
de (af ve mafiret konusunda) Biz sizi
unutuyoruz. Barnanz Atetir ve size
yardm edecek hi kimse yoktur.
35. Evet byledir; nk siz, Allahn yetlerini alay konusu yapyordunuz ve dnya
hayat sizi aldatmt. Dolaysyla bugn
asla Ateten karlmayacaklar gibi, hallerini slah gayesiyle dnyaya iade edilmeleri
konusunda mazeretleri de dinlenmeyecektir.
36. Her zaman iin btn hamd, gklerin
Rabbi ve yerin Rabbi, lemlerin Rabbi
Allaha mahsustur.
37. Yine Ona mahsustur gklerde ve yerde
mutlak byklk ve hakimiyet. Ve O,
Azzdir, Hakmdir (mutlak izzet ve ululuk
sahibi, her ite stn ve mutlak galiptir;
bulunandr).
46. AHKAF SRES

35 yettir. smini 21inci yetinde geen
ahkaf kelimesinden alr. Kum tepeleri mansna gelen bu kelime, Gney Arabistanda bir
blgenin ismidir. d kavminin bana gelenleri
hatrlatarak, ktlklerinde ve Hak Dine muhalefetlerinde inatla srar edenleri uyarr. Peygamber Efendimizin (s.a.s) risaleti hakknda kesin
deliller sunar. Onu Kurn okurken dinleyen
baz cinlerin slm kabullenip kavimlerini irad
iin gittiklerini anlatr.

1. H-Mm.
her ite stn ve mutlak galip), Hakm
Cz: 26, Sre: 46
AHKAF SRES
(her hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunan) Allah tarafndan ksm ksm
indirilmekte olan Kitaptr.
3. Gkleri, yeri ve bunlarn arasnda bulunan her eyi yerli yerince, geree dayal
sabit bir sistem zerinde, hak bir gaye ve
belirli bir sre iin yarattk. Ama inkrda
diretenler, kendisine kar ikaz edildikleri
(Kyamet ve hiret gerei)nden1 srarla
yz evirmektedirler.
4. (O inkrc mriklere) de ki: Bakmaz
msnz Allahtan baka ilh edinip yalvardnz varlklara? Gsterin bana yerin
1. Bu demektir ki, Kyamet ve hiret, hem madd

kinatn varl iin tayin buyurulmu olan srenin sonudur, hem de yaratln dayand hak,
hakikat ve en nemli gayelerden biridir.
2. Kurn- Kerim, gerek bilginin vahye dayandn, dayanmas gerektiini veya vahye dayal
bilgi olduunu kesinlikle polemik konusu yapmaz ve muarzlarna, kendisine zt iddialarn
ispat iin delil veya kesin bilgi ortaya koymalar
konusunda daima meydan okur. nk inkr
bir hkmdr, bir sonutur ve dolaysyla
kesin delile dayanmaldr. Delilden kaynaklanmayan hibir sonu ve hkm kabul edilemez.
Dolaysyla Mslmanlar da, inkr akm ve
iddialarna kar koymada ve vahyi bilginin
birinci ve kesin kayna kabul etmede Kurn
gibi davranmal ve bundan asla en kk bir
rahatszlk duymamaldrlar.
Bu noktada, gya objektif, yani iman haki-
1087
hangi parasn ve orada neyi yaratmlar;

yoksa gklerin yaratl ve idamesinde mi
Allah ile ortaklklar var? Eer (Allahtan
baka ilhlar bulunduu iddia ve inancnzda) tutarl iseniz, bu konuda bir deliliniz
varsa, bu Kurndan nce gelmi (ve iddianz dorulayan) bir kitap veya en azndan
kesin bir bilgi krnts getirin.
5. Duasna Kyamet Gnne kadar (hibir
zaman) cevap veremeyecek olan ve esasen
kendilerine yaplan duadan da habersiz varlklar Allahtan baka ilhlar kabul edip,
onlara yalvaran kimseden daha akn, daha
sapkn biri bulunabilir mi?
katleri konusunda tarafsz olma ve konuya ona

gre yaklama gibi bir tavr temelde eytann
ilgas olup, objektiflikten btnyle uzaktr
ve geici olarak inkr etme, dolaysyla inkrc
taraf tutma mansna gelir. Bu konuda agnostik
gibi de davranlamaz; yani, mesele ortada braklsn, iddiasn ispat eden ona sahip ksn da
denilemez. nk iman ile inkrn ortas olamaz; dolaysyla agnostisizm ateizm deilse de,
ate olma, yani Allahn varln kabul etmeme
demektir ve yine orta nokta olmaktan uzaktr.
Dolaysyla inkrcya den, iman hakikatlerinin dayand btn temelleri ykmak, btn
delilleri rtmek ve iddiasn ispat etmektir.
Bir defa bu, mmkn deildir. kinci olarak, bir
eyin varln ispat iin tek bir delil yeterli iken,
yokluunu ispat ise katiyen imkn haricidir. u
halde, inkrn, kfrn dayand hibir delil
yoktur, olamaz ve inkr, sadece delilsiz bir iddia,
keyf bir kabulden ibarettir.
1088
AHKAF SRES
6. nsanlar diriltilip de (o en byk mahkeme

iin) toplandklarnda, (dnyada iken ilhlatrdklar bu varlklarn her biri) onlara
dman olacak ve onlarn kendilerine tapnm olmalarn iddetle reddedeceklerdir.
Cz: 26, Sre: 46
502
7. yetlerimiz kendilerine mans ve muhtevas apak deliller olarak okunduunda,

nlerine gelen gerei inkr edenler, Bu,
besbelli ki bir by. demektedirler.3
8. Yoksa (senin hakknda), Kurn O
uyduruyor mu diyorlar? De ki: Eer onu
ben uyduruyor isem, bu takdirde (Allah
mutlaka cezam verecektir ve) sizin, isteseniz bile Allah karsnda bana yapabileceiniz hibir ey yoktur. Ama Allah, Kurn
konusunda neler uydurduunuzu, onun
etrafnda kopardnz yaygaray pek iyi
bilmektedir. Benimle sizin aranzda ahit
olarak O yeter. Ve O, afr (balamas
pek bol olan)dr, Rahm (bilhassa mminlere kar husus merhamet sahibi)dir.
9. De ki: Rasl olarak gnderilen ne ilk
insan benim, ne de rasller arasnda rastlanmadk biriyim. (Allah bana bildirmedike,) ileride (dnyada ne olur biter ve) benim
de sizin de banza ne gelir bilemem. Ben,
ancak bana ne vahyediliyorsa ona uyarm ve
ben, (karakteri, misyonu) ortada ve aka
uyaran bir uyarcdan bakas deilim.
10. De ki: Syleyin bana, eer bu Kurn
Allah katndan ise, siz de onu inkr etmiseniz ve srail Oullarndan geree hakkyla
vkf lim zat(lar) onun benzeri bir kitabn
Allah katndan olduuna ahadette bulunup
o kitaba iman ettii halde, (ilimle alkas
olmayan) sizler bu Kurn inkr ediyorsanz, (bu ak bir dallet ve zulm deil
midir)? uras muhakkak ki Allah, zalimler
topluluunu hidayete ulatrmaz.4
11. nkrda srar edenler, (Kurn inkrlarna gya bir baka mazeret olarak)
mminler hakknda yle diyorlar: Eer

Kurn hayrl ve faydal bir ey olsayd, u
insanlar ona inanmada bizi geemezlerdi.
Kendileri Kurn ile hidayeti bulamaynca
(esasen buna niyetleri de yokken), kalkp, Bu, zaten eski, modas gemi bir
yalan, bir uydurma! diyorlar.
12. Oysa Kurndan nce (srail Oullar
iin) bir hidayet rehberi ve rahmet olarak
Musann kitab vard. Nitekim bu Kurn
da, (Musann kitabn) tasdik eden ve zulmedenleri uyarmak, bir de Allah tarafndan
srekli grlmekte olduklarnn uuru iinde
iyilie kilitlenmi olanlar iin ise bir mjde
olmak zere Arapa indirilmi bir kitaptr.
13. Rabbimiz Allahtr ikrarnda bulunup,
sonra da (inan, dnce ve davranta) bu
ikrar istikametinde hi sapmadan hareket
Cz: 26, Sre: 46
AHKAF SRES
1089
edenler onlarn korkmalar iin hibir

sebep yoktur ve onlar herhangi bir ekilde
zlecek de deillerdir.
14. O kutlu zatlar Cennetin yrn ve yoldalar olup, yaptklarna mkfat olarak
3. Kfirlerin Kurn iin by demeleri, esasen

Kurnn sradan bir sz olmadnn ve bir
harikalnn bulunduunun bizzat kfirlerin
azyla itiraf edilmesi demektir.
man udur: Ben, rasller arasnda, onlardan

farkl ve rastlanmadk biri deilim. Benden nce,
ana reti ve ihtiva ettii dsturlar itibariyle
Kurn gibi kitaplarla birlikte benzeri rasller
geldi. Bu kitaplardan biri de Musaya verilen
Tevrattr ve srail oullar iinde hayat, karakteri ve sahip olduklar ilimle temayz etmi pek
ok limler ona iman etmilerdir. Byle iken,
risalet ve Kitap hakknda hibir bilgisi olmayan
sizlere ne oluyor ki, siz beni kabul etmiyor,
Kurn inkr ediyorsunuz? Bu, ak bir dallet,
4. Baz mfessirler, bu yetin Medinede indii ve yette sz edilen geree ahit ztn
Medinedeki en byk Yahudi limi Abdullah
ibn Selm olduu grndedirler. u kadar ki,
daha baka mfessirler, Mekke mriklerine
hitap eden bir yetin Medinede inmi olamayacan ifade ederler. Dolaysyla yeti, nceki
yetle birlikte ele aldmzda, ortaya kan
inhiraf ve zulm deil midir?
1090
AHKAF SRES
15. nsana annebabasna en gzel ekilde

muamele etmesini nemle emrettik. Annesi
onu nice zahmetlerle karnnda tam ve
yine nice zahmetlerle dnyaya getirmitir.
Onun annesinin karnnda tanma ve stten kesilinceye kadar emzirilme sresi otuz
aydr.5 Nihayet o (iyilie kilitlenmi insan)
gcnkuvvetini bulup,6 sonra krk yana
girince Rabbim der, beni, bana ve anne
babama bahettiin nimetlerine kretmeye
ve Senin raz olacan salam, doru, yerinde ve slaha ynelik iler yapmaya ynelt;
ayrca bana, (benim annebabama davrandm gibi) iyi davranacak salih bir nesil nasip
eyle! Senin kapna yneldim ve ben btn
varlyla Sana teslim olanlardanm.
Cz: 26, Sre: 46

503
16. Onlar yle kutlu zatlardr ki, iledikleri

(gzel ileri) mkfatlarn onlarn en gzeline gre verecek ekilde kabul eder, gnahlarndan geer ve kendilerini Cennetin yrn
ve yoldalarndan klarz. Bu, onlara verilmi
ve gereklemesi kesin olan bir szdr.
17. Fakat bir de ylesi var ki, (kendisini iman
etmeye aran) anne ve babasna, f be,
der, bktm artk (bu arnzdan). Benden
nce nice nesiller gelip geti ve ilerinden
kimse ldkten sonra geri dnmedi. Byle
iken beni, ldkten sonra (dnyada yaptklarmn hesabn vermek zere) diriltilip
mezarmdan karlacam diye mi korkutuyorsunuz? Buna karlk annebabas,
oullarnn hidayeti iin Allaha dua eder
ve oullarna, Kendine yazk ediyorsun.
Gel iman et. Allahn vadi haktr. derler. O
ise, Btn bunlar, eskilerin masallarndan
baka bir ey deil! diye diretir.
18. Byleleri, kendilerinden nce gelip
gemi benzeri cin ve insan topluluklar hakknda verilmi ve uygulanm olan
ceza hkmn aynen hak etmi olanlardr.
Btnyle kaybetmi olanlardr onlar.
19. (nanan ve inanmayan topluluklar ve

fertlerden) her biri iin yaptklarna gre
belli mertebeler, dereceler ve derekeler vardr. Neticede yaptklarnn karl kendilerine eksiksiz denecek ve kimseye hakszlkta bulunulmayacaktr.
20. (Herkesin yaptnn karln grecei) o gn, dnyada iken kfre batm
olanlar Atee sunulur (ve kendilerine yle
denilir): (Allahn size takdir buyurduu)
btn gzellikleri ve zevkleri dnya hayatnzda yiyip tkettiniz ve btn gzel
davranlarnzn karln (hireti hi
hesaba katmadan) dnyada aldnz.7 Bugn
ise, dnyada iken hi hakhukuk tanmadan byklk taslamanz ve inan ve
davranlarnzda hibir mer snr tanmamanz sebebiyle aalatc bir azapla
cezalandrlacaksnz.
Cz: 26, Sre: 46
AHKAF SRES
5. Bakara Sresi 233nc yet, annelerin isterlerse

ocuklarn iki tam yl emzireceklerini, Lokman
Sresi 14nc yet de, yine ayn gerei, ocuun iki yl iinde stten kesileceini buyurur. Sz
konusu yetler, ocuun anne karnnda tanma
ve emzirilmesinin otuz ay olduunu buyuran bu
yetle birlike ele alndnda, bir ocuun anne
karnnda tanmasnn, yani hamileliin asgar
sresinin 6 ay olduu ortaya kar.
6. nsann gcnkuvvetini bulduu an ilk
dnemi 1518 ya, ikinci dnemi 33 ya, zihn
ve ruh olgunlua ulaabilecei an da 40 ya
olduu kabul edilir.
7. Bir hadis-i erifte ifade buyrulduu gibi,
her insan iin Cennet ve Cehennemde takdir
buyurulmu bir yer vardr. Eer bir insan iman
etmez ve Cehenneme giderse, onun Cennetteki
yerine mminler miras klnr. Bunun gibi,
1091
Cenab Allah her insana gzellik ve zevklerden pay ayrmtr. Bazlar bu pay dnyada
tketmeyi tercih eder ve btn yaptklarnn
karln dnyada grmek isterler. Bylelerinin
hiret inanc da yoktur. Dolaysyla Allah
(c.c.), onlarn gzel ve yerinde davranlarna
den btn pay, dnya ona ne kadar zemin
tekil edebilecekse o kadar, yani ancak dnyann
llerine gre dnyada verir; O, kfir de yapsa
hibir gzel ii karlksz brakmaz ve kfirleri
makbul ilerinden dolay dnyada mkfatlandrr. Mmin ise, hireti gaye edinen insandr;
dolaysyla dnyann tatma yeri olduunu bilir
ve ilerinde asl nimetlenme ve gerek zevkler
yurdu olarak hireti hedef alr. Bu zevkler ise
hirette elbette orann llerine gre tadlacaktr. Bununla birlikte mmin, dnyada da
nasibi olduunu unutmaz ve onu hell yoldan
elde etmek iin alr.
1092
AHKAF SRES
Cz: 26, Sre: 46
504
21. d halknn kardeleri (Hdu) hatrla.

Nasl Ondan nce ve Ondan sonra uyarclar gelmise, O da (bir uyarc olarak)
Ahkafta halkn, Yalnz Allaha ibadet
edin. Gerek u ki, ben sizin iin ok
dehetli bir gnn azabndan endie ediyorum. diye uyard.
22. Sen bizi ilhlarmzdan vazgeirmeye
mi geldin? diye mukabelede bulundular.
Eer iddianda tutarl olup doruyu sylyorsan, bizi kendisiyle tehdit ettiin o azab
haydi getir de grelim!
23. Hd yle cevap verdi: (O azabn ne
zaman geleceinin) bilgisi ancak Allah
katndadr. Ben sadece ne ile gnderilmisem, onu size tebli ediyorum. Ama ben
sizi cahilce hareket eden bir topluluk olarak
gryorum.
24. Derken o azabn gkte belirdiini ve
vadilerine doru geldiini grdler; Bu,
dediler, bize yamur getiren bir bulut.
Hayr, o bir an nce gelmesini istediiniz
azaptr. ok ac bir azap tayan bir kasrgadr.
25. Rabbisinin emriyle her eyi devirip
yerle bir eder. Ve neticede yle oldular ki,
(bir zaman refah iinde yaadklar topraklarda) sadece meskenleri grlebiliyordu.
te, hayatlar gnah hasadndan ibaret
sulu bir topluluu byle cezalandrrz.
26. Gerekten onlara size vermediimiz
imknlar vermitik; ayrca, (size nasl bahetmisek) onlara da iitme duyusu, gzler
ve i idrak ltifeleri bahetmitik. Fakat
yetlerimiz karsnda bile bile inkrda
diretip de, alaya aldklar o (azap gerei)

kendilerini epeevre sarverince ne iitme
duyular, ne gzleri, ne de i idrak ltifeleri
kendilerine en kk bir fayda vermedi.
27. (Ey Mekkeliler!) unu iyi bilin ki, etrafnzda yer alan pek ok memleketi helk
ettik; (helk etmeden nce) gittikleri yanl
yollardan dnerler mi diye (gerei apak
gsteren) yetleri farkl slplarla, farkl
alardan ve farkl ynleriyle tekrar tekrar
beyan ettik.
28. Kendilerine Onun nezdinde yaknlk salasnlar diye Allahtan baka edindikleri ilhlar, yardmlarna gelseydi ya!
Yardmlarna gelmek yle dursun, onlar
yzst brakp ortalktan kayboluverdiler.
Onlarn (baka ilhlar) uydurmalarnn ve
Allaha kar iftiralarnn neticesiydi bu.
Cz: 26, Sre: 46
AHKAF SRES
1093
505
yen bilsin ki, Allahn yeryznde dilediini

yapmasna asla mani olabilecek deildir ve
bir defa Allah onu reddederse, artk baka
hibir dost ve koruyucusu da olmaz.10
yleleri, besbelli bir sapklk iindedirler.
29. Hatrla ki, Kurn dinlemek zere cinlerden bir grubu sana ynlendirdik. Onu
dinleyecekleri yere gelince birbirlerine,
Susun, kulak verin! dediler. Okuman
bitince de, onlar uyarmak zere kendi topluluklarna dndler.8
30. Ey halkmz! dediler, Biz, Musadan
sonra indirilmi,9 kendinden nceki kitaplar (asl halleri, lh kaynakl olular ve
ihtiva ettikleri hakikatler asndan) tasdik
eden, geree ve yolun dorusuna gtren
bir Kitap dinledik.
31. Ey halkmz! Allaha davet eden bu
elinin davetine uyun ve ona iman edin ki,
Allah da (u ana kadar ilediiniz) gnahlarnz balasn ve sizi ac bir azaptan
korusun.
32. Allaha davet eden eliye icabet etme-
33. O inkrclar hal grp dnmezler

mi ki, gkleri ve yeri yaratan ve onlar
yaratmakla hibir yorgunluk duymayan
Allah, lleri diriltmeye de pekal kadirdir.
Evet, yledir; O, her eye hakkyla g
yetirendir.
34. Kfredenlerin Atee sunulacaklar o
gn (kendilerine), Nasl, bu Ate gerek
deil miymi? (diye sorulur). Rabbimiz
hakk iin, yleymi! derler. (Allah da)
yle buyurur: u halde, inkrnz karlnda tadn imdi azab!
35. yleyse (ey Raslm), stn azim sahibi o rasller11 nasl sabretmilerse sen de
yle sabret ve o inkrclar hakknda hemen
hkmn verilmesini bekleme. Onlar, kendisiyle tehdit edildikleri azab grnce,
sanki dnyada gndz ok ksa bir sre
kalm gibi hissedeceklerdir. Kendilerine
gerekli tebli yaplmtr. Yoksa, inan ve
davranta yoldan km topluluktan bakas m helk edilir?
1094
AHKAF SRES
8. Bu hadise, Rasl-i Ekrem efendimiz aleyhissalt vesselm Taif dn Mekke dnda

Batn- Nahle denilen yerde dua ederken meydana gelmitir.
9. Anlalan bunlar, Hz. Musay takip eden
Tevrat ehli cinlerdi veya esasen Hristiyanlar iin
de Tevratta haram iken Hz. sa ile hell klnan
birka ahkm dnda eriat Hz. Musann eriat, yani Tevrat olduu iin, Kurn da Tevrat
gibi btn bir eriat da getirmi Kitap olduundan Kurn ile Tevrat arasnda mukayese yapp,
Hz. Musay andlar.
10. Bu hadiseden sonra cinler, Allah Raslne
(s.a.s) pepee gruplar halinde geldiler.
Cin, kelime mansyla gizli, gze grnmez
demektir. Cinler, bir tr grnmez varlklardr. Kurnda Cin Sresi de vardr (No: 72).
insanlarn yansra onlara da gnderilmitir.
Cz: 26, Sre: 46
Cinler, insanlar gibi sorumluluk sahibi uurlu

varlklardr. Biyolojideki son keifler, Cenab
Allahn kinatta her yere has yaratklar yarattn ortaya koymutur (Bkn: Bakara Sresi/2:
30, not 30). Cinler, insandan nce yaratlm
olup, yerin halifelii vazifesi ile vazifeliydiler.
Melekler gibi cinler de son derece hzl hareket
ederler. Zaman ve meknla bizim snrl olduumuz lde snrl deillerdir. u kadar ki ruh,
cinlerden daha aktif, daha ltif ve daha hzldr.
Dolaysyla ruhun hayat mertebesinde yaayabilen bir insan da, zamanmekn snrlarna cinlerden ok daha az bal olarak hareket edebilir
(Bkn: Neml Sresi/27: 3840). (Ayrnt iin bkn:
nancn Glgesinde, 1: 144-147)
11. limlere gre bu rasller, ra Sresi 13nc
yette anlan Hz. Nuh, Hz. brahim, Hz. Musa,
Hz. sa ve Hz. Muhammeddir (Allahn selm
zerlerine olsun).
Cz: 26, Sre: 47
MUHAMMED SRES
1095
506
rilene iman edenlerin ise, (her iki dnyada

mutluluklarna mani olabilecek) gnahlarn rtp, kalblerini pekitirecek ve durumlarn dzeltecektir.2
3. Bu undandr ki, kfredenler btla
uydular, iman edenler ise Rabbilerinden
gelen hakka tbi oldular.3 te Allah, insanlara durumlarn bylece aklyor.
47. MUHAMMED SRES
edinede inen ilk srelerden olup, 38 yettir ve ismini ikinci yette anlan Peygamber Efendimizin ismi Muhammedden alr.
Sava, harp esirlerine nasl muamele edilecei,
ganimetlerin dalm ve mminleri ve kfirleri
bekleyen son gibi konular zerinde durur.

1. Kendileri kfredip, (bakalarn da)
Allahn yolundan alkoyanlarn yaptklarn Allah kesinlikle sonusuz brakacaktr.1
2. Buna mukabil, iman edip, imanlar istikametinde salam, doru, yerinde ve slaha
ynelik iler yapanlarn Rabbilerinden gerein ta kendisi olarak Muhammede indi-
4. O halde (ey iman edenler), kfredenlerle savata kar karya geldiiniz zaman
yaplmas gereken, (sizi yenmelerine frsat vermeksizin) boyunlarn vurmaktr.
Onlar yeterince etkisiz hale getirince,
bu defa boyunlarna esaret ba vurun.
Ardndan o esirleri, (sava esirleri konusunda kar tarafla da yaplacak mzakereleri nazara alarak,) ister karlnda bir
talepte bulunmadan salarsnz, isterseniz
fidye karl salarsnz ve bylece silahlar braklp, sava hali sona ermi olur.
Size emredilen budur. Eer Allah dilemi
olsayd, onlarn hak ettikleri cezay bizzat
Kendisi verirdi, fakat O, kiminizi kiminizle
denemek iin (size sava emretmektedir).
Allah yolunda ldrlenlerin yaptklarn
Allah asla boa karmaz.
5. Onlar (her iki dnyada) emellerine
ulatrr, durumlarn dzeltir (amellerini
kabul buyurur ve gnahlarn affeder).4
6. Onlar kendilerine tantt ve kendisiyle
nsiyet kurduraca Cennete koyar.
7. Ey iman edenler! Eer Allah(n dinine)
destek olursanz Allah da size yardm eder
ve (Onun dini urunda bastnz her
yerde) ayaklarnz salam tutar, kaydrmaz.
8. Kfredenlere gelince, onlarn hakk
ancak ykmdr ve Allah, onlarn yaptklarn sonusuz brakr.
1096
MUHAMMED SRES
9. Byle yapar, nk onlar Allahn indirdii

(Kurn) beenmediler; bu sebeple Allah,
onlarn btn yaptklarn boa karacaktr.
10. Peki onlar, hi yeryznde dolamazlar
m ki, kendilerinden nce gelen (benzeri
kfirlerin) kbeti nasl oldu bakp ibret
1. Yani, slmn insanlar tarafndan kabul grmesinin nne gemek iin sergiledikleri btn
gayretler boa gidecektir. Ayrca, dnyadaki
birtakm makbul ileri kendilerine dnyada belli
bir fayda getirse de, iman etmedikleri, hireti
hi dnmedikleri ve sadece dnya hayatn
gaye edindikleri iin hirette kendilerine hibir
fayda salamayacaktr.
2. man ve imann gerei olan salih amel, sahibinin salam, samimi ve doygun bir kalbe sahip
olmasna hizmet eder. Allah (c.c.), byle bir
insan doru dnme, doru karar ve doru
davrana yneltir; bunun neticesinde de o kii,
imanda ve samimiyette daha bir derinleir.
Bylece oluan salih (dourgan) daire, mminleri dnyada takip ettikleri slm gayenin
gereklemesine, hirette ise ebed saadete
gtrr.
3. Btl, vahye deil, insann heva ve hevese
tbi fikirlerinden kaynaklanan her trl inan,
dnce ve davran sistemlerinin genel addr.
ok byk lde Cenab Allahn icraat,
kinatn ileyii, hayat ve yine insan hayat iin
koyduu kanunlarla eliir. Buna karlk hak,
lh vahye dayanan, ondan kaynaklanan inan,
dnce ve davranlar btndr, dolaysyla
Cz: 26, Sre: 47
alsnlar? Allah onlar yerle bir etti; bu kfirleri bekleyen de ayn kbettir.
11. Byledir, nk Allah iman edenlerin
Mevls (sahibi ve koruyucusu)dur; kfirlerin ise (Allah karsnda onlara yardm
edebilecek herhangi bir) mevls yoktur.
Cenab Allahn kinat ve insan hayat iin

koyduu kanunlarla da uyumludur. te, zaman
zaman temas edildii zere, Cenab Allahn
biri eya ve hadiseler veya kinat ve toplumlarn
hayat ya da tarihin ak iin koyduu kanunlar
btn, dieri insann hayatnda hem dnyas
hem hireti iin uymas gereken kanunlar
btn iman, ibadet ve ahlk dsturlar dahil
olmak zere iki tr kanunu vardr. Bunlardan
birinciye itaat ve isyann karl byk lde
dnyada, belli llerde de hirette, ikinciye itaat ve isyann karl ise byk lde
hirette, belli llerde ise dnyada grlr.
4. yet, daha ok savata ehit edilen
Mslmanlarla alkal ise de, dnyaya bakan
yan da vardr. Yani Allah (c.c.), Kendi yolunda
yaplan hibir fedakrl karlksz brakmaz.
Bu fedakrlklar, onlar yapanlarn dnyada da
emellerine ulamalarna, yani slmn zaferine,
ilerinden pek ounun ehit olma arzunun gereklemesine hizmet eder. Savata ehit olmak,
sz konusu fedakrlklarn bir bakma en bydr. Niyet Allahn rzasn da kazanmak
olduu iin Cenab Allah kendilerinden raz
olur, onlar hiret lemlerinin zdraplarndan
korur ve gnahlarn balar.
Cz: 26, Sre: 47
MUHAMMED SRES
1097
507
apak bir delile dayanan kimse, yapt

kt iler kendisine sslenip gzel gsterilen ve ancak heva ve heveslerinin peinden
giden kimseler gibi olur mu?
15. leri Allaha kar saygyla dopdolu
olan ve Ona kar gelmekten, dolaysyla
Onun azabndan saknanlara vadedilen
Cennet yledir: Onun iinde (tad, kokusu ve rengi itibariyle) hi bozulmayan su
rmaklar, tad hi deimeyen st rmaklar, ienler iin lezzet kayna arap rmaklar5 ve saf, katksz bal rmaklar vardr.
Onlar iin orada ayrca her trl meyveler bulunur ve Rabbilerinin (daha baka
srpriz mkfatlarla ykl) balamasna
ererler.6 (Bu nimetlere erien mttakler,)
hi Atete sonsuzca kalacak ve kendilerine
kaynar bir sudan iirilip, barsaklar lime
lime paralanacak kimseler gibi midir?
12. Allah, iman edip imanlar istikametinde

salam, yerinde, doru ve slaha ynelik
iler yapanlar (aalarnn arasndan ve
kklerinin) altndan rmaklar akan cennetlere koyacaktr. Kfredenlere gelince,
onlar sadece dnya hayatnn zevklerini
dnr ve (tkettikleri nimetleri veren
kimdir, niin vermitir, bunlarn gerektirdii bir grev var mdr diye hi dnmeden
sadece yemesine bakan) hayvanlar gibi
yiyip ierler. Atetir onlara yaraan niha
barnak.
13. Nice memleketler vard ki, (ey Raslm,)
seni kmaya mecbur braktklar memleketten (Mekke) daha gl idiler. Biz o
memleketleri helk ettik ve (Bize kar)
onlarn hibir yardmcs olmad.
14. O halde dnn: Rabbisinden gelen
16. O (Medine halknn) iinde seni dinleyen

bazlar var ki, yanndan ayrldktan sonra,
(mminler iinde) kendilerine (din gereklerin) bilgisi verilmi olanlara (alayl alayl)
Ne syledi imdi bu? diye soruyorlar.
Onlar, kalblerini Allahn mhrledii ve
heva ve heveslerine tbi olan kimselerdir.
17. Allahn yoluna tbi olanlarn ise Allah
bu yolda yaknlerini arttrr, kalblerini
pekitirir ve onlara takvay (Allaha kar
saygl olmay ve bu saygyla gnahlardan
korunmay) nasip buyurur.
18. Yoksa (Allahn kalblerini mhrledii)
o kimseler, Kyametin anszn balarna
kopmasn m bekliyorlar? Fakat gerek
u ki, onun almetleri geldi bile.7 Ama
Kyamet gelip attnda, kendilerine yaplan ikaz hatrlayp eyvah demeleri ne ie
yarar ki!
19. yleyse u gerei hi unutma:
Allahtan baka ilh yoktur. Bir de, hem
1098
MUHAMMED SRES
Cz: 26, Sre: 47
kendi gnahn8 hem de mmin erkekler

ve mmin kadnlar iin Allahtan balanma dile. Allah, (din, ferd-itima ve
id itibariyle) hangi halde olduunuzu

da, varp hangi halde karar klacanz da
bilmektedir.
5. arap, tabi ki dnya araplar gibi olmayp,

onunla kastedilen, Cennet ieceklerinin lezzetindeki mkemmeliyettir.
7. Kyametin kesin vaktini bilen sadece Cenab-

Allahtr. u kadar ki, onun yaklatn, glgesinin zerimize dtn gsteren pek ok
almetler vardr ve bunlarn en nemlisi de,
son neb, peygamberimiz Hz. Muhammed aleyhissalt vesselmn hir zaman peygamberi
olmasdr.
6. hiretteki her ey, o lemin artlarna gre

olacaktr. Bununla birlikte, Cennet nimetleri,
orada insanlar yabanclk ekmesin, Cennetle
nsiyet etsinler diye renk, ekil, isim gibi ynlerden dnyadaki mukabillerine benzese de, tat,
koku, lezzet gibi zellikleri itibariyle tamamen
hirete has olacak ve Cennet ehline srekli
yenilenerek verilecektir.
8. Peygamberlerin masumiyeti ve Peygamber

Efendimizin (s.a.s.) balanma dilemesinin
anlam hakknda bkn: Fetih Sresi/48: 2 ve ilgili
not 2.
Cz: 26, Sre: 47
MUHAMMED SRES
1099
508
Allaha verdikleri sze bal kalsalar, elbette haklarnda hayrl olan budur.
22. Fakat (ey mnafklar,) demek ki siz
sznzden dnp Allahn emirlerinden
yz evirecek, lkede bozgunculuk karacak ve akrabalk balarn keseceksiniz
yle mi?
23. Byleleri Allahn, rahmetinden btn
btn kovup kulaklarn sar, gzlerini
kr ettii kimselerdir.
24. Aksi halde, Kurn inceleyip zerinde
derin derin dnmeli deiller mi? Yoksa
kalbler zerinde, (o kalblere has, kulaklar
sar, gzleri kr eden ve anlamaya mani)
st ste kilitler mi var?9
25. Kendilerine doru yol apak belli
olduktan sonra gerisin geri Dinden kanlar eytan ifal etmitir. Onlar uzun emellere, dnyev beklentilere drmtr.
20. man edenler, (slm gerekleri ve

Allahn yeni hkmlerini ihtiva eden yeni
bir srenin inmesini drt gzle bekler ve)
Keke yeni bir sre daha indirilse! derler.
Ama mans ak, hkm kesin bir sre
indirilip de iinde sava emri zikredilince, kalblerinde hastalk bulunanlarn lm
sekeratna girmi birinin bakyla sana
baktklarn grrsn. Korktuklar balarna gelsin!
21. (Gerekten mmin olanlara den,)
itaat ve (herhangi bir lh buyruk karsnda) verilmesi gereken uygun cevab
vermektir. Bu bakmdan, (iman iddiasnda
bulunan her kim olursa olsun,) Allaha
verdikleri sz yerine getirme zamannda
26. undan ki onlar, Allahn ksm ksm

indirmekte olduu (Kurndan) holanmayanlara, Baz hususlarda size uyar, sizinle
birlikte hareket ederiz. diye sz vermilerdir. Allah, onlarn her trl gizliliklerini
bilmektedir.10
27. Ya melekler, yzlerine ve srtlarna
vura vura canlarn alrken ye yapacaklar?
28. Canlar byle kacak, nk onlar
Allahn gazabn eken (btl yollara) tbi
oldular, Onun rzasn (kazanmaya vesile
olacak itikat ve davranlar) ise beenmediler. Allah da (daha nce yapm olduklar
btn gzel) ilerini boa kard.
29. Yoksa o kalblerinde hastalk bulunanlar, (dinine ve mminlere kar) ilerinde
besledikleri buzu Allahn aa karmayacan m sanyorlard?
1100
MUHAMMED SRES
9. yet, son derece dikkat ekicidir. Onun szn ettii kimseler, mminler arasnda bulunan
mnafklard. Nifak, insann manev melekelerini ldren, gerei idrak kabiliyetini gideren ve
karakterini bozan bir kalb hastaldr (Bakara
Sresi/2: 10). Bundan dolay, kulak ve gzler
geree kar kapanr; asl kr olan sinelerdeki
kalbler olduu iin (Hacc Sresi/22: 46), bu
kalbin da alan pencereleri veya d lemdeki
yetlerin, delillerin kalbe giri yollar olan kulak
ve gzler de ilemez hale gelir. Dolaysyla bu
yet, nceki yetin de tefsiri mahiyetinde olup,
Cenab Allahn neden kulaklar sar, gzleri
kr ettiini aklamaktadr. Kalbler zerine
Cz: 26, Sre: 47
vurulmu kalbe has kilitler, onun iitme, grme,

dnme, anlama, ders alma gibi melekeleri zerine vurulmu kilitler olabilir. (Ayrca aadaki
yet 26 ve not 10a da baklabilir.)
10. Nefse itaat, onun arzularna boyun eme ve
dnya adna uzun emellere dp, beklentilere
girme, zellikle Allah yolunda infak ve bilhassa
da sava gibi lh emirlere itaat konusunda insan tkezletir ve insana lm korkusu verir. Bu
da, kalbin lmesine, onun duyularnn ilemez
hale gelmesine, kulann sar, gzlerinin kr
olmasna aar. yet, nceki yetlerde sz edilen
manev lmn sebebini ortaya koymaktadr.
Cz: 26, Sre: 47
MUHAMMED SRES
1101
509
Rasle muhalefet edenler, Allaha (Onun

dinine ve Raslne) asla zarar veremeyeceklerdir. Allah, onlarn btn yaptklarn
boa karacaktr.
33. Ey iman edenler! (Btn emir ve
yasaklarnda) Allaha itaat edin, (Allahn
hkmlerini icrada ve kendine ait emir ve
yasaklarnda) Rasle itaat edin ve amellerinizi geersiz hale getirmeyin.11
34. Kendileri kfre battklar gibi bakalarn da Allahn yolundan alkoyan ve nihayet kfir olarak lenleri Allah kesinlikle
balamayacaktr.
35. Bu sebeple, (o kfirlerle sava halinde
iken) geveklik gstermeyin, stn durumda olduunuz halde (size zillet getirecek
bir) bar arsnda bulunmayn. (Bilin
ki,) Allah sizinle beraberdir ve yaptklarnz karlksz brakmaz, onlarn karlnda asla eksik demede de bulunmaz.
30. Eer dilemi olsaydk, onlar tek tek

sana gsterirdik de, sen de onlar simalarndan tanrdn. Bununla birlikte onlar
konuma tarzlarndan, szlerindeki eip
bkmelerden mutlaka tanrsn. Allah,
(onlar ilemekteki sebep ve niyetleriniz
dahil) btn ilerinizi bilmektedir.
31. inizde gerekten cihad edenleri ve
(Allah yolunda) sabr ve sebat gsterenleri
ortaya karalm, ayrca sz ve davranlarnz (niyet ve salih olup olmamalar asndan) deerlendirelim diye sizi mutlaka
imtihana ekeceiz.
32. Kendileri kfrettikleri gibi, bakalarn
da Allahn yolundan alkoyanlar ve doru
yol kendilerine apak belli olduktan sonra
36. Dnya hayat, ancak bir oyun, oyalanma ve elenmeden ibarettir. Buna karlk,
eer iman eder, Allaha kar derin bir
sayg besler ve Ona itaatsizlikten saknrsanz, O size yaptklarnzn karln
tam olarak verir; (Onun yolunda infaka
arrken de) hibir zaman mallarnzn
tamamn istiyor deildir.
37. Eer tamamn isteyecek ve demeniz
iin sizi sktracak olsa, bu takdirde cimrilik edersiniz ve Allah, (bastrlm olan)
btn kt duygularnz aa karverir.12
38. u anda siz malnzdan Allah yolunda
infakta bulunmaya arlyorsunuz. Ama
iinizden bazlar cimrilik etmektedir. Kim
cimrilik ederse, ancak nefsini hayrdan
mahrum brakmak iin cimrilik etmi olur.
Allah, mutlak ve snrsz servet sahibi
1102
MUHAMMED SRES
Cz: 26, Sre: 47
olup, katiyen hibir eye muhta deildir;

siz ise fakirsiniz (ve mutlak manda Ona
muhtasnz). Eer (imandan ve Onun
emirlerinden) yz evirirseniz, O sizin yerinize baka bir topluluk getirir ve onlar sizin
gibi olmazlar.
11. Yaplan ilerin geersiz hale gelmesi iki yolla

olur: Biri, yaplan iin Allah katnda kabulnn
ve sevabnn iptaline yol amadr ki, riya, sma,
nifak, irtidat, Allaha ve Raslne muhalefet
bunun bata gelen sebepleridir. Dieri, mesel
namaz klarken onu bozacak bir davranta
bulunma gibi, bir i esnasnda onu geersiz hale
getirecek bir davrantr.
fkelenip, onlarn meru yoldan giderilmesi

iin gerekeni yapmaya evrilebilir. nemli olan,
insana verilen her duyguya, her hususiyete,
onun her arzusuna mer hedef gstermek ve
onu usulnce bu hedefe ynlendirmektir. Esasen
bu duygular da bir bakma bunun iin verilmitir ve onlar faziletler haline getirme insann
mnen ve ahlken terakkisine sebep olur. Ama
onlar faziletler haline getirileceine, eitim bu
erevede olacana, duygulara, arzulara, temayllere mer hedef gstermeden, eitim adna
kskanma, dmanlkta bulunma, fkelenme!
gibi srekli ve sadece yapyapma!larla insan
zerinde gereken miktarn tesinde bir bask
uygulanacak olursa, bu defa tam tersi bir sonu
ortaya kabilir.
12. Allah, insann yaratlna pek ok duygular

koymutur. Bunlarn bazs grnte ktdr. Ne var ki, iyi bir eitimle onlar faziletler
haline getirilebilir. Mesel, dmanlk duygusu
insann kendi nefsine ve eytana dmanla,
haset gptaya, yani bakalarndaki faziletlere
sahip olmaya alma duygusuna, fke ecaate,
yani karsnda fkelenilmesi gereken eylere
Cz: 26, Sre: 48
FETH SRES
510
1103
larn balasn,2 sana olan nimetini tamamlasn3 ve seni (Onun rzasna ve ebed
saadete gtrecek olan) dosdoru bir yolda
sabit klsn;4
3. Ayrca, sana ok nemli, erefli ve
byk bir zafer ihsan buyursun
4. O Allah ki, imanlar daha bir pekisin,
imandaki yaknleri daha da artsn diye
mminlerin kalblerine sekine (i huzur
ve gven kayna olan rahmetini) indirdi.
Gklerin ve yerin ordular Allahndr;5
Allah, her eyi hakkyla bilendir, btn
bulunandr.
5. Mmin erkekleri ve mmin kadnlar,
ilerinde sonsuzca kalmak zere (aalarnn
akan cennetlere koysun ve onlarn (her iki
dnyada mutluluklarna mani olabilecek)
gnahlarn balasn. Bu, Allah katnda
byk bir kazan, byk bir baardr.
48. FETH SRES
edinede Hicretin 6nc ylnda Hudeybiye Anlamasndan sonra inmi olup, 29

yettir ve ismini birinci yetindeki fetih (daha
byk zaferlere kap aan bir zafer) kelimesinden alr. Hudeybiye Anlamasna atfta bulunur, mnafklar eletirir, Mslmanlar bekleyen gelecekteki muvaffakiyetleri nazara verir ve
Sahbe topluluunu, sahip olduklar faziletlerle
yd eder.

1. Biz sana, (baka zaferlere alacak bir
kap olarak) aikr bir zafer ihsan ettik.1
2. Ki, Allah gemi ve gelecek btn gnah-
6. te yandan, Allah hakknda daima kt

zanda bulunan mnafk erkekler ve mnafk kadnlarla6 mrik erkekler ve mrik
kadnlar ise cezalandrsn. Ktlk emberi balarnn zerinde dnsn onlarn.
Allah, onlara gazap etmi, onlar rahmetinden uzaklatrm ve onlara Cehennemi
hazrlamtr. Ne fena bir kbet, son
durak olarak ne kt bir yer!
7. Gklerin ve yerin ordular Allahndr.
Allah, Azz (mutlak izzet ve ululuk sahibi,
her ite stn ve mutlak galip)tir; Hakm
(her hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunan)dr.
8. Muhakkak ki Biz seni, (slmn gereklii, dier inan sistemlerinin btll ve
insanlarn senin davetin karsndaki tavrlar hakknda her iki dnyada) bir ahit,
(iman ve salih amelin karlnda af, rah-
1104
FETH SRES
met ve mkfatmzla) mjdeleyici ve (her

trl dallet yollaryla, bu yollarn sonularna kar) uyarc olarak gnderdik;
9. Ki (ey insanlar ve cinler), Allaha ve
Onun Raslne iman edesiniz, Allah dava-
1. Bu aikr zafer, Hudeybiye Anlamasdr.

Hendek Savann (bkn: Ahzb Sresi/33: 925,
not 712) ardndan Allah Rasl aleyhissalt
vesselm ashabna, yaknda Mekkedeki Mescid-i Harama gireceklerini (ryasnda) grdn sylemiti. Bu da, bilhassa Muhacirleri
ok sevindirmiti. Nihayet Allah Rasl, ihrama
girmi 1400 ashabyla birlikte Kbeyi ziyaret
iin yola kt.
Allah Raslnn hareketini haber alan
Kureyliler silahlandlar ve Mekke dndaki
komu kabileleri de silahlandrdlar. Mslmanlar,
Mekkenin 12 mil dndaki Hudeybiye mevkiinde durdu ve burada karlkl heyet teatileri
balad.
Son olarak Allah Rasl Mekkeye, Kurey
arasnda kuvvetli akrabalar bulunan Hz. Osman
ibn Affan gnderdi. Hz. Osman (r.a.) sadece
grmelerde bulunmak zere gelmi olmasna
ramen, Kurey Onu tutuklad. Hz. Osman
beklenen vakitte dnmedii gibi, bir de ldrld ayias knca Allah Rasl bir aacn
altnda oturarak, sonuna kadar savaacaklarna
dair ashabndan biat ald.
Bu gergin anda uzaktan bir toz bulutu kalkt.
Sheyl ibn Amr bakanlnda bir Mekke heyeti
geliyordu. Grmelerin ardndan bir anlama
imzaland.
Anlamaya gre, Allah Rasl aleyhissalt
vesselm ve ashab, o yl deil, ertesi yl Kbeyi
ziyaret edecek ve 3 gn srecek bu ziyaret
esnasnda Mekkeliler Mekkeyi boaltacaklard.
ki taraf arasnda 10 yl sava olmayacakt ve
evre kabileler, Medine ve Mekkeden hangisini isterlerse onunla ittifak edebilecekler-
Cz: 26, Sre: 48
sna destek olup, Allaha gereken saygy

gsteresiniz. Ve sabah akam Ona tesbihte
bulunasnz (Ona ibadetle, Onun btn
kusurlardan ve ortaklar bulunmaktan mutlak ber olduunu ikrar ve ilan edesiniz).
di. 10 yllk atekes sresi iinde Mekkeden

Mslman olanlar Medineye alnmayacak, fakat
Mslmanlar iinde irtidat edip Mekkeye dnecek olursa, bunlar Mekkeye kabul edilecekti.
Bilhassa mtekabiliyet zerine oturmayan bu
son madde, Mslmanlara ok ar gelmi

olmakla birlikte, ok da nemli deildi. nk
Medinedeki muhacir Mslmanlar arasnda
irtidat ihtimal dahilinde bulunmuyordu. Hatt,
byle bir gerekeyle Allah Rasl Mekke iine
casus bile gnderebilirdi.
Kurn, bu anlamann akabinde inen bu
srede anlamay, baka zaferlere kap aacak
aikr bir zafer olarak nitelemi, gerekten de
gelien hadiseler onun byle olduunu gstermitir. nk:
Bu anlamayla Kurey, uzun muhalefet ve
sava yllarndan sonra Medineyi ayr bir
devlet, ayr bir g olarak kabul etmi oluyordu. Kureyin Medineyi kendine denk bir
g olarak kabul etmesiyle evre kabilelerde
ihtidalar ve Medineye gte byk art
oldu.
Kurey iinde pek oklar Allah Rasln
ve slm bar halinde yeniden dnme
imkn buldular ve gerek siyas, gerekse
asker dehalaryla dnemin nde gelen ahsiyetlerinden olan Halid ibn Velid, Amr ibn s
ve Osman ibn Talha, bu atekes dneminde
slm kabul ve Medineye hicret ettiler.
Kurey, Kbeyi kendi zel mlk gibi gryor ve oray ziyarete gelenlerden mutlaka
para alyordu. Mslmanlara bu art komamakla Kbe zerindeki tekelini farkna
varmadan kaldrm oldu. Bylece evre halk,
Cz: 26, Sre: 48
FETH SRES
Kureyin Kbe zerinde bir mlkiyet hakk

olmadn rendi.
O dnemde Mekkede oturan Mslman
erkek ve kadnlar vard. Bunlarn kimlikleri
genellikle bilinmiyordu ve Medineye hicret
etme imkn da bulamamlard. Bazlar
ise, Medinenin casuslar olarak Mekkeye
kalyorlard. Eer anlama yerine Mekkenin
hareminde bir sava olmu olsayd, sava
kazanacak bir Mslman ordusu, bilmeden
bunlar da ldrebilirdi.
Allah Rasl aleyhissalt vesselm, ertesi
yl ashabyla birlikte umre yapt. Bir nceki
yl yaplamayan umrenin kazas olduu iin
Umretl-Kaza (Kaza Umresi) olarak anlan
bu umre sresince Mekkeliler civar dalara
ekildiler ve Mslmanlar gzlediler. Kbe
ve evresinde serbeste L ilhe illallah,
Muhammedn Raslllah sesleri nlad.
Mekkeliler, bylece Mslmanlarn gcn
de grme imkn buldular. Bu hadise, esasen
Raslllahn grd ryann gereklemesi
demekti.
Atekes, Allah Rasl aleyhissalt vesselma dier nemli meselelerle daha rahat megul olma frsat tand. Komu ve daha baka
kabileler, slmn gittike byyen gcnden etkileniyorlard. Bu sre iinde Allah
Rasl, yaknuzak krallara, kabile eflerine
mektuplar gnderdi ve onlar slma davet
etti.
Mslmanlar, Arabistann her tarafna
daldlar ve slm tebli ettiler. Allah
Raslnn risaletinin balad tarihten
Hudeybiye Anlamasna kadar geen 19 yl
iinde, ancak birka bin insan Mslman
olmutu. Fakat, anlamann zerinden geen
2 yl iinde 5000den fazla kii slm kabul
etti.
Atekes sresi iinde Mslmanlar, Hayberin
fethi gibi daha baka nemli zaferler kazandlar.
Mslmanlar, anlamann artlarna titizlikle uydular. Fakat Mekkeliler uymadlar.
1105
Kendileriyle ittifak anlamas yapan Ben

Bekir (Bekir Oullar) kabilesi, Medine ile
anlaan Ben Hudaa zerine saldrd. Bunun
zerine 629 aralnda, anlamadan iki yl
sonra, Allah Rasl 10.000 kiilik ordusuyla
Mekke zerine yrd ve ehri kan dklmeden teslim ald. Kbe putlardan temizlendi ve takip eden birka gn iinde hemen
hemen btn Mekkeliler Mslman oldular.
Netice olarak, bu yet, Kurnn mucizelerinden biri olduunu gsterdi.
2. Peygamberlerin masumiyetini anlatmaya
gemeden nce belirtmeliyiz ki, bu yette
Raslllaha izafeten sz edilen gnah, srenin son yetinde anlan ve esasen Mslmanlar
tarafndan ilenen gnahlardr. Yani yet, bir
bakma slm ncesi ve sonrasnda, ayrca
Allah Raslnn vefatndan sonra Sahbe-i
kiramn, ilerinden bazlarnn ilemi olduklar
gnahlar sz konusu etmektedir. Kurn, ok
yetinde Raslllahn ahsnda Mslmanlara
hitap eder. Bu hitapta Allah Raslnn de
elbette bir pay vardr. Dolaysyla, Ona gnah
atfeder gibi bir man ihtiva eden yetler, peygamberlerin masumiyeti nda u ekilde
deerlendirilmelidir:
Masumiyet, yani gnahlardan uzak olma,
peygamberliin ayrlmaz bir vasfdr. Bu, hem
nakle (yetlere ve hadislere dayanr), hem de
akl bunun byle olmasn gerektirir. nk:
Peygamberler, Allahn Mesajn tebli iin
gelmilerdir. Eer bu Mesaj, Allahn dinini pak bir suya ve a benzetirsek (Rad
Sresi/13: 17, Nur Sresi/24: 35), onu getiren
Hz. Cebrail (a.s.) ve insanlara tayan Allah
Rasl aleyhissalt vesselmn da pak olmas
gerekir. Aksi halde, onlardaki herhangi bir leke
Dine de geer. Her gnah bir lekedir, kalbde
kara bir noktadr. Fakat gerek Hz. Cebrailin
gerekse Peygamber Efendimizin kalbi her trl
gnah lekesinden uzaktr, paktr. O kalbler,
lh btn parlts ve pakl aynen yanstan lekesiz birer ayna veya lh suyu baka
kapla boaltan lekesiz birer kap gibidir. Aynada
1106
FETH SRES
veya kapta ok kk bir leke, yanstlan k

veya boaltlan suyun da lekelenmesine yol aar.
Dolaysyla, masumiyet peygamberde esastr ve
Allah Rasl aleyhissalt vesselm Allahn
dinini, slm en kk bir eksiklik ve lekeden
uzak olarak temsil, tatbik ve insanlara tebli
etmitir (Mide Sresi/5: 3, 67).
kinci olarak, peygamberler insanlara iman
ve davran dsturlarn retirler. nsanlar,
bu dsturlar onlardan btn gereklii ve
paklyla renir. Dolaysyla peygamberlerin
bizzat kendileri, bu dsturlar kusursuz temsil
edip uygulamaldrlar ki, bakalarna mkemmel rnek olabilsinler. Onlarn vazifesi, misyonu budur (Ahzb Sresi/33: 21; Mmtehane
Sresi/60: 4, 6). Bir peygamber, ancak Allahn
vahyettiini syler (Necm Sresi/53: 4), Onun
rzas istikametinde, Onun honut olduu szleri konuur ve honut olduu davranlarda
bulunur.
nc olarak, Kurn, Mslmanlara Allah
Raslne kaytsz artsz itaati emretmekte ve
Allah ve Rasl herhangi bir emir veya yasakta
bulunduu, bir hkm verdii zaman, bir mmine denin onu aynen kabul etmek olduu ve
bu konuda mminlere tercih hakk tannmadn, aksi bir tavrn imanla badamayacan
ilan buyurmaktadr (Nur Sresi/24: 51, Ahzb
Sresi/33: 36). Peygambere mutlak itaat, onun
masum olmasn gerektirir.
Bu aklamalar nda, peygamberin affedilmesiyle ilgili baz ayetleri nasl anlamalyz?
Peygamberlik o kadar byk bir mertebedir
ki, btn peygamberler ok byk zorluklara katlanm, byk bellara maruz kalm,
ama daima kr iinde sabretmiler, bunun
yansra, Allah marifetinden gelen bir duygu,
sorumluluk uuru ve Ona gerektii gibi kul
olabilmenin zorluunun tam idraki iinde Ona
kar vazifelerini tam yerine getiremedikleri
endiesiyle yaamlardr. Allah Raslnn u
mnacatlar mehurdur: Seni gerektii gibi
tanyamadk, eer Marf (Tannan Zt)! Sana
gerektii gibi ibadet edemedik ey Kendisine
Cz: 26, Sre: 48
badet Edilen Zt! Seni gerektii gibi anamadk,

ey Anlan Zt!
te, Kurnda zaman zaman geen ve Allah
Rasln itab eder bir man ihtiva eden yetler,
bu erevede deerlendirilmelidir. Ayrca, af kelimesi, her zaman bir gnah balamak mansna gelmez. Af ve mafiret, ayrca husus bir
ltuf, bir sorumluluu kaldrma veya hafifletme
gibi manlara da gelir. Mesel, Eer hasta olup
da (su kullanmak size zarar verecekse) veya
seferde olup da (su bulamazsanz), veya sizden
biri tuvaletten gelmi ise yahut hanmlarnza
temas etmi de, gusledecek su bulamad iseniz,
bu takdirde temiz topraa ynelip (teyemmm
edin. phesiz Allah, ok affedicidir, hata ve
gnahlar pek ok balayandr. (Nis Sresi/4:
43) yetinde sz edilen bir gnah yoktur.
Mminlere bir kolaylktan bahseden bu yette
geen af ve mafiret, zorluklar hafifletme, kullara daima kolaylk gsterme mansnadr. Ayn
ekilde, u kadar ki, kim alktan bunalp
aresiz kalr da, (zaruret miktarn amak veya
bir baka a insann payna tecavz etmek gibi
yollarla) gnaha meyletmeden, (haram edilen
bu yiyeceklerden yerse,) hi phesiz Allah, pek
balaycdr; rahmet ve merhameti pek bol
olandr (Mide Sresi/5: 3) yetindeki mafiret
de, yine husus rahmet, yani sorumluluu hafifletme mansn da tamaktadr.
te yandan, gnahn ve affn trleri ve dereceleri vardr: Din emir ve yasaklar ineme
ve bunlarla ilgili af, Cenab Allahn eriat
Tekviniye denilen hayatla ilgili kanunlarna
muhalefet ve bunlarla ilgili af, gzel davran
kaidelerine muhalefet ve bunlarla ilgili af, bilhassa Allaha yaknln gereini tam olarak ifa
edememe ve bununla ilgili af, bu tr ve dereceler
olarak zikredilebilir. te, peygamberlerle ilgili
gnah ve af bu son kategoriyle alkaldr.
3. Bkn: Maide Sresi/5: 3, not 1.
4. yetin gnahlarn mafiretinden bahseden
birinci ksm gibi, bu son ksmndaki hitap
da, Peygamber Efendimizin ahsnda ncelikle
Mslmanlaradr. Peygamber Efendimiz, ahs
Cz: 26, Sre: 48
FETH SRES
itibariyle deil, slmn ve btn bir Mslman

mmetin temsilcisi olmas hasebiyle sz konusu
hitaba muhataptr.
5. Gklerin ve yerin ordularnn bir ksm melekler ve modern bilimin yanl bir deerlendirmeyle
ve tabiata atfederek tabiat gleri ve kanunlar
adn verdii kinattaki gler ve kanunlardr.
6. yet, cezalandrmada mnafklar mrik-
1107
lerden nce anmaktadr. nk mnafklarn

Mslmanlara olan zarar mriklerinkinden
daha fazladr ve onlar, Atein en alt tabakasnda olacaklardr (Nis Sresi/4: 145). Allah
(c.c.) hakknda kt zanda bulunmak, Onunla
ilgili olarak asla Ona yakmayan dnceler
beslemektir. Burada zellikle sz konusu edilen,
Cenab Allahn mminlere yardm etmeyecei
ve slm muvaffak klmayaca dncesidir.
1108
FETH SRES
Cz: 26, Sre: 48
511
10. Sana biat edenler, gerekte Allaha biat

etmektedirler. Allahn Eli, onlarn ellerinin
stndedir.7 yleyken her kim biatndan
dnerse, ancak kendi aleyhine olarak dner.
Kim de zerinde Allah ile yapt szlemeye vefal davranr, onun gereini yerine
getirirse, hi phesiz Allah, yakn bir gelecekte ona byk bir mkfat verecektir.
11. (Umre davetine olumlu cevap vermeyerek) geride kalan bedevler (l sakinleri),
(mazeret beyannda bulunacak ve) sana,
Mallarmz ve ailemizle megul olmak bizi
oyalad. Bu sebeple, bizim iin Allahtan
balanma dileyiver! diyeceklerdir. Onlar,
dilleriyle kalblerinde olmayan eyi sylerler.
De ki: (Byle diyorsunuz da,) Allah hakknzda bir zarar dilese veya sizin iin bir
fayda irade buyursa, sizin iin Allaha bir
ey yaptrmaya kimin gc yeter? (Siz ne
mazeret ileri srerseniz srn,) Allah yaptnz her eyden hakkyla haberdardr.8
12. Gerek u ki siz, (Umre seferine kan
ve Hudeybiyede yollar kesilen) Rasln
ve mminlerin bir daha kesinlikle ailelerine dnemeyeceklerini dnyordunuz. Bu
dnce kalblerinizde allanp pullanmt
ve size pek doru, pek ho geliyordu; ve
(Allahn mminlere yardm etmeyecei,
slm da muvaffak klmayaca) eklinde
kt bir zan besliyordunuz. Bozguncu ve
helke mahkm olduunuzu ortaya koydunuz.
13. Kim Allaha ve Raslne iman ve itimat etmezse, hi phesiz Biz kfirler iin
Alevli bir Ate hazrlamzdr.
hakimiyeti Allaha aittir. O, kimi dilerse
onu balar, kimi de dilerse onu cezalan-
drr. Allah, gnahlar pek ok balayandr, (bilhassa tevbe ve iman ile Kendisine
merhameti pek bol olandr.9
15. (Senin Umre davetine olumlu cevap
vermeyerek) geride kalanlar, ganimet alacanza kesin gzle baktklar sefere ktnzda ise, zin verin, biz de sizinle beraber gelelim, diyeceklerdir. Onlar,
Allahn hkmn deitirmek diliyorlar.
De ki: Bizimle asla gelemezsiniz. Cenab
Allah, hakknzda daha nce byle buyurmutur. Buna ise, Hayr, siz bizi kskanyorsunuz. mukabelesinde bulunacaklardr.
Bilakis onlar, meselenin zn kavrayamayan anlay kt kimselerdir.10
Cz: 26, Sre: 48
FETH SRES
7. Bu ifadenin iki nemli mans vardr.

Birincisi, nasl Raslllaha itaat Allaha itaat
(Nis Sresi/4: 80) ve dmana atta bulunduu
zaman gerekte atan Allah ise (Enfal Sresi/8:
17), ayn ekilde, Allahn Elinden kast Allah
Raslnn elidir. Yani o mbarek el biatta
Allahn Elini temsil eder. (Burada Allah iin
El tabiri mecazdir.) kincisi, Allah, Raslne
biat edenlere yardm eder demektir. Dolaysyla
Allah iin El, Kudreti sembolize eder.
8. Bu ve bundan sonraki yet, Allah Raslnn
Kbeyi ziyaret (Umre) davetine katlmayan
l Araplar hakkndadr. Onlar, Kureyin
Mslmanlar toptan katledeceini ve artk
onlarn bir daha Medineye geri dnemeyeceklerini dnyor, kendileri de byle bir kbetten
korkuyorlard.
9. Bu yet, bilhassa Allah afr (gnahlar
ok balayan) ve Rahm (bilhassa Kendisine
tevbe ve iman ile ynelen kullarna kar husus
rahmeti pek bol olan) isimleriyle zikreden fezlekesiyle, Cenab Allahn mafiretini ve cezalandrmasn anlamamzda olduka manidardr. Her
eyden nce Allah, ne dilerse onu yapar ve yap-
1109
tklar konusunda asla sorguya ekilmez, tenkit

edilmez. Bununla birlikte O, asla hakszlkta
bulunmaz, kfr ve irk dndaki gnahlar
balayabilir ve bunlardan da, dier gnahlarndan da tevbe ile Kendisine ynelen kullarna
kar husus rahmet sahibidir. Dolaysyla, ilk
iki blmyle Allah Azz ve Hakm veya Azz
ve afr gibi isimlerini anarak bitmesi beklenen
yetin Onun afr ve Rahm isimleriyle anarak
bitmesi, kullarnn mitsizlie dmemesi ve
tevbe ile iman kapsnn (kfirler iin lm n
hari) her zaman ak olduu konusunda byk
bir mjde ve teselli tamaktadr.
10. Hudeybiye Anlamasndan sonra mminler, pek ok civar kabileleri itaat altna aldlar
ve nemli bir kale olan Hayberi fethettiler.
Mnafk bedevler Mslmanlarn dmanlarn
tek tek malp ettiklerini grnce, ganimet sevdasyla Hayber seferine katlmak istediler. Fakat
Cenab Allah (c.c.), bu sefere sadece Hudeybiye
Anlamasyla neticelenen Umre seferine itirak
edenlerin katlmasna hkmetmiti. Bu bakmdan onlarn katlmalarna msaade olunmad
ve onlar, tamah ettikleri sava ganimetlerinden
mahrum kaldlar.
1110
FETH SRES
Cz: 26, Sre: 48
512
16. (Umre seferinden) geri kalan o bedevlere de ki: Yaknda ok gl ve sava

bir toplulukla savamaya davet edileceksiniz. Ya (lnceye veya sava kazanncaya kadar) onlarla savarsnz veya onlar
Allaha teslim (ve Mslman) olurlar. Eer
bu sefer itaat ederseniz, Allah sizi gzel bir
ekilde mkfatlandracaktr. Ama daha
nceki davete srtnz dndnz gibi
yine srtnz dner (ve savatan kaarsanz), Allah, (hem dnyada hem hirette)
sizi gayet ac bir cezaya arptracaktr.11
17. (Savaa itirak hususunda) mya
sorumluluk yoktur; ayn ekilde topala da
sorumluluk yoktur, hastaya da sorumluluk
yoktur. Kim (mmin olarak) Allaha ve
Raslne itaat ederse Allah, onu (aalarnn arasndan ve kklerinin) altndan
rmaklar akan cennetlere koyar. Kim de
(itaatten) yz evirirse, ylesini gayet ac
bir ekilde cezalandrr.
18. Muhakkak ki Allah, o aacn altnda
sana biat ettikleri zaman mminlerden raz
oldu. Onlarn kalblerindeki (ihls, temiz
niyet ve Allah davasna iten ball)
grd; bu sebeple onlarn zerine sekine
(i huzur ve gven kayna olan rahmetini)
indirdi ve onlar yaknda gerekleecek bir
fetihle mkfatlandrd;
19. Ayrca, alacaklar pek ok ganimetle
de.12 Allah, Azz (mutlak izzet ve ululuk
hikmetler bulunan)dr.
20. Allah, size daha baka pek ok ganimet
vadetti, onlar ileride alacaksnz.13 imdilik
size bu ganimetleri14 verdi ve (dman)
topluluklarn ellerini zerinizden ekti ki,
btn bunlar mminler iin (yollarnn
doruluuna, Allahn onlar teyidine ve
vadinin gerekliine) bir delil olsun ve

sizi her konuda doru olan yola eritirip, o
yolda size sebat versin.
21. Baka pek ok ganimetler daha var ki, siz
onlar henz elde edebilmi deilsiniz, fakat
onlar Allahn (ilim ve kudreti) dahilindedir
ve (Allah, onlar mutlaka size verecektir).
22. Eer o kfredenler, (Hudeybiyede
anlamaya yanamayp) sizinle savaacak
olsalard, hi phesiz arkalarn dnp
kaarlard ve sonra da ne kendilerine kucak
ap destek olacak, ne de yardm edecek bir
kuvvet bulabilirlerdi.
23. Allahn teden beri cri olan kanunu
ve yolu budur15 ve Allahn kanununda ve
yolunda hibir deiiklik bulamazsn.
Cz: 26, Sre: 48
FETH SRES
11. Bu srede yakn gelecekle alkal hepsi de

gereklemi haberler vardr. Mesel:
Allah, mminlere yardm edecek ve onlara
byk zaferler bahedecektir;
Raslllahn umre arsna icabet etmeyen
bedevler, yalan mazeretler beyan edeceklerdir;
Bu bedevler, Hudeybiye Anlamasndan
sonra meydana gelecek olan Hayber seferine
ganimet arzusuyla itirak etmek isteyecekler,
fakat kendilerine izin verilmeyecektir;
Mslmanlar, Hudeybiye Anlamasndan
sonda baka kabile ve topluluklara kar zorlu
savalar vermek mecburiyetinde kalacaklardr;
Mslmanlar, bu savalarda bol ganimet elde
edeceklerdir;
Mslmanlar, Kbeyi tam bir emniyet iinde
ziyaret edecek ve bylece yarm kalan Umre
seferi tamamlanm olacaktr;
Allah, Raslne olan nimetini tamamlayacaktr;
slm, Allah Rasl ve ashabn hayrete
drecek, dmanlarnn gayzn arttracak
bir hz ve kuvvetle yaylacak ve Mslmanlar
byk bir g haline geleceklerdir.
yette sz edilen gl ve sava topluluk,
Hicaz ve evresindeki Tevbe Sresinde kendilerinden sz edilen mrik Arap kabilelerinden biri
olmaldr. nk Mslmanlar, onlara ya savama veya Mslman olma klarndan biri tercihle kar karya brakacaklardr. Dolaysyla bu
topluluklar, Allah Raslnn Mekkenin fethini
mteakip kendileriyle savamak mecburiyetinde
olduu gl ve sava Sakif-Havazin kabileleri
olsa gerektir.
1111
12. yet, Hudeybiyede 1400 Mslmann

Allah Raslne yapt biata temas etmektedir. Yukarda birinci notta deinildii zere,
Mekkeye eli olarak gnderilen Hz. Osmann
ehit edildii ayias knca Allah Rasl
(s.a.s.), Hudeybiyede bulunan aa altnda,
kendilerini sonuna kadar savunacaklarna dair
mminlerden biat ald. Onlar, esasen Umre iin
gelmilerdi ve savamak niyetinde deildiler.
Beklemedikleri bir tepkiyle karlamlard ve o
anda hem bizzat varlklar, hem de o ana kadar
urunda mcadele edip, pek ok skntya katlandklar, pek ok da ehit verdikleri davalar
tehdit altnda idi. Fakat en kk bir ylgnlk
gstermeden Allah Raslnn etrafnda tek
bir vcut halinde kenetlendiler. Allahn dinine
hizmet etmek ve Onun rzasn kazanmaktan
baka gayeleri yoktu. Allah, bu halis niyetleri ve
Raslnn biat davetine gnlden icabet etmeleri sebebiyle onlardan raz oldu ve kendilerine
pe pee zafer kaplar at. nceki yette sz
edilen fetih Hayberin fethi, bu yette bahsi
geen ganimetler de bu fetihte elde edilecek
ganimetlerdir.
13. Mminlerin ileride alacaklar ganimetler,
Hayber seferi sonras seferlerde ve savalarda
elde edecekleri ganimetlerdir.
14. Burada anlan ganimetler ise, Hayber ganimetleridir.
15. Yani Allah, her bakmdan Kendi yolunda
giden mminlere kar kfirlere asla zafer
yol ve imkn vermez (Nis Sresi/4: 141);
Mminler, imanlarnda gerekten samimi ve
onun gereini yerine getiriyorlarsa, daima stn
taraftr (l-i mran Sresi/3: 139).
1112
FETH SRES
Cz: 26, Sre: 48

513
24. O Allah ki, Mekke vadisinde o (kfirlere) kar size zafer bahettikten sonra16
onlarn ellerini sizden, sizin ellerinizi de
onlardan ekti. Allah, btn yaptklarnz
hakkyla grmektedir.
25. O (kfirler) inkrda direttiler ve sizi
Mescidi Haram ziyaret etmekten ve bekletilmekte olan kurbanlk hayvanlar kesim
yerlerine ulatrlmaktan alkoydular. Eer
(Mekkede) kendilerini tanmadnz ve
(sava olmas durumunda) ineyip geeceiniz, dolaysyla onlar sebebiyle banza istenmedik eyler gelebilecek mmin
erkekler ve mmin kadnlar bulunmam
olsayd, (Allah, ellerinizi o kfirlerden ekmezdi. Ama Allah, Mekkedeki mminlerin canlarn balamak ve Mekkelilerin
ounu da bilhare slmla ereflendirmek
suretiyle) diledii kimseleri rahmetine nail
etmek iin byle takdir buyurdu. ayet
(Mekkede mminlerle kfirler) birbirlerinden seilip ayrlm olsalard, kfredenleri
elbette gayet ac bir cezaya arptrrdk.
26. Kfredenlerin, kalblerine (enaniyet,
kabilecilik ve dmanlktan kaynaklanan)
fanatizmi, Cahiliye fanatizmini yerletirdikleri o demde Allah, Raslnn zerine
ve mminlerin de zerine sekinesini (i
huzuru ve gven kayna olan rahmetini)
indirdi ve takva kelimesini (Allahn kalblerinde var ettii iman ve itaat ruhunu) onlarn ayrlmaz yolda yapt. Onlar, esasen
buna btnyle ve (baka herkesten) daha
lyk ve ehil idiler. Allah, her eyi hakkyla
bilir.
27. Gerek u ki Allah, Raslnn gr-
dn17 tasdik eder ve onu mutlaka gerekletirecektir. naallah18 tam bir emniyet
iinde mutlaka Mescidi Harama gireceksiniz; kiminiz salarnz tamamen kestirecek, kiminiz ise ksaltacaksnz,19 btn
bunlar yerine getirirken hibir korku da
duymayacaksnz. Ama Allah sizin bilmediklerinizi bildii iindir ki, ondan nce size
pek yakn bir zafer nasip buyurdu.20
28. O Allah, Rasln dorunun ve doruya giden yolun ta kendisiyle ve (hakkaniyet, doruluk ve adalet zerine oturan)
Hak Dinle gnderdi ki, o Hak Dine baka
her din ve sistemin stnde bir mevki versin.21 (Vadinin doruluuna ve Raslnn
risaletinin hakkaniyetine) ahit olarak Allah
kfidir.
Cz: 26, Sre: 48
FETH SRES
16. yette sz edilen zafer, Umre iin Mekkeye

kadar gelen Mslmanlara Mekkeli mriklerin hibir ey yapamamas, mnafklarn aksi
dncelerine ramen Mslmanlarn gvenlik
iinde Medinede ailelerine dnmeleridir. Ayrca,
Hudeybiyede varlan anlamayla Mekkeliler
Medineyi kendilerine denk bir ehir devleti
olarak kabul etmiler ve Mslmanlar, ertesi yl
Mekkede umrelerini tamamlamlardr. Anlama,
bar ortamnda slmn hzla yaylmasnn da
nn am ve btn bu gelimeler, anlamann
zerinden iki yl getikten sonra Mekkenin kan
dklmeden fethiyle sonulanmtr.
17. Raslllahn grd konusunda bkn: Not 1.
18. naallah ifadesinin burada mans vardr:
Kinattaki ve insanlk tarihindeki btn
olupbitenler gibi, Mescidi Harama girmeniz de, ne sizin ne de Mekke mriklerinin
istemesiyle deil, ancak Allahn dilemesiyle
gerekleecektir. Dolaysyla, Allah Raslne
bu yl oraya neden giremediinizi sormayn.
1113
Gelecekte yapacamz, yapmaya niyetlendiimiz her eyi Allahn Meietine havale

etmeli ve ina-allah yapacam demeliyiz.
(Bkn: Kehf Sresi/18: 23.)
Mslmanlar henz Mescid-i Marama giremeden ilerinden bazlar vefat edebilir veya
Mescidi Harama girecek Mslmanlara
katlamayabilirler.
19. Hac veya Umrede Mslman erkekler,
bu ibadetlerin biti almeti olarak salarn ya
tamamen kestirir veya ksaltrlar. Tamamen kestirmek daha sevapldr. Kadnlarn ise salarnn
ucundan biraz kesmeleri yeterlidir. Bu sebeple
yet, Mslmanlarn Mescid-i Harama ulamakla kalmayp, emniyet iinde Umre ziyaretlerini tamamlayacaklarn da mjdelemektedir.
20. Bu zafer, daha sonraki hadiselerin gerek bir zafer olduunu ispat ettii Hudeybiye
Anlamas olsa gerektir. (Bkn: not 1.)
21. Aklama iin bkn: Tevbe Sresi/9: 33, not 9.
1114
FETH SRES
Cz: 26, Sre: 48
514
29. Muhammed, Allahn Rasldr.

Onun mayyetinde bulunanlar kfirlere
kar etin, kendi aralarnda ise merhametlidirler. Onlar rkda, secdede, daima
Allahtan bir ltuf ve honutluk ararken
grrsn. Onlarn almeti, yzlerindeki
secde izi, secde aydnldr.22 Bunlar, onlarn Tevrattaki sfatlardr. ncilde ise yle
anlatlrlar: yle bir ekin gibi ki, filizini karm, sonra onu kuvvetlendirmi,
derken kalnlam da gvdesi zerinde
ykselmitir. Kendisini ekenleri hayrete
drrken, kfirleri ise fkeden yutkundurmaktadr.23 Allah, o (Medine toplumu
iinde) iman edip, imanlar istikametinde
yapanlara (srprizlerle dolu) bir mafiret ve
ok byk bir mkfat vadetmitir.
22. Yani, onlarn mminler olduu yzlerinden okunabilir. manlar, davranlarna, topyekn
hayatlarna, yzleri dahil d grnlerine yansr.
23. Tevrat ve ncilin mevcut nshalarnda bile
bu tasvirlere yakn ifadeleri bulmak hal mmkndr:
Ve dedi: Rab Sinadan geldi, ve onlara
Seirden dodu, Paran dandan parlad, ve
mukaddeslerin onbinleri iinden geldi; onlar
iin sanda ateli ferman vard. Gerek,
insanlar sever; btn mukaddesleri senin
elindedir; ve onlar senin ayann yannda
oturdular; her biri, senin szlerinden alacaktr. (Tesniye, 33: 23)
Ve dedi: Allahn melektu byledir; yere

tohum saan bir adam gibidir. Gece gndz
uyuyup kalkar; tohum biter, ve byr; nasl,
o bilmez. Toprak kendiliinden nce otu,
sonra baa, sonra baakta dolu taneyi verir.
Mahsul erdii zaman, hemen ora salar;
nk hasat gelmitir. Ve dedi: Allahn
melektunu nasl benzetelim? yahut onu
ne meselle nnze koyalm? Hardal tanesi
gibidir ki, topraa ekilirken her ne kadar yer
zerinde olan btn tohumlardan en k
ise de, ekildikten sonra byr, ve btn bitkilerden daha byk olur, byk dallar salar;
yle ki, gn kular onun glgesi altna
yerleebilirler. (Markos, 4: 2632)
Cz: 26, Sre: 49
HUCURT SRES
1115
49. HUCURT SRES
edinede inmi olup, 18 yettten oluur ve

ismini drdnc yetindeki hucurt (zel
odalar) kelimesinden alr. Mminlerin Allah
Rasl aleyhissalt vesselma kar ve kendi
aralarnda birbirlerine nasl davranmalar gerektiini anlatr. Bize gelen haberleri nasl deerlendirmemiz ve birbiriyle savaan iki Mslman
grup karsnda tavrmzn ne olmas gerektiini

konusunda nemli dsturlar vazeder. Kt ad
takmay, bakalarnn gnahn aratrmay, sizan ve gybeti yasaklar. Irkl mahkm eder.
Dikkati gerek imana eker ve iman ile slm
otoriteye zahir teslimiyet arasndaki farka dikkat eker.

1. Ey iman edenler! (Dnce, sz ve davranlarnzla) Allahn ve Raslnn nne
gemeyin.1 Allaha gnlden sayg duyun
ve Ona itaatsizlikten kann. Muhakkak
ki Allah, her eyi hakkyla grendir, her
2. Ey iman edenler! (Peygamberliin zirve
temsilcisi olan o Peygamberle konuurken ve Onun huzurunda) sesinizi
Peygamberin sesinden fazla ykseltmeyin
ve birbirinize kar yksek sesle konutuunuz gibi Onunla da ayn ekilde yksek sesle konumayn. Yoksa yaptnz
1. Allah ve Rasl bir konuda hkm verdii

zaman, mminlere den, ilerinde hibir sknt
duymadan itaattir. Mminler, inan, dnce
ve yaaylarnda Kurn ve Snneti rehber
edinmeli ve baka hibir eyi onlarn nne koymamaldr. Ayrca, Allaha ve Raslne gereken
saygy daima gstermeli ve ileri bu saygyla
dopdolu olmaldr.
2. Btn emir ve yasaklarnda Allah Raslne
itaat Allaha itaat mans tar ve Allaha iman
ve itaat, Onun Raslne artsz itaati gerektirir.
Bu bakmdan, Allah Raslne kastl saygszlk
sevapl iler, siz hi farknda olmadan boa

gidiverir.2
3. Allah Raslnn huzurunda seslerini
ayarlayanlar ise: Allah, takva (Kendisine,
dinine iten sayg ve itaat) konusunda
onlarn kalblerini snam, (onlar da bu
snamadan baaryla kmlardr). Onlar
iin (srprizlerle dolu) bir balanma ve
4. Buna karlk (ey Peygamber,) sana
evinin odalarnn dndan seslenenler ise,
onlarn ou dncesiz ve makl davrantan yoksun kimselerdir.
kfr olur ve byle biri, daha nce elde ettii

btn sevaplar kaybeder, nceki btn sevapl
amelleri boa gider. Bu, onun hem dnyas, hem
hireti asndan byledir. Kastl saygszlk mans tamayan ve kastl saygszlktan
kaynaklanmayan baz sz ve davranlar kfr
olmasa da, kfr riski tayabilir, en azndan,
o sz ve davrann ilgili olduu ameli boa
karr, sevaptan mahrum brakr. Bu sebeple,
Allah Rasl aleyhissalt vesselm ile ilgili sz,
davran ve dncelerde son derece dikkatli
olmak gerekir.
1116
HUCURT SRES
Cz: 26, Sre: 49

515
5. Byle yapacaklarna, sen yanlarna

kncaya kadar bekleselerdi, bu phesiz
hayrlarna olurdu. Bununla birlikte Allah,
gnahlar ok balayandr, (bilhassa mminlere kar) husus rahmet ve merhameti
pek bol olandr.3
6. Ey iman edenler! Bir fask (Allahn
emir ve yasaklarn aktan ve bir endie,
i burkulmas duymadan ineyebilen bir
kii) size bir haber getirdiinde, doru
olup olmadn tesbit etmek iin onu iyice
aratrn. Aksi halde, hibir geree dayanmadan bir toplulua zararnz dokunur da,
sonra yaptnza piman olursunuz.4
7. Asla hatrnzdan karmayn ki, iinizde
(her meseleyi kendisine gtrebileceiniz
bir merci olarak) Allahn Rasl bulunuyor.5 (Ey kendi grlerinde srar eden
ve harekete gemek iin fasn haberini
aratrma gerei duymayan mminler,)
eer o Rasl (kamuyu ilgilendiren) ilerin
pek ounda size uymu olsa, mutlaka
banz derde girer ve haliniz yaman olur.6
Ama Allah size iman sevdirdi ve onu
kalblerinizde ssleyip bezedi; buna karlk
kfrden, ileyeni fask yapan btn davranlardan ve isyandan ise sizi irendirdi.
te bu sfatlar tayan mminlerdir ki,
(inan, dnce ve davranta) doru yolda
olanlar onlardr,
8. Allahtan btnyle bir ltuf ve bir
nimet olarak. Allah, her eyi hakkyla
bilendir, her hkm ve icraatnda pek ok
9. (Mminler, birbirlerine kar dmanlk iinde bulunamazlar. Bununla birlikte,) eer mminlerden iki grup birbiriyle
vuruacak olursa, derhal aralarn dzeltin.
Fakat onlardan biri hakszlkta bulunup
dierine tecavz ederse, bu takdirde teca-
vz eden tarafla, o taraf Allahn hkmne

boyun einceye kadar hep birlikte savan.
Eer boyun eerlerse, o iki grubun arasn
adaletle dzeltin ve adaleti uygulamada titiz
olun. Allah, hak ve adalet hususunda titiz
olanlar sever.
10. (Her zaman iin geerli gerek udur
ki,) mminler birbirleriyle ancak kardetirler; o halde kardelerinizin arasn dzeltin
ve (bilhassa kardeler aras mnasebetlerde
ve kardelik hukukunu korumada) Allaha
kar gelmekten saknn ki, (dnyada gzel
ve faziletli bir hayat, hirette ebed saadete ulama adna) Onun rahmet ve merhametine nail olasnz.7
11. Ey iman edenler! inizden bir topluluk bir baka toplulukla alay etmesin;
Cz: 26, Sre: 49
HUCURT SRES
1117
bilemezsiniz ki, belki alay edilen taraf alay

eden taraftan daha hayrldr; kadnlar da
baka kadnlarla alay etmesin, yine bilemezsiniz ki, alay edilenler alay edenlerden
daha hayrl olabilir. Birbirinizi, yani bizzat
kendinizi8 kk drmeyin ve birbirinizi
holanmayacanz lkaplarla armayn.
Bir insan iman ettikten sonra onu fsk

artran bir isimle armak ne kt bir
davrantr ve bu ekilde imandan sonra
fasklk damgas yemek de ne ktdr.
Byle bir davrann ardndan kim tevbe
edip Allaha ynelmezse, yleleri zalimlerin
ta kendileridir.
3. Allah Raslne kar son iki yette sz edilen davran ekli, nceki yette bahsi geen
davran eklinden farkldr. lk yette bahsi
geen davran bir saygszlk ve o davranta
bulunann kendi dncesini Allah Raslnn
dncesinin nnde tutma mans tamasna
mukabil, son iki yette sz edilen davran,
gerekli incelik ve makuliyetten mahrum olmaktan kaynaklanmaktadr. Dolaysyla bu affedilebilir ama, yet onu mahkm ettikten sonra
bir daha tekrarlanmamas iin gerekli dikkat ve
gayret gsterilmelidir.
Bir mmin de olsa, eer bir insan yalan

sylyorsa, iftira att tesbit edilmise ve
slmn kesin olarak yasaklad herhangi
bir fiili aktan ilemekten ekinmeyebiliyor
veya farz-vacip bir emri yerine getirmiyorsa,
byle biri fasktr ve ne mahkemede ahit
olarak dinlenir, ne de syledii sze, verdii
habere gvenilip, o sz veya haber zerine
hkm bina edilir.
4. Allah Raslne kar nasl davranlmas

gerektiini ortaya koyan yetlerden sonra bu
yetin ifade buyurduu dstur, pek ok bakmlardan nemlidir. Ksaca:
sr Sresi 36nc yette yle buyrulmaktadr: Hakknda kesin bilgi sahibi olmadn
eye dayanp karar verme. nk kulak, gz
ve kalb, evet bunlarn hepsi (verdiin karar,
vardn sonutan) sorumludur ve sorguya
ekilecektir. Dolaysyla bir Mslman, bir
konuda kesin bilgiye dayanmadan hkm
veremez, harekete geemez. zellikle sorumluluk gerektiren ve bakalaryla, toplumla
alkal meselelerde ok dikkatli olunmal ve
duyumlara, zanna dayal hkm ve davranlardan mutlaka kanlmaldr. Kesin bilgi,
ya bizzat ahitlie veya doruluu kesin
habere dayanr. Ayrca, aada 12nci yette
ifade edilecei zere, bir Mslman dier
Mslmanlar hakknda sizanda da bulunamaz.
Hadis limleri, bu yete dayanarak Hadis

ilminde ok nemli bir yan ilim gelitirmilerdir. Cerh ve Tadil denilen bu ilim, hadis
rvilerini doruluk noktasnda aratran ve
rivayetlerine gvenilip gvenilemeyeceini
tesbit eden bir ilim daldr.
Yalan syledii, iftira att ve haram seviyesinde yasaklar aktan iledii veya farz
vaciplerden birini terk ettii, yani fsk tesbit
edilmedike bir mmin gvenilir kabul edilir.
5. Ayrca ve zellikle bkn: Nis Sresi/4: 59,
6465, 83, not 13.
6. Bu demek deildir ki, Allah Rasl kamuyu
ilgilendiren konularda ashabyla istiare etmeyecektir. Hayr, istiare slm idarenin vazgeilmez dsturlarndan olup, Allah Rasl de
onunla sorumluydu (l-i mran Sresi/3: 159).
Bununla birlikte, kesin ve kll slm dsturlara ve kaidelere ters bir gr ve teklif, istiare
adna ileri srlemez ve hele hele bunda srar
edilemez. Ve, Allah Rasl bir ie karar vermise, artk o konu daha fazla tartlamaz.
1118
HUCURT SRES
7. Son iki yet, btn mminlerin karde

olduunu ve birbirlerine kardelik balaryla
bal bulunup, bu balara gre davranmalar
gerektiini ifade etmektedir. Bununla birlikte,
mminler birbirlerine kar dman olamaz
ve aralarnda dmanlk sz konusu olmasa
da, anlamazlklar, kavgalar, hatt vuruma ve
savalar kabilir ve bunlar bazen de tecavzden,
kskanlk ve rekabetten kaynaklanabilir. te,
eer iki mmin grup birbiriyle vuruacak olursa, dier mminlere den, herhangi bir gecikmeye meydan vermeden bu iki grubun arasn
bulmak ve dzeltmektir. Bununla birlikte, gruplardan biri dieri aleyhinde tecavzde bulunursa,
bu durumda btn mminler, saldrgan taraf
Allahn hkmne boyun einceye kadar onunla
savamal, boyun edii takdirde, aradaki anlamazlk konusunu adalet ve hakkaniyete dayal
olarak zmeli ve bylece mmin gruplarn
arasn dzeltmelidirler.
Mminlerin birbiriyle karde olmalar, hem
ferd hem de itima hayat iin ok nemlidir.
Onlarn dnyada dmanlar karsndaki baarlar ve dmanlarnn tuzaklarna dmemeleri,
ncelikle imana ve aralarndaki kardelie baldr. Eer mminler eitli faktrlerle birbirlerine
der, rakip gruplar haline gelir ve birbirleriyle
Cz: 26, Sre: 49
mcadeleye tutuurlarsa, bu onlarn glerini

btn btn azaltacak ve dmanlar karsnda
zayf drecektir. Bu sebepledir ki, hem Kurn
hem de Allah Rasl aleyhissalt vesselm,
mminlerin kardelii zerinde ok durmu,
Allah Rasl, onlardan biat alrken, birbirlerine
kar hayrhah olmalarn, yani daima birbirlerinin iyiliini istemelerini de art komutur.
Yine O, yle buyurmutur: Mslmana kt
sz sylemek fsk, onunla vurumak kfrdr. (Buhar, man, 36) u szler de, yine
Ona aittir: Bir Mslman, dier Mslmann
kardeidir. Asla ona hakszlk yapmaz ve onu
desteinden, yardmndan mahrum brakmaz. Bir Mslman iin Mslman kardeini
hakir grmekten daha byk bir su olamaz.
(Buhar, Edeb, 5758, Mslim, Birr, 2834)
Mslmanlar, hep birlikte tek bir vcut gibidir.
Nasl vcut uzuvlarndan birinin rahatszlanmasyla rahatszlk duyarsa, btn Mslmanlar
da bir Mslmann zdrabyla zdrap duyarlar. (Buhar, Edeb, 122, Mslim, Birr, 66)
(Mminler arasnda kardeliin nemi ve bunun
nasl salanp, nasl korunabilecei konusunda
bilhassa bkn: (Lemalar, 20. Lema.)
8. Benzer ifadeler ve bunlarn mans iin bkn:
Nr Sresi/24: 12, not 12.
Cz: 26, Sre: 49
HUCURT SRES
516
1119
dmlaasnz) diye ayr kavimler ve kabileler

haline getirdik. Bilin ki, Allah katnda en
erefliniz, en deerliniz, takvada (Ona saygda, iman ve itaatte) en ileri olannzdr.
Muhakkak ki Allah, her eyi, (her halinizi,
her yaptnz) hakkyla grendirr, her eyden hakkyla haberdar olandr.12
14. (Birtakm) l sakinleri (bedevler), Biz
de iman ettik. diyorlar. De ki: Hayr, siz
iman etmediniz. Bu sebeple, Biz, (slm
idaresine teslimiyetle) Mslmanlar olduk.
deyin. man, henz kalblerinize girmedi.13
Ama Allaha ve Raslne itaat ederseniz,
Allah yaptklarnzn mkfatndan hibir
ey eksiltmeyecektir.14 Allah, balamas
pek bol olandr, (Kendisine itaatte bulunan kullarna kar) husus rahmetiyle
muamele edendir.
12. Ey iman edenler! (Mminler hakknda) fazla zan beslemekten kann, nk

zannn ou cidd gnahtr. Birbirinizin
gizli hallerini de aratrmayn10 ve kiminiz
kiminizi gybet etmesin. Acaba sizden biri,
lm kardeinin etini yemeyi sever mi?11
te, hemen tiksindiniz. Allaha gnlden
sayg besleyin ve Ona kar gelmekten
saknn. Hi phesiz Allah, tevbeleri ok
kabul edendir; (bilhassa tevbe ile Kendisine
13. Ey insanlar! Sizi bir erkek ile bir kadndan yarattk ve (birbirinize kar soy ve renginizle vnesiniz, birbirinize dman olasnz diye deil, bilakis) birbirinizi (karakter
ve kabiliyetlerinizle) tanyp kaynaasnz
(ve dostane sosyal mnasebetler iinde yar-
15. Mminler ancak o kimselerdir ki, Allaha

ve Raslne gnlden iman etmi olup,
sonra da imanlarnda asla pheye dmezler. Onlar, Allah yolunda mallaryla ve
canlaryla daima cihad iindedirler. Onlardr
(iman iddia ve ikrarnda) sadk olanlar.
16. (yi birer mmin olduklarn iddiada
devam eden o insanlara) de ki: Gerekten
Dine bal olup olmadnz siz mi Allaha
reteceksiniz? Oysa O, gklerde ne var
yerde ne varsa hepsini, (bu arada elbette
sizin durumunuzu da) bilmektedir. Evet,
Allah her eyi hakkyla bilendir.
17. Mslman olduk diye seni minnet altna
almak istiyorlar. De ki: Mslmanlnzla
beni minnet altna almaya almayn. Eer
(iman ve Mslmanlk iddianzda) samimi
iseniz, size iman yolunu gsterdii iin asl
Allah sizi minnet altnda tutar.
18. Muhakkak ki Allah, gklerin ve yerin
btn gizliliklerini bilir. Allah, yaptklarnz da hakkyla grmektedir.
1120
HUCURT SRES
Cz: 26, Sre: 49
9. Mslman bir toplumdaki mnasebetleri dzenlemede son derece nemli dsturlar

ihtiva eden Sre, son iki yetinde alay, kk
drme, lkap takma, sizan gibi maalesef
kendilerinden ok kanlamayan, ama toplum
hayat iin olduu kadar onlar ileyen fertler
iin de son derece zararl davranlara dikkat
ekmektedir. Bunlardan biri olan sizandan
kurtulmak iin ok zandan kanmak gerekir.
Mslman Mslmann aynas olduu iin,
bir Mslmann bir baka Mslman hakkndaki sizann, esasen kendi hakknda sizan
demektir ve dolaysyla kendi i dnyasn
yanstr. Nitekim Nr Sresi 12nci yeti de, bir
Mslmann baka Mslmanlar hakkndaki
dncesinin esasen kendi hakkndaki dncesi olduunu ifade etmektedir.
cmlenin btn kelimelerine dahildir ve her bir

kelimeyi soru haline getirir:
slm, Allah ve Rasl hakknda ise mutlak

manda iyi dnmemizi, hsnzan beslememizi emreder. Cenab Allah (c.c.), (Ben, kuluma
kar) kulum Benim hakkmda nasl dnyorsa yleyimdir. buyurur. (Buhar, Tevhid, 15;
Mslim, Tevbe, 1.)
Drdnc olarak, etini yemeyi ifadesiyle

sorar: nsanlnz ne olmu ki, arkadanz
byle canavarcasna diinizle paralyorsunuz?
10. Kurn, Mslmanlara kar casusluu,

zellikle kiilerin ahs hayatlarn aratrmay
kesinlikle yasaklar. Ayrca, bir Mslmann
bildiimiz baz gizli halleri varsa ve o da bunlarn aa vurulmasndan holanmayacaksa,
bunlarn gizli tutulmasn da emreder. Benzer
ekilde, slm bir hkmet de, vatandalarnn
gnah ileyip ilemediini, eer bakalar ve
genel toplum dzeni aleyhinde bir ey yaptklarn ortaya koyan deliller olmadka, bir
su iinde olup olmadklarn aratramaz, bu
hususta casusluk faaliyetine izin veremez. Yine,
evlerin iini gzetlemek, evlerin ve kiilerin
mahremiyetini ihll etmek, mektuplar, zel
yazmalar okumak, zel haberlemeleri dinlemek de yasaktr.
Bylece cmle, bata bizzat hemze (m?) ile

sorar: Soru sorma ve sorulana cevap verme
vastas olan aklnz yok mu ki, bu derece
irkin olan bir eyi (gybetin irkinliini)
anlamyor?
kinci olarak, cmledeki ikinci kelime olan
sevmek fiiliyle sorar: Sevmek ve nefret
etmek yeri, vastas olan kalbiniz bozulmu
mu ki, (gybet gibi) nefrete en mstehak bir
ii sever?
nc kelimeyle (sizden biri) ile sorar:
Hayatn cemaatten alan itima hayatnz
ve medeniyetinize ne olmu ki, hayatnz
zehirleyen bylesine bir fiili kabul eder?
Beinci olarak, kardei kelimesiyle sorar:

Hi kendi cinsinizden olan birine kar merhametiniz, onunla kardelik hak ve hukukunuz yok mu ki, pek ok ynlerden kardeiniz
olan bir mazlumun manev ahsiyetini insafszca diliyorsunuz? Ve hi aklnz yok mu
ki, kendi azanz kendi dilerinizle delicesine
sryorsunuz?
Altnc olarak, l kelimesiyle sorar:
Vicdannz nerede? Ftratnz bozulmu mu
ki, en sayg duyulmas gereken bir haldeki
kardeinize etini yemek gibi en irkin bir ii
yapyorsunuz?
11. Bu cmle, alt mertebede gybetin ne kadar

kt olduunu ortaya koyar ve alt derecede
gybetten men eder. yle ki:
Ksaca, gybet (bir Mslman gyabnda

ktleme), yetin ifadesi ve tek tek kelimelerinin iaretiyle alken, kalben, insaniyeten vicdanen, ftraten ve milliyeten kt bir fiildir. te
bak, u yet, gybetin ne kt bir fiil olduunu
alt mertebede mucizev bir ekilde nasl ortaya
koyuyor ve o kt fiilden alt mertebede mucizev bir tarzda men ediyor!
Cmlenin aslnn banda yer alan soru hemzesi (tercmenin sonunda yer alan m? soru eki),
Gybet, dmanla, haset ve inada kilitlenmi insanlarn kullandklar alak bir silahtr.
Cz: 26, Sre: 49
HUCURT SRES
erefli bir insan, bu pis silaha tenezzl edip onu

kullanmaz.
Gybet, hazr bulunmayan bir insan hakknda
holanmayaca eyler sylemektir. Bu sylenenler doru olduu takdirde gybet, yanl ise iftira
olur, dolaysyla gybetin iki kat bir gnahtr.
Gybet, birka husus noktada caiz olabilir:
Grevli ve yetkili birine, kendisine yaplan
hakszln giderilmesi iin hakszl yapan
hakknda ikyette bulunmak gybet kapsamna girmez.
Kendisiyle almak istedii biri hakknda
gr soran bir kiiye verilecek drst ve iyi
niyetli cevap da gybet olmaz.
Hakaret ve tehir maksad tamadan, sadece
tarif gayesiyle, mesel, Topal adam falan
yere gitti! tarznda sylenen szler de gybet
saylmaz.
Akta gnah ilemekten saknmayan, hatt
gnahyla vnen insanlarn arkasndan
konumak da gybet deildir.
Bu istisna hususlar gybete girmemekle birlikte, gybet, atein odunu yakp tkettii gibi,
insann iledii salih amelleri yer bitirir.
Gybet eden veyahut onu isteyerek dinleyen
insan Allahtan balanma dilemeli, gybeti
yaplan kimse hakknda da samimi istifar ve
dua etmeli, ona rastlad ilk anda onunla hellamaldr. (Mektbt, 22. Mektup, Htime)
12. slm, rkl, ayrlk yani menf milliyetilii iddetle men eder. nsanlk tarihinin,
bu arada gnmzn de realitelerinden biri
olduu gibi, Allah Rasl aleyhissalt vesselm
Mekkede slm teblie balad dnemde de
rklk, kabilecilik yaygnd. Kurey, ncelikle kendilerini, sonra da Araplar btn baka
kavimlerin stnde gryordu ve dnyay, Arap
olanlar ve Arap olmayanlar (acemler) eklinde
ikiye ayrmlard. Allah Rasl aleyhissalt
vesselm, btn insanlarn insan olmak bakmndan Allah karsnda ve ayrca btn insanlarn kanun karsnda eit olduklar dsturuyla
geldi. O, yle buyurdu: Hibir Arabn Arap
1121
olmayana, beyazn da siyaha stnl yoktur. (bn Hanbel, Msned, 5: 441). Habeli
siyah Mslman bir kle banzda idareci olsa,
ona itaat edeceksiniz. (Mslim, mare, 37)
Allah Rasl aleyhissalt vesselm, Arap
ve Kureyli olmaktan gelen stnlk duygular
dem ve damarlarna ilemi insanlardan bu duygular skp almada Allahn izniyle ylesine
muvaffak oldu ki, bir defasnda Hz. mer (r.a.)
yle dedi: Bilal bizim efendimizdir ve onu
efendimiz (Eb Bekir) kkelikter kurtarmtr.
(bn Hacer, 1: 165) Bir defasnda Hz. Eb Zer
(r.a.) Bilal- Habeye (r.a.) kzd ve Kara
kadnn olu! deyiverdi. Hz. Bilal, bunu gz
yalar iinde Efendimize aktarnca, Efendimiz
Hz. Eb Zere, Eb Zer, sende hal Cahiliye
izi mi var? buyurdular. Yaptndan byk
pimanlk duyan Eb Zer, Bilale vard ve
yzn yere koyarak, Bilal ayaklaryla zerine
basmadka bam yerden kaldrmayacam.
dedi. Hz. Bilal ise Onu affetti ve kucaklatlar.
(Buhar, man, 22)
Siyah olan Zeyd ibn Harise, Peygamber
Efendimize risaletinden nce kle olarak hediye
edilmiti. Peygamber Efendimiz aleyhissalt
vesselm Onu zat buyurmu ve evlt edinmiti. Daha sonra Medinede evlt edinme deti
kaldrld. Efendimiz Oonu, kendi kabilesi olan
(ve tarihin en soylu kabilesi) Haimlerden
hem melheti, hem cmertlii ile mehur Hz.
Zeynep bint Cah ile evlendirdi. Ayn zamanda
Hz. Zeydi Mute Savanda ordu komutan
tayin ettii gibi, mm Eymenden olma olu
sameyi de ok severdi ve daha 18 yanda
iken, iinde Hz. Eb Bekir ve Hz. mer gibi
byklerin olduu bir orduya da kumandan
tayin etti.
Hz. mer (r.a.), halifelii dneminde feyden
Mslmanlara maa balarken, Hz. sameye
olu Abdullahtan daha fazla maa takdir etmiti. Olunun niye byle yaptn sormas zerine de, Olum, Allah Rasl samenin
babasn senin babandan, sameyi de senden
daha ok severdi. cevabn vermiti. (bn Sad,
4: 70)
1122
HUCURT SRES
13. Mslman olmann anlam vardr: Biri,

slmn btn inan esaslarna gnlden inanmak ve onun gereklerini yerine getirmek. Bu,
gerek Mslmanlktr. kincisi, slm idaresinin hakimiyetini kabul etmek ve hukuken
Mslman saylmaktr. Bu da, iman ikrarnda
bulunmay, bu ikrar aktan geersizletirecek
sz ve davranlardan kanmay, en azndan
Cuma namazna katlp, zekt vermeyi gerektirir. Ama byle bir insan kalben kfir, yani
mnafk da olabilir. Bunlardan ayr olarak, bir
de sadece kelime anlamyla Mslmanlk vardr
ki, bu ise, sadece slm idaresine teslim olma
demektir. yette sz edilen bedevler, henz
slm idaresine teslim olmulard ve gerekten
iman etmi deillerdi.
Cz: 26, Sre: 49
14. Bu cmlenin de anlam vardr:

Eer gerekten iman edip, Allaha ve
Raslne itaatte bulunursanz, Allah, bylece Mslman olduktan sonra yaptnz
makbul amellerin mkfatndan hibir ey
eksiltmeyecektir.
Eer, slm idaresine teslimiyete devam ederseniz, bu manda Allaha ve Raslne itaat
iinde bulunursanz, hizmetleriniz dnyada
asla karlksz braklmayacaktr.
Eer inansz biri, imana mani olacak lde n yargl, artlanm ve kibirli deilse,
Allahn honut olduu iler yapar, ahlk da
gzelse ve bakalarna zulmetmiyorsa, Allah
byle birine genellikle iman nasip buyurur.
Cz: 26, Sre: 50
KF SRES
1123
517
2. Ne var ki (o mrikler), kendi ilerinden

bir uyarcnn onlara gelmesini tuhaf karlamakta ve (gerei gizleyen) o kfirler,
Bu, demektedirler, ok tuhaf bir ey.
3. imdi biz, lp toprak olduktan sonra,
(yani o zaman diriltilecekmiiz yle mi)?
Gerekten ok uzak bir ihtimal bu dn!
4. Oysa Biz, topran onlarn bedenlerinden
neyi zerre zerre yiyip rttn elbette
biliyoruz. Bizim katmzda, (istisnasz her
eyin) kaytl bulunduu ve (bozulmaktan, tahriften, kaybolmaktan) korunan bir
kitap vardr.2
5. Aslnda onlar gerei, hem de kendilerine (rahata grp idrak edebilecekleri
aklkta) geldikten sonra bile bile yalanlamaktadrlar. Bu sebeple de, (onu inkr
nasl izah edebilecekleri ve onun bakalar
tarafndan kabuln nasl nleyebilecekleri
konusunda) tam bir kararszlk ve karklk iindedirler.
50. KF SRES
ekkede, Allah Raslnn vazifesinin 4

veya 5inci ylnda inmi olup, 45 yettir. smini birinci yetindeki kf harfinden alr.
Kinatta Cenab Allaha iaret eden pek ok
vakadan sz eder ve hiret zerinde younlar. Ayrca, daha nce helk edilen topluluklarn
hayatlarndan kesitler sunar. Allah Rasl (sa.
s.), bu sreyi bayram namazlarnda genellikle ve
zaman zaman da Sabah Namaznda okurlard.

1. Kf.1 Pek erefli Kurna andolsun (ki,
onu sana ldkten sonra hayatlarnn hesabn vermek zere diriltilecekleri konusunda insanlar uyarasn diye indiriyoruz).
6. Yoksa, zerlerindeki ge bir defa olsun

bakp (da, Allahn ilmi ve kudreti hakknda hi dnmezler mi)? Biz onu nasl da
kurmu ve (yldzlarla) sslemiiz; ve onda
en kk bir atlaklk, yarklk yoktur.
7. Yeri de yayp dedik ve ona iinden salam, sabit (grnml) dalar yerletirdik;
ayrca orada gz ve gnl ac her trl
bitkiyi ift ift bitirdik,
8. Gnlden Allaha ynelecek her bir
kulun gzn geree aacak, akln ve
kalbini dnp ders almaya yneltecek
birer almet olarak.
9. Ve, (zaman zaman ve ihtiya hasl
olduka) gkten bereket kayna bir su
indirmekte ve onunla balar, baheler ve
hasat edilen ekinler bitirmekte,
1124
KF SRES
10. Ve salkm salkm meyveleriyle ulu

hurma aalar yetitirmekteyiz
11. Kullarmza rzk olsun diye; o su ile
l bir memlekete hayat da veriyoruz. te,
lm insanlarn mezarlarndan kmas da
byle olacaktr.
12. (ldkten sonra dirilmeyi inkr eden bu
kfirlerden) nce Nuhun halk, Ress ahalisi
ve Semd da yalanlamt;
13. d, Firavun3 ve Ltun kardeleri de. 4
1. Bakara Sresinin banda Mukattaa Harfleri

hakknda bilgi verilmiti. Kf, bu harflerden
biridir. Ayrca, onun ykseklik, ycelik ifade
ettii sylenmitir; bu sebeple burada Kurna
atfta bulunuyor olabilir.
2. Kfirler, lm bedenlerin btnyle topraa
kartn ve dolaysyla toprakta hangi zerrenin kime ait olduunun tesbitinin de, onlarn
yeniden toplanmasnn da mmkn olmadn
iddia ederler. Bu iddiaya Kurn, her eyin,
kinatta zerrelerin hareketlerine varncaya kadar
her hadisenin Cenab Allahn bilgisi dahilinde
olduu ve Allah katndaki bir kitapta da kaytl
bulunduu eklinde cevap vermektedir.
3. Burada dier topluluklarn arasnda Firavunun
yalnz olarak zikredilmesi, onun bir diktatr ola-
Cz: 26, Sre: 50
14. Eyke ahalisi ve Tbba halk da.5 Bunlarn

her biri raslleri yalanlad ve neticede kendilerini tehdit ettiim cezaya mstahak
olup, o cezaya arptrldlar.
15. Biz ilk yaratmada bir cizlik, bir beceriksizlik mi sergiledik (ki, onlara ldkten
sonra tekrar hayat veremeyelim)? Hayr
hayr, (byle olmadn itiraf ettikleri
halde) onlar, yeni bir yaratma konusunda
zihn karklk iinde bocalayp durmaktadrlar.
rak halknn inkrndan da bir lde sorumlu

ve dolaysyla onlarn tamam kadar gnahkr
olduu iindir.
4. Kurnda pek ok yette peygamberler, ilerinden ktklar halkn kardeleri olarak anlr.
Bu, onlarn o halkla ayn topluluk, ayn renk
ve ayn meneden olduunu, onlarla ayn dili
konutuunu ifade iindir. Bu yette Hz. Lt
ile halk arasndaki bu mnasebete dikkat ekilmesi, dnyadaki mnasebetlerin iman temeline
dayanmadka Allahn cezasndan kurtulmaya
yaramayacan vurgulamak iin olsa gerektir.
5. Ress ahalisi iin bkn: Furkan Sresi/25: 38, not
8; Tbba halk iin: Duhn Sresi/44: 37, not 9;
ve Eyke ahalisi iin: uar Sresi/26, 176190,
not 3132.
Cz: 26, Sre: 50
KF SRES
518
1125
21. Herkes, beraberinde bir muhafz ve bir

de ahit olmak zere (Yce Mahkemeye)
gelir.
22. Btn bu olanlardan gaflet, onlara
kar kaytszlk iinde idin, ama artk
gzndeki perdeyi kaldrdk da, bugn
gzn pek keskindir!
23. Ve yannda onunla beraber gelen (ahit
melek), te, der, onun hep yanmda
hazr bulundurduum defteri! (Her ne
yapmsa bunda yazldr).
24. (Hkm okunur:) Siz (ey iki melek)!
Atn Cehenneme her azgn kfiri: hakk
kabul etmemede inat m inat,
25. Kendi hi hayr yapmad gibi, bakalarn da hayrdan hep alkoyan; had bilmeyip azan, onulmaz bir phenin iinde
yuvarlanp duran, bakalarn da pheye
atan;
26. Allahn yansra bir baka ilh daha
edinen. Atn onu o etin azabn iine!
16. Gerek u ki, insan Biz yarattk ve nefsinin ona srekli olarak neler fsldadn,
neler telkin ettiini biliriz. Biz, ona ah
damarndan daha yaknz.
17. Zaten sanda ve solunda yerlemi
bulunan iki kayt (melek), onun (her sz
ve davrann) kaydetmektedir.
18. Tek bir sz bile sarfetmi olmasn ki,
yannda onu gzetleyen ve o sz kaydetmeye hazr bir gzc bulunmam olsun.
19. Allahn kanlmaz takdiri olarak lm
sekerat nihayet gelip atar: te, srekli
olarak kendisinden kap kurtulmaya altn gerek!
20. Ve (artk vakti gelmi olup,) Sra frlr. te, kendisiyle tehdit edilen azabn
gelip att gn!
27. (Dnyada iken yanndan ayrlmayan)

eytan, Rabbimiz, der, onu ben azdrp yoldan karmadm. Bilakis kendisi,
hakkn pek uzanda geri dnlmez bir
sapklk iindeydi.
28. Allah buyurur: Byle Benim huzurumda ekimeyin. Daha nceden bu azab
bir tehdit olarak size bildirmitim.
29. Benden sdr olan bir hkm5 artk
deitirilmez; ve Ben, kullarma kar da
asla zalim deilim.
30. O gn Cehenneme Doldun mu? diye
sorarz; o ise, Daha yok mu? diye cevap
verir.6
31. Cennet ise mttaklere yaklatrlacak,
girmeleri iin onlardan uzak olmayacaktr.
32. te size vadedilen mkfat, daima
1126
KF SRES
gnlden Allaha ynelen ve Ona kar

vazifelerini dikkatle yerine getiren;
33. Grmedii halde Rahmn iin derin
sayg besleyip, ii rpertiyle dolan ve srekli Allaha ynelmi, Ona boyun emi bir
kalble gelen herkese.
5. Bu hkm, Cenab Allahn eytana tbi olan

kfir ve mrikleri Cehenneme ataca hkmdr (sr Sresi/17: 63, Secde Sresi/32: 13).
Cehennemde eytanla ve eytanlarla Cehennemlik
insanlar arasndaki ve kfirmrik zalimlerle
onlara uyan halk arasndaki atmalar iin bkn:
Sd Sresi/38: 85, Sebe Sresi/34: 3133, Sfft
Sresi/37: 5057, Mmin Sresi/40: 4752.
6. hiret yurdu, her eyin canl olaca yurttur
(Ankebt Sresi/29: 64) ve dolaysyla Cehennem
Cz: 26, Sre: 50
34. imdi girin oraya selmetle ve her trl

ktlkten emniyet iinde. Artk bugn,
lmn olmad sonsuzluk gndr.
35. Orada onlar iin diledikleri her ey
vardr, nezdimizde daha da fazlas olmak
zere.7
de konuabilir (Furkn Sresi/25: 12, not 4). Bu

soru ve cevap, bir bakma Cehennemin onu hak
eden herkesi alabilecek kapasitede olduunu
vurgulamak iin olsa gerektir, nk o, dolacaktr (Secde Sresi/32: 13).
7. Cenab Allah buyuruyor: Ben, salih kullarm iin Cennette yle nimetler hazrladm ki,
onlar ne gz grm, ne kulak duymu, ne de
onlar, herhangi bir insann kalbine domutur.
(Buhar, Tevhid, 35; Mslim, Cennet, 45)
Cz: 26, Sre: 50
KF SRES
519
1127
38. Gkleri, yeri ve bunlarn arasnda bulunan her eyi alt gnde yarattk da, Bize
hibir yorgunluk dokunmad.8
39. O halde, onlar ne sylerse sylesin, sen
(vadimize ve kudretimize gven iinde)
sabret ve gnein doumundan ve batmasndan nce Rabbini hamd ile tesbih et;
40. Ve gecenin bir vaktinde de, secdelerden
sonra da yine Onu tesbih et.9
41. Ve Mnadnin yakn bir yerden arda
bulunaca gn ak bir kulakla bekle.10
42. O gn btn insanlar, Srun dehetli
sesini baka hibir eye ihtimal vermeyecek
kesinlikte ve Allahn gereklemesi kesin
bir hkm olarak iiteceklerdir. Btn
llerin diriltilip mezarlarndan kacaklar
gndr o gn.
43. Hi phesiz Biz, evet Biziz hayat
da lm de veren ve niha dn de yine
Bizedir.
36. Biz, onlardan (Mekkeli kfirlerden) nce

nice nesilleri helk ettik. Onlar, bunlardan
daha glkuvvetli, daha sava idiler ve
hakimiyetlerini yaymak iin baka lkelere
aknlar ederlerdi. Ama (Allahn cezas geldikten sonra) kap kurtulacak yer var mdr ki?
37. Elbette bunda (lmemi) bir kalb tayan veya geree kulak vermesini bilen,
gz de etrafn grebilen herkes iin bir
mesaj, bir ibret vardr.
44. O gn yer yarlacak ve onun iinden

kacak olan insanlar sratle (Srun sesine) koacaklardr. te budur Bizim iin
pek kolay olan hair (insanlar mezarlarndan kaldrp, bir meydanda toplama).
8. yet, Allahn yedinci gnde dinlendii,

dinlenme ihtiyac duyduu eklindeki Kitab-
Mukaddes ifade ve inancn kesinlikle reddetmektedir. Byle bir inan, her eye gc yeter
Allah inancna da ters olup, Allahin Kadri
Mutlak olduuna inanan Hristiyanlarn bir
elikisidir de.
farzlardan sonra klnan snnet namazlara atfta

bulunduu gibi, namazlardan sonra sylenen
Sbhnellah, El-hamd-lillh, Allah ekber tesbih, hamd ve tekbir szlerine de imada bulunuyor
olabilir. Allah Rasl aleyhissalt vesselm, bunlarn namazlardan sonra 33er defa sylenmesini
nemle tavsiye buyurmulardr.
9. nceki (39uncu) yet, sabah, le ve ikindi

namazlarna, bu yet de akam ve yats namazlarna iarette bulunmaktadr. Secdelerden sonraki
tesbih ise, sabah ve ikindi namazlar dnda, dier
10. Mnad, Sra frecek olan Hz. srafildir

(a.s.). Yakn yerden maksat ise, herkesin
Srun sesini sanki yanbanda fleniyormu
gibi duyacak olmasndan kinayedir.
45. Biz, o (inkrclarn) sylediklerini ok

iyi biliyoruz; sen de onlar imana zorlamas
gereken biri deilsin. O halde sen, tehdidimden korkanlar Kurnla irad ve ikaz
et yeter.
1128
ZRYT SRES
Cz: 26, Sre: 51
51. ZRYT SRES
ekkede, mriklerin mminlere kar ikencelerinin balad dnemde inmitir.

60 yet olup, ismini birinci yetindeki zriyt
(savuranlar) kelimesinden alr. hiret ve Ce-
nab Allahn mutlak birlii zerinde younlar; inkrclar, kfr ve zulmde direten nceki
pek ok kavmin bana gelenleri hatrlatarak ikaz
eder.

1. (Rzgr gibi) savurup datanlara,
2. (Bulutlar gibi) ar ykleri yklenip
tayanlara,
3. (Gemiler gibi) kolayca akp gidenlere,
datan (farkl mertebelerdeki meleklere)

yemin olsun ki:1
5. Size vadedilen mutlaka gerektir;
4. Ve Allahtan gerekli emri alan ve i

blmyle (Onun nimetlerini) taksim edip
6. Ve o Mahkeme kesinlikle vuku bulacak

(ve herkes, yaptnn karln grecektir).
1. lk yette, Cenab Allahn yerde, havada

ve suda (kinatta) istihdam buyurduu madd
sebep ve glere yemin edilmektedir. u kadar
ki, kinattaki her bir i, o ie asl vekil ve
Allahn istihdam buyurduu melekler vastasyla yerine geldii, yle ki, byk mfessirimiz Elmall Hamdi Yazrn da ifade ettikleri
gibi, her bir yamur damlasnn dmesi bile
meleksiz dnlemeyecei iin, kendilerine asl
yemin edilenler, bu sebeplerin ve glerin arkasndaki, Allahn memurlar mansnda asl g
olan meleklerdir. Dolaysyla drdnc yet, bir
manda bunlarn hepsini bir arada zikretmekte,

yani farkl farkl mertebelerde bulunan melekleri
nazara vermektedir. Esasen, ilk yette dikkate
sunulan iler, drdnc yette ifade eden ilerin
hazrl mahiyetindedir. Rzgrlarn esmesiyle
havadaki yamur zerrecikleri bulutlar halinde
harekete geer, derken yamur yaar. inde
gemilerin hareket ettii denizlerin suyla ve yamurun meydana gelmesiyle mnasebeti olduu
gibi, insanlar denizlerde gemilerle hem seyahat
eder, hem rzk arar. Yamuru da, rzk da canllara datanlar, meleklerdir.
Cz: 26, Sre: 51
ZRYT SRES
520
1129
12. Bir de kalkp, Ne zamanm bu Hesap

Gn? diye soruyorlar.
13. O gn, onlarn Ate zerinde kvrandrlacaklar gndr.
14. Tadn hak ettiiniz azab! te, (alayl
alayl) Ne zaman? diye bir an nce gelmesini istediiniz azap!
15. Ama ileri Allaha gnlden sayg besleyen ve Ona kar gelmekten saknan (mttak)ler, bahelerde ve su balarndadrlar.
16. Rabbilerinin kendilerine bahettii
mkfatlar alp durmaktadrlar. Onlar,
bundan nce (dnyada iken), Allahn kendilerini grdnn uuru iinde iyilie
kilitlenmi kimselerdi.
17. Geceleri az uyur (ve Rabbilerine ibadetten hibir zaman geri durmazlard).
18. Seher vakitlerinde istifar ederlerdi.
19. Mallarnda, istemek zorunda kalan fakirlerin ve (iffetlerinden dolay isteyemeyen)
yoksunlarn hakk olduunun uurunda idiler (ve bu haklar hak sahiplerine verirlerdi).
7. (Meleklerin ve gk cisimlerinin hareketi,

Allahn emirlerinin teblii ve yerine getirilmesi, yerdeki uurlu varlklarn amellerinin
ykselmesi iin) ssl yollarla, yrngelerle
dolu gk hakk iin,
20. Yeryznde kesin inanmak isteyenler

iin apak deliller vardr;
8. Siz, (Kurn ve onu nasl niteleyeceiniz

konusunda) tam bir eliki iindesiniz.
22. Gkte de hem rzknz vardr, hem de

size vadedilen.3
9. (nan, davran ve dncede takip edilmesi gereken) doru yoldan ancak Kurn
konusunda aldanan uzaklar gider.2
23. Gn ve yerin Rabbine andolsun ki bu

vad, nasl sizin konumanz bir gerekse,
size iletilen yle bir gerektir.
10. Allahn rahmetinden uzak olsun o

sadece zanna dayanarak konuup duran
yalanclar;
24. brahimin o erefli misafirlerinden

haberin olmu muydu?
11. Ki onlar, cehaletle sarho, hak konusunda tam bir gaflet ve kaytszlk iindedirler.
21. Ve bizzat kendi iinizde, kendi varlnzda da. Byleyken, gznz ap da

gerei grmeyecek misiniz?
25. Hani (bir gn evinde iken) yanna varmlar ve selm vermilerdi. brahim de,
selmlarn almt. Tanmadm, fevkaldelii olan kimseler! diye geirdi iinden.
1130
ZRYT SRES
Cz: 26, Sre: 51
27. nlerine koyup, Buyurmaz msnz?

dedi.
29. (Bu arada konuulanlar duyan) ei lk atarak yaklat ve elini yzne vurarak,
Benim gibi bir kocakarnn m ocuu
olacak? dedi.
28. (Ama ondan yemediklerini grnce,) onlardan yana iine bir endie dt.4
Endielenme! dediler. Sonra da ona byk
ilim sahibi olacak bir oul mjdelediler.
30. Evet, Rabbin byle buyurdu; dediler,

muhakkak ki O, her hkm ve icraatnda
pek ok hikmetler bulunandr, her eyi
hakkyla bilendir.
2. Buraya kadar yetler ok nemli bir geree

parmak basmaktadr. Kinatta okluk iinde
birlik vardr. Btn dier varlklar gibi insanlar da, pek ok bakmdan farkl farkldrlar.
Bununla birlikte, sonsuzca denebilecek eitlilie ramen, insanlar ve cinler dnda kalan
btn varlklar ayn Rab, lh ve Melik olarak
Bir Allaha ibadet ve itaat ettikleri iin, kinatta
asla bozulmaz ve sarslmaz bir dzen ve henk
sz konusudur. Dolaysyla, kendilerine irade
verilmi ve bu sebeple seim zgrlne sahip
bulunan insanlara ve cinlere de den, hem ferd
hem itima hayatlarnda yine Bir Allaha ibadet
ve itaat etmektir. Bu demek deildir ki, onlar
daima ayn grte olacak ve aralarnda dnce
ve davran farkll bulunmayacaktr. Asla!
Gr ve dnce ayrlnn gerekli olduu pek
ok saha vardr, fakat gr ve dncelerin
ittifak etmesi gereken sahalar da vardr. Mesel,
inan esaslarnda, Allaha ibadette, haram ve
hell noktasnda temel hkmlerde, temel ahlk
dsturlarda ve hayat tanzimde birtakm temel
kaidelerde ittifak esastr. Bunlarn yan sra,
zaman ve artlara bal, dolaysyla zaman ve

artlarn deimesiyle deien pek ok kaideler
ve dsturlar da vardr. nsan hayatnn hem
dnyada hem de hiretteki saadeti ve insann
bilhassa ebed hayat kazanmas adna bu deimeyen ve deien kaide ve dsturlar arasndaki
denge ok iyi korunmaldr.
26. Beklemeden ailesinin yanna geti ve

semiz dana kebab getirdi.
3. Yani, rzk olarak bize ne bahediliyorsa

Allahtandr. Bu bakmdan Kurn, rzkn gkten indirildiini buyurmaktadr. Ayrca, yeryz
gkten inen yamurla hayat bulduu ve yerden
elde ettiimiz her ey yamura muhta bulunduu iin, yamur rzkn ta kendisidir. Gkte
olup da bize vadedilen ise, Allahn Cennet dahil,
makbul amellerinin karlnda kullarna verdii,
verecei her mkfattr. Onlar da yine Allahn
nimeti olarak yce bir man ve deere sahip
olduu iin kaynaklar gk olarak zikredilmitir.
nk gk, ykseklii, ycelii simgeler.
4. Bir misafir kendisine ikram edileni kabul
etmezse, bu, onlarn baka ve kt bir niyetle
geldiklerini gsteriyordu.
Cz: 27, Sre: 51
ZRYT SRES
1131
521
37. Neticede, o memlekette (Allahn) ac

azabndan ve cezasndan korkanlar iin bir
ibret mesaj braktk.5
38. Musa(nn yaadklarn)da da (bir ibret
mesaj vardr). Hatrla ki, Onu apak bir
delille Firavuna gndermitik.
39. Ama Firavun, kendisine dayand
ordusuyla birlikte haktan yz evirdi ve
(Musa hakknda) Bu, dedi, ya bir byc veya bir deli.
40. Neticede Firavunu da ordularn da
kskvrak yakaladk ve denizin dibine geiriverdik. Boulurken yaptklarna bin piman kendini knyordu.
41. d (kavminin bana gelenlerde de ayn
ekilde bir ibret mesaj vardr). Onlara ise
her eyi kasp kavuran ve kknden kurutan bir kasrga gnderdik.
42. nne her ne karsa ksn, deta bir
kl halinde savuruyordu.
31. (brahim,) Ey (Allahn) elileri, geliinizin asl sebebi nedir? diye sordu.
32. Biz, dediler, hayatlar gnah hasadndan ibaret sulu bir toplulua gnderildik,
33. Balarna amurdan piirilmi talar
indireceiz,
34. Snr tanmaz ve Allahn verdii
duygu, meleke ve kabiliyetleri boa sarfedenlerin her biri iin Rabbinin katnda
belirlenmi ve damgalanm (talar).
43. Semdda da (ibret mesajlar vardr).

Kendilerine, Bir sre daha hayatnz
yaamaya devam edin bakalm! dendi.
44. Ama onlar, Rabbilerinin emrinden
btn btn ktlar da, kendilerini, bakp
dururlarken (dehetli bir patlamayla birlikte) o mthi yldrm yakalayverdi.
45. (Kurtulmak iin) ne dorulabildiler, ne
de herhangi bir yerden yardm grdler.
46. Ve daha nce de Nuhun kavmini
(helk etmitik). Onlar, her bakmdan yoldan km bir topluluk idi.
35. (Derken elilerimiz o toplulua vardlar

ve nce) orada bulunan mminleri (azap
menzilinin dna) kardk.
47. Ge gelince:6 onu ok salam bir ekilde bina ettik; Biz ok geni bir kudret ve
hakimiyet sahibiyiz.7
36. u kadar ki, orada Mslman olarak tek

bir hane halkndan bakasn bulmadk.
48. Yeryzn: onu da Biz dedik; gerekten ne de gzel dedik.
1132
ZRYT SRES
Cz: 27, Sre: 51
49. zerinde dnp ders alrsnz diye

her eyi ift yarattk.
Onun tarafndan gnderilmi apak bir

uyarcym.
50. (Madem btn bunlar yapan Allahtr

ve O, sizin yegne lhnz ve Rabbinizdir,)
o halde derhal Allaha kan (Onun himayesine koun)! Muhakkak ki ben, sizin iin
51. Allahn yansra baka bir ilh icat

etmeyin. Muhakkak ki ben, sizin iin
Onun tarafndan gnderilmi apak bir
uyarcym.
5. Ayrnt iin bkn: Hd Sresi/11: 6983, Hcr

Sresi/15: 5177 ve ilgili notlar.
7. Bu ifadenin asl, genileteniz, geniletiyoruz

mansna da gelmektedir. Eer kastedilen bu
man ise, bu takdirde, son zamanlarda ortaya
atlan srekli genileyen kinat teorisinin doruluu ortaya kar.
6. Helk edilmi topluluklarn hayatndan kesitler sunduktan sonra gelen bu yet, 22nci yetten devam mahiyetindedir.
Cz: 27, Sre: 51
ZRYT SRES
1133
522
birer topluluktu (da, ondan byle diyorlard).

54. O halde (ey Raslm), onlarla tartmaya girme, brak onlar; byle yapmakla
knanp sulanacak deilsin.
55. Bununla beraber, tebliine ve gerei
hatrlatp t vermeye devam et. nk
t ve hatrlatma, her zaman iin mminlere (ve imana ak ruhlara) fayda
verir.8
56. Ben, cinleri ve insanlar ancak (Beni
tansnlar ve) Bana ibadet etsinler diye
yarattm.9
57. Ben onlardan nafaka istemiyorum; Beni
yedirip beslemelerini de istemiyorum.
58. Muhakkak ki Allahtr btn varlklarn rzkn tam olarak ve tam zamannda
veren, kmil kuvvet ve iktidar sahibi olan.
52. Bunun gibi, onlardan (Mekkelilerden)

nce gelip gemi topluluklardan hangisine
bir rasl gelmise, mutlaka muhataplar
Onun iin, Bu, ya byc veya bir deli!
dediler.
59. yleyse, (iman ve ibadette Ona irk

koarak veya Ona ibadet etmekten kanarak) zulm ileyenlerin azapta, elbette
(helk edilen) yoldalarnn pay gibi bir
paylar olacaktr. O bakmdan, o azab bir
an nce gndermemi istemelerine hi gerek
yok.
53. Yoksa birbirlerine tavsiyede mi bulundular, aralarnda anlatlar da m hep byle

sylediler!? Hayr, onlarn hepsi tuyankr
60. Madem yle, kendisiyle tehdit edildikleri o gnden dolay vay o kfredenlerin
haline!
8. Son iki yet, Allah yolunda hizmet konusunda

iki nemli noktaya dikkat ekmektedir. Allahn
dinini anlatrken, tebli ederken tartmann hibir yarar yoktur. nemli olan, kendi slbuyla
Dini anlatmak ve yaamaktr. Ayrca, tebli
yaplrken mminler de nazara alnmal, onlar
nasl olsa inanmlardr diyerek ihmal edilmeme-
lidirler. nk herkesin nasihata ve hatrlatmaya

ihtiyac vardr.
9. Bu yet, Allahn varlklar yaratmasndaki
maksad beyan buyurmaktadr. nsanlarn ve
cinlerin dndaki btn varlklar Allaha mutlaka
manda ibadet ve itaat ederken, irade ile serfiraz
klnan insanlar ve cinler ise, ayn sorumluluu
1134
ZRYT SRES
tamakla birlikte, bu konuda zorlanmamlardr. nk onlar, imtihandadr. Allaha ibadet

ve itaat, insanlarn ve cinlerin hem ferd hem
itima, hem dnya hem hiret hayatlar iin
her bakmdan lzumlu ve asla vazgeilmez deer
ve neme sahiptir. Bedizzaman, bu konuda
yle yazar:
Katiyen bil ki, yaratln en yksek gayesi
ve ftratn en yce neticesi, Allaha imandr. Ve insaniyetin en yce mertebesi ve
beeriyetin en byk makam, Allaha iman
iindeki marifetullahtr (Allah tanma). Cin
ve insin en parlak saadeti ve en tatl nimeti,
o marifetullah iindeki Allah sevgisidir. Ve
ruhu beer iin en halis srur ve kalb-i
insan iin en sfi sevin, o Allah sevgisi
iindeki ruhanmanev lezzettir.
Evet, btn hakik saadet ve halis srur ve
irin nimet ve sfi lezzet, elbette marifetul-
Cz: 27, Sre: 51
lahta ve muhabbetullahtadr. Onlar, onsuz

olamaz. Cenab- Hakk tanyan ve seven,
nihayetsiz saadete, nimete, nurlara, esrara ya
bilkuvve (potansiyel olarak) veya bilfiil mazhardr. Onu hakik tanmayan, sevmeyen,
nihayetsiz dertlere, zorluklara, elemlere ve
evhama mnen ve maddeten mptel olur.
Evet, u perian dnyada, vre nev-i
beer iinde, neticesiz bir hayatta, sahipsiz,
hmisiz bir surette, ciz, miskin bir insan,
btn dnyann sultan da olsa ka para
eder? te bu vre nev-i beer iinde, bu
perian, fni dnyada insan sahibini tanmazsa, mlikini bulmazsa, ne kadar biare
sergerdan olduunu herkes anlar. Eer sahibini bulsa, mlikini tansa, o vakit rahmetine
snr, kudretine istinat eder. O vahetgh dnya, bir tenezzhgha dner ve bir
ticaretgh olur. (Mektbt, 20. Mektup,
Mukaddime)
Cz: 27, Sre: 52
TR SRES
1135
52. TR SRES
ekkede inmi olup, 49 yetten oluur. smini birinci yetindeki tr ([Sina] Da)
kelimesinden alr. Kurn- Kerimin vahyedilmesi karsnda Mekke mriklerinin tutarsz
tepkilerini ve bu tepkileriyle kendilerini nasl
gln durumlara drdklerini konu edinir.
Onun Allah Rasl tarafndan Allahtan geti-
rildii konusunda pepee ve muarzlar susturucu deliller serdeder. hiretin mutlaka gelecei
zerinde durur ve kfredenler azaba mstahak
olurken, mminlerin ise mkfatlandrlacaklar mjdesini verir. Ayrca, Allahn dinine inatla kar kanlarn bana gelebilecek ykmlara
dikkat eker.

1. Yemin olsun Tra (Sina Dana);
2. Ve yazlm kitaplara
3. Alp yaylm parmenler (ve ktlar)
zerine;
4. Ve Beyt-i Mamura (srekli iskn ve
ziyaret olunan Eve);
5. Ve ykseltilmi olan o tavana (gk kubbeye);
6. Ve dopdolu, (kaynatlmay bekleyen)
deniz(ler)e,
7. Ki, Rabbinin cezas mutlaka vuku bulacaktr.1
1. Kurn, Kyametin mutlaka vuku bulacan

vurgulamak iin dikkatlerimizi kinattaki, insan
hayatndaki ve tarihteki birtakm nemli olgulara
ekmektedir. Kinat ve yaratl srecinde geirdii deiiklikler, bilhassa yeryznde grlen
hadiseler, gnlerin, aylarn, mevsimlerin, yllarn, asrlarn deimesi Kyamete ak iaretler
olduu gibi, vahyedilmi kitaplar da onun vukuu
konusunda ok kesin ifadelere sahiptir.
Sre, birinci yetteki Trla Hz. Musann
Tevrat ald Tri Sinya (Sin Dana) atfta
bulunduu gibi, ayn zamanda Allah Raslne
Kurn vahyinin balad Nur Dana iaret ediyor da olabilir. Yazlm kitaplar veya Kitaptan
kast ise, Tevrat, Zebur, ncil ve Kurn gibi
8. Onu savacak hibir kuvvet yoktur.

9. Gn gelecek, gk iddetle sarslacak,
10. Ve dalar mthi hareketlerle yryecektir.
11. O gn vay haline (Rasl ve getirdii
gerei) yalanlayanlarn!
12. Onlar ki, daldklar btlda, oyun ve
elence iinde oyalanp durmaktadrlar.
13. O gn Cehenneme iddetle itilirler.
14. te, (dnyada iken varln ve vukuunu) yalanlayp durduunuz Ate!
lh kitaplardr. Yazlm kitaplarla, insanlarn

hirette neredilecek olan amel defterlerine de
iaret edilmi olmas mmkndr. nsanlar tarafndan yazlm bilhassa nemli kitaplarn da bu
iarette bir hissesi bulunabilir. Beyt-i Mamur,
insanlar ve melekler tarafndan srekli ziyaret
edilen Kbe olabilecei gibi, onun semadaki ei
ve melekler tarafndan ziyaret edilen mbarek
ev veya her ikisi de olabilir. Kyamet Gn gk
yarlacak ve btn denizler, su ktleleri kaynatlacaktr. Dolaysyla, altnc yette buna iaret
vardr. Sonu olarak, ilk alt yetteki btn
yeminler Kyametle alkal bulunmakla, yedinci
yet, bu kanlmaz kbeti bu yeminlerin cevab olarak zikretmektedir.
1136
TR SRES
15. Bakn bakalm, (Kurn hakknda iddia

ettiiniz gibi) bu da m bir sihir, yoksa gzleriniz grmyor (da, vehme kapldnz
m dnyorsunuz)?
Cz: 27, Sre: 52
523
16. Yanp kavrulmak iin girin imdi

oraya! ster katlann, ister katlanmayn,
artk sizin iin fark edecek bir ey yoktur.
(Dnyada iken) ne yapyor idiyseniz, ancak
onun karln greceksiniz.
17. Allaha gnlden sayg besleyen ve Ona
kar gelmekten, dolaysyla Onun azabndan saknanlar (mttakler) ise, bahelerde
ve her trl nimetler iindedirler;
18. Rabbilerinin kendilerine verdikleriyle
safa srerler; ve Rabbileri onlar o Kzgn
Alevli Atein azabndan korumutur.
19. (Dnyada iken) yaptnz gzel ilerin
karl olarak (bugn) afiyetle yiyin iin!
20. Sra sra dizilmi koltuklara yaslanrlar;
onlara ayrca pak ve gzel gzl eler vermiizdir.
21. Kendileri iman etmi olduklar gibi,
zrriyetleri de iman ile kendilerini takip
edenlerin zrriyetlerini, (imanlar kendileri
seviyesinde olmasa bile) onlara kavutururuz ve (bu kavuturmadan dolay) onlarn
amellerine verdiimiz mkfattan hibir
ey eksiltmeyiz. Bununla birlikte herkes,
(Cennetten dnyada iken) kazandklar
nisbetinde istifade eder.2
22. Onlara canlarnn ektii meyve ve et
eitlerinden bol bol veririz.
23. Orada merubat dolu kadehleri elden
ele dolatrrlar ki, o merubat, ne bo ve
mansz konumalara sebep olur ne de bir
gnaha.
24. Etraflarnda hizmetlerine tahsis edilmi, sedef iinde sakl inciler gibi prl prl
civanlar dolar.
25. Birbirlerine dner ve (dnyada iken

olup bitenler, Cennete kabul edilme sebepleri hakknda) karlkl sorular sorup,
konumaya balarlar.
26. Biz, derler, ailemiz iinde (onlarn
hidayeti ve kbetleri konusunda) dikkatli
ve titizdik.
27. Allah da bize ltfetti ve bizi o kavurucu, deriden ieriye ileyen atein azabndan
korudu.
28. Gerekten biz, bundan nce (dnyada
iken) sadece Ona ibadet eder, sadece Ona
yalvarrdk. Odur mutlak iyilik ve hayr
kayna, (bilhassa mmin kullarna kar)
husus rahmet ve merhamet sahibi.
Cz: 27, Sre: 52
TR SRES
29. te (Raslm), sen irad ve nasihatlerine devam et; bil ki sen, Rabbinin ltf u
keremiyle ne bir khinsin, ne de bir deli.
30. Ne o, yoksa senin hakknda bir de,
(Cinlerle hairneir, dersini onlardan alan)
bir air. Bekliyoruz, bana muhakkak bir
2. yet, Cennet mutluluunun nemli bir

yanna iaret etmektedir. Cenab Allah (c.c.),
Cennette, imanlar ve amelleri ayn seviyede
olmasa da annebabalar ve evltlarn birletirecektir. Bu, Onun mminlere olan bir baka
fazl u rahmetidir. Bununla birlikte, Cennette
ayn yerde olsalar bile, insanlarn Cennetten
ve nimetlerinden istifadesi ayn olmayacaktr.
Herkes, imannn derecesi, derinlii, amellerinin
kymeti ve hisleriyle melekelerinin gelimilii
nisbetinde Cennetten istifade edecektir.
yet, ayrca u geree de iarette bulunmak-
1137
musibet gelecek ve onu alp gtrecek mi

diyorlar?
31. De ki: Siz beklemenize devam edin!
Sizinle birlikte ben de bekliyorum (ki,
bakalm sizin banza ceza olarak hangi
musibet gelecek).
tadr. Vka Sresi 1014nc yetlerde ifade

buyurulduu zere, bir iman hareketinin banda
samimi olarak ona katlp destek verenler ve bu
desteklerini srdrerek, imanla hirete genler,
Allah nazarnda ayr bir kymeti haiz bulunmakta olup, Cennetten istifade de onlar nde olacaklardr. nk onlar, iman edip, Allahn dinine
sahip kmada dierlerini gemiler, ona bakalarnn geri durduu, oklarnn kar kt en
zor zaman ve artlarda destek vermiler, byk
skntlara katlanmlar ve karlnda dnyev
hibir beklentiye girmemilerdir.
1138
TR SRES
32. Akllar m onlar bylesine davranmaya

itiyor, yoksa bizzat tuyankr bir topluluk
da, ondan m byle davranyorlar?
Cz: 27, Sre: 52
524
33. Yahut, Kurn kendisi uyduruyor,

(sonra da Allaha mal ediyor) mu diyorlar?
Hayr, hayr! Onlar inanmak istemiyorlar.
34. Eer bu iddialarnda samimi ve tutarl
iseler, (Kurn herhangi bir kimsenin
uydurup Allaha mal etmesi mmknse), o
zaman kendileri ona benzer bir sz ortaya
koysunlar!
35. Yoksa onlar, kendilerinden nce hibir
ey yoktu da, kendilerinden baka kimsenin
yaratlmad bir eyden (ve gayesiz, babo, hikmetsiz ve yaratcsz) olarak yaratldlar (ve dolaysyla kimsenin bilmedii eyleri mi biliyorlar), veyahut bizzat kendileri
yaratc olup, (istediklerini yapp sylemede
kendilerini zgr m hissediyorlar)?
36. Veya gkleri ve yeri yarattlar (da, varlklar zerinde mutlak hakimiyet iddiasnda
m bulunuyorlar)? Hayr hayr, onlarn
(yaratl, insanlk ve bunlarla ilgili temel
gerekler hakknda) hibir kesin bilgileri
yoktur.
37. Yoksa Rabbinin hazineleri onlarn katnda (da, varlklara istedikleri gibi rahmet ve
rzk taksiminde bulunuyor, dilediklerini
rasl tayin edip, ona diledikleri kitab m
indiriyorlar)? Veya (kinat ve Allah zerinde) mutlak otorite sahibi olup, (Allaha
kimi dilerlerse onu rasl m tayin ettiriyorlar)?
38. Yoksa bir merdivenleri var da, (onunla
gklere kp) orada konuulanlar dinliyor (ve orada duyduklarndan dolay m
Raslllah ve Kurn karsnda byle bir
tavr taknma gerei duyuyorlar?) yleyse
ve kim ise o gkleri dinleyen, kesin bir
delil, bir belge ibraz etsin!
39. Yoksa (akl, dnce ve muhakemeden

o lde mahrumsunuz da, Ona ocuklar
atfediyor, beenmediiniz) kzlar Ona
brakp, erkekleri kendinize mi ayryorsunuz?
40. Yoksa sen tebliin karsnda onlardan
bir cret talep ediyorsun da, ar bir bor
yk altnda m eziliyorlar?
41. Yoksa gaybn bilgisine sahipler de,
(gemii gelecei, insanlara mutlak manda
neyin faydal neyin zararl olduunu biliyor,) dolaysyla (insanlar iin izlemeleri
gereken yol, uymalar gereken kaide ve
kanunlar m) tesbit ediyorlar?
42. Yoksa (sana kar) bir tuzak kurmaya
m niyetleniyorlar? Oysa bizzat kfredenlerdir asl kapana kslan (ve kendilerini
Cz: 27, Sre: 52
TR SRES
dnyada da hirette de Allahn rahmetinden mahrum brakanlar).

43. Yoksa Allahtan baka (onlar yaratp
yaatan ve dolaysyla kendisine ibadet
edip, yardmn umduklar) bir baka ilhlar m var? Allah, onlarn Kendisine her
trl irk komalarndan mutlak manda
uzak ve berdir.
44. (Onlar gerei kabul etmemede o kadar
inatdrlar ki, ceza olarak zerlerine) gkten bir parann dtn grseler, Bu,
bir bulut yn! derler (ve onun ceza olarak zerlerine dtn itiraf edemezler).
45. O bakmdan, yedikleri darbe ile cansz
yere decekleri gne kavuacaklar na
kadar brak onlar.
3. 45inci yette sz edilen gn, Kureyin irkte nde gelenlerini Bedirde arpan trde bir gn
olabilecei gibi, u veya bu mahiyette bir baka
byk felketin balarnda patlayaca gn
1139
46. Ne kurduklar tuzaklar o gn onlara en

kk bir fayda salayacak, ne de herhangi
bir yerden yardm alacaklardr.
47. (man esaslarn inkr veya Allaha
irk komak ve Allahn dininin tebliine
mani olmaya almakla) en byk zulm
ileyenlere bu (byk azaptan) baka bir
azap daha vardr. Ama onlarn ou bunu
bilmezler.3
48. Sen, Rabbinin hkm yerine gelinceye
kadar sabret, muhakkak ki sen, bizim
himayemiz altndasn ve namaza kalktnda Rabbini hamd ile tesbih et;
49. Ve geceleyin de tesbih et Onu, yldzlarn batmaya durduu demde de.
veya Kyamet Gn, buna gre, bu yette sz

edilen dier azap ise, onlarn dnyada balarna
gelecek daha kk apta felketler veya kabir
azab olabilir.
1140
NECM SRES
Cz: 27, Sre: 53
525
53. NECM SRES
ekkede inmi olup, 62 yettir. smini birinci yetindeki necm (yldz) kelimesinden alr. Allah Rasl aleyhissalt vesselm bu
sreyi Kbede hem mminlere hem de mriklere okumutur. Sre, Kurn karsndaki tavrlarndan dolay mrikleri uyarr. Onlara, btn
inanlarnn sadece zanna dayandn hatrlatr
ve buna karlk gerek hidayet ehlinin ise, kinatn yaratcs ve sahibi Bir Allaha inanan ve
ibadet edenler olduunu bildirir. Ayrca, Allah
Rasl aleyhissalt vesselmn tebli ettii
Dinin insanlk tarihinde yeni ve uydurulmu
bir din olmadn vurgular; ona kar duranlar mutlaka gelecek olan hiret Gn ile tehdit
eder.

1. Batmaya yneldii zaman yldza andolsun ki,
2. Arkadanz (Muhammed) ne yanld ve
doru yoldan sapt, ne de aldanp yanl bir
yol tuttu.
3. O, asla heva ve hevesinden konumaz;
4. Onun (Din adna) size syledikleri,
ancak kendisine vahyolunan vahiyden ibarettir.1
5. (Kurn) Ona o pek gl ve kuvvetli
(Cebrail) retti;
6. Pek metin, kemal ve stn melekeler
sahibi. O, asl ekli ve btn hametiyle
doruldu.2
7. O esnada, ufkun en yksek noktasnda
idi.3
8. Sonra aa doru meyletti ve yaklat.
9. yle ki, arada (yan yana konmu) iki
yay aral kadar bir mesafe kald, hatt
daha da az.
10. Ve bylece kuluna vahyetmek diledii

her eyi vahyetti.4
11. Onun (gzleriyle grdn) kalb
yalanlamad.5
12. imdi siz kalkm, Onun grdkleri
konusunda kendisiyle mnakaa m ediyorsunuz?
13. Onu bir baka (ikinci) iniinde daha
grd,
14. Sidretl-Mntehnn yannda.6
15. Onun yannda da Cennetl-Mev
(Barnma Cenneti) vardr.
16. O anda Sidreyi bryen (lh feyz),
onu sardka saryordu.
Cz: 27, Sre: 53
NECM SRES
1141
17. Rasln gz baka yana kaymad (ki,

grdn yanl grm olsun), grebileceinin tesine ynelmedi (ki, bir illzyon
grm olsun).
O mrikler, sadece zanna ve nefisleri neye

ekerse ona tbi olmaktadrlar. Oysa onlara
Rabbilerinden hidayetin, dorunun ta kendisi gelmi bulunuyor.
18. Kesinlikle Rabbisinin en byk baz

yetlerini grd.7
24. Yoksa insan, her heves ve kuruntusunu

bir gerek ve kendisine garanti edilmi mi
sanyor?9
19. imdi dn, (bylesi byk gerekler

karsnda) u Lt ve Uzza ne ifade eder?
20. Ve u dieri, ncs Menat?
21. Hem, ne oluyor? Erkekler sizin, kzlar
Onun mu?
22. O zaman bu, (deerlerinize gre) insafsz bir taksim olmaz m?8
23. (O putlar), aslnda sizin ve atalarnzn
uydurduu kuru isimlerden, bir isimlendirmeden ibarettir; Allah, onlarn ilh olabileceklerine dair hibir ey indirmemitir.
1. Srenin takdim notunda ifade edildii gibi,

Allah Rasl aleyhissalt vesselm, bu sreyi
Kbede hem mminlere hem de mriklere
okuyup tebli etmitir. Mrikler, Kurn ve
Allah Raslnn risaletini inkr iin mazeretler aryor ve onlar nasl nitelemeleri gerektii
konusunda aralarnda tartyorlard. Dolaysyla
yukardaki yetler, onlarn Kurnn lh menei ve Allah Raslnn risaleti konusunda
oluturmaya altklar btn phe sis ve
bulutlarn datmaktadr.
Kurnda pek ok yette Cenab Allah
(c.c.), kinattaki baz nesnelere yemin eder. Bu
sre de byle bir yeminle balamaktadr. Burada
batmaya yneldii anda yldza yemin edilmesinin pek ok manlar vardr. Ksaca, byle
bir yeminle ncelikle, gk cisimlerinin asla ilh
olamayaca ve kendilerine ibadet edilemeyecei
anlatlmaktadr (Bkn: Enm Sresi/6: 76, not
16). Bilindii gibi, Mekke mrikleri gk cisim-
25. Hayr, hiret de, ondan nceki (dnya)

hayat da Allahn (kudret ve iradesi altndadr; her iki hayatta da mutlak hkm ve
hakimiyet Ona aittir).10
26. Gklerde ne kadar melek bulunursa
bulunsun, (farz muhal, bir kimse iin
kendiliklerinden efaatte bulunmaya teebbs edecek bile olsalar,) Allah dilemedike
ve rza gsterip izin vermedike herhangi
bir kimse hakkndaki efaatleri en kk
bir fayda salamaz.
lerine de, bu arada zellikle ira yldzna da

taparlard (Bu srede yet 49). Yine bu yeminle,
yldzn batma zaman gecenin bitip, gnein
doma ve aydnln dnyay sarmaya balama
zaman olduu iin, slm gneinin domak
zere olduuna bir telmih yaplmaktadr. Bu
yeminin, srede baz yanlaryla kendisine temas
edilen Allah Raslnn miracyla da bir mnasebeti olmaldr.
Birinci yette yldz olarak tercme edilen
necm kelimesinin bir mans da, Kurnn vahyinden bir defada inen blmdr. Dolaysyla
yette, Kurnn blm blm indirilmesine de
iaret vardr.
2. yette tasvir edilen zt Hz. Cebrail (a.s.)
olabilecei gibi ki mealde bu tercih edilmitir
ayn derecede Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselm da olabilir. Bu ikinci durumda
man yle olur: (Rasl,) Kurn almakla tam
mkemmeliyete ve en byk makama ulat.
1142
NECM SRES
3. Hz. Cebrail (a.s.), Allah Rasl aleyhissalt vesselma eitli ekillerde gelmi, Allah
Rasl Onu iki defa asl ekliyle grmtr.
Bunlardan biri, ilk vahyi aldktan sonra Nur
Dandan indiinde gereklemi, dieri ise,
aada 13nc yette temas edilecei zere,
Miratan dnerken vuk bulmutur. Bu yet,
bunlardan birincisine iaret etmektedir. yette
kastedilen Allah Rasl ise, bu defa man,
Onun yaratklar iindeki esiz bykl eklinde olur.
4. Bu yet de, ncekiler gibi, hem Hz. Cebrailin
Allah Raslne asl sretiyle grnp vahiy
getirmesine, hem de Allah Raslnn Mirata
Hz. Allah (c.c.) ile btn nicelik ve nitelik
boyutlarnn tesinde mlki olmasna iarette bulunmaktadr denebilir. Birinci durumda
yetlerin mans, Hz. Cebrailin gkteki kendi
makamndan sarkp, yerde Allah Raslne
iyice yaklat ve bu ekilde Cenab Allahn
kulu Raslne gnderdii vahyi ilettii eklinde; ikinci durumda ise, Cenab Allahn kulu
Allah Rasln Mirata Kendisine iyice yaklatrd ve Allah Raslnn bir yaratlmn
ykselebilecei en yksek makama ykseldii,
aradaki mesafenin yan yana konmu iki yay
aras kadar kald eklinde olur. kinci durumdaki bu kbe kavseyni ev edn tebihi ve ifade
ettii man zerinde bilhassa ehli Tasavvuf
ok durmutur. Gerekten bu tebih, bir yandan
Allah Raslnn ahsnda insann ulaabilecei
son makama, dier yandan, zaruri varlk lemi
(vcub) ile mmkn varlk lemi, bir diger
ifadeyle, Ulhiyet ile kulluk arasndaki almaz
snra iaret etmektedir. Mirata ulalan bu
makamda Allah Rasl (sa.s.) be vakit namaz
bir emir ve Miracn en byk meyvesi, hediyesi
olarak alp mmetine getirmitir. Bu sebeple
be vakit namazda Mira mans vardr ve her
mmin, derecesine, namaz klmadaki dikkat
ve uuruna gre kalbinde bir mira gerekletirebilir.
5. yette kalb olarak tercme edilen kelimenin
asl fuddr. Fud aslnda, (manev) kalbin mer-
Cz: 27, Sre: 53
kezidir. Kalbin grme ve iitme duyular olduu

gibi, onun bu duyularyla ald duyumlar
manlandrp idrak haline getiren fud, yani
kalbin i idrak merkezidir.
6. Bu aa, Vcb (zaruri varlk lemi) ile
mmkn (yaratlm) varlk lemi arasndaki
snr simgeler.
7. Allah Raslnn grd en byk yetlerin neler olduu kesin deildir. Cenab Allah
(c.c.), Rasln Mirata en byk yetlerinden bazlarn grsn diye varlk leminin en
yksek, en engin boyutlarnda seyahat ettirdi
(sr Sresi/17: 1). yetten anlald kadaryla,
Cenab Allahn normal beer idrakinin tesindeki tecellilerinden oluan bu yetler, deliller,
ancak gzle grlerek idrak edilebilirdi ve yaratlmlarn en by olarak onlar ancak Allah
Rasl grebilirdi ve grd. Onlar dil ile ifade
etmek, tasvir etmek mmkn olmasa gerektir.
8. Lt, Uzza ve Menat, Mekkeli mriklerin taptklar en nemli putlardan ncyd.
Hayli ilgintir ki, bu putlarn de dii kabul
ediliyordu ve isimleri de dii isimleriydi. Onlar
mriklerin nazarnda meleklerin veya birtakm
melek glerin sembol olduu ve mrikler
de melekleri haa Allahn kzlar kabul ettikleri iin, onlara dii isimleri vermilerdi. Oysa
kadnlarn, kz ocuklarnn kendi nazarlarnda
hibir deeri yoktu ve deer vermedikleri dii
varlklar Allaha tahsis ediyor, deer verdikleri
erkek ocuklar kendilerine veriyorlard. Nis
Sresi 115inci yet ve ilgili 25inci notta akland zere, onlarn putlarn diilerin arasnda
semesi veya onlar dii kabul etmesi ise, kendi
zerlerinde bir erkek g istemiyorlard ve
ilhlarna bile hkmetmek, onlar arzular
istikametinde kullanmak istiyorlard.
9. Mesel, insan dilediini ilhlatracak ve
Allah da bunu kabul edecek, yine mesel melekleri Allahn kzlar, Allah ile aralarnda efaati
sayacak, Allah da buna raz olacak, yle mi?
10. Kinat da, insan da yaratan Allahtr.
Kimsenin dnyaya gelip gelmeyecei, gelecekse
Cz: 27, Sre: 53
NECM SRES
ne zaman, nerede, hangi renkte ve hangi rk

iinde, hangi ailede dnyaya gelecei, cinsiyetinin ne, eklinin nasl olaca, dnyadan ne
zaman ve nasl ayrlaca gibi hayatnn en asl
unsurlar zerinde en kk bir rol yoktur.
Btn bunlar ve insan evreleyen daha baka
btn mecbur artlar Cenab Allahn radesi
dahilinde olduu gibi, hayatnda kendi iradesine
1143
braklan hususlarda da yine insan neyi yaparsa

ne ile karlaacan, dnyada yapt ilerin
dnyada ve hirette karsna neler karacan tayin buyuran da Allahtr. O halde insan,
Allahtan bir delil, bir dayanak olmadan hayat,
inanc, ibadetleri konusunda bir tercihte bulunamaz, bulunduu takdirde bunun neticesine de
katlanmak zorundadr.
1144
NECM SRES
27. hirete inanmayanlardr ki, melekleri

(Allahn kzlar olarak kabul etmekte ve
onlara) dii isimleri takmaktadrlar.
Cz: 27, Sre: 53
526
28. Oysa bu hususta hibir bilgileri yoktur. Onlar, ancak zanna tbi olmaktadrlar.
Halbuki zan, hakikat adna hibir ey ifade
etmez.
29. O halde, Bizi anmaya ve Kitabmza
srt dnen ve dnya hayatn yegne gaye
edinenleri sen de bir tarafa brak.
30. Onlarn bilgileri ancak bu kadardr,
(sadece dnya hayatyla, o da ancak onun
d yzyle snrldr). Ve hi phesiz
Rabbin, Kendi yolundan kimin sapp gittiini ok iyi bildii gibi, kimin hidayeti
tabiat haline getirdiini de ok iyi bilmektedir.
Allahndr; ve (O, kim doru yolun dndadr, kim onu izlemektedir ok iyi bildiinden,) ktlk yapanlara ancak yaptklarnn karlyla mukabelede bulunur,
iyilik yapanlar ise iyiliin en byyle
mkfatlandrr.
32. O iyiler yapanlar ki, ufak kusur ve
gnahlara dseler bile, byk gnahlardan (ve yine phesiz birer byk gnah
olan) irkin ve hayasz ilerden kanrlar.11
phesiz ki senin Rabbinin mafireti pek
genitir. O sizi, topraktan ina ederken
de, siz annelerinizin karnnda birer cenin
halindeyken de ok iyi bilir. yleyse,
nefislerinizi temize karmayn, kendinizi
hatasz grmeyin. Yine O, kimin gerekten
Ona gnlden sayg duyup, itaatsizlikten
kandn da ok iyi bilir.
35. Acaba gaybn bilgisine sahip de, (gelecekte olacaklar m) gryor?

36. Yoksa haberi olmad m anlatlan u
gereklerden Musann sahifelerinde,
37. Ve grevini hakkyla yerine getiren o
ok vefal brahimin:
38. Kimse, bir bakasnn su (ve gnah)
ykn ekmez ve onunla yarglanmaz.
39. Ve insan iin ancak emeinin karl
vardr;
40. Onun emei deerlendirmeye alnacak,
41. Ve karl kendisine eksiksiz denecektir.
33. Bakmaz msn u (davetine) arkasn

dnp gidene!
42. Ve son durak Rabbinin huzurudur.
34. Muhtaca, (fakire) birazck verip, bir

daha hi vermeyene!
44. Ve Odur lm veren, hayat da

veren;
43. Odur gldren ve alatan;
Cz: 27, Sre: 53
NECM SRES
11. Byk gnahlar iin bkn: Bakara Sresi/2:

194, not 140; Nis Sresi/4: 31, not 11. irkin
ve hayasz iler iin ise bkn: Nis Sresi/25, not
9. Zina ve homoseksellik gibi hayaszlklar da
phesiz byk gnahlara dahildir. Byle iken
ayrca zikredilmeleri, gnah olarak byklkleri
ve onlardan mutlaka kanmamz gerektii iindir. Yani onlara byk gnahlar olarak zellikle
dikkat ekilmektedir. Bu yet-i kerimeyi ve k-
1145
k gnahlar daha iyi anlamak iin, u yet de

nazara alnmaldr: Onlar, irkin bir i yaptklarnda veya (gnahla) kendi z canlarna zulmettiklerinde peinden hemen Allah hatrlar,
Onu anar ve gnahlarnn affedilmesini dilerler
zaten, gnahlar Allahtan baka kim affedebilir ki! Ayrca, iledikleri (gnah ve hatalarda)
bile bile srar da etmezler. (l-i mran Sresi/3:
135).
1146
NECM SRES
Cz: 27, Sre: 53

527
45. Yine Odur iftleri yaratan, erkei ve

diiyi,
46. (Anne) rahmine atlan birka damla
svdan.
47. Ona aittir ikinci defa (yani ldkten
sonra) yaratma da.
48. Ve yine muhakkak Odur (dilediini)
zengin eden, (dilediine ise ancak) yeterli
geimlik veren.
49. Ve Odur (mriklerin) tapt ira yldznn Rabbi.12
50. O helk etti nceki d,13
51. Ve geriye hibir (zalim kfir) brakmadan Semdu.
52. Onlardan nce de kavm-i Nuhu. Onlar,
hepsinden daha zalim ve daha azgn idi.
53. ehirlerinin alt stne getirilen (Lt
kavmini de helk etti).
54. Nasl da kaplad onlar kaplayan (musibet)!
55. Artk (ey insan,) Rabbinin hangi nimeti
hakknda tartmaya girebilirsin?14
59. yleyken, (sizi ebed mutlulua aran) bu Sze mi ayorsunuz?
56. Bu rasl de, nceki uyarclar gibi bir

uyarcdr.
60. (Zulm ve isyannzdan, gnahlarnzdan dolay alamanz gerekirken), hep

glyor, hi alamyorsunuz.
57. Elbette yaklaacak olan (Kyamet) artk

yaklam bulunuyor.
61. mrnz oyun ve elenceyle geiriyorsunuz.
58. Onun (dehet ve zdrabn) Allahtan

baka giderecek kimse yoktur.
62. Ama artk gelin Allaha secde edip teslim olun ve Ona ibadet edin.
12. ira yldz, gkteki en parlak yldzdr.

Cahiliye dneminde Araplar iinde pek oklar
ona tapar ve yamur gibi semav hadiseleri ona
atfederlerdi. Kurn bunu kesinlikle reddeder ve
ira yldzn yaratan ve ona n verenin de
Allah olduunu belirtmektedir.
Cenab Allahn (c.c.) kendisiyle d kavmini

helk ettii felketten kurtard mminlerin
neslinden gelenlerdir.
13. nceki d, Hz. Hdun (a.s.) kavmi olan

ve helk edilen d kavmidir. Sonraki d ise,
14. Adalet, mutlak manda iyidir ve insan hayat

iin elzemdir. Bu bakmdan, zulmde srar eden
pek ok halkn helk edilmesi onlarn hakk idi
ve dolaysyla zalimleri helk etmek, Cenab
Allahn insanlara bir ltfudur, nimetidir.
Cz: 27, Sre: 54
KAMER SRES
1147
54. KAMER SRES
5 yetten oluan ve Mekkede Hicretten be

yl nce inip, ismini birinci yetindeki kamer
(ay) kelimesinden alan bu sre, inkrclar uyarr. Hem bu uyar iin, hem de mminlere teselli
olmak zere Hz. Nuh ve Lt kavimleriyle, d ve
Semd kavimlerinin, bir de Firavun ve ordusu-
nun uradklar helkten ksaca sz eder. Allah

Raslnn bir parmak iaretiyle ayn yarlmasn anar ve bunu anmakla Cenab Allahn kinat
zerindeki mutlak hakimiyetini ve kinat, ondaki olaylar zahir sebepleriyle birlikte yaratann
Allah olduunu vurgular.

1. Kyamet yaklat ve ay ikiye yarld.
2. Ama o mrikler ne zaman bir mucize
grseler onu kabule yanamaz ve, Bu,
(Onun yapageldii dier) byler gibi bir
by! derler.
3. Onlar, (Rasl de, gsterdii mucizeleri de) yalanlamakta ve hevaheveslerine
uymaktadrlar. Ama (bilmeliler ki,) her
mesele iin belli bir zaman, kararlatrlm
bir son vardr (ve onlar, elbette gerei
grecek ve bileceklerdir).
1. Hicretten be yl nce Minada Allah

Raslnn bir parmak iaretiyle ayn ikiye
yarlmas hadisesi, hem Allah Raslnn risaletini ispat eden byk bir mucize, hem de Onun
zerinde durduu en nemli iman esaslarndan
olan Kyamet ve Hare apak bir delildir. Ay,
hadise mahallinde hazr olanlarn gzleri nnde
ikiye ayrlm ve bir paras dan bir yannda
yukarda, dier paras br yannda grlmtr. Ardndan tekrar birlemitir. Ama bu
mucizeyi apak gren kfirler onu by olarak
niteleyip, inkrlarna devam etmilerdir.
yet, Kyametin yaklatn ve ayn
yarldn haber vermektedir. nk Allah
Rasl hir zaman peygamberidir, yani Onunla
Kyametin kopmas arasndaki zaman dnyann
mrnn son dnemi olup, hir zaman (zamann sonu) olarak adlandrlr.
4. Onlara (gerek hiretle, gerekse nceki

kavimlerle ilgili olsun,) kendilerini yollarndan vazgeirecek nice dersler ve ibretler
ihtiva eden gerekler bildirilmitir.
5. (Btn bunlar,) tam ve mkemmel bir
hikmettir. Ama ne var ki, onlara ikaz fayda
etmiyor.
6. Dolaysyla zerlerine varmaktan artk
vazge. Elbette bir gn gelecek ve Mnd,
herkesi grlmemi dehetteki bir geree
aracaktr.2
Bazlar, ayn yarlma mucizesinin gerekletiine itiraz etmekte ve bunun tarihlerde anlmadn itirazlarna gya delil olarak zikretmektedirler. Hadisenin Hindistan gibi lkelerin baz
blgelerinde grldne dair cidd bulgular var
ise de, bu itiraza cevap olarak u hususlar sz
konusu edilebilir:
Ayn yarlmas hadisesine itirazlar, onun
bir tabiat hadisesi gibi deerlendirilmesinden kaynaklanmaktadr. Oysa o, tabi
bir hadise olmayp, bir mucizedir. Mucizeyi
Allah (c.c.), bir peygamberin peygamberliini
halk nazarnda ispat iin yaratr ve dolaysyla o mucize, kim iin gsterilmise onu
onlar grr. Allah, ayn yarlmas mucizesini
Peygamberimizin elinde ncelikle Mekke
mrikleri iin yaratmtr ve dolaysyla onu
grmesi gereken de onlardr. Kald ki o, dier
1148
KAMER SRES
yarmkrede gndz vakti, gece olan baka

blgelerde ise insanlar uykuda iken vuku
bulmutur. Bunun yan sra bulut, sis, byle
bir hadisenin olacan kimsenin dnmemi
olmas ve enlemboylam farkllklar dnyann baka yerlerindeki insanlarn onu grmesine mani dier faktrler olmu olabilir.
Peygamber Efendimize kar kan Mekkeli
mriklerin emsalsiz inatl tarihen de sabittir. Buna karlk, Kurn ayn yarldn ilan
ettii zaman, buna ilerinden tek bir kii bile
itiraz etmemi, Bbyle bir ey olmad. diyememitir. Eer bu mucizenin vukuunu grmemi olsalard, elbette itiraz edecek ve bunu
Peygamberimiz ve Kurn aleyhinde kullanacaklard. Oysa, ne tarih ne de siyer kitaplarnda
byle bir itirazdan tek kelime ile olsun sz edilmemektedir. Ayn yarldn gren mrikler,
ancak Bu, dierleri gibi bir by. demiler,
ancak ticaret iin gittikleri yerlerden dnmekte
olan ticaret kervanlar da onu grmse inanacaklarn sylemilerdir. Mekkeli olduklar iin
Cenab Allahn ayn yarlma mucizesini grmelerine msaade ettii bu ticaret kervanlar
dnp de mucizenin vukuunu tasdik edince,
bu defa da Eb Talibin yetiminin bys
gkleri bile etkiledi. demilerdir.
lerinde Sad al-Taftazannin de bulunduu
mehur ve tahkik ehli byk limlerin ou,
ayn yarlmasn hadis kriterlerine gre mtevatir kabul etmilerdir. Yani bu hadise, nesilden nesile yalan sylemesi mmkn olmayan,
doruluklar zerinde ittifak edilmi ok
sayda rvi tarafndan aktarlmtr.
Ayn yarlmas mucizesi, hepsi de gvenilir
olan Sahabe tarafndan anlatlm, tahkik
ehli Kurn mfessirleri onu kabul etmi, en
Cz: 27, Sre: 54
gvenilir hadisiler shhatine hkmedip, onu

kitaplarna alm, ehl-i ilham ve velyet ile en
byk kelm limleri onun vukuu zerinde
birlemi, mmet-i Muhammed onun vukuuna inanmtr.
Baz modern mfessirler, yette sz edilen
ayn yarlmasnn Kyamet ncesi vuku bulacan iddia etmektedirler. Oysa hemen arkadan gelecek olan ikinci yet, bu iddiay reddetmek iin yeterlidir. nk Kyamet ncesi
meydana gelecek ve Kyametten haber verecek olan hadiseler kesindir ve artk Kyamet
vaktinin geldiini gsterir. O anda kimse,
Kyamet hadiselerine by demez. Hasan
el-Basr ve At b. Rebah, Kyamet ncesinde
ayn yarlacan sylemekle beraber, onun
Peygamber Efendimizin bir mucizesi olarak
yarldn da kabul etmektedirler.
Nis Sresi 59uncu yet gibi baz yetlerde
nceki kavimler kendilerine gsterilen mucizeye
ramen inkrda diretince Cenab Allahn onlar
helk ettii, dolaysyla Allah Raslnn mucize
gstermesine izin vermedii ifade edilir. Fakat
burada dikkat edilmesi gereken nokta, nceki
kavimlerin peygamberlerinden belli bir mucizeyi
gstermelerini istedii, ayn yarlmas mucizesinin
ise Peygamberimizden, Bize ay ikiye bl! diye
istenen bir mucize olmayp, onu peygamberliini
ispat iin Peygamberimizin gstermi olduudur.
Cenab Allah, Peygamberimizin yannda altndan dalarn akmas, Mekkede nehirler aktmas
gibi mriklerin Peygamberimizden istedikleri
mucizelere msaade etmemitir.
2. Mndi, ar ve herkesin kendisine arlaca gerek, llerin dirilip Maher Yerinde
toplanmalar iin Sra frlmesidir.
Cz: 27, Sre: 54
KAMER SRES
1149
528
iin ykselmesi gereken noktaya kadar

ykseldi.
13. Kulumuzu tadk levhalar ve ivilerle
yaplm olan (Gemide);
14. Ki o (Gemi), kadri bilinmemi, inkr ve
hakarete uram o deerli insana mkfat
olarak inayetimiz altnda akp gidiyordu.
15. (Nihayet daa oturdu ve onu) geree
bir almet, bir ibret olsun diye yerinde
brakp koruduk.3 Byle iken, ibret alacak
yok mudur?
16. te grn naslm Benim cezalandrmam ve nasl gerekleirmi tehditlerim!
17. Gerek u ki, (insann dilinde indirmekle) Kurn Allah anma, onu indirmekteki gayesini anlama ve ondan gereken
dersi alma adna kolaylatrdk. Yok mudur
dnp ders alacak?4
7. Gzleri korku iinde ve nde, ekirgelerin

birden etraf kaplamas gibi dehet iinde
mezarlarndan kacaklar;
8. taat iinde koacaklar Mndye doru.
Bugn ok zorlu bir gn! diyecek kfirler.
9. Onlardan nce Nuh kavmi de yalanlamt. Kendilerine (uyarc olarak) gnderilen kulumuzu yalanladlar ve Bu, delinin
teki! dediler. Kulumuz saygszca incitildi,
teblii engellendi.
10. Nihayet O da Rabbisine, Ben yenildim,
ne olur bana yardm et! diye yalvard.
11. Biz de (duasn kabul buyurup), gn
kaplarn atk da, sular boalmaya durdu.
12. Yeri de gz gz yarp, sular fkrttk.
Nihayet, (gkten boalan, yerden fkran)
sular, takdir buyurulan iin yerine gelmesi
18. d (halk da, kendilerine gnderilen

Rasl) yalanlad; fakat grn naslm
Benim cezalandrmam ve nasl gerekleirmi tehditlerim!
19. zerlerine sregiden felket gnlerinde
her eyi skp atan mthi bir kasrga
gnderdik.
20. yle ki, insanlar kknden sklm,
ii bo hurma ktkleri gibi frlatp atyordu.
21. Grn naslm Benim cezalandrmam
ve nasl gerekleirmi tehditlerim!
22. Gerek u ki, Kurn (insann dilinde
indirmekle) Allah anma, onu indirmekteki gayesini anlama ve ondan gereken dersi
alma adna kolaylatrdk. Yok mudur
dnp ders alacak?
23. Semd (halk da), kendilerine yaplan
onca ikaz yalanlad.
24. Ne yani? dediler, iimizden biri,
1150
KAMER SRES
bizim gibi bir beer, Ona m tbi olacaz?

Ona tbi olursak, o zaman grlmemi bir
hata ve bir lgnlk yapm oluruz; yolumuzu arp, atee dm oluruz.
25. Aramzdan bula bula O mu bulunmu
da, Kitap Ona indirilmi. Oysa O, tam bir
yalanc, zerimizde hakimiyet kurmak isteyen bir kstah!
3. yetin iaretine gre, Hz. Nuhun gemisi, en

azndan bu srenin indii dnemde hal yerinde idi. mam Buhar, bn Cerir et-Taber, bn
Eb Hatem ve Abdrrazzak, Katdeden Hz.
mer dneminde Irak fetheden Mslmanlarn
Gemiyi Cudi Da zerinde grdklerini rivayet etmektedirler (Cudi Da iin bkn: Hd
Sresi/11, not 14.) yetten insanlarn kendisini
bulup da ibret almalar iin Geminin hal var
olmaya devam ettiine bir iaret de karlabilir.
4. Cenab Allah (c.c.) Kurn anlayabilsin diye
insann dilinde indirmitir. Kurnn ulalmaz
Cz: 27, Sre: 54
26. (Peygamberleri Salihe dedik:) Yalanc

kimmi, kstah kimmi, yarn bilecek
onlar!
27. (Senden srarla mucize istemelerine
cevap olarak) kendilerine bir dii deve
gndereceiz, onunla imtihan olacaklar.
Neticeyi bekle ve (yaptklarna, sylediklerine) sabret!
man derinlikleri varsa da o, yle bir slba

sahiptir ki, en m bir insandan en seviyeli ve
bilgili insana kadar herkesi tatmin eder. Bununla
birlikte istisnasz herkese lzm olan, iman esaslarn ve faziletli bir hayatn dsturlarn renmektir. te herkes, bunlar, ebed saadetin nasl
kazanlacan Kurn- Kerimden renebilir
ve ondan kendisi iin gerekli dersleri alabilir.
Bir gerek de vardr ki, yet, herkesin Kurn
aslndan veya tercmesinden okuyarak Kurn
btnyle ve gerektii gibi anlayabilecei mansnda deildir.
Cz: 27, Sre: 54
KAMER SRES
1151
529
dnp ders alacak?
33. Ltun halk da kendilerine yaplan
onca ikaz yalanlad.
34. Biz de hepsinin zerine ta savuran bir
frtna gnderdik, ama Ltun ailesi hari.
Onlar seher vakti kurtardk,
35. Tarafmzdan bir nimet olarak. Kim
krederse, onu ite byle kurtarrz.
36. Lt onlar, gnahkrlar tutup yakalamamzn pek iddetli olacan syleyerek
uyarmt. Ama onlar, uyarlara kulak vermeyip, srekli mcadeleye giritiler.
37. Ltun misafirlerine kar niyetlerini
bozdular ve srekli gelgitlerle Onu rahatsz ettiler.6 Biz de gzlerini silme kr ettik.
Haydi tadn Benim cezalandrmam ve
tehditlerimin sonucunu!
28. Onlara bildir ki, sudan (deve ile) nbetlee faydalanacaklar. Sras gelen, suyun
banda olacak.5
29. Fakat (sudan nbetlee faydalanma hkmmze uymadlar ve dii deveyi ldrmek
iin plan yaptlar da,) arkadalarn (lkedeki dokuzlu ete reisinden en azgnn)
ardlar. O da, sudan faydalanma gn
gitti ve dii deveyi boazlad.
30. Ama grn, naslm Benim cezalandrmam ve nasl gerekleirmi tehditlerim!
31. zerlerine tek bir lk gnderdik,
mthi bir patlama; ve neticede bir obann
davar al yapmak iin toplad kuru ot
ve aa krntlar gibi oluverdiler.
38. nne geilemez kalc bir azap kendilerini sabahleyin bastrverdi.

39. Haydi tadn Benim cezalandrmam ve
tehditlerimin sonucunu!
dnp ders alacak?
41. Firavun oligarisine de uyarlarda bulunuldu.
42. Ama kendilerine gsterilen btn mucizelerimizi, btn delillerimizi yalanladlar.
Biz de kendilerini mutlak izzet ve ululuk
sahibi, her ite mutlak stn ve galip ve
her ie gc yeter bir Zta yarar tarzda
yakalayverdik.
1152
KAMER SRES
43. imdi (ey Mekkeliler), sizin iinizdeki

kfirler sizden nceki o kfirlerden daha
m varlkl, daha m gl, yoksa lh
kitaplarda sizin Allahn cezasndan muaf
olduunuza dair bir senediniz mi var?
44. Yoksa o kfirler, Biz, dayanma halinde yenilmez bir topluluuz mu diyorlar?
45. Ama bilsinler ki, yaknda o topluluk
bozguna urayacak ve arkalarn dnp
kaacaklar.7
5. Dii deve ve suyu Semd kavmiyle nbetlee

kullanmas hakknda bkn: Arf Sresi/7: 7377,
not 15; Hd Sresi/11: 6465; uar Sresi/26:
155157.
6. Hz. Ltun misafirleri ve kavminin helk
hakknda bkn: Hd Sresi/11: 6983, Hcr
Sresi/15: 5177 ve ilgili notlar. Eski Ahid de,
Ltun aslnda birer melek olan misafirlerine
kar niyetlerini bozan ve srekli Ltun evine
Cz: 27, Sre: 54
46. Onlar asl bekleyen ise, Kyamettir;

Kyametin deheti ok daha mthi, ok
daha acdr.
47. Hayatlar gnah hasadndan ibaret olan
inkrc sulular, Cennetin ok uzanda ve
alevli ateler iinde olacaklardr.
48. O gn Atete yzleri st srndrlrler: Tadn Cehennemin temasn!
49. Muhakkak ki Biz her bir eyi belli bir
l ile yarattk.
gidip gelenlerin gzlerinin kr olduunu kaydeder. (Tekvin, 19: 911)

7. Bu yet indii zaman Mslmanlar sayca ok
azd ve gleri de yoktu. Bazlar, maruz kaldklar ikenceler sebebiyle Habeistana g etmek
zorunda kalmt. Ama mrikler, aradan 10 yl
gemeden Bedir Savanda bozguna uradlar.
nde gelenlerinden 70 tanesi ldrld ve dierleri, pek ok da esir brakarak katlar.
Cz: 24, Sre: 55
RAHMN SRES
530
1153
55. RAHMN SRES
ekkede inmi olup, 78 yetten oluur.

smini birinci yetindeki Rahmn isminden alr. Sonuna kadar Rahmnn nimetlerinden
sz eder. Besmelenin izahnda 4nc notta ifade edildii gibi, Rahmn, Cenab Allah iin bir
isimsfat olup Onu, btn varl rahmetiyle
kuatan, her birinin rzkn veren ve onlar gerekli g, z ve melekelerle donatan Zat olarak
tantr. Cenab Allah (c.c.), kinat Rahmniyetinin tecellisi olarak yaratmtr ve yine Rahmniyet tecellisiyle onu yaatmaktadr.

1. Rahmn,
2. Kurn retti (insanla ve cinlere);1
3. nsan yaratt;
4. Ona konumay talim etti.2
50. Her eyi sadece tek bir emirle, sanki

gz ap kapayncaya kadarlk bir sratle
yaparz Biz.8
51. Gerekten Biz, (zulm ve inkrda) sizin gibi
olan nice toplumlar helk ettik. Byleyken,
dnp ders alacak yok mudur?
5. Gne de, ay da, (Rahmnn tesbit

buyurduu) bir hesaba gre vardr ve bir
hesaba gre hareket eder.3
6. Yldzlar ve aalar da (Allahn nnde)
secde eder, (Ona, kanunlarna tam teslimiyet halindedirler).
7. Ve gk, Allah onu (yerin stnde) ykseltti ve ly, dengeyi koydu.
52. Ve onlarn yaptklar her ey defterlerde

kaytldr.
8. Ki, taknlk yapp, ly, dengeyi

amayasnz.
53. Satr satr yazldr kk byk her ey.
9. Tarty tam olarak, hakkaniyetle ve

adaletle yerine getirin ve ly, dengeyi
bozmayn.4
54. Ama Allaha gnlden sayg besleyen

ve Ona itaatsizlikten kanan (mttakler)
bahelerde ve rmak kenarlarndadrlar.
55. Gc her eye yeter, hkm her eye
geer Hkmdarn huzurunda onur ve
sadakat meclisindedirler.
8. Aklama iin bkn: Bakara Sresi/2: 117, not
101; Nahl Sresi/16: 40, not 9; Y-Sn Sresi/36:
8283, not 25.
10. Yere gelince, onu da canllar iin alaltp dedi.

11. Orada her trden rnler, meyveler,
bu arada meyveleri salkm salkm hurma
aalar vardr;
12. Saplar ve yapraklar hayvanlara yiyecek olarak kullanlan taneler ve daha baka
ho kokulu bitkiler de.
1154
RAHMN SRES
Cz: 27, Sre: 55
13. u halde (ey insanlar ve cinler), Rabbinizin

hangi nimetini inkr edebilirsiniz?5
15. Cinleri de dumansz, kaynak yapan ate

alevinden yaratt.6
14. O, insan topraktan yaplp piirilmi

eya gibi ses veren kupkuru balktan
yaratt;
16. u halde (ey insanlar ve cinler),

Rabbinizin hangi nimetini inkr edebilirsiniz?
1. Kurn, Allahn rahmetinin en byk tecellisi

olarak, her iki dnyada saadete gtren Srat-
Mstakmdir. Kurn vastasyladr ki, Allah
tanr ve Onun rzasna ermek iin bizden ne
istediini reniriz. Kurn olmasayd insann ve
kinatn mans, niin yaratld mehul kalrd; ayrca yaratlmalarndaki gaye gereklemezdi. Rahmnn nimetlerini bir bir hatrlatan ve
her hatrlatta, Rabbinizin hangi nimetini inkr
edebilirsiniz diye soran bu sreyi Allah Rasl
cinlere okuduunda, onlar, Senin nimetlerinden
hi birini inkr etmeyiz; btn hamd Sanadr.
diye cevap verdiler (Tirmiz, Tefsir, 55).
3. New York limler Akademisi eski bakanlarndan A. Cress Morrison yle yazar:
yette ifade edilen Rahmnn Kurn retmesi, Kurnn batan sona ilim olduuna iaret
eder. Bir gln yapraklar gibi, her eyin bilgisi
Kurnda derece derece yer alr ve Kurn, herkesin kapasitesine, niyetindeki samimiyete, onu
kabullenmedeki derinliine ve Allaha teslimiyet
seviyesine gre bu derecelerinden birini aar.
Ayrca, zaman ilerledike Kurn glnn yeni
yeni yapraklar alr ve bu, Kyamete kadar
devam edecektir.
2. Kurn retme, insan yaratma ve ona
konuma, dncelerini dille ifade etme melekesi
bahetme, Rahmniyetinin tecellilerinden olarak
Cenab Allahn en byk nimetlerindendir.
Konuma son derece karmak bir ilem olup,
dnme ile ayn anda meydana gelir. Onunla
kendisini ifade eden insan, konuma ile dnmenin nasl ayn anda ve ne ekilde olduunu
bile kavrayamaz. Dillerin nasl meydana geldii
ve nasl bu kadar farkllap oald da bilim
iin bir srdr. u kadar ki, insanln atas
Hz. deme eyay isimleriyle birlikte reten
Cenab Allahtr (c.c.). Yani, beyan gibi dil de
Allahn ok byk bir ltfudur.
Yeryz, saatte yaklak 1000 mil (1600

ksur km.) hzla olmak zere kendi etrafnda
24 saatte bir dner. Eer saatte 1000 deil de
100 mil hzla dnseydi olamaz myd, neden
olmasnd? bu takdirde gnlerimiz ve gecelerimiz imdikinden 10 kat daha uzun olurdu.
Byle olunca da uzun yaz gnleri scayla
bitkileri kavurur, k geceleri ise her filizi,
her fidan dondururdu. Yeryznde hayatn
kayna olan gnein yzey scakl 12.000
fahrenayt (yaklak 6000 C) olup, yerkremiz gnee yle bir mesafede bulunmaktadr
ki, bu tkenmeyen ate, bizi tam gerektii
gibi str, ne daha az ne daha fazla. stelik,
milyonlarca yldr bu mesafe hi deimez.
Dnya, gnein etrafnda saniyede 18 mil
(yaklak 29 km.) hzla dner. Eer bu hz
saniyede, diyelim ki 6 veya 40 mil olsayd, bu
durumda gneten ok daha uzak veya ona
ok daha yakn olurduk ki, yeryznde ne
biz var olurduk ne de bir baka canl.
Bildiimiz gibi, yldzlar farkl byklktedir ve ma, k verme bakmndan da
birbirinden farkldr. Yaydklar nlarn pek
ou, yeryznde bilinen btn hayat ekilleri iin lmcldr. Bu nn younluu ve
miktar, herhangi bir yerde gneimizinkinden daha az olmakla 10.000 kat daha fazla
olma arasnda deiir. Ama milyonlarca yldz
arasnda gneimizin , hayatmz iin
tam olmas gereken nicelik ve niteliktedir.
Dnya, 23 derecelik bir eimle durur. Bu
eim de mevsimlere sebeptir. Eer bu eim
olmasayd, kutuplar srekli alacakaranlkta
olur, okyanustan kalkan su buharlar kuzeye
ve gneye doru hareket eder, st ste buz
ktalar meydana getirerek, ekvatorla buzlar
Cz: 27, Sre: 55
RAHMN SRES
arasnda bir l brakrd. Buzul nehirleri

kanyonlar iinden grleyerek ve etraflarn
andrarak okyanuslarn tuzla kapl yataklarna akar ve geici tuzlu su havuzlar meydana getirirlerdi. nanlmaz byklkteki buz
ktlelerinin arl kutuplar bask altna
alr ve ekvatorumuzun iip patlamasna,
en azndan yeni bir bel kua ihtiyac gstermesine sebep olurdu. Okyanuslarda su
seviyesinin dmesi, ortaya yeni ve ok geni
karalarn kmasna ve dnyann her tarafnda yamurlarn azalmasna yol aar, bunlar
da korkun neticeler doururdu.
Ay, dnyadan 240.000 mil (yaklak
400.000 km.) uzaklktadr ve gnde iki defa
meydana gelen medcezirler, onun varln
bize nazike hatrlatr. Medler (su ykselmeleri) baz yerlerde 60 feet (20 m.) yukarya
kadar kar, hatt yle ki, yerin kabuu, ayn
ekimi sebebiyle gnde iki defa da doru
inlerce (1 in: 2.7 cm) kvrlr. Ama her
ey o kadar dzenlidir ki, okyanus alann
hareketlendiren ve o kadar oturmu grnen
yer kabuunu metrelerce kvran mthi
gcn farkna varmayz. Eer ay, diyelim ki,
dnyaya 240.000 deil de 50.000 mil uzakta
bulunsayd, med hadiseleri o kadar byk
olurdu ki, btn alak karalar gnde iki defa
sularla kaplanr, dalar ksa zamanda anp
toprak olur, hatt belki de hibir kara paras
olumasna bile imkn olmazd. Yer, iddetli
hareketlerle atlar ve havadaki akmlar her
gn tayfunlara yol aard.
(Ksaca,) aktr ki tabiatta bilgiye dayal
bir ynlendirme, bir ynetim sz konusudur.
Eer byle ise, bu takdirde her eyde bir de
gaye var demektir. (Morrison, 1318.)
4. Pei peine yette ly, dengeyi (mizan)

nazara veren Kurn, bylece bunun ne derece
nemli olduunu vurgulamaktadr. Yaratlta,
varlkta ve onun btn paralar arasnda tam
ve son derece hassas bir denge vardr. Kinattaki
mucizev henk ve onun bu henk zerinde
hibir sarsntya, bozulmaya uramadan devam
etmesi, bu ok hassas denge sebebiyledir. Denge,
insann ferd ve itima hayat iin de olmazsa
olmaz nemdedir. Onun itima hayattaki tecellisi
1155
adalettir. Bu denge, insann eitimi adna, onun

kuvvei akliye, kuvvei gadabiye, kuvvei eheviye denilen nemli melekesinin srayla hikmet,
ecaat ve iffet izgisinde kullanlmasn gerektirir.
(Ayrnt iin bkn: Bakara, not 23, 39, 113.)
5. yet, insanlarn yan sra cinlerin de yukarda
zikredilen ve aada gelecek lh nimetlerden
istifade ettiini gstermektedir.
6. Kurn- Kerim, insann madd menei konusunda, bu menein niteliini ifade bakmndan
topran pek ok biimlerine dikkat eker. Bu,
ilk insan iin olduu gibi, vcudunu oluturan maddelerin su, hava ve topraktan olmas
hasebiyle her insan iin de geerlidir ve insann
asl deerinin onun madd olmayan boyutunda
yattna da bir iarettir.
Son iki yet, cin ve insan cinsinin ilk yaratl
ve bu yaratlta yeryznn geirdii oluum
sre ve merhalelerine de iarette bulunmaktadr.
Hcr Sresi 6nc notta ifade edildii gibi yaratl
sreci, kimliklerin tedric ylmas ve bu ylmalarn neticesinde yeni oluumlarn varlk sahasna kmas srecidir. Yani denebilir ki, Cenab
Allah nce nru yaratm ve ondan canl varlklar var etmitir. Bir tr, dumansz, gzeneklere
ileyen ve kaynak yapan ate nru izlemi, sonra
su ve toprak temelinde yeryz olumutur. te
bu srete Allah, ateten de topraktan da canllar
var etmitir ki, cinler ateten, insan topraktan
yaratlan varlktr. O, bir varlk lemini dierinin
arasna yaym, bunlar kaynatrmtr.
yet 14, yerkrenin balangta kupkuru
ve dolaysyla hayat iin nmsait olduuna
iaret etmektedir. Sonra Cenab Allah (c.c.),
gk tarafndan indirdii su ile bu kupkuru yeryzn harekete geirmi ve hayata hazr hale
getirmi, sonra da onda bitkileri, hayvanlar ve
insanlar yaratmtr. Dolaysyla insann madd
menei topraa, btn elementleriyle yeryzne
dayanmaktadr. Yerkrenin balangta olduu
gibi kuruyup, gk tarafndan gnderilen su ile,
yamur ile diriltilip, hayata hazr hale gelmesi
her yl tekrarlanmaktadr. Bu da, ilk insan gibi
her insann da madd meneinin ayn, yani kupkuru toprak olduunu gsterir.
1156
RAHMN SRES
17. O, hem iki dounun Rabbidir, hem de

iki batnn Rabbidir.7
Cz: 27, Sre: 55

531

19. O, iki denizi (iki byk su ktlesini)
salverdi, birbirine kavuurlar.
20. Ama aralarnda bir engel vardr; onu
ap da birbirlerine karmazlar.8
21.
u halde (ey insanlar ve cinler),
22. Onlarn her ikisinden de inci ve mercan
kar.
24. (Allahn verdii bilgi, kabiliyet ve
Onun ilham etmesiyle yaplp) denizde
yelkenlerini am yzen da misali gemiler
Onundur.9
26. Yerin zerinde bulunan her ey fnidir;
31. ok gemeden sizin iinize bakacaz,

ey yeryznn nemli melekelerle donatlm, sorumlu ve erefli iki varlk tr (olan
ins ve cin)!12
27. Ancak senin cell (hamet, azamet) ve

kerem sahibi Rabbinin Yz hi yok olmadan devam eder gider.10


33. Ey cin ve ins topluluu, eer gklerin o

dairev alanlarnda seyahat edip teye gemeye gcnz yetiyorsa, haydi durmayn
gein! Ama, ancak (manev veya ilm) bir
vasta ile, size tannm bir izinle geebilirsiniz.13

29. Gklerde ve yerde bulunan her bir canl,

ihtiyalarnn giderilmesini Ondan diler. O,
her gn (her an), (lh Zt olarak sfat ve
isimleriyle) ayr bir tecellidedir.11

35. zerinize (yakmak iin) ate alevleri (ve
Cz: 27, Sre: 55
RAHMN SRES
1157
bomak iin) duman gnderilir; karlkl

yardmlap, kendinizi savunamazsnz da.14

hangi nimetini inkr edebilirsiniz?15

hangi nimetini inkr edebilirsiniz?
39. te o gn insanlar da cinler de, gnahkr olup olmadklarn renmek iin sorguya ekilmezler.
37. Ve nihayet gk yarlp da deta krmz

sahtiyan gibi bir gl haline geldii zaman
(yle mthi iler olur ki)!
7. yet, btn kinat zerinde Cenab Allahn

mutlak hakimiyetini nazara vermektedir. ki
dou, iki bat ifadesiyle, gnein yln en uzun
ve en ksa gnlerindeki doma ve batma noktalarna iaret edildii gibi ki, bu iki nokta arasnda, Sfft Sresi/37: 5inci yette kendilerine
atfta bulunulan 178 doma ve batmas noktas
daha vardr gnein bir yarmkredeki doma
noktasnn dier yarmkredeki batma noktas
olduuna, dolaysyla onun yerkrenin tamamnda ayn yerde doma ve batma noktasnn
bulunduuna da iaret edilmektedir denebilir.
Bunun yan sra yette, gnein bir ylda iki
defa veya iki gn ayn noktadan doup batt
mansn bulmak da mmkndr.
8. Aklama iin bkn: Furkan Sresi/25: 53, not
11.
9. Denizi yaratan, suya kaldrma gc veren,
insana gemi yapmay reten ve gemilerin yzmesi iin rzgrlar meydana getirip gnderen
Allahtr.
10. Gnein akp giden bir nehrin zerini kaplayan kabarcklarda ve yeryzndeki btn effaf
cisimlerde grlen birer gneik eklindeki
yansmalar tek bir gnein varlna ahadet
eder. Bu gneikler, nehir bir tnele girince
kaybolur, ama nehir tnelden knca yeniden grnmeye balar. Bu da, kabarcklardaki
gneiklerin kabarcklara ait deil de, gnein
yansmalar olduklarn ve varlklarn gnee
borlu bulunduklarn gsterir. Grnmeleriyle
gnein varln, tnelde yok olup, tnelden

ktktan sonra yeniden grnmeleriyle de gnein bekasn ispat ederler.

Bunun gibi, btn varlklarn kendilerinden
eser yokken varlk sahasnda grnvermeleri,
ortaya kmalar, onlar zaman ve mekn rmanda gsteren bir Ztn varln ispat eder.
Varlk sahasnda grnmelerinin sebepleriyle
birlikte yok olup gitmeleri ve yerlerine benzerlerinin gelmesi, o Ztn bekasn, devamlln
gsterir. Gndzler ve geceler, mevsimler ve
yllardan oluan zaman rmanda birbirinden
gzel, alml ve alml yaratklar akp gitmekte,
grnp kaybolmakta, yerlerini yenileri almaktadr. te bu, srekli ve kesintisiz tecellileriyle
Kendini gsteren mutlak gzel Varla ve Onun
varlnn ezel ve ebed olduuna inkr mmkn olmayan bir delildir.
Gnler, aylar, yllar, asrlar silsilesi veya
rma iinde sebeplerin neticeleriyle birlikte
ortaya kp, yine birlikte kaybolmalar, hem
sebeplerin hem de neticelerinin nemli ve hassas
gayeler iin yaratldklarna ahadet eder. Her
eyden nce onlar, btn isimleri mutlak gzel
Cell, Ceml ve Kerim bir Zt gsteren, yanstan birer aynadr ve varlklarndaki asl ve en asil
gaye budur. (Mesnev-i Nuriye, Lematdan
istifade ile.)
Hibir ey kendi kendine var olamaz ve
onu kendi cinsinden bir baka ey de var etmi
olamaz. Her ey varln, mutlak ve varl
Kendinden Allaha borludur. te her bir ey,
devaml, ebed lh isimlerin tecellisi olarak var
olduu iin, varlna sebep bu isimleri yanstan,
1158
RAHMN SRES
onlardan kaynaklanan yce ve kalc bir hakikate sahiptir. te bu yet, insanlar masivadan,
yani Allahtan baka her eyden, baka her eye
gerek manda gnl vermekten kurtaran bir
kl gibidir. nsann Allahtan baka gerek
manda gnl verip bel balad her ey gibi,
Allah adna, Onun rzas istikametinde olmadan
yapt her ey de fnilikle mahkm olup, bekaya mazhar deildir. Eer bir insan Allah bulur
ve yalnz Onun iin ilerse, her eyin fni olduu hkmnn mulne girmez. Bu bakmdan,
beka isteyen, yaptklarnn da bki (kalc ve
ebed) olmasn, ebed mkfat getirmesini
arzu eden, Allah bulmal, Onun iin ilemeli
ve Onun rzas dahilinde hareket etmelidir.
(Mektbt, Onaltnc Mektuptan.)
11. Albert Einstein, 1905 ylnda yaynlad Heuristic Point of View Concernnig the
Production and Transformation of Light (In
retimi ve Dntrlmesi Konusunda stidll
Bak As) adl almasnda elektromanyetik mayla ilgili quantum hipotezini ifade
etmi, On the Movement of Small Particles
Suspended in Stationary Liquids Required
by the Molecular-Kinetic Theory of Heat
(MoleklerKinetik Is Teorisinin Gerektirdii
Durgun Svlarda Bulunan Kk Paracklarn
Hareketi zerine) adl almasnda da, maddenin atomalt zelliinin tesbitiyle neticelenen
teoriyi gelitirmitir.
19uncu asrda Newton fiziine bal ve
bilimde gelimelerin bys altnda bulunan
fizikiler, kinattaki btn olgular aklayabileceklerini iddia ediyorlard. Prusya Akademisinde
1880 ylnda Leibnizin hatrasna dzenlenen
bir toplantda E. Dubois Reymond, sz konusu
iddiay tayan fizikilere gre biraz daha mtevaz konumutu. yle diyordu o: Kinatta
aklanmadk yedi muamma kald. n imdilik zemiyoruz: Madde ve kuvvetin asl
mahiyeti, hareketin z ve kayna, uurun
mahiyeti. Geriye kalan drt muammadan n
ne kadar zor da olsa zebiliriz: Hayatn menei,
kinattaki dzen ve bundaki grnr sebep, bir
Cz: 27, Sre: 55
de dnce ve dilin menei. Yedinci muammaya

gelince, bu konuda hibir ey syleyemiyoruz:
nsan iradesi. (Adnan Advar, 282.)
Fakat atomalt dnyas, btn bilim adamlarn deta oke etti. Artk dnya ve onun bize
tantt quantum kozmolojisi, sanld gibi
mahhas eyler yn olmayp, u be unsurdan oluuyordu: Bir hareketin meydana geldii
alandaki elektron ktlesi (M); proton ktlesi
(m); bu iki elementin tad elektrik yk;
enerji paracklar (quanta) (h), yani hareketin
meydana gelmesi esnasnda yok olmadan kalan
enerji miktar; ve n deimeyen hz (c).
Bu be unsur veya kinat, harekete veya uzayda paketikler (quanta) halinde seyahat eden
enerji dalgalarna indirgenebilirdi. Bir hareket
iin gereken quanta veya paketikler o harekete
has olduu ve bir nceki hareket iin gerekli
paketiklerden bamsz olarak var olduklar
iin, kinatn gerekte ne durumda bulunduunu sylemek imknszlayordu. Eer kinat
u anda T1 (1. Zaman) halinde ise, T2 nnda,
yani bir an sonra ayn halde olacan kestirmek
mmkn deildi.
Kaliforniya Eyalet niversitesinde fizik profesr olan Paul Renteln, bu konuda yle yazmaktadr (American Scientist, KasmAralk
1991, s: 508):
Modern fizikiler, iki farkl dnyada yayorlar. Bu dnyalardan birinde, eer bir
paracn (partikl) u andaki pozisyonunu ve momentini (hareketinin niceliini,
ktle ve hzn rettii toplam) biliyorsak,
o paracn bir sonraki pozisyonunu ve
momentini syleyebiliriz. Bu, Einsteinn
ekim ve genel izafiyet teorileri dahil, klasik
fiziin tasvir ettii dnyadr. kinci dnyada
ise, bir paracn bir sonraki pozisyon ve
momenti hakknda kesin bir ey sylemek
mmkn deildir. Bu, quantum mekaniinin atomalt dnyasdr. Genel izafiyet ve
quantum mekanii, 20nci yzyl fiziinin
temellerini oluturan iki byk stundur;
bununla birlikte, ikisi iki ayr dnya ortaya
koymaktadr.
Cz: 27, Sre: 55
RAHMN SRES
Atomalt dnyasnn ve onda cereyan eden

hadiselerin gerek nitelii, bu dnya ve ondaki
hareketler gzlenemediinden kendilerini tarif
adna bir teori kurmaya imkn tanmamaktadr.
Bu gzlemlenememenin bir sebebi, klasik fizikle
quantum fiziinin birbirinden farkl dnyalarn
uzlatrmak iin quantum ekimi adn verdii
bir teori gelitirmeye alan Rentelnin ifade
ettii gibi, quantum dnyasnda hadiselerin,
deneye dayal fiziin u ana kadar kefedebildii alandan ok daha kk bir alanda cereyan
etmesidir. Ancak paracklar 10-35 metre iine
yaklatklar zamandr ki, ekim etkileimleri,
tabiattaki dier gleri anlamada benimsediimiz ayn quantummekanik terimleriyle izah
edilebilir. Bu mesafe ise, bir atomun apndan
1024 defa daha kktr. Yani, gne sistemine nisbetle bir atomun bykl ne ifade
ediyorsa, bir atomun byklne nisbetle
onun quantum ekim lt ayn eyi ifade
eder. Bylesi kk mesafelerde aratrma yapmak, yol almak, zerinde allan Speriletken
Sperarptrclardan (SSC: ok byk bing
bang [patlamalar] meydana getirmek ve maddenin mahiyetiyle, atomlarn i yzeyinde yatan
gleri aratrmak iin dnlen makine) 1015
defa daha gl parack hzlandrc gerektirmektedir.
20nci yzyln banda, atom ekirdeini
saran elektronlarn, minyatr gne sistemi
misali, gezegenlerin gnein etrafnda dnd
gibi ekirdein etrafnda dnd sanlyordu.
Bugn ise elektron, ekirdein etrafnda dalgalanan bir enerji alan bulutu olarak dnlmektedir.
ekirdek, proton ve ntron adl daha kk
iki paracktan oluuyor grnm veriyordu.
Fakat 1960 ylnda fiziki Murray GellMann
ve George Zweig, protonlarn ve ntronlarn,
GellMannn quark adn verdii ok daha
kk asl paracklardan olutuunu ispatladlar. Quarklar, yalnzca ok kk olduklar iin
deil, hibir zaman bir yerde tesbit edilemedikleri iin de grlememektedir.
1159
Quarklara dinamik enerji anaforlar dense

yeridir. Bu demektir ki, kat madde, asl temeli
itibariyle kat deildir. Elimizde tuttuumuz ve
kat zannettiimiz herhangi bir cisim, aslnda
titreen, yanpsnen bir enerji dantelasdr, ki
bu dantela, onu oluturan en asl milyarlarca
parack helezonik hareketlerle raksederken
saniyede milyonlarca defa nabz gibi, kalb gibi
atmaktadr. En temelde her ey, inanlmaz bir
gcn kontrol ettii ve bir arada tuttuu enerjiden ibarettir.
Bizi bir an sonra kinatn ne olaca konusunda bir ey sylemekten alkoyan yalnz bu
deil. Werner Heisenbergin teorilerine gre, bir
paracn nerede olduu ve hangi hzla seyahat
ettiini bildiimiz ayn anda bu her iki hususu
da bilemez oluyoruz. nk, parac lme,
inceleme hareketi onun davrann deitiriyor.
Paracn hzn lme onun pozisyonunu,
pozisyonunu lme hzn deitiriyor.
Bununla birlikte, atomalt dnyasndaki
belirsizlik, llemezlik, llebilen dnyada
gnlk hayatmzda hibir eyi deitirmiyor.
Bu dnyada her ey, klasik Newton fiziinin
temel kanunlarna gre iliyor. (Grouping in the
Light, 1990, s: 1117.)
Allahn varlna ve Onun kinat yarattna inanan bilim adamlar, yaratln tek
bir hadise olmadn sylyorlar. Yani, Allah
kinat tek bir hadise, tek bir hareket olarak
yaratp da, sonra onu vaz buyurduu kanunlara
gre ilemeye brakmamtr. Bilakis yaratl,
devam eden bir hareket, bir sreten ibarettir.
Bir baka ifadeyle, enerji ve elektriin hareketi
ve onun lambalar vastasyla dnyamz aydnlatmas misalinin akla yaklatraca zere, varlk srekli olarak Allahtan gelmekte ve tekrar
Ona dnmektedir. Btn isimlerinin tecellisiyle
Allah (c.c.) kinat yaratmakta, helk etmekte, tekrar yaratmaktadr. Mevln Celleddini
Rum ve Muhyiddin ibn Arab gibi, Orta
alarda yaam Mslman veller bunu
biliyordu ve buna huds-zeval adn veriyorlard. Bu yaratmann llemez hzndan dolay
1160
RAHMN SRES
kinat, kesintisiz ve tek bir btn olarak grlmektedir. Celleddini Rum, bunu ucunda ate
bulunan ve hzla evrilen bir denein izdii
ktan daireye benzetir.
Varlktaki bu llemez ve akl almaz hareketi, grlmez, llemez ve deta saysz k
paketini bir arada ve anlaml, her bakmdan
mkemmel, gayeli cisimler halinde tutan snrsz lim, rade ve Kudreti idrakten aciz, buna
ramen kt bilgilerine marur baz bilim adamlar, muazzam sistemi bir kaos olarak deerlendirmekte ve bu kaosun kosmos olarak tecellisini
tesadflere vermektedirler. Cehaletin bundan
katmerlisini dnmek bile herhalde mmkn
deildir. Bu, imkn aklyi imkn zt yerine
koyan insan aklnn ve insan nefsinin insana bir
oyunudur.
Akan bir nehir zerinde bir bina kurmak
mmkn deildir. Bunun gibi, Cenab Allah
(c.c.), llemez, gzlemlenemez atomalt dnyasnn zerine, onun hareket hzn bir al
olarak rtm ve kinat cisimlerden mteekkil
bir btn halinde baz kanunlara bal klmtr. Bundan dolaydr ki, kinatn d yznde
her ey, klasik Newton fiziinin dayand
temel kanunlara gre iler. Byle olmam olsayd, ne hayat olurdu, ne de bilim yaplabilirdi.
slmda Ehl-i Snnetin iki kolundan biri olan
Matridlik eyaya hayat ve ilim adna byle
bakar ve kanunlarn varln, eyann kendisine
Allah tarafndan verilmi zt zelliklerini kabul
ederken, Eirilik ise, meseleyi daha ok itikat
yrngeli ele alr ve kanunlar, eyann zt zelliklerini kabul etmeye yanamayarak, Cenab
Allahn srekli tecelli halinde, eyada onun zti
gibi grnen zelliklerini yarattn belirtir.
Grld gibi, kinat asndan bunlarn ikisini
de, Newton ve Quantum fizii gibi kabul etmek
mmkndr. Biri ilme, aratrmaya, insan iradesine daha ok yer ayrrken, dieri imana, huzura
daha ok kap amaktadr denebilir.
te, O, her gn (her an), (lh Zt olarak
sfat ve isimleriyle) ayr bir tecellidedir yeti,
Kurnda yevm (gn) kelimesinin zaman
Cz: 27, Sre: 55
birimi mansna da kullanldn dikkate alp,

ona en kk zaman paras olarak an mansn verdiimizde, Cenab Allahn btn isim
ve sfatlaryla kinat her an yaratp helk ettii
ve bylece her defasnda yeniledii anlamn
akla getirmektedir. Yevm kelimesini dnem,
devir manlarnda gn olarak aldmzda ise,
Cenab Allahn gn, ay, mevsim, yl ve asrlardaki tecellileri akla gelir.
12. Btn varlk iin iki gn vardr, biri yaratld andan Kyamete kadar bu dnya gn,
dieri ise hiret Gn, yani sonraki veya dier
gn. Her an ayr bir tecellide olan Allah (c.c.),
bu dnyada bu dnyann, bu gnn artlarna
gre tecelli etmekte olup, hirette ise o gnn,
o lemin artlarna gre tecelli edecektir. Hikmet
yurdu olan bu dnyada varlklar kuatan belli
artlar vardr; insanlar ve cinler, bu artlar altnda bu dnya tarlasn hirette biip mahsuln
almak zere ekerler. Onlarn br dnyalarn,
bu dnyadaki davranlar, bu dnya tarlasna
ektikleri tohumlar belirler. Bu dnya alma
dnyas, br dnya ise cret alma dnyasdr.
13. yet, gk ve yer tabakalarnda seyahatin, hatt daha da teye gemenin mmkn
olduuna iarette bulunmaktadr. Peygamber
Efendimiz aleyhissalt vesselm bunu Mirata
ruhu ve bedeniyle gerekletirmi ve bunun herkes iin ruhen mmkn olabileceini gstermitir. Bununla birlikte, ilim vastasyla Cenab
Allahtan alnacak bir izin, bir yetkiyle de byle
bir seyahat mmkn olabilir. Fakat ilim yoluyla
gklerin tesine gidilemez; belki yet, varln
grnen boyutunun tesindeki boyutlarn kefedileceine de bir imada bulunmaktadr denebilir. Dairev alanlar olarak tercme ettiimiz
kelimenin asl aktardr ki, ap mansna gelen
kutrun ouludur.
14. yet, daha nce Hcr Sresi/15: 1618, not 4,
uar Sresi/26: 212, not 38; Sfft Sresi/37: 10,
not 3 getii ve Mlk Sresi/67: 5in meali verilirken daha ayrntl olarak aklanaca zere,
gk ehlinin konumalarna kulak hrszl yap-
Cz: 27, Sre: 55
RAHMN SRES
mak iin gklere kmaya teebbs eden erli cin

ve eytanlara msaade edilmediini, edilmeyeceini beyan buyurmaktadr. Bununla birlikte,
veller ruhlaryla bu seyahati yapabilirler. yette
modern ateli silahlara, bombalara, fzelere ve
gnmzde bilim-kurgunun zerinde durduu
ve belki bir gn gerekleecek yldz savalar
tr savalara da iaret vardr denebilir.
15. nsanlar lmden holanmasalar da lm,
dnyann zdraplarndan kurtulma ve insanlar
iin bu dnyadaki almalarnn cretini almak
1161
zere ebed hayata gemede bir kapdr. Bunun

yansra, Cenab Allahn adaleti gibi merhameti de btn sonsuzluuyla hirette tecelli
edecektir. Dolaysyla, Kyametin gelmesi bu
adan bir nimet olduu gibi, onun geleceini
bildirmek de bir nimettir. nsann, dnyada yaptklarnn tamamnn karln eksiksiz olarak
grecei inanc, onu ktlklerden alkoyan ve
iyiliklere sekeden bir faktrdr. (hiret inancnn faydalar hakknda bkn: Duhn Sresi/44:
37, not 10.)
1162
RAHMN SRES

inkrc sulular simalarndan tannr ve
peremleriyle ayaklarndan tutulup (yaka
paa Cehenneme atlrlar).
Cz: 27, Sre: 55
532

43. te, sulularn (dnyada iken) varln
inkr edip durduklar Cehennem!
44. Cehennem(in ateiy)le kaynar su arasnda gidip gelirler.
46. Buna karlk, Rabbisinin (Rab olarak)
Makamndan korkan ve (hirette de)
Onun huzuruna kacak olmann endiesiyle yaayan iin iki cennet vardr.16
48. Her iki cennet de, sk yaprakl eit
eit aalarla doludur.
50. Onlarda akp giden iki pnar bulunur.
52. kisinde de, her trden ift ift meyveler vardr.17
54. (Allahn kendilerine iki cennet verilecek
olan o has kullar,) astarlar ilemeli ipekten deklere yaslanrlar. Her iki cennetin
meyveleri, hemen eriilip toplanverecek

yaknlktadr.
56. Yine o iki cennette, gzleri elerinden
bakasn grmeyen yle gzeller vardr ki,
onlara daha nce ne bir insan eli demitir,
ne de cin.
58. (Gzellik ve parlaklkta) sanki birer
yakut ve mercandr onlar.
Cz: 27, Sre: 55
RAHMN SRES
60. yle ya, kmil iyiliin karl ayn

ekilde iyilikten baka m olacakt?
62. Nimet bakmndan bu iki cennetten
biraz aada iki cennet daha vardr.18
16. Vka Sresinden anlald zere bu iki

cennet, imanda, salih amelde ve Allahn dinine
hizmette en nde ve dolaysyla Allaha en yakn
bulunanlar (mukarrebn) iin olsa gerektir.
17. Meyvelerin iftler halinde bulunmas konusunda baz mfessirler, Cennette biri dnyadakiler gibi, onlarn cinsinden, bir dieri de
btnyle Cennete has meyveler olmak zere,
iki eit meyve bulunaca eklinde gr belirtmilerdir. Fakat bu gr, herhangi bir yet ve
1163
64. Batanbaa yemyeil iki cennet.

66. Onlarda kaynayan iki pnar bulunur.
hadise dayanmakta deildir. Bununla birlikte,

50nci yette de iki pnardan bahsedilmektedir.
Bu sebeple, bu iki pnarn da, meyve iftlerinin
de, birinin iki cennetten birine, dierinin dier
cennete ait olaca, bir yorum olarak sylenebilir. Her halkrda meselenin gereini bilen
Allahtr.
18. Bu iki cennet ise, Ashab- yemn, yani amel
defterlerini sa yanlarndan alacak olan ymn
ve bereket insanlar iin olsa gerektir.
1164
VKIA SRES
Cz: 27, Sre: 56

533
68. Her ikisinde de meyveler, bu arada hurmalar, narlar.

70. Yine her ikisinde de iyi huylu, gzel
hanmlar.
72. Otalarda elerine hasredilmi pak
gzeller.
74. Daha nce kendilerine ne insan eli demitir, ne de cin.
76. O cennetlerdekiler, yeil yastklara ve
harikulde gzel, ilemeli demelere yaslanrlar.
78. Cell (azamet, hamet) ve kerem sahibi
Rabbinin smi ok ycedir.
56. VKIA SRES
ekkede inmi olan ve 96 yetten oluan

bu sre, ismini birinci yetindeki vka
(kanlmaz hadise) kelimesinden alr. Kyamette meydana gelecek birtakm nemli hadiselerden bahseder ve dnyadaki inan ve davranlarna gre hirette oluacak grup insan
nazara verir. Cenab Allahn varl ve birlii
hakknda deliller sunar ve Kurnn baz hususiyetlerinden sz eder.

1. O kanlmaz ve nlenemez hadise meydana geldii zaman?
2. Onun gerekleecei gereini inkra
mecal yoktur.
3. Bir hadise ki, kimini alaltr, kimini
yceltir.
4. Yer iddetle sarsld,
Cz: 27, Sre: 56
VKIA SRES
5. Dalar paralanp darmadan edildii

6. Ve uuan toz zerreleri haline geldii,
7. Ve siz (ey uurlu, sorumlu varlklar,)
gruba ayrldnz zaman.
8. (Amel defterlerini sadan alacak) Ashab-
yemn (ymn ve bereket ehli) ki, nasl da
bir ymn ve bereket ehlidir onlar!
9. (Amel defterlerini soldan alacak) Ashab-
iml (bedbahtlk ehli) ki, nasl da bir bedbahtlk ehlidir onlar!
10. (manda, salih amelde, fazilette ve
Allahn dinine hizmette) ncler ki, ne
1. Allaha yaknlk, nefsi terbiye ile cismaniyet

zindanndan kurtulup, kalb ve ruhun derecei hayatnda gerek hrriyete ulaarak Allaha
yaknlk kazanma demektir. Bu, imana, yakne,
ihlsa ve Cenab Allahn emir ve yasaklarna
hassasiyetle uymaya baldr. Farzlarla birlikte
nafile olan sorumluluklar da uurla yerine getirmek, insan sonsuzluk semalarna tayan ktan kanatlar gibidir. nsan bu yolda mesafe kat
ettike nafile sorumluluklara, ibadetlere daha
fazla ynelir, yneldike de daha fazla mesafe
kat eder. Bu geree uyanan bir insan, vicdannda Allaha olan sevgisi nisbetinde Allahn
da kendisini sevdiini veya Allahn kendisini
sevdii nisbetinde kendisinin de Allah sevdiini
hisseder. Cenab Allah (c.c.), yle buyurur:
Kulum, Bana katmda farzlardan daha
sevimli bir baka eyle yaklaamaz. Bununla
birlikte, nafile sorumluluklarn yerine getirdike Bana daha da yaklar ve o Bana yaklat nisbette Ben onun gren gz, iiten
kula, tutankavrayan eli ve kendisiyle
yrd aya olurum. (Buhar, Rikak,
38; bn Hanbel, Msned, 6: 256).
Yani, byle bir kulu artk lh rade ynlendirir.

2. Tr Sresi 21inci yette ima edildii ve 2nci
notta akland zere, peygamberler veya onlarn
1165
ncler! Onlar, (Allahn rahmetine nail

olmada da) en nde olacaklardr.
11. Onlardr Allaha en ok yaklatrlanlar.1
12. lerinde nimetlerin kaynad cennetlerde.
13. ou, Allahn dinine herkesten nce
girip omuz verenlerden;
14. Az da, Dine sonradan girip omuz veren
nesillerden.2
15. Mcevherlerle sslenmi ve yan yana
dizilmi tahtlar zerine kurulurlar;
16. Karlkl oturup, geriye yaslanrlar.
vrisleri tarafndan balatlan iman hareketinde,

bu harekete ilk bata samimi olarak katlp destek
verenler ve bu desteklerini srdrerek, imanla
hirete genler, Allah katnda ve Cennetten
faydalanmada da ilk saflar tutacaklardr. Onlar,
bu hareketin insanlar tarafndan yadrgand,
takip edildii, dnya adna henz bir ey vadetmedii, ona gnl verip destek kmann en zor
olduu bir zamanda ona gnl ve omuz vermi
ve en ok ileye katlanm olanlardr. Bu harekete
daha sonra katlanlar iinde bu mertebeyi tutturabilenler ise az sayda olur. Bu gerek, Muhacirler
ve Ensara, kendi ilerindeki derecelendirmede
onlarn da ilklerine en byk payeyi veren Tevbe
Sresi 100nc yetinden de anlalmaktadr.
Allah Rasl aleyhissalt vesselm da, mmeti
iinde en deerli neslin Sahabe nesli olduunu,
onlardan sonra Sahabeleri takip eden mansnda
Tabin olarak anlan neslin, bunlardan sonra da
Tbinu takip eden mansnda Tebe-i Tbin
olarak anlan neslin geldiini beyan buyurmulardr. u kadar ki, bu fazilet umum manda
olup, husus baz faziletlerde her zaman bu en
ndekileri de geride brakanlar kabilir. Fakat,
umum fazilet genel manda srayla bu nesle
aittir. Sahabeye yetimek mmkn olmasa da,
sonraki nesiller iinde Tabin ve Tebe-i Tbine
yetienler, yetiecekler her zaman bulunur ama,
bunlar az sayda olacaktr.
1166
VKIA SRES
17. Etraflarnda ebedlie ermi ocuklar

dolar,3
Cz: 27, Sre: 56
534
18. Cennet arabndan doldurulmu testiler,

srahiler ve kadehlerle;
19. Bu araptan tr ne ba ars ekerler, ne de sarho olurlar.
20. Bir de, seip arzu edecekleri her trl
meyvelerle;
21. Canlarnn ektii her trden ku etleriyle.
22. Ve, gzleri esiz gzellikte pak hanmlar,
23. Sedeflerinde sakl inciler gibi,
24. (Dnyada) yaptklar gzel ilere mkfat olarak.
25. Orada ne bir bo, mansz sz iitirler,
ne de gnaha girmelerine sebep olacak bir
sz.
26. ittikleri ancak selm, arkasndan yine
selmdr.
27. Ve Ashab- yemn (ymn ve bereket
ehli) ki, ne ymn ve bereket ehlidir onlar!
28. Etraflarnda dikensiz, dal bast kirazlar,
29. Ve dolgun salkmlaryla muzlar,
30. Uzayp giden glgelerde,
31. alayarak akan sularn balarnda;
32. Ve bol bol meyveler;
33. Ne eksilip tkenir, ne de onlardan esirgenir.
34. Ve yanlarnda eler, gzel mi gzel,
ruhen yce mi yce!4/5
35. Biz, onlar yeni batan (Cennete lyk
gzellik ve karakterde) yaratm olacaz.
36. Ve onlar bkireler klacaz;
37. Elerine kar sevgi dolu ve hep ayn
yata,6
38. Ashab- yemn (ymn ve bereket ehli)

iin.
39. Onlarn bir ou, Allahn dinine herkesten nce girip omuz verenlerden;
40. Dier bir ou da Dine sonradan girip
omuz veren nesillerdendir.
41. (Amel defterlerini sol taraflarndan alacak olan) Ashab- iml (bedbahtlk ehli)ne
gelince: Nasl da bedbahtlk ehlidir onlar!
42. Kavurucu bir ate ve kaynar sular
iinde;
43. Ve kopkoyu bir duman tabakas altnda,
44. Ne serinlik verir, ne rahatlatr.
45. nk onlar, dnyada iken hibir ahl-
Cz: 27, Sre: 56
VKIA SRES
k kayg tamadan zevk ve refah iinde pek

marktlar.
1167
48. Ve gelip gemi atalarmz da m?
46. En byk gnahta (irk ve inkrda)

srar ediyorlard.
49. De ki: Hem u ana kadar yaayp

gitmi olanlar, hem de siz ve sizden sonra
gelecekler,
47. Biz, diyorlard, lp de toprak ve rm kemikler haline geldikten sonra, yani biz
o zaman gerekten diriltileceiz yle mi?
50. Evet hepsi de, (dnyann sonunu tayin

eden) malm bir Gnde mutlaka bir araya
getirilip toplanacaklar.
3. Bunlar, blu (ergenlik) ana varmadan

nce vefat etmi ocuklar olacaktr. nkrclarn
blu ana ulamadan vefat etmi ocuklar
da Cennete alnacak ve Cennet ehline hizmet
edeceklerdir.
anlmaktadr. Bu demektir ki, her ne kadar bu

nimetler ve azap eitleri dnyada iken bilip
tandmz cinsten de olsa, Cennete has mahiyette olacaklardr. Dolaysyla, onlarn gerek
mahiyetini, verecekleri lezzet veya zdrab, bu
dnyada iken kavramamz mmkn deildir.
(Ayrca bkn: Bakara Sresi/2: 25 ve not 21.)
4. Bunlar, Mslman olarak vefat eden ve

Cennete girecek olan kadnlardr. Orada, kendileri gibi Cennete giren eleriyle birlikte olacaklardr.
5. Yukardan beri zikredilen btn Cennet
nimetleri ve aada gelecek olan Cehennemde
azap ekil ve eitleri, belirsiz (nekre) olarak
6. Ayn yata olmak demek, Cennette ya eler

birbirleriyle ayn yata olacaklar veya erkekler
bir yata, kadnlar bir yata olacaklar demektir.
Cennette erkeklerin 33, kadnlarn ise 18 yanda olacaklaryla ilgili rivayetler vardr.
1168
VKIA SRES
Cz: 27, Sre: 56
51. Sonra da, siz ey haktan sapmlar ve

(hiret gereini) yalanlayanlar,
535
52. Zakkum aacnn meyvesinden mutlaka yiyeceksiniz.

53. Yiyecek ve karnlarnz onunla tka
basa dolduracaksnz.
54. Ve zerine kaynar sudan ieceksiniz;
55. Hem de susuzluktan yanp da suya
saldran develerin itii gibi ieceksiniz.
56. Hesap Gnnde onlara yaplacak ikram
budur.
57. Sizi yaratan Biziz; yle iken (hiret
gereini) tasdik etmeyecek misiniz?7
58. Hi dktnz meniye bakmaz msnz?
59. Onu ve ondan mkemmel bir insan siz mi
yaratyorsunuz, yoksa yaratan Biz miyiz? 8
60. (Sizi yarattmz gibi,) hepinizin ortak
kaderi olarak lm takdir eden de Biziz.
Mani olabilecek hibir g yoktur (size
lm vermemize);9
61. Verip, yerinize baka nesilleri getirmemize ve sizi bilmediiniz yeni bir yaratlla
yeniden ortaya karmamza.10
67. Bundan da te, sefalete dar olduk!

68. Sonra, itiiniz suya da bakmaz msnz?
62. Sizi ilk ortaya karmamz (dnyaya

nasl getirildiinizi) ok iyi biliyorsunuz,
o halde bunun zerinde dnp, (ikinci
yaratln da mmkn ve kanlmaz olduunu kabullenmeniz) gerekmez mi?
69. Onu buluttan siz mi indiriyorsunuz,

yoksa indiren Biz miyiz?
63. Topraa ektiiniz tohuma bakmaz msnz?
71. Ya, yaktnz atee ne dersiniz?
64. Onu siz mi bytp (bir bitki, bir aa

halinde) yetitiriyorsunuz, yoksa yetitiren
Biz miyiz?11
65. Eer dilemi olsaydk, o tohum(dan
kan bitkiyi, aac) kupkuru odun paralar haline getirirdik de, pimanlk iinde
donar kalrdnz.
66. Eyvah, derdiniz, emeklerimiz boa
gitti.
70. Eer dilemi olsaydk, o suyu tuzlu ve

ac yapardk; yapmadmza gre, kretmeli deil misiniz?12
72. Onun aacn siz mi yaratp yetitiriyorsunuz, yoksa yaratp yetitiren Biz
miyiz?13
73. Biz, onu hem bir dnp ders alma,
hem de bilhassa lde yaayanlar ve yolculukta bulunanlar, ayrca ona ihtiya duyanlar iin istifade vesilesi kldk.
74. yleyse O snrsz azamet sahibi
Rabbinin smini tesbih (Onu her trl
kusurdan ve ortaklar olmaktan tenzih) et.
Cz: 27, Sre: 56
VKIA SRES
1169
75. Yldzlarn yerlerine ve dlerine

yemin ederim ki
76. Eer bilseydiniz, ne byk bir yemindir

bu!14
7. Yani, sizi yaratan, hayatnz devam ettiren

ve sonunda ruhunuzu kabzedip, size lm
verecek olan Biziz. Dnyada ne ile megul
bulunduunuzu da biliyor ve her yaptnz
kayda aldryoruz. Sonra, Biz sizi elence olsun
diye yaratmadk; siz, sorumlu varlklarsnz. O
halde, sizi ldkten sonra dirilteceimiz gereini, bu konudaki duyurumuzu neden ve neye
dayanarak inkr ediyorsunuz?
nimettir. Bu bakmdan, Ona daima kr halinde olmamz gerekmektedir. Eer hikmeti gerei
bazen bizi skar ve nimetini az verse bile, asla
Ondan ikyeti olmamal, eer ikyet etmemiz
gerekecekse, ancak kendimizden ikyet etmeliyiz. Allah (c.c.), nimetin kadrini renmemiz
ve gereken kr ifa etmemiz, zaman zaman da
gnahlarmzdan tevbe ile kendimize gelmemiz
iin bazen nimetini ksar, bazen hastalk verir,
bazen bizi musibetlere dar brakr. Btn
bunlardaki sebep ve hikmeti kavrayp, ona gre
davranmamz gerekmektedir. Dolaysyla, bilhassa mmin kullarna Ondan ne gelirse gelsin
kr gerektiren bir hayrdr.
8. Allahn Zt iin Biz tabirini kullanmas, azamet ve mutlak hakimiyetine vurgu iindir.
9. Yani, siz rastgele lmyorsunuz; hayatnzn
tabi bir neticesi olarak da lmyorsunuz;
cannz baka bir makam, baka bir g de
almyor. Biz lm, belli bir maksada dayal
olan hayatnzn yine belli bir maksada dayal
sonu olarak takdir buyurduk.
10. Allah, lmle dnyay srekli yenilemekte
ve yeni, sonsuz bir hayat hazrlamaktadr. Bu
sebeple lm, bir yer deitirme ve yalandka
zorlaan hayat vazifesinden terhistir. O, bizi
dar, skc ve dadaal dnya zindanndan alr
ve Ebed Sevgilinin sonsuz ve mutluluk dolu
diyarna gtrr. Allah, bu diyar dnyada
yaptmz ilerden kuracaktr. Dolaysyla o
diyara gndereceimiz malzeme konusunda ok
dikkatli olmamz gerekmektedir.
11. Aktr ki, tohumun bymesi iin nce
toprak altnda imlenme zellik ve kabiliyetine
sahip olmas gerekir. Ayrca, byle bir ilem iin
tohum, toprak, gne, hava ve yamur gereken
oran ve miktarlarda ibirlii yapmaldr. Byle
bir i birlii ise, hem bu ilemi ve btn bu varlklar her bakmdan tanyan mutlak bir lmi,
hem de onlara hkmeden bir Kudreti gerektirir.
Byle bir lim ve Kudret ise, ancak lemlerin
Rabbi Allahta olabilir; veya byle bir lim ve
Kudret sahibi zt ancak Allah olabilir. Byle bir
Ztn ortaklar olmasna da hi gerek yoktur;
esasen byle bir ey de her bakmdan muhaldir.
12. Cenab Hakkn bize bahettii her ey safi
13. Petrol dahil, pek ok yaktn ana menei bitki

veya aalardr. yette ise, zellikle Arabistan
lnde yetien ve halkn onlardan ate tututurduu merh ve afar aalarna iarette bulunulmaktadr (Bkn: Y-Sn Sresi/36: 80, not 25).
14. Baz mfessirler, yetin aslnda yer alan mevqunncm tamlamasndaki mevqi kelimesine
vuku zamanlar olarak man vermi ve ncmun oulu olan necm kelimesi Kurndan her bir
defada inen ksm mansna da geldii iin yetten
her bir Kurn vahyinin inme zamanna yemin
edildii anlamn karmlardr. Buna karlk,
zellikle baz gnmz limleri, mevqunncmu, ilk mansyla yldzlarn yerleri eklinde
anlamay daha uygun bulmakta ve yldzlarn
yerlerinden kastn da gkteki beyaz delikler
(kuasarlar) ve kara delikler olduu grn ileri
srmektedirler. Bunlar, yldzlar iin u ana kadar
kefedilmi olan yerlerdir. Beyaz delikler, inanlmaz
miktarda enerji depolardr. Her biri, (milyarlarca
yldzdan oluan) bir galaksiyi oluturan enerjiye
sahiptir. Kara delikler ise, yldzlarn lm neticesinde oluur. Grlmemekle birlikte, varlklar,
yaknlarndan geen yldzlar ve nlar yutmalar
ve dolayl olarak gama ve X nlar salnmasna
sebep olmalaryla bilinir. Bu yldz yerleri, fezada
ekim oku veya kmesi yaanan ve kinatta ise
denge unsuru fonksiyonu gren blgelerdir.
1170
VKIA SRES
77. Gerekte o, pek deerli, erefli bir

Kurndr;
Cz: 27, Sre: 56
536
78. ok iyi korunan bir Kitapta, (Levh-i

Mahfuzdadr).15
79. O (Kitaba, ondan bilgi edinmek iin)
tertemiz olanlardan bakas uzanamaz; (ve
Kurna maddmanev kirlerden) arnm
olanlardan bakas el sremez.16
80. O, lemlerin Rabbi tarafndan ksm
ksm indirilmektedir.
81. yleyken siz, bu Sz m kmsyorsunuz?
82. (Dnyanz ve hiretiniz adna) sizin
iin bir nimet olan bu Kitaptan hisseniz
onu yalanlamak m olmalyd?
83. Grelim bakalm, ne yapacaksnz can
boaza geldiinde;
84. Ki o anda can ekienin yannda bulunan
sizler, aresizlik iinde sadece seyredersiniz.
85. Biz ona sizden daha yaknzdr, ama siz
grmezsiniz.
86. Haydi, (eer iddia ettiiniz gibi, lm
dnyada yaptklarnzdan dolay hesaba
ekilmeniz iin Allahn takdiri ve gc
dahilinde deil de tabi bir olaysa ve) siz
irademize bal olmayp, sorguya da ekilmeyecekseniz;
87. Ve bu iddianzda tutarl ve samimi
iseniz (ve siz de tabiatta en bilgili, en
kudretli varlk olduunuza gre,) haydi
kmakta olan o can geri dndrsenize!
90. Eer, (amel defterlerini sandan alacak) ymn ve bereket ehlinden ise,
91. Ymn ve bereket ehlinden duyacan
hep esenlik ve doygunluk haberidir.
92. Yok, (Dini ve Rasl) yalanlayanlardan, sapknlardan ise,
93. O konuk edilecektir kaynar suya,
94. Ve Kzgn Alevli Atete yanp kavrulmaya.
88. Eer (o vefat eden), Allaha yaklatrlm has kullardan ise,
95. phesiz bu (Kurn), evet budur

(verdii her bilgide) hakknda hi phe
olmayan gerek.
89. Onu bekleyen artk sonsuz bir rahatlk,

en gzel nimetler ve iinde nimetlerin kaynad Cennettir.
96. yleyse, O sonsuz azamet sahibi

Rabbinin smini tesbih et, (Onun her trl
btldan mutlak ber olduunu ilan et)!
15. Bkn: Brc Sresi/85: 22; Levh-i Mahfuz iin

bkn: Enm Sresi/6: 59, not 12; Rad Sresi/13:
39, not 13; sr Sresi/17: 14, not 10.
16. Bu yet, hem bir gerei ifade etmekte, hem

de bir hkm koymaktadr. Gerein ifadesi olarak, (melekler ve insanlardan Cenab Allahn
Cz: 24, Sre: 57
HADD SRES
setii peygamberler gibi tertemiz kullar dnda) kimse Levh-i Mahfuza uzanamaz, ondaki
bilgileri edinemez. zellikle cinlerin, eytanlarn
ona uzanmasna asla izin verilmez. yetteki
hkm ise, duruma gre abdest veya gusl ile
1171
kirden (hadesten) arnmam olan, irk ve kfr

ile kirlenmi olan Kurna el sremez. yet, bu
her iki many da ayn derecede ifade etmektedir. Bununla birlikte, yetin sibak ikinci many
daha ok glendirmektedir.
57. HADD SRES
edinede Hicretin 4 veya 5inci ylnda inmi

olup, 29 yettir. smini 25inci yetindeki
hadd (demir) kelimesinden alr. Cenab Allahn
mutlak hakimiyeti, Onun yolunda fedakrlklarn
nemi ve buna karlk dnya nimetlerinin geicili-
i zerinde durur. Mslmanlara zafer, inkrclara

bozgun vadinde bulunur ve nceki peygamberlere
inanmann son ve evrensel peygamber olarak Allah
Raslne inanmay gerektirdiini bir defa daha
beyan buyurur.

1. Gklerde ve yerde ne varsa hepsi Allaha
tesbihte bulunur.1 O, Azz (mutlak izzet
galip)tir; Hakm (her hkm ve icraatnda
1. Yani, dnyaya gelileri, hayatlar, rzklanmalar,
grdkleri vazifeler veya fonksiyonlar ile her ey,
Cenab Allahn her trl noksanlktan, Ona
yakmayan sfattan ve herhangi bir ekilde ortaklar bulunmaktan mutlak manda mnezzeh olduunu ilan etmektedir. nanmayanlarn vcutlar
bile bu gerei haykrr. Ayrca, Bakara Sresi yet
30 ve not 30da akland gibi, her varlk tr
iin tayin edilmi, onlar Allah katnda temsil eden
ve onlarn tesbih, hamd ve dualarn lh Dergha
arzeden bir melek vardr. sr Sresi 44nc yetinde de ifade buyurulduu zere, insann dndaki her varlk, bizim bilmediimiz bir dille Allaha
hem tesbihte hem hamdde bulunur.
2. yetin birinci cmlesi bir hadisi erifte yle
tefsir edilmektedir:
Allahm, Sen Evvelsin, Senden nce
hibir ey yoktur; Sen hirsin, Senden
sonra hibir ey yoktur. Sen Zhirsin, Senin
stnde, Seni sarp kuatacak hibir ey
yoktur; Sen Btnsn, Senden daha i, ie
daha ok nfuz eden hibir ey yoktur.

hakimiyeti Ona aittir. Hayat da, lm de O
verir. Ve O, her eye hakkyla g yetirendir.
3. O Evveldir, hirdir, Zhirdir, Btndr.
Ve O, her eyi hakkyla bilir.2
(Mslim, Zikir, HN: 2713)
Yani Allah, Kendisi iin ncelik ve ncenin,

sonralk ve sonrann, stndelik ve stnde bir
eyin, dndalk ve dnda bir eyin, altndalk
ve altnda bir eyin, iindelik ve iinde bir eyin
olmad yegne Varlktr. Onun iin zaman,
mekn ve yn sz konusu deildir. Ondan baka
her ey ise, zaman ve mekn ile snrldr, ynle
tarif edilir. yet, bu gerei ifade buyurmaktadr. Allahn lmi, grnen ve grnmeyen
btn lemleri, bykkk, kllcz her eyi
kuatr. Her eyin, her hadisenin Onun lminde
bir varl vardr. Onun mutlak ve sonsuz lmi
karsnda mutlak manda yokluktan da sz
etmek mmkn deildir, nk sonsuz olan lim
yoklua yer brakmaz. tibar yokluk ise, yine
Onun lminde varlktr. Adem lemleri denen
bu itibar yokluun yokluuna sebep, Cenab
Allahn onun varlk leminde var olmamasn
dilemesidir. Yani O neyin var olmasn dilerse o
var olur; neyin de yok kalmasn dilerse, o varlk
lemine kmaz. (Krk Testi, 1: 305308)
1172
HADD SRES
Cz: 27, Sre: 57
537
4. O ki, gkleri ve yeri alt gnde yaratt;

sonra da Arn zerine istiva buyurdu.3 O,
(yamur ve tohumlar gibi) yere ne giriyorsa, (su, bitki ve hayvanlar gibi) yerden ne
kyorsa, yine (yamur, k ve melekler
gibi) gkten ne iniyor ve (buhar, varlklarn
dualar ve ibadetleri gibi) ona ne ykseliyorsa hepsini bilir. Nerede bulunursanz
bulunun, O daima sizinle beraberdir. Allah,
btn ilediklerinizi hakkyla grmektedir.
hakimiyeti Ona aittir. Ve btn iler Ona
gtrlr, (btn kararlar Onun kapsndan kar).
6. Geceyi gndze katar, gndz de geceye katar, (ve onlar uzatp ksaltr). O,
gslerde gizli her ne varsa, onlar da
hakkyla bilir.
7. Allaha ve Onun Raslne iman edin
ve O size her ne vermise onu, (zerinde mutlak tasarruf hakknz bulunan bir
mal olarak deil) emanet olarak vermitir
ve ondan (Allah yolunda ve muhtalara)
infakta bulunun. inizde iman eden ve
infakta bulunanlar iin ok byk bir
mkfat vardr.
8. Rasl sizi Rabbinize iman etmeye arr
ve mminsiniz diye sizden kesin sz almken, size ne oluyor da Allaha gerektii gibi
iman etmiyor, (imann gerektirdii itaat ve
davranta bulunmuyor)sunuz?4
9. O Allah ki, sizi her trl (zihn, manev,
itima, ekonomik, siyas) karanlklardan
nra karmak iin kuluna apak belgeler
halinde yetler indirmektedir. phesiz ki
Allah, size kar Raf (efkat dolu)dur,
Rahm (hususi rahmeti pek bol)dur.
10. Gklerin ve yerin miras Allaha aitken,

size ne oluyor da Allah yolunda infakta
bulunmuyorsunuz?5 inizden (artk btn
kaplar size aacak) zafer gelmeden nce
infakta bulunan ve savaan, elbette (byle
yapmayanlarla) bir olmaz. Onlar, zafer geldikten sonra infakta bulunan ve savaanlardan mertebe bakmndan ok daha byktr. Bununla birlikte Allah, hepsine en
gzel mkfat (olan mafiret ve Cenneti)
vadetmektedir. Allah, her ilediinizden
hakkyla haberdardr.6
11. Kim ki Allaha gzel bir bor verirse, Allah bor verdii o eyi o kii lehine
arttrdka arttrr ve onun iin pek ho,
cmerte verilecek ve hi eksilmeyecek bir
mkfat vardr.7
Cz: 27, Sre: 57
HADD SRES
3. Cenab Allahn Arn zerine istiv etmesinin mans hakknda bkn: Arf Sresi Sresi/7:
54, not 11.
4. Nasl Allah imannz zayi edecek deildir
buyuran Bakara Sresi 143nc yetinde iman
ncelikle namaz mansnda kullanlmsa, bu
yet de, imann gereklerini hakkyla yerine getirme gerektiinden sz etmekte, bu konuda ciddi
ikazda bulunmaktadr. Gerek mmin olma,
imann gereini yerine getirmeyi, Allaha verilen
szlerde durmay gerektirir. Allah Raslnn
mminlerden ald kesin sz, onlarn Allah ve
Raslnn emirlerine itaat edecekleri, genilikte
de olsa darlkta da olsa Allah yolunda infakta
bulunacaklar, iyilii yaymaya, ktl nlemeye alacaklar ve bu hususta knayann
knamasndan korkmayacaklar sz idi.
5. Allah yolunda infakta bulunalm veya bulun-
1173
mayalm, sahip olduumuz her eyin niha ve

yegne mirass Allahtr; nk sahip olduumuz her eyi bize veren Odur, her ey aslnda Onun mlkdr ve biz onlardan hirete
hibir ey gtrmeyeceiz. Herkes lecektir ve
lmsz bki olan yalnzca Allahtr. Her ne
veriyorsak, her ne yapyorsak O bunlarn hepsini kaydettirmektedir de ve bir gn bunlardan
dolay bizi hesaba ekecektir.
6. Onlarn hepsi Cennete alnmakla birlikte,
Cennetten istifadeleri derecelerine, mertebelerine gre olacaktr.
7. Allah, Kendi yolunda ve rzas iin harcamada
bulunmay, Kendisine bor verme gibi deerlendirmektedir. O, bu borcu geriye kat kat fazlasyla, bir de stne pek cmert bir mkfatla
deyecektir. Yani O, insan dnyada da hirette
verdiinin ok stnde mkfatlandracaktr.
1174
HADD SRES
12. (O mkfat) gn mmin erkekleri ve

mmin kadnlar (Cennete doru koarken,) nurlarnn da nlerinde ve salarnda
par par parladn grrsn.8 Bugn size
mjdeler olsun! te, ilerinde sonsuzca
kalmak zere gireceiniz ve (aalarnn
akan cennetler! te budur o ok byk
kazan, ok byk baar!
Cz: 27, Sre: 57
538
13. O gn, mnafk erkekler ve mnafk kadnlar, (dnyada iken) iman etmi
olanlara, Ne olur, bekleyin bizi, u nrunuzdan biz de istifade edelim! derler.
Kendilerine, (Haydi, dnebilirseniz) geri
(dnyaya) dnn de, orada bir nur edinin!
denir. Derken, mminlerle aralarna bir
duvar ekilir. Bu duvarn, (aralndan
mnafklarn pimanlk iinde mminleri
izleyecekleri) bir kaps olup, onun (mminlerin bulunduu) i tarafnda rahmet,
d tarafnda ise azap vardr.
14. Mnafklar, mminlere (Dnyada iken)
biz de sizinle beraber deil miydik? diye
seslenirler. Evet, der mminler, yleydi,
fakat siz, kendinizi srekli imtihana maruz
braktnz ve tehlikeye attnz, bakalm
hadiseler ne getirecek diye hep beklemede
kaldnz ve srekli phe ve tereddt iinde bocaladnz; (Allahn Nru nasl olsa
bir gn sndrlecek) eklinde beslediiniz kuruntularnz sizi hep aldatt. Derken
Allahn (lm) emri geliverdi. O ba kandrc (eytan), sizi Allah hakknda yanl
dncelere sevkederek kandrd durdu.
15. Bugn sizden (verebilecek olsanz bile)
kurtulu fidyesi de kabul edilmeyecektir,
sizden de, kfr (ve irk) iinde lp gitmi
olanlardan da. Artk barnanz Atetir.
Sizi kucaklayacak olan ve size yarar yer
orasdr. Ne fena bir kbet, ne kt bir
son durak!
16. man edenlerin, Allahn Mesaj (olan

Kurn) ve kendilerine inen gerekler, lh
retiler karsnda kalblerinin sayg ve
rpertiyle yumuayp (Allaha ve emirlerine tam teslim olma) vakti gelmedi mi?
Sakn onlar, nceden kendilerine Kitap
verilenler gibi olmasnlar. (O Kitap verilenler), Kitab almalarnn zerinden belli
bir zaman geince (artk ona olan sayglarn yitirmiler ve neticede) kalbleri kaskat
kesilmiti. Onlarn pek ou, btn btn
yoldan kmlardr.
17. Asla hatrnzdan karmayn ki, Allah
(nasl) lmnden sonra yeryzn diriltiyor(sa, (yer gibi katlam kalbleri de ayn
ekilde diriltebilir). (Kalblerinizi lmden
koruyabilmeniz, lmeye yz tutmu kalb-
Cz: 27, Sre: 57
HADD SRES
lerin de dirilmesi iin) apak gerekleri

byle (misallerle) aklyoruz ki, aklnz
kullanasnz.
18. (Zekt ve sadakalarn tam vererek
Allahn yolunda ve muhtalar iin) gerekli
harcamada bulunan mmin erkeklerle m-
8. Bu nur, mminlerin dnyada iken iman ve

salih amellerle kazandklar, daha dorusu, iman
ve salih amellerinin nrudur. man ne kadar
kuvvetli, salih ameller ne kadar ok ve ihlsla ilenmise, hasl edecekleri nur da o kadar
fazla ve kuvvetli olacaktr. yetten anlald
zere, mminler hesaptan sonra Cennet ve
Cehenneme uzanan yolun sa tarafndan giderken, bir sonraki yetin iaret ettii zere, amel
defterlerini sollarndan alacak olan mnafklar
(ve kfirler) yolun solundan Cehenneme doru
ilerleyecek ve birden, kfr ve nifaklarndan,
ktlklerinden kaynaklanan karanlk iinde
geride kalvereceklerdir.
9. 16nc yet, Allahn Kitab ve Onun yolunda
1175
min kadnlara ve (gerek bu yolla, gerekse

Onun davas urunda yaptklar harcamalarla) Allaha gzel bir bor verenlere kat
kat geri demede bulunulacaktr ve onlar
iin pek ho, cmerte verilecek ve hi
eksilmeyecek bir mkfat vardr.9
almaya kar kalblerin katlamamas ikaznda

bulunuyordu. Bu katlamann en nemli sebeplerinden birisi, lfet, yani kanksama ve vahyin
zerinden belli bir zamann gemesidir. Bir
dier nemli sebep ise, Allahn ikazlarna kulak
vermeden gnahlara dalmadr. Dolaysyla, kalbi
katlatran bu tr faktrler karsnda azam
dikkat gstermek gerekir. 17 ve 18inci yetler,
Allahn kupkuru yeri bile yamurlarla hem de
her yl dirilttiini nazara vermekte ve katlam, lmeye yz tutmu, hatt lm kalblerin
bile Allahn mesajlarn yeniden hatrlayarak,
Kurna dnerek, gnahlardan saknp, Allahn
emirlerini yerine getirerek dirilebileceini belirtmektedir.
1176
HADD SRES
Cz: 27, Sre: 57
539
19. Allaha ve Rasllerine gerekten iman

edenler, ite o (deerli) insanlar, Rabbilerinin
nezdinde sddklar (Allaha verdikleri szde
duran ve her sz ve davranlarnda hak
zere bulunanlar) ve ahitler (hayatlaryla
geree ahitlik edenler) olarak yazlacak
ve yle muamele greceklerdir. Onlar iin,
onlara has mkfat ve onlara has nur vardr. Buna karlk, kfreden ve yetlerimizi
yalanlayanlara gelince, onlar ise Kzgn
Alevli Atein yoldalardrlar.
20. yi bilin ki, dnya hayat11 bir oyun,
bir oyalanma, ssler edinme, (makam, mal,
eya, evlt, fizik grnm gibi dnyalklarla) birbirinize kar vnme ve daha
fazla, daha iyi mal, daha fazla, daha iyi
evlda sahip olma yarndan ibarettir. Bir
yamur dnn ki, onunla biten bitkiler
iftilerin ok houna gider. Ama sonra
o bitkiler kurur da, onlar sararp solmu
grrsn; ardndan da erp haline gelirler. Dnya hayat, ite byledir. hirette
ise ya iddetli bir azap vardr veya Allahtan
(srpriz mkfatlarla dolu) bir balanma
ve rza. Evet, dnya hayat, bir aldanma
metandan baka bir ey deildir.
21. Rabbinizden (srpriz mkfatlarla
ykl) bir mafirete ve Allah ile Rasllerine
gerekten iman edenler iin hazrlanm
olup, genilii gklerle yerin genilii gibi
olan bir Cennete yarrcasna kouun.
Bu, diledii kimselere Allahn ltfedecei
bir ihsandr. Allah, ok byk ltf u ihsan
sahibidir.12
22. Gerek (ktlk, kuraklk, deprem gibi)
yerde, gerekse (hastalk, alk, sevdiklerinizi kaybetme, mallarnzdan eksilme gibi)
kendinizde vuku bulan hibir musibet yok-
tur ki, onu yaratmamzdan nce bir Kitapta kaydedilmi bulunmasn. Bu, Allah iin
elbette pek kolaydr.13
23. Byledir ki, elinizden bir ey ktnda gam ekmeyeseniz, Allah size bir nimet
bahettiinde de marmayasnz. Allah
sevmez kendini beenmi, kendisiyle vnp duran hi kimseyi,14
24. (Hayr ilerinde) hem kendileri cimri
davranan, hem de insanlara cimrilii tleyenleri. Kim (Allahn infak emri karsnda) yz evirip bundan geri durursa, bilsin
ki Allah, aniyy (mutlak servet sahibi ve
btn kullarndan mstan)dir; Hamd
(bilkis sahip bulunduunuz her eyi size
veren, dolaysyla mutlak hamd ve vgye
lyk olan)dr.
Cz: 27, Sre: 57
HADD SRES
11. Kurn- Kerimde isim tamlamas deil de,

sfat tamlamas olarak geen dnya hayat tabirinden maksat, yeryznde yaanan hayattan
ziyade, bu hayatn dnyalk eya ile, insan varlnn madd-beden boyutuyla mnasebattar
olan yandr. Bedizzaman hazretlerinin deerlendirmesiyle, dnyann, hiretin tarlas ve
Cenab Allahn isimlerinin tecelli sahas olan
yan deil, beden zevklere bakan yandr.
12. l-i mran Sresi 133nc yette, Rabbinizden (srpriz mkfatlarla ykl) bir mafirete
ve genilii, gklerle yer kadar olan ve mttakler iin hazrlanm bir Cennete yarrcasna
kouun! buyurulmutu. Bu yetteki mafiret ve
Cennet mttaklere vadedilirken, zerinde durmakta olduumuz Hadd Sresi 21inci yetinde ise ayn vad, Allaha ve Raslne gerekten
iman etmi olanlar iindir. Dolaysyla, gerekten
iman etmi olanlarla mttaklerin kastedildii,
ancak takva ile kendini ortaya koyan imann gerek iman demek olduu sonucuna varabiliriz.
Her iki yette dikkati eken bir dier husus,
mafiret, yani balanmann Cennetten nce
anlmasdr. Demek oluyor ki, Allahn mafireti olmadan Cennete girmek mmkn deildir.
kinci olarak, Cennet btnyle temizlerin yeri
olduundan, Cennete girmeden nce Allahn
mafiretiyle temizlenme yaanacaktr. lmden
Cennet kapsna kadar yaanacak btn dehetli inklplar ve uranlacak lemlerde ekilecek
zdraplar da, Cennet ehli iin arnma musluu
vazifesi grecektir.
l-i mran Sresinin szkonusu yetinde
Cennetin genilii iin gklerle yerin genilii
kadar ifadesi geerken, bu yette gklerle yerin genilii gibi ifadesi kullanlmaktadr. Demek oluyor ki, Cennetin geniliini zihinlerimizde tasvir iin gklerin ve yerin genilii bir
mukayese birimi olarak kullanlmtr. Bununla
birlikte, bu ifadelerden ve baz ilgili yetlerden,
Cenab- Allahn Allah alem hirette yeryzn Cennet olarak gkler veya hiretin gkleri
geniliinde yeniden kuraca ve nasl u anda
1177
da yeryznn alt, merkezi ate doluysa, ayn

ekilde bu Cennetin altn, alt tabakasn da ayn
genilikte Cehennemin oluturaca sylenebilir.
13. Yani, baa gelecek her eyi Cenab Allahn
ezel lmiyle bilip kayt altna almas, sonra da
bunlar, inkrc zalim gnahkrlara hak ettikleri
cezay verme, bazen ceza vermeden nce yollarn dzeltmeleri konusunda onlar ikaz etme, ayn
ekilde mminleri de baz hatalarndan dolay
uyarma ve/veya birtakm gnahlarn affetme,
gnahszlarn makamlarn ykseltme gibi hikmetlere binaen zaman geldiinde uygulamaya
koymas, Allah iin mutlak manda kolaydr.
yette, musibet ehli iin bir teselli de vardr.
nk, gerekli dersi almak kaydyla, eer musibetlere Kader asndan yaklar ve Demek
Kader byle hkmetmi, yleyse bunda bir hayr
vardr. dersek, bu hem byk bir teselli olur,
hem de bizi ikyetten, szlanmaktan kurtarr.
Nitekim, hemen arkadan gelen yet de bunu ifade buyurmaktadr.
14. rademiz var, dolaysyla birtakm ykmllklerle mkellefiz ve bu ykmllklerdeki
ihmallerimizi, gnahlarmz Kadere ykleyemeyiz. rademiz var, dolaysyla nefis, gnahlar
Kadere ykleyerek onlarn neticesinden kurtulamaz. Kader var, dolaysyla iman ve takva ehli,
iyiliklerini, gzel davranlarn kendilerinden
bilip, onlarla gurur duyamaz. Kader var, bir ite
baar gsterenler, servet ve makam sahipleri,
baarlarn, servet ve makamlarn kendilerinden
bilip, onlarla gurur duyamaz, vnemez.
Ayrca, nceki notta ifade edildii gibi, gerekli
dersi almak kaydyla, musibetlere ve baarszlklara da onlar sebebiyle gam ekmeyelim diye
Kader asndan baklr. Gerekeni, zerimize deni yapmamz iin gelecee ve sorumluluklarmza ise irademiz asndan yaklalr. te, insan
iradesini inkr eden Cebriye ile, insann btn
yaptklarn insann kendisine veren ve onlar Allahn takdir buyurup yarattn kabul etmeyen
Mutezile, bu gerek kprsnde el skabilirler.
1178
HADD SRES
Cz: 27, Sre: 57
540
25. Gerek u ki, Biz rasllerimizi (risaletlerini de ispatlayan) apak gereklerle gnderdik ve yanlarnda, insanlar adaletle var
olsunlar, btn muamelelerinde adalete uysunlar diye Kitab ve Mizan indirdik. Bir
de, mahiyetinde (bilhassa sava iin) etin
bir kuvvet ve insanlar iin faydalar bulunan
demiri indirdik.15 Ki Allah, Kendisini grmedikleri halde hem Kendi davasna, hem
de rasllerine yardm edenleri ortaya karsn. phesiz Allah, mutlak kuvvet sahibidir, her ite stn ve mutlak galiptir.16
26. Nuhu ve brahimi de birer rasl olarak
gnderdik ve bu iki rasln soylarn peygambersiz ve Kitapsz brakmadk. Ama
soylarndan gelenler iinde bir ksm hidayetle btnlemi olsa da, ou bsbtn
yoldan km olanlardr.
27. Sonra, o rasl ve peygamberlerin izleri
ardnca daha baka rasllerimizi gnderdik
ve nihayet Meryem olu say gnderip,
kendisine ncili verdik ve Ona uyanlarn
kalblerine efkat ve merhamet yerletirdik.
Uydurduklar ruhbanl ise Biz onlara farz
klmadk, ama bizzat kendileri Allahn rzasn kazanma arzusuyla onu icat ettiler;
ne var ki, ona gerektii ekilde riayet de
etmediler.17 lerinde hakkyla iman etmi
olanlara elbette mkfatlarn veririz. Fakat,
onlarn ou da yoldan km kimselerdir.
duyun ve Ona kar gelmekten saknn, ayrca Onun Raslne de gerektii gibi inann ki, Allah size (biri nceki peygamberlere, biri de Allah Raslne inanmanzn karl olarak) rahmet hazinesinden iki hisse
versin, ayrca sizin iin aydnlnda yol
alacanz bir nur var etsin ve sizi balasn. Allah, gnahlar pek ok balayandr,
(bilhassa mmin kullarna kar) husus
rahmet ve merhameti pek bol olandr.17
29. Bu gerek size buyrulmaktadr ki, Kitap Ehli Allahn ltf u ihsann tayin etmenin kendi ellerinde olmadn ve ondan
hibir eyi ksamayacaklarn bilsinler; (ve
yine bilsinler ki, Allahn Rasl Muhammede ve btn nceki peygamberlere iman
etmeden ne kendilerinin, ne de Muhammede tbi olanlarn) Allahn ltf u ihsanndan herhangi bir eye nail olabilmeleri
mmkn deildir ve btn ltf u ihsan Allahn Elinde olup, O kime dilerse ona verir.
Muhakkak ki Allah, ok byk ltf u ihsan
sahibidir.
Cz: 27, Sre: 57
HADD SRES
15. Kurn- Kerim, nasl koyun, deve, sr gibi

ehl hayvanlar iin indirme tabirini kullanyorsa (Zmer Sresi/39: 6), burada demir iin de
ayn tabiri kullanmaktadr. Bu, hem o hayvanlarn, hem de demirin byk birer nimet ve btn
nimetlerin asl kaynann ise Cenab Allahn
katndaki hazineler olduunu ifade eder. Nitekim
bu man, Hcr Sresi/15: 21inci yetinde aktr: Hibir varlk yoktur ki, hayat ve bekas iin
gerekli her eyin hazineleri Bizim yanmzda bulunmam olsun. u kadar ki, Biz onlar belirli
bir l ile indiririz.
16. Bu yet, salam ve salkl bir toplum ve
idareyi deerlendirmede ok nemlidir. Rasller,
Allahn insanlar iin setii yanlmaz ve yanltmaz liderlerdir. Onlar takip eden, getirdikleri
Dine ve Kitaba gerektii ekilde balananlar,
daima doru zerinde bulunur ve kaybetmezler.
Kitap, insanlar iin hem dnya, hem de hiret
hayatlar adna gerekli bilgi, kanun ve talimatlar
ihtiva eder. Mizan, bu bilgileri kullanma, kanun
ve talimatlar uygulama adna bir ldr, terazidir (Ayrca bkn: Rahmn Sresi/55: 79, not 4.)
Demir, teknoloji ve adaleti hakim klmak adna
Allah yolunda yaplacak sava iin vazgeilmez
neminin yansra, toplum hayatnda gc de
temsil eder. Kitap olmazsa, Demir (g, otorite) diledii gibi davranr, kanunu kendi koyar,
hukuku kendi tayin eder. Demir ve Kitap olur,
Mizan olmazsa, Demir Kitab diledii gibi kullanr. Kitap ve Mizan olur, Demir olmazsa, Kitap,
zellikle itima sahada ve btn fert ve toplum
hayatn kapsayacak ekilde uygulanma imkn
bulamaz. Bedizzaman, bu noktada ok gzel bir
l verir: Hikmetin dsturlar hkmetin ka-
1179
nunlaryla, hakkn yasalar kuvvetin rabtalaryla

uyumaz, uyum iinde olmazsa, halk zerinde
tesirli olamazlar. (Mektubat, Hakikat ekirdekleri)
17. Allah Rasl aleyhissalt vesselm, slmda ruhbanlk yoktur. buyurmulardr. Yine O,
mmetimin ruhbanl, Allah yolunda cihaddr. aklamasnda bulunmulardr. slm, ahs
feyiz ve kemalt iin insanlardan uzaklap bir
keye ekilmeyi tasvip etmez. Bunun yerine,
insanlar iinde bulunup, pek ok ile ve zdrab
beraberinde getirecek de olsa, onlarn dnya ve
bilhassa hiret saadetleri adna almay tevik
eder. Bununla birlikte, tarihte zellikle Mslman sufiler arasnda uzlet ve inzivay tercih
edenler olmusa da, bunu da daha ok eitim iin
ve bir sreliine yapm, genellikle irad adna insanlarn iinde kalma yolunu semilerdir.
17. Bazlar bu yetin Ehl-i Kitaptan iman edenler hakknda olduunu dnmse de, yet onlar
da dahil olarak btn mminlere seslenmektedir.
Yahudiler, kendi peygamberlerinden sonra gelen,
kendilerinden olmadklarn dndkleri Hz. sa
ve Hz. Muhammedi (Allahn selm zerlerine
olsun), Hristiyanlar Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm reddederken, istisnasz btn
peygamberlere inanmak Mslman olmann artdr. Dolaysyla, Kitap Ehlinin bu sapmalar,
Mslmanlar benzer bir sapknla drmemeli, nceki peygamberlerin hibiri hakknda menfi
bir tavra asla girmemelidirler. Dolaysyla yet,
bu nemli noktada Kitap Ehlinden olsun olmasn, btn mminlere seslenmektedir. Ki sonraki yet de bunu aka desteklemektedir.
1180
MCADLE SRES
Cz: 28, Sre: 58
541
58. MCADLE SRES
edinede, ok byk ihtimalle Hendek Savandan sonra inmi olup, 22 yettir. smini, birinci yetinde eiyle arasndaki meseleyi
zmesi maksadyla Allah Raslne mracaatta
bulunan hanm tarif iin kullanlan mcadele
eden hanm ifadesinden alr. Cahiliye dneminde, erkeklerin hanmlarna Annemin srt gibi
ol! eklinde syledikleri sz (zhar yapmalarn) ve bu szn getirdii boanmay kesinlikle
ilga eder. Mnafklarn Allah Rasl aleyhindeki
gizli toplantlarn aa vurur ve iddetle knar.
Mminlere Allahn ebed azaba mahkm ettii
kimseleri dost, srda, ilerine vekil edinmelerini
yasaklar ve Allahn dinine destek vermelerini
emreder.

1. Allah, kocas hakknda sana mracaat
edip seninle tartan ve halini Allaha arzeden o hanmn szlerini iitti (ve mracaatn kabul buyurdu). Allah, aranzda geen
konumay iitiyordu.1 Hi phesiz Allah,
her eyi hakkyla iitendir, her eyi hakkyla grendir.2
2. inizde hanmlarna zhar yapanlar (onlar boama kasdyla kendilerine Annemin
srt gibi ol! diyenler) bilsinler ki, o kadnlar onlarn anneleri deildir. Onlarn anneleri, ancak kendilerini dourmu olan kadnlardr. Onlar, (zhar ifade eden o sz
sylemekle) gerekten (eriatn) reddettii
irkin ve gerek d bir sz sylemi oluyorlar. Bununla birlikte Allah, aff da,
balamas da pek bol olandr.
3. Hanmlarna zhar yaparak onlardan
ayrlmaya kalkan ve sonra da sylediklerinden geri dnenlerin, onlarla temasta bulunmadan nce bir kle zat etmeleri gerekir.
Size emredilen budur; (hibir kaamak yolu
aramadan onu yerine getirmelisiniz). Allah,

ilediiniz her eyden hakkyla haberdardr.
4. Buna imkn bulamayan kimse, hanmlaryla temasta bulunmadan nce, hi ara
vermeden iki ay oru tutmaldr. Buna
gc yetmeyenin yapmas gereken ise,
altm yoksulu (gnde iki n zerinden)
doyurmaktr. Byle yapn ki, (her hkmnn doru olduu konusunda) Allaha
ve (size yapt her teblide sadk olduu
hususunda) Raslne tam inanp itimat
etmi olasnz. Bunlar, Allahn koymu
bulunduu snrlardr. (Bu snrlar tanmayan, kabul etmeyen) kfirler iin ise pek
ac bir azap vardr.
5. (Sz konusu snrlar gzetme husu-
Cz: 28, Sre: 58
MCADLE SRES
1181
sunda) Allaha ve Raslne kar kanlar,

kendilerinden nce ayn ekilde davrananlar
nasl (dnyada) yzst edilmilerse, ayn
ekilde yzst edilirler. Hi kukusuz Biz,
apak yetler, (her iki dnyada saadetiniz
iin apak kaideler) indirmekteyiz. Kfirler
iin alaltc bir azap vardr.3
6. (O azabn gelecei) gn Allah onlarn

hepsini diriltip kabirlerinden karacak ve
(dnyada iken) ilediklerini kendilerine bildirip, onlar sorguya ekecektir. Kendileri
unutmu da olsalar, Allah, onlarn yaptklarn tek tek kaydettirmitir. Allah, her ey
zerinde hakkyla hittir.
1. slm ncesi (Cahiliye) Araplar arasnda

yle bir det vard: Bir adam karsna, Bundan
sonra bana annemin srt gibi ol (seninle zevcelik
mnasebetimde sanki annemin srtna binmi
gibi olaym)! derse, artk onun karsna yaklamas haram olurdu. Bu, geri dnlmez bir
boanma ifade etmekle birlikte, bu ekilde kocasndan boanm kabul edilen kadn, bir daha
bakasyla da evlenemezdi. Bu sreden nce
inen Ahzb Sresinde (yet: 4) Kurn, adna
zhar (srt edinme) denilen bu cahiliye detini
ortadan kaldrmak iin ilk adm att ve kendilerine Annemin srt gibi ol! denilen kadnlarn
byle diyen kocalarnn annesi olamayacaklarn
beyan buyurdu. Nihayet, Evs ibn Smit, karsna kzarak ona zhar yapt. Arkasndan da ok
piman olmakla birlikte, detler gerei karsna
geri dnemeyecekti. Bunun zerine kars Havle
bint Salebe Allah Raslne mracaatla durumu
arzetti: Evs ibn Samitin ocuklarn bytm, bunca yl kocasna hizmet etmiti. imdi
kimsesiz ortada braklyordu. Ama kocas da
kendisini yeniden kabule hazrd. te bu konumann hemen ardndan Cenab Allah (c.c.), bu
ve konuyla ilgili aada gelecek yetleri indirdi
ve zhar denilen bu cahiliye detini btnyle

feshetti.
2. yet, Hi phesiz Allah her eyi hakkyla
iitendir, hakkyla grendir fezlekesiyle der ki:
Cenab Hak, istisnasz her eyi iitir; en cz
bir hadise olan ve einden ikyet eden bir hanmn mcadelesini de Hak ismiyle iitir. Hem
rahmetin en ltif cilvesine mazhar ve efkatin en
fedakr bir hakikatna kaynak olan bir kadnn
hakl olarak einden davasn ve Cenab Hakka
ikyetini byk bir mesele suretinde Rahm
ismiyle ehemmiyetle iitir ve o davaya Hak
ismiyle ciddiyetle bakar. te, kinata Rab olan,
kinat iinde mazlum en kk mahlklarn da
dertlerini grmek, feryatlarn iitmek gerektir.
Dertlerini grmeyen, feryatlarn iitmeyen, Rab
olamaz. (Szler, Yirmibeinci Sz, 566)
3. yet, gayet ak olarak, Allaha ve Rasl(lerin)e
muhalefet eden, Allahn koymu olduu snrlar ineyen, kurallar tanmayan topluluklar,
dnyada (tabi fetler, haric veya dahil savalar, kuraklklar, hastalklar vb. eklinde tecelli
edecek) kll ve ksm helklerin, hirette ise
ac ve zelil edici bir azabn bekledii ikaznda
bulunmaktadr.
1182
MCADLE SRES
Cz: 28, Sre: 58
542
7. Farknda deil misin ki, Allah gklerde

ne var, yerde ne varsa hepsini bilir. kii
gizli bir grme iin bir araya gelecek
olsa veya fsldasa mutlaka drdncleri
Allahtr, be kii bir araya gelecek olsa
veya fsldasa altnclar Allahtr. Bundan
daha az veya daha ok sayda kii her nerede bir araya gelirse gelsin, ne fsldarsa
fsldasn, Allah mutlaka yanlarndadr.
Sonra, iledikleri her eyi Kyamet Gn
onlara tek tek bildirir ve bunlardan dolay
onlar sorguya eker. Muhakkak ki Allah,
her eyi hakkyla bilir.
8. Bakmaz msn kulis yapmaktan ve gizli
toplantlar tertip etmekten men edilenlere:
men edildikleri eyi nasl da tekrar tekrar
yapyor ve (hem de) gnah olduu besbelli
fiiller, bakalarna dmanlk, hakka tecavz ve Rasle itaatsizlik hususunda kulisler yapyor, gizli toplantlar dzenliyorlar.
Senin yanna vardklarnda da, seni Allahn
sana retmedii ve seni selmlamad bir
selmla selmlyor4 ve kendi kendilerine,
alayl alayl, (Madem Muhammed bir
peygamberse) Allah u sylediimizden
dolay bize bir ceza verse ya! diyorlar.
inde yanp kavrulmak zere girecekleri
Cehennem yeter onlara! Ne fena bir kbet,
ne kt bir son durak!
9. Ey iman edenler! (Eer belli bir maksatla
aranzda gizli konuacak, gizli toplantlar
tertip edecek olursanz), gnah olduu besbelli fiiller, bakalarna dmanlk, hakka
tecavz ve Rasle itaatsizlik hususunda
fsldamayn ve gizli toplantlar yapmayn.
Ancak iyilik ve takva zerinde bir araya
gelin ve konuun.5 Bir gn huzurunda toplanacanz Allaha kar gnlden sayg
besleyin ve isyandan kann.
10. (Mer konularda olmayan) kulis ve

toplantlar, mminleri zmek iin eytann telkin ettii davranlardr. u da var
ki, Allahn izni olmadka eytan onlara
hibir ekilde zarar veremez. Bu bakmdan,
Allaha dayanp gvensin mminler.
11. Ey iman edenler! Toplantlarnzda (birbirinize veya yeni gelen birine) Yer averin! dendiinde yer an ki, Allah da
(rahmetinde ve Cennette) size bir yer
versin. Artk kalkn, daln! dendiinde
de kalkp dalverin ki, Allah da iinizden
hakkyla iman etmi olanlarn makamn
bir derece, kendilerine (bilhassa din konularda) ilim verilmi olanlarn makamlarn
ise derecelerle ykseltsin.6 Allah, yaptnz
her eyden hakkyla haberdardr.
Cz: 28, Sre: 58
MCADLE SRES
4. Medinede Peygamberimize dmanlk yapan

Yahudiler ve mnafklar, Ona uradklarnda,
Allahn sylemesini emrettii selm sz (Nr
Sresi/24: 61) yerine, selmdan ayrt edilemeyecek tarzda, es-sm aleykm (Bana lm
gelsin!) derlerdi. Raslllahla konumalarnda
baka mulk ifadeler de kullanarak, kin ve
dmanlklarn aa vururlard. Kh olur, biri
masum dieri dmanlk ve hakaret olmak zere
ift manya gelen kelimeler kullanr, kh olur
kelime ve tabirleri kasden deiik telffuz ederlerdi (Mesel bkn: Bakara Sresi/2: 104, not 94).
yet, onlarn deiik ekillerde ortaya koyduklar dmanlklarna iarette bulunmaktadr.
5. Mminler, daima iyilik, takva, dolaysyla Allahn rzasn kazanma peindedirler.
Dolaysyla ak veya gizli bir araya geldiklerinde,
bunu ancak imanlarnda derinleme, amellerini
1183
gzelletirme, Allah yolunda hizmet ve insanlara

iyilik planlama gibi maksatlarla yaparlar. Nis
Sresi 114nc yette de buyurulduu zere,
yardmlama, muhtalar bakp gzetme, hayrl
iler planlama ve insanlarn arasn dzeltme
maksatlar gibi bir ve takva mans tayan
toplantlar dndaki bir araya gelmelerde, gelip
lzumsuz vakit harcamada hayr yoktur.
6. Fazilet, bir limin veya mridin huzurunda
sadece oturmada aranmamaldr. Fazilet, ncelikle iman ve ilimde yatar. Bu sebeple, limlerin,
mridlerin huzurlar, onlar Allah rzas iin ve
izinleri dahilinde ziyaret etmek dnda, imanda
derinleme ve ilmi artrma gayelerine ynelik
olmaldr. Sahibini daha fazla takvaya ve daha
dikkatli bir hayata ynelten, bakalarna da yarar olan gerek ilim imanla birletii zaman, Allah
byle ilim sahiplerinin mertebelerini ykseltir.
1184
MCADLE SRES
Cz: 28, Sre: 58

543
12. Ey iman edenler! Raslle babaa grmek istediinizde, bu husus grmenizden nce (muhtalara) bir sadaka verin. Bu,
hakknzda hem hayrl, hem de kalb saffet, samimiyet ve temizlik asndan daha
uygun olandr. Ama buna imkn bulamazsanz, elbette Allah, hata ve gnahlar
balamada pek cmerttir, (bilhassa mminlere kar) husus rahmet ve merhameti
pek bol olandr.
13. Husus grmeniz ncesinde sadaka
vermek size ar m geldi? Bunu yapamadnza, Allah da (engin rahmetiyle) sizi
balayp, artk bundan muaf tuttuuna
gre, namaz btn artlarna riayet ederek, vaktinde ve aksatmadan kln, zekt
tam verin, Allaha ve Raslne daima itaat
iinde olun. Allah, yaptnz her eyden
hakkyla haberdardr.7
14. Allahn kendilerine gazap ettii bir
topluluu dost edinip ilerine vekil klanlar
(mnafklar) grmez misin? Onlar ne sizdendir, ne de dierlerindendir. (Byleyken,
sizden olduklarna dair) bile bile yalan yere
emin etmektedirler.
15. Allah, onlar iin etin bir azap hazrlamtr. Ne de fena eyler yapyorlar!
16. Yeminlerini, (yaptklar ktlkleri ve
kt niyetlerini rtmek iin) siper edinip,
insanlar Allahn yolundan uzaklatrmaktadrlar. Alaltc bir azap vardr onlar iin.
17. Allah karsnda onlarn mallar da ocuklar da kendilerine asla fayda vermeyecektir.
Atein yoldalardr onlar. Orada sonsuzca
kalacaklardr.
18. Allahn hepsini diriltip hesaba ekecei
gn, imdi nasl (Mslman olduklarna
dair) size yemin ediyorlarsa, o gn de
ayn ekilde Allaha yemin edeceklerdir.
Yeminleriyle bir yere varacaklarn, bir ey

elde edeceklerini sanmaktadrlar. yi bilin ki
onlar, ancak ve ancak yalancdrlar.
19. eytan onlar hkm altna alm ve
onlara Allah hatrlamay unutturmutur.
O (pek deersiz yaratklar) eytann takmdr. Bilin ki, eytann takmdr kaybetmeye mahkm ve her zaman kaypta
olanlar.
20. Gerek u ki, Allaha ve Raslne kar
duranlar, onlardr en zelil ve en alak derekede olanlarla ayn saf paylaanlar.
21. Allah, Her zaman ve her durumda
elbette Ben galip gelirim, Ben ve rasllerim. diye hkmetmitir. Hi phesiz
Allah, mutlak kuvvet sahibidir, her ite
stn ve mutlak galiptir.
Cz: 28, Sre: 58
MCADLE SRES
7. yle anlalyor ki, bu yet, Allah Rasl

aleyhissalt vesselm ile olan mnasebetlerinde
mminleri eitme gayesine yneliktir. Bazlar,
ileri iin, bazlar Ona yaknlk iin, bazlar
da yakn grnmek iin Allah Rasl ile sk
sk hususi grmek isterlerdi. Allah Rasl ise
kimseye hayr diyemez, ama bazen ok sklrd.
Bu tr istekte bulunanlarn ou da zenginlerdi
ve onlarn Allah Raslyle byle grmeler
yapmalar fakirlerde zntye sebep oluyordu.
1185
Bu konuda mminleri eitmek ve Allah Rasl

aleyhissalt vesselm ile olan mnasebetlerinde
daha dikkatli ve iten olmalarn salamak iin,
Cenab Allah, Allah Rasl ile hususi grme
yapmadan nce sadaka verilmesini emretti. Emir
ve uygulamadan takip edilen netice elde edilince
de, bu emir kaldrld. Bununla birlikte bu emir,
mminlerin kendi rehberleriyle mnasebetlerini
tanzim asndan ruhunu ve nemini korumaktadr.
1186
HAR SRES
Cz: 28, Sre: 59
544
22. Allaha ve hiret Gnne iman eden

bir topluluu, Allaha ve Raslne kar
duran hi kimse ile, isterse o kimseler
babalar veya ocuklar veya kardeleri veya
slleleri olsun, karlkl sevgi ve dostluk
iinde grmezsin.8 Allah, o topluluk fertlerinin kalblerine iman naketmitir ve onlar
Kendi katndan bir ruhla desteklemektedir.
Onlar, ilerinde sonsuzca kalmak zere,
(aalarnn arasndan ve kklerinin) altndan rmaklar akan cennetlere koyacaktr.
Allah onlardan razdr, onlar da Allahtan
razdrlar. te o (kutlu) insanlar Allahn
tarafnda olanlardr. Bilin ki, Allahn tarafnda yer alanlar, gerek kurtulua ve mazhariyete ermi olanlardr.
8. Merhum Elmall Hamdi Yazrn dikkat ektii gibi, bu ifadeler Mmtehane Sresinin 8
9uncu yetleriyle birlikte ele alnmaldr. yet,
iman sahibi olsunlar olmasnlar, insanlara iyilikte bulunmay men ediyor deildir, zellikle bu
insanlar annebaba, evlt, karde ve akraba ise.
Tam tersine, kfr, irki, gnah emretmedike
bu insanlara iyi davranmak Kurnn emridir.
Bu yette nemle vurgulanan gerek, bir mminin Allah ve Raslllah dmanlarn gerek
dost edinemeyecei, iini onlara brakamayaca,
esasen gerek mminin de bylesi insanlar tarafndan sevilmeyeceidir. Ayrca mminler, kan
ban asla Din bana tercih edemezler, Din ve
Din ba kan bann her zaman nndedir ve
nnde tutulmaldr. Demek ki Kurn, rkl
kesinlikle men etmektedir.
59. HAR SRES
edinede, muhtemelen Hicretin 4nc

ylnda inmi olup, ismini 2nci yetinde
geen ve insanlar bir yere sevketmek zere bir
araya toplama mansnda kullanlan har kelimesinden alr. 24 yettir. Mslmanlarn Medinedeki Nadr Oullar Yahudileriyle savan
konu edinir ve bu yahudilerle ibirlii halindeki
mnafklarn Mslmanlara kar giritikleri
komplolar aklar. Dmandan savasz olarak
alnan ganimetlerin nasl paylatrlaca zerinde durur. Mminlere takvay tler ve Cenab
Allah baz isim ve sfatlaryla zikreder.

1. Gklerde ne var yerde ne varsa hepsi
Allah tesbih (Onun her trl noksan sfatlardan ve ortaklar bulunmaktan mnezzeh
olduunu ilan) eder. O, Azz (mutlak izzet
Cz: 28, Sre: 59
HAR SRES
ve ululuk sahibi, her ite mutlak stn ve

galip)tir, Hakm (btn hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunan)dr.
2. O Allah ki, Kitap Ehlinden kfrde srar
edenleri, (hiretten nce) dnyada ceza iin
ve (slmn merkezinden) srgn edilmek
maksadyla bir araya toplayp yurtlarndan
kard. Siz, kolay kolay kacaklarn dnmyordunuz; nitekim onlar da, sndklar
kalelerinin kendilerini Allaha kar koruyabileceklerini sanyorlard. Fakat Allah, onlar
1. Allah Rasl aleyhissalt vesselm Medineye
hicret buyurduklarnda, ehirdeki yahudi kabileleriyle anlamalar yapmt. Buna gre Yahudiler,
Mslmanlarla mrikler arasndaki mcadelede
tarafsz kalacak, ama Medineye bir saldr olursa ehri elbirlik savunacaklard. Fakat yahudi
kabileleri bu anlamaya riayet etmediler. Bedir
Savanda putperest Mekkelilerin tarafn tuttuklar gibi, onlar ve dier putperest Arap
kabilelerini Mslmanlara kar kkrtmaktan
geri durmadlar. Bizzat Mslmanlarn iindeki mnafklarla da ibirlii yaptlar, onlar da
Mslmanlara kar daima kullanmaya altlar.
slmn kuvvetlenmesini nlemek iin Medineli
Mslmanlar oluturan iki kabile Evs ve
Hazre arasnda ikilik karma gayretinde oldular. Nadr Oullar kabilesinin reisi olan Kab ibn
Eref Mekkeye giderek, syledii atlarla mrikleri Bedir malbiyetinin intikamn almaya
tevik ediyor, Allah Rasl ve Mslmanlar da
hicvetmekten hi geri durmuyordu.
Yahudi kabilelerinin bu ekilde anlamalarna
riayetsizlikleri had safhaya varmt. Nihayet,
Bedir Savandan birka ay sonra Mslman bir
kadn, Kaynuka Oullar kabilesine mensup baz
yahudilerin irkin bir sarkntsna maruz kald.
Duruma mdahale etmek isteyen bir Mslman
ldrld, kan kavgada bir de yahudi ld. Allah
Rasl olup bitenden dolay yahudileri bir defa
daha ikazla, anlamalarna riayet etmeye ard.
Fakat onlar, Sava nedir bilmeyen bir halka kar
1187
hi ummadklar yerden bastrd; kalblerine

korku sald onlarn. yle ki, evlerini bizzat
kendi elleriyle ykyorlar, mminlerin ykmasna da hi ses karamyorlard.1 bret
aln ey basiret sahipleri!
3. Eer Allah onlar hakknda toplu srgn
cezas takdir buyurmasayd, onlar dnyada
(ldrlme ve btn mallarnn ganimet
olarak alnmas gibi) ok daha byk bir
ceza ile cezalandrrd. Ama hirette onlar
iin Ate azab vardr.
kazandn zafer seni yanla srklemesin. O
zaman anslydn. Ama biz size kar savaacak
olursak, o zaman bizim nasl sava olduumuzu
grrsn. eklinde mukabelede bulundular.
bunlardan sonra Kaynuka Oullar zerine yrd, onlar malp etti ve Medineden kard.
Nadr Oullar kabilesi de, yukarda anlan
faaliyetleri yetmiyormu gibi, bir mnasebetle
kendi mahallelerine urad bir zamanda Allah
Rasln ldrmek iin tuzak kurmaya kalktlar. in bu noktaya kadar varmas zerine Allah
Rasl, kendilerinden Medinedeki yurtlarn
terk etmelerini istedi. Baka istedikleri yerde yerleebilecekler ve her yl gelip Medinedeki hurmalarnn meyvelerini toplayabileceklerdi. Fakat
mnafklarn ba olan Abdullah ibn beyy
onlara destek vadedince, Nadr Oullar yahudileri, Raslllahn teklifini reddettiler. ok
salam yapl evlerine ve mstahkem kalelerine
gveniyorlard.
slm ordusu, Nadr Oullarn kalelerinde kuatt. Ne Mekkeli mriklerin ne de
Medinedeki mnafklarn yardma gelmediini
gren bu kabilenin kalblerine Allah byk korku
drd. Bunun zerine ehri terketmeye raz
oldular. Kendilerine 10 gn sre tannd ve tayabilecekleri her eyi alarak, bir ksm Suriye, bir
ksm ise Hayberdeki yaknlarnn yanna gitti.
(bn Hiam, 3: 4749, 190192)
1188
HAR SRES
Cz: 28, Sre: 59
545
4. undan ki, onlar Allahn ve Raslnn

karsnda ayr bir cephe oluturdular. Kim
Allaha ve Raslne muhalefet ederse, hi
phesiz Allah da cezas pek etin olandr.
5. Onlarn hurma aalarndan hangisini kesmi veya kesmeden kkleri zerinde yerinde brakmsanz,2 bunlarn hepsi
Allahn izniyleydi ve yoldan bsbtn
kmlar rsvay etmek iindi.
6. Allahn savasz olarak onlardan alp da
Raslne ganimet olarak bahettii mallara
gelince ki, siz o mallar iin at da deve de
koturmadnz, fakat Allah, kimleri dilerse,
onlar zerinde rasllerine hakimiyet verir.
7. Allahn, fethedilen lkelerin halklarna
ait bulunup da savasz olarak Raslne
bahettii mallar, (bete biri) Allah(a ait
olmak zere Rasl) iin, ayrca Rasl
iin, Onun yaknlar iin, yetimler iin,
yoksullar iin ve yolda kalmlar iindir.
Ki o mallar, iinizdeki zenginler arasnda
devredip duran bir servet haline gelmesin.3
Rasl (o mallardan size ne verirse) onu honutlukla aln (ve slm bir hkm olarak)
size neyi getirip tebli ederse, onu kabul
edin ve sizi neden men ederse ondan da geri
durun. Allaha gnlden sayg besleyin ve
Ona kar gelmekten saknn. Muhakkak
ki Allah, cezalandrmas ok etin olandr.
8. (Bu ganimet mallar, ayrca) o fakir
Muhacirlere aittir ki, onlar yurtlarndan
karlm, mallarndan mahrum braklmlardr; onlar, Allahtan ltuf ve honutluk peindedirler ve Allahn dinine
ve Raslne yardm etmektedirler. Onlar,
(imanlarnda ve zerlerine den vazifeleri
yerine getirmede) gerekten samimi ve

sadktrlar.
9. Onlardan nce Medineyi yurt edinip,
onu slma da yurt olarak hazrlayan ve
iman da kendilerine bir yurt klm olanlara gelince, onlar Allah yolunda muhacir
olarak kendilerine gelenlere sevgi besler,
onlara verilenlerden dolay ilerinde bir kskanlk, bir ihtiya hissetmezler; bunun da
tesinde, kendi paylarna den yoksulluk
da olsa onlar kendilerine tercih ederler.4
(Elbette onlarn da o ganimet mallarnda
bir hissesi olacaktr.) Her kim nefsinin
hrsndan ve mala dknlnden kendini
kurtarrsa, ite onlardr kurtulua eren ve
gerek mazhariyet sahipleri.
Cz: 28, Sre: 59
HAR SRES
2. Cenab Allah (c.c.), Nadir Oullar kuatmas esnasnda harektn kolay yrmesi iin onlara ait hurma aalarnn kesilmesine izin verdi.
Bu izin, istisna ve mutlak gerekli durumlar iin
sz konusu olup, Allah Rasl aleyhissalt
vesselm, sava esnasnda genel bir kaide olarak
meyve aalarnn kesilmesini, ekinlerin harap
edilmesini yasaklamtr. Esasen bu yet de,
byle istisna bir izne iarette bulunmaktadr.
3. Buradaki taksim hakknda bkn: Enfal Sresi/8:
1, 41, not 1, 8. yetteki o mallar, iinizdeki
zenginler arasnda devredip duran bir servet
haline gelmesin ifadesi, slm ekonomiyi ve
itima adaleti anlama bakmndan son derece
nemli dsturlardan biridir. slm, kiiye alp geimini ve geiminden sorumlu olduu
kiilerin geimini de salamasn emreder ve
dilenmeyi asla tasvip etmez. Bununla birlikte,
1189
gerek sahip olduklar imknlar, gerekse kabiliyet farkllklarndan dolay insanlar ekonomik
adan ayn seviyede deillerdir ve olamazlar da.
Ama slm, perian fakirlerin bulunduu bir
yerde ok fazla zenginlerin olmasn da asla istemez. Dolaysyla, zekt, sadaka, bilerek bozulan
ve ihtiyarlk, onulmaz hastalk gibi sebeplerle
tutulamayan orularn, yerine getirilmeyen veya
bozulan yeminlerin, erkeklerin elerine yapt
zhar gibi mer olmayan davranlarn kefareti
gibi yollarla serveti toplum iinde mmkn
olduu kadar datr ve toplum katmanlar
arasnda bu ekilde kurduu kprlerle onlar
birbirine yaklatrr. Bylece, toplumda geim
standardna bir denge getirir.
4. Bu iki yet, Sahabenin (Mekkeli Muhacir ve
Medineli Ensarn) ne ulalmaz byklklere
sahip olduklarn grmeye yeter.
1190
HAR SRES
Cz: 28, Sre: 59
546
10. Bu (ilk Muhacirler ve Ensardan) sonra

gelip (onlarn izinden giden btn mminler) ise, Rabbimiz, derler, Bizi ve bizden
nce iman etmi bulunan btn (Din)
kardelerimizi bala ve iman edenlere
kar kalbimizde herhangi bir kt duygunun uyanmasna meydan verme. Rabbimiz,
muhakkak ki Sen, efkatin pek engin,
(bilhassa mminlere kar) husus rahmeti
pek bol olansn.5
11. Bakmaz msn u mnafklk yapanlara:
Ehl-i Kitaptan kfr iindeki kardelerine
(Nadr Oullar Yahudileri), Andolsun ki,
diyorlar, eer siz (Medineden) karlacak
olursanz, mutlaka biz de sizinle birlikte
karz ve sizin aleyhinizde asla kimsenin
szn dinlemeyiz. Eer size sava alacak
olursa, bu takdirde kesinlikle size yardm
ederiz. Ama Allah ahittir ki, o (mnafklar) dpedz yalancdrlar.6
12. nk hi phe etmeyin ki, eer o
(yahudiler ehirden) karlacak olurlarsa,
onlarla birlikte kmazlar; onlara sava alrsa, asla kendilerine yardm etmezler; yardm etmeye kalksalar bile arkalarn dnp
kaarlar ve (bu ak ihanetlerinden dolay
cezalandrlrlar da), herhangi bir yerden
kesinlikle yardm grmezler.
13. Siz, onlarn gslerinde Allahtan da
fazla korku duyulan bir topluluksunuz. Bu
bir hakikat: nk onlar, gerei idrakten
yoksun bir gruhtur.
14. O (mnafklar), salam kaleler iinde
veya surlar arkasnda olmadka, (yahudilerle) ittifak halinde bile sizinle savaamazlar. Onlarn (size kar ittifaklar dnda)
kendi aralarndaki ihtilf ve atmalar pek
iddetlidir. Sen dardan onlar birlik iinde
sanrsn; oysa kalbleri darmadanktr.

Byledir, nk onlar, dnp akletmeyen
bir gruhtur.
15. (Nadr Oullar yahudilerinin) hali,
kendilerinden az bir zaman nce (benzer
durumdaki Kaynuka Oullar yahudilerinin) haline benzemektedir. Onlar (da anlamalarna ihanet ettiler) ve yaptklarnn
vebalini tattlar; hirette ise onlar pek ac
bir azap beklemektedir.
16. (Onlar savaa tevik eden mnafklarn)
durumu ise tpk eytann durumunu andrmaktadr ki, o eytan, nce insana nkr
et! diye telkinde bulunur; insan inkr
edince de, Ben senden uzam, seninle bir
alkam olamaz; nk ben, lemlerin Rabbi
Allahtan korkarm. der (ve svr).7
Cz: 28, Sre: 59
HAR SRES
5. Hz. mer (r.a.), bu yetleri, savasz elde edilen

ganimetlerin (fey) Muhacirler ve Ensarn fakirleriyle birlikte, btn dier fakir Mslmanlar
iin de olduu eklinde anlam ve onun bu
anlay ve bu anlay istikametindeki uygulamas, Sahabenin byk ounluu tarafndan
da kabul edilmitir.
6. Yukarda birinci notta akland zere, Allah
Rasl aleyhissalt vesselm Nadr Oullar
yahudilerinden Medinenin mil gneyinde
bulunan stratejik mevkilerini terkedip, ehirden
de kp gitmelerini isteyince, mnafklarn ba
Abdullah ibn beyy ibn Sell, sava olmas
durumunda onlara yardm vadinde bulunmutu. Fakat Mslmanlar bu yahudileri kalelerinde kuatnca, ne Mekkeli mrikler, ne de
mnafklar yardma gelmeye cesaret edemediler.
Srebu blm Yahudilerle ibirlii yapan mnafklar hakknda olup, zaman itibariyle daha
sonraki hadiselerle ilgili olan ilk 10 yeti takiben
yerini almtr.
1191
7. Nadir Oullarna yardm sz verip, sonra da

geri duran mnafklarn bu tutumunu Kurn
Kerim eytann tavrna benzetmektedir. eytan
insan vadlerle kandrr; gnah ona gzel gsterir, ssler psler, nefsine cazip hale getirir. nsan
o gnah ileyince de, ondan uzaklar ve onunla
alay eder. Ama eytann insan zerinde yaptrm
gc yoktur. O, Bedir Savandan nce de mriklere yle demiti: Bugn, insanlar arasnda
size galip gelebilecek hibir kuvvet yoktur; ben
de yannzdaym! Ama ne zaman ki iki ordu
sava dzeninde kar karya geldi, o zaman topuklar zerinde gerisin geriye dnp kamaya
durdu ve Benim sizinle bir alkam yoktur. uras bir gerek ki ben, sizin grmediinizi gryorum; hem ben, Allahtan korkarm da! deyip
svverdi (Enfal Sresi/8: 48). Onun, Benim
sizinle bir alkam yoktur... Hem, ben Allahtan
korkarm szleri, mminlerin melekler tarafndan desteklendiini anlamas zerine kama adna uydurduu bir mazeretten ibaretti.
1192
HAR SRES
Cz: 28, Sre: 59
547
17. Neticede (eytann da, kandrp kfre drd kimsenin de) kbeti, iinde
sonsuzca kalmak zere Atee girmektir.
Budur zalimlerin cezas.
besleyin ve Ona kar gelmekten saknn;
her bir kimse, yarn iin ne gnderdiine
dikkat etsin. Allaha kar gnlden saygl
olun ve Ona kar gelmekten saknn. phesiz ki Allah, yaptnz her eyden hakkyla haberdardr.
19. Allah unutup da, Allahn da kendilerine kendilerini unutturduu kimseler gibi
olmayn!8 Onlardr yoldan km olanlar.
20. Cehennemliklerle Cennet ehli elbette
bir olmaz. Cennet ehli, ite onlardr gerekten baaran ve kazananlar.
21. Bu Kurn, (ylesine hametli, deerli,
ylesine nemli mesajlarla ykl ve yle bir
marifet hazinesidir ki,) eer onu bir dan
zerine indirmi olsaydk, (onca cesametine
ramen) o dan, Allaha olan derin sayg
ve taziminden dolay ban eip para
para olduunu grrdn. nsanlar iin
byle temsillerde bulunuyoruz ki, sistemlice dnp gerekli dersi alsnlar.9
22. Allah Odur ki, Ondan baka hibir
ilh yoktur. Gayb da, ahadeti de (duyu
tesini de, duyularn alg sahasna giren her
eyi de) bilir. O, Rahmn (rahmetiyle her
varl kuatan)dr; Rahm (ayrca husus
rahmeti de pek bol olan)dr.
daima tertemiz tutan)dr; Selm (kurtulu

ve esenliin mutlak kayna)dr; Mmin
(pheleri giderip iman baheden ve tam
emniyet veren)dir; Mheymin (btn varlk zerinde gzetleyici, koruyucu)dur;
Azz (mutlak izzet ve ululuk sahibi, her
ite mutlak stn ve galip)tir; Cebbr (varl hkm altnda tutan, hakszl giderip hakk sahibine veren)dir; Mtekebbir
(mutlak bykle ve bykln ilan
etmeye tek hak sahibi)dir. Allah, kullarn
Kendisine kotuu irkten mutlak manda
mnezzehtir.
23. Allah Odur ki, Ondan baka hibir

ilh yoktur. Melik (varlk zerinde mutlak
hakim)dir; Kudds (Kendisi her trl eksik
ve lekeden uzak olduu gibi, kinat da
24. Allah Odur ki, Hlik (yegne

Yaratc)dr; Br (pak, ortaklar edinmekten
mutlak manda uzak Yaratc)dr; Musavvir
(her varla ona en uygun ekli veren)dir.
Cz: 28, Sre: 59
HAR SRES
1193
Onundur en gzel isimler.10 Gklerde ve

yerde ne varsa Onu tesbih (Onun her trl
noksandan ve ortaklar bulunmaktan mutlak manda uzak olduunu ikrar ve ilan)
eder. Ve O, Azz (mutlak izzet ve ululuk

sahibi, her ite mutlak stn ve galip)tir;
hikmetler bulunan)dr.11
8. Cenab Allah (c.c.), yetin diliyle, Onu

unutanlara ve bu vesileyle mminlere yle
sesleniyor: Siz, kendinizi de unuttunuz, kendinizin farknda deilsiniz. Bakalarn hep lme
mahkm grdnz halde kendiniz iin lm
hi aklnza getirmezsiniz. yapma ve zorluklara katlanma vakti hep yan izer, fakat cret
alma zaman daima n sray kollarsnz. Gnlk
hayatnzda asla Allah ve Onun emirlerini,
yasaklarn hatrlamak istemez, keyfinize gre
yaar, bylece dnyada var olu gayenizi hi
dnmezsiniz. Kendinizi bundan kurtarmak, ve
siz ey mminler, ayn duruma dmek istemiyorsanz, lm akldan karmayn ve ona hazr
olun, ama dnyada mkfat beklemeyi ve almay
unutun. Dnyada niin varsnz ve varlk gayeniz
size neyi gerektiriyor; kimin yolunda hangi gaye
iin almalsnz, bunu asla aklnzdan karmayn. Yoksa bir gn gelecek ve size denecektir:
Siz nasl size vadedilen bugne ulamay unuttunuz ve hi hesaba katmad iseniz, bugn de
(af ve mafiret konusunda) Biz sizi unutuyoruz.
Barnanz Atetir ve size yardm edecek hi
kimse yoktur. (Csiye Sresi/45: 34)
bilebilecei mnasebet ve haberleme tarz zerinde dnmek gerekir.
9. Peygamberlik, peygamber olmayanlarn kendi

kapasitelerine gre bir peygamberde grdkleri, tecrbe ettikleri, onunla yaadklar, ondan
duyduklar ve ondan aktarlanlar lsnde
tanyabilecei, ama mahiyet ve keyfiyetini peygamber olan zattan bakasnn tam mansyla
idrak etmesinin mmkn olmad bir hl,
bir makam, bir rtbe, bir misyondur. Bu hl,
makam, rtbe ve misyonu, ancak ulaabileceimiz zahir malmat seviyesinde birazck
tanyabilmek iin vahiy, yani Allah ile, mahiyet
ve keyfiyetini ancak ona mazhar klnan ztn
Cenab- Allah (c.c.), bizzat Kuran

Kerimde Kuran iin, sekl sz tabirini kullanr (Mzzemmil, 73/5). Sekl ar yk demektir ki, Katde ve Mcahid gibi ilk dnem
mfessirleri bu arl Kurandaki emir ve
yasaklarn, haram ve helllerin nemi ve yerine getirilmelerindeki glkle izah ederken,
Hseyin ibn Fazl, Ancak Allahn yardmna,
muvaffakiyet vermesine mazhar bir kalbin ve
Tevhidle donatlm bir nefsin tayabilecei bir
arlk olarak yorumlar (Kurtub). Gerekten
de bu yet, zellikle Kuran olarak tecell eden
vahyin arln anlayabilmek asndan u yet
ok nemlidir.
Vahiy, Cenab Allahn Kelm tecellisidir.
Onun isim ve sfatlar iin derece fark sz
konusu deildir. Dolaysyla, Kudret tecellisi ne
ise, Kelm tecellisi de odur. Onun dorudan,
yani sebepler tesi bir lemack Kudret tecellisi
nasl Hz. Musann (a.s.) yldrm arpmasna
cansz gibi baylp dmesine ve yanbandaki
dan toz olmasna yol amsa (Bakara/2: 143),
Kelm da ayn tecelli gcne sahiptir. Ne var
ki O, Kelm tecellisinde her bir peygamberin o
tecelliyi alabilecei derecede tenezzlde bulunur; yani bu tenezzl, peygamber olan ztn
kapasitesine gredir. Evet, Hz. Musa (a.s.)
peygamberler iinde en byk be byk peygamberden biri olmasna ramen, bir da toz
haline getiren Kudret tecellisine dayanamamtr. Fakat, Cenab Allahn Kuran tekil eden
Kelm tecellisi, bu Kudret tecellisinden daha az
iddette deildi. Deildi ki, eer o tecelli herhangi bir daa olmu olsayd, bu yet-i kerimede
1194
HAR SRES
buyrulduu zere, o da para para olurdu.

Kurandaki bu tecellinin iddetine iaret eden bir
baka yette de yle denmektedir: Kurn ki,
(eer lh bir kitapla) dalar yrtlecek veya
yeryz para para edilecek ya da ller konuturulacak olsayd, bunlar ancak onunla olurdu.
(Rad, 13/31). Demek ki, Kuran tekil eden
lh tecellinin iddeti, dalar yrtecek, bunun
da tesinde yeryzn para para edecek ve
lleri diriltecek derecededir. te bu tecelliye
dayanabilecek tek kalb, peygamberliin sertc
olan Efendimiz Hz. Muhammed Mustafann
(s.a.s.) kalbiydi ki, Allah Kuran Ona gnderdi. Buradan o Ztn sahip olduu manevruh
gcn derecesini az da olsa anlayabiliriz.
te, vahye mazhariyetle serfiraz klnan peygamber, o vahyi alabilecek, onu tayabilecek
bir manevruh g ve kapasiteye sahiptir.
Bu gc ona kazandran ise, kendisine yaratltan bahedilen donanmn hakkn vermesi,
Cz: 28, Sre: 59
yani Allah ile olan mnasebetidir. Nasl vahyin

mahiyet ve keyfiyetini ona mazhar klnmayann
idrak etmesi mmkn deilse, ona mazhar klnan peygamberin zihnkalb donanmn, Allah
ile olan mnasebetini ve bu mnasebetin kendisine batan bahedilen donanm iletmesiyle
ona kazandrd ruhmanev gc, peygamber
olmayann anlamas da ayn ekilde imkn ddr. yle ki, peygamberler arasnda da derece
fark bulunduu iin, derecesi itibariyle daha
byk olan bir peygamberin halini, makamn,
Allah ile olan mnasebetini ve bu mnasebetin
ona kazandrdklarn, derecesi onun altndaki
peygamberin de tam olarak ihatasnn imknszlndan bile sz edilebilir.
9. Allahn Gzel simleri hakknda bkn: Arf
Sresi/7: 180, not 39; sr Sresi/17: 110, not 41.
10. Son yeti sabah ve akam namazlarndan
sonra okumak snnettir.
Cz: 28, Sre: 60
MMTEHANE SRES
1195
548
dururlarken ve baka bir sebeple deil,

sadece Rabbiniz olan Allaha iman ettiiniz
iin Rasl ve tabi ki sizi de yurdunuzdan
karp oraya almazlarken, onlara sevgi
izharnda bulunmayn. zellikle u anda da
Benim yolumda cihad iin ve rzama ermek
gayesiyle yola kyorsanz, (sakn byle
yapmayn). Siz onlara, sevgi ve efkatinizden dolay sr veriyorsunuz ama Ben, neyi
gizleyip neyi aa vuruyorsanz hepsini
ok iyi bilirim. inizden kim onlara sevgi
besler ve sr verirse, hi phesiz zerinde
gittii dmdz yoldan sapm olur.1
2. Eer aleyhinizde olarak ellerine bir frsat
geecek olsa size ancak dmanlk yapar,
dmanca davranrlar; ellerini de dillerini
de size kar fenalk iin uzatrlar ve sizin
de (kendileri gibi) kfir olmanz arzularlar.
60. MMTEHANE SRES
edinede, Hudeybiye Anlamas ile Mekkenin fethi arasnda geen sre iinde inmi olup, 13 yettir ve imtihana ekilen kadn
mansna gelen ismini, Mslman olduklarn
syleyerek Medineye gen kadnlarn imtihana
ekilmeleri gerektiini bildiren 10uncu yetinden alr. Sre, Mslmanlarn inkrc dmanlaryla olmas gereken mnasebetlerin baz boyutlar zerinde durur.

1. Ey iman edenler! Benim de dmanm,
sizin de dmannz olanlar yakn dost,
srda ve ilerinize vekil edinmeyin, onlar
sahiplenmeyin; size gelen gerei inkr edip
3. Kyamet Gn ne yaknlarnzn size

bir faydas olacaktr, ne de ocuklarnzn. O gn Allah, sizi (dnyadaki inan
ve amellerinize gre) birbirinizden ayrr.2
Allah, btn yaptklarnz hakkyla grmektedir.
4. Muhakkak ki brahimde ve beraberindeki (mminlerde) sizin iin takip edilmesi
gereken gzel bir rnek vardr: Onlar,
(ilerinden ktklar ama inkrc) topluluklarna yle demilerdi: Bizim sizinle
de, Allahtan baka taptklarnzla da hibir
mnasebetimiz olamaz. Sizi ve inancnz
reddediyoruz; siz (Kendisine ibadet edilmesi gereken lh olarak) yalnzca Allaha
inanncaya kadar sizinle aramza artk
ebed dmanlk ve buz girmi bulunmaktadr. u kadar ki, brahim atasna,
Senin iin (Rabbimden) balanma dileyeceim, ancak Allaha kar senin lehinde
yapabileceim hibir ey yoktur. demiti.3
1196
MMTEHANE SRES
(O ve beraberindekiler, yle dua etmilerdi:) Rabbimiz, Sana gvenip dayandk,

btn varlmzla Sana yneldik ve sonunda Senin huzuruna varacaz.
5. Rabbimiz, imtihan iin kfredenleri ze-
1. Mekke mrikleriyle Hudeybiyede yaplan

anlama, onlarla ittifak iinde bulunan Bekir
Oullar kabilesinin Medine ile ittifak iindeki
Huda Oullarna saldrmasyla bozulmu oldu.
Bunun zerine Allah Rasl aleyhissalt vesselm, sava hazrlklarna balad. Her zaman
olduu gibi, hazrln kimlere kar olduunu
ok gizli tutuyor, hi kimseye amyordu. Fakat
Bedirde yer alan sahablerden Hatb ibn Ebi
Beltaa Raslllahn niyetini tahmin etti. Onun
hazrlklaryla ilgili olarak Kureye gizlice bir
mektup gnderdi. Cenab Allah (c.c.), Rasln
bundan haberdar kld ve Allah Rasl aleyhissalt vesselm Hz. Ali, Hz. Zbeyr ibn Avam
ve Hz. Mikdad ibn Amr kadn Mekkeye
varmadan yakalayp mektubu getirmekle grevlendirdi. Bu sahab, grevi baaryla yerine
getirdiler. Allah Rasl, Hz. Hatb sorguya
Cz: 28, Sre: 60
rimize salp bizi musibetlere maruz brakma.

Bizi bala Rabbimiz. phesiz ki Sensin
Azz (mutlak izzet ve ululuk sahibi, her ite
stn ve mutlak galip); Hakm (her hkm
ve icraatnda pek ok hikmetler bulunan).
ekti. O, Mekkede ailesinin bulunduunu ve

dolaysyla onlar korumak istediini syledi.
Hatb, samimi bir Mslmand ve ihanet gayesi
tamyordu. Bu sebeple Allah Rasl kendisini
affetti. yet bu mnasebetle inmi olup, benzer
davranlara kar Mslmanlar uyarmaktadr.
2. Bkn: Bakara Sresi/2: 166; Enam Sresi/6: 94;
Abese Sresi/80: 37.
3. Hz. brahimin (a.s.) atasna olan bu sz,
Tevbe Sresi 114nc yetle birlikte ele alnmaldr: brahimin atas iin balanma dilemesi, srf ona verdii, (senin iin Rabbimden
balanma dileyeceim eklindeki) sz yerine getirmek iindi. Ama, ne zaman ki onun
Allahn dman olduu kendisine belli oldu, o
zaman onunla ilgisini kesti. brahimin atasnn
kimlii iin bkn: Tevbe Sresi/9: 114, not 24.
Cz: 28, Sre: 60
MMTEHANE SRES
1197
549
8. Allah, dininizden dolay sizinle savamayan ve sizi yurtlarnzdan karmayanlara

iyilikte bulunmak ve mmkn olduunca dil davranmaktan sizi men etmez.5
phesiz ki Allah, hak ve adalet konusunda
titiz olanlar sever.
9. Ancak Allah sizi, dininizden dolay sizinle savaan, sizi z yurdunuzdan karan ve
karlmanza destek verenlerle dost olmak
ve onlar sahiplenmekten men etmektedir.
Kim onlarla dost olur ve onlar sahiplenirse,
ite byleleri zalimlerin ta kendileridir.
6. Muhakkak ki onlarda sizin iin, Allah

ve hiret Gnn arzulayanlar iin takip
edilmesi gereken gzel bir rnek vardr.
Ama kim de aksine giderse, phesiz ki
Allah, aniyy (mutlak servet sahibi, herhangi bir ihtiyatan ve halkn Kendisine
ynelip ynelmemesinden mutlak mstani)dir; Hamd (btn hkmlerinde hamd
ve vgye mutlak manda lyk olan)dr.
7. (Allahn koymu olduu hkmleri
uyguladnz zaman) bakarsnz ki Allah,
sizinle u anda karlkl dman olduunuz
kimseler arasnda bir sevgi ve yaknlama
var eder.4 Allah, afr (hata ve gnahlar
ok balayan)dr, Rahm (bilhassa mmin kullarna kar husus rahmeti pek bol
olan)dr.
10. Ey iman edenler! (Medine dndan olup

da iman ikraryla hicret edip) toplumunuza
katlmak zere gelen kadnlar imtihana tbi
tutun.6 Allah, onlarn imandaki durumlarn elbette ok iyi bilmektedir. Eer imtihan neticesinde gerekten mmin olduklarna kanaat getirirseniz,7 bu durumda onlar
kfirlere iade etmeyin. Artk ne o kadnlar
(kfr iindeki) kocalarna helldir, ne de o
kocalar, geerli bir nikhla o kadnlar geri
alabilir veya nikhlar altnda tutabilirler.
Bununla birlikte, (ey mminler topluluu,)
o kocalar (artk kendilerinden boanm
bulunan kadnlara) nikhla balantl olarak
ne vermilerse, onu tazmin edin.8 Gerekli
mehirlerini demeniz kaydyla o kadnlar
nikhlamanzda bir vebal yoktur. Ayrca,
(Kitap ehlinden olmayan) mrikkfir
kadnlar nikhnzda tutmayn ve (salacanz o kadnlar kfr diyarnda kalmak
veya kfirlere katlma ya da onlardan biriyle
evlenme yolunu seerlerse,) nikhla balantl olarak onlara yaptnz demeyi geri
aln; kfir erkeklerin de, (Mslman olup
size katlan eleri iin yaptklar) demeyi
1198
MMTEHANE SRES
sizden istemeye haklar vardr. Bunlar,

Allahn hkmleridir. Aranzda O hkmeder. Allah, her eyi hakkyla bilendir,
bulunandr.
11. Artk nikhnz altnda bulunmayan (ve
kfr diyarnda kalan veya oraya giden)
kfir elerinize nikh mnasebetiyle dedi-
4. yette haber verilen bu sevgi ve yaknlama

Hudeybiye Anlamasndan sonra yaanmaya
balad. Mslmanlar, Cenab Allahn koymu
olduu hkmlere Allah Raslnn rehberlii
altnda tam olarak uydular ve kendilerine kar
galip gelinemeyeceini dmanlarna gsterdiler.
Hudeybiye Anlamasnn getirdii bar atmosferinde mriklerden pek ou slm yeniden
deerlendirme frsat buldu. Sonunda geree
uyandlar ve slm, Arap kabilelerinde de sratle
yayld. Mekkenin fethinden sonra ise, hemen
btn kabileler slma girdiler.
5. Bazlar, bu yetin mriklerle sava emreden
Tevbe Sresinin 5inci yetiyle neshedildii grndedir. Oysa, sz konusu yet, Arabistan iinde Mslmanlarla yaptklar anlamalar bozan ve
kendileriyle savamann gerekli olduu mrikler
hakkndadr. Bu yet ise, Mslmanlarla sava
halinde bulunmayan Kitap Ehli ve bakalaryla
ilgilidir ve dolaysyla Kyamete kadar geerlidir.
Zemaher, yetten, Mslmanlarla sava halinde
bulunmayanlara kar iyi davranmann tevik
edildii sonucunu karmaktadr.
6. Hudeybiye Anlamasna gre, Arabistandaki
kabileler, Kurey ve Medineden hangisini
dilerlerse onunla pakt yapabileceklerdi. Ayrca,
Mekkede Mslman olup da Medineye g
etmek isteyen erkekler Medineye alnmayacak ve iade edilecekti. Kurey, daha sonra bu
anlamann iine kadnlar da dahil etmek istedi.
nk anlamadan sonra ok sayda Mekkeli
kadn Mslman olmu ve Medineye gelmiti.
Kurey, bu kadnlarn iadesini talep ediyordu.
Cz: 28, Sre: 60
iniz mebl (veya onun bir ksm) kfirlere geer de, daha sonra herhangi bir ekilde
onlara stnlk salayacak olursanz, bu
ekilde eleri mehirlerini karan kocalarn
mehir olarak dedikleri miktar kendilerine
tazmin edin.9 Kendisine iman etmi bulunduunuz Allaha kar gnlden saygl
olun ve Ona kar gelmekten saknn.
Ama anlamada rical (erkekler) kelimesi getiinden, Allah Rasl aleyhissalt vesselm,
anlamann kadnlar balamadn syleyerek,
Kureyin teklifini reddetti. yet, bu konu ile
alkal olmakla birlikte, phesiz Kyamete
kadar kfr diyarndan Mslmanlk ikraryla
slm diyarna gelen btn kadnlar da kapsamaktadr. Bu tr kadnlar, kfrde kalmakta
srar eden kocalarndan boanrlar ve onlar
slma girmedike onlarla artk evlenemezler.
7. mtihan gerei, Mslmanlk ikraryla gelen
kadnlara yemin veriliyordu. Bu hkmn, hukuk bir man ifade ettii ortadadr. Bu bakmdan, yeti kerime, onlarn gerek iman edip
etmediklerini Allahn bildii hatrlatmasnda
bulunmaktadr.
8. Evli ve gayr Mslim bir kadnn Mslman
olup kocasndan ayrlmas durumunda, evlilik
akdini bozan (yeni Mslman) kadn olduu
iin, kocasna, evlilik srasnda ondan alm olduu mihri, yani nikahla balantl herhangi bir
mebl demesi gerekir. Eer kadn bu demeyi
yapamayacak durumda ise, slm toplumu veya
onlarn adna devlet, gerekli demeyi yapar.
9. Eer artk Mslman kocadan boanm olan
inkrc kadn kfirlere katlacak olur ve kocasnn kendisine mehir olarak dedii para veya
mal o kocaya geri verilmezse, bu durumda, kars
Mslman olmu ama kendileri kfir kalm kocalarn artk Mslman olmu hanmlarna evlenme
esnasnda yaptklar demeden veya savata alnan
ganimet mallarndan tazminde bulunulur.
Cz: 28, Sre: 60
MMTEHANE SRES
1199
550
mer bir konuda sana kar kmamak

zere biat etmek istediklerinde10 onlarn
biatn kabul et ve kendileri iin Allahtan
balanma dile. phesiz ki Allah, gnahlar balayverendir, (bilhassa mmin
kullarna kar) husus rahmeti pek bol
olandr.
12. Ey (Peygamberliin en byk temsilcisi) Peygamber! Yeni iman etmi kadnlar
sana gelip: hibir ekilde Allaha ortak komamak, hrszlk yapmamak, zina etmemek, ocuklarn ldrmemek, ocuklarna
gerek babalarndan baka baba iddiasnda
bulunmak gibi hi yoktan yalanlar uydurup
iftira etmemek ve kendilerine emredecein
13. Ey iman edenler! Allahn kendilerine

gazap edip cezasna mstehak kld bir
topluluu dost, srda ve ilerinize vekil
edinmeyin, onlar sahiplenmeyin. Nasl
(hirete inanmayan kfirler) kabir ehliyle
bir daha grp bir araya gelmekten btn
btn mitsizse, onlar da (ebed azap
gerektiren sular sebebiyle) hiretten yle
mitsizdirler.
10. Yeni iman etmi kadnlara biat iin koulan

artlar, slm ncesi Cahiliye dneminde kadnlarn durumunu ve hangi ilere srklendiklerini
anlama bakmndan olduka nemlidir. Ayn

durumun btn cahiliyeler iin geerli olduu
sylenebilir.
1200
SAF SRES
Cz: 28, Sre: 61
61. SAF SRES
smini 4nc yetinde geen saf kelimesinden

alan sre Medinede Uhud Savann hemen
ncesinde veya sonrasnda inmi olup, 14 yettir.
mandan sonra Allah yolunda cihadn, mminler

arasnda birliin ve iman ikraryla davrann birbirine uymas gerektiinin zerinde durur.

Allah tesbih (Onun her trl noksan sfatlardan ve ortaklar bulunmaktan mnezzeh
olduunu ilan) eder. O, Azz (mutlak izzet
ve ululuk sahibi, her ite mutlak stn ve
galip)tir, Hakm (btn hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunan)dr.
2. Ey iman edenler! Yapmadnz, yapmayacanz eyleri neden sylersiniz?
3. Yapmadnz, yapmayacanz eyleri
sylemeniz Allah katnda olduka menfur
bir eydir.1
1. Son iki yet, bir ey syleyip aksini yapma,

szden dnme, yalan syleme, szle davrann
birbirine uymamas ve olduundan farkl grnme gibi, imanla badamayan nifak almetlerinin
irkinliini ifade etmektedir.
2. Halknn Hz. Musaya (a.s.) eziyeti hakknda
4. Ama Allah, (btn yap talar birbirine kenetlenmi) kurundan bir bina gibi,
Kendi yolunda saf saf savaanlar sever.
5. Hani bir vakit Musa halkna, Ey halkm demiti, Benim size gnderilmi
Allahn rasl olduumu bildiiniz halde
niin bana byle eziyet edip duruyorsunuz?2 Onlar, bu ekilde kayma ifade eden
davranlarda bulunanca, Allah da kalblerini (haktan) kaydrd. Allah, byle byk
gnahlarda direten (zalim) bir halk doruya ulatrmaz.
bkn: Bakara Sresi/2: 51, 55, 60, 67, 71; Nis

Sresi/4: 153; Mide Sresi/5: 20, 26; Arf
Sresi/7: 138, 141, 148, 151; T-H Sresi/20: 86,
98; Kitab- Mukaddes: k, 5: 20, 21; 14:
1113; 16: 216; 17: 3-4; Saylar, 11: 115; 14:
110; 16 tamam; 20: 15.
Cz: 28, Sre: 61
SAF SRES
1201
551
sndrmek diliyorlar. Ama Allah, kfirler holanmasalar da Nrunu tamamlama

yolundadr ve mutlaka tamamlayacaktr.
9. O Allah, Rasln dorunun ve doruya giden yolun ta kendisiyle ve (adalet,
hakkaniyet ve doruluk zerine oturan)
Hak Dinle gnderdi ki, mrikler holanmasa da, o Dine baka her din ve sistemin
stnde bir mevki versin.6
10. Ey iman edenler! Sizi pek ac bir azaptan kurtaracak ok krl bir ticareti size
bildireyim mi?
11. Allaha ve Raslne gerektii gibi inanr
ve Allah yolunda mallarnz ve canlarnzla
cihad edersiniz. Eer biliyorsanz, sizin iin
hayrl olan budur.
12. (Byle yaparsanz,) Allah da gnahlarnz balar ve sizi (aalarnn arasndan
ve kklerinin) altndan rmaklar akan
cennetlere, sonsuz nimet ve ebed mutluluk
cennetlerinde pek ho meskenlere yerletirir. Budur ok byk kazan, ok byk
baar.
6. Hani Meryem olu sa da, Ey srail
Oullar! demiti, Ben, size Allahn raslym. Benden nce size indirilmi bulunan Tevrattaki gerekleri tasdik etmek3
ve benden sonra gelecek ve ismi Ahmed
olan bir rasl mjdelemek zere gnderildim.4 Ama o Rasl kendilerine (srail
Oullar dahil btn insanla) apak delillerle gelince, Bu(nun getirdii ve yapt)
besbelli bir byden ibaret! dediler.
7. (Baka bir eye deil, gelecei haber verilmi bu Rasln getirip kendilerine tebli
ettii) slma davet edildikleri halde, yalan
uydurup, yalanlarn Allaha isnat edenden
daha zalim kim olabilir? Muhakkak ki Allah,
zalimler gruhuna hidayet nasip etmez.
8. Azlaryla (fleyerek) Allahn Nrunu5
13. Ve hounuza gidecek bir baka ltuf

daha: Allahtan bir yardm ve yaknda
gerekleecek (ve daha baka pek ok
zaferlere kap aacak) bir zafer! Mminlere
mjdele!7
14. Ey iman edenler! Allah(n dinine ve
Raslne) yardmc olunuz. Nasl ki, vaktiyle Meryem olu sa havarilere, Allaha
giden yolda benim yardmclarm kimlerdir? diye sormutu. Havariler de, Biziz
Allah(n dininin ve Raslnn) yardmclar! diye cevap vermilerdi. Neticede
srail Oullarndan bir ksm iman etti, bir
ksm da inkr etti. Ama Biz, iman edenleri
dmanlar karsnda destekledik ve bu
sebeple onlar, sonunda stn gelen taraf
oldular.
1202
SAF SRES
3. Hz. sa (a.s.), Allahtan yeni bir dinle gelmedi. O, btn peygamberlerin Allahtan alp
insanlara tebli ettii zde ayn dinle ve Hz.
Musann eriatyla geldi. u kadar ki, o eriatta
bulunan ve belli bir dneme ynelik baz haramlarn artk hell olduunu ilan etti (li mran
Sresi/3: 50). srail Oullarnn zamanla haklarnda ihtilfa dtkleri konular onlara aklad
(Zuhruf Sresi/43: 63). Hz. sa ve risaletinin
boyutlar iin bkn: l-i mran Sresi/3: 4851,
not 810; Mide Sresi/5: 4647, 110, 116118;
Meryem Sresi/19: 3034.
4. Her peygamber kendisinden sonra gelecek
rasl haber vermi ve ona olan imann aklamtr. (Rasllerin misyonu ve bir ncekinin bir
sonrakinin geleceini bildirmesi hakknda bkn:
li mran Sresi/3: 81, not 16; Cenab Allahn
ayr bir kitapla rasller gndermesi hakknda
bkn: Mide Sresi/5: 48, not 11.)
Bu sebeple, Hz. sann son Peygamber Hz.
Muhammed aleyhissalt vesselm haber vermesi misyonunun gereiydi. Mevcut Yuhanna
ncilinde de srail Oullarnn Hz. sadan
baka bir peygamberi daha bekledikleri aktr:
Yahudiler Yahyaya, Sen kimsin? diye
sormak zere Kudsten khinlerle Levilileri
gnderdikleri zaman Yahyann tankl
yle oldu aka konutu, inkr etmedi
Ben Mesih deilim diye aka konutu.
Onlar da kendisine, yleyse sen kimsin?
lyas msn? diye sordular. O da, Deilim
dedi. Sen beklediimiz peygamber misin?
sorusuna, Hayr cevabn verdi. O zaman
ona, Kimsin, syle de bizi gnderenlere
bir cevap verelim dediler. Kendin iin ne
diyorsun? Yahya, Yeaya peygamberin
dedii gibi, Rabbin yolunu dzleyin diye
lde ykselen sesim ben dedi (1: 19-23).
Bu pasajdan da anlald gibi, Yahudiler

Mesihin, (lyas diye Trkeye aktardklar)
Elijahn ve o zaman bile sfatlar bilinen bir
baka peygamberin gelmesinin beklentisi iindeydiler.
Bakara Sresinde 116nc notta (Ek 1) ak-
Cz: 28, Sre: 61
land gibi, bu beklenen peygamber pek ok

isimlerle anlmtr. Bu isimlerden olan ve farkl
Kitab- Mukaddes nshalarnda farkl tercme
edilen (Tesellici, Yardmc, Rahatlatc) Parkltos
(Paraklit), aslnda Yunanca ve ok vlm
mansna gelen Perklytostan bozmadr. Bu
kelimenin Aramice karl Mevhamanadr ki,
mans Ahmed demektir. Ahmed ve Muhammed,
ayn kkten (HaMiDa) tremitir. Bu kk fiilin mans vmek, hamdetmektir. Dolaysyla
Ahmed ve Muhammed, vlm, kendisine
kran duyulan mansna gelir. Bununla birlikte
Ahmedde ven, hamdeden mans da vardr.
Baz hadisi eriflerde Peygamber Efendimizin
ismi Ahmed olarak da geer. O, Sahabeden
Hassan b. Sabitin uzun bir iirinde Ahmed
ismiyle anlr. Yani, Peygamberimiz kendi hayatnda Ahmed olarak da biliniyordu. Bu isim,
Peygamber Efendimizden nce Araplar tarafndan bilinen ve kullanlan bir isim deildi; ancak
Peygamber Efendimizle birlikte kullanma girdi.
Hayli ilgi ekicidir ki, Bedizzaman hazretleri,
Peygamber Efendimizin Tevratta Munhamanna
ismiyle anldn da belirtir ki, bu kelimenin
mans Muhammeddir. (Eski Ahidin mevcut
nshalarnda bile Peygamberimizi haber veren
dier ifadeler iin bkn: Ek 1.)
Peygamber Efendimizin misyonunun Ehl-i
Kitapla ilgili boyutu ve onlarla mnasebeti hakknda Kurn- Kerim yle buyurur:
Onlar ki, ellerinde bulunan Tevrat ve
ncilde btn vasflaryla kaydedilmi olduunu grdkleri mm (okuyup yazmam
ve dolaysyla yazl kltrden uzak, zihni ve
kalbi tamamen vahiyle ekillenmi bulunan),
Allahtan insanlara eli, insanlar katnda ise
neb o en byk Rasle (btn emir ve
yasaklarnda) tbi olurlar. O Rasl, onlara
iyilik, doruluk ve gzellii tebli ve emretmekte, ktlk, yanllk ve irkinlii yasaklamakta; Allahn pak yaratp pak sayd
btn salkl yiyecek ve iecekleri onlara
hell, murdar yaratp murdar saydklarn
ise haram klmakta ve srtlarndaki (kendi
eriatlarndan kalma) ar yk indirip,
Cz: 28, Sre: 61
SAF SRES
boyunlarna vurulmu zincirleri zmektedir.

te, Ona btn samimiyetleriyle iman etmi
bulunanlar, Onu destekleyen, Ona yardm
eden ve risalet misyonuyla gnderilmesiyle
birlikte Ona indirilmeye balayan Nra
(Kurn) tbi olanlar: ite onlar, (hem dnyada hem de ve bilhassa hirette) gerek
kurtulua erenlerdir. (Arf Sresi/7: 157).
5. Allahn Nru, slmdr. slm, baka din grnml sistemler, felsefeler ve muharref dinler tarafndan kinatn yzne ekilen kara ve karanlk
rty btnyle syrmtr; o, zihinleri, kalbleri,
btn yanlaryla hayat ve insanlarn doumdan
hirete uzanan ebediyet yolunu aydnlatr.
1203
6. Aklama iin bkn: Tevbe Sresi/9: 33, not 9.

7. yetlerde geen ticaret ve mjde, bir baka
yerde yle ifade buyurulmutur: Allah, karlnda kendilerine Cennet vermek zere mminlerden z varlklarn ve mallarn satn almtr.
Onlar, Allah yolunda savarlar ve ldrrler
veya ldrlrler. Bu, Tevratta da, ncilde de,
Kurnda da Allahn yerine getirmeyi uhdesine
ald bir vaddir. Verdii sze Allahtan daha
sadk kim olabilir? O halde (ey mminler,) Allahla yaptnz bu alveriten dolay size mjdeler olsun! Budur gerekten ok byk kazan,
ok byk baar. (Tevbe Sresi/9: 111)
1204
CUMA SRES
Cz: 28, Sre: 62
552
62. CUMA SRES
1 yetten oluan Sre, ismini Cuma Namaznn farziyyetini ifade eden 9uncu yetteki
Cuma kelimesinden alr. Medinede Hicretten
bir sre sonra inmitir. Cuma gn namaza davet yapldnda mminlerin Allah anmaya
komalarn buyurur. Allah Raslnn misyonunun ana esaslarn zikreder ve kendilerini Allahn yegne dostlar, sevgilileri gibi takdim
eden yahudileri takbih eder.

Allah tesbih (Onun her trl noksan
sfatlardan ve ortaklar bulunmaktan mutlak mnezzeh olduunu ilan) eder. (O Allah
ki,) Melik (varlk zerinde mutlak hakim)dir; Kudds (Kendisi her trl eksiklik ve
lekeden uzak olduu gibi, kinat da daima
tertemiz tutan)dr; Azz (mutlak izzet ve
ululuk sahibi, her ite stn ve mutlak
2. O (Allah), kendilerine Kitap verilmemi
ve (pek ou itibariyle) okumayazma da
bilmeyen insanlar1 arasnda, kendi ilerinden (onlarla ayn kavimden ve ayn dili konuan) bir rasl gnderdi. O Rasl, onlara
(Allahn kendisine vahyettii) yetlerini
okuyor (ve bizzat kendilerini, d dnyalarn, eya ve hadiseleri apak delillerimiz
olarak onlara anlatyor); (zihinlerini yanl
dnce ve kabullerden, kalblerini btl
inan ve gnahlardan, hayatlarn her trl
kirden temizleyerek,) onlar arndryor; onlara (Allahn kendisine indirmekte olduu)
Kitab ve hikmeti (o Kitab anlama ve tatbik etme yoluyla, ondaki emir ve yasaklarn
man ve maksadn, ayrca eya ve hadisele-
rin anlamn) retiyor. Onlar, bundan nce

ancak apak bir sapklk ve yitipgitmilik
iindeydiler.
3. (Allah, o Rasl) daha henz o (Araplara)
katlmam bulunan dier topluluklara da
gndermitir. O, Azz (mutlak izzet ve
ululuk sahibi, her ite stn ve mutlak
4. Bu, Allahn bir ltfudur ki, onu kime
dilerse ona verir. Allah, ok byk ltf u
ihsan sahibidir.
5. Tevrat yklenip (renip de, onu bakalarna da retme ve gnlk hayatta uygulanmasn salama ykmll
altnda bulunan), fakat buna ramen bu
Cz: 28, Sre: 62
CUMA SRES
1205
ykmll yerine getirmeyenler, tpk

ciltlerle kitap tayan bir merkebe benzer.
Allahn yetlerini yalanlayan bir topluluk
iin ne kt bir benzeme bu! Allah, zalimler
topluluunu hidayete erdirmez.
7. Oysa onlar, bizzat ileyip kendi elleriyle

(hirete gnderdikleri) gnahlar sebebiyle
(asla Allaha kavumay istemez ve bunun
iin de) lm katiyen temenni etmezler.
Allah, o zalimleri ok iyi bilmektedir.
6. De ki: Ey yahudi olan, kendileri iin Biz

yahudiyiz diyenler! nsanlar iinde yalnzca
kendinizin Allahn gzdeleri olduunuzu
iddia ediyorsanz, haydi (Ona kavumak
iin ne duruyorsunuz?) Eer bu iddianzda tutarl ve samimi iseniz, hemen lm
temenni edin.
8. De ki: Kendisinden katnz lm, sizi

muhakkak karlayacaktr. Sonra da, gayb
ve ahadeti (duyularn tesini ve onlarn alg
sahasna giren her eyi) bilen (Allahn) huzuruna karlacaksnz ve O, (dnyada iken) ne
ilemiseniz hepsini size tek tek bildirecek ve
onlardan dolay sizi sorguya ekecektir.
1. Yahudiler, kendilerine Kitap verilmi, yani

Ehl-i Kitap bir topluluktu. Ayrca, pek ou
okumayazma biliyordu. Fakat, aada 5inci
yette ifade buyurulaca zere, Tevrat kendilerine retilmi olmakla birlikte, zellikle Tevrata
lim olan pek ok nde gelenlerinin Tevratla
mnasebeti, srtnda kymetli kitaplar tayan ve
ne tadnn hi farknda olmayan bir merkeple
o kitaplarn mnasebeti gibiydi. te yandan,

Araplar, hem kendilerine o ana kadar Kitap verilmemi, hem de pek ounun okumayazma bilmiyor olmas itibariyle mm idiler. Buna ramen
onlar, Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm
vastasyla kendilerine gnderilen Kitab o dnemde tam sahiplendiler, onu zihinlerine, kalblerine ve
yollarna k, kendilerine rehber yaptlar.
1206
CUMA SRES
9. Ey iman edenler! Cuma gn ezan ile

namaza arldnzda derhal (namaz ve
hutbe ile) Allah anmaya koun ve ii, alverii brakn. Eer biliyorsanz, sizin iin
hayrl olan budur.2
Cz: 28, Sre: 62

553
10. Namaz tamamlannca artk yeryzne

yaylabilir ve Allahn ltf u ihsanndan rzknz temine alabilirsiniz. Bununla birlikte (namaz klarak, ayrca namaz dnda
da) Allah ok ann ki, (her iki dnyada da)
kurtulua erebilesiniz.3
11. Bir ticaret veya bir elence grnce
oraya doru skn edip, seni hutbede
ayakta brakverdiler. De ki: Allahn nezdindeki (nasip), elenceden de, ticaretten de
hayrldr.4 Allah, Kendisinden hayrl rzkn beklenmesi gereken ve rzk vermede
niha mertebede hayr sahibi olandr.
2. Cuma namaz farz ibadetlerden olup, ayn

zamanda nemli bir slm semboldr (iar).
Allah Rasl aleyhissalt vesselm, st ste
zrsz Cuma namazna gitmeyenin kalbini Cenab Allahn mhrleyecei ikaznda
bulunmutur (Eb Davud, Salat, 215; Tirmiz,
Salat, 359). Mslman mmetin siyas hrriyetiyle de alkas bulunan bu namaz, yalnz
olarak klnamaz.
Cuma namaz, Cuma gn le Namaz vaktinde klnr ve artk o gn ayrca le Namaz
klnmaz. Hr, ergenlik ana gelmi, akll ve
bir yerde daimi kalan (mukim) her Mslman
erkee, geerli bir mazereti (namaza gelemeyecek kadar hasta, yal olma vb.) olmadka
Cuma Namazn klmak farzdr. Dolaysyla,
kadnlara ve ocuklara farz deildir.
Cuma Namazndan nce hutbe okunur;
yette geen Allah anma ifadesine hutbe
de dahildir. Hutbe, imam tarafndan minberde
ve ayakta verilir. mam, hutbeye Allaha hamdederek, Raslllaha ve Ehl-i Beytine salt u
selm okuyarak balar. Ardndan hutbeyi okur.
mamn hutbeyi fazla uzatmamas yerindedir.
Hutbenin bu blmnden sonra imam biraz
oturur, ardndan tekrar kalkar, Allaha hamdedip, Raslllaha ve Ehl-i Beytine salt u selm
okuduktan sonra btn Mslmanlar iin dua
eder. Cemaatin hutbeyi sessizce ve konumadan,
baka eyle megul olmadan dinlemesi gerekir.
Cuma Nnamaz, temelde 2 rekat farzdan
ibarettir. Ayrca, farzdan nce ve sonra, le
namaznn ilk drt rekat snneti gibi 8 rekat
snneti vardr.
Cuma Namaznn, ayn zamanda bir sembol
(iar) olmas ve Mslmanlarn siyas bamszl ile de mnasebeti bulunmas asndan,
dier namazlardan ayr olarak shhat artlar
da sz konusudur. limler, hilfet-i tmme
denilen ilk Drt Halife dneminden sonra, zel-
Cz: 28, Sre: 62
CUMA SRES
likle slm iinde blnmelerin, ayr devletlerin

bagsterdii dnemde, slm idareler hakim
olmasna ramen, bu shhat artlarnn tam yerine gelip gelmediinden pheye dmler, bu
sebeple, vaktin eda edilmi farz namazsz gememesi iin farzdan sonraki drt rekat snnetin
arkasndan zuhru hir (sonrakiikinci le)
adyla, le Namaznn farz gibi drt rekat bir
namazn, arkasndan da iki rekat vaktin snneti
ad altnda bir namazn klnmasnn yerinde olaca sonucuna varmlardr. Dolaysyla,
borlu kalmamak iin bu namazlarn klnmas
da gerekmektedir.
3. yette, Cuma namaz klndktan sonra
yeniden ie, ticarete dnmenin artk caiz olduu
ifade buyurulmaktadr. Bunu ifade ederken,
1207
Cuma Namaznn geitirilmemesini ve Allah

anmann namazla snrl kalmamasn da ihtar
buyurmaktadr. ki ynl bu ksack yette,
alarak Allahn fazl u ihsanndan rzk talep
ve Allah ok anma ile her iki dnyada kurtuluun mmkn olaca zetlenmi olmaktadr.
4. yet, bir Cuma gn namaz esnasnda
Medinede meydana gelen bir hadiseyi anmaktadr. Medinede ktlk vard ve uzun sredir
Suriyeden bir ticaret kervannn gelmesi bekleniyordu. Kervan, tam da Allah Rasl Cuma hutbesini okurken ehre girdi. Onun geldii haberini
veren davul seslerini iiten cemaatin ou mescidi
terkediverdi. Dolaysyla yet, Cuma gn Cuma
Namazn dikkatle yerine getirme konusunda
btn Mslmanlar uyarmaktadr.
1208
MNAFKUN SRES
Cz: 28, Sre: 63
63. MNAFKN SRES
edinede ok byk ihtimalle Hicretin

6nc ylnda inmi olan sre 11 yetten
olumaktadr. smini birinci yetindeki mnafkn (mnafklar) kelimesinden alr. Mnafk-
larn i yzlerine ve slm aleyhindeki komplolarna dikkat eker. Mminlere dnyann geici
zevklerine balanmamalarn ve daima nifaktan
uzak kalmalarn emreder.

1. Mnafklar sana geldiklerinde, ahadet
ederiz ki, sen gerekten Allahn Raslsn.
derler. Senin Kendisinin rasl olduunu
Allah elbette biliyor. Ama Allah ehadet
eder ki, mnafklar (sana inanmamakta
ve dolaysyla) kesinlikle yalancdrlar (ve
yalan sylemektedirler).1
vurulmu olup, artk gerei idrak edecek

durumda deillerdir.
3. Btn bu ktlklerinin kayna u ki:

man ikrarnda bulunmakta, fakat ardndan
yaptklar iler, ilerindeki kfr ortaya
koymaktadr. Bu sebeple kalblerine mhr
4. Onlar grdn zaman kalp ve kyafetleri houna gider. (yle bir ton ve slpla
konuurlar ki,) konutuklarnda szlerine
kulak verirsin. Gerekte ise onlar, duvara
dayal giydirilmi ktkler gibidir.2 (Hain
olduklar iin hep korku iinde yaar ve
bu sebeple kulaklarna giden) her barty kendi aleyhlerinde sanrlar. Dmandr
onlar, dolaysyla onlara kar dikkatli olun.
Allah canlarn alascalar! Nasl da srekli
sapknlk iinde btl davalar peinde koturuluyorlar.
1. Mnafklar, Allah Raslnn yzne kar,

zerine basa basa Onun Allahn Rasl olduunu hem de yemin ederek sylyorlard. Esasen
byle sylemeleri, ilerindeki inkr gizlemek
iindi ve bir yaland. nk, Allah Raslne
iman etmi deillerdi. Zaten yalan detleri ve en
belirgin sfatlar olduu iin yalanc olan mnafklar, Raslllaha ilerindeki kfrn aksini
syledikleri iin de yalancydlar.
2. Bu tasvirde, mnafklarn oturu tarzlar da

ima edilmektedir. Bilhassa ilerindeki srekli
nifaktan dolay gelitirdikleri aalk kompleksi
sebebiyle otururken kaslr, arkalarna yaslanr
ve kendilerine nemli insan grnts verirlerdi.
yet, her dnemin olduu gibi, gnmzn
mnafklarn da giyim, kuam ve davranlaryla mucizev tasvir etmektedir. Nifak hep ayndr
ve btn mnafklar ayn karakterdedir.
2. Yeminlerini kalkan olarak kullanp, insanlar Allahn yolundan alkoymaya alyorlar. Gerekten de ne ktdr yaptklar!
Cz: 28, Sre: 63
MNAFKUN SRES
1209
554
5. Onlara, Gelin, Raslllahn huzuruna

varn, sizin iin Allahtan balanma dilesin. dendiinde, olmaz mansnda balarn evirirler ve kibirlene kibirlene yan
izdiklerini grrsn.3
6. Aslnda, onlar hakknda balanma
dilemisin ya da dilememisin, onlar iin
farketmez. Allah, onlar asla balamayacaktr. nk Allah, (kalbleri inkrla rm olan ve) yoldan kml tabiat haline
getirenlere hidayet bahetmez.
7. Onlar yle bedbaht kimselerdir ki,
Raslllahn etrafndaki fakirlere infakta
bulunmayn, ta ki dalp gitsinler! diye
propaganda yaparlar. Oysa, gklerin ve
yerin hazineleri Allaha aittir, ama (geree
hi nfuzu olmayan) mnafklar bunun
idrakinde deillerdir.
8. Kalkm bir de, phe edilmesin ki,

Medineye dndmzde izzetli ve erefli
olanlar zelil olanlar oradan mutlaka karacaktr. diyorlar. Oysa Allaha aittir izzet
ve eref, Raslllaha aittir ve mminlere
aittir. Fakat mnafklar bilmezler.4
9. Ey iman edenler! Mallarnz ve ocuklarnz (kalblerinizi kendilerine ekerek)
sakn sizi Allah anmaktan, (Ona ibadetten ve Onun Kitabndan) alkoymasn.
Kim byle yaparsa, muhakkak ki onlar
kaybedenlerdir.
10. Hanginize olursa olsun, lm gelip
atmadan nce, size bahettiimiz imknlardan (Allah yolunda ve muhtalar iin)
harcayn. (Harcayn ki, lm baa gelince
kimse,) Rabbim, ne olur bana biraz daha
sre tansan da, bol bol hayr yapsam ve
salihlerden olsam! demesin.
11. Allah, vadesi gelen hibir kimseye artk
daha fazla sre tanmaz. Allah, ilediiniz
her eyden hakkyla haberdardr.
1210
MNAFKUN SRES
3. slm ve Raslllah aleyhinde her zaman

ortaya kan komplolarndan dolay aslnda
mnafklarn Allah Raslne bizzat gelip dua
ve istifar istirhamnda bulunmalar gerekirdi.
Kendileri bunu yapmadklar gibi, mminler
iyi niyetle onlardan byle bir talepte bulununca
da, byle bir eyi kibirlerine yediremiyor ve geri
duruyorlard.
4. Allah Rasl aleyhissalt vesselm Medineye
hicret buyurduunda, Medinenin Arap halk
olan Evs ve Hazre kabileleri, Abdullah ibn
beyy ibn Sell kral yapma hazrl iindeydiler. Allah Raslnn hicreti bunu akim
braknca bn beyy, Raslllah hi affetmedi
ve zahiren iman etmi grnmekle birlikte,
Onun ve slmn iddetli bir dman olarak kald. Mekke mrikleri ve Medinedeki
yahudilerle srekli ibirlii iinde Mslmanlar
arasnda ihtilf karmaya alt. Bu yette
Cz: 28, Sre: 63
sz edilen hadise ise, Hicretin 5inci ylnda Mustalik Oullar zerine yaplan seferden
dnerken yaand. Ordu yolda istirahat iin
mola verdiinde biri Medineli dieri Mekkeli iki
Mslman arasnda kan bir anlamazlktan
faydalanarak, Medineli Mslmanlar (Ensar)
Mekkeli Mslmanlara (Muhacirler) kar kkrtmaya teebbs etti. Fakat Efendimiz aleyhissalt vesselm, esiz fetanetiyle derhal hareket
emrini verdi ve ordu Medineye ulancaya kadar
da istirahata msaade etmedi. Bylece muhtemel
bir kavga, patlak vermeden bitmi oldu.
Sekizinci yet, btn izzet, eref ve gcn
ncelikle Allaha, Allaha iman ve teslimiyetleri sebebiyle de Raslllaha ve mminlere ait
bulunduunu, dolaysyla izzet ve erefin iman
ve slmda yattn beyan buyurmaktadr. Bu
bakmdan mminler, baka bir yerde izzet ve
eref aramamaldrlar.
Cz: 28, Sre: 64
TEABN SRES
1211
555
mahsustur. O, her eye hakkyla g yetirendir.

2. Sizi yaratan Odur; buna ramen iinizden kimi kfirdir kimi de mmin. Allah,
ilediiniz her eyi hakkyla grmektedir.1
3. O, gkleri ve yeri hak bir gaye iin, yerli
yerinde ve geree dayal sabit bir sistemle
yaratt ve size belli bir ekil verdi, hem de
ne gzel bir ekil verdi. Niha dn de
Onadr.
4. O, gklerde ve yerde ne varsa hepsini
bilmektedir ve gizlediiniz, gizlide yaptnz eyleri de, aa vurduunuz eyleri de
bilmektedir. O, gslerde gizli yatan her
ne varsa onlar da hakkyla bilir.
5. Daha nce yaayp da, kfre batm
topluluklarn balarna gelen ibret verici
hadiselerin bilgisi size ulamad m? Onlar,
yaptklarnn vebalini dnyada tattklar
gibi, hirette de onlar iin pek ac bir
azap vardr.
64. TEABN SRES
8 yet olup, Medinede inmitir. smini

9uncu yetindeki aldan mansna gelen
yevmt-tebn ifadesindeki tebn kelimesinden alr. Allaha ve hirete iman, takval
olma, ihls, kanaat, Allaha itaat ve Onun yolunda infakta bulunma zerinde durur.

Allah tesbih (Onun her trl noksan
sfatlardan ve ortaklar bulunmaktan
mutlak mnezzeh olduunu ilan) eder.
(Varlklar zerinde) mutlak mlkiyet ve
hakimiyet Onundur, btn hamd de Ona
6. undan ki, kendilerine gnderilen rasller onlara apak delillerle, belgelerle geldiler, fakat onlar, Bizim gibi lml bir
insan, bir beer mi bize yol gsterecekmi?! dediler ve (o raslleri de, getirdikleri
gerei de) inkr edip, kendilerine yaplan
arlara, ikazlara da hep arkalarn dndler. Allahn onlara, (iman ve itaatlerine)
bir ihtiyac yoktu. Allah, aniyy (mutlak
servet sahibi, herhangi bir ihtiyatan ve
halkn Kendisine ynelip ynelmemesinden mutlak mstani)dir; Hamd (bilakis
her varlk Ona muhta olup, O, hamd ve
vgye mutlak manda lyk olan)dr.
7. nkr edenler, ldkten sonra bir daha
diriltilmeyeceklerini iddia etmektedirler. De
ki: Bilakis, Rabbime yemin olsun ki mutlaka diriltileceksiniz ve sonra da dnyada
1212
TEABN SRES
iken yaptnz her ey bir bir nnze

konacaktr. Bu, Allah iin pek kolaydr.
Cz: 28, Sre: 64
9. O, byk toplanma gn olan bir gnde

hepinizi bir araya getirecektir. (Bazlar
iin) kazanma, (bazlar iin ise) kaybetme
gndr o gn. Kim Allaha iman eder ve

imannn gerei salam, yerinde ve slaha
ynelik iler yaparsa, Allah onun (arada bir
de olsa ilemekten kurtulamad) fenalklarn, gnahlarn siler ve onu, ilerinde
ebediyen kalmak zere, (aalarnn arasndan ve kklerinin) altndan rmaklar
akan cennetlere koyar. Budur gerekten ok
byk baar, ok byk kazan.
1. Her eyi ve insanlarn davranlar dahil her

hadiseyi yaratan Allahtr. Ve Onun yaratmas kendi ztnda gzeldir. Onun insanlar
yaratmas da gzeldir. O, her bir insan iman
edebilme kabiliyeti, imana temayl ve iman iin
gerekli donanmla yaratr. Bununla birlikte, baz
insanlar bu donanmlarn istismar eder, yanl
kullanr ve kfre derler. nsanlar i hallerini
bilemediimiz ve bilme gibi bir sorumluluumuz da olmad iin, dnyada beyanlarna ve
davranlarna gre hkmederiz ve dolaysyla
bazlarna mmin, bazlarna ise kfir muame-
lesinde bulunuruz. Bununla birlikte, Cenab

Allah, herkesin her yaptn ve niin yaptn
kusursuz olarak bilir ve dolaysyla O, insanlar gerekte ne ise ona gre hkmeder. Onun
katnda da baz insanlar gerekten mmin,
bazlar gerekten kfirdir. Bununla birlikte, bir
de imana yol bulamayan, kendilerine tebli gitmemi fetret ehli vardr ki, bunlar kavramn tam
anlamyla mmin olmamakla birlikte, durumlar Allaha kalmtr. yet, mnafklar iin de
ifade etmekte ve insanlar imanda samimiyete
armaktadr.
8. O bakmdan (ey insanlar), Allaha,

Raslne ve (Ona) indirdiimiz Nra
iman edin. Allah, yaptnz her eyden
hakkyla haberdardr.
Cz: 28, Sre: 64
TEABN SRES
1213
556
14. Ey iman edenler! Eleriniz ve ocuklarnz iinde size dman olanlar bulunabilir. Bu bakmdan, ylelerine kar dikkatli
olun. Bununla birlikte, onlarn kusurlarn
grmezden gelir, msamahal olur ve (size
kar, ayrca dnya ilerindeki) hatalarn
balarsanz, bilin ki Allah, balamada
pek cmerttir; (bilhassa mminlere kar)
husus rahmet ve merhameti pek bol olandr.4
15. Mallarnz da, ocuklarnz da sizin iin
bir imtihan, bir kayma veya piip olgunlama sebebidir. Allah katnda ise, (nazara
alnmas, ona gre davranlmas gereken)
10. Allah tanmayan ve yetlerimizi yalanlayanlara gelince, onlar Atein yrn ve

yoldalardrlar ve orada sonsuzca kalrlar.
Ne fena bir kbet, ne kt bir son durak!
11. Baa gelen her musibet mutlaka Allahn
izin vermesiyledir. Kim iten ve uurlu olarak Allaha iman ederse, Allah onun kalbini
doruya ve gerei idrake aar.2 Allah, her
eyi hakkyla bilir.
12. Allaha itaat ediniz ve Rasle itaat ediniz. Eer itaatten yz evirirseniz, bilin ki
Raslmze den, Mesajmz btn aklyla tebli etmekten ibarettir.3
13. Allahtr gerek, yegne ilh; Ondan
baka bir ilh yoktur. Allaha dayanp gvensin mminler.
16. Bu sebeple, Allaha kar gnlden saygl olun ve Ona kar gelmekten, dolaysyla Onun azabndan ne kadar saknabilirseniz o kadar saknn;5 (size anlatlana ve
emredilene) kulak verin, itaat edin ve kendi
hayrnza olarak (Allah yolunda ve muhtalar iin) infakta bulunun. Kim nefsinin
hrsna ve cimriliine kar korunursa, onlardr gerekten kurtulua erenler ve gerek
mazhariyet sahipleri.6
17. Eer Allaha gzel bir bor verirseniz,7
karlnda O size kat kat demede bulunur ve sizi balar. Allah, her gzel i
ve davrann karln bol bol verendir,
(kullarnn hatalar karsnda) ok sabrl,
ok msamahaldr.
18. Gayb da, ahadeti de (duyu tesini de,
duyularn alg sahasna giren her eyi de)
de bilendir; Azz (mutlak izzet ve ululuk
sahibi, her ite stn ve mutlak galip), Hakm (her hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunan)dr.
1214
TEABN SRES
2. Kinatta her ey, Cenab Allahn takdir

buyurduu kanunlar erevesinde meydana gelir. Bir dier ifadeyle, Cenab Allahn lmi ve
Meieti her eyi kuatt gibi, her eyi yaratan
da Allahtr ve O, hikmet yurdu olan bu lemde
icraatn sebepler perdesi ardndan yapmaktadr. Bir insann ne yaparsa ne ile karlaacan
da O tayin buyurmutur. Sebebi de, o sebeple
meydana gelecek neticeyi de tayin buyuran ve
yaratan yine Allahtr. Ama Allah (c.c.), hibir
zaman bu kanunlara tbi deildir ve dilerse ayn
kanun veya sebebe baka bir neticeyi balayabilecei gibi, bu kanunlar diledii zaman diledii
kimse ve/veya hadise hakknda da iptal edebilir.
Bu bakmdan, dnyada hadiseler genellikle Allahn koyduu kanunlara gre cereyan etse de,
bu kanunlarn mutlak olduunu ve ne yaparsak
yapalm onlarn neticesinden kurtulamayacamz dnerek duadan asla geri durmamalyz
ve zaten insan olarak da, dua ihtiyacn hisseder
ve dua ederiz. Bunu bilen ve Allaha bu erevede inanan veya Ona icraatnn idraki iinde iman
edenler, Ona gnlden teslim olur ve Onun
her icraatnda kalb huzuru hisseder ve elbette
kbetleri adna, insanlk adna byk zdraplar duysalar bile, kalb huzur ve itminan iinde
yaarlar. Bu yetteki man, u yetlerde biraz
daha alm olarak verilir: Gerek (ktlk, kuraklk, deprem gibi) yerde, gerekse (hastalk, alk,
sevdiklerinizi kaybetme, mallarnzdan eksilme
gibi) kendinizde vuku bulan hibir musibet
yoktur ki, onu yaratmamzdan nce bir Kitapta
kaydedilmi bulunmasn. Bu, Allah iin elbette
pek kolaydr. Byledir ki, elinizden bir ey ktnda gam ekmeyeseniz, Allah size bir nimet
bahettiinde de marmayasnz. Allah, kendini
beenmi, kendisiyle vnp duran hi kimseyi
sevmez. (Hadd Sresi/57: 2324) Bu iki yetle
ilgili notlara da (1314) baknz.
3. yette itaat emrinin Raslllah aleyhissalt
vesselm iin ayrca zikredilmesi, Onun da Dinde
emretme ve yasaklama yetkisine sahip bulunup,
Mslmanlarn da Ona mutlak itaat etmeleri gerektiini gsterir. Buradaki itaat, Onun Allahtan
tebli ettii, yani Kurna dahil lh hkmlere
Cz: 28, Sre: 64
itaat mansnda deildir. nk o zaman, hem

Allaha ve hem de Rasle itaatin emredilmesi
mansz olurdu. Rasle ayrca itaatten maksat,
Onun devlet bakanlndaki emirleri hakknda
da deildir. nk O, bu konuda istiare ile ykmldr. yette emredilen Ona itaat, mutlak
olarak zikredilmektedir. Dolaysyla bu, Onun
Dinde teri yetkisi olduunu gsterir.
Allaha itaat, Onun Kurnla bize buyurduu her emri yerine getirme, her yasaktan kanma demektir. Rasle itaat, Kurnda geen ve
ayrca bizzat Rasln kendisinin teri buyurduu emir ve yasaklar yerine getirerek Snnete
uyma, yani Dini, Allah Raslnn izgisinde
yaamakla mmkn olur. Snnet, Allah Raslnn hayatnn bir bakma tamamdr; bu hayatta Ona has hususlar olmakla birlikte, bunlarn
dnda kalanlar, farz/vacip, snnet/mstehap,
mbah, mekruh ve haram kategorilerinde bizim
iin uyulmas gerekli kaidelerdir. Allah Rasl
aleyhissalt vesselm, yle buyurur: Dikkat
edin! Bana Kurn ve bir o kadar daha verildi.
(Eb Davud, Snnet, 5) Nitekim, Sfft Sresinin ilk yetinde iaret edildii ve onlarla
ilgili dlen Not 1de baka yetler de misal verilerek akland gibi, Allah Raslne Kurnn dnda da vahiy gelirdi.
Snnetin iki temel fonksiyonu vardr. Bunlardan biri, Kurnla alkaldr. Yani Snnet,
Kurn tefsir eder, mcmelini (zl ve ksa
olarak gelen hkmlerini, manlar) tafsil eder
(aklar); ummunu (genellik ifade eden hkm
ve ifadeleri) tahsis eder (snrlar; ne ile, kim ile,
hangi hadise ile alkal ise onu ortaya koyar);
mutlakn (zaman, mekn, ahs ve hadiselerden
mcerret gelen, yani hangi zaman, mekn, ahs ve hadiselerle alkal olduu ak olmayan
ifadeleri) takyid eder (snrlar). Snnetin dier
fonksiyonu ise, onun bal bana bir teri kayna, yani kanun ve hkm koyucu olmasdr.
Yukarda ifade edildii gibi, onun koyduu hkmler de mkellefin (dinen sorumlu kimsenin)
fiillerinin tamamn kapsar; yani bazs farz/vacip, bazs snnet/mstehap, bazs mbah, bazs mekruh ve bazs da haramdr.
Cz: 28, Sre: 64
TEABN SRES
Enfal Sresi/8: 20de ifade buyurulduu gibi,

mminler Allah Raslne hibir emrinde srt dnemezler. Allah Raslne bilerek yaplan itaatsizlik, Snnetine kasd saygszlk, onu kmseme,
eletirme kiiyi iman ve slmn snrlarna dna
atar. Hatt, Hucurt Sresi/48: 2 ve daha baka
yetlerde de nemle dikkat ekildii zere, Onun
ahsna kar kasd saygszlk bile, kiinin btn
sevapl davranlarn alp gtrmeye yeter.
4. Elerin birbirine kar vazifeleri vardr. Bununla birlikte, erkekler zaman zaman, hatt ok
defa kadnlar karsnda zaaf gsterebilir. Bunun
yansra, annebabann evldna kar olan sevgi ve efkati, onlar evltlar konusunda yanl
davranlara itebilir. Bu bakmdan, gerek elerin
karlkl sevgi ve mnasebetleri, gerekse anne
babann evldna olan sevgi ve efkati, Dinin
kaidelerine gre ayarlanmaldr. Ailesine olan
dknl insan, onlarn Allaha kar vazifeleri konusunda gevek davranmalarna ses karmamaya sevk edebilir; onlarn daha ok dnyalarn dnp, hiretlerini ihmal etmesine sebep
olabilir. Oysa gerek sevgi, efkat ve merhamet,
annebabann hem birbirleri hem de ocuklar
hakknda nce hireti dnmeyi ve dnya hayatnn da hirete gre dzenlenmesini gerektirir. Ama ne yazk ki, pek ok annebaba bu
ana dsturu ihmal etmekte ve hem birbirlerine
kar hem ocuklarna kar sevgi ve efkatlerini
suiistimalle, yanl ekilde kullanmaktadr. Bundan ayr olarak, bazen de eler birbirlerini veya
ocuklar annebabalarn Allaha, Onun emir ve
yasaklarna ve hiret hayatna ramen baz ilere sevkedebilmekte, zorlayabilmektedirler. te
bu, dmanlktr. yetin, dikkat ektii nokta
ncelikle burasdr. Bununla birlikte, eler, ge-
1215
rek kendi aralarnda gerekse ocuklarna kar

davranlarnda mutedil, hogrl ve affedici
olmal, karlkl ilenen ve dnyalk ilerle ilgili
yaplan hatalar grmezlikten gelebilmelidirler.
(Bu, annebabadan beklenendir, fakat ocuklara
den ise, annebaba hakkna azam hassasiyeti
gstermektir.) Fakat, Allaha kar vazifeler ve
hiret konusunda ise bu af ve msamaha gsterilemez. O hususta, gereken ne ise o yaplmaldr. Sonraki yet de zaten bu noktaya dikkat
ekmektedir.
5. Bu ifade, Ona kar gelmekten ne lde saknmak gerekiyorsa, o lde Allaha kar gelmekten saknn (l-i mran Sresi/3: 102) yetiyle elimedii gibi, onu neshetmi de deildir.
lh Zat olarak Allaha ne lde sayg duymak,
ne lde Ona kar gelmekten saknmak gerekiyorsa, Ona o lde sayg duyup, o lde
Ondan saknmak gerekir. nk Onun Allah
olmas bunu gerektirir. Her makam, byklne ve nemine nisbetle sayg ister. Bununla
birlikte, her insann, tesine geemeyecei bir
kapasitesi vardr. Fakat biz, kapasitemizin snrlarn bilemeyiz, dolaysyla bize den, Allaha
Onun bizden istedii lde, Onun lh Zat
oluu lsnde sayg duymaya, o lde Ona
kar gelmekten saknmaya almaktr. Bunu
yapmamz, kapasitemizi sonuna kadar kullanmak demektir ve dolaysyla bu iki yet, birbirini tefsir etmektedir.
6. Bu yet, bir bakma, elerin ve ocuklarn
dmanlndan kurtulmann ve mallarla, ocuklarla tutulduumuz imtihanda muvaffak
olmann yolunu ortaya koymaktadr.
7. Bkn: Hadd Sresi/57: 11, not 7.
1216
TALK SRES
Cz: 28, Sre: 65
557
65. TALK SRES
2 yet olup, Medinede inmitir. smini, iledii konudan, ayrca boama fiilinin getii
birinci yetinden alr. Boanma, iddet (kadnlarn boandktan sonra yeni bir evlilik iin bekleme sreleri), nafaka ve skn (iddet sresince
kadnlar barndrma) ile ilgili Bakara Sresinde
geen hkmlere ek hkmler koyar.

1. Ey (Peygamberliin en byk temsilcisi)
Peygamber! Siz (Mslmanlar) elerinizi boama durumunda kaldnz zaman,
onlar boanmadan sonraki iddet (bekleme
sre)lerini nazara alarak boayn ve bu
sreyi iyi hesaplayn. Rabbiniz olan Allaha
kar gnlden sayg besleyin ve Ona kar
gelmekten saknn. Boanm eleri (zina
gibi) ak bir hayaszlk irtikap etmedike,
iddet sresince (o ana kadar kocalaryla
birlikte paylatklar) evlerinden karmayn, kendileri de kp gitmesinler.1 Bunlar,
Allahn koymu olduu hudutlardr. Kim
Allahn hudutlarn inerse, hi phesiz kendine zulm ve yazk etmi olur.
Nereden bileceksin, bakarsn Allah bundan
sonra yeni bir durum meydana getirir.2
3. Ve ummad yerlerden onu rzklandrr. Kim Allaha gvenip dayanrsa, onun

(btn ihtiyalar iin) Allah kfidir. Allah,
elbette buyruunu yerine getirir.3 Allah, her
ey iin belli bir l takdir buyurmutur.4
2. Bekleme sresinin sonuna vardklarnda, onlar ya aranzda geerli ve Dine

ters olmayan geleneklere gre ve haklarna
riayet ederek tutun, ya da yine aranzda
geerli Dine ters olmayan geleneklere gre
ve haklarna riayet ederek onlardan ayrln;
(her iki durum iin de tavsiye edilir bir
uygulama olarak) iinizden adalet sahibi iki
ahit tutun ve ahitlii Allah iin hakkyla
yerine getirin. Allaha ve hiret Gnne
iman edenlere verilen talimat budur. Kim
Allaha gnlden sayg duyar ve Ona kar
4. (Boanm olan) kadnlarnz iinde detten kesilmi olanlarn iddet (bekleme sresi)
konusunda tereddt ederseniz, onlarn bekleme sresi aydr. (Herhangi bir sebeple) henz det grmemi olanlarn bekleme sreleri de bu kadardr. Hamile olan
kadnlarn bekleme sresi ise, (boanmalar
durumunda da, elerinin vefat etmesi durumunda da), yklerini brakncaya kadardr.
Kim Allaha gnlden sayg duyar ve Ona
kar gelmekten saknrsa, Allah, ilerinde
onun iin kolaylk hasl eder.
gelmekten saknrsa, Allah, zorluklar karsnda ona bir k kaps aar.
Cz: 28, Sre: 65
TALK SRES
1217
5. Btn bunlar, Allahn size indirdii

emirleridir. Kim Allaha gnlden sayg
duyar ve Ona kar gelmekten saknrsa,
Allah onun (arada bir de olsa ilemekten

kurtulamad) fenalklarn, gnahlarn
siler ve onun mkfatn ok byk klar.
1. slm, erkein eini kendisiyle temasta bulunmad temizlik mddetinde ve bir defa iin
olmak zere boama hkmn getirmitir. Bu
ekilde kocas tarafndan bir defa iin boanm olan kadn, bizzat eiyle paylat evde
hayztemizlik mddeti bekler. Bu sre iinde
onun iaesi yine kocasna aittir. Eler, bu sre
iinde birbirlerine dnebilirler ve bunun iin herhangi bir ey gerekmez. Eer birbirlerine bu sre
tamamlandktan sonra dnecek olurlarsa, bu defa
yeniden nikh kydrmalar gerekir. Daha sonra
yine boanma mecburiyeti ortaya kacak olursa, erkek boanma hakkn veya yetkisini ayn
ekilde bir defa daha kullanabilir. Fakat nc
defa daha boamada bulunacak olursa, artk geri
dn deta imknsz hale gelir. Geri dnn
olmas iin, kadnn baka bir evlilik yapm ve
geerli bir sebeple o kocasndan da boanm
olmas gereklidir. Grlyor ki slm, boanmaya mecburiyet altnda izin vermekle birlikte, onu
ancak, artk yrmesi imknsz evlilikleri sona
erdirme aresi olarak kullanmaktadr. Boanma
ile ilgili daha baka hkmler iin bkn: Bakara
Sresi/2: 229 232, 236237, 241, not 152; Ahzb
Sresi/33: 49, not 23.
3. Bu, Allahn btn buyruklar insanlar tarafndan mutlaka yerine getirilir demek deildir.
nsanlar, isyan iinde olabilir. Fakat, Cenab
Allahn Meietinin taallk etmedii hibir
ey meydana gelmez. Ayrca, insanlarla ilgili
her meselede de, Cenab Allahn dnyay da
hireti de birlikte nazara alan adalet ve kaderinin hkm olduu unutulmamaldr. Yani,
hibir zaman Allahn izdii tekvin snrlarn
dna klamaz.
2. Ayn yasta ba koymu ve bir hayat beraber paylam erkek ve kadnn ayn at altnda
aydan fazla bir zaman daha kalacak olmas,
onlarn yeniden dnp, birbirlerine dnmesi
iin kfi bir sebeptir. Bu sre iinde de uzlama
olmaz ve eler birbirine dnmezlerse, artk bu
elerin evlilikleri iki taraf iin de zararl ve azap
haline gelmi demektir; dolaysyla sona ermesi
devam etmesinden hayrldr. Allah (c.c.), bu
hkmleri mutlaka uyulmas gereken kurallar
olarak vazetmekte ve onlarn inenmesinin
ancak ineyenin aleyhine olaca hatrlatma ve
tehdidinde bulunmaktadr.
4. Yani, Allah her ey iin belli snrlar, sebepler,

artlar, belli bir ereve ve belli bir netice tayin
buyurmutur. Hibir ey, Onun izdii (tekvin) snrlarn dna kamaz.
5. Takvaya riayet edildii takdirde silinecek gnahlar, insann zaman zaman nefsine malp
olarak iledii ve arkasndan tevbe ettii gnahlardr. Dolaysyla, Kurn Kerimde yer yer
ifade buyurulan bu hususu u yet erevesinde deerlendirmek gerekir: Eer siz yasaklanan
gnahlarn byklerinden kanrsanz,11 dier
gnahlarnz Biz rtp affederiz ve sizi, nerede
bulunursanz bulunun, sayg ve ikram greceiniz bir mevkie karr ve neticede de pek ho,
ok deerli ve ikram pek bol bir yere yerletiririz. (Nis Sresi/4: 31)
yetler, boanmayla ilgili hkmlerde de srarla takvay, Allaha kar gelmekten saknmay
nazara vermekte ve bu hkmleri deta takva
zerine oturtmaktadr. Bu demektir ki, mmin
Allahn emirlerini uygulamada ok dikkatli olmal ve takvay esas almaldr. Bu baarlabildii
takdirde Allah (c.c.), iinden klmaz grlen
meselelerde k yolu var edecei, zorluklar kolaylatraca ve beeriyet gerei zaman zaman
iine dlen gnahlar silip, mkfat artraca
mjdesi vermektedir.
1218
TALK SRES
6. (Boadnz ve bekleme sreleri iinde

bulunan) elerinizi, oturduunuz meskenlerin bir blmnde oturtun ve imknlarnz nisbetinde geimlerini salayn. Durumlarn arlatrp, kp gitmelerine yol
amak maksadyla zerlerinde bask kurmayn, kendilerini zp incitmeyin. Eer
hamile iseler, yklerini brakncaya kadar
nafakalarn verin. Doan ocuklar eer
sizin iin emzirecek olurlarsa, bu durumda
cretlerini deyin; cret konusunda Dinin
ve toplumun makul grd artlar erevesinde aranzda anlan. Eer bir anlamaya varmada skntya decek olursanz, bu
takdirde baba adna ocuu emzirecek bir
baka kadn bulunabilir.
7. mkn geni olan, (srelerinin bitimini
bekleyen boanm hamile eleri iin de, ocuunu emzirtme karlnda da) imknna
gre nafaka ve creti bol versin. Rzk kendisi iin dar takdir edilmi olan da, Allahn kendisine verdii miktardan harcamada
bulunsun. Allah, herkesi ancak ona verdii
imkn nisbetinde ykml tutar. Allah, her
zorluktan sonra bir kolaylk var edecektir.
8. Nice lkelerin halklar taknlk ederek
Rabbilerinin ve Onun rasllerinin emrinin
dna kt da, Biz onlar iddetli bir hesaba ektik ve kendilerini grlmemi ekilde
cezalandrdk.6
9. lediklerinin vebalini ektiler ve ilerinin
sonu tam bir hsran oldu.
10. Allah, onlar iin (dnyada maruz kaldklar cezadan ayr olarak hirette de) etin
bir azap hazrlamtr. Madem yle, Allaha
kar gnlden sayg besleyin ve Ona kar
gelmekten saknn ey iman etmi bulunan
idrak sahipleri! uras gerek ki, Allah size
(hakknzda neyin hayr neyin er olduunu bildiren ve size tler veren, hatrlatmalarda bulunan) bir Kitap indirdi.
Cz: 28, Sre: 65
558
11. (Ve yaayan Kitap olarak) bir de Rasl

gnderdi. O size, gerei aklayan ve yolunuzu aydnlatan apak mesajlar olarak
Allahn yetlerini okuyup tebli ediyor ki,
Allah, iman edip, imanlar istikametinde
iler yapanlar her trl (zihn, manev, itima, siyas) karanlklardan nra karsn.
Kim Allaha iman eder ve salam, yerinde,
doru ve slaha ynelik iler yaparsa, Allah
onu ilerinde sonsuzca kalmak zere, (aalarnn arasndan ve kklerinin) altndan
rmaklar akan cennetlere koyar. Gerekten
Allah ona, (dnyada iman ve salih amel,
hirette de btn nimetleriyle Cennet olarak) pek gzel bir rzk takdir etmitir.
12. O Allah ki, yedi g ve yerden de onlar
Cz: 28, Sre: 65
TALK SRES
1219
gibisini yaratt. (Onun yaratl, kinatn

ileyii, varlklarn hayatlaryla ilgili) emirleri bunlar arasnda iner durur ki,7 Allahn
her ey zerinde mutlak kudret sahibi olduunu ve yine Allahn ilmiyle her eyi kuattn bilesiniz.
6. Bu ve bundan sonraki yet, tarihte Allahn

hkmlerinin dna tatklar zaman Yahudilerin de, Hristiyanlarn da, Mslmanlarn da balarna gelenlerin bir zeti gibidir. Bedizzaman,
Trkiyede byk lde svire medeni kanunundan tercme edilerek kabul edilen meden
kanunun, Mslman erkeklerin elerine yaptklar hakszlklara ve onlarla mnasebetlerinde
Allahn koymu olduu snrlar inemelerine
kar eriat- Tekvniyenin bir mukabelesi olduunu ifade eder.
etmi (Mira), Cenab Allah (c.c.), Hz. say

da ruhu ve bedeniyle birlikte ge ykseltmitir.
Bunun gibi, normal insanlarn ruhlar da lmlerinden sonra ge ykselir ve sonra Berzah
lemine gnderilir. Btn bunlar iaret etmektedir ki, insanlar fizik olarak da ge seyahatler
dzenleyebilecektir.
7. Yer ve gkler, ayn hkmetin idaresi altnda

ve aralarnda ok nemli mnasebetler bulunan
iki lke gibidir. Allah, btn ileri gkten yere
doru dzenler, ynlendirir ve icra buyurur;
sonra her i, sizin gnleriniz hesabyla bin yl
tutan bir gnde Ona ykselir. (Secde Sresi/32:
5; bkn. ilgili not 4). Yerin ihtiyac olan k, s
ve yamur gibi nimetler gkten, gk tarafndan gelir; ayrca lh Dinin buyurduu zere,
melekler ve ruhanler belli maksatlarla gkten
yere inerler. Bu da gstermektedir ki, yerden
ge kmak da mmkndr ve klmaktadr.
nsan, ge zihninde, hayalinde ve dncesinde
kabilir. Nefislerinin tesirinden, bedenlerinin
arlndan kurtulan peygamber ve evliya ruhlar gklerde seyahat edebildii gibi, Peygamber
Efendimiz (s.a.s.), ruhu ve ruh letafetini kazanm bedeniyle btn gk lemlerinde seyahat
Yer, gklere nisbeten olduka kk olmasna ramen, tad man ve sanat asndan kinatn kalbi ve merkezidir; nk o,
insann beiidir, evidir. Ayrca yer, Cenab
Allahn isimlerinin pek ounun, btn lemlerin, btn varlklarn yaratcs, rabbi, meliki,
rzk vericisi, hayat gibi lm de veren olarak
icraatnn en youn ekilde tecelli ettii varlk
sahasdr. Bunun yan sra yer, geni hiret
lemlerinde bulunan her eyin mikro seviyede
nmnelerini de ihtiva etmektedir. O, ebediyet
lemlerinin dokunduu bir tezgh, ebed lemlerdeki manzaralarn kk aptaki nshalarnn
sratle deien sergilenme yeri ve yine Cennet
ile Cehennemi netice verecek bir ekim alan,
hadisteki ifadesiyle hiretin tarlasdr.
Madd kklne ramen bu nemi dolaysyladr ki, Kurn Kerim yeri hemen hemen
daima gklerle bir arada anm, terazinin bir
gzne gkleri, dier gzne man olarak ayn
arlktaki yeri koymu ve Cenab Allah iin,
defalarca gklerin ve yerin Rabbi unvann
kullanmtr.
1220
TAHRM SRES
Cz: 28, Sre: 66
559
66. TAHRM SRES
icretin 7 veya 8inci ylnda Medinede

inmi olup, 12 yettir ve ismini birinci
yetindeki HarRa-Ma (haram klma, mahrum
etme) fiilinin masdarndan alr. Allah Raslne
gsterilebilecek her trl saygszla kar iddetli ikazda bulunur ve takvann belli bir aileye mensup olmakta deil, iman ve salih amelde
yattn bildirir. Mminleri hata ve gnahlar
karsnda iten tevbeye arr.

1. Ey (Peygamberliin en byk temsilcisi)
Peygamber,1 niin hanmlarnn honutluunu gzetmek maksadyla kendini skntya sokuyor, Allahn sana hell kld bir
eyi kendin iin deta haram edip, kendini
ondan mahrum klyorsun?2 Oysa Allah,
pek balaycdr, husus rahmeti pek bol
olandr.
2. (Ey mminler!) Allah, gerektiinde
yeminlerinizi bozabileceinize hkmetmi
ve bunun iin size kefaret yolunu gstermitir.3 Allah, sizin sahibiniz ve koruyucunuzdur. O, Alm (her eyi hakkyla
bilen)dir, Hakm (her hkm ve icraatnda
3. Hani Peygamber, elerinden birine sr
olarak bir sz sylemiti. Ama ei, o sz
kumalarndan birine aktarnca, Allah da
durumdan Nebsini muttali kld. O da yaptnn bir ksmn o ee anlatt, bir ksmn
ise, (onu daha fazla zp utandrmamak
iin) gizledi. Neb, olup bitenden eini bu
ekilde haberdar edince ei, Bunu sana
kim syledi? dedi. Neb de, Onu bana
Alm (her eyi hakkyla bilen), Habr (her
eyden hakkyla haberdar olan Zat) syledi. cevabn verdi.4
4. (Ey Peygamberin srr zerinde konuan

Onun iki hanm!) Eer tevbe ile Allaha
ynelmezseniz ki, sizden beklenen ynelmenizdir, nk kalbleriniz kaym bulunmaktadr. Fakat ynelmez de, Onun aleyhinde birbirinize arka verecek olursanz,
bilin ki Allah, evet O, peygamberinin sahibidir, yardmcsdr, ayn zamanda Cebrail
ve mminler iinde en salih olanlar da.
Sonra, melekler de Onun destekisidir.5
5. Eer O sizi boayacak olursa, bakarsnz
Rabbisi ona sizden daha hayrl, Allaha tam
teslim olmu, kmil iman sahibi, Allaha
gnlden itaatkr, daima tevbekr, ibadete
dkn, farz ve nafile ok oru tutan dul
veya bakire baka eler nasip eder.6
6. Ey iman edenler! (Kendinizi ve onlar
Cz: 28, Sre: 66
TAHRM SRES
1221
Allahn hkmleri istikametinde eiterek) hem kendinizi hem de ailenizi, yakt

insanlarla talar olan mthi bir Ateten
koruyun. Onun banda hem grn hem
karakter itibariyle sert ve etin melekler
vardr; Allah onlara ne emrederse asla kar
gelmezler ve kendilerine her emredileni

yerine getirirler.
1. Kurn- Kerimde btn peygamberlere

isimleriyle hitap edilirken, edildii anlalrken,
Peygamber Efendimiz, nbvvetrisalet misyonuyla anlmakta, yani Ona ok yerde Ey
Peygamber! eklinde hitap edilmektedir. Bu,
Onun misyonunun emsalsiz nemine ve peygamberler, rasller arasndaki esiz yerine iaret
ettii gibi, mutlak zikir kemaline masruftur
(Bir ey, bir isim veya sfat kaytsz olarak anldnda, onu temsil eden en byk zata dellet
eder.) kaidesine gre, Onun peygamberliin en
byk temsilcisi olduunu da gsterir.
yor ki, Cenab Allah (c.c.), Ona ok ar risalet

yknn yansra ek zorluklar yklenmemesi
iin baz konularda kolaylk gstermitir.
2. Allah Raslnn hanmlarn honut etmek

iin kendisini mahrum ettii ey konusunda
birtakm rivayetler var ise de, meselenin z
udur:
Allah Rasl aleyhissalt vesselm, son
derece merhametli ve nazikti. Bilhassa hanmlarna ok iyi, ok kibar davranrd. Kimseye zorluk ve sknt vermemek iin kendisi her skntya ve zorlua katlanrd. Fakat, Raslnn
bu durumunu elbette bilen Allah (c.c.), risalet
misyonunu tam olarak yerine getirmesinde fazladan glklerle karlamasn diye, Rasle has
olmak zere aile hayatnda birtakm kaideler
koydu (Ahzb Sresi/33: 50). (Allah Raslne
has bu tr kaideler ve izinler iin bkn: Ahzab
Sresi, not 26.) Dolaysyla, Allahn sana hell
kld bir eyi neden kendin iin deta haram
ediyor ve kendini ondan mahrum klyorsun?
ifadesi, bir teselli ihtiva etmektedir. lgi ekicidir
ki, hem bu yet, hem de Raslllah iin birtakm husus izin ve kaideleri ihtiva eden Ahzb
Sresinin 50nci yeti, Cenab Allahn afr
ve Rahm olduunu ifadeyle biter. Demek olu-
7. Ey kfre batm olanlar! Bugn bouna

mazeret ileri srmeyin! (Dnyada iken) ne
yapmsanz, ancak onun karln gryorsunuz!7
3. Bkn: Bakara Sresi/2: 224225; Mide

Sresi/5: 89.
4. yet gstermektedir ki, Allah Raslne gelen
vahiy, Kurndan ibaret deildir. O, Kurnn
dnda da ok vahiy almtr. Nitekim bir hadis-i
eriflerinde, Dikkat edin! Bana Kitap ve onun
benzeri verildi. buyurmulardr. (Eb Davud,
Snnet, 5)
5. yet, bize drt nemli ey retmektedir:
Herhangi bir peygamberi incitecek bir ey
yapmak, kalbin kaymasna sebeptir. Nitekim,
Saff Sresi 5inci yette de yle buyurulmaktadr: Hani bir vakit Musa halkna, Ey
halkm demiti, Benim size gnderilmi
Allahn rasl olduumu bildiiniz halde
niin bana byle eziyet ediyorsunuz? Onlar,
bu ekilde kayma ifade eden davranlarda
bulunanca, Allah da kalblerini (haktan)
kaydrd. Allah, byle byk gnahlarda
direten bir halk doruya ulatrmaz.
Bir ev veya lkenin bizzat kendi iinden
gelen ihanet, dardan gelenden ok daha
tehlikelidir. Kadnlar tarafndan kurulabilecek herhangi bir tuzak da olduka zararl ve
ykc olabilir: Siz kadnlarn fendi, dorusu
pek mthitir. (Yusuf Sresi/12: 28)
Allah Raslne kar ne tr tuzak kurulursa kurulsun, Allah Onu mutlaka koruyacaktr. Cenab Allahn, bir srrnn iki
hamn arasnda konuulmas karsnda bile
1222
TAHRM SRES
bizzat Kendisinin, Hz. Cebrailin, mminler iinde en salih olanlarn ve meleklerin

Onun yardmcs olduuna vurgu yapmas,
Raslllahn nasl bir koruma altnda bulunduunu grmeye yeter.
Peygamber hanm olmak bile, makbul iman
ve salih amel olmadka kurtulma sebebi
deildir. Belki tam tersine, nimet lsnde
sorumluluk kaidesince, Peygamber hanm
olmak gibi bir nimet, ciddi bir klfet ve
sorumluluk sebebidir. (Ayrca bkn: Ahzab
Sresi/33: 2932)
6. Bu, Kurnda Peygamber Efendimizin
hanmlarna olan ikinci ikazdr. (Birinci ikaz
iin bkn: Ahzb Sresi/33: 2933; Peygamber
Efendimizin hanmlaryla olan mnasebeti iin
bkn: Ahzb Sresi/33, not 16.) Bu yet, kendi-
Cz: 28, Sre: 66
sinde sz edilen yksek vasflara Efendimizin

hanmlarnn sahip olmadklar mansna gelmez. Belki yet, hem Efendimizin dier btn
Mslman hanmlar iin rnek olma konumundaki hanmlarna bu vasflara en yksek derecede sahip olmalar gerektiini hatrlatmakta, hem
de, zellikle rehber konumundaki Mslman
kadnlara nasl olmalar gerektiini retmektedir.
7. Kfirlere hitap eden bu yet, Mslmanlar
iin de byk bir ikaz ihtiva etmektedir. Allaha
ve Raslne itaatsizlik ve Raslllah incitecek
sz ve davranlarda bulunmak, Allah korusun,
kiiyi kfre, dolaysyla ebed azaba gtrecek
bir kapy aabilir. Dolaysyla, gnahlar ve bu
tr davranlar karsnda srekli tetikte olmak
gerekir.
Cz: 28, Sre: 66
TAHRM SRES
1223
560
mcahede et ve onlara kar gl ol

ve salam dur.11 Onlarn niha barna
Cehennemdir. Ne fena bir kbet, ne kt
bir son durak!
8. Ey iman edenler! ten ve slah edici

bir tevbe ile Allaha ynelin!8 Umulur ki9
Rabbiniz, (arada bir de olsa ilemekten
kurtulamadnz) fenalklarnz, gnahlarnz siler ve sizi (aalarnn arasndan
ve kklerinin) altndan rmaklar akan cennetlere koyar. O gn Allah, Peygamberi
ve onun beraberindeki mminleri utandrmaz, skt-u hayale uratmaz. Onlarn
nurlar, nlerinden ve salarndan parlayarak deta koturur ve yollarn aydnlatr.
Rabbimiz, derler, (Cennete ulaabilmemiz iin ltf u kereminden) nrumuzu tam
ver ve bizi bala.10 Sen, her ey zerinde
mutlak g yetirensin.
9. Ey (Peygamberliin en byk temsilcisi) Peygamber! Kfirlerle ve mnafklarla
(zaman ve artlarn gerektirdii tarzda)
10. Allah, kfre batm olanlar iin Nuhun

hanm ile Ltun hanmn misal getirir:
Her ikisi de, kullarmz iinde iki salih
kulun nikh altnda idiler, fakat (onlar inkr ederek ve dmanlaryla ibirlii
yaparak) onlara ihanet ettiler. (Peygamber
olan) kocalarnn Allah karsnda onlara
hibir yardm dokunmad ve her ikisine
de, Girin Atee ona girenlerle birlikte!
denildi.12
11. Allah, iman edenler iinse Firavunun
eini misal getirir. O, Rabbim, diye dua
etmiti, benim iin katnda, Cennette bir
ev yap; beni Firavundan ve onun amelinden
kurtar; beni bu zalimler gruhundan hals
eyle!13
12. Bir de mran kz Meryemi misal
getirir.14 O, iffet ve namusunu btnyle
korudu; Biz de ona (vcudu yoluyla)15
Ruhumuzdan fledik. O, Rabbisinin (emir,
yasak, vad, ikaz mans tayan vahiyler
olarak tecelli eden) kelimelerini ve indirdii
btn Kitaplar gnlden tasdik etmiti. O,
Allaha btn samimiyetiyle boyun eenlerdendi.
1224
TAHRM SRES
8. Hz. Ali (r.a.), bir tevbenin yette geen samimi ve slah edici tevbe (tevbei nasuh) olabilmesi iin u artlar zikreder:
lenen gnahtan dolay ok ciddi pimanlk
duyulmal;
Farz olan vazifeler yerine getirilmeli, yerine
getirilmeyenler kaza edilmeli;
zerimizde hak varsa, sahibine verilmeli;
ncittiimiz kimse olmusa, ondan helllik
dilemeli;
Hakknda tevbe edilen gnah bir daha ilememek iin kesin kararl olmal;
Nefse nasl gnahn lezzeti tattrlmsa, ayn
ekilde itaatin gl de tattrlmal. (Yazr,
Zemaher, ilgili yetin tefsirinde.)
9. Yani Allah, tevbeyi kabul etmeye mecbur
deildir; ama tevbe eden, tevbesinin kabul edileceine iten inanarak tevbe etmelidir.
10. Peygamberler (ve ihtimal, mahfuz grlen
asfiya) dnda btn insanlar gnah ileyebilir,
gnaha maruzdur ve hirete azok gnahla
ger. Bunun dnda, gzel amelleri, mezarlarndan kalktklar andan Cennete ulancaya
kadar o uzun yolda, meakkat dolu hiret lemlerinde ve hiretteki mthi inklplar arasnda
kendilerine yeterli salamaya yetmez.
Dolaysyla onlar, Cenab Allahtan nurlarn
tamamlamalar, yani Cennete ulatracak yeterli
Cz: 28, Sre: 66
nuru bahetmesi duasnda bulunurlar (Ayrca

bkn: Hadd Sresi/57: 12, 19). Gnahlarnn
karanlndan kurtulmak iin de mafiret dilenirler. Mnafklar ise Cennete ulaamayacak ve
nifaklarnn karanl iinde kalp, Cehenneme
yuvarlanacaklardr (Hadd Sresi/57: 13).
11. Aklama iin bkn: Tevbe Sresi/9: 73, not
14; 123, not 27.
12. Bu son cmle onlar hakkndaki niha hkm
ifade etmektedir ve ayrca kabirdeki durumlarna da iarette bulunmaktadr.
13. Baz rivayetlerde bu mbarek hanmn ismi
Asya olarak gemektedir. Kurnn Ondan
naklettii dua, Onun Allaha olan derin inan
ve teslimiyetini, Firavundan ve Firavunun halknn Allaha olan isyanndan teberrisini, onlar
asla kabul etmediini ortaya koymaktadr. Baz
mfessirler, yette geen Firavunun amelinden
kasdn evlilik mnasebeti olduu ve Cenab
Allahn Hz. Asyay Firavunla mbaeretten
de koruduu grndedir. Tarihteki pek ok
emsalleri gibi, Firavun da iktidarsz ve zrriyetsiz olabilir. Bu, ayn zamanda firavunlarn
despot iktidarlarnn ok srmeyeceine de bir
iarettir.
14. Bkn: l-i mran Sresi/3: 3334, not 7.
15. Aklama iin bkn: Elmall Hamdi Yazr,
Hak Dini Kurn Dili, ilgili yetin tefsiri.
Cz: 29, Sre: 67
MLK SRES
1225
561
koyacan denemek iin lm ve hayat

yaratt.1 O, Azz (mutlak izzet ve ululuk
sahibi, her ite stn ve mutlak galip)tir;
afr (gnahlar pek ok balayan)dr.
3. Yine O, yedi kat g2 birbiriyle tam bir
uyum iinde yaratt. Rahmnn yaratmasnda bir boluk, bir dzensizlik grmezsin. evir gzn bir bak, bir kusur, bir
atlaklk grr msn?
4. Sonra tekrar tekrar gzn evir de bak;
gzn sana, (Allahn yaratmasnn ihtiam karsnda) hakir olarak (Onun yaratmasnda hibir kusur bulamamann eziklii ve bitkinlii iinde) geri dnecektir.3
5. Gerek u ki, yere en yakn olan g
lambalarla donattk ve onlardan bir ksmn eytanlara atlan mermiler yaptk. Ve o
eytanlar iin Alevli Atei hazrladk.4
67. MLK SRES
ekkede inmi olup, 30 yettir. smini birinci yetindeki el-mlk (mlkiyet, hakimiyet) kelimesinden alr. zerinde durduu
balca konular, kinatn Allahn birliine olan
ahadeti, Allahn mesajlarna kulak vermeyen
inkrclarn kbetleri, Cenab Allahn insan
zerinde nimetleri ve insann her iki dnyada da
Allaha baml olduudur.
6. Rabbilerini inkr eden (veya Onunla ilgili hakikatleri reddeden)ler iin Cehennem
azab vardr. Ne kt bir var yeridir
oras!
7. Onlar oraya atldklarnda, Cehennemin
(onlar yutmak iin) homurtularla nasl
iine doru nefes alp, uulduya uulduya
kaynadn iitirler.
8. fkesinden deta atlayacak gibidir. Her
defasnda iine yeni bir kafile atldka,5
onun bandaki grevli melekler onlara,
Size bir uyarc gelmemi miydi? diye
sorarlar.
1. Ne ycedir ve ne byk hayr ve bereketler kaynadr O Zt ki, mutlak mlk ve

hakimiyet Onun elindedir ve O, her eye
9. Evet, diye cevap verirler, bize bir

uyarc gelmesine geldi, fakat biz onu
yalanladk ve Allah, (yle iddia ettiiniz
gibi) bir ey indirmi deildir; belli ki
siz. ok byk bir sapknlk iindesiniz.
dedik.
2. O ki, hanginizin daha gzel iler ortaya
10. Sonra, yle hayflanrlar: Eer uyar-
1226
MLK SRES
cnn ikazlarna kulak vermi veya aklmz

kullanm olsaydk, imdi Alevli Atein
yoldalar iinde bulunmazdk.
11. Bu ekilde gnahlarn itiraf ederler.
Allahn rahmetinden uzak olsun Alevli
Atein yoldalar!
1. lm, hayata son verme veya canl bir varlktan hayat syrp alma demek deildir. lm
de hayat gibi yaratlm olup, bir varl vardr.
Allah canl bir varlkta lm yaratr ve o varlk
lr. Allahn yaratmas her halkrda gzel
olduu iin, lm de z itibariyle gzeldir.
nsan, sonsuza ynelik fitr bir duygu tar;
bu sebeple dnyada kendisini hem zaman, hem
mekn, hem de artlar itibariyle zindanda hisseder. Kim vicdann dinlese, onun ebediyet,
ebediyet dediini duyacaktr. Eer ona btn
bir kinat mlk olarak verilse bile, madem ki
sonludur, dolaysyla o yine sonsuzluk isteyecektir. nsandaki bu duygu, bu arzu bir geree
iaret eder ki, o da, ebed bir hayatn varldr.
te lm, bu ebed hayata alan kapdr.
Dnyada iken iman edip, salih amellerde bulunanlara kabirde, kendileri iin hazrlanan Cennetten pencereler alr. Peygamber
Efendimiz aleyhissalt vesselm, ar sekerat
ekseler bile, salih insanlarn ruhlarnn nihayette bir testiden suyun dklmesi gibi kolay
alndn ifade buyururlar. Bunun da tesinde,
ehitler ldklerini bilmeyip, daha iyi bir leme
ve daha iyi bir hayata alndklarna inanrlar.
lm, zahiren bir zlme, ryp topraa
karma, hayatn snmesi, lezzetlerin bitmesi
gibi grnse de, aslnda ar hayat sorumluluklarndan kurtulup, cret almaya bir gei
koridorudur. Bir yer deitirme, ebed hayata
bir davetiyedir. Dar ve skc dnyadan olabildiince geni bir dnyaya gemedir. Hayatn
bilhassa yallk sebebiyle gittike ekilmez hale
gelen dert ve zdraplarndan kurtulup, Ebed
Sevgilinin rahmet dairesine alnmadr. nceden
Cz: 29, Sre: 67
12. Buna karlk, Kendisini grmeden

(duyu ve idrak snrlarnn tesinde bulunan) Rabbilerine kar kalbleri sayg ve
rpertiyle dolu olanlar ise, onlar iin (srprizlerle dolu) bir balanma ve byk bir
mkfat vardr.
gp gitmi ahbaba, yaknlara, ecdada kavumadr.

Dnya, srekli bir hayat ve lm verme
devri daimi iinde alkalanmakta, an be an
yenilenmektedir. lm, bu dnya hayatndan
ok daha mkemmel bir hayata geitir. Nasl
topraa den tohum zahiren rr, fakat toprak altnda geirdii kimyev ilemler neticesinde
bir aa olarak karsa, nasl hayatn birinci
basama olan bitkilerin hayvanlar ve insanlar tarafndan yenilebilenleri hayvanlarn ve
insanlarn, ayn ekilde, etleri yenen hayvanlar
insanlarn vcudunda lmekle daha yksek bir
hayat mertebesine ykselirse, ayn ekilde lp
cesediyle topraa den insan da, Kyamet hadiseleri neticesinde sonsuz ve ok daha yksek bir
hayat mertebesine kacaktr. Bu sebeple lm,
denebilir ki dnya hayatndan daha yksek
bir gerektir. Tabi btn bu sylediklerimiz
mminler iindir. nkrclar da, sonsuz ve daha
st bir hayat mertebesine ykseleceklerdir ama,
onlar iin bu ikinci ve sonsuz hayat srekli azap
ve zdrap olacaktr.
2. Yedi gk konusunda bkn: Bakara Sresi/2: 29,
not 28; Fusslet Sresi/41, not 56.
3. Kinat, muhteem bir saray, fevkalde dzenli
ve sistemli bir fabrika, ok iyi planlanm bir
ehir gibidir. Onda her ey birbiriyle ve her bir
ey btnle bir mnasebet iindir. Yine hem her
bir ey, hem de btn kinat ayn byk gayelerin gereklemesi iin alr. Bu gayeler iin ok
uzun mesafelerden unsurlar birbirinin yardmna koturulur. Mesel gne ve ay, gece ve gndz, yaz ve k, hayvanlara yiyecek tamak iin
Cz: 29, Sre: 67
MLK SRES
bitkilerle mkemmel bir ibirlii yapar; tohum,

toprak, su, hava, gne bitkilerin yetimesi,
meyvelerin meydana gelmesi iin yine kusursuz
ve fevkalde denge iinde ibirliinde bulunur.
Hem bitkiler, hem hayvanlar insann hizmetine
koturulur. Sz gelimi, bal ars Rabbin rahmet
hazinelerinden toplad nektarlar insan iin
bala evirir ve o bal, btn insanlar bir araya
gelse retemez. pek bcei, yine rahmet hazinelerinden toplad gday ipek olarak retir ve
insann hizmetine sunar. Kinattaki bu muazzam ibirlii, yardmlama, dayanma ve bunun
btn kinatta kusursuz ilemesi, btn kinata
hkmeden, tek tek her varl btn hususiyetleriyle tanyp istihdam eden mutlak bir lim,
rade ve Kudreti gsterir.
Kinatta her ey muazzam ve kusursuz
bir denge zerinde yrr. Mesel yeryznde
yaratma ii sonsuzca bir bolluk iindedir ama,
bol eylerde gzellie fazla rastlanmazken, her
yaratlan kusursuz, yerli yerince ve ok gzeldir. Yine, snrsz bollukla gzelliin bir arada
bulunduu yaratmada, ayn zamanda snrsz
bir kolaylk ve sratle birlikte mkemmel bir
dzen vardr. Aslnda mkemmel bir dzenle
kolayln ve sratin bir araya gelmesi mmkn deildir; fakat yaratan Allah olunca, btn
ztlar tam bir henk halinde bir arada bulunabilmektedir. Yine, her ey sonsuz ucuzlukta
meydana gelmekte, fakat fevkalde bir deer
ifade etmektedir. Saysz denebilecek varla,
trlerdeki muazzam eitlilie ramen, her tr
ve her fert dierinden farkldr ve kendine has
zelliklere sahiptir. Ksaca, bizi semalar temaa
ve zerlerinde tefekkre aran bu yet, bize
hilkatin ok geni alanl cereyanna ramen her
eyin gayet mkemmel ve gzel bir sanat eseri
olarak ortaya konduunu, olabildiine kolay
ve klfetsiz yaratlmasna karlk fevkalde
nizam ve intizam iinde var edildiini; birdenbire diyebileceimiz bir sratle halk edilmelerine
mukabil olabildiine ll yaratldklarn ve
btn bunlarn yannda ferdiyet ve ahsiyetlerinin korunduunu ifade eder. Ve bu gerek, kinattaki, yaratmadaki bollua ramen
1227
mkemmel sanat ve gzellik, mutlak kolayla

ramen mkemmel dzen, inanlmaz srate
ramen mkemmel bir denge, l ve salamlk, dnyann her tarafn kaplayan dalma ve
eitlilie ramen ferd ayrma, yaratmadaki
masrafszla ve sonsuz ucuzlua ramen llemez deer, sadece mutlak ilmi, iradesi, kudreti
ve dier isim ve sfatlaryla tek Bir Yaratcy
gstermektedir.
4. Talk Sresi 7nci notta da ifade edildii
zere, yer ile gkler, bir hkmetin iki blgesi
gibi birbiriyle alkadardr. Aralarnda nemli
irtibat ve mhim muameleler vardr. Yer iin
gerekli olan k, s, bereket ve rahmet, yamur gibi eyler gkten gelir, yani gnderilir.
Vahye dayanan lh din(ler)in ittifakla haber
verdii zere, melekler ve ruhlar da gkten yere
inerler.
Bu gerekler iaret etmektedir ki, yeryznn sakinleri iin de gklere kmaya yol vardr.
Evet, nasl herkes akl, hayal ve bakyla her
vakit semaya gidebilir, yle de arlklarn
brakan peygamberlerin ve velilerin ruhlar ile,
cesetlerinden kurtulan llerin ruhlar, Allahn
izni ile semaya giderler. Madem arlklarndan
kurtulan llerin ruhlar, Allahn izni ile semaya giderler; madem arlklarndan kurtulup,
hafiflik ve effafiyet kazananlar semaya gidebilir, o halde, yerin ve atmosferin ruh gibi hafif
bir ksm sakinleri de oraya gidebilir. Semann
sessizlii ve skneti, intizam ve dzeni, genilik ve nuraniyeti gsterir ki, sakinleri yerin
sakinleri gibi deildir. Onun btn ahalisi
itaatkrdr. Kendilerine, Yaratc tarafndan ne
emrolunursa onu yaparlar. Orada mnakaa ve
kavgay gerektirecek bir sebep yoktur. Fakat,
yeryznde ztlar birbirine karmtr. nsanlar
ve cinler, deta nihayetsiz hayra msait yaratlta olduklar gibi, nihayetsiz erre de sebep
olabilirler. Kurn, haa Allah karsnda
insanlarn ve cinlerin kuvvetinden dolay deil,
fakat ileyebilecekleri ve iledikleri nihayetsiz
erlerden ve sebep olduklar tahripten dolay,
bir de Allahn saltanatnn hametini gstermek iin, bu iki varlk trnn sebep olduklar
1228
MLK SRES
ktlklerden dehetli ikyet eder ve onlar

son derece belgatli bir slup ve nemli, yksek
temsillerle erden sakndrr.
Evet, madem gkle yer arasnda yolculuk var,
madem yer iin gerekli pek ok ey gkten gnderiliyor ve gklerin sakinleri yere iniyor, yerin
sakinleri iinde arlklarn brakanlar ge
kabiliyor, ayn ekilde, bu temiz ruhlar taklitle erli ruhlar ve maddeleri ruh gibi hafif erli
yaratklar da gklere kmaya teebbs ederler.
Fakat, er mahiyette olduklarndan, btn ahalisi hayrl ve dolaysyla tam bir sulh ve hengin
hkm srd gklerden geri pskrtlmeleri
gerekir. Semada, orann sakinleriyle, semaya
kp ayn zamanda kulak hrszl yapmaya
teebbs eden yerin erli ve maddeleri effaf
yaratklar arasndaki mcadelenin yerden gzlemlenebilecek bir iareti olmas gerekir. nk
Allahn Rablnn saltanat, Onun grlmeyen lemlerdeki icraatna, nemli bir vazifesi
Allahn icraatn gzlemek, Ona ahadet etmek
ve Onu anlatmak olan insan iin bir iaret
koymay gerektirir. O, nasl ki sonsuz bahar
mucizelerine yamuru iaret koymu ve harika
sanatlarna zahir sebepleri almet yapm, yle
de, o geni gkleri, etrafnda nbetiler dizilmi
burlar ssl bir kale veya bir ehir hkmnde
gstermek ve btn yer ve gkler ahalisinin
dikkatlerini ekerek, Rablnn hameti zerinde tefekkre sevk etmek iin, gklerde cereyan
eden yce mcadeleye de bir iaret koymutur.
te bu iaret, (halk arasnda kayan yldzlar
olarak anlan) meteorlardr ki, yksek kalelerin en salam burlarndan atlan mancnklar
ve iaret fieklerine benzeyen bu meteorlar,
gn sakinleri tarafndan ge kmak isteyen
erli ruhlara frlatlr ve onlar yakp kl eder.
Atmosfer hadiseleri iinde gklerdeki bu ulvi
mcadeleyi ilan iin daha mnasip bir baka
hadise olmad gibi, meteorlar veya kayan yldzlar iin de astronomi, herhangi inandrc bir
sebepten bahsetmemektedir. Sonra bu nemli
vaka, Hz. demden beri byle bilinmekte ve
byle kabul edilmektedir. Melekler ve balklar
gibi, yldzlarn da pek ok eitleri vardr. Bir
Cz: 29, Sre: 67
ksm olduka kk, bir dier ksm ise gayet

byktr. Hatt, gkyznde her parlayan
cisme yldz denir. te bu yldz eitlerinden
bir tanesini Hazret-i Allah (c.c.), nazenin sema
yznn mcevhermisal zineti, yaratl aacnn gkler dalnn kl meyveleri ve sema
denizinin tesbih eden balklar hkmnde yaratr ve bunlar melekler iin deta birer mesire
yeri ve seyahat vastas yaparken, bir dier
kk eidini de, ge kmak isteyen cinleri,
eytanlar talamak, yok etmek iin var etmitir.
Bu yldzlar bu ekilde fze gibi kullanmann
mans olabilir:
Kinatta (hayrla er, hayrllarla erliler arasndaki) mcadelenin en geni dairede dahi
cereyan ettiine bir iaret ve bir semboldr.
Gklerde daima uyank nbetiler, itaatkr
sakinler vardr; Allahn, yeryznden gelecek erlilerle bir arada bulunmaktan ve onlarn kendilerini dinlemelerinden holanmayan
askerleri vardr.
Yeryzndeki erlerin ve kirliliklerin temsilcileri olan casus eytanlarn, temiz ve
temizlerin meskeni olan gkleri kirletmekten
ve yerde onlarla haberleen daha baka habis
ruhlar, insandan eytanlar, bycler ve falclar adna casusluk yapmaktan alkoymak
iin gklerin kaplarndan geri pskrtlmeleri gerekir. (Szler, 15. Szden).
Perseid Meteor Yamuru
Bedizzamann 70 yl kadar nce yazdklarn
modern astronomi gzlemleri de dorulamaktadr. Hemen her yl izlenen Perseid meteor yamuru, insan ister istemez, meteorlarn belirli
ve mhim sebepler iin frlatld sonucuna
gtrmektedir. nk her defasnda, gerek
younluk, gerek ya zaman, gerekse daha
baka alardan ok byk deikenlik gsteren
bu yamurun yaps izleyenleri artmakta
ve hakknda neredeyse hemen hemen hibir ey bilinmemektedir. Milletleraras Meteor
Tekilatnn 1993 saana hakknda verdii
bilgilere gre (Astronomy, Ekim 1993), 11/12
Austos gecesi meydana gelen saanan ilk
Cz: 29, Sre: 67
MLK SRES
sonular Japonyada alnr. Saat 20.30a kadar

meteor ya miktar normal grlmektedir.
Saatte 40 meteorun d tesbit edilmitir.
Avrupal gzlemcilerden alnan ilk bilgiler ise,
miktarn gece 20.00 ile 01.00 arasnda saatte
100 meteor decek ekilde artt eklindedir.
Fransadaki gzlemciler, 00.30 sularnda miktarda normalin iki misli bir art grldn rapor
ederler. Bu art 01.00 ile 03.00 arasnda trmanmaya devam eder ve 03.00 ile 03.30 arasnda
azami seviyeye kar. Azami seviyenin 500 olduu tahmin edilmektedir. Kanarya Adalarndan
yaplan gzlemler, saat 04.00ten sonra yan
yavaladn gstermektedir.
Bu bilgilerin kaydedildii Astronomy dergisinde Martin Beechin yorumlarna gre, sonular, yan hibir zaman nceden tahmin edildii ekilde olmadn gstermektedir. Muhtemel
bir meteor frtnas hakknda yaplacak n
tahminler tutmamaktadr. 11/12 Austos 1993
gecesi meydana gelen yata, normal seviyenin
5 kat stnde bir d gzlenmitir. Bu perse-
1229
id yamuru, meteor dleri hakknda nceden

tahmin yrtmenin ne derece zor olduunu
gstermektedir.
Eski New York Bilimler Akademisi bakanlarndan A. Cressy Morrison, insann yerlemi
dncelerden vazgeip, kendine yabanc gelen
gerekleri kabulde direnmesini, onun tipik bir
zellii olarak zikreder (Morrison, 100). Ona
gre, eski Yunanllar dnyann kre eklinde
olduunu biliyorlard, fakat (Batda) insanlarn
bunu kabul etmeleri iin 2000 senenin gemesi
gerekti. Yeni fikirler, daima muhalefet ve alayla
karlar, fakat gerek, varln korur ve bir gn
mutlaka kendini gsterir. Ne bilimsel almalar
ne de bilimdeki gelimeler, Allah kabul etmeme
adna herhangi bir sebep ortaya koyabilmi deildir. Tabiattaki gzlemlerimiz ve bu gzlemlerle
ulatmz sonular, Allah daha yakndan tanma ve Din ile bilim, dnya ile hiret ve aklla ruh
arasndaki salam kprler kurabilme konusunda
bizi daha ok cesaretlendirmektedir.
5. Bkn: Enfal Sresi/8: 37; Zmer Sresi/39: 71.
1230
MLK SRES
13. Sylemek istediinizi ister iinizde gizleyin, isterse aa vurun hi fark etmez;
nk O, gslerde yatan en gizli dnceleri bile tam olarak bilir.
Cz: 29, Sre: 67
562
14. Yaratan bilmez mi?6 O, Ltif (Kendisinden hibir eyin gizli kalmad, her eye
btnyle nfuz eden)dir; Habr (her eyden hakkyla haberdar olan)dr.
15. O ki, yeri (evcil ve uysal bir hayvan gibi) size boyun edirmitir. yleyse
onun omuzlar zerinde rahata dolan ve
Allahn sizin iin hazrlad rzktan istifade edin.7 Ama unutmayn ki, nihayet arz
olunma Onadr.
16. Yoksa, her eyin zerinden her nesneyi
gren ve kontrol eden Ztn8 sizi yerin
dibine geirmeyeceinden emin mi oldunuz? Oysa bir de bakmsnz, yer titriyor
ve alkalanp duruyor.
17. Veya, her eyin zerinden her nesneyi
gren ve kontrol eden O Ztn zerinize kasp kavurucu bir kum frtnas
gndermeyeceinden mi emin oldunuz?
Olmadna gre, ikazm ne imi, ne manya geliyormu, yaknda bileceksiniz.
18. uras bir gerek ki, onlardan nce
gelip geen (ve hepsi helk edilmi olan)
topluluklar da (kendilerine gnderilen
Mesajmz ve onu getiren rasllerimizi)
yalanlamlard. Ama, onlarn inkrlarna
mukabelem nasl oldu (gr)!
19. zerlerinde sra sra dizilen ve kanatlarn ap yumarak uan kulara hi bakmazlar m? Onlar havada Rahmndan
baka tutan yoktur. Muhakkak ki O, her
eyi hakkyla grmektedir.
20. Hani kimlermi, ne ie yaryorlarm
size yardma hazr bir ordu gibi grp,
(kendilerine tapp yalvardklarnz)? Oysa
Rahmndan baka (size yardm edebilecek,
sizi baarya ulatracak hibir g, hibir

merci yoktur). Kfirler, dorusu tam bir
aldanmlk iindedirler.
21. Eer Rahmn size verdii rzk kesecek
olsa, size rzk temin edebilecek kim var?
Gerek u ki onlar, hakikate kar inatkr
bir isyan ve bir nefret iinde diretmektedirler.
22. Dnn bir: (Gittii yolun iniini
yokuunu ve nne kacak engelleri grmeden) yz st srnerek yol almaya
alan m emniyet iinde ve sapmadan yol
alabilir, yoksa dorudan hedefe gtren
dmdz bir yol zerinde hi sapmadan,
(ayak-st) yryen mi?
23. De ki: O Allahtr sizi mkemmel bir
ekilde yapp ortaya karan ve sizin iin
Cz: 29, Sre: 67
MLK SRES
1231
iitme duyusu, gzler ve i idrak ltifeleri

var eden. Ne de az krediyorsunuz!
diyorlar, bu, Onun huzurunda toplanma

sz ne zaman gerekleecek?
24. De ki: Sizi yerde yaratp, oaltan ve

yayan da Odur; en sonunda yine Onun
26. De ki: lmin tamam ancak Allah katndadr; (sorduunuz konuyla ilgili kesin bilgi
de yine Ona aittir). Ben ancak, apak bir
uyarcym.
25. Eer bu sylediinde doru isen,
6. yetteki bu ifade, son derece nemli bir gerei nazara vermektedir. Bir ey reten insan,
nce onun nasl ve nelerden retileceini ve
hangi maksatla kullanlacan bilerek retir;
sonra, rettii o eyin nasl kullanlaca konusunda klavuz hazrlar. Bunun gibi, her eyi
hakkyla bilen Allahtr ki, yaratr; bilmeyen
yapamaz, yaratamaz. Yarattna gre O, yarattklarn herkesten ok daha iyi ve eksiksiz bilir.
Nasl insan rettii malzeme zerinde ve onu
kullanmada yetki sahibiyse, yarattklar zerinde mutlak mlkiyet ve hakimiyet de Allahndr,
dolaysyla Onun bu hakimiyeti tannmaldr.
Aksi zulm olur, gasp olur, irk olur. Ve insan,
kendisini yaratan Allahn yine kendisi iin gnderdii klavuza, yani Kurna gre davranmal,
ona gre bir hayat yaamaldr.
7. Bir at veya devenin omuzlarnda seyahat
etmek olduka g olmasna mukabil, yeryznn ok sayda omuzlar zerinde, arasnda
rahata seyahat edilebildiine gre, demek ki
yeryz, insan iin attan da, deveden de daha
uysal bir binektir. yet ayrca, Cenab Allahn
insanlar iin hazrlayp depolad rzkn daha
ok yeryznn omuzlarnda, omuzlarnn iinde ve arasnda (dalarda, dalar arasndaki
ovalarda) olduunu ima etmektedir. Dolaysyla
yet, insanlara dalarda Allahn yaratm bulunduu rzklar (bitki, maden, su kaynaklar vb.)
aratrp kefetme tevikinde de bulunmaktadr.
8. yetin orijinalinde semadaki Zt ifadesi
kullanlmaktadr. Bu konuda farkl yorumlar
yaplmsa da, byle bir kullanm iki geree
iaret etmek iindir:
Sema, kelime mans itibariyle ykseklik
ifade eder. u halde, Cenab Allah, her eyin
zerindedir ve nasl insan yukar ktka
gr ufku geniler, bunun gibi, O her eyi
ayn anda grr ve kontrol eder.
kinci olarak, nasl Kurn Kerimde nimetlerin kayna olarak gk gsteriliyor ve
bununla bir bakma Cenab Allahn rahmet
hazinelerine ve bunlarn yceliine iarette
bulunuluyor, ayrca yeryznn bitirdii
nimetler iin gerekli yamur, s ve n
semadan geldiine dikkat ekiliyorsa, ayn
ekilde, yeryzn kuatan birtakm felketlerin kasrga, iddetli ya vb. kayna da
yine gktr. Bunun yansra, insann bana
gelen btn felketlerin asl kayna Cenab
Allahn takdiridir, onlarn sebebi de bu
kaynaa saygszlktr. Dolaysyla yet, bu
hususa da parmak basmaktadr.
1232
KALEM SRES
Cz: 29, Sre: 68
563
27. Ama (o vadedilen kyametin) kopmak

zere olduunu grdkleri zaman, kfre
batm olanlarn yzleri simsiyah kesilir ve
onlara te, denir, (alayc alayc) gelse
ya! dediiniz ey!
28. De ki: Allah (bize nasl muamele ederse etsin, diyelim ki) benim ve beraberimdeki herkesin cann ald ya da rahmetiyle
muamelede bulunup, bizi iimizde baarya
ulatrd, syler misiniz bana, ya kfirleri
pek ac bir azaptan kim kurtarr?
29. De ki: O Rahmndr, Biz Ona iman
ettik ve Ona gvenip dayandk. Bu sebeple, kimin apak bir sapknlk iinde olduunu yaknda reneceksiniz.9
30. De ki: Yine syleyin bana: Btn suyunuz birden ekilip, yer altnda kaybolup
gidiverirse, bu takdirde size kim kaynayp
duran yeni ve tatl bir su salayabilir?
9. Son yetler, Cenab Allahn varl ve birlii

hakknda inkrclar susturucu deliller ihtiva
etmektedir: Biz Allaha iman ettik ve Ona
gvenip dayandk. Diyelim ki, farz muhal biz
yanldk, bu durumda zararmz ne olur? Ama
ya biz geree tbi isek ve siz ise bu ok nemli,
hayat gerei inkr ediyorsanz, bu durumda
sizi bu inkrnzn neticesi olan ac ve ebed
azaptan kim kurtarabilir?
68. KALEM SRES
ekkede inmi ilk srelerden olup, 52 yettir ve ismini birinci yetindeki kalem kelimesinden alr. Allah Raslne kar mriklerin
ileri srdkleri iddialar kesinlikle reddeder ve
Peygamberlik messesesinin varln ispatlar.
Allah Raslnn rnek yksek ahlkn Onun
peygamberliinin en nemli delili olarak zikreder. Nankrlk ve kfrn menfi neticeleri konusunda ikazda bulunur ve mminler iin mutlu
ve sonsuz hiret hayatn nazara verir.

1. Nn; Kaleme ve ehl-i kalemin onunla
satr satr yazd yazlara yemin olsun ki:1
Cz: 29, Sre: 68
KALEM SRES
2. Rabbinin sana olan nimeti sayesinde sen

asla bir deli deilsin.
3. Elbette hesapsz ve hi kesilmeyecek bir
mkfat vardr senin iin.
4. ok yce bir ahlka sahipsin sen (ve o
ahlk temelinde hareket ediyorsun).2
5. Yaknda sen de greceksin, onlar da
grecekler,
6. Gerekten delilie maruz kimmi.
7. Senin Rabbin, evet Odur en iyi bilen
Onun yolundan kimin sapp gittiini; yine
en iyi O bilir kimlerin hidayeti tabiatlar
haline getirdiini.
8. Bu bakmdan, uyma o gerei yalanlayanlara.
1. Konuma melekesi, Allahn insan zerindeki

en byk nimetlerinden biridir. En byk Sz
olan Kurn, ayn zamanda Cenab Allahn
insana olan en byk nimetidir (Rahmn
Sresi/55: 14). Bunun gibi, kalemle yazmay
bilmek de bir baka byk nimettir (Alk
Sresi/96: 4). Kurnn en kk bir deiiklie
uramadan bize kadar gelmesindeki en nemli
sebeplerden biri, onun Allah Raslnn bizzat
yazdrmasyla vahiy ktipleri tarafndan kayda
geirilmi olmasdr. Kalemle yazmak, haberlemenin ve ilmi nakletmenin de en mhim
sebeplerinden biridir. te bu gibi hususiyetleri
ve faydalarndan dolay Cenab Allah kaleme
ve kalemle yazlan yazlara yemin etmektedir.
Bu yemin de en byk pay, elbette Kurna ve
onun yazya geirilmesinedir. Kurn, en byk
nimettir ve bu nimete nail olan Allah Rasl
(s.a.s.), bundan sonraki yette ifade olunduu gibi asla deli deildir ve olamaz. Srenin
bandaki mukattaat harflerinden olan nn ile,
dier man ve remizlerinin yan sra, mrekkep
1233
9. sterler ki, sen inancndan taviz vererek

onlara yaranasn, onlar da mukabilinde sana
yaranmak iin bir eyler yapsnlar.
10. Uyma, (geree saygszlk iinde) srekli yemin edip duran her deersiz kiiye,
11. Bakalarn aalayan, insanlarn erefiyle oynayan, sz getirip gtren,
12. Hayrn srekli nn kesen, davranlarnda hi l tanmayan, gnaha dadanm,
13. Kaba, hoyrat ve zalim, btn bunlara ek
olarak fenalkla damgal;
14. Mallar ve ocuklar var diye.
15. Kendisine Allahn yetleri okunup
tebli edildiinde, Bunlar, der, eskilerin
masallar!
iesine ve yaznn benzer malzemelerine iaret

ediliyor olabilir. Ayrca, Enbiy Sresi 87nci
yetinde Hz. Yunustan Znnn (Nn Sahibi)
olarak sz edildii, bu srede de 4850inci
yetlerde yine Hz. Yunustan bahsedildii iin,
nnun Hz. Yunusa iarette bulunduu da ifade
edilmitir.
2. Allah Raslnn en yksek derecede sahip
olduu ahlk, tarihen ve herkes nezdinde sabittir. Son asrlarn en garazkr ve kastl birka
oryantalisti dnda, Onun en amansz dmanlar bile Onun bu esiz ahlkna dil uzatmam,
uzatamamtr. (Onun bu ahlk hakknda
bkn: Fethullah Glen, Sonsuz Nur, c: 2.) Hz.
Aye (r.ah.) Onun ahlk hakknda soranlara,
Siz Kurn okumuyor musunuz? Onun ahlk
Kurnd. cevabn vermitir Bu manda yet,
hem Onun ahlknn ne kadar byk olduunu,
hem de Onun bu ahlk zerinde yol aldn,
ahlknn, yani bir bakma Kurnn, Onun
davranlarnn temelini oluturduunu, Onun
canl Kurn olduunu ifade etmektedir.
1234
KALEM SRES
16. Yaknda burnunun zerine (silinmez bir

onursuzluk) damgas basacaz onun.
Cz: 29, Sre: 68
564
17. (Mallar ve ocuklaryla gururlanp

davetimizi reddettikleri iin kuraklkla)
snayp belya dar kldk onlar, tpk
snadmz gibi o bahe sahiplerini: Sabah
olur olmaz bahenin rnn hasat edeceklerine dair yemin ettiler.
18. Hibir istisnada bulunmadlar, (ne inaallah diyerek Allahn meietini hesaba
kattlar, ne de muhtalarn payn dndler).
19. Ama onlar uyurken Rabbinden gelen
bir fet baheyi kaplayverdi.
20. Kaplayverdi de, bahe siyah bir kl
yn haline geliverdi.
21. Sabahleyin, olup-bitenden habersiz birbirlerine seslendiler:
22. Haydin, dediler, madem hasat edeceksiniz, derhal ekininizin bana!
23. Hemen yola koyuldular, bir yandan da
aralarnda fsldayorlard:
24. Aman ha, diyorlard, bugn aranza
sakn bir yoksul sokulmasn!
29. Seni tesbih ederiz Rabbimiz, dediler,

(Her ite hkm Sana aittir; Sen, asla hakszlk yapmazsn.) Dorusu biz, (kendimizi
mstan grmekle) zulmettik, kendimize
de hakszlk ettik.
25. (Yanlarna herhangi bir fakirin girmesine izin vermeme) kararll iinde
ve hasattan emin olarak yollarna devam
ettiler.
30. Karlkl kendilerini ve birbirlerini

knamaya durdular.
26. Ama baheyi grnce, Biz, dediler,

mutlaka yanl yere geldik!
31. Yazklar olsun bize! dediler, biz ne

azgn kimselermiiz!
27. Hayr hayr, felkete dar olduk,

mahsulmz elden gitti!
32. Ama umulur ki Rabbimiz, bize o bahenin yerine daha hayrlsn verir. Artk
Rabbimize yneldik, rabetimiz Onadr.
28. lerinde insafl olan, Ben size dememi miydim? dedi, Allaha tesbihte
bulunmal, (Onun emirlerine itaat etmeli,
kudretine, iradesine ortak olmaya kalkmamal) deil misiniz? (Zamannda byle
yapmadnz, hi olmazsa imdi yapn!)
33. te, (dnyada nankr asileri bekleyen)

cezaya bir rnek. hiretteki ceza ise elbette daha mthitir. Keke bilselerdi!
34. Allaha gnlden sayg besleyip, Ona
kar gelmekten saknanlar iin Rabbileri
Cz: 29, Sre: 68
KALEM SRES
1235
katnda ilerinde nimetlerin kaynad cennetler vardr.
40. Sor onlara, byle bir szmzn olduuna ilerinde kim kefil olabilir?
35. Biz, gnlden Allaha teslim olmu

olanlarla hayatlar gnah hasadndan ibaret
inkrc sulular bir tutar myz?3
41. Veya, Allaha ortak tandklar birtakm

gler var (da, onlar kendilerine her arzular, her hkmleri yerine gelir diye garanti
mi vermiler?) Bu iddialarnda tutarl ve
samimi iseler, haydi gstersinler o ortaklarn!
36. Size ne oluyor da, byle bir ey iddia

edebiliyor, nasl byle bir hkm verebiliyorsunuz?
39. Yoksa, Neye hkmederseniz o yerine

getirilir diye, Kyamete kadar geerli olmak
zere size yeminle verilmi szmz m var?
42. Gn gelir, gerek btn aklyla

ortaya kar ve paalar tutuur. (badete
tek lyk Ztn, hkmn tek sahibinin
Allah olduunu gstermek zere) secdeye
davet edilirler, (fakat ayn daveti dnyada
reddettikleri, namaz klmaya, Allaha teslim
olmaya yanamadklar iin) buna muvaffak olamazlar.
3. Mrikler, hireti inkr ediyor, ama

Kyamet gelmeyecek, gelse bile biz orada u
Mslmanlanlardan daha farkl bir muameleye
tbi tutulmayacaz. Hatt, nasl burada onlar-
dan malca, evlta, kuvveke stnsek, orada

da mkfatmz daha fazla olur. diyorlard.
Bundan sonra 48inci yete kadar gelecek yetler, bu iddiaya cevap vermektedir.
37. Yoksa elinizde (Allahtan gelmi) bir

kitap var da, oradan m okuyorsunuz?
38. Orada, Siz neyi nasl isterseniz, sizin
iin o yle olur! diye mi yazyor?
1236
KALEM SRES
43. Korku dolu gzleri yerde, kendilerini

zillet kaplamtr. Dnyada salklar yerinde iken secdeye arlr, (ama bu ary
reddederlerdi).
Cz: 29, Sre: 68

565
44. O halde, bu erefli Sz (Kurn)

yalanlayanla Beni babaa brak. ylelerini
bilmedikleri, farkna varmadklar yerden
derece derece helke srkleyeceiz.
45. Onlara sadece mhlet veriyorum. Benim
dzenim pek salamdr.
46. Yoksa sen (tebliin karsnda) onlardan
cret istiyorsun da, onlar bor altnda m
eziliyorlar?
47. Yoksa her hususta takdir onlara braklm, kader ve kazaya vkflar da, ondan
m (Kyamet gelmeyecek, gelse bile bize
orada Mslmanlardan farkl muamele
edilmeyecektir.) diye hkmediyorlar?
48. Ama sen (ey Raslm), Rabbinin hkmn sabrla bekle ve baln yolda
zat4 gibi olma! Hani O, zdrap yuta yuta
Rabbisine yalvarmt.5
49. Eer (mnacatnn kabulnn tecellisi
olarak) Rabbisinden bir ltuf imdadna
yetimeseydi, l bir araziye braklr ve
artk yzne baklmazd.6
51. O kfredenler, t ve talimatlar Kitab

(Kurn) iittikleri zaman, kin ve nefretlerinden dolay baklaryla seni neredeyse
arpp kaydracaklar! Ve, (senin hakknda,)
O, hi phesiz delinin teki! diyorlar.
50. Ama Rabbisi Onu seti ve en iyi, has

kullarndan kld.
52. Oysa o Kitap, btn uurlu varlklar iin

bir derstir, bir t ve talimat kitabdr.
4. Baln yolda olan zat, Hz. Yunus (a.s.)dr.

Konuyla ilgili olarak bkn: Yunus Sresi/10:
98, not 19; Sfft Sresi/37: 139148; Enbiy
Sresi/21: 8788, not 18.
Bu mnacatla ilgili olarak ayrca bkn: Enbiy

Sresi/21, not 18.
5. Hz. Yunus (a.s.), baln karnnda Cenab

Allaha yle mnacatta bulunmutu: Senden
eksiklikten, eiorta bulunmaktan mutlak
mnezzehsin. Ben, gerekten kendine yazk
edenlerden oldum! (Enbiy Sresi/21: 87)
6. Sfft Sresi 143145inci yetlerinde yle

buyurulur: Eer O her zaman Rabbini tesbih
eden kullarndan olmam olsayd, btn llerin diriltilip mezarlarndan kalkacaklar gne
kadar baln karnnda kalr, (baln karn
Ona mezar olurdu). Ama Biz, Onu aasz,
plak bir sahile attk; o anda bitkin bir haldeydi. Bu yette ise, eer Rabbisinden bir ltuf
Cz: 29, Sre: 69
HKKA SRES
imdadna yetimeseydi, l bir araziye braklr

ve artk yzne baklmazd buyrulmaktadr.
Sfft Sresinin 143nc yeti, bazlarnn
sand gibi, Hz. Yunus baln karnnda tesbih
etmemi olsayd mansna deildir; Hz. Yunus,
Rabbisini her zaman tesbih eden bir kul olmam olsayd mansnadr. Yani Onun, Cenab
1237
Allah devaml tesbih eden bir kul olmas, Onu

Kyamete kadar baln karnnda kalmaktan
korumutur. Onun baln karnnda Rabbisini
ayrca tesbih etmesi ise, Onu sahile braklp
da terkedilmekten kurtarm ve Allah nezdinde,
tekrar kavmine dnp, kavminin slma girmesinde en nemli sebebi tekil etmitir.
69. HKKA SRES
alem Sresi gibi, Mekkede ilk inen srelerden olup, 52 yettir ve ismini birinci yetindeki el-hkka (gereklemesi kesin olan gerek)
kelimesinden alr. Sreye isim olan bu kelimeden
maksat Kyamet ve hirettir. Sre, daha nceki
zalim kavimlerin balarna gelenleri zikrederek zalim mrikleri uyarr ve dikkatleri Kyamet Gnne eker. Kurnn Allahn Kitab olduunu vurgular ve Peygamber Efendimizin Allahn Rasl
olduunu kesin bir dille ifade eder.

1. Gereklemesi kesin olan gerek!
2. Ama, gereklemesi kesin ne mthi gerek!
6. d ise, onlar da ok iddetli ve kkreyen

bir kasrga ile imha edildi.
4. Semd ve d kavimleri, kafalara arpacak

o ni ve mthi patlamay yalanladlar.1
7. Allah o kasrgay, kesintisiz olarak yedi

gece, sekiz gndz zerlerinden hi eksik
etmedi;2 yle ki, o halk ii bo hurma
ktkleri gibi yerlere serilmi grrdn.
5. Yalanladlar da, Semd sonunda o korkun

felketle helk edildi.
8. u anda grebilir misin o (gnahkr kfirlerden) geriye kalm tek bir kimse?
3. (Allah bildirmedike) nasl bilebilirsin ki o

gerein ne olduunu?
1. Meydana gelmesi, gereklemesi kesin olan

gerek, Kyamet ve hiret Gndr. Kafalara
arpacak mthi hadise ise, Kyamet Gn dnyann yklmasdr.
2. d ve Semd kavimleri iin bkn: Arf
Sresi/7: 6579, Hd Sresi/11: 5068, uar
Sresi/26: 123158. Kurn- Kerim, Semd kavmini helk eden ceza iin korkun sarsnt (Arf
Sresi: 78), korkun bir lk (Hd Sresi: 67),

yldrm gibi inen alaltc bir azap (Fusslet
Sresi: 17) gibi farkl isimler kullanr. Bu isimler, cezann bahsedildii yerde ilenen konuya ve
takip edilen slba uygun olarak cezay farkl
ynleriyle tasvir etmektedir. Ankebt Sresi
40nc yette Kurn, pek ok halkn helkine
sebep olan lh ceza trlerini zetler.
1238
HKKA SRES
9. Firavun da, ondan nceki daha pek ok

topluluklar da,3 (Lt kavminin yaad)
alt stne getirilmi ehirler de hep affedilmez gnahlara girdiler.
Cz: 29, Sre: 69
566
10. stelik, (kendilerini uyarmak iin gelen)

Rabbilerinin elisine de isyan ettiler; nihayet Allah da onlar ok iddetli bir ceza ile
yakalayverdi.
11. uras bir gerek ki, (Nuh Tufannda)
sular her taraf kaplaynca sizi(n inanm
atalarnz) o azgn sular zerinde akp
giden Gemide Biz tadk.
12. Tadk ki, sonuta onu sizin iin (nesilden nesile aktarlan) bir ibret vesilesi kldk
ve dinlemeye ak kulaklar onu dinleyip
zaptetsin istedik.
13. Artk gn gelip de Sra kuvvetle flendiinde,4
14. Yer ve dalar yerlerinden kaldrlp, birbirlerine tek bir arpma ile parampara
edildiinde,
15. te, kanlmaz ve nlenemez hadise5 o
gn meydana gelir.
16. Gk yarlr da, prsm, km bir
haldedir o gn;
17. Melekler de (gn) evresindedirler;6
ve o gn, btn yaratlmlarn stnde
Rabbinin Arn sekiz (grevli) tar.7
18. O gn, yarglanmak zere Allahn huzuruna getirilirsiniz ve hibir gizliniz kalmaz.
19. Neticede kimin amel defteri sandan
verilirse, o defterini alr ve Gelin, okuyun!
der, ite benim defterim!
24. Artk geride kalm gnlerinizde ileyip de, buraya gnderdiiniz gzel ilerinizden dolay afiyetle yiyin, iin!
25. Ama, amel defteri kendisine solundan
verilecek kimseye gelince: Eyvah! der o,
Keke bu defter bana hi verilmeseydi!
26. Ve hesabm hakknda hibir ey bilmeyeydim!
27. Keke, keke lm her eyin sonu
olayd!
20. Zaten ben, bir gn hesabmla ba baa

kalacama kesin inanmtm!
28. Artk ne servetimden fayda var;
21. O, btnyle honut kalaca bir hayatn iindedir artk,
30. Tutun onu, balayn ve kelepeleyin;
29. Ve ne gcm kald, ne iktidarm!
22. Pek muhteem bir cennette:
31. Sonra da, yanp kavrulmas iin Kzgn

Alevli Atee atn!
23. Salkm salkm meyveleri elle koparlacak mesafede.
32. Bununla kalmayn, yetmi arn uzunluunda bir de zincire vurun!8
Cz: 29, Sre: 69
HKKA SRES
1239
33. nk, sonsuz azamet sahibi Allaha

inanmazd o.
34. Ve yoksulu doyurmaya hibir tevikte

bulunmazd.
3. Firavundan nce yaayp da helke urayan daha baka pek ok topluluklardan bazlar
Nuh kavmi (bkn: Arf Sresi/7: 5964, Hd
Sresi/11: 2548, Mminn Sresi/23: 2329;
uar Sresi/26: 105121; Nh Sresi/71: 128
ve ilgili notlar), Hz. uaybin kavimleri olan
Meydenliler ve Eykeliler (Arf Sresi/7: 8593;
Hd Sresi/11: 8495; Hcr Sresi/15: 7879;
uar Sresi/26: 176189 ve ilgili notlar), Ress
ahalisi (Furkan Sresi/25: 38, not 8) ve Kurnn
anmad daha baka topluluklardr.
varlk ferdini, trn ve her bir hadiseyi temsil

eden, onlardan sorumlu bir veya birden fazla melek mutlaka vardr. Mesel, o meleklerden bazlar
yeryzndeki bitkilerden sorumlu olup, bunlarn
ba Hz. Mikildir. Hz. Mikil (a.s.), Allahn izni
ve kudretiyle yeryzndeki btn bitkilerin byyp yetimesine nezaret eder; ifade yerindeyse
o, iftileri temsil eden meleklerin reisidir. Btn
hayvanlarn ruhan oban hkmnde bir baka
byk melek daha vardr. Ayrca, vahiy getiren,
Allahn Mesajn Onun rasllerine tayan Hz.
Cebrail (a.s.), insanlarn canlarn almakla grevli Hz. Azrail (a.s.) ve Kyamette Sra frecek
olan Hz. srafil (a.s.) gibi (Allahn selm zerlerine olsun) daha baka byk meleklerin varl
da sz konusudur. Kurn, baka pek ok melek
trlerinden de sz eder (Bkn: Sfft Sresi/37: 13;
Mrselt Sresi/77: 14; Nzit Sresi/79: 15;
nfitr Sresi/82: 11). Dolaysyla, Allahn Arn tayanlar, Onun birtakm hikmetlere binaen
kinatn idaresinde istihdam buyurduu, hakimiyetinin hametini ilan ve temsil eden, zellikle
yukarda zikrettiimiz sfat ve isimlerinin (lim,
rade, Kudret, Rzk Verme) kendilerinde en fazla
tecelli ettii byk melekler olsa gerektir. mam
Celleddin es-Sytnin ed-Drrl-Mensrda
kaydettii baz rivayetlere gre, bunlarn says
dnya hayat sresince drt olup, hiret Gn sekize kacaktr. Muhyiddin ibn Arab ve bn Meysere el-Clye gre bunlar, Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm, Hz. brahim (a.s.), Hz. dem
(a.s.), Cennetin ba grevlisi melek Rdvan, Cehennemin ba grevlisi melek Mlik, Hz. Cebrail,
Hz. Mikil ve Hz. srafil olacaktr. (Yazr, yetin
tefsirinde) Her eyin en dorusunu Allah bilir.
4. Sr ve ona flenme hakknda bkn: Bakara

Sresi/2, not 30; Enm Sresi/6: 73, not 13;
Zmer Sresi/39, 68, not 22.
5. Kanlmaz ve nlenemez hadise (Vka),
Kurnda 56nc srenin ismidir. Ayn zamanda,
Kyamet Gn olacaklar ima etmektedir.
6. Bu cmle, O Kyamet Gn gk, sanki bulut
bulut yarlacak ve her taraftan melekler grkemli blkler halinde indirilip, insanlarn etrafn saracaklar (Furkan Sresi/25: 25) yetiyle
birlikte mtala edilebilir.
7. Arf Sresinde 11inci notta ifade edildii gibi,
gerek mahiyet ve niteliini bilemediimiz Ar,
Cenab Allahn kinat zerindeki mutlak hakimiyetinin simgesidir. Bu adan o, Bedizzaman
hazretlerinin deerlendirmesiyle, Cenab Allahn
Evvel, hir, Zhir ve Btn isimlerinin halitasdr.
Yine Bedizzaman hazretlerinin suyu rahmet ar,
topra hayat ar olarak nitelemesinden hareketle diyebiliriz ki Ar, Allahn ncelikle lim, rade,
Kudret ve Rzk Verme sfatlarn ve bunlardan
kaynaklanan Alm, Mrd, Kadr, Razzk isimlerini ihtiva etmektedir. Bu sfat ve isimler, Onun yaratl ve kinat zerindeki hakimiyetine
taallkta nde gelen sfat ve isimleridir. Ar, kinat kuatmas itibariyle ayrca el-Evvel, el-hir,
ez-Zhir ve el-Btn isimlerinin de bir halitasdr.
Bakara Sresinde 2nci notta akland gibi, kinatta hibir hadise meleksiz dnlemez. Her bir
9. Elmall Hamdi Yazrn yorumlad zere,

yetmi arn uzunluundaki zincirle gnahkr
bir kfirin kfr ve gnahlarla geen (ortalama)
yetmi yllk mrne iaret ediliyor olabilir. Yani
o, her bir yl kendisine Cehennemde bir halka
hazrlamtr.
1240
HKKA SRES
35. te netice: Bugn burada hibir dostu

yoktur;
Cz: 29, Sre: 69

567
36. Ve irinden baka bir yiyecei de.10

37. Onu ancak, (kfr, irk, zulm gibi) en
byk gnahlar ileyenler yer.
38. Yok, yok! Yemin ederim grdnz her
eye,
39. Ve gremediiniz her eye,11
40. Ki, o (n pek yce Kurn), pek erefli
bir Rasln (tebli ettii) szdr;
41. Asla bir airin sz deildir. nanmaya
meyliniz ne kadar az!
42. Bir khinin sz de deildir. Dnceniz, muhakemeniz ne kadar da kt!
43. O, lemlerin Rabbinden blm blm
inmekte olan bir kitaptr.
44. Eer o Rasl, Bize atfen birtakm szler
uydurmu olsayd,
45. Hi phesiz Onu kuvvetle ve kskvrak yakalar,
46. Sonra da, muhakkak ki can damarn
koparrdk.
47. inizde hi kimse de buna mani olamazd.
48. Ve yine o Kurn, mttakler iin bir iraddr.
49. inizde onu yalanlayanlarn bulunduunu elbette biliyoruz.
10. Cennet ehli, Cennetteki yerini ve oradaki yiyeceini, barnan, saadetini, Cehennem ehli,
oradaki azabn dnyada hazrlar. yetteki irin,
Allah inkrn veya Ona irk komann, bakalarna zulmedip yardmc olmamann Cehennemde hasl ettii neticedir.
11. Bu yemin, gerein sadece gzn grd,
akln idrak ettii gzlemlenebilir lemlerde yatmadn, yaratln da bunlardan ibaret olmadn ortaya koymaktadr. Bunun da tesinde,
50. Ama o, kfirler iin elbette ac bir pimanlk sebebi olacaktr.12

51. phesiz o, evet odur, verdii her bilgi
ile, hakknda hi phe olmayan gerek.
52. yle ise, O sonsuz azamet sahibi
Rabbinin smini tesbih et, (Onun her trl
btldan mutlak ber olduunu ilan et)!13
asl gerek, gzlemlenebilir, insan duyularyla idrak edilebilir lemlerin tesindedir ve bu lemler,
o geree birer alem, yani iarettir. Bundandr ki
Kurn, en bata mminleri verken, nce onlarn Gaybe inanmalarn nazara verir. Buradaki
yeminle de dikkatleri ayn noktaya ekmekte ve
asl gereklerin gzlemlenebilir lemlerde aranmamas gerektiini hatrlatmaktadr. Gzlemlenebilir
lemler, grebilen iin asl geree apak delil,
hatt onun tecellisi, gremeyen iin ise onu rten
Cz: 29, Sre: 70
MERC SRES
perdelerdir. Bu yeminin ncesindeki Kyamet ve

hiret gerei, bu yeminden sonra gelen vahiy ve
Kurn gerei, ite bu asl gereklerdendir.
12. Kfirler, Kurnn Allahtan gelen bir gerek
ve onu reddetmenin ne byk kayp olduunu,
buna mukabil, buna mukabil, mminlere dnyada, zellikle hirette hazrlad mutlu gele-
1241
cei grecek ve ona inanmadklarna bin piman

olacaklardr.
13. Yani, Allahn kinat zerindeki mutlak ve ortaksz hakimiyetini kabul ve ilan etmemiz gerekmektedir. Elbette Kurn da, bu sonsuz azamet sahibi
ve her trl btldan mutlak ber Ztn Kelm
olmakla gereken saygy grme mevkiindedir.
70. MERC SRES
ekkede ilk inen srelerden olup, 44 yettir ve ismini nc yetindeki el-meric

(ykselme basamaklar, kan merdivenler) keli-
mesinden alr. Mriklerin hireti ve Allah Raslnn risaletini inkrlarn reddetme zerinde
durur.

1. (hireti inkra kilitlenmi) biri, vuku
kesin azap iin alayl alayl Ne zaman?
diye sordu.
2. O azap ki, onu kfirlerden savacak hibir
kuvvet yoktur.
3. Allahtandr o, Kendisine ykselme basamaklar olan;
5. u halde sen, (mriklerin eziyetlerine)

gzelce sabret.
6. nk onlar, o (azab) aklidrak d ve
imknsz gryorlar;
7. Ama Biz onu, gereklemesi kesin ve pek
yakn gryoruz.
8. O gn gk, erimi maden gibi olur;
4. Ki, (bu basamaklar boyunca) melekler

ve Ruh, elli bin yl tutan bir gnde Ona
ykselirler.1
9. Ve dalar, atlm rengrenk ynler gibi.
1. Allaha ykselme, ok byk mesafeleri amay, saysz denebilecek basamaklar geride brakmay gerektirir. Dolaysyla, Allaha kan ykselme basamaklar ve ellibin yllk gn, bizim
Ondan uzaklmz ve Onun ifade edilemez
yceliini ve aknln simgelemektedir (Ayrca
bkn: Secde Sresi/32, not 4). Burada gnden maksat hiret Gn de olabilir ki, bu durumda ellibin
yllk mesafe ile, hiret lemleri veya menzilleri
arasndaki mesafe ve bu kadar byk mesafe
ve menzillerden srklene srklene geirilecek
olan Cehennem ehlinin maruz kalaca azaplar
nazara verilmektedir denebilir. Bu almada yeri
geldike dikkat ekildii gibi, melekler, btn
kinatta Cenab Allahn emirlerini tayp tebli

etmek ve yaratlmlarn ibadetlerini temsil ve
Allaha arzetmekle ykmldrler. Dolaysyla,
yetlerdeki ykselme basamaklar ve elli bin yllk
gn ile bu geree de iarette bulunulduu dnlebilir. Drdnc yetteki Ruh, Hz. Cebrail
olabilecei gibi, meleklerden daha byk bir baka
ruhan varlk da olabilir. mam Gazaliye gre
o, Cenab Allahn her varla ruhunu flemede istihdam buyurduu varlktr. Bedizzaman
hazretleri, her bir varl temsilen bir ruhun
bulunduunu belirtir. Bu takdirde Ruh, btn bu
ruhlar temsil eden ve onlardan sorumlu ruhan
varlk olsa gerektir.
10. Ve hibir candan dost, dostu ne durumdadr diye sormaz,
1242
MERC SRES
Cz: 29, Sre: 70
568
11. Bir arada, birbirlerinin gr mesafesinde olduklar halde. Hayat gnah hasadyla
gemi her inkrc sulu, o gnn azab
karsnda ister ki, mmkn olsa da fidye
olarak verse hatt oullarn,
12. Eini, kardeini,
13. Kendisine kol kanat germi btn sllesini,
14. O kadar ki, dnyada kim varsa hepsini,
ta ki kurtulsun.
15. Ama ne mmkn! O, alev alev yanar
bir atetir,
16. Derileri soyup karan;
17. Kendine arr hakka davete srt dneni ve (Allaha ibadetten) yz evireni,
18. Mal yp, (Allah yolunda ve muhtalar
iin) harcamayan.
19. Gerekten insan, sabrsz ve hrsl yaratlmtr.2
20. Bana bir ktlk geldi mi szlanr;
21. Bir hayra konunca da onu bakalaryla
paylamak istemez.
22. Ancak hakkyla namaz klanlar bundan
mstesnadr.
28. nk Rabbilerinin azabndan kimse

emin olamaz.
29. Onlar, (harama kar) rzlarn ve mahrem yerlerini titizlikle korurlar;
23. Onlar, namazlarn devaml olarak, hi

geirmeden klarlar.
30. Ancak, eleri ve ellerinin altnda bulunan cariyeleri mstesna. Bunlarla olan mnasebetlerinden dolay knanmazlar.
24. Mallarnda belli bir hakk olduunu

kabul ederler,
31. Kim de, bunun tesine gemeye yeltenirse, yleleridir snr tanmazlar.3
25. stemekten baka kar yol bulamayan

yoksullarn ve (muhta olduklar halde,
hallerini gizledikleri ve isteyemedikleri iin)
ihtiya iinde olduklar bilinmeyenlerin.
32. Onlar, zerlerindeki ve kendilerine tevdi

edilen her trl emaneti dikkatle gzetir ve
verdikleri szleri tastamam yerine getirirler.
26. Onlar Din Gnn tasdik ederler;
33. Onlar, ahitliklerini drste ifa eder (ve

bylece hak ve adaletin ikamesine alrlar).
27. Rabbilerinin azabndan tir tir titrer (ve

ona gre bir hayat srerler).
34. Onlar, btn artlar ve rknleriyle birlikte namazlarn kusursuz yerine getirirler.
Cz: 29, Sre: 70
MERC SRES
35. O kutlu insanlar, cennetlerde arlanacaklardr.

36. O kfredenlere ne oluyor ki, (mminlerle alay etmek iin,) gzlerini zerine dikmi, sana doru koarak geliyorlar,
37. Sadan soldan gruplar halinde!
2. nsann iki boyutu vardr: melekmanev ve

dnyev. O, balca kuvve (faklte) ile donatlmtr: ehvet, yani kar cinse evlda, mala,
kazanca, makammevkie, rahata kar tutku;
fke, yani koruma ve korunma fakltesi; akl.
Yine insan, unutkandr, ihmalkrdr, inattr, bencildir, kavgaya dkndr, kskantr vb. Hrs ve
sabrszlk da, onun daha baka zelliklerindendir.
Ayrca insana irade verilmitir. nsann zihnen ve
rhen tekml iin btn bu kuvveler, duygular ve zellikler snrlandrlmam, fakat ondan
gerek ferd ve itima hayatnn dengesi, gerekse
zihnmanevahlki tekml iin belli faziletleri
netice verecek ekilde snrlandrmas istenmitir.
Bunun yansra, bunlardan bazlar da yine belli
ynde kanalize edilerek faziletlere mene yaplabilecek mahiyettedir. Mesel inat hakta sebata, kskanlk hayrlarda yarmaya, sabrszlk
tehlikeler karsnda dikkatli ve uyank olmaya,
hrs da ilim edinme, mnenahlken ycelme ve
hayrlarda doymamaya mene olabilir.
1243
38. Onlardan her biri, (iman etmedii halde,

Eer varsa, ben Cennete herkesten daha
lykm deyip,) iinde nimetlerin kaynad Cennete alnmaya m hevesleniyor?4
39. Asla! Biz onlar, ok iyi bildikleri o basit
maddeden (nutfe) yarattk.
nsanlk, mahiyetimizdeki olumsuz veya

olumsuz grnen ynlere, duygulara, kuvvelere
kar mcadele verip, onlar faziletlere kaynak
yapmada ve bylece gzel ahlkla donanmada,
Cenab Allaha iyi bir kul, topluma faydal bir
ye olabilmededir. Allah Rasl aleyhissalt vesselm, yle buyurmulardr: Mminler
iinde en ileri olan, ahlken en kmil olandr.
(bn Hanbel, 2: 250) Bir insan, ibadetle katedemedii mesafeleri ahlk gzelliiyle kateder.
(Heysem, 8: 24)
3. Bkn: Mminn Sresi/23, not 1.
4. Allah Rasl aleyhissalt vesselm Kbede
Kurn okurken mriklerin elebalar gelip
ayr gruplar halinde etrafnda oturur ve gzlerini
dmanlk duygular iinde zerine ivilerlerdi.
Mminlerle alay eder ve, Eer Cennet var ise
ve unlar oraya girecekse, biz oraya girmeye daha
lykz. derlerdi.
1244
NUH SRES
Cz: 29, Sre: 71

569
40. Bu sebeple, doularn ve batlarn

Rabbine yemin ederim ki, elbette Bizim
gcmz yeter,5
41. Onlarn yerine (Allaha iman ve ibadet

eden) daha hayrl insanlar getirmeye ve
hibir kuvvet Bizi dilediimizi yapmaktan
alkoyamaz.
42. yleyse brak onlar, kendilerine vadedilen gne kavuuncaya kadar iinde
bulunduklar btlda yzmeye ve oynayp
elenmeye devam etsinler.
43. O gn sratle kabirlerinden karlar;

belli bir hedefe varmak ister gibidirler.
44. Gzleri korku iinde ve nde, kendilerini

batan aa bir zillet kaplam durumdadr.
te o gndr kendilerine vadedilen gn.
5. yetler, insann Allah karsndaki mutlak

aczini ve buna karlk Cenab Allahn, kinatn her noktas ve her n zerindeki mutlak kudret ve hakimiyetini vurgulamaktadr.
Doular ve batlar, gnein dou ve bat yerleri
olup, her biri 180 tanedir.
71. NUH SRES
ekkede ilk inen srelerden olup, 28 yettir ve ismini Hz. Nuhun isminden alr.
Hz. Nuhun Allahn dinini halkna nasl anlatp,
hangi tepkilerle karlatn onun kendi azndan nakleder. Asrlar sren tebliinin ve katland ilelerin ardndan O yce rasln duasyla
son bulur.

1. Nuhu, Pek ac bir azap balarna gelmeden nce halkn uyar! diye kavmine rasl
olarak gnderdik.
2. O da, Ey halkm! dedi, phesiz ben,
size gnderilmi apak bir uyarcym.
3. unun iin ki, yalnzca Allaha ibadet
Cz: 29, Sre: 71
NUH SRES
edin, Ona gnlden sayg besleyip, kar

4. Ta ki Allah da (imdiye kadar ilediiniz
ve kullar aleyhinde olmayan) gnahlarnz
balasn ve sizi (helke maruz brakmadan), mukadder ve deimez vadeye kadar
hayatta tutsun. Allahn takdir buyurmu
olduu vade gelince, artk o ertelenmez.
Keke bunu bilseniz!1
5. Nihayet, (asrlar sren tebliinin ardndan
Nuh)2 yle mnacatta bulundu: Rabbim!
Halkm gece ve gndz demeden srekli
Dine davet ettim;
6. Ama benim davetim, onlarn gerekten
sadece daha fazla uzaklamalarna yol at.
1. Cenab Allahn bir toplulua sre tanmas

hakknda bkn: Yunus Sresi/10: 98, not 19.
Ecel-i msemm denilen mukadder ve deimez vade, Cenab Allahn kiilerin ve toplumlarn mrleri iin takdir buyurduu sredir.
Ama bir insan veya bir toplum kfr, irk,
zulm gibi gnahlarda srar ederse, Cenab
Allah, bu vade gelmeden nce o kii veya toplumu helk edebilir. Bu helk ve onun sebebi de,
elbette Kadere dahildir. Buna karlk, eer bir
1245
7. Kendilerini balaman iin onlara yaptm her ar karsnda parmaklaryla

kulaklarn tkadlar, elbiselerine brndler, direttike direttiler ve srekli byklenip, beni dinlemeyi kibirlerine yediremediler.
8. Kh oldu, davetimi yksek sesle ve vurgulu bir slpla yaptm;
9. Kh oldu, onlar aktan ardm, kh
oldu, gizli gizli ve husus davette bulundum.
10. Bulundum ve Gnahlarnz iin
Rabbinizden balanma dileyin, nk
O, gnahlar balamada pek cmerttir.
dedim.
kii veya bir toplum ikazlara kulak asp, halini

slah ederse, herhangi bir helke maruz kalmadan, kendisi iin takdir edilmi bulunan niha
vadeye kadar hayatta kalr.
2. Hz. Nuh (a.s.), ll-azm olarak anlan
be byk raslden biridir (r Sresi/42: 13,
not 6). O, halk arasnda 950 yl kald ve bu
sre iinde Allahn dinini kavmine tebli etti
(Ankebt Sresi/29: 14).
1246
NUH SRES
Cz: 29, Sre: 71
570
11. (Ondan balanma dileyin ki,) g

saanak saanak zerinize boaltsn:
12. Size bol bol mallar ve evltlar versin,
sizin iin balarbaheler var etsin ve sizin
iin nehirler aktsn.3
13. Size ne oluyor ki, Allahta onur ve azamet grmek istemiyor, Onun azametinden
ekinmiyorsunuz?
14. Oysa Odur sizi merhale merhale, ekilden ekle geirerek yaratan.4
15. Grmez misiniz ki Allah, yedi g nasl
da birbiriyle tam bir uyum iinde yaratt?
16. Ve o gklerde ay (yansyan) bir nur,
gnei de ( kendinden) bir lamba yapt.5
17. Allah, sizi bir bitki gibi yerden bitirdi (ve
size has bir keyfiyette meydana getirdi).6
18. Sonra sizi tekrar topraa gnderecek
ve oradan sizi husus bir keyfiyette karacaktr.
19. Allah, yeri sizin iin yayd ve geni bir
yzey kld,
20. Ki, onun zerinde dalar ve vadiler arasnda yollar boyunca hareket edebilesiniz.
21. Nuh, (Rabbisine yneldi ve) Y Rabbi!
dedi, Hep bana isyan ettiler ve mal da,
ocuklar da ancak kayplarn arttran (servet ve g sahibi kiilere)7 uydular.
22. Tuttular, (davetimi ve halkn onu
kabuln nlemek iin) byk byk
tuzaklar kurdular.
23. Sakn ilhlarnzdan vazgemeyin, bilhassa Ved, Suv, Yas, Yak ve Nesri
brakmayn! dediler.
24. Ve pek oklarn artp, sapttlar.
Sen de (Rabbim, bunca yaptklar karsnda hak ettikleri ceza olarak) bu zalimlerin
ancak sapknln artr.
25. Ve onca sular sebebiyle suda bouldular ve korkun bir Atee tkldlar da,
Allaha kar kendilerine yardm edebilecek
tek bir kii olsun bulamadlar.
26. Nuh, (Tufann arkasndan) duasn
yle balad: Rabbim, kfirlerden yeryznde orada mesken tutacak kimseyi
brakma.8
27. Gerek u ki, eer brakacak olursan
kullarn saptrrlar ve ancak kendileri gibi
alabildiine ahlksz ve son derece kfir
ocuklar dnyaya getirip yetitirirler.
28. Rabbim, beni, annemibabam, mmin olarak evime dahil olan ve btn
mmin erkeklerle mmin kadnlar bala! Zalimleri ise daha beter, daha perian
eyle!9
Cz: 29, Sre: 71
NUH SRES
3. Tevbe ve istifar, hemen her trl nimete

alan kapdr. Kim kuraklk, mallar ve ocuklardan yana eksiklik veya honut olmad bir
durum, topraklarnn verimsizlii, gayretlerinin
sonusuzluu gibi hallerden ikyeti olursa,
hemen cidd manda tevbe ve istifara sarlmaldr. Bunlar iin deil, fakat bana gelenlerin
asl sebebinin gnahlar olduunun idrakiyle
ve Allaha kar gnah ilememesi gerektiinin
uuruyla bunu yapmaldr. Musibete ve nimetlerin kesilmesine sebep, ncelikle gnahlardr.
Dolaysyla, insan daima gnahlarndan dolay
istifarda bulunmal, gnahna hayat hakk
tanmamaldr.
4. Bkn: Hacc Sresi/22: 5; Mminn Sresi/23:
1214.
5. yette ayn ve gnein tek bir gkte deil de
gklerde olarak anlmas, Kurnda yedi gk
tabiriyle neyin kastedildiini anlamak bakmndan bir ipucu tekil edebilir. Bununla birlikte baz mfessirler, byle bir anmann ayn
ve gnein yeri veya btn gklere ait olup
olmamalar asndan deil, daha ok gklerin
ayn ana maddeden ve birbiriyle uyum (mutabakat) iinde olmalar asndan deerlendirilmesi gerektiini ifade etmektedirler. Yani, bu
mfessirlere gre, ayn ve gnein herhangi bir
gkte ve gklerde olmasnn yetteki asl maksat
ve manya bir tesiri sz konusu olmayp, sz
edilen husus, yedi gk ve onlarn birbirlerine
mutabakat iinde yaratlm olmasdr.
6. ok sayda yeti olduu gibi, bu yeti de
maalesef yanl anlayarak, kendi dnce kalplar iinde onun evrime iaret ettii gibi olduka yanl bir sonuca varanlar olmutur. Oysa
yet, insanln babasnn su, toprak, hava gibi
unsurlardan oluan meneine ve ayn zamanda
her insann, nihayet insan vcudunda biyolojik
maddeye dnen ilk madd kaynana iarette
bulunmaktadr. Byk mfessir Elmall Hamdi
Yazr da, yetin sonunda mefl- mutlak (zarf
tmleci) olarak gelen nebten kelimesiyle, insa-
1247
nn ona has yaratl ve gelime keyfiyetinin

nazara verildiini belirtir. Fahreddin-i Rzden
naklen, yetin Hz. demin topraktan yaratlna, yani hem ilk insann madd meneinin toprak olduuna, hem de btn insanlarn madd
meneleri itibariyle topraktan alnan gdalara
dayandna atfta bulunduunu belirtir. yetin,
yine Rzden naklen, Allahn insanlar topraktan yaratmasnn harikuldeliini, bu mnasebetle Allahn esiz Kudretini nazara verdiine
de dikkat eker. Oysa evrim, ayn izgide bir
sretir. Kald ki, yette bu srecin herhangi
bir halkasna da en kk bir ima bile yoktur.
Dolaysyla yetin evrimle herhangi bir alkasn
bulmak katiyen mmkn deildir.
7. Cenab Allahn, Kendisine iman ve ibadet
edenlere ok mal ve ocuk vermesi veya verecei
hibir zaman bir kural deildir. Bununla birlikte,
yukarda 3nc notta dikkat ekildii zere, bir
kiiye tevbe ve istifar neticesinde nimetlerinin
kapsn amas baka bir eydir; dilediine dilediini ve diledii lde vermesi yine baka bir
eydir. Her halkrda, bize verilen her nimet gibi,
bazen de mahrum braklmamzn bir imtihan
sebebi olduu unutulmamaldr. Her nimetten
onun nereden ve nasl kazanld, nerede ve
nasl harcand, onunla ilgili sorumluluklarmz
yerine getirip getirmediimiz konularnda sorguya
ekileceimiz gibi, nimeti Allahtan bilip kendimize mal etmemek de, ayrca nemli bir husustur.
8. Kavmini 950 yl hakka davet etmi byk bir
rasln bu duas ve kulland kelimeler, nihayet
Tufanda boulan o halkn ahlkszlk, ktlk
ve zulmde ne kadar snr tanmaz, inkrda ne
kadar inat olduunu gstermektedir.
9. Hz. Nuhun tebliinin ve halkyla arasnda
geenlerin daha baka ynleri ve ayrntlar iin
bkn: Arf Sresi/7: 5972, Yunus Sresi/10: 71
73, Hd Sresi/11: 2548, Mminn Sresi/23:
2330, uar Sresi/26: 105122, Ankebt
Sresi/29: 1415, Sfft Sresi/37: 7580, Kamer
Sresi/54: 916 ve ilgili notlar.
1248
CN SRES
Cz: 29, Sre: 72
571
72. CN SRES
ekkede inen bu sre 28 yet olup, ismini

birinci yetindeki cin kelimesinden alr.
Cinlerden bir grubun Allah Rasln Kurn
okurken dinleyip Mslman olduklarn ve daha
sonra iman, kfr, tevhid, risalet ve kavimlerinin
Allah karsndaki durumlaryla ilgili serdettikleri dnceleri anlatr. Ayrca, vahiy ve risalet
gereine temas eder.

1. (Raslm,) de: Bana vahiyle bildirildi ki,
cinlerden bir grup beni (Kurn okurken)
dinleyip,1 sonra da (kavimlerine dnerek),
Biz, dediler, harikulde bir Kurn dinledik;
2. Her hususta doru yolu gsteriyor,
dolaysyla ona iman ettik. Artk bundan
byle Rabbimize hibir ekilde irk komayacaz.
3. Gerek u ki, Rabbimizin an ok
ycedir; O, ne bir e edinmitir, ne de bir
ocuk.
4. Meer iimizdeki akl ermezler, Allah
hakknda ne olmadk szler ediyorlarm.
5. Biz ise, insanlar da cinler de Allah
hakknda asla yalan sylemezler zannediyorduk.
6. Oysa, bir ksm insanlar cinlerden bazlarna snp onlarn kibrini artryor, cinler de dierlerinin gnahna gnah, isyanna isyan katyormu.2
lim: oras sert ve kuvvetli bekiler ve alev

fkrtan mermilerle dolu.3
9. Oysa nceleri, orann sakinlerini dinlemek iin gn baz yerlerinde dinleme
istasyonlar edinirdik. Ama imdi kim dinlemeye kalksa, alev fkrtan bir mermiyi
kendisini bekler buluyor.
10. Gkten geri evrilmemiz, yerdekiler
iin ktlk irade edildiini mi, yoksa
Rabbilerinin onlara hayr ve hidayet dilediini mi gsteriyor, bilemiyorduk.4
7. Ve bu kiiler de (ey halkmz), aynen

sizin dndnz gibi, Allahn bir insan rasl olarak gndereceini dnmyorlard.
11. imizde (inanmaya ak) iyi kimseler

bulunduu gibi, baka trl olanlar da var.
Farkl farkl yollar tutmu gidiyoruz.
8. Ge kmak istedik, ama bir de ne gre-
12. Ama artk iyice kanaatimiz geldi ki,
Cz: 29, Sre: 72
CN SRES
yeryznde Allahn iradesine kar koyamayacamz gibi, Onun hkmnden kamamz da asla mmkn deildir.
13. Ne zaman ki o dupduru hidayet kaynan iittik, hemen ona inandk. Kim
1. Allah Rasl aleyhissalt vesselm, byk

bir znt iinde Taiften dnerken, Cenab
Allah (c.c.) birtakm cinleri Ona doru sevketmi ve onlar da Onu Kurn okurken dinlemilerdi. Bu cinler, Kurna inanp, kavimlerine
dnerek, iittiklerini ve renip inandklar gerekleri onlara anlatmlard. Bu hadiseye Ahkaf
Sresi 2932inci yetlerde yer verilmektedir.
Allah Rasl aleyhissalt vesselm, bir defasnda da yanndaki birka sahabsiyle Ukaz
panayrna giderken, yolda sabah namaz kld.
Yine cinlerden bir grup o anda orada Onun okuduklarn iittiler ve iman ederek, rendiklerini
tebli etmek zere kavimlerine vardlar. te bu
srede anlatlan, bu hadisedir. Ahkaf Sresinde
sz edilen cinler Hz. Musann kavminden veya
Onun dininden iken, bu srede sz edilen cinler, Allaha e ve ocuklar isnat eden putperest
cinlerdi.
Cinlerin mahiyetiyle ilgili olarak bkn: Ahkaf
Sresi/46, not 10.
2. Bilhassa Cahiliye dnemi Araplar arasnda
bazlar, birtakm erlerden korunmak iin, yolculuklar sresince uradklar harabelerde ve
vadilerde hakimiyet sahibi olduklarn dndkleri cinlere snrlard. Ayrca pek oklar
da, hastalklarnn tedavisi iin ve gelecekle ilgili
planlar konusunda da cinlere bavururlard. Bu
bavuru, genellikle cinlerle temas olan kiiler
vastasyla yaplrd. Btn bunlar cinleri daha
ok martr ve onlar da, kendilerine bavuran,
1249
Rabbisine iman ederse, (imannn ve onun

gerektirdii amellerinin karlnda) artk
ne mkfatn eksik almaktan endiesi
olur, ne de btn btn mahrum braklmaktan.
kendileriyle temas olan insanlar daha fazla

sapkla ynlendirirlerdi.
3. Hcr Sresi/15: 1718 ve 4nc notta, Mlk
Sresi/67: 5, yine 4nc notta akland gibi,
meteor veya kayan yldzlar denilen baz yldzlar, ge kp, gk sakinlerinin konumalarna
kulak verme teebbsnde erli cinlerin, eytanlarn zerine gnderilir ve onlar yok eder.
Falclkta, medyumlukta ve benzeri eylerde cinlerle mnasebetin nemli yeri vardr. Yeryznde
errin temsilcisi, sembol baz cinler, eytanlar,
tertemiz ruhan varlklarn, meleklerin yaad
gklere kp, onlarn konumalarn dinlemek
isterler. Cenab Allah (c.c.), Allah Raslnn
risaletinden nce buna ksmen msaade ediyordu ve o bakmdan, khinlerin baz syledikleri
doru kabiliyordu. Fakat, Allah Raslnn
risaletinin arefesinde Allah, gk kaplarn cinlere, eytanlara kapatt. Her tarafa beki melekler
yerletirdi. Eer erli cinlerden, eytanlardan hal
gk kaplarn zorlamaya teebbs edenler olursa, onlar da meteorlarla yok edilmektedir. yet,
bu gerei ifade etmektedir. Artk bir daha rasl
gelmeyeceini dnen cinler, Kurn dinleyince gk kaplarnn zerlerine neden kapandn
anlam oldular.
4. Ama imdi, iittiimiz Kurnn doruya
gtrdn grdk ve anladk ki, Rabbileri,
gklerin kapsn bize kapamakla yerdekiler iin
hayr dilemektedir.
1250
CN SRES
Cz: 29, Sre: 72
572
14. Gerek u ki, iimizde Allaha teslimiyet yolunu semi olanlar bulunduu gibi,
yine iimizde Allaha isyan yolunu semi
sapknlar da var. Ama her kim Allaha teslimiyet yolunu semise, hi phesiz onlar,
doruyu aram ve bulmu olanlardr.
15. Buna karlk, Allaha isyan yoluna
sapm bulunanlar ise ancak Cehenneme
odun olurlar.
16. Eer insanlar ve cinler Allahn yolu
zerinde dosdoru yrselerdi, hi phesiz onlara bol yamur verir, rzklarn
bollatrrdk.5
17. Esasen, kendilerine verdiimiz her
bir nimetle onlar imtihan ederiz. Kim
Rabbisinin t ve talimat (ykl kitab)ndan yz evirirse, Rabbisi onu, gittike
artp kendisini yutacak bir azaba dar
eder.
18. (Her nerede ibadet edilirse edilsin,) mescitler (ve oralarda yaplan ibadetler) sadece
Allah iindir (ve kiinin onlarla ibadeti
gerekletirdii uzuvlar da6 Allahn yaratmasyla Allaha aittir.) yleyse, Allahtan
baka hibir eye, hibir kimseye dua edip
yalvarmayn.
19. Ama gel gr ki, Allahn has kulu ibadet
iin kalktnda, (okuduu Kurnn bakalar tarafndan iitilmesini nlemek iin)
zerine yle bir tler ki!
20. De ki: Ben ancak Rabbime ibadet edip
yalvarrm ve Ona hibir eyi, hibir kimseyi ortak tanmam.
21. De ki: Size kendiliimden ne bir zarar
vermeye gcm yeter, ne de sizi doruya
ulatrarak bir fayda salamaya.
22. De ki: (Eer Ona isyan edecek olursam,) beni Allahn verecei cezadan hi
kimse kurtaramaz; asla Ondan baka snacak bir snak da bulamam.

23. (Benim yapabileceim ve yapmam
gereken ey), ancak Allah ile ilgili gerekleri ve Onun mesajlarn tebli etmektir.
Kim Allaha ve Raslne isyan ederse, hi
phesiz onun iin, hem de iinde ebed
kalmak zere Cehennem atei vardr.
24. (imdi brak, sizi az ve zayf grp
kmsemeye devam etsinler,) ama kendilerine vad olunan (Cehennem ateini)
grdkleri zaman, yardmclar asndan
kim daha zayf, sayca kim daha az bileceklerdir.
25. De ki: Size vadedilen (o azapla kar-
Cz: 29, Sre: 72
CN SRES
lamanzn vakti) yakn mdr, yoksa

Rabbim onun iin uzun bir sre mi tayin
eder, bilemem.7
26. O, gayb (duyularn tesini) bilendir ve
bildii bu gayb kimseye amaz;
27. Ancak setii ve kendisinden raz
olduu rasl hari (Ona gayb bilgisinden
diledii kadarn aar); ve o rasln nne
5. Bu yet, u yetle e manldr: Eer o

lkelerin ahalisi iman etmi ve Allaha kar
gelmekten kanarak Onun korumas altna
girmi olsalard, hi phesiz zerlerine gklerden ve yerden bereket kaplarn aardk. (Arf
Sresi/7: 96)
6. mam Buharnin kaydettii hadis-i erifte
(Ezan, 133, 134, 137), Allah Rasl aleyhissalt vesselm yle buyurur: Yedi aza zerine
secde etmekle emrolundum: aln (bunu derken
burnuna da iarette bulundular), iki el, iki diz
ve iki ayak ular.
7. Nuh Sresi 25inci yet kabir azab konusunda kesin olduu gibi, bu yet de ona aka
iaret etmektedir. nk 23nc yet hiret
azab olan Cehennem ateinden sz eder ve
Kyametin vakti Allah katnda kesin ve deimez iken, bu yet, kfirlerle ilgili ne zaman
gelecei kesin olmayan bir azaptan sz etmektedir. Dolaysyla bu azap, lmle balayacak ve
1251
ve arkasna (Onunla muhataplar ve vahyin

kayna arasna) gzetleyiciler yerletirir;
28. Ta ki rasllerin, Rabbilerinden gelen
mesajlar eksiksiz olarak ve hibir deiiklie maruz kalmadan tebli ettiklerini tesbit
buyursun. O, vahiyden rasllerine her ne
tevd etmise hepsini bilmektedir ve her
eyi bir bir kayde(ttir)ip, korumaktadr.8
hiret azabnn mukaddimesi olan kabir azab

olsa gerektir.
8. Bu son yetlerde anlatlan geree Sfft
Sresinin ilk yetlerinde de temas edilmektedir.
Hz. Cebrail (a.s.) Allah Raslne vahyi getirirken, yol boyunca saysz denebilecek melek
ona elik eder, vahye mdahale etmek isteyen
erli cinleri, eytanlar kovarlar, baz melekler
de Allah Raslnn etrafn kuatrlard. Allah
Rasl (s.a.s.) vahyi tebli ederken de benzer bir
koruma olurdu. Yani vahiy ve onunla bildirilen
lhgayb gerekler, Allahtan geldii ekilde
hibir deiiklie, eksiltme ve artrmaya maruz
kalmadan insanlara tebli edilmitir. Cenab
Allah (c.c.), vahyin Allah Raslne iletilmesini,
Onun tarafndan insanlara tebli edilmesini
tam bir emniyet altna alm, bu esnada olup
biten her ey gibi, vahye ve onun tebliine kar
insanlarn davranlarn da ayn ekilde tesbit
buyurmutur.
1252
MZZEMML SRES
Cz: 29, Sre: 73
573
73. MZZEMML SRES
ekkede ilk inen srelerden olup, 20 yettir ve ismini birinci yetindeki mzzemmil (rtsne brnen) kelimesinden alr. u
kadar ki, birtakm kuvvetli grlere gre, Srenin te birini tekil eden son yeti Medinede
inmitir. Tehecd Namaz, sabr ve Allaha tevekkl zerinde durur. nkrclar Hesap Gnyle uyarr.

1. Ey rtsne brnm olan (Raslm)!1
2. Kalk ve az mstesna, geceyi ibadetle
geir,
3. Yarsn veya bundan biraz daha eksiltebilir,
4. Veya yarsna biraz daha ilvede bulunabilirsin. Sknet iinde, harflerin ve
kelimelerin hakkn vererek, zihnini ve
kalbini onun zerine tam teksif edip yle
Kurn oku.
5. Sana tamas ar ve pek kymetli bir
sz ykleyeceiz.2
6. Muhakkak ki geceleyin kalkp ibadet
etmek, (zihin, kalb ve ruh zerinde) ok
daha tesirli ve okuma, okunan dinleme ve
anlama bakmndan ok daha verimlidir.
7. Halbuki gn boyu seni megul edecek
ynla i vardr.
8. Rabbinin adn hep hatrla, (ibadetinde)
zikret ve btn varlnla Ona ynel.
9. O, dounun da batnn da Rabbidir,
Ondan baka hibir ilh yoktur, o halde
ilerine yalnz Onu vekil et, yalnz Ona
sn ve Ona gven.
10. Mriklerin syledikleri karsnda ise
sabret; (onlara sana yaptklaryla mukabe-
lede bulunma;) araya koyacan yerinde bir

mesafe ile tebliine devam et.
11. (Kendilerine bahettiimiz) nimetler
iinde yzdkleri halde (seni ve davetini)
yalanlayanlar Bana brak ve kendilerine
biraz sre tan.
12. nk Bizim katmzda onlar bekleyen bukalar ve Kzgn, Alevli bir Ate
vardr;
13. Ayrca, boazda kalp te gemeyecek
yiyecekler ve pek ac bir azap.3
14. O gn yer ve dalar iddetle sarslr ve
dalar etrafa dalm kum ynlar gibi
olur.
15. (Ey insanlar! Yaptklarnz, gnderdi-
Cz: 29, Sre: 73
MZZEMML SRES
im Dine kar takndnz tavr) gren

ve bunlarla ilgili olarak hakknzda ahitlik
yapacak olan bir rasl gnderdik size, nitekim Firavuna da bir rasl gndermitik.
16. Ne var ki Firavun, o rasle kar geldi ve
Biz de onu derdest edip, iddetli bir cezaya
arptrdk.
17. Kfrde srar edecek olursanz, bu
1. Bu hitap, Allah Raslnedir. Gelecek yetlerden anlald zere, Allah Rasl aleyhissalt
vesselm, mriklerin haa deli, sihirbaz gibi
iftiralar karsnda duyduu byk znt ile
cppesine veya battaniyesine brnm, belki
de bir i murakabe veya teselli aray iindeydi.
O halde iken bu sre indi.
2. Tamas ar ve pek kymetli olarak tercme ettiimiz kelimenin asl sakl olup, Cenab
Allah bu yette Kurn hakknda sakl sz
tabirini kullanmaktadr. Sakl ar demektir ki,
Katde ve Mcahid gibi ilk dnem mfessirleri bu arl Kurandaki emir ve yasaklarn,
haram ve helllerin nemi ve yerine getirilmelerindeki glkle izah ederken, Hseyin ibn
Fazl, Ancak Allahn yardmna, muvaffakiyet
vermesine mazhar bir kalbin ve Tevhidle donatlm bir nefsin tayabilecei bir arlk olarak
yorumlar (Kurtub). Gerekten de, zellikle
Kuran olarak tecell eden vahyin arln anlayabilmek asndan u yet ok nemlidir: Bu
Kurn ki, eer onu bir dan zerine indirmi
olsaydk, (onca cesametine ramen) o dan,
Allaha olan derin sayg ve taziminden dolay
ban eip para para olduunu grrdn.
nsanlar iin byle temsillerde bulunuyoruz
ki, sistemlice dnp gerekli dersi alsnlar.
(Har/59: 21)
Vahiy, Cenab- Allahn Kelm tecellisidir.
Onun isim ve sfatlar iin derece fark sz
konusu deildir. Dolaysyla, Kudret tecellisi ne
ise, Kelm tecellisi de odur. Onun dorudan,
1253
takdirde kendinizi, ocuklar ak sal ihtiyarlara evirecek bir gnden nasl koruyacaksnz?
18. Gk, o gnn dehetinden atlar. Allahn
sz mutlaka yerine gelir.
19. Bu, bir t ve uyardr. Artk kim
dilerse, kendisini Rabbisine ulatracak bir
yol tutar.
yani sebepler tesi bir lemack Kudret tecellisi

nasl Hz. Musann (a.s.) yldrm arpmasna
cansz gibi baylp dmesine ve yanbandaki
dan toz olmasna yol amsa (Bakara/2: 143),
Kelm da ayn tecelli gcne sahiptir. Ne var
ki O, Kelm tecellisinde her bir peygamberin o tecelliyi alabilecei derecede tenezzlde
bulunur; yani bu tenezzl, peygamber olan
ztn kapasitesine gredir. Evet, Hz. Musa
(a.s.) peygamberler iinde en byk be byk
peygamberden biri olmasna ramen, bir da
toz haline getiren Kudret tecellisine dayanamamtr. Fakat, Cenab Allahn Kuran tekil
eden Kelm tecellisi, bu Kudret tecellisinden
daha az iddette deildi. Deildi ki, eer o tecelli
herhangi bir daa olmu olsayd, yukarda meali
verilen yeti kerimede buyrulduu zere, o da
para para olurdu. Kurandaki bu tecellinin
iddetine iaret eden bir baka yette de yle
denmektedir: O Kuran ki, eer lh bir kitapla
dalar yrtlecek veya yeryz para para
edilecek ya da ller konuturulacak olsayd,
bunlar ancak onunla olurdu (Rad/13: 31).
Demek ki, Kuran tekil eden lh tecellinin
iddeti, dalar yrtecek, bunun da tesinde
yeryzn para para edecek ve lleri diriltecek derecededir. te bu tecelliye dayanabilecek
tek kalb, peygamberliin sertac olan Efendimiz
Hz. Muhammed Mustafann (s.a.s.) kalbiydi ki,
Allah Kuran Ona gnderdi. Buradan o Ztn
sahip olduu manevruh gcn derecesini az
da olsa anlayabiliriz.
1254
MZZEMML SRES
3. Son iki yette sz edilen azap eitleriyle ilgili

olarak Fahrddin erRazi yle der: Bu drt tr
azap, manev azap ekilleri olarak da yorumlanabilir. Bukalar, nefsin fizik cazibe ve beden
hazlara kilitlenip kalmasnn semboldr. Nefis,
dnyada bunlar tadp bunlara bal kald iin,
dnyadan ayrlnca gittike artan zdraplara
dar olur ve onlar daha nceden tatm olmas,
onun esenlik ve paklk lemine girmesinin nnde engeller tekil eder. Sonra bu manev zincir ve
bukalar ruh/manev ateler dourur; yle ki
nefsin beden isteklere temayl ve artk onlar
bir daha tadamayacak olmas, ruh bir yangna
yol aar. Bu, 12nci yette kzgn, alevli ate
olarak anlan azaptr. Nefis, dnyev hazlarn
kayna nesnelerden ayrlmann acsn ve bu
hazlardan mahrum kalmann boucu zdrabn
yutmaya alr. 13nc yetteki, boazda
kalp, te gemeyen yiyeceklerden maksat nefsin bu zdrab olabilir. Ve nihayet, nefis lh
nurla aydnlanp, kudsler topluluuna girmekten mahrum kalr. Bu ise, azaplarn en by
olup, yette pek ac bir azap olarak nitelenmektedir. u kadar ki, benim bu yorumlarm yanl
anlalmamaldr. Ben, bu yetlerin zikrettiim
bu manlarla snrl olduunu demek istemiyorum. Gerekte sylemek istediim, bu iki yetin
hirette hem ruhen hem de fizik olarak maruz
kalnacak drt basamakl azaptan sz ettiidir.
Fahrddin erRaznin aklamalar byle
olmakla birlikte, Muhammed Esed, hiret mutluluu ve azabyla ilgili pek ok yetlerde yap-
Cz: 29, Sre: 73
t gibi, bu yetlerdeki azap ekillerini de yine

sadece ruh olarak almakta, byle yaparken de
Raznin yazdklarn delil getirmekte, fakat
onun, Gerekte sylemek istediim, bu iki
yetin hirette hem ruhen hem de fizik olarak
maruz kalnacak drt basamakl azaptan sz
ettiidir. cmlesine yer vermemektedir. Byle
olunca da, Fahrddin erRazi hiret azabnn
sanki sadece ruh olduuna inand gibi bir
sonu kmaktadr. Bu, hem asrlarca nce yaam bir mfessiri yanl aktarma ve hakknda
yanl fikir sahibi edinmeye sebep olma, hatt
Ona iftira, hem de Onu yanl bir gre alet
etme demektir.
hiret nimetleri ve azab, hem ruh, hem de
tabi ki hirete has keyfiyetiyle fizik olacaktr.
Gerek Cennet gerekse Cehennem ehli, dnyadaki inan ve davranlarnn neticesini hirette
grecek, bir baka ifadeyle, kokulardan, manlardan bile varlklar yaratan Allah, insanlarn
dnyadaki inan ve davranlarndan onlarn
hiretini yaratacaktr. Kald ki, nefsin olduu
yerde sadece ruh veya manev haz veya zdraptan bahsedilemez. Esasen dnyada da zdrap
eken veya zevk alan bedenin kendisi deildir.
nk et, kemik, kan, sinir yn olan beden
bizatih uurlu deildir ki, zevk ve zdrap duysun. Beden bir aratr ve Allah, dnyada ruha,
nefse hizmet eden bedeni hirette de oraya has
keyfiyette, orann maddesinden ina edecektir ve
dolaysyla hiret hayat, yine beden, nefis ve
ruh tarafndan mtereken yaanacaktr.
Cz: 29, Sre: 73
MZZEMML SRES
1255
574
20. Rabbin, gecenin bazen te ikisine

yakn bir ksmn, bazen yarsn, bazen
de te birini ibadetle geirdiini, senin
yannda yer alan mminlerden bazlarnn
da byle yaptn elbette biliyor. Geceyi

ve gndz yaratp srelerini takdir eden
Allahtr. (Ey mminler,) O, gece ibadetine
bu ekilde devam edemeyeceinizi bildii
iin size ltuf ve merhametiyle muamelede bulunup, kolaylatrmaya gitti. Artk,
gece ibadetinizi Kurndan kolaynza
gelen miktar kadar okuyup ifa edin. Yine
Allah biliyor ki, iinizde hastalar olacaktr.
Kimileri Allahn ltfundan nasiplerini aramak iin seyahate kp yeryznde dolaacak, kimileri de Allah yolunda harbetmek iin seferde bulunacaktr. Dolaysyla
Kurndan kolaynza gelen miktar kadar
okuyun.4 Ama her halkrda namaz btn
artlarna riayet ederek, vaktinde ve aksatmadan kln, zekt tam deyin ve (Onun
yolunda ve muhtalar iin infakta bulunarak) Allaha gzel bir bor verin. Kendiniz
iin (gelecek, sonsuz hayatnz adna) hayr
olarak ne gnderirseniz, onu Allah katnda
daha deerlenmi ve mkfat katlanm
olarak bulursunuz. Allahtan daima balanma dileyin.5 Muhakkak ki Allah, gnahlar ok balayandr, (bilhassa mminlere
kar) husus rahmeti pek bol olandr.
4. Teheccd Namaz, risaletinin balangcnda

Allah Raslne emredildi. O, bu namaz yle eda
ederdi ki, uzun sre ayakta kalmaktan ayaklar
ierdi. Mminlerden bazlar da, onlar iin mecbur
olmasa da, Teheccd Namazn Onun gibi klmaya alrlard. Fakat, gecenin te ikisine yaknn,
yarsn, hatt te birini bu ekilde ibadetle geirmeye devaml olarak tahamml etmek herkes iin
mmkn deildi. Dolaysyla Cenab Allah, bu
ibadeti mminler iin hafifletti. Teheccd, Allah
Raslne vacip olmakla birlikte, mminler iin
hayli nemli bir snnet (nafile) namaz olarak kald.
Denebilir ki, kendilerini Allahn yoluna adayanlar,
bu namaza devam etmelidirler.
5. yet,-i kerime herkes iin farz olan sorumluluklarn hakkyla yerine getirilmesi gerektiine
dikkat ekmektedir. Bu sorumluluklar hakkyla yerine getirmek, zellikle hatalarn, kk
gnahlarn affna sebeptir. Nitekim Mcadile
Sresi/58: 13nc yeti de benzer bir man ifade
etmektedir. yet ayrca, Cenab- Allahtan (c.c.)
srekli balanma dileme, yani istifar da bir
defa daha nazara vermektedir. Nuh Sresi/51,
not 3te de ifade edildii gibi, istifar, Allahn
nimetlerine alan bir kapdr. Srekli gnah
ileyebilecek yapda varlklar olarak, Cenab
Allahtan daima balanma dileme mevkiindeyiz.
1256
MDDESSR SRES
Cz: 29, Sre: 74
74. MDDESSR SRES
ekkede ilk inen srelerden olup, 56 yetten oluur ve ismini birinci yetindeki
mddessir (rtye brnm ve inziva arzu
eden) kelimesinden alr. Hemen hemen btn

iman esaslarna ve insanlkla ilgili temel gereklere dikkat eker.

1. Ey rtye brnen!1
2. Kalk ve uyar!2
3. Ve Rabbinin esiz ve nihayetsiz bykln ilan et!
10. Kfirler iin asla kolay olmayacak.

11. Brak bana o kiiyi, (malsz, ailesiz) tek
olarak yarattm;
4. Elbiseni de (her trl kirden) temizle! 3
12. Sonra kendisi iin bol bol mal var ettiim,
5. Pis ve murdar olan her eyden uzak dur! 4
13. Ve etrafnda gkuvvet sebebi oullar;
6. (Btn bu emirleri yerine getirmeyi) ok

bulup da, (Allaha ve bakalarna) iyilik
yaptn dnme!
14. Ayrca, rahat bir hayat iin her trl

imkn nne serdiim.
7. (Allaha ve insanlara kar vazifeni yaparken) Rabbin iin sabret!

8. nk bir gn gelip de Sra flendiinde,
9. O gn, ok etin bir gn olacak;
15. Byleyken, zerindeki nimetlerimi daha

da arttrr mym diye tamah ediyor.
16. Asla! nk o, yetlerimiz karsnda
tam bir inat kesildi.
17. Onu yaknda sarp m sarp bir yokua
sardracam.5
1. Nur Dandaki Hira maarasnda gelen ilk

vahiyden sonra vahiy bir mddet kesilmiti. Bu
esnada Allah Rasl evinde kalmay tercih ediyor
ve yeni bir vahyin gelmesini bekliyordu. Nihayet
bir gn darda yrrken Hz. Cebraili gkle yer
arasn deta kaplam olarak asl ekliyle grd.
Bu, vahiydeki kesilmenin bittiini gsteriyordu
ve artk kesilmeyecek olan vahiyle birlikte tebli
de balamak zereydi.
temiz olmas gerektiine dikkat ekmektedir. Bu

zahir mansnn yansra, Kurn- Kerimin takvay elbiseye benzetmesini nazara alarak (Arf
Sresi/7: 26), Allaha ballkta ve takvada derinlemeyi emrettii sonucunu da karabiliriz.
2. Denebilir ki, Allah Raslnn risalet misyonu

bu emirle balamtr. O, hem kfre, irke, fska,
zulme, gnaha ve bunlarn sonularna kar bir
uyarcyd, hem de iman ve gzel davranlarn
mukabilinde bir mjdeleyiciydi. Fakat balangta, takip edilen yanl yolu braktrma adna
ikazn bir ncelii vardr.
4. yet, putuluk bata olmak zere, hepsi de

murdar ve pislik olan gnahlardan, kt davranlardan, yerilmi huy ve tavrlardan, ksaca
Cenab Allah nazarnda menfur olan her eyden
uzak durmay emretmektedir.
3. Bu emir, kendinden nceki 3nc yetle birlikte ele alndnda, artk ter buyrulacak olan
namaza hazrlk erevesinde elbisenin necasetten
Burada u hususu da hatrlamalyz ki, bu

tr yetler elbette sadece Allah Raslne hitap
ediyor deildir. Onlardan btn mminlerin de
hissesi vardr.
5. Yani o kiiyi artk dnyada byk glkler,

hirette ise Cehennem azab beklemektedir.
Velid ibn Muire olduu rivayet edilen bu kii,
ok gemeden ve Bedirde katledilmeden nce
servetini ve oullarnn ounu kaybetmitir.
Cz: 29, Sre: 74
MDDESSR SRES
1257
575
25. Beer sznden baka bir ey olamaz

bu!
26. ok gemeden onu yanp kavrulmak
zere sekara tkacam.
27. Bilir misin sekar nedir? Nerden bileceksin ki!6
28. O, (iine atlan) yaktka yakar, ama
brakmaz ki lsn;
29. Deriyi kavurduka kavurur.
30. Banda ondokuz (grevli) vardr.
20. Hay kem gzlerden uzak kalasca,5 gerekten nasl da lt biti!
31. Atein grevlilerini sadece meleklerden

tayin ettik. Onlarn saysn da kfredenler
iin bir imtihan ve mihnet sebebi kldk; bir
de daha nceden kendilerine Kitap verilmi
olanlar, (kendisine vahyedilen her eyi karlat her trl muhalefete ramen tebli
eden Muhammedin Allahn rasl olduu
konusunda) yakn sahibi olsun, iman edenler imanlarnda daha bir derinlesin ve daha
nceden kendilerine Kitap verilmi olanlarn ve mminlerin hibir tereddd kalmasn. Buna karlk, kalblerinde hastalk
bulunanlar ve kfirler ise, Allah byle bir
temsil ve tasvirle ne anlatmak istiyor ki?!
derler. Allah, dilediini ite byle saptrr
ve dilediine hidayet nasip eder. Rabbinin
ordularn ancak O bilir. (Atein ondokuz
bekisi gibi, Rabbinin ordular olmas),
insanlk iin bir ikaz, bir hatrlatmadr.7
21. Sonra, (nemli bir ey syleyecekmi

tavrlaryla) yle bir baknd.
32. Hayr, mesele kfirlerin sand gibi

deildir; ve yemin olsun aya,
22. Ardndan suratn ast, kalarn att.
33. ekilmeye balayan geceye,
23. Sonra da arkasn dnd ve (vicdannda

Kurnn lh Kelmdan baka bir ey
olamayacan kabul ettii halde) kibrine
yenik dt;
34. Ve aarmaya durmu sabaha,8
24. Ve, Bu, dedi, olsa olsa, eski zamanlardan beri byclerin nakledegeldii ok
etkili bir by olabilir.
36. Bir uyarcdr insanlk iin;
18. (nsanlarn gznde Kurn nasl mahkm ederim diye) dnd, tand, lt
biti.
19. Can kasca, nasl da lt biti!
35. Hi phesiz (Kurn), (Allahn) esiz

byklkte bir yetidir;
37. inizden (iman ve salih amel hususunda) ileri gidip nde yer almak isteyen iin
1258
MDDESSR SRES
Cz: 29, Sre: 74
de, (kfr ve gnahlarla) geride kalmay

tercih eden iin de.9
42. Nedir sizi Cehennem ukuruna srkleyen?
38. Herkes, ne yapp ne kazanmsa, onun

karlnda rehin olarak tutulur;
43. Dierleri, Biz namaz klanlardan deildik, diye cevap verirler:
39. Ancak, (amel defterlerini sa yanndan

alacak olan) ashab- yemn (ymn ve bereket ehli) mstesna.10
44. Yoksullara yemek vermez, ihtiyalaryla ilgilenmezdik.
40. Onlar, (gzellii dnyada iken idrak edilemez) cennetlerdedir. Aralarnda konuurlar.
inkrc sulular hakknda; (ve o sulularla
aralarnda u konuma geer):
5. Bu yette ve nceki yette bataki ifade aslnda ayn olmakla birlikte, ifadenin asl olan kutile! kelimesi Arapada bazen lnetleme, bazen
beddua makamnda kullanlsa da, bazen de alay
maksadyla Kem gzlerden uzak olsun! anlamnda kullanlr. Bu yette, kendisinden bahsedilen kiinin Kurn hakknda vard sonucun
ne kadar gerek d ve gln olduunu ifade
iin bu anlamda kullanlm olmas daha makul
grnmektedir.
45. Btl bataklna dalanlarla birlikte biz

de dalardk.
46. Hi durmaz, Din Gnn yalanlardk.
47. Derken, kanlmas mmkn olmayan
lm gerei geldi att.
Allahn bizim bilmediimiz, kavrayamadmz
daha ok ordular vardr. Btn bunlarn zikri,
aslnda Cenab Allah ve Onunla ilgili gerekleri ancak insan temelinde dnp deerlendirebilen kiiler, zellikle kfirler iin bir izah, bir
hatrlatma maksad da gtmektedir.
8. Aya, bitmek zere olan geceye ve aarmaya
balayan sabaha yemin edilmesi, lh hidayet
nn inkr karanlnn yerini almaya baladna bir ima tamaktadr.
6. Kurn- Kerimde sk sk geen ve asl m

edrke olan bu ifade, sz edilen hususun nemini ve mahiyetinin Allah bildirmedike gerektii gibi bilinemeyeceini vurgulamak iindir.
9. Elbette kimse geride kalmak istemez, fakat

kfr, irk, nifak ve gnah yolunu semek,
geride kalmay tercih etmek demektir.
7. hireti ve dolaysyla onunla ilgili gerekleri, ayrca Kurnn verdii bilgileri inkr eden
kfirler, Ate zerinde 19 grevlinin olmasyla
alay etmi ve onlar kolaylkla yenebileceklerini sylemilerdi. Cenab Allah (c.c.), bunlara
cevap olarak, o 19 grevlinin insan deil, melek
olduunu hatrlatmaktadr. Kfirler, melekleri
Allahn kzlar olarak gryor ve onlarn son
derece gl varlklar olduunu hesap edemiyorlard. Bu konuda ise Kurn- Kerim, Atein
banda hem grn hem karakter itibariyle
sert ve etin melekler vardr; Allah onlara ne
emrederse asla kar gelmezler ve kendilerine her emredileni yerine getirirler. (Tahrm
Sresi/66: 6) buyurmaktadr. Ayrca, Cenab
10. Allaha iman ve itaat, kullar zerinde

Allahn hakkdr. Dolaysyla her bir insan,
Allahn bu hakkn deyip demedii konusunda sorguya ekilecek ve demeyenler, demedikleri bu borcun karlnda rehin olarak
tutulacak, sonuta Cehenneme atlacak, bu
borcu deyenler ise salnp, Cennete girmelerine
msaade edilecektir. Kurn, insanlar inan ve
davranlarna gre temel kategoriye ayrr (Vka Sresi/56: 710). Bunlardan birinci
grup, iman, salih amel ve Allahn dinine omuz
vermede ilk sray alan ve ihlsa erdirilmi
sbikndur ki, onlar hirette sorgudan muaf
tutulacaklar iin (Sfft Sresi/37: 128), burada
zikredilmemilerdir.
Cz: 29, Sre: 75
KIYAMET SRES
576
1259
48. efaat edeceklere (o inkrc sulular

iin efaat etme izni verilecek bile olsa) bu
efaat de onlara fayda vermez.
49. O halde onlara ne oluyor da, bir t,
bir uyar olan (bu Kurndan) yz evirip
kayorlar,
50. Yaban eekleri gibi, rktlm,
51. Ve kaan arslandan?
52. Bir de onlardan her biri istiyor ki, kendisine (Kurnn benzeri) husus ve sayfa
sayfa dizilmi bir kitap verilsin.
53. Asla! Gerek u ki, onlarda hiret endiesi yok.
54. Asla! te, herkese kfi bir t ve uyar
olarak Kurn!
55. Dileyen onu okur, dnr ve ders alr.
56. Ama Allah dilemedike, dnp ders
de alamazlar. Allahtr gnlden sayg
duyulup, Kendisinden saknlmas gereken
ve gnahlar balama nndan olan.11
11. Yani, her baar gibi hidayet ve Kurndan

gerektii lde faydalanma da, Cenab- Allahn
iradesine, affna ve muvaffak klmasna, Onun
aff, muvaffakiyet vermesi de, Ona gnlden

duyulacak sayg ve Ona isyandan kanmaya
baldr.
75. KIYAMET SRES
er bir ferdin kyameti olarak lmden ve dnyann lm olan kyamet hadiselerinden bah-
seden bu sre Mekkede inmi olup, 40 yettir ve

ismini birinci yetindeki kyamet kelimesinden alr.

1. Yemin ederim Kyamet Gnne,
2. Ve yemin ederim kendisini knayan nefse,
3. nsan sanyor mu ki, lmnden sonra Biz

kemiklerini toplayp da onu diriltmeyeceiz?
4. Oysa Biz, parmak ular(na varncaya
kadar onun vcudunu tam olarak) yeniden
kurmaya mutlak manda muktediriz.2
5. Fakat insan, dnyada istedii gibi yaamak iin nnde duran hiret gereini
inkr etme yolunu semektedir.
6. Kyamet Gn de ne zamanm? diye
sorar o.
7. Korkudan gzlerin kamap kararaca,
8. Ayn nn silinip gidecei,
1260
KIYAMET SRES
Cz: 29, Sre: 75
9. Gne ile ayn birbirine katlaca zaman:
14. Artk insan kendi aleyhinde bir ahit ve

bir delildir,
10. O gn insan der: Nereye kamal?
15. Trl trl mazeretler ileri srse de.4
11. Hayr, kap snacak hibir yer yoktur.
16. Sana vahyedileni hemen ezberleyip bellemek iin dilini hareket ettirme.
12. O gn herkesin varp duraca yer

Rabbinin huzurudur.
17. nk onu (senin kalbinde) toplayp

sana okutmak Bize aittir.
13. (Dnyada iken iyilik ve ktlk adna

ileyip de bu yeni hayat iin) her ne gndermise ve (ilemeyip) geride ne brakmsa, hepsi o gn insana bildirilir.3
18. yleyse, Biz onu okuduumuzda sen

onun okunuunu takip et.
1. Nefsin mans ve mahiyeti hakknda bkn:

li mrn Sresi/3, not 33; Enbiy Sresi/21,
not 5.
gerekleme vastas haline gelmi ve Onun her

tasarrufuna gnl honutluuyla kabullenen
nefse nefs-i raziye (rza mertebesine ulam
nefis) denmektedir. Btn maksad Allah raz
etmek olan ve Rabbim, ben Senden razym,
Sen de benden raz ol! hedefiyle hareket eden
nefis, nefs-i marziyye (Allahn kendisinden raz
olduu nefis)tir. Nihayet, btn ktlklerden
tamamyla arnm, gnahlara kapal, lh ahlk
ve sfatlarla bezenmi nefse nefs-i zekiyye veya
nefs-i safiye (tamamen arnm, safiyet kazanm nefis) denir.
Nefis terbiyesi, zellikle lh Din(ler)de

olduka nemlidir. Bu terbiye veya eitim,
slmda baz okullara gre on, daha baka okullara ve birtakm Kurn yetlerinin iaretlerine
gre yedi basamakta ele alnr:
Eer nefis, tamamen kendi zevklerini veya
beden arzular dnr, her eye ramen onlar doyurmann peine der ve ahlk kayg
tamadan bir hayat srerse, byle nefse nefs-i
emmre (srekli olarak ktl emreden nefs)
denir. Eer nefis, davranlarnda iyi ile kty
nazara alyor, srekli iyiyi hedef edinmekle birlikte zaman zaman ktle, gnaha dyor
ve bundan dolay kendisini de knayp tevbeye
yneliyorsa, bu nefis, nefs-i levvme (kendisini knayan nefis)tir. Eer nefis, ktlkler ve
gnahlar karsnda dikkatli, onlara belki ok
nadir dyor ve kazand arnma seviyesi
karlnda lh ilhama ak bir seviyeye ulamsa bu nefis, nefs-i mlhime (ilhama mahzar
nefis) olarak adlandrlr. Eer nefis, artk btn
zevkini, tatminini Allaha ibadetten, srekli
Onunla olmak ve Onu anmaktan alyorsa, bu
seviyeye ulam olan nefis, nefs-i mutmainne
(doyuma ulam nefis) olarak nitelendirilir.
Artk kendi tercihlerini, iradesini btnyle
Allahn radesinde eritmi, deta lh radenin
19. Ayrca, onu aklamak da Bize ait bir

itir.5
2. Parmak ular vcudun en u noktalardr

ve bir insann kimlii parmak ular izlerinden
anlalabilmektedir. Dolaysyla yet, insann
ldkten sonra Kyamette btn hususiyetleriyle diriltileceini ifade etmektedir. yette
Kurnn bir mucizesini daha grmekteyiz.
nk bir insann parmak izlerinden tannp
tehis edilebilecei gerei son zamanlarda kefedilmitir. Kurn ise buna asrlarca nceden
parmak basmtr. Bu da, Kurnn her eyi
bilen bir Ztn, Allahn Kelm olduunun ak
bir delilidir.
3. hiret Gn insanlar, dnyada iken yaptklar
iyilikler ve yapmayp da terk ettikleri ktlklerden dolay sevinecek, yaptklar ktlkler ve
yapabilecekleri halde yapmadklar iyiliklerden
dolay ise hayflanacaklardr.
Cz: 29, Sre: 75
KIYAMET SRES
4. Secde Sresi 20nci yet ve Y-Sn Sresi

65inci yette ifade edildii gibi, insann azalar
hiret Gn onun aleyhinde ahitlik edecektir.
5. Son drt yetin grnte onlardan nceki
ve sonraki yetlerle mnasebeti yok gibidir. Bu
yetler, Kurnn Raslllaha vahyedilmesi ve
Onun bu vahyi alyla alkaldr. Allah Rasl
aleyhissalt vesselm, vahyedilmesi esnasnda
Kurn bellemek ve ezberlemek iin heyecan
1261
yaar ve onu hemen belleyip ezberlemee alrd. T-H Sresi 114nc yet gibi bu yetler
de, Allah Raslne, Kurnn kendisine tam
olarak belletileceini, mansnn da btnyle
retileceini beyan buyurmakta ve Onu btnyle temin etmektedir. Bu yetlerin bu srede
hiretle ilgili yetlerin arasnda yer almasnn
sebebi, Allah Raslnn bu srenin inii esnasnda onu ezberleyip bellemek iin daha fazla ve
husus bir heyecan gstermi olmas olabilir.
1262
KIYAMET SRES
20. Hayr hayr! Siz, pein gelir olarak (grdnz dnyann) peindesiniz ve onu
tercih ediyorsunuz.6
Cz: 29, Sre: 75
577
21. hireti ise bir kenara koyuyorsunuz.

22. Yzler olacaktr o gn mutluluktan
parl parl,
23. Rabbilerine evrilmi ve Ona bakan.
24. Ve yzler olacaktr o gn mitsiz ve
ask.
25. Bel krc darbenin gelmekte olduundan emin.
26. Hayr hayr! Ne zaman ki can boaza
gelir,
27. Yok mudur bunu iyiletirecek, kurtaracak? denir;
28. O (can ekien) emindir ki, artk ayrlk
vaktidir;
29. lm acsyla kvranr, baca bacana
dolar.
30. O gn sevk, dorudan Rabbinin divannadr.
31. O (can ekien), ne Dini tasdik eder, ne
namaz klard;
32. Tam tersine, Dini yalanlar ve onun
gereklerinden yz evirirdi.
36. Yoksa insan babo braklacak ve yaptklar yanna kalacak m sanyor?

37. Onun asl, atlan menden bir damla
deil miydi?
33. Bir de, yaptndan memnun olarak

alml alml ailesine dner ve zevkine
bakard.
38. Sonra ana rahminde (slk tr) yapkan bir madde halini ald da, Allah onu
biimlendirip en ll ekle koydu.
34. imdi (byle bir son ve cezadr) senin

hakkn, budur senin hakkn.
39. Ve onu erkek ve dii iki cins olarak var

etti.
35. Evet, budur senin hakkn, senin hakkn

budur.
40. Btn bunlar yapan, lleri diriltmeye

kadir deil midir?
6. Bu yet, nsan sanyor mu ki, lmnden sonra

Biz kemiklerini toplayp da onu diriltmeyeceiz?
mealindeki nc yetle balayan pasajn devamdr ve yle demektedir: Hi phe edilmesin, par-
mak ularna varncaya kadar onun vcudunu tam

olarak yeniden kurmaya mutlak manda muktediriz. Ama siz, pein gelir (grdnz dnyann)
peindesiniz ve onu tercih ediyorsunuz
Cz: 29, Sre: 76
NSAN SRES
1263
76. NSAN SRES
yet says 31 olan ve ismini birinci yetindeki insan kelimesinden alan sre, insann
kemali, mminlerin faziletleri ve hirette onlar
bekleyen mkfat zerinde durur. Ayrca, Allah

Raslne ve dolaysyla Onun yolundaki mminlere tavsiyelerde bulunur.

1. nsann zerinden zamann ak iinde
yle uzun bir dnem geti ki, bu dnemde
insan, ad anlan, kendisinden sz edilen bir
ey deildi.1
2. Biz insan, (babadan ve anneden gelen
ve) farkl bileenlerden oluan birka damla
svdan yarattk; onu imtihan etmek iin
(halden hale, merhaleden merhaleye geirerek) nihayet iiten, gren bir canl kldk.
1. Bu, sz edilen ok uzun sre iinde insann hibir ekilde var olmad demek deildir.
Bilakis, Bakara Sresi 28inci yet ve 27inci
notta ifade edildii gibi, her bir insan ferdinin,
dnyaya gelmeden nce atomlar veya zerreler
(partikller) leminde bir tr varl vardr. Bir
baka ifadeyle, hangi atomlarn, hangi zerrelerin
hangi insann vcudunda yer alp onu oluturaca lm-i lhde bellidir ve Kader tarafndan
tesbiti yaplmtr. Fakat kinatn, dolaysyla zamann ve meknn yaratlmaya balad
andan insann yeryznde ortaya kt ana
kadar geen srede insan adyla anlan bir varlk
yoktu. yetin kasdettii budur.
nsan, varlk aacnn ekirdei olduu gibi,
ayn zamanda onun meyvesidir. Yani varlk
aac, bir manda bu ekirdekten kmtr. Bir
aa man, muhteva, z asndan ekirdekte
kodland gibi, kinat da insan hakikatinde kodlanmtr denebilir. Bu itibarladr ki insan, bir
fihrist lsnde kinatlarda bulunan her eyi
muhtev bir varlk olarak kabul edilegelmitir.
2. Cenab Allah (c.c.), insan Allaha inanp
Onun yolunu izleyecek ftratta yaratm ve
bunun iin gerekli melekelerle donatmtr. Bu,
3. Ona doru olan yolu da gsterdik, artk

ister kreder ve doru yolda gider, isterse
nankrlk edip, baka yollara sapar.2
4. Ama uras bilinmelidir ki, kfirler iin
zincirler, kelepeler ve alevli bir Ate hazrladk.
5. Kmil iyilik ve fazilet ehli ise, semav
katklarla enilendirilmi Cennet merubatyla dolu kselerden ierler.
Onun ftr hidayetidir ki, Rm Sresi 30uncu
yette ifade edilmektedir: Sen, her trl irk ve
nifaktan uzak dupduru bir tevhid inanc iinde
btn varlnla hak din olan slm zerinde
sabit ol. Bu Din, Allahn (btn varlk ve) btn
insanlar iin ortaya koyduu asl bir model, ona
ynelme de, Allahn insanlar yaratmaktaki
gayesidir. Allahn yaratmasnda bir deiiklik
olmaz ve yaplmaz. Gerek ve kusursuz din
budur. Ne var ki, insanlarn ou bunu bilmemektedirler. (Ayrca bkn: Ek 14.) Bundan ayr
olarak Allah, husus rahmeti sebebiyle rasller
gndermi, kitaplar indirmi ve insana takip
etmesi gereken yolu, ne yaparsa hem dnyada
hem hirette ne ile karlaacan btn ayrntlaryla tarif buyurmutur. Bununla da kalmam,
yine husus rahmeti sebebiyle, bilhassa raslleri ve nebilerinin, nebilerin olmad zamanda
da asfiya, evliya gibi zatlarn rehberliinde bu
yolda yrmeyi kolaylatrmtr. Ama insanlar,
Allahn hem ftr olarak var ettii, hem raslleri
vastasyla rettii hidayeti takip edip etmemede
iki ana gruba ayrlm, bazs onu yol edinirken,
bazs ise farkl farkl yollara girmilerdir. Elbette
her bir insan, takip ettii yol boyunca ve bu yolun
sonunda ne varsa onunla karlaacaktr.
1264
NSAN SRES
Cz: 29, Sre: 76
578
6. Bir kaynaktan ki, ondan Allahn has

kullar ier ve onu istedikleri yne grl
grl aktrlar.3
7. O has kullar, zerlerine aldklar sorumluluklar yerine getirir ve felketi btn
ufuklar tutacak bir gnden korkarlar.
8. Kendileri ihtiya duyduklar ve yemek
istedikleri halde yiyeceklerini yoksula, yetime ve esire verirler;4
9. Biz size bu yemei sadece Allah rzas
iin veriyoruz; yoksa sizden bir karlk
istediimiz yok, hatt bir teekkr bile
beklemiyoruz.
10. Muhakkak ki biz, olduka etin ve
yzleri renkten renge sokacak bir gnde
Rabbimizin cezalandrmasndan korkmaktayz.
11. Allah da onlar o gnn felketinden
korur ve yzleri mutluluktan parl parl,
kendileri sevince garkolmu halde kabul
buyurur.
12. Sabretmelerine karlk onlar bir cennet
ve ipekten elbiselerle mkfatlandrr.
13. O cennette koltuklar zerine kurulurlar. Artk orada ne yakc bir gne sca
grrler, ne de kavurucu k souu.
14. Aalar zerlerine glge yapar ve salkm
salkm meyveler, elleriyle koparacaklar
mesafeye kadar sarkar.
15. Etraflarnda fr dnen hizmetiler,
gm kaplar ve billr kupalarla onlara
merubat tarlar,
18. (stedikleri tarzda yava ve devaml

akt iin) Selsebl denilen bir kaynaktan
(doldurulmu).
19. Etraflarnda ebed taze Cennet ocuklar
dolar durur;6 onlar grsen, etrafa salm
inciler sanrsn.
20. Ne tarafa baksan hayale gelmez nimetler, ihtiam ve byk bir saltanat grrsn.
16. Gm renkte billr kupalarla; iecekleri merubatn trn ve miktarn ise

bizzat kendileri tayin ederler.5
21. (Bu kutlu insanlarn) zerinde ince yeil

ipek ve atlastan elbiseler vardr; gm
bileziklerle sslenirler;7 ve Rabbileri onlara
pak m pak bir iecek ikramnda bulunur.
17. Onlara ilerindeki iecek (Cennet) zencefiliyle enilenmi dolu dolu kaplar sunulur;
22. Btn bunlar, sizin iin hazrlanm

mkfattr ve (dnyadaki) gayretiniz kabul
ve karlk grmtr.
Cz: 29, Sre: 76
NSAN SRES
1265
23. phesiz Biziz sana Kurn blm

blm indiren.
olanlarn (isteklerine ve tekliflerine) kulak

asma.
24. O halde sen, Rabbinin hkm gelinceye

kadar sabret ve ii gc gnah ve inkr
25. Sabahn erken saatlerinde ve leden

sonra Rabbinin ismini an, (Ona ibadet et).
3. Son iki yet, Sfft Sresi/37: 45, Muhammed

Sresi/47: 15 ve Vka Sresi 1819uncu yetlerle birlikte mtala edilebilir.
nette bulunacak; onlar iin Rabbilerinin huzurunda, gzlerinin grmedii, kulaklarnn iitmedii, hayallerine bile gelmedik daha fazla mkfatlar da olacaktr. (Kf Sresi/50: 35, not 7)
4. Bu faziletler, kmil manda iyi ve faziletli

olmann esaslarndandr. Bkn: Bakara Sresi/2:
177, li mran Sresi/3: 92.
5. Yani Cennetliklerin arzu ettikleri her ey Cen-
6. Bu ocuklar iin bkn: Vka Sresi/56, not 3.

7. Bu elbiseler ve bilezikler iin bkn: Kehf
Sresi/18: 31, not 17.
1266
NSAN SRES
Cz: 29, Sre: 76
579
26. Ve gecenin bir ksmnda da Ona secde

et ve geceleyin uzun bir sre Ona tesbihte
bulun.8
27. u (gnahkr kfirler,) pein gelir olarak grdkleri dnyay tercih edip onun
peinde komakta, fakat nlerinde kendilerini bekleyen ok ar bir gn ise bir
kenara koymaktadrlar.
28. Onlar yaratan ve btn organlarn
smsk birbirlerine tutturup, kendilerine
salam bir bnye veren Biziz. Dilediimiz
zaman yaplarn da, hususiyetlerini de
deitirebiliriz.
29. Btn bunlar bir hatrlatmadr, bir
uyardr. Artk kim dilerse Rabbisine bir
yol tutar.
30. Ama Allah dilemedike siz dileyemezsiniz. Muhakkak ki Allah, her eyi hakkyla
bilendir, her hkm ve icraatnda pek ok
hikmetler bulunandr.9
8. Pek ok yetinde Kurn- Kerim (r., Hd

Sresi/11: 114, sr Sresi/17: 78, T-H Sresi/20:
130), Allah veya smini zikretmeyi, tesbih ve
secdeyi emretmektedir. Bu emirler, genellikle
namaz olarak dnlm ve yle tefsir edilmitir. Dolaysyla, son iki yette de, Allahn smini
sabahn erken saatlerinde ve leden sonra zikretme ile Sabah Namaz ve gn iindeki le ile
kindi Namazlarnn, gecenin bir ksmnda Ona
secde etme ile Akam ve Yats Namazlarnn,
geceleyin uzun bir sre Ona tesbihte bulunma
31. O, dilediini rahmetine alr. (Ona irk

koarak en byk zulm ileyen) zalimler
iin ise pek ac bir azap hazrlamtr.10
ile de Teheccd Namaznn kastedildii ifade

edilmektedir. Namaz, daha nce de klnmakla
birlikte be vakit olarak Miracda emredilmitir.
Sabah ve gndz namazlarnda Rabbin isminin zikredilmesi, buna karlk Akam Namaz
ve Yats Namaz iin secdenin ne karlmas, Teheccd Namaznda ise uzun uzun
tesbihten sz edilmesinden, Sabah Namaz ile
gndz namazlarnda kraatin uzun tutulmas,
Akam Namaz ile Yats Namaznda secdenin
daha bir nemli olduu, kraatin ksa tutula-
Cz: 29, Sre: 76
NSAN SRES
ca, Teheccd Namaznda ise tesbihin, yani

bir bakma namazn btn rknlerinin uzun
tutulmas ve namaz iinde ve dnda tesbihe
bilhassa nem verilmesi mans karlabilir.
9. Allahn ve insann dilemesi ile, bunlara
arasndaki mnasebet hakknda bkn: Bakara
Sresi/2, not 10, 23; l-i mrn Sresi/3, not 29;
Nis Sresi/4, not 18; Enm Sresi/6, not 8; Hd
Sresi/11, not 1, 3; nsan Sresi/76: 3, not 2. Bu
konuda yazlanlar zetleyecek olursak:
Cenab Allahn Meieti mutlaktr ve insann dilemesini de iine alr. Bu Meiet, bir bakma ilim gibidir. Yani Cenab Allah, bir kiinin
iradesini kullanarak ne yapacan bilir ve bunu
batan yazmtr. Dolaysyla insann her dilemesi lh Meiete dahildir. kinci olarak, insan
Cenab Allah lmi ve Hikmeti dahilinde diler
ve iler. Yani, verdii kararlar ve yapt ilerde Cenab Allahn ezel ve her eyi kuatan
1267
Hikmetinin de bir pay vardr. yetin Cenab

Allahn Alm ve Hakm oluuna atf yaparak
bitmesi, bunu gstermektedir. nc olarak,
Allah insan irade vermitir, ama onun bu iradeyi
kullanmas da Allahn Kudreti ve yaratmas
dahilindedir; yani insan, iradesini kullanmada
da Allaha muhtatr. Drdncs, insann iradesiyle neyi diler, neyi yaparsa karlnda ne
ile karlaacan tesbit buyuran da Cenab
Allahtr. nsan, ancak lh rg veya ereve
iinde hareket eder ve kimse bu rgnn, bu
erevenin dna kamaz. Beinci olarak, Allah
kimseyi herhangi bir eyi dilemeye ve yapmaya
zorlamaz, nk insan iradesiyle yaptklarndan
sorumludur.
10. yetin bu ikinci blm, bir bakma birinci
blmn, yani Allahn kimleri rahmetine alp,
kimleri bu rahmetin dnda tutacan aklamaktadr.
1268
MRSELT SRES
77. MRSELT SRES
Cz: 29, Sre: 77
8. Yldzlarn sndrld zaman,

9. Gk yarld zaman,
ekkede slm tebliin ilk yllarnda inmi

olup, 50 yettir ve ismini birinci yetindeki mrselt (gnderilenler) kelimesinden alr.
Baz melek gruplarnn birtakm evrensel hadiselerdeki rolne ve bu mnasebetle Cenab Allahn kudretine dikkat eker, Kyamet ve hiret zerinde durur ve bunlar inkr karsnda
ikazlarda bulunur.

1. Yemin olsun birtakm gzel neticeler iin
birbiri peisra gnderilenlere,
2. Gnderilip, iddetli frtnalar misali hzl
ve gl hareket edenlere;
3. Ve (vahyin yazl bulunduu ok erefli
sayfalarn muhtevasn) yaydka yayanlara,
4. Yayp, (hak ile btln) birbirinden btnyle ayrlmasna hizmet edenlere,
10. Dalar toz gibi savrulduu zaman,

11. Ve rasllere (mmetleri hakknda ne
vakit ahitlik yapacaklar) belirlendii
zaman;
12. Btn bunlarn vuku hangi gne balanmtr?
13. Hkm ve (insanlarn inan ve amellerine gre birbirlerinden ayraca) Ayrma
Gnne.
14. Hkm ve Ayrma Gn nedir bilir
misin? Nerden bileceksin ki (Allah bildirmedike)!
15. (Onu) yalanlayanlarn o gn vay haline!
16. Biz, (o yalanlayanlardan) eskiden yaayp gitmi topluluklar helk etmedik mi?
5. Ve bylece lh vahyi tayanlara,
17. Onlarn arkasndan gelip, ayn ekilde

davrananlar de elbette onlarn kbetine
uratrz.
6. Bazlar tevbe ve balanma sebebi edinsin, bazlar ise uyarlsn diye:

inkrc sululara Biz byle davranrz.
7. Size vad edilen mutlaka gerekleecektir.1
19. (O gn) yalanlayanlarn o gn vay

haline!
1. Meleklerin hem bizim hayatmz, hem topyekn kinatn hayat asndan ok nemli vazife
ve fonksiyonlar vardr. Mesel, bkn: Sfft
Sresi/37: 13 ve Nzt Sresi/79: 15. Ne var ki
biz, onlar gremediimiz ve olup bitenlere tabi
gzle baktmz iin sanki onlar yokmu gibi bir
hayat srer ve tabiatyla grdkleri evrensel vazifeleri de hi dikkate almayz. Kurn- Kerim, bu
srenin ilk yetlerinde de yine dikkatimizi onlara,

onlarn iinden Allahn vahyini alp, byk bir
sratle peygamberlere tayan ve bylece hak ile
btln, hakk takip edenlerle btla tbi olanlarn
birbirlerinden ayrlmasna hizmet edenlere ekmektedir. Yeminle yaplan bu dikkat ekmenin
neticesinde de Kyametin mutlaka gelip vuku
bulacan vurgulamaktadr.
Cz: 29, Sre: 77
MRSELT SRES
1269
580
28. Yalanlayanlarn o gn vay haline!

29. Haydi, yryn (dnyada iken) hep
yalanladnz o (Atee)!
30. stun halinde ykselen kapkara
dumann glgesine!2
31. Ama o, ne serinlik veren bir glgedir, ne
de alevlerden koruyan bir glge.
32. O Ate, saraylar byklnde kvlcmlar atar,
33. Sar deve srleri gibi dalan kvlcmlar.
35. Bugn, onlarn tek bir kelime bile edemeyecekleri bir gndr;
36. Kendilerine izin verilmez ki, zr dilesin, mazeret beyan edebilsinler!3
38. Bugn, Hkm ve Ayrma Gndr.
te, sizi ve sizden nce gelip gemi yalanlayclar bir araya topladk.
20. (Yalanlamaya nasl cesaret edebiliyorsunuz?) Biz, sizi hakir bir svdan yaratmadk
m?
39. (Cezamdan kurtulmak iin) varsa

bir dzeniniz, bir hileniz, hi durmayn,
hemen uygulayn onu Bana kar!
21. Ve o svy salam bir yere yerletirdik,
22. Belli bir sreye kadar kalmak zere.

23. Ve (varlnzla ilgili her eyi) takdir
ettik. Biz, ne gzel takdir edeniz!
25. Biz, yeryzn bir kap, bir toplanma
yeri klmadk m,
26. Hem diriler hem de ller iin?
27. Ve o yeryzne grkemli, salam dalar
yerletirdik ve size (o dalardan kan) tatl
su ihsan ettik.
41. Allaha gnlden sayg duyan ve Ona

kar gelmekten saknanlar ise glgeliklerde, pnar balarndadrlar.
42. Arzu ettikleri meyvelerin arasnda.
43. Dnyada ilediklerinizden dolay afiyetle yiyin iin!
44. Biz, Allahn kendilerini grdnn
uuru iinde iyilie kilitlenmi olanlar ite
byle mkfatlandrrz.
46. Siz (yalanlayclar), u pek ksa mr-
1270
MRSELT SRES
de yiyin ve zevkedin bakalm! Gerek u

ki siz, hayatlar gnah hasadndan ibaret
sulularsnz!
48. Onlara, Allahn huzurunda boyun
2. Cehennem Ateinin dumannn stun

halinde ykselmesi hayli manidardr. Tarihte
irk ve zulm sistemleri daha ok stuna
dayanm (mesel Firavun, Hmn, Karun),
anlay, ahs, snf, dnem olarak l sacaya
zerine oturmutur. Hacda eytann talanmasnn hikmetlerinden biri de bu olsa gerektir.
3. Pek ok yetlerde Cehennem ehlinin farkl
anlam ve muhtevada szler syleyecei ifade
olunmaktadr. Mesel, Cehennemden Cenab
Allaha ve mminlere (Mminn Sresi/23:
105106), Cehennemin ba grevlisi Mlike
(Zuhruf Sresi/43: 77), Cehenneme doru yol
alrken nurlarndan istifade edebilmek iin m-
Cz: 29, Sre: 77
ein, ibadetle Ona kullukta bulunun! dendiinde boyun emezler.

50. Bu Kurna da inanmadktan sonra
gayr hangi sze inanacaklar?
minlere ( Hadd Sresi/57: 1314) seslenecekler, Maherde kendilerini sulayacaklar (Y-Sn

Sresi/36: 52, Sfft Sresi/37: 20) ve aralarnda tartacaklardr (Sebe Sresi/34: 3133). Bu
yette ise, tek bir kelime bile konuamayacaklar belirtilmektedir. Burada sz edilen tek
bile kelime olsun konuamama, hemen alttaki
yette akland zere, mazeret beyan etmelerine izin verilmemesi, yani tek kelimelik olsun
mazeret ileri sremeyecekleri gereidir. Ayrca,
hiret Gn tek bir devreden ibaret olmayp, o
Gn iinde pek ok baka gnler, yani devreler
olacaktr. Dolaysyla yetler, hiret Gnyle
ilgili olarak pek ok tablolar gzler nne sermektedir.
Cz: 30, Sre: 78
NEBE SRES
1271
581
4. Hayr, (ihtilfa dp, konu hakknda

sormalarna hi gerek yok.) Nasl olsa
yaknda bilecekler.
5. Hayr hayr, (konu hakknda sormalarna hi gerek yok), yaknda elbette bilecekler.
6. Biz, yeryzn bir beik klmadk m?2
7. Dalar da kazklar?3
8. Ve sizi iftler halinde yarattk.
9. Bir dinlenme sebebi yaptk uykunuzu.
10. Ve bir rt kldk geceyi.
11. Gndz ise alma vakti tayin ettik
geiminiz iin.
12. stnzde yedi salam gk bina ettik.
13. Ve bir lamba yerletirdik (oraya) parl
parl yanan.4
14. Younlam yamur bulutlarndan fkrarak yaan su indirdik bir de,
15. Onunla bitirelim diye hububat ve bitkiler,
78. NEBE SRES
ekkede inmi olup, 40 yettir ve ismini

ikinci yetindeki nebe (nemli haber)
kelimesinden alr. Hemen hemen btnyle Kyamet ve hiret hakknda olup, bu arada lh
Kudretin kinattaki birtakm tecellilerine dikkat eker.
16. Ve sarma dola bitkileri ve aalaryla

baheler.
17. Evet, ite o Hkm ve Ayrma Gn,
(dnya tarlasnn mahsln almak zere)
tayin edilmi bir gndr.
18. O gn Sra frlr de, blk blk
gelirsiniz.5
19. (Meleklerin inmesi iin) gk alr da,

(melekler lemiyle insanlk lemi birlesin
diye) kap kap olur.
1. Aralarnda neden sorup duruyor, neyi

konuuyorlar yle?
20. Dalar yrtlr ve sanki hi var

olmama dner.
2. Belli ki o ok byk haberi,
21. Cehennem de pusuda, kendisine decekleri beklemektedir,
3. Ki, (onu nasl inkr edecekleri, inkrlarn nasl izah edecekleri konusunda) ihtilf
iindedirler.1
22. Dnp dolap varacaklar bir yuva

olarak tuyankrlar iin,
1272
NEBE SRES
23. inde alar ve alar boyu kalmak

zere.
24. Orada ne bir serinlik tadarlar, ne de bir
iecek,
25. (Tadacaklar) sadece kaynar su ve irindir,
26. Yaptklarna tam karlk olarak.
27. nk onlar, hesaba ekileceklerini
beklemiyor, ona inanmyorlard.
1. Kfirler, hireti inkr etme hususunda

deil, inkrlarn nasl izah etmeleri gerektii ve
inkr ederken ona yaklam konusunda ihtilf
iindeydiler. Bazs, hiret konusunda onulmaz
pheler tarken (Neml Sresi/27: 66), bazs
onu muhal gryor (Mminn Sresi/23: 36),
daha bakalar, hiret dahil iman esaslar konusunda ne tebli edilse onu inatla reddediyorlard
(Mlk Sresi/67: 21). te, Srenin bu ilk yetlerinin anlatt, Allah Rasl aleyhissalt vesselm Kyamet ve hiretle ilgili baz gerekleri
Mekkelilere tebli ettii zaman onlarn, zellikle
inkrlarna destek bulabilme umuduyla bazen
kendi aralarnda, bazen Allah Raslne ve mminlere gelerek, bazen de evredeki Yahudi ve
Hristiyanlara giderek konu hakknda sorular
sorduklardr. Ayrca bir araya gelip, Kyamet
ve hiretle ilgili yaplan teblilere nasl tepki
gstermelerini gerektiini tartyor ve ortaya
farkl grler kyordu.
2. Sre, bu yetten 17nci yete kadar lh
Kudretin kinattaki baz tecellilerini nazara
vererek hiret gereini ispatlamaktadr. Nazara
verilen gereklerin z udur: indeki her ey ve
olup biten her hadiseyle kinat ve btn zellikleriyle insan hayat, asla mansz ve maksatsz
olamaz. Btn bunlar, onlarn varlk sebebi olan
bir geree iaret etmektedir ki, bu gerein en
nemli bir yan, bu dnyann bir baka ve ebed
dnyaya tarla ve malzeme olduudur.
Cz: 30, Sre: 78
28. (Kendilerine okunan) yetlerimizi ve

kinattaki delillerimizi inatla yalanlyorlard.
29. Ama Biz, (onlarn yapt) her eyi bir
bir kaydettik.
30. O bakmdan, tadn imdi o yaptklarnzn karln; artk sizin iin azabnz
arttrmaktan baka bir ey yapmayacaz.
3. Yani, dalar yeryznn dengesi iin birer

direk, birer kazk hkmndedir. Bu ifadeden
hareketle avam, dalar yere aklm birer kazk
olarak grr ve onlardaki faydalar dnerek
Allaha kreder. airler, yeryzn zerinde
semann kubbemsi bir biimde, elektrik lambalaryla sslenmi byk bir mavi adrn kubbesi
eklinde ykseldii zemin olarak dnr, dalar
da bu adrn direkleri olarak grp, hayret ve
hayranlkla Allahn huzurunda ibadete durur.
lde veya krda yaayan halk, yine yetten hareketle yeri byk bir l veya kr, da
sislilerini ise konar-gerlerin adrlar olarak
hayal eder. Onlara gre, sanki yksek direkler
zerine toprak atlm olup, bu direklerin ular
zerlerindeki toprak elbisesini yukar doru
kaldrmaktadr. Onlar, bu direkler zerindeki
topra pek ok yaratn hanesi olarak grr ve
son derece byk ileri pek kolay yapan Yaratc
nnde hayretle secdeye varrlar. Edebiyata
temayl olan bir corafyac, yeri hava veya esir
okyanusunda yzen bir gemi gibi, dalar da bu
geminin dengesini ve istikrarn salayan direkler gibi dnr. Bu dnceyle, yeri zerinde
kinat okyanusunda seyahat ettiimiz mkemmel bir gemi gibi yapan Kadri Mutlaka kar,
Sbhansn Allahm! Her trl noksanlktan,
ortaklar olmaktan mutlak bersin. Senin yaratman ne kadar muhteem! diyerek hayret ve
hayranln ifade eder.
Cz: 30, Sre: 78
NEBE SRES
Bir filozof veya kltr tarihisi, bu yete

bakarak yeri bir ev olarak dnr. Bu evdeki
hayatn temelini ise hayvan hayat oluturmakta
ve bu hayat da hava, su ve toprakla beslenmektedir. Dalar ise, hayat besleyen bu asl
unsurlar iin byk bir nem arz etmektedir.
nk suyun depoland yerler byk lde
dalardr; dalar, zehirli gazlar szerek atmosferi temizler ve yeri bir bataklk, denizlerin
istilsna uram bir amur yn olarak korur.
Yine dalar, insan hayat iin gerekli zaruri ihtiyalarn da hazineleri olma konumundadr. te,
iki kelimelik yetin kendisine bunlar dndrd bir filozof veya kltr tarihisi, bir antropolog, dalar yeryz iin, hayat hanemiz iin
direkler yapan, geimimizin kaynaklar olarak
var eden Rabbi Kerimimize tam bir sayg ve
hayet iinde kreder, hamdeder.
yete batan materyalist bir bilim adam
ise der: Yeryz, yer altndaki hareketlenme ve oluumlarn sebep olduu zelzeleler
ve titremelerden dalarn ortaya kmasyla
istikrar bulmutur. Bu istikrar, yerin yrngesinin istikrarnn da sebebidir. Dolaysyla, yerin
gnlk ve yllk dn hareketi zelzelelerden
etkilenmemekte, yerin fkesi, dalarla teneffs
etmesi sonucu dinmektedir. Bu bilim adam
da, en azndan inkrndan vazgeer ve Allahn
yaratt her eyde bir hikmet var. der. (Szler,
25inci Sz, 514)
4. Allah Rasl aleyhissalt vesselm, Kurnn
diliyle yle bir Sultandan bahsetmektedir ki,
Onun mlknde ay, bir sinek gibi bir pervanenin etrafnda dnmekte, yeryz olan pervane
ise bir lamba etrafnda umaktadr. Gne olan
o lamba, O Sultann binler menzillerinden bir
misafirhanesinde binler lambalardan sadece bir
lambadr. Hem yle harika bir lemden sz
etmekte ve yle byk inklplardan haber ver-
1273
mektedir ki, yeryz gibi binlercesi bomba olup

patlasa, o kadar dikkat ekici olamaz.
Kurn, bu tr vaka ve vakalar, lh
Zt, Onun sfatlarn ve isimlerini tantmak
iin zikretmektedir. Yaratcsn tantmak iin
kinat kitabnn mansn aklamakta, dolaysyla, kinat Yaratcs adna, Onu tantmak
maksadyla konu edinmektedir. Modern bilim
ise, kinat kinat olarak ve kendi adna ele
almakta, dolaysyla sadece bilim adamlarna
seslenmektedir. Buna karlk Kurn, btn
insanlar ve cinleri muhatap edinmekte ve onlar
irad gayesi gtmektedir. rad, yani aydnlatma
ve yol gsterme ise, sunduu delilleriyle birlikte
anlalr olmaldr. nsanlarn ve cinlerin ou
avam olduundan, Kurn irad iin onlara onlarn anlayaca ekilde hitap eder, ona gre bir
dil kullanr, fakat bundan her seviyedeki insan
alacan alr. Kurnn taklit edilemez mucizev yanlarndan birisi de ite budur.
Bundandr ki Kurn, gne iin lamba
tabirini kullanr. nk o, gneten onun kendi
adna, fizik hususiyetleriyle bahsetmez. Ama
ondan, insanla mnasebeti ve insana olan faydas asndan, insana Rabbini tantmas noktasnda bahseder. nsana gerekli olan da budur.
Gnei, kinattaki, en azndan gne sistemindeki arkn zemberei, ana mihveri, kinattaki veya sistemindeki dzenin merkezi olarak
takdim eder. Sistem ve dzen ise, Yaratcy
tanmann yollarndan ikisidir. Gnei lamba
olarak anmakla da, dnyann insanlara lambas
gne olan bir saray gibi olduunu, iindeki
eyann ise insann ve dier canllarn hayat
iin gerekli malzemeyi tekil ettiini hatrlatr.
Bylece de Yaratcnn ihsan, rahmet ve fazln
nazara verir. (Ayrca bkn: Furkan Sresi/25: 61,
not 15.)
5. Bkn: sr Sresi/17: 71-72.
1274
NEBE SRES
31. Ama, Allaha gnlden sayg besleyen

ve Ona kar gelmekten, dolaysyla Onun
azabndan saknanlar (mttakiler) bekleyen
ise, ok byk bir baar ve mutluluktur:
Cz: 30, Sre: 78
582
32. Baheler ve zm balar,

33. Turun gsl, gen yat dilberler,6
34. Dolu dolu kadehler.
35. Orada bo lkrd, yalan sz de iitmezler.
36. Btn bunlar bir mkfattr Rabbinden,
(mttakleri) tam tatmin iin bir ihsandr
keremi hesabnca Onun,7
37. Gklerin, yerin ve bu ikisi arasndakilerin Rabbinin, Rahmnn. Kimse, Onunla
konuabilme yetkisine sahip deildir.
38. O gn Ruh8 ve melekler safsaf dizilir.
Kendisine Rahmnn izin verdii dnda
kimse konuamaz ve konuacak olan da
ancak yerli yerinde sz syler.9
39. Gereklemesi kesin ve mutlak hakkn
hakim olaca gndr o gn. Artk dileyen,
Rabbisine gvenli bir dn iin yol tutar.
40. Gerek u ki, sizi gelmesi yakn bir
azapla uyarm bulunuyoruz. O gn kii,
(bu yeni hayat iin dnyadan) bizzat kendi
elleriyle ne hazrlayp gnderdiine bakar

ve kfir, Ah ne olurdu, (uurlu, sorumlu
bir varlk olacama) keke toprak olaydm! der.
6. slm hakknda n yargl ve ona dman

baz kimseler, onu beden zevklerle dolu bir
cennet vad etmekle eletirmektedirler. Oysa
slm, insan Allahn ona verdii temel ftrat iinde ele alr. nsan ne sadece bir ruh, ne
sadece bir nefis, ne de sadece bir bedendir. O,
btn bunlardan mteekkil olduu iin, slm,
bunlarn her biri iin kaideler getirmi ve bunlara uymann karlnda Cennette mkfatlar
vadetmitir. O nasl dnyada sadece ruh tatmin
adna ruhbanl emretmemi ve nefsin terbiyesini, ruhun kemalini esas almsa, Cenneti
de Cenab Allahn (c.c.) ruhu, nefsi, bedeni
birden doyuracak nimetlerle doldurduunu bildirmitir. Byleyken, zellikle akllarna gvenen

baz Kurn yorumcular, slma yneltilen sz
konusu haksz eletirilerin etkisi altnda veya
Kurn, slm btnyle kavrayamamaktan
dolay, hiretin yalnzca ruh zevkler veya
azap diyar olduu gibi bir yanla derek, ilgili
Kurn yetlerini hep bu erevede yorumlama
yoluna sapmlardr. Konuyla ilgili daha baka
aklamalar iin bkn: Bakara Sresi/2: 25, not
21; Mzzemmil Sresi/73, 13, not 3. yette geen
yat kelimesiyle ilgili olarak ise bkn: Vka
Sresi/56: 37, not 6.
Cz: 30, Sre: 79
NZT SRES
7. Tuyankrlar iin azap, onlarn amellerine

gre (yet: 22, 26, 30), buna karlk mttaklere verilecek mkfatlar ise, Rabbin kereminin
hesabna ve onlar tat tatmin adna olacaktr.
1275
8. Ruh iin bkn: Meric Sresi/70, not 1.

9. Bu cmle, nceki yetin (37) ikinci cmlesi
olan kimseye Onunla muhatap olma yetkisi
tannmaz cmlesinin tefsiri mahiyetindedir.
79. NZT SRES
ekkede inmi olan bu sre, 46 yettir ve

ismini birinci yetindeki nzit (uup giden melekler) kelimesinden alr. lm hatrlatr,
hireti inkr edenleri ikaz eder; dikkatleri gc,
serveti ve onu rablk ve ilahlk iddiasna kadar g-
tren iktidar kendisini Allahn cezasndan kurtarmaya yetmeyen Firavuna ve onun bana gelenlere eker; Allahn kinattaki birtakm Kudret
tecellilerini nazara verir ve hiret gereine vurgu
yapar.

1. Yemin olsun, (Allahn emirlerini alp)
uup giden ve (onlar yerine getirmeye)
dalan (melek)lere,
2. (Aldklar emirle) sevin ve evk iinde
hareket edenlere,
3. (lh emirleri yerine getirmek iin feza
okyanusunda) yzercesine hareket edenlere,
8. Kalbler var, o gn gp gp atacak;

9. Gzleri korkuyla eilecek (o kalb sahiplerinin).
10. Buna ramen, (bunlar yaayacak olan
inkrclar alayl alayl) derler: Ne, yani biz
eski halimize iade mi edileceiz,
4. Bylece birbiriyle deta yaran,
11. Hem de ryp, ufalanm kemikler

haline geldikten sonra?
5. Ve, (kinatn idaresi adna zerlerine

den) ileri yerine getirenlere:
12. Sonra da ilve ederler: Desenize, bizim

iin pek zararl bir dn bu!
6. Ki, (Kyamet mutlaka gelecek ve) o gn

(Srun) dehetli l (dnyay) titretip
ykacak;
13. Ama, olacak olan olacaktr, hem de tek

bir sayha ile!
7. Onu takip edecek ikinci bir lk.
14. Bir de ne grsnler, o dmdz (Maher)

yerinde toplanvermiler.
1276
NZT SRES
Cz: 30, Sre: 79

583
15. Musann yaadklarnn bilgisi sana

ulam myd?
16. Hani Rabbisi ona mukaddes Tuv
Vdisinde yle seslenmiti:
17. Firavuna git, nk o iyice azgnlat.
18. Ona de ki: Arnmaya, temizlenmeye
niyetin var m?
19. Gel, seni Rabbinin yoluna ynelteyim
de, saygyla Ona teslim olasn!
20. (Musa Firavuna vard ve) ona en
byk mucizesini gsterdi.
21. Fakat Firavun Onu yalanlad ve Ona
cephe ald.
22. Bununla da yetinmedi, Onunla mcadeleye giriti.
23. (Adamlarn ve ordularn) toplad ve
ilnatta bulundu.
24. Ben, dedi, sizin en byk rabbinizim!
25. Nihayet Allah onu kskvrak yakalayp,
hiret ve ncesinde dnya azabyla herkese
rnek olacak ekilde cezalandrd.
26. Hi kukusuz bunda, Allah karsnda
kalbi yumuamaya ak herkes iin bir ders
vardr.1
27. (Ey insanlar,) sizi yaratmak m, yoksa
g yaratmak m daha etin bir i? Allah,
o g bina etti.2
33. Sizin ve hayvanlarnzn hayat iin.

34. Ve nihayet o kanlmaz ve her eyi
bastran felket geldii zaman;
35. O gn insan, dnyada ne iin alp
abaladn anlar;
36. Ve o Kzgn Alevli Ate, herkesin grebilecei ekilde ortaya karlr.
28. Onu bir kubbe halinde ykseltip tam ve

kusursuz bir dzene koydu.
37. Artk, kim hibir snr tanmadan

azgnlam idiyse,
29. Ve derece derece karanln giderip,

n ortaya kard.3
38. Ve dnya hayatn tercih ettiyse,
30. Bunun ardndan yeri (iskna hazr hale

getirmek iin) yumurta biiminde yayd.4
31. Ondan sularn ve otlaklarn kard.
32. Ve dalar da sapasalam oturtup, yerletirdi.
39. te o Kzgn Alevli Ate, odur onun

iin niha barnak.
40. Ama kim de Rabbisinin kendisini grd ve bir gn Onun huzuruna kaca
gereinin endiesiyle yaam ve nefsini ba
aa heveslere dalmaktan men etmise,
Cz: 30, Sre: 79
NZT SRES
1277
41. Muhakkak ki Cennettir onun iin son

barnak.
nr, (btn detaylaryla onu ancak Rabbin

bilir).
42. imdi sana Kyameti soruyorlar, Ne

zaman gelip demir atacak? diye;
45. Sen ise, kimin kalbi ondan rperiyorsa,

ancak onun iin bir uyarcsn.
43. Ama sen onu nereden bilebilir, vaktini

nasl syleyebilirsin ki!?
46. Onunla karlatklar gn yle gelir ki

onlara, sanki bir akam veya bir sabah vakti
kalmlar dnyada.
44. Onun niha bilgisi varp Rabbine daya-
1. Hz. Musa ve Firavunla arasnda geen hadiselerin ayrntlar hakknda bkn: T-H Sresi/20:
979, Kasas Sresi/28: 342.
2. Rum Sresi/30: 27, not 7, Lokman Sresi/31;
28, not 6 ve Mmin Sresi/40: 57, not 17de
ifade edildii gibi, Cenab Allah iin en kk
bir zorluk sz konusu deildir. Dolaysyla yetteki mukayese, insanlar asndandr.
3. Balangta gk karanlk iindeydi ve onda
k veren hibir cisim yoktu. Cenab Allah
(c.c.), onu kusursuz bir dzene koyduktan sonra
ona k saan cisimler, yldzlar yerletirdi ve
bylece ondaki karanl giderdi. Bu yette, baz

gk cisimlerinde, bu arada yeryznde aydnlkla karanln srekli pepee geldii mans
da vardr.
4. Kurnn nazil olduu dnemde insanlarda
yeryznn elips eklinde olduu dncesi
yoktu. 1492de Colomb dnyann dz olduu
sonucuna varmt. Eski Yunanllar onun yuvarlak olduunu kabul ediyor, fakat elips olduunu
hi dnmyorlard. Dolaysyla, Kurnn
yeryznden yumurta biiminde olarak sz
etmesi, onun bir mucizesidir.
1278
ABESE SRES
80. ABESE SRES
Cz: 30, Sre: 80
584
slm tebliin ilk dnemlerinde Mekkede inmi olup, 42 yettir ve ismini birinci yetindeki abese (yzn ekitti) fiilinden alr. Allahn
dininin herkese iletilmesi gerektii, kimsenin
kimseye dnyev stat, mal, renk, rk gibi hususlar asnda bir stnlnn olmad zerinde durur ve Allahn kudret eserleri zerinde
tefekkre arp, hirete kar uyarda bulunur.

1. (Marur kfir), yzn ekitti ve srtn
dnd,
2. (Allah Raslyle beraberken) Ona m
zat geldi diye.
3. Ne biliyorsun (ey adam), belki O dinleyip, daha da arnacak;
4. Veya (Allahn Mesaj zerinde) dnp, yaplan tebli Ona daha bir fayda
verecek?
5. Ama (servetine, mevkiine gvenen ve)
kendini lh iraddan mstan grene
gelince;
14. (Allah katnda) olduka yce ve tertemiz (her trl btldan, elikiden uzak);
6. Onunla ok ciddi ilgileniyorsun (sanki

slma girmesini arzu ediyormusun gibi).
16. Asil, ok deerli ve iyilik timsali.2
7. O inanp arnmak istemi istememi,

bundan sana ne?
8. Buna karlk, gelip yanna oturan evkle
koarcasna,
9. Ve Allaha kalbden sayg iinde,
10. lgini ondan esirgiyorsun.1
11. Hayr, (yaplmas gereken bu deil)!
nk Kurn, (herkes iin) bir ttr,
bir uyardr;
12. Dileyen herkesin dinleyip, ders alaca,
13. Son derece erefli sayfalarda kaytl;
15. Elleriyle (tanr) melekelilerin,

17. Kahrolas inkrc insan, nasl da inkrda
diretiyor!
18. Bir dnse, Allah onu neyden yaratt?
19. (Baba ve anneden gelen) birka damla
svdan. Yaratt onu ve takdir etti ona her
bakmdan ll bir ekil ve bir hayat.
20. Sonra da kolaylatrd onun iin (hayr
ve mutluluk) yolunu.
21. Nihayet ona lm verir ve kendisini
kabre alr.
22. Ardndan, ne zaman dilerse o zaman
diriltir.
Cz: 30, Sre: 80
ABESE SRES
1279
23. Ne var ki o inkrc, Allahn kendisine

olan buyruunu yerine getirmemitir.
28. zmler ve yenebilir her trl sebze,
24. Ama insan, yiyeceine bir baksn:
30. Gr aal sk baheler,
25. Yamuru (gkten) arl arl boaltyoruz;
31. Daha baka her trl meyve ve ayrlar,
26. Sonra topra ayor, ekime hazr hale

getiriyoruz.
32. Geimlik olarak sizin iin ve hayvanlarnz iin.
27. Ve sonuta orada bitiriyoruz taneli

bitkiler,
33. Ama nihayet, kulaklar patlatacak ln vakti geldiinde,
1. slm tebliin zellikle ilk yllarnda Allah

Rasl aleyhissalt vesselm, dierleri onlara
uyarak slm kabul ederler midiyle Kurey
ileri gelenlerinin iman etmelerini ok arzu ediyordu. Hibir zaman kimseyi ihmal etmemekle
birlikte, bilhassa bu Kurey ileri gelenleri zerinde daha bir duruyordu. Bir gn bunlardan
biriyle veya bir grupla megulken, m olan bn
mm Mektum geldi. (mam Malik, Muvatta,
Tefsrul-Kurn, 8; Tirmiz, Snen, Tefsiru
Sre 80). Orada bulunanlardan, kendini ok
nemseyen, inanmak istermi grnts veren
riyakr bir kfir, bn mm Mektum gelip yan-
na oturdu diye Onu kmsedi ve Onunla bir

arada bulunmaktan son derece rahatsz olarak
kalarn atp, yzn ekitti. yetler, bu hadise zerine indi.
29. Zeytinler ve hurmalar,
2. Baka baz yetlerde ifade buyurulduu ve dipnotlarda akland zere (r: Secde Sresi/32: 11,
not 7, Sfft Sresi/37: 13, not 1), dier byk
melekler, mesel Hz. Azrail gibi Hz. Cebrailin
de yardmclar vardr. te, yukarda 1314nc
yetlerde sz edilen sayfalar Kurn- Kerim
yetlerinin kaytl bulunduu semav sayfalar ve
onlar tayan eliler de, Hz. Cebrail ve Ona elik
eden meleklerdir.
1280
TEKVR SRES
Cz: 30, Sre: 81

585
34. O gn kii kaar kardeinden,

35. Annesinden ve babasndan,
36. Einden ve ocuklarndan.
37. O gn kendi bann derdine dmtr
herkes, ilgilenemez kimseyle.
38. Yzler olacaktr o gn prl prl,
39. Gle ve ald mjdeyle sevin dolu.
40. Yzler de olacaktr o gn toza topraa
bulanm,
41. Karanla batm;
42. Onlar: kfirlerdir onlar, gnaha dadanm hayaszlar.
81. TEKVR SRES
slm tebliin ilk dnemlerinde Mekkede inmi olup, 29 yettir ve ismini birinci yetindeki kvvirat (drld) fiilinden alr. Kyamet
hadiselerinden bazlarn zikrederek hirete
dikkat eker. Kurnn Allah Kelm ve Hz.
Muhammed aleyhissalt vesselmn da Allahn Rasl olduunu vurgular.

1. Gne drlp giderildii zaman;1
2. Yldzlar yerlerinden dp, parlaklklarn kaybettii zaman;
3. Dalar yrtld zaman;
4. On aylk gebe develer (gibi en kymetli
mallar bile) terk edildii zaman;
5. (Evcil ve) btn vah hayvanlar korkuyla yuvalarndan frlayp bir araya topland
(ve dnyann yklp, yeniden kurulmasnn
ardndan yarglanmak zere) haredilip,
Allahn huzuruna karld zaman;2
6. Denizler atelenip kaynatld zaman;
7. (yiler iyilerle, ktler ise ktlerle ve
kendilerine tesir eden eytan dostlaryla

olmak zere) nefisler eletirildii zaman;3
8. Diri diri gmlen kz ocuuna sorulduu zaman,
9. Hangi sutan dolayl ldrld;4
10. (Kiilerin davranlarnn kaydedildii)
sayfalar ald zaman;5
11. Gk alp syrld (ve btn gereklerini ortaya dkt) zaman;6
12. Alevli Ate kztrld zaman;
13. Ve Cennet, (mttaklerin girmesi iin)
yaklatrld zaman:
Cz: 30, Sre: 81
TEKVR SRES
1281
14. Her bir ahs, kendisi iin ne hazrlam

olduunu bilecektir.
18. Ve, nefes almaya balad zaman sabaha:
15. Ve yemin ederim gzden gizlenip sinenlere; (gezegenlere gne nda) ekilen,
19. Gerekte Kurn, getirdii szdr ok

erefli bir elinin (Cebrail);
16. Ve tekrar ortaya kp sonra yine gizlenen;

nihayet gzden bsbtn uzaklaanlara;
20. Son derece kuvvetli; Arn Sahibinin

katnda mertebe ve itibar ok yksek;
1. yette geen gnein drlmesi ifadesi pek

ok manlara kap amaktadr. Mesel: Cenab
Allah (c.c.), srayla yokluk, esir ve gkleri birer
perde gibi aralayarak, dnyay aydnlatmak ve
dnyallara gstermek iin rahmet hanizesinden
parlak bir lamba (gne) ortaya karmtr.
Dnyann yklmas hengmnda onu yeniden
perdesine sarp, ortadan kaldracaktr.
uyup uymadklarndan ve bir de insanlar onlara

kar davranlarndan sorguya ekileceklerdir.
Bir dier man: Gne, Cenab Allahn, n yaymak, k ve karanln sark sarar gibi
srayla dnyann bana sarmak vazifesi olan
bir memurudur. Her sabah serdii maln her
akam toplar ve gizler. Bazen bulut dolaysyla,
bazen de ayn onun yz zerine geici olarak
perde ekmesiyle az i yapar. Gelecek bir tarihte
bu memur vazifesinden alnacak, alnmas iin
hibir sebep bulunmasa da, yznde bymeye
balayan lekeler sebebiyle, Cenab Allahn,
dnyann bana sard n toplayp kendi
bana sarmas emrini yerine getirecektir. Ve,
Allah kendisine u emri de verecektir: Artk
yeryzne kar bir vazifen kalmad. imdi
Cehenneme git ve ok sadk bir memur olduun
halde, sanki ulhiyet iddia etmisin gibi sana
tapmakla seni sadakatsizlikle sulayanlar yak.
Yzndeki kara lekelerle gne, Gne drlp,
giderildii zaman yetini okumaktadr.
(Szler, 25. Sz, 565)
2. Bkn: Enm Sresi/6: 38, not 8. Hayvanlar her
ne kadar din ile sorumlu deillerse de, hayatlarn ynlendirmede Cenab Allahn eriat-
Tekviniyye veya Ftriye denilen kanunlar hakimdir. Dolaysyla, hirette onlar da diriltilecek ve
kendi aralarndaki mnasebetlerde bu kanunlara
17. Ve geip gitmeye yneldiinde geceye,
3. Bkn: Nis Sresi/4: 57, Sfft Sresi/37: 22,

Zuhruf Sresi/43: 36, Duhn Sresi/44: 54.
4. slm ncesi Cahiliye dneminde putperest
Araplar arasnda bazlar kz ocuklarn diri
diri topraa gmerlerdi (Nahl Sresi-16: 5859).
Kadnlar, yalnzca bu Araplar arasnda deil,
Roma ve Sasaniler dahil, hemen btn dnyada
aalanrd.
slm gelince, artk Mslman olmu olan bir
kii, Mslman deilken bir kz ocuunu diri
diri topraa nasl gmdn Allah Raslne
yle anlatmt:
Ey Allahn Rasl, benim bir kzm vard.
Bir gn annesine onu amcasna gtreceimi
ve giydirmesini syledim. Karm, bundan
neyi kasdettiimi biliyordu ama, yapabilecei bir ey yoktu. Amcasna gidecek diye ok
sevinen kzm aldm ve bir kuyunun bana
gtrdm. Ona kuyunun iine bakmasn
syledim. O kuyuya bakarken, arkasndan
itiverdim. Aa derken, baba, baba!
diye baryordu.
O, bunlar anlatrken, Allah Rasl alyordu. (Darim, Snen, Mukaddime, 78)

Kalbler, son derece katyd. lde, zavall kz
ocuklar iin ukurlar alyordu. nsanlar, yrtclkta srtlanlar gemiti. Gl zayf, zengin
fakiri eziyordu. Vahet insanlk kabul ediliyor,
kana susamlar yceltiliyor, kan dkme fazilet
kabul ediliyordu; zina, mer evlilikten daha ok
yaygnd. Aile yaps kmt.
1282
TEKVR SRES
Bu karanlk dnem slmn gelmesiyle

kapand. Bir zamanlar alabildiine zalim ve
vahi olan insanlar, yolda grmeden basp ldrdkleri ekirgelerin fidyesini sorar hale geldiler.
(Ayrntlar iin bkn: Sonsuz Nur, 1: 22-23)
slm, mecbur sebepler olmadka drmek
suretiyle bilhassa 7nci haftadan itibaren anne
karnndaki ocuklarn ldrlmesini de kesin
olarak yasaklamtr. yet, elbette byle ldrlen ocuklar da kapsamaktadr.
5. hiret Gn, herkesin dnyada iken yapt iler sayfalara kaydedilmi olarak nlerinde
alacaktr. lk bakta bu, anlalmaz ve mmkn olmaz gibi grnebilir. Fakat yet ifade
etmektedir ki, kn lm aalarn baharda
dirilip, yaprak ve iek ap meyve vermesi gibi,
hirette de insanlarn amel defterleri alacaktr. Yani, her meyveli aacn, iekli bitkinin
zellikleri, fonksiyonlar vardr. O, bu fonksi-
Cz: 30, Sre: 81
yonlaryla kendine has ibadetini yerine getirir.

Onun btn bu fonksiyonlar, bir yl boyu grd iler, hayat, meyvelerindeki ekirdeklerine
kaydolur. Bir bakma ekirdekler, her meyveli
aacn amel defteri gibidir. Topraa den bir
ekirdek, byyp aa olmakla, ait bulunduu
ve kendisine kaydolmu bulunan nceki aacn
ilerini btnyle ortaya koymaktadr. te bu,
bir anlamda bir aacn amel defterinin almas
demektir. Btn bunlar yapan ve bir aacn,
iekli bir bitkinin bile btn hayatn ekirdeklerine, ieklerine kaydedip, sonra da bunlar
gzler nne seren lh Zat (c.c.), Sayfalar
ald zaman buyurarak, insanlarn dnyada
iken yaptklarnn kaydedildiini ve hirette
nlerine serileceini ilan etmektedir. (Szler, 25.
Sz, 564)
6. Bkn: Furkan Sresi/25: 25, Zmer Sresi/39:
67, Mmin Sresi/40: 16, Hkka Sresi/69: 18.
Cz: 30, Sre: 82
NFTAR SRES
1283
586
ayrca (Allahn emirlerini yerine getirmede) btnyle gvenilir ve akbeti de

emniyet altnda.
22. unu bilin ki, (mrn aranzda geiren) arkadanz (Muhammed) asla bir deli
deildir.
23. O, (vahyi getiren eli Cebraili) apak
ufukta grd.7
24. O, gayb (vahyi ve sizin idrakiniz tesindeki gereklerin bilgisini) size iletmede
cimri davranan biri de deildir.
25. (Onun tebli ettii Kurn,) Allahn
rahmetinden ebediyen kovulmu bir eytann sz hi deildir.
26. Gerek bu iken, nereye gidiyorsunuz?
27. O Kurn, btn uurlu-sorumlu varlklar iin bir t, bir uyardr;
28. Bilhassa iinizden doru yolu bulup,
onda yrmek dileyen herkes iin.
21. (Yardmclarnn kendisine) itaat ettii,
29. uras da bir gerektir ki, lemlerin

Rabbi olan Allah dilemedike siz dileyemezsiniz.8
7. Bkn: Necm Sresi/53: 7, not 3; Mddessir Sresi/74: 1, not 1.

8. Bkn: nsan Sresi/76, not 9.
82. NFTAR SRES
ekkede inmi olup, 19 yettir ve ismini ilk

yetindeki nFaTaRa (yarld) fiilinden alr.
Kyamet hadiselerinden bahsederek dikkatleri hiret gereine eker, Allaha iman ve itaate arr.

1. Gk yarld zaman;
2. Yldzlar dklp, etrafa sald zaman;
3. Denizler, snrlarndan tap birbirine
kart zaman;
4. Ve kabirlerin ii dna karld zaman;
5. Herkes, (dnyadan hirete iyi ve kt)

ne gnderip, geride ne braktn bilecektir.
6. Ey insan! Nedir seni O Kerim Rabbin
hakknda aldatan?
7. O Rabbin ki, seni yaratp, sana mkemmel bir ekil ve btn uzuvlaryla vcuduna mkemmel bir denge verdi.
1284
NFTAR SRES
Cz: 30, Sre: 82
8. Hangi surette dilemise, seni o surette

oluturdu.1
14. Gnaha dadanm hayaszlar ise Kzgn

Alevli Atete.
9. Ama siz (ey insanlar, bu aldannzla)

Dini, niha Hkm ve Hesap Gnn
yalanlyorsunuz.
15. Hkm ve Hesap Gn oraya gireceklerdir yanp kavrulmak zere.

16. Oradan uzak olmayacaklardr bir an bile.
10. Oysa, yanbanzda sizi srekli gzetleyenler var:
17. Nedir bilir misin o Hkm ve Hesap

Gn?
11. Her sz ve davrannz kayda geiren

tertemiz, erefli melekler;
18. Evet, nedir bilir misin o Hkm ve

Hesap Gn?3
12. Yaptnz her eyi bilmektedirler.2
19. O, kimsenin kimse lehinde bir ey yapabilecek g ve yetkiye sahip bulunmayaca

gndr; o gn, btn hkm ve yetki yalnzca Allaha aittir.
13. Kmil iyilik ve fazilet ehli, hi phesiz

nimetler iinde, iinde nimetlerin kaynad
Cennettedir.
1. Bir hadis-i erifte, Cenab Allahn her bir

insan, Hz. deme kadar uzanan atalarndan bir
veya pek ounun zelliklerini tevars ettirerek
yaratt buyurulmaktadr.
2. Kf Sresi 17nci yet-i kerimesinde herkes
iin tayin edilmi iki melein bulunduu ve bu
meleklerin insann btn yaptklarn kaydettii buyrulmaktadr. Bunlardan sadaki melek,
insann hayrl ve sevapl amellerini yazarken,
soldaki melek ktlklerini, gnahlarn kayda

geirmektedir.
3. Kurn- Kerimde sk sk geen ve Trkeye
genellikle nedir bilir misin, nerden bileceksin,
sana bildiren nedir? eklinde evrilen ifade, bahsi
geen hususa, onun nemine ve hakkndaki gerek ve btn bilginin Allaha ait olup, bizim ancak
Onun bildirmesiyle ve bildirdii lde bilgi sahibi olabileceimize vurgu yapmak iindir.
Cz: 30, Sre: 83
MUTAFFFN SRES
1285
587
3. Kendileri bir ey satar, bakalar iin

lptartarken ise, tarty eksiltirler.
4. Onlar, ldkten sonra diriltileceklerini
dnmez, buna inanmazlar m?
5. ok byk bir gn iin?
6. O gn insanlar, lemlerin Rabbinin
divannda yarglanmak zere mezarlarndan
kalkarlar.
7. Hayr, (ldkten sonra dirilme gerek,
aldatmaya ise asla izin yoktur!) Gnaha
dadanm hayaszlar hakkndaki hkm
Siccndedir.
8. Bilir misin nedir Siccn?
9. (Kfirlerin amellerinin) silinmeyecek
tarzda yazlp, mhrlendii bir defterdir.
10. Vay haline o gn yalanlayanlarn!
11. Onlar ki, Hkm ve Hesap Gnn
yalanlamaktadrlar.
12. O gn ancak hibir snr tanmayan
azgnlar, gnahta boulmular yalanlar.
83. MTAFFFN SRES
13. ylelerine yetlerimiz okunup tebli

edildiinde, Eskilerin masallar! derler.
14. Asla! Dorusu u ki, bizzat ileyip
kazandklar gnahlar kalblerini btn
btn paslandrm olup, (bundan dolay
gerei grememektedirler).
ekkede inmi olan bu sre, gnlk hayatta, alverilerde ve karlkl mnasebetlerde doru ve drst olmann gerekliliine
dikkat ekmektedir. 36 yet olup, ismini birinci
yetindeki mtaffifn (lde tartda hile yapanlar, muamelelerinde aldatanlar) kelimesinden
almaktadr.
15. Hayr, asla! O gn onlar, Rabbilerinn

yaknlndan ve Onun rahmetinden mahrum kalacaklardr.
16. Peinden, hi phesiz yanp kavrulmak

zere Kzgn Alevli Atee gireceklerdir.
1. Vay haline eksik lp tartan ve muamelelerinde aldatanlarn!

2. Onlar, bir ey satn alr veya alacaklarn
tahsil ederken, bakalarnn aleyhine olarak
tarty/ly dolgun tutarlar.
17. Sonra da kendilerine, te, denecektir,

(dnyada iken) yalanlayp durduunuz
gerek!
18. Hayr, (ldkten sonra dirilme gerek,
aldatmaya ise asla izin yoktur!) Kmil iyi-
1286
MUTAFFFN SRES
Cz: 30, Sre: 83
lik ve fazilet ehli hakkndaki hkm ise,

Illyyndedir.
23. Koltuklar zerinde sevinle etraflarna

baknrlar.
19. Bilir misin nedir Illiyyn?
24. Yzlerinde mazhar olduklar nimetlerin

sevincini okursun.
20. (yilerin amellerinin) silinmeyecek tarzda yazlp, mhrlendii bir defterdir.

21. Allaha en yakn has kullar onu grr
ve incelerler.
25. Onlara (her trl zarara kar lh

teminat) mhr tayan saf arap1 ikram
edilir.
22. Kmil iyilik ve fazilet ehli, hi kukusuz nimetler iinde, iinde nimetlerin kaynad Cennettedirler.
26. ildii zaman misk kokusu brakr. O

halde, yaracaklarsa insanlar, bu Cennet
devleti iin yarsnlar.
1. Cennet arab iin bkn: Muhammed Sresi, not 5.
Cz: 30, Sre: 84
NKAK SRES
1287
588
28. Ki o kaynaktan kana kana Allaha en

yakn has kullar ier.
inkrc sulular, dnyada iken mminlerle
alay edip, onlara glyorlard.
30. Karlatklarnda birbirlerine kagz
hareketi yapp, onlar kmsyorlard.
31. Evlerine dndklerinde, yaptklar bu
ilerle vnp eleniyorlard.
32. Onlar grdkleri zaman, unlar, gerekten saptm tipler! diyorlard.
33. Oysa, mminler zerinde (haklarnda
hkm vermek zere) gzc tayin edilmi
deillerdi.
34. te bu (Hkm ve Hesap) Gn ise
mminler, kfirlere glerler;
35. Koltuklarna kurulmu, (Cehennemde
onlarn hallerine) bakarlar.
27. Bu arabn enisi, Cennetin en yce
kaynandan alnan en ho ieceindendir.
36. Nasl, kfirler yaptklarnn tam karln bulmular m?
84. NKAK SRES
ekkede inmitir. Kyamet sahnelerinden

tablolar sunar, Cenab Hakkn kudreti
karsnda insanlar ikaz eder ve onlar ldkten
sonra diriltmenin bu kudret iin ok kolay olduunu vurgular. 25 yetten oluan Sre, ismini birinci yetindeki NaKKa (yarld) fiilinden alr.

1. Gk yarld zaman,
2. Ve hep yapageldii gibi, Rabbisinin emrine boyun edii zaman;
3. Yer yaylp, dmdz edildii,
4. indekileri dar atp boald,
5. Ve hep yapageldii gibi, Rabbisinin emrine boyun edii zaman;
6. Ey insan! (Ne maksatla olursa olsun,)

btn didinip durman neticede varr
Rabbinde neticelenir ve sen de sonunda
Ona kavuacaksn.
7. (Yaptklarnn sonucu olarak) artk kimin
amel defteri sa eline verilirse,
8. Onun hesab pek kolay grlr,
1288
NKAK SRES
Cz: 30, Sre: 84
9. Ve (Cennette kendisi iin hazrlanan) ev

halknn yanna dner sevin iinde.1
12. Ama yanp kavrulmak zere Alevli

Atee girecektir.
10. Defteri arkasndan (sol eline) verilen ise,
13. Dorusu o, (dnyada iken) ev halk iinde neeli ve mark idi.2
11. O, sonunda yok olup gitmeye can atacak,
1. Eer mminlerin terazisi, sevaplar ar gelirse, gnahlar affolur ve artk onlar hesaba ekilmezler. Buna karlk, eer bir kimse etin bir
hesaba ekilecek olursa, bir hadisi erifte ifade
buyurulduu zere bu, onun helki demektir.
2. yetlerde resmedilen mminle kfir arasndaki tezat, olduka nemlidir. Ebed azaba arptrlm olan bir kfir, dnyada marur ve ailesi,
ev halk arasnda marktr. Sahip bulunduu
dnya mal veya statsyle marur, Yaratcsna
ve emirlerine kar kaytsz, hatt isyankrdr.

O, hirette karsna kacak cezay grnce
ebediyen yok olmak isteyecektir. Buna karlk,
hirette ebed saadetle mkfatlandrlacak
olan mmin ise, Tur Sresi/52: 26nc yette
buyurulduu zere, dnyada ailesi arasnda
onlarn hireti iin olduka dikkatli ve mteyakkz olup, onlarn iman ve hiretlerinin selmeti
iin didinir. Dolaysyla o, hirette kendisine
bahedilecek nimetler ve ebed sadetle sevinecektir.
Cz: 30, Sre: 84
NKAK SRES
589
1289
15. Oysa gerek baka; Rabbisi onu srekli

grmekteydi.
16. Yemin ederim gnbatm vaktine,
17. Geceye ve derece derece onun brd
her eye,
18. Ve gittike byyp dolunay halini
ald zaman aya,
19. Hi phesiz, biri dieriyle balantl
olarak halden hale geeceksiniz.3
20. Byleyken, onlara ne oluyor da iman
etmiyorlar?
21. Kendilerine Kurn okunduunda neden
secde etmiyor, ona teslim olmuyorlar?
22. Bilakis, kfredenler (onu ve onun
mesajn) yalanlyorlar.
23. Allah, kalblerinde ne beslediklerini
elbette ok iyi bilmektedir.4
24. O bakmdan, onlar gayet ac bir azapla
mjdele.
14. (Hayatnn hesabn vermek zere

Rabbisine) hi dnmeyeceini sanyordu.
3. Asl kelimeden oluan bu yet, ok geni
bir man silsilesine sahiptir. nceki yetlerde Cenab Allahn kendilerine yemin ettii
gnbatm vakti (akam afa), ardndan gece
ve derece derece gecenin brd her ey ve
dolunay oluncaya kadar gittike byyen ay
gibi tabiat vakalar nasl halden hale gei
ifade ediyorsa, bu yet de, fertlerin, toplumlarn
ve btn insanlarn getii merhalelere dikkat
ekmektedir. Bu, hem dnyada hem de hirette
sz konusudur. Dnya da, srekli bir hareket
ve evrilme iindedir. Bunun gibi, slm da bir
toplumda Allah Raslnn izinde tebli edilmeye balad zaman, arada duraklamalar olsa da,
mminler basamak basamak ileriye ve yksee
yrrken, onlara cephe alanlar ise srekli zemin
25. Ama iman edip, imanlar istikametinde

iler yapanlar baka; onlar iin kesintisiz ve
hesapsz bir mkfat vardr.
kaybederler. yet, btn bu gerekleri ifade
etmektedir. Mesel anne karnnda geilen yaratl merhaleleri veya bir aacn tohumdan meyve
vermeye kadar geirdii safhalar gibi, ferdin ve
toplumun hayatndaki evrilmelerde de geilen
btn basamaklar, birbirleriyle balantl ve
uyumludur. Bu bakmdan, her bir ykselmede
gereksiz acele ve yaamadan basamak atlamaya
alma dmeyle neticelenebilir.
4. Yani, onlarn Kurn ve onun mesajn yalanlamalar, Kurnda ve mesajnda bir yanllk ve
eksiklik olduundan deildir. Bilakis, Kurn
ve mesajn, kt emellerini gerekletirmelerine,
dnyev arzularn istedikleri gibi tatmin etmelerine mani grdkleri iindir.
1290
BRC SRES
Cz: 30, Sre: 85
85. BRC SRES
ekkede nazil olmu bulunan ve 22 yetten

oluan bu sre, ismini birinci yetindeki
brc (burlar) kelimesinden alr. Mminleri
maruz kaldklar ikenceler karsnda sabret-
meye arr ve nceki rasllere kar kanlarn

balarna gelenleri hatrlatarak, Kurnn dmanlarnn muvaffak olamayacaklarna iaret
eder.

1. Yemin olsun burlar sahibi ge;1
2. Vadedilen Gne;
3. Ve ahit olana ve ahit olunan her eye.2
4. Kahrolsun ve kahroldu da o hendek halk,3
5. Alev alev tututurulmu atei yakanlar.
6. O atein bana oturmu,
7. Mminlere yaptklarn (keyifle) seyrederlerdi.
8. Mminlerden baka bir sebeple deil,
sadece Azz (mutlak izzet ve ululuk sahibi,
her ite mutlak stn ve galip), Hamd (her
trl kr ve vgye mutlak manda lyk)
Allaha iman ettikleri iin nefret ediyorlard:
1. Burlar hakknda bkn: Hcr Sresi/15: 1618,

not 4.
2. Gelecek yetler, mminlerin maruz brakld ikencelerle onlar bekleyen gzel kbet ve
mkfat hakkndadr. Bu sebeple, burlar sahibi
ge yemin etmekle Cenab Allah (c.c.), Hcr
Sresi/15: 1618de buyurulduu zere, nasl
ge kmaya alan erli ruhlar oradan def ediliyorsa, mminlere ikence yapan erli kfirlerin
de def edileceine ve hirette de hak ettikleri
cezay bulacaklarn iaret buyurmaktadr. te,

hakimiyeti Kendisine ait olan Allaha. Ama
Allah, olup biten her eye ahittir.
10. Mmin erkeklere ve mmin kadnlara
her trl ikenceyi yapan ve sonra da tevbe
edip slah halde bulunmayanlar, ite onlar
iin Cehennem azab vardr, onlar iin yangn azab vardr.
11. Buna karlk, iman edip, imanlar istikametinde salam, yerinde, doru ve slaha
ynelik iler yapanlar bekleyen ise, (aalarnn arasndan ve kklerinin) altndan
rmaklar akan cennetlerdir. Budur gerek
byk kazan, gerek byk baar.
yette kendisine veya kendilerine yemin edilen

ahit(ler), ikencelere urayan mminler, bilhassa inkrc zalimlerin yaptklarn gren ve
hirette onlar aleyhinde ahitlik yapacak olan
rasller, ahit olunan ise, mminlerin uradklar ikenceler, bu ikenceleri yapanlar ve onlarn
hirette grecekleri azaptr.
3. Hendek halkyla ilgili rivayetlerde ortak yn,
onlarn dinlerinden dnmeyi reddeden mminleri canl canl yakmak iin hendekler kazan
birtakm tiranlar olduudur.
Cz: 30, Sre: 86
TARIK SRES
1291
590
13. Odur bata yaratan ve yarattn tekrar edip, (en son hirette) yeniden yaratacak olan.4
14. Ve yine Odur afr (balamas pek
bol olan), Vedd (kullarn ok sevip, ok
sevilen).
15. Arn Sahibi, Mecd (an pek yce).
16. Dilediini diledii ekilde yapan.
17. Sana ulat m haberi o ordularn,
18. Firavunun ve Semdun?
19. Fakat o kfredenler yine de hakk
yalanlamada srar ediyorlar.
20. Ama Allah, onlar her taraftan kuatmtr.
21. Onlar ne derse desin, o ok erefli
bir Kurndr, (vahyedilen ve okunan bir
Kitaptr).
12. Rabbinin tutup yakalamas gerekte pek
etindir.
22. (Asl) Levh- Mahfuzda,5 (her trl

mdahaleden koruma altndadr ve her
trl btldan uzaktr).
4. Yani Allah (c.c.), ilmi ve kudretiyle btn

varlklar kuatmtr; dolaysyla hi bir varlk,
Ondan, Onun cezasndan kaamaz, kurtulumaz.
5. Levh- Mahfuz iin bkn: Enm Sresi/6: 59,

not 12; Rad Sresi/13: 39, not 13; sr Sresi/17:
14, not 10.
86. TARIK SRES
ekkede inmi olan ve 17 yetten oluan bu

sre, ismini birinci yetindeki tark (gece-
leyin grnveren) kelimesinden alr. Sre, hiret zerinde younlar.

1. Yemin olsun ge ve geceleyin grnverene;
2. Bilir misin nedir o geceleyin grnveren?
3. O, karanl delen parlak yldzdr.

4. Hibir kimse yoktur ki, zerinde bir
gzetleyici, bir koruyucu bulunmasn.1
1292
TARIK SRES
5. u halde insan bir baksn neyden yaratldna!2

6. Fkrp kan basit bir svnn bir ksmndan yaratld o.
7. O sv, srttaki omur blgesi ile kaburga
arasnda(ki hareketlenme sonucu) kar.3
8. (nsan byle basit bir svdan yaratan)
Allah, elbette onu (lmnden sonra) yeniden hayata dndrmeye de kadirdir.
9. O gn, gizli kalm ne varsa hepsi ortaya
dklr;
10. Ve insann (Allahn cezalandrmasna
mani olacak) ne kuvveti olur ne de bir
yardmcs.
11. Yemin olsun, (iindeki cisimlerin dn-
1. Her bir ahs iin, onun yaptklarn yazmak

zere tayin edilmi ve onu takip eden iki melek
vardr (nfitr Sresi/82: 1012; Kf Sresi/50:
17). Yine, her bir kii iin ona elik etmek ve
korumak zere tayin edilmi melekler vardr
(Rad Sresi/13: 11). Bunlarn ikisi, onun yaptklarn yazan meleklerdir. Btn bu meleklerin
zerinde ise gerek koruyucu ve her bir insann
ne yaptn, ne dndn, kalbinden nelerin
getiini bilen Allah vardr (Kf Sresi/50: 16).
yet, btn bu manlarn bir zeti gibidir.
2. Baz mfessirlere gre karanl delen parlak
yldz, Allah Rasl veya Onunla gnderilen
Kurn ve lh hidayettir. O, btl karanln
delen ve doru yolu gsteren bir ktr. Bu
kla insan, yaratl gereini ve kendi zn
Cz: 30, Sre: 86
d, yamurun meydana gelip yamas

dahil, btn hadiselerin tekrarland) devr
hareketler sahibi ge,
12. Ve (bitkilerin topra yarp kt) yarlp atlayan yere;
13. Muhakkak ki o (Kurn), (hakla btln
arasn) ayran kesin bir szdr.
14. O, bir bo sz, bir elence deildir.
15. (Onu reddedenler,) planlar yapmak,
tuzaklar kurmakla meguller;
16. Ama elbette Benim de bir hesabm vardr.
17. O halde, kendileriyle ba baa brak o
kfirleri, brak az bir sre daha kalsnlar
kendi halleriyle babaa.
grebilir. Varln ve bilhassa kendi varlnn

mansz olmadn anlar. Bilir ki, dnyaya ok
nemli maksatlar iin gnderilmitir ve 4nc
yette buyurulduu zere, her yapt kaydedilmektedir. u halde o, madd meneine bakarak
aczini ve gerek deerinin bu menede yapmadn anlamal, onu bylesine basit bir maddeden, fakat varln en nemli unsuru olarak
yaratan Ztn ondan neler beklediine gereken
nemi vermelidir.
3. yet, biyolojinin son keiflerinden olarak,
erkek er suyunun hem atlma mekanizmasn
hem de atlma blgesini tarif etmektedir. Erkek
er suyu da, kadnn yumurtas da, toraka denilen
srttaki omurlarla gs kemii arasndaki hareketlenme sonucu atlmaktadr.
Cz: 30, Sre: 87
AL SRES
1293
591
4. Yine Odur ki, otlaklar, yeillikleri karr;

5. Sonra da onlar ryp kararm atklara evirir.2
6. (nsanlarn hidayeti iin) Kurn kalbinde yerletirip sana retecek ve bakalarna okuman salayacaz da, artk sen
ondan hibir ey unutmayacaksn;3
7. Ancak Allahn baka trl dilemesi
mstesna.4 Hi phesiz O, (senin zahir
ve btn hallerin dahil,) ak olan da, gizli
olan da bilir.
8. Biz, her hususta gayeni en kolay ekilde
gerekletirmen iin yrmen gereken yolu
sana kolaylatracaz.
9. yleyse sen, nasihat ve hatrlatmann
fayda verecei her durumda nasihat et ve
hatrlat.5
10. Nasihat ve hatrlatmadan gerekli dersi
alacaktr iman adna harekete geirilebilecek bir kalb tayan.
87. AL SRES
ekkede inmi olan ve 19 yetten oluan

bu sre, ismini birinci yetindeki el-Al
(en yce) kelimesinden alr. Sre, Allahn kudreti, birlii ve vahiy gerei zerinde durur ve
baz tavsiyeler ihtiva eder.
11. Ama ondan geri durur ktlkte benzeri olmayan bedbaht,

12. En byk Ate (olan Cehenneme, hem
de en kzgn yerine) girer yanp kavrulmak
zere.
13. Artk orada ne lp kurtulur, ne de
rahat yz grr.
1. En Yce olan Rabbinin ismini tesbih et!1
14. Oysa uras kesin ki, kurtulmutur (inkrdan, irkten, gnahlardan, mal sevgisinden) arnan;
2. O ki, yaratp, en mkemmel ekil ve sisteme koyar;
15. Ve Rabbisinin adn anp, namaz klan.6
3. Ve Odur ki, her ey iin bir l (belli

bir hayat, belli hususiyetler, bir gaye)
takdir ve tayin buyurup, onu bu gayeye
ynlendirir.
16. Ama siz (ey insanlar), dnya hayatn

sevip tercih ediyorsunuz.
17. Oysa hiret, (dnyadan) hem ok daha

hayrl, hem de devamldr.
1294
AL SRES
Cz: 30, Sre: 87
18. Btn bu gerekler, elbette nceki Sahifelerde de vard;
19. brahime ve Musaya verilen Sahifelerde.7
1. Yani, her bakmdan mutlak en yce olan

Rabbinin btn isim ve sfatlaryla benzerlikten, noksanlktan, ortaklar olmaktan mnezzeh
olduunu ilan et!
5. Teblici veya nasihati, yapaca tebli veya

nasihatin fayda verip vermeyeceini, dolaysyla
kime hangi artlarda ve nasl tebli ve nasihatte
bulunmas gerektiini gz nne almak mevkiindedir. Kurn, bir baka yetinde (Zriyt
Sresi/51: 55), tebli ve hatrlatmann mminlere, burada sonraki yette de iman adna harekete
geirilebilecek, artlanmam ve yumuak kalb
sahiplerine fayda vereceini buyurmakta, buna
karlk Raslllaha, Allahn Kitabndan ve
Onu anmaktan btn btn yz evirip, dnya
hayatndan baka bir derdi olmayanlarla ise artk
daha fazla ilgilenmemesini sylemektedir (Necm
Sresi/53: 29).
2. Bilhassa gnmz yorumcular, bu yette kmre ve petrole referans bulmaktadrlar.

nk, ryp kararm atk olarak evrilen
kelimelerin asl gbre, odun kmr, suyun
tad p tr atklar da artrmaktadr.
3. Bkn: T-H Sresi/20: 114; Kyamet Sresi/75:
1619, not 5.
4. Mfessirlerin pek ou buradaki istisnay
nesih vakas erevesinde anlamlardr (Bkn:
Bakara Sresi/2: 106: Biz, (Dini kemale erdirmek ve zerinizdeki nimetimizi tamamlamak
istikametinde artlar asndan) daha uygununu
ya da benzerini getirmeden, (daha nce indirdiimiz) bir yetin hkmn ya da kendisini kaldrmayz veya unutturmayz. (Ayrca bkn: lgili
not 95.) Bununla birlikte yet, Cenab Allahn
Raslne mutlak manda unutturduu bir yet
olduu mansna da gelmez. Dolaysyla yetteki istisna, Hd Sresi 108inci yetteki istisna
gibidir. Bu yetle ilgili 24nc nota da baknz.
6. Allah Raslnden yaplan baz rivayetlerde,

son iki yette Ramazan Bayramndan nce
verilmesi gereken sadaka-i ftra ve Bayram
Namazna iaret vardr.
7. Burada yalnzca Hz. brahim (a.s.) ve Hz.
Musaya (a.s.) verilen Sahifelerden sz edilmesi,
onlarn nceki dier Kitaplar arasndaki mevkiinden dolaydr. Baz rivayetlerde, Hz. Musaya
Tevrattan nce 10 sayfalk bir kitapn verildii belirtilmektedir.
Cz: 30, Sre: 88
YE SRES
1295
88. YE SRES
ekkede inmi olan ve 26 yetten meydana gelen bu sre, ismini birinci yetindeki
el-iye (her taraf kaplayan, bryen) kelimesinden alr. hirette kfirlerin maruz kalaca
zorluklara ve cezaya, mminlere ise bahedilecek

saadete dikkat eker. Cenab Allahn birtakm
kudret ve hikmet tecellileri zerinde tefekkre
arr.

1. Her taraf kaplayacak o Dehetin haberi
sana geldi mi?
6. Yalnzca zehirli ve dikenli bir bitkiden

ibarettir yiyecekleri.
2. Yzler olacaktr o gn korku ve zilletten

eilmi;
7. Ne besleyicidir o bitki, ne de al giderir.
3. (Sadece dnya iin) alm, dolaysyla

o gn eli bo kalm olmaktan dolay bitkin
mi bitkin.
8. Yzler de olacaktr o gn nimetlerle

mutlu;
4. Bir Atee girecekler yanp kavrulmak zere kzgn m kzgn.

5. Ancak kaynar bir kaynaktan su verilecek
kendilerine.
1. Burada Cennet nimeti olarak nce orada bo

szn olmayacann zikredilmesi hayli nemlidir. Bu demektir ki, Cennet ehli, kendilerini ehli
dnyann dnyada elendirdii gibi elendirmeye-
9. (Dnyadaki) gayretlerinin sonucundan

olduka memnun;
10. Pek stn ve pek muteber bir cennette.
11. Orada hi bo sz iitmezler.1
cektir. Nasl Cennet ehli her bakmdan pak olaca

gibi, Cennetin btn nimetleri de pak ve ok yce
olacaktr. yet, bo sz, mansz elence gibi vakit
harcamalara kar bir ikaz da ihtiva etmektedir.
1296
YE SRES
12. Akan dupduru kaynaklar vardr orada;
Cz: 30, Sre: 88
592
13. Orada yksek tahtlar da vardr.

14. Ve dolu, servise hazr kadehler,
15. Dizilmi, yaslanmaya hazr yastklar;
16. Ayrca, yaylm hallar, demeler.
17. Bakmazlar m deveye, nasl yaratlm?
18. Ve ge, nasl ykseltilmi?
19. Ayrca dalara, nasl sapasalam dikilmi?
20. Ve yere de, nasl yaylp, iskna hazrlanm?
21. Evet, sen anlat, nasihat ver, irad et,
nk vazifen nasihattr, anlatp irad etmektir.
22. Yoksa insanlarn bana dikilip, onlar
imana zorlayc deilsin.
23. Ama kim ki irada srtn dner ve inkrda diretir,
24. Allah da onu en byk cezaya arptrr.
25. Elbet Bizedir onlarn dn;
26. Hesaplarn grmek de elbet Bize aittir.
89. FECR SRES

sre, ismini birinci yetindeki el-fecr (afak) kelimesinden alr. Allahn Mesajn ve onu
getiren raslleri yalanlayan baz eski topluluk-
larn ac kbetlerini nazara verir. nsan karakterinin birtakm nemli yanlarna dikkat eker.
Mminleri ve kfirleri hirette bekleyen sonu
anarak, ikazda bulunur.

1. Yemin olsun afak vaktine,
2. On geceye,1
3. ifte ve teke,2
4. Ve bir sona doru akp giden geceye:3
5. Bu yeminlerde, (kendisini doruya gtrp, yanllardan men edecek bir) akla sahip olan iin elbette ok salam bir teyit ve
tasdik yatmakta deil midir?
Cz: 30, Sre: 89
FECR SRES
6. Gr bak, Rabbin ne yapt d (kavmine);

7. Yksek, bide-misal binalar diken ok
gl rem halkna
8. Ki, o diyarda onlarn bir benzeri yaratlmamt;
9. Ve vadideki kayalar oyarak salam evler
edinen Semd (kavmine);4
10. Ayrca, ok salam kalelere sahip Firavuna.
1. On geceden maksadn Ramazan aynn son

on gecesi veya Zilhiccenin, Haccn ifa edildii
ve sonuncu gn Kurban bayram olan ilk on
gnnn gecesi ya da bunlarn her ikisi olduu hakknda grler vardr. Bu on gecenin
her ikisinde de Cenab Allaha ibadet ayr bir
nem tamaktadr. Ramazann son on gecesinde, kabul gren genel gre gre Kadir
Gecesi mevcuttur. Gerek bu on gece, gerek
Zilhiccenin ilk on gecesi bayramla noktalanmaktadr. Dolaysyla, birinci yetteki afak
vaktinden maksat her gnn afa olabilecei
gibi, sz edilen her iki on gecenin sonu olan
Ramazan ve Kurban bayramnn afa da
olabilir. Bunun yansra, on gece ve afak, toplumlarn hayatnda geceler ne kadar uzun olursa
olsun, her gecenin bir afann olacan da
ima etmektedir. Ayrca, Mzzemmil Sresi/73:
26da ifade buyurulduu gibi, gece ibadeti
manev terakki adna ok nemli olup, manev
bir uyana (afak) kap aar.
1297
11. Bunlarn hepsi, (yaadklar) lkelerde

hep taknlk yaptlar;
12. Taknlklaryla, oralarda srekli bozgunculuk kardlar.
13. Ve neticede Rabbin, zerlerine azap kamlar yadrd.5
14. Gerek u ki, Rabbin, hep gzetlemededir (ve kullarn, verdii nimetlerle snamaktadr).
2. ift ve tekten ne kastedildii konusunda ok

yorum yaplmtr. Mesel, Hicr takvimin takip
ettii ay ylnda aylar bazen 29 bazen 30 ekmekte, yani bazen tek sayyla, bazen ift sayyla
bitmektedir. Bu sebeple, Ramazan aynn son
on gn veya gecesi, bazen 9, bazen 10 olabilmektedir. Bunun dnda, teklikiftlik varln
nemli bir hususiyeti olmakla, bu ifadeyle zerine gecenin kt, afan aard btn
varlk da kastedilmi olabilir.
3. Gece, kendine ait zelliklere sahiptir ve kendine ait bir izgide hareket eder gider. Ne kadar
uzun srerse srsn, mutlaka afakla, n
domasyla neticelenir. Bu sebeple, Cenab
Allahn yakt slm ufukta belirmeye
balad andan itibaren, artk fertler ve toplumlar iin gecenin sonu grnd demektir.
4. d ve Semd kavimleri iin bkn: Arf
Sresi/7: 6569, not 1415; Hd Sresi/11: 5068;
uar Sresi/26: 123158.
1298
FECR SRES
Cz: 30, Sre: 89

593
15. Ama insan, Rabbisi onu snayp da ona

deer bahettii ve onu nimetleriyle perverde ettii zaman, (acaba kredecek mi diye
snandn dnmeden, kendisini o deer
ve nimetlere lyk bilip) Rabbim bana
ikramda bulundu! der (ve sevinir).
16. Buna karlk, (Rabbisi) kendisini snayp da nasibini daraltverince, bu defa,
(sabrla snandn ve sabrettii takdirde
karln greceini dnmeden, Allaha
adaletsizlik atfeder tarzda) Rabbim beni
zelil, perian etti! der.
17. Hayr, iin dorusu u ki, (ey insanlar,) siz yetime deer vermiyor ve ikramda
bulunmuyorsunuz.
18. Yoksulu doyurmak konusunda birbirinizi tevik etmiyorsunuz.6
19. (Size veya bakalarna ait) miras,
hellharam demeden yiyorsunuz;
20. Ve mal pek ok seviyor ve ydka
yyorsunuz.
21. Hayr, yapmanz gereken asla bunlar
deil! O zaman ki, yer st ste sarsntlarla
toztoprak haline gelir;
22. Rabbin, (kudret ve azametiyle perdesiz)
tecelli eder ve melekler saf saf grnr;
23. O gn Cehennem btn dehetiyle getirilir ve yine o gn insan her eyi hatrlayp
gerei anlar ama, artk bu anlamann ona
ne faydas olur ki!
24. Keke der, dnyada iken bu hayatm
iin hazrlk yapm olsaydm!
5. d kavmine inen azapceza iin bkn: Arf
Sresi/7: 72; Hd Sresi/11: 58; Mminn
Sresi/23: 27; uar Sresi/26: 120; Hkka
Sresi/69: 6; Semd kavmi iin: Arf Sresi/7:
782; Hd Sresi/11: 67; Hcr Sresi/15: 83; Hkka
Sresi/69: 5; Firavun iin: Yunus Sresi/10: 90;
T-H Sresi/20: 7778, uar Sresi/26: 6566.
6. Fakir veya zengin olmak, bir eref sebebi
25. O gn Allahn edecei azab hibir

kimse hibir zaman edemez;
26. Onun vuraca ba kimse vuramaz.
27. Ey (iman ve ibadetle, zikirle) doygunlua ermi nefis!
28. Dn Rabbine, sen Ondan raz, O da
senden raz olarak.
29. Katl sen de (Bana kullukla en byk
erefe ulam) has kullarmn arasna!
30. Ve gir Cennetime!
saylmamaldr. Cenab Allah (c.c.), fakirlikle
de zenginlikle de, mal az veya ok vererek insan
snar. Her durumda insan, sahip bulunduu her
nimet ve gzelliin Allahtan olduuna inanmal, Ona kretmeli, yoklukta bile sabr iinde
kretmesini bilmelidir. eref ve fazilet, Allaha
kretmede ve fakirlere, muhtalara, kimsesizlere yardm etmede yatar.
Cz: 30, Sre: 90
BELED SRES
1299
90. BELED SRES

sre, ismini birinci yetindeki el-beled (ehir) kelimesinden alr. Mfessirler, yetin de ismi
olan ehirden kasdn Mekke olduu grnde-
dir. Cenab Allahn insanlara olan nimetlerini

ve kudret tecellilerini hatrlatan Sre, insanlar
birbirlerine yardma ve hiret iin almaya arr.

1. Yemin ederim bu (kutsal Mekke) ehrine
imtihan ykl bir hayata gnderdik.1
2. Ki sen (ey Raslm), bu ehrin (onun

kutsallna ok byt katk yapan) bir
mukimisin.
5. Acaba insan, kendisine kimsenin g

yetiremeyeceini mi sanyor?
3. Ve o deerli baba (brahime) ve Onun

atas olduu deerli oul (Muhammede),
6. Ben ynla mal tkettim diye vnp

durur.
4. Gerek u ki, Biz insan meakket ve
7. Yoksa, kendisini kimsenin grmediini

mi dnyor?2
1. T-H Sresi/20: 117119uncu yetler, Hz.

dem ve Hz. Havvann ilk olarak yerletirildikleri cennetten karlmakla insann alk,
susuzluk, souk, scak dahil pek ok glk
ve skntlarla dolu bir hayata indiklerini beyan
buyurmaktadr. Dnyada insan bekleyen bunlardan baka meakkat ve ileler de vardr.
Ayrca, kendilerini yce bir mefkreye adayanlar, ok daha byk zorluklar ve zdraplarla
karlarlar. Bunlarn en zoruna maruz kalanlar
peygamberler, onlardan sonra da derecelerine,
Allaha olan yaknlklarna gre dier mminlerdir. u kadar ki, hayat zdraplarla, ilelerle
saflar ve meyve verir; insan, ilelerle pier ve
terakki eder, kabiliyetleri geliir.
2. Mal, servet, zenginlik, sahibini gurura ve

kendisinde hem de onunla istediini yapabilecei byk bir g bulunduu vehmine itebilir.
Servet sahibi pek ok insan, harcad servet
veya malla vnr, fakat bu mal veya serveti
geici dnya hayatnn zevkleri iin, hret
ve/veya gsteri iin harcadklarndan, bu harcamalarnn Allah katnda hibir deeri olmaz
ve hirette de sahibine hibir fayda getirmez.
Oysa, her bir insann rzkn ve hayatn takdir
buyuran Allah olduu gibi, hayatn kazanmas
iin insana gerekli gc, kapasiteyi, kabiliyeti
ve vcudu veren de Allahtr. Dolaysyla insana
den, Allaha kretmek ve Onun verdii mal
Onun yolunda kullanmak ve harcamaktr.
1300
EMS SRES
Cz: 30, Sre: 91
594
8. Biz onun iin var etmedik mi (grmesi

iin) bir ift gz,
9. (Konuabilmesi iin) bir dil ve iki
dudak?
10. Ve ona (hayrl olan takip edip, erli
olandan kanmas iin hayr ve er) yollarn gstermedik mi?
11. Fakat o, sarp yokuu amak iin hibir
gayret sarfetmiyor.
12. Bilir misin o sarp yoku nedir?3
13. Bir kle (veya esiri) hrriyetine kavuturmaktr;
14. Ya da ktlk veya darlk zamannda doyurmaktr,
15. Akrabadan olan bir yetimi,
16. Ya da yiyecei, barna olmayan perian bir yoksulu.
17. Bir de, elbette iman etmi olmak ve karlkl sabr tevik ve tavsiyesinde bulunmak, merhamet tevik ve tavsiyesinde bulunmaktr.
18. Byle yapanlar, hesap defterleri sa
ellerine verilecek olan ymn ve bereket
ehlidir.
19. yetlerimizi inkr edenlere gelince, onlar, hesap defterleri sol ellerine verilecek
olan bedbahtlk ehli nasipsizlerdir.
20. Cezalar ise, zerlerini tamamen kaplayacak dehetli bir Atete yanmak olacaktr.
91. EMS SRES
5 yetten oluan ve Mekkede inen bu sre,

ismini birinci yetindeki e-ems (gne) kelimesinden alr. nsann temel hususiyetini, yani
insann hem iyiyi hem de kty kabul edebilecek bir yapya sahip olduunu nazara verir. Ama
onu iman ve salih amele arr ve Semd halknn bana gelen ykma dikkat ekerek, ktlk
ilemeye kar uyarr.

3. Sarp yoku, insan kemalta ve dolaysyla
Allaha giden yoldur. Sarp olmas, o yokuu
trmanmann insan nefsi iin zorluuna iarettir;
fakat insan kemalt ancak bu yokuu kmakla mmkndr. Bundan sonraki be yet, bu
yokuu trmanmann baz basamaklarna dikkat
ekmektedir.
1. Yemin olsun gnee ve parlak aydnlna;

2. Onu izleyip, (n) yanstan aya;
3. Onu ortaya karp gsteren gndze;
4. Onu bryp gizleyen geceye;1
Cz: 30, Sre: 91
EMS SRES
5. Ge ve onu bina edene, (o ihtiamyla)

bina ediine;
6. Yere ve onu yayp deyene, (btn
gzelliiyle) yayp deyiine;2
7. Ve nefse ve onu (varlk gayesini kavrayp, gerekletirebilecek bir) donanmla
sisteme koyana;
8. Koyup da ona hem gnah yolunu ve hakknda kt olann uurunu, hem de doru
yolu ve hakknda hayrl olann uurunu
ilham edene:
9. Muhakkak kurtulmutur o nefsi (enaniyet ve Allaha isyan kirinden) temizleyip,
(kulluk topranda) gelitiren;
10. Ve muhakkak kaybetti onu (enaniyet ve
Allaha isyan bataklna) gmp rten.3
1. Baz yorumcular, 3nc ve 4nc yetlerin sonunda yer alan ve nesne vazifesi gren
h (diil o) zamiriyle yeryznn kastedildii
grndedirler. Onlara gre, gndz gnele
yeryzn grnr klar. Ne var ki, yetlerde
yeryz hi gememektedir. Ayrca, gndze
ve geceye gnein sebep olduunu dnmekten ok, gndz ve gecenin yerkrenin kendi
etrafnda dnmesi ve bu dnme ile gne n
alp almamas neticesinde olutuunu dnmek daha dorudur. Bu sebeple, gnei grp
grmememize, bir dier ifadeyle, gnein ortaya
kp grnmesine veya gizlenmesine sebep yeryznn hareketidir. Ayrca, byk mfessir
Elmall Hamdi Yazra gre, yette kastedilen,
gndzn bulut, sis gibi engeller olmakszn gnei btn parlaklyla gsterdiidir.
Dolaysyla, sz konusu yetlerdeki o zamiri
yeryzne deil, gnee iaret etmektedir.
2. Yeryzn yaymak, onun yzeyini zerinde
yaanabilir hale koymak demektir. Bu bakm-
1301
11. Semd (halk), snr tanmaz isyankrlyla (lh Mesaj ve kendilerine gnderilen Rasl) yalanlad.
12. Nihayet, dierlerinin kkrtmasyla ilerinde en azl olan ne atld.
13. Allahn rasl (Salih), kendilerini uyarmt: Allahn gnderdii dii deveye zarar
vermekten saknn ve onun su nbetini
gerektii gibi gzetin.4
14. Ama onlar, o rasl yalanladlar ve dii
deveyi vahice ldrdler; neticede Rabbileri
de, gnahlar sebebiyle balarna indirdii
azapla hepsini ayn ekilde yerle bir etti;
15. Ve O, yaptnn neticesi konusunda elbette endie duyacak deildir; (nk
Onun her yaptnda en kk bir hakszlk
olmaz ve Ona yaptklarndan sorulmaz).
dan, onun yaylm olmas, yuvarlak olmasyla

elien bir durum deildir.
3. nsanla hayvanlar arasnda temel farkllklar
vardr. Ana fark udur ki: Hayvan, hayat iin
gerekli btn temel bilgi kendisine retilmi
olarak dnyaya gnderilir ve doar domaz, en
fazla biriki hafta iinde hayata adapte olur.
Bu da gsterir ki, hayvann vazifesi renerek
kemale ermek deil, vazifesiyle Allaha ibadet
grevini yerine getirmektir. Buna karlk insan,
her konuda bilgisiz olarak dnyaya gnderilir.
Yryp ayaa kalkmas bile ortalama bir yl,
hayata adapte olmas yllar, renmesi ise denebilir ki bir mr alr. u halde insann kemali
ilimde ve bu ilmi Allaha kulluk adna kullanmadadr.
nsan, son derece karmak bir varlktr. O,
donanm ve kendisi iin takdir edilen gayesiyle
bir tohuma benzer. Tohum, kendinde kk,
gvdesi, dallar, yapraklar, iekleri ve meyveleriyle bir aac saklar. nsan da, lh Kudretin
1302
EMS SRES
kendisine tevdi ettii istidat, duyular, duygular,

potansiyel melekeler, pek ok fazilete kaynaklk
edecek hususiyetleriyle, grnte ve maddeten kk ama aslnda ve mnen kinattan da
byk bir tohumdur.
Eer bir tohum olarak insan, kendisine tevdi
edilen onca donanm bu dar dnyada Allaha
kulluu reddederek, kendi nefsinin arzular
istikametinde, kendi enaniyetini tatmin urunda kullanacak olursa, kendini nefis bataklna
dikerse, bu takdirde rr ve hirette ebed bir
azap olarak biter.
Buna karlk, eer bir tohum olarak insan
kulluk topranda iman gneiyle ve slm
suyuyla byyecek olursa, bu takdirde enaniyet
ve onun dourduu kfr, irk, nifak gibi ken-
Cz: 30, Sre: 91
disini ldrecek her trl hastala kar korunur ve dnyada fazilet meyveleri verdii gibi,
hirette de ebed Cennet olarak yeniden doar.
te insan, dnyaya ilim ve iman boyutlu
kullukla kemale ermek ve Cennete ehil hale
gelmek iin gnderilmitir. lim ve iman boyutlu
kulluk, yeryzn adalet temelinde imar etmeyi
de gerektirir. Yani insan, birbiriyle btnlk
iinde, dier insanlara ve baka btn varlklara
kar grevleri olan bir varlktr ve onun hayat,
bu grevlerini yerine getirdii lde mutlu ve
verimli, getiremedii l de bir azap ve rmlktr.
4. Bkn: Arf Sresi/7: 73, 77, not 15; Hd
Sresi/11: 6465; uar Sresi/26: 155158.
Cz: 30, Sre: 92
LEYL SRES
1303
595
5. Dolaysyla, kim (Allahn kendisine verdii servetten Onun yolunda ve muhtalar

iin) harcar ve Allaha gnlden sayg besleyip, Ona isyandan kanrsa;
6. Ayrca (inan, davran ve bunlarn karlnda verilecek mkfat konusunda) en
gzel olan tasdik ederse,
7. Biz de, ebed mutlulua giden yolu (ve
hirette de hesabn) onun iin kolaylatrrz.
8. (Allahn kendisine verdii servette)
cimrilik yapan ve kendisini kendine yeterli
grp, Allaha ihtiyac yokmu gibi davranan;
9. Bir de (inan, davran ve bunlarn karlnda verilecek mkfat konusunda) en
gzel olan yalanlayana gelince:
10. Ona ise ar bir sorguya ve ebed helke
giden yolu kolaylatrrz.
11. O, ba aa (Cehennemin ukuruna
doru) yuvarlanrken, mal asla kendisine
fayda vermeyecektir.
92. LEYL SRES
1 yetten oluan ve Mekkede inen bu sre,

ismini birinci yetindeki el-leyl (gne) kelimesinden alr. nsan kurtuluuna vesile olacak
iyilikleri yapmaya ve helkine yol aacak ilerden saknmaya arr.
12. Doru yolu gstermek elbette Bizim

iimizdir.
hiret gibi dnya da ve onlar zerinde .13
mutlak hakimiyet de yine muhakkak Bize
.aittir
14. Bu bakmdan, sizi alevlendike alevlenen bir Atee kar uyardm.
15. Yanp kavrulmak iin ona ancak en

azl, en bedbaht olan girer;
1. Yemin olsun (yeryzn) brd

zaman geceye;
16. (Mesajm ve elilerimi) yalanlayan ve

(Bana inanp, ibadet etmekten) yz eviren.
2. Ve btn parlaklyla ortaya kt

zaman gndze;
3. Ayrca, erkei de diiyi de Yaratana:
4. Ki, alp abalamalarnz, (nitelik olarak
da, hedefleri itibariyle de) farkl farkldr.
17. Buna karlk, ondan uzak tutulacaktr

Allaha saygda ve Ona isyandan saknmada hep nde giden;
18. Servetini (Allah yolunda ve muhtalar
1304
DUH SRES
iin) harcayp, (enaniyet ve Allaha isyan

kirinden) temizlenerek, (kulluk topranda)
gelien.
19. O, birinden bir iyilik grm de, onun
karlnda veriyor deildir;
Cz: 30, Sre: 93
20. Bilakis, O En Yce Rabbisinin rzasna

ermek iin verir.
21. (Bu bakmdan,) elbette neticede rza
mertebesine1 erecek, yaptnn mkfatyla honut olacaktr.
1. Rza mertebesi iin bkn: Kalbin Zmrt Tepeleri, c: 1, Rza.
93. DUH SRES
1 yetten oluan ve Mekkede risaletin balangcnda vahyin bir ara kesilmesini mteakip
inen bu sre, ismini birinci yetindeki ed-duh
(kuluk vakti) kelimesinden alr. Allah Rasln

teselli eder, Allahn onun zerindeki baz nimetlerini hatrlatr ve Ona byk mjdeler verir.

1. Yemin olsun gnein ykselip, parlak
haline ulat kuluk vaktine;
6. O, seni bir yetim olarak bulup barndrmad m?4
2. Ve tamamen kararp, sknete erdii

zaman geceye:
7. Ve, henz (Kendi eliliiyle) ynlendirilmemi bulup, (bizzat eliliiyle) ynlendirmedi mi?5
3. Ki, Rabbin ne seni terk etti, ne de sana

darld.1
4. uras bir gerek ki, senin iin (sonsuza
kadar) bir sonraki an, bir nceki andan,
(hiret de dnyadan) daha hayrldr.
5. Rabbin sana ihsanda bulunduka bulunacak ve sen Onun her ihsannda honut
olacak, (sana mahsus) rza mertebesine
ereceksin.3
1. Srelerde hayat ve kinat vakalarna yaplan
yeminlerle onlarn cevab olarak gelen ifadelerin elbette nemli mnasebeti vardr. Mesel,
Cenab Allahn rzas veya raz olmamas
kullar iin parlak bir gndz veya karanlk bir
gece mans tad gibi, insanlarn hayatnda
tatl ve ac anlar da gndze ve geceye tekabl
eder. Bunlardan baka, bu tr yeminler ve onlarn cevab olarak gelen gereklerde elbette daha
baka mnasebetler de vardr ve aranmaldr.
8. Ayrca, seni muhta bulup da yeterli hale

getirmedi mi?
9. yleyse sen de sakn yetimi gsz,
kimsesiz grp, ona kt davranma;
10. steyeni de azarlayarak kovma.6
11. Rabbinin her trl nimetini ise krle
an ve anlat.7
2. Yani, Allah Rasl aleyhissalt vesselm,
srekli terakki halindedir ve Onun terakkisi,
Sebep olan, yapan gibidir. kaidesince srekli
devam etmektedir. yet, ayrca Onun bizzat
kendi dneminde slmn da srekli gelime
halinde olduu mjdesini verdii gibi, Onun
izgisindeki slm hizmetlerin de her zaman
gelime sreci yaayaca mjdesini de vermektedir. Ayrca, Allah Rasl iin de, mminler
iin de hiret daima dnyadan daha hayrldr.
Cz: 30, Sre: 94
NRAH SRES
1305
596
bulunan Allahn yoluna Allah Rasl (s.a.s.),

akide olarak hayatnn hibir nnda yanl yolda
olmad; hibir zaman gnah ilemedi. Fakat risaletinden nce elbette vahiy almyordu, vahyin
ynlendiricilii altnda deildi.
6. Allah Rasl aleyhissalt vesselm, hibir
istei geri evirmedi. O kadar ki, mam Busiri,
onun hakknda, Eer teehhd olmasayd,
hayatnda asla hayr demeyecekti! der. Yani
namazda oturu nnda ahadet getirir, Hayr,
yoktur Allahtan baka ilh! deriz. te, Allah
Raslnn tek hayr, teehhdde Allahtan
baka hibir ilh bulunmadn ilan etmesi,
btn ilh taslaklarna hayr! demesi olmutur.
steyene vermek lh ahlk olmakla birlikte, bu,
her dilenene vermek mansna alnmamaldr.
7. Bu emir, zellikle slm btnyle tebli
etmeye yneliktir.
94. NRAH SRES

3. yette, Allah Raslne hirette Maher
Yerinde verilecek olan efaati uzma, yani
evrensel efaat makamna, Onun burada btn
mminler, zellikle kendi mmetinin mminleri hakknda efaat edeceine de iaret vardr.
4. Allah Rasl, domadan iki ay nce babasn
kaybetmiti; 6 yanda iken de annesini kaybetti.
5. yet, Allah Raslnn hem risaletten nceki
hayatna, hem de yukarda 4nc yette buyrulduu zere, bir sonraki anyla karlatrldnda bir nceki nna atfta bulunmaktadr.
Bu yetin tefsirini, ra Sresi/42: 5253te de
bulabiliriz: te Biz, sana (btnyle pak ve
manev) emirler lemimizden (kalbleri ve zihinleri diriltici) bir ruh vahyettik. Yoksa sen, kitap
nedir, iman nedir bilmezdin. Fakat Biz o ruhu
bir nur kldk ki, onunla kullarmzdan dilediimizi hidayete erdiriyoruz. Ve phesiz sen, her
bakmdan doru bir yola klavuzluk yapyorsun,
gklerde ne var, yerde ne varsa hepsi Ona ait
yet says 8 olan ve Mekkede inen bu sre,

ismini birinci yetindeki eRaHa (geniletmek) fiilinden alr. Cenab Allahn Rasl
zerindeki baz nimetlerini hatrlatr ve Onu
vazifesine tevik eder.
1. Biz, sana bir rahmet ve nimet olarak gksn ap geniletmedik mi?1

2. Ve hafifletmedik mi o ok ar ykn,
3. Belini atr atr atrdatan?2
4. Ve yine, (vazifen adna ve) tamamen

lehine olarak nn yceltmedik mi?3
5. Demek ki, her glkle beraber bir

kolaylk vardr;
6. Gerekte, her glkle beraber bir kolaylk vardr.
1306
NRAH SRES
7. O halde, bir iten ayrldnda hemen bir

baka ie koyul;
1. Hz. Musa (a.s.) Firavuna gitme emrini aldnda Cenab Allaha yapt duasnda ilk olarak gsnn geniletilmesini dilemiti (T-H
Sresi/20: 25). O bunu, Firavun ve oligarisisinden neye maruz kalrsa kalsn ona tahamml
gstermesi ve Allahn dinini, maksadn tam
olarak anlayp, Onun her hkm ve icraatndan raz olmas iin istemiti. (Bkn. T-H
Sresi/20, not 8)
Hz. Musann (a.s.) dua ile istedii bu hususun, slm terminolojideki adyla inbisatn Allah
Raslne batan bahedildiini Cenab Allah
(c.c.), Raslne minnet sadedinde zikretmektedir. nbisat, insanlarla olan mnasebetlerde
kalbin er snrlar erevesinde herkesi kucaklayabilecek, onlar yumuak sz ve sevimli halleriyle memnun edebilecek bir genilie ulamas,
herkese seviyesine gre konuup davranabilme
mansna gelir. Kiinin Allah ile olan mnasebeti
asndan ise, Allaha olan yolculuun banda
korku ile midin bir arada bulunduu bir hl,
yolun sonuna varmlar iin ise lh huzuru,
Cenab Allahn huzurunda bulunmay srekli
hissetmekten kaynaklanan ve ister istemez dar
yansyan bir sevin ve itminan halidir. Gerekten
de Allah Rasl aleyhissalt vesselm, evresindeki herkese kar samimiydi. Kfr, irk, ahit
olduu gnahlar karsnda iin iin yanp kavrulsa, herkesin kbeti hakknda endielerle iki
bklm olsa da, yznden tebessm eksik olmaz,
herkese seviyesince konuup muamele eder ve
maruz kald her trl kt ve kaba muameleye
ikyetsiz tahamml ederdi. (Verilen bilgiler ve
daha fazla aklama iin bkn: Kalbin Zmrt
Tepeleri, c: 1, nbisat)
2. Ahzb Sresi 72nci yette, gklerin, yerin
ve dalarn yklenmekten ekindii emanet
(benlik, irade) ykn insann yklendii ifade
buyrulur (Bkn: Ek 15). Allah Rasl aleyhissalt vesselm, bu ykn arln phesiz
Cz: 30, Sre: 94
8. Ve her ne yaparsan yap, daima Rabbine,

Onun rzasna ynel. 4
herkesten ok daha fazla hissediyordu. Ayrca

O, Allahn rasl olarak, Kurn tebli etmek,
Allahn risaletini yerine getirmek gibi son
derece ar bir baka ykn daha altndayd (Mzzemmil Sresi/73: 5). Kurn ylesine
arl olan bir Sz, lh bir hitapt ki, bizzat
Cenab Allahn ifadesiyle, eer herhangi, hem
de lh bir szle dalar harekete geirilecek veya
yer yarlacak ya da ller konuturulacak olsa,
btn bunlar ancak Kurnla mmkn olurdu
(Rad Sresi/13: 31). phesiz ki btn bunlar,
zellikle Allah Rasl aleyhissalt vesselm
gibi son derece duyarl bir insann belini atr
atr atrdatacak birer ykt. Ama Cenab
Allah, gksn genileterek Ona btn bu
ykleri tayabilme imkn tand ve vazifesini
yerine getirmede Onun her zaman en byk
yardmcs oldu.
3. Bir kul iin en byk eref, isminin elbette Allah ile birlikte anlmasdr. nsanlarn
ebed kurtuluu ve Allah tarafndan kabul
grmeleri iin olmazsa olmaz en nemli art
imandr ve imann da temeli Allah ile birlikte
Onun Raslne inanmaktr. Bunu ifade iin
gerekli tevhid ve/veya ahadet szlerinde Allah
Raslnn ismini, Allahtan baka ilh yoktur, Muhammed Onun Rasldr. ahadet
ederim ki, Allahtan baka ilh yoktur ve yine
ahadet ederim ki, Muhammed Allahn kulu
ve rasldr diyerek, Cenab Allahn ismi ile
birlikte anarz ve ahadet szn, her namazda
teehhdde mecbur bir grev olarak tekrarlarz. Bundan baka, tarihte hi kimse sahih
bir sevgi ile Allah Rasl kadar sevilmemi,
kimse hakknda Onun hakknda yazld kadar
kitaplar, iirler yazlmamtr. Ayrca, 14 asrdr
yzmilyonlarca insan Onun iin Allahn salt
ve selmn istemektedir ve Kyamete kadar
da istemeye devam edecektir. Dmanlar bile
Onun emsalsiz bykln, tarihin en nemli
ahsiyeti olduunu kabul ve itiraf etmektedir-
TN SRES
Cz: 30, Sre: 95
ler. Kimse Onu ilhlk mertebesine karmak

gibi bir byk su ilememi, Cenab Allah
(c.c.) Onu garazkr dmanlarnn iftiralarndan her zaman temizlemitir. (Fransz tarihi
Lamartinein Onun hakkndaki szleri iin bkn:
Ahzb Sresi/33, not 11) Ama, Onun btn bu
tannml, gnllerde tanmas Onda asla
menfi bir tesir yapmam, O, her zaman insanlar iinde bir insan olarak yaam, tevazuda
da herkesi geride brakm, sahip klnd an
ve eref, hep lehinde olmu ve Onun davasna
hizmet etmitir.
1307
4. Son iki yet, zellikle zaman kullanma bakmndan ok nemlidir. deitirme, insan dinlendirir ve ona yeni bir ek verir. zellikle zihn
bir ii beden ii takip ettiinde zihin dinlenir.
Gnlk namazlar, gnn megaleleri arasnda
zihni de, ruhu da yeniler, tazeler, dinlendirir.
Fakat ne yaparsak yapalm, daima Allahn rzas
peinde olmal, her zaman Onun honutluunu
kazanma niyeti tamalyz. Byle yaptmz
zaman, gnlk ilerimiz bile ibadet haline gelir
ve gnn her nn deta ibadetle geirmi
oluruz.
95. TN SRES
yet says 8 olan ve Mekkede inen bu sre,

ismini birinci yetindeki et-tn (incir) kelimesinden alr. Hangi rasl getirmi olursa olsun,
lh din(ler)in ayn temel esaslara sahip olduunu ve insann kurtuluun iman ve salih amelde
yattn vurgular.

1. Yemin olsun ncire ve Zeytine,
2. Sina Dana,
3. Ve bu gvenli Beldeye:1
kemmel modeli olarak) en gzel ekil ve en

mkemmel kvamda yarattk;
4. Muhakkak ki Biz insan, (varln m-
5. Sonra da onu en aa derekeye drdk.
1. ncir ve zeytin iki kymetli meyve (veya

bitki) olmasnn yansra, Srede daha ok,
Mminn Sresi/23: 20de de iaret olunduu
zere, Akdenizin dousunda kalan ve pek ok
peygamberin neet ettii blgeye atfta bulunulmaktadr. zellikle Allah Raslnn en byk
selefleri olan Hz. brahim, Hz. Musa ve Hz.
sa daha ok bu blgede yaamtr. Hz. sann
mehur vazn verdii dan ismi de Zeytin Da
idi. Sina Da, Hz. Musann Tevrat ald
dadr. Gvenli belde ise, Mekkedir (Kurey
Sresi/106). Bu yetler, Kitab- Mukaddesteki
u cmle ile hemen hemen ayn manyadr: Rab
Sina Dandan geldi, Halkna Seirden dodu;
Ve Paran Dandan parlad. (Tesniye, 33: 2)
Kitab- Mukaddesteki bu cmle, srayla Hz. Musa, Hz. sa ve peygamberimiz Hz.

Muhammedin (Allahn selm zerlerine olsun)
risaletine iaret etmektedir. Sina, Hz. Musann
Tevrat ald, Filistinde bulunan Seir, Hz. sann
vahye mahzar olduu, Paran ise Mekkede bulunan bir da silsilesinin Kitab Mukaddesteki
ismidir. nk Kitab Mukaddese gre Hz.
brahim (a.s.), Hz. Haceri Hz. smaille birlikte
bu dan bulunduu yere brakmtr. Zemzem
de burada kmtr. Kurn- Kerimde aka
zikredildii (brahim Sresi/14: 3537) ve tarihen
de sabit olduu zere, Hz. brahimin Hz. Hacer
ile Hz. smaili brakt yer, o zaman daha henz
kimsenin yaamad Mekkedir.
1308
TN SRES

iler yapanlar mstesna; onlar iin kesintisiz
ve hesapsz bir mkfat vardr.2
Cz: 30, Sre: 95

597
7. Btn bunlardan sonra ey insan, Niha

Hesap ve Hkm yalanlamana sebep nedir?
8. Allah, Hakimler Hakimi deil midir?
2. Btn paralar birbirleriyle ve btnn kendisiyle iten balantl ve pek ok lemlerden

oluan bir vcut mahiyetindeki kinat bir aaca
benzetilebilir. Nitekim, bilhassa slm gelenekte
bu benzetme yaplm ve Muhyiddin ibn Arab
gibi zatlar eceretl-Kevn (Yaratl Aac)
isimli kitaplar da kaleme almlardr.
Bu aac tekil eden yaratklar, lh simlerin
tecellileri sonucu varlk sahasna karlar. Yani,
Allah var olduu ve var kld iin onlar vardrlar; Allah, her varl hayatta tuttuu (Kayyum
olduu) iin onlar da hayatta kalmaktadr; ilerinde canl olanlar, Cenab Allah gren olduu
iin grmekte, iiten olduu iin iitmekte, her
varln rzkn veren olduu iin rzklanmakta,
ihtiyalarn giderebilmektedir. Sonu olarak,
kinat, Allah gsteren, Onu tanmada bir
aynadr.
Bilindii gibi aa, bir tohum veya ekirdekten kar. Aacn btn unsurlar, gelecek btn
hayat, ekirdeine ifrelenmi veya programlanm durumdadr. Bu ekirdein topraa dmesiyle bu ifre zlr, program almaya balar
ve aa, en nihayet meyvesini verecek ekilde
hayata uyanr. Yine ekirdek ihtiva eden meyve
ise, aacn btn bir hayatnn sonu, mahhas
timsali, btn bu hayat ve aacn btn unsurlarn kendinde tayan muhassalasdr.
te, Yaratl Aacnn meyvesi insan olduundan, tabiatyla ekirdei de insandr. Aata
ne varsa, insanda da vardr. Cenab Allahn
aacn varl, hayata uyanp bymesi iin ona
dercettii imlenme ve byme kanunlar gibi
kanunlarn aa iin ifade ettii many insanda

ifade eden onun ruhudur. nsan, varlnn bir
boyutuyla meleklerle veya ruhan varlklarla
ortaktr; yani onun melek yan vardr. Ayrca,
meleklerden de te olarak, iradeye ve gelimi bir
zihne ve renme kapasitesine sahiptir. nsan,
varlnn dier boyutuyla ise yeryznn ocuudur ve dolaysyla yeryz hayat iin gerekli
baz melekeler, duygular ve kuvvelerle donatlmtr. Onun her trl beden arzu ve ihtiyalarnn motoru, mekanizmas diyebileceimiz
ehvet kuvveti (kuvvei eheviye), savunma
adna sahip klnd ve gcnn kayna olan
fke kuvveti (kuvvei gazabiye) ve btn zihn
melekelerinin bilekesi hkmndeki akl kuvveti (kuvvei akliye), bunlarn en nemlileridir.
Bunlardan baka insan, acelecidir, hata yapmaya,
yanl grp yanl deerlendirmeye meyillidir,
unutkandr, ihmalkrdr, kavgactartmacdr,
Cz: 30, Sre: 95
TN SRES
inattr, bencildir, kskantr, vb. Menfi gibi

grnen btn bu duygular ona, aslnda hem
hayatn srdrmesinde birer vasta olsun, hem
de terbiye ile zihn ve manev terakkisine hizmet
etsin diye verilmitir. te btn yaratl hususiyetleriyle insan, varln mkemmel modelidir;
Cenab Allaha mkemmel bir ayna olsun diye
yaratlmtr.
nsanla dier varlklar mukayese ederken
u noktaya da dikkat ekmek gerekmektedir.
Mesel hayvanlar hayatlar iin gerekli btn
bilgi kendilerine verilmi olarak dnyaya gnderilir ve bu bakmdan ok ksa srede hemen
hayata adapte olurken, insan, hibir ey bilmeden, fakat renmeye ak ve kabiliyetli olarak
hayat sahnesine braklr. Onun ayaa kalkp
yrmesi iin bile ortalama bir yl, hayat artlarn renip, kendisi hakknda neyin faydal
neyin zararl olduunu seebilmesi iin yllarn
gemesi gerekir. Esasen onun renme sreci,
mrnn sonuna kadar devam eder. nsan,
renmek, yaratl madenine konan istidatlar
gelitirip birer kabiliyet haline getirmek mevkiinde olan bir varlktr. Dolaysyla ona verilen ve
yukarda anlan kuvveler, melekeler, duygular
yaratltan snrlandrlmamtr.
Eer insan, doruyanl, adaletzulm
demeden fkesinin, ehvetlerinin ve nefsin kontrolndeki aklnn peinden gider, duygularn
belirli llere gre disipline etmezse, bunlar,
onun iin her trl ktln kayna olabilir.
Mesel, kuvvei gazabiyesi onu cana kyma,
bakalarnn haklarn gasp, her trlsyle hakszlk gibi mezalime, kuvvei eheviyesi bulduu her eyi tketmeye, faydasna ve menfaatine
grd her yolla kazanmaya, hrszlk, kar
cinsle gayr mer iliki gibi ktlklere,
kuvvei akliyesi ise, demagojiye, yalana, baka
her trden aldatmaya, nifak, kfr ve pek ok
1309
irk eitlerine gtrebilir. Son asrlarda byk

bilimsel ve teknolojik gelimelere imza atan bu
kuvve, bu gelimelerin tarihte ei grlmedik
savalara, katliamlara, smrye, evre kirlenmesine, hastalklara engel olamam, hatt bir
adan bunlarn sebebi olmutur. te, kendisine
verilen kuvveler, duygular, istidatlar, terbiye
edilmedii, snrlanmad zaman insan iin
ykm kayna haline gelebilmekte ve hayat
zindana evirebilmektedir. Bu hal, insann en
aa derekeye dmesidir.
Buna karlk, gerek insaniyete ulamak,
bunun iin gerekli terakki basamaklarn trmanmak ve hem ferd hem itima hayatta, hem
dnyada hem hirette gerek mutlululuu elde
etmek ise, insann kendisine verilen sz konusu
kuvveleri belli llere gre terbiye edip snrlamasnda ve menf grnen duygularn ve huylarn faziletlere dntrmede, faziletlere kaynak
yapmada yatmaktadr. Ayrca, insan yalnzca
beden, nefis ve akldan mteekkil bir varlk
deildir; onun bir de tatmin isteyen ve baka
trl mutluluu yakalamas asla mmkn olmayan bir ruhu vardr. Btn bunlar ise renme,
iman, dzenli ibadet, iradeyi doru yolda kullanma ve nefsin arzularn snrlayabilme ile mmkndr. Kuvvei eheviyenin terbiyesiyle iffete,
kuvvei gazabiyenin terbiyesiyle hak, adalet ve
doruya teslimiyet, buna karlk zulme, yanla
direnme ve itaat etmeme mansnda ecaate, ulv
cesarete, kuvvei akliyenin terbiyesiyle hikmete
ulalr. Grnte menfi duygu ve huylardan
mesel inat hakta sebata, kskanlk gptaya,
bakalarnn sahip olduu gzelliklere ulamaya
almaya, hayrlarda yarmaya kanalize edilebilir. te, en aa derekeye dmeme, ruh
tatmine ve szn ettiimiz faziletlere ulamaya,
bylece Cenab Allaha hakiki kul, toplumun da
faydal bir yesi olmaya baldr.
ALK SRES
1310
Cz: 30, Sre: 96
96. ALK SRES
9 yetten oluan ve ismini ikinci yetindeki

alk (rahim duvarna yapm yapkan hcre, zigot) kelimesinden alan bu srenin ilk be
yeti, Allah Raslnn Nur Da Hira maarasnda bulunduu bir zamanda Kurndan inen
ilk blmdr. Allah Rasl maarada iken Hz.
Cebrail gelmi, Ona oku! demi, Onun, Ben
okuma bilmem demesi zerine Onu, neredeyse
btn gc kendinden gidinceye kadar skm,
Ona tekrar Oku! demi, ayn cevab alnca tekrar skm, bu hadise nc defa tekrarlannca,
Raslllah, Ne okuyaym? diye sormu. Bunun
zerine Hz. Cebrail (a.s.), Srenin ilk be yetini
Ona okumutur. Sre, ilmin, okumayazmann
nemine iarette bulunur, kendilerini kendilerine
yeter gren insanlarn dallete dmekten kurtulamayaca ikaznda bulunur ve Allahn dinini,
Rasln yalanlayanlar azapla tehdit eder.

1. Oku yaratan Rabbinin adna ve Onun
adyla!
12. Ya da insanlar Allaha sayg duyup, Ona

kar gelmekten saknmaya aryorsa?
2. O, insan rahim duvarna yapan yapkan bir maddeden yaratt.1
13. Ne dersin, buna karlk o adam gerei

yalanlyor ve onu kabulden yz eviriyorsa?
3. Oku, Rabbin sonsuz kerem sahibidir.

4. (nsana) kalemle yazmay retti;
5. nsana bilmediklerini retti.
6. Ama, (Onun btn bu nimetlerine ramen) insan gerekten tuyankr kesilir,
7. Kendisini (Rabbisinden bamsz,) kendisine yeterli grmekle.
14. Bilmez mi ki Allah, herkesin yaptn

grmektedir?
15. Hayr, hayr, olmaz byle ey! Bu bakmdan, eer bu tutumundan vazgemezse,
Cehenneme srkleriz onu tutup pereminden.
8. Oysa gerek u ki, dn Rabbinedir (ve

herkes, Onun huzurunda hayatnn hesabn verecektir).
16. Yalan ve gnaha batm bir perem o!
9. Bakmaz msn u men etmeye, engellemeye kalkana,
18. Biz, nasl olsa Zebanleri (Cehennemin

vazifeli meleklerini) aracaz.2
10. Namaza durduu zaman (mbarek) bir

kulu!
11. Ne dersin, byle mi yapmas gerekir,
eer o kul doru yol zerindeyse;
19. Hayr, hayr, onun yapt kesinlikle

doru deil! Boyun eme ona! Rabbine
secde et ve daima Ona yaklama yolunda
ol!
1. Ortada henz okunacak bir kitabn olmad zamanda Oku! emrinin inmesi mnidardr.
yette artk Raslllaha (hafzadan) okumas
iin bir Kitabn indirilecei mans da olmakla
birlikte, demek ki, okunacak baka bir, hatt
iki kitap daha vardr ve bunlar, kinat ile onun
fihristi olan insandr. Bu ilk Oku! emriyle, insan
dorudan bir hareketin, bir aksiyonun iine itilmekte ve bu aksiyonun sahas olarak da kinatn
ortasna ve kendisiyle babaa braklmaktadr. Bu
emirle birlikte neyin ve nasl okunacana dair bir
talimatn gelmemesi, kinat incelemenin kendine
has kaideleri olduunu, mesel bir bakma gzlem
ve deneyin gerekliliini ortaya koyar. Fakat btn
17. (Kendi yannda grd o ehir) meclisini istedii kadar yardma arsn!
Cz: 30, Sre: 96
ALK SRES
bu okuma ve incelemenin, adna bugn bilim

denilen modern ilmi neticede felketler kayna
haline getiren iki asl unsur nazar ve niyettir.
Her eyin, bu arada bilimin de asl mecrasna oturup, asl hviyetini kazanmas iin bu iki unsur
asla gz ard edilmemelidir. te, Oku! emrini
Yaratan Rabbinini adna ve Onun adyla! cmlesinin takip etmesi, bu cmlede Cenab Allahn
yaratclk ve Rubbiyet (Rabb olma) sfatlaryla
anlmas, konuyla ilgili olarak u ok nemli
hususlar dikkat nazarlarna sunmaktadr:
Kinatn bir yaratcs vardr ve bu Yaratc,
umum planda kinat, husus planda her
varl belli bir ftratta, belli hususiyetlerle
yaratm, onu bu hususiyetler erevesinde
terbiye edip, yaratl fonksiyonunu ifade
edecek ekilde donatmtr.
lm faaliyetin gerek ve insana faydal mecrada yrmesi iin bu faaliyet, Allah adna ve
Onun adyla yaplmaldr. Allah adna yaplacak, nihayetinde Allahn rzas olan bir aksiyon, neticesi itibariyle er deil, hayr getirir.
Allah (c.c.), rzasn kazanma niyetiyle bir ie
balayan Kendi yolunda yrtr ve yanla
vasta yapmaz. Din, bilimsel almalara bu
ekilde ahlk hedefler tayin edip, ahlk snrlar getirmekle, hem bu almalarn neticelerinin btn insanla yararl olmasnn yolunu
aar, hem de yaplacak her faaliyetin Allah
adna yaplmasn art komakla, btn faaliyetlerimize ibadet olma deeri kazandrr. Allah
adna yaplacak herhangi bir faaliyet insanln
zararna olamaz; bu maksatla yaplacak bilimsel faaliyet yaratl deitirmee ynelmez,
ftrata mdahaleye yeltenmez. Allahn kinattaki kanunlarn keifle, eyaya Allahn izni
lsnde mdahale ve tasarrufta bulunur,
dolaysyla evre kirlenmesine yol amayaca
gibi, mesel bilimin neticelerini insan ldrmede, insanl yok etmede, insanlar zerinde
haksz hakimiyet kurmada ve yeryznde fesat
karmada deil, yeryzn imarda, btn
insanlarn faydasna ve insann maddmanev
terakkisi, huzur ve gveni adna kullanr.
Allah adna yaplmayan, Allahn adyla balanmayan, yani batan Allaha iman temeline
1311
oturmayan, insana ve kinata Allah ve Ona

iman penceresinden bakmayan bilimsel bir
faaliyet, Allah katnda zellikle insann hireti cihetiyle msbet bir deer ifade etmeyecektir. Bu bakmdan, btn ilm faaliyetlerde
niyetin yansra nazarn, yani bak asnn
da salam olmas gereklidir.
Kinata ve insana Allahn masnuat olarak bakmayan, onlar tevhid noktasnda ele
almayan ve imann menurunda incelemeyen
bir bilim adam paral bak asndan kurtulamayacak, kinatn d grn itibariyle
sergiledii kesrette boulup gidecek, eya
arasndaki vahdet rabtalarn gremeyecek
ve bilim neticede kendisini de, kendisiyle
birlikte insanl da felkete gtren bir
vasta olacaktr. Nitekim, Din d bir faaliyet olarak grlen ve kendi sahasna Dini
sokmayan bilim, tarihin u son diliminin
ahit olduu zere, ok kk bir aznla
madd refah getirmise de, yol at inkr
ve dolaysyla huzursuzluk, gvensizlik ve
mutsuzluk frtna ve girdaplarnn yansra,
insanlk tarihinde grlmemi bir smr,
zenginfakir uurumu, sonu gelmez sava
ve atmalar, menfaat ekimeleri, kan
savalarda milyonlarca ve bir defada on binlerce, yz binlerce insann lm, milletler
ve toplum katmanlar arasnda rekabet ve
derin yaralar, korkun bir evre kirlenmesi,
ftrata ve yaratla mdahale gibi pek ok
felkete de sebep olabilmekte, en azndan
bunlar nleyememektedir. Dolaysyla, bilim
ve Dinin iki ayr sahaya hitap eden iki ayr
ve farkl disiplin olarak grlmekten kurtarlmas, gnmz insanlnn nnde, onun
bugnn de yarnn da temelden ilgilendiren ok nemli bir husustur.
2. Bu, Cenab Allahn herhangi bir kimseye,
gce ihtiyac olduu mansna gelmez. Asla! Ama,
hikmeti gerei Cenab Allahn istihdam buyurduu kullar vardr. Zebanler de bunlardandr.
yette onlarn arlacann zikredilmesi, kfrn,
irkin ehir konseyini, ynetim kademesini kendi
tarafnda gren liderlerine kar, onlarn anlayaca
tarzda mukabelede bulunmak iindir.
1312
KADR SRES
97. KADR SRES
Cz: 30, Sre: 97
598
yetten oluan ve ismini birinci yetindeki

kadir (kader, kudret, l) kelimesinden alan
bu sre, Kadir Gecesi hakkndadr. Ramazan
iinde olan bu ok kymetli geceyi ibadetle ihya
etmek byn neme sahiptir.

1. Biz, Kurn Kadir Gecesinde indirdik.
2. Nedir o Kadir Gecesi bilir misin, nerden
bileceksin (Allah bildirmedike)?
3. Kadir Gecesi, bin aydan daha hayrldr.
4. O gece melekler ve Ruh, Rabbilerinin
izniyle her i iin iner de iner.
5. (Bilhassa o geceyi ibadetle ihya edenler
iin) safi rahmet ve esenliktir o gece, t afak atncaya kadar.1
1. Duhn Sresi not 1de akland zere, her

eyin ve her hadisenin Cenab Allahn lminde
ilm varl vardr. Bir baka ifadeyle, Allah,
olmu, olacak her eyi bilir. O, zaman, mekn,
madde snrlamalarnn mutlak dnda olduu,
Kendisi iin dn, bugn, yarn ayrm sz
konusu olmad iin, btn zaman ve mekn,
Onun lminde bir noktadan ibarettir. Yaratma,
Onun, lmindeki varlklara ait klnacaklar lemin llerine, zelliklerine gre harite varlk
vermesi demektir. Madd leme ait varlklarn
bu leme gelmesi belli bir sre takip eder.
Cenab Allah bir ey veya bir hadiseyi yarataca zaman, onun kendine has zellikleriyle
olmasn diler. Biz, bunu her bir varlk ve hadiseye Kaderin ekil, suret, ftrat, ksaca kimlik
vermesi, Kudretin de onu varlk sahasna karmas olarak grebiliriz. Yani, Kader varlk ve
hadiseleri lmin sahasndan Kudretin sahasna
tar, Kudret de onlar Kaderin llerine gre
varlk alanna karr. (Burada hatrlatmalyz
ki, Cenab Allah ile, Onun yaratmas, Kader
ve Kudretin icraat hakknda sylediklerimiz,

meselenin tamamen bize bakan yan itibariyledir.)
te, lh Kader ve Kudretin icraatlar asndan kinatn ve insanln tarihinde her bir
yln kendine has bir yeri, zellii ve nemi
olmaldr ve her bir yl iinde husus bir gece
bulunmaktadr. Bu gecede lm-i lh, o yl
iinde meydana gelecek hadiseleri ve ortaya
kacak varlklar tayin buyurmakta, Kader de
onlara mahiyetini, kimliini, ftratn vermekte
ve Kudretin sahasna aktarmaktadr. Kurnn
Ramazan aynda indirildiini ifade buyuran
Bakara Sresi 185inci yetten ve onun Kadir
Gecesinde indirildiini belirten bu srenin 1inci
yetinden anlalabilecei zere, bu gece Kadir
Gecesidir ki, ona Kader ve Kudret Gecesi diyebiliriz. Bu gece, Ramazan ay iinde yer ald
ve Ramazan ay ay ylna ait bulunduu, ay yl
Cz: 30, Sre: 97
KADR SRES
da gne ylndan 11, drt ylda bir 12 gn daha

ksa olduu iin, belli aralklarla yln her bir
gecesi, bu gece olma erefine ermektedir.
Cenab Allah (c.c.), insanlarn hidayeti iin
rasller gndermi, kitaplar indirmitir. Kitaplarn
sonuncusu ve ihtiva ettikleri esaslarla hepsini kapsayan Kurn Kerimin biri btnyle, biri de ksm ksm olmak zere iki tr
inii vardr. limler, onun btnyle iniinin
Levh Mahfuzdan dnya semasna veya Beyti
Mamra olduunu belirtirler. Beyti Mamrun
da, Kurn- Kerimin buraya iniinin de keyfiyetini kesin olarak bilmiyoruz. Bununla birlikte,
Duhn Sresinin ilk alt yeti nda denebilir
ki, nasl her bir lh Kitap lh limde veya
Levh- Mahfuzda veya Ana Kitapta (Bkn: Enm
Sresi/6: 59, not 12; Rad Sresi/13: 39, not 13;
sr Sresi/17: 14, not 10; Zuhruf Sresi/43: 4)
Kader tarafndan tayin edilmi, belirlenmi veya
btnl iinde bu ana kaynaktan aktarlm,
Kelmn sahasna tanmsa, ayn ekilde Kurn
da Kadir Gecesinde bu ana kaynakta btnl
iinde tayin buyurulmu veya Rasl-i Ekrem
Efendimize (s.a.s. ) blm blm indirilmek
zere oradan Kelmn sahasna aktarlmtr.
1313
Duhn Sresi 5inci yette elilerden sz edilmiti. Bu srede 4nc yette ise meleklerden
bahsedilmektedir. Melekler, kinatn idaresinde,
varlklarn hayatnda elilik grevi yaparlar;
Cenab Allahn emirlerini tar, yerine getirirler. Bu srede anld zere, bilhassa Kadir
Gecesi, Cenab Allahn kinatla ilgili dier
emirlerini alp icraata ynelmelerinin yansra,
Onun husus rahmeti, ltfu ve kullar iin
emniyetini yklenmi olarak da inerler.
4nc yette sz edilen Ruh ise, Meric
Sresi/70, not 1de akland zere, melek
tr veya meleklere benzer ruhan bir varlk
olmaldr. mam- Gazzalye gre O, Cenab
Allahn canllara ruhlarn flemek zere istihdam buyurduu melek veya melek benzeri bir
varlktr. Bedizzaman Said Nursi, her varl
temsil eden bir ruhun mevcudiyetinden sz
eder. O halde Ruh, btn bu ruhlardan, onlar
ve Allah katnda ibadetlerini temsilden sorumlu
da olmaldr. Cenab Allah (c.c.), Kadir Gecesi
meleklerin yan sra Onu da, o geceyi ihya eden
kullarna esenlik, (manev) hayatiyet ve inirah
flemek iin gnderiyor olabilir. (Gerei tam
olarak bilen Allahtr.)
1314
BEYYNE SRES
Cz: 30, Sre: 98
98. BEYYNE SRES
edinede nazil olan ve 8 yetten meydana

gelen bu sre, ismini birinci yetindeki beyine (apak delil, belge) kelimesinden alr. Kelime, burada Allah Rasl aleyhissalt vesselm
iin kullanlmtr. Allah Raslnn, hem kendi
risaleti hem de getirdii lh Mesaj (slmKurn) iin ak bir delil olduuna dikkat eker ve
hem mriklerin, hem de Ehli Kitap iindeki

inkrclarn da bunu gayet iyi bildiklerini vurgular. Neticede, slma ve Allah Raslne inanp inanmadklarna gre insanlar balca ikiye
ayrlmaktadr: man edip, imanlar istikametinde
salih amel ileyenlerle, Allah Raslne ve slma
inanmayanlar.

1. Ehl-i Kitaptan ve mriklerden (Kurna
ve Allah Raslne inanmayarak) kfir
olanlar, (onlardan takip etmeleri beklenen
izgiyi) brakp inkr yoluna, ancak kendilerine apak delil geldikten sonra saptlar.1
ibadet etmeleri, namaz btn artlarna

riayet ederek vaktinde ve aksatmadan klmalar ve zekt tastaman vermeleri emredilmiti. Budur kusursuz, salam ve dosdoru
Din.4
2. (Maddmanev kirlerden temizlenmi

olanlardan bakasnn dokunamayaca ve
her trl btldan uzak) tertemiz sahifeleri2 okuyup teblide bulunan ve Allah
tarafndan gnderilmi bir rasl (geldikten
sonra).3
6. Buna ramen, Ehli Kitaptan olsun

mriklerden olsun, (kendilerine apak
delil geldikten sonra) kfre sapan veya hal
kfr tercih edenler, (kalblerinde tohumunu tadklar) Cehennem ateine girecek
ve orada sonsuzca kalacaklardr. yleleri,
btn yaratlmlarn erlileridirler.
3. O sahifelerde (iman ve hayatla ilgili) her

bakmdan mkemmel retiler ve hkmler vardr.
4. Ehli Kitap mensuplar, kendi aralarnda
da kendilerine gerein kesin delili geldikten sonra tefrikaya dtler.
7. Buna karlk, iman edip, imanlar istikametinde salam, yerinde, doru ve slaha
ynelik iler yapanlar ise o (kutlu) zatlar,
yaratlmlarn hayrllardrlar.
5. Oysa onlara da ancak, Dini btn yanlaryla iten kabul ederek ve sadece Onun
rzasn hedef alarak, kfr ve irkten uzak,
dupduru bir tevhid inanc iinde Allaha
8. Onlarn mkfat Rabbilerinin nezdindedir: ilerinde ebediyen kalacaklar sonsuz

nimet ve ebed mutluluk cennetleri. Allah
onlardan razdr, onlar da Allahtan raz.
Bu, Rabbisine kar kalbi sayg ve rpertiyle dopdolu olan iindir.
1. Allah Raslne ve onun getirdii Mesaja

inanmay reddeden mrikler, Allah Raslnn
asla yalanc olmadn, Onun hayat boyunca
sadece doruyu sylediini ve peygamberlik
iddiasnda da doru olduunu biliyor ve vicdanlarnda kabul ediyorlard. Allah Rasl aleyhissalt vesselm hem kendisi hem de getirdii
Mesaj iin apak bir delil olmasna ramen, ben-
Cz: 30, Sre: 98
BEYYNE SRES
cillik, inat, karclk, kibir ve kabile enaniyet ve

rekabeti gibi sebeplerle Onu ve Mesajn inkr
yolunu seerek, lh cezaya mstehak oldular.
Bunun gibi, Ehl-i Kitaptan, yani Hristiyanlar
ve Yahudilerden de Kurna ve Allah Raslne
inanmayanlar da, uzun zamandr bir rasl bekledikleri, kitaplarnda o rasln sfatlar apak
yazl olduu ve bu sfatlar Allah Raslnde
btnyle grdkleri, dolaysyla Onun Allah
Rasl olduunu bildikleri halde, yine kskanlk, rekabet, rk mlahazalar ve benzeri sebeplerle inkr yolunu setiler.
yet, bu gerekle birlikte, Ehl-i Kitaptan
Allah Raslne ve Kurna inanmayanlarn
kendi kitaplarna da inanm olmayacaklarna
dikkat ekmektedir.
2. lh retilerin ve hkmlerin, yani Kurn
yetlerinin yazl bulunduu sahifelerin temizlii, Kurnn temizliindendir. Bu sebeple,
eytanlar ve maddmanev (abdestsizlik, guslszlk ve irk, kfr) kirlerinden arnmam
olanlar nasl Kurnn bizzat kendisine, Levh-i
Mahfuzdaki aslna ve yazsna el sremezlerse,
onun yazl bulunduu sahifelere de el sremezler. nk o sahifeler de, Kurndan dolay
paktr. Ayrca bkn: Vka Sresi/56: 79, not 16.
3. Allah Rasl aleyhissalt vesselm, Kurnla
birlikte slm gereinin en byk ve en ak
1315
iki delilinden biridir. O yce zt aleyhissalt vesselm, mutlak doruluu, drstl,

emanete riayeti, ahde vefas, akl aklla ama
mansnda fetaneti, her trl lekeden uzak pak
ahsiyeti, hayatnn her n, emsalsiz derecede
sahip bulunduu meziyetler ve faziletler, daima
zirvede temsil ettii gzel ahlk, zihinleri ve
kalbleri fethetmesi, o na kadar uzun asrlardr medeniyetten, insanlk deerlerinden uzak
yaam, kabile savalaryla birbirlerini srekli
kanna giren, yamayla geinen insanlardan 23
sene gibi ok ksa bir zaman iinde Sahabe adyla, Kyamete kadar gelecek btn nesillere her
bakmdan rnek olacak bir cemaat karmas,
din-tabi btn ilim sahalarnda binlerce lim,
ayrca edip, hikmet ehli, evliya ve asfiya yetitiren tarihin en muhteem ve emsalsiz medeniyetinin temellerini atmas, mkemmel bir devlet
organizasyonunu gerekletirmesi, malbiyet
bilmeyen esiz komutanl, gelecekle ilgili verdii ve sonraki tarihin hi birini yalanlayamad
haberler evet btn bunlar ve daha baka hususiyetleriyle, hem kendisi, hem davas, yani slm
gerei iin gne gibi parlak bir delildir.
4. yet, Allahn btn raslleri vastasyla
insanlara gnderdii Dini zetlemektedir. Bu
Din de, slmdr. Son iki yet iin ayrca bkn:
l-i mran Sresi/3: 19, not 4.
1316
ZLZAL SRES
Cz: 30, Sre: 99
599
99. ZLZL SRES
edinede inen ve 8 yetten oluan bu sre,

ismini birinci yetindeki zilzl (zelzele)
kelimesinden alr. Kyamet ve hiret Gn olacak baz nemli hadiseleri nazara verir.

1. Yer, kendisi iin takdir edilen o mthi
sarsntyla sarsld zaman,
2. Ve yer, iindeki btn arlklar dar
kard,
3. Ve insan, dehet ve aknlk iinde, Ne
oluyor buna?! diye haykrd zaman:
4. te o gn yer, btn haberlerini ortaya
dker;
5. nk Rabbin bunu ona husus bir dille
bildirir.1
6. O gn insanlar, (dnyadaki ileri) kendilerine gsterilmek zere mezarlarndan
kp, ayr ayr, gruplar halinde giderler.2
7. Artk her kim zerre arlnca bir hayr
ilerse, onu(n karln) grr.
8. Her kim de zerre arlnca bir ktlk

ilerse, o da onu(n karln) grr.3
1. yetler, hem lfz hem de man itibariyle,

dnyann yklmas, yeniden kurulmas ve hatt
dnyada iken urad zelzelerden sz etmektedir denebilir. Dnyann yklmas esnasnda yer
Srun flenmesiyle (Nzit Sresi-79: 6) ok
iddetli ekilde sarslacak (Vka Sresi/56: 4),
dalar etrafa dalm kum ynlar gibi olacak
(Mzzemmil Sresi/73: 14), yer, iindekileri atp
boalacak (nikk Sresi/84: 3) ve dmdz hale
gelecektir (nikk Sresi/84: 4). Dnyann bu
ykl esnasnda, yerin iinde ne varsa maden,
define ve l vcutlar vb. dar atlacaktr.

Sonra, Srun birinci flenmesini ikincisi takip
edilecek (Nzit Sresi/79: 7), ller diriltilip,
mecbur istikamet olarak Maher Yerine doru
hzla yol alacaklardr (Kf Sresi/50: 44, Meric
Sresi/70: 43). Kfir olarak lenler, dnyann
hem yklnn hem de yeniden yaplnn dehetini yaayacaklardr.
Yerin btn haberlerini ortaya dkmesi, dnyann yklyla ilgili olarak mecazi olsa gerektir.
Yani, iinde ne varsa dar atacak ve inkrclar,
Cz: 30, Sre: 99
ZLZAL SRES
Kyamet gereini anlayacak, onunla ilgili her

gerek kendilerine ak hale gelecektir. Ayrca
onlar, Allahn elilerinin verdikleri haberlerin
gereini de gzleriyle greceklerdir. Buna karlk, dnya yeniden kurulduunda, hirette
nasl insann uzuvlar Allahn onlar konuturmasyla konuup sahibi hakknda ahitlik
edecekse (Fusslet Sresi/41: 2021, not 7), yer
de, btn haberlerini, zerinde olup biten her
eyi, Allahn onu konuturmasyla konuup
anlatabilir.
nsann bana gelen her musibet, gnahlarnn, hatalarnn sonucudur. Bu bakmdan,
iindeki baz hazinelerin ortaya kmasna, termal
kaynaklarn meydana gelmesine sebep olsa da,
depremler, insanlar hatalarna ve kusurlarna
kar ikaz grevi de yapar. Baz yetlerden anlaldna gre (sr Sresi/17: 44, Fusslet Sresi/41:
21), cansz dediimiz cisimlerde bile bir tr hayat,
hatt kendilerini temsil eden kendilerine has ruhlar vardr. Bu sebeple onlar, insanlarn yaptklarndan bir ekilde etkilenirler. Dolaysyla, srenin
bu ilk be yetinin ayrca, yeryznde yaanan
depremlerle de alkal olduu sylenebilir.
2. Herkes, Mahkeme-i Kbrann karsna
tek bana kacak ve dnyadaki yaptklarndan sorguya ekilecektir (Enm Sresi/6: 94;
1317
Kehf Sresi/18: 48). Ayrca, Cennetlikler ve

Cehennemlikler olarak ayrlacak; Cennetlikler
de, Allaha en yakn olanlar (Mukarrebn) ve
Ashab- Yemn eklinde iki ana grup olacaktr.
hiret Gnnn bir blmnde veya hiretin
bir sahnesinde insanlar gruplar halinde, dnyada
iken nder tandklarnn arkasnda arlacaklardr (sr Sresi/17: 71). yet, btn bu manlar birden ifade etmektedir.
3. nsan, her ne ilerse ilesin, Allah hepsini grr
ve kaydettirir. Hem dnyada hem de hirette
herkes yaptnn neticesiyle karlar. u kadar
ki, mminler dnyadaki iyiliklerinin karln,
bunlar dnyada da ksmen karlksz braklmamakla birlikte, genellikle hirette grrken,
inkrclar iyiliklerinin btn karln dnyada
alrlar; ktlkleri ise, derecesine gre dnyada
da karlksz kalmasa bile, karlklar verilmek
zere daha ok hirete braklr. hirette herkese dnyada yaptklar birbir gsterilecektir.
Bununla birlikte, Allah iyilikleri asla karlksz
brakmazken, ktlklerin ise, kfr ve irk
dnda bir ksmndan, hatt oundan tevbesiz
ve/veya tevbe sonucu geivermektedir. O, mminlerin baz gnahlarn da hirette affedecektir. Her halkrda affedilmeyen gnahlar ise,
elbette karln bulacaktr.
1318
DYT SRES
Cz: 30, Sre: 100
100. DYT SRES
edinede nazil olan ve 11 yetten meydana gelen bu sre, ismini birinci yetindeki
el-diyt (nefes nefese koan atlar) kelimesinden
alr. Hakk yaymada kullanlan atlar ve onlar
kullananlar sena ettikten sonra, dikkati insann
tabiatnda, zellikle inkrclarda bulunan nankrlk ve bencillik gibi birtakm olumsuz sfat
ve tavrlara ekerek, Cenab Allahn insanlarn
her yaptndan haberdar olduu ikaznda bulunur.

1. Yemin olsun gazilerin atlarna nefes nefese koan,
2. yle ki, koarken (trnaklaryla) ate
saan, kvlcmlar karan,
3. O hzla, sabah erkenden baskn basan,
4. O esnada tozu dumana katan,
5. Derken dman kuvvetinin ortasna dalan:1
6. Gerekten insan, Rabbisine kar ok
nankrdr;2
7. Buna hi kukusuz bizzat kendisi de ahittir.3
1. yetler, sava atlarn ve dolaysyla onlar

kullanan gazileri vmektedir. Hicretin birinci
asrnda yaam olan krime, ikinci yeti sava
silahlar olarak tefsir etmitir. Bundan ve yetteki ate sama, kvlcm karma mansndan
hareketle Elmall Hamdi Yazr gibi mfessirler,
yetlerde tanklar ve dier zrhl aralar gibi
modern ateli silahlara da iaret olduu dncesindedirler.
2. lk be yette yemine konu olan hususlar
msbet manda ise de, onun cevab olarak gelen
bu yet, menfi bir gerei nazara vermektedir.
lk be yet Mslman gazileri verken, bu
yette sz edilen nankrlk, Allahn insana
8. Ondaki mal hrs pek iddetlidir.

9. Yoksa, (Rabbisine kar nankrlk ne
demekmi, bunu) anlamayacan m sanyor, kabirde bulunanlar diriltilip dar
atld zaman;
10. Ve sinelerde (imaninkr, niyet, kr
nankrlk adna) ne varsa hepsinin ortaya
dkld zaman?
11. te bilhassa o gn Rabbileri, onlardan
(dnyadaki her hallerinden, yaptklar her
eyden) elbette haberdardr.
en byk nimeti olan slm ve hidayet nimetine kar nankrlktr ve dolaysyla ilk be
yet, bu nankrlkle slma ve Mslmanlara
saldran, onlarla yaptklar anlamalara ihanet
eden zalimlere kar at sren Mslman gazileri
vmektedir.
3. Allahn insanla slm olarak tecelli eden
en byk nimetini kabul etmekten baka yol
bulamayan insan vicdan, sahibinin bu nimete
kar haksz sebep ve maksatlarla cephe aldna
bizzat ahadet edecektir. Bunun yansra, hayat,
tavr ve davranlar da insann nankrlne
ahadet eder. Ayrca, insann azalar da hiret
Gn aleyhinde ahitlik yapacaktr.
Cz: 30, Sre: 101
KRA SRES
1319
600

1. O kria (kalblere ve kafalara arpan o
mthi ses)!
2. Ama ne kria!
3. Nedir o Kria bilir misin, nerden bileceksin (Allah bildirmedike)?
4. Onun vuraca gn insanlar, etrafa salp kalm pervaneler gibi olur.
5. Dalar ise atlm lime lime renkli ynler
gibi.1
6. Derken, artk kimin tartlar (sevap olarak) ar basarsa,
7. Neticede o kendini, tam mansyla memnun kalaca bir hayatn iinde bulur.
101. KRA SRES
ekkede inen ve 11 yetten oluan bu sre,

ismini birinci yetindeki el-kriah (ni ve
ok gl darbe) kelimesinden alr. Kyamet ve
hiret Gnnn dehetine ve dnyada ilenen
amellerin neticelerine dikkat eker.
1. Sre, buraya kadar Kyametin baz dehetli sahnelerini nazara verdi. Bundan sonra ise,
8. Kimin de tartlar (iman ve makbul

amelden yoksun olarak) hafif gelirse,
9. ylesinin barna, (ba aa atlaca)
haviyedir (Cehennemin derin bir uurumudur).
10. Nasldr bu dipsiz uurum bilir misin?
11. Batanbaa kzgn m kzgn bir ate.
insanlarn dnyadaki fiillerinin hiretteki neticelerine dikkat ekilmektedir.
1320
TEKSR SRES
Cz: 30, Sre: 102
102. TEKSR SRES
ekkede nazil olan ve 8 yetten oluan bu

sre, ismini birinci yetindeki et-teksr
(arttrmada yarma) kelimesinden alr. Daha ok
dnyala sahip olma ve bunlarla vnme yar

ve bu yarn sonularna kar insanlar iddetle
ikaz eder.

1. Nesep ve malla bbrlenip yarma sizleri
oyaladka oyalad;
2. O kadar ki, kabirlere kadar uzanp, onlar
da hesaba katar oldunuz.
3. Hayr, asla doru deil bu yaptnz!
(lm gelecek ve) bileceksiniz (bunun ne
demek olduunu)!
4. Hayr, hayr! (ldkten sonra diriltilip
kabirlerinizden karlacak ve bir de o zaman)
bileceksiniz (ne demekmi bu yaptnz).
1. Yani mal, evlt, nesep, ksaca dnya adna size

ne verilmise, onlarla ilgili vazifeleriniz olduunu
unutmayn. Yapmanz gereken, onlarla ve onlarn okluuyla vnmek deildir; bunun yerine,
malnz onu Allah yolunda kullanmak niyetiyle
hell yollardan kazanmak ve karlnda Allaha
kretmek, ocuklarnz ise iye birer mmin
olarak yetitirmeye almaktr.
2. Bu sre, u yetle benzer anlamdadr: yi
bilin ki, dnya hayat bir oyun, bir oyalanma,
ssler edinme, (makam, mal, eya, evlt, fizik
5. Hayr, brakn bunu! Eer ilme dayal

bir kesinlikle bilmi olsaydnz (bunun ne
demek olduunu, o zaman yapmazdnz).
6. (Ama eer byle yapmaya devam ederseniz,) elbette greceksiniz o Kzgn Alevli
Atei.
7. Nihayet gzlerinizle grecek (grmeye
dayal kesinlikle bilecek)siniz onu!
8. O gn elbette sorguya ekileceksiniz
(size bahedilen) btn nimetlerden.1/2
grnm gibi dnyalklarla) birbirinize kar

vnme ve daha fazla, daha iyi mal, daha fazla,
daha iyi evlda sahip olma yarndan ibarettir.
Bir yamur dnn ki, onunla biten bitkiler
iftilerin ok houna gider. Ama sonra o bitkiler kurur da, onlar sararp solmu grrsn;
ardndan da erp haline gelirler. Dnya hayat,
ite byledir. hirette ise ya iddetli bir azap
vardr veya Allahtan (srpriz mkfatlarla dolu)
bir balanma ve rza. Evet, dnya hayat,
bir aldanma metandan baka bir ey deildir.
(Hadd Sresi/57: 20)
Cz: 30, Sre: 103
ASR SRES
1321
601
ykl zaman) kelimesinden alr. Kurn mfessirlerinin ve dilcilerin ittifak ettii zere bu sre,
Kurnn ana retilerini ok veciz bir ekilde
ihtiva eder. Bundan dolay mam afii hazretleri
yle demitir: Kurndan baka bir sre nzil
olmam olsayd, iki dnya saadeti iin bu sre
yeterdi. Ashab- Kiramdan iki veya daha fazla
kii bir araya geldiinde, bu sreyi okumadan
ayrlmazlard. (Beyhak, 6: 501) Bu da, onlarn
Kurn nasl derinden ve temel boyutlaryla anladn gstermektedir.

1. Yemin olsun asra (hadiselerle ykl
zamana, bilhassa onun son parasna):1
2. uras bir gerek ki, hsrandadr insan.
103. ASR SRES
ekkede inmi olup, 3 yetten oluur ve ismini birinci yetindeki el-asr (hadiselerle
1. Asr kelimesinin pek ok manlar vardr.

Zaman, gecegndz birlikte gn, ikindi vakti,
hir zaman (zamann son paras), bu manlardan bazlar ve bata gelenleridir. Ayrca, bir
eyin boalmaya hazr doluluunu, skmln da ifade eder. Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselm, kendisinin asr peygamberi
olduunu buyurmu ve bununla ikindi vaktini,
yani gnn son blmn kasdetmitir. Btn
bu manlar Srenin btnlyle birlikte dik-

iler yapanlar, birbirlerine hakk tavsiye
edenler ve birbirlerine (musibetler, Allah
yolunda balarna gelenler, Dini yaama ve
nefsin, eytann gnaha tevikleri karsnda) sabretmeyi tavsiye edenler mstesna.2
kate aldmzda, bu srede asrn mutlak ve

hadiselerden mcerret zaman deil de, iindeki
hadiselerle birlikte zaman, bilhassa Peygamber
Efendimizin dnemi ve ondan sonra Kyamete
kadar gelecek ve onun dininin zaman olan
dnem, zellikle de bu dnemin ok youn ve
nemli hadiselerle ykl son ksm manlarna
geldiini syleyebiliriz.
2. Ayrca bkn: Tn Sresi/95: 46, not 2.
1322
HMEZE ve FL SRES
Cz: 30, Sre: 104-105
104. HMEZE SRES
ekkede inmi olup, 9 yetten oluur ve

ismini birinci yetindeki el-hmeze (arkadan ekitirici, alayc) kelimesinden alr. Malna,
mevkiine, statsne bakarak insanlar kk

grme, onlarla alay etme, arkadan ekitirme konusunda iddetli ikazda bulunur.

1. nsanlar ayplayp ekitiren, jest ve
mimiklerle onlarla alay eden her bir insann
vay haline!
2. Servet biriktirip, sonra da (muhtalar dnmeden hrs ve tutkuyla) onu sayar durur
(ve servetim var diye bakalarn kmser).
3. Sanr ki, mal kendisini lmszletirecek.
4. Hayr, asla! Kesinlikle Hutameye frlatlp atlacaktr o.
5. Hutame nedir bilir misin?

6. Allahn tututurulmu bir ateidir.
7. Bir ate ki, kalbe kadar ileyip, (vcudun
d gibi iini de yakar).
8. ine atlanlarn zerine her bir yandan
kapanr;
9. O atlanlar terkedilmitir upuzun direkler arasnda, her taraflarndan onlara bal
halde.
105. FL SRES
ekkede inmi olup, 5 yetten oluur ve

ismini birinci yetindeki el-fl (fil) kelimesinden alr. Allah Raslnn doumundan 50
gn nce Kbeyi ykmak iin Mekkeye sald-
ran Ebrehe ibn Sabah komutasndaki Habeistan

ordusunun bana geleni anarak, Allahn dinine
kar aktif dmanlk konusunda ikazda bulunur.

1. (Gznle) grm gibi bilmez misin Rabbin fillerle gelen o orduya nasl davrand?1
2. Boa karmad m onlarn tuzak ve dzenlerini?
kular gnderdi;
4. Onlar pimi tuladan (mermi gibi) talarla vuruyorlard.
3. zerlerine (sr sr, renk renk) ebabil
5. Neticede onlar delikdeik olmu ekin

yaprana evirdi.2
1. Habeistann Hristiyan valisi Ebrehe,

Yemenin Sana ehrinde byk bir mabet yaptrmt. Araplarn Kbeyi olan ziyaretlerini bylece bu mabede, kendi topraklarna yneltmek
istiyordu ve bunun iin Kbeyi ykmak gayesiyle iinde sava filleri olan byk bir orduyla
Mekkeye saldrd. Bu hadise, Allah Raslnn
dnyay teriflerinden 50 gn nce olmutu.
2. Tarihin ok nemli kavaklarnda nemli, hatt

olaan d denebilecek hadiseler meydana gelir.
Mekkeliler, Ebrehenin saldrsna kar koyabilecek durumda deillerdi. Nitekim, saldrs
srasnda civar dalara ekilmilerdi. Bu sebeple,
Kbenin Asl Sahibi (c.c.), Allah Raslnn
doumunun arefesinde Kbeyi bizzat korudu.
Ebrehe ordusunun zerine Hicazda rastlanma-
Cz: 30, Sre: 106
KUREY SRES
602
1323
dolay civar kabilelerden sayg grrlerdi. nceki srede konu edilen Fil hadisesi de, kendilerine
duyulan saygy arttrmt. Ticaret kervanlar,
herhangi bir saldrya maruz kalmadan kn Yemene, yazn Suriyeye gider gelirlerdi.

1. (Allahn) Kurey zerindeki (hi olmazsa) srekli emniyet ve i uzlama nimeti
hakk iin
2. K ve yaz seferlerinde kendilerine bahedilen emniyet ve uzlama hakk iin,
3. Rabbisine ibadet etsinler bu Evin.
4. Ki O Rab, onlar ala kar korumakta
ve her trl korkudan emin klmaktadr.1
ekkede inmi olup, 4 yetten oluur ve ismini birinci yetindeki el-Kurey (Kurey)
kelimesinden alr. Cenab Allahn Mekkelilere
olan baz nemli nimetlerini hatrlatr. Allah (c.c.),
Mekkeyi yabanc saldrlara kar korumu, emin
belde klm ve Mekkelilere hibir zaman alk
azab ektirmemitir. Kbenin varl sebebiyle
haclar Mekkeye gelirdi ve Mek-keliler, Kbeden
1. Bu sre, Hz. brahimin u duasnn aynen

kabul edildiini gstermektedir: Bir vakit de
brahim, Rabbim, buray (bu ekin bitmez vadiyi) emniyet merkezi bir belde kl ve ahalisini, ilerinden Allaha ve hiret Gnne iman
edenleri (ticaret gibi yollardan) yerin bitirdikleriyle rzklandr! diye dua etmiti. (Rabbisi,)
yle karlk verdi: (Rzk sadece iman edene
deil, herkese veririm. Bununla birlikte) kim de
(bahedeceim emniyet ve rzk karlnda)
nankrlkte bulunur ve gerektii gibi iman etmezse, onu (dnya hayatnda) ksa bir sre geindirir, fakat sonra Ate azabn ona mecbur
istikamet yaparm. (Dnyadaki bu ksa sreli
geimliin ardndan) ne fena bir kbet, ne kt
bir son durak! (Bakara Sresi/2: 126)
yan, tannmayan sr sr ve renk renk kular

gnderdi. Kular, gagalarnda ve ayaklarnda
birer tane olmak zere tamam ta tayorlar
ve bunlar Ebrehe askerlerinin zerine mermi
gibi frlatyorlard. Askerlerin balarndan giren
talar, i organlarndan geerek arkalarndan

kyor, bylece i organlarn da paralyorlard.
Ak bir mucizeydi bu. (Razi, bn Kesir, Hamdi
Yazr) Hadise ylesine mehur oldu ki, meydana
geldii yl Fil Yl olarak anlr hale geldi.
106. KUREY SRES
1324
KUREY SRES
Cz: 30, Sre: 106
Cz: 30, Sre: 107-108
MN-KEVSER SRES
1325
107. MN SRES
ekkede nazil olan bu sre 7 yetten oluur ve ismini yedinci yetindeki el-mn
(yardm) kelimesinden alr. Dinin asl rknle-
rini samimi inanmak gerektiini ve toplum ii

yardmlamann nemini vurgular, nifaka kar
uyarr.

1. Bakmaz msn hiretteki hesab ve hkm yalan sayan u adama!
4. Vay haline (hiret hesabn yalanlayp

da), det usl namaz klanlarn!
2. (ylesine inkrc ve kt biridir ki o,)

yetimi iddetle itip kakar;
5. Ki onlar, namazlarndan gafildirler.
3. Ve ihtiya iindeki yoksulu ne doyurur,

ne de bu hususta bakasna tevikte bulunur.
1. Srede son drt yet, baz mnafk tipleri tehdit etmektedir. Onlar, det usl namaz klarlar
ama, namazdan herhangi bir hayr ummadklar
gibi, namaz klmadklar zaman da Allahtan hibir korku duymazlar. Kldklar zaman da gurura
6. Yaptklar ibadetleri halk grsn de kendilerinden bahsetsin diye yaparlar.

7. Ve (toplum iinde hemcinslerine kar)
her trl yardm esirgerler.1
kaplrlar. Namaz vaktinde ve gerektii ekilde

klp klmadklar konusunda hibir endieleri
yoktur. Namaz klmakla Allahn rzasn talep
etmez, kldklar namaz Onun iin klmaz,
fakat birtakm dnyev beklentiler iin klarlar.
108. KEVSER SRES
ekkede inmi olan bu sre 3 yettir ve

ismini birinci yetindeki el-kevser (bol ve
kesilmez hayr) kelimesinden alr. Allah Raslne gittike artacak pak bir nesil dahil olmak zere
dnyada ve hirette pek ok hayr verileceini,

buna karlk Ona dman kesilip, soyu kesik
diyenlerin ise, hem soy hem hayr itibariyle kesik
olacaklar mjdesini vermektedir.
2. Sen de Rabbin iin (zerinde bir kr

borcu olarak) namaz kl ve kurban kes.2
3. Gerek u ki, soyu kesik diyerek seni

ayplamaya kalkandr gerekte soyu kesik
(ve gerek hayr ve bereketten mahrum)
olan.3
1. Bol ve kesilmez hayr (kevser), Allah Raslne

dnyada ve hirette verilecek btn hayrlar kapsamaktadr. Dolaysyla ifadede, Onun
davasnda muvaffak olaca, slmn, kendisine

vadedildii gibi btn dinlerin ve din grnml sistemlerin zerinde bir mevki alaca,
1. Hi phesiz sana bol ve kesilmez hayr

verdik.1
1326
KEVSER SRES
dolaysyla mmetinin byk fetihlere muvaffak klnaca, hirette kendisine en byk

efaat yetkisi tannaca ve Makam Mahmud
denilen vlme makamna ykseltilecei, kendisine ve Cennete girecek mmetine Cennette
byk nimetler bahedilecei manlar vardr.
Bunlardan baka, Allah Raslne takdir buyurulan bol ve kesilmez hayrdan bir maksat da,
Ona gittike artacak sayda ve hem say, hem de
hayr, bereket ve manev mevki itibariyle btn
nesilleri geride brakacak nitelikte ltfedilecek
olan pak bir nesildir.
2. yette Rabbin iin kaydnn konmas, onda
emredilen namazn Allah Raslne has ve
Onun yerine getirmesi gerekli bir namaz olduu
anlamn vermektedir. Teheccd Namazndan
baka Kuluk Namaz da Allah Rasl (s.a.s.)
iin vacipti. Ayrca Allah Rasl aleyhissalt vesselm, Allah iin kurban da keser ve
fakirlere ikramda bulunurdu. Ona has olan bu
emirlerden Kuluk Namaz mmeti iin nafile
olarak kalrken, Ramazan ve Kurban bayram
gnlerinde ise Bayram Namaz olarak Medinede
Cz: 30, Sre: 108
btn mmete vacip klnd. Bilindii gibi, bayram namazlar kuluk vaktinde klnr. Ayrca
Kurban Bayramnda kurban da, yeterli miktarda servete sahip olanlar iin vacip bir ibadet
oldu. Kurban kesmekten maksat, Allaha yaklama yolu arama, dnyalk sevgisinin kalbde yer
etmesine, kalb ile Allah arasna girmesine imkn
tanmama iken, onun en nemli hikmetlerinden
biri ise toplumda yardmlamay, dayanmay
salama, zenginlerden fakirlere efkat ve merhamet akmasn temin etmedir.
3. yet, zahir mans itibariyle, Mekkede olu
Kasm ve Abdullahn vefatndan sonra Allah
Raslne soyu kesik diye hakarette bulunan
kiinin soyunun kesik olacan haber vermektedir. Fakat iar olarak pek ok anlamlara gelmektedir ki, gerek bu kiinin gerekse ileride gelecek
benzeri tiplerin, Allah Raslnn karsna
kacak, Onun getirdii Dini kaldrmaya, onun
yerine baka sistemler yerletirmeye alanlarn
da ayn ekilde soylarnn kesik, kendilerinin
hayr ve bereketten mahrum, sistemlerinin de
ksa mrl olacan bildirmektedir.
Cz: 30, Sre: 109
KFRN SRES
1327
603
Dinde inanlmas gereken esaslarn birini, birkan veya tamamn inkr eden kii demektir. Sre, Allah Raslne ve dolaysyla btn
mminlere, inkrclar karsnda imanlarnda
salam ve sabit olmalar arsnda bulunmakta
ve kfirleri de imana zorlayamayacaklarn belirtmektedir.

1. De ki: Ey kfirler!
2. Ben, sizin taptklarnza ibadet etmem
ve asla edecek de deilim.1
3. Siz de zaten Benim ibadet ettiime ibadet edenler deilsiniz, edecek de deilsiniz.2
109. KFRN SRES

birinci yetindeki el-kfirn (kfirler)
kelimesinden alr. Trkede gvur eklini alan
kfir, aslnda hakaret ifade eden bir kelime olmaktan ok, kiinin Allahn dini karsndaki
konumunu ifade etmektedir. Kavram olarak,
1. Bu iln (deklarasyon), imanla kfr arasnda

orta yolun olamayacan, fakat insanlarn imana
zorlanamayacan bildirmektedir.
2. yetin ve yetle Allah Raslnn hitap ettii
4. Ben de sizin taptklarnza ibadet eden

deilim, edecek de deilim.
5. Siz de Benim ibadet ettiime ibadet edenler deilsiniz, edecek de deilsiniz.
6. (Getirecei btn sonularla) sizin dininiz size ve (getirecei btn sonularla)
benim dinim de bana.
kfirler, kalbleri mhrlenmi ve artk inanmalarnn mmkn olmadn Allahn bildirdii

kfirlerdir (Bkn: Y-Sn Sresi/36: 7, Bakara
Sresi/2: 6).
1328
NASR SRES
Cz: 30, Sre: 110
110. NASR SRES
edinede, Allah Raslnn vefatlarndan

ay kadar nce inmi olup, 3 yettir ve
ismini birinci yetindeki nasr (zafere gtren
yardm) kelimesinden alr. Cenab Allahn Raslne olan nimetinin ve Rasln de vazifesinin
artk tamamlandn, dolaysyla vefatnn yakn olduunu bildirir. Ayrca, kazanlan zaferler karsnda mminleri dikkate, kre, gurura dmemeye ve daima istifar halinde olmaya
arr.

1. Allahn yardm ve (baka zaferlere kap
aan) zafer geldii zaman,1
2. Ve insanlarn kafile kafile Allahn dinine
girdiklerini grdn:
1. Cenab Allah (c.c.), 23 yllk risaleti dneminde pek ok vesile ile Raslne yardm ve
zafer vadetmi ve Ona gnderdii Dinin btn
dinlerin zerinde bir mevki alaca mjdesini
vermitir. Mesel: Allah Rasl ve beraberindeki
bir avu mmin Mekkede ikenceler altnda
iken, Rasllerine ve iman edenlere hem dnyada
hem de hirette yardm etmenin Onun snneti olduunu bildirmi (Mmin Sresi/40: 51);
Medinede Hicretin 3nc ylnda Uhud Sava
gnlerinde ise Allahn yardmnn ve baka
zaferlere kap aacak bir zaferin yakn olduunu
beyan buyurmu ve bununla mminleri mjdelemi (Saff Sresi/61: 13), Hicretin 5inci ylnda
Hendek Savandan hemen sonra, Kendisinin
ve rasllerinin mutlaka galip geleceinin Onun
deimez takdiri olduu mjdesini vermitir
(Mcdile Sresi/58: 21). u kadar ki O, insan
dnyada imtihana tbi tutulduu iin, yardm
ve zaferini mminlerin Allahn dinine olan
kesin ve sarslmaz desteklerine balayarak, yle
buyurmutur: Ey iman edenler! Eer Allah(n
dinine) destek olursanz Allah da size yardm
eder ve (Onun dini urunda bastnz her
yerde) ayaklarnz salam tutar, kaydrmaz.
(Muhammed Sresi/47: 7) Artk, yette ilan
edildii gibi, Allahn yardm ve zafer geldiine
3. Bilhassa o zaman Rabbini hamd ile tesbih

et ve Ondan balanma dile. nk O, Tevvb (kullarnn tevbesine sadece mafiretle
deil, fazladan mkfatla karlk veren)dir.2/3
gre, demek ki mminler Allahn dinine gerekli

destei vermi ve vazifelerini Allah raz edecek
ekilde yerine getirmilerdir.
Bu yet, Kurnn mucizeliinin zelliklerinden ve Allah Kelm olduunun kesin delillerinden biridir. nk Allahtan baka hi kimse
gelecek hakknda bu kesinlikte konuamaz.
Yukarda temas ettiimiz birka yette de grld zere Cenab Allah, Rasln ve mminleri muvaffak klp, onlara zafer bahedeceini
daima kesin bir dille ifade etmitir.
2. Allah hamd ile tesbih ve Ondan balanma
dileme emri, mminlere kazandklar zaferlerden,
baarlardan sonra, bu zafer ve baarlar kendilerinden bilmeme, kendi eserleri olarak grmeme
ve geveyip de gnahlara girmeme konusunda
bir ikazdr. nk, btn baar ve zafer ancak
Allahtandr. Ayrca, insan olarak zorluklara,
hatt ikencelere katlanabiliriz. Fakat zellikle
yokluk, glk ve ikence dnemlerinden sonra
gelen zafer, bolluk ve kolaylk zamanlarnda nefsin ivalarna kar durabilmek ok daha zordur.
Bu hususu, Allah Raslnn bir baka mnasebetle yapt bir uyarda da aka grebiliyoruz.
Bir zafer dn O, ashabna yle buyurmutu:
Kk cihaddan byk cihada dnyoruz. Ya
Cz: 30, Sre: 111
TEBBET SRES
Raslallah! dediler, byk cihad nedir? Allah

Rasl yle cevap verdiler: Byk cihad, kiinin
nefsiyle olan cihaddr. (Aclun, 1: 424)
kinci olarak, zafere giden yolda da pek
ok hatalar ilenmi olabilir. Bunlardan dolay
da Allahtan balanma dilenmelidir (istifar).
Kurn, istifara ok nem verir ve bunun
zerinde srarla durur. Biz, her zaman hata
yapabilecek zellikte varlklarz ve srekli hata
yaparz. stifar ise, gnaha meyli krar, errin
kkn keser.
3. Abdullah ibn Abbas (r.a.) hazretlerinin de parmak bastklar gibi, bu sre, Allah Raslnn
vefatnn ok yakn olduunu haber vermektedir. nk rasller, Allahn dinini tebli iin
gelirler ve vazifeleri bitince de artk dnyada
1329
kalmazlar. Bu sre, Allah Raslnn vazifesinin bittiinin ilandr da. Bu husus bize de
retmektedir ki, bir insan ancak yce bir gayesi
varsa dnyada kalmasnn mans olabilir, yoksa
boa yayor demektir.
Hz. Aye validemiz (r.an.), Allah Raslnn
son anlarn yle anlatmaktadr:
Son anlarnda Onun yannda idim.
Hayatlarnda ne zaman hastalansalar kendisine dua etmemi isterlerdi. Ben de, duamn
kabulne vesile olur diye mbarek ellerini
tutar, yle dua ederdim. Son hastalklarnda da ayn ekilde dua etmek istedim,
fakat birden ellerini ektiler ve RafkulAlya! (En Byk Dosta) dediler. (Buhar,
Magaz, 78; Mslim, Selam, 50, 51)
111. TEBBET SRES
ekkede inmi olup, 5 yettir ve ismini birinci yetindeki tebbet (kurusun, helk olsun)
kelimesinden alr. Allah Raslne en irkin muha-
lefette bulunanlardan biri olan amcas Eb Leheb

ve ei mm- Cemilin kbetini haber verdii gibi,
benzer kiiler hakknda da bir tehdit ihtiva eder.

1. Eb Lehebin iki eli de kurusun! Zaten
kurudu da.1
2. Serveti de, kazanc da kendisine hibir
fayda vermedi.
4. Ve (dmanlk ateleri yakmak iin) iftira tayan kars da: hem de o Atee odun
tayc olarak;
3. Yaknda yanp kavrulmak zere alevli bir

Atee girecek,
5. Ve boynunda (gerdanlklarnn yerinde)

salam bklm bir urgan olduu halde.2
1. Eb Leheb, Allah Raslnn (s.a.s.) amcalarndan biriydi. Atein babas mansna gelen
bu lkap, kendisine ocukluunda yanaklar
alev alev olduu iin verilmiti. Ama, Allah
Raslnn amcas olarak Onu yakndan tand, peygamber olmamas iin hibir engelin
bulunmadn yaknen bildii halde, Ona en
byk ktlkleri yapanlarn iinde yer alnca,
bu lkap onun iin Cehennem Atei alevinin babas olarak yerleti. Bir defasnda Allah
Raslne, Ellerin kurusun! demiti. Bu ifade,
Her trl hayr ve bereketten mahrum kalasn!
Helk olasn! demekti. Ama onun bu bedduas
kendi aleyhinde tecelli etti ve Cenab Allah
(c.c.), kendisini her trl hayr ve bereketten
mahrum brakt. yet, lmnden 1213 yl
1330
TEBBET SRES
nce, onun kfir ve Cehennem ateini hak etmi

olarak leceini bildiriyordu ve yle oldu. Bedir
Savanda mrikler yenilince kahrndan ld.
Adese denilen iek hastalna benzer bir hastala tutulmutu. Kurey, bu hastal veba
ile bir tuttuundan, lmnde kimse cesedine
yaklamaya cesaret edemedi. Nihayet bir ukur
kazdlar ve uzun deneklerle cesedi ukura
yuvarlayp, uzaktan talarla zerini rttler.
Srenin onun kfir olarak leceini bildirmesini, Kurnn ak bir baka mucizesidir.
Eb Leheb, Peygamber Efendimizi kendince
yalanc karmak iin, bu sre indikten sonra
iman etmi grnebilirdi. Ama yapmad, yapamad. Hakknda verilmi olan ve Kurnn bu
Cz: 30, Sre: 111
srede bildirdii hkm 1213 yl sonra aynen

gerekleti.
2. Eb Lehebin kars Arv mm- Cemil,
Allah Raslne dmanlkta kocasndan geri
kalmyordu. Allah Raslnn geecei yollara
ve evinin nne dikenler yard. Ayrca, Oona
ve mminlere kar nefret ve dmanlk ateleri
tututurmak iin Allah Rasl ve slm aleyhinde iftiralar atar, hicivler sylerdi. Kurn, bu
sredeki son iki yetle onun bizzat bu yaptklaryla kendisine hazrlad azab haber vermektedir. O da, Eb Leheble birlikte Cehennem
ateine girecek, hem de o atee, dnyada iken
kymetli gerdanlklar takt boynunda salam
bir urganla odun tayacaktr.
Cz: 30, Sre: 112
HLS SRES
604
1331
1. Byk mfessir Fahrddin-i Raznin beyan

ettii gibi, bu yet Cenab Allah nemli
ismi ile tantmaktadr. Birincisi Hve (O) ki,
bilhassa ehl-i Tasavvufun da Cenab Allah
zikir iin ok kulland bu isim, Allah Tealy
btn tarif ve tavsiflerden uzak O, yani Kendisi
olarak, Kendinde Zt ile anmak iindir. Onu
bu ekilde Zt mutlaklyla, O veya Kendisi
olarak anmak, bunun ne manya geldiinin
uurunda olmak, mukarrebnin, yani Allaha en
yakn olan kullarn iidir.
yet-i kerimenin lh Zt iin kulland
ikinci isim Allahtr ki, yaratlmalar, hayatlar,
hayatlarn devam ettirmeleri, rzklanmalar,
yetitirip bytlmeleri, lp sonra diriltilmeleri, yerlerine yenilerinin gelmesi... gibi her trl
hususiyetleriyle btn varlklarda, btn kinatta ve btn zamanlarda tecelli eden (lh)
isimlerin mansn muhtev, her trl kemal
sfatlarna sahip, akla gelebilecek her trl
kusurdan, eksiklikten ve noksan sfatlardan ber
(uzak), beer aklnn asla idrak edemedii ve
edemeyecei, ei, ztt, benzeri olmayan Ztn
has (zel) ismidir. Onu bu isimle Ashab-
Yemn tanr.
112. HLS SRES

konusundan alr. Yine konusu sebebiyle
Tevhid Sresi olarak da anlandrlr.

1. De ki: Odur, O Allahtr; Mutlak
Birdir.1
2. Allah, Samed (Kendisi hibir eye muhta olmayan, fakat ezelde ve ebedde her
varln Kendisine muhta olup, Kendisine
snd Zt)tr.
3. Dourmamtr, dourulmamtr.2
4. Ve Ona denk, Onunla mukayese edilebilecek hibir ey yoktur.3/4
Mutlak Bir olarak tercme edebildiimiz

Ehad ise, Cenab Allahn her bir varlktaki
husus tecellisini ifade eder. Yani her bir varlk,
dnyaya gelmesi, hayat ve dnyadan gitmesiyle ancak Biri, Allah gsterir. Cenab Allahn
birliini ifade iin kullanlan simlerden Vhid,
Onun btn isimleriyle kinattaki umumi
tecellisini, yani btn kinatn Ona ayna oluunu ifade ederken, Ehad, Onun her bir varlktaki
tecellisine, her bir varln Ona ayna olmasna
unvandr. Bunu yle bir misalle anlatabiliriz:
Gne, yla btn bir dnyay, dnya zerindeki btn varlklar kapsamna alr. Gndz
grnen btn varlklar, bize yla gnein
varln ve birliini gsterir. Gnei, btn
varlklardaki tecellisiyle tanmak olduka gtr ve ok geni bir ihata kabiliyeti ister. Buna
karlk, gne bir de her bir effaf cisimde, bir
cam parasnda, bir su kabarcnda grnr.
1332
HLS SRES
te, her bir effaf cisimdeki gnee bakarak, gne hakknda ayrntsz, fakat zl bilgi sahibi
olabilir, onu tanyabiliriz. Bunun gibi, Cenab
Allahn btn varlklardaki tecellisi Onun
Vhidiyet tecellisidir. Ama, akllar bu oklukta
bomamak iin O, bir de Ehadiyet tecellisini
bize hatrlatr. Yani, her bir varla baktmzda
da Yaratc, ekil Verici, Renk Verici, Yaatan,
Rzk Veren, lm Veren vb. olarak yine Onu
grr, Onu tanrz. yette Onun bu tecellilerine unvan olan Ehad ismiyle anlmas ise,
Fahrddin-i Rzye gre, Onu tanyamayan,
Onu inkr eden ve Ona irk koan, ortaklar
tanyan Ashab- imale bakar. Yani yet, onlar
tek tek varlklar incelemeye, onlardaki tecellileri
grmeye arr ve her bir varlkta tecelli edenin,
ona hayat, ekil, renk ve rzk verenin, onu yaatann ancak Allah olduunu ilan eder.
2. Allah oluu gerei bile yarattklaryla ayn
cinsten olmas mmkn bulunmayan lh Zt
iin dourmamtr, dourulmamtr ifadeleriyle aslnda lzm- man murad edilmekte, yani Cenab Allaha oul veya kz her
trl evlt isnad reddedilmektedir. Dolaysyla
yet, Ona mriklerin melekleri kzlar olarak,
Hristiyanlarn Hz. say ve baz Yahudilerin
Hz. zeyri olu olarak isnat etmesini ve benzeri
akideleri kesin bir dille reddetmektedir.
3. Farkl zamanlarda farkl peygamberler vastasyla insanla gnderilen lh Din zde
hep ayn olmu, fakat zamanla deiikliklere
ve tahrife uram, her defasnda sonra gelen
rasl tarafndan yeniden aslna dndrlmtr.
lh Dinin maruz kald tahrifler erevesinde
olmak zere, mesel bu Dinin temelini, esasn
oluturan lh inanc: (a) lh Zt bir insan
gibi dnme, Onu yaratlmlara benzetme
eklinde tecsim ve tebihle; (b) melekleri ilhlatrmakla; (c) Hristiyanlkta ve Hinduizmde
grld ekilde, Allahn yansra Onun gibi
baka tanrlar kabul etmekle; (d) peygamberlere
veya daha baka kutsal ya da kutsal tannan
kiilere haa Allahn girdii inanc demek
olan hullle (Hristiyanlkta Hz. sa, Mahayana
Cz: 30, Sre: 112
Budizmde Buda, Hinduizmde Krina ve Rama

iin olduu gibi); (e) bu tr kutsal kiilerin, varlklarn haa Allahla birletii inanc demek
olan ittihadla; (f) Allahn sfatlarn baz ahslar halinde dnmek veya bu ahslar bir veya
birtakm lh sfatlarn mahhas hali grmekle (Hristiyanlkta BabaOulRhul-Kuds
inancyla, Hinduizmde Brahman, Vinu ve iva
teslis inancndaki gibi) aslndan saptrlmtr.
Son olarak, Allah Rasl Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm, btn bu inanlar kesinlikle
reddedip, konuyu tekrar tam merkezine oturtmu ve Tevhid inanc, slmda ana temel olarak
yerini almtr.
Kinatn her tarafnda mhede edilen temel
gerek, Tevhiddir. Kendine ve evresine yle
bir inceleme gzyle bakan herkes, her eyin
Tevhide dayal olduunu kolayca farkedecektir.
Mesel, insann uzuvlar birbiriyle ylesine bir
yardmlama ve her bir hcre btn bedenle yle
bir i mnasebet iindedir ki, tek bir hcreyi
kim yaratmsa, btn bedeni de onun yaratt
neticesine varmamak mmkn deildir. Ayn
ekilde, mikro veya makroplanda normolem
olarak insann temsil ettiine inanlan kinat
meydana getiren unsurlar, hem birbirleriyle,
hem de bir btn olarak kinatla ylesine bir
mnasebet ve uyum iindedir ki, insan, zerrelerden krelere kadar btn kinatn ayn Yaratc
tarafndan yaratldna inanmaktan kendini
alamaz. Ayrca, bir atomda gzlenen hareket,
gne sisteminin hareketiyle ayndr. Sonra,
Yaratmaya nasl balamsak, onu aynen iade
ederiz (Enbiy Sresi/21: 104; Arf Sresi/7:
29; Yunus Sresi/10: 4) yetinde de ifade buyurulduu gibi, her ey birden kmakta ve birde
neticelenmektedir. Mesel, bir aa tohumdan
veya ekirdekten karak byr ve neticede yine
tohum veya ekirdei verir. Bu apak vakalar,
neden kinatta bozulmaz bir dzen ve ahengin
var olduunu anlayan akla anlatmaktadr; nk,
tm kinat, Bir, Kadr-i Mutlak ve her eyi Alm
Yaratcs tarafndan idare edilmekte, bir baka
ifadeyle, Onun emirlerine tam bir itaat iinde
hareket etmektedir. Aksi halde, Kurnda buyu-
Cz: 30, Sre: 112
HLS SRES
rulduu gibi, birden fazla ilh olmu olsayd, her

ilh yarattyla gidip, kendi bana hareket eder
ve neticede gk de, yer de fesada urar, kinattaki amaz denge ve henk bozulurdu (Mminn
Sresi/23: 91; Enbiy Sresi/21: 22).
Tevhid, Allah tarafndan her ada peygamberler vastasyla insanla iletilmi gerek
ulhiyet anlay ve kavraydr. Hz. Musa,
Hz. sa ve Hz. Muhammed de (Allahn salt
ve selm hepsinin zerine olsun) ilerinde
olmak zere, btn peygamberler, insanla
hep Tevhid inancn getirip tebli etmilerdir.
nsan, peygamberlerin saf akidesinden sapt
ve herkes gibi, tek bir mutlak Hakimin, yani
Allahn koyduu hkmlere uymak mecburiyetinde olduu Tevhide dayal bir sistemde tatmin imkn bulamad tutkularn doyurmak
gayesiyle kendi yanl muhakemesi, btl kabulleri ve yanl yorumlarna dayand iindir ki,
zamanla irke ve putatapcla kaymtr.
Hz. Alinin ifadeleri iinde, Dinin evveli,
Allah bilgisidir; bu bilginin kemali, Allah tasdiktir; tasdikin kemali, Onun birliine inanmaktr; bu inancn kemali, Ona kar ihlsl olmaktr; ihlsn kemali, Onu her trl noksanlktan
tenzih etmektir. O, nmtenhdir, ezel ve
ebeddir ve varl Kendindendir. O, Allahtr,
Birdir, her ey Ona muhtaken, O, hibir eye
muhta deildir. Her eyin nih sna Odur.
Dourmam ve dourulmamtr. Hibir gz ve
bak Onu idrak edemezken, O, btn gzleri
ve baklar idrak eder ve kuatr. Hibir ey,
Onun gibi deildir. O, mutlak manda kemaliyle duyan ve kemaliyle grendir. Yine, Hz.
Alinin ifadeleriyle, Kim, Onun iin uradadr derse, Ona yer tayin etmi olur. Kim, O,
bir eyin zerindedir derse, baka yeri Ondan
hal grm olur. O, vardr ama var olmakla
deil. O, her eyle beraberdir ama, bu fizik bir
beraberlik gibi dnlmemelidir. O, her eyden
bakadr ve ayrdr; yine bu, fizik bir ayrlk
deildir. O, her an bir itedir, fakat bildiimiz
1333
manda hareketle deil; Birdir, birlikte olaca

ve yokluunda zleyecei bir bakas olmamas
mansnda bir, yoksa sayyla deil.
Allahn sfatlar bir bakasna devredilemez
ve ayn anda iki ilhta birden bulunamaz. Kendi
kendine hayat sahibi olmayan, bakasna hayat
veremez; kendi ilh gcn koruyamayan, u
usuz bucaksz grnen kinat idare edemez.
Bu mesele zerinde kim daha ok dnp
tefekkr ederse, lh kudret ve sfatlarn tek
bir ilhta bulunmas gerektiine olan inanc o
nisbette artar.
4. Allah Raslnn Kurnn te biri olarak nitelendirdii bu ksa sre, msbet,
menf manl 6 cmleden olumakta ve
Tevhidin 6 ynn ispat ederken, 6 irk eidini de reddetmektedir. Ayrca her bir cmle,
dier cmlelere sebep, ayn zamanda sonutur.
Bylece bu sre iinde 36 sre bulunmaktadr.
Mesel:
O Allahtr, nk Mutlak Birdir,
nk O hibir eye muhta deil ama her
ey Ona muhtatr, nk dourmamtr, nk dourulmamtr, nk Ona
benzer, Onunla mukayese edilebilecek
hibir ey yoktur.
Ona benzer, Onunla mukayese edilebilecek hibir ey yoktur, nk O dourulmamtr, nk O dourmamtr, nk
O hibir eye muhta deil ama her ey
Ona muhtatr, nk O Mutlak Birdir,
nk O Allahtr.
O Allahtr, dolaysyla Mutlak Birdir,
dolaysyla O hibir eye muhta deil ama
her ey Ona muhtatr, dolaysyla dourmamtr, dolaysyla dourulmamtr,
dolaysyla Ona benzer, Onunla mukayese edilebilecek hibir ey yoktur.
Bu ekilde, ortaya hls Sresinin 36 ekli,
Tevhidi ifade eden 36 cmle kacaktr.
1334
FELK SRES
Cz: 30, Sre: 113
113. FELK SRES
ekkede, baz mfessirlere gre ise Medinede inmi olup, 5 yettir ve ismini birinci yetindeki el-felak (afak vakti) kelimesinden
alr. nsann, maruz kalabilecei her trl ktlkten Allaha nasl snmas gerektiini retir.

1. De ki: Snrm afak vaktinin Rabbine:
2. Yaratt eylerin errinden,
3. kp, ortal kaplad zaman gece
karanlnn errinden,1
4. Dmlere fleyip by yapan byc

(kadn)larn errinden,2
1. Karanlk, mecazi olarak da erri, ktl ima

ettii gibi, bir insan ktlklere gece karanlnda daha fazla maruz kalr. nkrc cinler gibi
erli varlklar da, daha ok akam karanlnn
kp ortal kaplad zaman ortaya karlar.
Bu sebeple yetler bizi, bize gizlice yaplabilecek, karanlkta maruz kalabileceimiz ve
grnmez varlklar tarafndan yneltilebilecek
ktlklerden Allaha snmamz gerektiini
retmektedir. Fevkalde bir tezattr ki, yetler bize karanlkta, gizlide maruz kalabileceimiz ktlklerden Allaha afak vaktinin,
yani aydnln Rabbi olarak snmamz talim
buyurmaktadr. Aydnlk veya k, gizlilikleri,
gizli planlar ortaya karr; slm da, her eyin
zerindeki karanlklar syran bir ktr.
eder ve bilhassa evli iftlerin arasn amak

iin yaplan byy iddetle yasaklar (Bakara
Sresi/2: 102). slm, by yapmay kfre denk
bir gnah kabul etmitir. Yaplan byleri bozmak iin byy renmekte mahzur olmasa
da, yine de o bir meslek olarak benimsenip
icra edilmemelidir. Allah Rasl aleyhissalt
vesselm, cinlere de gnderilmi bir peygamber
olarak, onlarla mnasebeti olmu, onlar slma
davet etmi ise de, baka maksatlarla onlarla
temasa gemeyi, onlar kullanmay, nasl by
yaplp nasl bozulduunu asla dnmemi ve
bu konularda aklamalarda bulunmamtr.
Buna karlk, cinlerin bize nasl yaklap, bizi
nasl kontrol altna alabilecekleri ve bunlara
kar nasl korunabileceimiz konularnda bizi
bilgilendirmitir.
2. By gibi eylerle uraanlar ve ilgilenenler,

(zellikle de nceki alarda) daha ok kadnlar
olduu iin, yet ncelikle onlar nazara vermektedir. Nasl Allah Rasl aleyhissalt vesselm nazar demesinin bir hakikat olduunu
beyan buyurmusa, by de ayn ekilde inkr
kabil olmayan bir gerektir. Nazar ve byy
inkr edenler, ya metafizik adna ve dinle ilgili
grdkleri her eyi inkr eden materyalistlerdir,
ya da fizik lem tesinde kalan gereklerden habersiz olanlardr. Kurn, byden sz
5. Ve haset ettii zaman hasetinin errinden.
Kfir cinler gibi varlklara ve by gibi erlere kar korunmann en kesin yolu, Allaha
ve Raslne tam balanmaktr. Bu da, slm
mmkn olan en iyi ekilde yaamay gerektirir.
Bu erevede, duay asla eksik etmemeliyiz,
nk dua, mminin silahdr. Allah Rasl
aleyhissalt vesselm, ayn maksatla bu ve
bundan sonraki sreyi de okumamz tavsiye
buyurmulardr. (Daha fazla bilgi iin bkn:
nancn Glgesinde, 1: 163-168)
Cz: 30, Sre: 114
NS SRES
1335
114. NS SRES
ekkede, baz mfessirlere gre Medinede

inmi olup, 6 yettir ve ismini birinci yetindeki en-ns (insanlar) kelimesinden alr. ey-
tann ve benzeri varlklarn erlerinden ve gizli

planlarndan, desiselerinden Allaha nasl snmamz gerektiini retir.

1. De ki: Snrm insanlarn Rabbine,
4. O sinsi eytann flemelerinin errinden
2. nsanlarn Mutlak Hkmdarna,
5. O ki, insanlarn kalblerinin iine fler;
3. nsanlarn lhna,
6. Cinlerden de olur, insanlardan da.1
1. Sre, bizi eytann ve eytan gibi cinlerin,

insanlarn erleri, ivalar ve tuzaklar karsnda
srekli uyank olmaya armakta ve nasl uyank kalnabileceini retmektedir. Bu tr erli
varlklar, bizi Allahn yolundan uzaklatrp,
kendi kt yollarna ekmeye, gnah ilemeye,
aramzda, toplumda bozgunculuk karmaya,
dnyada da hirette de zararmza olacak ilere
srklemeye alrlar. Onlarn erleri, ivalar,
tuzaklar, gizli planlarndan korunmann en

iyi yolu, Cenab Allaha bizi yaratan, yaatan,
rzklandran Rabbimiz, bizi mutlak manda
ynetmeye tek hak ve yetkisi olan Mutlak
Hkmdarmz ve ibadete lyk tek lhmz
olarak inanmak ve ona gre yaamak, hayatmz
ona gre tanzim etmektir. (Bilhassa insanlarn
dorudan sapmas iin eytann onlara yaklama
yollar iin bkn: Arf Sresi/7: 17, not 2.)
1337
1338
1339
EK 1
KTAB-I MUKADDESTE HZ. MUHAMMED (s.a.s.)
eygamber Efendimizin yaad dnemin en byk ve en mehur Yahudi limi Abdullah ibn Selm, Medineye hicretlerini mteakip Efendimiz aleyhissalt vesselm
grr grmez, Vallahi bu yzde yalan yoktur. diyerek Mslman olmutu. Bu yet
inince Hz. mer kendisine, Raslllah Tevrattan tanyp tanmadn sorunca, bu byk
lim u cevab verdi: z ocuklarmdan phelenebilirim, nk karm beni aldatm olabilir. Fakat, Muhammedin son peygamber olduuna hi phem yok. (Sabun, 1: 140)
Gerekten de hemen btn peygamberler, son peygamber olarak Hz. Muhammed aleyhissalt vesselmn geleceini mjdelemitir. Tercme ve daha baka yollarla uradklar
deiikliklere ramen eldeki Tevrat, Zebur ve ncil nshalarnda, baka yoruma imkn brakmayacak lde hl Onu mjdeleyen pek ok yet bulmak mmkndr. Mesel:
(Musa:) Ve Rab bana dedi: Onlar (srail Oullar) iin kardeleri arasndan senin gibi
bir peygamber karacam; ve szlerimi onun azna koyacam, ve ona emredeceim her eyi onlara syleyecek. (Tesniye, 18: 1718)
srail Oullar, Hz. Yakup ve dolaysyla Hz. shak soyundan olmakla, onlarn kardeleri Hz. shakn kardei Hz. smail soyundan gelen Araplardr. Rasller iinde misyon ve
zellikler bakmndan Hz. Musaya en ok benzeyen (onun gibi Kitap getiren, savamakla
emrolunan...) Hz. Muhammed aleyhissalt vesselmdr. srail Oullar iinde Hz. Musaya
benzeyen ikinci bir peygamberin kmad bizzat Tevratta kaytldr (Tesniye, 34: 1012).
Bu geree Kurn- Kerim de, Hakknzda ahitlik yapacak bir rasl gnderdik; nitekim
Firavuna da bir rasl gndermitik (73: 15) yetiyle parmak basmaktadr. Yukardaki yetin
szlerimi onun azna koyacam, ve ona emredeceim her eyi onlara syleyecek ksm
ise, Kurndaki O, asla heva ve hevesinden konumaz; Onun (Din adna size syledikleri,
ancak kendisine vahyolunan vahiyden ibarettir (53: 3-4) yetlerinin neredeyse aynsdr.
Rab, Sinadan geldi, ve onlara Seirden dodu, Paran dandan parlad. (Tesniye, 33: 2)
Tevratn bu yeti de, bir baka yoruma imkn brakmayacak derecede Hz. Muhammed
aleyhissalt vesselm haber vermektedir. nk Sina, Hz. Musann Cenab- Allahtan
Tevrat ald ve Allahla konumak iin sk sk kt dadr. Seir, Filistinde bir da olup,
burada da Hz. sa vahye mazhar olmutur. Paran ise, Mekkede da silsilesidir. Tevratn k,
1921inci yetlerinde, Hz. brahimin Hz. Haceri olu Hz. smaille birlikte Paranda brakt
anlatlr. Hz. brahimin Hz. Hacer ve Hz. smaili Mekkede brakt ise herkese bilinen bir
gerektir. Bu konu, Kurn- Kerimde de ele alnmaktadr (brahim Sresi/14: 3537).
Tevratn sz konusu yetinin devam olan, Ve mukaddeslerin on binleri iinden geldi;
onlar iin sanda ateli ferman vard ifadeleri de, ok ak olarak Hz. Muhammed ve
Ashabna iaret etmektedir. nk bu ifadeler, Rabbin Paranda parlamasnn devam
1342
Kitab- Mukaddeste Hz. Muhammed (s.a.s.)
olduu gibi, Ashab- Kiram da, Kurn- Kerimin pek ok yetinde vld zere, vilyetin en yksek mertebesinde kudsler, yani mukaddesler ordusudur. Ateli ferman ise,
iinde sava emri de bulunan eriat demektir.
Allah, brahime dedi. Hacerin ocuklar olacak. Oullar iinden, eli dierlerinin
elleri zerinde biri kacak ve baka btn eller saygyla ona uzanacak. (AliyylKri, 1: 743)
Bu yet, eldeki Tevrat nshalarnda aynen yoksa da, hemen hemen ayn manda u
yetler vardr: Ve cariyenin (Hacer) olunu da bir millet edeceim, nk o senin zrriyetindendir. (Tekvin, 21: 13) Hacer, korkma... Kalk, ocuu kaldr, ve onu kendi elinde
tut, nk onu byk millet yapacam. (Tekvin, 13: 18) ok ak ki bu yetler, Hz.
smail nesline iaret etmektedir. O neslin byk bir millet olmas, ancak Hz. Muhammed
aleyhissalt vesselmla gereklemitir.
te, kendisine destek olduum kulum; canmn kendisinden raz olduu seme
kulum; Ruhumu onun zerine koydum; milletler iin hakk meydana karacaktr.
Barmayacak, ve sesini ykseltmeyecek, ve onu sokakta iittirmeyecek. Ezilmi
kam krmayacak, ve tten fitili sndrmeyecek, hakk hakikate erdirecek. Ve
dnyada hakk pekitirinceye kadar zayflamayacak, ve cesareti krlmayacak; ve
adalar onun eriatn bekleyecekler. (Eiya, 42: 14)
Eiya kitabndaki bu yetlerle Sahabeden Abdullah ibn Amr hazretlerinin Efendimiz

Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm hakknda Tevratta grdn haber verdii yetler arasndaki benzerlik ne kadar aktr: Tevratta (Raslullah aleyhissalt vesselm hakknda) u yet vardr: Ey Neb, seni ahit, mjdeleyen, sakndran ve u mm cemaate bir
zrh, bir kale olarak gnderdik. Sen, Benim kulum ve raslmsn. Ben, seni mtevekkil
olarak isimlendirdim. O, hain, kaba, fkeli, hiddetli, iddetli ve sokaklarda gezerken baran bir insan deildir. Ktl ktlkle savmaz. Fakat affeder, balar. u binbir puta
tapan, eri (br yollara sapm) kavmi L ilhe illallah diyerek dorultuncaya ve bununla grmeyen gzleri, duymayan kulaklar ve kapal kalbleri ancaya kadar Allah Onun
ruhunu kabzetmeyecektir. (Buhari, By: 50; Ibn Hanbal, 2: 174)
sa, onlara dedi: Siz kitapta: Yapclarn reddettikleri ta, kenin ba oldu; bu,
Rab tarafndan oldu, ve o, gzlerimizle alacak itir szn hi okumadnz m?
Bundan dolay size derim, Allahn melektu sizden alnacak, ve onun meyvelerini
yetitirecek bir millete verilecektir. Ve bu tan zerine den paralanacak, o da
kimin zerine derse, onu toz gibi datacaktr. (Matta, 21: 4243)
Burada sz edilen Ke Ta Hz. sa olamaz. nk yetler, o Tan, kendisine saldran ve kendisinin de mecburen saldrmak zorunda kald dmanlarna kar kazanaca
ezici zaferlere iaret etmektedir. Hz. sa savamam ve ilk dnemlerinde Hristiyanlk, asl
bir prensip olarak sava reddetmitir. Hristiyan dnyann zaferleri ise, ancak Hristiyanl Kilisenin drt duvarlar arasna hapsettikten sonra, dinin gcyle deil, bilim ve teknolojinin gcyle gereklemitir. Dinin gcyle zafer kazanan sadece slm ve Mslmanlar
1343
olmutur. nan ve fikir plannda btn dinlere her zaman galebe alm olan slm, en
olumsuz artlarda dahi yaylmasn srdrebilirken, Hristiyanlk, her trl imknlarna
ramen, madd planda geriledikleri bir zamanda bile Mslmanlar iinde yaylamamtr.
Ayrca Hz. sa, ncilde de aka getii zere, srailin kaybolan koyunlarna gnderilmitir. Yukardaki yetlerde de sraillere hitap etmekte ve Allahn melektunun onlardan
alnp, bir baka millete verileceini aka belirtmektedir.
ncilde geen bu Ke Ta ifadesi, okumas-yazmas olmayan, dolaysyla ncili
okumu olmas imknsz bulunan Hz. Muhammed tarafndan da bizzat ifade edilmitir.
Buhar ve Mslimde geen bir hadisinde O, kendisini Peygamberlik binasn tamamlayan
Ta olarak tavsif buyurmaktadr.
Bununla beraber ben size hakikat sylyorum; benim gitmem sizin iin hayrldr,
nk gitmezsem Paraklit size gelmez, fakat gidersem onu size gnderirim. Ve
o geldii zaman, gnah iin, hkm iin, ve salh iin dnyay ilzam edecektir.
(Yuhanna, 16: 78)
Bu yette geen Paraklit, asl Yunanca bir kelimedir. Websters New World Dictionary,
kelimenin Yunanca parekletostan trediini ve efaati, savunan, mvekkil manlarna
geldiini yazar. Fakat mehur Hseyin Cisr, Risale-i Hamidiyede (s: 59), 19uncu asr
limlerinden, Yanyal ve Yunancay ok iyi bilen, Yunan edebiyat zerine yazd kitaplar Yunan otoritelerince byk takdir gren Abidin Paaya gre kelimenin piriklitostan
tredii ve ok vlen anlamnda olduunu kaydeder. Gerekten Parkltos (Paraklit),
aslnda Yunanca ve ok vlm mansna gelen Perklytostan bozmadr. Aramice asl
Mevhamanadr. Bu da Ahmed demektir ki, Peygamber Efendimizin dnyada gelmeden
nceki ismi olup, Kurn- Kerim, Hz. sann Onu bu isimle mjdelediini belirtir (Saff
Sresi/61: 6). ncil mtercimleri buna hep farkl farkl manlar vermektedirler. Mesel,
Gideons Internationaln datmn yapt basklarda bu kelime Mavir, Amerikan
Kitab- Mukaddes Cemiyeti basklarnda Yardmc, Kitab- Mukaddes irketi basklarnda Tesellici olarak gemektedir.
Kald ki Hz. sa, Parakliti daha baka unvanlarla da anmtr. Bunlarn iinde bilhassa
Dnyann Reisi unvan ok mhimdir. nk, Hz. Muhammed iin, Fahr-i lem ve
Seyyidl-Kinat, en ok kullanlan unvanlardandr. Hz. sa (a.s.), Fahr-i lem aleyhissalt vesselm iin, ayrca Hakikat Ruhu unvann da kullanmaktadr. Sonra, btn bu
unvanlar iin ifade ettii fonksiyon ayn fonksiyondur.
Paraklit Hakikat Ruhu geldii zaman ki O, Babadan gelecektir bana ahadet

eder. (Yuhanna, 15: 26)
Size syleyecek daha ok eyim var, ama siz onlara tahamml edemezsiniz. Fakat
O, Hakikat Ruhu, geldii zaman sizi btn hakikate hidayet edecektir. Zira O,
kendiliinden sylemeyecektir; fakat her ne iitirse syleyecek; ve gelecek eyleri
size bildirecektir. O, beni taziz edecektir. (Yuhanna, 16: 1214)
Artk sizinle ok eyler konumayacam; nk bu dnyann Reisi geliyor; ve
bende onun hibir eyi yoktur. (Yuhanna, 14: 30)
1344
Hristiyanlar Hz. sann Paraklit, Hakikat Ruhu, Dnyann Reisi gibi unvanlarla and ahstan kastn Kutsal Ruh olduunu ileri srmektedirler. Fakat, Kutsal Ruhun Hz.
sadan (a.s.) sonra dnyaya inip inmediini ve indi ise, aslnda bir peygamberin fonksiyonlar olan ve Hz. sann Paraklit, Hakikat Ruhu, Dnyann Reisi gibi unvanlarla and
varla atfettii vazifeleri yapp yapmadn kendileri bile delillendirmekten, hatt iddia
etmekten uzaktrlar. Eer Kutsal Ruhtan kast Hz. Cebrail (a.s.) ise, o Hz. Muhammede
defalarca gelmi ve Kurn getirmitir. Bu husus, Kurn- Kerimde, hadis-i eriflerde
ve Hz. Muhammedin hayatn anlatan siyer kitaplarnda aktr. Hz. sann mjdeledii
varln btn zellik ve fonksiyonlarn ise Hz. Muhammedde gryoruz. Bilhassa Hz.
saya gerek kimlik ve mahiyetiyle ahadet eden, onu Yahudilerin inkr ve Hristiyanlarn
ilhlatrmasndan kurtarp, gerek yerine oturtan Hz. Muhammed olmutur. Hz. sann
bu mjdeleri, bilhassa Artk sizinle ok eyler konumayacam; nk bu dnyann reisi
geliyor; ve bende onun hibir eyi yoktur yeti, onun bir ilah olmadn da aka ortaya
koymakta deil midir? (Ayrca bkn: Saff Sresi, not 4.)
EK 2
SLM, SAVA VE SLMIN ANA YAYILI DNAMKLER
slmn savaa izin veren, ayrca zulm ve fitnenin savletini krmak, mazlumlara
yardm etmek ve slmn tebli edilebilecei bir hrriyet ortamnn meydana gelmesi gibi gerekli artlar doduunda da onu emreden bir din olmas, haksz tenkitlere
yol amtr. Fakat bir gerei tesbit bakmndan ifade etmek gerekirse, bu tenkidi yapanlardan Hristiyanlarn tarihi savalarla doludur. Evet, mevcut ncillerde sava emri yoktur,
fakat hukuk noktasnda, sadece hukuk noktasnda da deil, genel manda Hristiyanlarn
da kabl ettii kutsal metin, Kitab- Mukaddesin tamamdr. Dolaysyla, mevcut
ncillerde sava emrinin olmamas, Hristiyanln kutsal kitabnda savan olmad mansna gelmez. Mevcut ncillerde sava dzenleyen ve onu belli snrlar iine alan kaidelerin
bulunmamas, Hristiyan dnyada sava nlememi, tam tersi bir sonula, savalarn daha
acmasz olmasna yol amtr. Yahudilikte sava bir emir olup, Yahudilerin tarihi de bir
bakma savalar tarihidir. Budizm, Hinduizm, intoizm gibi dou, gney ve gney-dou
Asya dinleri ise, insan hayatnn sosyal, siyas ve ekonomik yanlarn dzenleyen kurallardan yoksun olup, daha ok batn felsefeleri andrmaktadr. Bununla birlikte, onlarn
ballar da savatan geri durmamlardr. Modern dnyann byle bir tenkitte bulunmaya
ise hi hakk yoktur. Bir yanyla Hristiyanlk temelinde kurulan modern dnya, sadece
20. asrda, denebilir ki, btn insanlk tarihinde aktlan kan kadar kan aktmtr. Sebep
olduu ykm ise, hibir eyle kyaslanamayacak kadar rperticidir.
slm niha gaye olarak cihan sulhn ve fitnenin olmad bir ortamn mevcudiyetini
esas almakla beraber, insanlk bu noktaya ulaamad iin sava tarih bir realite olarak
srekli var olmutur. Fikren, mnen ve ruhen tekml edememi insanlarn i dnyalarnn, bir baka adan, ruhla nefsin, eytanla gerek insann mcadelesinin toplumlara
yansyan eklidir sava. nemli olan, bir realiteyi inkr veya grmezlikten gelerek temelsiz,
zeminsiz bir ideale saplanmak deil, nasl insann yapsndaki olumsuz unsurlarn eitilmesi ve bir toplumda ilenen sularn ortadan kaldrlp, sulularn tecziyesi gerekiyorsa,
yle de, insan hayatndaki sava realitesinin de belli kurallarla terbiyesi ve hayra kanalize
edilmesi gerekmektedir. te slm, bunu yapmtr.
yet, sava emretmemekte, fakat ilk etapta, onun Allah yolunda yaplmas artn
getirmektedir. kinci olarak, bu konuda Allahn koyduu kaidelerin almamasn ve
ar gidilmemesini emretmektedir. Ar gitme, madd menfaatler ve daha baka dnyev
gayeler ve nefsan hisler adna veya toprak alma, lkeler zaptetme ve rklk gibi gayelerle
savamak eklinde niyette olabilecei gibi, kadnlar, ocuklar, yallar, eli silah tutmayanlar ldrme, ikence yapma ve yamada bulunma gibi sava annda ve sonrasnda da
olabilir.
slm, Sava ve slmn Ana Yayl Dinamikleri
1346
Yukarda arz edildii zere, slmn savala ilgili koyduu ilk art, onun Allah iin ve
Onun Adn yceltme adna yaplmas, bu noktada, insanlara Allahn da anlatlabilecei
bir fikir, dnce ve vicdan hrriyeti zemininin hazrlanmas, yani insanlarla Allah arasndaki engellerin ortadan kaldrlp, insanlarn inanp inanmama konusunda hr tercihlerine
braklmasdr. Aktr ki sava, bylesi engelleri koyanlara kar yaplr. Ve, bunu da fertdler deil, devlet yapar. slmda sava iin getirilen dier artlar, Hz. Peygamber aleyhissalt vesselmn cepheye sevk ettii ordulara verdii talimatlarda ifadesini bulduu ve fkh
kitaplarna da getii zere, unlardr:
1.
Hyanet etmeyin ve yamaclk yapmayn.
2.
Dmanlarnz dahi olsa hakszlkta bulunmayn ve ikence etmeyin.
3.
Zinhar kk ocuklara ilimeyin.
4.
(Muharip olmayan) yallara ve kadnlara dokunmayn.
5.
Hurma (ve dier meyve) aalarn kesmeyin; ba ve baheleri yakp harap etmeyin.
6.
Koyun, sr ve develeri ldrmeyin.
7.
badethanelere ekilmi ve kendilerini ibadete vermi kimselere dokunmayn.

(bnl-Esir, 3: 227)
Bu noktada bir hususa daha ksaca temas etmemiz gerekmektedir. Batda, ksmen
slma grup grup dehaletlere mukabil slmdan baka dinlere girmenin ok az rastlanmas vakasnn yol at kompleks, ksmen de slm hakkndaki pein hkmler sebebiyle
slmn kl dini olduu ve kl zoruyla yayld ortaya atlm, fakat bu iddia bizzat
yine insafl ve nyargsz Batl yazar ve aratrmaclar tarafndan reddedilmitir.
Stanley-Lane Poole, Bazlar, slmn cokun zaferini klca balamaya alagelmitir; fakat bunlar, Carlylen kesin cevabn unutuyorlar: Siz de haydi hemen klca sarln
ve bakn bakalm, oluyor mu? der. Poole, slmn yaylmasndaki balca faktr olarak
slmn bizzat kendisini, ana mahiyetini gsterir. slm tasavvufu zerinde alm bulunan A. J. Arberry, slmn yayln tad din deerlere balar. slm hakknda pein
fikirleri bulunan msterik Brockelman bile, slmn yaylmasnn birinci derecedeki sebebini onun tad din muhteva ve saf Tevhid akidesinde grr. slmn yayln, ngiliz
mhtedlerden Pictkhal, onun din ve fikr muhtevas, Rosenthal hayat kuatan hukuk
veya fkh sistemiyle aklar.
nsanlar slma eken ve yukarda ksaca ifade edilen balca faktrleri, madde madde
yle sralayabiliriz:
slm akidesinin belli ve ak oluu, en bata Tevhid, yani Allahn mutlak birlii
zerine oturmas;
slm retilerin n yargsz selim akla ve manta ters dmemesi; bu manda

akl ve mantk olmas;
slm, Sava ve slmn Ana Yayl Dinamikleri
1347
slmn deer ve hedefleriyle kirlenmemi insan vicdann atmamaktan da te

uyum iinde bulunmas;
Bir hayat tarz olarak slmn kuatcl, insann ruh, kalb, zihn btn fakltelerine hitap etmesi ve neticede inan, hayat ve hukuk arasnda meydana getirdii
henk;
slmn emrettii ibadetlerde kuru ekilcilik, formalite ve arac ahs ve kurumlarn olmamas;
slm inan, ibadet, ahlk ve hukuk esaslarnn insan ruhuna verdii canllk, insan, toplumu ve hayat hem btn hem paralaryla birlikte ele almas;
slmn dnya, tabiat, eya, hadiseler ve tarihi ne iseler o ekilde deerlendirmesi, bunlar arasnda, ayrca bunlarla insan ve hayat, ayrca ilim ile inanma, din ile
ilm faaliyetler arasnda hibir eliki grmemesi;
Btn slm esaslarn ve dsturlarn birbirleriyle elikisiz bir henk ve btnlk

iinde olmas ve hepsinin gnlk hayatta uygulanabilirlii;
Dier dinlerdeki eksiklikler, tutarszlklar ve onlarn insanlara getirdii kalb, ruh,

zihn tatminsizlik.
Konuyla ilgili olarak anlmas gereken ok nemli bir dier husus, dnyann din ve mezhep savalaryla sarsld bir zamanda slmn btn din mensuplarna gsterdii engin
hogr ve her din mensubuna dinini yaamada tand hrriyettir. O kadar ki, Fransz
seyyahlardan Elisee Reclus, Osmanl Sultannn Hristiyan tebasnn din hayatlarn yaamada dnyann en hr Hristiyanlar olduunu kaydeder. Romen yazar Popescu Cioconel,
Romenler Trklerin yerine baka milletlerin idaresinde kalsalard, bugn ortada Romen
milleti olmazd. diye yazar (Djevad, 7172, 91). Mehur tarihi Belzurnin naklettii
u hadise, yerli halkn Mslman idarecilerden ne derece memnun olduunu gstermee
yeter:
Humusun fethinden sonra Mslman askerler, Bizans hkmdar Heracliusun byk
bir orduyla zerlerine geldii haberini alnca ehri boaltmaya karar verir ve, Biz, bunu
sizi koruma karlnda almtk. diyerek, halktan topladklar cizyeyi iade ederler. Halk
ise, onlarn ehri terketmesini istemez ve Biz sizden memnunuz. Sizinle beraber ehri
mdafaa ederiz! derler. Btn din mensuplar kendi ibadethanelerine koar ve Mslmanlarn zaferi iin dua ederler. Btn ehirlerde yerli halk hep ayn ekilde davranr. Neticede
Mslmanlar galip gelir ve halk, kaplarn gle oynaya Mslman askerlere yeniden aar.
(Nakl: zzeti, 244)
EK 3
SLM VE SAVA KONUSUNDA EK NOTLAR
evbe Sresi 1-6. yetleri, ilgili dier Kurn yetleriyle birlikte ele alndnda, slmn savaa bak konusunda nemli prensipleri nazara vermektedir. Bu prensipleri
yle zetleyebiliriz:
Savatan maksat, asla insanlar ldrmek deildir; bilakis, hayata ok byk nem
veren ve haksz yere bir insan ldrmeyi btn insanlar ldrmek, bir insann
hayatn kurtarmay btn insanlarn hayatn kurtarmak gibi deerlendiren slm,
insanlarn yaamasn ve eitim-retimle gerei bulmalarn esas alr.
slm, sava halinde dahi her zaman sulhe ve kar tarafla anlama yapmaya hazrdr.
slm idare, yapt anlamaya anlamann sresi doluncaya kadar sadk kalr.
Kar taraf anlamaya ihanet ederse, bu defa anlamann geerliliini yitirmi

olduunu kar tarafa aka ve resmen bildirir. Bu arada, onlara dorudan sava
aabilirse de, her eye ramen, bir daha dnmeleri, gerei aratrmalar iin sre
tanyabilir.
Kar taraf, anlamay bozar, dmanla devam eder, kendisine tannan sre dolduunda da tavrn deitirmezse, artk ortada harp hali var demektir.
Artk harbi zerine ekmi dman bir topluluun slma dmanlndan caydrlmas ve harpte stnln salanmas maksadyla ellerinden geleni yapmalar
Mslmanlar zerine bir bortur. Bununla birlikte, Ek 2de aklanan sava kurallarna uymak mecburdir.
Tevbe Sresi (no: 9) 5inci yetteki ifadeler, bir sonraki yetin sonunda, yani
fezlekesinde de ifade edildii gibi, harpten baka bir dilden anlamayan, anlama
nedir bilmeyen ve kanun-kural tanmaz apulcu topluluklar iindir. Bir manda,
slm Ceza Hukukunun baz hkmlerinde olduu gibi, caydrclk zelliine de
sahiptirler; nitekim yetin sonunda gelen hallerinden dnme, balanma, rahmet
gibi ifadeler, yetteki hkmn asl maksadn gstermesi bakmndan nemlidir.
Ayrca, bu yetlerdeki hkm, Mekke ve Medinenin tahripi ve kanun tanmaz
mriklerden temizlenmesini mirdir ki, slm merkezinin emniyete alnmas asndan zerinde durulmaya deer.
slmn savatan gayesi insanlar ldrmek ve topraklar fethetmek olmad iin,

kar taraf dmanlktan vazgeip bara yanat anda Mslmanlarn da bara
yanamalar, ilerinden bazlarnn snma hakk istemesi durumunda bu hakkn
onlara tannmas, sonra da mal ve can emniyetlerine dokunulmadan gidecekleri
slm ve Sava Konusunda Ek Notlar
1349
yere salimen ulatrlmalar da slmn getirdii sava hukukuna ait kurallardandr.
Sava, devletler arasnda hukuk bir meseledir. slm, her eyden nce Allah ile
insan arasndaki mnasebeti dzenleyen bir dindir ve temelde iten inanmaya
dayanr. Dolaysyla onun asl ballar, samim mminlerdir. Bununla birlikte
slm, asl misyonunun gerei olarak toplum dzenini de ele alr. Bu ise, onun
hukuk yanna bakar. Bu noktada, slm lkesinde Mslmanlarn vatandal meselesi devreye girer. Byle bir vatandaln birinci art, dille Mslman
olduunu ikrar, kiinin Mslman olduunu gstermesi ve kendisine Mslman
muamelesi yaplmas asndan namaz ve bir vergi borcu olarak zekttr. Byle bir
vatanda, gerekten iten inanm bir mmin deil de, bir mnafk, yani zahiren
mmin, aslnda inkrc da olabilir. nanm bir mminde iman, esasen kalbdedir;
dille ikrar da iman iin art olmakla birlikte, daha ok insan hukuken Mslman
yapar iman ikrarnda bulunan birine slm ahkm uygulanr. Dolaysyla, sava
da devletler arasnda hukuk bir mesele olduu iin, slmla sava halindeki bir
topluluk veya onun fertleri ya da herhangi bir ferdi, Kelime-i ahadet getirerek
Mslman olduunu ifade ettii, namaz klp, zekt da verdii zaman, kendisi
veya kendileriyle sava hali sona erer. Yoksa kimse iman etmeye zorlanmaz. Dille
Mslman olduunu syleyerek slma dahil olan bir insan, mnafk, yani kalben
gayr- Mslim de bulunsa, Mslmanlarn arasnda kaldka slm samimi kabul
etmesi umulur. Dolaysyla, kimlerin mnafk olduu bilinse bile, dille inkr etmedike, namaz klp, zekt da verdikleri srece kendilerine Mslman muamelesi
yaplr.
Ek 2de de baz ynleriyle ele alnd gibi, slm, savaa izin vermekle hibir dinden, ideolojiden veya sistemden zr dileyecek deildir. Tam tersine, dierlerinin
slma zr ve teekkr borcu vardr. Her eyden nce slm, evrensel sulh esas
alr ve gaye edinir. nsanlk tarihinin ve beer mahiyetin bir realitesi olarak sava,
bazen bu gayeyi gerekletirmede vasta olur. Kurnn (Her ne kadar sava sizin
iin istenmeyen bir ey ise de,) fitne (kfr ve irkin hakimiyetinin meydana
getirdii zulm, bask ve kaos ortam), savatan, insan ldrmeden daha beter
bir durumdur (Bakara Sresi/2: 191); (Her zaman iin) fitne,savatan, insan
ldrmekten daha ar bir durum ve daha byk bir vebaldir (Bakara Sresi/2:
217) ifadelerinde buyurulduu gibi, sava ve kargaay douran ortam ve artlar,
her zaman savatan daha ktdr ve dolaysyla bu ortam yok etmek iin sava
bazen kanlmaz hale gelir.
Burada baz gerekleri dile getirecek olursak: Yukarda Ek 2de temas edildii gibi,
mevcut ncillerde sava iin kurallarn bulunmamas, Hristiyan dnyada savalarn daha
kanl ve daha acmasz olmasna yol amtr. Ayrca denebilir ki, tarih Hal seferlerinden
ayr olarak Hrsitiyanlk, nceki asrlarda dnyann 4te 3nn batl glerce smrgeletirilmesinde nc rol oynam, en azndan buna destek vermitir. Graham Fuller ve Ian
Lesser (Kuatlanlar-Islam ve Batnin Jeopolitii, trans. . Arikan, Istanbul, 1996), sade-
1350
slm ve Sava Konusunda Ek Notlar
ce 20nci asrda Hristiyanlarn elinde len Mslman saysnn 14 asrlk slm tarihinde
Mslmanlarn elinde len Hristiyan saysndan ok daha fazla olduunu kaydederler.
slm, Medinede daha bir tomurcuk halinde iken 3.000 kiilik kuvvetiyle Mutede 100.000
kiilik Bizans ordusunu karlamak zorunda kald. Hemen bir yl sonra, Peygamber
Efendimiz aleyhissalt vesselm, Bizans saldrsn karlamak iin btn gcn seferber
etme mecburiyeti duydu ki Tebuk Seferi olarak tarihe geen bu hadise, bu srenin ele
ald konulardan biridir. Bundan 3 yl sonra da Yermukta slm ve Bizans gleri kar
karya gelmi ve bu karlama, Bizansn kesin malbiyetiyle sonulanmtr.
Sadece Ahd-i Atikten yapacamz bir-iki iktibas, Yahudiliin sava karsndaki konumunu anlamaya ve onu slmnkiyle karlatrmaya yeter: Ve Sihon, kendisi ve btn
kavmi Yahatsta cenk iin karmza kt. Ve Allahmz Rab, nmzde onu ele verdi; ve
onu, ve oullarn, ve btn kavmini vurduk. O vakit onun btn ehirlerini aldk, ve her
ehri erkekler, ve kadnlar, ve ocuklarla beraber tamamen yok ettik; arta kalan kimse brakmadk; kendimiz iin ancak hayvanlar ve aldmz ehirlerin maln apul ettik... Ve
Allahmz Rab, Baan kral Ogu da, btn kavmini de elimize verdi; ve kimsesi kalmayncaya kadar onu vurduk. O vakit, btn ehirlerini, altm ehri, btn Argop havalisini,
Baanda Ogun lkesini aldk... ve Hebon kral Sihona yaptmz gibi, her ehri erkekler,
kadnlar ve ocuklarla beraber yok ederek, onlar tamamen harap ettik. Fakat kendimiz iin
btn hayvanlar ve ehirlerin maln apul ettik. (Tesniye, 2: 3235; 3: 34, 6)
Meselenin dier yanna gelince: Sovyet ve in komnist devrimlerinde ldrlen onmilyonlarca insandan sorumlu olan slm deildir. Modern zamanlarda dnyann pek ok
lkesinde giriilen kitle katliamlarndan, Macaristan ve ekoslovakyadaki hrriyet hareketlerinin vahice bastrlmasndan sorumlu slm deildir. Franszlara kar verilen Cezayir
bamszlk savanda len 1.500.000 insann sorumlusu slm deildir. Amerikay, sava
sras ve sonrasnda 45.000.000 insann lmne yol aan Vietnam macerasna iten slm
deildir. Pek ou sivil, kadn, yal ve ocuk olmak zere, 60.000.000dan fazla cana,
hesap edilemeyecek servete mal olan, milyonlarn evsiz, barksz, yetim ve dul kalmasna
yol aan iki dnya savandan sorumlu slm deildir. Kresel hegemonyann devam iin
bilimin, nkleer ve daha baka kitle imha silahlar retimi iin kullanlmasndan ve bunlarn insanlar zerinde denenmesinden sorumlu slm deildir. Amerikada ve Avustralyada
on milyonlarca yerlinin ortadan kaldrlmasndan sorumlu slm deildir. nceki asrlarn
en nemli iki olgusu olan ve st kapal olarak hal devam eden kresel smrgeletirmeden, bir de on milyonlarca insann hayatna mal olan kle ticaretinden sorumlu slm
deildir. Hitler, Stalin ve Musolini gibi sava canavarlarn yetitiren slm olmad gibi,
bunlarn yetitii dnya da slm dnyas deildir. Bunlar gibi, Mslman lkelerde bu
lkelerin bana idareci olarak yerletirilen despot krallardan, bakanlardan ve onlarn
zulm ve katliamlarndan dorudan sorumlu olan asla slm ve Mslmanlar deildir. Her
trl iddiaya ramen, modern terrizmden, mafya tekilatlanmalarndan, esrar, silah gibi
beynelmilel kaaklk hadiselerinden sorumlu asla slm ve Mslmanlar deildir.
EK 4
SLMDA KADININ STATS
adnlar ve haklarn koruma adna, slm ncesi dnem ve dier dinlerin, sistemlerin kadna bakyla karlatrldnda her bakmdan benzersiz birer inklp
ifade eden bu ve benzeri yetler zerinde dururken, esasen, slm ncesi kadnn
durumuna temasla bir karlatrma yapmaya gerek yoktur. ok yerde yaplan byle bir
karlatrma, slmn kadna tand statnn sanki 14 asr ncesine ait olup, bugn gzden geirebilir bir zellik tad gibi sakncay da beraberinde getirmektedir.
slm, kadn da erkei de yaratan ve Yaratan bilmez mi fehvasnca, ferd saadet kadar,
mesut bir aile ve toplum hayat asndan da her birine en gerekli haklar tanyp, en gerekli
vazifeleri ykleyen Allahn tayin ve tesbit buyurduu Din olarak, kadna hibir dinin ve
gnmzdeki anayasal sistemler dahil hibir sistemin vermedii haklar vermi ve ona bir
hanmefendi, bir e, bir anne, bir kz karde, hatt bir bykanne, hala ve teyze olarak
gerekli sayg ve sevgiyi bahetmitir. Meseleye bir veya birka kaide asndan deil, tm
cepheleriyle bir btn ve karlatrmal olarak baktmzda bunu kolayca grebiliriz.
nce hemen belirtelim ki, kadnn haklar ve sorumluluklar erkeinkiyle eit, fakat
ayn deildir. Bugn, kadn-erkek mnasebetleri ve kadn haklar konuulurken, bilerek
veya farknda olunmadan eitlik adna aynlktan bahsedilmektedir. Oysa kadn ile erkek,
insan olarak, yaratlm fertler olarak birbirine eit, fakat hem fizyolojik hem de psikolojik
adan birbirinden stn deil, fakat birbirinden farkldr. Bu bakmdan, birbirinin ayns
olmayan iki nesneye ayn hak ve vazifeleri vermek, ikisine de zulm olur. Eer ikisine de
ayn vazife ve haklar verilmesi gerekseydi, bu defa kadn veya erkek birbirini tamamlayan
iki ayr varlk deil, birbirinin dublesi olurdu. Doru olan, her birine yapsna, psikolojisine uygun haklar ve vazifeler vermek ve bu ekilde dengeyi salamaktr. slm, bunu
yapmtr.
slmn kadna tand stat orijinaldir, esizdir ve benzersizdir. Bugnk kadn
haklarnn en ileri seviyede olduu sylenen lkelere bile baktmzda, kadnn hi de
kendisine mutluluk getiren bir statde olduunu gremeyiz. Bu lkelerde, gya haklarna
veya zgrlklerine sahip kadn olarak, yaamak iin srekli almak zorunda, ok defa
erkeklerle ayn ii yapan fakat ayn creti alamayan, zgrlk adna bir seks, pazarlama
ve madd kazan objesi haline gelmi, fizik cazibesini koruduu srece ksmen yaknlk
gren, fakat sayg ve sevgiye en muhta olduu bir zamanda terk edilen bir tip grrz.
Bu kadarck yerini de elde etmesi iin kadnn bu lkelerde yllar sren bir kavga verdii
de bir gerektir. En basitinden, eitim-retim, alma ve kazanma hakkn elde etme
uruna ac tecrbeler yaamas, bunun karlnda pek ok tabi haklarndan vazgemesi gerekmitir. Btn bunlarn ardndan o, slmn kendisine tand haklar, kendisine
1352
slmda Kadnn Stats
bahettii sayg, sevgi ve onuru, kadn olmas asndan kendisine verdii ayrcal, bu
lkelerde yine de bulamamtr.
slmn kadna verdii staty ok ksa olarak maddeler halinde u ekilde zetleyebiliriz:
Kadn, insanl oluturmada erkein tam ve eit ortadr. Fakat bu e ve ortak
olma, bir elmann iki yars gibi deil, yapbozda bir btn oluturan iki para gibi
girintileri-kntlar, yani birbirlerinden farkl yanlaryla birbirlerine gemi ve birbirlerini btnleyen bir nitelie sahiptir.
Erkek de, kadn da hayat iin vazgeilmezdir. Erkek baba, karde, bykbaba,
amca, day, kadn ise anne, kzkarde, bykanne, hala, teyzedir. Bu noktada kadnn rol erkeinkinden asla daha az olmayp, her konuda onun dengi haklara, hatt
kadn ve anne olarak ok daha byk bir sayg, sevgi ve ihtimama sahiptir. Hemen
ilk akla gelen bir rnek olarak, Hz. Peygamber aleyhissalt vesselm, Cennet,
annelerin ayaklar altndadr. buyurmutur. (Nes, Cihad, 6)
Kadn, toplumda kadn olarak grd ayrcalklara ek olarak ailev ve kamuya ait
sahada erkekler gibi birtakm haklara ve vazifelere sahiptir. Vazifeleri karsnda
payna deni de eksiksiz alr. Onun asla erkee baml deil, erkekle ayn insan
zelliklere sahip, fakat merhamet, efkat, sevgi gibi noktalarda ok daha ileride
tamamen bamsz bir ahsiyeti vardr.
Kadn, aynen erkekler gibi eitim-retim hakkna sahiptir; hatt bu, hak olmann
tesinde onun iin bir vazifedir. lk defa slmdr ki, ilim elde etmeyi erkee de
kadna da ayn lde farz klmtr. (bn Mce, Mukaddime, 17)
Seme-seilme haklarnn yansra, dncesini ifade etmede, kadn da erkek
gibi ayn derecede hrdr. Efendimiz aleyhissalt vesselm zamannda kadnlar
kendisine serbeste gelir, sorular sorar, eleri hakknda ikyetlerde bulunurlard.
O kadar ki, bu ekilde einden ikyette bulunan bir kadn, Kurn- Kerimde
bir sreye hem isim, hem konu olmu, Allah, onun ikyetini sahiplenmitir.
(Mcadile Sresi/58) Peygamberimiz aleyhissalt vesselm, devlet ilerinde bile
kadnlarla istiare eder, Cuma hutbelerinde kadnlarn hutbeyi veren halifelerin
hatalarn annda dzettikleri olurdu.
Toplum hayatnda erkeklere den vazife ve sorumluluklar olduu gibi, kadnlara
da den vazife ve sorumluluklar vardr.
slm, anlama yapma, i kurma, teebbs, kazanma ve zel mlkiyet sahibi olma
konularnda kadnlara erkeklere tand haklarn aynsn tanmtr. Kadnn
hayat, mal ve onuru aynen erkeinki gibi mukaddes ve kanunlarn korumas
altnda olup, erkeklerle ayn sular ilediinde ayn cezay grr. Mazlumiyet hallerinde ald tazminat ise, erkeinkinden asla az deildir (2: 178; 4: 9293). ahitlik
konusu iin bkn. Bakara Sresi/2: 282, not 161.
slm, btn bu haklar istatistik bir formda sralayp, sonra da iin arkasn
brakvermez. Bu haklarn aynen uygulanmas iin gerekli btn tedbirleri, hem
de sadece hukuk ve zabta asndan deil, Allaha ve hirete imann bir paras
olarak da ele alr. Kadnlara zulmetmeye ve kadn-erkek ayrm gibi bir muame-
slmda Kadnn Stats
1353
leye asla msamaha gstermez. Bu konuda, Kurnda yaplm pek ok ikazlar da

grrz. (16: 5759, 62; 42: 49 50; 43:1519; 53: 2123).
slm, kadn insan cinsini oluturan iki paradan biri ve bamsz varlk sahibi
olarak kabul ettii gibi, modern demokratik devletlerde bile grlmeyen bir genilikte ona hem e, hem karde, hem anne, hem de bykanne olarak mirastan pay
verir. Konuyla ilgili olarak bkn. Nis Sresi, not 5.
slm toplumunda kadn, erkee verilmeyen birtakm ayrcalklara sahiptir.

Mesel, zengin bile olsa, geimlii einin zerindedir. Ekonomik bamszla sahip
olduu iin, Hanef Mezhebine gre zengin kadn fakir eine zekt verebilir. Anne
olarak, babadan daha ok hrmet ve bakm grr; Allah, Kurnnda onun haklarna ve ona gsterilmesi gereken hrmete daha ok yer verir. (31: 1415; 46: 15). E
olarak, kocasndan mehir alma hakk vardr ve bu mehir tamamen kendisinin zel
mlk olur. Boanma nnda kocas bunu alamad gibi, baka mnasebetlerle
eine verdii, mesel mcevher trnden tak, hediye veya mallar da geri alamaz.
Yine e olarak, bakm tamamen kocasnn zerinedir. Kzkarde olarak, babasnn
ve erkek kardelerinin korumas altndadr. Btn bunlar, onun iin erkekler hakknda olmayan birer ayrcalktr. Eer almak ve kendi adna kazanmak isterse,
iffet ve onurunu korumak ve kendisiyle ilgili din hkm ve kaidelere riayet etmek
artyla, bu hususta da serbesttir.
Kadnla erkein, Allah katnda din ve manev kazan bakmndan da hibir ayrcal yoktur. Bir erkek iin de, bir kadn iin de gerek eref, sadece takvada, yani
slm yaaytaki dikkatlerindedir. Kald ki, kadn bu konuda erkee nazaran daha
hafif sorumluluklar sahibidir. Mesel, savaa kmas art olmad gibi, Cuma
Namazna, Bayram Namazna, Cenaze Namazna ve cemaate katlmas da farz
deildir. Aylk periyotlarnda namazdan ve orutan muaftr. u kadar ki, bu dnemlerde tutamad orularn sonra kaza eder. Cemaat namazlarna katld takdirde,
kadnlarn saflarnn erkeklerin arkasnda olmas, tamamen namaza, namazdaki huu
ve dikkate ait bir husustur. Erkeklerle kadnlarn yanyana veya kadnlarn erkeklerin nnde namaz klmas, namaz gibi, btn zihnin ve kalbin Allaha verilmesini
gerektiren ve mminin mirac olan bir ibadette konsantrasyonu zedeler.
Adalet, merhamet, hakkaniyet ve denge temelleri zerine oturan slm, kadn erkekten ayr, alt statde bir varlk veya kadn ve erkei iki ayr varlk olarak ele almam, ikisini
de bir insan, insan trn oluturan, kendi ilerinde btn birer para olarak deerlendirmi
ve hkmlerini ona gre vazetmitir. Dier semav kitaplarda olduu gibi Kurn- Kerimde de ok yerde hitabn erkeklere olmas, kadnlar iin menf bir ayrmclk deil, bilhassa
toplumu ve toplum idaresini ilgilendiren hususlarda erkeklerin vazife ve sorumluluklarnn
daha fazla olmasndan dolay, bir de dilin zellii gereidir. Btn dillerde, insan cinsinden
ve kadnlarla erkeklerin bir arada bulunduu bir topluluktan bahsedildii yerlerde erkek
zamiri kullanlr. Bu, arz edildii gibi, erkeklerin toplum hayatnda kadnlar zerinde sahip
bulunduklar vazife ve sorumluluklarndan kaynaklanan bir derece gereidir. Yoksa, erkek
olmaktan kaynaklanan bir stnlkten dolay deildir.
EK 5
HALKI ARASINDA HZ. MUHAMMED (s.a.s.)
eygamber Efendimiz Hz. Muhammed (s.a.s.) daha dnyaya gelmeden nce babas
vefat etmiti; 6 yandayken de annesini kaybetti. O zamanki bir Arap ocuunun
alabilecei aile eitimini de bylece almam oldu. ocukluunda bir ara koyun gtmt. mm idi, yani okumas yazmas yoktu.
Hz. Peygamber aleyhissalt vesselm, iki ksa seyahat dnda Arap Yarmadas dna
kmad. Seyahatlerinden ilkini daha ocuk denecek yata iken amcas Eb Taliple yapt. Dierini 30unu at bir zamanda Hz. Haticenin mallarn satmak gayesiyle gerekletirdi. 25
yanda iken, o anda 40 yana varm dul bir kadn olan Hz. Hatice ile evlenmiti ve 25 yl
bu mbarek kadnla yaad. Okuma yazma bilmediinden Yahudilerin ve Hristiyanlarn din
kitaplarndan da habersizdi. Sonra, Mekke Yahudi ve Hristiyan din dncesinin girmedii
putperest bir ehirdi. Bu dnemden gnmze kadar gelmi olan Arap edebiyatnda Yahudi
ve Hristiyan dncesinden eser grlmez. Hz. brahimin sisler arkasnda kalm dininden
krntlar barndran Hanifler bile, Yahudilik ve Hristiyanlktan etkilenmi deillerdi. Hz.
Muhammed aleyhissalt vesselm, o devirde pek yaygn olan iir ve hitabetin hibir ekline
de katlmamt. Devrin yazl kltrnden habersiz, szl kltrne bigneydi. Devrinin
insanlarndan fark stn ahlk, gvenilirlii, drstl, doruluu, ahsiyetinin btnl, putlardan ve onlara tapmaktan nefret etmesiydi. Hi yalan sylememiti. Gayet nazikti; azndan incitici ve kaba hibir kelime kmazd. ekici bir ahsiyeti vard ve tavrlar
pek ince idi; kendisiyle karlaanlar hemen cazibesine tutulurlard. Halkla mnasebetlerinde
dil, diergm ve hassast. Kimseyi aldatmam ve sznden dnd grlmemiti. Bir sre
urat ticaret ilerinde emniyeti sarsc hibir muameleye girmemiti. Herkes ona el-Emn
derdi; peygamberliinden sonra Onun en amansz dman kesilenler bile emanetlerini ona
yatrrlard. liklerine kadar marur ve gvenilmez bir toplumda O, emniyetin ve tevazuun
sembolyd. ki ve kumarn fazilet kabul edildii memlekette azna hi iki koymam ve
asla kumar oynamamt. evresi kalbsiz insanlarla doluydu ama, Onun kalbinde insanlara
merhamet rmaklar akyordu. Yetimlere, fakirlere ve dullara daima yardm eder, yolculara
misafirperverlik gsterirdi. Bakalarn incitmek yle dursun, bakalar adna en ekilmez
zorluklara katlanrd. Kabileleraras kan davalarndan uzak kalm, buna karlk insanlarn
arasn bulmada hep en nde yer almt. Hibir yaratlmn nnde ba ememi, ocukluunda bile putlara adakta bulunmamt. Allahtan baka her varln nnde bilhassa ibadet
kastyla eilmekten ftraten nefret ederdi. Ksaca bu zirve parlak ahsiyet, karanlk bir gecede yollar aydnlatan bir projektr veya talar arasnda bir prlanta gibiydi.
Bu insan, 40 yanda lh nurla dopdolu olarak kavminin karsna kverdi ve onlara
yllar sren u teblide bulundu:
Halk Arasnda Hz. Muhammed (S.a.s.)
1355
Taptnz putlar basit nesnelerden ibarettir. Onlar, asla ilh olamaz. Bundan byle
putlara tapmaktan vazgein. Btn kainat, iindeki hereyle birlikte Allah Tealya
aittir; sadece O yaratc, rzk verici, Hayy ve Kayym, ve her eyin mlikidir; dolaysyla fni eylere, yldza, aaca, taa deil, sadece Allaha ibadet ve itaat edilir.
Hrszlk, yama, talan ve rza geme, zulm ve hakszlk Allah katnda en byk
sulardandr. Bu kt hareketlerden vazgein; doruyu syleyin; dil olun. Kimseyi
ldrmeyin; kim haksz yere bir cana kyarsa btn insanl ldrm, bir insan
dirilten de btn insanl diriltmi gibidir. Kimsenin hakkna tecavzde bulunmayn; kendi meru hissenizle iktifa edin. Herkese hakkn verin. Allaha irk komayn.
Anne ve babanza iyi davrann; eer yannzda ihtiyarlayacak olurlarsa kendilerine
f bile demeyin; ayrca onlar azarlamayn; kendilerine gzel sz syleyin ve merhamet kanatlarnz zerlerine indirin. Akrabaya, fakire ve yolcuya hakkn verin; asla
israfta bulunmayn. Fakirlik korkusu veya daha baka sebeplerle ocuklarnz ldrmeyin. Zinaya yaklamayn, nk o ok kt bir yoldur. Fakirin ve yetimin malna
el atmayn, ahdinizi yerine getirin, nk ondan sorumlusunuz. ly ve tarty tam
yapn. Bilmediiniz konuda konumayn, nk kulak, gz ve kalb sylenen szden
mesuldr ve sorguya ekilecektir. Yeryznde alml alml yrmeyin; ne yeri delebilir, ne de dalarn boyuna ulaabilirsiniz. Birbirinize yumuak sz syleyin; nk
eytan kt szle aranza kavga tohumu ekmek ister. Birbirinizden yz evirmeyin
ve fkeli davranmayn. Hareketlerinizde yumuak ve dengeli olun. Kimse kimseyle
alay etmesin ve kimse kimseye kt lkap takmasn. Suizandan saknn. Bakalarnn
gnahlarn aratrmayn. Kendi aleyhinize, anne babanzn ve yaknlarnzn aleyhine
de olsa doru ahitlikten kanmayn ve adaleti aranzda hakim kln. Bir toplulua
duyduunuz fke, sizi onlara kar adaletsizlie sevk etmesin. fkenizi tutun ve affedici olun. Ktl iyilikle savn; bu takdirde kendisiyle aranzda dmanlk bulunan
kiinin scak bir dost oluverdiini grrsnz. Kasten yaplan ktln karl
ona gre bir ceza ise de, affedenin ve ktl iyilikle dzeltenin mkfat Allah
katndadr. Alkol kullanmayn ve ans oyunlar oynamayn; Allah bunlarn ikisini de
yasaklamtr.
Hepiniz insansnz ve btn insanlar Allah katnda eittir. Kimse, yznde bir
lekeyle domaz; kimse de dnyaya boynunda bir eref madalyasyla gelmez. Ancak
Allaha kar tam bir sayg iinde hareket eden, dindar olan, sz ve davranlaryla
doruyu temsil eden, yce ve ereflidir. Doum, rk ve renk, byklk derecesi olamaz. Hepiniz lecek ve bilhare yce bir mahkemenin nnde dnyada iken yaptklarnzdan hesap vereceksiniz. O gn rvet ve kayrma gemez; ancak salam iman ve
salih amel geer. Bunlara sahip olan ebed saadet yurdu Cennete, bunlardan mahrum
olan da Cehenneme gidecektir. (Byk lde Mevdd, Understanding Islam)
Hz. Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselm, halk iinde 40 yl onlardan bir fert
olarak yaamt. Bu uzun dnemde ne bir devlet adam, ne bir vaiz, ne de bir hatip olarak
biliniyordu. Kimse Onun, peygamberliinden sonra yapt gibi hikmet ve bilgi ualar
nerettiine ahit olmamt. Metafizik, ahlk, hukuk, siyaset, ekonomi ve sosyoloji konularnda hibir sz sylememiti. Brakn iyi bir komutan olmay, sradan bir asker olarak
bile tannmyordu. Allah, melekler, kutsal kitaplar, gemi peygamberler ve mmetler,
1356
Halk Arasnda Hz. Muhammed (S.a.s.)
hiret Gn, lmden sonra hayat, Cennet ve Cehennem mevzularnda sz syledii

duyulmamt. phesiz mmtaz bir kiilii ve ekici tavrlar vard; tam bir efendiydi,
fakat kendisine byk inklplar yapacak biri olarak baklmyordu. Halk arasnda sakin,
yumuak, ahlkl ve gvenilir bir vatanda olarak tannyordu. Fakat, kendisine vahyin
gelmeye balamasyla birlikte btn bu mesajlar veren ve sz edilen hususiyetlere sahip
biri olarak ortaya kt.
Kimsenin itiraz edemedii, edemeyecei bu gerekler karsnda, herkesin nnde iki k
vardr: Ya bu ahsiyet, mutlak olarak haa dnyann en yalancs, peygamber olmad
halde, Allah adna yalan syleyen yine mutlak manda haa en di bir ahsiyettir; ya da
insanln en by olarak bir rasldr, bir peygamberdir. Nefsi, eytan kendisine en
korkun hileyi yapmayan herkes, elbette ikinci kk kabul edecektir.
EK 6
ALLAH RASLN TANIMAK VE ONUN BYKL
yet, peygamberleri semede lh bir prensibi nazara vermektedir. Gklerdekileri

ve yerdekileri karakterleri, ihtiyalar ve seviyeleriyle ok iyi bilen Allah (c.c.),
her toplulua, o topluluun zelliklerine ve iinde yaadklar artlara gre kendi
ilerinden bir peygamber gndermitir. O, kimin peygamberlie lyk olduunu da elbette
ok iyi bilir. Fakat Mekke mrikleri, gya Eb Talibin yetimi diyerek, Peygamberimizi
kendi kafalarndaki peygamber imajna lyk grmyor, tamamen dnyev deerlendirmelerle, Bu Kurn, iki byk ehirden (Mekke ve Taif) byk bir adama (Velid ibn
Muireye veya Taif Kabilesinin reisi Urve ibn Mesud es-Sakafye) indirilseydi ya!
diyorlard (Zuhruf Sresi/43: 31). Bu, bir bakma onlarn inanmama karsnda uydurduklar temelsiz mazeretlerden biriydi. Bazen de, yiyen, ien, dolaan, uyuyan bir kimsenin
peygamber olamayacan ileri sryor, bir baka zaman da, peygamberin melek olmas
gerektiini iddia ediyorlard. Kurn, btn bu bo iddialar reddettii gibi, Hz. Davudu
bu yette zellikle anmakla da, sarayda yaayan, belli sayda hanm ve ocuklar bulunan
bir kraln bile peygamber, hem de baz bakmlardan dier peygamberlerin en azndan
bazlarndan stn bir peygamber olabileceini beyan buyurmaktadr. Dolaysyla yiyen,
ien, yryen, evlenen ve bir melek deil, bir insan olan Hz. Muhammed aleyhissalt
vesselmn da beeriyeti peygamberliine mani deildir.
yet, peygamberlere bak konusunda da nemli bir noktaya parmak basmaktadr.
Gemite olduu gibi gnmzde de bazlar, vahye muhatap olmann mansn da dnmeden, peygamberlerin sadece lh vahyin tayclar olup baka bir sekinliklerinin
bulunmadn iddia etmekte, onlar her bakmdan kendileri gibi bir beer zannetmektedirler. Bu yet ise, Allahn gklerdeki ve yerdekileri ok iyi bildiini ifade ile, kimin peygamberlie lyk olduunu da ok iyi bildiini beyan etmi bulunmaktadr. Onun gklerdeki
birini, mesel Hz. Cebraili (a.s.) bile deil, yerdekilerden birini peygamber olarak semesi
ok nemlidir.
Peygamberlerden bazlarnn bazlarna stnlnn ifade edilmesi, zmnen Peygamber
Efendimizin stnln bildirmektedir. Peygamberler arasnda, ura Sresi 13nc
yette isimleri husus olarak anlan Peygamber Efendimiz, Hz. brahim, Hz. Musa, Hz.
sa ve Hz. Nuh (Allahn salt ve selm zerlerine olsun), btn peygamberler iinde en
byklerdir. Bunlar iinde de Peygamberimiz her bakmdan dierlerinden stndr ve
mesaj evrenseldir. Dierleri arasnda bazlar, bazlarndan baz husus sahalarda stndrler. Mesel, Kurn- Kerim, Allahn Hz. Musa ile husus konutuunu belirtir ki
bu, Hz. Musann bu sahada, yani Kelmullah olmasnda dierlerinden stn olduunu
gsterir. Bunun gibi, Hz. Davuda Zebur verilmi olmas, belki Zeburun baz hususiyetleri
1358
Allah Rasln Tanmak ve Onun Bykl
itibariyle Hz. Davuda bir stnlk vermektedir ve Hz. Davud, Kurnda anlan dier
peygamberlerde bulunmayan bir zellik olarak bir halife-peygamberdir.
Peygamber Efendimizin btn peygamberlerden mutlak mandaki stnlyle ilgili
olarak Bedizzaman hazretlerinin u deerlendirmelerini nakletmekte yarar var:
O Zat aleyhissalt vesselm, Rabbimizi bize tantan kll delilden biridir. O

delilin manev ahsiyetine bak ki: yeryz bir mescid, Mekke bir mihrap, Medine
bir minber, o ok byk delil Peygamberimiz aleyhissalt vesselm btn ehli imana imam, btn insanlara hatip, btn peygamberlere reis, btn evliyaya
seyyid, btn peygamberler ve vellerden oluan bir zikir halkasnn idarecisi; O,
btn peygamberler canl kkleri, btn veller taptaze meyveleri olan yle nran
bir aatr ki, herbir davsn, mucizelerine istinat eden tm peygamberler ve kerametlerine itimat eden tm veller tasdik ve imza ediyorlar.
Tevhide nran bir delil olan o zat, nasl ki bir tarafta btn peygamberlerin, dier
tarafta kendisinden sonra gelmi btn vellerin ortak tasdikleriyle teyit ediliyor,
yle de, Tevrat ve ncil gibi semav kitaplarn yzlerce iareti, doumu srasnda
meydana gelen hadiselerin mans, gizliden seslenenlerin mjdeleri, (Kurn ininceye kadar gayb leminden ksm haber alabilen) khinlerin ahitlii, ayn yarlmas
gibi, says bine ulaan mucizelerinin delleti ve eriatnn hakkaniyeti ile de teyit
ve tasdik ediliyor. Ayrca, ztnda gayet kemaldeki vlm ahlk, vazifesinde
nihayet gzellikteki ve akn seciyeleri, davasna ve yolunun doruluuna sonsuz
gvenini, imann, snrsz itminan ve nihayet derecedeki balln ortaya koyan
fevkalde takvas, fevkalde kulluu, fevkalde ciddiyeti, fevkalde metaneti, davasnda onun nihayet derecede sadk olduunu gne gibi aikre gstermektedir.
O, fizik ve ahlk gzelliini birletirmi yle bir zattr ki, elinde mucize bir kitap,
dilinde batan sona hakikat olan bir hitap, btn cin, insan ve melek cinsine, belki
btn varlklara kar ezel bir hutbe okuyor. Kinatn yaratl srrn zp izah
ediyor ve btn varlklardan sorulan, tarih boyu btn akllar hayrete drp
megul etmi bulunan u zor ve mthi Nesin ve kimsin? Nereden geliyorsun?
Nereye gidiyorsun? sorularna en ikna edici cevaplar veriyor.
O zat aleyhissalt vesselm, yle bir hakikat yaym ki, eer kinata bu hakikatn dnda kalnarak baklacak olsa, elbette kinat umum bir matem yurdu,
varlklar birbirine yabanc, hatt dman, cansz cisimler dehet veren birer cenaze,
insanlar ise, lm ve ayrln silleleriyle alayan yetimler olarak grlecektir. Oysa
onun yayd k ile kinat evk ve cezbe iinde zikir yurduna dnt. Birbirine
yabanc hatt dman gibi grnen varlklar, birer dost ve karde ekline girdi. l
ve sessiz, hareketsiz cisimler, birer munis memur, emre amade birer hizmetkr vaziyetini ald. Ve o alayan ve ekva eden kimsesiz yetimler, tesbih ve zikreden veya
vazife paydosundan dolay kreden varlklar suretine girdi. Hem o k ile, kinattaki hareketler, eitlenmeler, deimeler manszlktan, gayesizlikten ve tesadfn
oyunca olmaktan kp, Rabbin birer mektubu, birer mesaj, Onun kinat ve
hayatla ilgili kanunlar kitabnn birer yeti, lh isimlerin birer aynas mertebesine
1359
kt. nsan, btn hayvanlarn da altnda zayf, ciz, elemler ve endieler anda
bir yoksul cisim, bir etkemikkan ktlesi olmaktan, btn varlklar stnde yeryznn halifesi, sultan, Rabbin yeryz sofrasnda en erefli bir konuu olma
mertebesine ykseldi
O zat aleyhissalt vesselm, ebed saadetin habercisi, mjdecisi, sonsuz rahmet

hazinelerinin ilncs, Rabbin saltanatnn emsalsiz gzelliklerinin delll, seyircisi,
lh simler hazinelerinin acs ve gstericisi olarak, kulluu ynyle rahmetin
timsali, insanln erefi ve kinat aacnn en nurlu meyvesi, risaleti ynyle de
Hakkn en parlak bir delili, hakikat ve hidayet gnei ve ebed saadet vesilesidir.
O zat aleyhissalt vesselm, vah, detlerine mutaassp derecede bal, olabildiine inat muhtelif topluluklar ok ksa bir zaman iinde en gzel ahlkla donatm, zihinlerini ilimle, kalblerini imanla, hayatlarn ibadetle aydnlatm ve onlar
Kyamete kadar gelecek btn insanlara retmen ve terbiyeci yapmtr. Bunu
da hibir gce dayanmadan, sadece akllar, ruhlar, kalbleri, nefisleri fethederek
baarm, kalblerin sevgilisi, akllarn retmeni, nefislerin terbiyecisi ve ruhlarn
sultan olmutur. Sigara gibi kk bir deti, gelimi vastalarla donatlm eitim
sistemine ve kurumlarna, her trl yayn vastalarna ve propaganda aralarna
ramen kk bir topluluktan uzun yllar iinde kaldrmaya muvaffak olamayan
modern dnyann yz filozofu, yz sosyologu, yz psikologu ve yz pedagogu,
Cahiliye dneminin Arabistanna deil, bugnn Arabistanna veya dnyann bir
baka lkesine gitse, acaba O ztn 23 ylda yaptnn 100de 1ini 100 yl iinde
yapabilirler mi?
O zat aleyhissalt vesselm, yle bir Sultandan haber veriyor ve Onu tantyor ki,
Onun lkesinde ay bir sinek gibi, bir pervanenin etrafnda dner durur. Yeryz
olan o pervane ise, bir lmba etrafnda uuur. Ve o gne olan lmba ise, O Sultann binler konaklarndan bir misafirhanesinde, binler lambalar iinde sadece bir
lmbadr. Ayrca o zat, gemite kalm pek ok milletlerin tarihlerinden en doru
ekilde haber verdii gibi, gelecei de bir televizyon ekrannda seyredilenden ok
daha ak ve net bir ekilde seyrediyor ve kendisinden sonra olacak yzlerce hadiseyi de haber veriyor. Ve verdii bu haberlerin pek ou aynen km olup, dierleri
de kaca zaman bekliyor.
O zat aleyhissalt vesselm, u varlklarn Yaratcsnn birliine ve saadet-i ebediyeye kesin ve hak bir delildir. Nasl ki o zat, getirdii hidayetle ebed saadete ve
ona ulamaya vesiledir, yle de, duas ve niyazyla da o saadetin varlna ve icadna
sebeptir.
O zat, Kurn adnda, mucizeler hazinesi yle bir mucize getirmi ki, o mucize
kitap:
u byk kinat kitabnn ezel bir tercmesi,
u yer ve gk sayfalarnda gizli lh simler hazinelerinin acs,
hadiselerin satrlar altnda gizli hakikatlerin anahtar,
1360
u grnen lem perdesi arkasndaki grnmeyen lem tarafndan gelen

Rahman iltifatlar ve ebed hitaplar hazinesi,
slmn manev varlnn gnei, temeli, plan ve projesi,
hiret lemlerinin haritas,
Cenab- Allahn Ztn, sfatlarn ve Ona has keyfiyetleri aklayan, tefsir

eden bir sz, ayn zamanda onlara delil ve tercman,
nsanlk leminin terbiyecisi, hakiki hikmeti, rehberi ve hidayet edicisi,
hem bir hikmet ve eriat kitab,
hem bir dua ve kulluk kitab,
hem bir emir ve davet kitab,
hem bir zikir ve marifet kitab,
insanln btn manev ihtiyalarn karlayacak kitaplar ve mizalarna,

ihtiyalarna, zdrap ve beklentilerine gre Cenab- Allaha farkl farkl yry biimleri olan velilerin, sddklarn ve Allah Raslnn vazifesine peygamberlik dnda bir adan vris olan byk mridlimlerin her birinin
yryn tayin eden birer risaleyi muhtevi mukaddes bir ktphanedir.
O zat, evet bir insandr ve insan olmas da gerekirdi. Fakat Ona biz gibi sradan bir
insan ve beeriyet vasflar iinde deil, Kurn aynasndan, ondan kan slm medeniyeti
asndan, Onun yetitirdii sahabe ve Onun bahesinde yetimi yzbinlerce byk
lim, mrid, vel, devlet adam ve komutan asndan bakmak gerekir. Yoksa her zaman
iin aldanabilir ve yaratlm varlklarn ulaabilecei bykln en zirve noktasndaki o
zat yanl deerlendirerek, manev ve hiret hayatmz tehlikeye atabiliriz. (Szler, 19.
Szden)
EK 7
KURN-I KERMN BAZI MUCZEV YANLARI VE

MEYDAN OKUMASI
urn- Kerim, pek ok bakmdan mucizedir. Onun mucize olan yanlarndan biri
de belatdr. Bu noktada Cenab- Allah (c.c.), Kurnn Kendi kelm olduu
konusunda hem onu indirdii dnemde yaayan, hem de daha sonra Kyamete
kadar gelecek btn insanlara ve cinlere u ekilde meydan okumutur ve okumaktadr.
Kurnn Allah Kelm olduuna inanmyorsanz, haydi:
Muhammedl-Emin gibi mm, okuma-yazmas olmayan bir bakas, Kurnn

benzeri bir kitap ortaya koysun.
Bunu yapabilecek biri yoksa, iinizden bir lim, bir edip bunu yapsn.
Byle biri de yoksa, her sahada btn limlerinizi, ediplerinizi toplayn ve putlarnz, sahte ilahlarnz da yardma arn ve Kurnn benzeri bir kitap ortaya
koyun.
Buna da muvaffak olamadnz; o zaman, sadece kompozisyonundaki belat asndan ona denk bir kitap meydana getirin.
Bunu da yapamyorsanz, bu takdirde, man bakmndan doru olmasa bile, hikye, masal kabilinden ama belat ynnden ona denk bir kitap retin.
Bunu da yapamyorsanz, yine lfzndaki belat asndan onun srelerinin benzeri on sre ortaya koyun.
Bunu da baaramyorsanz, onun tek bir sresine denk bir sre getirin.
Bunu da beceremediniz; en ksa sresine denk bir sre getirin. (Szler, 503504)
O zamann mrikleri, bu sekiz eit meydan okumann hibirine cevap veremediler.

Btn inanlarna, dnya grlerine, hayat tarzlarna meydan okunmutu. Kurnn en
ksa sresinin benzeri bir sre ortaya koyabilselerdi, slm ile olan mcadeleleri bitecek,
ona kar mallarn ve hayatlarn ortaya koyarak senelerce sava amak, cephelerde malp
olmak ve neticede onun hakimiyetine boyun emek zorunda kalmayacaklard. Kurna
kar szle mcadele edemediler, klca bavurup, mallarn ve hayatlarn tehlikeye attlar.
O gnden bugne de, kimse bu meydan okumaya cevap veremedi ve Kyamete kadar
veremeyecektir de.
Kurnn bir mucize olan belati, kelimelerin ve yetlerin diziliinden, yani

kompozisyonundan, ayrca slbundaki esizlik, lfzndaki fesahat ve akclk,
manlarndaki kuvvet ve doruluk, gemi ve gelecekten tam doru olarak haber
verme, yani gaybn bilgisini ihtiva etme gibi unsurlardan kaynaklanmaktadr.
1362
Kurn- Kerimin Baz Mucizev Yanlar ve Meydan Okumas
Kurnn her bir yetinin, her bir cmlesinin, hatt her bir kelimesinin Kurnn
tamamyla (heyet-i umumiye), sonra birbirleriyle iten mnasebeti vardr.
Denebilir ki, yetlerden pek ounu Kurnda nereye yerletirirseniz yerletirin,
oray yadrgamaz.
Kurnda her bir man iin onu tam ve kusursuz ifade edecek kelime kullanlmtr.
Her bir kelimedeki her bir harfin, o kelimeye ve Kurna katt kendine has
manlar vardr ki, bununla uraan limler, Her bir harfin manlarn aklamak
iin en az bir sayfa yazarz. demilerdir. Bu da, o manlarn tm deil, limlerin
anlayabildikleridir.
Kurnn pek ok yerinde, mesel hls Sresinde olduu gibi, cmleler birbirine
hem sebep ve delil, hem netice olacak ekilde dizilmitir. Bu ekilde, alt yetten
oluan hls Sresinden 36 sre elde edilebilir. (Bkn. hls Sresi, not 4.)
Kurnn sadece lfz ve kompozisyon zellikleri ve bunlarn manya katt
zenginlik asndan yaplacak iyi bir tefsiri, onbinlerce sayfa tutabilir. Sadece
Bedizzamann Kurnn ilk 3,54 sayfas iin bu ekilde yapt icmal (zet) bir
tefsir olan rtl-cz 200 sayfann stndedir.
Kurn, slplarnda hibir kitab taklit etmemitir ve slbu kendine has olup,
asla taklit edilemez zelliktedir. Tasvirlerdeki canllk, ok defa kelime ve tabirleri
hem asl manlar, hem de mecaz, istiare, tebih, telmih sanatlaryla kullanmas
ve bylece pek ok many birden ifade etmesi, kulland kelime ve tabirlerle
ilimlerin, hayatn, varln btn alanlarna, btn boyutlarna ayn anda ve bir
arada bakmas; rabetlendirme, sakndrma, ispat etme, yol gsterme, anlatma,
sorma, cevap verme, meydan okuma, vme, yerme gibi szn btn ksmlarnda
ve hitabetin btn tabakalarndaki ulalamaz seviyesi, bu slbun baz zellikleri
arasndadr.
Ayrca Kurn, yine kulland kelimeler ve takip ettii slp ile, bedenen salam
insandan sarlara ve krlere, bilgi ve anlayta en alt seviyedeki bir kiiden her
sahann en byk limlerine ve uzmanlarna kadar her ada, her yerde ve herkese
ayn anda ve birden hitap eder ve herkes ondan anlay ufku ve bilgi derecesine
gre alacan alr.
Kurn, man asndan o kadar zengindir ki, bu zenginlik sadece Kurnn tamamnda deil, btn yetlerinde vardr ve ok defa bir srede, hatt bir yette ana
maksatlar ve temalaryla btn bir Kurn bulunur.
Kurnda bilgi adna, bulabilen ve grebilen iin her ey ya ak ya kapal, ya ksaca ya aklamal, ya dorudan anma ya atf, telmih, iaret, ima eklinde ve onun
ana maksatlar erevesinde ifade ettii deer nisbetinde yer alr.
Kurnda tam doru ekliyle gemi pek ok hadise ve milletlerle ilgili bilgiler,
ayrca gelecekle alkal ak ve kapal pek ok haberler vardr. Onun gelecekten
verdii btn haberler ya aynen doru km veya doru kaca zaman beklemektedir.
Kurn- Kerimin Baz Mucizev Yanlar ve Meydan Okumas
1363
Kurn, abuk ezberlenir. Onu okumakla kimse bkmaz. Mesel, Ftiha Sresi,
snnetler dahil, sadece namazlarda gnde 40 defa okunduu halde, herkes onu hi
okumam gibi hisseder ve okumaktan asla bkmaz. Kurn bir ayda, 15 gnde,
10 gnde, bir haftada, hatt 3 gnde batan sona okuyanlar oktur; bunlarn iinde
pek ou da hafzdr, ama yine de, Kurn okumaktan bktn ifade eden tek kii
kmamtr. O, her okunuta ilk defa okunuyor gibi yine tazedir, yine turfandadr.
(Byk lde Szler, 25. Sz)
Bunlar, Kurnn taklit edilemezlii noktasnda sylenebilecek szlerin sadece birkadr.
EK 8
BTN HAYIRLAR ALLAHTAN OLUP,

ERR KAZANAN SE NSANDIR
urn- Kerim, batan sonra insann manev anatomisini terih etmektedir de. nsann hayatnda salkl zamanlar hastalkla geen zamanlardan, rahat ve sevinli
dnemler skntl dnemlerden genellikle ok daha fazladr. Buna ramen o, bir
skntya dnce sanki btn hayat sknt iinde gemi, hastalannca btn hayat hastalklarn penesinde tkenmiesine szlanr, ikyetlerde bulunur ve artk rahat, salkl
gnler bir daha gelmeyecekmi gibi bir halet-i ruhiyenin iine girer. Buna karlk, sknt
ve hastalklardan kurtulduu zaman ise sanki hi sknt ekmemi, hi hasta olmam gibi
kr unutur, dengesiz bir sevin ve marklk sergiler. Bu, nemli lde salk ve hastaln sknt ve sebeplerini ve bunlardaki hikmetleri bilmemekten kaynaklanr.
Cenab- Allah (c.c.), onun ktlklerinin karl olarak hak ettii cezalar dnda insan
iin daima hayr diler; Ondan daima hayr ve gzellikler gelir. Fakat insan, iradesini er
ynnde kullanmakla bu hayr ve gzelliklerin kendisine ulamasna ya mani olur veya
onlar hakknda erre evirir. Yzme bilmeden veya suyun derinliini, iinde bulunan girdap
trnden tehlikeleri hesap etmeden suya girip boulma, bylece hayr olan suyu, yine bunun
gibi, atei yanl kullanp yangna veya elimizi atee sokarak onun yanmasna sebep olmakla, varl hayr olan atei hakkmzda erre evirmeyi buna misal olarak verebiliriz. Bunun
dnda, acelecilik, zamansz davranma, bir netice iin gerekli sebepleri yerine getirmeme,
bilgisizlik, kt niyet gibi faktrlerle de insan, hakknda hayrl olabilecek pek ok eyi
erre dntrr. te, insann bana gelen btn erler, onun gnahlarndan, hatalarndan
kaynaklanr. er tahrip olduundan, er cihetinde insann iktidar ok genitir. nk er
ademdir, yani yoklua bakar; bir eyin yokluu iin ise, bir parasnn yokluu ok defa
kfidir. Buna karlk, insann karlat btn hayrlar ise Allahtandr. nk hayr,
vcuddir, yani varla bakar. Bir eyin varl ise, btn paralarnn varln gerektirir.
nsann varl ve sal, 100 trilyona yakn hcrelerinden her birinin varlna ve salna
baldr. lerinden biri Allah korusun devre dna ksa, bu btn vcudun lmne
sebep olacak kanser demektir. Ayn ekilde, vcut zaman alr; tahrip ise birden olabilir. 10
kiinin bir yl alarak yapt bir binay, bir ocuk bir kibrit akma ile bir saatte kl haline
getirebilir. Ksaca, insann hayra kabiliyeti ve gc son derece snrldr. Daha nce (Tevbe
Sresi/9, not: 22) ekmek misalinde arz olunduu zere insan, temel gda maddesi ekmei
elde etmek iin topraa, havaya, suya, gnee, budaya, budaydaki imlenme ve byme
kabiliyetine, bir de kendisinde buday yetitirip, ondan ekmek elde edebilme g ve kabiliyetine muhtatr. Bunlarn hepsini veren ve salayan ise Allahtr. Dolaysyla, btn erler
insann kendisinden, btn hayrlar ise Allahtandr; insanlarn hayra katks ok azdr.
Btn Hayrlar Allahtan, er se nsandandr
1365
Denebilir ki, esasen insann iradesi sadece erri dileme ynnde alr; ona hayr dileten,
onu hayr dilemeye muvaffak klan ise yine Allahtr. nk insan nefsi daima erleri,
ktlkleri, gnahlar ister; Allah ise, daima hayr diler ve insana hayr dilemede muvaffakiyet verir. Bu muvaffakiyetin insana bakan yannda onun gurur, kibir, yanl bak
as, kt niyet, suizan, artlanmlk, nefse mahkmiyet ve zulm gibi faktrlerden uzak
kalmas yatar. te bu noktada insann eitimi iin de Allah (c.c.), peygamberler gnderir,
kitaplar indirir ve din vaz eder.
Netice olarak insan, bana bir musibet, bir er geldiinde bunun tamamen kendisinden,
hata ve gnahlarndan kaynaklandn bilmeli, onu bir ikaz kabul etmeli, derhal tevbe ve
istifarla Allaha ynelmeli, ikyette bulunmad gibi mitsizlie de dmemelidir. Buna
mukabil, sala, varla erdiinde ise bunu btnyle Allahtan bilmeli, bunun da hastalk ve skntlar gibi kendisi iin bir imtihan olduuna inanmal, bu halin gereini yerine
getirmeli, yani saln da, varln da zekt ve sadakasn vermeli, Allaha kretmeli,
gnahlara girmekten, hata yapmaktan uzak durmaya almaldr. Bu iki hal de sabr ister
ki, hastalk ve sknt hallerindeki sabr, insan takvaya ulatrr; rahatlk anlarnda marp
gnaha girmeme, kretme, daha fazla ibadet etme konusunda gsterilecek sabr ise, insan
mahbubiyet, yani Allah tarafndan sevilme makamna karr.
Bu noktada ifade edilmesi gereken son bir husus da udur: nsan, bana gelen musibetleri, yukarda arz edildii gibi, kendisinden, kendi hata ve gnahlarndan bilmeli; fakat
mmin bir kardei musibetlere maruz kaldnda ise onun hakknda suizanda bulunmamal ve bu musibetlerle Allahn ona derece kazandrdn dnmelidir. Peygamberler
gibi insanln en bykleri, hibir zaman musibetlerden kurtulamamlardr. Bu ise, onlarn Allaha yaknlndan kaynaklanm ve maruz kaldklar musibetler karsnda birer
sabr kahramanlar olarak davrandklar iin, dereceleri srekli artmtr. Bir hadis-i erifte,
Belya en ok maruz kalanlar peygamberlerdir; sonra imanlarnn derecesine gre dierleri
gelir. buyurur. Bir sahab, Efendimiz aleyhissalt vesselma gelip, Y Raslellah, seni
ok seviyorum. der. Efendimiz, yle ise bellara hazr ol! buyurur. Bir bakas, Ya
Raslellah, Allah ok seviyorum. der; Efendimiz ona ise, O halde, fakirlie hazr ol!
buyurur. Bundandr ki, Kurb-i sultan te-i szan buved (Sultana yaknlk, yakc atetir.) denmitir. Bu da, meselenin bir dier yndr ki, ayrca dikkat ister.
EK 9
ALLAHIN VARLII, BRL VE BUNA NANMAK
inatn her tarafnda mahede edilen asl gerek Allahn varl ve birlii, yani
Tevhiddir. Kendine ve evresine yle bir inceleme gzyle bakan herkes, her
eyin Tevhide dayal olduunu kolayca farkedecektir. Mesel, insann uzuvlar
birbiriyle ylesine bir yardmlama ve her bir hcre btn bedenle yle bir i mnasebet
iindedir ki, tek bir hcreyi kim yaratmsa, btn bedeni de onun yaratt neticesine varmamak mmkn deildir. Ayn ekilde, mikro veya makro-planda kinat meydana getiren
unsurlar, hem birbirleriyle, hem de bir btn olarak kinatla ylesine bir mnasebet ve
uyum iindedir ki, insan, zerrelerden krelere kadar btn kinatn ayn Yaratc tarafndan yaratldna inanmaktan kendini alamaz. Ayrca, bir atomda gzlenen hareket, gne
sisteminin hareketiyle ayndr. Sonra, her ey birden kmakta ve birde neticelenmektedir.
Mesel, bir aa tohumdan veya ekirdekten karak byr ve neticede yine tohum veya
ekirdei verir. Bu apak vakalar, neden kinatta bozulmaz bir dzen ve hengin var
olduunu anlayan akla anlatmaktadr; nk btn kinat, Bir, Kadr-i Mutlak ve her eyi
bilen Yaratcs tarafndan idare edilmekte, bir baka ifadeyle, Onun emirlerine tam bir
itaat iinde hareket etmektedir. Aksi halde, Kurnda buyrulduu gibi, Allahtan baka
gklerde ve yerde ilhlar bulunmu olsayd, her bir ilh, (Ulhiyetin lzm olan mutlak
bamszlk arzusuyla) kendi yarattklarn yanna alr ve her biri dierine stn gelmeye alrd. Neticede kinattaki denge ve dzen bozulur, her ey karmakark olurdu.
(Mminn Sresi/23: 91; Enbiy Sresi/21: 22)
Btn varlklar ve bu arada onlarn bilgi, zek, uur ve dolaysyla g ve kapasite
asndan en nde olan insan, temelde cizdir. Hi kimsenin, dnyaya gelip gelmeyecei,
hayatta kalp kalmayaca, kalacaksa ne kadar kalaca, ne zaman, nerede ve nasl lecei,
hangi rk, renk ve aileden olaca, fizik ekli, tabi evresi, kendisine zararl ve faydal
eylerin tayini, hayat ihtiyalar ve bunlar giderme yollarnn tesbiti ve vcudunun almasnda en kk bir tercihi, dahli sz konusu deildir. Ksaca her varlk, kendi dnda
tayin edilmi cebr artlarla kuatlmtr. Ayrca, dnyadaki btn varlklar bir araya
gelse, bilgilerini ve glerini birletirseler, tek bir otu bile yaratamazlar. u halde, btn
bunlar yapan mutlak ilim, irade ve kudret sahibi bir Zat olmaldr. Ve bu Zat, kinattaki
birlik, dzen ve hengin, her eyin bir eyle, bir eyin her bir ey ve ayn zamanda her
eyle mnasebet iinde bulunmasnn aka gsterdii zere tektir, benzersizdir ve hepsi
de yaratlm bulunan dier varlklar cinsinden deildir. Yaratan da, lm veren de, zarar
ve fayda vermeye mutlak gc yeten de, lmlerinden sonra insanlar ve cinleri diriltecek
olan da yalnzca Odur.
Gaybn mutlak bilgisi sadece Allah katndadr. Peygamberler gibi, onun hakknda ksm
Allahn Varl, Birlii ve Buna nanmak
1367
bilgiye sahip olanlar, ancak Allahn bildirmesiyle ona sahip olabilirler. Bu nokta, zellikle
Cenab- Allahn varl, birlii ve varlklar zerindeki mutlak hakimiyeti asndan ok
nemlidir. Yaratlm varlklar iinde en zengin donanma ve renme kapasitesine sahip
olan insan bile, brakn gayb, duyularnn ve inceleme sahasnn dnda kalan alan, gelecei, hireti ve Cenab- Allahn Ztn, dn ve iinde yaad n bile tam olarak bilemez.
nsan, kendisi hakknda bile mkemmel bilgiye sahip deildir. yle ki, fayda ve zararnn
nerede yattn dahi tam olarak kestiremez. Ayrca, nceki yette buyrulduu gibi, her
canl hayatta kalmak iin rzka muhtatr ve rzk da btnyle Allahn elindedir. Sonra,
ihtiyalarn ve bu ihtiyalarn giderilme yollarn belirleyen de canllarn kendileri deildir.
Bunun dnda, her bir insan ferdi, dier trlerin yelerine nazaran ayr bir tr gibidir ve
bal bana bir lemdir. Btn bunlar aka ortaya koymaktadr ki, her trl zellikleri,
ihtiyalar ve bu ihtiyalarn giderilme yollaryla birlikte her bir canly kusursuz bilen ve
tabiat onlar iin bir rzk deposu olarak var eden ve bu depoyu srekli dolduran, dolu
tutan, her bir varln hayatn devam ettirme gcne sahip Biri olmaldr ve elbette vardr.
Yine btn bu gerekler ortaya koymaktadr ki beer, mutlak yararna ve adalete dayal
olarak kendi hayatn tanzim etme bilgi ve kabiliyetinden yoksundur. hiret hayat adna
ise, onun kendiliinden karar verip yapabilecei hi ey yoktur. O, bu alardan da Allaha
ve Onun gnderecei Dine, dolaysyla Risalete ve Kitaba muhtatr. Ksaca, Allahtan
baka hibir varln mutlak ve izaf yanlaryla gayb bilememesi, Allahn varln, birliini, Risaleti, Kitab ispat eden bal bana byk ve kapsaml bir delildir.
Kinat tek bir Yaratcya nisbet edildiinde, hi yoktan yaratlma gibi bir gl
aklamaktan da kurtulmak mmkn olur. nk, Allah iin kinat yaratmak, temsilde
hata olmasn insan asndan zihindeki manlar yazya dkmek veya beyaz bir kt
zerinde grnmez birtakm yazlar, zerlerine mrekkebe benzer bir ila srerek grnr
hale getirmek gibidir. nk kinat, zaman ve mekn tesi olarak Allahn Ezel lminde
mevcuttur ve bu ilm varl zerinde Kader ve Kudretin tecellisiyle ortaya kmtr,
kmaktadr. Buna karlk, eer kinattaki varlklar, tek tek kendilerine veya uursuz,
bilgisiz tabiata veya uursuz, bilgisiz, cansz sebeplere, kanunlara verilecek olursa, bu takdirde meydana gelmeleri de, bu meydana gelii izah da mmkn olmayacaktr. Bundandr
ki, bu konuda olduka ok sayda ispatlanmas mmkn bulunmayan teoriler mevcuttur.
Ayn ekilde, kinatn idaresinin de tek bir Rabbe verilmesi, yine en kolay yoldur. Nasl bir
ordunun idaresini onun komutanna deil de, erinden komutanna kadar tek tek fertlerin
idaresine brakmak muhal nisbetinde zor ise, ayn ekilde, saysz denebilecek ordulardan
mteekkil kinat da, ondaki tek tek her varla vermek, yine ortaya muhal derecesinde
bir glk karacaktr. Bir binann yapmn bir mimara vermek nasl en kolay ve en
makul yol, buna karlk, onu tek tek binay meydana getiren malzemelere vermek ise
nasl imknsz bir yoldur; bunun gibi, kinatn yaratln ve idaresini Allaha vermek
en kolay, buna mukabil, baka baka varlklara ve kinatn kendisine nisbet etmek muhal
lsnde zordur.
Tevhid, Allah tarafndan her ada peygamberler vastasyla insanla iletilmi en
yksek seviyede ulhiyet anlay ve kavraydr. Hz. brahim, Hz. Musa, Hz. sa ve Hz.
Muhammed de (Allahn salt ve selm hepsinin zerine olsun) ilerinde olmak zere
1368
btn peygamberler, insanla hep Tevhid inancn getirip tebli etmilerdir. nsan, peygamberlerin saf akidesinden saparak, herkes gibi tek bir mutlak Hakimin, yani Allahn
koyduu hkmlere uymak mecburiyetinde olduu Tevhide dayal bir sistemde tatmin
imkn bulamad tutkularn doyurmak gayesiyle kendi yanl muhakemesi, btl kabulleri ve yanl yorumlarna dayand iindir ki, zamanla irke ve puta tapcla kaymtr.
Tevhide inanan, hibir zaman dar fikirli ve banaz olamaz. Gklerin ve yerin Yaratcs,
dounun ve batnn Rabbi ve tm kinatn hayatn idame ettiren Bir Allah inanc, kiiyi
kinattaki her eyin tek Mlike ait olduunu grmee gtrr. Kendisi de ayn Mlikin
mlk olduu iindir ki, kinatta hibir ey ona yabanc gelmez. Onun sevgisi, hizmeti ve
yaknl herhangi bir kta, rk, renk veya grupla snrl olmaz. Hz. Peygamber aleyhissalt vesselmn Ey Allahn kullar, karde olunuz! sznn mans da budur.
Tevhid inanc, insanda en yksek derecede insanla sayg hissi dourur. Mmin bilir
ki, havl ve kuvvet yalnzca Allahndr ve Ondan baka hi kimse, hibir g zarar veya
fayda vermee muktedir olmad gibi, ihtiyalarn gideremez, ona hayat verip, verilen
hayat geri alamaz ve kendi zerinde herhangi bir tesir icra edemez. Bu inan, kiiyi
Allahtan baka her eyden bamsz yapar ve ona hibir yaratn nnde ba edirmedii
gibi, kimsenin nnde el de atrmaz.
Allaha irk koan, despot bir kral da olsa, faydasn grd her eyin nnde eilecek kadar alalabilirken, Tevhide inanan, Allahtan baka kimseye ve hibir eye ibadete
tenezzl etmez ve Cennet bile olsa, Allahn rzasndan baka hibir eyi ibadetine gaye
yapmaz. Halim-selim ve mtevazdr ama, Yaratcsnn izni haricinde hibir kimsenin
nnde boyun emez. Bir insan olarak zayf ve gsz de olsa, Efendisinin kudretiyle
btn dnyaya kar koyacak kadar gldr. Ayrca, faziletlidir ve diergmdr, nk
hayattaki maksad insan kemalta ermekle Allahn rzasn kazanmaktr. Tevhide inanann kalbinde g, servet ve makamdan gelen en ufak bir gurur yoktur; nk o bilir
ki, sahip olduu her ey, kendisine Allahn vediasdr ve Allah, verdii gibi alabilir de.
Tevhide inanan, ruh safiyeti ve takva dnda baar ve kurtulu vastas olmadn bilir.
Her ihtiyacn stnde, hibir eye bal olmayan ve mutlak manda dil olan Allaha tam
bir inanc vardr ve Onun kudretini icrada hibir eyin tesirli olamayacann da uurundadr. Bu inan ve uur, kendisinde adalete ve takvaya dayal yaamad srece kurtulua
ulamasnn mmkn bulunmad kanaatn hsl eder. Aksi halde baka hibir tesir ve
perde gerisi faaliyetin kendisini helkten kurtaramayacana inanc tamdr. Buna karlk
mrikler, bo mitler ve hayaller peinde koarlar. Bazs, ilhlatrdklar insanlara perestile gnahlarn affolduuna inanr; bazs, kendilerini Allahn gzdeleri olarak grr ve
Bize ceza yok! derler; kimileri, putlarnn ya da azizlerinin kendi adlarna Allah katnda
efaati olacaklar midini besler; daha bakalar ise, ilhlarna adadklar adak ve kurban
gibi rvetlerle her trl ktlklerine af kapsnn ald ve istediklerini yapabilecekleri
itikadndadr. Bu tr btl inanlar, mrikleri hep gnah bataklnda tutar ve nefislerini
artmay ihmalle, kirli ve kt bir hayat devam ettirmeye srkler.
Tevhide inanan, her ne olursa olsun midini kaybetmez. Yerin ve gn hazinelerinin
1369
sahibi olan, rahmet ve nimetlendirmesine snr ve kudretine pyn olmayan Allaha salam iman kendisi iin harikulde teselli kaynadr ve ruhunu hep doygunluk ve mitle
doldurur. Dnya hayatnda btn kaplardan kovulabilir o; maksatlarna ulaamaz ve
mracaat ettii btn vesileler birbiri ardnca kopup gidebilir; evet btn bunlara ramen,
asla yitirmedii iman ve tevekklyle mcadelesine azimle devam eder. Allaha olan byle
bir itimad, Bir Allah inancndan baka hibir ey salamaz. Bu inan, insanda tam bir
dayanma, sebat ve Allaha gven dourur. Kararn verip, her eyiyle Allah rzas iin lh
hkmleri yerine getirmee yneldiinde lemlerin Rabbinin destek ve yardmnn kendisiyle birlikte olduuna emindir. Mriklerin ve inanszlarn ise kalbleri pek zayftr. Kendi
snrl glerine dayanrlar ve dolaysyla glklerle kar karya geldiklerinde mitsizlie
der ve pek ok defa intihara srklenirler.
Tevhid inanc, insana cesaret alar. Kiiyi korkakla iten iki sebep vardr: (1) lm
korkusu ve emniyet ihtiyac, (2) Allahtan baka hayat geri alabilecek bir bakasnn bulunabilecei ve yeni gelimelerle lmn nne geilebilecei dncesi. Allahtan baka ilh
bulunmad inanc, zihni bu dncelerin ikisinden de temizler. Mmin, hayat ve serveti
dahil, sahip olduu her eyin gerekte Allaha ait bulunduunu bilir ve Allahn rzas iin
her eyini fedaya hazrdr. Ayrca, hibir silh, ara gere ve gcn hayat alamayaca,
lmn nne geemeyecei ve bunun yalnzca Allahn gc dahilinde bulunduunun
da uurundadr. Bilir ki, kendisi iin tayin edilmi bir zaman vardr ve dnyann btn
gleri bir araya gelse, belirlenen zamandan nce kimsenin cann alamaz ve lm de
geciktiremez. Bir Allaha olan bu sarslmaz iman sayesindedir ki, kimse mminden daha
cesur deildir.
Allahn birliine iman, insanda huzur ve itminan dourur; kalbi gizli ihtiraslardan ve
kskanlk, hrs ve kin gibi kt duygulardan temizler ve mmini muvaffakiyet iin ad
ve gayr- mer arelere bavurmaktan alkoyar. Mmin, servetin yalnz Allahn elinde
olduunu, eref, hret, izzet ve otoritenin Allahn radesine bal bulunup, bunlar istediine bahettiini ve insana vazife olarak meru yolda alp gayret etmenin dtn
kavramtr. Baar ve baarszlk yalnzca Allahn elindedir; O, dilerse diledii kuluna
bunlar verir ve kimse de Onu bundan alkoyamaz; vermek dilemediine de kimse zorla
verdiremez. Mmin, bunun inan ve uurundadr ve buna gre davranr. te yandan,
mrikler ve inanszlar, baar ve baarszl tamamen kendi gayretlerine ve dnyev
yardm veya muhalefete balarlar; dolaysyla, hibir zaman kskanlk ve ihtirastan kurtulamazlar. Baarya ulamak iin de rvet, tabasbus, entrika gibi ve daha baka baya
arelere bavurmaktan geri durmazlar.
Allahn birliine iman, Hz. Muhammed aleyhissalt vesselmn tebli ettii Dinin en
mhim ve birinci derecede temel rkndr. slmn temel tadr ve gcnn de ana kaynadr. slmda var olan btn dier inan esaslar, hkmler ve yasalar, bu temel zerine
oturur. Ve bu ynyle de slm, dnya zerinde tektir ve yegnedir. (Allahn varl ve
birlii konusunda ayrca bkn. Mminn Sresi/23, not 11.)
EK 10
BL BAL ARISININ HAYATI
al ars, ortalama 2 ay kadar yaar. Hayatnn banda bir noktadan az daha

byk bir yumurtack eklindedir. 4nc gn bir larvadr (kurtuk). Bu dnemde gnde ortalama 1300 n yiyecek yer. Kovandaki ablalar tarafndan hazrlanan, vitamin ve protein bakmndan olduka zengin bir tr pelte veya macunla beslenir.
Arl, her gn be katna kar. evresindeki scaklk 35 civarndadr ve bu scaklk,
yine ablalar tarafndan salanr.
7nci gn pelte veya macun yerine bal ve polenle hazrlanan bir yiyecek yemee balar.
9uncu gn iinde bulunduu hcrenin tavan balmumu ile kaplanr. Ertesi gn (10. gn)
etrafna ipekten bir koza rer. Artk bir pupadr.
kinci haftann sonunda bal arsna benzemektedir. 20nci gnde ise, dokunma ve koklama duyusu vazifesi gren antenleri bulunan ba, 3 ban st blgesinde, daha byk
olan 2si yanlarda olmak zere 5 gz, su ve nektar emmek iin dili, ayrca eneleri, bacaklar, kanatlar ve kendisini korumada kulland sokac ile tam bir ardr artk. Karn, hem
sindirim hem de boaltm vazifesi grecek ekilde tanzim edilmitir. Kovandaki ok hassas
ve titizlikle uyulmas gereken i blmne gre almaya balar. lk ii temizliktir. 2 gn
sonra, 46 gnlk larvalara bakan bir bakcdr. Bu i iin vcudunda bir bez almaya
balar. Ablalarnn kendisine verdii polenlerle larvalar besler.
26nc gn pelte retmeye balar ve bunlar, her gn 1300 n yemek almas gereken
larvalara verir. Birinci ayn sonunda, ablalarnn ieklerden toplad nektarlardan bal
reten bir adr. Bal su, sakkaroz ve glukozdan oluur ve vitamin bakmndan son derece
zengindir. Ayrca, karbonhidratlarn sindirimi iin enzimler ihtiva eder.
Bir petekte her gn binlerce ar lr ve binlercesi doar. Bu, o kadar dzenli ve sistemlidir ki, hibir karklk grlmez. Ar toplumlarnda kralie ar yumurta yapar.
Kendilerinden dii arlarn kmas iin gnde ortalama 2000 yumurta retmesi gerekmektedir. Baz dii arlar onu beslerken, o da, onlara rettii bir yiyecek maddesinden tattrr.
Bu maddeden tadan dii arlar petein etrafnda dner ve btn dii arlarn ayn maddeden
tatmasn salarlar. Bu, remede bir nevi planlama vazifesi grr. Dii arlar, bu maddeden
tatmadklar gn, hep birlikte yumurta yapmaya balarlar. Bu yumurtalar dllenme sonucu
olmad iin, onlardan ancak erkek arlar kar. Erkek arlarn ise kralie ary dllemekten
baka vazifeleri yoktur. Bu bakmdan, saylar olduka snrldr.
35inci gn bal arsnn vcudunda yeni bir fabrika devreye girer. Karnnn alt ve geri
blmnde yer alan bu fabrika balmumu retir. O, bu bal mumunu orta bacaklarndaki
kk ubuklarla toplar, iner ve petek hcresi yapmnda kullanr. Hcreler, altgen eklindedir; nk ilerine, kendilerini inada kullanlan balmumu miktarna oranla mmkn
Bir Bal Arsnn Hayat
1371
olan en fazla bal depo edilmelidir. Ayrca, altgen, haric etkilere kar en dayankl ekildir.
Bir petekteki arlar, yarm kilo balmumundan 35.000 hcre retir ve bunlarn iine 10 kilo
bal depo ederler. Yarm kilo balmumu retmek iin de 3,5 kilo bal tketmeye ihtiyalar
vardr. Hcreleri, ihtiyaca gre farkl ekillerde yaparlar. Onlar yaparken de yerekimini
dikkate alrlar. Sz gelimi, ilerinde dii ii arlarn yatay olarak durduklar hcreler dikey
bir katman olutururken, ilerinde gelecein kralie arlarnn dikey olarak durduu hcreler ise yerin yzeyine paraleldir. Erkek arlar barndran hcreler ise, dii arlarnkinden
daha byktr.
37nci gn, bal ars petei terk eder ve d dnya hakknda bilgi edinmek iin onun etrafnda umaya balar. Kularn aksine arlar kanat rpmaz. Umaya balarlarken kanatlar
bir saniyede 250 tam devir yapacak ekilde otomatik hareket eder ve arlarn vcutlarn
hava akmna ayarlayacak biimde belirli izgiler yaparak kvrlr. Havada bir 8 iareti
yaparlar. Yine kularn aksine vcutlar, kanatlarnn byklne oranla ardr. Arlar,
ieklerden nektar (bal z) topladklarnda bu arlk daha da artar. Buna ramen saatte
15 km yol alabilirler. Umalar gibi, inmeleri de mucizevdir. Yine kularn tersine olarak,
inmeden nce hzlarn drmek mecburiyetinde deildirler. Bacaklarnn ularnn salad imknla, havada uarken birden istedikleri yere konabilirler.
Bal arsnn 38inci gnndeki vazifesi petein giriinde nbet tutmaktr. Baka hibir
varlk, hatt o topluma ait olmayan baka herhangi bir ar, petee giremez. Her bir ar
toplumunun kokusu ayrdr ve arlar birbirlerini kokularndan tanrlar. Petein girii, o
topluma ait koku ile iaretlenir.
41inci gn, ortada artk her bakmdan mkemmellemi bir bal ars vardr. Vcutta
pelte ve balmumu reten fabrikalar durmutur. O, bundan sonra gnlerini bal z toplayarak geirecektir. iekler, renkleri ve kokularyla arlar ekerler. Onlar, sanki arlarn
inmesi iin platform vazifesi grecek ekilde hazrlanm yaplara sahiptir. Bu yaplarn
zerine inen arlar, dillerini ieklerin merkezindeki bal z kaynana daldrrlar. Bu
esnada, ieklerdeki polenler, arlarn vcudundaki ok kk ubuklara benzeyen tylere
yapr. Arlar, bu polenlerden bazlarn ziyaret ettikleri dier ieklere brakr ve bylece
ieklerin dllenmesine yardmc olurlar. Onlar, iekleri rastgele dolamazlar. nce hangi
tr iekleri dolamlarsa, ayn evredeki ayn tr iekleri dolamaya devam ederler.
Arlar, gnde 20.000 civarnda iei dolar. Topladklar bal zn karnlarnda,
polenleri ise arka bacaklarndaki sepetlerde depo ederler. Bu yklerinden dolay dnleri
zor olduu iin, ar yolu denilen kestirme ve dorudan bir yolu takip ederler. Bilmedikleri
yerlerden geseler bile, daima bu dorudan ve kestirme yolu izlerler. Bu yolu bulmak, onlar
iin son derece kolaydr. Gnein bulunduu yer ve konum, onlara ynlerini tayinde yardmc olur. Gnein bulunduu konumun deimesi, onlara yolu artmaz; nk gnn
her saatinde gnein yerini ve konumunu kolaylkla hesaplar ve atmosfer kutuplamay
kullanarak, gn herhangi bir yerinden gelen en hafif bir kla bile gnein yerini kolayca
tesbit edebilirler.
2 aylk bir mrn sonunda, bir bal ars 2000 kmden fazla yol alm ve 50 gram bal
retmitir. Bu miktar, asla kmsenmemelidir, nk bir kovandaki ar nfusu, gnde
1372
Bir Bal Arsnn Hayat
200.000 uu yapar ve 1 kilo bal retir. Dnyadaki btn insanlar bir araya gelse ve
imknlarn birletirseler, 1 gram bal bile retemezler.
Aktr ki, mutlak ilim, kudret ve irade sahibi Cenab- Allahtan baka hibir varlk,
bu varlk veya varlklar bazlarnn isimlendirmesiyle hepsi de kr, sar, uursuz, ilimsiz
ve iradesiz olan tabiat, tabiat gleri ve madde de olsa, ne bir ary yaratabilir, ne de onun
hayatn tanzim edebilir. (mit Meri, Bir Arnn Hatra Defterinden zet)
EK 11
ETL YNLERYLE MRA HADSES
re, Allah Rasl aleyhissalt vesselmn Mekkedeki Mescid-i Haramdan

Kudsteki Mescid-i Aksaya olan mucizev seyahatini (sr) ifade ile balamaktadr.
Allah Rasl aleyhissalt vesselm, Mescid-i Aksadan da alnarak Cenab- Allahn
huzuruna, Ona yaklalabilecek son noktaya varncaya kadar varln boyutlarnda seyahat ettirilmitir. Bu seyahate ise, bilindii gibi Mira denmektedir.
MRA
Allah Rasl aleyhissalt vesselm, btn hayat boyunca srekli olarak Hakkn
mesajn nakledebilecei temiz kalbler ve duru zihinler aramtr. O, szgelimi Hz. Eb
Bekir ve Hz. mere birka defa gitmi ve teblide bulunmusa, Eb Cehil gibi kfrde
diretenlere defalarca gitmitir. Bu kimselere her defasnda L ilhe illallah deyin, kurtulun! tebliinde bulunmu, ayn maksatla halkn topland btn yerleri ziyaret etmitir.
Raslllahn Taif Ziyareti ve Dnteki Mnacaat
Mekke etrafndaki Arafat, Mina, Mzdelife ve Akabe gibi yerlerde her yl fuarlar
dzenlenirdi ve Allah Rasl aleyhissalt vesselm bu yerleri ziyaret ederek mesajn
insanlara iletirdi. Bir zaman geldi, onun tebliine kar giriilen ve aldrmazlkla balayp
alay, ikence ve boykotla devam eden tepkiler dayanlmaz boyutlara ulanca ve Mekke
mrikleri slma gelme konusunda daha fazla mit vermeyince Allah Rasl aleyhissalt vesselm, yanna Zeyd ibn Hariseyi alarak Taife gitti. Ne var ki, Taifte de hayatnn
en zor anlarndan birini yaad: alaya alnd, taland, ok byk eziyet grd. Mbarek
vcudunda ta demedik yer kalmad. Nihayet, kendisini yolda bir baa zor att; her tarafndan kanlar akarken bir aacn altna snd ve u mnacaatta bulundu:
Allahm! Zayflm, aresizliimi ve halk nazarnda hakir grlmemi ancak Sana
arzediyor, Sana ikyet ediyorum. Ey merhametlilerin en merhametlisi olan Allahm!
Hor ve hakir grlen zayflarn, aresizlerin Rabbi Sensin; benim Rabbim de Sensin.
Beni kime brakyorsun? Sen, beni benden uzak kt huylu, abus ehreli kimselerin
eline drmeyecek, iime mdahil dmana brakmayacak kadar bana merhametlisin.
Allahm! Bana kar gazabn yoksa, ektiim mihnet ve bellara aldracak deilim.
Fakat Senin af ve afiyetin bana bunlar da gstermeyecek kadar genitir. Allahm!
Senin gazabna uramaktan, honutsuzluuna dar olmaktan Sana, Senin o karanlklar aydnlatan, dnya ve hiret ilerini yoluna koyan lh Nruna snrm.
Allahm! Sen, honut oluncaya kadar affn dilerim. Allahm! Btn g ve kudret
ancak Senin elindedir.
Allah Rasl aleyhissalt vesselm, bu ackl Taif dn bir gece Mescid-i Haramda
1374
eitli Ynleriyle Mira Hadisesi
yatyor iken oradan alnarak Mescid-i Aksya gtrld; oradan da varln semav boyutlarnda seyahat ettirildi ve kendisine Cenab- Allahn en byk yetlerini mahade etme
imkn tannd. man esaslarnn dayand temel hakikatlar, btn varln kayna olan
sabit aynlar grd. Btn hadiselerin ve fizik dnyadaki eyann asl manlarn, ayrca varln, fizik dnyadaki eya ve hadiselerin hirete dnk neticelerini temaa etti.
Namaz, be vakit olarak yine bu seyahat esnasnda emredildi.
Adna Mira denilen bu yolculuk, Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselmn
byk bir mucizesidir. O, iman ve ibadetle manev kemale ulat ve karlnda bu seyahatle
Huzr-u lhye alnd. Tabi kanunlarn, madd sebeplerin ve madd varln eperlerinin
tesine geerek, btn varlk boyutlarn bir anda at ve Huzr-u Kibriyya vard.
ok Boyutlu Varlk ve Mira
Mcerret gerekleri ve anlalmas g meseleleri mukayese ve benzetme yollaryla akla
yaklatrma, eskiden beri takip edilen bir yoldur. Fakat benzeyenle kendisine benzetilen
arasnda bir benzerlik, bir mnasebet bulunmaldr. Ne var ki, Peygamber Efendimizin
gerek Mekkeden Kudse yolculuunun, gerekse Mirac dediimiz, varln semav boyutlarndaki seyahatinin fizik dnyada bir benzeri olmadndan, bu konuda Cenab- Allahn
vahiyle verdii bilgilere dayanmak durumundayz. Bununla birlikte, zellikle bu her iki
yolculukta veya bir yolculuun iki merhalesinde Allah Raslne verilen bineklerin hadis-i
eriflerde geen isimlerini (Berk imek kelimesiyle mnasebeti olan Burak ve merdiven mansna gelen Mira) nazara aldmzda, Mira hakikatn akla yaklatrmak iin
baz ilm (bilimsel) olgulara bavurabiliriz.
Atom fizii, ulat nokta itibariyle fizikte pek ok anlay deitirmi ve fizik dnyay, varln bir grnts, bir tezahr olarak tesbit etmitir. Fizik dnyadan baka daha
pek ok dnyalar veya lemler vardr ve bunlardan her birinin kendine has hususiyetleri
sz konusudur. Atom veya kuantum fizii, zaman ve mekn da varln boyutlarndan
ikisi olarak kabul etmektedir. u kadar ki, bilim hal varlk konusunda niha bir sonuca
varabilmi deildir ve bilimdeki yeni bulu ve gelimeler, varlkla ilgili fikirlerimizi deitirmektedir. Dolaysyla, artk gnmzde bilime dayanarak Mira hadisesini sorgulamak,
bilimsel ve mantk olmaktan btnyle uzaktr.
Mirata Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselm, ruh hzyla veya bu hza yakn
bir hzla hareket etmi olmaldr. Fizik yan da olan bir varln (insan) varlk boyutlarndaki bu seyahatini ve btn varl gemiiyle geleceiyle temaasn anlamak iin u
temsilde bulunabiliriz:
Bir noktada elimizde bir ayna ile bulunuyoruz. ki taraf da ayn anda gstermesi mmkn olmayan aynay saa tuttuumuzda, onda mazi, sola tuttuumuzda gelecek yansmaktadr. ki taraf, yani hem sa/mazi hem sol/gelecei ayn anda aynada yanstabilmek iin,
bu iki tarafn da tek nokta haline gelecei zirvelere kadar ykselmek gerekmektedir. te
bu zirve noktada gemihalgelecek, balang ve son, hatt btn mekn, tek bir nokta
haline gelir. Bu temsilde olduu gibi, Allah Rasl aleyhissalt vesselm, btn varlk
boyutlarnda vcudunun ruhan effafiyet kazanmas sayesinde ruh hzyla seyahat etmi
ve btn zaman ve mekn bir nokta halinde grecei zirveye ulamtr.
1375
Varln btn zaman ve mekn boyutlarnda seyahat eden Allah Rasl aleyhissalt
vesselm, bu seyahatinde nceki peygamberlerle grm, melekleri grm, Cennetin
gzellikleriyle Cehennemin dehetini temaa etmi, btn Kurn hakikatlerin asllarn, iman ve ibadetin dayand ve hsl ettii hakikatlar mahade buyurmutur. Hz.
Cebrailin bile ulaamayaca telere ulam ve her trl niceliknitelik hususiyetlerinden
uzak olarak Cemalllahla merref olmutur. Sonra da, insanl madd varlk eperlerinin
etrafna rd zindandan iman ve ibadetin aydnlk iklimlerine tamak, kabiliyeti olan
herkese kabiliyeti nisbetinde ruhunda mira yaatabilmek iin her trl ikenceye maruz
brakld dnyaya, insanlarn arasna dnmtr.
Miracn Hikmeti
Bir idarecinin, devlet bakan veya hkmdarn halkla iki trl konumas ve onlar
iki ekilde mkfatlandrmas olur. Bunlardan biri, herhangi bir kiiyle husus bir konuda
zel telefonuyla konuma eklindedir. Dieri ise, lkenin en yksek makamdaki yneticisi
olarak bir eli, bir temsilci seme ve direktiflerini onun vastasyla btn halka iletme
biimindedir.
Bunun gibi, kinatn Yaratcs ve Mutlak Yneticisinin de kullaryla iki trl konumas, onlarla iki trl mnasebeti sz konusudur. Biri, herhangi bir kiiyle, onun kalb
aynas veya telefonu vastasyla husus konumas, ona kendi kapasitesince husus ilham
veya her ferdin kendi kapasitesince Onun ilhamlarn alabilmesi eklindedir. Bu, sradan
bir mminden en byk velye kadar bu tarzda cereyan eder. Bu konuma veya mnasebetin derecesi fertten ferde deiir ve dolaysyla bu mnasebette dereceler kiiler saysnca,
velyette de mertebeler veller saysncadr. Kinatn Yaratcs ve Yneticisinin, Mutlak
Hkmdarnn kullaryla ikinci tarz mnasebet ve konumas ise, Onun kullar arasndan, lemlerin Rabbi olarak kullarna olan mesajlarn alabilecek zihn kapasiteye, kalb
saffet, samimiyet ve genilie, karakter ve ahlk derinliine sahip birisini seip, Onun
vastasyla ya husus bir toplulukla veya btn insanlarla, hatt insanlar, cinler ve dier
varlklarla konumas eklinde olur. te Onun bu vazifeyle kullar arasndan setii kiiler
peygamberlerdir ve Allah Rasl Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm hari dier peygamberler, belli bir toplulua belli bir zaman dilimi iinde gnderilirken, Hz. Muhammed
aleyhissalt vesselm, btn insanlara ve cinlere peygamber, btn dier varlklara da
rahmet ve lh Temsilci olarak gnderilmitir. Bu ok nemli ve hayat misyonu sebebiyle
O, Cenab- Allah (c.c.) tarafndan btn varlk boyutlarnda seyahat ettirilmi ve misyonunu btn boyutlaryla mahade etmesine imkn tannmtr.
Miracn Hakikati
Miracn hakikat, Allah Rasl Hz. Muhammed aleyhissalt vesselmn btn kemal
mertebelerinde seyahatidir. yle ki: Cenab- Allahn (c.c.), varl yaratmada ve tedbirde
tecelli eden pek ok isimleri olduu gibi, Rubbiyetinin de ok eitli eserleri vardr. O,
btn varlk katmanlarnda veya seviyelerinde Rubbiyetini her bir katman veya seviyenin
zelliklerine gre farkl ekillerde ve farkl derecelerde sergiler. te, Rubbiyetinin btn
eserlerini ok husus ve en nemli bir misyonla vazifelendirdii kulu Hz. Muhammed
1376
aleyhissalt vesselma gstermek ve bylece Onu btn isimlerinin tecellilerine ayna

ve btn insan kemalta sahip klmak, ayrca, raz olduu eyleri bakalarna bildirecek
ve yaratln srrn aklayacak bir eli yapmak iin, Cenab- Allah Rasl- Ekremini
Buraka bindirip, imek hzyla varlk boyutlarnda seyahat ve kreden kreye, menzilden
menzile Rubbiyetini temaa ettirmi ve daha daha te makamlara mazhar klmtr. Ona,
derecelerine gre her bir varlk boyutu veya semasnda bulunan btn peygamberleri gstermi, nihayet Onu iki yay aras mesafesi kadar, hatt daha da yakn (Bu ifade iin
bkn. Necm Sresi/53: 9, 14 ve ilgili notlar) olacak ekilde Kendisine yaklatrm ve btn
isimlerinin husus ve kemal derecedeki tecellileriyle ereflendirmitir.
Miracn Meyveleri
Miracn saysz meyvelerinden sadece be tanesini zikredecek olursak:
Bir: slmn nn olmad bir yerde kinat bir kaos ve st ste rastgele ylm
mansz, biimsiz eya yn olarak grlmesine mukabil, Raslllah Efendimiz aleyhissalt vesselm, iman esaslarnn kayna olarak gerekleri, melekleri ve Cenneti grd
Mira yolculuundan yle bir kla dnmtr ki, bu kla kinatn gerekte ne olduu,
yani Cenab- Allahn mukaddes yazlarndan meydana gelen ok dzenli, batan sona
man dolu ve gzellikler armonisi bir kitap, Onun sonsuz gzelliklerine bir ayna olduu
ortaya kmtr. Yine, slmn nn olmad bir yerde insanlk dallet bataklnda
rpnan bir zavall, ebed idama mahkm, sonsuz ihtiyalar ve dmanlklar anda aresiz
bir yaratk olarak grlmesine mukabil, Miracn nda onun gerekte Kudret-i lhnin
en gzel ve btn varla model yaratlta bir mucizesi, Onun kinat kitabn oluturan
btn yazlarnn en kapsaml bir nshas, en has bir muhatab, Onun kemaltn kavrayp takdir edecek husus kulu, Onun gzelliklerini hayret ve takdir iinde seyredecek
dostu ve yeryz sofrasnda Cennete lyk erefli bir misafiri olduu anlalmtr. Bylece
Mira, gerekte insan olanlarn ruhlarna sonsuz bir sevin ve evk ekmitir.
ki: Mirac, insanlara ve cinlere, lemlerin Rabbi ve yegne Hkmdar olan Cenab-
Hakkn (c.c.) raz olduu her eyi ihtiva eden be vakit namaz bata olmak zere, slmn
esaslarn da bir hediye olarak getirmitir. Kendisine yaplan herhangi bir iyiliin kaynan
renmek isteyen insan, yaratcs ve yaatcs Cenab- Hakkn nelerden raz olup nelerden
raz olmadn ve geleceiyle ilgili hkmn elbette her eyden daha ok merak edecektir
ve etmelidir. nsan, zellikle sevdii, sayd, kimliini merak ettii kiileri de grmek ve
onlarla grmek arzu eder. Dolaysyla o, herkesten, her eyden ok daha fazla tanmas
gereken ve tanmay mutlaka arzu ettii Cenab- Allah tanmak, Onu grmek, Onunla
grmek isteyecektir. Bunun dnyadaki yolu ise namazdr. Namazda insan, Cenab-
Allahn dorudan muhatabdr. Onun diliyle Ona seslenir, Onunla konuur, Ondan
istekte bulunur. te be vakit namaz da Miracn bir dier meyvesidir, hediyesidir.
: Mirata Allah Rasl Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm ebed mutluluun
hazinesini grm ve bu hazinenin anahtarlarn bir hediye olarak insanlara ve cinlere
getirmitir. O, yine Mirata btn gzellikleriyle Cenneti grm, Cenab- Allahn sonsuz rahmetinin ebed tecellilerini mahade etmi ve sonra da insanlara ve cinlere bunlarn
mjdesiyle dnmtr. Kendilerini ebed idam ve yoklua mahkm gren bu iki varlk
1377
trne byle bir hediyeyi getirmenin ne byk bir nem arzettiini ifade etmek mmkn
deildir. Evinin yannda kurulmu sehpada aslacak idam mahkmuna, damdan kurtuldun; dahas, sana hkmdardan davet var; en iyi ekilde arlanmak iin onun sarayna
gideceksin! dense, bu onun iin ne man ifade ederse, Mirala gelen ebed saadet mjdesi
de, insanlar ve cinler iin ondan kat kat fazla bir man ifade eder.
Drt: Kalbi olan her bir kimse, gzel, kmil ve cmert insan sever. Bu sevgi, o insann
gzellii, kemali ve cmertliinin derecesi nisbetinde byk olur ve duruma gre, kiinin o
insan uruna kendini feda edecei bir noktaya ykselebilir. Hatt bazen, kiinin byle bir
insan bir anlk grmesi karlnda hayat dahil her eyini feda edecei noktaya da gelir.
Allahn gzellii, kemali ve cmertlii karsnda, bu sfatlar en kmil manda kendinde
tayan insan bile ok snk kalacaktr. Allah Rasl Mirata Cenab- Allahn Cemalini
her trl nicelik ve nitelik lleri dnda olarak mahede etmi ve her Cennet ehlinin de
Cennette Onu yine nicelik ve nitelik lleri dnda grecei mjdesini getirmitir.
Be: Mira, insann kinat aacnn kymetli bir meyvesi ve kinatn Yaratcsnn bir
sevgilisi olduunun anlalmasna da vesilelik yapmtr. Zahiren zayf ve nemsiz bir yaratk, ciz ve fakir bir mahlk olan insan, bu derecesiyle yaratlm varlklar hiyerarisinde
en stn mertebeye ykselmitir. Bunun insana verecei mutluluk ifade edilemez. Bir ere
mareallik rtbesi verildii mjdelense, o er nasl sevinir, insann da kendisine bahedilen
mevki karsnda ondan kat kat daha fazla sevinecei ortadadr.
Rasl- Ekremin ruhu ve ruhanlemi vcuduyla birlikte yapt Mira yolculuunu
her bir mmin kapasitesine gre kalbinde yapabilir ve Allahn Cemalini yine kalbinde
mahede edebilir. te, Rasl- Ekremin Mirala at bu yoldan ondan sonra binler,
on binler, yz binler gitmi ve mirac kalblerinde gerekletirmilerdir. Bu da, Miracn en
nemli meyvelerinden biridir. (Byk lde Szler, Mira Risalesinden zet.)
EK 12
KIYAMET VE HRET
air ve hiretle ilgili olarak u alt soru akla gelebilir veya Harin ve hiretin vukuunun kesinlii u alt balk altnda ele alnabilir.
Kyamet neden kopacak; onun kopmasn gerektiren bir sebep var mdr?
Onu koparacak olan, ykt dnyay yeniden kurabilir mi?
Dnyann yklmas mmkn mdr?
Eer mmknse, gerekten yklacak mdr?
Ykldktan sonra dnyann yeniden kurulmas mmkn mdr?
Mmknse, gerekten kurulacak mdr?
Bu sorularn hepsine verilecek cevap Evet!tir. yle ki:

Ruh bkidir; o, bir baylma gibi lme benzer bir ey tatsa veya tadacak olsa da,
madd ve mrekkep bir varlk olmadndan, dalp gitmesi, Cenab- Allahn
kanunlar ve icraatnn prensipleri asndan dnlemez. Biz, kabir lemindeki
(Berzah) llerin ruhlarna o kadar yaknz ki, onlar kh ryalarmza girmekte,
kh iimizden bazlar onlarla uyank iken bile grebilmekte, hatt yine uyank
iken, bedenleriyle grnen ehitlerle bir araya gelip konuabilmektedir. Bu vakalarn misalleri saylamayacak kadar oktur.
Ebed bir ceza, yani karlk grme yurdunun kurulmas gereklidir ve bu lemi
kuran Zat, elbette onu da kurmaya muktedirdir. Dnyann yklmas da mmkndr ve yklacaktr; her eyin yeniden diriltilmesi de mmkndr ve bir diriltme
hadisesi yaanacaktr. nk:
Kinatta mkemmel bir henk ve dzen vardr; bylesine dzenli ve henkli bir
kinat, bouna ve mansz yaratlm olamaz. Olamaz, ayrca kinattaki her bir
hadisede pek ok sebep ve hikmetler, bunlarn da arkasnda bu sebep ve hikmetleri
dileyen bir irade apak grlmektedir. Eer iinde her eyin bir maksada ynelik
olarak deitii ve ztlarn kaynat bu kinat gidip bir sonsuzlukta noktalanmazsa, yaratlmas da, sahip olduu dzen ve henk de bouna demektir. nk onda
her ey bir ak iindedir; gelenler gitmekte, gidenler geri dnmemektedir; dolaysyla o, bir adan bu sonsuzluu, niha hayat meyve vermek iin yaratlmtr.
Kinatn yaratlmasnda ve hayatnda ok byk hikmetler olduu gibi ok byk
maksatlar ve faydalar da vardr. Kerem ve ihsanla rl bu maksat ve faydalar yine
bir ak halindedir; srekli doyum vermemektedir ve dolaysyla ebed bir ihsan ve
keremin habercisidir.
Kinatta bo, abes ve fazladan hi bir ey, hi bir israf yoktur. Allah, icraatnda en
Kyamet ve hiret
1379
ksa, en faydal ve en gzel yolu semekte ve her fiiline, yaratt her varla saysz denebilecek fonksiyonlar yklemektedir. Bu kadar faydal, gzel maksatlar ve
fonksiyonlar, sonsuz hilikle noktalanacak bir son iin olamaz. Kinatta ve Allahn
her icraatnda israf ve abesiyetin olmamas, insana verilen manev potansiyelin,
kabiliyetlerin, fikir ve arzularn, emel ve temayllerin, bu ksack dnya hayat
iin olmamasn da gerektirir. Gerekten insanda yle emeller, yle temayller, yle
arzular, yle hedefler, yle kabiliyet ve beklentiler vardr ki, bunlar tatmin edecek
ve kemale ulatracak ancak sonsuzluktur, sonsuz hayattr.
Geceleri gndzlerin, klar baharlarn takip etmesi, insan vcudunun alt ayda bir
tamamen denecek derecede yenilenmesi, dnyann srekli dolup boalmas, ksaca
hayatmzda ve evremizde olup biten her ey, btn bunlarn niha ve komple bir
yenilenme, niha bir gece ve ardndan gndzle noktalanacan gstermektedir.
Nasl saniyeler dakikalar, dakikalar saatleri, saatler gnleri, gnler haftalar, haftalar aylar, aylar mevsimleri, mevsimler yllar, yllar asrlar kovalyorsa, aynen
bunun gibi, dnya apndaki byk saat da bir gn son saniyeyi vuracak ve dnyann almas duracaktr. Durmasnn arkasndan ise bir daha durmamak zere
yeniden altrlacaktr.
Her insan ferdi, bizzat mahiyeti gerei, dier varlklarla mukayese edildiinde
bir tr gibidir; yani deta bir trdr ve ayr bir lemdir. Dier varlk fertlerinin
mahiyetleri cz, deerleri ahsdir; onlar, yaaylar, ihtiyalar, zevkleri, elemleri,
zellikleri, zamanlar, hayatlar ile snrldr, anlktr. Fakat insan, ok yce bir
mahiyette yaratlmtr; ihtiyalar, zevkleri, elemleri, zellikleri zaman ve mekn
snr tanmaz. u halde, dier varlklarn pek ok trleri, fertleri, ktan sonra ya
aynen veya misliyle yeniden hayata iade edilirken, elbette lm bir defa tadan
insan da, bir baka hayata mazhar klnacaktr.
Kinatn tamamnda evrensel bir rahmet, efkat ve merhamet nmayndr. Dnya
hayatndaki aclar, ayrlklar, lmler ise bu sonsuz rahmet ve merhameti, eer
ebed hayat olmasa sonsuz bir merhametsizlie, acmaszla dntrr. nk
gelenler gitmekte, ya sevdiklerimiz bizi, ya da biz sevdiklerimizi aclara garkedip
kabre yrmekteyiz. Eer lmn arkasndan dirilme ve sonsuz hayat olmam
olsa idi, Cenab- Allahn derece derece yaknlarmz, hatt btn insanlar ve btn
varlk iin kalbimize koyduu sevgi, efkat ve merhamet, bizim iin sadece bitmez
elemlerin kayna olurdu ve bu da bizi Ona kar isyana gtrrd. Oysa Allah,
ebed hayat yaratmakla, dnyadaki ayrlklardan gelen elemleri yattrmakta,
hatt ebed beraberlie imanla, elemleri bile saadete evirmektedir.
Dnyadaki saadetler, tatl haller, gzellikler, ekicilikler, sevgi, efkat ve merhamet gibi duygular, Cenab- Allahn nimetidir; keremi ve merhametinin ualardr.
Bunlar, ebed bir gzellik ve saadet yurdunu mjdeledii gibi, bunlarn gerek
tatmin yeri de orasdr ve byle bir yurt olmazsa, btn bunlar mansz olur.
nsanda asla yalan sylemeyen vicdan, sadece ebediyet der; onu ebedden baka hi
bir ey tatmin etmez ve o, hep ebediyet peindedir. Bu da, insandaki gerek temayl
ve onun gerek ihtiyacnn ebed hayat olduunu gsterir.
1380
Kyamet ve hiret
Cenab- Allah (c.c.), asla zulm istemedii ve adalet Onun nazarnda en asl bir
dstur olduu halde, dnyada ok defa zulmler karln grmemekte, ktler
daha ok refah iinde yaarken, iyiler de elem ekmektedir. Eer Allah, ebed bir
hayat ve ebediyet yurdu yaratmayacak olsa idi, bu takdirde dnyada da adalet ve
iyilii emretmesi, insanlarn vicdanna iyilik ve adalet duygusunu yerletirmesi abes
olurdu. Dolaysyla, adalet ve iyiliin mutlak galip gelecei bir diyar elbette olacaktr.
Bata Allah Rasl aleyhissalt vesselm olmak zere, 124.000 peygamber, ayrca
Kurn- Kerim bata olmak zere btn lh kitaplar, istisnasz olarak ve ayn
ekilde Kyametten, Hairden ve hiretten haber vermitir.
Nasl bir binann projesini izip onu yapan bir mimar, o binay yktktan veya o
bina ykldktan sonra onu yeni batan ok daha kolay yapabilirse, nasl bir kitap
yazan bir ilim adam, o kitap kaybolsa bile onu yeniden daha kolaylkla yazabilirse,
bunun gibi, Kudreti sonsuz olan ve Kudretine karlk bir zerre ile kinatn ayn
olduu Cenab- Allah (c.c.), elbette kinat ykp yeniden kurmaya muktedirdir.
Kinat yoktan var etmek, onu ykp yeniden kurmaktan elbette daha kolay deildir. Bir bina, temelinden biriki ta ekerek kolaylkla yklabilir. Kinatta her ey
birbiriyle alkadardr ve onun bir noktasnda bir bozulma, bir denge sapmas, onun
tamamnn yklmasna yetecektir. Kinat yok iken yaratan, elbette onu ykldktan sonra yeniden kurabilir.
Kald ki, dnyada her eyin lme mahkm olduunu ve lp gittiini gryoruz.
Balangc olan her ey, byk deiiklikler, byk inklplar iinde sona doru
yuvarlanmakta ve basit bir sebeple lp gitmektedir. Nasl kinatta her bir varlk
lp gidiyorsa, elbette bu her bir varln birer hcresi olduu kinat da lecektir. Gne drlp kararacak, yldzlar dklecek, dalar yerinden oynatlacak ve
toz olacak, gk yarlacak, denizler kaynatlacaktr (nikak Sresi/81: 13; nfitar
Sresi/82: 13). Ve nasl, dnyada her k len tabiat baharda diriltiliyorsa, ayn
ekilde len insanlar da Hair sabahnda diriltileceklerdir. Uyku da bir bakma
lme benzer, onun kardeidir. nsanlarn dirilmesi de, bir adan deta uykudan
uyanma gibi olacaktr.
Kinatta madde man adna incelir ve man asla kaybolmaz. Bir kelimenin mans,
kelime silinse de bakidir; yazlan bir kitabn mans, kitap ortadan kalksa da yazarn ve okuyanlarn zihinlerinde bkidir. Bunun gibi, ruh manya benzer ve varln asldr; o, sadece bulunduu leme gre kabuk yani ceset deitirir. Dnyada
kendisine giydirilen cesedi lmle karacak ve ayn cesedi br lemde o lemin
niteliine gre yeniden giyecektir.
Dnyaya baktmzda grrz ki, onun iinde iki byk ve zt nehir akp gitmektedir; bunlarn biri ktlkleri, erleri, zararly, karanl, dalleti, inkr, nifak,
isyan, zulm, nefreti, acmaszlk ve merhametsizlii aktmakta, dieri ise, hayrlar
ve iyilikleri, faydaly, veya aydnl, hidayeti, iman, huzuru, adaleti, sevgiyi,
efkati ve merhameti aktmaktadr. yleyse bunlar, tadklar malzemeyi bir gn
Kyamet ve hiret
1381
iki byk havuza boaltacak, bunlardan biri Cehennem, dieri Cennet olarak tecelli
edecektir. te duygular, arzular, emeller, fikirler, meyiller yuma olan uur, akl
ve irade sahibi insanlar iinde elbette ktlerle iyiler, hakllarla hakszlar, zalimlerle
mazlumlar, hayrllarla erliler ayn muameleyi grmeyecektir. uur, irade ve akl,
insana bouna verilmemitir. O, bunlar nasl, nerede ve ne ynde kullandndan
sorguya ekilecektir; nk o dnyada imtihan edilmektedir. Grd derslerden,
kendisine retilenlerden imtihan olan renci gibi, o da kendisine verilen nimetlerden imtihan olmaktadr ve bu imtihann sonucunu tam alaca bir gn muhakkak
gelecektir. (Szler, 29. Sz ve lm tesi Hayattan zet ve ksm tasarruflarla.)
(Hair akidesi iin ayrca bkn. Hicr Sresi/15: 85, not 14)
EK 13
RUH: VARLII, MAHYET VE VARLIININ DELLLER
fessirler, sr Sresi 75inci yette geen ruh konusunda ihtilf etmilerdir.

Bazlar, ondan maksadn bildiimiz manda ruh olduu grnde iken,
bazlar ise vahiy olduu fikrindedir. u kadar ki, ruh ile vahiy arasnda,
birisinin madd hayatn, hatt tasfiyesi durumunda insandaki maneviyatn da kayna ve
merkezi, dierinin, yani vahyin ise, insana manev diriliini kazandran bir baka ruh
olmas noktasnda cidd bir yaknln var olduu sylenebilir. Nitekim Kurn- Kerimde,
vahyin veya vahiy yoluyla gelen Kurnn insana hayat verdii ifade olunmaktadr (Enfal
Sresi/8: 24). Ayrca ruh, yette de buyurulduu zere, emir lemindendir, gayr- madddir, bir nefha-i lhdir, Kurn- Kerim, onun aka Allah tarafndan nefhedildiini
(flendiini) belirtir (Hcr Sresi/15: 29, not 7).
Cenab- Allahn iki trl kanunlar mecmuas vardr. Bunlardan biri, Onun Kelm sfatndan gelen ve Din eklinde tecelli eden kanunlar mecmuas, dieri ise, rade ve Kudret
sfatlarndan gelen ve adna yanllkla tabiat kanunlar denilen kanunlar mecmuasdr.
Ruh da, Cenab- Hakkn rade ve Kudret sfatndan gelen ve bana uuru geirmi canl
bir kanunudur. Eer tabiatta geerli kanunlar canl ve uurlu olsalard ruh olurlard;
ruh, bandan uuru atsa bir kanun olur.
RUH
VE
VARLIININ DELLLER
Bilhassa materyalist bilim adamlar ruhun varln kabl etmeseler de, uras bir gerektir ki, bizzat dnya iinde, mesel bitkiler, hayvanlar, insanlar ve cinlerin dnyas gibi
daha pek ok dnyalar ve ayn ekilde kinatta da birbiri iinde veya birbirini saran, birinin
varl dierine mani olmayan ok sayda dnyalar, hatt kinatlar vardr. Bunlar iinde u
grnen madd dnya, dierlerinin zerinde tenteneli bir perde olup, bizim be duyumuza
hitap eden dnyadr. Zerrelerden galaksilere kadar bu dnyada Cenab- Allah srekli hayat
verir, biimlendirir, deitirir ve vefat ettirir. Bilim ise, kendisini ne yazk ki sadece bu
dnya ile snrlamaktadr.
Bu dnyada geerli olan ve bilimin de bu dnyann deta asl prensipleri olarak kabul ettii
kanunlarn harite elle tutulan, gzle grlen, hatt hissedilen varlklar yoktur. Biz, onlar
bu dnyada olup bitenlerden karrz; bir yandan bunlar kinattaki btn olup bitenlerden
sorumlu tutar ve kendilerine deta yaratclk ve mutlak yneticilik verirken, te yandan
ruhu kabul etmemek, izah mmkn olmayan bir artlanmlktan baka bir ey deildir.
Fizik dnyann tesinde fizik olmayan lh Emirler lemi bulunur. Ruh da, kanunlar da bu leme aittir. Bu lemi kavramak iin, bir kitabn veya bir aacn nasl meydana
geldiini nazara alabiliriz. Bir kitap veya bir yaznn varl iin olmazsa olmaz art, onun
Ruh: Varl, Mahiyeti ve Varlnn Delilleri
1383
mansdr. Man grlmez, hissedilmez. O man, harfler cesedini giymese de vardr. Ama
man olmasa, harfler hibir ey ifade etmez; nk harfler, manya gre bir araya gelir ve
bir btn oluturur. Yine, bir aacn varl tohumla balar. Topraa den tohum burada
imlenir. Onun imlenip aa olmaya doru bydn rahata gzlemleyebiliriz. Eer
bu tohumda hayat dm ve onu tetikleyecek imlenme ve byme kanunu olmasa idi,
tohum hibir ie yaramazd. Fakat biz, hayat dmn ve imlenme, byme kanununu
gremeyiz, ama inkr da etmeyiz. Bunun gibi, insan hayatndan sorumlu olan ruhu inkr
etmeye de imkn yoktur.
Ruh Tanmlanamaz ve Modern Bilim Tarafndan Kavranamaz
Madd dnya atomlardan, atomlar daha kk paracklardan olumasna mukabil,
ruh byle mrekkep, yani paralardan olumu bir varlk deildir. O, basittir, blnemez,
dolaysyla insan lnce de dalp rmesi ve yok olmas sz konusu deildir. Biz, madd
dnyada ve bu dnyann gzyle onu gremeyiz, fakat varlnn sonularn, tezahrlerini
rahata gzlemleriz. Mahiyetini kavrayamasak da, bizim bir eyi bilemememiz ve kavrayamamamz, onun olmamasn gerektirmez.
Gren, iten Ruhtur
Gzlerimizle grr, kulaklarmzla iitiriz. Fakat grme ve iitmede bunlar birer vasta
olduu gibi, beyin de bir baka vastadr. nk grme ve iitme uurlu bir idraktir. Beynin
ise ne uuru vardr, ne de idrak kabiliyeti. Bundandr ki, Beynim gryor, iitiyor. demeyiz;
Gryorum, iitiyorum. deriz. Gren ve iiten biziz; biz ise, sadece cesetten ibaret deiliz.
Ceset, bir elbisedir, bir vastadr. Onu kullanan uurlu bir ben vardr ve ruh, ite bu benin
merkezidir veya ana motorudur. Mesel, bir fabrika, onu altracak enerji olmadan sadece
bir metal yndan ibarettir; ayn ekilde, bir bilgisayar, enerjisiz ve programsz, yine bir
yndan baka bir ey deildir. Vcut da, ruhsuz veya ruh kendini terkettiinde, toprakta
ryp dalmaya mahkm et, kemik, kan ynndan ibaret olur.
Ruh Dnen, renen, Muhakeme Eden, Acyan, Seven uurlu Varlktr
Ruh, vcuda katt can veya hayatiyet asndan, fabrikaya gre enerjiye, bilgisayara
gre enerji ve programa benzese de, phesiz enerji ve program deildir. nk o, sadece
vcuda hayatiyet katmaz. O, ayn zamanda dnr, hisseder, acr, sever, renir, muhakeme eder, inanr ve srekli geliir. Ferdin husus karakterini ve kimliini belirleyen de
ncelikle ruhtur. Btn insanlar ayn malzemeden meydana geliyor olmasna mukabil,
onlardaki fert saysnca karakter ve tabiat farkll, ruhlardaki farkllktan kaynaklanr.
Ruh, nsann Dier Fakltelerine Kumanda Eder
nsan vicdan, btnyle kokumad srece doruyu syler. Eer o, nefis, arzular, kibir,
zulm ve artlanmlk gibi faktrlerin tamamen etkisi altnda deilse, Allahn varln
derinden hisseder ve Ona iman ile ibadette huzur bulur. te, vicdana bu ekilde hkmeden,
onu geree ynelten de ruhtur. nk ruh, daima asl vatann, asl Sahibini arar.
Ruhun Gemi ve Gelecekle Derinden Mnasebeti Vardr
Hayvanlarda zaman kavram yoktur; onlar, ne gemiin hatralaryla sevinir veya
1384
Ruh: Varl, Mahiyeti ve Varlnn Delilleri
hznlenir, ne de gelecek adna endie duyar veya beklentilere girer. nsan ise, zaman
gemiiyle, hal ile ve gelecekle birlikte yaar. Bu da, insan ruhun uurlu ve hisseden bir
varlk olmasndandr.
Ruh, hibir zaman fni dnya hayat ile tatmin olmaz; nk o, bu dnyaya ait ve bu
zamanla snrl deildir. O, srekli sonsuzluk peindedir. Saflamam ve gelimemi bir
ruhta bu, ok defa dnyada ebed kalma arzusu ve zamann akp gitmesine, yalanmaya
kar hzn eklinde yansr. Gerekte o, sonsuzu aramaktadr ve onun peindedir.
Ruh, Fizik Dnya ile Mnasebetini Beden Vastasyla Salar
Fizik leme ait bulunmayan ruh, fizik lemle mnasebetini beden vastasyla kurar.
Beden, bir bakma onun dnyadaki hem evi, hem de bu hayat yaamadaki vastasdr. O,
dnyay bedenle, bedenin organlaryla alglar; bedenin her tarafna hkmeden grnmez bir
g gibidir. Bedenin herhangi bir yerindeki arzalar, hastalklar, ruhun orayla olan mnasebetinde kesintilere yol aar. Eer bu arza veya hastalk, ruhun btn vcutla mnasebetini
engelleyecek seviyede olursa, bu takdirde lm dediimiz hadise vukua gelir.
nsan Simasn Belirleyen de Ruhtur
Ruh, emir leminden bir nefha olmakla beraber, bir arada bulunduu ahsa gre bir
mahiyet, bir grnm alr. Bu da, bilhassa o ahsn simasnda yansr ve onun herkese bir
fert olarak tannmasna sebeptir. Ruhun bundan baka bir tezahr daha vardr ki, bu da,
onun iman ve salih amel, bir de gnahlardan kama sayesinde kalb ve sr ufkunda yeniden
domasdr. Ruhun byle ikinci bir dou yaamas ve srekli saflamas, ahsn simasnda
kendini srekli belli eder.
renen, Eitilen, nanan, nanmayan Ruhtur
Vcut, srekli deiir; yle ki, beyin hcreleri hari, alt ayda bir neredeyse tamamen deiir. Buna ramen insan, hep kendi olarak kalr. Ayrca renen, inanan, inanmayan, eitim
alan da ruhtur. Bunlarn hi biri, insann vcuduna ait deildir. Aksi halde, iyi bir beden eitimi alm bir insann, bilgi ve karakter bakmndan da iyi olmas gerekir. Oysa materyalistler
bile byle bir iddiada bulunamamaktadr. Ruhu ve fonksiyonlarn beyindeki almalara
veren materyalist bilim adamlar, renmedeki gelimenin beyindeki gelime sonucu olduunu iddia edebilirler mi? Beyinde bir gelime oluyorsa bu, renmenin neticesinde midir, yoksa
renmedeki gelime, beyindeki kendiliinden gelimeler sebebiyle midir? kinciyi iddia edebilecek bir insan bulunabilir mi? Yoksa eitim retim adna btn mesaimizi beyne verir
ve onu gelitirmenin yollarn arardk. Kald ki, beyni btn hcreleriyle alr hale getirsek
bile, ona bilgi ve dnme adna tek bir ey koymu olur muyuz?
Ruhun Kendine Ait Nran Bir Klf Vardr
Vcut, ruhun evi ise de, elbisesi deildir. Ruhun kendine ait bir klf vardr ve o, lmle
bedeni terkettiinde plak kalmaz. Bu klf, vcudun silueti gibidir; yani her ahsn ruhunun
klf, o ahsn iki boyutlu eklini andrr. Cismaniyetlerini am insanlar, ayn anda deiik
yerlerde grnebilirler ki, onlar olarak grnen, ite ruhun, klfyla farkl yerlerde yansmas
veya tezahrdr. (nancn Glgesinde, c: 1; Ruh ve tesi (IV), Sznt, ubat 2003.)
EK 14
SLM: KNATIN VE NSANLIIN DN,

ALLAHIN BTN VARLII, NSANLII ZERNDE
YARATTII FITRAT
llah, btn sfat ve isimleriyle tannsn diye kinat yaratmtr; bu tanma da,
beraberinde elbette Ona ibadeti getirecektir. nk kul, kul olduu iin ibadet
eder, Allah da Allah olduu iin Ona ibadet edilmelidir. Varlklar iinde cinlerden
ayr olarak sadece insandr ki, Cenab Allahn rade sfatnn tecellisini, baka varlklardan
daha fazla olarak da Onun lim ve Kelm sfatlarnn tecellilerini tar. Yani insan, irade ile
birlikte baka varlklardan daha fazla bilgi ve daha gelimi sistemli bir konuma mekanizmas sahibi olmakla ne kar. Allah, insan bu hususiyetleri sebebiyle yeryznde halife
yapm, yeryznn imar ve (Kendi kanunlar istikametinde) idaresini ona brakmtr.
Allah (c.c.), insana btn dier fakltelerinin de merkezleri olarak akl, hayatn devam
iin btn beden arzularn kayna ehvet ve savunma adna da fke bahetmitir. Bunlar
insanlarn ilm, madd ve manev terakkisi iin yaratltan snrlandrmam, fakat insann
terakkisi ve gerek insanla ykselmesi adna onlar kullanmada ller, belli snrlar koymu, bunlara uymay da onun iradesine brakmtr. nk o, hem zndeki potansiyellerini gelitirip ortaya karma, hem de Cennete, ebed saadete ehil bir hl almas iin dnyada
imtihana tbi tutulmaktadr.
Ferd ve itima saadetimiz, bu faklteleri, kuvveleri disipline etmekten geer. Aksi halde hem fert, hem toplum olarak her trl ahlkszlk, yolsuzluk, zulm, aldatma ve daha
baka ktlkler bataklnda rpnr dururuz. Bu fakltelerin disipline edilmesi ise bir
klavuz gerektirir. Btn insanlar bir araya gelse, btn kimlii ve mahiyetiyle insan tanyamadmz, onun dnya ve hiret hayatndaki mutluluunun gerekte nerede yattn,
dolaysyla ferd ve itima hayatn srdrmedeki adalet ve hakkaniyet kaidelerini gerektii
gibi bilemediimiz iin tam bilgi sahibi kll bir akl olmas gereken bu klavuzu ortaya
karamaz. te bu klavuz Dindir ve onu tayin buyuran da Allahtr.
nsann mahiyeti, z, asl ihtiyalar ve bunlar giderme yollar, hemcinsleri ve dier
varlklarla olan mnasebeti, hayatnn temel gerekleri ve nihayette gidecei yer daima
ayndr, ayn kalmtr ve deimez. Bu sebeple, Cenab Allahn (c.c.) insan iin tayin
buyurduu Din de temel itikad, ibadet, muamele ve ahlk kaideleri itibariyle hep ayn
kalm ve btn peygamberler bu ayn kaidelerle gelip, insanlara onlar anlatmlardr.
Deien ise, hayatn deiime ve gelimeye ak ikincinc derecedeki arz yanlaryla
ilgili tali kurallar olmutur. Allahn insanlar iin tayin buyurduu Dinin ad da daima
slm olmu, haberleme ve ulam vastalarnn artk gelime ve dolaysyla dnyann
klp deta tek bir memleket haline gelmesinin arafesinde Cenab- Allah slm son
1386
slm: Allahn Btn Varl, nsanl zerinde Yaratt Ftrat (Model)
ve evrensel ekliyle ve son peygamber Hz. Muhammed Mustafa aleyhissalt vesselm

vastasyla gndermitir.
Dinin temeli olan iman, taklide dayal basit bir kabulden ok, bir aacn ekirdek halinden meyve veren haline kadar ne lde gelime safhalar, gnein yerdeki effaf cam
paralar veya sularn kabarcklarndaki tecellilerinden kendisine kadar ne lde tecellileri varsa, en az onlar kadar dereceleri olan, gelimeye, kuvvetlenmeye ak bir tasdik, bir
hkmdr. Cenab Allahn isimleri ve kinattaki gereklerle alkal o kadar ok iman
hakikatleri vardr ki, insann en mkemmel ilmi ve en gelimi fazileti imandr ve tahkik
imandan kaynaklanan, imana dayal Allah bilgisidir (marifet). Byle bir imann da Allahn
isimleri saysnca tecelli dereceleri vardr. Aynel-yakn, yani btn iman hakikatlerini mahedeye dayal iman derecesine ulaabilenler, kinat aynen bir Kurn gibi okuyabilirler.
Hakkal-yakn, yani iman hakikatlerini bizzat tecrbeye dayal iman derece ise bunun da
stndedir. O, bilgiden ayr olarak srekli ve iten ibadet, gnahlardan kama ve tefekkrle elde edilebilir. Onu elde eden, kinata meydan okuyabilir. Bir Mslmann en birinci
vazifesi, imanda ykselebilecei mertebelere ykselmek ve onun hakikatlerini bakalarna
da anlatmaktr.
man, amel etmeyi veya birtakm sorumluluklar gerektirir. Bunlarn en bata gelenleri
namazdr, zekttr, orutur, hacdr. O, insan ldrme, zina, annebaba haklarna riayetsizlik, faiz, alkol kullanma, kumar, rvet, aldatma, iftira, yalan gibi birtakm ktlklerden
de men eder. manda terakki etmek ve bylece insan kemalta ulamak isteyenler, kalbin
ve zihnin filleri olarak deerlendirebileceimiz zikir, akletme, tefekkr, muhakeme, muhasebe, murakabe, sabr, kr, teslim, tevekkl, ihsan ve takva gibi prensiplere de riayet
etmelidirler. Ahlk deerler veya faziletler de Dinin ferd hayattaki meyveleridir. Ancak
btn bunlarladr ki Din, gerek bir tecrbe olarak yaanabilir, anlalabilir ve hayata hayat
olur.
slm, toplum hayatn da dzenler. man ve ibadetlerle olduu gibi, zihn, kalb (manev), ahlk prensiplerle de slm bizi en iyi ekilde eitir. Bunlara ek olarak o, getirdii
sosyoekonomik kurallar ve yardmlama, dayanma, daha da tede, bakalarn kendimize
tercih (isar, diergmlk) gibi faziletlerle bezenmi, fitne, fesat (bozgunculuk), yolsuzluk,
anari, terr gibi bilhassa modern toplumlar sarm sosyal hastalklardan uzak ve herkesin
mutluluk iinde yaayp, ebed mutlulua yryebilecei bir toplum hayat meydana getirir. Onun ceza yasalar ise, ncelikle bu ferd ve itima mutluluu korumaya yneliktir.
Kurn, kinat ve insan, bir ve ayn gerein deiik tecellisi veya ayr malzeme
ile ifadesidir. Bu sebeple prensip olarak, Allahn Kelm sfatndan gelen Kurn ile Kudret
ve rade sfatlarndan gelen kinat ve insan inceleyen ilimler arasnda eliki olamaz. Asl
temellerine dayanan gerek bir slm medeniyeti, ilim ve Din elikisi nedir bilmez ve yaamaz; bilmemitir ve yaamamtr. Kald ki, yukarda da belirtildii zere, iman kr bir
taklit veya dogmatik bir balanma deil, ayn anda kalbimizin ve aklmzn tasdiki ve btn
benliimizde yaanan bir tecrbe, ferd ve itima hayatn dinamiidir.
slm, ncelikle Tevhid temeline oturur. Tevhid lh, dolaysyla Mabud, ayrca Rab
slm: Allahn Btn Varl, nsanl zerinde Yaratt Ftrat (Model)
1387
ve Melik, yani varlklarn mutlak hkimi olarak Allaha inanmak demektir. Dolaysyla,
Yaratcs, Rabbi, Meliki bir olan kinat da zde bir birlie sahiptir. Onun zahirdeki paral,
yani tr tr, fert fert blnm hali, zdeki birliin gerektirdii ve getirdii yardmlama,
dayanma ve birbirine bal, biri dierisiz olamama gereinden dolay yine bir btnlk
ortaya koyar. Kinatta irade sahibi ve dolaysyla ift ynl bir varlk olan insann tahrip
elinin uzanamad her sahada tam bir dzen ve hengin olmas da bundandr. nsann irad
tercihi ne olursa olsun, onun bizzat vcudu da bu noktada aynen kinat gibi bir btnlk
sergiler. Bu btnlk, birlik, dzen ve henk de Allahn bir olmasnn, yani insan vcudu
dahil kinatn ayn Yaratc tarafndan yaratlm, idare edilir (veya Onun kanunlarna
tbi bulunmasnn) sonucudur. te bu hl veya Bir Allaha teslim olmu ve ibadet ediyor
olmaktan gelen bu btnln ya da onunla ilgili kanunlarn, kaidelerin btnne slm
diyoruz. Dolaysyla slm, insan ve cinler gibi irade sahibi varlklarn kendilerinin iradeleriyle teslim olmalar gereken, fakat teslim olup olmama tercihlerine braklm bulunan,
onlarn vcutlar dahil dier btn varlklarn ise kendiliinden veya mecburen tbi olduu
dindir. Btn varlklar sz konusu kanunlar, prensipler ve kaideler zerinde yaratld ve
her bir varla, varlk trne bu erevede bir mahiyet verildii iin, buna model anlamnda
ftrat da denilir. Allah, her insan da bu model zerinde yaratr. Bu gerek, bir hadis-i erifte, Her doan ocuk, slm ftrat zerine doar; daha sonra ailesi onu Hristiyan veya
Yahudi yapar (yani, daha sonra aileden, evreden, okuldan gelen tesirler onu baka inanlara
ekebilir). eklinde ifade edilir. Bununla birlikte, eer her bir insan n yarglarndan kurtulur, aratrmac bir gzle kinata, insana bakabilir ve bunlar tanyabilir, slmn zn
ve kaidelerini de bilebilir, nefsini, arzularn, komplekslerini, birtakm dnyev beklenti
ve/veya menfaatlerini ve evrenin tesirlerini aabilirse, onun, inansn inanmasn, slm en
azndan doru ve gerek din olarak kabul etmemesi mmkn deildir.
EK 15
NSANIN YKLEND EMANET
hzb Sresi 72nci yette sz edilen emanet, insanln yeryzndeki hilfet fonksiyonu ve Allahn dinini tatbik sorumluluu mansn da tamakla birlikte, sadece bunlarla snrlanamaz. nk cinlerin de ayn sorumluluu vardr. Dolaysyla,
buradaki emanetten asl maksat, insanlar baka varlklardan ayran ve onu o yapan ana
unsurlardr; irade, akl, dnce ve beyan kabiliyeti ve yine bunlarn cinlerde de olduunu
hesaba katarsak insan benlii, yani egosu, yani insan olmadr.
Allah, Zt, sfatlar ve isimleriyle sonsuzdur. Sonsuz bir eyin bilinmesi mmkn deildir. Fakat O, Marf da olmas hasebiyle, tannan, tannmas Ztnn sfat, ismi, bu sfat
ve ismin muktezas olan bir varlktr. Bu sebeple, Onu gerektii gibi tanyabilecek bir
varln bulunmas gerekir. te Cenab Allah (c.c.), bunun iin her eyi kuatan sonsuz
sfat ve isimlerinin nne faraz bir hat ekmi ve Kendinde olan sfat ve isimleri(n en
azndan pek ounun) tecellisiyle, yaratlmlar iinde en kapsaml bir varlk da olsa, onlar
yine ancak snrl ve kapasitesi lsnde yanstabilecek bir varlk olarak insan yaratmtr. Ksaca insan, Cenab- Allahn sfat ve isimleriyle kendisinde en kapsaml olarak tecelli
buyurduu, Allaha en kapsaml bir ayna, Onu hem tanyan hem tantan, Onu tanmada
hem zne hem nesne olan bir varlktr. Varl kendinden olmayan, snrl ve kendisi dnda hazrlanm pek ok mecbur artla evrili bir varlk iin bundan daha byk bir eref
dnlemez. te, btn zellikleriyle insann bu kendi oluuna insan benlii, nefs veya
ego diyoruz ki, yette sz edilen Emanet ncelikle buna bakmaktadr.
Cenab- Allah (c.c.), varl btnyle Kendinden, her eyden bamsz ve mutlak mstan Zt- Ecell ve Al olarak tam bir istiklliyete sahiptir. stiklliyet, Onun ayrlmaz
vasfdr. Bu bakmdan O, hibir ekilde ve hibir noktada e, ortak ve benzer kabul etmez.
Ei, orta ve benzeri olmak, ancak varl kendinden olmayan, bakasna muhta bulunan,
eksik, kusurlu varlklar, yani yaratlmlar iin sz konusudur. Ne var ki, Cenab- Zt-
Ecell ve Alya ayna olan insan, Onun mutlak bamszlk ve istin hususiyetlerinin yansmasn da kendinde bulduundan, kendisini, sanki varl kendinden, hibir eye muhta
deil, her eyi bilir, her eyi dileyebilir, her dilediini yapabilir sanma gafletine der. Bu
onun, yette ifade edilen ve mutlaka giderilmeye muhta zalim ve cahil oluudur. Oysa
insan, arz edildii gibi, sonludur, varl kendinden deildir; bilgisi, iradesi, gc son derece
snrldr. zellikle msbet ilerde, yani ortaya olumlu bir ey koyma hususunda olduka
cizdir. te bu yanyla ve bu yannn yaratlm, varln, hayatnn devamn, hayatta
kalmasn bakasna muhta bulunmas hasebiyle o, Allahn sonsuzluuna, mutlak lim,
rade ve Kudretine aynalk eder ve aynalk etsin, bu ayna olma hususiyetini kavrasn diye
yaratlmtr. Dolaysyla onun bu yann iyi kavramas, bu yannn gelitirilmesi ve hayatn bu istikamette srdrmesi gerekir. cat ve msbet bir sonu ortaya koyma cihetinde
nsann Yklendii Emanet
1389
olabildiince ciz olan insan, o da kolay olduu iin tahrip konusunda ise btn varlklar
geride brakr. Dolaysyla o, bu yan itibariyle terbiye ve disipline edilmeye, yani eitime
muhtatr.
Ne var ki, tarih boyu insan ve insanlarn ou, genellikle zulm ve cehalet zerinde yrm, yanl lm, yanl tartm, Cenab- Allah tanmam, arzularna, geici dnya
hayatnn cazibelerine tbi olmu, kendindeki birtakm kabiliyetleri, kendine bahedilen
baarlar kendinden bilmi, bylece kendini deta bir ilh mertebesine ykseltmi ve gc
elde ettiinde de, baka insanlar ve varlklar zerinde rablk, hatt ilhlk taslamtr. Btn bu yaptklarna gereke bulma maksadyla da kendince dinler, sistemler retmi, kendi
suuna ortaklar arayarak baka szde ilhlar, rabler uydurmutur. Bylece zulmetmi ve
daima cahilce davranmtr. nsanlk tarihindeki btn atmalarn, zulmlerin, hakszlklarn, fitne ve bozgunculuklarn, blnp paralanmalarn, smrnn altnda yatan ana
sebep budur.
Buna karlk Cenab- Allah (c.c.), insana asl hususiyetini, yaratlmaktaki maksad
hatrlatmak ve bu maksat istikametinde bir hayat srp, dnyada da hirette de hem fert
hem toplum olarak henktar ve mesut bir hayat srebilmesi iin peygamberler gndermi,
kitaplar indirmi ve Din ad altnda insanlarn takip etmesi gereken yolu izmitir. Ne var
ki, kendine malp, zulm ve cehaletinde direten insanlar, peygamberlere, Allahn dinine
ve gnderdii kitaplara kar km, buna karlk pek ok insan da inanm, insann bizzat
kendi iinde yaad Allaha iman ve itaatle kendine veya kendisinin, kendisi gibi olanlarn
icat ettii szde tanrlara ve dinlere veya din grnml sistemlere itaat arasnda verdii
tercih mcadelesi topluma da yansmakla, tarih bir bakma bu mcadelenin sahnesi veya
mcadele sreci olmutur. Ve insann yaratlmasyla birlikte balayan ve insanlar genelde
iki kanala tayp, peygamberler ve vrislerince temsil edilen kanalla Cennete, Firavunlar,
Karunlar, Hmnlar ve takipilerince temsil edilen kanalla da Cehenneme uzanan bu sre,
denebilir ki hirette de neticeleri olan Cennet ve Cehennem eklinde sonsuza dein devam
edecektir.
(BAZI) ESMLHSN
Allah: Yaratlmalar, hayatlar, hayatlarn
devam ettirmeleri, rzklanmalar, yetitirip bytlmeleri, lp sonra diriltilmeleri, yerlerine
yenilerinin gelmesi... gibi her trl hususiyetleriyle btn varlklarda, btn kinatta ve btn
zamanlarda tecelli eden lhi isimlerin mansn
muhtev, her trl kemal sfatlarna sahip, akla
gelebilecek her trl kusurdan, eksiklikten ve
noksan sfatlardan ber (uzak), beer aklnn
asla idrak edemedii ve edemeyecei, ei, zdd,
benzeri olmayan Ztn has (zel) ismidir. Aznlk saylabilecek bir kesimin farkl grlerine
mukabil, limlerin ounluu, Allah isminin
Kurann diline baka bir dilden gemedii,
lh, lhe gibi baka kelimelerden tremedii
ve mrekkep (iki isim veya bir isim bir ekten
meydana gelen bir kelime) olmad konusunda
ittifak halindedir.
Allah (c.c.), Kendisine ibadet edilmeye ve hayatn gayesi yaplmaya tek hak sahibidir (Mabud-u
bil-hak, Maksud-u bil-istihkak). O, Ztndan
dolay sevilir. Her ey Allaha baldr ve Allah
ile ayakta durmaktadr. Kinatn yznn nru
ve Allah kelimesidir. Her hakikat Allaha
dayanr ve Allah kelimesinin olmad yerde ilimler evham, hayal ve seraptan ibaret kalr. Onun
varl o kadar aktr ki, bir insan, kendisinin ve
kinatn varlndan pheye debilir, fakat Onun varlnda asla phe sz konusu deildir. O,
tecellilerinin iddeti veya younluundan dolay
grlmez. Ztyla mevcud-u mehuldr; eserleriyle tannr (maruf). Eserleri isimlerine, isimleri
sfatlarna, sfatlar enlerine (un), yani Allah
oluun Ondan ayrlmaz hususiyetlerini ve tecellilerine, enleri de Ztna aynadr. Onun nru,
Ona bakan gzler iin bir perdedir. O, mabud
olduu iin Allah deil, Allah olduu iin mbuddur. O, dertlilerin derman, yaral gnllerin ifasdr. Kalbler, Onu anmakla oturaklar. Onu
bulan her eyi bulmu, Onu yitiren de her eyi
yitirmitir demektir.
(el-)Adl: Mutlak dil

(el-)Afvv: Affeden, kullarnn hatalarndan
ve baz sorumluluklarndan geiveren
(el-)hir: Varlnn sonu ve Kendisi iin sonralk ve sonra olmayan
Ahkeml-Hakimn: Hakimler Hakimi, mutlak doruluk ve adaletle hkmeden ve hkmne
kar konulmayan
Ahsenl-Halikn: Her eyi en gzel ve en
uygun biimde yaratan esiz, emsalsiz Yaratc
(el-)Alm: Her eyi tastamam ve hakkyla
bilen
liml-aybi ve-ahade: Duyu tesini de,
duyularn alg sahasna giren her eyi de hakkyla bilen
(el-)Aliyy: Mutlak yce ve akn
(el-)Azm: Mutlak Azamet Sahibi
Ehll-mafira: Balama nndan olan
Ehlt-takva: Kendisine gnlden sayg duyulup, Kendisinden saknlmas gereken
(el-)Azz: Mutlak izzet ve ululuk sahibi, her
ite stn ve mutlak galip
Azzn zntikam: Her ktle mukabele
etmee muktedir, dilediinin hakkndan gelen
mutlak galip
(el-)Bis: lmden sonra dirilten
(el-)Bk: Sonsuz, ebed hayatdar
(el-)Br: Ortaklar edinmekten mutlak manda
uzak Yaratc
(el-)Bst: Geniletilecekleri genileten, rahatlk ve inirah veren
(el-)Basr: Her eyi hakkyla gren
(el-)Btn: Zt hakikatiyle ihata edilmeyen;
Kendisi iin altndalk ve altnda bir ey, iindelik ve iinde bir ey sz konusu olmayan
1392
(Baz) EsmlHsn
(el-)Bed: nnde hibir rnek olmadan yaratan (rneksiz) ve benzersiz Yaratc

Bedus-semvti vel-ard: Gklerin ve yerin
yoktan, nnde hibir rnek olmadan ve benzersiz yaratcs
(el-)Berr: Mutlak iyilik ve hayr kayna
(el-)Brhan: spat eden, her hususta doruyu
aka ortaya koyan
(el-)Cmi: Ztna yarar btn mkemmellikleri Kendinde toplayan; herkesi toplayp bir
araya getiren
(el-)Cebbr: Varl mutlak hkm ve iradesi
altnda tutan, hakszl giderip hakk sahibine
veren
(el-)Cell: Cell ve azametiyle tecelli edip,
badndren
(el-)Ceml: Cemaliyle (ltuf, rahmet, ihsan ve
sonsuz gzelliiyle) tecelli eden
(el-)Cevd: Mutlak cmert
(el-)Habb: Yarattklarn seven ve onlar tarafndan sevilen

(el-)Habr: Her eyden hakkyla haberdar
(el-)Hd: Hidayete erdiren
(el-)Hfd: Dilediini alaltan
(el-)Hafiyy: ok ltufkr
(el-)Hafz: Koruyup kollayan, gzetleyen,
kayda alan
(el-)Hak: Mutlak gerek ve bizzat var ve
deimez olan
(el-)Hakem: Hikmetin dsturlar ve mutlak
adaletli kanunlaryla her anlamazl zen,
insanlar, toplumlar arasndaki ihtilflar karara
balayan
(el-)Hakm: Her eyi yerli yerine koyan, her
hkm ve icraatnda pek ok hikmetler bulunan
(el-)Hlk: Her eyi temelden yaratan
(el-)Hallk: Yegne Yaratc
(ed-)Drr: Zararlar yaratan

(el-)Ehad: Btn yaratlmlarn Kendisi hakkndaki dnce ve tasavvurlarnn tesinde, her
bir varlkta o varla hususiyetini kazandran
belli isimleriyle tecelli eden mutlak bir ve yegne,
esiz, ortaksz, benzersiz
(el-)Emn: Kendisine snlan, koruyan
(el-)Halm: Kullarnn hatalar karsnda ok

sabrl, ok msamahakr
(el-)Hamd: Varlklarn btn ihtiyalarn
gideren ve rzklarn veren Rab olarak hakkyla
hamde ve vgye lyk
(el-)Hannn: Yarattklarn sonsuz efkatle
gzeten
(el-)Evvel: Varlnn balangc ve Kendisi

iin ncelik ve nce olmayan
(el-)Hasb: Kullarnn amellerini tartan, hesaplarn gren olarak her eye yeten
(el-)Ftr: Her varl yokluktan kendine has

zellikle yaratan; (gkleri ve yeri) yokken yaratp,
deimez bir sistem ve prensipler zerine oturtan
Hayrul-fasiln: Hkmetmede en hayrl davranan, hak ile btl arasndaki gerek hkm veren
(el-)Fetth: nsanlar arasnda tam bir hakkaniyetle hkmeden ve doru yolda gidenle yanl
yolda gideni birbirinden ayran; hayr kaplarn
aan
Hayrul-hakimn: En hayrl hkm veren,

hkm hayrl ve kendisinden hayrl hkm
beklenen
(el-)affr:
cmert
Gnahlar
balamada
pek
(el-)afr: Balamas pek bol olan

(el-)aniyy: Mutlak servet sahibi ve her trl
ihtiyatan ve halkn Kendisine ynelip ynelmemesinden mutlak mstan
Hayrur-razikn: En hayrl rzk veren, kendisinden hayrl rzkn beklenmesi gereken ve rzk
vermede niha mertebede hayr sahibi olan
(el-)Hayy: Ezel-ebed mutlak hayat sahibi
(el-)Kbz: Kabzeden, can alan, kalbleri hikmeti gerei skan
(el-)Kdir: Her eye gc yeten
(Baz) EsmlHsn
(el-)Kahhr: Varlk zerinde mutlak otorite

sahibi, btn varlklar mutlak otoritesi altnda
tutan ve kahredilecekleri kahreden
(el-)Khir: Kahredici
(el-)Karb: (Yaknl fizik olarak dnlemeyecek) mutlak yakn
(el-)Kaviyy: Mutlak g-kuvvet sahibi
(el-)Kayym: Varl hem kendinden, hem de
kendi kendine kaim olan
(el-)Kebr: Mutlak byk
(el-)Kerm: Sonsuz iyilik, ikram sahibi ve
onurlandran
(el-)Kudds: Kendisi her trl kusur ve lekeden mutlak mnezzeh olduu gibi, kinat da
daima tertemiz tutan
(el-)Latf: En derin, en grnmez eylere de
nfuz eden; en ince noktalara kadar ihtiyalar
gren gzeten
(el-)Mcid: anl, naml
Mlik-i Yevmid-Din: hiret/Hesap ve Hkm Gnnde tek ve mutlak hkm sahibi
Mlikl-mlk: Btn varln mutlak sahibi
ve hakimi
1393
(el-)Muhsin: Mutlak iyilik sahibi, iyilikte

bulunan ve iyilikle muamele eden
(el-)Muhy: Hayat veren, lmden sonra
yeniden hayat baheden
(el-)Mud: Hayattan sonra lm, lmden
sonra da hayat geri veren
(el-)Mun: Yardm eden, donatan
(el-)Muizz: Aziz klan
(el-)Mukaddim: ne alan, ne karan
(el-)Mukt: Gda veren, bakp koruyan
(el-)Muksit: Adaletle hkmeden
(el-)Muktedir: Her ne dilerse onu yapmaya
gc yeten
(el-)Musavvir: Her varla ona en uygun ekil
ve sureti veren
(el-)Msi: (Kinat ve kullarnn rzkn)
genileten
(el-)Mut: steyene veren, karlksz veren
(el-)Mmin: Tam emniyet veren, pheleri
giderip iman baheden
(el-)Mbdi: Balatan, ortaya karan
(el-)Mni: Neyi vermemek dilerse onu vermeyen
(el-)Mcb: Dualara, ihtiya arzlarna icabet

eden
(al-)Marf: Eserleri, isimleri ve sfatlaryla

tannan
(el-)Mheymin: Btn varlk zerinde gzetleyici, koruyucu
(el-)Mecd: Mutlak itibar ve nam sahibi

(el-)Melik: Btn varlk zerinde mutlak
hakim, mutlak hkmdar
(el-)Mennn: Esiz ve sonsuz iyilik sahibi
(el-)Metn: Kmil kuvvet ve iktidar sahibi
(el-)Mevl: Sahip, yardmc ve koruyucu
(el-)Muf: Shhat ve afiyet veren
(el-)Muahhir: Geriye brakan
(el-)Mus: Fazladan yardmda bulunan
(el-)Mun: Zenginlik baheden
(el-)Muht: lmi, iradesi ve kudretiyle kuatan
(el-)Muhs: Her eyi tek tek ve teferruatyla
tadat edip bilen
(el-)Mmt: lm yaratan
(el-)Mntakim: Sulular cezalandran, her
suluya mstahakkn veren
(el-)Mnzir: kaz eden
(el-)Mrd: Ferman buyuran, irade eden, dileyen
(el-)Msten: Kendisinden yardm dilenen
(el-)Mtel: Zt ulviyet sahibi, mutlak
akn
(el-)Mtekebbir: Mutlak bykle ve bykln ilan etmeye tek hak sahibi; bykln
izhar buyuran
(el-)Mtekellim: Konuan
1394
(Baz) EsmlHsn
(en-)Nasr: Yardm eden, yardmyla zafere

ulatran
(es-)Sbhn: Her trl kusurdan, eiorta

benzeriocuu olmaktan, dourmak ve dourulmak gibi yaratlmlara mahsus zelliklerden
ve Ztna, anna yakmayan her trl nitelemeden mutlak mnezzeh
(en-)Nr: Mutlak nur, nurun mutlak ve ezel

ebed kayna
(e-)kir: Her hayr, her gzel ameli mkfatlandran
(el-)Mzil: Zelil klan

(el-)Nfi: Faydal eyler veren
(er-)Rab: (Yaratc ve rzklandrc olarak)

terbiye edip yetitiren, bakmngrmn salayan; uurlu varlklarn hayatlarn tanzimde
gerekli kanunlar koyan
(er-)Rfi: Ycelten, ykselten
(er-)Rahm: (Bilhassa Kendisine iman ve tevbe
ile ynelen kullarna kar) husus rahmeti pek
bol olan; yarattklarna rahmetinin husus tecellisiyle tecellide bulunan
(er-)Rahmn: Rahmeti bilhassa rzklandrma
ve hayat devam ettirme noktasnda istisnasz
btn varlklar kuatan
eddl-azb: Azab ok etin olan

eddl-kb: Cezalandrmas, gerektiinde
ktlkler karsnda mukabelesi pek etin olan
(e-)ehd: Her eyi hakkyla ve eksiksiz
grp bilen
(e-)ekr: Her gzel i ve davrann karln bol bol veren
(et-)Tevvb: Kullarna tevbe nasip eden ve
onlarn tevbesine sadece mafiretle deil, mkfatla karlk veren
(el-)Vhid: Her eyiyle blnmez bir tek
(er-)Rakb: Gzleyip, kontrol eden
(el-)Vcid: Her yerde var ve hazr
(er-)Raf: ok efkatli
(el-)Vl: Kinat idare eden
(er-)Red: Doruya ulatran, akl ve ruh

kemale ynelten
(er-)Rezzak: Gdalar yaratp ltfeden, btn
varl her bakmdan rzklandran
(es-)Sabr: ok sabrl
Sdikul-vad: Sznde mutlak doru, her
szn yerine getiren
(es-)Samed: Kendisi hibir eye muhta olmayp, her varlk kendisine muhta olan
(es-)Sni: Her eyi, btn kinat yapan,
meydana getiren, belli l ve gzellikte, en
sanatl ekilde yaratan
(es-)Selm: Kurtulu, gven ve selmetin
mutlak kayna; kurtulua, gvene ve selmete
ulatran
(es-)Semi: Her eyi hakkyla iiten
Serul-hsb: Hesab pek abuk gren
(es-)Settr: rten; kullarnn hatalarn, gnahlarn rtveren, gizleyip yzlerine vurmayan
(es-)Sultan: Mutlak ve sonsuz yetki sahibi
(el-)Vris: Her eyin nih ve ebed tek sahibi

(el-)Vsi: lmi ve rahmetiyle her eyi kuatan,
merhametiyle kullarna genilik gsteren
(el-)Vedd: Seven, sevgiyle grp gzeten ve
sevilen
(el-)Vehhb: Ba, karlksz vermesi pek
bol olan
(el-)Vekl: Btn meselelerin kendisine gven
iinde havale edilecei merc, her ii dzenleyen
ve her eyin dizginini elinde tutan
(el-)Vel: Varlklarn, kullarnn sahibi, kullarnn ilerini gren, dost ve yardmc
(ez-)Zhir: Varl her eyden ak, kendisi
iin stndelik ve stnde bir ey, dndalk ve
dnda bir ey szkonusu olmayan
Zl-celli vel-ikram: Cell ve ikram sahibi;
hem azamet ve izzetiyle hem ltuf ve inayetiyle
tecelli eden
Zl-fazlil-azm: Karlksz ltf u ihsanda
bulunmada pek cmert
Zn-tikam: Aman vermez mukabelesi olan
SMLER SZL
Hz. Muhammed ibn Abdullah (s.a.s.) (571
Mekke 632 Medine): Nebler ve rasller silsilesinde son halka, dolaysyla nbvvet ve
risaletin niha vrisi; misyonu evrensel, dolaysyla Cenab- Allahn btn peygamberlerle
gnderdii din olan slm, kendisinden sonra
bir daha peygamber gelmeyecek ekilde evrensel
olarak hem insanlara hem de cinlere tebli etmitir. Misyonuna balad Mekkeden Medineye
hicret etmek zorunda kalm ve 23 yl iinde
misyonunu neticeye erdirmi, Onunla vahiy ve
hidayet nimeti tamamlanmtr.
Abdullah ibn Abbas (. 687): Allah Raslnn
en gen ama en lim sahablerinden. Onun
duasna mazhar; kendisine Tercmanl-Kurn
unvan verilmi. Kurn anlama, fkh, tefsir ve
hadiste ok byk otorite.
Abdullah ibn Amr ibnil-s (. 684): bn
Abbas gibi, Allah Raslnn gen ve lim
sahblerinden, zahit, zellikle hadis ve hadis
rivayetinde mehur.
Abdullah ibn Cbeyr (. 625): Allah
Raslnn Bedir ve Uhuda katlm, Uhud
savanda Ayneyn Geidi tepesine yerletirilmi
okularn komutan iken ehit olmu sahablerinden
Abdullah ibn Mesut (. 653): Sahabenin ilklerinden, lim ve Allah Raslne Onun ailesinden
saylacak kadar yakn. Peygamber Efendimizden
sonra Hz. mer ve Hz. Osman dnemlerinde
Kfede muallim olarak kald. Fkhta Hanef
Mezhebine kaynak tekil eden Kfe ekolnn
nc muallimi veya muallimlerinden.
Abdullah ibn mer (. 692): Hz. bn Abbas
gibi Sahabenin genlerinden ve limlerinden. Hz.
merin olu; kendisini ilme verdi, siyasete ilgi
duymad. zellikle fkh ve hadiste otorite.
Abdullah ibn beyy ibn Sell (. 630). Allah
Rasl dneminde Medinede mnafklarn reisi
olan ba mnafk.
Abdlkadir Geylan (el-Clan), Muhyiddin

Eb Muhammed (. 1166): Ehl-i Beyt soyundan; evliyann en byklerinden; kavsl-azam
kabul edilir; fkhta da olduka dikkatli. Tesirleri
vazlaryla pek ok Yahudi ve Hristiyann
ihtidasna sebep olmutur. Gunyett-Talibn,
Fthul-Gayb ve el-Fethur-Rabban gibi eserleri mehurdur.
Abdrrahman ibn Avf (. 652): Hayatta iken
Cennetle mjdelenen muhacir sahablerden.
Cmertliiyle mehurdur. Hz. mer, vefatndan
nce kendisinden sonraki halifeyi semek zere
tayin buyurduu 6 kiilik ura heyeti yelerindendir.
d (kavmi): Gney Arabistanda Hicaz, Yemen
ve Yemame arasnda el-Ahkaf blgesinden yaam eski kavimlerden biri. Kendilerine Hz.
Hd peygamber olarak gnderildi, fakat byk
ounluu itibariyle inanmayp, byk gnah ve
zulmlerinden srar ettikleri iin helk edildiler.
Adiyy ibn Htim (. 687): Araplar arasnda
cmertliiyle mehur Htem-i Tnin olu.
Hristiyanken Peygamber Efendimizin vefatna
yakn Mslman oldu. Hz. Eb Bekir zamannda asi mrtedlerle yaplan savalara katld.
Ahmed: Allah Raslnn ncildeki ve dolaysyla Hz. sa tarafndan kendisiyle mjdelendii ismi. Allah Raslnn dnya hayatndaki
isminin Muhammed, dnyaya gelmeden nceki
isminin ise Ahmed olduu belirtilmektedir.
Ahmet ibn Hanbel (. 855): Byk hadis
limi; 40.000den fazla hadis ihtiva Msned
sahibi, balca drt Snn fkh ekolnden biri
olan ve adna izafeten Hanbellik olarak anlan
mezhebin kurucusu.
Ali ibn Eb Talip (606661): slm ocuklar arasnda ilk kabul eden, Allah Raslnn
yannda ve hizmetinde bym byk sahab.
lmi, cesareti, muhariplii, takva, zhd, ibadetteki derinlii ve belatiyle mehurdur. Hz.
1396
Fatmann zevci olarak Ehl-i Beytin babasdr

ve drdnc halifedir.
(el-)ls, Mahmud ibn Abdullah elHseyn (. 1854): Irakl byk mfessir, sf,
byk fkh limi. Rhul-Men isimli tefsiri
ok mehur olup, zellikle byk mfessirimiz
Elmall Hamdi Yazr, tefsirinde kendisine pek
ok atfta bulunmutur.
Ammar ibn Yasir (. 657): slma girmede
ilklerden ve Sahabenin byklerinden. slma
gnlden hizmet etti ve ok sade bir hayat yaad. Hz. mer tarafndan Kfe valiliine tayin
edildi. Hz. Alinin yannda savarken Sffn
savanda ehit oldu.
Arafat: Mekkenin 25 km dousunda yer alan
ve zerinde Cebel-i Rahmet (Rahmet Tepesi)
denilen bir tepenin bulunduu dzlk. Haccn
iki ana rknnden vakfe Kurban Bayramnn
arefe gn leden sonra burada yaplr.
(el-)Arm: Sebe halknn ina ettii ve kalntlar Yemende hal ayakta olan baraj. Bu barajn
yklmasyla Sebe topraklar sular altnda kald
ve tarihin byk ve uzun mrl medeniyetlerinden biri sona erdi.
sy: Hz. Musa ile mcadele eden ve neticede
ordularyla beraber suda boulan Firavunun
onun amellerinden korunmu olan mbarek
hanm. Gelmi gemi btn kadnlar iinde
en byk drt kadndan biri olan bu mbarek
hanm, Hz. Musay da korumu ve ocukken
bymesinde byk katk salamtr.
Aere-i Mbbeere: Hayatta iken Cennetle
mjdelenen sahabler iinde bilhassa mehur
olan on kii: Hz. Eb Bekir, Hz. mer, Hz.
Osman, Hz. Ali, Hz. Talha ibn Ubeydullah, Hz.
Zbeyr ibn Avvam, Hz. Sad ibn Eb Vakkas,
Hz. Abdrrahman ibn Avf, Hz. Eb Ubeyde ibn
Cerrah, Hz. Said ibn Zeyd.
Aye bint Eb Bekir, mml-Mminn
(. 676): Allah Raslnn ezvc- thiratndan,
mminlerin annelerinden en tannm. Hz. Eb
Bekirin kz. zellikle hadis ve fkhta byk
ilim sahibiydi.
Byezid-i Bistam (Byezid el-Bistam,
simler Szl
Tayfur ibn sa) (. 877): En mehur evliyadan;

fena fillh ve beka billh kavramlarn ilk telaffuz eden. eriata son derece bal.
Bedir Sava: Mslmanlarla Mekke mrikleri arasndaki ilk ve nemli sava. MedineMekke
arasnda Bedir mevkiinde 624 ylnda cereyan
eden bu savata Mslmanlar kesin bir galibiyet
elde etmilerdir.
Bedizzaman Said Nursi (18771960): 20.
asrn ve btn bir slm tarihinin en byk
limlerinden biri, byk mceddit. zellikle
inkr karsnda iman ve Kurn hizmetine nem
vermi, bu alanda byk bir r aarken, slm
ilimler alannda da byk bir diriliin temellerini
atmtr. Hayat zorluklar, takipler altnda, cephelerde ve hapishanelerde gemitir. Arkasnda
Szler, Mektubat, Lemalar, ualar, Mesnev-i
Nuriye ve rtl-caz gibi eserlerden meydana gelen byk bir klliyat brakmtr.
Bekke: Mekkenin bir dier ismi.
Ben srail: srail Oullar. srail, Hz. Yakubun
lkab olup, srail Oullar, Onun 12 olundan
gelen nesillerdir. Bugn daha ok Yahudiler olarak anlmaktadrlar.
Ben Kaynuka: Allah Raslnn Medineyi
teriflerinde, Medine banliylerinde yaayan
yahudi kabileden biri. Allah Rasl bu kabilelerle anlama yapm, fakat bunlarn hii anlamalarna uymaynca, Medineden ilk karlanlar
Kaynuka Oullar yahudileri olmutur.
Ben Kureyza: Allah Raslnn Medineyi
teriflerinde, Medine banliylerinde yaayan
yahudi kabileden bir dieri. Bunlar da dierleri gibi Allah Rasl ile olan anlamalarna
bal kalmam, zellikle Hendek Savanda
Medineyi kuatan mrik ordularyla birlikte
olup, Medineyi iten kundaklamaya kalkmlar,
neticede dierleri gibi bir daha Medinede yaama
imkn bulamamlardr.
Ben Nadr: Allah Raslnn Medineyi teriflerinde, Medine banliylerinde yaayan yahudi kabileden bir bakas. Bunlar da Allah Rasl
ile olan anlamalarna uymayp, Mslmanlara
aktif dmanlklarndan vaz gemeyince, kale-
simler Szl
leri kuatlm ve sonunda Medineyi terketmek

zorunda kalmlardr.
(el-)Beyhak, Eb Bekir Ahmed ibn elHseyin (. 1066): Veld bir hadis limi ve afi
Mezhebinin nde gelen limlerinden. SnenlKbra, Deliln-Nbvve ve uabl-man adl
eserleri bilhassa mehurdur.
Beyt-i Makdis (el-Beytl-Makdis elMescid el-Aksa): Kudsteki mehur mescit.
Medinede Mslmanlarn namazda Kbe tarafna dnme emir gelinceye kadar Mslmanlarn
da kblesiydi. Dnyadaki cami veya mescitler iinde kutsiyet bakmndan ve ibadet iin
kendisine uzaktan da olsa gelinebilecek nc mescittir. Birincisi Mekkedeki bnyesinde
Kbenin bulunduu Mescid-i Haram, ikincisi
ise Medinedeki Mescid-i Haramdr.
(el-)Beytl-Mamr: Gkte gerek mahiyetini bilemediimiz ve melekler tarafndan srekli
ziyaret ve tavaf edilen mbarek ev
Bill ibn Rebh el-Habe (. 641): Mekkede
mriklerin en nde gelenlerinden meyye ibn
Halefin klesiyken mslman oldu ve byk
ikencelere maruz kald. slmda ilk mezzindir.
Hz. merin hilfetinin sonuna doru vefat etti.
(el-)Buhar, Muhammed ibn smail (. 870):
En byk hadis limi ve en mehur ve sahih
hadis klliyat olan el-Cmius-Sahihin mellifi.
(el-)Busr, Muhammed ibn Said (1211
1295): Msrl vel lim, hat stad ve air.
Allah Raslne derin sevgisini ifade eden ok
iir yazmtr. El-Kasidetl-Brde, bunlarn
en mehurudur ve asrlardr slm dnyasnda
okunmaktadr.
(el-)Cmi, Nurettin Abdrrahman ibn
Ahmet (14141492): Klasik ran iirinin en
byk stad; cokun ak ehli Suf. Dz yazyla
yazlm eserleri de vardr. Salaman ve Absal,
mecaz ve hakik ak zerine yazlm alegorik bir
eserdir. Dier eserlerinden bazlar Heft Evreng,
Tuhfetl-Ahrar, Leyla v Mecnun, Fatihatebab, Levaih ve ed-Drrl-Fahiradr.
(el-)Cebriyye: slm tarihinde ortaya kp,
1397
insann iradesini inkr eden ve onun her davrann, her szn Kadere atfeden itikad
mezhep.
(el-)Cessas, Ebu Bekir Ahmet ibn Ali
er-Razi (. 980): Hanef Mezhebinin nemli
limlerinden. Ahkml-Kurn isimli eseri mehurdur.
(Hz.) Cibrl (Cebrail): Drt byk melekten
biri; vahiy getirir. Kurnda, kudsiyet ruhu,
Rhul-Emin, kerim bir eli, pek gl ve
kuvvetli, pek metin, kemal ve stn melekeler
sahibi, Arn Sahibi katnda mertebe ve itibar
ok yksek, yardmcs melekler tarafndan
kendisine tam itaat edilen gibi sfatlarla anlr
ve vlr.
(el-)Cl, Abdlkerim ibn brahim (1365
1417?): Mehur el-nsanl-Kmil adl kitabn
yazar. Muhyiddin ibnl-Arab ekolnden.
Cneyd-i Badad (Cneyt el-Badad) (.
910): lk dnem Suflerinin mehurlarndan.
Sultanl-rifn olarak anlr. Derin ak ehli
olmakla birlikte, yine de sahv ehlindendi.
(el-)Crcan, Seyyid erif (. 1413): 15.
asrn nde gelen kelm limlerindendir. 1374te
stanbula da uramtr. erhul-Mevakf en
nemli eseridir.
(ed-)Darim, Abdullah ibn Abdrrahman
(. 869): Byk hadis lim ve melliflerinden;
Msned sahibi.
(Hz.) Davud (a.s.): Kurnda ad geen,
kendisine Zebur verilen byk rasllerden, srail
Oullar tarihinde ilk halife, halife-peygamber
Eb Bekir es-Sddk (573634): Allah
Raslnn yetikin erkeklerden slm ilk
kabul eden en yakn arkada. Allah Raslnn
ilk halifesi. Vefas, doruluu, cmertlii, zhd
ve takvasyla mehur.
Ebud-Derda Uveymir ibn Malik (. 652):
Allah Raslnn, Hz. Ebu Bekir dneminde
Kurnn resm Mushaf haline getirilmesine
katkda bulunan, takva ve zhdnn an sra
cesaretiyle de mehur sahablerinden.
Eb Hreyre, Abdrrahman (. 679): Suffe
1398
ehlinden, Hicretin 7nci senesinde Mslman

olmu ve Allah Raslnn vefatna kadar 3 yl
Ona ok yakn yaam sahablerinden. ok
gl ve Allah Raslnn duasna mazhar bir
hafzaya sahip; en ok hadis rivayet eden sahab.
Gecesinin te birini istirahat, te birini ibadet,
te birini hafzasndaki hadisleri tekrar etmekle
geirirdi.
Eb Leheb, Abdems ibn Abdlmuttalip
(. 624): Peygamberimizin amcalarndan ama
Ona iman etmedii gibi, en byk dmanl
yapm olanlardan. Kureyin Bedir savandaki
malbiyeti zerine zntsnden ld.
Eb Talip, Abd-i Menaf ibn Abdlmuttalip
(. 620): Peygamber Efendimizi 8 yanda iken
korumasna alm, Onu ok seven, mriklere
kar daima koruyan ama Ehl-i Snnet limlerinin ounluuna gre kendisine iman nasip
olmadan vefat etmi olan amcas. Hz. Alinin
babas.
Eb Zerril-Gfr, Cndb ibn Cnade (.
652): Allah Raslne ilk iman etmi sahablerden; zhd, takvas, ok sade hayat, zhd
ve sadelik adna mcadelesi ve doruluuyla
mehur.
Ehl-i Beyt (Ehll-Beyt): Ev halk. Terim olarak, Peygamber Efendimizin ev halk iin, daha
husus manda Hz. Ali, Hz. Fatma ve oullar
Hz. Hasan ile Hz. Hseyin iin kullanlr.
Ehl-i Kitap (Ehll-Kitap): Tarih boyu kendilerine herhangi bir lh kitap verilen toplumlar; zellikle ve bilinen toplumlar olarak dinlerine
ve kitaplarna inanan Yahudilerla Hristiyanlar,
ayrca Sabiler ve Mecusiler.
Ehl-i Snne vel-Cemaat (Ehls-Snne
vel-Cemaat): Kurn, Allah Raslnn Sahabe
tarafndan nakledilen Snneti ve dolaysyla
Sahabe yolunu takip eden ve tarih boyu Hz.
Muhammed mmeti iinde byk ounluu
oluturan Mslmanlar
Enes ibn Mlik (. 712): Allah Raslne
Medinede yllarca hizmet etme erefine ermi
ve Onun duasna mazhar olarak uzun bir mr
srerek, pek ok evlt ve torun sahibi olmu
simler Szl
sahab. Eb Hreyre, Hz. Aye, bn Abbas, bn

mer ve Abdullah ibn Amr gibi, ok hadis rivayet eden sahablerdendir.
(el-)Eyke: Kzl Denizin dou ucunda bugn
Akabe denilen blgede bulunan eski bir yerleme yeri. Burann halkna Hz. uayb (a.s.)
gnderilmi, ama Ona ve Allahn dinine ok
byk ounluu ile inanmayp, irk ve byk
gnahlarda, zulmde diretmeleri sebebiyle helk
edilmilerdir.
(Hz.) Eyyb: Kurn- Kerimde zellikle sabryla ve mnacatyla anlan byk rasllerden
biri. Harran blgesinde yaad sanlmaktadr.
Fahreddin-i Raz (Fahrddin er-Raz
Muhammed ibn mer) (. 1210): En nde
gelen mfessirlerdendir. Ayrca byk bir kelm
limiydi. Mefthul-Gayb, ok mehur ve ok
nemli tefsirinin ismidir.
Fatma bint Muhammed (s.a.s.) (614?632):
Peygamber Efendimizin sevgili kz, Hz. Alinin
mbarek zevcesi, Ehl-i Beytin annesi. nsanlk
tarihinde yaam en byk drt kadndan biri.
Firavun: Eski Msrda yerli kpti krallarna
verilen unvan. Kurn- Kerimde Hz. Musa ve
getirdii lh Mesaja kar kan, zalim dictator en tannmdr. Hz. Musa ve beraberindeki
srail Oullarn takip ederken ordularyla beraber suda boulmutur.
(el-)Firdevs: Cennette en yksek makam veya
Cennetin en yksek kat
Glen, M. Fethullah (1941): Trk slm
lim, entelektel, yazar ve airi. Erzurumlu. u
ana kadar 40n zerinde eseri yaynland ve
bunlarn pek ou dnyann pek ok diline evrildi. Ayrca, eitim ve hogrdiyalog alannda
almalaryla tannyor.
Habbab ibnl-Eret (. 657): slma ilk giren
ve en ok ikencelere urayan Sahablerden.
(al-)Hakim en-Neysabr, Muhammad ibn
Abdullah ibn Hamdeveyh (. 1014): Hadiste
hafz ve Mstedrek sahibi. El-Mstedrek alsSahhayn isimli eseri ok mehur.
Hamza ibn Abdlmttalip (. 625): Allah
simler Szl
Raslnn amcalarndan. Mekkede erken

dnemde Mslman oldu. Bilhassa cesareti ve
cengaverliiyle mehur. Uhudda ehid oldu ve
Peygamber Efendimiz, cenaze namazn 70 tekbirle kldrd.
(Hz.) Harun (a.s.): Hz. Musann byk kardei, Ona yardmc rasl. Cenab- Allah, ikisini
birlikte Firavuna ve oligarisine gnderdi.
Harut ve Marut: Babilde Cenab- Allahn
srail Oullar iinde by ve emsalinden korunma bilgisini retmek zere gnderdii iki
melek.
Hasan- Basr (Hasan el-Basr) (. 728):
Tabinin en mehur lim ve zahitlerinden. Derin
ilminin yansra zhd, takvas ve vilyeti ile
mehur.
(Hz.) Havva: Btn insanln annesi mbarek validemiz.
Hatice bint Huveylid, mml-Mminn
(. 620): Peygamber Efendimizin ilk zevce-i
mbarekeleri ve btn ocuklarnn annesi.
Btn varln Allah ve Raslnn yolunda
harcad. Peygamber Efendimiz, risaletinden once
Nur Danda Hira maarasnda inzivada kalrlarken, Ona yemek tarlard. Btn zamanlarn
en byk drt kadnndan biridir.
Hayber: Medinenin kuzeyinde yer alan nemli
bir ehir. Burada Yahudiler otururdu ve ehir
Mslmanlar tarafndan Hicr 7, M. 629 ylnda
fethedildi.
(el-)Hcr: Suud Arabistann kuzeybatsnda
yer alan ve tarihte Semd kavminin yaad
blge. Bu kavmin baehri olan ve nl Hicaz
demiryolunun urad Medain Salihin kalntlar hal mevcuttur. Semd kavmine Hz. Salih
(a.s.) gnderildi. Fakat bu kavim de, emsali
pek ok kavim gibi byk ounluu itibariyle
inkrda ve zulmlerinde diretince helk edildi.
Hristiyanlar: Bat dillerindeki karlk ve
kullanmyla sa Mesihe balananlar, Mesihin
takipileri. Kelimenin asl k itibariyle,
Nasralnn (Hz. sa) takipileri mansnda
Romallarca tezyif iin uydurulmu bir kavramdr.
1399
(Hz.) Hzr (Hadr): Kurnda (18: 6082)

Hz. Musa ile olan esrarengiz yolculuundan sz
edilen ve Cenab- Allahn kendisine ilm-i ledn
nasip buyurduu zat. Ebed hayatn semboldr,
eya ve hadiselerin melektu boyutunda vazifeli
olduu anlalmaktadr.
Hicaz: Suud Arabistanda Mekke, Medine,
Cidde ve Taifi iine alan blge.
Hira: Mekkede Nur Danda Peygamber
Efendimize ilk vahyin geldii maara.
Huneyn (Sava): Mekkenin fethini mteakip
Mslmanlarla Havazin ve Sakif kabileleri arasnda cereyan eden sava. Mslmanlar bu sava
da kazandlar ve arkasndan sz konusu kabileler
de slma girdi.
Huzeyfe ibnl-Yeman (. 656): zellikle
Peygamber Efendimiz sonras slm fetihleri nemli hizmetler grm byk bir sahab. Efendimizin kendisine mnafklar isimleriyle syledii sr dostu idi. Bundan dolay
hilfeti zamannda Hz. mer Efendimiz, Hz.
Huzeyfenin katlmad cenaze merasimine
katlmazd.
(Hz.) Hd (a.s.): d kavmine gnderilen ve
Kurnda birka srede misyonundan bahsedilen byk bir rasl.
Hbel: slm ncesi Mekkeli mriklerin taptklar erkek eklinde yaplm put. Arabistana
Suriyeden getirildii sanlmaktadr.
bn-i Arab (bnl-Arab, Eb Bekir ibn
Muhammed ibn Abdullah (. 1148): Mfessir
ve Malik mezhebi fakihlerinden. AhkmlKurn adl eseri mehurdur.
bn Kayyim (bnl-Kayyim) el-Cevziye,
Muhammed ibn Eb Bekir (. 1350): Mehur,
ok ynl, ansiklopedik bir lim. bn Teymiyenin
en nemli talebesi olup, o ekoln de en nde
gelen temsilcisi Kabul edilir.
bn-i Kesr (bnl-Kesr, smail ibn mer)
(. 1373): Byk ve mehur mfessir, tarihi ve
fkh limi. Tefsir sahasnda Tefsrul-KurnilAzm ve tarih sahasnda el-Bidaye ven-Nihaye
isimli eseri bilhassa mehurdur.
1400
simler Szl
bn Mace, Eb Abdullah Muhammed ibn

Yezid el-Kazvin (. 273): Byk hadisi.
Toplad hadisleri Sneninde yaynlad. Sneni
baz limlere gore Ktb- Sitteye dahildir. bn
Mace, Kurn tefsiri ve ilimlerinde de rsh
sahibiydi.
mam Eb Hanife, Numan ibn Sabit (. 768):

slm tarihinde en tannm ve mam Azam
(en byk imam) olarak bilinen byk lim. Bir
adan Ehl-i Snnet Maturid akidesinin de tesbit
edicisidir, ama daha ok fkhtaki otoritesiyle
tannr. Hanef Mezhebinin ilk kurucu fakihidir.
bn Sina, Eb Ali (9801037): slm ve dnya

tarihinin en byk ilim adamlarndan ve filozoflarndan biridir. Matematiki, tabip, filozof. ElKanun fit-Tb ve e-if isimli eserleri asrlarca
bat niversitelerinde tp sahasnda en byk
otorite eserler olarak okutulmutur. Felsef sahadaki eserleri de, Thomas Aquinas gibi pek ok
batl, hrstiyan filozof ve ilhiyatlar ciddi
manda etkilemitir.
mam Ebul-Hasan el-Ear, Ali ibn smail

(. 330): Ehl-i Snnetin iki kolundan Earliin
kurucu imam. Kelmn yansra, fkh ve
tefsirde de otorite idi. Kitabl-Fsul, KitablNevadir ve Kitabl-man, en tannm eserleri
arasndadr.
(Hz.) brahim (a.s.): Be byk raslden biri.

Kendisinden sonra risalet zinciri oullar Hz.
smail ve HZ. shakn soyundan devam etmitir,
dolaysyla Hz. brahim, kendisinden sonra gelen
rasllerin babasdr. Himmetinin bykl ve
herkesi kapsamas sebebiyle Kurn- Kerimde
bir mmet olarak anlr. Vazifesine Irakn
gneyinde yer alan Ur ehrinde Keldan saraynda balam, sonra g ederek Filistine gelip
yerlemi, Allahn emir ile olu Hz. smaili daha
bebekken annesi Hz. Hacer ile birlikte Mekke
topranda yerletirmi, daha sonra Hz. smaille
birlikte Kbeyi ykseltmi ve insanlar arasnda
Hacc ilan etmitir.
Hz. lyas (a.s.): Kurnda anlan rasllerden;
Kitab- Mukaddeste anlatlan ve srail kral
Ahab zamannda srail Oullarna gnderilip,
itikatta Bal putuna tapma irkine, yaylan ahlkszlklara ve ynetimin zulmne kar mcadele
veren Yeeye olduu sanlmaktadr.
mam Cafer es-Sadk ibn Muhammed elBkr (. 765): Hz. Hseyin soyundan gelen
Ehl-i Beyt imamlarndan. 12 mam iliince
altnc imam kabul edilir ve bu iler, mezheplerini, fkhtaki izgilerini de Caferlik adyla Ona
atfederler. Btn din ilimlerde byk bir lim,
takva ve zhde de ayn derecede ileri. Cebirin
ve kimyann kurucusu Cabir ibn Hayyann da
Onun talebesi olduu Kabul edilmektedir.
mam Eb Yusuf, Yakup ibn brahim elKf (731798): mam Azam Eb Hanifenin en
mehur iki talebesinden biri. Hanef Mezhebinin
zellikle devlet hukuku olarak yerlemesinde en
nemli rol oynad. Fkhn pek ok konusunda
eser verdi. zellikle Kitabl-Harac ok mehurdur.
mam- Gazzal (el-Gazzal), Eb Hamid
Muhammed (. 1111): Byk lim, slm ilimler alannda mceddit. Kendinden sonraki btn
asrlar etkiledi ve etkilemeye devam etmektedir.
Dneminde felsefeden gelen akde yanllarna
kar baarl mcadele verdi. Tasavvuf, hem
slm ilimler alannda hem de slm hayatta bu
hayatn ruhu olarak Onunla deta meruiyetini
kazand. Geride ok sayda eser brakt. hyu
Ulmid-Dn, Kimy-y Saadet, TahaftlFelsife, el-Mnkz mined-Dall ve el-ktisat
fil-tikat, bunlarn en tannmlardr.
mam Maturid (el-Maturid), Eb Mansur
Muhammed ibn Muhammed (. 853): Ehl-i
Snnetin iki kolundan Maturidliin kurucu
imam. Tefsirde de byk otoritedir. KitabtTevhid, er-Risale fil-Akaid ve TeviltlKurn, en nemli eserleri arasndadr.
mam Muhammed e-eyban, Muhammed
ibn el-Hasan (. 804): Mehur fakih. mam
Azam Eb Hanifenin en mehur iki talebesinden biri. Es-Siyerul-Kebr isimli eseri, zellikle
uluslararas hukuk alannda ilk eserdir.
mam Nes, Eb Abdrrahman Ahmed
ibn uayb (. 915): Ktb- Sitte olarak bilinen
simler Szl
6 sahih hadisler kitabnn birinin mellifi. Eseri

Snen-i Nes olarak bilinir. Uzun seyahatlerde
bulundu ve pek ok limden ders ald. Msned-i
Ali, Msned-i Mlik ve Duaf vel-Metrkn
isimli eserleri de vardr.
mam afi, Muhammed ibn dris (. 820):
afi Mezhebinin kurucu imam. Fkh, hadis,
dil ve iirde kam rsh sahibi. El-mm, erRisale ve Ahkml-Kuran adl eserleri bilhassa
mehurdur.
mam Rabban, Ahmet Faruk el-Serhend (.
1624): Pek oklar tarafndan, slmda ikinci
bin yln mceddidi olarak kabul edilir. zellikle
Tasavvufta ortaya kan ve Tasavvuftan gelen
itikad sapmalar tashih etmitir. Hindistanda
Ali Ekber ahn olu ehzade ah Alemgir veya
Evrengzible ilgilenmi, babasnn zndklna
kar Onun salam bir slm akideye sahip
olmasnda nemli rol oynamtr. am Alemgir,
tahtta iken bir limler heyetine Hanef fkhnn
en nemli eserlerinden Fetv-y Hindiye veya
Alemgiriye olarak bilinen kitab yazdrmtr.
(el-)ncl: Hz. saya indirilen lh kitap.
rem: Yemende eski mehur medeniyetlerden
dn baehri. ok stunlu binalaryla mehurdu.
(Hz.) sa (a.s.): Peygamber Efendimizden
nce gelen ve Onun geleceini mjdeleyen son
rasl. Kendisine ncil verilmitir.
(Hz.) shak (a.s.): Hz. brahimin Hz. Sre
validemizden olma olu byk rasl.
(Hz.) smail (a.s.): Hz. brahimin Hz. Hacer
validemizden olma byk olu; en sonunda
Peygamberimizi meyve veren kutlu silsilenin
ba byk rasl. Hz. brahime Onu kurban
etme emir gelmi, bu emir karsnda daha
ocukken tam bir sabr gstermi, babas ile
beraber Kbeyi ykseltmitir.
1401
bina. Yeryznden en azndan ibadet maksadyla

yaplan ilk binadr.
Karun: Hz. Musa zamannda yaayan, Onun
kavminden olduu halde, Firavunla ibirlii
halinde kavmine ihanet eden, neticede Cenab-
Allahn btn zenginliiyle birlikte yere geirdii kii.
(el-)Kurey: zellikle Allah Rasl vazifesine
balad dnemde ve ncesinde Mekkenin ana
sakini olan kabile. Baz boylardan oluan Kurey,
soy itibariyle nihayette Hz. smaile dayanyordu.
Btn Araplarn lideri mevkiinde bir kabileydi.
Kurtub (el-Kurtub), Muhammed ibn
Ahmed (. 1273): Mfessirlerin en byklerinden ve en mehurlarndandr. El-Jmi liAhkmil-Kurn isimli eseri, zellikle ve yalnzca Kurndaki ahkm yetlerinin deil, btn
Kurnn en nemli tefsirlerindendir.
(el-)Lt: slm ncesi Mekke mriklerinin
tapnd balca drt puttan biri.
Leys ibn Sad (. 791): Hadis ve fkhta ok
byk lim; dneminin Msrnn en byk
fakihi. ok zengindi fakat btn maln Allah
yolunda ve muhtalar iin harcard.
(Hz.) Lt (a.s.): Kurnda misyonundan sz
edilen byk rasllerden. Bugn srailde l
Deniz denilen blgenin gneyinde yer alan zengin ve gelimi Sodom, Gomore gibi ehirlerde
oturup, toplum halinde cinsel sapkla dm
bir halka gnderildi. Btn uyarlar fayda etmeyince bu halk korkun bir ekilde helk edildi.
Makam- brahim: Kbenin hemen yaknnda yer alan, Hz. brahimin Kbeyi olu Hz.
smaille birlikte ykseltirken zerine kt
tan bulunduu mekn. Hacda her tavaftan
sonra iki rekat namaz klmak vaciptir, o namaz
mmknse Makam- brahimin nnde klnr.
srail: Hz. shakn olu Hz. Yakubun lkab.

Allahn tertemiz kulu mansnadr. Kendi adlandrmalaryla Yahudiler, Onun soyundandr.
Malik ibn Enes (. 795): Mehur Mslman

fakih ve Malik Mezhebinin kurucu imam.
Byk hadisi. Al-Muvatta isimli eseri mehurdur.
(el-)Kbe: Mekkede, Mescid-i Haram bnyesinde, Hac esnasnda tavaf edilen mbarek
Mecus: randa yaayan ve atee tapanlar.

Daha once kendilerine peygamber gelip, kitap
1402
simler Szl
verildii iin slmda bunlara da Ehl-i Kitap

muamelesi yaplmtr.
Medine: Suud Arabistanda Hicazda yer alan
ve slmn en nemli iki ehrinden biri. slmn
ilk baehri, Peygamber ehri. Peygamberimiz
(s.a.s.), Mekkeden buraya hicret buyurdular ve
burada vefat edip, burada medfundurlar.
Medyen: Hicazn kuzeybatsnda, Filistinin
gneyinde, Kzl Denizin ucundaki Akabe
Krfezi civarnda yer alan blge. Burada da
bir zamanlar nemli bir medeniyet vard. Ama
halk irke ve muamelelerinde zulmlere saptlar.
Kendilerine Hz. uayb (a.s.) gnderildi. Byk
ounluu itibariyle inanmamakta ve zulmlerinde diretince helk edildiler.
Mekke: Suud Arabistann Hicaz blgesinde,
Peygamberimizin doduu, slmn tebli edilmeye balad ve Kbenin bulunduu, dolaysyla Hacda mutlaka uranan kutsal ehir
(el-)Menat: slm ncesi Mekkeli mriklerin
taptklar balca drt puttan biri.
(el-)Merve: Kbenin yaknnda bulunan ve
dieri Safa olan iki tepeden biri. Hac ve Umrede
say bu iki tepe arasnda yaplr ve saye Safadan
balanr ve Mervede son verilir.
(Hz.) Meryem: Hz. sann annesi; btn
zamanlarn en byk drt kadnndan biri.
Mescid-i Aksa (el-Mescidl-Aksa):
Beyt-i Makdis
Bkn.
Mescid-i Haram (el-Mescidl-Haram):

Mekkede, bnyesinde Kbenin bulunduu
mescit. Btn mescitler iinde en kutsaldr.
Mescid-i Neb (Nebev) (el-MescidnNebev): Medinede bulunan ve deeri, kudsiyeti Mescid-i Haramdan hemen sonra gelen
Peygamber Mescidi. Peygamber Efendimiz
Medineye hicret buyurduu zaman yaplan ve
zamanla geniletilen mbarek mescit.
Mear-i Haram (el-Mearl-Haram):
Arafat ile Mina arasnda, Mzdelifeyi de iine
alan blge. Haclarn Arafat dn bayram afanda Mzdelifede vakfe yapmalar vaciptir.
(el-)Mesih: Hz. sann (a.s.) unvan; ok seyahat eden, temasyla can katan demektir.
Mevlna Cellettin er-Rum (12071273):

slm tasavvufu iinde en tannm isimlerden,
derin ve cokun bir ak ehli. Mesnev, Fh-i
M Fh gibi eserleri zellikle mehurdur. Tesiri
sadece slm dnyasyla snrl kalmam, artan
bir ekilde btn dnyaya yaylmtr. zellikle
Muhyiddin ibn Arab, batllar tarafndan en
fazla tannan ve zerinde allan suf mriddir.
Mina: Arafatla Mekke arasnda yer alan,
Hacda eytan talamann yapld ve kurbanlarn kesildii mekn. Haclar, Kurban bayramnn
ilk gnn burada geirirler.
Muaz ibn Cebel (. 639): Fkh bilgisiyle mehur sahab. Ensarn byklerinden. Peygamber
Efendimiz kendisini kad ve zekt mili olarak
Yemene gndermitir.
Muhammed Bahaddin en-Nakbend (.
1389): Mslman suf mridlerin en nde
gelenlerinden; Nakbendiye tarikatnn kurucu
eyhi. Risaletl-Varide, el-Evradl-Bahaiye,
Hayatname ve Tenbihl-Gafiln, nemli eserleridir.
Muhammed Ltfi Efendi (18681956):
Erzurumda yaam, Divan sahibi nemli bir
suf mrid. Halk tarafndan daha ok Efe hazretleri diye bilinir ve anlrd.
Muhyiddin ibnl-Arab (11651240): En
nemli ve en mehur Suf eyhlerden. zellikle
Vahdet-i Vcud anlay byk tartmalara
yol amtr. Bir hal olan Vahdet-i Vcudu
anlamayanlar, onu panteizm ve monizmle kartrmlar, felsef bir gr gibi alglama hatasna dmlerdir. El-Fthatl-Mekkiye ve
Fsusul-Hikem, en nemli eserleridir.
(Hz.) Musa (a.s.): srail Oullarna gnderilen, kendisine Tevrat verilen ve tarih boyu
gelen 5 byk raslden biri. srail Oullarn
Firavunlarn zulmnden kurtarm ve Msrdan
karmtr.
(el-)Mutezile: slm tarihinde itikat alannda
ortaya km ve insann fiillerinde btn tesiri
onun iradesine verip, Kaderi hari tutan mezhep.
Mslim ibn Haccac en-Neysabur (. 875):
simler Szl
slm ilimler alannda Ktb- Sitte olarak bilinen 6 hadis klliyatndan nem itibariyle ikinci
olan eserin sahibi byk hadisi.
(el-)Mzdelife: Arafat ile Mina arasnda kalan
Mear-i Haram blgesinde bir dzlk. Haclar,
Arefe gn gne batar batmaz Arafattan ayrlarak buraya gelir ve akam ile yats namazlarn
burada birletirerek klarlar. O gece, Hanefilere
gre Kurban bayram afanda burada vakfe
yapmak, Haccn vaciplerindendir.
(en-)Nesar: Hz. sann yardm arsna
cevap verenler, Onun takipileri veya takipileri olduklarn ileri srenler. Ayrca bkn.
Hristiyanlar.
(Hz.) Nuh: Be byk raslden tarih srasyla
ilki. Kendisine kapsaml ilk eriat verilen peygamber. 950 yl kavmini Allahn dinine davet etti.
Onlarn kfr ve zulmde diretmesiyle, kavmindeki btn inkrclar Tufanla helk edildiler.
Osman ibn Affan Zinnureyn (. 656): lk
Mslmanlardan; kazancn Allah yoluna ve
muhtalar iin harcard. Bilhassa hayasyla n
yapmt. Allah Rasl, kendisine birinin vefatndan sonra dieri olmak zere iki kzn verdi.
Bu sebeple, Zinnureyn (ki Nur Sahibi) olarak anlrd. nc halife. Zamannda Kurn
nshalar oaltlp, slm beldelerine datld.
syan sonucu ehit edildi.
mer ibn Hattab el-Faruk: slm tebliin 5inci ylnda Mslman oldu. Aere-i
Mbeereye dahil en byk sahablerden.
Raslllahtan sonra ikinci halife. Adaleti, idarecilii, hakka teslimiyeti, Dini derinden anlay
ve ok sade hayat ile mehur.
Rabiatl-Adeviyye (717801): Babasnn
vefat zerine kle olarak satlm, yllar sonra
zat edilmi, byk Mslman suf hanm. ok
derin bir ak ehlidir.
Sabiler (es-Sabin): Kimler olduu hakknda
farkl grler olsa da, daha ok kabul gren
gre gre, Irakta yaayan, en balarda Hz.
drisin ashab iken daha sonra sapan ve gk
cisimlerine tapmaya balayan, slmda kitap ehli
iinde mtala edilen bir grup.
1403
Sad ibn Eb Vakkas (. 670): lk Mslman

olanlardan, Ashabn byklerinden, Aere-i Mbeereden; Peygamberimizin daysnn olu,
ran fatihi.
Sad ibn Muaz (. 627): Byk sahab,
Medinede Evs kabilesinin lideri. Pek ok savalarda kahramanca savat ve Hendek Savanda
ald yaralarla ehit oldu.
Sadi-i iraz (. 1292): ran tarihinde yetimi
en byk airlerden ve hikmet ehlinden. Bostan
ile Glistan isimli eserleri bilhassa mehurdur.
Pendname ve Gazaliyat- Kadim gibi eserleri de
vardr.
(es-)Safa: Kbenin yaknndaki dieri Merve
olan iki tepeden biri. Hac ve Umrede say ibadeti, Safadan balayarak Mervede son bulacak
ekilde 4 gidi 3 geli olarak bu iki tepe arasnda
gidip gelme suretiyle yaplr.
Said ibn Mseyyib (ibnl-Mseyyib):
Tabin limlerinin nde gelenlerinden. Medinenin
mehur 7 fakihinden biri. Hadis ve fkhta rsuh
sahibi, ayrca zhd ve takvasyla mehur.
(Hz.) Salih (a.s.): Kurnda anlan byk
rasllerden. Eski alarda Hicazn kuzeyinde yer
alan Hcr blgesinde yaayan Semd kamvine
gnderilmi, fakat bu kavim inkr ve zulmlerinde diretince helk edilmitir.
Semd (halk): Eski alarda Arabistann kuzey
blgesindeki Hcr blgesinde yaayan ve kendilerine Hz. Salihin gnderildii kavim. nkrda ve
zulmlerinde diretince helk edildiler.
Sfyan- Sevri (es-Sevr), Sfyan ibn Said
ibn Mesruk (. 778): slm ilimlerde, zellikle
hadis ve fkhta byk lim. Ayn zamanda
zhd ve takvasyla da mehur. Hadis alanndaki
el-Camiul-Kebr ve el-Camius-Sar isimli eserleri mehurdur.
(Hz.) Sleyman (a.s.): Kurnda anlan byk
rasllerden; Hz. Davudun olu, srail Oullar
tarihinde melik-peygamber. Tarihin en byk ve
muktedir hkmdar. Kulara, cinlere, rzgra
da hkmeder, onlar hkm altnda kullanrd.
(es-)Syut, Cellettin (14461506): Hadis,
fkh ve tarih sahalarnda byk lim. Tefsire
1404
simler Szl
de tam vkf, ayn zamanda suf. Din ilimlerin

hemen her sahasnda eser vermitir. Ed-DrrulMensur, Tarihul-Hulefa, el-Lelil-Masnua,
bunlardan bir kadr.
(et-)Tirmiz, Muhammed ibn sa (. 892):

Ktb- Sitte olarak bilinen en mehur ve
sahih 6 hadis kitabndan birinin mellifi. Eseri
Kitabs-Snen olarak bilinir.
ems-i Tebriz: Mevlna Cellettin-i Rumnin

mridi. Mevlna zerindeki tesiri ok byk
olmutur.
(et-)Tr: Mehur Tur Da. Sina yarmadasnda Cenab- Allahn Hz. Musaya kelmyla
tecelli ettii da ve Tevrat tabletlerini verdii
da.
(Hz.) uayb (a.s.): Kurnda anlan byk

rasllerden. Medyen ve Eyke halklarna gnderildi. Fakat bu iki halk da inanmamak ve zulmlerinde diretince helk edildiler.
(et-)Taberan, Sleyman ibn Ahmed ibn
Eyyb ( . 971): Byk hadisi. Hadisin yansra
tefsir ve kelm sahalarnda da eserler vermitir.
Birer hadis klliyat olan el-Muceml-Kebir,
el-Muceml-Evsat ve el-Mucems-Sair isimli
eserleri bilhassa mehurdur.
(et-)Taber, Muhammed ibn Cerir (. 923):
Gelmi gemi en byk ansiklopedik limlerden; fakih, tarihi, mfessir, kelmc. Geriye ok
sayda eser brakt. Camiul-Beyan f TefsrilKurn ve Tarihul-mem vel-Mlk, eserleri
iinde en nemli olanlardr.
(et-)Taftezan, Sadddin (. 1390): Mehur
Snn kelm limi. Mantk, belat, dil ve fkh
sahasnda da rsh sahibi. erhul-AkaidinNesefiye adl eseri ok mehur olup, zellikle
Osmanl medreselerinde kelm sahasnda asrlarca okutulmutur.
Talha ibn Ubeydullah (. 656): lk
Mslmanlardan, Aere-i Mbeereye dahil
byk sahab. Allah Raslnn btn savalarnda hazr bulundu. zellikle Uhud savanda
kahramanca savat. Hz. merin kendisinden
sonraki halifeyi semek zere tayin buyurduu
6 kiilik heyetin yesiydi.
Talt: Hz. Davutla devletlerini kurmann arefesinde istekleri zerine Cenab- Allahn srail
Oullar zerine tayin buyurduu hkmdar
komutan. Taltun Filistindeki mrik Amalika
kral Calutu yenmesiyle srail Oullar Filistine
yerleebildiler.
(et-)Tevrat: Hz. Musaya verilen ve daha ok
kanunlar ihtiva eden lh kitap.
Uhud: Medinede, Mescid-i Nebevinin 5 km

kuzeyinde da silsilesi. Burada Hicretin 3nc
ylnda, M. 625 ylnda Uhud Sava cereyan
etmitir.
mm Seleme, Hind bint Sheyl, mmlMminn (. 681): Allah Raslnn pak zevcelerinden. Raslllahtan pek ok hadis nakletmi,
Kerbel trajedisinden sonra vefat etmitir.
same ibn Zeyd ibn Harise (. 674):
Raslllahn zatls Hz. Zeyd ibn Harisenin
olu. Allah Raslnn ok sevdii gen sahablerinden. Vefat ncesi Roma zerine tekil
ettii ordunun bana 18 yandaki Hz. sameyi
getirmiti.
veysl-Karan (b 656): Raslllahn dnemine ulat hale Onu gremeyenlerden. Tabin
dneminin ulularndan; evliyann en byklerinden kabul edilir. Kfede yaad. Sffnde Hz.
Alinin yannda savarken ehit edildi.
Yahudiler: Hz. Yakubun olu Yahuda veya
Hz. sadan sonra ikinci asrda yaam olan
srail fakih Yahudaya nisbetle adlandrlan
kavim. Kurnda srail Oullar olarak anlrlar.
(Hz.) Yahya (a.s.): Hz. Zekeriyann (a.s.) olu;
Kurnda ad anlan byk rasllerden. Hz.
saDan once gelip, Onu da tasdik etti. Gnah
hatrndan gemez, temizlerden temiz bir peygamberdi. Baz yahudiler tarafndan hunharca
katledildi.
Yahya ibn Muaz (. 871): Byk suf mridlerden. Memleketi Reyden ayrlarak bir sure
Belhte yaad; bilhare Niabur (Neysabur)a
yerleip, orada vefat etti. Baz iirleri vardr.
(Hz.) Yakup (a.s.): Hz. brahimin Hz.
shaktan olma torunu byk peygamber. Hz.
simler Szl
Yusufun babas. Hz. Yusufun Msrda risaleti

ve yneticilii dneminde oullaryla beraber
Msra yerleti. srail Oullar, Hz. Yakubun
neslidir.
Yecc, Mecc: Kuzey-dou Asya steplerinde
yaayan ve meden dnyay bir zaman zr u
zeber eden ve Kyamete yakn yeniden ortaya
kp, bir defa daha meden dnyay ineyecek
vah, apulcu kavimler.
Yesrib: Medineden slmdan nceki ismi.
(Hz.) Yunus (a.s.): Asurlular zamannda imdiki Musulda rasl olarak Allahn dinini tebli
ederken halkn inatla direnmesi zerine halkn
terketti. Ama denizde giderken Cenab- Allah
denize atlmasna hkmetti. Kendisini bir balk
yuttu. Allah srekli tesbih eden kul peygamberdi. Cenab- Allah, kendisini baln karnndan kurtard, halkna yeniden gnderdi, halk
mslman oldu.
(Hz.) Yusuf (a.s.): Hz. Yakubun olu,
Kurnda adyla anlan bir sreye batan baa
konu olmu byk rasl. Kardelerinin kskanln ekti. Msra kle olarak satld; orada
iftiraya maruz kald ve yllarca hapis yatt.
Sonra, susuzluu ortaya kt. lmi, hikmeti
ve idareciliiyle kendini herkese Kabul ettirince, Msr idaresi deta kendisine teslim edildi.
Onun zamannda Hz. Yakup ve oullar Msra
yerlemitir.
Zebur: Hz. Davuda verilen lh kitap.
(Hz.) Zekeriya (a.s.): Cenab- Allahn srail
Oullarna gnderdii ve Kurnda anlan
byk rasllerden. Hz. sann hemen ncesinde yaam ve annesi Hz. Meryemi korumu,
bakmn ve grmn yapmtr. O da olu
1405
Hz. Yahya gibi, baz yahudiler tarafndan ehit

edilmitir.
Zeyd ibnl-Harise: (. 630) Hz. Hatice
validemizin klesi iken, validemiz Peygamber
Efendimizle evlenince Hz. Zeydi Ona hediye
etti. Peygamberimiz daha sonra Hz. Zeydi zat
buyurdular. Hz. Zeyd, Kurnda ismi anlan tek
sahabdir. Mute Savanda ordunun komutan
iken ehit edildi.
Zeynep bin Cah, mml-Mminn (.
641): Peygamber Efendimizin mbarek hanmlarndan. nce Zeyd ibn Harise ile evlendi, ama
anlap uyuamadlar. Ezvac- tahirat iinde bilhassa cmertliiyle mehurdu.
Zbeyr ibn Avvam (. 656): Sahabenin
byklerinden, Aere-i Mbeerreye dahil.
Peygamberimiz, Onu havarisi olarak nitelendirmitir. Hz. merin, vefatndan nce yerini
alacak halifeyi semek zere tayin buyurduu
alt kiilik heyete dahildi.
Zlkarneyn: Kuranda anlan ve peygamber
olup olmad konusunda kesin bir sz sylenemeyen mbarek insandan biri. Doubat
ve kuzey istikametinde byk seferler yapm
bir cihangir.
(Hz.) Zlkifl: Kurnda ad geen rasllerden;
byk ihtimalle mevcut Kitab- Mukaddeste
Hezekiel olarak geen peygamber. srail
Oullarna gnderilmi rasllerden olup, srail
Oullarnn Babil srgnnde yaklak olarak
M.. 5inci asrn ilk eyreinde Keldanler lkesinde vazifesini ifa etmitir.
Znnn: Denizde byk bir balk tarafndan
yutulup, daha sonar sahile brakld iin bu
lkapla anlan Hz. Yunus (s.a.s.)
KAVRAMLAR ve KELMELER SZL

dem: zellikle i ve kendine has zellikleriyle
insan; Hz. dem; insanln protototipi
Adl, Adalet: Eksiklik ve fazlalktan uzak
olarak orta yolu tutma; sz, davran ve tavrda
arlktan kanp, mutedil olma; doruluk, her
haklya hakk nisbetinde hakkn, haksza hakszla nisbetinde cezasn verme.
Afv: Bir eyin izini, belirtisini silme; hatay
grmeyiverme, sorumluluu alma, muaf tutma;
ihtiya fazlas
Ahbar: Yahudi din limleri
Ahlk Huluk: Ahlk, zellikle tavr ve davranlarda her trl arlktan, yani ifrat ve tefritten uzak olup, daima orta noktay temsil etme;
insana verilen melekeleri ifrat ve tefritlerden kurtarp, hikmet, iffet ve ecaat gibi orta ve fazilet
olan noktalarda kullanma; (gzel, vlm) huy
ve davran biim veya modelleridir. Huluk da
benzeri manda olmakla birlikte, daha ziyade Cenab- Allahn ferdin yaratl hamuruna koyduu huylar iin kullanlr.
hiret: Son, sonraki; kyametten sonra kurulacak olan br dnya; ikinci ve ebed hayat
Akl: Kurnda akl bir meleke olarak gemez,
bunun yerine kalbin bir ameli olarak akletme mansnda fiil kullanlr. Akletme, sebeple netice,
eserle messir, para ile btn arasndaki ilgiyi
idrak edip, sebepten neticeye ve eserden messire
veya messirden esere veya iki eserin birinden
dierine, ayrca paradan btne btnden paraya varma (kyas, tmevarm, tmdengelim) faaliyeti, bu faaliyetle eyay, hadiseleri kavramaya
alma; zararl olanla faydal olan ayrt edebilme, bylece helk edici yollara srklenmekten
korunma demektir.
lem: Almet ve iaret olma kknden gelen
bir kavram olarak, atomlardan, hatt atom-alt
paracklardan neblozlara, galaksilere kadar
Allaha, iman esaslarna, hakka iaret ve almet
olma fonksiyonuyla her bir varlk; varln belli

boyutlar, belli artlara gre yansma biimi. Bu
ikici adan lemler, Lht lemi, Rahmt lemi, Cebert lemi, Melekt lemi, Misl lemi,
ahdet lemi gibi isimler altnda snflandrlr.
lemler, bir baka adan Ruhlar lemi, ahdet
lemi, Berzah lemi ve hiret lemleri eklinde
de snflandrlr. Daha baka bir adan, fizik ve
astronomik lemlerden de bahsedilebilir.
Ar: at, tavan, kubbe gibi yksek ve ardak
gibi ykseltilen eyler iin kullanlr. Kurn-
Kerimde getii ekliyle Ar, sanki btn kinat kuatan bir kubbe veya altnda kinatn akt bir taht gibidir. Bu manda o, Allahn kinat
ve varlklar zerindeki mutlak hakimiyetini sembolize eder. Bedizzaman hazretlerinin su iin
rahmet ar, toprak iin hayat ar tabirlerini
kullanmasndan hareketle diyebiliriz ki Ar, Cenab- Allahn Zhir, Btn, Evvel, hir, ayrca
lim, rade, Kudret, nayet gibi, bilhassa yaratma
ve idare ile ilgili sfat ve isimlerinin bir halitas,
Onun bu sfat ve isimlerden sdr olan tekvin
emirlerinin veya ftrat kanunlarnn tamam ve
icra makamdr.
Arz- Mukaddes: Tertemiz klnm, kutlu,
mbarek yer. Beyt-i Makdisin bulunduu yer.
Ashab: Sahab kelimesinin ouludur. Bir
arada bulunan sohbet ehli, arkadalar, asl ve
mecaz manda yol arkada; kavram anlamyla, ileli yolunda Allah Raslne arkadalk
yapan mminler iin kullanlr. Cennetlikler iin
Cennete izafe olarak Ashabl-Cenne, cehennemlikler iin Cehenneme izafeten Ashab-
Cehennem, Ashabn-Nr gibi tabirlerin kullanlmas, Cennet ehlinin Cennetle, Cehennem
ehlinin Cehennemle birlikte, birbirlerine uygun
arkadalar olarak var olup gideceinden kinaye
de olabilir.
Ashab- Meeme/imal: Allaha kar km, Onun iradesi istikametinde inanp yaama-
Kavramlar ve Kelimeler Szl
m ve dolaysyla hayrdan mahrum braklm

ve erre sebep vermi olan, bu sebeple de hiret
Gn amel defterleri arka taraftan sol ellerine
verilecek olanlar
Ashab- Meymene/Yemn: Allahn iradesi
istikametinde inanp yaam, dolaysyla hayr
ve berekete nail olduklar gibi, hayr ve bereket kayna olmu, bu sebeple de hiret Gn
amel defterleri n taraftan sa ellerine verilecek
olanlar
Asr: Zaman, zamann tamam; ikindi vakti;
zellikle dnyann mr iinde Allah Raslnn
risaletiyle balayan son dnem, bilhassa da bu
dnemin hadiselerle ykl en son paras
Avret: Kiinin almasndan haya duyduu
her ey, dolaysyla vcutta kadn ve erkek iin
yabancya gsterilmesi haram olan ksmlar
yet: Allaha, imana ve slmn esaslarna,
hakka delil olmalar asndan Kurnn birbirlerinden noktalarla ayrlan kendi cmleleri ve/veya
cmle gruplar, ayrca bizzat insan dahil kinatta
btnl iinde bir man ifade eden ve yine
Allaha, imana ve slmn esaslarna, hakka delil
tekil eden her bir ey ve hadise kinat ve tarih
kitaplarnn her bir cmlesi.
Bay: Haset, hakszlk, rekabet, hakkna raz
olmama gibi sebeplerle bakalarnn hakkna tecavz. Peygamberlerle slah edilen toplumlarda
tefrika ve ihtilaflarn bata gelen, hatt balca
sebebi.
Bas: Diriltme, lleri mezarlarnda diriltme;
kullar iinden Cenab- Allahn bir zat peygamber olarak seip irad iin, uyarma ve mjdeleme maksadyla bir halka veya, Peygamber
Efendimiz (s.a.s.) iin olduu gibi, btn insanlara gnderilmesi
Basiret: idrak, kalb gzyle grme, bu grmeyi salayan manev aydnlk, k (o. Basair:
idrak klar)
Btl: Vahye deil, insann heva ve hevese tbi
fikirlerinden, bir baka ifadeyle, fikir sureti giymi heveslerden kaynaklanan hakka aykr her
trl inan, dnce ve davran sistemlerinin,
inan, dnce ve davranlarn genel ad.
1407
Bela: Yeterlilik, niha derecede olma; Allahn

Mesajn herkese idraki seviyesinde ve gerektii
ekilde sonuna kadar anlatma
Berzah: Engel, perde, ara yer; dnya ile hiret
arasndaki ara lem, kabir lemi
Besmele: Bismillhir-Rahmnir-Rahm: Rahmn, Rahm Allahn Adyla. slmn iar olan
ve her hayrl ie onunla balanan bu mbarek
cmle, ayn zamanda Rahmn, Rahm Allahn
Adna demektir. Yani her varlk, yapt her
hayrl ii Allah adna ve Onun ismiyle yapar,
yapmas gerekir.
Besmele, birtakm limlere gre Kurnn
her sresinin ilk yetidir ve dolaysyla namazda da her srenin banda okunmas farzdr.
Haneflere gre ise, her sreden bir yet deilse
de, bal bana bir yettir ve Kurnda srelerin
bana konmas, aralarn ayrmak ve teberrk
iindir. Bununla birlikte, Ftihann banda ilk
yet olarak da kabl edilir.
Beer: Bilhassa yiyip-ime, barnma, pek ok
ihtiyalarla mall olma, pek ok arzular bulunma,
evlenip oalma gibi madd-nefs yanlaryla insan
Beyt-i Atik: En eski ve mbarek ev: Kbe
Beyyine: Ik lsnde apak, bylesine apak delil, belge; kendisi ak ve anlalr olduu
gibi, bir tezi, bir iddiay da ispat eden apak
delil
Beyat (Biat): Al-veri, el skma ile balanan al-veri, anlama. Cenab- Allahn Cennet
karlnda mminlerde mallarn ve canlarn satn almas ve buna giden yolda rehberle
arkasndaki insanlarn rehberlik-itaat anlamas;
zaman zaman ortaya kan konularda da ayn
ekilde el el stne konularak yaplan yardmlama, dayanma, itaat anlamas
Bidat: Dinde hem akde hem amel, zellikle
ibadetler alannda onun esaslarna zt ve Snnete
ters olarak ortaya atlan ve Dine izafe edilen
icatlar, uydurmalar
Bir(r) Ebrar: Kmil iyilik ve gerek fazilet;
kmil iman, ibadet, ihls, takva ve insandan
rl hal, davran. Birr sahiplerine ebrar denir;
berr veya brrn ouludur.
1408
Biset: Allah tarafndan kullar iinde bir zatn

peygamber olarak seilip irad, uyarma ve mjdeleme iin bir halka veya Peygamber Efendimiz
(s.a.s.) iin olduu gibi, btn insanlara gnderilmesi
Brhan: Kesin delil
Bhtan: Apak ve byk iftira
Cahiliyye: Hakka, vahye, Hak Dine, yani ilme
dayanmayan, insann zannndan, fikir sureti giymi heva ve heveslerinden kaynaklanan yanl
malmat ve bunlar zerine oturan sistem, davran biimi. slm ncesi an Cahiliyye a
olarak anlmasnn sebebi de, o dnemde yaayan
halkn hibir ey bilmiyor olmas deil, hayatlarn Allahtan gelen ilmin yerine, tamamen zan,
heva ve heveslerinden kaynaklanan bilgilerine
veya bilgi veya fikir sureti giymi heva ve heveslerine gre tanzim etmi olmalardr.
Cehalet: Vahye, yani Kurna ve Snnete,
akl- selime ve salam duyularn algsna ztlk,
insan vehim ve zannndan, fikir sureti giymi
heva ve hevesten kaynaklanan malmat ve
buna dayal dnce, davran ve tutum; ilmin
yokluu
Cehennem: hirette mnafklarn, kfirlerin
ve mriklerin gidip iinde ebediyen kalacaklar
azap yeri. Kurn- Kerimde Cehennem iin
veya onun tabakalar ya da dereceleri olarak
baka isimler de geer: Ate, Sar (Kaynar
ve Alevli Ate), Cahm (Kzgn Alevli Ate),
Hutame (Yok Eden Ate), Sekar (Kavuran Ate,
Ate ukuru), Lez (Kuduran Alev).
Celde: Ete gemeyecek ekilde cilde vurulan
darbe.
Cennet: Bahe. Kavram olarak, hirette
Allahn mafiretine nail klnan mminlerin
iinde ebediyen kalmak zere girecekleri saadet
ve mkfat yurdu. Kurn- Kerimde Cennet
iin veya onun tabakalar ya da dereceleri olarak
baka isimler de geer: Cennetl-Mev (Barnma
ve Yerleme Cenneti), Cennetl-Huld (zellikle
ebedlii vurgulanan Cennet), Cennt Adn/Adn
Cennetleri (sonsuz nimet ve ebed mutluluk cennetleri), Cennetn-Nem (iinde nimetlerin kay-
nad Cennet); Firdevs (en yksek makamlar

cenneti). Kurn- Kerimde Cennet ve Cennetin
baka derece veya katlar iin Drs-Selm (tam
emniyet, selmet, her trl arzadan emin olma
yurdu) ve Drl-Karar (yerleme, hibir menfi
deiiklie, bozulmaya maruz kalmadan srekli
yaama yurdu) tabirleri de gemektedir.
Cibt: Allahtan baka kendisine kullukta bulunulan her nesne, her ahs
Cihad: Herhangi bir hususta elden gelen gayreti gsterme. Nefis ve eytan bata olmak zere,
Allah dmanlaryla gerektii zamanda gereken
ekilde ve artlarna uygun olarak mcadele
etme. Hadiste, birbirinden ayr dnlemeyecek
ekilde nefisle cihada byk cihad, inkrc zalimlerle cihada, gerektiinde savamaya
kk cihad denmitir.
Cilbab: Kadnlarn zerlerine aldklar, balarndan ayaklarna rten, ferace vazifesi de gren
bol haric elbise
Cin: Cin, kelime mansyla gizli, gze grnmez demektir. Cinler, dumansz, alevsiz ve
gzeneklere ileyen ateten yaratlan bir tr
grnmez uurlu, irade sahibi ve sorumlu, kendilerine has yiyecekleri ve iecekleri olan, evlenip
oalan varlklardr. Kurnda Cin Sresi de
vardr (No: 72). Peygamber Efendimiz aleyhissalt vesselm, insanlarn yansra onlara da
gnderilmitir.
Cizye: slm devletinde gayr- Mslim ve
askerlik hizmetinden muaf vatandalarn korunmalar karl olarak dedikleri vergi; korunma
vergisi
Dallet: Peygamber gibi en yksek manev makama sahip bir ztn kendi seviyesinin az altnda yapt bir iten, Allaha irk komaya kadar,
dosdoru yoldan her trl sapmay ifade eder.
Dehr Dehr: Dehr, snr belli olmayan
uzun zaman, mcerret manda zaman demektir.
Dehr, kinatta her eyin zamann ak iinde
ve kendiliinden bir srece bal olarak olup
bittiine inanan insandr; bir manda tabiatperest
veya materyalist
Devlet (Dlet): nsanlar, toplumlar arasn-
da devredip duran servet, zenginlik, galibiyet,

stnlk gibi haller; tedavldeki g, baar
durumlar
Din: Kelime olarak ba emek, itaat etmek,
hakkn almak, borlanmak, det edinmek, ba
edirmek, hesaba ekmek, idare etmek, ceza veya
mkfat vermek, hizmet etmek, bor vermek
gibi manlaryla, DNe fiilinin masdardr. Terim olarak ve husus anlamyla, Cenab- Allahn
raslleri vastasyla insanlar ve cinler gibi uurlu,
sorumlu varlklara Kendisine ibadet etmeleri ve
dolaysyla hem dnya hem de ve zellikle hiret
saadetleri iin gnderdii itikat, ibadet, ferd-itima muamele, ahlk ve ceza kaide ve kanunlar
btn.
Din Gn: nsanlarn ve cinlerin dnyadaki
hayatlarnn hesabn verip, ceza veya mkfat
hak edecekleri hiret gn
Dua: badetin z olarak Allaha yalvarma, her
neticeyi Ondan bekleme, ihtiyalar Ona arzetme. Btn varlklardan Allaha giden duadr.
Bitkiler, hayvanlar ve her insan vcudu, yaratl ve vazifeleri istikametinde ftrat diliyle, ayrca ihtiya diliyle dua eder. Ayrca, insanlar ve
cinler, Allahn koymu olduu yaratl ve hayat
kanunlar (eriat- Tekviniyye) istikametinde
davranmakla, mesel ifti topra srmek, renci dersine almakla fiil dua, bir de herhangi
bir dileklerine ksmen sz konusu kanunlar st
ulamak iin dilleri ve kalbleriyle hususi dua
ederler.
Ecel: Bir canl, bir hadise, bir toplum vb. iin
tayin edilen sre; bu srenin sonu. Levh- Mahv
ve sbat asndan bu srenin netice itibariyle
deiebilenine Ecel-i Muallk (artlara bal
klnm sre ve sonu) veya Allahn lminde
sabit ve deimez olanna Ecel-i Kaza/Mbrem/
Msemma denir.
Emanet: nsanlarn bakma, koruma, gereini
yerine getirme gibi vazifelerle uhdesine verilen
grev, mal, para, makam, irade, benlik, her trl
nimet vb.
Emin: zerindeki emanetlere riayet eden,
gvenilir, yalandan, aldatmadan, ihanetten, szde
durmamadan uzak olan
1409
Emir: , durum, buyruk, tedbir, idare, komutanlk, lh Kudretin icraatnn ncelikle grld, tecelli ettii manev lem
Emr: Komutan, vali, devlet bakan
Enfal: Nefl kelimesinin oulu olup (dier
oulu nevafildir ve nafile ibadetleri ifade eder),
Allah yolunda yaplan her trl hizmete terettp
edebilecek dnyaya ynelik herhangi bir kazan,
Allahn rzas ve Cennet dnda ek bir kazan,
zel anlamda harp ganimetleri
Ensar: Yardmclar. Terim olarak, hicret eden
Mekkeli muhacirleri Medinede evlerine alp,
barndran, Allah yolunda Allah Raslne yardm eden Medineli Mslmanlar
Estir: Efsane, masal, mit mansna gelen
sturenin ouludur
Esbab- nzul: Kurn yet ve/veya srelerinin
iniine sebep olan hadiseler, artlar, ihtiyalar.
Esbab- nzl, Kurn deta misliyle tekrarlanan hadiseler zinciri olan tarih sre iinde anlama ve yetler arasndaki mnasebetleri kavramada ok nemlidir. Fakat bazlar, onu tam tersine,
yetleri ini sebeplerine balama, dolaysyla belli
bir hadise ve zaman dilimine hasretme ve Kurn
tarihselci adan deerlendirme gibi bir cinayete
alet etmeye almaktadrlar. Oysa herkes, her
dnem Kurna dorudan kendisine iniyor gibi
yaklamal ve kendisini onun ilk muhatab kabul
etmelidir. Ayrca, sebebin hususliinin, yani yetin iniindeki sebebin hkmn umumiliine mani
olmayaca, yani o yetin hkmnn kapsamna
tesir etmeyecei bir kaidedir de.
Esmal-Hsna: Cenab- Allahn her biri
bizatih ve eserleriyle de Onun Ztna has
gzellikteki isimleri
Farz/Fariza: Yaplmasn Allahn emredip
mecbur kld ey, kesin hkm.
Fazl: Ltuf ve ihsan; insanlarn amellerine
Cenab- Allahn fazladan verdii mkfat
Felh: Gerek mazhariyet, gerek kurtulu.
Kurn- Kerim, bu kelimeyi mutlak brakmakla, yani neyden kurtulunduunu, felha erildiini
anmamakla, herkese has bir mazhariyet eklinde
1410
kapy ak brakmakr. Bazs iin Cehennemden kurtulmak, bazs iin Cennetin st katmanlarnda yer almak, bazs iin Cennette Cenab-
Allah her trl kemiyet (nicelik) ve keyfiyet
(nitelik)ten uzak olarak mahede etmek, bazs
iin, Onun rzasn kazanmak felh bulmadr ve
mazhariyettir.
Felek: Yrnge, yldzlarn ve gezegenlerin
hareket yn. Rota.
Fesat Mfsit: Bozulma, kokuma, nizamn bozulmas, bozgunculuk, karklk; bunlar
yapan kiiye de mfsit denir
Fetih: Kelime anlam kapal bir eyi amak
olup, terim anlam itibariyle, zorluklarn gitmesi, baarya giden yollarn ve kaplarn almas,
zafer demektir.
Fetret: Ara dnem. ki peygamberin arasnda
geen ve Dinin esasnn, asliyetinin kaybolduu,
sisler altnda kald dnem. Din tebliin gerektii gibi yaplamad, kiilere Dinin ulamad,
ulatrlmad her dnem, o kiiler iin yine
fetret ifade eder.
Fevz: Baar, kurtulu, kazan
Fey: Silah kullanmadan, sava aralarn harekete geirmeden, savasz, zorluk ve glk
ekmeden elde edilen ganimet
Fsk Fask: Kelime mansyla farenin deliinden kmas demek olan fsk, terim anlamyla
haktan sapma, snr ama, ebed hayat terk edip
onun kazanlaca sahadan kma demektir. Fsk,
itikad sahay da, amel sahay da, yani hem itikatta hem de amelde sapmay ifade eder. zellikle byk gnahlar aktan ve ite bir burkulma
hissetmeden ileme iin kullanlr. Fsk sahibi
kiiye fask denir.
Ftrat: Yoktan varlk alanna karma ve her
bir varla ona has kimlik ve mahiyeti verme.
Her bir varlk ve varln btn iin Cenab-
Allahn tayin buyurduu mahiyet, zellikler
toplam; btn hususiyetleriyle yaratl modeli.
Fidye: Karlk. Klenin zgrlk bedeli; bir
yasa ileme veya bir emri yerine getir(e)meme
karlnda denmesi gereken bedel
Fitne: Kelime mansyla, iinde altn madeni

bulunan toprak ktlelerini kazana atp kaynatmak ve neticede altn elde etmek demek olan
fitne, terim olarak husus mansyla, bel gibi
insanlarn arnmasna sebep mihnet, meakket
ve glkler demek olmakla birlikte, daha ok
kullanlan umum mansyla Allaha irk komak
ve bunu bir hayat tarz haline getirmek, kfr
yaymak, irtidat, Allahn haram kld amelleri byk bir aldrmazlk iinde ilemek, umum
asayi ve gvenlii ortadan kaldrmak, hak Dine
kar aktif dmanlk iinde bulunmak gibi, her
biri hak ve adaletin gerei olarak insan ldrmeden ok daha kt ve toplumu sarsc fiilleri ifade eden bir kavramdr. zellikle Allaha irk koma veya kfrn yol at anari, terr, zulm ve
gvensizlikle rl itima hayat ve slma kar
aktif dmanlk ifade eden muhtevasyla slmda sava merlatran balca sebeptir.
Fuh/Faha: Zina, fuhu, ecinsellik, iftira gibi
zellikle yz kzartc gnahlar, sular
Furkan: ki eyin arasn, hakkla btl, imanla kfr, hellla haram, doru ile yanl ayran
demektir. Kurn- Kerimde Allahn (c.c.) takva
dairesine girenlerin kalbinde bir furkan var edeceini okuyoruz (8: 29). Bundan maksat, firaset,
ilim, ilhamdan rl bir i duygu, i kontrol mekanizmas olsa gerektir. Hakk btldan, iman
kfrden, haram hellden, doruyu yanltan
ayran mansyla Kurn- Kerim Furkandr. Bir
hadis-i erifte, Bana Kurn ve yannda onun
benzeri verildi. buyrulmaktadr ki (Eb Davud,
Snnet: 5), onun benzerinden maksat Snnettir. Dolaysyla, Kitab uygulama lleri mahiyetinde Snnet de furkandr.
Fcur: Kelime mans, bir eyi genilemesine
yarmak, yrtmak demek olup, terim anlam itibariyle, Allahn doutan verdii haya ve Dinin
kazandrd gnahlardan korunma perdesinin
yrtlmas ve bu yrtlmayla bilhassa yz kzartc su ve gnahlar ileme
Gayb: ahadetin karldr. Yaratlmlar varlklar iin duyu tesi, bir baka deyile, fizik tesini ifade eder. Gayb, mutlak gayb ve izaf veya
snrl gayb olarak ikiye ayrlr. Mutlak gayb,
Allahn Zt, dnya hayatmz asndan hiret

hayat ve uhrev lemlerdir. Melekler, ruhlar ve
ruhanler lemleri de, normal insan duyular asndan mutlak veya yar mutlakyar izaf/snrl
gayba dahildir. Mutlak gaybn bilgisi, sadece Allaha aittir. u kadar ki O, bu bilgiyi kullarndan,
bilhassa rasllerinden dilediine diledii miktarda deiik yollarla aabilir. Snrl veya izaf
gayb ise, u anda bulunduumuz yer ve zaman
itibariyle be duyumuzun dnda kalan saha demektir. Bu adan, gemi ve gelecek de snrl
gayba dahildir ki, Kurn, gemi topluluklardan
bahsederken, gaybn haberleri tabirini kullanr.
Bu tr gayb, aratrma, gerek bilgi kaynaklaryla kendilerine ulama ve zamann ilerlemesi gibi
yollarla gayb olmaktan kar.
Gazap: fke, intikam ve cezalandrma duygusu; Cenab- Allah iin cezalandrma, mahkm
etme demektir.
Gybet: Bir kimsenin yokluunda kendisiyle
ilgili holanmayaca bir sz sylemek; arkadan
ekitirme.
Gurur: Batan veya nefsin aldatmasyla gzel
grerek sevinme, gerei idrak edince de yerinip
dvnme; aldan; servet, makam, g, baar
gibi aldatan her ey (bunlar, elbette zatnda aldatc olmayp, kiiyi yanla srklediinde o kii
iin aldatc, aldanma sebebi olur); her zaman
aldatan eytan
Gn (Yevm): Kurn- Kerimde gn kavram,
sadece bildiimiz anlamda gn iin deil, bunun
yansra, hatt daha ok bir zaman birimi olarak,
ayrca dnem, husus zaman veya devir manlarnda kullanlr. Bir yet-i kerimede, bizim gnmzle 1000 yl sren (Secde Sresi/32: 5), bir
baka yet-i kerimede 50.000 yl sren (Meric
Sresi/70: 4) gnden bahsedilir. Demek ki gn,
sre olarak izafidir. Ayrca lemler, iinde bulunduumuz dnyadan ibaret deildir. Yerkrenin gn, gnein gn, her bir gezegenin gn
birbirinden farkl olduu gibi, rya lemine ait
gn ile, ruh ve hayal lemlerine ait gnler, madd
olmayan Misal, Melekt, Cebert gibi lemlere
ait gnler de birbirinden ok farkldr. Hatt bir
manda madd kinatn hayat bir gnden ibaret
1411
olduu gibi, hiret hayat da yine bir gndr ki,

Kurn- Kerim, hiret hayatndan zaten gn
olarak sz eder.
Habs: Madd ve/veya manev temiz, shh
olmayan, Dinin de irkin grd ey; iren;
bozuk
Hac: Belli ve husus bir gaye ile bir bir yere
oka gidip gelmek; kast, sene; Allah rzas iin,
Onun gc yeten zerindeki hakkn ifa maksadyla ihraml olarak Mekkeye varp, ihram sresince gereken yasaklardan kanmak, Arafatta
vakfe yapmak, Kbeyi tavaf etmek, eytan
talamak ve kurban kesip tra olmak suretiyle
yerine getirilen ibadet
Had Hudud: Snr(lar). Terim olarak, Allahn
zellikle ilenmesi karlnda belli cezalar tayin
buyurduu gnahlar; insan hayat iin ve insanlar aras muamelelerde koyduu ve inenmemelerini emrettii kaideler, kanunlar; bu gnahlar
ileme veya kanunlar ineme karl tayin
buyrulan cezalar
Hadis: Sz; haber, nakil. Bilhassa hadis limleri
nezdinde Peygamber Efendimizin szleri, davranlar ve ashabnda ahit olup da men etmedii
davranlar ve szler (takrirleri)
Hak: lh vahye dayanan, ondan kaynaklanan
inan, dnce ve davranlar btn, Cenab
Allahn kinat ve insan hayat iin koyduu
kanunlarla uyumlu olan. Varl gerek ve sabit
olan; mer yoldan elde edilmi; bakas zerindeki mer alacak
Halife, Sonradan gelip, yerini alan. Selefinin
izinde onun adna icraatta bulunan.
Hilfet, Allah adna ve Onun tayin ve tesbit
buyurduu snrlar erevesinde yeryznde
tasarrufta bulunma, yine ayn erevede eyaya
mdahale ile, yeryzn imar etme vazife ve
fonksiyonudur. Hilfetin ana dinamik veya unsuru hem eyay, yani kinat kitabn, hem de
Dini tanma mansnda ilimdir.
Hamd: Cenab- Allah Ona has ve Ona yarar sfatlarla anma, zikretme, vme ve varlmzn, hayatmzn, her baarnn, her gzelliin,
her iyiliin, yaratma, rzklandrma gibi fiillerin
1412
Ondan olduunu, acz, fakr ve cehaletimizi idrakle Onun sonsuz kudret, servet ve ilmini itiraf, dolaysyla ibadetin ancak Onun hakk olup,
Ona yaplacan, sadece Ona el alp Ona dua
edileceini kabul ve ikrar etme.
Hamr: rtmek; zellikle zm, hurma ve arpadan elde edilen sarho edici iki; genel anlamda
insana sarholuk veren her ey
Hanif: Bozulmam ftratla Hak Dine temayl
iinde bulunma; ftr-din yaay
Hannas: Gizli gizli yaklaan, pusu kuran,
manevralar yapan, frsat bulduka saldran sinsi
varlk eytan
Haram: Belli deerde ve hrmet gerektiren,
dolaysyla da hrmeti, saygnl inenmemesi
gereken; Allah ve Rasl tarafndan konulan
kesin yasak
Hasene: Sevap, mkfat, iyilik, gzellik
Hair: Bir araya toplama, toplanma; bir topluluu yerinden, memleketinden karp baka
bir yere srgne gnderme; Kyamet gnnde
canllar diriltip mezarlarndan karma ve belli
bir alanda (Maher yeri) toplama
Hayet: ten sayg, sayg ve heybet duygusu,
kalben duyulan rperti
Hata: Trkede bilmeden veya unutarak ilenen su mansnda kullanlsa da, Arapada ve
Kurn- Kerimde hate olarak cidd gnah
mansnda kullanlr. fl kipinde, yani AhTae
fiili, iht masdar ekliyle kullanldnda
Trkedeki hata mansn verir.
Havari: Saf beyaz anlamna gelen havar kelimesinin ism-i mensup ekli olup, terim anlamyla ihlsl, temiz, halis dost, yardmc demektir.
zellikle Hz. sann en nde gelen 12 sahabsi
iin kullanlr.
Hayat Mevt: Ezel Kudretin en byk, en
ltif, en dikkat ekici bir mucizesi, ayrca en
byk nimetlerden biri olarak varolma, canllk
demektir. Hayat derecelerinin en basiti bitkilerin
hayat olup, bu hayatn da balangc, ekirdekte
veya tohumda hayat dmnn uyanp almasdr. Hayatn keyfiyeti (nitelii) o kadar ortada
ve apak gibi grnmesine ramen, insan akl ve

bilgisi iin hal mehuldr ve mehul kalmaya da
aday grnmektedir. nsan hayat, madd hayat,
manev hayat, ruh hayat, nebat (bitkisel) hayat,
hayvan hayat, beer hayat gibi ubeleri olmakla,
deta btn hayat derecelerini ve trlerini kapsar.
Hayatn i yz gibi d yz de effaf olduu
iin, onunla lh Kudret arasnda sebepler perdesi olmayp, o, Kudretin mlk yn de melekt
yn de nran bir eseridir.
Hayat ve lm, birbirini tamamlayan bir devr-i
daim iindedir. lm, her canlnn tadaca kanlmaz bir netice olmas itibariyle hayattan daha
ak ve daha grlr bir gerektir. Her lm, bir
st hayat mertebesinin basamadr. Su, karbondioksit, hidrojen ve topraktaki inorganik tuzlar,
gne , yeil bitkiler ve muayyen bakteriler
vastasyla bitki ve hayvanlardaki hayat maddesini tekil eden organik maddelere dnrler. Bir
baka ifade ile, inorganik maddeler bitki, hayvan
ve insan vcudunda, yenilebilir bitkiler hayvan
ve insan vcudunda, yine yenilebilir hayvanlar
insan vcudunda lerek st hayat mertebelerine
ykselirler. nsan ise, lp (bir tohum halinde)
topraa dtkten sonra ikinci ve st mertebe bir
hayata uyanacaktr.
Mevt (lm), canl varlktan hayatn ekip alnmas olmayp, o varla verilen, onda yaratlan
bir eydir. lm de hayat gibi yaratlmtr ve
yaratlan her ey gibi gzeldir.
Hayr: Gnln temayl gsterdii, kendisinden
fayda umulan ey, mal; daha iyi, tercih edilmesi
gereken, daha faydal
Hedy: Allaha yaknlamak maksadyla Onun
rzas iin Beytullaha hediye edilen ve Hacda
kesilip, etinden nemli lde muhtalarn faydalandrld kurban. Koyun, kei, sr ve deve
cinsinden olur.
Hell: Hrmeti ve haraml belli bir ilem
sonucu kalkan (nikh sonucu bir kadnla evlenmek gibi); slmn ilenmesinde mahzur grmedii ey
Heva: Nefsin temayl, bu temaylle oluan ve
bazen fikir urbas giyen arzu ve hevesler
Hicret: Uzaklama, bir yerden bir yere g.

te nefisten tezkiye edilmi kalbe, saflam
ruha g, gnahlardan kanma, Allaha daha iyi
bir zeminde ibadet edebilmek ve Onun yolunda
hizmet gayesiyle doduu yeri terk edip baka
diyara gme
Hidayet Hd/Mehd: Tatllkla elinden tutup
gtrme, birlikte gitme demektir. Kuranda kullanlan stlah (terim) mansyla, bizatih doruluk,
doruya, hakka ulatrma mansnadr. Kendisi
hidayet zere olana hd denir. Hd, mehd gibi,
hidayet eden, hidayete vesile olan demektir.
Hidayet, hem hem vastal hem de vastasz
olabilir. Cenab- Hakk (c.c.), iman, insanlarn
iradesi ve cehdi karsnda kalblerinde bir k
olarak yakar. Fakat bu yakmada, insanlarn iradesi ve cehdi d bir art olmakla birlikte, asla
hidayet ve imann asl sebebi deildir. Bu gerei
ok gzel anlatan bir szde, O, aramakla bulunmasa da, Onu bulanlar, ancak arayanlardr
denmitir. Hidayette birinci vasta, kitap ve peygamberlerdir.
Hikmet: Hikmetin ok geni man yelpazesi varsa da, zet olarak o, yaratln, hayatn,
btn kinatta geerli sistemin, hakim bulunan
lh kanunlarn gayesini ve ileyiini kavramaktr; bu arada bilhassa beer hayat adna, Ben
kimim? Bu dnyadaki varlmn gayesi nedir?
Nereden geldim, nereye gidiyorum? Bu dnya
yolculuunda rehberim kimdir? lmn benden
istedii nedir? gibi sorularn tatmin edici cevabdr. Ayrca, eyann ve hadiselerin gerisinde
yatan gerek sebep ve hedefin, yani bir bakma
Kader veya bunun bilgisidir. Kurn, btn bu
konularda gerek bilgi kayna, Snnet de onu
bize aklama ve hayata tatbik etme sistem ve
prensipleri olduu iin, Raslllahn snneti-i
seniyesi, btnyle hikmettir.
Huccet: Lehte veya aleyhte reddedilemez susturucu delil, belge
Hums: Bete bir. Kavram olarak, savala
elde edilen ganimetlerin bete birinin Allaha
(kamu hizmetlerine, Allah yolunda kullanmaya),
Raslne, Rasln yaknlarna, yetimlere, yoksullara ve yolda kalmlara ayrlmas
1413
Hu: Derin sayg, rperti ve teslimiyet; byle

bir hal iinde ba eme
Hkm: Hakla btl birbirinden ayrt edebilme, doru ve yerinde karar verebilme kabiliyeti;
hikmet, kavray. nsanlar arasnda ve hakknda
karar verme, anlamazlklar zmleme; kesin
karar; kesin emir, ferman
ddet: Bir kadnn einin lmnden sonra 4 ay
10 gnlk bekleme sresi. Ayrca, bir kadn einden 3ten daha az (1 veya 2 defa) ve kesin ayrlk
ifade etmeyen szlerle, yani geri dn mmkn
bir tarzda boanmsa, bu boanmaya talk-
ric (yeniden birlemenin nikh gerektirmeden
mmkn olduu talk) denir. Boama kesin
ayrlk ifade eden szlerle veya 3 defa olmusa,
bu boama talk- bandir (geri dnn ancak
yeniden nikh kydrarak mmkn olduu veya
ayrlmann kesinletii boanma). te talk-
ricde yeniden dnn nikhsz, talk- bande
ancak yeni bir nikhla mmkn olduu ve kesinlemi ayrlktan sonra boanm kadnn yeni bir
kocaya varmas iin beklemesi gereken sreye de
iddet denir. Bu sre, boanma ancak kadn hayz
halinde deilken yaplacandan, boanm kadnn 3 defa hayz grmesi dnemidir.
l: Mutlak manda yemin; erkein karsna
yaklamamak zere yemin etmesi. Byle bir
yeminde bulunan kii drt ay iinde karsna
dnecek olursa kefaret verir; dnmeyecek olursa
bir boama vaki olur.
badet: Bir ii azim ve hrsla yapma mansnda
ABeDe fiilinden tremitir. Tam bir sayg, boyun emilik, olabildiine rperti iinde ve belli
bir sistem dahilinde, i ve d btn duygular,
fikr melekeler, kalb, kafa, hisler ve vcudun tamamyla Allahn istedii erevede yaplan kulluk demektir.
bn-i sebl (bns-sebl): Yol olu, yolcu,
yolda kalm. Yolda kalm ve yolculuunu
bitiremeyecek duruma olanlara zekttan ve harp
ganimetlerinden pay verilir.
tiba: Bakalar iinden seip alma, sekin
klma
hls: Allaha gerektii ekilde, her trl irk-
1414
ten, riya ve smadan arnm olarak inanma ve

yine Ona hibir dnyevnefsan beklentiye girmeden, riyasz, smasz, sadece Onun rzasn
elde etmek iin ibadet etme
hsan Muhsin: Takva, en st mertebesiyle bir adan ihsanla e manldr. hsan, daha
ok amelin boyutu olup, bir hadis-i erifte tarifi
yapld zere, yaptmz her ii, zellikle ibadetleri Allah gryormuasna, biz Onu grmesek de Onun bizi srekli grdnn uuru
iinde yapmak, her sz, davran ve duygumuzda Allahn gzetimi altnda olduumuzu bilerek
davranmaktr. Muhsin, ihsan sahibi kii demektir. Kuran, pek ok yetinde gerek kurtulua
erenleri mttakler ve muhsinler (ihsan sahipleri)
olarak zikreder.
htilf: ne arkaya, saa sola ekme, ekime,
bir konuda farkl farkl gr ve tavrlar iinde
olma
lah: Btn varlklara dilediinde fayda diledii takdirde zarar verme, onlar mkfatlandrma
ve cezalandrma kudretine ve hakkna sahip,
kendisine el ap yalvarlan, ibadet edilen, dolaysyla kendisine dua ve ibadet edilmek hakk olan,
dua edenin duasna karlk verebilen, ihtiyalar gideren ama hi bir eye muhta olmayan,
koruyup gzeten ama korunup gzetilmeye
asla muhta olmayan, grlmeyen ama her eyi
gren, bilen, duyan Zat. Allahtan baka bu sfatlara sahip hibir zat, dolaysyla Allahtan baka
ilh yoktur ve kendisine ibadet ve mutlak itaat
edilmeye lyk tek varlk Allahtr.
lim: Kesin bilgi demektir. lmin kayna Allah
olduu iin, ncelikle Allahtan gelen, yani
vahye dayanan kesin bilgi ilimdir ve Kurn-
Kerimde genellikle bu anlamda kullanlr. lmin
ztt, daha ok insan heva, heves, arzu ve kuruntularnn rn ve gerekle alkas olmayan zan
ve hibir delilden kaynaklanmayan tahminlerdir.
limle bilgi veya malmat birbirinden farkldr.
Malmat, sadece yenilip-iilen maddeler gibi bir
malzeme, ilim ise, st gibi, faydal, hazmedilmi bir netice, vcuda gdadr.
slmda ilmin sebepleri ve kayna tr:
Kurn ve sahih Snnet (vahiy), akl ve salam
duyular. Yani ilim, bu kaynaktan elde edilir.

u kadar ki bu, bu nn de her sahada ilmin
kayna olduu mansna gelmez. Her birinin
kendine ait sahalar da vardr. Vahiy yoluyla
gelen bilgi mutlaka kesindir, fakat bazen yorum
ve zerinde alma gerektirebilir. Tahkik gerektirmeyen akl dorular (bedhiyt) bulunmasnn
yansra, akln sahas snrldr ve akl, her konuda doruyu bulabilecek bir alet deildir. Salam
duyularn elde ettii veriler doru da olabilir,
durum ve konuma gre yanltc da olabilir ve
bunlar, aratrma ister.
mam: nc, rehber, nder, insanlarn nne
geip onlar herhangi bir ynde gtren, sevk
eden kii. nsanlara namaz kldran zattan birka
kiiye rehberlik yapana, ondan btn bir topluma, btn bir inananlar mmetine cz meselelerde ve genelde rehberlik yapan zatlara kadar
herkes imamdr. mamet, ayrca peygamberlerin
de sfat olup, Kurnda pek ok peygamberin
imamlndan sz edilir. Nasl peygamberler
ve vrisleri gibi insanlara hidayet rehberleri,
imamlar varsa, insanlar atee gtren imamlar
da vardr. Dolaysyla kii dnyada kimi imam,
yani nc, rehber edinmise, hirette de o kiinin arkasnda harolacak ve onun gittii yere
gidecektir. nsanlardan baka, mesel kitaplar da
imam olabilir ki, Kurn- Kerimin Tevrat iin
onun imam olduundan sz eder.
mam- Mbn Kitab- Mbn: Btn kinatn ve onda cereyan eden hadiselerin taayyn
etmi, daha doru bir ifade ile, tayin edilmi, yani
kendi kimlik ve mahiyetleri giydirilmi halde ama
henz yaratlmadan kaytl bulunduklar rehber
kitap. Szgelimi, bir kitabn, yazarnn zihninde
man halindeki (manev) varl o kitap iin bir
n rehber kitap, yani imam- mbndir.
Allahn kendilerinden bitkileri, eyay karp
tam bir mkemmellik ve sanatla ekillendirdii
tohumlar, ekirdekler, kaynaklar, her bir eyin
lh limde kaytl ana dsturlar kitabna gre
tanzim edildiini gsterir. Tohumlar, kendilerinden meydana gelecek eylerin plan ve programlarn ihtiva eder. Mesel, bir aacn tohumu veya
ekirdeinde kendisine gre o aacn meydana
gelecei plan ve program kaytldr ve denebilir
ki, bu tohum veya ekirdek, kendisinden kacak

aacn btn hayatn tayin edecek lh dstur veya kanunlarn bir fihristidir. Bunun gibi,
btn bir kinat aac iin de byle bir ilk ve ana
tohum veya ekirdek ya da plan ve programlar
mecmuas sz konusudur. Asl Allahn lminde
olup, dallarn gemi ve gelecekle birlikte gayb
lemlerine de uzatan bu ilk tohum veya ekirdee ya da plan, programlar, dsturlar ve kanunlar
mecmuasna Kurnda mam- Mbn (Apak
lk Rehber), korunur, deimez, sabit bir mecmua olmas asndan da Levh-i Mahfuz ad
verilir.
Cenab- Allah (c.c.), mam- Mbnde bulunan
her bir varla bir lem, bir yet olarak haric
vcut urbasn giydirmeyi diledii zaman Kader
onu ilimden alp giydirir, yani ona ekil ve sureti
verir. Kudret de onu, temsilde hata olmazsa, bir
yazarn zihninde kurduu bir yazy, zihnindeki
man halinden harfler, kelimeler, cmlelerle harite konuarak veya yazarak ifade etmesi gibi,
giydirir, yani onu haric varlk sahasna karr.
Her bir varln gelecek hayat tohumuna dercedilmitir. Mesel, anne karnnda cenin yepyeni
bir yaratlla insan halini ald anda artk onun
gelecek hayat mansnda kaderi de bellidir. Ayn
ekilde, her bitkinin tohumunda onun gelecek
hayat sakldr. Tohumun yer altnda imlenip,
meyve veren bir aa olma nna kadar geirdii
btn sreler, btn dnemler, yani onun aktif
hayat, onun bir bakma pratik kaderidir ki, bu
kader, her bir varlk asndan onun, btn kinat iinse kinatn hayatnn heyet-i umumiyesi, hayat- umumiyesidir. te bu, Kitab- Mbindir. mam- Mbine Nazar Kader denirse,
Kitab- Mbine Pratik Kader denebilir. mam-
Mbn, varlklarn asllarna, tohumlarna, lme
ve lh (ilk) Kadere bakar; Kitab- Mbn ise,
daha ok Kudretin bir defteridir; onlarn hayatlarnn heyet-i umumiyesidir.
man Mmin: man, bata 6 iman esas olmak zere, zarrat- dniyye denilen ve inanlmas gereken btn esaslara iman etmek, onlarn
doruluunu tasdik ve ikrar etmek demektir.
Bununla birlikte, meselenin bu aslhakik boyutunun yansra bir de hukuk boyutu vardr: y-
1415
le ki: Kfr gibi iman da, ncelikle kalbin amelidir ve bir tasdiktir. Diliyle inandn syleyen
ve Mslman toplumda (zekt gibi) Mslman
vatanda olmann hukuk gereklerini yerine getiren bir insan mmin saylr; fakat gerekten
ve Allah katnda mmin olup olmad kalbine
baldr ki, bunu da Allah bilir. te bu, meselenin hukuk yandr.
man, basit bir kabulden ibaret deildir. Nasl
tam yetimi ve meyvesini vermi bir (hurma)
aacnda ekirdeinden meyveleri olan hurmalara kadar; ayn ekilde, gnete yeryzndeki
her varlkta yansyan s ve k tecellilerinden
kendisine kadar saysz denebilecek mertebeler
ve dereceler varsa, aynen bunun gibi imann da,
aklda basit ve icmal (zettoplu) bir kabul,
kalbde basit ve icmal bir tasdikten, hcrelere
kadar vcudun her azasna, hayatn her nna
kadar yaylan, en m bir insann imanndan,
en yksek derecede Efendimiz Hz. Muhammed
aleyhissalt vesselmn imanna kadar ve her
birinin yaayna yn veren dereceleri ve mertebeleri vardr. te, bu derece ve mertebelerin ilk
basama, inanlmas gereken esaslara inanmaktr; daha sonra, bu imanda sebat gstermek ve
derinlemek gelir.
man esaslar birbirini gerektirdii, yani Allaha
iman meleklere, risalete, Kitaba, Kadere, hirete
inanmay, bunlarn her birine iman dierlerine
inanmay gerektirdii iin iman esaslarndan,
inanlmas gereken zarurat-i dniyyeden birine
inanmama dierlerine de inanmay tazammun
eder ve kfr olur.
nfak: Allahn verdii servet, g, zek, ilim
gibi her trl zenginlikten bir ksmn Allah
yolunda ve/veya muhta olanlara geimlik olacak
ekilde, sadece Allah rzas iin ve kimseyi minnet altnda koymadan verme, harcama
n: Tm paralaryla bir btn meydana
getirme, ortaya karma
nzal Tenzl: ndirme, aktma. Kurn- Kerimi
veya bir baka lh kitab Cenab- Allahn toplu
olarak bir defada indirmesi. Kurn- Kerimin bu
ekilde bir defada Levh- Mahfuzdan BeytlMamura inzalinden sz edilir. Tenzl ise, blm
1416
blm, ksm ksm, belli bir sre iinde artlara

bal olarak indirme demektir. Kurn- Kerim,
Peygamber Efendimize bu ekilde 23 yllk bir
sre iinde indirilmitir.
rtidat: Geri dnme, vaz geme, imandan sonra
yeniden inkr etme, kfre dnme. slmdan
dnen genellikle baka yerde nur bulamaz,
karanlkta kalr ve bozulmu tereyana benzer;
yapan, tamir eden insandan ok bozan, bozgunculuk karan biri haline gelir.
sim: Bir ey ne ise onu o olarak en zl bizimde tarif eden, zihne ykselten, zihinde canlandran kelime.
nsan, yeryznn halifesi olarak yaratlmtr. nsann hilfet fonksiyon ve vazifesinin en
nemli vastas ve ona melekler zerinde mevki
kazandran unsur, insanln prototipi olarak Hz.
deme isimlerin retilmi olmasdr. Bunlar
sadece eyann deil, Hz. demin zrriyetinin
isimleridir de. simlerin retilmesi, Hz. deme
eyann bilgisinin icmal olarak, yani genel ansiklopedik bir bilgi olarak verilmi olmas demektir.
Sonra bu umm bilgi her peygamberde o peygamberin misyonuna gre tafsil edilmi, bylece peygamberler manev olduu kadar, madd-ilm terakki sahasnda da insanlara rehberlik
yapmlardr. Bu bilgi, en son Hz. Muhammed
aleyhissalt vesselmda ve Kurnda en tafsilli
ekilde yer almtr. Peygamberler, bilhassa mucizeleriyle ilm (bilimsel) gelimelere k tutmu
ve bu gelimelerin niha snrlarn izmilerdir.
Dolaysyla ilm keif ve gelimeler de, Hz. deme toptan ve z olarak verilen bilginin almas
fonksiyonu grmektedir.
simlerin Hz. deme retilmi olmas, her bir
insanda potansiyel renme kabiliyeti olarak tecelli eder.
slm Mslim (Mslman): Cenab- Allahn kinatn hayat iin ve ayrca insanlar ve
cinler gibi uurlusorumlu varlklar iin tayin
buyurduu kaide ve kanunlar btnnn, Hak
Dinin addr. uurlusorumlu varlklar iin bu
kaide ve kanunlar itikat, ibadet, amel (davran),
ahlk, btn yanlaryla hayat ve cezalandrma
sahalarn iine alr.
Kelime olarak teslimiyet, sulh ve esenlik manlarna gelen slm, kozmik planda kinattaki
btn varlklarn bal olduu Dindir. Yani,
inansn inanmasn, btn insanlarn vcutlar
dahil btn kinat, Allahn koyduu kanunlar erevesinde, yani Allaha tam teslimiyet
iinde faaliyette bulunur ve bundan dolay
Mslmandr. Bu sebeple, kinatn tamamnda bir henk, yardmlama, dayanma ve sarslmaz bir dzen vardr. Bu henk, yardmlama,
dayanma ve dzenin sonsuz hiret saadetlerine
de sebep olacak ekilde uurlusorumlu varlklarn hayatnda da hakim olmas, hayatlarnda
slm Dininin hakim olmasna baldr.
Btn peygamberler, en son btn insanla
amil olmak zere Hz. Muhammed (s.a.s.), slm
Diniyle gelmitir. Yahudilik ve Hristiyanlk gibi
isimler, ona sonradan bakalar, bilhassa muarzlar tarafndan taklan, ama maalesef mntesiplerince zamanla benimsenmi olan isimlerdir. Allah
katnda, slmdan baka herhangi bir dinin
geerlilii yoktur. Kim, slmdan baka bir din
arzuluyor ve peinde gidiyorsa, bu, (din olarak)
asla ondan kabul edilmez. (3: 85) slm iten
kabul edip yaayan bir insan gerek manda ve
hukuken Mslim (Mslman)dr. nanmasa da
Mslmanlk ikrarnda bulunan, en azndan
Cuma namazn mminlerle birlikte klan, nisap
miktar mal varsa zekt veren, slm otoriteye
itaat iinde olup, Mslman olmadna dair
ak bir ifadesi veya davran grlmeyen insan
hukuken Mslman olup, dnyada kendisine
Mslman muamelesi yaplr.
slm Hukuku: nsann ferd ve itima hayatn tanzim adna slmn Kurn ve Snnet
temelli olarak ihtiva ettii kaideler ve yasalar
btn.
slm, hukuk asndan, nceki kitaplarda ve
tatbik edildii topluluk iinde asl prensiplerine aykr olmayan hkmleri yerinde tutan
(ncekilerin eriat); bu her iki kaynaa zamanla karm yanllar dzelten (musahhih); o
kaynaklarda zaman ve artlara bal, dolaysyla artk geerliliini yitirmi hkmleri ortadan kaldran (nsih) ve yeni hkmler koyan
(merr) bir zellikte gelmitir. Yeni hkmler
koyarken, kendi asl prensiplerine ters dmeyen

sosyal, siyas ve iktisad artlar ve bunlardaki
deikenlii nazara alm, dolaysyla hayatn
bu deien artlaryla alkal olarak, deimeyen
itikat, ibadet ve ahlk prensipleri erevesinde
deimeye msait hkmler koymu, ayn srecin devam iin de kyas, itihad, istihsan (iyi,
faydal ve gzel olan kabul etme), istishab (bir
eyin bulunduu hl zere kalmas), mesalih-i
mrsele (faydal olan alp, zararl olan brakma) ve sedd-i zera (fesat ve harama gtren
yollar kapama) gibi nemli hukuk prensipler
getirmitir.
sm: Ak gnah; gnahl ortada ve belli,
ilenmesi haram olan
sraf: Cenab- Allahn verdii melekeleri,
kabiliyetleri, hayat ve serveti gereksiz kullanma
ve harcama, bo veya gayr- meru yere harcama, ar tketim, gerektiinden fazla harcama;
arla kama
stfa: Bir eyi temizleyerek, szgeten geirerek zn, halisini, en saf ksmn alma. Allah
yarattklar iinden insan, Hz. demi, insanlar
iinden Peygamber Efendimizi meyve verecek
silsileyi, yani brahim Ailesini, Hz. Musay
ve say netice veren mran ilesini, nihayet
Peygamber Efendimizi bu ekilde semi ve
insanlar iradla grevlendirmitir.
ztrar Muztar(r): Zaruret hali; mesel,
haram bir yiyecei yemeyecekse lecek derecede
mecbur halde bulunma gibi bir eyi yapmazsa
lecek derecede yapma mecburiyetinde olma;
baa gelen, kanlmaz ve kiiyi bir ekilde davranmaya mecbur brakan hal. Bu durumdaki
kiiye muztar(r) denir.
stize: (Allaha) snma demektir. Bizzat
Kurn- Kerimde, Kurn okuyacan zaman,
(lh Derghtan, Allahn rahmet ve huzurundan) kovulmu olan eytandan Allaha sn.
(16: 98) emri vardr. Bu bakmdan, Kurn okumaya balarken, Besmeleden nce Ez billhi
mine-eytanir-racm denir. stiazenin en ksa
mans, lh Derghtan, Allahn rahmet ve
huzurundan kovulmu olan eytandan, farknda
olaym veya olmayaym, onun kalbime kurduu
1417
santral vastasyla iime srekli vesvese flemesinden Allaha snyor, Ona dayanp, Ona tutunuyor, Onun ltfuna, yardmna ve ihsanna
iltica ediyorum. eklindedir.
stidrac: Derece derece, safha safha, basamak basamak bir hedefe ynlendirmek, bir eyi
bir eye ekleyerek srdrmek; haklarnda irad
tercih ve onu hak eden tutum ve amellerinden
dolay artk dn olmayan kfr ve neticede
Cehennem azab hkm verilmi olanlar Cenab-
Allahn, genellikle servetlerine servet, nlerine
n, baarlarna baar katarak merhale merhale
bu tayin edilmi sona gtrmesi.
stikamet: Bir yolda sapmadan yrme, doruluk. Cenab- Allahn insanlarn neticede
Kendisine, rzasna, felha ulamalar iin tayin
buyurduu yol olan slm itikad bir sapmaya
uramadan, amelde hatalar olsa da hemen tevbe
ile slah- halde bulunarak takip etme
stikbar Mstekbir: Kendinde bakalar
zerinde ve kendisine onlar idare etme hakk
tanyacak zann iinde byklk grme; bakalar zerinde hakimiyet arama; emperyalizm,
smr. Bakalar zerinde bu ekilde byklk
taslayan ve hakimiyet arayan, ezme, smrme
heveslisi, ezen ve smren kii veya kiilere de
mstekbir denir.
stiva: Eit ve denk olmak; bymek, boy
atmak, ykselmek; bir ey zerine kurulmak
(tahta kmak gibi); madd adan olsun manev
adan yani deer noktasnda olsun, daha yukarda olan bir eye, bir hedefe ynelmek (mesel,
Cenab- Allahn yeri var kldktan sonra ilim,
kudret, rahmet ve inayetini bir [gaz] bulutu
halindeki semaya yneltmesi, yani sema zerinde
bu sfatlaryla tecelli buyurmas)
syan: Asi olmak, kar gelmek, bir emri yerine
getirmemek, bakaldrmak
stizf Mustazaf: Zafa uratma, zayf
drme, imana, iman edenler iin de hicrete
imkn bulamama; zayfla ve smrye mahkm etme. Bu haldeki kiiye de mustazaf denir.
taat: Boyun eme, ba eme, bakasnn hkmne kabul etme ve hakkndaki onun hkm
1418
ve kararlarna uyma, emri kabul edip yerine

getirme
tikaf: Bir yerde nefsi hapsederek durup bekleme. Istlah mansyla, orulu iken mescitlerde
ibadet kasdyla herhangi bir sre kalmak demektir. Bu sre iinde kadnlara yaklamak caiz deildir. Peygamber Efendimiz (s.a.s.), genellikle
Ramazann son 10 gnn bu ekilde Mescitte
geirirlerdi ki, byle bir itikaf, snnettir.
Kader Kaza: Kader, takdir etme, belirleme; ekil, suret, miktar, biim verme demektir.
Cenab- Allah, yaratm ve her yarattna ekil,
suret, biim vermi, her eyi ona has kvamda ve
surette yaratm, her ey iin mr ve canllar
iin rzk takdir buyurmutur. Ayrca, her eyin
hayat iin belli kanunlar vazetmi, kim ne yaparsa ne ile karlaacan belirlemi, beyan buyurmu, bunu da kullarna bildirmitir. te, kaderin
bir cebr, yani varlklar iradeleri dnda kuatan
yan vardr. Kimsenin dnyaya gelip gelmemesinde, ebeveyn, renk, rk, doum yeri, zaman,
lm yeri ve zamannn tayininde rol yoktur.
Ayn ekilde, kinatta sebep-sonu mnasebetini, insann sorumlu olduu irad tercih ve davranlarnda hangi sonula karlaacan tayinde
de kimsenin rol yoktur. Bunlarn kaderin cebr
yandr. Bir de Cenab- Allah, insanlarn nasl ve
ne ynde davranacaklarn da takdir buyurmutur. Bu takdir ise ilim, tabir yerindeyse nbilgi
nevindendir. Cenab- Allah bu takdiri yaparken,
kendilerine irade verip onlar sorumlu tuttuu
kullarnn iradelerini nazara alr. Kaza, kaderi
icra etmek, uygulamak demektir.
Karye: Yerleme merkezi, memleket, belde
Karz: Bir bakasna geri alnmak zere verilen
mal, para; bor.
Karz- Hasen: Allah iin Onun yolunda ve
muhtalara harcamada bulunma; Allah iin ihtiyac olanlara bor verme; verdiini Allah iin
verme
Keffaret: Yemini bozma, herhangi bir sebeple
veya sebepsiz oru yeme, kadnlara l veya
zhar yapma gibi yasaklanan veya ho olmayan baz ameller karlnda denmesi gereken
bedel; hatay rten, gideren bedel
Kelime: Szn harfler ve hecelerden meydana

gelen ve btn bir anlam ifade eden en ksa
paras. Ayrca, davranlar btn iinde veya
kendi bana btn bir davran; sz veya hareketle ortaya konan eser.
Allahn iki trl kelimeleri vardr; biri Kelm
sfatndan gelir, dieri ise Kudret sfatndan. Kelm sfatndan gelen kelimeleri, lh beyanlar
veya Kitaplar ve Sahifeler olarak peygamberlere
gnderilmitir. Kudret sfatndan gelen kelimeleri ise, Onun belki btn eserleri, yarattklar ve
kinatta olup biten hadiselerdir.
Kevser: Bol ve artp eksilmeyen hayr; Allah
Raslne mjdelenen ve Mslmanlarn tarih
boyu kazanacaklar muvaffakiyetler; Cennette
mminlerin iecei bir nehir; Allah Raslnn
Ehl-i Beyti.
Ksas: Deerlerin karlkl esasna oturan
mukabele cezas; mmknse aynyla, mmkn
deilse misliyle mukabele; zellikle ldrme ve
yaralama vakalarndaki mukabele iin kullanlr.
Kssa: Takip etmeye deer haber; ibret verici
tarih hadise veya hadiseler
Kst: Kl krk yaran adalet, tam doruluk; Kst: Zalim, hakka mtecaviz; Muksit:
Adaletli, adalette ok duyarl
Kyam: Kalkmak, ayaklanmak, gerek anlamyla da mecaz olarak da ayakta durmak, hayatn srdrmek, ayaklanmak; namazda belli bir
sre ayakta durmak; kame: Ayaa kaldrmak,
dikmek, ayakta tutmak, srdrmek, (mesel
namaz) hibir eksiklie, erilie imkn vermeden yerine getirmek; bir eyi bir baka eyin
yerine koymak veya bir kimseyi bir bakasnn
makamna getirmek
Kyamet: Kalkmak, ayaa kalkmak, ayaklanmak; dnyann yklp, kabir hayatn yaamakta
olan llerin hiret hayat artlarna gre diriltilip hirete has ekilde yeniden kurulmas
Kibir: Byklenme, kendini byk grme;
kendisinde bakasndan, hatt Allahtan bamsz g ve iktidar grme
Kibriy: Byklk, ululuk
Kitap: Yazlm ey; hkm; karar; hkmler,
kararlar, talimatlar ihtiva eden yaz btn;

kelimelerden meydana gelen bir btn. Kelime,
Cenab- Allahn hem Kelm hem Kudret tecellileri iin kullanldndan, nasl Kurn vahyedilmi ve okunan, dinlenen bir Kitap ise, kinat
da Kudretin kelimelerinden oluan, okunan,
dinlenen bir kitaptr.
Kfr Kfir: rtme, gizleme. Terim olarak,
Din adna inanlmas gereken herhangi bir esas
reddetme, beenmeme, onun gerekliini kabul
ve itiraf etmeme, inkr etme.
Kfrn en nemli sebebi kibir, dnce ve
davran sapmas ile bu sapmadan kaynaklanan
veya ona yol aan yanl ve artlanm bak as, bir de zulmdr. Bir insan, bilhassa bu
nemli faktrn tesirinde, esasen Allaha ayna
olarak yaratlm bulunan kalbini karartr, onu
asl fonksiyonundan saptrr ve onu deta bir
mezbeleye evirir. Nasl dnyada kanunlara ve
yapl gayesine aykr olarak kullanlan binalara mhr vurulur, Allah da, inanma kabiliyetini
ebediyen kaybetmi byle bir kalbi mhrler.
Kfr, ilme dayanmad gibi, bilme de kfre
mani olmayabilir. Ayrca, kfr, mutlaka cehalete dayanmasa da, cehaleti dourur. nk
kalbinde bir tasdik noktas, kk de olsa imana
ak kirlenmemi bir nokta bulunmayan insan,
btn beertabi bilimleri yutsa da, bunlar, ancak onun cehaletini artrr.
Kn fe-yekn: Allahn bir nesneyi, bir hadiseyi
yaratmak dilediinde ona sadece Ol! deyivermesi eklinde takdim buyurulan zellikle melekt
cihetinde n-def (bir anda, bir defada) yaratl,
mlk cihetinde yaratl srecine girme gerei.
Lav: Bo, anlamsz, faydasz, gnaha sebep
olan sz ve meguliyet
Lnet: Alakla, gnaha, cezaya mahkm
klma; rahmet ve merhametin mul dna
itme; Cenab- Allah iin kullanldnda, Onun
husus rahmet ve merhametinin mul dna
karmas, alakla ve cezaya mahkm klmas
mansna gelir.
Lehv: Nefsin hevesat iinde oyalanma; bo
arzulara, heves ve isteklere kaplma; insan
1419
hayatnn asl maksad erevesinde yapmas

gerekenden uzaklatran ve oyalayan meguliyet
Levh- Mahfuz Levh- Mahv ve sbat:
Allahn kendilerinden bitkileri, eyay karp
tam bir mkemmellik ve sanatla ekillendirdii
tohumlar, ekirdekler, kaynaklar, her bir eyin
lh limde kaytl ana dsturlar kitabna gre
tanzim edildiini gsterir. Tohumlar, kendilerinden meydana gelecek eylerin plan ve programlarn ihtiva eder. Mesel, bir aacn tohumu veya
ekirdeinde kendisine gre o aacn meydana
gelecei plan ve program kaytldr ve denebilir
ki, bu tohum veya ekirdek, kendisinden kacak
aacn btn hayatn tayin edecek lh dstur
veya kanunlarn bir fihristidir. Bunun gibi, btn
bir kinat aac iin de byle bir ilk ve ana tohum
veya ekirdek ya da plan ve programlar mecmuas
sz konusudur. Asl Allahn lminde olup, dallarn gemi ve gelecekle birlikte gayb lemlerine
de uzatan bu ilk tohum veya ekirdee ya da plan,
programlar, dsturlar ve kanunlar mecmuasna
Kurnda mam- Mbn (Apak lk Rehber),
korunur, deimez, sabit bir mecmua olmas asndan da Levh-i Mahfuz ad verilir.
mam- Mbnin dikte etmesi, bir baka ifade
ile, lh Kaderin talimatyla lh Kudret, atomlar varlklar yaratmada kullanr. Her bir varln
lh limde bilgi halinde bir ilk ve ana varl
vardr; Kader, onun btn bir gelecek hayatnn
programn izer ve Kudret, onu bu programa
gre yaratr. Bu bakmdan, her bir varlk ve
her bir hadise, Allah gsteren apak bir iaret, bir yettir. Yaratma veya varlklar Kaderin
program ve tayiniyle limden varlk sahasna
karma, zaman denilen bir boyutta cereyan eder
ki, Kudret, Kaderin programlad eylerden
bazlarn bu boyutta icra edip, bazlarn da siler.
te zamann hakikatini tekil eden tekil eden bu
boyuta Levh- Mahv ve sbat denir.
Marifet: Tanma, eserleri ve zellikleriyle
bilme; Cenab- Allah eserleri, fiilleri, isimleri
ve sfatlaryla tanma ve bu sahada elde edilen
vicdan kltr
Maruf: Cenab- Allahn koymu bulunduu
hayat kanunlarna veya Ftrata, dolaysyla Dine
1420
de uygun olan; Ftrat ve Din temelinde geliip yerleip topluma mal olmu gzel gelenekler btn
Mele: Bir topumda ileri gelenler, ynetim kademesinde istiare heyeti, st kurul, ynetim
meclisi gibi manlarda kullanlr. Bunlar, toplumun temsilcileri mevkiindedirler.
Melek: smi itibariyle byk g, teslimiyet ve
icraat ifade eden, Allaha tam teslim, Onun emirlerini harfiyen yerine getiren ve hayatlar Ona
ibadetten ibaret olan varlktr. Melekler, nurdan
yaratlmlardr; Allaha isyan kabiliyetleri yoktur. zellikle yaratl ve kinatn ileyiiyle ilgili
(kevn) hadiseler meleksiz dnlemez. Melekler yemezler, imezler; cinsiyetleri yoktur, evlenip
oalmazlar. Gnaha kabiliyetleri olmadndan,
manen terakk etmezler ve makamlar sabittir.
Melekt: lh Kudretin dorudan hakim ve
tecellide bulunduu varln i boyutu; Cenab-
Allahn btn kinat zerinde onun asl varl,
varlk z zerinden mutlak hakimiyeti
Mensek (o. Nsk/Menasik): Kurban edilecek hayvan; ibadet sistemi, ibadetler ve onlar
yerine getirme tarz; Haccn kaideleri veya
Hacc oluturan btn ibadetler
Meskenet: Nefsin insan kendisine srkledii
zillet, aalanma, hareketsizlik hali
Meet rade: Meet, Cenab- Allaha ait
olarak, Onun her bir varla, her bir hadiseye
taayyn veren, yan her bir eyi o ey klan, ona
kendine has kimlik ve mahiyetini giydiren, eya
ve hadiselerin oluunu, sebeplerle sonular ve
bunlar arasndaki ba, her bir varln, dolaysyla tm kinatn yaratlmasn, canllarn hayatn ve lmn, uurlu varlklarn hangi ameller
karlnda ne ile karlaacaklarn tayin buyuran sfatdr.
Cenab- Allahn bu ekilde dileme mansnda
Meetinin yansra bir de radesi vardr. Meiet, bir adan Kadere ve Allahn lmine, ezele
bakarken, Onun radesi, bir bakma kullarndan
yaplmas ve yaplmamas gereken iler konusundaki dilemesini, yani hkmn ifade eden
sfatdr.
Meta: Geimlik, fayda
Millet: Syleyip yazdrmak veya ezbere yazmak mansnda imll masdarndan treyen ve
eri veya doru, tutulup gidilen yol anlamna
gelen millet kelimesi, slm/Kuran terminolojide Dinin sosyolojik yann, yani bir bakma,
onun gnlk hayattaki tezahrn, bir toplumun inan, dnce ve yaay eklini ifade eder.
Bu bakmdan Din, kaynak itibariyle Allaha izafe
edilirken, millet, insanlara izafe edilir. Mesel,
brahim Milleti deriz.
Minhc: Hz. Muhammed (aleyhissalt vesselm) ve Hz. Nuh, Hz. brahim, Hz. Musa ve
Hz. saya (aleyhimisselm) verilen ve aralarnda
ikinci-nc derecedeki hkmlerde zamana
ve artlara bal farkllklar bulunan eriatlarn
dayand temeller; her birinin zerinde kurulduu ana yol
Misak: Kesin sz verme, kesin sz verip balanma, szleme
Mizan: Tart, terazi, l, adalet. Btn varlkta geerli denge hali ve bunu salayan lh
l ve adalet veya lh kanunlar btn;
hirette insanlarn dnyadaki amellerinin tartlaca terazi
Mucize: Cenab- Allahn daha ok peygamberliklerini ispat iin, bazen de ihtiya halinde ve bir
ihtiyac gidermek maksadyla peygamberler vastasyla yaratt harikulde fiil; kinatta geerli
kanunlarn dnda lh Kudretin vcut verdii
harikuldelik.
Muhkem Mteabih: Muhkem, anlam ak,
ifade ettii man kesin olup, izah iin baka delile ihtiya bulunmayan Kurn ifadedir. Mteabih ise, birden fazla manya ihtimali bulunduundan, anlalmas iin baka delile ihtiya
hissettiren Kurn ifadedir.
Bir baka adan, Kurann her trl pheden
uzak olmas mansnda btn yetleri muhkem,
yetler arasnda derin bir mnasebet bulunduu
cihetiyle de, yine btn yetleri mteabihtir.
Muhsana: ffetli, hr ve evli kadn; iffeti, hrriyeti ve evliliiyle iftiradan, kleletirilmekten
ve bakalarnn taciz ve tecavzlerinden korunma altna girmi ve korunmas gereken kadn
Mukarreb: Yaknlatrlm, gzde klnm;

zellikle Cenab- Allahn bizzat Kendisine yaklatrd, yakn kld yce insanlar, melekler
Mbarek: Kutlu, bereketli
Mbn: Kendisi apak, anlalr ve dzgn
ifade edilmi olduu gibi, gerekleri, gizlilikleri
gn gibi ortaya koyan, aklayan, gsteren
Mcrim: Aatan meyve toplar gibi, ii-gc
ktlk, su ileme olan ve hayat da byle geen
kii; zellikle hem kfir/mrik hem de ok
gnahkr kiiler iin kullanlr.
Mnker: Allahn koymu bulunduu hayat
kanunlar veya Ftrata, dolaysyla Dine ters,
Ftrata da Dince de tannmayan ve Din temelinde kurulmu bir toplum tarafndan benimsenmemi, irkin grlm hal, davran, det, tutum
Mtref: Hibir vicdan-ahlk kayg tamadan
zevk ve refah peinde koan, zevk ve refah iinde
marka bir hayat sren
Nebe: nemli bir gerein haberi, nemli haber
Neb-Rasl: Umum manda neb, Allahtan
vahiy alan ve bu vahyi tebli ederek insanlar iradla grevlendirilen insandr. Bu anlamda rasller de nebdir. Husus mansyla neb, Allahtan
vahiy alan, fakat kendisine ayr bir Kitap ve eriat verilmeyip, kendinden nceki rasln getirdii
Kitab ve eriat tatbik eden veya kendi zamannda gelen bir rasle tbi olan insandr. Rasl
ise, teblile grevli, bazlar itibariyle kendisine
Kitap veya Sahifeler, bazlar itibariyle ise eriat
ihtiva eden Kitap verilen nebdir.
Neces/Necis: Madd veya manev pis, kirli.
Mesel, namaza mani kir madd necasettir; irk
koma manev kirliliktir. Neceslii olan necis
denir.
Nefis: Ruh ve bedenden oluan veya sadece
mcerret varla sahip bulunan canlnn kendisi mansna geldii gibi, bilhassa insan ve
cinlerle ilgili olarak, madd/dnyev hayatn
kayna, bu hayatn ihtiyalarn duyan, zevklerini tadan ve insan bu zevklere, bu ihtiyalar
gidermeye tevik eden cevher, yani bir anlamda
madd, ayrca hayvan hayatn esas, meka-
1421
nizmasdr. Birinci mansyla nefis Cenab-

Allah iin de kullanlr. Ruh, terbiye ile tasfiye
edilirken, nefis tezkiye edilir ve tezkiye ile insan
ktle, ehvetlere eken nefis olmaktan, artk
imanda, Allahn rzasnda tatmin bulmu nefs-i
ntka olmaya ykselebilir.
Nesh Nsih Mensh: slm, hukuk
asndan, nceki kitaplarda ve tatbik edildii
topluluk iinde asl prensiplerine aykr olmayan
hkmleri yerinde tutan (ncekilerin eriat);
bu her iki kaynaa zamanla karm yanllar
dzelten (musahhih) ve yeni hkmler koyan
(merr) bir zellie sahip olduu gibi, zaman
ve artlara bal, dolaysyla artk geerliliini
yitirmi hkmler ihtiva eden yetleri geersiz
sayma ve yerine baka bir yet koyma zelliine
de sahiptir. Bu geersiz sayma, ya o yeti lfzan
ortadan kaldrma veya hkmn geersiz klma
ya da hem hkmn geersiz klma hem de lfzen de ortadan kaldrma eklinde olur. te onun
bu son zelliine nesh, sz edilen ekilden
biriyle neshedilen yete mensh, neshedilen yetin yerine gelen yete ise nsih denir.
Nifak Mnafk: Olduundan farkl grnme, kalben inanmad halde diliyle inandn
syleme ve inanm gibi davranma nifak, bunu
kendisine sfat haline getiren kii de mnafktr.
Nifak, itikatta ve amelde olur. tikatta nifak, kalben inanmad halde diliyle inandn syleme
ve inanm gibi davranma iken, itikaden mmin
olmakla birlikte amelde ihlsszlk, riya, sma,
Allah iin yaplmas gereken bir ite baka niyetler tama amelde nifak kapsamna girer. Nifak,
gizlilik zerine oturduundan, kelime anlam
itibariyle yer altnda alan dehlizlerin iki kaps
arasnda gidip gelme mansyla da, zellikle gizli
ve farkl niyetler tayan gizli ve yeralt faaliyetleri, gizli ve yeralt rgtleri ve rgtlenmelerini
anlama ve izahta ok nemli bir kavramdr.
Nutfe: Bir kaptaki sv boaltldnda geriye
kalan birka damla; mcamat nnda erkekten
ve diiden boalan ve son olarak kadn rahmine
ulaan birka damla men; erkek spermi ve dii
yumurtas
Nz: Kelime mans ekilsiz ykseklik,
tmseklik demektir. Terim anlam ise, konmu
1422
ve malm bulunan davran ve itaat snrlarn

amadr. Bilhassa erkek ve kadnn birbirlerine
kar muamelelerindeki geimi zorlatran ar
tavrlar, birbirlerine kar vazifelerini yerine
getirmemeleri, kadnn erkek iin hazr olmamas, devaml dikbalk yapmas ve kocasna
kar byklk, stnlk tavrlar iinde olmas, onunla oturmaktan, bir arada bulunmaktan
kanmas, zellikle evliliin mahremiyetine zt
ve gerekeli kskanlk ve ihanet phesi uyandrc tutum ve davranlara girmesi, erkein ise
kadndan kamas, zerindeki hakkn yerine
getirmemesi, ona zarar vermesi, onu dvp durmas iin kullanlr.
rf: Cenab- Allahn koymu bulunduu
hayat kanunlarna, yani Ftrata ve dolaysyla
Dine uygun, Ftrat ve Dince gzel tannan,
hakknda gzel hkm verilmi, dolaysyla Din
temelinde kurulmu ve hayat sren bir toplumda
olumu bulunan gzel gelenekler
Rab: sm-i fail (zne) mansnda bir masdardr.
Terbiye eden, byten, yetitiren, bakmngrmn yapan demektir. Cenab- Allah iin
ism-i fail olan mrebb yerine, masdar olan
rabbin tercih edilmesi, Cenab- Allahn (c.c.)
terbiyesinin kmil terbiye ve dolaysyla Rabbin,
mrebbnin ta kendisi olduunu ifade iindir.
Terbiye, canszlardan bitkilere, oradan hayvanlara ve insanlara kadar, her bir varln kendi snrlar iinde tekml etmesi, varlk gayesine ulatrlmas demektir. Kinatta geerli btn kanunlar, mesel, gezegenlerin hareketi, genel ekme
ve itme kanunlar, canllardaki nev nema
(doma, gelime, byme) ve reme kanunlar,
ksaca btn bu kanunlar, Rabbin terbiyesinin
birer ismi, birer unvan olduu gibi, insanlarn
Din kaideleriyle terbiye edilip, gerek insanla
ykseltilmeleri de, yine Rabbin terbiyesiyledir.
Bu sebeple, Tevhid-i Rubbiyet, yani kelimenin
tam mansyla, Allahtan baka bir terbiye edici
varlk, kurum ya da disiplini tanmayp, Rab olarak yalnzca Allah kabl etmek, Allaha imann
esaslarndandr.
Rahbaniyet/Ruhbanlk: Korkup ekinme;
din maksatlarla dnyadan ve dnya zevklerinden el-etek ekip, evlenmeden bir manastr veya
benzeri yerde inziva hayat yaama. slm, bu tr

bir ruhbanl tasvip etmemitir.
Rahm: Cenab- Hak (c.c.) iin bir isimsfattr. Allahn iki trl rahmet tecellisi vardr. Bunlardan ikinci tr tecelli, gnein her bir varlkta
tecellisi, hatt effaf cisimlerde grnmesi gibi,
Cenab- Allahn belli bir ismi ve isimleriyle her
bir varlkta o varln kapasitesi lsnde ve
onu o yapacak ekilde husus tecellisidir ki, buna
Ehad tecelli de denir ve Cemal tecellidir. te
Rahm, Cenab- Allahn (c.c.) husus rahmetini,
yani rahmetiyle her bir varlk iin husus tecellisini ifade eder. Rahmiyet, bilhassa yeryznde uurlular lemine bakar. inde yaadmz
lemin sakinleri olan insanlar ve cinleri iradeyle
donatma ve netice olarak imankfr, iyilikktlk, gzellikirkinlik, dorueri ayrm
Rahmiyete ait bir tecelldir. Ayrca, iradelerini
doru ynde kullanp Allaha iman ve teslimiyeti
tercih edenlere dnyada husus yardmda bulunma ve hirette de ayrca mkfatlandrma, yine
Rahimiyetin tecellisidir.
Rahmn: Allah gibi, baka dile tam tercmesi
mmkn olmayan bir isim sfattr. Cenab-
Hakkn bir sfat olmakla beraber, isim olma
ciheti ne ktndan, Rahmn dediimiz zaman
hemen Allah akla gelir ve dolaysyla Allahn
dndaki varlklar iin kullanlamaz. Sonsuz ve
snrsz merhamet eden ve inananinanmayan,
Mslimgayr mslim hibir ayrm yapmadan
btn varl, hayat, beka, rzk, kabiliyet,
sistem, henk vb. sonsuz nimetlerle donatan
mansna gelir. Dolaysyla Rahmn, Allahn
btn isimleriyle btn kinattaki (Vahid)
tecellisinin kaynadr.Allah, Rahmn isminin
ruhundaki merhamet ve o merhametin tecellisi
ile kinat yaratmtr. Bu bakmdan, kinat
Rahmann eseridir ve Allahn Rahmn ismiyle tecell eden rahmeti her eyi kuatmtr.
Kinatta hakim olan muhteem ve henkdar
sistem, tamamen Rahmnn tecellisinin neticesi
olup, her ey, Rahmniyetin kanunlar altnda
ister istemez Allaha boyun emi durumdadr.
Bilhassa yeryz simasnda bitkilerin ve hayvanlarn yaratlma, hayatlarn devam ettirebilmeleri
iin gerekli sistem ve kabiliyetlerle donatlma,
beslenip bytlme ve idarelerindeki benzerlik,

henk, dzen, ltuf ve merhamet, btnyle
Rahmniyetin ualardr.
Rahmet: Merhamet-bakm-grm-yardm,
incelik-iyilik-yumuaklk, nimetlendirme-rzklandrma-ihtiyacn giderme-fayda salama, afikram-cmert davranma
Rzk: Allahn her bir canlya onun iin takdir
buyurduu mr mddetince yine takdir buyurup salad her trl geim, hayat srdrme
vastas. Yenilen, iilen, giyiler madde ve malzemeler gibi, akl, servet, g, kabiliyet vb. de
rzk kapsam iindedir. Rzkn bazs habistir,
yani kimyev bileimiyle de din adan da temiz
deildir, dolaysyla haramdr. Bu sebeple, uurlu-sorumlu varlklara kendileri iin tayyip, yani
taban, yaratl, kimyev bileimleri asndan
temiz ve salkl olan, bir de dinen hell klnan
rzklar tketmeleri emredilmitir.
Ribat: At harekete hazr tutup dman gzetlemek; nbet tutmak; tehlikeler karsnda srekli tetikte durmak; gzelce abdest alp namaz
gzetlemek, gnln ibadete bal olmas
Ruh: nsanda canll, zellikle manev hayatiyeti salayan, madd-manev-zihn hayatn ana
kayna, dnen, ibret alan, inanan, renip bilen,
seven, acyan vb. manev cevher. nsann manev
hayatnn ana beslenme kayna olarak vahiy ve
vahiyler toplam olan lh Kitap. Btn ruhlardan sorumlu, ruhlara mekkel, onlarn ibadetlerini
Allaha arz eden, btnyle rahmet ve hayatiyet
tayc melek veya melek benzeri varlk.
Ruhul-Kuds: Kudsiyet, yani temizlik, kutsallk, her bakmdan paklk ruhu. Kudsiyeti
temsil eden ruh. Bu manda Hz. Cebrailin ismi.
Baz limlere gre, Hz. Cebrailden ayr olarak bir
Rhul-Kuds vardr. (Bkn. Ruh)
Rush Rasih: Kk atma, derinleme, bilhassa ilimde derinleme, gerek ilim, idrak ve
kavray sahibi olma; bu sfatlara sahip olana da
rasih denir.
Rd: zellikle zihn veya zihin melekeleri
itibariyle olgunluk, doruyu bulma ve doru
davranma seviyesi
1423
Sabr: Dier yars kr olarak, slm hayatn

bir adan deta yars. badetlerde sebat, gnahlardan kanmada direnme, musibetler karsnda
ikyetsiz tahamml, bir ite ve hizmette zamana
kar acelecilik gstermeyip, neticeye ulamada
klmas gereken merdivenleri tek tek kma,
gerekli sebeplerin hepsini yerine getirmede kararllk ve azim.
Sadaka: Kiinin sahip klnd her trl nimetten Allah yolunda Allaha ballnn nianesi
olarak bakalarn da faydalandrmas
Sebl: Yol, zellikle bir hedefe, mesel Srat-
Mstakme gtren yol; harekete geme gerekesi
Sefih: Dk akll, akl ermez; sorumsuzca bir
hayat yaayan ve maln bu sorumsuzluk iinde
harcayan, beyinsiz
Sekine: nsana itminan, cesaret, emniyet ve i
huzuru veren bir hal, grnt, nesne veya bunlara benzer ey.
Selm: Her trl ayp ve noksanlktan, gvensizlik ve endieden uzak olma hali; gven, salk,
kusursuzluk dilei
Seyyie S: Seyyie, ktlk, zellikle byk
gnahlarn dnda kalan ktlkler, gnahlar
iin kullanlr. S da, kt olan, tasvip edilmeyen demektir.
Sddk: Her bakmdan doru; szleri ve yaptklar hem birbirini hem de inan ve dncesini
dorulayan; dorulua, gvenilirlie mani yalan,
szde durmama, emanete ihanet ve garaz gibi
sfatlardan tamamen uzak bulunan
Sdk: Doruluk, mutabakat, z-sz bir
olma
Srat/Srt- Mstakm: Srt, oulu olmayan bir kelimedir. nili-kl, bazen geni bazen
dar, geilmesi zor yol demektir. Bir hadis-i erifte,
inili-kl, kenarlarnda surlar ve snrlar, bir
de darya alan kap ve pencereler, kaplarnn
zerinde rtler bulunan bir yol veya kpr olarak tarif edilir. Surlar ve snrlar, (slmn temel
lleri) demek olan eriattr; kaplar, haramlardr. Surlar veya snrlar almamal; ba, hibir
zaman kaplardan dar karlmamaldr. Srat-
1424
Mstakm, itikatta, amelde (aksiyon ve davranlarda), niyet ve dncede, terbiyede, tavrda

slm zere olma, kiiyi doruca Allaha ulatran, kendisinde eliki, sapma, yanllk olmayan
yol demektir.
Sidretl-Mnteha: ki ey (arazi) arasndaki
snr, snr ban belirleyen, sembolize eden
Arabistan kiraz. Yaratlmlar (imkn) lemiyle
mutlak zarur varlk (Vcup) arasndaki almaz
snr
Sret: Kiinin karakteri, inanma, yaama ve
davran tarz, hal ve gidii; buradan hareketle,
szleri, davranlar ve tavrlaryla Peygamber
Efendimizin btn bir hayat, hayatnn ortaya
koyduu peygamber izgi hakknda kullanlmaktadr.
Sulh Salih Salih Amel Islah Muslih:
Sulh uzlama, anlama, anlamazl, bozuk hali
giderme demektir. Salih, bozukluktan, bozgunculuktan uzak, salam, arzasz mansnadr.
Salih amel, salam, yerinde, arzasz, slaha,
tamire ve yapmaya ynelik davran ve harekettir. Islah, bozukluu, karkl, anariyi,
kaosu, arzay giderme, kiinin kt halini,
gidiatn dzeltmesi anlamnda olup, bunlar
geekletiren kiiye de muslih denir.
Sultan: Delil, belge, otorite; galibiyet, stnlk,
Sr: Boru gibi frlnce ses veren alet.
Kyametin kopmas ve bir de llerin diriltilip
Maher Yerinde toplanmas iin Hz. Israfilin
frmeyi bekledii ve niteliini bilemediimiz
alet
Snnet: Bir ii yerine getirmede takip edilen
metot, ayn icraatlarla olumu yol, yntem demektir. Terim anlam itibariyle, szleri, davranlar ve arkadalarnda grp de sktla veya
bir baka ekilde tasdik ettii ikrarlaryla Allah
Raslnn hayat- seniyyeleri, Onun Kurn
tefsir ve tatbik etme, slm hayat hayat klma
yoludur. Allah iin kullanldnda, yani Snnetullah, Cenab- Allahn, fertlerin ve toplumlarn
hayat iin takdir buyurduu kanunlara uyulup
uyulmama karsndaki icraat- Sbhaniyesi, verip uygulad deimez hkm mansna gelir.
Bir bakma, tarih dinamiklerin veya tarihin kanunlarnn btn mansna gelir.
ahid ehd: Bir vaka hakknda grgsne
ve duyduklarna ba vurulan kii; byk ounluun gayb olarak inand pek ok gerekleri
kalbiyle, kalbinin gz ve kulayla, hatt ba
gzyle mahede eden. Allah rzas iin mcadele, mcahede ederken Allah iin len, ldrlen mmine de, bu ekilde inand davaya
hayatyla ahit olduu ve Allahn byle kimseler
iin br lemde hazrlad nimetleri o leme
gemesiyle beraber mahede ettii iin ehit
denmektedir.
ahadet: Olana gzyle, konuulana kulayla
ahit olma; grme ve duyma; bir yerde hazr
bulunma; ahitlik yapma; ounluun gayb olarak inand pek ok gerekleri kalbiyle, kalbinin
gz ve kulayla, hatt ba gzyle mahede
etme; Allah rzas iin mcadele, mcahede
ederken Allah iin can verme ve bylece inand
davaya hayatyla ahit olma, ayrca Allahn byle
kimseler iin br lemde hazrlad nimetleri o
leme gemesiyle beraber mahede etme
efaat: Birisi iin st otorite nezdinde araclk
yapma; dnyada Allaha yaklama veya Onun
af ve husus rahmetine nail olmak veya bir ii
baarmak, bir hedefe ulamak, hirette ise
balanmak ve Cennete girebilmek iin, Onun
nezdinde deeri olan veya olduuna inanlan kiileri, eyleri vesile klmak, bu vesilelii kabul ederek, isteneni vermek demektir. Modern materyalist bilimin anlayp anlamlandrd ekilde
sebepsonu kanunu (kozalite), tabiat gleri
ve kanunlar da dahil olmak zere, dnyada
sebeple msebbep (netice) arasnda hakik tesir
sahibi btn arac g ve prensipler kabul etmek
de, efaat kavramnn iine girer.
eriat: Apak yol; apak ve geni su yolu.
Cenab- Allahn insanlar hayatlarn ona gre
tanzim edip ona gre yaasnlar diye byk
raslleri vastasyla gnderdii inan, ibadet,
ahlk, davran, muamele ve ceza esaslar, kaide
ve yasalarndan oluan lh Dinin amel yan.
Din, mcerret bir kavram, bir isim iken, eriat
onun yaanma ve tatbik eklini ifade eder.
er: stenmeyen, zararl, kt ve kendisinden

kanlan
eytan blis: Cinlerden olup, ateten yaratlm bulunan, insann yeryz hayatyla ilgisi
bulunduu iin melekler gibi insana secde ile,
yani ballk ve hizmetle emredilen, fakat Allahn bu emrine isyan ettii, isyannda da direttii
iin Allahn rahmetinden, derghndan ebediyen
kovulan, ama insann yeryz hayatnn bir boyutu olarak insana onu saptrmak iin musallat
olmasna izin verilen varlk. Kurnda bu varlk
iin Hz. deme secde emri, bu emre muhalefeti
ve cennetten kovulma srecinde blis ismi kullanlrken, bu sreten sonra eytan ismi kullanlmaktadr. blis, midini btnyle yitirmi,
eytan ise, kovulmu, lh rahmetten uzaklatrlm mansndadr.
irk Mrik: Allaha Ztnda veya ununda, sfatlarnda veya isimlerinde ya da eserlerinde veyahut bunlarn birkanda veya hepsinde
herhangi bir ekilde e, ortak ve benzer tanmak;
sadece Allaha has olan yetkileri bakasna da
vermek; Allaha has ulhiyet ve Rahmniyet gibi
sfatlar ya da btn sfatlarn Allaha has mertebesini daha baka bir varlk veya varlklarda
da var kabul etmek. nsan dahil btn varlklar
zerinde mutlak hkm ve hakimiyetinde, kendisine dua ve ibadet edilmede, tek tek her varln ve btn kinatn yaratma, rzklandrma ve
idaresinde bakalarna da hak ve yetki tanmak,
Allahtan bamsz glerin veya aslnda birer
isimden, isimlendirmeden ibaret olan kanunlarn
belirleyiciliine inanmak. Allaha irk koan kiiye mrik denir.
ura stiare Mavere: Kelime olarak,
ar kovanndan bal almak, satlk bir at gcn,
shhatini ispatlamak iin pazarda koturmak
demektir. Kavram olarak, aralarnda nanslar
bulunsa da, hakknda kesin lh hkm (nass)
veya kesin bilgi olmayan, yoruma ve gre
ak meselelerin ehilleri arasnda konuulmas,
grlmesi
kr: Bir yars sabr olarak, bir manda slm hayatn dier yars. uurlu-sorumlu varlklarn, kinattaki btn gzellikleri, kendilerine
1425
ulaan btn nimetleri, nail olduklar baarlar,

btn hayr kalben Allahtan bilme, dille ikrar ve
iten gele gele, inanarak itiraf etme, davranlarla
da bunu tasdik etme. Nankrlk kfre, kr
ise imana alan kapdr ve kmil imana ulamann da ok nemli bir yoludur.
Taut: Allaha isyanla baka dinler, baka
yollar icat edip insanlar bunlara itaata zorlayan
btl otorite veya otorite(ler)
Taharet: Madd, maddmanev ve manev temizlik. Madd temizlik, vcudun, elbise ve ibadet yerlerinin ibadete mani pislikten dk, idrar
tr pisliklerin kat olanlarnn 3 gram, sv olanlarnn ise el ayasn dolduracak kadarndan temiz olmasdr. Madd olarak yaplan ama daha
ok manev temizlik ifade eden temizlik, abdestsiz olann abdest almas, cnplk halinde ve kadnlar iin hayz ve lousalk hallerinin bitiminde
gusletmektir. Manev temizlik, irkten, kfrden, nifaktan temizlenmek, yani iman etmekle
olur. Manev temizliin ileri boyutu, kalbi riya,
sma, kin, haset, garaz gibi her trl manev
hastalktan temizlemektir. Ayrca, gnahlardan
uzak olma, aldatma, yolsuzluk, dolandrclk,
kumar, karaborsa, ihtikr gibi her trl gayr-
meru muameleden, haram kazan ve harcama
yollarndan, yalan, sahtekrlk, iftira, suizan,
gybet, dedikodu gibi kt huylardan kanma
da, manev temizlik kapsamnda telkki edilebilir. Btn ubeleriyle taharet (temizlik), slmn
zerinde ciddiyetle durduu, Kurn- Kerimle
hadis-i eriflerin ok byk nem verdii bir konudur.
Tarikat: Bir hedef istikametinde takip edilen
bir tr husus yol; Tasavvufta eriat tam yaayabilme, imanda kesinlie ulama adna kalb
arnma yollar
Tasrf: Kurnn dikkatleri, nazarlar, insan zihin ve kalbini bir arnn iekten iee konmas
gibi hayatn her alannda gezdirip, insan ele ald hakikatn cerhedilmez delilleriyle kar karya
brakan slbuna tasrif denmektedir. Gerekten
Kurn, ferdin hayatndan yeryzne, semadan
toplumlarn hayatna, insan vicdanndan tarihe,
ksaca yrd her sahada mucizev bir asa ile
1426
su karmakta ve kalb, ruh, akl gibi btn insan meleke ve duygular tatmin etmektedir.
Tazarru: Boyun emi, teslim olmu halde

iten yalvarma, i yneli
Takva ttika Mttak: Takva, Cenab- Allahn hem insan hayatn dzenleyen ve bilhassa
ulema arasnda eriat- garra olarak da anlan kanunlar btnne, hem de eriat- Tekvniye olarak
da adlandrlan ve (msbet) ilimlerin konusu olan
hayat ve kinat kanunlarna uygun hareket ederek,
Allahn korumas altna girme, byle bir davranla elde edilen kalb hali; mttak, takva sahibi kii
demektir. ttika, Allaha tam bir sayg ve Ondan
korku iinde, kfr, nifak, irk, gnah gibi helk
edici inan, tavr ve davranlardan, nefsin gayr-
meru ve ar arzularndan, bir de Cenab- Allahn hayat iin koymu bulunduu, yani eriat-
Tekvniyyenin kanunlarna aykr davranmaktan
kanma, onlarn sebep olaca dnyev-uhrev
musibet ve azaptan Allahn korumas altna girmeye alma, ksaca takvaya ulama cehdidir.
Tebli: Ulatrma, bir meseleyi en ak ve

muhatabnn zihninde phe ve soru brakmayacak lde anlatma. zellikle peygamberlerin
Allahtan aldklar vahyi apak gerekler halinde
ve kapal hibir nokta brakmadan muhataplarna anlatmal, iletmeleri
Kuran, takvay elbiseye benzetir (7: 26) ve

birinci, yani Din kanadyla dereceli bir takvadan sz eder (5: 93). Birinci derecesi, insann
rtlmesi farz olan yerlerini rten elbise gibidir
ve iman dairesine girip, bilhassa farzlar yerine
getirmek ve byk gnahlardan kanmaktr.
kinci derecesi, imanda derinleme, farzlarla birlikte snnetleri, hatt mstehaplar da yerine
getirme ve haramlarla birlikte mekruhlardan da
kama olup, vcudun tamamna giyilen elbise
gibidir. Takvann nc derecesini ise, imanda daha bir derinleme, marifet ufkuna ulama,
Allahn rzasn ekecek byk-kk her trl
slih ameli mmkn olduunca yerine getirmee
alma ve haram veya mekruh olabilir endiesiyle phelilerden de kanma oluturur ki, kendisi
gzel ve giyeni gzel gsteren elbise gibidir.
Tefakkuh Fakh: Bir meseleyi derinliine

ve geniliine idrak, ruhuna veya knhne
nfuz etmek, btn gereiyle kavramak. Dini
bu ekilde kavrayanlara fakih denir. Bir hadisi erifte, Allah, sevdii kuluna Dinde fakih
klar. buyrulur. Fakih, bilhare Dini bilhassa
amel boyutuyla ok iyi idrak etmi ve itihad
seviyesine ulam limler iin kullanlr olmutur.
Takva, Allah katnda insan bykln, deer

ve erefin tek lsdr: (49: 13)
Tasvr: ekil ve suret verme, biimlendirme
Tavaf: Bir eyin etrafnda yrmek, dnmek.
Haccn rknlerinden olarak, Kbenin etrafnda 7 defa dnme ibadeti
Tayyib: Yaratl ve kimyev-biyolojik bileimi
itibariyle temiz, gzel, ho; Dinin de gzel grd ve hell kld
Tebir: Mjdeleme, mjde verme; gzel bir

eyi veya sonucu haber verme; Kurn- Kerimde
tehekkm (istihza veya anlam tersinden daha da
glendirmek iin) kt bir sonucu bildirme
mansnda da kullanlr, kfirleri ac bir azapla
mjdeleme gibi.
Tebyin: Ayrt etme, aydnlatma, aklama,
kapal nokta brakmama
Teemml: Bir konu zerinde btn incelikleri
ve ayrntlaryla dikkatlice dnme
Tefekkr: Bir konuda, bir ey zerinde onun

kimlii, mahiyeti, varlk sebebi, fonksiyonu alarndan yeterli bilgi eliinde sistemli, derin ve
etrafl dnme
Tefrika Frka: Bir topluluk iinde ayr gruplar oluturma, belli gr, dnce veya menfaatlerin ardnda grup grup olma. Topluluk iinde
oluan ve birbirleriyle ekien farkl gruplarn
her birine de frka denir.
Tekebbr Mtekebbir: Byklk taslama,
kendinde byklk grme. Byle yapan kiiye
mtekebbir denir. Tekebbre, yani byk olduunu ilana tek ve mutlak hakk olan Zat, sadece
Cenab- Allahtr. Dolaysyla El-Mtekebbir
Onun ismi olup, bykl, byk olduunu
ilana tek hak sahibi Zat demektir.
Tertil: Sz dzgn, kelimelerin hakkn vere-
rek ve anlalacak tarzda aklkla ifade etme;

Kurn bu ekilde, her harfin her kelimenin
hakkn vererek, Peygamber Efendimizin okuduu gibi, dinleyenin harfleri sayabilecei ekilde
okuma
Tesbih Tahmid Tekbir Tehlil: Tesbih,
Allahn her trl noksanlktan, eksiklikten,
yaratlmlara ait doma, reme, lme, ihtiya
hissetme gibi zelliklerden, dolaysyla ortaklar
bulunmaktan mutlak mnezzeh olduunu kabul
ve ikrar etmektir. Ksaca, Allah ne deildir, ne
olamaz, bunu bilmek ve iln etmektir. Tahmid,
Allahn btn kemal sfatlarna sahip Allah olduu iin hamde, senaya, ibadete lyk olduunu
ve Ona hamd, sena ve ibadet edilmesi gerektiini kabul ve ikrardr. Bir baka ifadeyle, Allah
msbet (sbut) sfatlaryla tanmak, Onu bu sfatlarla anmak, yani Onun nasl bir lh ve Rab
olduunu bilip, Onu yle tanyp yle anmaktr.
(Bkn. Hamd) Tekbir, Allahn bizim idrakimizin
tesinde ve sonsuz bykln, Onun karsnda baka hibir byn olamayacan, bizim hayal ve tasavvurumuzda Onun hakknda
ne canlanrsa Onun btn bu tasavvur ve tahayyllerin sonsuzca tesinde olduunu kabul ve
ilan etmektir. Tehlil ise, Onun mutlak birliini,
Ondan baka hibir ilh ve mabud olamayacan kabul ve ilandr. Namazdan sonra tesbihatta
Subhnellah, Elhamd lillh, Allah ekber, L
ilhe illallah derken, ite bunlar ilan ederiz.
Tesviye: Dzenleme, ekilsiz bir btn gereken ekle ve hale koyma; gerekli donanm verip,
istenen sisteme koyma
Tevbe: Dnmek, zellikle kt bir eyi yapmaktan vazgemek. Gnahtan piman olup, bir
daha ona dnmeme kararll iinde bulunmak
Tevhid: lh, Rab, mutlak hakimiyet sahibi
Melik ve Mabud olarak yalnzca Allah kabul
etme eklinde veya drt temel boyutu vardr.
Rab olarak Onu kabul etme, baka manlarnn yansra, Ondan bakasna haram ve hell
klma yetkisi vermeme demektir. (Bkn. Rab) Bu
bakmdan, fert ve toplum hayatndaki haram
ve hellleri, emir ve yasaklar belirleme yetkisi
Allahndr. Eer bunu birtakm insanlar gasp
1427
eder ve zulm zerine bir sistem kurar, insanlar

da buna boyun emee zorlarlarsa, ite bu, fitnenin ta kendisidir. Bu durumda slm mdahale
eder; kimsenin inancna karmamakla ve herkesi
inancnda hr brakmakla birlikte, hayat tanzim
yetkisini kullanr ve zulme, fitneye, anari ve
terre meydan vermez.
Yegane mabud, snak, dayanak ve biricik
yardm kayna olarak Allaha iman nemle vurgulanmaktadr. Peygamberler dahil hi kimseye,
hi bir puta ulhiyet ve ulhiyet yetkisi verilemez. Peygamberlerini, byklerini, reislerini
Allah sever gibi sevenler, ballklar ve onlarda
vehmettikleri g, kabiliyet ve kahramanlkla
onlar deta ilh yerine koyanlar, onlarn Allahn
hkmlerine aykr emir ve yasaklarna gnll
itaat edenler, Allaha isyan etmi, Ona irk komu ve bylece en byk zulm ilemi olurlar.
Tevekkl: Bakasn kendi adna vekil klma;
gc ve kabiliyeti dahilindeki ve zerine den
tedbirleri aldktan, bir muvaffakiyet iin gerekli
sebepleri yerine getirdikten sonra sonucu tam bir
inanmlk ve teslimiyet halinde Allaha brakma;
teebbs edilen ilerde Allaha gvenip dayanma
Tezekkr: Hatrlama, anma, hatrlayarak veya
bir eyin zerinde dnerek ders alma
Tezkiye: Nefse itimat etmeme, kendini beenip kendine gvenmeme, hiliini, zayfln,
cehaletini ve fakrn kavramlk iinde gerek
varlk, btn g, kudret, ilim ve zenginliin
Allaha ait olduunu iten kabul etme, byle bir
kabulle ve gnahlardan da tevbe ve istifarla,
ayrca malndan Allah yolunda ve muhtalar
iin verilmesi gerekeni de vererek nefs arnma,
bylece iman ve slm temelinde gelime, maln
gerekten artrma, bereketlendirme
Tilvet: Takip etme, bir eyin arkasna dme,
peisra yapma. Mesel Kurn- Kerimi harfleri,
kelimeleri birbirine ekleyerek dzgnce okuma,
byle bir okuma ile onu, ondaki many bakalarna da aktarm olma
Tuyan: Selin yatandan tamas gibi, kstahlk ve had bilmezlikle davran snrlarn ama,
taknlk, azgnlk; zorbalk, haksz tahakkm
ve bask
1428
Uzza: slm ncesi Cahiliye dneminde mrik

Araplarn taptklar putlardan biri
iin yazl kltrden etkilenmemi, zihni temiz,

kalbi saf
ll-Azm: Geree, bir yola tam gnl veren

ve onun zerinde tam sabr ve sebat gsterenler.
Kurn- Kerimde rasllerin en bykleri olan
Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.s.), ayrca
Hz. Nuh, Hz. brahim, Hz. Musa ve Hz. Isa
(aleyhimisselm) iin kullanlr.
mml-Kitap: Kitabn anas; Ana Kitap;

Levh- Mahfuz (Bkn. mam- Mbn, Kitab-
Mbn, Levh- Mahfuz.)
ll-Emr: Emir ve yetki sahipleri. Komutanlar,

idareciler, yetkililer
ll-Erham: Yaknlar, aralarnda kan ba
olan ve kan bayla balln derecesine gre
gzetilmeleri gereken akraba.
mmet: Toplum, topluluk; sre. Bir imamn
(bkn. mam) arkasnda ayn inan ve ayn hedef
zerinde birlemi topluluk, toplum; ayn hedef
istikametinde ayn ii yapan grup; ayn cinsten
olan ve bir toplum hayat ortaya koyan varlklar
cemaati, mesel karncalar, kular gibi.
mmet-i Muhammed: Hz. Muhammedin
(s.a.s.) yanltmaz rehberliinde slma tbi olan
insanlarn tamam. slmn ve dolaysyla mmet-i Muhammedin en nemli zellii, her trl
arlktan, yani ifrat ve tefritten uzak olup, daima orta noktay temsil etmesidir. Mesel gnmz akmlar iinde slm, ne spiritalizm (ruhuluk) ne materyalizm, ne realizm ne idealizm,
ne kapitalizm ne sosyalizm, ne ferdiyetilik ne
devletilik, ne mutlakiyetilik ne anarizm, ne bu
dnya veya hedonizm ne de sadece br dnya
veya ruhbanlktr. Btn bunlarn ortasnda bir
orta yoldur slm.
mmet-i Muhammed, btn nceki dinlerin
vrisi, btn peygamberlere ve kitaplara inanan,
onlar hakknda zamann getirdii yanl inan ve
anlaylar tashih eden bir Dinin mensuplar olarak, hirette btn dier insanlar hakknda, onlarn peygamberi, kinatn efendisi Hz. Muhammed aleyhissalt vesselm da, onlar hakknda
ahitlik yapacaktr.
mm: Anneden doduu gibi, okumas-yazmas olmayan; kendisine lh Kitap, dolaysyla
ilim verilmemi ve bu sebeple de doruyu, doru
yolu bulamam. Okumas-yazmas olmad
Vahiy: Husus tarzda konuma demektir. Kavram, bu kelime mans iinde Cenab-
Allahn zellikle ar gibi baz hayvanlar husus
tarzda ynlendirmesini (sevki lh) ve zellikle belli seviyedeki vel kullarnn kalbine bir
many brakmasn (ilham) iine alr. Yine,
eytanlarn eytanlam insanlara husus telkinde bulunmas iin de Kurnda vahyetme tabiri
kullanlmaktadr.
Vahiy, terim anlamyla, Cenab Allahn peygamberlere konumasdr. r Sresi 51. yette
ifade olunduu zere, bu konuma ekilde
cereyan etmitir:
1. Allah, many peygamberin kalbine brakr
ve peygamber, bunun Allahtan olduunu
bilir.
2. Allah, peygamberle aracsz, fakat onun
tarafndan grlmeksizin ve bir perde
arkasndan konuur: Hz. Musaya aatan
konumas gibi.
3. Allah, bir melek gnderir ve bu melek,
peygambere Allahn mesajn getirir.
Cenab- Allah (c.c.), Kurn Hz. Cebrail
(a.s.) vastasyla gndermitir.
Vel(yy): Yakn dost, srda, koruyucu, sahip,
ynetici, mttefik, ilerin kendisine braklaca vekil gibi manlara gelir. Allah mminlerin,
mminler birbirlerinin, eytan kfirlerin, kfirler ve Ehl-i Kitap iinde de bazlar bazlarnn
velleridir.
Allahn mminlerin velsi olmasnn en ak
mans, onlar zihn, manev/kalb, itima, ekonomik ve siyas her trl karanlklardan nra
karmas ve yardmyla nurda sabit klmas,
onlar korumas, onlara yardm etmesi ve husus
rahmetiyle muamelede bulunmasdr. Mminler
de, bu hususlarda birbirlerine yardmc olmal,
birbirlerini sahiplenmeli, birbirlerine kol-kanat
germelidirler. Mminler arasnda bunu en iyi
ve en ihlsla yerine getirenler, Allaha en yakn

olanlardr ve Allahn velleridirler. Onlar, kendi aralarnda seviye farkllklar olmakla birlikte,
slm yaamada daha dikkatli, Allaha dierlerinden ok daha yakndrlar. Bu zatlar arasnda
peygamberlerin husus bir mevkii olmakla birlikte, vel kavram daha ok, sz konusu ileri
peygamberlere miras olarak yerine getiren zatlar iin kullanlr. Bu ileri yerine getirme, ilim,
kmil iman, slm tam tatbik, gnahlardan kanma, takva, ihsan, rza gibi pek ok hasletlere
sahip ve btn bunlarn tesinde Allahn yoluna
adanm olmay gerektirir.
Yakn: Nefsin her trl pheden kurtularak
skna ermesidir. lme, bilmee dayanan ilmelyakn, grmee veya mahedeye dayanan aynel-yakn ve bizzat tecrbeye ve yaamaya dayanan hakkal-yakn mertebeleri vardr. Mesel,
bir yerde tten duman, atein varl iin ilm bir
yakn ifade eder. Atei grme, onun varl hakknda aynel-yakn sahibi olma demektir. Atei,
elimizi iine sokarak bizzat tecrbe etme ise,
onu, en azndan yakclk sfatyla hakkal-yakn
tanma mansna gelir. hiret hakknda yakn
sahibi olma, vahyin haber vermesiyle ilm seviyede olabilecei gibi, kalb mahede ve mkefe yoluyla, vefat etmi ruhlarla temas yoluyla,
sadk ryalar yoluyla, hatt ilm almalarla da
olabilir. Bunlar da, objektif planda ilmel-yaknin
dereceleridir.
Baz limlere gre, iman hakikatleri konusunda
hakkal-yakne ancak hirette ulalabilir. Yakn
yolculuu mr boyu devam eder.
Zekt: zellikle servetinden Allah yolunda ve
muhtalar iin harcama ve bylece kalbini mal
sevgisinden temizleme, ayrca maln gerekten
arttrma, bereketlendirme; miktar ve harcanma
yerleri Dince belirlenmi harcama ve yaplmas
gereken harcamann miktar. Zekt, slmn be
artndan biridir.
Zhar: zellikle Cahiliye dneminde yaplan ve
erkein onunla zevciyet mnasebetini kendisine
1429
haram etmesi mansnda karsna, Bundan

byle bana annemin srt gibi ol; seninle zevcelik
mnasebetimde sanki annemin srtna binmi
gibi olaym. demesi. Bu, geri dnlemez bir
boanma ifade ediyor idiyse de, bu ekilde
boanan bir kadnn bakasyla evlenmesine de
msaade edilmezdi. Kurn- Kerim bunu kesin
olarak yasaklad.
Zikir: Zikir, Allah bizzat sm-i Celliyle, dier isimleriyle ve Ona ait sfatlarla anmak, Ona
hamdetmek, Onun birliini dile getirmek, Onun
her trl noksanlktan, yanl ve abes i ilemekten, ortaklar bulunmaktan, yaratlma ait eksik
zelliklere sahip olmaktan mutlak mnezzeh olduunu hi unutmamak ve ilan etmek, Onunla
ilgili eserleri okumak, Onu tanma adna sohbetlere katlmak, Onu bakalarna anlatmak gibi
pek ok fiili iine alan bir kavramdr.
Zulm: nsann kendisi veya bakasyla ilgili
bir eyi yerli yerince yapmamas, yanl yapmas, yanl deerlendirme ve dolaysyla hakszlkta bulunmas demektir. Yaplan her yanl i,
yanl deerlendirme, ilenen her gnah, kalbde
karart meydana getirir; kalbin grme ve iitme
melekelerini karartr, neticede kalbi ldrebilir.
Dolaysyla, basite herhangi bir nesneyi yerine
koymamaktan Allaha irk komaya kadar dereceleri olan zulm, karanlkla e anlamldr, hatt
karanln kendisidir. nsan, bu tr yanl davranlaryla en byk zarar kendisine verir. Bu
sebeple, Kurn- Kerimde ve bilhassa istifarlarda insann kendisine zulmnden, nefsine zulmettiinden sz edilir. nsan, bakalarna yapt
hakszlk sebebiyle kazand gnahlarla da yine
ncelikle kendisine zulmetmi olur.
Zhd: Bir eye deer vermeme. Dnyaya ve
dnyalk eylere kalbde yer ve deer vermeyip,
sade bir hayat yaama; dnyay alp kazanmama mansnda deil, kendisinin ve bakmakla
sorumlu olduu kiilerin geimliini salama,
ayrca Allah yolunda ve muhtalar iin harcama
maksadyla alp kazanma, fakat kalben terk
edip sade bir hayat srme
KONU NDEKS
adaki indekste veriler sreler ve yet numaralar, eer o yetlerden sonra not dlmse,
bu notlar indekste yer alm olsun veya olmasn, dikkat alnmaldr.
ZTI, SIFATLARI VE SMLERYLE

CENABI ALLAH (c.c.)
ALLAH: Ftiha, not: 4:

Allahn sfatlar ve isimleri: Bakara, not: 34
Hve, Allah, Ehad, Vahid, dourmam,
dorulmam olmas ve ei, dengi, benzeri
bulunmamasyla Allah: hls, 14 (not: 14)
Kurnn pek ok isim ve sfatlaryla Allah
tantmas: Bakara: 255, Enam, 103, Har,
2224, Hadd, 16, Zuhruf, 8485
(eriksiz) Birliiyle Allah: li mran,
18, not: 3, Nis, 171, Arf, 194198, ura, 11,
Ftr, 8
Allahn radesi ve Meieti: Ftr (not: 3)
lmi ve her ey zerindeki ahitliiyle
Allah: Enam, 19, 59, Yunus, 61, Rad, 810,
Enbiy, 4, Sebe, 23, Zmer, 46, Fusslet, 47,
Mlk, 13, 14, 26
Rzklandran olmasyla Allah: Enam, 14,
Yunus, 31, Zmer, 63, ura, 12
Mutlak yaratc ve idare edici olmasyla
Allah: Bakara, 117, Enam, 7273, 95, 101
102, Arf, 54, Nahl, 40, Yunus, 34, TH,
50, Ankebut, 19, Rm, 11, Lokman, 28,
27,YSn, 8283, Kamer, 50, Brc, 1216,
Al, 25
Hak oluu ve kinat zerindeki mutlak
hakimiyetiyle Allah: li mran, 189, Enam,
3, 1213, 18, 61, 62, 73, 114, Yunus, 109, Hd,
123, Rad, 2, Nahl, 52, Hacc, 62, Nr, not: 25,
Furkan, 2, Kasas, 68, 70, Lokman, 25, Zmer,
not: 19, Mmin, 20, ura, 4950, Brc, 9,
Tn, 8
Her eyin Kendisine secde ve itaat edici
olmasyla Allah: Nahl, 49, sr, 44, Hadd, 1,
Har, 1, Saff, 1, Cuma, 1, Teabn, 1
Sfatlar ve isimlerinin deiik tecellile-
riyle Allah: Bakara, 186, Enam, 133, Yunus,

104, Kehf, 109, Nr, 35, uar, 7882, Kasas,
88, Mmin, 3, 15, Fetih, 4, 7, Necm, 4353,
Rahmn, 2627, 29, 78, Mddessir, 56
Her trl kusur ve eksiklikten mnezzeh
olmasyla Allah: Bakara, 2122, 116, Nis, 36,
171173, Enam, 14, 101, Arf, 194198, Nahl,
60, 74, sr, 111, Kehf, 5, Meryem, 8896,
Enbiy, 1618, Furkan, 2, Rm, 27, Sebe,
22, Sfft, 149159, Zuhruf, 8182, ura, 11,
hls, 34
Rubbiyetiyle Allah: Ftiha, 1, Bakara,
2122, uar, 2428, 7882, Neml, 2526,
Sfft, 5, Zuhruf, 8182, Duhan, 78, Casiye,
3637, Rahmn, 17, 1012, 1415, 17, 1920,
22, 24, 2627, 29, 31, 33, 35, 37, 39, 41, 4344,
46, 48, 50, 52, 54, 56, 58, 60, 62, 64, 66, 68,
70, 72, 74, 76
CRAATI VE YARATTII VARLIKLARLA OLAN

ALLAH
MNASEBETIYLE
Allahn kozmik icraat hakknda genel

bilgiler: Bakara, not: 34, Nis, not: 34, Arf,
not: 21, uar, 2428, 7882, Secde, not: 4,
Zmer, not: 19, Rahmn, not: 11, Talk, 12
(not: 7),
Allahn kozmik hakimiyeti: Enam, 62,
7273, Arf, 54, Hd, 123, Rad, 2, Nahl, 49,
52, Kasas, 70, Mmin, 20
Allahn kozmik icraat: Bakara, 29, 117,
Enam, 7273, 97, 97, 99, 101102, Yunus, 31,
34, Rad, 2, Nahl, 40, T-H, 50, Ankebut,
19, Rm, 11, 27, Lokman, 28, YSn, 8283,
Kamer, 50, Al, 25
Allahn kozmik seviyede rzklandrmas: Yunus, 31, Hd, 6, ura, 12
Allahn sorumlu kullar zerindeki icraatn genel deerlendirme: Bakara, not: 10,
40, Nis, not: 34, Arf, not: 21
Konu ndeksi
1431
Allahn sorumlu kullar zerindeki icraatnda temel hususlar: Fatiha, not: 14, li
mran, not: 31, Enam, 18, 6162, 149, Arf,
194198, Yunus, 104, 109, Kf, 16
(not: 38, 39), Mminn, (not: 3), Kasas, 88

(not: 2223), Ftr, 8 (not: 3)
Allahn sorumlu kullar tzerinde kozmik

icraat: Enam, 60, uar, 7882, ura, 4950,
Necm, 4353, Mlk, 2324, Nuh, not: 7
Genel Deerlendirme: Enam, not: 14, yet

150, not: 31
Allahn sorumlu kullarnn hayatndaki

genel icraat: Bakara, 2122, 26, 29, li
mran, 103, 140141, Enam, 141142, brahim,
5, Lokman, 2728, Rahmn Sresi, Cin, 17,
ems, 15, Leyl, 1213, Alk, 25
Allahn kullarna muamelesi: Bakara,
185186, li mran, 128, Nis, 40, Enam,
17, 54, 62, 149, Arf, 194198, Tevbe, 105,
Yunus, 25, 44, 107, Rad, 11, brahim, 78,
12, Nahl, 9, 90, Kehf, 58, Meryem, 96, Neml,
1011, 7374, Secde, 4, Mmin, 3, Necm, 31,
Saff, 8, Mlk, 2021, Kalem, 35, Cin, 16 (not:
5), Mddessir, 56, nsan, 3031, Felk, 15,
Ns, 16
Allahn ahdi: Bakara, not: 24, Nahl, 91,
YSn, 6061
Allah neleri ve kimleri sever: Bakara, 222,
li mran, 76, 146, 148, Saff, 4
Allah neleri ve kimleri sevmez: Bakara,
205, 276, li mran, 57, Nis, 36, 148, Maide,
87, Nahl, 23, Hacc, 38, Hadd, 2223
Cezalandrma: Ftiha, 7, not: 18, 143, Enfal,
33, Ahzb, 24
Mminlere husus muamelesi ve yardm: li mran, 123125, 126, 150, Enfal, 26,
30, Tevbe, 111, Kasas, 56, Ahzb, 43
Allahla mnasebette genel birka kaide:
li mran, 31, Arf, 180, Nahl, 60, 74, Kehf,
24, Lokman, 33, Har, 19
Rahmn: Rahmn: Ftiha, not: 2, Furkan,
26 (not: 6), Rahmn, 17, 1012, 1415, 17,
1920, 22, 24, 2627, 29, 31, 33, 35, 37, 39,
41, 4344, 46, 48, 50, 52, 54, 56, 58, 60, 62, 64,
66, 68, 70, 72, 74, 76 (not: 118), Mlk, 34,
1921, 29
Rahm: Ftiha, not: 3
Cenab Allah ile ilgili baz kelm meseleler: Enam, 103 (not: 21), Arf, 194198
ALLAHIN BIRLIINE VE IMAN ETMEYE DAIR

DELILLER
Yaratma delili: Enam, 7273, Rad, 16, Hcr,

85, Enbiya, 30, r, 29
Rzklandrma ve nimetlendirme delili:
Enam, 141142, Yunus, 31, 67, Nahl, (not: 3),
58, 53, Neml, 87, Kasas, 73, Ankebut, 6061,
63, Ankebut, 61, 63, Rm, 37, 40, Mmin,
7980
lim, kader, henk ve dzen delili: Lokman,
30, Ftr, 11, Fusslet, 47, Mlk, 34
Hayat, lm ve diriltme delili: Bakara, 28,
164, Nahl, 65, Yunus, 34, Rm, 40
Hakimiyet delili: Enam, 1213, Rad, 2, 15,
Nahl, 48, Hacc, 1824, Nr, 41
Allahn kinattaki icraat (fk deliller):
Enam, 9597, 99, Yunus, 56, Rad, 24,
1213, 41, brahim, 3234, Hcr, 1623, Nahl,
1018, sr, 12, 66, T-H, 5155, Enbiya,
3133, 44, Hacc, 61, Mminn, 1722, Nr,
43, Furkan, 4550, 53, : uar, 7, Neml, 5964,
87, Kasas, 73, Ankebut, 61, 63, Rm, 2025,
4849, Lokman, 910, 2932, Secde, 5, Ftr,
12, 2728, 41, Y-Sn, 3344, 7173, Zmer, 5,
Mmin, 6168, Fusslet, 912, 3739, ura,
3334, Zuhruf, 1012, Casiye, 35, 1213, Kaf,
611, Mlk, 5, 15, 19, 2324
Allahn icraatndaki orijinallik ve baz
varlklarla ilgili husus icraat: Rad, not: 4,
Nahl, 6869
Bizzat nsanla lgili (Enfs) Deliller:
Enam, 98, Yunus, 31, 67, Rad, 41, Nahl, 70,
72, 7881, sr, 70, Enbiya, 44, Hacc, 1824,
Furkan, 54, Rm, 54, Ftr, 11, 15, 18, Zmer,
6, 36, ura, 11, Mlk, 2324, 2829
Vicdan ve strar hali delili: Enam, 4041,
6364, Yunus, 12, 2223, Ankebut, 65, Rm,
3334, 36, Zmer, 38, ura, 29
nsana kaybettiini ancak Allah iade
eder: Enam, 46, Kasas, 7172, Zmer, 38
1432
Konu ndeksi
Allahn cezalandrmas ve tarih delili:

Enam, 6, 11, Rad, 41, sr, 6869, Enbiya,
4344, Rm, 41, Ftr, 18, Mlk, 1617, 2830
irkin nefyi ve muhaliyeti: Yunus, 35,
Rad, 16, 33, Nahl, 2021, sr, 67, Hacc, 73,
Furkan, 3, Sebe, 22, Ftr, 40, Zmer, 36,
Mmin, 57, Mlk, 34
Akl deliller: Enam, 76, Nahl, 71, sr, 42,
Enbiya, 22, Mminn, 71, 91, Rm, 28
YETI:
ABDEST
Maide, 6
ASHBI KRM: Tevbe, 100, not: 18, Har, 89,

Fetih, 1819 (not: 12), 29 (not: 2122)
ASHBI ML: Vka, 9, 4155, Beled,
1920
ASHBI UHDD: Brc, 48, not: 3
ASHBI YEMN: Rahmn, 62, not: 18, Vka,
8, 2740 (not: 46), 9091, Mddessir, 3847,
Beled, 1218
ASR: Asr, Not: 1
(SAVA) ATLARI: diyt, 15 (Not: 1)
D KAVM
Arf, 6572, Hd: 5060,
uar, 26: 123140, Fusslet, 1516, Ahkaf,
2125, Necm, 50, Kamer, 1821, Hkka, 67
ATALARA TEBAYET: Bakara, 170, Maide, 104,

Lokman, 21
ADALET: Nis, 59, 135, Maide 8, ura, 15,

4043, Hadd, 25, Zilzl, 78
ATE VE HZ. BRAHM: Atein Souk

Ve Selmet Olmasnn Mans, Sca Ve
Souuyla Yakmas: Enbiya, 69 (not: 8)
ALAMAK: Tevbe, 82, Duhan, 29, Necm,

6061
AV ve AVLANMA: Maide, 94, (hraml ken):

Maide, 9495; Deniz Av: Maide, 96
AHD VE ALLAHIN AHD Bakara, not: 24,

Nahl, 91 (not: 20), YSn, 6061
AVRET ve SS MAHALL (Erkekler ve kadnlar in): Nr, 3031, not: 1617
AHKAF: Ahkaf, 21
AHLK VE BAZI AHLK KADELER:
Bakara,
not: 20, 148, Nis, 85, 36, Rad, 22, Nahl, 126
127, sr, 2239, 53, ura, 4043, Mcadile,
1113, Kalem, 4, Mtaffifn, 15, Beled, 1217,
Hmeze, 13
AHMED: Saff, 6 (not: 4)
AHSEN
(not: 2)
TAKVM VE ESFELI SFLN:
Tn, 45
AKILAKLETME: Bakara, (not: 12), 73, 75, 76,

Yunus, 100, not: 20, Hacc, not: 13, Casiye,
35, not: 1
LEM,
not: 1
ADEM LEMLER:
Ftiha, not: 8, Enam,
ANNEBABA HUKUKU: Bakara, 83, Nis, 11,

36, sr, not: 12, Ankebut, 8, Lokman, 1415,
Ahkaf, 15, 17
ARF VE ARF EHL: Arf, 4649, not: 10
AR: Bakara, not: 28, Arf, not: 11, Hd, 7,
not: 2
AYIN KIYE YARILMA MUCZES: Kamer, 12

(not: 1)
YET: Nis, 140; Fusslet, 40 (not: 12);
Fusslet, 53 (not: 16);
ZER: Tevbe, 114 (not: 24)
(MALLARIYLA SINANAN) BAHE
Kalem, 1733
BAY ve CEZASI: Bakara, not: 144; Maide,

3334; ura, 14; Casiye, 17
BAL
ARISI:
Nahl, 6869 (not, 16, Ek: 10)
BAL PUTU: Sfft, 125

BALIIN KARNI: Sfft, 144-146, not: 20
BAYRAM NAMAZI: Kevser, 2 (not: 2)
BEDEVLER: Tevbe, 9799; Fetih, 1113, 1516
(not: 8, 1011); Hucurt, 1418 (not: 1314)
BEDR SAVAI: l mran, 13; 123129; Enfal,
5 14, 17, 4244, not: 1, 3, 4;
BEL: Bakara, not: 58
BERZAH: Mminn, 100 (not: 18)
Ar tayacaklar: Hkka, 17, not: 7
BESMELE: Fatiha, not: 6
ARZI MEVUD: Maide, 21, not: 4
BEERTIMA
ASHABI KEHF: Kehf, 922 (not: 412),

2526 (not: 16)
SAHPLER:
BAZI
GEREKLER:
Ferd ve Ailev Hayat Gerekleri: Rad,

8; Nahl, 70, 72, 78, 8081; sr, 1314 (not:
Konu ndeksi
1433
10); 1821 (not: 11); 84; Enbiy, 35 (not: 5);

Hac, 5; Furkan, 54 (not: 12); Ankebt, 23;
Rum, 54; Ahzab, 72; Mmin, 6768; Cuma, 8;
Mnafikn, 11; Teabn, 14 (not: 4), 15; Talk,
7; Nuh, not: 7; Cin, not: 3; Mrselt, 2023;
Nebe, 811; Abese, 1822; 1619 (not: 3); Tark,
4 (not: 1); Alk, 25
Fert, Toplum, Allah ve Din: Bakara, 151;
Tevbe, 111 (not: 22); Rad, 8; Enbiy, 25, 105
(not: 26); Hac, 17, 18, 37, 41, 67; Mminn, 71
(not: 11); Nur, 21, 55; Kasas, 48; 85; Ankebt,
23; Ahzab, 4, 72; Ftr, 15, 28, 41; Hucurat, 14,
17; Saff, 1011; Talk, 7; Cin, 28; nikak, 713;
Tark, 4 (not: 1), 1517; Al, 1617
Toplumda Rehberlik ve Rehberler: Fatiha 7
(not: 17); Bakara, 151; sr, 7172; Enbiy, 107;
Hac, 75; Nur, 63; Hucurat, 12 (not: 12); Cin,
28
Hukuka Temel Ahlk (ve Baz Davran)
Dsturlar, tima Hayat Kaideleri: sr,
2224 (not: 1218); Nur, 26; Hucurat, 6 (not: 4),
914, 17; Saff, 1011; Talk, 7
nsanlar Arasnda Farkllklar ve Msbet
htilflar: Nahl, 71, 93
Beer htilflar ve Her Topluluun Bir
Kblesi ve Takip Ettii Hedef Vardr: Bakara,
148 (not: 117); 213 (not: 144); Rum, 22; Hucurat,
13
Toplumlarda Deime ve/veya Tarih Kader:
Tevbe, 115; Rad, 11; sr, 16; T-H, 129; Enbiy,
1113; Enbiy, 105; Nur, 55; Kasas, 5, 48; Rum,
41; Ftr, 41; Mrselt, 1617; Tark, 1517
BAT: Fetih, 10 (not: 7), 1821 (not: 1214);
Mmtehane, 12
BRR: Bakara: 177, 189; l mran, 92
BZANSLILAR
VE
SASANLER: Rum, 23 (not: 1)
BOR: Bakara, 280, 282

BOANMA VE LGL MESELELER: Bakara, 226
227, 228232 (not: 152); 234235 (not: 154);
236237, 240 Bakara, 241; Nis, 19, 35, 130;
Ahzb, 49; Talk, 12, 4, 67 (not: 1)
BY: Bakara 102 (not: 91)

(HZ.) CEBRAL: Bakara, not: 90, Necm, 514
(not: 24); Tekvr, 1921, Tekvr, 23 (not: 7)
CEBRYE: Bakara, not: 10
CEHALETCAHLCAHLYYE: Bakara, 67, not:
12, 92
CEHENNEM, TABAKALARI
VE
CEHENNEM EHL:
Ate: Bakara, 22, 39, Nis, 14, 56

Atein Yrnlar: Bakara, 81, 217
Ser: Nis, 10, 55
Cehennem: Nis, 55, 116
Cehm: Maide, 86
Cehennem Ehli ve Cehennem Tablolar:
Arf, 51, 53; Hd, 106108 (not: 23); Rad, 18;
brahim, 1517 (not: 6); 21, 4950; Hcr, 4344;
Hac, 1922; Furkan, 12 (not: 4); uar, 91; Secde,
13; Sfft, 56, 6268 (not: 46); Sd, 5564;
Zmer, 16; Mmin, 1012 (not: 46); Zuhruf,
7477; Duhan, 4350; Vka, 4156, 9294;
Tahrm, 6; Mddessir, 2631; Mrselt, not: 3;
Nebe, 2130; iye, 47; Leyl, 1420; Karia,
91; Hmeze, 49; Tebbet, 35 (not: 2)
CENNET VE CENNETLER, CENNET NMETLER VE
CENNET TABLOLARI: Bakara, (not: 21); 25, 82;
l mran, 15, 133, 142; Nis, 57; Arf, 4244;
Rad, 2324, 35; brahim, 23; Hcr, 4548; Nahl,
31; Kehf, 31; Meryem, 6163; T-H, 76; Enbiy,
101102; Hac, 23; Furkan, 1516; Ftr, 3335;
YSn, 57 (not: 17); : Sfft, (not: 56); 4061,
Sd, 4954; Zmer, 20, 33; Fusslet, 3132 (not:
10); Zuhruf, 7173 (not: 1516); Duhan, 5157;
Muhammed, 15 (not: 56); Kaf, 3435 (not:
7); Zariyt, 1516; Tr, 1728 (not: 2); Vka,
1026, 89 (not: 13); 2740, 9091 (not: 46);
Hadd, 21; nsan, 1321 (not: 57); Mrselt, 41
43; Nebe, 3137 (not: 67); Mtaffifn, 2228
(not: 1); iye, 1016 (not: 1);
(Ebed Taze) Cennet ocuklar: Vka, not:
3, nsan, 19
BULUTLARIN ARASININ TELF: Nr, 43 (not: 28)
CHAD: Bakara, not: 147; Nis, 9496; Tevbe,

2324 (not: 4), 4445, 71, 73 (not: 14), 81, 86,
9193; Furkan, 52; Ankebut, 6, 69; Saff, 1011;
Tahrm, 9
BURLAR: Hcr, 16; Burlar Sahibi Gk: Brc,

1 (not: 1)
CMRLK: l mran, 180; Nis, 37; Hadd, 24;

Leyl, 811
1434
CNLER: Hcr, 27 (not: 6); Enbiy, not: 13; Kehf,

not: 20; Sebe, (not: 5); 1213 (not: 6), 14 (not:
7); Sfft, not: 21; Ahkaf, not: 10, 2932 (not:
810); Rahmn, 15 (not: 6); Cin, 115 (not: 14),
810 (not: 4), 14; Ns, 16 (not: 1)
CD: Hd, not: 14
DBBETLARZ: Neml, 82 (not: 30)
DALLET: Ftiha, not: 19; Bakara, not: 23;
Enam, 125; Arf, 30, 3536; Yunus, 32; Nahl,
37; sr, 15; Kasas, 50, 56; Zariyt, 9; nsan, 23
(not: 12)
DEMR: Hadd, 25 (not: 15)
DEPREM: Zilzl, 15 (not: 1)
DN: not: 10, 11, 17; Bakara, 193, 217, 256, 286;
Nis, 28, 125; Maide, 3 (not: 1); Enam, 159;
Arf, (not: 27), 42, 172173 (not: 38); Hd, not:
21; Hac, 17 (not: 3), 1924, 67 (not: 20), 7778;
ura, 13 (not: 6); Casiye, 18 (not: 6); Rum, 30
(not: 9), Beyyine, 5 (not: 4)
DOUM KONTROLU: sr, 31 (not: 14)
DOU, DOULAR, KI DOU: Sfft, 5 (not: 2);
Zuhruf, 38 (not: 9); Rahmn, 17 (not: 7)
DUA: Bakara, 24, (not: 71); 186, (not: 133);
Enam, 41 (not: 9); Furkan, 77 (not: 18); Mmin,
19
Dualar, Mnacatlar: Bakara, 201, 250, 285
286; l mran, 89, 16, 2627, 53, 147,
191194; sr, 80; Mminn, 29, 39, 9394,
9798, 109, 118; Furkan, 6566, 74; uar, 8389;
Mmin, 79; Zuhruf, 1314; Ahkaf, 15
DUHAN: Duhan, 1012 (not: 3),
DNYA VE DNYA HAYATI: l mran, 14,
185; Nis, 134; Enam, not: 4; Rad, 26; sr,
1820; Kehf, 4546; Mminn, 112114; Kasas,
60; Ankebut, 64; Lokman, 33; Ftr, 5; ura, 20
(not: 9), 36; Zuhruf, 3235; Muhammed, 36;
Hadd, 20 (not: 11); Al, 1617; Teksr, 18
(not: 12)
EBRR: Bakara, 177; l mran; 193, nsan,
512; nfitar, 13; Mtaffifn, 22
Konu ndeksi
EHL KTAP: Bakara, 42 (not: 51), 8889, 102,

109, 121, 145, 146, l mran, 20, 23, 61, 64
(not: 13), 71, 87, 110, 112, 118120, 181, 183, 188,
199, Nis, 37, 44, 46, 4950, 52, 150, 153, 155;
Maide, 5, 1516, 19, 42, 51, 5860, 62, 6566, 68,
77, 82; Enam, 20; Tevbe, 2931, 34; Rad, 3637;
Nahl, 118, 124; sr, 48, 104; Kasas, 5255;
Ankebut, 4647; Hadd, 16, 29; Beyine, 1 (not:
1), 45 (not: 4)
EMANET: Nis, 58; Ahzb, 8 (not: 6); Ahzb,
72 (Ek: 15)
ESBBI NZL: Bakara, not: 105
ESR MADDES Bakara, not: 28
ESIRLERE MUAMELE: Enfal, 7071
EVLTLIK KONUSU: Ahzb, 45 (not: 3), 3740
(not: 1920)
EVLER: Yunus, 87; Nr, 2829 (not: 15); 3638
(not: 24), 5859, 61, (not: 34)
EVLENME VE LGL MESELELER: Bakara, (not:
151, 153), 182 (not: 161), 187, 221, 223, 226227,
228, 233, 240; Nis, 3 (not: 2), 4, 19, 2021,
2225 (not: 8, 9), 34, 35, 128, 129; Maide, 5;
Arf, 189190; Nr, 26, 3233 (not: 2021);
Mmtehane, 1011 (not: 69); Teabn, 1415
(not: 4); Tahrm, 6, 10 (not: 12), 1112
(KURANDA) EVRME YER YOKTUR: Nuh, 17
(not: 6)
FAZ: Bakara, (not: 160), 275276, 279; l
mran, 130; Rm, 39 (not: 11)
FESAT: Rm, 41 (not: 12); Ahzb, 6062
FETH: Fetih, 1 (not: 1), Fetih, 26 (not: 26),
16, 2729 (not: 11)
FETRET EHL: Nis, 9798
FISKFASIKLAR: Bakara 27 (not: 23), 59,
FITRAT: Rm, 30 (Ek: 14)
FL VAKASI: Fil, 15 (not: 12)
FRAR (ALLAHA FRAR): uar, 21 (not: 5)
FEY ve TAKSM Har, 610 (not: 3)
ECEL MSEMM: Enm, 2 (not: 2); Nuh, 4

(not: 1)
FRAVUN ve (L FRAVUN): Bakara 49, (not:

56); T-H, (not: 8, 13), 79; Hd, 9699; Kasas,
3942; Ankebut, 39; Mmin, 26, 46 (not: 11);
Duhan, 31; Zariyt, 40; Kamer, 4142; Fecr, 10
EHL BEYT: Ahzb, 33 (not: 17); ura, 23 (not:

10)
FTNE: Bakara, (not: 138, 139), 191, 217; Enfal,

25, 28, 39; Ahzb, 6062
Konu ndeksi
FURKAN: Bakara 53, (not: 62); li mran, 4,

(not: 1), Enbiy, 48
FTVVETFET: Kehf, 10 (not: 5)
GANMET: Enfal: 1 (not: 1), 41 (not: 8); Fetih,
1921 (not: 1214); Har, 610 (not: 35)
GAYB: Bakara, 3, (not: 3); li mran, 179;
Enam, 59; Arf, 187188; Hd, 49, Yusuf, 102;
Neml, 65 (not: 24); Lokman, 34 (not: 7)
GIYBET: Hucurt, 12 (not: 10)
GYM: Arf, 2627; Nur, 3031, (not: 1617);
Ahzb, 59 (not: 3335)
GIZL KONUMA ve TOPLANTILAR: Mcadile,
710 (not: 45)
GK (SEMA): Bakara, 29, (not: 28); : Hcr,
1718 (not: 4); Secde, 5 (not: 4); Sfft, 610 (not:
3); Zariyt, 7, 22; Brc, 1 (not: 1)
GKSN YARILMASI: T-H, 25 (not: 8), nirah,
1 (not: 1)
GLGE: Rad, 15 (not: 7); Nahl, 48; Furkan,
4546 (not: 10)
GRNT, SES (ve EYANIN) NAKL: Neml,
3840 (not: 15)
GN: Arf, not: 11; Hacc, 47 (not: 14); Secde, 5
(not: 4); Meric, 4 (not: 1)
GNAH: Bakara, 38, (not: 43); Nis, 31 (not: 11);
Nis, 48, 116
GNEN HAREKET: YSn, 38 (not: 12)
HABERLER KARISINDA TAKINILMASI GEREKEN
TAVIR: Nis, 83; Hucurt, 6 (not: 4)
HAC: Bakara, 158, (not: 124); 196203, 197,
(not: 141); l mran, 97; Maide, 9495, 97;
Hac, (not: 12), 2629 (not: 8)
HAKBTIL: Bakara 42, (not: 51); sr, 81;
Sebe, 4849
HAMD: Ftiha, (not: 7); Rm, 1718 (not: 3);
Ftr, not: 11; Mmin, not: 3; Casiye, 36
HAMRLESED (ve KK BEDR): li
mran, 172175
HAMAN: Kasas, 6, 8, 38 (not: 1); Ankebut, 39
HANFLK: Bakara 135; Hac, 31
HARAM AYLAR ve NES: Tevbe, 3637
KBE, HARAM AYLAR, KURBANLIKLAR: Maide,
97, 98
1435
HARUT ve MARUT: Bakara 102, (not: 91)

HAVARLER: l mran, 5253; Maide, 111,
112115 (not: 2425); Saf, 14
HAYAT: Bakara, (not: 25), Nis, 92 (not: 22),
93; Maide, 32; Enam, (not: 20), 98; Yunus, 24
(not: 4); Hd, 6; Hcr, (not: 6); Neml, (not: 23);
ura, 29 (not: 11); Mlk, 2 (not: 1); Beled, 4 (not:
1); nirah, 56
HAYVANLARIN SORUMLULUU: Tekvr, 5 (not:
2)
HELL(LER) VE HARAM(LAR): Bakara, 178; l
mran, 154, Nis, 14, 60, 61, 160; Maide, 35,
4548, 50 (not: 1011, 17), 103 (not: 21), Enam,
118119 (not: 22), 121, 146 (not: 29), 151152;
Arf, 33; Yunus, 5960, 118; Nahl, 115, Hac, 30
(not: 9)
HENDEK HALKI (ASHBI UHDD): Brc, 48
(not: 3)
Hendek (Ahzb) Sava: Ahzb, 925 (not:
710),
HAYIZ HALI ve HKM: Bakara, 222, (not:
149)
HEVA
VE ONU LAH EDINME:
Casiye, 23 (not: 7)
HICR HALKI: Hcr, 8084

HIRSTYANLIK ve HIRSTYANLAR: l mran,
61, 64 (not: 13); Nis, (not: 31), 171; Maide, (not:
2), 14, 17, 51, 72, 73, 7778 (not: 16), 8285 (not:
18); Tevbe, 31 (not: 8), 34 (Ehl-i Kitap maddesinene de baklmaldr.)
HIRSIZLIK ve CEZASI: Maide, 3839, (not: 7)
(HZ.) HIZIR (a.s.): Kehf, 6082 (not: 2224)
HCRET: Bakara, 218; Nis, 97100; Nahl,
4142, 110; sr, 7677 (not: 33), 8081, Meryem,
not: 11; Hac, 40, 5859; Ankebut, 56; Zmer, 10
(not: 7); Mmtehane, 1011 (not: 69)
HDAYET(DALLET): Ftiha, not: 16, 19;
Bakara, 16, 70, (not: 23); Nis, 69; Enam, 125
(not: 24); Arf, 30 (not: 5), 3536; Yunus, 32
(not: 7); Nahl, 9, 37; sr, 15; uar, 4 (not: 1);
Neml, 92; Kasas, 50, 56; Ankebut, 69; Ftr, 18
(not: 7); Muhammed, 17; nsan, 23 (not: 12)
HKMET: Bakara, (not: 159), 269; Kamer, 5
HLFET: Bakara, 30, (not: 31), 31, (not: 32);
Ftr, 39
1436
HZBULLAH: Maide, 56; Mcadile, 22 (not: 8)

HZBEYTAN: Mcadile, 1419
HUDEYBIYE: Fetih, 1 (not: 1), 1824 (not: 1215),
25
HU: Bakara, 45
BADET: Ftiha, not: 7, 134; Zariyt, 5658 (not:
9); Cin, 18 (not: 6)
BLS: Bakara, 34, (not: 36); Nis, 119, Arf,
1617; Hcr, 3940; Kehf, not: 20; Sebe, 20
(not: 11)
K: Bakara, 219; Maide, 9093 (not: 19);
Nahl, 67 (not: 14),
FTRA: Nis, 112; Nr, 1120 (not: 78, 10),
2325
HLS: Enam, 162163; Yusuf, not: 14; Hcr,
4042; Sfft, 40, 74, 128, 160; Sd, 8283
HSANMUHSN: Bakara, 58; Lokman, 36, 22
HTLFTEFRKA: Bakara, 213 (not: 144), l
mran, 19, 105; Nis, 59; Enam, 153, 159; Hd,
118119; T-H, 94 (not: 17); Mminn, 53;
ura, 14; Casiye, 17
L: Bakara, 226227,
LM: lim: Bakara 13, (not: 12, 16), 102103,
(not: 92); Yusuf, 76 (not: 26); Nahl, 27 (not:
7); sr, 36 (not: 17), 107109; Hac, 8; Furkan,
59; Kasas, 80 (not: 18); Ankebut, 43, 49; Rm,
5556, 59; Sebe, 6; Ftr, 28 (not: 10); Zmer, 9
(not: 6); Ahkaf, 4 (not: 2); Mlk, 26
MAMMAMET: Bakara 124, (not: 106); Secde,
24
MANMMIN: Bakara, (not: 20, 88), 126,
136137, 143, 177, 218; l mran, 8690 (not:
1920), 139, 152, 155; Nis, (not: 27), 65, 94 ,
115, 136, 141 (not: 28); Maide, 5, 5556, 69, 105;
Enam, 25, Enam, 39, (not: 8), 118119 (not:
22), 125 (not: 24), 132 (not: 25), 149 (not: 30,
31), 161163; Enfal, 72; Tevbe, 16, 2324 (not: 4);
Yunus, 5960, 74, 99100, 104108, 118; Yusuf,
103, 106 (not: 39); Rad, 2829; Nahl, (not: 15),
106, 110, 116, 118 (not: 24), Hac, 24, 38, 41 (not:
12); Mminn: 111, (not: 10); Nr, 10, 12, 14,
1617, 1921, (not: 13), 22 (not: 14), 5556 (not:
32); Kasas, 56; Ankebut, 44 (not: 15); Secde
1820, 29 (not: 10); Ahzb, 22 (not: 12), 2324,
Konu ndeksi
3536 (not: 18), 43, 58 (not: 32); Sebe, 37; Ftr,

1922, 29; Y-Sn, 7; Zmer, 5354, (not: 17);
Hucurat 1415 (not: 1314)
Mminlerin Vasflar: Bakara, 35, 177;
l mran, 119, 195; Enfal, 34, 7475; Tevbe,
100 (not: 18), 101, 106 (not: 19); Rad, 1922;
Mminn, 25, 811, 5761; Nr, 51, 62, 63
(not: 3435); Furkan, 6369, 7276 (not: 1617);
Neml, 3; Kasas, 5355; Lokman, 36; Secde,
1516: Zmer, 18 (not: 8); ura, 38 (not: 15);
Mmin, 51; ura, 3739; Casiye, 35 (not: 1);
Muhammed, 2021; Fetih, 7; Hucurt, 1012
(not: 7, 910), 1415 (not: 1314); Kaf, 3233;
Zariyt, 1619; Tr, 2628; Necm, 32; Kamer,
5455; Hadd, 19; Saf, 101; Hkka, 2235;
nsan, 510 (not: 34)
MTHAN: Bakara, (not: 121, 122), 155156, 214,
249; l mran, 186; Enam, 53, 165; Tevbe,
16; Kehf, 7; Mminn, (not: 8), Mminn, 78
(not: 13); Ankebut, 25, 10, 11;, Sd, (not: 34);
Muhammed, 31; Kalem, 1733; nsan, 2; Fecr,
1421 (not: 6)
NCL: l mran, 3, (not: 1), Maide, 4647,
(not: 11)
NFAK: Bakara, 2, 195, 215, 219, 262, 264,
266268, 272274; Enam, 141142; Tevbe, 35
(not: 10), 60, 103; Furkan, 67 (not: 16); Rm, 38
(not: 10); Muhammed, 3638 (not: 12); Hadd,
7, 1011 (not: 57), 1618 (not: 9), 24; Har, 10;
Mnafikn, 10; Teabn, 17; Leyl, 57, 1721
(not: 1)
NSAN: Bakara, 3039 (not: 3044), (not: 83),
213 (not: 144); li mran: 14, 19, 59 (not: 12);
Nis, 1 (not: 1), 128; Maide, not: 3; Enam, 94,
116; Arf, 1125 (not: 23); Hd, 911(not: 3),
1517; Yusuf, 103, 106; brahim, 34; Hcr, 2642;
Nahl, 4; sr, 6164, 8384, 100; Kehf, 7, 36 (not:
18), 54, 55, 58, 66; T-H, 115124 (not: 19);
Hac, 5 (not: 1), 1113; Mminn, 1214; Furkan,
43 (not: 9); uar, 74 (not: 15); Neml, not: 11;
Rm, 28, 3334, 36; Secde, 79: Ahzb, 72 (not:
38); Ftr, 11; YSn, 7, 7778; Sd, 7185, (not:
1721); Zmer, 8, 49; Fusslet, 4951 (not: 15);
Ahkaf: 15, 17; Fetih, 26, Hucurt, 13 (not: 12);
Kaf, 1618; Necm, 32, 3841; Rahmn, 14 (not:
6); Meric, 1922 (not: 2); Nuh, 14, 17 (not: 6);
Konu ndeksi
Kyamet, 2021 (not: 6), 3639; nsan, 13 (not:

12), 27; Mrselt, 2023, 2527; Nebe, 616
(not: 24); Nzit, 2733 (not: 24); nfitar, 68
(not: 1); Tark, 57 (not: 23); Al, 1617; Fecr,
1521 (not: 6); Beled, 411 (not: 12); ems,
710 (not: 3); Tn, 46 (not: 2); Alk, 28, 67;
diyt, 68; Asr, 13 (not: 1);
SM: Fatiha, not: 5; Bakara, 31, (not: 33)
SLM ve MSLMAN: Fatiha, not: 14; Bakara:
131133, (not: 110, 131, 137, Ek: 4), 189195 (
not: 137140); li mran, (not: 4), 19, 8385,
(not: 17, 18), 102; Nis, 3 (not: 2), Nis, 3 (not:
3), 8, 1114 (not: 45), 24 (not: 9), 25; 2731
(not: 56); Tevbe, 3233 (not: 9); Kehf, (not: 19,
26, 30, 32); Hac, 7778 (not: 2324); Rm, 30
(Ek: 9); Zmer, 22; Hucurt, 1415 (not: 1314),
1718; Beyyine, 5 (not: 4)
slm Hukuku: Bakara, (not: 95, 131, 140);
Nis, (not: 6), 160; Maide, (not: 21, 22); sr,
2239 (not: 1218); Rm, 39 (not: 11); Zmer, 7;
ura, 4043 (not: 16)
SMET SIFATI: Fetih, (not: 2)
(HZ.) SRAFL (Mnad): Kaf, 41 (not: 9)
SRAL OULLARI: Bakara, 40, 42, 44, 49, 55, 57,
58, 59, 63, 6773, 79, 84, 96, 102, 211, 246251
(not: 45, 46, 47, 48, 49, 53, 66, 67, 70, 79, 81,
84, 91, 141, 156); li mran, 21, 24, 93; Nis,
154157, 160162; Maide, 1213, 2026, 41, 70,
7880; Arf, 137, 167169, 171; Yunus, (not: 17);
Nahl, 124; sr, 48 (not: 67), 104 (not: 40);
T-H, 80; Secde, 24, 25 (not: 9); Duhan, 3233
(not: 8); Casiye, 1617; Saf, 6 (not: 4), 14
STZE: Fatiha, (not: 1)
STFAR: Bakara, 199, 22; li mran, 133, 136;
Nis, 106, 11011; Nuh, 1012 (not: 3, 7)
STTAAT: Mminn, 62; Talk, 7
STARE: l mran, 159 (not: 32); ura, 38
(not: 15)
SYANTAAT: Bakara: 61; li mran, 32, 132;
Nis, 14, 59; Enfal, 1314, 20, 46; Nr, 5154
(not: 31); Ahzb, 71; Muhammed, 33 (not: 11);
Fetih, 13; Teabn, 12 (not: 3)
TKAF: Bakara, 187 (not: 135)
YLKKTLK: Hd, 114, (not: 25); Fusslet,
34; ura, 4043 (not: 16)
1437
ZZET KMNDR? Mnafikn, 8 (not: 4)

KBE: Bakara 125, (not: 107), 126129; li
mran, 96, 97; Maide, 97, 98
KABR HAYATI: Mmin, 46 (not: 11)
KADER ve LGL MESELELER: Bakara, 20, (not:
10, 13, 23, 32, 70); li mran, (not: 29), 140
142, 152, 153, 155, 165167, 179; Nis, 7879,
Maide 40, (not: 8); Enam, 39, (not: 8), 59 (not:
12), 125 (not: 24); Arf, 34 (not: 8), 163, (not:
34); Tevbe, 115; Yunus, (not: 11), 74, Yunus,
98 (not: 19), 99100, 107, 108; Yusuf, 68 (not:
25) , 86 (not: 31); Rad, 39 (not: 13); sr, 1314
(not: 10), 21 (not: 11), sr, 58; Kehf, (not: 25);
Furkan, 2 (not: 1); Ftr, 8 (not: 3); ura, 30 (not:
12); Kamer, 3, 50 (not: 8); Hadd, 2223 (not:
1314); Teabn, 11 (not: 2); Nuh, 4 (not: 1);
Nuh, (not: 7); Cin, 16 (not: 5); nsan, 30 (not: 9);
Tekvr, 29 (not: 8)
Kader ve Kadir Gecesi: Kadr, (not: 1)
KADIN ve LGL MESELELER: Bakara, (Ek: 4),
182, (not: 161), , 228; Nis, 19, 21, 2425 (not:
9) , 34, 117 (not: 25); Nr, 31 (not: 1719),
60; Ahzb, (not: 34); Mcadile, 1 (not: 1);
Mmtehane, 1012 (not: 610); Tahrm, 1012
(not: 12); Tekvr, 89 (not: 4)
KADR GECES: Duhan, 36 (not: 1), Kadr, 15
(note 1)
KNAT GEREKLER: Bakara, 22 (not: 15), 29
(not: 28), 78 (not: 78), 164; li mrn, 83 (not:
17), 190; Enm, 99, 141142; Arf, 54 (not:
11); 5758 (not: 12); Yunus, 5, 6, 22, 24 (not:
4), 67, 7 (not: 2), 2 (not: 1), 4 (not: 4), 1213
(not: 6), 15 (not: 7), 17 (not: 8), 39 (not: 13), 41
(not: 14); brahim, 2426 (not: 7), 3233; Hcr,
1622 (not: 45), 85 (not: 14); Nahl, 58 (not:
2), 1017, 6667 (not: 1314), 6869 (Not: 1516,
Ek: 10), 7981; sr, 12 (not: 9); Enbiy, 22,
3033, (not: 34), 44, 69 (not: 8), Hac, 18, 65;
Mminn, 1722, 71 (not: 11); Nur, 41, 43 (not:
2728), 45 (not: 29); Furkan 4550 (not: 10), 53
(not: 11), uar, 7; Neml, 61, 64, 86, 88; Ankebt,
60; Rum, 1925 (not: 45), 46, 54; Lokman, 10,
27; Secde, 5 (not: 4); Ftr, 1 (not: 12), 9, 11,
12 (not : 5), 13, 27, 28 (not: 10), 41 (not: 15);
Y-Sn, 3742 (not: 1213), 7173, 80 (not: 25);
Sfft, 510 (not: 3); Zmer, 5, 6, 21, 42 (not: 13);
1438
Mmin, 61, 64; Fusslet, 912 (not: 26); ura,

11, 3233; Zuhruf, 1011; Rahmn, 5 (not: 3), 17
(not: 7), 1920, 22, 24 (not: 9), 33, 35 (not: 13,
14); Vka, 5859, 6373 (not: 813), 7576 (not:
14); Hadd, 25 (not: 15); Mlk, 35 (not: 3, 4), 15
(not: 7), 19; Nuh, 1420, (not: 56); Cin, 810
(not: 4); Kyamet, 4 (not: 2), 3639; nsan, 13
(not: 12); Brc, 1 (not: 1); Tark, 23, 1112;
Al, 5 (not: 2); iye, 1720; ems, 16 (not:
12); Leyl, 12; Duh, 12, (not: 1)
KALEM: Kalem, 1 (not: 1)
KAYAN YILDIZLAR: Mlk, 5 (Not: 4)
KARUN: Kasas, 7682 (not: 1518); Ankebut,
39
KARDELK: Enfal, 72; Hucurat, 10 (not: 7)
KEVSER: Hi phesiz Sana Bol Ve Kesilmez
Hayr Verdik: Kevser, 1 (not: 1)
KIBLE: Bakara 115, (not: 99), 125, (not:
107), 142145, 147150
KISAS: Bakara, 178, (not: 131), 194, (not:
140); Maide 45, (not: 10)
KIYAMET ve HIRET:
ldkten Sonra Diriltilmeye man ve
Bunun Delilleri: Bakara, 259, 260; Meryem,
67; T-H, 5155; Enbiya, (not: 25); Hac, 5
(not: 1); Mminn, 1216, 7883, 8490
(not: 1416); Rm, 19 (not: 4), 27 (not: 7),
50 (not: 12); Lokman, 28 (not: 6); Mmin,
57 (not: 17); Fusslet, 3739; Zuhruf, 11;
Duhan, 37 (not: 10); Casiye, 2427 (not: 8);
Kaf, 4 (not: 2), 611, 15; Vka, 5874 (not:
813); Kyamet, 3640; nsan, 28; Mrselt,
1617, 2023, 2527; Nebe, 616 (not: 24);
Nzit, 2733 (not: 24); Abese, 1822,
2432; nfitar, 612 (not: 12); Tark, 8;
Al, 1619 (not: 7)
Kyamet ve hiret Gn: Ftiha, not: 10,
11; Bakara, 48, 123, 166167, 212, 253, 281;
li mran, 25, 30, 105106, 116, 182, 185,
195; Nis, 4142, Maide, 36, 37, Enam, 16,
2223, 24, 2728, 30, 32, 70, 73, 94, 128130,
149, 154157, 160, 164; Arf, 3839, 41 (not:
9), 44, 50; Yunus, 10, 2627 (not: 5), 2930,
45, 54; Hd, 106108; Rad, 5, 18; brahim,
(not: 6), 21, 4245, 48, 4950; Nahl, 22 (not:
Konu ndeksi
5), 25 (not: 6), 39, 65 (not: 12), 77 (not: 17),

8489; sr, 4546, 51, 7172, 99; Kehf,
4749; Meryem, 69, 7172, 82; T-H,
102112, 124127; Enbiya, 47, 97, 101-104;
Hac, 12, 910, 1922; Mminn, 101114;
Nr, 24; Furkan, 1214, (not: 4), 1719,
2530; uar, 91102; Neml, 45, 69, 8385,
87, 8990 (not: 23); Kasas, 6267, 75, 84;
Ankebut, 25, 55, 64; Rm, 1416, 5556;
Lokman, 28, 33; Secde, 1314; Ahzb, 6468;
Sebe, 3133, 4042; Ftr, 3337 (not: 12);
Y-Sn, 49 (not: 15), 5165 (not: 1620), 79
83; Sfft, 1723; Zmer, 4748, 58, 6775
(not: 2225); Mmin, 1617, 4748, 4950;
Fusslet, 1921 (not: 7), 29, 4748; ura,
18, 20; Zuhruf, 6773; Mmin, 11; Duhan,
4042; Casiye, 2835; Ahkaf: 6, 1920 (not:
7), 34; Muhammed, 18 (not: 7); Kaf, 2735
(not: 57), 4144 (not: 9); Zariyt, 1216;
Tr, 716; Kamer, 4648, 5255; Rahmn,
37, 39, 41, 4344, 46, 48, 50, 52, 54, 56, 58,
60, 62, 64, 66, 68, 70, 72, 74, 76 (not: 1418);
Vka, 1056 (not: 16); Hadd, 1215, (not:
8); Mcadile, 18; Mmtehane, 3; Teabn,
9; Tahrm, 8 (not: 10); Mlk, 611, 2627;
Kalem, 3543; Hkka, 1337 (not: 410);
Meric, 618, 4344; Mzzemmil, 1214
(not: 2), 1718; Mddessir, 810; Kyamet,
415 (not: 2), 2025 (not: 6); nsan, 1121
(not: 57), 27; Mrselt, 814, 2933 (not:
2), 3536, 3839 (not: 3), 4143; Nebe,
13 (not: 1), 1740 (not: 59); Nzit, 69,
1314, 3441, 46; Abese, 3342; Tekvr, 15
(not: 16); nfitar, 15, 1719; Mtaffifn,
528, 3436; nikak, 115 (not: 12); Tark,
910; Al, 1117 (not: 6); iye, 116 (not:
1); Fecr, 2130; Zilzl, 18 (not: 13); diyt,
911; Kria, 111 (not: 1); Teksr, 68 (not:
12); Hmeze, 49
KTAP: Bakara, 85, 136, 159161, 174; Nis,
(not: 32), 105; Enam, 59 (not: 12), 92,
154157; Hcr, 9091 (not: 18); Neml, 75;
Sebe, 3; Ftr, 11, 3235 (not: 13); ura, 17;
Zuhruf, 4 (not: 1); Kaf, 4 (not: 2); Kamer,
25, 5253; Saf, 5; Al, 19 (not: 7)
KLELKCARYELK: Nis, 3 (not: 3), 24, 25
(not: 9); Nr, 33 (not: 22)
Konu ndeksi
1439
KRALLAR: Neml, 34
KULKULLUK, MABUDKUL
Ftiha, not: 14
MNASEBET:
KURN: nsz; Bakara, 1, (not: 1), 2325,

39 (not: 18, 19, 22, 24, 29, 51), 55, (not: 55,
81), 105, (not: 123), 185, 189, (not: 123, 136,
142), 213, (not: 144, 148), 282; li mran, 7
(not: 2, 26); Nis, 82, 166, 170, 174 (not: 19,
23); Maide, 4850 (not: 11); Enam, 92, 104,
, 114, 155157, (not: 32); Arf, 5658, (not:
12), 204; Yunus, 37 (not: 8), 38, 57; Hd,
1, 13, (not: 4, 11); Yusuf, 2 (not: 1, 9), 111;
Rad, 17 (not: 8), 31, 37, (not: 13); brahim, 1;
Hcr, 9, (not: 2), 87 (not: 16); Nahl, 44, 89,
98, 102; sr, 9, 82, 88, 89, 10510, 107109;
Kehf, (not: 28), 54; Meryem, 97; T-H,
24, 10, 99101, 114; Enbiya, 46 (not: 7),
50; Mminn, 71; Furkan, (not: 7), 30, 32,
192195 (not: 33), 196 (not: 34), 200, (not:
34), 210212 (not: 38); Neml, 1 (not: 1), 76
77; Ankebut, 48; Rm, 58; Lokman, 3; Ftr,
3235 (not: 13); Y-Sn, (not: 19), 69 (not:
22); Sd, 1, 29, 6769 (not: 16) , 87; Zmer,
1, 23 (not: 9) , 2728, 29 (not: 29), 5359,
6566 (not: 1618); Mmin, 1; Fusslet, 2,
34 (not: 4) , 4142 (not: 13), 44, 53 (not: 16);
Zuhruf, 24 (not: 1), 44; Duhan, 2, 36 (not:
1), 58; Casiye, 1, 6 (not: 2), 20; Ahkaf, 1, 12;
Muhammed, 24 (not: 9); Kaf, 1; Zariyt, 8,
9; Tr, 34; Kamer, 5, 17, 22, 32, 40 (not:
4); Vka, 7782 (not: 1516), 79 (not: 16),
95; Har, 21; Hkka, 4043, 4851 (not: 12);
Cin, 28 (not: 8); Mzzemmil, 5; Mddessir,
3537 (not: 9), 5456 (not: 11); Kyamet, 16
19 (not: 5); nsan, 23; Mrselt, 50; Nebe,
13 (not: 4); Nzit, 30 (not: 4); Abese, 1116
(not:2); Tekvr, 1 (not: 1), 25 (not: 7), 2729
(not: 8); Brc, 2122 (not: 5); Tark, 1314;
Al, 67 (not: 4); Tn, 13 (not: 1); Alk, 1
(not: 1); Kadr, 1 (not: 1); Beyine, 23 (not:
2); diyt, 15 (not: 1)
Kurann gelecekten haberleri: brahim,
1314; Kasas, 85 (not: 20); Rm, 26 (not:
1); Fetih, 16, 2729 (not: 11); Kamer, 4445
(not: 7); Saf, 8, 9; Cin, 2728 (not: 8); Nasr,
1 (not: 1)
Kuranda misal ve temsiller: Bakara,

16, 1720, (not: 22), 26, 65, 74, 88, 90, 138,
171, 174, 175 (not: 129), 264, 265, 266; li
mran, 117; Enam, 36, 39, 71, 122; Arf,
175177; Tevbe, 109; Hd, 24; Rad, 14, 16,
17 (not: 8), 19; brahim, 18, 2426; Nahl,
7576, 112113; Hac, 31 (not: 10); Nr,
3940 (not: 26); Ankebut, 41 (not: 14), 43;
Ftr, 1922; Y-Sn, 89 (not: 23); Hadd,
20 (not: 11); Saf, 5; Mlk, 22
KURBAN: Hac, 3337 (not: 11); Kevser, 12
(not: 2)
KUREYZA OULLARI SAVAI: Ahzb, 2627
(not: 14)
KURTULU: Bakara, 5 (not: 6), 62 (not: 74,
82), 112 (not: 108), 189; Maide, 35; Har, 9;
Teabn, 16 (not: 5)
KULARIN
DLN BLME:
Neml, 16 (not: 9)
KULUK NAMAZI: Kevser, 12 (not: 2)

KFR ve KFRLER: Bakara, 67, (not:
7, 8, 16), 39, 99; li mran, 28 (Not: 5),
151, 176178, (not: 32), 196197; Nis, 144;
Enam, 29, 36 (not: 6), 39; Enfal, 22, 23,
3233, , 3637, 38, 48, (not: 9), 4951, 55,
73; Yunus, 7; Hd, 17 (not: 6); Rad, 25;
Nahl, 106108; Meryem, 73 (not: 18, 19),
83; Kehf, 55; Hac, 25; Nr, 3940 (not: 26);
Furkan, 55; uar, 74 (not: 15); Neml, 4
(not: 2); Ankebut, 1213 (not: 3); Rm, 58;
Secde, 2829 (not: 10); Ahzb, 6468; Sebe,
7, 5154 (not: 1416); Ftr, 1922; Y-Sn,
89 (not: 23); Sd, 2; Mmin, 11 (not: 5);
Zuhruf, 40; Casiye, 23 (not: 7); Kaf, 2426;
Kalem, 1014; Mddessir, 1126 (not: 45);
Kyamet, 5, 3133; nikak, 1924 (not: 4);
Brc, 8, 10
LNET: Bakara, 8889, 161, (not: 125); li
mran, 87 (not: 19); Nis, 46, 52
LEVHI MAHFUZ, LEVHI MAHV VE ISBAT:
Rad, 39 (not: 13); sr, 1314 (not: 10);
Zuhruf, 4 (not: 1); Brc, 22 (not: 5)
LDER: li mran, 159 (not: 30)

(Hz.) LOKMAN (a.s.): Lokman, 12 (not:
2), 1319
MAL: Bakara, 188; Nis, 56, 2930; Kehf,
1440
Konu ndeksi
3641; Mminn, 5556; Kasas, 7677 (not:

16); Sebe, 37; Har, 7; Mnafikn, 9
MAYMUNA
165166
EVRME:
Bakara, 65;
Arf,
MEHR: Nis, 4, 19, 2021, 2425

ve MEKKELLER: Ankebut, 67; Secde,
3; Ftr, 42; Y-Sn, 6; Sd, 11; Zuhruf, 30
31 (not: 5); Kamer, 4445 (not: 7); Kalem,
17; Kurey, 14 (not: 1)
MEKKE
MELEK: Bakara, 30, (not: 30), 34, (not:

35); Enam, 61; Arf, 206; Rad, 11; Hcr, 8;
Nahl, 28, 32; Enbiya, 1820, 2627; Sebe,
4042 (not: 13); Ftr, 1 (not: 1); Y-Sn,
2829 (not: 9); Sfft, 13 (not: 1), 610
(not: 3), 164166; Mmin, 79 (not: 2);
Duhan, 56; Muhammed, 27; Kaf, 1718;
Zariyt, 14 (not: 1); Necm 26; Tahrm, 6;
Meric, 4 (not: 1); Mddessir, 3031 (not: 7);
Mrselt, 15 (not: 1); Nzit, 15; Abese,
1116 (not: 2); Tekvr, 1921, 23 (not: 7);
nfitar, 1012 (not: 2); Tark, 4 (not: 1)
MELEKT: Y-Sn, 83 (not: 27)
(Hz.) MERYEM: l mran, 35, 3637,
4247; Meryem, 1634 (not: 27); Enbiya,
91; Mminn, 50; Tahrm, 12
MESCD HARAM: Enfal, 34-35
MESCTMESCTLER: Bakara 114, (not: 98);
Tevbe, 1722, 107108 (not: 20); Cin, 18;
Fetih, 26; Hucurt, 13
MRAS: Nis, 7 (not: 4); Nis, 33 (not: 5), 8,
1112, 176; Ahzb, 6 (not: 5)
MRAC ve SR: sr, 1 (not: 1-4, Ek: 11)
MZAN: ura, 17; Rahmn, 79 (not: 4); Hadd,
25 (not: 16); Hacc, 60
MUCIZE: Bakara, (not: 71); li mran, 7, (not:
2); Enam, 109110, 111; Arf, (not: 22), 203;
Enbiya, 6; Rm, 58; Kamer, 12 (not: 1);
MUHKEM VE
mran, 7, not: 2
MTEABH
YETLER:
li
MUKARRABN: Vka, 1026 (not: 13)

MUKATTAA
MUTA
HARFLER:
NKAHI:
MBAHELE
Bakara, not: 1
Mminn, not: 1
YET:
li mran, 61
MKTEBE: Nr, 33 (not: 21)
MMN L FRAVUN: Mmin, 2935

(not: 9); 3637; 3845 (not: 10)
NADR OULLARI SAVAI : Har, 25, 1112, 15
(not: 12, 6)
NAMAZ: Bakara, 43, (not: 52), 143, (not: 114),
155, 239; Nis, 43, 101102, 103 (not: 23, 24);
Hd, 114; sr, 78, 79, 110; Ankebut, 45; Rm,
1718 (not: 3); Kaf, 3940 (not: 8); nsan, 2426
NANKRLK: Bakara 152, (not: 118); Nisa, (not:
29); Kalem, 5152
NEFS: li mran, 185 (not: 34); Nis, 49, (not:
1); Enbiya, (not: 5), 35; Ankebut, 57; Mminn,
62; Kaf, 16; Kyamet, 2 (not: 1); Fecr, 2730;
ems, 710 (not: 3)
NESH: Bakara 106, (not: 95); li mran, 93
(not: 22); Nahl, 101; Al, 69 (not: 34)
NFAK VE MNAFIKLAR: Bakara, 820, 204
206, (not: 9, 11, 80); Nis, 63; l mran,
154, 167168; Nis, 62, 7273, 81, 8889 (not:
21), 91, 138, 139, 141, 142, 143, 144; Maide, 41,
52, 61; Tevbe, 4243, 4549, 50, 51, 52, 53, 54,
55, 58, 61, 62, 66, 67, 68, 74, 7577, 79, (not:
15), 80, 81, 84, 86, 97, 107, 110, 124, 126127;
Hac, 1113; Mminn, (not: 10); Nr, 4750, 63;
Ahzb, 1220 (not: 810), 6062; Muhammed,
16, 21, 22, 23, 2527 (not: 10), 2830; Hadd, 8
(not: 4), 1215, (not: 8); Mcadile, 1419; Har,
1114, 1617 (not: 67); Mnafikn, 1 (not: 1),
24 (not: 2), 56 (not: 3), 7, 8 (not: 4); Kalem,
1014; Mn, 47 (not: 1)
NMET: Ftiha, 7, (not: 17)
NOTERLIK
not: 161
MESLENE ARET:
Bakara, 282,
OL! EMRI VE OLUVERME: Bakara, not: 101;

Y-Sn, 8283 (not: 27)
ON
GECE:
Fecr, 2 (not: 1)
ORU: Bakara, 183, 184, 185, 187, (not: 66)

L: (Bk. MIZAN)
LM: Bakara, (not: 26), 259, 260; l mran,
145, 153, 185; Enbiya, 35; Ankebut, 57; Nis, 78;
Enam, (not: 20), 60, 61, 62, 93; Arf, 37; Enfal,
5051; Nahl, 28; Mminn, 99100; Nahl, 32;
Secde, 11 (not: 7); Sebe, 5154 (not: 14-16)); YSn, 3132 (not: 10); Zmer, 42 (not: 13); Vka,
Konu ndeksi
1441
8387; Cuma, 8; Mnafikn, 11; Mlk, 2 (not:

1); Kyamet, 2630, 2935
(BR TOPLUM VE HAREKETTE)
Bakara, not: 66
NDE GELEN-
LER:
TONAZI
KONUSU:
sr, 33 (not: 16)
PARAKLT: Saf, not: 4

(YEL AATAN
80 (not: 25)
ATE VE) PETROL:
YSn,
PEYGAMBERLK ve PEYGAMBERLER:
Bakara 129, 140, 151, 253; li mran, 32, 33,

34, 74, 79, 80, 81, (not: 7), (not: 16), 132, 164;
Nis, 13,14, 41, 59, 61, 64, 65, 80, 115, 165; sr,
55, 128129, 146, 161, 179, 184; Maide, 99, 109,
(not: 26);; Enam (not: 19), 48, 50, 54, 8990
(not: 19), 124, 154157; Arf, 187188, 203;
Enfal, 20, 24, 27, 46; Yunus, 47 (not: 10); Yusuf,
(not: 6), 22, 94, 96, (not: 34-35), 101 (not: 37);
Meryem, 58, 5960 (not: 16); Enbiya, 7, 92 (not:
22); Hacc, 15, 75; Mminn, 5152; Nr, 5154,
63; Furkan, 31; Neml, 47; Ahzb, 6, 78 (not: 6),
39; Ftr, 25; Sfft, 8081, 110111, 121122,
131132, 171173; Sd, not: (34), 6769 (not: 16);
Mmin, 51, 78; ura, 52; Duhan, 56; Ahkaf, 35
(not: 11); Fetih, (not: 2); Zariyt, 52; Necm, 1
(not: 1); Hadd, 25 (not: 15), 2627; Mcadile,
56 (not: 3); Hair, 7; Hkka, 4447; Cin, 2728
(not: 8); iye, 2122; Beyine, 12 (not: 3)
ALLAH RASL
Hz. MUHAMMED (s.a.s.):
Bakara, 7580, (not: 81), 104, (not: 94), 108, 129,
143, 151, (not: 116); li mran, 31 (not: 6), 32,
132, Nis, 13, 14, 41, 59, 69, 61, 64, 65; Maide,
67; Arf, (not: 19); Tevbe, 2324 (not: 4), 59,
61, 120, 128129; Yunus, 16 (not: 3); Hcr, 88
(not: 17); sr, 79; Kehf, 6, 110 (not: 3); uar,
3; Meryem, 64; Furkan, 56; Enbiya, 107, (not:
27), 108, 109, 15; Nur, 63; Furkan, 1; Kasas,
4446, 86; Ankebut, 48; Ahzb, 6 (not: 4), 21
(not: 11), 2834 (not: 1517), 3740 (not: 1920),
4546 (not: 22), 5052 (not: 2429), 5355, 56
(not: 30), 57 (not: 31), 69 (not: 37); Ftr, 18,
23; Y-Sn, 69; Duhan, 13; Fetih, 7 (not: 6),
910, 28, 29; Hucurt, 15 (not: 13); Necm,
1 (not: 1), 518 (not: 27); Saf, 6 (not: 4), 9;
Cuma, 23 (not: 1); Tahrm, 1 (not: 1-2), 35
(not: 46); Kalem, 2 (not: 2); Cin, 115 (not:
14); Mzzemmil, 14 (not, 1), 15; Mddessir,
17 (not: 13); Tekvr, 2225 (not: 7); iye,

2122; nirah, 14, (not: 14); Duh, 4, 7 (not:
2, 5), 911 (not: 67); Tn, 13 (not: 1); Beyine,
12 (not: 3); Fil, 15 (not: 12); Nasr, 13 (not:
13); Kevser, 3 (not: 3)
Allah Raslnn Pak Hanmlar: Ahzb, 6
(not: 4), 2834 (not: 1517), 3740 (not: 1920),
5052 (not: 2429), 5357 (not: 3031); Tahrm,
1 (not: 2), 35 (not: 46)
NCEKI RASLLER VE KISSALARI: Arf, 23,
(not: 19), (not: 20), 101102, Hd, 120, (not: 13,
15); Yunus, (not: 17)
(Hz.) DEM (a.s.): Bakara, 33, (not: 33), 34,
(not: 35), 35 (not: 37, 38), 37, (not: 42); Maide,
2731 (not: 56); Arf, (not: 3), 1125, 23,
2627; T-H, 115, 116124
(Hz.) DAVUD (a.s.): Bakara, 251; Enbiya,
7880 (not: 10); Neml, 15 (not: 8); Sebe, 1011
(not: 23); Sd, 1726 (not: 3)
(Hz.) ELYESA (a.s.): Sd, 48 (not: 13)
(Hz.) EYYUB (a.s.): Enbiya, 8384 (not: 15-16);
Sd, 4144 (not: 1012)
(Hz.) HARUN (a.s.): T-H, 2932, 4548,
9094; Enbiya, 48; Mminn, 4549; Sfft,
114122
(Hz.) HD (a.s.): Arf, 6572; Hd, 5060;
uar, 123140; Ankebut, 38; Ahkaf: 2125
(Hz.) BRAHM (a.s.): Bakara 124, (not: 106),
125, 126129 (not: 107), 130, 131, 132, 135, 258,
260 (not 109), (not: 158); li mran, 65-67, 68,
95; Nis, 54, 125; Maide, (not: 26); Enam, 7479
(not: 1617), 8082, 8490; Tevbe, 114; Hd: 69
76; brahim, 3541 (not: 9, 11); Hcr, 5160; Nahl,
120, 123; Meryem, 4149; Enbiya, 5173 (not: 8);
Hac, 7778; uar, 6989, 103104; Ankebut,
1617, 2527 (not: 910); Sfft, 83113 (not:
914); Sd, 4547; Zuhruf, 2628; Zariyt, 2437
(not: 4); Hadd, 2627; Mmtehane, 45 (not: 3);
Al, 19 (not: 7)
(Hz.) DRS (a.s.): Meryem, 5657 (not: 14);
Enbiya, 8586
(Hz.) LYAS (a.s.): Sfft,
1617)
123132 (not:
(Hz.) SA (a.s.): Bakara, (not: 53), 87; li

mran, 4550,52 (not: 910), 5455 (not: 11), 57
1442
(not: 11), 59 (not: 12); Nis, 157158 (not: 31),

171,172 (not: 34); Maide, 4647, 75, 110111,
116120 (not: 26); sr, (not: 31); Meryem, 17
34; Mminn, 50; Zuhruf, 6165; Hadd, 2627;
Saf, 6 (not: 34), 14; Tn, 13 (not: 1)
(Hz.) SHAK (a.s.): brahim, 53; Sfft, 112
113; Sd, 4547; Zariyt, 28
(Hz.) SMAIL (a.s.): Meryem, 5455; Enbiya,
8586; Sfft, 100106,107 (not: 1314); Sd, 48
(Hz.) LT (a.s.): Arf, 8084 (not: 16); Hd,
7783; Hcr, 6177; Enbiya, 7475; uar, 160
175 (not: 2829); Neml, 5458; Ankebut, 2835;
Sfft, 133137; Zariyt, 3237; Kamer, 3339
(not: 6); Tahrm, 10 (not: 12); Hkka, 9
(Hz.) MUSA (a.s.): Bakara, 51, 53, 60, 6773, 87;
Nis, 164; Maide, 20, 2126; Arf, 103162 (not:
2533),143, (not: 27); Yunus, 7593 (not: 1617);
Hd, 9699, 110; brahim, 5, 68; sra, 2 (not:
4), 101104 (not: 3840); Kehf, 24, 6082 (not:
2223), (not: 26); Meryem, 5153; T-H, 952,
5679 (not: 414), 8398; Enbiya, 48; Mminn,
4549; uar, 1068 (not: 213); Neml, 715 (not:
56); Kasas, 343 (not: 111); Ahzb, 69 (not: 37);
Sfft, 114122; Mmin, 2327; Zuhruf, 4656
(not: 1012); Duhan, 1731 (not: 67); Zariyt,
39; Saf, 5; Mzzemmil, 15; Nzit, 1526; Al, 19
(not: 7); Tn, 13 (not: 1)
(Hz.) NUH (a.s.): Arf, 5964 (not: 13);
Yunus, 7173, 74; Hd, 2533, 3544 (notlar: 810),4548 (not: 1314); Enbiya, 7677;
Mminn, 2330; uar, 105122 (not: 2426);
Ankebut, 1415; Sfft, 7879 (not: 8); Kamer,
916 (not: 3); Hadd, 2627; Tahrm, 10 (not:
12); Hkka, 1112; Nuh, 128 (not: 19)
Hz. Nuhun gemisinin korunmas:
Kamer, 15 (not: 3)
(Hz.) SALH (a.s.): Arf, 7379 (not: 15); Hd,
6168; Hcr, 8084; uar, 141159; Neml, 4553;
Ankebut, 38; Kamer, 25; ems, 1114
(Hz.) SLEYMAN (a.s.): Enbiya, 7879 (not: 9),
8182 (not: 1113), Neml, 15 (not: 8), 16 (not: 9),
1744 (not: 1016); Sebe, 1213 (not: 46); Sd,
3040, not: 49
(Hz.) UAYB (a.s.): Arf, 8593 (not: 17); Hd,
8495; Hcr, 7879; uar, 176191 (not: 31);
Ankebut, 3637
Konu ndeksi
(Hz.) YAHYA (a.s.): l mran, 3841;

Meryem, 7, 1215; Enbiya, 90
(Hz.) YAKUP (a.s.): Bakara 133; Yusuf, (not:
1011), (not: 30); Sad, 4547
(Hz.) YUNUS (a.s.): Enbiya, 8788 (not: 18);
Sfft, 139148 (not: 1920); Kalem, 4850 (not:
35)
(Hz.) YUSUF (a.s.): Yusuf, 3 (not: 2), 46, 820
(not: 811), 2135, 3653 (not: 2023), 54101
(not: 2437); Mmin, 34
(Hz.) ZEKERYA (a.s.): l mran, 3841;
Meryem, 26 (not: 1); Enbiya, 8990; Kehf,
1011
(Hz.) ZLKFL (a.s.): Enbiya, 8586 (not: 17);
Sd, 48 (not: 13)
RT
VE BARTS:
Ahzb, 59 (not: 3335)
RAB: Ftiha, not: 9, Bakara, 2122

RAHM: Ftiha, not: 3
RAHMLERIN
HAKKINI GZETME:
Nis, 1 (not: 1)
RAHMN: Ftiha, (not: 2); Furkan, 26 (not: 6)

RAHMN ve RAHM
TECELL
Ftiha, not 2, 3
RAHMET: Zmer, 53, 54 (not: 1617), Bakara,

40, 185; Furkan, 38 (not: 8)
RAMAZAN
RESS
AYI:
HALKI:
Bakara, 185
Furkan, 38 (not: 8)
RIZA: Bakara, (not: 122), 157

RIZK: Hd, 6 (not: 1); Rad, 26; Sebe, 36; sr,
30 (not: 13); Kasas, 77 (not: 16); Ankebut, 60;
ura, 27
RBAT: li mran, 200
RUH: Bakara, 43, 188, (not: 52), (not: 86); Nahl,
102 (not: 22); sr, 85 (Ek: 13); Meryem, 1722
(not: 3); uar, 193 (not: 33); Meric, 4 (not: 1);
Kadir, (not: 1)
RUHBANLIK: Hadd, 2627 (not: 17)
RYA: Yusuf, (not: 4, 22)
RZGRLARIN AILAYICI
Hcr, 22 (not: 5)
OLARAK
STHDAMI:
SABIR: Bakara, 45, (not: 54, 119), 153; i

mran, 186, 200; Hd, 115
SABIKN (MUKARRABN):Vka, 1026 (not:
13)
Konu ndeksi
1443
SADAKA: Bakara, 263264, 270271, 273, 276

SAF ve MERVE: Bakara, 158, (not: 124)
SAHABLER: Hac, 78 (not: 23); Fetih, 29
SALH AMEL: Bakara, (not: 20)
SAMR: T-H, 8788, 9597 (not: 16), 96 (not:
18)
SARP
YOKU:
Beled, 1118 (not: 3)
SAVA: Bakara, 154, 190, 191, 193, 194, 216, 217,

249, 250, 251 (not: 137-138, Ek: 23), (not: 140,
156); li mran, 123-125, 126, 130-133, 145-148,
152, 155, 157-158, 160, 169171,173, 175; Nis, 71,
74, 75, 76, 77, 78, 84, 94, 104; Enfal, 1 (not: 1),
15, 16, 26, 30, 38, 41, 47-50, 58 (not: 4, 8, 9, 10),
60 (not: 11), 61, 63, 65-66 (not: 12), 6769 (not:
13), 7071, 73; Tevbe, 13, 4, 5, 6, 715, (not: 1
3), 2527 (not: 5), 29 (not: 7), 123 (not: 27); Hac,
39, 40, (not: 12); Neml, (not: 13); Muhammed, 4,
5, 7, 35 (not: 4); Fetih, 17; Har, 5 (not: 2); Saf, 4;
diyt, 15 (not: 1); Nasr, 13 (not: 13)
SEBE: Neml, 2244 (not: 1016), 1520 (not:
910)
EFAAT: Meryem 87; T-H, 109; Enbiya, 28;

Secde, 4 (not: 3); Sebe, 23 (not: 13); Zmer,
4344 (not: 14); Zuhruf, 86; Necm 26
EHRN EN U NOKTASINDAN KOUP
Kasas, 20; YSn, 2027 (not: 7)
GELEN ADAM:
ERHI SADR: nirah, 1 (not: 1)

ERAT: Bakara, (not: 62); Maide, 48 (not: 11);
ura, 13 (not: 6); Casiye, 18 (not: 6)
ERLERDEN
ALLAHA
SIINMA:
Felk, 15 (not:
12)
EYTAN: Bakara, 36 ( not: 40), 168, 169, 208,
268, (not: 128); Nis, 38, 76, 118119 (not: 26),
120, 121; Arf, 17 (not: 2), 200, 201, 202;
brahim, 22; Hcr, 3142; Nahl, 63, 99100;
sr, 53, 6164 (not: 29); Hac, 34, 52 (not: 16),
5355; Nr, 21; uar, 222223; Ankebut, 38;
Lokman, 33; Ftr, 5; Sebe, 21; Ftr, 6; Y-Sn,
6061 (not: 18); Sfft, 810 (not: 3), 36; Zuhruf,
3639 (not: 79); Kaf, 2729; Mcadile, 710,
1419; Har, 16 (not: 7); Mlk, 5 (not: 4); Ns,
16 (not: 1)
Bakara, not: 13;
AR: Bakara, 158 (not: 124), Maide, 97, 98;

Hac, 32
SEBT GN: Bakara 65, (not: 75); Nahl, 124
R ve ARLER: uar, 224227 (not: 4344);

Y-Sn, 69 (not: 22)
SEBEPLER NN
Kehf, (not: 13)
VARDIR?
SECDE: Cin, 18 (not: 6)

SEKNE: Bakara, not: 156
SEMD: Fusslet, 17; Zariyt, 45; Kamer, 2331
(not: 5); Hkka, 5; Fecr, 9; ems, 1114
SIRAT: Ftiha, 67, (not: 15); Necm, 14 (not: 6)
SORU SORMA: Bakara, 189, (not: 136); Maide,
101102
SZ ve SZ SYLEME: Nis, 148; Hac, 24 (not:
7); Kasas, 55; Ahzb, 70; Ftr, 10 (not: 4);
Fusslet, 33; Casiye, 6 (not: 2)
SU: Mminn, 18 (not: 5); Nr, 45 (not: 29);
Furkan, 53, Ftr, 12 (not: 5); Zmer, 21
SUR VE SURA FLENME: Enam, 73 (not: 13);
T-H, 102104; Enbiya, 101103; Mminn,
101114; Neml, 87 (not: 31); Zmer, 68 (not: 22)
SNNET: Bakara, (not: 81, 144); Nis, (not: 15)
STN
MEYDANA GELMES:
Nahl, 66 (not: 14)
AHTLK: Bakara, 140, 282 (not: 161); Nis,

135; Maide, 8; Nahl, 84, 89; Hac, 78
RK ve MRKLER: Bakara, (not: 157), 170;

Nis, 48, 116, 117 (not: 25); Enam, 3738, 39, 71,
82, 94, 100, 105, 109, 110, 111, 112, 121, 123, 124,
136-138, 139, 140, 143, 144, 148, 149, 158 (not:
18), (not: 23); Yunus, 16, 18, 20, 21, 30, 36, 42,
48-52, 66, 68 (not: 9); Arf, 194198; Enfal, 35;
Tevbe, 28 (not: 6); Hd, 5, 8, 12; 13; 35; Yusuf
(not: 39), 106; Rad, 14; 33; brahim, 3; Nahl, 38,
39, 5355, 56 (not: 11), 5759, 63, 83, 116; sr,
40, 56, 57 (not: 19), (not: 26); Enbiya, 26, 98;
Hac, 74; Furkan, 43 (not: 9), 44; Ankebut, 25,
41 (not: 14); Rm, 7, 28 (not: 8), 29, 32, 3334,
36; Lokman, 13, 20, 25; Sebe, 4042 (not: 13);
Ftr, 40; Y-Sn, 7475 (not: 23); Sfft, 6971,
149157, 158, 159; Zmer, 8, 36, 49, 67; ura, 9;
22; Zuhruf, 1519, 20, 2224 (not: 4); Fusslet,
25; Ahkaf, 5; Kaf, 23; Necm, 1923 (not: 8),
2728, 49 (not: 12); Fecr, 1113 (not: 5); Beyine,
1 (not: 1); Teksr, 18 (not: 12); Hmeze, 13;
Mn, 13; Tebbet, 15 (not: 12)
KR: Bakara 152 (not: 118); li mran,
1444
Konu ndeksi
144145; Nis, 147 (not: 29); Arf, 10 (not: 1);

brahim, 7, 8; Neml, 73; Lokman, 12; Secde, 9;
Zmer, 66
TABAT: Kehf, (not: 13); Zariyt, 14 (not: 1)
TAUT: Bakara, 256; Nis, 51, 60; Zmer, 18
(not: 8)
TAKVAMTTAK: Bakara, 25, (not: 2), 21, 41,
63, 187, 197, 203, 223, 224, 231, 233; l mran,
17, 134-136, 187, , 197; Maide, 7, 11, 36; Arf, 26,
27, 201; Enfal, 29; Ahzb, 7071; Sd, 4954;
Zmer, 20; Duhan, 5157; Fetih, 26, Hucurt, 13
(not: 12); Kaf, 3233; Zariyt, 1619; Tr, 2628;
Kamer, 5455; Teabn, 16 (not: 56); Talk,
23, 5 (not: 5)
TARH: Bakara, 213 (not: 144); li mran, 137,
138, 140, 141; Enam, 65, 149 (not: 30), 158; Arf,
34 (not: 8, 24, 25); Enfal, 33, 53; Tevbe, 115 (not:
25); Yunus, 19, 98 (not: 19), 44; Rad (not: 5), 31
(not: 11), 41, 42; Hcr, 5; Nahl, 93; Ftr, 4243
(not: 16); Fetih, 26; Hucurt, 13 (not: 12); Nuh,
4 (not: 1)
Kavimlerin Helki ve Helk Sreci: Enam,
4245 (not: 10); Arf, (not: 24, 25); 131; Yunus,
11; Hd, 117; Nahl, 61; sr, 16, 58 (not: 27);
Enbiya, 6, 1115; Mminn, 6467; Hacc, 46;
uar, 208209; Kasas, 59; Ankebut, 40 (not:
13); Rm, 41 (not: 12); Ftr, 41 (not: 15), 45;
Duhan, 37 (not: 9); Ahkaf, 2728; Zariyt,
3237, 40, 45; Necm, 55 (not: 14); Kalem, 4445;
Nuh, 4 (not: 1); Fecr, 1113 (not: 5)
TALT: Bakara, 246251
TALAR VE TALARDAKI
(not: 71), 74, (not: 78)
DERSLER:
Bakara, 60,
TEBL: Bakara, 67 (not: 219); Enam, 14, 15,

4245 (not: 10), 48, 51, 52, 54, 55, 56, 58, 65, 68,
70, 71, 72, 90, 108, 106, 133, 131, 135, 137, 138,
149, 158 (not: 26), (not: 39); Arf, (not: 23, 25),
9499, 199; Yunus, 11, 41, 65, 87, 9497 (not:
18), 104105, 108, 109; Hd, 24 (not: 8), 112,
113, 117; Yusuf, 108, 110; Rad, 22 (not: 9), 30,
32, 40, 43; Nahl, 82; brahim, 4, 10, 13, 14, 42,
47; Hcr, 85 (not: 15), 88 (not: 17), 94 (not: 19),
9799; Nahl, 2, 36, 42, 123, 126127; sr, 54
(not: 24), 7375, 79, 95; Meryem, 64; Furkan,
56; Neml, 79; T-H, 44, 61 (not: 11), 130132,
135; Enbiya, 21, 41; Hac, 4548; Mminn, 54,

69, 70, 72, 9698, 109111; Furkan, 52, 57 (not:
13), 59; uar, 16, 2328, (not: 6), 208209, 214
(not: 39), 215217219 (not: 4041), 218219;
Neml, 7981, 9192; Kasas, 8788 (not: 21);
Ankebut, 18; Ftr, 4; Rm, 31, 5253, 60 (not:
14); Lokman, 2324; Secde, 3 (not: 1), 30; Ahzb,
1, 4748; Sebe, 2427 (not: 14), 46, 50; Ftr, 8,
18, 23, 24; Y-Sn, 11, 76; Sfft, 171179; Sd,
17; Zmer, 1115, 3940, 64, 66; Mmin, 4,
2122, 82, 55 (not: 1415), 56 (not: 16), 77, 83,
84 (not: 22); Fusslet, 6, 34 (not: 11), 36; ura, 15
(not: 8), 23 (not: 10), 48; Zuhruf, 4043 (not: 9),
8889; Casiye, 1415 (not: 5), 19; Ahkaf: 4 (not:
2), 810 (not: 4), 35; Kaf, 3941 (not: 89);
Zariyt, 5355 (not: 8); Tr, 2931, 34, 3543,
4549 (not: 3); Hadd, 1617 (not: 9); Kalem, 24
(not: 2), 58, 9, 1013, 3543, 44, 45, 47, 48 (not:
34); Meric, 5, 42; Cin, 19, 2023, 24, 2528
(not: 78), 28 (not: 8); Mzzemmil, 14 (not: 1);
Mddessir, 17 (not: 13); nsan, 2426 (not: 8);
Abese, 110 (not: 1); Al, 69 (not: 35); iye,
2122; Duh, 911 (not: 67); Alk, 19; Nasr,
13 (not: 12); hls, 14 (not: 14)
Tebli ve Muhataplar: Enam, (not: 3), 7,
8, 8, 9, 11, 25, 33, 34, 35, 3738, 42-45 (not: 10),
50, 53, 5758, 68, 105, 108, 110111, 112-113, 121,
123, 124 (not: 23), 147; Rad, 6, 7, 27; brahim,
10, 13; Hcr (not: 3), 2, 3, 6, 7, 11; Nahl, 1, 35,
4547, 61, 101, 103 (not: 23); sr, 47, 59, 9093,
94; Enbiya, 2, 41; Enbiya, 3, 5, 36, 3739; uar,
5, 111-115, 201207, 208, 209 (not: 3637);
Hac, 4548, 72; Mminn, 67, 7577 (not: 12);
Furkan, 45, 78 (not: 3), 11, 21, 22, 31, 32, 60;
Kasas, 48, 50, 57; Ankebut, 4, 50, 51, 52, 5354
(not: 1718); Rm, 9, 10, 58; Lokman, 6, 7;
Secde, 2829; Sebe, 34, 35; Sebe, 4345; Ftr,
42, 43; Y-Sn: 4547, 49 (not: 15); Sfft, 1215,
1620, 3438, 168170; Sd, 24, 57 (not: 12),
810; Fusslet, 5, 26; Zuhruf, 3031 (not: 5),
5759 (not: 13); Duhan, 1314, 3536; Casiye,
710 (not: 4); Ahkaf, 8, 11; Kaf, 5; Zariyt, 8,
10, 11, 5253; Tr, 2930, 33, 44; Kamer, 44, 45
(not: 7); Kalem, 51, 52; Meric, 3638 (not: 4);
Mddessir, 1126 (not: 45), 4953; Kyamet,
3133; Abese, 14; Mtaffifn, 2933; Brc, 8,
Konu ndeksi
1445
10, 11; Tark, 1517; Al, 10, 11; Fecr, 1113 (not:
5); Alk, 918 (not: 2)
TEBUK SEFER: Tevbe, 3841 (not: 11), 42, 43,
4459, 81, 9496, 117, 118
TEHECCD NAMAZI: Mzzemmil, 4, 6, 20
TENASH: Bakara (not: 27); Y-Sn, 3132 (not:
10)
TERAZ: Enbiya, 47; Mminn, 102, 103
TEVBE: Nis, 17, 18, 146; Nahl, 119; Tahrm, 8
(not: 8); Nuh, 10, 12 (not: 3, 7)
TEVEKKL: brahim, 12; Zmer, 38; ura, 36,
3739; Talk, 3 (not: 3)
TEVHD: Bakara, 21,22 (not: 17), 116, 127, (not:
110), 139, 256; li mran, 18 (not: 3); Nis, 36,
60, 171, 172, 173; Enam, 18, 60, 61, 62, 72, 73,
95, 149 (not: 30); Arf, 54, 194198 (not: 38);
Yunus, 31, 34, 104, 107, 109; Hd, 123; Yusuf
(Ek: 8); Rad, 2 (not: 1); Nahl, 49, 52; Kasas, 68;
Ahzb, 36 (not: 18); Sebe, 22; Zmer, 29 (not:
10); Mlk, 14 (not: 6); Kalem, 3543; hls, 14
(not: 14)
TEVL: li mran, 7, (not: 2)
TEVL
EHADS:
Yusuf, (not: 5)
TEVRAT: l mran, 3 (not: 1); Enam, 91, 154;

Maide, 6, 43, 44 (not: 9), 45 (not: 1011)
KRLI) TCARET:
Saf, 1013 (not: 7)
TN ve ZEYTN: Tn, 1 (not: 1)

TBBA
HALKI:
UURSUZLUK
Duhan, 37 (not: 9)
KONUSU:
Neml, 47 (not: 19)
UHUD SAVAI: l mran, 7, 121, 122, 137

179, 190-195
UHUD SAVAI HENDEK SAVAI
(not: 1)
ARASI:
VASYET: Bakara, 180182 (not: 132); Maide,

106108 (not: 22); Ahzb, 6 (not: 5)
VEL: Nis, 144; Maide, 51, 52, 5557, 80;
Yunus, 6264 (not: 14); Ankebut, 41 (not: 14);
Mmtehane, 1 (not: 1), 4, 5 (not: 3), 8, 9 (not:
5), 13
VESLELK: Maide, 35
YAHUDLK VE YAHUDLER: Bakara (not: 46),
111, 145; li mran, 21, 24, 73, 112, 118, 119,
181, 183, 188; Nis, 41, 46, 49, 50, 51, 60, 153, 155;
Maide, 13, 18, 42, 51, 59, 60, 62, 63, 64; Enam,
91 (not: 29), 146; Tevbe, 30, 31 (not: 8), 34; Nahl,
118 (not: 24); Har, 2, 5, 11, 12, 15 (not: 1, 2, 6);
Cuma, 6, 7
YAKN: Bakara, 4 (not: 4); Casiye, 35 (not: 1)
YARATILI: Bakara, 29 (not: 28); Enbiy, 30;
Fusslet, 912; Nzit, 2730; Nr, 45 (not: 29);
Y-Sn, 36 (not: 11); Fusslet, 912 (not: 26);
Brc, 13; Tark, 57 (not: 23)
YECUC ve MECUC: Kehf, 94 (not: 31); Enbiya,
96, 97
YEMN: Bakara, 224, 225; Nis, 33; Maide, 89;
Nahl, 91, 92, 94; Tahrm, 2
TEYEMMM: Nis, 43, Maide, 6

(EN
5); Hacc, 52 (not: 16), 53, 54; Sfft, 5 (not: 2),

10 (not: 3); Mmin, 15; ura, 5 (not:1), 51 (not:
17), 52; Ahkaf, 4 (not: 2); Cin, 2728 (not: 8);
Kyamet, 1619 (not: 5); Mrselt, 6; Al, 69
(not: 34); Zilzl, 4, 5 (not: 1)
Ahzb,
LLELBB: li mran, 7, 190195

MMET ve MMET MUHAMMED: Bakara 143
(not: 113); li mran (not: 23), 110; Enam, 38;
Hac, 78 (not: 2325)
VAD LH: Nr, 5557 (not: 32)
VAHY: Nis ( not: 33); Nahl, 2, 6869 (not:
1516); T-H, 12, 114 (not: 5), Neml, 8 (not:
(ALLAHIN) YEMN ETT EYLER: Sfft, 13

(not: 1); Kf, 1; Zariyt, 14 (not: 1); Tr, 16
(not: 1); Necm, 1; Vka, 7576 (not: 14); Kalem,
1 (not: 1); Hkka, 38, 39 (not: 11); Meric, 40;
Mddessir, 3234 (not: 8); Kyamet: 1, 2 (not:
1); Mrselt, 15 (not: 1); Nzit, 15; Tekvr,
1518; nikak, 1619 (not: 3); Brc, 14 (not:
13); Tark, 14 (not: 1), 1113; Fecr, 15 (not:
13); Beled, 14 (not: 1); ems, 110 (not: 13);
Leyl, 14; Duh, 13 (not: 1); Tn, 14 (not: 12);
diyt, 15 (not: 1); Asr, 13 (not: 1)
YERYZ: Rad, 41, ( not: 14); Enbiya, 44, 105
(not: 26); Talk, 12 (not: 7); Nebe, 6, 7 (not:
23); Zilzl, 4, 5 (not: 1)
YETMLER: Bakara, 220; Nis, 2,3, 6, 8, 9, 10,
127, 152
1446
Konu ndeksi
YYECEKLER: Bakara, 25, 172, 173, 214, 259, not:

145; Maide, 35, 88; Enam, 118- 121, 141, 142, 143145 (not: 22), 145, (not: 28); Arf, 32 (not: 6)
ZKR: l mran, 191; Nis, 103; Arf, 205;

Ankebut, 45; Ahzb, 41, 42 (not: 21); Zuhruf,
3639 (not: 79)
ZAKKUM: Sfft, 6268 (not: 46); Duhan,

4346
ZNA: Nis, 15, 16 (not: 6), 25; Nr, 29 (not:

13, 58); Nr, 3 (not: 6); Talk, 5, 6, 7,
ZAN: Zariyt, 10, 11; Hucurt, 12 (not: 9)

ZARURET: Maide, 3
ZEKTIN
ZIHAR
(not: 1)
HARCAMA YERLER:
KONUSU:
Tevbe, 60
Ahzb, 4 (not: 2); Mcadile, 24
ZULM VE ZALMLER: Bakara (not: 39), (not:

97), 114; Enam, 21, 93 (not: 1); Yusuf, 91 (not:
32), (not: 39); Hd, 18; Kehf, 57; Zmer, 32;
uar, 227; Ankebut, 49, 68; Rm, 29
(Hz.) ZLKARNEYN (A.S.): Kehf, 8398 (not:
2732)
KAYNAKLAR
u almada kendilerinden faydalanlan kaynaklar, alma iinde yerden tasarruf ve okumaya sekte vurmama gayesiyle, bazlar itibariyle isimleri ksaltlarak, bazlar itibariyle
ise yazarlarnn tam veya ksaltlm isimleriyle zikredilmitir. Aada sol stunda bu
isimler yer almakta, sa stunda ise kendilerinin ve yazarlarnn tam isimleri, ayrca bask yer
ve tarihleri bulunanlarn bask yer ve tarihleri verilmektedir. Herhangi bir yetin tefsirinde bir
mfessirin sadece kendi ismi veya eserinin ismi anlmsa, bu, o mfessirin sz konusu yeti
tefsirine mracaat edildiini gsterir. Tefsir, hadis veya daha baka ilim dalndaki klasik kaynaklarn farkl yerlerde farkl basklar bulunabildiinden ve bazlarnda bask yer veya tarihi
bulunmadndan, baz klasik kaynaklar, sadece isimleri ve yazarlarnn isimleriyle anlmaktadr. Kitab- Mukaddesten yaplan iktibaslarda ise, Kitab- Mukaddes irketi tarafndan 1981
ylnda stanbulda yaynlanan nsha esas alnmtr.
Aclun
smail ibn Muhammed el-Aclun, Kefl-Hafa ve Muzll-lbas,

Beyrut.
Ahmet Cevdet Paa
Ahmet Cevdet Paa, Ksas- Enbiya ve Tevrh-i Hulefa, Bedir

Yaynevi, stanbul, 1976.
Aliyyl-Kr
Aliyyy-Kr, el-Esrrl-Merfua f Ahbaril-Mevzua, Beyrut.
Als
ihabddin Mahmud el-Als, Rhul-Mean, Beyrut, 1987.
Beyhak
Eb Bekr Ahmed ibnl-Hseyin el-Beyhak, uabl-man.
(el-)Bidaye
Ebul-Fida smail ibnl-Kesir, el-Bidaye ven-Nihaye, Beyrut.
Buhar
Eb Abdullah Muhammed ibn smail el-Buhar, el-Cmis-Sahh,

Beyrut, Darl-Marife
Cessas
Eb Bekir Ahmed ibn Ali er-Raz el-Cessas, Ahkml-Kurn,

Beyrut.
etin
Abdurrahman etin, Kuran limleri ve Kuran- Kerim Tarihi,

Istanbul, Dergh Yaynevi, 1982.
Darim
Eb Muhammed Abullah ibn Abdrrahman ed-Darim, es-Snen,

Kahire.
Djevad
Ahmed Djevad, Eski Trkler, Yamur Yaynevi, stanbul, 1978.
Ebul-Beka
Ebul-Beka, Klliyat, Beyrut, 1993.
Eb Davud
Eb Davud Sleyman ibn el-Eas es-Sicistan, Kitabs-Snen,

Beyrut, 1994.
Eb Nuaym
Eb Nuaym Ahmet ibn Abdullah, Hlyetl-Evliya ve TabaktlAsfiya, Beyrut.
Esed
Muhammed Esed, The Message of the Qurn, Dar al-Andalus.

1980.
Ezzati
Abul-Fazl Ezzati, An Introduction to the History of the Spread of

Islam, Londra, News and Media Ltd., 1978.
Heysem
Nruddin Ebul-Hasan Ali el-Heysem, Mecmauz-Zevaid ve

Menbal-Fevaid, Beyrut.
Nehcl-Bela
Hussain M. Jafar, an-Nahj al-Balagha, Qum, Center of Islamic

Studies.
bn-i Esr
zzddin Ebul-Hasen Ali ibn Muhammed el-Cezer, el-Kmil fitTarh, Beyrut.
bn Hacer-i Askaln
bn Hacer al-Askaln, el-sabe f Temyzis-Sahabe, Darl-Beyan,

Kahire, 1988.
bn Hanbel
Ahmed ibn Hanbel, el-Msned, Beyrut.
bn Hibban
Eb Hatim Muhammed ibn Hibban, Sahhu Ibn Hibban, Beyrut.
bn Hiam
Muhammed ibn Hiam, Es-Sratn-Nebeviyye, Beyrut, irketlMektebt ve Matbaatl-Haleb.
bn-i Kesr
Ebul-Fida smail ibnl-Kesr, Tefsrul-Kurnil-Azm, stanbul,

1984.
bn Kuteybe
Muhammed Abdullah b. Mslim, Tefsiru aribil-Kurn, Beyrut.
bn Mace
Eb Abdullah Muhammed ibn Yezid el-Kazvin, Es-Snen, Dr

hyt-Trsil-Arab.
bn Sad
Eb Abdullah Muhammed ibn Sad, et-Tabaktl-Kbra, Beyrut,

Drs-Sdir.
rtl-cz
Bedizzaman Said Nursi, rtl-cz, stanbul, Tenvir Neriyat.
Karaman
Hayreddin Karaman, Fkh Usul, rfan Yaynevi, stanbul, 1975.
Kalbin Zmrt Tepeleri M. Fethullah Glen, Kalbin Zmrt Tepeleri, c. 1, Nil Yaynlar,
zmir, 2002.
Kenzl-Umml
el-Muttakil-Hind, Kenzl-Umml, Beyrut.
Kurndan drake
M. Fethullah Glen, Kurndan drake Yansyanlar, stanbul,

Zaman, 2000.
Kurtub
Muhammed ibn Ahmed al-Kurtub, al-Cmi li-Ahkmil-Kurn,

Beyrut.
Lemalar
Bedizzaman Said Nurs, Lemalar, Ik Yaynlar, stanbul, 2004.
Mektubat
Bedizzaman Said Nursi, Mektubat, Ik Yaynlar, stanbul, 2001.
Mevdd
Seyyid Ebul-Al el-Mevdd, Towards Understanding the Qurn,

(ng. ev., Z. . Ensar), Londra.
Mutahhari
Murtaza Mutahhar, Woman and Her Rights, http://www.al-islam.

org/WomanRights/index.html.
Mesnev
Bedizzaman Said Nursi, Mesnev-i Nriye, Tenvir Neriyat,

stanbul.
Morrison
A. Cressy Morrison, Man Does not Stand Alone, New York, 1945.
Muhakemat
Bedizzaman Said Nurs, Muhakemat, Tenvir Neriyat, stanbul.
Muvatta
Malik ibn Enes, el-Muvatta, Kahire
Mslim
Ebul-Huseyn Mslim ibn Haccac el-Kueyr, el-Cmius-Sahh.

Beyrut.
Nes
Eb Abdrrahman Ahmed ibn uayb en-Nes, es-Snen, Beyrut.
Nurbak
Dr. Halk Nurbak, Verses from the Glorious Quran and Facts of
Science, Ankara, TDV, 1989.
M. Fethullah Glen, l veya Yoldaki Iklar, Nil Yaynlar, zmir,

2005.
Ragp el-sfahan
Ragp el-sfahan, el-Mfredt f arbil-Kurn, Beyrut.
Rz
Muhammed ibn Umer Fahrddin er-Rz, Mefthul-ayb, Beyrut.
es-Salih
Suphi es-Salih, Kuran limleri ve Kuran- Kerim Tarihi, ., M. S.

imek, Hiba Yay., Konya.
Seyyid Kutub
F Zllil-Kurn, . B. Karla, E. Sara, . H. engler, Hikmet yay.
Sonsuz Nur
M. Fethullah Glen, Sonsuz Nur, Zaman.
Szler
Said Nursi, Szler, Ik Yaynlar, stanbul, 2004.
Suat Yldrm
Prof. Dr. Suat Yldrm, Kuran- Hakim ve Aklamal Meali, Ik

Yaynlar, stanbul, 2002.
Syt
Cellddin es-Suyt, er-Drrl-Mensr, Beyrut.
erif Muhammed
Sherif Muhammad, To Clarify an Important Point, http://www.

jannah, org/sisters/compare.html.
ualar
Bedizzaman Said Nursi, ualar, Tenvir Neriyat, stanbul.
Taberan
Sleyman ibn Ahmed ibn Eyyb et-Taberan, el-Muceml-Kebr,

Beyrut.
Taber
Eb Cafer Muhammed bn Cerr et-Taber, Cmiul-Beyan f

Tefsril- Kurn, Beyrut.
Tabtab
Ali ibn Hseyin et-Tabtab, el-Mzn f Tefsril-Kurn, Tahran,

Drl-Ktbil-slmiyye.
Tefhm
Seyyid Ebul-Al el-Mevdd, Tefhml-Kurn, (Trke tercme),

nsan Yaynlar, stanbul 1987.
Tereddtler
M. Fethullah Glen, Asrn Getirdii Tereddtler, Nil Yaynlar, zmir,

1988.
Understanding Islam
Seyyid Ebul-Al el-Mawdudi, Understanding Islam, Chicago, Kazi

Pubs., 1979.
Yazr
Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Eser

Yaynevi, stanbul.
Yldrm
Suat Yldrm, Kuran- Kerim ve Kuran limlerine Giri, Ensar

Neriyat, stanbul, 1983.
Zemaher
Ebul-Kasm Carullah Mahmud ibn Umer ez-Zemaher, el-Kef an

Hakikit-Tenzl ve Uynul-Hakik f Vchit-Tevl, Msr.

Kurani Kerim Ve Aciklamali Meali - Ali Unal

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kurani Kerim Ve Aciklamali Meali - Ali Unal

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ALLAH KELMI

ALLAH KELMI KURN-I KERM ve AIKLAMALI MEAL

Ftiha Sresi ................................................................................................................2

Bakara Sresi ............................................................................................................10

l-i mran Sresi .................................................................................................... 133

Nis Sresi .............................................................................................................. 188

Mide Sresi ...........................................................................................................247

Enm Sresi ..........................................................................................................287

Arf Sresi ............................................................................................................ 335

Enfal Sresi.............................................................................................................. 391

Tevbe Sresi ........................................................................................................... 411

Yunus Sresi .......................................................................................................... 451

Hd Sresi .............................................................................................................. 474

Yusuf Sresi ............................................................................................................505

Rad Sresi ............................................................................................................... 536

brahim Sresi ......................................................................................................550

Hcr Sresi ..............................................................................................................562

Nahl Sresi ..............................................................................................................579

Kehf Sresi ............................................................................................................. 638

Meryem Sresi .......................................................................................................664

T-H Sresi ..........................................................................................................679

Enbiy Sresi.......................................................................................................... 700

Hac Sresi ................................................................................................................723

Mminn Sresi ................................................................................................... 747

Nr Sresi ................................................................................................................ 765

Furkan Sresi ..........................................................................................................791

uar Sresi ............................................................................................................807

Neml Sresi ............................................................................................................832

Kasas Sresi ...........................................................................................................852

29 Ankebt Sresi ......................................................................................................870

Rm Sresi .............................................................................................................. 884

Lokman Sresi .......................................................................................................896

Secde Sresi ............................................................................................................ 904

Ahzb Sresi .......................................................................................................... 911

Sebe Sresi .............................................................................................................935

Ftr Sresi .............................................................................................................947

Y-Sn Sresi ..........................................................................................................958

Sfft Sresi ........................................................................................................... 972

Zmer Sresi .........................................................................................................999

Mmin (afir) Sresi .......................................................................................... 1016

Fussilet Sresi ...................................................................................................... 1034

Zuhruf Sresi .......................................................................................................1060

Duhn Sresi ........................................................................................................1072

Csiye Sresi ........................................................................................................1079

Ahkaf Sresi ..........................................................................................................1086

Muhammed Sresi ................................................................................................1095

Fetih Sresi ............................................................................................................ 1103

Hucurt Sresi ......................................................................................................1115

Kf Sresi ............................................................................................................. 1123

Zriyt Sresi ....................................................................................................... 1128

Necm Sresi .......................................................................................................... 1140

Kamer Sresi ........................................................................................................ 1147

Rahmn Sresi ......................................................................................................1153

Vka Sresi ......................................................................................................... 1164

Hadd Sresi ..........................................................................................................1171

Mcadile Sresi ................................................................................................... 1180

Hair Sresi .......................................................................................................... 1186

Mmtehane Sresi ................................................................................................ 1195

Saf Sresi ............................................................................................................. 1200

Cuma Sresi ..........................................................................................................1204

Mnafikn Sresi ................................................................................................1208

Teabn Sresi .................................................................................................... 1211

Talk Sresi ......................................................................................................... 1216