YAZIMALIK

2007 2012

Derleyen:

Gkbey ULU
1

YAZIMALIK 2007 2012

1. Bask, Bak
steme iin:
Yrbey Ulu: 0539 923 54 99
ulucname@gmail.com

NSZ
Bu btik, dil zerine yaplan yazmalar ierir. Yazmalar tm birbirinden
bamsz olup; gnay, nem srasna konmamtr.
erik, turkcesivarken.com/yazismalik yrliinden salanmtr. Yrlii kurulu
yl olan 2007'den balayarak, gnmz 2012 ylna dek yazlm olan,
okuyucuyu doyurucu nitelikteki yazlar derilmitir. Szck tretimi, kken
aklamas gibi bal bana btik oluturabilecek ulamlar es gilmitir.
Ama, nemli yazmalar somut olarak sunmak, elde tmek isteyenlere
ulatrmaktr. B yl sresince yazlanlar, e azndan zetini okumak isteyen
yi dil sverlere klavuz olarak vrmektir. Dille, yalzca diplomal kiileri
dil de, ilgilileri de uraabileceini gstermektir.
Trkesi Varken Topluluu (TVT), 2007 ylnda kurulmu olup, TRT 2'de
yaynlanan Biliim Rzgar izlencesinde tantlm, 2008'de ZTV'de yarm
saatlik bir sunum yaplm, PCnet dergisinde kendinden sz ttirmitir.
ShiftDelete'ni gezilesi 10 yrliinden biri olarak sunulmu, Azerbaycan'da
yaynlanan Trkstan gazetesinde tantlmtr.

Bediz 1: TRT 2, Biliim Rzgar izlencesinde turkcesivarken.com'u tantlmas

2007.

BLMSEL
ARATIRMALAR,
KSEL ALIMALAR
Balk: Yei Yaz - Jei Jaz
Gnderen: Temirbek - 19 Aralk 2010
ounuza ilgin gelecek bir grmden sz deceim. u anda kullanmakta
olduumuz Latin tabanl abecenin eksik olduunu ve Trke'ye uymayan bir
dizge (sistem) zerine kurulduunu dnyorum. Bu iletide, Trke'ye daha
uygun olacan dndm, Latin tabanl Trke abece konusundaki
grlerimi yazacam ve sizlerin de katklarnz, fikirlerinizi merak ediyorum.
Yazdklarmda yallarm, eksiklerim olacaktr, bunlar da dzelterek katlmda
bulunmanz bekliyorum.
u anda kullanmakta olduumuz abecede bir tek /y/ harfi var oysa Trke'de 3
farkl kkenden gelen /y/ harfi bulunmakta. Ben, bu 3 farkl kkenli /y/'nin ayr
harflerle gsterilmesi gerektiini dnyorum. Bu farkl gsterim, hem olmas
gerekendir, hem de Eski Trke'den szck diriltmelerinde iimize yarayacaktr.
Trke'de bir, asl /y/'ler vardr, yni Eski Trke'den beri /y/ olup deimeden
bugne gelen /y/'ler. rnekse; Eski Trke ay > gnmz Trkesi ay, Eski
Trke ya > gnmz Trkesi yay. te bu asl /y/'ler aynen imdiki /y/ ile
gsterilmelidir.
kinci /y/ ise Eski Trkede /-d-/ olan ancak bugn /-y-/'lemi olan harftir.
rnek; Eski Trke adak > bugn ayak, Eski Trke kudruk > bugn kuyruk
gibi. Bu sesin, bugn entikli y ile > /y'/ ile gsterilebileceini dnyorum.
Tabii, dil ii tutarllk olmas iin, btn bu kkten gelen /y/'ler entikli y ile
gsterilmelidir; ay'ak, kuy'ruk, ay'rmak, ay'r vb. Bir de szck diriltme
rnei vereyim; sz gelimi Eski Trke d zaman, vakit 2) saat szcn
dirilteceiz, bugn bu szck > *y olur ki kimi Trk dillerinde bu ekliyle
yayor. te bu szc *y' biiminde diriltmeliyiz diye dnyorum.
5

sadece bununla da bitmiyor, bugn dilimizde yaamakta olan ve d

szcnden gelen ancak hatl olarak le/len ve n eklinde yazlan
szckleri de dil ii tutarllk ve eski kklere sadkat gerei *y'le/y'len ve
*y'n biiminde yazmalyz diye dnyorum. Bylelikle btncl ekilde
tutarl ve eski kklerden bugne szck/ses evrimlerini baz alan bir yaz dili
ortaya kacaktr.
Son olarak, belki ok gerekli grlmeyebilir ancak bence belirtilmesi gereken,
Ouz bei /y/'leri vardr. Yalzca szck banda grlen bu /y/'ler = Kpak
beinde /c/, Yakuta'da ise /s/ ile denklik gsterirler. rnek; Ouzca yol =
Kpaka col = Yakuta suol gibi. te bu sesi /j ile gstermemiz gerektiini
dnmekteyim. Almanca ve Bonakadaki gibi /j/'ler /y/ okunabilir ki aslnda
/j/ sesi y okunur. Biz, Franszcadaki okunuunu baz almz. Peki j sesi iin
ne yaplacak denilebilir. Birincisi Ouzcada j sesi yoktur. Bu ses ille de
karlanacaksa c ile karlanr. kincisi, j sesini ieren btn szckler
yabanc kkenlidir ve tmnn Trkeleri vardr. Toplasanz j ieren szck
says 50'yi gemez. rnek: Jilet > Trkesi ylg'dr ya da tra ba da
kullanlabilir. Franszca krmz anlamna gelen rujun Trkesi dudak
boyas'dr. Oje > trnak boyas, dublaj > seslendirme vb. Yni j ieren
50 kelime hatrna bu gereksiz sesi kullanmann lemi yoktur. Mesel Necip
Fzl Ksakrek j sesinin alfabeden atlmas gerektiini, bu sesin ku
cvltlar iindeki karga sesi olduunu syler, kendisine katlyorum. Ancak
zel adlarda bulunan jler iin Trkmence'de ve pekok dilde kullanlan //
abeceye alnabilir; Neat, Mde gibi.
Ouzca szba /y-/'lerde /j-/ kullanma nerisinin uygulandn dnrsek; jol,
jlan, jok, jalan, jl (yol, ylan, yok, yalan, yl) eklinde yazlacaktr. Kald ki bu
kelimeleri sz gelimi bir Kazak, zten kendi dilindeki gibi okuyabilir :)
Kazaka'da bizdeki /y-/'ler = /j-/'dir.
Deinmek istediim bir dier konu, Eski Trke'deki eylemlerden > ad yapan
/-g/ eki meselesi. Bu eki ieren szckler, gnmz Trkesi'nde tek heceli
szcklerde korunmuken, iki hecelilerde dmtr; da, ya, a, a fakat >
yazg > yaz > yaz, sorug > soru > soru gibi. Ben, bu seslerin yazmda
gsterilmesi gerektiini dnmekteyim. Bu gsterim, yine hem Eski
Trke'den szck diriltmelerinde iimize yarayacaktr hem de abece, yazarken
Eski Trke biimlere sdk kalnan, tutarl bir yaz dizgesine dnecektir.
rnekse, Eski Trke bilig ilim, irfan 2) hikmet szc > *bili olarak
diriltilebilecek ve Arapa kkenli ilim < ilme yknlerek tretilmi olan
bilim samalndan bizi kurtaracaktr; *Dilbili linguistik, lisniyat,

*Trkbili Trkoloji, Trkiyt.

rnein Eski Trke koug iir szc diriltilip dilimize kazandrlrken >
*kou, Eski Trke boug izin, msaade 2) takdir > *bou, Eski Trke
betig kitap, 2) her trl nme > *beti, lg ksmet, baht, pay, tlih, hisse >
*l biimlerinde diriltilebilecektir.
te yandan, bu Eski Trke ek, Kpak beinde /-v/ olmutur. Dil Devrimi
yllarnda, bizde de kimi szckler, bu yolla tretilmi; ilev, dev, trev, snav
gibi. Oysa bu ek bizim dilimizde de var, ancak yazmda gsterilmedii iin
kullanamyoruz. Oysa bu szckler *ile, *de, *tre, *sna biiminde
yazlmaldr. Bylelikle uyduruk damgas da yemeyeceklerdir. Geri Trkede
/g/ > /v/ dnm grlen bir durumdur rnein Eski Trke kagun >
gnmzde kavun ekline dnm. Bu balamda ilev uydurma deildir
ancak *ile yazm Eski Trke'ye ballk asndn bence yedir.
Yine dil ii tutarllk gerei, Eski Trke'den gelen ve bu eki ieren tm
szcklerde bu eski ek, bugnk hliyle /-/ olarak yazmda gsterilmeldir;
*yaz, *l, *soru, *diri diri vb. Yeni tretilmi szckler de bu bee
dhildir; *eksi eksi, *art art, *gr gr, *duyu duyu gibi.
Kelimeler bu ekilde yazlr ancak okurken l, duyu, gr, art denebilir.
Zten kimse seslendirimde da demez, daa biiminde bir telffuz kullanr.
Yukarda verdiim tm rneklerle birlikte kark rneklere geersek. Mesel
Eski Trke kudug kuyu szc, bu dizge ile > *kuy'u yazlp kuyu
okunacaktr. Ouzca szba /y-/'ler /j-/ ile gsterilecekse Eski Trke yazg
(Kpaka cazuv) > *jaz biiminde yazlp yaz okunacaktr.
Son olarak deinilecek iki mesele ak e-kapal e meslesi ve geniz nsi
konusu. Bunlar yerliimizde bilinen ve daha nce tartlm olan konular. Bu
nedenle bu iletide deinmeye gerek yok.
Bir ekleme yapmalym, iletideki "entikli y"ler gzkmyordu, bu nedenle /y/
yazp yanlarna kesme ireti koydum ['] > y' eklinde. Burada kast ettiim harf,
Trkmence'de kullanlan /y/ harfidir, uradan bakabilirsiniz => yedinci sradaki
harf (http://www.turkmencesozluk.da.ru/)
Gnderen: skicap - 19 Aralk 2010
bugn dilimizde yaamakta olan ve d szcnden gelen ancak hatl olarak
7

le/len ve n eklinde yazlan szckleri de dil ii tutarllk ve eski

kklere sadkat gerei *y'le/y'len ve *y'n biiminde yazmalyz
Ben bu yanlln ilkin, yavuzika'nn1 iletisini okuyunca ayrdna vardm.
nmek szcn, vnme'nin yanl seslendirilmesinden kaynaklandn
sanyordum nceden. "Og"dan treyen uslamlama yordam, "gsz/annesiz"
arm yapnca bende, "Trk, n, al, Gven" dizesinde n'n, "Ogun" azu "g-n" olmas gerektiine salklandm. Siz de bunun yn olmas
gerektiini savlyorsunuz. Bence bunu TDK 2 ulayu dier ilgili kurumlar ile
paylamalsnz. Esenlikle.
Gnderen: Kuhan - 19 Aralk 2010
Bence siz yanl anlamsnz. Temirbek'in orada sz ettii n (y'n), 'd'
kknden gelen yemek saati anlamna gelen szcktr. "Trk, n, al,
Gven" szndeki n ise (dnmek) szcdr.
Bunun dnda Temirbek'in sz ettii konu ilgin. l, yaz szcklerinde
olduu gibi kullanmn benimserim. Ancak "da"n daa olarak okunduunu
dnmyorum. En azndan ben yle okumuyorum. Bir de btik szcndeki
gibi tm -ik ekli szcklerin -i ekiyle kullanlmasn istemem.
Gnderen: kavurt - 19 Aralk 2010
bence ylerin ayr biimde yazlmas, trke yazmay zorlatrmaktan baka
bir yarar getirmez. szcn nereden geldiiyle ilgilenenler, szlklerden bu
bilgilere eriebilirler.
herkesi szck kkenlerini bilmeye zorlarsak, sonuta gnlk yaamda sk sk,
ingilizcede olduu gibi, "nasl yazlyor?" sorusuyla karlamaya balarz. buna
gerek olduunu sanmyorum.
Gnderen: Temirbek - 20 Aralk 2010
ncelikle nmek konusuna deinelim. Eski Trke g- "methetmek" fiili
1
2

http://www.wardom.org/showpost.php?p=2884347&postcount=3
http://www.tdk.gov.tr/TR/Genel/Ana.aspx?
F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF4376734BED947CDE

gnmzde - olur, ancak ilk iletimde de kagun > kavun rneini verdiim
gibi burada da - "mek" > v- "vmek" olmu gnmzde. Esas biimi "methetmek" olmaldr, ancak "vmek" de yal deil, yle kullanlagelmi. Bu
fiilin dnl hli > n- "iftihr ermek"tir bu da "vnmek" olarak
kullanlyor.
Kuhan yle demi;
Bunun dnda Temirbek'in sz ettii konu ilgin. l, yaz szcklerinde
olduu gibi kullanmn benimserim. Ancak "da"n daa olarak okunduunu
dnmyorum. En azndan ben yle okumuyorum. Bir de btik szcndeki
gibi tm -ik ekli szcklerin -i ekiyle kullanlmasn istemem.
Evet, "da" rnei tam rtmemi ancak bu rnei daha ok iki heceliler iin
vermek istemitim, yni "diri" eklinde yazlr ancak okunurken "diri"
biiminde okunabilir anlamnda. Betik meselesine gelince, ilgili szck Eski
Trke'de btig olarak kaytldr. Hat ile kimileyin bitig/bitik kimileyinse
betik olarak kullanyor. Tm bu kullanmlar hatldr. Toyukuk Yazt'nda
szck "ilk kez" kaydedilmitir ve fiil biimi "kapal e" ile bti- "betimek,
yazmak 2) kaydetmek" buradan tremi olan ad ise > btig "kitab 2) her trl
nme" eklindedir. Ancak daha sonraki dnemlerde // sesi de /i/ damgas ile
yazlmaya balanm, bu nedenle daha ge dnemdeki yaztlartda "bitig"
szc ve "bitimek" eylemi grlmekte. Trke'de // > /i/ dnm oka
grlr. rnein Eski Trke kt- > git-, kki > ikki (Azerbaycan az) > iki vb.
Bu arada yeri gelmiken deinelim, bu fiilin ince'den geldii iddias vadr,
yllardan beri sylenegelir. Oysa bu iddia batan rktr. Neymi? ince pi-ti
"yaz fras" > Trke'de biti- "yazmak" olmu. Dnyada, bir tek rnek bile
yoktur ki bir baka dilden "isim" alnp da "fiil" olarak kullanlsn... Ayrca
ince'de "pi-ti" diye bir kelime de yok!? ince'de bi "fra 2) yaz fras"
vardr. kinci anlam "slp 4) tarz"dr. Hadi Trke'ye bu szck gemi
diyelim bi !? Evet /+ti-/ nedir peki? Trkede "adlardan fiil yapan" byle bir ek
yoktur.
Oktay Doangn arkadamzn bu konudaki kken aklamas kesinlikle
dorudur. Oktay yle diyor; Eski Trke ve dier btn Trk dillerinde hlen
yaayan bt "yz 2) yzey 3) sayfa" > "adlardan fiil yapan /+i-/ ekiyle" > beti"sayfalamak, yazmak" > "fiillerden ad yapan /-g/ ekiyle" > btig "yazlm olan
ey 2) kitap"

Bugnk Trke'de de "Kitabn yzne bile bakmadm" derken, burada

kastedilen yz > "yzey, sath 2) sayfa"dr. ou Altay dilinde "yz = yzey =
sayfa" ilikisi vardr. Ayrca Eski Trke bt szc bizim dilimizde de "Bti
bezi atmak" deyiminde yayor. Bu bt szcnn kk Ana Altayca'ya dek
gider. Ana Altayca *b- "grmek 2) bilmek" fiili > Eski Japonca'da // > /i/
dnmyle bi- "grmek" > gnmz Japoncas'nda /b/ > /m/ dnmyle
mi- "grmek" biiminde yaamaktadr. (/b/ > /m/'ye rnek ben > men vb.)
Bu Ana Altayca kkten *b- > bt "grn, sret, yz, sm, ehre" Zaman
iinde kazand ikincil anlamlar "yz'den > yzey, sath 2) sayfa". u
balantdan dier Trk dillerinde "sayfa" ve "yz" anlamyla yaad
grlebilir => Trk Leheleri Szl3 (Arama kutucuuna nce "sayfa", sonra
"yz" ardndan "bet" yazp tmn aratnz.)
Konumuza dnecek olursak, Kuhan'n dedii gibi "btn /-ik/ ile biten
szckler /-/ ile yazlmayacak", sadece Eski Trke /-g/ eki ile bitenler /-/ ile
yazlmal diyorum. nk /-g/ ile /-k/ iki farkl ektir. Eski Trke'den szck
diriltirken hat yaplyor. Mesel Eski Trke koug "iir" szc > "kouk"
olarak diriltilmi oysa *kou olarak diriltilmelidir. nk szck, kofiilinden > /-g/ ekiyle tremi. Yine ayn fiil kknden > bu kez /-k/ ekiyle sz
gelimi; *kouk eklinde bir baka szck tretilebilir ve bu "ayr bir szck"
olur, yni daha fazla szck tretme imknmz da ortadan kaldryor bu yal
yazm biimi.
Eski Trke btig de gnmze "kouk" gibi "yal" uyarlamayla betik olarak
aktarlm. Oysa dorusu beti olmaldr. Ayn kkten betik ise baka bir anlam
tayan, farkl bir szck olarak tretilebilir. Sz gelimi; beti "kitap" (diriltme
< ET btig), betik "betilmi (yazlm, kaydedilmi) olan ey, kayt?" (yei
tretim < bti- "yazmak 2) kaydetmek") gibi. Kendi elimizle dilimizi
buduyoruz.
So bir rnekle konuyu bitireyim. Azerbaycan Aznda yax szc vardr.
Bu szck Eski Trke yakg'dan gelir. Grld gibi sondaki /-g/ sesi,
szck "iki heceli" olduu iin dm. Yakg > *yak > *yak > "Azeri
Az"> yax.
Bu szckle, bizim azmzda yaamakta olan yakk ayn kkten gelen
szckler ancak "iki farkl szck". Birine /-g/ eki gelmi, dierine ise /-k/ eki.
Eski Trke yak- "yakmak 2) uygun dmek 3) mnsip olmak" kknden.
3

http://www.tdk.org.tr/lehceler/Default.aspx

10

Yakkl "uygunluklu, mnsip, 2) prezantabl", yakksz "uygunsuz,

nmnsip" vb.
Demek istediim, iki "farkl" szck olan yakg (yakg > yak) ile yakk'
tek szce indirgeme hatsna dmemeliyiz. Kkleri ayn olsa da aldklar
ekler farkldr.
Trke'de 3 farkl /y/ kullanlmas gereksiz grlebilir, bu sadece ahs
fikrimdir, sizlerle paylamak istedim. yle dnyorum, bizler 1928'den beri
Latin tabanl bir abece kullanyoruz. Bu nedenle alfabe eksik gedik durumda.
Ondan nce de yine dilimize pek uymayan Arap tabanl bir elifba kullanyorduk.
Tm bu srete, kimse Trke'nin ses zelliklerini gzetmemi, Trke'ye
dnp de bakmam. Ben, mesel 600 yldr ya da 800 yldr Latin tabanl bir
abece kullanyor olsaydk, dediim gibi bir abecemizin olacan dnyorum.
Tabii bu benim ahs fikrimdir. Dilimizdeki btn ses evrimleri bittikten,
dilimize aykr btn etkiler olutuktan sonra Latin tabanl yazya geince, kim
kime dum duma olmu.
Dilimizde olmayan /j/ sesi 50 yabanc kkenli szck iin alfabeye alnm ama
Trke'nin almet-i frikas olan ve olduka nemli bir ses "nazal n" //
alfabede yok!? Osmanlca'da bile bu ses yazarken belirtilirdi (kef-i nun, sar
nun, Kef-i Trk)
Aslnda, benim taa Kktrk abecesini baz alan Latin tabanl bir tasarmm var
ama kullanacak babayiit olduunu sanmyorum :)
Oktay'n bu konuda bir almas vard. Kktrk abecesinin gnmze
uyarlanmas konusunda "ses evrimlerini" dz (temel) alyordu.
lkokuldan beri duyageldiimiz bir klie vardr; "Trke, yazld gibi okunan,
okunduu gibi yazlan bir dildir." Hayr, dnyadaki hibir dil yazld gibi
okunmaz, okunduu gibi yazlmaz. Trke de byledir. Yazacam yazlr
ancak "yazcm" okunur. Osmanl Trkesi'nde sz gelimi "deiz", "yei"
yazlrd /nazal n/ ile ancak stanbul Aznda bu ses olmad iin okurken
"deniz", "yeni" eklinde okunurdu."Aac dal", "Kapn kolu" yazlrd ama
seslendirirken /n/ ile seslendirilirdi. Hi kukusuz diyebilirim ki, okuyan kii
Yrk kkenliyse zten "deiz", "Aac dal" eklinde okuyacaktr :)
Trke'yi kolaylatra kolaylatra, sdeletire sdeletire ku diline evirdiler.
Bugn mer Seyfettin'i bile sdeletirme ad altnda 200 kelimelik ku diline

11

dndryorlar. Sanki adam Patagonya dilinde yazm, nesini sdeletiriyorsun?

Bence, Trke "yazlmas gerektii gibi yazlmal", okunurken ufak farkllklar
olabilir her dildeki gibi.

Balk: Yrk Azlar

Gnderen: Temirbek - 19 Ekim 2010
Yrk Azlarnn kendine zg seslerini yaz dilinde de simgeleyecek kimi
harfler dndm ve bunlar sizlerle paylamak istedim.
Yrk Trkesinde kimi /t/ ve /k/'ler "patlayc" harftir. Bu sesleri nasl
alatacam bilemiyorum, trif yoluyla alatmaya alaym. Bu ses, ngiltere
ngilizcesinde de bulunur dikkatli dilerseiz arada kulanza alnacaktr.
Hani, Trkede de kimileri "patlcan" derken > patlcan derler, buradaki /t/'yi
"patlayc" harfle kartrlar. te o ses, bu sesin bir de /k/'lerde olan bulunur
Yrkede. Bu iki sesi, altlarna "entik" koyarak simgeledim > / / ve // =>
rnek: palcan ve emek
Yrk Azlaernn bir dier zellii soda bulunan /-r/'leri okunmamas ve
sodak harf uzatlmasdr. Demeli (yni) burada "okunmayan bir r" vardr. Bu
harfi de "yumuak g"ni simgesinden esinlenerek > // biiminde dndm.
'Yumuak g' de essnda okunmayp "harfi uzatr".
rnek: evle (/-r/ okunmayp 'evlee' gibi telffuz edilir), awala "aalar"
Son "awala" rneinde grdmz /w/ sesi de, Kazakadaki gibidir. Yrk
Azlarnda // olup Eski Trkede /g/ olan harflerdir. Eski Trke tag =>
Kazaka taw = Yrk Azlar daw "da" (/v/ sesinde, alt dudak alt dilere
deer ve ses keskin karlr; /w/ sesinde ise iki dudak birbirine demez.
Dudaklar ne doru uzatlarak 'u' der gibi bir 'v' sesi karlr.)
Bir dier "okunmayan ses" /l/ sesidir. Kimi durumlarda /l/ harf seslendirilmez
ve // rneinde olduu gibi sesliyi uzatr. Bu sesi de // olarak dndm.
Bahsettiimiz ou sesi ieren bir rnek; gecele "gelecekler"
12

Bu /gecele/ rneinde, /l/ sesi okunmaz ve /e/ uzatlr, entikli /k/ "patlayc"
olarak karlr, sodak /r/ de yukarda szn ettiimiz gibi okunmaz ve e
sodak /e/'yi uzun okutur 'geecelee" gibi.
So olarak yerliimizde // ile gsterdiimiz 'geiz n'si de zaten kimileyin
kullanlan // biiminde dnlebilir; baa, saa, deiz, yei vb.
Yrk Azlarndaki ekimler, stanbul Trkesinden ok Trkmenistan
Trkmencesine benzer. rnek olarak "gelmek" eylemini imdiki zamanda
ekelim;
gelyoru - gelyri (Trkmence)
gelyorsun - gelyrsin
gelyor - gelyr
gelyoruz - gelyris
gelyorsuuz - gelyrsiis
gelyorlar - gelyrlr
Grld gibi eylem kknden sora arada /i/ sesi yok (gel-i-yor deil gelyor-)
Trkmencede de btn ekler iin durum byledir. Bu ekim biimini yannda
daha da ksa olarak;
gelyo
gelyon
gelyor
gelyoruz
gelyouz
gelyorlar
eklinde de kullanlabilir. Dikkat ettiiiz gibi 'gelyo' (birinci tekil kii) ile
'gelyon' (ikinci tekil kii) arasnda sadece bir // fark vardr, bu ses olduka
nemlidir.
stanbul Trkesinde, gereksiz yere araya kaynatrma harfi koyulurken, Yrk
Azlarnda, btn Trk dillerinde olduu gibi, 'sesli' ile biten eylemlere ilgili
ekler dorudan gelir.
stanbul Trkesi; deyip, yeyip, okuyup, balayp vb. Oysa Yrk Azlar (ve
tm Trk dilleri) dep (de- fiili zaten sesli ile biter, uzatp araya /y/ koymak
gereksizdir) yep/yip, okup, balap vb.

13

stanbul Trkesinde "deyip duruyorum" dediimizde hem "dokunup

duruyorum" (< demek/deymek), hem de "syleyip duruyorum" biiminde
alalabilir. Oysa Yrk Azlarnda deyip turum "dey-ip duruyorum,
dokunuyorum" denirken dieri dep turum "syleyip duruyorum, sylyorum"
biiminde kullanlr.
Emir durumlarnda da stanbul Trkesinde uzatma vardr,
Azlarndaysa yie tm Trk dillerindeki gibi ek dorudan gelir.

Yrk

stanbul Trkesi; okuyun, yeyin, deyin, balayn vb.

Yrk Azlar; oku (hakiki Trkede sodak /n/ler nazaldr), yi, de,
bala vb. Burada, stanbul Trkesinde yie deyin dendiinde "dokunun" ile
"syleyin" karmaktadr. Yrkede deyi "dokunun" mnsnda olduu iin
karklk olmaz.
Gnderen: D. Can Aktan - 25 Mays 2011
Eylem ekimlerini kartrmsz.
sesi birinci tekil kiilerde deil, ikinci tekil kiilerde kullanlr.
Gnderen: Temirbek - 28 Mays 2011
Evet, oray yal yazmm. Yazmalkta artk iletileri dzenleme ksm yok,
bu nedenle yle kalm, ben de unutmuum. Dzelttiiniz iin teekkrler.

Balk: kmak fiili ve iddialar

Gnderen: Temirbek - 07 ubat 2011
Sevan Nianyan, Yal Cumhriyet adl betiinde dil devrimine ynelik

14

eletirilerde bulunmakta. Dil Devrimi yllarnda dilin ksrlatrldn

sylemekte ve rnek olarak u kelimelerin tamamnn kmak ile karlandn
belirterek eletiride bulunmakta;
ihra, istihra, istihlas, itisar, tard, istidlal, iskat, tarh, neir, isdar, ifra, ifraz,
istifra, istinbat, hazf, hal', il, ref
Bu szcklerin ngilizcede de ayr ayr karlklar olduunu belirtmekte ve u
rnekleri vermekte;
evict, extract, expel, discharge, deduce, infer, exclude, deduct, subtract, issue,
excrete, vomit, derive, delete, elide, undress, remove, dismantle, elevate
Ancak bu iddialarda saptrma var. nk tm bu Arapa ve ngilizce szckler
Trkede kmak" ile karlanmyor.
rneklerle gidelim;
istihlas > Bu szck TDK szlnde yok, yni dilimizde olmayan bir kelime.
Ama yine de deinelim. Szck halas kurtulma kknden geliyor ve dnl
yapda, kurtulunma" gibi bir anlam var. Grld gibi istihlas iin
dilimizde "kmak deil kurtulmak diyoruz.
tard > Trkede tard etmek iin kmak deil kovmak kullanlr. Ad olan
tard iinse kovu ya da kovma denir.
iskat > Bu szcn Trkesi de kmak deil, drme'dir.
tarh > Bu szcn Trkesi de kmak olmayp eksiltme, azaltma'dr.
Tarh etmek yerine de mlumunuz azaltmak, eksiltmek denir.
neir > Trkesi kmak deil yaymak'tr.
ifra > Trkesi kmak deil boaltmak, boaltm'dr.
istifra > Trkesi kmak deil kusmak'tr. Yukarda bahsedilen ifra ile
istifra ayn kkten gelir.
istidlal > Trkesi kmak deil karmak kullanmda olan biimiyle
karm'dr. Denebilir ki kmak ile karmak ayn kkten geliyor. Elbette,

15

Her dilde ayn ana kkten gelen pekok szck vardr, ifra ile istifra gibi
hal > Trkede hal etmek olarak kullandmz bu szck Arapada zmek
anlamna gelir ki Trkesi de kmak deil zmek'tir.
ref > Trkede ref etmek olarak kullanlan bu kelimenin Trkesi kmak
olmayp, ykseltmek'tir.
ifraz > Trkesi kmak deil ayrmak'tr. Osmanlca oul biimi ifrazat
da kmak ile deil salglamak ile karlanr. Ayn kkten mfreze ayrk,
ayrlm.
ihra > Arapa huruc kma kknden gelir. te bu szcn karl
kmak'tr. hrac etmek ise ettirgen yap karmak ile karlanr.
istihra > Bu szck de huruc kknden gelir. Dnl yapdadr, birebir
Trkesi *karnmak kendi kendine karmaktr. Gnmzde karsamak
ile karlanmakta. Ancak *karnma da kullanlabilir; Kendi kendine bir
sonu karma anlamnda.
hazf > TDK'dan; (Divan edebiyat terimi) Eski yazda noktasz kelimelerden
yaz meydana getirme sanat. Byle olan yazya mahzuf denirdi.
isdar > TDK'dan; Hal tezgh (isdar, istar) (?)
istinbat TDK szlnde yok.
itisar TDK szlnde yok, itizar var ki anlam zr dileme (?)
il > -e kadar (?)
Grld gibi Nianyan'n rnek olarak verdii szcklerden kimisi
szlmzde/dilimizde olmayan kelimeler. Dierleri de kmak ile deil
farkl szcklerle karlanmakta. Velev ki tm bu szckler iddia edildii gibi
kmak ile karlansayd ne olurdu? Bu zellik, yni bir kelimenin 20-30 kadar
farkl anlamnn olmas, dier diller iin sz konusu olduunda zenginlik
olarak adlandrlmyor mu? Neden Trke'ye gelince fakirlik olsun?
imdi de verilen ngilizce szcklere bakalm, acaba tm dilimizde kmak
ile mi karlanmakta;

16

expel > Trkesi kmak deil srmek'tir. Srmek, kovmak anlamndaki bu

kelime Latince kkenlidir, tretili biimi de yledir; Latince bir edat olan
ancak zaman iinde ekletirilen ex da, d + pellere srmek > expellere
da srmek 2) atmak
extract > ex d, da + trahere ekmek, srmek > extrahere da
srmek, dar ekmek/karmak
exclude > ex + claudere kapamak > excludere da kapamak 2) dlamak
excrete > ex + cernere ayrmak > excrene da ayrmak 2) boaltm
elide > ex + lidere vurmak > elidere da vurmak 2) yuvarlamak 3)
atmak
elevate > ex + levare kaldrmak > elevare kaldrmak 2) ykseltmek
Grld gibi hibiri kmak ile karlanmyor kimisi ykseltmek, kimisi
boaltmak anlamna gelmekte. Ayrca bu szcklerin hibirisi ngilizce deil
Latince kkenli.
Devam edelim;
subtract > Latince sub alt + trahere ekmek, srmek >subtrahere aa
ekmek
Grld gibi yine trahere fiili kullanlm. Yni ayn fiilin bana bir ex d
koyup extrahere > extract szc tretilirken, ayn fiilin bana bu kez sub
alt koyup subtrahere > subtract eklinde farkl bir szck tretilmi. Ayn
yntem Trkede kullanlm ve *daekim ya da *dasrm eklinde bir
szck tretilmi olsayd ve ayn fiil ile bir de *altaekim veya *altasrm
eklinde bir baka bileik szcmz olsayd, bu durum Sayn Nianyan ve
fikirdeleri tarafndan dilde ktlk, dilde ksrlama olarak yorumlanacakt.
rnek olarak verilen dier ngilizce szcklere deinmeye gerek yok, onlar da
balarna in, de, dis, un gibi edat/nek getirilerek tretilmi kelimeler.
Gnderen: Baturalptrk - 26 Mart 2011
Sevgili Temirbek'in yazdklarnda birtakm yanllklar saptadm. Bunlar
17

paylaaym ki deerlendirmelerimiz doru olabilsin. Hepsinin stnden bir de

ben geeyim:
ihra: Sylendii gibi mukabili karmak szcdr.
TDK szlnde mevcut.
istihra: Szlk anlam "bir eyin iinden dier bir eyi karmak"
biimindedir. Bu dorultuda felsefede de kullanlr. Anlamda karsama
szcdr. Keke karsamak eylemi de bulunsayd.
TDK szlnde mevcut.
istihlas: Kurtarlma manasndan ziyade "bir eyi kendine mahsus klmaya
alma" anlamna iaret edildiini dnyorum. Fakat emin deilim.
TDK szlnde namevcut.
i'tisar: Bu szck itizar ile ilgili deil. 'tisar, 'usaresini karmak iin bir eyi
skma' anlamnda.
TDK szlnde namevcut.
azil / tart: kisi de 'kovma, iten karma, grevden alma' anlamlarnda.
kisi de TDK szlnde mevcut.
istinta: 'Sonu karma' anlamndadr.
TDK szlnde mevcut.
istidlal: 'Kantlara dayanarak bir sonuca varma' anlamndadr. Felsefede
kullanlan benzer anlamdaki szck ii karm szc yelenmi. Fakat ilk
anlam iin doyurucu ve kapsayc bir anlamda yok.
TDK szlnde mevcut.
skat: Burada szcn 'ocuk drme' biimindeki anlam kastedilmiyor.
'Iskat'n teki anlam 'hkmsz brakma, dlamak, karmak, hesaba
katmamak' anlamlar kastedilmitir.
TDK szlnde 'drme' anlamyla mevcut.
tarh: Bildiimiz matematikteki 'karma' ileminin addr. Bir sayy bir saydan
karmaktr. Burada 'eksiltmek, azaltmak' kelimeleri kullanlmaz.
TDK szlnde mevcut.
neir: Anlamda bildiimiz 'yaymlamak' kelimesidir. Bir yazar hakknda

18

konuurken 'filanca adl kitab km' da deriz. Yani, 'yaymlamak' ile

'karmak' szcklerinin ikisi de kullanlr.
TDK szlnde mevcut.
sdar: Elbette ki 'hal tezgh' manasndaki szckten bahsedilmemitir. 'Bir
yarlk (ferman), buyruk, berat karmak' manasndadr. 'Isdar- ferman' gibi
tamlamalar da bulunur.
TDK szlnde namevcut.
ifra: 'Vcuttan karmak' demektir. Szlklerimizde boaltm kelimesi vardr
ifran yannda.
TDK szlnde mevcut.
ifraz: Eanlamls salglama szcdr.
TDK szlnde mevcut.
istifra: Eanlamls kusma kelimesidir.
TDK szlnde mevcut.
istinbat: Anlam 'bir sz veya iten gizli bir mana karma'.
Ho ve zgn bir anlam var. Szlmzde bulunmasn isterdim.
TDK szlnde namevcut.
hazf: Anlam 'aradan karma, silme, giderme'.
TDK szlnde 'hazfetmek' biimiyle mevcut.
hal: Bu szcn 'zmek' anlamndaki hal ile balants yoktur. Bu szck ek
aldnda incelmez: hli (durumu) deil, halli (zm) deil, hali (pazar)
deil, hal (tahttan indirilmesi) eklindedir. Anlam tanedir. lki, 'soymak,
soyup karmak'; ikincisi, 'boanmak'; ncs ise 'tahttan indirmek'tir.
TDK szlnde nc anlamyla mevcut.
i'la / ref: 'Ykseltmek, karmak' anlamlarndadr.
TDK szlnde i'la szc bulunmazken ref kelimesi refetmek eklinde
mevcuttur.
"kmak" szcnn bu denli ok anlama iye olmas benim nazarmda
olumludur. Amma velakin; bu durum, kimi szckleri, nanslarn hie
sayarcasna trpanlyorsa orada ciddi bir sorun vardr. Szck, ifade ve nans
varsllndan dn verilmemelidir. zellikle unu da gstermek istedim ki

19

bahsedilen szcklerin ounluu gnmz szlklerinde mevcut. Demek

oluyor ki o szckler hl Trke'nindir.
Bunlar burada yazmamzn nedeni Nianyan'n bir kitabndaki ksrlama
iddiasndan
trdr.
Saydmz
szckleri
vererek
bunlarn
"karmak/kartmak/karsamak" szck grubuna karlk geldiini
belirtmi ve zamanla baz kavramlarn kaybolduunu savlamtr. Dolaysyla,
buradaki szckleri Trke'ye alma gibi bir isteimizden tr listelemedik.
Gerekten de kimi kavramlar unutmu muyuz diye test ettik. Biliyorsunuz ki,
bir kavrama tahsis edilmi szck belleklerden silindike, o kavramn arl,
atfedilirlii ve dncelere tesiri azalr.
Szck varsll sorununu 'ayrtlarn tmce iinde verildiine' dair bir tezle
yantlamak ancak bir geitirme olabilir. O ayrtlarn tmce iinde verilmesi
tamam iyidir; fakat bunlarn, btn tanmn toparlayp zetleyen tek szckle
verilmesi hepsinden iyidir.
Sz edilen karlklar geitirmeden ibarettir. Ne 'karnmak' tretimi
"istihra ile istinta" gibi iki farkl szcn birini bile karlamaktadr, ne de
'usa varma' gibi bir icat ile "istidlal" kelimesinin nitelikleri uyumaktadr.
Bunlarn yannda eklemem gereken baz noktalar daha var:
*stihlas szcn Nianyan iddia ettii betikte "kurtarma" anlamyla vermi.
Bunun "karmak" ile pek ilikisini gremedim. Kald ki, szlklerde
"istihlas"n 'kurtarlma' anlamyla kullanm galat olarak belirtilmi, ve hatta bu
anlam bazen szlklere dahi alnmamtr. O anlamda "tahlis" kelimesi
kullanlmal denmi.
"Tahlis" ise Trke szlkte bulunmaktadr.
*Sz edilen anlam "neir, sdar, issue (ing.)" paralelinde. Ortak paydalar
"karmak, yaymak, duyurmak" anlamlarna sahip olmalar. Ayrca buradaki
anlamna "yaymlamak" da girer. nk biz szcklerin asl anlamlarna
bakmyoruz. Nianyan'n belirttii anlama bakyoruz.Osmanl'da da
"gazete/kitap neretmek" gibi tabirler bulunmaktadr.
*stinbat Trke szlkte olmasn istediim birinci kelime. nk bugn bu
manay veren net bir kelimeye denk gelmedim.

20

*Buraya kelimelerin btn anlamlarn almadk. yle yapsaydk, kukusuz,

sayfalar bitmezdi. "kmak" sz grubu ile alakal olanlar stnde tartmaktayz.
Gnderen: Temirbek - 06 Nisan 2011
Szck varsll sorununu 'ayrtlarn tmce iinde verildiine' dair bir tezle
yantlamak ancak bir geitirme olabilir. O ayrtlarn tmce iinde verilmesi
tamam iyidir; fakat bunlarn, btn tanmn toparlayp zetleyen tek szckle
verilmesi hepsinden iyidir.
Sz edilen karlklar geitirmeden ibarettir. Ne 'karnmak' tretimi "istihra
ile istinta" gibi iki farkl szcn birini bile karlamaktadr, ne de 'usa
varma' gibi bir icat ile "istidlal" kelimesinin nitelikleri uyumaktadr.
Bu yorumlarnza katlmyorum. Bu tavr doru bulmuyorum. Trke'yi aa
grme ve gelimesini engelleme gibi bir tutum var, ya da benim alglaym
byle. (hitabm size deil) Baknz, bir szck, kullanla kullanla kulak
alkanl oluturur, ilk kez duyduunuz bir szc elbette yadrgarsnz.
Ayrca her dildeki her szce zaman iinde ikincil, ncl anlamlar katlr. Bu
bilinlice yaplr. Yoksa bir dil geliemez. Yni siz Arapa kkenli olan bir
szce ikincil, ncl anlamlar katlmasna itiraz etmeyip bunun Trke
kelimelere yaplmasna kar durursanz;
1) Trke nasl geliecektir?
2) Burada bir eitsizlik yok mudur?
Mevcut olan srerduruma (statkoya) srt dayayp, Trke'yi hkir grmek
benim onamayacam bir tutum. Burada szm size deil Baturalptrk, genelde
byle bir tutum var. Yni 800-900 yldr kullanla kullanla kulak alkanl ve
pekok yan anlam, ikincil (ve daha ok) anlam kazanm bir szcn karsna
Trke bir szckle ktmzda itiraz ederseniz burada bir hakszlk var
demektir.
Zaten bunca yl boyunca (1000 yl, 800 yl, szce gre deiir) yabanc
kkenli kelimelerin bir Trkesinin ortaya kamaynn nedeni budur. Yani siz
bir taraftan hazra yabanc kelime alacaksnz ve onu kullanacaksnz ve bu
nedenle Trkesi varsa dlanp unutulacak yoksa da hi oluamayacak. Bir
ocuun domasna izin vermemek gibi bir durum. "Trklerin kendi ocuu
21

olmasn, ok istiyorlarsa evlt edinsinler" demek gibi bir durum.

rnein Arapa kkenli olan zek szcnn asl anlam "parlamak,
ldamak"tr. Zek de "parlak, ldak" demektir. Ancak bu szcklere "bilinli
olarak" ikincil anlam ylenmi. Oysa Trkede bu kavramn zel ad vardr; a
"zek". Alamak fiili de buradan gelir, halk dilinde asz "zeks kt olan" ve
al "zek" szckleri vardr. imdi birileri kp diyor ki "Zek yerine a denir
mi?" Neden denmesin ki? Bu ekilde dnenleri alamak mmkn deil. Bir
yandan, "Zek artk Trke'dir. A denemez" derler, bir taraftan da sz,
kelimelerin kkenlerine gelince "Zek Trke deil ki, Arapa kkenli. Trke
yeterince zengin bir dil deil" derler. Bizim oralarda bir sz vardr; "Dvermi,
svermi" :) kisini de yapmayalm tabii, alatalm, alar varsa alarlar.
ncelikle, biz kimseye birey dayatmyoruz. steyen "zek" der, isteyen
"istihrac" der. Ayn ekilde kimse de bize birey dayatamaz. Biz, bugne dek
geri braklm, gelimesi engellenmi dilimizi gelitirme abasndayz. Hl
Trke'nin kendi ocuklarna sahip olmasn engellemek isteyenler var. Hayr,
bugne dek Trke'nin karsna dikilerek gelimesini engellediler, bir sr
yabanc kelimeyle doldurarak kt braktlar. Ancak bu byle gitmeyecek.
Arapa "istihrac" szc "ihrac" ile ayn kktendir. hrac da "karmak"
demektir onun da kkeni < "harc" anlam "kmak". Dolaysyla, bu kkten
dnl hal olan "istihrac" karnmak anlamna gelir. Yani siz Arapa olan bu
szce zaman iinde ikincil bir anlam kazandrarak "bireyin iinden bir baka
eyi karmak" anlamn kazandracaksnz ama sz gelimi Trke karnmak
gibi yeni bir szcn ortaya kmasna dahi itiraz edeceksiniz. Buna "dilkrm"
denir. Daha szcn domasna izin vermezseniz, Trke nasl geliecek?
Brakn karnma diye yeni bir szcmz olsun ve bu szck zaman iinde
"bireyin iinden baka bir eyi karmak" anlam kazansn.
Trke denen engin'e dalmamza engel olmayn. Trke'nin derinliklerinden,
dibinden unuttuumuz incileri karmamza kar durmayn. Bir rnek; bugnk
gerek szcnn eski biimi kergek'dir. Buradaki /-k/ eki fiillerden ad yapan
ektir. Demek ki elimizde Eski Trke kerge- "eksikliini duymak 2) eksik
olmak" fiili var. Bu fiil gnmzde *geremek "ihtiya duymak, eksikliini
duymak" olur. nk szck gerek eklinde. Zaten, Arapadan, Farsadan
dilimize sokulmu ve "etmek", "eylemek" vb. ile kullanlan szcklerin
tmnn Trkede zel bir fiili vardr. Yni "htiyac olmak" ya da "ihtiya
duymak" yerine *gerenmek denebilir. Yni "gereksinim duymak" demeye de
gerek yok.

22

Tekrar ediyorum, buradaki hitabm size deil Baturalptrk, bu ekilde

dnenlere. Trkler olarak, lkemizde dilimizi konumak, yazmak, gelitirmek,
ilerletmek iin kimseden izin almayacaz, onama beklemeyeceiz. steyen
"ihtiya duysun" biz gereneceiz, bu kadar basit. steyen istihrac etsin biz
karnacaz.
Gnderen: bey-hadi - 07 Nisan 2011
nk szck gerek eklinde. Zaten, Arapadan, Farsadan dilimize sokulmu
ve "etmek", "eylemek"
dmirby, indiydk sizdn ne dn kk sormuum, he birin qart
vermdiz, vermdiz.
bo, aralq, yabanlar azna, yazna uyub, hr gl danmayn.
oxuyub rin. sizin qarzda olanlar, da banda yaamrlar. sizd n
nckilrd ox atb tutmular.
siz ordan burdan iki szck farscadan rmisiz, btn dill ri qatb
qardyrsz.
gerek sz (ehtiyac anlamnda) farscada yoxdur. farscada kar sz var, ki oda
sanskiritcdir. (sanskiritc (kar karani: i ilmk) farscaya keib olub > kar
krdn: i ilmk).
gen, kii kimi sznzd durursunuzsa buyrun, farscada ( kar\gerek) in kk
ndir.
Gnderen: Temirbek - 07 Nisan 2011
Sayn Bey-Hadi, yazdm yal alamsz sanrm. Ben, "gerek sz
Farsa'dr" demedim, gerek szc z be z Trke'dir. Arapadan, Farsadan
alnp da Trke olan "etmek", "eylemek" ile birlikte kullandmz btn
kelimelerin, Trkede zel bir eylemi vardr dedim. Mesel; Arapa ric
szc Trkede fiil olarak kullanlamaz, bu nedenle > ric etmek denir. Oysa
Eski Trkede tnmek "ric etmek" demektir ve bu kkten gelen bir de tn
"ric" vardr. Demeli, bu kavramn bizde zel fiili vardr. Arapa "iftihar" >
"iftihar etmek" denir oysa Trkede vnmek denir bunu zel fiili vardr.
Bunu demek istedim. Arapa ric'ya, iftihar'a gerenmiyoruz (ihtiycmz yok,
ihtiya duymuyoruz) bunu belirtmek istedim.

23

Azeri Trkesi ile Trkiye Trkesi arasnda baz noktalarda nans farkllklar
olabiliyor, sanrm bundan tr zaman zaman beni yal alyorsuuz. ran
Trklerindensiiz aladm kadaryla (?)
Yazdnza ufak bir ekleme yapacam, umarm yie yal alamazsz :)
Farsa ile Hinte "kkte" dillerdir, Trke ile Moolca gibi bu nedenle pekok
ortak fiil kkleri, ekleri vardr. Nasl ki biri kp da Trke olan sa- "st
samak" Moolcadan alnmtr diyemezse "kar" Sanskrit'ten alnmtr da
diyemeyiz. Moolca saga- "st samak" ile = Trke sa- "kkte"tir. Moolca
s ile Trke st "kkte"tir. Buna benzer ekilde Hint-ran Dil kolunda da
ortak yaplar vardr.
Gnderen: bey-hadi - 07 Nisan 2011
tmirby sizc, bir szn han dild doduunu, n bildlr blirir?.
qald ki, farsca il sanskiritcnin iligisi. farscann kk, bilginlr gr,
phlvidir. phlvi dilinin kkd, gen bilginlr gr, sanskiritdir.
moolca trkcnin iligisi; moolcann ana ilmlrinin (feil) ounu trkc
il stn (st st) dr.
qald us\suu szlri.
su (molca) < > su bir szdlr. yalnz sslinin yer dimsi var.
s (molca) < syt > st bir szdlr. yalnz ss yuvarlanmas var.

Balk: Altay dillerini ya

Gnderen: Oktay D. - 19 Temmuz 2011
Altay dillerini ya sorusuna dilbilimciler eilmilerdir. Burada bunu tartmak
istiyorum. Aadaki tartmay ayrca bir grselde zetledim, ancak bir soraki
iletide ekleyeceim.

24

Altay dilleri, gemite nce Ana Trke (Trke ve uvaa), Ana Moolca,
Ana Manu-Tuuzca, Ana Japonca ve Ana Korece diye ayrr. Aada, bir de
Miller' ara gei dillerinden de sz ettim, ancak etkin olarak o dilleri tz
almaya gerek duyulmaz.
Dil akrabal kantlamaya yaramayan ancak akrabalk varsaym dorultusunda
dilleri ayrma srecine k tutan glottochronology ya da lexicostatistics
adnda bir yntemle Kore-Japon anadilini, dier adyla Ada ve yarm ada
Altaycasn, Ana Japonca ve Ana Korece olarak ayrmas bundan 4632379
yl nce olduu saptanm4 (saylar 1967 ylna gredir). Bu yntemde Miller,
256 szc kullanarak ve bunlar dildeki korunum oranlarndan yola karak
saymlarn (hesaplarn) gerekletirmi.
Ayn biimde Manu-Japon-Kore anadilinin, dier adyla Kuzey ve ada
Altaycasn, Ana Manu-Tuuz ve Ana Japon ayrmas bundan 6195 yl nce,
Ana Manu-Tuuz ve Ana Korece ayrmas ise bundan 5550 yl nce olduu
gsterimitir ve bu soularn kazlardaki 4526200, 4500300, 510565 gibi
tarihlemelerle uyum iinde olduu da belirtilmitir5.
Bu bilgilerden yola karak dier Altay dillerini ayrmas belli bir yanlg
payyla ngrlebilir (ya da ayn yntemi dierleri iin de uygulamak
olanakldr). Bu bilgilere bakldnda ayrma hzn ortalama 1240 yllk bir
srele olduu grlmtr. Bunu birim adm olarak alrsak 6, daha dorusu
hzn deimediini varsayarsak (ki gerekte hafiften azalr) Ana Tuuzcan
bundan 5872 yl nce Ana Moolcan bundan 7112 yl nce ve sounda Ana
Trkeni ise bundan 8352 yl nce ayrt kolaylk grlr. Bunlardan
hareketle Ana Altaycan bundan 8972 (yanlg: -295, +349) yl nce ayrt
grlr.
Geri kalan ayrmalar da sylersek: Mool-Manu-Tuuz-Japon-Kore
anadilini, dier adyla Dou Ana Altaycasn bundan 7732 yl nce, ManuTuuz-Japon-Kore anadilini, dier adyla Kuzey ve Yarmada Ana
Altaycasn bundan 6492 yl nce ve Japon-Kore anadilini, dier adyla
Yarmada ve Ada Ana Altaycasn bundan 5252 yl nce ayrt saymlanr.

4
5
6

Samuel E. Martin, "Lexical Evidence relating Korean to Japanese", Language 42, 1966, btler:
185-251.
Roy Andrew Miller, "The Japanese Language", Chicago-London, 1967, 2. bask 1970, Genetic
Relation blm, btler: 82-83.
Osman Nedim Tuna, "Altay Dilleri Teorisi", Trk Dili dergisi (saysn bilmiyorum).

25

Bu saylar, Poppe'u da syledii zere Hint-Avrupa dilinden olduka eski bir

dil bileiminden sz edildiini gsterir. Ancak burada arlacak bir durum
yoktur nk grece Altay dillerini deimeye direnili olduunu grebiliriz.
Bugn neredeyse e uzak iki Trk dili olan Trkiye Trkesi ile Tuva Trkesi,
Yunanca ve Franszcaya gre ok daha ortak zellie sahiptir. Yava deien bir
dil ailesi, dorudan eskilii gerektirir.

Balk: Tanr, Allah, Hda Konusu

Gnderen: Temirbek - 06 ubat 2008
Kimileri, Tar adn kullanlmasna kar olduklarn syler, Tar demeni
yazk (gnah) olduunu savunurlar.Bu iddialar u ekilde toparlanabilir;
1) Tar ad Trkleri eski dini olan Kkteri inancndan gelen bir addr, bu
nedenle kullanlmas uygun olmaz.
2) Tar ad, 99 Gzel Ad (Esml Hsn) iinde olmadndan kullanlmas
uygun olmaz.
3) Tar ad lh karldr, nk diil biimi Tanra szc vardr
Bu iddialara yant verelim;
1) Tar adn eskin (arkaik) biimi Teridir, bu ad bugn tm Trk
Dilleride syleyi (telffuz) farkllklaryla bulunmaktadr, Ouz bei Trk
dillerinden; Azerice Tanr, Trkmence Tar, Gagauzca (Gk Ouzca) Tanr,
Kpak beinden Krgzca Tgir, Hakasa Tir, Tvaca Deer, Sahaca
(Yakuta) Tangara (Smerce Dingir Tanr belki de Trkeden ok erken
dnemde yaplm bir alnt olabilir ?)
Tar adn, Kkteri inancndan geldii iin kullanlmas ciz deil ise,
Zerdtlk inancndan gelen Farsa szckleri kullanmak nasl ciz olmaktadr?
Sevan Nianyann Szlerin Soyaac adl kken bilgisi szlnden aktar;
26

Hd : ~ Fa ud tanr, hkmdar, sahip ~ OFa wady/waty

Avestaca hvadta (tanr), Sogdca watw, Hwar wadw (hkmdar). Ancak
Avestaca biim ile Sogdca ve Harezmce biimin etimolojileri hakknda
kaynaklar elikilidir. Nihai anlam muhtemelen kendi-gl (Yun autokratr)
olmaldr.
Bu bak asyla deerlendirirsek, Mazdaizmden gelen u szckleri de
kullanmak ciz olmamal; Hd, Abdest, Namaz, Oru, Peygamber
2) Tar ad Trke olduu iin Gzel Adlar arasnda olmamas olaandr, Hd
ve Yezdan adlarnn da olmamas gibi, te yandan Mevl ve Rab da Arapa
olmasna karn Gzel Adlar arasnda deildir.
3) Tar ad, btn eski yaztlarda, her zaman tekil olarak kullanlmtr,
hibir yerde Teriler gibi oul bir kullanm yoktur.Oysa Hud adn Eski
Farsa kaynaklarda Hudyn Hdlar biiminde oul kullanld olmutur.
te yandan, Trkede, hibir Altay dilinde (ve Ural dillerinde) olmad gibi
ism-i mennes / feminen / diil ad yoktur, Trkeni yaps gerei zaten
Terini diili olamaz.Peki Tanra szc nedir? Nereden tremitir? Sevan
Nianyann Kken Bilgisi Szlne bakalm; Tanra : < T tanr tanr

Srpa kralitsa modeline gre retilmi bir trevdir. Bknz: imparatorie.

Szc en eski rnei olarak 1955 tarihi verilmi, yni 1955te
uydurulmu bir szcktr Tanra.Doal olarak eski yaztlar hibirinde
byle bir szck bulunmamaktadr.Slav dillerinde diil eki +iedir; Srpa
kral > kralie, patron > patronie, Rusa ar > arie
Grld gibi, ekin zgn hli +ie iken > +aya dntrlerek, tam bir
uydurma rneiyle ortaya Tanra szc karlmtr. zetleyecek olursak,
Tanra, Tanrlar, Tanralar gibi kullanmlar yaltr, bu szcklerin yerine,
Trkeleri olmad iin mecbren lh, lhlar, lhe, lheler szcklerini
kullanmalyz.Yunan lhlar, Yunan lheleri gibi
Gnderen: Oktay D. - 07 ubat 2008
L ilhe ill'Allah szn evirisini lh yoktur, Allh vrdr olarak
evirmenize tamamyla kar kyorum. Beni anadilim arapadr! ve ok ak
27

olarak bu sz alam ilh yoktur, Allh'tan baka biimindedir.

Allh sz gerekten de el ilhtan gelir. Zaten, ilah sz Smi dil ailesine aittir
(ibrnice, Elohim) ve ou Arapa ve brnice szde bunu kk bulunur. Smi
dilindeki kk ldir. Buna birka rek verip inalatrma niyetindeyim:
mikil < mxil < mxa- (akl) + il (Tanr) ~ "Tanr'n akl"
azril < 'azril < 'azra- (azar) + il ~ "Tanr'n azar"
ismil < smil < sma- (isimler, adlar) + il ~ "Tanr'n ad"
Kald ki Allah, aslnda islm ncesinde putlar stndeki bir puta verilen ad idi.
Kuran, bu Allah' tanmn yeniden yapp dierlerini bir tanr olmadn ifade
eder (bunu birok ayette belirtir). Bu yzden Allah arapa kkenlidir (tesinde
Sm dili kkenlidir), her dilce deildir.
Nitekim, Kagrl Mahmud, Tercilere kfir demitir, nk kendisi Allah
szcn islma ml ettii gibi Tar szcn de Gk Tericilere ml
etmitir. Bu doru deildir, sizin de kabul ettiiniz gibi Allah Trkesi
Tardr.
Gnderen: bensay - 07 ubat 2008
lgin dnceler ortaya konmu, emeinize, uslamnza, anlanza salk. Ben
Arapa'y, Sarta'y (Farsa'y) bilmem, bir Trkbilim eitimi de almadm. Bu
nedenle grlerim yalnzca sezgilerime dayal bir usyrtme olacaktr.
Tanr "denk" yada "tek" kknden geliyor olabilir. Bugn tek kknden byle
bir szck tretecek olsaydk, sanrm ulaacamz szck "Tekri" olurdu.
Tanra iin ilk bakta durum evet, belirtiiniz gibi. Nitekim zenli bir klavuz
neylemi olan sayn Kanbir Tanra = Umay demi. te yandan, Tanra
szn ortaya atanlar hangi dayanaklarla byle yapm olabilirler diye
dndmde Tanr+ece szlerini kaynatrm olabilecekleri usuma geliyor.
Bunu yapanlar ayrca patronie, kralie gibi szlerdeki "ie" sznn Trke
"ece" sznden dnk olduunu dnm olsalar gerek. Kesin olarak
byledir diyemesem de, veriler byle bir dnceye yneltiyor beni.
Kuday sznn de gerekte yine Trke bir kk olan "kut" szcne ilikin
olmas byk olaslktr. Kanbir klavuzunda lah = Kuday denkliini kurmu.

28

Benim kt bilgilerimle syleyebileceklerim buncadr. Dilerim doruyu

bulmamzda bir katks olur.
Gnderen: Oktay D. - 07 ubat 2008
Estfurullah, syledikleriniz baa da usayatkn grnd.
Bu arada Tanr szc zerine birka gr vr, onlar burada verme
niyetindeyim.
lki, "g"n de syledii, teri < teir- (de[1] getirmek, dee[2] vermek) <
te- (de olmak) < te- (ayakta durmak)
Buna gre ald +i eki ile, Tanr szcn alam "de getirici, deeleyen"
demektir. Bu muhtelemen, evren dzenini deeli oluuyla ilgilidir; Altay
insanlar, Tary doa olaylar arasndaki deeyi salayan bir vrlk olarak
grm olabilirler.
Baka bir gr, Tanr'n damga yazlnda alamn gizli olduunu savunur.
Bunu baka bir balkta yazmtm7.
ngilizcedeki "There is no god but Allah" kalbn nesi yanl alamadm. Bu
kalp tam da bahsettii alam veren bir kalp deil midir? "only" nerden kt,
adam resmen Trke dnm.
Gnderen: Boraan - 08 ubat 2008
L LHE LLALLAH
Ben bu tmceyi ''Yaradan'dan baka tanr yoktur'' diye eviriyorum...
Ahmet Hulusi, Tanr szcn Allah yerine kullanmayalm diye binbir dereden
su getirmi, fakat Yaradan byle tartmalarn olumamas iin betiinde bana
gnlnzden gelen isimle seslenebilirsiniz der. Ayrca gene okunamzda sizleri
bldm, dillere ayrdm der; birbirinizle yarasnz diye. lgili ayetleri
yazamadm, ama verdii anlam usumda byle kalm... Esenliklerimle...

http://turkcesivarken.com/yazismalik/index.php?topic=741.msg2073#msg2073

29

Gnderen: Oktay D. - 08 ubat 2008

De ki: (Rabbinizi) ister Allah diye arn, ister Rahman diye arn.
Hangisiyle arrsanz arn, nihayet en gzel isimler Onundur.
Namaznda sesini pek ykseltme, ok da ksma. kisi ortas bir yol tut. Kehf
Sresi; 110. ayet
Gklerin ve yerin yaratlmas, dillerinizin ve renklerinizin farkl olmas da
onun (varlnn ve kudretinin) delillerindendir. phesiz bunda bilenler iin
elbette ibretler vardr. Rm Sresi (30); 22. ayet
Dille ilgili baka bir ayet bulamadm. Ancak Tevratta u var:
ve btn dnyann sz bir, dili birdi. arktan gtkleri zaman sinear
diyarnda bir ova buldular, orada oturdular. birbirlerine 'gelin kerpi yapalm,
onlar iyice piirelim. onlarn ta yerine kerpileri, har yerine ziftleri vard.
yeryznde dalmayalm diye kendimize bir ehir, ba ge eriecek bir kule
yapalm' dediler. ve ademoullarnn yapmakta olduu ehri ve kuleyi grmek
iin rab* indi. onlar bir kavm, hepsinin tek dili var. gelin inelim birbirlerinin
dilini anlamasnlar diye onlarn dilini kartralm. rab onlar oradan datt ve
ehri bina etmeyi braktlar. bundan dolay onun adna babil dendi. - Tevrat,
Yartl (Tekvin); 11:1-9
Ne kadar ilgin deil mi? Dille ilgili biri de (ad bende sakl) bundan hareketle
Trkleri yerleik yaama geen en son toplum olmasndan dolay Trkeni bu
kk dile e yakn dil olduunu savunuyordu nk babdan alald zere, bu
dil karmaasn sadece yerleik yaama geenler yaam. Ancak ben bu gre
katlmyorum :)
Gnderen: Boraan - 09 ubat 2008
lgili ayetlere baktm imdi...
(HUCURT suresi 13. ayet) Ey insanlar! Biz sizi, bir erkekle bir diiden
yarattk. Ve rfler yoluyla tanp kaynaasnz diye sizi milletlere, boylara
ayrdk. Hi kukusuz, Allah katnda en sekininiz, saknlmas gereken
eylerden en ok saknannzdr. Allah her eyi bilir, her eyden haberdardr.
30

Burda Yaradan bizi blm, biz de kaynaarak dillerimizi oluturmuuz tabii ki.
(SR suresi 110. ayet) De ki: ster Allah diye arn, ister acyc diye
arn, ne diye arrsanz arn en gzel adlar Allahnkilerdir. Yalvarrken
de ne yksek sesle yalvar, ne de alak sesle. kisinin ortasn bul.
Burda da Yaradan, O'na seslenmek iin kullanacamz szcn seimini bize
brakm... Ben de Yaradan diyorum...:)
Bir tane daha ayet vard sanrm onu bulamadm...
Gnderen: Kalgan - 28 ubat 2008
Teknik olarak syleyebileceim fazla birey yok.
Tanr denildiinde, birok varl ifade ettii iin sakncas varsa vardr gibime
geliyor. (ok tanrclk gibi...)
Oysa Allah denildiinde herkesin aklna sadece "O" gelir.
Yani tanrlar diye bir kavram vardr, zel isim de deildir zaten.
Ama, Allahlar diye bir kavram yoktur. zel isim olduu gibi, sadece yce
yaratcynn addr.
Tabi hereyden nce niyet nemlidir. Eer siz O'nu ifade etmek iin Tanr
dediyseniz tabi ki sakncal deildir. Allah'n bildirdii sfatlar kullanmak
(Trke karlklar da olabilir), ya da en iyisi sadece O'nun ismi olan "Allah"
kullanmak en kesin ve garanti yntemdir bence.
Gnderen: titizdilci - 10 Mart 2008
"ze kk teri basmasar-asra yaz yir telinmeser ": Orkun yaztlarnda geen bu
szde kk=mavi, teri=gkyz anlamndadr. Bildiim, o ve daha eski alarda
Trkler'in byk kuday vard. En by gk tanrs diye kitaplara geen
idi. u demek ki, ilah yerine teri kullanlm ise, oulu da olaandr. Bilgi
deimediyse, eski Trke'deki sesii, kendisinden bir nce ve bir sonraki
heceleri kalnlatrd iin "teri" szcn "tar" olarak okumak gerekir.
ve Kuzey Anadolu'da sesinin iyelik ekinde kullanmn bence ilgin ve
31

belirleyicidir: Atn = senin atna ilikin; atn = onun atna ilikin; olduuun
= senin olduunun; olduunu = onun olduunun.
Gnderen: Oktay D. - 10 Mart 2008
zniizle, letiize dzeltme: at: seni atna ilikin
"atn" diye bir ey yok, tamlama eki her zaman + biimindedir.
Gnderen: titizdilci - 13 Mart 2008
Ben duyduklarm, bildiklerimi yazdm. O yrelerde yaam olmadnz
anlalyor.
Bensay'dan alnt:" Kuday sznn de gerekte yine Trke bir kk olan "kut"
szcne ilikin olmas byk olaslktr. Kanbir klavuzunda lah = Kuday
denkliini kurmu."
Bence de Kuday, Huda'dan deil; Huda, Kuday'dan gelmitir. Bu savma iki
kant var: 1. ntrke'nin, bilinen tm dillerden eski olup onlara kaynaklk
etmesi, 2. Kuday gibi Kut'tan tremi KUTGN vardr (Cemile KUTGN adl
konuman=spiker artrlabilir). Bu gereklerden yola karak, Kuday=ilahe,
Kutgn=ilah denmesi gerekir, diye dnrm.
Gnderen: Oktay D. - 14 Mart 2008
Ben duyduklarm, bildiklerimi yazdm. O yrelerde yaam olmadnz
anlalyor.
Sayn titizdilci, bu kadar nyargl olmak kt olsa gerek. Beni yaamadm
yerleri bu us yrtmeyle tespit etmeiz zor grnyor. Ama dorudur, yresel
sesletimleri yazm olsaz gerek. Beni yazdmsa Trkedeki ana kuraldr,
yreler bu kurallardan (ndir de olsa) yzabilirler, doaldr.
Anadolu ve Kuzey Anadolu'yu bilmiyorum da ben Ege Yrym,
buradalardaki Yrkler, sesini hep en sonda kullanr
Geizcil /n/ sesi iin bir balk amtk ama burada da biraz sz etmi olduk.
32

Sayn g, sz ettiiiz szckler 1928'e dek Trkiye (ya da Anadolu)

Trkesinde de aynen yle kullanlyordu (kaf- nun harfi ile). Harf devriminde
bu sesi de katsalard imdi bunu srdryor olurduk.
geliyorsu, gidiyorsu, yapt, seni, beni, onu, saa, yaptz...
Ben de Mersin Yrk Azndaki sesli rekleri derlemeye alyorum. Bir de
Turul avdar Kamus-i Trk'tekileri derleyip sayfasna koymu. Bu
almalar tmyle bir derleme oluturabilir ve ada yaymlayabiliriz.
Bir de ok ilgin bir sylem vardr bizim yrede, iki kii karlanca yle
derler birbirlerine, bir arkadam benle geldiinde grmt, szc ingilizce
"how are you" zannetti :)
Ha varyo ? : Ha varyorsun? (Nereye varyorsun? [gidiyorsun?] )
Ha varyo? rei daha da ilgintir aslnda. Oradaki Ha szc Ana
Trkedeki ka/ke szcn nseste ka~ha deiiminden gelir. Bu szck
soru adldr. Bugn bunu tm trevleri Trk dillerinde yaar:
ka, ka (hangi), hai, hangi, kaan (ne zaman), kal (nasl), kanda (nerede),
kem (kim), kandan (nereden), kana (ne kadar), kedn (ka tane), keli (ne
zaman), ...
Japoncada da soru ilgeci
Yuku ka? "Gider mi?"

ka

vardr.

Bizdeki

m?

ile

edeer.

Moolcada da kamiga (nerede), kasi (nereye), ken (kim), kegme (herhangi bir
ey, < kegn be), ...
Kutay-Hda bezetimi gerekten ilgin geldi. Hda'n Kutaydan gelmesi daha
olas grnyor. nk Adbelli'den rendiimiz ile Eski Farsada "xwatay"
olarak geiyormu. Ses bezerlii ve alam bezerlii ok uyuuk.
***
"kaan" (baz yrelerde haan, mesela karadenizde) szc Mersin Yrk
Aznda ok sk kullanmldr. kaan yoyuvirdi endredekini? (oradakini ne
zaman/ne ara harcayverdi/bozuverdi?). Muhtemelen sizi oralarda da vardr.
"kal" benim ok houma gitmiti. Bence bu ok diriltesi duruyor, deil mi? :)
33

***
Ana Trkede iki soru adl bulunuyor: ka(n)/ke(n) ve ya(n)/ye(n).
Birincisinden sz etmitik. Bugnk ne szc ikincil /n/ ierir. yne
biiminden gelir, o da Ana Trke ye(n) szcnden geliyor. Bu durum, "ne"
szcn (ve trevlerini) Eski Trkedeki tek n- ile balayan szck olma
durumunu aklar.
Gnderen: uzunyk - 17 Nisan 2008
Hac olaynn snnet deil de farz olmasnda gelirlerini kaybetmek istemeyen
(lahlar = Yasak aylar = Panayrlar = Para) Kurey kabilesinin bir etkisi
olabileceini dnmmdr nedense...
Gnderen: kekmeg_er - 11 Aralk 2008
Tartma, bal at iin "Hac" ile ilgili yerinden sonras yneticilerce
ayrlrsa daha iyi olur sanyorum. nk imdi benim yapacak olduum ekleme
de "Hac" a ilikindir. Kaynaklarla konumamz tartmamzn niteliini
ykselttiinden kaynaklarla devam edelim. Konu, slam'n kapsamnda
olduundan, doaldr, yneldiimiz kaynak Kuran oluyor.
Bakara, 125. Hani, biz Kbe'yi insanlara toplant ve gven yeri klmtk. Siz
de Makam- brahim'den kendinize bir namaz yeri edinin. brahim ve smail'e
yle emretmitik: "Tavaf edenler, kendini ibadete verenler, ruk ve secde
edenler iin evimi (Kbe'yi) tertemiz tutun."
Anlyoruz ki bugnk haccn kk yce brahim Yalva dnemine gidiyor. Son
yalva, yalvacmz yce Muhammed de brahim'in dinini tamamlamak zere
grev almtr.
Maide, 97. Allah; Ka'be'yi, o saygdeer evi, haram ay hac kurbann ve (bu
kurbanlara takl) gerdanlklar insanlar (n din ve dnyalar) iin ayakta kalma
(ve canlanma) sebebi kld. Bunlar, gklerde ve yerde ne varsa hepsini Allah'n
bildiini ve Allah'n (zaten) her eyi hakkyla bilmekte olduunu bilmeniz
iindir.

34

Al-i mran, 97. Onda apak deliller, Makam- brahim vardr. Oraya kim
girerse, gven iinde olur.Yolculuuna gc yetenlerin haccetmesi, Allah'n
insanlar zerinde bir hakkdr. Kim inkr ederse (bu hakk tannmazsa),
phesiz Allah btn lemlerden mstanidir. (Kimseye muhta deildir, her
ey ona muhtatr.)
Hac, 26. Hani biz brahim'e, Kbe'nin yerini, "Bana hibir eyi ortak koma;
evimi, tavaf edenler, namaz klanlar, rk ve secde edenler iin temizle" diye
belirlemitik.
Hac, 27. nsanlar arasnda hacc ilan et ki, gerek yaya olarak, gerek uzak
yollardan gelen yorgun develer zerinde sana gelsinler.
Hac, 28. Gelsinler ki, kendilerine ait bir takm menfaatlere ahit olsunlar ve
Allah'n kendilerine rzk olarak verdii (kurbanlk) hayvanlar zerine belli
gnlerde (onlar kurban ederken) Allah'n adn ansnlar. Artk onlardan siz de
yiyin, yoksula fakire de yedirin.
Hac, 29. Sonra kirlerini gidersinler, adaklarn yerine getirsinler ve Beyt-i
Atik'i (Kbe'yi) tavaf etsinler.
Hac, 30. Bu byle. Kim Allah'n hkmlerine sayg gsterirse bu Rabbi
katnda kendisi iin bir hayrdr. Haraml size okunanlarn (bildirilenlerin)
dnda btn hayvanlar size helal klnd. Artk putlara tapma pisliinden
kann, yalan szden kann.
Hac, 34. Her mmet iin, Allah'n kendilerine rzk olarak verdii hayvanlar
zerine ismini ansnlar diye kurban kesmeyi meru kldk. te sizin ilahnz bir
tek ilahtr. u halde yalnz ona teslim olun. Alak gnllleri mjdele!
Hac, 36. Kurbanlk byk ba hayvanlar da sizin iin Allah'n dininin
nianelerinden kldk. Sizin iin onlarda hayr vardr. Onlar saf saf sralanm
dururken (kurban edeceinizde) zerlerine Allah'n adn ann. Yanlar
zerlerine dp canlar knca onlardan siz de yiyin, istemeyen fakire de
istemek zorunda kalan fakire de yedirin. kredesiniz diye onlar bylece sizin
hizmetinize verdik.
Hac, 37. Onlarn etleri ve kanlar asla Allah'a ulamaz. Fakat Ona sizin
takvanz (Allah'a kar gelmekten saknmanz) ular. Bylece onlar sizin
hizmetinize verdi ki, size doru yolu gsterdiinden dolay Allah' byk
35

tanyasnz. yilik edenleri mjdele.

Aadaki tler ile de anlyoruz ki slam, brahim'in inancdr. nk
Tanr'nn " de ki! " dedii yalvacmz yce Muhammed'dir.
Bakara, 135. (Yahudiler) "Yahudi olun" ve (Hristiyanlar da) "Hristiyan olun
ki doru yolu bulasnz" dediler. De ki: "Hayr, hakka ynelen brahim'in
dinine uyarz. O, Allah'a ortak koanlardan deildi."
Al-i mran, 95. De ki: "Allah doru sylemitir. yle ise hakka ynelen
brahim'in dinine uyun. O, Allah'a ortak koanlardan deildi."
Gnderen: Tivcil - 11 Aralk 2008
slamdan nce Trklerin, Yaratc Varl Kavramalarn adlandrmadlar.
Trklerin Yaratcy adlandrdklarna kant ben bulamadm.. yok yle bir ey.
iduk hakknda fazla bir ey bilmiyorum. ama genede eyann kutsall ile veya
kantsz ruh ile ilgisi olacan beklemem. ''tin szc'' nefes demekti. ruh
yoktu eski Trklerin Yaratc Varl Kavraylarnda. ortadou dini kltrleri
yaratc iin teklik iddiasn fazlaca dillendirmelerinin okca nedeni vardr.
eyann kyaslanmas sonrasnda netleen enbyk eya the window (el-nafizeh/
o pencere), the god (el-.../ o tanr) kyaslamas, Orhun Yaztlarnda
bulunmadn biliyoruz. sadece bu kadar da deil.. Orhun Yaztlarnda:
ze tengri basmasar ( stte gk basmasa)
Asra yir telinmeser ( Altta yer delinmese )
anlamna geliyor..yani tengri tanr (ilah) deil, Gk. tanrnn betimlenmesi hi
deil. Brahman Rahman Ibrahim adlarnn bir noktada birletii bir yer var.
stelik bu nokta, Rahman nitelemesi ile Brahman nitelemesi ayndr. hi bir ey
yokken brahma vard. brahma yokluk demektir, blnemezdir ama vardr. evreni
dllemitir... bununda ayrca bir yks vardr ama anlatmayacam. kuranda
ibrahim, brahman retici olarak ortadouya gitmiti. ama nedense
ortadoulular, brahma reticisine ibradim adn taktlar. bunun nedeni dillerin
gramerinde olan farkllktr. arapa be harfinin nne bir elif koydular. yahudiler
abraham dediler.. bunun nedeni de ibranice gramer mantna dayanmaldr.

36

Gnderen: katiller - 11 Aralk 2008

Yani Muhammedin babasi hatta kendisi gencliginde El-Ilah putuna
tapiyorlardi.Kureysin putu El-Ilah putuydu.
Hi bir ey bilmiyorsunuz. Hz. Muhammed (S.a.v) hayatnn hi bir dneminde
putlara tapmamtr.
Peygamberimiz hayatnn hi bir dneminde putlara tapmad. O Hanif'ti.
Bireyler yazarken iki kez dnmeniz dilei ile...
Tivcil'e
1- 'bununda ayrca bir yks vardr ama anlatmayacam.' anlat anlat bizde
bilelim.
2- Eer brahman yokluk demekse brahim (a.s) onun reticisi ise bizim
inandmz Allah yokluk demek mi? Kesinlikle sama! Allah vardr. yokluk
anlamna gelmez. Hemde yle bir varlktr ki; evrene belli bir dzen vermitir.
Gnderen: Gkbey - 11 Aralk 2008
Ereimiz (amacmz) Tangr'nng varln sorgulamak, din zerine birbirinizi
kandrmak (ikna etmek) deildir; burada yalnzca szckler ile urastmzn
ayrmna varn artk.
Gnderen: Oktay D. - 11 Aralk 2008
Gkbey'i yazdklarna ek olarak, Tivcil'e
Teri szc Orkun yaztlarnda alama gelir: 1. Tar, 2. gk, 3. mv. Siz
sadece "gk" alamna gelen tmceye bakp bir kestirimde bulunmaya
almsz. Orkun yaztlarnda;
- teriteg teride bolmi Trk Bilge Kagan bu dke olurd "Tar gibi (ilh)
gkten
olmu
Trk
Bilge
Kaan
bu
devre
oturdu"
gibi tmceler de gemektedir (Teri szc 58 kez geiyor). Ne ki bu, bu
yerlikte inan tartmas yapmamza neden olamaz. nan konularndan arnk
bir tartma pekl yapabilirsiiz.

37

Gnderen: Boraan - 11 Aralk 2008

Son olarak; Tengri szcmzden yaplan bir kkbilim aratrmay yanstaym;
te- demek, dokunmak
ten- dokunma anlam glendirilmi
teng- dnmek anlam ortaya km
tengir- dndrmek anlam kazanm
tengiri- dndren anlam vardr. ayrca semann dndrl-m olmasndan
hareketle uzay anlam kazanmtr.
Burda ilgin olan bu szcn Allah'n say neni dndrerek yaratmasn anlam
olarak barndrmasdr...
Gnderen: Tivcil - 12 Aralk 2008
deerli Temirbek, tamamna katlamasamda genelinde ok yaral bir alma
yaptnz grdm. ilahn araba oulu kimi yerde alihete, kimi yerde
alihetike, kimi yerde alihetine yer almtr. rnek amacyla yazyorum ''ma
nahn bi tariki alihetine '' deiliz terk edici ilahlarmz '' (Hud 53)
odaklannda yer almtr. bu yzden ilah ile tanr ayn anlamdadr. ve bu
yzden ben, yaratc varlk iin ad konulamaz grndeyim.
deerli Oktay D., dediiniz gibi !! inan konularndan arnk tart yapabiliriz.
Yanlsym.. birde u var !! stteki eviriniz, tamamen yoruma dayandnz
belli ediyor. yani baka nasl olabilir ? ''teriteg teride'' ya ikisi gk olmal,
yada ikiside tanr.
teriteg teride / gkgibi gkten
veya
teriteg teride / tanrgibi tanrdan
burada bir soru sormak gerek ! eerki sizin yorumlu eviriniz doru ise Orkun
Alfabesinin, teri-eg, teri-de kkleri, 1. Tar, 2. gk, 3. mv kullanacak
kadar serbest ise, byle bir dil'in kullanm basitlie yorumlanmaz m? ?
ne yazkki ben Orkun Alfabesinin edatlarn bilmiyorum. Trk(e) dilinin edat
-den/-dan, arab dilinin edat min- , ingiliz dilinin karlatrmalardaki edat
from- , balacnda than- , peki Orkun alfabesinde bala ile edat nedir ? ve
38

yaptnz teriteg teride nin evirisinde bala veya edat olan yanlar varsa
neresidir ?
Gnderen: katiller - 12 Aralk 2008
lah, tanr, Allah szcklerinin kkleri hakknda bir bilgim yok ancak ilah=tanr
olduunu ve Allah kelimesine e bir adn bulunamayacan dnyorum.
Gnderen: Oktay D. - 12 Aralk 2008
Eski Trkede +de/+da durum eki (edat ya da bala deil!) hem "bulunma"
hem de "kma" durumu iin kullanlr. Daha soradan Uygurlar +din/+dn
ekini sadece "kma" durumu iin kullanr, bugn bu eki +den/+dan olarak
biliyoruz. Nitekim tmcede gkte/tarda olmu ya da gkten/tardan olmu
demek pek bir ey fark ettirmiyor. Zten o yzden bu ek Eski Trkeni ilk
yarsnda her iki durum iin de kullanlmaktayd.
O eviri benim z yorumum deildi (ben dilbilimci deilim). Vurguladm
szck ilk teri szcdr. Nitekim bu tmcede, ikinci teri szc iki
biimde de evrilmitir (Talat Tekin, Muharrem Ergin, Vilhem Thomsen, ...),
ben birini setim. Ancak zten Gktar inancndan sz edildii iin eviri de
gkten/tardan diye yazmam bir alam yoktu, biri dierine edeerdir.
Anp (ama) benim vurgum ilk szcedir.
sterseiz baka rekler vereyim, ki sadece tmceleri vurgulanmak istenen
yerlerine bakalm:
- trk bodun at ksi yok bolmazun tiyin kam kagang gm katunug
ktrgme teri il berig[me t]eri trk bodun at ksi yok bolmazun tiyin
zmin ol teri kagan olurtd.8
"Trk boylar (halkn) ad n (san) yok olmasn diye babam Kaan
(Hakan) annem Hatunu ycelten Tar, il (devlet) veren Tar, Trk boylar
(halkn) ad n yok olmasn diye, zm (beni) o Tar, kaan (kaan)
(olarak) tahta oturttu."9

8
9

Bilge Kagan yazt, Dou yz, 20. ve 21. satrlar.

eviride Talt Tekin'e sdk kaldm ancak baz szckleri zgn biimlerini koydum (rein,
"bodun" yerine "halk" deil, "boylar" dedim). Talat Tekin'i szckleri ayra iindedir.

39

Son olarak ; Tengri szcmzden yaplan bir kkbilim aratrmay

yanstaym;
te- demek, dokunmak
ten- dokunma anlam glendirilmi
teng- dnmek anlam ortaya km
tengir- dndrmek anlam kazanm
tengiri- dndren anlam vardr. ayrca semann dndrl-m olmasndan
hareketle uzay anlam kazanmtr.
Burda ilgin olan bu szcn Allah'n say neni dndrerek yaratmasn anlam
olarak barndrmasdr...
Kkenleme batan kaybediyor: Trkede // = /ng/ sesi birincil (asl) bir sestir.
E uuk olaslkla teri szc Eski Trkede, Trk (Orkun-Yeisey)
yazsndaki ralara (harflere) ayrabilir: = t(e)ri
Burada e uuk olaslkla, her damga bir ek olsa; te--r-i diye ayrr.
*te- "?denge olmak"
*te- "?dengelemek"
> te(i)g "dek"
> tege- "deemek, lmek"
> teiz "deiz"
*teir- "dengeye getirmek"
teri "dengeye getirme"
Bu e uuk kkenlemedir.
Savlanan e arpc (dikkat ekici) kkenleme Trk yazsndaki her damgan
bir alam olmas, demeli, resimyazs olarak aratrlmas (Trk yazsnda
byle olduundan emin olduumuz birok szck var).
Bu kkenlemede;
/te/ damgasn "dizini gsteren bir kii"ye bezemesi ve tz "diz"
szcn ayn anda "g" alamna gelmesi (diz szcndeki /z/
eki oul ekidir, iki diz, iki gz, iki omuz, iki kkz (gs), ...).
/ng/ damgasn "elik, byklk" alamna gelen e szc olmas

/er/ damgasn "er, adam, kii" alamna gelen er szc olmas.

40

Bunlar birleiminde "e gl adam/kii" gibi olabilecek e basit Tar

tanmn vermesi, bu kkenlemeyi olas klyor.
Gnderen: Boraan - 13 Aralk 2008
bence bu szckte geni bir anlam sarmalanmas var, gene eski kaynaklara
baktmzda n Trke olarak grmek uygun olursa ten/teg dokunmak,
demek anlam
Hakasa :ten/ teng - demek, dokunmak
Toharca : Tek - dokunmak
Latince :Tango Eski Latince : tag - dokunuyorum gibi anlamlara gelebilirken
te- "?denge olmak"
*te- "?dengelemek demek pek olas gzkmyor
dier yanda ''akra'' szc iin nermek istediim ''teiri'' szcne
baktmzda
Teir dndrmek olarak gze arpyor.
Ve son olarak ''Teng'' /denk , Tengri - dengi olmayan
Burada tinsel bir anlam sarmalanmas var.Yusuf Has Hacib'in bize anlatt
''yalnguk'' (nsan) szcndeki gibi yaratlmzdaki yalnlk saf, temiz olma
ve saancmzdan(nefsimizden) dolay yanlglara dyor olmamz; bu iki
anlam,gizli bir neden ile, tinsel bir ba oluturarak iinde korumas olduudur
Bu gizli neden;
Tanr szcnde de byle benzer bir harmann olabileceini bize sylyor.
Gnderen: Oktay D. - 13 Aralk 2008
deir- "evirmek, drdrmek" szc Eski Trkede tgir- szcnden gelir,
burada kapal /e/ sesi vardr (tgirmen "deirmen", tgirmi "ember, daire",
tgri- "evirmek", ...). Bu yzden ilikisi yoktur.
ada Trke olan Hakasadaki durum lk Trkeye hatt Eski Trkeye bile
41

rek oluturacak kadar yeterli deildir. Ancak teg- "de-" szcn dier
alam da "denk olmak" olduundan sadece o alam zerinde durdum.
Ek olarak
dek "kadar" < teg "kadar, gibi" < *te- "bedel olmak, denk olmak"
dein "kadar" < teg "kadar, gibi" < *te- "bedel olmak, denk olmak"
Ve son olarak ''Teng'' /denk , Tengri - dengi olmayan
Burada "olmayan" alamn nerden yklediiz? Ayrca dek szc teg
szcnden gelir, // sesinden sora /g/ var.
Eski Trkede +de/+da durum eki (edat ya da bala deil!) hem "bulunma"
hem de "kma" durumu iin kullanlr. Daha soradan Uygurlar +din/+dn
ekini sadece "kma" durumu iin kullanr, bugn bu eki +den/+dan olarak
biliyoruz. Nitekim tmcede gkte/tarda olmu ya da gkten/tardan
olmu demek pek bir ey fark ettirmiyor. Zten o yzden bu ek Eski Trkeni
ilk yarsnda her iki durum iin de kullanlmaktayd.
Bu arada bugn bu kullanm baz Trk dillerinde yaamaktadr. rein
Halaa, Eski Trkeni bu kma durumu (ablative) +da/+de zelliini
koruyan bir dildir10: Halaa hv+i+d = Trke ev+i+(n)den
Gnderen: Srek - 09 Ocak 2009
Ar karmaklam bir tartma ilerliyor gibi geldi bana.
Allah szcnn El-lah'tan geldii zaten aka ortada.
Biraz baka dilde dnelim: "El" taks ngilizce'deki "The" taks ile anlam ve
ilev olarak ayndr. Yani, Allah kelimesinin ngilizce'ye tam tercmesi "The
God" olacaktr.
Trke'de bu "The" (veya El) taksn karlayabilecek bir ek zannedersem yok.
En azndan u ana kadar hi duymadm.
10

Gerhard Doerfer, "Das Chaladsch-eine archaische Trk Sprache in Zentralpersien" (Orta randa
eskin bir Trk lehesi: Halaa), Zeitschrift der Deutchen Morgenlndischen Gesellschaft,
1968, bet 118 ve 79-112.

42

Fakat u an kullandmz Trkiye Trkesi'nin ve Latin abecesinin bu zorluu

amamzda ok byk yardm olabilecek iki zellii var: Cins ve zel isimler
kural ile byk ve kk harfler.
"tanr" cins isimdir ve gayet rahatlk ile "ilah" karl olabilir. Buna karn
"Tanr" zel isimdir, tek ve zgn bir varl betimler, bu sebeple gayet
dorulukla Allah szcnn karl olarak kullanlabilir. Bu ikisinin
kartrlabilecei tek yer, szcn cmle banda kullanld durumlardr.
Fakat sanyorum buradaki herkes, cmlenin geliine ve anlamna bakarak ikisini
ayrt edebilecek akl kapasitesine sahiptir.
rnekler:
Her eyi yaratan Tanr tektir.
Roma tanrlar eitlidir ve insanslatrlmtr.
Gnderen: YT TULGA - 09 Ocak 2009
(Y.U.C) Tanr kavram tartlacak bir konu deildir. Tarttmz da bu deildir.
Trk olan, Trkeci olan bunu byle taplamaldr (kabul etmelidir).
Nice ki "Allah" szc ile balayan ya da ieren tm tmcelerde
inandklarmza sayg gsterileceini umuyorsak, (Y.U.C) Tanr' nn ad da
anldnda benzer sevgiyi, saygy ummak bizim de tzmzdr (hakkmzdr).
yleyse 'Al-ilah' (Allah) demek ile 'Tanr' demek arasnda ne ayrm vardr?.
Biri, benim itenlikle -kendisinin vergisi dil ile-, Trke yakardm anlayacak
olandr; teki, birbirlerini Araplamaya imrendiren, dili Arapaya bile
dnmeyen, ne dediini anlamadan tapnanlar grp bu durumlara denlerin
glnlne
acyandr.
O yarattysa dili, treyi, gelenei (gemii) bi de (ve de) gelecei, kendi
olmaktan utanarak bakas olmaya yeltenenleri sanyorum -iine karmaktan
saknrm- "tamuya" (cehenneme) daldracak olandr. Kendimle eytitike
(konutuka, syletike) bu ackl duruma yazklanrm...
Anneanneme bir kezinde 'Trke dua okumalyz! Sence, Trke bilemiyorsa
Tanr ne bilebilir?' demitim. O da bana, 'dorusun (haklsn) ocuum ancak
byle rettiler, tm yaantm boyunca bunu yaptm, bundan tesinde lecei
gn dileyen ben, nee (nasl) renebilir, deiebilirim ki?', demiti. (Demeye
getirdiklerinden benim yorumladmdr.)

43

Ne dediini kendi de anlayamyor olacak ki, yaptnn yanlln kavrasa bile

en sonunda Tanr' nn engin balamasna snyor. nk gn tkenmi,
sonsuzlua var yaklamtr artk... Ne sordular O' na sorgu gnnde bilemem.
Bana verdii yant yinelediyse, anlamaktan kand iin, kendisine balanan
benliin, kiiliin, btnlkl olarak usun (akln) ilevini sorgulamad iin pek
utandn, yzn yere adrdn kestirebilirim...
Dipe:
Bu konuda itenlikle dile getirdiim grlerimi 'deneysel bir deneme' yazs
olarak greceinizi umuyorum. Kimseleri alndrmak istemem.
Gnderen: Oktay D. - 09 Ocak 2009
Trkede 'the' ya da 'el' ilevinde bir szck Eski Trkede sk kullanmdayd
ol. Bu szck bugn nc tekil iret adl olmutur: ol > o
ol er ktdi '(o) adam gitti'
Eski Trkede nc tekil kii ise znde an dr.
an krdim 'onu grdm'
Gnderen: Srek - 11 Ocak 2009
Bilmiyordum, renmi oldum, saolun.
O zaman, "Allah" yani "El lah" kelimesi birebir olarak Trke'ye evrilebilir: O
Tanr. (Ol Tegri)
Haksz mym? Bana bir terslik grnmyor.
Gnderen: Oktay D. - 11 Ocak 2009
ol Teri, o tar demeye gerek yok, dorudan Tar da denilir. Trkede ol
szcn bu ilevini yitirmesini de nedeni budur, gerek olmuyor; alalyor.
Ancak vurgulamak iin bu kullanm yelenebilir.
Gnderen: yigidim - 20 Temmuz 2009
zniizle, letiize dzeltme:
44

at: seni atna ilikin

"atn" diye bir ey yok, tamlama eki her zaman + biimindedir.
Bende Danimarkada yasayan labaratuvar uzmani Aydin yresi yrk
trklerinden bir genc olarak atn szcgnn kullanilmis olmasina kendi
yremde grs getirmisimdir, sizin atn" diye bir ey yok, at olmasi gerek
demeniz ucaga binme deveylen yol al demek gibi bi anlayis olur buda yanlisdir
sesde degisme olmasi cok dogal agizlar sonucda byle olsur
Ayrica ANA ATA dilim Trkce disinda benim Iskandinav (germen) dillerinde de
az bucuk calismalarim vardir dolayisiyla slav dillerinde kadin icin sylenen ice
eki de kesinlikle trkce ece szck kkeninden gelmistir ayrica germen diline
dayatilan hindilizce de bulunan She szcgde apacik Trkce dii
szcgndendir.
buna dayanarak arastirmalari yaparken dnyanin ilk en gzel dili trkcemizi
yalnizca trkiye trkcesine yada baska trk dillerine indirgemeyelim trkce
koskaca trk dilidir bu koca dilin c byk kollari Uygur, kipcak ile Oguz
agizlaridir, trkiye trkcesi ise bu koca oguz trkcesi agzinin bircok kck
dallarindan biridir.
Gnderen: Oktay D. - 20 Temmuz 2009
Azlarda olmas farkl bir olay. Orada sz edilen kurall dildeki durumdur.
Azlardaki her eyi olduu gibi dile koyarsak, Trkeyle Tunguzcay ya da
ngilizceyle (onun akrabas olan) Krteyi birbirine katmakla edeer olur.
Tutarllk Trkenin en korunan zelliidir.

Ana Bet'ten bu konuyla ilgili yaplan yorumlarn aktarm;

Aytekin (hz)
Tanr, Tengri neden caiz olsun ki!?
Benim tengrim Allahtr! dersem gnah m olur?
Ayrca ben ou zaman Allaha Gk Tengri veya Kk Tengri derim. Allah
kastettiim phesizdir. Emal Hsnada yok; ama ben diyorum, derim de.

45

Budunum yle demiti zamannda.

Oktay Doangn
Evet, ilk mslman Trkler de Kuran evirisinde Tar ve Teri szcklerini
kullanmlar. Bkz: Karahanl Trkesi, lk Kuran evirisi, Rysbek nshas.
Melih Celik
Allah yce tanrimizin isimlerinden biridir. Nasil insanlarin isimleri varsa;
tanrinin da isimleri vardir (esmal hsna).Allaha tanri demek gnah olmaz, nede
olsa mslman birinin tanri demesiyle Allahin kast olundugu bilinir. Ancak
Allah isminin Tanri diye tercme edilmesi bence yanlistir. La ilahe illallah ta
ki gibi ( ki dogru tercmesi Allahtan baska tanri yoktur olmalidir Tanridan
baska tanri yoktur degil). Tanriya en gzel isimleri ile hitap etmek ve dualarda
gzel isimlerini anmak, cogu hadislerde tavsiye dildigi gibi dualarin kabulune
vesile oldugu haber verilmistir. Ayrica Tanrim diye dua etmekte de bir sakinca
yoktur.
Oktay Doangn
ilh da tar ile evirmemeliyiz. Tar szc hibir zaman her hangi bir
tannan ey alamnda kullanlmamt (t ki bu gnlere dek).
Eski Trklerde Tar kavram gksel bir eydir, hatt zaten ou kez tar
szc gk, sem alamna gelir: rein, Orkun yaztlarnda ze teri
basmasar asra yr telinmeser sznde stte gk basmazsa/kmezse altta
yer delinmezse denilmektedir. Altay Trkesinde hlen gk iin tegir
denir.
lh szc ise daha ok put, tapnlan ey, feti alamndadr. Sz konusu
sz, Allahtan/Tardan baka tapnlacak yoktur diye evrilebilir.
Temirbek
Bu yaz ile vurgulamak istediim ey, Allah ile Tar e anlamldr demek
deil, hibir dildeki hibir szck Allah karlamaz, ne Trke Tar, ne
Farsa Hd, ne ngilizce God, ne de Japonca Kami vb
Bu szckler ancak birbirlerinin karldr, Arapa lah/lhenin Farsas

46

Hddr, Trkesi Tardr, ngilizcesi Goddr vb

Yazda vurgulamak istediim u, lkemizdeki baz kesimler Allah adn asla
ve kata karlamad ve karlayamayaca halde Farsa Hd szcn
tereddtsz kullanrken, Farsa Hdnn Trkesi olan Tar adnn
kullanlmasna gnah demektedirler.Burada, benim itirazm Trke kartl
yapan dil rklarnadr.Oysa yazmda da belirttiim gibi, Eski Farsa
kaynaklarda Hd ad aka Hdyn eklinde oul olarak da
kullanlmken, Eski Trke kaynaklarda hibir yerde Teriler gibi oul bir
kullanm yoktur, Tarlar eklindeki oul kullanm gnmzde ortaya
kmtr ve Tara gibi bir uyduruk szckle birlikte gerek anlamndan
iyice saptrlmtr.
Din konusuna sapmayalm, ancak Allah ad tek seferde 99 ada iret eden
sm-i zmdr, bu zellik yine Arapa olan Mevlda da yoktur, Trke
Tarda da, Farsa HddaSz gelimi, Gzel Adlardan biri olan Mlik
adn andnzda, Allahn yalnzca bir sfatn anm olursunuz, oysa Allah
dediinizde bizlere bildirilmi olan 99 ad tek seferde anarsnz.
zetle ne Tar, ne Hd ne lah/ilhe Allah adn karlamaz,
karlayamaz.Yazda deindiim, Tar adnn gemiteki gerek kullanm ve
gnmzde bunlarn bilinmemesi hususudur.
Yanl bilinen bir dier konu da Allah adnn, Arapa el ilahtan geldiidir,
bence bu asla mmkn olamaz, birincisi Arapada hl hem Allah hem de ilah
szckleri mevcuttur, eer el ilah > Allah biiminde evrilseydi, ilah ve diili
ilhe hl aynen yaayamazd.
kincisi, bu Kelime-i Tevhide ters bir grtr, La ilahe illAllah Muhammedn
Resulullah
La ilahe > lah yoktur ile balayp ardndan illa Allah > Yalnzca Allah
vardr denmesinden bunu anlarz.
Konu dalmasn diye ayrntya girmeyelim, burada vurgulanan lah-lahlk =
Tar-Tarlk = God = Hd vb kavramnn olmaydr, nedir bu kavram?
Yukarda, gkteki tahtnda oturan, elinde ss, cbbeli, kavuklu, sanki bir kral
gibi tahayyl edilen ilah=tar=hd yoktur! Deniyor, yanzca Allah vardr
deniyor Allah zel addr Arapa falan deildir, zel adlar her dilde ayndr,
evirisi yaplamaz.

47

Yni bir kii diliyle Allah derken yukarda oturan sl bir ilah tahayyl
ediyorsa, essnda Allah dememektedir, ancak dier bir kii Tar ya da Hd
derken byle bir dncede bulunmuyorsa farknda olmasa da Allah
anyordur.
Ancak yukarda da belirttiim gibi Allah adn hibir szck karlayamaz.
Oktay Doangn
Allah szc zel addr demek onu bir kkene balamamza engel olmaz.
Oktay da zel addr ancak Eski Trke bir kkeni vardr. Allah szc, iyi
biliniyor ki al-ilh tan gelir11.
Bu szck slmla gelmi bir ad da deildir. slm ncesi Araplarda
Mekkelileri yaratc put iin verdikleri addr 12. Hatt Muhammedi
babasn ad Abdullahtr (Allah kulu).
Srynler lho derken Aramler lh demekteydi. brancede Elohim
olmutur.
l ilhe illallah sz Allahtan baka bir ilah yoktur oluruk evrilir. illa
szc in ldan gelir, -den baka alamna gelen bir ilgetir.
Temirbek
Elmall Hamdi Yazr Hak Dini Kuran Dili adl eserinden;
Gerek ismi has olsun, gerek ismi lem, Allah ismi celli ile, yine Allahtan
maada hibir mabud yad olunmamtr.
Mesel Tanr, Huda, Allah gibi ismi has deildir.lah, Rab,
Mabud gibi genel mn ifde eden kelimelerdir.
Arapada lahn cemine (ouluna) Alihe Rabbn cemine Erbab,
denildii gibi Farsada da Hudann cemine Hudayan ve lisanmzda Tanrlar,
Mabudlar, lahlar, Rablar denmitir.Halbuki hi Allahlar denilmemitir ve
denemez. Byle bir tabir iitirsek, syleyenin cehline yahut gafletine
hamlederiz. Diyor.
11
12

L. Gardet, Allah, Encyclopedia of Islam

Kuran- Kerim, 13:16, 29:61-63, 31:25, 39:38.

48

Allah adnn el-ilahtan gelemeyecei bence ok ak, Kelime-i Techidde Ellahtan baka lah yoktur mu deniyor? Bu dilbilimsel olarak da mmkn deil,
el-ilah > Allah olduysa bu biimde kalplaan baka szckler de olmal
Arapada, sadece El-lah > Allah rnei bunu kantlamaya yetmez bence.
imdi konu dalp, dilden > dine gidiyor, ancak unu vurgulayalm,
Allah ad Hz. Ademden beri var olan bir ad, bu ad Arapaya ya da dier
Semitik dillere balamak yanl olur.Hz. Adem de Arapa ya da Semitik bir dil
mi konuuyordu?
Arapada ve dier Semitik dillerde, Hz. Ademden beri var olan ve bugne dek
gelen Allah ad, eitli ive farkllklaryla yaam demek ki, slm dini Hz.
Muhammed Aleyhisselam ile balamyor ki, Hz. Adem ilk yalvatr, tm
yalvalar slm tebli etmitir.
i getirip Araplara, Semitiklere balamak hatal olur
te yandan, Avam Arapas-Gnlk Arapa ile Kuran Arapas ayn
deildir, gnlk lnl (standart) Arapadaki bir dil kural veya kelime,
Kuranda farkl biim alyor olabilir.
Ahmed Hulsinin Hazreti Muhamedin Aklad Allah adl betiinden
aktar;
L ilhe ill Allah uyarsn, halkn anlad Arapann sradan kurallaryla
anlamak suretiyle ok byk bir hataya dlmektedir.
yle ki; L recln ill li dendii zaman, bu ifade dilimize; liden baka
er kii yoktur. ya da li gibi er kii yoktur. vey Er kii olarak li gibisi
yoktur. tarzlarnda evrilebilir.
Oysa ill kelimesi Allah kelimesi ile yan yana kullanld zaman bu asla
Allah gibi bir tanr (ilah) yoktur eklinde anlalamaz.
Yine Arapada (Avam Arapas-Gnlk Arapa) Kne > idi eki, Allah
ad ile kullanldnda genel anlam olan idi eklinde deil, geni zaman
anlamyla kullanlr.ll kelimesi de Allah adyla kullanldnda sadece
kavramyla anlalr.
KnAllahu afurur Rahma dendii zaman, bunu nasl; Allah afr ve

49

Rahim -idi- eklinde anlamyorsak ve evirmiyorsak, ayn biimde ill

baka-gibi eklinde anlamayp sadece-yalnzca anlamyla idrak ve kabul
edilmesi zorunludur.
EvetKonu dil meselesinden kayyor bu nedenle uzatmayalm.Mesel
Kuranda geen sem szc her yerde bildiimiz gkyz anlamyla
kullanlmaz, 1400 yl nceki Arapada ve o devirdeki tm dillerde boyut
szc henz olmad iin bu szck kullanlm.Eer, Kuranda geen her
yerdeki semay gkyz olarak alglarsanz Allah gkyznde
sanabilirsiniz, Kuranda melen; Allahn kat yedi kat semann zerindedirtesindedir. anlamna gelen ayet var, imdi semay gkyz olarak gnlk
Arapa ile anlarsanz, haa! Sanki sekiz katl bir bina var da Allah sekizinci
katta oturuyor gibi alglayabilirsiniz.Oysa burada sema > boyut diye
anlalmaldr, Allahn kat yedi boyut tesindedir eklinde anlamak lazmdr
ki tasavvufta nefs mertebeleri yedi tanedir, bu yedi nefs mertebesinden
geebilen Allaha ular (bilin boyutunda tabii ki) Ete kemie brndm,
Yunus diye grndm der, her babayiidin harc deildir
Neyse, konuyu datp dilden dine tamayalm, Kurann deta bir i
dili, Kuranca diyebileceimiz bir dil vardr, mesel hibir Arap kendi
lehesi kendi Arapas ile de ykn (namaz-Salt) klamaz! Ykn
Kuranca klnr
Oktay Doangn
Hi bilimsel olmayan bir tutumla el-ilah > allah olamaz diye savunmu.
Ardndan bir de szc Ademden beri olduunu syleyerek trih ve
dilbiliminden ne deli uzak bir yaz yazdn gstermi. Adem gibi birok
yalvac arkeolojik bir kalnts henz bulunmamakla birlikte, onlar hangi
dilleri nasl konutuklarn da bilmiyoruz. Ancak belli bir gemie kadar
konutuklar dili semitik olduunu biliyoruz.
Allah szc bu biimle ilk kez 7.yyda kaydedilmi ancak branice, Suryanice
ve Aramice biimler ok daha eski olduu iin el-ilah kaynamasn
Arapadan nceki bir dnemde Ana Sami dilinde olduunu biliyoruz. Bu
yzden Arapada bezer bir dnm aramak yerinde olmaz.
ill ve kn konusunda da yazar ne yazk ki okuru ok yal ynlendiriyor.
Arapada kn yardmc eylemini gemi zamanda kullanlmas hikye
zamandr. Alatlan durum gemi zamanla alatlr. Yazar orada Kurandan
kk bir para alp okuyucuyu yal bir biimde ynlendiriyor.

50

Bu arada iyi biliniyor ki Tar szc de zel add, Gktrkleri Tars

alamndayd. Gktrklerde "Teri" yaratc ilaht13. Ancak Karahanllar
dneminde (10-11.yy) slma geen Trkler Gktar inancndaki Tar ile
slmda sz geen Tar'n ayn olduundan yola kp Trkeni ilk Kur'an
evirilerinde Tar/Teri szcklerini kullanmlardr. Ancak dier Trkler
soradan Allah szcn benimsemeyi ve Teri szcn amanizm ile
badatrmay semilerdir (nk o dnemde Cengiz Han Tericilii amanist
unsurlarla yeiden diriltmiti).
Ksacas zel ad olmas onu bir kkene sahip olmas gereini deitirmiyor.
Karahanllar dneminde Tar/Teri szc de ayn zel alamla
kullanldndan Tar szcn dlanmas yal olur. Nasl ki slam,
nceden yaratc put olan Allah szcn alamn deitirmise, Trkler de
din deitirirken kendi yaratc ilahlarn slama aktarmlardr.
Gnderen: YT TULGA - 25 Austos 2009
ok yerinde bir zetleyim, derleyim olmu sevgin Temirbek. Elinize salk
olsun.
Al-ilah gibisi yoktur.
Al-ilahtan bakas yoktur.
Al-ilahtan baka al-ilah yoktur.
Gibi evirmekten baka seenekleri yokken bizdeki kimi "dilden bilmezler"
TRK' kendi Tanrsndan yoksun brakmak, eski inanlarndan "utandrmak",
ekindirmek iin Tanr adn deyime ulamlar, yamamlar. Bunu
yapmalarndaki gizli erei ok da iyi biliyoruz... Trk' ulusluktan ayrmak, ona
buna yamandrmak, gdtrmek, kullatrmak. ini dkecei Tanrsna bile
yadlatrmak (yabanclatmak). Bu una pek benzer:
Al ilahtan baka gad (god) yoktur. (ngiliz saclar gadlarndan soutmak iin)
Al ilahtan baka Rab yoktur. (Musaclar Rablarndan soutmak iin)
Al ilahtan baka buda yoktur. ( Budaclar budalarndan soutmak iin)
Ne gln deil mi?
13

Orkun yaztlarnda Terini sadece yaratc rlnden sz edilmektedir. Gktrkler sava

kazanrlarken bile sava Tarn kazandrdn deil, daha ok onu yanlarnda olmasyla
kendilerini kazandn ifade etmilerdir

51

Al-ilah grkl, yce, baba LAH'n addr. Kzlar Lat, Menat, Uza'nn da
babalardr. Al-ilah'n syleniini bize ALLAH'a dnm ise bu O'nu bakas
yapmaz. O yine kendisidir.
Oysa bizde (Trklerde) gemiinde put olan sonradan gkselleen, somut
varlkken, taken, kumken soyutlua geen bir LAH yoktur.
Tanr ne "idi" ise O'dur. Bizimkisi bizle birdir, yerlidir, gerektir, pz Trk'n
gemii ile kutsanm gereidir. Trksnde, sznde, eyleminde, kii
adlarnda, soyadlarnda sonsuza dek yaar; yaayacaktr.
Durum byle olunca Teklik And'nn (Kelme-i Tevhid'in) yaln Trkesi yle
oluyor: (Kltigin (kk pirens) antndaki girileme (paragraf) ile)
Tanr tek Tanrdr! (Tengri teg Tenride) .... La lahe illallah!
Tanr tek Tanrdr, Mehmet O'nun elisidir!
(La lahe illallah Muhammedn resul Allah!)
Ben de "kendi dilimden olarak" buna inananlardanm. Size ksa bir yr
yazacam. Knayanlar olsa bile yazacam.
Trklenme
Baka dile dnmez dilim,
Trk dodum,
Trk leceim.
Baka ge (Tanr'ya) dnmez ynm,
Gk deirmenim
Yer dveceim
Yalvarmam, yalvartmam ulusumu,
Trk olmasayd diye,
Yalvalar yakarsa bile
Diz kp nmde...
Senden byk Tanrm var,
Git yaratana syle!...
Yiit TULGA, 2008-ANKARA

52

Gnderen: skicap - 25 Austos 2009

Oysa bizde (Trklerde) gemiinde put olan sonradan gkselleen, somut
varlkken, taken, kumken soyutlua geen bir LAH yoktur.
Tanr ne "idi" ise O'dur. Bizimkisi bizle birdir, yerlidir, gerektir, pz Trk'n
gemii ile kutsal gereidir. Trksnde, sznde, eyleminde, kii adlarnda,
soyadlarnda sonsuza dek yaar; yaayacaktr.
Saygdeer Yiit Tulga; yukardaki iletinizden tr kutlarm sizi. yalnklar ;
idoloji salglayan canllar olmasayd, sizin dnlerinize paralel ilerliyor
olacaktlar. Baz yalnklar var ki Tengri'yi put yerine koyunca, Allah adlnn
rakiplerinden birinin eksildiini varsayabiliyorlar.
Onlar; Maide 11414 ayet teriminde "Alla-hmme" szcnn zamirinin nereye
gittiinden habersiz olarak; Alla-Hmme (Onlarn-lah) dediklerinin, Tengri'yi
put varsayp, evrensele yerletirmeye altklar Allah szcnn anlamyla
ayn olmadn dahi bilmiyorlar. her Allah szcnn ayrntsn dikkate
almadan Tengri'yi; o Allah sanyorlar ki bu; ok byk bir yanln az bir
parasdr.
Trke asll bir yerlikte Trke konular ilenmesi gerektiinden Allah terimini
tartmaya am gzkmekten holanmayacam savlayp burada nokta
koyuyorum . imdi bir soru sormam gerekiyor !
Tenri ile Tengri szckleri aynmdr; "g" tamgas Tenri'ye hangi ourda
katlmtr ?
Gnderen: Oktay D. - 25 Austos 2009
Araya /g/ sesi gelmemi, tersine aradaki /g/ sesi yitmi. Szck znde Teri
biimindedir15, buradaki // simgesi (geizcil n) /ng/ olarak okunur16. Trkede
geizcil n sesi ou zaman szc ard nll (kaln) yapar ve bu yzden henz
Karahanllar dneminde szck tar olmutur (ayn yaptta hem tar hem teri
14
15
16

http://www.yeniislam.com/forum_posts.asp?TID=678
Orkun yaztlarnda birok kez geiyor. Ayrca bakz: Divn Lugti't-Trk "teri" maddesi.
http://turkcesivarken.com/30-damga-genizcil-n-nn/

53

birbirini yerine nbetleir)17. Trkiye Trkesi yaz dilinde ise // sesi /n/ ile
ifde edildii iin tanr olarak yazlmtr. Ancak 1928'den nce tar olarak
yazlrd18.
Gnderen: TKEN IDUK BAI - 16 Haziran 2010
Deiik dillerdeki tam eviriler hibir zaman ayn anlam ve arm iermez
bu doaldr.Tanr arm ile hda arm ilah arm benzer fakat hibir
zaman gerek anlam ayn olamaz.
Gnderen: Bengitalarndili - 19 Temmuz 2010
Kuday sznn Farsa Huda sznn Trkenin yapsna
uygunlatrlm bir baka ekil olduunu iddia eden bir arkadam oldu.
Bilginize.
Gnderen: bensay - 19 Temmuz 2010
Hda ile Kuday arasnda kktelik olduu kesin. Trke "kut" (mutluluk,
baht/yazg) kknden kutay>kuday szcne ulamak olas. Farsa'da hdann
dayandrlabilecei bir kk var m bilmiyorum. ngilizce'deki "God, good,
Goodness" szckleri ile bizdeki "kut" szc arasnda gerek sessel gerek
anlamsal bir iliki var gzkyor. Bu ayr dildeki ortak kkn alntlama
yn nedir bilmiyorum.
Gnderen: Bengitalarndili - 20 Austos 2011
ngilizcedeki God sznn Proto-Alman dilindeki guthan* ( iyilii iin teekkr
edilen, niyaz edilen) szne dayandn syleyebilirim. yilii iin teekr
edilen anlam sizi yanltmasn, ngilizcedeki good sz ile dorudan bir ba
yok. Farsadaki Hda ( Xud) sz ise Xwethi/Xwuthi sznden geliyor. Bu
szde niyaza, teekkre deer, niyaz edilen anlamlarna sahip. ki sznde n
Hint Avrupa Dilinde Ghut-* yani niyaz etmek, dua etmek fiiline dayandn
okumutum. Dolaysyla God ve Xud szlerinin Hint Avrupa dilinde ayn
kelime olduunu syleyebiliriz.
17
18

Trke lk Kuran evirisi (Karahanl Trkesi), Rysbek Nshs.

emseddin Sami, Kms- Trk, 1914.

54

Dahas Bugnk Farsadaki Xud kelimesinin Eski Farsada Xwuthi> Orta

Farsada Xwudi ( Huday; H kaln) olduu biliniyor. Bu balamda Quday
sznn Orta Asyada Farslarla iliki kuran Trklerin Orta Farsa Xudi szn
Trkeye aktarmalaryla ortaya km olmas ok byk bir olaslk. Qut sz
ile bir ilgisi olamaz.
Gnderen: ingichka - 25 Austos 2011
Kuday sznn de gerekte yine Trke bir kk olan "kut" szcne ilikin
olmas byk olaslktr. Kanbir klavuzunda lah = Kuday denkliini kurmu.
Benim kt bilgilerimle syleyebileceklerim buncadr. Dilerim doruyu
bulmamzda bir katks olur.
Kazak ve Krgz Trkelerinde sz bandaki h'lar ou kez kaln k sesine
dnmektedir. Szcn Farsa "xud"nn ses deiimine uram ekli olduu
gayet aktr.
Gnderen: Temirbek - 25 Austos 2011
ngilizce God sz dediiniz gibi Ana Cermence *guthan'dan geliyor => God19.
Ancak bu szcn Farsa Hd ile bir ilgisi yoktur. Olsayd, zaten
etymonline'da belirtilirdi. Hd szc Nianyan'n belirttii gibi byk
olaslkla Yunanca autokratr evirisidir => Hd20.
Bizdeki zgr szcnn de buradan esinlenilerek tretildiini dnyorum;
z "kendi" + gr "gl" > zgr "autokratr/hwady" (?) Bu sadece bir gr
tabii.

19
20

http://www.etymonline.com/index.php?allowed_in_frame=0&search=god&searchmode=none
http://www.nisanyansozluk.com/?k=hda

55

Balk: Olas bir r > /j/z dnm

Gnderen: Oktay D. - 18 Eyll 2011
Bir arkadam Eki Szlk'teki bal 21 yollad. Orada yazlanlar hi bilimsel
deil ancak, buradaki (talya) arkadalarma "benim r'lerim nasl kyor?"
dediimde de aldm yant tam olarak bu oldu hep. Ayrca aranak 22 saysn
sylerken 5 ile bitmesine karn karmdaki banka alann neden srekli 1
algladn alayamyordum. Demek ki bizim sz sonundaki /r/ seslerimiz,
birlikte kan soluu etkisiyle peltekleiyor. Ana Trke dneminden Eski
Trke dnemine geite de szsou /r/ seslerini /z/ olmas bu olay
doallatryor gzmde.
Bu durumda, birka yzyl sora (belki yalzca 100 yl sora) sz sou /r/'leri
daha peltek bir sesle (belki // ya da yie /z/) okunacan ngrebiliriz. Ancak
bu durum nce azlarda belirecektir, yaz diline aktarlmas ise ok daha uzun
srecektir.
Gnderen: ingichka - 18 Eyll 2011
Siz 5 derken karnzdaki bunu 1 olarak anlyorsa bu sizin telaffuz biiminizle,
telefon hattyla veya karnzdaki kiinin alglamasyla da bal bir yaday
olabilir.
Gnderen: Oktay D. - 18 Eyll 2011
Karmdaki kiiler (aranakta deil) hep bunu byle alglyor. Ayrca genel bir
durum olduu ak (yabanclar syledikleri vb.). Kald ki /r/ sesini sylerken
kan solua dikkat ediniz, karzdaki bu soluu sesini duyduu iin byle
oluyor. Hatayl arkadalarm /r/ sesini dierlerinden daha bastrarak sylyor,
bizimkisi daha ok solukla kyor.
Bu byle srerse, yeni doan ocuklar, duyduu sese yknrken peltek
duyduklar iin peltek karmaya alacaklardr ve birka kuak sora evrim
gzle grlr duruma gelecektir diye ngryorum. Tabi olmayabilir de.

21
22

http://www.eksisozluk.com/show.asp?id=7695896
Aranak: telefon

56

Gnderen: ingichka - 18 Eyll 2011

Sizin di yapnzdan veya telaffuzdaki zayflnzdan kaynaklanan bir yaday
olabilir. Milyonlarca insan 1 dedii zaman 5 anlalmyor da siz 1 dediinizde 5
anlalyorsa byle bir genelleme yapmanz ncl emes.
Gnderen: Oktay D. - 18 Eyll 2011
Yalzca kendimden rnek vermediimi belirttim yukarda. Bu durumda olan
birok kii var, bilimsel bir istatistik toplam olmasam da. Olay aratrmaya
sunuyorum, bu blmn amac da budur.
Gnderen: D. Can Aktan - 18 Eyll 2011
Ayn olay benim de bama geliyor. Amerikal oda arkadalarm bana /r/
seslerini ayrml telaffuz ettiimi sylyorlar.
Ancak, ben bu ses olaynn gney yrelerine zg bir durum olduunu
savlyorum. Ben Adanalym ve o blgenin azyla konuuyorum, Oktay
Aabey de Mersin'de okumutu yanl anmsamyorsam.
ki ilde de yrk nfusunun olduka fazla olduunu syleyebiliriz. Belki de
Akdeniz yresinin yrklerine zg bir ses olay olabilir.
Gnderen: Oktay D. - 18 Eyll 2011
Gneye zg bir durum olduunu hi dnmyorum23. Belki bir sesbilim
aratrmas yaplabilir. Eki Szlkte verilen bir grnt var, orada ve ayrca
eski Trk ses kayd ve izletilerinde de bu ayrma durumuna geliyor (eilimi
ipucunu grm oluyoruz, tabi ki bir kant deil).
Gnderen: fankibiber - 18 Eyll 2011
Adm yad kiilere sylerken her seferinde dzeltmek zorunda kalmamn nedeni
tam olarak bu.
23

Biz kabaca Anadoluluyuz (hatta dedem orumludur), Mersin'e ailemi ii nedeniyle soradan
yerletik.

57

-Adn ne?
-Emir
-Emi?
-????!!! -_______- EmiRRRRR
Gnderen: ingichka - 18 Eyll 2011
ngilizcede r'ler bask; Almanca ma Franszcada genellikle grtlaktan syleniyor.
Bilmedikleri bir sesi z bildikleri bir sese okatyor olabilirler. Ayn yadayla bir
spanyol veya bir talyanla konuurken karlatnz m?
Ayrca yad diyende et elli kiileri mi kastediyorsunuz, yoksa tanmadnz
kiileri mi?
Gnderen: fankibiber - 18 Eyll 2011
ngilizlerle konuurken sorun olmuyor, genelde Amerikallarda glk kyor.
Bunun dnda en byk zorluu Asya kiileriyle konuurken ekiyorum,
onlarda r diye bir ses pek olmad iin... Emil, Emi... r > l olay. Caponlarla
konuurken Emir yerine dorudan Emiru diyorum o zaman anlyorlar.
Pek talyan ya da spanyol ile karlamadm bugne kadar, o yzden
bilemeyeceim. Evet, et olacakt zr.
Gnderen: Bengitalarndili - 18 Eyll 2011
Trkiyede szck sonu "r" sesinde bir sorun var. Bunu ben de gzlemliyorum
ama nasl dile getiririm bilemiyorum. Orta Asya Trkesindeki "r" sesinin
belirginliini grdkten sonra bunu dnmeye baladm. O gn bugndr
"r"lerimi daha belirgin sylemeye dikkat ediyorum.
et elli ve Yad ayrmnn sizde bu denli oturmu olmas genel Trke adna ok
sevindirici. Ayn zamanda Trkenin anlatm zenginliini gstermesi adna
kvandrc
Gnderen: Temirbek - 18 Eyll 2011
Oktay ok gzel bir konuya deinmi. Bahsettii gibi Ana Trke /-r/'leri
58

neden > gnmze gelirken /-z/'letiine dair bir ipucu veriyor bu olay.
Arkadalar bahsettii gibi yabanclar bizim szsou /-r/'leri // ya da /s/ olarak
duyuyorlar. Alman bir gezimci (turist) ile syleirken Trke konumaya
almas srasnda byle bir olaya tank oldum. rnein, yollar dediiizde
bunu sylerken yollas dediii farkettim, iekler > iekles :)
Oktay' kestirimi mantkl, uzak gelecekte bu soses /-r/leri tm /-s/ ya da
yine eskisi gibi /-z/ olabilir. Belki beklenmedik bir biimde /-j/ ya da /-/'ye dahi
dnebilir. Ancak Oktay' da belirttii gibi, bunu yazya yansmas ya olmaz,
ya da ok daha sorak dnemlerde olur. Mesel 200 yl sorak torunlarmz
yollar yazp bunu "yollash" gibi okuyabilir, /r/ harfi peltek bir s gibi
okunurken /s/ harfi tam s okunabilir.
Dilimizde buna bezer kalntlar var. Mesel gei zaman ekini olumsunda
/-r/'li biimle yazar, gider diyoruz ancak olumsuzluk ekli biimindeki /-r/ler
> /-z/lemi > yazmaz, gitmez (oysa aslnda yazmar, gitmer). leride gei y
ekleri; *yazaz, *gidez biiminde olabilir :)
Gnderen: ingichka - 18 Eyll 2011
-maz ekinin yaday farkl sanyorum. Dier lehelerde de -mAz ma -mAs tek
biimleri bulunuyor. Azerbaycan Trkesi dnda r'li eklinin kullanld lehe
var myd u anda hatrlamyorum.
Gnderen: D. Can Aktan - 18 Eyll 2011
Trkmencede -mAr biiminde kullanlyor.
Gelmerin = gelmem okamaryn = okumam
Gnderen: Engin - 18 Eyll 2011
Bir arkadamz Orta Asya Trk dillerindeki r sesinin belirginliinden
bahsetmi, ancak bu ses szkonusu dillerin hepsinde byledir diye bir kural
yoktur. rnein Trkmencedeki r hi de belirgin olmamakla birlikte, daha ok
Arnavutadaki r sesini andryor.
Gnderen: Oktay D. - 19 Eyll 2011
Geni zamann olumsuzu, Ana Trke dnemde zrldad (z'letii) iin
59

genellikle tm Trkelerde -mAz/-mAs/-pAs/-bAs biiminde grlyor.

Trkmencede yalnzca birinci kiide /r/ korunmu sanyorum, o da zaten szck
sonu deil.
Bu arada, Eski Trkede szck sonu /r/ bulunduu iin tmnn
zrldamadn saknmsnzdr. Bunun nedeni, zrldamann olduu Ana
Trke dneminde bu szcklerin szck sonunda vurgusuz/tonsuz/ksa bir
nlnn oluu olmaldr.
rnein biir (say 1) szcnn de biz olmas beklenirdi ancak bir olarak
korunmu. Bunun nedeni Ana Trke biimin *biir olmas gerektiidir. Bunu
da Moolcadan grebiliyoruz: Moolca bri (herbir, 'each'). Ayn biimde Ana
Trke *r (er, erkek) szc Trkede er olurken Moolcada ere olmutur.

Balk: Moolcadak bileik eklerimiz

Gnderen: Temirbek - 23 ubat 2010
Sevan Nianyan, Szlerin Soyaac adl kken bilgisi szlnde, Trke
kkenli olup Moolca'da da bulunan btn bileik eklerimize Moolca demi.
Moolcada ok ciddi sayda Trkeden alnan szck, eylem kk ve ek vardr.
Bunlarn yannda, Trke kimi bileik ekler, Moolcada kalplaarak tek ek
gibi kullanlr olmutur.
Bunlara deineceim;
Moolca +gul eki karagul karakol szcnde var mesel.
Essnda burada iki ek var ve ikisi de Trke; Geisiz eylemleri geili yapan
-gX- eki, sz gelimi ta- dalmak, datmak (geisiz) bu kkten > tarserpmek, samak, tohum samak > targ dar vb. Geisiz kk geili
yaparz > tag- damak > edilgen hli > tagl- dalmak, ettirgen hli >
tagt- datmak

60

Bu ekle birlikte, geni zaman eki /-r/ birleince ortaya > +gXr eki kar ki bu
ek yie Moolcada ayr bir ekmi gibi kullanlmaktadr. Trkmencede de
aynen vardr, sz gelimi Trkmence duygur hassas, duyarl kii demektir.
Duyguyan kii alamnda. Moolcada hem +gul hem de +gur kullanmdadr.
Trkede, /l/ = /r/ nbetlemesi var, bu iki ses kimi zaman birbirinin yerine
geer. +gXr > +gXl olmutur ve ess /-r/'li biimdir.
Azericedeki derge kamp szc Trkmencede > delge biimindedir.
Trk dillerinde kara- bakmak, gzlemek, karamak eylemi vardr. Hatta
Tvacada gz alamnda hlen karak kullanlr. Sz alam bakak,
grektir. Eski Trkede de karak > gzbebei, gzn gren ksm
alamndadr. Trkmencede gzbebei alamnda gre denmesi gibi...
Bu eylem Moolcaya da girmi ve kara- bakmak kullanlmakta. Moolca
karagul bakan, gzc demektir. Ancak nihai olarak deerlendirirsek > Trke
kara- bakmak, gzlemek (geisiz) geili klarz > *karagu- bakmak,
gzlemek > *karagur bakar, gzler
Nianyan' Moolca gsterdii apul szc de ayn yapdadr, Trke aparpmak 2) vurmak 3) talan etmek > *apgu- > *apgur talanc, yapmac >
*apul > apul

Balk: akra = krk zerinden

Gnderen: Temirbek - 25 ubat 2010
Bu grm sizlerle paylamak istiyorum;
*a- dnmek, devir etmek > ag devir, zaman, felek, a
*ab- dnmek > *abr- dndrmek > ebir- > evir- evirmek =>
lkses /-/ etkisiyle /a/ > /e/ dnm gerekleir.
*ar- dndrmek > ark dnen ey, ark => Kanmca, szck Farsa
deildir. Trke'de /n/, /r/ ve /l/ sesleri, araya sesli girmeden dorudan ek alrlar,
61

rnek: an- anmak, yd etmek, hatrlamak > ant (*ant deil), il- nde
gelmek > ilk (*ilik deil), ar- yarmak, kanal amak > ark kanal vb... Bu
balamda *ar- dndrmek eylemi, ara adlar yapan /+k/ ekini dorudan alr
> ark dndrlen ey, teker
*ak- kuvvetli dnmek (pekitirici /-k-/ ekiyle) > *akra- iddetli, hzl
dnmek (younluk, iddet, hz alaml pekitirme yapan /-rA-/ ekiyle) >
*akrag > *akra > akra teker, ark kanmca szck Hinte deil
Trke'dir. Belki ayn belki farkl bir szck olan varsaymcl *akrak dnen
aygt, dnen ey > incelmeyle *akrk > krk olmu diye dnyorum.
alk > lk, ar- > r-, rneklerinde olduu gibi...
Bir grm de u; Kpaka /-/ = Ouzca ve Karluka /y-/ deliinden yola
karak
Ouzca / Karluka yan- geri dnmek eyleminin, dnllk eki /-n-/ aldn
varsayarsak, yani kendi kendine geri dnmek demek ise ana kk > *yadnmek demektir. Bu durumda *ya- = *a- delii kurulmu oluyor. Dahas,
Ouzcada, ilkses /y-/ yitimi var, yipek > ipek, yip > ip, yrak > rak, yk > k,
yl > Azerice il, yrek > Azerice rek, yldrm Azerice ildirim vb...
Buradan hareketle; *abr- > ebir- > evir- = Ouzca/Karluka *yabr- >
*yebir- > *yevir- dndrmek eylemine ularz, /y-/ yitimi ile > evirevrimek yni evirmek ...
Sizce tm bunlar de gelme mi? Yoksa varsaymcl (imdilik) grlerimde
doruluk pay var m? Katk ve yorumlarnzla daha da ilerleyelim.
rneklerle srdrecek olursam;
yan- "geri dnmek" eyleminden gelen szckler ; yank, yansma, yant, yanturu
(Eski Uygurca "tekrar")
Pekitirici, younlatrc, hzlandrc alam katan /-rA-/ ekine ilikin rnekler;
kab- "tutmak 2) kapmak" > kabra- "skca tutmak, kavramak"
tab- "hareket etmek, devmek" > tabra- "hzl hareket etmek, davramak,
devremek" => Dnl ats tabran- > davran-'dr. "Silahna davrand" ,
"darvann!" v.b...
Konuyla ilintli deil ancak sz gelmiken yazaym; tab- bir koldan > teb-

62

"tepmek" olurken dier koldan > dav- incelmeyle > dev- olmutur > dnl
devin- "devinmek" > dn (varyans) tepin- "tepinmek" tabii ki ufak alam
ayrnlar (farklar) olumu. tabra- > depre- ... tabgan > "tavan" dnm
*deven, *tepiken, *davan, *devien gibi farkl biimlerde de olabilirdi.
kav- "ii boalmak, kurumak" > kavra- "iyice kurumak, kavrak olmak" >
incelmeyle kevremek > gevremek ayn kkten gevrek "kavrak, ok kuru olan
ey" Kav- "ii boalmak" > kavuk > kov- "ii boalmak" > kovuk > kof "ii
bo"...
*ku- "bir araya gelmek, ylmak" > kum "yk ey" > kura- "iyice ylmak,
kalabalk olmak, bir araya gelmek" > kuraltay "kongre", kural "meclis"...
*to- "dalmak, ufalanmak" > *tob- "ufalanmak" > *tobra- "toz duman olmak,
un ufak olmak" > tobrak "toprak"
Kanmca ayn kkten > *tog- "ufalamak" > *touz > toz "toz" (Moolca
togusun "toz, zerre") yie ayn kkten ve yie /-rA-/ ekiyle > togra"doramak, iyice kltmek"
Gnderen: Boraan - 04 Mart 2010
Ben de bir aralar akra szc zerine daha nceden bu szck Trke ye ne
kadar uygun Trke olamaz m diye dnmtm, ama kkenlemesini baka
dilden geldiini grnce tere szc kullanmaya almtm.Buradaki yazda
a szcn akrann anlamna yakn olduunu grnce szcn akra
olarak kullanlabiliceini dndrd.

Balk: -lan (vahi hayvan ad yapma eki)

Gnderen: Gkbey - 01 Mart 2010
Yanlmyorsam Oktay ile yaptmz bir aytta sylemi idi. Trkede vahi
hayvan ad yapma eki -lan diye bir sz bulunmaktadr. Sorasnda ise unutup
63

gitmitik. Sz uar, yaz kalr dememiler bouna.

znde doru olma olasl ok yksek. rekleri de var bunu;
ars + lan : arslan
y + lan : ylan
kap + lan : kaplan
srt + lan : srtlan
yi, gzel de ars, y ne demek? Hadi kaplan ile srtlan bir bakma alyoruz.
Bu arada ars- kk ile pars szc arasnda iliki olabilir. unu da
sylemeden gemeyeyim; Trk dillerinden birinde arslan yerine arslan
deniyordu. Gnmzde /r/ sesi de dp aslan olmuken, sz kk olarak ars
alnabilir. Bylece iki sessizin yanyana gelmediini de bilmi olduk. Trkelii
konusunda sknt yaamayz.
Gnderen: Boraan - 04 Mart 2010
Evet bunun bir ek olduunu apak ortadadr, fakat balad szckler hakknda
hibir fikrim yok...
Gnderen: Temirbek - 06 Mart 2010
Trkede byle bir ekin var olduunu ilk kez Nianyan'dan duydum. Doruluk
pay var, nk Moolcada da "bitki ve hayvan" adlar yapmnda kullanlan bir
-ala / -la eki var. Bence yalzca "vahi hayvan" ad tretmiyor, geel bir
"hayvan ad" tretim eki olduunu dnyoum. Yeri gelmiken deinelim, Eski
Trkede bir de "bitki ve hayvan" adlar yapan -gAn eki vardr, etken orta
yapan /-gAn/'den farkl bir ektir. Bu ek de Moolcada var, -gAnA olarak.
Trke eylem ve szcklerin, Moolcadak "kktelerinde" hep sona bir sesli
eklenir, Trke erk = Moolca erke, Trke berk = Moolca berke, Trke
sag- "samak" = Moolca saga- "samak", Trke bak- "bakmak 2) grmek" =
Moolca baka- "mahade etmek" vb...
Sz gelimi Moolca ceregen(e) "antilop" > Farsa'ya geerek "ceylan" olmu,
bize geerek "ceren" biimine dnm. Oysa bu szck bizim iin "yabanc"
saylmaz, nk Ouzcas olsayd *yergen / yeregen olurdu, o da zamanla >
*yeren / yereen'e dnrd.
Arslan szcnn "bars" ile ilintili olabileceini duymutum. Ancak "bars"
64

Trke olmadn iddia ediyorlar. Bence "bars" Trke kkenli bir szcktr,
nk Altay Trkleri "bars"a mars diyorlar, bizdeki /b/ = onlardak /m/ denklii
var. Eer bu szck "alnt" olsayd, Altay Trkleri de "bars" derlerdi,
"Ouzlar'da /b/ ile balayan szckler bizde /m/ ile balyor o halde bu dzeni
bozmamak iin madem onlar "bars" dedi biz de "mars" diyelim" demi
olamazlar herhalde.
Gkbey'i dedii gibi Tvacada arslan'a arzlan diyorlar, kimi lehelerde de
arslan. Macarca'da da Trke'den alntdr ve oroszln (okunuu oroslan)
derler.
Bence bars' zgn biimi *barz kkeni < *ba- "ykses ses karmak", ayn
kkten > bakr- "barmak" var. Trke'de "ykses ses" betimlemeleri hep bu
yansma ses ile yaplr, bangr bangr, bas bas barmak, bar bar barmak
vb... *bar- "kkremek" (?) > *barz "kkreyen" (?), "hayvan adlar yapan ek"
ile de > *barzlan "kkreyen hayvan" (?)
Gnderen: Gkbey - 07 Mart 2010
Ouz beinden Salrada kaplan iin qapla deniyormu. Ancak ylan olduu
gibi bizimkiyle bir. yle ise ekin geizcil n ile solandndan sz edebilir
miyiz? Yoksa blgeye zg deyip gemek mi gerek?
-la : vahi hayvan ad yapma eki (!)
Pars kkenlemen ise onat olmu; usa olduka yatkn duruyor.
Gnderen: Beren Ouz - 25 Nisan 2010
Bence ek eylemden ad yapyor; kkenler yle olabilir mi:
yl- + lA = yldran hayvan
kap- + lA = kapan (sran24, yakalayan) hayvan
srt- + lA = srtan hayvan25
barz- + lA = barzan hayvan
24
25

Kullanlan, kap- eylemi sr- alamnda ou our kullanlr. rein: Kpek ocuu bacan
kapt.
Srtan hayvan, uradan geliyor olabilir; srtlanlara bakarsaz sanki yzlerinde hep bir glme,
srtma durumu var. Bundan dolay srekli srtan hayvan alamnda *srtlan > srtlan

65

Ben kendim ok deneyimsizce byle ddim, ne kadar doru bilmem. :)

Gelelim, pars/ars konusuna. Nianyan'da u yazyor:
~ Fa prs a.a.
EYun prdos (a.a.) rani bir dilden alntdr. Kar. Sogd prdanka, Sans
prdaku
(a.a.). ET bars szcnn alam ak deildir.
"bars" belki de bar->bar- + I = *bar- (TT'deki bar- ile ayrk bir alamda)
alamnda olabilir, nitekim bu varmak alamna geliyor. yleyse* bar- >
*ar- > *ars- evrimi olabilir. yleyse arslan, arsan hayvan, dmesi, varan
hayvan dmek (?); ancak var- ne demek tam bilmiyorum, bilen beri gelsin.
Tm bunlara ramen bence arslan/aslan Trke deil ulay bu eylemle badak
deil. Dmeli pars lan aslan yakn hayvanlar. Eski ran bayranda aslan var,
ayrca Aryani rkndaki ou ulus aslan lan gsteriliyor, Hintler gibi... yleyse
u benim usuma daha yatt:
(Farsa)pars + lA = arslan; yresel olarak "arslan" dniliyor olabilir. Ancak
"pars" bir ad, bu ek eylemden ad yapyorsa bu da olmaz. yleyse en usa yatkn
olan Temirbek'in yapt olmal:
Bence bars' zgn biimi *barz kkeni < *ba- "ykses ses karmak", ayn
kkten > bakr- "barmak" var. Trke'de "ykses ses" betimlemeleri hep bu
yansma ses ile yaplr, bangr bangr, bas bas barmak, bar bar barmak vb...
*bar- "kkremek" (?) > *barz "kkreyen" (?), "hayvan adlar yapan ek" ile de
> *barzlan "kkreyen hayvan" (?)
Pars ile aslan dediim gibi kkte olabilir. yleyse:
barz- + lA = barzan (baran26) hayvan.
Bu arada "pars" dilimize Soda "prdanka" szcnden geme de olabilir,
uzak bir olaslkla.

26

Parslar da aslanlar gibi kkreyerek ilgin sesler karrlar. Temirbek'i aklad, "pars" iin
*ba- kk usuma ok yatt. Ayn kkten, aslan = baran hayvan.

66

Balk: Hangi Yumuak /g/?

Gnderen: Beren Ouz - 11 Nisan 2010
Sanrm Trkiye Trkesi'ni aa az stanbul Az olduu iin /g/ sesi
// az // olarak kaym durumda; ayn durum, // sesisini /n/ sesine
kaymasnda da vr. Biz buna kolaylk olsun diye "" tamgas ile yazyoruz;
ancak sanrm Trk Dilinde bir sayda "" yok. ekimli eylemlerdeki ilen nsz
yumuamasndaki "/k/ -> /g/" donm vr; demeli, "gidecekim" dil,
"gideceim" ulay "anlakn" dil, "anlan" diyoruz. Buradaki ilgin /g/ sesi
n damaktan kyor. gi-de-ce--im eklinde ilgin de bir konuumu vr ulay
dilin toplanp, n damakta vurgulanp kmas ile oluuyor, bu ses.
Tm bunlarn yannda bir de gerek /g/ sesi vr. Bu ise yalnzca kk az
gvde szcklerde korunmu durumda. ya /jag/, ba /jag/, ala- /ag la/,
a /ag/ ulay binlerce rei vr. Bu ses ise ok daha ilgin geliyor bana;
nk /g/ sesi n damaktan kar. Kendi kendinize /g/ diyin, greceksiniz; iki
n diin arasna arpar ulay ses kar; ancak bu /g/ sesi e arka damaktan, /
he/ az /he/ sesine bezer bir grtlak sesi karr. Bu ses grtlak ile arka damak
arasnda bir yrden kar, bu ses srasnda dil toplanr.
Yazm tamamen benim dncelerim olduu iin, unu sylemekten
ekinmiyorum, yazmda ya'da bulunan /g/ sesi iin ; dier, koacam
szcndeki // az // sesi iin rasn kullanacam; ancak ben burada
sizi usuuzu karmamasn gdyorum, byle kullanmasn istediim yok,
sadece bu yaz iin belirtke olarak kullanyorum.
imdi iki ses arasndaki toplumsal okunu farkna gelelim. ncelikle "" sesi,
toplumca yle bilinir:
-Yumuak ge nceki szc uzatr.
Bu byle mi? E doru okunuta yo; ancak toplum ierinde evet. ou kii
size /g d d m/ eklinde bir okunu yapar, zndeki /g/ sesini
bulamazsnz bile. Demeli bu doru olabilir. Dier "" ise yle bilinir:
-nceki sesi dalgalandrr ulay bir g sesi verir.
Bu gerekten byledir, da szcn /d a/ biiminde okumak yaltr; byle
olsayd "da" biiminde deil "d" biiminde yazlrd. Byle bir szcmz
g
var: t szc /t a/ eklinde okunur, yle yazlr; ancak da /d a / biiminde
67

okunur. Buradaki /g/ sesi ok sylenmez, ancak /a/ sesinden /g/ sesine apak bir
gei vrdr. Bu da "" sesi ile "" sesi arasndaki en ak ayrklktr.
Bence bu iki sesi iki ayr ra ile gsterilmelidir. Doal olarak yal
dncelerim olabilir, vrsa dzeltiiz ulay beni uyarz.

Balk: Soru sormay Ruslardan m rendik?

Gnderen: Gkbey - 25 Ocak 2009
Bilgiye ulamann yolu, soru sormaktr. Trke'de soru sormak iin, szck
sonuna "-m, -mdr" gibi ekler getirilir.
"Alpagut da geliyor mu?" azu "Gelecek misin?" gibi rnekler artrlabilir.
Anp, Azeri Trkesinde soru sorma daha deiiktir. Tmce sonundaki son
szcn, son seslemi uzatlrak kalp, soru biimine dndrlr. Bunu rnekle
daha iyi aklayalm;
Alpagut da gelir. > Alpagut da geliyor.
Alpagut da geliiir? > Alpagut da geliyor mu?
Buna benzer bir zellik, ksmen Kbrs Trke'sinde de bulunmaktadr;
Alpagut da gelir deiiil? > Alpagut da geliyor deil mi?
Ne ki, br Trk diyeleklerinde (lehelerinde) bu zellii grmemekteyiz. Belli
ki songradan dile girmi azu kendi kendine bir gelime gstermi. Azeri
Trkesinin kendi iinde gsterdii bir gelime ise ne l anp dardan alnt
ise buna arka kmak olmaz. Bu dili yozlatrr, dile giren yad szckten daha
zararldr nk bu dil bilgisi kuraln alt st etmitir.
Bu zelliin olas ki Ruslardan girdiini dnmekteyim. Rus etkisinin youn
olduu, Azerbaycan topraklarnn igal altnda olduu dnemlerde girmi olmas
olasdr.
68

Rusa'da da soru sormak iin son szck vurgulu demeli, uzatlrak sylenir;
. > Bu bir evdir.
? > Bu bir ev midir? ("" szcnng "o" nls vurguludur.)
Rusya'dan bamszln yengi alan lkelerin yurttalar, Rusa'y da ana dilleri
gibi konuurlar. Bir Azeri, hem Azeri Trkesini hem de Rusa'y iyi derecede
bilir; tpk hem Trke hem de Krte bilen yurttalarmz gibi...
Rusa konuurken dili alk olanlar, bunu kendi dillerine de uygulam olabilir.
Tabii bu benim kiisel bir iddiam; henz bilimsel olarak kantlanmamtr.
Gnderen: D. Can Aktan - 25 Ocak 2009
Kendiliinden olumu bir zellik olabilir. Rusa'dan olsayd br Trk
lehelerinde de olumas gerekmez miydi?
Gnderen: okanakyuz - 30 Mart 2010
Rusadan gelmemi olabilir. Kbrsta bir sre yerletiim iin bildiim bir ey
bu durumun oradaki az zerine de etki ettii. Kiisel grm bunun bizans ve
ncesi hakim olan yunan dilleri etkisi ile rusaya girdii. Ek koymadan soru
sorma yaps slav dilleri haricinde yunan dilinde de mevcut. Yunanca renmeye
altm bir srada bunu gzlemlemitim.
Ayrca kbrs aznda Alpagut da gelir deiiil? > Alpagut da geliyor deil mi?
haricinde kbrs aznda Alpagut da geliiir? > Alpagut da geliyor mu? eklinde
de soru sorulabilmektedir.
Ayrca bu yap negatif anlam yklemek iin de kullanlr. Lefkoada bir
tandmz (Trkiye ilinden Trk) "Buraa Park Yaplr" yazsnn altna park
ettiinde ayn tepkiyi almt. "Buraa Park Yaplr" ile aslnda "Buraya park
yaplr m?" sorusu negatif anlam ile nmzde dururken, "Buraya park
yaplaca gibi bir dnceye sahip deilsin heralde" anlamnda duvara
yazlmt.
Gnderen: Beren Ouz - 30 Mart 2010
Soru ilgei "-mi" koymadan soru sorma zellii sadece Slav ve Yunan dillerinde
69

olan bir zellik deil. Hint-Avrupa Dilleri birliindeki ou dilde bu zellik

vardr:
En~Do you know Turkish? (Trke biliyor musun?)
De~Weit du Trkisch? (Trke biliyor musun?)
Peki burada vurgu var m? Gerekte var, yle:
En~I know Turkish. (Trke biliyorum.)
En~Do I know Turkish? (Trke biliyor muyum?)
Eylem (to do) baa geldi; anp bunu yle ele alrsak:
You know Turkish. (Trke biliyorsun.)
You know TURKISH? (Trke biliyor musun?)
Her ne kadar ama anlamnda kullanlsa da soru anlam da oluuyor; anp
budun kullanmnda. Bunun ama anlam gvde dili ile anlatlrken, yazma
dilinde sradan bir nlem imi (!) ile salanyor. Soru anlam ise son szce
vutgu ile salanyor, yazma dilinde ise yine soru imi (?) ile.
Bir de "okanakyuz"un dedii gibi, olumsuz kullanm da bu dillerde var:
En~You will go to school. (Okula gideceksin)
En~You WILL go to schOOl? (Okula gitmeyeceksin sanrm?)
Bu da ayn ekilde budunsal bir kullanm. ngilizlerin bu ynde tmceleri
olumsuzlatrd apak, ayn ey Almanca iin de geerli; anp bunlarn
bilimsel bir dayana (~her ekilde vardr, bence) var m bilmiyorum.
Diyeceim o, bu zelliin bir Hint-Avrupa Dilinden kalmas bana daha yatkn
geliyor (~Bence Rusa ile Yunanca daha olaslkl) ayrca bunun bir baka dilde
olup
olmad
zerinde
bir
bilgim
yok
(~rnein Arapa?)
unu da ekleyeyim, Kbrs'ta bir yler ngilizce (~ayrca Yunanca) konuulduu
iin; Azerbaycan'da bir yler Rusa konuulduu iin bunun bu dillerden
kalmas olaandr.
Gnderen: Bengitalarndili - 30 Mart 2010
Soru eki olmadan soru sorma bildiim kadaryla Farsa ve Krtede de var.
Farsa: mirim xane=Eve gidiyoruz.
Krte: trim xaniy=Eve gidiyoruz.
70

Yine son hecesi uzatlarak soru sorulur:

Farsa: mirim xanee?
Krte: trim xaniy?
Bu Hint Avrupa dillerinin ortak bir zellii olmal.
Azerbaycan Trkesi Farsadan yzyllar boyunca etkilenmitir. Bence bu soru
eki olmakszn soru sorma Azerbaycan dilinde Farsann etkisiyle gelimi bir
ey.
Gnderen: Beren Ouz - 31 Mart 2010
Hint-Avrupa Dilleri (~ancak zellikle en eski olanlar) eksiz yolgdm kurmay
yeliyor. Peki niin zellikle eski olanlar (~ran Dilleri; yani Farsa, Krte,
Zazaca, Avesta, Soda vb... daha uzak) sondan eklenmeli. Latinceyi ele alalm.
Cermence ile birleip gnmz Avrupa Dillerini oluturduunu biliyoruz. Peki,
ne oldu da Ural-Altay Dilleri gibi eklenemeli bir dil eklerini kullanmaz oldu?
Bunu sanrm Budunbilimciler ile Dilbilimciler alarak bulabilir.
Gnmzde ise, evet, vurgulu soru sorma Hint-Avrupa Dillerinin ortak
zelliidir.
Bu zelliin ise ilk Cermenlerden geldiini savunuyorum, ben. Neden; nk
gler ynde Latinler sondan eklemeli konuuyordu. Hunca ile Gota da byle
idi; anp Cermence tam deil. (~budun aras koumada ngiliz, Alman ile
Franszlarn bu vurguyu kullandn grrz) Peki, Slavca, o da bu g
srasnda Cermenlerden etklenmi olabilir. Ben buna olaslk veriyorum.
yleyse, bu zellik tm yertin dillerine Cermen kkenli eski bir dilden
(~rnein: Vikinge, Eski skandinavca...) gemi olabilir. Bu olaya benim
tutumum, benim dncelerim. Doru ile yanl ile...

71

Balk: Bileik Szck yapm

Gnderen: Temirbek - 22 Haziran 2010
Yei szck tretimlerinde uyguladmz yordamlara bakyorum da, geellikle
bir eylem kknden yapm ekleri araclyla tretim yapma yoluna gidiyoruz.
Oysa, her dildeki balca yei szck tretme yolu bileik szck yapmaktr.
Latince, Yunanca, Farsa, Almanca, Fince gibi dillerde en ok bavurulan
yntem budur.
Eski Latincede, znde edat olan pekok szck, ekmi gibi kullanla kullanla
zamanla ekletirilmitir. Bu yntem, Trke iin de son derece uygundur,
Trke'ni yaps buna olanak tanmaktadr. Bu yntem, szck tretmeyi hem
kolay klmakta hem de trl biletirme yollaryla ok daha fazla szck tretme
olana vermektedir. Hele ki Trkede, bu imkn daha da fazladr. Latinceden
rnek verelim; ex- da, dar edat ve eylem nekini kullanarak birok szck
tretmek mmkndr. Latince portare tamak eyleminin bana ex da,
dar ekini taktmzda; exportare datama ngilizce'ye gemi hliyle
export (ihrcat) szc elde edilmi. Yie Latince sub- alt, alttan edat ve
eylem nekini, yie portareye taktmzda; sub-portare alttan tama 2)
destek verme > ngilizce'ye gemii ile support (destek) szc elde
edilmi. Grld gibi portare (tamak) eyleminin sadece bana d ve
alt eklerini getirerek kolaylkla yei tretimler yaplabimektedir.
Latincede daha bu ekler gibi pek ok ek mevcuttur; ex-, sub-, con-, trans-, inter-,
pre-, un-, in- vb. rnein; el szc zerinden gidelim; el yaln olarak
kullanlp; elalma biiminde bir tretim yaplabilir, ele ile; ele alma,
eleverme tretilmitir, elden ile; eldendme tretilmitir, elde ile; eldebir
tretilmitir. Grld zere tpk Latince rneklerde olduu gibi alma
szcn bana el yaln olarak gelince; elalma, ele getirilince farkl bir
alama gelen; ele alma tretilebilmektedir. Latince portareni bana ex
"getirip; exportare, sub- getirip; subbortareni tretilmesi gibi.
rnek daha da benzesin diye, alman bana el deil mesel gz
getirelim, elden > ele; ele alma, gzden > gze; gze alma. Yaln
olarak getirirsek de; *gzalma byleme, gz kamatrma, gzalc olma
alamna gelen yie farkl bir tretime ulaabiliriz. Trkede, bileik szck
yapmnda kullanlmaya uygun olan pekok tek seslemli szck var; n, i, d,
alt, a, ast, i, st, yan, el, ba, gz, a, var, yok, bo, bol, yer, art... Tabii tm
bunlarn yukardaki gibi ekli biimleri, rnein; alt, alta, alttan > altyap,
alttanalma, altadme...
72

rnein i szcn kullanarak; iveren, igren memur, a szcn

kullanarak; agren vefl (kendine verilen ekmei bilen, ihnet etmeyen),
Farsa nankr (ekmek-grmez) rneindeki gibi; agrmez nankr, vefsz
(kedine verilen ekmee ihnet eden) gibi tretimler yaplabilir.
Gnderen: Beren Ouz - 22 Haziran 2010
Gzel bir rek vermek istiyorum. F()ranszca Kkenli "strateji" szc iin
Dil Dernei "yolgdm" szc nermiti. Bu szc ilk grdm de
ilgin olarak yorumlamtm; eylemden trememiler, ne bileyim bir gdselim,
gdm, gdel gibi daha ayrk szckler bulabilirlerdi. Ancak bence yolgdm
= yol + gt- +Im (tek ylk ad yapm eki) ok gzel ulay yaplabilecek belki de
en yakk neri. Dediiniz gibi, birleik ad yapm ilekleirse gzel olur.
Burada bir ne sormak istiyorum, dier dillerde olduunu biliyoruz; ancak
Trke'de birleik eylem vr m? Dmek istediim +iver-, +ebil-, +gel-, +eyazgibi eylemler deil, bunlarn tmce ierisinde birleik eylem olduunu
biliyorum. Ayrca deyimlerin, kalplam eylemlerin ulay et-, kl-, yap- ile
oluan kurall birleik eylemlerin dnda rein et- ilen kl- szcklerini
birleerek; ulay bir ad bir eylemin birleerek oluturduu eylemler vr m?
Daha nce duymadm (duyduysam da anmsayamyorum) ancak var ise
ilekleerek belki gzel tretimler yaratabiliriz.

Balk: Trkede iki deil /ki/ eki var...

Gnderen: Temirbek - 03 Haziran 2010
Trkede, bir Trke olduunu bildiimiz zglk (aidiyet) /+ki/'si var; zaman
zarflarna gelir; dnk, bugnk, sabahki, yer eklerinden sonra gelir; evdeki,
bendeki iyelik eklerinden sonra gelir; evinki, bizimki, seninki, onlarnki vb.
Soru cmlelerindeki ki'ler Trkedir. Bu ek, Eski Trke (ve Eski Uygurca)
olan erki edatdr. (W. Bang Trkologische Briefe) DLT'den rnek;

73

Ol kelr m erki? > O gelir mi ki?

rnekler, DLT'ni dnda Rabguzi'ni Ksas- Enbiy adl eserinde de
grlr;
Mundag mu krk rki tb sordum > Byle mi gerek ki (erki) deyip
sordum.
Zhr yulduzn krdi, gyet yaruk, meni Terim mundag mu rki bu mu
rki tb > Zhre yldzn grd, gyet parlak, benim Tarm byle mi ki
(erki), bu mu ki (erki) dedi.
W. Bang ve Y. inevi, Eski Uygurca'dan u rnekleri de verir;
yavlak yolka kayu tnlg tr rki? > kt yola hangi canl (tinli)
der ki (erki, acaba)?
Teriler iligi ya, anga men n tg klayn rki? > Ey Tarlarn hkmdr,
ben buna (kar) ne yapaym (klaym) ki (erki)?
... agr ayr klnlarn ntg yan knsr bilinsr, ol ayg klnlar
aryur alknur rki > ... kt hakeretlerine ne kadar piman olsa o kt
hareketleri temizlenir, tkenir (mi) ki (erki, acaba)?
... dg kln klglug ya osug n trlg bolur rki > Mukaddes iyi bir i
yapmak usul nasl olur ki (erki)?
...bolar yg m rki azu rmz m rki tp sziklig bolm tnlglarn
sziklrin tarkargalr n bu sudarg yarlkad > Bunlar iyi mi ki (erki)
veya kt m ki (erki) deyip phelenen insanlarn phelerini datmak iin bu
duay ltfetti.
Altun Yaruk'tan alnan bu blmlere ek olarak; Bar mu rki? > Var m ki
(erki)? kullanm aynen vardr. Arapa acaba yerine kullanlr. Bugn
kullanlan u gibi ki'ler aslnda Eski Trke rki (erki) edatn devamdrlar;
Bilmem ki olurmu? (acaba alamnda)
Gzlerimi yumsam m ki?
Gitsek mi ki? (acaba)

74

Eski Uygurcada, ayrca gliba, ya alamnda da kullanlr, bugnk kullanmla

da rtr.
men kergk erdim rki an n mini kapp iltdi > Ben gerek oldum ki
(erki, gliba) onun iin beni kapp gtrd.
Yana klgy rki > Yine gelecek ki (erki, gliba)
amt rtip kalr rki sen > imdi geip gidiyorsun ki (ya).
***
altunlug yinlg kap yirt yatp yrr rki sen > Altnl, incili yerde
yatp yayorsun erki (ya)
zetle;
imdiki y eki -yor, gemi y eki-d, -di, gemi y eki -mI, gelecek y eki
-AcAk eklerinden sonra gelen ki'ler, soru eki mu, mlerden sonra gelen ki'ler,
acaba, ya, galiba alamndaki ki'ler Eski Trke erki'den gelen Trke edattr.
rnekler;
Gen kz onu grm olacak ki, uzaktan emsiyesini sallyordu.
Anlald ki, bu iin sonu iyi olacak.
Diyorlar ki, uak yaknda arabann yerini tutacak.
Gryorsunuz ki, iler artk yoluna girmi.
Kendilerini bizden aa sayyorlarm ki, hep ekingen bir halleri vard.
Ge kalmadk ki, korkma.
Sonu olarak; eylemlerden sonra gelen ki'ler eski erkinin uzantsdr ve
Trkedir.
Farsadan dilimize alnan ki balatr, iki cmleyi ya da sz birbirine balar.
Mirza Sleyman ki ashab- seyf-i kalemden bir dahiye idi. > Buradaki ki

75

balatr ve Farsa'dr. Zaten addan sonra geliinden de Trke olmad

aktr.
u cmlelerdeki ki'ler de Trkedir, zaten szlemler (cmleler) bitmektedir,
herhangi bir balama grevi yoktur.
Almadm ki (Almadm ya)
Yazmamtm ki (Yazmamtm ya)
Gitmedim ki geleyim (Gitmedim ya geleyim)
Yazmadm ki okuyaym (Yazamdm ya okuyaym)
u gibi kullanmlar da Trkedir;
Hasta deil ki
Ge kalmadk ki
Kar yamad ki

Balk: Trke sondan eklemeli bir dil midir?

Gnderen: Gkbey - 04 ubat 2010
Dilimizin sondan eklemeli olduu sylenir anp kopkoyu, yemyeil gibi
szcklerde durum deimektedir. Ayrca son yllarda yeni neklerimiz de
ortaya kmaktadr; z ile n szckleri...
nyarg, zgemi, zeletiri, neleme, zgven, zgr, zgn, ngr...
Bu konudak dnceleriniz nelerdir?
Gnderen: D. Can Aktan - 04 ubat 2010
Trke sondan eklemeli bir dildir. yle olmasayd, eylem ekleri, szck
kklerine gelen ekler baa gelmez miydi? Ayrkl durumlar zge trk
eytilerinde de var. rnek olarak Trkmen Trkesi'nde gelecek zaman;
76

geleceim : men gelcek

geleceksin : sen gelcek
gelecek : ol gelcek
geleceiz : biz gelcek
geleceksiniz: siz gelcek
gelecekler : olar gelcek
biiminde yaplyor.
Gnderen: bensay - 04 ubat 2010
Dilimizde yapm ve ekim ekleri sona eklemeli bir biimde yaplr. Yemyeil
tr szcklerde pekitirme vadr. nyarg, zgemi gibi szckler ise bileik
szcklerdir. "Yem" pekitirme niteleyicisi, "n ve z" de ayr szcklerdir.
Szck tretimi de grld gibi yapm ekleriyle snrl deildir.
Gnderen: Gkbey - 04 ubat 2010
n ile z iki ayr szck, buna szm yok. Zaten ekler de eskiden ayr birer
szck idiler. Bir sre sora kaynap ekleiyorlar.
rein bilim szc; bu da eklemeye balad. Bilimin hzl ilerleyii ile yei
yei dallar kmakta, bunlarn adlandrmas da ilgili kavramn sonuna -bilim
ekinin getirilmesi ile yaplmaktadr.
toplumbilim, alambilim, dilbilim...
lginizi ekmek isterim; dil bilimi deil dilbilim, alam bilimi deil
alambilim. Bu da aka yei bir ekimizin doduunu gstermektedir.
n ile z szckleri ise ar derece yei tretilen szcklerde kullanlmaktadr.
Benim grme gre; bir sre sora ekleecekler ulay Trkede nek
kavramn da kartacaklar. Tm bunlar bir geliim olarak gryorum.
Gnderen: Temirbek - 04 ubat 2010
Gkbey'i son iletisinde yazdklarna katlyorum. Trke'de bugn kullanmakta
olduumuz kimi ekler, eskiden ek deildi, zaman iinde ekletiler. Sz gelimi;
imdiki zaman eki olan +yor 14. yy''da ortaya km ve yalnzca Trkiye

77

Trkesine has bir ektir. Bu ekin asl, yorr yni bildiimiz "yrr" klgsdr
(fiilidir), baka yorr > bakayor > bakyor, yor yorr > yr yorr > yryor,
yaza yorr > yazayor > yazyor vb. haploloji yoluyla eklemi... Yine +DIr
ekinin asl da turr yni "durur" klgsdr; kzel turr > gzeldir, men Trk
turr men > ben Trk'mdr, seni t Gkbey turr > seni ad Gkbey'dir.
Gnderen: Yrbey - 05 ubat 2010
E szc de bunlara katlabilir:
ezamanl, edeer, egdml...
Gnderen: bensay - 01 Temmuz 2010
Bileik adlar taksz olabilmektedir. rnein, stanne/stnine (st annesi/ninesi,
deil), anneanne (annenin annesi, deil). Bu balamda,
"szckbilim/dilbilim/kkenbilim" de olabilir.
Gnderen: Beren Ouz - 02 Temmuz 2010
zde bu alada kullandmz ilgin bir "k" daha var. Buna k diyorum;
nk alam yok, stelik neredeyse kkeni bile belirsiz. lk kez Ulu nder
Mustafa Kemal Atatrk' "Geometri" adl betiinde yr alm. +gen belki de
"nl uyumuna uymayan tek kimizdir." rein gen deriz; anp altgan
demeyiz; altgen deriz. Bu nceden var myd bilmiyorum. Anp yoksa +gAn
diye bir k edinelim ulay szckleri u yle dzeltiverelim:
yokken (sert nszden sonra sert nsz g>k)
birgen
ikigen
gen
drtgen
begen
altgan
yedigen
sekizgen
dokuzgan
ongan

78

onbirgen (kler son sesleme gre ses deitirirler)

onikigen
...
yedibinaltyzdokuzgan = yedibinaltyzdokuz (birleik szck) +gAn (k) =
tremi szck ub... (ulay bunun gibi.../vb...)
Byle bir dzeltmeyle bir k kazanabiliriz. Bunun yanda bence "bilim"
szc birleik szck yaratmaldr. Aadaki balkta Sayn Temirbek
nermiti: http://turkcesivarken.com/yazismalik/index.php?topic=3037.0
Bua gre dilimize birleik szckler de almalyz. Byleyse, dilbilim,
kiibilim, yapbilim, szckbilim, beyinbilim ub... kalmal, Kiiler altgan
szc yadrgarsalar (ki yle olacaktr) "yan" szc Trkedir. altyan,
yan, beyan, sekizyan, dokuzbinaltyzseksenikiyan :D yaparz, olmaz m?
Bylece nl uyumunu da koruruz (kler iin), yep yeni birleik szck de
tretiriz. Ne drsiiz?
Gnderen: Trkerz - 26 Temmuz 2010
Saylan szckler ya bileik ya da pekitirmedir. Onlar ek saylmad iin
Trke sondan eklemeli bir dildir.
Gnderen: Temirbek - 26 Temmuz 2010
Trke'ni sodan eklemeli oluu ekim ve yapm ile ilgilidir yoksa yei szck
tretiminde kimi szleri adeta nek-mi gibi kullanarak bileik kelime yapmak
Trke'ni yapsna aykr deildir.
Sz gelimi yap szcn bana eitli szler getirerek; altyap, styap,
yanyap, iyap, dyap, eyap, ilkyap, nyap gibi tretimler yaplabilir.
Burada Trke'ni yapsna aykr bir durum sz konusu deildir.
rnein dilimizdeki yoksunluk eki baa gelmez; 'szpara' deil > 'parasz'
deriz :) 'liev' deil > 'evli' deriz, Trke'ni sodan eklemeli oluu demek bu
demek basite... Farsada ise yoksunuk eki baa gelir bpul "para-sz", bkr "isiz" gibi... Yni "ngr" gibi bir kelime tretmek dilimizin kurallarna aykr
falan deildir. Burada "n" ek deil, bileik kelime yapyoruz.

79

Gnderen: Bengitalarndili - 26 Temmuz 2010

Trkeseverler, Trkemiz her zaman sondan eklemeli bir dil olmutur. ster
yapm, ister ekim olsun yeni sz tretimleri her zaman sondan ekleme ile elde
edilir.
Son zamanlarda Trkenin yapsn bozmaya ynelik bir alma olarak
grdm bir olgu var. Trkede kimi yapay nekler retilmeye balamtr.
Sonuna dek bunlara karym.
zellikle, e sz ile n sznn bu nek kullanmnda ilerlik kazandrlmaya
alldna tank oluyoruz. nekletirme Trkenin mantna aykrdr. Kabul
etmiyorum. Bu tr bir eilimi dzecek kimseyi de son kertesinece knarm.
E- Yaratklar:
Uydurma ve Trkeye aykr szck: ecinsel> Trkeye uygun evirisi:
trdecil
Uydurma ve Trkeye aykr szck: edeer>Trkeye uygun evirisi:
deerde, denk, karlk
egdm>klma
ezamanl>de
N- Yaratklar:
nsz>Szba
ngr>nceden gr, sezi
nkoul>lk koul
nekletirme Trkeye aykrdr. Bunu bilir bunu sylerim, Trkede
nekletirmeye eileni de grsem zlrm. Onun adna da Trkenin adna
da...
Gnderen: bensay - 27 Temmuz 2010
Sz edilen nekletirme yanl tandr. Burada sz konusu olan bileik szck
yapmadr.
Gnderen: Toygun - 30 Eyll 2010
@ Beren Ouz, TDK'ya gre bu gen ek deil szck...
80

gen (II) sf. gen, drtgen vb. geometri terimlerinde kenarl anlamyla
kullanlan bir sz. - Gncel Trke Szlk
Gnderen: Oktay D. - 03 Ekim 2010
Ek deil szcktr:
g < Eski Trke k "geilik, ala"
Ayn szckten gi "dar olmayan".
Bu balk yal bir alalmaya dayanyor bence. nk n, e, z gibi
szcklerle oluturulan szckler znde bileik szcktr, alam kaymasyla
bitiik yazlmaya balanmtr. 1960 soras dnemde tretilenler ise alam
kaymas beklenmeksizin bitiik yazlmaya balanmtr (ki bileik szck
yapma kurallarna uymazlar).
Gnderen: Toygun - 13 Ekim 2010
Ben "Kkenbilim, dilbilim vb. demek yanltr kken bilimi, dil bilimi olmaldr
diye bir gr var. Bunun hakknda ne dnyorsunuz?" dedim.
Sreyya lker "Bu gre katlmyorum. Eskiden beri terimler ayr m yazlsn,
yoksa Latincedeki gibi kullanl bileik szckl m olsun konusu tartma
konusu olmutur. rnein Ata'n ok szckl terimlerin ayr yazlmasndan
yana olduu sylenir. il-Elve'nin hekimlik szlnde de btn szckler
ayr yazlmtr. Dilemre ise btn szckleri bileik yazlan terimler
nermitir.Ben ikisinin ortas bir yol izledim. Kimi szleri bitiik yazmak
anlalmay gletiriyor. Bu durumda ayr yazdm. rnein ak ura akur
demedim. Ancak kimi yerde terimin ikinci ya da birinci szc szck
olmaktan kp ek haline geliyor. Verdiiniz rnekte de -bilim szn ayr bir
szck olarak deil, -loji sonekinin karl olarak grmek gerekir. Bunu
yapmazsak terimler kullansz olur. Dilbilime dil bilimi dersek dilbilimsele dil
bilimil dememiz gerekir ki kullanl olmad ortadadr." diye yantlad.

81

Balk: Yrk-Trkmen Trkesi vs stanbul Trkesi

Gnderen: Temirbek - 05 Nisan 2011
Bu yazda yaygn (genel) ve olarak kullanlan ve yaz dilini dayandrld
stanbul Trkesi'ndeki yad [yabanc) olan bir ekten sz edeceim. Bu ek durum
bildiren /-Im/ ekidir.
stanbul Trkesi'nde > gzelim (ben gzel durumdaym/olmak) denir. Buradaki
/-im/ eki Farsa em'den gelir ki bu ek btn Hint-Avrupa Dillerinde vardr.
ngilizce am (I am English), Krte im (Ez Kurd im), Ermenice em (Yes Hay
em), Farsa em (Ez Fars em)...
Eski Anadolu Trkesi dneminde zaten bu ek aynen "em" biimindeydi; Gzel
em > Gzelem > Gzelim dnm olmu. Kaynaklara baktmzda ilk
dnemlerde bu eki "ayr" yazld da grlyor; Gzel em olarak.
Bu yad ek, btn durum bildiren yerlerde kullanlmakta; Eski Anadolu Trkesi
Yaza yorr em > Yazayor em > Yazyorum vb.
Azericede bu ek hl aynen Farsa biimle kullanlyor; gzelem (gzel em),
tabii ses uyumuna gre kalnlat, araya kaynatrma harfi /y/ ald durumlar
da var; adamam (adam em), balayam (bala -y- em "ocuum"), Uaqam (uaq
em "ocuum") vb.
stanbul Trkesi unuturum < Eski Anadolu Trkesi unutur em = Azerice
unutaram ( < unutar am)
Grld gibi tm bu durum ekleri Farsa'dan geliyor. Tabii birinci tekil kii
"iyelik eki" olan /-m/ ile kartrmamak gerek, o ek Trke'dir. Mesel evim
(benim evim, ev-im), ocuum (benim ocuum, ocuk-um) buralarda ek
Trke olan "iyelik" (sahiplik) ekidir.
Azericede de adamm (benim adamm, adam-m) Trke iyelik ekidir, ancak
adamam (adam em "adam durumundaym") Farsa "em" ekiyledir. Uaqm
(benim uaq-m, "ocuk-um") Trke'dir, uaqam (ocuk durumundaym)
Farsa "em" iledir.
Bu yerlikte yad szcklere kafa yorarkan, szcklerden ok daha nemli olan
ekleri es gemeyelim. Bu olduka nemli bir konudur, yad kelimeler alnr
verilir bir derecede olaandr ancak yad ek kabul edilemez. Dil demek ek
82

demek, yap demektir.

Peki zm nedir? ok basit, zmz olan Yrk-Trkmen diline bakacaz.
(Yrm diye kendimizi vdm sanlmasn) :)
Yrk-Trkmen azlarnda gzelin (gzelim, gzel durumdaym) denir /-n/ ile.
Yine ocuun (ouum), gencin, adamn denir. Peki karklk olmuyor mu?
"Adamn evi" derken nasl deniyor? O durumlarda geiz n'si kullanlr; adam
evi yaln ise adam denir. Yani karklk yoktur.
Erkein (ben erkek-im, erkek em) ancak "erkei yaps" mesel...
Peki Yrk-Trkmen azlarndaki bu /-n/ eki nereden geliyor? Eski Anadolu
Trkesinin en bana dayanr ve daha eski dnemlere. Bu eklemi olan
"men/ben" szcn sonundak /-n/'dir.
En Eski Ouzcadan rnek; Kzel men/ben > gzelen > gzelin
Bugn, Trkmenistan Trkmencesi'nde de aynen bizdeki gibi "gzelin",
"adamn" denir, kayna ayn. zbeke, Uygurca gibi aatay Dillerinde aynen
"men" kullanlr; zbeke Kzel men, Uygurca Kzelmen. Kazaka, Krgzca
gibi Kpak dillerinde ise "ben"i deiime uram ekli kullanlr. Mesel
Kazaka'da "Kazan" (ben Kazak-m) yle denir; Kazakpn bunu kkeni <
Kazak bn < Kazak ben'dir.
lgin bir biimde b=m dnm Kpaklarla biz Ouzlar arasnda
farkllam. Yni, biz hl ben diyoruz ancak onlar men diyorlar, biz bi
(1000) diyoruz onlar mi diyorlar, yni szcklerde bizde /b/ ile balayanlar
onlarda /m/ ile balyor, ancak eklemi kelimelerde ve eklerde biz /m/'li
biimde kullanrken onlar /b/'li biimde kullanyorlar.
Mesel soru eki /mI/, Kazaka, Krgzcada /bI/ bazen de /bA/'dir. Ouzca
geldimi = Kpaka keldibi / keldib, Ouzca gzelmi, Kpaka kzelbi /
kzelb gibi. (Soru ekleri btn Trk Dillerinde bitiik yazlr)
zetle, bizdeki "durum eki" olan /-n/, bugn de kullanmakta olduumuz ben'in
eklemi biimini sonundak /-n/'dir. Trke'dir. Yukarda Eski Anadolu
Trkesinden rnek vermitim; Yaza yorr em > stanbul Trkesi yazyorum
burada yabanc ek olan "em" var. Yrk-Trkmen Trkesinde ise; yazyorun
denir, kkeni daha da eski dnemde < yaza yorr ben'dir.

83

Eski Anadolu Trkesinde ben > ven > en > in biiminde bir gei sreci var.
Benzeri biz > viz > iz rneinde de grlr. Baka yorr ben (bakma iini u
anda yrtyorum) > bakayorrven > bakayorren > bakayoririn (yorr'daki
ard arda gelen iki -rr- haplolojiyle teke iner) > bakayorin/bakayorun > YrkTrkmen Trkesi bakyorun
Eskiden yeniye; Baka yorr biz > baka yorrviz > baka yorriz > bakayoruz
> Yrk-Trkmen Trkesi bakyoruz...
Yerliimizde yad szlerle urarken, gzmz nndeki yabanc bir "ek"i
farketmemek olmaz diye dndm. Yabanc kkenli szck bir yere kadar
nemli deildir ama yabanc ek asl kullanlmamaldr. Dil; ek, yap, szdizimi,
at'dr. Szckler yzergezer eyler, arya kamadka alnr verilir.
Gnderen: bey-hadi - 05 Nisan 2011
trkcy doma olan bir ssin ( szcn, szn.. .) baqa dillrdd
taplmas, olmas, onu trkcy yad ed bilmz, blki onun artq
yayqnlna, gclyn qantdr.
Gnderen: Kuhan - 06 Nisan 2011
Bu konuyla ilgili ben de birka yedign nce dnmtm. Yalnz, benim bu
konuyu dnme nedenim ekin Farsa olduu yznden deildi. Onsuz da bu
ekin yad olduu bilmiyordum. Demeli yad olduunu bilmesem bile bir sorun
olduunu anlamtm. Bu sorun "benim adamm" ve "ben adamm"
tamlamalarndaki "adamm" szcnn tek bana kullanldnda oluan
karklkt. Bu konuyla ilgili bir balk amay da dnyordum ancak
Temirbek Bey saolsunlar benden nce bu konuya deinmi.
Benim zmm de Yrk-Trkmen Trkesine olduka yaknm. Benim
dncem ise yleydi:
imdiki durum: gzelim (1. tekil kii), gzelsin (2. tekil kii), gzel (3. tekil kii)
benim nerim: gzelmin (1. tekil kii), gzelsin (2. tekil kii), gzel (3. tekil
kii)
Usun yolu bir. Yrk-Trkmenlerde -min ekinin "m" harfi dm anlalan.
84

Balk: 1928 stanbul azn ana az seilmesi

Gnderen: Oktay D. - 23 Eyll 2008
1928'de harf deiiklii yapmak amacyla kurulan kurulda iki nemli karar
alnd:
(1) Yirmi dokuz harfli ( iermeyen) abeceni yelenmesi ve
(2) Trkiye Trkesini ana azn istanbul az seilmesi.
Burada bir eliki var. zellikle ikincisinde (ikincisi elimese 1.si de
kendiliinden yiterdi). stanbul az, Trkiye geelinde konulan Trkeye gre
olduka uzak bir az idi. Kamu, Eski Anadolu azndan gelen Anadolu
Trkesini yakn trevleri olan azlar konuuyordu. stanbul az Yunanca
ses zelliklerinden olduka etkilenmi bir azd. Ancak bu karar
alnmasndaki tek etken o dnemi aydlarn stanbul Az ile konumasyd.
Aydlara biraz kyak yaplm oldu. Ancak elien bir ikinci ya da bakenti
Ankara olmasna karn stanbul'u temel alnmas bence. Eer ana az olarak
Ankara az seilseydi ortada bu elikiler olmazd nk, Ankara az hem
dier Trkiye azlarna yaknd (ortalamada), hem bakent idi, hem de
yitmemesi gereken nemli bir ses olan sesini barndryordu.
1928'i solarnda TBMM bu i iin bir kurul kurmutu. ncesinde Atatrk bu
ii stnde olduka durmutu, hatta sora kurula bir iki mdahelesi bile
olmutu (geii ksa srede salamak ve Arapa "kaf" harfini "q" ile
karlanmas nerisini reddetmek gibi). Ancak ne yazk ki o zamarlar kimse
geizcil sesini ve stanbul azlarn dierlerinden daha uzak olduunu
dnmemi ya da dnmse de sesini kartmam grnyor. Yasay
uygulamak birok nlemler ve yaptrmlar gerektirmi.
Sizce bu dzeltilebilir mi? Dzeltilmeli mi? Aradan 80 yl gemi...
nceki Dil Derimini tamamlanmadn ne srp bunu tamamlamak adna
ikincisi yaplabilir. O zaman u giriimler yaplas olur:
(1) Ana az Ankara (yrk) az seilmesi
(2) 1.den dolay abeceye 30. harf olan harfini katlmas
(3) Okullarda Ankara azn retilmesi
(4) O gnaydan (tarihten) balap (itibaren) yaynlar yei abeceyle baslmas
(5) Derlemelere bakp yei bir yazm klavuzunu karlmas
Ya da 2. madde u ekilde de olabilir (topik):
85

"(2) 30. harfi katlmas ve ikinci abece olarak Orkun-Gktrk kkenli Ouz
abecesini kabul" :)
Gnderen: Aytunga - 24 Eyll 2008
Atatrk devrimlerini ve O'nun zamannda yaplm icraatlar iyi anlamak gerek.
Ne zamandr yazaym deyip de uygun konu bulamyordum. u ksakollu
meselesi. Bir yannda Orkun abecesiyle Trke falan teki tarafnda "Trkiye
giderse..."
Kesinlikle bu ksakollu
kutuplamay getirir.

mevzuuna

karym.

Bu

yalnzca

toplumsal

Bizim ihtiyacmz olan, Trke yazs olan ksakolludur. Nitekim son

zamanlarda onu da grmeye baladm. Bu olumlu bir gelime tabii. Birka
kiide grdm, bu ngilizce yazllarn aynsn sadece Trke olann dnn,
ite yle. te bizim ihtiyacmz budur. Dilde zleme diye barmakla bir yere
varlmaz. u aamadan sonra bizim ihtiyacmz z dilden szckleri kullanacak
yazarlardr. O yazarlar ki, yeni veya diriltilmi szcklerin topluma
aktarlmasn salayacaktr.
Bu aamaya zerinde "English" yazan ksakollularla gelmedik. Veya kimseye
Arapa kullann diye bask yaplmad. ngilizce yazl ksakollular giyilmeye
baland falan fstk. te yazarlar Arapa falan kulland, sonra byle oldu.
u "Trkesini" olayn da anlam deil. Benim bildiimce "" 2. tekil kii
iin kullanlr. En azndan Bat'da ve Yrk blgelerinde byle.
r: Kalemii getirdi mi? (Seni kalemi)
Bu konuda da oyda olmamz gerek. Benim savm her ekilde kantlarm. Tutun
bir Egeli konuun, greceksiniz, veya bir Yrk.
Gnderen: Oktay D. - 24 Eyll 2008
stanbul az seilmesini nedeni dnemi aydlarn stanbul azyla
konumas idi.

86

Geizcil /n/ sesine gelince. Aratrmadan atp tutan bir slubuuz var. "sizin
bildiiiz" ya da "benim bildiim" vs yok. Dilbilimsel bir geek var. Bu yerlikte
geizcil /n/ sesini ok tarttk. Ama ben erinmeyip size ne olduunu yazaym.
Geizcil /n/ sesi aadaki durumlarda kullanlr:
(1) kinci kii iyelik eklerinde: -/-z. "gidi", "kdi", "sizi adz","sizi
tz"
(2) Tamlama durumunda: -/-n. "ulusu", "bodunu", "talar"
(3) Baz szcklerde: "e" (en, pekitirme zarf), "bi" (1000), "ge" (tarla,
kenar), ...
Kaynak m istiyorsuuz? ok! Fuat Bozkurt, "Trkleri Dili", 141. sayfaya
bak (orada tamlama durumunu alatyor). Kitaplardan tatmin olmazsaz,
dier Trk dillerine de bakabilirsiiz. Hadi diyelim yie tatmin olmadz, o
zaman herha bir Osmanlca yapta bak, orada kullanlan "kef-i nun" harfini
kullanmna bak27. Her biimde kantlarm diyorsuuz, yrkleri/Anadolu
azlarn dileyi. Siz aratrmamsz ki!
Gnderen: Aytunga - 24 Eyll 2008
stanbul Trke'sinin kullanlmas sz konusu aydnlarn bu dili konumas
deildir. O ayr bir tartma konusu. hususunda ise hl ayn grlere
sahibim.
Yazdklarnzdan 1 ve 3'e katlyorum ama 2'ye deil. bodunu yanltr. Bodun
3. tekildir ve doru kullanm bodunun eklindedir.
Ben, sen, o //Burada "sen" derken sradan n kullanlr.
Seni//1. n sradan, 2.si genizcildir.
Gnderen: Oktay D. - 24 Eyll 2008
"bodunu" szcn ben kafama gre yazmadm. Kl tgin yaztnda geiyor
(Dou Yz ilk satrlar, 3. cmle):
.. : : : : : : :
27

1928 (Osmanlca) basml Atatrk' Nutuk yaptndan bir alnt (ilk satr): 1334 senesi mays
19ncu gn Samsun'a ktm.

87

"... olurapan trk bodn lin trsin tuta brmis iti brmis ..."
"... oturur oturmaz ulusunu ilini tresini tutuvermi dzenleyivermi ..."
Atatrk' Nutuk yaptndan olduu gibi aktaryorum, eer buna itirazz
olursa elimdeki basm taratp resmii yerlie koyarm:

Daha birok yazl belge ile kant sunabilirim.
Harf devriminde bir ne daha dikkatimi ekiyor. Osmanl dnemindeki
Trkede, e azndan yazda yuvarlama ve sertleme olmam. Demeli, belirtili
nesne eki hep /i/, // yazlm, bugnki gibi /u/, // olmam. Ayn biimde belirli
gemi zaman eki +di, hep /i/, // idi. Ayrca /d/ ileydi hep, rein "gitti"
yazlmaz, "gitdi" yazlrd.
Belirtili nesne eki +i her zaman o biimde yazlrd. rein 28, mays 19ncu
gn diyecekseiz yle oluyordu:
( maysnk 19nju kni).
Belirli gemi zaman iin, rein "ktm" demek iin ( jqdm)29
Acaba o zamanlar yle yazp bugnk gibi mi sylyorduk? Sanrm yle
sylediimiz iin yazm ona dnd (okunduu gibi yazlma ve yazld gibi
okunma ilkesi). Demeli, yle olduunu grnce, bu durumu dier Trk
dillerine daha yakn olduunu ayrt ettim. rein bir nceki tmcemi u
ekilde yazsam:
Demeli, yle oldukn grine, bu durm dier Trk dillerine daha yakn
oldukn ayrt etdim.
Benim pek kiisel grme gre ynelme eki +a/+e Trkiye Trkesinde +a/
+e yazlmal (zaten ayn okunur!). Bunu da katarsak:
28

29

rneklerimi [29] kaynandan yapyorum nk bu kaynak basldktan sanrm 3 ay sora Harf

devrimi yapld. Devrim ncesi ve soras durumu gzetlemek iin iyi bir kaynak olduunu
dnyorum.
Mustafa Kemal Atatrk, "Nutuk", 1928 basm (arap harfli), sayfa 1, ilk tmce.

88

yle oldukn grine, bu durm dier Trk dillerine daha yakn

oldukn ayrt etdim.
Bu yazm alamayan olacan sanmyorum. yle ki, bir Kazak ya da zbek
de, hatta Uygur da bunu alar bence. Benim odak noktam da bu...
Bu dncelerimi eletirisini drt gzle bekliyorum. Bu konuyu uzun uzadya
konumalyz.
Gnderen: Temirbek - 25 Ekim 2008
Evet, bu benim de usuma gelmiti, eskiden bu yap kullanlyormu "yapmaya
"yerine "yapmaa", "okumaya" yerine "okumaa" gibi...
Bence de ynelme eki +a / +e yazlmal, dediin gibi ayn okunur.Hem
bylece kaynatrma harfi "y"ye hibir yerde gerek kalmyor hep +a / +e
geliyor.
Baz sorunlar da ortadan kalkyor mesel "Eminnne gittim" mi? "Eminnye
gittim" mi? dorusu +ye'li olan tabii ancak dediin uygulanrsa "Eminne
gittim" denecek ve yazlacak.
Sesli ile biten szcklerden sonra ynelme eki +a / +e olarak deil +ya / ye
olarak geliyor bu "Anaya, Babaya" gibi bu ortadan kalkar derli toplu olur,
"Anaa, Babaa" gibi. Dediin gibi bunu bir Uygur, zbek, Kazak v.b. olduu
gibi okuyabilir.
Gnderen: Oktay D. - 25 Ekim 2008
Dorusu "eminnne", benim savm katarsak, Eminnne olacakt.
Oradaki /n/ sesi tamlanan ekine ait. Bugn kullandmz /i/ durumu Eski
Trkede bazen +n olarak da geer. rein:
men sabmn meg taka btidim (ben savm begi/sosuz taa
betidim/yazdm)
O rekte znde Emin ndr. Eski Trke olsayd, "Emin nn" denebilirdi.
Bu yzden tamlamalar ek aldklarnda /i/ eki /n/ olabiliyor.

89

znde ben tm yiten /g/ seslerini // olarak geri gelmesinden yaaym.

rein, iyi szc Eski Trkede ed dr. Azericede y, Trkmencede yi.
Ouz Trkesinde ey idi. Orta Trkede ed. Bu yzden bence iyi ya da
eyi demeliyiz. Nitekim Anadolu Trkesinde eyi denir, onu eyi yaparsak yie
ayn okunur.
Dier bir rekse eylemsi eki +an/+en. Onu Eski Trke biimi +gan/+gen
olup, bugn // ile olan biimleri Osmanl yazsndan kaynakl olarak yal
okunmu olan olaan ve duraa szcklerinde korunmu (Oysa z,
"olan/olan" ve "duran/duran").
Ayn biimde +l/+lu/+li/+l eki de Eski Trkede +lg/+lig idi. Bunu +li/+l
yapmak (// ve /u/'lu biimler yok).
Bu durumda yle yazlas:
Duran ykli araa arpan binek ara hurdaa dndi.

Balk: Altay Dilleri

Gnderen: Temirbek - 04 Ocak 2009
Altay Dilleri; Trke, Moolca, Manuca - Tunguzca'dr. Altay Dilleri iinde
"Trk dilleri ailesi", "Mool dilleri ailesi", "Manu-Tunguz dilleri ailesi"
bulunmaktadr, bu ailelerin hibirine girmeyen, ancak Altay dilleri
snflandrmasndan karlacak denli uzak ta olmayan iki dil Korece ve
Japonca'dr.Hint-Avrupa dil ailesi iinde de aileler bulunur, Germen ailesi, Slav
ailesi ..., Hint-ran kolu ve mstakil ran ailesi, Hint ailesi ... bu ailelerin
hibirine girmeyen Ermenice, Yunanca ve Arnavuta vardr, ancak bu diller hintavrupa dilleridir.Korece ve Japonca'nn konumunu Altay Dilleri iinde bunlara
benzetebiliriz.
Altay Dilleri Kuram
Altay Dilleri kuramn ilk oryaya atan Strahlenberg'dir.Daha sonra Mathias Alexandre
Castrn
Altay
Dilleri
hakknda
ciddi
almalarda
bulundu.Japonca'nn Altay dili olduunun kesinlemesi 1971'de mmkn oldu.
90

Castrn, Ramstedt, Poppe bu kuramn kuruculardr.

Altay dillerindeki ses denkliklerini kefeden ve bu diller hakknda pekok
zellikler ortaya karan Schott, Gombocz Zoltan, Kotwicz, Vladimirtsov,
Polivanov, Murayama, Samuel Martin, Ozawa ve bu bilginlerin birikimlerinden
faydalanarak Japonca'y kuku kalmayacak biimde Altay dilleri arasna oturtan
Roy Andrew Miller, ve niceleri saygdeer Altaybilimcilerdir. Altay dillerini
tanyalm;
Moolca
Moolca, u an iin bulunmu en eski yazl belge 1225'ten kalm olan
Yesunke Ta'dr.En nemli belge, Manghol un Niua Toba'an "Moollarn
Gizli Tarihi" 1240 tarihlidir.En uzun belge Altan Tobi "Altn Dme" 14.
yy'dan kalmadr.
Mool dilleri; Santa, Mongur, Dagur, Mogol, Oyrat ve lehesi Kalmuk, Dou
Mool zgn adyla Mongol, ive ve azlaryla; Halha, Ulan Tsab, Ordos,
ahar, Harin, u Uda, Horin, Urat, ayrca Buryata ve azlar; Aga, Alar,
Barguzin, Bohan, Durbut Beise, Ehirit, Hori, Sartul, Tsongoi, Unga'dt.
Tunguzca
Bilinen en eski yazl belgesi artk ne yazk ki lm olan Cuen dili'ne aittir.lki
1413, ikincisi 1433'ten kalmadr.Manuca yazl belgeleri olan bir Tunguz
dilidir, belgeler 1599 - 1632'de dzenlenen abece ile balar. Mool, Oyrat ve
Manu yazs Uygur yazsndan alnmtr.
Manu-Tunguz dilleri; Manu, Goldi (ya da Nanay), Ola, Oroki, Udehe (Ude),
Oroi, Negidal, Evenki (Tunguz), Lamut (ya da Even), Solon'dur.
Korece
Korece en eski bulunan yazl belgeler 1443'ten balayarak 15. yy'a aittir.Bunlar
daha ok ufak paralardr.Asl belgeler daha sonra oluturulmu milli yaz olan
Hangl iledir.Ancak Orta Korece olan 350 kadar szck, ince yazlm olan,
i-lin Lei-i adl kaynakta gemektedir.Korece, Altay dilleri iinde hakknda en
az allm olan dildir.
Milad sralarnda Kore'de ve Manurya'nn komu blgelerinde Altay asll
olduu sanlan iki dil grubu vard.Bunlardan kuzeydeki Puye gneydeki ise Han
( Han) diye bilinir.Puye grubunu olutuan ve birbirlerine skca bal drt
dilden Puye, Oke ve Ye'nin konuulduu yerler, sonuncusu Kogurye'nin
91

alanndaki ad tayan, kralln ynetiminde birletiler.Bu sralarda gneyde

Silla ve Pke krallklar kuruldu.7. yy'da Kogurye krall bununla birleti
hakimiyet bakenti Kyengu'da (gneydou Kore kysnda) Silla'da idi.10.
yy'da bu kralln yerini bakenti Kseng olan Korye ald.Eski Kogurye'nin
baz zelliklerini tayan Kseng az daha sonra btn Kore'nin dili oldu.Buna
gre Eski Korece, 10-11. yy'a dek srer.Bundan sonra devre Silla'ya dayanan
Orta Korece'dir ve 16. yy sonuna dek gelir.Yeni Korece 18. yy'da balar, eski
Korece hakknda pek fazla dayanak ve belge yoktur.
Bugn Korece'de alt az blgesi bulunmaktadr; ilk ikisi kuzeyde, biri ortada,
ikisi gneyde ve ecudo adasnda konuulmaktadr.
Japonca
Japon dilinin en eski belgesi kk bir para olan Nihon oki'dir.712 tarihinde
yazlmtr.Bu bakmdan Tonyukuk yaztndan biraz daha eski ancak onunla
kyaslanamayacak kadar ksadr.Bundan sonra en nemli belge
Many'dur.Esasnda bu 4516 kouk (iir) ieren bir dergidir ve 672 ile 732'ye
kadarki dnemi iine alr.771'den sonra, o zamann diliyle yeniden
yazlmtr ve 32 kouk ierir.Bu durumda Japonca'nn bilinen tarihi dil belgeleri
ile Trke'nin dil belgeleri yattr diyebiliriz. Altay dilleri iinde en eski yazl
belgeler Trke ve Japonca'ya aittir.
Kyuu ve Ryukyu adalarndan oluan adalar zinciri ile birbirine balanan
Japonya'nn en eski halk m.. 4500-250 aras yaam olan Cmon ekincini
(kltrn) gelitirmi olan halktr. devresi olan ve ikincisi m.. 3200'den
1000'e kadar sren bu ekin, Yayoi ekincini temsil eden ikinci bein adaya
gelip yerlemesiyle ortadan kalkmtr.Yayoi ekinci 300'e dek srd.Milad
srasnda inden ve Koreden youn bir g oldu.Bu gle gelenler ve Ryukyu
zerinden adaya gen Malaya-Polinezya kkenliler zaman iinde yerli ekinle
karp yok oldular.Daha sonraki Yamato halk, bugnk Japonlarn gerek
atasdr.Yayoi ekinci kesinlikle bir Altay Hyk kltrdr.
Japonlardan ilk olarak m.s. 59 ylnda in kaynaklarnda bahsedilir.Bu dile ait
ilk bilgiler de in kaynaklarnda tarihi en u'nun (m.s. 233-297) Wei i adl
eserinin 30. blmnde gemektedir.Buradaki szckler arasnda okuyup
anlalabilenler (ince okunua gre kaydedildii iin olduka deiik
yazlmtr, Trke szckler gibi) n Japoncay temsil ederler.
710'da Honu'nun batsnda ilk Japon bakenti Nara kuruldu.Burada 710-794
arasnda en eski Japonca edebiyat rnekleri meydana geldi.794'te bakent Heian

92

Ky "Bar Kenti" (Kyoto) 'ya tand.Eski Japonca (Cko Nihongo) Nara ve

Heian dnemlerini iine alr.1192'de Kamakura kentinin ynetkisel adan nem
kazanmasyla sona erer.9. yy'dan 12. yy'a kadar olan dnem Ge Eski Japonca,
1192'den 1277'ye kadarki dnem Erken Orta Japonca, 13. yy'dan 16. yy sonuna
kadarki dneme Orta Japonca (usei Nihongo), 17. yy bandan 1868'e
(Tokugawa dnemi) kadarki dneme de Yeni Japonca (Kinsei Nihongo) denir.
Japonca bugn bee ayrlr; Gneybat-Gney dallarna ayrlan Bat bei ;
Ali, Gifu, Toyama, Bat Honu, ikoku azlar. (Kyoto ve Osaka bunlarn
iindedir.)
Dou - Kuzey dallarna ayrlan Dou bei; Tokyo ve Yokohama azlar (genel
ve yaygn az, bizdeki stanbul az gibi),
Son bek de Kyuu beidir bu bekteki azlar Tokeru adalarna kadar olan
alan kapsar.
Ana Altayca'nn Ses zellikleri
Teorinin kuruluunda en byk yeri olan u ses denklikleri adm adm ve yllar
sren aratrmalar sonunda kefedilmitir.
Szck Banda;
Halaa hTrke (btn Trk dilleri anlamnda) (yiter [kaybolur] imi)
Moolca h-, x-, f-, -, s-,
Tunguzca p-, h-, x-, f-,
Korece p-, phJaponca p-,
Ana Altayca *pSzcksonunda;
Trke -r
Moolca -r
Tunguzca -r /kimileyin/ y
Korece -l
Japonca [b-r[/b]
Ana Altayca *-r

93

Szsonunda ;
Trke -z / uvaa -r
Moolca -r
Tunguzca -r
Korece -l
Japonca -r , -t , /kimileyin/ -y ,
Ana Altayca *-r
Szsonunda;
Trke -l
Moolca -l
Tunguzca -l
Korece -l ,
Japonca -r ,
Ana Altayca * -l
Szsonunda;
Trke - / uvaa -l [Kazaka -s, Altay Yresi -j, -, -s
Moolca -l
Tunguzca -l
Korece -lh
Jaopnca -s , (i)
Ana Altayca * -l
Szbanda;
Trke y- (Ouzca) , Kpaka c-, -, j- , Dier Az ve ivelerde y- , n- , d'- ,
t'- , ts- , dz- , s- , z- // uvaa Moolca d- , n- , c- , yTunguzca d- , n- , c- , y- , Korece t- , n- , - , tsJaponca t- , y- , /kimileyin/
Ana Altayca *d- , *n- , *- , *c- , *yTrk dillerinde kk nlsnden sonra -d , Halaa ve Tuvacada -d , Yakuta'da
-t , Hakasa'da -z dierlerinde -y (Ouzca vs) uvaa -r
Moolca -d , i'den nce -c

94

Tunguzca -d, i'den nce Goldice'de (Nanayca) be Manuca'da -c

Korece -l
Japonca -r, i'den sonra -*y >
Ana Altayca * -d
Trke t uvaa i'den nce
Moolca t , i'den nce
Tunguzca t, Manuca i'den nce
Korece t, i'den nce ts
Japonca t szbanda kimileyin n
Ana Altayca t
Trk dilinde szck bandaki y'nin br Altay dillerindeki karlklar yukarda
verilmekle birlikte, i'den nce grlen u deiiklikler olduka erken tesbit
edilmi nemli zelliklerdir;
Trk dilinde y (szck banda yalnz eski Bat Trkesinde brkleri ile ilgili
olarak d)
Moolca d, i'den nce c
Tunguzca d, Manu ve Goldice i'den nce c
Korece t, i'den nce ts
Japonca t, y (kimileyin y >
Ana Altayca *d
Trk dilinde y (szck banda yalnz eski Bat Trkesinde brkleri ile ilgili
olaral ) [Kk ya da taban sonunda Kktrke ]
Moolca n, (i) yalnz szck banda
Tunguzca , Manucada yalnzca yazna ni
Korece n, y (szbanda)
Japonca n, y (szbanda)
Ana Altayca *
Trke (uvaa ile birlikte), Mool, Tunguz, Kore ve Japon dillerine ait daha
pekok ses denklii ortaya kmtr.
Yaplan aratrmalar, deiik sralarla, iki, hatta bazen drt dilde ortak yze
yakn ekin varln ortaya karmsa da Ana Altay dilindeki biimleri kesin
olarak bilinen eklerin says ok daha azdr.Birinci bekteki ekler;
" +AK , +I , +IK , +d , +DA , +KI , +lAr , +lIG , +msIG , +rU , -AI , - ,

95

-G , +GA , -GAI , -GU , -l , -m , -mA , -n , -r

+d- , +dA , +GA- , +KIr- , +A- , +lA- , +rA- , +rKA- "
[[ + imli olanlar adlara gelen, - imli olanlar eylemlere gelenler hem nnde hem
ardnda im olanlar da geili eylem yapan eklerdir.]]
Ana Altayca iin bulunanlar arasnda en nemlileri dm ekleridir (case
suffixes)
*+n (genetive, instrumental)
*+l , *+g (accusative)
>> +A , +gA (dative) [>> imi, * gibi kurgusal deil "kesin" anlamndadr]
>> +dA , +dU (locative)
* +rA (directive, locative)
* +rU (lative)
>> +ll (prosecutive)
* +dl (instrumental)
* + (equative)
>> +A (equative)
Gnderen: Oktay D. - 06 Ocak 2009
Ana Altayca szck bandaki nsz dekliklerini bir izelge biimine getirdim.

96

GEL YAZIMA
Konu Bal: nl uyumlar tepe taklak
Gnderen: Gkbey - 30 Eyll 2010, 17:31:40

Koyaym yerine koyiim, gtreyim yerine gtiriim, ne yapaym yerine

naapiim gibi kullanmlar artk sradanlat. Bu konuda ne dnyorsunuz?
Ben, bir gi sreci olarak gryorum. Gii bitmi biimi Azericede olduu
gibi olacak. nce nl bozulmas, sonra kalnlama, ardnca dudak benzerlii...
koyaym > koyiim > koyum > qoyum (Az.)
bileyim > biliim > bilim (bu szck giini bitirdi, "ne bilim" gibi kullanm
var. - Tr.)
gtreyim > gtiriim > gtrm (Az.)
oturaym > oturiim > oturum (Az.)
-aym > -iim olarak ksalyor dilde. Azericede olmu bitmi, bizde ise konuma
dilinde gi srecinde... yle ki, bir yrda da buna benzer bir kullanm
iitmitim ancak hangi Trk dili olduunu unuttum. Yr iinde u sz vard;
"seni kanday unutayiim?"
Gnderen: Oktay D. - 30 Eyll 2010, 18:44:59
Bu syleyiler stanbul azdr, yzyllar nce olumutur. stanbul azn
belirli zellikleri iyi biliniyor. Bu konuda aratrma yapan aratrmaclar says
burada sayamayacam kadar ok.
zelliklerden hatrladklarm diziyorum:
stanbul aznda dar nlyle devam edecek /y/ veya // sesleri iki tarafndaki
nlleri (gei yuvarlaklar hari) daraltp inceltir, ksaca /i/ yapar. Bu
syleyileri eski yapm Trk filmlerinde grebilirsiiz. rekler:
kalacaz = stanbul A. kalciiz > kalciiz
duraym = stanbul A. duriyim > duriim
alacak = stanbul A. alicek
97

yapmayacak = istanbul A. yapmiyicek > yapmiicek

Ouzca gele yorrm = stanbul A. geliyorurum > geliyorum
Eski Trke edg > Ouzca eyy = stanbul A. iy > iyi > ii
stanbul aznda /c/ sesi nly daraltr:
kalacak > stanbul A. kalcak
balayan > stanbul A. balyan
stanbul aznda nsesteki kapal /e/ sesleri /i/ olur, isestekiler /e/ olur:
vet > stanbul a. ivt
r- "olmak, olumak" > stanbul a. ir- > i- (ek eylem)
Eski Trkeed "sahip" > Ouzca ey >iye
Eski Trke btig > Eski stanbul az betik/beti
Ayrca hem stanbul aznda hem de Anadolu azlarnda iki nl arasndaki
ekim ekine ait olmayan /y/ veya /, g/ sesleri yiter (yukardaki rekler bunu
da salar). ounlukla yitip kendini (ikincil) uzun nlye brakr:
ne yapaym > stanbul a. naapiim
ne yapaym > Yrk azlar naapam
ne gryorsun > Yrk azlar nryo
az > stanbul a. aaz
boaz > stanbul a. buaz

Konu Bal: bulunmak sz zerine

Gnderen: Gkbey - 09 Ekim 2010, 20:45:08

Daha nce ilgimi ekmezdi ancak u sralar taknt oldu neredeyse; bulunmak
szcn yrli yrsiz kullanm...
Ankara'da bulundun mu? Niye Ankara'da yitmi miydim ki bulunaym?
Szlerimde byle bir szck bulunmuyor. Yr almyor, az yok dnmesi
yterlidir.
Seni yle ortamlarda bulunmaman gerekiyor! Olmaman dnmeli.
98

Adam cebinde aka bulunmuyor ki... Sanki adam cebini kurcalyor, bir
neler aryor da bulamadn sylyor.
rekleri artrabilirim ancak dmek istediim alalmtr sanrm. Szleri
tm dzgn olanlar ile karlanabilir. Byk olaslk devrim yllarda yaplan
birebir eviri yznden byle bir kullanm olumaya balad. Ancak kesin
bilgim yok, bilen yazarsa svinirim. nk bu kullanm br Trk dilleri ile
sylem kurma yaps bakmndan aramz ayor. Ortaklktan sz diyorsak,
yalnzca szckleri dil, kurgusal yaplarmz da dzenlememiz gerekir.
Gnderen: Oktay D. - zerinde 10 Ekim 2010
lki dndakiler Trkeye zgdr ve bence alamldr, ancak ilkini
ngilizceden devirme olduu sezgisi geliyor nk gerekten hi yle bir
kullanm grmedim. Hatta Ankara'da oldu mu? diyeni grdm, ardm.
Bu arada bul- szc "tutmak, yakalamak" veya "zorla almak" alamlarna da
gelir.
Gnderen: Baturalptrk - 10 Ekim 2010
Bu drt cmledeki bulunmak eyleminin anlamsal varyant genel olarak iki
tane: Birincisi, bir yerde olmak (bir ehirde veya bir ortamda olmak gibi);
ikincisi, mevcut olmak (szde bir kelimenin veya cepte akenin mevcut olmas
gibi).
*Bir yerde olmak anlam iin, Atatrk'n, TDK'nn szlndeki cmlesi gzel
bir rnek. Atatrk'n szdr ve o dnem iin ngilizce etkisi mevzubahis
olamaz:
"inde bulunduumuz tarihte Osmanl Devleti'nin temelleri km, mr
tamam olmutu."
*kinci anlam iinse rnek ok fazladr:
Kutadgu Bilig'den
kiiler arak muyan edglk
bu yirde bulunmaz munu belglk
99

(nsanlar arasna kartnda elde edecein sevap ve iyilik burada bulunmaz, bu

phesizdir.
Atabet'l-Hakayk'tan
minger dostta biri bulunmaz kni
(binlerce dosttan bir gerei bulunmaz)
Ksaca bir baknma ile bunlar buldum. Bertafsilat aratrlsa daha niceleri
kacaktr. Hi rnek bulamasak bile yeni bir kullanm eklinin domas, dil iin
garipsenecek bir ey olmadndan tr yadrganmamaldr. Hele ki bir boluu
kapatyorsa, yad bir dilden etkilenilmise bile bu yararldr kanmca. Ama bu
szck iin gerekli rnekleri bulduumuzu dnyorum.

Konu Bal: Roman ve ykde yeni szckler konusu

Gnderen: Toygun - 21 Temmuz 2010
rnein yazacamz ykde bir kii tmcesinde asansr kavramn belirtmek
isteyecek. Eer bu yk gnmzde geiyor bu kiinin asansr szcn
kullanmas doaldr ama asansr yerine katgezer, inerkar kullanmas yabans
olmaz m? Bunu nasl deerlendirmeli? Yoksa "roman ne kadar gereklerden
uyarlanrsa uyarlansn zaten kurgudur dolaysyla kurgu szcklerin
kullanlmas yadrganmamal" m diyeceiz. Yeni szckleri nasl kullanmal bu
yaznsal trlerde.
Gnderen: Gkbey - 23 Temmuz 2010
Tretilen szcklere yr yr vrilmelidir ancak damdan der gibi tm
sylemler birden zletirilmemelidir. Bu ereimize yarardan ok zarar gtirir.
Bir yrde asansr drsin bir sonrak sylemde katgezer.
Bunu gzel bir rei elimde vard, ancak yanmda olmad iin
gsteremiyorum. Olsayda tarayp, zleme rei olarak gsterecektim. Yazar
100

btiinde kimi yrde vaxt, kimi yrde a dmi. Kimi yrinde elaqe kimi
yrinde iletiim... Sz konusu btik, Azerice. Biz de byle yapabiliriz.
Gnderen: Toygun - 23 Temmuz 2010
Betimleme blmlerinde yeni szck kullanmak kolay. Ama i syleimlere
gelince zorlayor.
"Ahmet hastanenin katgezeriyle nc kata ktktan sonra nne kan ilk
kiiye "Kesitekimin yeri nerede acaba?" diye sordu."
imdi anlatcnn burada katgezer szcn kullanmas nemli deil ama
gnmzde bir insann hastanede tomografi yerine kesitekim demesi de
inandrc deil pek. Yahut modem yerine evirge. Biraz bu sorunu irdelemek
istedim.
Gnderen: Toygun - 26 Austos 2010
rnein hukuk karl olarak tze szc Gncel Trke Szlkte
gemektedir. Hukuk yerine tzeyi herhangi bir yazmzda kullanmamzda
saknca yoktur. Ama i snav sonular aklannca kazand blm aklayan
bir yk kiisinin kuraca tmcelere gelince biraz deiecek gibi. Bu yk
kiisi countuyla "Marmara hukuku kazandm" gibi bir tmce kurabilir bunu
yabansmayz ama gncel dilde ancak tzel kii sznde bir treviyle yaamakta
olan tze szcn buraya alsak biraz ilgin olur.
"Marmara tzeyi kazandm."
"Marmara tze blmn kazandm."
"Ahmet evirgenin(modemin) klarnn yanmadn gzlemledi." gibi
syleimd tmcelerde yeni szck kullanmak ok sorun deil ama Ahmet'i
kardeine "Bu modemin adaptr nerede?" yerine "Bu evirgenin uyarlac
nerede?" diye bartabilir miyiz?
te bu balkta "yklerde, romanlardaki syleimlerde yeni szckleri nasl
kullanabiliriz?" "Nasl bir yol yordam izlemeliyiz?" gibi sorulara yant
arayabiliriz.

101

Gnderen: Gkbey - 27 Austos 2010

Trkemizi gzel hengini, ceviz uval boaltrken kan takur tukur seslere
bomakta, rein o cnm ryy ten fark olmayan d, htray an
klna sokmakta midesi bulanm insan azdan kar gibi bir sesle sylenen
dl szc de dhil bir dil orbas oluturmaktadrlar. Oysa bizim alkn
olduumuz szckler velevki yabanc bir dilden aktarlm bile olsalar bu garl
grl lflara hem zevk hem henk bakmndan yz defa mreccahtr. diyen
aydlarmz da olmutur. A. Fenik gibi, F. Baysal gibi, E. Bayrakdarolu gibi.
Falih Rfk Atay bir eletirisi yle; zletirmeciler her zaman, her yerde
uygurlarlar m bunu? Nerede! Kadar derler dein yazarlar. Bir defa derler bir
kez yazarlar. Tabi der doal yazarlar. Konuurken, niversiteler muhtar
olmaldr derler de i yazmaya gelince muhtar da muhtariyeti de kap dar
edip zerk derler. yle ise bu kiilerde itenlik diye birne aramak koca bir
yalandr.
Ancak gnmzde kez, zerk, dein, doal szcklerini pek sradanm gibi
kullanyoruz. Devrim yazda balar. nce yazarsn, konuurken dilin virmez
ancak yllar sonra bir bakars ayrmnda bile olmadan bilinaltnda gizlenen
yi szc kullanms. Bu ok kez bama geldii iin, itenlikle
yazyorum. Mesaj szcn bu yl braktm; ileti diyorum artk. nceleri hep
ileti yazardm ancak konumalarmda hep mesajd. Birok rek vrebilirim.
"Ahmet evirgenin(modemin) klarnn yanmadn gzlemledi." gibi syleimd
tmcelerde yeni szck kullanmak ok sorun deil ama Ahmet'i kardeine "Bu
modemin adaptr nerede?" yerine "Bu evirgenin uyarlac nerede?" diye bartabilir
miyiz?

Yazda "Bu evirgenin uyarlac nerede?" diye bartabiliriz ancak konumada,

grek yaamda bu hemen beklenmemelidir. Beklemek dclk olur. Oysa biz
greklerden sz diyoruz. y akna braklmal...
Gnderen: Toygun - 13 Ekim 2010
Bu konuda bir ayrntl dnce elde edebilmek iin dil devriminden balayarak
yaznsal rnlerimizi dnemine gre incelememiz, yazarlarn hangi yollar
kullanarak yeni szckleri benimsetebildiini saptamamz gerekiyor. Bu bir
sre elbette... rnein Aziz Nesin'in birok yksnde mesuliyet anlamnda
102

sorum szcn grdm. imdi ise mesuliyet iin daha yaygn olan karlk
sorumluluk... Yine yk kiisine cephe yerine alna dedirttiini anmsyorum.
Sonuta yaznsal rnler gerein birebir elemi deildir, kukusuz gereklerden
yararlanr ama yap bakmndan kurgusaldr.

Konu Bal: "Benim sorunum deil"

Gnderen: Toygun - 17 Ekim 2010
"Benim sorunum deil!" sz tmyle eviri yoluyla dilimize girmi bir sz. Bu
szn eviri yaptlarda kullanlmasn yadrgamyorum ama anadili Trke olan
birinin kullanmas ok yersiz. Birisine bir derdimi syleyip buna bal bir ricada
bulununca bana "Benim sorunum deil" deyince iimden "Burada senin
sorunlarn m sayyoruz?" dediimi anmsyorum.
Gnderen: Gkbey - 17 Ekim 2010
Bu, ekinle ilgili bir durum. Bildik soukluk davran, bencil yaamn
doruudur. Diye sylem kurup bir neler yazmay, kendi ulusumu vmeyi
dndm uanda, birden usuma geldi; bizde de var byle bir kavram. :)
Birebir viri yaplmadan bu karlk kullanlabilirdi: bana ne!
Dndmzde bu benim sorunum deil ile bana ne szleri it, hatta bana
ne daha ardr. Benim sorunum dil drken, konuyla ilgilenmediimizi, bana
ne drken hem konunu bizi balamadn hem de sz dilen konudan
karmz ne olduu soruluyor.
Gnderen: Oktay D. - 22 Aralk 2011
Bir gn Nasreddin Hoca eve doru yryormu, bir arkada arkadan seslenmi:
"Aman hoca grdn m? Biraz nce geen helva kazan azna dek doluydu."
Hoca duruunu bozmadan, "baa n" dmi. Arkada bu kez,
"yi de Hoca, helva kazan sizi eve gidiyordu, buna n drsin?"
dyince Hoca yie duruunu bozmadan "yi de, saa n?" dmi.

103

Dmeli, yalzca "beni ilgilendirmez" alamnda deil, bir de "seni

ilgilendirmez" alamnda da bir szmz var. Szl yaznmzdan, sz ne
deli eski olduunu grebiliyoruz.

Konu Bal: Trke Dersleri Nice Olmal?

Gnderen: Gkbey - 11 Mart 2011
Bunca yldr rencilik yaptm, yapmaktaym ancak birine de denk gelmedim
ki; Ben Trke derslerini sviyorum dsin.
Kendimden rek vreyim; dilbilgisi grmeye baladmz ilkokul 4. snftan 30
beridir zne-yklem, tmle-belirte gibi kavramlar gerekliliini hl
alam dilim. uan bile bir szlem vrseniz byk olaslk doru
yapamayacam. Ne gerei var bunlara? stelik her yl lise so snfa dek bu
konular retilmeye allyor(!) Trkleri bunlar bilmeye gereksinimi var m
diye dnyorum. Konumay yi renmi 2 yandaki bir ocuk da, 90'lk
okuma-yazma bilmeyen kyl bir ninemiz de Trkeni tm kurallarna uyarak
konuur. Hi, birini bardak yrine birdak ddiini iittiiz mi? itemezsiiz.
Trke kurallardan dn vrmez.
Lise 1'de Edebiyat dersinden kaldm. Btnleme snavnda da vremedim. Lise
2'ye alttan ders brakarak gtim ancak bu yl da yaplan her 2 btnleme
snavnda da kaldm. E so lise 3'de gcemi gndzme katp 60 aldm da
gtim dersi. Benim dnemimde lise 3 yld dmeli snav vremezsem diploma
alamayacaktm.
Peki neden kalyordum? nk, edebiyat dersi ilgimi ekmiyordu. Bana ne
mefl, mefailn gibi uyduruklardan.
Trke derslerini yiden dzenlenmesini, ilgi ekecek dzeye karlmasn
istiyorum. Dilbilgisi zerinde ok durulmamas daha ok kkenbilim zerine
dlmesini yararl olacana biliyorum. Sz kkenlemesini toplumca epey
ilgi ektii bir grek. Belki de ddikoduyu ok svdiyimizden, szlerin
30

Varsa bile ncesini anmsamyorum.

104

girmi olduu sreci de ilgiyle okuyabiliyoruz.

Bunula birlikte, konutuum yabanc kiiler Trke renirken e ok eklerde
sknt yaadklarn sylyorlar. Kk aladklarn, bunu ok iyi bir dzen
olduunu, ne var ki ekler yznden etinlik ektiklerini yaknyorlar. Bir bakma
tzller. Biz doru dzgn eklerimizi kendimize retemediimiz iin bakalar
da yanstamyoruz. Sz uraya getirmek istiyorum; Trke derslerinde ekler
konusuna arlk vrilmesi, yi retim yordamlarn gelitirilmesi gerekiyor.
rein -lXk eki yr yapma ekidir, ad kkne gelince yr ad oluturur; kmr
+ lk : kmrlk. Sora srdrlecek, bu eki tecimsel sektr ad yapma
zellii de var dnilecek; eti + lik : etilik gibi...
Ek ile kkleri bilinmesi Trkeni ilgi ile izlenmesini yansra, dilin kendini
gelitirmesi iin ok nemli bir adm olacak. nk bu renimi alan renci
yi szck tretmesini de bilen biri olacaktr. Gelien uygarlmzda ortaya
kan yi kavramlar anadilimizle karlayabilmek, ayak uydurmak iin bu
gerekir. Bugn byle olmad iin, szckleri basmakalp beyninde tuttuu,
kken bilmedii iin yad kavramlar da yadrgamyor ulusum.
Gnderen: fankibiber - 11 Mart 2011
ncelikle, zerinde tartlabilecek, bilgi paylam yaplabilecek gzel bir konu.
Ksa ksa konu zerindeki dncelerimi belirteyim:
Tmce yapsnn retilmesinin bir gereklilik olduunu dnyorum. Tmce
yapsn bilmeyen bir kii konuurken olmasa bile yazarken kesinlikle anlatmda
sorunlar yaayacaktr, srekli devrik yaplarda tmceler kuran az anlatm
bozukluklarn doru sanan bireyler yetiecektir. Yaplmas gereken bu bilgiler
verilirken kiinin renim yaam boyuncaki izleinde gerekli dzenlemelerin
yaplp, daha yelenen bir biime sokulmasdr. Tmce yaps bilgisinin yannda
anlatm bozukluklar da etkileimli olarak anlatlrsa dzgn ve anlalr Trke
kullanabilen nesiller yetiecektir.
Yazn dersini ben de hi sevmezdim, o yllara dair anmsadm tek nen srekli
uyuduum Trk dili ulay yazn dersleri olur. Bunun da anlatt konu zerinde
yetisi olmayan retmenler yznden olduunu dnyorum, kii anlamad
bir dili - kastettiim Osmanl dnemi zellikle - ancak ona retenin
ynlendirmesiyle sevebilecektir.
Szcklerin kkeni dersleri konusunda katlyorum. Bugn ayrmnda olmadan
105

kullandmz, kalplam ou szn kknde derin anlamlar var. rnein

"kutlu olsun" derken ou kimse o diledii "kut"un tam olarak neyi belirttiini
bilmiyor. Ayn durum "mut" iin de geerli. "Ebedi" diyen birini "lmsz" az
"sonsuz" szcn kullanmas iin uyardmda aldm "ama o sz gzel
deil" karln duyduumda "-suz" ekinin son ulay lm szcklerine katt
soyut anlam (daha dorusu varolan soyut anlam varsllatrdn) anlatmakla
uramaktan sklr mym bilinmez.
Tm bunlara ek olarak Trke dnme yntemlerinin retilmesi,
yaygnlatrlmas gibi zerinde gngenlerce, gnlerce tartabileceimiz
konular var. Yararl dncelerin bu balk altnda toplanacana kuku yok...
Erken gngende uykusuz bir gecenin sonunda usumdan dklenler imdilik
bunlar...
Gnderen: Baturalptrk - 12 Mart 2011
Dilbilgisi, Trke retiminde en nemli paradr. Her Trk genci kendini ifade
edebilecek Trke becerisine sahip olmaldr. Szck kkenlemelerine derslere
renk katmak iin yer verilebilir. Fakat, bu bilgiler salam bir "dilbilimi"
temeline oturtulmaldr. Aksi hlde, dilin szckleri arasnda ayrmclk
yaratabileceinden dokuncal olabilir.
Ben rencilik yaantmda Trke derslerinden hep holandm, ama ou zaman
tatmin olmadm. Bu mesele aslnda retmen ile dorudan ilikili. Eer
retmen yetkin, pedagoji-bilir, sanatsever biriyse dersler o derece keyifli,
derinlikli ve kalc oluyor. Bu nitelikler yazn derslerinde daha hissedilir
dzeyde. iirler, ykler, metinler alelade bir yaz gibi deil, yaznsal arka plan
ile duygulu bir biimde aktarlmal. rencilerde salam bir sanat estetii
oluturulmal.
Nasl ki, ben liseyi bitirdikten sonra derslere daha bir ilgili olmaya balyorum.
Tpk tarih, edebiyat, corafya derslerinde olduu gibi. Ya bizim eitim
sistemimizde eksiklikler var ya da notun bulunduu yerden kltr-sanat uuyor.
Gnderen: Tansk - 12 Mart 2011
Szck dizimi, cmlenin eleri gibi konulara ulay srf dilini anlamyoruz ve
gayri Trk unsurlarla bezeli diye eski edebiyatlara(Divan Edebiyat, Serveti
Fnun vs.) kar ''Bize ne!'' eklinde ftursuz bir tutum taknmay doru
106

bulmuyorum ancak kkenbilimle birlikte Eski Trke szcklerin de mfredatta

yer etmesi hususuna kesinlikle katlyorum.
Yukarda da belirtildii zre bunun iin ncelikle her alanda olmas gerektii
gibi kkenbilim ve eski dil zerinde yetkin ve birikimli retmenlerin
mevcudiyeti art.
lkenin sekin ortaretim kurumlarndan birinde; bir retmen lisesinde
renciyim ve byle nitelikli bir kuruluta belirttiimiz hususlarda eksik
retim grevlilerini grmek beni zyor. Elbette bir renci tarafndan
uyarlmak, dzeltiye maruz kalmak retmenler tarafndan ho karlanmaz. Bu
sebeple retmenlerimin bu eksikliklerinin gn yzne kt ou vakitler
susmay tercih ediyorum ancak kimi zaman da arkadalarmn yanl
bilgilendirilmesine katlanamayarak mdahil olmak zorunda kalyorum. rnein
Edebiyat dersinin birinde, airler, iirler, eserler, ilgili menkbeler ve anekdotlar
hakkndaki bilgeliini ne yazk ki kkenbilim ve eski dil sahasna
aksettirememi edebiyat retmenimiz konuyla ilintili olarak Nedim'in u
beyitini tahtaya yazyor:
''haddeden gemi nezket yl bl olmu sana
mey szlm eden ruhsar- l olmu sana''
Bunun zerine rencilerden biri ''yal''n ne manaya geldii ynnde bir soru
yneltiyor. Eski Trke ''dil'' manasna gelen bu szckten bihaber retmen ise
''Ya olsa gerek.'' diyerek soruyu geitiriyor.
Daha iler acs rnekler de var: Bu sefer Dil ve Anlatm dersinde ''szckte
yap'' mevzuu irdelenmekte. Addan eylem yapan ''-le'' ekinin kullanmna dair
rnekler veriliyor. Bir arkadamz ''beklemek'' rneini veriyor, bir dieri de
''bek'' diye bir kkmzn olup olmadn soruyor. retmenimizin verdii
cevap: ''Sanmyorum.'' oluyor. Ben dayanamayarak ''Vardr hocam, stelik
'beki' szcnde de varln srdrr.'' diye atlyorum ve ''Olabilir.'' diyor.
Ayn retmenimizin ''Trk''n ''trk''den geldiini, srf kk nl uyumuna
uymuyor diye ''yamur''u gayri Trke tapladn sylesem, bu hazin durum
hakknda bilmem ne dnrsnz?
Kald ki bu retmenler herhangi bir saysal dersin retmeni deiller. yle olsa
bir yere kadar anlayla karlanabilir ancak bizzat Trke sahasnda tahsil alm
insanlar. Bu ise vaziyeti daha da vahim klyor. Bu dzeydeki eitmenler,

107

Trkesine ne denli hakim bireyler yetitirebilir ki?

Szlerim yanl anlalmasn. retmenlerimi sert bir dille eletirmekten
kanmaya altm. Onlar deifre etmemek maksadyla okulumun adn da
vermedim. Buna gerek de yok. Nerede olursa olsun, bu ahvalin mevcudiyetini
bilmek; durumun vahametini size hissettirecektir. Zaten genel olarak, bu fahi
yanllara gz yummamn sebebi de retmenlerime olan saygmdr. Bilmem, ne
kerte doru yapyorum?
Gnderen: Boraan - 13 Mart 2011
'haddeden gemi nezket yl bl olmu sana
mey szlm eden ruhsar- l olmu sana''
Farslam Trke kullanm iirlerde grlrken kkenbilim verildii gibi
devrim Trkesinde ya da halk dilinde bu iir nasl yazlabilir diye rencilere
yaratclklarn ve aratrmac ynlerini gelitirici iir yazmlar yaptrlabilir.
Haddeden gemi incelik
Boylu poslu olmu sana
ki szlm ieden
Al yanakl olmu sana
Gnderen: bey-hadi - 13 Mart 2011
boran by burasnda farsca sz yoxdur
(haddeden - nezket )-(ereb.ibri) < aramik
(yl bl - mey? -ruhsar) < sanskiritdirlr.
Gnderen: Boraan - 13 Mart 2011
Haklsnz Osmanlca demem daha doru olurdu.
Ben hayal meyal anmsyorum, benim ilkokul retmenim lisede kadn
matematik hocasyd. bir eylere kafa tuttuu iin ilkokula srmler diye
anmsyorum, lmse Allah rahmet eylesin. Trke Ek kurulumlarn tahtada
srsne rnek vererek akladn hatrlyorum ayrca matematik kkenli
olduu iin herkes bir lise rencisinden daha iyi matematik bilirdi, ben tembel
bir renciydim o ayr bir konu tabi ...
108

Konu Bal: Savlara ngilizce zet eklenmesi

Gnderen: Gkbey - 12 Haziran 2011
Biri bana neden savlara ngilizce zet eklendiini, aar szckleri de
ngilizce'sini yazlmas gerektiinden sz debilir mi?
"Biz bir halt ydik, kusura bakmayn. Yapmamamz dmitiniz ancak biz yine de
bir sav rettik. Ancak korkmayn, siz alayn diye bana anadilinizde zet
koyduk. Ne yazdndan sz ttik."
i a, bana yaltaklk gibi geliyor. Dorulaynz az yallaynz.
Gnderen: Oktay D. - 13 Haziran 2011
nk Trkiyede YK'n getirdii kararla tm yksek lisans ve doktora
rencileri ngilizce bilme koulundadr, demeli, zaten sav yazan kii batan
yaltaklk iinde lisansstne balyor. Sav zetine gelene kadar...

Konu Bal: Yani - ey - Yapmak

Gnderen: Baturalptrk zerinde 06 Austos 2011
Uzuncadr kulam trmalayan baz szckler var ki ifrit kesiliyorum. Estetizmi
nceleyen sanatlarn konumalarnda etkileyici, zengin szckle ho bir sunu
beklerken onlardan "Sokak Trkesi" basitliinde ve yavanlnda konumalar
duyduka hayli antipati topluyorlar benim nazarmda. Doru dzgn kelime
bulamayp onun yerini srekli "ey" ile doldurmaya abalayan ve de her
cmleye istisnasz "Yani" balac ile balayan kiileri izledike izlemeyesim,
dinledike dinlemeyesim geliyor. nsanlar bsbtn tembelletiren bu iki
szcn yansra "Yapmak" kelimesinin de Trke'deki tm fiilleri silip tek
bana tahta kurulaca gnler bu gidile uzak grnmyor. O kadar tembel bir
konumac olduk, o kadar basitletik ki, her cmleye "Yani" ile balyor,
sonrasnda istediin yere istediin ek ile istediin kadar "ey" kelimesi
109

getiriyorsun, en sonunda da uygunluuna bakmakszn "Yapmak" szn

yaptrveriyorsun.
"Yapmak" sznn silmeye balad kelimeler:
* ina etmek, dikmek, kondurmak, bina etmek
* imal etmek, retmek, istihsal etmek
* onarmak, tamir etmek
* boyamak
* ifa etmek, yerine getirmek
* gerekletirmek
* uygulamak, tatbik etmek
* tadil etmek (Evin iini tadil ettirmek)
* demek, tefri etmek
* kurmak, tesis etmek
* demlemek (ay demlemek)
* etmek, eylemek, klmak
Cmle olmuyor ki iinde "Yapmak" fiili bulunmasn!
Ayrca, bu son sradaki trl yardmc eylemlerimiz de yerini "Yapmak"a
brakmaya yz tuttu. Szgelimi, "altst etmek, yardm etmek, tanklk etmek"
gibi kullanmlarn "etmek" yerine artk "Yapmak" fiili kullanlarak
oluturulduunu grdke zlyorum.

Gnderen: Yrbey - 06 Austos 2011

Evet, ok zc. :( Yazdklarnza "atmak" eylemini de ekleyiniz. "Gol atmak"
yerine "gol yapmak" diyenleri grdm...
Gnderen: Temirbek - 11 Austos 2011
Bir de hani var. Her be szckten sora mutlaka "hani" diyorlar. "Hani bd
bd hani vd vd" eklinde :) Bu sk sk "hani" demek genelde genler arasnda
yaygn, bir tr moda sanrm. Bir ara da ey yerine "ii", birey yerine de "biii"
deme modas vard, o moda geti neyse ki.
Baturalptrk' deinii mesele nemli, gerekten de yaknda btn fiileri
110

yerine yalzca yapmak denecek neredeyse :) Mesel az nce facebook'tan

karken dikkatimi ekti ve rahatsz oldum "k yap" yazyor, arkada ona
Trkede k denir :) Niye uzatyorsun? Panik yapmak/heyecan yapmak vb.
Eskiden bir heyecanlanmak vard ne oldu ki ona?
Bir dili bu kadar sahipsiz brakrsaz olaca budur. Tabii ki cebirle dil
retilmez ama hibir lkede bu deli dili umursamama durumu da yoktur. Her
lkede belli bir dil politikas vardr.
Trke'yi kendi lkemizde unutuyoruz. Birka yl nce tank olduum bir
olaydan bahsedeyim. Vapurdaydm, yanmda bir baba ve kucanda ocuu
birlikte oturuyorduk. Baban elinde iinde hayvan resimleri olan bir kitap
vard, ocuuna yle dediini duydum "bak, bu yavru at"... Gzel de ona tay
denmiyor muydu? "Yavru at" da yal deil de tay'a ne oldu? Bunu diyen adam
nereden baksaz 35 yalarndayd. Aslnda o adam tay' biliyordur muhakkak
ama uzun zamandr iitmedii iin unutmu. nk basn yaynda berbat hatt
berbat tesi bir dil kullanlyor. 150 kelimeyle kan gazeteleri okuyor bu adam,
onu bir suu yok. Televizyonlardaki rezil dili duyuyor hergn. Baslan kimi
kitaplar dahi 500-1000 kelime etrfnda dnyor. Olaca budur tabii, tay' bile
unutursu.
Dilimizi bu hlde olmasn ba msebbibi basn yayndr. Bunu dnda daha
pekok sebep var. Kendi anadilii doru yazamayan bir millet olduk. Daha
bala olan de/da ile lokatif ek olan de/da/te/ta'y renemeyen tahsillilerimiz
var.
So zamanlarda dikkatimi eken ve rahatsz olduum bir dier konu da u,
btn ekler nedense ayr yazlr oldu. nternette Trke artk rahmetli oldu desek
yeridir. Adam/kadn zmir li yazyor nedense? stabul lu vb. yazyor. Arkada
sen hangi okulda okudun? Ya da okudun mu? Ya Hu! Byle rezillik dnyan
hibir lkesinde grlmez. Ankara nn, Edirne ye yazan m arasn, Konyal
lar, Adana y yazan m, hepsi bol Maallah!
Youtube ya da Facebook'a bir girin, ibret-i lem iin okuyun. Kendi anadilinden
habersiz bir halk olur mu? Olmaz. Zaten halk olma vasflarmz da oktan
yitirdiimizi dnyorum.
Gnderen: Baturalptrk - 12 Austos 2011
Ben internet ve cep telefonu ortamn o kadar da nemsemiyorum. Orada kitab
111

bir dil beklemem. Zira, asl ama pratik olmak kouluyla iletiim. Amma
velakin, cep telefonundaki dili ve yazm normal bir metin yazarken de
kullanrsa tekdiri hak etmi demektir. Arkadann ylln ,ki o bir mr boyu
saklanacak bir hatra, bu bozuk dille yazanlar grdke hayret ediyorum.
Demek ki, insanlara Gzel Yaz'nn hazz okullarda tattrlmyor.
Brakn genleri, medyatik insanlarn dahi bu pespayeliin paras olmasnn
nemli nedenleri var.
Bir kere, okullarda rencilerin szvarln artrmaya ynelik pek bir aba
grmyorum. Kelime retmenin ba yntemlerinden biri edebiyat
sevdirmektir. Ve eserlerin orijinal metnini okutmaktr. Ne yazk ki, piyasa
sadeletirilmi kitaplarla doluyken edeb yaptlarn zgn metinlerini bulmak bir
ikence. Szgelimi, Atatrk'n yazd Nutuk. Btn kitabevlerini dolatm,
hep stnde oynanm metinler. Byle bir samalk olabilir mi? Sanki Nijerya
diliyle yazlm..! Sadeletirilmesine kar deilim, fakat zgn slubun bu denli
ihmal edilmesini saygszlk addediyorum.
Bakaca, Refik Halid Karay' rnek gsterebiliriz. Son zamanlarda nklap
Kitabevi sayesinde bu Trke ustasnn zgn metinlerini okuyabiliyoruz.
Karay gibi sade ve Trke'nin deiik pek ok kuraln kullanarak yazan bir
mellifin rafine yaptnn sadeletirme illetiyle kirletilmesi bu iin rndan
ktnn bir gstergesi.
Bu vokabler ktlnn ciddi bir nedeni de kutuplamalar. Bir kesimin, Osmanl
miras Arapa-Farsa szckleri, Trke'nin rzna gemi bir dman olarak
grmesi sonucu, samalamak ve ksrlamak pahasna yad kkenli szckleri
kullanmama abas; br kesimin de, yeni szcklere c gzyle bakmas, o
kelimeleri kullanmamak uruna srekli kendiyle elimesi, hibir bilimsellii
olmayan eletirilerde bulunmas sonucu gemite saplanp kalan bir zihniyetle
yeniyi hatta Trke kkenlileri kale almamas Trke'nin urad en byk
zarardr bana kalrsa.
Dilin srekliliini salayan eski kelimeleri ve dilin olanaklarn gelitirecek yeni
kelimeleri kucaklayp kapsayc anlayla Trke'ye yaklalmad srece bu
damar sorun yaatacaktr.
Halkmzn okuma ile alakas olmamas tabii ki szlk kullanmn da gereksiz
klyor. Trke Szlk her evin bakesinde bulunmas gereken bir kaynak
olmalyken, uradm evlerin ounda szlk namna bir ey yok. yle de bir

112

yzszlk noktasna gelindi ki, bir yazda anlalmayan bir kelime ile
karlaldnda szle bakma zahmetine katlanlmayp yazar eletiriliyor.
Gnderen: fankibiber - 12 Austos 2011
Gnmzde en yaygn ve etkili iletiim aracnn Genel A olduunu gzard
ediyorsunuz sanrm. Kiilerin alkanlklarn, eilimlerini, grlerini bugn
en ok Genel A etkiliyor; burada nasl gryorlarsa o biimde kiilerin
uslarnda yer ediyor. Burada yanl yazmaya alan biri gnlk yaamnda hi
dzgn yazamaz.
Dilini yazamayan biri zaten dilini bilmiyordur benim gzmde, istedii kadar
konusun.
Gnderen: Baturalptrk - 13 Austos 2011
Sevgili fankibiber, u hususu es gemi olduum iin bir karklk olmu
sanrm. Genela derken cep telefonundaki gibi kullanmlar kastetmitim. Anlk
yazmalar, mesajlamalar filan... Ama elbette ki genela geni bir dnya.
Onun dndaki kullanmlarda ben de yazya zen gsterilmesi taraftarym.
Bilgi aktaran metinler, yorumlar, bu sitedeki gibi yazmalar vb. tabii ki dzgn
Trke ile yazlmaldr.

Gnderen: Bengitalarndili - 13 Austos 2011

Yapmak sz asl anlam itibaryle, kapamak rtmek manasnda iken zamanla
bir yardmc fiil nitelii kazanm. ncelikle eylemek ve klmak yardmc
szcklerimizi dilimizden neredeyse atm daha sonrada asli fiil olan etmek
szne saldrm. Son 50 ylda neredeyse onu da siler, yok eder hale gelmitir.
Bunu farkettiimden beri kimseye "ne yapyorsun?" diye sormuyorum, "Ne
ediyorsun?" demeyi yeliyorum.
Asli fiiller yerine yapmak fiiliyle kurulan cmlelerin Trkeyi yaraladn
biliyorum ama yapmak fiilini saf d brakacak bir zm retemiyorum.
Asli fiillerin kullanmna sahip kmal ve eylemek ve klmak yardmc fiillerini
yok olmaktan kurtarmalyz dncesi bende hakim.
113

Gnderen: Oktay D. - 05 Eyll 2011

Ne yazk ki, piyasa sadeletirilmi kitaplarla doluyken edeb yaptlarn zgn
metinlerini bulmak bir ikence. Szgelimi, Atatrk'n yazd Nutuk. Btn
kitabevlerini dolatm, hep stnde oynanm metinler. Byle bir samalk
olabilir mi? Sanki Nijerya diliyle yazlm..! Sadeletirilmesine kar deilim,
fakat zgn slubun bu denli ihmal edilmesini saygszlk addediyorum.
Ben de bunu samalk olarak gryorum. nk Atatrk'n diline hkim ve
kullanmasn iyi bilen biri olduu dnlrse szckleri ve tutumu zenle
setiini ngrmek gerekir (tm gl kalemler iin bu geerlidir). Nitekim
Nutuk'un zellikler gerekten yledir de [1][2][3]. Saknlrsa, Atatrk kurtulu
savaa ncesi ve Osmanl ile ilgili olaylarda (zellikle Vahdeddin ile ilgili
konuurken) adal ve Farsa-Arapa dil yaps bol olan bir tutum sergilerken,
yeni yaplanlar ve Cumhuriyetle ilgili olaylarda ise daha ar bir Trke kullanr.
Dipe
[1] Zeynep Korkmaz, "Atatrk ve Nutuk", Trk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi,
Kasm 1997, C: 1997/II, S: 551, bt: 390-398.
[2] Bayram Yldz, "Kelime ve Kelime Gruplar Asndan 'Nutuk' ", Trk Dili
Dil ve Edebiyat Dergisi, Ekim 2007, C: XCIV, S: 670, bt 669-680.
[3] Muhsine Breki, "Atatrk'n Nutuk'unda Sz Dizimi ve slp zellikleri",
13. Uluslararas Asya ve Kuzey Afrika almalar Kongresi, Ankara, 10-15
Eyll 2007.

Konu Bal: Szck Tretiminde Gz nnde Bulundurulmas Gerekenler

Gnderen: Tansk - 18 Ekim 2011

Yad szcklere karlk arayan bir yerliin byle bir konuyu gndeme
getirmekte ge kaldn dnyorum. Ya da daha nce deinilmiti de ben
bulma maharetini gsteremedim. yleyse ki, atm konu imha edilecektir
zaten.

114

stiyorum ki bu balkta, yerliimizin tretmede izledii yollar, bu uurda

sakncal grlenler, kanlas bulunanlar ve yeledii yntemler saptansn. Bu
konulara tretme ii yaplrken, tretilen bir szckte aykr bir durum grlende
deiniliyor zati. Ama daha derli toplu olmas ve yelere bir klavuz nitelii
tamas iin, bu alma sanyorum ki yararl olacaktr.
Ben bir soruyla balamak istiyorum:
Eylem bildiren bir sz beindeki fiili alarak, o sz beini artran, bir
baka deyile eylemin anlamn salt o sz beinde tad anlamla
snrlandran bir tretimde bulunmak ne derece salkldr? rnek vereyim:
i grmek: grev(ek-kk balamnda irdelendiinde yanl bir tretim olmas bir
yana)
mermi skmak: sk*
rnekler oaltlabilir tabii ki. Sz gelimi ''vergi'' de bu kapsamda
deerlendirilebilir. Ama meramm anlalmtr diye umuyorum.
sk 1.Silah, tabanca. 2.Dolma silahlarda barut stne indirilen tpa. 3.Mermi.
Trkiye Trkesi Azlar Szl
Gnderen: Oktay D. - 18 Ekim 2011
Olduka salkl ve olaandr. Tm diller tm yazl gemileri boyunca bunu
yapmtr. Trkeni de en erken dnemlerinde bu grlr. Kald ki, bu doal
olarak tretildii durumlarda daha sk grlr. rnein bu yrlikte bir kavram
karln bir bilinle (kimisi yapay diyebilir) trettiimiz szcklerde bu ok
ok daha az grlmektedir. Ayrca bu tr szckleri znde yan alam
oluturduklarna dikkat ekerim (so rnek iin sk'n birincil alamn
amsayz).
Gnderen: Tansk - 18 Ekim 2011
ET ''berim (bor)'' szc de byle bir tretim olmal. Bu noktada ''vergi'' de
eskin bir kullanm. Ama yine de daha zgl seenekleri deerlendirmeliyiz
dncesindeyim. Mesela, ''yaz'' deyince direkt yazlm bir nen anlalyor ama
115

''sk'', skmak eylemiyle ilintili birok eyi anmsatabilir.

Gnderen: Oktay D. - 19 Ekim 2011
kuru sk deyince nasl alam belirginleiyorsan sk da kullanld nda
alamca belirginleiyor. Trke bu tr rneklerle doludur.
Gnderen: Tansk - 19 Ekim 2011
''Sk'' szcne garazm olduu iin deil, aklma gelen ilk rneklerden olduu
iin onun zerinden gidiyorum. Bu eit tretimler sryle olabilir, hepsini de
tereddtsz kullanyor olabiliriz. Bundan sonras iin, yaptmz tretimlerde,
eer yle bir imkanmz varsa direkt o nesneyi artracak, anlam yana bre
kaymayacak eylemleri semenin taraftarym.
Ama kabul ediyorum, ''sk''daki durum farkl olabilir. ''Mermi skmak'' deyiiyle
balants tartlr. Bu noktada daha baka rnek aklma gelmiyor ama derdimi
en iyi anlatan rnek ''i grmek''ten devinimle ''grev'' tretimi sanrm.
Gnderen: Oktay D. - 19 Ekim 2011
rneiizde bence sorun yok, iyi rnekler veriyorsuuz. Dediiiz alalyor,
kayg duymaza gerek yok ancak ben byle bir kstlamaya (ya da her ne
denirse ona) gitme yanls deilim. Dil, geel olarak tm diller, bu tr
durumlarla varsllar. Bunu Trkenin bir varsll olarak gryorum. Bir dil,
iki trden varslla iye olabilir:
1) Szck varsll: alamlar birok szckle ifade etmek.
2) Alam varsll: bir szc kullanma gre birok alama
gelebilmesi.
rnein ince veya Altay dilleri gibi birok "korunumlu dil" (eskin zellikleri
daha ok koruyan dil), ikinci trden varslla daha ok iyedir. zellikle ince
bu konuda olduka ileridedir. Szckleri keskin alamlar yoktur, alam
bulutlar vardr ve tmcede kullanldklar zaman alam belirginleir. Trke
iin de bu geerlidir, artk bugnlerde ince denli olmasa da... Bu varsllk
konuman yazya gre gelitii durumlarda daha ok ortaya kar ve o dili
ok sk konuulduu alamna gelir. Trkemiz salt bu yzden, Osmanl yaz

116

diline ramen ayakta kalabilmi ve Dil Devriminde ksa bir sre iinde
dirilebilmitir. Dahas, salt bu yzden yaz dili olmadan korunabilen birok Trk
dili vardr (zellikle Sibirya Trkeleri).
Gnderen: fankibiber - 19 Ekim 2011
Saknlmas gereken yegane ne birden ok eylemle ad tretilmesi olmal diye
dnyorum.
vururaar
skarger
taparatar
gibi.
TDK zellikle bunu ok yapyor. Neyse ki yerlikte byle bir anlay pek
yerlemi deil.

Konu Bal: Neden uyarlyoruz ?

Gnderen: Gkbey - 03 Nisan 2008
Yazmalmzn szck tretme/tartma blmndeki diriltme nerilerindeki
szcklerde yaplan gnmze uyarlama konusu zerinde durmak istiyorum.
Tamga yerine damga, alpagu yerine alpay ya da Tablku > Tavlg > Davlg >
Dalg ..... gibi uyarlama almalarnzdan sz ediyorum. Neden buna
gereksinim duyuyorsunuz ? Uyarlamaya altnz szckler zaten bizim deil
mi ?
Dil bizim sz bizim ! Szckler de bizim olduuna gre, stelik atalarmzn
yaln, kurallara uygun kullanmlarn sylemek zor mu geliyor?
Yzyllar nce atalarmz kullanm da olsa sonuta ilk kez duyuyoruz ve
yadrgamamz olasdr ne ki birka kez syledikten sonra allabiliyor.

117

Gnderen: Oktay D. - 03 Nisan 2008

Uyarlama gereksinimi, daha tutarl bir dil olmas iindir. nk biliyorsuuz ki
Ouz Trkeleri ile dier Trkeler arasnda ses dnmleri bulunuyor. Bunlar
yle dnmler ki, Dil Devriminden sora tretilen baz szckler ve Kpaka
etkisiyle aldmz szckler dnda istisnas ihmal edilebilir. Biz de bu
tutarll bozmamalyz.
Size Ouz Trkelerini (Trkiye Trkesi, Azeri Trkesi, Trkmen Trkesi
ve Gagavuz Trkesi) ses zelliklerini sralayaym:

nseste ince t-'ler ince d- olur

("tdi" > "dedi").

nseste ince k-'ler ince g- olur

("kldi" > "geldi").

nseste kaln t-'lar kaln d- olur

("tmga" > "damga").
seste ve soseste -d-'ler -y- olur
("adrd" > "ayrd")
seste -g-'ler ya -- olur ya da yiter
("egilgen" > "eilen"; "durgan" > "duraan").
Soseste -g'ler ya yiter ya da -k olur
("kutlg" > "kutlu").
nseste b-'ler v- olur ya da yiter
("bard" > "vard"; "brdi" > "verdi"; "bold" > "oldu").
Kk nl uyumunda yuvarlak sesliden soraki dar sesliler
yuvarlaklar
("boldn" > "oldun"; "kutlg" > "kutlu").
Kk nl uyumunda dz sesliden soraki yuvarlak sesliler dzleir.
("yzuk" > "yzk"; "kend" > "kendi"; "edg" > "ey" > Trk. "iyi" ~
Az. "ey" ~ Trkmn. "eyi")
Uzun nlden sora gelen ses yumuar
("t" > "ad"; "k-" > "ack-"; "te-" > "de-")

118

Azericede baz farkllklar vardr:

seste ve so seste baz kaln -k-'lar hrltl k yani -x- olur

("yaprak" ~ "yaprax")
Kaln k yerine grlak k's yani q gelir
("kodd" > "qoydu").
seste ler ve ler y olur
("kk" > Trk. "g" > Az."gy").
nseste y-'ler yiter
("yl" ~ "il"; "yultuz" > Trk. "yldz" ~ Az. "ulduz"; "yzk" > "zk")
nseste bulunmaz
("lk" ~ "ilg"; "rmak" ~ "irmag")

Trkmencede ayrca uzun nller korunur.

Konu Bal: Tretilen yei szcklerin kullanm...

Gnderen: Gkbey zerinde 31 Mays 2008
Tretilen yei szckleri kullanmak, yllardr kullandmz szckleri bir
kyya brakmak olanakl mdr ?
Olanaksz olmas iin bir neden yok. lk balarda yadrgamanz olaandr ancak
be kullanmdan sonra yllardr kullanyormusunuz gibi alacamzdan
kukum yok.
Kimileri Trkelemi(!) szcklerin deiemeyeceini syler, bu ynde
direterek konuurlar. Bu kiiler "dil devrimi"nden avsz (habersiz) mdrlar,
bilemem ancak bize yavuluk ettikleri kesindir.
Gerek iki yl nce olsun gerek sekizyz yl nce olsun, dilimize ha our
girerse girsin tm szckler ayklanmaldr. "Metamorfoz" bizim iin nasl yad
bir sz ise "merhaba" da o kadar yaddr.
119

Ulu nder Atatrk'n yarm kalan "dil devrimi" sonuca ulatrlmaldr. Buna
kar kanlarn Trklnden kuku duyarm. Ha ulustan olursa olsun
(ngiliz, Arap, Japon...) z deerlerini benimseyemeyen, dlayan ya da teki
uluslardan alak grenlerin kan bozuktur. Bunlar farknda olmadan devirme
olmulardr. Onlar bunu taplamazlar (kabul etmezler) ancak ulusu iin
alanlarn da ayaklarn elmesini iyi bilirler. Trke'nin gcne inanmayan,
dil devrimine kar kanlarn hamms benim gzmde birer devirmedir. Bu
, be apulcu kar kyor diye de dilimden cayamam, yei szckleri
benimsemiyorlar diye ben de kullanmay brakamam...
Bunlarn yansra iyi niyetli kardalarmzda yei szckleri kullanmaya
alyorlar. Ne ki, yalnzca kendi aralarnda...
Trke'yi umursamayanlarn yanlarnda olduklarnda, ekinip konumuyorlar.
Benim yanmda "betiz" diyen te yanda "resim" diyor. Alay edilmekten,
anlalmamaktan ekiniyor olmallar. Peki "teki" dediklerim de byle
dnyorlar m?
"Ruminantlarda oluan mastitis ve abortus semptomlarnn etiyolojisi..."
diye yazyor reti betiklerimizde... renci anlarm, anlamazm yazann
umurunda mdr: Deildir! nk bu yazm biimi evrenselliktir; bilimin
evrenselliiymi (!) Ancak orada yle yazsayd :
"Gevigetirenlerde oluan meme yangs ilen yavru atm belirtilerinin
etkeni..."
Byle bir yazmda sonokuldaki (niversitedeki) renci de anlar ilkokula giden
ocuk da... Sonuta Idr' daki meme yangsnn etkeni ile Akabat' taki inekte
oluan meme yangsnn etkeni birebirdir. te bilimin evrensellii budur.
ekimser arkadalara nerim, yei szcklerin yaygnlatrlmas konusunda
biraz yzszlk yapmalardr. Tpk yad szleri dilimize sokanlar gibi biz de z
Trke szckleri sokalm, diriltelim.
Genelada "resim" yerine "imaj" dahas, dorudan "image" diye yazanlar
olduunu gryorum. Kim ne demi bunlarn umurlarnda m? Hi de deil,
yle ise onlar "imaj" dedike biz "betiz" diyeceiz, onlar "kod" dedike biz
"yiv" diyeceiz, onlar PC dedike biz BS diyeceiz...

120

Yei szcklerin tutmayacana inananlar, yreklenmek iin Osmanlca,

Trke karlatrmas yapmallar. Nice Trkelemi "sanlan" szcn
istenildiinde deiebileceini kendiliklerinden grebilirler.
mselles > gen
tayyare > uak
nispet > oran
imal > kuzey
Terini-evvel > Ekim
asel > bal
Bunlar gibi binlerce szck dilden atlmtr. "Harf" yerine "tamga"
denilemeyeceini syleyenlerin bir ourlar "imal" iin "asel" iin dediklerini
unutmayalm.
Osmanlca bir betin rnei vereyim. eyhlislam Esad Efendi'nin 1725-32
yllar arasnda yazlan "Lehcet-l Lugat" adl szlnn nsz; 18. yzyl
Osmanlcas'nn bir rnei...
"Amed-i medid ve ahd-i ba'iddir ki dani-gh- istifadede nihade-i zanu-y taleb
etmekle arzu-y kesb-i edeb klp geri irre-i ahen-i berd-i gi-i b-mzd zerrei fulad- fu'ad- infiham hred edemeyip ecere b-semere-i isti'daddan yek-bar-
imkn intiar- nare-i asar- hayr-l me'ad as'ab- min-hart-l katad olup
ancak pi-nigh- ihvan ve hullanda hem-ayar- nhas- hassas olan hey'et-i
daniveriyi zaharif-i tafazzul ile temviye ve tezyin edip bezm-gh- shangyanda iksar- sersere ile ser-halka-i ihvab- hava-ayin olmu idim."
Dil devriminden nce de "aydn kesimi" bundan yaln konumuyordu. Ama bir
de imdiki yaz dilimize bir bakn; bakarkrlerden deilseniz ne denli byk bir
devrim olduunu grrsnz. Tretilen yei szcklerin tutunmasnn ne denli
olanakl olduunu biraz olsun grmsnzdr umarm.
Ayrca srailoullar' nn l bir dil olan, yalnzca betiklerde geen branice' yi
dirilterek kullanma soktuklarn grmenizi isterim.
Tek yapmamz gereken; bir uyutma kuram olan Trkelemitir(!) savn bir
kyya koyup yrekli davranmamzdr. Yalnzca dile girmekte olan szcklerle
deil, dildeki tm yad szlerle savamalyz.

121

Gnderen: Oktay D. - 31 Mays 2008

Benim usumu ermedii ne, Trke szcklere tmden kar klmasdr. Hadi
yad szckleri atmadk ama niye Trkelerini diriltilmesine kar klr, buna
usum basmyor.
Ben kimseni ha szc kullandna karmam, umurumda olmaz. Ama
onlar benim Trke szcklerime karmas beni ldrtr.
Geen ay, Geel Grelilik Kuram dersinde snfa sunum devimi sunmutum.
Kullandm terimleri tm Trkeydi, ne ki; nei (hibiri) yei deildi, ya da
kendi tretimim deildi. Tm, bilinen kullanlan terimlerdi ve Trkeydi.
Sora beni dileyenler bir eletiride bulundu: "Trke olsun diye, neden
bilmediimiz terimler kullanyorsu?" dendi. Oysa bilim vrlnda
kullanlyorlard. Kendileri Trkesini bilmiyorlar diye, tm Trkiye'ni
bilmediini sanyorlard. Ne ac...
Gnderen: uzunyk - 03 Haziran 2008
Trke'nin tek suu bilisizlerce(cahil) konuuluyor olmasdr,bunlar yle
insanlardr ki Fransa gl olur Bonjur derler,Amerika gl olur bay-bay
derler, onlara yalnzca acyorum..
Osmanlca meselesine gelince kimse su yerine ab, sv yerine mayi demenin bir
dili zenginletirebileceini savunamaz,savunmamaldr. Dilbilimci bozmas
biriyle bu konuda tartp altaydan kmlm vardr.. Savunduum gr
uydu, Dilin ana szvarlnn yerine dahi el sz kullanlrsa, o dilin incelikleri,
mecaz anlamlar ortadan kalkar, Trke kkenli szckler somut anlama
kstlanr,indirgenir, bu da dilin iirselliini, iir yazma yeteneini bozar,byle
yaptka halktan koparsnz,bakn iinde siyah beyaz szckleri geen tek deyim
yoktur.Sonra kendince beni susturmak iin haberin Trke'si var m, akn
Trkesi var m 'ey'in Trke'si var m gibi nenler sordu, hepsinde mantkl
karmlarda bulunup, yerliimiz de saolsun yantladm :) Yz ifadesi
grlmeye deerdi. Byleleriyle her alanda savamalyz arkadalarm...

122

Konu Bal: Szck Tretiminde Yeni Bir Alm

Gnderen: Aytunga zerinde 17 Austos 2008
O zaman, "yleyse gelme arkadam." diyesiydim de demedim.
Ahmet de Begm' sevesiymi ama olmad baksana.
arya gidesiyim ama eniyorum. (/arya gidesim var.)
Ve kk alacamz szck:
yat-as-->yatas-->yats
Yatma vaktinden nce yatma vaktine doru. Yani yatas (ad olarak), yatlas
zaman (nad olarak). Bir rnek daha:
Ali, ehir dna gidesiymi.
Peki nasl szck treteceiz bu -as ile?
---------------------------------------------------Bundan nce halk arasnda kullanlan "as sylemek" kavram zerine
dnelim. TTAS'da gemiyor, eer yabanc dil kkenli deilse bu da -as ekiyle
ilgili bir deyi. Nitekim nden-erken konumak anlamna geliyor.
A Kiisi:Ben bu ite alas deilim.
B Kiisi: As syleme/konuma
Bu ek ayn zamanda ngilizcecilerin savunduu "Trke'de going to kalb yok."
kansna iyi bir yanttr. Zaten;
"What are you going to do?"
evirisi:
"Ne yapmaya gidiyorsun?
Dilbilgisi yoksunu ve yoksulu ngilizler bir kalba dntrmler zamanla.
Dolaysyla biz bunu 'gidiyorsun' diye evirdiimizde tersleniyoruz. Gya
bunun karl yokmu ama idareten "Ne yapmay dnyorsun?" diye
evrilebilirmi. Zaten o da "What do you think to do?" gibi sama bir ey
olduundan, Trke'de bu uyduruka kalbn karl yokmu!!! Bak sen u
ie!!! Bal gibi var!!!
What are you going to do?= Ne yapassn?
Glm gibi dilbilgisi!!!
--------------------------------------Neyse bizim iin nemli olan yeni kelime tretmek.
Yat-as--->Yats
av-la-s---> Haber Saati, blteni (?)
Kalk-s--->Sabah (Arapa)
ok dlanacaktr, alaylanacaktr ama iyi kullanrsak yeni bir yapm ekimiz
olacaktr. Kullanm alanlar geniletilebilir diye dnyorum. Grler ltfen.

123

Gnderen: tolonbey - 27 Austos 2008

Iste byle Trk dilini arindirmak isteklilerindenim ama,simdiyekadar sizin gibi
ince eleyip,bu isin stne dsmedim.
Yazinizin surasini pek anlayamadim ama, CARSIYA GIDESIYIM yazinizda
amaciniz, CARSIYA GITMEKTE ISTEKLI OLDUGUNUZUMU
BELIRTMEK ISTIYORSUNUZ?
Eyer amac o ise ,onun yerine CARSIYA GIDESIM VAR, CARSIYA GIDESIM
YOK gibi bir olusum daha uygun gibi geliyor bana.Gerci o yaziyida yazmissiniz
ama. Carsiya gidesiyim. Bana biraz eksik gibi geldi.
Burayi biraz acarmisiniz bana. Ugrasmadan,yardiminizla bilgi sahibi olayim
diyorum :-))))).
Tm gzellikler sizinle olsun.Grsmek zere.
Gnderen: Aytunga - 27 Austos 2008
Tabi ki, arya gidesiyim ile arya gidesim var arasnda bir fark olmaz.
Dilimizde birok kavram ve dilbilgisi yok olma tehditiyle kar karya. nk
bunlar kullanlmyor. Bana gveniniz, o ifadede bir eksiklik yok. Sadece siz bu
ve buna yakn bir ifade duymumasnz imdiye kadar.
Sonu olarak arya gidesiyim=arya gidesim
deilim=arya gidesim yok durumunda bir sorun yok.

var,

arya

gidesi

Konu Bal: Serbest arma KARIYIZ!

Gnderen: Beren Ouz zerinde 12 Nisan 2010
Dilimizi "merhaba, selam, hasta, kalem, kelime, kitap" gibi szcklerden ok
"okul, bilim, imge, kutsal, kan" gibi "zenti" szckler bozuyor! Peki, bu

124

szcklerdeki yallk ne? bil- > bilim, kut > kutsal, im > imge, oku- > okul ...
Bunlar Trke szckler; ancak Batl ulay Doulu zentisi sama sapan
1
szckler . Btn bu szckler Dil Devrimi igzarlar ynnden klnmtr
ulay dilimizi kirletmek, zgnsz klmaktan baka ie yaramamaktadr. Dmeli,
bu szckler bir alnt ile edeerdir.
Bu bal ilk, Saygdeer Temirbek nermiti bir aralar, ben de taplamtm.
imdi de ayorum, bence alabildiine nemli bir balk.
2

Bu balkta "Serbest arm" yn ile retilmi szcklere karlk bulalm

ulay onlar yleyelim; bylece dilimiz ok daha zgn, yaln ulay anlalr
olsun. lk deneme benden, bence, "okul" yerine "bilgievi" kullanalm.
Dipe:
1
*:
Ar. ilm > bilim
Fr. image > imge
Ar. kuds > kutsal
Ar. kn > kan
Fr. cole > okul
Fr. bulletin > belleten
...
2

* : bunlara tretmek dmek istemedim, bu daha ok retmek bence.

Gnderen: bensay - 12 Nisan 2010
Bu tr konulara dorudan etkimeci (=mdahil) olmaktan elimden geldiince
kanmaya alyorumsa da eki kk bizde olan tutmu bir szc erkin
armdan yararlanlm diye tefe koyamam dorusu. Dil devriminin
kazandrd binlerce szck arasndan saylar onu, bei gemeyen bu tr
szcklere taklp kalmayalm bence. Tutmamsa kukusuz yerine yenisini
dneceiz, tutmusa erkemizi boa yoaltm oluruz, esenlikler.
Gnderen: Zaferztrk - 14 Nisan 2010
Akn akn her gn yeni bir szck girerken bu szcklerle uramak ne lde
doru dnmek gerek...
125

Gnderen: Baturalptrk - 14 Nisan 2010

ncelikle unu syleyeyim: "Dilimizi selam, merhaba, hasta, kalem vb.
szckler bozmuyor, bozmaz da." Keza, serbest armla tretildii iddia
edilen szckler de bozmaz. Bir kere bunlarn tmden zentilik yoluyla
tretildii de garipsediim bir savdr. O gnk "Gne-Dil Kuram"
dorultusunda kelimelerin kk Trke'de aranyordu. Ulay pek ok szck
Trke asln bulma savyla tremitir. Sonu olarak, bu szcklere yabanc
denemez. Hele ki on yllardr kullanlan ve halk tarafndan da iyice benimsenen
bu szckler...
Kald ki, "bilim" szc Trke'de evvelden de bulunan bir szckt. Halk
tarafndan ankr'da kullanlm olmasnn yannda Kamus-u Trki, Yunus
Emre Divan gibi yaptlarda grlm, Kazak-Krgz-Krm Lehelerinde denk
gelinmi bir kelime.
Kanaat etmek anlamnda "kanmak", kanaatkr anlamnda "kank" varken srf
Arapa'ya benziyor diye "kan" szcn dlayamayz. Zaten "kani"
szcyle anlam ba da yok.
Trke'de kut kelimesi var. +sal eki sorun oluturuyor herhalde. Ama "kudsi"
iin "kutsal" nermesi olduka uygun o zamann br szcklerini gz nne
alarak.

Gnderen: Boraan - 15 Nisan 2010

Gemii deip srekli bir nenlere kulp bulurken, srekli gelien yersuda artk
doru dzgn szck trettiimiz yok, hi deilse yeni trettiimiz
treteceimiz szcklere bu yorumlar gelsin. Doru mu yanl m diye yle
ilerleyelim.
Gnderen: Beren Ouz - 15 Nisan 2010
znde doru olabilirsiiz. Ben, "bilim" in daha eski bir szck olduunu
bilmiyordum. Sevan Nianyan ite, gvenmemek gerek.
E azndan unu diyebiliriz, artk szck tretirken yadlara daha az bezetelim;
ancak ben dmiyorum, bizim dilimize ok uygun olan bir szck yadlara

126

beziyor diye atalm. Byle bir ne dmek ok sama olur dorusu. Anlatk
sanrm.

Konu Bal: Trk dilleri arasndak alalabilirlik

Gnderen: Gkbey - 31 Mart 2010
Trk dillerinden birini konuanlar arasnda kimseni birbirini alamad
syleyen biri olmutu. Trkiyeli biri, Azerbaycanl ile etinlikle alayormu,
zbekistanly, Kazakistanly ise hi alamyormu. znde doru diyor;
kimse ilk bata alaamamaktadr. Azerbaycanllar Trk bakacak arklar31
izlediinden stanbul Trkesine alklar anp Kazak, Krgz iin bu sz
sylenemez.
Geenlerde TRT Avaz' amtm. Trkmence bir izlence vard. lk balarda
anlamyordum. Anp ilgin geldii iin izlemeyi srdrdm. On dakika sora
kimi szckleri semeye baladm. Ses tonlarna kulam alt. Yarm saat sora
ise izlenceyi bsbtn alamaya baladm, souna dein izledim. Gzel bir
deneyim olmutu. Alamadm szckler oluyordu anp tmce iinde
olduundan sylenmek isteneni alayabiliyordum e azndan...
Dmeli deme Trk topluluunu kendine zg ses tonu olumu.
Alalabilirlik iin ise, szcklerden ok ses tonunu bilinmesi gerek.
Gnderen: Beren Ouz - 31 Mart 2010
Bence, bir baka Trk Dilini anlamak alabildiine etin bir kl deil. Trk
Budunlar arasndaki szck ayrklklar ile seslem tonlar ayrklklar var; anp
bunlar anlalabilirlik bakmndan ok glk yaratmyor. Dediiniz gibi biraz
y ayrp incelersek greceiz, o kadar g bir kl olmamakla birlikte, gerekli
szckleri bilirsek, anadilimizi anlamak kadar kolay bir i.
31

Bakacak ark: televizyon kanal.

127

Gnderen: Temirbek - 17 Nisan 2010

nceden burada bulunan ve htl bilgiler ieren ileti tarafmca silinmitir.
Wikipedia'n

Trke

maddesinde

yle

bir

yazya

denk

geldim;

Baz dilbilimciler ise byle bir snflandrmann olmadn, tm Trk Dilleri'nin

ayr bir genel dil grubu olduu grnde. yleyse Trke, Trk dilleri
ailesinde, Ouz kolunda, Bat Ouz ya da Seluklu beinde yer alr.
Denilmi ve 11. saytla (numarayla) bu iletiye ynlendirmede bulunulmu.
ncelikle ben dilbilimci deilim, Trkoloji alannda kendince bireyler
renmeye alan bir otodidakt'm. Wikipedia'daki Trke maddesinde bu
iletiye ynlendirme veren kii kimdir bilmiyorum.
Ayrca, silmeden nce burada bulunan ve ynlendirme verilen iletide
yazdklarmn byk ounluu eksik ve htl bilgilermi, dorularn
rendikten sonra nceki htl iletiyi sildim. u hlde, Wikipedia'daki ilgili
ynlendirmeyi veren kimse de umarm gerekli dzeltmeyi yaparak verdii
ynlendirmeyi siler.
Gnderen: Gkbey - 17 Nisan 2010
So vrdii bilgiler32 ok yrinde. Ancak Japon, Kore, Mool dillerini bir
oymakl olmasa bile komuluktan da te ilikileri olduunu dnyorum.
Bizim de baka dillerden aldmz szckler dahas ekler vr; defterdar,
tezghtar gibi Berike alntlardan sancaktar, bayraktar szckleri rek
vrilebilir. Az atmasyon, sallamasyon szckleri de olabilir. Anp yr, yn
eklerini alnmas ok sk bir ilikiden sz ettirir. Trke takside, Japonca
takiuda gibi...
XX. yzyla dek Trkler kolaylkla alarken araya giren Ruseli ile bu soa
erdi. ok byk yitiklerimiz olduu gibi gelecek iin umut beslememizi
salayan etkenler de bulunmaktadr. Bunda srarc olmamn nedenlerinden biri,
aadak grntde konuan Krgz yneticilerinden Atambayev. Onu
szlerine biraz kulak as, as da bildiiiz diller arasna Krgzca'y da ekleyi.
http://www.youtube.com/watch?v=gwvk1czyk30
32

Sildii bilgilerden sz diyor. Derleme srasnda o bilgiler bulunamamtr. (Gkbey)

128

Grntdeki u szleri saybireyi apak aladn sanyorum:

Bugn Qrgzistanda lkenin keleceyinin z boynuna alatrgan k bar. Bu
k sizmenen biz. Bu k Qrgzistann li. Antgeni, biz egerde biriksek
Qrgzistana baarda gelir. (biriksek sznden sorasn tmyle alayamadm,
sezisel olarak yazdm)
Bu szlerden soras Rusa, o yzden alayamamanz olaandr. Krgzistan
benim, seni, bizim gibisinden szler diyorlar...
Gnderen: Temirbek - 18 Nisan 2010
"Bn Krgzstanda, lkn keleei z moynuna alatrgan k bar. Bul k,
sizmenen biz, bul k Krgzstan' li. Antgeni, biz egerde biriksek ..."
"Bugn Krgsiztanda lkeni geleceini, z (kendi) boynuna aldracak g var
(kendi egemenliini kendi eline alacak g var). Bu g, siz ile biz'iz. Bu g,
Krgzistan' l'i (halk'). Biz, eger biriksek (bir araya gelsek, bir olsak) ..."
gerisini alayamadm.
Grt (vidyonu) ortalarnda da alayabildiimce unlar diyor; "Eger zn
saylasa, egerde l zn hukuku n krs, ... caklar..."
"Eer z (kendisi) saylasa (sese), eer l (halk) znn (kendisinin) hukuku
(haklar) iin grese (mcdele etse) ... yaklar" diyor.
Gre szn asl alam "mcdele"dir, gremek de "mcdele etmek"
alamndadr ve dier Trk dillerinde grld zere kullanlyor. Kazaka,
Uygurca gibi dillerde de ayn alamlara gelir.
Sonunda da, "Bu seni Krgzstan, bu benim Krgzstanm, bu bizim
Krgzstanmz" diyorlar. Grt sonunda nce biz yazyor ardndan ienebiz
"gveniyoruz" oluyor ayn yaz.
Krgzca ienmek, zbeke ianmak "gvenmek, timat etmek"
Birka noktaya deinmek istedim; Farsa'dan alnm olan ve kimi szlerde
kullanlan dr "tutan" ek deildir, szcktr. Farsada, Trkedeki /+CX/ gibi
bir ek olmad iin, bu sz, "ek gibi" kullanrlar. Mesel Trkede "bayrak
tayan" alamnda bayrak dersin olur biter ancak Farsada byle bir olanan
yoktur. Bu nedenle bayrakdr "bayrak-tutan" denebilir.
129

Gnderen: ingichka - 15 Kasm 2011

O aratrmay okuyal ok olmutu. Aradm tekrar tapp okudum. Portekizce
konuan denekler Brezilyal eken. Oranlar da yaplan deneylere gre deiiklik
gsteriyor. Belki Trk lehelerini konuanlarla da bunday deneyler yaplabilir.
Kzklananlar iin: On the Mutual Intelligibility of Spanish and Portuguese
http://www.sulainterpreting.ws/files/users/e/535D6469E2612048E040A8C0AC
002D4E/Mutual%20Comprehension.pdf
Gnderen: Toygun - 15 Kasm 2011
Kemal Sunal izletileriyle Trkiye Trkesini yetkince renmi Trkistanllar
bilirim.
Gnderen: ingichka - 20 Kasm 2011
Sovyetler Birlii'nin ma ncesinde arlk Rusyasnn uygulad dil
politikalarna karamazdan Trk leheleri arasndaki anlaabilirlik seviyesi hl
yksektir. Trkiye Trkesine dier lehelerden szleri almakla bu seviyeyi
daha da ykseltmek mmkn olabilir. Trkiye Trkesi dier leheleri
konuanlar arasnda en ok kzklanlan lehe konumundadr. Dolaysyla sz
alveriinin aparcs da Trkiye Trkesi olabilir.

Konu Bal: Satn Almak

Gnderen: Baturalptrk - 16 Eyll 2011
"Almak" fiili hakknda birka anm anlatmak istiyorum:
Bir gn turistik bir yeri gezerken annem 'uradan da zeytinyan alalm'
diyerek dkkna girdi. Zeytinyan ald hlde para vermedi. Neden para
vermediini sorunca 'ben zaten parasn vermitim, sadece aldk' deyince ben
bir ifade yanl aradm. Fakat, yanl yoktu, nk Trke'de "satn almak" ile
130

"almak" ayn fiil ile ifade ediliyordu.

Bir gn de yabanc bir maazann cameknnda yle bir ilan grdm: "2 get, 1
buy". Bizde bu ilan "2 al, 1 de" biiminde ifade edilir. Ancak "demek"
eylemi de ngilizce'de "pay". Ayn manay vermek iin "almak" szcn iki
kere kullanmak icap ediyor. Demek ki br ifade Trke'de anlatlamyor.
Baka bir gn ise ky meydannda pazarc amca ile arkada arasndaki sohbeti
dinliyordum. Pazarc amca anlarndaki bir ticareti anlatrken arkada sordu:
-Ee kaa sattn?
-Yok bee, satmadm, verdim.
Burada amca elindeki rn parasz verdiini sylemek istiyordu. Gerekten de
"vermek" szc, her ne kadar "alveri" sznde gese de, ilk azda
parasal bir muameleyi akla getirmiyor. Bunun iin "satmak" demiiz. Lakin,
bunun tersini nedense ayrtrmamz. Evet, 'satn almak' sz var ama bu
bambaka bir sz deil. Hele ki, "almak" szcnn nne fazlalk olarak bir
kelime geliyorsa bu kullanlmyor. Kamz unu yahut bunu satn aldk diye
anlatyor. Kullanp diretmeye de hacet yok, zira o sz yle ya da byle der,
kullanlmaz.
Peki bizim satn alma kavramn ifade eden bamsz bir szcmz yok mu?
Var tabii. Birisi "itira" br "mbayaa".
Ho, ya daha pratik, eskiden de kullanlm bir szck var m?
Bilenler yetisin...
Gnderen: Tansk - 16 Eyll 2011
'Say(mak)'' ve ''dk(mek)'' eylemleri var; ''u kadar para saydm'', ''u kadar para
dktm'' ekillerinde kullandmz. Ha, ne kadar pratiktir, tartlr.
Biraz dolaylamaya giriyor sanki.
''Elmay satn almak'' ile ''elmaya para saymak'' arasnda kullanllk asndan
bir fark tabii ki.
'Elmay satn almak'' ile ''elmaya para saymak'' arasnda kullanllk asndan
bir fark yok tabii ki.

131

Gnderen: ingichka - 16 Eyll 2011

Trk lehelerinde "satp almak" ekli ok yaygn.
Gnderen: Baturalptrk - 22 Eyll 2011
Saymak da dkmek de olmaz. Para saymak 'demek'; para dkmek ise 'ok
para harcamak' anlamnda. Kald ki, bunlar deyim, biz esas fiil aryoruz.
Satp almak sznn 'satn almak' tan bir fark yok. Hatta, 'satn almak' daha
uygun bir szck diyebiliriz.

132

KARILATIRMALAR
Konu Bal: Farsa 'ki' ilgi edat
Gnderen: Temirbek - 28 Nisan 2011
Farsada ve dilimizde ska kullanlan bu ilgi edat ve bala, znde (essnda)
Trkemiz iin gerekli deildir. Bu yad (yabanc) unsuru da yalzca
alkanlktan tr kullanmaktayz. Farsa-Trke rneklerle aalm;
Farsa "Adam ki o okuyor." (Merd ki mi hvane) - Trke "Okuyan adam"
Farsa "ocuk ki o glyor." (Bee ki mi hande) - Trke "Glen ocuk"
Dilimizde de kimileyin, bu Farsa yapya uyup, srf 'ki'yi kullanma adna
dilimize aykr szlemler kurulduu da oluyor, mesel bir ark sz yle;
"Fikrimi ince gl, glm en blbl
O gn ki grdm seni..."
Burada "o gn ki grdm seni" kullanm tam da Farsa mantk ve yapdadr
(Rz ki ez dde ra t) Oysa Trkesi "Seni grdm gn"dr.
ngilizcede de Farsa 'ki'ni ileini yerine gre 'who/which/where' vb. yapar.
Trkede bu gibi kullanmlara gerek yoktur.

Trke, Farsa zerinde etkisi olan dillerdendir. Trke pekok zamir Farsada
da kullanlr. Bu alntlar Azerbaycan Trkesinden yaplmtr. Farsa men <
Azeri Trkesi men "ben", Farsa < Azerice/Trke o (Macarca = Moolca
u ayn alamda ve kkte), Farsa anh "onlar" < Eski Trke an "o"nu
souna Farsa oul eki /-h/ eklenmi. Trke ve Azericede bu eski zamir
onlar < Eski Trke anlar biiminde yaamaktadr.
Bu zamir Ana Trke dneminde muhtemelen *han "o" biimindeydi. Ana
Ural-Altayca'dan kalma olduunu dndm Fince hn "o", bu dnceme
salam bir dayanak niteliindedir.

133

Gnderen: Oktay D. zerinde 05 Haziran 2011

Eski Trke an szc Ana Trke an szcnden gelir, han deil. nk
szck bandaki Ana Trke h- sesinin saptanmas iin birka yordam vardr:
1) Hala Trkesinde karl varsa. Hala Trkesi Ana Trke h- sesini
koruyan tek Trk dilidir.
2) Dier Trk dillerinde nseste y- tremesi varsa.
3) Dier Altay dillerindeki karlklarda nseste Moolca y-, Manu-Tunguz p-,
h
Japonca py-, Korece p - denklikleri varsa.
Eski Trke an szc bu yordamlarn tmnden kalr, nitekim ilk yordam bile
tek bana yeterlidir nk Hala Trkesinde ara "ora, o taraf" < Hala
Trkesi *a "o" szc nseste /h-/ iermez (Eski Trke ol "o" szcnden
treyen Hala Trkesi ayrca bulunur).
Gnderen: Tzkoparan - 08 Haziran 2011
Farsa "ki" edatnn gereksizliini savunurken Arapa "ve" balacn
kullanmanz ne tuhaf. Bence "ki", "ve" den daha gereklidir.
Gnderen: Oktay D. - 09 Haziran 2011
Temirbek'e sylediniz ancak, ben yantlama gerei duyuyorum. Bence "ki"nin
"ve"den daha gereksiz olduu ak. Trkede "ki" ile kurabileceiniz yapya
karlk daha gl baka bir yapnz doal olarak varken br yandan "ve" iin
baka bir yapnz yok, ya hi kullanmayacaksnz ya da karlk gelen bir szck
kullanacaksnz (ile, ulay, yeme, ...).
Gnderen: Tzkoparan - 16 Haziran 2011
Szdizimini deitirmek kimileyin yeni bir soluk katabilir anlatma. Belki
anlatann vermek istedii vurgu baka yerdedir. Yani neyse herhangi bir sebeple
kullanldnda "deiiklik olur" bir yerde. Onsuz olur mu, evet tabii ki olur.
(ehe "ki" kullanarak kurdum ironik oldu)
134

Ancak "ve"ye hiii gerek yok yahu. Deiiklik deil fazlalk "ve". Aylardr
konuma dilimde bile kullanmyorum onu.
Gnderen: ingichka - 20 Kasm 2011, 19:22:11
Bizde "ki"nin yanl kullanld oluyor:
Bana dedi ki sen benim kardeimsin.
Kastedilen anlam: Bana "sen benim kardeimsin" dedi.
Ki'li yapnn gerek anlam: Bana senin benim kardeim olduunu dedi (syledi).

Konu Bal: Soru Belgisi /?/

Gnderen: Temirbek - 01 Temmuz 2011
Hint-Avrupa Dillerinde bizim dilimizdeki gibi bir soru eki yoktur. Cmleni
soru olduu konumada vurgu ile belirtilir. Ancak yazarken bu vurgu
yaplamayaca iin /?/ biiminde bir belgi bulmular, oysa Trkede bu
belgini kullanlmasna gerek yoktur.
talyanca, Farsa, Yunanca, spanyolca vb. dillerde sz gelimi "Gidelim mi"
denemeyecei iin "Gidelim" denir, ancak burada zaman zaman Trkede de
kullanlan vurguya bavurulur; "Gidlim" biiminde. Yazarkense "Gidelim?"
biiminde soru belgisi konarak meram alatlr. Oysa yukarda grdz gibi
Trke biime belgi koymasak da "mi" ekiyle soru olduu aktr.
"Gidelim mi?" (gereksiz belgili)
"Gidelim mi" (Trke)
Gnderen: Oktay D. zerinde 01 Temmuz 2011
"mi" ilgecinin gelip de soru alam katmad durumlar da vardr, ancak bunlar
yan tmceciktir: "Biz gittik mi gelmeyiz."

135

Eski Trkede soru imi kullanlmad dorudur. znde mu soru ilgeci o

grevi grmesi iin konulmutur. Eski Trkede sadece mu sesletimi vardr.
Ana Trke *b (giz, bilinmeyen) szcnden gelir. Ayn kkten, addan nesne
ad yapan + eki ile bu/mu "keder" szc ve buradan da addan eylem
yapc +A- ekiyle bua-/mua- "bunamak, bilmiyor duruma gelmek" szc
tremitir. Japoncada bu szck mu olarak yaar ve Zen Budizminde "deil,
bilinmeyen, gizem" alamnda deri alm olan bir szcktr. ince'ye ve bu
dini kullanld dier dillere Zen Budizmi ile gemitir.
Japoncada ayn ilevi ka szc yrtr. Tmceyi "gidelim mi?" yerine
"gidelim ne?" biiminde kurmak gibidir. Bu szck Ana Altayca *ka(n) "ne?"
szcnden gelir: Eski Trkede ka "ka?", kaan "haan? ne zaman?", kan
"hani?", kank "hangi?", kal "nasl?", kanda "nerede?", kanday "nasl?", kem
"kim?", kana "nice?" gibi szckler bu kkten tremitir.
Gnderen: Kuhan - 01 Temmuz 2011
Doru diyorsunuz. Daha da ilerisi, spanyolcada tmcenin bana da konuluyor
ters olarak. Buna karn, gerek olmasa da kullanlmasnda saknca grmyorum.
Gnderen: Temirbek - 01 Temmuz 2011
Ben bu belgi kullanlmamal demek istemedim, kullanlmasnda bir saknca yok
tabii. Vurgulamak istediim uydu, tpk Farsa "ki" gibi, bu belgiyi de
alageldiimiz iin kullanyoruz, Trke'ni gereksinim duymasndan deil.

Konu Bal: Ettirgen Yap

Gnderen: Temirbek - 01 Temmuz 2011
Geenlerde bir arkadamla Trke ile ngilizce hakknda syleiyorduk.
Arkadam Trke'nin ngilizce kadar zengin olmadn savlyordu. Bense tam
tersini. Sz ettirgenlikten (faktitif) atm. Hint-Avrupa Dillerinde ettirgen yap

136

yoktur. (ngilizce, Farsa vb.) bu alam verebilmek iin "yapmak" fiilini

yardmc olarak kullanrlar.
Mesel ngilizcede yr- fiil kknden > yrt- diyemeyeceiniz iin "make"
kullanrsnz, rnein; make it walk (onu yrmek yap/yaptr) gibi. Hatt
syleimiz srasnda u rnei vermitim, yrmekte zorluk ekenler iin
tutamaklar olan bir ara vardr adna walker diyorlar, oysa bunun Trkesi
*yrtc'dr, ancak ngilizcede yrtc denemedii iin yryc deniyor.
Oysa Trkede yryc ayr bir szckken yrtc ayr bir szcktr ve
"yrtc"n ngilizcesi yoktur! Trkede ek olarak bebeklerin yrmesine
yardmc olan bir baka ara vardr ona da yrte denir.
Farsa ve Krte gibi rn dillerde de bu yap ayndr. Farsada kerden
(yapmak), Krtede ise "kirin" (yapmak) kullanlr. rnein, Trke dz
szcn Krte'ye gemi biimi dz; buradan Trke dzletirmek33 bu
yapn Krtesi dz kirin (dz yapmak) gibi.
Bu bal amaktaki amacm "bizim dilimiz stn dierleri aa" demek falan
deil. Dil hakkndaki tartmalarda "Trke gelikin bir dil deil, zengin bir dil
deil" diyenlere "mdem Trke bu yapsyla gelikin bir dil deil, o hlde daha
ettirgen yapya sahip olmayan diller nasl gelikin" diye sormak. Yoksa her dilin
ayr bir gzellii, ayr bir yaps olduunu bilmekteyiz. Hibir dilin bir dier
dilden stn olamayaca gibi astn da olamayacann ayrdndayz. Biz, hibir
dile "aa" demiyoruz aksine dilimize "aa" diyenlere yant veriyoruz.
Gnderen: Oktay D. - 01 Temmuz 2011
Ayrca bizde oldurgan at ile ettirgen at ayrm vardr. lki, geisiz (nesne
almayan) bir eylemin geili (nesne alan) hle gelmesiyken dieri ise geili
olduu hlde yie geili yaplmasdr. Bu yzden geili (nesne alan) bir eylem
olan al- (to have) eylemine -dXr- ats getirilirse yie geili olan aldr(almasn salamak, get s.o. to have) eylemi yaplr. Bunu daha da geili
yapmay srdrebiliriz: aldrt- (almasn salamasn salamak!, make s.o. get
s.o to have! ). lerisi: aldrttr- (almasn salamasn salamasn salamak!)
Gnderen: Temirbek - 12 Temmuz 2011
Evet. :) Ard arda eklenebilme zellii de var. Hint-Avrupa Dillerinde bir tek
33

Fiilin yaps; dz-le--tir-mek buradaki /-tir-/ ettirgenlik ekidir.

137

ettirgenlik eki dahi yokken bizde ard arda drt kez gelebilmekte.

Konu Bal: Farsa 'eger' edat

Gnderen: Temirbek - 28 Nisan 2011
Farsa eger (art edat) < Orta Farsada hakar/hakaram < Eski Farsada ha
karam "bir kez"den gelmekte (bknz: Nianyan Kken Bilgisi Szl34)
Bu edata ylesine almz ki gereksiz yere kullanyoruz. Ayrca alatm
bozukluu da yapyoruz ancak ayrdnda olan yok.
Trkede "art eki" /-sA-/ zaten bu ilevi yapmakta. rnein; "Eer yamur
yaarsa emsiyemi alrm." szleminde (cmlesinde) "eger" gereksiz bir
kullanmdr. "Yamur yaarsa emsiyemi alrm." ne deiti? Hibir ey. nk
zaten /-sA-/ eki bu ilevi yapyor. Ancak Farsa'da byle bir ek yoktur, bu
nedenle "eger" kullanlmak zorundadr. Farsada bu szlemi yle kurarsz,
"Eger yamur yaar, emsiyemi alrm/alyorum." Demeli (yni) bu edat Farsa
iin gereklidir ancak Trkede ille de kullanlmak zorunda deildir.
Trke "Gelirsen grrz" - Farsa "Eger sen gelir, biz grr."
rnekler oaltlabilir. Hint-Avrupa dillerinde uzun szlem kurma olana pek
yoktur bu nedenle ksa ksa szlemcikler kurup ardndan bunlar "bala"larla,
edatlarla birbirine tutturmalszdr. Oysa Trkede ve tm eklemeli dillerde
tekgvde (yekpre) szlem kurulabilir, az szle ok ey alatmak mmkndr.
"Yazdrtlabilecekse yazdrt." szlemindeki koyulatrdm "tek szc",
tad anlam "birebir" verebilmeiz iin Farsa, ngilizce ya da br H-A
dillerinde ksa bir paragrafa ihtiycz vardr. Farsada baa "eger", ngilizcede
ise "if" koyup, kollar svamalsz.

34

http://www.nisanyansozluk.com/?k=eer

138

Gnderen: bey-hadi - 28 Nisan 2011

ha karam (karam < krm\krn\kr\ kz: df).
gr < rki\rkim\rkm (< rmk). rmi olursa ki. rirs ki.
Gnderen: Baturalptrk - 30 Nisan 2011
"Eer, ayet" ilgeleri Trke iin olmazsa olmaz deildir. Fakat, bunlar
'gereksiz' addetmek de yanltr. Hele ki anlatm bozukluuna yol atn
savlamak benim kabul etmeyeceim bir iddiadr. mdi, Trke'deki "-sA-" eki,
evet, art belirtir. Ancak, mevzubahis ilgelerin tmcedeki koul anlamn
glendirdii de belirgindir. Koul anlam vurgulanmak istendiinde "eer,
ayet" ilgelerinin kullanld grlr. Nitekim, gndelik yaamda ilgesiz ve
ilgeli art cmlelerinin ikisi de kurulur.
te yandan, ilgele art cmlesi kurmak yeni zuhur etmi deildir. Biliyorsunuz
DLT'deki "aba" szc "eer" ile anlamdatr. Oradan rnekler vereyim:
* "aba sen barsa sen (eer sen varrsan)"
* "aba kolsam udhu barp ... (eer isteseydim ardsra varp ...)
* "Kelse aba terkenim ... (eer hakanm gelirse ...)"
Gnderen: Oktay D. - 30 Haziran 2011
DLT'de aba szcn bulamadm. Ayrca verilen rneklerde "-se" diye geen
Eski Trke ek nedir? Nitekim, Eski Trkede koul eki -sAr biimindedir.
Gnderen: Tansk - 30 Haziran 2011
Sizin elinizdekinde ''abarn'' biiminde geiyor olsa gerek.
Gnderen: Oktay D. - 30 Haziran 2011
[1]

Benim elimdekinde ilk sesi /aba/ olan szck var: aba, ab, abq.
[2]
TDK'daki veritabannda aban szcn buluyorum. ok ilgin.
139

Dipe.
[1] Kagrl Mahmd, "Divn Lugti't-Trk", (Sekin Erdi, Serap Tuba
Yurteser), Kabalc yaynnlar, 2005.
[2] TDK'daki veritaban Besim Atalay'n evirisinden yararlanlarak yaplm.
Gnderen: Tzkoparan - 30 Haziran 2011
Bir de "eer ki" diyenler var. Salt az doluluu olsun diye "ki" ekleniyor
sanyorum.
Gnderen: ingichka - 09 Eyll 2011
Ayrm dillerde "evet" ma "eer" arasnda okarlk bulunuyor. Trkede "evet"
anlamnda kullanlan "ha" ile Macarca "eer" anlamndaki "ha" seste. Ayrm
yadaylarda Trkiye Trkesinde "eer" anlamnda "ha"nn kullanld
dnlebilir: "Ha ben yanlyorsam bilemem" tek.
ayrm: baz
ma: ve
okarlk: benzerlik
yaday: durum
tek: gibi
Gnderen: QONAQ - 09 Eyll 2011
Trk: Ha bn yanlyorsam
Macarca: Ha n tvedek
Gnderen: ingichka - 09 Eyll 2011
Trkedeki galiba "ha"nn anlam kuvvetlendirme ileviyle ilgili. Ha, eer ben
yanlyorsam da denebilir.
Abam apam, abang. Eer, ayet. (Caferolu)

140

Konu Bal: Trke'nin Geri Vitesi

Gnderen: Baturalptrk - 13 Temmuz 2011
TDK'nin Ekim 1975'e ait "Trk Dili" dergisini incelerken Halikarnas
Balks'n tantan bir yazya denk geldim. Asl ad 'Cevat akir Kabaaal'
olan mehur Bodrumlu edip Trke'nin gerekten varsl bir lisan olduundan
bahsediyor. stelik, son derece kkenci bir anlayla Trke yazmay seviyor.
ngilizce, Greke, Arapa, Farsa, Latince, talyanca, spanyolca, Franszca gibi
pek ok dili biliyor. Halikarnas Balks, Trke'nin tek eksiinin 'geri
vitesinin bulunmamas' olduunu sylyor:
"Trke'nin geri vitesi yok. Szgelimi, ngilizce'de 'dress' giyinmek demktir.
Bana bir 'un' getirirseniz soyunmak olur. Trke'de bu olanak yok..."
Gerekten de 200 civarnda eke sahip diye vndmz Trke, bu anlama
gelen hehangi bir eke en azndan u an iye deil. zellikle Avrupa dillerinden
evirilerde en ok sorun yaanan yaplardan birisi bu. Ayrca, bu ek sayesinde o
dillerde eanlaml kelime says da artyor ve ayn kkle daha fazla szck
tretme olana oluuyor. "non, im, in, un, dis, de" gibi neklerle kurulan
szcklere ngilizce'den rnekler verelim:
fold (katlamak) - unfold (katn amak)
screw (vidalamak) - unscrew (vidalarn skmek)
button (dmelemek) - unbutton (dmelerini zmek)
buckle (tokalamak) - unbuckle (tokasn amak)
close (kapatmak) - disclose (aa vurmak, aklamak)
imaginative (hayal gc kuvvetli) - unimaginative (hayal gc kuvvetli
olmayan)
compose (oluturmak) - decompose (rmek, rtmek)
cash (nakit) - noncash (nakit olmayan, taksitli)
rnek says sonsuz. Baka dillerde de bu yap mevcut. Szgelimi Franszca'da
"colonisation" smrgeletirme demek. Franszca'da bunun kart
"dcolonisation"dur ki Trke'ye evirirken cuk oturan bir karlk bulunamaz.
Bu yapy inceleyelim istiyorum. Benim zihnimi ok kurcalyor.
Gnderen: Temirbek - 13 Temmuz 2011
ngilizcedeki verdiiiz rnekler "uyduruka"dr. nk bu ekler Latince
141

olduundan ngilizcede aslnda kullanlamaz. Demeli, screw gzel ancak >

unscrew uydurukadr. ngilizce bu uyduruk yollar ska kullanr mesel reeki de byledir co- eki de. Adamlar re-tweet gibi bir szck bile
uydurabiliyorlar :) tesii siz dnn artk. znde re-tweet demekle recvlt demek arasnda hibir fark yoktur :) nk re- neki (aslnda edattr
zamanla ekletirilmitir) Latincedir ve ngilizcede elenii yoktur.
ngilizce bir uydurmalar dilidir, aalamyorum ama byledir. Mesel -ing
taks aslnda eylemlere gelir, ama adamlar adlara da getiriyorlar. Yani Trke
gz adna -mek ekini getirip *gzmek demek gibi. Oysa Trkede gz'den
gzle- > gzlemek deriz, ama ngilizcede addan eylem yapan byle bir ek
yoktur (+lA-) bu nedenle uydururlar.
Trke'ni geri vitese gerenimi yoktur. nk Trke fiil zengini bir dildir ve
her fiili bir de olumsuzu vardr. Hint-Avrupa Dillerinde ise her fiili olumsuzu
olmad iin bu yola bavurulur.
Mesel Trkede iirmek deriz tersi sndrmek'tir. Franszcada ise bu iki
eylem de olmadndan Latince kklerden yle tretimler yaplmak zorundadr;
en "i" + flare "flemek" > enflare "ie flemek" yni" iirmek", buradan da >
enflasyon "iirim". Bu eylemi kendi olmad iin ztt da yoktur onu da ayn
yolla tretiriz > de "olumsuzluk alam katan nek" + flare "flemek" > deflare
"flemeni tersi" yni "sndrmek, indirmek" buradan da > deflasyon "snm".
Trk-Altay Dillerini, Hint-Avrupa Dillerini ltleriyle deerlendirirsek
yalrz. Basketbol'u izleyip de bu oyunu futbol ltleriyle deerlendirmeye
kalkan biri "bu ne biim bir oyun byle, topa ayakla vurmuyorlar, bu bir
eksiklik" diyebilir. *Benzeki (ben-merkezci) bir baktr bu. Trk-Altay Dilleri
de spordur evet ama kurallar ayrdr.
ou kii Trkede ngilizcedeki "the" gibi artikellerin olmamasn eksiklik
zanneder. Oysa Trkede bu ilevi akuzatif ek yapar. Mesel "Elma yedim"
cmlesinde, burada yediimiz elma belirsizdir ngilizce "apple" gibi, ancak
"Elmay yedim" dersek buradaki alam ngilizcedeki "the apple"daki gibidir.
Yni Trke'ni bir eksii yok, bakan gzlerdeki bilgi/lt eksik. Tabii bunu
art niyetli yapmayanlar istisn, ellerindeki cetvel yal bu nedenle tm
lmleri "error" veriyor :)
***

142

Aslnda yazar kendi azyla ii zm;

"Trke'nin geri vitesi yok. Szgelimi, ngilizce'de 'dress' giyinmek demktir.
Bana bir 'un' getirirseniz soyunmak olur. Trke'de bu olanak yok..."
Tamam ite, Trkede giyinmek ve soyunmak diyoruz. ngilizcede "soyunmak"
diye bir fiil yok sorun orda :)
Ancak strip down gibi freyzl vrbler ya da discase (dis- de Latince'dir) gibi
Latine (ya da yar Latince) kullanmlara bavurmak durumundasz.
ngilizcede soyunmak gibi muhteem bir fiil yok esas, olamaz da nk
ngilizce ve dier Hint-Avrupa Dillerinde dnllk eki yoktur. Franszca,
Krte, ngilizce, Ermenice, Farsa vb. tmnde mesel "kendimi ykyorum"
denebilir, "arabam ykyorum" der gibi. nk dnllk alamn verecek bir
ekleri yok. Biz ise "ykanyorum" deriz bitti! Yka- > ykan- dnl. Soy- >
soyun- dnl, kimde ne yok iyi deerlendirmek gerekir.
***
Burada szm sevgili Baturalptrk'e deil. So gnlerde hep yal
alalyorum bu yerlikte
Trke'yi bu ekilde bilmeden ya da hakszca eletirdiler mi Yrk damarm
zplyor
2200 yl nceki Latincede bu saylan eklerin hibirisi ek olarak yoktur. Bu
kullanmlar bizzat, bilerek ve Latince'yi gelitirmek iin tasarland. Edatlar ve
kimi kelimeler ekmi gibi kelime bana vb. eklenerek kullanld ve zamanla
ekletirildiler.
Mesel yukarda rnek verdiim flare "flemek" fiilini ele alalm. Bu fiil sabit
dursun bana kna ek takalm
Mesel defalare "flememek,
indirmek, sndrmek", conflare "birlikte flemek, flemek" (bakn Trkede
ite ek var, Latincede yok), reflare "geri flemek soradan eklenen alamyla
yeiden flemek" vb. byle gider bu.
Burada dikkat edilmesi gereken bir de u var bu neklerin esas alamlarnda da
oynamalar yapld, mesel re- eki esasnda "geri" demektir, ama bir de
"yeiden" alam kattlar, bilinliolarak yapld bu. Dilin eksikleri gzlenip
giderildi, dil bilerek gelitirildi.
143

imdi bu ilemleri Trkede yapsak "uyduruku" oluruz. Dile mdahale mi olur

bik bik diye terler. tvitrlar
Bugne dek Trke'yi gelitirmek iin kim ne yapt? Bu gibi sistemli bir
gelitirme uygulamas oldu mu? Olmad, dolaysyla bilinli olarak oturulup
gelitirilmi bir dille, bugne dek gelitirilmesi urunda ta stne ta
koyulmam bir dili hakszca karlatramayz. Geri Trke lsyle bile yer
Latince'yi gryoruz ite.
Trkeden de rnek verelim ki daha iyi alalsn. Trkede de buna bezer
denemeler var ve baarl. Mesel n ile grmek fiili biletirildi ve ngrmek
diye mkemmel bir fiil oluturuldu, ite Latince byle bir dildir. Trkede
gemite de bunun izleri rnekleri var mesel el vermek bileik yazarsak
elvermek de bu yapya bezerdir. Trkede de grmek fiilini bana szler
takarak mesel; ngrmek gibi igrmek "bir eyin dernunu alglamak,
alamak", uzgrmek "ileri grl olmak", dgrmek "birini ya da bireyi
dlamak, horlamak"(?), egrmek "eit ve ayn grmek" ("siyahlar ve beyazlar
birbirlerini egrmelidir" gibi), asgrmek (aa grmek alamnda),
yadgrmek "yabanc grmek, dman grmek", elgrmek "yabanc saymak, el
olarak deerlendirerek bakmak" (Yurdumuzdaki hibir soycul bei
elgrmemeliyiz. Trk, Krt, Laz, erkez hepimiz biriz." gibi) byle gider bu.
Yni biz gelitirdik de Trke "yo" mu dedi?
Yabanc dillerden kelime almaktan dnp de Trke'ye bakan olmam ki. Byle
bir gelitirme gayretine sz gelimi 500 yl nce 800 yl nce balansayd imdi
bu verdiim rnekler gibi fiiller kanksanm olacakt ve u anda kullanyor
olacaktk belki de. Demem o ki ortada bir haksz rekbet var ama buna ramen
Trke "ekleriyle" Hint-Avrupa Dillerii yir
Trke dier dillerden stndr falan demiyorum hibir dili aalamam. Her dil
eittir bana gre. Ama Trke'yi aalama amac sezersem Trkeden stn
olduu iddia edilen dilleri Trkeden zayf olan ynlerini yakalar ortaya
sererim ki neyin ne olduu iyi grlsn. Zaten bu yerlikte bir avu adam bugne
dek yaplmam olan Trke'yi gelitirme ve ilerletme iini yapmaya gayret
ediyoruz.
Gnderen: Baturalptrk - 13 Temmuz 2011
ngilizcedeki verdiiiz rnekler "uyduruka"dr. nk bu ekler Latince

144

olduundan ngilizcede aslnda kullanlamaz. Demeli, screw gzel ancak >

unscrew uydurukadr.
Sz edilen kelimeler yeni tretilmi olabilir; ancak onlar uyduruk veya
kullanlamaz addetmek bana doru gelmedi. Zira, kkence Latin diline
dayanmas bir garabet oluturmaz. ngiliz dili bu unsurlar haretmi yourmu
ve kendine mal etmiken bizim hl kp "kullanamazsn, yanltr" dememiz
garip kaar. Evet, bu szckler-ekler Latin tabanldr. Fakat, bugn ngilizler
kendilerininmiesine ok kullanyorlar, szckler tretiyorlar, yadrgamaz
olmular. Ve de gereksindikleri kavramlar rahatlkla karlayabiliyorlar. Dikkat
buyurun, bu unsurlar ngiliz saylmaz m u hlde?
"-ing" taks anlatlrken isimlere de geldii sylenerek uydurmalar dili denmi
ngilizce'ye. Gel gr ki, ngilizce'de 'eylem' ile 'ad' arasnda bir fark bulunmaz.
Fiil hli bulunmayan bir ad varsa da gereksinildii takdirde fiilletirilebilir.
Trke'ni geri vitese gerenimi yoktur. nk Trke fiil zengini bir dildir ve
her fiili bir de olumsuzu vardr. Hint-Avrupa Dillerinde ise her fiili
olumsuzu olmad iin bu yola bavurulur.
Trke'nin geri vitese ihtiyac yok demek geitirme olmu. yle bakarsak,
Trke'nin "mi'li gemi zaman"a da ihtiyac yoktu. Ama, bugn dile nasl bir
derinlik ve ifade kolayl salad ortada.
Diyeceim, bu tr gelerin bulunmay kimseyi ldrmez; ama bulunursa dile
zenginlik katar. Madem bizde bu anlam karlayan ek yok, yleyse bu anlam
ykleyebileceimiz bir ek-yap-szck aramalyz.
Trke'nin fiil zengini bir dil olduu konusunda kukuluyum. Ama ngilizce'de
daha fazla fiilin kullanld konusunda kukulu deilim. Bizde tanm dahi
yaplmam kavramlar ngilizce'de tek szckle karlanyor. Hem de bir deil
birden fazla nansl szcklerle.
Dillerin kurallar farkldr, tamam. Peki, yleyse neden Trke'deki "--"
itelik eki ne srlerek Trke methedilir. Madem yle, Trke ayr ngilizce
ayr kurallara sahip. O ltlere gre deerlendirelim. Trke'de olumsuzluk eki
var, ngilizce'de yok. Fakat ngilizce'de de yine basit bir yapyla, yine tek heceli
bir sesle olumsuzlatrlyor. imdi bu tutum da benmerkezci bir yaklam deil
midir?

145

ngilizce'de "soyunmak" anlamnda bir kelimenin olmad sylenmi.

Olabilir, ama mesele soyunmaktan ibaret deil. Binlerce szck bu geri vitesle
tretilebiliyor. rnein; close kapatmak ise disclose da aklamak demek. unu
da belirteyim ki, aklamak anlamna gelen daha pek ok kelime var. Trke'de
'kapatmak' eylemini kullanarak tam zdd olan 'amak-aklamak'
anlamlarnda kullanlabilecek bir szc tretmek imkn var mdr? Yok.
Mesele burada.
leriki haftalarda ngilizce'nin neklerini ve soneklerini, Trke'de karlanma
biimleriyle, dizelgelemek niyetindeyim. O zaman daha net bir tablo grebiliriz.
Gnderen: Oktay D. - 13 Temmuz 2011
Evet, bugn Trkede "geri vites" yapsna gerek duyulmaz. Bugnlerde grek
duyulmu gibi olmasnn nedeni, terimleri "karlamak" yerine "evirmek"
gayretine yanllkla girmektir.
Bu arada gerekten gerek duyulmadn sylemeliyim, nk Ana Trke
dneminde bu tr yaplar bulunur. rnein, Ana Trke -l- yieleme ats
bulunur, edilgenlik ats deildir. Henz Eski Trkede ilekliini yitirip
kalplamtr. rnein, k-l- "yapmak, klmak" = Mo. ki- "yapmak".

Gnderen: Temirbek - 14 Temmuz 2011

Evet, bu szckler-ekler Latin tabanldr. Fakat, bugn ngilizler
kendilerininmiesine ok kullanyorlar, szckler tretiyorlar, yadrgamaz
olmular. Ve de gereksindikleri kavramlar rahatlkla karlayabiliyorlar.
Dikkat buyurun, bu unsurlar ngiliz saylmaz m u hlde?
Hayr, tabii ki kullanlabilir. Ama retweet de biraz uydurma deil mi sizce de?
Demek istediim baz tretimler ok sallapati duruyor. Yoksa bizim Trke
sancak szcn souna Farsa "tutan" takp > sancaktar "sancaktutan"
dememiz ne kadar doalsa ngilizlerin de Latince ek kullanmalar o kadar doal.
Demek istediim kimi eklerin ngilizcede elenii, edeeri yok, onu kast ettim.
Yoksa ngilizce de Latince de Hint-Avrupa Dili olduklar iin edeer ekleri ve
kkleri vardr, Latince ob- eki ile ngilizce up, over gibi. Latince neuter "ntr"
= ngilizce neither gibi. Bunlar edeerdir alnt deildir.

146

Benim vurgulamak istediim Trkede bu gibi eklerin "birebirlerini" aramak

yal. nk dilimizi yaps ayr. Ama ille de bezer eklerimiz olsun diyorsak
biz de bu ekleri asl alamlar zerinde biraz oynamalyz. Mesel re- "geri"
demek iken ikincil bir alam daha eklenmi "tekrar". O hlde ille buna bezesin
dersek biz de geri 'ye bir de "tekrar" alam yklemeliyiz. Baka yolu yoktur
bunu. Mesel rapor < re- ile apporter "tamak, getirmek" bileimidir rnek
olsun diye veriyorum > geribildirim/gerignderim/geridnm vb.
ngilizcede kullanlan a-, an-, in-, ne- vb. tm zaten ayn szck no/na
olumsuzluk eki < Ana Hint-Avrupaca *ne (yok, deil). Farsas na-, "ne o ne
bu" derken kullandmz ne de bu szcktr.
Bakz Nianyan szlnde de+ neki iin ne demi;
"(~ Fr d-/ds- ) ~ Lat de bir yerden veya eyden ayrlma veya uzaklama,
yoksun olma, eksilme, aa inme, kaybolma, sona erme bildiren edat ve fiil
neki << HAvr *de- "verme" bildiren bileen
Franszca rneklerde seslilerden nce ds+ biimini alr. Franszca ve ksmen
ngilizcede ilektir, ancak yap ve anlam bakmndan dis+ ekiyle birlemi ve
ou rnekte olumsuzluk anlam ar basmtr. r: bloke > debloke, arj >
dearj, avantaj > dezavantaj."
Yni bir alam deimesi sz konusu, asl alamdan bir sap var.
Dier eke de bakalm di+ / dis+;
(~ Fr/ng di-/dis- ikiye ayrlma, ayrma veya iki eyin arasnda olma bildiren
fiil neki ) ~ Lat di-/dis- a.a. < Lat duo, di- iki << HAvr *dwo- a.a. d
/P/, /t/, /k/, /s/ ncesinde dis+, /f/ ncesinde dif+, dier hallerde di+ biimini
alr. Baz ngilizce trevlerde Lat de- > Fr ds nekiyle karmtr (disinfect <
ds-infcter < *de-inficere).
Grld gibi bildiimiz "iki" szc eklemi ve bambaka bir alama
brndrlm. imdi Trkedeki iki ya da Eski Trke eki szcn alp biz
de byle bir alama brndrmeliyiz ki "mcdele edebilelim". lle de birebir
bir ek istiyorsak. Baka trl imkn yoktur.
Ya da usuma u geliyor tartman bandan beri, Trkmencede bildiimiz yok
szc eklemitir ve bu hldeyken ok diye yazlr. Mesel gelenok

147

"gelmiyorlar, gelmeyecekler" demek, essnda "gelen yok" ama Trkmencede

bir yaln olarak yok szc var bir de +ok eki olumu, tpk Hint-Avrupa
Dillerinde iki'ni hem szck hem ek olarak var olmas gibi bir durum.
Bizde de buna bezer durumlar var imdiki zaman ekimiz olan +yor u anda
kullandmz yr- eyleminden geliyor. Demek ki bu gibi durumlar bizde de
olaan ve biz de bilinli olarak bu gibi "ekler tretebiliriz." Sadece yei kelime
tretmekle yetinmemeliyiz. Yei eylemler (mesel *yadgrmek gibi)ve yei
ekler tretmeyi de deeyebiliriz ki sanrm Baturalptrk' de demek istedii
bu.
Ben de bu konuda bireyler dnmtm gemite. Ama yanaan olmayacan
dnp burada bahsetmedim. imdi yeri gelmiken aklmda kaldnca
paylaaym. Mesel geri < ET ker szcn kk olan *ke, bugne
uyarlanrsa > *ge "yielenmek, tekrar" bildirir ki kez "tekrar, def, kere" de bu
kkten gelir. Mesel ben Latince re- gibi bu ekimizi kullanmay dnmtm
ya kez szcnden hareketle *ke- ya da geri'den hareketle *ge- biiminde.
rnek; *gebakm/*kebakm "revizyon" gibi. Bu sadece mermm alatmak
iin verilmi bir rnek tabii.
Aynen Bat Dillerindeki gibi bir "geri vites" eki aryorsak bu gibi eyler
denenmelidir. Gerek "tekrar" alam iin gerek "olumsuzluk, kartlk" alam
iin.
colonisation "smrgeletirme" = dcolonisation "*smrgeletirenok"
Trkmenceden esin. Biz de Ouz'uz nasl olsa.
Gnderen: Oktay D. - 14 Temmuz 2011
Yalz Temirbek, neden alam kaymasn biz yaptralm ki szce? Sence bu
doal olur mu? Latince, ngilizce veya Franszcada oluan alam kaymalar elle
olumu deildir. Bir szc ekleme sreci uzundur. nce tamlama
biiminde olur sora kalplar (alam kayar) anca ondan sora ekleir. Bu
sreci +yor ekinde grmek iin Eski, Orta ve ada Ouzcaya bakmak
yeterlidir. Aa yukar 900 yllk bir sre sounda "imdiki zaman" alam
verecek ekilde eklemitir.
Dier Trk dillerinde de "ula ile tamlanan ve sreklilik bildiren baka
eylemlerin gei zaman ekimi" imdiki zaman kalbn verir (ekleme henz
olmamtr). ein zbekede "yat-" (yatmak) eylemi kullanlr,
148

kelipyatirmin (geliyorum). Bugn Mula'dan Manisa'ya olan blgede "dur-"

eylemi imdiki zaman kurar: "gelipdururum" (geliyorum).
"gebakm" szc kuralszln danskasdr. Trkede hangi eylem ile ad
birlemitir? Bir hece daha yazacak ve konuacak zamanmz yok mu? geri
bakm. Gerisini halka brakmalyz, bu kalplap geribakm olup alam
kayar[1], ardndan da ekleirse tamam, ancak olmazsa olmaz. Biz elle mdahale
etmemeliyiz byle eylere.
Dipe.
[1] Bitiik yazm iki durumu vardr: 1) alam kaymas, 2) ses olay. Dier
durumlarda bitiik yazlmaz.
Gnderen: Temirbek - 14 Temmuz 2011
Ben yapalm demedim. Eer ille de Latincedeki ekleri "birebirlerini" istersek
bizim de byle yapmamz gerekir dedim. Taraftar deilim, her dili yaps
ayrdr, bizde her fiili ztt zaten vardr.
Bugn Mula'dan Manisa'ya olan blgede "dur-" eylemi imdiki zaman kurar:
"gelipdururum" (geliyorum).
Evet. Yalz bizim yrede biraz daha deiik. ki /-ru-/ ard arda geldii iin teke
iner; gelipturum eklinde. Bizim orda dur- deil tur- biiminde kullanlr;
okupturum, gidipturum, yazpturum olarak.
Bugnk yr- filiini eski biimi yr- daha da eskisi yoru- gei y ekimi
yorur. Yrk Azlarnda sodak /-r/'ler sylenmez, bu nedenle Mula
taraflarnda imdiki y eki -yoru biiminde sylenir demeli hl Eski Anadolu
Trkesi konuuyorlar. Bizim yrede35 gidyor, yazyor, alyor denir (imdiki y)
tabii sodak /-r/ler sylerken yok. Mula taraflarndaysa gidiyoru, yazyoru,
alyoru denir.
Konu dalmasn ama u grt36 izlepturun bi yo :)

35

Ktahya - Simav

36

http://www.youtube.com/watch?v=jEsY-9m2Qbw

149

Gnderen: Oktay D. - 14 Temmuz 2011

Evet, Trkede yielenen srekli nsz ieren ak hece teke iner: dir/dr eki de
Orta Ouzcada yalnzca dur sesletiminde ayr bir szckt, Eski Ouzcada ise
turur. O gelmitir < OO gelmi dur < EO kelmi turur.
Yieleme bildiren Ana Trke -l-/-li- at ekini kullanlmasn yaygnlatrmak,
dmeli diriltmek bir seenektir.Ancak edilgenlikle kartrlabilir.
- Trke kl- < Ana Trke *k- = Moolca ki- "yapmak"
- Moolca aki- "akmak" > akil- "yiden ve yie akmak"
[1]
- Trke al- "almak", avl- "almak" < Ana Trke abl- = Moolca
[2]
ab-/abl- "almak, kavramak" < Ana Altayca *abl- < *ab-l[2]
Trkedeki -- itelik ats, bu yieleme eki -l- ile -e- ekini bileimidir

Benim nerim yieleme iin yie szcyle tamlama kurmak olabilirdi. Ancak
gereklilik gremedim, bir tek gerekli rek bile gelmedi usuma. Hep baka
eylemler bulabiliyorsuuz. ngilizceden kipe kip eviri yapmak ho olmuyor.
[1] Divan- Seyfi Sarayi.
[2] Talat Tekin, n Trkede nsz yitimi, TDK Belleten.
[3] Talat Tekin, Trke // = Moolca // = uvaa //
Gnderen: Tansk - 14 Temmuz 2011
Zaten ''geri''nin bu anlam da barndrdn dnyorum.
Benim ve birok tandmn sk sk kullandmz bir ifade vardr.
Bilgisayardaki herhangi bir program, oyun yahut belgeden sz ederken,
''silmitim de geri ykledim.'' dediimiz olmutur.
Buradaki ''geri'' ak seik bir ''yineleme'' belirtmiyor mu?
Gnderen: Temirbek - 14 Temmuz 2011
Evet, geri de kullanlabilir.

150

@Oktay D.
Aklamalar olduka bilgilendirici olmu. Ben yieleme bildiren -l-/-li- ekini
diriltilmesi nerisini tuttum. Edilgenlikle karmamas iin belki yalzca -libiimi daha ok kullanlabilir.
Oktay' so yazdn okuyunca dorudan usuma Moolcadak itelik eki
geldi. Moolcada itelik eki de zaten -l- (bazen -lA-)'dir, demek ki ayn
kkten geliyor.
kele- "sylemek, konumak" > kelel- "sylemek"
iniye- "glmek" > iniyel- "glmek" vb.
Zaten Ana Trkedeki -l- bileimi gnmz Tresinde -- oluyor.
Gnderen: Oktay D. - 15 Temmuz 2011
Evet, bu so sylediini kantn ve ayrntlarn nceki iletimde [3] olarak
bulunan dipede bulabilirsi.
Gnderen: Temirbek - 15 Temmuz 2011
Oktay sana birey soraym. Ana Trkede, Baturalptrk' arad ek ilevine
iye yada yakn olan bir -pI- eki olabilir mi?
Usuma iki rnek geliyor; yel- "esmek" > yelpi- "esememek?, dzenli ve
dzgnce esememe" > yelpik "astm 2) nefes darl" (Halk Azlar) belki bu
kkten *yelpir- "kesik kesik, dzensizce estirmek" > *yelpiz- > *yelpizek >
yelpze(?)
Bir de geenlerde atm balktaki *klbk > klbk szc var. Yakuta
kilbi- "cesret edememek" belki k- "yapmak" > kl- > *klb- "yapamamak 2)
cesret edememek" > *klbk "cesretsiz" = Yakuta kilbik "cesretsiz, korkak"
Geldii eylemi olumsuzlayan, kart alam veren ve ayn zamanda ikincil bir
ilevi de ilgili eylemi dzensice, aralkl, bozuka srdn belirten bir -pIeki var mdr?
Eer varsa hem "tekrar, yieleme" hem de "olumsuzlama, kartlama" eklerini
151

bulduk demektir :) nceyin dilimizde varm(?)

Bildiimce -pI- eki var fakat dediim gibi bir ilevi var mdr? Varsa bu ekle
yei tretimler yaplabilir;
a- "amak" > *ap- "aamamak 2) belki kapamak" (Baturalptrk' arad
gibi). Bu yalzca rnektir, neri vb. Deil.
Gnderen: Oktay D. - 15 Temmuz 2011
Bu konuda u nda kesin yarglarda bulunamam, baknmam gerekiyor. Ancak
DLT'de geen ep/ap diye bir szck var ve olumsuzluk szcdr. DLT'deki
rnek ap ol ap bu "ne o ne bu" biimindeydi. Onun eklemi biimi olabilir.
Ancak bu yalzca bir ngr. Olanam olduunda buna bakacam, ilgin ve
mantkl geldi.
Gnderen: Temirbek - 15 Temmuz 2011
Trke'nin geri vitese ihtiyac yok demek geitirme olmu. yle bakarsak,
Trke'nin "mi'li gemi zaman"a da ihtiyac yoktu. Ama, bugn dile nasl bir
derinlik ve ifade kolayl salad ortada. Diyeceim, bu tr gelerin
bulunmay kimseyi ldrmez; ama bulunursa dile zenginlik katar. Madem
bizde bu anlam karlayan ek yok, yleyse bu anlam ykleyebileceimiz bir
ek yap - szck aramalyz.
Yo, geitirme deil. Siz Bat Dillerini dz (temel) alp Trke'yi onlara
bakarak karlatryorsuuz. Trke'ni bir eksii yoktur, nceki iletilerimde
deindiim gibi. Mesel bir Fransz sizin gibi dnerek; "Ya biz neden
'arabam ykyorum' der gibi 'kendimi ykyorum' diyoruz? Bu ne kadar ilkel bir
alatm. Bizde de Trkedeki gibi 'ykanyorum' diyebilecek bir ek olsa keke,
Franszca'n bu konuda eksii var" demez sanyorum.
Trke'nin fiil zengini bir dil olduu konusunda kukuluyum. Ama ngilizce'de
daha fazla fiilin kullanld konusunda kukulu deilim. Bizde tanm dahi
yaplmam kavramlar ngilizce'de tek szckle karlanyor. Hem de bir deil
birden fazla nansl szcklerle.
Trke deyince sadece stanbul Azn alglarsaz bu gibi kukularz olabilir.
152

Eski Trkedeki eylemler dhil Trkedeki tm fiilleri kast ediyorum. Eski

ngilizcede olup da bugnk ngilizcede olmayan ve szlklere alnmam "bir
tek" fiil ya da szck yoktur. Ama bizde yzlerce fiil ve szck TDK
Szlnde yok.
ok basit bir rnek vereyim; TDK Azlar Szlnde ve Byk Szlkte
"olmayan" bir eylem var bizde hem de bu eylem taa Eski Trke'ye dek gider;
scu- "korkmak, irkilmek". Bu rnek gibi yzlercesi daha var.
Dillerin kurallar farkldr, tamam. Peki, yleyse neden Trke'deki "--"
itelik eki ne srlerek Trke methedilir. Madem yle, Trke ayr
ngilizce ayr kurallara sahip. O ltlere gre deerlendirelim. Trke'de
olumsuzluk eki var, ngilizce'de yok. Fakat ngilizce'de de yine basit bir
yapyla, yine tek heceli bir sesle olumsuzlatrlyor. imdi bu tutum da
benmerkezci bir yaklam deil midir?
Dilleri kurallar ile ilgili deil alattklarm Dilleri Yaplar ile ilgili, dilleri
mantklar, iklimleri fakldr. Nasl ki tropikal iklimdeki bir yemi Akdeiz'de
yoksa dillerde de buna benzer durumlar vardr. Burada avokado olmad gibi
avokado'nu anayurdunda da zeytin yoktur vb.
Trkedeki -- itelik eki vlmyor. Siz ya da bir bakas kalkp Latince'yi
ver ve Trke'yi aalarsa, buna benzer ekilde; "bak Trkede de itelik
eki var ngilizcede yok denir" dedim. Bu bir rnek. Sizin bakz size
rnekledim.
ngilizce'de "soyunmak" anlamnda bir kelimenin olmad sylenmi.
Olabilir, ama mesele soyunmaktan ibaret deil. Binlerce szck bu geri vitesle
tretilebiliyor. rnein; close kapatmak ise disclose da aklamak demek.
unu da belirteyim ki, aklamak anlamna gelen daha pek ok kelime var.
Trke'de 'kapatmak' eylemini kullanarak tam zdd olan 'amak-aklamak'
anlamlarnda kullanlabilecek bir szc tretmek imkn var mdr? Yok.
Mesele burada.
ngilizce close = Trke kapa- (kapat- deil, kapat- ettirgendir ve ngilizcesi
yoktur!) disclose'u Trkesi ise aklamak. Karan bir durum yok.
Kapamak, amak eylemini kartdr. Aklamak eylemini kartn ararsak
tretmeliyiz nk u anda yok. rnein ak "ayan" > akla- "ayan etmek"
153

gibi *kapatm "bir eyi gizleme, saklama" gibi bir szck tretilebilir. Bu addan
da *kapatmla- "oklte etme, gizleme, saklama" gibi bir eylem tretilebilir. Ya
da ak szcnden benzetimle *kapatk "kapatlm olan, sakl, gizli" >
*kapatkla- denebilir (bunlar sadece rnektir.)
leriki haftalarda ngilizce'nin neklerini ve soneklerini, Trke'de karlanma
biimleriyle, dizelgelemek niyetindeyim. O zaman daha net bir tablo
grebiliriz.
yi olur da, neden dier diller deil de ngilizce? Oktay daha iyi bilir ama
bildiim kadaryla Arapada da ngilizcedeki (Latincedeki) gibi un-'a benzer bir
olumsuzlama yaps yok. Yie yal bilmiyorsam mesel Trkedeki yoksunluk
eki -sIz, Farsa b- gibi bir ek de yok Arapada. Bu Arapa'n bir eksiklii mi
imdi? Ancak l "hayr, yo" koyarak kullanlabilir. Trke evsiz = Farsa
bhane Arapa l beyt herhlde? Oktay aklk getirecektir.
ngilizce uluslararas dil, en fazla kelime bulunan dil vb. bunlar diyeceiizi
biliyorum. Benim dediim her dili kendine zg bir yaps, iklimi olduudur.
Hibir dili bir baka dille dorudan kyaslanamayacadr. Arapada da mesel
ou dilde olmayan "ikili oul" vardr; kitb (tekil), kutub (2'den fazla oul)
kitabeyn (iki kitap) ngilizcesi yok. Latincesi de. Eski Trkede var; -z eki.
(kgz > gs, gz, diz, boynuz, ikiz, omuz vb.) ngilizler bu eksikliklerii
gidersiler.
Malayca, Endonezyaca gibi dillerde oul eki yoktur. Bu dillerde oul yapmak
iin ikileme (duplikasyon) kullanlr, mesel utan "adam" > utan utan
"adamlar" < (aslen "adam adam") gibi. Ne yapalm imdi oturup MalayaPolenezya Dillerini aalayalm m?
Japoncada da okluk eki
yoktur ve Japonlar bunu da akl edememiler ya da gerek duymamlar,
Japoncada hi oul yoktur, cmleden falan alarlar bir ekilde, dnyadaki en
aa dil Japonca m imdi?
ki "aa" > ki "aalar".
Japonlar bu meseleyi kara kara dnp "ne aa bir dilimiz var, bunu
gidermeliyiz" dediklerini hi sanmyorum. Dediklerimi yal alamamanz
dileyile sevgili Baturalptrk.
Gnderen: Oktay D. - 15 Temmuz 2011
Evet, Arapada +sXz gibi bir ek yok, nk ekleme diye bir ey yok.
154

ounlukla "evsiz" yerine "ev eksiklii iinde (olan)" yapsna bezer bir yap
vardr. Ksaca, /bi dn/ (eksiklii iinde) ile tamlama kurulur. Ancak ou
durumda baka szck ile halledilir: /mered/ (evsiz, yerleimsiz) gibi.
Kip kip eviriye karym. eviri, eviri kokmamaldr. "Google eviri" gibi
eviri yaplrsa o betii yakasm gelir.
ounlukla yabanclar bulunduu bir ortamda gereksiz yerer bir gidi geli
yapldktan sora bir arkadam hayflanarak "I understand nothing from this
trip" (Bu giditen hibir ey anlamadm) dedi. Trke dnp syledii ok
ak. Trkeye evirilerde ise durum buna bezer durumlar o kadar sk ve
olaanlam ki, kimse evirilerde yle yapldn ayrdnda deil ne yazk ki.
Ben ocukluumda iki dilli bydm, ancak iki dili de iyi bilip, ne renirken
ne de imdi, dilleri birbirine kartrma sorunum olmad. Trkiye snrlarnda
Trke dnp Trke konutum, snr teki tarafna geince sadece o dilde
dnp konutum. O yzden benim iin olduka ak; bugn Trke
konuurken ngilizce dnenler, iki dilden birini (olasca ikisini de) en basit
alamda bile bilmiyor demektir.
Gnderen: Baturalptrk - 05 Austos 2011
ncelikle unu sylemeliyim ki burada Trke'yi aalamak trnden bir ama
yok. En ok har neir olduumuz yad dil olan, dolaysyla en yeni kavramlarn
retildii ngilizce'deki bir yapnn Trke'de nasl karlanacan
standartlatrmak ereiyle ortaya atlm bir meseledir. Zira, Trke bu kablden
szckleri karlarken kimileyin zorlanyor kimileyin de kullanlamayacak
hantal kelimeler ortaya karyor. imdiye dek "n, e, z" gibi ksa szckleri
ekmiesine kullanarak baarl karlklar retilmitir. Bu sayede ngilizce
kelimelerin Trkesinin tretimi daha kolaylamtr. Ayn ekilde, bahsettiim
yap iin de beyin frtnas yapalm istedim; gel gr ki, verilen cevaplarn byk
bir ksm bu konunun gndeme getirilmesini sama ve gereksiz buldu. lgin...
"Trke'nin Geri Vitesi Yok" denildiinde dilimizin tahkir edildiini dnp
kontrataa gemektense makul bir yntem bulma konusunda tartalm da
Trke'ye katks olabilecek bir fikrimiz olusun...
Gnderen: Ak Yang - 06 Austos 2011
Trkenin, yazarn demesiyle "geri vitesi olmamas" bence yersiz bir
155

karlatrma. Trke bir Hint-Avrupa dili deildir. Ve deinilen ekler en ok

ngiliz dilinde kullanlr. spanyolcada ayn durum sz konusu deildir.
Trkenin bu 'grece eksii' bence yalnzca eviri alannda glkler
dourabilir. Avrupa dillerindeki bu olumsuzlama/geri alma ekleri gerekten de
anlatm ve yazmda ok kolaylk salyor. Ancak buna karlk olarak da
Trkenin birok benzersiz kolayl vardr. Doas gerei eviri ii
deitirmektir. Bir dildeki her hangi bir yazy olduu gibi baka bir dile
evirmek olanakszdr. stelik birok eviribilimci, yaznc ya da dilbilimci
evirinin olanaksz olduunu, eviri denen iin yalnzca benzetimden olukun
olduunu savunurlar.
Gnderen: Baturalptrk - 14 Austos 2011
Bence Eski Trke'deki "+sire-/+sra-" yaps kullanlr klnmal. Bilim dili
olmas istenen Trke'ye derinlik katacaktr. Eski rneklerde yle:
ilsiremek: lsiz kalmak
insiretmek: Rahatsz etmek ('in' huzur)
tatgsramak: Tatszlanmak ('tatg' tat)
Byk olaslkla bizim olumsuzluk ekimiz olan "-sz/-siz" ile ayn kkten.
deforestation: ormansrama
Gnderen: Temirbek - 02 Ekim 2011
Ben de bu ekin yeiden ilekletirilmesi gerektiini dnyorum. Ancak
gnmze uyarlayarak. Bugnk yoksunluk eki /+sIz/'i eski biimi /+sIr/'dir.
Adlardan eylem yapan /+A-/ ekiyle > /+sIrA-/ eki tremi. Bu eki gnmze
uyarlarsak */+sXzA-/ olur. Ayrca bu eki Moolcada da /+sAr/ olarak bulunur;
mg (gm, para) > mgser (parasr/parasz) gibi.
ormansz > *ormansza- (<Eski Trke dnrsek *ormansra-)
"ormanszlamak, ormansz hle gelmek" > *ormanszama "deforestation"
kan > kanaya > yaatoz > tozatr > tre156

rneklerindeki gibi eylem yapc /+A-/ eki, yoksunluk ekini eskin biimine
deil gnmzdeki biimine taklrsa dil ii tutarllk olur diye dnyorum.
Gnderen: Oktay D. - 02 Ekim 2011
Gnmz biimi de +sIrA- olmaldr, nk Eski Trkede ana Trkenin
szii /r/ sesleri korunmutur. rnein Eski Trke esiz szc varken esirge(merhamet etmek) szc daha nceki dnemde ek ald iin /r/ korunmutur.
Ayn biimde semiri- (imanlamak) ile semiz (iman); ktru- (kudurmak) ile
ktuz (kuduz); kr()- (grmek) ile kz (gz); tire- (diremek, ayakta durmak)
ile tiz (diz); gibi...
Bugnk +sXz biiminden eylem yapacaksak +sXzlA- olabilir: ormanszlaancak bu ayr bir tretim olurdu, daha nce sz ettiimiz gibi.
Bir baka "geri vites" nerisi vermek isterim. nce olanaklar toparlayaym:

Aray adna bakarak, Eski Trke kr (geri) szcn

irdeleyelim. Kk Eski Trke k- (ge etmek, arkaya/sonraya gitmek)

szcdr, bu k (geride kalan zaman) szcn de kkdr (Eski
Trke ke- (gemek) szcn kk deildir, nk biri uzun //
ile dieri ksa /e/ iledir37). Bu szck gnmzde aka g-/ge- olurdu.
Trkede bileik eylemler vardr: yapadurmak (srekli yapmak),
yapagelmek (imdiye dek yapm olup bunu srdrmek), yapvermek
(ivedi yapmak), yapabilmek (yapma yeteneinde/olananda olmak),
yapayazmak (yapmaya eilim etmek), yapakalmak (yapmak
durumunda bulunmak), gibi...

nerilerim:
yapgn- (geri yapmak)
yapgr- (geri yap(tr?)mak)
Buradaki -n- ve -r- eki, srasyla dnl ve ettirgen at ekleridir.
rnek terimler:
kargrme (remix)
dougnim (rnesans)
37

Talat Tekin, Trk Dillerinde Birincil Uzun nller.

157

retigrme (reproduction)
rnek tmceler:
- Avrupa bugnlere gelirken bilim, sanat ve birok alada bir
dougenim yaamtr.
- Ana Trke, Trkeni kuramsal bir yapgnimidir.
- Cohen ve Glashow yazdklar maklede38; OPERA deeyindeki
doabilimcileri ntrino adl parac khzndan hzl lmesi
konusunu agndi ve deeyi yalgl bir zmlemede
bulunduunu gsterdi.
Bu neriler yapy alatmak iin ylesine verdiim nerilerdir. Nitekim, bunu
yapmak g oldu nk bence gerekten buna gereksinim yok. Szlkten re+ ile
balayan szlk maddelerini atm, hepsine baka szcklerle karlk bulmak
daha kolay geldi. O yzden hlen ek biiminde bir geri vitese gerek olmadn
dnyorum. Ancak gerek olduunu dnenlere nerilerimi sunmakta saknca
olmasa gerek.
Gnderen: Tansk - 02 Ekim 2011
Evet, ok baarl olmu. Dili varsllatrmak adna bu tr yapay yollar yaratmak
bazen gerekebilir. Trke yzyl gese byle bir syleyi kolayln kotarabilir
miydi acaba?
Bununla birlikte gereksizliine katlmyorum. ''ylesine verdiim nerilerdir.''
demisiniz ama ''kargerme'' nerisi son kerte makul. Hi olmazsa ''bindirim''e
nispeten.
Gnderen: Oktay D. - 02 Ekim 2011
"ylesine" dedim, nk zerinde ok dnmedim. Biri bu yntem dnda
baka ama daha gzel bir tretimle gelebilir ve "yok kardeim senin tretimin
buna uymam, ok zorlama, oysa bu daha gzel" diyebilir. Bunlar ayakst,
salt yapy alatmak iin verdiim rneklerdir, demek istiyorum.
38

Andrew G. Cohen ile Sheldon L. Glashow, New Constraints on Neutrino Velocities, 29 Eyll
2011

158

Gnderen: Temirbek - 03 Ekim 2011

Gzel bir us yrtm. Bir de kez "tekrar, def" szc var, bu da ayn kkten
midir? K- kknden > kz ??
Eer kez de bu kktense, bataki /k-/ sesini koruyabiliriz. nk ger-, gerim
deyince germek "yaymak, uzatmak" fiiliyle karabilir, karmasa da
tutunmasn zorlatrabilir.
Gnderen: Oktay D. - 03 Ekim 2011
Ayn kkten gelmiyor, biri /e/ ile dieri (uzun) // iledir.

159

160

YAZIM, SYLEY
KURALLARI
Konu Bal: "blmn" szcnde olmayan harf dmesi
Gnderen: dursunturan - 24 Eyll 2011
Sorum udur ki: blm szcne, "n" eki geldiinde, neden gnl
szcndeki gibi bir dme olmuyor? Bize retilen kurallarda, "ikinci
hecesinde dar nl bulunan iki heceli kelimeler nlyle, balayan bir ek
aldklarnda ikinci hecelerindeki dar nller **genellikle** der" diye
gemekteydi. Burada geneli belirleyen nedir?
Ksacas blm szc "n" ekini aldnda neden "blmn" olmuyor?
Okurken "blmn" diye okuyoruz ama neden yazarken "blmn" diye
yazyoruz?
Gnderen: ingichka - 24 Eyll 2011
Genellikle der diye bir kural yok.
Gnderen: dursunturan - 24 Eyll 2011
O zaman buradan tm Trke retmenlerine sesleniyorum: yle birey
yokmu, tm yaztlar yakn :)
Soruma yant olmam. yle bir kural yoksa bile, gnl ile blm arasndaki
ayrm vermenizi beklerdim. Sonuta ortada olan birey var, "genellikle" olmasa
da.
Gnderen: Oktay D. - 24 Eyll 2011
nl dmesi, den nlnn vurgusuz yardmc nl olduu durumlarda
grekleiyor. Trkiye Trkesinde ekler gileyip

161

vurgusuz nlleri uzatmtr [vurgululatrmtr] ve bu yzden ekler nl

kazanmlardr.
rnein, bu eklerden biri de eylemden ad yapc Eski Trke -m ekidir. Bu ek,
Trkiye Trkesinde -Xm olmutur (buradaki X = dar nl = , i, , u). O
yzden bl- eylemine, Eski Trkedeki gibi -m deil, [onu "ocuu" olan]
Trkiye Trkesindeki biimiyle -m getirilmi oluyor. Ayn biimde - ve -p
eki de bu genilemeyi geirmitir. rnein, nlyle biten bir szce, diyelim
bala- eylemine geldiinde ek, dorudan Eski Trkedeki gibi gelmeyip
genilemi biimi - olduundan dolay -y- kaynatrma sesi alarak geliyor:
balay. Eski Trkede olsayd bala olurdu. Eski Trkede balap
denilmesine karn bugn biz balayp diye kuruyoruz tmcelerimizi. Bunun
gibi tonlarca rnek verilebilir.
Gnderen: Tansk - 16 Ekim 2011
Evet, ''genellikle der'' diye bir kural yoktur; Trkoloji henz bu olayn
snrlarn izebilmi deildir. Talat Tekin'in dedii de tam olarak budur.
inasi Tekin, bir makalesinde, savunduu nen ile alakal olarak ''eki''
szcndeki dar nlnn dmemesini ne sryor. Talat Tekin bu makaleye
yant niteliinde hazrlanm yazsnda vurgusuz hecenin dar nlsnn
kesinkes dmeye uradna ynelik bir kuralmzn olmadn sylyor ve
rnekleri sralyor:
- ''geniz'' ve ''beniz'' szcklerinde bu ses olay yaanr ama ayn yapdaki
''deniz'' szcnde bunu gremeyiz.
- ''aln'' szcnde de bu olay yaanr ama yine ayn yapdaki ''gelin''
szcnde grlmez.
Talat Tekin'in o dnemin bulgular ve verileri ile saptayabildii tek kstas bu
olayn yaanmas iin dar nlnn ya ncesinde ya sonrasnda ''r, l, n, , y,
m''(eksik vermi olabilirim!) nszlerinin bulunuyor olmas. Bu erevede
dnrsek ''blm'' szc de hem ''-l-'' hem ''-m'' sesini, belirtilen yerlerde
barndrd iin bu dmeyi gstermek zorunda ama netice malum.
O makaleye a zerinden ulaamadm, tarihi nedir bilmiyorum ama o gnden bu
yana Trkoloji bu konuyu hala aydnlatamam olmal. Ama bir baka balk
altnda ''burun ve orun ayn yapda; orundaki dar nl de ek ald vakit der''
162

yargsna varlmt. Ne derece dorudur bilemeyeceim ama eski metinlerde bu

yargnn aksine, ''orun''un bu ses olayn yaamadn gryorduk.
Buna karn yap benzerlii, bize bu olayn yaanacann gvencesini
veriyorsa;
''bu yaz 'denze' bir girdim, bir daha da kmadm''
''kzm sana sylyorum 'gelnim' sen anla'' gibi tmceler kurmaktan hibir
ekince duymamalyz demektir ve sz gelii ''kken tartmalar blm''
demekten de.
Gnderen: Oktay D. - 16 Ekim 2011
"gelin" ve "deniz" szcklerinin yapsn bilmiyoruz ki, hangi zgl eki ald
belli deil.

Konu Bal: Kocaeli'ne, Krklareli'ne gitmek

Gnderen: Yrbey - 09 Nisan 2008
Yanl bir kullanmdan sz etmek istiyorum :
Kocaeli'ye gidiyorum. tmcesinde sona gelen ek +ye deil +ne olmas
gerekiyor.
+el, +eli dilimizde yeri-yurdu anlamlarna gelmektedir.
Krklar eli ; Krklar yurdu
Trk eli : Trk yurdu gibi.
rnekler:
Trkeli'de kan olaylar... Trkeli'nde kan olaylar...
Kocaeli'ye varnca ara beni. Kocaeli'ne varnca ara beni.
Rumeli'deki giysi satclar... Rumeli'ndeki giysi satclar
163

Konu Bal: tekillik eki ?!

Gnderen: Temirbek - 10 ubat 2008
Ben (Moolca bi "ben")
Sen (Moolca si "sen")
Tgin "prens" > Tgit (oul)
Gnderen: Oktay D. - 10 ubat 2008
Trkede teklik eki diye birey yok, beni bildiim. rekleriizdeki ekler
eylemden ad yapan ekler. Sizi szn ettiiiz ek ise addan ad yapyor.
beyin < mei
burun < burn < br- (kokmak) < b (buu)
boyun < bodn < bod- < b- (bo-) (karlatr: boum)
koyun < koy
Sz ettiiniz -n ekini "belirtme durum eki" olduunu dnyorum. nk
Eski Trkede iyelik ekinden (kii eki) sonra gelen belirtme durumu eki -n
vrdr[1]:
ebi ~ evi iken ebin ~ evini
sabm ~ savm, szm iken sabmn ~ savm, szm
eklinde kullanlyor. rein, sen, ben gibi szckleri eskin biimlerini
znde se/si ya da be/bi olduunu dnebiliriz (dier Trk dilleri ve Altay
dillerini karlatr[2]). Bunlar kii/iye belirten adllar olduklarndan, -n ekini
belirtme amal olduu usayatkn grnyor.
birin/birim konusunda hakl olmalsnz, eer biri- (bir olmak) diye bir eylem
gvdesi yoksa, birim szc yanl bir tretim erin[3].
Bu arada unicode bir ln[4] zel addr, onu nasl adayacamz biraz gei
bir konu.
Dipe.
[1] Fuat Bozkurt, "Trkleri Dili", Kap 2005, sayfa 142.
[2] Altay Dillerinde 1. tekil kii:
Trke: ben
164

Moolca: bi
Tunguzca: bi
Manuca: bi
Fince: mine
Eski Japonca: wa < ba [5].

[3] erin < er- (ermek, olumak). Bu szck eski Trkedir ve dirilmesi
gerektiini dnyorum. "Gerekten, hakkaten" gibi bir alam vardr,
ingilizcedeki indeed'e tekbl eder.
[4] ln = standart.
[5] Talat Tekin, "Japonca ve Altay Dilleri", Doruk yaynlar, 1993, bet 43.
Gnderen: bensay - 10 ubat 2008
ta-/ta-, ka/ka- sanrm "tekin" szc ayra ii tek/teki- eylemliinin bir
trevi. Bunun gibi bir/biri- 'ten birin/birim/birik/birit... tm olanakl olabilir.
Gnderen: uzunyk - 21 Mays 2008
Teklik ekine ilikin bir bilgim yok ama,Trkbilimciler +z'nin bir oul eki olup
olmadn hala daha tartyorlar.
Biz: Ben+z (Moolca ben:bi ile karlatrldnda mantkl geliyor.. Bi+z)
Siz: Sen+z
Bir baka rnek bei olarak eyinimizde(vcut) bulunan ikili uyalar
kant gsteriyorlar.
Diz:Di+z
Gz:G+z (Eer sav doruysa en eski ekimiz +z demektir,
nk ''gz'' insanolunun adlandrd ilk nenlerdendir.)
Omuz:Om+z
Gs:Kp+z
Hepsinin ortak zeliii iki tane bulunmalar...
165

ngilizce ile benzerlik ilgintir gerekten... (+s, +z)

Ne yazkki kantlanmas olanaksz, nk uyalara ad verilmesi insanln
konumaya balad dneme dek geri tarihlenir, deil yaz yazmak
insanolu konumay yeni skyordu. :)
Gnderen: Oktay D. - 24 Mays 2008
Fuat Bozkurt'u "Trkleri Dili" betiinde +z eki ikizleme oul eki olarak
geer.
Erin, ekiz (ikiz), z, myz (boynuz), ... rekleri de vrdr. Ayrca Ouz
boy adn olas kkeninde, szc znde okuz olup oklar yani boylar
alamna geldii savunulur.
Bu arada bu ek, lk Trkede +r biimindedir. uva ve Eski Bulgar
Trkesinde bu korunmu. Moolcada biz iin bid deniyor. Acaba +dni bir
ilgisi var m?

Konu Bal: Ezaman Ulalarndan: -dikte

Gnderen: Baturalptrk - 24 Austos 2009
Trke'deki eylemsiler dile katt devinimle nldrler. Onlardan birini nl
bir yaptta grdm. Birka kez daha karlanca bu ulacn yaz dilinde de pekl
kullanldn anladm. te yaznmzn ant kiilerinden Haldun Taner'in
"Drbn" adl yksnn son blmcesi:
"...Modallar, Kalamllar, Kadkyller! Ayanz denk aln. Bilmiyor,
biliniyor; grmyor, grlyorsunuz. Kendinize bakldn bildiiniz zaman
kaslp numara yapyor, bunu belki herkese de yutturuyorsunuz ama tek
kaldkta, kendinizi grlmedik sandkta, iyznz bir tek kiiden
saklayamyorsunuz."

166

Bu ulac Tahsin Banguolu'nun betiinden tanyalm:

"Ezaman zarf-fiilleri ba cmle fiilinin kendileriyle ayn zamanda
gerekletiini grmeye yarar. Bunlar balca -dik sfat-fiillerinin kimde hline
girmesiyle olumulardr. yelik ekleri almam -dikte zarf-fiilleri yaz
lehemizde eskimi grnrler: 'Bir ey dik oldukta mttesi olur.'
Yeni Trke'de bunlarn iyelik eki alm -diinde ekilleri canl ve yaygndr ve
bunlar ekime tabidir:
'Dn aradmda sizi bulamadm. Bize geldiinizde sylemitiniz.'
Ezaman zarf-fiilleri olarak -dii zaman -dii srada tak bekleri de yine
ekimli olarak ok kullanlr:
'uradan bakld zaman grlr. Bitirdiim srada haber geldi.' "
blmce: Paragraf (Dil Dernei)
devinim: Hareket (TDK, DD)
ula: Zarf-fiil (TDK,DD)

Konu Bal: +e bilmek

Gnderen: Gkbey - 03 Eyll 2009
+e bilmek szn neden bitiik yazyoruz? Azerbaycanllar gibi ayr yazmamz
gerekmez mi?
Trkiye Trkesi
edebilirsiniz
grebilirsiniz

Azerbaycan Trkesi
ed bilrsiniz
gr bilrsiniz.

Ayr olursa nl uyumlar da korunur. Ne dersiniz, biz de ayr yazalm m?

167

Gnderen: Oktay D. - 04 Eyll 2009

Trkede bileik szckler bitiik yazlr. Eylemler de bileik olabilir, bu
yzden, kurall bileik eylemleri tm bitiik yazlr:
yapadurmak < yap-a + duryapabilmek < yap-a + bilyapvermek < yap- + veryapagelmek < yap-a + gelyapasrmek < yap-a +sryapayazmak < yap-a + yaz- < yaz- "yoldan kmak, sapmak"
Baz kipler de znde ses deiimi geirmi kurall bileik eylemlerdir:
imdiki zaman:
yapyor < Eski Anadolu Trkesi yapa + yorr < yor- "yrmek"
Yeterlik kipini olumsuzu:
yapamad < Eski Anadolu Trkesi yapa + umad < u- "umak, becermek"
Dier Trk dillerinde imdiki zaman bu tr kurall bileik eylemlerle kurulur.
rein biz nasl geliyorum < gele yorrm diyorsak, Krgzcada kele tururum
(= geledururum) deniyor. Buna bezer olarak sreklilik veren yardmc
eylemlerle daha birok "imdiki zaman" kipi kurulmutur: sr-, dur-, gel-,
yor-/yr-, ...
Kurall bileik eylemler u biimdedir:
{EYLEM} + {ULA EK} + {YARDIMCI EYLEM}
Burada ula ekleri: -a/-e, -/-i, -u/-.
Ayrca "bitiik" yaznca tek szck olduunu sanmay. Bitiik szcklerde
nl uyumu aranmaz. Eer yle olsayd hanmeller, glla, denizalt, ... gibi
szckler de nl uyumuna m sokulmak istenecekti? Bileik adlar bitiik
yazlyor da bileik eylemler bitiik yazlamaz m oluyor?

168

Konu Bal: Trkiye Trkesinde Kip Konuulmas

Gnderen: Beren Ouz - 23 Mart 2010
Nasl konuacaz? Biliyorum, Trke yazld gibi okunan; ancak
konuulmayan bir dil. Peki, nasl konumalyz. Baz kaynaklardan edindiim
bilgilere gre Trke'nin bir ksmn yazld gibi okumak yanlm. rnein:
-O gidiyor / O gidiyo. :-\
-Ben gideceim / Ben gitceim. :-\
-Ben gitmeliyim, deil mi? / Ben gitmeliyim, diil (diy) mi? :-\
Ben bugne kadar hep yazld gibi okudum Trkeyi. Yani tamamen "eceim", "-eceksin", "eceiz", "-mayacak", "-yor", "deil" eklinde okudum, her
dde. Peki size soruyorum, bu yanl bir davran mdr?
Yoksa doru mudur? Trke yazld gibi konuulmas gereken bir dil midir?
Gnderen: Gkbey - 23 Mart 2010
Yresel dil kullanmlarna kimse karamaz. Say birey kendi yresinin az ile
konuma zgrlne iyedir.
Bana gre yaz dili gibi kurall konumak olanakszdr. Bu yzden byle
konuamayz, konumaya alrz. in a da byle konumak ciddiyeti
gstermektedir. Arkadalarnzn yannda kendinizi kasmann bir anlam yok.
Diyelim bir i toplantsnda sz aldnz; Naber lan! Nryonuz bakem? diye
konumayacaksnzdr.
Szn z, yad szck kullanlmad srece Trkenin istenilen az ile
konuulabilir.
Gnderen: Beren Ouz - 23 Mart 2010
Yantnz, iin sa olunuz. Bir ey daha sormak istiyorum. Dediiniz gibi: "Yaz
dili gibi kurall konumak olanakszdr." Peki, biz tamamen "-ecek", "-yor"
eklinde konumaya alsak, bu yanl bir kullanm olur mu? Demek istediim
Trke'yi deitirmeden, yazld gibi konumaya alsak, bu yanl olur mu?

169

Gnderen: Yrbey - 25 Mart 2010

Gkbey'inde dedii gibi, bu ciddiyeti gsterir...
rnein; arkada ortamnda byle konuursak, biraz gln kaar.nk,
aytrken (muhabbet ederken) gln nenlerden bahsederiz...
Ayrca, dier lehe ile konuan bir kii (Gkbey'inde rnekledii gibi) ;
bir orum'lu "Nryon laa?" der...yle almtr dili...
Ama yazld gibi konumak istese, ortaya gln bir nen kar.

Konu Bal: Azerbaycan becesi zerine

Gnderen: Gkbey - 25 Mays 2010
Azerbaycan becesi zerine yal bilinen birka neden sz deceim;
* Azerbaycan becesi yryzn e sescilleriden biridir. Kamusal azda
kullanlan tm sesleri ierir. Azlarda yr dinen geizcil n () sesine de yr
vrselermi ilk srada kendinden sz ttirebilirdi.
* Q : Bilindik /g/ sesi vrir: qaln (galn), qdr (geder)
* G : nce /g/ sesi vrir: gor (gr), gurultu (grultu)
* : Kaln /g/ sesi vrir: aac (aghac)
* K : nce /k/ sesi vrir: kor (kr: kr), kar (kr)
* : Bizdeki /e/ sesini karldr: klm (kelem), l (el)
* E : Bizim abecemizde olmayan sesdir, /i/ ile /e/ aras ses verir: ver (vr), yer
(yr)

170

Gnderen: Temirbek - 03 Haziran 2010

Gzel... Aslnda Trkiye Trkesinde de bir Qq (ka) harfi "ben burdaym, beni
kullann" diyor. yle; Trk Dil Kurumu'nu ksatlmasn seslendirirken neden
[te]-[te]-[ka] deriz? nk; 'kurum' szcndeki aslnda 'kaln k' demesi (yni)
/ka/; qurum, 'katma deer vergisi" ksaltmas da [ka]-[de]-[ve]; ayn biimde
'katma' szcndeki de /k/ (ke) deil /q/ (ka); qatma
Bu harfi dilimize aldmzda bizde de byle bir ayrm oluacaktr;
qar "ya tr" ; "Qar yayor."
kar "kr, ass" ; "Bu iten kar elde ettik."
"Ak e" ile "kapal e" meselesindeyse zme ulaamadk :) Ak e iin
beynelmilel olan //'yi kullanalm dedim ama yanaan olmad, /e/'ye benziyor
diye // olsun dedim o da beenilmedi. Sanrm sen //'yi kullanyorsun, herkes
oydasa bunu kullanalm.
Gnderen: Gkbey - 04 Haziran 2010
Yal bir Azeri; Sizde de // sesi var ancak beceniz niye yok? diye sormutu.
Kendi kullandklar kapal e () damgasn bizde de o sesi vrdiini, ak e'yi
simgeleyen damgan olmadn dnyorlar.
Trke renmeye alan orta yal biri ise; Sizin dil ngilizce gibi, okunduu
gibi yazlmyor ddi. Yok be! Yanlyorsun" ddim. Yoo, eylence diyorsunuz
ancak yaznca elence (eghlence) oluyor, aa diyorsunuz yazya gelince aa
(agha) oluyor... Burada sanlyor ki, kendilerinde olduu gibi // sesi kaln,
grtlak g'si sesi veriyor. Oysa ddim, Biz de // diye bir ses yok, yaz birlii
olsun diye konmu bir ses, yazda grdnde onu olmadn dnerek oku...

171

Konu Bal: Yabanc zel adlar yazl, okunuu

Gnderen: Oktay D. - 09 Mart 2008
Yabanc zel adlar yazm bgn sorundur. Trkeni "okunduu gibi yazlan,
yazld gibi okunan" dil olma zellii bugn tehdit altnda. Ben bu ilkeni
korunmas yalsym. Bu yzden marka olsun olmasn, kii ad olsun olmasn;
kaman (her eyi) okunuuyla yazlmas gerektiini savunmaktaym. yle ki,
bu cumhuriyeti ilk yllarnda yle yaplyor grnse de bugn yle deildir
(bknz TDK iml klavuzundaki latin harfli yabanc adlar yazm blm).
ncelikle latin harfli olmalar o adlara zel bir durum katmaz. nk, her zel
ad o lkeni yazm kurallarna gre okunur. Yani latin harfli olmalar
okunular hakkndaki bilgiyi bize vermez. O dili okuma kurallarn bilmemiz
gerekir. Ne de olsa bir abece (alfabe), sadece simge ynndan ibaret deil,
balca bir dizgedir.
Kimileri yabanc zel adlar yabanc yazllarn savunur. "imdi New York
yerine ne yazacaz? Niyork? Nev York? Niv York". Bu bir sorun deildir,
zm vardr. Ancak bunu sorun etmemiz bir sorundur!
Yazm tamamen bir uzla meselesidir. Bizde bir uzla yoktur. Bunu
yaratmamz gerekir. Ben bunu kolaylkla yaplabileceini dnyorum. Kural
u olmal:
Tm yabanc szckler ve zel adlar, okunduu gibi yazlr. Okunuu
biricik olmayan zel adlar iin bir okunu benimsenir ve bilgilendirme iin
yana ayra iinde z dilindeki yazl eklenebilir
Birisi "Nev York (New York)" yazarken beri ki "Niyork (New York)" yazabilir.
Baz adlar zamanla uzlaya varacaktr.
Markalar da kendi adlarn okunularyla yazmaldr. Bunu yapan ok olmutur.
Aklma ilk geleni "cif". znde marka ad "jif" diye yazlr ama Trkiyedekiler
"cif"tir.
Gnderen: Kafkasmurat - 11 Mart 2008
Ben bu konuyu Trke ilgim doduundan beri savunurum. Birok yerde,
zellikle il adlarndan sorun olmutur. Bu dnceye kar olanlar tam olarak
172

yle demektedir: "Ne yani! Losencls m yazacaz?"

Bu inanamamazlk zel adlarn okunduu gibi yazlmamasndan daha
artcdr.
Gnderen: Gkbey - 11 Mart 2008
Evet Losencls yazacaz.
Azer Trkesinde bu byledir.
Nasl okunuyorsa ylede yazlr :
UNESCO : YUNESKO
Manchester Unidet : Manestr Yunaytd
Bush : Bu
Fenerbahe : Fnerbaa
Kimi Azer yerlikleri :
http://az.wikipedia.org/wiki/
http://www.xebernet.com/
http://www.yenicag.az/
Gnderen: Oktay D. - 11 Mart 2008
E ilginci de Rusa adlar yazmnda oluyor. rei
ingilizcede Abram Samoilovitch Besicovitch olarak yazlr. Baz
yazarlar ngilizceden eviri yaptndan ya da bu ad Rus deil de ngiliz
kaynaklardan rendiinden bunu aynen bu ekilde yazar! Oysa Rusada bile
orada kullanlan harfler Abram Samoilovi Besikovi olarak durur ( iin
gibi). Yani resmen Rusay ngilizce yazlyla yazanlar var...
Gnderen: titizdilci - 17 Mart 2008
Bakalar, zel adlar nasl istedikleri gibi yazp okumaktaysa biz de yapabiliriz
ve Londra, Paris rneklerinde olduu gibi zgn diline uymayacak
yazm/sylem kullanmaktayz. Yalnz bunu yaparken eviri yanlndan
kanmak gerek. rnek : Portekiz. Bizden baka o lkeye o ad verip, ayrca o
lkeden olan anlamna Portekizli diyen var m bilmem ama, Araplar bile lkenin
adn doru biimiyle, Portugal olarak kullanrlar. Portekiz ise bat dillerinde,

173

Portugalli demektir.
zel adlarn yazmnda bence ok nemli bir konu, kendi lkemizin ok tepki
gsterdiimiz ngilizce yazmdr : Turkey. Bu yazmn hindi anlamna gelmesi
her ne denli bu hayvan nce Trkiye'de gren bir ngiliz'in, lkesine Turkey
cock = Trkiye horozu olarak tantmas, ourla cock'un dp yalnz Turkey'in
kalmas sonucunda o szcn hindiyi de artrr olmas bir gereklik ise de
bunca ayrnty toplumlarn yaatmas beklenmez. Eski ad Seylan olan lke, Sri
lanka olarak; eski ad Birmanya/Burma olan lke, Myanmar olarak (Afrika'da
benzer rnekler bulunabilir) zgr istenleri ile yeni adlarn bulup tm acuna
benimsetebildiler ise, biz de lkemizin adn en yaygn uluslararas dil olan
ngilizce'de "hindi" ile e anlama gelmekten kurtarabiliriz. Yneticilerden bu
konuyu ayr bir bala tayp tartmaya amalarn beklerim.
Gnderen: Oktay D. - 18 Mart 2008
Dediiniz gibi, Trkiye ingilizcede hindi demek deil, tersine hindiye ingilizler
"Trkiye kuu" anlamnda "Turkey" diyorlar. cock'n dmesinin nedeni bu
szcn mecaz argo anlamlarndan kaynaklanr. Biz de "hindi" diyoruz
"hintli" demektir (Arapa + taks almtr), nk bize hindi oradan ithal oldu
(Amerikaya da buradan).. Ayrca "Msr" deriz, nk Msrda msr ok yetiir.
"Portakal" deriz, nk Portekiz (Portugal) ile portakal ticareti yapmz. Onlar
da buna karlk "narenj" derler, "nar rengi" (nar: Arapada ate demek)
szcnden onlara gemi. Oradan ispanyollara ve franszlara. Bugn
ngilizcede orange (oranj) franszcadaki "narang"dan gelir.
Ksaca, lkemizin adn bir kua vermelerinde garipsenecek, kar klacak bir
ey yok. Biz bunu onlardan daha ok yapyoruz!
Gnderen: titizdilci - 19 Mart 2008
Dili iyenmemenin sonucu, onu yitirmektir. 1970'lerde Bergamut / Bergamot,
1980'lerde Angora szcklerini duyarduymaz bunlarn Trke olduu pek az
kiinin usuna gelmitir -ki ben de onlardan biriydim-. Reader's Digest ve
Webster's szlklerinde arama yaparken "Bergamut"un beyarmudu,
"Angora"nn Ankara olduunu renince ok atm ve evreme bu bilgiyi
aktarmann yansra avcarcdan (=attar/baharat) beyarmudu (ya), yncden
Ankara (yn) isteyip onlarn bir ey anlamadklarnda zldm, kendi
dilimizdeki szckleri yitirip o szcklerin bakalarnca yaplan yorumlarn
174

benimsediimize ne denli hayflandm unutamam. Ulaabildiimiz yn

reticilerinden birisinin konuya ilgi gsterip, Ankara adyla bir yn trn
srmesi de tatl duygular yaatmt. "Kala"nn braklp, "kale"ye evrilmesi ve
szc bizden alm olan Araplar'n "kal'a"snn kk saylmas da bu duruma
bir rnektir. Bu konuda alnacak baka nerilerle birlikte tartlp en uygunlar
bulunup yayma almalar balatlabilir.
Gnderen: Gkhan81 - 01 Kasm 2008
Arkadaslar ben zel adlarin (eger kisinin dilinde latin abecesi kullaniliyorsa)
oldugu gibi yazilmasini savunuyorum. Ancak herkes sz konusu dilleri bilecek
degil dogal olarak. Bu nedenle zel adlarin yanina parantez icinde kendi
abecemizdeki okunuslarini da yazmayi en dogru buluyorum. Michael Jackson
( Maykl Ceksn ) gibi. Eger kisi adini yazarken rnegin Arap abecesini
kullaniyorsa, dilimizde yazarken okunusu ne ise yle yazmak zorundayiz!
Ama is yer adlarina geldigindeyse eger ' London ' - ' Londra ' rnegindeki gibi
bir tretimimiz yoksa ' California ' demekten/yazmaktansa, okundugu gibi, '
Kalifornya ' yazmayi yeglerim. lke adlarindaysa Ingilizce'yi baz almaktansa
lkenin kendi dilindeki z adini dilimize okundugu gibi yazmak en iyisi olurdu..
Ama eger ' Deutschland ' yerine sz konusu lke adinin Trkce karsiligi varsa
eger ( Almanya ), bu kurali uygulamak zorunda degiliz. Dedigim gibi eger yer
adlarinin Trkce karsiligi yoksa dilimizde, ben Ingilizcesinin Trkce yazilisina
da karsiyim. Neden lkenin kendi dilindeki adini kendi abecemizle
kullanmayalim ki?
Turkey - Hindi konusunda da syleyeceklerim var.. Bakiniz is bizde bitmiyor.
yle ki, Trkiye adinin degismesi, lkemizin adini degistirmemiz, onun
Ingilizce'deki adini degistirmiyor ne yazikki.. Biz nasil Isvec'e Isvec diyorsak
Trkce'de, kendi dillerindeki adi ' Sverige ' ( Sveriye ) iken, onlar bize Ingilizce
de hindi anlamina gelen Turkey diyorlar.. Bu cekememezlikten baska nedir ki?
Yoksa hindiye kim neden Trkiye Kusu adini taksin. Bizim hindiyle ne
benzerligimiz var..?!
Gnderen: Tivcil - 02 Kasm 2008
Trkiye nin ad, bamszl ile edeerde'dir deimez. Kimlik ad, zne ait
olmayan lkeler, ad deitirmekte hakl gerekeler sahibidirler. Myanmar
lkesinden, evre lkeleri etkilemi olsa daha iyi olabilirdi. Akll hkmetleri
175

varmki, smrc lkelerin verdii ad terk etmekle, Myanmar ulusu

asndan ok isabetli karar vermiler. lke heyacanna katk yapabilen ve
dayanmay artran etkidir. smrlen lkeler arasnda ad deitirmeyen,
bildiim kadar ile sadece Endonezya kald. Ortadou kltr kimliinin, Ulus
kimliinin nne getii her lke, Ortadou kltrnn mekanik taklitini
yapmay savunur. buradan baknca Endonezya'nn smr ad, onu rahatsz
etmiyorsa, kimseyi'de etmez.
Dilimizin okunduu gibi yazlabilmesi iin gazete ke yazarlarnn MEB ile
beraber, ezamanl el atarsa konuya, kurumsal ve kiisel hamle gren Trk
Ulusu, devamn getirebilir. Tek sorun yaanabilecek nokta, gugl gibi bilgi
edinme amal araylarn, olaslnda duruyor. en iyisi lke adlarnn, kendi
dillerindeki ad kullanmaktr. Masa evresinde oturmuluumuz olsa bir Alman
yurttayla, sadece Almanca bilen, ingilizin camni dediine veya Trk'n
Almanya dediine ekimser kalacaktr. Oysa her lkenin kk ad yerinde kalsa,
uluslar aras kaynama, daha bilinli olabilir. bakasnn bize ne dediine,
fiziksel arm koulu yapmak gereksizdir. Baarlar..
Gnderen: kavurt - 25 Nisan 2010
Yabanc zel adlarn yazlyla ilgili iki seeneimiz var:
1- Okunduu gibi yazmak,
2- ngilizler gibi yazmak.
nc bir seeneimiz yok. "Kendi dillerinde yazld gibi" yaklam usdan
uzak bir yaklam. nk:
1- Latin kkenli olmayan her abeceyi herkes okuyamaz. Doyalsyla
okuyamadn genellikle ngilizce baskn dil olduundan, ngilizce'den alp
yazar. (arapova yerine Sharapova rneinde olduu gibi.) Okuyup doru yazsa
bile, ou kii ngilizce eksenli dnmeye altndan okurken ngilizce'yi
temel alarak okur. (Kruev aslnda Huruov, Maadov aslnda Mashadov'dur
rnein.)
2- Abece Latin kkenli olsa bile, stnde ya da altnda eitli imler (kuyruk,
apka, yan izgi vb) bulunan imceleri (harf) yazamayacandan (yazacakta
(klavye) bunlar yok, nasl yazsn), ngilizce de olduu gibi yazacaktr. Birok
imce birok dilde baka sesin karldr ("c" rneinde olduu gibi). Yazabilse
bile ou kii okuyamaz. rnein Kosova dilinde "Artan Qalay" yazlr ama
"Arten aley" okunur.
176

Sonuta herkesin btn abeceleri ve btn okunular bilmesi olanaksz

olduundan, ve ngilizce baskn dil olduundan, yazlta ve okunuta ngilizce
temel alnacaktr.
Dolaysyla birinci seenek tek yoldur. Okunduu gibi yazlmaldr.
Gnderen: Beren Ouz - 25 Nisan 2010
yi de yrtinte bir sayda Dingilizce yok. ngiliz ngilizcesi, Amerikan
ngilizcesi, Avustralya ngilizcesi, sko ngilizicesi vb... Hatta, Kuzey Amerika
ngilizcesi, Gneydou Amerika ngilizcesi, Teksas ngilizcesi,
Niv York ngilizcesi... rein "New York" szc:
1-/ni jork/
r

2-/n j k/
3-/niv jk/
4-/n jok/
gibi onlarca yresel okunumu var, bu sttekiler yalnzca bildiklerim. Peki biz
nite yazacaz, Niv York mu, Ni Yok mu, Ni Yook mu, yoksa Ni York mu?
Yalnzca kendi yresinden toparlasak dmesi New York azndan toparlasak
bizim yrtinteki btn azlar bilmemiz gerek.
Bence abecemizde olan ralar ile yazp yanna olabilecek e usa yatkn okumay
yazmak: Niv York (Niv York), Vindovs (Vindovs), Michael Jackson (Maykl
Ceksn) gibi...
Gnderen: Zaferztrk - 05 Ekim 2010
Daha nce de konu etmitim.
stiklal'de bulunan Alman betik evinde denk gelmitim.
''Yashar Kemal ve Elif Shafak'' olarak, bu yazarlarn adlarn yazmlard.
Ben de admn doru yazlmasndansa doru seslendirilmesini yelerim.
Gnderen: Oktay D. - 05 Ekim 2010
... Ama is yer adlarina geldigindeyse ...
177

"zel adlar" denince iine "yer adlar" da girer. Yerler ve kiiler zeldir.
rein Matematikte ve Fizikte ok fazla zel ad bulunur. nk yasay ya da
nicelii ortaya koyan adyla amak gelenek olmu. Poincar cebri dendiinde
herkes /poynkeyr/ diye okuyor, oysa adam Fransz ve okunuu /puankare/'dir.
Ayn ekilde, Galois'i /galovis/ diye okuyorlar oysa adam ad /galua/. Peki
neden boykot yazp da bu ngiliz adam adn Charles Boycott diye yazalm?
Neden algoritma diyoruz da El-Harezm demiyoruz?[1] Neden Cumhuriyeti
ilk dnemlerinde yabanc basn Atatrk' adn Mustapha Pasha diye yazyor
da biz Churchill yazdk hep? Azerbaycan'da byle bir sorun yok nk adamlar
okuduklar gibi yazyorlar, karde ulus bize rek oluyor ne gzel.
Deerlendirelim bence...
... Bu cekememezlikten baska nedir ki? Yoksa hindiye kim neden Trkiye
Kusu adini taksin. Bizim hindiyle ne benzerligimiz var..?!
Bu arada birka ileti nce yazmtm. Trkiye kuu diyorlar nk hindiyi
Trkiye'den ithal etmiler. Biz de "hindi" diyoruz nk Hindistan'dan ithal
ettik. "Msr" diyoruz, nk Msr, msryla nlyd Osmanlda.
Dipe.
[1] "algoritma" szc, znde bu yordam bulan nl Matematiki ElHarezm'ni bat tarafndan telafuzudur (al-khawarem > al-gorithm)
Gnderen: Beren Ouz - 05 Ekim 2010
Bilmiyorum, ril olarak yazmak da Puankare olarak yazmak da pek doru
gelmiyor.
El-Harezmi ayrk bir bak as, ilgin de...
Bunlar deitirmek de pek zor olacak onsuz da...
Bence El-Harezmi ilen uraacamza dorudan Trke karlk bulalm.
Churcill (ril) yazalm. Poincre (Puankare) yazalm.
Doaldr bunlar benim dncelerim... Yadlar Mustapha yazd diye biz de yle
yapma gereksinimi duymal myz, bilmiyorum akas?...
Gnderen: Oktay D. - 05 Ekim 2010
Benim nerim ise Puankare (Poincar) yazmak. Bizim iin nemli olan

178

okunuudur, o yzden ncelikli olan odur. Yazl sadece yabanc kaynaklarda

bu zel ad aratrlmas iin gereklidir. Gazete okuyan sadece tarlasyla
bayla bahesiyle veya hayvanyla ilgilenen kyl, ya da hi yabanc dil
bilmeyen bir ehirli, okuduu haberde Kaliforniya (California) valisi Arnold
vartzeneger (Arnold Schwarzenegger), dn hede iin hd yapt dense ne
sorun oluturacak ki?
Gnderen: Toygun - 05 Ekim 2010
Arnold mu, Arnld m demeli? Soyadna dpdz vazzanager derim amadan.
u euler'i de yllarca euler diye okudum. yler yazalm gitsin.
Ghost Busters izletisinden Hayalet Avclar diye sz etmek doal. Ama One
Piece adl anime bir televizyon geitimizde hibir one piece beenirinin
sevmeyecei Lastik ocuk adyla gsterilmiti. imdi biz yazda One Piece'ten
sz ederken Lastik ocuk demek istemiyorsak kendimiz mi evirmeliyiz adn.
Yoksa vanpis diye mi sz etmeliyiz? Trkiye'de hi yaynlanmam animeler
var, Trkesi yaplmam hi. Bleach animesi rnein. Kendimiz bir Trke ad
m koyacaz? Yoksa Bili mi diyeceiz... Simpson'a simpsns m demeli
Simpson ailesi gibi bir ad m koymal? Family Guy iin Aile Babas ad geiyor,
ama South Park'a ne demeli? Herhangi bir Trke ad verilmemi ynla izleti,
dizi, anime var. Trkelerini kendimiz bulursak da ok kark olacak gibime
geliyor, bir szce karlk bulmak gibi deil.
Genel A zleti Veritaban(imdb) yerliinde her girdi iin genelde teki
Adyla(Also Known As) diye bir seenek var. rnein Hokuto no Ken39
animesinin sayfasna girdiimizde aada teki Adyla(Also Known As)
seeneinin sanda Fazlasn Gr(See More)'e tklaynca bu animenin deiik
lkelerde ald adlar sralanyor.
"Fist of the North Star" (undefined)
"Ken il Guerriero" Italy
"Ken le survivant" France (dubbed version)
"Ken, Great Bear Fist" Japan (English title)
"Seikimatsu kyuseishu densetsu - Hokuto no Ken" Japan
Tabi Trkiye'de gsterilmedii iin biz kendimizde Kuzey Yldznn Yumruu
ya da animenin kahramanna atfen Keniro demek zorunda kalyoruz. rnein
39

http://www.imdb.com/title/tt0091211/

179

Lost dizisinin adlar...

"Lost" Argentina / Brazil / Denmark / Finland / Germany / Mexico / Norway
"Perdidos" Spain / Venezuela
"" Bulgaria (Bulgarian title)
" " Russia
"Avodim" Israel (Hebrew title)
"Dakargulebi" Georgia
"Dinge" Lithuania (dubbed version)
"Izgubljeni" Croatia
"Lost - Eltntek" Hungary
"Lost - Les disparus" France
"Lost - zagubieni" Poland
"Naufragiatii" Romania
"Nezvestn" Slovakia
"Oi agnooumenoi" Greece
"Perdus" Canada (dubbed version) (French title)
"Pokoli den" Hungary
"Skrivnostni otok" Slovenia
"Teadmata kadunud" Estonia
"Ztraceni" Czech Republic
Gnderen: Oktay D. - 05 Ekim 2010
zletileri dndmzde, Trkiyede gsterime girdikleri zaman onu evirenler
bir ad takyor. rein "Gelecee Dn" (Back to the Future) gibi dorudan
eviriler ya da "Esareti Bedeli" (Shawshank Redemption - avenk
kefareti/bedeli) gibi zgr eviriler oluyor. Ayn ekilde kitap evirilerini
dnebilirsiiz.
Dizi veya izgi dizi de evrildiinde evirmen uygun olduunu dnd
balk evirisini yapar. Eer iyi evirmense iyi balk koyar, ki iyi de evirmitir
tm yapt. Ancak kt evirmen yapt da dzgn evirmeyeceinden bal da
iyi evirmesi beklenemez. evrilmemi olan izleti, dizi ya da izgi dizileri zaten
Trke adla armak alamszdr, nk o daha evrilmemitir. Altyaz
evirileri geellikle hzl olduundan dolay, Altyaz evirmeni de bal kendi
evirir, iyi evirirse iyi evirirmendir :)

180

Gnderen: Toygun - 20 Ekim 2010

ou izleti Trk televizyon geitlerinde baka baka adlarla oynam. Bir
geitte "Sper ocuk" adndaki izleti baka bir geitte "Harika ocuk" oluyor.
Bu durumlarda ne yapmal?
Gnderen: Le Qabaq - 17 Ocak 2012
Trkiye Trkesinin ortografi kurallar Azerbaycan Trkesi ile kyaslanarak
yeniden dzenlenecek olsa zel isimleri istisnasz okunduu gibi yazabilirdik.
Gnderen: Bengitalarndili - 17 Ocak 2012
Btn yabanc isimleri okunduu gibi, duyduumuz gbi, Trkeninm kurallar
ile yazmalyz.
Nev york
Los Encls
Filadelfiya
San Fransisko
Menistr/Manester
evenko vb...
Gnderen: Le Qabaq - 18 Ocak 2012
New York Trk lehelerinde genellikle Nyu York eklinde yazlyor.
Gnderen: Kuhan - 18 Ocak 2012
Amerikallarn syleyiine gre deil de kendimize daha yakn gelen biimdeki
syleyie gre yazarsak daha iyi olur. Ayrca ayr yazmaya da gerek var m ki?
Gnderen: ingichka - 18 Ocak 2012
New York'un Arapas da eklinde yazlyormu. Nice okunann dakik
bilemok birak Niv Yurk ma ya Nyu Yurk okunuyor olabilir.
181

Gnderen: Bengitalarndili - 18 Ocak 2012

Bizim nevehir diye bir ilimiz var. Nev ehirin nev ksm farsa. Farsada now
biiminde geiyor ve biz onu nev biimiyle almz. Farsa now ( nev) yeni
demek ve ngilizce new ile ayn kkenden geliyor. Farsa now'u nev yapmsak,
ngilizce new'i niye nyu yapalm ki? Bence o da nev olur. ngilizce eitimi
olmayan bir Trk new szn ilk etapta zaten nev diye okur.
Gnderen: Oktay D. - 19 Ocak 2012
new szc ngilizcede /ny/ diye okunur, sz banda /ny/ () sesi vardr /u/
uzun ve incedir. Arapada da yle okunmas iin nun+ye+vav yazlm.
Gnderen: Bengitalarndili - 19 Ocak 2012
ngilize gre mi okuyacaz? Madem Latin Alfabesini kullanyoruz,
karakterlerin seslerini grdmz gibi belleme dilimize haktr.
Gnderen: Oktay D. - 19 Ocak 2012
Ben nce okunmas grektiiyle ilgili bir neri ortaya koymadm, yalzca
ngilizcede nce okunduunu syledim.

Konu Bal: Birka Soru

Gnderen: belirke 16 ubat 2010
Sevgiler arkadalar,
Yantlarn bulamadm birka sorum var.
1) "Trkiye Trkesinin Etimolojik Szl" tmcesi mi doru, "Trkiye
Trkesinin Etimoloji Szl" tmcesi mi? Niin?
182

2) Bir yerde "'z, alt,...' gibi szcklerin n ek olarak kullanldn"

okumutum. Sanrm bir de "alt yap, alt geit...". Bu, gerekten doru mu?
3) Son zamanlarda, zellikle balklarda, durum ekinin, iyelik ikinin dtn
gryorum. Nedeni, yad dillerin etkisi mi? u szckler doru mu: Trk dil,
astsubay, Bitkibilim, ift say, sper g? Dorular ne olmaldr?
4) DLT'de "w" imcesi gemektedir. Bilgilendirebilir misiniz?
5) "inde" ve "ierisinde" szckleri arasnda ne fark vardr?
6) "Bundan dolay", "...yallndan dolay yryemez oldu." tmcelerinde
anlatm bozukluu var m?
7) Gidiyor gibi geliyor, gidiyormu gibi geliyor, gidiyormuum gibi geliyor;
gidiyor gibime geliyor, gidiyormu gibime geliyor, gidiyormuum gibime
geliyor... biimleri doru mu?
lk iletimde soru sormak istemezdim...
Gnderen: Gkbey - 10 Mart 2010
1) Etimoloji szc bize yad olduu iin tm trevlerini yal saymaktaym.
2) z, n, alt... gibi szckler ekleme srecindeler. Kesin sz demek yal
olur. Anp bu sreci grmemezlikten gelmek de olmaz.
3) Yad dillerin deil de sk kullanmn etkisi vardr. rein yaadm
mahalleni ad ahintepesi. Dolmularn zerinde de byle yazar. Ne var; artk
o blgenin toplumu ahintepe diyor. Hatta birka dolmu dnda tm
ahintepe yazyor. Bunda da Amerikann parma olduunu sylemeyin.
Bitkibilim szc dorudur. Burada bilim szc ekletiinden sorun yok.
u yazy okursanz yararl olur: http://turkcesivarken.com/geliyom-gidiyomdemek-dili-bozar-mi/
4) DLT'de kullanlan /w/ sesi Trkmenlerde de bugn iin kullanlyor.
Yanlmyorsam kaln /v/ sesini veriyordu.
5) inde ile ierisinde szckleri arasnda pek bir ayrm yok. kisini de
183

sonunda yerlik eki olduundan bir sonuca klyor. erisinde szcnde

ayrca ynlk ekleri de kullanlm.
brleri iin kesin szm yok.
Gnderen: Tansk - 14 Kasm 2010
6) Yoktur. Usunuza taklan noktay tam olarak kestiremediim iin daha kesin
bir aklama yapamayacam.
7) Doru deildir. ''Gidiyor gibi geliyor.'' rneini ele alacak olursak, burada
dolayl tmle eksikliinden doan bir anlatm bozukluu sz konusudur.
''Kime?'' sorusunun cevab olarak ''bana'' szcne cmlede yer vermek icap
eder. Tersi durumda, ''Dalga geiyor gibi konuuyor.'' rneinde olduu zre
''gibi''den sonra kullanlan eylemi dier eyleme benzetmeye ynelik bir anlam
kyor.
Gnderen: Gkbey - 25 Aralk 2010
5. soruya yiden dnmek istiyorum.
inde ile ierisinde bir szck dil. nk ieri szc, i szcn yn
eki (-gArU) alm biimi ile olumutur: iger > iyer > iyeri > ieri. Bu
konu zerine uzunca yazmtm40; bir ksmn alntlyorum.
Yn bildirm n dilimizd qullandmz -garu4 ki (kilisi) vardr.
Dalama zr n gzl rnklr el bu k zrindn veril bilr. l +gr
> ilr > ilri (trkiyd) > irli (azrbaycanda).
Yuxar sznn kk ykdr. Sz gedn yn bildirn k qoulanda bel
olur: ykgr > yukqaru > yukaru > yuxaru > yuxar. Yksk sz d
hmin yk kk il laqlidir. Uca szn d sz gedn kk
sykndirmk olar. sgi dildn gnmz bzi [y] ssil balayan szl rd
[y] ssi itr. Onda yc sz nc c, ardnca da qalnlab uca olub.
Ancaq Trkiyd hl qdim formas olan yc kimi ilnir.
Bu gnlri [] ssil ildiln bzi szlr qdimd [l] il deyilirdi.
40

http://dilcilik.blogspot.com/2010/07/daslasmis-sozleri-ayrmaq-ola-bilmezmi.html

184

rnyin yaama mddti anlayndak ya sz qdimd yal, ba

sz d bal idi. lmk sz d rnk veril bilr ancaq bu sz
qdimdki formasn saxlaybdr. O birilri kimi dnsydi bu gnl ri l
yox demli olacaqdq. Bunun kimi al sz is hm qdim formasn
saxlayb hm d dnm keirib: al + garu > aqaru > aaru > aau
>aa. Bununla yana alaq, alaltmaq kimi szlrd qdim formasn
grmk olar.
Sz gedn k zr bir ne rnk daha verib qutaraq: dqaru > daru >
dar > dar. Bununla yana iri sz d rnk veril bil r: ig r >
iyr > iyri > iri.
Bunu gibi stnde ile zerinde szckleri de ayrtrlabilir: *stger >
sger > zger > zgeri > zeri > zeri.
Orkun yaztlarnda ze szcne denk gelmekteyiz. Bu
kkenlemeni yle olmas daha olas: zegeri > zeeri > zeri

durumda

Balk: Eski Trke'nin Ekleri

Gnderen: Baturalptrk - 11 Mays 2011
Ana Trke'de varolup bugn kullanlmayan pek ok ekimiz var.
Bunlar derlememiz gerekiyor. Onun iin yelerimiz bilgilerini burada
paylaabilirler.
Gnderen: Temirbek - 13 Mays 2011
Gzel bir balk. Benim bu konuyla ilgili en ok nemsediim ek, Eski
Trkedeki fiillerden ad yapan /-g/ ekidir. Bu ek aslnda gnmzde de ilek
ancak grnrde deil. Bu nedenle kimi karklklar sz konusu. Bu konuya
"kendimce" bir zm rettim, yeri gelmiken bunu paylamak isterim;

185

Eski Trkeden bir rneklerle giderlim, l- fiilinden > lg, bu szck

gnmze gelite > l > l evrimine uramtr, bu yapdaki tm
szcklerde olduu gibi. Eski Trke tir- "yaamak" fiilinden > tirig "canl 2)
yaayan" > tiri > diri eklinde evrilmi.
Bu hdise Kpak beindeki dillerde de var, ancak Kpak beindeki diller,
grece daha "z" Trke kalabilmi, bu nedenle, yiten bu /-g/ sesi, ardnda bir iz
brakm, en soda bulunan sesliyi "uzatm". Mesel Trke gr szc yei
tretilmi bir szck, bu szck Eski Trkede *krg olur, yni doru bir
tretim. Bu szcn Kpak Dillerindeki biimi kr'dr.
Fiili kk, sessiz harfle bitiyorsa, yiten /-g/ ardnda sesli uzatmas izi brakyor
kr- "gr-mek" /r/ ile bittiinden > *krg > kr. Ancak, fiili kk sesli
harf ile bitiyorsa, yiten /-g/, ardnda /-v/ brakyor, mesel oku- fiili /o/ ile
bittiinden *okuu deil > okuv olmakta.
Yei tretilmi olan snav szc de bu mantkla tretilmi, nk fiili kk
sesli ile bitiyor < sna- (*snaa olamayacandan)
Eski Ouzcada da yiten /-g/ sesini soda kalan sesliyi uzatt kansndaym
ancak biz bu uzun seslileri tmn yitirdiimizden, bu uzun seslileri de
yazmda belirtmemiiz. Eski Ouzca yaz > bugn yaz, Eski Anadolu
Trkesinde de bu yapdak szckleri solarnda ayn harfi kulland
olmutur. Demek istediim, bizde de yiten /-g/ ardnda uzun sesli brakmtr,
hi deilse yazmda bunu belirtmeliyiz diye dnyorum.
zm nerim de u; Trkedeki btn "uzun seslileri" gstermeye de
yarayacak olan dizge u olmal; Noktasz harfleri uzunlar /^/ ile gsterilmeli;
(// uzun //'dr). Noktal harfleri uzunlar ise Macarcadak gibi // ile
gsterilmeli;
Dil ii tutarllk olmas iin, tm bu yapdak szckler bu kaideye uygun olarak
yazlmaldr; *l < Et lg, *yaz < ET yazg, *dir < ET tirig, *dur <
ET turug vb.
Bu yntem bir yandan fiil-ad karkln da ortadan kaldracaktr. rnein fiil
kk olan sva- "svamak" ile, bu kkten gelen > svag > sva > sva, yiten
/-g/'ni iz brakm gerei > *sv olarak yazlmaldr ki eski kaynaklarda da bu
ekilde (sv) uzun a ile yazlmtr, bknz: Nianyan Kken Bilgisi Szl
"sva"

186

Bir baka rnek, fiil kk olan eski- "eskimek" ile bu kkten gelen > eskig >
eski > eski ad; *esk olarak yazlmaldr. Benzer bir dier rnek fil kk olan
eki- "ekimek" ile bu kkten gelen > ekig > eki < eki ad; *ek olarak
yazlmaldr.
Bu yntemi, bu yapda olan tm szcklerin "yazmnda" kullanmalyz.
Bylece bir yandan Eski Trke ile doru bir ba kurulmu olur ve genel olarak
dilde de yazmda da bir tutarllk oluur. Seslendirirkense "uzun" sylemeye
gerek yoktur.
Tabii bu durumda "snav" yerine > *sn, "trev" yerine > *tr yazmak
gerekir. Eski Trkeden szck diriltimlerinde de bu yapa dikkat etmemiz
gerekir, rnein Eski Trke betig "kitap" > gnmze uyarlanrsa beti >
*bet olarak yazlmaldr "betik" olarak deil. Betik, "ayr" bir szcktr ve
"mektup" alamnda kullanlmaldr.
Eski Trkedeki bu ekin, gnmze yansmas yazmda belirtilmediinden,
kendi elimizle dilimizi ksrlatryoruz. Mesel ET koug "iir" szcn
yal olarak bugne "kouk" diye aktaryorlar, oysa > *kou > *ko
olmaldr, bylelikle hem "komak/yrmek"ten gelen ve ayr bir szck olan
"kou" ile karmaz hem de szcn evrimi doru olarak yanstlm olur.
*Kouk ise "baka" bir szck olarak tretilebilir, nk fiilerden ad yapan /-k/
eki "ayr" bir ektir.
yle bir rnekle daha da alalr klalm, ET'den gelen lg > l, /-g/ ekiyle
tremi bir szck iken, u anda rnek olsun diye trettiim bir szck olan
*lk ise /-k/ ekiyle tretilmitir ve "ayr bir szcktr, "lm olan, mevt"
alamna gelebilir. Dolaysyla bu iki farkl eki bir torbaya koyup Trke'yi
budamayalm.
Yukarda akladm yntemle, dil devrimi yllarnda "doru" olarak tretilmi
olan kimi szcklerin yazmlar yle olmal; art "zid, plus < Eski Trkede
olsayd *artg olurdu ve bu szck grld zere /-k/ ekiyle tremi olan
artk ile farkldr. Dier rnekler; *a "a" < *ag, *diz "dizi, sra 2) serial"
< *tizig, *gr < "gr" < krg, *duy "his, duyu" < *tuyug vb.
Gnderen: D. Can Aktan - 13 Mays 2011
Temirbek'i nerdii konuda benim daha ayrml bir zm nerim var.
Trkmence'de -uv/-v, -v: Fiillere gelerek bunlardan soyut ve somut isimler
187

tretir: aylav "ember, halka", derev "yoklama, kontrol, tefti", dzv "doru,
dzgn, iyi", yazuv "yaz". biiminde bir ek var. Bu eki kullanlabileceini
dnyorum.
Gnderen: Baturalptrk - 13 Mays 2011
Temirbek'in nerisini uygulanabilir bulmadm. Pratikleme eiliminde olan
dilde bu trde angaryalar kabul grmez. Gereki olmak lazm. Bu neri deil
biz, TDK tarafndan taplansa dahi, halk tarafndan benimsenmeyecektir.
Akas "-g" ekini bu denli byk sorun addetmiyorum.
"yazmak"tan yaz ve yazk meydana gelmi.
Sonu sesli ise "-v" eki gelir (snav, sylev) yahut aynen kalr (eki, eski, sva).
lmek"ten l ve lk kelimeleri meydana gelmi. "lk" zaten olan bir
kelimedir ve 'snk, hlsiz' gibi anlamlara gelir. Burada bir ksrlama deil bir
transformasyon var. Hatta bir eitlenmeden de sz edilebilir. Bu bence bir
sorun deil.
taplamak: Raz olmak, kabul etmek, istemek, muvafk grmek.
Gnderen: Temirbek - 13 Mays 2011
nerimi uygulanmasn etin olduunu biliyorum. Bu neride bulunmamn
nedeni, dil ii tutarllk olmas. Yoksa, ksa yoldan /-g/ > /-v/ deiimi gerei bu
ekin gnmzdeki hli olan /-v/'yi kullanmak tabii ki en kolay ve mantkl
zmdr.
Fiil kk sessizle bitenlerde sorun yok, l, diri, duru, duyu vb. Ancak bu
durumu szck diriltimlerinde de gzetilmesi gerektii grm
srdryorum mesel ET betig > gnmzde *beti olmaldr, "betik" deil.
ET koug bugn *kou olur vb. Bu konuda nemsemezcilik yapmamalyz.
Fiil kk sesli ile bitenlerde, zaten uygulamada olan ve br Trk Dillerindeki
gibi /-v/ getirilir, snav, dev, sylev, okuv "tahsil, renim" (Trkmence,
zbeke. Ayn kkten > okuvu "renci")
Aslnda, Eski Ouzcadan bugne gelite, fiil kk sesliyle biten sessizle biten
188

farketmeksizin tmne /-v/ gelseydi, hibir sknt olmayacakt, bu durumda

ilgili szckler bugn *lv, *diriv, *yazv vb. olacakt. Bu durumda Eski
Trkeden unutulmu szckleri diriltirken de *betiv, *kouv eklinde
uyarlayacaktk.
Gnderen: Trkerz - 14 Mays 2011
yi de baka ekler de var. Onlara da gz atlsn. Mesela -z (kopuz, kz, yalnz,
uyuz, ayaz...) bunlar da atlamayalm.
Sonra -p eki var: alap, yalap...
Gnderen: Gkbey - 14 Mays 2011
ET betig > gnmzde *beti olmaldr, "betik" deil. ET koug bugn *kou
olur vb. Bu konuda nemsemezcilik yapmamalyz.
Dnmlere yalnzca Anadolu zerinden bakmamak gerek. Bilig szc
Azerbaycanda bilik olarak kullanlyor. Ouz beinden olduundan, ayr
tutulamaz. Oysa szne baklrsa, bili olmas gerekirdi ki, bizde bilgi olmu
durumda. Dolaysyla dnmelerde tekdzelik yok gibi duruyor. Trl
dnmeler yaad grnen grek. Bylece, o dil de, bu olmalyd dmeyi
doru bulmuyorum.
Gnderen: Boraan - 14 Mays 2011
Bu konuda her zaman ksa, klgsal szckler yelemimdir uzun szckler,
tretimler Almanlarn yapt tretimlere benzer. zellikler Trkiye Trkesinde
bilig>bilik>bili szcn bilimsel ek olarak kullanlmasndan yanaym.
tutumbili, dirimbili, varlkbili, saybili ; ya da daha da ksaltlarak tutumbil,
dirimbil, varlkbil daha klgsal syleyiler olabilir.
Gnderen: Temirbek - 14 Mays 2011
Azericede kullanlan bilik ile bili < ET bilig "irfan 2) hikmet" nceki
rneklerdeki gibi farkl" szcklerdir. Azericede de dzensiz ses deiimleri var,
eer bilik < bilig'den geliyorsa, dzensiz ses deiimi var demektir, nk ET
189

bilig, Azericede de bili olur.

Essnda bilik "mlum" demektir. Azericede mlumat" alamnda kullanlr.
izik "izilmi olan", donuk "donmu olan" rneklerindeki gibi bilik "bilinmi
olan, mlum". Yie konu tam da belirtmek istediim yere geldi, bili "hikmet 2)
irfan" ayr bir szck bilik "mlum, mlumat" ayr bir szck ikisini bir torbaya
koyup Trke'yi buduyoruz.
Bilgi szc ise Dil Devrimi yllarnda tretilmi bir szcktr ve ET bilig ile
ilgisi yoktur. Torbaya bir ekleme daha yapmayalm :) Neredeyse sadece bil- fiil
kkn tek szck sayacaz :) Sevgi, alg, vergi, katk yapsnda bir szck
bilgi, doru bir tretim.
sevgi "muhabbet", ET sevig > sevi "ak", sevik "dost, sevilen" (Halk Azlar)
hat ncl bir alam yklemesiyle belki "popler"; 3 ayr szcktr
alg "idrak", olsayd ET *alg > tretisek Yei Trke al (almakla, algyla
ilgili herhag bir kavram olabilir), alk "alnm olan" 3 ayr szcktr
(sersem, budala, idiot, ebleh alamndaki alk farkl bir szcktr)
vergi "ng. tax", olsayd ET *berig > Yei Trke veri "data", tretirsek
*verik "verilmi olan, belki sdk/kendini bir eye adam/vermi olan?"
olabilir. Altayca beringen "sdk" bizim dile uyarlarsak *veringen, verik 3 ayr
szcktr (Halk Azlarndaki verik "bir yandaki pili" farkl bir szcktr)
katk, ET katg > kat "sert, pekiik, katk 3 ayr szcktr
Yni ET bilig > gnmz biimi bili, bilik ve bilgi 3 farkl szcktr. Gkbey,
yal bilinen bir eyi tekrarlam, ET bilig > bizde bilgi, Azerice bilik
olmutur demi, ancak yle deildir. Ayn kkten gelen kardee tek kimlik
karmak olmaz :) "Trke'yi budamayalm" derken alatmak istediim tam da
buydu.

190

Balk: Trke'ni Birincil Sesleri

Gnderen: Oktay D. - 05 Ekim 2010
imdi baz eyleri ayralm. ncelikle /n/ sesi, Trkeni birincil (asl)
seslerindendir, bileik ses de deildir. Oysa /lt/, /n/, .. gibi sesler birincil deil,
bileiktir. O yzden onlar ayr damgalarla gsterilmesi uygun olmaz. Ayrca
Trkede (Anadoluda ve Trkmencede) yaayan uzun nller de birincildir.
ikincil sesler de becemizde bulunabilir, nitekim bulunuyor da. Ancak bileik
seslere gerek yok.
[1]

[1]

birincil nller: a, e, , , i, o, , u, , aa, ee, , , ii, oo, , uu, .

birincil nszler: b, , d, g, ke, ka, le, la, m, n, , p, r, s, , t, y, z.
ikincil nller: (aada neden ikincil olduunu alatyorum).
ikincil nszler: c<, <g, v<b, f<p, h<ka.
[2]
[3]
yabanc nller: , .
yabanc nszler: j.
Trkiye Trkesinde bunlar dnda ses bulunmaz (azlara zg seslere
girmiyorum, onlar yresel etkilerden gelmilerdir). Burada /j/ sesi dndakileri
tm Trkedeki seslerdir. Birincil dediklerim Eski Trkede olanlardr.
Tartmalar balklar altnda toplarsak:
Kapal /e/: .
Kapal /e/ sesi, Trkedeki birincil seslerdendir[1]. Bu ses kimi azlarda daralp
/i/ olur, Anadolu azlarnda geellikle korunur, Trakya azlarnda /e/ olur (o
yzden yaz dilimizde /e/ olmutur). Azerbaycan Trkesinde /e/ olurken,
normal /e/ sesleri ise geiler ve // olur.
Ak /e/: .
Ak /e/ sesi, Trkeni ikincil sesidir (soradan ortaya kmtr). Azerbaycan
Trkesinde /e/ seslerini geilemesiyle olur. Trkiye Trkesinde birka
yabanc szckte ve dier Trkelerden alnt veya azlardan derlenen
szcklerde bulunur. Benim grm, bu ses /e/ sesinden ikincil olarak kt
iin beceye katlmamaldr. nk Kapal /e/ sesini eklemekle, Azerbaycan
Trkesindeki szcklere bire bir eleme salam oluruz[5].
Geizcil /n/: .
Trkeni birincil seslerindendir. Atatrk' yapt 1928 harf yeiliinde
191

meclis tarafndan kurulan komisyon Osmanlcada bulunan[4] bu sesi yaz diline

almama karar almlardr.
Geizcil /y/: /ny/.
Bu ses, Trkede /y/ veya /n/ olmutur. Sesi sylenii dorudan /ny/ deildir,
u nda sadece spanyollar syleyebilecei durumdadr ve bizim grtlak
yapmza uygunluu kalmamtr. Ana Altaycada sz banda bulunan /ny/
sesleri Trkede bir szck dnda /y/ olmutur (o szck ne < Ana Altayca
nye-). Szck ii /ny/ seslerinden sadece biri farkl bir durumdadr: koyun <
Eski Trke kony. Gerisi ise sz ba /ny/ ile ayn akbete uramtr. Bu yzden
Trkemizde /ny/ sesi kalmamtr.
Bu durumda beceye yalzca iki damga eklenebilir: Geizcil /n/ sesi ile
kapal /e/ sesi. Bu tartmalar dndaki damga nerileri bence gereksizdir ve
ayrca bu gerek olmay salam nedenlerini olabileceine yukardaki
"birincil, ikincil, bileik" ses tartsndan tahmin edebilirsiiz.
Hangi damgalar ekleneceine gelince, o konu biraz etrefilli. nk bizim
gibi uar dnenler dnda kimse scak bakmamaktadr. Benim deeyimlerim
gsterdi ki, damgas olduka tepki toplamakta ve birok durumda kullancy
engellemektedir (bir keresinde sunumumu yapmama izin vermediler, bir
keresinde de bu yzden kurulan bir fizik topluluu ikiye blnp dald, ...).
Nedense yapnca kimse tepki vermedi. Ancak bu durum, bu iki damgadan
hangisini seeceimize ilikin bir ipucu vermez bence. Onu yerine bu ii
zorluunu gsterir. Dmeli; bir damga ekleteceksek bunu resm yollarla
sabitlemedikten sora hep uar bir neri olarak kalacaktr[6].
Dipe
[1] znde kapal /e/ sesini birincil olmadna ilikin grler vardr (bkz: Talat Tekin,
"Makaleler 3", 63). Ancak bu gr Eski Trkeden (7.yy) nceki bir dnemde olmas nedeniyle,
daha ok Ana Altay dilini ikincil sesi olarak saylr. Ana Altay dilinden Trke, uva Trkesi,
Moolca, Manu-Tuuzca, Korece ve Japonca dillerine olan ses dnmleri iin bkz: Osman
Nedim Tuna, "Trk Dili", Trk Dnyas El Kitab; Fuat Bozkurt, "Trkleri Dili", 68-85 aras.
[2] nce okunan /a/ sesi, /a, e/ aras bir ses. Arapa ve Farsa szcklerde bulunur.
[3] nce okunan /u/ sesi, /u, / aras bir ses. Arapa szcklerde bulunur.
[4] Osmanlca becesini Farsadan esinlenir, ancak nceki dnem kullanlan aatayca yaz dilini
Arap becesinden (Uygur Arap yazs) de etkilenmitir. Bu yzden geizcil /n/ sesi iin kullanlan
"nef", "kef-i nn" olarak bilinen damgasn Osmanlcada 1928'e dak kullanlmas doaldr.
Matbaalarda bu damgan yokluunda bile ounlukla iki damga ile (nn /n/ ve gef /g/ ile)

192

gsterilmitir.
[5] Azerbaycan Trkesinde, tm // sesleri Trkedeki /e/ sesine, bunu yannda tm /e/ sesleri de
Trkedeki // seslerine elenir. stisns yoktur ve kkenleri bu biimdedir.
rek:
Az. yemk = TT ymek
Az. ey = TT iyi < Ouzca y
vb.
[6] O gne kadar engellenmemek ve yaptrmc tepkiler grmemek iin kiisel olarak damgasn
kullanacam (nk dilbiliminde bu damga kullanlr). Bylece kendi apmda bu sesi gsterimini
istediimi belirtmi olacam ve bunu "antipati" toplamadan uygulam olacam diye dndm.
Yoksa benim glmden geen damgasdr, yal alalmasn.

Balk: Szcklerin Bitiik / Ayr Yazm

Gnderen: Baturalptrk - 27 ubat 2011
TDK'nin

balatt

akmlardan

birisi

de

szcklerin

ayr

yazm.

Ne var ki, ben bu tutumu doru bulmuyorum. Szckler bitiik yazlrsa daha
iyi kaynaacan dnyorum. rnein sfat anlamndaki "nad" ayrlp "n
ad" biiminde yazlmasn garipserken; "sonnot"un bitiik yazlmasna karn
"son sz"n ayr yazlmasn anlayamyorum.
rnekler bol, sylenecekler de bol.
Gnderen: Boraan - 27 ubat 2011
Bunlar bamszl elinden alnm TDK'nn iktidara gre Trkenin geliimini
sekteye uratc bi'dnem ald kararlardr. nk szckleri bitiik yazmak
szck tretme yollarndan biridir, fazla sze gerek yoktur...
Gnderen: Temirbek - 14 Temmuz 2011
Bileik szck olup alam bakalamsa bitiik yazlmal doal olarak ancak
193

gerek alamlaryla kullanlrken ayr yazlmaldr. rnein, gzalt "nezret"

ancak gz alt "gzn alt ksm", denizalt "mlum tat", deniz altnda yaayan
canllar vb.
TDK ayr yazm ancak bence bitiik yazlmal elalt "smen 2) kolayda olan
ey". TDK'da yok ben nereyim *dizalt "kapri", dizst "laptop" (TDK'da
var). TDK yie ayr yazm ama bence bitiik yazlmal gzn "ortalk yer,
meydanda olan yer". Bu gibi szckler bileik olmular, ayr yazlmamallar.
Gnderen: Oktay D. - 14 Temmuz 2011
zerk TDK'nn yazm klavuzlarndan bilinir ki, szckler ancak aadaki iki
durumda bitiik yazlr:
1) Alam kaymas (kalplama) olmusa.
2) Ses olay olmusa (ulama ses olay deildir).
Bu ok basit bir kuraldr. rnein, bol bol kartrlan "ey"li deyiler bu iki
kuralla akla kavuur:
birka (anlam ne "bir tane" ne de "soru"dur)
birok (anlam ne "bir tane" ne de "ok tane"dir, ki bir ey hem "bir"
hem "ok" olamaz) vb.

Balk: lgin sz gerekten ilgin mi ?

Gnderen: Gkbey - 30 Nisan 2008
Kimileri ilgin szcnn yanlgl tretildiini sylyor. nk +(?)n eki
adlara deil eylemlere gelmekteymi.
Bu ek ile olumu ilen neredeyse ayn yapda olan birok szcmz
bulunmaktadr.
Sevin, kvan, bilin, kskan, ykn, gnen, kazan, arn, un, utan, tun..
194

Bu szcklerimizi inceleyelim.
* Eer ekimiz yalnz bana +n ise; incelediimiz szcklerde yalnzca bir
eyleme denk gelebiliyoruz.
Sevi (ad) + n ------- Ge (ad) n ------- Di (ad) n ------- Tu (ad) n
Kva (ad) n ------- Uta (ad) n ------- U (eylem) n ------- Ar (ad) n
Bili (ad) n ------- Kaza (ad) n ------- Gne (ad) n ------ Kska (ad) n
* kinci olarak ekimiz +(?)n ise; yani kendinden nceki kkn son tamgasna
gre nl tamga alyorsa...
Sev (eylem) in : Sevmek kkne +n eki geldiinde sevn gibi bir sz kar
ama dile aykrdr. Bunun iin araya bir nl girer ilen sevin olur.
Bil (eylem) in : Bilmek kknden tremitir. Burada da ekimiz eyleme
gelmitir.
U (eylem) n : Umak kknden gelir. Gc yetmek/Kudret anlamndadr.
Burada da eyleme +n gelmitir. Kk szck nl tamga ile bittiinden +n eki
yeterli olmutur.
Yk (ad) n : Namazn Trkesidir. Burada +(?)n eki ada gelmitir.
Dier szckleri de incelediimizde (?)n ekinin hem ada hemde eyleme
geldiini grmekteyiz.
Ya kimi szckler yanlgl ya da tm szckler olaan !
Gnderen: Oktay D. - 01 Mays 2008
Trkede ekler her zaman sesli alrlar. Bu yzden sevin gibi szckler sev- +n
biimindedir. Baz dilbilimciler bu eki eskin biimini +n+ olduunu
dnyor. rein, sevin < sevini, gln < gln, din < dini ... yani
eyleme gelen dnl atn mastar.
Gnderen: Gkbey - 08 Mays 2008
Ek yalnz bana ise birok szck eylem oluyor.
195

Ama gen, tun, dn gibi yaps belirsiz szcklerde ortaya cirit atyor.
Bu durumda bu szlerimizde bir olaandlk sz konusu olmuyor.
Gnderen: Oktay D. - 10 Mays 2008
Bu arada Orkun abecesinde bu ek tek damgayla belirtiliyor:
Gnderen: bensay - 10 Mays 2008
Daha nce de deinmitim, ilgin szcnn tretilii il-/ilgin+ biiminde.
Bunu aklayan 80 ncesi TDK'de grev yapm olan dilbilimcilerimizden mer
Demircan. Bu balamda "ilgin" nitecine ulanan "" eki ile tretilen baka bir
nite sz konusu, sanrm gen (nite)/+ =gen (nite) rneksemesi yaplm.
Burasn
yle
sanyorum.
te yandan bir baka yol daha vardr ilgin szcne ulamak iin: il-/ilgi(tep-/tepki- gibi) buradan da eylem kkne ulanan (i)n eki = ilgin.
Gnderen: Gkbey - 13 Mays 2008
Benim bildiimce bu ek yalzca eylemlere gelir.
Kvan- : Kvanmak, vnmek > Kvan eyleme gelmitir (ya da dier grle Kvan)
Sevin- : eylem (dnl) Arn- , Utan- , Bilin- bunlarn tm dnl eylemlerdir.

Bunlarn yan sra basn ile

Temirbek'in dedii gibi incelersek :

iren

szckleri

de

usuma

geldi.

renmek sznden iren. Burada sorun yok.

Basnmak diye bir eylem sz konusu deil. Tpk ilginmek sznn olmay
gibi...
Basn ile ilgin szcklerinin yaps birebir rtyor.
gen, tun, dn, ilgin, basn.... ada gelmi 5 szcmz bulunuyor.
196

Gnderen: ingichka - 29 Eyll 2011

Trkmen Szl'nden alnt:
lginn [i:lgin]
Gze ilgin- gze drtlip duran, gze grnp duran, gz grtele, mesaa
bolup duran.
So bir dwrde bolsa aagyna gn dmez bag-bakja peda bolupdyr we ol
gze ilgin habatly galany gizlpdir. (A. Gowudow, Eserler)
glkn
Gzglban, ile glki, masgaraylykly.
Gyzlaryn edebini, gylygyny, oturyyny-turuny bilmean igitleri ol wagtky
dredn obrazlary nhili glkndir. (Sowet Edebiaty urnaly)
Mrze aga oa rn glkn grndi. (M. Ibrahimow, Ol Gn Geler)
dgn
rege dgn
Gaharyy getirn, bizar edn, irizn, adadan.
Kurort aranda nme? ele iakgy adam glp, rege dgn lakgyldap,
gulagyy gazap otursa, ndip semrejek. (N. Pomma, Talak Hyzzyn)

197

198

ORKUN YNSEY
DAMGALARI
Konu Bal: Gktrk abecesi ve gnmz Trkesi
Gnderen: Oktay D. zerinde 27 Ocak 2008
Gktrkleri 8. yzyla dek kullandklar bu abeceni gnmz Trkesine
uzakln, ve mmknse zayf bir uyarlamasn aratrma niyetindeyim.
Batan sylesem yararl olacak: ben, Trk-Latin abecesine kar deilim,
aksine bu abeceni ok iyi olduunu, Trkeni (genizcil n sesi hari) tm
gereksinimlerini karladn dnyorum. Bu aratrma/alma Trk
Latin abecesini yannda eski dil kltrn amsatc kltrmz gncelleyen
bir unsur olarak durasdr. Bunu yannda, daha nce burada ufaka tartlan
Ortak Trkeye nc olasdr. Nitekim, Ortak Trkeni yolu, ortak abeceden
gemez diye dnyorum. Bu ortaklaman adm adm olmas gerektii ak.
lk adm Ouz Trkesini toparlamaktr. Hatta nce, Trkmence ya da Azerice
gibi diller arasndaki ayt (diyalou) canlanmasdr! Ama bu imdilik konu
ddr. Konumuz, Gktrk abecesine sdk bir Ouz abecesi aratrmak...
Daha nce birka uyarlama giriimi olmutu. Bunlardan en ili dls Mehmed
[1]
Kmen'i Trk Bil Yazsdr . Ben bu uyarlamay sevmedim. Son derece
karym. nk, oluan abeceye artk Gktrk abecesi demeye dilim varmyor.
Gktrk abecesi, Trk dilini en derin yaplarn gsteren bir abece olduundan
ok dikkatli olunmaldr. Bu yzden ben uyarlamadan ok, gnelletirme
yapmay yeliyorum. ncelikle abeceni salam bir mant vr ve bunu
bozmama niyetindeyim.
Gnmz Trkesi dediim Ouz Trkesidir. Aslnda "gnmz" szc ok
[2]
gncel olur, Ouz Trkesi 13. yzylda bugnk mantna varm . Ouz
Trkesi iinde bugn; Trkiye Trkesi, Azerbaycan Trkesi, Trkmen
Trkesi ve Gagavuz Trkesi bulunur. Bu Trk dillerinde bugn ayrklamalar
olup her biri birer ayr dil olsa da , ses zellikleri bakmndan ayrt edilemezler.
Sorun da orada balyor. Ouz Trkesi, ses deiimlerine uram, daha iyi bir
199

deyile yumuama geirmi. Ayrca, ksmen uzun nllerini yitirmi. Neyse ki

Trkmen Trkesi uzun nllerini olduu gibi koruyor. Bu sorunlar alabilir
sorunlar. Asl sorun, Gktrk abecesini bugnk sesleri tmn
karlayamamasdr. Bu sorunlar yavaa ele alma niyetindeyim.
imdilik urola...
Dipe:
[1] Mehmed Kmen, "Trk Bil Yazs Yazm Kurallar [Kk-Trke]", Tre
Yayn Grubu, 2005.
[2] Fuat Bozkurt, "Trklerin Tarihi", Kap yaynlar, 2005.
Gnderen: Oktay D. - 06 ubat 2008
Orkun abecesini Trkiye Trkesini karlayamamasna neden olan sorunlar
listeliyorum

Eski Trkede /v/, /c/, //, /j/, /f/, /h/ sesleri bulunmaz.
Eski Trkede nseste /d/, /g/, /l/, /n/, /r/, /z/, // sesleri bulunmaz
(buna "ne" szc ve trevleri tem istisndr).
Eski Trkede yabanc dillerden alnt szckler olmad iin tm
szckler nl uyumlarna uyar.
Bu sorunlar zerken, Orkun abecesini zn yitirmeden yapmalyz ve yeni
damgalar uydurmamalyz. Buna sadk kalarak gidilebildii kadar gidildikten
sonra bu bal ilevi sona erecektir. Her sorunu ince ince ileme
niyetindeyim, "bu sorun almaz" deyip kestirip atmak istemiyorum.
lk sorunla balayalm. Bu sesleri neden bugn olduunu bilmemiz gerekir.
Eskiden olmayp bugn olan sesler
/v/ sesi alnt szckler dnda /b/ den gelir:
bar- > var- (ulamak)
br > var (yoku tersi)
ber- > verkabg > kovuk
ab > av
200

Ayrca Osmanlca yazmndan dolay v treyen szckler bulunur:

ur- > wur- > vurBugn /c/ sesi, Trke kkenli szcklerde iki nedenden dolay
bulunur. kisi de // sesini yumuam biimidir. Birinci neden, nsz
yumuamas denilen ses olaydr, bunu ayrntlarna girmeyeceim
nk bunu ilkokuldan beri iliyoruz :) kinci neden, uzun nlleri
Osmanl Trkesinde sonra gelen sesi yumuatmasdr:
> ack- (toku tersi)
Oysa:
a- > ak (alm)
Bugn // sesi, i nedenden olumutur. lk olarak Eski Trkedeki /g/
sesi olduu gibi dnmtr.
bag > ba
agr > ar
Ardndan, nsz yumuamasnda /k/ ni yumuadr:
_ oldukmzda > _ olduumuzda
Son olarak yine uzun nlden sonra gelen ses Osmanlcada yumuar:
k (beyaz) > kar- > aar- (beyazlamak)
yk > yo (Trkiye Trkesinde geri sertlemitir)
kk > g (Trkiye Trkesinde geri sertlemitir)
/j/ sesi hibir Trke szckten gelmez.
/f/ sesi, bazen uzun nl etkisiyle /b/>/v/>/f/ dnmyle olmu ama
ounlukla alnt szcklerden gelmitir:
kbg > kaw (kovuk) > kof
af (Arapa)
/h/ sesi, Trke kkenli szcklerden nsesteki /k/ ni
yumuamasndan ve alnt szcklerden gelir:
katun > hatun
kagan > hakan
Or-kun > Or-hun

Benim dncem, eer alnt szckleri gz ard edersek, Trke kkenli

szcklerde eski biimini yazlp -istenirse- bugnk hlinde okunmasna
eilimli. rnein, "hatun" yerine "katun" yazlmas saknca yaratmaz (kald ki
kadn szc de ayn szcktr). ancak alnt szckler iin hibir ey vaad
etmez. Bu yzden en azndan benzer tamgalar bulunmal.
rnein, /g/ > // dnmnden dolay, // sesini g damgalar karlamas en
mantklsdr. Bu durumda /g/ sesini ifade eden bir damga bulunmaz olur.
Eer /g/ sesleri // olmusa o halde /g/ sesleri nerden tredi sorusu sorulabilir.
201

Yant, nsesteki /ke/ seslerini /ge/ olmasdr. O halde yeni g damgasn k

damgasna benzemesi ya da dorudan kendisi olmas mantkldr.
Ayn mantkla yeni v damgasn b damgalarna benzemesi mantkldr.

Konu Bal: Gktrkler nasl glerdi ?

Gnderen: Gkbey - 09 Ekim 2008
imdilerde gl sesi olarak; haha, hehe, muhaha, hihi..... gibi "h" sesini iinde
barndran yazmlar ile bunu karlamaktayz.
Eskiden k>h dnm olduunu biliyoruz. yle ise hah ha> kak ka gibi olmas
gerekir. yle ki kahkaha szcnn bu kkene dayandrabilecei olasdr.
Bunlar us yrtmedir; gerei yanstmaz.
Bileniniz varsa, yazmanz drt gzle bekliyor olacam.
Gnderen: Oktay D. - 09 Ekim 2008
imdi, szcklerde bulunan /h/ sesini /k/dan geldii tamam da, bu durum
Trkleri /h/ sesini karamadklar alamna gelmiyor. rein, spanyolcada
"v" ve "b" harflerini ikisi de "b" diye okunur ama ispanyollar "v" sesini de
telafuz edebilirler. Bu durum sadece szckleri bu sesi iermemesi demektir.
Souta bazlarmz glerken hrtl /k/ sesi yani /x/ sesini de kullanrz ama bu
ses Trkiye Trkesinde bulunmaz.
Gnderen: Gkbey - 13 Ekim 2008
Sylediklerin ok usa yatkn...
ngilizler "" , "" gibi sesleri karmalarna karn abecelerinde bunlar
karlayacak tamgalar yoktur. "" iin "ch", iin "sh" tamgalar kullanlr.

202

Kendimizden rnek verecek olursak; ok ilgin szler kartrz ancak

abecemizde bunlar karlayacak tamgalar yoktur.
Ancak yine de ben "haha", "hehe" , "hihi" gibi seslerin Orkun tamgalar ile nasl
yazlacan merak ediyorum.

Konu Bal: Gktrkede szckleri ayrt etme sorunu

Gnderen: keskin - 04 Mart 2009
iki sorum olacak,bilenler yatlarsa sevinirim.
ilkin gktrk seslerinden a iin szck banda yazlamaz deniyor.
ilk sesi a olan szckler nasl belirtilecek ve benzer sesli szler nasl ayrt
edilecek....kar ve akar gibi ben uratm yapamadm.
ikinci olarak bir szckte n mi (geniz n'si) mi olacan nasl ayrt ediyorsunuz
ve yine gktrk sesleriyle yeni ve yengi(galibiyet) szcklerini nasl
yazabilirsiniz.
yardm eden etmeyen tmnz saolun
Gnderen: Gkbey - 15 Austos 2009
nlsn ilk seslemde kullanm kesin olarak kuralddr demek yaltr.
Geel olarak yle yazlr. Anp, szcklerin karma olasln olma
durumunda ulay ayrca, szcn uzun nll olduunu belirtme durumunda
ilk seslemde kullanlabilir. Turfan yazmalarnda bunu ok kez grmekteyiz.
kar :
akar :
yei :
yengi :
yengi (glibiyet) szcn kk yen- eylemidir, buna ek olarak +gi gelmitir.
203

Kural budur, kk szc yaz ardndan gelen eki ekle. Bu yzden yengi
szc yazlrken, "" damgas yerine "n" ile "g" ayr ayr yazlr.
Gnderen: Oktay D. - 16 Austos 2009
Hayr yle deil.
ncelikle, damgas, sz banda sadece uzun ya da vurgulu uzun nllerde
belirtilir. rein
/aat/ (ad, isim). Oysa /at/ (at, beygir)
/aaz/ (az, ok olmayan)
/aak/ (ak, beyaz)
/aa/ (a, doymam)
/aal/ (al, hile)
Bu arada yegi szc Orkun becesini yazld dnemde gememekle
birlikte geseydi bile szckteki ye- (kazanmak) kk geizcil /n/ sesi ile
belirtilir. Bu yzden yle yazlrd:
/yegi/ (galibiyet)
Ayrca yei szc de Eski Trkede ya olarak geer. Yani, u biimde
yazlr:
/ya/ (ET yei, taze)
Ancak gnmzdeki gibi olsayd yle yazlrd:
/yei/ (yei, taze)
kar szc de uzun nlldr, kaar. Bu yzden Gkbey'i yazd gibidir. akeylemi ksa nll olduu iin de banda bir /a/ damgas bulunmaz.
Gnderen: Gkbey - 19 Austos 2009
Ata szc uzun nll deilse, okumay kolaylatrmak az alalrl
artrmak iin de nlsn kullanldndan sz edebiliriz.
ahadr ii41 yazmasnda diye yazar, ata szcn. Uzun nl
durumu varsa sorun yok. Anp yoksa, seni dediie gre diye
41

http://turkcesivarken.com/yazismalik/index.php?topic=2606.0

204

yazlmalyd. Bu durumda pa diye okunma olasl da ortaya kyor. Kesin

doru okuma iin nlsn kullanmsa, abecede esneme az baka bir deyile
gelime yaanmtr diyebiliriz.
Uzun nll szcklerin dizinini bir ara yaynlasan ok iyi olur. Szn ettii
betii taratmaya al.
Gnderen: Oktay D. - 20 Austos 2009
Elde iki szck var:
Eski Trkede ata "baba" sjzc ksa nlldr ve biiminde yazlr. Oysa
Eski Trke apa "anne, abla" szc uzun nlldr ve biiminde
yazlr. Nitekim apa szc gnmzde aba biimine erimitir, buradaki p>b
dnm uzun nlden kaynakl olaan bir yumuamadr.
Uzun olmad hlde uzun yazlan szck says olduka azrak (ndir) dr. Bu
szckler iin de bunu bir gerekesi bulunuyor. Ana Trkede biliniyor ki
nl nitelii vard: (1) ksa nl, (2) uzun nl ve (3) vurgulu uzun nl. Bu
nl nitelikleri sadece Halaada korunur. Ana Trkeden Eski Trkeye tm
vurgulu uzun nller bir derece ksalm ve uzun nl olmutur. Uzun nller
ise ksa nl olmu, ksa nller yie ksa kalmtr (yie de srekli nszleri
etkisiyle denler de boldur).
rein, Ana Trke *hadk > Eski Trke adak, Halaa hadk/hadak >
Trke ayak
Ana Trke *hot > Eski Trke t, Halaa hot > Trke od
Ana Trke *semir- > EskiTrke semri- > Trke semirKonu Bal: ny - yn ikilemi !
Gnderen: Gkbey - 05 Eyll 2008
Muharrem Erginin Orhun Abideleri betiinde 'nin okunuu olarak "ny / any"
verilmi.
Ancak ben bunun yanl olduu kansndaym.
n damgas sreklidir. Bu damgadan sonra baka bir sessizi okumak iin
sonrakinin sreksiz olmas gerekir. Ant, an, alt, ang dediimize uygundur.
205

Any, szn okumak iin n ile y arasnda bir nl daha olmas gerekiyor. Aksi
takdirde okunamaz.
Buna karn y de srekli bir sessizdir. Ayn szc kolaylkla okunur.
damgasnn okunuu ayn biimindedir.
Ayn betikte u satr vardr :
kony : koyun42
Bu yaz ile ny yanl srdrlm.
kony > koyun dnm zorlamadr.
koyn > koyun dnm daha usa yatkndr.
Tamgann
ny
olduunu
demelerinin
iki
nedeni
vardr.
Birincisi Tonyukuk yazsnnda kullanld iindir. Ancak ben burada yazm
yanl olduu kansndaym.
kincisi ise dier tamgalar arasnda benzeme :
an, ang, ant, alt diye sren tamgalarn ard any olmal demi olmallar.
Gnderen: Oktay D. - 21 Eyll 2008
damgas kesinlikle ny seslerini karlar. stisn olarak verdii rekte bir hat
var: "koyun" szcn eskin biimi "kony" deil koyuny yani (ok o
ya ny) idi. "ny > n" dnmyle[1] koyun olmutur.
[1] Bu dnme arpc bir rek: Ana Trke nye szc bu dnmle ne
"soru adl" olmutur. Moolcada bu ses /y/ olmutur: yegn "ne?".
Biz okuyamyoruz diye Eski Trkler de okuyamyordu diyemeyiz. Ayrca,
syanyolcada /ny/ sesi simgesiyle yazlr ve onlar bu sesi rahata
okuyabiliyorlar (spanyadaki daym bunu altrmasn yaptrd baa). Nitekim
soradan okuyamaynca bu sesi n veya y yapm olsak gerek. Bu arada Ana
Altayca szck banda /ny/ sesi bulunur ve bunlar Trkede /n/ veya /y/
olmutur. Bildiimiz /y/ ile balayan szckleri ou Ana Altayca *ny-'den bir
ksm Ana Altayca *c-'den bir ksm Ana Altayca *d-'den pek az da Ana Altayca
*p-'den gelir43. Bunlara rekleri srasyla vereyim:
42
43

Bilge Or. Muharrem Ergin - Orhun Abideleri 40. basm y. 103

Osman Nedim Tuna, "Altay Dilleri Teorisi", Trk Dnyas El Kitab.

206

1. Ana Altayca *c- > *yAna A. *cr > Ana T. yz

2. Ana Altayca *ny- > *yAna A. *nyaar > Ana T. yaaz "ilkyaz"
3. Ana Altayca *d- > *yAna A. *daar- > Ana T. yaaz- "yaymak"
4. Ana Altayca *p- > *h- > y-/0Ana A. *prak > Ana T. hrak "rak/yrak"

Konu Bal: Gktrke Btik (Mektup) Arkadal

Gnderen: Gkbey - 30 Kasm 2010
Gktrk damgalarn kullanarak btik (mektup) arkadal balatalm
diyorum. Gktrke de olabilir ancak benim daha ok istediim gnmz
dilini Trk damgalaryla yazlm. Bylece damgalarn gnlk kullanmda
karlaabilecei sorunlar ile de yzleecek, gnmzdeki kullanm iin
adalatrma srecini hzlandrabileceiz. Bunu yansra, el yazmz
olumaya balayacak, okuma hzmz artacak.
Katlmak isteyenler adlarn bildirsinler. Bu iletiye daha sora bildirimler
dorultusunda ekleme yapacam.
Gnderen: Tansk - 02 Ocak 2011
ok gzel bir dnce. Bu konuyla birlikte daha nce grm olduum ve
yanl anmsamyorsam yine size ait olan; dergi karmaya, dernek kurmaya
ynelik henz fikir aamasndaki almalar grnce insann takdirden,
tebrikten te daha somut; maddi yardmlarda, desteklemelerde bulunas geliyor
ama u an iin bu, imkanlar dahilinde deil. Ancak bu projenize itirak etmek
isterim.
207

Gnderen: Gkbey - 03 Ocak 2011

vgleriiz iin sa olu. :) Adz dizime ekledim. Bir ay sora gndermeye
balayacam. Bu yrlikten pek olmasa da baka yrlerden epy isteyen oldu,
toplu btinler anklayp levleyerek datmay dnyorum.
Gnderen: Gkbey - 07 ubat 2011
Trk damgalaryla yazma akmna44 katlan arkadalara ilk betiklerini bugn
gnderdim. Gnderide yalnzca yazma katlar deil, Azerbaycan'da yayn
yapan trk avlk Trkstan'dan bir kesi ayrca 2007 ylnda basp
dattmz dil bildirilerinden45 elimde kalanlar da ekledim. Bununla birlikte
birka arkadaa yine Azerbaycan'da yayn yapan trk dergi olan Kimlik'den
birer kesi koydum. ki arkadaa da zel istekleri dorultusunda Azerice roman
gnderdim.

Bediz 2: Gktrke Btik Arkadal akmnda gnderilen ulatlar gel grnm.

44
45

http://kokturukce.blogspot.com/2010/12/gokturkce-betik-mektup-arkadaslg.html
http://turkcesivarken.com/yazismalik/index.php?topic=321.0

208

Gnderen: fankibiber - 08 ubat 2011

Betik bugn elime geti, ym olmadndan ancak yarm betini okuyabildim u
ana dek.
Gkbey'in el yazs rneklerini daha nce bir iki yerde grmtm ancak byle
kiinin elinde olmas daha bir baka tabi.
Betler Orkun el yazsnn gayet gzel uyarlamalarn ieriyor, zellikle benim
gibi yaprak zerinde bask yazalar gibi yazmaya alan zm iin yararl
olacan dnyorum.
Bunlarn yannda Azerice gnce ve dil bildirilerinin geldiine de ok memnun
oldum, zellikle dil bildirilerini saklayacam.
Umarm kalc bir adm olur bundan sonraki almalarmz iin.
Gnderen: Temirbek - 14 ubat 2011
Ben de aldm, okudum. y (vakit) bulunca Gkbey'e yant da gndereceim.
Gkbey'e yollayacam yant betiinde de deindim, burada da yazaym. Ben,
yaz ynnn ille de zgn Orkun biimi gibi sadan-sola olmas gerektii
grnde deilim. nk bu yazm harfleri bitiik abecelere zgdr, Arapa
gibi, Soudca gibi. Gktrk yazsnn sadan-sola doru yazm bence Soud
etkisinden. nk damgalar bitimeyen, ayr ayr yazlan bir abecede neden bu
yn seilsin? Bu nedenle ben ahsi notlarm yaklak drt yldr uyarlama el
yazsyla tutmaktaym ve soldan-saa yazmaktaym. Zaten baka seeneiniz
yok ki, ya sadan-sola yazacaksnz ya da soldan-saa... Ya da Uygurlar gibi
esasen sadan-sola yazlan Soud yazsn yukardan-aaya uyarlayacaksnz
ki o da in etkisinden mtevellit. Aadan-yukarya yazlan bir alfabe yok
zaten.
Bizim yazmzda damgalar bitimez, ayr ayr yazlr, bu nedenle soldan-saa
yazm taraftarym ki ok birey de deimiyor; yebkG yerine Gkbey
yazyoruz. Alkn olduumuz iin de zorlanlmyor, daha dzgn yazlyor.
Yaklak 1500 yldr kullanlmayan bir alfabeyi yeniden gndeme getiriyoruz,
bir de yn sknts karlmamal bence. nemli olan yn deil, alfabenin
209

kkenidir. Dediim gibi zaten iki yn seeneiniz var. Bu konuda "milli" olan
yazm yn deil "alfabenin" kendisidir.
Ayrca ben kullandm alfabeye Yei Trk Yazs adn uygun grdm. Yani bu
yaz birebir Orkun deil, damgalar, kkeni Orkun ancak "yei" bir yaz. En
bata yaz yn farkl, ayrca hibir sknt karmayan "olduu gibi yazma"
yntemini uyguluyorum, yani tm damgalar tek tek yazyorum. Sadece
"kolaylk" amal olanlarda Orkundaki yntemi uyguluyorum. Mesel stclk
ya da zmszlklk yazarken Orkun sistemiyle yazyorum. Bir de kolay
olanlada Orkun sistemi ile yazarm mesel lm yazacakken //'y koymaya
gerek yok, nk ilk seslemdeki //'den dolay ikinci hecede // olaca belli,
ayrca lm okunmayacana gre zaten lm okunur. "Doum yazarken de ayn
yolla Orkundaki gibi togm yazlr "doum" okunur...
zgn Orkunda o dnemdeki dil gerei olmayan damgalar da hi sorun deil.
Bunlara "ive" gzyle bakabiliriz. Yani Eski Trke szba /k-/'lerin kimisi
bugn /g-/, /t-/'lerin kimisi bugn /d-/ ancak bu hi sorun deil. Biz zgn
biimle yazarz isteyen /t/'li okur isteyen /d/'li. yle bir rnek vereyim, biz
Yrk kkenliler (zellikle ya 50'den yukar olanlar) "git-" demeyiz, kit- deriz
/k-/ ile, ama "git-" yazldnda bunu anlarz, ya da bir Yrk "kit-" dediinde
anlamayan kmaz. Bu "ive"dir, bytmeye gerek yok.
Genelde yabanc kkenli szlerde bulunan /j/, /c/, /f/ gibi sesleri de aynen Eski
Trkedeki seslerle yazmalyz. C'ler > ile, F'ler > P ile. Bugn Uygurcada
falan zaten F kullanlmaz P ile karlanr "fikir" yerine "pikir" derler.
Trke'nin kendi iindeki ses deiimleri de sorun deil. K > H, B > V gibi.
Bunlar da yazarken k ile b ile yazlp okunurken h ve v biiminde okunabilir.
Okuyucu acemiyse damgann altna/stne bir entik ya da nokta konarak sorun
halledilir.
Ben yaklak drt yldr hibir sorun ekmedim, Latin tabanl alfabe ile ne
yazabiliyorsam aynen yazabiliyorum, hatta ou kez ok daha pratik oluyor.
Gkbey'in el yazs uyarlamas iin u yorumu yapaym; nl damgalarda /o/
iin kulland Latin tabanl abecedeki /o/ ile ayn. Bunu desteklemiyorum. Bu
konuda kendisiyle bir ara yazmtk. O yazmada Gkbey "O, harfi
azmzdan karken, azn ald biimden hareketle tasarladm" demiti ancak
Latin tabanl alfabedeki /o/ ile ayn sonuta.

210

Bu damgann kkeni Fenikecedeki oin "gz" szc ve damgas. Ben, /u/

nls iin el yazs uyarlamamda 7 biimini kullanyorum, /o/ iinse 7
damgasnn ucundan aaya kk bir entik indiriyorum o da unun gibi
oluyor; '7 tabii bitiik.
Gkbey'in // iin kulland tasarm uygundur. Geri kalan damgalar da gzel.
Ancak benim el yazs tasarmmdaki damgalar biraz daha farkl. O da kiisel
biem farkdr, zerinde durmaya gerek yok.
1

Gkbey'in betiklerle birlikte yollad Trkstan savl da olduka yax

Yedi gnde bir yaymlanan bu savln saylarn biriktip arada bizlere topluca
yollasa fen olmaz
1) Savlk szcn "gazete" iin neriyorum. Neden? Birincisi Eski
Trkedeki sab "haber, mesaj 2) sz" > sab "Peygamber" (Farsada da
peygam/peyam "haber" + ber "getiren") gnmzdeki sav "haber 2) iddia"
szcn de diriltmek iin. Gkbey "avlk" nermiti, dier neriler arasnda
"gnce" var, "sava" vard vb. Ancak her gazete gnlk deil, haftalk, aylk
gazeteler de var. Trkstan rneindeki gibi. Bu balamda savlk "haberlik"
nerisinde bulunuyorum.
Gnderen: Gkbey - 17 ubat 2011
Szn ttiin /o/ damgas el yazsnda yuvarlak oluyor. Doru, eskiden az
yuvarlanmasndan gelsin diyordum ancak imdi yle dil. /u/ damgasn
ularna yaptm ekleme ile tretmitim; drdl biiminde. br damgalar
tremesi de hep byle, ekleme yaparak. Bunu atalarmzdan rek alarak
srdrdm; onlar da yi damgalar iin hm hm ilemler yapmam, eskilere
entik ntk eklemeler yaparak yi sesi karlamlardr. E sradan rei ise
// damgas...
Gnderen: Tansk - 05 Mart 2011
Ben de kiisel notlarmda ve msveddelerimde dnml sesler iin var olan
sesin gstergesini kullanmakla iktifa ediyorum ancak bunun yannda abecemiz
resmiyet kazand vakit bulunmayan sesler yeni tretimlerle mutlaka
karlanmal diye dnyorum. Sizin dediiniz gibi ayn damgay duruma gre
farkl seslendirecek olursak, Trkenin yazld gibi okunabilen bir dil olmas
ynndeki kaideyi temelden sarsm oluruz. Bu sebep olacamz sorunlardan
211

sadece biri. Her ne kadar yeni szcklerden hareketle yeni imler tretme yanls
olsam da bu otantik abecenin zgnln bozmak gibi bir kaygm da yok
deil. Bu sebeple, en azndan dnml seslerden var olan birinin gstergesi
zerinde ufak oynamalar yaparak -rnein saa veya sola yatrma- dierlerini
karlayabiliriz. Bu hususta bize dayanak olmas maksadyla ince ''k'', ince ''g''
damgalar ile ''m'', ince ''b'' damgalar arasndaki ilikiyi referans alabiliriz.

Konu Bal: Yaln Damgalar Adlandrlmas

Gnderen: Gkbey zerinde 29 Temmuz 2011
Damgalarda ince, kaln ayrm olmas ile adlandrmalarn bu tz zerine
kurulu oluu, yaln olan damgalarda ince olarak m, yoksa kaln olarak m
adlandrlmal diye bir sorunu ortaya kmasna neden olmutur.
ocuklara damgalar retirken46 de yaadm bu sorunu, iki ad ile zmeye
alsam da, ie yaramadn, daha da karkla yol atn grdm.
rein // damgas iin hem a, hem de e damgas olarak belirtme
yaptmda, ocuklar bu damgay bir sre sora ae olarak adlandrdklarn
grmtm.
Uyumluluk olmas iin tm yaln damgalar kaln az ince olarak niteleyip ii
iicen kbilirdi. nce olarak nitelediimizde, kk ant'dan gelen /nt/ damgas
ent olacak, tretilmesini bir alam kalmayacakt. Kaln olarak
nitelendiimizde ise, /m/ damgas am diye okunacak, toplumda uygun
karlanmayacakt. ok byk bir sorun olmasa da, /m/ damgasn
adlandrlmas bal bana bir sorun olarak duruyordu.
Bundan tr, yaln damgalar adlandrlmas zerine bir zm gelitirdim.
Damgalar, kkenlerine gre adlandrlacaklar.47 Bylece hem kkeni bilinecek,
hem de adlarda ikileme yaanmayacak.

46
47

http://kokturukce.blogspot.com/2011/07/cocuklara-gokturkce-ogretme-deneyimi.html
http://turkcesivarken.com/turk-damgalarinin-kokeni/

212

/nt/ damgas: Kmz kabna damlatlm kan damlacklarn simgeledii iin ad

ant olarak okunacak.
/lt/ damgas: Kk kesin bilinmese de, alt olarak okunmas daha dorudur. Elt
diye alaml bir kavrammz olmadndan, e azndan alt olarak bir szc
yrine gebilir.
/ny/ damgas: Tretimi /an/ damgas zerinden olduu iin any okunacaktr.
/n/ damgas: Bunu tretimi de /an/ damgas ile iliikli olduundan an olarak
okunacaktr.
// damgas: E kavramn betimlenmesi olduundan eng olarak okunacaktr.
/m/ damgas: Soradan treyen /m/ sesi, dnt /b/ sesini karlayan /eb/
damgasn yan yatrlarak, daha dorusu 90 derece saa yatrlmasyla
oluturulduundan dolay, em olarak okunacaktr.
//

damgas:

A-

eylemini

betimlediinden

olarak

okunacaktr.

/z/ damgas: Tretimi /ar/ damgas zerinden olduu iin az olarak okunacaktr.
// damgas: Tretimi /el/ damgas zerinden olduu iin e olarak okunacaktr.
/p/ damgas: Bu damga iin kesin szm yok, ap da dnebilir ep de. Bir yre
dayandramyorum.
Bu yntemi yi tretilen damgalar48 zerinde de uygulamay srdmzde;
/c/ damgas: /a/ damgasdan geldii iin ac,
/h/ damgas: /ak/ damgasdan geldii iin ah,
/f/ damgas: Fkr- eylemini betimledii iin f, f diye okunabilir. Uyumlu
olsun diye af az ef de dnebilir. kisi arasnda sim yapamyorum.

48

http://kokturukce.blogspot.com/2011/04/yeni-damgalar-yeni-yaz-duzeni.html

213

Gnderen: Tansk - 29 Temmuz 2011

pten hareketle olutuu taplanyor diye biliyorum; ''ep'' olarak okusak ya?
Gnderen: Oktay D. - 30 Temmuz 2011
Kkenlerine gre adlandrma yapmak benim usuma yatt. Ancak aadakileri
sylemem grekir:
- /f/ sesleri /p/ sesinden geldii iin [p] damgas nasl okunuyorsa [f] damgas da
yle okunmaldr.
- yansz damgalar okunularnda, kkenlerini bilmediklerimizi ksa "" sesiyle
okuyalm:
/p/, /f/.
- /m/ sesi tek bana am (n, imdi, im) szcn verir. Tuva Trkesinde ve
kimi Sibirya Trkelerinde bu szck hlen yaar. Addan belirte yapan "-ti/-t"
eki gelerek Eski Trke amt "imdi" szc tremitir. Ardndan, u amt
sz Ouz Trkesinde u mdi biimine gelip bugn imdi olarak
kalplamtr, "u" olmakszn kullanlan biimi de imdi. Trkiye Trkesindeki
biimi gz nne alnarak damgann /im/ diye okunmasn neriyorum. /im/

Konu Bal: Gktrke Kursunu Soucu

Gnderen: Gkbey zerinde 22 Austos 2011
Trk damgalarn renmek istediinizde, bunu nice yapacanz bilemezsiniz.
ok kstl klavuzlar olduu bu ortamda, bocalamadan su stne
kamayacanz ac bir grek olarak karnzda durmakta.
Klavuz eksikliinden az ytersizliinden yaknlan dnemlerde Yavuz

214

Tanyeri'ni anklad belge49, kurtarc grevini stlendi.

Yi yazlan klavuzlar niteliine szm yok ancak deinmek istediim yr,
klavuzlarda kuru kuruya kurallar alatlm olmasdr. renmeye
balayacaz ancak hangi damgadan? Bunu yantn bilmiyoruz?
Byle bir sorunu olduu dnemimizde, svindirici bir deneyim yaadm. Kn
benden grp heveslenen kz kardeim Begm'e, birka damga retmitim. O
hevesi iinde saklayp, kendinden kk Ayla'ya da aktarnca, yaz tatilinde ikisi
de damgalar renmek istediklerini sylediler. Pek yanamasam da,
diretmelerini es gemedim. Bylece 2 kiilik Gktrke renei'ni 50 de
balatm olduk.
lk balarda pek nemsemiyordum ancak bu deneyimi bir frsat olduu
yargsna vardm. Bylelikle gnlk retme srasnda yaananlar gnlmde
tutmaya baladm. lerleyen gnlerde rencim saym artp 6'ya dek kt.
Baarl bir biimde bitirdik.
Artk, ocuklar renme srasnda neler yaadklarn biliyorum. Gnlk
dipelerimi, ocuklar btleklerini taramasn aada paylatm. Bir klavuz
anklanacaksa, uzmanlar bu deneyimlerimizden yola kabilirler.
BELGELK
ocuklara Gktrke retme Gnl
http://turkcesivarken.com/belgeler/gokturkce-ogrenegi/gokturkce-ogrenme-gunlugu.pdf

zgn gnlk kaytlar

http://turkcesivarken.com/belgeler/gokturkce-ogrenegi/gunluk-kayitlari.pdf

Ayla'n Btlei - 1
http://turkcesivarken.com/belgeler/gokturkce-ogrenegi/Aylanin_Betlegi_1.pdf

Ayla'n Btlei - 2
http://turkcesivarken.com/belgeler/gokturkce-ogrenegi/Aylanin_Betlegi_2.pdf

Ayla'n bulmacas
http://turkcesivarken.com/belgeler/gokturkce-ogrenegi/bediz002.jpg

Ayla'nn ssl damga almas

49
50

http://kokturukce.blogspot.com/2010/03/gokturk-yazsn-ogrenme-klavuzu.html
http://kokturukce.blogspot.com/2011/07/cocuklara-gokturkce-ogretme-deneyimi.html

215

http://turkcesivarken.com/belgeler/gokturkce-ogrenegi/bediz029.jpg

Begm' Btlei - 1
http://turkcesivarken.com/belgeler/gokturkce-ogrenegi/Begumun_Betlegi_1.pdf

Begm' Btlei - 2
http://turkcesivarken.com/belgeler/gokturkce-ogrenegi/Begumun_Betlegi_2.pdf

Begm' bulmacas
http://turkcesivarken.com/belgeler/gokturkce-ogrenegi/bediz001.jpg

Begm' ssl damga almas

http://turkcesivarken.com/belgeler/gokturkce-ogrenegi/bediz028.jpg

216

ORTAK TRKE
Balk: Neye gre Ortak Trke?
Gnderen: Oktay D. - 23 Austos 2011
Dier Trkeler ile Trkiye Trkesin arasnda szck tabannda
uyumazlklara denk geliyoruz ve bence bu doaldr. nk Ouz Trkleri, Orta
Asya'dan ayrlal 1000 yl olmu ve bu yzden dier Trklerle geliimleri
ayrklamtr. Ouz Trk olan Trkmenler ile Kpak Trk olan Krm
Tatarlar arada kalmtr, genellikle iki yandaki szckleri de ierirler, kimileyin
hibirini iermeyip bambaka bir szckle karnza karlar.
Kimileri daha ok dier Trkelerle ortaklk olsun istiyor ancak bu ortakl
neye gre belirleyeceimiz pek belli deil. Ouz Trkleri ile geri kalan Kpak
ve aatay Trkleri arasnda 1000 yllk bir ayrma sz konusu (Halalar,
uvalar ve Sibirya Trklerini saymyorum, nfus olarak karlatrlabilir
deiller).
Burada iki soru var:
Ortakl,
1) nicelie gre mi
2) eitlilie gre mi
belirleyeceiz?
Eer nicelie gre belirleyeceksek, Trkiye Trkesi ve Azerbaycan Trkesi
toplam tm Trke konuuculara oranla %41.9 + %17.7 = %59.6 oluyor. Daha
Trkmenleri saymadk bile. Bu durumda, Ouz Trkesindeki szck daarc
dier Trkeleri byk oranda etkilemelidir.
Eer eitlilie gre ise, i tmyle deiiyor. nk, her ayr Trk dilinden
gelen szc tek oy sayacaz. Diyelim, sadece Trkiye ve Azerbaycan
Trkelerinde olan bir szck var: olmak51. Oysa dier Trkelerde (Trkmen 52
%4, Uygur %4.7, zbek %14.2, Kazak %6.5, Krgz %2.1) bol- (olmak). Bu
51
52

Ouz Trkelerindeki ol- biimi Eski Trke bol- biiminden gelir.

Trkmencedeki bol- biimi aatayca etkisidir.

217

durumda bol- 5 oy alrken ol- 2 oy alr. Bu seenekte nfusa daha az olan

Kpak ve aatay Trkeleri, Ouz Trkesini etkilemeye kalkar.
Bu iki durum, taraflarca taplanacak durumda deildir. Olsayd zaten balard
oktan. Onun yerine sa olsun Temirbek'i at balkta Ortak Ouz
Trkesi daha usa yatkndr. Ayn biimde Ortak Kpak ve Ortak aatay
Trkeleri gelitirilebilir ve bylece 38 ayr Trkeden en iyi olaslkla 3
Trkeye birleilmi olur.
Dncelerinizi ilgiyle bekliyorum.
Gnderen: ingichka - 23 Austos 2011
Bamsz Trk devletleri Trkiye, Azerbaycan, Trkmenistan, Kazakistan,
Krgzistan ve zbekistan. Bu devletlerin temsilcileri eitli toplantlarda bir
araya geldikleri zaman aralarnda ngilizce veya Rusa gibi bir yabanc dile
bavurmadan konuabilecekleri ve bu lkelerden birinde baslan bir kitabn
dierlerinde de okunabilecei bir ortak Trke ilk hedef olabilir. Tuva, Hakas,
Tatar, Bakurt, uva, Yakut vb. leheler darda braklabilir. Ortak Trkenin
szck kadrosu da en ok ortaklk gsteren szcklerden seilebilir. Benim
ahs fikrim byle.
Gnderen: Oktay D. - 23 Austos 2011
E ok ortaklk gsteren szckler yrine, dmeli kesiim yrine, katm olsa?
yle grnyor ki, ortak olmayanlarda e ok iki seenek olacaktr (biri
Ouzcadan dieri kalanlardan). Yalzca Trke kkenlileri alalm ayrca.
Gnderen: ingichka - 23 Austos 2011
imdi mesela yukarda saydm 6 lkenin 6 lehesine baktmzda 6'snda da
ortak olan szcklerin yannda bizde olmayp 5'inde, 4'nde, 3'nde ortak olan
szckler de var. Biz kendi lehemizde bulunmayan szckleri ne kadar kendi
lehemize eklersek dier lehelerle karlkl anlaabilirlik dzeyimiz de o kadar
artabilir.

218

Gnderen: Oktay D. - 23 Austos 2011

Dier Trkeler de ayn biimde bizde olup onlarda olmayanlar eklesin dmek
istiyorum. Tmden karlkl katm olsun.
Bir sorun daha var. Karlkl alalabilirlik yalzca szck tabannda olmuyor.
Ortak Trkeni yapay ve batan kurulacak bir dil olmas grektii kanlmaz
grnyor. Oysa Ortak Ouz Trkesi iin byle bir greklilik olmayacakt.
Saydz devletler, iki bekten geliyor: Ouz ve Kpak. Benim grm,
Ortak Ouz ve Ortak Kpakann yaratlmasdr (bu g deildir ve yapay bir
yaratlma da olmayacaktr, doal olacaktr). Bundan sonraki aama ise iki yaz
dilini birletirilmesi olmaldr.
Gnderen: ingichka - 23 Austos 2011
Biz ilkin adm olarak dier lehelerden szckleri kendi lehemize almaya
balarsak karlkl etkileim daha da artabilir. Neticede Trkiye Trkesi dier
lehelere gre daha ok reniliyor. Ayrca bunu yaptmz takdirde yapay dil
yapmak daha da kolaylaabilir.
Gnderen: Oktay D. - 23 Austos 2011
Krm Tatarcas burada aar olabilir. nk Kpak beinden olup Ouz
beine ok yakn zellikler gsteriyor (Krm Tatarcas, Trkiye Trkesiyle
Trkmenceden daha ok karlkl alalabilirlik ierir). Tahminim, yapay ortak
dili Krm Tatarcasna ar bezeyecek olmas.
Gnderen: Tansk - 23 Austos 2011
Nasl ki Cumhuriyet ncesi Trk aydnlar, avam ile mnevverin dil alanndaki
uzlamasn salamak iin almalara balam ve bu uurda malum
sebeplerden tr stanbul Trkesinde karar klmlardr, bizim dncemiz de
byle bir uygulaym izleyebilir.
Sadece bu uzlamann snrlarn geniletmi olacaz. stanbul Trkesi yaz
dilinde hakim klnmakla birlikte dier azlar yitip gitmemitir. Trkiye
Trkesi hakim klnmakla da dier leheler gaybubete uramayacaktr. Trkiye
Trkesi herkesin ortak paydas konumunda bir st dil kimlii yklenecektir.
219

stanbul Trkesi kendi varslln ve erginliini dier azlardan transfer ettii

szck ve dier imkanlarla nasl gelitirdiyse ve gelitirmekteyse, Trk
dnyasnn ortak sesi olacak olan Trkiye Trkesi de byle bir minvali
izleyecektir. Bunun iin kandalarmz da mahalli bir tutuculuk taknmayacaklar,
bunu da Cengiz Aytmatov apnda uzgrl aydnlarmz salayacaktr. Kendisi
bildiiniz zre Trk dnyasnn stanbul Trkesinde mterek bir sese
kavumasn dilemi ve nermitir.
Gnderen: Oktay D. - 23 Austos 2011
Azerbaycan Trkleri de ayn szleri kendi Trkeleri iin sylemektedirler.
Yaklak 100 yldr ortak Trke olamayn nedeni budur. Herkes kendi
Trkesini st dil olacan dnyor. Bu eski tutumdan t alalm ve
soraki admmz daha kapsayc ve daha "ortak" alalm drim.
Gnderen: Kuhan - 23 Austos 2011
Bana gre Eski Trkeye ne kadar yakn olursa o kadar iyi olur.
Gnderen: Engin - 23 Austos 2011
Bence de ortak Trk yaz dl kesinlikle daha kapsayc olmal. Trkiye
Trkesinin dier Trk halklara dayatlmasn ok yanl, bencil, kibirli ve
Trkiye merkezli bir anlay olarak gryorum. steyen Trkiye Trkesini
rensin tabii, buna ben de sevinirim, ancak ortak bir yaz dili olacaksa bu
yalnzca Trkiye Trkesi merkezli olmamal.
Sizi tenzih ederim Tansk bey ancak maalesef bunu dile getirenlerin ou
Trkiye Trklerini ve dillerini dier Trklere gre stn grenler ve dierlerini
kk grenlerdir. Buna Osmanlc zihniyeti de ekleyebiliriz kanmca. Bu bir
lehe/dil merkezli ve kibirli anlay bir yana brakrsak ortak Trk yaz dili d
ite ancak o zaman gerekleebilir.
Oktay beyin belirttii gibi nce ortak Ouz Trkesi yaz dilini "yaratrsak" ilk
adm olarak ok iyi olur ve bir sonraki adm olan ortak Trk yaz dilini
oluturmay kolaylatrr. Bunun yannda tabii ki ortak Kpak ve ortak aatay
yaz dilini oluturma almalarna younlalabilir.

220

Gnderen: ingichka - 23 Austos 2011

Azerbaycanllarn bir ok yerde ortak Trk dili olarak Trkiye Trkesinin
kullanlabileceini sylediklerini duydum veya okudum. Ama esas mesele bizim
Trk lehelerinden szckler hatta ekler almamz ve Trkemizin dier
lehelere yaklamasdr.
Gnderen: Oktay D. - 24 Austos 2011
Evet, yaklamas ok nemli. nk hepimiz, Trklk biliminde lehe/dil
tartmasn iyi biliyoruz. Bu tartman 50 yldr srmesini bir nedeni var:
Trkeler birbirinden dil olma yolunda uzaklamaktadr ve tam bir gei
dnemindedir. Bunu tersine evirirsek, yeniden ve tartmasz lehe gibi
olurlarsa bu durumda tek bir dilden sz edilebilir.
mdi, benim grme gre kesin olarak ydi Trk dili vardr, gerisi bunlar
leheleri gibidir: Ouzca, Kpaka, aatayca, Halaa, uvaa, Altayca
(Sibirya Trkeleri) ve Yakuta. Burada aatayca ve Altayca leheden dile
ayrma yolunda olduka yol kat etmi durumda iken dierleri henz yolu
bandalar ve umarm yol yaknken dnerler :)
Bu yrlii amalarndan biri de, bu sreci tersine evirme yollarn tartp
buna katkda bulunmaktr.
Gnderen: ingichka - 24 Austos 2011
Ortak dil konusunda Trkiye Trkesinde bulunan imkanlar dier lehelerde
yok zaten. Bunu dilbilgisi kurallar veya szck kadrosu ynnden
sylemiyorum. Trkiye Trkesinin internet ve basn-yayn yoluyla takip
edildii kadar baka hi bir lehe takip edilmiyor. rnein Azerbaycan'da 10
yanda ocuklar bile teke bu yolla Trkiye Trkesini renebiliyorlar. Bu
bakmdan Trk lehelerinin birbirlerine yaklamas konusunda Trkiye
Trkesinin aparc bir konumu olabilir.
Gnderen: Tansk - 24 Austos 2011
Yukardaki ifadelerimin hakkyla anlalmadn gryorum. Bir hodbinlik
olarak yorumlanm. Ortada farkl ''benlik''ler mi var da biz kendi egomuzu n
221

plana karma abas gdeceiz? Dallanp budaklanmas, trl trl kollara,

trl trl yollara ayrmas bir yana znde biricik Trkemiz deil midir
bizim dier kandalarmzla aramzdaki ihtilaflara snger ekme arzumuzun ba
msebbibi.
Trkiye Trkesinin bugn, dier akrabalarna nazaran daha gelikin ve ada
olduu gereinin beyan, bbrlenme olarak alglanmamal. Bu nitelik bir
baka lehemize zg olsayd, o Trk dilinin parlakl bizim iin elbette bir
iftihar kayna olacakt, kardelerimize daha yakn olabilmek isteiyle kimbilir
ne itahla benimseyecektik onu.
Yukardaki szlerimi yinelemek istemiyorum ama szn ettiim bir dayatma
da deil. Onlarn imkanlarndan da faydalanma teklifini sundum ki zaten bu,
yerlikte nicedir bavurulan bir yntem. Daha iyi anlalabilmek iin stanbul
Trkesiyle dier Anadolu azlarnn ilikisinden de sz ettim.
Son olarak elbette her eyin bir yolu erkan var, btn bunlar paldr kldr bir
atlmla deil de parmak basld zre adm adm salanacak. tamam
edildiinde de ortada bir Trkiye Trkesi deil btn Trk dillerinin
olanaklarn deerlendirmi, haznesine katm, evrensel bir lisan peyda olacak.
Bu dier lehelerimiz adna pe atlmak deil dnya apnda mtekamil bir
lisana, tuz biber misali katk olmaktr.
Gnderen: Oktay D. - 24 Austos 2011
Sizi tabi ki yle dmek istemediiizi biliyoruz. Ancak gemite sizile ayn
biimde bu sylendiinde kar klm ve dosya kapatlmt (bknz. Talat Tekin,
Trkoloji Eletirileri). Sizi sylemiizde sorun olmasa da algda sorun
olabiliyor.
Gnderen: Tansk - 16 Eyll 2011
Trkiye Trkesi merkezli bir Ortak Trkeyi erekleyenler arasna smail
Gaspral'y da ekleyelim. Rstemhanl'nn bir Azerbaycanl; Gaspral'nn ise bir
Krml olmasdr, burada manidar olan.
Kendisi milliyetin n koulu olarak ortak bir edebi dilin varln dile getirmi
ve bu edebi dilin Osmanl Trkesi, namdier Trkiye Trkesi (sadeletirilmi
ve dier lehelerden ilavelerle varsllatrlm bir halde) olmas gerektiini
222

savunmu; dirlii boyunca srdrd etkinliklerle de bunu uygulamaya

geirmitir. Ksaca u yazdan okuyabilirsiniz:
http://www.turkiyat.selcuk.edu.tr/pdfdergi/s16/toker.pdf
Yazda yer alan u ifadeleri dahi grmeniz yeterli:
''Gaspral, konuulduu ve yazld zaman, stanbuldaki hamal ve kayk ile
Dou Trkistandaki deve srcs ve koyun obannn dahi anlayabilecei bir
dil istiyordu.''(''stanbulda kan bir gazeteyi Kagardaki Trk de anlayacaktr.''
demeciyle olan benzerlie dikkat ekilir.)
''Gaspral, Tercman gazetesinde, btn dnya Trklnn anlayabilecei
ortak bir edeb dil gelitirmeye alm, bu edeb dilin de Osmanl Trkesi
olmasn istemiti. Bunun balca iki sebebi vard.
Birincisi, Osmanl Trkesinin bir imparatorluk dili olmasdr. kincisi ise, 19.
yzyln balarndan itibaren arlk hkmetinin Trkler arasna Rus gmenler
yerletirmeye balamas ve bunun neticesinde her Trk boyunun mahall bir dil
ve edebiyat oluturmak iin gayret etmeye balamasdr. Ancak, Osmanl
Trkesinin Arapa, Farsa terkip ve ibarelerle dolu olmas, dier boylarn bu
Trkeyi anlamalarn zorlatryordu. Gaspral bu terkip ve ibareleri att,
yerlerine Krm ve dier corafyalardaki lehelerden alntlar yapt.''
Kendisi tarafndan kesin hatlarla belirlenmemi olmakla birlikte, yazda
Gaspral'nn Ortak Trke iin izledii yol u maddeyle zetlenmi:
''1. Mmkn olduunca Trkeye girmi olan yabanc kkenli kelimeleri
karmak.
2. Okuryazarlar tarafndan dahi anlalamayan Arapa, Farsa terkip ve ibareleri
kaldrmak.
3. Btn lehelerdeki ok kaba olmayan kelimeleri, Osmanl Trkesinin
yapsna uydurarak kullanmak.''
Gnderen: Oktay D. - 16 Eyll 2011
Toparlamak istersek, Ortak Trke iin kutuplu bir gr uzay
bulunmaktadr. Her gr ayrca yad kkenli szckler konusunda iki kutbu
vardr.

223

1) Trkiye Trkesi/Ouz Trkesi ortak dil olsun, dier Trkelerden szck

konusunda yardm alsn.
1.1) Yalzca Trke kkenli szckler olsun.
1.2) Trke ya da yad kkenli szckler olmas nemli deil.
2) Tm Trkeleri ortak szckleri drlensin, ortak dilbilgisi blirlensin.
2.1) Yalzca Trke kkenli szckler olsun.
2.2) Trke ya da yad kkenli szckler olmas nemli deil.
3) Eski Trkeyi dorudan ortak yapalm.
3.1) Yalzca Trke kkenli szckler olsun.
3.2) Trke ya da yad kkenli szckler olmas nemli deil.
Dier tm grler bunlar ara karmlardr ma birden ok ara karm
olabilir. rnein,
(1)+(2) Ouz Trkesi, Kpak Trkesi, Karluk/aatay Trkesi gibi
kapsamlar ayrk Ortak Trke olsun, belki soradan birleirler53.
ya da
(1)+(3) Eski Trkeni bir azyken soradan ayrklaan Eski Ouz Trkesi
(13.-15. yy) ortak olsun.
Gnderen: Tansk - 17 Eyll 2011
Bunlardan ncs, aklselim ve gerekten Trkenin karna dnen bir
insann savunaca trden deildir. nk bu, dilin ka yzyllk birikim ve
geliimini hie saymak ve bir rpda pe atmak demektir. Oldu olacak,
''fabrika ayarlarn geri ykleme'' yapalm da her eyi yeni batan ina edelim.
Birincisine gelecek olursak, o seenekte sz edilen yardm salt szcklerle
kapatmamal. Bu yardma dilin imkanlarn artracak her trl gramer hususunda
bavurulmal. Yani ilk iki seenek bir lde badatrlabilir.

53

Bu gr savunmaktaym.

224

Gnderen: Tansk - 17 Eyll 2011

Olaya zorluk kolaylk asndan baklacaksa, ne ekilde olursa olsun ortak bir
Trke kotarmak, deveye hendek atlatmakla birdir.
Hele hele, ortaya ksmen yapay bir lisan koymak ve bunu insanlara renmeleri
iin sunmak, daha nceki rneklerinden de anlalaca zere imkanszdr. Eer
olas olsayd, bugn dnya dili olmak yolunda adm adm ilerleyen ngilizceye
alternatif olarak sunulmu, yansz yapay dillerden herhangi biri insanln
mterek sesi olmak baarsn gsterebilirdi. nsanlk, kendisine uzatlan
imento, tula, kazma-krek vs. ye omuz silkip, hazra konmay, yani mevcut
gelikin bir dil olan ngilizceyi seti.
Bu iin pirlerinin, yllardr nerdiince, olgunluun ve yetkinliin eiindeki
Trkiye Trkesini ''ortak dil deil; nsiyet dili'' uranyla Trkle sunmak en
kestirme ve en akllca yoldur.
Gnderen: Temirbek - 18 Eyll 2011
uvaa zaten ayr bir Trk Dilidir. Kazaka, Krgzca, Tatarca ve brleri de.
Lehe tanm zorlama ve ideolojik bir sylem, bilimcil deil. Azerice dahi kendi
yolunu izmi, lehelikten kp dil olmutur. Zaten lehe Arapada "dil"
demektir.
Ayrca lehe tanmlamas bir ayrma srecini addr, ilelebet srecek bir
yapn ad deildir. Bundan 5000 yl nce Trke-Moolca leheydi, bugn iki
ayr dildir. 2000 yl nce Ouzca-Kpaka leheydi, bugn Ouz beinden
gelen Trke ile Kpak beinden gelen Kazaka iki ayr dildir. Elbette ayn
ailedendir ve yakndr ama ayr iki dildir. Kimse kalkp talyanca'ya
"spanyolca'n lehesi" demez, diyemez. svee iin "Norvee'ni lehesi" ya
da "sve Norveesi" falan denemez. Bizdeki ideolojik sylemler olan "Kazak
Trkesi", "Tatar Lehesi" vb. bilimd sylemlerdir.
Bence ortak bir Trk Dili olamaz. Yapma bir dil oluturmak ya da bir Trk
Dilini seip "bu ortak dilimiz olsun" demek de ie yaramaz. Bence yaplmas
gereken, dillerimizdeki yabanc kkenli szckleri kartmaktr, bunu yaparken
de birbirimizden szck almak bir yol olarak dnlebilir. rnein, tm Trk
Dillerinde "kompter" denmekte, bu aygta karlk bulan tek biziz. Dier diller
bizdeki bilgisayar szcn kendi dillerine uyarlayarak alacaklar; Azerice
225

*biliksayar, Kazaka, Krgzca*bilimsanar (Kaz. bilim "bilgi", sanmak

"saymak"), Trkmence *bilimsayar gibi.
Buna mukabil, biz de rnein Kazakadaki sutz "oksijen" szcn suz
olarak alacaz. Azericedeki su qzdran "ofben", szcn su kzdran
olarak alacaz. Trkmencedeki szlem "cmle" szn aynen szlem
(uyarlamaya gerek olmadndan) olarak alacaz. te bence olmas gereken
ancak budur. Daha tesi zaten istesek de olmaz, gerek de yoktur.
Slavlar, ranler, Cermenler, Latinler oturup da "ortak bir dil kuralm" derdinde
deilller. Bizde de "ortak dil"e gerek yok bence.
Gnderen: Bengitalarndili - 18 Eyll 2011
uvaa iin sylediiniz dorudur, tarihin doal seyri iinde ve politik
olaylarn dnda bir ayrmadan sz edilebilir. Ancak dierlerini uvaa ya da
Yakuta ile karlatrmanz onanamaz. Ne Kazaka ne Azerice ne de zbeke
tarihin doal seyri iinde lehelikten kmamlardr. Azerbaycan Trkesinin
yaz dili Rus igali ncesinde Trke ile bire bir ayndr. lk Azerbaycan
cumhuriyeti dneminde bizdeki -yor eki Resmi Azerbaycancada zorunludur.
Rus igali ardndan Azerbaycan dilinin yerel alara dayandrlmas ilke
edinilmitir. Azerbaycan diline ok farkl bir yn verilmi, dier Trk dillerinin
arlatrma almalar Ruslarca desteklenirken Azerbaycanllarn Arapa ve
Farsa szleri korumalar hatta yenilerini almalar siyaseti gdlm, szlerin I
ile balatlmas yasaklanmtr. Kazak ve Krgzlarn Rus igaline kadar resmi
yaz dillerinin aatayca olduunu bilir misiniz? Kazak ve Krgzlar Jol/Col
deyip Yol yazan bir gelenee sahipti. Yaz dilleri yoktu ve yaz dili olarak Turki
denilen Hakaniye Trkesini kullanyorlard. zbekenin Rus mdahalesi
ardndan aataycadan uzaklamas iin nl uyumunu kaybetmi olan Takent
ivesinin resmi dil ilan edildiini biliyor musunuz?
Anlayacanz Rus mdahalesine kadar Orta Asyada sre gelen ortak bir dil var.
aatayca! Dolaysyla da Orta Asyadaki Trk dilleri zamann getirdii
birikimler ile deil, yapay yollarla dilletirilmiken asl ideolojik ve zorlama
olan sizin syleminizdir. Onca yl Dil devrimi iin uratk ve dilimizi Orta
Asya Trkesinden uzaklatrmak iin biz de elimizden geleni ardna koymadk.
Trk dilinin blnmesi ve lehelerinin dil haline gelmesi tamamen siyasi bir
konudur ve bunu yine siyasi bilin halledecektir.
Ortak Trk dili olacaktr. Olmaldr. Leheler nasl yapay olarak ayrldysa, dil
226

oluturmak iin biri birinden en kopuk yrelerin syleyileri resmi az ilan

edilip dilde ayrma yaratldysa onlar yeniden ortaklatrmak iradesine de sahip
olmamz gerekir. Dil yabanc szcklerin atlmasyla gnenmez. Dil yayan bir
mirastr. Bu mirasn tek sahibi biz deiliz. Gemiimizi geleceimize balamak
zorundayz. Bu zorunlulukla ortak Trk dili bir grevdir.
Kazakadaki Sutz sz Su ve z szlerinden deil, Suv ve tz szlerinden
oluuyor olmaldr. Dolaysyla Trkeye aktarm Sutz biiminde olabilir.
Trkmencedeki szlemek fiili Trkede sylemek biimindedir. Szlem ise
sylem biimini alabilir.
Slavlar raniler Germen ve Latinlerin tarihleri ve Kltrel alglar baka,
bizimkiler bakadr. Karlatrma yaplmas doru deildir. Sreleri farkldr.
Gnderen: Oktay D. - 18 Eyll 2011
Yine lehe-dil tartmasna girilmi. Tipik tartmadr, ancak benim grm
farkldr ve bence politik bir yan yoktur.
Benim amdan dil olacak ayrmay yaam olanlar, Kazaka, Nogaya,
Tatarca, Trkiye Trkesi, Azeri Trkesi, mb. deildir. Bunlar azdr (Ar.
lehe, Fr. diyalekt). Ancak asl sorulmas gereken, hangi dili azlar
olduudur!
Benim grm, dil olarak ayranlar znde; Ouzca, Kpaka, Karluka,
Sibirya Trkeleri (Yakuta hari), Yakuta, uvaa ve Halaadr.
Yukarda saylanlar ise bu dilleri azlardr. Tabi ki bu saydm 6 dil (uvaa
darda), 12.yy'a dek Ortak Trkenin azlaryd, uvaa ise Our
Trkesinin yaayan tek azyd (yine Our Trkesi olan Hunca 3.yy'a dek
yaamtr). Ancak 17. belki 18.yy'a gelinceye dek bu 6 az 7 dil olarak geliti.
Ruslar yaptklar bu 7 dili azlarn biraz uzaklatrm grnse de, azlar
ayr ayr dil klmaya yetmi grnmyor. Bugn biz nasl Azerbaycan
Trkesini (Ouzcan bir az olduu iin) anlyorsak, ayn biimde bir Kazak
Trk de Krgzcay veya Nogaycay (Kpakan az olduu iin) biraz
anlayacaktr. Yaz dili konusunda da ok ayrk deildir bu azlar (kendi ait
olduklar dilleri erevesinde). rnein Ouzcan azlarn dnecek olursak,
bizim becemizle Azerbaycan becesi neredeyse ayndr. Trkmen becesinde y dnda bir fark yoktur. Gagauzlar zaten bizim yei kua yazd gibi
yazyor ve konumalar Kbrs Trkesine ar yakndr (sz dizimi de ayndr).
227

Gnderen: Tansk - 18 Eyll 2011

Ortak Trkeye gidilebilecek yollarn tartld bir balkta umutlu
sylemlerde bulunmay getim, mklattan dem vurmak, bir yere kadar kabul
edilebilir ama ''gerek yoktur'' diyerek ahkam kesmek, gerekten lzumsuzluktur.
Bir de buna dayanak olarak gayri Trk topluluklarn akrabalk ilikilerini rnek
vermek ne demektir? Sanki biz admlarmz bakalarna nispeten atyoruz.
Madem, ortaklk gibi bir amacmz olmayacak, kelime alveriinin anlam
nedir? Hepimiz ayr yollara sapmz, tekrar birlememiz de kabil deil; ortak
gemi, kan ba ve birlikte, mreffeh bir gelecek gibi kayglardan da
syrlmz; bu yerlikte iimiz ne? Niye bu Trkeymi, bu Arapaym diye
didikliyor, bo yere kafa artyoruz ki? Brakn ''ofben'' diyelim, brakn
''oksijen'' diyelim; neticede merammz anlatalm yeter, dil ne iin var ki?
Kaza, Azerisi de asrlardr ne yapyorduysa onu grsn.
Gnderen: Oktay D. - 18 Eyll 2011
Ha evet, Temirbek'in sylediine katlmak olanakl deildir. Nitekim, Trkler
kltrleri gerei birleme eilimindedir, asl durdurulamaz olan budur bence.
Gnderen: Boraan - 05 Kasm 2011
Ortak dilden ok dier Trk dillerini ya da altay kkenlileri renmek bana daha
esemeli geliyor, brakn ortak dili ayn dili konuan yalnklar daha birbiri ile
anlaamyor.
Ben bir Kazaka ya da Krgzca ya da Japonca veya Korece renmeyi
yelerim, hepsinde ayr bir tat ayr bir gzellik vardr.Yalnklar birbirinin
dillerini rendii y sevgi sayg erevesi iinde nen bir ortaklk olacaktr,
bunun dnda olmaz, millet ekmek derdinde...

Gnderen: BARI - 08 ubat 2012

*Bence Ortak Trke'nin DilBilgisi Ksm Tm Trk Boylarndan Seilmi Trk
Dilbilimcilerinin bir araya gelerek, Lehelerindeki ortak ve stn zellikleri bir
sanal torbada toplamasyla oluacaktr. Bu ok zor olacaktr ama denenmelidir.
228

*Ortak szckler iin farkl Trk leherinden z szckler ayklanmal, bu z

szckler en ok kullanlan ve geldii lehedeki ekli ile Ortak Trke' ye
alnmal. (Farkl lehelere kulan almas ok nemli) Eer bir szck
Trkede bulunmuyorsa hangi lehede o szcn tretimi yaplmsa o szck
kabul edilmeli benimsenmeli. Tekrar tekrar tretilmemeli Uydurukulua
gidilmemeli.
*Abece ok nemli. Ortak Abece ye geilmeli ve bence bu Abece Trk
Tamgalar olmal. Bylece Farkl Lehelerde konuan Trkler birbirlerinin
yazdklarn kolaylkla okuyabilmeli.
*Bu Ortak Trkeye asla Yapay bir dil olarak baklmamal, yoksa sadece yapan
dilbilimciler kullanr.
*Ortak konuma ve yaz dili harmanlandktan sonra bu dil ile ilgili Szlkler,
Yazm Klavuzlar, baslmal datlmal renilmesi zendirilmeli, bizim gibi
gnlllerin renmesi iin aba sarfedilmeli.
*Ortak Trk Dilini renen yazarlarmz her trl edebi eseri bu yaz diliyle
basmal. Kitap dergi ve gazete gibi gnlk yazlar bu dille yaynlanmal ve Tm
Trk dnyasna datlmal.
*Trk insanlar iin snrlar ve gmrkler kaldrlmal rahatlkla Trk
vatanlarnda dolalabilmeli, allabilmeli ve evlenilebilmeli. Ailelerin evlilik
yoluyla birlemesi dili birletirecektir.
*Dil gnlllerinden binlerce kiiye bu dilin renilmesi iin kurs verilmeli ve
bu kurslarda Ortak Trkenin yaygnlamas iin gnlllere tler verilmeli
onlar bir grevli gibi yetitirmeli.
*En nemlisi bunlar olurken ortak bir Trk Bilinci Okullarmzda oluturulmal.
Daha fazla alkan bireyler oluturulmal. Bilim, teknoloji, spor ve edebiyat
gibi Milli vn deerleri en yksek seviyeye getirilerek dier milletlerin
zerine klmal ki yabanc ve yabanc dil sevdallar kreltilebilsin. "Kimse
onlar bizden daha iyi diyemesin" ki Trk Bilinci olgunlasn.
*Teknoloji ve deien hayatla ilgili yeni szckler daha dile girmeden Trk Dil
Kurumu gibi Trk devletleri zerinde ve zerk bir kurum tarafndan yeni
szckler retilmeli ve retilmi yeni z szckler halka alanmal. Flash
bellek, empi gibi Tarzanca szckler tam anlamyla avlanmal.

229

*Ama en nemlisi Trk Devletlerini buna gnllm dilde yazda politikada

buna bakmalyz. Yoksa sadece yazmalklarda kalr bu i.
Gnderen: Oktay D. - 08 ubat 2012
Abece konusundaki dncemi yieleme grei duyuyorum.
Abece konusu, Ortak Trk dili konusundaki e nemsiz konudur. Eer abecemiz
Trk damgalar olacaksa, bunu nemi deil glkleri olacaktr yalzca.
Kiilere bu damgalar retme abas, taplattrma, gibi... Ancak onu dnda
abece dier glkleri yannda snk kalr. rnein Ouzcay dnelim:
Azerbaycan, Trkmen, Gagauz ma Trkiye Trkeleri zaten bezer bir abeceyle
yazlyor, 3-4 damga ayrm var. Ancak kimse Ortak Ouzca dmiyor. Dmek ki
ortak abeceni ortak dil yaratmaya hatr saylr bir etkisi yok. Yie de kamu
zerinde psikolojik bir etkisi var tabi ki.
Ortak dili, ortak dil yapan lnl olarak retilmesidir; bilincidir. Nitekim
bununla ilgili konular so iletiizde vurgulamsz.
Gnderen: BARI - 10 ubat 2012
Arkadalar ses ayrmlar pek tabidir ki olabilir, okuyucu bu ayrmlar okurken
bir biimde dzeltebilir ama Latin Harflerini kullanmayan akrabalarmz var.
Kril hafleriyle, Arap harfleriyle yazyorlar ve leheler aras bir aratrma
yaplaca zaman bu ok etinlik karyor. Ayn ekilde Trk kardelerin
birbirleriyle iletiimini de etkiliyor bu fark.
Buna zm olarak Tm trk dnyasn Latin abecesine geirelim diyenler var.
Neden bunu savunuyorlar: nk hayatlar boyunca Latin harfleriyle okumular.
Ya Kril harlerini kullanan kardelerimiz, Latin harflerini renmeye mi
alacaklar. Ya da biz kril alfabesini renelim.
Gelin bunu en bandan zmze en uygun Trk Abece si yapalm.
renilmesi gerekten ok kolay, Tamgalarn anlam kkeni z m z Trke .
Gktrk yaztlarndaki imla kurallarndan bahsetmiyorum. Yazm kurallarmz
tekrar belirleriz. O zamanlarda bata A ve E Tagalar gsterilmiyormu, biz
gsteririz.

230

Kimisi de u vurguyu yapyor. Herkes Latin dmelikleri kullanyor diye. Ortak

Trkeyi Latin Dmelikleriyle kullanmak isteyen kullansn. Biz ayn Macar
Hsmlarmz gibi kendi dmeliklerimizi retiriz. Artk Acun ulam iin ok
klm durumda. Alrz Trk Tamgalrndan oluan dmeliklerimizi
gsmz gere gere kullanrz. Yazlm yakasn ise bizim gen neferlerimiz
zaten hallediyor.
Aman etin olmasn diye o konudan ka, bu konudan ka, Ortak Trke Sorunu
zemeyiz. Yoksa Ortak Trke' dense dier Trk lehelerini renirim daha iyi
diyenler artacaktr.
nce Ouzca olsun deniyor ama ouz ellerinde yaayan dier gruptan Trkler
var, Trke znde tek biraz abayla leheler anlalabiliyor. Trk ellerinden
renciler dier Trk elllerine okumaya gidince ok gzel o Lehede
konuabiliyorlar. Ouzca Kpaka gibi bir ayrm ii uzatr bence.
*Yeni Abece, (uzun nller, farkl ses deerleri bir iki izgi vb. ile zlr.)
*Yeni szckler (dier kardelerimizden alnma z szckler ve yeni retilmi
szckler),
*Yeni dil bilgisi kurallar (Tm Trk Acununun dil bilgisinin kesiimi ve iyi
zelliklerinin birleimi).
Gelin bu ii tam anlamyla yapalm.
Gnderen: Oktay D. - 10 ubat 2012
Yapalm. Bu yrlii amalarndan biridir.
Aman etin olmasn diye o konudan ka, bu konudan ka, Ortak Trke Sorunu
zemeyiz. Yoksa Ortak Trke' dense dier Trk lehelerini renirim daha iyi
diyenler artacaktr.
nce Ouzca olsun deniyor ama ouz ellerinde yaayan dier gruptan Trkler var,
Trke znde tek biraz abayla leheler anlalabiliyor. Trk ellerinden renciler
dier Trk elllerine okumaya gidince ok gzel o Lehede konuabiliyorlar. Ouzca
Kpaka gibi bir ayrm ii uzatr bence.

ncesinde Ouzca, Kpaka ile Karluka (ya da Ouzca ile Kpak-Karluk

231

bileimi) olsun diye ben ma bu yazmalktan birka kii diyoruz, geel bir
gr deil. Ancak bu, yalzca bir gei aamas niyetiyle ortaya attm bir
gr. Bu grm, dier yolu (dorudan tek bir Trkeye geii)
uygulanmasna kar olduum alamna gelmesin. Yalzca bunu daha
"greki bir gei" olduunu dndmden bunu ortaya attm.
Bugn yaltlm olarak 38 tane Trke bulunuyor, bunlardan 6 tanesi bamsz
devletleri yaz dili durumunda. Ortak Trk dili dmek, bu sayy nihayetinde
1'e indirmek dmektir. Bunu iki yolu var:
1) Dorudan: Dorudan tek bir ortak Trke yapmak.
2) Dolayl: nce bek bek ortak Trkeler yapmak, ardndan onlar
birletirmek.
lk yolu glkleri var. ncelikle bunu tm Trk dnyasnca ylenmesi
grekiyor. Yie de ok karamsar bir durum deil: n de olsa bata 7 bamsz
Trk devletinde ylenmesi dnlebilir. Ancak bunu yaplabilmesi iin bu
devletleri bu konuda siys/diplomatik olarak alamas grekiyor ki, bunca
Trk'e bu dil retilebilsin. Ksaca, bu "dorudan" yolu uygulanabilmesi iin
toplumsal bir gc olmas grekli (hangi ortak Trke olaca konusundaki
uzlama grekliliini bir yana brakyorum imdilik).
kinci yol ise, bata daha kstl kitlelerce uygulanan bir yol 54. zetle sylersek:
7 bamsz Trk devleti, Ouzca ile Kpak-Karluka arasnda neredeyse it
olarak paylatrlm oluyor. Ancak bunu da glkleri var: sabr. nk bu
evrimsel bir yol, nce iki () yaz dili olacak ma belli bir sre sora yaknlaan
azlar daha kolay bir biimde (7'li alamaya grek kalmadan) ortak Trkeye
varacak.
kinci yolu daha greki olduunu dnmemdeki ilk nden, elimizde henz
bir diplomatik/toplumsal gc olmaydr. kinci nden ise, Trkeye olan
bak amdr55. Ouzcan zaten neredeyse ortak bir dil olduudur (nk
54

rnein Ouzca iin Trkiye/Kbrs, Azerbaycan, Trkmenistan'daki Trkleri bu konuda ikn edilmeleri
yterli olacaktr. Kpaka iin Krgzistan ile Kazakistan ma Karluka iin yalzca zbekistan (keke Dou
Trkistan da bamsz olsaym). Belki de Kpak-Karluk bileimi dnlebilir nk bu iki bek,
Ouzcan herhangi birine olduundan daha yakn durumda (yelerimizden ingichka ile Bengitalarndili'ni
uratklar Trk almas bence ok gzel bir Karluk-Kpak bileimidir, ancak tmden Ortak bir Trke
aday olmasna da kesinlikle engel deildir tab).

55

Benim bak ama gre, bu 38 Trke ayr diller deildir, ancak tek bir dili leheleri de saylamazlar. Daha
ok Trke dnilen kavram, e az 6 dilden oluan bir bek:
(1) Ouzca, (2) Kpaka, (3) Karluka, (4) Halaa, (5) uvaa, (6) Sibirya Trkeleri [Yakuta dnda],
(7) Yakuta. Bugnk 38 Trke, bu 6 dili leheleri durumundadr diye bakyorum.

232

Trkmence). E azndan Trkiye, Kbrs ma Azerbaycan tek bir devlet olsalard,

azlardan biri (stanbul az, Bak az veya bir bakas) ortak yaz dili olurdu.

Balk: Dier lehelerden kelime alma hakknda

Gnderen: jikme-jik - 24 Nisan 2010
Arlkl olarak yabanc kelimelere Trke karlklar bulmak zerinde
duruluyor. Zaman zaman dier lehelere de mracaat ediliyor. Fakat bu konuda
baz meseleler var.
Birincisi, yntem olarak bir kelimeye Trke karlk ararken ncelikle dier
lehelere bakp yeni Trke sz bulunmas halinde azlar szlklerine
mracaat edilerek bu szn Anadolu sahasnda var olup olmad, varsa hangi
ekilde sylendii, (t-d, k-g, e-i gibi) ses deimeleri ynnden ne durumda
olduu kontrol edildikten sonra bizim lehemize nasl uyarlanabilecei
konusunda bir fikir edinilebilir. Bulunan kelime azlarda yoksa leheler
arasndaki ses deimelerini gz nnde bulundurmak yeterli olabilir. Bu
ilemden sonra belirlenen kelime lehemize katlabilir.
kincisi, dier lehelerde bir kelimeye Trke karlk bulunabilecei halde
dorudan doruya azlara veya Eski Trkeye mracaat etmek, bu yolla
bulunan kelimeleri kabul edip kullanmak dili daha az kiinin anlayabilecei bir
hale sokabiliyor. Sitenizde "ve" balac iin "ulay" szcnn kullanldn
gryorum. Halbuki dier lehelerdeki kelimelere ncelikli olarak baklsa;
Kazak Trkesinde jne, Krgz Trkesinde cana eklinde sylenen bir "ve"
balacnn olduu grlp bu szck lehemize katlmaya allsa idi Trk
dilinde birlik olumas ynnde bir alma yaplm olabilirdi. Kazak ve Krgz
Trkelerinde kelime ba y->j-, c- deiiklii olduundan ve y'nin inceltici
tesiri bilindiinden bizim lehemizde jne / cana > yene eklinde kullanlabilir.
Sanyorum bu szcn "yine" ile alakas yok; zira yine kelimesinin asl nazal
n'lidir.
ncs, baz kelimelerin Trkesi bulunduu halde yine dier lehelerden
yeni kelimeler alnabilir. Mesela "durum" anlamnda dier lehelerde yaygn
233

olarak kullanlan "yaday" kelimesi var. Byle kelimeleri lehemize almakla

hem dier lehelere biraz daha yaklaabilir, hem de dilimizin kelime kadrosunu
geniletebiliriz.
Gnderen: ingichka - 16 Ekim 2011
Diyelim ki Krgz Trkesinden asansr anlamnda ktrg szcn ma
Trkmen Trkesinden isyan etmek anlamnda ba gtermek szcn aldk.
Bunda ne gibi bir karklk var? Dilde istisnalar hemie olabilir. ye szc
varken egemen szc yerlemi. Doy- varken tok; tne-, tnaydn varken
dn; tara varken d; bit- varken btn, ya varken yeil; onca varken anca /
ancak szcklerinin bulunmas kimseye garip geliyor mu?
Bu ekilde ktrg gibi bizde kullanlmayan ekilleri lehemize daha kolay
alabiliriz.
Gnderen: Oktay D. - 16 Ekim 2011
Bu istisnalar niye bilerek ve isteyerek oaltalm ki? Zorumuz nedir? Bu tutum,
yabanc szckleri dile almaktan daha tehlikelidir.
Gnderen: QONAQ - 16 Ekim 2011
Baz kimslrc ortaq Trk dili gibi qullanlabilci sylnn Qrm Tatar
Trksind v Trkmn Trksind hatta Uygur Trksind bil iki
killi szcklr olduqa yaygndr. Bunun bir ndni farql lhlrd n
etkilnm digr bir ndn is azlarn yaz dilin etkisi olabilir.
Szcklr qarlq ararkn i azlardan balamaq n azndan 250 milyon
olduu sanlan Trk nfusu iind 75-80 milyonluk bir qsm arasnda snrl bir
blmnn qulland szcklr nclik vermk demktir. Oysa lhlrd
yl szcklr var ki hm milyonlarca Trkn bildii hm d Ural-Altay
dillrinde bnzrlri bulunan szcklrdir. Bu szcklr varkn azlara
nclik verip bu szcklri grmzdn gliyorsunuz yl mi?
Gnderen: ingichka - 30 Ekim 2011
z Trkecilik, yabanc szcklere Trke karlklar arama ii biraz da
234

milliyetilikle ilgili bir konu. z Trkecilerin bir ksm dil konusunda fazla
bilgili olmadklar halde ideolojik grleri nedeniyle bu ie yanayorlar. te
bu milliyeti kiilere sorsanz bir ou "ortak Trkeden yanaym" der birak -dil
konusundaki yetersizliklerinden midir- dier leheleri pek renmeyi
dnmezler ma "ortak Trke Trkiye Trkesi olsun / olmaldr" diye devam
ederler. nk kolaylarna ylesi gelmektedir. ahsen ben milliyeti emesim.
Meseleyi ilm ynden dnyorum. Dilimizi dier lehelere yaklatrabilirsek,
200-250 milyon Trkn dilini daha fazla anlayabilirsek ma onlar da bizi daha
fazla anlayabilirlerse ilimde daha fazla ileri gidebiliriz diye dnyorum.
Gnderen: Tansk - 30 Ekim 2011
ztrkecilik elbette milliyetilikle ilgili bir konu. Hatta, sadece milliyetilikle
ilgili bir konu. Ulusal bilinlenmenin bir gerei, tesi hazrlaycs, ulusulukla
kenetlenmi, onunla hem ardk hem tmleik bir lklem.
Ama ''Trkiye Trkesi''nin st dil olmasn savunmak ayr bir mevzu; bunun
bilmezlikle alakas yok. Bu bir hazrlopuluk da deil. Hatta, btn lehelerin e
bir harman fikrinden daha ussal bir yaklam. Biz de dier lehelerimizi
renmek isteriz elbette, gerek ilmi gerekelerle gerek ideolojilerin gerektirdii
soycul temas salamak amacyla. Ama Ortak Trke sz konusu ise, anlamay
salamak iin bizim onlarca leheyi renmemizin klfeti, Trkiye Trkesinin
bir adm hatta admlarca ndeliinden tr ortak payda olmasyla giderilebilir.
Onun dnda kelime alnmasn diyenin de kacan sanmyorum. te, bu
noktada cehalet devreye girebilir yahut dil ileriyle itigal edilmeyi. Dier
lehelerden uygun bir kelimeyi soruturup sunmak ve Trkiye Trkesi
kazanna ilave etmek de bilenlerin boynuna. Kendi adma syleyeyim ki,
karlk ararken karde dil dendi mi, akan sular durur. Ama dediim gibi bu
hibir zaman lehelerin e bir harmann olanakl klmaz, klamaz. Bunu ''ilmi
ynden dnyorum'' diyerek ncelemek de oksimorondan teye gidemez.
ztrkecilik, Ortak Trkecilik elbette ulusalcln ta kendisidir. Bunun ilimle
hibir alakas yoktur. Gaye, ilimde ileri gitmekse, kavramlarn her birini
zmseyebilmekse, buyrun; ngilizce. Kasntya, art bir abaya, art bir dile hi
lzum yok. lle de ilim diyorsak, sz Ouz Atay'da:
''lim elbette evrenseldir ama bizim bunun aksini dnen bilim adamlarna
srarla ihtiyacmz var.''

235

Gnderen: ingichka - 30 Ekim 2011

lim deyince neden ngilizceden sz alyor? Benim kastettiim nerse baka.
lm adan dnldnde Trkiye'de ap edilen bir kitap dier Trk
lkelerinde de anlalabilirse ma ya baka Trk lkelerinde ap edilen bir kitap
Trkiye'de anlalabilirse bunun nemli etkileri olabilir. Araya bir et el dilini
sokmadan Trkler arasnda bilimsel almalar yaplabilir. Bu yaplmayanda bir
yerde ngilizce, bir yerde Farsa, bir yerde ince, bir yerde Rusa bilim dili
olarak kullanlabiliyor ma tercme ileri hem zaman hem maliyet asndan
ileri kynlatrabiliyor.
Gnderen: Kuhan - 30 Ekim 2011
Bana gre teki lehelerde gemiten beri kullanlan bir szck varsa yeni
szck tretilmemeli. Bu szck uyarlanlp alnmal. teki lehelerde yoksa
azlarda kullanlan uygun bir szck alnmal. ki yoldan da bulunmazsa
tretilmeli. Burada sz ettiim tm szckler z Trke olmak kouluyla.
Dediim gibi tek ereiniz ortaklksa, baka bir ereiniz yoksa bouna
uramayn ortak dil ngilizce olsun sorun biter.

Balk: Ortaq Oguza'n Qurulmas

Gnderen: Temirbek - 23 Nisan 2010
ncelikle Sevan Nianyan' Trk balkl yazsdan bir alntyla balamak
istiyorum. Sayn Nianyan ilgili yazsda, Osmanlca'yla ilgili olarak,
tammyla katldm u yorumu yapyor;
stanbul saray ile stanbul sokaklarnn hkim dili de Trkedir. Hem bugn
bildiimiz Trkeden pek farkl olmayan, gayet renkli ve bol deyimli bir
Trkedir. Ama bu dil asla yazlmaz. Bir kimlik unsuru olarak ne karlmaz.
Osmanl okuryazar zmresi Trke yazmaz: Arapa ile Farsa ve Trkenin
karm olan olaanst suni ve rafine bir dili yazarlar. stelik bu dilin
236

hayrettir- bir ad yoktur, elsinei selase ( diller) diye geer. Bir dilden
ziyade bir tr emperyal sluptur, edebi bir janrdr. Mecbur kalnca lisanmz
derler, ama isim vermekten zenle kanrlar. Osmanlca da demezler, nk
o deyim de ilk 1850lerde icat edilmitir.
Trk Dilleri Ailesi'ne baktmzda, en ok konuulan dillerin Ouz Dilleri
olduu grlr, yaklak %75... Takrib konuucu says da 160 milyon
kadardr... Bu u alama gelir, eer ortak bir Trk dili oluturulacaksa, bu dilin
Kpak, Karluk vb. Deil, Ouz tabanl olmas e akla yatkn olandr.
Oluturulacak olan Oguzca56, tpk Osmanlca gibi yapma bir dil olacaktr,
yalzca yazncada (edebiyatta) ve yazmalarda, bilimde, eitimde kullanlacak
bir dil olacaktr.
Oguzca'n kurulmasnda dz (temel) alnacak diller, doma (doal) olarak
Ouz Dilleri'dir. Bu diller; Trkiye Trkesi, Azrbaycan Trkesi, Gkouz
Trkesi (Gagauz), dou kolumuz olan Trkmence ve gney kolumuz olan
Kakayca olacaktr.
Oguzca'y kurarken, kaln seslilerle kullanlan qa demeli (yni) /q/, ince
seslilerle kullanlan ke /k/ damgalar iin Azri Trkesi dz alnacaktr. Eski
Ouzcada vr olan uzun sesliler iin bu sesleri aynen korumu olan Trkmence
dz alnacaktr.
ncelikle bu leheler birbirlerinden sz aktarm yaplarak artlacak. Sz
gelimi, Trkiye Trkesi'nde kullanlan yt (yabanc) kkenli ofben yerine,
Azri ve Trkmen lehelerinde kullanlan suqzdran' alnmas, benzer
biimde, Trkede kullanlan bilgisayar' Azerice ve Trkmencede kullanlan
kompter'in yerine aktarlmas gibi. Hibir lehede karlk bulunmam szlere
de yei karlklar tretilecek; seslik hoparlr gibi.
Oguzca'n kurulmasnda, sak (dikkatli) olunmas gereken konu dzenli ses
dnmlerini dz alnmas ve orta yolun bulunmasdr. rneklerle izah
edelim; Eski Trke bol- olmak, bugn Trkmencede aynen yaamaktadr,
bolmak, Trke, Azrice ve Gkouzcadaysa ol- biimine dnmtr. Eski
Trkede /b-/ ile balayan szler, gnmzde bu dillerde keskin v ile > /v-/
balar; Eski Trke bar mevcut > var, Eski Trke barmak > varmak,
Eski Trke bermek > vermek ... Bu balamda Eski Trke bolmak >
56

Bu Ortaq Oguza fikri ilk olarak Oktay Doangn tarafndan ortaya atlmtr.

237

*volmak biiminde Ortaq Ouzca'da yer alacak bylece Trkmence bolmak

ile orta yolda buluulacaktr. Dierleri zten dzenli ses dekliiyledir,
Trke/Azrice vermek, var = Trkmence bermek, bar
Ayn yntem ile, Eski Trke bilen / bile ve 2) birlikte > Trke ile,
Trkmence bile, bilen > Ortaq Oguzca'da *vilen / *vile ve olarak
kullanlacaktr. => Sen vile ben (Sen ve ben)
Ortaq Oguzca'dak bir dier kazanm u olacaktr; Gnmz Trkiye
Trkesinde gsterilmedii iin yitirilmi bir ekimiz var, Eski Trke
eylemlerden ad yapan /-g/ ekimiz. Bu eki alarak tremi eski Trke szler,
gnmz Trkesinde yitmi. Eski Trke lg > Trke l > l, yazg >
yaz > yaz. Essnda sessiz ile biten eylemlerde sorun yok, yaz- eyleminden
> yaz deil de yaz denebiliyor, l- eyleminden > l deil l demek
bir sorun tekil etmiyor. Ancak sesli ile biten eylemlerde ek tamamen yitiyor.
Sz gelimi oku- ? Eski Trkede olsa, oku- eyleminden > *okug biiminde yei
bir sz tretilebilir, dilimizde byle bir olanak var. Peki bu olana neden
kullanmyoruz? Srf bu ekimizi yazda gstermediimiz iin, bir ekimizi
neden yitirelim? Trke/Azrice bu ekini yitirmi, ancak Trkmence
korumutur. Eski Trkeden gnmze gelite, kimi /g/ sesleri > /w/ olmutur,
tabii becemizde /w/ olmad iin bunlar sert v /v/ ile yazyoruz. Eski
Trke kagun > kawun, Eski Trke g- > w- vmek vb.
Demeli, Ortaq Oguz becesinde /w/ sesi de kullanlacaktr. Bugn Trkmencede
okuw sz bulunur, eitim, renim demektir. Bu kkten > okuwu renci,
talebe, okuwlu tahsilli, renim grm, eitimli demektir. Mesel Ortaq
Oguzcada bir de yei sz tretip *oquwluk okul, mektep denebilecektir.
Dilimizde olduu hlde gsterilmeyen /w/'ni, yazmda gsteriliyor olmas,
unutulmu, kullanmdan dm eski szlerimizi diriltilmesinde de yarar
salayacaktr. Sz gelimi, Eski Trke bilig ilim, irfan, bilim > Ortaq
Oguzcada *biliw science olarak diriltilebilecektir, buradan > *biliwi
scientist szc de treme imkn bulacaktr. Treme olana snrszca
srebilecektir; *biliwlik niversite (?)
Yie Eski Trke boug izin, msde sz > *bouw olarak diriltilebilecektir.
Ortaq Oguzcada, dilde tutarszlk olmamas, uyumlu bir dil olumas amacyla,
tm eski Trke /-g/ ekli szler /w/ ile yazlabilir; lw l, diriw diri,
yazw yaz gibi.

238

Dilimizdeki yei szlerden olan snav da essnda eski Trke mantkla

*snag'tr, bu sz de *snaw olarak yazlacak ve kullanlabilecektir. Eski Trke
mantkla *treg > Trkiye Trkesi trev de daha doru ve tutarl biimde
*trew olarak kullanlacaktr. Grld zere, Ortaq Oguzca, i dzeni ile tm
Trk dillerine yakn, ortak dil olma vasf tayan bir dil olabilir. Gnmz
Trkmencesinde aklaw avukat demektir, Ortaq Oguzcada da aynen
kullanlabilecektir. Eski Trke mantkla dnlrse; aq beyaz 2) pak, temiz
> aqla- temize karmak, beraat ettirmek > *aqlag beraat > *aqlag
beraat, beraat ettiren > Ortaq Oguzca, aq beyaz 2) pak, temiz > aqlaberaat ettirmek > aqlaw beraat > aqlaw avukat eklinde kullanlacaktr.
imdi, Ortaq Oguzca'n becesii verelim;
Aa Bb Cc Dd Ee Ff Gg Hh I i Kk Qq Ll Mm Nn Oo Pp Rr Ss
Tt Uu Vv Ww Yy Zz <=> Uzun sesliler iin zeri entikli damgalar
kullanlacaktr, nk //, // gibi seslilerin de uzun olanlar vardr.
Trkmencede uzun sesler yitirilince yerlerine /y/ sesi tremitir; syt st,
gy g. Bu szler, Eski Trkede uzun iledir st, g gibi. Uzun
seslilerin gsterimi iin iki damga ard arda koymak pek kullanl deildir. Bu
nedenle Macarcada kullanlan yntem benimsenebilir; // uzun a (trih, shil
gibi), // uzun i (mill, ticr gibi) , uzun // ve uzun // ; st, g...
rnek bir metin;
Ortaq Oguza, bizlri ortaq dili volanda, bu dil vilen biliw yapp, ortaq biliw
dilimizi voluturabilecegiz. Biliwliklerimizde, okuwularmz bu dil vilen okuw
alacaqlardr.
Gnderen: Beren Ouz - 23 Nisan 2010
Olduka gzel bir alma doal... Dmeli byle bir dilin rei de vr
yrtinte. Esperanto Dili de byle bir gd iin yaplm bir yapay dil. Bu
Oguzca Dili'ni de byle bir ey olacan sanyorum. Yalz yazl alamda
olaca da gzel, dmeli kimse kendi Trkesi'nden caymaz dorusu.
Son bir ne bence yaplacak ortak bir Ouz Dili'nde /nt / tamgas da bulunmal.
Olduka ilek, ulay bence daha da ilek olabilecek ok nemli bir ekimiz de
vr. rein: "bilin", "yrtin", "vn", "gln", "ilgin"... Byle kimi
szcklerimiz de vr. Bunun iin "-" ras belki benimsenebilir? Ne bileyim
usuma geldi, yazayim ddim.
239

Bir sorum olacak. Azerbaycan'da kullanlan "" tamgas "" ulay "e" tamgas
yine "e" olarak kullanlacak sanrm. "E-e" de ak /e/ sesini verecek. yine //
sesinde olmal. Bir de Azerice'de bulunan "X-x" ras da yok. yi kalasn yei
becemiz...
Gnderen: Temirbek - 23 Nisan 2010
ncelikle unu belirtmek isterim, imdilik d olan Ortak Ouzca; Oguza,
kesinlikle Esperanto, Volapk vb. gibi uydurma/kurgu bir dil olmayp,
Osmanlca gibi "yapma" bir slp dili olacaktr. Ebeb bir dil, bir eitim-bilim
dili olacaktr. Arada ciddi bir fark var.
Tek bana /-n/ sesini vermek zere; /-/ dnlebilir mi? Olabilir, oydalrsa;
sevi "sevin", w "vn" yazlr, olduka klgcl (pratik)... Ben sevdim :)
Dier sorduklarna gelelelim, evet 'ak e' sesi iin // daha uygun, nk //
daha ok /a/y artryor. 'Kapal e' iin de zten kullanmakta olduumuz /e/
var. => bn derkenki // ile gen derkenki /e/ iki 'farkl' harftir.
Bahsettiin gibi zaten yerliimizde de kullandmz, Trkmencede de vr
olan // 'geiz n'si' olarak kullanlacaktr. Azricedeli 'hrltl h'ler Farsa
etkisiyle olumutur, Trkede "h" sesi yoktur. Bu sesleri tm /k/ ya da
/q/'dr. Azricede, sz gelimi; x, bax yazlr, oysa bunlar; q "k" ve
baq "bak"tr. Azricedeki bu sesin kullanlmasn bir dier nedeni ayn
zamanda Arapadan kalma "h" ieren szlerdir; xbr "haber" Arapada
"xaber" biimindedir. Arapa ve Farsa'y deil Trke'yi dz aldmza gre
/x/ sesini kullanmamz abes olacaktr. te yandan, Oguzada "haber" deil Eski
Trke salk / av / sav szleri kullanlabilir.
Gnderen: Beren Ouz - 23 Nisan 2010
Aklamalarnz iin sa oluuz. Demin sylediime kck bir ek yapmak
istiyorum, "n" tamgas bildiiniz gibi, Orkun becesi'inde de bulunuyor.
Peki, bu dili toplum konumayacak deil mi? Dmek istediim, stanbul'da
bulunan lan Baku'da bulunan kiiler ayrk (~acak bezer...) dilde konuacak;
ancak ayn dilde bilimsel, yaztsal (edebi (?)) yazacak. Byle ise ok gzel olur;
ancak kamuoyu buna ne dr bilmem? Sonuta 100'e yakn yldr bir Trkiye
Trkesi yazs kullanm vr, Osmanl sonu, gibi... Bunca yllk birikimden
240

cayp yei bir dile gemek herkes iin yorucu olabilir mi? Bunu da aratrmak
gerek... Doal olarak damdan der gibi bir yl, alt ay ierisinde birden yaz
devrimi yaplmayacak biliyorum; ancak bununla uraacak bir ynetim organ
vr mdr, bilmem?
Son bir ne, Esperanto, Volapk, Ido gibi deil drken, neyi belirttiiizi,
aladm; ancak tam olarak alamadm. Oguza iin yeni szck tretimi
olamayacak m? rein "haber" sz iin "salk" sz kullanlacak. Bunu
aladm; peki eylemler nite birletirilecek? Azerice "gelirm" yklemi, Trkiye
Trkesi "geliyorum" yklemi arasnda kk bir ayrklk vr? Bu nite
giderilecek? Esperanto gibi dillerde yep yei dil bilgi kurallar tretilmiti.
Byle uydurma nelerin olmayacan belirttiiz sanrm. Bu daha da iyi? Pek,
ddiim gibi byle zel ekimeleri vb... nite birletirilecek?
Dzletme: Byleyse bu dili Bokml'e benzetebilir miyiz? "Nynorsk" lan
"Bokml" ayrm gibi, yaz lan konuma dili. ok soru sorduum iin beni
balayz; yalzca konu ok ilgimi ekti, bu yzden tam olarak anlamaya
alyorum.
Gnderen: Temirbek - 24 Nisan 2010
Azrice gelirm, Trke geliyorum, Trkmence gelyri / gely... Bizim
Yrkede de gelyoru / gelyo denir, Trkmence'ye daha yakn...
Bunlarn "ortalamasn" alrsak :) gelyoru yelenmeli, nk imdiki y
(zaman) eki olarak /-yor/ kullanm sadece Ouzca'ya has, Kpak, Karluk gibi
beklerde yoktur. Azricede de var bu ek belli belirsiz; sylyirm derkenki
/-yir/ aslnda /-yor/dur. Tabii, uyarlama bence (?) yle olmal, Trkede eklerde
"ses uyumu" vardr, ancak bu uyum, /-yor/ ekinde yok, "glyrm" demiyoruz,
"glyorum" denmekte, oysa "uyum" olmal, bu balamda Trkmence ve
ksmen Azricede bu uyum var. Oguzada yle olabilir; gelyri / geliyrim,
bakyar / bakyarm... Hem "ses uyumu" salanm olur, hem de "ortalama"
ve olmas gereken biim kullanlr. Essnda Trkede de "seviyrm,
geliyrm" denmesi gerekir, dilimizdeki ses uyumu gerei... Bu uyum e fazla
Trkmencede var.
imdiki y ekini dndak ekler zten ayn, gel- "eylemini" Oguzada tm
zamanlarda yazarsak; (1. tekil kii); gelyrim, geldim, gelecegim, gelmiim,
gelmitim, gelirim, geliyrdim, gelmekteyim, gelmekteydim...

241

"Trkiye'dn gelyrim." (Trkiye'den geliyorum.)

"Azrbaycan'a varacagm." (Azerbaycan'a varacam/gideceim.)
"Trkmenistan'da, biliwlikte oquw alyarm." (Trkmenistan'da, niversitede
tahsil alyorum.)
"Trkesivarken'de, Ortaq Oguza vilen bagl yazw yazyarm."
(Trkesivarken'de, Ortak Ouzca'yla(n) ilgili yaz yazyorum.)
Gnderen: Gkbey - 24 Nisan 2010
almalarnzn nne gemek istemiyorum ancak ben bu ie artk bo bir d
gzyle bakyorum.
Ortak bir dilimiz vr; ad Trke. Ancak her birimiz kendi azn yazya
dkt iin ortaya byle bir durum km. Yiden birleemeyi, tek bir azda
alamay ben de isterim anp bunu yapay dillerle olacan sanmyorum.
Yi dncem; tm Trk topluluklarn zlemeye gitmesinden yanadr.
zleme olduktan sora, ard kendiliinden gelecektir. Ufak ses ayrmlar
ciddiye bile alnmayacaktr. Azericede istifade tmek diye bir sz var. Biz ne
diyoruz; kullanmak. imdi Azeriler zlemeye gitseler, qullanmaq diye
kullanmaya balasalar ne olur? Ortak dil olur.
br Trk yurtlarn iyi bilmediim iin yalnzca Azerbayan'dan rekler
sunuyorum. Burada kullanlan avlk yazlarndak Trke oran %62'lerde.
Bilimsel az hukuksal yazlarda bu oran %3-5 gibi korkun saylarla
gsterilmektedir. Bu %3-5 oran da tmek, olmaq gibi ylemleri vrlndan
oluuyor. Durum byle olunca Ouzca buras iin bambaka bir dil gibi
durmaktadr. Ancak %60lk gnlk yazn dili, bizim dil devrimi daha dorusu
zleme
srecindeki
1960'l
yllarla
denk
gelmektedir.
Ouzlardan Gagavuz Yri, Trkmenli, Kbrs, Azerbaycan, Kosova, Salr ile
Trkiye gibi -neden uzattm bilmiyorum, Trkmenistan dnda desem yterli
olurdu- azlar ok ksa bir sre sonra birleeine inanyorum. stelik bu ok
doal bir biimde olacak. Kosova, Kbrs ile Gagavuz Yri neredeyse stanbul
aznda kouyor (az yazabiliyor), bu nedenle sorun yok. Trkmenlinde
kamusal olarak ylenen stanbul Trkesi ile orada da bir balant oluturuldu.
Bu svindirici bir olay. Trkmence konuup, stanbul az yazyorlar. Yi
kuaklar ise hem konuup, hem de yazabilecekler. Tpk Idr'dak gibi.
Azerbaycan Trkesinden ayrmsz konuma dili olan Idrda bugn, yallar
Azerbaycan aznda konuurken, gnler stanbul az ile yazp,
konumaktadrlar. Bunun dnda, Azerbaycanllarn youn ilgisi Trk
242

izlencelerini de byk katksyla, stanbul Trkesi Kafkaslarla bilinen bir az

olma zellii kazand. Tm gn kuan, hele 10 ya alt ocuklarn sizden iyi
stanbul Trkesi konutuklarn gl dinlii ile syleyebilirim.
ran Trklerini iyi bir yan, zlemeci olmalardr. Az, ben zlemecilere denk
gelmi de olabilirim. Ancak dille, ulusalclkla hi bir ilgisi olmayan ran Trk
arkadalarm bana, stanbul Trkesini ok ezgisel, estetik olduunu, o azla
konumaya bayldklarn sylediler.
zlemeye gidilmesini, gidildiinde de ortak dilin kendiliinden ortaya
kacana inanyorum. Artk stanbul Trkesini bykln, tutarlln
bilmeyen yok. Her ne denli -yor ekine gck olsam da ortak dili stanbul az
olmas konusunda dncelerim iyice yrine oturdu. Ancak bu aza da ", "
gibi sesleri eklenmesi gerekiyor. O ayr bir sz konusu.
So olarak kapal e iin "", ak e iin de "e" damgalarn kullanlmas gerek.
E st iki benekli damga gze batyor.
Gnderen: jikme-jik - 24 Nisan 2010
harfini kullanmak a'nn incesinin (e) olduunu gsterir. Bu aynen o-, u-
arasndaki iliki gibidir.
Dediiniz gibi uzun nller iin Macarcadaki gibi () iareti kullanlabilir.
Bir de kelime balarndaki "y" sesi Kazak Trkesinde j'ye (Krgz Trkesinde
c'ye) dnmse biz bunu j ile yazp y okusak. Mesela "jol" yazp "yol" diye
okusak biraz daha birletirici olabilir. Yeni Uygur Trkesinde de baz kelimeler
hem y'li hem j'li (yilan - jilan vs.) olarak bulunuyor.
-yor eki Eski Trke yor- "yr-" fiilinden geliyor. Bildiim kadaryla
Afganistanl Trkmenler de imdiki zaman iin bu eki kullanyorlar. zbek
Trkesindeki kelib yuribman, Kazak Trkesindeki kelip jrmen gibi ekiller
de bizdeki -yor ekinin eklememi ekli gibi grnyor.
Trkmen Trkesinde de 20. yzyl ncesi olmak fiili kullanlyormu:
http://turkmencesozluk.da.ru/index.php?tam=0&search1=olmak
Ouz grubunda Trkmen Trkesi dnda bolmak ekli yok sanrm. Vol- gibi
bir ekil kullanmak hangi leheye uyacak?
243

Gnderen: D. Can Aktan - 25 Nisan 2010

Baa Vol- biimi tuhaf geliyor. Bence ol- olarak kullanlmal.
Gnderen: Temirbek - 25 Nisan 2010
Byle bir Ortak Ouzca fikrini, ilk olarak 2 yl kadar nce Oktay Doangn
adl arkadamz ortaya atmt. Kendisiyle konu zerinde birka kez
sylemitik. Bu konuda Oktay benden daha fazla bilgiye iye (sahip), kendisi bu
aralar olduka youn (yksek lisans yapyor), ileri seyrelince yerlie
urayacacak ve konuyla ilgili daha aklayc bilgiler sunacaktr. Varsa (ki
mutlaka vardr) eksiklikleri / yallklar da dzeltecektir.
Trkmencede, bizdeki gibi yalzca /k/ (ke) var, /q/ (qa) yok. Azericede /q/'lara
yer verilmi, ancak okunuu 'ga'dr. Trkmencede ise bildiimiz /g/ ile yazlyor,
mesel; Azeriler qara yazp "gara" okuyorlar, Trkmenler ise daha mantkl
olarak (bence); gara yazp "gara" okuyorlar. Essnda, /q/ eer 'ortak' bir dil
dnlmyorsa, gerekli bir harf deil... Azericede de "gereksiz" bir kullanm
var. Gg kullanlabilir. Sz gelimi, Krtede /q/ ile /k/ 'farkl' harfler, /q/ ;
'grtlaktan kan bir k; iken /k/; normal /k/, yni /q/ni abecede olmasn bir
'mant' var, Azericede bu mant gremiyoruz.
Gnderen: Beren Ouz - 25 Nisan 2010
Bence, konu o kadar nsemsenmeyecek dzeyde deil. Ben konuyu nemsedim;
ancak dier Ouzcalar iin iine kartrrsak kullanm ne kadar yaygn olur,
tam kestiremedim. Ulusumuz henz %60 - %55 Trke konuurken birden
%90'lk bir Trkiye Trkesi, Azerice, Trkmence ulay kimi dier Leheleri
birletii bir yapay dili ne kadar kullanr bilemem. Bence olduka gzel bir ne
olur; ancak dediim gibi toplumun kullanmas e nemli olandr.
Bir dier konu becemiz ile ilgili. Trk becesi'nin bence eksik birka ras
unlar: ncelikle doal olarak geizcil n sesini veren ""; ^ yerine daha
kullanl olan , gibi tamgalarda bulunan uzatma imi (); kapal e iin "e" ak
e iin "" gerek bence; nk "" tamgas F()ranszca'da kapal e sesi iin
kullanlr, biz de ak e iin "" kullanalm; ayrca "Q-q" ras bence Trkiye
Trkesi iin gereksiz kalr; daha nce de dediim /nt / sesi iin kullanlabilecek
bir "-" tamgas olabilir; bunun yannda // sesi dilimizde vr, ancak olduka

244

aznlkta, bunun iin bir raya gerek yok, buna rek olarak eski Trke
"gany" szc verebilirim; dilimizdeki "" sesinlen badak yargm pek de
yok; ancak IPA olarak // biiminde okunmadn dnyorum, uzatma etkisi
de doru bir kullanm gibi gelmiyor, belki de /g/ olarak okunuyor?.
"vol-" konusunda ise vol- olarak kalmasn dnyorum. b>v dnmden
geriye iki sayda szck kald, Trkmence bol- lan ol-. Bunlar ortalamas boldeil, ol- deil. Bence vol- olabilecek e usa yatkn sonu.
Dzeltme: "-" tamgas // olarak okunuyor imi; yleyse /nt / sesi iin "-"
rasn kullanalm. "-" rasndaki engel "-" ulay "-" ile ayn. Bylece
//, /t / ulay /nt / seslerinin birlii salanr.
Gnderen: jikme-jik - 25 Nisan 2010
Vol- yerine ol- yene bol- bir arada kullanlabilir. Orta Trke dneminde ikisi
bir arada kullanlyormu.
Gnderen: Beren Ouz - 25 Nisan 2010
Doru; ancak daha nitelikli bir ortak bir dil iin tek bir szce alam yklemek
daha usa yatkn. Ayrca tgen (tarih) sonular deil daha ada szleri
dndm. Sizin dediiiz de ylenebilir...
Gnderen: Gkbey - 25 Nisan 2010
Trkmencede, bizdeki gibi yalzca /k/ (ke) var, /q/ (qa) yok. Azericede /q/'lara yer
verilmi, ancak okunuu 'ga'dr. Trkmencede ise bildiimiz /g/ ile yazlyor, mesel;
Azeriler qara yazp "gara" okuyorlar, Trkmenler ise daha mantkl olarak (bence); gara
yazp "gara" okuyorlar. Essnda, /q/ eer 'ortak' bir dil dnlmyorsa, gerekli bir
harf deil... Azericede de "gereksiz" bir kullanm var. Gg kullanlabilir. Sz gelimi,
Krtede /q/ ile /k/ 'farkl' harfler, /q/ ; 'grtlaktan kan bir k; iken /k/; normal /k/,
yni /q/ni abecede olmasn bir 'mant' var, Azericede bu mant gremiyoruz...
Yni /g/ ile gara yazsan ne deiecek? Hibirey...

Yalyorsu! Qara ile gara arasnda bir ayrm var. Gara yazarsan bu gra
biiminde okunur. Azerbaycan becesi, e salam Trk becesi diyebilirim.
Yresel kimi yrlerde // sesi de vr ancak byk bir ksmnda olmad iin
245

dizgeye eklememiler. Azeri becesinde ak e () damgas dnda sorun yok.

Gze batc, sinir bozucu bir damga. Onun yrine /e/ kullanp, /e/ yrine de //
kullansaydlar onat olurdu.
Gnderen: Beren Ouz - 25 Nisan 2010
Yalyor olabilirim; ancak ou abecede "" tamgas kapal /e/ sesi iin
kullanlyor. Bizim dilimizde daha ok kapal /e/ kullanlyor. Bunun iin "e",
ak /e/ sesi iin ise ""nin tersi olan "" kullanlmal, bence.
Bence bu biimde bir yre varsak bile pek doru olmayacak. yisi mi
zorlamamak. Bunca deer ierikli bir dil olacaksa z abaamz kullanalm
drim. Bu kolay olmaz drseniz ok sama bile olsa ben nereyim. IPA
kullanabiliriz bence. unlar da taplanm abaamz olur:
Kapal /e/ sesi (e) : E / e ~geleceim
Ak /e/ sesi () : / ~dmeli
Uzun /e/ sesi () : / ~mmur
Ak /a/ sesi (a) : A / a ~at
nce /a/ sesi () : / ~kr
Uzun /a/ sesi () : / a ~trih
Uzun ince /a/ sesi () : / ~lle
gibi gibi...
ok sama da olabilir; ancak anmsatmak istedim, byle bir dzelge
kullanabileceimizi. Olmad, ak /e/ sesi iin "" az "" ralarn
destekliyorum. Kullanm ynnden "" daha usa yatkn. Dmeli kapal /e/ sesi
iin "e" kullanmda dorusu...
Gnderen: Temirbek - 18 Mays 2010
Bence en iyi zm bu ii im ile halletmek. nk, dier Trk dillerinde, ak e
ve kapal e kesin olarak oturmu ve sbit. Trkede ise ess ak e'li olan bir
szck ince sesli bir ek aldnda uyum gerei inceliyor; sn (ak e'li) > senin
(ekteki /-i-/ sesinden dolay inceldi ve kapal e oldu). Bu nedenle /e/ sesi 'ak e'
olabilir, zerine entik konduunda // 'kapal e' olur; sen > snin...

246

Gnderen: TKEN IDUK BAI - 17 Haziran 2010

Gzelim Trkemiz ile ki biz Trkler yeterince olmasada hemen hemen asimile
olmu durumdayz .bu arada ''ve'' arapa dr kullanmak istemiyorum'' ile''
Trke bir bala olduundan ile yi kullanmaya alyorum.Osmanl ve
Atalarmz zntlym ki dinle barabar arapa ve farsa szckleri tilimize
doldurmular Trke Artk konutuumuz tilin %35 i ancadr.Azarbaycanda
durum ok daha kt hemen hemen arapa vede farsa konuurken azda olsa
trke ekler ve kkler kullanmaktalar.zbekistan arapa vede farsadan ok
fazla etkilenmi ama azarbaycan kadar deil.En temiz Kazaka lehesi diyelim
nk ive diyemeyiz artuk yada Krgzca da temiz kalmtr.nk bu Trk
gruplar daha ok dada yaamakta ve din diye arapa ve farsadan daha az
etkilenmilerdir.Tuva ve Altayca da gayet temiz kalakalmtr .Trk dil
kurumunun altayca tuvaca ve kazakadan ki krgzcayla hemen hemen ayndr
szckler almas kerekir.Ekler almas kerekir.Din diye dilimizden
olmamalyz,bir rnek vereyim;bizde ezan Trke okundu diye yer yerinden
oynarken arapa olmad ezan diye;''salat'a bir ey dememilerdir neden nk
karl farsa namaz olmutur yani arapa olursa sorun yok farsa olursada
sorun yok namaz a bir ey dememilerdir,''savm'' diyebiliriz nk trke deil
yerine oru denirsede sorun olmamtr. neden oda Trke deil Tanrm nedir bu
Trk budununun Trkeyle sorunu bir trl anlayamadm.'Arapa olacak bir ey
demezler ,farsa olunca yine bir sorun yok ama trke olduunda biz neden
kendi kendimize kar kp zmze zarar veriyoruz anlakta glk
ekmiimdir.Arasra dnyorun Altaylara gitmeyi yada Tuva ya gitmeyi hatta
Yakutistan bile u anki dilizden temizdir.Din deitirmek asimile olmay
znden nefret etmeyi kerektirmez garndalarm Bakn Farslar salat namaz a
evirip kendi til lerie evirmilerdir tpk savm =oru a evirdikleri kimi,fars lar
arapada srar etmemilerdir ama Trkler illede arapa yada Fars a olsun diye
srar etmilerdir.Kendi Trkeler yok olma tehlikesiyle kar karyadr neden
kazaklarla anlaamyoruz hele hele trkmenlerle bile anlaamyoruz yazklar
olsun Trke yi din diye bu hale getirenlere ..imi dktm biraz rahatladm
vede siz arkadalar tekrar kut luyorun bele bir siteyi kurduklar uun.sa lcakla
kaln ey Trk budunu nun uaklar ve vede ocuklar...
Gnderen: Beren Ouz - 17 Haziran 2010
Tuvaca, Kazaka, Altayca, Krgzca, Kpaka... Bu diller bizim dilimizi
yterince rak. Bunlardan szck almak yaltr. Bunun yrine Azerice ulay
Trkmence dillerinden szck almalyz. Daha yoksa, bu dillere bakmal o>u,
247

b>v, k>h, orta r>z, z>s, g> gibi birok evrime bellekli kalmalyz. Yoksa
dilimiz Kpak Uygur Argu Sibir Dilleri ilen kirlenir.
Gnderen: TKEN IDUK BAI - 19 Haziran 2010
UROLA;Beren Ouz kardam;men altayca tuvaca kazaka dan szck
alabiliriz derken,undan yola kmtm;tTrklerin Ouz kolu din dolaysyla
ARAPADAN VE FARSADAN EN FAZLA ETKLENM OLAN koldur
ancak bunun yannda Trkenin kpak kolu arapa ile farsadan en az
etkilenmi olan kol olduu iin daha yaln ve gerek Trke dir mantyla
hareket ettim bilmem katlrmsn?Edg (ey=iyi) knleriniz bilen edg
akamlarnz bolsun.
Gnderen: Temirbek - 19 ubat 2011
Yalyorsu! Qara ile gara arasnda bir ayrm var. Gara yazarsan bu gra biiminde
okunur. Azerbaycan becesi, e salam Trk becesi diyebilirim. Yresel kimi
yrlerde // sesi de vr ancak byk bir ksmnda olmad iin dizgeye eklememiler.
Azeri becesinde ak e () damgas dnda sorun yok. Gze batc, sinir bozucu bir
damga. Onun yrine /e/ kullanp, /e/ yrine de // kullansaydlar onat olurdu.

Evet. Trkiye Trkesinde de aslnda Qq "ka" incesi > "ga" ('yumuak ge'
deil) ve Kk "ke" incesi > Gg "ge" olmal.
Dediin gibi bu durumda;
qar "ya tr" olurken kar "kr" (ince okunacak)
Q'nn bir incesi > (ga) olur, rnein qapaq > qapa bir dier rnek kepek >
kepegi. u an eksik abecede /q/ (ka) olmad iin "kapak" (kpk) yazlyor
aslnda.
Kapal e, ak e meselesini u yerlikte bile zemedik :) entik koyma yoluna
gidersek, hemen hemen btn e'lerin zerine entik atmak gerekecek. rnek
olsun diye u yazklarm "entik atma" yntemiyle deneyelim;
Kapal , ak mslsini u yerlikt bil zmdik. :) entik koyma
yoluna gidersk, hmen hmen btn 'lrin zrin entik atmak
grkck. rnk olsun diy u yazdklarm "entik atma" yntmiyl
248

dnylim;
Grld gibi, neredeyse tm /e/'ler entikli hle geliyor. Oysa yaln e harfi
kapal /e/ olursa sorun yok. Bu sefer sadece "ak e"ler belirtilecek. Bu sesi de
ya // ile ya da // ile belirteceiz ki ben //'den yanaym. nk // daha ok
/a/'y artryor. imdi de savunduum yntemle yukardaki rnei yazaym;
Kapal e, ak e meselesini u yrlikte bile zemedik :) ntik koyma
yoluna gidrsek, hemn hemn btn e'lerin zerine ntik atmak
gerekecek. rnek olsun diye u yazdklarm "ntik atma" yntemiyle
deneyelim;
Grld gibi, bu yntem bence daha salkl olur.
Alfabemizde olmas gereken harfler // (ak e), /q/ (ka), geniz n'si // ya da //,
doru okunmas ve adlandrlmas gereken // (ga). Geniz n'si konusunda Oktay
gibi dnyorum // daha mkl. nk // genelde Eski Trkedeki /ny/ iin
kullanlyor.
Ke-Qa ayrm aslnda dilimizde gizli olarak kendini belli ediyor, zellikle
ksaltmalar seslendiriken, mesel Trk Dil Kurumu'nun ksaltmas; /te/ - /de/
- /ka/ olarak yaplyor, nk ess Trk Dil Qurumu; TDQ
Kaln nlerle 'qa' ve 'a', ince nllerle 'ke' ve 'ge' kullanlmal. Azerbaycan
Trkesinde bu ii halletmiler. Krm Tatarcasnda da ayn doru yntem
kullanlyor. Azericede, olmas gerektii gibi duyu, dala yazlr.
Ynelme eklerinde de 50'li-60'l yllarda doru biim kullanlyormu;
yazmaa, okumaa eklinde. ncelerde 'ge' de 'ye' de kullanlabilir, nk ince
'ge'lerde 'ye'leme Trkede vardr. Yrmege yerine "yrmeye" demekte
sorun yok. Azericede mesel "gy" < gk demek. Eski Trke 'beg' > bugn
'bey' rneklerindeki gibi.
Hi deilse bu yerlikte bu ekilde yazmay deneyebiliriz. Mlum, bu yerlik
aslnda bir "deneme alan". Ben, bu iletimden sonraki iletilerimi "olmas
gereken" alfabe ile yazmay deneyeceim. Qa-a, ke-ge, nazal n, ak e vb.
tmyle. steyenler de deneyebilir.
Gnderen: Kuhan - 04 Nisan 2011
Tartmalardan bktm iin yazmamay yelemitim ancak bu konuya nem
249

verdiim iin dayanamadm. ncelikle Ortak Ouzca'nn ilk aamas olan ortak
abaceyi kesinletirmeye alalm. Ben yalnzca Trke kkeni gz nne
almamz gerektiini dndm iin yalnzca Trke iin bu abeceyi
dzenlememiz gerektiini dnyorum. Benim grm yle:
nller: a, e, , , i, o, , u,
Burada Temirbek aabeyin kulland gibi "e" kaln e, "" ince e olarak
kullanlmas gerektiini dndm. Bu yntem abecemizdeki -i, o-, u-
ilikisinde kullanlan geleneksel yntemdir. Bunu gren kii ""nin ne olduunu
anlama olasl artar. Bu yntemle inceltme konusunda belli bir ln
tutturmu oluruz.
Ayrca nl uzatma imlerine gelince... Buradaki en byk sorun nokatl ve
noktasz nller arasnda gzkyor. Ben bu konuda yle bir zme vardm.
Uzun nller: , , , , , , ,
Burada grdnz gibi noktasz nllerin zerilerine "-" imi, noktallara ise ""
imi koydum. Eer "" imi uzatma iin doru deilse "`" imi az ayr bir im
kullanabiliriz. Bylece tm imlerin ilevleri belirletirilip dizgeli bir abeceye iye
oluruz.
nszlerde ise "j" harfinin karlmas kesinleti sanrm. "k" ve "q" konusunda
ise tek harfin kullanlmas gerektiini dnyorum. Temirbek aabey ile de bu
konuyla ilgili biraz konutuk. Yad dilleri gz nne almazsak tek harf
kullanmamz gerekir. letimin banda da yad dilleri nemsemeyeceimi
belirtmitim. Son olarak da daha nceden de nerildii gibi "ng" iin ""
kullanmay, ek olarak gerekli grlrse "ny" iin "" kullanmay neriyorum.
Umarm unuttuum bir konu kalmamtr. Yantlarnz bekliyorum.
Gnderen: D. Can Aktan - 05 Nisan 2011
nller: a, e, , , i, o, , u,
Daha nceki yazmda ertik kullanlmas gerektiini savunmutum, ama bu
ekilde olmas daha usa yatkn gelmeye balad.
nszlerde ise "j" harfinin karlmas kesinleti sanrm.
250

"J" harfi yrine "C" harfini kullanabiliriz, onsuz da(zten) dilimizde ka tane j
harfli szck var ki?
"ng" iin "" kullanmay, ek olarak gerekli grlrse "ny" iin ""
kullanmay neriyorum.
Katlmyorum. "Ng" iin "" kullanmay, "ny" iin de herhangi bir harf
kullanlmamas gerektiini savunuyorum.
Gnderen: Kuhan - 05 Nisan 2011
Ben de genizcil n sesi iin kesin bir karara iye deilim akas. "" harfi
genizcil n sesinin IPA olarak gsterimi. Yertin zerinde de belli bir harf
zerinde oydalmam. Genel olarak "ng" ya da yalnzca "n" olarak
gsteriliyormu. "" harfi ise bilindii zere Krm Tatar abecesinde "" olarak
en ok da spanyolca abecesinde "ny" sesini (IPA: []) gstermek iin
kullanlyor. Doal olarak harfler ayr lkelerde ayr seslere denk gelebilir.
Bizdeki "c" harfi ngilizce'de "ke" olarak okunabilir. Burada oydamamz
gereken "ny" sesini kullanmayacaksak genizcil n sesi iin ya IPA'y kullanacaz
ya da "" harfine genizcil n sesini atayacaz. Ancak "ne, niin, nice, nite,
neden" gibi "n" ile balayan szcklerdeki ilk "n"leri "ny" olarak kullanmay
deneyebiliriz. Bu konu ile ilgili bilgin kiilerin grlerine gereksinim var.
Peki uzatmalar konusunda grleriniz nelerdir? Kullanmsal olarak ie yarar
mdr?
Gnderen: D. Can Aktan - 05 Nisan 2011
Ayrca nl uzatma imlerine gelince... Buradaki en byk sorun nokatl ve
noktasz nller arasnda gzkyor. Ben yle bir zme vardm.
Uzun nller: , , , , , , ,
Burada grdnz gibi noktasz nllerin zerilerine "-" imi, noktallara ise ""
imi koydum. Eer "" imi uzatma iin doru deilse "`" imi az ayr bir im
kullanabiliriz. Bylece tm imlerin ilevleri belirletirilip dizgeli bir abeceye iye
oluruz.
Sizi ddiiiz gibi yapmak uygun olabilir. Btn ller iin ayn imi
251

kullanamayz. Noktasz olanlara "-" imi, noktallara da "" imi koymak ie

yarayacaktr. Ancak, Macarca'daki gibi olabileceini de dnyorum. O nite
olacak drseiz:
Noktasz olanlara "" imi, noktal olanlara ise "" imi konulabilir.
Gnderen: Temirbek - 06 Nisan 2011
Ben, yazmda (imlda) vurgularn da gsterilmesi gerektiini dnyorum.
Belki biraz arclk olarak deerlendirilebilir ama grm budur.
rnekse;
yzma (vurgu // sesinde) "olumsuzluk ekli hl"
yazma (iki /a/ sesi de vurgusuz) "el yazmas kitap"
Burada "vurgu", saa yatk ntikle [ ] gsterilebilecei gibi, sola yatk
ntikle [ ` ] de gsterilebilir; yzma biiminde. Hagsnda oydalrsa, o
kullanlr.
Ancak, saa yatk ntik daha kullanl olur, nk // ile // seslerinde de
vurgu olmakta, bunlarn vurgulu biimleri de gsterilebilir bylece.
rnek;
blme (vurgusuz) "raf 2) reyon"
blme (vurgu // sesinde) "olumsuzluk ekli hl"
srme (vurgusuz) "gze ekilen boya"
srme (vurgu // sesinde) "olumsuzluk ekli hl"
Grld gibi "saa yatk ntik"i, koa (ift) olan da var, ancak sola yatk
ntii koa olan yok. Bu durumda, vurgu blgisi (ireti) iin, "saa yatk
ntik" daha uygun olur.
Uzun okunan harflr konusundaki grm ise yle; "Noktasz harflr"i uzun
gsterimi "sola yatk ntik" blgisiyle yaplabilir > (bki), (mmur), "uzun
//" zllikle Trkbilim betiklerinde, Eski Trkedeki uzun //'lar iin
gerekebilir, rnek; ragu (ragu) "mzik 2) melodi" (Eski Trke ve halk
azlarndak yr "ark, trk" bir de r biiminde bulunur, bunu nedeni
252

essn uzun // ile oluudur) Devam edelim, gnmzde yok ama Eski
Trkede var, (uzun /o/, rnein; t "od, ate"), (uzun /u/, rnein; sret
gibi)
"Noktal harflr"i uzun gsterimi iinse, "at blgisi" uygun olabilir; (uzun
ak e, demeli //'ni uzunu), (uzun i, zaten bilindik bir gsterim), (uzun //,
Eski Trkedeki gsterimler iin, rnek kk "kk, gkyz"), (uzun //, Eski
Trkedeki gsterimler iin, rnek st "st, st")
Topluca verirsek,
Noktaszlar: a e o u => Uzunlar:
Noktallar: i => Uzunlar:
Vurgulular:
Geiz n'sini gsterimi iin bence her yazacakta (klavyede) bulunan // ile
yaplmaldr. Ayrca, Tatarca, Trkmence, Kazaka, Krm Tatarcas gibi dillerde
de bu sesi gsterimi // ile yaplmaktadr. spanyollar bu harfi /ny/ (enye)
okuyabilir. Kuhan' rnekledii gibi /c/'leri de /k/ ya da /s/ okuyorlar ancak biz
/c/ okuyoruz. Dolayysla br Trk Dillerindeki gibi // "geiz n'si" olmal
bence.
Eski Trkedeki /ny/ sesi, bizim Trkemizde /y/ olmutur. Bunu tek istisns
ne soru edatdr. Ana Trke *nye > bizde *ye olmalyd ancak ngrlmeyen
bir ses deiimiyle ne olmu. Bu gibi istisni ses deiimleri her dilde vardr.
Moolcadak gibi bir durum sz konusu olmu. Ana Altayca/Ana Trkedeki
/ny/'ler bizde /y/ olurkan, Moolcada /n/ olur. rnek; Ana Trke/Ana Altayca
*nyr "yz, sm, ehre" > bizde yz > Moolcada nr olmutur. (tabii burada
bir de soses /-r/ > /-z/ [zetaizm] hdisesi var)
Bu istisn dnda, btn eski /ny/'ler bugnk dilimizde /y/'dir. Eski Trke
kony > koyun, ET benyi > beyin vb.
Trkbilim betiklerinde falan nasl gsterilecek diye sorarsanz, bunun gsterimi
bugn iin //'dir evet. Ancak, bunun nedeni spanyolca "enye"dir. (Espaol >
'Espa-ny-ol') Biz kendi Trkbilim betiklerimizde bu sesi // ile gsterebiliriz.
Bu yazdklarm benim gr ve nerilerim, katlmadz yerler olacaktr. Bu

253

kadar ayrntya gerek olmad dnlebilir. zellikle uzun seslilerin gsterimi

konusunda, ancak "vurgu" konusunu nemsiyorum.
Gnderen: Kuhan - 06 Nisan 2011
Vurgu konusunu da iyi dnmsnz Temirbek abey. Olumsuz -ma eki ile
eylemden ad yapan -ma eki gerekten sorun oluturuyor. Kimi durumlarda
anlam tmden yanl anlamaya neden olabiliyor. Bu karkl bu biimde
nleyebiliriz. Benim renmek istediim bu karklk eskiden beri mi var?
Bir de "" konusunda siz onu hang "e" iin kullanyorsunuz? Ben kendi
konumama gre ayrmaya kalknca hang "e" olduunu karamyorum.
Genelde hepsini tek bildiim kaln "e" ile kullandmdan ayrm gremiyorum.
Eer kaln e "" ile gsteriliyorsa -i, o-, u- ynteminden ayr bir durum sz
konusu. Kusuruma bakmayn :)
Son olarak da "" ile "i"nin vurgu ayrm nite olacak?
Gnderen: Temirbek - 06 Nisan 2011
Bir de "" konusunda siz onu hang "e" iin kullanyorsunuz? Ben kendi konumama gre

ayrmaya kalknca hang "e" olduunu karamyorum. Genelde hepsini tek bildiim
kaln "e" ile kullandmdan ayrm gremiyorum. Eer kaln e "" ile gsteriliyorsa -i,
o-, u- ynteminden ayr bir durum sz konusu. Kusuruma bakmayn.

Evet, ben "ak e" iin // kullanyorum. nk bu "kapal e" olursa hemen
hemen btn e'ler // olur. rnein; glmycim gibi. Oysa tersi olursa,
gelemeyeceim yazarz. Buradaki btn /e/'ler "kapal e"dir. (ince okunan) Bn,
sn, hr, prgl gibi szcklrdekiler ise "ak e"dir. Uyumu bozar m dersen
bence bozmaz, nk Almancada da // ve // harfleri var, bir de "ak e"
olarak // var. Biz bu //'y deil de (a harfini artrd iin) //'yi yeledik.
Trkmence, Kazaka, Tatarca gibi dillerde de // kullanlyor. (Trkmence;
"Mn gelyarin" = "Bn gelyorun" gibi)
Son olarak da "" ile "i"nin vurgu ayrm nite olacak?
rnek; szma (vurgusuz) "szma zeytin ya" ancak > szma (vurgu //'da)
"olumsuz". Aslnda burada karklk olmaz, nk szckteki kaln sesli olan
254

/a/'dan dolay ve "sizma" diye bir kelime olmadndan anlalabilir. Vurgulu /i/
iin rnek; izme (vurgusuz) "edik" ancak > zme (vurgu /i/'de) "olumsuz".
Karklk olmaz, nk szckteki dier sesliden ve ses uyumundan dolay
vurgulu ses // m, /i/ mi anlalr. So hecede /a/ varsa ilk hecede //, so
hecede /e/ varsa ilk hecede /i/ olduunu alarz. Ama ille de //'n vurgusu
/i/'den farkl olsun diyorsak, sadece // iin istisni olarak onun vurgu entii
sola bakabilir szma "olumsuz".
rnek;
gtme "olumsuz" - gitme "gitmek ii"
bkma "olumsuz" - bkma "usanmak, bkmak" Bu szc istesek de *bikma
diye okuyamayz. Ses uyumu gerei so hecede /a/ olduundan, ilk hecede //
olduu belli, te yandan "bikma" diye bir szck de yok.
Hep, vurgunu ilk hecede olduu rnekler verdik, biraz da ortada vurgulara
rnekler verelim;
usnma "olumsuz" - usanma "usanmak ii, bkma durumu"
rdu "Karadeiz'deki bir ilimiz" - Ordu "military"
ydn "Ege'deki bir ilimiz" - Aydn "mnevver, ziyl"
Ayrca bu vurgulama imleriyle, yklerde, romanlarda geen konumalarda
(diyalog) soru vurgular da belirtilebilir;
Arkadana dnp sordu;
_ Geldn?
Soru vurgusu /i/ sesinde olacak ve "geldin mi?" biiminde tnlayacak.
_ Sana yzma dedim.
_ Yzm?
_ Evet, yzma
Bu konumadaki ikinci sradaki yzm'n iki /a/'s da vurgulu, birinci vurgu
"olumsuzluk vurgusu", ikinci vurgu ise "soru" vurgusudur. Oysa "Dedemden
kalan yazma" (el yazmas kitap) derken iki /a/'da da vurgu yoktur. Gibi...

255

Gnderen: Kuhan - 07 Nisan 2011

Uygur Latin Yazsnda /e/ kaln [], // ince [e] olarak kullanlyormu.
Grdm bir rnekte ise /e/ ile // dalm ise yle:
"Hemme adem tuuluidinla erkin, izzet-hrmet we xoquqta babbarawer bolup
tuulan. Ular eqile we wicdana ige hemde bir-birige qrindaliq
munasiwitige xa rox bilen muamile qilii krek."
Bu rnekte Uygurlarn daha ok kaln e sesini kullandn anlayabiliriz sanrm.
Bizdeki ince e sesini daha ok kullanma Ouzlar'a zg mdr?
Gnderen: Temirbek - 07 Nisan 2011
Uygurlar znde Arap tabanl bir abece kullanyorlar. Ancak internette vb. Latn
tabanl olarak da yazabiliyorlar zaman zaman. Bu dizgede (sistemde) dediiniz
gibi /e/ "ak e" [], // ise "kapal e" [e] olarak gsteriliyor.
Bizim, Trkiye Trkesinde, ak e sesi ayr bir harf olarak
gsterilmedii/belirlenmedii iin karklk var. Ak e ile yal telffuzla
kalm/kalm/kalm diyen de oluyor doal olarak gn/gn diyen de. Oysa
buralardaki /e/'ler kapal e'dir. Kimileri de znde kapal olan e'leri ak e ile
sylyor.
nsanlarn suu yok. Bu harf belirtilse /o/ ile //'n kartrlmad gibi bu
sorun da ortadan kalkacak. Ak-kapal e meselesini sanki bir ve meselesiymi
gibi kiilere brakmlar. Dikkt ederseiz gurbeti vatandalarmz zellikle
Almanya'dakiler, Trke konuurlarken btn e'leri "kapal e" ile sylerler.
Neden? nk ak e'yi Almancadan biliyorlar > // bakyorlar ki Trkede //
ya da // yok, demek ki tm kapal e diyerek aslnda "doru" bir yorumlamayla
btn e'leri kapal sylyorlar.
Bizde bu harf belirlenmedii iin, aslnda ak e'li olan bir szck, ince sesli bir
ek aldnda ak e incelerek kapal e oluyor. Azericede bu yoktur mesel, ak
e'ler ek alsa da ak kalr. Mn > mni gibi. Oysa bizde, yaln sylerken > bn
(ak e) ancak ek alnca > beni (kapal e) eklinde incelir. Yalnken habr (ak
e) ek alnca > haberi (kapal e) olur.
Ya znde ak e'li olan kelimeler, ek alsa dahi ak yazlmal (Azerice ve dier
dillerdeki gibi) ya da syleyi baz alnarak ak-kapal e meselesi "deiken"
256

olduu iin, bunu sabit bir harfle belirtmek yerine bir im ile zmeli. rnek; bn
(znde ak e'li. Bu nedenle 'entik' ama imi) ama ek aldnda > beni (kapal
e'ye dnd, ama imi kalkt)
En usa yatkn zmlerden biri budur. Gkbey de yazlarnda bu yntemi
kullanyor.
Bu durumda, "vurgu" iin sola yatk entik dnlebilir (?); yazma (el yazmas
kitap), yzma (olumsuz)
En gzeli kendi z yazmza geri dnmek gibi grnyor. Gncellenmi ve
uyarlanm Trk Yazs...
Gnderen: Kuhan - 07 Nisan 2011
Peki u iki ayr "-ma" ekine dnersek, bilinen en eski kullanmlar nite
olmutur? Nite ortaya kmlardr? Eskiden de bu karklk var mdr? Ayr bir
kullanl varsa gnmze uyarlayabilir miyiz? Bu konuyla ilgli yeterli bilgi var
mdr?
Gnderen: Atbakan - 27 Nisan 2011
Hi boa uramayn ortak dil diye yola kp Trk dillerini yok edersiniz.
Gnderen: fankibiber - 28 Nisan 2011
' . :)

Gnderen: Gkbey - 28 Nisan 2011
. :)
.
, ... ,

257

Gnderen: fankibiber - 28 Nisan 2011

Gnderen: orhanuun - 31 Mays 2011

neri fazla ama bir ey yaplmam
Gnderen: Kuhan - 03 Haziran 2011
Evet, nce en kolayca birlik salayabileceimiz konu olan sessiz harfleri
kararlatrabiliriz. Sesli harfler ak-kapal e ile uzun seslileri ierdii iin biraz
daha etin bir konu.
j harfinin karlmas ile ng sesinin (byk olaslkla olarak) eklenmesi kesin,
ancak q, w, harfleri ile ilgili neriler vard. Ben kiisel olarak q harfinin k
harfini ke ile ka olarak ikiye ayrmasna karym. Dolaysyla q harfine de
karym.
ile w harflerinin kullanmnda ise kesin bir yargya iye deilim. Tm 'ler
eskisi gibi g olarak kullanlacaksa gerek olmayabilir. w harfinin ise snaw, lw,
yazw gibi durumlarda kullanlabileceini dnyorum. Belki bu gibi
durumlarda w yerine harfi de kullanlabilir diye dnyorum.
Gnderen: Temirbek - 07 Temmuz 2011
Bence q /ka/ ve k /ke/ ve bu sesleri inceleri /ga/ ve g /ge/ ayrm olmal,
nk bu sesler Trkede var. Ses deiimlerinde karmza kyorlar, fakat u
anda yal yazyoruz. Q damgasn incesi > 'a'dr, mesel; qabaq > qaba
> qaba deriz. nce k'den de bir rnek verirsek kepek > *kepegi > kepeyi >
kepeyi olur. Azericede aynen bu dizgeyle doru biimde yazlr. Bizde kalnince k'ler ve g'ler birbirine girmi.
Trkedeki en nemli seslerden biridir /k/ sesi. Gktk abecesine bakn, kalnlinceli damgalar hep ikier taneyken, /k/ sesi iin be ayr damga vardr. Latin
tabanl yazda da kaln-ince ayrmna gidilmeli, bu konuda Azerice'yi rnek
almalyz. Ayrca Dier Trk Dillerinde de bu ayrm vardr. (Kazaka vb.)
258

Eski Trkedeki eylemden ad yapan /-g/ ekini bugnk gsterimini de u

ekilde zebiliriz. Kaln seslilerde /-/ olarak yazarz, okurken seslendirip
seslendirmemek kiiye kalr. nce seslilerde de /-y/ ile yazarz, yie okurken
seslendirip seslendirmemek kiiye braklr. nk bunu bir ve meselesi gibi
grebiliriz.
Eski Trke lg > bugnk yazm *ly olabilir, nk //-// gibi ince
seslilerden sora geliyor. Ek aldnda da sknt kmaz; ly, lye...
Eski Trke tirig > *diriy > diriyi > diriye
Kaln seslilerden sora da /-/ yazlr; yazg > *yaz > yaz > yaza
Bylece sna- fiilinden tremi olan snav szcn de daha doru olarak
*sna biiminde yazabiliriz. Dil ii bir tutarllk olur. u anki eksik alfabeyi ve
saldm ayra Mevl'm kayra durumu doru kabul edip bu nerilere u ya da
sama demeyiiz :)
Sadece tek hecelilerde /-g/ > /-y/ dnmesi olmasn, iki hecelilerde de bu
durum, yazarken belirtilsin diyorum; beg > bey yazyor muyuz? Tamam, lg >
ly, tirig > diriy de yazlabilir. Byle yazlr okurken yie l, diri okunur.
Trke "yazld gibi okunan ve okunduu gibi yazlan bir dil" deildir!
Dnyada byle bir dil yoktur. Sadece yazm ve okum arasnda daha bir yaknlk
olan diller vardr, Trke bunlardandr.
Bu arada // sesi de aslnda bizlere retildii gibi var ile yok aras bir ses
deildir, Lazcadaki gibi biraz hrltl kan bir sestir kaln 'ga' sesidir. Yni
sna szc okunurken bizlere retilen // ile sna biiminde deil biraz
snag gibi okunmaldr (snagh gibi). Azericede doru olarak mesel dala
yazlr, duyu yazlr bu szckleri telffuzunu bir Azeri'den dileyi, ite o
sesletim dorudur.
Gnderen: Oktay D. - 08 Temmuz 2011
Eski Trkede ince /k/ sesleri Ouzcada kurall olarak /g/ olur:
geldi < keldi, gdik < ktk vb.
Eski Trkede kaln /k/ sesi de korunmaz, Eski Ouzcada // olur (geizcil g)
ancak Ouz Trkelerinde ve azlarnda baka baka duruma gelmitir. Trkiye
Trkesini bat azlarnda szbanda /k/ sesi korunurken Anadolu azlarnn
geri kalan tmnde /g/ veya // olur. Azericede // olarak korunur (bu yzden q
damgasn kullanrlar), Trkmencede /g/ olur:
259

ET kald = O. ald = Tr.T kald = An.T gald/ald = Trkm.T gald = Az.T

ald
ET yaku-g = O. ya = Tr.T yakk-l = An.T ya/yah = Trkm.T yag
= Az.T yax/ya
(ET: Eski Trke, Tr.T: trkiye Trkesi, An.T: Anadolu Trkesi, Az.T:
Azerbaycan Trkesi, Trkm.T: Trkmen Trkesi)
Bu yzden Azerbaycan Trkesinde kaln /k/ sesleri iin kullanlan q damgasn
"ortak" setim ve okuyucu hangi alt dile yeyse bu damgay ona gre
alamlandracak diye belledim. Yani yukardaki iki rnek iin okunular oradaki
gibi olurken yazl tek olacak: qald, yaq.
Ksaca q damgas, konuulan dile (Tr.T, Az.T, An.T, Trkm.T, GT) gre ya g ya
ya da k stelik, h ya da x olarak okunacak ancak tek yazlacak. te yandan x
damgasna ben de karym, nk Ouzcann birincil sesi deildir, q damgas o
sesi de kapsar:
Ortak Ouzca yooq "yo, yog, yo, yok, yox, yoh"
Bu arada gk szcndeki gibi ince /k/'den deien durumlar n'apalm
bilemedim:
Tr.T gk
An.T g
Az.T gy
Trkm.T gk/gk
GT gk/g (?)
Ancak gg olsun diyebiliyorum. Yoksa "ne de olsa incelik kalnlk durumunu
nller belli ediyor" deyip q damgasn inceler iin de mi kullansak:
Ortak Ouzca gq (g/gy/gk/gk) ???
Gnderen: Temirbek - 09 Temmuz 2011
yle bir neri getireyim;
Kaln damgalar: q > >
nce damgalar: k > g >
Olabilir mi? Buradaki // (kk gama) damgas, senin /q/ iin bahsettiin gibi
dile gre okunur. Mesel *g "sem" (// "uzun " Macarcadaki gibi) yazlr
260

dile gre; "g", "gy", "gk" vb. okunur (?)

Bezer bir rnek, Trke renmek = Azerice yrenmek bu eylem *renmek
biiminde yazlrsa Trkiye Trk "renmek", Azeri Trk yrenmek diye
okuyabilir.
Gnderen: Oktay D. - 10 Temmuz 2011
rek volsun dye bu letimi Ortaq Ouzca ile yazmaqdaym. Qammz, e
azndan bu balqda, kendi blledii Ortaq Oquzca yazmn reklendirerek
tartmay pekitirmi volur.
Dmirbeq,
Aqas, 'n q'dan ayrmn gremedim ben. Latn becesindeki nsz
damgalarda ince qaln ayrm nebir damga iin nceyin yooqken bunda da
volmasna grek yooq bence. Qsacas, q = k, , g, , y (yuqardaq durumlara
gre)
Gnderen: ingichka - 28 Austos 2011
Gagavuzlar ve Trkmenler ak e sesini harfiyle yazyorlar. Azerbaycan'da da
ilk nce ortak Trk alfabesine gre bu ses harfiyle yazlmaya balam fakat
bu sesin ok kullanlan bir ses olmas nedeniyle srekli a'nn stne iki nokta
koymak zor geldiinden sonradan yerine harfiyle yazlagelmi.
Bir de uzun nller konusunda fikirler yazlm. Trk lehelerinde uzun nller
ya yazlmyor (Trkmen Trkesi gibi) ya da ayn nl iki kere yazlarak
uzunluk gsteriliyor (Gagavuz, Krgz, Saha Trkeleri gibi). Trkiye
Trkesindeki gibi (^) vb. iaretler kullanlan baka bir lehe yok bildiim
kadaryla.
Gnderen: QONAQ - 01 Eyll 2011
Ortaq Ouzcan dilbilgisi Azrbaycan Trksini dilbilgisin dayal olursa
rnilmsi daha qolay olabilir. nk Azrbaycan Trksind klr
kklrd fazla diiklik yapmyor. Msla bala- imdiki zamanda Trkiy
Trksind balyor klind oluyor. Azrbaycan Trksind is balayr
klind oluyor yani bala- kk aqa grlbiliyor.

261

Gnderen: Oktay D. - 01 Eyll 2011

balaya yorur > balyor rneindeki gibi daralmalar, kalanda57 stanbul az
zelliidir. /y/, // ve /c/ sesleri yanndaki nlleri daraltr ve inceltir. zellikle
yapacam > st.A yapiciim ya da yapaym > yapiim gibi rnekler oktur.
Nitekim, 1980 ncesinde balyarak yazm da yaygnd ancak sonradan
buradaki daralma geri alnmtr.

57

kalanda (zten). [bknz] http://turkcesivarken.com/yazismalik/index.php?topic=5897.0

262

ELETR, KUTLAMA
Konu Bal: Gldrler ~ Trkemiz iin?..
Gnderen: Beren Ouz - 12 Mays 2010
"Trk Mal" adl yei bakacak izlencesini izlediiz mi? Ben yalnzca biraz
izledim; ancak oradaki oyuncularn Trkemizi ne kadar yal gsterdiklerini
bilincindeyim. Trk Toplumunu yal yrlere saptran bu tr izlenceleri
kapattrmak az uyarmak gerekli bence... Trkemizin ok nemli bir blmn
kapsayan "deyimlerimizin", "ataszlerimizin" srekli olarak yal
sylenmesini, ben iyi olmak bulmuyorum. Bunu gldr olarak grenler
olabilir, gr gr oluversin diye; ancak byle grmek doru dil; nedenidir,
insanlarn "ne kadan", "mikemmel", "mhteem", "yiter y", "okey" vb... gibi
szckleri renmesi ulay ataszlerimizin deyimlerimizin bilinte yal
yrlemesi... Bunlar gldr yapmak dildir, bence... Ben bunlar yalnzca
izleyici ekmeki buluyorum; ki baarllar bu konuda...
Bu tek etken deil, geenlerde kan "ok Filim Hareketler Bunlar" da
Trkemiz iin uygun dil. Atatrk bu lke iin stanbul Azn yaz dili olarak
taplamt. stanbul Az ise -bug doru drst almasa bile- TDK
ynnden denetleniyor. Yad dilden gemi "film" szcn seslem uysun diye
"filim" biiminde yazmak dil ynnden yei gelien biri iin (ocuk, yad kii
vb...) usunda yle kalmasna yol aar. Bunu ne biimde olursa olsun, "film"
biiminde yazmal; anp istersek "filim" biiminde okuyabiliriz.
Geenlerde bir gezi nedenli Bursa'ya gitmitim. Sayn Ali Poyrazolu'nun bir
oyunu vard. Ass ok yakk idi. stanbul'daki btn aslarda "Komedi" olarak
adlanan bu oyun tr burada "Gldr" idi. Yakk bir szck dil mi? Gzel
seilmi, kullanmda ulay ok kolayca alalacak biimde... Bu tr ok gzel
szckleri dilimize kazandrmak yrine gldr olsun diye dilimizi yal
zendirmek
neden
ola?..
Bence biz TVT olarak bir kamuoyu oluturabiliriz. Facebook, Tvitter gibi trl
yrliklerden ulay TSK'n ulat konumuna ileti yollayarak bu tr yaynlar
yadrgyabiliriz. Ben geenlerde bir ileti yolladm, TDK'ya. Yat gelmedi,
anp...
Dilimizi "mikemmelletirmek" istemiyoruz, dilimiz "gzel" olsun yter bize!
263

Konu Bal: Kendine iyi bak

Gnderen: Gkbey - 01 Nisan 2009
Amerika izlencelerini etkisiyle, bizim de yaptmz kt eviriler souda
dilimizde kullanm olmayan szler tremeye balad. Bu uyduruk evirilerden
biri de udur; take care, take care of yourself demeli kendine iyi bak. Sanki
kii, kendisine eziyet ediyor, ikence veriyor da biz de "kendine iyi bak" diye
tlyoruz.
Oysa sradan olan her bir Trk kendisine iyi bakar az bakmaya alr. Bu i
yemek yemek gibi olaandr. Kendine iyi bak sz ancak bir hasta iin
sylenebilir. Onu kendisine e iyi biimde bakmas gerekmektedir ancak
salkl bir kii iin bu sz gereksiz. Hele bir de ayrlma sz olarak
kullanlmas tmden yal bir olaydr. Ayrlrken gle gle denir, yolun ak
olsun denir, ayana salk, yine bekleriz denir. Bir takm genler de comular
artk; kendine iyi davran diye bitiriyorlar ii. Bu sz ancak bir ruh hastasna
denebilir. Dalga gemek iin syleniyor demeyi, bir sre sora dile oturursa da
amay.
Han ara sra derler ya "Trkesi yok"
Evet, byle uyduruklarn Trkesi yok.
Gnderen: bensay - 02 Nisan 2009
Yapma Gkbey karde! Deme szde bir eseme aramaya gerek yok. Kimileyin
"sz olsun torba dolsun" diye konuuruz. Top oynayan bir tanda denk
geldiinde "top mu oynuyorsun?" biiminde soru sorduun olmad m, bir kez
bile olsun?
De gitsin, "kendine iyi bak", ieklii krdnda da "zgnm". Ancak, rnein
"take yourself out/away" evirisi olarak "kendini dar/uzaa al" biiminde
konuursak bu dilimizin yapsna aykrdr.
Deme: Her
Eseme: Mantk
Kimileyin/kimi kez: Bazen
Bir kez bile olsun: Hi

264

Gnderen: Baturalptrk - 17 Temmuz 2009, 09:53:21

Bakmak sz "kendine eziyet etmeme" anlamnda deildir. Bakmann ne demek
olduunu szln ilgili maddelerini yazarak inceleyelim:
bakmak, -ar
Gncel Trke Szlk
4. Bir eyin gelimesi veya iyi bir durumda kalmas iin emek vermek.
5. Beslemek, geindirmek.
11. (nsz) lgilenmek.
14. Gzetmek, korumak.
Bakaca "kendine bakmak" deyiini de oumuz iitmiizdir. Szgelimi:
"Adamn ya var ama kendine bakm, daha dipdiri." gibi tmcelere de ska
tank olmuuzdur.
Bu sze uyduruk demek veya sz kurallara aykr demek doru olmaz. nk
szcklerin anlamlar ortada.

Konu Bal: Tarihin Arka Odas

Gnderen: Baturalptrk - 14 Mart 2010
13 Mart 2010 tarihinde yaymlanan "Tarihin Arka Odas" izlencesinde
Ermeni Sorunu hakknda ok yararl bilgiler verildi. Saolsunlar. Ancak bizim
asl meselemiz dil olduu iin konuyu deitiriyorum. Ayn programda Pelin
Batu ile Murat Bardak ellerine gemite TDK'nin bat kaynakl szckler
iin kard klavuzu almlar, verip veritiriyorlar. Tutunamayacak karlklar
vard gerekten, ama iin dozunu kardlar. rnein "tribn" szc iin
nerilmi "sekilik" karl var. Glmeyi, alay etmeyi, TDK'y kltmeyi
maharet sayyorlar. Basitleiyorlar.
Tribn iin sekilik ok uygundur. Neresine glyorlar. Bu onlarn kendi
265

cahilliidir. Bir ey yaptm diye zevk alyorlar. Gemite de uak, yaam

kablinden szckler iin de ayn kahkahalar atlmt.
Ne oldu, yz kzaran kim oldu?
Kazanan Trke oldu, grebildiniz mi?
Bu sayede bildiimiz bir kkten mkemmel bir kelimemiz oldu. Keke hayat ve
yaam szcklerinin yannda "dirim" de yaygnlasa... Ama sagrsz
insanlar glmekten baka bir ie yaramyorlar. Samalyorlar. Gemite
fikriyatndakilerinin eletirdii yaam kelimesi iin Bardak ne yazm ke
yazsnda:
"..."Hayat" bir tarafnza m batt? stelik "hayat" kknden skp atarak
"Artk sadece yaam' kullann" demek hangi akla hizmettir? Yerine gre hem
"hayat", hem de "yaam" denmesinin, yani bir kavram ifadede bir deil, birka
kelimeden istifadenin dili zenginletireceini idrak edemiyor musunuz? Bir dilin
iine, ite byle edilir!"
yleyse bugn "dirim" diyenlere neden nefret yadryorsunuz?
drak edemiyor musunuz?
Ltfen glmeyi brakn, Trke iin ne yapabilirim diye dnn...
Gnderen: Tivcil - 14 Mart 2010
ok iyi anmsyorum; Yenia televizyonu adyla yayn yapan bir kurum vard.
imdi yalnzca gazetesi kald, yenia televizyonu kapand. Onda bir kadn
Trke'deki >sal, >sel eklerine verip veritiriyordu. Neymi; Bunlar dilimizi
tuhaflatryormu.
Oysa szck sonlarna katlan >sal, >sel katmlar, z Trkedir. Yaamsal
szc, btnyle Trkedir. O kadn, Arapa'da szck sonlarna katlan >i >
katmlarn Trke sanarak, onlarn ye tutulmas zerine dnce alyordu.
Yani yle ;
Yaamsal yerine Hayati
lmsel (lmcl) yerine Memati
Belleksel yerine Hafzai
Ansal yerine Hatrai
yksel yerine Hikayei ... denmesi gerektiini iddia ediyordu.
266

Ne utan verici gnleri geride braktk. nmzdeki yllar, ardmzda

braktklarmzdan daha parlak olacan mit etmekte ar iyimser saylmayz.
Gnderen: Baturalptrk - 14 Mart 2010
+sel / sal eklerinin kkeni hakknda ciddi belirsizlikler var. Belirsizliklerden te
yabanc kkenli (< Fr.) olduu konusunda nemli dilciler arasnda ittifak var.
Eer Trke olduundan eminsek, nce kar savlar rtmeli, sonra da eklerin
Trkeliini kantlamalyz. Bilgi, belge, bulgu. Aslolan bunlardr.
Ben kken deerlendirmesinden ziyade bu eklerin Trke'ye kattklarn
syleyeceim. Bugn sal/sel eklerinin yerini tutabilecek bir ek yok. Arap'n
yaynispisini ok snrl bir alanda kullanabilirsiniz. Trke szcklerde
kullanamazsnz. Dolaysyla 'nispet -i' si bir alternatif deildir. Trke'nin
iinden ne -lik eki ne -cek eki ne de -si eki mahut eki karlar. Ancak kitlesel bir
kurumun eliyle bu yaplabilir. imdileyin byle bir dnce ortalkta yok.
sal/sel eklerinin Trke'de ok nemli bir ilevi karlad gz ard
edilmemelidir. Bu, eklerin halk tarafndan hemen benimsenmesinden de
anlalyor. Ayrca bu ekleri kaldrp atmaya alan zihniyet bilmelidir ki
yaptklar tasfiyeciliin ta kendisidir.

Konu Bal: Trke, Trkiye iin nedir, ne deildir?

Gnderen: Beren Ouz - 22 Mart 2010
Trkiye lkesi, Trke'yi nasl kullanmakta? Bunu ok ksa bir iki rnekte
gstereceim gibi, sanrm, yeterince iyi kullanmamakta. Ulu nder Atatrk
ile balayan "Dil Devriminin" arkas, bence, kesilmi durumda. Buna en basit
rnek olarak "MEB" verilir. Bir kul da ap "Trke Ders Kitab"na baksa,
grecektir ki Ulusal Eitimimiz, dilimizi kreltecek aamada. Neden mi?
ncelikle ztrke kullanm zendirilmemekte. rnein: "kelime" yerine
"szck" kullanm yok denecek aamada. Bunun yannda "Dil Bilgisi"
konularnda szckler tamamen yad kkenli veriliyor. Konunun ierisinde "zarf
267

(belirte)" yalnzca bir tmcede geiyor, sonra konuda srekli olarak, "zarf"
eklinde geiyor. Ulusal her trl ey de ayn ekilde bu szckleri
zendirmekte. Bunlar birinci nedendi; imdi bakalm ikinci nedene. Ulu nder
Atatrk'n, nderliinde alan TDK, yapmas gerekenleri ne kadar yapyor?
En basitinden daha TDK'nn yapt ie yarar bir kken szl bile yok.
Kimileri kyor,
"Alyoz, iyoz, Gidiyoz, Uuyoz, Adiyoz"
diye salklar salyor, kimileri kyor, "Bilmem ne Filim ..." diye kazan gten
almalar yapyor, kimleri kyor "Sper Market" assn asyor. Biz, dilimizi
seven, "Trkesi Varken" yerlii ise zendirilmekten uzakta. Tm bunlar
yaanr iken, TDK yani "Trk Dil Kurumu" ne yapyor? Hibir ey! Yok yok,
olmad, hi bir ey! Hatta, hi birey! Bu da yakmad, hi bii! Evet, en iyisi
hi bii. En iyisi hi bii yapmak. Byle hi bii yaptka "Uzay an" bile
kaldrabilecek Trk Dili, birka yla yok olur gider. ok kt dnyor
olabilirim, sonuta bu benim dncelerim. Bu konuyu da sizin dncelerinizi
sormak iin atm. Ey, yoldalarm, siz bu konuda ne dnyorsunuz?
Dipik:
lkemizde Ulu nder Mustafa Kemal Atatrk' sevmenin yasak olduu
saymyorum bile...

Konu Bal: Dil arlatrmann samal, abeslii & Trke zerindeki

lmcl & gemiinden koparan etkileri
Gnderen: dmx - 29 Kasm 2010
selamlar ya da esenlikler (ikisi de "Trke asll deil" birisi arapa teki farsa)
sitenize tesadfen rastgeldim size birka sualm var:
1/ingilizcedeki anglik kelimelerin oran 4% civarnda olmasna karn dnyann
en etkili ve kullanulan dildir?
2/trkeyi "saflatrmak"'la eski 50 yl nceki ile yazlan kitablar anlayamamak
268

demek (atatrk hitabesini ve yunus emre iirlerini saymyorum bile nk onlar

imdik, trkeyle bile anlalamyor) halbuki farslar 10 asr nce yazlan byk
ahnameyi rahata okuyup anlyorlar
3/gktrke yazs da trk deil ve sodca zerinden proto sami alfabesinden
geliyor
4/son aratrmalara gre(ltfen aadaki linke gz atn) anadoluya trk genetik
girdisi 2,6% ile snrldr yani yaklak 97% trk deiliz ve anadolu yerli
halkndan geliyoruz keza kltrmz avc gebe trk kltr deil ve
fenotipimiz de trk mongoloid deil, insan sorar ki "bu saflatrma hevesi
stokholm sendromundan m kaynaklanyor?"
http://dodecad.blogspot.com/2010/11/how-turkish-are-anatolians-revisiting.html
5/diyelim ki trkeyi saflatnz ve onu dier trke dilleriyle(ki trkeden fazla
"karm" misal zbeke misal trkmence misal azerice) ile trkiye trkesinde
yazlan eski metinleri (atatrk'n nutuku dahil) yeni nesilerce analalamaz
yaptnz bunun ne faydas dokunacak size u gnlk hayatnzda?
Gnderen: Boraan - 29 Kasm 2010
4. sorunuza ben biraz yant vereyim.
Irk avrupallarn tespitlerine gre hazrlanm bir soru.Trk insann kafatasna
sdramazsn. Yertinin en eski dillerinden biri olan Trke'ye
sdrabilirsin.Ayrca burda ama szle yeni szckler koymak atmak
deil.Szck atlmas , szck artk gereksizse, halkn kendi yelemiyle olur.
Gnderen: dmx - 29 Kasm 2010
Ayrca Trke saydnz birok kelime sami ve hint avrupa kavimlerden dn
alma.
Nitekim proto Trklerin anayurdu kuzeydou siberia (eskimolarla komuydu ve
eskimocadan birok kelime almlar kayk kelimesi gibi) ve ilkel mongoloid
rkna mensup avc kabilelerdi(anadolu trklerinde trk genetik, rksal,
haplogrup, kltrel ve dinsel etkisi sfra yakn) ve konutuklar dil 250-300
tekheceli ilkesel anlam olan birka kkten ibarettir (zamirsiz ve gramersiz zira
269

grameri ve zamirleri daha sonraki evrelered irani ve ohari gibi hint-avrupa

kavimlerden almlar) ve nasl tarm, hayvancl, tengrizmi, amanizmi,
alfabeyi gelen kaukasoid hint-avrupa kavimlerden rendilerse, kelimeleri de
onlardan dn almlar.
Misal ev kelimesi (byle bir kavram proto trklerde yoktu) aramice v/b (ev) den
alnm alfabe vastasyla (aramic B harfi evi ifade ediyor ve o harf Trkeye
geerken sesini ile eklini ve anlamn korumu) keza elma kelimesi hint-avrupa
(*amla'dan)[kuzey dou siberiada elma yetiemez ki] keza at, kei, kz, boa,
kam, kaz, evrime, dolamak gibi kelimeler(ve daha onlarca) hint-avrupa,
yenissey, eskimo vs...dillerinden alnm kelimeler(trk fonetii yok, trk
etimolojisi ya da aklayabilecek trk kk yada hatta altaik kk yok)
Mesela tengri kelimesi yenisey dilinden alnm bir kelime ki ne trk ne de
altaik etimolojisi ya da kk yok ve yeniseyca da "ulu" demek.
Gnderen: dmx - 29 Kasm 2010
Kendini kandryorsun ya da/ve stokholm sendromundan mustarpsn ltfen
gnderdiim aratrmay iyice oku ve genetik test yap ve aynaya bak.
Orta Asya irani kavimlerin anayurdu (iskit, daha, turan, masegat, kimerler...)
mongoloid Trkler ok sonralar gelip genetik ve kltrel olarak pek etkileri
olmad orta asyaya (50-60% mongoloidlik hari)
Gnderen: ingichka - 29 Kasm 2010
Dmx isimli kullancnn yazdklarna baknca baka bir forumda AnatoliHatti
kullanc adyla tartmalara girmi, ald cevaplar karsnda sessizce oray terk
etmi olan kii olduu anlalyor. Yazdklarna cevap vermekle hi uramayn.
Zamannz boa harcamayn.
Gnderen: SanalBaba - 29 Kasm 2010
Urola, (Ne Arapa ne Farsa, yaln Trke)
Anadoluya gelenler(?) yol boylarndan kendine derme atma dil edinip,
kendilerine de TRK adn verip, gerisin geri dnerek ilkel budunlara(!)
derledii yeni dili retip TRKLETRD mi?

270

Trke eytileri (leheleri) -Kazak, Krgz, zbek, Tatar, Uygur- nereden tredi?
Yoksa onlar da teker teker gelip dil edinip geri mi dnd?
Trkler yok ise 250 bkmnlk (milyonluk) kitle kimdir? Mool kandalarmz
3-5 bkmn olduuna gre bizler Mool'dan tredi olamayz sanrm.
"Sanal kiiler" biraz olsun Trkbilim (Trkoloji) okumu olsayd, bilmeden
konumaz, yad (yabanc) onlarca Trkbilimcinin vgyle ulay (ve) saygyla sz
ettii Trklk ile Trke konusunda yazdklarndan kvanrd.
Eskimool ile Tuntrklerimiz (kzlderililer) natalarmzdr.
Bizler u adan bakarz: Onlar, skp kaldklar blgelerde varlklarn
gnmze dek srdren Trk soylulardr.
Bizde Trk ekinini yaayana, Trke konuana, Trkm diyene TRK denir.
Arapa ile Farsa ile, kimi yerde Rusa ile idi edilen dilimizi biz kurtarmaya
uramayacaz da kim kurtaracak?
Kaylarn (Osmanlnn) adal yoz diline dil mi diyorsunuz siz?
rneklenen Yunus Emre gibi, z dilleri ile yazsalard da biz onlarn torunlar
olarak dediklerini anlamakta glk ekmeseydik.
Onlar; Araplamakta "yarar" grenler, yanl yolu kendileri setiler, sonra da
dnemediler...
Araplamakla, Farslamakla leceklerini (can ekieceklerini) kestiremediler.
Ne yazktr soysuzlamann buruk sancsyla anlara gmldler.
Ulus bilinci o gnlerde domamt, dorudur, ancak dupduru benlii olan
"ozanlar da" vard...
Biz emeimizi, z ekinini, tresini unutup aalatanlar kara kuyulardan
kurtarmaya adamayacaz. Biz, gelecein Evrensel Trkln kuracaz.
Greceksiniz; Az ourda byk iler yapacaz!
Urola (Ne Arapa ne Farsa, yaln Trke)

271

Gnderen: Kuhan - 29 Kasm 2010

Byle kiiler son yllarda ok artt. Belki daha nceden de vard ancak tm
yerliklere bu trde yazdklar yazlar artt. Kendileri zel bir grevmi gibi
nerede bir Trklerle ilgili bir konu varsa Avrupal, Fars, Rus, inli, daha bir ok
Trk dmanlarndan grdkleri tm samalklar srf kendilerini onlar grd
biimdeki gibi stn ve uygar olabilmek adna Trkln yadsyp onlarn
yannda grebilmek isterler. Bunlar atalarnn kim olduklarn neler yaptklarn
bilmeyen kiilerdir.
1) Ayrca ngilizce en etkili dilmi. Yok ya... ngiltere tm yertin zerinde
smrgeler kurmasayd bile bilim adamlar bak bu ne gzel dilmi bunu
kullanalm diyeceklerdi he mi?
2) Senin gemiin en ok 50 yl nceye mi gidiyor? Senin o ok beendiin
lkelerin olabilir ancak o. Sen hi Yunus Emre okudun mu da konuuyorsun?
Senin o son dnem padiahlar m daha iyi anlar onu yoksa biz mi? Eer sen de
bizler gibi gerek Trkeyi bilseydin sen de 10 yzyl nceki Trkeyi
anlayabilirdin.
3) ok gzel kantladn. Bizi aydnlattn iin sizi kutlarm.
4) DNA aratrmak iin Trk diye kimi semiler acaba? Bir tane mi Trk var
yertinte? Trkler dediin senin Yunan, Krt, ngiliz dediklerinle ayn kavram
deildir. Trklk ok byk bir kii saysn kapsar ve btn Avrasya'ya
yaylm durumdadr. Madem Trk deildik, birka bin Trk gelip birden bire o
ilkel dili nasl oldu da hepimizin o dili konumasn salad? Ne gzel senin
stn Yunanca ve Farsay konuuyorduk.
5) evirmenlik ne gne duruyor? evirisini okurdun ok mu g?
Gnderen: dmx - 29 Kasm 2010
Hepniz maalesef derin komadasnz ve stokholm sendromundan mustaripsiniz
asil asimile olanlar ve zerine silah zoruyla islam ve altaik trke empoze edilen
sizlersiniz (edene de stokholm sendromuyla d... talyorsunuz)
Anadolu nfusu 15 mln civarnda ve gelen trkler ilkel ve yamac olduklar
iin sizin yerel dillerinizi (yunanca, ermenice vs...) renemedi ve zamanla
272

andolu halk gelen 200-300 bin trk ve trko-iranilerin (bu saylar tarihi
toynbee ve kahn a istinaden) idare dili olan trke-farsa-arapa karm dil
renip zamanla trklemi ama rksal(mongoloidlik), kltrel ve hatta dilsel
(200-250 ilkesel manal tekheceli kk dnda) olarak trk etkisi ok azdr.
Anadolu tarm ile hayvanclk ile metalurji ve hint-avrupa ile kaukasoidlerin
beii ve anadolular toptan kyma uramadlar yamac trkler karnn( islam
bahane ederek) doyurmak iin gelmi ayrca trkler arasnda ile trk-mool
arsandaki savalarda ok sayda bu gelen
200-300 bin trkten ldrlen olmu.
bugn hem trk genetik ekipleri hem de yabanc ekipler ok sayda ve her
blgeden binlerce kii test ederek vard sonu ki trk gen etkisi 0 a yakn bat
anadoluda ve 2-3% doua anadoluda
kim diyor ki urola trke var m proto trk ile proto altaik ur + ol + a nedir
bunun kk!?
o hakaret ettiin ilkel budunlar senin atalarndr ve ilkel deildi tam tersi
medeniyet diyar ahalisi ve cann ile maln ile rzn korumak iin mecburen
islama girip trklemi git genetik test yap onu grrsn
saf trkler yakutlar gibi 95-100% altaik komponenti tarlar ama bu komponent
anadolu trklerinde 0 a yakndr
trkler 250 mln deil (110 mln ya var ya yok)ve dier trk dillerde(ki ive deil)
ok sayda arapa farsa rusa kelime var ve byk blm ruslamaktadr
unutmadan yunus emre iirinde trkeden fazla arapa ve farsa kelime var
kleza ilk trk edebi metinleri ile halkn konutuunu dilleri gsteren belgelerde
trkede fazla fars arap arami sod tohari hint avrupa ermeni eskimo mool in
kelimeleri vardr
Gnderen: dmx - 29 Kasm 2010
Dmx isimli kullancnn yazdklarna baknca baka bir forumda AnatoliHatti kullanc
adyla tartmalara girmi, ald cevaplar karsnda sessizce oray terk etmi olan kii
olduu anlalyor. Yazdklarna cevap vermekle hi uramayn. Zamannz boa
harcamayn.

273

tam tersi oldu forumda kimse verdiim ispatlara cevap veremedi ve hal sama
olmayan (zenciler amerikaya giderken beyaz olurlar samalklar gibi)cevap
bekliyorum
Gnderen: Baturalptrk - 30 Kasm 2010
Cmleler bilgi deil, afaki ve zensiz hkmlerdir. "yledir byledir" demek
ispat deildir, zira ortada sbut bulan bir ey yok. Szgelimi, "kayk"
szcnn Eskimoca'dan alntlandn kantlamamsn.
*Ev szc Aramice imi size gre. O zaman, Korece "ip" ve Japonca "iba"
szckleri ile Trke "eb" kelimesi zde deil midir? Yoksa onlar da m
Mezopotamya'ya gelip kelimeyi rendiler? stelik, sizin bir eyleri yamama
politikanza gre ince "uh" da ayn szck. Bunun mantkl aklamas ne
olabilir?
*Elmay da nasl hayal *amla'ya baladnz anlamadm. Nianyan eski
szlnde bu Hint-Avrupa kkenli sayd szc "abel" olarak vermi. Yeni
szlnde ise bu grn tamamen silmi. spat iin "abel"den "elma"ya
gelirkenki fonetik ve morfolojik deiimleri mantklca aklamanz art.
teki szckler hakkndaki iddialar da mesnetsiz. Hepsinin stnde bir bir
durmak isterdim, ama ok uzatm olurum.
Daha ok konuulacak herhlde ama son olarak, ben Trk'm ve genimin ne
olduu beni ilgilendirmez. Madem tarih ncesine gidiyoruz, herkes Adem ile
Havva'dan trediyse genim oymu ya da buymu beni hi mi hi alakadar
etmez. Ben Trk'm ve her dem de yle kalacam. Bu bir gnl iidir. Bir
dnem kafataslar vard, imdi de ayn rnn farkl versiyonlar farkl kirli
emeller iin ortaya kt.
Sayn dmx; tavsiyem, nce ispat nasl yaplrm onu ren. Yazn "afakilie"
rnek olarak okutulacak bir yaz. Lakin sen bununla bbrlenmisin, atm
kaldm. Armutlarla elmalar (abel deil) ayn kazanda orba olmu. Ne kaynak
gstermisin ne de tarih belgelere dayndrmsn savlarn.
Senin ynteminle tm szckleri Trke kkenli de karabilirim. Sen tam
tersini yapmsn. Ama olmam. Bo ve bombo bir karalama olmu.
Not: Trken berbat olduu iin baz yerleri yanl anlam olabilirim. Kabahat
274

benim deil.
Gnderen: Temirbek - 30 Kasm 2010
Esenlikler arkadalar, dmx rumuzlu yenin yerliimizde kalmasn ve savlarn
sunmasn istiyorum. Baz arkadalar, yeliinin silinmesini istemiler ancak
ben bu grte deilim. Gerek yerlik yneticimiz Sevgili SanalBaba'ya gerekse
dmx rumuzlu yeye, zel ileti atarak dncelerimi beyan ettim. Her ne kadar
bu yerlikte;
Ayrca Trke saydnz birok kelime sami ve hint avrupa kavimlerden dn alma.
Nitekim proto Trklerin anayurdu kuzeydou siberia (eskimolarla komuydu ve
eskimocadan birok kelime almlar kayk kelimesi gibi) ve ilkel mongoloid rkna
mensup avc kabilelerdi(anadolu trklerinde trk genetik,rksal,haplogrup,kltrel ve
dinsel etkisi sfra yakn) ve konutuklar dil 250-300 tekheceli ilkesel anlam olan
birka kkten ibarettir (zamirsiz ve gramersiz zira grameri ve zamirleri daha sonraki
evrelered irani ve ohari gibi hint-avrupa kavimlerden almlar) ve nasl tarm,
hayvancl, tengrizmi, amanizmi, alfabeyi gelen kaukasoid hint-avrupa kavimlerden
rendilerse, kelimeleri de onlardan dn almlar.

eklinde dnen rklara yer olmasa da, kendisi iin bir istisn yapalm.
Yazd ou ey hezeyan boyutunda ancak hereye ramen kendisiyle tartmak
yararl olacaktr. Bizim gibi dnmeyenler de (rk da olsalar) edep
erevesinde kalmak kaydyla bu yerlikte yazabilirler.
Gnderen: dmx - 30 Kasm 2010
rk mrk deilim asl rklk siz yapyrosunuz amd tersten=>cellatlarnzn
rkln yapmaktasnz (stokholm sendromundan mustaripsiniz) ve ac
gerekleri sylediim iin beni 7 kyden kovmak istiyorsunuzdur
imdi biliyorsunuz ki illerin isimlerinin tmne yakn Trke deil onlara de ne
yapacaksnz!?
Daha ok konuulacak herhlde ama son olarak, ben Trk'm ve genimin ne olduu beni
ilgilendirmez. Madem tarih ncesine gidiyoruz, herkes Adem ile Havva'dan trediyse genim
oymu ya da buymu beni hi mi hi alakadar etmez. Ben Trk'm ve her dem de yle kalacam.
Bu bir gnl iidir. Bir dnem kafataslar vard, imdi de ayn rnn farkl versiyonlar farkl
kirli emeller iin ortaya kt.

275

havva mavva yok, var olan biz kaukazoid anadolu yerlilerin ahfadyz ve silah
zoruyla islamlatrlp, gelen yamac trkler dil renme kabiliyeti
olmadndan ve anadolu yerli dilleri kafir hrstiyan diller grdklerinden srf
idareyle iletiim kurmak iin trko-farsiyi renmiiz ama genetik test yaparsan
anlarsn ki sen trk deilsin (trklerde trk komponenti en fazla ve sadece baz
dou anadolularda 2-3%) keza kltr, din(hem hint asll amanizm hem ibrani
dinler trk deildir hemde irani dini olan tengrizm)ve rken de trk deilsin,
stokholm sendroumundan mustarp atalarna ihanet eden ve cahilce lecek
insansn.
trk ve dier altaik kabileler farkl bir atadan gelip (beijing insan)ve ben niye
atalarma gasp ve yamaclk yapanla zdeleeyim ki!?
Kayk kelimesi eskimoca kayak'tan(ve bunun dnda onlarca kelime var
eskimocadan) ve eskimoca etimolojisi var nitekim proto trkler is proto
eskimolarn anayurdu lena rma kuzey dzalanalarnda beraberce ilkel avc
yaam srmekteydiler ve bunu ciddi tarihi ve dilbilimcilerin kitablarnda
grrsn(lars johanson, peter golden, arnaud fournet, tietze....)
eb kelimesiyle ilgili trk kk yok ve korece ile japonca altaik ailesine mensup
deil (altaik=mool, tunguz, trk) ve ordaki kelimler de alnt ya da baka
etimolojisi olabilir.
alma olay iin (elma kuzey siberyada yetimiyor nasl trk ad olacak ki):
1/onu aklayan bir trk kk yok
2/alma,amla ayn kelimenin metatetik versiyonalr ve m,b,p labiallerin
arasndaki ses dnm gayet sktr ve hatta ordan f sesine dnebilir
p=>ph=>f
proto trkler, tarm, hayvancl, metalurjiyi vs...orta asyadaki iranca konuan
hint avrupa kaukasoid kavimlerden renmiler siberyadan geldiklerinde ve
dilleri ile dillerdeki kelimeleri muazzam bir iran szgecinden geip
zamir(men=trk kk ve etimolojisi yok ama hint avrupa var
*min=adam/insan,sen=*th2[spirantizasyon ile t=>s]), gramer, sentax, kelime
vs...edinmiler.
amla/alma hakkna si bilow

276

http://www.s155239215.onlinehome.us/turkic/40_Language/Dybo_2007Lingivi
stContactsOfEarlyTurksEn.htm
Gnderen: Boraan - 30 Kasm 2010
Trk szc bata bir rk ifade etmez, Batllarn kafata, genotipli
kaynaklar bunlar. Kendileri adam gibi ulus olamadklar gibi baka uluslara
fitne fesat kartrp blclk yaparlar.
Ekleyemeden edemedim, iki tane Yunus Emre vardr biri halkn dilinde yazar
dieri ise saray dilinde yazar. Bu iki kiiyi iirlerindeki biemden rahatlkla
ayrabilirsiniz.
Gnderen: dmx - 30 Kasm 2010
Ltfen medenice bilgi alvrii yapalm geri sizin komik ve sama
uydurukalnzdan reneceim hi bir ey yok.
kendinizi stokhol sendrumuyla mustarip olarak kandrp ylece bu dnyadan
geeksiniz.
ne ironiktir yakuta gibi gerek trkler byle samala girimeyip rusa ve
iranca szckleri ile grameriyle uramyor nk herkes biliyor ki 8 asrda
ortaya kan ve islamla ile zdeeleen ve anadil olarak sadece 70 mln kii
tarafndan konuulan (trke+azerice) bir dnya dili olamyor ve hatta rusa gibi
blgesel bir dil olamaz oysa eer sizin yaptnz tahribat ve trkeyi
kklerinden koparmak olmasayd Trke blgesel lingua franca olabilir
(iran,anadolu,kafkas,balkanlar)
iki tane Yunus Emre vardr biri halkn dilinde yazar dieri ise saray dilinde
yazar. Bu iki kiiyi iirlerindeki biemden rahatlkla ayrabilirsiniz.
ben de yle sanyordum ama rendim ki halkn kulland dili bile ok arapa
farsa yunanca ermenice vs...kelime ile sentaks ve gramer ieriyordur nitekim
lars johanson bodo utas gibi trkologlarn giritikleri aratrmalar ve taramlarla
"vernacular" yani halk trkesiyle yazlan metin ve belgelere ulamlar (hem
anadoluda hem de khorasanda) tabiki orda kullanulan dil son dnem osmanlca
kadar "kark" deil ama ortaya karlan metinlerde ister grameri ister fonetii
ister sentaxi ister kullanlan "trke olmayan" kltrel kelimeler olarak konuup
yazlan halk trkesi bir language shift karaktersitiklerini yanstyor yani trk

277

olmayan yerli orta asyal fars sod harezm iskit gibi irani kavimler ile anadolulu
rum ermeni gibi yerli anadolularn (yamac trklerin kabiliyetsiziliinden
dolay ve srf onlarla iletiim kurmak adna) rendikleri bir dildir ki iindeki
trk element birka 200-250 ilkel manal ilkesel kk'ten ibarettir ve gerisi hepsi
hint-avrupal dillerin katks(ister khwarezmce ister sodca ister tokharca ister
rumca ister ermenice ister farsa...)ve farsa zerinden gelen arapa ile arami
aman sonra maniheist sonra hrstiyan misyonerler ve de tacirlerin dou
siberiada getirdikleri kltrel kelimeler ve karmak gramer ve ekim ekleri ile
zamirler.
Gnderen: Temirbek - 30 Kasm 2010
ncelikle dmx'in ilk yazd iletiyle balayalm;
1)ngilizce'nin dnyann en etkili dili olduu ahs grnzdr.
2)Trke'yi saflatrmakla dediinizin hi ilgisi yoktur.
3)Gktrk yazs Sod kkenli olmayp zgn Trk buluudur. Abeceyi
oluturan tamgalarn ou ya belli bir eylemi (fiili) ya da bir ad (ismi) simgeler.
Geriye kalan tamgalar ise Eski Trk tamgalarndan gelirler. Ancak birka tamga,
Soudca'dan, Aramice'den alnmtr.
4)En eski Trklerin hangi genetik yapya sahip olduunu kim biliyor da
bugnk Trkleri o yapyla kyaslyor? Trklerin anayurdunun Kuzeydou
Sibirya olduu sav size ait, tabii bir de sizin gibi Trkofobia shibi dilcilere.
Hadi Krgz', Kazak' da getim, gidip en cr kede yaayan 400.000 nfuslu
Sakalar (Yakutlar) en hakiki Trk semisiniz, neden acaba?
Size n Trklerin (Trk tbirini tm Trk halklarnn atalar olan
halk/halklar iin kullanyoruz.) anayurdunu syleyelim; Bugnk ran,
Afganistan, Trkmenistan ve zbekistan arazisi. n Trklerin anayurdu ve
Trk dilinin (n Trke'nin) doduu yer takrben bu arzidir. Tabii o
devirlerde bugnk gibi hudutlar falan olmadndan yaklak bir blgeyi
rnekledim.
5)Bu sizin alannza girmiyor neden merak ediyorsunuz ki?
Muhterem dmx kardeimizin ikinci iletisiyle srdrelim;

278

Trklerin anayurdu Kuzeydou Sibirya deildir. Trklerin anayurdunu ve n

Trke'nin doduu arziyi nceki iletimde aktarmtm. Size m..
4000'lerdeki bu blgenin komularn ve komu blgelerdeki doan n (proto)
dilleri de verelim; Bu corafyann batsnda yni bugnk Anadolu,
Mezopotamya, Kafkasya ve hatt Trakya'ya dek n Kartvelce konuulurdu,
yni bugnk Kartvel (Kafkas) dilerinin atas olan dil ki yaplan almalarla
grld ki Smerce, Hattice, Urartuca ve Hurrice gibi dillerin tm eklemeli
diller olup hibirisinin ne Hint-Avrupa dilleriyle ne de Semitik dillerle ilgisi
bulunmamaktadr.
n Trke'nin dou komusu olan corafyada da n Dravidce konuulurdu.
Bugn, Hindistan'n gneyinde konuulan dillerdir. n Trke'nin kuzey
komusu da n Uralca / n Ugorca'dr. Sizin rkln yaptnz diller olan
Hint-Avrupa anadilinin doduu corafya da bugnk Karadeniz'in kuzeyi ve
skandinavya'ya doru uzanan arzidir.
Zaten incelediinizde greceksiniz ki tm bu komu diller; n Trke'den
gelen, Trke ve tm Trk dilleri, Moolca ve tm Mool dilleri, Tunguzca,
Manuca, Korece ve Japonca, n Kartvel dilinden gelen; erkezce, Grcce,
Lazca, Lezgie, Avarca, Adigece, Megrelce, n Dravid dilinden gelen; Tamilce,
Malayalamca, Kannadaca, Teluguca, Brahuice, n Uralca'dan gelen; Fince,
Estonca, Samoyedce, Macarca ... btn bu diller eklemeli diller'dir. HintAvrupa dilleri ise gvde bkml diller olup bu corafyalara sonradan gelmi
olan dillerdir.
Siz beyaz rk'n stnl safsatasna inananlarn uydurduu Kafkasoid tbiri de
klliyen hezeyandr. Kafkasya, kadim n Kartvel ,komusu n Trk ve
kuzey komusu n Ural dillerinin anayurdudur, buralarda Hint-Avrupa
kavimleri bulunmazd. Blgede sonradan bir Hint-Avrupa dili yaylm olmu ve
aslen Kafkasyal olan halklar Rusa, Ukraynaca gibi Slav dillerini
benimsemilerdir.
***
Ev szc Gktrk yaztlarnda geen bir szcktr ve o devirdeki biimi
eb'dir. Eski Trke'den gnmze gelite /b/ sesi > /v/'ye dnr. Sz gelimi;
Eski Trke bar- varmak, gitmek > gnmz Trkesi var- varmak gibi.
Eb > Ev dnm de bu /b/ > /v/ evrimine uramtr.
Gnmzde ran'da yaamakta olan ve aynen Ana Trke'nin ses ve yap

279

zelliklerini barndran bir dil vardr; Halaa dier adyla Arguca. Sizlere bu
balamda bir de soru yneltmek gerekiyor; Mdem Trk dillerinin anayurdu
Sibirya ya da Altaylar, peki neden o blgelerde bir tane dahi arkaik, proto Trk
dilinin zelleiklerini tayan dil yok? Oysa Ana Trke'nin birebir devam olan
Halaa ran'da hlen yaamakta. Ana Trke'nin ncl olan lk Trke (PreTrkic) dilinin aynen devam olan uvaa ise Ukrayna'nn kuzeyinde
yaamakta. Bu ite bir terslik yok mu? Neden en arkaik, n proto zellikleri ve
yaplar koruyan diller hep buralarda?
Yni bir Trk geni (!) arayacaksanz eer, gidip taa Sibiryadaki 400.000
nfuslu Sakalarn (Yakutlarn) genlerini deil, uvalarn ve Halalarn
genlerini baz alacaksnz demektir.
***
Altn izdiim ilk yere deineyim ncelikle; Biz Trkler, n Trklerden beri
bu corafyada olduumuzdan herhangi bir sayrlktan muzadirp deiliz. Asl
Stokholm Sendromu muzdaripleri sonradan Hint-Avrupallaanlardr.
Karadeniz'in kuzeyinden gelip istil ile buralardaki halklara zorla, cebirle kendi
dillerini dayatan istilc be kabilenin dilini benimseyip stn Aryan rk
gibi marazl dncelere ship olanlardr asl sendromlular. Aryan diye bir
kavmin tarihte hi olmadn hl renemediyseniz, google'a Aryan
immigration theory is false ya da benzeri eyler yazp aratn, sonular grn.
Yalnzca ufak, silaha stn ve istilc kk gruplar, Anadolu, Orta Asya ve
dier blgelerde cebirle kendi dillerini benimsetmilerdir ki Hint-Avrupa
dillerinde z Hint-Avrupaca kabul edilen binlerce fiil kknn ve szcn
gerek n Kartvelce, gerek n Trke gerekse n Dravidce olduunu ileriki
iletilerimde sizlere sunacam. Her eyin altnda Hint-Avrupallarn olduu n
kabul, stn Beyaz Irk Aryanlar safsatasnn bir rndr. Temellerini Irk
bir dilci olan Franz Bopp atmtr. Naziler zamannda bu Aryan hikyesi iin
uydurma g efsneleri tretilmitir. Yni sizin stn Aryanlar tammiyle
uydurma bir kurgudan ibrettir. Ari ve oulu Arian szckleri Sanskrit'te
kullanlan ve soylu anlamna gelen bir kelimedir ve herhangi bir rk ya da
halk tanmlamaz. Sanskrit kaynaklarna baktnzda Dravid halkndan
olanlar iin de Ari, Arian gibi tbirlerin kullanldn grrsnz. Bu
szck Farsa asilzde, Trke soylu anlamna gelir ve muhtemelen n
Dravidce'dir. leride gireceiz, meraknz olmasn. Sanskrit ve torunu Hinte
zrindeki Dravid etkisi olduka youndur. yle ki bugn Hinte'nin ses yaps
ve dilin duyulumu, tns ayen bir Dravid dili gibidir. Denemesi bedva, bir
talyaca ya da Yunanca ark dinleyin ardndan Hinte. Bunlarn zerine de

280

Tamilce ya da Malayalamca bir ark dinleyin youtube'tan, bakn bakalm Hinte

hangilerine daha ok benziyor...
Sizin iptidi Hint-Avrupallar buralar istil edip, buradaki Kafkasyal, Trk ve
Dravid halklarn kl zoruyla asimile ettiine gre, geridn yaanm
demek. Yeniden Trk diline geri dnmz, fen m olmu? Siz HintAvrupallarn iptidi dininiz Zerdtlkten kurtulup slm ile merref olmuuz.
Bizi Mslman eden Alperenler syesinde hem bu dnyamz hem te dnyamz
kurtulmu.
***
Siz beyaz rklarnn uydurduu kurgu Ana Hint-Avrupacada bir kk varm;
*ghel- parldamak, mak bu kkten > ngilizce yellow, gold falan
geliyormu. Dorudur, dorudur da bu fiilin ana nihi kk n Trke olabilir.
nk Hint-Avrupaca en son kk harfli olan *ghel- daha geriye
gidilemiyor. /gh/ sesi, /e/ seslisi ve /l/ nsznden olumakta.
Oysa n Trke'den gelen bir *a- mak kk var. Buradaki // sesi
/ny-/'yi simgeler tek sestir. Bu ses ileriki dnemlerde Ouzcada /y-/ olur.
Moolcada ise /n-/'ye dnr. Mesel bu kkten > n Moolca *na- mak
> *nar- parldamak, k samak > naran gne...
Bu kkte szcklerin ve fiilerin Trkelerine geelim;
n Trke *a- mak > Ana Ouzca *ya- mak olur dedik. Bu ana
kkten gelen fiil ve szcklerdeki ilkses daha nce de bahsettiimiz gibi
Kpaklarda da /-/ ile balar.
Ana Ouzca'dan gidelim => *ya- kknden;
yal- l-damak, parl-damak (edilgen) Trkede edilgenlik eki /-l-/'dir.
rnekler; sev > sevil-, dv- > dvl-, gr- > grl-, se- > seil- ... Hint-Avrupa
dillerinde ise byle bir ek yoktur. Bu kkten > yaltur parlak > (r > z
dnmyle) yaltuz yaldz > yldz. yaltra- parldamak 2) akmak >
yaltram yldrm, yaldr yaldr, yaldrak, yalabk, yalaz, yalav > alav >
Farsa'ya gemi ekli alev ... Sizin mantnzla bakarsak Trke yalav ate,
alav 2) alav rengi > ngilizce'ye geip yellow olmu diyebiliriz (?) n
Trke'den > n Hint-Avrupaca'ya bu kk alnm olabilir mi? yal- > ghel- ...

281

yan- parldan-mak, n-mak (dnl) Trkede dnllk eki /-n-/'dir;

yka- > ykan-, dv- > dvn-, sev- > sevin-, bak- > bakn- ... Hint-Avrupa
dillerinde byle bir ek yoktur. Bu gelikin diller, dnllk anlam
verebilmek iin kendi anlamna gelen szc kullanmak zorundadrlar.
Yunanca auto, Krte xwe, Farsa hve, Rusa samo...
Mesel hibir Hint-Avrupa dilinde Trke tek kelimeyle ifde edilebilen bir
anlatm olan ykanyorum'un karl yoktur. Bu dillerde arabam ykyorum
der gibi Kendimi ykyorum denebilir. Ne kadar gelikin bir yap deil mi?
Ana Ouzca *ya-'nn dnl ats olan > yan- fiili zaten ileke kullanlyor
ama birka rnek de verelim bu kkten > yangn, yandran akmak
(Azerbaycan Trkesi) ...
yak- parlatmak pekitirici /-k-/ ekiyle. Bu eylem de ileke kullanlyor.
yar- k samak, aydnlatmak geisiz filleri geili, geili fiileri ettirgen
yapan /-r-/ ekiyle. Bu kkten gelen szckler; yarn sabah 2) gnn maya
balad zaman, Eski Trke yaruk k, nur, yarkn k 2) imek 3)
nur. Kpak dillerinde de trevleri bulunur, carkun, caruk, carkundu yarknl,
kl ...
*yalu- / *yalu- > yau- mak ki zaten > yuu- > - dnm olmutur.
Yauk > yuuk > yk > k. Halk azlarnda hlen yk biimi
yaamaktadr. Buradaki n Trke ve lk Trke /-l-/ ve /-l-/ > Ana Trke
/--/ dnmne ayrca deineceiz. Sadece bir rnek verelim; uvaa kml
= Trke gm < lk Trke *kml yhut *kml biimine gider.
zetleyecek olursak, hibir Hint-Avrupa dilinde bu gibi ekler olmad gibi
*ghel-'in daha da geriye gidebilen bir kk yoktur. Oysa Trkede bu kkten
gelen birok trev mevcut.
Gnderen: dmx - 01 Aralk 2010
1/Ingilizce dnyann lingua francas ve en ok kullanlan ile en ok okuanan ve
en ok bilimsel makale reten dildir
2/gktrk yazs sodca vastasyla proto kananite alfabesinden tremi bu
scholar unanimity yani bilimsel olarak iinin uzmanlarunca kabul edilendir

282

4/proto trke lena nehri st ksm civarndadr ve bu hem genetik bilimciler (ki
iinde trk de var) hem dilbilimciler (proto trk proto eskimo kelime alverii)
ve trk rk kuzey mongoloid olup haplogroup C3 tr Bat asya n trk anayurdu
olmaz nk hem trk komponent (ki orta asyadaki trklerde 95% kadar
kyorken trkiyede 0-2% arasnda nitekim trkler eremnilerle rumlarala ayn
komponent ve atalar=>haplogruplar paylayor)yok hem trke ancak 11-12
asrlarda grlmeye balamtr.
Tabi bu dediimin peer reviewed belgeleri var (dediim gibi trk de var yabanc
da aratrmaclar ve genetikiler arasnda)
***
1/eklemelilik her dilde bir miktarda var (hint avrupa dilleri dahil) ve genetik
akrabalk kans deil+smercedeki agglutinativity ve kelime trevlerinin
yapm trkeden tamamen farkl
2/ev kelimesi aramice eb'den gelir ve onun gibi yzlerce kltrel kelime ince
gibi dillerden alnma=>betik altn gm demir eri bey denk beng don dana
bin yz tengri gibi
3/tengri kelimesi yeniseyca vastasyla dou iran kkenli (iskite dangra=ulu
ilah) pie *dh2lugo=long, high yeniseycesi denger ve ne trk ne altaic etimolojisi
ne de fonetii ne de kk yoktur
4/halaa ve uvaa en arkaik trke deil, siberyadaki trke (akrabas
moolcaya en yakn yerdedir) halalar ve uvalar kken kltr rk ve
genetiksel olarak trk deildir sadece atalarn gibi ilkel yamac trk aknclar
dillerin benimsemiler ki iletiim kursunlar diye(zira gelen trkler bundan
acizdi) ve hatta uvalardaki trk inputu 10% gemez(gnderdiim linke bak
orda merak ettiin hereyi bulabilirsin)
hzl yazyorum nk kaybedecek zamanm yok anlatmak istediim o sitelerde
yazan ben deilim ve o siteleri bilmem azbuz sitesinde yazyordum bi tek
Siz beyaz rklarnn uydurduu kurgu Ana Hint-Avrupacada bir kk
varm;
beyaz rk deilim ama atalarn olmayanlara(ve tam tersi ktlk yapan)iinde
olduun stokholm sendromundan kurtulsan senin iin iyi olur.
283

ykanyorumdaki "n" reflexive suffixtir ve asl menei hint-avrupaldr ki

gramer,zamirler ve kltrel kelimeler ile tarm,hayvanclk metalrji ile
amanizm tengrizm'le mongoloid altaik trklere aktarlan unsurlardandr ve onu
ingilizcede ki "write"=>"writteN" deki misalinde grrsn.
Ayrca o fiilin eylemi tek kelimede anlatan onlarca hint avrupa dili var...
Gnderen: Temirbek - 01 Aralk 2010
Sevgili dmx, senin htn urda; Sen batl rk dilcilerin ahs grlerini dile
getirdikleri makaleleri, yazlar hemen doru kabl ediyorsun, oysa ortada sbut
etmi bir ey yok. Bak biz yazarken ahs grmzce diyoruz, herkesin tavr
bu olmal, bir iddiada bulunan, bir fikrini aklayan batl olunca syledii
hemen doru olmuyor.
Senin ve batl dndelerinin hezeyan boyutunda olan bir n kablnz var;
Hereyin temelinde Hint-Avrupallar vardr. nk bunlar stn rktr, tm
ilkel rklar hereyi bizden renmitir. Bu safsatadan, bu marazl
dncenizden baka tutunacanz dal yok, bu sama kurgudan baka eylerle
ortaya kp iddialarnz onlara dayandrmalsnz. Kalkyorsun diyorsun ki
Sibirya'da elma m var? Bu nedenle elma Trke olamaz Bu bilim mi imdi?
Sama sapan, aslsz iddialar kesinlik bildiren cmlelerle syleyince doru
olmuyorlar. Yni Trklerin anayurdu Sibiryadr, gr, iddias sanki doru
da bunun zerinden hareket edeceiz. Bu gibi safsatalardan baka, somut, dilsel
verilerle konumanz lzm.
Yazdm kken aklamalarna ve deindiim konulara yant veremeden
geitirmisin. Ayrca kullandn Trke olduka kt, tam olarak ne dediin
anlalamyor. Kendin syledin zaten Trk olmadn da, sanrm Trkiyeli de
deilsin. Bir de unu ekleyeyim, sama sapan iddialarn arasna yabanc
kelimeler serpitirince bilimsel nitelik kazanmyor. u rnekteki gibi;
Tabi bu dediimin peer reviewed belgeleri var (dediim gibi trk de var
yabanc da aratrmaclar ve genetikiler arasnda
Hmm peer reviwed falan demi o hlde dorudur. eklinde dnmez kimse,
yle sanma yni
Yazdklarma yant vermiyorsun ama ben yine de ortaya somut bireyler
284

koyarsn belki diye erinmeden tek tek yant vereceim. Yerliin (sitenin)
uraklar iin yararl olur.
yle demisin;
2/gktrk yazs sodca vastasyla proto kananite alfabesinden tremi bu
scholar unanimity yani bilimsel olarak iinin uzmanlarunca kabul edilendir
Bir ey sylyorsun ama kim demi nerde demi kaynak belge yok. Byle
tartacaksak, Gktrk alfabesinin tamamen eski Trk tamgalarndan geldiini
syleyen Rus Trkologlar da var. Hem bak Rus bu adamlar beyaz ve HintAvrupal, onlarn dediklerini neden kabul etmiyorsun?
Gktk alfabesinin iinde Soudca'dan ve Aramca'dan alnm olan damgalar
var, bunlar en ktmser gzle yni alnt olasl olanlar da kesin alnt
saydmzda toplam say 10-12 civr. Ancak Gktrk abecesinde 38 damga var
ve bu 12 damga dndakilerin tm Trk tretimi. nk btn damgalar ya bir
eylemi ya da bir kavram simgeliyor.
Grntl rneklerle aklamaya alaym. Gktrk abecesindeki ince
seslilerle kullanlan ve eb okunan damgayla baayalm. Buraya tklaynz58
grld gibi bu damga bir ebi simgelemekte. Diyorsun ki bu Aramca'dan
alnma, birincisi Aramca bir Semitik dildir yni Arapa, branca gibi dillerle
ayn dil ailesindendir. kincisi, Aramcada ev anlamna gelen szck bet'tir,
branca'da da bet, Arapa beyt, Fenikece bet. Bu harfin ad Yunanca'ya geince
bildiimiz beta olmu. Yni sizin stn Himnt-Avrupallar yazy
bulamamlar.
imdi burada, Aramca ve Fenikece ev anlamna gelen szcn bet olmas
ve alfabeye bunun alnmas ile, Eski Trkedeki eb (ev) szcnn
benzemesi bir tesdftr. ki dilde de eb (ev) szcnde /b/ var. Eski Trke
eb /b/ > /v/ dnmesiyle gnmzdeki ev. Bunun Aramca ile ne ilgisi var? Ha
u olablir, Gktrkler de Aramcadaki betden haberliydiler, ve bizim
dilimizde de bu eye eb diyoruz, biz de damgay buradan tretelim demi
olabilirler. Ancak bu ev szcnn Aramcaolduu anlamna gelmez.
imdi kaln seslilerle kullanlan ab damgasyla devam edelim => Buraya

58

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/78/Old_turkic_letter_B2.png

285

tklaynz59 bu damgada Eski Trke ab yni gnmz Trkesindeki av

szcnn simgelenimini grmektesiniz. Burada da eb > ev rneindeki gibi
/b/ > /v/ dnm var doal olarak. Ab damgasnn ekli balk avlamakta
kullanlan bir kapak (kanca) eklinde. Bunu da m Aramca'dan almlar? Ne
Aram dilinde ab diye av anlamna gelen bir kelime var ne de Fenike ya da
Aram alfabesinde ab okunan bir harf var.
rneklere devam edelim, kaln seslilerle kullanlan y harfine yni ay damgasna
bakalm ki bu damga ya olarak da okunur doal olarak => Buraya tklayn60
burada da Eski Trke Ya gnmzdeki yay simgesi aka grlyor. Kimi
dilcilere greyse bu yay yni ya deil ay, dnyann uydusu olan ay, ikisi de
ekle uymakta. Bu Aramca ya da Sodca m imdi? Trke olduu ak.
nce seslilerle kullanlan /r/ sesine bakalm => Buraya tklayn61 bu damgann
okunuu er yni adam demek. ekilde grld gibi kollarn am bir er
resmedilmi. Yukar bir ba, aa iki ayak izdiinizde bir er resmi ortaya
kyor belli ki daha eski olan er tamgas sadeletirilmi zaman iinde.
Son bir rnekle bitirelim => Buraya tklayn62 bu damgann okunuu ok
aklamaya gerek yok sanrm...
Geriye kalan damgalar da bu ekilde aklanabilmekte. Kimi damgalar aka
grlyor ki Aramca / Fenike abecesinden alnma, rnein az yni /z/ harfi =>
Buradan bakn63 grld gibi gnmzdeki /z/ harfi. Bakn u balantda
Sod alfabesi anlatlm > Sod Abecesi64 burada > Aram Abecesi65 burada da >
Gktrk Abecesi66 dilbilimci olmaya gerek yok, gz var izan var, bakn hangi
harf nerden anlalyor.
zetle, Gktrk abecesi ne %100 alnt harflerden oluur ne de %100 Trk icd
harflerden. 10-12 civr harf Fenike, Aram belki Sod'dan alnm gerisi zgn
bir biimde tretilmitir.
59
60
61
62
63
64
65
66

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d0/Old_turkic_letter_B1.png
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/44/Old_turkic_letter_Y1.png
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/61/Old_turkic_letter_R2.png
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f5/Old_turkic_letter_OQ.png
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/54/Old_turkic_letter_Z.png
http://www.ancientscripts.com/sogdian.html
http://www.ancientscripts.com/aramaic.html
http://tr.wikipedia.org/wiki/Gktrk_Alfabesi

286

letinin ikinci ksmna da deinelim;

4/proto trke lena nehri st ksm civarndadr ve bu hem genetik bilimciler (ki
iinde trk de var) hem dilbilimciler (proto trk proto eskimo kelime
alverii) ve trk rk kuzey mongoloid olup haplogroup C3 tr
Bat asya n trk anayurdu olmaz nk hem trk komponent (ki orta asyadaki
trklerde 95% kadar kyorken trkiyede 0-2% arasnda nitekim trkler
eremnilerle rumlarala ayn komponent ve atalar=>haplogruplar paylayor)yok
hem trke ancak 11-12 asrlarda grlmeye balamtr.
Tabi bu dediimin peer reviewed belgeleri var (dediim gibi trk de var
yabanc da aratrmaclar ve genetikiler arasnda)
n Trke'nin nerede doduunu daha nce yazdm. Dil ile genetiin ne
alakas var da genetikiler n Trke'nin yerini tespit edebiliyor. ngilizler
de Hint-Avrupa dili konuan bir kavim, Hintliler de aralarnda genetik bir
alka, bir yaknlk var m? zlandallarla Tacikler genetik olarak ne kadar yakn?
kisi de Hint-Avrupa dili konuuyor. Ben genetikle menetikle uramadm iin
bu konular bilmiyorum ancak bu halkar arasndaki farklln ve genetik
uzakln, bizlerle Moollar arasndaki farktan ok daha fazla olduunu
dnyorum.
Elbette Anadoluda Trklemi olanlar da var, biz yok demiyoruz ki? Aslen
Yunan ya da Ermeni olduu hlde bugn kendini Trk bilen ok sayda insan
var. Ancak bu durum her yerde geerli. Yaplan almalar gsterdi ki Urartu dili
ve Hurri dili akraba ve bu iki dil de eklemeli diller ve erkezceye ve dier
Kafkas dillerine olduka benziyorlar. Yni Hint-Avrupa dili olmadklar kesin.
Ermeniler bugnk yaadlar blgelere geldiklerinde, buradaki Urartulara ne
oldu? Buharlatlar m? Hayr, Ermeniletiler. Dolaysyla gen haplosuydu
yok komponentti bunlar zrva iler.
Gnderen: dmx - 01 Aralk 2010
1/anadoluda trklemi olanlar yok nk trk yok gelen 200-300 bin tacik ile
trk eriyip gitmiler 12-15 mln anadolulu iinde ltfen verdiim linke bakn
orda herey gayet gzel aklanm ve evet anadolu trkleri ile orta asyadaki
trkler arasnda hi alaka yokken tacikler ile ingilizler ayn clustera dyor.
2/her eklemeli dil akraba deildir afrikada konuulan niger kongo ile sami
dilleriyle akraba kuitik diller de eklemeli dillerdir
287

3/genetik aratrmalarda anadolu trkleri ermenilerle ile yunanlarla ayn genetik

klusterde dyor nk burdaki sz konusu olan language shift oysa orta
asyadaki trkler ile moollar ayn klusterde dyorken anadolu trklerinde ok
uzaklar(irandan fazla uzaklar)
4/proto trke anayurdu kuzey dou siberia nk proto eskimo proto trke
kelime alverii var ve trk komponenti en fazla ordaki yaayan yakutlarda 95100% a kadar halbuki trkiyede 0% civarnda bunu ben deil dilbilimciler ve
tarihi ile genetikiler syler (fournet, lars johanson, peter golden, behar...)
urartular ile ermeniler ayn rka mensup olup(kaukasoid ama ayr alt gruplarda)
fazla nfuslar yoktu nk kafkaslardan gelen birka kabileden ibaretti ve
anadoluda hint-avrupal kavimler younlu vard hittit luwi lidial karyal likyal
halklar gibi...
oysa gelen trkler mongoloiddi (yani tamamen ayr bir rka mensuptular) ve
fazla iz brakmadlar yani sen rk, kltr ve genetik komponent olarak hi trk
deilsin sadece trke dili beenmi anadolulu hint-avrupal(ermeni rum vs...)
sen dilbilimci deilsin ve dilbilimcilere gre gktrk yazs aramiceden
tremitir ve hatta aramice ile ondan treyen baka alfabelerin arasndaki
farkllklarndan daha az miktarda sapyor (bak mesela mool, kharosthi vs
yazlar)
aramca bet=>B harfi ve trkler o harfi aldklarnda (b sesi ifade etmek iin)
otamatikman be/eb ev ifade eden bir ekil/harf oldu
ab ya ve av harfleri sod ve arami harflerin varyantlar(dier alfabelerde ayn
olay sz konusudur misal latin etrsk rnik karya hint tami
alfabeleri=>rotasyon, ses deiimi, basitletirme vs vs...)
verdiim linki okudun mu, elma/alma ne trk ne de altaik ne kk (almak) ne de
fonetii yok (e den sonra nasl a gelir) ve altn, bakr, betik, tengri, demir, erig,
bey, kak gibi kelimeler yenisey ince ve nenets gibi siberya ile dou asya
dillerinden alnmadr
ingilizcen varsa bunu kolayca anlarsn ve ordaki belgede (en saygn altaistlerden
Dybo tarafndan hazrlanan) alnt kelimelrin sadece bir ksm gsterildi ve daha
onlarcas var.

288

Gnderen: Temirbek - 01 Aralk 2010

Elbette her dilde sona ek takma zellii var ancak eklemeli diller ayr bir
snf, yni Hint-Avrupa dilleri bu snfa girmiyor, Hint-Avrupa dilleri gvde
bkml diller snfna girer. Elbette sona ek taklr her dilde, baka yol mu
var? Ya baa ya sona ek takacaksn. Bu zellik o dili eklemeli dil yapmaz.
Mesel Hibir Hint-Avrupa dilinde grtrlebileceklerdendiniz gibi bir
kelime olamaz, byle bir yaplar yok, eklemeli dil buna denir. Yoksa kelimenin
sonuna ya da bana ek getireceksin tabii, baka seenein yok ki.
Herhangi bir Hint-Avrupa dilinde yukarda yazdm Trke tek kelime iin
ksa bir paragraf yazmanz gerekir. Denemesi bedva, Hinte, ngilizce, Farsa,
Krte, talyanca hepsinde dene. Eer dil zerinden bir gelimilikgelimemilik karm yapacaksan, senin iin pek olumlu bir sonu
kmayabilir.
Ben Stokholm Sendromumdan memnunum, ama bence sen racism (bak
ecnebice yazdm) sendromundan kurtulmalsn. Madem genetikle ilgileniyorsun,
herkesin Afrika'dan geldiinin genetik ilmiyle kantlandn da biliyorsundur.
Trkedeki dnllk ekinin de Hint-Avrupaca olduunu iddia ediyorsun ya
sana daha ne diyeyim? Madem bu ek Hint-Avrupaca neden hibir Hint-Avrupa
dilinde yok? Daha nce yazdm hibir Hint-Avrupa dilinde dnllk eki
yoktur, bu nedenle kendi kelimesini kullanrlar ki dnllk anlam
katlabilsin. Trke'nin grameri, zamirleri alnt falan deildir, uuk iddialarda
bulunuyorsun. ngilizcedeki write > written 'daki -n dnllk eki mi? Buna
sen inandn m en bata? Bu ngilizler neden o hlde dnllk anlam
katabilmek iin myself, yourself, himself gibi eyleri kullanyorlar bu eklerini
kullansalar ya. Hint-Avrpa dillerinde dnllk eki yoktur.
Hatta sadece dnllk eki deil ettirgenlik eki de yoktur Hint-Avrupa
dillerinde. mesel Trkede beni alatt deriz, buradaki alat- ettirgenlik
ekidir. Oysa ngilizcede make me cry denebilir ki tam anlam beni alamak
yaptdr. Ne gelikin dil deil mi? Dier Hint-Avrupa dillerinde de byle bir
yap yoktur Mesel Farsada da ettirgenlik hi bulunmaz. Edilgenlik eki desen o
da yok... Yok olu yok, nasl stn rk bunlar anlalamyor.
u yazacam Trke tek kelimeyi hibir Hint-Avrua dilinde yazamazsnz
nk yukarda bahsettiim ekilde ettirgenlik, edilgenlik eklerini beraber
kullanacam; yazdrtlabilecek hadi buyrun, yaz (fiil kk) -dr
289

(ettirgenlik/geililik eki) -t- (ettiregnlik eki)-l- (edilgenlik eki) ... bu arka

arkaya belen ek de Hint-Avrupa dillerinde bulunmaz, yoktur. Bu anlamlar
verebilmek iin edatlar, szckler kullanlr.
Bu nedenle Hint-Avrupa dillerinde balalara gereksinim vardr. Trkede
balaca gerek duyulmaz. Hint-Avrupa dillerinde uzun cmle kurulamaz, bu
nedenle ksa ksa cmlecikler kurulup bunlar tutturalarla yani balalarla
birbirine ilitirilir-eklenir. Oysa Trke zaten eklemeli bir dil olduu iin
yekpre, som cmle kurar, balaca malama ihtiya duymaz. rnek verelim,
herhangi bir Hint-Avrupa dilinde Alayan ocuk geldi. diyemeyeceinizden
ocuk geldi ki o alyor. diyebilirsiniz. te Farsadaki ki balacna bu
nedenle muhtasnzdr. ngilizcede de ayn grevi who, which yapar. Yine HintAvrupa dillerinde gerindium yoktur. Trkedeki Koarak gittim gibi bir
anlatmda bulunamazsnz. rnein Farsada Ben gittim ki kouyordum
diyebilirsiniz. Bu tm Hint-Avrupa dilleri in geerlidir.
Yine hibir Hint-Avrupa dilinde soru eki yoktur. talyanca, Farsa, Yunanca,
spanyolca hibirinde. Cmleye soru anlam katabilmek iin ayn cmleyi
vurgulu seslendirisiniz. Bunu bazen Trkede de kullanrz yazdn (vurgusuz,
dz anlatm) => yazdn? (// harfine vurgu yaparak soru anlatm kattk.) Ama
Trkede bir soru eki olduu iin yazdn m? da diyebiliyoruz, ancak HintAvrupa dillerinde maalesef byle bir ek yok.
Hint-Avrua dillerinde vurgu ok nemlidir, nk ek fakiri dillerinin ok fazla
seenei yoktur. Mesel Yunancada vurgu (tonos) olmazsa ne konuabilir ne
de yazabilirler. rnek;
: "salklym (me gers) vurgu /o/ sesinde
: "yalym" (me gros) vurgu /e/ sesinde.
Grld gibi konuurken vurguyu yanl yaparsanz ya da yazda
belirtmezseniz mermnz anlatamazsnz. te Hint-Avrupa dillerinden
muhteem Yunanca byle stn bir dildir. Eer Trkede byle bir zellik
olsayd, sevgili dmx gibi dnenler kar Bu Trke de ne zayf, ne gsz bir
dil. Gelimemi bir dil falan derleri, dilimizde soru eki olmasayd da ancak
vurgu ile soru yapabilseydik yine benzer yorumlar yaplrd. Ancak ben
tabii ki Hint-Avrupa dilleri iin herhngi bir yorum yapmyorum, sadece arada
srada dmx'in Trklere ve Trke'ye ynelik kulland hakaretlerin binde biri
bile olamayacak nkteli mukabelelerde bulunuyorum. Muhteem dil,
gelikin Hint-Avrupa dilleri gibi. O kadar da olsun deil mi?

290

1/anadoluda trklemi olanlar yok nk trk yok gelen 200-300 bin tacik ile
trk eriyip gitmiler 12-15 mln anadolulu iinde ltfen verdiim linke bakn
orda herey gayet gzel aklanm ve evet anadolu trkleri ile orta asyadaki
trkler arasnda hi alaka yokken tacikler ile ingilizler ayn clustera dyor.
Ben Tacikler ile ngilizleri deil Hintliler ile ngilizleri sordum. Tacikler ile
mukayese etmeni istediim zlandallard. Neyse nemli deil, bunlar senin
alann.
Anadoluda yaayan halk neden gidip de Mool ile C3 geniyle kyaslyorsun ki,
biz zaten buradaydk, kendi iletinde de demisin ran'a yaknz diye, tamam ite
n Trke'nin anayurdu.
2/her eklemeli dil akraba deildir afrikada konuulan niger kongo ile sami
dilleriyle akraba kuitik diller de eklemeli dillerdir
Ben her eklemeli dil akrabadr demedim ki. Eklemeli diller yapca farkldr ve
Hint-Avrupa dilleri eklemeli dillerden deildir dedim. Sona ek takarak kelime
tretmek her dilde vardr zaten baka nereye ek talacaksn? Ya baa ya sona...
Eklemeli dillerin yaps Hint-Avrupa dillerininki gibi deildir dedim, nceki
iletimde yant var.
3/genetik aratrmalarda anadolu trkleri ermenilerle ile yunanlarla ayn
genetik klusterde dyor nk burdaki sz konusu olan language shift oysa
orta asyadaki trkler ile moollar ayn klusterde dyorken anadolu
trklerinde ok uzaklar(irandan fazla uzaklar)
Buna deindik, tabii ki Anayurdumuz olan ran'a yakn olacaz. Bugn
ranllarn iindeki kendini Ari sananlar 4000 yl nce n Trke
konuuyorlard. Senin dediin gibi Stokholm Sendromu iindeler.
4/proto trke anayurdu kuzey dou siberia nk proto eskimo proto trke
kelime alverii var ve trk komponenti en fazla ordaki yaayan yakutlarda
95-100% a kadar halbuki trkiyede 0% civarnda bunu ben deil dilbilimciler
ve tarihi ile genetikiler syler (fournet, lars johanson, peter golden, behar...)
Bence Trkleri en cr keye atp; anayurtlar Kuzeydou Sibiyra diyerek
mtevzilik gsteriyorsunuz. Trkler bu dnyadan deil deyin bence,
Kuzeydou Sibirya bile ok bu Trklere
291

n Eskimo dilinden kelimeler almz demek. Ancak o kelimeler neler rnek

vermiyorsunuz bir tek kayak dediniz ki Trkedeki kayk (Eski Trke
kayguk) ve kayak (1928'de tretilmitir kay- > kayak) ile kken olarak alkas
bile yoktur. Hadi bana inanmyorsunuz ben Trk'm. O zaman size sizin gibi
Hint-Avrupal bir dilciden rnek vereyim kendisi Ermeni bir vatandamz
Sevan Nianyan => kayak Alttaki aklamay da aktaraym;
~ng kayak Eskimo kay ~nuit kayak "erkek arac", erkeklere zg kayk
<nuit ka erkek
Kar. nuit umiak (kadn kay). T kayk veya kayak ile etimolojik ilikisi
szkonusu deildir.
Ayn szlkten kayk ve kayaka da bakalm => kayk67 => kayak68
urartular ile ermeniler ayn rka mensup olup(kaukasoid ama ayr alt
gruplarda) fazla nfuslar yoktu nk kafkaslardan gelen birka kabileden
ibaretti
Koskoca Urartu Medeniyeti'ni kurmu olan Urartular Kafkaslardan gelen
birka kabile idi yle mi? Zaten Hint-Avrupa dili konumayan herkes birka
kabiledir dnyada...
anadoluda hint-avrupal kavimler younlu vard hittit luwi lidial karyal
likyal halklar gibi...
oysa gelen trkler mongoloiddi (yani tamamen ayr bir rka mensuptular) ve
fazla iz brakmadlar yani sen rk, kltr ve genetik komponent olarak hi trk
deilsin sadece trke dili beenmi anadolulu hint-avrupal(ermeni rum vs...)
sen dilbilimci deilsin ve dilbilimcilere gre gktrk yazs aramiceden
tremitir ve hatta aramice ile ondan treyen baka alfabelerin arasndaki
farkllklarndan daha az miktarda sapyor (bak mesela mool, kharosthi vs
yazlar)
Anadoluda Hint-Avrupal kavimler youndu diyorsun da hep 2000-3000 yl
geriye gidip orada kalyorsunuz. Anadolu'da bilinen en eski kavim Hattilerdir ve
Kafkasyan dil konuurlard 8000 yl nceye gider kkenleri. Sizin Hint-Avrupal
olan Nea'lar (gerek adlar budur) Karadeniz'in kuzeyinden gelmitir ve
67
68

http://www.nisanyansozluk.com/?k=kayk
http://www.nisanyansozluk.com/?k=kayak

292

Anadoludaki ilk Hint-Avrupa dili konuan kavimdir. Ve bu Neallar, yerel ve

asl unsur olan Hattilerden ylesine etkilendiler ki adlarn bile aldlar, Hitit
dediin ad Hattili, Hatti lkesinden olan demektir ve Hattice'dir. Hitit dilinde de
ok ciddi bir Hattice etkisi vardr. Hititlerden kalan en eski yazttaki ilk cmlede
bile alnt kelimeler balar, ekmek (nan) mesel Aramca'dr, dierleri
Hattice'dir...
Sen dilbilimci deilsin demisin, peki sen dilbilimci misin? Ben bir otodidakt'm
akademik Trkoloji eitimim yok, kendi kendime reniyorum. Nianyan'n da
akademik eitimi yok ama adam biliyor, nemli olan kendini yetitirmek,
renme ille de drt duvar arasnda, tabelasnda mektep yazan yerde olmaz,
hele ki gnmzde.
Gktk yazs konusunda gerekli bilgileri verdim, bundan sonras senin Trk
takntnla (Trkofobia) ilgilidir. Yni mesele Trkbilim alanndan kar ruhbilim
alanna girer. O alanda konuacak kadar bilgim yok.
aramca bet=>B harfi ve trkler o harfi aldklarnda (b sesi ifade etmek iin)
otamatikman be/eb ev ifade eden bir ekil/harf oldu
Hadi dediin gibi olsun Aramca'dan bet'i alp eb yapmz, fakat bu durumda da
Aramlarn yaad blgeye yakn bir yerlerde yaadmz sonucu kar. Hani
Eskimoca'dan kayk almz ya, bu nedenle Lena'nn oralarda yaamamz
gerekirdi onun gibi. Bu durumda, n Trke'nin anayurdu konusunda daha
nce yazdklarm kabul etmek zorunda kalrsn. Ama sen kendinle elimeye
alknsn.
verdiim linki okudun mu, elma/alma ne trk ne de altaik ne kk (almak) ne
de fonetii yok (e den sonra nasl a gelir) ve altn, bakr, betik, tengri, demir,
erig, bey, kak gibi kelimeler yenisey ince ve nenets gibi siberya ile dou
asya dillerinden alnmadr
ingilizcen varsa bunu kolayca anlarsn ve ordaki belgede (en saygn
altaistlerden Dybo tarafndan hazrlanan) alnt kelimelrin sadece bir ksm
gsterildi ve daha onlarcas var.
Verdiin balantdaki yazlanlar okudum. Arada doru bilgiler de olduu gibi
Dybo'nun ahsi zorlama karmlar da var. Dier ad geen dilcilerin de yle...

293

Verdiin balanty ve o sitenin baka sayfalarn da okudum ayn sitede yle

blmlerde var => Sumerian-Trkic Lexical Convergences69 bir bakver.
Madem bu sitede ya da herhangi bir sitede yazlanlar hemen kabul ediyorsun,
kendi verdiin sitede bunlar ve bezeri yazlar da var. Bunlar da kabul ediyor
musun? Site senin verdiin site benim bulup da verdiim bir site deil.
Gnderen: Kuhan - 02 Aralk 2010
dmx, madem Trkenin kklerinin de Hint-Avrupa ya da Semitik dillerden
alndn sylyorsun, yleyse yabanc szck ya da burada bizim
kullandmz Trke szckleri kullanmamzn senin iin bir ayrm olmamas
gerek. Senin dediin gibi olsun diyelim, dilimiz tek bir daldan gidilirse daha
tutarl bir dil olur ve daha dzenli ve anlamas kolay bir dil olur. Senin
kullandn dil gibi kullanrsak her bir szc anlamak iin o kullandn dilin
kurallarn bilmemiz gerekecek. Demek istediim, dncelerini sorgulayp
yeniden yanszca dnmek istemiyorsan bile bu ynden sylediklerinin ie
yarar bir yn yok.
Gnderen: Temirbek - 02 Aralk 2010
ye dmx yle demi;
byle sama sapan eyleri tabiki dnmem fakat atalarmzdan kalan
kelimeleri atmayalm ki hem gemite yazlan trke (nutuk gibi) metinlerle
irtibat kopmasn ve de orta asyadaki trki dillerle ortak olan kelimeler
kaybolmasn
unu bir kez daha hatrlatmak gerekiyor anlalan. Bu yerlik (internet sitesi)
tasfiyeci deildir. Dilimizin bir paras olmu kelimeleri atalm diyen yok.
Byle birey zten mmkn de deil, mantkl da deil. Bu yerliin savunduu
udur; Nasl ki yabanc kkenli olduu hlde dilimize ml olmu kelimeler var
ve onlar artk bizimse, Trke kkenli olup da zaman iinde unuttuumuz,
kullanmdan dm olan szcklerimizi de atmayalm onlar da dilimize
kazandralm. Gerek Eski Anadolu Trkesi devrinde kullanlm, yazl
kaynaklarmzda geen, gerekse halk dilinde yaamakta olan kelimeler de
bizimdir ve bu dilin sz daarc iindedir. Bu szckleri de yaz dilimize
69

http://www.s155239215.onlinehome.us/turkic/40_Language/SumerLanguageEn.htm

294

kazandrmalyz. Bizim dediimiz budur.

Biz, bir Trk'n, Yunus Emre'nin u kouundaki tm kelimeleri anlamasn
isteriz;
Szm el gn iin deil
Sevenlere bir sz yeter
Sevdiimi sylemezsem
Sevmek derdi beni boar
Ta yrekte ne biter
Dilinden au tter
Nice yumak sylese
Sz savaa benzer.
Bu iirin ad Sevi yni ak. Ancak ou kii sevi szcnu uyduruka
zanneder. Neden Trklerin ekseriyeti dilinin sz daarc iinde bulunan bu
szckten habersizdir? Neden el gn'n halk, a'nn zehir demek olduunu
bilmez? Bizce bilmelidir.
Biz, tabii ki bir Trk'n, stikll Marmzdaki u Mehmet kif dizelerini de
anlamasn savunuruz;
O zaman vecd ile bin secde eder varsa tam,
Her cerhamdan, lhi, boanp kanl yam,
Fkrr ruh- mcerred gibi yerden na'm;
O zaman ykselerek ara deer belki bam.
Bu dizelerde geen vecd, cerha, mcerred szcklerinin anlamlarn ka
gencimiz biliyor? Biz kalkp, bir Trk'n kendi stikll Marn anlayamamasn
m savunacaz?
Elbette hayr. Bizim derdimiz, Trke'nin tm kelime haznesinin korunmasdr.
Trke'nin tm yazl tarihindeki, kaytl olan btn szcklerin tek szlkte
toplanmasdr ki ite o szlk, gerek Trke szlk olacaktr.
Gnderen: Boraan - 03 Aralk 2010
Cumhuriyet olduumuz iin Osmanlca szcklerin eskiye nazaran ok fazla
295

kullanlmamas mparatorluk zaman kalmamasndan trdr. Ayrca Temirbek

arkadamzn Mehmet Akif 'den verdii rnekler gibi szcklerin hepsi
lisedeki Edebiyat derslerinde okutuluyor.Ben lise yllarmdan biliyorum. Lise
yllarnda edebiyat derslerine nem veren herkes bu szckleri bilir.Kimse
mparatorluktan kalan kalt yadsyamaz, amma Cumhuriyet olmay da ok zor
artlar altnda kazandk, halkn dilinin egemen olduu bir Trke'ye de burun
bkmemek lazmdr.
O zaman coarak bin yknr varsa tam
Her yaramdan, Tanrdan,boanp kanl yam
Fkrr salt ruhum gibi yerden naam
O zaman ykselerek ara deer belki bam.
Gnderen: Tansk - 01 Ocak 2011
Baksanza bizim yar bilgeye eski Trke metinlerle iliiimizin kopmas,
karde dillerle olan ortaklklarn yitmesi gibi kayglar da varm. Meer onca
hrgr bunun iinmi. Bo ver sen ad gzel kardeim kaygdr, tasadr nemize
gerek; gnlk dnya deil mi?
Dalgay brakp konuya dnecek olursam benim de deinmem gereken be
nokta var. Geri lkdalarm dil mevzuunda aznn payn vermiler. Zaten
benim deineceklerim senin yarm yamalak bilgilerinle ve de bunun cabas
olarak kt Trkenle ortaya koyduun saysz, pervasz yanllardan gzme
arpanlarla birlikte yerliin demirba yelerinden beklemediim ekilde
sarfedilmi szler olacak.
lkin unu syleyeyim ki sen olaylara ilk iletinde yazdn zre ''ne de olsa
gnlk dnya, deer mi, sonunda her ey azot dngsnn bir paras olacak, bu
ura, bu aba, bu kavga niye?'' zihniyetiyle yaklaan birisi isen burada
bulunman, bylesine bir tartmaya itirak etmen dahi hata. Ama bu derece
soysuzlam bir insan olmadn mit ederek, son iletinden hareketle, senin
kimi kayglar, kimi hedefleri olan yani insancl niteliklere iye birisi olduunu
dnerekten birka samalamana ksaca deineceim. unu da syleyeyim ki
yazlarn tamamiyle okumu deilim. Bunun sebebi de kt bir Trke ve
''Stockholm sendromu'' rneinde olduu zre yeni rendii herhangi bir
szc veya kavram olur olmadk her yerde kullanmaya alan zavalllarn
tutumuyla yazm olmann yazlarn anlalmaz ve skc boyutlara tamas:
-Gktrk abecesinin Sod abecesinden aparma olduuna vurgu yapmsn; bu
kulaktan dolma bilgini rtmeye Kazm Miran'n ve hatta bu yerliin
296

yelerinden bir arkadamzn yapm olduu kkenleme almalar yeter

kansndaym. Ancak unu belirtmekte fayda var; Birinci Gktrk Kaanl'nn
ada yaztlarn Sod abecesiyle yazld dorudur.
-Tengriciliin rani bir din olduunu syleyerek samaln daniskasna
imza atmsn; Farslarn en eski dini, ayn zamanda dnyann ilk tektanrc dini
Zerdtlk ve Fars mitolojisi bilim evrelerince malumdur ve bunlarn zbez
Trklerin dini olan Tengricilikle ve onun etkisinde geliim gstermi Trk
mitolojisiyle uzaktan yakndan ilgisi yoktur. Ayrca Tengricilikteki kavramlara
bakacak olursak bunlarn en eski alardan beri sabit olmakla birlikte ztrke
olduunu grrz. Tarih boyunca benimsemi olduu gayrmilli dinlerin
kavramlarn olduu gibi alan Trklerin szde Fars ii Tengricilii benimserken
o dinin Farsa kavramlarn dilinin o en ilkel zamanlardaki doal olarak kt
imkanlaryla Trkeletirme seferberliine girmi olmalar olasl
dnlemez herhalde.
-Gelelim Anadolu'nun etnik yapsna ynelik yavelerine; acaba hangi nesnel
kaynak Anadolu'ya yaplan Trk glerinin, Anadolu'da ancak 200-300 binlik
bir Trk mevcudiyeti oluturabildiini ve bunlarn da Anadolu'da o zamanlarda
zaten var olan ve says 10-12 milyonu bulan budunlar arasnda eriyerek
mankurtlatn syler. Anadolu'ya gte bulunan Ouzlarn saylarna ynelik
verilmi 200-300 bin; 11, 12 ve 13. yzyllarda Anadoluya yaplm olan
glerin ancak bir dalgasn oluturur. Toplam say ise 3-4 milyonlara ulamtr.
Hele Anadolunun, Ouzlar gelmezden nceki nfusunun 10-12 milyon olduu
ne iirme bir bilgidir ki sahibinin elinde patlamtr. Ad gzel kardeime
Osmanl'nn son zamanlarndaki Anadolu nfusunun dahi 10 milyonlarda
seyrettiini sylesem; bana, Anadoludaki toplumlarn 7-8 asr boyunca nfusu
korumaya ynelik politika izlediini syler herhalde. Anadolu insannn DNA
yapsn inceleyen aratrmaya gelecek olursak kimse ne benim ne de benimle
birinci dereceden kan ba bulunan bir akrabamn DNA yapsn inceledi. ayet
senin DNA yapn incelendi ve verdiin bilgileri dorular bir sonu ktysa da
hi armam bilesin. Bu mahut aratrma da olsa olsa Dounun ekserisinde
Trkmenlerin yaad yerler bir yana Sryanisinden Arabna, Krdnden
Zazasna binbir etnik dkntnn toplanm olduu cra bir kesinde
yaplmtr.
Son olarak beni zen bir konu ki; yerliin deerli yelerinin az birlii
etmiesine rkl ktler vurgulamalar yapmas ve adeta rkla cephe
almas. Bu gibi soysuzlara bakaraktan pein hkm koymamal. Irklk yle
ulvi bir retidir ki kafataslk samalna indirgenemez. O kendi rkna ait

297

olan her eyi sevme ve ykseltme lksdr. Kahramanca fedakarlklar

bekleyen etin bir yaam biimidir. Burada amacm bir grn yaymacasn
yapmak deil ama unu bilin ki sizler de Trk dilinin tutkunu ve onu ykseltme
ereindeki ahslar olarak rklk bayrann bir ucundan tutmu
bulunuyorsunuz ve eminim ki bu sevme ve ykseltme arzunuz salt Trkeyle
snrl deildir.
Szn etmi olduunuz zgrln anaristlerin amalad trden azu salt
Trke'nin yad diller boyunduruundan kurtarlmasna ynelik bir zgrlk
olmadna eminim. Yine eminim ki ''Yetkin, olgun, varsl, yzde yz ar ve
an gereklerini tmyle karlayan bir Trke konualm da; varsn,
Trkeli'nde Trk budununun kaderini gayri Trk yneticiler tayin etsin, varsn,
Trkeli'nde Trk rencisine Trk abecesini gayri Trk muallimler retsin ve
geleceimizin tohumlarn onlar eksin, hatta varsn, Trkeli'nde dnen
sermayenin tkeli Rumun, Yahudinin, Avrupalnn elinde olsun.'' diyecek denli
milli bilin yoksunu deilsiniz. Bu yerlikteki mevcudiyetiniz bu bilincin sizde
oktan uyanm olduunun gstergesidir, kanmca.
yleyse sorun nedir diye sormak gerek. Sorun, beyinlerdeki yanl rklk
telakkisidir. Irkln bir fitne, rklarn da birer c olarak grlmesinde;
rkln mmessili konumundaki Nazist, Faist, Falanjist vb. oluumlarn o
melun dnemlerdeki kanl icraatleri ve varlklar yukarda saydmz
oluumlardan ok daha mhim tehlikeler tekil eden kimi kesimlerin her eli
kanly bir rk olarak damgalamalar byk rol oynamtr. Elbette mezkur
oluumlarn bilimsel ve kavramsal balamda tahlil ve tasnifini rklk siyasi
akm erevesinde yapmak icap eder ancak bu oluumlarn o malum
dnemlerde izlemi olduklar; dier rklar istihkar eden, dier rklara zulmeden
politikalarn, yaklamlarn rkln esaslar olarak alglamamak gerek. Bu
noktada Trk soycularnn tek ereinin u olduunu ekinmeden syleyebilirim:
Trkeli'nde Trk budununun, ekiniyle birlikte say alanda dnsz, koulsuz
erki. Bu da elbette, ilkin, sizin de szn etmi olduunuz zgrln umumi
anlamda tm dnya Trkleri iin salanmasyla olacaktr.
Evet, Trk rk acunda mutlak erke sahip olmaldr, nk; kunolunun bu hayat
lnde ihtiya duyduu ve u anlk yalnz lgm yanlsamalar eklinde
grebildii, sadece muhayyilesiyle kurgulayabildii hakkaniyet, Trk'n zne
dnmesiyle gereklenecek, salanacaktr.

298

Gnderen: Boraan - 09 Ocak 2011

Ben unu syleyeyim ncelikle yalnklar rklarna gre ayrmam buna dinim
izim vermez ama yersuya yeniden gelsem Trk olarak gelmek isterim nen
Trklkte rklk pek olmamtr ,ha sevmediin milletler olabilir ama
kitabmda adaletli davranmak yazar, ancak bu lkenin dilini yokeden , devletini
heba eden , toprann iine eden,yabancya peke eken nenbir kiiye de soyu
ne olursa olsun oyum yoktur.Benim zgrlm yokeden kiiler bu kiilerdir.
Bu halk iyi eitilemedii iin yllarca bunun ayrmna varamyor.zm ise ok
basit Atatrk'n retim birliini tekrar kurup kk yalardan , asl sava
dedii ekonomik sava iin ,bana setii kiileri yurdun varslln artracak ,
devletin dan kapatabilicek ehli kiilerden seebilecek ekonomik bilgiyi ve
eitimini veren eit nitelikli okullardan yetien bireylerin, halk artk bu
bilisizlikten uzaklatrp yeni kuaklarn bilinlenmesini salamasyla
olacaktr.Ama ne yazk ki kafa yaplarmz bunun olumasn izin
vermemektedir.
Gnderen: Tansk - 09 Ocak 2011
Sayn Boraan,
Irklar arasnda ayrm gzetmeyen birisinin rklarn alamet-i farikas niteliinde
olan dillerden birinin ykselmesi, evren dili olmas iin ura vermesi ne kadar
tutarldr? "E, madem u veya bu rkn nazarnzda hibir ehemmiyeti yok;
neden u'ca iin veya bu'ca iin deil de Trke iin ura veriyorsunuz?" diye
sormazlar m size? Demek byle bir dnce ierisindesiniz; yleyse,
syledikleriniz ve tutumlarnz eliiyor, sayn Boraan. Madem dininiz size bunu
sylyor ve siz de dininize bu denli sadksnz; dininizin size seslendii dille
konuun, onu ykseltmeye abalayn. Hem Arap dilinin hkm srecei bengi
hayatta zorluk ekmezsiniz. Bir de u son zamanlarda Arapaya ecnebi dillerden
kimi szcklerin youn ve kararl bir hcumu sz konusu; bunlarn tasfiyesi
elzemdir diye dnyorum. Cennette Frenkenin ii ne, deil mi!
Gnderen: Boraan - 09 Ocak 2011
Sayn Tansk
- Trke iin ura veriyorum, anadilimdir, nk en gzel yrlarm bu dille
yazabilirim.
299

- Trke iin urayorsam niin sorgulasn ki bu lkede, bu ok esemesiz olur.

- Dinimin seslendii dil evrenseldir bunun Arapa ile bir ilgisi yok.(verilen
mesaj nemli).Okunak ise o dnemki en yoldan kan toplum olduu iin
Araplara indirilmitir.Doal olarak anlamalar iin Arapa olmas gerekiyor.
- Cennet dilinin Arapa olaca Emevi Abbasi uydurmalardr.Belki orda dile
gereksinim duymayacaz, Tanr bilir.Tabii ki gidebilirsek grrz.
- Irklar arasnda ayrm gzetmeyen alap'n esirgemesidir, kendimi O'ndan niye
stn greyim.Yalnklar arasnda iyilikte yarmak nemlidir.Corafyalara gre
gezegenimizden kaynakl eitlilik olumu yalnzca.
Sonuta siz usu banda birisiniz din konusunda kendi seminizi yapmsnzdr.
Bu yzden burada bunlarn tartlmasnn ne gerei vardr ne de burdaki
amacmza bir yarar vardr.
Gnderen: ermanas - 02 Nisan 2011
ncelikle DMX takma adl arkadaa vermi olduunuz tutarl, doru
yantlardan dolay sizleri kutluyorum. unu sylemem gerekir ki ben bu denli
sabr(?) gsteremezdim... Trk dili yazn anabilim dalnda ykseklisans
yapmama ve altaistik ve halk edebiyat alannda almama karn... Birok
profesr ile (gerek rus gerek alman ve gerekse bunlarn ekollerinden gelen trk )
sohbetlerimde bu denli sama ve daynaksz bir sav duymadm. Hibirine cevap
yazmadm sadece okudum sizler ok doru br ekilde yantlamsnz... Demek
buras kutlama blm o halde sizi kutluyorum. Bu yerlikte yeni saylrm,
yeliim ncedir ancak etkin deildim. Umarm bu denli safsatalar okumu
cahilerin aklndan sileriz ... Esen kaln.

300